📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিসুদ্ধিমগ্গো

(পঠমো ভাগো)

নিদানাদিকথা

.

সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰযং;

আতাপী নিপকো ভিক্খু, সো ইমং ৰিজটযে জটন্তি. (সং. নি. ১.২৩);

ইতি হিদং ৰুত্তং, কস্মা পনেতং ৰুত্তং, ভগৰন্তং কির সাৰত্থিযং ৰিহরন্তং রত্তিভাগে অঞ্ঞতরো দেৰপুত্তো উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো সংসযসমুগ্ঘাটত্থং –

অন্তোজটা বহিজটা, জটায জটিতা পজা;

তং তং গোতম পুচ্ছামি, কো ইমং ৰিজটযে জটন্তি. (সং. নি. ১.২৩) –

ইমং পঞ্হং পুচ্ছি. তস্সাযং সঙ্খেপত্থো – জটাতি তণ্হায জালিনিযা এতং অধিৰচনং. সা হি রূপাদীসু আরম্মণেসু হেট্ঠুপরিযৰসেন পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনতো সংসিব্বনট্ঠেন ৰেল়ুগুম্বাদীনং সাখাজালসঙ্খাতা জটা ৰিযাতি জটা, সা পনেসা সকপরিক্খারপরপরিক্খারেসু সকঅত্তভাৰপরঅত্তভাৰেসু অজ্ঝত্তিকাযতনবাহিরাযতনেসু চ উপ্পজ্জনতো অন্তোজটা বহিজটাতি ৰুচ্চতি. তায এৰং উপ্পজ্জমানায জটায জটিতা পজা. যথা নাম ৰেল়ুগুম্বজটাদীহি ৰেল়ুআদযো, এৰং তায তণ্হাজটায সব্বাপি অযং সত্তনিকাযসঙ্খাতা পজা জটিতা ৰিনদ্ধা, সংসিব্বিতাতি অত্থো. যস্মা চ এৰং জটিতা. তং তং গোতম পুচ্ছামীতি তস্মা তং পুচ্ছামি. গোতমাতি ভগৰন্তং গোত্তেন আলপতি. কো ইমং ৰিজটযে জটন্তি ইমং এৰং তেধাতুকং জটেত্ৰা ঠিতং জটং কো ৰিজটেয্য, ৰিজটেতুং কো সমত্থোতি পুচ্ছতি.

এৰং পুট্ঠো পনস্স সব্বধম্মেসু অপ্পটিহতঞাণচারো দেৰদেৰো সক্কানং অতিসক্কো ব্রহ্মানং অতিব্রহ্মা চতুৰেসারজ্জৰিসারদো দসবলধরো অনাৰরণঞাণো সমন্তচক্খু ভগৰা তমত্থং ৰিস্সজ্জেন্তো –

সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰযং;

আতাপী নিপকো ভিক্খু, সো ইমং ৰিজটযে জটন্তি. –

ইমং গাথমাহ.

.

ইমিস্সা দানি গাথায, কথিতায মহেসিনা;

ৰণ্ণযন্তো যথাভূতং, অত্থং সীলাদিভেদনং.

সুদুল্লভং লভিত্ৰান, পব্বজ্জং জিনসাসনে;

সীলাদিসঙ্গহং খেমং, উজুং মগ্গং ৰিসুদ্ধিযা.

যথাভূতং অজানন্তা, সুদ্ধিকামাপি যে ইধ;

ৰিসুদ্ধিং নাধিগচ্ছন্তি, ৰাযমন্তাপি যোগিনো.

তেসং পামোজ্জকরণং, সুৰিসুদ্ধৰিনিচ্ছযং;

মহাৰিহারৰাসীনং, দেসনানযনিস্সিতং.

ৰিসুদ্ধিমগ্গং ভাসিস্সং, তং মে সক্কচ্চ ভাসতো;

ৰিসুদ্ধিকামা সব্বেপি, নিসামযথ সাধৰোতি.

. তত্থ ৰিসুদ্ধীতি সব্বমলৰিরহিতং অচ্চন্তপরিসুদ্ধং নিব্বানং ৰেদিতব্বং. তস্সা ৰিসুদ্ধিযা মগ্গোতি ৰিসুদ্ধিমগ্গো. মগ্গোতি অধিগমূপাযো ৰুচ্চতি. তং ৰিসুদ্ধিমগ্গং ভাসিস্সামীতি অত্থো.

সো পনাযং ৰিসুদ্ধিমগ্গো কত্থচি ৰিপস্সনামত্তৰসেনেৰ দেসিতো. যথাহ –

‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;

অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি. (ধ. প. ২৭৭);

কত্থচি ঝানপঞ্ঞাৰসেন. যথাহ –

‘‘যম্হি ঝানঞ্চ পঞ্ঞা চ, স ৰে নিব্বানসন্তিকে’’তি. (ধ. প. ৩৭২);

কত্থচি কম্মাদিৰসেন. যথাহ –

‘‘কম্মং ৰিজ্জা চ ধম্মো চ, সীলং জীৰিতমুত্তমং;

এতেন মচ্চা সুজ্ঝন্তি, ন গোত্তেন ধনেন ৰা’’তি. (ম. নি. ৩.৩৮৭; সং. নি. ১.৪৮);

কত্থচি সীলাদিৰসেন. যথাহ –

‘‘সব্বদা সীলসম্পন্নো, পঞ্ঞৰা সুসমাহিতো;

আরদ্ধৰীরিযো পহিতত্তো, ওঘং তরতি দুত্তর’’ন্তি. (সং. নি. ১.৯৬);

কত্থচি সতিপট্ঠানাদিৰসেন. যথাহ –

‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা…পে… নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি (দী. নি. ২.৩৭৩).

সম্মপ্পধানাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমস্মিং পন পঞ্হাব্যাকরণে সীলাদিৰসেন দেসিতো.

. তত্রাযং সঙ্খেপৰণ্ণনা – সীলে পতিট্ঠাযাতি সীলে ঠত্ৰা, সীলং পরিপূরযমানোযেৰ চেত্থ সীলে ঠিতোতি ৰুচ্চতি. তস্মা সীলপরিপূরণেন সীলে পতিট্ঠহিত্ৰাতি অযমেত্থ অত্থো. নরোতি সত্তো. সপঞ্ঞোতি কম্মজতিহেতুকপটিসন্ধিপঞ্ঞায পঞ্ঞৰা. চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰযন্তি সমাধিঞ্চেৰ ৰিপস্সনঞ্চ ভাৰযমানো, চিত্তসীসেন হেত্থ সমাধি নিদ্দিট্ঠো. পঞ্ঞানামেন চ ৰিপস্সনাতি. আতাপীতি ৰীরিযৰা. ৰীরিযঞ্হি কিলেসানং আতাপনপরিতাপনট্ঠেন আতাপোতি ৰুচ্চতি. তদস্স অত্থীতি আতাপী. নিপকোতি নেপক্কং ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, তায সমন্নাগতোতি অত্থো. ইমিনা পদেন পারিহারিকপঞ্ঞং দস্সেতি. ইমস্মিঞ্হি পঞ্হাব্যাকরণে তিক্খত্তুং পঞ্ঞা আগতা. তত্থ পঠমা জাতিপঞ্ঞা, দুতিযা ৰিপস্সনাপঞ্ঞা, ততিযা সব্বকিচ্চপরিণাযিকা পারিহারিকপঞ্ঞা. সংসারে ভযং ইক্খতীতি ভিক্খু. সো ইমং ৰিজটযে জটন্তি সো ইমিনা চ সীলেন ইমিনা চ চিত্তসীসেন নিদ্দিট্ঠসমাধিনা ইমায চ তিৰিধায পঞ্ঞায ইমিনা চ আতাপেনাতি ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু. সেয্যথাপি নাম পুরিসো পথৰিযং পতিট্ঠায সুনিসিতং সত্থং উক্খিপিত্ৰা মহন্তং ৰেল়ুগুম্বং ৰিজটেয্য, এৰমেৰ সীলপথৰিযং পতিট্ঠায সমাধিসিলাযং সুনিসিতং ৰিপস্সনাপঞ্ঞাসত্থং ৰীরিযবলপগ্গহিতেন পারিহারিকপঞ্ঞাহত্থেন উক্খিপিত্ৰা সব্বম্পি তং অত্তনো সন্তানে পতিতং তণ্হাজটং ৰিজটেয্য সঞ্ছিন্দেয্য সম্পদালেয্য. মগ্গক্খণে পনেস তং জটং ৰিজটেতি নাম. ফলক্খণে ৰিজটিতজটো সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গদক্খিণেয্যো হোতি. তেনাহ ভগৰা –

‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰযং;

আতাপী নিপকো ভিক্খু, সো ইমং ৰিজটযে জট’’ন্তি. (সং. নি. ১.২৩);

. তত্রাযং যায পঞ্ঞায সপঞ্ঞোতি ৰুত্তো, তত্রাস্স করণীযং নত্থি. পুরিমকম্মানুভাৰেনেৰ হিস্স সা সিদ্ধা. আতাপী নিপকোতি এত্থ ৰুত্তৰীরিযৰসেন পন তেন সাতচ্চকারিনা পঞ্ঞাৰসেন চ সম্পজানকারিনা হুত্ৰা সীলে পতিট্ঠায চিত্তপঞ্ঞাৰসেন ৰুত্তা সমথৰিপস্সনা ভাৰেতব্বাতি ইমমত্র ভগৰা সীলসমাধিপঞ্ঞামুখেন ৰিসুদ্ধিমগ্গং দস্সেতি.

এত্তাৰতা হি তিস্সো সিক্খা, তিৰিধকল্যাণং সাসনং, তেৰিজ্জতাদীনং উপনিস্সযো, অন্তদ্ৰযৰজ্জনমজ্ঝিমপটিপত্তিসেৰনানি, অপাযাদিসমতিক্কমনুপাযো, তীহাকারেহি কিলেসপ্পহানং, ৰীতিক্কমাদীনং পটিপক্খো, সংকিলেসত্তযৰিসোধনং, সোতাপন্নাদিভাৰস্স চ কারণং পকাসিতং হোতি.

কথং? এত্থ হি সীলেন অধিসীলসিক্খা পকাসিতা হোতি, সমাধিনা অধিচিত্তসিক্খা, পঞ্ঞায অধিপঞ্ঞাসিক্খা.

সীলেন চ সাসনস্স আদিকল্যাণতা পকাসিতা হোতি. ‘‘কো চাদি কুসলানং ধম্মানং, সীলঞ্চ সুৰিসুদ্ধ’’ন্তি (সং. নি. ৫.৩৬৯) হি ৰচনতো, ‘‘সব্বপাপস্স অকরণ’’ন্তি (দী. নি. ২.৯০) আদিৰচনতো চ সীলং সাসনস্স আদি, তঞ্চ কল্যাণং, অৰিপ্পটিসারাদিগুণাৰহত্তা. সমাধিনা মজ্ঝেকল্যাণতা পকাসিতা হোতি. ‘‘কুসলস্স উপসম্পদা’’তি (দী. নি. ২.৯০) আদিৰচনতো হি সমাধি সাসনস্স মজ্ঝে, সো চ কল্যাণো, ইদ্ধিৰিধাদিগুণাৰহত্তা. পঞ্ঞায সাসনস্স পরিযোসানকল্যাণতা পকাসিতা হোতি. ‘‘সচিত্তপরিযোদাপনং, এতং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি (দী. নি. ২.৯০) হি ৰচনতো, পঞ্ঞুত্তরতো চ পঞ্ঞা সাসনস্স পরিযোসানং, সা চ কল্যাণং, ইট্ঠানিট্ঠেসু তাদিভাৰাৰহনতো.

‘‘সেলো যথা একঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি;

এৰং নিন্দাপসংসাসু, ন সমিঞ্জন্তি পণ্ডিতা’’তি. (ধ. প. ৮১); –

হি ৰুত্তং.

তথা সীলেন তেৰিজ্জতায উপনিস্সযো পকাসিতো হোতি. সীলসম্পত্তিঞ্হি নিস্সায তিস্সো ৰিজ্জা পাপুণাতি, ন ততো পরং. সমাধিনা ছল়ভিঞ্ঞতায উপনিস্সযো পকাসিতো হোতি. সমাধিসম্পদঞ্হি নিস্সায ছ অভিঞ্ঞা পাপুণাতি, ন ততো পরং. পঞ্ঞায পটিসম্ভিদাপভেদস্স উপনিস্সযো পকাসিতো হোতি. পঞ্ঞাসম্পত্তিঞ্হি নিস্সায চতস্সো পটিসম্ভিদা পাপুণাতি, ন অঞ্ঞেন কারণেন.

সীলেন চ কামসুখল্লিকানুযোগসঙ্খাতস্স অন্তস্স ৰজ্জনং পকাসিতং হোতি, সমাধিনা অত্তকিলমথানুযোগসঙ্খাতস্স. পঞ্ঞায মজ্ঝিমায পটিপত্তিযা সেৰনং পকাসিতং হোতি.

তথা সীলেন অপাযসমতিক্কমনুপাযো পকাসিতো হোতি, সমাধিনা কামধাতুসমতিক্কমনুপাযো, পঞ্ঞায সব্বভৰসমতিক্কমনুপাযো.

সীলেন চ তদঙ্গপ্পহানৰসেন কিলেসপ্পহানং পকাসিতং হোতি, সমাধিনা ৰিক্খম্ভনপ্পহানৰসেন, পঞ্ঞায সমুচ্ছেদপ্পহানৰসেন.

তথা সীলেন কিলেসানং ৰীতিক্কমপটিপক্খো পকাসিতো হোতি, সমাধিনা পরিযুট্ঠানপটিপক্খো, পঞ্ঞায অনুসযপটিপক্খো.

সীলেন চ দুচ্চরিতসংকিলেসৰিসোধনং পকাসিতং হোতি, সমাধিনা তণ্হাসংকিলেসৰিসোধনং, পঞ্ঞায দিট্ঠিসংকিলেসৰিসোধনং.

তথা সীলেন সোতাপন্নসকদাগামিভাৰস্স কারণং পকাসিতং হোতি, সমাধিনা অনাগামিভাৰস্স, পঞ্ঞায অরহত্তস্স. সোতাপন্নো হি ‘‘সীলেসু পরিপূরকারী’’তি (অ. নি. ৩.৮৭) ৰুত্তো, তথা সকদাগামী. অনাগামী পন ‘‘সমাধিস্মিং পরিপূরকারী’’তি (অ. নি. ৩.৮৭). অরহা পন ‘‘পঞ্ঞায পরিপূরকারী’’তি (অ. নি. ৩.৮৭).

এৰং এত্তাৰতা তিস্সো সিক্খা, তিৰিধকল্যাণং সাসনং, তেৰিজ্জতাদীনং উপনিস্সযো, অন্তদ্ৰযৰজ্জনমজ্ঝিমপটিপত্তিসেৰনানি, অপাযাদিসমতিক্কমনুপাযো, তীহাকারেহি কিলেসপ্পহানং, ৰীতিক্কমাদীনং পটিপক্খো, সংকিলেসত্তযৰিসোধনং, সোতাপন্নাদিভাৰস্স চ কারণন্তি ইমে নৰ, অঞ্ঞে চ এৰরূপা গুণত্তিকা পকাসিতা হোন্তীতি.

১. সীলনিদ্দেসো

সীলসরূপাদিকথা

. এৰং অনেকগুণসঙ্গাহকেন সীলসমাধিপঞ্ঞামুখেন দেসিতোপি পনেস ৰিসুদ্ধিমগ্গো অতিসঙ্খেপদেসিতোযেৰ হোতি. তস্মা নালং সব্বেসং উপকারাযাতি ৰিত্থারমস্স দস্সেতুং সীলং তাৰ আরব্ভ ইদং পঞ্হাকম্মং হোতি.

কিং সীলং, কেনট্ঠেন সীলং, কানস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানি, কিমানিসংসং সীলং, কতিৰিধং চেতং সীলং, কো চস্স সংকিলেসো, কিং ৰোদানন্তি.

তত্রিদং ৰিস্সজ্জনং. কিং সীলন্তি পাণাতিপাতাদীহি ৰা ৰিরমন্তস্স ৰত্তপটিপত্তিং ৰা পূরেন্তস্স চেতনাদযো ধম্মা. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং ‘‘কিং সীলন্তি চেতনা সীলং, চেতসিকং সীলং, সংৰরো সীলং, অৰীতিক্কমো সীল’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৯). তত্থ চেতনা সীলং নাম পাণাতিপাতাদীহি ৰা ৰিরমন্তস্স ৰত্তপটিপত্তিং ৰা পূরেন্তস্স চেতনা. চেতসিকং সীলং নাম পাণাতিপাতাদীহি ৰিরমন্তস্স ৰিরতি. অপিচ চেতনা সীলং নাম পাণাতিপাতাদীনি পজহন্তস্স সত্ত কম্মপথচেতনা. চেতসিকং সীলং নাম ‘‘অভিজ্ঝং পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতী’’তি (দী. নি. ১.২১৭) আদিনা নযেন ৰুত্তা অনভিজ্ঝাব্যাপাদসম্মাদিট্ঠিধম্মা. সংৰরো সীলন্তি এত্থ পঞ্চৰিধেন সংৰরো ৰেদিতব্বো পাতিমোক্খসংৰরো, সতিসংৰরো, ঞাণসংৰরো, খন্তিসংৰরো, ৰীরিযসংৰরোতি. তত্থ ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি সমুপেতোতি (ৰিভ. ৫১১) অযং পাতিমোক্খসংৰরো. রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতীতি (দী. নি. ১.২১৩) অযং সতিসংৰরো.

যানি সোতানি লোকস্মিং, (অজিতাতি ভগৰা;)

সতি তেসং নিৰারণং;

সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরেতি. (সু. নি. ১০৪১);

অযং ঞাণসংৰরো. পচ্চযপটিসেৰনম্পি এত্থেৰ সমোধানং গচ্ছতি. যো পনাযং খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্সাতিআদিনা (ম. নি. ১.২৪; অ. নি. ৬.৫৮) নযেন আগতো, অযং খন্তিসংৰরো নাম. যো চাযং উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতীতিআদিনা (ম. নি. ১.২৬; অ. নি. ৬.৫৮) নযেন আগতো, অযং ৰীরিযসংৰরো নাম. আজীৰপারিসুদ্ধিপি এত্থেৰ সমোধানং গচ্ছতি. ইতি অযং পঞ্চৰিধোপি সংৰরো, যা চ পাপভীরুকানং কুলপুত্তানং সম্পত্তৰত্থুতো ৰিরতি, সব্বম্পেতং সংৰরসীলন্তি ৰেদিতব্বং. অৰীতিক্কমো সীলন্তি সমাদিন্নসীলস্স কাযিকৰাচসিকো অনতিক্কমো. ইদং তাৰ কিং সীলন্তি পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জনং.

. অৰসেসেসু কেনট্ঠেন সীলন্তি সীলনট্ঠেন সীলং. কিমিদং সীলনং নাম. সমাধানং ৰা, কাযকম্মাদীনং সুসীল্যৰসেন অৰিপ্পকিণ্ণতাতি অত্থো. উপধারণং ৰা, কুসলানং ধম্মানং পতিট্ঠানৰসেন আধারভাৰোতি অত্থো. এতদেৰ হেত্থ অত্থদ্ৰযং সদ্দলক্খণৰিদূ অনুজানন্তি. অঞ্ঞে পন সিরট্ঠো সীলত্থো, সীতলট্ঠো সীলত্থোতি এৰমাদিনাপি নযেনেত্থ অত্থং ৰণ্ণযন্তি.

. ইদানি কানস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানীতি এত্থ –

সীলনং লক্খণং তস্স, ভিন্নস্সাপি অনেকধা;

সনিদস্সনত্তং রূপস্স, যথা ভিন্নস্সনেকধা.

যথা হি নীলপীতাদিভেদেন অনেকধা ভিন্নস্সাপি রূপাযতনস্স সনিদস্সনত্তং লক্খণং, নীলাদিভেদেন ভিন্নস্সাপি সনিদস্সন ভাৰানতিক্কমনতো. তথা সীলস্স চেতনাদিভেদেন অনেকধা ভিন্নস্সাপি যদেতং কাযকম্মাদীনং সমাধানৰসেন কুসলানঞ্চ ধম্মানং পতিট্ঠানৰসেন ৰুত্তং সীলনং, তদেৰ লক্খণং, চেতনাদিভেদেন ভিন্নস্সাপি সমাধানপতিট্ঠানভাৰানতিক্কমনতো. এৰং লক্খণস্স পনস্স –

দুস্সীল্যৰিদ্ধংসনতা, অনৰজ্জগুণো তথা;

কিচ্চসম্পত্তিঅত্থেন, রসো নাম পৰুচ্চতি.

তস্মা ইদং সীলং নাম কিচ্চট্ঠেন রসেন দুস্সীল্যৰিদ্ধংসনরসং, সম্পত্তিঅত্থেন রসেন অনৰজ্জরসন্তি ৰেদিতব্বং. লক্খণাদীসু হি কিচ্চমেৰ সম্পত্তি ৰা রসোতি ৰুচ্চতি.

সোচেয্যপচ্চুপট্ঠানং, তযিদং তস্স ৰিঞ্ঞুহি;

ওত্তপ্পঞ্চ হিরী চেৰ, পদট্ঠানন্তি ৰণ্ণিতং.

তযিদং সীলং কাযসোচেয্যং ৰচীসোচেয্যং মনোসোচেয্যন্তি (অ. নি. ৩.১২১) এৰং ৰুত্তসোচেয্যপচ্চুপট্ঠানং, সোচেয্যভাৰেন পচ্চুপট্ঠাতি গহণভাৰং গচ্ছতি. হিরোত্তপ্পঞ্চ পনস্স ৰিঞ্ঞূহি পদট্ঠানন্তি ৰণ্ণিতং, আসন্নকারণন্তি অত্থো. হিরোত্তপ্পে হি সতি সীলং উপ্পজ্জতি চেৰ তিট্ঠতি চ. অসতি নেৰ উপ্পজ্জতি, ন তিট্ঠতীতি. এৰং সীলস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানি ৰেদিতব্বানি.

সীলানিসংসকথা

. কিমানিসংসং সীলন্তি অৰিপ্পটিসারাদিঅনেকগুণপটিলাভানিসংসং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘অৰিপ্পটিসারত্থানি খো, আনন্দ, কুসলানি সীলানি অৰিপ্পটিসারানিসংসানী’’তি (অ. নি. ১১.১).

অপরম্পি ৰুত্তং ‘‘পঞ্চিমে গহপতযো আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদায. কতমে পঞ্চ? ইধ গহপতযো সীলৰা সীলসম্পন্নো অপ্পমাদাধিকরণং মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছতি, অযং পঠমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায. পুন চপরং গহপতযো সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, অযং দুতিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায. পুন চপরং গহপতযো সীলৰা সীলসম্পন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং, ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো, অযং ততিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায. পুন চপরং গহপতযো সীলৰা সীলসম্পন্নো অসম্মূল়্হো কালং করোতি, অযং চতুত্থো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায. পুন চপরং গহপতযো সীলৰা সীলসম্পন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি, অযং পঞ্চমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদাযা’’তি (দী. নি. ২.১৫০; অ. নি. ৫.২১৩; মহাৰ. ২৮৫).

অপরেপি ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ অস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চাতি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী’’তিআদিনা (ম. নি. ১.৬৫) নযেন পিযমনাপতাদযো আসৰক্খযপরিযোসানা অনেকা সীলানিসংসা ৰুত্তা. এৰং অৰিপ্পটিসারাদিঅনেকগুণানিসংসং সীলং. অপিচ –

সাসনে কুলপুত্তানং, পতিট্ঠা নত্থি যং ৰিনা;

আনিসংসপরিচ্ছেদং, তস্স সীলস্স কো ৰদে.

ন গঙ্গা যমুনা চাপি, সরভূ ৰা সরস্ৰতী;

নিন্নগা ৰাচিরৰতী, মহী ৰাপি মহানদী.

সক্কুণন্তি ৰিসোধেতুং, তং মলং ইধ পাণিনং;

ৰিসোধযতি সত্তানং, যং ৰে সীলজলং মলং.

ন তং সজলদা ৰাতা, ন চাপি হরিচন্দনং;

নেৰ হারা ন মণযো, ন চন্দকিরণঙ্কুরা.

সমযন্তীধ সত্তানং, পরিল়াহং সুরক্খিতং;

যং সমেতি ইদং অরিযং, সীলং অচ্চন্তসীতলং.

সীলগন্ধসমো গন্ধো, কুতো নাম ভৰিস্সতি;

যো সমং অনুৰাতে চ, পটিৰাতে চ ৰাযতি.

সগ্গারোহণসোপানং, অঞ্ঞং সীলসমং কুতো;

দ্ৰারং ৰা পন নিব্বান, নগরস্স পৰেসনে.

সোভন্তেৰং ন রাজানো, মুত্তামণিৰিভূসিতা;

যথা সোভন্তি যতিনো, সীলভূসনভূসিতা.

অত্তানুৰাদাদিভযং, ৰিদ্ধংসযতি সব্বসো;

জনেতি কিত্তিহাসঞ্চ, সীলং সীলৰতং সদা.

গুণানং মূলভূতস্স, দোসানং বলঘাতিনো;

ইতি সীলস্স ৰিঞ্ঞেয্যং, আনিসংসকথামুখন্তি.

সীলপ্পভেদকথা

১০. ইদানি যং ৰুত্তং কতিৰিধং চেতং সীলন্তি, তত্রিদং ৰিস্সজ্জনং. সব্বমেৰ তাৰ ইদং সীলং অত্তনো সীলনলক্খণেন একৰিধং.

চারিত্তৰারিত্তৰসেন দুৰিধং. তথা আভিসমাচারিকআদিব্রহ্মচরিযকৰসেন, ৰিরতিঅৰিরতিৰসেন, নিস্সিতানিস্সিতৰসেন, কালপরিযন্তআপাণকোটিকৰসেন, সপরিযন্তাপরিযন্তৰসেন, লোকিযলোকুত্তরৰসেন চ.

তিৰিধং হীনমজ্ঝিমপণীতৰসেন. তথা অত্তাধিপতেয্যলোকাধিপতেয্যধম্মাধিপতেয্যৰসেন, পরামট্ঠাপরামট্ঠপটিপ্পস্সদ্ধিৰসেন, ৰিসুদ্ধাৰিসুদ্ধৰেমতিকৰসেন, সেক্খাসেক্খনেৰসেক্খনাসেক্খৰসেন চ.

চতুব্বিধং হানভাগিযঠিতিভাগিযৰিসেসভাগিযনিব্বেধভাগিযৰসেন. তথা ভিক্খুভিক্খুনীঅনুপসম্পন্নগহট্ঠসীলৰসেন, পকতিআচারধম্মতাপুব্বহেতুকসীলৰসেন, পাতিমোক্খসংৰরইন্দ্রিযসংৰরআজীৰপারিসুদ্ধিপচ্চযসন্নিস্সিতসীলৰসেন চ.

পঞ্চৰিধং পরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলাদিৰসেন. ৰুত্তম্পি চেতং পটিসম্ভিদাযং ‘‘পঞ্চ সীলানি – পরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং, অপরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং, পরিপুণ্ণপারিসুদ্ধিসীলং, অপরামট্ঠপারিসুদ্ধিসীলং, পটিপ্পস্সদ্ধিপারিসুদ্ধিসীল’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৭). তথা পহানৰেরমণীচেতনাসংৰরাৰীতিক্কমৰসেন.

১১. তত্থ একৰিধকোট্ঠাসে অত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. দুৰিধকোট্ঠাসে যং ভগৰতা ‘‘ইদং কত্তব্ব’’ন্তি পঞ্ঞত্তসিক্খাপদপূরণং, তং চারিত্তং. যং ‘‘ইদং ন কত্তব্ব’’ন্তি পটিক্খিত্তস্স অকরণং, তং ৰারিত্তং. তত্রাযং ৰচনত্থো. চরন্তি তস্মিং সীলেসু পরিপূরকারিতায পৰত্তন্তীতি চারিত্তং. ৰারিতং তাযন্তি রক্খন্তি তেনাতি ৰারিত্তং. তত্থ সদ্ধাৰীরিযসাধনং চারিত্তং, সদ্ধাসাধনং ৰারিত্তং. এৰং চারিত্তৰারিত্তৰসেন দুৰিধং.

দুতিযদুকে অভিসমাচারোতি উত্তমসমাচারো. অভিসমাচারো এৰ আভিসমাচারিকং. অভিসমাচারং ৰা আরব্ভ পঞ্ঞত্তং আভিসমাচারিকং, আজীৰট্ঠমকতো অৰসেসসীলস্সেতং অধিৰচনং. মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভাৰভূতন্তি আদিব্রহ্মচরিযকং, আজীৰট্ঠমকসীলস্সেতং অধিৰচনং. তঞ্হি মগ্গস্স আদিভাৰভূতং, পুব্বভাগেযেৰ পরিসোধেতব্বতো. তেনাহ – ‘‘পুব্বেৰ খো পনস্স কাযকম্মং ৰচীকম্মং আজীৰো সুপরিসুদ্ধো হোতী’’তি (ম. নি. ৩.৪৩১). যানি ৰা সিক্খাপদানি খুদ্দানুখুদ্দকানীতি ৰুত্তানি, ইদং আভিসমাচারিকসীলং. সেসং আদিব্রহ্মচরিযকং. উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নং ৰা আদিব্রহ্মচরিযকং. খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নং আভিসমাচারিকং. তস্স সম্পত্তিযা আদিব্রহ্মচরিযকং সম্পজ্জতি. তেনেৰাহ – ‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু আভিসমাচারিকং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা আদিব্রহ্মচরিযকং ধম্মং পরিপূরেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি (অ. নি. ৫.২১). এৰং আভিসমাচারিকআদিব্রহ্মচরিযকৰসেন দুৰিধং.

ততিযদুকে পাণাতিপাতাদীহি ৰেরমণিমত্তং ৰিরতিসীলং. সেসং চেতনাদি অৰিরতিসীলন্তি এৰং ৰিরতিঅৰিরতিৰসেন দুৰিধং.

চতুত্থদুকে নিস্সযোতি দ্ৰে নিস্সযা তণ্হানিস্সযো চ দিট্ঠিনিস্সযো চ. তত্থ যং ‘‘ইমিনাহং সীলেন দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’’তি (দী. নি. ৩.৩২০; ম. নি. ১.১৮৬; অ. নি. ৫.২০৬; ৭.৫০) এৰং ভৰসম্পত্তিং আকঙ্খমানেন পৰত্তিতং, ইদং তণ্হানিস্সিতং. যং ‘‘সীলেন সুদ্ধী’’তি এৰং সুদ্ধিদিট্ঠিযা পৰত্তিতং, ইদং দিট্ঠিনিস্সিতং. যং পন লোকুত্তরং লোকিযঞ্চ তস্সেৰ সম্ভারভূতং, ইদং অনিস্সিতন্তি এৰং নিস্সিতানিস্সিতৰসেন দুৰিধং.

পঞ্চমদুকে কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা সমাদিন্নং সীলং কালপরিযন্তং. যাৰজীৰং সমাদিযিত্ৰা তথেৰ পৰত্তিতং আপাণকোটিকন্তি এৰং কালপরিযন্তআপাণকোটিকৰসেন দুৰিধং.

ছট্ঠদুকে লাভযসঞাতিঅঙ্গজীৰিতৰসেন দিট্ঠপরিযন্তং সপরিযন্তং নাম. ৰিপরীতং অপরিযন্তং. ৰুত্তম্পি চেতং পটিসম্ভিদাযং ‘‘কতমং তং সীলং সপরিযন্তং? অত্থি সীলং লাভপরিযন্তং, অত্থি সীলং যসপরিযন্তং, অত্থি সীলং ঞাতিপরিযন্তং, অত্থি সীলং অঙ্গপরিযন্তং, অত্থি সীলং জীৰিতপরিযন্তং. কতমং তং সীলং লাভপরিযন্তং? ইধেকচ্চো লাভহেতু লাভপচ্চযা লাভকারণা যথাসমাদিন্নং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমতি, ইদং তং সীলং লাভপরিযন্ত’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৮). এতেনেৰ উপাযেন ইতরানিপি ৰিত্থারেতব্বানি. অপরিযন্তৰিস্সজ্জনেপি ৰুত্তং ‘‘কতমং তং সীলং ন লাভপরিযন্তং? ইধেকচ্চো লাভহেতু লাভপচ্চযা লাভকারণা যথাসমাদিন্নং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমায চিত্তম্পি ন উপ্পাদেতি, কিং সো ৰীতিক্কমিস্সতি, ইদং তং সীলং ন লাভপরিযন্ত’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৮). এতেনেৰুপাযেন ইতরানিপি ৰিত্থারেতব্বানি. এৰং সপরিযন্তাপরিযন্তৰসেন দুৰিধং.

সত্তমদুকে সব্বম্পি সাসৰং সীলং লোকিযং. অনাসৰং লোকুত্তরং. তত্থ লোকিযং ভৰৰিসেসাৰহং হোতি ভৰনিস্সরণস্স চ সম্ভারো. যথাহ – ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থায, সংৰরো অৰিপ্পটিসারত্থায, অৰিপ্পটিসারো পামোজ্জত্থায, পামোজ্জং পীতত্থায, পীতি পস্সদ্ধত্থায, পস্সদ্ধি সুখত্থায, সুখং সমাধত্থায, সমাধি যথাভূতঞাণদস্সনত্থায, যথাভূতঞাণদস্সনং নিব্বিদত্থায, নিব্বিদা ৰিরাগত্থায, ৰিরাগো ৰিমুত্তত্থায, ৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থায, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং অনুপাদাপরিনিব্বানত্থায, এতদত্থা কথা, এতদত্থা মন্তনা, এতদত্থা উপনিসা, এতদত্থং সোতাৰধানং, যদিদং অনুপাদাচিত্তস্স ৰিমোক্খো’’তি (পরি. ৩৬৬). লোকুত্তরং ভৰনিস্সরণাৰহং হোতি পচ্চৰেক্খণঞাণস্স চ ভূমীতি এৰং লোকিযলোকুত্তরৰসেন দুৰিধং.

১২. তিকেসু পঠমত্তিকে হীনেন ছন্দেন চিত্তেন ৰীরিযেন ৰীমংসায ৰা পৰত্তিতং হীনং. মজ্ঝিমেহি ছন্দাদীহি পৰত্তিতং মজ্ঝিমং. পণীতেহি পণীতং. যসকামতায ৰা সমাদিন্নং হীনং. পুঞ্ঞফলকামতায মজ্ঝিমং. কত্তব্বমেৰিদন্তি অরিযভাৰং নিস্সায সমাদিন্নং পণীতং. ‘‘অহমস্মি সীলসম্পন্নো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ দুস্সীলা পাপধম্মা’’তি এৰং অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনাদীহি উপক্কিলিট্ঠং ৰা হীনং. অনুপক্কিলিট্ঠং লোকিযং সীলং মজ্ঝিমং. লোকুত্তরং পণীতং. তণ্হাৰসেন ৰা ভৰভোগত্থায পৰত্তিতং হীনং. অত্তনো ৰিমোক্খত্থায পৰত্তিতং মজ্ঝিমং. সব্বসত্তানং ৰিমোক্খত্থায পৰত্তিতং পারমিতাসীলং পণীতন্তি এৰং হীনমজ্ঝিমপণীতৰসেন তিৰিধং.

দুতিযত্তিকে অত্তনো অননুরূপং পজহিতুকামেন অত্তগরুনা অত্তনিগারৰেন পৰত্তিতং অত্তাধিপতেয্যং. লোকাপৰাদং পরিহরিতুকামেন লোকগরুনা লোকে গারৰেন পৰত্তিতং লোকাধিপতেয্যং. ধম্মমহত্তং পূজেতুকামেন ধম্মগরুনা ধম্মগারৰেন পৰত্তিতং ধম্মাধিপতেয্যন্তি এৰং অত্তাধিপতেয্যাদিৰসেন তিৰিধং.

ততিযত্তিকে যং দুকেসু নিস্সিতন্তি ৰুত্তং, তং তণ্হাদিট্ঠীহি পরামট্ঠত্তা পরামট্ঠং. পুথুজ্জনকল্যাণকস্স মগ্গসম্ভারভূতং সেক্খানঞ্চ মগ্গসম্পযুত্তং অপরামট্ঠং. সেক্খাসেক্খানং ফলসম্পযুত্তং পটিপ্পস্সদ্ধন্তি এৰং পরামট্ঠাদিৰসেন তিৰিধং.

চতুত্থত্তিকে যং আপত্তিং অনাপজ্জন্তেন পূরিতং, আপজ্জিত্ৰা ৰা পুন কতপটিকম্মং, তং ৰিসুদ্ধং. আপত্তিং আপন্নস্স অকতপটিকম্মং অৰিসুদ্ধং. ৰত্থুম্হি ৰা আপত্তিযা ৰা অজ্ঝাচারে ৰা ৰেমতিকস্স সীলং ৰেমতিকসীলং নাম. তত্থ যোগিনা অৰিসুদ্ধসীলং ৰিসোধেতব্বং, ৰেমতিকে ৰত্থুজ্ঝাচারং অকত্ৰা ৰিমতি পটিৰিনেতব্বা ‘‘ইচ্চস্স ফাসু ভৰিস্সতী’’তি এৰং ৰিসুদ্ধাদিৰসেন তিৰিধং.

পঞ্চমত্তিকে চতূহি অরিযমগ্গেহি তীহি চ সামঞ্ঞফলেহি সম্পযুত্তং সীলং সেক্খং. অরহত্তফলসম্পযুত্তং অসেক্খং. সেসং নেৰসেক্খনাসেক্খন্তি এৰং সেক্খাদিৰসেন তিৰিধং.

পটিসম্ভিদাযং পন যস্মা লোকে তেসং তেসং সত্তানং পকতিপি সীলন্তি ৰুচ্চতি, যং সন্ধায ‘‘অযং সুখসীলো, অযং দুক্খসীলো, অযং কলহসীলো, অযং মণ্ডনসীলো’’তি ভণন্তি, তস্মা তেন পরিযাযেন ‘‘তীণি সীলানি, কুসলসীলং অকুসলসীলং অব্যাকতসীলন্তি (পটি. ম. ১.৩৯). এৰং কুসলাদিৰসেনপি তিৰিধন্তি ৰুত্তং. তত্থ অকুসলং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতস্স সীলস্স লক্খণাদীসু একেনপি ন সমেতীতি ইধ ন উপনীতং, তস্মা ৰুত্তনযেনেৰস্স তিৰিধতা ৰেদিতব্বা.

১৩. চতুক্কেসু পঠমচতুক্কে –

যোধ সেৰতি দুস্সীলে, সীলৰন্তে ন সেৰতি;

ৰত্থুৰীতিক্কমে দোসং, ন পস্সতি অৰিদ্দসু.

মিচ্ছাসঙ্কপ্পবহুলো, ইন্দ্রিযানি ন রক্খতি;

এৰরূপস্স ৰে সীলং, জাযতে হানভাগিযং.

যো পনত্তমনো হোতি, সীলসম্পত্তিযা ইধ;

কম্মট্ঠানানুযোগম্হি, ন উপ্পাদেতি মানসং.

তুট্ঠস্স সীলমত্তেন, অঘটন্তস্স উত্তরি;

তস্স তং ঠিতিভাগিযং, সীলং ভৰতি ভিক্খুনো.

সম্পন্নসীলো ঘটতি, সমাধত্থায যো পন;

ৰিসেসভাগিযং সীলং, হোতি এতস্স ভিক্খুনো.

অতুট্ঠো সীলমত্তেন, নিব্বিদং যোনুযুঞ্জতি;

হোতি নিব্বেধভাগিযং, সীলমেতস্স ভিক্খুনোতি.

এৰং হানভাগিযাদিৰসেন চতুব্বিধং.

দুতিযচতুক্কে ভিক্খূ আরব্ভ পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানি, যানি চ নেসং ভিক্খুনীনং পঞ্ঞত্তিতো রক্খিতব্বানি, ইদং ভিক্খুসীলং. ভিক্খুনিযো আরব্ভ পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানি, যানি চ তাসং ভিক্খূনং পঞ্ঞত্তিতো রক্খিতব্বানি, ইদং ভিক্খুনিসীলং. সামণেরসামণেরীনং দসসীলানি অনুপসম্পন্নসীলং. উপাসকউপাসিকানং নিচ্চসীলৰসেন পঞ্চসিক্খাপদানি, সতি ৰা উস্সাহে দস, উপোসথঙ্গৰসেন অট্ঠাতি ইদং গহট্ঠসীলন্তি এৰং ভিক্খুসীলাদিৰসেন চতুব্বিধং.

ততিযচতুক্কে উত্তরকুরুকানং মনুস্সানং অৰীতিক্কমো পকতিসীলং. কুলদেসপাসণ্ডানং অত্তনো অত্তনো মরিযাদাচারিত্তং আচারসীলং. ‘‘ধম্মতা এসা, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি ন বোধিসত্তমাতু পুরিসেসু মানসং উপ্পজ্জি কামগুণূপসংহিত’’ন্তি এৰং ৰুত্তং বোধিসত্তমাতুসীলং ধম্মতাসীলং. মহাকস্সপাদীনং পন সুদ্ধসত্তানং, বোধিসত্তস্স চ তাসু তাসু জাতীসু সীলং পুব্বহেতুকসীলন্তি এৰং পকতিসীলাদিৰসেন চতুব্বিধং.

চতুত্থচতুক্কে যং ভগৰতা ‘‘ইধ ভিক্খু পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’’তি (ৰিভ. ৫০৮; দী. নি. ১.১৯৩) ৰং ৰুত্তং সীলং, ইদং পাতিমোক্খসংৰরসীলং নাম. যং পন ‘‘সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী, যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী…পে… মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতী’’তি (ম. নি. ১.২২, ৪১১; দী. নি. ১.২১৩; অ. নি. ৪.১৯৮) ৰুত্তং, ইদং ইন্দ্রিযসংৰরসীলং. যা পন আজীৰহেতুপঞ্ঞত্তানং ছন্নং সিক্খাপদানং ৰীতিক্কমস্স, ‘‘কুহনা লপনা নেমিত্তিকতা নিপ্পেসিকতা লাভেন লাভং নিজিগীসনতা’’তি এৰমাদীনঞ্চ পাপধম্মানং ৰসেন পৰত্তা মিচ্ছাজীৰা ৰিরতি, ইদং আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং. ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতি, যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতাযা’’তি (ম. নি. ১.২৩; অ. নি. ৬.৫৮) আদিনা নযেন ৰুত্তো পটিসঙ্খানপরিসুদ্ধো চতুপচ্চযপরিভোগো পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং নাম.

পাতিমোক্খসংৰরসীলং

১৪. তত্রাযং আদিতো পট্ঠায অনুপুব্বপদৰণ্ণনায সদ্ধিং ৰিনিচ্ছযকথা. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. ভিক্খূতি সংসারে ভযং ইক্খণতায ৰা ভিন্নপটধরাদিতায ৰা এৰং লদ্ধৰোহারো সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো. পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতোতি এত্থ পাতিমোক্খন্তি সিক্খাপদসীলং. তঞ্হি যো নং পাতি রক্খতি, তং মোক্খেতি মোচযতি আপাযিকাদীহি দুক্খেহি, তস্মা পাতিমোক্খন্তি ৰুচ্চতি. সংৰরণং সংৰরো, কাযিকৰাচসিকস্স অৰীতিক্কমস্সেতং নামং. পাতিমোক্খমেৰ সংৰরো পাতিমোক্খসংৰরো. তেন পাতিমোক্খসংৰরেন সংৰুতো পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো, উপগতো সমন্নাগতোতি অত্থো. ৰিহরতীতি ইরিযতি. আচারগোচরসম্পন্নোতিআদীনমত্থো পাল়িযং আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তি অত্থি আচারো, অত্থি অনাচারো;

তত্থ কতমো অনাচারো? কাযিকো ৰীতিক্কমো ৰাচসিকো ৰীতিক্কমো কাযিকৰাচসিকো ৰীতিক্কমো, অযং ৰুচ্চতি অনাচারো. সব্বম্পি দুস্সীল্যং অনাচারো. ইধেকচ্চো ৰেল়ুদানেন ৰা পত্তদানেন ৰা পুপ্ফফলসিনানদন্তকট্ঠদানেন ৰা চাটুকম্যতায ৰা মুগ্গসূপ্যতায ৰা পারিভট্যতায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা বুদ্ধপটিকুট্ঠেন মিচ্ছাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি, অযং ৰুচ্চতি অনাচারো.

তত্থ কতমো আচারো? কাযিকো অৰীতিক্কমো ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো, অযং ৰুচ্চতি আচারো. সব্বোপি সীলসংৰরো আচারো. ইধেকচ্চো ন ৰেল়ুদানেন ৰা ন পত্তন পুপ্ফন ফলন সিনানন দন্তকট্ঠদানেন ৰা ন চাটুকম্যতায ৰা ন মুগ্গসূপ্যতায ৰা ন পারিভট্যতায ৰা ন জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা ন অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা বুদ্ধপটিকুট্ঠেন মিচ্ছাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি, অযং ৰুচ্চতি আচারো.

গোচরোতি অত্থি গোচরো অত্থি অগোচরো.

তত্থ কতমো অগোচরো? ইধেকচ্চো ৰেসিযাগোচরো ৰা হোতি ৰিধৰা, থুল্লকুমারিকা, পণ্ডক, ভিক্খুনী, পানাগারগোচরো ৰা হোতি, সংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন সংসগ্গেন, যানি ৰা পন তানি কুলানি অস্সদ্ধানি অপ্পসন্নানি অনোপানভূতানি অক্কোসকপরিভাসকানি অনত্থকামানি অহিতকামানি অফাসুককামানি অযোগক্খেমকামানি ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং, তথারূপানি কুলানি সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি, অযং ৰুচ্চতি অগোচরো.

তত্থ কতমো গোচরো? ইধেকচ্চো ন ৰেসিযাগোচরো ৰা হোতি…পে… ন পানাগারগোচরো ৰা হোতি, অসংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি…পে… তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন সংসগ্গেন, যানি ৰা পন তানি কুলানি সদ্ধানি পসন্নানি ওপানভূতানি কাসাৰপজ্জোতানি ইসিৰাতপটিৰাতানি অত্থকামানি…পে… যোগক্খেমকামানি ভিক্খূনং…পে… উপাসিকানং, তথারূপানি কুলানি সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি, অযং ৰুচ্চতি গোচরো. ইতি ইমিনা চ আচারেন ইমিনা চ গোচরেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপগতো সমুপগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো, তেন ৰুচ্চতি ‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তি (ৰিভ. ৫১১).

অপি চেত্থ ইমিনাপি নযেন আচারগোচরা ৰেদিতব্বা. দুৰিধো হি অনাচারো কাযিকো ৰাচসিকো চ. তত্থ কতমো কাযিকো অনাচারো? ইধেকচ্চো সঙ্ঘগতোপি অচিত্তীকারকতো থেরে ভিক্খূ ঘট্টযন্তোপি তিট্ঠতি, ঘট্টযন্তোপি নিসীদতি, পুরতোপি তিট্ঠতি, পুরতোপি নিসীদতি, উচ্চেপি আসনে নিসীদতি, সসীসম্পি পারুপিত্ৰা নিসীদতি, ঠিতকোপি ভণতি, বাহাৰিক্খেপকোপি ভণতি, থেরানং ভিক্খূনং অনুপাহনানং চঙ্কমন্তানং সউপাহনো চঙ্কমতি, নীচে চঙ্কমে চঙ্কমন্তানং উচ্চে চঙ্কমে চঙ্কমতি, ছমায চঙ্কমন্তানং চঙ্কমে চঙ্কমতি, থেরে ভিক্খূ অনুপখজ্জাপি তিট্ঠতি, অনুপখজ্জাপি নিসীদতি, নৰেপি ভিক্খূ আসনেন পটিবাহতি, জন্তাঘরেপি থেরে ভিক্খূ অনাপুচ্ছা কট্ঠং পক্খিপতি, দ্ৰারং পিদহতি, উদকতিত্থেপি থেরে ভিক্খূ ঘট্টযন্তোপি ওতরতি, পুরতোপি ওতরতি, ঘট্টযন্তোপি ন্হাযতি, পুরতোপি ন্হাযতি, ঘট্টযন্তোপি উত্তরতি, পুরতোপি উত্তরতি, অন্তরঘরং পৰিসন্তোপি থেরে ভিক্খূ ঘট্টযন্তোপি গচ্ছতি, পুরতোপি গচ্ছতি, ৰোক্কম্ম চ থেরানং ভিক্খূনং পুরতো পুরতো গচ্ছতি, যানিপি তানি হোন্তি কুলানং ওৰরকানি গূল়্হানি চ পটিচ্ছন্নানি চ যত্থ কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো নিসীদন্তি, তত্থপি সহসা পৰিসতি, কুমারকস্সপি সীসং পরামসতি, অযং ৰুচ্চতি কাযিকো অনাচারো.

তত্থ কতমো ৰাচসিকো অনাচারো? ইধেকচ্চো সঙ্ঘগতোপি অচিত্তীকারকতো থেরে ভিক্খূ অনাপুচ্ছা ধম্মং ভণতি. পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতি, পাতিমোক্খং উদ্দিসতি, ঠিতকোপি ভণতি, বাহাৰিক্খেপকোপি ভণতি, অন্তরঘরং পৰিট্ঠোপি ইত্থিং ৰা কুমারিং ৰা এৰমাহ – ‘‘ইত্থন্নামে ইত্থংগোত্তে কিং অত্থি, যাগু অত্থি, ভত্তং অত্থি, খাদনীযং অত্থি, কিং পিৰিস্সাম, কিং খাদিস্সাম, কিং ভুঞ্জিস্সাম. কিং ৰা মে দস্সথা’’তি ৰিপ্পলপতি, অযং ৰুচ্চতি ৰাচসিকো অনাচারো (মহানি. ৮৭). পটিপক্খৰসেন পনস্স আচারো ৰেদিতব্বো.

অপিচ ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো হিরোত্তপ্পসম্পন্নো সুনিৰত্থো সুপারুতো পাসাদিকেন অভিক্কন্তেন পটিক্কন্তেন আলোকিতেন ৰিলোকিতেন সমিঞ্জিতেন পসারিতেন ওক্খিত্তচক্খু ইরিযাপথসম্পন্নো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনে মত্তঞ্ঞূ জাগরিযমনুযুত্তো সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো আরদ্ধৰীরিযো আভিসমাচারিকেসু সক্কচ্চকারী গরুচিত্তীকারবহুলো ৰিহরতি, অযং ৰুচ্চতি আচারো. এৰং তাৰ আচারো ৰেদিতব্বো.

গোচরো পন তিৰিধো উপনিস্সযগোচরো আরক্খগোচরো উপনিবন্ধগোচরোতি. তত্থ কতমো উপনিস্সযগোচরো? দসকথাৰত্থুগুণসমন্নাগতো কল্যাণমিত্তো, যং নিস্সায অস্সুতং সুণাতি, সুতং পরিযোদপেতি, কঙ্খং ৰিতরতি, দিট্ঠিং উজুং করোতি, চিত্তং পসাদেতি. যস্স ৰা পন অনুসিক্খমানো সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন, সুতেন, চাগেন, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি, অযং ৰুচ্চতি উপনিস্সযগোচরো.

কতমো আরক্খগোচরো? ইধ ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো ওক্খিত্তচক্খু যুগমত্তদস্সাৰী সুসংৰুতো গচ্ছতি, ন হত্থিং ওলোকেন্তো, ন অস্সং, ন রথং, ন পত্তিং, ন ইত্থিং, ন পুরিসং ওলোকেন্তো, ন উদ্ধং উল্লোকেন্তো, ন অধো ওলোকেন্তো, ন দিসাৰিদিসং পেক্খমানো গচ্ছতি, অযং ৰুচ্চতি আরক্খগোচরো.

কতমো উপনিবন্ধগোচরো? চত্তারো সতিপট্ঠানা যত্থ চিত্তং উপনিবন্ধতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো গোচরো সকো পেত্তিকো ৰিসযো? যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি (সং. নি. ৫.৩৭২), অযং ৰুচ্চতি উপনিবন্ধগোচরো. ইতি ইমিনা চ আচারেন ইমিনা চ গোচরেন উপেতো…পে… সমন্নাগতো. তেনপি ৰুচ্চতি আচারগোচরসম্পন্নোতি.

অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰীতি অণুপ্পমাণেসু অসঞ্চিচ্চ আপন্নসেখিযঅকুসলচিত্তুপ্পাদাদিভেদেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সনসীলো. সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূতি যংকিঞ্চি সিক্খাপদেসু সিক্খিতব্বং, তং সব্বং সম্মা আদায সিক্খতি. এত্থ চ ‘‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো’’তি এত্তাৰতা চ পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায পাতিমোক্খসংৰরসীলং দস্সিতং. ‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তিআদি পন সব্বং যথাপটিপন্নস্স তং সীলং সম্পজ্জতি, তং পটিপত্তিং দস্সেতুং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইন্দ্রিযসংৰরসীলং

১৫. যং পনেতং তদনন্তরং ‘‘সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা’’তিআদিনা নযেন দস্সিতং ইন্দ্রিযসংৰরসীলং, তত্থ সোতি পাতিমোক্খসংৰরসীলে ঠিতো ভিক্খু. চক্খুনা রূপং দিস্ৰাতি কারণৰসেন চক্খূতি লদ্ধৰোহারেন রূপদস্সনসমত্থেন চক্খুৰিঞ্ঞাণেন রূপং দিস্ৰা. পোরাণা পনাহু ‘‘চক্খু রূপং ন পস্সতি, অচিত্তকত্তা, চিত্তং ন পস্সতি, অচক্খুকত্তা, দ্ৰারারম্মণসঙ্ঘট্টে পন চক্খুপসাদৰত্থুকেন চিত্তেন পস্সতি. ঈদিসী পনেসা ‘ধনুনা ৰিজ্ঝতী’তিআদীসু ৰিয সসম্ভারকথা নাম হোতি, তস্মা চক্খুৰিঞ্ঞাণেন রূপং দিস্ৰাতি অযমেৰেত্থ অত্থো’’তি. ন নিমিত্তগ্গাহীতি ইত্থিপুরিসনিমিত্তং ৰা সুভনিমিত্তাদিকং ৰা কিলেসৰত্থুভূতং নিমিত্তং ন গণ্হাতি, দিট্ঠমত্তেযেৰ সণ্ঠাতি. নানুব্যঞ্জনগ্গাহীতি কিলেসানং অনুঅনুব্যঞ্জনতো পাকটভাৰকরণতো অনুব্যঞ্জনন্তি লদ্ধৰোহারং হত্থপাদসিতহসিতকথিতৰিলোকিতাদিভেদং আকারং ন গণ্হাতি, যং তত্থ ভূতং, তদেৰ গণ্হাতি, চেতিযপব্বতৰাসী মহাতিস্সত্থেরো ৰিয.

থেরং কির চেতিযপব্বতা অনুরাধপুরং পিণ্ডচারত্থায আগচ্ছন্তং অঞ্ঞতরা কুলসুণ্হা সামিকেন সদ্ধিং ভণ্ডিত্ৰা সুমণ্ডিতপসাধিতা দেৰকঞ্ঞা ৰিয কালস্সেৰ অনুরাধপুরতো নিক্খমিত্ৰা ঞাতিঘরং গচ্ছন্তী অন্তরামগ্গে দিস্ৰা ৰিপল্লত্থচিত্তা মহাহসিতং হসি. থেরো কিমেতন্তি ওলোকেন্তো তস্সা দন্তট্ঠিকে অসুভসঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. তেন ৰুত্তং –

‘‘তস্সা দন্তট্ঠিকং দিস্ৰা, পুব্বসঞ্ঞং অনুস্সরি;

তত্থেৰ সো ঠিতো থেরো, অরহত্তং অপাপুণী’’তি.

সামিকোপি খো পনস্সা অনুমগ্গং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা ‘‘কিঞ্চি, ভন্তে, ইত্থিং পস্সথা’’তি পুচ্ছি. তং থেরো আহ –

‘‘নাভিজানামি ইত্থী ৰা, পুরিসো ৰা ইতো গতো;

অপিচ অট্ঠিসঙ্ঘাটো, গচ্ছতেস মহাপথে’’তি.

যত্ৰাধিকরণমেনন্তিআদিম্হি যংকারণা যস্স চক্খুন্দ্রিযাসংৰরস্স হেতু এতং পুগ্গলং সতিকৰাটেন চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং অপিহিতচক্খুদ্ৰারং হুত্ৰা ৰিহরন্তং এতে অভিজ্ঝাদযো ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং অনুবন্ধেয্যুং. তস্স সংৰরায পটিপজ্জতীতি তস্স চক্খুন্দ্রিযস্স সতিকৰাটেন পিদহনত্থায পটিপজ্জতি. এৰং পটিপজ্জন্তোযেৰ চ রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতীতিপি ৰুচ্চতি. তত্থ কিঞ্চাপি চক্খুন্দ্রিযে সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা নত্থি. ন হি চক্খুপসাদং নিস্সায সতি ৰা মুট্ঠসচ্চং ৰা উপ্পজ্জতি. অপিচ যদা রূপারম্মণং চক্খুস্স আপাথং আগচ্ছতি, তদা ভৰঙ্গে দ্ৰিক্খত্তুং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধে কিরিযমনোধাতু আৰজ্জনকিচ্চং সাধযমানা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি. ততো চক্খুৰিঞ্ঞাণং দস্সনকিচ্চং. ততো ৰিপাকমনোধাতু সম্পটিচ্ছনকিচ্চং. ততো ৰিপাকাহেতুকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু সন্তীরণকিচ্চং. ততো কিরিযাহেতুকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰোট্ঠব্বনকিচ্চং সাধযমানা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি, তদনন্তরং জৰনং জৰতি.

তত্রাপি নেৰ ভৰঙ্গসমযে, ন আৰজ্জনাদীনং অঞ্ঞতরসমযে সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা অত্থি. জৰনক্খণে পন সচে দুস্সীল্যং ৰা মুট্ঠসচ্চং ৰা অঞ্ঞাণং ৰা অক্খন্তি ৰা কোসজ্জং ৰা উপ্পজ্জতি, অসংৰরো হোতি. এৰং হোন্তো পন সো চক্খুন্দ্রিযে অসংৰরোতি ৰুচ্চতি. কস্মা? যস্মা তস্মিং সতি দ্ৰারম্পি অগুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনিপি ৰীথিচিত্তানি. যথা কিং? যথা নগরে চতূসু দ্ৰারেসু অসংৰুতেসু কিঞ্চাপি অন্তোঘরদ্ৰারকোট্ঠকগব্ভাদযো সুসংৰুতা হোন্তি, তথাপি অন্তোনগরে সব্বং ভণ্ডং অরক্খিতং অগোপিতমেৰ হোতি. নগরদ্ৰারেন হি পৰিসিত্ৰা চোরা যদিচ্ছন্তি, তং করেয্যুং, এৰমেৰ জৰনে দুস্সীল্যাদীসু উপ্পন্নেসু তস্মিং অসংৰরে সতি দ্ৰারম্পি অগুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনিপি ৰীথিচিত্তানি.

তস্মিং পন সীলাদীসু উপ্পন্নেসু দ্ৰারম্পি গুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনিপি ৰীথিচিত্তানি. যথা কিং? যথা নগরদ্ৰারেসু সংৰুতেসু কিঞ্চাপি অন্তোঘরাদযো অসংৰুতা হোন্তি, তথাপি অন্তোনগরে সব্বং ভণ্ডং সুরক্খিতং সুগোপিতমেৰ হোতি. নগরদ্ৰারেসু হি পিহিতেসু চোরানং পৰেসো নত্থি, এৰমেৰ জৰনে সীলাদীসু উপ্পন্নেসু দ্ৰারম্পি গুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনিপি ৰীথিচিত্তানি. তস্মা জৰনক্খণে উপ্পজ্জমানোপি চক্খুন্দ্রিযে সংৰরোতি ৰুত্তো.

সোতেন সদ্দং সুত্ৰাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. এৰমিদং সঙ্খেপতো রূপাদীসু কিলেসানুবন্ধনিমিত্তাদিগ্গাহপরিৰজ্জনলক্খণং ইন্দ্রিযসংৰরসীলন্তি ৰেদিতব্বং.

আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং

১৬. ইদানি ইন্দ্রিযসংৰরসীলানন্তরং ৰুত্তে আজীৰপারিসুদ্ধিসীলে আজীৰহেতু পঞ্ঞত্তানং ছন্নং সিক্খাপদানন্তি যানি তানি ‘‘আজীৰহেতু আজীৰকারণা পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অসন্তং অভূতং উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতি, আপত্তি পারাজিকস্স. আজীৰহেতু আজীৰকারণা সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্স. আজীৰহেতু আজীৰকারণা ‘যো তে ৰিহারে ৰসতি সো ভিক্খু অরহা’তি ভণতি, পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. আজীৰহেতু আজীৰকারণা ভিক্খু পণীতভোজনানি অগিলানো অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. আজীৰহেতু আজীৰকারণা ভিক্খুনী পণীতভোজনানি অগিলানা অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি পাটিদেসনীযস্স. আজীৰহেতু আজীৰকারণা সূপং ৰা ওদনং ৰা অগিলানো অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পরি. ২৮৭) এৰং পঞ্ঞত্তানি ছ সিক্খাপদানি, ইমেসং ছন্নং সিক্খাপদানং.

কুহনাতিআদীসু অযং পাল়ি, ‘‘তত্থ কতমা কুহনা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যা পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতেন ৰা সামন্তজপ্পিতেন ৰা ইরিযাপথস্স ৰা অট্ঠপনা ঠপনা সণ্ঠপনা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি কুহনা.

‘‘তত্থ কতমা লপনা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যা পরেসং আলপনা লপনা সল্লপনা উল্লপনা সমুল্লপনা উন্নহনা সমুন্নহনা উক্কাচনা সমুক্কাচনা অনুপ্পিযভাণিতা চাটুকম্যতা মুগ্গসূপ্যতা পারিভট্যতা, অযং ৰুচ্চতি লপনা.

‘‘তত্থ কতমা নেমিত্তিকতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যং পরেসং নিমিত্তং নিমিত্তকম্মং ওভাসো ওভাসকম্মং সামন্তজপ্পা পরিকথা, অযং ৰুচ্চতি নেমিত্তিকতা.

‘‘তত্থ কতমা নিপ্পেসিকতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্স পাপিচ্ছস্স ইচ্ছাপকতস্স যা পরেসং অক্কোসনা ৰম্ভনা গরহনা উক্খেপনা সমুক্খেপনা খিপনা সংখিপনা পাপনা সম্পাপনা অৰণ্ণহারিকা পরপিট্ঠিমংসিকতা, অযং ৰুচ্চতি নিপ্পেসিকতা.

‘‘তত্থ কতমা লাভেন লাভং নিজিগীসনতা? লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো ইতো লদ্ধং আমিসং অমুত্র হরতি, অমুত্র ৰা লদ্ধং আমিসং ইধ আহরতি. যা এৰরূপা আমিসেন আমিসস্স এট্ঠি গৰেট্ঠি পরিযেট্ঠি এসনা গৰেসনা পরিযেসনা, অযং ৰুচ্চতি লাভেন লাভং নিজিগীসনতা’’তি (ৰিভ. ৮৬২-৮৬৫).

১৭. ইমিস্সা পন পাল়িযা এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. কুহননিদ্দেসে তাৰ লাভসক্কারসিলোকসন্নিস্সিতস্সাতি লাভঞ্চ সক্কারঞ্চ কিত্তিসদ্দঞ্চ সন্নিস্সিতস্স, পত্থযন্তস্সাতি অত্থো. পাপিচ্ছস্সাতি অসন্তগুণদীপনকামস্স. ইচ্ছাপকতস্সাতি ইচ্ছায অপকতস্স, উপদ্দুতস্সাতি অত্থো.

ইতো পরং যস্মা পচ্চযপটিসেৰনসামন্তজপ্পনইরিযাপথসন্নিস্সিতৰসেন মহানিদ্দেসে তিৰিধং কুহনৰত্থু আগতং. তস্মা তিৰিধম্পেতং দস্সেতুং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতেন ৰাতি এৰমাদি আরদ্ধং. তত্থ চীৰরাদীহি নিমন্তিতস্স তদত্থিকস্সেৰ সতো পাপিচ্ছতং নিস্সায পটিক্খিপনেন, তে চ গহপতিকে অত্তনি সুপ্পতিট্ঠিতসদ্ধে ঞত্ৰা পুন তেসং ‘‘অহো অয্যো অপ্পিচ্ছো ন কিঞ্চি পটিগ্গণ্হিতুং ইচ্ছতি, সুলদ্ধং ৰত নো অস্স সচে অপ্পমত্তকম্পি কিঞ্চি পটিগ্গণ্হেয্যা’’তি নানাৰিধেহি উপাযেহি পণীতানি চীৰরাদীনি উপনেন্তানং তদনুগ্গহকামতংযেৰ আৰিকত্ৰা পটিগ্গহণেন চ ততো পভুতি অপি সকটভারেহি উপনামনহেতুভূতং ৰিম্হাপনং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং মহানিদ্দেসে –

‘‘কতমং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধ গহপতিকা ভিক্খুং নিমন্তেন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি. সো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অত্থিকো চীৰর…পে… পরিক্খারানং ভিয্যোকম্যতং উপাদায চীৰরং পচ্চক্খাতি. পিণ্ডপাতং…পে… সেনাসনং. গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পচ্চক্খাতি. সো এৰমাহ – ‘কিং সমণস্স মহগ্ঘেন চীৰরেন, এতং সারুপ্পং যং সমণো সুসানা ৰা সঙ্কারকূটা ৰা পাপণিকা ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেয্য. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন পিণ্ডপাতেন এতং সারুপ্পং যং সমণো উঞ্ছাচরিযায পিণ্ডিযালোপেন জীৰিকং কপ্পেয্য. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন সেনাসনেন, এতং সারুপ্পং যং সমণো রুক্খমূলিকো ৰা অস্স অব্ভোকাসিকো ৰা. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, এতং সারুপ্পং যং সমণো পূতিমুত্তেন ৰা হরিটকীখণ্ডেন ৰা ওসধং করেয্যা’তি. তদুপাদায লূখং চীৰরং ধারেতি, লূখং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি, লূখং সেনাসনং পটিসেৰতি, লূখং গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি, তমেনং গহপতিকা এৰং জানন্তি ‘অযং সমণো অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো পৰিৰিত্তো অসংসট্ঠো আরদ্ধৰীরিযো ধুতৰাদো’তি. ভিয্যো ভিয্যো নিমন্তেন্তি চীৰর…পে… পরিক্খারেহি. সো এৰমাহ – ‘তিণ্ণং সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. সদ্ধায সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. দেয্যধম্মস্স…পে… দক্খিণেয্যানং সম্মুখীভাৰাসদ্ধোকুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. তুম্হাকঞ্চেৰাযং সদ্ধা অত্থি, দেয্যধম্মো চ সংৰিজ্জতি, অহঞ্চ পটিগ্গাহকো, সচেহং ন পটিগ্গহেস্সামি, এৰং তুম্হে পুঞ্ঞেন পরিবাহিরা ভৰিস্সন্তি, ন ময্হং ইমিনা অত্থো. অপিচ তুম্হাকংযেৰ অনুকম্পায পটিগ্গণ্হামী’তি. তদুপাদায বহুম্পি চীৰরং পটিগ্গণ্হাতি. বহুম্পি পিণ্ডপাতং…পে… ভেসজ্জপরিক্খারং পটিগ্গণ্হাতি. যা এৰরূপা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং, ইদং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থূ’’তি (মহানি. ৮৭).

পাপিচ্ছস্সেৰ পন সতো উত্তরিমনুস্সধম্মাধিগমপরিদীপনৰাচায তথা তথা ৰিম্হাপনং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. যথাহ –

‘‘কতমং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো ‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’তি অরিযধম্মসন্নিস্সিতং ৰাচং ভাসতি ‘যো এৰরূপং চীৰরং ধারেতি, সো সমণো মহেসক্খো’তি ভণতি. ‘যো এৰরূপং পত্তং লোহথালকং. ধম্মকরণং পরিস্সাৰনং কুঞ্চিকং, কাযবন্ধনং উপাহনং ধারেতি, সো সমণো মহেসক্খো’তি ভণতি. যস্স এৰরূপো উপজ্ঝাযো আচরিযো সমানুপজ্ঝাযকো, সমানাচরিযকো মিত্তো সন্দিট্ঠো সম্ভত্তো সহাযো. যো এৰরূপে ৰিহারে ৰসতি অড্ঢযোগে পাসাদে হম্মিযে গুহাযং লেণে কুটিযা কূটাগারে অট্টে মাল়ে উদ্দণ্ডে উপট্ঠানসালাযং মণ্ডপে রুক্খমূলে ৰসতি, সো সমণো মহেসক্খো’তি ভণতি. অথ ৰা ‘কোরজিককোরজিকো ভাকুটিকভাকুটিকো কুহককুহকো লপকলপকো মুখসম্ভাৰিকো, অযং সমণো ইমাসং এৰরূপানং সন্তানং ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী’তি তাদিসং গম্ভীরং গূল়্হং নিপুণং পটিচ্ছন্নং লোকুত্তরং সুঞ্ঞতাপটিসংযুত্তং কথং কথেসি. যা এৰরূপা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং, ইদং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থূ’’তি (মহানি. ৮৭).

পাপিচ্ছস্সেৰ পন সতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযকতেন ইরিযাপথেন ৰিম্হাপনং ইরিযাপথসন্নিস্সিতং কুহনৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. যথাহ – ‘‘কতমং ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থু. ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো ‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’তি গমনং সণ্ঠপেতি, ঠানং সণ্ঠপেতি, নিসজ্জং সণ্ঠপেতি, সযনং সণ্ঠপেতি, পণিধায গচ্ছতি, পণিধায তিট্ঠতি, পণিধায নিসীদতি, পণিধায সেয্যং কপ্পেতি, সমাহিতো ৰিয গচ্ছতি, সমাহিতো ৰিয তিট্ঠতি, নিসীদতি, সেয্যং কপ্পেতি, আপাথকজ্ঝাযী চ হোতি, যা এৰরূপা ইরিযাপথস্স অট্ঠপনা ঠপনা সণ্ঠপনা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং, ইদং ৰুচ্চতি ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থূ’’তি (মহানি. ৮৭).

