📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
অভিধম্মপিটকে
ৰিভঙ্গপাল়ি
১. খন্ধৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
১. পঞ্চক্খন্ধা ¶ ¶ ¶ ¶ – রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১. রূপক্খন্ধো
২. তত্থ ¶ কতমো রূপক্খন্ধো? যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি রূপক্খন্ধো.
৩. তত্থ কতমং রূপং অতীতং? যং রূপং অতীতং নিরুদ্ধং ৰিগতং ৰিপরিণতং অত্থঙ্গতং অব্ভত্থঙ্গতং উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিগতং অতীতং অতীতংসেন সঙ্গহিতং, চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং অতীতং.
তত্থ কতমং রূপং অনাগতং? যং রূপং অজাতং অভূতং অসঞ্জাতং অনিব্বত্তং অনভিনিব্বত্তং অপাতুভূতং অনুপ্পন্নং অসমুপ্পন্নং অনুট্ঠিতং অসমুট্ঠিতং অনাগতং অনাগতংসেন সঙ্গহিতং, চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং অনাগতং.
তত্থ ¶ কতমং রূপং পচ্চুপ্পন্নং? যং রূপং জাতং ভূতং সঞ্জাতং নিব্বত্তং অভিনিব্বত্তং পাতুভূতং উপ্পন্নং ¶ সমুপ্পন্নং উট্ঠিতং সমুট্ঠিতং পচ্চুপ্পন্নং পচ্চুপ্পন্নংসেন সঙ্গহিতং, চত্তারো ¶ চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং পচ্চুপ্পন্নং.
৪. তত্থ কতমং রূপং অজ্ঝত্তং? যং রূপং তেসং তেসং সত্তানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকং পাটিপুগ্গলিকং উপাদিন্নং, চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং অজ্ঝত্তং.
তত্থ কতমং রূপং বহিদ্ধা? যং রূপং তেসং তেসং পরসত্তানং পরপুগ্গলানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকং পাটিপুগ্গলিকং উপাদিন্নং, চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং বহিদ্ধা.
৫. তত্থ ¶ কতমং রূপং ওল়ারিকং? চক্খাযতনং…পে… ফোট্ঠব্বাযতনং – ইদং ৰুচ্চতি রূপং ওল়ারিকং.
তত্থ কতমং রূপং সুখুমং? ইত্থিন্দ্রিযং…পে… কবল়ীকারো [কবল়িংকারো (সী. স্যা.)] আহারো – ইদং ৰুচ্চতি রূপং সুখুমং.
৬. তত্থ কতমং রূপং হীনং? যং রূপং তেসং তেসং সত্তানং উঞ্ঞাতং অৰঞ্ঞাতং হীল়িতং পরিভূতং অচিত্তীকতং হীনং হীনমতং হীনসম্মতং অনিট্ঠং অকন্তং অমনাপং, রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা – ইদং ৰুচ্চতি রূপং হীনং.
তত্থ কতমং রূপং পণীতং? যং রূপং তেসং তেসং সত্তানং অনুঞ্ঞাতং অনৰঞ্ঞাতং অহীল়িতং অপরিভূতং চিত্তীকতং পণীতং পণীতমতং পণীতসম্মতং ইট্ঠং কন্তং মনাপং, রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা – ইদং ৰুচ্চতি রূপং পণীতং. তং তং ৰা পন ¶ রূপং উপাদাযুপাদায রূপং হীনং পণীতং দট্ঠব্বং.
৭. তত্থ কতমং রূপং দূরে? ইত্থিন্দ্রিযং…পে… কবল়ীকারো আহারো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং অনাসন্নে অনুপকট্ঠে দূরে অসন্তিকে – ইদং ৰুচ্চতি রূপং দূরে.
তত্থ ¶ ¶ কতমং রূপং সন্তিকে? চক্খাযতনং…পে… ফোট্ঠব্বাযতনং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং আসন্নে উপকট্ঠে অৰিদূরে সন্তিকে – ইদং ৰুচ্চতি রূপং সন্তিকে. তং তং ৰা পন রূপং উপাদাযুপাদায রূপং দূরে সন্তিকে দট্ঠব্বং.
২. ৰেদনাক্খন্ধো
৮. তত্থ কতমো ৰেদনাক্খন্ধো? যা কাচি ৰেদনা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনাক্খন্ধো.
৯. তত্থ ¶ কতমা ৰেদনা অতীতা? যা ৰেদনা অতীতা নিরুদ্ধা ৰিগতা ৰিপরিণতা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিগতা অতীতা অতীতংসেন সঙ্গহিতা, সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা অতীতা.
তত্থ কতমা ৰেদনা অনাগতা? যা ৰেদনা অজাতা অভূতা অসঞ্জাতা অনিব্বত্তা অনভিনিব্বত্তা অপাতুভূতা অনুপ্পন্না অসমুপ্পন্না অনুট্ঠিতা অসমুট্ঠিতা অনাগতা অনাগতংসেন সঙ্গহিতা, সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা অনাগতা.
তত্থ কতমা ৰেদনা পচ্চুপ্পন্না? যা ৰেদনা জাতা ভূতা সঞ্জাতা ¶ নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা উপ্পন্না সমুপ্পন্না উট্ঠিতা সমুট্ঠিতা পচ্চুপ্পন্না পচ্চুপ্পন্নংসেন সঙ্গহিতা, সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা পচ্চুপ্পন্না.
১০. তত্থ কতমা ৰেদনা অজ্ঝত্তা? যা ৰেদনা তেসং তেসং সত্তানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা অজ্ঝত্তা.
তত্থ কতমা ৰেদনা বহিদ্ধা? যা ৰেদনা তেসং তেসং পরসত্তানং পরপুগ্গলানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা বহিদ্ধা.
১১. তত্থ ¶ কতমা ৰেদনা ওল়ারিকা সুখুমা? অকুসলা ৰেদনা ওল়ারিকা, কুসলাব্যাকতা ৰেদনা সুখুমা. কুসলাকুসলা ৰেদনা ওল়ারিকা, অব্যাকতা ৰেদনা সুখুমা. দুক্খা ¶ ৰেদনা ওল়ারিকা, সুখা চ অদুক্খমসুখা চ ৰেদনা সুখুমা. সুখদুক্খা ৰেদনা ওল়ারিকা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা সুখুমা. অসমাপন্নস্স ৰেদনা ওল়ারিকা, সমাপন্নস্স ৰেদনা সুখুমা. সাসৰা ৰেদনা ওল়ারিকা, অনাসৰা ৰেদনা সুখুমা. তং তং ৰা পন ৰেদনং উপাদাযুপাদায ৰেদনা ওল়ারিকা সুখুমা দট্ঠব্বা.
১২. তত্থ ¶ কতমা ৰেদনা হীনা পণীতা? অকুসলা ৰেদনা হীনা, কুসলাব্যাকতা ¶ ৰেদনা পণীতা. কুসলাকুসলা ৰেদনা হীনা, অব্যাকতা ৰেদনা পণীতা. দুক্খা ৰেদনা হীনা, সুখা চ অদুক্খমসুখা চ ৰেদনা পণীতা. সুখদুক্খা ৰেদনা হীনা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা পণীতা. অসমাপন্নস্স ৰেদনা হীনা, সমাপন্নস্স ৰেদনা পণীতা. সাসৰা ৰেদনা হীনা, অনাসৰা ৰেদনা পণীতা. তং তং ৰা পন ৰেদনং উপাদাযুপাদায ৰেদনা হীনা পণীতা দট্ঠব্বা.
১৩. তত্থ কতমা ৰেদনা দূরে? অকুসলা ৰেদনা কুসলাব্যাকতাহি ৰেদনাহি দূরে; কুসলাব্যাকতা ৰেদনা অকুসলায ৰেদনায দূরে; কুসলা ৰেদনা অকুসলাব্যাকতাহি ৰেদনাহি দূরে; অকুসলাব্যাকতা ৰেদনা কুসলায ৰেদনায দূরে; অব্যাকতা ৰেদনা কুসলাকুসলাহি ৰেদনাহি দূরে; কুসলাকুসলা ৰেদনা অব্যাকতায ৰেদনায দূরে. দুক্খা ৰেদনা সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি দূরে; সুখা চ অদুক্খমসুখা চ ৰেদনা দুক্খায ৰেদনায দূরে; সুখা ৰেদনা দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি দূরে; দুক্খা চ অদুক্খমসুখা চ ৰেদনা সুখায ৰেদনায দূরে; অদুক্খমসুখা ৰেদনা সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি দূরে; সুখদুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখায ৰেদনায দূরে. অসমাপন্নস্স ৰেদনা সমাপন্নস্স ৰেদনায দূরে; সমাপন্নস্স ৰেদনা অসমাপন্নস্স ৰেদনায দূরে. সাসৰা ৰেদনা অনাসৰায ৰেদনায দূরে; অনাসৰা ৰেদনা সাসৰায ৰেদনায দূরে – অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা দূরে.
তত্থ কতমা ৰেদনা সন্তিকে? অকুসলা ৰেদনা অকুসলায ¶ ৰেদনায সন্তিকে; কুসলা ৰেদনা কুসলায ৰেদনায সন্তিকে; অব্যাকতা ¶ ৰেদনা অব্যাকতায ৰেদনায সন্তিকে. দুক্খা ৰেদনা দুক্খায ৰেদনায সন্তিকে; সুখা ৰেদনা সুখায ৰেদনায সন্তিকে; অদুক্খমসুখা ৰেদনা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সন্তিকে ¶ . অসমাপন্নস্স ৰেদনা অসমাপন্নস্স ৰেদনায সন্তিকে; সমাপন্নস্স ৰেদনা সমাপন্নস্স ৰেদনায সন্তিকে. সাসৰা ৰেদনা সাসৰায ৰেদনায সন্তিকে; অনাসৰা ৰেদনা অনাসৰায ৰেদনায সন্তিকে. অযং ৰুচ্চতি ৰেদনা সন্তিকে. তং তং ৰা পন ৰেদনং উপাদাযুপাদায ৰেদনা দূরে সন্তিকে দট্ঠব্বা.
৩. সঞ্ঞাক্খন্ধো
১৪. তত্থ ¶ কতমো সঞ্ঞাক্খন্ধো? যা কাচি সঞ্ঞা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞাক্খন্ধো.
১৫. তত্থ কতমা সঞ্ঞা অতীতা? যা সঞ্ঞা অতীতা নিরুদ্ধা ৰিগতা ৰিপরিণতা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিগতা অতীতা অতীতংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা অতীতা.
তত্থ কতমা সঞ্ঞা অনাগতা? যা সঞ্ঞা অজাতা অভূতা অসঞ্জাতা অনিব্বত্তা অনভিনিব্বত্তা অপাতুভূতা অনুপ্পন্না ¶ অসমুপ্পন্না অনুট্ঠিতা অসমুট্ঠিতা অনাগতা অনাগতংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা অনাগতা.
তত্থ কতমা সঞ্ঞা পচ্চুপ্পন্না? যা সঞ্ঞা জাতা ভূতা সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা উপ্পন্না সমুপ্পন্না উট্ঠিতা সমুট্ঠিতা পচ্চুপ্পন্না পচ্চুপ্পন্নংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা পচ্চুপ্পন্না.
১৬. তত্থ ¶ কতমা সঞ্ঞা অজ্ঝত্তা? যা সঞ্ঞা তেসং তেসং সত্তানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা অজ্ঝত্তা.
তত্থ ¶ কতমা সঞ্ঞা বহিদ্ধা? যা সঞ্ঞা তেসং তেসং পরসত্তানং পরপুগ্গলানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা বহিদ্ধা.
১৭. তত্থ ¶ কতমা সঞ্ঞা ওল়ারিকা সুখুমা? পটিঘসম্ফস্সজা সঞ্ঞা ওল়ারিকা, অধিৰচনসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সুখুমা. অকুসলা সঞ্ঞা ওল়ারিকা, কুসলাব্যাকতা সঞ্ঞা সুখুমা. কুসলাকুসলা সঞ্ঞা ওল়ারিকা, অব্যাকতা সঞ্ঞা সুখুমা. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা ওল়ারিকা, সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখুমা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা ওল়ারিকা ¶ , অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখুমা. অসমাপন্নস্স সঞ্ঞা ওল়ারিকা, সমাপন্নস্স সঞ্ঞা সুখুমা. সাসৰা সঞ্ঞা ওল়ারিকা, অনাসৰা সঞ্ঞা সুখুমা. তং তং ৰা পন সঞ্ঞং উপাদাযুপাদায সঞ্ঞা ওল়ারিকা সুখুমা দট্ঠব্বা.
১৮. তত্থ কতমা সঞ্ঞা হীনা পণীতা? অকুসলা সঞ্ঞা হীনা, কুসলাব্যাকতা সঞ্ঞা পণীতা. কুসলাকুসলা সঞ্ঞা হীনা, অব্যাকতা সঞ্ঞা পণীতা. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা হীনা, সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা পণীতা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা হীনা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা পণীতা. অসমাপন্নস্স সঞ্ঞা হীনা, সমাপন্নস্স সঞ্ঞা পণীতা. সাসৰা সঞ্ঞা হীনা, অনাসৰা সঞ্ঞা পণীতা. তং তং ৰা পন সঞ্ঞং উপাদাযুপাদায সঞ্ঞা হীনা পণীতা দট্ঠব্বা.
১৯. তত্থ কতমা সঞ্ঞা দূরে? অকুসলা সঞ্ঞা কুসলাব্যাকতাহি সঞ্ঞাহি দূরে; কুসলাব্যাকতা সঞ্ঞা অকুসলায সঞ্ঞায ¶ দূরে; কুসলা সঞ্ঞা অকুসলাব্যাকতাহি সঞ্ঞাহি দূরে; অকুসলাব্যাকতা সঞ্ঞা কুসলায সঞ্ঞায দূরে. অব্যাকতা সঞ্ঞা কুসলাকুসলাহি সঞ্ঞাহি দূরে; কুসলাকুসলা সঞ্ঞা অব্যাকতায সঞ্ঞায দূরে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখায চ অদুক্খমসুখায ¶ চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তাহি সঞ্ঞাহি দূরে; সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তায ¶ সঞ্ঞায দূরে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তাহি সঞ্ঞাহি দূরে; দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তায সঞ্ঞায দূরে; অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তাহি সঞ্ঞাহি দূরে; সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঞ্ঞা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তায সঞ্ঞায দূরে. অসমাপন্নস্স সঞ্ঞা সমাপন্নস্স সঞ্ঞায দূরে; সমাপন্নস্স ¶ সঞ্ঞা অসমাপন্নস্স সঞ্ঞায দূরে. সাসৰা সঞ্ঞা অনাসৰায সঞ্ঞায দূরে; অনাসৰা সঞ্ঞা সাসৰায সঞ্ঞায দূরে – অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা দূরে.
তত্থ কতমা সঞ্ঞা সন্তিকে? অকুসলা সঞ্ঞা অকুসলায সঞ্ঞায সন্তিকে; কুসলা সঞ্ঞা কুসলায সঞ্ঞায সন্তিকে; অব্যাকতা সঞ্ঞা অব্যাকতায সঞ্ঞায সন্তিকে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তায সঞ্ঞায সন্তিকে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তায সঞ্ঞায সন্তিকে; অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঞ্ঞা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তায সঞ্ঞায সন্তিকে. অসমাপন্নস্স সঞ্ঞা অসমাপন্নস্স সঞ্ঞায সন্তিকে; সমাপন্নস্স সঞ্ঞা সমাপন্নস্স সঞ্ঞায সন্তিকে. সাসৰা সঞ্ঞা ¶ সাসৰায সঞ্ঞায সন্তিকে; অনাসৰা সঞ্ঞা অনাসৰায সঞ্ঞায সন্তিকে. অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞা সন্তিকে. তং তং ৰা পন সঞ্ঞং উপাদাযুপাদায সঞ্ঞা দূরে সন্তিকে দট্ঠব্বা.
৪. সঙ্খারক্খন্ধো
২০. তত্থ কতমো সঙ্খারক্খন্ধো? যে কেচি সঙ্খারা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ¶ ৰা পণীতা ৰা যে দূরে সন্তিকে ৰা, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি সঙ্খারক্খন্ধো.
২১. তত্থ কতমে সঙ্খারা অতীতা? যে সঙ্খারা অতীতা নিরুদ্ধা ৰিগতা ৰিপরিণতা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিগতা অতীতা অতীতংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা ¶ সোতসম্ফস্সজা চেতনা ঘানসম্ফস্সজা চেতনা জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা কাযসম্ফস্সজা চেতনা মনোসম্ফস্সজা চেতনা – ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা অতীতা.
তত্থ কতমে সঙ্খারা অনাগতা? যে সঙ্খারা অজাতা অভূতা অসঞ্জাতা অনিব্বত্তা অনভিনিব্বত্তা অপাতুভূতা অনুপ্পন্না অসমুপ্পন্না অনুট্ঠিতা অসমুট্ঠিতা অনাগতা অনাগতংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা সোতসম্ফস্সজা চেতনা ঘানসম্ফস্সজা চেতনা জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা কাযসম্ফস্সজা চেতনা মনোসম্ফস্সজা চেতনা – ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা অনাগতা.
তত্থ কতমে সঙ্খারা পচ্চুপ্পন্না? যে সঙ্খারা জাতা ভূতা সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা উপ্পন্না সমুপ্পন্না উট্ঠিতা সমুট্ঠিতা পচ্চুপ্পন্না ¶ পচ্চুপ্পন্নংসেন সঙ্গহিতা, চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা সোতসম্ফস্সজা চেতনা ঘানসম্ফস্সজা চেতনা জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা কাযসম্ফস্সজা চেতনা মনোসম্ফস্সজা ¶ চেতনা – ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা পচ্চুপ্পন্না.
২২. তত্থ কতমে সঙ্খারা অজ্ঝত্তা? যে সঙ্খারা তেসং তেসং সত্তানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা সোতসম্ফস্সজা চেতনা ঘানসম্ফস্সজা চেতনা জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা কাযসম্ফস্সজা চেতনা মনোসম্ফস্সজা চেতনা – ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা অজ্ঝত্তা.
তত্থ কতমে সঙ্খারা বহিদ্ধা? যে সঙ্খারা তেসং তেসং পরসত্তানং পরপুগ্গলানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকা পাটিপুগ্গলিকা উপাদিন্না, চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা সোতসম্ফস্সজা চেতনা ঘানসম্ফস্সজা চেতনা জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা কাযসম্ফস্সজা চেতনা মনোসম্ফস্সজা চেতনা – ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা বহিদ্ধা.
২৩. তত্থ ¶ কতমে সঙ্খারা ওল়ারিকা সুখুমা? অকুসলা সঙ্খারা ওল়ারিকা, কুসলাব্যাকতা সঙ্খারা সুখুমা. কুসলাকুসলা সঙ্খারা ওল়ারিকা, অব্যাকতা সঙ্খারা সুখুমা. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা ওল়ারিকা, সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি ¶ সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখুমা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা ওল়ারিকা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখুমা. অসমাপন্নস্স সঙ্খারা ওল়ারিকা, সমাপন্নস্স সঙ্খারা সুখুমা. সাসৰা সঙ্খারা ওল়ারিকা, অনাসৰা সঙ্খারা সুখুমা. তে তে ৰা পন সঙ্খারে উপাদাযুপাদায সঙ্খারা ওল়ারিকা সুখুমা দট্ঠব্বা.
২৪. তত্থ কতমে সঙ্খারা হীনা পণীতা? অকুসলা সঙ্খারা হীনা, কুসলাব্যাকতা সঙ্খারা পণীতা. কুসলাকুসলা সঙ্খারা হীনা, অব্যাকতা সঙ্খারা পণীতা. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা হীনা ¶ , সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা পণীতা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা হীনা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা পণীতা. অসমাপন্নস্স সঙ্খারা হীনা, সমাপন্নস্স সঙ্খারা পণীতা. সাসৰা সঙ্খারা হীনা, অনাসৰা সঙ্খারা পণীতা. তে তে ৰা পন সঙ্খারে উপাদাযুপাদায সঙ্খারা হীনা পণীতা দট্ঠব্বা.
২৫. তত্থ কতমে সঙ্খারা দূরে? অকুসলা সঙ্খারা কুসলাব্যাকতেহি সঙ্খারেহি দূরে; কুসলাব্যাকতা সঙ্খারা অকুসলেহি সঙ্খারেহি দূরে; কুসলা সঙ্খারা অকুসলাব্যাকতেহি সঙ্খারেহি দূরে; অকুসলাব্যাকতা সঙ্খারা কুসলেহি সঙ্খারেহি দূরে; অব্যাকতা ¶ সঙ্খারা কুসলাকুসলেহি সঙ্খারেহি দূরে; কুসলাকুসলা সঙ্খারা অব্যাকতেহি সঙ্খারেহি দূরে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে; সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে; দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে; অদুক্খমসুখায ¶ ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে; সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা সঙ্খারা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তেহি সঙ্খারেহি দূরে ¶ . অসমাপন্নস্স সঙ্খারা সমাপন্নস্স সঙ্খারেহি দূরে; সমাপন্নস্স সঙ্খারা অসমাপন্নস্স সঙ্খারেহি দূরে. সাসৰা সঙ্খারা অনাসৰেহি সঙ্খারেহি দূরে; অনাসৰা সঙ্খারা সাসৰেহি সঙ্খারেহি দূরে. ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা দূরে.
তত্থ ¶ কতমে সঙ্খারা সন্তিকে? অকুসলা সঙ্খারা অকুসলানং সঙ্খারানং সন্তিকে; কুসলা সঙ্খারা কুসলানং সঙ্খারানং সন্তিকে; অব্যাকতা সঙ্খারা অব্যাকতানং সঙ্খারানং সন্তিকে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তানং সঙ্খারানং সন্তিকে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তানং সঙ্খারানং সন্তিকে; অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা সঙ্খারা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তানং সঙ্খারানং সন্তিকে. অসমাপন্নস্স সঙ্খারা অসমাপন্নস্স সঙ্খারানং সন্তিকে; সমাপন্নস্স সঙ্খারা সমাপন্নস্স সঙ্খারানং সন্তিকে. সাসৰা সঙ্খারা সাসৰানং সঙ্খারানং সন্তিকে; অনাসৰা সঙ্খারা অনাসৰানং সঙ্খারানং সন্তিকে. ইমে ৰুচ্চন্তি সঙ্খারা সন্তিকে. তে তে ৰা পন সঙ্খারে উপাদাযুপাদায সঙ্খারা দূরে সন্তিকে দট্ঠব্বা.
৫. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো
২৬. তত্থ কতমো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো? যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
২৭. তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণং অতীতং? যং ¶ ৰিঞ্ঞাণং অতীতং নিরুদ্ধং ৰিগতং ৰিপরিণতং অত্থঙ্গতং অব্ভত্থঙ্গতং উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিগতং অতীতং অতীতংসেন সঙ্গহিতং, চক্খুৰিঞ্ঞাণং সোতৰিঞ্ঞাণং ঘানৰিঞ্ঞাণং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং কাযৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং অতীতং.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং অনাগতং? যং ৰিঞ্ঞাণং অজাতং অভূতং অসঞ্জাতং অনিব্বত্তং অনভিনিব্বত্তং অপাতুভূতং অনুপ্পন্নং অসমুপ্পন্নং অনুট্ঠিতং অসমুট্ঠিতং ¶ অনাগতং অনাগতংসেন সঙ্গহিতং, চক্খুৰিঞ্ঞাণং সোতৰিঞ্ঞাণং ঘানৰিঞ্ঞাণং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং কাযৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং অনাগতং.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং পচ্চুপ্পন্নং? যং ৰিঞ্ঞাণং জাতং ভূতং সঞ্জাতং নিব্বত্তং অভিনিব্বত্তং পাতুভূতং উপ্পন্নং সমুপ্পন্নং উট্ঠিতং সমুট্ঠিতং পচ্চুপ্পন্নং পচ্চুপ্পন্নংসেন সঙ্গহিতং, চক্খুৰিঞ্ঞাণং ¶ সোতৰিঞ্ঞাণং ঘানৰিঞ্ঞাণং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং কাযৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং পচ্চুপ্পন্নং.
২৮. তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং অজ্ঝত্তং? যং ৰিঞ্ঞাণং তেসং তেসং সত্তানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকং পাটিপুগ্গলিকং উপাদিন্নং, চক্খুৰিঞ্ঞাণং সোতৰিঞ্ঞাণং ঘানৰিঞ্ঞাণং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং কাযৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং অজ্ঝত্তং.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং বহিদ্ধা? যং ৰিঞ্ঞাণং তেসং তেসং পরসত্তানং পরপুগ্গলানং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং নিযকং পাটিপুগ্গলিকং উপাদিন্নং, চক্খুৰিঞ্ঞাণং সোতৰিঞ্ঞাণং ঘানৰিঞ্ঞাণং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং কাযৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং বহিদ্ধা.
২৯. তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং সুখুমং? অকুসলং ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং, কুসলাব্যাকতা ৰিঞ্ঞাণা সুখুমা. কুসলাকুসলা ৰিঞ্ঞাণা ওল়ারিকা ¶ , অব্যাকতং ৰিঞ্ঞাণং সুখুমং. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং, সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা সুখুমা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা ওল়ারিকা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং সুখুমং. অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং, সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং সুখুমং. সাসৰং ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং, অনাসৰং ৰিঞ্ঞাণং সুখুমং. তং তং ৰা পন ৰিঞ্ঞাণং উপাদাযুপাদায ৰিঞ্ঞাণং ওল়ারিকং সুখুমং দট্ঠব্বং.
৩০. তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং হীনং পণীতং? অকুসলং ৰিঞ্ঞাণং হীনং, কুসলাব্যাকতা ৰিঞ্ঞাণা পণীতা ¶ . কুসলাকুসলা ৰিঞ্ঞাণা হীনা, অব্যাকতং ৰিঞ্ঞাণং পণীতং. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং হীনং, সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা পণীতা. সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা হীনা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায ¶ সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং পণীতং. অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং হীনং, সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং পণীতং. সাসৰং ৰিঞ্ঞাণং হীনং, অনাসৰং ৰিঞ্ঞাণং পণীতং. তং তং ৰা পন ৰিঞ্ঞাণং উপাদাযুপাদায ৰিঞ্ঞাণং হীনং পণীতং দট্ঠব্বং.
৩১. তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণং দূরে? অকুসলং ৰিঞ্ঞাণং কুসলাব্যাকতেহি ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; কুসলাব্যাকতা ৰিঞ্ঞাণা অকুসলা ৰিঞ্ঞাণা দূরে; কুসলং ৰিঞ্ঞাণং অকুসলাব্যাকতেহি ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; অকুসলাব্যাকতা ৰিঞ্ঞাণা কুসলা ৰিঞ্ঞাণা দূরে; অব্যাকতং ৰিঞ্ঞাণং কুসলাকুসলেহি ¶ ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; কুসলাকুসলা ৰিঞ্ঞাণা অব্যাকতা ৰিঞ্ঞাণা দূরে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; সুখায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা দূরে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; দুক্খায চ অদুক্খমসুখায চ ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা দূরে; অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তেহি ৰিঞ্ঞাণেহি দূরে; সুখদুক্খাহি ৰেদনাহি সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা ৰিঞ্ঞাণা দূরে. অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণা দূরে; সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণা দূরে. সাসৰং ৰিঞ্ঞাণং অনাসৰা ৰিঞ্ঞাণা দূরে; অনাসৰং ৰিঞ্ঞাণং সাসৰা ৰিঞ্ঞাণা দূরে – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং দূরে.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণং সন্তিকে? অকুসলং ৰিঞ্ঞাণং অকুসলস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে; কুসলং ¶ ৰিঞ্ঞাণং কুসলস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে; অব্যাকতং ৰিঞ্ঞাণং অব্যাকতস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে. দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে; সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণং সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে; অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং ¶ ৰিঞ্ঞাণং অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে. অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং অসমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে; সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণং সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে. সাসৰং ৰিঞ্ঞাণং সাসৰস্স ৰিঞ্ঞাণস্স ¶ সন্তিকে; অনাসৰং ৰিঞ্ঞাণং অনাসৰস্স ৰিঞ্ঞাণস্স সন্তিকে – ইদং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণং সন্তিকে. তং তং ৰা পন ৰিঞ্ঞাণং উপাদাযুপাদায ৰিঞ্ঞাণং দূরে সন্তিকে দট্ঠব্বং.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৩২. পঞ্চক্খন্ধা ¶ – রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১. রূপক্খন্ধো
৩৩. তত্থ কতমো রূপক্খন্ধো? একৰিধেন রূপক্খন্ধো – সব্বং রূপং ন হেতু, অহেতুকং, হেতুৰিপ্পযুত্তং, সপ্পচ্চযং, সঙ্খতং, রূপং, লোকিযং, সাসৰং, সংযোজনিযং, গন্থনিযং, ওঘনিযং, যোগনিযং, নীৰরণিযং, পরামট্ঠং, উপাদানিযং, সংকিলেসিকং, অব্যাকতং, অনারম্মণং, অচেতসিকং, চিত্তৰিপ্পযুত্তং, নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মং, অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকং, ন সৰিতক্কসৰিচারং, ন অৰিতক্কৰিচারমত্তং, অৰিতক্কঅৰিচারং, ন পীতিসহগতং, ন সুখসহগতং, ন উপেক্খাসহগতং, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বং, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকং, নেৰাচযগামিনাপচযগামী, নেৰসেক্খনাসেক্খং, পরিত্তং, কামাৰচরং, ন রূপাৰচরং, ন অরূপাৰচরং, পরিযাপন্নং, নো অপরিযাপন্নং, অনিযতং, অনিয্যানিকং, উপ্পন্নং, ছহি ৰিঞ্ঞাণেহি ¶ ৰিঞ্ঞেয্যং, অনিচ্চং, জরাভিভূতং. এৰং একৰিধেন রূপক্খন্ধো.
দুৰিধেন ¶ রূপক্খন্ধো – অত্থি রূপং উপাদা, অত্থি রূপং নো উপাদা [নুপাদা (সী. ক.)]. অত্থি রূপং উপাদিন্নং, অত্থি রূপং অনুপাদিন্নং. অত্থি রূপং উপাদিন্নুপাদানিযং, অত্থি রূপং অনুপাদিন্নুপাদানিযং. অত্থি রূপং সনিদস্সনং, অত্থি রূপং অনিদস্সনং. অত্থি রূপং সপ্পটিঘং, অত্থি রূপং অপ্পটিঘং. অত্থি রূপং ইন্দ্রিযং, অত্থি রূপং ন ইন্দ্রিযং. অত্থি রূপং মহাভূতং, অত্থি রূপং ন মহাভূতং. অত্থি রূপং ৰিঞ্ঞত্তি, অত্থি রূপং ন ৰিঞ্ঞত্তি. অত্থি রূপং চিত্তসমুট্ঠানং, অত্থি রূপং ন চিত্তসমুট্ঠানং. অত্থি রূপং চিত্তসহভু, অত্থি রূপং ন চিত্তসহভু. অত্থি রূপং চিত্তানুপরিৰত্তি, অত্থি রূপং ন ¶ চিত্তানুপরিৰত্তি. অত্থি রূপং অজ্ঝত্তিকং, অত্থি রূপং বাহিরং. অত্থি রূপং ওল়ারিকং, অত্থি রূপং সুখুমং. অত্থি রূপং দূরে, অত্থি রূপং সন্তিকে…পে… অত্থি রূপং কবল়ীকারো আহারো, অত্থি রূপং ন কবল়ীকারো আহারো. এৰং দুৰিধেন রূপক্খন্ধো.
(যথা ¶ রূপকণ্ডে ৰিভত্তং, তথা ইধ ৰিভজিতব্বং.)
তিৰিধেন রূপক্খন্ধো – যং তং রূপং অজ্ঝত্তিকং তং উপাদা, যং তং রূপং বাহিরং তং অত্থি উপাদা, অত্থি নো উপাদা. যং তং রূপং অজ্ঝত্তিকং তং উপাদিন্নং, যং তং রূপং বাহিরং তং অত্থি উপাদিন্নং, অত্থি অনুপাদিন্নং. যং তং রূপং অজ্ঝত্তিকং তং উপাদিন্নুপাদানিযং, যং তং রূপং বাহিরং তং অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযং, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযং…পে… যং তং রূপং অজ্ঝত্তিকং তং ন কবল়ীকারো আহারো, যং তং রূপং বাহিরং তং ¶ অত্থি কবল়ীকারো আহারো, অত্থি ন কবল়ীকারো আহারো. এৰং তিৰিধেন রূপক্খন্ধো.
চতুব্বিধেন রূপক্খন্ধো – যং তং রূপং উপাদা তং অত্থি উপাদিন্নং, অত্থি অনুপাদিন্নং; যং তং রূপং নো উপাদা তং অত্থি উপাদিন্নং, অত্থি অনুপাদিন্নং. যং তং রূপং উপাদা তং অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযং, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযং; যং তং রূপং নো উপাদা তং অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযং, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযং. যং তং রূপং উপাদা তং অত্থি সপ্পটিঘং, অত্থি অপ্পটিঘং; যং তং রূপং নো উপাদা তং অত্থি সপ্পটিঘং, অত্থি অপ্পটিঘং ¶ . যং তং রূপং উপাদা তং অত্থি ওল়ারিকং, অত্থি সুখুমং; যং তং রূপং নো উপাদা তং অত্থি ওল়ারিকং, অত্থি সুখুমং. যং তং রূপং উপাদা তং অত্থি দূরে, অত্থি সন্তিকে; যং তং রূপং নো উপাদা তং অত্থি দূরে, অত্থি সন্তিকে…পে… দিট্ঠং, সুতং, মুতং, ৰিঞ্ঞাতং রূপং. এৰং চতুব্বিধেন রূপক্খন্ধো.
পঞ্চৰিধেন রূপক্খন্ধো – পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, যঞ্চ রূপং উপাদা. এৰং পঞ্চৰিধেন রূপক্খন্ধো.
ছব্বিধেন রূপক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, সোতৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, ঘানৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, কাযৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, মনোৰিঞ্ঞেয্যং রূপং. এৰং ছব্বিধেন রূপক্খন্ধো.
সত্তৰিধেন রূপক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, সোতৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, ঘানৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, কাযৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, মনোধাতুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং. এৰং সত্তৰিধেন রূপক্খন্ধো ¶ .
অট্ঠৰিধেন ¶ ¶ রূপক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, সোতৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, ঘানৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, কাযৰিঞ্ঞেয্যং রূপং অত্থি সুখসম্ফস্সং, অত্থি দুক্খসম্ফস্সং, মনোধাতুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং. এৰং অট্ঠৰিধেন রূপক্খন্ধো.
নৰৰিধেন রূপক্খন্ধো – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, যঞ্চ রূপং ন ইন্দ্রিযং. এৰং নৰৰিধেন রূপক্খন্ধো.
দসৰিধেন রূপক্খন্ধো – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, ন ইন্দ্রিযং রূপং অত্থি সপ্পটিঘং, অত্থি অপ্পটিঘং. এৰং দসৰিধেন রূপক্খন্ধো.
একাদসৰিধেন রূপক্খন্ধো – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, রূপাযতনং, সদ্দাযতনং, গন্ধাযতনং, রসাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, যঞ্চ রূপং অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং. এৰং একাদসৰিধেন রূপক্খন্ধো.
অযং ৰুচ্চতি রূপক্খন্ধো.
২. ৰেদনাক্খন্ধো
৩৪. তত্থ ¶ কতমো ৰেদনাক্খন্ধো? একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো.
চতুব্বিধেন ৰেদনাক্খন্ধো ¶ – অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো.
পঞ্চৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সুখিন্দ্রিযং, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযং, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযং, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযং, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযং. এৰং পঞ্চৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
ছব্বিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং ছব্বিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
অট্ঠৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা অত্থি সুখা, অত্থি দুক্খা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং অট্ঠৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
নৰৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং নৰৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা অত্থি সুখা, অত্থি দুক্খা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৩৫. একৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো. অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি ¶ অৰিতক্কঅৰিচারো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী. অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো. অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো. অত্থি ¶ পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো. অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো. অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি. অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী. অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো. অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো. অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো. অত্থি ¶ অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৩৬. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো…পে… অত্থি ন হেতুসহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো. অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি ¶ সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো. অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো. অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো. অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো. অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো. অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো ¶ . অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো. অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো. অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো. অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো. অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ¶ যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো. অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি অনীৰরণিযো. অত্থি নীৰরণসম্পযুত্তো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তো. অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযো. অত্থি পরামট্ঠো, অত্থি অপরামট্ঠো. অত্থি পরামাসসম্পযুত্তো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তো ¶ . অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠো. অত্থি উপাদিন্নো, অত্থি অনুপাদিন্নো. অত্থি উপাদানিযো, অত্থি অনুপাদানিযো. অত্থি উপাদানসম্পযুত্তো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তো. অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলেসিকো. অত্থি সংকিলিট্ঠো, অত্থি অসংকিলিট্ঠো. অত্থি কিলেসসম্পযুত্তো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি সৰিতক্কো, অত্থি অৰিতক্কো. অত্থি সৰিচারো, অত্থি অৰিচারো. অত্থি ¶ সপ্পীতিকো, অত্থি অপ্পীতিকো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি ন পীতিসহগতো. অত্থি কামাৰচরো, অত্থি ন কামাৰচরো. অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি ন রূপাৰচরো. অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি ন অরূপাৰচরো. অত্থি পরিযাপন্নো, অত্থি অপরিযাপন্নো. অত্থি নিয্যানিকো, অত্থি অনিয্যানিকো. অত্থি নিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি সউত্তরো, অত্থি অনুত্তরো. অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৩৭. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো ¶ , অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
দুকমূলকং.
৩৮. একৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৩৯. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪০. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ন হেতুসহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো. অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো…পে… অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪১. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. ¶ অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো ¶ , অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো. অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী. অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো. অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো. অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো. অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো. অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি. অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী. অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো. অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো. অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো. অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪২. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ন হেতুসহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো. অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো ¶ , অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো. অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো…পে… অত্থি সরণো ¶ , অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
তিকমূলকং.
৪৩. একৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৪. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৫. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ন হেতুসহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৬. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৭. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো ¶ , অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৮. একৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৪৯. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫০. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫১. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫২. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো ¶ .
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৩. একৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৪. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৫. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৬. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৭. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৮. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো ¶ – অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৫৯. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৬০. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো.
তিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
৬১. একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
উভতোৰড্ঢকং.
সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
অপরোপি সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো ¶ , অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
চতুৰীসতিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
অপরোপি চতুৰীসতিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ¶ ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা…পে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা; সোতসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো ¶ অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা…পে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন ¶ ৰেদনাক্খন্ধো.
তিংসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং তিংসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি কুসলো ¶ , অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
অপরোপি বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো ¶ , অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰেদনাক্খন্ধো অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো ¶ , অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো ¶ , অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা. এৰং বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো.
অযং ৰুচ্চতি ৰেদনাক্খন্ধো.
৩. সঞ্ঞাক্খন্ধো
৬২. তত্থ কতমো সঞ্ঞাক্খন্ধো? একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো.
চতুব্বিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো.
পঞ্চৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো. এৰং পঞ্চৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
ছব্বিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং ছব্বিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
সত্তৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা ¶ সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা ¶ সঞ্ঞা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং সত্তৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
অট্ঠৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা অত্থি সুখসহগতা, অত্থি দুক্খসহগতা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং অট্ঠৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
নৰৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং নৰৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা অত্থি সুখসহগতা, অত্থি দুক্খসহগতা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৩. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৪. একৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি ¶ অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো. অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী. অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো. অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো. অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো. অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো. অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি. অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী. অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো. অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো. অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো. অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে… এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৫. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ন হেতুসহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো ¶ . অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ¶ আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো ¶ , অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো. অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো. অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো. অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো. অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো. অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো. অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো. অত্থি ওঘনিযো ¶ , অত্থি অনোঘনিযো. অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো. অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো. অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো. অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো. অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি অনীৰরণিযো. অত্থি নীৰরণসম্পযুত্তো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তো. অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযো. অত্থি পরামট্ঠো, অত্থি অপরামট্ঠো. অত্থি পরামাসসম্পযুত্তো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠো. অত্থি উপাদিন্নো, অত্থি অনুপাদিন্নো. অত্থি উপাদানিযো, অত্থি অনুপাদানিযো. অত্থি উপাদানসম্পযুত্তো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তো. অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলেসিকো ¶ , অত্থি অসংকিলেসিকো. অত্থি সংকিলিট্ঠো, অত্থি অসংকিলিট্ঠো. অত্থি কিলেসসম্পযুত্তো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি সৰিতক্কো, অত্থি অৰিতক্কো. অত্থি সৰিচারো, অত্থি অৰিচারো. অত্থি সপ্পীতিকো, অত্থি অপ্পীতিকো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি ন পীতিসহগতো. অত্থি সুখসহগতো, অত্থি ন সুখসহগতো. অত্থি উপেক্খাসহগতো, অত্থি ন উপেক্খাসহগতো. অত্থি কামাৰচরো, অত্থি ন কামাৰচরো. অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি ন রূপাৰচরো. অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি ন অরূপাৰচরো. অত্থি পরিযাপন্নো ¶ , অত্থি অপরিযাপন্নো. অত্থি ¶ নিয্যানিকো, অত্থি অনিয্যানিকো. অত্থি নিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি সউত্তরো, অত্থি অনুত্তরো. অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৬. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো. অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো ¶ , অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
(যথা কুসলত্তিকে ৰিত্থারো, এৰং সব্বেপি তিকা ৰিত্থারেতব্বা.)
দুকমূলকং.
৬৭. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৮. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো…পে… অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৬৯. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো ¶ . অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭০. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো…পে… অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো.
তিকমূলকং.
৭১. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭২. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৩. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ন হেতু সহেতুকো, অত্থি ন হেতু অহেতুকো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৪. একৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৫. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো ¶ – অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৬. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৭. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৮. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৭৯. একৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮০. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো ¶ .
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮১. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮২. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৩. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৪. একৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৫. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো.
তিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি ¶ অনিযতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৬. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৭. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৮. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৮৯. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৯০. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৯১. একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি ¶ অনীৰরণিযো.
তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
উভতোৰড্ঢকং.
সত্তৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
অপরোপি সত্তৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
চতুৰীসতিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি ¶ অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন ¶ সঞ্ঞাক্খন্ধো.
অপরোপি চতুৰীসতিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
তিংসতিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা ¶ …পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং তিংসতিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, সোতসম্ফস্সপচ্চযা ¶ …পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো ¶ , অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা…পে… মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
অপরোপি ¶ বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঞ্ঞাক্খন্ধো অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোসম্ফস্সজা সঞ্ঞা. এৰং বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো.
অযং ৰুচ্চতি সঞ্ঞাক্খন্ধো.
৪. সঙ্খারক্খন্ধো
৯২. তত্থ ¶ কতমো সঙ্খারক্খন্ধো? একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো ¶ , অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো.
চতুব্বিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো.
পঞ্চৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সুখিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো. এৰং পঞ্চৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
ছব্বিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং ছব্বিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
সত্তৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ¶ চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং সত্তৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
অট্ঠৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… কাযসম্ফস্সজা চেতনা অত্থি সুখসহগতা, অত্থি দুক্খসহগতা, মনোধাতুসম্ফস্সজা চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা ¶ . এৰং অট্ঠৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
নৰৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… মনোধাতুসম্ফস্সজা চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং নৰৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… কাযসম্ফস্সজা চেতনা অত্থি সুখসহগতা, অত্থি দুক্খসহগতা, মনোধাতুসম্ফস্সজা চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা অত্থি কুসলা, অত্থি ¶ অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
৯৩. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো. অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো. অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন ¶ পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী. অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো. অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো. অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো. অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো. অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি. অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি ¶ উপ্পাদী. অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো. অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো. অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো ¶ . অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
৯৪. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো. অত্থি ¶ হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো. অত্থি হেতু চেৰ সহেতুকো চ, অত্থি সহেতুকো চেৰ ন চ হেতু. অত্থি হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চ, অত্থি হেতুসম্পযুত্তো চেৰ ন চ হেতু. অত্থি ন হেতু সহেতুকো, অত্থি ন হেতু অহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো. অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি আসৰো, অত্থি নো আসৰো. অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি আসৰো চেৰ সাসৰো চ, অত্থি সাসৰো চেৰ নো চ আসৰো. অত্থি আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তো চ, অত্থি আসৰসম্পযুত্তো চেৰ নো চ আসৰো. অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো. অত্থি সংযোজনং, অত্থি নো সংযোজনং. অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো. অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো. অত্থি সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযো চ, অত্থি সংযোজনিযো চেৰ নো চ সংযোজনং. অত্থি সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তো চ, অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো ¶ ¶ চেৰ নো চ সংযোজনং. অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
অত্থি গন্থো, অত্থি নো গন্থো. অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো. অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো. অত্থি গন্থো চেৰ গন্থনিযো চ, অত্থি গন্থনিযো চেৰ নো চ গন্থো. অত্থি গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তো চ, অত্থি গন্থসম্পযুত্তো চেৰ নো চ গন্থো. অত্থি ¶ গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো. অত্থি ওঘো, অত্থি নো ওঘো. অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো. অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ওঘো চেৰ ওঘনিযো চ, অত্থি ওঘনিযো চেৰ নো চ ওঘো. অত্থি ওঘো চেৰ ওঘসম্পযুত্তো চ, অত্থি ওঘসম্পযুত্তো চেৰ নো চ ওঘো. অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো. অত্থি যোগো, অত্থি নো যোগো. অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো. অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো. অত্থি যোগো চেৰ যোগনিযো চ, অত্থি ¶ যোগনিযো চেৰ নো চ যোগো. অত্থি যোগো চেৰ যোগসম্পযুত্তো চ, অত্থি যোগসম্পযুত্তো চেৰ নো চ যোগো. অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো. অত্থি নীৰরণং, অত্থি নো নীৰরণং. অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি অনীৰরণিযো. অত্থি নীৰরণসম্পযুত্তো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তো. অত্থি নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযো চ, অত্থি নীৰরণিযো চেৰ নো চ নীৰরণং. অত্থি নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তো চ, অত্থি নীৰরণসম্পযুত্তো চেৰ নো চ নীৰরণং. অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযো, অত্থি ¶ নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযো.
অত্থি পরামাসো, অত্থি নো পরামাসো. অত্থি পরামট্ঠো, অত্থি অপরামট্ঠো. অত্থি পরামাসসম্পযুত্তো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি পরামাসো চেৰ পরামট্ঠো চ, অত্থি পরামট্ঠো চেৰ নো চ পরামাসো. অত্থি ¶ পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠো. অত্থি উপাদিন্নো, অত্থি অনুপাদিন্নো. অত্থি উপাদানং, অত্থি নো উপাদানং. অত্থি উপাদানিযো, অত্থি অনুপাদানিযো. অত্থি উপাদানসম্পযুত্তো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তো. অত্থি উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযো চ, অত্থি উপাদানিযো চেৰ নো চ উপাদানং. অত্থি উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তো চ ¶ , অত্থি উপাদানসম্পযুত্তো চেৰ নো চ উপাদানং. অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযো.
অত্থি কিলেসো, অত্থি নো কিলেসো. অত্থি সংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলেসিকো. অত্থি সংকিলিট্ঠো, অত্থি অসংকিলিট্ঠো. অত্থি কিলেসসম্পযুত্তো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকো চ, অত্থি সংকিলেসিকো চেৰ নো চ কিলেসো. অত্থি কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠো চ, অত্থি সংকিলিট্ঠো চেৰ নো চ কিলেসো. অত্থি কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তো চ, অত্থি কিলেসসম্পযুত্তো চেৰ নো চ কিলেসো. অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো. অত্থি ভাৰনায ¶ পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো.
অত্থি সৰিতক্কো, অত্থি অৰিতক্কো. অত্থি সৰিচারো, অত্থি অৰিচারো. অত্থি সপ্পীতিকো ¶ , অত্থি অপ্পীতিকো. অত্থি ¶ পীতিসহগতো, অত্থি ন পীতিসহগতো. অত্থি সুখসহগতো, অত্থি ন সুখসহগতো. অত্থি উপেক্খাসহগতো, অত্থি ন উপেক্খাসহগতো. অত্থি কামাৰচরো, অত্থি ন কামাৰচরো. অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি ন রূপাৰচরো. অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি ন অরূপাৰচরো. অত্থি পরিযাপন্নো, অত্থি অপরিযাপন্নো. অত্থি নিয্যানিকো, অত্থি অনিয্যানিকো. অত্থি নিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি সউত্তরো, অত্থি অনুত্তরো. অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
৯৫. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
দুকমূলকং.
৯৬. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো ¶ .
৯৭. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
৯৮. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
৯৯. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
তিকমূলকং.
১০০. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০১. একৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো ¶ – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০২. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৩. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু চেৰ সহেতুকো চ, অত্থি সহেতুকো চেৰ ন চ হেতু.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৪. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চ, অত্থি হেতুসম্পযুত্তো চেৰ ন চ হেতু.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৫. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি ন হেতু সহেতুকো, অত্থি ন হেতু অহেতুকো.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৬. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৭. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৮. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আসৰো, অত্থি নো আসৰো.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১০৯. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১০. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১১. একৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আসৰো চেৰ সাসৰো চ, অত্থি সাসৰো চেৰ নো চ আসৰো ¶ .
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১২. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তো চ, অত্থি আসৰসম্পযুত্তো চেৰ নো চ আসৰো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৩. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৪. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনং, অত্থি নো সংযোজনং.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৫. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৬. একৰিধেন ¶ ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৭. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো ¶ .
দুৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযো চ, অত্থি সংযোজনিযো চেৰ নো চ সংযোজনং.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৮. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তো চ, অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো চেৰ নো চ সংযোজনং.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১১৯. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
১২০. একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি গন্থো, অত্থি নো গন্থো.
তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
উভতোৰড্ঢকং.
সত্তৰিধেন ¶ ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
অপরোপি সত্তৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো; অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
চতুৰীসতিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
অপরোপি ¶ চতুৰীসতিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… মনোসম্ফস্সজা চেতনা; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
তিংসতিৰিধেন ¶ সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো ¶ ; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা ¶ …পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা…পে… মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং তিংসতিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
অপরোপি বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি ¶ অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা সঙ্খারক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো ¶ …পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোসম্ফস্সজা চেতনা. এৰং বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো.
অযং ৰুচ্চতি সঙ্খারক্খন্ধো.
৫. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো
১২১. তত্থ ¶ কতমো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো? একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো.
চতুব্বিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো.
পঞ্চৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তো, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তো. এৰং পঞ্চৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
ছব্বিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং ছব্বিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
সত্তৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. এৰং সত্তৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
অট্ঠৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ . এৰং অট্ঠৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
নৰৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. এৰং নৰৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২২. একৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো. অত্থি ¶ ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো. অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো ¶ , অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি ¶ দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী. অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো. অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো. অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো. অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো. অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি. অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী. অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো. অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো. অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো. অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২৩. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ন হেতু সহেতুকো, অত্থি ন হেতু অহেতুকো. অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো. অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো. অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো. অত্থি আসৰসম্পযুত্তো ¶ , অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো. অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো. অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো. অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো ¶ , অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো. অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো. অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো. অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো. অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো. অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো. অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো. অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো. অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো ¶ . অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো. অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি অনীৰরণিযো. অত্থি নীৰরণসম্পযুত্তো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তো. অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযো, অত্থি নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযো.
অত্থি ¶ পরামট্ঠো, অত্থি অপরামট্ঠো. অত্থি পরামাসসম্পযুত্তো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠো, অত্থি পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠো. অত্থি উপাদিন্নো, অত্থি অনুপাদিন্নো. অত্থি উপাদানিযো, অত্থি অনুপাদানিযো. অত্থি উপাদানসম্পযুত্তো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তো. অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযো, অত্থি উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযো. অত্থি সংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলেসিকো. অত্থি সংকিলিট্ঠো, অত্থি অসংকিলিট্ঠো. অত্থি কিলেসসম্পযুত্তো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তো. অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকো, অত্থি কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো ¶ , অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বো. অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো. অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো.
অত্থি সৰিতক্কো, অত্থি অৰিতক্কো. অত্থি সৰিচারো, অত্থি অৰিচারো. অত্থি সপ্পীতিকো, অত্থি অপ্পীতিকো. অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি ন পীতিসহগতো. অত্থি সুখসহগতো, অত্থি ন সুখসহগতো. অত্থি উপেক্খাসহগতো, অত্থি ন উপেক্খাসহগতো. অত্থি কামাৰচরো ¶ , অত্থি ন কামাৰচরো. অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি ন রূপাৰচরো. অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি ন অরূপাৰচরো, অত্থি পরিযাপন্নো, অত্থি অপরিযাপন্নো. অত্থি নিয্যানিকো, অত্থি অনিয্যানিকো. অত্থি নিযতো, অত্থি অনিযতো. অত্থি সউত্তরো, অত্থি অনুত্তরো. অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২৪. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো. অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
দুকমূলকং.
১২৫. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২৬. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো…পে… অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২৭. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো ¶ . অত্থি ৰিপাকো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১২৮. একৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো…পে… অত্থি সরণো, অত্থি অরণো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
তিকমূলকং.
১২৯. একৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩০. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি হেতুসম্পযুত্তো, অত্থি হেতুৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায ¶ সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩১. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি ন হেতু সহেতুকো, অত্থি ন হেতুঅহেতুকো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি ৰিপাকো, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মো, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩২. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি লোকিযো, অত্থি লোকুত্তরো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযো, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৩. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যো, অত্থি কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো, অত্থি অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকো…পে…. এৰং ¶ দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৪. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সাসৰো, অত্থি অনাসৰো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সৰিতক্কসৰিচারো, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তো, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৫. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি আসৰসম্পযুত্তো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি পীতিসহগতো, অত্থি সুখসহগতো, অত্থি উপেক্খাসহগতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৬. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো, অত্থি আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৭. একৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনিযো, অত্থি অসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো, অত্থি ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো, অত্থি নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৮. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনসম্পযুত্তো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি আচযগামী, অত্থি অপচযগামী ¶ , অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামী…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৩৯. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো, অত্থি সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সেক্খো, অত্থি অসেক্খো, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪০. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি গন্থনিযো, অত্থি অগন্থনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তো, অত্থি মহগ্গতো, অত্থি অপ্পমাণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪১. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি গন্থসম্পযুত্তো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি পরিত্তারম্মণো, অত্থি মহগ্গতারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪২. একৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো, অত্থি গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি হীনো, অত্থি মজ্ঝিমো, অত্থি পণীতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৩. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি ওঘনিযো, অত্থি অনোঘনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি মিচ্ছত্তনিযতো, অত্থি সম্মত্তনিযতো, অত্থি অনিযতো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ¶ .
১৪৪. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি ওঘসম্পযুত্তো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি মগ্গারম্মণো, অত্থি মগ্গহেতুকো, অত্থি মগ্গাধিপতি…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৫. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তওঘনিযো, অত্থি ওঘৰিপ্পযুত্তঅনোঘনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি উপ্পন্নো, অত্থি অনুপ্পন্নো, অত্থি উপ্পাদী…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৬. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি যোগনিযো, অত্থি অযোগনিযো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি অতীতো, অত্থি অনাগতো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৭. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি যোগসম্পযুত্তো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তো.
তিৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি অতীতারম্মণো, অত্থি অনাগতারম্মণো, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৮. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তযোগনিযো, অত্থি যোগৰিপ্পযুত্তঅযোগনিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তো, অত্থি বহিদ্ধো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৪৯. একৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ¶ – ফস্সসম্পযুত্তো.
দুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি নীৰরণিযো, অত্থি অনীৰরণিযো.
তিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো…পে…. এৰং দসৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
উভতোৰড্ঢকং.
সত্তৰিধেন ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি ¶ কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
অপরোপি সত্তৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো. এৰং সত্তৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
চতুৰীসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো; চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং ¶ , জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ¶ .
অপরোপি চতুৰীসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো; চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং চতুৰীসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
তিংসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা ¶ …পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুৰিঞ্ঞাণং ¶ , সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং তিংসতিৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
বহুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… মনোৰিঞ্ঞাণং; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা ¶ …পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো, চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং বহুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
অপরোপি ¶ বহুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; সোতসম্ফস্সপচ্চযা…পে… ঘানসম্ফস্সপচ্চযা…পে… জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা…পে… কাযসম্ফস্সপচ্চযা…পে… মনোসম্ফস্সপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো…পে… অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণো, অত্থি বহিদ্ধারম্মণো, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণো, অত্থি কামাৰচরো, অত্থি রূপাৰচরো, অত্থি অরূপাৰচরো, অত্থি অপরিযাপন্নো; চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং বহুৰিধেন ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
অযং ৰুচ্চতি ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
১৫০. পঞ্চক্খন্ধা ¶ – রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
১৫১. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি কুসলা, কতি ¶ অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
১৫২. রূপক্খন্ধো ¶ অব্যাকতো. চত্তারো খন্ধা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. দ্ৰে খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি. তযো খন্ধা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. চত্তারো খন্ধা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. রূপক্খন্ধো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযো ¶ . চত্তারো খন্ধা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
রূপক্খন্ধো অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকো. চত্তারো খন্ধা সিযা সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. রূপক্খন্ধো অৰিতক্কঅৰিচারো. তযো খন্ধা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা সৰিতক্কসৰিচারো, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তো, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘সৰিতক্কসৰিচারো’’তিপি, ‘‘অৰিতক্কৰিচারমত্তো’’তিপি, ‘‘অৰিতক্কঅৰিচারো’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘পীতিসহগতো’’তিপি, ‘‘সুখসহগতো’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতো’’তিপি. ৰেদনাক্খন্ধো সিযা পীতিসহগতো ন সুখসহগতো ন উপেক্খাসহগতো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘পীতিসহগতো’’তি. তযো ¶ খন্ধা সিযা ¶ পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি.
রূপক্খন্ধো নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বো. চত্তারো খন্ধা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. রূপক্খন্ধো নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. চত্তারো খন্ধা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. রূপক্খন্ধো নেৰাচযগামিনাপচযগামী. চত্তারো খন্ধা সিযা আচযগামিনো, সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. রূপক্খন্ধো নেৰসেক্খনাসেক্খো. চত্তারো খন্ধা সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা, সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা. রূপক্খন্ধো পরিত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা পরিত্তা, সিযা মহগ্গতা, সিযা অপ্পমাণা. রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সিযা পরিত্তারম্মণা, সিযা মহগ্গতারম্মণা, সিযা অপ্পমাণারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরিত্তারম্মণা’’তিপি ¶ , ‘‘মহগ্গতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অপ্পমাণারম্মণা’’তিপি. রূপক্খন্ধো মজ্ঝিমো. চত্তারো খন্ধা সিযা হীনা, সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. রূপক্খন্ধো অনিযতো ¶ . চত্তারো খন্ধা সিযা মিচ্ছত্তনিযতা, সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা.
রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সিযা মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি ¶ , ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি; সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো; সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি; সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তিপি, ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা’’তিপি. চত্তারো খন্ধা অনিদস্সনঅপ্পটিঘা. রূপক্খন্ধো সিযা সনিদস্সনসপ্পটিঘো, সিযা অনিদস্সনসপ্পটিঘো, সিযা অনিদস্সনঅপ্পটিঘো.
২. দুকং
১৫৩. চত্তারো ¶ খন্ধা ন হেতূ. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা হেতু, সিযা ন হেতু. রূপক্খন্ধো অহেতুকো. চত্তারো খন্ধা সিযা সহেতুকা, সিযা অহেতুকা. রূপক্খন্ধো হেতুৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা হেতুসম্পযুত্তা, সিযা হেতুৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকো চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকো চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তি, সিযা সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা হেতু চেৰ সহেতুকো চ, সিযা ¶ সহেতুকো চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকো চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকো চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তো চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চ, সিযা হেতুসম্পযুত্তো চেৰ ন ¶ চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তো চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন হেতু অহেতুকো ¶ . তযো খন্ধা সিযা ন হেতূ সহেতুকা, সিযা ন হেতূ অহেতুকা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা ন হেতু সহেতুকো, সিযা ন হেতু অহেতুকো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘ন হেতু সহেতুকো’’তিপি, ‘‘ন হেতু অহেতুকো’’তিপি.
সপ্পচ্চযা, সঙ্খতা.
চত্তারো খন্ধা অনিদস্সনা. রূপক্খন্ধো সিযা সনিদস্সনো, সিযা অনিদস্সনো. চত্তারো খন্ধা অপ্পটিঘা. রূপক্খন্ধো সিযা সপ্পটিঘো, সিযা অপ্পটিঘো. রূপক্খন্ধো রূপং. চত্তারো খন্ধা অরূপা. রূপক্খন্ধো লোকিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা; কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
চত্তারো খন্ধা নো আসৰা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা আসৰো, সিযা নো আসৰো. রূপক্খন্ধো সাসৰো. চত্তারো খন্ধা ¶ সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা. রূপক্খন্ধো আসৰৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা আসৰসম্পযুত্তা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ¶ ন ৰত্তব্বো – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰো চা’’তি, সাসৰো চেৰ নো চ আসৰো. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা আসৰো চেৰ সাসৰো চ, সিযা সাসৰো চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰো চা’’তিপি, ‘‘সাসৰো চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তো চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তো চ, সিযা আসৰসম্পযুত্তো চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তো চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. রূপক্খন্ধো আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰো. চত্তারো খন্ধা সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা, সিযা ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা’’তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা’’তিপি.
চত্তারো খন্ধা নো সংযোজনা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা সংযোজনং, সিযা নো সংযোজনং. রূপক্খন্ধো সংযোজনিযো. চত্তারো খন্ধা ¶ সিযা সংযোজনিযা, সিযা অসংযোজনিযা. রূপক্খন্ধো সংযোজনৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযো চা’’তি, ‘‘সংযোজনিযো চেৰ নো চ সংযোজনং’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সিযা সংযোজনিযা চেৰ ¶ নো চ সংযোজনা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযো চ, সিযা সংযোজনিযো চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযো চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনিযো চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তো চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তো চ, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তো চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তো ¶ চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তো চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা, সিযা ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা’’তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা’’তিপি.
চত্তারো খন্ধা নো গন্থা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা গন্থো, সিযা নো গন্থো. রূপক্খন্ধো গন্থনিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা গন্থনিযা, সিযা অগন্থনিযা. রূপক্খন্ধো গন্থৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা গন্থসম্পযুত্তা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযো চা’’তি, ‘‘গন্থনিযো চেৰ নো চ গন্থো’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা ¶ – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, সিযা গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা গন্থো চেৰ গন্থনিযো চ, সিযা গন্থনিযো চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযো চা’’তিপি, ‘‘গন্থনিযো চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তো চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তো চ, সিযা গন্থসম্পযুত্তো চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তো চেৰ নো চ গন্থো’’তি পি. রূপক্খন্ধো গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা ¶ , সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা’’তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা’’তিপি.
চত্তারো খন্ধা নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো ¶ নীৰরণা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা নীৰরণং, সিযা নো নীৰরণং. রূপক্খন্ধো নীৰরণিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা নীৰরণিযা, সিযা অনীৰরণিযা. রূপক্খন্ধো নীৰরণৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযো চা’’তি, ‘‘নীৰরণিযো চেৰ নো চ নীৰরণং’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, সিযা নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযো ¶ চ, সিযা নীৰরণিযো চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযো চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণিযো চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তো চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তো চ, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তো চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তো চেৰ নো ¶ চ নীৰরণ’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো ¶ নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা’’তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা’’তিপি.
চত্তারো খন্ধা নো পরামাসা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা পরামাসো, সিযা নো পরামাসো. রূপক্খন্ধো পরামট্ঠো. চত্তারো খন্ধা সিযা পরামট্ঠা, সিযা অপরামট্ঠা. রূপক্খন্ধো পরামাসৰিপ্পযুত্তো. তযো খন্ধা সিযা পরামাসসম্পযুত্তা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা পরামাসসম্পযুত্তো, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘পরামাসসম্পযুত্তো’’তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তো’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠো চা’’তি, ‘‘পরামট্ঠো চেৰ নো চ পরামাসো’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চা’’তি, সিযা পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা পরামাসো চেৰ পরামট্ঠো চ, সিযা পরামট্ঠো চেৰ নো চ পরামাসো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠো চা’’তিপি, ‘‘পরামট্ঠো চেৰ নো চ পরামাসো’’তিপি. রূপক্খন্ধো পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠো. চত্তারো খন্ধা সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা’’তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা’’তিপি.
রূপক্খন্ধো ¶ অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সারম্মণা. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো চিত্তং. চত্তারো খন্ধা নো চিত্তা. তযো খন্ধা চেতসিকা. দ্ৰে খন্ধা অচেতসিকা. তযো খন্ধা চিত্তসম্পযুত্তা ¶ . রূপক্খন্ধো চিত্তৰিপ্পযুত্তো. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘চিত্তেন সম্পযুত্তো’’তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিপ্পযুত্তো’’তিপি. তযো খন্ধা চিত্তসংসট্ঠা. রূপক্খন্ধো চিত্তৰিসংসট্ঠো. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘চিত্তেন সংসট্ঠো’’তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিসংসট্ঠো’’তিপি. তযো খন্ধা চিত্তসমুট্ঠানা. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো নো চিত্তসমুট্ঠানো. রূপক্খন্ধো সিযা চিত্তসমুট্ঠানো, সিযা নো চিত্তসমুট্ঠানো. তযো খন্ধা চিত্তসহভুনো. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো নো চিত্তসহভূ. রূপক্খন্ধো সিযা চিত্তসহভূ, সিযা নো চিত্তসহভূ. তযো খন্ধা চিত্তানুপরিৰত্তিনো. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো নো চিত্তানুপরিৰত্তি. রূপক্খন্ধো ¶ সিযা চিত্তানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তি. তযো খন্ধা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. দ্ৰে খন্ধা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. তযো খন্ধা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. দ্ৰে খন্ধা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. তযো খন্ধা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. দ্ৰে খন্ধা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো.
ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো অজ্ঝত্তিকো. তযো খন্ধা বাহিরা. রূপক্খন্ধো সিযা অজ্ঝত্তিকো, সিযা বাহিরো. চত্তারো খন্ধা নো উপাদা. রূপক্খন্ধো সিযা উপাদা, সিযা নো উপাদা, সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না. চত্তারো ¶ খন্ধা নো উপাদানা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা উপাদানং, সিযা নো উপাদানং. রূপক্খন্ধো উপাদানিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা উপাদানিযা, সিযা অনুপাদানিযা. রূপক্খন্ধো উপাদানৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা উপাদানসম্পযুত্তা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযো চা’’তি, ‘‘উপাদানিযো চেৰ নো চ উপাদানং’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, সিযা উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযো চ, সিযা উপাদানিযো চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযো চা’’তিপি, ‘‘উপাদানিযো চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তো ¶ চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তো চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তো চ, সিযা উপাদানসম্পযুত্তো চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ ¶ উপাদানসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তো চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. রূপক্খন্ধো উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা’’তিপি, ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা’’তিপি.
চত্তারো খন্ধা নো কিলেসা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা কিলেসো, সিযা নো কিলেসো. রূপক্খন্ধো সংকিলেসিকো. চত্তারো খন্ধা সিযা সংকিলেসিকা ¶ , সিযা অসংকিলেসিকা. রূপক্খন্ধো অসংকিলিট্ঠো. চত্তারো খন্ধা সিযা সংকিলিট্ঠা, সিযা অসংকিলিট্ঠা. রূপক্খন্ধো কিলেসৰিপ্পযুত্তো. চত্তারো খন্ধা সিযা কিলেসসম্পযুত্তা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকো চা’’তি, ‘‘সংকিলেসিকো চেৰ নো চ কিলেসো’’. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তি, সিযা সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকো চ, সিযা সংকিলেসিকো চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকো চা’’তিপি, ‘‘সংকিলেসিকো চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠো চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠো চেৰ নো ¶ চ কিলেসো’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তি, সিযা সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠো চ, সিযা সংকিলিট্ঠো চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠো চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠো চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি.
রূপক্খন্ধো ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তো চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. তযো খন্ধা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা’’তি. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তো চ, সিযা কিলেসসম্পযুত্তো চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বো – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তো চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তো চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. রূপক্খন্ধো কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকো. চত্তারো খন্ধা সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা ¶ , সিযা ¶ কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা’’তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা’’তিপি.
রূপক্খন্ধো ন দস্সনেন পহাতব্বো. চত্তারো খন্ধা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বা. রূপক্খন্ধো ন ভাৰনায পহাতব্বো ¶ . চত্তারো খন্ধা সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. রূপক্খন্ধো ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকো. চত্তারো খন্ধা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. রূপক্খন্ধো ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকো. চত্তারো খন্ধা সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. রূপক্খন্ধো অৰিতক্কো. চত্তারো খন্ধা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. রূপক্খন্ধো অৰিচারো. চত্তারো ¶ খন্ধা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. রূপক্খন্ধো অপ্পীতিকো, চত্তারো খন্ধা সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. রূপক্খন্ধো ন পীতিসহগতো. চত্তারো খন্ধা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. দ্ৰে খন্ধা ন সুখসহগতা. তযো খন্ধা সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. দ্ৰে খন্ধা ন উপেক্খাসহগতা. তযো খন্ধা সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা.
রূপক্খন্ধো কামাৰচরো. চত্তারো খন্ধা সিযা কামাৰচরা, সিযা ন কামাৰচরা. রূপক্খন্ধো ন রূপাৰচরো. চত্তারো খন্ধা সিযা রূপাৰচরা, সিযা ন রূপাৰচরা. রূপক্খন্ধো ন অরূপাৰচরো. চত্তারো খন্ধা সিযা অরূপাৰচরা, সিযা ন অরূপাৰচরা. রূপক্খন্ধো পরিযাপন্নো. চত্তারো খন্ধা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না. রূপক্খন্ধো অনিয্যানিকো. চত্তারো খন্ধা সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. রূপক্খন্ধো অনিযতো. চত্তারো খন্ধা সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. রূপক্খন্ধো সউত্তরো. চত্তারো খন্ধা সিযা সউত্তরা, সিযা অনুত্তরা. রূপক্খন্ধো অরণো. চত্তারো খন্ধা সিযা সরণা, সিযা অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
খন্ধৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
২. আযতনৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
১৫৪. দ্ৰাদসাযতনানি ¶ ¶ ¶ ¶ – চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং.
চক্খুং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা ৰিপরিণামধম্মং. রূপা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. সোতং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা ৰিপরিণামধম্মং. সদ্দা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. ঘানং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা ৰিপরিণামধম্মং. গন্ধা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. জিৰ্হা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. রসা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. কাযো অনিচ্চো দুক্খো অনত্তা ৰিপরিণামধম্মো. ফোট্ঠব্বা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা. মনো অনিচ্চো দুক্খো অনত্তা ৰিপরিণামধম্মো. ধম্মা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা ৰিপরিণামধম্মা.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
১৫৫. দ্ৰাদসাযতনানি ¶ – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং, রূপাযতনং, সদ্দাযতনং, গন্ধাযতনং, রসাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, ধম্মাযতনং.
১৫৬. তত্থ কতমং চক্খাযতনং? যং চক্খু [চক্খুং (সী. স্যা. ক.) ধ. স. ৫৯৬-৫৯৯] চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো অত্তভাৰপরিযাপন্নো অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যেন চক্খুনা ¶ অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন রূপং সনিদস্সনং সপ্পটিঘং পস্সি ৰা পস্সতি ৰা পস্সিস্সতি ৰা পস্সে ৰা, চক্খুম্পেতং চক্খাযতনম্পেতং চক্খুধাতুপেসা চক্খুন্দ্রিযম্পেতং লোকোপেসো দ্ৰারাপেসা সমুদ্দোপেসো পণ্ডরম্পেতং খেত্তম্পেতং ৰত্থুম্পেতং নেত্তম্পেতং নযনম্পেতং ওরিমং তীরম্পেতং সুঞ্ঞো গামোপেসো. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চক্খাযতনং’’ ¶ .
১৫৭. তত্থ ¶ কতমং সোতাযতনং? যং সোতং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো অত্তভাৰপরিযাপন্নো অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যেন সোতেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন সদ্দং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং সুণি ৰা সুণাতি ৰা সুণিস্সতি ৰা সুণে ৰা, সোতম্পেতং সোতাযতনম্পেতং সোতধাতুপেসা সোতিন্দ্রিযম্পেতং লোকোপেসো দ্ৰারাপেসা সমুদ্দোপেসো পণ্ডরম্পেতং খেত্তম্পেতং ৰত্থুম্পেতং ওরিমং তীরম্পেতং সুঞ্ঞো গামোপেসো. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সোতাযতনং’’.
১৫৮. তত্থ কতমং ঘানাযতনং? যং ঘানং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো অত্তভাৰপরিযাপন্নো অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যেন ঘানেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন গন্ধং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং ঘাযি ৰা ঘাযতি ৰা ঘাযিস্সতি ৰা ঘাযে ৰা, ঘানম্পেতং ঘানাযতনম্পেতং ঘানধাতুপেসা ঘানিন্দ্রিযম্পেতং লোকোপেসো দ্ৰারাপেসা সমুদ্দোপেসো পণ্ডরম্পেতং খেত্তম্পেতং ৰত্থুম্পেতং ওরিমং তীরম্পেতং সুঞ্ঞো গামোপেসো. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ঘানাযতনং’’.
১৫৯. তত্থ কতমং জিৰ্হাযতনং? যা জিৰ্হা চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো অত্তভাৰপরিযাপন্নো অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যায জিৰ্হায অনিদস্সনায সপ্পটিঘায রসং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং সাযি ৰা সাযতি ৰা সাযিস্সতি ৰা সাযে ৰা, জিৰ্হাপেসা জিৰ্হাযতনম্পেতং ¶ জিৰ্হাধাতুপেসা জীৰ্হিন্দ্রিযম্পেতং লোকোপেসো দ্ৰারাপেসা সমুদ্দোপেসো পণ্ডরম্পেতং খেত্তম্পেতং ৰত্থুম্পেতং ওরিমং তীরম্পেতং সুঞ্ঞো গামোপেসো. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জিৰ্হাযতনং’’.
১৬০. তত্থ কতমং কাযাযতনং? যো কাযো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো অত্তভাৰপরিযাপন্নো অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যেন কাযেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন ফোট্ঠব্বং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং ফুসি ৰা ফুসতি ৰা ফুসিস্সতি ৰা ফুসে ৰা, কাযোপেসো কাযাযতনম্পেতং কাযধাতুপেসা কাযিন্দ্রিযম্পেতং লোকোপেসো দ্ৰারাপেসা সমুদ্দোপেসো পণ্ডরম্পেতং খেত্তম্পেতং ৰত্থুম্পেতং ওরিমং তীরম্পেতং সুঞ্ঞো গামোপেসো. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কাযাযতনং’’.
১৬১. তত্থ ¶ কতমং মনাযতনং? একৰিধেন মনাযতনং – ফস্সসম্পযুত্তং.
দুৰিধেন মনাযতনং – অত্থি সহেতুকং, অত্থি অহেতুকং.
তিৰিধেন মনাযতনং – অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং.
চতুব্বিধেন মনাযতনং – অত্থি কামাৰচরং, অত্থি রূপাৰচরং, অত্থি অরূপাৰচরং, অত্থি অপরিযাপন্নং.
পঞ্চৰিধেন মনাযতনং – অত্থি সুখিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তং.
ছব্বিধেন মনাযতনং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং ছব্বিধেন মনাযতনং.
সত্তৰিধেন মনাযতনং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. এৰং সত্তৰিধেন মনাযতনং.
অট্ঠৰিধেন মনাযতনং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং ¶ অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. এৰং অট্ঠৰিধেন মনাযতনং.
নৰৰিধেন মনাযতনং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. এৰং নৰৰিধেন মনাযতনং.
দসৰিধেন মনাযতনং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. এৰং দসৰিধেন মনাযতনং.
একৰিধেন মনাযতনং – ফস্সসম্পযুত্তং.
দুৰিধেন মনাযতনং – অত্থি সহেতুকং, অত্থি অহেতুকং.
তিৰিধেন ¶ মনাযতনং – অত্থি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, অত্থি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, অত্থি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং…পে…. এৰং বহুৰিধেন মনাযতনং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মনাযতনং’’.
১৬২. তত্থ ¶ কতমং রূপাযতনং? যং রূপং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰণ্ণনিভা সনিদস্সনং সপ্পটিঘং নীলং পীতকং লোহিতকং [পীতং লোহিতং (সী.)] ওদাতং কাল়কং মঞ্জিট্ঠকং [মঞ্জেট্ঠকং (সী. স্যা.)] হরি হরিৰণ্ণং অম্বঙ্কুরৰণ্ণং দীঘং রস্সং অণুং থূলং ৰট্টং পরিমণ্ডলং চতুরস্সং ছল়ংসং অট্ঠংসং সোল়সংসং নিন্নং থলং ছাযা আতপো আলোকো অন্ধকারো অব্ভা মহিকা ধূমো রজো চন্দমণ্ডলস্স ৰণ্ণনিভা সূরিযমণ্ডলস্স [সুরিযমণ্ডলস্স (সী. স্যা. কং.)] ৰণ্ণনিভা তারকরূপানং ৰণ্ণনিভা আদাসমণ্ডলস্স ৰণ্ণনিভা মণিসঙ্খমুত্তৰেল়ুরিযস্স ৰণ্ণনিভা জাতরূপরজতস্স ৰণ্ণনিভা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰণ্ণনিভা সনিদস্সনং সপ্পটিঘং, যং রূপং সনিদস্সনং সপ্পটিঘং চক্খুনা অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন পস্সি ৰা পস্সতি ৰা পস্সিস্সতি ৰা পস্সে ৰা, রূপম্পেতং রূপাযতনম্পেতং রূপধাতুপেসা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপাযতনং’’.
১৬৩. তত্থ ¶ কতমং সদ্দাযতনং? যো সদ্দো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো ভেরিসদ্দো মুদিঙ্গসদ্দো [মুতিঙ্গসদ্ধো (সী.)] সঙ্খসদ্দো পণৰসদ্দো গীতসদ্দো ৰাদিতসদ্দো সম্মসদ্দো পাণিসদ্দো সত্তানং নিগ্ঘোসসদ্দো ধাতূনং সন্নিঘাতসদ্দো ৰাতসদ্দো উদকসদ্দো মনুস্সসদ্দো অমনুস্সসদ্দো, যো ৰা পনঞ্ঞোপি অত্থি সদ্দো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যং সদ্দং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং সোতেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন সুণি ৰা সুণাতি ৰা সুণিস্সতি ৰা সুণে ৰা, সদ্দোপেসো সদ্দাযতনম্পেতং সদ্দধাতুপেসা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সদ্দাযতনং’’.
১৬৪. তত্থ কতমং গন্ধাযতনং? যো গন্ধো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো মূলগন্ধো সারগন্ধো তচগন্ধো পত্তগন্ধো পুপ্ফগন্ধো ফলগন্ধো আমগন্ধো ৰিস্সগন্ধো সুগন্ধো দুগ্গন্ধো, যো ৰা পনঞ্ঞোপি অত্থি গন্ধো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো ¶ , যং গন্ধং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং ঘানেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন ঘাযি ৰা ঘাযতি ৰা ঘাযিস্সতি ৰা ঘাযে ৰা, গন্ধোপেসো গন্ধাযতনম্পেতং গন্ধধাতুপেসা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘গন্ধাযতনং’’.
১৬৫. তত্থ কতমং রসাযতনং? যো রসো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো মূলরসো খন্ধরসো তচরসো পত্তরসো পুপ্ফরসো ফলরসো অম্বিলং মধুরং তিত্তকং কটুকং লোণিকং [লপিলকং (সী.), লম্পিকং (ক. সী.)] খারিকং লম্বিকং কসাৰো সাদু অসাদু, যো ৰা পনঞ্ঞোপি অত্থি রসো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো, যং রসং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং জিৰ্হায অনিদস্সনায সপ্পটিঘায সাযি ৰা সাযতি ৰা সাযিস্সতি ৰা সাযে ৰা, রসোপেসো রসাযতনম্পেতং রসধাতুপেসা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রসাযতনং’’.
১৬৬. তত্থ কতমং ফোট্ঠব্বাযতনং? পথৰীধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতু কক্খল়ং মুদুকং সণ্হং ফরুসং সুখসম্ফস্সং দুক্খসম্ফস্সং গরুকং লহুকং, যং ফোট্ঠব্বং অনিদস্সনং সপ্পটিঘং কাযেন অনিদস্সনেন সপ্পটিঘেন ফুসি ৰা ফুসতি ৰা ফুসিস্সতি ৰা ফুসে ৰা, ফোট্ঠব্বোপেসো ফোট্ঠব্বাযতনম্পেতং ফোট্ঠব্বধাতুপেসা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ফোট্ঠব্বাযতনং’’.
১৬৭. তত্থ ¶ কতমং ধম্মাযতনং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, যঞ্চ রূপং অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং, অসঙ্খতা চ ধাতু.
তত্থ কতমো ৰেদনাক্খন্ধো? একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো. দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো. তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে… এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমো সঞ্ঞাক্খন্ধো? একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো. দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো. তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি ¶ অব্যাকতো…পে… এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঞ্ঞাক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমো সঙ্খারক্খন্ধো? একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো. দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি ন হেতু. তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে… এৰং দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমং ¶ রূপং অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং? ইত্থিন্দ্রিযং পুরিসিন্দ্রিযং…পে… কবল়ীকারো আহারো. ইদং ৰুচ্চতি রূপং ‘‘অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং’’.
তত্থ কতমা অসঙ্খতা ধাতু? রাগক্খযো ¶ , দোসক্খযো, মোহক্খযো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসঙ্খতা ধাতু’’.
ইদং ৰুচ্চতি ধম্মাযতনং.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
১৬৮. দ্ৰাদসাযতনানি ¶ – চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং.
১৬৯. দ্ৰাদসন্নং আযতনানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
১৭০. দসাযতনা অব্যাকতা. দ্ৰাযতনা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি. মনাযতনং সিযা সুখায ৰেদনায ¶ সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং. ধম্মাযতনং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি. দসাযতনা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. দ্ৰাযতনা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
পঞ্চাযতনা উপাদিন্নুপাদানিযা. সদ্দাযতনং ¶ অনুপাদিন্নুপাদানিযং. চত্তারো আযতনা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদানিযা. দ্ৰাযতনা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. দসাযতনা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা. দ্ৰাযতনা সিযা সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. দসাযতনা অৰিতক্কঅৰিচারা. মনাযতনং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. ধম্মাযতনং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সৰিতক্কসৰিচার’’ন্তিপি, ‘‘অৰিতক্কৰিচারমত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অৰিতক্কঅৰিচার’’ন্তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি. দ্ৰাযতনা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ¶ সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি.
দসাযতনা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰাযতনা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. দসাযতনা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰাযতনা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দসাযতনা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. দ্ৰাযতনা সিযা আচযগামিনো, সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. দসাযতনা ¶ নেৰসেক্খনাসেক্খা. দ্ৰাযতনা সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা ¶ , সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা. দসাযতনা পরিত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা পরিত্তা, সিযা মহগ্গতা, সিযা অপ্পমাণা. দসাযতনা অনারম্মণা. দ্ৰাযতনা সিযা পরিত্তারম্মণা, সিযা মহগ্গতারম্মণা, সিযা অপ্পমাণারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরিত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘মহগ্গতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অপ্পমাণারম্মণা’’তিপি. দসাযতনা মজ্ঝিমা. দ্ৰাযতনা সিযা হীনা, সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. দসাযতনা অনিযতা. দ্ৰাযতনা সিযা মিচ্ছত্তনিযতা, সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা.
দসাযতনা অনারম্মণা. দ্ৰাযতনা সিযা মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি. পঞ্চাযতনা সিযা উপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো, ন ৰত্তব্বা – ‘‘অনুপ্পন্না’’তি. সদ্দাযতনং সিযা উপ্পন্নং, সিযা অনুপ্পন্নং, ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপ্পাদী’’তি. পঞ্চাযতনা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. ধম্মাযতনং সিযা উপ্পন্নং, সিযা অনুপ্পন্নং, সিযা উপ্পাদি, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপ্পন্ন’’ন্তিপি, ‘‘অনুপ্পন্ন’’ন্তিপি, ‘‘উপ্পাদী’’তিপি. একাদসাযতনা সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ধম্মাযতনং সিযা অতীতং, সিযা অনাগতং, সিযা পচ্চুপ্পন্নং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘অতীত’’ন্তিপি, ‘‘অনাগত’’ন্তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্ন’’ন্তিপি. দসাযতনা অনারম্মণা. দ্ৰাযতনা সিযা ¶ অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা ¶ , সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা ¶ – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি; সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. দসাযতনা অনারম্মণা. দ্ৰাযতনা সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তিপি, ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা’’তিপি. রূপাযতনং সনিদস্সনসপ্পটিঘং. নৰাযতনা অনিদস্সনসপ্পটিঘা. দ্ৰাযতনা অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
১৭১. একাদসাযতনা ন হেতূ. ধম্মাযতনং সিযা হেতু, সিযা ন হেতু. দসাযতনা অহেতুকা. দ্ৰাযতনা সিযা সহেতুকা, সিযা অহেতুকা. দসাযতনা হেতুৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা হেতুসম্পযুত্তা, সিযা হেতুৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ ¶ চেৰ সহেতুকা চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চা’’তি, সিযা সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তি. ধম্মাযতনং সিযা হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চ, সিযা সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন ¶ চ হেতূ’’তি. ধম্মাযতনং সিযা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. দসাযতনা ন হেতূঅহেতুকা. মনাযতনং সিযা ন হেতুসহেতুকং, সিযা ন হেতুঅহেতুকং. ধম্মাযতনং সিযা ন হেতুসহেতুকং, সিযা ন হেতুঅহেতুকং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘ন হেতুসহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘ন হেতুঅহেতুক’’ন্তিপি.
একাদসাযতনা সপ্পচ্চযা. ধম্মাযতনং সিযা সপ্পচ্চযং, সিযা অপ্পচ্চযং. একাদসাযতনা সঙ্খতা. ধম্মাযতনং সিযা সঙ্খতং, সিযা অসঙ্খতং. রূপাযতনং সনিদস্সনং. একাদসাযতনা ¶ অনিদস্সনা. দসাযতনা ¶ সপ্পটিঘা. দ্ৰাযতনা অপ্পটিঘা. দসাযতনা রূপা. মনাযতনং অরূপং. ধম্মাযতনং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. দসাযতনা লোকিযা. দ্ৰাযতনা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা; কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
একাদসাযতনা নো আসৰা. ধম্মাযতনং সিযা আসৰো, সিযা নো আসৰো. দসাযতনা সাসৰা. দ্ৰাযতনা সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা. দসাযতনা আসৰৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা আসৰসম্পযুত্তা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰঞ্চা’’তি, সিযা সাসৰঞ্চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সাসৰঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা আসৰো চেৰ সাসৰঞ্চ, সিযা সাসৰঞ্চেৰ নো চ ¶ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰঞ্চা’’তিপি, ‘‘সাসৰঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা ¶ আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. দসাযতনা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা. দ্ৰাযতনা সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা’’তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা’’তিপি.
একাদসাযতনা নো সংযোজনা. ধম্মাযতনং সিযা সংযোজনং, সিযা নো সংযোজনং. দসাযতনা সংযোজনিযা. দ্ৰাযতনা সিযা সংযোজনিযা, সিযা অসংযোজনিযা. দসাযতনা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযঞ্চা’’তি, সিযা সংযোজনিযঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনিযঞ্চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তি. ধম্মাযতনং ¶ সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযঞ্চ, সিযা সংযোজনিযঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ ¶ সংযোজনিয’’ন্তিপি, ‘‘সংযোজনিযঞ্চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. মনাযতনং ¶ ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তি. ধম্মাযতনং সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. দসাযতনা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা ¶ . দ্ৰাযতনা সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা’’তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা’’তিপি.
একাদসাযতনা নো গন্থা. ধম্মাযতনং সিযা গন্থো, সিযা নো গন্থো. দসাযতনা গন্থনিযা. দ্ৰাযতনা সিযা গন্থনিযা, সিযা অগন্থনিযা. দসাযতনা গন্থৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা গন্থসম্পযুত্তা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং ¶ – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযঞ্চা’’তি, সিযা গন্থনিযঞ্চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থনিযঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা গন্থো চেৰ গন্থনিযঞ্চ, সিযা গন্থনিযঞ্চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযঞ্চা’’তিপি, ‘‘গন্থনিযঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. দসাযতনা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা. দ্ৰাযতনা সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা’’তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা’’তিপি.
একাদসাযতনা নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা. ধম্মাযতনং সিযা ¶ নীৰরণং, সিযা নো নীৰরণং. দসাযতনা নীৰরণিযা. দ্ৰাযতনা সিযা ¶ নীৰরণিযা, সিযা অনীৰরণিযা. দসাযতনা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযঞ্চা’’তি ¶ , সিযা নীৰরণিযঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণিযঞ্চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তি. ধম্মাযতনং সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযঞ্চ, সিযা নীৰরণিযঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ¶ ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযঞ্চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণিযঞ্চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তি. ধম্মাযতনং সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. দসাযতনা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা. দ্ৰাযতনা সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা’’তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা’’তিপি.
একাদসাযতনা নো পরামাসা. ধম্মাযতনং সিযা পরামাসো, সিযা নো পরামাসো. দসাযতনা পরামট্ঠা. দ্ৰাযতনা সিযা পরামট্ঠা, সিযা অপরামট্ঠা. দসাযতনা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. মনাযতনং সিযা পরামাসসম্পযুত্তং, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তং. ধম্মাযতনং সিযা পরামাসসম্পযুত্তং, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামাসসম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্ত’’ন্তিপি. দসাযতনা ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চা’’তি, ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠঞ্চা’’তি, সিযা পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা পরামাসো চেৰ পরামট্ঠঞ্চ, সিযা পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠঞ্চা’’তিপি, ‘‘পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো’’তিপি. দসাযতনা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা. দ্ৰাযতনা সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা ¶ , সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা’’তিপি ¶ , ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা’’তিপি.
দসাযতনা অনারম্মণা. মনাযতনং সারম্মণং. ধম্মাযতনং সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং. মনাযতনং চিত্তং. একাদসাযতনা নো চিত্তা. একাদসাযতনা অচেতসিকা. ধম্মাযতনং সিযা চেতসিকং, সিযা অচেতসিকং. দসাযতনা চিত্তৰিপ্পযুত্তা. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসম্পযুত্তং, সিযা চিত্তৰিপ্পযুত্তং. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সম্পযুত্ত’’ন্তিপি ¶ , ‘‘চিত্তেন ৰিপ্পযুত্ত’’ন্তিপি. দসাযতনা চিত্তৰিসংসট্ঠা. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসংসট্ঠং, সিযা চিত্তৰিসংসট্ঠং. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সংসট্ঠ’’ন্তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিসংসট্ঠ’’ন্তিপি. ছাযতনা নো চিত্তসমুট্ঠানা. ছাযতনা সিযা চিত্তসমুট্ঠানা, সিযা নো চিত্তসমুট্ঠানা. একাদসাযতনা নো চিত্তসহভুনো. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসহভূ ¶ , সিযা নো চিত্তসহভূ. একাদসাযতনা নো চিত্তানুপরিৰত্তিনো. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তি. একাদসাযতনা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং. একাদসাযতনা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. একাদসাযতনা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. ধম্মাযতনং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি.
ছাযতনা অজ্ঝত্তিকা. ছাযতনা বাহিরা. নৰাযতনা উপাদা. দ্ৰাযতনা নো উপাদা. ধম্মাযতনং সিযা উপাদা, সিযা নো উপাদা. পঞ্চাযতনা উপাদিন্না. সদ্দাযতনং অনুপাদিন্নং. ছাযতনা সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না. একাদসাযতনা নো উপাদানা. ধম্মাযতনং সিযা উপাদানং, সিযা নো উপাদানং. দসাযতনা উপাদানিযা. দ্ৰাযতনা সিযা উপাদানিযা, সিযা অনুপাদানিযা. দসাযতনা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা উপাদানসম্পযুত্তা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযঞ্চা’’তি, সিযা উপাদানিযঞ্চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানিযঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তি. ধম্মাযতনং সিযা উপাদানঞ্চেৰ ¶ উপাদানিযঞ্চ, সিযা উপাদানিযঞ্চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ ¶ ¶ উপাদানিযঞ্চা’’তিপি, ‘‘উপাদানিযঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানিযঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সিযা উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তি. ধম্মাযতনং সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদানং ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. দসাযতনা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা. দ্ৰাযতনা সিযা উপাদানসম্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা’’তিপি, ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা’’তিপি.
একাদসাযতনা নো কিলেসা. ধম্মাযতনং সিযা কিলেসো, সিযা নো কিলেসো. দসাযতনা সংকিলেসিকা. দ্ৰাযতনা সিযা সংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলেসিকা. দসাযতনা অসংকিলিট্ঠা. দ্ৰাযতনা সিযা সংকিলিট্ঠা, সিযা অসংকিলিট্ঠা. দসাযতনা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰাযতনা সিযা কিলেসসম্পযুত্তা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তি, ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা’’. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকঞ্চা’’তি, সিযা সংকিলেসিকঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংকিলেসিকঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকঞ্চ, সিযা সংকিলেসিকঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকঞ্চা’’তিপি, ‘‘সংকিলেসিকঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ ¶ কিলেসা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চা’’তি, সিযা সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চ, সিযা সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি.
দসাযতনা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ ন কিলেসা’’তিপি. মনাযতনং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চা’’তি ¶ , সিযা কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মাযতনং সিযা কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো ¶ চ কিলেসো’’তিপি. দসাযতনা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা. দ্ৰাযতনা সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা’’তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা’’তিপি ¶ .
দসাযতনা ন দস্সনেন পহাতব্বা. দ্ৰাযতনা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বা. দসাযতনা ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰাযতনা সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. দসাযতনা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰাযতনা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. দসাযতনা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰাযতনা সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দসাযতনা অৰিতক্কা. দ্ৰাযতনা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. দসাযতনা অৰিচারা. দ্ৰাযতনা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. দসাযতনা অপ্পীতিকা. দ্ৰাযতনা সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. দসাযতনা ন পীতিসহগতা. দ্ৰাযতনা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. দসাযতনা ন সুখসহগতা. দ্ৰাযতনা সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. দসাযতনা ন উপেক্খাসহগতা. দ্ৰাযতনা সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা.
দসাযতনা কামাৰচরা. দ্ৰাযতনা সিযা কামাৰচরা, সিযা ন কামাৰচরা. দসাযতনা ন রূপাৰচরা. দ্ৰাযতনা সিযা রূপাৰচরা, সিযা ন রূপাৰচরা. দসাযতনা ন অরূপাৰচরা. দ্ৰাযতনা সিযা অরূপাৰচরা, সিযা ন অরূপাৰচরা. দসাযতনা পরিযাপন্না. দ্ৰাযতনা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না. দসাযতনা অনিয্যানিকা. দ্ৰাযতনা সিযা নিয্যানিকা ¶ , সিযা অনিয্যানিকা. দসাযতনা অনিযতা. দ্ৰাযতনা সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. দসাযতনা সউত্তরা. দ্ৰাযতনা সিযা সউত্তরা, সিযা অনুত্তরা. দসাযতনা অরণা. দ্ৰাযতনা সিযা সরণা, সিযা অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
আযতনৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৩. ধাতুৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
১৭২. ছ ¶ ¶ ¶ ধাতুযো – পথৰীধাতু [পঠৰীধাতু (সী. স্যা.) এৰমুপরিপি], আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, আকাসধাতু, ৰিঞ্ঞাণধাতু.
১৭৩. তত্থ কতমা পথৰীধাতু? পথৰীধাতুদ্ৰযং – অত্থি অজ্ঝত্তিকা, অত্থি বাহিরা. তত্থ কতমা অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং কক্খল়ং খরিগতং কক্খল়ত্তং কক্খল়ভাৰো অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং, সেয্যথিদং – কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী.)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং [অট্ঠিমিঞ্জা (সী.)] ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং কক্খল়ং খরিগতং কক্খল়ত্তং কক্খল়ভাৰো অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু’.
তত্থ কতমা বাহিরা পথৰীধাতু? যং বাহিরং কক্খল়ং খরিগতং কক্খল়ত্তং কক্খল়ভাৰো বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং, সেয্যথিদং ¶ – অযো লোহং তিপু সীসং সজ্ঝং [সজ্ঝু (স্যা.)] মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্কো [লোহিতঙ্গো (স্যা. ক.), লোহিতকো (?)] মসারগল্লং তিণং কট্ঠং সক্খরা কঠলং [কথলং (ক.)] ভূমি পাসাণো পব্বতো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি বাহিরং কক্খল়ং খরিগতং কক্খল়ত্তং কক্খল়ভাৰো বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘বাহিরা পথৰীধাতু’. যা চ অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু যা চ বাহিরা পথৰীধাতু, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পথৰীধাতু’’.
১৭৪. তত্থ ¶ ¶ কতমা আপোধাতু? আপোধাতুদ্ৰযং – অত্থি অজ্ঝত্তিকা, অত্থি বাহিরা. তত্থ কতমা অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আপো আপোগতং সিনেহো সিনেহগতং [স্নেহো স্নেহগতং (স্যা.)] বন্ধনত্তং রূপস্স অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং, সেয্যথিদং – পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্তং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি অজ্ঝত্তং ¶ পচ্চত্তং আপো আপোগতং সিনেহো সিনেহগতং বন্ধনত্তং রূপস্স অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু’.
তত্থ কতমা বাহিরা আপোধাতু? যং বাহিরং আপো আপোগতং সিনেহো সিনেহগতং বন্ধনত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং, সেয্যথিদং – মূলরসো খন্ধরসো তচরসো পত্তরসো পুপ্ফরসো ফলরসো খীরং দধি সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং ভুম্মানি ৰা উদকানি অন্তলিক্খানি ৰা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি বাহিরং আপো আপোগতং সিনেহো সিনেহগতং বন্ধনত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘বাহিরা আপোধাতু’. যা চ অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু যা চ বাহিরা আপোধাতু, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আপোধাতু’’.
১৭৫. তত্থ কতমা তেজোধাতু? তেজোধাতুদ্ৰযং – অত্থি অজ্ঝত্তিকা, অত্থি বাহিরা. তত্থ কতমা অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং তেজো তেজোগতং উস্মা উস্মাগতং উসুমং উসুমগতং অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং, সেয্যথিদং – যেন চ সন্তপ্পতি যেন চ জীরীযতি যেন চ পরিডয্হতি যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতি, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং তেজো তেজোগতং উস্মা উস্মাগতং উসুমং উসুমগতং অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতু’.
তত্থ কতমা বাহিরা তেজোধাতু? যং বাহিরং তেজো তেজোগতং উস্মা উস্মাগতং উসুমং উসুমগতং বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং, সেয্যথিদং – কট্ঠগ্গি পলালগ্গি [সকলিকগ্গি (সব্বত্থ)] তিণগ্গি গোমযগ্গি থুসগ্গি সঙ্কারগ্গি ইন্দগ্গি অগ্গিসন্তাপো সূরিযসন্তাপো কট্ঠসন্নিচযসন্তাপো তিণসন্নিচযসন্তাপো ধঞ্ঞসন্নিচযসন্তাপো ভণ্ডসন্নিচযসন্তাপো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি বাহিরং তেজো তেজোগতং উস্মা উস্মাগতং উসুমং উসুমগতং বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘বাহিরা তেজোধাতু’. যা ¶ ¶ চ অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতু যা চ বাহিরা তেজোধাতু, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘তেজোধাতু’’.
১৭৬. তত্থ ¶ ¶ কতমা ৰাযোধাতু? ৰাযোধাতুদ্ৰযং – অত্থি অজ্ঝত্তিকা, অত্থি বাহিরা. তত্থ কতমা অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং ৰাযো ৰাযোগতং থম্ভিতত্তং রূপস্স অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং, সেয্যথিদং – উদ্ধঙ্গমা ৰাতা অধোগমা ৰাতা কুচ্ছিসযা ৰাতা কোট্ঠাসযা [কোট্ঠসযা (সী. স্যা.)] ৰাতা অঙ্গমঙ্গানুসারিনো ৰাতা সত্থকৰাতা খুরকৰাতা উপ্পলকৰাতা অস্সাসো পস্সাসো ইতি ৰা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং ৰাযো ৰাযোগতং থম্ভিতত্তং রূপস্স অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতু’.
তত্থ কতমা বাহিরা ৰাযোধাতু? যং বাহিরং ৰাযো ৰাযোগতং থম্ভিতত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং, সেয্যথিদং – পুরত্থিমা ৰাতা পচ্ছিমা ৰাতা উত্তরা ৰাতা দক্খিণা ৰাতা সরজা ৰাতা অরজা ৰাতা সীতা ৰাতা উণ্হা ৰাতা পরিত্তা ৰাতা অধিমত্তা ৰাতা কাল়ৰাতা ৰেরম্ভৰাতা পক্খৰাতা সুপণ্ণৰাতা তালৰণ্টৰাতা ৰিধূপনৰাতা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি বাহিরং ৰাযো ৰাযোগতং থম্ভিতত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘বাহিরা ৰাযোধাতু’. যা চ অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতু যা চ বাহিরা ৰাযোধাতু, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযোধাতু’’.
১৭৭. তত্থ কতমা আকাসধাতু? আকাসধাতুদ্ৰযং – অত্থি অজ্ঝত্তিকা, অত্থি বাহিরা. তত্থ কতমা অজ্ঝত্তিকা আকাসধাতু? যং ¶ অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আকাসো আকাসগতং অঘং অঘগতং ৰিৰরো ৰিৰরগতং অসম্ফুট্ঠং মংসলোহিতেহি অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং, সেয্যথিদং – কণ্ণচ্ছিদ্দং নাসচ্ছিদ্দং মুখদ্ৰারং, যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং অজ্ঝোহরতি, যত্থ চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সন্তিট্ঠতি, যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং অধোভাগং নিক্খমতি, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আকাসো আকাসগতং অঘং অঘগতং ৰিৰরো ৰিৰরগতং অসম্ফুট্ঠং মংসলোহিতেহি অজ্ঝত্তং উপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘অজ্ঝত্তিকা আকাসধাতু’.
তত্থ কতমা বাহিরা আকাসধাতু? যং বাহিরং আকাসো আকাসগতং অঘং অঘগতং ৰিৰরো ¶ ৰিৰরগতং ¶ অসম্ফুট্ঠং চতূহি মহাভূতেহি ¶ বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘বাহিরা আকাসধাতু’. যা চ অজ্ঝত্তিকা আকাসধাতু যা চ বাহিরা আকাসধাতু, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আকাসধাতু’’.
১৭৮. তত্থ কতমা ৰিঞ্ঞাণধাতু? চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
ইমা ছ ধাতুযো.
১৭৯. অপরাপি ছ ধাতুযো – সুখধাতু, দুক্খধাতু, সোমনস্সধাতু, দোমনস্সধাতু, উপেক্খাধাতু, অৰিজ্জাধাতু.
১৮০. তত্থ কতমা সুখধাতু? যং কাযিকং সাতং কাযিকং সুখং কাযসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সুখধাতু’’.
তত্থ কতমা ¶ দুক্খধাতু? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খধাতু’’.
তত্থ কতমা সোমনস্সধাতু? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সোমনস্সধাতু’’.
তত্থ কতমা দোমনস্সধাতু? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সধাতু’’.
তত্থ কতমা উপেক্খাধাতু? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ¶ ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাধাতু’’.
তত্থ কতমা অৰিজ্জাধাতু? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং অনভিসমযো অননুবোধো অসম্বোধো অপ্পটিৰেধো অসঙ্গাহণা অপরিযোগাহণা অসমপেক্খনা অপচ্চৰেক্খণা অপচ্চক্খকম্মং দুম্মেজ্ঝং বাল্যং অসম্পজঞ্ঞং ¶ মোহো পমোহো সম্মোহো অৰিজ্জা অৰিজ্জোঘো অৰিজ্জাযোগো অৰিজ্জানুসযো অৰিজ্জাপরিযুট্ঠানং ¶ অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাধাতু’’.
ইমা ছ ধাতুযো.
১৮১. অপরাপি ছ ধাতুযো – কামধাতু, ব্যাপাদধাতু, ৰিহিংসাধাতু, নেক্খম্মধাতু, অব্যাপাদধাতু, অৰিহিংসাধাতু.
১৮২. তত্থ কতমা কামধাতু? কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা চেতসো অভিনিরোপনা মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি কামধাতু. হেট্ঠতো অৰীচিনিরযং পরিযন্তং করিত্ৰা উপরিতো পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰে অন্তো করিত্ৰা যং এতস্মিং অন্তরে এত্থাৰচরা এত্থ পরিযাপন্না খন্ধধাতুআযতনা রূপা [রূপং (স্যা.)] ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘কামধাতু’’.
তত্থ কতমা ব্যাপাদধাতু? ব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদধাতু’’. দসসু ৰা আঘাতৰত্থূসু চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো পটিঘং পটিৰিরোধো কোপো পকোপো সম্পকোপো দোসো পদোসো সম্পদোসো চিত্তস্স ব্যাপত্তি মনোপদোসো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো দুস্সনা দুস্সিতত্তং ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ৰিরোধো পটিৰিরোধো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদধাতু’’.
তত্থ কতমা ৰিহিংসাধাতু? ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… মিচ্ছাসঙ্কপ্পো ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহিংসাধাতু’’. ইধেকচ্চো পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা রজ্জুযা ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন সত্তে ৰিহেঠেতি, যা এৰরূপা হেঠনা ৰিহেঠনা হিংসনা ৰিহিংসনা রোসনা ৰিরোসনা পরূপঘাতো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহিংসাধাতু’’.
তত্থ কতমা নেক্খম্মধাতু? নেক্খম্মপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নেক্খম্মধাতু’’. সব্বেপি কুসলা ধম্মা ‘‘নেক্খম্মধাতু’’.
তত্থ ¶ কতমা অব্যাপাদধাতু? অব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অব্যাপাদধাতু’’. যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অব্যাপাদধাতু’’.
তত্থ কতমা অৰিহিংসাধাতু? অৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা ¶ চেতসো অভিনিরোপনা সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিহিংসাধাতু’’ ¶ . যা সত্তেসু করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিহিংসাধাতু’’.
ইমা ছ ধাতুযো.
ইতি ইমানি তীণি ছক্কানি তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা অট্ঠারস ধাতুযো হোন্তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
১৮৩. অট্ঠারস ধাতুযো – চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ , কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু, ধম্মধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু.
১৮৪. তত্থ কতমা চক্খুধাতু? যং চক্খু চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চক্খুধাতু’’.
তত্থ কতমা রূপধাতু? যং রূপং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰণ্ণনিভা…পে… রূপধাতুপেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘রূপধাতু’’.
তত্থ কতমা চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু? চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জাচক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
তত্থ ¶ কতমা সোতধাতু? যং সোতং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সোতধাতু’’ ¶ .
তত্থ কতমা সদ্দধাতু? যো সদ্দো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো…পে… সদ্দধাতুপেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদ্দধাতু’’.
তত্থ কতমা সোতৰিঞ্ঞাণধাতু? সোতঞ্চ পটিচ্চ সদ্দে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জাসোতৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সোতৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
তত্থ কতমা ঘানধাতু? যং ¶ ঘানং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ঘানধাতু’’.
তত্থ কতমা গন্ধধাতু? যো গন্ধো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো…পে… গন্ধধাতুপেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘গন্ধধাতু’’.
তত্থ ¶ কতমা ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু? ঘানঞ্চ পটিচ্চ গন্ধে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জাঘানৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
তত্থ কতমা জিৰ্হাধাতু? যা জিৰ্হা চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জিৰ্হাধাতু’’.
তত্থ কতমা রসধাতু? যো রসো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায অনিদস্সনো সপ্পটিঘো…পে… রসধাতুপেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘রসধাতু’’.
তত্থ কতমা জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু? জিৰ্হঞ্চ পটিচ্চ রসে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ¶ ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জাজিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
তত্থ কতমা কাযধাতু? যো কাযো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কাযধাতু’’.
তত্থ ¶ কতমা ফোট্ঠব্বধাতু? পথৰীধাতু…পে… ফোট্ঠব্বধাতুপেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফোট্ঠব্বধাতু’’.
তত্থ কতমা কাযৰিঞ্ঞাণধাতু? কাযঞ্চ পটিচ্চ ফোট্ঠব্বে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জাকাযৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কাযৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
তত্থ কতমা মনোধাতু? চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতুযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোধাতু; সোতৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… কাযৰিঞ্ঞাণধাতুযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং ¶ হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোধাতু ¶ সব্বধম্মেসু ৰা পন পঠমসমন্নাহারো উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মনোধাতু’’.
তত্থ কতমা ধম্মধাতু? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, যঞ্চ রূপং অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং, অসঙ্খতা চ ধাতু.
তত্থ কতমো ৰেদনাক্খন্ধো? একৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো ¶ . দুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো. তিৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে… এৰং দসৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন ৰেদনাক্খন্ধো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমো সঞ্ঞাক্খন্ধো? একৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – ফস্সসম্পযুত্তো. দুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি সহেতুকো, অত্থি অহেতুকো. তিৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে… এৰং দসৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন সঞ্ঞাক্খন্ধো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঞ্ঞাক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমো সঙ্খারক্খন্ধো? একৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – চিত্তসম্পযুত্তো. দুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি হেতু, অত্থি অহেতু. তিৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অত্থি কুসলো, অত্থি অকুসলো, অত্থি অব্যাকতো…পে… এৰং ¶ দসৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো…পে… এৰং বহুৰিধেন সঙ্খারক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারক্খন্ধো’’.
তত্থ কতমং রূপং অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং? ইত্থিন্দ্রিযং…পে… কবল়ীকারো আহারো – ইদং ৰুচ্চতি রূপং ‘‘অনিদস্সনঅপ্পটিঘং ধম্মাযতনপরিযাপন্নং’’.
তত্থ কতমা অসঙ্খতা ধাতু? রাগক্খযো, দোসক্খযো, মোহক্খযো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসঙ্খতা ধাতু’’. অযং ৰুচ্চতি ‘‘ধম্মধাতু’’.
তত্থ ¶ কতমা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু? চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতুযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা উপ্পজ্জতি মনোধাতু, মনোধাতুযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা ¶ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু; সোতৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণধাতুযা ¶ …পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… কাযৰিঞ্ঞাণধাতুযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা উপ্পজ্জতি মনোধাতু, মনোধাতুযাপি উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধসমনন্তরা উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু মনঞ্চ পটিচ্চ ধম্মে চ উপ্পজ্জতি চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মনোৰিঞ্ঞাণধাতু’’.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
অট্ঠারস ধাতুযো – চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু, ধম্মধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু.
১৮৬. অট্ঠারসন্নং ধাতূনং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
১৮৭. সোল়স ¶ ধাতুযো অব্যাকতা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. দস ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি. পঞ্চ ধাতুযো ¶ অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. কাযৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা ¶ সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. ধম্মধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি.
দস ধাতুযো নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. পঞ্চ ¶ ধাতুযো ৰিপাকা. মনোধাতু সিযা ৰিপাকা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
দস ধাতুযো উপাদিন্নুপাদানিযা. সদ্দধাতু অনুপাদিন্নুপাদানিযা. পঞ্চ ধাতুযো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
সোল়স ধাতুযো অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. পন্নরস ধাতুযো অৰিতক্কঅৰিচারা. মনোধাতু সৰিতক্কসৰিচারা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. ধম্মধাতু সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সৰিতক্কসৰিচারা’’তিপি, ‘‘অৰিতক্কৰিচারমত্তা’’তিপি, ‘‘অৰিতক্কঅৰিচারা’’তিপি. দস ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি ¶ . পঞ্চ ধাতুযো উপেক্খাসহগতা. কাযৰিঞ্ঞাণধাতু ন পীতিসহগতা, সিযা ¶ সুখসহগতা, ন উপেক্খাসহগতা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখসহগতা’’তি. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি.
সোল়স ¶ ধাতুযো নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. সোল়স ধাতুযো নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সোল়স ধাতুযো নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. দ্ৰে ধাতুযো সিযা আচযগামিনো, সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. সোল়স ধাতুযো নেৰসেক্খনাসেক্খা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা, সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা.
সোল়স ধাতুযো পরিত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরিত্তা, সিযা মহগ্গতা, সিযা অপ্পমাণা. দস ¶ ধাতুযো অনারম্মণা. ছ ধাতুযো পরিত্তারম্মণা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরিত্তারম্মণা, সিযা মহগ্গতারম্মণা, সিযা অপ্পমাণারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরিত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘মহগ্গতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অপ্পমাণারম্মণা’’তিপি. সোল়স ধাতুযো মজ্ঝিমা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা হীনা, সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. সোল়স ধাতুযো অনিযতা. দ্ৰে ¶ ধাতুযো সিযা মিচ্ছত্তনিযতা, সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা.
দস ধাতুযো অনারম্মণা. ছ ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি. দ্ৰে ধাতুযো সিযা মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি. দস ধাতুযো সিযা উপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অনুপ্পন্না’’তি. সদ্দধাতু সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপ্পাদিনী’’তি. ছ ধাতুযো সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. ধম্মধাতু সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনী, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপ্পন্না’’তিপি, ‘‘অনুপ্পন্না’’তিপি, ‘‘উপ্পাদিনী’’তিপি.
সত্তরস ¶ ধাতুযো সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ধম্মধাতু সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতা’’তিপি, ‘‘অনাগতা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্না’’তিপি. দস ধাতুযো অনারম্মণা. ছ ধাতুযো পচ্চুপ্পন্নারম্মণা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি; সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা.
দস ধাতুযো অনারম্মণা. ছ ধাতুযো সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা, সিযা ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তিপি, ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা’’তিপি. রূপধাতু সনিদস্সনসপ্পটিঘা. নৰ ধাতুযো অনিদস্সনঅপ্পটিঘা. অট্ঠ ধাতুযো অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
১৮৮. সত্তরস ধাতুযো ন হেতূ. ধম্মধাতু সিযা হেতু, সিযা ন হেতু. সোল়স ধাতুযো অহেতুকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সহেতুকা, সিযা অহেতুকা. সোল়স ধাতুযো অহেতুকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সহেতুকা, সিযা অহেতুকা. সোল়স ধাতুযো হেতুৰিপ্পযুত্তা ¶ . দ্ৰে ধাতুযো সিযা হেতুসম্পযুত্তা, সিযা হেতুৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকা চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকা চা’’তি, সিযা সহেতুকা চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তি. ধম্মধাতু সিযা হেতু চেৰ সহেতুকা চ, সিযা সহেতুকা চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকা চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তি. ধম্মধাতু সিযা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চ, সিযা হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তা ¶ চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. সোল়স ধাতুযো ন হেতুঅহেতুকা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা ন হেতুসহেতুকা, সিযা ন হেতুঅহেতুকা. ধম্মধাতু সিযা ন হেতুসহেতুকা, সিযা ¶ ন হেতুঅহেতুকা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘ন হেতুসহেতুকা’’তিপি, ‘‘ন হেতুঅহেতুকা’’তিপি.
সত্তরস ¶ ধাতুযো সপ্পচ্চযা. ধম্মধাতু সিযা সপ্পচ্চযা, সিযা অপ্পচ্চযা. সত্তরস ধাতুযো সঙ্খতা. ধম্মধাতু সিযা সঙ্খতা, সিযা অসঙ্খতা. রূপধাতু সনিদস্সনা. সত্তরস ধাতুযো অনিদস্সনা. দস ধাতুযো সপ্পটিঘা. অট্ঠ ধাতুযো অপ্পটিঘা. দস ধাতুযো রূপা. সত্ত ধাতুযো অরূপা. ধম্মধাতু সিযা রূপা, সিযা অরূপা. সোল়স ধাতুযো লোকিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা; কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
সত্তরস ধাতুযো নো আসৰা. ধম্মধাতু সিযা আসৰা, সিযা নো আসৰা. সোল়স ধাতুযো সাসৰা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা. সোল়স ধাতুযো আসৰৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা আসৰসম্পযুত্তা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, ‘‘সাসৰা চেৰ ¶ নো চ আসৰা’’. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰা চা’’তি, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰো’’তি. ধম্মধাতু সিযা আসৰো চেৰ সাসৰা চ, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰো চেৰ সাসৰা চা’’তিপি, ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি.
সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰো’’তি. ধম্মধাতু সিযা আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চ, সিযা আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা’’তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা’’তিপি.
সত্তরস ধাতুযো নো সংযোজনা. ধম্মধাতু সিযা সংযোজনং, সিযা নো সংযোজনং. সোল়স ধাতুযো সংযোজনিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সংযোজনিযা, সিযা অসংযোজনিযা. সোল়স ¶ ধাতুযো সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সিযা সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযা চ, সিযা সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা ¶ চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চ, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি. সোল়স ধাতুযো সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা. দ্ৰে ¶ ধাতুযো সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা’’তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা’’তিপি.
সত্তরস ধাতুযো নো গন্থা. ধম্মধাতু সিযা গন্থো, সিযা নো গন্থো. সোল়স ধাতুযো গন্থনিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা গন্থনিযা, সিযা অগন্থনিযা. সোল়স ধাতুযো গন্থৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা গন্থসম্পযুত্তা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, সিযা গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থো’’তি. ধম্মধাতু সিযা গন্থো চেৰ গন্থনিযা চ, সিযা গন্থনিযা চেৰ ¶ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থনিযা চা’’তিপি, ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা ¶ চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থো’’তি. ধম্মধাতু সিযা গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চ, সিযা গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা’’তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা’’তিপি.
সত্তরস ধাতুযো নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা. ধম্মধাতু সিযা নীৰরণং, সিযা নো নীৰরণং. সোল়স ধাতুযো নীৰরণিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা নীৰরণিযা, সিযা অনীৰরণিযা. সোল়স ধাতুযো নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, সিযা নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযা চ, সিযা নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণং ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো ¶ চ নীৰরণ’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চ, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. সোল়স ধাতুযো নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা’’তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা’’তিপি.
সত্তরস ধাতুযো নো পরামাসা. ধম্মধাতু সিযা পরামাসো, সিযা নো পরামাসো. সোল়স ধাতুযো পরামট্ঠা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরামট্ঠা, সিযা অপরামট্ঠা. সোল়স ধাতুযো পরামাসৰিপ্পযুত্তা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা পরামাসসম্পযুত্তা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. ধম্মধাতু সিযা পরামাসসম্পযুত্তা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসসম্পযুত্তা’’তিপি ¶ , ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তা’’তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চাতি পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠা চা’’তি, সিযা পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসো’’তি. ধম্মধাতু সিযা পরামাসো চেৰ পরামট্ঠা চ, সিযা পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা’’তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা’’তিপি.
দস ধাতুযো অনারম্মণা. সত্ত ধাতুযো সারম্মণা. ধম্মধাতু সিযা সারম্মণা, সিযা অনারম্মণা. সত্ত ধাতুযো চিত্তা. একাদস ধাতুযো নো চিত্তা. সত্তরস ধাতুযো অচেতসিকা. ধম্মধাতু সিযা চেতসিকা, সিযা অচেতসিকা. দস ধাতুযো চিত্তৰিপ্পযুত্তা. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসম্পযুত্তা, সিযা চিত্তৰিপ্পযুত্তা. সত্ত ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘চিত্তেন সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিপ্পযুত্তা’’তিপি. দস ধাতুযো চিত্তৰিসংসট্ঠা. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসংসট্ঠা ¶ , সিযা চিত্তৰিসংসট্ঠা. সত্ত ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘চিত্তেন সংসট্ঠা’’তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিসংসট্ঠা’’তিপি.
দ্ৰাদস ধাতুযো নো চিত্তসমুট্ঠানা. ছ ধাতুযো সিযা চিত্তসমুট্ঠানা, সিযা নো চিত্তসমুট্ঠানা. সত্তরস ¶ ধাতুযো নো চিত্তসহভুনো. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসহভূ, সিযা নো চিত্তসহভূ. সত্তরস ধাতুযো নো চিত্তানুপরিৰত্তিনো. ধম্মধাতু সিযা চিত্তানুপরিৰত্তী, সিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তী. সত্তরস ধাতুযো নো ¶ চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. সত্তরস ধাতুযো নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. সত্তরস ধাতুযো নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. ধম্মধাতু সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তী, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তী. দ্ৰাদস ধাতুযো অজ্ঝত্তিকা. ছ ধাতুযো বাহিরা.
নৰ ¶ ধাতুযো উপাদা. অট্ঠ ধাতুযো নো উপাদা. ধম্মধাতু সিযা উপাদা, সিযা নো উপাদা. দস ধাতুযো উপাদিন্না. সদ্দধাতু অনুপাদিন্না. সত্তধাতুযো সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না. সত্তরস ধাতুযো নো উপাদানা. ধম্মধাতু সিযা উপাদানং, সিযা নো উপাদানং. সোল়স ধাতুযো উপাদানিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা উপাদানিযা, সিযা অনুপাদানিযা. সোল়স ধাতুযো উপাদানৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা উপাদানসম্পযুত্তা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা’’. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, সিযা উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযা চ, সিযা উপাদানিযা চেৰ ¶ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি.
সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা ¶ উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তি. ধম্মধাতু সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চ, সিযা উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. সোল়স ধাতুযো উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা’’তিপি, ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা’’তিপি.
সত্তরস ধাতুযো নো কিলেসা. ধম্মধাতু সিযা কিলেসা, সিযা নো কিলেসা. সোল়স ধাতুযো সংকিলেসিকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলেসিকা. সোল়স ধাতুযো অসংকিলিট্ঠা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সংকিলিট্ঠা, সিযা অসংকিলিট্ঠা. সোল়স ধাতুযো কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা কিলেসসম্পযুত্তা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ ¶ সংকিলেসিকা চা’’তি, সংকিলেসিকা ¶ চেৰ নো চ কিলেসা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তি, সিযা সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মধাতু সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকা চ, সিযা সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি.
সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তি, সিযা সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মধাতু সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠা চ, সিযা সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসো’’তি. ধম্মধাতু সিযা কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চ, সিযা কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ ¶ কিলেসো’’তিপি. সোল়স ধাতুযো কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা’’তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা’’তিপি.
সোল়স ধাতুযো ন দস্সনেন পহাতব্বা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বা. সোল়স ধাতুযো ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. সোল়স ধাতুযো ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. সোল়স ধাতুযো ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা.
পন্নরস ধাতুযো অৰিতক্কা. মনোধাতু সৰিতক্কা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সৰিতক্কা, সিযা ¶ অৰিতক্কা. পন্নরস ধাতুযো অৰিচারা. মনোধাতু সৰিচারা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. সোল়স ধাতুযো অপ্পীতিকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. সোল়স ধাতুযো ন পীতিসহগতা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. পন্নরস ধাতুযো ন সুখসহগতা. তিস্সো ধাতুযো সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. একাদস ধাতুযো ন উপেক্খাসহগতা. পঞ্চ ধাতুযো উপেক্খাসহগতা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা ¶ উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা.
সোল়স ধাতুযো কামাৰচরা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা কামাৰচরা, সিযা ন কামাৰচরা. সোল়স ধাতুযো ন রূপাৰচরা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা রূপাৰচরা, সিযা ন রূপাৰচরা. সোল়স ধাতুযো ন অরূপাৰচরা. দ্ৰে ¶ ধাতুযো সিযা অরূপাৰচরা, সিযা ন অরূপাৰচরা. সোল়স ধাতুযো পরিযাপন্না. দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না. সোল়স ধাতুযো অনিয্যানিকা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. সোল়স ধাতুযো অনিযতা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. সোল়স ধাতুযো সউত্তরা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সউত্তরা, সিযা অনুত্তরা. সোল়স ¶ ধাতুযো অরণা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা সরণা, সিযা অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
ধাতুৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৪. সচ্চৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
১৮৯. চত্তারি ¶ ¶ ¶ অরিযসচ্চানি – দুক্খং অরিযসচ্চং, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা.)] অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা.)] অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং.
১. দুক্খসচ্চং
১৯০. তত্থ কতমং দুক্খং অরিযসচ্চং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি ¶ সম্পযোগো দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো, যং পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা.
১৯১. তত্থ কতমা জাতি? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জাতি’’.
১৯২. তত্থ কতমা জরা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জরা’’.
১৯৩. তত্থ কতমং মরণং? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ¶ ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালকিরিযা খন্ধানং ভেদো কল়েৰরস্স নিক্খেপো জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণং’’.
১৯৪. তত্থ কতমো সোকো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ¶ দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো চেতসো পরিজ্ঝাযনা দোমনস্সং সোকসল্লং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সোকো’’.
১৯৫. তত্থ ¶ কতমো পরিদেৰো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ¶ ফুট্ঠস্স দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং ৰাচা পলাপো ৰিপ্পলাপো লালপ্পো লালপ্পনা লালপ্পিতত্তং [লালপো লালপনা লালপিতত্তং (স্যা.)] – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পরিদেৰো’’.
১৯৬. তত্থ কতমং দুক্খং? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
১৯৭. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’.
১৯৮. তত্থ কতমো উপাযাসো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আযাসো উপাযাসো আযাসিতত্তং উপাযাসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাযাসো’’.
১৯৯. তত্থ কতমো অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি অনিট্ঠা অকন্তা ¶ অমনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অনত্থকামা অহিতকামা অফাসুককামা অযোগক্খেমকামা; যা তেহি সঙ্গতি সমাগমো সমোধানং মিস্সীভাৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো’’.
২০০. তত্থ ¶ কতমো পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি ইট্ঠা কন্তা মনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অত্থকামা হিতকামা ফাসুককামা যোগক্খেমকামা মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা ভগিনী ৰা মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতী ৰা সালোহিতা ¶ ৰা; যা তেহি অসঙ্গতি অসমাগমো অসমোধানং অমিস্সীভাৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো’’.
২০১. তত্থ ¶ কতমং যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং? জাতিধম্মানং সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘‘অহো ৰত, মযং ন জাতিধম্মা অস্সাম; ন চ, ৰত, নো জাতি আগচ্ছেয্যা’’তি! ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং. ইদম্পি ‘‘যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং’’.
জরাধম্মানং সত্তানং…পে… ব্যাধিধম্মানং সত্তানং…পে… মরণধম্মানং সত্তানং…পে… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মানং সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘‘অহো ৰত, মযং ন সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা অস্সাম; ন চ, ৰত, নো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা আগচ্ছেয্যু’’ন্তি! ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং. ইদম্পি ‘‘যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং’’.
২০২. তত্থ কতমে সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা? সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘সংখিত্তেন ¶ পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা’’.
ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং অরিযসচ্চং’’.
২. সমুদযসচ্চং
২০৩. তত্থ ¶ কতমং দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং? যাযং তণ্হা পোনোভৰিকা [পোনোব্ভৰিকা (স্যা. ক.)] নন্দিরাগসহগতা তত্রতত্রাভিনন্দিনী, সেয্যথিদং – কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা.
সা খো পনেসা তণ্হা কত্থ উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, কত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খুং লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সোতং লোকে…পে… ¶ ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সদ্দা লোকে…পে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে ¶ পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
চক্খুসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সোতসম্ফস্সো লোকে…পে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ ¶ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
চক্খুসম্ফস্সজা ¶ ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে…পে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সদ্দসঞ্ঞা লোকে…পে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সদ্দসঞ্চেতনা লোকে…পে… গন্ধসঞ্চেতনা ¶ লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সদ্দতণ্হা লোকে…পে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি ¶ . সদ্দৰিতক্কো লোকে…পে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
রূপৰিচারো ¶ লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. সদ্দৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি ¶ , এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. গন্ধৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. রসৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি.
ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং’’.
৩. নিরোধসচ্চং
২০৪. তত্থ কতমং দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো.
সা ¶ খো পনেসা তণ্হা কত্থ পহীযমানা পহীযতি, কত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খুং লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি. সোতং লোকে…পে… ঘানং ¶ লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি. সদ্দা লোকে…পে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
চক্খুৰিঞ্ঞাণং ¶ লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি. সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
চক্খুসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি. সোতসম্ফস্সো লোকে…পে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি. সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে…পে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে ¶ পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপসঞ্ঞা লোকে… ¶ সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং ¶ সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপৰিতক্কো ¶ লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং. এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা ¶ পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি.
ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং’’.
৪. মগ্গসচ্চং
২০৫. তত্থ কতমং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
তত্থ কতমা সম্মাদিট্ঠি? দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো, অব্যাপাদসঙ্কপ্পো, অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ ¶ কতমা সম্মাৰাচা? মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাচা’’.
তত্থ কতমো সম্মাকম্মন্তো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাকম্মন্তো’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাআজীৰো? ইধ অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাআজীৰো’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাৰাযামো? ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি, ৰাযমতি, ৰীরিযং আরভতি, চিত্তং পগ্গণ্হাতি, পদহতি. উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি, ৰাযমতি, ৰীরিযং আরভতি, চিত্তং পগ্গণ্হাতি, পদহতি. অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি, ৰাযমতি, ৰীরিযং আরভতি, চিত্তং পগ্গণ্হাতি, পদহতি. উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি, ৰাযমতি, ৰীরিযং আরভতি, চিত্তং পগ্গণ্হাতি, পদহতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ কতমা সম্মাসতি? ইধ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. ৰেদনাসু…পে… চিত্তে…পে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? ইধ ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি, ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি, সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা, অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং, চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পীতিযা চ ৰিরাগা, উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি, ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি. সুখস্স ¶ চ পহানা, দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা, অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’.
ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং’’.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
২০৬. চত্তারি ¶ সচ্চানি – দুক্খং, দুক্খসমুদযো, দুক্খনিরোধো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা.
তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.
তত্থ কতমা সম্মাদিট্ঠি? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? যো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ ¶ কতমা সম্মাৰাচা? যা চতূহি ৰচীদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী [ৰেরমণি (ক.) এৰমুপরিপি] অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাৰাচা মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাচা’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাকম্মন্তো? যা তীহি কাযদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাকম্মন্তো ¶ মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাকম্মন্তো’’.
তত্থ কতমো সম্মাআজীৰো? যা মিচ্ছা আজীৰা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাআজীৰো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘সম্মাআজীৰো’’.
তত্থ কতমো সম্মাৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো [ৰিরিযারম্ভো (সী. স্যা.)] …পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ কতমা সম্মাসতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২০৭. তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ অৰসেসা চ কিলেসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং ¶ পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি – ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ¶ ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২০৮. তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং, অৰসেসানঞ্চ অকুসলানং ধম্মানং পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২০৯. তত্থ ¶ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং, অৰসেসানঞ্চ অকুসলানং ধম্মানং, তিণ্ণঞ্চ কুসলমূলানং সাসৰানং পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ¶ সম্পযুত্তা.
২১০. তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ, অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? সাসৰা কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং, অৰসেসানঞ্চ অকুসলানং ধম্মানং, তিণ্ণঞ্চ কুসলমূলানং সাসৰানং, অৰসেসানঞ্চ সাসৰানং কুসলানং ধম্মানং পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ ¶ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২১১. চত্তারি ¶ সচ্চানি – দুক্খং, দুক্খসমুদযো, দুক্খনিরোধো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা.
তত্থ ¶ ¶ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
তত্থ কতমা সম্মাদিট্ঠি? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? যো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমো সম্মাৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ কতমা সম্মাসতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২১২. তত্থ ¶ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ, অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি ¶ , অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? সাসৰা কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং, অৰসেসানঞ্চ অকুসলানং ধম্মানং, তিণ্ণঞ্চ কুসলমূলানং সাসৰানং, অৰসেসানঞ্চ সাসৰানং কুসলানং ধম্মানং পহানং – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’. অৰসেসা ধম্মা দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায সম্পযুত্তা.
২১৩. চত্তারি ¶ সচ্চানি – দুক্খং, দুক্খসমুদযো, দুক্খনিরোধো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা.
তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা, সাসৰা চ কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং ¶ সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং ¶ অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’.
২১৪. তত্থ কতমো দুক্খসমুদযো? তণ্হা চ, অৰসেসা চ কিলেসা, অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা, তীণি চ কুসলমূলানি সাসৰানি, অৰসেসা চ সাসৰা কুসলা ধম্মা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খসমুদযো’’.
তত্থ কতমং দুক্খং? সাসৰা কুসলাকুসলানং ধম্মানং ৰিপাকা, যে চ ধম্মা কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা, সব্বঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
তত্থ কতমো দুক্খনিরোধো? তণ্হায চ, অৰসেসানঞ্চ কিলেসানং, অৰসেসানঞ্চ অকুসলানং ধম্মানং, তিণ্ণঞ্চ কুসলমূলানং সাসৰানং, অৰসেসানঞ্চ সাসৰানং কুসলানং ধম্মানং পহানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধো’’.
তত্থ ¶ কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী ¶ পটিপদা’’.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
২১৫. চত্তারি অরিযসচ্চানি – দুক্খং অরিযসচ্চং, দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং.
২১৬. চতুন্নং অরিযসচ্চানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
২১৭. সমুদযসচ্চং ¶ অকুসলং. মগ্গসচ্চং কুসলং. নিরোধসচ্চং অব্যাকতং. দুক্খসচ্চং সিযা কুসলং, সিযা অকুসলং, সিযা অব্যাকতং. দ্ৰে সচ্চা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ¶ ৰেদনায সম্পযুত্তা. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা ৰিপাকধম্মধম্মা. নিরোধসচ্চং নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মং. দুক্খসচ্চং সিযা ৰিপাকং, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মং, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মং. সমুদযসচ্চং ¶ অনুপাদিন্নুপাদানিযং. দ্ৰে সচ্চা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদিন্নুপাদানিযং, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযং.
সমুদযসচ্চং সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকং. দ্ৰে সচ্চা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. দুক্খসচ্চং ¶ সিযা সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকং, সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকং. সমুদযসচ্চং সৰিতক্কসৰিচারং. নিরোধসচ্চং অৰিতক্কঅৰিচারং. মগ্গসচ্চং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. দুক্খসচ্চং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সৰিতক্কসৰিচার’’ন্তিপি, ‘‘অৰিতক্কৰিচারমত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অৰিতক্কঅৰিচার’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘পীতিসহগত’’ন্তিপি, ‘‘সুখসহগত’’ন্তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগত’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা পীতিসহগতং, সিযা সুখসহগতং, সিযা উপেক্খাসহগতং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পীতিসহগত’’ন্তিপি, ‘‘সুখসহগত’’ন্তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগত’’ন্তিপি.
দ্ৰে সচ্চা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. সমুদযসচ্চং সিযা দস্সনেন পহাতব্বং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বং. দুক্খসচ্চং সিযা দস্সনেন পহাতব্বং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বং, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বং. দ্ৰে সচ্চা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সমুদযসচ্চং সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকং ¶ . দুক্খসচ্চং সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকং, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকং. সমুদযসচ্চং আচযগামি. মগ্গসচ্চং অপচযগামি. নিরোধসচ্চং ¶ নেৰাচযগামিনাপচযগামি. দুক্খসচ্চং সিযা আচযগামি, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামি. মগ্গসচ্চং সেক্খং. তীণি সচ্চানি নেৰসেক্খনাসেক্খা. সমুদযসচ্চং পরিত্তং ¶ . দ্ৰে সচ্চা অপ্পমাণা. দুক্খসচ্চং সিযা পরিত্তং, সিযা মহগ্গতং. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. মগ্গসচ্চং অপ্পমাণারম্মণং. সমুদযসচ্চং সিযা পরিত্তারম্মণং, সিযা মহগ্গতারম্মণং ন অপ্পমাণারম্মণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরিত্তারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘মহগ্গতারম্মণ’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা পরিত্তারম্মণং, সিযা মহগ্গতারম্মণং, সিযা অপ্পমাণারম্মণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরিত্তারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘মহগ্গতারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘অপ্পমাণারম্মণ’’ন্তিপি.
সমুদযসচ্চং ¶ হীনং. দ্ৰে সচ্চা পণীতা. দুক্খসচ্চং সিযা হীনং, সিযা মজ্ঝিমং. নিরোধসচ্চং অনিযতং. মগ্গসচ্চং সম্মত্তনিযতং. দ্ৰে সচ্চা সিযা মিচ্ছত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘মগ্গারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘মগ্গহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতী’’তিপি. মগ্গসচ্চং ন মগ্গারম্মণং মগ্গহেতুকং, সিযা মগ্গাধিপতি, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘মগ্গাধিপতী’’তি. দুক্খসচ্চং সিযা মগ্গারম্মণং ন মগ্গহেতুকং, সিযা মগ্গাধিপতি, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘মগ্গারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতী’’তিপি. দ্ৰে সচ্চা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপ্পাদিনো’’তি. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপ্পন্ন’’ন্তিপি, ‘‘অনুপ্পন্ন’’ন্তিপি, ‘‘উপ্পাদী’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা উপ্পন্নং, সিযা অনুপ্পন্নং, সিযা উপ্পাদি. তীণি সচ্চানি সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘অতীত’’ন্তিপি, ‘‘অনাগত’’ন্তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্ন’’ন্তিপি. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. মগ্গসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘অতীতারম্মণ’’ন্তিপি, ¶ ‘‘অনাগতারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণ’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি. নিরোধসচ্চং ¶ বহিদ্ধা. তীণি সচ্চানি সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. মগ্গসচ্চং বহিদ্ধারম্মণং. সমুদযসচ্চং সিযা অজ্ঝত্তারম্মণং, সিযা বহিদ্ধারম্মণং, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণং. দুক্খসচ্চং সিযা অজ্ঝত্তারম্মণং, সিযা বহিদ্ধারম্মণং, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণং ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘বহিদ্ধারম্মণ’’ন্তিপি, ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণ’’ন্তিপি. তীণি সচ্চানি অনিদস্সনঅপ্পটিঘা. দুক্খসচ্চং সিযা সনিদস্সনসপ্পটিঘং, সিযা অনিদস্সনসপ্পটিঘং, সিযা অনিদস্সনঅপ্পটিঘং.
২. দুকং
২১৮. সমুদযসচ্চং হেতু. নিরোধসচ্চং ন হেতু. দ্ৰে সচ্চা সিযা হেতূ, সিযা ন হেতূ. দ্ৰে সচ্চা সহেতুকা. নিরোধসচ্চং অহেতুকং. দুক্খসচ্চং সিযা সহেতুকং, সিযা অহেতুকং. দ্ৰে সচ্চা হেতুসম্পযুত্তা. নিরোধসচ্চং হেতুৰিপ্পযুত্তং. দুক্খসচ্চং সিযা হেতুসম্পযুত্তং, সিযা হেতুৰিপ্পযুত্তং. সমুদযসচ্চং হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চ. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং ¶ – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মগ্গসচ্চং সিযা হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চ, সিযা সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতু. দুক্খসচ্চং সিযা হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চ, সিযা সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ¶ ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ সহেতুকঞ্চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. সমুদযসচ্চং হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চ. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. মগ্গসচ্চং সিযা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতু. দুক্খসচ্চং সিযা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতু, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তঞ্চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. নিরোধসচ্চং ন হেতুঅহেতুকং. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘ন হেতুসহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘ন হেতুঅহেতুক’’ন্তিপি. মগ্গসচ্চং সিযা ন হেতুসহেতুকং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘ন হেতুসহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘ন হেতুঅহেতুক’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা ন হেতুসহেতুকং, সিযা ন হেতুঅহেতুকং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘ন হেতুসহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘ন হেতুঅহেতুক’’ন্তিপি.
তীণি ¶ সচ্চানি সপ্পচ্চযা. নিরোধসচ্চং অপ্পচ্চযং. তীণি সচ্চানি সঙ্খতা. নিরোধসচ্চং অসঙ্খতং. তীণি সচ্চানি অনিদস্সনা. দুক্খসচ্চং সিযা সনিদস্সনং, সিযা অনিদস্সনং. তীণি সচ্চানি অপ্পটিঘা. দুক্খসচ্চং সিযা সপ্পটিঘং, সিযা অপ্পটিঘং. তীণি সচ্চানি অরূপানি. দুক্খসচ্চং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. দ্ৰে সচ্চা ¶ লোকিযা. দ্ৰে সচ্চা লোকুত্তরা; কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
সমুদযসচ্চং আসৰো. দ্ৰে সচ্চা নো আসৰা. দুক্খসচ্চং সিযা আসৰো, সিযা নো আসৰো. দ্ৰে সচ্চা সাসৰা. দ্ৰে সচ্চা অনাসৰা ¶ . সমুদযসচ্চং আসৰসম্পযুত্তং. দ্ৰে সচ্চা আসৰৰিপ্পযুত্তা. দুক্খসচ্চং সিযা আসৰসম্পযুত্তং, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তং. সমুদযসচ্চং আসৰো চেৰ সাসৰঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তিপি, ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা আসৰো চেৰ সাসৰঞ্চ, সিযা সাসৰঞ্চেৰ নো চ আসৰো. সমুদযসচ্চং আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চ ¶ , সিযা আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’তিপি. দ্ৰে সচ্চা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰ’’ন্তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰ’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰ’’ন্তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰ’’ন্তিপি.