তত্থ পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতেনাতি পচ্চযপটিসেৰনন্তি এৰং সঙ্খাতেন পচ্চযপটিসেৰনেন ৰা সঙ্খাতেন. সামন্তজপ্পিতেনাতি সমীপভণিতেন. ইরিযাপথস্স ৰাতি চতুইরিযাপথস্স. অট্ঠপনাতিআদি ঠপনা, আদরেন ৰা ঠপনা. ঠপনাতি ঠপনাকারো. সণ্ঠপনাতি অভিসঙ্খরণা, পাসাদিকভাৰকরণন্তি ৰুত্তং হোতি. ভাকুটিকাতি পধানপুরিমট্ঠিতভাৰদস্সনেন ভাকুটিকরণং, মুখসঙ্কোচোতি ৰুত্তং হোতি. ভাকুটিকরণং সীলমস্সাতি ভাকুটিকো. ভাকুটিকস্স ভাৰো ভাকুটিযং. কুহনাতি ৰিম্হাপনা. কুহস্স আযনা কুহাযনা. কুহিতস্স ভাৰো কুহিতত্তন্তি.

লপনানিদ্দেসে আলপনাতি ৰিহারং আগতে মনুস্সে দিস্ৰা ‘‘কিমত্থায ভোন্তো আগতা, কিং ভিক্খূ নিমন্তিতুং, যদি এৰং গচ্ছথ রে, অহং পচ্ছতো পত্তং গহেত্ৰা আগচ্ছামী’’তি এৰং আদিতোৰ লপনা. অথ ৰা অত্তানং উপনেত্ৰা ‘‘অহং তিস্সো, মযি রাজা পসন্নো, মযি অসুকো চ অসুকো চ রাজমহামত্তো পসন্নো’’তি এৰং অত্তুপনাযিকা লপনা আলপনা. লপনাতি পুট্ঠস্স সতো ৰুত্তপ্পকারমেৰ লপনং. সল্লপনাতি গহপতিকানং উক্কণ্ঠনে ভীতস্স ওকাসং দত্ৰা দত্ৰা সুট্ঠু লপনা. উল্লপনাতি মহাকুটুম্বিকো মহানাৰিকো মহাদানপতীতি এৰং উদ্ধং কত্ৰা লপনা. সমুল্লপনাতি সব্বতোভাগেন উদ্ধং কত্ৰা লপনা.

উন্নহনাতি ‘‘উপাসকা পুব্বে ঈদিসে কালে নৰদানং দেথ, ইদানি কিং ন দেথা’’তি এৰং যাৰ ‘‘দস্সাম, ভন্তে, ওকাসং ন লভামা’’তিআদীনি ৰদন্তি, তাৰ উদ্ধং উদ্ধং নহনা, ৰেঠনাতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা উচ্ছুহত্থং দিস্ৰা ‘‘কুতো আভতং উপাসকা’’তি পুচ্ছতি. উচ্ছুখেত্ততো, ভন্তেতি. কিং তত্থ উচ্ছু মধুরন্তি. খাদিত্ৰা, ভন্তে, জানিতব্বন্তি. ‘‘ন, উপাসক, ভিক্খুস্স উচ্ছুং দেথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতীতি. যা এৰরূপা নিব্বেঠেন্তস্সাপি ৰেঠনকথা, সা উন্নহনা. সব্বতোভাগেন পুনপ্পুনং উন্নহনা সমুন্নহনা.

উক্কাচনাতি ‘‘এতং কুলং মংযেৰ জানাতি. সচে এত্থ দেয্যধম্মো উপ্পজ্জতি, ময্হমেৰ দেতী’’তি এৰং উক্খিপিত্ৰা কাচনা উক্কাচনা, উদ্দীপনাতি ৰুত্তং হোতি. তেলকন্দরিকৰত্থু চেত্থ ৰত্তব্বং. সব্বতোভাগেন পন পুনপ্পুনং উক্কাচনা সমুক্কাচনা.

অনুপ্পিযভাণিতাতি সচ্চানুরূপং ধম্মানুরূপং ৰা অনপলোকেত্ৰা পুনপ্পুনং পিযভণনমেৰ. চাটুকম্যতাতি নীচৰুত্তিতা অত্তানং হেট্ঠতো হেট্ঠতো ঠপেত্ৰা ৰত্তনং. মুগ্গসূপ্যতাতি মুগ্গসূপসদিসতা. যথা হি মুগ্গেসু পচ্চমানেসু কোচিদেৰ ন পচ্চতি, অৰসেসা পচ্চন্তি, এৰং যস্স পুগ্গলস্স ৰচনে কিঞ্চিদেৰ সচ্চং হোতি, সেসং অলীকং, অযং পুগ্গলো মুগ্গসূপ্যোতি ৰুচ্চতি. তস্স ভাৰো মুগ্গসূপ্যতা. পারিভট্যতাতি পারিভট্যভাৰো. যো হি কুলদারকে ধাতি ৰিয অঙ্কেন ৰা খন্ধেন ৰা পরিভটতি, ধারেতীতি অত্থো. তস্স পরিভটস্স কম্মং পারিভট্যুং. পারিভট্যস্স ভাৰো পারিভট্যতাতি.

নেমিত্তিকতানিদ্দেসে নিমিত্তন্তি যংকিঞ্চি পরেসং পচ্চযদানসঞ্ঞাজনকং কাযৰচীকম্মং. নিমিত্তকম্মন্তি খাদনীযং গহেত্ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং খাদনীযং লভিত্থা’’তিআদিনা নযেন নিমিত্তকরণং. ওভাসোতি পচ্চযপটিসংযুত্তকথা. ওভাসকম্মন্তি ৰচ্ছপালকে দিস্ৰা ‘‘কিং ইমে ৰচ্ছা খীরগোৰচ্ছা উদাহু তক্কগোৰচ্ছা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘খীরগোৰচ্ছা, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ন খীরগোৰচ্ছা, যদি খীরগোৰচ্ছা সিযুং, ভিক্খূপি খীরং লভেয্যু’’ন্তি এৰমাদিনা নযেন তেসং দারকানং মাতাপিতূনং নিৰেদেত্ৰা খীরদাপনাদিকং ওভাসকরণং. সামন্তজপ্পাতি সমীপং কত্ৰা জপ্পনং. কুলূপকভিক্খু ৰত্থু চেত্থ ৰত্তব্বং.

কুলূপকো কির ভিক্খু ভুঞ্জিতুকামো গেহং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. তং দিস্ৰা অদাতুকামা ঘরণী ‘‘তণ্ডুলা নত্থী’’তি ভণন্তী তণ্ডুলে আহরিতুকামা ৰিয পটিৰিস্সকঘরং গতা. ভিক্খুপি অন্তোগব্ভং পৰিসিত্ৰা ওলোকেন্তো কৰাটকোণে উচ্ছুং, ভাজনে গুল়ং, পিটকে লোণমচ্ছফালে, কুম্ভিযং তণ্ডুলে, ঘটে ঘতং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা নিসীদি. ঘরণী ‘‘তণ্ডুলে নালত্থ’’ন্তি আগতা. ভিক্খু ‘‘উপাসিকে ‘অজ্জ ভিক্খা ন সম্পজ্জিস্সতী’তি পটিকচ্চেৰ নিমিত্তং অদ্দস’’ন্তি আহ. কিং, ভন্তেতি. কৰাটকোণে নিক্খিত্তং উচ্ছুং ৰিয সপ্পং অদ্দসং, ‘তং পহরিস্সামী’তি ওলোকেন্তো ভাজনে ঠপিতং গুল়পিণ্ডং ৰিয পাসাণং, লেড্ডুকেন পহটেন সপ্পেন কতং পিটকে নিক্খিত্তলোণমচ্ছফালসদিসং ফণং, তস্স তং লেড্ডুং ডংসিতুকামস্স কুম্ভিযা তণ্ডুলসদিসে দন্তে, অথস্স কুপিতস্স ঘটে পক্খিত্তঘতসদিসং মুখতো নিক্খমন্তং ৰিসমিস্সকং খেল়ন্তি. সা ‘‘ন সক্কা মুণ্ডকং ৰঞ্চেতু’’ন্তি উচ্ছুং দত্ৰা ওদনং পচিত্ৰা ঘতগুল়মচ্ছেহি সদ্ধিং সব্বং অদাসীতি. এৰং সমীপং কত্ৰা জপ্পনং সামন্তজপ্পাতি ৰেদিতব্বং. পরিকথাতি যথা তং লভতি তস্স পরিৰত্তেত্ৰা কথনন্তি.

নিপ্পেসিকতানিদ্দেসে অক্কোসনাতি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসনং. ৰম্ভনাতি পরিভৰিত্ৰা কথনং. গরহণাতি অস্সদ্ধো অপ্পসন্নোতিআদিনা নযেন দোসারোপনা. উক্খেপনাতি মা এতং এত্থ কথেথাতি ৰাচায উক্খিপনং. সব্বতোভাগেন সৰত্থুকং সহেতুকং কত্ৰা উক্খেপনা সমুক্খেপনা. অথ ৰা অদেন্তং দিস্ৰা ‘‘অহো দানপতী’’তি এৰং উক্খিপনং উক্খেপনা. মহাদানপতীতি এৰং সুট্ঠু উক্খেপনা সমুক্খেপনা. খিপনাতি কিং ইমস্স জীৰিতং বীজভোজিনোতি এৰং উপ্পণ্ডনা. সংখিপনাতি কিং ইমং অদাযকোতি ভণথ, যো নিচ্চকালং সব্বেসম্পি নত্থীতি ৰচনং দেতীতি সুট্ঠুতরং উপ্পণ্ডনা. পাপনাতি অদাযকত্তস্স অৰণ্ণস্স ৰা পাপনং. সব্বতোভাগেন পাপনা সম্পাপনা. অৰণ্ণহারিকাতি এৰং মে অৰণ্ণভযাপি দস্সতীতি গেহতো গেহং গামতো গামং জনপদতো জনপদং অৰণ্ণহরণং. পরপিট্ঠিমংসিকতাতি পুরতো মধুরং ভণিত্ৰা পরম্মুখে অৰণ্ণভাসিতা. এসা হি অভিমুখং ওলোকেতুং অসক্কোন্তস্স পরম্মুখানং পিট্ঠিমংসং খাদনমিৰ হোতি, তস্মা পরপিট্ঠিমংসিকতাতি ৰুত্তা. অযং ৰুচ্চতি নিপ্পেসিকতাতি অযং যস্মা ৰেল়ুপেসিকায ৰিয অব্ভঙ্গং পরস্স গুণং নিপ্পেসেতি নিপুঞ্ছতি, যস্মা ৰা গন্ধজাতং নিপিসিত্ৰা গন্ধমগ্গনা ৰিয পরগুণে নিপিসিত্ৰা ৰিচুণ্ণেত্ৰা এসা লাভমগ্গনা হোতি, তস্মা নিপ্পেসিকতাতি ৰুচ্চতীতি.

লাভেন লাভং নিজিগীসনতানিদ্দেসে নিজিগীসনতাতি মগ্গনা. ইতো লদ্ধন্তি ইমম্হা গেহা লদ্ধং. অমুত্রাতি অমুকম্হি গেহে. এট্ঠীতি ইচ্ছনা. গৰেট্ঠীতি মগ্গনা. পরিযেট্ঠীতি পুনপ্পুনং মগ্গনা. আদিতো পট্ঠায লদ্ধং লদ্ধং ভিক্খং তত্র তত্র কুলদারকানং দত্ৰা অন্তে খীরযাগুং লভিত্ৰা গতভিক্খুৰত্থু চেত্থ কথেতব্বং. এসনাতিআদীনি এট্ঠিআদীনমেৰ ৰেৰচনানি, তস্মা এট্ঠীতি এসনা. গৰেট্ঠীতি গৰেসনা, পরিযেট্ঠীতি পরিযেসনা. ইচ্চেৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা. অযং কুহনাদীনং অত্থো.

ইদানি এৰমাদীনঞ্চ পাপধম্মানন্তি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপায তিরচ্ছানৰিজ্জায মিচ্ছাজীৰেন জীৰিকং কপ্পেন্তি. সেয্যথিদং, অঙ্গং, নিমিত্তং, উপ্পাতং, সুপিনং, লক্খণং, মূসিকচ্ছিন্নং, অগ্গিহোমং, দব্বিহোম’’ন্তি (দী. নি. ১.২১) আদিনা নযেন ব্রহ্মজালে ৰুত্তানং অনেকেসং পাপধম্মানং গহণং ৰেদিতব্বং. ইতি য্ৰাযং ইমেসং আজীৰহেতু পঞ্ঞত্তানং ছন্নং সিক্খাপদানং ৰীতিক্কমৰসেন, ইমেসঞ্চ ‘‘কুহনা লপনা নেমিত্তিকতা নিপ্পেসিকতা লাভেন লাভং নিজিগীসনতা’’তি এৰমাদীনং পাপধম্মানং ৰসেন পৰত্তো মিচ্ছাজীৰো, যা তস্মা সব্বপ্পকারাপি মিচ্ছাজীৰা ৰিরতি, ইদং আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং. তত্রাযং ৰচনত্থো. এতং আগম্ম জীৰন্তীতি আজীৰো. কো সো, পচ্চযপরিযেসনৰাযামো. পারিসুদ্ধীতি পরিসুদ্ধতা. আজীৰস্স পারিসুদ্ধি আজীৰপারিসুদ্ধি.

পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং

১৮. যং পনেতং তদনন্তরং পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং ৰুত্তং, তত্থ পটিসঙ্খা যোনিসোতি উপাযেন পথেন পটিসঙ্খায ঞত্ৰা, পচ্চৰেক্খিত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ সীতস্স পটিঘাতাযাতিআদিনা নযেন ৰুত্তপচ্চৰেক্খণমেৰ ‘‘যোনিসো পটিসঙ্খা’’তি ৰেদিতব্বং. তত্থ চীৰরন্তি অন্তরৰাসকাদীসু যংকিঞ্চি. পটিসেৰতীতি পরিভুঞ্জতি, নিৰাসেতি ৰা পারুপতি ৰা. যাৰদেৰাতি পযোজনাৰধিপরিচ্ছেদনিযমৰচনং, এত্তকমেৰ হি যোগিনো চীৰরপটিসেৰনে পযোজনং যদিদং সীতস্স পটিঘাতাযাতিআদি, ন ইতো ভিয্যো. সীতস্সাতি অজ্ঝত্তধাতুক্খোভৰসেন ৰা বহিদ্ধাউতুপরিণামনৰসেন ৰা উপ্পন্নস্স যস্স কস্সচি সীতস্স. পটিঘাতাযাতি পটিহননত্থং. যথা সরীরে আবাধং ন উপ্পাদেতি, এৰং তস্স ৰিনোদনত্থং. সীতব্ভাহতে হি সরীরে ৰিক্খিত্তচিত্তো যোনিসো পদহিতুং ন সক্কোতি, তস্মা সীতস্স পটিঘাতায চীৰরং পটিসেৰিতব্বন্তি ভগৰা অনুঞ্ঞাসি. এস নযো সব্বত্থ. কেৰলঞ্হেত্থ উণ্হস্সাতি অগ্গিসন্তাপস্স. তস্স ৰনদাহাদীসু সম্ভৰো ৰেদিতব্বো. ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানন্তি এত্থ পন ডংসাতি ডংসনমক্খিকা, অন্ধমক্খিকাতিপি ৰুচ্চন্তি. মকসা মকসা এৰ. ৰাতাতি সরজঅরজাদিভেদা. আতপোতি সূরিযাতপো. সরীসপাতি যে কেচি সরন্তা গচ্ছন্তি দীঘজাতিকা সপ্পাদযো, তেসং দট্ঠসম্ফস্সো চ ফুট্ঠসম্ফস্সো চাতি দুৰিধো সম্ফস্সো, সোপি চীৰরং পারুপিত্ৰা নিসিন্নং ন বাধতি, তস্মা তাদিসেসু ঠানেসু তেসং পটিঘাতত্থায পটিসেৰতি. যাৰদেৰাতি পুন এতস্স ৰচনং নিযতপযোজনাৰধিপরিচ্ছেদদস্সনত্থং, হিরিকোপীনপটিচ্ছাদনঞ্হি নিযতপযোজনং, ইতরানি কদাচি কদাচি হোন্তি. তত্থ হিরিকোপীনন্তি তং তং সম্বাধট্ঠানং. যস্মিং যস্মিঞ্হি অঙ্গে ৰিৰরিযমানে হিরী কুপ্পতি ৰিনস্সতি, তং তং হিরিং কোপনতো হিরিকোপীনন্তি ৰুচ্চতি. তস্স চ হিরিকোপীনস্স পটিচ্ছাদনত্থন্তি হিরিকোপীনপটিচ্ছাদনত্থং. হিরিকোপীনং পটিচ্ছাদনত্থন্তিপি পাঠো.

পিণ্ডপাতন্তি যংকিঞ্চি আহারং. যো হি কোচি আহারো ভিক্খুনো পিণ্ডোল্যেন পত্তে পতিতত্তা পিণ্ডপাতোতি ৰুচ্চতি. পিণ্ডানং ৰা পাতো পিণ্ডপাতো, তত্থ তত্থ লদ্ধানং ভিক্খানং সন্নিপাতো সমূহোতি ৰুত্তং হোতি. নেৰ দৰাযাতি ন গামদারকাদযো ৰিয দৰত্থং, কীল়ানিমিত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. ন মদাযাতি ন মুট্ঠিকমল্লাদযো ৰিয মদত্থং, বলমদনিমিত্তং পোরিসমদনিমিত্তঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. ন মণ্ডনাযাতি ন অন্তেপুরিকৰেসিযাদযো ৰিয মণ্ডনত্থং, অঙ্গপচ্চঙ্গানং পীণভাৰনিমিত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. ন ৰিভূসনাযাতি ন নটনচ্চকাদযো ৰিয ৰিভূসনত্থং, পসন্নচ্ছৰিৰণ্ণতানিমিত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. এত্থ চ নেৰ দৰাযাতি এতং মোহূপনিস্সযপ্পহানত্থং ৰুত্তং. ন মদাযাতি এতং দোসূপনিস্সযপ্পহানত্থং. ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনাযাতি এতং রাগূপনিস্সযপ্পহানত্থং. নেৰ দৰায ন মদাযাতি চেতং অত্তনো সংযোজনুপ্পত্তিপটিসেধনত্থং. ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনাযাতি এতং পরস্সপি সংযোজনুপ্পত্তিপটিসেধনত্থং. চতূহিপি চেতেহি অযোনিসো পটিপত্তিযা কামসুখল্লিকানুযোগস্স চ পহানং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

যাৰদেৰাতি ৰুত্তত্থমেৰ. ইমস্স কাযস্সাতি এতস্স চতুমহাভূতিকস্স রূপকাযস্স. ঠিতিযাতি পবন্ধট্ঠিতত্থং. যাপনাযাতি পৰত্তিযা অৰিচ্ছেদত্থং, চিরকালট্ঠিতত্থং ৰা. ঘরূপত্থম্ভমিৰ হি জিণ্ণঘরসামিকো, অক্খব্ভঞ্জনমিৰ চ সাকটিকো কাযস্স ঠিতত্থং যাপনত্থঞ্চেস পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি, ন দৰমদমণ্ডনৰিভূসনত্থং. অপিচ ঠিতীতি জীৰিতিন্দ্রিযস্সেতং অধিৰচনং, তস্মা ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনাযাতি এত্তাৰতা এতস্স কাযস্স জীৰিতিন্দ্রিযপৰত্তাপনত্থন্তিপি ৰুত্তং হোতীতি ৰেদিতব্বং. ৰিহিংসূপরতিযাতি ৰিহিংসা নাম জিঘচ্ছা আবাধট্ঠেন. তস্সা উপরমত্থম্পেস পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি, ৰণালেপনমিৰ উণ্হসীতাদীসু তপ্পটিকারং ৰিয চ. ব্রহ্মচরিযানুগ্গহাযাতি সকলসাসনব্রহ্মচরিযস্স চ মগ্গব্রহ্মচরিযস্স চ অনুগ্গহত্থং. অযঞ্হি পিণ্ডপাতপটিসেৰনপচ্চযা কাযবলং নিস্সায সিক্খত্তযানুযোগৰসেন ভৰকন্তারনিত্থরণত্থং পটিপজ্জন্তো ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায পটিসেৰতি, কন্তারনিত্থরণত্থিকা পুত্তমংসং (সং. নি. ২.৬৩) ৰিয, নদীনিত্থরণত্থিকা কুল্লং (ম. নি. ১.২৪০) ৰিয, সমুদ্দনিত্থরণত্থিকা নাৰমিৰ চ.

ইতিপুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামীতি এতং ইমিনা পিণ্ডপাতপটিসেৰনেন পুরাণঞ্চ জিঘচ্ছাৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং অপরিমিতভোজনপচ্চযং আহরহত্থকঅলংসাটকতত্রৰট্টককাকমাসকভুত্তৰমিতকব্রাহ্মণানং অঞ্ঞতরো ৰিয ন উপ্পাদেস্সামীতিপি পটিসেৰতি, ভেসজ্জমিৰ গিলানো. অথ ৰা যা অধুনা অসপ্পাযাপরিমিতভোজনং নিস্সায পুরাণকম্মপচ্চযৰসেন উপ্পজ্জনতো পুরাণৰেদনাতি ৰুচ্চতি. সপ্পাযপরিমিতভোজনেন তস্সা পচ্চযং ৰিনাসেন্তো তং পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি. যা চাযং অধুনা কতং অযুত্তপরিভোগকম্মূপচযং নিস্সায আযতিং উপ্পজ্জনতো নৰৰেদনাতি ৰুচ্চতি. যুত্তপরিভোগৰসেন তস্সা মূলং অনিব্বত্তেন্তো তং নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামীতি এৰম্পেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. এত্তাৰতা যুত্তপরিভোগসঙ্গহো অত্তকিলমথানুযোগপ্পহানং ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগো চ দীপিতো হোতীতি ৰেদিতব্বো.

যাত্রা চ মে ভৰিস্সতীতি পরিমিতপরিভোগেন জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকস্স ইরিযাপথভঞ্জকস্স ৰা পরিস্সযস্স অভাৰতো চিরকালগমনসঙ্খাতা যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি ইমস্স পচ্চযাযত্তৰুত্তিনো কাযস্সাতিপি পটিসেৰতি, যাপ্যরোগী ৰিয তপ্পচ্চযং. অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চাতি অযুত্তপরিযেসনপটিগ্গহণপরিভোগপরিৰজ্জনেন অনৰজ্জতা, পরিমিতপরিভোগেন ফাসুৰিহারো. অসপ্পাযাপরিমিতপরিভোগপচ্চযা অরতিতন্দীৰিজম্ভিতা. ৰিঞ্ঞূগরহাদিদোসাভাৰেন ৰা অনৰজ্জতা, সপ্পাযপরিমিতভোজনপচ্চযা কাযবলসম্ভৰেন ফাসুৰিহারো. যাৰদত্থউদরাৰদেহকভোজনপরিৰজ্জনেন ৰা সেয্যসুখপস্সসুখমিদ্ধসুখানং পহানতো অনৰজ্জতা, চতুপঞ্চালোপমত্তঊনভোজনেন চতুইরিযাপথযোগ্যভাৰপটিপাদনতো ফাসুৰিহারো চ মে ভৰিস্সতীতিপি পটিসেৰতি. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘চত্তারো পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;

অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);

এত্তাৰতা চ পযোজনপরিগ্গহো মজ্ঝিমা চ পটিপদা দীপিতা হোতীতি ৰেদিতব্বা.

সেনাসনন্তি সেনঞ্চ আসনঞ্চ. যত্থ যত্থ হি সেতি ৰিহারে ৰা অড্ঢযোগাদিম্হি ৰা, তং সেনং. যত্থ যত্থ আসতি নিসীদতি, তং আসনং. তং একতো কত্ৰা সেনাসনন্তি ৰুচ্চতি. উতুপরিস্সযৰিনোদনপটিসল্লানারামত্থন্তি পরিসহনট্ঠেন উতুযেৰ উতুপরিস্সযো. উতুপরিস্সযস্স ৰিনোদনত্থঞ্চ পটিসল্লানারামত্থঞ্চ. যো সরীরাবাধচিত্তৰিক্খেপকরো অসপ্পাযো উতু সেনাসনপটিসেৰনেন ৰিনোদেতব্বো হোতি, তস্স ৰিনোদনত্থং একীভাৰসুখত্থঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. কামঞ্চ সীতপটিঘাতাদিনাৰ উতুপরিস্সযৰিনোদনং ৰুত্তমেৰ. যথা পন চীৰরপটিসেৰনে হিরিকোপীনপটিচ্ছাদনং নিযতপযোজনং, ইতরানি কদাচি কদাচি ভৰন্তীতি ৰুত্তং, এৰমিধাপি নিযতং উতুপরিস্সযৰিনোদনং সন্ধায ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অথ ৰা অযং ৰুত্তপ্পকারো উতু উতুযেৰ. পরিস্সযো পন দুৰিধো পাকটপরিস্সযো চ, পটিচ্ছন্নপরিস্সযো চ (মহানি. ৫). তত্থ পাকটপরিস্সযো সীহব্যগ্ঘাদযো. পটিচ্ছন্নপরিস্সযো রাগদোসাদযো. যে যত্থ অপরিগুত্তিযা চ অসপ্পাযরূপদস্সনাদিনা চ আবাধং ন করোন্তি, তং সেনাসনং এৰং জানিত্ৰা পচ্চৰেক্খিত্ৰা পটিসেৰন্তো ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো সেনাসনং উতুপরিস্সযৰিনোদনত্থং পটিসেৰতীতি ৰেদিতব্বো.

গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারন্তি এত্থ রোগস্স পটিঅযনট্ঠেন পচ্চযো, পচ্চনীকগমনট্ঠেনাতি অত্থো. যস্স কস্সচি সপ্পাযস্সেতং অধিৰচনং. ভিসক্কস্স কম্মং তেন অনুঞ্ঞাতত্তাতি ভেসজ্জং. গিলানপচ্চযোৰ ভেসজ্জং গিলানপচ্চযভেসজ্জং, যংকিঞ্চি গিলানস্স সপ্পাযং ভিসক্ককম্মং তেলমধুফাণিতাদীতি ৰুত্তং হোতি. পরিক্খারোতি পন ‘‘সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং হোতী’’তি (অ. নি. ৭.৬৭) আদীসু পরিৰারো ৰুচ্চতি. ‘‘রথো সীলপরিক্খারো, ঝানক্খো চক্কৰীরিযো’’তি (সং. নি. ৫.৪) আদীসু অলঙ্কারো. ‘‘যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা’’তি (ম. নি. ১.১৯১-১৯২) আদীসু সম্ভারো. ইধ পন সম্ভারোপি পরিৰারোপি ৰট্টতি. তঞ্হি গিলানপচ্চযভেসজ্জং জীৰিতস্স পরিৰারোপি হোতি, জীৰিতনাসকাবাধুপ্পত্তিযা অন্তরং অদত্ৰা রক্খণতো সম্ভারোপি. যথা চিরং পৰত্ততি, এৰমস্স কারণভাৰতো, তস্মা পরিক্খারোতি ৰুচ্চতি. এৰং গিলানপচ্চযভেসজ্জঞ্চ তং পরিক্খারো চাতি গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারো. তং গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং. গিলানস্স যংকিঞ্চি সপ্পাযং ভিসক্কানুঞ্ঞাতং তেলমধুফাণিতাদি জীৰিতপরিক্খারন্তি ৰুত্তং হোতি. উপ্পন্নানন্তি জাতানং ভূতানং নিব্বত্তানং. ৰেয্যাবাধিকানন্তি এত্থ ব্যাবাধোতি ধাতুক্খোভো, তংসমুট্ঠানা চ কুট্ঠগণ্ডপীল়কাদযো. ব্যাবাধতো উপ্পন্নত্তা ৰেয্যাবাধিকা. ৰেদনানন্তি দুক্খৰেদনা অকুসলৰিপাকৰেদনা. তাসং ৰেয্যাবাধিকানং ৰেদনানং. অব্যাবজ্ঝপরমতাযাতি নিদ্দুক্খপরমতায. যাৰ তং দুক্খং সব্বং পহীনং হোতি তাৰাতি অত্থো.

এৰমিদং সঙ্খেপতো পটিসঙ্খা যোনিসো পচ্চযপরিভোগলক্খণং পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং ৰেদিতব্বং. ৰচনত্থো পনেত্থ – চীৰরাদযো হি যস্মা তে পটিচ্চ নিস্সায পরিভুঞ্জমানা পাণিনো অযন্তি পৰত্তন্তি, তস্মা পচ্চযাতি ৰুচ্চন্তি. তে পচ্চযে সন্নিস্সিতন্তি পচ্চযসন্নিস্সিতং.

চতুপারিসুদ্ধিসম্পাদনৰিধি

১৯. এৰমেতস্মিং চতুব্বিধে সীলে সদ্ধায পাতিমোক্খসংৰরো সম্পাদেতব্বো. সদ্ধাসাধনো হি সো, সাৰকৰিসযাতীতত্তা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযাচনপটিক্খেপো চেত্থ নিদস্সনং. তস্মা যথা পঞ্ঞত্তং সিক্খাপদং অনৰসেসং সদ্ধায সমাদিযিত্ৰা জীৰিতেপি অপেক্খং অকরোন্তেন সাধুকং সম্পাদেতব্বং. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘কিকীৰ অণ্ডং চমরীৰ ৰালধিং,

পিযংৰ পুত্তং নযনংৰ এককং;

তথেৰ সীলং অনুরক্খমানকা,

সুপেসলা হোথ সদা সগারৰা’’তি.

অপরম্পি ৰুত্তং – ‘‘এৰমেৰ খো পহারাদ যং মযা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তং মম সাৰকা জীৰিতহেতুপি নাতিক্কমন্তী’’তি (অ. নি. ৮.১৯). ইমস্মিং চ পনত্থে অটৰিযং চোরেহি বদ্ধথেরানং ৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি.

মহাৰত্তনিঅটৰিযং কির থেরং চোরা কাল়ৰল্লীহি বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. থেরো যথানিপন্নোৰ সত্তদিৰসানি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অনাগামিফলং পাপুণিত্ৰা তত্থেৰ কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

অপরম্পি থেরং তম্বপণ্ণিদীপে পূতিলতায বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. সো ৰনদাহে আগচ্ছন্তে ৰল্লিং অচ্ছিন্দিত্ৰাৰ ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা সমসীসী হুত্ৰা পরিনিব্বাযি. দীঘভাণকঅভযত্থেরো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং আগচ্ছন্তো দিস্ৰা থেরস্স সরীরং ঝাপেত্ৰা চেতিযং কারাপেসি. তস্মা অঞ্ঞোপি সদ্ধো কুলপুত্তো –

পাতিমোক্খং ৰিসোধেন্তো, অপ্পেৰ জীৰিতং জহে;

পঞ্ঞত্তং লোকনাথেন, ন ভিন্দে সীলসংৰরং.

যথা চ পাতিমোক্খসংৰরো সদ্ধায, এৰং সতিযা ইন্দ্রিযসংৰরো সম্পাদেতব্বো. সতিসাধনো হি সো, সতিযা অধিট্ঠিতানং ইন্দ্রিযানং অভিজ্ঝাদীহি অনন্ৰাস্সৰনীযতো. তস্মা ‘‘ৰরং, ভিক্খৰে, তত্তায অযোসলাকায আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায চক্খুন্দ্রিযং সম্পলিমট্ঠং, ন ত্ৰেৰ চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু অনুব্যঞ্জনসো নিমিত্তগ্গাহো’’তি (সং. নি. ৪.২৩৫) আদিনা নযেন আদিত্তপরিযাযং সমনুস্সরিত্ৰা রূপাদীসু ৰিসযেসু চক্খুদ্ৰারাদিপৰত্তস্স ৰিঞ্ঞাণস্স অভিজ্ঝাদীহি অন্ৰাস্সৰনীযং নিমিত্তাদিগ্গাহং অসম্মুট্ঠায সতিযা নিসেধেন্তেন এস সাধুকং সম্পাদেতব্বো. এৰং অসম্পাদিতে হি এতস্মিং পাতিমোক্খসংৰরসীলম্পি অনদ্ধনিযং হোতি অচিরট্ঠিতিকং, অসংৰিহিতসাখাপরিৰারমিৰ সস্সং. হঞ্ঞতে চাযং কিলেসচোরেহি, ৰিৰটদ্ৰারো ৰিয গামো পরস্স হারীহি. চিত্তঞ্চস্স রাগো সমতিৰিজ্ঝতি, দুচ্ছন্নমগারং ৰুট্ঠি ৰিয. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু,

গন্ধেসু ফস্সেসু চ রক্খ ইন্দ্রিযং;

এতে হি দ্ৰারা ৰিৰটা অরক্খিতা,

হনন্তি গামংৰ পরস্স হারিনো’’.

‘‘যথা অগারং দুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী সমতিৰিজ্ঝতি;

এৰং অভাৰিতং চিত্তং, রাগো সমতিৰিজ্ঝতী’’তি. (ধ. প. ১৩);

সম্পাদিতে পন তস্মিং পাতিমোক্খসংৰরসীলম্পি অদ্ধনিযং হোতি চিরট্ঠিতিকং, সুসংৰিহিতসাখাপরিৰারমিৰ সস্সং. ন হঞ্ঞতে চাযং কিলেসচোরেহি, সুসংৰুতদ্ৰারো ৰিয গামো পরস্স হারীহি. ন চস্স চিত্তং রাগো সমতিৰিজ্ঝতি, সুচ্ছন্নমগারং ৰুট্ঠি ৰিয. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু,

গন্ধেসু ফস্সেসু চ রক্খ ইন্দ্রিযং;

এতে হি দ্ৰারা পিহিতা সুসংৰুতা,

ন হন্তি গামংৰ পরস্স হারিনো’’.

‘‘যথা অগারং সুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী ন সমতিৰিজ্ঝতি;

এৰং সুভাৰিতং চিত্তং, রাগো ন সমতিৰিজ্ঝতী’’তি. (ধ. প. ১৪);

অযং পন অতিউক্কট্ঠদেসনা.

চিত্তং নামেতং লহুপরিৰত্তং, তস্মা উপ্পন্নং রাগং অসুভমনসিকারেন ৰিনোদেত্ৰা ইন্দ্রিযসংৰরো সম্পাদেতব্বো, অধুনাপব্বজিতেন ৰঙ্গীসত্থেরেন ৰিয.

থেরস্স কির অধুনাপব্বজিতস্স পিণ্ডায চরতো একং ইত্থিং দিস্ৰা রাগো উপ্পজ্জতি. ততো আনন্দত্থেরং আহ –

‘‘কামরাগেন ডয্হামি, চিত্তং মে পরিডয্হতি;

সাধু নিব্বাপনং ব্রূহি, অনুকম্পায গোতমা’’তি. (সং. নি. ১.২১২; থেরগা. ১২৩২);

থেরো আহ –

‘‘সঞ্ঞায ৰিপরিযেসা, চিত্তং তে পরিডয্হতি;

নিমিত্তং পরিৰজ্জেহি, সুভং রাগূপসঞ্হিতং;

অসুভায চিত্তং ভাৰেহি, একগ্গং সুসমাহিতং. (সং. নি. ১.২১২; থেরগা. ১২৩৩-১২৩৪);

‘‘সঙ্খারে পরতো পস্স, দুক্খতো নো চ অত্ততো;

নিব্বাপেহি মহারাগং, মা ডয্হিত্থো পুনপ্পুন’’ন্তি. (সং. নি. ১.২১২);

থেরো রাগং ৰিনোদেত্ৰা পিণ্ডায চরি. অপিচ ইন্দ্রিযসংৰরপূরকেন ভিক্খুনা কুরণ্ডকমহালেণৰাসিনা চিত্তগুত্তত্থেরেন ৰিয চোরকমহাৰিহারৰাসিনা মহামিত্তত্থেরেন ৰিয চ ভৰিতব্বং. কুরণ্ডকমহালেণে কির সত্তন্নং বুদ্ধানং অভিনিক্খমনচিত্তকম্মং মনোরমং অহোসি, সম্বহুলা ভিক্খূ সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা চিত্তকম্মং দিস্ৰা ‘‘মনোরমং, ভন্তে, চিত্তকম্ম’’ন্তি আহংসু. থেরো আহ ‘‘অতিরেকসট্ঠি মে, আৰুসো, ৰস্সানি লেণে ৰসন্তস্স চিত্তকম্মং অত্থীতিপি ন জানামি, অজ্জ দানি চক্খুমন্তে নিস্সায ঞাত’’ন্তি. থেরেন কির এত্তকং অদ্ধানং ৰসন্তেন চক্খুং উম্মীলেত্ৰা লেণং ন উল্লোকিতপুব্বং. লেণদ্ৰারে চস্স মহানাগরুক্খোপি অহোসি. সোপি থেরেন উদ্ধং ন উল্লোকিতপুব্বো. অনুসংৰচ্ছরং ভূমিযং কেসরনিপাতং দিস্ৰাৰস্স পুপ্ফিতভাৰং জানাতি.

রাজা থেরস্স গুণসম্পত্তিং সুত্ৰা ৰন্দিতুকামো তিক্খত্তুং পেসেত্ৰা অনাগচ্ছন্তে থেরে তস্মিং গামে তরুণপুত্তানং ইত্থীনং থনে বন্ধাপেত্ৰা লঞ্জাপেসি ‘‘তাৰ দারকা থঞ্ঞং মা লভিংসু, যাৰ থেরো ন আগচ্ছতী’’তি. থেরো দারকানং অনুকম্পায মহাগামং অগমাসি. রাজা সুত্ৰা ‘‘গচ্ছথ ভণে, থেরং পৰেসেথ সীলানি গণ্হিস্সামী’’তি অন্তেপুরং অভিহরাপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ভোজেত্ৰা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, ওকাসো নত্থি, স্ৰে সীলানি গণ্হিস্সামীতি থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা থোকং অনুগন্ত্ৰা দেৰিযা সদ্ধিং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. থেরো রাজা ৰা ৰন্দতু দেৰী ৰা, ‘‘সুখী হোতু, মহারাজা’’তি ৰদতি. এৰং সত্তদিৰসা গতা. ভিক্খূ আহংসু ‘‘কিং, ভন্তে, তুম্হে রঞ্ঞেপি ৰন্দমানে দেৰিযাপি ৰন্দমানায ‘‘সুখী হোতু, মহারাজ’’ইচ্চেৰ ৰদথাতি. থেরো ‘‘নাহং, আৰুসো, রাজাতি ৰা দেৰীতি ৰা ৰৰত্থানং করোমী’’তি ৰত্ৰা সত্তাহাতিক্কমেন ‘‘থেরস্স ইধ ৰাসো দুক্খো’’তি রঞ্ঞা ৰিস্সজ্জিতো কুরণ্ডকমহালেণং গন্ত্ৰা রত্তিভাগে চঙ্কমং আরূহি. নাগরুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা দণ্ডদীপিকং গহেত্ৰা অট্ঠাসি. অথস্স কম্মট্ঠানং অতিপরিসুদ্ধং পাকটং অহোসি. থেরো ‘‘কিং নু মে অজ্জ কম্মট্ঠানং অতিৰিয পকাসতী’’তি অত্তমনো মজ্ঝিমযামসমনন্তরং সকলং পব্বতং উন্নাদযন্তো অরহত্তং পাপুণি. তস্মা অঞ্ঞোপি অত্তত্থকামো কুলপুত্তো –

মক্কটোৰ অরঞ্ঞম্হি, ৰনে ভন্তমিগো ৰিয;

বালো ৰিয চ উত্রস্তো, ন ভৰে লোললোচনো.

অধো খিপেয্য চক্খূনি, যুগমত্তদসো সিযা;

ৰনমক্কটলোলস্স, ন চিত্তস্স ৰসং ৰজে.

মহামিত্তত্থেরস্সাপি মাতু ৰিসগণ্ডকরোগো উপ্পজ্জি, ধীতাপিস্সা ভিক্খুনীসু পব্বজিতা হোতি. সা তং আহ – ‘‘গচ্ছ অয্যে, ভাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা মম অফাসুকভাৰং আরোচেত্ৰা ভেসজ্জমাহরা’’তি. সা গন্ত্ৰা আরোচেসি. থেরো আহ – ‘‘নাহং মূলভেসজ্জাদীনি সংহরিত্ৰা ভেসজ্জং পচিতুং জানামি, অপিচ তে ভেসজ্জং আচিক্খিস্সং – ‘‘অহং যতো পব্বজিতো, ততো পট্ঠায ন মযা লোভসহগতেন চিত্তেন ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ৰিসভাগরূপং ওলোকিতপুব্বং, ইমিনা সচ্চৰচনেন মাতুযা মে ফাসু হোতু, গচ্ছ ইদং ৰত্ৰা উপাসিকায সরীরং পরিমজ্জা’’তি. সা গন্ত্ৰা ইমমত্থং আরোচেত্ৰা তথা অকাসি. উপাসিকায তংখণংযেৰ গণ্ডো ফেণপিণ্ডো ৰিয ৰিলীযিত্ৰা অন্তরধাযি, সা উট্ঠহিত্ৰা ‘‘সচে সম্মাসম্বুদ্ধো ধরেয্য, কস্মা মম পুত্তসদিসস্স ভিক্খুনো জালৰিচিত্রেন হত্থেন সীসং ন পরামসেয্যা’’তি অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেসি. তস্মা –

কুলপুত্তমানি অঞ্ঞোপি, পব্বজিত্ৰান সাসনে;

মিত্তত্থেরোৰ তিট্ঠেয্য, ৰরে ইন্দ্রিযসংৰরে.

যথা পন ইন্দ্রিযসংৰরো সতিযা, তথা ৰীরিযেন আজীৰপারিসুদ্ধি সম্পাদেতব্বা. ৰীরিযসাধনা হি সা, সম্মারদ্ধৰীরিযস্স মিচ্ছাজীৰপ্পহানসম্ভৰতো. তস্মা অনেসনং অপ্পতিরূপং পহায ৰীরিযেন পিণ্ডপাতচরিযাদীহি সম্মা এসনাহি এসা সম্পাদেতব্বা পরিসুদ্ধুপ্পাদেযেৰ পচ্চযে পটিসেৰমানেন অপরিসুদ্ধুপ্পাদে আসীৰিসে ৰিয পরিৰজ্জযতা. তত্থ অপরিগ্গহিতধুতঙ্গস্স সঙ্ঘতো, গণতো, ধম্মদেসনাদীহি চস্স গুণেহি পসন্নানং গিহীনং সন্তিকা উপ্পন্না পচ্চযা পরিসুদ্ধুপ্পাদা নাম. পিণ্ডপাতচরিযাদীহি পন অতিপরিসুদ্ধুপ্পাদাযেৰ. পরিগ্গহিতধুতঙ্গস্স পিণ্ডপাতচরিযাদীহি ধুতগুণে চস্স পসন্নানং সন্তিকা ধুতঙ্গনিযমানুলোমেন উপ্পন্না পরিসুদ্ধুপ্পাদা নাম. একব্যাধিৰূপসমত্থঞ্চস্স পূতিহরিটকীচতুমধুরেসু উপ্পন্নেসু ‘‘চতুমধুরং অঞ্ঞেপি সব্রহ্মচারিনো পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা হরিটকীখণ্ডমেৰ পরিভুঞ্জমানস্স ধুতঙ্গসমাদানং পতিরূপং হোতি. এস হি ‘‘উত্তমঅরিযৰংসিকো ভিক্খূ’’তি ৰুচ্চতি. যে পনেতে চীৰরাদযো পচ্চযা, তেসু যস্স কস্সচি ভিক্খুনো আজীৰং পরিসোধেন্তস্স চীৰরে চ পিণ্ডপাতে চ নিমিত্তোভাসপরিকথাৰিঞ্ঞত্তিযো ন ৰট্টন্তি. সেনাসনে পন অপরিগ্গহিতধুতঙ্গস্স নিমিত্তোভাসপরিকথা ৰট্টন্তি. তত্থ নিমিত্তং নাম সেনাসনত্থং ভূমিপরিকম্মাদীনি করোন্তস্স ‘‘কিং, ভন্তে, করিযতি, কো কারাপেতী’’তি গিহীহি ৰুত্তে ‘‘ন কোচি’’তি পটিৰচনং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং নিমিত্তকম্মং. ওভাসো নাম ‘‘উপাসকা তুম্হে কুহিং ৰসথা’’তি. পাসাদে, ভন্তেতি. ‘‘ভিক্খূনং পন উপাসকা পাসাদো ন ৰট্টতী’’তি ৰচনং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং ওভাসকম্মং. পরিকথা নাম ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স সেনাসনং সম্বাধ’’ন্তি ৰচনং, যা ৰা পনঞ্ঞাপি এৰরূপা পরিযাযকথা. ভেসজ্জে সব্বম্পি ৰট্টতি. তথা উপ্পন্নং পন ভেসজ্জং রোগে ৰূপসন্তে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি.

তত্থ ৰিনযধরা ‘‘ভগৰতা দ্ৰারং দিন্নং, তস্মা ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. সুত্তন্তিকা পন ‘‘কিঞ্চাপি আপত্তি ন হোতি, আজীৰং পন কোপেতি, তস্মা ন ৰট্টতি’’চ্চেৰ ৰদন্তি.

যো পন ভগৰতা অনুঞ্ঞাতাপি নিমিত্তোভাসপরিকথাৰিঞ্ঞত্তিযো অকরোন্তো অপ্পিচ্ছতাদিগুণেযেৰ নিস্সায জীৰিতক্খযেপি পচ্চুপট্ঠিতে অঞ্ঞত্রেৰ ওভাসাদীহি উপ্পন্নপচ্চযে পটিসেৰতি, এস ‘‘পরমসল্লেখৰুত্তী’’তি ৰুচ্চতি, সেয্যথাপি থেরো সারিপুত্তো.

সো কিরাযস্মা একস্মিং সমযে পৰিৰেকং ব্রূহযমানো মহামোগ্গল্লানত্থেরেন সদ্ধিং অঞ্ঞতরস্মিং অরঞ্ঞে ৰিহরতি, অথস্স একস্মিং দিৰসে উদরৰাতাবাধো উপ্পজ্জিত্ৰা অতিদুক্খং জনেসি. মহামোগ্গল্লানত্থেরো সাযন্হসমযে তস্সাযস্মতো উপট্ঠানং গতো থেরং নিপন্নং দিস্ৰা তং পৰত্তিং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পুব্বে তে, আৰুসো, কেন ফাসু হোতী’’তি পুচ্ছি. থেরো আহ, ‘‘গিহিকালে মে, আৰুসো, মাতা সপ্পিমধুসক্করাদীহি যোজেত্ৰা অসম্ভিন্নখীরপাযাসং অদাসি, তেন মে ফাসু অহোসী’’তি. সোপি আযস্মা ‘‘হোতু, আৰুসো, সচে ময্হং ৰা তুয্হং ৰা পুঞ্ঞং অত্থি, অপ্পেৰ নাম স্ৰে লভিস্সামা’’তি আহ.

ইমং পন নেসং কথাসল্লাপং চঙ্কমনকোটিযং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা সুত্ৰা ‘‘স্ৰে অয্যস্স পাযাসং উপ্পাদেস্সামী’’তি তাৰদেৰ থেরস্স উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা জেট্ঠপুত্তস্স সরীরং আৰিসিত্ৰা পীল়ং জনেসি. অথস্স তিকিচ্ছানিমিত্তং সন্নিপতিতে ঞাতকে আহ – ‘‘সচে স্ৰে থেরস্স এৰরূপং নাম পাযাসং পটিযাদেথ, তং মুঞ্চিস্সামী’’তি. তে ‘‘তযা অৰুত্তেপি মযং থেরানং নিবদ্ধং ভিক্খং দেমা’’তি ৰত্ৰা দুতিযদিৰসে তথারূপং পাযাসং পটিযাদিযিংসু.

মহামোগ্গল্লানত্থেরো পাতোৰ আগন্ত্ৰা ‘‘আৰুসো, যাৰ অহং পিণ্ডায চরিত্ৰা আগচ্ছামি, তাৰ ইধেৰ হোহী’’তি ৰত্ৰা গামং পাৰিসি. তে মনুস্সা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা ৰুত্তপ্পকারস্স পাযাসস্স পূরেত্ৰা অদংসু. থেরো গমনাকারং দস্সেসি. তে ‘‘ভুঞ্জথ – ভন্তে, তুম্হে, অপরম্পি দস্সামা’’তি থেরং ভোজেত্ৰা পুন পত্তপূরং অদংসু. থেরো গন্ত্ৰা ‘‘হন্দাৰুসো সারিপুত্ত, পরিভুঞ্জা’’তি উপনামেসি. থেরোপি তং দিস্ৰা ‘‘অতিমনাপো পাযাসো, কথং নু খো উপ্পন্নো’’তি চিন্তেন্তো তস্স উপ্পত্তিমূলং দিস্ৰা আহ – ‘‘আৰুসো মোগ্গল্লান, অপরিভোগারহো পিণ্ডপাতো’’তি. সোপাযস্মা ‘‘মাদিসেন নাম আভতং পিণ্ডপাতং ন পরিভুঞ্জতী’’তি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা একৰচনেনেৰ পত্তং মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা একমন্তে নিকুজ্জেসি. পাযাসস্স সহ ভূমিযং পতিট্ঠানা থেরস্স আবাধো অন্তরধাযি, ততো পট্ঠায পঞ্চচত্তালীস ৰস্সানি ন পুন উপ্পজ্জি. ততো মহামোগ্গল্লানং আহ – ‘‘আৰুসো, ৰচীৰিঞ্ঞত্তিং নিস্সায উপ্পন্নো পাযাসো অন্তেসু নিক্খমিত্ৰা ভূমিযং চরন্তেসুপি পরিভুঞ্জিতুং অযুত্তরূপো’’তি. ইমঞ্চ উদানং উদানেসি –

‘‘ৰচীৰিঞ্ঞত্তিৰিপ্ফারা, উপ্পন্নং মধুপাযসং;

সচে ভুত্তো ভৰেয্যাহং, সাজীৰো গরহিতো মম.

‘‘যদিপি মে অন্তগুণং, নিক্খমিত্ৰা বহি চরে;

নেৰ ভিন্দেয্যং আজীৰং, চজমানোপি জীৰিতং.

‘‘আরাধেমি সকং চিত্তং, ৰিৰজ্জেমি অনেসনং;

নাহং বুদ্ধপ্পটিকুট্ঠং, কাহামি চ অনেসন’’ন্তি.

চিরগুম্বৰাসিকঅম্বখাদকমহাতিস্সত্থেরৰত্থুপি চেত্থ কথেতব্বং. এৰং সব্বথাপি.

‘‘অনেসনায চিত্তম্পি, অজনেত্ৰা ৰিচক্খণো;

আজীৰং পরিসোধেয্য, সদ্ধাপব্বজিতো যতী’’তি.

যথা চ ৰীরিযেন আজীৰপারিসুদ্ধি, তথা পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পঞ্ঞায সম্পাদেতব্বং. পঞ্ঞাসাধনং হি তং, পঞ্ঞৰতো পচ্চযেসু আদীনৰানিসংসদস্সনসমত্থভাৰতো. তস্মা পহায পচ্চযগেধং ধম্মেন সমেন উপ্পন্নে পচ্চযে যথাৰুত্তেন ৰিধিনা পঞ্ঞায পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তেন সম্পাদেতব্বং.

তত্থ দুৰিধং পচ্চৰেক্খণং পচ্চযানং পটিলাভকালে, পরিভোগকালে চ. পটিলাভকালেপি হি ধাতুৰসেন ৰা পটিকূলৰসেন ৰা পচ্চৰেক্খিত্ৰা ঠপিতানি চীৰরাদীনি ততো উত্তরি পরিভুঞ্জন্তস্স অনৰজ্জোৰ পরিভোগো, পরিভোগকালেপি. তত্রাযং সন্নিট্ঠানকরো ৰিনিচ্ছযো –

চত্তারো হি পরিভোগা থেয্যপরিভোগো, ইণপরিভোগো, দাযজ্জপরিভোগো, সামিপরিভোগোতি. তত্র সঙ্ঘমজ্ঝেপি নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো নাম. সীলৰতো অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. তস্মা চীৰরং পরিভোগে পরিভোগে পচ্চৰেক্খিতব্বং, পিণ্ডপাতো আলোপে আলোপে, তথা অসক্কোন্তেন পুরেভত্তপচ্ছাভত্তপুরিমযামমজ্ঝিমযামপচ্ছিমযামেসু. সচস্স অপচ্চৰেক্খতোৰ অরুণং উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতি. সেনাসনম্পি পরিভোগে পরিভোগে পচ্চৰেক্খিতব্বং. ভেসজ্জস্স পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি সতিপচ্চযতাৰ ৰট্টতি. এৰং সন্তেপি পটিগ্গহণে সতিং কত্ৰা পরিভোগে অকরোন্তস্সেৰ আপত্তি, পটিগ্গহণে পন সতিং অকত্ৰা পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তি.

চতুব্বিধা হি সুদ্ধি দেসনাসুদ্ধি, সংৰরসুদ্ধি, পরিযেট্ঠিসুদ্ধি, পচ্চৰেক্খণসুদ্ধীতি. তত্থ দেসনাসুদ্ধি নাম পাতিমোক্খসংৰরসীলং. তঞ্হি দেসনায সুজ্ঝনতো দেসনাসুদ্ধীতি ৰুচ্চতি. সংৰরসুদ্ধি নাম ইন্দ্রিযসংৰরসীলং. তঞ্হি ‘‘ন পুন এৰং করিস্সামী’’তি চিত্তাধিট্ঠানসংৰরেনেৰ সুজ্ঝনতো সংৰরসুদ্ধীতি ৰুচ্চতি. পরিযেট্ঠিসুদ্ধি নাম আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং. তঞ্হি অনেসনং পহায ধম্মেন সমেন পচ্চযে উপ্পাদেন্তস্স পরিযেসনায সুদ্ধত্তা পরিযেট্ঠিসুদ্ধীতি ৰুচ্চতি. পচ্চৰেক্খণসুদ্ধি নাম পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং. তঞ্হি ৰুত্তপ্পকারেন পচ্চৰেক্খণেন সুজ্ঝনতো পচ্চৰেক্খণসুদ্ধীতি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পটিগ্গহণে পন সতিং অকত্ৰা পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তী’’তি.

সত্তন্নং সেক্খানং পচ্চযপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো নাম. তে হি ভগৰতো পুত্তা, তস্মা পিতুসন্তকানং পচ্চযানং দাযাদা হুত্ৰা তে পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তি. কিংপনেতে ভগৰতো পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তি, উদাহু গিহীনং পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তীতি. গিহীহি দিন্নাপি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতত্তা ভগৰতো সন্তকা হোন্তি, তস্মা ভগৰতো পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তীতি ৰেদিতব্বা. ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চেত্থ সাধকং.

খীণাসৰানং পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম. তে হি তণ্হায দাসব্যং অতীতত্তা সামিনো হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি.

ইমেসু পরিভোগেসু সামিপরিভোগো চ দাযজ্জপরিভোগো চ সব্বেসং ৰট্টতি. ইণপরিভোগো ন ৰট্টতি. থেয্যপরিভোগে কথাযেৰ নত্থি. যো পনাযং সীলৰতো পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো, সো ইণপরিভোগস্স পচ্চনীকত্তা আণণ্যপরিভোগো ৰা হোতি, দাযজ্জপরিভোগেযেৰ ৰা সঙ্গহং গচ্ছতি. সীলৰাপি হি ইমায সিক্খায সমন্নাগতত্তা সেক্খোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. ইমেসু পন পরিভোগেসু যস্মা সামিপরিভোগো অগ্গো, তস্মা তং পত্থযমানেন ভিক্খুনা ৰুত্তপ্পকারায পচ্চৰেক্খণায পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তেন পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং সম্পাদেতব্বং. এৰং করোন্তো হি কিচ্চকারী হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘পিণ্ডং ৰিহারং সযনাসনঞ্চ,

আপঞ্চ সঙ্ঘাটিরজূপৰাহনং;

সুত্ৰান ধম্মং সুগতেন দেসিতং,

সঙ্খায সেৰে ৰরপঞ্ঞসাৰকো.

‘‘তস্মা হি পিণ্ডে সযনাসনে চ,

আপে চ সঙ্ঘাটিরজূপৰাহনে;

এতেসু ধম্মেসু অনূপলিত্তো,

ভিক্খু যথা পোক্খরে ৰারিবিন্দু. (সু. নি. ৩৯৩-৩৯৪);

‘‘কালেন লদ্ধা পরতো অনুগ্গহা,

খজ্জেসু ভোজ্জেসু চ সাযনেসু চ;

মত্তং স জঞ্ঞা সততং উপট্ঠিতো,

ৰণস্স আলেপনরূহনে যথা.

‘‘কন্তারে পুত্তমংসংৰ, অক্খস্সব্ভঞ্জনং যথা;

এৰং আহারে আহারং, যাপনত্থমমুচ্ছিতো’’তি.

ইমস্স চ পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স পরিপূরকারিতায ভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতসামণেরস্স ৰত্থু কথেতব্বং. সো হি সম্মা পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জি. যথাহ –

‘‘উপজ্ঝাযো মং ভুঞ্জমানং, সালিকূরং সুনিব্বুতং;

মা হেৰ ত্ৰং সামণের, জিৰ্হং ঝাপেসি অসঞ্ঞতো.

‘‘উপজ্ঝাযস্স ৰচো সুত্ৰা, সংৰেগমলভিং তদা;

একাসনে নিসীদিত্ৰা, অরহত্তং অপাপুণিং.

‘‘সোহং পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো, চন্দো পন্নরসো যথা;

সব্বাসৰপরিক্খীণো, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি.

‘‘তস্মা অঞ্ঞোপি দুক্খস্স, পত্থযন্তো পরিক্খযং;

যোনিসো পচ্চৰেক্খিত্ৰা, পটিসেৰেথ পচ্চযে’’তি.

এৰং পাতিমোক্খসংৰরসীলাদিৰসেন চতুব্বিধং.

পঠমসীলপঞ্চকং

২০. পঞ্চৰিধকোট্ঠাসস্স পঠমপঞ্চকে অনুপসম্পন্নসীলাদিৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং –

‘‘কতমং পরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং? অনুপসম্পন্নানং পরিযন্তসিক্খাপদানং, ইদং পরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং. কতমং অপরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং? উপসম্পন্নানং অপরিযন্তসিক্খাপদানং, ইদং অপরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং. কতমং পরিপুণ্ণপারিসুদ্ধিসীলং? পুথুজ্জনকল্যাণকানং কুসলধম্মে যুত্তানং সেক্খপরিযন্তে পরিপূরকারীনং কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খানং পরিচ্চত্তজীৰিতানং, ইদং পরিপুণ্ণপারিসুদ্ধিসীলং. কতমং অপরামট্ঠপারিসুদ্ধিসীলং? সত্তন্নং সেক্খানং, ইদং অপরামট্ঠপারিসুদ্ধিসীলং. কতমং পটিপ্পস্সদ্ধিপারিসুদ্ধিসীলং? তথাগতসাৰকানং খীণাসৰানং পচ্চেকবুদ্ধানং তথাগতানং অরহন্তানং সম্মাসম্বুদ্ধানং, ইদং পটিপ্পস্সদ্ধিপারিসুদ্ধিসীল’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৭).

তত্থ অনুপসম্পন্নানং সীলং গণনৰসেন সপরিযন্তত্তা পরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলন্তি ৰেদিতব্বং. উপসম্পন্নানং –

‘‘নৰ কোটিসহস্সানি, অসীতিসতকোটিযো;

পঞ্ঞাসসতসহস্সানি, ছত্তিংসা চ পুনাপরে.

‘‘এতে সংৰরৰিনযা, সম্বুদ্ধেন পকাসিতা;

পেয্যালমুখেন নিদ্দিট্ঠা, সিক্খা ৰিনযসংৰরে’’তি. –

এৰং গণনৰসেন সপরিযন্তম্পি অনৰসেসৰসেন সমাদানভাৰঞ্চ লাভযসঞাতিঅঙ্গজীৰিতৰসেন অদিট্ঠপরিযন্তভাৰঞ্চ সন্ধায অপরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলন্তি ৰুত্তং, চিরগুম্বৰাসিকঅম্বখাদকমহাতিস্সত্থেরস্স সীলমিৰ. তথা হি সো আযস্মা –

‘‘ধনং চজে অঙ্গৰরস্স হেতু, অঙ্গং চজে জীৰিতং রক্খমানো;

অঙ্গং ধনং জীৰিতঞ্চাপি সব্বং, চজে নরো ধম্মমনুস্সরন্তো’’তি. –

ইমং সপ্পুরিসানুস্সতিং অৰিজহন্তো জীৰিতসংসযেপি সিক্খাপদং অৰীতিক্কম্ম তদেৰ অপরিযন্তপারিসুদ্ধিসীলং নিস্সায উপাসকস্স পিট্ঠিগতোৰ অরহত্তং পাপুণি. যথাহ –

‘‘ন পিতা নপি তে মাতা, ন ঞাতি নপি বন্ধৰো;

করোতেতাদিসং কিচ্চং, সীলৰন্তস্স কারণা.

সংৰেগং জনযিত্ৰান, সম্মসিত্ৰান যোনিসো;

তস্স পিট্ঠিগতো সন্তো, অরহত্তং অপাপুণী’’তি.

পুথুজ্জনকল্যাণকানং সীলং উপসম্পদতো পট্ঠায সুধোতজাতিমণি ৰিয সুপরিকম্মকতসুৰণ্ণং ৰিয চ অতিপরিসুদ্ধত্তা চিত্তুপ্পাদমত্তকেনপি মলেন ৰিরহিতং অরহত্তস্সেৰ পদট্ঠানং হোতি, তস্মা পরিপুণ্ণপারিসুদ্ধীতি ৰুচ্চতি, মহাসঙ্ঘরক্খিতভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতত্থেরানং ৰিয.

মহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরং কির অতিক্কন্তসট্ঠিৰস্সং মরণমঞ্চে নিপন্নং ভিক্খুসঙ্ঘো লোকুত্তরাধিগমং পুচ্ছি. থেরো ‘‘নত্থি মে লোকুত্তরধম্মো’’তি আহ. অথস্স উপট্ঠাকো দহরভিক্খু আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হে পরিনিব্বুতাতি সমন্তা দ্ৰাদসযোজনা মনুস্সা সন্নিপতিতা, তুম্হাকং পুথুজ্জনকালকিরিযায মহাজনস্স ৰিপ্পটিসারো ভৰিস্সতী’’তি. আৰুসো, অহং ‘‘মেত্তেয্যং ভগৰন্তং পস্সিস্সামী’’তি ন ৰিপস্সনং পট্ঠপেসিং. তেন হি মং নিসীদাপেত্ৰা ওকাসং করোহীতি. সো থেরং নিসীদাপেত্ৰা বহি নিক্খন্তো. থেরো তস্স সহ নিক্খমনাৰ অরহত্তং পত্ৰা অচ্ছরিকায সঞ্ঞং অদাসি. সঙ্ঘো সন্নিপতিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, এৰরূপে মরণকালে লোকুত্তরধম্মং নিব্বত্তেন্তা দুক্করং করিত্থা’’তি. নাৰুসো এতং দুক্করং, অপিচ ৰো দুক্করং আচিক্খিস্সামি – ‘‘অহং, আৰুসো, পব্বজিতকালতো পট্ঠায অসতিযা অঞ্ঞাণপকতং কম্মং নাম ন পস্সামী’’তি. ভাগিনেয্যোপিস্স পঞ্ঞাসৰস্সকালে এৰমেৰ অরহত্তং পাপুণীতি.

‘‘অপ্পস্সুতোপি চে হোতি, সীলেসু অসমাহিতো;

উভযেন নং গরহন্তি, সীলতো চ সুতেন চ.

‘‘অপ্পস্সুতোপি চে হোতি, সীলেসু সুসমাহিতো;

সীলতো নং পসংসন্তি, তস্স সম্পজ্জতে সুতং.

‘‘বহুস্সুতোপি চে হোতি, সীলেসু অসমাহিতো;

সীলতো নং গরহন্তি, নাস্স সম্পজ্জতে সুতং.

‘‘বহুস্সুতোপি চে হোতি, সীলেসু সুসমাহিতো;

উভযেন নং পসংসন্তি, সীলতো চ সুতেন চ.

‘‘বহুস্সুতং ধম্মধরং, সপ্পঞ্ঞং বুদ্ধসাৰকং;

নেক্খং জম্বোনদস্সেৰ, কো তং নিন্দিতুমরহতি;

দেৰাপি নং পসংসন্তি, ব্রহ্মুনাপি পসংসিতো’’তি. (অ. নি. ৪.৬);

সেক্খানং পন সীলং দিট্ঠিৰসেন অপরামট্ঠত্তা, পুথুজ্জনানং ৰা পন রাগৰসেন অপরামট্ঠসীলং অপরামট্ঠপারিসুদ্ধীতি ৰেদিতব্বং, কুটুম্বিযপুত্ততিস্সত্থেরস্স সীলং ৰিয. সো হি আযস্মা তথারূপং সীলং নিস্সায অরহত্তে পতিট্ঠাতুকামো ৰেরিকে আহ –

‘‘উভো পাদানি ভিন্দিত্ৰা, সঞ্ঞপেস্সামি ৰো অহং;

অট্টিযামি হরাযামি, সরাগমরণং অহ’’ন্তি.

‘‘এৰাহং চিন্তযিত্ৰান, সম্মসিত্ৰান যোনিসো;

সম্পত্তে অরুণুগ্গম্হি, অরহত্তং অপাপুণি’’ন্তি. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৩);

অঞ্ঞতরোপি মহাথেরো বাল়্হগিলানো সহত্থা আহারম্পি পরিভুঞ্জিতুং অসক্কোন্তো সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নো সম্পরিৰত্ততি, তং দিস্ৰা অঞ্ঞতরো দহরো ‘‘অহো দুক্খা জীৰিতসঙ্খারা’’তি আহ. তমেনং মহাথেরো আহ – ‘‘অহং, আৰুসো, ইদানি মিয্যমানো সগ্গসম্পত্তিং লভিস্সামি, নত্থি মে এত্থ সংসযো, ইমং পন সীলং ভিন্দিত্ৰা লদ্ধসম্পত্তি নাম সিক্খং পচ্চক্খায পটিলদ্ধগিহিভাৰসদিসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সীলেনেৰ সদ্ধিং মরিস্সামী’’তি তত্থেৰ নিপন্নো তমেৰ রোগং সম্মসন্তো অরহত্তং পত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ইমাহি গাথাহি ব্যাকাসি –

‘‘ফুট্ঠস্স মে অঞ্ঞতরেন ব্যাধিনা,

রোগেন বাল়্হং দুখিতস্স রুপ্পতো;

পরিসুস্সতি খিপ্পমিদং কল়েৰরং,

পুপ্ফং যথা পংসুনি আতপে কতং.

‘‘অজঞ্ঞং জঞ্ঞসঙ্খাতং, অসুচিং সুচিসম্মতং;

নানাকুণপপরিপূরং, জঞ্ঞরূপং অপস্সতো.

‘‘ধিরত্থু মং আতুরং পূতিকাযং, দুগ্গন্ধিযং অসুচি ব্যাধিধম্মং;

যত্থপ্পমত্তা অধিমুচ্ছিতা পজা, হাপেন্তি মগ্গং সুগতূপপত্তিযা’’তি.

অরহন্তাদীনং পন সীলং সব্বদরথপ্পটিপ্পস্সদ্ধিযা পরিসুদ্ধত্তা পটিপ্পস্সদ্ধিপারিসুদ্ধীতি ৰেদিতব্বং. এৰং পরিযন্তপারিসুদ্ধিআদিৰসেন পঞ্চৰিধং.

দুতিযসীলপঞ্চকং

দুতিযপঞ্চকে পাণাতিপাতাদীনং পহানাদিৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং –

‘‘পঞ্চ সীলানি পাণাতিপাতস্স পহানং সীলং, ৰেরমণী সীলং, চেতনা সীলং, সংৰরো সীলং, অৰীতিক্কমো সীলং. অদিন্নাদানস্স, কামেসুমিচ্ছাচারস্স, মুসাৰাদস্স, পিসুণায ৰাচায, ফরুসায ৰাচায, সম্ফপ্পলাপস্স, অভিজ্ঝায, ব্যাপাদস্স, মিচ্ছাদিট্ঠিযা, নেক্খম্মেন কামচ্ছন্দস্স, অব্যাপাদেন ব্যাপাদস্স, আলোকসঞ্ঞায থিনমিদ্ধস্স, অৰিক্খেপেন উদ্ধচ্চস্স, ধম্মৰৰত্থানেন ৰিচিকিচ্ছায, ঞাণেন অৰিজ্জায, পামোজ্জেন অরতিযা, পঠমেন ঝানেন নীৰরণানং, দুতিযেন ঝানেন ৰিতক্কৰিচারানং, ততিযেন ঝানেন পীতিযা, চতুত্থেন ঝানেন সুখদুক্খানং, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা রূপসঞ্ঞায পটিঘসঞ্ঞায নানত্তসঞ্ঞায, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞায, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞায, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞায, অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞায, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞায, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞায, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিযা, ৰিরাগানুপস্সনায রাগস্স, নিরোধানুপস্সনায সমুদযস্স, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানস্স, খযানুপস্সনায ঘনসঞ্ঞায, ৰযানুপস্সনায আযূহনস্স, ৰিপরিণামানুপস্সনায ধুৰসঞ্ঞায, অনিমিত্তানুপস্সনায নিমিত্তস্স, অপ্পণিহিতানুপস্সনায পণিধিযা, সুঞ্ঞতানুপস্সনায অভিনিৰেসস্স, অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায সারাদানাভিনিৰেসস্স, যথাভূতঞাণদস্সনেন সম্মোহাভিনিৰেসস্স, আদীনৰানুপস্সনায আলযাভিনিৰেসস্স, পটিসঙ্খানুপস্সনায অপ্পটিসঙ্খায, ৰিৰট্টনানুপস্সনায সঞ্ঞোগাভিনিৰেসস্স, সোতাপত্তিমগ্গেন দিট্ঠেকট্ঠানং কিলেসানং, সকদাগামিমগ্গেন ওল়ারিকানং কিলেসানং, অনাগামিমগ্গেন অণুসহগতানং কিলেসানং, অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসানং পহানং সীলং, ৰেরমণী, চেতনা, সংৰরো, অৰীতিক্কমো সীলং. এৰরূপানি সীলানি চিত্তস্স অৰিপ্পটিসারায সংৰত্তন্তি, পামোজ্জায সংৰত্তন্তি, পীতিযা সংৰত্তন্তি, পস্সদ্ধিযা সংৰত্তন্তি, সোমনস্সায সংৰত্তন্তি, আসেৰনায সংৰত্তন্তি, ভাৰনায সংৰত্তন্তি, বহুলীকম্মায সংৰত্তন্তি, অলঙ্কারায সংৰত্তন্তি, পরিক্খারায সংৰত্তন্তি, পরিৰারায সংৰত্তন্তি, পারিপূরিযা সংৰত্তন্তি, একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’’তি (পটি. ম. ১.৪১).

এত্থ চ পহানন্তি কোচি ধম্মো নাম নত্থি অঞ্ঞত্র ৰুত্তপ্পকারানং পাণাতিপাতাদীনং অনুপ্পাদমত্ততো. যস্মা পন তং তং পহানং তস্স তস্স কুসলধম্মস্স পতিট্ঠানট্ঠেন উপধারণং হোতি, ৰিকম্পাভাৰকরণেন চ সমাদানং. তস্মা পুব্বে ৰুত্তেনেৰ উপধারণসমাধানসঙ্খাতেন সীলনট্ঠেন সীলন্তি ৰুত্তং. ইতরে চত্তারো ধম্মা ততো ততো ৰেরমণিৰসেন, তস্স তস্স সংৰরৰসেন, তদুভযসম্পযুত্তচেতনাৰসেন, তং তং অৰীতিক্কমন্তস্স অৰীতিক্কমনৰসেন চ চেতসো পৰত্তিসব্ভাৰং সন্ধায ৰুত্তা. সীলট্ঠো পন তেসং পুব্বে পকাসিতোযেৰাতি. এৰং পহানসীলাদিৰসেন পঞ্চৰিধং.

এত্তাৰতা চ কিং সীলং? কেনট্ঠেন সীলং? কানস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানি? কিমানিসংসং সীলং? কতিৰিধং চেতং সীলন্তি? ইমেসং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনং নিট্ঠিতং.

সীলসংকিলেসৰোদানং

২১. যং পন ৰুত্তং ‘‘কো চস্স সংকিলেসো, কিং ৰোদান’’ন্তি. তত্র ৰদাম – খণ্ডাদিভাৰো সীলস্স সংকিলেসো, অখণ্ডাদিভাৰো ৰোদানং. সো পন খণ্ডাদিভাৰো লাভযসাদিহেতুকেন ভেদেন চ সত্তৰিধমেথুনসংযোগেন চ সঙ্গহিতো.

তথা হি যস্স সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসু আদিম্হি ৰা অন্তে ৰা সিক্খাপদং ভিন্নং হোতি, তস্স সীলং পরিযন্তে ছিন্নসাটকো ৰিয খণ্ডং নাম হোতি. যস্স পন ৰেমজ্ঝে ভিন্নং, তস্স মজ্ঝে ছিদ্দসাটকো ৰিয ছিদ্দং নাম হোতি. যস্স পটিপাটিযা দ্ৰে তীণি ভিন্নানি, তস্স পিট্ঠিযা ৰা কুচ্ছিযা ৰা উট্ঠিতেন ৰিসভাগৰণ্ণেন কাল়রত্তাদীনং অঞ্ঞতরসরীরৰণ্ণা গাৰী ৰিয সবলং নাম হোতি. যস্স অন্তরন্তরা ভিন্নানি, তস্স অন্তরন্তরা ৰিসভাগৰণ্ণবিন্দুৰিচিত্রা গাৰী ৰিয কম্মাসং নাম হোতি. এৰং তাৰ লাভাদিহেতুকেন ভেদেন খণ্ডাদিভাৰো হোতি.

এৰং সত্তৰিধমেথুনসংযোগৰসেন. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা –

‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা সম্মা ব্রহ্মচারী পটিজানমানো ন হেৰ খো মাতুগামেন সদ্ধিং দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিং সমাপজ্জতি, অপিচ খো মাতুগামস্স উচ্ছাদনং পরিমদ্দনং ন্হাপনং সম্বাহনং সাদিযতি, সো তদস্সাদেতি, তং নিকামেতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি, ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মচরিযস্স খণ্ডম্পি ছিদ্দম্পি সবলম্পি কম্মাসম্পি. অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, অপরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি সংযুত্তো মেথুনেন সংযোগেন, ন পরিমুচ্চতি জাতিযা. জরায মরণেন…পে… ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… পটিজানমানো ন হেৰ খো মাতুগামেন সদ্ধিং দ্ৰযং দ্ৰযসমাপত্তিং সমাপজ্জতি. নপি মাতুগামস্স উচ্ছাদনং…পে… সাদিযতি. অপিচ খো মাতুগামেন সদ্ধিং সঞ্জগ্ঘতি সংকীল়তি সংকেলাযতি, সো তদস্সাদেতি…পে… ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… ন হেৰ খো মাতুগামেন সদ্ধিং দ্ৰযং দ্ৰযসমাপত্তিং সমাপজ্জতি. নপি মাতুগামস্স উচ্ছাদনং…পে… সাদিযতি. নপি মাতুগামেন সদ্ধিং সঞ্জগ্ঘতি সংকীল়তি সংকেলাযতি. অপিচ খো মাতুগামস্স চক্খুনা চক্খুং উপনিজ্ঝাযতি পেক্খতি, সো তদস্সাদেতি…পে… ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… ন হেৰ খো মাতুগামেন… নপি মাতুগামস্স… নপি মাতুগামেন… নপি মাতুগামস্স…পে… পেক্খতি. অপিচ খো মাতুগামস্স সদ্দং সুণাতি তিরোকুট্টা ৰা তিরোপাকারা ৰা হসন্তিযা ৰা ভণন্তিযা ৰা গাযন্তিযা ৰা রোদন্তিযা ৰা, সো তদস্সাদেতি…পে… দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… ন হেৰ খো মাতুগামেন… নপি মাতুগামস্স… নপি মাতুগামেন… নপি মাতুগামস্স…পে… রোদন্তিযা ৰা. অপিচ খো যানিস্স তানি পুব্বে মাতুগামেন সদ্ধিং হসিতলপিতকীল়িতানি, তানি অনুস্সরতি, সো তদস্সাদেতি…পে… দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… ন হেৰ খো মাতুগামেন…পে… নপি মাতুগামস্স…পে… নপি যানিস্স তানি পুব্বে মাতুগামেন সদ্ধিং হসিতলপিতকীল়িতানি, তানি অনুস্সরতি. অপিচ খো পস্সতি গহপতিং ৰা গহপতিপুত্তং ৰা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতং সমঙ্গীভূতং পরিচারযমানং, সো তদস্সাদেতি…পে… দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা…পে… ন হেৰ খো মাতুগামেন…পে… নপি পস্সতি গহপতিং ৰা গহপতিপুত্তং ৰা…পে… পরিচারযমানং. অপিচ খো অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি. সো তদস্সাদেতি, তং নিকামেতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মচরিযস্স খণ্ডম্পি ছিদ্দম্পি সবলম্পি কম্মাসম্পী’’তি (অ. নি. ৭.৫০).

এৰং লাভাদিহেতুকেন ভেদেন চ সত্তৰিধমেথুনসংযোগেন চ খণ্ডাদিভাৰো সঙ্গহিতোতি ৰেদিতব্বো.

অখণ্ডাদিভাৰো পন সব্বসো সিক্খাপদানং অভেদেন, ভিন্নানঞ্চ সপ্পটিকম্মানং পটিকম্মকরণেন, সত্তৰিধমেথুনসংযোগাভাৰেন চ, অপরায চ ‘‘কোধো উপনাহো মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাথেয্যং থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদো পমাদো’’তিআদীনং পাপধম্মানং অনুপ্পত্তিযা, অপ্পিচ্ছতাসন্তুট্ঠিতাসল্লেখতাদীনঞ্চ গুণানং উপ্পত্তিযা সঙ্গহিতো.

যানি হি সীলানি লাভাদীনম্পি অত্থায অভিন্নানি, পমাদদোসেন ৰা ভিন্নানিপি পটিকম্মকতানি, মেথুনসংযোগেহি ৰা কোধুপনাহাদীহি ৰা পাপধম্মেহি অনুপহতানি, তানি সব্বসো অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানীতি ৰুচ্চন্তি. তানিযেৰ ভুজিস্সভাৰকরণতো চ ভুজিস্সানি, ৰিঞ্ঞূহি পসত্থত্তা ৰিঞ্ঞুপসত্থানি, তণ্হাদিট্ঠীহি অপরামট্ঠত্তা অপরামট্ঠানি, উপচারসমাধিং ৰা অপ্পনাসমাধিং ৰা সংৰত্তযন্তীতি সমাধিসংৰত্তনিকানি চ হোন্তি. তস্মা নেসং এস ‘অখণ্ডাদিভাৰো ৰোদান’ন্তি ৰেদিতব্বো.

তং পনেতং ৰোদানং দ্ৰীহাকারেহি সম্পজ্জতি সীলৰিপত্তিযা চ আদীনৰদস্সনেন, সীলসম্পত্তিযা চ আনিসংসদস্সনেন. তত্থ ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা’’তি (দী. নি. ২.১৪৯; অ. নি. ৫.২১৩) এৰমাদিসুত্তনযেন সীলৰিপত্তিযা আদীনৰো দট্ঠব্বো.

অপিচ দুস্সীলো পুগ্গলো দুস্সীল্যহেতু অমনাপো হোতি দেৰমনুস্সানং, অননুসাসনীযো সব্রহ্মচারীনং, দুক্খিতো দুস্সীল্যগরহাসু, ৰিপ্পটিসারী সীলৰতং পসংসাসু, তায চ পন দুস্সীল্যতায সাণসাটকো ৰিয দুব্বণ্ণো হোতি. যে খো পনস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, তেসং দীঘরত্তং অপাযদুক্খাৰহনতো দুক্খসম্ফস্সো. যেসং দেয্যধম্মং পটিগ্গণ্হাতি, তেসং নমহপ্ফলকরণতো অপ্পগ্ঘো. অনেকৰস্সগণিকগূথকূপো ৰিয দুব্বিসোধনো. ছৰালাতমিৰ উভতো পরিবাহিরো. ভিক্খুভাৰং পটিজানন্তোপি অভিক্খুযেৰ গোগণং অনুবন্ধগদ্রভো ৰিয. সততুব্বিগ্গো সব্বৰেরিকপুরিসো ৰিয. অসংৰাসারহো মতকল়েৰরং ৰিয. সুতাদিগুণযুত্তোপি সব্রহ্মচারীনং অপূজারহো সুসানগ্গি ৰিয ব্রাহ্মণানং. অভব্বো ৰিসেসাধিগমে অন্ধো ৰিয রূপদস্সনে. নিরাসো সদ্ধম্মে চণ্ডালকুমারকো ৰিয রজ্জে. সুখিতোস্মীতি মঞ্ঞমানোপি দুক্খিতোৰ অগ্গিক্খন্ধপরিযাযে ৰুত্তদুক্খভাগিতায.

দুস্সীলানঞ্হি পঞ্চকামগুণপরিভোগৰন্দনমাননাদিসুখস্সাদগধিতচিত্তানং তপ্পচ্চযং অনুস্সরণমত্তেনাপি হদযসন্তাপং জনযিত্ৰা উণ্হলোহিতুগ্গারপ্পৰত্তনসমত্থং অতিকটুকং দুক্খং দস্সেন্তো সব্বাকারেন পচ্চক্খকম্মৰিপাকো ভগৰা আহ –

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূত’ন্তি? এৰং, ভন্তেতি. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা, যং খত্তিযকঞ্ঞং ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞং ৰা গহপতিকঞ্ঞং ৰা মুদুতলুনহত্থপাদং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰাতি. এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং যং খত্তিযকঞ্ঞং ৰা…পে… উপনিপজ্জেয্য ৰা. দুক্খং হেতং, ভন্তে, যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং…পে… উপনিপজ্জেয্য ৰাতি. আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স পাপধম্মস্স অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারস্স পটিচ্ছন্নকম্মন্তস্স অস্সমণস্স সমণপটিঞ্ঞস্স অব্রহ্মচারিস্স ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞস্স অন্তোপূতিকস্স অৰস্সুতস্স কসম্বুজাতস্স যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং…পে… উপনিপজ্জেয্য ৰা. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানং হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্যা’’তি (অ. নি. ৭.৭২).

এৰং অগ্গিক্খন্ধুপমায ইত্থিপটিবদ্ধপঞ্চকামগুণপরিভোগপচ্চযং দুক্খং দস্সেত্ৰা এতেনেৰ উপাযেন –

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো দল়্হায ৰাল়রজ্জুযা উভো জঙ্ঘা ৰেঠেত্ৰা ঘংসেয্য, সা ছৰিং ছিন্দেয্য, ছৰিং ছেত্ৰা চম্মং ছিন্দেয্য, চম্মং ছেত্ৰা মংসং ছিন্দেয্য, মংসং ছেত্ৰা ন্হারুং ছিন্দেয্য, ন্হারুং ছেত্ৰা অট্ঠিং ছিন্দেয্য, অট্ঠিং ছেত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ তিট্ঠেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অভিৰাদনং সাদিযেয্যা’’তি চ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো তিণ্হায সত্তিযা তেলধোতায পচ্চোরস্মিং পহরেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অঞ্জলিকম্মং সাদিযেয্যা’’তি চ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোপট্টেন আদিত্তেন সম্পজ্জলিতেন সজোতিভূতেন কাযং সম্পলিৰেঠেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং চীৰরং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি চ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোসঙ্কুনা আদিত্তেন সম্পজ্জলিতেন সজোতিভূতেন মুখং ৰিৰরিত্ৰা তত্তং লোহগুল়ং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং মুখে পক্খিপেয্য, তং তস্স ওট্ঠম্পি ডহেয্য, মুখম্পি, জিৰ্হম্পি, কণ্ঠম্পি, উদরম্পি ডহেয্য, অন্তম্পি অন্তগুণম্পি আদায অধোভাগং নিক্খমেয্য, যং ৰা খত্তিয… ব্রাহ্মণ… গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি চ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো সীসে ৰা গহেত্ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা তত্তং অযোমঞ্চং ৰা অযোপীঠং ৰা আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং অভিনিসীদাপেয্য ৰা অভিনিপজ্জাপেয্য ৰা, যং ৰা খত্তিয… ব্রাহ্মণ… গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং মঞ্চপীঠং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি চ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং যং বলৰা পুরিসো উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায অযোকুম্ভিযা পক্খিপেয্য আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায, সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছেয্য, সকিম্পি অধো গচ্ছেয্য, সকিম্পি তিরিযং গচ্ছেয্য, যং ৰা খত্তিয… ব্রাহ্মণ… গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং ৰিহারং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি চাতি (অ. নি. ৭.৭২).

ইমাহি ৰাল়রজ্জুতিণ্হসত্তিঅযোপট্টঅযোগুল়অযোমঞ্চঅযোপীঠঅযোকুম্ভীউপমাহি অভিৰাদনঅঞ্জলিকম্মচীৰরপিণ্ডপাতমঞ্চপীঠৰিহারপরিভোগপচ্চযং দুক্খং দস্সেসি. তস্মা –

অগ্গিক্খন্ধালিঙ্গনদুক্খাধিকদুক্খকটুকফলং;

অৰিজহতো কামসুখং, সুখং কুতো ভিন্নসীলস্স.

অভিৰাদনসাদিযনে, কিং নাম সুখং ৰিপন্নসীলস্স;

দল়্হৰাল়রজ্জুঘংসনদুক্খাধিকদুক্খভাগিস্স.

সদ্ধানমঞ্জলিকম্মসাদিযনে কিং সুখং অসীলস্স;

সত্তিপ্পহারদুক্খাধিমত্তদুক্খস্স যংহেতু.

চীৰরপরিভোগসুখং, কিং নাম অসংযতস্স;

যেন চিরং অনুভৰিতব্বো, নিরযে জলিতঅযোপট্টসম্ফস্সো.

মধুরোপি পিণ্ডপাতো, হলাহলৰিসূপমো অসীলস্স;

আদিত্তা গিলিতব্বা, অযোগুল়া যেন চিররত্তং.

সুখসম্মতোপি দুক্খো, অসীলিনো মঞ্চপীঠপরিভোগো;

যং বাধিস্সন্তি চিরং, জলিতঅযোমঞ্চপীঠানি.

দুস্সীলস্স ৰিহারে, সদ্ধাদেয্যম্হি কা নিৰাস রতি;

জলিতেসু নিৰসিতব্বং, যেন অযোকুম্ভিমজ্ঝেসু.

সঙ্কসরসমাচারো, কসম্বুজাতো অৰস্সুতো পাপো;

অন্তোপূতীতি চ যং, নিন্দন্তো আহ লোকগরু.

ধী জীৰিতং অসঞ্ঞতস্স, তস্স সমণজনৰেসধারিস্স;

অস্সমণস্স উপহতং, খতমত্তানং ৰহন্তস্স.

গূথং ৰিয কুণপং ৰিয, মণ্ডনকামা ৰিৰজ্জযন্তীধ;

যং নাম সীলৰন্তো, সন্তো কিং জীৰিতং তস্স.

সব্বভযেহি অমুত্তো, মুত্তো সব্বেহি অধিগমসুখেহি;

সুপিহিতসগ্গদ্ৰারো, অপাযমগ্গং সমারূল়্হো.

করুণায ৰত্থুভূতো, কারুণিকজনস্স নাম কো অঞ্ঞো;

দুস্সীলসমো দুস্সী, লতায ইতি বহুৰিধা দোসাতি.

এৰমাদিনা পচ্চৰেক্খণেন সীলৰিপত্তিযং আদীনৰদস্সনং ৰুত্তপ্পকারৰিপরীততো সীলসম্পত্তিযা আনিসংসদস্সনঞ্চ ৰেদিতব্বং. অপিচ –

তস্স পাসাদিকং হোতি, পত্তচীৰরধারণং;

পব্বজ্জা সফলা তস্স, যস্স সীলং সুনিম্মলং.

অত্তানুৰাদাদিভযং, সুদ্ধসীলস্স ভিক্খুনো;

অন্ধকারং ৰিয রৰিং, হদযং নাৰগাহতি.

সীলসম্পত্তিযা ভিক্খু, সোভমানো তপোৰনে;

পভাসম্পত্তিযা চন্দো, গগনে ৰিয সোভতি.

কাযগন্ধোপি পামোজ্জং, সীলৰন্তস্স ভিক্খুনো;

করোতি অপি দেৰানং, সীলগন্ধে কথাৰ কা.

সব্বেসং গন্ধজাতানং, সম্পত্তিং অভিভুয্যতি;

অৰিঘাতী দিসা সব্বা, সীলগন্ধো পৰাযতি.

অপ্পকাপি কতা কারা, সীলৰন্তে মহপ্ফলা;

হোন্তীতি সীলৰা হোতি, পূজাসক্কারভাজনং.

সীলৰন্তং ন বাধন্তি, আসৰা দিট্ঠধম্মিকা;

সম্পরাযিকদুক্খানং, মূলং খনতি সীলৰা.

যা মনুস্সেসু সম্পত্তি, যা চ দেৰেসু সম্পদা;

ন সা সম্পন্নসীলস্স, ইচ্ছতো হোতি দুল্লভা.

অচ্চন্তসন্তা পন যা, অযং নিব্বানসম্পদা;

মনো সম্পন্নসীলস্স, তমেৰ অনুধাৰতি.

সব্বসম্পত্তিমূলম্হি, সীলম্হি ইতি পণ্ডিতো;

অনেকাকারৰোকারং, আনিসংসং ৰিভাৰযেতি.

এৰঞ্হি ৰিভাৰযতো সীলৰিপত্তিতো উব্বিজ্জিত্ৰা সীলসম্পত্তিনিন্নং মানসং হোতি. তস্মা যথাৰুত্তং ইমং সীলৰিপত্তিযা আদীনৰং ইমঞ্চ সীলসম্পত্তিযা আনিসংসং দিস্ৰা সব্বাদরেন সীলং ৰোদাপেতব্বন্তি.

এত্তাৰতা চ ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো’’তি ইমিস্সা গাথায সীলসমাধিপঞ্ঞামুখেন দেসিতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে সীলং তাৰ পরিদীপিতং হোতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সীলনিদ্দেসো নাম পঠমো পরিচ্ছেদো.

২. ধুতঙ্গনিদ্দেসো

২২. ইদানি যেহি অপ্পিচ্ছতাসন্তুট্ঠিতাদীহি গুণেহি ৰুত্তপ্পকারস্স সীলস্স ৰোদানং হোতি, তে গুণে সম্পাদেতুং যস্মা সমাদিন্নসীলেন যোগিনা ধুতঙ্গসমাদানং কাতব্বং. এৰঞ্হিস্স অপ্পিচ্ছতাসন্তুট্ঠিতাসল্লেখপৰিৰেকাপচযৰীরিযারম্ভসুভরতাদিগুণসলিলৰিক্খালিতমলং সীলঞ্চেৰ সুপরিসুদ্ধং ভৰিস্সতি, ৰতানি চ সম্পজ্জিস্সন্তি. ইতি অনৰজ্জসীলব্বতগুণপরিসুদ্ধসব্বসমাচারো পোরাণে অরিযৰংসত্তযে পতিট্ঠায চতুত্থস্স ভাৰনারামতাসঙ্খাতস্স অরিযৰংসস্স অধিগমারহো ভৰিস্সতি. তস্মা ধুতঙ্গকথং আরভিস্সাম.

ভগৰতা হি পরিচ্চত্তলোকামিসানং কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খানং অনুলোমপটিপদংযেৰ আরাধেতুকামানং কুলপুত্তানং তেরসধুতঙ্গানি অনুঞ্ঞাতানি. সেয্যথিদং – পংসুকূলিকঙ্গং, তেচীৰরিকঙ্গং, পিণ্ডপাতিকঙ্গং, সপদানচারিকঙ্গং, একাসনিকঙ্গং, পত্তপিণ্ডিকঙ্গং, খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গং, আরঞ্ঞিকঙ্গং, রুক্খমূলিকঙ্গং, অব্ভোকাসিকঙ্গং, সোসানিকঙ্গং, যথাসন্থতিকঙ্গং, নেসজ্জিকঙ্গন্তি. তত্থ –

অত্থতো লক্খণাদীহি, সমাদানৰিধানতো;

পভেদতো ভেদতো চ, তস্স তস্সানিসংসতো.

কুসলত্তিকতো চেৰ, ধুতাদীনং ৰিভাগতো;

সমাসব্যাসতো চাপি, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

২৩. তত্থ অত্থতোতি তাৰ রথিকসুসানসঙ্কারকূটাদীনং যত্থ কত্থচি পংসূনং উপরি ঠিতত্তা অব্ভুগ্গতট্ঠেন তেসু তেসু পংসুকূলমিৰাতি পংসুকূলং, অথ ৰা পংসু ৰিয কুচ্ছিতভাৰং উলতীতি পংসুকূলং, কুচ্ছিতভাৰং গচ্ছতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰং লদ্ধনিব্বচনস্স পংসুকূলস্স ধারণং পংসুকূলং, তং সীলমস্সাতি পংসুকূলিকো. পংসুকূলিকস্স অঙ্গং পংসুকূলিকঙ্গং. অঙ্গন্তি কারণং ৰুচ্চতি. তস্মা যেন সমাদানেন সো পংসুকূলিকো হোতি, তস্সেতং অধিৰচনন্তি ৰেদিতব্বং.

এতেনেৰ নযেন সঙ্ঘাটিউত্তরাসঙ্গঅন্তরৰাসকসঙ্খাতং তিচীৰরং সীলমস্সাতি তেচীৰরিকো. তেচীৰরিকস্স অঙ্গং তেচীৰরিকঙ্গং.

ভিক্খাসঙ্খাতানং পন আমিসপিণ্ডানং পাতোতি পিণ্ডপাতো, পরেহি দিন্নানং পিণ্ডানং পত্তে নিপতনন্তি ৰুত্তং হোতি. তং পিণ্ডপাতং উঞ্ছতি তং তং কুলং উপসঙ্কমন্তো গৰেসতীতি পিণ্ডপাতিকো. পিণ্ডায ৰা পতিতুং ৰতমেতস্সাতি পিণ্ডপাতী, পতিতুন্তি চরিতুং, পিণ্ডপাতী এৰ পিণ্ডপাতিকো. পিণ্ডপাতিকস্স অঙ্গং পিণ্ডপাতিকঙ্গং.

দানং ৰুচ্চতি অৰখণ্ডনং, অপেতং দানতোতি অপদানং, অনৰখণ্ডনন্তি অত্থো. সহ অপদানেন সপদানং, অৰখণ্ডনরহিতং অনুঘরন্তি ৰুত্তং হোতি. সপদানং চরিতুং ইদমস্স সীলন্তি সপদানচারী, সপদানচারী এৰ সপদানচারিকো. তস্স অঙ্গং সপদানচারিকঙ্গং.

একাসনে ভোজনং একাসনং, তং সীলমস্সাতি একাসনিকো. তস্স অঙ্গং একাসনিকঙ্গং.

দুতিযভাজনস্স পটিক্খিত্তত্তা কেৰলং একস্মিংযেৰ পত্তে পিণ্ডো পত্তপিণ্ডো. ইদানি পত্তপিণ্ডগহণে পত্তপিণ্ডসঞ্ঞং কত্ৰা পত্তপিণ্ডো সীলমস্সাতি পত্তপিণ্ডিকো. তস্স অঙ্গং পত্তপিণ্ডিকঙ্গং.

খলূতি পটিসেধনত্থে নিপাতো. পৰারিতেন সতা পচ্ছা লদ্ধং ভত্তং পচ্ছাভত্তং নাম, তস্স পচ্ছাভত্তস্স ভোজনং পচ্ছাভত্তভোজনং, তস্মিং পচ্ছাভত্তভোজনে পচ্ছাভত্তসঞ্ঞং কত্ৰা পচ্ছাভত্তং সীলমস্সাতি পচ্ছাভত্তিকো. ন পচ্ছাভত্তিকো খলুপচ্ছাভত্তিকো. সমাদানৰসেন পটিক্খিত্তাতিরিত্তভোজনস্সেতং নামং. অট্ঠকথাযং পন ৰুত্তং খলূতি একো সকুণো. সো মুখেন ফলং গহেত্ৰা তস্মিং পতিতে পুন অঞ্ঞং ন খাদতি. তাদিসো অযন্তি খলুপচ্ছাভত্তিকো. তস্স অঙ্গং খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গং.

অরঞ্ঞে নিৰাসো সীলমস্সাতি আরঞ্ঞিকো. তস্স অঙ্গং আরঞ্ঞিকঙ্গং.

রুক্খমূলে নিৰাসো রুক্খমূলং, তং সীলমস্সাতি রুক্খমূলিকো. রুক্খমূলিকস্স অঙ্গং রুক্খমূলিকঙ্গং. অব্ভোকাসিকসোসানিকঙ্গেসুপি এসেৰ নযো.

যদেৰ সন্থতং যথাসন্থতং, ইদং তুয্হং পাপুণাতীতি এৰং পঠমং উদ্দিট্ঠসেনাসনস্সেতং অধিৰচনং. তস্মিং যথাসন্থতে ৰিহরিতুং সীলমস্সাতি যথাসন্থতিকো. তস্স অঙ্গং যথাসন্থতিকঙ্গং.

সযনং পটিক্খিপিত্ৰা নিসজ্জায ৰিহরিতুং সীলমস্সাতি নেসজ্জিকো. তস্স অঙ্গং নেসজ্জিকঙ্গং.

সব্বানেৰ পনেতানি তেন তেন সমাদানেন ধুতকিলেসত্তা ধুতস্স ভিক্খুনো অঙ্গানি, কিলেসধুননতো ৰা ধুতন্তি লদ্ধৰোহারং ঞাণং অঙ্গং এতেসন্তি ধুতঙ্গানি. অথ ৰা ধুতানি চ তানি পটিপক্খনিদ্ধুননতো অঙ্গানি চ পটিপত্তিযাতিপি ধুতঙ্গানি. এৰং তাৰেত্থ অত্থতো ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

সব্বানেৰ পনেতানি সমাদানচেতনালক্খণানি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘যো সমাদিযতি, সো পুগ্গলো. যেন সমাদিযতি, চিত্তচেতসিকা এতে ধম্মা. যা সমাদানচেতনা, তং ধুতঙ্গং. যং পটিক্খিপতি, তং ৰত্থূ’’তি. সব্বানেৰ চ লোলুপ্পৰিদ্ধংসনরসানি, নিল্লোলুপ্পভাৰপচ্চুপট্ঠানানি অপ্পিচ্ছতাদিঅরিযধম্মপদট্ঠানানি. এৰমেত্থ লক্খণাদীহি ৰেদিতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

সমাদানৰিধানতোতিআদীসু পন পঞ্চসু সব্বানেৰ ধুতঙ্গানি ধরমানে ভগৰতি ভগৰতোৰ সন্তিকে সমাদাতব্বানি. পরিনিব্বুতে মহাসাৰকস্স সন্তিকে. তস্মিং অসতি খীণাসৰস্স, অনাগামিস্স, সকদাগামিস্স, সোতাপন্নস্স, তিপিটকস্স, দ্ৰিপিটকস্স, একপিটকস্স, একসঙ্গীতিকস্স, অট্ঠকথাচরিযস্স. তস্মিং অসতি ধুতঙ্গধরস্স, তস্মিম্পি অসতি চেতিযঙ্গণং সম্মজ্জিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে ৰদন্তেন ৰিয সমাদাতব্বানি, অপিচ সযম্পি সমাদাতুং ৰট্টতি এৰ. এত্থ চ চেতিযপব্বতে দ্ৰে ভাতিকত্থেরানং জেট্ঠকভাতু ধুতঙ্গপ্পিচ্ছতায ৰত্থু কথেতব্বং. অযং তাৰ সাধারণকথা.

১. পংসুকূলিকঙ্গকথা

২৪. ইদানি একেকস্স সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসে ৰণ্ণযিস্সাম. পংসুকূলিকঙ্গং তাৰ ‘‘গহপতিদানচীৰরং পটিক্খিপামি, পংসুকূলিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসু দ্ৰীসু ৰচনেসু অঞ্ঞতরেন সমাদিন্নং হোতি. ইদং তাৰেত্থ সমাদানং.

এৰং সমাদিন্নধুতঙ্গেন পন তেন সোসানিকং, পাপণিকং, রথিযচোল়ং, সঙ্কারচোল়ং, সোত্থিযং, ন্হানচোল়ং, তিত্থচোল়ং, গতপচ্চাগতং, অগ্গিডড্ঢং, গোখাযিতং, উপচিকাখাযিতং, উন্দূরখাযিতং, অন্তচ্ছিন্নং, দসাচ্ছিন্নং, ধজাহটং, থূপচীৰরং, সমণচীৰরং, আভিসেকিকং, ইদ্ধিমযং, পন্থিকং, ৰাতাহটং, দেৰদত্তিযং, সামুদ্দিযন্তিএতেসু অঞ্ঞতরং চীৰরং গহেত্ৰা ফালেত্ৰা দুব্বলট্ঠানং পহায থিরট্ঠানানি ধোৰিত্ৰা চীৰরং কত্ৰা পোরাণং গহপতিচীৰরং অপনেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

তত্থ সোসানিকন্তি সুসানে পতিতকং. পাপণিকন্তি আপণদ্ৰারে পতিতকং. রথিযচোল়ন্তি পুঞ্ঞত্থিকেহি ৰাতপানন্তরেন রথিকায ছড্ডিতচোল়কং. সঙ্কারচোল়ন্তি সঙ্কারট্ঠানে ছড্ডিতচোল়কং. সোত্থিযন্তি গব্ভমলং পুঞ্ছিত্ৰা ছড্ডিতৰত্থং. তিস্সামচ্চমাতা কির সতগ্ঘনকেন ৰত্থেন গব্ভমলং পুঞ্ছাপেত্ৰা পংসুকূলিকা গণ্হিস্সন্তীতি তালৰেল়িমগ্গে ছড্ডাপেসি. ভিক্খূ জিণ্ণকট্ঠানত্থমেৰ গণ্হন্তি. ন্হানচোল়ন্তি যং ভূতৰেজ্জেহি সসীসং ন্হাপিতা কাল়কণ্ণিচোল়ন্তি ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি.

তিত্থচোল়ন্তি ন্হানতিত্থে ছড্ডিতপিলোতিকা. গতপচ্চাগতন্তি যং মনুস্সা সুসানং গন্ত্ৰা পচ্চাগতা ন্হত্ৰা ছড্ডেন্তি. অগ্গিডড্ঢন্তি অগ্গিনা ডড্ঢপ্পদেসং. তঞ্হি মনুস্সা ছড্ডেন্তি. গোখাযিতাদীনি পাকটানেৰ. তাদিসানিপি হি মনুস্সা ছড্ডেন্তি. ধজাহটন্তি নাৰং আরোহন্তা ধজং বন্ধিত্ৰা আরূহন্তি. তং তেসং দস্সনাতিক্কমে গহেতুং ৰট্টতি. যম্পি যুদ্ধভূমিযং ধজং বন্ধিত্ৰা ঠপিতং, তং দ্ৰিন্নম্পি সেনানং গতকালে গহেতুং ৰট্টতি.

থূপচীৰরন্তি ৰম্মিকং পরিক্খিপিত্ৰা বলিকম্মং কতং. সমণচীৰরন্তি ভিক্খুসন্তকং. আভিসেকিকন্তি রঞ্ঞো অভিসেকট্ঠানে ছড্ডিতচীৰরং. ইদ্ধিমযন্তি এহিভিক্খুচীৰরং. পন্থিকন্তি অন্তরামগ্গে পতিতকং. যং পন সামিকানং সতিসম্মোসেন পতিতং, তং থোকং রক্খিত্ৰা গহেতব্বং. ৰাতাহটন্তি ৰাতেন পহরিত্ৰা দূরে পাতিতং, তং পন সামিকে অপস্সন্তেন গহেতুং ৰট্টতি. দেৰদত্তিযন্তি অনুরুদ্ধত্থেরস্স ৰিয দেৰতাহি দিন্নকং. সামুদ্দিযন্তি সমুদ্দৰীচীহি থলে উস্সারিতং.

যং পন সঙ্ঘস্স দেমাতি দিন্নং, চোল়কভিক্খায ৰা চরমানেহি লদ্ধং, ন তং পংসুকূলং. ভিক্খুদত্তিযেপি যং ৰস্সগ্গেন গাহেত্ৰা ৰা দীযতি, সেনাসনচীৰরং ৰা হোতি, ন তং পংসুকূলং. নো গাহাপেত্ৰা দিন্নমেৰ পংসুকূলং. তত্রপি যং দাযকেহি ভিক্খুস্স পাদমূলে নিক্খিত্তং, তেন পন ভিক্খুনা পংসুকূলিকস্স হত্থে ঠপেত্ৰা দিন্নং, তং একতোসুদ্ধিকং নাম. যং ভিক্খুনো হত্থে ঠপেত্ৰা দিন্নং, তেন পন পাদমূলে ঠপিতং, তম্পি একতোসুদ্ধিকং. যং ভিক্খুনোপি পাদমূলে ঠপিতং, তেনাপি তথেৰ দিন্নং, তং উভতোসুদ্ধিকং. যং হত্থে ঠপেত্ৰা লদ্ধং, হত্থেযেৰ ঠপিতং, তং অনুক্কট্ঠচীৰরং নাম. ইতি ইমং পংসুকূলভেদং ঞত্ৰা পংসুকূলিকেন চীৰরং পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ইদমেত্থ ৰিধানং.

অযং পন পভেদো, তযো পংসুকূলিকা উক্কট্ঠো মজ্ঝিমো মুদূতি. তত্থ সোসানিকংযেৰ গণ্হন্তো উক্কট্ঠো হোতি. পব্বজিতা গণ্হিস্সন্তীতি ঠপিতকং গণ্হন্তো মজ্ঝিমো. পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নকং গণ্হন্তো মুদূতি.

তেসু যস্স কস্সচি অত্তনো রুচিযা গিহিদিন্নকং সাদিতক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, ‘‘পংসুকূলচীৰরং নিস্সায পব্বজ্জা’’তি (মহাৰ. ১২৮) ৰচনতো নিস্সযানুরূপপটিপত্তিসব্ভাৰো, পঠমে অরিযৰংসে পতিট্ঠানং, আরক্খদুক্খাভাৰো, অপরাযত্তৰুত্তিতা, চোরভযেন অভযতা, পরিভোগতণ্হায অভাৰো, সমণসারুপ্পপরিক্খারতা, ‘‘অপ্পানি চেৰ সুলভানি চ তানি চ অনৰজ্জানী’’তি (অ. নি. ৪.২৭; ইতিৰু. ১০১) ভগৰতা সংৰণ্ণিতপচ্চযতা, পাসাদিকতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং ফলনিপ্ফত্তি, সম্মাপটিপত্তিযা অনুব্রূহনং, পচ্ছিমায জনতায দিট্ঠানুগতিআপাদনন্তি.

মারসেনৰিঘাতায, পংসুকূলধরো যতি;

সন্নদ্ধকৰচো যুদ্ধে, খত্তিযো ৰিয সোভতি.

পহায কাসিকাদীনি, ৰরৰত্থানি ধারিতং;

যং লোকগরুনা কো তং, পংসুকূলং ন ধারযে.

তস্মা হি অত্তনো ভিক্খু, পটিঞ্ঞং সমনুস্সরং;

যোগাচারানুকূলম্হি, পংসুকূলে রতো সিযাতি.

অযং তাৰ পংসুকূলিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

২. তেচীৰরিকঙ্গকথা

২৫. তদনন্তরং পন তেচীৰরিকঙ্গং ‘‘চতুত্থকচীৰরং পটিক্খিপামি, তেচীৰরিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন তেচীৰরিকেন চীৰরদুস্সং লভিত্ৰা যাৰ অফাসুকভাৰেন কাতুং ৰা ন সক্কোতি, ৰিচারকং ৰা ন লভতি, সূচিআদীসু ৰাস্স কিঞ্চি ন সম্পজ্জতি, তাৰ নিক্খিপিতব্বং. নিক্খিত্তপচ্চযা দোসো নত্থি. রজিতকালতো পন পট্ঠায নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতি, ধুতঙ্গচোরো নাম হোতি. ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠেন রজনকালে পঠমং অন্তরৰাসকং ৰা উত্তরাসঙ্গং ৰা রজিত্ৰা তং নিৰাসেত্ৰা ইতরং রজিতব্বং. তং পারুপিত্ৰা সঙ্ঘাটি রজিতব্বা. সঙ্ঘাটিং পন নিৰাসেতুং ন ৰট্টতি. ইদমস্স গামন্তসেনাসনে ৰত্তং. আরঞ্ঞকে পন দ্ৰে একতো ধোৰিত্ৰা রজিতুং ৰট্টতি. যথা পন কঞ্চি দিস্ৰা সক্কোতি কাসাৰং আকড্ঢিত্ৰা উপরিকাতুং, এৰং আসন্নে ঠানে নিসীদিতব্বং. মজ্ঝিমস্স রজনসালাযং রজনকাসাৰং নাম হোতি, তং নিৰাসেত্ৰা ৰা পারুপিত্ৰা ৰা রজনকম্মং কাতুং ৰট্টতি. মুদুকস্স সভাগভিক্খূনং চীৰরানি নিৰাসেত্ৰা ৰা পারুপিত্ৰা ৰা রজনকম্মং কাতুং ৰট্টতি. তত্রট্ঠকপচ্চত্থরণম্পি তস্স ৰট্টতি. পরিহরিতুং পন ন ৰট্টতি. সভাগভিক্খূনং চীৰরম্পি অন্তরন্তরা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ধুতঙ্গতেচীৰরিকস্স পন চতুত্থং ৰত্তমানং অংসকাসাৰমেৰ ৰট্টতি. তঞ্চ খো ৰিত্থারতো ৰিদত্থি, দীঘতো তিহত্থমেৰ ৰট্টতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি চতুত্থকচীৰরং সাদিতক্খণেযেৰ ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, তেচীৰরিকো ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেন. তেনস্স পক্খিনো ৰিয সমাদাযেৰ গমনং, অপ্পসমারম্ভতা, ৰত্থসন্নিধিপরিৰজ্জনং, সল্লহুকৰুত্তিতা, অতিরেকচীৰরলোলুপ্পপ্পহানং, কপ্পিযে মত্তকারিতায সল্লেখৰুত্তিতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং ফলনিপ্ফত্তীতি এৰমাদযো গুণা সম্পজ্জন্তীতি.

অতিরেকৰত্থতণ্হং, পহায সন্নিধিৰিৰজ্জিতো ধীরো;

সন্তোসসুখরসঞ্ঞূ, তিচীৰরধরো ভৰতি যোগী.

তস্মা সপত্তচরণো, পক্খীৰ সচীৰরোৰ যোগিৰরো;

সুখমনুৰিচরিতুকামো, চীৰরনিযমে রতিং কযিরাতি.

অযং তেচীৰরিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৩. পিণ্ডপাতিকঙ্গকথা

২৬. পিণ্ডপাতিকঙ্গম্পি ‘‘অতিরেকলাভং পটিক্খিপামি, পিণ্ডপাতিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন পিণ্ডপাতিকেন ‘‘সঙ্ঘভত্তং, উদ্দেসভত্তং, নিমন্তনভত্তং, সলাকভত্তং, পক্খিকং, উপোসথিকং, পাটিপদিকং, আগন্তুকভত্তং, গমিকভত্তং, গিলানভত্তং, গিলানুপট্ঠাকভত্তং, ৰিহারভত্তং, ধুরভত্তং, ৰারকভত্ত’’ন্তি এতানি চুদ্দস ভত্তানি ন সাদিতব্বানি. সচে পন ‘‘সঙ্ঘভত্তং গণ্হথা’’তিআদিনা নযেন অৰত্ৰা ‘‘অম্হাকং গেহে সঙ্ঘো ভিক্খং গণ্হাতু, তুম্হেপি ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা দিন্নানি হোন্তি, তানি সাদিতুং ৰট্টন্তি. সঙ্ঘতো নিরামিসসলাকাপি ৰিহারে পক্কভত্তম্পি ৰট্টতিযেৰাতি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো পুরতোপি পচ্ছতোপি আহটভিক্খং গণ্হতি, পত্তদ্ৰারে ঠত্ৰা পত্তং গণ্হন্তানম্পি দেতি, পটিক্কমনং আহরিত্ৰা দিন্নভিক্খম্পি গণ্হতি, তং দিৰসং পন নিসীদিত্ৰা ভিক্খং ন গণ্হতি. মজ্ঝিমো তং দিৰসং নিসীদিত্ৰাপি গণ্হতি, স্ৰাতনায পন নাধিৰাসেতি. মুদুকোস্ৰাতনাযপি পুনদিৰসাযপি ভিক্খং অধিৰাসেতি. তে উভোপি সেরিৰিহারসুখং ন লভন্তি, উক্কট্ঠোৰ লভতি. একস্মিং কির গামে অরিযৰংসো হোতি, উক্কট্ঠো ইতরে আহ – ‘‘আযামাৰুসো, ধম্মসৰনাযা’’তি. তেসু একো একেনম্হি, ভন্তে, মনুস্সেন নিসীদাপিতোতি আহ. অপরো মযা, ভন্তে, স্ৰাতনায একস্স ভিক্খা অধিৰাসিতাতি. এৰং তে উভো পরিহীনা. ইতরো পাতোৰ পিণ্ডায চরিত্ৰা গন্ত্ৰা ধম্মরসং পটিসংৰেদেসি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি সঙ্ঘভত্তাদিঅতিরেকলাভং সাদিতক্খণেৰ ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, ‘‘পিণ্ডিযালোপভোজনং নিস্সায পব্বজ্জা’’তি (অ. নি. ৪.২৭; ইতিৰু. ১০১) ৰচনতো নিস্সযানুরূপপটিপত্তিসব্ভাৰো, দুতিযে অরিযৰংসে পতিট্ঠানং, অপরাযত্তৰুত্তিতা, ‘‘অপ্পানি চেৰ সুলভানি চ তানি চ অনৰজ্জানী’’তি ভগৰতা সংৰণ্ণিতপচ্চযতা, কোসজ্জনিম্মদ্দনতা, পরিসুদ্ধাজীৰতা, সেখিযপটিপত্তিপূরণং, অপরপোসিতা, পরানুগ্গহকিরিযা, মানপ্পহানং, রসতণ্হানিৰারণং, গণভোজনপরম্পরভোজনচারিত্তসিক্খাপদেহি অনাপত্তিতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতা, সম্মাপটিপত্তিব্রূহনং, পচ্ছিমজনতানুকম্পনন্তি.

পিণ্ডিযালোপসন্তুট্ঠো, অপরাযত্তজীৰিকো;

পহীনাহারলোলুপ্পো, হোতি চাতুদ্দিসো যতি.

ৰিনোদযতি কোসজ্জং, আজীৰস্স ৰিসুজ্ঝতি;

তস্মা হি নাতিমঞ্ঞেয্য, ভিক্খাচরিযায সুমেধসো.

এৰরূপস্স হি –

‘‘পিণ্ডপাতিকস্স ভিক্খুনো,

অত্তভরস্স অনঞ্ঞপোসিনো;

দেৰাপি পিহযন্তি তাদিনো,

নো চে লাভসিলোকনিস্সিতো’’তি.

অযং পিণ্ডপাতিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৪. সপদানচারিকঙ্গকথা

২৭. সপদানচারিকঙ্গম্পি ‘‘লোলুপ্পচারং পটিক্খিপামি, সপদানচারিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন সপদানচারিকেন গামদ্ৰারে ঠত্ৰা পরিস্সযাভাৰো সল্লক্খেতব্বো. যস্সা রচ্ছায ৰা গামে ৰা পরিস্সযো হোতি, তং পহায অঞ্ঞত্থ চরিতুং ৰট্টতি. যস্মিং ঘরদ্ৰারে ৰা রচ্ছায ৰা গামে ৰা কিঞ্চি ন লভতি, অগামসঞ্ঞং কত্ৰা গন্তব্বং. যত্থ কিঞ্চি লভতি, তং পহায গন্তুং ন ৰট্টতি. ইমিনা চ ভিক্খুনা কালতরং পৰিসিতব্বং, এৰঞ্হি অফাসুকট্ঠানং পহায অঞ্ঞত্থ গন্তুং সক্খিস্সতি. সচে পনস্স ৰিহারে দানং দেন্তা অন্তরামগ্গে ৰা আগচ্ছন্তা মনুস্সা পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতং দেন্তি ৰট্টতি. ইমিনা চ মগ্গং গচ্ছন্তেনাপি ভিক্খাচারৰেলাযং সম্পত্তগামং অনতিক্কমিত্ৰা চরিতব্বমেৰ. তত্থ অলভিত্ৰা ৰা থোকং লভিত্ৰা ৰা গামপটিপাটিযা চরিতব্বন্তি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো পুরতো আহটভিক্খম্পি পচ্ছতো আহটভিক্খম্পি পটিক্কমনং আহরিত্ৰা দিয্যমানম্পি ন গণ্হতি, পত্তদ্ৰারে পন পত্তং ৰিস্সজ্জেতি. ইমস্মিঞ্হি ধুতঙ্গে মহাকস্সপত্থেরেন সদিসো নাম নত্থি. তস্সপি পত্তৰিস্সট্ঠট্ঠানমেৰ পঞ্ঞাযতি. মজ্ঝিমো পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা আহটম্পি পটিক্কমনং আহটম্পি গণ্হতি, পত্তদ্ৰারেপি পত্তং ৰিস্সজ্জেতি, ন পন ভিক্খং আগমযমানো নিসীদতি. এৰং সো উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকস্স অনুলোমেতি. মুদুকো তং দিৰসং নিসীদিত্ৰা আগমেতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি লোলুপ্পচারে উপ্পন্নমত্তে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, কুলেসু নিচ্চনৰকতা, চন্দূপমতা, কুলমচ্ছেরপ্পহানং, সমানুকম্পিতা, কুলূপকাদীনৰাভাৰো, অৰ্হানানভিনন্দনা, অভিহারেন অনত্থিকতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

চন্দূপমো নিচ্চনৰো কুলেসু,

অমচ্ছরী সব্বসমানুকম্পো;

কুলূপকাদীনৰৰিপ্পমুত্তো,

হোতীধ ভিক্খু সপদানচারী.

লোলুপ্পচারঞ্চ পহায তস্মা,

ওক্খিত্তচক্খু যুগমত্তদস্সী;

আকঙ্খমানো ভুৰি সেরিচারং,

চরেয্য ধীরো সপদানচারন্তি.

অযং সপদানচারিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৫. একাসনিকঙ্গকথা

২৮. একাসনিকঙ্গম্পি ‘‘নানাসনভোজনং পটিক্খিপামি, একাসনিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন একাসনিকেন আসনসালাযং নিসীদন্তেন থেরাসনে অনিসীদিত্ৰা ‘‘ইদং ময্হং পাপুণিস্সতী’’তি পতিরূপং আসনং সল্লক্খেত্ৰা নিসীদিতব্বং. সচস্স ৰিপ্পকতে ভোজনে আচরিযো ৰা উপজ্ঝাযো ৰা আগচ্ছতি, উট্ঠায ৰত্তং কাতুং ৰট্টতি. তিপিটকচূল়াভযত্থেরো পনাহ ‘‘আসনং ৰা রক্খেয্য ভোজনং ৰা, অযঞ্চ ৰিপ্পকতভোজনো, তস্মা ৰত্তং করোতু, ভোজনং পন মা ভুঞ্জতূ’’তি. ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো অপ্পং ৰা হোতু বহু ৰা, যম্হি ভোজনে হত্থং ওতারেতি, ততো অঞ্ঞং গণ্হিতুং ন লভতি. সচেপি মনুস্সা ‘‘থেরেন ন কিঞ্চি ভুত্ত’’ন্তি সপ্পিআদীনি আহরন্তি, ভেসজ্জত্থমেৰ ৰট্টন্তি, ন আহারত্থং. মজ্ঝিমো যাৰ পত্তে ভত্তং ন খীযতি, তাৰ অঞ্ঞং গণ্হিতুং লভতি. অযঞ্হি ভোজনপরিযন্তিকো নাম হোতি. মুদুকো যাৰ আসনা ন ৰুট্ঠাতি তাৰ ভুঞ্জিতুং লভতি. সো হি উদকপরিযন্তিকো ৰা হোতি যাৰ পত্তধোৰনং ন গণ্হাতি তাৰ ভুঞ্জনতো, আসনপরিযন্তিকো ৰা যাৰ ন ৰুট্ঠাতি তাৰ ভুঞ্জনতো.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি নানাসনভোজনং ভুত্তক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, অপ্পাবাধতা, অপ্পাতঙ্কতা, লহুট্ঠানং, বলং, ফাসুৰিহারো, অনতিরিত্তপচ্চযা অনাপত্তি, রসতণ্হাৰিনোদনং অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

একাসনভোজনে রতং,

ন যতিং ভোজনপচ্চযা রুজা;

ৰিসহন্তি রসে অলোলুপো,

পরিহাপেতি ন কম্মমত্তনো.

ইতি ফাসুৰিহারকারণে,

সুচিসল্লেখরতূপসেৰিতে;

জনযেথ ৰিসুদ্ধমানসো,

রতিমেকাসনভোজনে যতীতি.

অযং একাসনিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৬. পত্তপিণ্ডিকঙ্গকথা

২৯. পত্তপিণ্ডিকঙ্গম্পি ‘‘দুতিযকভাজনং পটিক্খিপামি, পত্তপিণ্ডিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন পত্তপিণ্ডিকেন যাগুপানকালে ভাজনে ঠপেত্ৰা ব্যঞ্জনে লদ্ধে ব্যঞ্জনং ৰা পঠমং খাদিতব্বং, যাগু ৰা পাতব্বা. সচে পন যাগুযং পক্খিপতি, পূতিমচ্ছকাদিম্হি ব্যঞ্জনে পক্খিত্তে যাগু পটিকূলা হোতি, অপ্পটিকূলমেৰ চ কত্ৰা ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তস্মা তথারূপং ব্যঞ্জনং সন্ধায ইদং ৰুত্তং. যং পন মধুসক্করাদিকং অপ্পটিকূলং হোতি, তং পক্খিপিতব্বং. গণ্হন্তেন চ পমাণযুত্তমেৰ গণ্হিতব্বং. আমকসাকং হত্থেন গহেত্ৰা খাদিতুং ৰট্টতি. তথা পন অকত্ৰা পত্তেযেৰ পক্খিপিতব্বং. দুতিযকভাজনস্স পন পটিক্খিত্তত্তা অঞ্ঞং রুক্খপণ্ণম্পি ন ৰট্টতীতি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠস্স অঞ্ঞত্র উচ্ছুখাদনকালা কচৰরম্পি ছড্ডেতুং ন ৰট্টতি. ওদনপিণ্ডমচ্ছমংসপূৰেপি ভিন্দিত্ৰা খাদিতুং ন ৰট্টতি. মজ্ঝিমস্স একেন হত্থেন ভিন্দিত্ৰা খাদিতুং ৰট্টতি, হত্থযোগী নামেস. মুদুকো পন পত্তযোগী নাম হোতি, তস্স যং সক্কা হোতি পত্তে পক্খিপিতুং, তং সব্বং হত্থেন ৰা দন্তেহি ৰা ভিন্দিত্ৰা খাদিতুং ৰট্টতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি দুতিযকভাজনং সাদিতক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, নানারসতণ্হাৰিনোদনং. অত্রিচ্ছতায পহানং, আহারে পযোজনমত্তদস্সিতা, থালকাদিপরিহরণখেদাভাৰো, অৰিক্খিত্তভোজিতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

নানাভাজনৰিক্খেপং, হিত্ৰা ওক্খিত্তলোচনো;

খণন্তো ৰিয মূলানি, রসতণ্হায সুব্বতো.

সরূপং ৰিয সন্তুট্ঠিং, ধারযন্তো সুমানসো;

পরিভুঞ্জেয্য আহারং, কো অঞ্ঞো পত্তপিণ্ডিকোতি.

অযং পত্তপিণ্ডিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৭. খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গকথা

৩০. খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গম্পি ‘‘অতিরিত্তভোজনং পটিক্খিপামি, খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন খলুপচ্ছাভত্তিকেন পৰারেত্ৰা পুন ভোজনং কপ্পিযং কারেত্ৰা ন ভুঞ্জিতব্বং. ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো যস্মা পঠমপিণ্ডে পৰারণা নাম নত্থি, তস্মিং পন অজ্ঝোহরিযমানে অঞ্ঞং পটিক্খিপতো হোতি, তস্মা এৰং পৰারিতো পঠমপিণ্ডং অজ্ঝোহরিত্ৰা দুতিযপিণ্ডং ন ভুঞ্জতি. মজ্ঝিমো যস্মিং ভোজনে পৰারিতো, তদেৰ ভুঞ্জতি. মুদুকো পন যাৰ আসনা ন ৰুট্ঠাতি তাৰ ভুঞ্জতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি পৰারিতানং কপ্পিযং কারাপেত্ৰা ভুত্তক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, অনতিরিত্তভোজনাপত্তিযা দূরভাৰো, ওদরিকত্তাভাৰো, নিরামিসসন্নিধিতা, পুন পরিযেসনায অভাৰো, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

পরিযেসনায খেদং, ন যাতি ন করোতি সন্নিধিং ধীরো;

ওদরিকত্তং পজহতি, খলুপচ্ছাভত্তিকো যোগী.

তস্মা সুগতপসত্থং, সন্তোসগুণাদিৰুড্ঢিসঞ্জননং;

দোসে ৰিধুনিতুকামো, ভজেয্য যোগী ধুতঙ্গমিদন্তি.

অযং খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৮. আরঞ্ঞিকঙ্গকথা

৩১. আরঞ্ঞিকঙ্গম্পি ‘‘গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপামি, আরঞ্ঞিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন আরঞ্ঞিকেন গামন্তসেনাসনং পহায অরঞ্ঞে অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. তত্থ সদ্ধিং উপচারেন গামোযেৰ গামন্তসেনাসনং.

গামো নাম যো কোচি এককুটিকো ৰা অনেককুটিকো ৰা পরিক্খিত্তো ৰা অপরিক্খিত্তো ৰা সমনুস্সো ৰা অমনুস্সো ৰা অন্তমসো অতিরেকচাতুমাসনিৰিট্ঠো যো কোচি সত্থোপি.

গামূপচারো নাম পরিক্খিত্তস্স গামস্স সচে অনুরাধপুরস্সেৰ দ্ৰে ইন্দখীলা হোন্তি, অব্ভন্তরিমে ইন্দখীলে ঠিতস্স থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো. তস্স লক্খণং যথা তরুণমনুস্সা অত্তনো বলং দস্সেন্তা বাহং পসারেত্ৰা লেড্ডুং খিপন্তি, এৰং খিত্তস্স লেড্ডুস্স পতনট্ঠানব্ভন্তরন্তি ৰিনযধরা. সুত্তন্তিকা পন কাকনিৰারণনিযমেন খিত্তস্সাতি ৰদন্তি. অপরিক্খিত্তগামে যং সব্বপচ্চন্তিমস্স ঘরস্স দ্ৰারে ঠিতো মাতুগামো ভাজনেন উদকং ছড্ডেতি, তস্স পতনট্ঠানং ঘরূপচারো. ততো ৰুত্তনযেন একো লেড্ডুপাতো গামো, দুতিযো গামূপচারো.

অরঞ্ঞং পন ৰিনযপরিযাযে তাৰ ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (পারা. ৯২) ৰুত্তং. অভিধম্মপরিযাযে ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা, সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) ৰুত্তং. ইমস্মিং পন সুত্তন্তিকপরিযাযে ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি ইদং লক্খণং. তং আরোপিতেন আচরিযধনুনা পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলতো অপরিক্খিত্তস্স পঠমলেড্ডুপাততো পট্ঠায যাৰ ৰিহারপরিক্খেপা মিনিত্ৰা ৰৰত্থপেতব্বং.

সচে পন ৰিহারো অপরিক্খিত্তো হোতি, যং সব্বপঠমং সেনাসনং ৰা ভত্তসালা ৰা ধুৰসন্নিপাতট্ঠানং ৰা বোধি ৰা চেতিযং ৰা দূরে চেপি সেনাসনতো হোতি, তং পরিচ্ছেদং কত্ৰা মিনিতব্বন্তি ৰিনযট্ঠকথাসু ৰুত্তং. মজ্ঝিমট্ঠকথাযং পন ৰিহারস্সপি গামস্সেৰ উপচারং নীহরিত্ৰা উভিন্নং লেড্ডুপাতানং অন্তরা মিনিতব্বন্তি ৰুত্তং. ইদমেত্থ পমাণং.

সচেপি আসন্নে গামো হোতি, ৰিহারে ঠিতেহি মানুসকানং সদ্দো সুয্যতি, পব্বতনদীআদীহি পন অন্তরিতত্তা ন সক্কা উজুং গন্তুং. যো তস্স পকতিমগ্গো হোতি, সচেপি নাৰায সঞ্চরিতব্বো, তেন মগ্গেন পঞ্চধনুসতিকং গহেতব্বং. যো পন আসন্নগামস্স অঙ্গসম্পাদনত্থং ততো ততো মগ্গং পিদহতি, অযং ধুতঙ্গচোরো হোতি.

সচে পন আরঞ্ঞিকস্স ভিক্খুনো উপজ্ঝাযো ৰা আচরিযো ৰা গিলানো হোতি, তেন অরঞ্ঞে সপ্পাযং অলভন্তেন গামন্তসেনাসনং নেত্ৰা উপট্ঠাতব্বো. কালস্সেৰ পন নিক্খমিত্ৰা অঙ্গযুত্তট্ঠানে অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. সচে অরুণুট্ঠানৰেলাযং তেসং আবাধো ৰড্ঢতি, তেসংযেৰ কিচ্চং কাতব্বং. ন ধুতঙ্গসুদ্ধিকেন ভৰিতব্বন্তি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠেন সব্বকালং অরঞ্ঞে অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. মজ্ঝিমো চত্তারো ৰস্সিকে মাসে গামন্তে ৰসিতুং লভতি. মুদুকো হেমন্তিকেপি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি যথা পরিচ্ছিন্নে কালে অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা গামন্তসেনাসনে ধম্মস্সৰনং সুণন্তানং অরুণে উট্ঠিতেপি ধুতঙ্গং ন ভিজ্জতি. সুত্ৰা গচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গে উট্ঠিতেপি ন ভিজ্জতি. সচে পন উট্ঠিতেপি ধম্মকথিকে মুহুত্তং নিপজ্জিত্ৰা গমিস্সামাতি নিদ্দাযন্তানং অরুণং উট্ঠহতি, অত্তনো ৰা রুচিযা গামন্তসেনাসনে অরুণং উট্ঠপেন্তি, ধুতঙ্গং ভিজ্জতীতি অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু অরঞ্ঞসঞ্ঞং মনসিকরোন্তো ভব্বো অলদ্ধং ৰা সমাধিং পটিলদ্ধুং লদ্ধং ৰা রক্খিতুং, সত্থাপিস্স অত্তমনো হোতি. যথাহ – ‘‘তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো অত্তমনো হোমি অরঞ্ঞৰিহারেনা’’তি (অ. নি. ৬.৪২; ৮.৮৬). পন্তসেনাসনৰাসিনো চস্স অসপ্পাযরূপাদযো চিত্তং ন ৰিক্খিপন্তি, ৰিগতসন্তাসো হোতি, জীৰিতনিকন্তিং জহতি, পৰিৰেকসুখরসং অস্সাদেতি, পংসুকূলিকাদিভাৰোপি চস্স পতিরূপো হোতীতি.

পৰিৰিত্তো অসংসট্ঠো, পন্তসেনাসনে রতো;

আরাধযন্তো নাথস্স, ৰনৰাসেন মানসং.

একো অরঞ্ঞে নিৰসং, যং সুখং লভতে যতি;

রসং তস্স ন ৰিন্দন্তি, অপি দেৰা সইন্দকা.

পংসুকূলঞ্চ এসোৰ, কৰচং ৰিয ধারযং;

অরঞ্ঞসঙ্গামগতো, অৰসেসধুতাযুধো.

সমত্থো নচিরস্সেৰ, জেতুং মারং সৰাহিনিং;

তস্মা অরঞ্ঞৰাসম্হি, রতিং কযিরাথ পণ্ডিতোতি.

অযং আরঞ্ঞিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

৯. রুক্খমূলিকঙ্গকথা

৩২. রুক্খমূলিকঙ্গম্পি ‘‘ছন্নং পটিক্খিপামি, রুক্খমূলিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন রুক্খমূলিকেন সীমন্তরিকরুক্খং, চেতিযরুক্খং, নিয্যাসরুক্খং, ফলরুক্খং, ৰগ্গুলিরুক্খং, সুসিররুক্খং, ৰিহারমজ্ঝে ঠিতরুক্খন্তি ইমে রুক্খে ৰিৰজ্জেত্ৰা ৰিহারপচ্চন্তে ঠিতরুক্খো গহেতব্বোতি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো যথারুচিতং রুক্খং গহেত্ৰা পটিজগ্গাপেতুং ন লভতি. পাদেন পণ্ণসটং অপনেত্ৰা ৰসিতব্বং. মজ্ঝিমো তং ঠানং সম্পত্তেহিযেৰ পটিজগ্গাপেতুং লভতি. মুদুকেন আরামিকসমণুদ্দেসে পক্কোসিত্ৰা সোধাপেত্ৰা সমং কারাপেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা পাকারপরিক্খেপং কারাপেত্ৰা দ্ৰারং যোজাপেত্ৰা ৰসিতব্বং. মহদিৰসে পন রুক্খমূলিকেন তত্থ অনিসীদিত্ৰা অঞ্ঞত্থ পটিচ্ছন্নে ঠানে নিসীদিতব্বং.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি ছন্নে ৰাসং কপ্পিতক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. জানিত্ৰা ছন্নে অরুণং উট্ঠাপিতমত্তেতি অঙ্গুত্তরভাণকা. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, রুক্খমূলসেনাসনং নিস্সায পব্বজ্জাতি (মহাৰ. ১২৮) ৰচনতো নিস্সযানুরূপপটিপত্তিসব্ভাৰো, অপ্পানি চেৰ সুলভানি চ তানি চ অনৰজ্জানীতি (অ. নি. ৪.২৭; ইতিৰু. ১০১) ভগৰতা সংৰণ্ণিতপচ্চযতা, অভিণ্হং তরুপণ্ণৰিকারদস্সনেন অনিচ্চসঞ্ঞাসমুট্ঠাপনতা, সেনাসনমচ্ছেরকম্মারামতানং অভাৰো, দেৰতাহি সহৰাসিতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

ৰণ্ণিতো বুদ্ধসেট্ঠেন, নিস্সযোতি চ ভাসিতো;

নিৰাসো পৰিৰিত্তস্স, রুক্খমূলসমো কুতো.

আৰাসমচ্ছেরহরে, দেৰতা পরিপালিতে;

পৰিৰিত্তে ৰসন্তো হি, রুক্খমূলম্হি সুব্বতো.

অভিরত্তানি নীলানি, পণ্ডূনি পতিতানি চ;

পস্সন্তো তরুপণ্ণানি, নিচ্চসঞ্ঞং পনূদতি.

তস্মা হি বুদ্ধদাযজ্জং, ভাৰনাভিরতালযং;

ৰিৰিত্তং নাতিমঞ্ঞেয্য, রুক্খমূলং ৰিচক্খণোতি.

অযং রুক্খমূলিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

১০. অব্ভোকাসিকঙ্গকথা

৩৩. অব্ভোকাসিকঙ্গম্পি ‘‘ছন্নঞ্চ রুক্খমূলঞ্চ পটিক্খিপামি, অব্ভোকাসিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তস্স পন অব্ভোকাসিকস্স ধম্মস্সৰনায ৰা উপোসথত্থায ৰা উপোসথাগারং পৰিসিতুং ৰট্টতি. সচে পৰিট্ঠস্স দেৰো ৰস্সতি, দেৰে ৰস্সমানে অনিক্খমিত্ৰা ৰস্সূপরমে নিক্খমিতব্বং. ভোজনসালং ৰা অগ্গিসালং ৰা পৰিসিত্ৰা ৰত্তং কাতুং, ভোজনসালায থেরে ভিক্খূ ভত্তেন আপুচ্ছিতুং, উদ্দিসন্তেন ৰা উদ্দিসাপেন্তেন ৰা ছন্নং পৰিসিতুং, বহি দুন্নিক্খিত্তানি মঞ্চপীঠাদীনি অন্তো পৰেসেতুঞ্চ ৰট্টতি. সচে মগ্গং গচ্ছন্তেন ৰুড্ঢতরানং পরিক্খারো গহিতো হোতি, দেৰে ৰস্সন্তে মগ্গমজ্ঝে ঠিতং সালং পৰিসিতুং ৰট্টতি. সচে ন কিঞ্চি গহিতং হোতি, সালায ঠস্সামীতি ৰেগেন গন্তুং ন ৰট্টতি. পকতিগতিযা গন্ত্ৰা পৰিট্ঠেন পন যাৰ ৰস্সূপরমা ঠত্ৰা গন্তব্বন্তি ইদমস্স ৰিধানং. রুক্খমূলিকস্সাপি এসেৰ নযো.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠস্স রুক্খং ৰা পব্বতং ৰা গেহং ৰা উপনিস্সায ৰসিতুং ন ৰট্টতি. অব্ভোকাসেযেৰ চীৰরকুটিং কত্ৰা ৰসিতব্বং. মজ্ঝিমস্স রুক্খপব্বতগেহানি উপনিস্সায অন্তো অপ্পৰিসিত্ৰা ৰসিতুং ৰট্টতি. মুদুকস্স অচ্ছন্নমরিযাদং পব্ভারম্পি সাখামণ্ডপোপি পীঠপটোপি খেত্তরক্খকাদীহি ছড্ডিতা তত্রট্ঠককুটিকাপি ৰট্টতীতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি ৰাসত্থায ছন্নং ৰা রুক্খমূলং ৰা পৰিট্ঠক্খণে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. জানিত্ৰা তত্থ অরুণং উট্ঠাপিতমত্তেতি অঙ্গুত্তরভাণকা. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, আৰাসপলিবোধুপচ্ছেদো, থিনমিদ্ধপনূদনং, ‘‘মিগা ৰিয অসঙ্গচারিনো, অনিকেতা ৰিহরন্তি ভিক্খৰো’’তি (সং. নি. ১.২২৪) পসংসায অনুরূপতা, নিস্সঙ্গতা, চাতুদ্দিসতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

অনগারিযভাৰস্স, অনুরূপে অদুল্লভে;

তারামণিৰিতানম্হি, চন্দদীপপ্পভাসিতে.

অব্ভোকাসে ৰসং ভিক্খু, মিগভূতেন চেতসা;

থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা, ভাৰনারামতং সিতো.

পৰিৰেকরসস্সাদং, নচিরস্সেৰ ৰিন্দতি;

যস্মা তস্মা হি সপ্পঞ্ঞো, অব্ভোকাসরতো সিযাতি.

অযং অব্ভোকাসিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

১১. সোসানিকঙ্গকথা

৩৪. সোসানিকঙ্গম্পি ‘‘ন সুসানং পটিক্খিপামি, সোসানিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন সোসানিকেন যং মনুস্সা গামং নিৰেসন্তা ‘‘ইদং সুসান’’ন্তি ৰৰত্থপেন্তি, ন তত্থ ৰসিতব্বং. ন হি মতসরীরে অজ্ঝাপিতে তং সুসানং নাম হোতি, ঝাপিতকালতো পন পট্ঠায সচেপি দ্ৰাদসৰস্সানি ছড্ডিতং, তং সুসানমেৰ.

তস্মিং পন ৰসন্তেন চঙ্কমমণ্ডপাদীনি কারেত্ৰা মঞ্চপীঠং পঞ্ঞপেত্ৰা পানীযপরিভোজনীযং উপট্ঠাপেত্ৰা ধম্মং ৰাচেন্তেন ন ৰসিতব্বং. গরুকং হি ইদং ধুতঙ্গং, তস্মা উপ্পন্নপরিস্সযৰিঘাতত্থায সঙ্ঘত্থেরং ৰা রাজযুত্তকং ৰা জানাপেত্ৰা অপ্পমত্তেন ৰসিতব্বং. চঙ্কমন্তেন অদ্ধক্খিকেন আল়াহনং ওলোকেন্তেন চঙ্কমিতব্বং.

সুসানং গচ্ছন্তেনাপি মহাপথা উক্কম্ম উপ্পথমগ্গেন গন্তব্বং. দিৰাযেৰ আরম্মণং ৰৰত্থপেতব্বং. এৰঞ্হিস্স তং রত্তিং ভযানকং ন ভৰিস্সতি, অমনুস্সা রত্তিং ৰিরৰিত্ৰা ৰিরৰিত্ৰা আহিণ্ডন্তাপি ন কেনচি পহরিতব্বা. একদিৰসম্পি সুসানং অগন্তুং ন ৰট্টতি. মজ্ঝিমযামং সুসানে খেপেত্ৰা পচ্ছিমযামে পটিক্কমিতুং ৰট্টতীতি অঙ্গুত্তরভাণকা. অমনুস্সানং পিযং তিলপিট্ঠমাসভত্তমচ্ছমংসখীরতেলগুল়াদিখজ্জভোজ্জং ন সেৰিতব্বং. কুলগেহং ন পৰিসিতব্বন্তি ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠেন যত্থ ধুৰডাহধুৰকুণপধুৰরোদনানি অত্থি, তত্থেৰ ৰসিতব্বং. মজ্ঝিমস্স তীসু একস্মিম্পি সতি ৰট্টতি. মুদুকস্স ৰুত্তনযেন সুসানলক্খণং পত্তমত্তে ৰট্টতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি ন সুসানম্হি ৰাসং কপ্পনেন ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. সুসানং অগতদিৰসেতি অঙ্গুত্তরভাণকা. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো মরণস্সতিপটিলাভো, অপ্পমাদৰিহারিতা, অসুভনিমিত্তাধিগমো, কামরাগৰিনোদনং, অভিণ্হং কাযসভাৰদস্সনং, সংৰেগবহুলতা আরোগ্যমদাদিপ্পহানং, ভযভেরৰসহনতা, অমনুস্সানং গরুভাৰনীযতা, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

সোসানিকঞ্হি মরণানুসতিপ্পভাৰা,

নিদ্দাগতম্পি ন ফুসন্তি পমাদদোসা;

সম্পস্সতো চ কুণপানি বহূনি তস্স,

কামানুভাৰৰসগম্পি ন হোতি চিত্তং.