সমুদযসচ্চং সংযোজনং. দ্ৰে সচ্চা নো সংযোজনা. দুক্খসচ্চং সিযা সংযোজনং, সিযা নো সংযোজনং. দ্ৰে সচ্চা সংযোজনিযা. দ্ৰে সচ্চা অসংযোজনিযা. সমুদযসচ্চং সংযোজনসম্পযুত্তং. দ্ৰে সচ্চা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দুক্খসচ্চং সিযা সংযোজনসম্পযুত্তং, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তং. সমুদযসচ্চং সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ ¶ সংযোজনিযা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনিযঞ্চ, সিযা সংযোজনিযঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং. সমুদযসচ্চং সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজন’’ন্তিপি ¶ . দ্ৰে সচ্চা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিয’’ন্তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিয’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিয’’ন্তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিয’’ন্তিপি.
সমুদযসচ্চং গন্থো. দ্ৰে সচ্চা নো গন্থা. দুক্খসচ্চং সিযা গন্থো, সিযা নো গন্থো. দ্ৰে সচ্চা গন্থনিযা. দ্ৰে সচ্চা অগন্থনিযা. দ্ৰে সচ্চা গন্থৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে সচ্চা সিযা গন্থসম্পযুত্তা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. সমুদযসচ্চং গন্থো চেৰ গন্থনিযঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তিপি, ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা গন্থো চেৰ গন্থনিযঞ্চ, সিযা গন্থনিযঞ্চেৰ নো চ গন্থো. সমুদযসচ্চং গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চ ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. দুক্খসচ্চং ¶ সিযা গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো’’তিপি. দ্ৰে সচ্চা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা. দ্ৰে সচ্চা সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা’’তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা’’তিপি.
সমুদযসচ্চং ওঘো…পে… যোগো…পে… নীৰরণং. দ্ৰে সচ্চা নো নীৰরণা. দুক্খসচ্চং সিযা নীৰরণং, সিযা নো নীৰরণং. দ্ৰে সচ্চা নীৰরণিযা দ্ৰে সচ্চা অনীৰরণিযা. সমুদযসচ্চং ¶ নীৰরণসম্পযুত্তং. দ্ৰে সচ্চা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দুক্খসচ্চং সিযা নীৰরণসম্পযুত্তং, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তং. সমুদযসচ্চং নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণিযঞ্চ, সিযা নীৰরণিযঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং. সমুদযসচ্চং নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ ¶ নো চ নীৰরণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি ¶ , ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণ’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিয’’ন্তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিয’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিয’’ন্তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিয’’ন্তিপি.
তীণি সচ্চানি নো পরামাসা. দুক্খসচ্চং সিযা পরামাসো, সিযা নো পরামাসো. দ্ৰে সচ্চা পরামট্ঠা. দ্ৰে সচ্চা অপরামট্ঠা. দ্ৰে সচ্চা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. সমুদযসচ্চং সিযা পরামাসসম্পযুত্তং, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তং. দুক্খসচ্চং সিযা পরামাসসম্পযুত্তং, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামাসসম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্ত’’ন্তিপি. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরামাসো চেৰ পরামট্ঠঞ্চা’’তি, পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চা’’তিপি ¶ , ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা পরামাসো চেৰ পরামট্ঠঞ্চ, সিযা পরামট্ঠঞ্চেৰ নো চ পরামাসো. দ্ৰে সচ্চা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা. দ্ৰে সচ্চা সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা’’তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা’’তিপি.
দ্ৰে সচ্চা সারম্মণা. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. দুক্খসচ্চং ¶ সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং. তীণি সচ্চানি নো চিত্তা. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তং, সিযা নো চিত্তং. দ্ৰে সচ্চা চেতসিকা. নিরোধসচ্চং অচেতসিকং. দুক্খসচ্চং সিযা চেতসিকং, সিযা অচেতসিকং. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসম্পযুত্তা ¶ . নিরোধসচ্চং চিত্তৰিপ্পযুত্তং. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসম্পযুত্তং, সিযা চিত্তৰিপ্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিপ্পযুত্ত’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসংসট্ঠা. নিরোধসচ্চং চিত্তৰিসংসট্ঠং. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসংসট্ঠং, সিযা চিত্তৰিসংসট্ঠং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সংসট্ঠ’’ন্তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিসংসট্ঠ’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসমুট্ঠানা. নিরোধসচ্চং নো চিত্তসমুট্ঠানং. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসমুট্ঠানং, সিযা নো চিত্তসমুট্ঠানং. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসহভুনো. নিরোধসচ্চং নো চিত্তসহভূ. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসহভূ, সিযা নো চিত্তসহভূ. দ্ৰে সচ্চা চিত্তানুপরিৰত্তিনো. নিরোধসচ্চং নো চিত্তানুপরিৰত্তি. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তি. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. নিরোধসচ্চং নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং ¶ . দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. নিরোধসচ্চং নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. দ্ৰে সচ্চা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. নিরোধসচ্চং নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি ¶ . দুক্খসচ্চং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি. তীণি সচ্চানি বাহিরা. দুক্খসচ্চং সিযা অজ্ঝত্তং, সিযা বাহিরং.
তীণি সচ্চানি নো উপাদা. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদা, সিযা নো উপাদা. তীণি সচ্চানি অনুপাদিন্না. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদিন্নং, সিযা অনুপাদিন্নং. সমুদযসচ্চং উপাদানং. দ্ৰে সচ্চা নো উপাদানা. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদানং, সিযা নো উপাদানং. দ্ৰে সচ্চা উপাদানিযা. দ্ৰে সচ্চা অনুপাদানিযা. দ্ৰে সচ্চা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. দ্ৰে সচ্চা সিযা উপাদানসম্পযুত্তা, সিযা ¶ উপাদানৰিপ্পযুত্তা. সমুদযসচ্চং উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানিযঞ্চ, সিযা উপাদানিযঞ্চেৰ নো চ উপাদানং. সমুদযসচ্চং সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ ¶ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চ, সিযা উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদানং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘উপাদানঞ্চেৰ উপাদানসম্পযুত্তঞ্চা’’ তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ উপাদান’’ন্তিপি. দ্ৰে সচ্চা ¶ উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা. দ্ৰে সচ্চা সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা’’তিপি, ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা’’তিপি.
সমুদযসচ্চং কিলেসো. দ্ৰে সচ্চা নো কিলেসা. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসো, সিযা নো কিলেসো. দ্ৰে সচ্চা সংকিলেসিকা. দ্ৰে সচ্চা অসংকিলেসিকা. সমুদযসচ্চং সংকিলিট্ঠং. দ্ৰে সচ্চা অসংকিলিট্ঠা. দুক্খসচ্চং সিযা সংকিলিট্ঠং, সিযা অসংকিলিট্ঠং. সমুদযসচ্চং কিলেসসম্পযুত্তং. দ্ৰে সচ্চা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসসম্পযুত্তং, সিযা ¶ কিলেসৰিপ্পযুত্তং. সমুদযসচ্চং কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলেসিকঞ্চ, সিযা সংকিলেসিকঞ্চেৰ নো চ কিলেসো. সমুদযসচ্চং কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চ, সিযা সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. সমুদযসচ্চং কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চ. দ্ৰে সচ্চা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চ ¶ , সিযা কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চা’’ তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো’’তিপি. দ্ৰে ¶ সচ্চা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা. সমুদযসচ্চং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিক’’ন্তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিক’’ন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিক’’ন্তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিক’’ন্তিপি.
দ্ৰে ¶ সচ্চা ন দস্সনেন পহাতব্বা. দ্ৰে সচ্চা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বা. দ্ৰে সচ্চা ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰে সচ্চা সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. দ্ৰে সচ্চা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে সচ্চা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে সচ্চা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দ্ৰে সচ্চা সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সমুদযসচ্চং সৰিতক্কং. নিরোধসচ্চং অৰিতক্কং. দ্ৰে সচ্চা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. সমুদযসচ্চং সৰিচারং. নিরোধসচ্চং অৰিচারং. দ্ৰে সচ্চা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. নিরোধসচ্চং অপ্পীতিকং. তীণি সচ্চানি সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. নিরোধসচ্চং ন পীতিসহগতং. তীণি সচ্চানি সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. নিরোধসচ্চং ¶ ন সুখসহগতং. তীণি ¶ সচ্চানি সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. নিরোধসচ্চং ন উপেক্খাসহগতং. তীণি সচ্চানি সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা.
সমুদযসচ্চং কামাৰচরং. দ্ৰে সচ্চা ন কামাৰচরা. দুক্খসচ্চং সিযা কামাৰচরং, সিযা ন কামাৰচরং. তীণি সচ্চানি ন রূপাৰচরা. দুক্খসচ্চং সিযা রূপাৰচরং, সিযা ন রূপাৰচরং. তীণি সচ্চানি ন অরূপাৰচরা. দুক্খসচ্চং সিযা অরূপাৰচরং, সিযা ন অরূপাৰচরং. দ্ৰে সচ্চা পরিযাপন্না. দ্ৰে সচ্চা অপরিযাপন্না. মগ্গসচ্চং নিয্যানিকং. তীণি সচ্চানি অনিয্যানিকা. মগ্গসচ্চং নিযতং. নিরোধসচ্চং অনিযতং. দ্ৰে সচ্চা সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. দ্ৰে সচ্চা সউত্তরা. দ্ৰে সচ্চা অনুত্তরা. সমুদযসচ্চং সরণং. দ্ৰে সচ্চা অরণা. দুক্খসচ্চং সিযা সরণং, সিযা অরণন্তি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
সচ্চৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৫. ইন্দ্রিযৰিভঙ্গো
১. অভিধম্মভাজনীযং
২১৯. বাৰীসতিন্দ্রিযানি ¶ ¶ ¶ – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সুখিন্দ্রিযং, দুক্খিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, দোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং ¶ , ৰীরিযিন্দ্রিযং [ৰিরিযিন্দ্রিযং (সী. স্যা.)], সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং.
২২০. তত্থ কতমং চক্খুন্দ্রিযং? যং চক্খু চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চক্খুন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং সোতিন্দ্রিযং…পে… ঘানিন্দ্রিযং…পে… জিৰ্হিন্দ্রিযং…পে… কাযিন্দ্রিযং? যো কাযো চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায পসাদো…পে… সুঞ্ঞো গামোপেসো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কাযিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং মনিন্দ্রিযং? একৰিধেন মনিন্দ্রিযং – ফস্সসম্পযুত্তং. দুৰিধেন মনিন্দ্রিযং – অত্থি সহেতুকং, অত্থি অহেতুকং. তিৰিধেন মনিন্দ্রিযং – অত্থি কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. চতুব্বিধেন মনিন্দ্রিযং – অত্থি কামাৰচরং, অত্থি রূপাৰচরং, অত্থি অরূপাৰচরং, অত্থি অপরিযাপন্নং. পঞ্চৰিধেন মনিন্দ্রিযং – অত্থি সুখিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি দুক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি সোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি দোমনস্সিন্দ্রিযসম্পযুত্তং, অত্থি উপেক্খিন্দ্রিযসম্পযুত্তং ¶ . ছব্বিধেন মনিন্দ্রিযং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… মনোৰিঞ্ঞাণং. এৰং ছব্বিধেন মনিন্দ্রিযং.
সত্তৰিধেন মনিন্দ্রিযং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. এৰং সত্তৰিধেন মনিন্দ্রিযং.
অট্ঠৰিধেন মনিন্দ্রিযং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. এৰং অট্ঠৰিধেন মনিন্দ্রিযং.
নৰৰিধেন ¶ মনিন্দ্রিযং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং নৰৰিধেন মনিন্দ্রিযং.
দসৰিধেন মনিন্দ্রিযং – চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং অত্থি সুখসহগতং, অত্থি দুক্খসহগতং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা. এৰং দসৰিধেন মনিন্দ্রিযং…পে… এৰং বহুৰিধেন মনিন্দ্রিযং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মনিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং ইত্থিন্দ্রিযং? যং ইত্থিযা ইত্থিলিঙ্গং ইত্থিনিমিত্তং ইত্থিকুত্তং ইত্থাকপ্পো ইত্থত্তং ইত্থিভাৰো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ইত্থিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং পুরিসিন্দ্রিযং? যং পুরিসস্স পুরিসলিঙ্গং পুরিসনিমিত্তং পুরিসকুত্তং পুরিসাকপ্পো ¶ পুরিসত্তং পুরিসভাৰো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পুরিসিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং জীৰিতিন্দ্রিযং? জীৰিতিন্দ্রিযং দুৰিধেন – অত্থি রূপজীৰিতিন্দ্রিযং, অত্থি অরূপজীৰিতিন্দ্রিযং.
তত্থ কতমং রূপজীৰিতিন্দ্রিযং? যো তেসং রূপীনং ধম্মানং আযু ঠিতি যপনা যাপনা ইরিযনা ৰত্তনা পালনা জীৰিতং জীৰিতিন্দ্রিযং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপজীৰিতিন্দ্রিযং’’.
তত্থ ¶ কতমং অরূপজীৰিতিন্দ্রিযং? যো তেসং অরূপীনং ধম্মানং ¶ আযু ঠিতি যপনা যাপনা ইরিযনা ৰত্তনা পালনা জীৰিতং জীৰিতিন্দ্রিযং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অরূপজীৰতিন্দ্রিযং’’. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জীৰিতিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং সুখিন্দ্রিযং? যং কাযিকং সাতং কাযিকং সুখং কাযসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং দুক্খিন্দ্রিযং? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং সোমনস্সিন্দ্রিযং? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সোমনস্সিন্দ্রিযং’’.
তত্থ ¶ কতমং দোমনস্সিন্দ্রিযং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং উপেক্খিন্দ্রিযং? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং সদ্ধিন্দ্রিযং? যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো সদ্ধা সদ্ধিন্দ্রিযং সদ্ধাবলং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সদ্ধিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং ৰীরিযিন্দ্রিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো নিক্কমো পরক্কমো উয্যামো ৰাযামো উস্সাহো উস্সোল়্হী থামো ঠিতি অসিথিলপরক্কমতা অনিক্খিত্তছন্দতা অনিক্খিত্তধুরতা ধুরসম্পগ্গাহো ¶ ৰীরিযং ¶ ৰীরিযিন্দ্রিযং ৰীরিযবলং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযিন্দ্রিযং’’.
তত্থ ¶ কতমং সতিন্দ্রিযং? যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি সতি সরণতা ধারণতা অপিলাপনতা অসম্মুস্সনতা সতি সতিন্দ্রিযং সতিবলং সম্মাসতি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং সমাধিন্দ্রিযং? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং পঞ্ঞিন্দ্রিযং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্ঞিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং? যা তেসং ধম্মানং অনঞ্ঞাতানং অদিট্ঠানং অপ্পত্তানং অৰিদিতানং অসচ্ছিকতানং সচ্ছিকিরিযায পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং’’.
তত্থ কতমং অঞ্ঞিন্দ্রিযং? যা তেসং ধম্মানং ঞাতানং দিট্ঠানং পত্তানং ৰিদিতানং সচ্ছিকতানং সচ্ছিকিরিযায পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি অঞ্ঞিন্দ্রিযং.
তত্থ ¶ কতমং অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং? যা তেসং ধম্মানং অঞ্ঞাতাৰীনং দিট্ঠানং পত্তানং ৰিদিতানং সচ্ছিকতানং সচ্ছিকিরিযায পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং’’.
অভিধম্মভাজনীযং.
২. পঞ্হাপুচ্ছকং
২২১. বাৰীসতিন্দ্রিযানি ¶ – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সুখিন্দ্রিযং, দুক্খিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, দোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং ¶ , অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং.
২২২. বাৰীসতীনং ইন্দ্রিযানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
২২৩. দসিন্দ্রিযা অব্যাকতা. দোমনস্সিন্দ্রিযং অকুসলং. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং কুসলং. চত্তারিন্দ্রিযা সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা.
দ্ৰাদসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিপি. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. তীণিন্দ্রিযা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘সুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি ¶ , ‘‘দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্ত’’ন্তিপি.
সত্তিন্দ্রিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. তীণিন্দ্রিযা ৰিপাকা. দ্ৰিন্দ্রিযা ৰিপাকধম্মধম্মা. অঞ্ঞিন্দ্রিযং সিযা ৰিপাকং, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মং. নৰিন্দ্রিযা সিযা ¶ ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. নৰিন্দ্রিযা উপাদিন্নুপাদানিযা ¶ . দোমনস্সিন্দ্রিযং অনুপাদিন্নুপাদানিযং. তীণিন্দ্রিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
নৰিন্দ্রিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকং. তীণিন্দ্রিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. তীণিন্দ্রিযা সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. নৰিন্দ্রিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সৰিতক্কসৰিচারং. উপেক্খিন্দ্রিযং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. একাদসিন্দ্রিযা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা.
একাদসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি. সোমনস্সিন্দ্রিযং সিযা পীতিসহগতং ন সুখসহগতং ন উপেক্খাসহগতং, সিযা ¶ ন ৰত্তব্বং – ‘‘পীতিসহগত’’ন্তি. ছ ইন্দ্রিযা সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. চত্তারিন্দ্রিযা সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পীতিসহগতা’’তিপি, ‘‘সুখসহগতা’’তিপি, ‘‘উপেক্খাসহগতা’’তিপি.
পন্নরসিন্দ্রিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সিযা দস্সনেন পহাতব্বং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. পন্নরসিন্দ্রিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকং, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সিযা নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা.
দসিন্দ্রিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. দোমনস্সিন্দ্রিযং আচযগামি. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং অপচযগামি. অঞ্ঞিন্দ্রিযং সিযা অপচযগামি, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামি ¶ . নৰিন্দ্রিযা সিযা আচযগামিনো, সিযা ¶ অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. দসিন্দ্রিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা. দ্ৰিন্দ্রিযা সেক্খা. অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং অসেক্খং. নৰিন্দ্রিযা সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা, সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা.
দসিন্দ্রিযা পরিত্তা. তীণিন্দ্রিযা অপ্পমাণা. নৰিন্দ্রিযা সিযা পরিত্তা, সিযা মহগ্গতা, সিযা অপ্পমাণা. সত্তিন্দ্রিযা অনারম্মণা. দ্ৰিন্দ্রিযা পরিত্তারম্মণা. তীণিন্দ্রিযা অপ্পমাণারম্মণা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সিযা পরিত্তারম্মণং সিযা মহগ্গতারম্মণং, ন অপ্পমাণারম্মণং, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘পরিত্তারম্মণ’’ন্তিপি ¶ , ‘‘মহগ্গতারম্মণ’’ন্তি পি. নৰিন্দ্রিযা সিযা পরিত্তারম্মণা, সিযা মহগ্গতারম্মণা, সিযা অপ্পমাণারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরিত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘মহগ্গতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অপ্পমাণারম্মণা’’তিপি.
নৰিন্দ্রিযা মজ্ঝিমা. দোমনস্সিন্দ্রিযং হীনং. তীণিন্দ্রিযা পণীতা. তীণিন্দ্রিযা সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা হীনা, সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. দসিন্দ্রিযা অনিযতা. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং সম্মত্তনিযতং. চত্তারিন্দ্রিযা সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সিযা মিচ্ছত্তনিযতং, সিযা অনিযতং ¶ . ছ ইন্দ্রিযা সিযা মিচ্ছত্তনিযতা, সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. সত্তিন্দ্রিযা অনারম্মণা. চত্তারিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং ন মগ্গারম্মণং, সিযা মগ্গহেতুকং, সিযা মগ্গাধিপতি, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘মগ্গহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতী’’তিপি. অঞ্ঞিন্দ্রিযং ন মগ্গারম্মণং, সিযা মগ্গহেতুকং, সিযা মগ্গাধিপতি, সিযা ন ৰত্তব্বং – ‘‘মগ্গহেতুক’’ন্তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতী’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা সিযা মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘মগ্গারম্মণা’’তিপি, ‘‘মগ্গহেতুকা’’তিপি, ‘‘মগ্গাধিপতিনো’’তিপি.
দসিন্দ্রিযা সিযা উপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো, ন ৰত্তব্বা – ‘‘অনুপ্পন্না’’তি. দ্ৰিন্দ্রিযা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপ্পাদিনো’’তি. দসিন্দ্রিযা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো ¶ ; সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. সত্তিন্দ্রিযা ¶ অনারম্মণা. দ্ৰিন্দ্রিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি ¶ , ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি. দসিন্দ্রিযা সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অতীতারম্মণা’’তিপি, ‘‘অনাগতারম্মণা’’তিপি, ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তিপি; সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. সত্তিন্দ্রিযা অনারম্মণা. তীণিন্দ্রিযা বহিদ্ধারম্মণা. চত্তারিন্দ্রিযা সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা, অট্ঠিন্দ্রিযা সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণা’’তিপি, ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তিপি, ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা’’তিপি. পঞ্চিন্দ্রিযা অনিদস্সনসপ্পটিঘা. সত্তরসিন্দ্রিযা অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
২২৪. চত্তারিন্দ্রিযা হেতূ. অট্ঠারসিন্দ্রিযা ন হেতূ. সত্তিন্দ্রিযা সহেতুকা. নৰিন্দ্রিযা অহেতুকা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সহেতুকা, সিযা অহেতুকা. সত্তিন্দ্রিযা হেতুসম্পযুত্তা. নৰিন্দ্রিযা হেতুৰিপ্পযুত্তা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা হেতুসম্পযুত্তা, সিযা হেতুৰিপ্পযুত্তা. চত্তারিন্দ্রিযা হেতূ চেৰ সহেতুকা চ. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তিপি, ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তি. সহেতুকা ¶ চেৰ ন চ হেতূ. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তি, সিযা সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ’’তি.
চত্তারিন্দ্রিযা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চ ¶ . নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তিপি. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ’’তি.
নৰিন্দ্রিযা ¶ ন হেতূ অহেতুকা. তীণিন্দ্রিযা ন হেতূ সহেতুকা. চত্তারিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘ন হেতূ সহেতুকা’’তিপি, ‘‘ন হেতূ অহেতুকা’’তিপি ¶ . ছ ইন্দ্রিযা সিযা ন হেতূ সহেতুকা, সিযা ন হেতূ অহেতুকা.
সপ্পচ্চযা. সঙ্খতা. অনিদস্সনা. পঞ্চিন্দ্রিযা সপ্পটিঘা. সত্তরসিন্দ্রিযা অপ্পটিঘা. সত্তিন্দ্রিযা রূপা. চুদ্দসিন্দ্রিযা অরূপা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. দসিন্দ্রিযা লোকিযা. তীণিন্দ্রিযা লোকুত্তরা. নৰিন্দ্রিযা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা; কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
নো আসৰা. দসিন্দ্রিযা সাসৰা. তীণিন্দ্রিযা অনাসৰা. নৰিন্দ্রিযা সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা. পন্নরসিন্দ্রিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা. দোমনস্সিন্দ্রিযং আসৰসম্পযুত্তং. ছ ইন্দ্রিযা ¶ সিযা আসৰসম্পযুত্তা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তিপি, ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰো চেৰ আসৰসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ আসৰো’’. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তি. নৰিন্দ্রিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা. তীণিন্দ্রিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰ’’ন্তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰ’’ন্তিপি. তীণিন্দ্রিযা সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তসাসৰা’’তিপি, ‘‘আসৰৰিপ্পযুত্তঅনাসৰা’’তিপি.
নো ¶ সংযোজনা. দসিন্দ্রিযা সংযোজনিযা. তীণিন্দ্রিযা অসংযোজনিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা সংযোজনিযা, সিযা অসংযোজনিযা. পন্নরসিন্দ্রিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সংযোজনসম্পযুত্তং ¶ . ছ ¶ ইন্দ্রিযা সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা ¶ , সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনিযা চা’’তি, সিযা সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনিযা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনঞ্চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, সংযোজনসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ সংযোজনং. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনা চেৰ সংযোজনসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনসম্পযুত্তা চেৰ নো চ সংযোজনা’’তি.
নৰিন্দ্রিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা. তীণিন্দ্রিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিয’’ন্তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিয’’ন্তিপি. তীণিন্দ্রিযা সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা, সিযা সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তসংযোজনিযা’’তিপি, ‘‘সংযোজনৰিপ্পযুত্তঅসংযোজনিযা’’তিপি ¶ .
নো গন্থা. দসিন্দ্রিযা গন্থনিযা. তীণিন্দ্রিযা অগন্থনিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা গন্থনিযা, সিযা অগন্থনিযা. পন্নরসিন্দ্রিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. দোমনস্সিন্দ্রিযং গন্থসম্পযুত্তং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা গন্থসম্পযুত্তা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থনিযা চা’’তিপি, ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা ¶ চেৰ গন্থনিযা চা’’তি, সিযা গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থনিযা চেৰ নো চ গন্থা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থো চেৰ গন্থসম্পযুত্ত’’ঞ্চাতি, গন্থসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ গন্থো. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থা চেৰ গন্থসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘গন্থসম্পযুত্তা চেৰ নো চ গন্থা’’তি.
নৰিন্দ্রিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা. তীণিন্দ্রিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা ¶ . দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিয’’ন্তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিয’’ন্তিপি. তীণিন্দ্রিযা সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা, সিযা গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা ¶ – ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তগন্থনিযা’’তিপি, ‘‘গন্থৰিপ্পযুত্তঅগন্থনিযা’’তিপি.
নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা. দসিন্দ্রিযা নীৰরণিযা. তীণিন্দ্রিযা অনীৰরণিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা নীৰরণিযা, সিযা অনীৰরণিযা. পন্নরসিন্দ্রিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দোমনস্সিন্দ্রিযং নীৰরণসম্পযুত্তং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণিযা চা’’তি, সিযা নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণিযা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণঞ্চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, নীৰরণসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ নীৰরণং. ছ ইন্দ্রিযা ন ¶ ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণা চেৰ নীৰরণসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণসম্পযুত্তা চেৰ নো চ নীৰরণা’’তি.
নৰিন্দ্রিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা. তীণিন্দ্রিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিয’’ন্তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিয’’ন্তিপি. তীণিন্দ্রিযা সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা, সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা ¶ . ছ ইন্দ্রিযা সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা ¶ , সিযা নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তনীৰরণিযা’’তিপি, ‘‘নীৰরণৰিপ্পযুত্তঅনীৰরণিযা’’তিপি.
নো পরামাসা. দসিন্দ্রিযা পরামট্ঠা. তীণিন্দ্রিযা অপরামট্ঠা. নৰিন্দ্রিযা সিযা পরামট্ঠা, সিযা অপরামট্ঠা. সোল়সিন্দ্রিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা পরামাসসম্পযুত্তা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চা’’তি, পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা ¶ চা’’তিপি, ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসা চেৰ পরামট্ঠা চা’’তি, সিযা পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামট্ঠা চেৰ নো চ পরামাসা’’তি. দসিন্দ্রিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা. তীণিন্দ্রিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা. তীণিন্দ্রিযা সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা, সিযা পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তপরামট্ঠা’’তিপি, ‘‘পরামাসৰিপ্পযুত্তঅপরামট্ঠা’’তিপি.
সত্তিন্দ্রিযা অনারম্মণা. চুদ্দসিন্দ্রিযা সারম্মণা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং. একৰীসতিন্দ্রিযা নো ¶ চিত্তা. মনিন্দ্রিযং চিত্তং. তেরসিন্দ্রিযা চেতসিকা. অট্ঠিন্দ্রিযা অচেতসিকা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চেতসিকং, সিযা অচেতসিকং. তেরসিন্দ্রিযা চিত্তসম্পযুত্তা. সত্তিন্দ্রিযা চিত্তৰিপ্পযুত্তা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসম্পযুত্তং, সিযা চিত্তৰিপ্পযুত্তং. মনিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সম্পযুত্ত’’ন্তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিপ্পযুত্ত’’ন্তিপি.
তেরসিন্দ্রিযা ¶ চিত্তসংসট্ঠা. সত্তিন্দ্রিযা চিত্তৰিসংসট্ঠা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসংসট্ঠং, সিযা চিত্তৰিসংসট্ঠং. মনিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘চিত্তেন সংসট্ঠ’’ন্তিপি, ‘‘চিত্তেন ৰিসংসট্ঠ’’ন্তিপি. তেরসিন্দ্রিযা চিত্তসমুট্ঠানা. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তসমুট্ঠানা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসমুট্ঠানং, সিযা নো চিত্তসমুট্ঠানং.
তেরসিন্দ্রিযা চিত্তসহভুনো. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তসহভুনো. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসহভূ, সিযা নো চিত্তসহভূ. তেরসিন্দ্রিযা চিত্তানুপরিৰত্তিনো. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তিনো. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তানুপরিৰত্তি, সিযা নো চিত্তানুপরিৰত্তি.
তেরসিন্দ্রিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানং. তেরসিন্দ্রিযা ¶ চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ, সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. তেরসিন্দ্রিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. অট্ঠিন্দ্রিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি ¶ , সিযা নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি. ছ ইন্দ্রিযা অজ্ঝত্তিকা. সোল়সিন্দ্রিযা বাহিরা.
সত্তিন্দ্রিযা ¶ উপাদা. চুদ্দসিন্দ্রিযা নো উপাদা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা উপাদা, সিযা নো উপাদা. নৰিন্দ্রিযা উপাদিন্না. চত্তারিন্দ্রিযা অনুপাদিন্না. নৰিন্দ্রিযা সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না. নো উপাদানা. দসিন্দ্রিযা উপাদানিযা. তীণিন্দ্রিযা অনুপাদানিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা উপাদানিযা, সিযা অনুপাদানিযা. সোল়সিন্দ্রিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা উপাদানসম্পযুত্তা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানিযা চা’’তি, সিযা উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা. দসিন্দ্রিযা সিযা উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানিযা চেৰ নো চ উপাদানা’’তি.
সোল়সিন্দ্রিযা ¶ ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তিপি. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানা চেৰ উপাদানসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানসম্পযুত্তা চেৰ নো চ উপাদানা’’তি. দসিন্দ্রিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা. তীণিন্দ্রিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা. তীণিন্দ্রিযা ¶ সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা, সিযা উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তউপাদানিযা’’তিপি, ‘‘উপাদানৰিপ্পযুত্তঅনুপাদানিযা’’তিপি.
নো ¶ কিলেসা. দসিন্দ্রিযা সংকিলেসিকা. তীণিন্দ্রিযা অসংকিলেসিকা. নৰিন্দ্রিযা সিযা সংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলেসিকা. পন্নরসিন্দ্রিযা অসংকিলিট্ঠা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সংকিলিট্ঠং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সংকিলিট্ঠা, সিযা অসংকিলিট্ঠা. পন্নরসিন্দ্রিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দোমনস্সিন্দ্রিযং কিলেসসম্পযুত্তং. ছ ইন্দ্রিযা সিযা কিলেসসম্পযুত্তা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তা. দসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তি, সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা. তীণিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. নৰিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলেসিকা চা’’তি, সিযা সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলেসিকা চেৰ নো চ কিলেসা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তিপি, ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো ¶ চেৰ সংকিলিট্ঠঞ্চা’’তি, সংকিলিট্ঠঞ্চেৰ নো চ কিলেসো. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ সংকিলিট্ঠা চা’’তি, সিযা সংকিলিট্ঠা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘সংকিলিট্ঠা চেৰ ¶ নো চ কিলেসা’’তি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা’’তিপি. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসো চেৰ কিলেসসম্পযুত্তঞ্চা’’তি, কিলেসসম্পযুত্তঞ্চেৰ নো চ কিলেসো. ছ ইন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসা ¶ চেৰ কিলেসসম্পযুত্তা চা’’তি, সিযা কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসসম্পযুত্তা চেৰ নো চ কিলেসা’’তি. নৰিন্দ্রিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা. তীণিন্দ্রিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা. দোমনস্সিন্দ্রিযং ন ৰত্তব্বং – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিক’’ন্তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিক’’ন্তিপি. তীণিন্দ্রিযা সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা, সিযা কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা, সিযা ন ৰত্তব্বা – ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তসংকিলেসিকা’’তিপি, ‘‘কিলেসৰিপ্পযুত্তঅসংকিলেসিকা’’তিপি.
পন্নরসিন্দ্রিযা ¶ ন দস্সনেন পহাতব্বা. সত্তিন্দ্রিযা সিযা দস্সনেন পহাতব্বা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বা. পন্নরসিন্দ্রিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. সত্তিন্দ্রিযা সিযা ভাৰনায পহাতব্বা, সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বা. পন্নরসিন্দ্রিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. সত্তিন্দ্রিযা সিযা দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, সিযা ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. পন্নরসিন্দ্রিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সত্তিন্দ্রিযা সিযা ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা ¶ , সিযা ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা.
নৰিন্দ্রিযা অৰিতক্কা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সৰিতক্কং. দ্ৰাদসিন্দ্রিযা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. নৰিন্দ্রিযা অৰিচারা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সৰিচারং. দ্ৰাদসিন্দ্রিযা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. একাদসিন্দ্রিযা অপ্পীতিকা. একাদসিন্দ্রিযা সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. একাদসিন্দ্রিযা ন পীতিসহগতা. একাদসিন্দ্রিযা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. দ্ৰাদসিন্দ্রিযা ন সুখসহগতা. দসিন্দ্রিযা সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. দ্ৰাদসিন্দ্রিযা ন উপেক্খাসহগতা. দসিন্দ্রিযা সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা.
দসিন্দ্রিযা কামাৰচরা. তীণিন্দ্রিযা ন কামাৰচরা. নৰিন্দ্রিযা সিযা কামাৰচরা, সিযা ন কামাৰচরা. তেরসিন্দ্রিযা ন রূপাৰচরা. নৰিন্দ্রিযা সিযা রূপাৰচরা, সিযা ন রূপাৰচরা. চুদ্দসিন্দ্রিযা ন অরূপাৰচরা. অট্ঠিন্দ্রিযা সিযা অরূপাৰচরা, সিযা ন অরূপাৰচরা. দসিন্দ্রিযা পরিযাপন্না. তীণিন্দ্রিযা অপরিযাপন্না. নৰিন্দ্রিযা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না. একাদসিন্দ্রিযা ¶ অনিয্যানিকা. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং ¶ নিয্যানিকং. দসিন্দ্রিযা সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. দসিন্দ্রিযা অনিযতা. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং নিযতং. একাদসিন্দ্রিযা সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. দসিন্দ্রিযা সউত্তরা. তীণিন্দ্রিযা অনুত্তরা. নৰিন্দ্রিযা সিযা সউত্তরা, সিযা অনুত্তরা. পন্নরসিন্দ্রিযা অরণা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সরণং. ছ ¶ ইন্দ্রিযা সিযা সরণা, সিযা অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
ইন্দ্রিযৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৬. পটিচ্চসমুপ্পাদৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
২২৫. অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ ¶ ¶ সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা সম্ভৰন্তি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২২৬. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা? পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, আনেঞ্জাভিসঙ্খারো, কাযসঙ্খারো, ৰচীসঙ্খারো, চিত্তসঙ্খারো.
তত্থ কতমো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো? কুসলা চেতনা কামাৰচরা রূপাৰচরা দানমযা সীলমযা ভাৰনামযা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো’’.
তত্থ কতমো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো? অকুসলা চেতনা কামাৰচরা ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো? কুসলা চেতনা অরূপাৰচরা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আনেঞ্জাভিসঙ্খারো’’.
তত্থ কতমো কাযসঙ্খারো? কাযসঞ্চেতনা কাযসঙ্খারো, ৰচীসঞ্চেতনা ৰচীসঙ্খারো, মনোসঞ্চেতনা চিত্তসঙ্খারো. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’.
২২৭. তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
২২৮. তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’ ¶ . তত্থ কতমং রূপং? চত্তারো মহাভূতা, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং’’.
২২৯. তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং? চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং’’.
২৩০. তত্থ কতমো সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো? চক্খুসম্ফস্সো সোতসম্ফস্সো ঘানসম্ফস্সো জিৰ্হাসম্ফস্সো কাযসম্ফস্সো মনোসম্ফস্সো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
২৩১. তত্থ ¶ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
২৩২. তত্থ ¶ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা? রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’.
২৩৩. তত্থ কতমং তণ্হাপচ্চযা উপাদানং? কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং’’.
২৩৪. তত্থ কতমো উপাদানপচ্চযা ভৰো? ভৰো দুৰিধেন ¶ – অত্থি কম্মভৰো, অত্থি উপপত্তিভৰো. তত্থ কতমো কম্মভৰো? পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, আনেঞ্জাভিসঙ্খারো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কম্মভৰো’’. সব্বম্পি ভৰগামিকম্মং কম্মভৰো.
তত্থ কতমো উপপত্তিভৰো? কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো, সঞ্ঞাভৰো, অসঞ্ঞাভৰো, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰো, একৰোকারভৰো, চতুৰোকারভৰো, পঞ্চৰোকারভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপপত্তিভৰো’’. ইতি অযঞ্চ কম্মভৰো, অযঞ্চ উপপত্তিভৰো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’.
২৩৫. তত্থ ¶ কতমা ভৰপচ্চযা জাতি? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি, খন্ধানং পাতুভাৰো ¶ , আযতনানং পটিলাভো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰপচ্চযা জাতি’’.
২৩৬. তত্থ কতমং জাতিপচ্চযা জরামরণং? অত্থি জরা, অত্থি মরণং. তত্থ কতমা জরা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জরা’’.
তত্থ কতমং মরণং? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালকিরিযা [কালংকিরিযা (ক.)] খন্ধানং ভেদো কল়েৰরস্স নিক্খেপো জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণং’’. ইতি অযঞ্চ জরা, ইদঞ্চ মরণং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণং’’.
২৩৭. তত্থ ¶ কতমো সোকো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো চেতসো পরিজ্ঝাযনা দোমনস্সং সোকসল্লং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সোকো’’.
২৩৮. তত্থ কতমো পরিদেৰো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ¶ , রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো ¶ আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং ৰাচা পলাপো ৰিপ্পলাপো লালপ্পো লালপ্পনা লালপ্পিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি পরিদেৰো’’.
২৩৯. তত্থ কতমং দুক্খং? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’.
২৪০. তত্থ ¶ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং, চেতসিকং দুক্খং, চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং, চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’.
২৪১. তত্থ কতমো উপাযাসো? ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আযাসো উপাযাসো আযাসিতত্তং উপাযাসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাযাসো’’.
২৪২. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতীতি, এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সঙ্গতি হোতি, সমাগমো হোতি, সমোধানং হোতি, পাতুভাৰো হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
১. পচ্চযচতুক্কং
২৪৩. অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো ¶ হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
পচ্চযচতুক্কং.
২. হেতুচতুক্কং
২৪৪. অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামপচ্চযা ফস্সো নামহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং ¶ , নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং ¶ নামরূপহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামরূপহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
হেতুচতুক্কং.
৩. সম্পযুত্তচতুক্কং
২৪৫. অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং ¶ , নামপচ্চযা ফস্সো নামসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ¶ ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামরূপসম্পযুত্তং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামসম্পযুত্তং ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং উপাদানসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স ¶ সমুদযো হোতি.
সম্পযুত্তচতুক্কং.
৪. অঞ্ঞমঞ্ঞচতুক্কং
২৪৬. অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি নামং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ¶ ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অঞ্ঞমঞ্ঞচতুক্কং.
মাতিকা
২৪৭. সঙ্খারপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… নামপচ্চযা ¶ অৰিজ্জা…পে… ছট্ঠাযতনপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… ফস্সপচ্চযা ¶ অৰিজ্জা…পে… ৰেদনাপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… তণ্হাপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… উপাদানপচ্চযা অৰিজ্জা…পে… অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা ¶ উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
মাতিকা.
৫. পচ্চযচতুক্কং
২৪৮. কতমে ¶ ¶ ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৪৯. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা ¶ সঞ্চেতযিতত্তং [চেতযিতত্তং (সী. ক.)] – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা? যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দিরাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’.
তত্থ কতমং তণ্হাপচ্চযা উপাদানং? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং ¶ দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারো দিট্ঠিৰিসূকাযিকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং গাহো পতিট্ঠাহো অভিনিৰেসো পরামাসো কুম্মগ্গো মিচ্ছাপথো মিচ্ছত্তং তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো [ৰিপরিযেসগ্গাহো (বহূসু)] – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং’’.
তত্থ কতমো উপাদানপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা উপাদানং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’.
তত্থ কতমা ভৰপচ্চযা জাতি? যা তেসং তেসং ধম্মানং জাতি সঞ্জাতি নিব্বত্তি অভিনিব্বত্তি পাতুভাৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰপচ্চযা জাতি’’.
তত্থ কতমং জাতিপচ্চযা জরামরণং? অত্থি জরা, অত্থি মরণং. তত্থ কতমা জরা? যা তেসং তেসং ধম্মানং জরা জীরণতা আযুনো সংহানি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জরা’’. তত্থ কতমং মরণং? যো তেসং তেসং ধম্মানং খযো ৰযো ভেদো পরিভেদো অনিচ্চতা অন্তরধানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণং’’. ইতি অযঞ্চ জরা, ইদঞ্চ মরণং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণং’’.
এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতীতি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স ¶ সঙ্গতি হোতি, সমাগমো হোতি, সমোধানং হোতি, পাতুভাৰো হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৫০. তস্মিং ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ¶ ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা ¶ উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৫১. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
নামপচ্চযা ফস্সোতি. তত্থ কতমং নামং? ঠপেত্ৰা ফস্সং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’.
তত্থ কতমো নামপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ফস্সো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ¶ , নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি ¶ , জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৫৩. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং’’.
নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং ¶ চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ ¶ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৫৪. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৫৫. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো ¶ , যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং’’.
নামরূপপচ্চযা সল়াযতনন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চত্তারো ¶ চ মহাভূতা, যঞ্চ রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং? চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
পচ্চযচতুক্কং.
৬. হেতুচতুক্কং
২৫৬. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং ¶ . এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৫৭. তত্থ ¶ ¶ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামহেতুকং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা’’.
তত্থ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা’’.
তত্থ কতমং তণ্হাপচ্চযা ¶ উপাদানং তণ্হাহেতুকং? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি’’তি.
২৫৮. তস্মিং ¶ ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামপচ্চযা ফস্সো নামহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৫৯. তত্থ ¶ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং ¶ ? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং’’.
নামপচ্চযা ফস্সো নামহেতুকোতি. তত্থ কতমং নামং? ঠপেত্ৰা ফস্সং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’.
তত্থ কতমো নামপচ্চযা ফস্সো নামহেতুকো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ফস্সো নামহেতুকো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৬০. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামরূপহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা ¶ তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৬১. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ ¶ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং’’.
নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামরূপহেতুকন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামরূপহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামরূপহেতুকং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৬২. তস্মিং ¶ ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো, সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামরূপহেতুকং ¶ , ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৬৩. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাহেতুকো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং’’.
নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামরূপহেতুকন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো ¶ , সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চত্তারো চ মহাভূতা, যঞ্চ রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামরূপহেতুকং? চক্খাযতনং ¶ , সোতাযতনং, ঘানাযতনং ¶ , জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামরূপহেতুকং’’.
তত্থ ¶ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা’’.
তত্থ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাহেতুকা’’.
তত্থ কতমং তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাহেতুকং’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
হেতুচতুক্কং.
৭. সম্পযুত্তচতুক্কং
তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৬৫. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ ¶ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং? যং ¶ চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা’’.
তত্থ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা’’.
তত্থ ¶ কতমং তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং’’ ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৬৬. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং, নামপচ্চযা ফস্সো নামসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা ¶ , ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৬৭. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো? যা ¶ চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং’’.
নামপচ্চযা ফস্সো নামসম্পযুত্তোতি. তত্থ কতমং নামং? ঠপেত্ৰা ফস্সং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ¶ ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’.
তত্থ কতমো নামপচ্চযা ফস্সো নামসম্পযুত্তো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ফস্সো নামসম্পযুত্তো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৬৮. তস্মিং ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা ¶ জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৬৯. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং …পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমং ¶ ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং’’.
নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ ¶ কতমং নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৭০. তস্মিং ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামসম্পযুত্তং ¶ ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ¶ ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ৰেদনাসম্পযুত্তা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং তণ্হাসম্পযুত্তং; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৭১. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো অৰিজ্জাসম্পযুত্তো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি ¶ রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং নামং’’.
নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামসম্পযুত্তং ছট্ঠাযতনন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ ¶ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চত্তারো চ মহাভূতা, যঞ্চ রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামসম্পযুত্তং ছট্ঠাযতনং? চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং নামসম্পযুত্তং ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ ¶ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
সম্পযুত্তচতুক্কং.
৮. অঞ্ঞমঞ্ঞচতুক্কং
২৭২. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৭৩. তত্থ ¶ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমা সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং.
তত্থ কতমো ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ ¶ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ ¶ কতমং ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামং? ৰেদনাক্খন্ধো ¶ , সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমং ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’.
তত্থ কতমা তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা’’.
তত্থ কতমং তণ্হাপচ্চযা উপাদানং? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদানং’’.
তত্থ কতমা উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা? যো রাগো…পে… চিত্তস্স ¶ সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা’’.
তত্থ ¶ কতমো উপাদানপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা উপাদানং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’.
তত্থ কতমা ভৰপচ্চযা জাতি? যা তেসং তেসং ধম্মানং জাতি সঞ্জাতি নিব্বত্তি অভিনিব্বতি পাতুভাৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰপচ্চযা জাতি’’.
তত্থ কতমং জাতিপচ্চযা জরামরণং? অত্থি জরা, অত্থি মরণং. তত্থ কতমা জরা? যা তেসং তেসং ধম্মানং জরা জীরণতা আযুনো সংহানি – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘জরা’’. তত্থ কতমং মরণং? যো তেসং তেসং ধম্মানং খযো ৰযো ভেদো পরিভেদো অনিচ্চতা অন্তরধানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণং’’. ইতি অযঞ্চ জরা, ইদঞ্চ মরণং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণং’’.
এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতীতি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সঙ্গতি হোতি, সমাগমো হোতি, সমোধানং হোতি, পাতুভাৰো হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৭৪. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি নামং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং ¶ , উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৭৫. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমা সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা’’.
তত্থ ¶ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমো ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং’’.
নামপচ্চযা ¶ ফস্সোতি. তত্থ কতমং নামং? ঠপেত্ৰা ফস্সং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’.
তত্থ কতমো নামপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ফস্সো’’ ¶ .
তত্থ কতমং ফস্সপচ্চযাপি নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযাপি নামং’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৭৬. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ¶ ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৭৭. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো.
তত্থ ¶ কতমা সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমো ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো ¶ , কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং’’.
নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো ¶ , সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং’’.
নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ কতমং ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমং ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৭৮. তস্মিং ¶ ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা; সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং; নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযাপি ৰেদনা; তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযাপি তণ্হা; উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স ¶ সমুদযো হোতি.
২৭৯. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমা সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযাপি অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমো ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো’’.
তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি নামং. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং’’.
নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? যং রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ ¶ কতমং নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযাপি ৰিঞ্ঞাণং’’.
নামরূপপচ্চযা সল়াযতনন্তি. অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চত্তারো চ মহাভূতা, যঞ্চ রূপং নিস্সায মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰত্ততি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপং’’.
তত্থ কতমং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং? চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং’’.
তত্থ কতমং ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং? অত্থি নামং, অত্থি রূপং. তত্থ কতমং নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামং’’. তত্থ কতমং রূপং? চক্খাযতনস্স উপচযো, সোতাযতনস্স উপচযো, ঘানাযতনস্স উপচযো, জিৰ্হাযতনস্স উপচযো, কাযাযতনস্স উপচযো, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অত্থি রূপং চিত্তজং চিত্তহেতুকং চিত্তসমুট্ঠানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘রূপং’’. ইতি ইদঞ্চ নামং, ইদঞ্চ রূপং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামরূপং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমং ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
অঞ্ঞমঞ্ঞচতুক্কং.
৯. অকুসলনিদ্দেসো
২৮০. কতমে ¶ ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… সোমনস্সসহগতং ¶ দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৮১. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো…পে….
তত্থ ¶ কতমো তণ্হাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘তণ্হাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ¶ ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৮২. কতমে ¶ ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৮৩. তত্থ ¶ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি অৰিজ্জা…পে….
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৮৪. কতমে ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং ¶ , ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা ¶ , তণ্হাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৮৫. তত্থ কতমা অৰিজ্জা…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৮৬. কতমে ¶ ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পটিঘং, পটিঘপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৮৭. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং ¶ চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমং ৰেদনাপচ্চযা পটিঘং? যো চিত্তস্স আঘাতো…পে… চণ্ডিক্কং অসুরোপো [অসুলোপো (স্যা.)] অনত্তমনতা চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা পটিঘং’’ ¶ .
তত্থ কতমো পটিঘপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পটিঘপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ ¶ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৮৮. কতমে ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ৰিচিকিচ্ছাসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ ¶ , তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ৰিচিকিচ্ছা, ৰিচিকিচ্ছাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৮৯. তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং, চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমা ৰেদনাপচ্চযা ৰিচিকিচ্ছা? যা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা ¶ দ্ৰেল়্হকং দ্ৰিধাপথো [দ্ৰেধাপথো (সী. স্যা.)] সংসযো অনেকংসগ্গাহো আসপ্পনা পরিসপ্পনা অপরিযোগাহণা [অপরিযোগাহনা (সী. স্যা. ক.)] ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা ৰিচিকিচ্ছা’’.
তত্থ কতমো ৰিচিকিচ্ছাপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা ৰিচিকিচ্ছং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছাপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৯০. কতমে ¶ ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং উদ্ধচ্চসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা উদ্ধচ্চং, উদ্ধচ্চপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৯১. তত্থ ¶ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমং ৰেদনাপচ্চযা উদ্ধচ্চং? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভন্তত্তং চিত্তস্স ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা উদ্ধচ্চং’’.
তত্থ কতমো উদ্ধচ্চপচ্চযা অধিমোক্খো? যো ¶ চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
অকুসলনিদ্দেসো.
১০. কুসলনিদ্দেসো
২৯২. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৯৩. তত্থ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো, অমোহো.
তত্থ ¶ কতমো অলোভো? যো অলোভো অলুব্ভনা অলুব্ভিতত্তং অসারাগো অসারজ্জনা অসারজ্জিতত্তং অনভিজ্ঝা অলোভো কুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অলোভো’’.
তত্থ কতমো অদোসো? যো অদোসো অদুস্সনা অদুস্সিতত্তং অব্যাপাদো ¶ অব্যাপজ্জো অদোসো কুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অদোসো’’.
তত্থ কতমো অমোহো? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অমোহো’’. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ ¶ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং…পে… ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং…পে… নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং…পে… ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো…পে… ফস্সপচ্চযা ৰেদনা…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমো ৰেদনাপচ্চযা পসাদো? যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা পসাদো’’.
তত্থ কতমো পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৯৪. কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং ¶ , ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৯৫. তত্থ ¶ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো.
তত্থ কতমো অলোভো? যো অলোভো অলুব্ভনা অলুব্ভিতত্তং অসারাগো অসারজ্জনা অসারজ্জিতত্তং অনভিজ্ঝা অলোভো কুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অলোভো’’.
তত্থ কতমো অদোসো? যো অদোসো অদুস্সনা অদুস্সিতত্তং অব্যাপাদো অব্যাপজ্জো অদোসো কুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অদোসো’’. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ ¶ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
২৯৬. কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ¶ ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৯৭. তত্থ ¶ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি – ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… উপেক্খাসহগতং ¶ ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা গন্ধারম্মণং ৰা রসারম্মণং ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণং ৰা ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
২৯৯. তত্থ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো – ইমে ৰুচ্চন্তি ¶ ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩০০. কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং [পঠৰীকসিণং (সী. স্যা.)], তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং ¶ , ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩০১. তত্থ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩০২. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩০৩. তত্থ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩০৪. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতেসং ধম্মানং সমুদযো হোতি.
৩০৫. তত্থ কতমে কুসলমূলা? অলোভো, অদোসো, অমোহো.
তত্থ ¶ কতমো অলোভো…পে… অদোসো…পে… অমোহো? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অমোহো’’. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কুসলমূলা’’.
তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা পসাদো? যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা পসাদো’’.
তত্থ কতমো পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণং’’.
এৰমেতেসং ¶ ধম্মানং সমুদযো হোতীতি. এৰমেতেসং ধম্মানং সঙ্গতি হোতি, সমাগমো হোতি, সমোধানং হোতি, পাতুভাৰো হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতেসং ধম্মানং সমুদযো হোতী’’তি.
কুসলনিদ্দেসো.
১১. অব্যাকতনিদ্দেসো
৩০৬. কতমে ¶ ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩০৭. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জাচক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো ¶ , সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জাচক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমো ৰেদনাপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা ৰেদনং, সঞ্ঞাক্খন্ধো ¶ সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩০৮. তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারহেতুকং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণহেতুকং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামহেতুকং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনহেতুকো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সহেতুকা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩০৯. তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারসম্পযুত্তং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং ৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং নামসম্পযুত্তং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ছট্ঠাযতনসম্পযুত্তো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ফস্সসম্পযুত্তা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১০. তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযাপি সঙ্খারো; ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযাপি ¶ ৰিঞ্ঞাণং; নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযাপি নামং; ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযাপি ছট্ঠাযতনং; ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযাপি ফস্সো; ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা ¶ জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১১. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি সুখসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১২. তত্থ ¶ ¶ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং কাযিকং সাতং কাযিকং সুখং কাযসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা ৰেদনং, সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩১৩. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা সদ্দারম্মণা ৰা গন্ধারম্মণা ৰা রসারম্মণা ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১৪. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ¶ ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ ¶ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩১৫. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা রূপারম্মণা ৰা সদ্দারম্মণা ৰা গন্ধারম্মণা ৰা রসারম্মণা ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১৬. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমো ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩১৭. কতমে ¶ ¶ ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা সদ্দারম্মণা ৰা গন্ধারম্মণা ৰা রসারম্মণা ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩১৮. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ ¶ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩১৯. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ¶ ঞাণসম্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২০. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা পসাদো? যা ¶ সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা পসাদো’’.
তত্থ কতমো পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো ¶ ? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ ¶ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩২১. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং ¶ , ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো ¶ , ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২২. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ অরূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২৩. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো ¶ , ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতেসং ধম্মানং সমুদযো হোতি.
৩২৪. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং…পে… সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি দুক্খসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২৫. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জাকাযৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ ¶ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা ¶ ৰেদনং, সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩২৬. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং ¶ সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা সদ্দারম্মণা ৰা গন্ধারম্মণা ৰা রসারম্মণা ৰা ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২৭. তত্থ ¶ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি সঙ্খারো.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ ¶ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং ¶ , ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩২৮. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩২৯. তত্থ কতমো সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩৩০. কতমে ¶ ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে মনোধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা ¶ নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা সোমনস্সসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩১. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ¶ ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩২. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩৩. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অরূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং ¶ , ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা ¶ জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
অব্যাকতনিদ্দেসো.
১২. অৰিজ্জামূলককুসলনিদ্দেসো
৩৩৪. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩৫. তত্থ কতমো অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ ¶ কতমো ৰেদনাপচ্চযা পসাদো? যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা পসাদো’’.
তত্থ কতমো পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো ¶ সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩৩৬. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা ¶ নামং, নামপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩৭. তস্মিং ¶ সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩৮. তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৩৯. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং ¶ সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪০. কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ¶ …পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা ¶ সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪১. কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪২. কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ¶ , ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো ¶ , অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতেসং ধম্মানং সমুদযো হোতি.
অৰিজ্জামূলককুসলনিদ্দেসো.
১৩. কুসলমূলকৰিপাকনিদ্দেসো
৩৪৩. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স ¶ কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং, তস্মিং সমযে ¶ কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪৪. তত্থ কতমো কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩৪৫. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি সুখসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং…পে… মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা ¶ রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো ¶ , সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা ¶ , ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪৬. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ¶ ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪৭. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং ¶ . এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪৮. কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ অরূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং ¶ , ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো ¶ , ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৪৯. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা.
তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে কুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা পসাদো, পসাদপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতেসং ধম্মানং সমুদযো হোতি.
কুসলমূলকৰিপাকনিদ্দেসো.
১৪. অকুসলমূলকৰিপাকনিদ্দেসো
৩৫০. কতমে ¶ ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং, তস্মিং সমযে অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ¶ ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৫১. তত্থ কতমো অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
৩৫২. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি দুক্খসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং…পে… মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো ¶ হোতি.
৩৫৩. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং, নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং, ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো ¶ , ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো, অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি ¶ , জাতিপচ্চযা জরামরণং. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি.
৩৫৪. তত্থ কতমো অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো? যা চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অকুসলমূলপচ্চযা সঙ্খারো’’.
তত্থ কতমং সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং’’.
তত্থ ¶ কতমং ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামং’’.
তত্থ কতমং নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘নামপচ্চযা ছট্ঠাযতনং’’.
তত্থ ¶ কতমো ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো? যো ফস্সো ফুসনা সম্ফুসনা সম্ফুসিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছট্ঠাযতনপচ্চযা ফস্সো’’.
তত্থ কতমা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা? যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’.
তত্থ কতমো ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো? যো চিত্তস্স অধিমোক্খো অধিমুচ্চনা তদধিমুত্ততা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰেদনাপচ্চযা অধিমোক্খো’’.
তত্থ কতমো অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো? ঠপেত্ৰা অধিমোক্খং, ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমোক্খপচ্চযা ভৰো’’.
তত্থ কতমা ভৰপচ্চযা জাতি? যা তেসং তেসং ধম্মানং জাতি সঞ্জাতি নিব্বত্তি অভিনিব্বত্তি পাতুভাৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰপচ্চযা জাতি’’.
তত্থ কতমং জাতিপচ্চযা জরামরণং? অত্থি জরা, অত্থি মরণং. তত্থ কতমা জরা? যা তেসং তেসং ধম্মানং জরা জীরণতা আযুনো সংহানি ¶ – অযং ৰুচ্চতি জরা. তত্থ কতমং মরণং? যো তেসং তেসং ধম্মানং খযো ৰযো ভেদো পরিভেদো অনিচ্চতা অন্তরধানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণং’’. ইতি অযঞ্চ জরা, ইদঞ্চ মরণং. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণং’’.
এৰমেতস্স ¶ কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতীতি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সঙ্গতি হোতি, সমাগমো হোতি, সমোধানং ¶ হোতি, পাতুভাৰো হোতি. তেন ¶ ৰুচ্চতি এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি.
অকুসলমূলকৰিপাকনিদ্দেসো.
অভিধম্মভাজনীযং.
পটিচ্চসমুপ্পাদৰিভঙ্গো [পচ্চযাকারৰিভঙ্গো (সী. স্যা.)] নিট্ঠিতো.
৭. সতিপট্ঠানৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৩৫৫. চত্তারো ¶ ¶ ¶ সতিপট্ঠানা – ইধ ভিক্খু অজ্ঝত্তং কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি বহিদ্ধা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, অজ্ঝত্তং ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি বহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, অজ্ঝত্তং চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি বহিদ্ধা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, অজ্ঝত্তং ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি বহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
১. কাযানুপস্সনানিদ্দেসো
৩৫৬. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু অজ্ঝত্তং কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু অজ্ঝত্তং কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী.)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং [অট্ঠিমিঞ্জা (সী.)] ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’’ন্তি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো ¶ তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা কাযে চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ¶ ভিক্খু বহিদ্ধা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু বহিদ্ধা কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘‘অত্থিস্স কাযে কেসা লোমা ¶ নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’’ন্তি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযে চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ¶ ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’’ন্তি. এৰং ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
৩৫৭. অনুপস্সীতি. তত্থ কতমা অনুপস্সনা? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনুপস্সনা’’. ইমায অনুপস্সনায উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অনুপস্সী’’তি.
৩৫৮. ৰিহরতীতি. ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৩৫৯. আতাপীতি. তত্থ কতমো আতাপো [কতমং আতাপং (সব্বত্থ)]? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আতাপো’’. ইমিনা আতাপেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘আতাপী’’তি.
৩৬০. সম্পজানোতি ¶ ¶ . তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজঞ্ঞং’’. ইমিনা সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো ¶ সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজানো’’তি.
৩৬১. সতিমাতি. তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’. ইমায সতিযা উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সতিমা’’তি.
৩৬২. ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি. তত্থ কতমো লোকো? স্ৰেৰ কাযো লোকো. পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘লোকো’’. তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’. ইতি অযঞ্চ অভিজ্ঝা ইদঞ্চ দোমনস্সং ইমম্হি লোকে ৰিনীতা হোন্তি পটিৰিনীতা সন্তা সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’’ন্তি.
কাযানুপস্সনানিদ্দেসো.
২. ৰেদনানুপস্সনানিদ্দেসো
৩৬৩. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু অজ্ঝত্তং ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সুখং ৰেদনং ¶ ৰেদযমানো ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘সামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘নিরামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘সামিসং দুক্খং ¶ ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘নিরামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘সামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি ¶ পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা ৰেদনাসু চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু বহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘দুক্খং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, সামিসং ¶ ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘সামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘নিরামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘সামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘নিরামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘সামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং ‘‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযতী’’তি পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সুখং ৰেদনং ‘‘সুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি, দুক্খং ৰেদনং ‘‘দুক্খা ৰেদনা’’তি পজানাতি, অদুক্খমসুখং ৰেদনং ‘‘অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ‘‘সামিসা ¶ সুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ‘‘নিরামিসা সুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ‘‘সামিসা দুক্খা ৰেদনা’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ‘‘নিরামিসা দুক্খা ৰেদনা’’তি পজানাতি, সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ‘‘সামিসা অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি, নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ¶ ‘‘নিরামিসা অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি পজানাতি. এৰং ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
৩৬৪. অনুপস্সীতি ¶ …পে… ৰিহরতীতি…পে… আতাপীতি…পে… সম্পজানোতি…পে… ¶ সতিমাতি…পে… ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি. তত্থ কতমো লোকো? সাযেৰ ৰেদনা লোকো. পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘লোকো’’. তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’. ইতি অযঞ্চ অভিজ্ঝা ইদঞ্চ দোমনস্সং ইমম্হি লোকে ৰিনীতা হোন্তি পটিৰিনীতা সন্তা সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’’ন্তি.
ৰেদনানুপস্সনানিদ্দেসো.
৩. চিত্তানুপস্সনানিদ্দেসো
৩৬৫. কথঞ্চ ভিক্খু অজ্ঝত্তং চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সরাগং ৰা চিত্তং ‘‘সরাগং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতরাগং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সদোসং ৰা চিত্তং ‘‘সদোসং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতদোসং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমোহং ৰা চিত্তং ‘‘সমোহং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ¶ ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতমোহং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘সংখিত্তং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিক্খিত্তং মে চিত্ত’’ন্তি ¶ পজানাতি, মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘মহগ্গতং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘অমহগ্গতং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘সউত্তরং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘অনুত্তরং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘‘সমাহিতং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ¶ ৰা চিত্তং ‘‘অসমাহিতং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিমুত্তং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘অৰিমুত্তং মে চিত্ত’’ন্তি পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা চিত্তে চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু বহিদ্ধা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সরাগং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সরাগমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰাস্স চিত্তং ‘‘ৰীতরাগমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সদোসং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সদোসমস্স চিত্ত’’ন্তি ¶ পজানাতি, ৰীতদোসং ৰাস্স চিত্তং ‘‘ৰীতদোসমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমোহং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সমোহমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰাস্স চিত্তং ‘‘ৰীতমোহমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সংখিত্তং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সংখিত্তমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰাস্স চিত্তং ‘‘ৰিক্খিত্তমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, মহগ্গতং ৰাস্স চিত্তং ‘‘মহগ্গতমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰাস্স চিত্তং ‘‘অমহগ্গতমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সউত্তরং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সউত্তরমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰাস্স ¶ চিত্তং ‘‘অনুত্তরমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমাহিতং ৰাস্স চিত্তং ‘‘সমাহিতমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰাস্স চিত্তং ‘‘অসমাহিতমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিমুত্তং ৰাস্স চিত্তং ‘‘ৰিমুত্তমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰাস্স চিত্তং ‘‘অৰিমুত্তমস্স চিত্ত’’ন্তি পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা চিত্তে চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সরাগং ৰা চিত্তং ‘‘সরাগং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতরাগং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সদোসং ¶ ৰা চিত্তং ‘‘সদোসং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতদোসং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমোহং ৰা চিত্তং ‘‘সমোহং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতমোহং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘সংখিত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘মহগ্গতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘অমহগ্গতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘সউত্তরং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘অনুত্তরং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি ¶ , সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘‘সমাহিতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘‘অসমাহিতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিমুত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘অৰিমুত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি. এৰং ভিক্খু ¶ অজ্ঝত্তবহিদ্ধা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
৩৬৬. অনুপস্সীতি…পে… ৰিহরতীতি…পে… আতাপীতি…পে… সম্পজানোতি…পে… সতিমাতি…পে… ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি. তত্থ কতমো লোকো? তংযেৰ চিত্তং লোকো. পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো – তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো ¶ রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’. ইতি অযঞ্চ অভিজ্ঝা ইদঞ্চ দোমনস্সং ইমম্হি লোকে ৰিনীতা হোন্তি পটিৰিনীতা সন্তা সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’’ন্তি.
চিত্তানুপস্সনানিদ্দেসো.
৪. ধম্মানুপস্সনানিদ্দেসো
৩৬৭. কথঞ্চ ভিক্খু অজ্ঝত্তং ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সন্তং ৰা ¶ অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ¶ কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি. সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থিনমিদ্ধং [থীনমিদ্ধং (সী. স্যা.)] …পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’’তি ¶ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি.
সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং [ৰিরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং (সী. স্যা.)] …পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ¶ …পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ¶ ‘‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা ধম্মেসু চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু বহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সন্তং ৰাস্স কামচ্ছন্দং ‘‘অত্থিস্স কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰাস্স কামচ্ছন্দং ‘‘নত্থিস্স কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি ¶ , যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি. সন্তং ৰাস্স ব্যাপাদং…পে… সন্তং ৰাস্স থিনমিদ্ধং…পে… সন্তং ৰাস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং…পে… সন্তং ৰাস্স ৰিচিকিচ্ছং ‘‘অত্থিস্স ৰিচিকিচ্ছা’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰাস্স ৰিচিকিচ্ছং ‘‘নত্থিস্স ৰিচিকিচ্ছা’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায ¶ উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি.
সন্তং ৰাস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থিস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি ¶ পজানাতি, অসন্তং ৰাস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘নত্থিস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি. সন্তং ৰাস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰাস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰাস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰাস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰাস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰাস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থিস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰাস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ¶ ‘‘নত্থিস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং আসেৰিত্ৰা ভাৰেত্ৰা বহুলীকরিত্ৰা স্ৰাৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মেসু চিত্তং উপসংহরতি.
কথঞ্চ ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু সন্তং ৰা কামচ্ছন্দং ‘‘অত্থি কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা কামচ্ছন্দং ‘‘নত্থি কামচ্ছন্দো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি ¶ , যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি. সন্তং ৰা ব্যাপাদং…পে… সন্তং ৰা থিনমিদ্ধং…পে… সন্তং ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং…পে… সন্তং ৰা ৰিচিকিচ্ছং ‘‘অত্থি ৰিচিকিচ্ছা’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা ৰিচিকিচ্ছং ‘‘নত্থি ৰিচিকিচ্ছা’’তি ¶ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি.
সন্তং ¶ ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘নত্থি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি. সন্তং ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং…পে… সন্তং ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘অত্থি উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘‘নত্থি উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি. এৰং ভিক্খু অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ¶ ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
৩৬৮. অনুপস্সীতি. তত্থ কতমা অনুপস্সনা? যা ¶ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি অনুপস্সনা. ইমায অনুপস্সনায উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অনুপস্সী’’তি.
৩৬৯. ৰিহরতীতি. ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৩৭০. আতাপীতি. তত্থ কতমো আতাপো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আতাপো’’. ইমিনা আতাপেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘আতাপী’’তি.
৩৭১. সম্পজানোতি ¶ . তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজঞ্ঞং’’. ইমিনা সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজানো’’তি.
৩৭২. সতিমাতি ¶ . তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’. ইমায সতিযা উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সতিমা’’তি.
৩৭৩. ৰিনেয্য ¶ লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি. তত্থ কতমো লোকো? তেৰ ধম্মা লোকো. পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো. অযং ৰুচ্চতি ‘‘লোকো’’. তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’. ইতি অযঞ্চ অভিজ্ঝা ইদঞ্চ দোমনস্সং ইমম্হি লোকে ৰিনীতা হোন্তি পটিৰিনীতা সন্তা সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্স’’ন্তি.
ধম্মানুপস্সনানিদ্দেসো.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৩৭৪. চত্তারো সতিপট্ঠানা – ইধ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি.
৩৭৫. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ¶ ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং কাযে কাযানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি ¶ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৭৬. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি সতিপট্ঠানং. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৭৭. কথঞ্চ ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং চিত্তে চিত্তানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৭৮. কথঞ্চ ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৭৯. তত্থ কতমং সতিপট্ঠানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং ¶ অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৮০. চত্তারো সতিপট্ঠানা – ইধ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি.
৩৮১. কথঞ্চ ¶ ¶ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং কাযে কাযানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৮২. কথঞ্চ ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৮৩. কথঞ্চ ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ¶ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং চিত্তে চিত্তানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ¶ মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৮৪. কথঞ্চ ¶ ¶ ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
৩৮৫. তত্থ কতমং সতিপট্ঠানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ¶ মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সতিপট্ঠানং’’. অৰসেসা ধম্মা সতিপট্ঠানসম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৩৮৬. চত্তারো ¶ সতিপট্ঠানা – ইধ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.
৩৮৭. চতুন্নং ¶ ¶ সতিপট্ঠানানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৩৮৮. সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. সিযা ৰিপাকা সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা. অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা. অপ্পমাণা. অপ্পমাণারম্মণা. পণীতা. সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. ন মগ্গারম্মণা ¶ , সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. বহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৩৮৯. ন ¶ হেতূ. সহেতুকা. হেতুসম্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. ন হেতূ সহেতুকা.