সংৰেগমেতি ৰিপুলং ন মদং উপেতি,

সম্মা অথো ঘটতি নিব্বুতিমেসমানো;

সোসানিকঙ্গমিতিনেকগুণাৰহত্তা,

নিব্বাননিন্নহদযেন নিসেৰিতব্বন্তি.

অযং সোসানিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

১২. যথাসন্থতিকঙ্গকথা

৩৫. যথাসন্থতিকঙ্গম্পি ‘‘সেনাসনলোলুপ্পং পটিক্খিপামি, যথাসন্থতিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন যথাসন্থতিকেন যদস্স সেনাসনং ‘‘ইদং তুয্হং পাপুণাতী’’তি গাহিতং হোতি, তেনেৰ তুট্ঠব্বং, ন অঞ্ঞো উট্ঠাপেতব্বো. ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠো অত্তনো পত্তসেনাসনং দূরেতি ৰা অচ্চাসন্নেতি ৰা অমনুস্সদীঘজাতিকাদীহি উপদ্দুতন্তি ৰা উণ্হন্তি ৰা সীতলন্তি ৰা পুচ্ছিতুং ন লভতি. মজ্ঝিমো পুচ্ছিতুং লভতি. গন্ত্ৰা পন ওলোকেতুং ন লভতি. মুদুকো গন্ত্ৰা ওলোকেত্ৰা সচস্স তং ন রুচ্চতি, অঞ্ঞং গহেতুং লভতি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি সেনাসনলোলুপ্পে উপ্পন্নমত্তে ধুতঙ্গং ভিজ্জতীতি অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, ‘‘যং লদ্ধং তেন তুট্ঠব্ব’’ন্তি (জা. ১.১.১৩৬; পাচি. ৭৯৩) ৰুত্তোৰাদকরণং, সব্রহ্মচারীনং হিতেসিতা, হীনপণীতৰিকপ্পপরিচ্চাগো, অনুরোধৰিরোধপ্পহানং, অত্রিচ্ছতায দ্ৰারপিদহনং, অপ্পিচ্ছতাদীনং অনুলোমৰুত্তিতাতি.

যং লদ্ধং তেন সন্তুট্ঠো, যথাসন্থতিকো যতি;

নিব্বিকপ্পো সুখং সেতি, তিণসন্থরকেসুপি.

ন সো রজ্জতি সেট্ঠম্হি, হীনং লদ্ধা ন কুপ্পতি;

সব্রহ্মচারিনৰকে, হিতেন অনুকম্পতি.

তস্মা অরিযসতাচিণ্ণং, মুনিপুঙ্গৰৰণ্ণিতং;

অনুযুঞ্জেথ মেধাৰী, যথাসন্থতরামতন্তি.

অযং যথাসন্থতিকঙ্গে সমাদানৰিধানপ্পভেদভেদানিসংসৰণ্ণনা.

১৩. নেসজ্জিকঙ্গকথা

৩৬. নেসজ্জিকঙ্গম্পি ‘‘সেয্যং পটিক্খিপামি, নেসজ্জিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি ইমেসং অঞ্ঞতরৰচনেন সমাদিন্নং হোতি.

তেন পন নেসজ্জিকেন রত্তিযা তীসু যামেসু একং যামং উট্ঠায চঙ্কমিতব্বং. ইরিযাপথেসু হি নিপজ্জিতুমেৰ ন ৰট্টতি. ইদমস্স ৰিধানং.

পভেদতো পন অযম্পি তিৰিধো হোতি. তত্থ উক্কট্ঠস্স নেৰ অপস্সেনং, ন দুস্সপল্লত্থিকা, ন আযোগপট্টো ৰট্টতি. মজ্ঝিমস্স ইমেসু তীসু যংকিঞ্চি ৰট্টতি. মুদুকস্স অপস্সেনম্পি দুস্সপল্লত্থিকাপি আযোগপট্টোপি বিব্বোহনম্পি পঞ্চঙ্গোপি সত্তঙ্গোপি ৰট্টতি. পঞ্চঙ্গো পন পিট্ঠিঅপস্সযেন সদ্ধিং কতো. সত্তঙ্গো নাম পিট্ঠিঅপস্সযেন চ উভতোপস্সেসু অপস্সযেহি চ সদ্ধিং কতো. তং কির মিল়াভযত্থেরস্স অকংসু. থেরো অনাগামী হুত্ৰা পরিনিব্বাযি.

ইমেসং পন তিণ্ণম্পি সেয্যং কপ্পিতমত্তে ধুতঙ্গং ভিজ্জতি. অযমেত্থ ভেদো.

অযং পনানিসংসো, ‘‘সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতী’’তি (দী. নি. ৩.৩২০; ম. নি. ১.১৮৬) ৰুত্তস্স চেতসো ৰিনিবন্ধস্স উপচ্ছেদনং, সব্বকম্মট্ঠানানুযোগসপ্পাযতা, পাসাদিকইরিযাপথতা, ৰীরিযারম্ভানুকূলতা, সম্মাপটিপত্তিযা অনুব্রূহনন্তি.

আভুজিত্ৰান পল্লঙ্কং, পণিধায উজুং তনুং;

নিসীদন্তো ৰিকম্পেতি, মারস্স হদযং যতি.

সেয্যসুখং মিদ্ধসুখং, হিত্ৰা আরদ্ধৰীরিযো;

নিসজ্জাভিরতো ভিক্খু, সোভযন্তো তপোৰনং.

নিরামিসং পীতিসুখং, যস্মা সমধিগচ্ছতি;

তস্মা সমনুযুঞ্জেয্য, ধীরো নেসজ্জিকং ৰতন্তি.

অযং নেসজ্জিকঙ্গে সমাদান ৰিধানপ্পভেদ ভেদানিসংসৰণ্ণনা.

ধুতঙ্গপকিণ্ণককথা

৩৭. ইদানি

কুসলত্তিকতো চেৰ, ধুতাদীনং ৰিভাগতো;

সমাসব্যাসতো চাপি, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযোতি. –

ইমিস্সা গাথায ৰসেন ৰণ্ণনা হোতি.

তত্থ কুসলত্তিকতোতি সব্বানেৰ হি ধুতঙ্গানি সেক্খপুথুজ্জনখীণাসৰানং ৰসেন সিযা কুসলানি, সিযা অব্যাকতানি, নত্থি ধুতঙ্গং অকুসলন্তি.

যো পন ৰদেয্য ‘‘পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো আরঞ্ঞিকো হোতীতি আদিৰচনতো (অ. নি. ৫.১৮১; পরি. ৩২৫) অকুসলম্পি ধুতঙ্গ’’ন্তি. সো ৰত্তব্বো – ন মযং ‘‘অকুসলচিত্তেন অরঞ্ঞে ন ৰসতী’’তি ৰদাম. যস্স হি অরঞ্ঞে নিৰাসো, সো আরঞ্ঞিকো. সো চ পাপিচ্ছো ৰা ভৰেয্য অপ্পিচ্ছো ৰা. ইমানি পন তেন তেন সমাদানেন ধুতকিলেসত্তা ধুতস্স ভিক্খুনো অঙ্গানি, কিলেসধুননতো ৰা ধুতন্তি লদ্ধৰোহারং ঞাণং অঙ্গমেতেসন্তি ধুতঙ্গানি. অথ ৰা ধুতানি চ তানি পটিপক্খনিদ্ধুননতো অঙ্গানি চ পটিপত্তিযাতিপি ধুতঙ্গানীতি ৰুত্তং. ন চ অকুসলেন কোচি ধুতো নাম হোতি, যস্সেতানি অঙ্গানি ভৰেয্যুং, ন চ অকুসলং কিঞ্চি ধুনাতি, যেসং তং অঙ্গন্তিকত্ৰা ধুতঙ্গানীতি ৰুচ্চেয্যুং. নাপি অকুসলং চীৰরলোলুপ্পাদীনি চেৰ নিদ্ধুনাতি পটিপত্তিযা চ অঙ্গং হোতি. তস্মা সুৰুত্তমিদং ‘‘নত্থি অকুসলং ধুতঙ্গ’’ন্তি.

‘‘যেসম্পি কুসলত্তিকৰিনিমুত্তং ধুতঙ্গং, তেসং অত্থতো ধুতঙ্গমেৰ নত্থি. অসন্তং কস্স ধুননতো ধুতঙ্গং নাম ভৰিস্সতি. ধুতগুণে সমাদায ৰত্ততীতি ৰচনৰিরোধোপি চ নেসং আপজ্জতি, তস্মা তং ন গহেতব্ব’’ন্তি অযং তাৰ কুসলত্তিকতো ৰণ্ণনা.

ধুতাদীনং ৰিভাগতোতি ধুতো ৰেদিতব্বো. ধুতৰাদো ৰেদিতব্বো. ধুতধম্মা ৰেদিতব্বা. ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি. কস্স ধুতঙ্গসেৰনা সপ্পাযাতি ৰেদিতব্বং.

তত্থ ধুতোতি ধুতকিলেসো ৰা পুগ্গলো কিলেসধুননো ৰা ধম্মো.

ধুতৰাদোতি এত্থ পন অত্থি ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ন ধুতো ধুতৰাদো, অত্থি নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ.

তত্থ যো ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ধুনি, পরং পন ধুতঙ্গেন ন ওৰদতি, নানুসাসতি বাকুলত্থেরো ৰিয, অযং ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ, ‘‘তযিদং আযস্মা বাকুলো ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন ন ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ধুনি, কেৰলং অঞ্ঞে ধুতঙ্গেন ওৰদতি অনুসাসতি উপনন্দত্থেরো ৰিয, অযং ন ধুতো ধুতৰাদো. যথাহ, ‘‘তযিদং আযস্মা উপনন্দো সক্যপুত্তো ন ধুতো ধুতৰাদো’’তি. যো উভযৰিপন্নো লাল়ুদাযী ৰিয, অযং নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ, ‘‘তযিদং আযস্মা লাল়ুদাযী নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন উভযসম্পন্নো ধম্মসেনাপতি ৰিয, অযং ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ. যথাহ, ‘‘তযিদং আযস্মা সারিপুত্তো ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চাতি.

ধুতধম্মা ৰেদিতব্বাতি অপ্পিচ্ছতা, সন্তুট্ঠিতা, সল্লেখতা, পৰিৰেকতা, ইদমত্থিতাতি ইমে ধুতঙ্গচেতনায পরিৰারকা পঞ্চ ধম্মা ‘‘অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সাযা’’তিআদিৰচনতো (অ. নি. ৫.১৮১; পরি. ৩২৫) ধুতধম্মা নাম, তত্থ অপ্পিচ্ছতা চ সন্তুট্ঠিতা চ অলোভো. সল্লেখতা চ পৰিৰেকতা চ দ্ৰীসু ধম্মেসু অনুপতন্তি অলোভে চ অমোহে চ. ইদমত্থিতা ঞাণমেৰ. তত্থ চ অলোভেন পটিক্খেপৰত্থূসু লোভং, অমোহেন তেস্ৰেৰ আদীনৰপটিচ্ছাদকং মোহং ধুনাতি. অলোভেন চ অনুঞ্ঞাতানং পটিসেৰনমুখেন পৰত্তং কামসুখানুযোগং, অমোহেন ধুতঙ্গেসু অতিসল্লেখমুখেন পৰত্তং অত্তকিলমথানুযোগং ধুনাতি. তস্মা ইমে ধম্মা ধুতধম্মাতি ৰেদিতব্বা.

ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানীতি তেরস ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি পংসুকূলিকঙ্গং…পে… নেসজ্জিকঙ্গন্তি. তানি অত্থতো লক্খণাদীহি চ ৰুত্তানেৰ.

কস্স ধুতঙ্গসেৰনা সপ্পাযাতি রাগচরিতস্স চেৰ মোহচরিতস্স চ. কস্মা? ধুতঙ্গসেৰনা হি দুক্খাপটিপদা চেৰ সল্লেখৰিহারো চ. দুক্খাপটিপদঞ্চ নিস্সায রাগো ৰূপসম্মতি. সল্লেখং নিস্সায অপ্পমত্তস্স মোহো পহীযতি. আরঞ্ঞিকঙ্গরুক্খমূলিকঙ্গপটিসেৰনা ৰা এত্থ দোসচরিতস্সাপি সপ্পাযা. তত্থ হিস্স অসঙ্ঘট্টিযমানস্স ৰিহরতো দোসোপি ৰূপসম্মতীতি অযং ধুতাদীনং ৰিভাগতো ৰণ্ণনা.

সমাসব্যাসতোতি ইমানি পন ধুতঙ্গানি সমাসতো তীণি সীসঙ্গানি, পঞ্চ অসম্ভিন্নঙ্গানীতি অট্ঠেৰ হোন্তি. তত্থ সপদানচারিকঙ্গং, একাসনিকঙ্গং, অব্ভোকাসিকঙ্গন্তি ইমানি তীণি সীসঙ্গানি. সপদানচারিকঙ্গঞ্হি রক্খন্তো পিণ্ডপাতিকঙ্গম্পি রক্খিস্সতি. একাসনিকঙ্গঞ্চ রক্খতো পত্তপিণ্ডিকঙ্গখলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গানিপি সুরক্খনীযানি ভৰিস্সন্তি. অব্ভোকাসিকঙ্গং রক্খন্তস্স কিং অত্থি রুক্খমূলিকঙ্গযথাসন্থতিকঙ্গেসু রক্খিতব্বং নাম. ইতি ইমানি তীণি সীসঙ্গানি, আরঞ্ঞিকঙ্গং, পংসুকূলিকঙ্গং, তেচীৰরিকঙ্গং, নেসজ্জিকঙ্গং, সোসানিকঙ্গন্তি ইমানি পঞ্চ অসম্ভিন্নঙ্গানি চাতি অট্ঠেৰ হোন্তি.

পুন দ্ৰে চীৰরপটিসংযুত্তানি, পঞ্চ পিণ্ডপাতপটিসংযুত্তানি, পঞ্চ সেনাসনপটিসংযুত্তানি, একং ৰীরিযপটিসংযুত্তন্তি এৰং চত্তারোৰ হোন্তি. তত্থ নেসজ্জিকঙ্গং ৰীরিযপটিসংযুত্তং. ইতরানি পাকটানেৰ.

পুন সব্বানেৰ নিস্সযৰসেন দ্ৰে হোন্তি পচ্চযনিস্সিতানি দ্ৰাদস, ৰীরিযনিস্সিতং একন্তি. সেৰিতব্বাসেৰিতব্বৰসেনপি দ্ৰেযেৰ হোন্তি. যস্স হি ধুতঙ্গং সেৰন্তস্স কম্মট্ঠানং ৰড্ঢতি, তেন সেৰিতব্বানি. যস্স সেৰতো হাযতি, তেন ন সেৰিতব্বানি. যস্স পন সেৰতোপি অসেৰতোপি ৰড্ঢতেৰ, ন হাযতি, তেনাপি পচ্ছিমং জনতং অনুকম্পন্তেন সেৰিতব্বানি. যস্সাপি সেৰতোপি অসেৰতোপি ন ৰড্ঢতি, তেনাপি সেৰিতব্বানিযেৰ আযতিং ৰাসনত্থাযাতি.

এৰং সেৰিতব্বাসেৰিতব্বৰসেন দুৰিধানিপি সব্বানেৰ চেতনাৰসেন একৰিধানি হোন্তি. একমেৰ হি ধুতঙ্গং সমাদানচেতনাতি. অট্ঠকথাযম্পি ৰুত্তং ‘‘যা চেতনা, তং ধুতঙ্গন্তি ৰদন্তী’’তি.

ব্যাসতো পন ভিক্খূনং তেরস, ভিক্খুনীনং অট্ঠ, সামণেরানং দ্ৰাদস, সিক্খমানসামণেরীনং সত্ত, উপাসকউপাসিকানং দ্ৰেতি দ্ৰাচত্তালীস হোন্তি. সচে পন অব্ভোকাসে আরঞ্ঞিকঙ্গসম্পন্নং সুসানং হোতি, একোপি ভিক্খু একপ্পহারেন সব্বধুতঙ্গানি পরিভুঞ্জিতুং সক্কোতি. ভিক্খুনীনং পন আরঞ্ঞিকঙ্গং খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গঞ্চ দ্ৰেপি সিক্খাপদেনেৰ পটিক্খিত্তানি, অব্ভোকাসিকঙ্গং, রুক্খমূলিকঙ্গং, সোসানিকঙ্গন্তি ইমানি তীণি দুপ্পরিহারানি. ভিক্খুনিযা হি দুতিযিকং ৰিনা ৰসিতুং ন ৰট্টতি. এৰরূপে চ ঠানে সমানচ্ছন্দা দুতিযিকা দুল্লভা. সচেপি লভেয্য সংসট্ঠৰিহারতো ন মুচ্চেয্য. এৰং সতি যস্সত্থায ধুতঙ্গং সেৰেয্য, স্ৰেৰস্সা অত্থো ন সম্পজ্জেয্য. এৰং পরিভুঞ্জিতুং অসক্কুণেয্যতায পঞ্চ হাপেত্ৰা ভিক্খুনীনং অট্ঠেৰ হোন্তীতি ৰেদিতব্বানি. যথাৰুত্তেসু পন ঠপেত্ৰা তেচীৰরিকঙ্গং সেসানি দ্ৰাদস সামণেরানং, সত্ত সিক্খমানসামণেরীনং ৰেদিতব্বানি. উপাসকউপাসিকানং পন একাসনিকঙ্গং, পত্তপিণ্ডিকঙ্গন্তি ইমানি দ্ৰে পতিরূপানি চেৰ সক্কা চ পরিভুঞ্জিতুন্তি দ্ৰে ধুতঙ্গানীতি এৰং ব্যাসতো দ্ৰেচত্তালীস হোন্তীতি অযং সমাসব্যাসতো ৰণ্ণনা.

এত্তাৰতা চ ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো’’তি ইমিস্সা গাথায সীলসমাধিপঞ্ঞামুখেন দেসিতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে যেহি অপ্পিচ্ছতাসন্তুট্ঠিতাদীহি গুণেহি ৰুত্তপ্পকারস্স সীলস্স ৰোদানং হোতি, তেসং সম্পাদনত্থং সমাদাতব্বধুতঙ্গকথা ভাসিতা হোতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

ধুতঙ্গনিদ্দেসো নাম দুতিযো পরিচ্ছেদো.

৩. কম্মট্ঠানগ্গহণনিদ্দেসো

৩৮. ইদানি যস্মা এৰং ধুতঙ্গপরিহরণসম্পাদিতেহি অপ্পিচ্ছতাদীহি গুণেহি পরিযোদাতে ইমস্মিং সীলে পতিট্ঠিতেন ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰয’’ন্তি ৰচনতো চিত্তসীসেন নিদ্দিট্ঠো সমাধি ভাৰেতব্বো. সো চ অতিসঙ্খেপদেসিতত্তা ৰিঞ্ঞাতুম্পি তাৰ ন সুকরো, পগেৰ ভাৰেতুং, তস্মা তস্স ৰিত্থারঞ্চ ভাৰনানযঞ্চ দস্সেতুং ইদং পঞ্হাকম্মং হোতি.

কো সমাধি? কেনট্ঠেন সমাধি? কানস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানি? কতিৰিধো সমাধি? কো চস্স সংকিলেসো? কিং ৰোদানং? কথং ভাৰেতব্বো? সমাধিভাৰনায কো আনিসংসোতি?

তত্রিদং ৰিস্সজ্জনং. কো সমাধীতি সমাধি বহুৰিধো নানপ্পকারকো. তং সব্বং ৰিভাৰযিতুং আরব্ভমানং ৰিস্সজ্জনং অধিপ্পেতঞ্চেৰ অত্থং ন সাধেয্য, উত্তরি চ ৰিক্খেপায সংৰত্তেয্য, তস্মা ইধাধিপ্পেতমেৰ সন্ধায ৰদাম, কুসলচিত্তেকগ্গতা সমাধি.

কেনট্ঠেন সমাধীতি সমাধানট্ঠেন সমাধি. কিমিদং সমাধানং নাম? একারম্মণে চিত্তচেতসিকানং সমং সম্মা চ আধানং, ঠপনন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্মা যস্স ধম্মস্সানুভাৰেন একারম্মণে চিত্তচেতসিকা সমং সম্মা চ অৰিক্খিপমানা অৰিপ্পকিণ্ণা চ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, ইদং সমাধানন্তি ৰেদিতব্বং.

কানস্স লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানীতি এত্থ পন অৰিক্খেপলক্খণো সমাধি, ৰিক্খেপৰিদ্ধংসনরসো, অৰিকম্পনপচ্চুপট্ঠানো. ‘‘সুখিনো চিত্তং সমাধিযতী’’তি ৰচনতো পন সুখমস্স পদট্ঠানং.

৩৯. কতিৰিধো সমাধীতি অৰিক্খেপলক্খণেন তাৰ একৰিধো. উপচারঅপ্পনাৰসেন দুৰিধো, তথা লোকিযলোকুত্তরৰসেন সপ্পীতিকনিপ্পীতিকৰসেন সুখসহগতউপেক্খাসহগতৰসেন চ. তিৰিধো হীনমজ্ঝিমপণীতৰসেন, তথা সৰিতক্কসৰিচারাদিৰসেন পীতিসহগতাদিৰসেন পরিত্তমহগ্গতপ্পমাণৰসেন চ. চতুব্বিধো দুক্খাপটিপদাদন্ধাভিঞ্ঞাদিৰসেন, তথা পরিত্তপরিত্তারম্মণাদিৰসেন চতুঝানঙ্গৰসেন হানভাগিযাদিৰসেন কামাৰচরাদিৰসেন অধিপতিৰসেন চ. পঞ্চৰিধো পঞ্চকনযে পঞ্চঝানঙ্গৰসেনাতি.

সমাধিএককদুকৰণ্ণনা

তত্থ একৰিধকোট্ঠাসো উত্তানত্থোযেৰ. দুৰিধকোট্ঠাসে ছন্নং অনুস্সতিট্ঠানানং মরণস্সতিযা উপসমানুস্সতিযা আহারে পটিকূলসঞ্ঞায চতুধাতুৰৰত্থানস্সাতি ইমেসং ৰসেন লদ্ধচিত্তেকগ্গতা, যা চ অপ্পনাসমাধীনং পুব্বভাগে একগ্গতা, অযং উপচারসমাধি. ‘‘পঠমস্স ঝানস্স পরিকম্মং পঠমস্স ঝানস্স অনন্তরপচ্চযেন পচ্চযো’’তি আদিৰচনতো পন যা পরিকম্মানন্তরা একগ্গতা, অযং অপ্পনাসমাধীতি এৰং উপচারপ্পনাৰসেন দুৰিধো.

দুতিযদুকে তীসু ভূমীসু কুসলচিত্তেকগ্গতা লোকিযো সমাধি. অরিযমগ্গসম্পযুত্তা একগ্গতা লোকুত্তরো সমাধীতি এৰং লোকিযলোকুত্তরৰসেন দুৰিধো.

ততিযদুকে চতুক্কনযে দ্ৰীসু পঞ্চকনযে তীসু ঝানেসু একগ্গতা সপ্পীতিকো সমাধি. অৰসেসেসু দ্ৰীসু ঝানেসু একগ্গতা নিপ্পীতিকো সমাধি. উপচারসমাধি পন সিযা সপ্পীতিকো, সিযা নিপ্পীতিকোতি এৰং সপ্পীতিকনিপ্পীতিকৰসেন দুৰিধো.

চতুত্থদুকে চতুক্কনযে তীসু পঞ্চকনযে চতূসু ঝানেসু একগ্গতা সুখসহগতো সমাধি. অৰসেসস্মিং উপেক্খাসহগতো সমাধি. উপচারসমাধি পন সিযা সুখসহগতো, সিযা উপেক্খাসহগতোতি এৰং সুখসহগতউপেক্খাসহগতৰসেন দুৰিধো.

সমাধিতিকৰণ্ণনা

তিকেসু পঠমত্তিকে পটিলদ্ধমত্তো হীনো, নাতিসুভাৰিতো মজ্ঝিমো, সুভাৰিতো ৰসিপ্পত্তো পণীতোতি এৰং হীনমজ্ঝিমপণীতৰসেন তিৰিধো.

দুতিযত্তিকে পঠমজ্ঝানসমাধি সদ্ধিং উপচারসমাধিনা সৰিতক্কসৰিচারো. পঞ্চকনযে দুতিযজ্ঝানসমাধি অৰিতক্কৰিচারমত্তো. যো হি ৰিতক্কমত্তেযেৰ আদীনৰং দিস্ৰা ৰিচারে অদিস্ৰা কেৰলং ৰিতক্কপ্পহানমত্তং আকঙ্খমানো পঠমজ্ঝানং অতিক্কমতি, সো অৰিতক্কৰিচারমত্তং সমাধিং পটিলভতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. চতুক্কনযে পন দুতিযাদীসু পঞ্চকনযে ততিযাদীসু তীসু ঝানেসু একগ্গতা অৰিতক্কাৰিচারো সমাধীতি এৰং সৰিতক্কসৰিচারাদিৰসেন তিৰিধো.

ততিযত্তিকে চতুক্কনযে আদিতো দ্ৰীসু পঞ্চকনযে চ তীসু ঝানেসু একগ্গতা পীতিসহগতো সমাধি. তেস্ৰেৰ ততিযে চ চতুত্থে চ ঝানে একগ্গতা সুখসহগতো সমাধি. অৰসানে উপেক্খাসহগতো. উপচারসমাধি পন পীতিসুখসহগতো ৰা হোতি উপেক্খাসহগতো ৰাতি এৰং পীতিসহগতাদিৰসেন তিৰিধো.

চতুত্থত্তিকে উপচারভূমিযং একগ্গতা পরিত্তো সমাধি. রূপাৰচরারূপাৰচরকুসলে একগ্গতা মহগ্গতো সমাধি. অরিযমগ্গসম্পযুত্তা একগ্গতা অপ্পমাণো সমাধীতি এৰং পরিত্তমহগ্গতপ্পমাণৰসেন তিৰিধো.

সমাধিচতুক্কৰণ্ণনা

চতুক্কেসু পঠমচতুক্কে অত্থি সমাধি দুক্খাপটিপদো দন্ধাভিঞ্ঞো, অত্থি দুক্খাপটিপদো খিপ্পাভিঞ্ঞো, অত্থি সুখাপটিপদো দন্ধাভিঞ্ঞো, অত্থি সুখাপটিপদো খিপ্পাভিঞ্ঞোতি.

তত্থ পঠমসমন্নাহারতো পট্ঠায যাৰ তস্স তস্স ঝানস্স উপচারং উপ্পজ্জতি, তাৰ পৰত্তা সমাধিভাৰনা পটিপদাতি ৰুচ্চতি. উপচারতো পন পট্ঠায যাৰ অপ্পনা, তাৰ পৰত্তা পঞ্ঞা অভিঞ্ঞাতি ৰুচ্চতি. সা পনেসা পটিপদা একচ্চস্স দুক্খা হোতি, নীৰরণাদিপচ্চনীকধম্মসমুদাচারগহণতায কিচ্ছা অসুখাসেৰনাতি অত্থো. একচ্চস্স তদভাৰেন সুখা. অভিঞ্ঞাপি একচ্চস্স দন্ধা হোতি মন্দা অসীঘপ্পৰত্তি. একচ্চস্স খিপ্পা অমন্দা সীঘপ্পৰত্তি.

তত্থ যানি পরতো সপ্পাযাসপ্পাযানি চ পলিবোধুপচ্ছেদাদীনি পুব্বকিচ্চানি চ অপ্পনাকোসল্লানি চ ৰণ্ণযিস্সাম, তেসু যো অসপ্পাযসেৰী হোতি, তস্স দুক্খা পটিপদা দন্ধা চ অভিঞ্ঞা হোতি. সপ্পাযসেৰিনো সুখা পটিপদা খিপ্পা চ অভিঞ্ঞা. যো পন পুব্বভাগে অসপ্পাযং সেৰিত্ৰা অপরভাগে সপ্পাযসেৰী হোতি, পুব্বভাগে ৰা সপ্পাযং সেৰিত্ৰা অপরভাগে অসপ্পাযসেৰী, তস্স ৰোমিস্সকতা ৰেদিতব্বা. তথা পলিবোধুপচ্ছেদাদিকং পুব্বকিচ্চং অসম্পাদেত্ৰা ভাৰনমনুযুত্তস্স দুক্খা পটিপদা হোতি. ৰিপরিযাযেন সুখা. অপ্পনাকোসল্লানি পন অসম্পাদেন্তস্স দন্ধা অভিঞ্ঞা হোতি. সম্পাদেন্তস্স খিপ্পা.

অপিচ তণ্হাঅৰিজ্জাৰসেন সমথৰিপস্সনাধিকারৰসেন চাপি এতাসং পভেদো ৰেদিতব্বো. তণ্হাভিভূতস্স হি দুক্খা পটিপদা হোতি. অনভিভূতস্স সুখা. অৰিজ্জাভিভূতস্স চ দন্ধা অভিঞ্ঞা হোতি. অনভিভূতস্স খিপ্পা. যো চ সমথে অকতাধিকারো, তস্স দুক্খা পটিপদা হোতি. কতাধিকারস্স সুখা. যো পন ৰিপস্সনায অকতাধিকারো হোতি, তস্স দন্ধা অভিঞ্ঞা হোতি, কতাধিকারস্স খিপ্পা. কিলেসিন্দ্রিযৰসেন চাপি এতাসং পভেদো ৰেদিতব্বো. তিব্বকিলেসস্স হি মুদিন্দ্রিযস্স দুক্খা পটিপদা হোতি দন্ধা চ অভিঞ্ঞা, তিক্খিন্দ্রিযস্স পন খিপ্পা অভিঞ্ঞা. মন্দকিলেসস্স চ মুদিন্দ্রিযস্স সুখা পটিপদা হোতি দন্ধা চ অভিঞ্ঞা. তিক্খিন্দ্রিযস্স পন খিপ্পা অভিঞ্ঞাতি.

ইতি ইমাসু পটিপদাঅভিঞ্ঞাসু যো পুগ্গলো দুক্খায পটিপদায দন্ধায চ অভিঞ্ঞায সমাধিং পাপুণাতি, তস্স সো সমাধি দুক্খাপটিপদো দন্ধাভিঞ্ঞোতি ৰুচ্চতি. এস নযো সেসত্তযেপীতি এৰং দুক্খাপটিপদাদন্ধাভিঞ্ঞাদিৰসেন চতুব্বিধো.

দুতিযচতুক্কে অত্থি সমাধি পরিত্তো পরিত্তারম্মণো, অত্থি পরিত্তো অপ্পমাণারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণো পরিত্তারম্মণো, অত্থি অপ্পমাণো অপ্পমাণারম্মণোতি. তত্থ যো সমাধি অপ্পগুণো উপরিঝানস্স পচ্চযো ভৰিতুং ন সক্কোতি, অযং পরিত্তো. যো পন অৰড্ঢিতে আরম্মণে পৰত্তো, অযং পরিত্তারম্মণো. যো পগুণো সুভাৰিতো, উপরিঝানস্স পচ্চযো ভৰিতুং সক্কোতি, অযং অপ্পমাণো. যো চ ৰড্ঢিতে আরম্মণে পৰত্তো, অযং অপ্পমাণারম্মণো. ৰুত্তলক্খণৰোমিস্সতায পন ৰোমিস্সকনযো ৰেদিতব্বো. এৰং পরিত্তপরিত্তারম্মণাদিৰসেন চতুব্বিধো.

ততিযচতুক্কে ৰিক্খম্ভিতনীৰরণানং ৰিতক্কৰিচারপীতিসুখসমাধীনং ৰসেন পঞ্চঙ্গিকং পঠমং ঝানং, ততো ৰূপসন্তৰিতক্কৰিচারং তিৰঙ্গিকং দুতিযং, ততো ৰিরত্তপীতিকং দুৰঙ্গিকং ততিযং, ততো পহীনসুখং উপেক্খাৰেদনাসহিতস্স সমাধিনো ৰসেন দুৰঙ্গিকং চতুত্থং. ইতি ইমেসং চতুন্নং ঝানানং অঙ্গভূতা চত্তারো সমাধী হোন্তি. এৰং চতুঝানঙ্গৰসেন চতুব্বিধো.

চতুত্থচতুক্কে অত্থি সমাধি হানভাগিযো, অত্থি ঠিতিভাগিযো, অত্থি ৰিসেসভাগিযো, অত্থি নিব্বেধভাগিযো. তত্থ পচ্চনীকসমুদাচারৰসেন হানভাগিযতা, তদনুধম্মতায সতিযা সণ্ঠানৰসেন ঠিতিভাগিযতা, উপরিৰিসেসাধিগমৰসেন ৰিসেসভাগিযতা, নিব্বিদাসহগতসঞ্ঞামনসিকারসমুদাচারৰসেন নিব্বেধভাগিযতা চ ৰেদিতব্বা. যথাহ, ‘‘পঠমস্স ঝানস্স লাভিং কামসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিনী পঞ্ঞা. অৰিতক্কসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতা নিব্বেধভাগিনী পঞ্ঞা’’তি (ৰিভ. ৭৯৯). তায পন পঞ্ঞায সম্পযুত্তা সমাধীপি চত্তারো হোন্তীতি. এৰং হানভাগিযাদিৰসেন চতুব্বিধো.

পঞ্চমচতুক্কে কামাৰচরো সমাধি, রূপাৰচরো সমাধি, অরূপাৰচরো সমাধি, অপরিযাপন্নো সমাধীতি এৰং চত্তারো সমাধী. তত্থ সব্বাপি উপচারেকগ্গতা কামাৰচরো সমাধি. তথা রূপাৰচরাদিকুসলচিত্তেকগ্গতা ইতরে তযোতি এৰং কামাৰচরাদিৰসেন চতুব্বিধো.

ছট্ঠচতুক্কে ‘‘ছন্দং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং, লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং, অযং ৰুচ্চতি ছন্দসমাধি…পে… ৰীরিযং চে ভিক্খু…পে… চিত্তং চে ভিক্খু…পে… ৰীমংসং চে ভিক্খু অধিপতিং করিত্ৰা লভতি সমাধিং, লভতি চিত্তস্সেকগ্গতং, অযং ৰুচ্চতি ৰীমংসাসমাধী’’তি (ৰিভ. ৪৩২; সং. নি. ৩.৮২৫) এৰং অধিপতিৰসেন চতুব্বিধো.

পঞ্চকে যং চতুক্কভেদে ৰুত্তং দুতিযং ঝানং, তং ৰিতক্কমত্তাতিক্কমেন দুতিযং, ৰিতক্কৰিচারাতিক্কমেন ততিযন্তি এৰং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা পঞ্চ ঝানানি ৰেদিতব্বানি. তেসং অঙ্গভূতা চ পঞ্চ সমাধীতি এৰং পঞ্চঝানঙ্গৰসেন পঞ্চৰিধতা ৰেদিতব্বা.

৪০. কো চস্স সংকিলেসো কিং ৰোদানন্তি এত্থ পন ৰিস্সজ্জনং ৰিভঙ্গে ৰুত্তমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘সংকিলেসন্তি হানভাগিযো ধম্মো. ৰোদানন্তি ৰিসেসভাগিযো ধম্মো’’তি (ৰিভ. ৮২৮). তত্থ ‘‘পঠমস্স ঝানস্স লাভিং কামসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিনী পঞ্ঞা’’তি (ৰিভ. ৭৯৯) ইমিনা নযেন হানভাগিযধম্মো ৰেদিতব্বো. ‘‘অৰিতক্কসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিনী পঞ্ঞা’’তি (ৰিভ. ৭৯৯) ইমিনা নযেন ৰিসেসভাগিযধম্মো ৰেদিতব্বো.

দসপলিবোধৰণ্ণনা

৪১. কথং ভাৰেতব্বোতি এত্থ পন যো তাৰ অযং লোকিযলোকুত্তরৰসেন দুৰিধোতিআদীসু অরিযমগ্গসম্পযুত্তো সমাধি ৰুত্তো, তস্স ভাৰনানযো পঞ্ঞাভাৰনানযেনেৰ সঙ্গহিতো. পঞ্ঞায হি ভাৰিতায সো ভাৰিতো হোতি. তস্মা তং সন্ধায এৰং ভাৰেতব্বোতি ন কিঞ্চি ৰিসুং ৰদাম.

যো পনাযং লোকিযো, সো ৰুত্তনযেন সীলানি ৰিসোধেত্ৰা সুপরিসুদ্ধে সীলে পতিট্ঠিতেন য্ৰাস্স দসসু পলিবোধেসু পলিবোধো অত্থি, তং উপচ্ছিন্দিত্ৰা কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো চরিযানুকূলং চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসু অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা সমাধিভাৰনায অননুরূপং ৰিহারং পহায অনুরূপে ৰিহারে ৰিহরন্তেন খুদ্দকপলিবোধুপচ্ছেদং কত্ৰা সব্বং ভাৰনাৰিধানং অপরিহাপেন্তেন ভাৰেতব্বোতি অযমেত্থ সঙ্খেপো.

অযং পন ৰিত্থারো, যং তাৰ ৰুত্তং ‘‘য্ৰাস্স দসসু পলিবোধেসু পলিবোধো অত্থি, তং উপচ্ছিন্দিত্ৰা’’তি, এত্থ –

আৰাসো চ কুলং লাভো, গণো কম্মঞ্চ পঞ্চমং;

অদ্ধানং ঞাতি আবাধো, গন্থো ইদ্ধীতি তে দসাতি. –

ইমে দস পলিবোধা নাম. তত্থ আৰাসোযেৰ আৰাসপলিবোধো. এস নযো কুলাদীসু.

তত্থ আৰাসোতি একোপি ওৰরকো ৰুচ্চতি একম্পি পরিৰেণং সকলোপি সঙ্ঘারামো. স্ৰাযং ন সব্বস্সেৰ পলিবোধো হোতি. যো পনেত্থ নৰকম্মাদীসু উস্সুক্কং ৰা আপজ্জতি, বহুভণ্ডসন্নিচযো ৰা হোতি, যেন কেনচি ৰা কারণেন অপেক্খৰা পটিবদ্ধচিত্তো, তস্সেৰ পলিবোধো হোতি, ন ইতরস্স.

তত্রিদং ৰত্থু – দ্ৰে কির কুলপুত্তা অনুরাধপুরা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন থূপারামে পব্বজিংসু. তেসু একো দ্ৰে মাতিকা পগুণা কত্ৰা পঞ্চৰস্সিকো হুত্ৰা পৰারেত্ৰা পাচিনখণ্ডরাজিং নাম গতো. একো তত্থেৰ ৰসতি. পাচিনখণ্ডরাজিগতো তত্থ চিরং ৰসিত্ৰা থেরো হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘পটিসল্লানসারুপ্পমিদং ঠানং, হন্দ নং সহাযকস্সাপি আরোচেমী’’তি. ততো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন থূপারামং পাৰিসি. পৰিসন্তংযেৰ চ নং দিস্ৰা সমানৰস্সিকত্থেরো পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরং পটিগ্গহেত্ৰা ৰত্তং অকাসি. আগন্তুকত্থেরো সেনাসনং পৰিসিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ইদানি মে সহাযো সপ্পিং ৰা ফাণিতং ৰা পানকং ৰা পেসেস্সতি. অযঞ্হি ইমস্মিং নগরে চিরনিৰাসী’’তি. সো রত্তিং অলদ্ধা পাতো চিন্তেসি ‘‘ইদানি উপট্ঠাকেহি গহিতং যাগুখজ্জকং পেসেস্সতী’’তি. তম্পি অদিস্ৰা ‘‘পহিণন্তা নত্থি, পৰিট্ঠস্স মঞ্ঞে দস্সতী’’তি পাতোৰ তেন সদ্ধিং গামং পাৰিসি. তে দ্ৰে একং ৰীথিং চরিত্ৰা উল়ুঙ্কমত্তং যাগুং লভিত্ৰা আসনসালাযং নিসীদিত্ৰা পিৰিংসু. ততো আগন্তুকো চিন্তেসি ‘‘নিবদ্ধযাগু মঞ্ঞে নত্থি, ভত্তকালে ইদানি মনুস্সা পণীতং ভত্তং দস্সন্তী’’তি, ততো ভত্তকালেপি পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধমেৰ ভুঞ্জিত্ৰা ইতরো আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, সব্বকালং এৰং যাপেথা’’তি? আমাৰুসোতি. ভন্তে, পাচিনখণ্ডরাজি ফাসুকা, তত্থ গচ্ছামাতি. থেরো নগরতো দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমন্তো কুম্ভকারগামমগ্গং পটিপজ্জি. ইতরো আহ – ‘‘কিং পন, ভন্তে, ইমং মগ্গং পটিপন্নত্থা’’তি? ননু ত্ৰমাৰুসো, পাচিনখণ্ডরাজিযা ৰণ্ণং অভাসীতি? কিং পন, ভন্তে, তুম্হাকং এত্তকং কালং ৰসিতট্ঠানে ন কোচি অতিরেকপরিক্খারো অত্থীতি? আমাৰুসো মঞ্চপীঠং সঙ্ঘিকং, তং পটিসামিতমেৰ, অঞ্ঞং কিঞ্চি নত্থীতি. ময্হং পন, ভন্তে, কত্তরদণ্ডো তেলনাল়ি উপাহনত্থৰিকা চ তত্থেৰাতি. তযাৰুসো, একদিৰসং ৰসিত্ৰা এত্তকং ঠপিতন্তি? আম, ভন্তে. সো পসন্নচিত্তো থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘তুম্হাদিসানং, ভন্তে, সব্বত্থ অরঞ্ঞৰাসোযেৰ. থূপারামো চতুন্নং বুদ্ধানং ধাতুনিধানট্ঠানং, লোহপাসাদে সপ্পাযং ধম্মস্সৰনং মহাচেতিযদস্সনং থেরদস্সনঞ্চ লব্ভতি, বুদ্ধকালো ৰিয পৰত্ততি. ইধেৰ তুম্হে ৰসথা’’তি দুতিযদিৰসে পত্তচীৰরং গহেত্ৰা সযমেৰ অগমাসীতি. ঈদিসস্স আৰাসো ন পলিবোধো হোতি.

কুলন্তি ঞাতিকুলং ৰা উপট্ঠাককুলং ৰা. একচ্চস্স হি উপট্ঠাককুলম্পি ‘‘সুখিতেসু সুখিতো’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮৮৮; সং. নি. ৪.২৪১) নযেন সংসট্ঠস্স ৰিহরতো পলিবোধো হোতি, সো কুলমানুসকেহি ৰিনা ধম্মস্সৰনায সামন্তৰিহারম্পি ন গচ্ছতি. একচ্চস্স মাতাপিতরোপি পলিবোধা ন হোন্তি, কোরণ্ডকৰিহারৰাসিত্থেরস্স ভাগিনেয্যদহরভিক্খুনো ৰিয.

সো কির উদ্দেসত্থং রোহণং অগমাসি. থেরভগিনীপি উপাসিকা সদা থেরং তস্স পৰত্তিং পুচ্ছতি. থেরো একদিৰসং দহরং আনেস্সামীতি রোহণাভিমুখো পাযাসি. দহরোপি ‘‘চিরং মে ইধ ৰুত্থং, উপজ্ঝাযং দানি পস্সিত্ৰা উপাসিকায চ পৰত্তিং ঞত্ৰা আগমিস্সামী’’তি রোহণতো নিক্খমি. তে উভোপি গঙ্গাতীরে সমাগচ্ছিংসু. সো অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে থেরস্স ৰত্তং কত্ৰা ‘‘কুহিং যাসী’’তি পুচ্ছিতো তমত্থং আরোচেসি. থেরো সুট্ঠু তে কতং, উপাসিকাপি সদা পুচ্ছতি, অহম্পি এতদত্থমেৰ আগতো, গচ্ছ ত্ৰং, অহং পন ইধেৰ ইমং ৰস্সং ৰসিস্সামীতি তং উয্যোজেসি. সো ৰস্সূপনাযিকদিৰসেযেৰ তং ৰিহারং পত্তো. সেনাসনম্পিস্স পিতরা কারিতমেৰ পত্তং.

অথস্স পিতা দুতিযদিৰসে আগন্ত্ৰা ‘‘কস্স, ভন্তে, অম্হাকং সেনাসনং পত্ত’’ন্তি পুচ্ছন্তো ‘‘আগন্তুকস্স দহরস্সা’’তি সুত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং সেনাসনে ৰস্সং উপগতস্স ৰত্তং অত্থী’’তি. কিং উপাসকাতি? তেমাসং অম্হাকংযেৰ ঘরে ভিক্খং গহেত্ৰা পৰারেত্ৰা গমনকালে আপুচ্ছিতব্বন্তি. সো তুণ্হিভাৰেন অধিৰাসেসি. উপাসকোপি ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘অম্হাকং আৰাসে একো আগন্তুকো অয্যো উপগতো সক্কচ্চং উপট্ঠাতব্বো’’তি আহ. উপাসিকা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদেসি. দহরোপি ভত্তকালে ঞাতিঘরং অগমাসি. ন নং কোচি সঞ্জানি.

সো তেমাসম্পি তত্থ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা ৰস্সংৰুত্থো ‘‘অহং গচ্ছামী’’তি আপুচ্ছি. অথস্স ঞাতকা ‘‘স্ৰে, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি দুতিযদিৰসে ঘরেযেৰ ভোজেত্ৰা তেলনাল়িং পূরেত্ৰা একং গুল়পিণ্ডং নৰহত্থঞ্চ সাটকং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ভন্তে’’তি আহংসু. সো অনুমোদনং কত্ৰা রোহণাভিমুখো পাযাসি.

উপজ্ঝাযোপিস্স পৰারেত্ৰা পটিপথং আগচ্ছন্তো পুব্বে দিট্ঠট্ঠানেযেৰ তং অদ্দস. সো অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে থেরস্স ৰত্তং অকাসি. অথ নং থেরো পুচ্ছি ‘‘কিং, ভদ্দমুখ, দিট্ঠা তে উপাসিকা’’তি? সো ‘‘আম, ভন্তে’’তি সব্বং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা তেন তেলেন থেরস্স পাদে মক্খেত্ৰা গুল়েন পানকং কত্ৰা তম্পি সাটকং থেরস্সেৰ দত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, রোহণংযেৰ সপ্পায’’ন্তি অগমাসি. থেরোপি ৰিহারং আগন্ত্ৰা দুতিযদিৰসে কোরণ্ডকগামং পাৰিসি.

উপাসিকাপি ‘‘ময্হং ভাতা মম পুত্তং গহেত্ৰা ইদানি আগচ্ছতী’’তি সদা মগ্গং ওলোকযমানাৰ তিট্ঠতি. সা তং এককমেৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘মতো মে মঞ্ঞে পুত্তো, অযং থেরো এককোৰ আগচ্ছতী’’তি থেরস্স পাদমূলে নিপতিত্ৰা পরিদেৰমানা রোদি. থেরো ‘‘নূন দহরো অপ্পিচ্ছতায অত্তানং অজানাপেত্ৰাৰ গতো’’তি তং সমস্সাসেত্ৰা সব্বং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা পত্তত্থৰিকতো তং সাটকং নীহরিত্ৰা দস্সেতি.

উপাসিকা পসীদিত্ৰা পুত্তেন গতদিসাভিমুখা উরেন নিপজ্জিত্ৰা নমস্সমানা আহ – ‘‘ময্হং পুত্তসদিসং ৰত মঞ্ঞে ভিক্খুং কাযসক্খিং কত্ৰা ভগৰা রথৰিনীতপটিপদং (ম. নি. ১.২৫২ আদযো), নালকপটিপদং (সু. নি. ৬৮৪ আদযো), তুৰট্টকপটিপদং (সু. নি. ৯২১ আদযো), চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামতাদীপকং মহাঅরিযৰংসপটিপদঞ্চ (অ. নি. ৪.২৮; দী. নি. ৩.৩০৯) দেসেসি. ৰিজাতমাতুযা নাম গেহে তেমাসং ভুঞ্জমানোপি ‘অহং পুত্তো ত্ৰং মাতা’তি ন ৰক্খতি, অহো অচ্ছরিযমনুস্সো’’তি. এৰরূপস্স মাতাপিতরোপি পলিবোধা ন হোন্তি, পগেৰ অঞ্ঞং উপট্ঠাককুল’’ন্তি.

লাভোতি চত্তারো পচ্চযা. তে কথং পলিবোধা হোন্তি? পুঞ্ঞৰন্তস্স হি ভিক্খুনো গতগতট্ঠানে মনুস্সা মহাপরিৰারে পচ্চযে দেন্তি. সো তেসং অনুমোদেন্তো ধম্মং দেসেন্তো সমণধম্মং কাতুং ন ওকাসং লভতি. অরুণুগ্গমনতো যাৰ পঠমযামো, তাৰ মনুস্সসংসগ্গো ন উপচ্ছিজ্জতি. পুন বলৰপচ্চূসেযেৰ বাহুল্লিকপিণ্ডপাতিকা আগন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, অসুকো উপাসকো উপাসিকা অমচ্চো অমচ্চধীতা তুম্হাকং দস্সনকামা’’তি ৰদন্তি, সো গণ্হাৰুসো, পত্তচীৰরন্তি গমনসজ্জোৰ হোতীতি নিচ্চব্যাৰটো, তস্সেৰ তে পচ্চযা পলিবোধা হোন্তি. তেন গণং পহায যত্থ নং ন জানন্তি, তত্থ এককেন চরিতব্বং. এৰং সো পলিবোধো উপচ্ছিজ্জতীতি.

গণোতি সুত্তন্তিকগণো ৰা আভিধম্মিকগণো ৰা, যো তস্স উদ্দেসং ৰা পরিপুচ্ছং ৰা দেন্তো সমণধম্মস্স ওকাসং ন লভতি, তস্সেৰ গণো পলিবোধো হোতি, তেন সো এৰং উপচ্ছিন্দিতব্বো. সচে তেসং ভিক্খূনং বহু গহিতং হোতি, অপ্পং অৰসিট্ঠং, তং নিট্ঠপেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিতব্বং. সচে অপ্পং গহিতং, বহু অৰসিট্ঠং, যোজনতো পরং অগন্ত্ৰা অন্তোযোজনপরিচ্ছেদে অঞ্ঞং গণৰাচকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ইমে আযস্মা উদ্দেসাদীহি সঙ্গণ্হতূ’’তি ৰত্তব্বং. এৰং অলভমানেন ‘‘ময্হমাৰুসো, একং কিচ্চং অত্থি, তুম্হে যথাফাসুকট্ঠানানি গচ্ছথা’’তি গণং পহায অত্তনো কম্মং কত্তব্বন্তি.

কম্মন্তি নৰকম্মং. তং করোন্তেন ৰড্ঢকীআদীহি লদ্ধালদ্ধং জানিতব্বং, কতাকতে উস্সুক্কং আপজ্জিতব্বন্তি সব্বদা পলিবোধো হোতি. সোপি এৰং উপচ্ছিন্দিতব্বো, সচে অপ্পং অৰসিট্ঠং হোতি নিট্ঠপেতব্বং. সচে বহু, সঙ্ঘিকঞ্চে নৰকম্মং, সঙ্ঘস্স ৰা সঙ্ঘভারহারকভিক্খূনং ৰা নিয্যাদেতব্বং. অত্তনো সন্তকঞ্চে, অত্তনো ভারহারকানং নিয্যাদেতব্বং. তাদিসে অলভন্তেন সঙ্ঘস্স পরিচ্চজিত্ৰা গন্তব্বন্তি.

অদ্ধানন্তি মগ্গগমনং. যস্স হি কত্থচি পব্বজ্জাপেক্খো ৰা হোতি, পচ্চযজাতং ৰা কিঞ্চি লদ্ধব্বং হোতি. সচে তং অলভন্তো ন সক্কোতি অধিৰাসেতুং, অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তস্সপি গমিকচিত্তং নাম দুপ্পটিৰিনোদনীযং হোতি, তস্মা গন্ত্ৰা তং কিচ্চং তীরেত্ৰাৰ সমণধম্মে উস্সুক্কং কাতব্বন্তি.

ঞাতীতি ৰিহারে আচরিযুপজ্ঝাযসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকসমানাচরিযকা, ঘরে মাতা পিতা ভাতাতি এৰমাদিকা. তে গিলানা ইমস্স পলিবোধা হোন্তি, তস্মা সো পলিবোধো উপট্ঠহিত্ৰা তেসং পাকতিককরণেন উপচ্ছিন্দিতব্বো.

তত্থ উপজ্ঝাযো তাৰ গিলানো সচে লহুং ন ৰুট্ঠাতি, যাৰজীৰম্পি পটিজগ্গিতব্বো. তথা পব্বজ্জাচরিযো উপসম্পদাচরিযো সদ্ধিৰিহারিকো উপসম্পাদিতপব্বাজিতঅন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকা চ. নিস্সযাচরিযউদ্দেসাচরিযনিস্সযন্তেৰাসিকউদ্দেসন্তেৰাসিকসমানাচরিযকা পন যাৰ নিস্সযউদ্দেসা অনুপচ্ছিন্না, তাৰ পটিজগ্গিতব্বা. পহোন্তেন ততো উদ্ধম্পি পটিজগ্গিতব্বা এৰ. মাতাপিতূসু উপজ্ঝাযে ৰিয পটিপজ্জিতব্বং. সচেপি হি তে রজ্জে ঠিতা হোন্তি, পুত্ততো চ উপট্ঠানং পচ্চাসীসন্তি, কাতব্বমেৰ. অথ তেসং ভেসজ্জং নত্থি, অত্তনো সন্তকং দাতব্বং. অসতি ভিক্খাচরিযায পরিযেসিত্ৰাপি দাতব্বমেৰ. ভাতুভগিনীনং পন তেসং সন্তকমেৰ যোজেত্ৰা দাতব্বং. সচে নত্থি অত্তনো সন্তকং তাৰকালিকং দত্ৰা পচ্ছা লভন্তেন গণ্হিতব্বং. অলভন্তেন ন চোদেতব্বা. অঞ্ঞাতকস্স ভগিনিসামিকস্স ভেসজ্জং নেৰ কাতুং ন দাতুং ৰট্টতি. ‘‘তুয্হং সামিকস্স দেহী’’তি ৰত্ৰা পন ভগিনিযা দাতব্বং. ভাতুজাযাযপি এসেৰ নযো. তেসং পন পুত্তা ইমস্স ঞাতকা এৰাতি তেসং কাতুং ৰট্টতীতি.

আবাধোতি যোকোচি রোগো. সো বাধযমানো পলিবোধো হোতি, তস্মা ভেসজ্জকরণেন উপচ্ছিন্দিতব্বো. সচে পন কতিপাহং ভেসজ্জং করোন্তস্সপি ন ৰূপসম্মতি, নাহং তুয্হং দাসো, ন ভটকো, তংযেৰ হি পোসেন্তো অনমতগ্গে সংসারৰট্টে দুক্খং পত্তোতি অত্তভাৰং গরহিত্ৰা সমণধম্মো কাতব্বোতি.

গন্থোতি পরিযত্তিহরণং. তং সজ্ঝাযাদীহি নিচ্চব্যাৰটস্স পলিবোধো হোতি, ন ইতরস্স. তত্রিমানি ৰত্থূনি –

মজ্ঝিমভাণকদেৰত্থেরো কির মলযৰাসিদেৰত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কম্মট্ঠানং যাচি. থেরো কীদিসোসি, আৰুসো, পরিযত্তিযন্তি পুচ্ছি. মজ্ঝিমো মে, ভন্তে, পগুণোতি. আৰুসো, মজ্ঝিমো নামেসো দুপ্পরিহারো, মূলপণ্ণাসং সজ্ঝাযন্তস্স মজ্ঝিমপণ্ণাসকো আগচ্ছতি, তং সজ্ঝাযন্তস্স উপরিপণ্ণাসকো. কুতো তুয্হং কম্মট্ঠানন্তি? ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকে কম্মট্ঠানং লভিত্ৰা পুন ন ওলোকেস্সামীতি কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একূনৰীসতিৰস্সানি সজ্ঝাযং অকত্ৰা ৰীসতিমে ৰস্সে অরহত্তং পত্ৰা সজ্ঝাযত্থায আগতানং ভিক্খূনং ‘‘ৰীসতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পরিযত্তিং অনোলোকেন্তস্স, অপিচ খো কতপরিচযো অহমেত্থ আরভথা’’তি ৰত্ৰা আদিতো পট্ঠায যাৰ পরিযোসানা একব্যঞ্জনেপিস্স কঙ্খা নাহোসি.

করুল়িযগিরিৰাসীনাগত্থেরোপি অট্ঠারসৰস্সানি পরিযত্তিং ছড্ডেত্ৰা ভিক্খূনং ধাতুকথং উদ্দিসি. তেসং গামৰাসিকত্থেরেহি সদ্ধিং সংসন্দেন্তানং একপঞ্হোপি উপ্পটিপাটিযা আগতো নাহোসি.

মহাৰিহারেপি তিপিটকচূল়াভযত্থেরো নাম অট্ঠকথং অনুগ্গহেত্ৰাৰ পঞ্চনিকাযমণ্ডলে তীণি পিটকানি পরিৰত্তেস্সামীতি সুৰণ্ণভেরিং পহরাপেসি. ভিক্খুসঙ্ঘো কতমাচরিযানং উগ্গহো, অত্তনো আচরিযুগ্গহঞ্ঞেৰ ৰদতু, ইতরথা ৰত্তুং ন দেমাতি আহ. উপজ্ঝাযোপি নং অত্তনো উপট্ঠানমাগতং পুচ্ছি ‘‘ত্ৰমাৰুসো, ভেরিং পহরাপেসী’’তি? আম, ভন্তে. কিং কারণাতি? পরিযত্তিং, ভন্তে, পরিৰত্তেস্সামীতি. আৰুসো অভয, আচরিযা ইদং পদং কথং ৰদন্তীতি? এৰং ৰদন্তি, ভন্তেতি. থেরো হুন্তি পটিবাহি. পুন সো অঞ্ঞেন অঞ্ঞেন পরিযাযেন এৰং ৰদন্তি ভন্তেতি তিক্খত্তুং আহ. থেরো সব্বং হুন্তি পটিবাহিত্ৰা ‘‘আৰুসো, তযা পঠমং কথিতো এৰ আচরিযমগ্গো, আচরিযমুখতো পন অনুগ্গহিতত্তা ‘এৰং আচরিযা ৰদন্তী’তি সণ্ঠাতুং নাসক্খি. গচ্ছ অত্তনো আচরিযানং সন্তিকে সুণাহী’’তি. কুহিং, ভন্তে, গচ্ছামীতি? গঙ্গায পরতো রোহণজনপদে তুলাধারপব্বতৰিহারে সব্বপরিযত্তিকো মহাধম্মরক্খিতত্থেরো নাম ৰসতি, তস্স সন্তিকং গচ্ছাতি. সাধু, ভন্তেতি থেরং ৰন্দিত্ৰা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. থেরো কস্মা আগতোসীতি পুচ্ছি. ধম্মং সোতুং, ভন্তেতি. আৰুসো অভয, দীঘমজ্ঝিমেসু মং কালেন কালং পুচ্ছন্তি. অৰসেসং পন মে তিংসমত্তানি ৰস্সানি ন ওলোকিতপুব্বং. অপিচ ত্ৰং রত্তিং মম সন্তিকে পরিৰত্তেহি. অহং তে দিৰা কথযিস্সামীতি. সো সাধু, ভন্তেতি তথা অকাসি. পরিৰেণদ্ৰারে মহামণ্ডপং কারেত্ৰা গামৰাসিনো দিৰসে দিৰসে ধম্মস্সৰনত্থায আগচ্ছন্তি. থেরো রত্তিং পরিৰত্তি. তং দিৰা কথযন্তো অনুপুব্বেন দেসনং নিট্ঠপেত্ৰা অভযত্থেরস্স সন্তিকে তট্টিকায নিসীদিত্ৰা ‘‘আৰুসো, ময্হং কম্মট্ঠানং কথেহী’’তি আহ. ভন্তে, কিং ভণথ, ননু মযা তুম্হাকমেৰ সন্তিকে সুতং? কিমহং তুম্হেহি অঞ্ঞাতং কথেস্সামীতি? ততো নং থেরো অঞ্ঞো এস, আৰুসো, গতকস্স মগ্গো নামাতি আহ. অভযথেরো কির তদা সোতাপন্নো হোতি. অথস্স সো কম্মট্ঠানং দত্ৰা আগন্ত্ৰা লোহপাসাদে ধম্মং পরিৰত্তেন্তো থেরো পরিনিব্বুতোতি অস্সোসি. সুত্ৰা ‘‘আহরথাৰুসো, চীৰর’’ন্তি চীৰরং পারুপিত্ৰা ‘‘অনুচ্ছৰিকো, আৰুসো, অম্হাকং আচরিযস্স অরহত্তমগ্গো. আচরিযো নো, আৰুসো, উজু আজানীযো. সো অত্তনো ধম্মন্তেৰাসিকস্স সন্তিকে তট্টিকায নিসীদিত্ৰা ‘ময্হং কম্মট্ঠানং কথেহী’তি আহ. অনুচ্ছৰিকো, আৰুসো, থেরস্স অরহত্তমগ্গো’’তি. এৰরূপানং গন্থো পলিবোধো ন হোতীতি.

ইদ্ধীতি পোথুজ্জনিকা ইদ্ধি. সা হি উত্তানসেয্যকদারকো ৰিয তরুণসস্সং ৰিয চ দুপ্পরিহারা হোতি. অপ্পমত্তকেনেৰ ভিজ্জতি. সা পন ৰিপস্সনায পলিবোধো হোতি, ন সমাধিস্স, সমাধিং পত্ৰা পত্তব্বতো. তস্মা ৰিপস্সনত্থিকেন ইদ্ধিপলিবোধো উপচ্ছিন্দিতব্বো, ইতরেন অৰসেসাতি অযং তাৰ পলিবোধকথায ৰিত্থারো.

কম্মট্ঠানদাযকৰণ্ণনা

৪২. কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰাতি এত্থ পন দুৰিধং কম্মট্ঠানং সব্বত্থককম্মট্ঠানং পারিহারিযকম্মট্ঠানঞ্চ. তত্থ সব্বত্থককম্মট্ঠানং নাম ভিক্খুসঙ্ঘাদীসু মেত্তা মরণস্সতি চ. অসুভসঞ্ঞাতিপি একে.

কম্মট্ঠানিকেন হি ভিক্খুনা পঠমং তাৰ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা সীমট্ঠকভিক্খুসঙ্ঘে সুখিতা হোন্তু অব্যাপজ্জাতি মেত্তা ভাৰেতব্বা. ততো সীমট্ঠকদেৰতাসু. ততো গোচরগামম্হি ইস্সরজনে. ততো তত্থ মনুস্সে উপাদায সব্বসত্তেসু. সো হি ভিক্খুসঙ্ঘে মেত্তায সহৰাসীনং মুদুচিত্ততং জনেতি. অথস্স তে সুখসংৰাসা হোন্তি. সীমট্ঠকদেৰতাসু মেত্তায মুদুকতচিত্তাহি দেৰতাহি ধম্মিকায রক্খায সুসংৰিহিতরক্খো হোতি. গোচরগামম্হি ইস্সরজনে মেত্তায মুদুকতচিত্তসন্তানেহি ইস্সরেহি ধম্মিকায রক্খায সুরক্খিতপরিক্খারো হোতি. তত্থ মনুস্সেসু মেত্তায পসাদিতচিত্তেহি তেহি অপরিভূতো হুত্ৰা ৰিচরতি. সব্বসত্তেসু মেত্তায সব্বত্থ অপ্পটিহতচারো হোতি. মরণস্সতিযা পন অৰস্সং মযা মরিতব্বন্তি চিন্তেন্তো অনেসনং পহায উপরূপরি ৰড্ঢমানসংৰেগো অনোলীনৰুত্তিকো হোতি. অসুভসঞ্ঞাপরিচিতচিত্তস্স পনস্স দিব্বানিপি আরম্মণানি লোভৰসেন চিত্তং ন পরিযাদিযন্তি.

এৰং বহূপকারত্তা সব্বত্থ অত্থযিতব্বং ইচ্ছিতব্বন্তি চ অধিপ্পেতস্স যোগানুযোগকম্মস্স ঠানঞ্চাতি সব্বত্থককম্মট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি.

চত্তালীসায পন কম্মট্ঠানেসু যং যস্স চরিযানুকূলং, তং তস্স নিচ্চং পরিহরিতব্বত্তা উপরিমস্স চ উপরিমস্স ভাৰনাকম্মস্স পদট্ঠানত্তা পারিহারিযকম্মট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি. ইতি ইমং দুৰিধম্পি কম্মট্ঠানং যো দেতি, অযং কম্মট্ঠানদাযকো নাম. তং কম্মট্ঠানদাযকং.

কল্যাণমিত্তন্তি –

পিযো গরু ভাৰনীযো, ৰত্তা চ ৰচনক্খমো;

গম্ভীরঞ্চ কথং কত্তা, নো চট্ঠানে নিযোজকোতি. (অ. নি. ৭.৩৭);

এৰমাদিগুণসমন্নাগতং একন্তেন হিতেসিং ৰুদ্ধিপক্খে ঠিতং কল্যাণমিত্তং.

‘‘মমং হি, আনন্দ, কল্যাণমিত্তং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তী’’তি (সং. নি. ১.১২৯; ৫.২) আদিৰচনতো পন সম্মাসম্বুদ্ধোযেৰ সব্বাকারসম্পন্নো কল্যাণমিত্তো. তস্মা তস্মিং সতি তস্সেৰ ভগৰতো সন্তিকে গহিতকম্মট্ঠানং সুগহিতং হোতি. পরিনিব্বুতে পন তস্মিং অসীতিযা মহাসাৰকেসু যো ধরতি, তস্স সন্তিকে গহেতুং ৰট্টতি. তস্মিং অসতি যং কম্মট্ঠানং গহেতুকামো হোতি, তস্সেৰ ৰসেন চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা আসৰক্খযপ্পত্তস্স খীণাসৰস্স সন্তিকে গহেতব্বং.

কিং পন খীণাসৰো অহং খীণাসৰোতি অত্তানং পকাসেতীতি? কিং ৰত্তব্বং, কারকভাৰং হি জানিত্ৰা পকাসেতি. ননু অস্সগুত্তত্থেরো আরদ্ধকম্মট্ঠানস্স ভিক্খুনো ‘‘কম্মট্ঠানকারকো অয’’ন্তি জানিত্ৰা আকাসে চম্মখণ্ডং পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ পল্লঙ্কেন নিসিন্নো কম্মট্ঠানং কথেসীতি.

তস্মা সচে খীণাসৰং লভতি, ইচ্চেতং কুসলং, নো চে লভতি, অনাগামিসকদাগামিসোতাপন্নঝানলাভীপুথুজ্জনতিপিটকধরদ্ৰিপিটকধরএকপিটকধরেসু পুরিমস্স পুরিমস্স সন্তিকে. একপিটকধরেপি অসতি যস্স একসঙ্গীতিপি অট্ঠকথায সদ্ধিং পগুণা, অযঞ্চ লজ্জী হোতি, তস্স সন্তিকে গহেতব্বং. এৰরূপো হি তন্তিধরো ৰংসানুরক্খকো পৰেণীপালকো আচরিযো আচরিযমতিকোৰ হোতি, ন অত্তনোমতিকো হোতি. তেনেৰ পোরাণকত্থেরা ‘‘লজ্জী রক্খিস্সতি লজ্জী রক্খিস্সতী’’তি তিক্খত্তুং আহংসু.

পুব্বে ৰুত্তখীণাসৰাদযো চেত্থ অত্তনা অধিগতমগ্গমেৰ আচিক্খন্তি. বহুস্সুতো পন তং তং আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা উগ্গহপরিপুচ্ছানং ৰিসোধিতত্তা ইতো চিতো চ সুত্তঞ্চ কারণঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা সপ্পাযাসপ্পাযং যোজেত্ৰা গহনট্ঠানে গচ্ছন্তো মহাহত্থী ৰিয মহামগ্গং দস্সেন্তো কম্মট্ঠানং কথেস্সতি. তস্মা এৰরূপং কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্স ৰত্তপটিপত্তিং কত্ৰা কম্মট্ঠানং গহেতব্বং.

সচে পনেতং একৰিহারেযেৰ লভতি, ইচ্চেতং কুসলং, নো চে লভতি, যত্থ সো ৰসতি, তত্থ গন্তব্বং. গচ্ছন্তেন চ ন ধোতমক্খিতেহি পাদেহি উপাহনা আরূহিত্ৰা ছত্তং গহেত্ৰা তেলনাল়িমধুফাণিতাদীনি গাহাপেত্ৰা অন্তেৰাসিকপরিৰুতেন গন্তব্বং. গমিকৰত্তং পন পূরেত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং সযমেৰ গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে যং যং ৰিহারং পৰিসতি সব্বত্থ ৰত্তপটিপত্তিং কুরুমানেন সল্লহুকপরিক্খারেন পরমসল্লেখৰুত্তিনা হুত্ৰা গন্তব্বং.

তং ৰিহারং পৰিসন্তেন অন্তরামগ্গেযেৰ দন্তকট্ঠং কপ্পিযং কারাপেত্ৰা গহেত্ৰা পৰিসিতব্বং, ন চ ‘‘মুহুত্তং ৰিস্সমেত্ৰা পাদধোৰনমক্খনাদীনি কত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি অঞ্ঞং পরিৰেণং পৰিসিতব্বং. কস্মা? সচে হিস্স তত্র আচরিযস্স ৰিসভাগা ভিক্খূ ভৰেয্যুং, তে আগমনকারণং পুচ্ছিত্ৰা আচরিযস্স অৰণ্ণং পকাসেত্ৰা ‘‘নট্ঠোসি, সচে তস্স সন্তিকং আগতো’’তি ৰিপ্পটিসারং উপ্পাদেয্যুং, যেন ততোৰ পটিনিৰত্তেয্য, তস্মা আচরিযস্স ৰসনট্ঠানং পুচ্ছিত্ৰা উজুকং তত্থেৰ গন্তব্বং.

সচে আচরিযো দহরতরো হোতি, পত্তচীৰরপটিগ্গহণাদীনি ন সাদিতব্বানি. সচে ৰুড্ঢতরো হোতি, গন্ত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা ঠাতব্বং. ‘‘নিক্খিপাৰুসো, পত্তচীৰর’’ন্তি ৰুত্তেন নিক্খিপিতব্বং. ‘‘পানীযং পিৰা’’তি ৰুত্তেন সচে ইচ্ছতি পাতব্বং. ‘‘পাদে ধোৰাহী’’তি ৰুত্তেন ন তাৰ পাদা ধোৰিতব্বা. সচে হি আচরিযেন আভতং উদকং ভৰেয্য, ন সারুপ্পং সিযা. ‘‘ধোৰাহাৰুসো, ন মযা আভতং, অঞ্ঞেহি আভত’’ন্তি ৰুত্তেন পন যত্থ আচরিযো ন পস্সতি, এৰরূপে পটিচ্ছন্নে ৰা ওকাসে, অব্ভোকাসে ৰিহারস্সাপি ৰা একমন্তে নিসীদিত্ৰা পাদা ধোৰিতব্বা.

সচে আচরিযো তেলনাল়িং আহরতি উট্ঠহিত্ৰা উভোহি হত্থেহি সক্কচ্চং গহেতব্বা. সচে হি ন গণ্হেয্য, ‘‘অযং ভিক্খু ইতো এৰ পট্ঠায সম্ভোগং কোপেতী’’তি আচরিযস্স অঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য. গহেত্ৰা পন ন আদিতোৰ পাদা মক্খেতব্বা. সচে হি তং আচরিযস্স গত্তব্ভঞ্জনতেলং ভৰেয্য, ন সারুপ্পং সিযা. তস্মা সীসং মক্খেত্ৰা খন্ধাদীনি মক্খেতব্বানি. ‘‘সব্বপারিহারিযতেলমিদং, আৰুসো, পাদেপি মক্খেহী’’তি ৰুত্তেন পন থোকং সীসে কত্ৰা পাদে মক্খেত্ৰা ‘‘ইমং তেলনাল়িং ঠপেমি, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা আচরিযে গণ্হন্তে দাতব্বা.

আগতদিৰসতো পট্ঠায কম্মট্ঠানং মে, ভন্তে, কথেথ ইচ্চেৰং ন ৰত্তব্বং. দুতিযদিৰসতো পন পট্ঠায সচে আচরিযস্স পকতিউপট্ঠাকো অত্থি, তং যাচিত্ৰা ৰত্তং কাতব্বং. সচে যাচিতোপি ন দেতি, ওকাসে লদ্ধেযেৰ কাতব্বং. করোন্তেন খুদ্দকমজ্ঝিমমহন্তানি তীণি দন্তকট্ঠানি উপনামেতব্বানি. সীতং উণ্হন্তি দুৰিধং মুখধোৰনউদকঞ্চ ন্হানোদকঞ্চ পটিযাদেতব্বং. ততো যং আচরিযো তীণি দিৰসানি পরিভুঞ্জতি, তাদিসমেৰ নিচ্চং উপনামেতব্বং. নিযমং অকত্ৰা যং ৰা তং ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স যথালদ্ধং উপনামেতব্বং. কিং বহুনা ৰুত্তেন? যং তং ভগৰতা ‘‘অন্তেৰাসিকেন, ভিক্খৰে, আচরিযম্হি সম্মা ৰত্তিতব্বং. তত্রাযং সম্মা ৰত্তনা, কালস্সেৰ উট্ঠায উপাহনা ওমুঞ্চিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা দন্তকট্ঠং দাতব্বং, মুখোদকং দাতব্বং, আসনং পঞ্ঞপেতব্বং. সচে যাগু হোতি, ভাজনং ধোৰিত্ৰা যাগু উপনামেতব্বা’’তি (মহাৰ. ৭৮) আদিকং খন্ধকে সম্মাৰত্তং পঞ্ঞত্তং, তং সব্বম্পি কাতব্বং.

এৰং ৰত্তসম্পত্তিযা গরুং আরাধযমানেন সাযং ৰন্দিত্ৰা যাহীতি ৰিস্সজ্জিতেন গন্তব্বং, যদা সো কিস্সাগতোসীতি পুচ্ছতি, তদা আগমনকারণং কথেতব্বং. সচে সো নেৰ পুচ্ছতি, ৰত্তং পন সাদিযতি, দসাহে ৰা পক্খে ৰা ৰীতিৰত্তে একদিৰসং ৰিস্সজ্জিতেনাপি অগন্ত্ৰা ওকাসং কারেত্ৰা আগমনকারণং আরোচেতব্বং. অকালে ৰা গন্ত্ৰা কিমত্থমাগতোসীতি পুট্ঠেন আরোচেতব্বং. সচে সো পাতোৰ আগচ্ছাতি ৰদতি, পাতোৰ গন্তব্বং.

সচে পনস্স তায ৰেলায পিত্তাবাধেন ৰা কুচ্ছি পরিডয্হতি, অগ্গিমন্দতায ৰা ভত্তং ন জীরতি, অঞ্ঞো ৰা কোচি রোগো বাধতি, তং যথাভূতং আৰিকত্ৰা অত্তনো সপ্পাযৰেলং আরোচেত্ৰা তায ৰেলায উপসঙ্কমিতব্বং. অসপ্পাযৰেলায হি ৰুচ্চমানম্পি কম্মট্ঠানং ন সক্কা হোতি মনসিকাতুন্তি. অযং কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰাতি এত্থ ৰিত্থারো.

চরিযাৰণ্ণনা

৪৩. ইদানি অত্তনো চরিযানুকূলন্তি এত্থ চরিযাতি ছ চরিযা রাগচরিযা, দোসচরিযা, মোহচরিযা, সদ্ধাচরিযা, বুদ্ধিচরিযা, ৰিতক্কচরিযাতি. কেচি পন রাগাদীনং সংসগ্গসন্নিপাতৰসেন অপরাপি চতস্সো, তথা সদ্ধাদীনন্তি ইমাহি অট্ঠহি সদ্ধিং চুদ্দস ইচ্ছন্তি. এৰং পন ভেদে ৰুচ্চমানে রাগাদীনং সদ্ধাদীহিপি সংসগ্গং কত্ৰা অনেকা চরিযা হোন্তি, তস্মা সঙ্খেপেন ছল়েৰ চরিযা ৰেদিতব্বা. চরিযা, পকতি, উস্সন্নতাতি অত্থতো একং. তাসং ৰসেন ছল়েৰ পুগ্গলা হোন্তি রাগচরিতো, দোসচরিতো, মোহচরিতো, সদ্ধাচরিতো, বুদ্ধিচরিতো, ৰিতক্কচরিতোতি.

তত্থ যস্মা রাগচরিতস্স কুসলপ্পৰত্তিসমযে সদ্ধা বলৰতী হোতি, রাগস্স আসন্নগুণত্তা. যথা হি অকুসলপক্খে রাগো সিনিদ্ধো নাতিলূখো, এৰং কুসলপক্খে সদ্ধা. যথা রাগো ৰত্থুকামে পরিযেসতি, এৰং সদ্ধা সীলাদিগুণে. যথা রাগো অহিতং ন পরিচ্চজতি, এৰং সদ্ধা হিতং ন পরিচ্চজতি, তস্মা রাগচরিতস্স সদ্ধাচরিতো সভাগো.

যস্মা পন দোসচরিতস্স কুসলপ্পৰত্তিসমযে পঞ্ঞা বলৰতী হোতি, দোসস্স আসন্নগুণত্তা. যথা হি অকুসলপক্খে দোসো নিস্সিনেহো ন আরম্মণং অল্লীযতি, এৰং কুসলপক্খে পঞ্ঞা. যথা চ দোসো অভূতম্পি দোসমেৰ পরিযেসতি, এৰং পঞ্ঞা ভূতং দোসমেৰ. যথা দোসো সত্তপরিৰজ্জনাকারেন পৰত্ততি, এৰং পঞ্ঞা সঙ্খারপরিৰজ্জনাকারেন, তস্মা দোসচরিতস্স বুদ্ধিচরিতো সভাগো.

যস্মা পন মোহচরিতস্স অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ৰাযমমানস্স যেভুয্যেন অন্তরাযকরা ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, মোহস্স আসন্নলক্খণত্তা. যথা হি মোহো পরিব্যাকুলতায অনৰট্ঠিতো, এৰং ৰিতক্কো নানপ্পকারৰিতক্কনতায. যথা চ মোহো অপরিযোগাহণতায চঞ্চলো. তথা ৰিতক্কো লহুপরিকপ্পনতায, তস্মা মোহচরিতস্স ৰিতক্কচরিতো সভাগোতি.

অপরে তণ্হামানদিট্ঠিৰসেন অপরাপি তিস্সো চরিযা ৰদন্তি. তত্থ তণ্হা রাগোযেৰ, মানো চ তংসম্পযুত্তোতি তদুভযং রাগচরিযং নাতিৰত্ততি. মোহনিদানত্তা চ দিট্ঠিযা দিট্ঠিচরিযা মোহচরিযমেৰ অনুপততি.

৪৪. তা পনেতা চরিযা কিন্নিদানা? কথঞ্চ জানিতব্বং ‘‘অযং পুগ্গলো রাগচরিতো, অযং পুগ্গলো দোসাদীসু অঞ্ঞতরচরিতো’’তি? কিং চরিতস্স পুগ্গলস্স কিং সপ্পাযন্তি?

তত্র পুরিমা তাৰ তিস্সো চরিযা পুব্বাচিণ্ণনিদানা, ধাতুদোসনিদানা চাতি একচ্চে ৰদন্তি. পুব্বে কির ইট্ঠপ্পযোগসুভকম্মবহুলো রাগচরিতো হোতি, সগ্গা ৰা চৰিত্ৰা ইধূপপন্নো. পুব্বে ছেদনৰধবন্ধনৰেরকম্মবহুলো দোসচরিতো হোতি, নিরযনাগযোনীহি ৰা চৰিত্ৰা ইধূপপন্নো. পুব্বে মজ্জপানবহুলো সুতপরিপুচ্ছাৰিহীনো চ মোহচরিতো হোতি, তিরচ্ছানযোনিযা ৰা চৰিত্ৰা ইধূপপন্নোতি এৰং পুব্বাচিণ্ণনিদানাতি ৰদন্তি. দ্ৰিন্নং পন ধাতূনং উস্সন্নত্তা পুগ্গলো মোহচরিতো হোতি পথৰীধাতুযা চ আপোধাতুযা চ. ইতরাসং দ্ৰিন্নং উস্সন্নত্তা দোসচরিতো. সব্বাসং সমত্তা পন রাগচরিতোতি. দোসেসু চ সেম্হাধিকো রাগচরিতো হোতি. ৰাতাধিকো মোহচরিতো. সেম্হাধিকো ৰা মোহচরিতো. ৰাতাধিকো রাগচরিতোতি এৰং ধাতুদোসনিদানাতি ৰদন্তি.

তত্থ যস্মা পুব্বে ইট্ঠপ্পযোগসুভকম্মবহুলাপি সগ্গা চৰিত্ৰা ইধূপপন্নাপি চ ন সব্বে রাগচরিতাযেৰ হোন্তি, ন ইতরে ৰা দোসমোহচরিতা. এৰং ধাতূনঞ্চ যথাৰুত্তেনেৰ নযেন উস্সদনিযমো নাম নত্থি. দোসনিযমে চ রাগমোহদ্ৰযমেৰ ৰুত্তং, তম্পি চ পুব্বাপরৰিরুদ্ধমেৰ. সদ্ধাচরিযাদীসু চ একিস্সাপি নিদানং ন ৰুত্তমেৰ. তস্মা সব্বমেতং অপরিচ্ছিন্নৰচনং.

অযং পনেত্থ অট্ঠকথাচরিযানং মতানুসারেন ৰিনিচ্ছযো, ৰুত্তঞ্হেতং উস্সদকিত্তনে (ধ. স. অট্ঠ. ৪৯৮) ‘‘ইমে সত্তা পুব্বহেতুনিযামেন লোভুস্সদা দোসুস্সদা মোহুস্সদা অলোভুস্সদা অদোসুস্সদা অমোহুস্সদা চ হোন্তি.

যস্স হি কম্মাযূহনক্খণে লোভো বলৰা হোতি অলোভো মন্দো, অদোসামোহা বলৰন্তো দোসমোহা মন্দা, তস্স মন্দো অলোভো লোভং পরিযাদাতুং ন সক্কোতি. অদোসামোহা পন বলৰন্তো দোসমোহে পরিযাদাতুং সক্কোতি. তস্মা সো তেন কম্মেন দিন্নপটিসন্ধিৰসেন নিব্বত্তো লুদ্ধো হোতি সুখসীলো অক্কোধনো পঞ্ঞৰা ৰজিরূপমঞাণো.

যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে লোভদোসা বলৰন্তো হোন্তি অলোভাদোসা মন্দা, অমোহো বলৰা মোহো মন্দো, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দুট্ঠো চ. পঞ্ঞৰা পন হোতি ৰজিরূপমঞাণো দত্তাভযত্থেরো ৰিয.

যস্স কম্মাযূহনক্খণে লোভাদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দন্ধো চ, সীলকো পন হোতি অক্কোধনো (বাকুলত্থেরো ৰিয).

তথা যস্স কম্মাযূহনক্খণে তযোপি লোভদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি অলোভাদযো মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দুট্ঠো চ মূল়্হো চ.

যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে অলোভদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অলুদ্ধো অপ্পকিলেসো হোতি দিব্বারম্মণম্পি দিস্ৰা নিচ্চলো, দুট্ঠো পন হোতি দন্ধপঞ্ঞো চ.

যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে অলোভাদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অলুদ্ধো চেৰ হোতি অদুট্ঠো সীলকো চ, দন্ধো পন হোতি.

তথা যস্স কম্মাযূহনক্খণে অলোভদোসামোহা বলৰন্তো হোন্তি ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অলুদ্ধো চেৰ হোতি পঞ্ঞৰা চ, দুট্ঠো চ পন হোতি কোধনো.

যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে তযোপি অলোভাদোসামোহা বলৰন্তো হোন্তি লোভাদযো মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ মহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরো ৰিয অলুদ্ধো অদুট্ঠো পঞ্ঞৰা চ হোতী’’তি.

এত্থ চ যো লুদ্ধোতি ৰুত্তো, অযং রাগচরিতো. দুট্ঠদন্ধা দোসমোহচরিতা. পঞ্ঞৰা বুদ্ধিচরিতো. অলুদ্ধঅদুট্ঠা পসন্নপকতিতায সদ্ধাচরিতা. যথা ৰা অমোহপরিৰারেন কম্মুনা নিব্বত্তো বুদ্ধিচরিতো, এৰং বলৰসদ্ধাপরিৰারেন কম্মুনা নিব্বত্তো সদ্ধাচরিতো. কামৰিতক্কাদিপরিৰারেন কম্মুনা নিব্বত্তো ৰিতক্কচরিতো. লোভাদিনা ৰোমিস্সপরিৰারেন কম্মুনা নিব্বত্তো ৰোমিস্সচরিতোতি. এৰং লোভাদীসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরপরিৰারং পটিসন্ধিজনকং কম্মং চরিযানং নিদানন্তি ৰেদিতব্বং.

৪৫. যং পন ৰুত্তং কথঞ্চ জানিতব্বং অযং পুগ্গলো রাগচরিতোতিআদি. তত্রাযং নযো.

ইরিযাপথতো কিচ্চা, ভোজনা দস্সনাদিতো;

ধম্মপ্পৰত্তিতো চেৰ, চরিযাযো ৰিভাৰযেতি.

তত্থ ইরিযাপথতোতি রাগচরিতো হি পকতিগমনেন গচ্ছন্তো চাতুরিযেন গচ্ছতি, সণিকং পাদং নিক্খিপতি, সমং নিক্খিপতি, সমং উদ্ধরতি, উক্কুটিকঞ্চস্স পদং হোতি. দোসচরিতো পাদগ্গেহি খণন্তো ৰিয গচ্ছতি, সহসা পাদং নিক্খিপতি, সহসা উদ্ধরতি, অনুকড্ঢিতঞ্চস্স পদং হোতি. মোহচরিতো পরিব্যাকুলায গতিযা গচ্ছতি, ছম্ভিতো ৰিয পদং নিক্খিপতি, ছম্ভিতো ৰিয উদ্ধরতি, সহসানুপীল়িতঞ্চস্স পদং হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং মাগণ্ডিযসুত্তুপ্পত্তিযং –

‘‘রত্তস্স হি উক্কুটিকং পদং ভৰে,

দুট্ঠস্স হোতি অনুকড্ঢিতং পদং;

মূল়্হস্স হোতি সহসানুপীল়িতং,

ৰিৰট্টচ্ছদস্স ইদমীদিসং পদ’’ন্তি.

ঠানম্পি রাগচরিতস্স পাসাদিকং হোতি মধুরাকারং, দোসচরিতস্স থদ্ধাকারং, মোহচরিতস্স আকুলাকারং. নিসজ্জাযপি এসেৰ নযো. রাগচরিতো চ অতরমানো সমং সেয্যং পঞ্ঞপেত্ৰা সণিকং নিপজ্জিত্ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গানি সমোধায পাসাদিকেন আকারেন সযতি, ৰুট্ঠাপিযমানো চ সীঘং অৰুট্ঠায সঙ্কিতো ৰিয সণিকং পটিৰচনং দেতি. দোসচরিতো তরমানো যথা ৰা তথা ৰা সেয্যং পঞ্ঞপেত্ৰা পক্খিত্তকাযো ভাকুটিং কত্ৰা সযতি, ৰুট্ঠাপিযমানো চ সীঘং ৰুট্ঠায কুপিতো ৰিয পটিৰচনং দেতি. মোহচরিতো দুস্সণ্ঠানং সেয্যং পঞ্ঞপেত্ৰা ৰিক্খিত্তকাযো বহুলং অধোমুখো সযতি, ৰুট্ঠাপিযমানো চ হুঙ্কারং করোন্তো দন্ধং ৰুট্ঠাতি. সদ্ধাচরিতাদযো পন যস্মা রাগচরিতাদীনং সভাগা, তস্মা তেসম্পি তাদিসোৰ ইরিযাপথো হোতীতি. এৰং তাৰ ইরিযাপথতো চরিযাযো ৰিভাৰযে.

কিচ্চাতি সম্মজ্জনাদীসু চ কিচ্চেসু রাগচরিতো সাধুকং সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা অতরমানো ৰালিকং অৰিপ্পকিরন্তো সিন্দুৰারকুসুমসন্থরমিৰ সন্থরন্তো সুদ্ধং সমং সম্মজ্জতি. দোসচরিতো গাল়্হং সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা তরমানরূপো উভতো ৰালিকং উস্সারেন্তো খরেন সদ্দেন অসুদ্ধং ৰিসমং সম্মজ্জতি. মোহচরিতো সিথিলং সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা সম্পরিৰত্তকং আল়োলযমানো অসুদ্ধং ৰিসমং সম্মজ্জতি.

যথা সম্মজ্জনে, এৰং চীৰরধোৰনরজনাদীসুপি সব্বকিচ্চেসু নিপুণমধুরসমসক্কচ্চকারী রাগচরিতো. গাল়্হথদ্ধৰিসমকারী দোসচরিতো. অনিপুণব্যাকুলৰিসমাপরিচ্ছিন্নকারী মোহচরিতো. চীৰরধারণম্পি চ রাগচরিতস্স নাতিগাল়্হং নাতিসিথিলং হোতি পাসাদিকং পরিমণ্ডলং. দোসচরিতস্স অতিগাল়্হং অপরিমণ্ডলং. মোহচরিতস্স সিথিলং পরিব্যাকুলং. সদ্ধাচরিতাদযো তেসংযেৰানুসারেন ৰেদিতব্বা, তং সভাগত্তাতি. এৰং কিচ্চতো চরিযাযো ৰিভাৰযে.

ভোজনাতি রাগচরিতো সিনিদ্ধমধুরভোজনপ্পিযো হোতি, ভুঞ্জমানো চ নাতিমহন্তং পরিমণ্ডলং আলোপং কত্ৰা রসপটিসংৰেদী অতরমানো ভুঞ্জতি, কিঞ্চিদেৰ চ সাদুং লভিত্ৰা সোমনস্সং আপজ্জতি. দোসচরিতো লূখঅম্বিলভোজনপ্পিযো হোতি, ভুঞ্জমানো চ মুখপূরকং আলোপং কত্ৰা অরসপটিসংৰেদী তরমানো ভুঞ্জতি, কিঞ্চিদেৰ চ অসাদুং লভিত্ৰা দোমনস্সং আপজ্জতি. মোহচরিতো অনিযতরুচিকো হোতি, ভুঞ্জমানো চ অপরিমণ্ডলং পরিত্তং আলোপং কত্ৰা ভাজনে ছড্ডেন্তো মুখং মক্খেন্তো ৰিক্খিত্তচিত্তো তং তং ৰিতক্কেন্তো ভুঞ্জতি. সদ্ধাচরিতাদযোপি তেসংযেৰানুসারেন ৰেদিতব্বা, তংসভাগত্তাতি. এৰং ভোজনতো চরিযাযো ৰিভাৰযে.

দস্সনাদিতোতি রাগচরিতো ঈসকম্পি মনোরমং রূপং দিস্ৰা ৰিম্হযজাতো ৰিয চিরং ওলোকেতি, পরিত্তেপি গুণে সজ্জতি, ভূতম্পি দোসং ন গণ্হাতি, পক্কমন্তোপি অমুঞ্চিতুকামোৰ হুত্ৰা সাপেক্খো পক্কমতি. দোসচরিতো ঈসকম্পি অমনোরমং রূপং দিস্ৰা কিলন্তরূপো ৰিয ন চিরং ওলোকেতি, পরিত্তেপি দোসে পটিহঞ্ঞতি, ভূতম্পি গুণং ন গণ্হাতি, পক্কমন্তোপি মুঞ্চিতুকামোৰ হুত্ৰা অনপেক্খো পক্কমতি. মোহচরিতো যংকিঞ্চি রূপং দিস্ৰা পরপচ্চযিকো হোতি, পরং নিন্দন্তং সুত্ৰা নিন্দতি, পসংসন্তং সুত্ৰা পসংসতি, সযং পন অঞ্ঞাণুপেক্খায উপেক্খকোৰ হোতি. এস নযো সদ্দসৰনাদীসুপি. সদ্ধাচরিতাদযো পন তেসংযেৰানুসারেন ৰেদিতব্বা, তংসভাগত্তাতি. এৰং দস্সনাদিতো চরিযাযো ৰিভাৰযে.

ধম্মপ্পৰত্তিতো চেৰাতি রাগচরিতস্স চ মাযা, সাঠেয্যং, মানো, পাপিচ্ছতা, মহিচ্ছতা, অসন্তুট্ঠিতা, সিঙ্গং, চাপল্যন্তি এৰমাদযো ধম্মা বহুলং পৰত্তন্তি. দোসচরিতস্স কোধো, উপনাহো, মক্খো, পল়াসো, ইস্সা, মচ্ছরিযন্তি এৰমাদযো. মোহচরিতস্স থিনং, মিদ্ধং, উদ্ধচ্চং, কুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছা, আধানগ্গাহিতা, দুপ্পটিনিস্সগ্গিতাতি এৰমাদযো. সদ্ধাচরিতস্স মুত্তচাগতা, অরিযানং দস্সনকামতা, সদ্ধম্মং সোতুকামতা, পামোজ্জবহুলতা, অসঠতা, অমাযাৰিতা, পসাদনীযেসু ঠানেসু পসাদোতি এৰমাদযো. বুদ্ধিচরিতস্স সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা, ভোজনেমত্তঞ্ঞুতা, সতিসম্পজঞ্ঞং, জাগরিযানুযোগো, সংৰেজনীযেসু ঠানেসু সংৰেগো, সংৰিগ্গস্স চ যোনিসো পধানন্তি এৰমাদযো. ৰিতক্কচরিতস্স ভস্সবহুলতা, গণারামতা, কুসলানুযোগে অরতি, অনৰট্ঠিতকিচ্চতা, রত্তিং ধূমাযনা, দিৰা পজ্জলনা, হুরাহুরং ধাৰনাতি এৰমাদযো ধম্মা বহুলং পৰত্তন্তীতি. এৰং ধম্মপ্পৰত্তিতো চরিযাযো ৰিভাৰযে.

যস্মা পন ইদং চরিযাৰিভাৰনৰিধানং সব্বাকারেন নেৰ পাল়িযং ন অট্ঠকথাযং আগতং, কেৰলং আচরিযমতানুসারেন ৰুত্তং, তস্মা ন সারতো পচ্চেতব্বং. রাগচরিতস্স হি ৰুত্তানি ইরিযাপথাদীনি দোসচরিতাদযোপি অপ্পমাদৰিহারিনো কাতুং সক্কোন্তি. সংসট্ঠচরিতস্স চ পুগ্গলস্স একস্সেৰ ভিন্নলক্খণা ইরিযাপথাদযো ন উপপজ্জন্তি. যং পনেতং অট্ঠকথাসু চরিযাৰিভাৰনৰিধানং ৰুত্তং, তদেৰ সারতো পচ্চেতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘চেতোপরিযঞাণস্স লাভী আচরিযো চরিযং ঞত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেস্সতি, ইতরেন অন্তেৰাসিকো পুচ্ছিতব্বো’’তি. তস্মা চেতোপরিযঞাণেন ৰা তং ৰা পুগ্গলং পুচ্ছিত্ৰা জানিতব্বং. অযং পুগ্গলো রাগচরিতো, অযং দোসাদীসু অঞ্ঞতরচরিতোতি.

৪৬. কিং চরিতস্স পুগ্গলস্স কিং সপ্পাযন্তি এত্থ পন সেনাসনং তাৰ রাগচরিতস্স অধোতৰেদিকং ভূমট্ঠকং অকতপব্ভারকং তিণকুটিকং পণ্ণসালাদীনং অঞ্ঞতরং রজোকিণ্ণং জতুকাভরিতং ওলুগ্গৰিলুগ্গং অতিউচ্চং ৰা অতিনীচং ৰা উজ্জঙ্গলং সাসঙ্কং অসুচিৰিসমমগ্গং, যত্থ মঞ্চপীঠম্পি মঙ্কুণভরিতং দুরূপং দুব্বণ্ণং, যং ওলোকেন্তস্সেৰ জিগুচ্ছা উপ্পজ্জতি, তাদিসং সপ্পাযং. নিৰাসনপারুপনং অন্তচ্ছিন্নং ওলম্বৰিলম্বসুত্তকাকিণ্ণং জালপূৰসদিসং সাণি ৰিয খরসম্ফস্সং কিলিট্ঠং ভারিকং কিচ্ছপরিহরণং সপ্পাযং. পত্তোপি দুব্বণ্ণো মত্তিকাপত্তো ৰা আণিগণ্ঠিকাহতো অযোপত্তো ৰা গরুকো দুস্সণ্ঠানো সীসকপালমিৰ জেগুচ্ছো ৰট্টতি. ভিক্খাচারমগ্গোপি অমনাপো অনাসন্নগামো ৰিসমো ৰট্টতি. ভিক্খাচারগামোপি যত্থ মনুস্সা অপস্সন্তা ৰিয চরন্তি, যত্থ এককুলেপি ভিক্খং অলভিত্ৰা নিক্খমন্তং ‘‘এহি, ভন্তে’’তি আসনসালং পৰেসেত্ৰা যাগুভত্তং দত্ৰা গচ্ছন্তা গাৰী ৰিয ৰজে পৰেসেত্ৰা অনপলোকেন্তা গচ্ছন্তি, তাদিসো ৰট্টতি. পরিৰিসকমনুস্সাপি দাসা ৰা কম্মকরা ৰা দুব্বণ্ণা দুদ্দসিকা কিলিট্ঠৰসনা দুগ্গন্ধা জেগুচ্ছা, যে অচিত্তীকারেন যাগুভত্তং ছড্ডেন্তা ৰিয পরিৰিসন্তি, তাদিসা সপ্পাযা. যাগুভত্তখজ্জকম্পি লূখং দুব্বণ্ণং সামাককুদ্রূসককণাজকাদিমযং পূতিতক্কং বিলঙ্গং জিণ্ণসাকসূপেয্যং যংকিঞ্চিদেৰ কেৰলং উদরপূরমত্তং ৰট্টতি. ইরিযাপথোপিস্স ঠানং ৰা চঙ্কমো ৰা ৰট্টতি. আরম্মণং নীলাদীসু ৰণ্ণকসিণেসু যংকিঞ্চি অপরিসুদ্ধৰণ্ণন্তি ইদং রাগচরিতস্স সপ্পাযং.

দোসচরিতস্স সেনাসনং নাতিউচ্চং নাতিনীচং ছাযূদকসম্পন্নং সুৰিভত্তভিত্তিথম্ভসোপানং সুপরিনিট্ঠিতমালাকম্মলতাকম্মনানাৰিধচিত্তকম্মসমুজ্জলসমসিনিদ্ধমুদুভূমিতলং ব্রহ্মৰিমানমিৰ কুসুমদামৰিচিত্রৰণ্ণচেলৰিতানসমলঙ্কতং সুপঞ্ঞত্তসুচিমনোরমত্থরণমঞ্চপীঠং তত্থ তত্থ ৰাসত্থায নিক্খিত্তকুসুমৰাসগন্ধসুগন্ধং যং দস্সনমত্তেনেৰ পীতিপামোজ্জং জনযতি, এৰরূপং সপ্পাযং. তস্স পন সেনাসনস্স মগ্গোপি সব্বপরিস্সযৰিমুত্তো সুচিসমতলো অলঙ্কতপটিযত্তোৰ ৰট্টতি. সেনাসনপরিক্খারোপেত্থ কীটমঙ্কুণদীঘজাতিমূসিকানং নিস্সযপরিচ্ছিন্দনত্থং নাতিবহুকো, একমঞ্চপীঠমত্তমেৰ ৰট্টতি. নিৰাসনপারুপনম্পিস্স চীনপট্টসোমারপট্টকোসেয্যকপ্পাসিকসুখুমখোমাদীনং যং যং পণীতং, তেন তেন একপট্টং ৰা দুপট্টং ৰা সল্লহুকং সমণসারুপ্পেন সুরত্তং সুদ্ধৰণ্ণং ৰট্টতি. পত্তো উদকপুপ্ফুল়মিৰ সুসণ্ঠানো মণি ৰিয সুমট্ঠো নিম্মলো সমণসারুপ্পেন সুপরিসুদ্ধৰণ্ণো অযোমযো ৰট্টতি. ভিক্খাচারমগ্গো পরিস্সযৰিমুত্তো সমো মনাপো নাতিদূরনাচ্চাসন্নগামো ৰট্টতি. ভিক্খাচারগামোপি যত্থ মনুস্সা ‘‘ইদানি অয্যো আগমিস্সতী’’তি সিত্তসম্মট্ঠে পদেসে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তং আদায ঘরং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা সক্কচ্চং সহত্থা পরিৰিসন্তি, তাদিসো ৰট্টতি. পরিৰেসকা পনস্স যে হোন্তি অভিরূপা পাসাদিকা সুন্হাতা সুৰিলিত্তা ধূপৰাসকুসুমগন্ধসুরভিনো নানাৰিরাগসুচিমনুঞ্ঞৰত্থাভরণপটিমণ্ডিতা সক্কচ্চকারিনো, তাদিসা সপ্পাযা. যাগুভত্তখজ্জকম্পি ৰণ্ণগন্ধরসসম্পন্নং ওজৰন্তং মনোরমং সব্বাকারপণীতং যাৰদত্থং ৰট্টতি. ইরিযাপথোপিস্স সেয্যা ৰা নিসজ্জা ৰা ৰট্টতি, আরম্মণং নীলাদীসু ৰণ্ণকসিণেসু যংকিঞ্চি সুপরিসুদ্ধৰণ্ণন্তি ইদং দোসচরিতস্স সপ্পাযং.

মোহচরিতস্স সেনাসনং দিসামুখং অসম্বাধং ৰট্টতি, যত্থ নিসিন্নস্স ৰিৰটা দিসা খাযন্তি, ইরিযাপথেসু চঙ্কমো ৰট্টতি. আরম্মণং পনস্স পরিত্তং সুপ্পমত্তং সরাৰমত্তং ৰা (খুদ্দকং) ন ৰট্টতি. সম্বাধস্মিঞ্হি ওকাসে চিত্তং ভিয্যো সম্মোহমাপজ্জতি, তস্মা ৰিপুলং মহাকসিণং ৰট্টতি. সেসং দোসচরিতস্স ৰুত্তসদিসমেৰাতি ইদং মোহচরিতস্স সপ্পাযং.

সদ্ধাচরিতস্স সব্বম্পি দোসচরিতম্হি ৰুত্তৰিধানং সপ্পাযং. আরম্মণেসু চস্স অনুস্সতিট্ঠানম্পি ৰট্টতি.

বুদ্ধিচরিতস্স সেনাসনাদীসু ইদং নাম অসপ্পাযন্তি নত্থি.

ৰিতক্কচরিতস্স সেনাসনং ৰিৰটং দিসামুখং যত্থ নিসিন্নস্স আরামৰনপোক্খরণীরামণেয্যকানি গামনিগমজনপদপটিপাটিযো নীলোভাসা চ পব্বতা পঞ্ঞাযন্তি, তং ন ৰট্টতি, তঞ্হি ৰিতক্কৰিধাৰনস্সেৰ পচ্চযো হোতি, তস্মা গম্ভীরে দরীমুখে ৰনপ্পটিচ্ছন্নে হত্থিকুচ্ছিপব্ভারমহিন্দগুহাসদিসে সেনাসনে ৰসিতব্বং. আরম্মণম্পিস্স ৰিপুলং ন ৰট্টতি. তাদিসঞ্হি ৰিতক্কৰসেন সন্ধাৰনস্স পচ্চযো হোতি. পরিত্তং পন ৰট্টতি.

সেসং রাগচরিতস্স ৰুত্তসদিসমেৰাতি ইদং ৰিতক্কচরিতস্স সপ্পাযং. অযং অত্তনো চরিযানুকূলন্তি এত্থ আগতচরিযানং পভেদনিদানৰিভাৰনসপ্পাযপরিচ্ছেদতো ৰিত্থারো. ন চ তাৰ চরিযানুকূলং কম্মট্ঠানং সব্বাকারেন আৰিকতং. তঞ্হি অনন্তরস্স মাতিকাপদস্স ৰিত্থারে সযমেৰ আৰিভৰিস্সতি.

চত্তালীসকম্মট্ঠানৰণ্ণনা

৪৭. তস্মা যং ৰুত্তং চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসু অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাতি এত্থ সঙ্খাতনিদ্দেসতো, উপচারপ্পনাৰহতো, ঝানপ্পভেদতো, সমতিক্কমতো, ৰড্ঢনাৰড্ঢনতো, আরম্মণতো, ভূমিতো, গহণতো, পচ্চযতো, চরিযানুকূলতোতি ইমেহি তাৰ দসহাকারেহি কম্মট্ঠানৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

তত্থ সঙ্খাতনিদ্দেসতোতি চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসূতি হি ৰুত্তং, তত্রিমানি চত্তালীস কম্মট্ঠানানি দস কসিণা, দস অসুভা, দস অনুস্সতিযো, চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা, চত্তারো আরুপ্পা, একা সঞ্ঞা, একং ৰৰত্থানন্তি.

তত্থ পথৰীকসিণং, আপোকসিণং, তেজোকসিণং, ৰাযোকসিণং, নীলকসিণং, পীতকসিণং, লোহিতকসিণং, ওদাতকসিণং, আলোককসিণং, পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণন্তি ইমে দস কসিণা.

উদ্ধুমাতকং, ৰিনীলকং, ৰিপুব্বকং, ৰিচ্ছিদ্দকং, ৰিক্খাযিতকং, ৰিক্খিত্তকং, হতৰিক্খিত্তকং, লোহিতকং, পুল়ুৰকং, অট্ঠিকন্তি ইমে দস অসুভা.

বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মানুস্সতি, সঙ্ঘানুস্সতি, সীলানুস্সতি, চাগানুস্সতি, দেৰতানুস্সতি, মরণানুস্সতি, কাযগতাসতি, আনাপানস্সতি, উপসমানুস্সতীতি ইমা দস অনুস্সতিযো.

মেত্তা, করুণা, মুদিতা, উপেক্খাতি ইমে চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা.

আকাসানঞ্চাযতনং, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি ইমে চত্তারো আরুপ্পা. আহারে পটিকূলসঞ্ঞা একা সঞ্ঞা. চতুধাতুৰৰত্থানং একং ৰৰত্থানন্তি এৰং সঙ্খাতনিদ্দেসতো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

উপচারপ্পনাৰহতোতি ঠপেত্ৰা কাযগতাসতিঞ্চ আনাপানস্সতিঞ্চ অৰসেসা অট্ঠ অনুস্সতিযো, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, চতুধাতুৰৰত্থানন্তি ইমানেৰ হেত্থ দসকম্মট্ঠানানি উপচারৰহানি. সেসানি অপ্পনাৰহানি. এৰং উপচারপ্পনাৰহতো.

ঝানপ্পভেদতোতি অপ্পনাৰহেসু চেত্থ আনাপানস্সতিযা সদ্ধিং দস কসিণা চতুক্কজ্ঝানিকা হোন্তি. কাযগতাসতিযা সদ্ধিং দস অসুভা পঠমজ্ঝানিকা. পুরিমা তযো ব্রহ্মৰিহারা তিকজ্ঝানিকা. চতুত্থব্রহ্মৰিহারো চত্তারো চ আরুপ্পা চতুত্থজ্ঝানিকাতি এৰং ঝানপ্পভেদতো.

সমতিক্কমতোতি দ্ৰে সমতিক্কমা অঙ্গসমতিক্কমো চ আরম্মণসমতিক্কমো চ. তত্থ সব্বেসুপি তিকচতুক্কজ্ঝানিকেসু কম্মট্ঠানেসু অঙ্গসমতিক্কমো হোতি ৰিতক্কৰিচারাদীনি ঝানঙ্গানি সমতিক্কমিত্ৰা তেস্ৰেৰারম্মণেসু দুতিযজ্ঝানাদীনং পত্তব্বতো. তথা চতুত্থব্রহ্মৰিহারে. সোপি হি মেত্তাদীনংযেৰ আরম্মণে সোমনস্সং সমতিক্কমিত্ৰা পত্তব্বোতি. চতূসু পন আরুপ্পেসু আরম্মণসমতিক্কমো হোতি. পুরিমেসু হি নৰসু কসিণেসু অঞ্ঞতরং সমতিক্কমিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনং পত্তব্বং. আকাসাদীনি চ সমতিক্কমিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনাদীনি. সেসেসু সমতিক্কমো নত্থীতি এৰং সমতিক্কমতো.

ৰড্ঢনাৰড্ঢনতোতি ইমেসু চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসু দস কসিণানেৰ ৰড্ঢেতব্বানি. যত্তকঞ্হি ওকাসং কসিণেন ফরতি, তদব্ভন্তরে দিব্বায সোতধাতুযা সদ্দং সোতুং দিব্বেন চক্খুনা রূপানি পস্সিতুং পরসত্তানঞ্চ চেতসা চিত্তমঞ্ঞাতুং সমত্থো হোতি. কাযগতাসতি পন অসুভানি চ ন ৰড্ঢেতব্বানি. কস্মা? ওকাসেন পরিচ্ছিন্নত্তা আনিসংসাভাৰা চ. সা চ নেসং ওকাসেন পরিচ্ছিন্নতা ভাৰনানযে আৰিভৰিস্সতি. তেসু পন ৰড্ঢিতেসু কুণপরাসিযেৰ ৰড্ঢতি, ন কোচি আনিসংসো অত্থি. ৰুত্তম্পি চেতং সোপাকপঞ্হাব্যাকরণে, ‘‘ৰিভূতা ভগৰা রূপসঞ্ঞা অৰিভূতা অট্ঠিকসঞ্ঞা’’তি. তত্র হি নিমিত্তৰড্ঢনৰসেন রূপসঞ্ঞা ৰিভূতাতি ৰুত্তা. অট্ঠিকসঞ্ঞা অৰড্ঢনৰসেন অৰিভূতাতি ৰুত্তা.

যং পনেতং ‘‘কেৰলং অট্ঠিসঞ্ঞায, অফরী পথৰিং ইম’’ন্তি (থেরগা. ১৮) ৰুত্তং, তং লাভিস্স সতো উপট্ঠানাকারৰসেন ৰুত্তং. যথেৰ হি ধম্মাসোককালে করৰীকসকুণো সমন্তা আদাসভিত্তীসু অত্তনো ছাযং দিস্ৰা সব্বদিসাসু করৰীকসঞ্ঞী হুত্ৰা মধুরং গিরং নিচ্ছারেসি, এৰং থেরোপি অট্ঠিকসঞ্ঞায লাভিত্তা সব্বদিসাসু উপট্ঠিতং নিমিত্তং পস্সন্তো কেৰলাপি পথৰী অট্ঠিকভরিতাতি চিন্তেসীতি.

যদি এৰং যা অসুভজ্ঝানানং অপ্পমাণারম্মণতা ৰুত্তা, সা ৰিরুজ্ঝতীতি. সা চ ন ৰিরুজ্ঝতি. একচ্চো হি উদ্ধুমাতকে ৰা অট্ঠিকে ৰা মহন্তে নিমিত্তং গণ্হাতি. একচ্চো অপ্পকে. ইমিনা পরিযাযেন একচ্চস্স পরিত্তারম্মণং ঝানং হোতি. একচ্চস্স অপ্পমাণারম্মণন্তি. যো ৰা এতং ৰড্ঢনে আদীনৰং অপস্সন্তো ৰড্ঢেতি. তং সন্ধায ‘‘অপ্পমাণারম্মণ’’ন্তি ৰুত্তং. আনিসংসাভাৰা পন ন ৰড্ঢেতব্বানীতি.

যথা চ এতানি, এৰং সেসানিপি ন ৰড্ঢেতব্বানি. কস্মা? তেসু হি আনাপাননিমিত্তং তাৰ ৰড্ঢযতো ৰাতরাসিযেৰ ৰড্ঢতি, ওকাসেন চ পরিচ্ছিন্নং. ইতি সাদীনৰত্তা ওকাসেন চ পরিচ্ছিন্নত্তা ন ৰড্ঢেতব্বং. ব্রহ্মৰিহারা সত্তারম্মণা, তেসং নিমিত্তং ৰড্ঢযতো সত্তরাসিযেৰ ৰড্ঢেয্য, ন চ তেন অত্থো অত্থি, তস্মা তম্পি ন ৰড্ঢেতব্বং. যং পন ৰুত্তং ‘‘মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা’’তি (দী. নি. ১.৫৫৬) আদি, তং পরিগ্গহৰসেনেৰ ৰুত্তং. একাৰাসদ্ৰিআৰাসাদিনা হি অনুক্কমেন একিস্সা দিসায সত্তে পরিগ্গহেত্ৰা ভাৰেন্তো একং দিসং ফরিত্ৰাতি ৰুত্তো. ন নিমিত্তং ৰড্ঢেন্তো. পটিভাগনিমিত্তমেৰ চেত্থ নত্থি. যদযং ৰড্ঢেয্য, পরিত্তঅপ্পমাণারম্মণতাপেত্থ পরিগ্গহৰসেনেৰ ৰেদিতব্বা. আরুপ্পারম্মণেসুপি আকাসং কসিণুগ্ঘাটিমত্তা. তঞ্হি কসিণাপগমৰসেনেৰ মনসি কাতব্বং. ততো পরং ৰড্ঢযতোপি ন কিঞ্চি হোতি. ৰিঞ্ঞাণং সভাৰধম্মত্তা. ন হি সক্কা সভাৰধম্মং ৰড্ঢেতুং. ৰিঞ্ঞাণাপগমো ৰিঞ্ঞাণস্স অভাৰমত্তত্তা. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনারম্মণং সভাৰধম্মত্তাযেৰ ন ৰড্ঢেতব্বং. সেসানি অনিমিত্তত্তা. পটিভাগনিমিত্তঞ্হি ৰড্ঢেতব্বং নাম ভৰেয্য. বুদ্ধানুস্সতিআদীনঞ্চ নেৰ পটিভাগনিমিত্তং আরম্মণং হোতি, তস্মা তং ন ৰড্ঢেতব্বন্তি এৰং ৰড্ঢনাৰড্ঢনতো.

আরম্মণতোতি ইমেসু চ চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসু দসকসিণা, দসঅসুভা, আনাপানস্সতি, কাযগতাসতীতি ইমানি দ্ৰাৰীসতিপটিভাগনিমিত্তারম্মণানি. সেসানি ন পটিভাগনিমিত্তারম্মণানি. তথা দসসু অনুস্সতীসু ঠপেত্ৰা আনাপানস্সতিঞ্চ কাযগতাসতিঞ্চ অৰসেসা অট্ঠ অনুস্সতিযো, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, চতুধাতুৰৰত্থানং, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি ইমানি দ্ৰাদস সভাৰধম্মারম্মণানি. দস কসিণা, দস অসুভা, আনাপানস্সতি, কাযগতাসতীতি ইমানি দ্ৰাৰীসতি নিমিত্তারম্মণানি. সেসানি ছ ন ৰত্তব্বারম্মণানি. তথা ৰিপুব্বকং, লোহিতকং, পুল়ুৰকং, আনাপানস্সতি, আপোকসিণং, তেজোকসিণং, ৰাযোকসিণং, যঞ্চ আলোককসিণে সূরিযাদীনং ওভাসমণ্ডলারম্মণন্তি ইমানি অট্ঠ চলিতারম্মণানি, তানি চ খো পুব্বভাগে, পটিভাগং পন সন্নিসিন্নমেৰ হোতি. সেসানি ন চলিতারম্মণানীতি এৰং আরম্মণতো.

ভূমিতোতি এত্থ চ দস অসুভা, কাযগতাসতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞাতি ইমানি দ্ৰাদস দেৰেসু নপ্পৰত্তন্তি. তানি দ্ৰাদস, আনাপানস্সতি চাতি ইমানি তেরস ব্রহ্মলোকে নপ্পৰত্তন্তি. অরূপভৰে পন ঠপেত্ৰা চত্তারো আরুপ্পে অঞ্ঞং নপ্পৰত্ততি. মনুস্সেসু সব্বানিপি পৰত্তন্তীতি এৰং ভূমিতো.

গহণতোতি দিট্ঠফুট্ঠসুতগ্গহণতোপেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্র ঠপেত্ৰা ৰাযোকসিণং সেসা নৰ কসিণা, দস অসুভাতি ইমানি একূনৰীসতি দিট্ঠেন গহেতব্বানি. পুব্বভাগে চক্খুনা ওলোকেত্ৰা নিমিত্তং নেসং গহেতব্বন্তি অত্থো. কাযগতাসতিযং তচপঞ্চকং দিট্ঠেন, সেসং সুতেনাতি এৰং তস্সা আরম্মণং দিট্ঠসুতেন গহেতব্বং. আনাপানস্সতি ফুট্ঠেন, ৰাযোকসিণং দিট্ঠফুট্ঠেন, সেসানি অট্ঠারস সুতেন গহেতব্বানি. উপেক্খাব্রহ্মৰিহারো, চত্তারো আরুপ্পাতি ইমানি চেত্থ ন আদিকম্মিকেন গহেতব্বানি. সেসানি পঞ্চতিংস গহেতব্বানীতি এৰং গহণতো.

পচ্চযতোতি ইমেসু পন কম্মট্ঠানেসু ঠপেত্ৰা আকাসকসিণং সেসা নৰ কসিণা আরুপ্পানং পচ্চযা হোন্তি, দস কসিণা অভিঞ্ঞানং, তযো ব্রহ্মৰিহারা চতুত্থব্রহ্মৰিহারস্স, হেট্ঠিমং হেট্ঠিমং আরুপ্পং উপরিমস্স উপরিমস্স, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং নিরোধসমাপত্তিযা, সব্বানিপি সুখৰিহারৰিপস্সনাভৰসম্পত্তীনন্তি এৰং পচ্চযতো.

চরিযানুকূলতোতি চরিযানং অনুকূলতোপেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. সেয্যথিদং – রাগচরিতস্স তাৰ এত্থ দস অসুভা, কাযগতাসতীতি একাদস কম্মট্ঠানানি অনুকূলানি. দোসচরিতস্স চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা, চত্তারি ৰণ্ণকসিণানীতি অট্ঠ. মোহচরিতস্স, ৰিতক্কচরিতস্স চ একং আনাপানস্সতি কম্মট্ঠানমেৰ. সদ্ধাচরিতস্স পুরিমা ছ অনুস্সতিযো. বুদ্ধিচরিতস্স মরণস্সতি, উপসমানুস্সতি, চতুধাতুৰৰত্থানং, আহারে পটিকূলসঞ্ঞাতি চত্তারি. সেসকসিণানি, চত্তারো চ আরুপ্পা সব্বচরিতানং অনুকূলানি. কসিণেসু চ যংকিঞ্চি পরিত্তং ৰিতক্কচরিতস্স, অপ্পমাণং মোহচরিতস্সাতি.

এৰমেত্থ চরিযানুকূলতো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি সব্বঞ্চেতং উজুৰিপচ্চনীকৰসেন চ অতিসপ্পাযৰসেন চ ৰুত্তং. রাগাদীনং পন অৰিক্খম্ভিকা সদ্ধাদীনং ৰা অনুপকারা কুসলভাৰনা নাম নত্থি. ৰুত্তম্পি চেতং মেঘিযসুত্তে –

‘‘চত্তারো ধম্মা উত্তরি ভাৰেতব্বা. অসুভা ভাৰেতব্বা রাগস্স পহানায. মেত্তা ভাৰেতব্বা ব্যাপাদস্স পহানায. আনাপানস্সতি ভাৰেতব্বা ৰিতক্কুপচ্ছেদায. অনিচ্চসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা অস্মিমানসমুগ্ঘাতাযা’’তি.

রাহুলসুত্তেপি ‘‘মেত্তং, রাহুল, ভাৰনং ভাৰেহী’’তিআদিনা (ম. নি. ২.১২০) নযেন একস্সেৰ সত্ত কম্মট্ঠানানি ৰুত্তানি. তস্মা ৰচনমত্তে অভিনিৰেসং অকত্ৰা সব্বত্থ অধিপ্পাযো পরিযেসিতব্বোতি অযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাতি এত্থ কম্মট্ঠানকথা ৰিনিচ্ছযো.

৪৮. গহেত্ৰাতি ইমস্স পন পদস্স অযমত্থদীপনা. ‘‘তেন যোগিনা কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা’’তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰুত্তপ্পকারং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা বুদ্ধস্স ৰা ভগৰতো আচরিযস্স ৰা অত্তানং নিয্যাতেত্ৰা সম্পন্নজ্ঝাসযেন সম্পন্নাধিমুত্তিনা চ হুত্ৰা কম্মট্ঠানং যাচিতব্বং.

তত্র ‘‘ইমাহং ভগৰা অত্তভাৰং তুম্হাকং পরিচ্চজামী’’তি এৰং বুদ্ধস্স ভগৰতো অত্তা নিয্যাতেতব্বো. এৰঞ্হি অনিয্যাতেত্ৰা পন্তেসু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো ভেরৰারম্মণে আপাথমাগতে সন্থম্ভিতুং অসক্কোন্তো গামন্তং ওসরিত্ৰা গিহীহি সংসট্ঠো হুত্ৰা অনেসনং আপজ্জিত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণেয্য. নিয্যাতিতত্তভাৰস্স পনস্স ভেরৰারম্মণে আপাথমাগতেপি ভযং ন উপ্পজ্জতি. ‘‘ননু তযা, পণ্ডিত, পুরিমমেৰ অত্তা বুদ্ধানং নিয্যাতিতো’’তি পচ্চৰেক্খতো পনস্স সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জতি. যথা হি পুরিসস্স উত্তমং কাসিকৰত্থং ভৰেয্য, তস্স তস্মিং মূসিকায ৰা কীটেহি ৰা খাদিতে উপ্পজ্জেয্য দোমনস্সং. সচে পন তং অচীৰরকস্স ভিক্খুনো দদেয্য, অথস্স তং তেন ভিক্খুনা খণ্ডাখণ্ডং করিযমানং দিস্ৰাপি সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জেয্য. এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.

আচরিযস্স নিয্যাতেন্তেনাপি ‘‘ইমাহং, ভন্তে, অত্তভাৰং তুম্হাকং পরিচ্চজামী’’তি ৰত্তব্বং. এৰং অনিয্যাতিতত্তভাৰো হি অতজ্জনীযো ৰা হোতি, দুব্বচো ৰা অনোৰাদকরো, যেনকামংগমো ৰা আচরিযং অনাপুচ্ছাৰ যত্থিচ্ছতি, তত্থ গন্তা, তমেনং আচরিযো আমিসেন ৰা ধম্মেন ৰা ন সঙ্গণ্হাতি, গূল়্হং গন্থং ন সিক্খাপেতি. সো ইমং দুৰিধং সঙ্গহং অলভন্তো সাসনে পতিট্ঠং ন লভতি, নচিরস্সেৰ দুস্সীল্যং ৰা গিহিভাৰং ৰা পাপুণাতি. নিয্যাতিতত্তভাৰো পন নেৰ অতজ্জনীযো হোতি, ন যেনকামংগমো, সুৰচো আচরিযাযত্তৰুত্তিযেৰ হোতি. সো আচরিযতো দুৰিধং সঙ্গহং লভন্তো সাসনে ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং পাপুণাতি চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরস্স অন্তেৰাসিকা ৰিয.

থেরস্স কির সন্তিকং তযো ভিক্খূ আগমংসু. তেসু একো ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকমত্থাযা’’তি ৰুত্তে সতপোরিসে পপাতে পতিতুং উস্সহেয্যন্তি আহ. দুতিযো ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকমত্থাযা’’তি ৰুত্তে ইমং অত্তভাৰং পণ্হিতো পট্ঠায পাসাণপিট্ঠে ঘংসেন্তো নিরৰসেসং খেপেতুং উস্সহেয্যন্তি আহ. ততিযো ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকমত্থাযা’’তি ৰুত্তে অস্সাসপস্সাসে উপরুন্ধিত্ৰা কালকিরিযং কাতুং উস্সহেয্যন্তি আহ. থেরো ভব্বাৰতিমে ভিক্খূতি কম্মট্ঠানং কথেসি. তে তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা তযোপি অরহত্তং পাপুণিংসূতি অযমানিসংসো অত্তনিয্যাতনে. তেন ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধস্স ৰা ভগৰতো আচরিযস্স ৰা অত্তানং নিয্যাতেত্ৰা’’তি.

৪৯. সম্পন্নজ্ঝাসযেন সম্পন্নাধিমুত্তিনা চ হুত্ৰাতি এত্থ পন তেন যোগিনা অলোভাদীনং ৰসেন ছহাকারেহি সম্পন্নজ্ঝাসযেন ভৰিতব্বং. এৰং সম্পন্নজ্ঝাসযো হি তিস্সন্নং বোধীনং অঞ্ঞতরং পাপুণাতি. যথাহ, ‘‘ছ অজ্ঝাসযা বোধিসত্তানং বোধিপরিপাকায সংৰত্তন্তি, অলোভজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা লোভে দোসদস্সাৰিনো, অদোসজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা দোসে দোসদস্সাৰিনো, অমোহজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা মোহে দোসদস্সাৰিনো, নেক্খম্মজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা ঘরাৰাসে দোসদস্সাৰিনো, পৰিৰেকজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা সঙ্গণিকায দোসদস্সাৰিনো, নিস্সরণজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা সব্বভৰগতীসু দোসদস্সাৰিনো’’তি. যে হি কেচি অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিখীণাসৰপচ্চেকবুদ্ধসম্মাসম্বুদ্ধা, সব্বে তে ইমেহেৰ ছহাকারেহি অত্তনা অত্তনা পত্তব্বং ৰিসেসং পত্তা. তস্মা ইমেহি ছহাকারেহি সম্পন্নজ্ঝাসযেন ভৰিতব্বং. তদধিমুত্ততায পন অধিমুত্তিসম্পন্নেন ভৰিতব্বং. সমাধাধিমুত্তেন সমাধিগরুকেন সমাধিপব্ভারেন, নিব্বানাধিমুত্তেন নিব্বানগরুকেন নিব্বানপব্ভারেন চ ভৰিতব্বন্তি অত্থো.

৫০. এৰং সম্পন্নজ্ঝাসযাধিমুত্তিনো পনস্স কম্মট্ঠানং যাচতো চেতোপরিযঞাণলাভিনা আচরিযেন চিত্তাচারং ওলোকেত্ৰা চরিযা জানিতব্বা. ইতরেন কিং চরিতোসি? কে ৰা তে ধম্মা বহুলং সমুদাচরন্তি? কিং ৰা তে মনসিকরোতো ফাসু হোতি? কতরস্মিং ৰা তে কম্মট্ঠানে চিত্তং নমতীতি এৰমাদীহি নযেহি পুচ্ছিত্ৰা জানিতব্বা. এৰং ঞত্ৰা চরিযানুকূলং কম্মট্ঠানং কথেতব্বং.

কথেন্তেন চ তিৰিধেন কথেতব্বং. পকতিযা উগ্গহিতকম্মট্ঠানস্স একং দ্ৰে নিসজ্জানি সজ্ঝাযং কারেত্ৰা দাতব্বং. সন্তিকে ৰসন্তস্স আগতাগতক্খণে কথেতব্বং. উগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞত্র গন্তুকামস্স নাতিসংখিত্তং নাতিৰিত্থারিকং কত্ৰা কথেতব্বং.

তত্থ পথৰীকসিণং তাৰ কথেন্তেন চত্তারো কসিণদোসা, কসিণকরণং, কতস্স ভাৰনানযো, দুৰিধং নিমিত্তং, দুৰিধো সমাধি, সত্তৰিধং সপ্পাযাসপ্পাযং, দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং, ৰীরিযসমতা, অপ্পনাৰিধানন্তি ইমে নৰ আকারা কথেতব্বা. সেসকম্মট্ঠানেসুপি তস্স তস্স অনুরূপং কথেতব্বং. তং সব্বং তেসং ভাৰনাৰিধানে আৰিভৰিস্সতি.

এৰং কথিযমানে পন কম্মট্ঠানে তেন যোগিনা নিমিত্তং গহেত্ৰা সোতব্বং. নিমিত্তং গহেত্ৰাতি ইদং হেট্ঠিমপদং, ইদং উপরিমপদং, অযমস্স অত্থো, অযমধিপ্পাযো, ইদমোপম্মন্তি এৰং তং তং আকারং উপনিবন্ধিত্ৰাতি অত্থো. এৰং নিমিত্তং গহেত্ৰা সক্কচ্চং সুণন্তেন হি কম্মট্ঠানং সুগ্গহিতং হোতি. অথস্স তং নিস্সায ৰিসেসাধিগমো সম্পজ্জতি, ন ইতরস্সাতি অযং গহেত্ৰাতি ইমস্স পদস্স অত্থপরিদীপনা.

এত্তাৰতা কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো চরিযানুকূলং চত্তালীসায কম্মট্ঠানেসু অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাতি ইমানি পদানি সব্বাকারেন ৰিত্থারিতানি হোন্তীতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

কম্মট্ঠানগ্গহণনিদ্দেসো নাম

ততিযো পরিচ্ছেদো.

৪. পথৰীকসিণনিদ্দেসো

৫১. ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘সমাধিভাৰনায অননুরূপং ৰিহারং পহায অনুরূপে ৰিহারে ৰিহরন্তেনা’’তি এত্থ যস্স তাৰাচরিযেন সদ্ধিং একৰিহারে ৰসতো ফাসু হোতি, তেন তত্থেৰ কম্মট্ঠানং পরিসোধেন্তেন ৰসিতব্বং. সচে তত্থ ফাসু ন হোতি, যো অঞ্ঞো গাৰুতে ৰা অড্ঢযোজনে ৰা যোজনমত্তেপি ৰা সপ্পাযো ৰিহারো হোতি, তত্থ ৰসিতব্বং. এৰঞ্হি সতি কম্মট্ঠানস্স কিস্মিঞ্চিদেৰ ঠানে সন্দেহে ৰা সতিসম্মোসে ৰা জাতে কালস্সেৰ ৰিহারে ৰত্তং কত্ৰা অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানেযেৰ আচরিযস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তংদিৰসমাচরিযস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং সোধেত্ৰা দুতিযদিৰসে আচরিযং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরিত্ৰা অকিলমন্তোযেৰ অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগন্তুং সক্খিস্সতি. যো পন যোজনপ্পমাণেপি ফাসুকট্ঠানং ন লভতি, তেন কম্মট্ঠানে সব্বং গণ্ঠিট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা সুৰিসুদ্ধং আৰজ্জনপটিবদ্ধং কম্মট্ঠানং কত্ৰা দূরম্পি গন্ত্ৰা সমাধিভাৰনায অননুরূপং ৰিহারং পহায অনুরূপে ৰিহারে ৰিহাতব্বং.

অননুরূপৰিহারো

৫২. তত্থ অননুরূপো নাম অট্ঠারসন্নং দোসানং অঞ্ঞতরেন সমন্নাগতো. তত্রিমে অট্ঠারস দোসা – মহত্তং, নৰত্তং, জিণ্ণত্তং, পন্থনিস্সিতত্তং, সোণ্ডী, পণ্ণং, পুপ্ফং, ফলং, পত্থনীযতা, নগরসন্নিস্সিততা, দারুসন্নিস্সিততা, খেত্তসন্নিস্সিততা, ৰিসভাগানং পুগ্গলানং অত্থিতা, পট্টনসন্নিস্সিততা, পচ্চন্তসন্নিস্সিততা, রজ্জসীমসন্নিস্সিততা, অসপ্পাযতা, কল্যাণমিত্তানং অলাভোতি ইমেসং অট্ঠারসন্নং দোসানং অঞ্ঞতরেন দোসেন সমন্নাগতো অননুরূপো নাম. ন তত্থ ৰিহাতব্বং.

কস্মা? মহাৰিহারে তাৰ বহূ নানাছন্দা সন্নিপতন্তি, তে অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিৰিরুদ্ধতায ৰত্তং ন করোন্তি. বোধিযঙ্গণাদীনি অসম্মট্ঠানেৰ হোন্তি. অনুপট্ঠাপিতং পানীযং পরিভোজনীযং. তত্রাযং গোচরগামে পিণ্ডায চরিস্সামীতি পত্তচীৰরমাদায নিক্খন্তো সচে পস্সতি ৰত্তং ৰা অকতং পানীযঘটং ৰা রিত্তং, অথানেন ৰত্তং কাতব্বং হোতি, পানীযং উপট্ঠাপেতব্বং. অকরোন্তো ৰত্তভেদে দুক্কটং আপজ্জতি. করোন্তস্স কালো অতিক্কমতি, অতিদিৰা পৰিট্ঠো নিট্ঠিতায ভিক্খায কিঞ্চি ন লভতি. পটিসল্লানগতোপি সামণেরদহরভিক্খূনং উচ্চাসদ্দেন সঙ্ঘকম্মেহি চ ৰিক্খিপতি. যত্থ পন সব্বং ৰত্তং কতমেৰ হোতি, অৰসেসাপি চ সঙ্ঘট্টনা নত্থি. এৰরূপে মহাৰিহারেপি ৰিহাতব্বং.

নৰৰিহারে বহু নৰকম্মং হোতি, অকরোন্তং উজ্ঝাযন্তি. যত্থ পন ভিক্খূ এৰং ৰদন্তি ‘‘আযস্মা যথাসুখং সমণধম্মং করোতু, মযং নৰকম্মং করিস্সামা’’তি এৰরূপে ৰিহাতব্বং.

জিণ্ণৰিহারে পন বহু পটিজগ্গিতব্বং হোতি, অন্তমসো অত্তনো সেনাসনমত্তম্পি অপ্পটিজগ্গন্তং উজ্ঝাযন্তি, পটিজগ্গন্তস্স কম্মট্ঠানং পরিহাযতি.

পন্থনিস্সিতে মহাপথৰিহারে রত্তিন্দিৰং আগন্তুকা সন্নিপতন্তি. ৰিকালে আগতানং অত্তনো সেনাসনং দত্ৰা রুক্খমূলে ৰা পাসাণপিট্ঠে ৰা ৰসিতব্বং হোতি. পুনদিৰসেপি এৰমেৰাতি কম্মট্ঠানস্স ওকাসো ন হোতি. যত্থ পন এৰরূপো আগন্তুকসম্বাধো ন হোতি, তত্থ ৰিহাতব্বং.

সোণ্ডী নাম পাসাণপোক্খরণী হোতি, তত্থ পানীযত্থং মহাজনো সমোসরতি, নগরৰাসীনং রাজকুলূপকত্থেরানং অন্তেৰাসিকা রজনকম্মত্থায আগচ্ছন্তি, তেসং ভাজনদারুদোণিকাদীনি পুচ্ছন্তানং অসুকে চ অসুকে চ ঠানেতি দস্সেতব্বানি হোন্তি, এৰং সব্বকালম্পি নিচ্চব্যাৰটো হোতি.

যত্থ নানাৰিধং সাকপণ্ণং হোতি, তত্থস্স কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসিন্নস্সাপি সন্তিকে সাকহারিকা গাযমানা পণ্ণং উচ্চিনন্তিযো ৰিসভাগসদ্দসঙ্ঘট্টনেন কম্মট্ঠানন্তরাযং করোন্তি.

যত্থ পন নানাৰিধা মালাগচ্ছা সুপুপ্ফিতা হোন্তি, তত্রাপি তাদিসোযেৰ উপদ্দৰো.

যত্থ নানাৰিধং অম্বজম্বুপনসাদিফলং হোতি, তত্থ ফলত্থিকা আগন্ত্ৰা যাচন্তি, অদেন্তস্স কুজ্ঝন্তি, বলক্কারেন ৰা গণ্হন্তি, সাযন্হসমযে ৰিহারমজ্ঝে চঙ্কমন্তেন তে দিস্ৰা ‘‘কিং উপাসকা এৰং করোথা’’তি ৰুত্তা যথারুচি অক্কোসন্তি. অৰাসাযপিস্স পরক্কমন্তি.

পত্থনীযে পন লেণসম্মতে দক্খিণগিরিহত্থিকুচ্ছিচেতিযগিরিচিত্তলপব্বতসদিসে ৰিহারে ৰিহরন্তং অযমরহাতি সম্ভাৰেত্ৰা ৰন্দিতুকামা মনুস্সা সমন্তা ওসরন্তি, তেনস্স ন ফাসু হোতি, যস্স পন তং সপ্পাযং হোতি, তেন দিৰা অঞ্ঞত্র গন্ত্ৰা রত্তিং ৰসিতব্বং.

নগরসন্নিস্সিতে ৰিসভাগারম্মণানি আপাথমাগচ্ছন্তি, কুম্ভদাসিযোপি ঘটেহি নিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি, ওক্কমিত্ৰা মগ্গং ন দেন্তি, ইস্সরমনুস্সাপি ৰিহারমজ্ঝে সাণিং পরিক্খিপিত্ৰা নিসীদন্তি.

দারুসন্নিস্সযে পন যত্থ কট্ঠানি চ দব্বুপকরণরুক্খা চ সন্তি, তত্থ কট্ঠহারিকা পুব্বে ৰুত্তসাকপুপ্ফহারিকা ৰিয অফাসুং করোন্তি, ৰিহারে রুক্খা সন্তি, তে ছিন্দিত্ৰা ঘরানি করিস্সামাতি মনুস্সা আগন্ত্ৰা ছিন্দন্তি. সচে সাযন্হসমযং পধানঘরা নিক্খমিত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে চঙ্কমন্তো তে দিস্ৰা ‘‘কিং উপাসকা এৰং করোথা’’তি ৰদতি, যথারুচি অক্কোসন্তি, অৰাসাযপিস্স পরক্কমন্তি.

যো পন খেত্তসন্নিস্সিতো হোতি সমন্তা খেত্তেহি পরিৰারিতো, তত্থ মনুস্সা ৰিহারমজ্ঝেযেৰ খলং কত্ৰা ধঞ্ঞং মদ্দন্তি, পমুখেসু সযন্তি, অঞ্ঞম্পি বহুং অফাসুং করোন্তি. যত্রাপি মহাসঙ্ঘভোগো হোতি, আরামিকা কুলানং গাৰো রুন্ধন্তি, উদকৰারং পটিসেধেন্তি, মনুস্সা ৰীহিসীসং গহেত্ৰা ‘‘পস্সথ তুম্হাকং আরামিকানং কম্ম’’ন্তি সঙ্ঘস্স দস্সেন্তি. তেন তেন কারণেন রাজরাজমহামত্তানং ঘরদ্ৰারং গন্তব্বং হোতি, অযম্পি খেত্তসন্নিস্সিতেনেৰ সঙ্গহিতো.

ৰিসভাগানং পুগ্গলানং অত্থিতাতি যত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিসভাগৰেরী ভিক্খূ ৰিহরন্তি, যে কলহং করোন্তা মা, ভন্তে, এৰং করোথাতি ৰারিযমানা এতস্স পংসুকূলিকস্স আগতকালতো পট্ঠায নট্ঠাম্হাতি ৰত্তারো ভৰন্তি.

যোপি উদকপট্টনং ৰা থলপট্টনং ৰা নিস্সিতো হোতি, তত্থ অভিণ্হং নাৰাহি চ সত্থেহি চ আগতমনুস্সা ওকাসং দেথ, পানীযং দেথ, লোণং দেথাতি ঘট্টযন্তা অফাসুং করোন্তি.

পচ্চন্তসন্নিস্সিতে পন মনুস্সা বুদ্ধাদীসু অপ্পসন্না হোন্তি.

রজ্জসীমসন্নিস্সিতে রাজভযং হোতি. তঞ্হি পদেসং একো রাজা ন ময্হং ৰসে ৰত্ততীতি পহরতি, ইতরোপি ন ময্হং ৰসে ৰত্ততীতি. তত্রাযং ভিক্খু কদাচি ইমস্স রঞ্ঞো ৰিজিতে ৰিচরতি, কদাচি এতস্স. অথ নং ‘‘চরপুরিসো অয’’ন্তি মঞ্ঞমানা অনযব্যসনং পাপেন্তি.

অসপ্পাযতাতি ৰিসভাগরূপাদিআরম্মণসমোসরণেন ৰা অমনুস্সপরিগ্গহিততায ৰা অসপ্পাযতা. তত্রিদং ৰত্থু. একো কির থেরো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স একা যক্খিনী পণ্ণসালদ্ৰারে ঠত্ৰা গাযি. সো নিক্খমিত্ৰা দ্ৰারে অট্ঠাসি, সা গন্ত্ৰা চঙ্কমনসীসে গাযি. থেরো চঙ্কমনসীসং অগমাসি. সা সতপোরিসে পপাতে ঠত্ৰা গাযি. থেরো পটিনিৰত্তি. অথ নং সা ৰেগেনাগন্ত্ৰা গহেত্ৰা ‘‘মযা, ভন্তে, ন একো ন দ্ৰে তুম্হাদিসা খাদিতা’’তি আহ.