সপ্পচ্চযা. সঙ্খতা. অনিদস্সনা. অপ্পটিঘা. অরূপা. লোকুত্তরা. কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা. নো আসৰা. অনাসৰা. আসৰৰিপ্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰাচাতিপি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তাচাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা. অনাসৰা. নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো ¶ যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. নো চিত্তা. চেতসিকা. চিত্তসম্পযুত্তা. চিত্তসংসট্ঠা. চিত্তসমুট্ঠানা. চিত্তসহভুনো. চিত্তানুপরিৰত্তিনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. বাহিরা. নো উপাদা. অনুপাদিন্না ¶ . নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা, ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা.
সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা ¶ . সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. ন কামাৰচরা. ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা. অপরিযাপন্না. সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
সতিপট্ঠানৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৮. সম্মপ্পধানৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৩৯০. চত্তারো ¶ ¶ ¶ সম্মপ্পধানা – ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং কুসলানং ¶ ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৩৯১. কথঞ্চ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? তত্থ কতমে অনুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা? তীণি অকুসলমূলানি – লোভো, দোসো, মোহো. তদেকট্ঠা চ কিলেসা. তংসম্পযুত্তো ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তংসমুট্ঠানং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অনুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা’’. ইতি ইমেসং অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৩৯২. ছন্দং জনেতীতি. তত্থ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা [ছন্দীকতা (স্যা.)] কত্তুকম্যতা কুসলো ¶ ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’. ইমং ছন্দং জনেতি সঞ্জনেতি উট্ঠপেতি সমুট্ঠপেতি [উট্ঠাপেতি সমুট্ঠাপেতি (স্যা.) এৰমুপরিপি] নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দং জনেতী’’তি.
৩৯৩. ৰাযমতীতি. তত্থ কতমো ৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – অযং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযামো’’. ইমিনা ৰাযামেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযমতী’’তি.
৩৯৪. ৰীরিযং ¶ ¶ আরভতীতি. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’. ইমং ৰীরিযং আরভতি সমারভতি আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং আরভতী’’তি.
৩৯৫. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইমং চিত্তং পগ্গণ্হাতি সম্পগ্গণ্হাতি উপত্থম্ভেতি পচ্চুপত্থম্ভেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং পগ্গণ্হাতী’’তি.
৩৯৬. পদহতীতি. তত্থ কতমং পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পধানং’’. ইমিনা পধানেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পদহতী’’তি.
৩৯৭. কথঞ্চ ভিক্খু উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? তত্থ কতমে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা? তীণি অকুসলমূলানি – লোভো, দোসো, মোহো. তদেকট্ঠা চ কিলেসা. তংসম্পযুত্তো ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তংসমুট্ঠানং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা’’. ইতি ইমেসং উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৩৯৮. ছন্দং ¶ জনেতীতি. তত্থ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ¶ ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’. ইমং ছন্দং জনেতি সঞ্জনেতি উট্ঠপেতি সমুট্ঠপেতি নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দং জনেতী’’তি.
৩৯৯. ৰাযমতীতি. তত্থ কতমো ৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযামো’’. ইমিনা ৰাযামেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযমতী’’তি.
৪০০. ৰীরিযং ¶ আরভতীতি. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’. ইমং ৰীরিযং আরভতি সমারভতি আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং আরভতী’’তি.
৪০১. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইমং চিত্তং পগ্গণ্হাতি সম্পগ্গণ্হাতি উপত্থম্ভেতি পচ্চুপত্থম্ভেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং পগ্গণ্হাতী’’তি.
৪০২. পদহতীতি. তত্থ কতমং পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পধানং’’. ইমিনা পধানেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পদহতী’’তি.
৪০৩. কথঞ্চ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? তত্থ ¶ কতমে ¶ অনুপ্পন্না কুসলা ধম্মা? তীণি কুসলমূলানি – অলোভো, অদোসো, অমোহো. তংসম্পযুত্তো ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো. তংসমুট্ঠানং কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, মনোকম্মং – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অনুপ্পন্না কুসলা ধম্মা’’. ইতি ইমেসং অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪০৪. ছন্দং জনেতীতি…পে… ৰাযমতীতি…পে… ৰীরিযং আরভতীতি…পে… চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি…পে… পদহতীতি. তত্থ কতমং পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো ¶ …পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পধানং’’. ইমিনা পধানেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পদহতী’’তি.
৪০৫. কথঞ্চ ভিক্খু উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? তত্থ কতমে উপ্পন্না কুসলা ধম্মা? তীণি কুসলমূলানি – অলোভো, অদোসো, অমোহো. তংসম্পযুত্তো ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো ¶ , তংসমুট্ঠানং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘উপ্পন্না কুসলা ধম্মা’’. ইতি ইমেসং উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪০৬. ঠিতিযাতি. যা ঠিতি সো অসম্মোসো, যো অসম্মোসো সো ভিয্যোভাৰো ¶ , যো ভিয্যোভাৰো তং ৰেপুল্লং, যং ৰেপুল্লং সা ভাৰনা, যা ভাৰনা সা পারিপূরী.
৪০৭. ছন্দং জনেতীতি…পে… ৰাযমতীতি…পে… ৰীরিযং আরভতীতি…পে… চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি…পে… পদহতীতি. তত্থ কতমং পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পধানং’’. ইমিনা পধানেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পদহতী’’তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৪০৮. চত্তারো ¶ সম্মপ্পধানা – ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং ¶ অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪০৯. কথঞ্চ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং ¶ দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ¶ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪১০. ছন্দং জনেতীতি. তত্থ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’. ইমং ছন্দং জনেতি সঞ্জনেতি উট্ঠপেতি সমুট্ঠপেতি নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দং জনেতী’’তি.
৪১১. ৰাযমতীতি. তত্থ কতমো ৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযামো’’. ইমিনা ৰাযামেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযমতী’’তি.
৪১২. ৰীরিযং আরভতীতি. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’. ইমং ৰীরিযং আরভতি সমারভতি আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং আরভতী’’তি.
৪১৩. চিত্তং ¶ পগ্গণ্হাতীতি. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইমং চিত্তং পগ্গণ্হাতি সম্পগ্গণ্হাতি উপত্থম্ভেতি পচ্চুপত্থম্ভেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং পগ্গণ্হাতী’’তি.
৪১৪. পদহতীতি. তত্থ কতমং সম্মপ্পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মপ্পধানং’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মপ্পধানসম্পযুত্তা.
৪১৫. কথঞ্চ ভিক্খু উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ¶ উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪১৬. ছন্দং ¶ জনেতীতি…পে… ৰাযমতীতি…পে… ৰীরিযং আরভতীতি…পে… চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি…পে… পদহতীতি. তত্থ কতমং সম্মপ্পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মপ্পধানং’’. অৰসেসা ধম্মা ¶ সম্মপ্পধানসম্পযুত্তা.
৪১৭. কথঞ্চ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪১৮. ছন্দং জনেতীতি…পে… ৰাযমতীতি…পে… ৰীরিযং আরভতীতি…পে… চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি…পে… পদহতীতি. তত্থ কতমং সম্মপ্পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো ¶ …পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মপ্পধানং’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মপ্পধানসম্পযুত্তা.
৪১৯. কথঞ্চ ভিক্খু উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ¶ ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪২০. ঠিতিযাতি ¶ . যা ঠিতি সো অসম্মোসো, যো অসম্মোসো সো ভিয্যোভাৰো, যো ভিয্যোভাৰো তং ৰেপুল্লং, যং ৰেপুল্লং সা ভাৰনা, যা ভাৰনা সা পারিপূরী.
৪২১. ছন্দং জনেতীতি. তত্থ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’. ইমং ছন্দং জনেতি সঞ্জনেতি উট্ঠপেতি সমুট্ঠপেতি নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দং জনেতী’’তি.
৪২২. ৰাযমতীতি. তত্থ কতমো ৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযামো’’. ইমিনা ৰাযামেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰাযমতী’’তি.
৪২৩. ৰীরিযং আরভতীতি. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’. ইমং ৰীরিযং আরভতি সমারভতি আসেৰতি ¶ ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং আরভতী’’তি.
৪২৪. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইমং চিত্তং পগ্গণ্হাতি সম্পগ্গণ্হাতি উপত্থম্ভেতি পচ্চুপত্থম্ভেতি. তেন ¶ ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং পগ্গণ্হাতী’’তি.
৪২৫. পদহতীতি. তত্থ কতমং সম্মপ্পধানং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মপ্পধানং’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মপ্পধানসম্পযুত্তা.
৪২৬. তত্থ কতমং সম্মপ্পধানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মপ্পধানং’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মপ্পধানসম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৪২৭. চত্তারো ¶ সম্মপ্পধানা – ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায…পে… অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায…পে… উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ¶ ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি.
৪২৮. চতুন্নং সম্মপ্পধানানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৪২৯. কুসলাযেৰ ¶ . সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. ৰিপাকধম্মধম্মা ¶ . অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. অপচযগামিনো. সেক্খা. অপ্পমাণা. অপ্পমাণারম্মণা. পণীতা. সম্মত্তনিযতা. ন মগ্গারম্মণা. মগ্গহেতুকা. সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গাধিপতিনোতি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা উপ্পাদিনোতি. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. বহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৪৩০. ন হেতূ. সহেতুকা. হেতুসম্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. ন ¶ হেতূ সহেতুকা. সপ্পচ্চযা. সঙ্খতা. অনিদস্সনা. অপ্পটিঘা. অরূপা ¶ . লোকুত্তরা. কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা. নো আসৰা. অনাসৰা. আসৰৰিপ্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতিপি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা. অনাসৰা. নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. নো চিত্তা. চেতসিকা. চিত্তসম্পযুত্তা. চিত্তসংসট্ঠা. চিত্তসমুট্ঠানা. চিত্তসহভুনো. চিত্তানুপরিৰত্তিনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. বাহিরা. নো উপাদা. অনুপাদিন্না. নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা. ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা ¶ . সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. ন কামাৰচরা. ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা. অপরিযাপন্না. নিয্যানিকা. নিযতা. অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
সম্মপ্পধানৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
৯. ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৪৩১. চত্তারো ¶ ¶ ¶ ইদ্ধিপাদা – ইধ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি.
১. ছন্দিদ্ধিপাদো
৪৩২. কথঞ্চ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ছন্দং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং, লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং [চিত্তস্স একগ্গতং (সী. স্যা.)] – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দসমাধি’’. সো অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘পধানসঙ্খারা’’. ইতি অযঞ্চ ছন্দসমাধি, ইমে চ পধানসঙ্খারা. তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং [সঙ্খং (সী.)] গচ্ছতি.
৪৩৩. তত্থ ¶ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’.
তত্থ ¶ কতমো সমাধি? যা ¶ চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো নিক্কমো পরক্কমো উয্যামো ৰাযামো উস্সাহো উস্সোল়্হী থামো ঠিতি অসিথিলপরক্কমতা অনিক্খিত্তছন্দতা অনিক্খিত্তধুরতা ধুরসম্পগ্গাহো ¶ ৰীরিযং ৰীরিযিন্দ্রিযং ৰীরিযবলং সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ ছন্দেন, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৩৪. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
‘‘ইদ্ধিপাদো’’তি. তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
২. ৰীরিযিদ্ধিপাদো
৪৩৫. কথঞ্চ ভিক্খু ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ৰীরিযং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযসমাধি’’. সো অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং ¶ পহানায…পে… অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায…পে… উপ্পন্নানং ¶ কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘পধানসঙ্খারা’’. ইতি অযঞ্চ ৰীরিযসমাধি, ইমে চ পধানসঙ্খারা; তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি.
৪৩৬. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’.
তত্থ ¶ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ ¶ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ ৰীরিযেন, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৩৭. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি. তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো…পে… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
৩. চিত্তিদ্ধিপাদো
৪৩৮. কথঞ্চ ¶ ¶ ভিক্খু চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? চিত্তং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তসমাধি’’. সো অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায…পে… অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায…পে… উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘পধানসঙ্খারা’’. ইতি অযঞ্চ চিত্তসমাধি, ইমে চ পধানসঙ্খারা; তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি.
৪৩৯. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ চিত্তেন, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন ¶ উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৪০. ইদ্ধীতি ¶ . যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা ¶ লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি. তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো…পে… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো.
ইদ্ধিপাদং ¶ ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
৪. ৰীমংসিদ্ধিপাদো
৪৪১. কথঞ্চ ভিক্খু ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ৰীমংসং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসাসমাধি’’. সো অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায…পে… অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায…পে… উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘পধানসঙ্খারা’’. ইতি অযঞ্চ ৰীমংসাসমাধি, ইমে চ পধানসঙ্খারা; তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি.
৪৪২. তত্থ কতমা ৰীমংসা? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসা’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো ¶ …পে… সম্মাৰাযামো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমায চ ৰীমংসায, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৪৩. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি ¶ ¶ ¶ . তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণখন্ধো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৪৪৪. চত্তারো ইদ্ধিপাদা – ইধ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি.
১. ছন্দিদ্ধিপাদো
৪৪৫. কথঞ্চ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ¶ ভাৰেতি.
৪৪৬. তত্থ কতমো ছন্দো? যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দো’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ ¶ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ ছন্দেন, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৪৭. ইদ্ধীতি ¶ . যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি ¶ . তথাভূতস্স ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
২. ৰীরিযিদ্ধিপাদো
৪৪৮. কথঞ্চ ভিক্খু ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ¶ ভাৰেতি.
৪৪৯. তত্থ কতমং ৰীরিযং? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযং’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ ৰীরিযেন ¶ , ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৫০. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি. তথাভূতস ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
৩. চিত্তিদ্ধিপাদো
৪৫১. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং ¶ অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ¶ ভাৰেতি.
৪৫২. তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমিনা চ চিত্তেন ¶ , ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি.
৪৫৩. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি. তথাভূতস্স ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
৪. ৰীমংসিদ্ধিপাদো
৪৫৪. কথঞ্চ ভিক্খু ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ¶ ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি.
৪৫৫. তত্থ ¶ কতমা ৰীমংসা? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসা’’.
তত্থ কতমো সমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো ¶ মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধি’’.
তত্থ কতমো পধানসঙ্খারো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পধানসঙ্খারো’’. ইতি ইমায চ ৰীমংসায, ইমিনা চ সমাধিনা, ইমিনা চ পধানসঙ্খারেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো ¶ উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতো’’তি
৪৫৬. ইদ্ধীতি. যা তেসং ধম্মানং ইদ্ধি সমিদ্ধি ইজ্ঝনা সমিজ্ঝনা লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
ইদ্ধিপাদোতি. তথাভূতস্স ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো.
ইদ্ধিপাদং ভাৰেতীতি. তে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তি.
৪৫৭. চত্তারো ইদ্ধিপাদা – ছন্দিদ্ধিপাদো, ৰীরিযিদ্ধিপাদো, চিত্তিদ্ধিপাদো, ৰীমংসিদ্ধিপাদো.
৪৫৮. তত্থ কতমো ছন্দিদ্ধিপাদো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ¶ ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ছন্দিদ্ধিপাদো’’. অৰসেসা ধম্মা ছন্দিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা.
৪৫৯. তত্থ কতমো ৰীরিযিদ্ধিপাদো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযিদ্ধিপাদো’’. অৰসেসা ধম্মা ৰীরিযিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা.
৪৬০. তত্থ কতমো চিত্তিদ্ধিপাদো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং ¶ অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ¶ …পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যং তস্মিং সমযে চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তিদ্ধিপাদো’’. অৰসেসা ধম্মা চিত্তিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা.
৪৬১. তত্থ কতমো ৰীমংসিদ্ধিপাদো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীমংসিদ্ধিপাদো’’. অৰসেসা ধম্মা ৰীমংসিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৪৬২. চত্তারো ইদ্ধিপাদা – ইধ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধি…পে… চিত্তসমাধি…পে… ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি.
৪৬৩. চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৪৬৪. কুসলাযেৰ. সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. ৰিপাকধম্মধম্মা. অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা ¶ , সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সিযা ¶ পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. অপচযগামিনো. সেক্খা. অপ্পমাণা. অপ্পমাণারম্মণা. পণীতা. সম্মত্তনিযতা. ন মগ্গারম্মণা, মগ্গহেতুকা, ন মগ্গাধিপতিনো. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা উপ্পাদিনোতি. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি ¶ , পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. বহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৪৬৫. ৰীমংসিদ্ধিপাদো ¶ হেতু, তযো ইদ্ধিপাদা ন হেতূ. সহেতুকা. হেতুসম্পযুত্তা. ৰীমংসিদ্ধিপাদো হেতু চেৰ সহেতুকো চ, তযো ইদ্ধিপাদা ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. ৰীমংসিদ্ধিপাদো হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চ, তযো ইদ্ধিপাদা ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. তযো ইদ্ধিপাদা ন হেতূ সহেতুকা, ৰীমংসিদ্ধিপাদো ন ৰত্তব্বো ন হেতু সহেতুকোতিপি, ন হেতু অহেতুকোতিপি. সপ্পচ্চযা. সঙ্খতা. অনিদস্সনা. অপ্পটিঘা. অরূপা. লোকুত্তরা. কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা. নো আসৰা. অনাসৰা. আসৰৰিপ্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতিপি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা. অনাসৰা.
নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. তযো ইদ্ধিপাদা নো চিত্তা, চিত্তিদ্ধিপাদো ¶ চিত্তং. তযো ইদ্ধিপাদা চেতসিকা, চিত্তিদ্ধিপাদো অচেতসিকো. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসম্পযুত্তা, চিত্তিদ্ধিপাদো ন ৰত্তব্বো চিত্তেন সম্পযুত্তোতিপি, চিত্তেন ৰিপ্পযুত্তোতিপি. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসংসট্ঠা, চিত্তিদ্ধিপাদো ন ৰত্তব্বো চিত্তেন সংসট্ঠোতিপি, চিত্তেন ৰিসংসট্ঠোতিপি. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসমুট্ঠানা, চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তসমুট্ঠানো ¶ . তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসহভুনো, চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তসহভূ. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তানুপরিৰত্তিনো ¶ , চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তানুপরিৰত্তি. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানো. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো, চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভূ. তযো ইদ্ধিপাদা চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো, চিত্তিদ্ধিপাদো নো চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তি.
তযো ইদ্ধিপাদা বাহিরা, চিত্তিদ্ধিপাদো অজ্ঝত্তিকো. নো উপাদা. অনুপাদিন্না. নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা. ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা ¶ . সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. ন কামাৰচরা ¶ . ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা. অপরিযাপন্না. নিয্যানিকা. নিযতা. অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১০. বোজ্ঝঙ্গৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৪৬৬. সত্ত ¶ ¶ ¶ বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৬৭. তত্থ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা হোতি অনুস্সরিতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
সো তথা সতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতি পৰিচরতি পরিৰীমংসমাপজ্জতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তস্স তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতো পৰিচরতো পরিৰীমংসমাপজ্জতো আরদ্ধং হোতি ৰীরিযং অসল্লীনং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
আরদ্ধৰীরিযস্স উপ্পজ্জতি পীতি নিরামিসা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
পীতিমনস্স কাযোপি পস্সম্ভতি, চিত্তম্পি পস্সম্ভতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
পস্সদ্ধকাযস্স ¶ সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’ ¶ .
সো তথা সমাহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
৪৬৮. সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৬৯. তত্থ ¶ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু সতি, অত্থি বহিদ্ধা ধম্মেসু সতি. যদপি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু সতি তদপি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি বহিদ্ধা ¶ ধম্মেসু সতি তদপি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
তত্থ কতমো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু পৰিচযো, অত্থি বহিদ্ধা ধম্মেসু পৰিচযো. যদপি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু পৰিচযো তদপি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি বহিদ্ধা ধম্মেসু পৰিচযো তদপি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
তত্থ কতমো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি কাযিকং ৰীরিযং, অত্থি চেতসিকং ৰীরিযং. যদপি কাযিকং ৰীরিযং তদপি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি চেতসিকং ৰীরিযং তদপি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি ¶ .
তত্থ কতমো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি সৰিতক্কসৰিচারা পীতি, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারা পীতি. যদপি সৰিতক্কসৰিচারা পীতি তদপি পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি অৰিতক্কঅৰিচারা পীতি তদপি পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
তত্থ ¶ কতমো পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি কাযপস্সদ্ধি [কাযপ্পস্সদ্ধি (স্যা. ক.)], অত্থি চিত্তপস্সদ্ধি [চিত্তপ্পস্সদ্ধি (স্যা. ক.)]. যদপি কাযপস্সদ্ধি তদপি পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি চিত্তপস্সদ্ধি তদপি পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
তত্থ কতমো সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি সৰিতক্কো সৰিচারো সমাধি, অত্থি অৰিতক্কো অৰিচারো সমাধি. যদপি সৰিতক্কো সৰিচারো সমাধি তদপি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি অৰিতক্কো অৰিচারো সমাধি তদপি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
তত্থ কতমো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো? অত্থি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু উপেক্খা, অত্থি বহিদ্ধা ধম্মেসু উপেক্খা. যদপি অজ্ঝত্তং ধম্মেসু উপেক্খা তদপি উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. যদপি ¶ বহিদ্ধা ধম্মেসু উপেক্খা তদপি ¶ উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি.
৪৭০. সত্ত ¶ বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭১. তত্থ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি…পে… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৪৭২. সত্ত ¶ বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭৩. তত্থ কতমে সত্ত বোজ্ঝঙ্গা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে সত্ত বোজ্ঝঙ্গা হোন্তি – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭৪. তত্থ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ কতমো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ কতমো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা পীতি পামোজ্জং আমোদনা পমোদনা হাসো পহাসো ৰিত্তি ওদগ্যং [ওদগ্গং (সী.) ধ. স. ৯] অত্তমনতা চিত্তস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ ¶ কতমো পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা ৰেদনাক্খন্ধস্স সঞ্ঞাক্খন্ধস্স সঙ্খারক্খন্ধস্স ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স পস্সদ্ধি পটিপ্পস্সদ্ধি পস্সম্ভনা পটিপ্পস্সম্ভনা পটিপ্পস্সম্ভিতত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ ¶ কতমো সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’.
তত্থ কতমো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’. ইমে ৰুচ্চন্তি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা. অৰসেসা ধম্মা সত্তহি বোজ্ঝঙ্গেহি ¶ সম্পযুত্তা.
৪৭৫. সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭৬. তত্থ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা ¶ ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা.
৪৭৭. সত্ত ¶ ¶ বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭৮. তত্থ কতমে সত্ত বোজ্ঝঙ্গা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ¶ …পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি – ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে সত্ত বোজ্ঝঙ্গা হোন্তি – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৭৯. তত্থ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’…পে….
তত্থ কতমো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো? যা উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা’’. অৰসেসা ধম্মা সত্তহি বোজ্ঝঙ্গেহি সম্পযুত্তা.
৪৮০. সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৮১. তত্থ ¶ কতমো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে সতি অনুস্সতি সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা ¶ …পে… অৰসেসা ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং ¶ অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, যা তস্মিং সমযে উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’’ ¶ . অৰসেসা ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গসম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৪৮২. সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো.
৪৮৩. সত্তন্নং ¶ বোজ্ঝঙ্গানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৪৮৪. সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো; ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা. অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ন পীতিসহগতো, সুখসহগতো, ন উপেক্খাসহগতো; ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ¶ ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা. অপ্পমাণা. অপ্পমাণারম্মণা. পণীতা. সিযা সম্মত্তনিযতা ¶ , সিযা অনিযতা. ন মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো; সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা ¶ অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. বহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৪৮৫. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো হেতু, ছ বোজ্ঝঙ্গা হেতুসম্পযুত্তা. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো হেতু চেৰ সহেতুকো চ, ছ বোজ্ঝঙ্গা ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তো চ, ছ বোজ্ঝঙ্গা ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. ছ বোজ্ঝঙ্গা ন হেতূ সহেতুকা, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ন ৰত্তব্বো ন হেতুসহেতুকোতিপি, ন হেতুঅহেতুকোতিপি. সপ্পচ্চযা. সঙ্খতা. অনিদস্সনা. অপ্পটিঘা. অরূপা. লোকুত্তরা. কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ¶ ন ৰিঞ্ঞেয্যা. নো আসৰা. অনাসৰা আসৰৰিপ্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতিপি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা. অনাসৰা. নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. নো চিত্তা. চেতসিকা. চিত্তসম্পযুত্তা. চিত্তসংসট্ঠা ¶ . চিত্তসমুট্ঠানা. চিত্তসহভুনো. চিত্তানুপরিৰত্তিনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. বাহিরা. নো উপাদা. অনুপাদিন্না. নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা. ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা.
পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ¶ অপ্পীতিকো, ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ন পীতিসহগতো, ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো সুখসহগতো, ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা ¶ সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ন উপেক্খাসহগতো, ছ বোজ্ঝঙ্গা সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. ন কামাৰচরা. ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা. অপরিযাপন্না. সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
বোজ্ঝঙ্গৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১১. মগ্গঙ্গৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৪৮৬. অরিযো ¶ ¶ ¶ ¶ অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৮৭. তত্থ কতমা সম্মাদিট্ঠি? দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো, অব্যাপাদসঙ্কপ্পো, অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ কতমা সম্মাৰাচা? মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাচা’’.
তত্থ কতমো সম্মাকম্মন্তো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাকম্মন্তো’’.
তত্থ কতমো সম্মাআজীৰো? ইধ অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাআজীৰো’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাৰাযামো? ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং ¶ আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ ¶ কতমা সম্মাসতি? ইধ ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, ৰেদনাসু ¶ ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? ইধ ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা ¶ আচিক্খন্তি ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’.
৪৮৮. অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৮৯. তত্থ কতমা সম্মাদিট্ঠি? ইধ ভিক্খু সম্মাদিট্ঠিং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং ¶ নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং, সম্মাসঙ্কপ্পং ভাৰেতি…পে… সম্মাৰাচং ভাৰেতি…পে… সম্মাকম্মন্তং ভাৰেতি…পে… সম্মাআজীৰং ভাৰেতি…পে… সম্মাৰাযামং ভাৰেতি…পে… সম্মাসতিং ভাৰেতি…পে… সম্মাসমাধিং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৪৯০. অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৯১. তত্থ ¶ কতমো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.
৪৯২. তত্থ ¶ কতমা সম্মাদিট্ঠি? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? যো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা চেতসো অভিনিরোপনা সম্মাসঙ্কপ্পো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ কতমা সম্মাৰাচা? যা চতূহি ৰচীদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাৰাচা মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাচা’’.
তত্থ কতমো সম্মাকম্মন্তো? যা তীহি কাযদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী ¶ অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাকম্মন্তো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাকম্মন্তো’’.
তত্থ কতমো সম্মাআজীৰো? যা মিচ্ছাআজীৰা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো সম্মাআজীৰো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাআজীৰো’’.
তত্থ কতমো সম্মাৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ কতমা সম্মাসতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাসমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অযং ৰুচ্চতি ‘‘অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সম্পযুত্তা.
৪৯৩. পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৯৪. তত্থ ¶ কতমো পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৯৫. তত্থ ¶ কতমা সম্মাদিট্ঠি? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসঙ্কপ্পো? যো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’.
তত্থ কতমো ¶ সম্মাৰাযামো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাৰাযামো’’.
তত্থ কতমা সম্মাসতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসতি’’.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অযং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা পঞ্চঙ্গিকেন মগ্গেন সম্পযুত্তা.
৪৯৬. পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৪৯৭. তত্থ ¶ কতমা সম্মাদিট্ঠি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মাদিট্ঠিযা সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাসঙ্কপ্পেন সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাৰাযামেন সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাসতিযা সম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমো সম্মাসমাধি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায ¶ পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যা তস্মিং সমযে ¶ চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মাসমাধিনা সম্পযুত্তা.
৪৯৮. অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.
৪৯৯. তত্থ কতমো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সম্পযুত্তা.
৫০০. পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৫০১. তত্থ কতমো পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো? ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি ¶ দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো হোতি – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো’’. অৰসেসা ধম্মা পঞ্চঙ্গিকেন মগ্গেন সম্পযুত্তা.
৫০২. পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৫০৩. তত্থ ¶ কতমা সম্মাদিট্ঠি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, যা তস্মিং সমযে পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাদিট্ঠি’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মাদিট্ঠিযা সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাসঙ্কপ্পেন ¶ সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাৰাযামেন সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা সম্মাসতিযা সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমো সম্মাসমাধি? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো ¶ হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, যা তস্মিং সমযে চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা ¶ সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো মগ্গঙ্গং মগ্গপরিযাপন্নং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সম্মাসমাধি’’. অৰসেসা ধম্মা সম্মাসমাধিনা সম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৫০৪. অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.
৫০৫. অট্ঠন্নং ¶ মগ্গঙ্গানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৫০৬. সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. সম্মাসঙ্কপ্পো সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো; সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা ¶ , সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা. অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. সম্মাসঙ্কপ্পো অৰিতক্কৰিচারমত্তো; সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সম্মাসঙ্কপ্পো পীতিসহগতো, সুখসহগতো, ন উপেক্খাসহগতো; সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা. অপ্পমাণা. অপ্পমাণারম্মণা. পণীতা. সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. ন মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো; সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা ¶ পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. বহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৫০৭. সম্মাদিট্ঠি ¶ হেতু, সত্ত মগ্গঙ্গা ন হেতূ. সহেতুকা. হেতুসম্পযুত্তা. সম্মাদিট্ঠি হেতু চেৰ সহেতুকা চ, সত্ত মগ্গঙ্গা ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. সম্মাদিট্ঠি হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চ, সত্ত মগ্গঙ্গা ¶ ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. সত্ত মগ্গঙ্গা ন হেতূ সহেতুকা, সম্মাদিট্ঠি ন ৰত্তব্বা ন হেতু সহেতুকাতিপি, ন হেতু অহেতুকাতিপি.
সপ্পচ্চযা ¶ . সঙ্খতা. অনিদস্সনা. অপ্পটিঘা. অরূপা. লোকুত্তরা. কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
নো আসৰা. অনাসৰা. আসৰৰিপ্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতিপি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা. অনাসৰা.
নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. নো চিত্তা. চেতসিকা. চিত্তসম্পযুত্তা. চিত্তসংসট্ঠা. চিত্তসমুট্ঠানা. চিত্তসহভুনো. চিত্তানুপরিৰত্তিনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো. বাহিরা. নো উপাদা. অনুপাদিন্না.
নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা. ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সম্মাসঙ্কপ্পো অৰিতক্কো, সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. সম্মাসঙ্কপ্পো সৰিচারো, সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. সম্মাসঙ্কপ্পো সপ্পীতিকো ¶ , সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা ¶ সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. সম্মাসঙ্কপ্পো পীতিসহগতো, সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. সম্মাসঙ্কপ্পো সুখসহগতো, সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. সম্মাসঙ্কপ্পো ন উপেক্খাসহগতো, সত্ত মগ্গঙ্গা সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. ন ¶ কামাৰচরা. ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা. অপরিযাপন্না. সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা. অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
মগ্গঙ্গৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১২. ঝানৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৫০৮. ইধ ¶ ¶ ¶ ভিক্খু পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি, আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনে মত্তঞ্ঞূ পুব্বরত্তাপররত্তং জাগরিযানুযোগমনুযুত্তো সাতচ্চং নেপক্কং বোধিপক্খিকানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো. সো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে [সম্মিঞ্জিতে (সী. স্যা.)] পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী ¶ হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি. সো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং ৰিজনৰাতং মনুস্সরাহস্সেয্যকং [মনুস্সরাহসেয্যকং (সী. স্যা.)] পটিসল্লানসারুপ্পং. সো অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতি, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতি. ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহরতি সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী, ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতি. থিনমিদ্ধং পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহরতি আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতি. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহরতি অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো ¶ , উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতি. ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহরতি অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতি. সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ¶ ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; ৰিতক্কৰিচারানং ¶ ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ¶ – ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘‘অনন্তো আকাসো’’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি আকিঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
মাতিকা
৫০৯. ‘‘ইধা’’তি ইমিস্সা দিট্ঠিযা, ইমিস্সা খন্তিযা, ইমিস্সা রুচিযা, ইমস্মিং আদাযে, ইমস্মিং ধম্মে, ইমস্মিং ৰিনযে, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, ইমস্মিং পাৰচনে, ইমস্মিং ব্রহ্মচরিযে, ইমস্মিং সত্থুসাসনে. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইধা’’তি.
৫১০. ‘‘ভিক্খূ’’তি সমঞ্ঞায ভিক্খু, পটিঞ্ঞায ভিক্খু, ভিক্খতীতি ভিক্খু, ভিক্খকোতি ভিক্খু, ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু, ভিন্নপটধরোতি ভিক্খু, ভিন্দতি পাপকে অকুসলে ধম্মেতি ভিক্খু, ভিন্নত্তা পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং ভিক্খু, ওধিসো ¶ কিলেসানং পহানা ভিক্খু, অনোধিসো কিলেসানং পহানা ভিক্খু, সেক্খো ভিক্খু, অসেক্খো ভিক্খু, নেৰসেক্খনাসেক্খো ¶ ভিক্খু, অগ্গো ভিক্খু, ভদ্রো ভিক্খু, মণ্ডো ভিক্খু, সারো ভিক্খু, সমগ্গেন সঙ্ঘেন ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অকুপ্পেন ঠানারহেন উপসম্পন্নো ভিক্খু.
৫১১. ‘‘পাতিমোক্খ’’ন্তি সীলং পতিট্ঠা আদি চরণং সংযমো সংৰরো মোক্খং পামোক্খং কুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. সংৰরোতি. কাযিকো ¶ অৰীতিক্কমো, ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো ¶ , কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো. সংৰুতোতি. ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো’’তি.
৫১২. ‘‘ৰিহরতী’’তি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫১৩. ‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তি অত্থি আচারো, অত্থি অনাচারো.
তত্থ কতমো অনাচারো? কাযিকো ৰীতিক্কমো, ৰাচসিকো ৰীতিক্কমো, কাযিকৰাচসিকো ৰীতিক্কমো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনাচারো’’. সব্বম্পি দুস্সীল্যং অনাচারো. ইধেকচ্চো ৰেল়ুদানেন ৰা পত্তদানেন ৰা পুপ্ফদানেন ৰা ফলদানেন ৰা সিনানদানেন ৰা দন্তকট্ঠদানেন ৰা চাটুকম্যতায ৰা মুগ্গসূপ্যতায [মুগ্গসুপ্পতায (সী.)] ৰা পারিভটযতায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা বুদ্ধপটিকুট্ঠেন মিচ্ছাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনাচারো’’.
তত্থ কতমো আচারো? কাযিকো অৰীতিক্কমো, ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো, কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আচারো’’ ¶ . সব্বোপি সীলসংৰরো আচারো. ইধেকচ্চো ন ৰেল়ুদানেন ন পত্তদানেন ন পুপ্ফদানেন ন ফলদানেন ন সিনানদানেন ন দন্তকট্ঠদানেন ন চাটুকম্যতায ন মুগ্গসূপ্যতায ন পারিভটযতায ন জঙ্ঘপেসনিকেন ন অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন বুদ্ধপটিকুট্ঠেন মিচ্ছাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আচারো’’.
৫১৪. ‘‘গোচরো’’তি অত্থি গোচরো, অত্থি অগোচরো.
তত্থ কতমো অগোচরো? ইধেকচ্চো ¶ ৰেসিযাগোচরো ৰা হোতি ৰিধৰাগোচরো ৰা থুল্লকুমারিগোচরো ৰা পণ্ডকগোচরো ৰা ভিক্খুনিগোচরো ৰা পানাগারগোচরো ৰা, সংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন সংসগ্গেন ¶ ; যানি ৰা ¶ পন তানি কুলানি অস্সদ্ধানি অপ্পসন্নানি অনোপানভূতানি অক্কোসকপরিভাসকানি অনত্থকামানি অহিতকামানি অফাসুককামানি অযোগক্খেমকামানি ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং, তথারূপানি কুলানি সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অগোচরো’’.
তত্থ কতমো গোচরো? ইধেকচ্চো ন ৰেসিযাগোচরো হোতি ন ৰিধৰাগোচরো ন থুল্লকুমারিগোচরো ন পণ্ডকগোচরো ন ভিক্খুনিগোচরো ন পানাগারগোচরো, অসংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন সংসগ্গেন; যানি ৰা পন তানি কুলানি সদ্ধানি পসন্নানি ওপানভূতানি কাসাৰপজ্জোতানি ইসিৰাতপটিৰাতানি অত্থকামানি হিতকামানি ফাসুককামানি যোগক্খেমকামানি ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং, তথারূপানি কুলানি সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘গোচরো’’. ইতি ইমিনা চ আচারেন ইমিনা চ গোচরেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তি.
৫১৫. ‘‘অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী’’তি তত্থ কতমে অণুমত্তা ৰজ্জা? যানি তানি ৰজ্জানি অপ্পমত্তকানি ওরমত্তকানি লহুসানি লহুসম্মতানি সংযমকরণীযানি সংৰরকরণীযানি চিত্তুপ্পাদকরণীযানি মনসিকারপটিবদ্ধানি – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অণুমত্তা ৰজ্জা’’. ইতি ইমেসু অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ৰজ্জদস্সাৰী চ হোতি ভযদস্সাৰী চ আদীনৰদস্সাৰী চ নিস্সরণদস্সাৰী চ. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী’’তি.
৫১৬. ‘‘সমাদায ¶ সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’’তি তত্থ কতমা সিক্খা? চতস্সো সিক্খা – ভিক্খূনং ভিক্খুসিক্খা, ভিক্খুনীনং ভিক্খুনিসিক্খা, উপাসকানং উপাসকসিক্খা, উপাসিকানং উপাসিকসিক্খা. ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘সিক্খাযো’’. ইতি ইমাসু সিক্খাসু সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং সমাদায ৰত্ততি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’’তি.
৫১৭. ‘‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো’’তি অত্থি ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, অত্থি অগুত্তদ্ৰারতা.
তত্থ ¶ ¶ কতমা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা? ইধেকচ্চো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায ¶ রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি. যা ইমেসং ছন্নং ইন্দ্রিযানং অগুত্তি অগোপনা অনারক্খো অসংৰরো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা’’.
তত্থ কতমা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা? ইধেকচ্চো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. ঞত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. যা ইমেসং ছন্নং ইন্দ্রিযানং গুত্তি গোপনা আরক্খো সংৰরো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ইন্দ্রিযেসু ¶ গুত্তদ্ৰারতা’’. ইমায ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতায উপেতো হোতি সমুপেতো…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো’’তি.
৫১৮. ‘‘ভোজনে মত্তঞ্ঞূ’’তি অত্থি ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, অত্থি ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা.
তত্থ কতমা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা? ইধেকচ্চো অপ্পটিসঙ্খা অযোনিসো আহারং আহারেতি দৰায মদায মণ্ডনায ৰিভূসনায. যা তত্থ অসন্তুট্ঠিতা অমত্তঞ্ঞুতা অপ্পটিসঙ্খা ভোজনে – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা’’তি.
তত্থ ¶ ¶ কতমা ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা? ইধেকচ্চো পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি – ‘‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায, ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসু ৰিহারো চা’’তি. যা তত্থ সন্তুট্ঠিতা মত্তঞ্ঞুতা পটিসঙ্খা ভোজনে – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা’’. ইমায ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ভোজনে মত্তঞ্ঞূ’’তি.
৫১৯. কথঞ্চ ভিক্খু পুব্বরত্তাপররত্তং জাগরিযানুযোগমনুযুত্তো হোতি? ইধ ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা পঠমযামং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা মজ্ঝিমযামং দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেতি পাদে পাদং [পাদেন পাদং (স্যা.)] অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসিকরিত্ৰা, রত্তিযা পচ্ছিমযামং পচ্চুট্ঠায চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি. এৰং ভিক্খু ¶ পুব্বরত্তাপররত্তং জাগরিযানুযোগমনুযুত্তো.
৫২০. ‘‘সাতচ্চ’’ন্তি. যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো.
৫২১. ‘‘নেপক্ক’’ন্তি. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি.
৫২২. ‘‘বোধিপক্খিকানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো’’তি. তত্থ কতমে বোধিপক্খিকা ধম্মা? সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো ¶ . ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘বোধিপক্খিকা ধম্মা’’. ইতি তে বোধিপক্খিকে ধম্মে আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘বোধিপক্খিকানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো’’তি.
৫২৩. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি ¶ , উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি; গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি? ইধ ভিক্খু সতো সম্পজানো অভিক্কমতি, সতো সম্পজানো পটিক্কমতি, সতো সম্পজানো আলোকেতি, সতো সম্পজানো ৰিলোকেতি, সতো সম্পজানো সমিঞ্জেতি, সতো সম্পজানো পসারেতি, সতো সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে ¶ সতো সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সতো সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সতো সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সতো সম্পজানকারী হোতীতি.
৫২৪. তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি সতি সরণতা ধারণতা অপিলাপনতা অসম্মুসনতা সতি সতিন্দ্রিযং সতিবলং সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’.
৫২৫. ‘‘সম্পজানো’’তি তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা ৰিচযো পৰিচযো ধম্মৰিচযো সল্লক্খণা উপলক্খণা পচ্চুপলক্খণা পণ্ডিচ্চং কোসল্লং নেপুঞ্ঞং ৰেভব্যা চিন্তা উপপরিক্খা ভূরীমেধা পরিণাযিকা ৰিপস্সনা সম্পজঞ্ঞং পতোদো পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং পঞ্ঞাসত্থং পঞ্ঞাপাসাদো পঞ্ঞাআলোকো পঞ্ঞাওভাসো পঞ্ঞাপজ্জোতো পঞ্ঞারতনং অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজঞ্ঞং’’. ইতি ইমায চ সতিযা ইমিনা চ সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. এৰং ভিক্খু সতো সম্পজানো অভিক্কমতি, সতো সম্পজানো পটিক্কমতি, সতো সম্পজানো আলোকেতি, সতো সম্পজানো ৰিলোকেতি, সতো সম্পজানো সমিঞ্জেতি, সতো সম্পজানো পসারেতি, সতো সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সতো সম্পজানকারী ¶ হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সতো সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সতো সম্পজানকারী ¶ হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি.
৫২৬. ‘‘ৰিৰিত্ত’’ন্তি ¶ সন্তিকে চেপি সেনাসনং হোতি, তঞ্চ অনাকিণ্ণং গহট্ঠেহি পব্বজিতেহি. তেন তং ৰিৰিত্তং. দূরে চেপি সেনাসনং হোতি, তঞ্চ অনাকিণ্ণং গহট্ঠেহি পব্বজিতেহি. তেন তং ৰিৰিত্তং.
৫২৭. ‘‘সেনাসন’’ন্তি মঞ্চোপি সেনাসনং, পীঠম্পি সেনাসনং, ভিসিপি সেনাসনং, বিব্বোহনম্পি ¶ [বিম্বোহনম্পি (সী. স্যা.)] সেনাসনং, ৰিহারোপি সেনাসনং, অড্ঢযোগোপি সেনাসনং, পাসাদোপি সেনাসনং, অট্টোপি সেনাসনং, মাল়োপি সেনাসনং, লেণম্পি সেনাসনং, গুহাপি সেনাসনং, রুক্খমূলম্পি সেনাসনং, ৰেল়ুগুম্বোপি সেনাসনং. যত্থ ৰা পন ভিক্খূ পটিক্কমন্তি সব্বমেতং সেনাসনং.
৫২৮. ‘‘ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতী’’তি ইমং ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি সম্ভজতি সেৰতি নিসেৰতি সংসেৰতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতী’’তি.
৫২৯. ‘‘অরঞ্ঞ’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞং.
৫৩০. ‘‘রুক্খমূল’’ন্তি রুক্খমূলংযেৰ রুক্খমূলং. পব্বতোযেৰ পব্বতো. কন্দরাযেৰ কন্দরা. গিরিগুহাযেৰ গিরিগুহা. সুসানংযেৰ সুসানং. অব্ভোকাসোযেৰ অব্ভোকাসো. পলালপুঞ্জোযেৰ পলালপুঞ্জো.
৫৩১. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি দূরানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি ৰনসণ্ডানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি ভীসনকানমেতং [ভিংসনকানমেতং (সী. স্যা.)] সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি সলোমহংসানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি পরিযন্তানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি ন মনুস্সূপচারানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং. ‘‘ৰনপত্থ’’ন্তি দুরভিসম্ভৰানমেতং ¶ সেনাসনানং অধিৰচনং.
৫৩২. ‘‘অপ্পসদ্দ’’ন্তি ¶ সন্তিকে চেপি সেনাসনং হোতি, তঞ্চ অনাকিণ্ণং গহট্ঠেহি পব্বজিতেহি. তেন তং অপ্পসদ্দং. দূরে চেপি সেনাসনং হোতি, তঞ্চ অনাকিণ্ণং গহট্ঠেহি পব্বজিতেহি. তেন তং অপ্পসদ্দং.
৫৩৩. ‘‘অপ্পনিগ্ঘোস’’ন্তি যদেৰ তং অপ্পসদ্দং তদেৰ তং অপ্পনিগ্ঘোসং. যদেৰ তং অপ্পনিগ্ঘোসং তদেৰ ¶ তং ৰিজনৰাতং. যদেৰ তং ৰিজনৰাতং তদেৰ তং মনুস্সরাহস্সেয্যকং. যদেৰ তং মনুস্সরাহস্সেয্যকং তদেৰ তং পটিসল্লানসারুপ্পং.
৫৩৪. ‘‘অরঞ্ঞগতো ¶ ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা’’তি অরঞ্ঞগতো ৰা হোতি রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা.
৫৩৫. ‘‘নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা’’তি নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা.
৫৩৬. ‘‘উজুং কাযং পণিধাযা’’তি উজুকো হোতি কাযো ঠিতো পণিহিতো.
৫৩৭. ‘‘পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’. অযং সতি উপট্ঠিতা হোতি সুপট্ঠিতা নাসিকগ্গে ৰা মুখনিমিত্তে ৰা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি.
৫৩৮. ‘‘অভিজ্ঝং লোকে পহাযা’’তি তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো ¶ সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’.
তত্থ কতমো লোকো? পঞ্চুপাদানক্খন্ধা লোকো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘লোকো’’. অযং অভিজ্ঝা ইমম্হি লোকে সন্তা হোতি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝং লোকে পহাযা’’তি.
৫৩৯. ‘‘ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা’’তি তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ৰিগতাভিজ্ঝং হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা’’তি.
৫৪০. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৪১. ‘‘অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতী’’তি তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো সারাগো…পে… চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝা’’.
তত্থ ¶ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায অভিজ্ঝায সোধেতি ৰিসোধেতি পরিসোধেতি মোচেতি ৰিমোচেতি পরিমোচেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতী’’তি.
৫৪২. ‘‘ব্যাপাদপদোসং ¶ পহাযা’’তি অত্থি ব্যাপাদো, অত্থি পদোসো.
তত্থ কতমো ব্যাপাদো? যো চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো পটিঘং পটিৰিরোধো কোপো পকোপো সম্পকোপো দোসো পদোসো সম্পদোসো চিত্তস্স ব্যাপত্তি মনোপদোসো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো ¶ দুস্সনা দুস্সিতত্তং [দূসনা দূসিতত্তং (স্যা.)] ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ব্যাপজ্জিতত্তং ৰিরোধো পটিৰিরোধো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদো’’.
তত্থ কতমো পদোসো? যো ব্যাপাদো সো পদোসো, যো পদোসো সো ব্যাপাদো. ইতি অযঞ্চ ব্যাপাদো অযঞ্চ পদোসো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদপদোসং পহাযা’’তি.
৫৪৩. ‘‘অব্যাপন্নচিত্তো’’তি তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং অব্যাপন্নং হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অব্যাপন্নচিত্তো’’তি.
৫৪৪. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৪৫. ‘‘ব্যাপাদপদোসা ¶ চিত্তং পরিসোধেতী’’তি. অত্থি ব্যাপাদো অত্থি পদোসো.
তত্থ কতমো ব্যাপাদো? যো চিত্তস্স আঘাতো…পে… চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদো’’.
তত্থ কতমো পদোসো? যো ব্যাপাদো সো পদোসো, যো পদোসো সো ব্যাপাদো.
তত্থ ¶ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমম্হা ব্যাপাদপদোসা সোধেতি ৰিসোধেতি পরিসোধেতি মোচেতি ৰিমোচেতি পরিমোচেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতী’’তি.
৫৪৬. ‘‘থিনমিদ্ধং পহাযা’’তি অত্থি থিনং [থীনং (সী. স্যা.)], অত্থি মিদ্ধং.
তত্থ কতমং থিনং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা থিযিতত্তং [থীযনা থীযিতত্তং (সী. স্যা.)] চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘থিনং’’.
তত্থ কতমং মিদ্ধং? যা ¶ কাযস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওনাহো পরিযোনাহো অন্তোসমোরোধো মিদ্ধং সুপ্পং পচলাযিকা সুপ্পং সুপ্পনা সুপ্পিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মিদ্ধং’’. ইতি ইদঞ্চ থিনং ইদঞ্চ মিদ্ধং সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘থিনমিদ্ধং পহাযা’’তি.
৫৪৭. ‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো’’তি. তস্স থিনমিদ্ধস্স চত্তত্তা ৰন্তত্তা মুত্তত্তা পহীনত্তা পটিনিস্সট্ঠত্তা পহীনপটিনিস্সট্ঠত্তা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো’’তি.
৫৪৮. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৪৯. ‘‘আলোকসঞ্ঞী’’তি. তত্থ কতমা সঞ্ঞা? যা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সঞ্ঞা’’. অযং সঞ্ঞা আলোকা হোতি ¶ ৰিৰটা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘আলোকসঞ্ঞী’’তি.
৫৫০. ‘‘সতো সম্পজানো’’তি. তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি ¶ …পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’.
তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজঞ্ঞং’’. ইতি ইমায চ সতিযা ইমিনা চ সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সতো সম্পজানো’’তি.
৫৫১. ‘‘থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতী’’তি. অত্থি থিনং, অত্থি মিদ্ধং.
তত্থ কতমং থিনং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘থিনং’’.
তত্থ কতমং মিদ্ধং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মিদ্ধং’’.
তত্থ কতমং চিত্তং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমম্হা থিনমিদ্ধা সোধেতি ৰিসোধেতি পরিসোধেতি মোচেতি ৰিমোচেতি পরিমোচেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতী’’তি.
৫৫২. ‘‘উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহাযা’’তি অত্থি উদ্ধচ্চং, অত্থি কুক্কুচ্চং.
তত্থ ¶ কতমং উদ্ধচ্চং? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভন্তত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চং’’.
তত্থ কতমং কুক্কুচ্চং? অকপ্পিযে কপ্পিযসঞ্ঞিতা, কপ্পিযে অকপ্পিযসঞ্ঞিতা, অৰজ্জে ৰজ্জসঞ্ঞিতা, ৰজ্জে অৰজ্জসঞ্ঞিতা, যং এৰরূপং কুক্কুচ্চং কুক্কুচ্চাযনা কুক্কুচ্চাযিতত্তং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কুক্কুচ্চং’’. ইতি ইদঞ্চ উদ্ধচ্চং ইদঞ্চ কুক্কুচ্চং ¶ সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহাযা’’তি.
৫৫৩. ‘‘অনুদ্ধতো’’তি তস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স চত্তত্তা ৰন্তত্তা মুত্তত্তা পহীনত্তা পটিনিস্সট্ঠত্তা পহীনপটিনিস্সট্ঠত্তা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অনুদ্ধতো’’তি.
৫৫৪. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৫৫. ‘‘ৰূপসন্তচিত্তো’’তি ¶ . তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং অজ্ঝত্তং সন্তং হোতি সমিতং ৰূপসন্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো’’তি.
৫৫৬. ‘‘উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতী’’তি অত্থি উদ্ধচ্চং, অত্থি কুক্কুচ্চং.
তত্থ কতমং উদ্ধচ্চং? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভন্তত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চং’’.
তত্থ কতমং কুক্কুচ্চং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কুক্কুচ্চং’’.
তত্থ কতমং চিত্তং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমম্হা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা সোধেতি ৰিসোধেতি পরিসোধেতি মোচেতি ৰিমোচেতি পরিমোচেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতী’’তি.
৫৫৭. ‘‘ৰিচিকিচ্ছং পহাযা’’তি, তত্থ কতমা ৰিচিকিচ্ছা? যা কঙ্খা কঙ্খাযনা ¶ কঙ্খাযিতত্তং ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা দ্ৰেল়্হকং দ্ৰিধাপথো সংসযো অনেকংসগ্গাহো আসপ্পনা পরিসপ্পনা অপরিযোগাহণা ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছা’’. অযং ৰিচিকিচ্ছা ¶ সন্তা হোতি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছং পহাযা’’তি.
৫৫৮. ‘‘তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো’’তি, ইমং ৰিচিকিচ্ছং তিণ্ণো হোতি উত্তিণ্ণো নিত্তিণ্ণো পারঙ্গতো পারমনুপ্পত্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো’’তি.
৫৫৯. ‘‘অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি ইমায ৰিচিকিচ্ছায কুসলেসু ধম্মেসু ন কঙ্খতি ¶ ন ৰিচিকিচ্ছতি অকথংকথী হোতি নিক্কথংকথী ৰিকথংকথো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি.
৫৬০. ‘‘ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতী’’তি, তত্থ কতমা ৰিচিকিচ্ছা? যা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছা’’.
তত্থ ¶ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায ৰিচিকিচ্ছায সোধেতি ৰিসোধেতি পরিসোধেতি মোচেতি ৰিমোচেতি পরিমোচেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতী’’তি.
৫৬১. ‘‘ইমে ¶ পঞ্চ নীৰরণে পহাযা’’তি ইমে পঞ্চ নীৰরণা সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহাযা’’তি.
৫৬২. ‘‘চেতসো উপক্কিলেসে’’তি ইমে পঞ্চ নীৰরণা চিত্তস্স উপক্কিলেসা.
৫৬৩. ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে’’তি ইমেহি পঞ্চহি নীৰরণেহি অনুপ্পন্না চেৰ পঞ্ঞা ন উপ্পজ্জতি উপ্পন্না চ পঞ্ঞা নিরুজ্ঝতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে’’তি.
৫৬৪. ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি তত্থ কতমে কামা? ছন্দো কামো, রাগো কামো, ছন্দরাগো কামো, সঙ্কপ্পো কামো, রাগো কামো, সঙ্কপ্পরাগো কামো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কামা’’.
তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা? কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো, থিনং, মিদ্ধং, উদ্ধচ্চং, কুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছা – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অকুসলা ধম্মা’’. ইতি ¶ ইমেহি চ কামেহি ইমেহি চ অকুসলেহি ধম্মেহি ৰিৰিত্তো হোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি.
৫৬৫. ‘‘সৰিতক্কং ¶ সৰিচার’’ন্তি অত্থি ৰিতক্কো, অত্থি ৰিচারো.
তত্থ কতমো ৰিতক্কো? যো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা চেতসো অভিনিরোপনা সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিতক্কো’’.
তত্থ কতমো ৰিচারো? যো চারো ৰিচারো অনুৰিচারো উপৰিচারো চিত্তস্স ¶ অনুসন্ধনতা অনুপেক্খনতা – অযং ৰুচ্চতি ৰিচারো. ইতি ¶ ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তি.
৫৬৬. ‘‘ৰিৰেকজ’’ন্তি ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা – তে ইমস্মিং ৰিৰেকে জাতা হোন্তি সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিৰেকজ’’ন্তি.
৫৬৭. ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি অত্থি পীতি, অত্থি সুখং.
তত্থ কতমা পীতি? যা পীতি পামোজ্জং আমোদনা পমোদনা হাসো পহাসো ৰিত্তি ওদগ্যং অত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পীতি’’.
তত্থ কতমং সুখং? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখং’’. ইদং সুখং ইমায পীতিযা সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি.
৫৬৮. ‘‘পঠম’’ন্তি গণনানুপুব্বতা [গণনানুপুব্বতো (স্যা.) এৰমুপরিপি] পঠমং. ইদং পঠমং সমাপজ্জতীতি পঠমং.
৫৬৯. ‘‘ঝান’’ন্তি ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা.
৫৭০. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি যো পঠমস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৫৭১. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৭২. ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি, অত্থি ৰিতক্কো, অত্থি ৰিচারো.
তত্থ ¶ কতমো ৰিতক্কো? যো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিতক্কো’’.
তত্থ কতমো ৰিচারো? যো ¶ চারো ৰিচারো অনুৰিচারো উপৰিচারো চিত্তস্স অনুসন্ধনতা অনুপেক্খনতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচারো’’. ইতি অযঞ্চ ৰিতক্কো অযঞ্চ ৰিচারো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা ¶ অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি.
৫৭৩. ‘‘অজ্ঝত্ত’’ন্তি যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং.
৫৭৪. ‘‘সম্পসাদন’’ন্তি যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো.
৫৭৫. ‘‘চেতসো একোদিভাৰ’’ন্তি যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধি.
৫৭৬. ‘‘অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি অত্থি ৰিতক্কো, অত্থি ৰিচারো.
তত্থ কতমো ৰিতক্কো? যো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিতক্কো’’.
তত্থ কতমো ৰিচারো? যো চারো অনুচারো ৰিচারো অনুৰিচারো উপৰিচারো চিত্তস্স অনুসন্ধনতা অনুপেক্খনতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচারো’’. ইতি অযঞ্চ ৰিতক্কো অযঞ্চ ৰিচারো সন্তা হোতি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি.
৫৭৭. ‘‘সমাধিজ’’ন্তি ¶ সম্পসাদো পীতিসুখং – তে ইমস্মিং সমাধিম্হি জাতা হোন্তি সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সমাধিজ’’ন্তি.
৫৭৮. ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি ¶ অত্থি পীতি, অত্থি সুখং.
তত্থ কতমা পীতি…পে… অযং ৰুচ্চতি ‘‘পীতি’’.
তত্থ কতমং সুখং…পে… ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখং’’. ইদং সুখং ইমায পীতিযা সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি.
৫৭৯. ‘‘দুতিয’’ন্তি গণনানুপুব্বতা দুতিযং. ইদং দুতিযং সমাপজ্জতীতি দুতিযং.
৫৮০. ‘‘ঝান’’ন্তি সম্পসাদো, পীতিসুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা.
৫৮১. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি ¶ যো দুতিযস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৫৮২. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৮৩. ‘‘পীতিযা চ ৰিরাগা’’তি তত্থ কতমা পীতি? যা পীতি পামোজ্জং আমোদনা পমোদনা হাসো পহাসো ৰিত্তি ওদগ্যং অত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পীতি’’. অযং পীতি সন্তা হোতি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পীতিযা চ ৰিরাগা’’তি.
৫৮৪. ‘‘উপেক্খকো’’তি তত্থ কতমা উপেক্খা? যা উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’. ইমায উপেক্খায উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খকো’’তি.
৫৮৫. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৮৬. ‘‘সতো চ সম্পজানো’’তি তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’.
তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সম্পজঞ্ঞং’’. ইতি ইমায চ সতিযা ইমিনা চ সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সতো চ সম্পজানো’’তি.
৫৮৭. ‘‘সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতী’’তি তত্থ কতমং সুখং? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখং’’.
তত্থ কতমো কাযো? সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কাযো’’. ইদং সুখং ইমিনা কাযেন পটিসংৰেদেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতী’’তি.
৫৮৮. ‘‘যং ¶ তং অরিযা আচিক্খন্তী’’তি তত্থ কতমে অরিযা? অরিযা ৰুচ্চন্তি বুদ্ধা চ বুদ্ধসাৰকা চ. তে ইমং আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি [পঞ্ঞাপেন্তি (সী. স্যা.)] পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানিং করোন্তি পকাসেন্তি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘যং তং অরিযা আচিক্খন্তী’’তি.
৫৮৯. ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি তত্থ কতমা উপেক্খা? যা উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’.
তত্থ ¶ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’.
তত্থ কতমং সুখং? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং ¶ চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখং’’. ইতি ইমায চ উপেক্খায ইমায চ সতিযা ইমিনা চ সুখেন সমন্নাগতো ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি.
৫৯০. ‘‘ততিয’’ন্তি গণনানুপুব্বতা ততিযং. ইদং ততিযং সমাপজ্জতীতি ততিযং.
৫৯১. ‘‘ঝান’’ন্তি উপেক্খা, সতি, সম্পজঞ্ঞং, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা.
৫৯২. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি যো ততিযস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৫৯৩. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৫৯৪. ‘‘সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা’’তি, অত্থি সুখং, অত্থি দুক্খং.
তত্থ কতমং সুখং? যং কাযিকং সাতং কাযিকং সুখং কাযসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুখং’’.
তত্থ ¶ কতমং দুক্খং? যং কাযিকং অসাতং কাযিকং দুক্খং কাযসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং কাযসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খং’’. ইতি ইদঞ্চ সুখং ইদঞ্চ দুক্খং সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা ¶ অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা’’তি.
৫৯৫. ‘‘পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা’’তি অত্থি সোমনস্সং, অত্থি দোমনস্সং.
তত্থ ¶ কতমং সোমনস্সং? যং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সোমনস্সং’’.
তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দোমনস্সং’’. ইতি ইদঞ্চ সোমনস্সং ইদঞ্চ দোমনস্সং পুব্বেৰ সন্তা ¶ হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা’’তি.
৫৯৬. ‘‘অদুক্খমসুখ’’ন্তি যং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অদুক্খমসুখ’’ন্তি.
৫৯৭. ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি, তত্থ কতমা উপেক্খা? যা উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’.
তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সতি’’. অযং সতি ইমায উপেক্খায ৰিৰটা হোতি পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি.
৫৯৮. ‘‘চতুত্থ’’ন্তি ¶ গণনানুপুব্বতা চতুত্থং, ইদং চতুত্থং সমাপজ্জতীতি চতুত্থং.
৫৯৯. ‘‘ঝান’’ন্তি উপেক্খা, সতি, চিত্তস্সেকগ্গতা.
৬০০. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি ¶ যো চতুত্থস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৬০১. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬০২. ‘‘সব্বসো ¶ রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা’’তি তত্থ কতমা রূপসঞ্ঞা? রূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপসঞ্ঞাযো’’. ইমা রূপসঞ্ঞাযো অতিক্কন্তো হোতি ৰীতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা’’তি.
৬০৩. ‘‘পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা’’তি তত্থ কতমা পটিঘসঞ্ঞা? রূপসঞ্ঞা সদ্দসঞ্ঞা…পে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা – ইমা ৰুচ্চন্তি পটিঘসঞ্ঞাযো. ইমা পটিঘসঞ্ঞাযো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা’’তি.
৬০৪. ‘‘নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা’’তি তত্থ কতমা নানত্তসঞ্ঞা? অসমাপন্নস্স মনোধাতু সমঙ্গিস্স ৰা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ ¶ সমঙ্গিস্স ৰা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘নানত্তসঞ্ঞাযো’’. ইমা নানত্তসঞ্ঞাযো ন মনসি করোতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা’’তি.
৬০৫. ‘‘অনন্তো আকাসো’’তি, তত্থ কতমো আকাসো? যো আকাসো আকাসগতং অঘং অঘগতং ৰিৰরো ৰিৰরগতং অসম্ফুট্ঠং চতূহি মহাভূতেহি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘আকাসো’’. তস্মিং আকাসে চিত্তং ঠপেতি সণ্ঠপেতি অনন্তং ফরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অনন্তো আকাসো’’তি.
৬০৬. ‘‘আকাসানঞ্চাযতন’’ন্তি আকাসানঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা.
৬০৭. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি যো আকাসানঞ্চাযতনস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৬০৮. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… ¶ তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬০৯. ‘‘সব্বসো ¶ আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি ইমং আকাসানঞ্চাযতনং অতিক্কন্তো হোতি ৰীতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি.
৬১০. ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি তংযেৰ আকাসং ৰিঞ্ঞাণেন ফুট্ঠং মনসি করোতি অনন্তং ফরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি.
৬১১. ‘‘ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতন’’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা.
৬১২. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি ¶ যো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৬১৩. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬১৪. ‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি ইমং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং অতিক্কন্তো হোতি ৰীতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি.
৬১৫. ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি তংযেৰ ৰিঞ্ঞাণং ভাৰেতি ৰিভাৰেতি অন্তরভাৰেতি, ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি পস্সতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি.
৬১৬. ‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতন’’ন্তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা.
৬১৭. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি ¶ যো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৬১৮. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬১৯. ‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি ইমং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং অতিক্কন্তো হোতি ৰীতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি.
‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী’’তি ¶ তংযেৰ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সন্ততো মনসি করোতি সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিং ভাৰেতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী’’তি [অযং পাঠো মাতিকাযং নত্থি, নিদ্দেসে পন সব্বপোত্থকেসু দিস্সতি].
৬২০. ‘‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতন’’ন্তি ¶ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা.
৬২১. ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি যো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা.
৬২২. ‘‘ৰিহরতী’’তি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
১. রূপাৰচরকুসলং
৬২৩. চত্তারি ¶ ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
৬২৪. তত্থ কতমং পঠমং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং দুতিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং ¶ , তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুতিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ ¶ কতমং ততিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ততিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং চতুত্থং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
চতুক্কং.
৬২৫. ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিতক্কং ৰিচারমত্তং ৰিৰেকজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে চতুরঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুতিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ততিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সুখস্স চ পহানা…পে… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
পঞ্চকং.
২. অরূপাৰচরকুসলং
৬২৬. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ¶ সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং ¶ সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
৩. লোকুত্তরকুসলং
৬২৭. চত্তারি ¶ ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
৬২৮. তত্থ কতমং পঠমং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং দুতিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুতিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমং ততিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ততিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমং চতুত্থং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা সুখস্স চ পহানা ¶ …পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
চতুক্কং.
৬২৯. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ¶ ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিতক্কং ৰিচারমত্তং ৰিৰেকজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে চতুরঙ্গিকং ঝানং হোতি ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুতিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিতক্কৰিচারানং ¶ ৰূপসমা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ততিযং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ¶ চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা সুখস্স চ পহানা…পে… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
পঞ্চকং.
৪. রূপাৰচরৰিপাকা
৬৩০. চত্তারি ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
৬৩১. তত্থ কতমং পঠমং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ¶ পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং দুতিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা…পে….
৫. অরূপাৰচরৰিপাকা
৬৩২. ইধ ¶ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ অরূপাৰচরস্স কুসলস্স ¶ কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
৬. লোকুত্তরৰিপাকা
৬৩৩. চত্তারি ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
৬৩৪. তত্থ কতমং পঠমং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো ¶ হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং দুতিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি ¶ দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স ঝানস্স ¶ কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং ¶ …পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
৭. রূপারূপাৰচরকিরিযা
৬৩৫. চত্তারি ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
৬৩৬. তত্থ কতমং পঠমং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে পঞ্চঙ্গিকং ঝানং হোতি – ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঠমং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং দুতিযং ঝানং? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… পঞ্চমং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্চমং ¶ ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তা.
৬৩৭. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে অরূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি – উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা. ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চতুত্থং ঝানং’’. অৰসেসা ধম্মা ঝানসম্পযুত্তাতি.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৬৩৮. চত্তারি ¶ ¶ ঝানানি – ইধ ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে… ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে… পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে… সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
৬৩৯. চতুন্নং ঝানানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি ¶ অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৬৪০. সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. তীণি ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং সুখং ৰেদনং ঠপেত্ৰা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, চতুত্থং ঝানং – এত্থুপ্পন্নং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ঠপেত্ৰা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং. সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা. পঠমং ¶ ঝানং – এত্থুপ্পন্নে ৰিতক্কৰিচারে ঠপেত্ৰা সৰিতক্কং সৰিচারং, তীণি ঝানানি অৰিতক্কঅৰিচারা. দ্ৰে ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং পীতিং ঠপেত্ৰা পীতিসহগতা, তীণি ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং সুখং ঠপেত্ৰা সুখসহগতা, চতুত্থং ঝানং – এত্থুপ্পন্নং উপেক্খং ঠপেত্ৰা উপেক্খাসহগতং. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা আচযগামিনো, সিযা অপচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো. সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা, সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা. সিযা মহগ্গতা, সিযা অপ্পমাণা. তীণি ঝানানি ন ৰত্তব্বা পরিত্তারম্মণাতিপি, মহগ্গতারম্মণাতিপি, সিযা অপ্পমাণারম্মণা ¶ , সিযা ন ৰত্তব্বা অপ্পমাণারম্মণাতি; চতুত্থং ¶ ঝানং সিযা পরিত্তারম্মণং, সিযা মহগ্গতারম্মণং, সিযা অপ্পমাণারম্মণং; সিযা ন ৰত্তব্বং পরিত্তারম্মণন্তিপি, মহগ্গতারম্মণন্তিপি, অপ্পমাণারম্মণন্তিপি ¶ . সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. তীণি ঝানানি ন মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি; চতুত্থং ঝানং সিযা মগ্গারম্মণং, সিযা মগ্গহেতুকং, সিযা মগ্গাধিপতি, সিযা ন ৰত্তব্বং মগ্গারম্মণন্তিপি, মগ্গহেতুকন্তিপি মগ্গাধিপতীতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. তীণি ঝানানি ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি; চতুত্থং ঝানং সিযা অতীতারম্মণং, সিযা অনাগতারম্মণং, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণং, সিযা ন ৰত্তব্বং অতীতারম্মণন্তিপি, অনাগতারম্মণন্তিপি, পচ্চুপ্পন্নারমণন্তিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. তীণি ঝানানি বহিদ্ধারম্মণা, চতুত্থং ঝানং সিযা অজ্ঝত্তারম্মণং, সিযা বহিদ্ধারম্মণং, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণং, সিযা ন ৰত্তব্বং অজ্ঝত্তারম্মণন্তিপি, বহিদ্ধারম্মণন্তিপি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণন্তিপি. অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৬৪১. ন হেতূ, সহেতুকা, হেতুসম্পযুত্তা, ন ৰত্তব্বা ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ, ন ৰত্তব্বা ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ, ন হেতূ সহেতুকা.
সপ্পচ্চযা, সঙ্খতা, অনিদস্সনা, অপ্পটিঘা, অরূপা ¶ , সিযা ¶ লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা, কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
নো আসৰা, সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা, আসৰৰিপ্পযুত্তা, ন ৰত্তব্বা ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা, সিযা ন ৰত্তব্বা ‘‘সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা’’তি. ন ৰত্তব্বা ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতি’’পি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ ¶ নো চ আসৰাতিপি. সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা অনাসৰা.
নো ¶ সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা, নো চিত্তা, চেতসিকা, চিত্তসম্পযুত্তা, চিত্তসংসট্ঠা, চিত্তসমুট্ঠানা, চিত্তসহভুনো, চিত্তানুপরিৰত্তিনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো, বাহিরা, নো উপাদা, সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না.
নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা, ন ভাৰনায পহাতব্বা, ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. পঠমং ঝানং – এত্থুপ্পন্নং ৰিতক্কং ঠপেত্ৰা সৰিতক্কং, তীণি ঝানানি অৰিতক্কা. পঠমং ঝানং – এত্থুপ্পন্নং ৰিচারং ঠপেত্ৰা সৰিচারং, তীণি ঝানানি অৰিচারা. দ্ৰে ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং পীতিং ঠপেত্ৰা ¶ সপ্পীতিকা, দ্ৰে ঝানানি অপ্পীতিকা. দ্ৰে ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং পীতিং ঠপেত্ৰা পীতিসহগতা, দ্ৰে ঝানানি ন পীতিসহগতা. তীণি ঝানানি – এত্থুপ্পন্নং সুখং ঠপেত্ৰা সুখসহগতা, চতুত্থং ঝানং ন সুখসহগতং. চতুত্থং ঝানং – এত্থুপ্পন্নং উপেক্খং ঠপেত্ৰা উপেক্খাসহগতং, তীণি ঝানানি উপেক্খাসহগতা, ন কামাৰচরা, সিযা রূপাৰচরা, সিযা ন রূপাৰচরা, তীণি ঝানানি ন অরূপাৰচরা, চতুত্থং ঝানং সিযা অরূপাৰচরং, সিযা ন অরূপাৰচরং, সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না, সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা, সিযা নিযতা, সিযা অনিযতা, সিযা সউত্তরা, সিযা অনুত্তরা, অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
ঝানৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৩. অপ্পমঞ্ঞাৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
৬৪২. চতস্সো ¶ ¶ ¶ অপ্পমঞ্ঞাযো – ইধ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী.)]. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন [অব্যাপজ্ঝেন (সী. স্যা.)] ফরিত্ৰা ৰিহরতি. করুণাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং করুণাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন ¶ মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. মুদিতাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মুদিতাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি.
১. মেত্তা
৬৪৩. কথঞ্চ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং পিযং মনাপং দিস্ৰা মেত্তাযেয্য, এৰমেৰ সব্বে সত্তে মেত্তায ফরতি.
তত্থ ¶ কতমা মেত্তা? যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায মেত্তায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৪৪. ‘‘একং দিস’’ন্তি পুরত্থিমং ৰা দিসং পচ্ছিমং ৰা দিসং উত্তরং ৰা দিসং দক্খিণং ৰা দিসং উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা ৰিদিসং ৰা.
৬৪৫. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ¶ ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৪৬. ‘‘ৰিহরতী’’তি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬৪৭. ‘‘তথা দুতিয’’ন্তি যথেৰ একং দিসং তথা দুতিযং দিসং তথা ততিযং দিসং তথা চতুত্থং দিসং তথা উদ্ধং তথা অধো তথা তিরিযং তথা ৰিদিসং.
৬৪৮. ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং. পরিযাদাযৰচনমেতং – ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি.
৬৪৯. ‘‘মেত্তাসহগতেন চেতসা’’তি তত্থ কতমা মেত্তা? যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায মেত্তায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৫০. ‘‘ৰিপুলেনা’’তি ¶ যং ৰিপুলং তং মহগ্গতং, যং মহগ্গতং তং অপ্পমাণং, যং অপ্পমাণং সো অৰেরো, যো অৰেরো সো অব্যাপজ্জো [অব্যাপজ্ঝো (সী. স্যা.)].
৬৫১. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৫২. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
২. করুণা
৬৫৩. কথঞ্চ ¶ ভিক্খু করুণাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং দুগ্গতং দুরূপেতং দিস্ৰা করুণাযেয্য, এৰমেৰ সব্বে সত্তে করুণায ফরতি.
তত্থ কতমা করুণা? যা সত্তেসু করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’.
তত্থ কতমং ¶ চিত্তং? যং ¶ চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায করুণায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘করুণাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৫৪. ‘‘একং দিস’’ন্তি পুরত্থিমং ৰা দিসং পচ্ছিমং ৰা দিসং উত্তরং ৰা দিসং দক্খিণং ৰা দিসং উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা ৰিদিসং ৰা.
৬৫৫. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৫৬. ‘‘ৰিহরতী’’তি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬৫৭. ‘‘তথা ¶ দুতিয’’ন্তি যথেৰ একং দিসং তথা দুতিযং দিসং তথা ততিযং দিসং তথা চতুত্থং দিসং তথা উদ্ধং তথা অধো তথা তিরিযং তথা ৰিদিসং.
৬৫৮. ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং. পরিযাদাযৰচনমেতং – ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি.
৬৫৯. ‘‘করুণাসহগতেন চেতসা’’তি তত্থ কতমা করুণা? যা সত্তেসু করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায করুণায সহগতং হোতি সহজাতং ¶ সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘করুণাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৬০. ‘‘ৰিপুলেনা’’তি যং ৰিপুলং তং মহগ্গতং, যং মহগ্গতং তং অপ্পমাণং, যং অপ্পমাণং সো অৰেরো, যো অৰেরো সো অব্যাপজ্জো.
৬৬১. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৬২. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ¶ ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৩. মুদিতা
৬৬৩. কথঞ্চ ভিক্খু মুদিতাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং পিযং মনাপং দিস্ৰা মুদিতো অস্স, এৰমেৰ সব্বে সত্তে মুদিতায ফরতি.
তত্থ কতমা মুদিতা? যা সত্তেসু মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায মুদিতায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৬৪. ‘‘একং দিস’’ন্তি পুরত্থিমং ৰা দিসং পচ্ছিমং ৰা দিসং উত্তরং ৰা দিসং দক্খিণং ৰা দিসং উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা ৰিদিসং ৰা.
৬৬৫. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৬৬. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬৬৭. ‘‘তথা দুতিয’’ন্তি যথেৰ একং দিসং তথা দুতিযং দিসং তথা ততিযং দিসং তথা চতুত্থং দিসং তথা উদ্ধং তথা অধো তথা তিরিযং তথা ৰিদিসং.
৬৬৮. ‘‘সব্বধি ¶ সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং. পরিযাদাযৰচনমেতং – ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি.
৬৬৯. ‘‘মুদিতাসহগতেন চেতসা’’তি তত্থ কতমা মুদিতা? যা সত্তেসু মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ¶ ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায মুদিতায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৭০. ‘‘ৰিপুলেনা’’তি যং ৰিপুলং তং মহগ্গতং, যং মহগ্গতং তং অপ্পমাণং, যং অপ্পমাণং সো অৰেরো, যো অৰেরো সো অব্যাপজ্জো.
৬৭১. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৭২. ‘‘ৰিহরতী’’তি ¶ …পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৪. উপেক্খা
৬৭৩. কথঞ্চ ভিক্খু উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং নেৰ মনাপং ন অমনাপং দিস্ৰা উপেক্খকো অস্স, এৰমেৰ সব্বে সত্তে উপেক্খায ফরতি.
তত্থ কতমা উপেক্খা? যা ¶ সত্তেসু উপেক্খা উপেক্খাযনা উপেক্খাযিতত্তং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায উপেক্খায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৭৪. ‘‘একং দিস’’ন্তি পুরত্থিমং ৰা দিসং পচ্ছিমং ৰা দিসং উত্তরং ৰা দিসং দক্খিণং ৰা দিসং উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা ৰিদিসং ৰা.
৬৭৫. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ¶ ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৭৬. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
৬৭৭. ‘‘তথা দুতিয’’ন্তি যথেৰ একং দিসং তথা দুতিযং দিসং তথা ততিযং দিসং তথা চতুত্থং দিসং তথা উদ্ধং তথা অধো তথা তিরিযং তথা ৰিদিসং.
৬৭৮. ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায ¶ সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং. পরিযাদাযৰচনমেতং – ‘‘সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোক’’ন্তি.
৬৭৯. ‘‘উপেক্খাসহগতেন ¶ চেতসা’’তি, তত্থ কতমা উপেক্খা? যা সত্তেসু উপেক্খা উপেক্খাযনা উপেক্খাযিতত্তং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’.
তত্থ কতমং চিত্তং? যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জামনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চিত্তং’’. ইদং চিত্তং ইমায উপেক্খায সহগতং হোতি সহজাতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. তেন ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খাসহগতেন চেতসা’’তি.
৬৮০. ‘‘ৰিপুলেনা’’তি যং ৰিপুলং তং মহগ্গতং, যং মহগ্গতং তং অপ্পমাণং, যং অপ্পমাণং সো অৰেরো, যো অৰেরো সো অব্যাপজ্জো.
৬৮১. ‘‘ফরিত্ৰা’’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা.
৬৮২. ‘‘ৰিহরতী’’তি…পে… তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহরতী’’তি.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
৬৮৩. চতস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো – মেত্তা, করুণা, মুদিতা, উপেক্খা.
৬৮৪. তত্থ কতমা মেত্তা? ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং ¶ , যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ¶ ৰূপসমা…পে… দুতিযং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
৬৮৫. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিতক্কং ৰিচারমত্তং ৰিৰেকজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা ¶ চ ৰিরাগা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে ¶ মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
৬৮৬. তত্থ ¶ ¶ কতমা করুণা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা করুণা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা করুণা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
৬৮৭. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিতক্কং ৰিচারমত্তং ৰিৰেকজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং ¶ সমযে করুণা ¶ করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা ¶ করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
৬৮৮. তত্থ কতমা মুদিতা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা মুদিতা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ¶ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযতনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা মুদিতা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
৬৮৯. ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
ইধ ¶ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিতক্কং ৰিচারমত্তং ৰিৰেকজং পীতিসুখং ¶ দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি পীতিযা ¶ চ ৰিরাগা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
৬৯০. তত্থ কতমা উপেক্খা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি উপেক্খাসহগতং, যা তস্মিং সমযে উপেক্খা উপেক্খাযনা উপেক্খাযিতত্তং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’. অৰসেসা ধম্মা উপেক্খায সম্পযুত্তা.
৬৯১. চতস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো – মেত্তা, করুণা, মুদিতা, উপেক্খা.
৬৯২. তত্থ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং ¶ , তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা ¶ উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
৬৯৩. তত্থ কতমা করুণা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা করুণা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ¶ ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি করুণাসহগতং, যা তস্মিং সমযে করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘করুণা’’. অৰসেসা ধম্মা করুণায সম্পযুত্তা.
৬৯৪. তত্থ ¶ কতমা মুদিতা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স ¶ কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমা মুদিতা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মুদিতাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মুদিতা মুদিতাযনা মুদিতাযিতত্তং মুদিতাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মুদিতা’’. অৰসেসা ধম্মা মুদিতায সম্পযুত্তা.
৬৯৫. তত্থ ¶ কতমা উপেক্খা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি উপেক্খাসহগতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি উপেক্খাসহগতং, যা তস্মিং সমযে উপেক্খা উপেক্খাযনা উপেক্খাযিতত্তং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’. অৰসেসা ধম্মা উপেক্খায সম্পযুত্তা.
৬৯৬. চতস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো – মেত্তা, করুণা, মুদিতা, উপেক্খা.
৬৯৭. তত্থ ¶ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা ¶ তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমা মেত্তা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… পঠমং ঝানং…পে… দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি মেত্তাসহগতং, যা তস্মিং সমযে মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মেত্তা’’. অৰসেসা ধম্মা মেত্তায সম্পযুত্তা.
৬৯৮. তত্থ ¶ কতমা করুণা…পে… তত্থ কতমা মুদিতা…পে… তত্থ কতমা উপেক্খা? ইধ ভিক্খু যস্মিং সমযে রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি উপেক্খাসহগতং, যা তস্মিং সমযে উপেক্খা উপেক্খাযনা উপেক্খাযিতত্তং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপেক্খা’’. অৰসেসা ধম্মা উপেক্খায সম্পযুত্তা.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৬৯৯. চতস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো – ইধ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; করুণাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং করুণাসহগতেন চেতসা ¶ ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; মুদিতাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মুদিতাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন ¶ অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি.
৭০০. চতুন্নং অপ্পমঞ্ঞানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৭০১. সিযা ¶ ¶ কুসলা, সিযা অব্যাকতা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, উপেক্খা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা. অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা; উপেক্খা অৰিতক্কঅৰিচারা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, ন উপেক্খাসহগতা, সিযা ন ৰত্তব্বা পীতিসহগতাতি; উপেক্খা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. সিযা আচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো, নেৰসেক্খনাসেক্খা, মহগ্গতা, ন ৰত্তব্বা পরিত্তারম্মণাতিপি, মহগ্গতারম্মণাতিপি, অপ্পমাণারম্মণাতিপি. মজ্ঝিমা, অনিযতা, ন ৰত্তব্বা মগ্গারম্মণাতিপি, মগ্গহেতুকাতিপি ¶ , মগ্গাধিপতিনোতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনো. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা, বহিদ্ধারম্মণা, অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৭০২. মেত্তা হেতু, তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো ন হেতূ, সহেতুকা, হেতুসম্পযুত্তা. মেত্তা হেতু ¶ চেৰ সহেতুকা চ; তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ সহেতুকা চাতি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ. মেত্তা হেতু চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চ; তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো ন ৰত্তব্বা হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চাতি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো ন হেতূ সহেতুকা; মেত্তা ন ৰত্তব্বা ন হেতু সহেতুকাতিপি, ন হেতু অহেতুকাতিপি.
সপ্পচ্চযা, সঙ্খতা, অনিদস্সনা, অপ্পটিঘা, অরূপা, লোকিযা, কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা, নো আসৰা, সাসৰা, আসৰৰিপ্পযুত্তা ¶ , ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা, ন ৰত্তব্বা আসৰা ¶ চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা.
নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা ¶ …পে… সারম্মণা, নো চিত্তা, চেতসিকা, চিত্তসম্পযুত্তা, চিত্তসংসট্ঠা, চিত্তসমুট্ঠানা, চিত্তসহভুনো, চিত্তানুপরিৰত্তিনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো, বাহিরা, নো উপাদা, সিযা উপাদিন্না, সিযা অনুপাদিন্না.
নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা, ন ভাৰনায পহাতব্বা, ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা; উপেক্খা অৰিতক্কা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা; উপেক্খা অৰিচারা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা; উপেক্খা অপ্পীতিকা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা; উপেক্খা ন পীতিসহগতা. তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো সুখসহগতা, উপেক্খা ন সুখসহগতা. উপেক্খা উপেক্খাসহগতা, তিস্সো অপ্পমঞ্ঞাযো ন উপেক্খাসহগতা, ন কামাৰচরা, রূপাৰচরা, ন অরূপাৰচরা, পরিযাপন্না, অনিয্যানিকা, অনিযতা, সউত্তরা, অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
অপ্পমঞ্ঞাৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৪. সিক্খাপদৰিভঙ্গো
১. অভিধম্মভাজনীযং
৭০৩ . পঞ্চ ¶ ¶ ¶ ¶ সিক্খাপদানি – পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী সিক্খাপদং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং, মুসাৰাদা ৰেরমণী সিক্খাপদং, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং.
৭০৪. তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যো তস্মিং সমযে ¶ ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’ ¶ .
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… ¶ সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
৭০৫. তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
৭০৬. তত্থ কতমং অদিন্নাদানা ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… কামেসুমিচ্ছাচারা ¶ ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… মুসাৰাদা ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
তত্থ ¶ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং, যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি ¶ সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যো তস্মিং সমযে ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
তত্থ ¶ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ¶ ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
৭০৭. তত্থ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স ¶ , যো তস্মিং সমযে ফস্সো…পে… ¶ পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
৭০৮. পঞ্চ সিক্খাপদানি – পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী সিক্খাপদং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং ¶ , মুসাৰাদা ৰেরমণী সিক্খাপদং, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং.
৭০৯. তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং… চিত্তাধিপতেয্যং… ৰীমংসাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং ¶ হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীমংসাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং… চিত্তাধিপতেয্যং… ৰীমংসাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীমংসাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে চেতনা সঞ্চেতনা সঞ্চেতযিতত্তং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং ¶ ¶ সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং… চিত্তাধিপতেয্যং… ৰীমংসাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীমংসাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং ¶ … পণীতং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যো তস্মিং সমযে ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
তত্থ কতমং পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং… চিত্তাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং ¶ সমযে পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা…পে… ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
৭১০. তত্থ কতমং অদিন্নাদানা ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… মুসাৰাদা ৰেরমণী সিক্খাপদং…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং ¶ … চিত্তাধিপতেয্যং… ৰীমংসাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীমংসাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা ¶ …পে… অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা…পে… ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
৭১১. তত্থ কতমং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরে কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ¶ ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ছন্দাধিপতেয্যং… ৰীরিযাধিপতেয্যং… চিত্তাধিপতেয্যং… ছন্দাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… ৰীরিযাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং… পণীতং… চিত্তাধিপতেয্যং হীনং… মজ্ঝিমং পণীতং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো ¶ সেতুঘাতো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা…পে… অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা…পে… ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং’’.
৭১২. কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা সিক্খা.
কতমে ¶ ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ¶ ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা সিক্খা.
৭১৩. কতমে ¶ ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি…পে… অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি…পে… লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা সিক্খা.
অভিধম্মভাজনীযং.
২. পঞ্হাপুচ্ছকং
৭১৪. পঞ্চ সিক্খাপদানি – পাণাতিপাতা ৰেরমণী সিক্খাপদং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী সিক্খাপদং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং, মুসাৰাদা ৰেরমণী সিক্খাপদং, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণী সিক্খাপদং.
৭১৫. পঞ্চন্নং ¶ সিক্খাপদানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৭১৬. কুসলাযেৰ. সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, ৰিপাকধম্মধম্মা, অনুপাদিন্নুপাদানিযা, অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা.
নেৰ দস্সনেন ন ¶ ভাৰনায পহাতব্বা, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, আচযগামিনো ¶ , নেৰসেক্খনাসেক্খা, পরিত্তা, পরিত্তারম্মণা, মজ্ঝিমা, অনিযতা, ন ৰত্তব্বা মগ্গারম্মণাতিপি, মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি. সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না ¶ , ন ৰত্তব্বা উপ্পাদিনোতি, সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না, পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা, বহিদ্ধারম্মণা, অনিদস্সনঅপ্পটিঘা.
২. দুকং
৭১৭. ন হেতূ সহেতুকা, হেতুসম্পযুত্তা. ন ৰত্তব্বা ‘‘হেতূ চেৰ সহেতুকা চা’’তি, সহেতুকা চেৰ ন চ হেতূ, ন ৰত্তব্বা ‘‘হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চা’’তি, হেতুসম্পযুত্তা চেৰ ন চ হেতূ, ন হেতু সহেতূকা, সপ্পচ্চযা, সঙ্খতা, অনিদস্সনা, অপ্পটিঘা, অরূপা, লোকিযা, কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
নো আসৰা, সাসৰা, আসৰৰিপ্পযুত্তা, ন ৰত্তব্বা ‘‘আসৰা চেৰ সাসৰা চা’’তি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা, ন ৰত্তব্বা ‘‘আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চা’’তিপি, ‘‘আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰা’’তিপি. আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা, নো সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা, নো চিত্তা, চেতসিকা, চিত্তসম্পযুত্তা, চিত্তসংসট্ঠা ¶ , চিত্তসমুট্ঠানা, চিত্তসহভুনো, চিত্তানুপরিৰত্তিনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো ¶ , বাহিরা, নো উপাদা, অনুপাদিন্না, নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা.
ন দস্সনেন পহাতব্বা, ন ভাৰনাযপহাতব্বা, ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা, ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, সৰিতক্কা, সৰিচারা, সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা, সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা, কামাৰচরা, ন রূপাৰচরা, ন অরূপাৰচরা, পরিযাপন্না, অনিয্যানিকা, অনিযতা, সউত্তরা, অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
সিক্খাপদৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৫. পটিসম্ভিদাৰিভঙ্গো
১. সুত্তন্তভাজনীযং
১. সঙ্গহৰারো
৭১৮. চতস্সো ¶ ¶ ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা [পটিভাণপটিসম্ভিদা (স্যা.) এৰমুপরিপি]. অত্থে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মে ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং সঙ্গহৰারো.
২. সচ্চৰারো
৭১৯. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. দুক্খে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, দুক্খসমুদযে ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, দুক্খনিরোধে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা ¶ , দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং সচ্চৰারো.
৩. হেতুৰারো
৭২০. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. হেতুম্হি ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, হেতুফলে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ¶ ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং হেতুৰারো.
৪. ধম্মৰারো
৭২১. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. যে ধম্মা জাতা ভূতা সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা, ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা; যম্হা ধম্মা তে ধম্মা জাতা ভূতা সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা পাতুভূতা, তেসু ¶ ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা; তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা; ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং ধম্মৰারো.
৫. পটিচ্চসমুপ্পাদৰারো
৭২২. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. জরামরণে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, জরামরণসমুদযে ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, জরামরণনিরোধে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, জরামরণনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭২৩. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. জাতিযা ঞাণং…পে… ভৰে ঞাণং…পে… উপাদানে ঞাণং…পে… তণ্হায ঞাণং…পে… ৰেদনায ঞাণং…পে… ফস্সে ঞাণং…পে… সল়াযতনে ঞাণং…পে… নামরূপে ঞাণং…পে… ৰিঞ্ঞাণে ঞাণং…পে… সঙ্খারেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, সঙ্খারসমুদযে ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, সঙ্খারনিরোধে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, সঙ্খারনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং পটিচ্চসমুপ্পাদৰারো.
৬. পরিযত্তিৰারো
৭২৪. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
তত্থ কতমা ধম্মপটিসম্ভিদা? ইধ ভিক্খু ধম্মং জানাতি – সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথং উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. অযং ৰুচ্চতি ‘‘ধম্মপটিসম্ভিদা’’. সো তস্স তস্সেৰ ভাসিতস্স অত্থং জানাতি – ‘‘অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো, অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো’’তি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘অত্থপটিসম্ভিদা’’. তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযং পরিযত্তিৰারো.
সুত্তন্তভাজনীযং.
২. অভিধম্মভাজনীযং
১. কুসলৰারো
৭২৫. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং ¶ সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ ¶ , তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা কুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ¶ ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭২৬. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং ঞাণৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ¶ ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭২৭. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ¶ ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭২৮. চতস্সো ¶ ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি ¶ জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭২৯. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ¶ ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
২. অকুসলৰারো
৭৩০. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং ¶ রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অকুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩১. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অকুসলা? যস্মিং সমযে অকুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং…পে… সোমনস্সসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং দিট্ঠিগতৰিপ্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তং…পে… দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তং সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতং ৰিচিকিচ্ছাসম্পযুত্তং…পে… উপেক্খাসহগতং উদ্ধচ্চসম্পযুত্তং রূপারম্মণং ৰা…পে… ধম্মারম্মণং ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অকুসলা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা. তেসং ৰিপাকে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৩. ৰিপাকৰারো
৭৩২. তিস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা ¶ .
কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, উপেক্খা হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৩. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং ¶ সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি সুখসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, সুখং হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, সুখিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি ¶ , যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৪. তিস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো হোতি, উপেক্খা হোতি ¶ , চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৫. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং ¶ সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো হোতি, পীতি হোতি, সুখং হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, সোমনস্সিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা ¶ . ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৬. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না ¶ হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো হোতি, উপেক্খা হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন ¶ তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি ¶ পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৭. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে কামাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৮. তিস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা ¶ . তস্সেৰ রূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি পথৰীকসিণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি ¶ তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন ¶ তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৩৯. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অরূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ অরূপাৰচরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং ¶ সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪০. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা কুসলা. তস্সেৰ লোকুত্তরস্স কুসলস্স কম্মস্স কতত্তা ভাৰিতত্তা ৰিপাকং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি ¶ দুক্খপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং সুঞ্ঞতং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ¶ ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪১. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ¶ ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স ¶ কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রূপারম্মণং…পে… সোতৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং সদ্দারম্মণং…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং গন্ধারম্মণং…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগতং রসারম্মণং…পে… কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পন্নং হোতি দুক্খসহগতং ফোট্ঠব্বারম্মণং, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, দুক্খং হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, দুক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪২. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে অকুসলস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা ৰিপাকা মনোধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি ¶ , ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো ¶ হোতি, উপেক্খা হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ¶ ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৪. কিরিযৰারো
৭৪৩. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে মনোধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ¶ ৰা…পে… ফোট্ঠব্বারম্মণা ৰা যং যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো হোতি, উপেক্খা হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা ¶ . যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪৪. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা সোমনস্সসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা উপেক্খাসহগতা রূপারম্মণা ৰা…পে… ধম্মারম্মণা ৰা যং ¶ যং ৰা পনারব্ভ, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতি, ৰিতক্কো হোতি, ৰিচারো হোতি, উপেক্খা হোতি, চিত্তস্সেকগ্গতা হোতি, ৰীরিযিন্দ্রিযং হোতি ¶ , সমাধিন্দ্রিযং হোতি, মনিন্দ্রিযং হোতি, উপেক্খিন্দ্রিযং হোতি, জীৰিতিন্দ্রিযং হোতি, যে ৰা পন তস্মিং সমযে অঞ্ঞেপি অত্থি পটিচ্চসমুপ্পন্না অরূপিনো ধম্মা. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪৫. তিস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
কতমে ধম্মা অব্যাকতা? যস্মিং সমযে মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ উপ্পন্না হোতি কিরিযা নেৰ কুসলা নাকুসলা ন চ কম্মৰিপাকা সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… সোমনস্সসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণসম্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা…পে… উপেক্খাসহগতা ঞাণৰিপ্পযুত্তা সসঙ্খারেন…পে… রূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি…পে… অরূপাৰচরং ঝানং ভাৰেতি কিরিযং নেৰ কুসলং নাকুসলং ন চ কম্মৰিপাকং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং…পে… সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাসহগতং সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি. ইমে ধম্মা অব্যাকতা. ইমেসু ধম্মেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা. যায নিরুত্তিযা ¶ তেসং ধম্মানং পঞ্ঞত্তি হোতি তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা. যেন ঞাণেন তানি ঞাণানি জানাতি – ‘‘ইমানি ঞাণানি ইদমত্থজোতকানী’’তি, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪৬. চতস্সো পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. তিস্সো পটিসম্ভিদা কামাৰচরকুসলতো চতূসু ¶ ঞাণসম্পযুত্তেসু চিত্তুপ্পাদেসু, কিরিযতো চতূসু ঞাণসম্পযুত্তেসু ¶ চিত্তুপ্পাদেসু উপ্পজ্জন্তি. অত্থপটিসম্ভিদা এতেসু চেৰ উপ্পজ্জতি, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু চ উপ্পজ্জতি.
অভিধম্মভাজনীযং.
৩. পঞ্হাপুচ্ছকং
৭৪৭. চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা – অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা.
৭৪৮. চতুন্নং পটিসম্ভিদানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… কতি সরণা, কতি অরণা?
১. তিকং
৭৪৯. সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. তিস্সো পটিসম্ভিদা সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. তিস্সো পটিসম্ভিদা অনুপাদিন্নুপাদানিযা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. তিস্সো পটিসম্ভিদা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, সিযা অসংকিলিট্ঠঅসংকিলেসিকা.
তিস্সো পটিসম্ভিদা সৰিতক্কসৰিচারা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা সুখসহগতা, সিযা উপেক্খাসহগতা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা. নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা.
তিস্সো পটিসম্ভিদা সিযা আচযগামিনো, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা ¶ আচযগামিনী ¶ , সিযা অপচযগামিনী, সিযা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী.
তিস্সো ¶ পটিসম্ভিদা নেৰসেক্খনাসেক্খা, অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সেক্খা, সিযা অসেক্খা ¶ , সিযা নেৰসেক্খনাসেক্খা. তিস্সো পটিসম্ভিদা পরিত্তা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা পরিত্তা, সিযা অপ্পমাণা. নিরুত্তিপটিসম্ভিদা পরিত্তারম্মণা; তিস্সো পটিসম্ভিদা সিযা পরিত্তারম্মণা, সিযা মহগ্গতারম্মণা, সিযা অপ্পমাণারম্মণা.
তিস্সো পটিসম্ভিদা মজ্ঝিমা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা মজ্ঝিমা, সিযা পণীতা. তিস্সো পটিসম্ভিদা অনিযতা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সম্মত্তনিযতা, সিযা অনিযতা. নিরুত্তিপটিসম্ভিদা ন ৰত্তব্বা – মগ্গারম্মণাতিপি, মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনীতিপি; অত্থপটিসম্ভিদা ন মগ্গারম্মণা, সিযা মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনী, সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গহেতুকাতিপি, মগ্গাধিপতিনীতিপি; দ্ৰে পটিসম্ভিদা সিযা মগ্গারম্মণা, ন মগ্গহেতুকা, সিযা মগ্গাধিপতিনো, সিযা ন ৰত্তব্বা মগ্গারম্মণাতিপি, মগ্গাধিপতিনোতিপি.
তিস্সো পটিসম্ভিদা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা উপ্পাদিনোতি; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনী. সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না. নিরুত্তিপটিসম্ভিদা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা; দ্ৰে পটিসম্ভিদা সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা ¶ ; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা অতীতারম্মণা, সিযা অনাগতারম্মণা, সিযা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা, সিযা ন ৰত্তব্বা অতীতারম্মণাতিপি, অনাগতারম্মণাতিপি, পচ্চুপ্পন্নারম্মণাতিপি. সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা. নিরুত্তিপটিসম্ভিদা বহিদ্ধারম্মণা; তিস্সো পটিসম্ভিদা সিযা অজ্ঝত্তারম্মণা, সিযা বহিদ্ধারম্মণা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা. অনিদস্সনঅপটিঘা.
২. দুকং
৭৫০. হেতূ, সহেতুকা, হেতুসম্পযুত্তা, হেতূ চেৰ সহেতুকা চ, হেতূ চেৰ হেতুসম্পযুত্তা চ, ন ৰত্তব্বা ন হেতূ সহেতুকাতিপি, নহেতূঅহেতুকাতিপি.
সপ্পচ্চযা ¶ , সঙ্খতা, অনিদস্সনা, অপ্পটিঘা, অরূপা, তিস্সো পটিসম্ভিদা লোকিযা, অত্থপটিসম্ভিদা ¶ সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা, কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
নো আসৰা. তিস্সো পটিসম্ভিদা সাসৰা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সাসৰা, সিযা অনাসৰা. আসৰৰিপ্পযুত্তা. তিস্সো পটিসম্ভিদা ¶ ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ সাসৰা চাতি, সাসৰা চেৰ নো চ আসৰা; অত্থপটিসম্ভিদা ন ৰত্তব্বা আসৰো [আসৰা (সী.) ধাতুৰিভঙ্গে পন পাঠনানত্তং নত্থি] চেৰ সাসৰা চাতি, সিযা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰো [আসৰা (সী.) ধাতুৰিভঙ্গে পন পাঠনানত্তং নত্থি], সিযা ন ৰত্তব্বা সাসৰা চেৰ নো চ আসৰাতি. ন ৰত্তব্বা আসৰা চেৰ আসৰসম্পযুত্তা চাতিপি, আসৰসম্পযুত্তা চেৰ নো চ আসৰাতিপি. তিস্সো পটিসম্ভিদা আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা, সিযা আসৰৰিপ্পযুত্তা অনাসৰা.
নো ¶ সংযোজনা…পে… নো গন্থা…পে… নো ওঘা…পে… নো যোগা…পে… নো নীৰরণা…পে… নো পরামাসা…পে… সারম্মণা. নো চিত্তা, চেতসিকা, চিত্তসম্পযুত্তা, চিত্তসংসট্ঠা, চিত্তসমুট্ঠানা, চিত্তসহভুনো, চিত্তানুপরিৰত্তিনো. চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানা, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানসহভুনো, চিত্তসংসট্ঠসমুট্ঠানানুপরিৰত্তিনো, বাহিরা, নো উপাদা, অনুপাদিন্না.
নো উপাদানা…পে… নো কিলেসা…পে… ন দস্সনেন পহাতব্বা. ন ভাৰনায পহাতব্বা. ন দস্সনেন পহাতব্বহেতুকা. ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা. তিস্সো পটিসম্ভিদা সৰিতক্কা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সৰিতক্কা, সিযা অৰিতক্কা. তিস্সো পটিসম্ভিদা সৰিচারা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সৰিচারা, সিযা অৰিচারা. সিযা সপ্পীতিকা, সিযা অপ্পীতিকা. সিযা পীতিসহগতা, সিযা ন পীতিসহগতা. সিযা সুখসহগতা, সিযা ন সুখসহগতা. সিযা উপেক্খাসহগতা, সিযা ন উপেক্খাসহগতা. তিস্সো পটিসম্ভিদা কামাৰচরা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা কামাৰচরা, সিযা ন কামাৰচরা. ন রূপাৰচরা. ন অরূপাৰচরা ¶ . তিস্সো পটিসম্ভিদা পরিযাপন্না; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না. তিস্সো পটিসম্ভিদা অনিয্যানিকা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা নিয্যানিকা, সিযা অনিয্যানিকা. তিস্সো পটিসম্ভিদা অনিযতা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা নিযতা ¶ , সিযা অনিযতা. তিস্সো পটিসম্ভিদা সউত্তরা; অত্থপটিসম্ভিদা সিযা সউত্তরা ¶ , সিযা অনুত্তরা. অরণাতি.
পঞ্হাপুচ্ছকং.
পটিসম্ভিদাৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৬. ঞাণৰিভঙ্গো
১. এককমাতিকা
৭৫১. একৰিধেন ¶ ¶ ¶ ঞাণৰত্থু – পঞ্চ ৰিঞ্ঞাণা ন হেতূ, অহেতুকা, হেতুৰিপ্পযুত্তা, সপ্পচ্চযা, সঙ্খতা, অরূপা, লোকিযা, সাসৰা, সংযোজনিযা, গন্থনিযা, ওঘনিযা, যোগনিযা, নীৰরণিযা, পরামট্ঠা, উপাদানিযা, সংকিলেসিকা, অব্যাকতা, সারম্মণা, অচেতসিকা, ৰিপাকা, উপাদিন্নুপাদানিযা, অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকা, ন সৰিতক্কসৰিচারা, ন অৰিতক্কৰিচারমত্তা, অৰিতক্কঅৰিচারা, ন পীতিসহগতা, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বা, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকা, নেৰাচযগামিনাপচযগামিনো, নেৰসেক্খনাসেক্খা ¶ , পরিত্তা, কামাৰচরা, ন রূপাৰচরা, ন অরূপাৰচরা, পরিযাপন্না, নো অপরিযাপন্না, অনিযতা, অনিয্যানিকা,
উপ্পন্নৰত্থুকা উপ্পন্নারম্মণা,
(৩) পুরেজাতৰত্থুকা পুরেজাতারম্মণা
(৪) অজ্ঝত্তিকৰত্থুকা বাহিরারম্মণা
(৫) অসম্ভিন্নৰত্থুকা অসম্ভিন্নারম্মণা
(৬) নানাৰত্থুকা নানারম্মণা
(৭) ন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ¶ গোচরৰিসযং পচ্চনুভোন্তি
(৮) ন অসমন্নাহারা উপ্পজ্জন্তি
(৯) ন ¶ অমনসিকারা উপ্পজ্জন্তি
(১০) ন অব্বোকিণ্ণা উপ্পজ্জন্তি
(১১) ন অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জন্তি
(১২) ন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সমনন্তরা উপ্পজ্জন্তি
(১৩) পঞ্চ ৰিঞ্ঞাণা অনাভোগা
(১৪) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি [কিঞ্চি (সী. ক.)] ধম্মং পটিৰিজানাতি অঞ্ঞত্র অভিনিপাতমত্তা
(১৫) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কঞ্চি ধম্মং পটিৰিজানাতি
(১৬) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতি
(১৭) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতি
(১৮) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতি
(১৯) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতি
(২০) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতি
(২১) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতি
(২২) পঞ্চহি ¶ ৰিঞ্ঞাণেহি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতি
(২৩) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতি
(২৪) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতি
(২৫) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতি
(২৬) পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন সুপতি ন ¶ পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতি
(২৭) পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন সুপতি ন পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতি, যাথাৰকৰত্থুৰিভাৰনা পঞ্ঞা
এৰং একৰিধেন ঞাণৰত্থু.
২. দুকমাতিকা
৭৫২. দুৰিধেন ¶ ঞাণৰত্থু –
(১) লোকিযা পঞ্ঞা, লোকুত্তরা পঞ্ঞা
(২) কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা পঞ্ঞা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা পঞ্ঞা
(৩) সাসৰা পঞ্ঞা ¶ , অনাসৰা পঞ্ঞা
(৪) আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা পঞ্ঞা, আসৰৰিপ্পযুত্তা অনাসৰা পঞ্ঞা
(৫) সংযোজনিযা পঞ্ঞা, অসংযোজনিযা পঞ্ঞা
(৬) সংযোজনৰিপ্পযুত্তা সংযোজনিযা পঞ্ঞা, সংযোজনৰিপ্পযুত্তা অসংযোজনিযা পঞ্ঞা
(৭) গন্থনিযা পঞ্ঞা, অগন্থনিযা পঞ্ঞা
(৮) গন্থৰিপ্পযুত্তা গন্থনিযা পঞ্ঞা, গন্থৰিপ্পযুত্তা অগন্থনিযা পঞ্ঞা
(৯) ওঘনিযা পঞ্ঞা, অনোঘনিযা পঞ্ঞা
(১০) ওঘৰিপ্পযুত্তা ওঘনিযা পঞ্ঞা, ওঘৰিপ্পযুত্তা অনোঘনিযা পঞ্ঞা
(১১) যোগনিযা পঞ্ঞা, অযোগনিযা পঞ্ঞা
(১২) যোগৰিপ্পযুত্তা যোগনিযা পঞ্ঞা, যোগৰিপ্পযুত্তা অযোগনিযা পঞ্ঞা
(১৩) নীৰরণিযা পঞ্ঞা, অনীৰরণিযা পঞ্ঞা
(১৪) নীৰরণৰিপ্পযুত্তা নীৰরণিযা পঞ্ঞা, নীৰরণৰিপ্পযুত্তা অনীৰরণিযা পঞ্ঞা
(১৫) পরামট্ঠা ¶ পঞ্ঞা, অপরামট্ঠা পঞ্ঞা
(১৬) পরামাসৰিপ্পযুত্তা পরামট্ঠা পঞ্ঞা, পরামাসৰিপ্পযুত্তা অপরামট্ঠা পঞ্ঞা
(১৭) উপাদিন্না পঞ্ঞা, অনুপাদিন্না পঞ্ঞা
(১৮) উপাদানিযা পঞ্ঞা, অনুপাদানিযা পঞ্ঞা
(১৯) উপাদানৰিপ্পযুত্তা ¶ উপাদানিযা পঞ্ঞা, উপাদানৰিপ্পযুত্তা অনুপাদানিযা পঞ্ঞা
(২০) সংকিলেসিকা পঞ্ঞা, অসংকিলেসিকা পঞ্ঞা
(২১) কিলেসৰিপ্পযুত্তা সংকিলেসিকা পঞ্ঞা, কিলেসৰিপ্পযুত্তা অসংকিলেসিকা পঞ্ঞা
(২২) সৰিতক্কা পঞ্ঞা, অৰিতক্কা পঞ্ঞা
(২৩) সৰিচারা পঞ্ঞা, অৰিচারা পঞ্ঞা
(২৪) সপ্পীতিকা পঞ্ঞা, অপ্পীতিকা পঞ্ঞা
(২৫) পীতিসহগতা পঞ্ঞা, ন পীতিসহগতা পঞ্ঞা
(২৬) সুখসহগতা পঞ্ঞা, ন সুখসহগতা পঞ্ঞা
(২৭) উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা, ন উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা
(২৮) কামাৰচরা পঞ্ঞা ¶ , ন কামাৰচরা পঞ্ঞা
(২৯) রূপাৰচরা পঞ্ঞা, ন রূপাৰচরা পঞ্ঞা
(৩০) অরূপাৰচরা পঞ্ঞা, ন অরূপাৰচরা পঞ্ঞা
(৩১) পরিযাপন্না পঞ্ঞা, অপরিযাপন্না পঞ্ঞা
(৩২) নিয্যানিকা পঞ্ঞা, অনিয্যানিকা পঞ্ঞা
(৩৩) নিযতা পঞ্ঞা, অনিযতা পঞ্ঞা
(৩৪) সউত্তরা পঞ্ঞা ¶ , অনুত্তরা পঞ্ঞা
(৩৫) অত্থজাপিকা পঞ্ঞা, জাপিতত্থা পঞ্ঞা
এৰং দুৰিধেন ঞাণৰত্থু.
৩. তিকমাতিকা
(১) চিন্তামযা পঞ্ঞা, সুতমযা পঞ্ঞা, ভাৰনামযা পঞ্ঞা
(২) দানমযা পঞ্ঞা, সীলমযা পঞ্ঞা, ভাৰনামযা পঞ্ঞা
(৩) অধিসীলে পঞ্ঞা, অধিচিত্তে পঞ্ঞা, অধিপঞ্ঞায পঞ্ঞা
(৪) আযকোসল্লং, অপাযকোসল্লং, উপাযকোসল্লং
(৫) ৰিপাকা পঞ্ঞা, ৰিপাকধম্মধম্মা পঞ্ঞা, নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা পঞ্ঞা
(৬) উপাদিন্নুপাদানিযা পঞ্ঞা, অনুপাদিন্নুপাদানিযা পঞ্ঞা, অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা পঞ্ঞা
(৭) সৰিতক্কসৰিচারা পঞ্ঞা, অৰিতক্কৰিচারমত্তা পঞ্ঞা, অৰিতক্কঅৰিচারা পঞ্ঞা
(৮) পীতিসহগতা পঞ্ঞা, সুখসহগতা পঞ্ঞা, উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা
(৯) আচযগামিনী পঞ্ঞা, অপচযগামিনী পঞ্ঞা, নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী পঞ্ঞা
(১০) সেক্খা পঞ্ঞা, অসেক্খা পঞ্ঞা, নেৰসেক্খনাসেক্খা পঞ্ঞা
(১১) পরিত্তা পঞ্ঞা, মহগ্গতা পঞ্ঞা, অপ্পমাণা পঞ্ঞা
(১২) পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা, মহগ্গতারম্মণা পঞ্ঞা, অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা
(১৩) মগ্গারম্মণা পঞ্ঞা, মগ্গহেতুকা পঞ্ঞা, মগ্গাধিপতিনী পঞ্ঞা
(১৪) উপ্পন্না পঞ্ঞা ¶ , অনুপ্পন্না পঞ্ঞা, উপ্পাদিনী পঞ্ঞা
(১৫) অতীতা ¶ পঞ্ঞা, অনাগতা পঞ্ঞা, পচ্চুপ্পন্না পঞ্ঞা
(১৬) অতীতারম্মণা পঞ্ঞা, অনাগতারম্মণা পঞ্ঞা, পচ্চুপ্পন্নারম্মণা পঞ্ঞা
(১৭) অজ্ঝত্তা ¶ পঞ্ঞা, বহিদ্ধা পঞ্ঞা, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা পঞ্ঞা
(১৮) অজ্ঝত্তারম্মণা পঞ্ঞা, বহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা, অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা
(১৯) সৰিতক্কসৰিচারা পঞ্ঞা অত্থি ৰিপাকা, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মা, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা
(২০) অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা
(২১) অত্থি পীতিসহগতা, অত্থি সুখসহগতা, অত্থি উপেক্খাসহগতা
(২২) অত্থি আচযগামিনী, অত্থি অপচযগামিনী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী
(২৩) অত্থি সেক্খা, অত্থি অসেক্খা, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খা
(২৪) অত্থি পরিত্তা, অত্থি মহগ্গতা, অত্থি অপ্পমাণা
(২৫) অত্থি পরিত্তারম্মণা, অত্থি মহগ্গতারম্মণা, অত্থি অপ্পমাণারম্মণা
(২৬) অত্থি মগ্গারম্মণা, অত্থি মগ্গহেতুকা, অত্থি মগ্গাধিপতিনী
(২৭) অত্থি উপ্পন্না, অত্থি অনুপ্পন্না, অত্থি উপ্পাদিনী
(২৮) অত্থি অতীতা, অত্থি অনাগতা ¶ , অত্থি পচ্চুপ্পন্না
(২৯) অত্থি ¶ অতীতারম্মণা, অত্থি অনাগতারম্মণা, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণা
(৩০) অত্থি অজ্ঝত্তা, অত্থি বহিদ্ধা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা
(৩১) অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণা, অত্থি বহিদ্ধারম্মণা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা
(৩২) অৰিতক্কৰিচারমত্তা পঞ্ঞা অত্থি ৰিপাকা, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মা, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা
(৩৩) অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা
(৩৪) অত্থি ¶ আচযগামিনী, অত্থি অপচযগামিনী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী
(৩৫) অত্থি সেক্খা, অত্থি অসেক্খা, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খা
(৩৬) অত্থি উপ্পন্না, অত্থি অনুপ্পন্না, অত্থি উপ্পাদিনী
(৩৭) অত্থি অতীতা, অত্থি অনাগতা, অত্থি পচ্চুপ্পন্না
(৩৮) অত্থি অজ্ঝত্তা, অত্থি বহিদ্ধা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা
(৩৯) অৰিতক্কঅৰিচারা পঞ্ঞা অত্থি ৰিপাকা, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মা, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা
(৪০) অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপ্পাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপ্পাদিন্নঅনুপাদানিযা
(৪১) অত্থি পীতিসহগতা, অত্থি সুখসহগতা, অত্থি উপেক্খাসহগতা
(৪২) অত্থি আচযগামিনী, অত্থি অপচযগামিনী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী
(৪৩) অত্থি ¶ সেক্খা, অত্থি অসেক্খা, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খা
(৪৪) অত্থি পরিত্তারম্মণা, অত্থি মহগ্গতারম্মণা, অত্থি অপ্পমাণারম্মণা
(৪৫) অত্থি মগ্গারম্মণা, অত্থি মগ্গহেতুকা, অত্থি মগ্গাধিপতিনী
(৪৬) অত্থি উপ্পন্না, অত্থি অনুপ্পন্না, অত্থি উপ্পাদিনী
(৪৭) অত্থি অতীতা, অত্থি অনাগতা, অত্থি পচ্চুপ্পন্না
(৪৮) অত্থি অতীতারম্মণা, অত্থি অনাগতারম্মণা, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণা
(৪৯) অত্থি অজ্ঝত্তা, অত্থি বহিদ্ধা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা
(৫০) অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণা, অত্থি বহিদ্ধারম্মণা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা
(৫১) পীতিসহগতা ¶ পঞ্ঞা সুখসহগতা পঞ্ঞা অত্থি ৰিপাকা, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মা, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা ¶
(৫২) অত্থি ¶ উপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা
(৫৩) অত্থি সৰিতক্কসৰিচারা, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তা, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারা
(৫৪) অত্থি আচযগামিনী, অত্থি অপচযগামিনী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী
(৫৫) অত্থি সেক্খা, অত্থি অসেক্খা, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খা
(৫৬) অত্থি পরিত্তা, অত্থি মহগ্গতা, অত্থি অপ্পমাণা
(৫৭) অত্থি ¶ পরিত্তারম্মণা, অত্থি মহগ্গতারম্মণা, অত্থি অপ্পমাণারম্মণা
(৫৮) অত্থি মগ্গারম্মণা ¶ , অত্থি মগ্গহেতুকা, অত্থি মগ্গাধিপতিনী
(৫৯) অত্থি উপ্পন্না, অত্থি অনুপ্পন্না, অত্থি উপ্পাদিনী
(৬০) অত্থি অতীতা, অত্থি অনাগতা, অত্থি পচ্চুপ্পন্না
(৬১) অত্থি অতীতারম্মণা, অত্থি অনাগতারম্মণা, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণা
(৬২) অত্থি অজ্ঝতা, অত্থি বহিদ্ধা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা
(৬৩) অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণা, অত্থি বহিদ্ধারম্মণা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা
(৬৪) উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা অত্থি ৰিপাকা, অত্থি ৰিপাকধম্মধম্মা, অত্থি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা
(৬৫) অত্থি উপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, অত্থি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা
(৬৬) অত্থি আচযগামিনী, অত্থি অপচযগামিনী, অত্থি নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী
(৬৭) অত্থি ¶ সেক্খা, অত্থি অসেক্খা, অত্থি নেৰসেক্খনাসেক্খা
(৬৮) অত্থি পরিত্তা, অত্থি মহগ্গতা, অত্থি অপ্পমাণা
(৬৯) অত্থি পরিত্তারম্মণা, অত্থি মহগ্গতারম্মণা, অত্থি অপ্পমাণারম্মণা
(৭০) অত্থি মগ্গারম্মণা, অত্থি মগ্গহেতুকা, অত্থি মগ্গাধিপতিনী
(৭১) অত্থি ¶ ¶ উপ্পন্না, অত্থি অনুপ্পন্না, অত্থি উপ্পাদিনী
(৭২) অত্থি অতীতা, অত্থি অনাগতা, অত্থি পচ্চুপ্পন্না
(৭৩) অত্থি অতীতারম্মণা, অত্থি অনাগতারম্মণা, অত্থি পচ্চুপ্পন্নারম্মণা
(৭৪) অত্থি অজ্ঝত্তা, অত্থি বহিদ্ধা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা
(৭৫) অত্থি অজ্ঝত্তারম্মণা, অত্থি বহিদ্ধারম্মণা, অত্থি অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা
এৰং তিৰিধেন ঞাণৰত্থু.
৪. চতুক্কমাতিকা
(১) কম্মস্সকতঞাণং, সচ্চানুলোমিকং ঞাণং, মগ্গসমঙ্গিস্স ঞাণং, ফলসমঙ্গিস্স ঞাণং
(২) দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং
(৩) কামাৰচরা পঞ্ঞা, রূপাৰচরা পঞ্ঞা, অরূপাৰচরা পঞ্ঞা, অপরিযাপন্না পঞ্ঞা
(৪) ধম্মে ঞাণং, অন্ৰযে ঞাণং, পরিযে [পরিচ্চে (সব্বত্থ) পস্স দীঘনিকাযে] ঞাণং, সম্মুতিঞাণং [সম্মতিঞাণং (স্যা.) পস্স দীঘনিকাযে]
(৫) অত্থি ¶ পঞ্ঞা আচযায নো অপচযায, অত্থি পঞ্ঞা অপচযায নো আচযায, অত্থি পঞ্ঞা আচযায চেৰ অপচযায চ, অত্থি পঞ্ঞা নেৰাচযায নো অপচযায
(৬) অত্থি পঞ্ঞা নিব্বিদায নো পটিৰেধায, অত্থি পঞ্ঞা পটিৰেধায নো নিব্বিদায, অত্থি পঞ্ঞা নিব্বিদায চেৰ পটিৰেধায চ, অত্থি পঞ্ঞা নেৰ নিব্বিদায নো পটিৰেধায
(৭) হানভাগিনী ¶ পঞ্ঞা, ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা, ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা, নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা
(৮) চতস্সো ¶ পটিসম্ভিদা
(৯) চতস্সো পটিপদা
(১০) চত্তারি আরম্মণানি
(১১) জরামরণে ঞাণং, জরামরণসমুদযে ঞাণং, জরামরণনিরোধে ঞাণং, জরামরণনিরোধগামিনিযা পটিপদায ¶ ঞাণং
(১২-২১) জাতিযা ঞাণং…পে… ভৰে ঞাণং…পে… উপাদানে ঞাণং…পে… তণ্হায ঞাণং…পে… ৰেদনায ঞাণং…পে… ফস্সে ঞাণং…পে… সল়াযতনে ঞাণং…পে… নামরূপে ঞাণং…পে… ৰিঞ্ঞাণে ঞাণং…পে… সঙ্খারেসু ঞাণং, সঙ্খারসমুদযে ঞাণং, সঙ্খারনিরোধে ঞাণং, সঙ্খারনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং. এৰং চতুব্বিধেন ঞাণৰত্থু.
৫. পঞ্চকমাতিকা
(১) পঞ্চঙ্গিকো সম্মাসমাধি (২) পঞ্চঞাণিকো সম্মাসমাধি
এৰং পঞ্চৰিধেন ঞাণৰত্থু.
৬. ছক্কমাতিকা
৭৫৬. ছব্বিধেন ¶ ঞাণৰত্থু –
(১) ছসু অভিঞ্ঞাসু পঞ্ঞা
এৰং ছব্বিধেন ঞাণৰত্থু.
৭. সত্তকমাতিকা
(১) সত্তসত্ততি ঞাণৰত্থূনি
এৰং সত্তৰিধেন ঞাণৰত্থু.
৮. অট্ঠকমাতিকা
৭৫৮. অট্ঠৰিধেন ¶ ঞাণৰত্থু –
(১) চতূসু মগ্গেসু, চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা
এৰং অট্ঠৰিধেন ঞাণৰত্থু.
৯. নৰকমাতিকা
(১) নৰসু অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীসু পঞ্ঞা
এৰং নৰৰিধেন ঞাণৰত্থু.
১০. দসকমাতিকা
৭৬০. দসৰিধেন ¶ ঞাণৰত্থু – দস তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু ¶ সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. কতমানি দস?
(১) ইধ তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি ¶ .
(২) পুন চপরং তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৩) পুন চপরং তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৪) পুন চপরং তথাগতো অনেকধাতু নানাধাতুলোকং [অনেকধাতুং নানাধাতুং লোকং (স্যা.) ম. নি. ১.১৪৮] যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো অনেকধাতু নানাধাতুলোকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৫) পুন চপরং তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো সত্তানং ¶ নানাধিমুত্তিকতং ¶ যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৬) পুন চপরং তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি ¶ , ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং ¶ হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৭) পুন চপরং তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৮) পুন চপরং তথাগতো পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(৯) পুন চপরং তথাগতো সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
(১০) পুন চপরং তথাগতো আসৰানং খযং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো আসৰানং খযং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. ইমানি ¶ দস তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং ¶ নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.
এৰং দসৰিধেন ঞাণৰত্থু.
মাতিকা
১. এককনিদ্দেসো
৭৬১. পঞ্চ ¶ ৰিঞ্ঞাণা ¶ ন হেতুমেৰ, অহেতুকমেৰ, হেতুৰিপ্পযুত্তমেৰ, সপ্পচ্চযমেৰ, সঙ্খতমেৰ, অরূপমেৰ, লোকিযমেৰ, সাসৰমেৰ, সংযোজনিযমেৰ, গন্থনিযমেৰ, ওঘনিযমেৰ, যোগনিযমেৰ, নীৰরণিযমেৰ, পরামট্ঠমেৰ, উপাদানিযমেৰ, সংকিলেসিকমেৰ, অব্যাকতমেৰ, সারম্মণমেৰ, অচেতসিকমেৰ, ৰিপাকমেৰ, উপাদিন্নুপাদানিযমেৰ, অসংকিলিট্ঠসংকিলেসিকমেৰ, ন সৰিতক্কসৰিচারমেৰ, ন অৰিতক্কৰিচারমত্তমেৰ, অৰিতক্কঅৰিচারমেৰ, ন পীতিসহগতমেৰ, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বমেৰ, নেৰ দস্সনেন ন ভাৰনায পহাতব্বহেতুকমেৰ, নেৰাচযগামিনাপচযগামিমেৰ, নেৰসেক্খনাসেক্খমেৰ, পরিত্তমেৰ, কামাৰচরমেৰ, ন রূপাৰচরমেৰ, ন অরূপাৰচরমেৰ, পরিযাপন্নমেৰ, নো অপরিযাপন্নমেৰ, অনিযতমেৰ, অনিয্যানিকমেৰ, উপ্পন্নং মনোৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞেয্যমেৰ, অনিচ্চমেৰ, জরাভিভূতমেৰ.
৭৬২. পঞ্চ ৰিঞ্ঞাণা উপ্পন্নৰত্থুকা, উপ্পন্নারম্মণাতি উপ্পন্নস্মিং ৰত্থুস্মিং উপ্পন্নে আরম্মণে উপ্পজ্জন্তি.
পুরেজাতৰত্থুকা, পুরেজাতারম্মণাতি পুরেজাতস্মিং ৰত্থুস্মিং পুরেজাতে আরম্মণে উপ্পজ্জন্তি.
অজ্ঝত্তিকৰত্থুকা ¶ , বাহিরারম্মণাতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং ৰত্থু অজ্ঝত্তিকা আরম্মণা বাহিরা.
অসম্ভিন্নৰত্থুকা, অসম্ভিন্নারম্মণাতি অসম্ভিন্নস্মিং ৰত্থুস্মিং অসম্ভিন্নে ¶ আরম্মণে উপ্পজ্জন্তি.
নানাৰত্থুকা, নানারম্মণাতি অঞ্ঞং চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স ৰত্থু চ আরম্মণঞ্চ, অঞ্ঞং সোতৰিঞ্ঞাণস্স ৰত্থু চ আরম্মণঞ্চ, অঞ্ঞং ঘানৰিঞ্ঞাণস্স ৰত্থু চ আরম্মণঞ্চ, অঞ্ঞং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স ৰত্থু চ আরম্মণঞ্চ, অঞ্ঞং কাযৰিঞ্ঞাণস্স ৰত্থু চ আরম্মণঞ্চ.
৭৬৩. ন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স গোচরৰিসযং পচ্চনুভোন্তীতি চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং সোতৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, সোতৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং ঘানৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, ঘানৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ¶ ন পচ্চনুভোতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং ন ¶ পচ্চনুভোতি, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং কাযৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, কাযৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. সোতৰিঞ্ঞাণস্স…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণস্স…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স…পে… কাযৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি কাযৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং সোতৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, সোতৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি কাযৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং ঘানৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি, ঘানৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি কাযৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং ন ¶ পচ্চনুভোতি, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স গোচরৰিসযম্পি কাযৰিঞ্ঞাণং ন পচ্চনুভোতি.
৭৬৪. ন অসমন্নাহারা উপ্পজ্জন্তীতি সমন্নাহরন্তস্স উপ্পজ্জন্তি.
ন ¶ অমনসিকারা উপ্পজ্জন্তীতি মনসিকরোন্তস্স উপ্পজ্জন্তি.
ন অব্বোকিণ্ণা উপ্পজ্জন্তীতি ন পটিপাটিযা উপ্পজ্জন্তি.
ন অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জন্তীতি ন একক্খণে উপ্পজ্জন্তি.
৭৬৫. ন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সমনন্তরা উপ্পজ্জন্তীতি চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা সোতৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, সোতৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা ঘানৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, ঘানৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা কাযৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, কাযৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. সোতৰিঞ্ঞাণস্স…পে… ঘানৰিঞ্ঞাণস্স…পে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স…পে… কাযৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি কাযৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা সোতৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, সোতৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি ¶ কাযৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা ঘানৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, ঘানৰিঞ্ঞাণস্স ¶ ¶ উপ্পন্নসমনন্তরাপি কাযৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি. কাযৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরা জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পন্নসমনন্তরাপি কাযৰিঞ্ঞাণং ন উপ্পজ্জতি.
৭৬৬. পঞ্চ ৰিঞ্ঞাণা অনাভোগাতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং নত্থি আৰট্টনা ৰা আভোগো ৰা সমন্নাহারো ৰা মনসিকারো ৰা.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি ধম্মং পটিৰিজানাতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি ধম্মং পটিৰিজানাতি.
অঞ্ঞত্র অভিনিপাতমত্তাতি অঞ্ঞত্র আপাতমত্তা.
পঞ্চন্নং ¶ ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কঞ্চি ধম্মং পটিৰিজানাতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন কঞ্চি ধম্মং পটিৰিজানাতি.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতি – গমনং ৰা ঠানং ৰা নিসজ্জং ৰা সেয্যং ৰা.
পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন কঞ্চি ইরিযাপথং কপ্পেতি – গমনং ৰা ঠানং ৰা নিসজ্জং ৰা সেয্যং ৰা.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতি.
পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন কাযকম্মং ন ৰচীকম্মং পট্ঠপেতি.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতীতি ¶ পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতি.
পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন কুসলাকুসলং ধম্মং সমাদিযতি.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতি.
পঞ্চন্নং ¶ ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং ¶ সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন সমাপজ্জতি ন ৰুট্ঠাতি.
পঞ্চহি ¶ ৰিঞ্ঞাণেহি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতি.
পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন চৰতি ন উপ্পজ্জতি.
পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন সুপতি ন পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতীতি পঞ্চহি ৰিঞ্ঞাণেহি ন সুপতি ন পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতি.
পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরাপি ন সুপতি ন পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতীতি পঞ্চন্নং ৰিঞ্ঞাণানং সমনন্তরা মনোধাতুযাপি ন সুপতি ন পটিবুজ্ঝতি ন সুপিনং পস্সতি. এৰং যাথাৰকৰত্থুৰিভাৰনা পঞ্ঞা.
এৰং একৰিধেন ঞাণৰত্থু.
এককং.
২. দুকনিদ্দেসো
৭৬৭. (১) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা লোকিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা লোকুত্তরা পঞ্ঞা.
(২) সব্বাৰ পঞ্ঞা ¶ কেনচি ৰিঞ্ঞেয্যা, কেনচি ন ৰিঞ্ঞেয্যা.
(৩) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা সাসৰা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনাসৰা পঞ্ঞা.
(৪) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা আসৰৰিপ্পযুত্তা সাসৰা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা আসৰৰিপ্পযুত্তা অনাসৰা পঞ্ঞা.
(৫) তীসু ¶ ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা সংযোজনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অসংযোজনিযা পঞ্ঞা.
(৬) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা সংযোজনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা সংযোজনৰিপ্পযুত্তা অসংযোজনিযা পঞ্ঞা.
(৭) তীসু ¶ ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা গন্থনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অগন্থনিযা পঞ্ঞা.
(৮) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা গন্থৰিপ্পযুত্তা গন্থনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা গন্থৰিপ্পযুত্তা অগন্থনিযা পঞ্ঞা.
(৯) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা ওঘনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনোঘনিযা পঞ্ঞা.
(১০) তীসু ¶ ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা ওঘৰিপ্পযুত্তা ওঘনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা ওঘৰিপ্পযুত্তা অনোঘনিযা পঞ্ঞা.
(১১) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা যোগনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অযোগনিযা পঞ্ঞা.
(১২) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা যোগৰিপ্পযুত্তা যোগনিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু ¶ পঞ্ঞা যোগৰিপ্পযুত্তা অযোগনিযা পঞ্ঞা.
(১৩) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা নীৰরণিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনীৰরণিযা পঞ্ঞা.
(১৪) তীসু ¶ ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা নীৰরণিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা নীৰরণৰিপ্পযুত্তা অনীৰরণিযা পঞ্ঞা.
(১৫) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা পরামট্ঠা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অপরামট্ঠা পঞ্ঞা.
(১৬) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা পরামাসৰিপ্পযুত্তা পরামট্ঠা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা পরামাসৰিপ্পযুত্তা অপরামট্ঠা পঞ্ঞা.
(১৭) তীসু ভূমীসু ৰিপাকে পঞ্ঞা উপাদিন্না পঞ্ঞা, তীসু ভূমীসু কুসলে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনুপাদিন্না পঞ্ঞা.
(১৮) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা উপাদানিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনুপাদানিযা পঞ্ঞা.
(১৯) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা উপাদানৰিপ্পযুত্তা উপাদানিযা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা উপাদানৰিপ্পযুত্তা অনুপাদানিযা পঞ্ঞা.
(২০) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা সংকিলেসিকা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অসংকিলেসিকা পঞ্ঞা.
(২১) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে ¶ পঞ্ঞা কিলেসৰিপ্পযুত্তা সংকিলেসিকা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা কিলেসৰিপ্পযুত্তা অসংকিলেসিকা পঞ্ঞা.
(২২) ৰিতক্কসম্পযুত্তা পঞ্ঞা সৰিতক্কা পঞ্ঞা, ৰিতক্কৰিপ্পযুত্তা ¶ পঞ্ঞা অৰিতক্কা পঞ্ঞা.
(২৩) ৰিচারসম্পযুত্তা ¶ পঞ্ঞা সৰিচারা পঞ্ঞা, ৰিচারৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা অৰিচারা পঞ্ঞা.
(২৪) পীতিসম্পযুত্তা পঞ্ঞা সপ্পীতিকা পঞ্ঞা, পীতিৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা অপ্পীতিকা পঞ্ঞা.
(২৫) পীতিসম্পযুত্তা পঞ্ঞা পীতিসহগতা পঞ্ঞা, পীতিৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা ন পীতিসহগতা পঞ্ঞা.
(২৬) সুখসম্পযুত্তা ¶ পঞ্ঞা সুখসহগতা পঞ্ঞা, সুখৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা ন সুখসহগতা পঞ্ঞা.
(২৭) উপেক্খাসম্পযুত্তা পঞ্ঞা উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা, উপেক্খাৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা ন উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা.
(২৮) কামাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা কামাৰচরা পঞ্ঞা, রূপাৰচরা পঞ্ঞা অরূপাৰচরা পঞ্ঞা, অপরিযাপন্না পঞ্ঞা ন কামাৰচরা পঞ্ঞা.
(২৯) রূপাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা রূপাৰচরা পঞ্ঞা, কামাৰচরা পঞ্ঞা অরূপাৰচরা পঞ্ঞা অপরিযাপন্না পঞ্ঞা ন রূপাৰচরা পঞ্ঞা.
(৩০) অরূপাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা অরূপাৰচরা পঞ্ঞা, কামাৰচরা পঞ্ঞা রূপাৰচরা পঞ্ঞা অপরিযাপন্না পঞ্ঞা ন অরূপাৰচরা পঞ্ঞা.
(৩১) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা পরিযাপন্না পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অপরিযাপন্না পঞ্ঞা.
(৩২) চতূসু ¶ মগ্গেসু পঞ্ঞা নিয্যানিকা পঞ্ঞা, তীসু ভূমীসু কুসলে চতূসু ভূমীসু ৰিপাকে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা অনিয্যানিকা পঞ্ঞা.
(৩৩) চতূসু মগ্গেসু পঞ্ঞা নিযতা পঞ্ঞা, তীসু ভূমীসু কুসলে চতূসু ভূমীসু ৰিপাকে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা অনিযতা ¶ পঞ্ঞা.
(৩৪) তীসু ভূমীসু কুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা সউত্তরা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনুত্তরা পঞ্ঞা.
(৩৫) তত্থ কতমা অত্থজাপিকা পঞ্ঞা?
চতূসু ভূমীসু কুসলে অরহতো অভিঞ্ঞং উপ্পাদেন্তস্স সমাপত্তিং উপ্পাদেন্তস্স কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা অত্থজাপিকা পঞ্ঞা, চতূসু ভূমীসু ৰিপাকে অরহতো উপ্পন্নায অভিঞ্ঞায উপ্পন্নায সমাপত্তিযা কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা জাপিতত্থা পঞ্ঞা.
এৰং দুৰিধেন ঞাণৰত্থু.
দুকং.
৩. তিকনিদ্দেসো
৭৬৮. (১. ক) তত্থ ¶ কতমা চিন্তামযা পঞ্ঞা?
যোগৰিহিতেসু ৰা কম্মাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা সিপ্পাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেসু কম্মস্সকতং ৰা সচ্চানুলোমিকং ৰা রূপং অনিচ্চন্তি ৰা ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং ¶ অনিচ্চন্তি ৰা, যং এৰরূপিং অনুলোমিকং খন্তিং দিট্ঠিং রুচিং ¶ মুদিং পেক্খং ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তিং পরতো অস্সুত্ৰা পটিলভতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চিন্তামযা পঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা সুতমযা পঞ্ঞা? যোগৰিহিতেসু ৰা কম্মাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা সিপ্পাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেসু কম্মস্সকতং ৰা সচ্চানুলোমিকং ৰা রূপং অনিচ্চন্তি ৰা ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চন্তি ৰা, যং এৰরূপিং অনুলোমিকং খন্তিং দিট্ঠিং রুচিং মুদিং পেক্খং ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তিং পরতো সুত্ৰা পটিলভতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সুতমযা পঞ্ঞা’’.
(গ) সব্বাপি সমাপন্নস্স পঞ্ঞা ভাৰনামযা ¶ পঞ্ঞা.
৭৬৯. (২. ক) তত্থ কতমা দানমযা পঞ্ঞা? দানং আরব্ভ দানাধিগচ্ছ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দানমযা পঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা সীলমযা পঞ্ঞা? সীলং আরব্ভ সীলাধিগচ্ছ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সীলমযা পঞ্ঞা’’.
(গ) সব্বাপি সমাপন্নস্স পঞ্ঞা ভাৰনামযা পঞ্ঞা.
৭৭০. (৩. ক) তত্থ কতমা অধিসীলে পঞ্ঞা? পাতিমোক্খসংৰরং সংৰরন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিসীলে পঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা অধিচিত্তে পঞ্ঞা? রূপাৰচরারূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপজ্জন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিচিত্তে পঞ্ঞা’’.
(গ) তত্থ ¶ ¶ কতমা অধিপঞ্ঞায পঞ্ঞা? চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিপঞ্ঞায পঞ্ঞা’’.
৭৭১. (৪. ক) তত্থ কতমং আযকোসল্লং? ‘‘ইমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ অকুসলা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ অকুসলা ধম্মা পহীযন্তি. ইমে ৰা পনিমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ কুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা ¶ ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তী’’তি – যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ¶ ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘আযকোসল্লং’’.
(খ) তত্থ কতমং অপাযকোসল্লং? ‘‘ইমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ কুসলা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা নিরুজ্ঝন্তি. ইমে ৰা পনিমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ অকুসলা ধম্মা ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্তন্তী’’তি – যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অপাযকোসল্লং’’.
(গ) সব্বাপি তত্রুপাযা পঞ্ঞা উপাযকোসল্লং.
৭৭২. (৫. ক) চতূসু ভূমীসু ৰিপাকে পঞ্ঞা ৰিপাকা পঞ্ঞা.
(খ) চতূসু ভূমীসু কুসলে পঞ্ঞা ৰিপাকধম্মধম্মা পঞ্ঞা.
(গ) তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা পঞ্ঞা.
৭৭৩. (৬. ক) তীসু ভূমীসু ৰিপাকে পঞ্ঞা উপাদিন্নুপাদানিযা পঞ্ঞা.
(খ) তীসু ভূমীসু কুসলে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা অনুপাদিন্নুপাদানিযা পঞ্ঞা.
(গ) চতূসু ¶ মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা পঞ্ঞা.
৭৭৪. (৭. ক) ৰিতক্কৰিচারসম্পযুত্তা পঞ্ঞা সৰিতক্কসৰিচারা পঞ্ঞা.
(খ) ৰিতক্কৰিপ্পযুত্তা ৰিচারসম্পযুত্তা পঞ্ঞা অৰিতক্কৰিচারমত্তা পঞ্ঞা.
(গ) ৰিতক্কৰিচারৰিপ্পযুত্তা পঞ্ঞা অৰিতক্কঅৰিচারা পঞ্ঞা.
৭৭৫. (৮. ক) পীতিসম্পযুত্তা পঞ্ঞা পীতিসহগতা পঞ্ঞা.