কল্যাণমিত্তানং অলাভোতি যত্থ ন সক্কা হোতি আচরিযং ৰা আচরিযসমং ৰা উপজ্ঝাযং ৰা উপজ্ঝাযসমং ৰা কল্যাণমিত্তং লদ্ধুং. তত্থ সো কল্যাণমিত্তানং অলাভো মহাদোসোযেৰাতি ইমেসং অট্ঠারসন্নং দোসানং অঞ্ঞতরেন সমন্নাগতো অননুরূপোতি ৰেদিতব্বো. ৰুত্তম্পি চেতং অট্ঠকথাসু –

মহাৰাসং নৰাৰাসং, জরাৰাসঞ্চ পন্থনিং;

সোণ্ডিং পণ্ণঞ্চ পুপ্ফঞ্চ, ফলং পত্থিতমেৰ চ.

নগরং দারুনা খেত্তং, ৰিসভাগেন পট্টনং;

পচ্চন্তসীমাসপ্পাযং, যত্থ মিত্তো ন লব্ভতি.

অট্ঠারসেতানি ঠানানি, ইতি ৰিঞ্ঞায পণ্ডিতো;

আরকা পরিৰজ্জেয্য, মগ্গং সপ্পটিভযং যথাতি.

অনুরূপৰিহারো

৫৩. যো পন গোচরগামতো নাতিদূরনাচ্চাসন্নতাদীহি পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতো, অযং অনুরূপো নাম. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সেনাসনং নাতিদূরং হোতি নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং, দিৰা অপ্পাকিণ্ণং রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং, অপ্পডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং, তস্মিং খো পন সেনাসনে ৰিহরন্তস্স অপ্পকসিরেনেৰ উপ্পজ্জন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা. তস্মিং খো পন সেনাসনে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা, তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি ‘ইদং, ভন্তে, কথং ইমস্স কো অত্থো’তি, তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানীকরোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খট্ঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতী’’তি (অ. নি. ১০.১১).

অযং ‘‘সমাধিভাৰনায অননুরূপং ৰিহারং পহায অনুরূপে ৰিহারে ৰিহরন্তেনা’’তি এত্থ ৰিত্থারো.

খুদ্দকপলিবোধা

৫৪. খুদ্দকপলিবোধুপচ্ছেদং কত্ৰাতি এৰং পতিরূপে ৰিহারে ৰিহরন্তেন যেপিস্স তে হোন্তি খুদ্দকপলিবোধা, তেপি উপচ্ছিন্দিতব্বা. সেয্যথিদং, দীঘানি কেসনখলোমানি ছিন্দিতব্বানি. জিণ্ণচীৰরেসু দল়্হীকম্মং ৰা তুন্নকম্মং ৰা কাতব্বং. কিলিট্ঠানি ৰা রজিতব্বানি. সচে পত্তে মলং হোতি, পত্তো পচিতব্বো. মঞ্চপীঠাদীনি সোধেতব্বানীতি. ‘‘অযং খুদ্দকপলিবোধুপচ্ছেদং কত্ৰা’’তি এত্থ ৰিত্থারো.

ভাৰনাৰিধানং

৫৫. ইদানি সব্বং ভাৰনাৰিধানং অপরিহাপেন্তেন ভাৰেতব্বোতি এত্থ অযং পথৰীকসিণং আদিং কত্ৰা সব্বকম্মট্ঠানৰসেন ৰিত্থারকথা হোতি.

এৰং উপচ্ছিন্নখুদ্দকপলিবোধেন হি ভিক্খুনা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তেন ভত্তসম্মদং পটিৰিনোদেত্ৰা পৰিৰিত্তে ওকাসে সুখনিসিন্নেন কতায ৰা অকতায ৰা পথৰিযা নিমিত্তং গণ্হিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘পথৰীকসিণং উগ্গণ্হন্তো পথৰিযং নিমিত্তং গণ্হাতি কতে ৰা অকতে ৰা সান্তকে, নো অনন্তকে, সকোটিযে, নো অকোটিযে, সৰট্টুমে, নো অৰট্টুমে, সপরিযন্তে, নো অপরিযন্তে, সুপ্পমত্তে ৰা সরাৰমত্তে ৰা. সো তং নিমিত্তং সুগ্গহিতং করোতি, সূপধারিতং উপধারেতি, সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং সুগ্গহিতং কত্ৰা সূপধারিতং উপধারেত্ৰা সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা আনিসংসদস্সাৰী রতনসঞ্ঞী হুত্ৰা চিত্তীকারং উপট্ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানো তস্মিং আরম্মণে চিত্তং উপনিবন্ধতি ‘অদ্ধা ইমায পটিপদায জরামরণম্হা মুচ্চিস্সামী’তি. সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি.

তত্থ যেন অতীতভৰেপি সাসনে ৰা ইসিপব্বজ্জায ৰা পব্বজিত্ৰা পথৰীকসিণে চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তিতপুব্বানি, এৰরূপস্স পুঞ্ঞৰতো উপনিস্সযসম্পন্নস্স অকতায পথৰিযা কসিতট্ঠানে ৰা খলমণ্ডলে ৰা নিমিত্তং উপ্পজ্জতি, মল্লকত্থেরস্স ৰিয. তস্স কিরাযস্মতো কসিতট্ঠানং ওলোকেন্তস্স তংঠানপ্পমাণমেৰ নিমিত্তং উদপাদি. সো তং ৰড্ঢেত্ৰা পঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.

যো পনেৰং অকতাধিকারো হোতি, তেন আচরিযসন্তিকে উগ্গহিতকম্মট্ঠানৰিধানং অৰিরাধেত্ৰা চত্তারো কসিণদোসে পরিহরন্তেন কসিণং কাতব্বং. নীলপীতলোহিতওদাতসম্ভেদৰসেন হি চত্তারো পথৰীকসিণদোসা. তস্মা নীলাদিৰণ্ণং মত্তিকং অগ্গহেত্ৰা গঙ্গাৰহে মত্তিকাসদিসায অরুণৰণ্ণায মত্তিকায কসিণং কাতব্বং. তঞ্চ খো ৰিহারমজ্ঝে সামণেরাদীনং সঞ্চরণট্ঠানে ন কাতব্বং. ৰিহারপচ্চন্তে পন পটিচ্ছন্নট্ঠানে পব্ভারে ৰা পণ্ণসালায ৰা সংহারিমং ৰা তত্রট্ঠকং ৰা কাতব্বং. তত্র সংহারিমং চতূসু দণ্ডকেসু পিলোতিকং ৰা চম্মং ৰা কটসারকং ৰা বন্ধিত্ৰা তত্থ অপনীততিণমূলসক্খরকথলিকায সুমদ্দিতায মত্তিকায ৰুত্তপ্পমাণং ৰট্টং লিম্পেত্ৰা কাতব্বং. তং পরিকম্মকালে ভূমিযং অত্থরিত্ৰা ওলোকেতব্বং. তত্রট্ঠকং ভূমিযং পদুমকণ্ণিকাকারেন খাণুকে আকোটেত্ৰা ৰল্লীহি ৰিনন্ধিত্ৰা কাতব্বং. যদি সা মত্তিকা নপ্পহোতি, অধো অঞ্ঞং পক্খিপিত্ৰা উপরিভাগে সুপরিসোধিতায অরুণৰণ্ণায মত্তিকায ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলৰিত্থারং ৰট্টং কাতব্বং. এতদেৰ হি পমাণং সন্ধায ‘‘সুপ্পমত্তং ৰা সরাৰমত্তং ৰা’’তি ৰুত্তং. ‘‘সান্তকে নো অনন্তকে’’তিআদি পনস্স পরিচ্ছেদত্থায ৰুত্তং.

৫৬. তস্মা এৰং ৰুত্তপ্পমাণপরিচ্ছেদং কত্ৰা রুক্খপাণিকা ৰিসভাগৰণ্ণং সমুট্ঠপেতি. তস্মা তং অগ্গহেত্ৰা পাসাণপাণিকায ঘংসেত্ৰা সমং ভেরীতলসদিসং কত্ৰা তং ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা ন্হত্ৰা আগন্ত্ৰা কসিণমণ্ডলতো অড্ঢতেয্যহত্থন্তরে পদেসে পঞ্ঞত্তে ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলপাদকে সুঅত্থতে পীঠে নিসীদিতব্বং. ততো দূরতরে নিসিন্নস্স হি কসিণং ন উপট্ঠাতি, আসন্নতরে কসিণদোসা পঞ্ঞাযন্তি. উচ্চতরে নিসিন্নেন গীৰং ওনমিত্ৰা ওলোকেতব্বং হোতি, নীচতরে জণ্ণুকানি রুজন্তি. তস্মা ৰুত্তনযেনেৰ নিসীদিত্ৰা ‘‘অপ্পস্সাদা কামা’’তিআদিনা নযেন কামেসু আদীনৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা কামনিস্সরণে সব্বদুক্খসমতিক্কমুপাযভূতে নেক্খম্মে জাতাভিলাসেন বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণানুস্সরণেন পীতিপামোজ্জং জনযিত্ৰা ‘‘অযং দানি সা সব্ববুদ্ধ পচ্চেকবুদ্ধ অরিযসাৰকেহি পটিপন্না নেক্খম্মপটিপদা’’তি পটিপত্তিযা সঞ্জাতগারৰেন ‘‘অদ্ধা ইমায পটিপদায পৰিৰেকসুখরসস্স ভাগী ভৰিস্সামী’’তি উস্সাহং জনযিত্ৰা সমেন আকারেন চক্খূনি উম্মীলেত্ৰা নিমিত্তং গণ্হন্তেন ভাৰেতব্বং.

অতিউম্মীলযতো হি চক্খু কিলমতি, মণ্ডলঞ্চ অতিৰিভূতং হোতি, তেনস্স নিমিত্তং নুপ্পজ্জতি. অতিমন্দং উম্মীলযতো মণ্ডলমৰিভূতং হোতি, চিত্তঞ্চ লীনং হোতি, এৰম্পি নিমিত্তং নুপ্পজ্জতি. তস্মা আদাসতলে মুখনিমিত্তদস্সিনা ৰিয সমেনাকারেন চক্খূনি উম্মীলেত্ৰা নিমিত্তং গণ্হন্তেন ভাৰেতব্বং, ন ৰণ্ণো পচ্চৰেক্খিতব্বো, ন লক্খণং মনসিকাতব্বং. অপিচ ৰণ্ণং অমুঞ্চিত্ৰা নিস্সযসৰণ্ণং কত্ৰা উস্সদৰসেন পণ্ণত্তিধম্মে চিত্তং পট্ঠপেত্ৰা মনসি কাতব্বং. পথৰী মহী, মেদিনী, ভূমি, ৰসুধা, ৰসুন্ধরাতিআদীসু পথৰীনামেসু যমিচ্ছতি, যদস্স সঞ্ঞানুকূলং হোতি, তং ৰত্তব্বং. অপিচ পথৰীতি এতদেৰ নামং পাকটং, তস্মা পাকটৰসেনেৰ পথৰী পথৰীতি ভাৰেতব্বং. কালেন উম্মীলেত্ৰা কালেন নিমীলেত্ৰা আৰজ্জিতব্বং. যাৰ উগ্গহনিমিত্তং নুপ্পজ্জতি, তাৰ কালসতম্পি কালসহস্সম্পি ততো ভিয্যোপি এতেনেৰ নযেন ভাৰেতব্বং.

৫৭. তস্সেৰং ভাৰযতো যদা নিমীলেত্ৰা আৰজ্জন্তস্স উম্মীলিতকালে ৰিয আপাথমাগচ্ছতি, তদা উগ্গহনিমিত্তং জাতং নাম হোতি. তস্স জাতকালতো পট্ঠায ন তস্মিং ঠানে নিসীদিতব্বং. অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা তত্থ নিসিন্নেন ভাৰেতব্বং. পাদধোৰনপপঞ্চপরিহারত্থং পনস্স একপটলিকুপাহনা চ কত্তরদণ্ডো চ ইচ্ছিতব্বো. অথানেন সচে তরুণো সমাধি কেনচিদেৰ অসপ্পাযকারণেন নস্সতি, উপাহনা আরুয্হ কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা তং ঠানং গন্ত্ৰা নিমিত্তং আদায আগন্ত্ৰা সুখনিসিন্নেন ভাৰেতব্বং, পুনপ্পুনং সমন্নাহরিতব্বং, তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং কাতব্বং. তস্সেৰং করোন্তস্স অনুক্কমেন নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, কিলেসা সন্নিসীদন্তি, উপচারসমাধিনা চিত্তং সমাধিযতি, পটিভাগনিমিত্তং উপ্পজ্জতি.

তত্রাযং পুরিমস্স চ উগ্গহনিমিত্তস্স ইমস্স চ ৰিসেসো, উগ্গহনিমিত্তে কসিণদোসো পঞ্ঞাযতি, পটিভাগনিমিত্তং থৰিকতো নিহতাদাসমণ্ডলং ৰিয সুধোতসঙ্খথালং ৰিয ৰলাহকন্তরা নিক্খন্তচন্দমণ্ডলং ৰিয মেঘমুখে বলাকা ৰিয উগ্গহনিমিত্তং পদালেত্ৰা নিক্খন্তমিৰ ততো সতগুণং সহস্সগুণং সুপরিসুদ্ধং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. তঞ্চ খো নেৰ ৰণ্ণৰন্তং, ন সণ্ঠানৰন্তং. যদি হি তং ঈদিসং ভৰেয্য, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং সিযা ওল়ারিকং সম্মসনুপগং তিলক্খণব্ভাহতং, ন পনেতং তাদিসং. কেৰলঞ্হি সমাধিলাভিনো উপট্ঠানাকারমত্তং সঞ্ঞজমেতন্তি.

৫৮. উপ্পন্নকালতো চ পনস্স পট্ঠায নীৰরণানি ৰিক্খম্ভিতানেৰ হোন্তি, কিলেসা সন্নিসিন্নাৰ, উপচারসমাধিনা চিত্তং সমাহিতমেৰাতি.

দুৰিধো হি সমাধি উপচারসমাধি চ অপ্পনাসমাধি চ. দ্ৰীহাকারেহি চিত্তং সমাধিযতি উপচারভূমিযং ৰা পটিলাভভূমিযং ৰা. তত্থ উপচারভূমিযং নীৰরণপ্পহানেন চিত্তং সমাহিতং হোতি. পটিলাভভূমিযং অঙ্গপাতুভাৰেন.

দ্ৰিন্নং পন সমাধীনং ইদং নানাকারণং, উপচারে অঙ্গানি ন থামজাতানি হোন্তি, অঙ্গানং অথামজাতত্তা, যথা নাম দহরো কুমারকো উক্খিপিত্ৰা ঠপিযমানো পুনপ্পুনং ভূমিযং পততি, এৰমেৰ উপচারে উপ্পন্নে চিত্তং কালেন নিমিত্তমারম্মণং করোতি, কালেন ভৰঙ্গমোতরতি. অপ্পনাযং পন অঙ্গানি থামজাতানি হোন্তি, তেসং থামজাতত্তা, যথা নাম বলৰা পুরিসো আসনা ৰুট্ঠায দিৰসম্পি তিট্ঠেয্য, এৰমেৰ অপ্পনাসমাধিম্হি উপ্পন্নে চিত্তং সকিং ভৰঙ্গৰারং ছিন্দিত্ৰা কেৰলম্পি রত্তিং কেৰলম্পি দিৰসং তিট্ঠতি, কুসলজৰনপটিপাটিৰসেনেৰ পৰত্ততীতি.

তত্র যদেতং উপচারসমাধিনা সদ্ধিং পটিভাগনিমিত্তং উপ্পন্নং, তস্স উপ্পাদনং নাম অতিদুক্করং. তস্মা সচে তেনেৰ পল্লঙ্কেন তং নিমিত্তং ৰড্ঢেত্ৰা অপ্পনং অধিগন্তুং সক্কোতি, সুন্দরং. নো চে সক্কোতি, অথানেন তং নিমিত্তং অপ্পমত্তেন চক্কৰত্তিগব্ভো ৰিয রক্খিতব্বং. এৰঞ্হি –

নিমিত্তং রক্খতো লদ্ধ-পরিহানি ন ৰিজ্জতি;

আরক্খম্হি অসন্তম্হি, লদ্ধং লদ্ধং ৰিনস্সতি.

সত্তসপ্পাযা

৫৯. তত্রাযং রক্খণৰিধি –

আৰাসো গোচরো ভস্সং, পুগ্গলো ভোজনং উতু;

ইরিযাপথোতি সত্তেতে, অসপ্পাযে ৰিৰজ্জযে.

সপ্পাযে সত্ত সেৰেথ, এৰঞ্হি পটিপজ্জতো;

নচিরেনেৰ কালেন, হোতি কস্সচি অপ্পনা.

তত্রস্স যস্মিং আৰাসে ৰসন্তস্স অনুপ্পন্নং ৰা নিমিত্তং নুপ্পজ্জতি, উপ্পন্নং ৰা ৰিনস্সতি, অনুপট্ঠিতা চ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অযং অসপ্পাযো. যত্থ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি চেৰ থাৰরঞ্চ হোতি, সতি উপট্ঠাতি, চিত্তং সমাধিযতি নাগপব্বতৰাসীপধানিযতিস্সত্থেরস্স ৰিয, অযং সপ্পাযো. তস্মা যস্মিং ৰিহারে বহূ আৰাসা হোন্তি, তত্থ একমেকস্মিং তীণি তীণি দিৰসানি ৰসিত্ৰা যত্থস্স চিত্তং একগ্গং হোতি, তত্থ ৰসিতব্বং. আৰাসসপ্পাযতায হি তম্বপণ্ণিদীপম্হি চূল়নাগলেণে ৰসন্তা তত্থেৰ কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা পঞ্চসতা ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু. সোতাপন্নাদীনং পন অঞ্ঞত্থ অরিযভূমিং পত্ৰা তত্থ অরহত্তপ্পত্তানঞ্চ গণনা নত্থি. এৰমঞ্ঞেসুপি চিত্তলপব্বতৰিহারাদীসু.

গোচরগামো পন যো সেনাসনতো উত্তরেন ৰা দক্খিণেন ৰা নাতিদূরে দিযড্ঢকোসব্ভন্তরে হোতি সুলভসম্পন্নভিক্খো, সো সপ্পাযো. ৰিপরীতো অসপ্পাযো.

ভস্সন্তি দ্ৰত্তিংসতিরচ্ছানকথাপরিযাপন্নং অসপ্পাযং, তঞ্হিস্স নিমিত্তন্তরধানায সংৰত্ততি. দসকথাৰত্থুনিস্সিতং সপ্পাযং, তম্পি মত্তায ভাসিতব্বং.

পুগ্গলোপি অতিরচ্ছানকথিকো সীলাদিগুণসম্পন্নো, যং নিস্সায অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং থিরতরং হোতি, এৰরূপো সপ্পাযো. কাযদল়্হীবহুলো পন তিরচ্ছানকথিকো অসপ্পাযো. সো হি তং কদ্দমোদকমিৰ অচ্ছং উদকং মলীনমেৰ করোতি, তাদিসঞ্চ আগম্ম কোটপব্বতৰাসীদহরস্সেৰ সমাপত্তিপি নস্সতি, পগেৰ নিমিত্তং.

ভোজনং পন কস্সচি মধুরং, কস্সচি অম্বিলং সপ্পাযং হোতি. উতুপি কস্সচি সীতো, কস্সচি উণ্হো সপ্পাযো হোতি. তস্মা যং ভোজনং ৰা উতুং ৰা সেৰন্তস্স ফাসু হোতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা থিরতরং হোতি, তং ভোজনং সো চ উতু সপ্পাযো. ইতরং ভোজনং ইতরো চ উতু অসপ্পাযো.

ইরিযাপথেসুপি কস্সচি চঙ্কমো সপ্পাযো হোতি, কস্সচি সযনট্ঠাননিসজ্জানং অঞ্ঞতরো. তস্মা তং আৰাসং ৰিয তীণি দিৰসানি উপপরিক্খিত্ৰা যস্মিং ইরিযাপথে অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা থিরতরং হোতি, সো সপ্পাযো. ইতরো অসপ্পাযোতি ৰেদিতব্বো.

ইতি ইমং সত্তৰিধং অসপ্পাযং ৰজ্জেত্ৰা সপ্পাযং সেৰিতব্বং. এৰং পটিপন্নস্স হি নিমিত্তাসেৰনবহুলস্স নচিরেনেৰ কালেন হোতি কস্সচি অপ্পনা.

দসৰিধঅপ্পনাকোসল্লং

৬০. যস্স পন এৰম্পি পটিপজ্জতো ন হোতি, তেন দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেতব্বং. তত্রাযং নযো, দসাহাকারেহি অপ্পনাকোসল্লং ইচ্ছিতব্বং, ৰত্থুৰিসদকিরিযতো, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতো, নিমিত্তকুসলতো, যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি, যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতো, সমাহিতপুগ্গলসেৰনতো, তদধিমুত্ততোতি.

৬১. তত্থ ৰত্থুৰিসদকিরিযা নাম অজ্ঝত্তিকবাহিরানং ৰত্থূনং ৰিসদভাৰকরণং. যদা হিস্স কেসনখলোমানি দীঘানি হোন্তি, সরীরং ৰা সেদমলগ্গহিতং, তদা অজ্ঝত্তিকৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. যদা পনস্স চীৰরং জিণ্ণং কিলিট্ঠং দুগ্গন্ধং হোতি, সেনাসনং ৰা উক্লাপং হোতি, তদা বাহিরৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. অজ্ঝত্তিকবাহিরে চ ৰত্থুম্হি অৰিসদে উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি অপরিসুদ্ধং হোতি, অপরিসুদ্ধানি দীপকপল্লিকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. অপরিসুদ্ধেন ঞাণেন সঙ্খারে সম্মসতো সঙ্খারাপি অৰিভূতা হোন্তি, কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জতো কম্মট্ঠানম্পি ৰুড্ঢিং ৰিরুল়্হিং ৰেপুল্লং ন গচ্ছতি. ৰিসদে পন অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি ৰিসদং হোতি পরিসুদ্ধং, পরিসুদ্ধানি দীপকপল্লিকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. পরিসুদ্ধেন চ ঞাণেন সঙ্খারে সম্মসতো সঙ্খারাপি ৰিভূতা হোন্তি, কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জতো কম্মট্ঠানম্পি ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং গচ্ছতি.

৬২. ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনং নাম সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং সমভাৰকরণং. সচে হিস্স সদ্ধিন্দ্রিযং বলৰং হোতি ইতরানি মন্দানি, ততো ৰীরিযিন্দ্রিযং পগ্গহকিচ্চং, সতিন্দ্রিযং উপট্ঠানকিচ্চং, সমাধিন্দ্রিযং অৰিক্খেপকিচ্চং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দস্সনকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি, তস্মা তং ধম্মসভাৰপচ্চৰেক্খণেন ৰা যথা ৰা মনসিকরোতো বলৰং জাতং, তথা অমনসিকারেন হাপেতব্বং. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু চেত্থ নিদস্সনং. সচে পন ৰীরিযিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, অথ নেৰ সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমোক্খকিচ্চং কাতুং সক্কোতি, ন ইতরানি ইতরকিচ্চভেদং, তস্মা তং পস্সদ্ধাদিভাৰনায হাপেতব্বং. তত্রাপি সোণত্থেরৰত্থু দস্সেতব্বং. এৰং সেসেসুপি একস্স বলৰভাৰে সতি ইতরেসং অত্তনো কিচ্চেসু অসমত্থতা ৰেদিতব্বা. ৰিসেসতো পনেত্থ সদ্ধাপঞ্ঞানং সমাধিৰীরিযানঞ্চ সমতং পসংসন্তি. বলৰসদ্ধো হি মন্দপঞ্ঞো মুদ্ধপ্পসন্নো হোতি, অৰত্থুস্মিং পসীদতি. বলৰপঞ্ঞো মন্দসদ্ধো কেরাটিকপক্খং ভজতি, ভেসজ্জসমুট্ঠিতো ৰিয রোগো অতেকিচ্ছো হোতি. উভিন্নং সমতায ৰত্থুস্মিংযেৰ পসীদতি. বলৰসমাধিং পন মন্দৰীরিযং সমাধিস্স কোসজ্জপক্খত্তা কোসজ্জং অভিভৰতি. বলৰৰীরিযং মন্দসমাধিং ৰীরিযস্স উদ্ধচ্চপক্খত্তা উদ্ধচ্চং অভিভৰতি. সমাধি পন ৰীরিযেন সংযোজিতো কোসজ্জে পতিতুং ন লভতি. ৰীরিযং সমাধিনা সংযোজিতং উদ্ধচ্চে পতিতুং ন লভতি, তস্মা তদুভযং সমং কাতব্বং. উভযসমতায হি অপ্পনা হোতি. অপিচ সমাধিকম্মিকস্স বলৰতীপি সদ্ধা ৰট্টতি. এৰং সদ্দহন্তো ওকপ্পেন্তো অপ্পনং পাপুণিস্সতি. সমাধিপঞ্ঞাসু পন সমাধিকম্মিকস্স একগ্গতা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো অপ্পনং পাপুণাতি. ৰিপস্সনাকম্মিকস্স পঞ্ঞা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো লক্খণপটিৰেধং পাপুণাতি. উভিন্নং পন সমতাযপি অপ্পনা হোতিযেৰ. সতি পন সব্বত্থ বলৰতী ৰট্টতি. সতি হি চিত্তং উদ্ধচ্চপক্খিকানং সদ্ধাৰীরিযপঞ্ঞানং ৰসেন উদ্ধচ্চপাততো কোসজ্জপক্খেন চ সমাধিনা কোসজ্জপাততো রক্খতি, তস্মা সা লোণধূপনং ৰিয সব্বব্যঞ্জনেসু, সব্বকম্মিকঅমচ্চো ৰিয চ সব্বরাজকিচ্চেসু সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা. তেনাহ – ‘‘সতি চ পন সব্বত্থিকা ৰুত্তা ভগৰতা. কিং কারণা? চিত্তঞ্হি সতিপটিসরণং, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা চ সতি, ন ৰিনা সতিযা চিত্তস্স পগ্গহনিগ্গহো হোতী’’তি.

৬৩. নিমিত্তকোসল্লং নাম পথৰীকসিণাদিকস্স চিত্তেকগ্গতানিমিত্তস্স অকতস্স করণকোসল্লং, কতস্স চ ভাৰনাকোসল্লং, ভাৰনায লদ্ধস্স রক্খণকোসল্লঞ্চ, তং ইধ অধিপ্পেতং.

৬৪. কথঞ্চ যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি? যদাস্স অতিসিথিলৰীরিযতাদীহি লীনং চিত্তং হোতি, তদা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো তযো অভাৰেত্ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুকামো অস্স, সো তত্থ অল্লানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য, অল্লানি চ গোমযানি পক্খিপেয্য, অল্লানি চ কট্ঠানি পক্খিপেয্য, উদকৰাতঞ্চ দদেয্য, পংসুকেন চ ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুন্তি? নো হেতং, ভন্তে. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে লীনং চিত্তং হোতি, অকালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, অকালো সমাধি…পে… অকালো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? লীনং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি দুসমুট্ঠাপযং হোতি. যস্মিং চ খো, ভিক্খৰে, লীনং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? লীনং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি সুসমুট্ঠাপযং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুকামো অস্স, সো তত্থ সুক্খানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য, সুক্খানি চ গোমযানি পক্খিপেয্য, সুক্খানি চ কট্ঠানি পক্খিপেয্য, মুখৰাতঞ্চ দদেয্য, ন চ পংসুকেন ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুন্তি? এৰং ভন্তে’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪).

এত্থ চ যথাসকমাহারৰসেন ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং ভাৰনা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কুসলাকুসলা ধম্মা সাৰজ্জানৰজ্জা ধম্মা হীনপ্পণীতা ধম্মা কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগা ধম্মা. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আরম্ভধাতু নিক্কমধাতু পরক্কমধাতু. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানিযা ধম্মা. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তত্থ সভাৰসামঞ্ঞলক্খণপটিৰেধৰসেন পৰত্তমনসিকারো কুসলাদীসু যোনিসো মনসিকারো নাম. আরম্ভধাতুআদীনং উপ্পাদনৰসেন পৰত্তমনসিকারো আরম্ভধাতুআদীসু যোনিসো মনসিকারো নাম. তত্থ আরম্ভধাতূতি পঠমৰীরিযং ৰুচ্চতি. নিক্কমধাতূতি কোসজ্জতো নিক্খন্তত্তা ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতূতি পরং পরং ঠানং অক্কমনতো ততোপি বলৰতরং. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানিযা ধম্মাতি পন পীতিযা এৰ এতং নামং. তস্সাপি উপ্পাদকমনসিকারোৰ যোনিসো মনসিকারো নাম.

অপিচ সত্ত ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি পরিপুচ্ছকতা, ৰত্থুৰিসদকিরিযা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা, দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা, পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা, গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা, তদধিমুত্ততাতি.

একাদসধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি অপাযাদিভযপচ্চৰেক্খণতা, ৰীরিযাযত্তলোকিযলোকুত্তরৰিসেসাধিগমানিসংসদস্সিতা, ‘‘বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধমহাসাৰকেহি গতমগ্গো মযা গন্তব্বো, সো চ ন সক্কা কুসীতেন গন্তু’’ন্তি এৰং গমনৰীথিপচ্চৰেক্খণতা, দাযকানং মহপ্ফলভাৰকরণেন পিণ্ডাপচাযনতা, ‘‘ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী মে সত্থা, সো চ অনতিক্কমনীযসাসনো অম্হাকঞ্চ বহূপকারো পটিপত্তিযা চ পূজিযমানো পূজিতো হোতি ন ইতরথা’’তি এৰং সত্থু মহত্তপচ্চৰেক্খণতা, ‘‘সদ্ধম্মসঙ্খাতং মে মহাদাযজ্জং গহেতব্বং, তঞ্চ ন সক্কা কুসীতেন গহেতু’’ন্তি এৰং দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, আলোকসঞ্ঞামনসিকারইরিযাপথপরিৰত্তনঅব্ভোকাসসেৰনাদীহি থিনমিদ্ধৰিনোদনতা, কুসীতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, আরদ্ধৰীরিযপুগ্গলসেৰনতা, সম্মপ্পধানপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.

একাদসধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি বুদ্ধানুস্সতি, ধম্ম… সঙ্ঘ… সীল… চাগ… দেৰতানুস্সতি, উপসমানুস্সতি, লূখপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সিনিদ্ধপুগ্গলসেৰনতা, পসাদনিযসুত্তন্তপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি. ইতি ইমেহি আকারেহি এতে ধম্মে উপ্পাদেন্তো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি নাম. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি.

৬৫. কথং যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি? যদাস্স অচ্চারদ্ধৰীরিযতাদীহি উদ্ধতং চিত্তং হোতি, তদা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো তযো অভাৰেত্ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুকামো অস্স, সো তত্থ সুক্খানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য…পে… ন চ পংসুকেন ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুন্তি? নো হেতং, ভন্তে. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে উদ্ধতং চিত্তং হোতি, অকালো তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, অকালো ৰীরিয…পে… অকালো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? উদ্ধতং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি দুৰূপসমযং হোতি. যস্মিং চ খো, ভিক্খৰে, সমযে উদ্ধতং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? উদ্ধতং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি সুৰূপসমযং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুকামো অস্স, সো তত্থ অল্লানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য…পে… পংসুকেন চ ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুন্তি? এৰং, ভন্তে’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪).

এত্থাপি যথাসকং আহারৰসেন পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং ভাৰনা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কাযপস্সদ্ধি চিত্তপস্সদ্ধি. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সমথনিমিত্তং অব্যগ্গনিমিত্তং. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানিযা ধম্মা. তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).

তত্থ যথাস্স পস্সদ্ধিআদযো উপ্পন্নপুব্বা, তং আকারং সল্লক্খেত্ৰা তেসং উপ্পাদনৰসেন পৰত্তমনসিকারোৰ তীসুপি পদেসু যোনিসো মনসিকারো নাম. সমথনিমিত্তন্তি চ সমথস্সেৰেতমধিৰচনং. অৰিক্খেপট্ঠেন চ তস্সেৰ অব্যগ্গনিমিত্তন্তি.

অপিচ সত্ত ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি পণীতভোজনসেৰনতা, উতুসুখসেৰনতা, ইরিযাপথসুখসেৰনতা, মজ্ঝত্তপযোগতা, সারদ্ধকাযপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, পস্সদ্ধকাযপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.

একাদস ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি ৰত্থুৰিসদতা, নিমিত্তকুসলতা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা, সমযে চিত্তস্স নিগ্গহণতা, সমযে চিত্তস্স পগ্গহণতা, নিরস্সাদস্স চিত্তস্স সদ্ধাসংৰেগৰসেন সম্পহংসনতা, সম্মাপৰত্তস্স অজ্ঝুপেক্খনতা, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা, ঝানৰিমোক্খপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.

পঞ্চ ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি সত্তমজ্ঝত্ততা, সঙ্খারমজ্ঝত্ততা, সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি. ইতি ইমেহাকারেহি এতে ধম্মে উপ্পাদেন্তো পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি নাম. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি.

৬৬. কথং যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি? যদাস্স পঞ্ঞাপযোগমন্দতায ৰা উপসমসুখানধিগমেন ৰা নিরস্সাদং চিত্তং হোতি, তদা নং অট্ঠসংৰেগৰত্থুপচ্চৰেক্খণেন সংৰেজেতি. অট্ঠ সংৰেগৰত্থূনি নাম জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খন্তি. বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণানুস্সরণেন চস্স পসাদং জনেতি. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি.

কথং যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি? যদাস্স এৰং পটিপজ্জতো অলীনং অনুদ্ধতং অনিরস্সাদং আরম্মণে সমপ্পৰত্তং সমথৰীথিপটিপন্নং চিত্তং হোতি, তদাস্স পগ্গহনিগ্গহসম্পহংসনেসু ন ব্যাপারং আপজ্জতি, সারথি ৰিয সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি.

অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা নাম নেক্খম্মপটিপদং অনারুল়্হপুব্বানং অনেককিচ্চপসুতানং ৰিক্খিত্তহদযানং পুগ্গলানং আরকা পরিচ্চাগো.

সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা নাম নেক্খম্মপটিপদং পটিপন্নানং সমাধিলাভীনং পুগ্গলানং কালেন কালং উপসঙ্কমনং.

তদধিমুত্ততা নাম সমাধিঅধিমুত্ততা সমাধিগরুসমাধিনিন্নসমাধিপোণসমাধিপব্ভারতাতি অত্থো.

এৰমেতং দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেতব্বং.

৬৭.

এৰঞ্হি সম্পাদযতো, অপ্পনাকোসল্লং ইমং;

পটিলদ্ধে নিমিত্তস্মিং, অপ্পনা সম্পৰত্ততি.

এৰঞ্হি পটিপন্নস্স, সচে সা নপ্পৰত্ততি;

তথাপি ন জহে যোগং, ৰাযমেথেৰ পণ্ডিতো.

হিত্ৰা হি সম্মাৰাযামং, ৰিসেসং নাম মাণৰো;

অধিগচ্ছে পরিত্তম্পি, ঠানমেতং ন ৰিজ্জতি.

চিত্তপ্পৰত্তিআকারং, তস্মা সল্লক্খযং বুধো;

সমতং ৰীরিযস্সেৰ, যোজযেথ পুনপ্পুনং.

ঈসকম্পি লযং যন্তং, পগ্গণ্হেথেৰ মানসং;

অচ্চারদ্ধং নিসেধেত্ৰা, সমমেৰ পৰত্তযে.

রেণুম্হি উপ্পলদলে, সুত্তে নাৰায নাল়িযা;

যথা মধুকরাদীনং, পৰত্তি সম্মৰণ্ণিতা.

লীনউদ্ধতভাৰেহি, মোচযিত্ৰান সব্বসো;

এৰং নিমিত্তাভিমুখং, মানসং পটিপাদযেতি.

নিমিত্তাভিমুখপটিপাদনং

৬৮. তত্রাযমত্থদীপনা – যথা হি অছেকো মধুকরো অসুকস্মিং রুক্খে পুপ্ফং পুপ্ফিতন্তি ঞত্ৰা তিক্খেন ৰেগেন পক্খন্দো তং অতিক্কমিত্ৰা পটিনিৰত্তেন্তো খীণে রেণুম্হি সম্পাপুণাতি. অপরো অছেকো মন্দেন জৰেন পক্খন্দো খীণেযেৰ সম্পাপুণাতি. ছেকো পন সমেন জৰেন পক্খন্দো সুখেন পুপ্ফরাসিং সম্পত্ৰা যাৰদিচ্ছকং রেণুং আদায মধুং সম্পাদেত্ৰা মধুরসমনুভৰতি.

যথা চ সল্লকত্তঅন্তেৰাসিকেসু উদকথালগতে উপ্পলপত্তে সত্থকম্মং সিক্খন্তেসু একো অছেকো ৰেগেন সত্থং পাতেন্তো উপ্পলপত্তং দ্ৰিধা ৰা ছিন্দতি, উদকে ৰা পৰেসেতি. অপরো অছেকো ছিজ্জনপৰেসনভযা সত্থকেন ফুসিতুম্পি ন ৰিসহতি. ছেকো পন সমেন পযোগেন তত্থ সত্থপহারং দস্সেত্ৰা পরিযোদাতসিপ্পো হুত্ৰা তথারূপেসু ঠানেসু কম্মং কত্ৰা লাভং লভতি.

যথা চ যো চতুব্যামপ্পমাণং মক্কটসুত্তমাহরতি, সো চত্তারি সহস্সানি লভতীতি রঞ্ঞা ৰুত্তে একো অছেকপুরিসো ৰেগেন মক্কটসুত্তমাকড্ঢন্তো তহিং তহিং ছিন্দতিযেৰ. অপরো অছেকো ছেদনভযা হত্থেন ফুসিতুম্পি ন ৰিসহতি. ছেকো পন কোটিতো পট্ঠায সমেন পযোগেন দণ্ডকে ৰেধেত্ৰা আহরিত্ৰা লাভং লভতি.

যথা চ অছেকো নিযামকো বলৰৰাতে লঙ্কারং পূরেন্তো নাৰং ৰিদেসং পক্খন্দাপেতি. অপরো অছেকো মন্দৰাতে লঙ্কারং ওরোপেন্তো নাৰং তত্থেৰ ঠপেতি. ছেকো পন মন্দৰাতে লঙ্কারং পূরেত্ৰা বলৰৰাতে অড্ঢলঙ্কারং কত্ৰা সোত্থিনা ইচ্ছিতট্ঠানং পাপুণাতি.

যথা চ যো তেলেন অছড্ডেন্তো নাল়িং পূরেতি, সো লাভং লভতীতি আচরিযেন অন্তেৰাসিকানং ৰুত্তে একো অছেকো লাভলুদ্ধো ৰেগেন পূরেন্তো তেলং ছড্ডেতি. অপরো অছেকো তেলছড্ডনভযা আসিঞ্চিতুম্পি ন ৰিসহতি. ছেকো পন সমেন পযোগেন পূরেত্ৰা লাভং লভতি.

এৰমেৰ একো ভিক্খু উপ্পন্নে নিমিত্তে সীঘমেৰ অপ্পনং পাপুণিস্সামীতি গাল়্হং ৰীরিযং করোতি, তস্স চিত্তং অচ্চারদ্ধৰীরিযত্তা উদ্ধচ্চে পততি, সো ন সক্কোতি অপ্পনং পাপুণিতুং. একো অচ্চারদ্ধৰীরিযতায দোসং দিস্ৰা কিং দানিমে অপ্পনাযাতি ৰীরিযং হাপেতি, তস্স চিত্তং অতিলীনৰীরিযত্তা কোসজ্জে পততি, সোপি ন সক্কোতি অপ্পনং পাপুণিতুং. যো পন ঈসকম্পি লীনং লীনভাৰতো উদ্ধতং উদ্ধচ্চতো মোচেত্ৰা সমেন পযোগেন নিমিত্তাভিমুখং পৰত্তেতি, সো অপ্পনং পাপুণাতি, তাদিসেন ভৰিতব্বং. ইমমত্থং সন্ধায এতং ৰুত্তং –

রেণুম্হি উপ্পলদলে, সুত্তে নাৰায নাল়িযা;

যথা মধুকরাদীনং, পৰত্তি সম্মৰণ্ণিতা.

লীনউদ্ধতভাৰেহি, মোচযিত্ৰান সব্বসো;

এৰং নিমিত্তাভিমুখং, মানসং পটিপাদযেতি.

পঠমজ্ঝানকথা

৬৯. ইতি এৰং নিমিত্তাভিমুখং মানসং পটিপাদযতো পনস্স ইদানি অপ্পনা ইজ্ঝিস্সতীতি ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা পথৰী পথৰীতি অনুযোগৰসেন উপট্ঠিতং তদেৰ পথৰীকসিণং আরম্মণং কত্ৰা মনোদ্ৰারাৰজ্জনমুপ্পজ্জতি. ততো তস্মিংযেৰারম্মণে চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি জৰন্তি. তেসু অৰসানে একং রূপাৰচরং, সেসানি কামাৰচরানি. পকতিচিত্তেহি বলৰতরৰিতক্কৰিচারপীতিসুখচিত্তেকগ্গতানি যানি অপ্পনায পরিকম্মত্তা পরিকম্মানীতিপি, যথা গামাদীনং আসন্নপদেসো গামূপচারো নগরূপচারোতি ৰুচ্চতি, এৰং অপ্পনায আসন্নত্তা সমীপচারত্তা ৰা উপচারানীতিপি, ইতো পুব্বে পরিকম্মানং, উপরি অপ্পনায চ অনুলোমতো অনুলোমানীতিপি ৰুচ্চন্তি. যঞ্চেত্থ সব্বন্তিমং, তং পরিত্তগোত্তাভিভৰনতো, মহগ্গতগোত্তভাৰনতো চ গোত্রভূতিপি ৰুচ্চতি. অগহিতগ্গহণেন পনেত্থ পঠমং পরিকম্মং, দুতিযং উপচারং, ততিযং অনুলোমং, চতুত্থং গোত্রভু. পঠমং ৰা উপচারং, দুতিযং অনুলোমং, ততিযং গোত্রভু, চতুত্থং পঞ্চমং ৰা অপ্পনাচিত্তং. চতুত্থমেৰ হি পঞ্চমং ৰা অপ্পেতি, তঞ্চ খো খিপ্পাভিঞ্ঞদন্ধাভিঞ্ঞৰসেন. ততো পরং জৰনং পততি. ভৰঙ্গস্স ৰারো হোতি.

আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরো পন ‘‘পুরিমা পুরিমা কুসলা ধম্মা পচ্ছিমানং পচ্ছিমানং কুসলানং ধম্মানং আসেৰনপচ্চযেন পচ্চযো’’তি (পট্ঠা. ১.১.১২) ইমং সুত্তং ৰত্ৰা আসেৰনপচ্চযেন পচ্ছিমো পচ্ছিমো ধম্মো বলৰা হোতি, তস্মা ছট্ঠেপি সত্তমেপি অপ্পনা হোতীতি আহ, তং অট্ঠকথাসু ‘‘অত্তনো মতিমত্তং থেরস্সেত’’ন্তি ৰত্ৰা পটিক্খিত্তং. চতুত্থপঞ্চমেসুযেৰ পন অপ্পনা হোতি. পরতো জৰনং পতিতং নাম হোতি, ভৰঙ্গস্স আসন্নত্তাতি ৰুত্তং. তমেৰ ৰিচারেত্ৰা ৰুত্তত্তা ন সক্কা পটিক্খিপিতুং. যথা হি পুরিসো ছিন্নপপাতাভিমুখো ধাৰন্তো ঠাতুকামোপি পরিযন্তে পাদং কত্ৰা ঠাতুং ন সক্কোতি পপাতে এৰ পততি, এৰং ছট্ঠে ৰা সত্তমে ৰা অপ্পেতুং ন সক্কোতি, ভৰঙ্গস্স আসন্নত্তা. তস্মা চতুত্থপঞ্চমেসুযেৰ অপ্পনা হোতীতি ৰেদিতব্বা.

সা চ পন একচিত্তক্খণিকাযেৰ. সত্তসু হি ঠানেসু অদ্ধানপরিচ্ছেদো নাম নত্থি পঠমপ্পনাযং, লোকিযাভিঞ্ঞাসু, চতূসু মগ্গেসু, মগ্গানন্তরফলে, রূপারূপভৰেসু ভৰঙ্গজ্ঝানে, নিরোধস্স পচ্চযে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে, নিরোধা ৰুট্ঠহন্তস্স ফলসমাপত্তিযন্তি. এত্থ মগ্গানন্তরফলং তিণ্ণং উপরি ন হোতি. নিরোধস্স পচ্চযো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং দ্ৰিন্নমুপরি ন হোতি. রূপারূপেসু ভৰঙ্গস্স পরিমাণং নত্থি, সেসট্ঠানেসু একমেৰ চিত্তন্তি. ইতি একচিত্তক্খণিকাযেৰ অপ্পনা. ততো ভৰঙ্গপাতো. অথ ভৰঙ্গং ৰোচ্ছিন্দিত্ৰা ঝানপচ্চৰেক্খণত্থায আৰজ্জনং, ততো ঝানপচ্চৰেক্খণন্তি.

এত্তাৰতা চ পনেস ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি (ধ. স. ১৬০; দী. নি. ১.২২৬). এৰমনেন পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং পঠমং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণং.

৭০. তত্থ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি কামেহি ৰিৰিচ্চিত্ৰা ৰিনা হুত্ৰা অপক্কমিত্ৰা. যো পনাযমেত্থ এৰকারো, সো নিযমত্থোতি ৰেদিতব্বো. যস্মা চ নিযমত্থো, তস্মা তস্মিং পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরণসমযে অৰিজ্জমানানম্পি কামানং তস্স পঠমজ্ঝানস্স পটিপক্খভাৰং কামপরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমং দীপেতি.

কথং? ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি এৰঞ্হি নিযমে করিযমানে ইদং পঞ্ঞাযতি, নূন ঝানস্স কামা পটিপক্খভূতা যেসু সতি ইদং নপ্পৰত্ততি, অন্ধকারে সতি পদীপোভাসো ৰিয. তেসং পরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমো হোতি, ওরিমতীরপরিচ্চাগেন পারিমতীরস্সেৰ. তস্মা নিযমং করোতীতি.

তত্থ সিযা, কস্মা পনেস পুব্বপদেযেৰ ৰুত্তো, ন উত্তরপদে, কিং অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিৰিচ্চাপি ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাতি? ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. তংনিস্সরণতো হি পুব্বপদে এস ৰুত্তো. কামধাতুসমতিক্কমনতো হি কামরাগপটিপক্খতো চ ইদং ঝানং কামানমেৰ নিস্সরণং. যথাহ, ‘‘কামানমেতং নিস্সরণং যদিদং নেক্খম্ম’’ন্তি (দী. নি. ৩.৩৫৩). উত্তরপদেপি পন যথা ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো’’তি (ম. নি. ১.১৩৯; অ. নি. ৪.২৪১) এত্থ এৰকারো আনেত্ৰা ৰুচ্চতি, এৰং ৰত্তব্বো. ন হি সক্কা ইতো অঞ্ঞেহিপি নীৰরণসঙ্খাতেহি অকুসলধম্মেহি অৰিৰিচ্চ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. তস্মা ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চেৰ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি এৰং পদদ্ৰযেপি এস দট্ঠব্বো. পদদ্ৰযেপি চ কিঞ্চাপি ৰিৰিচ্চাতি ইমিনা সাধারণৰচনেন তদঙ্গৰিৰেকাদযো, কাযৰিৰেকাদযো চ সব্বেপি ৰিৰেকা সঙ্গহং গচ্ছন্তি, তথাপি কাযৰিৰেকো চিত্তৰিৰেকো ৰিক্খম্ভনৰিৰেকোতি তযো এৰ ইধ দট্ঠব্বা.

কামেহীতি ইমিনা পন পদেন যে চ নিদ্দেসে ‘‘কতমে ৰত্থুকামা, মনাপিযা রূপা’’তিআদিনা (মহানি. ১) নযেন ৰত্থুকামা ৰুত্তা, যে চ তত্থেৰ ৰিভঙ্গে চ ‘‘ছন্দো কামো, রাগো কামো, ছন্দরাগো কামো, সঙ্কপ্পো কামো, রাগো কামো, সঙ্কপ্পরাগো কামো, ইমে ৰুচ্চন্তি কামা’’তি (মহানি. ১; ৰিভ. ৫৬৪) এৰং কিলেসকামা ৰুত্তা, তে সব্বেপি সঙ্গহিতাইচ্চেৰ দট্ঠব্বা. এৰঞ্হি সতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি ৰত্থুকামেহিপি ৰিৰিচ্চেৰাতি অত্থো যুজ্জতি, তেন কাযৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতি কিলেসকামেহি সব্বাকুসলেহি ৰা ৰিৰিচ্চাতি অত্থো যুজ্জতি, তেন চিত্তৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. পুরিমেন চেত্থ ৰত্থুকামেহি ৰিৰেকৰচনতো এৰ কামসুখপরিচ্চাগো, দুতিযেন কিলেসকামেহি ৰিৰেকৰচনতো নেক্খম্মসুখপরিগ্গহো ৰিভাৰিতো হোতি. এৰং ৰত্থুকামকিলেসকামৰিৰেকৰচনতোযেৰ চ এতেসং পঠমেন সংকিলেসৰত্থুপ্পহানং, দুতিযেন সংকিলেসপ্পহানং. পঠমেন লোলভাৰস্স হেতুপরিচ্চাগো, দুতিযেন বালভাৰস্স. পঠমেন চ পযোগসুদ্ধি, দুতিযেন আসযপোসনং ৰিভাৰিতং হোতীতি ৰিঞ্ঞাতব্বং. এস তাৰ নযো কামেহীতি এত্থ ৰুত্তকামেসু ৰত্থুকামপক্খে.

কিলেসকামপক্খে পন ছন্দোতি চ রাগোতি চ এৰমাদীহি অনেকভেদো কামচ্ছন্দোযেৰ কামোতি অধিপ্পেতো. সো চ অকুসলপরিযাপন্নোপি সমানো ‘‘তত্থ কতমো কামো ছন্দো কামো’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৪) নযেন ৰিভঙ্গে ঝানপটিপক্খতো ৰিসুং ৰুত্তো. কিলেসকামত্তা ৰা পুরিমপদে ৰুত্তো, অকুসলপরিযাপন্নত্তা দুতিযপদে. অনেকভেদতো চস্স কামতোতি অৰত্ৰা কামেহীতি ৰুত্তং.

অঞ্ঞেসম্পি চ ধম্মানং অকুসলভাৰে ৰিজ্জমানে ‘‘তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা, কামচ্ছন্দো’’তিআদিনা নযেন ৰিভঙ্গে উপরি ঝানঙ্গানং পচ্চনীকপটিপক্খভাৰদস্সনতো নীৰরণানেৰ ৰুত্তানি. নীৰরণানি হি ঝানঙ্গপচ্চনীকানি, তেসং ঝানঙ্গানেৰ পটিপক্খানি ৰিদ্ধংসকানি ৰিঘাতকানীতি ৰুত্তং হোতি. তথা হি সমাধি কামচ্ছন্দস্স পটিপক্খো, পীতি ব্যাপাদস্স, ৰিতক্কো থিনমিদ্ধস্স, সুখং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স, ৰিচারো ৰিচিকিচ্ছাযাতি পেটকে ৰুত্তং.

এৰমেত্থ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি ইমিনা কামচ্ছন্দস্স ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতি ইমিনা পঞ্চন্নম্পি নীৰরণানং, অগহিতগ্গহণেন পন পঠমেন কামচ্ছন্দস্স, দুতিযেন সেসনীৰরণানং. তথা পঠমেন তীসু অকুসলমূলেসু পঞ্চকামগুণভেদৰিসযস্স লোভস্স, দুতিযেন আঘাতৰত্থুভেদাদিৰিসযানং দোসমোহানং. ওঘাদীসু ৰা ধম্মেসু পঠমেন কামোঘকামযোগকামাসৰকামুপাদানঅভিজ্ঝাকাযগন্থকামরাগসংযোজনানং, দুতিযেন অৰসেসওঘযোগাসৰউপাদানগন্থসংযোজনানং. পঠমেন চ তণ্হায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ, দুতিযেন অৰিজ্জায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ. অপিচ পঠমেন লোভসম্পযুত্তানং অট্ঠন্নং চিত্তুপ্পাদানং, দুতিযেন সেসানং চতুন্নং অকুসলচিত্তুপ্পাদানং ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো. অযং তাৰ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতি এত্থ অত্থপ্পকাসনা.

৭১. এত্তাৰতা চ পঠমস্স ঝানস্স পহানঙ্গং দস্সেত্ৰা ইদানি সম্পযোগঙ্গং দস্সেতুং সৰিতক্কং সৰিচারন্তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ৰিতক্কনং ৰিতক্কো, ঊহনন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণে চিত্তস্স অভিনিরোপনলক্খণো, আহননপরিযাহননরসো. তথা হি তেন যোগাৰচরো আরম্মণং ৰিতক্কাহতং ৰিতক্কপরিযাহতং করোতীতি ৰুচ্চতি. আরম্মণে চিত্তস্স আনযনপচ্চুপট্ঠানো.

ৰিচরণং ৰিচারো, অনুসঞ্চরণন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণানুমজ্জনলক্খণো, তত্থ সহজাতানুযোজনরসো, চিত্তস্স অনুপ্পবন্ধনপচ্চুপট্ঠানো.

সন্তেপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ওল়ারিকট্ঠেন পুব্বঙ্গমট্ঠেন চ ঘণ্ডাভিঘাতো ৰিয চেতসো পঠমাভিনিপাতো ৰিতক্কো. সুখুমট্ঠেন অনুমজ্জনসভাৰেন চ ঘণ্ডানুরৰো ৰিয অনুপ্পবন্ধো ৰিচারো. ৰিপ্ফারৰা চেত্থ ৰিতক্কো পঠমুপ্পত্তিকালে পরিপ্ফন্দনভূতো চিত্তস্স আকাসে উপ্পতিতুকামস্স পক্খিনো পক্খৰিক্খেপো ৰিয পদুমাভিমুখপাতো ৰিয চ গন্ধানুবন্ধচেতসো ভমরস্স. সন্তৰুত্তি ৰিচারো নাতিপরিপ্ফন্দনভাৰো চিত্তস্স আকাসে উপ্পতিতস্স পক্খিনো পক্খপ্পসারণং ৰিয, পরিব্ভমনং ৰিয চ পদুমাভিমুখপতিতস্স ভমরস্স পদুমস্স উপরিভাগে. দুকনিপাতট্ঠকথাযং পন ‘‘আকাসে গচ্ছতো মহাসকুণস্স উভোহি পক্খেহি ৰাতং গহেত্ৰা পক্খে সন্নিসীদাপেত্ৰা গমনং ৰিয আরম্মণে চেতসো অভিনিরোপনভাৰেন পৰত্তো ৰিতক্কো. ৰাতগ্গহণত্থং পক্খে ফন্দাপযমানস্স গমনং ৰিয অনুমজ্জনভাৰেন পৰত্তো ৰিচারো’’তি ৰুত্তং, তং অনুপ্পবন্ধেন পৰত্তিযং যুজ্জতি. সো পন নেসং ৰিসেসো পঠমদুতিযজ্ঝানেসু পাকটো হোতি.

অপিচ মলগ্গহিতং কংসভাজনং একেন হত্থেন দল়্হং গহেত্ৰা ইতরেন হত্থেন চুণ্ণতেলৰালণ্ডুপকেন পরিমজ্জন্তস্স দল়্হগহণহত্থো ৰিয ৰিতক্কো, পরিমজ্জনহত্থো ৰিয ৰিচারো. তথা কুম্ভকারস্স দণ্ডপ্পহারেন চক্কং ভমযিত্ৰা ভাজনং করোন্তস্স উপ্পীল়নহত্থো ৰিয ৰিতক্কো, ইতো চিতো চ সঞ্চরণহত্থো ৰিয ৰিচারো. তথা মণ্ডলং করোন্তস্স মজ্ঝে সন্নিরুম্ভিত্ৰা ঠিতকণ্টকো ৰিয অভিনিরোপনো ৰিতক্কো, বহি পরিব্ভমনকণ্টকো ৰিয অনুমজ্জনো ৰিচারো. ইতি ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন সহ ৰত্ততি রুক্খো ৰিয পুপ্ফেন ফলেন চাতি ইদং ঝানং ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন উপেতো হোতি সমুপেতো’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৫) নযেন পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা কতা. অত্থো পন তত্রাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

ৰিৰেকজন্তি এত্থ ৰিৰিত্তি ৰিৰেকো, নীৰরণৰিগমোতি অত্থো. ৰিৰিত্তোতি ৰা ৰিৰেকো, নীৰরণৰিৰিত্তো ঝানসম্পযুত্তধম্মরাসীতি অত্থো. তস্মা ৰিৰেকা, তস্মিং ৰা ৰিৰেকে জাতন্তি ৰিৰেকজং.

৭২. পীতিসুখন্তি এত্থ পীণযতীতি পীতি. সা সম্পিযাযনলক্খণা, কাযচিত্তপীননরসা, ফরণরসা ৰা, ওদগ্যপচ্চুপট্ঠানা. সা পনেসা খুদ্দিকা পীতি, খণিকাপীতি, ওক্কন্তিকাপীতি, উব্বেগাপীতি, ফরণাপীতীতি পঞ্চৰিধা হোতি. তত্থ খুদ্দিকাপীতি সরীরে লোমহংসমত্তমেৰ কাতুং সক্কোতি. খণিকাপীতি খণে খণে ৰিজ্জুপ্পাদসদিসা হোতি. ওক্কন্তিকাপীতি সমুদ্দতীরং ৰীচি ৰিয কাযং ওক্কমিত্ৰা ওক্কমিত্ৰা ভিজ্জতি. উব্বেগাপীতি বলৰতী হোতি কাযং উদ্ধগ্গং কত্ৰা আকাসে লঙ্ঘাপনপ্পমাণপ্পত্তা. তথা হি পুণ্ণৰল্লিকৰাসী মহাতিস্সত্থেরো পুণ্ণমদিৰসে সাযং চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা চন্দালোকং দিস্ৰা মহাচেতিযাভিমুখো হুত্ৰা ‘‘ইমায ৰত ৰেলায চতস্সো পরিসা মহাচেতিযং ৰন্দন্তী’’তি পকতিযা দিট্ঠারম্মণৰসেন বুদ্ধারম্মণং উব্বেগাপীতিং উপ্পাদেত্ৰা সুধাতলে পহটচিত্রগেণ্ডুকো ৰিয আকাসে উপ্পতিত্ৰা মহাচেতিযঙ্গণেযেৰ পতিট্ঠাসি. তথা গিরিকণ্ডকৰিহারস্স উপনিস্সযে ৰত্তকালকগামে একা কুলধীতাপি বলৰবুদ্ধারম্মণায উব্বেগাপীতিযা আকাসে লঙ্ঘেসি.

তস্সা কির মাতাপিতরো সাযং ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গচ্ছন্তা ‘‘অম্ম ত্ৰং গরুভারা অকালে ৰিচরিতুং ন সক্কোসি, মযং তুয্হং পত্তিং কত্ৰা ধম্মং সোস্সামা’’তি অগমংসু. সা গন্তুকামাপি তেসং ৰচনং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তী ঘরে ওহীযিত্ৰা ঘরাজিরে ঠত্ৰা চন্দালোকেন গিরিকণ্ডকে আকাসচেতিযঙ্গণং ওলোকেন্তী চেতিযস্স দীপপূজং অদ্দস, চতস্সো চ পরিসা মালাগন্ধাদীহি চেতিযপূজং কত্ৰা পদক্খিণং করোন্তিযো ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ গণসজ্ঝাযসদ্দং অস্সোসি. অথস্সা ‘‘ধঞ্ঞাৰতিমে, যে ৰিহারং গন্ত্ৰা এৰরূপে চেতিযঙ্গণে অনুসঞ্চরিতুং, এৰরূপঞ্চ মধুরধম্মকথং সোতুং লভন্তী’’তি মুত্তরাসিসদিসং চেতিযং পস্সন্তিযা এৰ উব্বেগাপীতি উদপাদি. সা আকাসে লঙ্ঘিত্ৰা মাতাপিতূনং পুরিমতরংযেৰ আকাসতো চেতিযঙ্গণে ওরুয্হ চেতিযং ৰন্দিত্ৰা ধম্মং সুণমানা অট্ঠাসি. অথ নং মাতাপিতরো আগন্ত্ৰা ‘‘অম্ম ত্ৰং কতরেন মগ্গেন আগতাসী’’তি পুচ্ছিংসু. সা ‘‘আকাসেন আগতাম্হি, ন মগ্গেনা’’তি ৰত্ৰা ‘‘অম্ম আকাসেন নাম খীণাসৰা সঞ্চরন্তি, ত্ৰং কথং আগতা’’তি ৰুত্তা আহ – ‘‘ময্হং চন্দালোকেন চেতিযং আলোকেন্তিযা ঠিতায বুদ্ধারম্মণা বলৰপীতি উপ্পজ্জি. অথাহং নেৰ অত্তনো ঠিতভাৰং, ন নিসিন্নভাৰং অঞ্ঞাসিং, গহিতনিমিত্তেনেৰ পন আকাসে লঙ্ঘিত্ৰা চেতিযঙ্গণে পতিট্ঠিতাম্হী’’তি.

এৰং উব্বেগাপীতি আকাসে লঙ্ঘাপনপ্পমাণা হোতি. ফরণাপীতিযা পন উপ্পন্নায সকলসরীরং ধমিত্ৰা পূরিতৰত্থি ৰিয মহতা উদকোঘেন পক্খন্দপব্বতকুচ্ছি ৰিয চ অনুপরিপ্ফুটং হোতি.

সা পনেসা পঞ্চৰিধা পীতি গব্ভং গণ্হন্তী পরিপাকং গচ্ছন্তী দুৰিধং পস্সদ্ধিং পরিপূরেতি কাযপস্সদ্ধিঞ্চ চিত্তপস্সদ্ধিঞ্চ. পস্সদ্ধি গব্ভং গণ্হন্তী পরিপাকং গচ্ছন্তী দুৰিধম্পি সুখং পরিপূরেতি কাযিকঞ্চ চেতসিকঞ্চ. সুখং গব্ভং গণ্হন্তং পরিপাকং গচ্ছন্তং তিৰিধং সমাধিং পরিপূরেতি খণিকসমাধিং উপচারসমাধিং অপ্পনা সমাধিন্তি. তাসু যা অপ্পনাসমাধিস্স মূলং হুত্ৰা ৰড্ঢমানা সমাধিসম্পযোগং গতা ফরণাপীতি, অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতা পীতীতি.

৭৩. ইতরং পন সুখনং সুখং, সুট্ঠু ৰা খাদতি, খনতি চ কাযচিত্তাবাধন্তি সুখং, তং সাতলক্খণং, সম্পযুত্তানং উপব্রূহনরসং, অনুগ্গহপচ্চুপট্ঠানং. সতিপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ইট্ঠারম্মণপটিলাভতুট্ঠি পীতি. পটিলদ্ধরসানুভৰনং সুখং. যত্থ পীতি, তত্থ সুখং. যত্থ সুখং, তত্থ ন নিযমতো পীতি. সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতা পীতি. ৰেদনাক্খন্ধসঙ্গহিতং সুখং. কন্তারখিন্নস্স ৰনন্তুদকদস্সনসৰনেসু ৰিয পীতি. ৰনচ্ছাযাপৰেসনউদকপরিভোগেসু ৰিয সুখং. তস্মিং তস্মিং সমযে পাকটভাৰতো চেতং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইতি অযঞ্চ পীতি ইদঞ্চ সুখং অস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি ইদং ঝানং পীতিসুখন্তি ৰুচ্চতি.

অথ ৰা পীতি চ সুখঞ্চ পীতিসুখং, ধম্মৰিনযাদযো ৰিয. ৰিৰেকজং পীতিসুখমস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি এৰম্পি ৰিৰেকজংপীতিসুখং. যথেৰ হি ঝানং, এৰং পীতিসুখম্পেত্থ ৰিৰেকজমেৰ হোতি, তঞ্চস্স অত্থি, তস্মা একপদেনেৰ ‘‘ৰিৰেকজংপীতিসুখ’’ন্তিপি ৰত্তুং যুজ্জতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইদং সুখং ইমায পীতিযা সহগত’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৭) নযেন ৰুত্তং. অত্থো পন তত্থাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

পঠমং ঝানন্তি ইদং পরতো আৰিভৰিস্সতি. উপসম্পজ্জাতি উপগন্ত্ৰা, পাপুণিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. উপসম্পাদযিত্ৰা ৰা, নিপ্ফাদেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘উপসম্পজ্জাতি পঠমস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা’’তি ৰুত্তং. তস্সাপি এৰমেৰত্থো দট্ঠব্বো. ৰিহরতীতি তদনুরূপেন ইরিযাপথৰিহারেন ইতিৰুত্তপ্পকারঝানসমঙ্গী হুত্ৰা অত্তভাৰস্স ইরিযং ৰুত্তিং পালনং যপনং যাপনং চারং ৰিহারং অভিনিপ্ফাদেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিভঙ্গে ‘‘ৰিহরতীতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি, তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫৪০).

পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনাদি

৭৪. যং পন ৰুত্তং ‘‘পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি, তত্থ কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো, থিনমিদ্ধং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছাতি ইমেসং পঞ্চন্নং নীৰরণানং পহানৰসেন পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনতা ৰেদিতব্বা. ন হি এতেসু অপ্পহীনেসু ঝানং উপ্পজ্জতি. তেনস্সেতানি পহানঙ্গানীতি ৰুচ্চন্তি. কিঞ্চাপি হি ঝানক্খণে অঞ্ঞেপি অকুসলা ধম্মা পহীযন্তি, তথাপি এতানেৰ ৰিসেসেন ঝানন্তরাযকরানি. কামচ্ছন্দেন হি নানাৰিসযপ্পলোভিতং চিত্তং ন একত্তারম্মণে সমাধিযতি. কামচ্ছন্দাভিভূতং ৰা তং ন কামধাতুপ্পহানায পটিপদং পটিপজ্জতি. ব্যাপাদেন চারম্মণে পটিহঞ্ঞমানং ন নিরন্তরং পৰত্ততি. থিনমিদ্ধাভিভূতং অকম্মঞ্ঞং হোতি. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতং অৰূপসন্তমেৰ হুত্ৰা পরিব্ভমতি. ৰিচিকিচ্ছায উপহতং ঝানাধিগমসাধিকং পটিপদং নারোহতি. ইতি ৰিসেসেন ঝানন্তরাযকরত্তা এতানেৰ পহানঙ্গানীতি ৰুত্তানীতি.

যস্মা পন ৰিতক্কো আরম্মণে চিত্তং অভিনিরোপেতি, ৰিচারো অনুপ্পবন্ধতি, তেহি অৰিক্খেপায সম্পাদিতপ্পযোগস্স চেতসো পযোগসম্পত্তিসম্ভৰা পীতি পীণনং, সুখঞ্চ উপব্রূহনং করোতি. অথ নং সসেসসম্পযুত্তধম্মং এতেহি অভিনিরোপনানুপ্পবন্ধনপীণনউপব্রূহনেহি অনুগ্গহিতা একগ্গতা একত্তারম্মণে সমং সম্মা চ আধিযতি, তস্মা ৰিতক্কো ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তেকগ্গতাতি ইমেসং পঞ্চন্নং উপ্পত্তিৰসেন পঞ্চঙ্গসমন্নাগততা ৰেদিতব্বা. উপ্পন্নেসু হি এতেসু পঞ্চসু ঝানং উপ্পন্নং নাম হোতি. তেনস্স এতানি পঞ্চ সমন্নাগতঙ্গানীতি ৰুচ্চন্তি. তস্মা ন এতেহি সমন্নাগতং অঞ্ঞদেৰ ঝানং নাম অত্থীতি গহেতব্বং. যথা পন অঙ্গমত্তৰসেনেৰ চতুরঙ্গিনী সেনা, পঞ্চঙ্গিকং তূরিযং, অট্ঠঙ্গিকো চ মগ্গোতি ৰুচ্চতি, এৰমিদম্পি অঙ্গমত্তৰসেনেৰ পঞ্চঙ্গিকন্তি ৰা পঞ্চঙ্গসমন্নাগতন্তি ৰা ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বং.

এতানি চ পঞ্চঙ্গানি কিঞ্চাপি উপচারক্খণেপি অত্থি, অথ খো উপচারে পকতিচিত্ততো বলৰতরানি. ইধ পন উপচারতোপি বলৰতরানি রূপাৰচরলক্খণপ্পত্তানি. এত্থ হি ৰিতক্কো সুৰিসদেন আকারেন আরম্মণে চিত্তং অভিনিরোপযমানো উপ্পজ্জতি. ৰিচারো অতিৰিয আরম্মণং অনুমজ্জমানো. পীতিসুখং সব্বাৰন্তম্পি কাযং ফরমানং. তেনেৰাহ – ‘‘নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতী’’তি (দী. নি. ১.২২৮). চিত্তেকগ্গতাপি হেট্ঠিমম্হি সমুগ্গপটলে উপরিমং সমুগ্গপটলং ৰিয আরম্মণেসু ফুসিতা হুত্ৰা উপ্পজ্জতি, অযমেতেসং ইতরেহি ৰিসেসো. তত্থ চিত্তেকগ্গতা কিঞ্চাপি সৰিতক্কং সৰিচারন্তি ইমস্মিং পাঠে ন নিদ্দিট্ঠা, তথাপি ৰিভঙ্গে ‘‘ঝানন্তি ৰিতক্কো ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৬৯) এৰং ৰুত্তত্তা অঙ্গমেৰ. যেন হি অধিপ্পাযেন ভগৰতা উদ্দেসো কতো, সোযেৰ তেন ৰিভঙ্গে পকাসিতোতি.

তিৰিধকল্যাণং

৭৫. তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নন্তি এত্থ পন আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেন তিৰিধকল্যাণতা. তেসংযেৰ চ আদিমজ্ঝপরিযোসানানং লক্খণৰসেন দসলক্খণসম্পন্নতা ৰেদিতব্বা.

তত্রাযং পাল়ি –

‘‘পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, সম্পহংসনা পরিযোসানং, পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, আদিস্স কতি লক্খণানি? আদিস্স তীণি লক্খণানি, যো তস্স পরিবন্ধো, ততো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি, ৰিসুদ্ধত্তা চিত্তং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি, পটিপন্নত্তা তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. যঞ্চ পরিবন্ধতো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি, যঞ্চ ৰিসুদ্ধত্তা চিত্তং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি, যঞ্চ পটিপন্নত্তা তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, আদিস্স ইমানি তীণি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি পঠমং ঝানং আদিকল্যাণঞ্চেৰ হোতি তিলক্খণসম্পন্নঞ্চ.