(খ) সুখসম্পযুত্তা ¶ পঞ্ঞা সুখসহগতা পঞ্ঞা.
(গ) উপেক্খাসম্পযুত্তা পঞ্ঞা উপেক্খাসহগতা পঞ্ঞা.
৭৭৬. (৯. ক) তীসু ¶ ভূমীসু কুসলে পঞ্ঞা আচযগামিনী পঞ্ঞা.
(খ) চতূসু মগ্গেসু পঞ্ঞা অপচযগামিনী পঞ্ঞা.
(গ) চতূসু ভূমীসু ৰিপাকে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা নেৰাচযগামিনাপচযগামিনী পঞ্ঞা.
৭৭৭. (১০. ক) চতূসু মগ্গেসু তীসু ফলেসু পঞ্ঞা সেক্খা পঞ্ঞা.
(খ) উপরিট্ঠিমা [উপরিট্ঠিমে (স্যা.), উপরিট্ঠিমং (ক.)] অরহত্তফলে পঞ্ঞা অসেক্খা পঞ্ঞা.
(গ) তীসু ভূমীসু কুসলে তীসু ভূমীসু ৰিপাকে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা নেৰসেক্খনাসেক্খা পঞ্ঞা.
৭৭৮. (১১. ক) কামাৰচরকুসলাব্যাকতে ¶ পঞ্ঞা পরিত্তা পঞ্ঞা.
(খ) রূপাৰচরারূপাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা মহগ্গতা পঞ্ঞা.
(গ) চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অপ্পমাণা পঞ্ঞা.
৭৭৯. (১২. ক) তত্থ কতমা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা? পরিত্তে ¶ ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৮০. (খ) তত্থ কতমা মহগ্গতারম্মণা পঞ্ঞা? মহগ্গতে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মহগ্গতারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৮১. (গ) তত্থ কতমা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা? অপ্পমাণে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপ্পমাণারম্মণা ¶ পঞ্ঞা’’.
৭৮২. (১৩. ক) তত্থ কতমা মগ্গারম্মণা পঞ্ঞা? অরিযমগ্গং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মগ্গারম্মণা পঞ্ঞা’’.
(খ) চতূসু মগ্গেসু পঞ্ঞা মগ্গহেতুকা পঞ্ঞা.
৭৮৩. (গ) তত্থ কতমা মগ্গাধিপতিনী পঞ্ঞা? অরিযমগ্গং অধিপতিং করিত্ৰা যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মগ্গাধিপতিনী পঞ্ঞা’’.
৭৮৪. (১৪) চতূসু ¶ ¶ ভূমীসু ৰিপাকে পঞ্ঞা সিযা উপ্পন্না, সিযা উপ্পাদিনী, ন ৰত্তব্বা অনুপ্পন্নাতি. চতূসু ভূমীসু কুসলে তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতে পঞ্ঞা সিযা উপ্পন্না, সিযা অনুপ্পন্না, ন ৰত্তব্বা উপ্পাদিনীতি.
৭৮৫. (১৫) সব্বাৰ পঞ্ঞা সিযা অতীতা, সিযা অনাগতা, সিযা পচ্চুপ্পন্না.
৭৮৬. (১৬. ক) তত্থ কতমা অতীতারম্মণা পঞ্ঞা? অতীতে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অতীতারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৮৭. (খ) তত্থ কতমা অনাগতারম্মণা পঞ্ঞা? অনাগতে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনাগতারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৮৮. (গ) তত্থ কতমা পচ্চুপ্পন্নারম্মণা পঞ্ঞা? পচ্চুপ্পন্নে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা ¶ …পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৮৯. (১৭) সব্বাৰ পঞ্ঞা সিযা অজ্ঝত্তা, সিযা বহিদ্ধা, সিযা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা.
৭৯০. (১৮. ক) তত্থ কতমা অজ্ঝত্তারম্মণা পঞ্ঞা? অজ্ঝত্তে ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… ¶ অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অজ্ঝত্তারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৯১. (খ) তত্থ কতমা বহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা? বহিদ্ধাধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘বহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা’’.
৭৯২. (গ) তত্থ ¶ কতমা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা? অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অজ্ঝত্তবহিদ্ধারম্মণা পঞ্ঞা’’.
এৰং তিৰিধেন ঞাণৰত্থু.
তিকং.
৪. চতুক্কনিদ্দেসো
৭৯৩. (১. ক) তত্থ ¶ কতমং কম্মস্সকতঞাণং? ‘‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’তি – যা এৰরূপা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ¶ ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কম্মস্সকতঞাণং’’. ঠপেত্ৰা সচ্চানুলোমিকং ঞাণং, সব্বাপি সাসৰা কুসলা পঞ্ঞা কম্মস্সকতঞাণং.
(খ) তত্থ কতমং সচ্চানুলোমিকং ঞাণং? ‘‘রূপং অনিচ্চ’’ন্তি ৰা ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ‘‘ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চ’’ন্তি ৰা যা এৰরূপী অনুলোমিকা খন্তি দিট্ঠি রুচি মুদি পেক্খা ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সচ্চানুলোমিকং ঞাণং’’.
(গ) চতূসু মগ্গেসু পঞ্ঞা মগ্গসমঙ্গিস্স ঞাণং.
(ঘ) চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা ফলসমঙ্গিস্স ঞাণং.
৭৯৪. (২) মগ্গসমঙ্গিস্স ¶ ঞাণং দুক্খেপেতং ঞাণং, দুক্খসমুদযেপেতং ঞাণং, দুক্খনিরোধেপেতং ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদাযপেতং ঞাণং.
(ক) তত্থ কতমং দুক্খে ঞাণং? দুক্খং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খে ঞাণং’’.
(খ-ঘ) দুক্খসমুদযং আরব্ভ…পে… দুক্খনিরোধং আরব্ভ…পে… দুক্খনিরোধগামিনিং ¶ পটিপদং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং’’.
৭৯৫. (৩) কামাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা কামাৰচরা পঞ্ঞা, রূপাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা রূপাৰচরা পঞ্ঞা, অরূপাৰচরকুসলাব্যাকতে পঞ্ঞা অরূপাৰচরা পঞ্ঞা, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা অপরিযাপন্না পঞ্ঞা.
৭৯৬. (৪. ক) তত্থ ¶ কতমং ধম্মে ঞাণং? চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা ধম্মে ঞাণং.
(খ) সো ইমিনা ধম্মেন ঞাতেন দিট্ঠেন পত্তেন ৰিদিতেন পরিযোগাল়্হেন অতীতানাগতেন নযং নেতি. ‘‘যে হি কেচি অতীতমদ্ধানং সমণা ৰা ¶ ব্রাহ্মণা ৰা দুক্খং অব্ভঞ্ঞংসু [অব্ভঞ্ঞিংসু (স্যা.) এৰমুপরিপি], দুক্খসমুদযং অব্ভঞ্ঞংসু, দুক্খনিরোধং অব্ভঞ্ঞংসু, দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং অব্ভঞ্ঞংসু, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খং অব্ভঞ্ঞংসু, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খসমুদযং অব্ভঞ্ঞংসু, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খনিরোধং অব্ভঞ্ঞংসু, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং অব্ভঞ্ঞংসু. যে হি কেচি অনাগতমদ্ধানং সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা দুক্খং অভিজানিস্সন্তি, দুক্খসমুদযং অভিজানিস্সন্তি, দুক্খনিরোধং অভিজানিস্সন্তি, দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং অভিজানিস্সন্তি, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খং অভিজানিস্সন্তি, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খসমুদযং অভিজানিস্সন্তি, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খনিরোধং অভিজানিস্সন্তি, ইমঞ্ঞেৰ তে দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং অভিজানিস্সন্তী’’তি – যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অন্ৰযে ঞাণং’’.
(গ) তত্থ ¶ কতমং পরিযে ঞাণং? ইধ ভিক্খু পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি. সরাগং ৰা চিত্তং ‘‘সরাগং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতরাগং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সদোসং ৰা চিত্তং ‘‘সদোসং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতদোসং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমোহং ৰা চিত্তং ‘‘সমোহং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘‘ৰীতমোহং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি ¶ , সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘সংখিত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘মহগ্গতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘‘অমহগ্গতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘সউত্তরং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘‘অনুত্তরং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘‘সমাহিতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘‘অসমাহিতং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘ৰিমুত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘‘অৰিমুত্তং চিত্ত’’ন্তি পজানাতীতি – যা তত্থ পঞ্ঞা ¶ পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘পরিযে ঞাণং’’.
(ঘ) ঠপেত্ৰা ধম্মে ঞাণং অন্ৰযে ঞাণং পরিযে ঞাণং, অৰসেসা পঞ্ঞা সম্মুতিঞাণং.
৭৯৭. (৫. ক) তত্থ কতমা পঞ্ঞা আচযায নো অপচযায? কামাৰচরকুসলে পঞ্ঞা আচযায নো অপচযায.
(খ) চতূসু মগ্গেসু পঞ্ঞা অপচযায ¶ নো আচযায.
(গ) রূপাৰচরারূপাৰচরকুসলে পঞ্ঞা আচযায চেৰ অপচযায চ.
(ঘ) অৰসেসা পঞ্ঞা নেৰ আচযায নো অপচযায.
৭৯৮. (৬. ক) তত্থ কতমা পঞ্ঞা নিব্বিদায নো পটিৰেধায? যায পঞ্ঞায কামেসু ৰীতরাগো হোতি, ন চ অভিঞ্ঞাযো পটিৰিজ্ঝতি ন চ সচ্চানি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্ঞা নিব্বিদায নো পটিৰেধায’’.
(খ) স্ৰেৰ ¶ পঞ্ঞায কামেসু ৰীতরাগো সমানো অভিঞ্ঞাযো পটিৰিজ্ঝতি ন চ সচ্চানি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পঞ্ঞা পটিৰেধায নো নিব্বিদায’’.
(গ) চতূসু ¶ মগ্গেসু পঞ্ঞা নিব্বিদায চেৰ পটিৰেধায চ.
(ঘ) অৰসেসা পঞ্ঞা নেৰ নিব্বিদায নো পটিৰেধায.
৭৯৯. (৭. ক) তত্থ কতমা হানভাগিনী পঞ্ঞা? পঠমস্স ঝানস্স লাভিং কামসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা.
(খ) তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা.
(গ) অৰিতক্কসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা.
(ঘ) নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা. দুতিযস্স ঝানস্স লাভিং ৰিতক্কসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. উপেক্খাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা. ততিযস্স ঝানস্স লাভিং পীতিসুখসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. অদুক্খমসুখসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী ¶ পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা. চতুত্থস্স ঝানস্স লাভিং উপেক্খাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. আকাসানঞ্চাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা ¶ সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী ¶ পঞ্ঞা. আকাসানঞ্চাযতনস্স লাভিং রূপসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী ¶ পঞ্ঞা. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্স লাভিং আকাসানঞ্চাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভিং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা.
৮০০. (৮) তত্থ কতমা চতস্সো পটিসম্ভিদা? অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদা. অত্থে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মে ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, তত্র ধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা ¶ . ইমা চতস্সো পটিসম্ভিদা.
৮০১. (৯) তত্থ কতমা চতস্সো পটিপদা? দুক্খপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা, দুক্খপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা, সুখপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা, সুখপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা.
(ক) তত্থ কতমা দুক্খপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? কিচ্ছেন ¶ কসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স দন্ধং তণ্ঠানং অভিজানন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা দুক্খপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? কিচ্ছেন কসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স খিপ্পং তণ্ঠানং অভিজানন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দুক্খপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা’’.
(গ) তত্থ ¶ ¶ কতমা সুখপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? অকিচ্ছেন অকসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স দন্ধং তণ্ঠানং অভিজানন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সুখপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা’’.
(ঘ) তত্থ কতমা সুখপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? অকিচ্ছেন অকসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স খিপ্পং তণ্ঠানং অভিজানন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সুখপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা’’. ইমা চতস্সো পটিপদা.
৮০২. (১০) তত্থ ¶ কতমানি চত্তারি আরম্মণানি? পরিত্তা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা, পরিত্তা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা, অপ্পমাণা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা, অপ্পমাণা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা.
(ক) তত্থ কতমা পরিত্তা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা? সমাধিস্স ন নিকামলাভিস্স আরম্মণং থোকং ফরন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পরিত্তা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা পরিত্তা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা? সমাধিস্স ন নিকামলাভিস্স আরম্মণং ৰিপুলং ফরন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পরিত্তা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা’’.
(গ) তত্থ কতমা অপ্পমাণা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা? সমাধিস্স নিকামলাভিস্স আরম্মণং থোকং ফরন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপ্পমাণা পরিত্তারম্মণা পঞ্ঞা’’.
(ঘ) তত্থ কতমা অপ্পমাণা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা? সমাধিস্স নিকামলাভিস্স আরম্মণং ৰিপুলং ফরন্তস্স যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো ¶ সম্মাদিট্ঠি ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপ্পমাণা অপ্পমাণারম্মণা পঞ্ঞা’’. ইমানি চত্তারি আরম্মণানি.
(১১) মগ্গসমঙ্গিস্স ঞাণং জরামরণেপেতং ঞাণং, জরামরণসমুদযেপেতং ঞাণং, জরামরণনিরোধেপেতং ঞাণং, জরামরণনিরোধগামিনিযা ¶ পটিপদাযপেতং ঞাণং.
(ক) তত্থ ¶ কতমং জরামরণে ঞাণং? জরামরণং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জরামরণে ঞাণং’’.
(খ-ঘ) জরামরণসমুদযং আরব্ভ…পে… জরামরণনিরোধং আরব্ভ…পে… জরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জরামরণনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং’’.
৮০৩. (১২-২১) ধম্মসমঙ্গিস্স ঞাণং জাতিযাপেতং ঞাণং…পে… ভৰেপেতং ঞাণং…পে… উপাদানেপেতং ঞাণং…পে… তণ্হাযপেতং ঞাণং…পে… ৰেদনাযপেতং ঞাণং…পে… ফস্সেপেতং ঞাণং…পে… সল়াযতনেপেতং ঞাণং…পে… নামরূপেপেতং ঞাণং…পে… ৰিঞ্ঞাণেপেতং ঞাণং…পে… সঙ্খারেসুপেতং ঞাণং, সঙ্খারসমুদযেপেতং ঞাণং, সঙ্খারনিরোধেপেতং ঞাণং, সঙ্খারনিরোধগামিনিযা পটিপদাযপেতং ঞাণং.
তত্থ কতমং সঙ্খারেসু ঞাণং? সঙ্খারে আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারেসু ঞাণং’’.
সঙ্খারসমুদযং আরব্ভ…পে… সঙ্খারনিরোধং আরব্ভ…পে… সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সঙ্খারনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং. এৰং চতুব্বিধেন ঞাণৰত্থু.
চতুক্কং.
৫. পঞ্চকনিদ্দেসো
৮০৪. (১) তত্থ ¶ ¶ ¶ কতমো পঞ্চঙ্গিকো সম্মাসমাধি? পীতিফরণতা, সুখফরণতা, চেতোফরণতা, আলোকফরণতা, পচ্চৰেক্খণানিমিত্তং. দ্ৰীসু ঝানেসু পঞ্ঞা পীতিফরণতা. তীসু ঝানেসু পঞ্ঞা সুখফরণতা. পরচিত্তে ঞাণং চেতোফরণতা. দিব্বচক্খু আলোকফরণতা. তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতস্স পচ্চৰেক্খণাঞাণং পচ্চৰেক্খণানিমিত্তং. অযং ৰুচ্চতি পঞ্চঙ্গিকো সম্মাসমাধি.
(২) তত্থ ¶ কতমো পঞ্চঞাণিকো সম্মাসমাধি? ‘‘অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকো’’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি. ‘‘অযং সমাধি অরিযো নিরামিসো’’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি. ‘‘অযং সমাধি অকাপুরিসসেৰিতো’’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি. ‘‘অযং সমাধি সন্তো পণীতো পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো একোদিভাৰাধিগতো ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো’’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি. সো খো পনাহং ইমং সমাধিং সতো সমাপজ্জামি সতো ৰুট্ঠহামী’’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি. অযং পঞ্চঞাণিকো সম্মাসমাধি. এৰং পঞ্চৰিধেন ঞাণৰত্থু.
পঞ্চকং.
৬. ছক্কনিদ্দেসো
৮০৫. তত্থ কতমা ছসু অভিঞ্ঞাসু পঞ্ঞা? ইদ্ধিৰিধে ঞাণং, সোতধাতুৰিসুদ্ধিযা ঞাণং, পরচিত্তে ঞাণং, পুব্বেনিৰাসানুস্সতিযা ঞাণং, সত্তানং চুতূপপাতে ঞাণং, আসৰানং খযে ঞাণং – ইমা ছসু অভিঞ্ঞাসু পঞ্ঞা. এৰং ছব্বিধেন ঞাণৰত্থু.
ছক্কং.
৭. সত্তকনিদ্দেসো
৮০৬. তত্থ ¶ ¶ কতমানি সত্তসত্ততি ঞাণৰত্থূনি? জাতিপচ্চযা জরামরণন্তি ঞাণং, অসতি জাতিযা নত্থি জরামরণন্তি ঞাণং, অতীতম্পি অদ্ধানং জাতিপচ্চযা জরামরণন্তি ঞাণং, অসতি জাতিযা নত্থি জরামরণন্তি ঞাণং, অনাগতম্পি অদ্ধানং জাতিপচ্চযা জরামরণন্তি ঞাণং, অসতি জাতিযা নত্থি জরামরণন্তি ঞাণং. যম্পিস্স তং ধম্মট্ঠিতিঞাণং তম্পি খযধম্মং ৰযধম্মং ৰিরাগধম্মং নিরোধধম্মন্তি ঞাণং; ভৰপচ্চযা জাতীতি ঞাণং…পে… উপাদানপচ্চযা ¶ ভৰোতি ঞাণং…পে… তণ্হাপচ্চযা উপাদানন্তি ঞাণং…পে… ৰেদনাপচ্চযা তণ্হাতি ঞাণং…পে… ফস্সপচ্চযা ৰেদনাতি ঞাণং…পে… সল়াযতনপচ্চযা ফস্সোতি ঞাণং…পে… নামরূপপচ্চযা সল়াযতনন্তি ঞাণং…পে… ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপন্তি ঞাণং…পে… সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণন্তি ঞাণং…পে… অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি ঞাণং, অসতি অৰিজ্জায নত্থি সঙ্খারাতি ঞাণং, অতীতম্পি অদ্ধানং অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি ঞাণং, অসতি অৰিজ্জায নত্থি সঙ্খারাতি ঞাণং, অনাগতম্পি অদ্ধানং ¶ অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি ঞাণং, অসতি অৰিজ্জায নত্থি সঙ্খারাতি ঞাণং. যম্পিস্স তং ধম্মট্ঠিতিঞাণং তম্পি খযধম্মং ৰযধম্মং ৰিরাগধম্মং নিরোধধম্মন্তি ঞাণং. ইমানি সত্তসত্ততি ঞাণৰত্থূনি. এৰং সত্তৰিধেন ঞাণৰত্থু.
সত্তকং.
৮. অট্ঠকনিদ্দেসো
৮০৭. তত্থ কতমা চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা? সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্ঞা, সোতাপত্তিফলে পঞ্ঞা ¶ , সকদাগামিমগ্গে পঞ্ঞা, সকদাগামিফলে পঞ্ঞা, অনাগামিমগ্গে পঞ্ঞা, অনাগামিফলে পঞ্ঞা, অরহত্তমগ্গে পঞ্ঞা, অরহত্তফলে পঞ্ঞা – ইমা চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু পঞ্ঞা. এৰং অট্ঠৰিধেন ঞাণৰত্থু.
অট্ঠকং.
৯. নৰকনিদ্দেসো
৮০৮. তত্থ ¶ কতমা নৰসু অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীসু পঞ্ঞা? পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, দুতিযজ্ঝানসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, ততিযজ্ঝানসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা পঞ্ঞা, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তিযা ৰুট্ঠিতস্স পচ্চৰেক্খণাঞাণং – ইমা নৰসু অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীসু পঞ্ঞা. এৰং নৰৰিধেন ঞাণৰত্থু.
নৰকং.
১০. দসকনিদ্দেসো
৮০৯. (১) তত্থ কতমং তথাগতস্স ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ¶ ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং ¶ অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি ধম্মং অত্থতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি ধম্মং অত্থতো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো ¶ পুগ্গলো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো পিতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য…পে… অরহন্তং ¶ জীৰিতা ৰোরোপেয্য…পে… পদুট্ঠেন চিত্তেন তথাগতস্স লোহিতং উপ্পাদেয্য…পে… সঙ্ঘং ভিন্দেয্য…পে… অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্য…পে… অট্ঠমং ভৰং নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো অট্ঠমং ভৰং নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং একিস্সা লোকধাতুযা একো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে রাজানো চক্কৰত্তী [চক্কৰত্তি (সী. স্যা.)] অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং একিস্সা লোকধাতুযা একো রাজা চক্কৰত্তী উপ্পজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো ¶ যং ইত্থী অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধো, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধো, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী রাজা অস্স চক্কৰত্তী, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো রাজা অস্স চক্কৰত্তী, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী সক্কত্তং করেয্য, মারত্তং ¶ করেয্য, ব্রহ্মত্তং করেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো সক্কত্তং করেয্য, মারত্তং করেয্য, ব্রহ্মত্তং করেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং ¶ অনৰকাসো যং কাযদুচ্চরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযদুচ্চরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীদুচ্চরিতস্স…পে… যং মনোদুচ্চরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীদুচ্চরিতস্স…পে… যং মনোদুচ্চরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযসুচরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযসুচরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো ¶ নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীসুচরিতস্স…পে… যং মনোসুচরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি ¶ যং ৰচীসুচরিতস্স…পে… যং মনোসুচরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযদুচ্চরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযদুচ্চরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীদুচ্চরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোদুচ্চরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীদুচ্চরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোদুচ্চরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি.
‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযসুচরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযসুচরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং ¶ সগ্গং ¶ লোকং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ¶ ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীসুচরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোসুচরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীসুচরিতসমঙ্গী ¶ …পে… যং মনোসুচরিতসমঙ্গী তন্নিদানং তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি পজানাতি. ‘‘যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং হেতূ পচ্চযা উপাদায তং তং ঠানং, যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং ন হেতূ অপ্পচ্চযা উপাদায তং তং অট্ঠান’’ন্তি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণং.
৮১০. (২) তত্থ কতমং তথাগতস্স অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো পজানাতি – ‘‘অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি উপধিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি কালসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি পযোগসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি.
‘‘অত্থেকচ্চানি ¶ পাপকানি কম্মসমাদানানি গতিৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি উপধিৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি কালৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি পযোগৰিপত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি.
‘‘অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি গতিৰিপত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি উপধিৰিপত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি কালৰিপত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি পযোগৰিপত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তি.
‘‘অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি গতিসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি কল্যাণানি কম্মসমাদানানি উপধিসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি ¶ কল্যাণানি কম্মসমাদানানি কালসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তি. অত্থেকচ্চানি ¶ কল্যাণানি কম্মসমাদানানি পযোগসম্পত্তিং আগম্ম ৰিপচ্চন্তী’’তি. যা তত্থ ¶ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণং.
৮১১. (৩) তত্থ কতমং তথাগতস্স সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা নিরযগামী’’তি [নিরযগামিনীতি (স্যা.)] পজানাতি, ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা তিরচ্ছানযোনিগামী’’তি [তিরচ্ছানগামিনীতি (স্যা.) এৰমুপরিপি. অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] পজানাতি, ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা পেত্তিৰিসযগামী’’তি পজানাতি, ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা মনুস্সলোকগামী’’তি পজানাতি, ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা দেৰলোকগামী’’তি পজানাতি, ‘‘অযং মগ্গো অযং পটিপদা নিব্বানগামী’’তি পজানাতীতি ¶ . যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং ঞাণং.
৮১২. (৪) তত্থ কতমং তথাগতস্স অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো খন্ধনানত্তং পজানাতি, আযতননানত্তং পজানাতি, ধাতুনানত্তং পজানাতি, অনেকধাতুনানাধাতুলোকনানত্তং পজানাতীতি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং ঞাণং.
৮১৩. (৫) তত্থ কতমং তথাগতস্স সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো পজানাতি – ‘‘সন্তি সত্তা হীনাধিমুত্তিকা, সন্তি সত্তা পণীতাধিমুত্তিকা. হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি. পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি.
‘‘অতীতম্পি অদ্ধানং হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিংসু ভজিংসু পযিরুপাসিংসু, পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিংসু ভজিংসু পযিরুপাসিংসু.
‘‘অনাগতম্পি অদ্ধানং হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিস্সন্তি ভজিস্সন্তি পযিরুপাসিস্সন্তি, পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে ¶ সত্তে ¶ সেৰিস্সন্তি ভজিস্সন্তি পযিরুপাসিস্সন্তী’’তি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং ঞাণং.
৮১৪. (৬) তত্থ ¶ ¶ কতমং তথাগতস্স পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো সত্তানং আসযং পজানাতি, অনুসযং পজানাতি, চরিতং পজানাতি, অধিমুত্তিং পজানাতি, অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে ভব্বাভব্বে সত্তে পজানাতি.
৮১৫. কতমো চ সত্তানং আসযো? ‘‘সস্সতো লোকো’’তি ৰা, ‘‘অসস্সতো লোকো’’তি ৰা, ‘‘অন্তৰা লোকো’’তি ৰা, ‘‘অনন্তৰা লোকো’’তি ৰা, ‘‘তং জীৰং তং সরীর’’ন্তি ৰা, ‘‘অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীর’’ন্তি ৰা, ‘‘হোতি তথাগতো পরং মরণাতি ৰা, ‘‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ‘‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ‘‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ইতি ভৰদিট্ঠিসন্নিস্সিতা ৰা সত্তা হোন্তি ৰিভৰদিট্ঠিসন্নিস্সিতা ৰা. এতে ৰা পন উভো অন্তে অনুপগম্ম ইদপ্পচ্চযতা পটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু অনুলোমিকা খন্তি পটিলদ্ধা হোতি যথাভূতং ঞাণং. অযং সত্তানং আসযো.
৮১৬. কতমো চ সত্তানং অনুসযো? সত্তানুসযা – কামরাগানুসযো, পটিঘানুসযো, মানানুসযো, দিট্ঠানুসযো, ৰিচিকিচ্ছানুসযো, ভৰরাগানুসযো, অৰিজ্জানুসযো. যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং এত্থ সত্তানং রাগানুসযো অনুসেতি. যং লোকে অপ্পিযরূপং অসাতরূপং এত্থ সত্তানং পটিঘানুসযো অনুসেতি. ইতি ইমেসু দ্ৰীসু ধম্মেসু অৰিজ্জানুপতিতা. তদেকট্ঠো মানো চ দিট্ঠি চ ৰিচিকিচ্ছা চ দট্ঠব্বা. অযং সত্তানং অনুসযো.
৮১৭. কতমঞ্চ সত্তানং চরিতং? পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো ¶ , আনেঞ্জাভিসঙ্খারো, পরিত্তভূমকো ৰা মহাভূমকো ৰা – ইদং সত্তানং চরিতং.
৮১৮. কতমা ¶ চ সত্তানং অধিমুত্তি? সন্তি সত্তা হীনাধিমুত্তিকা, সন্তি সত্তা পণীতাধিমুত্তিকা. হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰন্তি ভজন্তি ¶ পযিরুপাসন্তি. পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি.
অতীতম্পি ¶ অদ্ধানং হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিংসু ভজিংসু পযিরুপাসিংসু. পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিংসু ভজিংসু পযিরুপাসিংসু.
অনাগতম্পি অদ্ধানং হীনাধিমুত্তিকা সত্তা হীনাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিস্সন্তি ভজিস্সন্তি পযিরুপাসিস্সন্তি. পণীতাধিমুত্তিকা সত্তা পণীতাধিমুত্তিকে সত্তে সেৰিস্সন্তি ভজিস্সন্তি পযিরুপাসিস্সন্তি. অযং সত্তানং অধিমুত্তি.
৮১৯. কতমে তে সত্তা মহারজক্খা? দস কিলেসৰত্থূনি – লোভো, দোসো, মোহো, মানো, দিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, থিনং, উদ্ধচ্চং, অহিরিকং, অনোত্তপ্পং. যেসং সত্তানং ইমানি দস কিলেসৰত্থূনি আসেৰিতানি ভাৰিতানি বহুলীকতানি উস্সদগতানি, ইমে তে সত্তা মহারজক্খা.
৮২০. কতমে তে সত্তা অপ্পরজক্খা? যেসং সত্তানং ইমানি দস কিলেসৰত্থূনি অনাসেৰিতানি অভাৰিতানি অবহুলীকতানি অনুস্সদগতানি, ইমে তে সত্তা অপ্পরজক্খা.
৮২১. কতমে তে সত্তা মুদিন্দ্রিযা? পঞ্চিন্দ্রিযানি – সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং. যেসং সত্তানং ইমানি পঞ্চিন্দ্রিযানি অনাসেৰিতানি অভাৰিতানি অবহুলীকতানি অনুস্সদগতানি, ইমে ¶ তে সত্তা মুদিন্দ্রিযা.
৮২২. কতমে তে সত্তা তিক্খিন্দ্রিযা? যেসং সত্তানং ইমানি পঞ্চিন্দ্রিযানি আসেৰিতানি ভাৰিতানি বহুলীকতানি উস্সদগতানি, ইমে তে সত্তা তিক্খিন্দ্রিযা.
৮২৩. কতমে ¶ তে সত্তা দ্ৰাকারা? যে তে সত্তা পাপাসযা পাপানুসযা পাপচরিতা পাপাধিমুত্তিকা মহারজক্খা মুদিন্দ্রিযা, ইমে তে সত্তা দ্ৰাকারা.
৮২৪. কতমে তে সত্তা স্ৰাকারা? যে তে সত্তা কল্যাণাসযা কল্যাণচরিতা কল্যাণাধিমুত্তিকা অপ্পরজক্খা তিক্খিন্দ্রিযা, ইমে তে সত্তা স্ৰাকারা.
৮২৫. কতমে ¶ তে সত্তা দুৰিঞ্ঞাপযা? যে চ তে সত্তা দ্ৰাকারা, তেৰ তে সত্তা দুৰিঞ্ঞাপযা. যে চ তে সত্তা স্ৰাকারা, তেৰ তে সত্তা সুৰিঞ্ঞাপযা.
৮২৬. কতমে তে সত্তা অভব্বা? যে তে সত্তা কম্মাৰরণেন সমন্নাগতা কিলেসাৰরণেন সমন্নাগতা ৰিপাকাৰরণেন সমন্নাগতা অস্সদ্ধা অচ্ছন্দিকা দুপ্পঞ্ঞা অভব্বা নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং, ইমে তে সত্তা অভব্বা.
৮২৭. কতমে ¶ তে সত্তা ভব্বা? যে তে সত্তা ন কম্মাৰরণেন সমন্নাগতা ন কিলেসাৰরণেন সমন্নাগতা ন ৰিপাকাৰরণেন সমন্নাগতা সদ্ধা ছন্দিকা পঞ্ঞৰন্তো ভব্বা নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং, ইমে তে সত্তা ভব্বাতি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং ঞাণং.
৮২৮. (৭) তত্থ কতমং তথাগতস্স ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ¶ ৰোদানং যথাভূতং ঞাণং? ঝাযীতি. চত্তারো ঝাযী. অত্থেকচ্চো ঝাযী সম্পত্তিযেৰ [সম্পত্তিযেৰ (ক.)] সমানং ৰিপত্তীতি পচ্চেতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী ৰিপত্তিংযেৰ [ৰিপত্তিযেৰ (ক.)] সমানং সম্পত্তীতি পচ্চেতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী সম্পত্তিযেৰ সমানং সম্পত্তীতি পচ্চেতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী ৰিপত্তিযেৰ সমানং ৰিপত্তীতি পচ্চেতি – ইমে চত্তারো ঝাযী.
অপরেপি চত্তারো ঝাযী. অত্থেকচ্চো ঝাযী দন্ধং সমাপজ্জতি খিপ্পং ৰুট্ঠাতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী খিপ্পং সমাপজ্জতি দন্ধং ৰুট্ঠাতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী ¶ দন্ধং সমাপজ্জতি দন্ধং ৰুট্ঠাতি, অত্থেকচ্চো ঝাযী খিপ্পং সমাপজ্জতি খিপ্পং ৰুট্ঠাতি – ইমে চত্তারো ঝাযী.
অপরেপি চত্তারো ঝাযী. অত্থেকচ্চো ঝাযী সমাধিস্মিং সমাধিকুসলো হোতি, ন সমাধিস্মিং সমাপত্তিকুসলো; অত্থেকচ্চো ঝাযী সমাধিস্মিং সমাপত্তিকুসলো হোতি, ন সমাধিস্মিং সমাধিকুসলো; অত্থেকচ্চো ঝাযী সমাধিস্মিং সমাধিকুসলো চ হোতি, সমাধিস্মিং সমাপত্তিকুসলো চ; অত্থেকচ্চো ঝাযী নেৰ সমাধিস্মিং সমাধিকুসলো হোতি, ন সমাধিস্মিং সমাপত্তিকুসলো – ইমে চত্তারো ঝাযী.
‘‘ঝান’’ন্তি ¶ . চত্তারি ঝানানি – পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝানং, ততিযং ঝানং, চতুত্থং ঝানং.
‘‘ৰিমোক্খো’’তি. অট্ঠ ৰিমোক্খা. রূপী রূপানি পস্সতি – অযং পঠমো ৰিমোক্খো.
অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি – অযং দুতিযো ৰিমোক্খো.
সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতি – অযং ততিযো ৰিমোক্খো.
সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘‘অনন্তো ¶ আকাসো’’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং চতুত্থো ৰিমোক্খো.
সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং পঞ্চমো ৰিমোক্খো.
সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ¶ ‘‘নত্থি কিঞ্চি’’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং ছট্ঠো ৰিমোক্খো.
সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং সত্তমো ৰিমোক্খো.
সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খো.
‘‘সমাধী’’তি. তযো সমাধী – সৰিতক্কসৰিচারো সমাধি, অৰিতক্কৰিচারমত্তো সমাধি, অৰিতক্কঅৰিচারো সমাধি.
‘‘সমাপত্তী’’তি ¶ ¶ . নৰ অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তিযো – পঠমজ্ঝানসমাপত্তি, দুতিযজ্ঝানসমাপত্তি, ততিযজ্ঝানসমাপত্তি, চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তি, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তি, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তি.
‘‘সংকিলেস’’ন্তি হানভাগিযো ধম্মো. ‘‘ৰোদান’’ন্তি ৰিসেসভাগিযো ধম্মো. ‘‘ৰুট্ঠান’’ন্তি. ৰোদানম্পি ৰুট্ঠানং, তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠানম্পি ৰুট্ঠানন্তি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণং.
৮২৯. (৮) তত্থ কতমং তথাগতস্স পুব্বেনিৰাসানুস্সতি যথাভূতং ঞাণং ¶ ? ইধ তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে ‘‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতীতি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স পুব্বেনিৰাসানুস্সতি যথাভূতং ঞাণং.
৮৩০. (৯) তত্থ ¶ কতমং তথাগতস্স সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন ¶ সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা. তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং ¶ উপপন্না. ইমে ৰা পন ভোন্তো ¶ সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা. তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতীতি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণং.
৮৩১. (১০) তত্থ কতমং তথাগতস্স আসৰানং খযং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি. যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি – ইদং তথাগতস্স আসৰানং খযং যথাভূতং ঞাণন্তি.
দসকং.
ঞাণৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৭. খুদ্দকৰত্থুৰিভঙ্গো
১. এককমাতিকা
৮৩২. (১)জাতিমদো ¶ ¶ ¶ (২)গোত্তমদো (৩)আরোগ্যমদো (৪)যোব্বনমদো (৫)জীৰিতমদো (৬)লাভমদো (৭)সক্কারমদো (৮) গরুকারমদো (৯) পুরেক্খারমদো (১০) পরিৰারমদো (১১) ভোগমদো (১২) ৰণ্ণমদো ¶ (১৩) সুতমদো (১৪) পটিভানমদো (১৫) রত্তঞ্ঞুমদো (১৬) পিণ্ডপাতিকমদো (১৭) অনৰঞ্ঞাতমদো (১৮) ইরিযাপথমদো (১৯) ইদ্ধিমদো (২০) যসমদো (২১) সীলমদো (২২) ঝানমদো (২৩) সিপ্পমদো (২৪) আরোহমদো (২৫) পরিণাহমদো (২৬) সণ্ঠানমদো (২৭) পারিপূরিমদো (২৮)মদো (২৯) পমাদো (৩০) থম্ভো (৩১) সারম্ভো (৩২) অত্রিচ্ছতা (৩৩)মহিচ্ছতা (৩৪) পাপিচ্ছতা (৩৫) সিঙ্গং (৩৬) তিন্তিণং (৩৭) চাপল্যং (৩৮)অসভাগৰুত্তি (৩৯) অরতি (৪০) তন্দী (৪১) ৰিজম্ভিতা (৪২) ভত্তসম্মদো (৪৩) চেতসো চ লীনত্তং [চেতসো লীনত্তং (স্যা.)] (৪৪) কুহনা (৪৫) লপনা (৪৬) নেমিত্তিকতা (৪৭)নিপ্পেসিকতা (৪৮) লাভেন ¶ লাভং নিজিগীসনতা [নিজিগিংসনতা (সী.), জিগিংসনতা (স্যা.)] (৪৯) সেয্যোহমস্মীতি মানো (৫০) সদিসোহমস্মীতি মানো (৫১) হীনো হমস্মীতি মানো (৫২) সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো (৫৩) সেয্যস্স সদিসোহমস্মীতি মানো (৫৪) সেয্যস্স হীনোহমস্মীতি মানো (৫৫) সদিসস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো (৫৬) সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি মানো (৫৭) সদিসস্স হীনোহমস্মীতি মানো (৫৮) হীনস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো (৫৯) হীনস্স সদিসোহমস্মীতি মানো (৬০) হীনস্স হীনোহমস্মীতি মানো (৬১) মানো (৬২) অতিমানো (৬৩) মানাতিমানো (৬৪) ওমানো (৬৫)অধিমানো (৬৬) অস্মিমানো (৬৭) মিচ্ছামানো (৬৮) ঞাতিৰিতক্কো (৬৯)জনপদৰিতক্কো ¶ (৭০) অমরৰিতক্কো (৭১) পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো (৭২) লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো (৭৩) অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো
এককং.
২. দুকমাতিকা
৮৩৩. (১) কোধো চ উপনাহো চ (২) মক্খো চ পল়াসো [পলাসো (সী. স্যা.)] চ (৩) ইস্সা চ মচ্ছরিযঞ্চ (৪) মাযা চ সাঠেয্যঞ্চ (৫) অৰিজ্জা চ ভৰতণ্হা চ ¶ (৬) ভৰদিট্ঠি চ ৰিভৰদিট্ঠি চ (৭) সস্সতদিট্ঠি চ উচ্ছেদদিট্ঠি চ (৮) অন্তৰাদিট্ঠি চ অনন্তৰাদিট্ঠি চ (৯) পুব্বন্তানুদিট্ঠি চ অপরন্তানুদিট্ঠি চ (১০) অহিরিকঞ্চ অনোত্তপ্পঞ্চ (১১) দোৰচস্সতা চ পাপমিত্ততা চ (১২) অনজ্জৰো চ অমদ্দৰো চ (১৩) অক্খন্তি চ অসোরচ্চঞ্চ (১৪) অসাখল্যঞ্চ অপ্পটিসন্থারো ¶ চ (১৫)ইন্দ্রিযেসু ¶ অগুত্তদ্ৰারতা চ ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা চ (১৬) মুট্ঠস্সচ্চঞ্চ অসম্পজঞ্ঞঞ্চ (১৭) সীলৰিপত্তি চ দিট্ঠিৰিপত্তি চ (১৮) অজ্ঝত্তসংযোজনঞ্চ বহিদ্ধাসংযোজনঞ্চ
দুকং.
৩. তিকমাতিকা
৮৩৪. (১) তীণি অকুসলমূলানি (২) তযো অকুসলৰিতক্কা (৩) তিস্সো অকুসলসঞ্ঞা (৪) তিস্সো অকুসলধাতুযো (৫) তীণি দুচ্চরিতানি (৬) তযো আসৰা (৭) তীণি সংযোজনানি (৮) তিস্সো তণ্হা (৯) অপরাপি তিস্সো তণ্হা (১০) অপরাপি তিস্সো তণ্হা (১১) তিস্সো এসনা (১২) তিস্সো ৰিধা (১৩) তীণি ভযানি (১৪)তীণি তমানি (১৫) তীণি তিত্থাযতনানি (১৬) তযো কিঞ্চনা (১৭) তীণি অঙ্গণানি ¶ (১৮) তীণি মলানি (১৯) তীণি ৰিসমানি (২০) অপরানিপি তীণি ৰিসমানি (২১) তযো অগ্গী (২২) তযো কসাৰা (২৩) অপরেপি তযো কসাৰা (২৪)অস্সাদদিট্ঠি, অত্তানুদিট্ঠি, মিচ্ছাদিট্ঠি (২৫) অরতি, ৰিহেসা, অধম্মচরিযা (২৬)দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা, নানত্তসঞ্ঞা (২৭) উদ্ধচ্চং, কোসজ্জং, পমাদো (২৮) অসন্তুট্ঠিতা, অসম্পজঞ্ঞতা, মহিচ্ছতা (২৯) অহিরিকং, অনোত্তপ্পং, পমাদো (৩০)অনাদরিযং, দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা (৩১) অস্সদ্ধিযং, অৰদঞ্ঞুতা, কোসজ্জং (৩২) উদ্ধচ্চং, অসংৰরো, দুস্সীল্যং (৩৩) অরিযানং অদস্সনকম্যতা, সদ্ধম্মং অসোতুকম্যতা, উপারম্ভচিত্ততা (৩৪) মুট্ঠস্সচ্চং, অসম্পজঞ্ঞং, চেতসো ৰিক্খেপো (৩৫)অযোনিসো ¶ মনসিকারো, কুম্মগ্গসেৰনা, চেতসো চ লীনত্তং
তিকং.
৪. চতুক্কমাতিকা
৮৩৫. (১) চত্তারো আসৰা (২) চত্তারো গন্থা (৩) চত্তারো ওঘা (৪) চত্তারো যোগা (৫) চত্তারি উপাদানানি (৬) চত্তারো তণ্হুপ্পাদা (৭) চত্তারি অগতিগমনানি ¶ (৮) চত্তারো ৰিপরিযাসা [ৰিপরিযেসা (সী. স্যা. ক.)] (৯) চত্তারো অনরিযৰোহারা (১০) অপরেপি ¶ চত্তারো অনরিযৰোহারা (১১) চত্তারি দুচ্চরিতানি (১২) অপরানিপি চত্তারি দুচ্চরিতানি (১৩)চত্তারি ভযানি (১৪) অপরানিপি চত্তারি ভযানি (১৫) চতস্সো দিট্ঠিযো
চতুক্কং.
৫. পঞ্চকমাতিকা
৮৩৬. (১) পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি (২) পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি (৩) পঞ্চ ¶ মচ্ছরিযানি (৪) পঞ্চ সঙ্গা (৫) পঞ্চ সল্লা (৬) পঞ্চ চেতোখিলা (৭)পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা [চেতসোৰিনিবদ্ধা (ক.)] (৮) পঞ্চ নীৰরণানি (৯) পঞ্চ কম্মানি আনন্তরিকানি (১০) পঞ্চ দিট্ঠিযো (১১) পঞ্চ ৰেরা (১২) পঞ্চ ব্যসনা (১৩) পঞ্চ অক্খন্তিযা আদীনৰা (১৪) পঞ্চ ভযানি (১৫) পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা
পঞ্চকং.
৬. ছক্কমাতিকা
৮৩৭. (১) ছ ¶ ৰিৰাদমূলানি (২) ছ ছন্দরাগা (৩) ছ ৰিরোধৰত্থূনি (৪) ছ তণ্হাকাযা (৫) ছ অগারৰা (৬) ছ পরিহানিযা ধম্মা (৭) অপরেপি ছ পরিহানিযা ধম্মা (৮) ছ সোমনস্সুপৰিচারা (৯) ছ দোমনস্সুপৰিচারা (১০) ছ উপেক্খুপৰিচারা (১১) ছ গেহসিতানি সোমনস্সানি (১২) ছ গেহসিতানি দোমনস্সানি (১৩) ছ গেহসিতা উপেক্খা (১৪) ছ দিট্ঠিযো
ছক্কং.
৭. সত্তকমাতিকা
৮৩৮. (১) সত্ত অনুসযা (২) সত্ত সংযোজনানি (৩) সত্ত পরিযুট্ঠানানি (৪)সত্ত অসদ্ধম্মা (৫) সত্ত দুচ্চরিতানি (৬) সত্ত মানা (৭) সত্ত দিট্ঠিযো
সত্তকং.
৮. অট্ঠকমাতিকা
৮৩৯. (১) অট্ঠ ¶ ¶ কিলেসৰত্থূনি (২) অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি (৩) অট্ঠসু লোকধম্মেসু চিত্তস্স পটিঘাতো (৪) অট্ঠ অনরিযৰোহারা (৫) অট্ঠ মিচ্ছত্তা (৬) অট্ঠ পুরিসদোসা (৭) অট্ঠ অসঞ্ঞিৰাদা (৮) অট্ঠ নেৰসঞ্ঞিনাসঞ্ঞিৰাদা ¶
অট্ঠকং.
৯. নৰকমাতিকা
৮৪০. (১) নৰ আঘাতৰত্থূনি (২) নৰ পুরিসমলানি (৩) নৰৰিধা মানা (৪)নৰ তণ্হামূলকা ধম্মা (৫) নৰ ইঞ্জিতানি (৬) নৰ মঞ্ঞিতানি (৭) নৰ ফন্দিতানি (৮) নৰ পপঞ্চিতানি (৯) নৰ সঙ্খতানি
নৰকং.
১০. দসকমাতিকা
৮৪১. (১) দস কিলেসৰত্থূনি (২) দস আঘাতৰত্থূনি (৩) দস অকুসলকম্মপথা (৪) দস সংযোজনানি (৫) দস মিচ্ছত্তা (৬) দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি (৭) দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি
দসকং.
৮৪২. অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায, অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি বাহিরস্স ¶ উপাদায, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. ইতি অতীতানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, অনাগতানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, পচ্চুপ্পন্নানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা অট্ঠ তণ্হাৰিচরিতসতং হোতি. যানি চ দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি ব্রহ্মজালে ৰেয্যাকরণে ৰুত্তানি ভগৰতা.
মাতিকা.
১. এককনিদ্দেসো
(১) জাতিমদো
৮৪৩. তত্থ ¶ ¶ কতমো জাতিমদো? জাতিং পটিচ্চ মদো মজ্জনা মজ্জিতত্তং মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো [উণ্ণতি উণ্ণামো (স্যা. ক.) ধ. স. ১১২১] ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিমদো’’.
(২-২৭) গোত্তমদাদী
৮৪৪. তত্থ কতমো গোত্তমদো? গোত্তং পটিচ্চ…পে… আরোগ্যং পটিচ্চ…পে… যোব্বনং পটিচ্চ…পে… জীৰিতং পটিচ্চ…পে… লাভং ¶ পটিচ্চ…পে… সক্কারং পটিচ্চ…পে… গরুকারং পটিচ্চ…পে… পুরেক্খারং পটিচ্চ…পে… পরিৰারং পটিচ্চ…পে… ভোগং পটিচ্চ…পে… ৰণ্ণং পটিচ্চ…পে… সুতং পটিচ্চ…পে… পটিভানং পটিচ্চ…পে… রত্তঞ্ঞুতং পটিচ্চ…পে… পিণ্ডপাতিকত্তং পটিচ্চ…পে… অনৰঞ্ঞাতং পটিচ্চ…পে… ইরিযাপথং পটিচ্চ…পে… ইদ্ধিং পটিচ্চ…পে… যসং পটিচ্চ…পে… সীলং পটিচ্চ…পে… ঝানং পটিচ্চ…পে… সিপ্পং পটিচ্চ…পে… আরোহং পটিচ্চ…পে… পরিণাহং পটিচ্চ…পে… সণ্ঠানং পটিচ্চ…পে… পারিপূরিং পটিচ্চ ¶ মদো মজ্জনা মজ্জিতত্তং মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পারিপূরিমদো’’.
(২৮) মদো
৮৪৫. তত্থ কতমো মদো? যো মদো মজ্জনা মজ্জিতত্তং মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মদো’’.
(২৯) পমাদো
৮৪৬. তত্থ কতমো পমাদো? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ৰা ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো, যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘পমাদো’’.
(৩০) থম্ভো
৮৪৭. তত্থ কতমো থম্ভো? যো থম্ভো থম্ভনা থম্ভিতত্তং কক্খল়িযং ফারুসিযং উজুচিত্ততা অমুদুতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘থম্ভো’’.
(৩১) সারম্ভো
৮৪৮. তত্থ ¶ কতমো সারম্ভো? যো সারম্ভো পটিসারম্ভো সারম্ভনা পটিসারম্ভনা পটিসারম্ভিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সারম্ভো’’.
(৩২) অত্রিচ্ছতা
৮৪৯. তত্থ কতমা অত্রিচ্ছতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি ¶ পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা ¶ , যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা অত্রিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অত্রিচ্ছতা’’.
(৩৩) মহিচ্ছতা
৮৫০. তত্থ কতমা মহিচ্ছতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা মহিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মহিচ্ছতা’’.
(৩৪) পাপিচ্ছতা
৮৫১. তত্থ কতমা পাপিচ্ছতা? ইধেকচ্চো অস্সদ্ধো সমানো ‘‘সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, দুস্সীলো সমানো ‘‘সীলৰাতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, অপ্পস্সুতো সমানো ‘‘বহুস্সুতোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, সঙ্গণিকারামো সমানো ‘‘পৰিৰিত্তোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, কুসীতো সমানো ‘‘আরদ্ধৰীরিযোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, মুট্ঠস্সতী সমানো ‘‘উপট্ঠিতস্সতীতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, অসমাহিতো সমানো ‘‘সমাহিতোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, দুপ্পঞ্ঞো ¶ সমানো ‘‘পঞ্ঞৰাতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি, অখীণাসৰো সমানো ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ইচ্ছতি – যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা পাপিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পাপিচ্ছতা’’.
(৩৫) সিঙ্গং
৮৫২. তত্থ কতমং সিঙ্গং? যং সিঙ্গং সিঙ্গারতা চাতুরতা চাতুরিযং পরিক্খত্ততা পারিক্খত্তিযং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সিঙ্গং’’.
(৩৬) তিন্তিণং
৮৫৩. তত্থ ¶ কতমং তিন্তিণং? যং তিন্তিণং তিন্তিণাযনা তিন্তিণাযিতত্তং লোলুপ্পং লোলুপ্পাযনা লোলুপ্পাযিতত্তং পুচ্ছঞ্জিকতা সাধুকম্যতা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘তিন্তিণং’’.
(৩৭) চাপল্যং
৮৫৪. তত্থ ¶ কতমং চাপল্যং? চীৰরমণ্ডনা পত্তমণ্ডনা সেনাসনমণ্ডনা ইমস্স ৰা পূতিকাযস্স বাহিরানং ৰা পরিক্খারানং মণ্ডনা ৰিভূসনা কেল়না পরিকেল়না গিদ্ধিকতা গিদ্ধিকত্তং চপলতা চাপল্যং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চাপল্যং’’.
(৩৮) অসভাগৰুত্তি
৮৫৫. তত্থ কতমং অসভাগৰুত্তি? মাতরি ৰা পিতরি ৰা জেট্ঠে ৰা ভাতরি ৰা আচরিযেসু ৰা উপজ্ঝাযে ৰা বুদ্ধে ৰা সাৰকেসু ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু গরুট্ঠানিযেসু ৰিপ্পটিকূলগ্গাহিতা ৰিপচ্চনীকসাততা অনাদরিযং ¶ অনাদরিযতা অগারৰতা অপ্পতিস্সৰতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসভাগৰুত্তি’’.
(৩৯) অরতি
৮৫৬. তত্থ কতমা অরতি? পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমণা উক্কণ্ঠিতা ¶ পরিতস্সিতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরতি’’.
(৪০) তন্দী
৮৫৭. তত্থ কতমা তন্দী? যা তন্দী তন্দিযনা তন্দিমনকতা আলস্যং আলস্যাযনা আলস্যাযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘তন্দী’’.
(৪১) ৰিজম্ভিতা
৮৫৮. তত্থ ¶ কতমা ৰিজম্ভিতা? যা কাযস্স জম্ভনা ৰিজম্ভনা আনমনা ৰিনমনা সন্নমনা পণমনা ব্যাধিযকং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিজম্ভিতা’’.
(৪২) ভত্তসম্মদো
৮৫৯. তত্থ কতমো ভত্তসম্মদো? যা ভুত্তাৰিস্স ভত্তমুচ্ছা ভত্তকিলমথো ভত্তপরিল়াহো কাযদুট্ঠুল্লং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভত্তসম্মদো’’.
(৪৩) চেতসো চ লীনত্তং
৮৬০. তত্থ কতমং চেতসো চ লীনত্তং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থীযনা থীযিতত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চেতসো চ লীনত্তং’’.
(৪৪) কুহনা
৮৬১. তত্থ কতমা কুহনা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতেন [পচ্চযপটিসেধনসঙ্খাতেন (সী.)] ৰা সামন্তজপ্পিতেন ৰা ইরিযাপথস্স ৰা অঠপনা [আঠপনা (ক.)] ঠপনা সণ্ঠপনা ভাকুটিতা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুহনা’’.
(৪৫) লপনা
৮৬২. তত্থ ¶ কতমা লপনা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যা পরেসং আলপনা লপনা সল্লপনা উল্লপনা সমুল্লপনা উন্নহনা সমুন্নহনা উক্কাচনা সমুক্কাচনা অনুপ্পিযভাণিতা চাটুকম্যতা মুগ্গসূপ্যতা পারিভটযতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘লপনা’’.
(৪৬) নেমিত্তিকতা
৮৬৩. তত্থ ¶ ¶ কতমা নেমিত্তিকতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স ¶ যং পরেসং নিমিত্তং নিমিত্তকম্মং ওভাসো ওভাসকম্মং সামন্তজপ্পা পরিকথা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নেমিত্তিকতা’’.
(৪৭) নিপ্পেসিকতা
৮৬৪. তত্থ কতমা নিপ্পেসিকতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যা পরেসং অক্কোসনা ৰম্ভনা গরহণা উক্খেপনা সমুক্খেপনা খিপনা সঙ্খিপনা পাপনা সম্পাপনা অৰণ্ণহারিকা পরপিট্ঠিমংসিকতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নিপ্পেসিকতা’’.
(৪৮) লাভেন লাভং নিজিগীসনতা
৮৬৫. তত্থ কতমা লাভেন লাভং নিজিগীসনতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো ইতো লদ্ধং আমিসং অমুত্র হরতি অমুত্র ৰা লদ্ধং আমিসং ইধ আহরতি, যা এৰরূপা আমিসস্স এট্ঠি গৰেট্ঠি পরিযেট্ঠি এসনা গৰেসনা পরিযেসনা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘লাভেন লাভং নিজিগীসনতা’’.
(৪৯) সেয্যোহমস্মীতি মানো
৮৬৬. তত্থ কতমো সেয্যোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন [ৰিজ্জট্ঠানেন (স্যা.)] ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা মানং জপ্পেতি, যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সেয্যোহমস্মীতি মানো’’.
(৫০) সদিসোহমস্মীতি মানো
৮৬৭. তত্থ ¶ ¶ কতমো সদিসোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা ¶ সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা মানং জপ্পেতি, যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদিসোহমস্মীতি মানো’’.
(৫১) হীনোহমস্মীতি মানো
৮৬৮. তত্থ কতমো হীনোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা ওমানং জপ্পেতি, যো এৰরূপো ওমানো ওমঞ্ঞনা ওমঞ্ঞিতত্তং হীল়না ওহীল়না ওহীল়িতত্তং অত্তুঞ্ঞা অত্তৰঞ্ঞা অত্তপরিভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘হীনোহমস্মীতি মানো’’.
(৫২) সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো
৮৬৯. তত্থ ¶ কতমো সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সেয্যো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সেয্যং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি ¶ উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৩) সেয্যস্স সদিসোহমস্মীতি মানো
৮৭০. তত্থ কতমো সেয্যস্স সদিসোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সেয্যো হোতি জাতিযা ¶ ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সেয্যস্স সদিসোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৪) সেয্যস্স হীনোহমস্মীতি মানো
৮৭১. তত্থ কতমো সেয্যস্স হীনোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সেয্যো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ¶ ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি হীনং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায ওমানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো ওমানো ওমঞ্ঞনা ওমঞ্ঞিতত্তং হীল়না ওহীল়না ওহীল়িতত্তং অত্তুঞ্ঞা অত্তৰঞ্ঞা অত্তপরিভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সেয্যস্স হীনোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৫) সদিসস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো
৮৭২. তত্থ কতমো সদিসস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সদিসো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ¶ ৰত্থুনা পরেহি সেয্যং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং…পে… কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদিসস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৬) সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি মানো
৮৭৩. তত্থ কতমো সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সদিসো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৭) সদিসস্স হীনোহমস্মীতি মানো
৮৭৪. তত্থ ¶ কতমো সদিসস্স হীনোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো সদিসো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি হীনং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায ওমানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো ওমানো ওমঞ্ঞনা ওমঞ্ঞিতত্তং হীল়না ওহীল়না ওহীল়িতত্তং অত্তুঞ্ঞা অত্তৰঞ্ঞা অত্তপরিভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদিসস্স হীনোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৮) হীনস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো
৮৭৫. তত্থ কতমো হীনস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো হীনো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সেয্যং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি ¶ উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘হীনস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো’’.
(৫৯) হীনস্স সদিসোহমস্মীতি মানো
৮৭৬. তত্থ ¶ কতমো হীনস্স সদিসোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো হীনো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায মানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো ¶ সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘হীনস্স সদিসোহমস্মীতি মানো’’.
(৬০) হীনস্স হীনোহমস্মীতি মানো
৮৭৭. তত্থ কতমো হীনস্স হীনোহমস্মীতি মানো? ইধেকচ্চো হীনো হোতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি; সো তং নিস্সায ওমানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো ওমানো ওমঞ্ঞনা ওমঞ্ঞিতত্তং হীল়না ¶ ওহীল়না ওহীল়িতত্তং অত্তুঞ্ঞা অত্তৰঞ্ঞা অত্তপরিভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘হীনস্স হীনোহমস্মীতি মানো’’.
(৬১) মানো
৮৭৮. তত্থ কতমো মানো? যো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মানো’’.
(৬২) অতিমানো
৮৭৯. তত্থ কতমো অতিমানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পরেহি অত্তানং অতিমঞ্ঞতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ¶ ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অতিমানো’’.
(৬৩) মানাতিমানো
৮৮০. তত্থ কতমো মানাতিমানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পুব্বকালং পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি, অপরকালং অত্তানং সেয্যং দহতি. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মানাতিমানো’’.
(৬৪) ওমানো
৮৮১. তত্থ কতমো ওমানো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ¶ ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা ওমানং জপ্পেতি. যো এৰরূপো ওমানো ওমঞ্ঞনা ওমঞ্ঞিতত্তং হীল়না ওহীল়না ওহীল়িতত্তং অত্তুঞ্ঞা অত্তৰঞ্ঞা অত্তপরিভৰো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ওমানো’’.
(৬৫) অধিমানো
৮৮২. তত্থ ¶ কতমো অধিমানো? অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞিতা, অকতে কতসঞ্ঞিতা, অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞিতা, অসচ্ছিকতে সচ্ছিকতসঞ্ঞিতা, যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধিমানো’’.
(৬৬) অস্মিমানো
৮৮৩. তত্থ ¶ কতমো অস্মিমানো? রূপং অস্মীতি মানো, অস্মীতি ছন্দো ¶ , অস্মীতি অনুসযো, ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা…পে… সঙ্খারা…পে… ৰিঞ্ঞাণং অস্মীতি মানো, অস্মীতি ছন্দো, অস্মীতি অনুসযো, যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অস্মিমানো’’.
(৬৭) মিচ্ছামানো
৮৮৪. তত্থ কতমো মিচ্ছামানো? ইধেকচ্চো পাপকেন ৰা কম্মাযতনেন পাপকেন ৰা সিপ্পাযতনেন পাপকেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন পাপকেন ৰা সুতেন পাপকেন ৰা পটিভানেন পাপকেন ৰা সীলেন পাপকেন ৰা ৰতেন পাপকেন ৰা সীলব্বতেন পাপিকায ৰা দিট্ঠিযা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা মানং জপ্পেতি, যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নামো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মিচ্ছামানো’’.
(৬৮) ঞাতিৰিতক্কো
৮৮৫. তত্থ কতমো ঞাতিৰিতক্কো? ঞাতকে আরব্ভ গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ঞাতিৰিতক্কো’’.
(৬৯) জনপদৰিতক্কো
৮৮৬. তত্থ ¶ কতমো জনপদৰিতক্কো? জনপদং আরব্ভ গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘জনপদৰিতক্কো’’.
(৭০) অমরৰিতক্কো
৮৮৭. তত্থ কতমো অমরৰিতক্কো? দুক্করকারিতাপটিসংযুত্তো ৰা দিট্ঠিগতপটিসংযুত্তো ৰা গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অমরৰিতক্কো’’.
(৭১) পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো
৮৮৮. তত্থ ¶ কতমো পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো? ইধেকচ্চো গিহীহি সংসট্ঠো ¶ ৰিহরতি সহনন্দী সহসোকী, সুখিতেসু সুখিতো, দুক্খিতেসু দুক্খিতো, উপ্পন্নেসু কিচ্চকরণীযেসু অত্তনা ৰা যোগং আপজ্জতি. যো তত্থ গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো’’.
(৭২) লাভাদিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো
৮৮৯. তত্থ কতমো লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো? লাভসক্কারসিলোকং আরব্ভ গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো’’.
(৭৩) অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো
৮৯০. তত্থ কতমো অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো? ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা মা ¶ মং পরে ¶ অৰজানিংসূতি. যো তত্থ গেহসিতো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো’’.
এককং.
২. দুকনিদ্দেসো
(১) কোধো চ উপনাহো চ
৮৯১. (ক) তত্থ কতমো কোধো? যো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো দুস্সনা দুস্সিতত্তং ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ব্যাপজ্জিতত্তং ৰিরোধো পটিৰিরোধো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কোধো’’.
(খ) তত্থ কতমো উপনাহো? পুব্বকালং কোধো, অপরকালং উপনাহো. যো এৰরূপো উপনাহো উপনয্হনা উপনয্হিতত্তং অট্ঠপনা ঠপনা ¶ সণ্ঠপনা অনুসংসন্দনা অনুপ্পবন্ধনা দল়্হীকম্মং কোধস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপনাহো’’.
(২) মক্খো চ পল়াসো চ
৮৯২. (ক) তত্থ কতমো মক্খো? যো মক্খো মক্খাযনা মক্খাযিতত্তং [মক্খিযনা মক্খিযিতত্তং (সী. ক.)] নিট্ঠুরিযং নিট্ঠুরিযকম্মং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মক্খো’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমো পল়াসো? যো পল়াসো পল়াসাযনা [পলাসাযনা পলাসাযিতত্তং (স্যা.)] পল়াসাহারো ৰিৰাদট্ঠানং যুগগ্গাহো অপ্পটিনিস্সগ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পল়াসো’’.
(৩) ইস্সা চ মচ্ছরিযঞ্চ
৮৯৩. (ক) তত্থ ¶ কতমা ইস্সা? যা পরলাভসক্কারগরুকারমাননৰন্দনপূজনাসু ইস্সা ইস্সাযনা ইস্সাযিতত্তং উসূযা উসূযনা উসূযিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ইস্সা’’.
(খ) তত্থ কতমং মচ্ছরিযং? পঞ্চ মচ্ছরিযানি – আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং. যং এৰরূপং মচ্ছেরং মচ্ছরাযনা মচ্ছরাযিতত্তং ৰেৰিচ্ছং কদরিযং কটুকঞ্চুকতা অগ্গহিতত্তং [পগ্গহিতত্তং (সী. ক.) ধ. স. ১১২৭] চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মচ্ছরিযং’’.
(৪) মাযা চ সাঠেয্যঞ্চ
৮৯৪. (ক) তত্থ কতমা মাযা? ইধেকচ্চো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা তস্স পটিচ্ছাদনহেতুং পাপিকং ইচ্ছং পণিদহতি. ‘‘মা মং জঞ্ঞা’’তি ইচ্ছতি. ‘‘মা মং জঞ্ঞা’’তি সঙ্কপ্পেতি. ‘‘মা মং জঞ্ঞা’’তি ৰাচং ভাসতি. ‘‘মা ¶ মং জঞ্ঞা’’তি কাযেন পরক্কমতি. যা এৰরূপা মাযা মাযাৰিতা অচ্চাসরা ৰঞ্চনা নিকতি ৰিকিরণা পরিহরণা গূহনা পরিগূহনা ছাদনা পটিচ্ছাদনা অনুত্তানীকম্মং অনাৰিকম্মং ৰোচ্ছাদনা পাপকিরিযা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মাযা’’.
(খ) তত্থ কতমং সাঠেয্যং? ইধেকচ্চো সঠো ¶ হোতি পরিসঠো. যং তত্থ সঠং সঠতা সাঠেয্যং কক্করতা কক্করিযং [কক্খল়তা কক্খল়িযং (স্যা.)] পরিক্খত্ততা পারিক্খত্তিযং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সাঠেয্যং’’.
(৫) অৰিজ্জা চ ভৰতণ্হা চ
৮৯৫. (ক) তত্থ কতমা অৰিজ্জা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জা’’.
(খ) তত্থ কতমা ভৰতণ্হা? যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো ভৰরাগো ভৰনন্দী ভৰতণ্হা ভৰসিনেহো ভৰপরিল়াহো ভৰমুচ্ছা ভৰজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰতণ্হা’’.
(৬) ভৰদিট্ঠি চ ৰিভৰদিট্ঠি চ
৮৯৬. (ক) তত্থ ¶ ¶ কতমা ভৰদিট্ঠি? ‘‘ভৰিস্সতি অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰদিট্ঠি’’.
(খ) তত্থ কতমা ৰিভৰদিট্ঠি? ‘‘ন ভৰিস্সতি অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ৰিভৰদিট্ঠি.
(৭) সস্সতদিট্ঠি চ উচ্ছেদদিট্ঠি চ
৮৯৭. (ক) তত্থ কতমা সস্সতদিট্ঠি? ‘‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সস্সতদিট্ঠি’’.
(খ) তত্থ কতমা উচ্ছেদদিট্ঠি? ‘‘উচ্ছিজ্জিস্সতি অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উচ্ছেদদিট্ঠি’’.
(৮) অন্তৰাদিট্ঠি চ অনন্তৰাদিট্ঠি চ
৮৯৮. (ক) তত্থ ¶ কতমা অন্তৰাদিট্ঠি? ‘‘অন্তৰা অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অন্তৰাদিট্ঠি’’.
(খ) তত্থ কতমা অনন্তৰাদিট্ঠি? ‘‘অনন্তৰা অত্তা চ লোকো চা’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনন্তৰাদিট্ঠি’’.
(৯) পুব্বন্তানুদিট্ঠি চ অপরন্তানুদিট্ঠি চ
৮৯৯. (ক) তত্থ কতমা পুব্বন্তানুদিট্ঠি? পুব্বন্তং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পুব্বন্তানুদিট্ঠি’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমা অপরন্তানুদিট্ঠি? অপরন্তং আরব্ভ যা উপ্পজ্জতি দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপরন্তানুদিট্ঠি’’.
(১০) অহিরিকঞ্চ অনোত্তপ্পঞ্চ
৯০০. (ক) তত্থ কতমং অহিরিকং? যং ন হিরীযতি হিরিযিতব্বেন, ন হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অহিরিকং’’.
(খ) তত্থ কতমং অনোত্তপ্পং? যং ন ওত্তপ্পতি ওত্তপ্পিতব্বেন ন ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অনোত্তপ্পং’’.
(১১) দোৰচস্সতা চ পাপমিত্ততা চ
৯০১. (ক) তত্থ কতমা দোৰচস্সতা? সহধম্মিকে ৰুচ্চমানে দোৰচস্সাযং দোৰচস্সিযং দোৰচস্সতা ৰিপ্পটিকুলগ্গাহিতা ৰিপচ্চনীকসাততা অনাদরিযং অনাদরতা অগারৰতা অপ্পতিস্সৰতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দোৰচস্সতা’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা, যা তেসং সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি সম্পৰঙ্কতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পাপমিত্ততা’’.
(১২) অনজ্জৰো চ অমদ্দৰো চ
৯০২. (ক) তত্থ কতমো অনজ্জৰো? যো অনজ্জৰো অনজ্জৰতা জিম্হতা ৰঙ্কতা কুটিলতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অনজ্জৰো’’.
(খ) তত্থ কতমো অমদ্দৰো ¶ ? যা অমুদুতা অমদ্দৰতা কক্খল়িযং ফারুসিযং কক্খল়তা কঠিনতা [কথিনতা (স্যা. ক.)] উজুচিত্ততা অমুদুতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অমদ্দৰো’’.
(১৩) অক্খন্তি চ অসোরচ্চঞ্চ
৯০৩. (ক) তত্থ ¶ ¶ কতমা অক্খন্তি? যা অক্খন্তি অক্খমনতা অনধিৰাসনতা চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অক্খন্তি’’.
(খ) তত্থ কতমং অসোরচ্চং? কাযিকো ৰীতিক্কমো ৰাচসিকো ৰীতিক্কমো কাযিকৰাচসিকো ৰীতিক্কমো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অসোরচ্চং’’. সব্বম্পি দুস্সীল্যং অসোরচ্চং.
(১৪) অসাখল্যঞ্চ অপ্পটিসন্থারো চ
৯০৪. (ক) তত্থ কতমং অসাখল্যং? যা সা ৰাচা কণ্ডকা কক্কসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা অসমাধিসংৰত্তনিকা তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি. যা তত্থ অসণ্হৰাচতা অসখিলৰাচতা ফরুসৰাচতা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অসাখল্যং’’.
(খ) তত্থ কতমো অপ্পটিসন্থারো [অপ্পটিসন্ধারো (ক.)]? দ্ৰে পটিসন্থারা – আমিসপটিসন্থারো চ ধম্মপটিসন্থারো চ. ইধেকচ্চো অপ্পটিসন্থারকো হোতি আমিসপটিসন্থারেন ৰা ধম্মপটিসন্থারেন ৰা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপ্পটিসন্থারো’’.
(১৫) ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা চ ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা চ
৯০৫. (ক) তত্থ কতমা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা? ইধেকচ্চো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… ¶ জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ¶ ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি ¶ . যা ইমেসং ছন্নং ইন্দ্রিযানং অগুত্তি অগোপনা অনারক্খো অসংৰরো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা’’.
(খ) তত্থ কতমা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা? ইধেকচ্চো অপ্পটিসঙ্খা অযোনিসো আহারং আহারেতি দৰায মদায মণ্ডনায ৰিভূসনায. যা তত্থ অসন্তুট্ঠিতা অমত্তঞ্ঞুতা অপ্পটিসঙ্খা ভোজনে – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা.’’
(১৬) মুট্ঠস্সচ্চঞ্চ অসম্পজঞ্ঞঞ্চ
৯০৬. (ক) তত্থ কতমং মুট্ঠস্সচ্চং? যা অস্সতি অননুস্সতি অপ্পটিস্সতি অস্সতি অস্সরণতা অধারণতা পিলাপনতা সম্মুসনতা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মুট্ঠস্সচ্চং’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমং অসম্পজঞ্ঞং? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অসম্পজঞ্ঞং’’.
(১৭) সীলৰিপত্তি চ দিট্ঠিৰিপত্তি চ
৯০৭. (ক) তত্থ কতমা সীলৰিপত্তি? যো কাযিকো ৰীতিক্কমো ৰাচসিকো ৰীতিক্কমো কাযিকৰাচসিকো ৰীতিক্কমো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সীলৰিপত্তি’’. সব্বম্পি দুস্সীল্যং সীলৰিপত্তি.
(খ) তত্থ কতমা দিট্ঠিৰিপত্তি? ‘‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো ¶ – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দিট্ঠিৰিপত্তি’’. সব্বাপি মিচ্ছাদিট্ঠি দিট্ঠিৰিপত্তি.
(১৮) অজ্ঝত্তসংযোজনঞ্চ বহিদ্ধাসংযোজনঞ্চ
৯০৮. (ক) তত্থ ¶ কতমং অজ্ঝত্তসংযোজনং? পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি – অজ্ঝত্তসংযোজনং. (খ) পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি – বহিদ্ধাসংযোজনং.
দুকং.
৩. তিকনিদ্দেসো
(১) তীণি অকুসলমূলানি
৯০৯. তত্থ ¶ কতমানি তীণি অকুসলমূলানি? লোভো, দোসো, মোহো.
(ক) তত্থ কতমো লোভো? যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দিরাগো চিত্তস্স সারাগো ইচ্ছা মুচ্ছা অজ্ঝোসানং গেধো পরিগেধো সঙ্গো পঙ্কো এজা মাযা জনিকা সঞ্জননী সিব্বিনী জালিনী সরিতা ৰিসত্তিকা সোতং ৰিসটা [ৰিসদা (সী. ক.) ধ. স. ১১৪১] আযূহনী [আযূহিনী (ক.)] দুতিযা পণিধি ভৰনেত্তি ৰনং ৰনথো সন্থৰো [সন্ধৰো (ক.)] সিনেহো অপেক্খা পটিবন্ধু আসা আসীসনা আসীসিতত্তং [আসিংসনা আসিংসিতত্তং (সী. স্যা.)] রূপাসা সদ্দাসা গন্ধাসা রসাসা ফোট্ঠব্বাসা লাভাসা ধনাসা পুত্তাসা জীৰিতাসা জপ্পা অভিজপ্পা জপ্পনা জপ্পিতত্তং লোলুপ্পং লোলুপ্পাযনা লোলুপ্পাযিতত্তং পুচ্ছঞ্জিকতা সাধুকম্যতা অধম্মরাগো ৰিসমলোভো নিকন্তি নিকামনা ¶ পত্থনা পিহনা সম্পত্থনা কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা রূপতণ্হা অরূপতণ্হা নিরোধতণ্হা সদ্দতণ্হা রূপতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা ওঘো যোগো গন্থো উপাদানং আৰরণং নীৰরণং ছদনং বন্ধনং উপক্কিলেসো ¶ অনুসযো পরিযুট্ঠানং লতা ৰেৰিচ্ছং দুক্খমূলং দুক্খনিদানং দুক্খপ্পভৰো মারপাসো মারবল়িসং মারৰিসযো তণ্হানদী তণ্হাজালং তণ্হাগদ্দুলং তণ্হাসমুদ্দো অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘লোভো’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমো দোসো? ‘‘অনত্থং মে অচরী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অনত্থং মে চরতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অনত্থং মে চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি’’…পে… অনত্থং চরতি…পে… ‘‘অনত্থং চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি’’…পে… অত্থং চরতি…পে… ‘‘অত্থং চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি, অট্ঠানে ৰা পন আঘাতো জাযতি. যো এৰরূপো চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো পটিঘং পটিৰিরোধো কোপো পকোপো সম্পকোপো দোসো পদোসো সম্পদোসো চিত্তস্স ব্যাপত্তি মনোপদোসো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো দুস্সনা দুস্সিতত্তং ¶ ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ব্যাপজ্জিতত্তং ৰিরোধো পটিৰিরোধো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দোসো’’.
(গ) তত্থ কতমো মোহো? দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তে অঞ্ঞাণং, অপরন্তে অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তাপরন্তে অঞ্ঞাণং, ইদপ্পচ্চযতা পটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু অঞ্ঞাণং, যং এৰরূপং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মোহো’’. ইমানি তীণি অকুসলমূলানি.
(২) তযো অকুসলৰিতক্কা
৯১০. তত্থ ¶ কতমে তযো অকুসলৰিতক্কা? কামৰিতক্কো, ব্যাপাদৰিতক্কো, ৰিহিংসাৰিতক্কো.
(ক) তত্থ কতমো কামৰিতক্কো? কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামৰিতক্কো’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমো ব্যাপাদৰিতক্কো? ব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদৰিতক্কো’’.
(গ) তত্থ ¶ কতমো ৰিহিংসাৰিতক্কো? ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহিংসাৰিতক্কো’’. ইমে তযো অকুসলৰিতক্কা.
(৩) তিস্সো অকুসলসঞ্ঞা
৯১১. তত্থ কতমা তিস্সো অকুসলসঞ্ঞা? কামসঞ্ঞা, ব্যাপাদসঞ্ঞা, ৰিহিংসাসঞ্ঞা.
(ক) তত্থ কতমা কামসঞ্ঞা? কামপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামসঞ্ঞা’’.
(খ) তত্থ কতমা ব্যাপাদসঞ্ঞা? ব্যাপাদপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদসঞ্ঞা’’.
(গ) তত্থ কতমা ৰিহিংসাসঞ্ঞা? ৰিহিংসাপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহিংসাসঞ্ঞা’’. ইমা তিস্সো অকুসলসঞ্ঞা.
(৪) তিস্সো অকুসলধাতুযো
৯১২. তত্থ কতমা তিস্সো অকুসলধাতুযো? কামধাতু, ব্যাপাদধাতু, ৰিহিংসাধাতু.
তত্থ ¶ কতমা কামধাতু? কামৰিতক্কো কামধাতু. ব্যাপাদৰিতক্কো ব্যাপাদধাতু. ৰিহিংসাৰিতক্কো ৰিহিংসাধাতু.
(ক) তত্থ কতমো কামৰিতক্কো? কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামৰিতক্কো’’.
(খ) তত্থ কতমো ব্যাপাদৰিতক্কো ¶ ? ব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্যাপাদৰিতক্কো’’.
(গ) তত্থ ¶ কতমো ৰিহিংসাৰিতক্কো? ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহিংসাৰিতক্কো’’. ইমা তিস্সো অকুসলধাতুযো.
(৫) তীণি দুচ্চরিতানি
৯১৩. তত্থ কতমানি তীণি দুচ্চরিতানি? কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং, মনোদুচ্চরিতং.
(ক) তত্থ কতমং কাযদুচ্চরিতং? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কাযদুচ্চরিতং’’.
(খ) তত্থ কতমং ৰচীদুচ্চরিতং? মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘ৰচীদুচ্চরিতং’’.
(গ) তত্থ কতমং মনোদুচ্চরিতং? অভিজ্ঝা ¶ , ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মনোদুচ্চরিতং’’.
(ক-গ) তত্থ কতমং কাযদুচ্চরিতং? অকুসলং কাযকম্মং কাযদুচ্চরিতং, অকুসলং ৰচীকম্মং ৰচীদুচ্চরিতং, অকুসলং মনোকম্মং মনোদুচ্চরিতং.
তত্থ কতমং অকুসলং কাযকম্মং? অকুসলা কাযসঞ্চেতনা অকুসলং কাযকম্মং, অকুসলা ৰচীসঞ্চেতনা অকুসলং ৰচীকম্মং, অকুসলা মনোসঞ্চেতনা অকুসলং মনোকম্মং. ইমানি তীণি দুচ্চরিতানি.
(৬) তযো আসৰা
৯১৪. তত্থ কতমে তযো আসৰা? কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো.
(ক) তত্থ কতমো কামাসৰো? যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা ¶ কামসিনেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামাসৰো’’.
(খ) তত্থ ¶ কতমো ভৰাসৰো? যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো…পে… ভৰজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰাসৰো’’.
(গ) তত্থ কতমো অৰিজ্জাসৰো? দুক্খে অঞ্ঞাণং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী ¶ মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাসৰো’’. ইমে তযো আসৰা.
(৭) তীণি সংযোজনানি
৯১৫. তত্থ কতমানি তীণি সংযোজনানি? সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো.
(ক) তত্থ কতমা সক্কাযদিট্ঠি? ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং. ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং…পে… সঙ্খারে…পে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সক্কাযদিট্ঠি’’.
(খ) তত্থ কতমা ৰিচিকিচ্ছা? সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, সঙ্ঘে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, পুব্বন্তে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, অপরন্তে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি, পুব্বন্তাপরন্তে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি ¶ , ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি. যা এৰরূপা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং থম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিচিকিচ্ছা’’.
(গ) তত্থ ¶ কতমো সীলব্বতপরামাসো? ‘‘ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণানং সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধি সীলব্বতেন সুদ্ধী’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সীলব্বতপরামাসো’’. ইমানি তীণি ¶ সংযোজনানি.
(৮) তিস্সো তণ্হা
৯১৬. তত্থ কতমা তিস্সো তণ্হা? কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা.
তত্থ কতমা ভৰতণ্হা? ভৰদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰতণ্হা’’.
তত্থ ¶ কতমা ৰিভৰতণ্হা? উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিভৰতণ্হা’’. অৰসেসা তণ্হা কামতণ্হা.
তত্থ কতমা কামতণ্হা? কামধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামতণ্হা’’.
( ) [(তত্থ কতমা ভৰতণ্হা)] রূপধাতুঅরূপধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰতণ্হা’’.
( ) [(তত্থ কতমা ৰিভৰতণ্হা) (?)] উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিভৰতণ্হা’’. ইমা তিস্সো তণ্হা.
(৯) অপরাপি তিস্সো তণ্হা
৯১৭. তত্থ ¶ কতমা অপরাপি তিস্সো তণ্হা? কামতণ্হা, রূপতণ্হা, অরূপতণ্হা.
(ক) তত্থ কতমা কামতণ্হা? কামধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামতণ্হা’’.
(খ) তত্থ ¶ ¶ কতমা রূপতণ্হা? রূপধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘রূপতণ্হা’’.
(গ) তত্থ কতমা অরূপতণ্হা? অরূপধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরূপতণ্হা’’. ইমা তিস্সো তণ্হা.
(১০) অপরাপি তিস্সো তণ্হা
৯১৮. তত্থ কতমা অপরাপি তিস্সো তণ্হা? রূপতণ্হা, অরূপতণ্হা, নিরোধতণ্হা.
(ক) তত্থ কতমা রূপতণ্হা? রূপধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘রূপতণ্হা’’.
(খ) তত্থ কতমা অরূপতণ্হা? অরূপধাতুপটিসংযুত্তো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরূপতণ্হা’’.
(গ) তত্থ কতমা নিরোধতণ্হা? উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নিরোধতণ্হা’’. ইমা তিস্সো তণ্হা.
(১১) তিস্সো এসনা
৯১৯. তত্থ ¶ কতমা তিস্সো এসনা? কামেসনা, ভৰেসনা, ব্রহ্মচরিযেসনা.
(ক) তত্থ কতমা কামেসনা? যো কামেসু কামচ্ছন্দো…পে… কামজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামেসনা’’.
(খ) তত্থ কতমা ভৰেসনা? যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো…পে… ভৰজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰেসনা’’.
(গ) তত্থ ¶ কতমা ব্রহ্মচরিযেসনা? ‘‘সস্সতো লোকো’’তি ৰা, ‘‘অসস্সতো লোকো’’তি – ৰা…পে… ‘‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্রহ্মচরিযেসনা’’.
(ক) তত্থ কতমা কামেসনা, কামরাগো, তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামেসনা’’.
(খ) তত্থ কতমা ভৰেসনা, ভৰরাগো তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰেসনা’’.
(গ) তত্থ কতমা ব্রহ্মচরিযেসনা, অন্তগ্গাহিকা ¶ দিট্ঠি তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ব্রহ্মচরিযেসনা’’. ইমা তিস্সো এসনা.
(১২) তিস্সো ৰিধা
৯২০. তত্থ ¶ কতমা তিস্সো ৰিধা? ‘‘সেয্যোহমস্মী’’তি ৰিধা, ‘‘সদিসোহমস্মী’’তি ৰিধা, ‘‘হীনোহমস্মী’’তি ৰিধা – ইমা তিস্সো ৰিধা.
(১৩) তীণি ভযানি
৯২১. তত্থ কতমানি তীণি ভযানি? জাতিভযং, জরাভযং, মরণভযং.
(ক) তত্থ কতমং জাতিভযং? জাতিং পটিচ্চ ভযং ভযানকং ছম্ভিতত্তং লোমহংসো চেতসো উত্রাসো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জাতিভযং’’.
(খ) তত্থ কতমং জরাভযং? জরং পটিচ্চ ভযং ভযানকং ছম্ভিতত্তং লোমহংসো চেতসো উত্রাসো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘জরাভযং’’.
(গ) তত্থ ¶ ¶ কতমং মরণভযং? মরণং পটিচ্চ ভযং ভযানকং ছম্ভিতত্তং লোমহংসো চেতসো উত্রাসো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মরণভযং’’. ইমানি তীণি ভযানি.
(১৪) তীণি তমানি
৯২২. তত্থ কতমানি তীণি তমানি? অতীতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, অনাগতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি – ইমানি তীণি তমানি.
(১৫) তীণি তিত্থাযতনানি
৯২৩. তত্থ কতমানি তীণি তিত্থাযতনানি? ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠী – ‘‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বে কতহেতূ’’তি; ইধ পনেকচ্চো সমণো ¶ ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠী – ‘‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং ইস্সরনিম্মানহেতূ’’তি; ইধ পনেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠী – ‘‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ¶ ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং অহেতু অপ্পচ্চযা’’তি – ইমানি তীণি তিত্থাযতনানি.
(১৬) তযো কিঞ্চনা
৯২৪. তত্থ কতমে তযো কিঞ্চনা [কতমানি তীণি কিঞ্চনানি (?) দী. নি. ৩.৩০৫]? রাগো কিঞ্চনং, দোসো কিঞ্চনং, মোহো কিঞ্চনং – ইমে তযো কিঞ্চনা.
(১৭) তীণি অঙ্গণানি
তত্থ কতমানি তীণি অঙ্গণানি? রাগো অঙ্গণং, দোসো অঙ্গণং, মোহো অঙ্গণং – ইমানি তীণি অঙ্গণানি.
(১৮) তীণি মলানি
তত্থ ¶ কতমানি তীণি মলানি? রাগো মলং, দোসো মলং, মোহো মলং – ইমানি তীণি মলানি.
(১৯) তীণি ৰিসমানি
তত্থ কতমানি তীণি ৰিসমানি? রাগো ৰিসমং, দোসো ৰিসমং, মোহো ৰিসমং – ইমানি তীণি ৰিসমানি.
(২০) অপরানিপি তীণি ৰিসমানি
তত্থ কতমানি অপরানিপি তীণি ৰিসমানি? কাযৰিসমং, ৰচীৰিসমং, মনোৰিসমং – ইমানি তীণি ৰিসমানি.
(২১) তযো অগ্গী
তত্থ ¶ কতমে তযো অগ্গী? রাগগ্গি, দোসগ্গি, মোহগ্গি – ইমে তযো অগ্গী.
(২২) তযো কসাৰা
তত্থ কতমে তযো কসাৰা? রাগকসাৰো, দোসকসাৰো, মোহকসাৰো – ইমে তযো কসাৰা.
(২৩) অপরেপি তযো কসাৰা
তত্থ কতমে অপরেপি তযো কসাৰা? কাযকসাৰো, ৰচীকসাৰো, মনোকসাৰো – ইমে তযো কসাৰা.
(২৪. ক) অস্সাদদিট্ঠি
৯২৫. তত্থ ¶ কতমা অস্সাদদিট্ঠি? ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ¶ ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠী – ‘‘নত্থি কামেসু দোসো’’তি. সো কামেসু পাতব্যতং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘অস্সাদদিট্ঠি’’.
(খ) অত্তানুদিট্ঠি
তত্থ কতমা অত্তানুদিট্ঠি? ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং. ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং…পে… সঙ্খারে…পে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অত্তানুদিট্ঠি’’.
(গ) মিচ্ছাদিট্ঠি
তত্থ ¶ কতমা মিচ্ছাদিট্ঠি? ‘‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’তি – যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি’’. সস্সতদিট্ঠি অস্সাদদিট্ঠি, সক্কাযদিট্ঠি অত্তানুদিট্ঠি, উচ্ছেদদিট্ঠি মিচ্ছাদিট্ঠি.
(২৫. ক) অরতি
৯২৬. তত্থ কতমা অরতি? পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমণা উক্কণ্ঠিতা পরিতস্সিতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরতি’’.
(খ) ৰিহেসা
তত্থ ¶ কতমা ৰিহেসা? ইধেকচ্চো পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা রজ্জুযা ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন সত্তে ৰিহেঠেতি, যা এৰরূপা হেঠনা ৰিহেঠনা ¶ হিংসনা ৰিহিংসনা রোসনা ৰিরোসনা পরূপঘাতো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ৰিহেসা’’.
(গ) অধম্মচরিযা
তত্থ ¶ কতমা অধম্মচরিযা? কাযেন অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা, ৰাচায অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা, মনসা অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অধম্মচরিযা’’.
(২৬. ক) দোৰচস্সতা
৯২৭. তত্থ কতমা দোৰচস্সতা? সহধম্মিকে ৰুচ্চমানে দোৰচস্সাযং দোৰচস্সিযং দোৰচস্সতা ৰিপ্পটিকুলগ্গাহিতা ৰিপচ্চনীকসাততা অনাদরিযং অনাদরতা অগারৰতা অপ্পতিস্সৰতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দোৰচস্সতা’’.
(খ) পাপমিত্ততা
তত্থ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা, যা তেসং সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি তংসম্পৰঙ্কতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পাপমিত্ততা’’.
(গ) নানত্তসঞ্ঞা
তত্থ কতমা নানত্তসঞ্ঞা? কামসঞ্ঞা, ব্যাপাদসঞ্ঞা, ৰিহিংসাসঞ্ঞা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘নানত্তসঞ্ঞা’’. সব্বাপি অকুসলা সঞ্ঞা নানত্তসঞ্ঞা.
(২৭. ক) উদ্ধচ্চং
৯২৮. তত্থ ¶ কতমং উদ্ধচ্চং? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভন্তত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চং’’.
(খ) কোসজ্জং
তত্থ কতমং কোসজ্জং? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ¶ ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো – ইদং ৰুচ্চতি ¶ ‘‘কোসজ্জং’’.
(গ) পমাদো
তত্থ কতমো পমাদো? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো, যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পমাদো’’.
(২৮. ক) অসন্তুট্ঠিতা
৯২৯. তত্থ ¶ কতমা অসন্তুট্ঠিতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা অসন্তুট্ঠিতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসন্তুট্ঠিতা’’.
(খ) অসম্পজঞ্ঞতা
তত্থ ¶ কতমা অসম্পজঞ্ঞতা? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসম্পজঞ্ঞতা’’.
(গ) মহিচ্ছতা
তত্থ কতমা মহিচ্ছতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা মহিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘মহিচ্ছতা’’.
(২৯. ক) অহিরিকং
৯৩০. তত্থ কতমং অহিরিকং? যং ন হিরীযতি হিরীযিতব্বেন, ন হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অহিরিকং’’.
(খ) অনোত্তপ্পং
তত্থ কতমং অনোত্তপ্পং? যং ন ওত্তপ্পতি ওত্তপ্পিতব্বেন, ন ¶ ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অনোত্তপ্পং’’.
(গ) পমাদো
তত্থ কতমো পমাদো? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং ¶ কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো, যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পমাদো’’.
(৩০. ক) অনাদরিযং
৯৩১. তত্থ ¶ কতমং অনাদরিযং? যং অনাদরিযং অনাদরতা অগারৰতা অপ্পতিস্সৰতা অনদ্দা অনদ্দাযনা অনদ্দাযিতত্তং [অনাদা অনাদাযনা অনাদাযিতত্তং (স্যা.)] অসীল্যং অচিত্তীকারো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অনাদরিযং’’.
(খ) দোৰচস্সতা
তত্থ কতমা দোৰচস্সতা? সহধম্মিকে ৰুচ্চমানে দোৰচস্সাযং দোৰচস্সিযং দোৰচস্সতা ৰিপ্পটিকুলগ্গাহিতা ৰিপচ্চনীকসাততা অনাদরিযং ¶ অনাদরতা অগারৰতা অপ্পতিস্সৰতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দোৰচস্সতা’’.
(গ) পাপমিত্ততা
তত্থ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা, যা তেসং সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা পটিসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি তংসম্পৰঙ্কতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘পাপমিত্ততা’’.
(৩১. ক) অস্সদ্ধিযং
৯৩২. তত্থ কতমং অস্সদ্ধিযং? ইধেকচ্চো অস্সদ্ধো হোতি, ন সদ্দহতি বুদ্ধং ৰা ধম্মং ৰা সঙ্ঘং ৰা, যং এৰরূপং অস্সদ্ধিযং অস্সদ্দহনা অনোকপ্পনা অনভিপ্পসাদো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অস্সদ্ধিযং’’.
(খ) অৰদঞ্ঞুতা
তত্থ ¶ কতমা অৰদঞ্ঞুতা? পঞ্চ মচ্ছরিযানি – আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং. যং এৰরূপং মচ্ছেরং মচ্ছরাযনা মচ্ছরাযিতত্তং ৰেৰিচ্ছং কদরিযং কটুকঞ্চুকতা অগ্গহিতত্তং চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰদঞ্ঞুতা’’.
(গ) কোসজ্জং
তত্থ ¶ কতমং কোসজ্জং? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো, ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ধম্মানং, ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা ¶ নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কোসজ্জং’’.
(৩২. ক) উদ্ধচ্চং
৯৩৩. তত্থ কতমং উদ্ধচ্চং? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভৰন্তত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘উদ্ধচ্চং’’.
(খ) অসংৰরো
তত্থ কতমো অসংৰরো? ইধেকচ্চো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ¶ ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ¶ ন পটিপজ্জতি, ন রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসংৰরো’’.
(গ) দুস্সীল্যং
তত্থ কতমং দুস্সীল্যং? কাযিকো ৰীতিক্কমো, ৰাচসিকো ৰীতিক্কমো, কাযিকৰাচসিকো ৰীতিক্কমো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দুস্সীল্যং’’.
(৩৩. ক) অরিযানং অদস্সনকম্যতা
৯৩৪. তত্থ ¶ কতমা অরিযানং অদস্সনকম্যতা? তত্থ কতমে অরিযা? অরিযা ৰুচ্চন্তি বুদ্ধা চ বুদ্ধসাৰকা চ. যা ইমেসং অরিযানং অদস্সনকম্যতা অদট্ঠুকম্যতা অসমেতুকম্যতা অসমাগন্তুকম্যতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরিযানং অদস্সনকম্যতা’’.
(খ) সদ্ধম্মং অসোতুকম্যতা
তত্থ কতমা সদ্ধম্মং অসোতুকম্যতা? তত্থ কতমো সদ্ধম্মো? চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদ্ধম্মো’’. যা ইমস্স সদ্ধম্মস্স অসোতুকম্যতা অসৰনকম্যতা অনুগ্গহেতুকম্যতা অধারেতুকম্যতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘সদ্ধম্মং অসোতুকম্যতা’’.
(গ) উপারম্ভচিত্ততা
তত্থ কতমা উপারম্ভচিত্ততা? তত্থ ¶ কতমো উপারম্ভো? যো উপারম্ভো অনুপারম্ভো উপারম্ভনা অনুপারম্ভনা অনুপারম্ভিতত্তং উঞ্ঞা অৰঞ্ঞা পরিভৰো রন্ধগৰেসিতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘উপারম্ভচিত্ততা’’.
(৩৪. ক) মুট্ঠস্সচ্চং
৯৩৫. তত্থ কতমং মুট্ঠস্সচ্চং? যা অস্সতি অননুস্সতি অপ্পটিস্সতি অস্সতি অস্সরণতা অধারণতা পিলাপনতা সম্মুসনতা – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘মুট্ঠস্সচ্চং’’.
(খ) অসম্পজঞ্ঞং
তত্থ কতমং অসম্পজঞ্ঞং? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং ¶ …পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অসম্পজঞ্ঞং’’.
(গ) চেতসো ৰিক্খেপো
তত্থ ¶ কতমো চেতসো ৰিক্খেপো? যং চিত্তস্স উদ্ধচ্চং অৰূপসমো চেতসো ৰিক্খেপো ভন্তত্তং চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি ‘‘চেতসো ৰিক্খেপো’’.
(৩৫. ক) অযোনিসো মনসিকারো
৯৩৬. তত্থ কতমো অযোনিসো মনসিকারো? অনিচ্চে ‘‘নিচ্চ’’ন্তি অযোনিসো মনসিকারো, দুক্খে ‘‘সুখ’’ন্তি অযোনিসো মনসিকারো, অনত্তনি ‘‘অত্তা’’তি অযোনিসো মনসিকারো, অসুভে ¶ ‘‘সুভ’’ন্তি অযোনিসো মনসিকারো, সচ্চৰিপ্পটিকুলেন ৰা চিত্তস্স আৰট্টনা অনাৰট্টনা আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অযোনিসো মনসিকারো’’.
(খ) কুম্মগ্গসেৰনা
তত্থ কতমা কুম্মগ্গসেৰনা? তত্থ কতমো কুম্মগ্গো? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুম্মগ্গো’’. যা ইমস্স কুম্মগ্গস্স সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি তংসম্পৰঙ্কতা – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুম্মগ্গসেৰনা’’.
(গ) চেতসো চ লীনত্তং
তত্থ কতমং চেতসো চ লীনত্তং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা থিযিতত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘চেতসো চ লীনত্তং’’.
তিকং.
৪. চতুক্কনিদ্দেসো
(১) চত্তারো আসৰা
৯৩৭. তত্থ ¶ কতমে চত্তারো আসৰা? কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো.
(ক) কামাসৰো
তত্থ কতমো কামাসৰো? যো ¶ কামেসু কামচ্ছন্দো ¶ কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামসিনেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘কামাসৰো’’.
(খ) ভৰাসৰো
তত্থ কতমো ভৰাসৰো? যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো…পে… ভৰজ্ঝোসানং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘ভৰাসৰো’’.
(গ) দিট্ঠাসৰো
তত্থ কতমো দিট্ঠাসৰো? ‘‘সস্সতো লোকো’’তি ৰা, ‘‘অসস্সতো লোকো’’তি ৰা, ‘‘অন্তৰা লোকো’’তি ৰা, ‘‘অনন্তৰা লোকো’’তি ৰা, ‘‘তং জীৰং তং সরীর’’ন্তি ৰা, ‘‘অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীর’’ন্তি ৰা, ‘‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ‘‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ‘‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা, ‘‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’’তি ৰা. যা এৰরূপা দিট্ঠি ¶ দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘দিট্ঠাসৰো’’. সব্বাপি মিচ্ছাদিট্ঠি দিট্ঠাসৰো.
(ঘ) অৰিজ্জাসৰো
তত্থ কতমো অৰিজ্জাসৰো? দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং ¶ , দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তে অঞ্ঞাণং, অপরন্তে অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তাপরন্তে অঞ্ঞাণং, ইদপ্পচ্চযতা পটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু অঞ্ঞাণং. যং এৰরূপং অঞ্ঞাণং অদস্সনং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অৰিজ্জাসৰো’’. ইমে চত্তারো আসৰা.
(২-৫) চত্তারো গন্থাদী
৯৩৮. তত্থ কতমে চত্তারো গন্থা ¶ …পে… ¶ চত্তারো ওঘা…পে… চত্তারো যোগা…পে… চত্তারি উপাদানানি? কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং.
(ক) কামুপাদানং
তত্থ কতমং কামুপাদানং? যো কামেসু কামচ্ছন্দো…পে… কামজ্ঝোসানং – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘কামুপাদানং’’.
(খ) দিট্ঠুপাদানং
তত্থ কতমং দিট্ঠুপাদানং? ‘‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’’তি. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘দিট্ঠুপাদানং’’. ঠপেত্ৰা সীলব্বতুপাদানঞ্চ অত্তৰাদুপাদানঞ্চ সব্বাপি মিচ্ছাদিট্ঠি দিট্ঠুপাদানং.
(গ) সীলব্বতুপাদানং
তত্থ কতমং সীলব্বতুপাদানং? ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণানং সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধি সীলব্বতেন সুদ্ধীতি. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘সীলব্বতুপাদানং’’.
(ঘ) অত্তৰাদুপাদানং
তত্থ ¶ কতমং অত্তৰাদুপাদানং? ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং ¶ অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং. ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং…পে… সঙ্খারে…পে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং…পে… ৰিপরিযাসগ্গাহো – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অত্তৰাদুপাদানং’’. ইমানি চত্তারি উপাদানানি.
(৬) চত্তারো তণ্হুপ্পাদা
৯৩৯. তত্থ ¶ কতমে চত্তারো তণ্হুপ্পাদা? চীৰরহেতু ৰা ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, পিণ্ডপাতহেতু ৰা ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, সেনাসনহেতু ৰা ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, ইতিভৰাভৰহেতু ৰা ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি – ইমে চত্তারো তণ্হুপ্পাদা.
(৭) চত্তারি অগতিগমনানি
তত্থ কতমানি চত্তারি অগতিগমনানি? ছন্দাগতিং ¶ গচ্ছতি, দোসাগতিং গচ্ছতি, মোহাগতিং গচ্ছতি, ভযাগতিং গচ্ছতি. যা এৰরূপা অগতি অগতিগমনং ছন্দগমনং ৰগ্গগমনং ৰারিগমনং – ইমানি চত্তারি অগতিগমনানি.
(৮) চত্তারো ৰিপরিযাসা
তত্থ ¶ কতমে চত্তারো ৰিপরিযাসা? অনিচ্চে ‘‘নিচ্চ’’ন্তি সঞ্ঞাৰিপরিযাসো চিত্তৰিপরিযাসো দিট্ঠিৰিপরিযাসো, দুক্খে ‘‘সুখ’’ন্তি সঞ্ঞাৰিপরিযাসো চিত্তৰিপরিযাসো দিট্ঠিৰিপরিযাসো, অনত্তনি ‘‘অত্তা’’তি সঞ্ঞাৰিপরিযাসো চিত্তৰিপরিযাসো দিট্ঠিৰিপরিযাসো, অসুভে ‘‘সুভ’’ন্তি সঞ্ঞাৰিপরিযাসো চিত্তৰিপরিযাসো দিট্ঠিৰিপরিযাসো – ইমে চত্তারো ৰিপরিযাসা.
(৯) চত্তারো অনরিযৰোহারা
তত্থ ¶ কতমে চত্তারো অনরিযৰোহারা? অদিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, অস্সুতে সুতৰাদিতা, অমুতে মুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা – ইমে চত্তারো অনরিযৰোহারা.
(১০) অপরেপি চত্তারো অনরিযৰোহারা
তত্থ কতমে অপরেপি চত্তারো অনরিযৰোহারা? দিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, সুতে অস্সুতৰাদিতা, মুতে অমুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা – ইমে চত্তারো অনরিযৰোহারা.
(১১) চত্তারি দুচ্চরিতানি
তত্থ কতমানি চত্তারি দুচ্চরিতানি? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো – ইমানি চত্তারি দুচ্চরিতানি.
(১২) অপরানিপি চত্তারি দুচ্চরিতানি
তত্থ কতমানি অপরানিপি চত্তারি দুচ্চরিতানি? মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো – ইমানি চত্তারি দুচ্চরিতানি.
(১৩) চত্তারি ভযানি
তত্থ কতমানি চত্তারি ভযানি? জাতিভযং, জরাভযং, ব্যাধিভযং, মরণভযং – ইমানি চত্তারি ভযানি.
(১৪) অপরানিপি চত্তারি ভযানি
তত্থ ¶ কতমানি অপরানিপি চত্তারি ভযানি? রাজভযং, চোরভযং, অগ্গিভযং, উদকভযং – ইমানি চত্তারি ভযানি.
তত্থ ¶ কতমানি অপরানিপি চত্তারি ভযানি? ঊমিভযং, কুম্ভীলভযং [কুম্ভীরভযং, কুম্ভীল়ভযং (?) (কুম্ভ + ঈর + অ = ভয)], আৰট্টভযং, সুসুকাভযং – ইমানি চত্তারি ভযানি.
তত্থ কতমানি অপরানিপি চত্তারি ভযানি? অত্তানুৰাদভযং, পরানুৰাদভযং, দণ্ডভযং, দুগ্গতিভযং – ইমানি চত্তারি ভযানি.
(১৫) চতস্সো দিট্ঠিযো
তত্থ ¶ কতমা চতস্সো দিট্ঠিযো? ‘‘সযঙ্কতং সুখদুক্খ’’ন্তি সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘পরঙ্কতং সুখদুক্খ’’ন্তি সচ্চতো থেততো দিট্ঠি ¶ উপ্পজ্জতি, ‘‘সযঙ্কতঞ্চ পরঙ্কতঞ্চ সুখদুক্খ’’ন্তি সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘অসযঙ্কারং অপরঙ্কারং অধিচ্চসমুপ্পন্নং সুখদুক্খ’’ন্তি সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি – ইমা চতস্সো দিট্ঠিযো.
চতুক্কং.
৫. পঞ্চকনিদ্দেসো
(১) পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি
৯৪০. তত্থ কতমানি পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি? সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো, কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো – ইমানি পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি.
(২) পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি
তত্থ কতমানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি? রূপরাগো, অরূপরাগো, মানো, উদ্ধচ্চং, অৰিজ্জা – ইমানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি.
(৩) পঞ্চ মচ্ছরিযানি
তত্থ ¶ কতমানি পঞ্চ মচ্ছরিযানি? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমানি পঞ্চ মচ্ছরিযানি.
(৪) পঞ্চ সঙ্গা
তত্থ কতমে পঞ্চ সঙ্গা? রাগসঙ্গো, দোসসঙ্গো, মোহসঙ্গো, মানসঙ্গো, দিট্ঠিসঙ্গো – ইমে পঞ্চ সঙ্গা.
(৫) পঞ্চ সল্লা
তত্থ কতমে পঞ্চ সল্লা? রাগসল্লং, দোসসল্লং, মোহসল্লং, মানসল্লং, দিট্ঠিসল্লং – ইমে পঞ্চ সল্লা.
(৬) পঞ্চ চেতোখিলা
৯৪১. তত্থ কতমে পঞ্চ চেতোখিলা? সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ¶ ন সম্পসীদতি, ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, সঙ্ঘে ¶ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো – ইমে পঞ্চ চেতোখিলা.
(৭) পঞ্চ চেতসো ৰিনিবন্ধা
তত্থ কতমে পঞ্চ চেতসো ৰিনিবন্ধা? কামে অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো; কাযে অৰীতরাগো হোতি… রূপে অৰীতরাগো হোতি… যাৰদত্থং ¶ উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি; অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ¶ ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’’তি – ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা.
(৮) পঞ্চ নীৰরণানি
তত্থ কতমানি পঞ্চ নীৰরণানি? কামচ্ছন্দনীৰরণং, ব্যাপাদনীৰরণং, থিনমিদ্ধনীৰরণং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং, ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং – ইমানি পঞ্চ নীৰরণানি.
(৯) পঞ্চ কম্মানি আনন্তরিকানি
তত্থ কতমানি পঞ্চ কম্মানি আনন্তরিকানি? মাতা জীৰিতা ৰোরোপিতা হোতি, পিতা জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, অরহন্তো জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, দুট্ঠেন চিত্তেন তথাগতস্স লোহিতং উপ্পাদিতং হোতি ¶ , সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি – ইমানি পঞ্চ কম্মানি আনন্তরিকানি.
(১০) পঞ্চ দিট্ঠিযো
তত্থ কতমা পঞ্চ দিট্ঠিযো? ‘‘সঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘‘অসঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি ইত্থেকে অভিৰদন্তি, সতো ৰা পন সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞাপেন্তি, দিট্ঠধম্মনিব্বানং ৰা পনেকে অভিৰদন্তি – ইমা পঞ্চ দিট্ঠিযো.
(১১) পঞ্চ ৰেরা
৯৪২. তত্থ কতমে পঞ্চ ৰেরা? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা – ইমে পঞ্চ ৰেরা.
(১২) পঞ্চ ব্যসনা
তত্থ ¶ ¶ কতমে পঞ্চ ব্যসনা? ঞাতিব্যসনং, ভোগব্যসনং, রোগব্যসনং, সীলব্যসনং, দিট্ঠিব্যসনং – ইমে পঞ্চ ব্যসনা.
(১৩) পঞ্চ অক্খন্তিযা আদীনৰা
তত্থ কতমে পঞ্চ অক্খন্তিযা আদীনৰা? বহুনো জনস্স অপ্পিযো হোতি অমনাপো, ৰেরবহুলো চ হোতি, ৰজ্জবহুলো চ, সম্মূল়্হো কালঙ্করোতি, কাযস্স ভেদা ¶ পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি – ইমে পঞ্চ অক্খন্তিযা আদীনৰা.
(১৪) পঞ্চ ভযানি
তত্থ কতমানি পঞ্চ ভযানি? আজীৰকভযং, অসিলোকভযং, পরিসসারজ্জভযং, মরণভযং, দুগ্গতিভযং – ইমানি পঞ্চ ভযানি.
(১৫) পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা
৯৪৩. তত্থ কতমে পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা?
(ক) ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠি [এৰংদিট্ঠি (স্যা.)] – ‘‘যতো খো, ভো ¶ , অযং অত্তা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতো সমঙ্গীভূতো পরিচারেতি, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞপেন্তি.
(খ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি নেসো নত্থীতি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতি. তং কিস্স হেতু? কামা হি, ভো, অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা. তেসং ৰিপরিণামঞ্ঞথাভাৰা উপ্পজ্জন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা. যতো খো, ভো, অযং অত্তা ¶ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞপেন্তি.
(গ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. নেসো নত্থীতি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতি. তং কিস্স হেতু? যদেৰ তত্থ ৰিতক্কিতং ৰিচারিতং এতেন এতং ওল়ারিকং অক্খাযতি. যতো খো, ভো, অযং অত্তা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞপেন্তি.
(ঘ) তমঞ্ঞো ¶ এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. নেসো নত্থীতি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো ¶ হোতি. তং কিস্স হেতু? যদেৰ তত্থ পীতিগতং চেতসো উপ্পিলাৰিতং, এতেন এতং ওল়ারিকং অক্খাযতি. যতো খো, ভো, অযং অত্তা পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো ¶ হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞপেন্তি.
(ঙ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. নেসো নত্থীতি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতি. তং কিস্স হেতু? যদেৰ তত্থ সুখপীতি চেতসো আভোগো, এতেন এতং ওল়ারিকং অক্খাযতি. যতো খো, ভো, অযং অত্তা সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞপেন্তি. ইমে পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা.
পঞ্চকং.
৬. ছক্কনিদ্দেসো
(১) ছ ৰিৰাদমূলানি
৯৪৪. তত্থ ¶ কতমানি ছ ৰিৰাদমূলানি? কোধো, মক্খো, ইস্সা, সাঠেয্যং, পাপিচ্ছতা, সন্দিট্ঠিপরামাসিতা – ইমানি ছ ৰিৰাদমূলানি.
(২) ছ ছন্দরাগা
তত্থ কতমে ছ ছন্দরাগা? ছন্দরাগা গেহসিতা ধম্মা. মনাপিযেসু রূপেসু গেহসিতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো, মনাপিযেসু সদ্দেসু…পে… মনাপিযেসু গন্ধেসু…পে… মনাপিযেসু রসেসু…পে… মনাপিযেসু ফোট্ঠব্বেসু…পে… মনাপিযেসু ধম্মেসু গেহসিতো রাগো ¶ সারাগো চিত্তস্স সারাগো – ইমে ছ ছন্দরাগা.
(৩) ছ ৰিরোধৰত্থূনি
তত্থ কতমানি ছ ৰিরোধৰত্থূনি? অমনাপিযেসু রূপেসু চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স, অমনাপিযেসু সদ্দেসু…পে… অমনাপিযেসু গন্ধেসু…পে… অমনাপিযেসু রসেসু…পে… অমনাপিযেসু ফোট্ঠব্বেসু…পে… অমনাপিযেসু ধম্মেসু চিত্তস্স ¶ আঘাতো পটিঘাতো চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স – ইমানি ছ ৰিরোধৰত্থূনি.
(৪) ছ তণ্হাকাযা
তত্থ কতমে ছ তণ্হাকাযা? রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা – ইমে ছ তণ্হাকাযা.
(৫) ছ অগারৰা
৯৪৫. তত্থ ¶ ¶ কতমে ছ অগারৰা? সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খায অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, অপ্পমাদে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, পটিসন্থারে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো – ইমে ছ অগারৰা.
(৬) ছ পরিহানিযা ধম্মা
তত্থ কতমে ছ পরিহানিযা ধম্মা? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, সঙ্গণিকারামতা, সংসগ্গারামতা, পপঞ্চারামতা – ইমে ছ পরিহানিযা ধম্মা.
(৭) অপরেপি ছ পরিহানিযা ধম্মা
৯৪৬. তত্থ কতমে অপরেপি ছ পরিহানিযা ধম্মা? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, সঙ্গণিকারামতা, দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা – ইমে ছ পরিহানিযা ধম্মা.
(৮) ছ সোমনস্সুপৰিচারা
তত্থ ¶ কতমে ছ সোমনস্সুপৰিচারা? চক্খুনা রূপং দিস্ৰা সোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি, সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায সোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি – ইমে ছ সোমনস্সুপৰিচারা.
(৯) ছ দোমনস্সুপৰিচারা
তত্থ কতমে ছ দোমনস্সুপৰিচারা? চক্খুনা রূপং দিস্ৰা দোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি, সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা ¶ …পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায দোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি – ইমে ছ দোমনস্সুপৰিচারা.
(১০) ছ উপেক্খুপৰিচারা
তত্থ কতমে ছ উপেক্খুপৰিচারা? চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপেক্খাট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি, সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায উপেক্খাট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি – ইমে ছ উপেক্খুপৰিচারা.
(১১) ছ গেহসিতানি সোমনস্সানি
৯৪৭. তত্থ ¶ কতমানি ছ গেহসিতানি সোমনস্সানি? মনাপিযেসু রূপেসু গেহসিতং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা, মনাপিযেসু সদ্দেসু…পে… মনাপিযেসু গন্ধেসু…পে… মনাপিযেসু রসেসু…পে… মনাপিযেসু ফোট্ঠব্বেসু…পে… মনাপিযেসু ধম্মেসু গেহসিতং চেতসিকং সাতং চেতসিকং সুখং ¶ চেতোসম্ফস্সজং সাতং সুখং ¶ ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা সাতা সুখা ৰেদনা – ইমানি ছ গেহসিতানি সোমনস্সানি.
(১২) ছ গেহসিতানি দোমনস্সানি
তত্থ কতমানি ছ গেহসিতানি দোমনস্সানি? অমনাপিযেসু রূপেসু গেহসিতং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা, অমনাপিযেসু সদ্দেসু…পে… অমনাপিযেসু গন্ধেসু…পে… অমনাপিযেসু রসেসু…পে… অমনাপিযেসু ফোট্ঠব্বেসু…পে… অমনাপিযেসু ধম্মেসু গেহসিতং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা – ইমানি ছ গেহসিতানি দোমনস্সানি.
(১৩) ছ গেহসিতা উপেক্খা
তত্থ ¶ কতমা ছ গেহসিতা উপেক্খা? উপেক্খাট্ঠানিযেসু রূপেসু গেহসিতং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা, উপেক্খাট্ঠানিযেসু সদ্দেসু…পে… উপেক্খাট্ঠানিযেসু গন্ধেসু…পে… উপেক্খাট্ঠানিযেসু রসেসু…পে… উপেক্খাট্ঠানিযেসু ফোট্ঠব্বেসু…পে… উপেক্খাট্ঠানিযেসু ধম্মেসু গেহসিতং চেতসিকং নেৰ সাতং নাসাতং চেতোসম্ফস্সজং অদুক্খমসুখং ৰেদযিতং চেতোসম্ফস্সজা অদুক্খমসুখা ৰেদনা – ইমা ছ গেহসিতা উপেক্খা.
(১৪) ছ দিট্ঠিযো
৯৪৮. তত্থ কতমা ছ দিট্ঠিযো? ‘‘অত্থি মে অত্তা’’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘নত্থি মে অত্তা’’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘অত্তনা ৰা অত্তানং সঞ্জানামী’’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘অত্তনা ৰা অনত্তানং সঞ্জানামী’’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ‘‘অনত্তনা ৰা অত্তানং সঞ্জানামী’’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; অথ ৰা পনস্স ¶ এৰংদিট্ঠি হোতি – ‘‘সো মে অযং অত্তা ৰদো ৰেদেয্যো তত্র তত্র দীঘরত্তং কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকং পচ্চনুভোতি. ন সো জাতো নাহোসি, ন সো জাতো ন ভৰিস্সতি, নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো’’তি ৰা পনস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি. ইমা ছ দিট্ঠিযো.
ছক্কং.
৭. সত্তকনিদ্দেসো
(১) সত্তানুসযা
৯৪৯. তত্থ ¶ কতমে সত্তানুসযা? কামরাগানুসযো, পটিঘানুসযো, মানানুসযো, দিট্ঠানুসযো, ৰিচিকিচ্ছানুসযো, ভৰরাগানুসযো, অৰিজ্জানুসযো – ইমে সত্ত অনুসযা.
(২) সত্ত সংযোজনানি
তত্থ ¶ কতমানি সত্ত সংযোজনানি? কামরাগসংযোজনং, পটিঘসংযোজনং, মানসংযোজনং, দিট্ঠিসংযোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং, ভৰরাগসংযোজনং, অৰিজ্জাসংযোজনং – ইমানি সত্ত সংযোজনানি.
(৩) সত্ত পরিযুট্ঠানানি
তত্থ কতমানি সত্ত পরিযুট্ঠানানি? কামরাগপরিযুট্ঠানং, পটিঘপরিযুট্ঠানং, মানপরিযুট্ঠানং, দিট্ঠিপরিযুট্ঠানং, ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠানং, ভৰরাগপরিযুট্ঠানং, অৰিজ্জাপরিযুট্ঠানং – ইমানি সত্ত পরিযুট্ঠানানি.
(৪) সত্ত অসদ্ধম্মা
৯৫০. তত্থ কতমে সত্ত অসদ্ধম্মা? অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতী ¶ হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি – ইমে সত্ত অসদ্ধম্মা.
(৫) সত্ত দুচ্চরিতানি
তত্থ কতমানি সত্ত দুচ্চরিতানি? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো – ইমানি সত্ত দুচ্চরিতানি.
(৬) সত্ত মানা
তত্থ কতমে সত্ত মানা? মানো, অতিমানো, মানাতিমানো, ওমানো, অধিমানো, অস্মিমানো, মিচ্ছামানো – ইমে সত্ত মানা.
(৭) সত্ত দিট্ঠিযো
৯৫১. (ক) তত্থ ¶ কতমা সত্ত দিট্ঠিযো? ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠি – ‘‘যতো খো, ভো, অযং অত্তা রূপী ¶ চাতুমহাভূতিকো [চাতুম্মহাভূতিকো (সী. স্যা.)] মাতাপেত্তিকসম্ভৰো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো ভো, অযং অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি.
(খ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো ভো অঞ্ঞো অত্তা দিব্বো রূপী কামাৰচরো কবল়ীকারভক্খো. তং ¶ ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা সম্মাসমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং ¶ পঞ্ঞপেন্তি.
(গ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো, ভো, অঞ্ঞো অত্তা দিব্বো রূপী মনোমযো সব্বঙ্গপচ্চঙ্গী অহীনিন্দ্রিযো. তং ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি.
(ঘ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো, ভো, অঞ্ঞো অত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা অনন্তো আকাসোতি আকাসানঞ্চাযতনূপগো. তং ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ¶ ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি.
(ঙ) তমঞ্ঞো ¶ এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো, ভো, অঞ্ঞো অত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগো. তং ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি.
(চ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো, ভো, এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো, ভো, অঞ্ঞো অত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগো. তং ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং ¶ জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি.
(ছ) তমঞ্ঞো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো পন এসো অত্তা যং ত্ৰং ৰদেসি. ‘নেসো নত্থী’তি ৰদামি. নো চ খো, ভো, অযং অত্তা এত্তাৰতা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতি. অত্থি খো, ভো, অঞ্ঞো অত্তা সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগো. তং ত্ৰং ন জানাসি ন পস্সসি. তমহং জানামি পস্সামি. সো খো, ভো, অত্তা যতো কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি ন হোতি পরং মরণা, এত্তাৰতা খো, ভো, অযং ¶ অত্তা সম্মা সমুচ্ছিন্নো হোতী’’তি. ইত্থেকে সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি. ইমা সত্ত দিট্ঠিযো.
সত্তকং.
৮. অট্ঠকনিদ্দেসো
(১) অট্ঠ কিলেসৰত্থূনি
৯৫২. তত্থ ¶ কতমানি অট্ঠ কিলেসৰত্থূনি? লোভো, দোসো, মোহো, মানো, দিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, থিনং, উদ্ধচ্চং – ইমানি অট্ঠ কিলেসৰত্থূনি.
(২) অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি
৯৫৩. তত্থ ¶ কতমানি অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি?
(ক) ইধ ভিক্খুনা কম্মং কাতব্বং হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘‘কম্মং খো মে কাতব্বং ভৰিস্সতি. কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং পঠমং কুসীতৰত্থু.
(খ) পুন চপরং ভিক্খুনা কম্মং কতং হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহং খো কম্মং অকাসিং. কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলন্তো. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং দুতিযং কুসীতৰত্থু.
(গ) পুন চপরং ভিক্খুনা মগ্গো গন্তব্বো হোতি. তস্স এৰং ¶ হোতি – ‘‘মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি. মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং ততিযং কুসীতৰত্থু.
(ঘ) পুন চপরং ভিক্খুনা ¶ মগ্গো গতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহং খো মগ্গং অগমাসিং. মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলন্তো. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি ¶ ; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং চতুত্থং কুসীতৰত্থু.
(ঙ) পুন চপরং ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো ন লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং. তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং. তস্স মে কাযো কিলন্তো অকম্মঞ্ঞো. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং পঞ্চমং কুসীতৰত্থু.
(চ) পুন চপরং ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং. তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ¶ ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং. তস্স মে কাযো কিলন্তো অকম্মঞ্ঞো মাসাচিতং মঞ্ঞে. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং ছট্ঠং কুসীতৰত্থু.
(ছ) পুন চপরং ভিক্খুনো উপ্পন্নো হোতি অপ্পমত্তকো আবাধো. তস্স এৰং হোতি – ‘‘উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো. অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতুং ¶ . হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং সত্তমং কুসীতৰত্থু.
(জ) পুন চপরং ভিক্খু গিলানা ৰুট্ঠিতো [গিলানৰুট্ঠিতো (সদ্দনীভি) অ. নি. ৬.১৬ পাল়িযা টীকা পস্সিতব্বা] হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা. তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা. তস্স মে কাযো দুব্বলো অকম্মঞ্ঞো. হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি. সো নিপজ্জতি; ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং অট্ঠমং কুসীতৰত্থু. ইমানি অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি.
(৩) অট্ঠসু লোকধম্মেসু চিত্তস্স পটিঘাতো
৯৫৪. তত্থ ¶ ¶ কতমেসু অট্ঠসু লোকধম্মেসু চিত্তস্স পটিঘাতো? লাভে সারাগো, অলাভে পটিৰিরোধো, যসে সারাগো, অযসে পটিৰিরোধো, পসংসায সারাগো, নিন্দায পটিৰিরোধো, সুখে সারাগো, দুক্খে পটিৰিরোধো – ইমেসু অট্ঠসু লোকধম্মেসু চিত্তস্স পটিঘাতো.
(৪) অট্ঠঅনরিযৰোহারা
৯৫৫. তত্থ কতমে অট্ঠ অনরিযৰোহারা? অদিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, অস্সুতে সুতৰাদিতা, অমুতে মুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা, দিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, সুতে অস্সুতৰাদিতা, মুতে অমুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা – ইমে অট্ঠ অনরিযৰোহারা.
(৫) অট্ঠ মিচ্ছত্তা
৯৫৬. তত্থ কতমে অট্ঠ মিচ্ছত্তা? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি – ইমে অট্ঠ মিচ্ছত্তা.
(৬) অট্ঠ পুরিসদোসা
৯৫৭. তত্থ ¶ ¶ কতমে অট্ঠ পুরিসদোসা? (ক) ইধ ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো [চোদিযমানো (সী. স্যা.) অ. নি. ৮.১৪] ‘‘ন সরামি ন সরামী’’তি অস্সতিযাৰ নিব্বেঠেতি. অযং পঠমো পুরিসদোসো.
(খ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো চোদকংযেৰ পটিপ্ফরতি – ‘‘কিং নু খো তুয্হং বালস্স অব্যত্তস্স ভণিতেন! ত্ৰম্পি নাম মং ভণিতব্বং মঞ্ঞসী’’তি! অযং দুতিযো পুরিসদোসো.
(গ) পুন ¶ চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো চোদকংযেৰ [চোদকস্সেৰ (স্যা.) অ. নি. ৮.১৪] পচ্চারোপেতি – ‘‘ত্ৰম্পি খোসি ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো. ত্ৰং তাৰ পঠমং পটিকরোহী’’তি. অযং ততিযো পুরিসদোসো.
(ঘ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো অঞ্ঞেনাঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. অযং চতুত্থো পুরিসদোসো.
(ঙ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ¶ ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো সঙ্ঘমজ্ঝে বাহাৰিক্খেপকং ভণতি. অযং পঞ্চমো পুরিসদোসো.
(চ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো অনাদিযিত্ৰা সঙ্ঘং, অনাদিযিত্ৰা চোদকং, সাপত্তিকোৰ [আপত্তিকোৰ (ক.) অ. নি. ৮.১৪] যেনকামং পক্কমতি. অযং ছট্ঠো পুরিসদোসো.
(ছ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো ‘‘নেৰাহং আপন্নোম্হি, ন পনাহং অনাপন্নোম্হী’’তি তুণ্হীভূতো সঙ্ঘং ৰিহেসেতি. অযং ¶ সত্তমো পুরিসদোসো.
(জ) পুন চপরং ভিক্খূ ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. সো ভিক্খু ভিক্খূহি আপত্তিযা চোদিযমানো এৰমাহ – ‘‘কিং নু খো তুম্হে আযস্মন্তো অতিবাল়্হং ¶ মযি ব্যাৰটা. ইদানাহং সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’তি. সো সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ইদানি খো তুম্হে আযস্মন্তো অত্তমনা হোথা’’তি. অযং অট্ঠমো পুরিসদোসো. ইমে অট্ঠ পুরিসদোসা.
(৭) অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা
৯৫৮. তত্থ কতমে অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা? ‘‘রূপী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – অসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; অরূপী অত্তা…পে… রূপী চ অরূপী চ…পে… নেৰরূপীনারূপী…পে… ‘‘অন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – অসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অনন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – অসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অন্তৰা ¶ চ অনন্তৰা চ অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – অসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘নেৰন্তৰা নানন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – অসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি. ইমে অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা.
(৮) অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা
৯৫৯. তত্থ কতমে অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা? ‘‘রূপী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি ¶ – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি ¶ নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অরূপী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘রূপী চ অরূপী চ অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘নেৰরূপীনারূপী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অনন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘অন্তৰা চ অনন্তৰা চ অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি; ‘‘নেৰন্তৰা নানন্তৰা অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি – নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি নং পঞ্ঞপেন্তি. ইমে অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা.
অট্ঠকং.
৯. নৰকনিদ্দেসো
(১) নৰ আঘাতৰত্থূনি
৯৬০. তত্থ কতমানি নৰ আঘাতৰত্থূনি? ‘‘অনত্থং মে অচরী’’তি আঘাতো জাযতি ¶ ; ‘‘অনত্থং মে চরতী’’তি আঘাতো জাযতি; ‘‘অনত্থং ¶ মে চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি; ‘‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি’’…পে… অনত্থং চরতি…পে… অনত্থং চরিস্সতীতি আঘাতো জাযতি; অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি…পে… অত্থং চরতি…পে… অত্থং চরিস্সতীতি আঘাতো জাযতি. ইমানি নৰ আঘাতৰত্থূনি.
(২) নৰ পুরিসমলানি
৯৬১. তত্থ কতমানি নৰ পুরিসমলানি? কোধো, মক্খো, ইস্সা, মচ্ছরিযং, মাযা, সাঠেয্যং, মুসাৰাদো, পাপিচ্ছতা, মিচ্ছাদিট্ঠি – ইমানি নৰ পুরিসমলানি.
(৩) নৰৰিধা মানা
৯৬২. তত্থ ¶ কতমে নৰৰিধা মানা? ‘‘সেয্যস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সেয্যস্স ¶ সদিসোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সেয্যস্স হীনোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সদিসস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সদিসস্স সদিসোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘সদিসস্স হীনোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘হীনস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘হীনস্স সদিসোহমস্মী’’তি মানো, ‘‘হীনস্স হীনোহমস্মী’’তি মানো – ইমে নৰৰিধা মানা.
(৪) নৰ তণ্হামূলকা ধম্মা
৯৬৩. তত্থ কতমে নৰ তণ্হামূলকা ধম্মা? তণ্হং পটিচ্চ পরিযেসনা, পরিযেসনং পটিচ্চ লাভো, লাভং পটিচ্চ ৰিনিচ্ছযো, ৰিনিচ্ছযং পটিচ্চ ছন্দরাগো, ছন্দরাগং পটিচ্চ অজ্ঝোসানং, অজ্ঝোসানং পটিচ্চ পরিগ্গহো, পরিগ্গহং পটিচ্চ মচ্ছরিযং, মচ্ছরিযং পটিচ্চ আরক্খো, আরক্খাধিকরণং দণ্ডাদান-সত্থাদান-কলহ-ৰিগ্গহৰিৰাদ-তুৰংতুৰং-পেসুঞ্ঞ-মুসাৰাদা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি – ইমে নৰ তণ্হামূলকা ধম্মা.
(৫) নৰ ইঞ্জিতানি
৯৬৪. তত্থ কতমানি নৰ ইঞ্জিতানি? ‘‘অস্মী’’তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘অহমস্মী’’তি ইঞ্জিতমেতং ¶ , ‘‘অযমহমস্মী’’তি ইঞ্জিতমেতং ‘‘ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘রূপী ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘অরূপী ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘সঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘অসঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং, ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি ইঞ্জিতমেতং – ইমানি নৰ ইঞ্জিতানি.
(৬-৯) নৰ মঞ্ঞিতাদীনি
৯৬৫. তত্থ কতমানি নৰ মঞ্ঞিতানি… নৰ ফন্দিতানি… নৰ পপঞ্চিতানি… নৰ সঙ্খতানি? ‘‘অস্মী’’তি সঙ্খতমেতং, ‘‘অহমস্মী’’তি সঙ্খতমেতং ¶ , ‘‘অযমহমস্মী’’তি সঙ্খতমেতং, ‘‘ভৰিস্স’’ন্তি ¶ সঙ্খতমেতং, ‘‘রূপী ভৰিস্স’’ন্তি সঙ্খতমেতং, ‘‘অরূপী ভৰিস্স’’ন্তি সঙ্খতমেতং, ‘‘সঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি সঙ্খতমেতং ¶ , ‘‘অসঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি সঙ্খতমেতং, ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্স’’ন্তি সঙ্খতমেতং – ইমানি নৰ সঙ্খতানি.
নৰকং.
১০. দসকনিদ্দেসো
(১) দস কিলেসৰত্থূনি
৯৬৬. তত্থ কতমানি দস কিলেসৰত্থূনি? লোভো, দোসো, মোহো, মানো, দিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, থিনং, উদ্ধচ্চং, অহিরিকং, অনোত্তপ্পং – ইমানি দস কিলেসৰত্থূনি.
(২) দস আঘাতৰত্থূনি
৯৬৭. তত্থ কতমানি দস আঘাতৰত্থূনি? ‘‘অনত্থং মে অচরী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অনত্থং মে চরতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘অনত্থং মে চরিস্সতী’’তি আঘাতো জাযতি, ‘‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি’’…পে… অনত্থং চরতি…পে… অনত্থং চরিস্সতীতি ¶ আঘাতো জাযতি, অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি…পে… অত্থং চরতি…পে… অত্থং চরিস্সতীতি আঘাতো জাযতি, অট্ঠানে ৰা পন আঘাতো জাযতি – ইমানি দস আঘাতৰত্থূনি.
(৩) দস অকুসলকম্মপথা
৯৬৮. তত্থ কতমে দস অকুসলকম্মপথা? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো, অভিজ্ঝা, ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি – ইমে দস অকুসলকম্মপথা.
(৪) দস সংযোজনানি
৯৬৯. তত্থ কতমানি দস সংযোজনানি? কামরাগসংযোজনং, পটিঘসংযোজনং ¶ , মানসংযোজনং, দিট্ঠিসংযোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং, সীলব্বতপরামাসসংযোজনং, ভৰরাগসংযোজনং, ইস্সাসংযোজনং, মচ্ছরিযসংযোজনং, অৰিজ্জাসংযোজনং – ইমানি দস সংযোজনানি.
(৫) দস মিচ্ছত্তা
৯৭০. তত্থ কতমে দস মিচ্ছত্তা? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি ¶ , মিচ্ছাঞাণং, মিচ্ছাৰিমুত্তি – ইমে দস মিচ্ছত্তা.
(৬) দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি
৯৭১. তত্থ কতমা দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি? নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি ¶ পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা [সমগ্গতা (ক.)] সম্মা পটিপন্না ¶ যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি – অযং দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি.
(৭) দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি
৯৭২. তত্থ কতমা দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি? সস্সতো লোকোতি ৰা, অসস্সতো লোকোতি ৰা, অন্তৰা লোকোতি ৰা, অনন্তৰা লোকোতি ৰা, তং জীৰং তং সরীরন্তি ৰা, অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরন্তি ৰা, হোতি তথাগতো পরং মরণাতি ৰা, ন হোতি তথাগতো পরং মরণাতি ৰা, হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণাতি ৰা, নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণাতি ৰা – অযং দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি.
দসকং.
১১. তণ্হাৰিচরিতনিদ্দেসো
(১) অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায
৯৭৩. তত্থ ¶ কতমানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায? অস্মীতি হোতি, ইত্থস্মীতি হোতি, এৰস্মীতি হোতি, অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি, ভৰিস্সন্তি হোতি, ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি, এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি, অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি, অসস্মীতি হোতি, সাতস্মীতি হোতি, সিযন্তি হোতি, ইত্থং সিযন্তি হোতি, এৰং সিযন্তি হোতি, অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি, অপাহং ¶ সিযন্তি হোতি, অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি, অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি, অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
৯৭৪. কথঞ্চ অস্মীতি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং [অনৰকারী (সী. ক.)] করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অস্মীতি ছন্দং পটিলভতি, অস্মীতি মানং পটিলভতি ¶ , অস্মীতি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইত্থস্মীতি ৰা এৰস্মীতি ৰা অঞ্ঞথাস্মীতি ৰা.
(২) কথঞ্চ ¶ ইত্থস্মীতি হোতি? খত্তিযোস্মীতি ৰা, ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা, ৰেস্সোস্মীতি ৰা, সুদ্দোস্মীতি ৰা, গহট্ঠোস্মীতি ৰা, পব্বজিতোস্মীতি ৰা, দেৰোস্মীতি ৰা, মনুস্সোস্মীতি ৰা, রূপীস্মীতি ৰা, অরূপীস্মীতি ৰা, সঞ্ঞীস্মীতি ৰা, অসঞ্ঞীস্মীতি ৰা, নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং ইত্থস্মীতি হোতি.
(৩) কথঞ্চ এৰস্মীতি হোতি? পরপুগ্গলং [পরং পুগ্গলং (স্যা.)] উপনিধায যথা সো খত্তিযো তথাহং খত্তিযোস্মীতি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো তথাহং ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা, যথা সো ৰেস্সো তথাহং ৰেস্সোস্মীতি ৰা যথা সো সুদ্দো তথাহং সুদ্দোস্মীতি ৰা, যথা সো গহট্ঠো তথাহং ¶ গহট্ঠোস্মীতি ৰা, যথা সো পব্বজিতো তথাহং পব্বজিতোস্মীতি ৰা, যথা সো দেৰো তথাহং দেৰোস্মীতি ৰা, যথা সো মনুস্সো তথাহং মনুস্সোস্মীতি ৰা, যথা সো রূপী তথাহং রূপীস্মীতি ৰা, যথা সো অরূপী তথাহং অরূপীস্মীতি ৰা, যথা সো সঞ্ঞী তথাহং সঞ্ঞীস্মীতি ৰা, যথা সো অসঞ্ঞী তথাহং অসঞ্ঞীস্মীতি ৰা, যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং এৰস্মীতি হোতি.
(৪) কথঞ্চ অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো নাহং তথা খত্তিযোস্মীতি ৰা যথা সো ব্রাহ্মণো নাহং তথা ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা, যথা সো ৰেস্সো নাহং তথা ৰেস্সোস্মীতি ৰা, যথা সো সুদ্দো নাহং তথা সুদ্দোস্মীতি ৰা, যথা সো গহট্ঠো নাহং তথা গহট্ঠোস্মীতি ৰা, যথা সো পব্বজিতো নাহং তথা পব্বজিতোস্মীতি ৰা, যথা সো দেৰো নাহং তথা দেৰোস্মীতি ৰা, যথা সো মনুস্সো নাহং তথা মনুস্সোস্মীতি ¶ ৰা, যথা সো রূপী নাহং তথা রূপীস্মীতি ৰা, যথা সো অরূপী নাহং তথা অরূপীস্মীতি ৰা, যথা সো সঞ্ঞী নাহং তথা সঞ্ঞীস্মীতি ৰা, যথা সো অসঞ্ঞী নাহং তথা অসঞ্ঞীস্মীতি ৰা, যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি.
(৫) কথঞ্চ ¶ ভৰিস্সন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং করিত্ৰা ¶ রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ভৰিস্সন্তি ছন্দং পটিলভতি, ভৰিস্সন্তি মানং পটিলভতি ¶ , ভৰিস্সন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইত্থং ভৰিস্সন্তি ৰা, এৰং ভৰিস্সন্তি ৰা, অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি ৰা.
(৬) কথঞ্চ ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি? খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা, ব্রাহ্মণো ভৰিস্সন্তি ৰা, ৰেস্সো ভৰিস্সন্তি ৰা, সুদ্দো ভৰিস্সন্তি ৰা, গহট্ঠো ভৰিস্সন্তি ৰা, পব্বজিতো ভৰিস্সন্তি ৰা, দেৰো ভৰিস্সন্তি ৰা, মনুস্সো ভৰিস্সন্তি ৰা, রূপী ভৰিস্সন্তি ৰা, অরূপী ভৰিস্সন্তি ৰা, সঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা, অসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা, নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৭) কথঞ্চ এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো তথাহং খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো তথাহং ব্রাহ্মণো ভৰিস্সন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৮) কথঞ্চ অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো নাহং তথা খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো নাহং তথা ব্রাহ্মণো ভৰিস্সন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৯) কথঞ্চ ¶ অসস্মীতি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং নিচ্চোস্মি ধুৰোস্মি সস্সতোস্মি অৰিপরিণামধম্মোস্মীতি – এৰং অসস্মীতি হোতি.
(১০) কথঞ্চ ¶ সাতস্মীতি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং উচ্ছিজ্জিস্সামি ৰিনস্সিস্সামি ন ভৰিস্সামীতি – এৰং সাতস্মীতি হোতি.
(১১) কথঞ্চ সিযন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং সিযন্তি ছন্দং পটিলভতি, সিযন্তি মানং পটিলভতি ¶ ¶ , সিযন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইত্থং সিযন্তি ৰা, এৰং সিযন্তি ৰা, অঞ্ঞথা সিযন্তি ৰা.
(১২) কথঞ্চ ইত্থং সিযন্তি হোতি? খত্তিযো সিযন্তি ৰা, ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা, ৰেস্সো সিযন্তি ৰা, সুদ্দো সিযন্তি ৰা, গহট্ঠো সিযন্তি ৰা, পব্বজিতো সিযন্তি ৰা, দেৰো সিযন্তি ৰা, মনুস্সো সিযন্তি ৰা, রূপী সিযন্তি ৰা, অরূপী সিযন্তি ৰা, সঞ্ঞী সিযন্তি ৰা, অসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা, নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইত্থং সিযন্তি হোতি.
(১৩) কথঞ্চ এৰং সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো তথাহং খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো তথাহং ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ¶ তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং এৰং সিযন্তি হোতি.
(১৪) কথঞ্চ অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো নাহং তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো নাহং তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
(১৫) কথঞ্চ অপাহং সিযন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অনৰকারিং করিত্ৰা রূপং… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অপাহং সিযন্তি ছন্দং পটিলভতি, অপাহং সিযন্তি মানং পটিলভতি, অপাহং সিযন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – অপাহং ইত্থং সিযন্তি ৰা, অপাহং এৰং সিযন্তি ৰা, অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি ৰা.
(১৬) কথঞ্চ অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি? অপাহং খত্তিযো সিযন্তি ৰা, অপাহং ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা, অপাহং ৰেস্সো সিযন্তি ৰা, অপাহং সুদ্দো সিযন্তি ৰা, অপাহং গহট্ঠো সিযন্তি ৰা, অপাহং পব্বজিতো সিযন্তি ¶ ৰা, অপাহং দেৰো সিযন্তি ৰা, অপাহং মনুস্সো সিযন্তি ৰা, অপাহং রূপী সিযন্তি ৰা, অপাহং অরূপী সিযন্তি ৰা, অপাহং সঞ্ঞী ¶ সিযন্তি ৰা, অপাহং অসঞ্ঞী সিযন্তি ¶ ৰা, অপাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি. (১৭) কথঞ্চ অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো অপাহং তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ¶ অপাহং তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী অপাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি.