‘‘পঠমস্স ঝানস্স উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, মজ্ঝস্স কতি লক্খণানি? মজ্ঝস্স তীণি লক্খণানি, ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, সমথপটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি. যঞ্চ ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ সমথপটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি. পঠমস্স ঝানস্স উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, মজ্ঝস্স ইমানি তীণি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি পঠমং ঝানং মজ্ঝেকল্যাণঞ্চেৰ হোতি তিলক্খণসম্পন্নঞ্চ.

‘‘পঠমস্স ঝানস্স সম্পহংসনা পরিযোসানং, পরিযোসানস্স কতি লক্খণানি? পরিযোসানস্স চত্তারি লক্খণানি, তত্থ জাতানং ধম্মানং অনতিৰত্তনট্ঠেন সম্পহংসনা, ইন্দ্রিযানং একরসট্ঠেন সম্পহংসনা, তদুপগৰীরিযৰাহনট্ঠেন সম্পহংসনা, আসেৰনট্ঠেন সম্পহংসনা. পঠমস্স ঝানস্স সম্পহংসনা পরিযোসানং, পরিযোসানস্স ইমানি চত্তারি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি পঠমং ঝানং পরিযোসানকল্যাণঞ্চেৰ হোতি চতুলক্খণসম্পন্নঞ্চা’’তি (পটি. ম. ১.১৫৮).

তত্র পটিপদাৰিসুদ্ধি নাম সসম্ভারিকো উপচারো. উপেক্খানুব্রূহনা নাম অপ্পনা. সম্পহংসনা নাম পচ্চৰেক্খণাতি এৰমেকে ৰণ্ণযন্তি. যস্মা পন ‘‘একত্তগতং চিত্তং পটিপদাৰিসুদ্ধিপক্খন্দঞ্চেৰ হোতি উপেক্খানুব্রূহিতঞ্চ ঞাণেন চ সম্পহংসিত’’ন্তি (পটি. ম. ১.১৫৮) পাল়িযং ৰুত্তং, তস্মা অন্তোঅপ্পনাযমেৰ আগমনৰসেন পটিপদাৰিসুদ্ধি, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খায কিচ্চৰসেন উপেক্খানুব্রূহনা, ধম্মানং অনতিৰত্তনাদিভাৰসাধনেন পরিযোদাপকস্স ঞাণস্স কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন সম্পহংসনা চ ৰেদিতব্বা.

কথং? যস্মিঞ্হি ৰারে অপ্পনা উপ্পজ্জতি, তস্মিং যো নীৰরণসঙ্খাতো কিলেসগণো তস্স ঝানস্স পরিবন্ধো, ততো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি. ৰিসুদ্ধত্তা আৰরণৰিরহিতং হুত্ৰা মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি. মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং নাম সমপ্পৰত্তো অপ্পনাসমাধিযেৰ. তদনন্তরং পন পুরিমচিত্তং একসন্ততিপরিণামনযেন তথত্তমুপগচ্ছমানং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি নাম, এৰং পটিপন্নত্তা তথত্তুপগমনেন তত্থ পক্খন্দতি নাম. এৰং তাৰ পুরিমচিত্তে ৰিজ্জমানাকারনিপ্ফাদিকা পঠমস্স ঝানস্স উপ্পাদক্খণেযেৰ আগমনৰসেন পটিপদাৰিসুদ্ধি ৰেদিতব্বা.

এৰং ৰিসুদ্ধস্স পন তস্স পুন ৰিসোধেতব্বাভাৰতো ৰিসোধনে ব্যাপারং অকরোন্তো ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. সমথভাৰুপগমনেন সমথপটিপন্নস্স পুন সমাধানে ব্যাপারং অকরোন্তো সমথপটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. সমথপটিপন্নভাৰতো এৰ চস্স কিলেসসংসগ্গং পহায একত্তেন উপট্ঠিতস্স পুন একত্তুপট্ঠানে ব্যাপারং অকরোন্তো একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. এৰং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খায কিচ্চৰসেন উপেক্খানুব্রূহনা ৰেদিতব্বা.

যে পনেতে এৰং উপেক্খানুব্রূহিতে তত্থ জাতা সমাধিপঞ্ঞাসঙ্খাতা যুগনদ্ধধম্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং অনতিৰত্তমানা হুত্ৰা পৰত্তা, যানি চ সদ্ধাদীনি ইন্দ্রিযানি নানাকিলেসেহি ৰিমুত্তত্তা ৰিমুত্তিরসেন একরসানি হুত্ৰা পৰত্তানি, যঞ্চেস তদুপগং তেসং অনতিৰত্তনএকরসভাৰানং অনুচ্ছৰিকং ৰীরিযং ৰাহযতি, যা চস্স তস্মিং খণে পৰত্তা আসেৰনা, সব্বেপি তে আকারা যস্মা ঞাণেন সংকিলেসৰোদানেসু তং তং আদীনৰঞ্চ আনিসংসঞ্চ দিস্ৰা তথা তথা সম্পহংসিতত্তা ৰিসোধিতত্তা পরিযোদাপিতত্তা নিপ্ফন্নাৰ, তস্মা ‘‘ধম্মানং অনতিৰত্তনাদিভাৰসাধনেন পরিযোদাপকস্স ঞাণস্স কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন সম্পহংসনা ৰেদিতব্বা’’তি ৰুত্তং.

তত্থ যস্মা উপেক্খাৰসেন ঞাণং পাকটং হোতি. যথাহ – ‘‘তথাপগ্গহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খতি, উপেক্খাৰসেন পঞ্ঞাৰসেন পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, উপেক্খাৰসেন নানত্তকিলেসেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ৰিমোক্খৰসেন পঞ্ঞাৰসেন পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি. ৰিমুত্তত্তা তে ধম্মা একরসা হোন্তি. একরসট্ঠেন ভাৰনা’’তি (পটি. ম. ১.২০১). তস্মা ঞাণকিচ্চভূতা সম্পহংসনা পরিযোসানন্তি ৰুত্তা.

ইদানি পঠমং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণন্তি এত্থ গণনানুপুব্বতা পঠমং, পঠমং উপ্পন্নন্তিপি পঠমং. আরম্মণূপনিজ্ঝানতো পচ্চনীকঝাপনতো ৰা ঝানং. পথৰীমণ্ডলং পন সকলট্ঠেন পথৰীকসিণন্তি ৰুচ্চতি, তং নিস্সায পটিলদ্ধনিমিত্তম্পি, পথৰীকসিণনিমিত্তে পটিলদ্ধঝানম্পি. তত্র ইমস্মিং অত্থে ঝানং পথৰীকসিণন্তি ৰেদিতব্বং. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পঠমং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণ’’ন্তি.

চিরট্ঠিতিসম্পাদনং

৭৬. এৰমধিগতে পন এতস্মিং তেন যোগিনা ৰালৰেধিনা ৰিয, সূদেন ৰিয চ আকারা পরিগ্গহেতব্বা. যথা হি সুকুসলো ধনুগ্গহো ৰালৰেধায কম্মং কুরুমানো যস্মিং ৰারে ৰালং ৰিজ্ঝতি, তস্মিং ৰারে অক্কন্তপদানঞ্চ ধনুদণ্ডস্স চ জিযায চ সরস্স চ আকারং পরিগ্গণ্হেয্য. ‘‘এৰং মে ঠিতেন এৰং ধনুদণ্ডং এৰং জিযং এৰং সরং গহেত্ৰা ৰালো ৰিদ্ধো’’তি. সো ততো পট্ঠায তথেৰ তে আকারে সম্পাদেন্তো অৰিরাধেত্ৰা ৰালং ৰিজ্ঝেয্য. এৰমেৰ যোগিনাপি ‘‘ইমং নাম মে ভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা এৰরূপং পুগ্গলং সেৰমানেন এৰরূপে সেনাসনে ইমিনা নাম ইরিযাপথেন ইমস্মিং কালে ইদং অধিগত’’ন্তি এতে ভোজনসপ্পাযাদযো আকারা পরিগ্গহেতব্বা. এৰঞ্হি সো নট্ঠে ৰা তস্মিং তে আকারে সম্পাদেত্ৰা পুন উপ্পাদেতুং, অপ্পগুণং ৰা পগুণং করোন্তো পুনপ্পুনং অপ্পেতুং সক্খিস্সতি.

যথা চ কুসলো সূদো ভত্তারং পরিৰিসন্তো তস্স যং যং রুচিযা ভুঞ্জতি, তং তং সল্লক্খেত্ৰা ততো পট্ঠায তাদিসমেৰ উপনামেন্তো লাভস্স ভাগী হোতি, এৰমযম্পি অধিগতক্খণে ভোজনাদযো আকারে গহেত্ৰা তে সম্পাদেন্তো নট্ঠে নট্ঠে পুনপ্পুনং অপ্পনায লাভী হোতি. তস্মা তেন ৰালৰেধিনা ৰিয সূদেন ৰিয চ আকারা পরিগ্গহেতব্বা. ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো সূদো রাজানং ৰা রাজমহামত্তং ৰা নানচ্চযেহি সূপেহি পচ্চুপট্ঠিতো অস্স অম্বিলগ্গেহিপি তিত্তকগ্গেহিপি কটুকগ্গেহিপি মধুরগ্গেহিপি খারিকেহিপি অখারিকেহিপি লোণিকেহিপি অলোণিকেহিপি. স খো সো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো সূদো সকস্স ভত্তু নিমিত্তং উগ্গণ্হাতি ‘ইদং ৰা মে অজ্জ ভত্তু সূপেয্যং রুচ্চতি, ইমস্স ৰা অভিহরতি, ইমস্স ৰা বহুং গণ্হাতি, ইমস্স ৰা ৰণ্ণং ভাসতি, অম্বিলগ্গং ৰা মে অজ্জ ভত্তু সূপেয্যং রুচ্চতি, অম্বিলগ্গস্স ৰা অভিহরতি, অম্বিলগ্গস্স ৰা বহুং গণ্হাতি, অম্বিলগ্গস্স ৰা ৰণ্ণং ভাসতি…পে… অলোণিকস্স ৰা ৰণ্ণং ভাসতী’তি. স খো সো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো সূদো লাভী চেৰ হোতি অচ্ছাদনস্স, লাভী ৰেতনস্স, লাভী অভিহারানং. তং কিস্স হেতু? তথা হি সো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো সূদো সকস্স ভত্তু নিমিত্তং উগ্গণ্হাতি. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে… ৰেদনাসু ৰেদনা… চিত্তে চিত্তা… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. তস্স ধম্মেসু ধম্মানুপস্সিনো ৰিহরতো চিত্তং সমাধিযতি, উপক্কিলেসা পহীযন্তি, সো তং নিমিত্তং উগ্গণ্হাতি. স খো সো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো ভিক্খু লাভী চেৰ হোতি দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং, লাভী সতিসম্পজঞ্ঞস্স. তং কিস্স হেতু? তথা হি সো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো ব্যত্তো কুসলো ভিক্খু সকস্স চিত্তস্স নিমিত্তং উগ্গণ্হাতী’’তি (সং. নি. ৫.৩৭৪).

নিমিত্তগ্গহণেন চস্স পুন তে আকারে সম্পাদযতো অপ্পনামত্তমেৰ ইজ্ঝতি, ন চিরট্ঠানং. চিরট্ঠানং পন সমাধিপরিবন্ধানং ধম্মানং সুৰিসোধিতত্তা হোতি. যো হি ভিক্খু কামাদীনৰপচ্চৰেক্খণাদীহি কামচ্ছন্দং ন সুট্ঠু ৰিক্খম্ভেত্ৰা, কাযপস্সদ্ধিৰসেন কাযদুট্ঠুল্লং ন সুপ্পটিপস্সদ্ধং কত্ৰা, আরম্ভধাতুমনসিকারাদিৰসেন থিনমিদ্ধং ন সুট্ঠু পটিৰিনোদেত্ৰা, সমথনিমিত্তমনসিকারাদিৰসেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ন সুসমূহতং কত্ৰা, অঞ্ঞেপি সমাধিপরিবন্ধে ধম্মে ন সুট্ঠু ৰিসোধেত্ৰা ঝানং সমাপজ্জতি, সো অৰিসোধিতং আসযং পৰিট্ঠভমরো ৰিয অৰিসুদ্ধং উয্যানং পৰিট্ঠরাজা ৰিয চ খিপ্পমেৰ নিক্খমতি. যো পন সমাধিপরিবন্ধে ধম্মে সুট্ঠু ৰিসোধেত্ৰা ঝানং সমাপজ্জতি, সো সুৰিসোধিতং আসযং পৰিট্ঠভমরো ৰিয সুপরিসুদ্ধং উয্যানং পৰিট্ঠরাজা ৰিয চ সকলম্পি দিৰসভাগং অন্তোসমাপত্তিযংযেৰ হোতি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘কামেসু ছন্দং পটিঘং ৰিনোদযে,

উদ্ধচ্চমিদ্ধং ৰিচিকিচ্ছপঞ্চমং;

ৰিৰেকপামোজ্জকরেন চেতসা,

রাজাৰ সুদ্ধন্তগতো তহিং রমে’’তি.

তস্মা চিরট্ঠিতিকামেন পরিবন্ধকধম্মে ৰিসোধেত্ৰা ঝানং সমাপজ্জিতব্বং. চিত্তভাৰনাৰেপুল্লত্থঞ্চ যথালদ্ধং পটিভাগনিমিত্তং ৰড্ঢেতব্বং. তস্স দ্ৰে ৰড্ঢনাভূমিযো উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা. উপচারং পত্ৰাপি হি তং ৰড্ঢেতুং ৰট্টতি অপ্পনং পত্ৰাপি. একস্মিং পন ঠানে অৰস্সং ৰড্ঢেতব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘যথালদ্ধং পটিভাগনিমিত্তং ৰড্ঢেতব্ব’’ন্তি.

নিমিত্তৰড্ঢননযো

৭৭. তত্রাযং ৰড্ঢননযো, তেন যোগিনা তং নিমিত্তং পত্তৰড্ঢনপূৰৰড্ঢনভত্তৰড্ঢনলতাৰড্ঢনদুস্সৰড্ঢনযোগেন অৰড্ঢেত্ৰা যথা নাম কস্সকো কসিতব্বট্ঠানং নঙ্গলেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পরিচ্ছেদব্ভন্তরে কসতি, যথা ৰা পন ভিক্খূ সীমং বন্ধন্তা পঠমং নিমিত্তানি সল্লক্খেত্ৰা পচ্ছা বন্ধন্তি, এৰমেৰ তস্স যথালদ্ধস্স নিমিত্তস্স অনুক্কমেন একঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলতিৰঙ্গুলচতুরঙ্গুলমত্তং মনসা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা যথাপরিচ্ছেদং ৰড্ঢেতব্বং. অপরিচ্ছিন্দিত্ৰা পন ন ৰড্ঢেতব্বং. ততো ৰিদত্থিরতনপমুখপরিৰেণৰিহারসীমানং গামনিগমজনপদরজ্জসমুদ্দসীমানঞ্চ পরিচ্ছেদৰসেন ৰড্ঢযন্তেন চক্কৰাল়পরিচ্ছেদেন ৰা ততো ৰাপি উত্তরি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰড্ঢেতব্বং.

যথা হি হংসপোতকা পক্খানং উট্ঠিতকালতো পট্ঠায পরিত্তং পরিত্তং পদেসং উপ্পতন্তা পরিচযং কত্ৰা অনুক্কমেন চন্দিমসূরিযসন্তিকং গচ্ছন্তি, এৰমেৰ ভিক্খু ৰুত্তনযেন নিমিত্তং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰড্ঢেন্তো যাৰ চক্কৰাল়পরিচ্ছেদা ততো ৰা উত্তরি ৰড্ঢেতি. অথস্স তং নিমিত্তং ৰড্ঢিতৰড্ঢিতট্ঠানে পথৰিযা উক্কূলৰিকূলনদীৰিদুগ্গপব্বতৰিসমেসু সঙ্কুসতসমব্ভাহতং উসভচম্মং ৰিয হোতি.

তস্মিং পন নিমিত্তে পত্তপঠমজ্ঝানেন আদিকম্মিকেন সমাপজ্জনবহুলেন ভৰিতব্বং, ন পচ্চৰেক্খণবহুলেন. পচ্চৰেক্খণবহুলস্স হি ঝানঙ্গানি থূলানি দুব্বলানি হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি. অথস্স তানি এৰং উপট্ঠিতত্তা উপরি উস্সুক্কনায পচ্চযতং আপজ্জন্তি. সো অপ্পগুণে ঝানে উস্সুক্কমানো পত্তপঠমজ্ঝানা চ পরিহাযতি, ন চ সক্কোতি দুতিযং পাপুণিতুং. তেনাহ ভগৰা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গাৰী পব্বতেয্যা বালা অব্যত্তা অখেত্তঞ্ঞূ অকুসলা ৰিসমে পব্বতে চরিতুং. তস্সা এৰমস্স ‘যংনূনাহং অগতপুব্বঞ্চেৰ দিসং গচ্ছেয্যং, অখাদিতপুব্বানি চ তিণানি খাদেয্যং, অপীতপুব্বানি চ পানীযানি পিৰেয্য’ন্তি. সা পুরিমং পাদং ন সুপতিট্ঠিতং পতিট্ঠাপেত্ৰা পচ্ছিমং পাদং উদ্ধরেয্য, সা ন চেৰ অগতপুব্বং দিসং গচ্ছেয্য, ন চ অখাদিতপুব্বানি তিণানি খাদেয্য, ন চ অপীতপুব্বানি পানীযানি পিৰেয্য. যস্মিঞ্চস্সা পদেসে ঠিতায এৰমস্স ‘যংনূনাহং অগতপুব্বঞ্চেৰ…পে… পিৰেয্য’ন্তি. তঞ্চ পদেসং ন সোত্থিনা পচ্চাগচ্ছেয্য. তং কিস্স হেতু? তথা হি সা, ভিক্খৰে, গাৰী পব্বতেয্যা বালা অব্যত্তা অখেত্তঞ্ঞূ অকুসলা ৰিসমে পব্বতে চরিতুং, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো ভিক্খু বালো অব্যত্তো অখেত্তঞ্ঞূ অকুসলো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. সো তং নিমিত্তং নাসেৰতি, ন ভাৰেতি, ন বহুলীকরোতি, ন স্ৰাধিট্ঠিতং অধিট্ঠাতি, তস্স এৰং হোতি ‘যংনূনাহং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি. সো ন সক্কোতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. তস্সেৰং হোতি ‘যংনূনাহং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি. সো ন সক্কোতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু উভতো ভট্ঠো উভতো পরিহীনো, সেয্যথাপি সা গাৰী পব্বতেয্যা বালা অব্যত্তা অখেত্তঞ্ঞূ অকুসলা ৰিসমে পব্বতে চরিতু’’ন্তি (অ. নি. ৯.৩৫).

তস্মানেন তস্মিংযেৰ তাৰ পঠমজ্ঝানে পঞ্চহাকারেহি চিণ্ণৰসিনা ভৰিতব্বং.

পঞ্চৰসীকথা

৭৮. তত্রিমা পঞ্চ ৰসিযো আৰজ্জনৰসী, সমাপজ্জনৰসী, অধিট্ঠানৰসী, ৰুট্ঠানৰসী, পচ্চৰেক্খণৰসীতি. পঠমং ঝানং যত্থিচ্ছকং যদিচ্ছকং যাৰদিচ্ছকং আৰজ্জেতি, আৰজ্জনায দন্ধাযিতত্তং নত্থীতি আৰজ্জনৰসী. পঠমং ঝানং যত্থিচ্ছকং…পে… সমাপজ্জতি, সমাপজ্জনায দন্ধাযিতত্তং নত্থীতি সমাপজ্জনৰসী. এৰং সেসাপি ৰিত্থারেতব্বা.

অযং পনেত্থ অত্থপ্পকাসনা, পঠমজ্ঝানতো ৰুট্ঠায পঠমং ৰিতক্কং আৰজ্জযতো ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা উপ্পন্নাৰজ্জনানন্তরং ৰিতক্কারম্মণানেৰ চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি জৰন্তি. ততো দ্ৰে ভৰঙ্গানি, ততো পুন ৰিচারারম্মণং আৰজ্জনং, ৰুত্তনযানেৰ জৰনানীতি এৰং পঞ্চসু ঝানঙ্গেসু যদা নিরন্তরং চিত্তং পেসেতুং সক্কোতি, অথস্স আৰজ্জনৰসী সিদ্ধা হোতি. অযং পন মত্থকপ্পত্তা ৰসী ভগৰতো যমকপাটিহারিযে লব্ভতি, অঞ্ঞেসং ৰা এৰরূপে কালে. ইতো পরং সীঘতরা আৰজ্জনৰসী নাম নত্থি.

আযস্মতো পন মহামোগ্গল্লানস্স নন্দোপনন্দনাগরাজদমনে ৰিয সীঘং সমাপজ্জনসমত্থতা সমাপজ্জনৰসী নাম.

অচ্ছরামত্তং ৰা দসচ্ছরামত্তং ৰা খণং ঠপেতুং সমত্থতা অধিট্ঠানৰসী নাম. তথেৰ লহুং ৰুট্ঠাতুং সমত্থতা ৰুট্ঠানৰসী নাম. তদুভযদস্সনত্থং বুদ্ধরক্খিতত্থেরস্স ৰত্থুং কথেতুং ৰট্টতি.

সো হাযস্মা উপসম্পদায অট্ঠৰস্সিকো হুত্ৰা থেরম্বত্থলে মহারোহণগুত্তত্থেরস্স গিলানুপট্ঠানং আগতানং তিংসমত্তানং ইদ্ধিমন্তসহস্সানং মজ্ঝে নিসিন্নো থেরস্স যাগুং পটিগ্গাহযমানং উপট্ঠাকনাগরাজানং গহেস্সামীতি আকাসতো পক্খন্দন্তং সুপণ্ণরাজানং দিস্ৰা তাৰদেৰ পব্বতং নিম্মিনিত্ৰা নাগরাজানং বাহাযং গহেত্ৰা তত্থ পাৰিসি. সুপণ্ণরাজা পব্বতে পহারং দত্ৰা পলাযি. মহাথেরো আহ – ‘‘সচে, আৰুসো, বুদ্ধরক্খিতো নাভৰিস্স, সব্বেৰ গারয্হা অস্সামা’’তি.

পচ্চৰেক্খণৰসী পন আৰজ্জনৰসিযা এৰ ৰুত্তা. পচ্চৰেক্খণজৰনানেৰ হি তত্থ আৰজ্জনানন্তরানীতি.

দুতিযজ্ঝানকথা

৭৯. ইমাসু পন পঞ্চসু ৰসীসু চিণ্ণৰসিনা পগুণপঠমজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘অযং সমাপত্তি আসন্ননীৰরণপচ্চত্থিকা, ৰিতক্কৰিচারানং ওল়ারিকত্তা অঙ্গদুব্বলা’’তি চ তত্থ দোসং দিস্ৰা দুতিযজ্ঝানং সন্ততো মনসিকত্ৰা পঠমজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায দুতিযাধিগমায যোগো কাতব্বো. অথস্স যদা পঠমজ্ঝানা ৰুট্ঠায সতস্স সম্পজানস্স ঝানঙ্গানি পচ্চৰেক্খতো ৰিতক্কৰিচারা ওল়ারিকতো উপট্ঠহন্তি, পীতিসুখঞ্চেৰ চিত্তেকগ্গতা চ সন্ততো উপট্ঠাতি, তদাস্স ওল়ারিকঙ্গং পহানায সন্তঅঙ্গপটিলাভায চ তদেৰ নিমিত্তং ‘‘পথৰী পথৰী’’তি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো ‘‘ইদানি দুতিযজ্ঝানং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা তদেৰ পথৰীকসিণং আরম্মণং কত্ৰা মনোদ্ৰারাৰজ্জনং উপ্পজ্জতি. ততো তস্মিংযেৰারম্মণে চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি জৰন্তি, যেসমৰসানে একং রূপাৰচরং দুতিযজ্ঝানিকং. সেসানি ৰুত্তপ্পকারানেৰ কামাৰচরানীতি.

এত্তাৰতা চেস ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰমনেন দ্ৰঙ্গৰিপ্পহীনং তিৰঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং দুতিযং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণং.

৮০. তত্থ ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি ৰিতক্কস্স চ ৰিচারস্স চাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং ৰূপসমা সমতিক্কমা, দুতিযজ্ঝানক্খণে অপাতুভাৰাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ কিঞ্চাপি দুতিযজ্ঝানে সব্বেপি পঠমজ্ঝানধম্মা ন সন্তি. অঞ্ঞেযেৰ হি পঠমজ্ঝানে ফস্সাদযো, অঞ্ঞে ইধ. ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমো হোতীতি দীপনত্থং ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

অজ্ঝত্তন্তি ইধ নিযকজ্ঝত্তমধিপ্পেতং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘অজ্ঝত্তং পচ্চত্ত’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. যস্মা চ নিযকজ্ঝত্তমধিপ্পেতং, তস্মা অত্তনি জাতং অত্তনো সন্তানে নিব্বত্তন্তি অযমেত্থ অত্থো. সম্পসাদনন্তি সম্পসাদনং ৰুচ্চতি সদ্ধা. সম্পসাদনযোগতো ঝানম্পি সম্পসাদনং. নীলৰণ্ণযোগতো নীলৰত্থং ৰিয. যস্মা ৰা তং ঝানং সম্পসাদনসমন্নাগতত্তা ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰূপসমনেন চ চেতসো সম্পসাদযতি, তস্মাপি সম্পসাদনন্তি ৰুত্তং. ইমস্মিঞ্চ অত্থৰিকপ্পে সম্পসাদনং চেতসোতি এৰং পদসম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পুরিমস্মিং পন অত্থৰিকপ্পে চেতসোতি এতং একোদিভাৰেন সদ্ধিং যোজেতব্বং.

তত্রাযমত্থযোজনা, একো উদেতীতি একোদি, ৰিতক্কৰিচারেহি অনজ্ঝারূল়্হত্তা অগ্গো সেট্ঠো হুত্ৰা উদেতীতি অত্থো. সেট্ঠোপি হি লোকে একোতি ৰুচ্চতি. ৰিতক্কৰিচারৰিরহতো ৰা একো অসহাযো হুত্ৰা ইতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. অথ ৰা সম্পযুত্তধম্মে উদাযতীতি উদি, উট্ঠাপেতীতি অত্থো. সেট্ঠট্ঠেন একো চ সো উদি চাতি একোদি, সমাধিস্সেতং অধিৰচনং. ইতি ইমং একোদিং ভাৰেতি ৰড্ঢেতীতি ইদং দুতিযজ্ঝানং একোদিভাৰং. সো পনাযং একোদি যস্মা চেতসো, ন সত্তস্স, ন জীৰস্স, তস্মা এতং চেতসো একোদিভাৰন্তি ৰুত্তং.

ননু চাযং সদ্ধা পঠমজ্ঝানেপি অত্থি, অযঞ্চ একোদিনামকো সমাধি, অথ কস্মা ইদমেৰ ‘‘সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰঞ্চা’’তি ৰুত্তন্তি. ৰুচ্চতে, অদুঞ্হি পঠমজ্ঝানং ৰিতক্কৰিচারক্খোভেন ৰীচিতরঙ্গসমাকুলমিৰ জলং ন সুপ্পসন্নং হোতি, তস্মা সতিযাপি সদ্ধায ‘‘সম্পসাদন’’ন্তি ন ৰুত্তং. ন সুপ্পসন্নত্তাযেৰ চেত্থ সমাধিপি ন সুট্ঠু পাকটো, তস্মা ‘‘একোদিভাৰ’’ন্তিপি ন ৰুত্তং. ইমস্মিং পন ঝানে ৰিতক্কৰিচারপলিবোধাভাৰেন লদ্ধোকাসা বলৰতী সদ্ধা, বলৰসদ্ধাসহাযপটিলাভেনেৰ চ সমাধিপি পাকটো, তস্মা ইদমেৰ এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘সম্পসাদনন্তি যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো. চেতসো একোদিভাৰন্তি যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. এৰং ৰুত্তেন পন তেন সদ্ধিং অযমত্থৰণ্ণনা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি, অঞ্ঞদত্থু সংসন্দতি চেৰ সমেতি চ, এৰং ৰেদিতব্বা.

৮১. অৰিতক্কং অৰিচারন্তি ভাৰনায পহীনত্তা এতস্মিং, এতস্স ৰা ৰিতক্কো নত্থীতি অৰিতক্কং. ইমিনাৰ নযেন অৰিচারং. ৰিভঙ্গেপি ৰুত্তং ‘‘ইতি অযঞ্চ ৰিতক্কো অযঞ্চ ৰিচারো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তিকতা, তেন ৰুচ্চতি অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি (ৰিভ. ৫৭৬).

এত্থাহ ‘‘ননু চ ‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’তি ইমিনাপি অযমত্থো সিদ্ধো, অথ কস্মা পুন ৰুত্তং ‘অৰিতক্কং অৰিচার’ন্তি’’. ৰুচ্চতে, এৰমেতং সিদ্ধোৰাযমত্থো, ন পনেতং তদত্থদীপকং. ননু অৰোচুম্হ ‘‘ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং সমধিগমো হোতীতি দস্সনত্থং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি এৰং ৰুত্ত’’ন্তি.

অপিচ ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং সম্পসাদনং, ন কিলেসকালুস্সিযস্স. ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা একোদিভাৰং, ন উপচারজ্ঝানমিৰ নীৰরণপ্পহানা, পঠমজ্ঝানমিৰ চ ন অঙ্গপাতুভাৰাতি এৰং সম্পসাদনএকোদিভাৰানং হেতুপরিদীপকমিদং ৰচনং. তথা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং অৰিতক্কং অৰিচারং, ন ততিযচতুত্থজ্ঝানানি ৰিয চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনি ৰিয চ অভাৰাতি এৰং অৰিতক্কঅৰিচারভাৰস্স হেতুপরিদীপকঞ্চ, ন ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকং. ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকমেৰ পন ‘‘অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি ইদং ৰচনং. তস্মা পুরিমং ৰত্ৰাপি ৰত্তব্বমেৰাতি.

সমাধিজন্তি পঠমজ্ঝানসমাধিতো সম্পযুত্তসমাধিতো ৰা জাতন্তি অত্থো. তত্থ কিঞ্চাপি পঠমম্পি সম্পযুত্তসমাধিতো জাতং, অথ খো অযমেৰ সমাধি ‘‘সমাধী’’তি ৰত্তব্বতং অরহতি ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰিরহেন অতিৰিয অচলত্তা, সুপ্পসন্নত্তা চ, তস্মা ইমস্স ৰণ্ণভণনত্থং ইদমেৰ ‘‘সমাধিজ’’ন্তি ৰুত্তং. পীতিসুখন্তি ইদং ৰুত্তনযমেৰ.

দুতিযন্তি গণনানুপুব্বতা দুতিযং. ইদং দুতিযং সমাপজ্জতীতিপি দুতিযং. যং পন ৰুত্তং ‘‘দ্ৰঙ্গৰিপ্পহীনং তিৰঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি, তত্থ ৰিতক্কৰিচারানং পহানৰসেন দ্ৰঙ্গৰিপ্পহীনতা ৰেদিতব্বা. যথা চ পঠমজ্ঝানস্স উপচারক্খণে নীৰরণানি পহীযন্তি, ন তথা ইমস্স ৰিতক্কৰিচারা. অপ্পনাক্খণেযেৰ চ পনেতং ৰিনা তেহি উপ্পজ্জতি. তেনস্স তে ‘‘পহানঙ্গ’’ন্তি ৰুচ্চন্তি. পীতি সুখং চিত্তেকগ্গতাতি ইমেসং পন তিণ্ণং উপ্পত্তিৰসেন তিৰঙ্গসমন্নাগততা ৰেদিতব্বা. তস্মা যং ৰিভঙ্গে ‘‘ঝানন্তি সম্পসাদো পীতি সুখং চিত্তস্স একগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৮০) ৰুত্তং, তং সপরিক্খারং ঝানং দস্সেতুং পরিযাযেন ৰুত্তং. ঠপেত্ৰা পন সম্পসাদনং নিপ্পরিযাযেন উপনিজ্ঝানলক্খণপ্পত্তানং অঙ্গানং ৰসেন তিৰঙ্গিকমেৰ এতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি, পীতি সুখং চিত্তস্স একগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬১; ৰিভ. ৬২৮). সেসং পঠমজ্ঝানে ৰুত্তনযমেৰ.

ততিযজ্ঝানকথা

৮২. এৰমধিগতে পন তস্মিম্পি ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্চহাকারেহি চিণ্ণৰসিনা হুত্ৰা পগুণদুতিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘অযং সমাপত্তি আসন্নৰিতক্কৰিচারপচ্চত্থিকা, ‘যদেৰ তত্থ পীতিগতং চেতসো উপ্পিলাৰিতং, এতেনেতং ওল়ারিকং অক্খাযতী’তি (দী. নি. ১.৯৬) ৰুত্তায পীতিযা ওল়ারিকত্তা অঙ্গদুব্বলা’’তি চ তত্থ দোসং দিস্ৰা ততিযজ্ঝানং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা দুতিযজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায ততিযাধিগমায যোগো কাতব্বো. অথস্স যদা দুতিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায সতস্স সম্পজানস্স ঝানঙ্গানি পচ্চৰেক্খতো পীতি ওল়ারিকতো উপট্ঠাতি, সুখঞ্চেৰ একগ্গতা চ সন্ততো উপট্ঠাতি. তদাস্স ওল়ারিকঙ্গপ্পহানায সন্তঅঙ্গপটিলাভায চ তদেৰ নিমিত্তং ‘‘পথৰী পথৰী’’তি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো ‘‘ইদানি ততিযজ্ঝানং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা তদেৰ পথৰীকসিণং আরম্মণং কত্ৰা মনোদ্ৰারাৰজ্জনং উপ্পজ্জতি. ততো তস্মিংযেৰারম্মণে চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি জৰন্তি, যেসং অৰসানে একং রূপাৰচরং ততিযজ্ঝানিকং, সেসানি ৰুত্তনযেনেৰ কামাৰচরানীতি. এত্তাৰতা চ পনেস পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারীতি, ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি (দী. নি. ১.২৩০; ধ. স. ১৬৩). এৰমনেন একঙ্গৰিপ্পহীনং দুৰঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং ততিযং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণং.

৮৩. তত্থ পীতিযা চ ৰিরাগাতি ৰিরাগো নাম ৰুত্তপ্পকারায পীতিযা জিগুচ্ছনং ৰা সমতিক্কমো ৰা. উভিন্নং পন অন্তরা চসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, সো ৰূপসমং ৰা সম্পিণ্ডেতি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমং ৰা. তত্থ যদা ৰূপসমমেৰ সম্পিণ্ডেতি, তদা ‘‘পীতিযা চ ৰিরাগা কিঞ্চ ভিয্যো ৰূপসমা চা’’তি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনায ৰিরাগো জিগুচ্ছনত্থো হোতি, তস্মা ‘‘পীতিযা জিগুচ্ছনা চ ৰূপসমা চা’’তি অযমত্থো দট্ঠব্বো. যদা পন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমং সম্পিণ্ডেতি, তদা ‘‘পীতিযা চ ৰিরাগা, কিঞ্চ ভিয্যো ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা’’তি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনায ৰিরাগো সমতিক্কমনত্থো হোতি, তস্মা ‘‘পীতিযা চ সমতিক্কমা ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা’’তি অযমত্থো দট্ঠব্বো.

কামঞ্চেতে ৰিতক্কৰিচারা দুতিযজ্ঝানেযেৰ ৰূপসন্তা, ইমস্স পন ঝানস্স মগ্গপরিদীপনত্থং ৰণ্ণভণনত্থঞ্চেতং ৰুত্তং. ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমাতি হি ৰুত্তে ইদং পঞ্ঞাযতি, নূন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমো মগ্গো ইমস্স ঝানস্সাতি. যথা চ ততিযে অরিযমগ্গে অপ্পহীনানম্পি সক্কাযদিট্ঠাদীনং ‘‘পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পহানা’’তি (দী. নি. ১.৩৭৩; ম. নি. ২.১৩৩; সং. নি. ৫.১৮৪; অ. নি. ৩.৮৮) এৰং পহানং ৰুচ্চমানং ৰণ্ণভণনং হোতি, তদধিগমায উস্সুক্কানং উস্সাহজনকং, এৰমেৰ ইধ অৰূপসন্তানম্পি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমো ৰুচ্চমানো ৰণ্ণভণনং হোতি. তেনাযমত্থো ৰুত্তো ‘‘পীতিযা চ সমতিক্কমা ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা’’তি.

৮৪. উপেক্খকো চ ৰিহরতীতি এত্থ উপপত্তিতো ইক্খতীতি উপেক্খা. সমং পস্সতি, অপক্খপতিতা হুত্ৰা পস্সতীতি অত্থো. তায ৰিসদায ৰিপুলায থামগতায সমন্নাগতত্তা ততিযজ্ঝানসমঙ্গী উপেক্খকোতি ৰুচ্চতি.

উপেক্খা পন দসৰিধা হোতি ছল়ঙ্গুপেক্খা, ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা, বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা, ৰীরিযুপেক্খা, সঙ্খারুপেক্খা, ৰেদনুপেক্খা, ৰিপস্সনুপেক্খা, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা, ঝানুপেক্খা, পারিসুদ্ধুপেক্খাতি.

তত্থ যা ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি, ন দুম্মনো, উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো সম্পজানো’’তি (অ. নি. ৬.১) এৰমাগতা খীণাসৰস্স ছসু দ্ৰারেসু ইট্ঠানিট্ঠছল়ারম্মণাপাথে পরিসুদ্ধপকতিভাৰাৰিজহনাকারভূতা উপেক্খা, অযং ছল়ঙ্গুপেক্খা নাম.

যা পন ‘‘উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতী’’তি (দী. নি. ১.৫৫৬; ম. নি. ১.৭৭) এৰমাগতা সত্তেসু মজ্ঝত্তাকারভূতা উপেক্খা, অযং ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা নাম.

যা ‘‘উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিত’’ন্তি (ম. নি. ১.২৭) এৰমাগতা সহজাতধম্মানং মজ্ঝত্তাকারভূতা উপেক্খা, অযং বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা নাম.

যা পন ‘‘কালেনকালং উপেক্খানিমিত্তং মনসিকরোতী’’তি (অ. নি. ৩.১০৩) এৰমাগতা অনচ্চারদ্ধনাতিসিথিলৰীরিযসঙ্খাতা উপেক্খা, অযং ৰীরিযুপেক্খা নাম.

যা ‘‘কতি সঙ্খারুপেক্খা সমথৰসেন উপ্পজ্জন্তি, কতি সঙ্খারুপেক্খা ৰিপস্সনাৰসেন উপ্পজ্জন্তি. অট্ঠ সঙ্খারুপেক্খা সমথৰসেন উপ্পজ্জন্তি. দস সঙ্খারুপেক্খা ৰিপস্সনাৰসেন উপ্পজ্জন্তী’’তি (পটি. ম. ১.৫৭) এৰমাগতা নীৰরণাদিপটিসঙ্খাসন্তিট্ঠনা গহণে মজ্ঝত্তভূতা উপেক্খা, অযং সঙ্খারুপেক্খা নাম.

যা পন ‘‘যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি উপেক্খাসহগত’’ন্তি (ধ. স. ১৫০) এৰমাগতা অদুক্খমসুখসঞ্ঞিতা উপেক্খা, অযং ৰেদনুপেক্খা নাম.

যা ‘‘যদত্থি যং ভূতং, তং পজহতি, উপেক্খং পটিলভতী’’তি (ম. নি. ৩.৭১; অ. নি. ৭.৫৫) এৰমাগতা ৰিচিননে মজ্ঝত্তভূতা উপেক্খা, অযং ৰিপস্সনুপেক্খা নাম.

যা পন ছন্দাদীসু যেৰাপনকেসু আগতা সহজাতানং সমৰাহিতভূতা উপেক্খা, অযং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা নাম.

যা ‘‘উপেক্খকো চ ৰিহরতী’’তি (দী. নি. ১.২৩০; ধ. স. ১৬৩) এৰমাগতা অগ্গসুখেপি তস্মিং অপক্খপাতজননী উপেক্খা, অযং ঝানুপেক্খা নাম.

যা পন ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝান’’ন্তি (দী. নি. ১.২৩২; ধ. স. ১৬৫) এৰমাগতা সব্বপচ্চনীকপরিসুদ্ধা পচ্চনীকৰূপসমনেপি অব্যাপারভূতা উপেক্খা, অযং পারিসুদ্ধুপেক্খা নাম.

তত্র ছল়ঙ্গুপেক্খা চ ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা চ বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা চ তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা চ ঝানুপেক্খা চ পারিসুদ্ধুপেক্খা চ অত্থতো একা, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাৰ হোতি. তেন তেন অৰত্থাভেদেন পনস্সা অযং ভেদো. একস্সাপি সতো সত্তস্স কুমারযুৰথেরসেনাপতিরাজাদিৰসেন ভেদো ৰিয. তস্মা তাসু যত্থ ছল়ঙ্গুপেক্খা, ন তত্থ বোজ্ঝঙ্গুপেক্খাদযো. যত্থ ৰা পন বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা, ন তত্থ ছল়ঙ্গুপেক্খাদযো হোন্তীতি ৰেদিতব্বা.

যথা চেতাসমত্থতো একীভাৰো, এৰং সঙ্খারুপেক্খা ৰিপস্সনুপেক্খানম্পি. পঞ্ঞা এৰ হি সা কিচ্চৰসেন দ্ৰিধা ভিন্না. যথা হি পুরিসস্স সাযং গেহং পৰিট্ঠং সপ্পং অজপদদণ্ডং গহেত্ৰা পরিযেসমানস্স তং থুসকোট্ঠকে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘সপ্পো নু খো, নো’’তি অৰলোকেন্তস্স সোৰত্তিকত্তযং দিস্ৰা নিব্বেমতিকস্স ‘‘সপ্পো, ন সপ্পো’’তি ৰিচিননে মজ্ঝত্ততা হোতি, এৰমেৰ যা আরদ্ধৰিপস্সকস্স ৰিপস্সনাঞাণেন লক্খণত্তযে দিট্ঠে সঙ্খারানং অনিচ্চভাৰাদিৰিচিননে মজ্ঝত্ততা উপ্পজ্জতি, অযং ৰিপস্সনুপেক্খা নাম. যথা পন তস্স পুরিসস্স অজপদদণ্ডেন গাল়্হং সপ্পং গহেত্ৰা ‘‘কিং তাহং ইমং সপ্পং অৰিহেঠেন্তো অত্তানঞ্চ ইমিনা অডংসাপেন্তো মুঞ্চেয্য’’ন্তি মুঞ্চনাকারমেৰ পরিযেসতো গহণে মজ্ঝত্ততা হোতি. এৰমেৰ যা লক্খণত্তযস্স দিট্ঠত্তা আদিত্তে ৰিয তযো ভৰে পস্সতো সঙ্খারগ্গহণে মজ্ঝত্ততা, অযং সঙ্খারুপেক্খা নাম. ইতি ৰিপস্সনুপেক্খায সিদ্ধায সঙ্খারুপেক্খাপি সিদ্ধাৰ হোতি. ইমিনা পনেসা ৰিচিননগ্গহণেসু মজ্ঝত্তসঙ্খাতেন কিচ্চেন দ্ৰিধা ভিন্নাতি. ৰীরিযুপেক্খা পন ৰেদনুপেক্খা চ অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ অৰসেসাহি চ অত্থতো ভিন্না এৰাতি.

ইতি ইমাসু উপেক্খাসু ঝানুপেক্খা ইধাধিপ্পেতা. সা মজ্ঝত্তলক্খণা, অনাভোগরসা, অব্যাপারপচ্চুপট্ঠানা, পীতিৰিরাগপদট্ঠানাতি. এত্থাহ, ননু চাযমত্থতো তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাৰ হোতি, সা চ পঠমদুতিযজ্ঝানেসুপি অত্থি. তস্মা তত্রাপি উপেক্খকো চ ৰিহরতীতি এৰমযং ৰত্তব্বা সিযা, সা কস্মা ন ৰুত্তাতি. অপরিব্যত্তকিচ্চতো. অপরিব্যত্তঞ্হি তস্সা তত্থ কিচ্চং ৰিতক্কাদীহি অভিভূতত্তা. ইধ পনাযং ৰিতক্কৰিচারপীতীহি অনভিভূতত্তা উক্খিত্তসিরা ৰিয হুত্ৰা পরিব্যত্তকিচ্চা জাতা, তস্মা ৰুত্তাতি.

নিট্ঠিতা উপেক্খকো চ ৰিহরতীতি এতস্স

সব্বসো অত্থৰণ্ণনা.

৮৫. ইদানি সতো চ সম্পজানোতি এত্থ সরতীতি সতো. সম্পজানাতীতি সম্পজানো. পুগ্গলেন সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ ৰুত্তং. তত্থ সরণলক্খণা সতি, অসম্মুস্সনরসা, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা. অসম্মোহলক্খণং সম্পজঞ্ঞং, তীরণরসং, পৰিচযপচ্চুপট্ঠানং.

তত্থ কিঞ্চাপি ইদং সতিসম্পজঞ্ঞং পুরিমজ্ঝানেসুপি অত্থি. মুট্ঠসতিস্স হি অসম্পজানস্স উপচারমত্তম্পি ন সম্পজ্জতি, পগেৰ অপ্পনা. ওল়ারিকত্তা পন তেসং ঝানানং ভূমিযং ৰিয পুরিসস্স চিত্তস্স গতি সুখা হোতি, অব্যত্তং তত্থ সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চং. ওল়ারিকঙ্গপ্পহানেন পন সুখুমত্তা ইমস্স ঝানস্স পুরিসস্স খুরধারাযং ৰিয সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চপরিগ্গহিতা এৰ চিত্তস্স গতি ইচ্ছিতব্বাতি ইধেৰ ৰুত্তং. কিঞ্চ ভিয্যো, যথা ধেনুপগো ৰচ্ছো ধেনুতো অপনীতো অরক্খিযমানো পুনদেৰ ধেনুং উপগচ্ছতি, এৰমিদং ততিযজ্ঝানসুখং পীতিতো অপনীতং, তং সতিসম্পজঞ্ঞারক্খেন অরক্খিযমানং পুনদেৰ পীতিং উপগচ্ছেয্য, পীতিসম্পযুত্তমেৰ সিযা. সুখে ৰাপি সত্তা সারজ্জন্তি, ইদঞ্চ অতিমধুরং সুখং, ততো পরং সুখাভাৰা. সতিসম্পজঞ্ঞানুভাৰেন পনেত্থ সুখে অসারজ্জনা হোতি, নো অঞ্ঞথাতি ইমম্পি অত্থৰিসেসং দস্সেতুং ইদমিধেৰ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতীতি এত্থ কিঞ্চাপি ততিযজ্ঝানসমঙ্গিনো সুখপটিসংৰেদনাভোগো নত্থি. এৰং সন্তেপি যস্মা তস্স নামকাযেন সম্পযুত্তং সুখং. যং ৰা তং নামকাযসম্পযুত্তং সুখং, তংসমুট্ঠানেনস্স যস্মা অতিপণীতেন রূপেন রূপকাযো ফুটো, যস্স ফুটত্তা ঝানা ৰুট্ঠিতোপি সুখং পটিসংৰেদেয্য. তস্মা এতমত্থং দস্সেন্তো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতীতি আহ.

৮৬. ইদানি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারীতি এত্থ যংঝানহেতু যংঝানকারণা তং ততিযজ্ঝানসমঙ্গিপুগ্গলং বুদ্ধাদযো অরিযা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি পকাসেন্তি, পসংসন্তীতি অধিপ্পাযো. কিন্তি? উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারীতি. তং ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

কস্মা পন তং তে এৰং পসংসন্তীতি? পসংসারহতো. অযঞ্হি যস্মা অতিমধুরসুখে সুখপারমিপ্পত্তেপি ততিযজ্ঝানে উপেক্খকো, ন তত্থ সুখাভিসঙ্গেন আকড্ঢিযতি. যথা চ পীতি ন উপ্পজ্জতি, এৰং উপট্ঠিতসতিতায সতিমা. যস্মা চ অরিযকন্তং অরিযজনসেৰিতমেৰ চ অসংকিলিট্ঠং সুখং নামকাযেন পটিসংৰেদেতি, তস্মা পসংসারহো হোতি. ইতি পসংসারহতো নং অরিযা তে এৰং পসংসাহেতুভূতে গুণে পকাসেন্তো ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি এৰং পসংসন্তীতি ৰেদিতব্বং.

ততিযন্তি গণনানুপুব্বতা ততিযং, ইদং ততিযং সমাপজ্জতীতিপি ততিযং. যং পন ৰুত্তং ‘‘একঙ্গৰিপ্পহীনং দুৰঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি, এত্থ পীতিযা পহানৰসেন একঙ্গৰিপ্পহীনতা ৰেদিতব্বা. সা পনেসা দুতিযজ্ঝানস্স ৰিতক্কৰিচারা ৰিয অপ্পনাক্খণেযেৰ পহীযতি. তেন নস্স সা পহানঙ্গন্তি ৰুচ্চতি. সুখং চিত্তেকগ্গতাতি ইমেসং পন দ্ৰিন্নং উপ্পত্তিৰসেন দুৰঙ্গসমন্নাগততা ৰেদিতব্বা. তস্মা যং ৰিভঙ্গে ‘‘ঝানন্তি উপেক্খা সতি সম্পজঞ্ঞং সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৯১) ৰুত্তং, তং সপরিক্খারং ঝানং দস্সেতুং পরিযাযেন ৰুত্তং. ঠপেত্ৰা পন উপেক্খাসতিসম্পজঞ্ঞানি নিপ্পরিযাযেন উপনিজ্ঝানলক্খণপ্পত্তানং অঙ্গানং ৰসেন দুৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি, সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬৩; ৰিভ. ৬২৪). সেসং পঠমজ্ঝানে ৰুত্তনযমেৰ.

চতুত্থজ্ঝানকথা

৮৭. এৰমধিগতে পন তস্মিংপি ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্চহাকারেহি চিণ্ণৰসিনা হুত্ৰা পগুণততিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘অযং সমাপত্তি আসন্নপীতিপচ্চত্থিকা, ‘যদেৰ তত্থ সুখমিতি চেতসো আভোগো, এতেনেতং ওল়ারিকং অক্খাযতী’তি (দী. নি. ১.৯৬) এৰং ৰুত্তস্স সুখস্স ওল়ারিকত্তা অঙ্গদুব্বলা’’তি চ তত্থ দোসং দিস্ৰা চতুত্থং ঝানং সন্ততো মনসিকত্ৰা ততিযজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায চতুত্থাধিগমায যোগো কাতব্বো. অথস্স যদা ততিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায সতস্স সম্পজানস্স ঝানঙ্গানি পচ্চৰেক্খতো চেতসিকসোমনস্সসঙ্খাতং সুখং ওল়ারিকতো উপট্ঠাতি, উপেক্খাৰেদনা চেৰ চিত্তেকগ্গতা চ সন্ততো উপট্ঠাতি, তদাস্স ওল়ারিকঙ্গপ্পহানায সন্তঅঙ্গপটিলাভায চ তদেৰ নিমিত্তং ‘‘পথৰী পথৰী’’তি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো ‘‘ইদানি চতুত্থং ঝানং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা তদেৰ পথৰীকসিণং আরম্মণং কত্ৰা মনোদ্ৰারাৰজ্জনং উপ্পজ্জতি. ততো তস্মিংযেৰারম্মণে চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি উপ্পজ্জন্তি, যেসং অৰসানে একং রূপাৰচরং চতুত্থজ্ঝানিকং, সেসানি ৰুত্তপ্পকারানেৰ কামাৰচরানি. অযং পন ৰিসেসো, যস্মা সুখৰেদনা অদুক্খমসুখায ৰেদনায আসেৰনপচ্চযেন পচ্চযো ন হোতি, চতুত্থজ্ঝানে চ অদুক্খমসুখায ৰেদনায উপ্পজ্জিতব্বং, তস্মা তানি উপেক্খাৰেদনাসম্পযুত্তানি হোন্তি. উপেক্খাসম্পযুত্তত্তাযেৰ চেত্থ পীতিপি পরিহাযতীতি. এত্তাৰতা চেস সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি (দী. নি. ১.২৩২; ধ. স. ১৬৫). এৰমনেন একঙ্গৰিপ্পহীনং দুৰঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং চতুত্থং ঝানং অধিগতং হোতি পথৰীকসিণং.

৮৮. তত্থ সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানাতি কাযিকসুখস্স চ কাযিকদুক্খস্স চ পহানা. পুব্বেৰাতি তঞ্চ খো পুব্বেৰ, ন চতুত্থজ্ঝানক্খণে. সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমাতি চেতসিকসুখস্স চ চেতসিকদুক্খস্স চাতি ইমেসম্পি দ্ৰিন্নং পুব্বেৰ অত্থঙ্গমা, পহানা ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি.

কদা পন নেসং পহানং হোতীতি. চতুন্নং ঝানানং উপচারক্খণে. সোমনস্সঞ্হি চতুত্থজ্ঝানস্স উপচারক্খণেযেৰ পহীযতি. দুক্খদোমনস্সসুখানি পঠমদুতিযততিযজ্ঝানানং উপচারক্খণেসু. এৰমেতেসং পহানক্কমেন অৰুত্তানম্পি ইন্দ্রিযৰিভঙ্গে পন ইন্দ্রিযানং উদ্দেসক্কমেনেৰ ইধাপি ৰুত্তানং সুখদুক্খসোমনস্সদোমনস্সানং পহানং ৰেদিতব্বং.

যদি পনেতানি তস্স তস্স ঝানস্স উপচারক্খণেযেৰ পহীযন্তি, অথ কস্মা ‘‘কত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি, ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহিপি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. কত্থ চুপ্পন্নং দোমনস্সিন্দ্রিযং সুখিন্দ্রিযং সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি, ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্থ চুপ্পন্নং সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি (সং. নি. ৫.৫১০) এৰং ঝানেস্ৰেৰ নিরোধো ৰুত্তোতি? অতিসযনিরোধত্তা. অতিসযনিরোধো হি নেসং পঠমজ্ঝানাদীসু, ন নিরোধোযেৰ. নিরোধোযেৰ পন উপচারক্খণে, নাতিসযনিরোধো.

তথা হি নানাৰজ্জনে পঠমজ্ঝানুপচারে নিরুদ্ধস্সাপি দুক্খিন্দ্রিযস্স ডংসমকসাদিসম্ফস্সেন ৰা ৰিসমাসনুপতাপেন ৰা সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ অন্তোঅপ্পনাযং. উপচারে ৰা নিরুদ্ধম্পেতং ন সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি, পটিপক্খেন অৰিহতত্তা. অন্তোঅপ্পনাযং পন পীতিফরণেন সব্বো কাযো সুখোক্কন্তো হোতি, সুখোক্কন্তকাযস্স চ সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি দুক্খিন্দ্রিযং, পটিপক্খেন ৰিহতত্তা. নানাৰজ্জনেযেৰ চ দুতিযজ্ঝানুপচারে পহীনস্স দোমনস্সিন্দ্রিযস্স যস্মা এতং ৰিতক্কৰিচারপচ্চযেপি কাযকিলমথে চিত্তুপঘাতে চ সতি উপ্পজ্জতি. ৰিতক্কৰিচারাভাৰে চ নেৰ উপ্পজ্জতি. যত্থ পন উপ্পজ্জতি, তত্থ ৰিতক্কৰিচারভাৰে, অপ্পহীনা এৰ চ দুতিযজ্ঝানুপচারে ৰিতক্কৰিচারাতি তত্থস্স সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ দুতিযজ্ঝানে, পহীনপচ্চযত্তা. তথা ততিযজ্ঝানুপচারে পহীনস্সাপি সুখিন্দ্রিযস্স পীতিসমুট্ঠানপণীতরূপফুটকাযস্স সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ ততিযজ্ঝানে. ততিযজ্ঝানে হি সুখস্স পচ্চযভূতা পীতি সব্বসো নিরুদ্ধাতি. তথা চতুত্থজ্ঝানুপচারে পহীনস্সাপি সোমনস্সিন্দ্রিযস্স আসন্নত্তা অপ্পনাপ্পত্তায উপেক্খায অভাৰেন সম্মা অনতিক্কন্তত্তা চ সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ চতুত্থজ্ঝানে. তস্মা এৰ চ এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতীতি তত্থ তত্থ অপরিসেসগ্গহণং কতন্তি.

এত্থাহ ‘‘অথেৰং তস্স তস্স ঝানস্সুপচারে পহীনাপি এতা ৰেদনা ইধ কস্মা সমাহটা’’তি? সুখগ্গহণত্থং. যা হি অযং অদুক্খমসুখন্তি এত্থ অদুক্খমসুখা ৰেদনা ৰুত্তা, সা সুখুমা দুৰিঞ্ঞেয্যা ন সক্কা সুখেন গহেতুং, তস্মা যথা নাম দুট্ঠস্স যথা ৰা তথা ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা গহেতুং অসক্কুণেয্যস্স গোণস্স সুখগ্গহণত্থং গোপো একস্মিং ৰজে সব্বা গাৰো সমাহরতি, অথেকেকং নীহরন্তো পটিপাটিযা আগতং ‘‘অযং সো গণ্হথ ন’’ন্তি তম্পি গাহযতি, এৰমেৰ ভগৰা সুখগ্গহণত্থং সব্বা এতা সমাহরি. এৰঞ্হি সমাহটা এতা দস্সেত্ৰা যং নেৰ সুখং ন দুক্খং ন সোমনস্সং ন দোমনস্সং, অযং অদুক্খমসুখা ৰেদনাতি সক্কা হোতি এসা গাহযিতুং.

অপিচ অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা পচ্চযদস্সনত্থঞ্চাপি এতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. দুক্খপ্পহানাদযো হি তস্সা পচ্চযা. যথাহ – ‘‘চত্তারো খো, আৰুসো, পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা. ইধাৰুসো, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খ্ৰাৰুসো, চত্তারো পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা’’তি (ম. নি. ১.৪৫৮).

যথা ৰা অঞ্ঞত্থ পহীনাপি সক্কাযদিট্ঠিআদযো ততিযমগ্গস্স ৰণ্ণভণনত্থং তত্থ পহীনাতি ৰুত্তা, এৰং ৰণ্ণভণনত্থম্পেতস্স ঝানস্সেতা ইধ ৰুত্তাতিপি ৰেদিতব্বা.

পচ্চযঘাতেন ৰা এত্থ রাগদোসানমতিদূরভাৰং দস্সেতুম্পেতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. এতাসু হি সুখং সোমনস্সস্স পচ্চযো, সোমনস্সং রাগস্স. দুক্খং দোমনস্সস্স পচ্চযো, দোমনস্সং দোসস্স. সুখাদিঘাতেন চস্স সপ্পচ্চযা রাগদোসা হতাতি অতিদূরে হোন্তীতি.

অদুক্খমসুখন্তি দুক্খাভাৰেন অদুক্খং. সুখাভাৰেন অসুখং. এতেনেত্থ দুক্খসুখপটিপক্খভূতং ততিযৰেদনং দীপেতি, ন দুক্খসুখাভাৰমত্তং. ততিযৰেদনা নাম অদুক্খমসুখা, উপেক্খাতিপি ৰুচ্চতি. সা ইট্ঠানিট্ঠৰিপরীতানুভৰনলক্খণা, মজ্ঝত্তরসা, অৰিভূতপচ্চুপট্ঠানা, সুখদুক্খনিরোধপদট্ঠানাতি ৰেদিতব্বা.

৮৯. উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি উপেক্খায জনিতসতিযা পারিসুদ্ধিং. ইমস্মিঞ্হি ঝানে সুপরিসুদ্ধা সতি, যা চ তস্সা সতিযা পারিসুদ্ধি, সা উপেক্খায কতা, ন অঞ্ঞেন. তস্মা এতং ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গেপি ৰুত্তং ‘‘অযং সতি ইমায উপেক্খায ৰিসদা হোতি পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা. তেন ৰুচ্চতি উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধী’’তি (ৰিভ. ৫৯৭). যায চ উপেক্খায এত্থ সতিযা পারিসুদ্ধি হোতি, সা অত্থতো তত্রমজ্ঝত্ততাতিৰেদিতব্বা. ন কেৰলঞ্চেত্থ তায সতিযেৰ পরিসুদ্ধা, অপিচ খো সব্বেপি সম্পযুত্তধম্মা, সতিসীসেন পন দেসনা ৰুত্তা.

তত্থ কিঞ্চাপি অযং উপেক্খা হেট্ঠাপি তীসু ঝানেসু ৰিজ্জতি. যথা পন দিৰা সূরিযপ্পভাভিভৰা সোম্মভাৰেন চ অত্তনো উপকারকত্তেন ৰা সভাগায রত্তিযা অলাভা দিৰা ৰিজ্জমানাপি চন্দলেখা অপরিসুদ্ধা হোতি অপরিযোদাতা, এৰমযম্পি তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা ৰিতক্কাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা অপ্পটিলাভা ৰিজ্জমানাপি পঠমাদিজ্ঝানভেদেসু অপরিসুদ্ধা হোতি. তস্সা চ অপরিসুদ্ধায দিৰা অপরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো অপরিসুদ্ধাৰ হোন্তি. তস্মা তেসু একম্পি ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি ন ৰুত্তং. ইধ পন ৰিতক্কাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰাভাৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা পটিলাভা অযং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা অতিৰিয পরিসুদ্ধা. তস্সা পরিসুদ্ধত্তা পরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো পরিসুদ্ধা হোন্তি পরিযোদাতা. তস্মা ইদমেৰ ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

চতুত্থন্তি গণনানুপুব্বতা চতুত্থং. ইদং চতুত্থং সমাপজ্জতীতিপি চতুত্থং. যং পন ৰুত্তং ‘‘একঙ্গৰিপ্পহীনং দুৰঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি, তত্থ সোমনস্সস্স পহানৰসেন একঙ্গৰিপ্পহীনতা ৰেদিতব্বা. তঞ্চ পন সোমনস্সং একৰীথিযং পুরিমজৰনেসুযেৰ পহীযতি. তেনস্স তং পহানঙ্গন্তি ৰুচ্চতি. উপেক্খাৰেদনা চিত্তস্সেকগ্গতাতি ইমেসং পন দ্ৰিন্নং উপ্পত্তিৰসেন দুৰঙ্গসমন্নাগততা ৰেদিতব্বা. সেসং পঠমজ্ঝানে ৰুত্তনযমেৰ. এস তাৰ চতুক্কজ্ঝানে নযো.

পঞ্চকজ্ঝানকথা

৯০. পঞ্চকজ্ঝানং পন নিব্বত্তেন্তেন পগুণপঠমজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘অযং সমাপত্তি আসন্ননীৰরণপচ্চত্থিকা, ৰিতক্কস্স ওল়ারিকত্তা অঙ্গদুব্বলা’’তি চ তত্থ দোসং দিস্ৰা দুতিযজ্ঝানং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা পঠমজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায দুতিযাধিগমায যোগো কাতব্বো. অথস্স যদা পঠমজ্ঝানা ৰুট্ঠায সতস্স সম্পজানস্স ঝানঙ্গানি পচ্চৰেক্খতো ৰিতক্কমত্তং ওল়ারিকতো উপট্ঠাতি, ৰিচারাদযো সন্ততো. তদাস্স ওল়ারিকঙ্গপ্পহানায সন্তঙ্গপটিলাভায চ তদেৰ নিমিত্তং ‘‘পথৰী পথৰী’’তি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ দুতিযজ্ঝানং উপ্পজ্জতি. তস্স ৰিতক্কমত্তমেৰ পহানঙ্গং. ৰিচারাদীনি চত্তারি সমন্নাগতঙ্গানি. সেসং ৰুত্তপ্পকারমেৰ.

এৰমধিগতে পন তস্মিম্পি ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্চহাকারেহি চিণ্ণৰসিনা হুত্ৰা পগুণদুতিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘অযং সমাপত্তি আসন্নৰিতক্কপচ্চত্থিকা, ৰিচারস্স ওল়ারিকত্তা অঙ্গদুব্বলা’’তি চ তত্থ দোসং দিস্ৰা ততিযং ঝানং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা দুতিযজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায ততিযাধিগমায যোগো কাতব্বো. অথস্স যদা দুতিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায সতস্স সম্পজানস্স ঝানঙ্গানি পচ্চৰেক্খতো ৰিচারমত্তং ওল়ারিকতো উপট্ঠাতি, পীতিআদীনি সন্ততো. তদাস্স ওল়ারিকঙ্গপ্পহানায সন্তঙ্গপটিলাভায চ তদেৰ নিমিত্তং ‘‘পথৰী পথৰী’’তি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ ততিযং ঝানং উপ্পজ্জতি. তস্স ৰিচারমত্তমেৰ পহানঙ্গং চতুক্কনযস্স দুতিযজ্ঝানে ৰিয পীতিআদীনি তীণি সমন্নাগতঙ্গানি. সেসং ৰুত্তপ্পকারমেৰ.

ইতি যং চতুক্কনযে দুতিযং, তং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা পঞ্চকনযে দুতিযঞ্চেৰ ততিযঞ্চ হোতি. যানি চ তত্থ ততিযচতুত্থানি, তানি চ চতুত্থপঞ্চমানি হোন্তি. পঠমং পঠমমেৰাতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

পথৰীকসিণনিদ্দেসো নাম

চতুত্থো পরিচ্ছেদো.

৫. সেসকসিণনিদ্দেসো

আপোকসিণকথা

৯১. ইদানি পথৰীকসিণানন্তরে আপোকসিণে ৰিত্থারকথা হোতি. যথেৰ হি পথৰীকসিণং, এৰং আপোকসিণম্পি ভাৰেতুকামেন সুখনিসিন্নেন আপস্মিং নিমিত্তং গণ্হিতব্বং, কতে ৰা অকতে ৰাতি সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ. ইতো পরঞ্হি এত্তকম্পি অৰত্ৰা ৰিসেসমত্তমেৰ ৰক্খাম.

ইধাপি পুব্বেকতাধিকারস্স পুঞ্ঞৰতো অকতে আপস্মিং পোক্খরণিযা ৰা তল়াকে ৰা লোণিযং ৰা সমুদ্দে ৰা নিমিত্তং উপ্পজ্জতি চূল়সিৰত্থেরস্স ৰিয. তস্স কিরাযস্মতো লাভসক্কারং পহায ৰিৰিত্তৰাসং ৰসিস্সামীতি মহাতিত্থে নাৰমারূহিত্ৰা জম্বুদীপং গচ্ছতো অন্তরা মহাসমুদ্দং ওলোকযতো তপ্পটিভাগং কসিণনিমিত্তং উদপাদি.

অকতাধিকারেন চত্তারো কসিণদোসে পরিহরন্তেন নীলপীতলোহিতোদাতৰণ্ণানমঞ্ঞতরৰণ্ণং আপং অগহেত্ৰা যং পন ভূমিং অসম্পত্তমেৰ আকাসে সুদ্ধৰত্থেন গহিতং উদকং, অঞ্ঞং ৰা তথারূপং ৰিপ্পসন্নং অনাৰিলং, তেন পত্তং ৰা কুণ্ডিকং ৰা সমতিত্তিকং পূরেত্ৰা ৰিহারপচ্চন্তে ৰুত্তপ্পকারে পটিচ্ছন্নে ওকাসে ঠপেত্ৰা সুখনিসিন্নেন ন ৰণ্ণো পচ্চৰেক্খিতব্বো. ন লক্খণং মনসি কাতব্বং. নিস্সযসৰণ্ণমেৰ কত্ৰা উস্সদৰসেন পণ্ণত্তিধম্মে চিত্তং ঠপেত্ৰা অম্বু, উদকং, ৰারি, সলিলন্তিআদীসু আপোনামেসু পাকটনামৰসেনেৰ ‘‘আপো আপো’’তি ভাৰেতব্বং.

তস্সেৰং ভাৰযতো অনুক্কমেন ৰুত্তনযেনেৰ নিমিত্তদ্ৰযং উপ্পজ্জতি. ইধ পন উগ্গহনিমিত্তং চলমানং ৰিয উপট্ঠাতি, সচে ফেণপুপ্ফুল়কমিস্সং উদকং হোতি, তাদিসমেৰ উপট্ঠাতি, কসিণদোসো পঞ্ঞাযতি. পটিভাগনিমিত্তং পন নিপ্পরিপ্ফন্দং আকাসে ঠপিতমণিতালৰণ্টং ৰিয মণিমযাদাসমণ্ডলমিৰ চ হুত্ৰা উপট্ঠাতি. সো তস্স সহ উপট্ঠানেনেৰ উপচারজ্ঝানং, ৰুত্তনযেনেৰ চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি চ পাপুণাতীতি. আপোকসিণং.

তেজোকসিণকথা

৯২. তেজোকসিণং ভাৰেতুকামেনাপি তেজস্মিং নিমিত্তং গণ্হিতব্বং. তত্থ কতাধিকারস্স পুঞ্ঞৰতো অকতে নিমিত্তং গণ্হন্তস্স দীপসিখায ৰা উদ্ধনে ৰা পত্তপচনট্ঠানে ৰা দৰদাহে ৰা যত্থ কত্থচি অগ্গিজালং ওলোকেন্তস্স নিমিত্তং উপ্পজ্জতি চিত্তগুত্তত্থেরস্স ৰিয. তস্স হাযস্মতো ধম্মস্সৰনদিৰসে উপোসথাগারং পৰিট্ঠস্স দীপসিখং ওলোকেন্তস্সেৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জি.

ইতরেন পন কাতব্বং. তত্রিদং করণৰিধানং, সিনিদ্ধানি সারদারূনি ফালেত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা ঘটিকং ঘটিকং কত্ৰা পতিরূপং রুক্খমূলং ৰা মণ্ডপং ৰা গন্ত্ৰা পত্তপচনাকারেন রাসিং কত্ৰা আলিম্পেত্ৰা কটসারকে ৰা চম্মে ৰা পটে ৰা ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলপ্পমাণং ছিদ্দং কাতব্বং. তং পুরতো ঠপেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ নিসীদিত্ৰা হেট্ঠা তিণকট্ঠং ৰা উপরি ধূমসিখং ৰা অমনসিকরিত্ৰা ৰেমজ্ঝে ঘনজালায নিমিত্তং গণ্হিতব্বং, নীলন্তি ৰা পীতন্তি ৰাতিআদিৰসেন ৰণ্ণো ন পচ্চৰেক্খিতব্বো, উণ্হত্তৰসেন লক্খণং ন মনসি কাতব্বং. নিস্সযসৰণ্ণমেৰ কত্ৰা উস্সদৰসেন পণ্ণত্তিধম্মে চিত্তং ঠপেত্ৰা পাৰকো, কণ্হৰত্তনী, জাতৰেদো, হুতাসনোতিআদীসু অগ্গিনামেসু পাকটনামৰসেনেৰ ‘‘তেজো তেজো’’তি ভাৰেতব্বং.