(১৮) কথঞ্চ অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো অপাহং ন তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো অপাহং ন তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী অপাহং ন তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
ইমানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায.
(২) বাহিরস্স উপাদায
৯৭৫. তত্থ কতমানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি বাহিরস্স উপাদায? ইমিনা অস্মীতি হোতি, ইমিনা ইত্থস্মীতি হোতি, ইমিনা এৰস্মীতি হোতি, ইমিনা অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি, ইমিনা ভৰিস্সন্তি হোতি, ইমিনা ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি, ইমিনা এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি, ইমিনা অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি, ইমিনা অসস্মীতি হোতি, ইমিনা সাতস্মীতি হোতি, ইমিনা সিযন্তি হোতি, ইমিনা ইত্থং সিযন্তি হোতি, ইমিনা এৰং সিযন্তি হোতি, ইমিনা অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি, ইমিনা অপাহং সিযন্তি হোতি, ইমিনা অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি, ইমিনা অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি, ইমিনা অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
৯৭৬. (১) কথঞ্চ ¶ ইমিনা অস্মীতি হোতি? কঞ্চি ¶ ধম্মং অৰকারিং করিত্ৰা রূপং… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা অস্মীতি ছন্দং পটিলভতি ¶ , ইমিনা অস্মীতি মানং পটিলভতি, ইমিনা অস্মীতি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইমিনা ইত্থস্মীতি ৰা, ইমিনা এৰস্মীতি ৰা, ইমিনা অঞ্ঞথাস্মীতি ৰা.
(২) কথঞ্চ ¶ ইমিনা ইত্থস্মীতি হোতি? ইমিনা খত্তিযোস্মীতি ৰা, ইমিনা ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা, ইমিনা ৰেস্সোস্মীতি ৰা, ইমিনা সুদ্দোস্মীতি ৰা, ইমিনা গহট্ঠোস্মীতি ৰা, ইমিনা পব্বজিতোস্মীতি ৰা, ইমিনা দেৰোস্মীতি ৰা, ইমিনা মনুস্সোস্মীতি ৰা, ইমিনা রূপীস্মীতি ৰা, ইমিনা অরূপীস্মীতি ৰা, ইমিনা সঞ্ঞীস্মীতি ৰা, ইমিনা অসঞ্ঞীস্মীতি ৰা, ইমিনা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং ইমিনা ইত্থস্মীতি হোতি.
(৩) কথঞ্চ ইমিনা এৰস্মীতি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা তথাহং খত্তিযোস্মীতি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা তথাহং ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং ইমিনা এৰস্মীতি হোতি.
(৪) কথঞ্চ ইমিনা অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা নাহং তথা খত্তিযোস্মীতি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা নাহং তথা ব্রাহ্মণোস্মীতি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীস্মীতি ৰা – এৰং ইমিনা অঞ্ঞথাস্মীতি হোতি.
(৫) কথঞ্চ ¶ ইমিনা ভৰিস্সন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অৰকারিং করিত্ৰা রূপং… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা ভৰিস্সন্তি ছন্দং পটিলভতি, ইমিনা ভৰিস্সন্তি মানং পটিলভতি, ইমিনা ভৰিস্সন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইমিনা ইত্থং ভৰিস্সন্তি ৰা, ইমিনা এৰং ভৰিস্সন্তি ৰা, ইমিনা অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি ৰা.
(৬) কথঞ্চ ¶ ইমিনা ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি? ইমিনা খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা…পে… ¶ ইমিনা অরূপী ভৰিস্সন্তি ৰা, ইমিনা সঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা, ইমিনা অসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা, ইমিনা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং ইমিনা ইত্থং ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৭) কথঞ্চ ইমিনা এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা তথাহং খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা, যথা সো ¶ ব্রাহ্মণো ইমিনা তথাহং ব্রাহ্মণো ভৰিস্সন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং ইমিনা এৰং ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৮) কথঞ্চ ইমিনা অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায ¶ যথা সো খত্তিযো ইমিনা নাহং তথা খত্তিযো ভৰিস্সন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা নাহং তথা ব্রাহ্মণো ভৰিস্সন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ভৰিস্সন্তি ৰা – এৰং ইমিনা অঞ্ঞথা ভৰিস্সন্তি হোতি.
(৯) কথঞ্চ ইমিনা অসস্মীতি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অৰকারিং [অৰকারী (সী.)] করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা নিচ্চোস্মি ধুৰোস্মি সস্সতোস্মি অৰিপরিণামধম্মোস্মীতি – এৰং ইমিনা অসস্মীতি হোতি.
(১০) কথঞ্চ ইমিনা সাতস্মীতি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা উচ্ছিজ্জিস্সামি ৰিনস্সিস্সামি ন ভৰিস্সামীতি – এৰং ইমিনা সাতস্মীতি হোতি.
(১১) কথঞ্চ ইমিনা সিযন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা সিযন্তি ছন্দং পটিলভতি, ইমিনা সিযন্তি মানং পটিলভতি, ইমিনা সিযন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইমিনা ইত্থং সিযন্তি ৰা, ইমিনা এৰং সিযন্তি ৰা, ইমিনা অঞ্ঞথা সিযন্তি ৰা.
(১২) কথঞ্চ ¶ ইমিনা ইত্থং সিযন্তি হোতি? ইমিনা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, ইমিনা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা, ইমিনা ৰেস্সো সিযন্তি ৰা, ইমিনা সুদ্দো সিযন্তি ৰা, ইমিনা গহট্ঠো সিযন্তি ৰা, ইমিনা পব্বজিতো সিযন্তি ৰা, ইমিনা দেৰো সিযন্তি ৰা, ইমিনা মনুস্সো সিযন্তি ৰা, ইমিনা রূপী সিযন্তি ৰা, ইমিনা অরূপী সিযন্তি ৰা, ইমিনা ¶ সঞ্ঞী ¶ সিযন্তি ৰা, ইমিনা অসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা, ইমিনা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা ইত্থং সিযন্তি হোতি.
(১৩) কথঞ্চ ¶ ইমিনা এৰং সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা তথাহং খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা তথাহং ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা তথাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা এৰং সিযন্তি হোতি.
(১৪) কথঞ্চ ইমিনা অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা নাহং তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা নাহং তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা নাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
(১৫) কথঞ্চ ইমিনা অপাহং সিযন্তি হোতি? কঞ্চি ধম্মং অৰকারিং করিত্ৰা রূপং…পে… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং ইমিনা অপাহং সিযন্তি ছন্দং পটিলভতি, ইমিনা অপাহং সিযন্তি মানং পটিলভতি, ইমিনা অপাহং সিযন্তি দিট্ঠিং পটিলভতি. তস্মিং সতি ইমানি পপঞ্চিতানি হোন্তি – ইমিনা অপাহং ইত্থং সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং এৰং সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি ৰা.
(১৬) কথঞ্চ ইমিনা অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি? ইমিনা অপাহং খত্তিযো সিযন্তি ৰা, ইমিনা ¶ অপাহং ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং ৰেস্সো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং সুদ্দো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং গহট্ঠো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং পব্বজিতো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং দেৰো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং মনুস্সো সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং রূপী সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং অরূপী সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং সঞ্ঞী ¶ সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং অসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা, ইমিনা অপাহং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা অপাহং ইত্থং সিযন্তি হোতি.
(১৭) কথঞ্চ ইমিনা অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা অপাহং তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা অপাহং তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা অপাহং তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা অপাহং এৰং সিযন্তি হোতি.
(১৮) কথঞ্চ ¶ ইমিনা অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি? পরপুগ্গলং ¶ উপনিধায যথা সো খত্তিযো ইমিনা অপাহং ন তথা খত্তিযো সিযন্তি ৰা, যথা সো ব্রাহ্মণো ইমিনা অপাহং ন তথা ব্রাহ্মণো সিযন্তি ৰা…পে… যথা সো নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী ইমিনা অপাহং ন তথা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী সিযন্তি ৰা – এৰং ইমিনা অপাহং অঞ্ঞথা সিযন্তি হোতি.
ইমানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি বাহিরস্স উপাদায.
ইতি ইমানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায, ইমানি ¶ অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি বাহিরস্স উপাদায, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. ইতি এৰরূপানি অতীতানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, অনাগতানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, পচ্চুপ্পন্নানি ছত্তিংস তণ্হাৰিচরিতানি, তদেকজ্ঝং অভিসঞ্ঞূহিত্ৰা অভিসঙ্খিপিত্ৰা অট্ঠতণ্হাৰিচরিতসতং হোতি.
৯৭৭. তত্থ কতমানি দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি ব্রহ্মজালে ৰেয্যাকরণে ৰুত্তানি ভগৰতা? চত্তারো সস্সতৰাদা, চত্তারো একচ্চসস্সতিকা, চত্তারো অন্তানন্তিকা, চত্তারো অমরাৰিক্খেপিকা, দ্ৰে অধিচ্চসমুপ্পন্নিকা, সোল়স সঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা, সত্ত উচ্ছেদৰাদা, পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা – ইমানি দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি ব্রহ্মজালে ৰেয্যাকরণে ৰুত্তানি ভগৰতাতি.
খুদ্দকৰত্থুৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
১৮. ধম্মহদযৰিভঙ্গো
১. সব্বসঙ্গাহিকৰারো
৯৭৮. কতি ¶ ¶ ¶ খন্ধা, কতি আযতনানি, কতি ধাতুযো, কতি সচ্চানি, কতি ইন্দ্রিযানি, কতি হেতূ, কতি আহারা, কতি ফস্সা, কতি ৰেদনা, কতি সঞ্ঞা, কতি চেতনা, কতি চিত্তানি?
পঞ্চক্খন্ধা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, চত্তারি ¶ সচ্চানি, বাৰীসতিন্দ্রিযানি, নৰ হেতূ, চত্তারো আহারা, সত্ত ফস্সা, সত্ত ৰেদনা, সত্ত সঞ্ঞা, সত্ত চেতনা, সত্ত চিত্তানি.
৯৭৯. তত্থ কতমে পঞ্চক্খন্ধা? রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘পঞ্চক্খন্ধা’’.
৯৮০. তত্থ কতমানি দ্ৰাদসাযতনানি? চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘দ্ৰাদসাযতনানি’’.
৯৮১. তত্থ কতমা অট্ঠারস ধাতুযো? চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানধাতু ¶ , গন্ধধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু, ধম্মধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘অট্ঠারস ধাতুযো’’.
৯৮২. তত্থ কতমানি চত্তারি সচ্চানি? দুক্খসচ্চং, সমুদযসচ্চং, নিরোধসচ্চং, মগ্গসচ্চং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘চত্তারি সচ্চানি’’.
৯৮৩. তত্থ কতমানি বাৰীসতিন্দ্রিযানি? চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সুখিন্দ্রিযং, দুক্খিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, দোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং ¶ , সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘বাৰীসতিন্দ্রিযানি’’.
৯৮৪. তত্থ ¶ কতমে নৰ হেতূ? তযো কুসলহেতূ, তযো অকুসলহেতূ, তযো অব্যাকতহেতূ.
তত্থ কতমে তযো কুসলহেতূ? অলোভো কুসলহেতু, অদোসো কুসলহেতু, অমোহো কুসলহেতু – ইমে তযো কুসলহেতূ.
তত্থ কতমে তযো অকুসলহেতূ? লোভো অকুসলহেতু, দোসো অকুসলহেতু, মোহো অকুসলহেতু – ইমে তযো অকুসলহেতূ.
তত্থ কতমে তযো অব্যাকতহেতূ? কুসলানং ৰা ধম্মানং ৰিপাকতো কিরিযাব্যাকতেসু ৰা ধম্মেসু অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে তযো অব্যাকতহেতূ. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘নৰ হেতূ’’.
৯৮৫. তত্থ কতমে চত্তারো আহারা? কবল়ীকারাহারো [কবল়িংকারো আহারো (সী. স্যা.)], ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো ¶ , ৰিঞ্ঞাণাহারো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘চত্তারো আহারা’’.
৯৮৬. তত্থ ¶ কতমে সত্ত ফস্সা? চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো, ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোধাতুসম্ফস্সো, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত ফস্সা’’.
৯৮৭. তত্থ কতমা সত্ত ৰেদনা? চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ¶ ৰেদনা – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত ৰেদনা’’.
৯৮৮. তত্থ কতমা সত্ত সঞ্ঞা? চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত সঞ্ঞা’’.
৯৮৯. তত্থ ¶ কতমা সত্ত চেতনা? চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত চেতনা’’.
৯৯০. তত্থ কতমানি সত্ত চিত্তানি? চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং ¶ , কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘সত্ত চিত্তানি’’.
২. উপ্পত্তানুপ্পত্তিৰারো
১. কামধাতু
৯৯১. কামধাতুযা কতি খন্ধা, কতি আযতনানি, কতি ধাতুযো, কতি সচ্চানি, কতি ¶ ইন্দ্রিযানি, কতি হেতূ, কতি আহারা, কতি ফস্সা, কতি ৰেদনা, কতি সঞ্ঞা, কতি চেতনা, কতি চিত্তানি?
কামধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, তীণি সচ্চানি, বাৰীসতিন্দ্রিযানি, নৰ হেতূ, চত্তারো আহারা, সত্ত ফস্সা, সত্ত ৰেদনা, সত্ত সঞ্ঞা, সত্ত চেতনা, সত্ত চিত্তানি.
৯৯২. তত্থ কতমে কামধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা? রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা’’.
তত্থ কতমানি কামধাতুযা দ্ৰাদসাযতনানি? চক্খাযতনং, রূপাযতনং ¶ , সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা দ্ৰাদসাযতনানি’’.
তত্থ কতমা কামধাতুযা অট্ঠারস ধাতুযো? চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু, ধম্মধাতু ¶ , মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা অট্ঠারস ধাতুযো’’.
তত্থ কতমানি কামধাতুযা তীণি সচ্চানি? দুক্খসচ্চং, সমুদযসচ্চং, মগ্গসচ্চং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা তীণি সচ্চানি’’.
তত্থ কতমানি কামধাতুযা বাৰীসতিন্দ্রিযানি? চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং…পে… অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা বাৰীসতিন্দ্রিযানি’’.
তত্থ কতমে কামধাতুযা নৰ হেতূ? তযো কুসলহেতূ, তযো অকুসলহেতূ, তযো অব্যাকতহেতূ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা নৰ হেতূ’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমে কামধাতুযা চত্তারো আহারা? কবল়ীকারাহারো, ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা চত্তারো আহারা’’.
তত্থ কতমে কামধাতুযা সত্ত ফস্সা? চক্খুসম্ফস্সো সোতসম্ফস্সো, ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোধাতুসম্ফস্সো, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা সত্ত ফস্সা’’.
তত্থ কতমা কামধাতুযা সত্ত ৰেদনা? চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা – ইমা ৰুচ্চত্তি ‘‘কামধাতুযা সত্ত ৰেদনা’’.
তত্থ কতমা কামধাতুযা সত্ত সঞ্ঞা? চক্খুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, সোতসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, ঘানসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, কাযসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা সত্ত সঞ্ঞা’’.
তত্থ ¶ কতমা কামধাতুযা সত্ত চেতনা? চক্খুসম্ফস্সজা চেতনা, সোতসম্ফস্সজা চেতনা, ঘানসম্ফস্সজা চেতনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা চেতনা, কাযসম্ফস্সজা চেতনা, মনোধাতুসম্ফস্সজা চেতনা, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা সত্ত চেতনা’’.
তত্থ কতমানি কামধাতুযা সত্ত চিত্তানি? চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘কামধাতুযা সত্ত চিত্তানি’’.
২. রূপধাতু
৯৯৩. রূপধাতুযা ¶ কতি খন্ধা, কতি আযতনা, কতি ধাতুযো, কতি সচ্চানি, কতি ইন্দ্রিযানি…পে… কতি চিত্তানি?
রূপধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা, ছ আযতনানি, নৰ ধাতুযো, তীণি সচ্চানি ¶ , চুদ্দসিন্দ্রিযানি, অট্ঠ হেতূ, তযো আহারা, চত্তারো ফস্সা, চতস্সো ৰেদনা, চতস্সো সঞ্ঞা, চতস্সো চেতনা, চত্তারি চিত্তানি.
৯৯৪. তত্থ কতমে রূপধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা? রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা পঞ্চক্খন্ধা’’.
তত্থ কতমানি রূপধাতুযা ছ আযতনানি? চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা ছ আযতনানি’’.
তত্থ কতমা রূপধাতুযা নৰ ধাতুযো? চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু, মনোধাতু, ধম্মধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা নৰ ধাতুযো’’.
তত্থ কতমানি রূপধাতুযা তীণি সচ্চানি? দুক্খসচ্চং, সমুদযসচ্চং, মগ্গসচ্চং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা তীণি সচ্চানি’’.
তত্থ ¶ কতমানি রূপধাতুযা চুদ্দসিন্দ্রিযানি? চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ¶ , উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা চুদ্দসিন্দ্রিযানি’’.
তত্থ ¶ কতমে রূপধাতুযা অট্ঠ হেতূ? তযো কুসলহেতূ, দ্ৰে অকুসলহেতূ, তযো অব্যাকতহেতূ.
তত্থ কতমে তযো কুসলহেতূ? অলোভো কুসলহেতু, অদোসো কুসলহেতু, অমোহো কুসলহেতু – ইমে তযো কুসলহেতূ.
তত্থ কতমে দ্ৰে অকুসলহেতূ? লোভো অকুসলহেতু, মোহো অকুসলহেতু – ইমে দ্ৰে অকুসলহেতূ.
তত্থ কতমে ¶ তযো অব্যাকতহেতূ? কুসলানং ৰা ধম্মানং ৰিপাকতো কিরিযাব্যাকতেসু ৰা ধম্মেসু অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে তযো অব্যাকতহেতূ. ইমে ৰুচ্চন্তি রূপধাতুযা অট্ঠ হেতূ.
তত্থ কতমে রূপধাতুযা তযো আহারা? ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা তযো আহারা’’.
তত্থ কতমে রূপধাতুযা চত্তারো ফস্সা? চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো, মনোধাতুসম্ফস্সো, মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা চত্তারো ফস্সা’’.
তত্থ কতমা রূপধাতুযা চতস্সো ৰেদনা…পে… চতস্সো সঞ্ঞা…পে… চতস্সো চেতনা…পে… চত্তারি চিত্তানি? চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, মনোধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘রূপধাতুযা চত্তারি চিত্তানি’’.
৩. অরূপধাতু
৯৯৫. অরূপধাতুযা ¶ কতি খন্ধা…পে… কতি চিত্তানি?
অরূপধাতুযা চত্তারো খন্ধা, দ্ৰে আযতনানি, দ্ৰে ধাতুযো, তীণি সচ্চানি, একাদসিন্দ্রিযানি ¶ , অট্ঠ হেতূ, তযো আহারা, একো ফস্সো, একা ৰেদনা, একা সঞ্ঞা, একা চেতনা, একং চিত্তং.
৯৯৬. তত্থ ¶ কতমে অরূপধাতুযা চত্তারো খন্ধা? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা চত্তারো খন্ধা’’.
তত্থ কতমানি অরূপধাতুযা দ্ৰে আযতনানি? মনাযতনং, ধম্মাযতনং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা দ্ৰে আযতনানি’’.
তত্থ কতমা অরূপধাতুযা দ্ৰে ধাতুযো? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ , ধম্মধাতু – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা দ্ৰে ধাতুযো’’.
তত্থ কতমানি অরূপধাতুযা তীণি সচ্চানি? দুক্খসচ্চং, সমুদযসচ্চং, মগ্গসচ্চং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা তীণি সচ্চানি’’.
তত্থ কতমানি অরূপধাতুযা একাদসিন্দ্রিযানি? মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা একাদসিন্দ্রিযানি’’.
তত্থ কতমে অরূপধাতুযা অট্ঠ হেতূ? তযো কুসলহেতূ, দ্ৰে অকুসলহেতূ, তযো অব্যাকতহেতূ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা অট্ঠ হেতূ’’.
তত্থ কতমে অরূপধাতুযা তযো আহারা? ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অরূপধাতুযা তযো আহারা’’.
তত্থ কতমো অরূপধাতুযা একো ফস্সো? মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরূপধাতুযা একো ফস্সো’’.
তত্থ ¶ ¶ কতমা অরূপধাতুযা একা ৰেদনা…পে… একা সঞ্ঞা…পে… একা চেতনা…পে… একং চিত্তং? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অরূপধাতুযা একং চিত্তং’’.
৪. অপরিযাপন্নং
৯৯৭. অপরিযাপন্নে কতি খন্ধা…পে… কতি চিত্তানি?
অপরিযাপন্নে চত্তারো খন্ধা, দ্ৰে আযতনানি, দ্ৰে ধাতুযো, দ্ৰে সচ্চানি, দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি, ছ হেতূ, তযো আহারা, একো ¶ ফস্সো, একা ৰেদনা, একা সঞ্ঞা, একা চেতনা, একং চিত্তং.
৯৯৮. তত্থ কতমে অপরিযাপন্নে চত্তারো খন্ধা? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো ¶ , সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে চত্তারো খন্ধা’’.
তত্থ কতমানি অপরিযাপন্নে দ্ৰে আযতনানি? মনাযতনং, ধম্মাযতনং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে দ্ৰে আযতনানি’’.
তত্থ কতমা অপরিযাপন্নে দ্ৰে ধাতুযো? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু – ইমা ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে দ্ৰে ধাতুযো’’.
তত্থ কতমানি অপরিযাপন্নে দ্ৰে সচ্চানি? মগ্গসচ্চং, নিরোধসচ্চং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে দ্ৰে সচ্চানি’’.
তত্থ কতমানি অপরিযাপন্নে দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি? মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং – ইমানি ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি’’.
তত্থ কতমে অপরিযাপন্নে ছ হেতূ? তযো কুসলহেতূ, তযো অব্যাকতহেতূ.
তত্থ ¶ কতমে তযো কুসলহেতূ? অলোভো কুসলহেতু, অদোসো কুসলহেতু, অমোহো কুসলহেতু – ইমে তযো কুসলহেতূ.
তত্থ ¶ কতমে তযো অব্যাকতহেতূ? কুসলানং ধম্মানং ৰিপাকতো অলোভো, অদোসো, অমোহো – ইমে তযো অব্যাকতহেতূ. ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে ছ হেতূ’’.
তত্থ কতমে অপরিযাপন্নে তযো আহারা? ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – ইমে ৰুচ্চন্তি ‘‘অপরিযাপন্নে তযো আহারা’’.
তত্থ কতমো অপরিযাপন্নে একো ফস্সো? মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – অযং ৰুচ্চতি ‘‘অপরিযাপন্নে একো ফস্সো’’.
তত্থ ¶ কতমা অপরিযাপন্নে একা ৰেদনা…পে… একা সঞ্ঞা…পে… একা চেতনা…পে… একং চিত্তং? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু ¶ – ইদং ৰুচ্চতি ‘‘অপরিযাপন্নে একং চিত্তং’’.
৩. পরিযাপন্নাপরিযাপন্নৰারো
১. কামধাতু
৯৯৯. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি কামধাতুপরিযাপন্না, কতি ন কামধাতুপরিযাপন্না…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি কামধাতুপরিযাপন্না, কতি ন কামধাতুপরিযাপন্না?
১০০০. রূপক্খন্ধো কামধাতুপরিযাপন্নো; চত্তারো খন্ধা সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
দসাযতনা ¶ কামধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে আযতনা সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
সোল়স ধাতুযো কামধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে ধাতুযো সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
সমুদযসচ্চং কামধাতুপরিযাপন্নং; দ্ৰে সচ্চা ন কামধাতুপরিযাপন্না; দুক্খসচ্চং সিযা কামধাতুপরিযাপন্নং, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্নং.
দসিন্দ্রিযা কামধাতুপরিযাপন্না; তীণিন্দ্রিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না; নৰিন্দ্রিযা সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
তযো অকুসলহেতূ কামধাতুপরিযাপন্না; ছ হেতূ সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
কবল়ীকারো ¶ আহারো কামধাতুপরিযাপন্নো; তযো আহারা সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
ছ ফস্সা কামধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো ¶ সিযা কামধাতু পরিযাপন্নো, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্নো.
ছ ৰেদনা…পে… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা কামধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা কামধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন কামধাতুপরিযাপন্না.
২. রূপধাতু
১০০১. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি রূপধাতুপরিযাপন্না, কতি ন রূপধাতুপরিযাপন্না ¶ …পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি রূপধাতুপরিযাপন্না, কতি ন রূপধাতুপরিযাপন্না?
১০০২. রূপক্খন্ধো ন রূপধাতুপরিযাপন্নো; চত্তারো খন্ধা ¶ সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
দসাযতনা ন রূপধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে আযতনা সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
সোল়স ধাতুযো ন রূপধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে ধাতুযো সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
তীণি সচ্চানি ন রূপধাতুপরিযাপন্না; দুক্খসচ্চং সিযা রূপধাতুপরিযাপন্নং, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্নং.
তেরসিন্দ্রিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না; নৰিন্দ্রিযা সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
তযো অকুসলহেতূ ন রূপধাতুপরিযাপন্না; ছ হেতূ সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
কবল়ীকারো আহারো ন রূপধাতুপরিযাপন্নো; তযো আহারা সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
ছ ফস্সা ন রূপধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা রূপধাতুপরিযাপন্নো, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্নো.
ছ ¶ ¶ ¶ ৰেদনা…পে… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা ন রূপধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা রূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন রূপধাতুপরিযাপন্না.
৩. অরূপধাতু
১০০৩. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি অরূপধাতুপরিযাপন্না, কতি ন অরূপধাতুপরিযাপন্না…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি অরূপধাতুপরিযাপন্না, কতি ন অরূপধাতুপরিযাপন্না?
১০০৪. রূপক্খন্ধো ন অরূপধাতুপরিযাপন্নো; চত্তারো খন্ধা সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
দসাযতনা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে আযতনা সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
সোল়স ধাতুযো ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; দ্ৰে ধাতুযো সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
তীণি সচ্চানি ন অরূপধাতুপরিযাপন্নানি.
দুক্খসচ্চং সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্নং, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্নং.
চুদ্দসিন্দ্রিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; অট্ঠিন্দ্রিযা সিযা ¶ অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
তযো অকুসলহেতূ ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; ছ হেতূ সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
কবল়ীকারো ¶ আহারো ন অরূপধাতুপরিযাপন্নো; তযো আহারা সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
ছ ফস্সা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্নো, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্নো.
ছ ৰেদনা…পে… ছ সঞ্ঞা ¶ … ছ চেতনা… ছ চিত্তা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা অরূপধাতুপরিযাপন্না, সিযা ন অরূপধাতুপরিযাপন্না.
৪. পরিযাপন্নাপরিযাপন্নং
১০০৫. পঞ্চন্নং ¶ খন্ধানং কতি পরিযাপন্না, কতি অপরিযাপন্না…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি পরিযাপন্না, কতি অপরিযাপন্না?
১০০৬. রূপক্খন্ধো পরিযাপন্নো; চত্তারো খন্ধা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
দসাযতনা পরিযাপন্না; দ্ৰে আযতনা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
সোল়স ধাতুযো পরিযাপন্না; দ্ৰে ধাতুযো সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
দ্ৰে সচ্চা পরিযাপন্না; দ্ৰে সচ্চা অপরিযাপন্না.
দসিন্দ্রিযা পরিযাপন্না, তীণিন্দ্রিযা অপরিযাপন্না; নৰিন্দ্রিযা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
তযো অকুসলহেতূ পরিযাপন্না; ছ হেতূ সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
কবল়ীকারো ¶ আহারো পরিযাপন্নো; তযো আহারা সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
ছ ফস্সা পরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা পরিযাপন্নো, সিযা অপরিযাপন্নো.
ছ ৰেদনা…পে… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা পরিযাপন্না; মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা পরিযাপন্না, সিযা অপরিযাপন্না.
৪. ধম্মদস্সনৰারো
১. কামধাতু
১০০৭. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতি খন্ধা পাতুভৰন্তি…পে… কতি চিত্তানি পাতুভৰন্তি?
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং ¶ পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি; কস্সচি একাদসাযতনানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি ¶ দসাযতনানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি ¶ অপরানি দসাযতনানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি নৰাযতনানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি সত্তাযতনানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি একাদস ধাতুযো পাতুভৰন্তি; কস্সচি দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি; কস্সচি অপরা দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি; কস্সচি নৰ ধাতুযো পাতুভৰন্তি; কস্সচি সত্ত ধাতুযো পাতুভৰন্তি; সব্বেসং একং সচ্চং পাতুভৰতি; কস্সচি চুদ্দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি অপরানি তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি অপরানি নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি অপরানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি সত্তিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি পঞ্চিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি চত্তারিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি; কস্সচি তযো হেতূ পাতুভৰন্তি; কস্সচি দ্ৰে হেতূ পাতুভৰন্তি; কস্সচি [কেচি (স্যা.)] অহেতুকা পাতুভৰন্তি ¶ ; সব্বেসং চত্তারো আহারা পাতুভৰন্তি; সব্বেসং একো ফস্সো পাতুভৰতি; সব্বেসং একা ৰেদনা… একা সঞ্ঞা… একা চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি.
১০০৮. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং কতমে পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি? রূপক্খন্ধো…পে… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – কামধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে সব্বেসং ইমে পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি.
১০০৯. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স একাদসাযতনানি পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং, পঠমকপ্পিকানং মনুস্সানং, ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং, নেরযিকানং পরিপুণ্ণাযতনানং উপপত্তিক্খণে একাদসাযতনানি পাতুভৰন্তি – চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি একাদসাযতনানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স দসাযতনানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চন্ধানং উপপত্তিক্খণে দসাযতনানি পাতুভৰন্তি ¶ – রূপাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং ¶ , কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি দসাযতনানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স অপরানি দসাযতনানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চবধিরানং উপপত্তিক্খণে দসাযতনানি পাতুভৰন্তি – চক্খাযতনং, রূপাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি দসাযতনানি ¶ পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স নৰাযতনানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চন্ধবধিরানং উপপত্তিক্খণে ¶ নৰাযতনানি পাতুভৰন্তি – রূপাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি নৰাযতনানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স সত্তাযতনানি পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং উপপত্তিক্খণে সত্তাযতনানি পাতুভৰন্তি – রূপাযতনং, গন্ধাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি সত্তাযতনানি পাতুভৰন্তি.
১০১০. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স একাদস ধাতুযো পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং, পঠমকপ্পিকানং মনুস্সানং, ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং পরিপুণ্ণাযতনানং উপপত্তিক্খণে একাদস ধাতুযো পাতুভৰন্তি – চক্খুধাতু, রূপধাতু, সোতধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমা একাদস ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে কস্স দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং ¶ তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং ¶ , জচ্চন্ধানং উপপত্তিক্খণে দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি – রূপধাতু, সোতধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমা দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স অপরা দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চবধিরানং উপপত্তিক্খণে দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি – চক্খুধাতু, রূপধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমা দস ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে কস্স নৰ ধাতুযো পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চন্ধবধিরানং উপপত্তিক্খণে নৰ ধাতুযো পাতুভৰন্তি – রূপধাতু, ঘানধাতু, গন্ধধাতু, জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমা নৰ ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স সত্ত ধাতুযো পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং উপপত্তিক্খণে সত্ত ধাতুযো পাতুভৰন্তি – রূপধাতু, গন্ধধাতু, রসধাতু, কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমা সত্ত ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
১০১১. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে ¶ সব্বেসং কতমং একং সচ্চং পাতুভৰতি? দুক্খসচ্চং – কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং ইদং একং সচ্চং পাতুভৰতি.
১০১২. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স চুদ্দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং, সহেতুকানং ঞাণসম্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে চুদ্দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং ¶ ¶ , মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি চুদ্দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং সহেতুকানং ঞাণৰিপ্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স অপরানি তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? পঠমকপ্পিকানং ¶ মনুস্সানং সহেতুকানং ঞাণসম্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং ¶ , ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি তেরসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? পঠমকপ্পিকানং মনুস্সানং সহেতুকানং ঞাণৰিপ্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি দ্ৰাদসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং সহেতুকানং ঞাণসম্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে কস্স নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং সহেতুকানং ঞাণৰিপ্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে নৰিন্দ্রিযানি ¶ পাতুভৰন্তি – কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে ¶ কস্স অপরানি নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং পরিপুণ্ণাযতনানং উপপত্তিক্খণে নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং ¶ , উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি নৰিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চন্ধানং উপপত্তিক্খণে অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স অপরানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চবধিরানং উপপত্তিক্খণে অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – চক্খুন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স সত্তিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? ওপপাতিকানং পেতানং, ওপপাতিকানং অসুরানং, ওপপাতিকানং তিরচ্ছানগতানং নেরযিকানং, জচ্চন্ধবধিরানং ¶ উপপত্তিক্খণে সত্তিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – ঘানিন্দ্রিযং ¶ , জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি সত্তিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স পঞ্চিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং অহেতুকানং, ঠপেত্ৰা নপুংসকানং, উপপত্তিক্খণে পঞ্চিন্দ্রিযানি ¶ পাতুভৰন্তি – কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং ৰা পুরিসিন্দ্রিযং ৰা, জীৰিতিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি পঞ্চিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স চত্তারিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? গব্ভসেয্যকানং সত্তানং অহেতুকানং, নপুংসকানং উপপত্তিক্খণে চত্তারিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি – কাযিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং ¶ , উপেক্খিন্দ্রিযং. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমানি চত্তারিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
১০১৩. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স তযো হেতূ পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং, পঠমকপ্পিকানং মনুস্সানং, গব্ভসেয্যকানং সত্তানং সহেতুকানং ঞাণসম্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি – অলোভো ৰিপাকহেতু, অদোসো ৰিপাকহেতু, অমোহো ৰিপাকহেতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে কস্স দ্ৰে হেতূ পাতুভৰন্তি? কামাৰচরানং দেৰানং, পঠমকপ্পিকানং মনুস্সানং, গব্ভসেয্যকানং সত্তানং সহেতুকানং ঞাণৰিপ্পযুত্তানং উপপত্তিক্খণে ¶ দ্ৰে হেতূ পাতুভৰন্তি – অলোভো ৰিপাকহেতু, অদোসো ৰিপাকহেতু. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে এতেসং ইমে দ্ৰে হেতূ পাতুভৰন্তি. অৰসেসানং সত্তানং [অৰসেসা সত্তা (?)] অহেতুকা পাতুভৰন্তি.
১০১৪. কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং কতমে চত্তারো আহারা পাতুভৰন্তি. কবল়ীকারো আহারো, ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং ইমে চত্তারো আহারা পাতুভৰন্তি.
কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং কতমো একো ফস্সো পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো – কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং অযং একো ফস্সো পাতুভৰতি.
কামধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে সব্বেসং কতমা একা ৰেদনা ¶ … একা সঞ্ঞা… একা চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – কামধাতুযা উপপত্তিক্খণে সব্বেসং ইদং একং চিত্তং পাতুভৰতি.
২. রূপধাতু
১০১৫. রূপধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে কতি খন্ধা পাতুভৰন্তি…পে… কতি চিত্তানি পাতুভৰন্তি?
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে, ঠপেত্ৰা অসঞ্ঞসত্তানং দেৰানং, পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি, পঞ্চাযতনানি পাতুভৰন্তি, পঞ্চ ধাতুযো পাতুভৰন্তি, একং সচ্চং পাতুভৰতি, দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি, তযো হেতূ পাতুভৰন্তি, তযো আহারা পাতুভৰন্তি, একো ফস্সো পাতুভৰতি, একা ৰেদনা… একা সঞ্ঞা… একা চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি.
১০১৬. রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমে পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি ¶ ? রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে পঞ্চক্খন্ধা পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমানি পঞ্চাযতনানি পাতুভৰন্তি? চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, মনাযতনং, ধম্মাযতনং – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমানি পঞ্চাযতনানি পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমা পঞ্চ ধাতুযো পাতুভৰন্তি? চক্খুধাতু, রূপধাতু, সোতধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমা পঞ্চ ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমং একং সচ্চং পাতুভৰতি? দুক্খসচ্চং – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইদং একং সচ্চং পাতুভৰতি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমানি দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং ৰা উপেক্খিন্দ্রিযং ৰা, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং ¶ ¶ , সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমানি দসিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি? অলোভো ৰিপাকহেতু, অদোসো ৰিপাকহেতু, অমোহো ৰিপাকহেতু ¶ – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমে তযো আহারা পাতুভৰন্তি? ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে তযো আহারা পাতুভৰন্তি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমো একো ফস্সো পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো ¶ – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে অযং একো ফস্সো পাতুভৰতি.
রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমা একা ৰেদনা… একা সঞ্ঞা… একা চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – রূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইদং একং চিত্তং পাতুভৰতি.
৩. অসঞ্ঞসত্তা
১০১৭. অসঞ্ঞসত্তানং দেৰানং উপপত্তিক্খণে কতি খন্ধা পাতুভৰন্তি…পে… কতি চিত্তানি পাতুভৰন্তি?
অসঞ্ঞসত্তানং দেৰানং উপপত্তিক্খণে একো খন্ধো পাতুভৰতি – রূপক্খন্ধো; দ্ৰে আযতনানি পাতুভৰন্তি – রূপাযতনং, ধম্মাযতনং; দ্ৰে ধাতুযো পাতুভৰন্তি – রূপধাতু, ধম্মধাতু; একং সচ্চং পাতুভৰতি – দুক্খসচ্চং; একিন্দ্রিযং পাতুভৰতি – রূপজীৰিতিন্দ্রিযং. অসঞ্ঞসত্তা দেৰা অহেতুকা অনাহারা অফস্সকা অৰেদনকা অসঞ্ঞকা অচেতনকা অচিত্তকা পাতুভৰন্তি.
৪. অরূপধাতু
১০১৮. অরূপধাতুযা ¶ উপপত্তিক্খণে কতি খন্ধা পাতুভৰন্তি…পে… কতি চিত্তানি পাতুভৰন্তি?
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে চত্তারো খন্ধা পাতুভৰন্তি, দ্ৰে আযতনানি পাতুভৰন্তি, দ্ৰে ধাতুযো পাতুভৰন্তি, একং সচ্চং পাতুভৰতি, অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি, তযো হেতূ পাতুভৰন্তি, তযো আহারা পাতুভৰন্তি, একো ফস্সো পাতুভৰতি, একা ৰেদনা… একা সঞ্ঞা… একা ¶ চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি.
১০১৯. অরূপধাতুযা ¶ ¶ উপপত্তিক্খণে কতমে চত্তারো খন্ধা পাতুভৰন্তি? ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে চত্তারো খন্ধা পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমানি দ্ৰে আযতনানি পাতুভৰন্তি? মনাযতনং, ধম্মাযতনং – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমানি দ্ৰে আযতনানি পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমা দ্ৰে ধাতুযো পাতুভৰন্তি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু, ধম্মধাতু – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমা দ্ৰে ধাতুযো পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমং একং সচ্চং পাতুভৰতি? দুক্খসচ্চং – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইদং একং সচ্চং পাতুভৰতি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি? মনিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং, সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমানি অট্ঠিন্দ্রিযানি পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি? অলোভো ৰিপাকহেতু, অদোসো ¶ ৰিপাকহেতু, অমোহো ৰিপাকহেতু – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে তযো হেতূ পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমে তযো আহারা পাতুভৰন্তি? ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারো – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইমে তযো আহারা পাতুভৰন্তি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমো একো ফস্সো পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো ¶ – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে অযং একো ফস্সো পাতুভৰতি.
অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে কতমা একা ৰেদনা…পে… একা সঞ্ঞা… একা চেতনা… একং চিত্তং পাতুভৰতি? মনোৰিঞ্ঞাণধাতু – অরূপধাতুযা উপপত্তিক্খণে ইদং একং চিত্তং পাতুভৰতি.
৫. ভূমন্তরদস্সনৰারো
১০২০. কামাৰচরা ¶ ¶ ধম্মা, ন কামাৰচরা ধম্মা, রূপাৰচরা ধম্মা, ন রূপাৰচরা ধম্মা, অরূপাৰচরা ধম্মা, ন অরূপাৰচরা ধম্মা, পরিযাপন্না ধম্মা, অপরিযাপন্না ধম্মা.
কতমে ধম্মা কামাৰচরা? হেট্ঠতো অৰীচিনিরযং পরিযন্তং করিত্ৰা, উপরিতো পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰে অন্তোকরিত্ৰা, যং এতস্মিং অন্তরে এত্থাৰচরা এত্থ পরিযাপন্না খন্ধধাতুআযতনা; রূপং, ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণং – ইমে ধম্মা কামাৰচরা.
কতমে ধম্মা ন কামাৰচরা? রূপাৰচরা, অরূপাৰচরা, অপরিযাপন্না – ইমে ধম্মা ন কামাৰচরা.
কতমে ধম্মা রূপাৰচরা? হেট্ঠতো ব্রহ্মলোকং পরিযন্তং করিত্ৰা, উপরিতো অকনিট্ঠে দেৰে অন্তোকরিত্ৰা ¶ , যং এতস্মিং অন্তরে এত্থাৰচরা এত্থ পরিযাপন্না সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা – ইমে ধম্মা রূপাৰচরা.
কতমে ধম্মা ন রূপাৰচরা? কামাৰচরা, অরূপাৰচরা, অপরিযাপন্না – ইমে ধম্মা ন রূপাৰচরা.
কতমে ধম্মা অরূপাৰচরা? হেট্ঠতো আকাসানঞ্চাযতনূপগে ¶ দেৰে পরিযন্তং করিত্ৰা, উপরিতো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগে দেৰে অন্তোকরিত্ৰা, যং এতস্মিং অন্তরে এত্থাৰচরা এত্থ পরিযাপন্না সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা – ইমে ধম্মা অরূপাৰচরা.
কতমে ধম্মা ন অরূপাৰচরা? কামাৰচরা, রূপাৰচরা, অপরিযাপন্না – ইমে ধম্মা ন অরূপাৰচরা.
কতমে ধম্মা পরিযাপন্না? সাসৰা কুসলাকুসলব্যাকতা ধম্মা কামাৰচরা, রূপাৰচরা, অরূপাৰচরা, রূপক্খন্ধো, ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাক্খন্ধো, সঙ্খারক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো – ইমে ধম্মা পরিযাপন্না.
কতমে ধম্মা অপরিযাপন্না? মগ্গা চ, মগ্গফলানি চ, অসঙ্খতা চ ধাতু – ইমে ধম্মা অপরিযাপন্না.
৬. উপ্পাদককম্মআযুপ্পমাণৰারো
১. উপ্পাদককম্মং
১০২১. দেৰাতি ¶ ¶ . তযো দেৰা – সম্মুতিদেৰা [সম্মতিদেৰা (স্যা.)], উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰা.
সম্মুতিদেৰা নাম – রাজানো, দেৰিযো, কুমারা.
উপপত্তিদেৰা ¶ নাম – চাতুমহারাজিকে [চাতুম্মহারাজিকে (সী. স্যা.)] দেৰে উপাদায তদুপরি দেৰা.
ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম – অরহন্তো ৰুচ্চন্তি.
দানং দত্ৰা, সীলং সমাদিযিত্ৰা, উপোসথকম্মং কত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? দানং দত্ৰা, সীলং সমাদিযিত্ৰা, উপোসথকম্মং কত্ৰা অপ্পেকচ্চে খত্তিযমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে ব্রাহ্মণমহাসালানং ¶ সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে গহপতিমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে তাৰতিংসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে যামানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে তুসিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে নিম্মানরতীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি.
২. আযুপ্পমাণং
১০২২. মনুস্সানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? ৰস্সসতং, অপ্পং ৰা ভিয্যো [অপ্পং ৰা ভিয্যো ৰা (স্যা. ক.) দী. নি. ২.৭].
১০২৩. চাতুমহারাজিকানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যানি মানুসকানি পঞ্ঞাস ৰস্সানি, চাতুম্মহারাজিকানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো [রত্তিদিৰো (ক.) অ. নি. ৩.৭১]. তায রত্তিযা তিংস রত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি পঞ্চ ৰস্সসতানি চাতুম্মহারাজিকানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং হোতি? নৰুতি ৰস্সসতসহস্সানি.
তাৰতিংসানং ¶ দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যং মানুসকং ৰস্সসতং, তাৰতিংসানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংস রত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বং ৰস্সসহস্সং তাৰতিংসানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং হোতি? তিস্সো চ ৰস্সকোটিযো সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানি.
যামানং ¶ দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যানি মানুসকানি দ্ৰে ৰস্সসতানি, যামানং দেৰানং এসো একো ¶ রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো ¶ . তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি দ্ৰে ৰস্সসহস্সানি যামানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং হোতি? চুদ্দসঞ্চ ৰস্সকোটিযো চত্তারীসঞ্চ ৰস্সসতসহস্সানি.
তুসিতানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যানি মানুসকানি চত্তারি ৰস্সসতানি, তুসিতানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি চত্তারি ৰস্সসহস্সানি তুসিতানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং হোতি? সত্তপঞ্ঞাস ৰস্সকোটিযো সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানি.
নিম্মানরতীনং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যানি মানুসকানি অট্ঠ ৰস্সসতানি, নিম্মানরতীনং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি অট্ঠ ৰস্সসহস্সানি নিম্মানরতীনং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং হোতি? দ্ৰে ৰস্সকোটিসতানি তিংসঞ্চ ৰস্সকোটিযো চত্তারীসঞ্চ ৰস্সসতসহস্সানি.
পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? যানি মানুসকানি সোল়স ৰস্সসতানি, পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি সোল়স ৰস্সসহস্সানি পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং আযুপ্পমাণং. মনুস্সানং গণনায কিত্তকং ¶ ¶ হোতি? নৰ চ ৰস্সকোটিসতানি একৰীসঞ্চ ৰস্সকোটিযো সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানীতি.
ছ এতে [ছপি তে (স্যা.)] কামাৰচরা, সব্বকামসমিদ্ধিনো;
সব্বেসং একসঙ্খাতো, আযু ভৰতি কিত্তকো.
দ্ৰাদস ¶ কোটিসতং তেসং, অট্ঠৰীসঞ্চ কোটিযো;
পঞ্ঞাস সতসহস্সানি, ৰস্সগ্গেন পকাসিতাতি.
১০২৪. পঠমং ¶ ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? পঠমং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মপারিসজ্জানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? কপ্পস্স ততিযো ভাগো.
পঠমং ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? পঠমং ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মপুরোহিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? উপড্ঢকপ্পো.
পঠমং ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? পঠমং ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা মহাব্রহ্মানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? কপ্পো [একো কপ্পো (স্যা.)].
১০২৫. দুতিযং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? দুতিযং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা পরিত্তাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? দ্ৰে কপ্পা.
দুতিযং ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? দুতিযং ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা অপ্পমাণাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? চত্তারো কপ্পা.
দুতিযং ঝানং পণীতং ¶ ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? দুতিযং ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা আভস্সরানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? অট্ঠ কপ্পা.
১০২৬. ততিযং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? ততিযং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা পরিত্তসুভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? সোল়স কপ্পা.
ততিযং ¶ ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? ততিযং ঝানং মজ্ঝিমং ভাৰেত্ৰা অপ্পমাণসুভানং ¶ দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং ¶ কিত্তকং আযুপ্পমাণং? বাত্তিংস কপ্পা.
ততিযং ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি? ততিযং ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা সুভকিণ্হানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি. তেসং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? চতুসট্ঠি কপ্পা.
১০২৭. চতুত্থং ঝানং ভাৰেত্ৰা আরম্মণনানত্ততা মনসিকারনানত্ততা ছন্দনানত্ততা পণিধিনানত্ততা অধিমোক্খনানত্ততা অভিনীহারনানত্ততা পঞ্ঞানানত্ততা অপ্পেকচ্চে অসঞ্ঞসত্তানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে ৰেহপ্ফলানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে অৰিহানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে অতপ্পানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে সুদস্সানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে সুদস্সীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে অকনিট্ঠানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে আকাসানঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং ¶ উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি, অপ্পেকচ্চে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তি.
অসঞ্ঞসত্তানঞ্চ ৰেহপ্ফলানঞ্চ দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? পঞ্চকপ্পসতানি.
অৰিহানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? কপ্পসহস্সং.
অতপ্পানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? দ্ৰে কপ্পসহস্সানি.
সুদস্সানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? চত্তারি কপ্পসহস্সানি.
সুদস্সীনং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? অট্ঠ কপ্পসহস্সানি.
অকনিট্ঠানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? সোল়স কপ্পসহস্সানি.
১০২৮. আকাসানঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? ৰীসতি কপ্পসহস্সানি.
ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগানং ¶ ¶ দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? চত্তারীস কপ্পসহস্সানি.
আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগানং ¶ দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? সট্ঠি কপ্পসহস্সানি.
নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগানং দেৰানং কিত্তকং আযুপ্পমাণং? চতুরাসীতি কপ্পসহস্সানীতি.
১০২৯. উক্খিত্তা পুঞ্ঞতেজেন, কামরূপগতিং গতা.
ভৰগ্গতম্পি [ভৰগ্গং ৰাপি (স্যা.)] সম্পত্তা, পুনাগচ্ছন্তি [পুন গচ্ছন্তি (স্যা.)] দুগ্গতিং.
তাৰ দীঘাযুকা সত্তা, চৰন্তি আযুসঙ্খযা;
নত্থি কোচি ভৰো নিচ্চো, ইতি ৰুত্তং মহেসিনা.
তস্মা হি ধীরা নিপকা, নিপুণা অত্থচিন্তকা;
জরামরণমোক্খায, ভাৰেন্তি মগ্গমুত্তমং.
ভাৰযিত্ৰা ¶ সুচিং মগ্গং, নিব্বানোগধগামিনং;
সব্বাসৰে পরিঞ্ঞায, পরিনিব্বন্তি অনাসৰাতি.
৭. অভিঞ্ঞেয্যাদিৰারো
১০৩০. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি অভিঞ্ঞেয্যা, কতি পরিঞ্ঞেয্যা, কতি পহাতব্বা, কতি ভাৰেতব্বা, কতি সচ্ছিকাতব্বা, কতি ন পহাতব্বা, ন ভাৰেতব্বা, ন সচ্ছিকাতব্বা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি অভিঞ্ঞেয্যা, কতি পরিঞ্ঞেয্যা, কতি পহাতব্বা, কতি ভাৰেতব্বা, কতি সচ্ছিকাতব্বা, কতি ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা?
১০৩১. রূপক্খন্ধো অভিঞ্ঞেয্যো পরিঞ্ঞেয্যো ন পহাতব্বো ন ভাৰেতব্বো ন সচ্ছিকাতব্বো. চত্তারো খন্ধা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
দসাযতনা ¶ ¶ অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. দ্ৰে আযতনা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
সোল়স ধাতুযো অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. দ্ৰে ধাতুযো অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
সমুদযসচ্চং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং পহাতব্বং ন ¶ ভাৰেতব্বং ন সচ্ছিকাতব্বং. মগ্গসচ্চং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং ন পহাতব্বং ভাৰেতব্বং ন সচ্ছিকাতব্বং ¶ . নিরোধসচ্চং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং ন পহাতব্বং ন ভাৰেতব্বং সচ্ছিকাতব্বং. দুক্খসচ্চং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং, সিযা পহাতব্বং, ন ভাৰেতব্বং, ন সচ্ছিকাতব্বং, সিযা ন পহাতব্বং.
নৰিন্দ্রিযা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. দোমনস্সিন্দ্রিযং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং পহাতব্বং ন ভাৰেতব্বং ন সচ্ছিকাতব্বং. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং ন পহাতব্বং ভাৰেতব্বং ন সচ্ছিকাতব্বং. অঞ্ঞিন্দ্রিযং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং ন পহাতব্বং, সিযা ভাৰেতব্বং, সিযা সচ্ছিকাতব্বং. অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং ন পহাতব্বং ন ভাৰেতব্বং সচ্ছিকাতব্বং. তীণিন্দ্রিযা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন ভাৰেতব্বা, সচ্ছিকাতব্বা. ছ ইন্দ্রিযা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
তযো অকুসলহেতূ অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. তযো কুসলহেতূ অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, ন সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন ভাৰেতব্বা. তযো অব্যাকতহেতূ অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা ¶ , সিযা ন সচ্ছিকাতব্বা.
কবল়ীকারো ¶ ¶ আহারো অভিঞ্ঞেয্যো পরিঞ্ঞেয্যো ন পহাতব্বো ন ভাৰেতব্বো ন সচ্ছিকাতব্বো. তযো আহারা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা, সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
ছ ফস্সা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো অভিঞ্ঞেয্যো পরিঞ্ঞেয্যো, সিযা পহাতব্বো, সিযা ভাৰেতব্বো, সিযা সচ্ছিকাতব্বো, সিযা ন পহাতব্বো ন ভাৰেতব্বো ন সচ্ছিকাতব্বো.
ছ ৰেদনা…পে… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু অভিঞ্ঞেয্যা পরিঞ্ঞেয্যা, সিযা পহাতব্বা, সিযা ভাৰেতব্বা, সিযা সচ্ছিকাতব্বা ¶ , সিযা ন পহাতব্বা ন ভাৰেতব্বা ন সচ্ছিকাতব্বা.
৮. সারম্মণানারম্মণৰারো
১০৩২. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি সারম্মণা, কতি অনারম্মণা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি সারম্মণা, কতি অনারম্মণা?
১০৩৩. রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সারম্মণা.
দসাযতনা অনারম্মণা. মনাযতনং সারম্মণং. ধম্মাযতনং সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং.
দস ধাতুযো অনারম্মণা. সত্ত ধাতুযো সারম্মণা. ধম্মধাতু সিযা সারম্মণা, সিযা অনারম্মণা.
দ্ৰে ¶ সচ্চা সারম্মণা. নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. দুক্খসচ্চং সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং.
সত্তিন্দ্রিযা ¶ অনারম্মণা. চুদ্দসিন্দ্রিযা সারম্মণা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা সারম্মণং, সিযা অনারম্মণং. নৰ হেতূ সারম্মণা. কবল়ীকারো আহারো অনারম্মণো. তযো আহারা সারম্মণা. সত্ত ফস্সা… সত্ত ৰেদনা… সত্ত সঞ্ঞা… সত্ত চেতনা… সত্ত চিত্তা সারম্মণা.
১০৩৪. পঞ্চন্নং ¶ খন্ধানং কতি সারম্মণারম্মণা, কতি অনারম্মণারম্মণা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি সারম্মণারম্মণা, কতি অনারম্মণারম্মণা?
১০৩৫. রূপক্খন্ধো অনারম্মণো. চত্তারো খন্ধা সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা.
দসাযতনা অনারম্মণা. মনাযতনং সিযা সারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণারম্মণং. ধম্মাযতনং সিযা সারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণং.
দস ধাতুযো অনারম্মণা. ছ ধাতুযো অনারম্মণারম্মণা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা. ধম্মধাতু সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণা.
নিরোধসচ্চং অনারম্মণং. মগ্গসচ্চং অনারম্মণারম্মণং. সমুদযসচ্চং সিযা সারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণারম্মণং. দুক্খসচ্চং ¶ সিযা সারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণং.
সত্তিন্দ্রিযা অনারম্মণা. পঞ্চিন্দ্রিযা ¶ অনারম্মণারম্মণা. নৰিন্দ্রিযা সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা সারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণারম্মণং, সিযা অনারম্মণং.
নৰ হেতূ সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা. কবল়ীকারো আহারো অনারম্মণো. তযো আহারা সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা. ছ ফস্সা অনারম্মণারম্মণা ¶ . মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা সারম্মণারম্মণো সিযা অনারম্মণারম্মণো. ছ ৰেদনা… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা অনারম্মণারম্মণা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সারম্মণারম্মণা, সিযা অনারম্মণারম্মণা.
৯. দিট্ঠসুতাদিদস্সনৰারো
১০৩৬. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি দিট্ঠা, কতি সুতা, কতি মুতা, কতি ৰিঞ্ঞাতা, কতি ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা ন ৰিঞ্ঞাতা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি ¶ দিট্ঠা, কতি সুতা, কতি মুতা, কতি ৰিঞ্ঞাতা, কতি ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা ন ৰিঞ্ঞাতা?
১০৩৭. রূপক্খন্ধো সিযা দিট্ঠো, সিযা সুতো, সিযা মুতো, সিযা ৰিঞ্ঞাতো, সিযা ন দিট্ঠো ন সুতো ন মুতো, ৰিঞ্ঞাতো. চত্তারো খন্ধা ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা.
রূপাযতনং দিট্ঠং, ন সুতং ন মুতং, ৰিঞ্ঞাতং. সদ্দাযতনং ন দিট্ঠং, সুতং, ন মুতং, ৰিঞ্ঞাতং. গন্ধাযতনং… রসাযতনং… ফোট্ঠব্বাযতনং ন দিট্ঠং ন সুতং, মুতং, ৰিঞ্ঞাতং. সত্তাযতনা ন দিট্ঠা ন সুতা ন ¶ মুতা, ৰিঞ্ঞাতা.
রূপধাতু দিট্ঠা, ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. সদ্দধাতু ন দিট্ঠা, সুতা, ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. গন্ধধাতু… রসধাতু… ফোট্ঠব্বধাতু ন দিট্ঠা ন সুতা, মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. তেরস ধাতুযো ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা.
তীণি সচ্চানি ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. দুক্খসচ্চং সিযা দিট্ঠং, সিযা সুতং, সিযা মুতং, সিযা ৰিঞ্ঞাতং, সিযা ন দিট্ঠং ন সুতং ন মুতং, ৰিঞ্ঞাতং.
বাৰীসতিন্দ্রিযা ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. নৰ হেতূ ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. চত্তারো আহারা ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. সত্ত ¶ ফস্সা ¶ ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা. সত্ত ৰেদনা… সত্ত সঞ্ঞা… সত্ত চেতনা… সত্ত চিত্তা ন দিট্ঠা ন সুতা ন মুতা, ৰিঞ্ঞাতা.
১০. তিকাদিদস্সনৰারো
১. কুসলত্তিকং
১০৩৮. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি কুসলা, কতি অকুসলা, কতি অব্যাকতা?
রূপক্খন্ধো অব্যাকতো. চত্তারো খন্ধা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. দসাযতনা অব্যাকতা. দ্ৰাযতনা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. সোল়স ধাতুযো ¶ অব্যাকতা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. সমুদযসচ্চং অকুসলং. মগ্গসচ্চং কুসলং. নিরোধসচ্চং অব্যাকতং. দুক্খসচ্চং সিযা কুসলং, সিযা অকুসলং, সিযা অব্যাকতং.
দসিন্দ্রিযা ¶ অব্যাকতা. দোমনস্সিন্দ্রিযং অকুসলং. অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং কুসলং. চত্তারিন্দ্রিযা সিযা কুসলা, সিযা অব্যাকতা. ছ ইন্দ্রিযা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা.
তযো কুসলহেতূ কুসলা. তযো অকুসলহেতূ অকুসলা. তযো অব্যাকতহেতূ অব্যাকতা. কবল়ীকারো আহারো অব্যাকতো. তযো আহারা সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা. ছ ফস্সা অব্যাকতা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা কুসলো, সিযা অকুসলো, সিযা অব্যাকতো. ছ ৰেদনা… ছ সঞ্ঞা… ছ চেতনা… ছ চিত্তা অব্যাকতা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা কুসলা, সিযা অকুসলা, সিযা অব্যাকতা.
২. ৰেদনাতিকং
১০৩৯. পঞ্চন্নং ¶ খন্ধানং কতি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কতি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কতি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কতি দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কতি অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা?
দ্ৰে খন্ধা ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি. তযো খন্ধা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা.
দসাযতনা ¶ ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি. মনাযতনং সিযা ¶ সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং. ধম্মাযতনং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং সুখায ৰেদনায ¶ সম্পযুত্তন্তিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি.
দস ধাতুযো ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি. পঞ্চ ধাতুযো অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. ধম্মধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি.
দ্ৰে ¶ সচ্চা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. নিরোধসচ্চং ন ৰত্তব্বং সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি. দুক্খসচ্চং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায ¶ সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি.
দ্ৰাদসিন্দ্রিযা ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি. ছ ইন্দ্রিযা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. তীণিন্দ্রিযা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা ¶ , সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তং, সিযা ন ৰত্তব্বং সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তন্তিপি.
দোসো ¶ অকুসলহেতু দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো. সত্ত হেতূ সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. মোহো অকুসলহেতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, সিযা দুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো.
কবল়ীকারো আহারো ন ৰত্তব্বো সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তোতি পি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তোতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তোতিপি. তযো আহারা সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা.
পঞ্চ ফস্সা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা. কাযৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা ¶ সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা ¶ সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তো, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তো.
সত্ত ৰেদনা ন ৰত্তব্বা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তাতিপি. পঞ্চ সঞ্ঞা… পঞ্চ চেতনা… পঞ্চ চিত্তা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা দুক্খায ৰেদনায সম্পযুত্তা, সিযা অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা.
৩. ৰিপাকত্তিকং
১০৪০. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি ৰিপাকা, কতি ৰিপাকধম্মধম্মা, কতি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি ৰিপাকা, কতি ৰিপাকধম্মধম্মা, কতি নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা?
রূপক্খন্ধো নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. চত্তারো খন্ধা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
দসাযতনা ¶ ¶ নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. দ্ৰাযতনা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
দস ধাতুযো নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. পঞ্চ ধাতুযো ৰিপাকা. মনোধাতু সিযা ৰিপাকা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা ৰিপাকা সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
দ্ৰে ¶ সচ্চা ৰিপাকধম্মধম্মা. নিরোধসচ্চং নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মং. দুক্খসচ্চং সিযা ৰিপাকং, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মং, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মং.
সত্তিন্দ্রিযা ¶ নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. তীণিন্দ্রিযা ৰিপাকা. দ্ৰিন্দ্রিযা ৰিপাকধম্মধম্মা. অঞ্ঞিন্দ্রিযং সিযা ৰিপাকং, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মং. নৰিন্দ্রিযা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
ছ হেতূ ৰিপাকধম্মধম্মা. তযো অব্যাকতহেতূ সিযা ৰিপাকা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
কবল়ীকারো আহারো নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. তযো আহারা সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. পঞ্চ ফস্সা ৰিপাকা. মনোধাতুসম্ফস্সো সিযা ৰিপাকো, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা ৰিপাকো, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মো, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মো. পঞ্চ ৰেদনা… পঞ্চ সঞ্ঞা… পঞ্চ চেতনা… পঞ্চ চিত্তা ৰিপাকা. মনোধাতু সিযা ৰিপাকা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা ৰিপাকা, সিযা ৰিপাকধম্মধম্মা, সিযা নেৰৰিপাকনৰিপাকধম্মধম্মা.
৪. উপাদিন্নত্তিকং
১০৪১. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি উপাদিন্নুপাদানিযা, কতি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, কতি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি উপাদিন্নুপাদানিযা, কতি অনুপাদিন্নুপাদানিযা, কতি অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা?
রূপক্খন্ধো ¶ সিযা উপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযো ¶ ৪. চত্তারো খন্ধা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
পঞ্চাযতনা ¶ উপাদিন্নুপাদানিযা. সদ্দাযতনং অনুপাদিন্নুপাদানিযং. চত্তারো আযতনা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা. দ্ৰাযতনা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
দস ¶ ধাতুযো উপাদিন্নুপাদানিযা. সদ্দধাতু অনুপাদিন্নুপাদানিযা. পঞ্চ ধাতুযো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
সমুদযসচ্চং অনুপাদিন্নুপাদানিযং. দ্ৰে সচ্চা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. দুক্খসচ্চং সিযা উপাদিন্নুপাদানিযং, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযং.
নৰিন্দ্রিযা উপাদিন্নুপাদানিযা. দোমনস্সিন্দ্রিযং অনুপাদিন্নুপাদানিযং. তীণিন্দ্রিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. নৰিন্দ্রিযা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. তযো অকুসলহেতূ অনুপাদিন্নুপাদানিযা. তযো কুসলহেতূ সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা. তযো অব্যাকতহেতূ সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
কবল়ীকারো আহারো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযো. তযো আহারা সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা ¶ .
পঞ্চ ফস্সা উপাদিন্নুপাদানিযা. মনোধাতুসম্ফস্সো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযো. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা উপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযো, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযো. পঞ্চ ৰেদনা… পঞ্চ সঞ্ঞা… পঞ্চ চেতনা… পঞ্চ চিত্তা উপাদিন্নুপাদানিযা. মনোধাতু সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা উপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নুপাদানিযা, সিযা অনুপাদিন্নঅনুপাদানিযা.
৫. ৰিতক্কত্তিকং
১০৪২. পঞ্চন্নং ¶ খন্ধানং কতি সৰিতক্কসৰিচারা, কতি অৰিতক্কৰিচারমত্তা, কতি ¶ অৰিতক্কঅৰিচারা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি সৰিতক্কসৰিচারা, কতি অৰিতক্কৰিচারমত্তা, কতি অৰিতক্কঅৰিচারা?
রূপক্খন্ধো অৰিতক্কঅৰিচারো. তযো খন্ধা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. সঙ্খারক্খন্ধো সিযা সৰিতক্কসৰিচারো, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তো, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারো সিযা ন ৰত্তব্বো সৰিতক্কসৰিচারোতিপি ¶ , অৰিতক্কৰিচারমত্তোতিপি, অৰিতক্কঅৰিচারোতিপি.
দসাযতনা অৰিতক্কঅৰিচারা. মনাযতনং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. ধম্মাযতনং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং, সিযা ন ৰত্তব্বং সৰিতক্কসৰিচারন্তিপি, অৰিতক্কৰিচারমত্তন্তিপি, অৰিতক্কঅৰিচারন্তিপি.
পন্নরস ধাতুযো অৰিতক্কঅৰিচারা. মনোধাতু ¶ সৰিতক্কসৰিচারা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. ধম্মধাতু সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা, সিযা ন ৰত্তব্বা সৰিতক্কসৰিচারাতিপি, অৰিতক্কৰিচারমত্তাতিপি, অৰিতক্কঅৰিচারাতিপি.
সমুদযসচ্চং সৰিতক্কসৰিচারং. নিরোধসচ্চং অৰিতক্কঅৰিচারং. মগ্গসচ্চং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. দুক্খসচ্চং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং, সিযা ন ৰত্তব্বং সৰিতক্কসৰিচারন্তিপি, অৰিতক্কৰিচারমত্তন্তিপি, অৰিতক্কঅৰিচারন্তিপি.
নৰিন্দ্রিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. দোমনস্সিন্দ্রিযং সৰিতক্কসৰিচারং. উপেক্খিন্দ্রিযং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারং. একাদসিন্দ্রিযা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা.
তযো ¶ ¶ অকুসলহেতূ সৰিতক্কসৰিচারা. ছ হেতূ সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. কবল়ীকারো আহারো অৰিতক্কঅৰিচারো. তযো আহারা সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা. পঞ্চ ফস্সা অৰিতক্কঅৰিচারা. মনোধাতুসম্ফস্সো সৰিতক্কসৰিচারো. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা সৰিতক্কসৰিচারো, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তো, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারো. পঞ্চ ৰেদনা… পঞ্চ সঞ্ঞা… পঞ্চ চেতনা… পঞ্চ চিত্তা অৰিতক্কঅৰিচারা মনোধাতু সৰিতক্কসৰিচারা ¶ , মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা সৰিতক্কসৰিচারা, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তা, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারা.
(১) রূপদুকং
১০৪৩. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি রূপা, কতি অরূপা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি রূপা, কতি অরূপা?
রূপক্খন্ধো রূপং. চত্তারো খন্ধা অরূপা. দসাযতনা ¶ রূপা. মনাযতনং অরূপং. ধম্মাযতনং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. দস ধাতুযো রূপা. সত্ত ধাতুযো অরূপা. ধম্মধাতু সিযা রূপা, সিযা অরূপা. তীণি সচ্চানি অরূপা. দুক্খসচ্চং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. সত্তিন্দ্রিযা রূপা. চুদ্দসিন্দ্রিযা অরূপা. জীৰিতিন্দ্রিযং সিযা রূপং, সিযা অরূপং. নৰ হেতূ অরূপা. কবল়ীকারো আহারো রূপং. তযো আহারা অরূপা. সত্ত ফস্সা অরূপা. সত্ত ৰেদনা… সত্ত সঞ্ঞা… সত্ত চেতনা সত্ত চিত্তা অরূপা.
(২) লোকিযদুকং
১০৪৪. পঞ্চন্নং খন্ধানং কতি লোকিযা, কতি লোকুত্তরা? দ্ৰাদসন্নং আযতনানং কতি লোকিযা, কতি লোকুত্তরা? অট্ঠারসন্নং ধাতূনং কতি লোকিযা, কতি লোকুত্তরা? চতুন্নং সচ্চানং কতি লোকিযা, কতি লোকুত্তরা…পে… সত্তন্নং চিত্তানং কতি লোকিযা, কতি লোকুত্তরা?
রূপক্খন্ধো লোকিযো. চত্তারো খন্ধা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. দসাযতনা লোকিযা ¶ . দ্ৰে আযতনা সিযা লোকিযা ¶ , সিযা লোকুত্তরা. সোল়স ধাতুযো লোকিযা. দ্ৰে ধাতুযো সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. দ্ৰে সচ্চা লোকিযা. দ্ৰে সচ্চা লোকুত্তরা.
দসিন্দ্রিযা লোকিযা. তীণিন্দ্রিযা লোকুত্তরা. নৰিন্দ্রিযা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. তযো অকুসলহেতূ লোকিযা. ছ হেতূ সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. কবল়ীকারো আহারো লোকিযো. তযো আহারা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা ¶ . ছ ফস্সা লোকিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সো সিযা লোকিযো, সিযা লোকুত্তরো. ছ ৰেদনা লোকিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা ৰেদনা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. ছ সঞ্ঞা লোকিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা সঞ্ঞা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. ছ চেতনা লোকিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্ফস্সজা চেতনা সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরা. ছ চিত্তা লোকিযা. মনোৰিঞ্ঞাণধাতু সিযা লোকিযা, সিযা লোকুত্তরাতি.
অভিঞ্ঞা দ্ৰে সারম্মণা, দিট্ঠা কুসলৰেদনা;
ৰিপাকা চ উপাদিন্না, ৰিতক্কং রূপলোকিযাতি.
ধম্মহদযৰিভঙ্গো নিট্ঠিতো.
ৰিভঙ্গপকরণং নিট্ঠিতং.