তস্সেৰং ভাৰযতো অনুক্কমেন ৰুত্তনযেনেৰ নিমিত্তদ্ৰযং উপ্পজ্জতি. তত্থ উগ্গহনিমিত্তং জালং ছিজ্জিত্ৰা ছিজ্জিত্ৰা পতনসদিসং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. অকতে গণ্হন্তস্স পন কসিণদোসো পঞ্ঞাযতি, অলাতখণ্ডং ৰা অঙ্গারপিণ্ডো ৰা ছারিকা ৰা ধূমো ৰা উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং নিচ্চলং আকাসে ঠপিতরত্তকম্বলক্খণ্ডং ৰিয সুৰণ্ণতালৰণ্টং ৰিয কঞ্চনত্থম্ভো ৰিয চ উপট্ঠাতি. সো তস্স সহ উপট্ঠানেনেৰ উপচারজ্ঝানং, ৰুত্তনযেনেৰ চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি চ পাপুণাতীতি. তেজোকসিণং.

ৰাযোকসিণকথা

৯৩. ৰাযোকসিণং ভাৰেতুকামেনাপি ৰাযুস্মিং নিমিত্তং গণ্হিতব্বং. তঞ্চ খো দিট্ঠৰসেন ৰা ফুট্ঠৰসেন ৰা. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাসু ‘‘ৰাযোকসিণং উগ্গণ্হন্তো ৰাযুস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি, উচ্ছগ্গং ৰা এরিতং সমেরিতং উপলক্খেতি, ৰেল়গ্গং ৰা…পে… রুক্খগ্গং ৰা কেসগ্গং ৰা এরিতং সমেরিতং উপলক্খেতি, কাযস্মিং ৰা ফুট্ঠং উপলক্খেতী’’তি. তস্মা সমসীসট্ঠিতং ঘনপত্তং উচ্ছুং ৰা ৰেল়ুং ৰা রুক্খং ৰা চতুরঙ্গুলপ্পমাণং ঘনকেসস্স পুরিসস্স সীসং ৰা ৰাতেন পহরিযমানং দিস্ৰা ‘‘অযং ৰাতো এতস্মিং ঠানে পহরতী’’তি সতিং ঠপেত্ৰা, যং ৰা পনস্স ৰাতপানন্তরিকায ৰা ভিত্তিছিদ্দেন ৰা পৰিসিত্ৰা ৰাতো কাযপ্পদেসং পহরতি, তত্থ সতিং ঠপেত্ৰা ৰাতমালুতঅনিলাদীসু ৰাযুনামেসু পাকটনামৰসেনেৰ ‘‘ৰাতো ৰাতো’’তি ভাৰেতব্বং. ইধ উগ্গহনিমিত্তৰড্ঢনতো ওতারিতমত্তস্স পাযাসস্স উসুমৰট্টিসদিসং চলং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং সন্নিসিন্নং হোতি নিচ্চলং. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি. ৰাযোকসিণং.

নীলকসিণকথা

৯৪. তদনন্তরং পন নীলকসিণং উগ্গণ্হন্তো নীলকস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰাতি ৰচনতো কতাধিকারস্স পুঞ্ঞৰতো তাৰ তথারূপং মালাগচ্ছং ৰা পূজাঠানেসু পুপ্ফসন্থরং ৰা নীলৰত্থমণীনং ৰা অঞ্ঞতরং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি. ইতরেন নীলুপ্পলগিরিকণ্ণিকাদীনি পুপ্ফানি গহেত্ৰা যথা কেসরং ৰা ৰণ্টং ৰা ন পঞ্ঞাযতি, এৰং চঙ্গোটকং ৰা করণ্ডপটলং ৰা পত্তেহিযেৰ সমতিত্তিকং পূরেত্ৰা সন্থরিতব্বং. নীলৰণ্ণেন ৰা ৰত্থেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা পূরেতব্বং. মুখৰট্টিযং ৰা অস্স ভেরিতলমিৰ বন্ধিতব্বং. কংসনীলপলাসনীলঅঞ্জননীলানং ৰা অঞ্ঞতরেন ধাতুনা পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেন সংহারিমং ৰা ভিত্তিযংযেৰ ৰা কসিণমণ্ডলং কত্ৰা ৰিসভাগৰণ্ণেন পরিচ্ছিন্দিতব্বং. ততো পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেন ‘‘নীলং নীল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. ইধাপি উগ্গহনিমিত্তে কসিণদোসো পঞ্ঞাযতি, কেসরদণ্ডকপত্তন্তরিকাদীনি উপট্ঠহন্তি. পটিভাগনিমিত্তং কসিণমণ্ডলতো মুঞ্চিত্ৰা আকাসে মণিতালৰণ্টসদিসং উপট্ঠাতি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি. নীলকসিণং.

পীতকসিণকথা

৯৫. পীতকসিণেপি এসেৰ নযো. ৰুত্তঞ্হেতং পীতকসিণং উগ্গণ্হন্তো পীতকস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰাতি. তস্মা ইধাপি কতাধিকারস্স পুঞ্ঞৰতো তথারূপং মালাগচ্ছং ৰা পুপ্ফসন্থরং ৰা পীতৰত্থধাতূনং ৰা অঞ্ঞতরং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি চিত্তগুত্তত্থেরস্স ৰিয. তস্স কিরাযস্মতো চিত্তলপব্বতে পত্তঙ্গপুপ্ফেহি কতং আসনপূজং পস্সতো সহ দস্সনেনেৰ আসনপ্পমাণং নিমিত্তং উদপাদি. ইতরেন কণিকারপুপ্ফাদিনা ৰা পীতৰত্থেন ৰা ধাতুনা ৰা নীলকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ কসিণং কত্ৰা ‘‘পীতকং পীতক’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. সেসং তাদিসমেৰাতি. পীতকসিণং.

লোহিতকসিণকথা

৯৬. লোহিতকসিণেপি এসেৰ নযো. ৰুত্তঞ্হেতং লোহিতকসিণং উগ্গণ্হন্তো লোহিতকস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰাতি. তস্মা ইধাপি কতাধিকারস্স পুঞ্ঞৰতো তথারূপং বন্ধুজীৰকাদিমালাগচ্ছং ৰা পুপ্ফসন্থরং ৰা লোহিতকৰত্থমণিধাতূনং ৰা অঞ্ঞতরং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি. ইতরেন জযসুমনবন্ধুজীৰকরত্তকোরণ্ডকাদিপুপ্ফেহি ৰা রত্তৰত্থেন ৰা ধাতুনা ৰা নীলকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ কসিণং কত্ৰা ‘‘লোহিতকং লোহিতক’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. সেসং তাদিসমেৰাতি. লোহিতকসিণং.

ওদাতকসিণকথা

৯৭. ওদাতকসিণেপি ওদাতকসিণং উগ্গণ্হন্তো ওদাতস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰাতি ৰচনতো কতাধিকারস্স তাৰ পুঞ্ঞৰতো তথারূপং মালাগচ্ছং ৰা ৰস্সিকসুমনাদিপুপ্ফসন্থরং ৰা কুমুদপদুমরাসিং ৰা ওদাতৰত্থধাতূনং ৰা অঞ্ঞতরং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি, তিপুমণ্ডলরজতমণ্ডলচন্দমণ্ডলেসুপি উপ্পজ্জতিযেৰ. ইতরেন ৰুত্তপ্পকারেহি ওদাতপুপ্ফেহি ৰা ওদাতৰত্থেন ৰা ধাতুনা ৰা নীলকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ কসিণং কত্ৰা ‘‘ওদাতং ওদাত’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. সেসং তাদিসমেৰাতি. ওদাতকসিণং.

আলোককসিণকথা

৯৮. আলোককসিণে পন আলোককসিণং উগ্গণ্হন্তো আলোকস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি ভিত্তিছিদ্দে ৰা তাল়চ্ছিদ্দে ৰা ৰাতপানন্তরিকায ৰাতি ৰচনতো কতাধিকারস্স তাৰ পুঞ্ঞৰতো যং ভিত্তিছিদ্দাদীনং অঞ্ঞতরেন সূরিযালোকো ৰা চন্দালোকো ৰা পৰিসিত্ৰা ভিত্তিযং ৰা ভূমিযং ৰা মণ্ডলং সমুট্ঠাপেতি, ঘনপণ্ণরুক্খসাখন্তরেন ৰা ঘনসাখামণ্ডপন্তরেন ৰা নিক্খমিত্ৰা ভূমিযমেৰ মণ্ডলং সমুট্ঠাপেতি, তং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি. ইতরেনাপি তদেৰ ৰুত্তপ্পকারমোভাসমণ্ডলং ‘‘ওভাসো ওভাসো’’তি ৰা ‘‘আলোকো আলোকো’’তি ৰা ভাৰেতব্বং. তথা অসক্কোন্তেন ঘটে দীপং জালেত্ৰা ঘটমুখং পিদহিত্ৰা ঘটে ছিদ্দং কত্ৰা ভিত্তিমুখং ঠপেতব্বং. তেন ছিদ্দেন দীপালোকো নিক্খমিত্ৰা ভিত্তিযং মণ্ডলং করোতি, তং আলোকো আলোকোতি ভাৰেতব্বং. ইদমিতরেহি চিরট্ঠিতিকং হোতি. ইধ উগ্গহনিমিত্তং ভিত্তিযং ৰা ভূমিযং ৰা উট্ঠিতমণ্ডলসদিসমেৰ হোতি. পটিভাগনিমিত্তং ঘনৰিপ্পসন্নআলোকপুঞ্জসদিসং. সেসং তাদিসমেৰাতি. আলোককসিণং.

পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণকথা

৯৯. পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণেপি আকাসকসিণং উগ্গণ্হন্তো আকাসস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি ভিত্তিছিদ্দে ৰা তাল়চ্ছিদ্দে ৰা ৰাতপানন্তরিকায ৰাতি ৰচনতো কতাধিকারস্স তাৰ পুঞ্ঞৰতো ভিত্তিছিদ্দাদীসু অঞ্ঞতরং দিস্ৰাৰ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি. ইতরেন সুচ্ছন্নমণ্ডপে ৰা চম্মকটসারকাদীনং ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলপ্পমাণং ছিদ্দং কত্ৰা তদেৰ ৰা ভিত্তিছিদ্দাদিভেদং ছিদ্দং ‘‘আকাসো আকাসো’’তি ভাৰেতব্বং. ইধ উগ্গহনিমিত্তং সদ্ধিং ভিত্তিপরিযন্তাদীহি ছিদ্দসদিসমেৰ হোতি, ৰড্ঢিযমানম্পি ন ৰড্ঢতি. পটিভাগনিমিত্তমাকাসমণ্ডলমেৰ হুত্ৰা উপট্ঠাতি, ৰড্ঢিযমানঞ্চ ৰড্ঢতি. সেসং পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি. পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণং.

ইতি কসিণানি দসবলো,

দস যানি অৰোচ সব্বধম্মদসো;

রূপাৰচরম্হি চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানহেতূনি.

এৰং তানি চ তেসঞ্চ,

ভাৰনানযমিমং ৰিদিত্ৰান;

তেস্ৰেৰ অযং ভিয্যো,

পকিণ্ণককথাপি ৰিঞ্ঞেয্যা.

পকিণ্ণককথা

১০০. ইমেসু হি পথৰীকসিণৰসেন একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতীতিআদিভাৰো, আকাসে ৰা উদকে ৰা পথৰিং নিম্মিনিত্ৰা পদসা গমনং, ঠাননিসজ্জাদিকপ্পনং ৰা, পরিত্তঅপ্পমাণনযেন অভিভাযতনপটিলাভোতি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

আপোকসিণৰসেন পথৰিযং উম্মুজ্জননিম্মুজ্জনং, উদকৰুট্ঠিসমুপ্পাদনং, নদীসমুদ্দাদিনিম্মানং, পথৰীপব্বতপাসাদাদীনং কম্পনন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

তেজোকসিণৰসেন ধূমাযনা, পজ্জলনা, অঙ্গারৰুট্ঠিসমুপ্পাদনং, তেজসা তেজোপরিযাদানং, যদেৰ সো ইচ্ছতি তস্স ডহনসমত্থতা, দিব্বেন চক্খুনা রূপদস্সনত্থায আলোককরণং, পরিনিব্বানসমযে তেজোধাতুযা সরীরজ্ঝাপনন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

ৰাযোকসিণৰসেন ৰাযুগতিগমনং, ৰাতৰুট্ঠিসমুপ্পাদনন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

নীলকসিণৰসেন নীলরূপনিম্মানং, অন্ধকারকরণং, সুৰণ্ণদুব্বণ্ণনযেন অভিভাযতনপটিলাভো, সুভৰিমোক্খাধিগমোতি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

পীতকসিণৰসেন পীতকরূপনিম্মানং, সুৰণ্ণন্তি অধিমুচ্চনা, ৰুত্তনযেনেৰ অভিভাযতনপটিলাভো, সুভৰিমোক্খাধিগমো চাতি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

লোহিতকসিণৰসেন লোহিতকরূপনিম্মানং, ৰুত্তনযেনেৰ অভিভাযতনপটিলাভো, সুভৰিমোক্খাধিগমোতি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

ওদাতকসিণৰসেন ওদাতরূপনিম্মানং, থিনমিদ্ধস্স দূরভাৰকরণং, অন্ধকারৰিধমনং, দিব্বেন চক্খুনা রূপদস্সনত্থায আলোককরণন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

আলোককসিণৰসেন সপ্পভারূপনিম্মানং, থিনমিদ্ধস্স দূরভাৰকরণং, অন্ধকারৰিধমনং, দিব্বেন চক্খুনা রূপদস্সনত্থং আলোককরণন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

আকাসকসিণৰসেন পটিচ্ছন্নানং ৰিৰটকরণং, অন্তোপথৰীপব্বতাদীসুপি আকাসং নিম্মিনিত্ৰা ইরিযাপথকপ্পনং, তিরোকুড্ডাদীসু অসজ্জমানগমনন্তি এৰমাদীনি ইজ্ঝন্তি.

সব্বানেৰ উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণন্তি ইমং পভেদং লভন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি. উদ্ধমধোতিরিযং অদ্ৰযমপ্পমাণ’’ন্তিআদি.

তত্থ উদ্ধন্তি উপরিগগনতলাভিমুখং. অধোতি হেট্ঠাভূমিতলাভিমুখং. তিরিযন্তি খেত্তমণ্ডলমিৰ সমন্তা পরিচ্ছিন্দিতং. একচ্চো হি উদ্ধমেৰ কসিণং ৰড্ঢেতি, একচ্চো অধো, একচ্চো সমন্ততো. তেন তেন ৰা কারণেন এৰং পসারেতি. আলোকমিৰ দিব্বচক্খুনা রূপদস্সনকামো. তেন ৰুত্তং উদ্ধমধোতিরিযন্তি. অদ্ৰযন্তি ইদং পন একস্স অঞ্ঞভাৰানুপগমনত্থং ৰুত্তং. যথা হি উদকং পৰিট্ঠস্স সব্বদিসাসু উদকমেৰ হোতি, ন অঞ্ঞং, এৰমেৰ পথৰীকসিণং পথৰীকসিণমেৰ হোতি, নত্থি তস্স অঞ্ঞো কসিণসম্ভেদোতি. এসেৰ নযো সব্বত্থ. অপ্পমাণন্তি ইদং তস্স ফরণঅপ্পমাণৰসেন ৰুত্তং. তঞ্হি চেতসা ফরন্তো সকলমেৰ ফরতি. ন অযমস্স আদি ইদং মজ্ঝন্তি পমাণং গণ্হাতীতি.

১০১. যে চ তে সত্তা কম্মাৰরণেন ৰা সমন্নাগতা কিলেসাৰরণেন ৰা সমন্নাগতা ৰিপাকাৰরণেন ৰা সমন্নাগতা অসদ্ধা অচ্ছন্দিকা দুপ্পঞ্ঞা অভব্বা নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তন্তি ৰুত্তা, তেসমেকস্সাপেককসিণেপি ভাৰনা ন ইজ্ঝতি. তত্থ কম্মাৰরণেন সমন্নাগতাতি আনন্তরিযকম্মসমঙ্গিনো. কিলেসাৰরণেন সমন্নাগতাতি নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকা চেৰ উভতোব্যঞ্জনকপণ্ডকা চ. ৰিপাকাৰরণেন সমন্নাগতাতি অহেতুকদ্ৰিহেতুকপটিসন্ধিকা. অসদ্ধাতি বুদ্ধাদীসু সদ্ধাৰিরহিতা. অচ্ছন্দিকাতি অপচ্চনীকপটিপদাযং ছন্দৰিরহিতা. দুপ্পঞ্ঞাতি লোকিযলোকুত্তরসম্মাদিট্ঠিযা ৰিরহিতা. অভব্বা নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তন্তি কুসলেসু ধম্মেসু নিযামসঙ্খাতং সম্মত্তসঙ্খাতঞ্চ অরিযমগ্গং ওক্কমিতুং অভব্বাতি অত্থো. ন কেৰলঞ্চ কসিণেযেৰ, অঞ্ঞেসুপি কম্মট্ঠানেসু এতেসমেকস্সপি ভাৰনা ন ইজ্ঝতি. তস্মা ৰিগতৰিপাকাৰরণেনপি কুলপুত্তেন কম্মাৰরণঞ্চ কিলেসাৰরণঞ্চ আরকা পরিৰজ্জেত্ৰা সদ্ধম্মস্সৰনসপ্পুরিসূপনিস্সযাদীহি সদ্ধঞ্চ ছন্দঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ ৰড্ঢেত্ৰা কম্মট্ঠানানুযোগে যোগো করণীযোতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

সেসকসিণনিদ্দেসো নাম

পঞ্চমো পরিচ্ছেদো.

৬. অসুভকম্মট্ঠাননিদ্দেসো

উদ্ধুমাতকাদিপদত্থৰণ্ণনা

১০২. কসিণানন্তরমুদ্দিট্ঠেসু পন উদ্ধুমাতকং, ৰিনীলকং, ৰিপুব্বকং, ৰিচ্ছিদ্দকং, ৰিক্খাযিতকং, ৰিক্খিত্তকং, হতৰিক্খিত্তকং, লোহিতকং, পুল়ৰকং, অট্ঠিকন্তি দসসু অৰিঞ্ঞাণকাসুভেসু ভস্তা ৰিয ৰাযুনা উদ্ধং জীৰিতপরিযাদানা যথানুক্কমং সমুগ্গতেন সূনভাৰেন উদ্ধুমাতত্তা উদ্ধুমাতং, উদ্ধুমাতমেৰ উদ্ধুমাতকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং উদ্ধুমাতন্তি উদ্ধুমাতকং. তথারূপস্স ছৰসরীরস্সেতং অধিৰচনং.

ৰিনীলং ৰুচ্চতি ৰিপরিভিন্ননীলৰণ্ণং, ৰিনীলমেৰ ৰিনীলকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিনীলন্তি ৰিনীলকং. মংসুস্সদট্ঠানেসু রত্তৰণ্ণস্স পুব্বসন্নিচযট্ঠানেসু সেতৰণ্ণস্স যেভুয্যেন চ নীলৰণ্ণস্স নীলট্ঠানে নীলসাটকপারুতস্সেৰ ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

পরিভিন্নট্ঠানেসু ৰিস্সন্দমানং পুব্বং ৰিপুব্বং, ৰিপুব্বমেৰ ৰিপুব্বকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিপুব্বন্তি ৰিপুব্বকং. তথারূপস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

ৰিচ্ছিদ্দং ৰুচ্চতি দ্ৰিধা ছিন্দনেন অপধারিতং, ৰিচ্ছিদ্দমেৰ ৰিচ্ছিদ্দকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিচ্ছিদ্দন্তি ৰিচ্ছিদ্দকং. ৰেমজ্ঝে ছিন্নস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

ইতো চ এত্তো চ ৰিৰিধাকারেন সোণসিঙ্গালাদীহি খাদিতন্তি ৰিক্খাযিতং, ৰিক্খাযিতমেৰ ৰিক্খাযিতকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিক্খাযিতন্তি ৰিক্খাযিতকং. তথারূপস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

ৰিৰিধং খিত্তং ৰিক্খিত্তং, ৰিক্খিত্তমেৰ ৰিক্খিত্তকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিক্খিত্তন্তি ৰিক্খিত্তকং. অঞ্ঞেন হত্থং অঞ্ঞেন পাদং অঞ্ঞেন সীসন্তি এৰং ততো ততো খিত্তস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

হতঞ্চ তং পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খিত্তকঞ্চাতি হতৰিক্খিত্তকং. কাকপদাকারেন অঙ্গপচ্চঙ্গেসু সত্থেন হনিত্ৰা ৰুত্তনযেন ৰিক্খিত্তস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

লোহিতং কিরতি ৰিক্খিপতি ইতো চিতো চ পগ্ঘরতীতি লোহিতকং. পগ্ঘরিতলোহিতমক্খিতস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

পুল়ৰা ৰুচ্চন্তি কিমযো, পুল়ৰে কিরতীতি পুল়ৰকং. কিমিপরিপুণ্ণস্স ছৰসরীরস্সেতমধিৰচনং.

অট্ঠিযেৰ অট্ঠিকং. পটিক্কূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং অট্ঠীতি অট্ঠিকং. অট্ঠিসঙ্খলিকাযপি একট্ঠিকস্সপেতমধিৰচনং. ইমানি চ পন উদ্ধুমাতকাদীনি নিস্সায উপ্পন্ননিমিত্তানম্পি নিমিত্তেসু পটিলদ্ধজ্ঝানানম্পেতানেৰ নামানি.

উদ্ধুমাতককম্মট্ঠানং

১০৩. তত্থ উদ্ধুমাতকসরীরে উদ্ধুমাতকনিমিত্তং উপ্পাদেত্ৰা উদ্ধুমাতকসঙ্খাতং ঝানং ভাৰেতুকামেন যোগিনা পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ ৰুত্তপ্পকারং আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা কম্মট্ঠানং উগ্গহেতব্বং. তেনস্স কম্মট্ঠানং কথেন্তেন অসুভনিমিত্তত্থায গমনৰিধানং, সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণং, একাদসৰিধেন নিমিত্তগ্গাহো, গতাগতমগ্গপচ্চৰেক্খণন্তি এৰং অপ্পনাৰিধানপরিযোসানং সব্বং কথেতব্বং. তেনাপি সব্বং সাধুকং উগ্গহেত্ৰা পুব্বে ৰুত্তপ্পকারং সেনাসনং উপগন্ত্ৰা উদ্ধুমাতকনিমিত্তং পরিযেসন্তেন ৰিহাতব্বং.

১০৪. এৰং ৰিহরন্তেন চ অসুকস্মিং নাম গামদ্ৰারে ৰা অটৰিমুখে ৰা পন্থে ৰা পব্বতপাদে ৰা রুক্খমূলে ৰা সুসানে ৰা উদ্ধুমাতকসরীরং নিক্খিত্তন্তি কথেন্তানং ৰচনং সুত্ৰাপি ন তাৰদেৰ অতিত্থেন পক্খন্দন্তেন ৰিয গন্তব্বং. কস্মা? অসুভং হি নামেতং ৰাল়মিগাধিট্ঠিতম্পি অমনুস্সাধিট্ঠিতম্পি হোতি. তত্রস্স জীৰিতন্তরাযোপি সিযা. গমনমগ্গো ৰা পনেত্থ গামদ্ৰারেন ৰা নহানতিত্থেন ৰা কেদারকোটিযা ৰা হোতি. তত্থ ৰিসভাগরূপং আপাথমাগচ্ছতি, তদেৰ ৰা সরীরং ৰিসভাগং হোতি. পুরিসস্স হি ইত্থিসরীরং ইত্থিযা চ পুরিসসরীরং ৰিসভাগং, তদেতং অধুনামতং সুভতোপি উপট্ঠাতি, তেনস্স ব্রহ্মচরিযন্তরাযোপি সিযা. সচে পন ‘‘নযিদং মাদিসস্স ভারিয’’ন্তি অত্তানং তক্কযতি, এৰং তক্কযমানেন গন্তব্বং.

১০৫. গচ্ছন্তেন চ সঙ্ঘত্থেরস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অভিঞ্ঞাতস্স ভিক্খুনো কথেত্ৰা গন্তব্বং. কস্মা? সচে হিস্স সুসানে অমনুস্সসীহব্যগ্ঘাদীনং রূপসদ্দাদিঅনিট্ঠারম্মণাভিভূতস্স অঙ্গপচ্চঙ্গানি ৰা পৰেধেন্তি, ভুত্তং ৰা ন পরিসণ্ঠাতি, অঞ্ঞো ৰা আবাধো হোতি. অথস্স সো ৰিহারে পত্তচীৰরং সুরক্খিতং করিস্সতি. দহরে ৰা সামণেরে ৰা পহিণিত্ৰা তং ভিক্খুং পটিজগ্গিস্সতি. অপিচ সুসানং নাম নিরাসঙ্কট্ঠানন্তি মঞ্ঞমানা কতকম্মাপি অকতকম্মাপি চোরা সমোসরন্তি. তে মনুস্সেহি অনুবদ্ধা ভিক্খুস্স সমীপে ভণ্ডকং ছড্ডেত্ৰাপি পলাযন্তি. মনুস্সা ‘‘সহোড্ঢং চোরং অদ্দসামা’’তি ভিক্খুং গহেত্ৰা ৰিহেঠেন্তি. অথস্স সো ‘‘মা ইমং ৰিহেঠযিত্থ, মমাযং কথেত্ৰা ইমিনা নাম কম্মেন গতো’’তি তে মনুস্সে সঞ্ঞাপেত্ৰা সোত্থিভাৰং করিস্সতি. অযং আনিসংসো কথেত্ৰা গমনে. তস্মা ৰুত্তপ্পকারস্স ভিক্খুনো কথেত্ৰা অসুভনিমিত্তদস্সনে সঞ্জাতাভিলাসেন যথানাম খত্তিযো অভিসেকট্ঠানং, যজমানো যঞ্ঞসালং, অধনো ৰা পন নিধিট্ঠানং পীতিসোমনস্সজাতো গচ্ছতি, এৰং পীতিসোমনস্সং উপ্পাদেত্ৰা অট্ঠকথাসু ৰুত্তেন ৰিধিনা গন্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘উদ্ধুমাতকং অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তো একো অদুতিযো গচ্ছতি উপট্ঠিতায সতিযা অসম্মুট্ঠায অন্তোগতেহি ইন্দ্রিযেহি অবহিগতেন মানসেন গতাগতমগ্গং পচ্চৰেক্খমানো. যস্মিং পদেসে উদ্ধুমাতকং অসুভনিমিত্তং নিক্খিত্তং হোতি, তস্মিং পদেসে পাসাণং ৰা ৰম্মিকং ৰা রুক্খং ৰা গচ্ছং ৰা লতং ৰা সনিমিত্তং করোতি, সারম্মণং করোতি. সনিমিত্তং কত্ৰা সারম্মণং কত্ৰা উদ্ধুমাতকং অসুভনিমিত্তং সভাৰভাৰতো উপলক্খেতি, ৰণ্ণতোপি লিঙ্গতোপি সণ্ঠানতোপি দিসতোপি ওকাসতোপি পরিচ্ছেদতোপি সন্ধিতো ৰিৰরতো নিন্নতো থলতো সমন্ততো. সো তং নিমিত্তং সুগ্গহিতং করোতি, সূপধারিতং উপধারেতি, সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতি. সো তং নিমিত্তং সুগ্গহিতং কত্ৰা সূপধারিতং উপধারেত্ৰা সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা একো অদুতিযো গচ্ছতি উপট্ঠিতায সতিযা অসম্মুট্ঠায অন্তোগতেহি ইন্দ্রিযেহি অবহিগতেন মানসেন গতাগতমগ্গং পচ্চৰেক্খমানো. সো চঙ্কমন্তোপি তব্ভাগিযঞ্ঞেৰ চঙ্কমং অধিট্ঠাতি. নিসীদন্তোপি তব্ভাগিযঞ্ঞেৰ আসনং পঞ্ঞপেতি.

‘‘সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণা কিমত্থিযা কিমানিসংসাতি? সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণা অসম্মোহত্থা অসম্মোহানিসংসা. একাদসৰিধেন নিমিত্তগ্গাহো কিমত্থিযো কিমানিসংসোতি? একাদসৰিধেন নিমিত্তগ্গাহো উপনিবন্ধনত্থো উপনিবন্ধনানিসংসো. গতাগতমগ্গপচ্চৰেক্খণা কিমত্থিযা কিমানিসংসাতি? গতাগতমগ্গপচ্চৰেক্খণা ৰীথিসম্পটিপাদনত্থা ৰীথিসম্পটিপাদনানিসংসা.

‘‘সো আনিসংসদস্সাৰী রতনসঞ্ঞী হুত্ৰা চিত্তীকারং উপট্ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানো তস্মিং আরম্মণে চিত্তং উপনিবন্ধতি ‘অদ্ধা ইমায পটিপদায জরামরণম্হা পরিমুচ্চিস্সামী’তি. সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তস্সাধিগতং হোতি রূপাৰচরং পঠমং ঝানং দিব্বো চ ৰিহারো ভাৰনামযঞ্চ পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু’’ন্তি.

১০৬. তস্মা যো চিত্তসঞ্ঞত্তত্থায সিৰথিকদস্সনং গচ্ছতি, সো ঘণ্ডিং পহরিত্ৰা গণং সন্নিপাতেত্ৰাপি গচ্ছতু. কম্মট্ঠানসীসেন পন গচ্ছন্তেন এককেন অদুতিযেন মূলকম্মট্ঠানং অৰিস্সজ্জেত্ৰা তং মনসিকরোন্তেনেৰ সুসানে সোণাদিপরিস্সযৰিনোদনত্থং কত্তরদণ্ডং ৰা যট্ঠিং ৰা গহেত্ৰা, সূপট্ঠিত ভাৰসম্পাদনেন অসম্মুট্ঠং সতিং কত্ৰা, মনচ্ছট্ঠানঞ্চ ইন্দ্রিযানং অন্তোগতভাৰসম্পাদনতো অবহিগতমনেন হুত্ৰা গন্তব্বং.

ৰিহারতো নিক্খমন্তেনেৰ অসুকদিসায অসুকদ্ৰারেন নিক্খন্তোম্হীতি দ্ৰারং সল্লক্খেতব্বং. ততো যেন মগ্গেন গচ্ছতি, সো মগ্গো ৰৰত্থপেতব্বো, অযং মগ্গো পাচিনদিসাভিমুখো ৰা গচ্ছতি, পচ্ছিমউত্তরদক্খিণদিসাভিমুখো ৰা ৰিদিসাভিমুখোৰাতি. ইমস্মিং পন ঠানে ৰামতো গচ্ছতি, ইমস্মিং ঠানে দক্খিণতো, ইমস্মিং চস্স ঠানে পাসাণো, ইমস্মিং ৰম্মিকো, ইমস্মিং রুক্খো, ইমস্মিং গচ্ছো, ইমস্মিং লতাতি. এৰং গমনমগ্গং ৰৰত্থপেন্তেন নিমিত্তট্ঠানং গন্তব্বং. নো চ খো পটিৰাতং. পটিৰাতং গচ্ছন্তস্স হি কুণপগন্ধো ঘানং পহরিত্ৰা মত্থলুঙ্গং ৰা সঙ্খোভেয্য, আহারং ৰা ছড্ডাপেয্য, ৰিপ্পটিসারং ৰা জনেয্য ‘‘ঈদিসং নাম কুণপট্ঠানং আগতোম্হী’’তি. তস্মা পটিৰাতং ৰজ্জেত্ৰা অনুৰাতং গন্তব্বং. সচে অনুৰাতমগ্গেন ন সক্কা হোতি গন্তুং, অন্তরা পব্বতো ৰা পপাতো ৰা পাসাণো ৰা ৰতি ৰা কণ্টকট্ঠানং ৰা উদকং ৰা চিক্খল্লং ৰা হোতি, চীৰরকণ্ণেন নাসং পিদহিত্ৰা গন্তব্বং. ইদমস্স গমনৰত্তং.

১০৭. এৰং গতেন পন ন তাৰ অসুভনিমিত্তং ওলোকেতব্বং. দিসা ৰৰত্থপেতব্বা. একস্মিং হি দিসাভাগে ঠিতস্স আরম্মণঞ্চ ন ৰিভূতং হুত্ৰা খাযতি, চিত্তঞ্চ ন কম্মনিযং হোতি. তস্মা তং ৰজ্জেত্ৰা যত্থ ঠিতস্স আরম্মণঞ্চ ৰিভূতং হুত্ৰা খাযতি, চিত্তঞ্চ কম্মনিযং হোতি, তত্থ ঠাতব্বং. পটিৰাতানুৰাতঞ্চ পহাতব্বং. পটিৰাতে ঠিতস্স হি কুণপগন্ধেন উব্বাল়্হস্স চিত্তং ৰিধাৰতি. অনুৰাতে ঠিতস্স সচে তত্থ অধিৰত্থা অমনুস্সা হোন্তি, তে কুজ্ঝিত্ৰা অনত্থং করোন্তি. তস্মা ঈসকং উক্কম্ম নাতিঅনুৰাতে ঠাতব্বং. এৰং তিট্ঠমানেনাপি নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে নানুপাদং নানুসীসং ঠাতব্বং. অতিদূরে ঠিতস্স হি আরম্মণং অৰিভূতং হোতি. অচ্চাসন্নে ভযমুপ্পজ্জতি. অনুপাদং ৰা অনুসীসং ৰা ঠিতস্স সব্বং অসুভং সমং ন পঞ্ঞাযতি. তস্মা নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে ওলোকেন্তস্স ফাসুকট্ঠানে সরীরৰেমজ্ঝভাগে ঠাতব্বং.

১০৮. এৰং ঠিতেন ‘‘তস্মিং পদেসে পাসাণং ৰা…পে… লতং ৰা সনিমিত্তং করোতী’’তি এৰং ৰুত্তানি সমন্তা নিমিত্তানি উপলক্খেতব্বানি. তত্রিদং উপলক্খণৰিধানং, সচে তস্স নিমিত্তস্স সমন্তা চক্খুপথে পাসাণো হোতি, সো ‘‘অযং পাসাণো উচ্চো ৰা নীচো ৰা খুদ্দকো ৰা মহন্তো ৰা তম্বো ৰা কাল়ো ৰা সেতো ৰা দীঘো ৰা পরিমণ্ডলো ৰা’’তি ৰৰত্থপেতব্বো. ততো ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে অযং পাসাণো ইদং অসুভনিমিত্তং, ইদং অসুভনিমিত্তং অযং পাসাণো’’তি সল্লক্খেতব্বং. সচে ৰম্মিকো হোতি, সোপি ‘‘উচ্চো ৰা নীচো ৰা খুদ্দকো ৰা মহন্তো ৰা তম্বো ৰা কাল়ো ৰা সেতো ৰা দীঘো ৰা পরিমণ্ডলো ৰা’’তি ৰৰত্থপেতব্বো. ততো ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে অযং ৰম্মিকো ইদং অসুভনিমিত্ত’’ন্তি সল্লক্খেতব্বং. সচে রুক্খো হোতি, সোপি ‘‘অস্সত্থো ৰা নিগ্রোধো ৰা কচ্ছকো ৰা কপীতনো ৰা উচ্চো ৰা নীচো ৰা খুদ্দকো ৰা মহন্তো ৰা তম্বো ৰা কাল়ো ৰা সেতো ৰা’’তি ৰৰত্থপেতব্বো. ততো ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে অযং রুক্খো ইদং অসুভনিমিত্ত’’ন্তি সল্লক্খেতব্বং. সচে গচ্ছো হোতি, সোপি ‘‘সিন্দিৰা করমন্দো ৰা কণৰীরো ৰা কুরণ্ডকো ৰা উচ্চো ৰা নীচো ৰা খুদ্দকো ৰা মহন্তো ৰা’’তি ৰৰত্থপেতব্বো. ততো ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে অযং গচ্ছো ইদং অসুভনিমিত্ত’’ন্তি সল্লক্খেতব্বং. সচে লতা হোতি, সাপি ‘‘লাবু ৰা কুম্ভণ্ডী ৰা সামা ৰা কাল়ৰল্লি ৰা পূতিলতা ৰা’’তি ৰৰত্থপেতব্বা. ততো ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে অযং লতা ইদং অসুভনিমিত্তং, ইদং অসুভনিমিত্তং অযং লতা’’তি সল্লক্খেতব্বং.

১০৯. যং পন ৰুত্তং সনিমিত্তং করোতি সারম্মণং করোতীতি, তং ইধেৰ অন্তোগধং. পুনপ্পুনং ৰৰত্থপেন্তো হি সনিমিত্তং করোতি নাম. অযং পাসাণো ইদং অসুভনিমিত্তং, ইদং অসুভনিমিত্তং অযং পাসাণোতি এৰং দ্ৰে দ্ৰে সমাসেত্ৰা সমাসেত্ৰা ৰৰত্থপেন্তো সারম্মণং করোতি নাম.

এৰং সনিমিত্তং সারম্মণঞ্চ কত্ৰা পন সভাৰভাৰতো ৰৰত্থপেতীতি ৰুত্তত্তা য্ৰাস্স সভাৰভাৰো অনঞ্ঞসাধারণো অত্তনিযো উদ্ধুমাতকভাৰো, তেন মনসিকাতব্বং. ৰণিতং উদ্ধুমাতকন্তি এৰং সভাৰেন সরসেন ৰৰত্থপেতব্বন্তি অত্থো.

১১০. এৰং ৰৰত্থপেত্ৰা ৰণ্ণতোপি লিঙ্গতোপি সণ্ঠানতোপি দিসতোপি ওকাসতোপি পরিচ্ছেদতোপীতি ছব্বিধেন নিমিত্তং গহেতব্বং. কথং? তেন হি যোগিনা ইদং সরীরং কাল়স্স ৰা ওদাতস্স ৰা মঙ্গুরচ্ছৰিনো ৰাতি ৰণ্ণতো ৰৰত্থপেতব্বং. লিঙ্গতো পন ইত্থিলিঙ্গং ৰা পুরিসলিঙ্গং ৰাতি অৰৰত্থপেত্ৰা পঠমৰযে ৰা মজ্ঝিমৰযে ৰা পচ্ছিমৰযে ৰা ঠিতস্স ইদং সরীরন্তি ৰৰত্থপেতব্বং. সণ্ঠানতো উদ্ধুমাতকস্স সণ্ঠানৰসেনেৰ ইদমস্স সীসসণ্ঠানং, ইদং গীৰাসণ্ঠানং, ইদং হত্থসণ্ঠানং, ইদং উদরসণ্ঠানং, ইদং নাভিসণ্ঠানং, ইদং কটিসণ্ঠানং, ইদং ঊরুসণ্ঠানং, ইদং জঙ্ঘাসণ্ঠানং, ইদং পাদসণ্ঠানন্তি ৰৰত্থপেতব্বং. দিসতো পন ইমস্মিং সরীরে দ্ৰে দিসা নাভিযা অধো হেট্ঠিমদিসা উদ্ধং উপরিমদিসাতি ৰৰত্থপেতব্বং. অথ ৰা অহং ইমিস্সা দিসায ঠিতো অসুভনিমিত্তং ইমিস্সাতি ৰৰত্থপেতব্বং. ওকাসতো পন ইমস্মিং নাম ওকাসে হত্থা, ইমস্মিং পাদা, ইমস্মিং সীসং, ইমস্মিং মজ্ঝিমকাযো ঠিতোতি ৰৰত্থপেতব্বং. অথ ৰা অহং ইমস্মিং ওকাসে ঠিতো অসুভনিমিত্তং ইমস্মিন্তি ৰৰত্থপেতব্বং. পরিচ্ছেদতো ইদং সরীরং অধো পাদতলেন উপরি কেসমত্থকেন তিরিযং তচেন পরিচ্ছিন্নং, যথাপরিচ্ছিন্নে চ ঠানে দ্ৰত্তিংসকুণপভরিতমেৰাতি ৰৰত্থপেতব্বং. অথ ৰা অযমস্স হত্থপরিচ্ছেদো, অযং পাদপরিচ্ছেদো, অযং সীসপরিচ্ছেদো, অযং মজ্ঝিমকাযপরিচ্ছেদোতি ৰৰত্থপেতব্বং. যত্তকং ৰা পন ঠানং গণ্হতি, তত্তকমেৰ ইদং ঈদিসং উদ্ধুমাতকন্তি পরিচ্ছিন্দিতব্বং. পুরিসস্স পন ইত্থিসরীরং ইত্থিযা ৰা পুরিসসরীরং ন ৰট্টতি. ৰিসভাগে সরীরে আরম্মণং ন উপট্ঠাতি, ৰিপ্ফন্দনস্সেৰ পচ্চযো হোতি. ‘‘উগ্ঘাটিতাপি হি ইত্থী পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’’তি (অ. নি. ৫.৫৫) মজ্ঝিমট্ঠকথাযং ৰুত্তং. তস্মা সভাগসরীরেযেৰ এৰং ছব্বিধেন নিমিত্তং গণ্হিতব্বং.

১১১. যো পন পুরিমবুদ্ধানং সন্তিকে আসেৰিতকম্মট্ঠানো পরিহতধুতঙ্গো পরিমদ্দিতমহাভূতো পরিগ্গহিতসঙ্খারো ৰৰত্থাপিতনামরূপো উগ্ঘাটিতসত্তসঞ্ঞো কতসমণধম্মো ৰাসিতৰাসনো ভাৰিতভাৰনো সবীজো ঞাণুত্তরো অপ্পকিলেসো কুলপুত্তো, তস্স ওলোকিতোলোকিতট্ঠানেযেৰ পটিভাগনিমিত্তং উপট্ঠাতি. নো চে এৰং উপট্ঠাতি, অথেৰং ছব্বিধেন নিমিত্তং গণ্হতো উপট্ঠাতি. যস্স পন এৰম্পি ন উপট্ঠাতি, তেন সন্ধিতো ৰিৰরতো নিন্নতো থলতো সমন্ততোতি পুনপি পঞ্চৰিধেন নিমিত্তং গহেতব্বং.

১১২. তত্থ সন্ধিতোতি অসীতিসতসন্ধিতো. উদ্ধুমাতকে পন কথং অসীতিসতসন্ধযো ৰৰত্থপেস্সতি. তস্মানেন তযো দক্খিণহত্থসন্ধী, তযো ৰামহত্থসন্ধী, তযো দক্খিণপাদসন্ধী, তযো ৰামপাদসন্ধী, একো গীৰসন্ধি, একো কটিসন্ধীতি এৰং চুদ্দসমহাসন্ধিৰসেন সন্ধিতো ৰৰত্থপেতব্বং. ৰিৰরতোতি ৰিৰরং নাম হত্থন্তরং পাদন্তরং উদরন্তরং কণ্ণন্তরন্তি এৰং ৰিৰরতো ৰৰত্থপেতব্বং. অক্খীনম্পি নিম্মীলিতভাৰো ৰা উম্মীলিতভাৰো ৰা মুখস্স চ পিহিতভাৰো ৰা ৰিৰটভাৰো ৰা ৰৰত্থপেতব্বো. নিন্নতোতি যং সরীরে নিন্নট্ঠানং অক্খিকূপো ৰা অন্তোমুখং ৰা গলৰাটকো ৰা, তং ৰৰত্থপেতব্বং. অথ ৰা অহং নিন্নে ঠিতো সরীরং উন্নতেতি ৰৰত্থপেতব্বং. থলতোতি যং সরীরে উন্নতট্ঠানং জণ্ণুকং ৰা উরো ৰা নলাটং ৰা, তং ৰৰত্থপেতব্বং. অথ ৰা অহং থলে ঠিতো সরীরং নিন্নেতি ৰৰত্থপেতব্বং. সমন্ততোতি সব্বং সরীরং সমন্ততো ৰৰত্থপেতব্বং. সকলসরীরে ঞাণং চারেত্ৰা যং ঠানং ৰিভূতং হুত্ৰা উপট্ঠাতি, তত্থ ‘‘উদ্ধুমাতকং উদ্ধুমাতক’’ন্তি চিত্তং ঠপেতব্বং. সচে এৰম্পি ন উপট্ঠাতি, উদরপরিযোসানং অতিরেকং উদ্ধুমাতকং হোতি, তত্থ ‘‘উদ্ধুমাতকং উদ্ধুমাতক’’ন্তি চিত্তং ঠপেতব্বং.

১১৩. ইদানি ‘‘সো তং নিমিত্তং সুগ্গহিতং করোতী’’তিআদীসু অযং ৰিনিচ্ছযকথা

তেন যোগিনা তস্মিং সরীরে যথাৰুত্তনিমিত্তগ্গাহৰসেন সুট্ঠু নিমিত্তং গণ্হিতব্বং. সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা আৰজ্জিতব্বং. এৰং পুনপ্পুনং করোন্তেন সাধুকং উপধারেতব্বঞ্চেৰ ৰৰত্থপেতব্বঞ্চ. সরীরতো নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে পদেসে ঠিতেন ৰা নিসিন্নেন ৰা চক্খুং উম্মীলেত্ৰা ওলোকেত্ৰা নিমিত্তং গণ্হিতব্বং. ‘‘উদ্ধুমাতকপটিক্কূলং উদ্ধুমাতকপটিক্কূল’’ন্তি সতক্খত্তুং সহস্সক্খত্তুং উম্মীলেত্ৰা ওলোকেতব্বং, নিম্মীলেত্ৰা আৰজ্জিতব্বং. এৰং পুনপ্পুনং করোন্তস্স উগ্গহনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি. কদা সুগ্গহিতং হোতি? যদা উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তস্স নিম্মীলেত্ৰা আৰজ্জেন্তস্স চ একসদিসং হুত্ৰা আপাথমাগচ্ছতি, তদা সুগ্গহিতং নাম হোতি.

সো তং নিমিত্তং এৰং সুগ্গহিতং কত্ৰা সূপধারিতং উপধারেত্ৰা সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেত্ৰা সচে তত্থেৰ ভাৰনাপরিযোসানং পত্তুং ন সক্কোতি, অথানেন আগমনকালে ৰুত্তনযেনেৰ এককেন অদুতিযেন তদেৰ কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তেন সূপট্ঠিতং সতিং কত্ৰা অন্তোগতেহি ইন্দ্রিযেহি অবহিগতেন মানসেন অত্তনো সেনাসনমেৰ গন্তব্বং.

সুসানা নিক্খমন্তেনেৰ চ আগমনমগ্গো ৰৰত্থপেতব্বো, যেন মগ্গেন নিক্খন্তোস্মি, অযং মগ্গো পাচীনদিসাভিমুখো ৰা গচ্ছতি, পচ্ছিমউত্তরদক্খিণদিসাভিমুখো ৰা গচ্ছতি, ৰিদিসাভিমুখো ৰা গচ্ছতি. ইমস্মিং পন ঠানে ৰামতো গচ্ছতি, ইমস্মিং দক্খিণতো, ইমস্মিং চস্স ঠানে পাসাণো, ইমস্মিং ৰম্মিকো, ইমস্মিং রুক্খো, ইমস্মিং গচ্ছো, ইমস্মিং লতাতি এৰং আগমনমগ্গং ৰৰত্থপেত্ৰা আগতেন চঙ্কমন্তেনাপি তব্ভাগিযোৰ চঙ্কমো অধিট্ঠাতব্বো, অসুভনিমিত্তদিসাভিমুখে ভূমিপ্পদেসে চঙ্কমিতব্বন্তি অত্থো. নিসীদন্তেন আসনম্পি তব্ভাগিযমেৰ পঞ্ঞপেতব্বং. সচে পন তস্সং দিসাযং সোব্ভো ৰা পপাতো ৰা রুক্খো ৰা ৰতি ৰা কললং ৰা হোতি, ন সক্কা তংদিসাভিমুখে ভূমিপ্পদেসে চঙ্কমিতুং, আসনম্পি অনোকাসত্তা ন সক্কা পঞ্ঞপেতুং. তং দিসং অনপলোকেন্তেনাপি ওকাসানুরূপে ঠানে চঙ্কমিতব্বঞ্চেৰ নিসীদিতব্বঞ্চ. চিত্তং পন তংদিসাভিমুখংযেৰ কাতব্বং.

১১৪. ইদানি ‘‘সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণা কিমত্থিযা’’তিআদিপঞ্হানং ‘‘অসম্মোহত্থা’’তিআদিৰিস্সজ্জনে অযং অধিপ্পাযো. যস্স হি অৰেলাযং উদ্ধুমাতকনিমিত্তট্ঠানং গন্ত্ৰা সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণং কত্ৰা নিমিত্তগ্গহণত্থং চক্খুং উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তস্সেৰ তং মতসরীরং উট্ঠহিত্ৰা ঠিতং ৰিয অজ্ঝোত্থরমানং ৰিয অনুবন্ধমানং ৰিয চ হুত্ৰা উপট্ঠাতি, সো তং বীভচ্ছং ভেরৰারম্মণং দিস্ৰা ৰিক্খিত্তচিত্তো উম্মত্তকো ৰিয হোতি, ভযং ছম্ভিতত্তং লোমহংসং পাপুণাতি. পাল়িযং হি ৰিভত্তঅট্ঠতিংসারম্মণেসু অঞ্ঞং এৰরূপং ভেরৰারম্মণং নাম নত্থি. ইমস্মিং হি কম্মট্ঠানে ঝানৰিব্ভন্তকো নাম হোতি. কস্মা? অতিভেরৰত্তা কম্মট্ঠানস্স. তস্মা তেন যোগিনা সন্থম্ভেত্ৰা সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা মতসরীরং উট্ঠহিত্ৰা অনুবন্ধনকং নাম নত্থি. সচে হি সো ‘‘এতস্স সমীপে ঠিতো পাসাণো ৰা লতা ৰা আগচ্ছেয্য, সরীরম্পি আগচ্ছেয্য. যথা পন সো পাসাণো ৰা লতা ৰা নাগচ্ছতি, এৰং সরীরম্পি নাগচ্ছতি. অযং পন তুয্হং উপট্ঠানাকারো সঞ্ঞজো সঞ্ঞাসম্ভৰো, কম্মট্ঠানং তে অজ্জ উপট্ঠিতং, মা ভাযি ভিক্খূ’’তি তাসং ৰিনোদেত্ৰা হাসং উপ্পাদেত্ৰা তস্মিং নিমিত্তে চিত্তং সঞ্চরাপেতব্বং. এৰং ৰিসেসমধিগচ্ছতি. ইদমেতং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সমন্তা নিমিত্তুপলক্খণা অসম্মোহত্থা’’তি.

একাদসৰিধেন পন নিমিত্তগ্গাহং সম্পাদেন্তো কম্মট্ঠানং উপনিবন্ধতি. তস্স হি চক্খূনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকনপচ্চযা উগ্গহনিমিত্তং উপ্পজ্জতি. তস্মিং মানসং চারেন্তস্স পটিভাগনিমিত্তং উপ্পজ্জতি. তত্থ মানসং চারেন্তো অপ্পনং পাপুণাতি. অপ্পনাযং ঠত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো অরহত্তং সচ্ছিকরোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘একাদসৰিধেন নিমিত্তগ্গাহো উপনিবন্ধনত্থো’’তি.

১১৫. গতাগতমগ্গপচ্চৰেক্খণা ৰীথিসম্পটিপাদনত্থাতি এত্থ পন যা গতমগ্গস্স চ আগতমগ্গস্স চ পচ্চৰেক্খণা ৰুত্তা, সা কম্মট্ঠানৰীথিযা সম্পটিপাদনত্থাতি অত্থো. সচে হি ইমং ভিক্খুং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তং অন্তরামগ্গে কেচি অজ্জ, ভন্তে, কতিমীতি দিৰসং ৰা পুচ্ছন্তি, পঞ্হং ৰা পুচ্ছন্তি, পটিসন্থারং ৰা করোন্তি, অহং কম্মট্ঠানিকোতি তুণ্হীভূতেন গন্তুং ন ৰট্টতি. দিৰসো কথেতব্বো, পঞ্হো ৰিস্সজ্জেতব্বো. সচে ন জানাতি, ন জানামীতি ৰত্তব্বং. ধম্মিকো পটিসন্থারো কাতব্বো. তস্সেৰং করোন্তস্স উগ্গহিতং তরুণনিমিত্তং নস্সতি. তস্মিং নস্সন্তেপি দিৰসং পুট্ঠেন কথেতব্বমেৰ. পঞ্হং অজানন্তেন ন জানামীতি ৰত্তব্বং. জানন্তেন একদেসেন কথেতুম্পি ৰট্টতি, পটিসন্থারোপি কাতব্বো. আগন্তুকং পন ভিক্খুং দিস্ৰা আগন্তুকপটিসন্থারো কাতব্বোৰ. অৰসেসানিপি চেতিযঙ্গণৰত্তবোধিযঙ্গণৰত্তউপোসথাগারৰত্তভোজনসালাজন্তাঘরআচরিযুপজ্ঝাযআগন্তুকগমিকৰত্তাদীনি সব্বানি খন্ধকৰত্তানি পূরেতব্বানেৰ. তস্স তানি পূরেন্তস্সাপি তং তরুণনিমিত্তং নস্সতি, পুন গন্ত্ৰা নিমিত্তং গণ্হিস্সামীতি গন্তুকামস্সাপি অমনুস্সেহি ৰা ৰাল়মিগেহি ৰা অধিট্ঠিতত্তা সুসানম্পি গন্তুং ন সক্কা হোতি, নিমিত্তং ৰা অন্তরধাযতি. উদ্ধুমাতকং হি একমেৰ ৰা দ্ৰে ৰা দিৰসে ঠত্ৰা ৰিনীলকাদিভাৰং গচ্ছতি. সব্বকম্মট্ঠানেসু এতেন সমং দুল্লভং কম্মট্ঠানং নাম নত্থি. তস্মা এৰং নট্ঠে নিমিত্তে তেন ভিক্খুনা রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাঠানে ৰা নিসীদিত্ৰা অহং ইমিনা নাম দ্ৰারেন ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা অসুকদিসাভিমুখং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা অসুকস্মিং নাম ঠানে ৰামং গণ্হি, অসুকস্মিং দক্খিণং. তস্স অসুকস্মিং ঠানে পাসাণো, অসুকস্মিং ৰম্মিকরুক্খগচ্ছলতানমঞ্ঞতরং. সোহং তেন মগ্গেন গন্ত্ৰা অসুকস্মিং নাম ঠানে অসুভং অদ্দসং. তত্থ অসুকদিসাভিমুখো ঠত্ৰা এৰঞ্চেৰঞ্চ সমন্তা নিমিত্তানি সল্লক্খেত্ৰা এৰং অসুভনিমিত্তং উগ্গহেত্ৰা অসুকদিসায সুসানতো নিক্খমিত্ৰা এৰরূপেন নাম মগ্গেন ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তো আগন্ত্ৰা ইধ নিসিন্নোতি এৰং যাৰ পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নট্ঠানং, তাৰ গতাগতমগ্গো পচ্চৰেক্খিতব্বো. তস্সেৰং পচ্চৰেক্খতো তং নিমিত্তং পাকটং হোতি, পুরতো নিক্খিত্তং ৰিয উপট্ঠাতি. কম্মট্ঠানং পুরিমাকারেনেৰ ৰীথিং পটিপজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘গতাগতমগ্গপচ্চৰেক্খণা ৰীথিসম্পটিপাদনত্থা’’তি.

১১৬. ইদানি আনিসংসদস্সাৰী রতনসঞ্ঞী হুত্ৰা চিত্তীকারং উপট্ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানো তস্মিং আরম্মণে চিত্তং উপনিবন্ধতীতি এত্থ উদ্ধুমাতকপটিক্কূলে মানসং চারেত্ৰা ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো ‘‘অদ্ধা ইমায পটিপদায জরামরণম্হা পরিমুচ্চিস্সামী’’তি এৰং আনিসংসদস্সাৰিনা ভৰিতব্বং.

যথা পন দুগ্গতো পুরিসো মহগ্ঘং মণিরতনং লভিত্ৰা দুল্লভং ৰত মে লদ্ধন্তি তস্মিং রতনসঞ্ঞী হুত্ৰা গারৰং জনেত্ৰা ৰিপুলেন পেমেন সম্পিযাযমানো তং রক্খেয্য, এৰমেৰ ‘‘দুল্লভং মে ইদং কম্মট্ঠানং লদ্ধং দুগ্গতস্স মহগ্ঘমণিরতনসদিসং. চতুধাতুকম্মট্ঠানিকো হি অত্তনো চত্তারো মহাভূতে পরিগ্গণ্হাতি, আনাপানকম্মট্ঠানিকো অত্তনো নাসিকৰাতং পরিগ্গণ্হাতি, কসিণকম্মট্ঠানিকো কসিণং কত্ৰা যথাসুখং ভাৰেতি, এৰং ইতরানি কম্মট্ঠানানি সুলভানি. ‘ইদং পন একমেৰ ৰা দ্ৰে ৰা দিৰসে তিট্ঠতি, ততো পরং ৰিনীলকাদিভাৰং পাপুণাতী’তি নত্থি ইতো দুল্লভতর’’ন্তি তস্মিং রতনসঞ্ঞিনা হুত্ৰা চিত্তীকারং উপট্ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানেন তং নিমিত্তং রক্খিতব্বং. রত্তিট্ঠানে চ দিৰাঠানে চ ‘‘উদ্ধুমাতকপটিক্কূলং উদ্ধুমাতকপটিক্কূল’’ন্তি তত্থ পুনপ্পুনং চিত্তং উপনিবন্ধিতব্বং. পুনপ্পুনং তং নিমিত্তং আৰজ্জিতব্বং, মনসিকাতব্বং. তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং কাতব্বং.

১১৭. তস্সেৰং করোতো পটিভাগনিমিত্তং উপ্পজ্জতি. তত্রিদং নিমিত্তদ্ৰযস্স নানাকরণং, উগ্গহনিমিত্তং ৰিরূপং বীভচ্ছং ভেরৰদস্সনং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পন যাৰদত্থং ভুঞ্জিত্ৰা নিপন্নো থূলঙ্গপচ্চঙ্গপুরিসো ৰিয. তস্স পটিভাগনিমিত্তপটিলাভসমকালমেৰ বহিদ্ধা কামানং অমনসিকারা ৰিক্খম্ভনৰসেন কামচ্ছন্দো পহীযতি. অনুনযপ্পহানেনেৰ চস্স লোহিতপ্পহানেন পুব্বো ৰিয ব্যাপাদোপি পহীযতি. তথা আরদ্ধৰীরিযতায থিনমিদ্ধং, অৰিপ্পটিসারকরসন্তধম্মানুযোগৰসেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, অধিগতৰিসেসস্স পচ্চক্খতায পটিপত্তিদেসকে সত্থরি পটিপত্তিযং পটিপত্তিফলে চ ৰিচিকিচ্ছা পহীযতীতি পঞ্চ নীৰরণানি পহীযন্তি. তস্মিঞ্ঞেৰ চ নিমিত্তে চেতসো অভিনিরোপনলক্খণো ৰিতক্কো, নিমিত্তানুমজ্জনকিচ্চং সাধযমানো ৰিচারো, পটিলদ্ধৰিসেসাধিগমপচ্চযা পীতি, পীতিমনস্স পস্সদ্ধিসম্ভৰতো পস্সদ্ধি, তন্নিমিত্তং সুখং, সুখিতস্স চিত্তসমাধিসম্ভৰতো সুখনিমিত্তা একগ্গতা চাতি ঝানঙ্গানি পাতুভৰন্তি. এৰমস্স পঠমজ্ঝানপটিবিম্বভূতং উপচারজ্ঝানম্পি তঙ্খণঞ্ঞেৰ নিব্বত্ততি. ইতো পরং যাৰ পঠমজ্ঝানস্স অপ্পনা চেৰ ৰসিপ্পত্তি চ, তাৰ সব্বং পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

ৰিনীলকাদিকম্মট্ঠানানি

১১৮. ইতো পরেসু পন ৰিনীলকাদীসুপি যং তং ‘‘উদ্ধুমাতকং অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তো একো অদুতিযো গচ্ছতি উপট্ঠিতায সতিযা’’তিআদিনা নযেন গমনং আদিং কত্ৰা লক্খণং ৰুত্তং, তং সব্বং ‘‘ৰিনীলকং অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তো, ৰিপুব্বকং অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তো’’তি এৰং তস্স তস্স ৰসেন তত্থ তত্থ উদ্ধুমাতকপদমত্তং পরিৰত্তেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সৰিনিচ্ছযাধিপ্পাযং ৰেদিতব্বং.

অযং পন ৰিসেসো – ৰিনীলকে ‘‘ৰিনীলকপটিক্কূলং ৰিনীলকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. উগ্গহনিমিত্তঞ্চেত্থ কবরকবরৰণ্ণং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পন উস্সদৰসেন উপট্ঠাতি.

ৰিপুব্বকে ‘‘ৰিপুব্বকপটিক্কূলং ৰিপুব্বকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. উগ্গহনিমিত্তং পনেত্থ পগ্ঘরন্তমিৰ উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং নিচ্চলং সন্নিসিন্নং হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

ৰিচ্ছিদ্দকং যুদ্ধমণ্ডলে ৰা চোরাটৰিযং ৰা সুসানে ৰা যত্থ রাজানো চোরে ছিন্দাপেন্তি. অরঞ্ঞে ৰা পন সীহব্যগ্ঘেহি ছিন্নপুরিসট্ঠানে লব্ভতি. তস্মা তথারূপং ঠানং গন্ত্ৰা সচে নানাদিসাযং পতিতম্পি একাৰজ্জনেন আপাথমাগচ্ছতি ইচ্চেতং কুসলং. নো চে আগচ্ছতি, সযং হত্থেন ন পরামসিতব্বং. পরামসন্তো হি ৰিস্সাসং আপজ্জতি. তস্মা আরামিকেন ৰা সমণুদ্দেসেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি একট্ঠানে কারেতব্বং. অলভন্তেন কত্তরযট্ঠিযা ৰা দণ্ডকেন ৰা একঙ্গুলন্তরং কত্ৰা উপনামেতব্বং. এৰং উপনামেত্ৰা ‘‘ৰিচ্ছিদ্দকপটিক্কূলং ৰিচ্ছিদ্দকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. তত্থ উগ্গহনিমিত্তং মজ্ঝে ছিদ্দং ৰিয উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পন পরিপুণ্ণং হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

ৰিক্খাযিতকে ৰিক্খাযিতকপটিক্কূলং ৰিক্খাযিতকপটিক্কূলন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. উগ্গহনিমিত্তং পনেত্থ তহিং তহিং খাযিতসদিসমেৰ উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পরিপুণ্ণংৰ হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

ৰিক্খিত্তকম্পি ৰিচ্ছিদ্দকে ৰুত্তনযেনেৰ অঙ্গুলঙ্গুলন্তরং কারেত্ৰা ৰা কত্ৰা ৰা ‘‘ৰিক্খিত্তকপটিক্কূলং ৰিক্খিত্তকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. এত্থ উগ্গহনিমিত্তং পাকটন্তরং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পন পরিপুণ্ণংৰ হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

হতৰিক্খিত্তকম্পি ৰিচ্ছিদ্দকে ৰুত্তপ্পকারেসুযেৰ ঠানেসু লব্ভতি. তস্মা তত্থ গন্ত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অঙ্গুলঙ্গুলন্তরং কারেত্ৰা ৰা কত্ৰা ৰা ‘‘হতৰিক্খিত্তকপটিক্কূলং হতৰিক্খিত্তকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. উগ্গহনিমিত্তং পনেত্থ পঞ্ঞাযমানং পহারমুখং ৰিয হোতি. পটিভাগনিমিত্তং পরিপুণ্ণমেৰ হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

লোহিতকং যুদ্ধমণ্ডলাদীসু লদ্ধপ্পহারানং হত্থপাদাদীসু ৰা ছিন্নেসু ভিন্নগণ্ডপীল়কাদীনং ৰা মুখতো পগ্ঘরমানকালে লব্ভতি. তস্মা তং দিস্ৰা ‘‘লোহিতকপটিক্কূলং লোহিতকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. এত্থ উগ্গহনিমিত্তং ৰাতপ্পহতা ৰিয রত্তপটাকা চলমানাকারং উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং পন সন্নিসিন্নং হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

পুল়ৰকং দ্ৰীহতীহচ্চযেন কুণপস্স নৰহি ৰণমুখেহি কিমিরাসিপগ্ঘরণকালে হোতি. অপিচ তং সোণসিঙ্গালমনুস্সগোমহিংসহত্থিঅস্সঅজগরাদীনং সরীরপ্পমাণমেৰ হুত্ৰা সালিভত্তরাসি ৰিয তিট্ঠতি. তেসু যত্থ কত্থচি ‘‘পুল়ৰকপটিক্কূলং পুল়ৰকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরস্স হি কাল়দীঘৰাপিযা অন্তো হত্থিকুণপে নিমিত্তং উপট্ঠাসি. উগ্গহনিমিত্তং পনেত্থ চলমানং ৰিয উপট্ঠাতি. পটিভাগনিমিত্তং সালিভত্তপিণ্ডো ৰিয সন্নিসিন্নং হুত্ৰা উপট্ঠাতি.

অট্ঠিকং ‘‘সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং নহারুসম্বন্ধ’’ন্তিআদিনা (ম. নি. ৩.১৫৪) নযেন নানপ্পকারতো ৰুত্তং. তত্থ যত্থ তং নিক্খিত্তং হোতি, তত্থ পুরিমনযেনেৰ গন্ত্ৰা সমন্তা পাসাণাদীনং ৰসেন সনিমিত্তং সারম্মণং কত্ৰা ইদং অট্ঠিকন্তি সভাৰভাৰতো উপলক্খেত্ৰা ৰণ্ণাদিৰসেন একাদসহাকারেহি নিমিত্তং উগ্গহেতব্বং.

১১৯. তং পন ৰণ্ণতো সেতন্তি ওলোকেন্তস্স ন উপট্ঠাতি, ওদাতকসিণসম্ভেদো হোতি. তস্মা অট্ঠিকন্তি পটিক্কূলৰসেনেৰ ওলোকেতব্বং. লিঙ্গন্তি ইধ হত্থাদীনং নামং. তস্মা হত্থপাদসীসউরবাহুকটিঊরুজঙ্ঘানং ৰসেন লিঙ্গতো ৰৰত্থপেতব্বং. দীঘরস্সৰট্টচতুরস্সখুদ্দকমহন্তৰসেন পন সণ্ঠানতো ৰৰত্থপেতব্বং. দিসোকাসা ৰুত্তনযা এৰ. তস্স তস্স অট্ঠিনো পরিযন্তৰসেন পরিচ্ছেদতো ৰৰত্থপেত্ৰা যদেৰেত্থ পাকটং হুত্ৰা উপট্ঠাতি, তং গহেত্ৰা অপ্পনা পাপুণিতব্বা. তস্স তস্স অট্ঠিনো নিন্নট্ঠানথলট্ঠানৰসেন পন নিন্নতোথলতো চ ৰৰত্থপেতব্বং. পদেসৰসেনাপি অহং নিন্নে ঠিতো, অট্ঠি থলে, অহং থলে, অট্ঠি নিন্নেতিপি ৰৰত্থপেতব্বং. দ্ৰিন্নং পন অট্ঠিকানং ঘটিতঘটিতট্ঠানৰসেন সন্ধিতো ৰৰত্থপেতব্বং. অট্ঠিকানংযেৰ অন্তরৰসেন ৰিৰরতো ৰৰত্থপেতব্বং. সব্বত্থেৰ পন ঞাণং চারেত্ৰা ইমস্মিং ঠানে ইদমট্ঠীতি সমন্ততো ৰৰত্থপেতব্বং. এৰম্পি নিমিত্তে অনুপট্ঠহন্তে নলাটট্ঠিম্হি চিত্তং সণ্ঠপেতব্বং.

১২০. যথা চেত্থ, এৰং ইদং একাদসৰিধেন নিমিত্তগ্গহণং ইতো পুরিমেসু পুল়ৰকাদীসুপি যুজ্জমানৰসেন সল্লক্খেতব্বং. ইদঞ্চ পন কম্মট্ঠানং সকলাযপি অট্ঠিকসঙ্খলিকায একস্মিম্পি অট্ঠিকে সম্পজ্জতি. তস্মা তেসু যত্থকত্থচি একাদসৰিধেন নিমিত্তং উগ্গহেত্ৰা ‘‘অট্ঠিকপটিক্কূলং অট্ঠিকপটিক্কূল’’ন্তি মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. ইধ উগ্গহনিমিত্তম্পি পটিভাগনিমিত্তম্পি একসদিসমেৰ হোতীতি ৰুত্তং, তং একস্মিং অট্ঠিকে যুত্তং. অট্ঠিকসঙ্খলিকায পন উগ্গহনিমিত্তে পঞ্ঞাযমানে ৰিৰরতা. পটিভাগনিমিত্তে পরিপুণ্ণভাৰো যুজ্জতি. একট্ঠিকেপি চ উগ্গহনিমিত্তেন বীভচ্ছেন ভযানকেন ভৰিতব্বং. পটিভাগনিমিত্তেন পীতিসোমনস্সজনকেন, উপচারাৰহত্তা.

ইমস্মিং হি ওকাসে যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং, তং দ্ৰারং দত্ৰাৰ ৰুত্তং. তথা হি তত্থ ‘‘চতূসু ব্রহ্মৰিহারেসু দসসু চ অসুভেসু পটিভাগনিমিত্তং নত্থি. ব্রহ্মৰিহারেসু হি সীমসম্ভেদোযেৰ নিমিত্তং. দসসু চ অসুভেসু নিব্বিকপ্পং কত্ৰা পটিক্কূলভাৰেযেৰ দিট্ঠে নিমিত্তং নাম হোতী’’তি ৰত্ৰাপি পুন অনন্তরমেৰ ‘‘দুৰিধং ইধ নিমিত্তং উগ্গহনিমিত্তং পটিভাগনিমিত্তং. উগ্গহনিমিত্তং ৰিরূপং বীভচ্ছং ভযানকং হুত্ৰা উপট্ঠাতী’’তিআদি ৰুত্তং. তস্মা যং ৰিচারেত্ৰা অৰোচুম্হ, ইদমেৰেত্থ যুত্তং.

অপিচ মহাতিস্সত্থেরস্স দন্তট্ঠিকমত্তাৰলোকনেন সকলিত্থিসরীরস্স অট্ঠিসঙ্ঘাতভাৰেন উপট্ঠানাদীনি চেত্থ নিদস্সনানীতি.

ইতি অসুভানি সুভগুণো, দসসতলোচনেন থুতকিত্তি;

যানি অৰোচ দসবলো, একেকজ্ঝানহেতুনীতি.

এৰং তানি চ তেসঞ্চ, ভাৰনানযমিমং ৰিদিত্ৰান;

তেস্ৰেৰ অযং ভিয্যো, পকিণ্ণককথাপি ৰিঞ্ঞেয্যা.

পকিণ্ণককথা

১২১. এতেসু হি যত্থ কত্থচি অধিগতজ্ঝানো সুৰিক্খম্ভিতরাগত্তা ৰীতরাগো ৰিয নিল্লোলুপ্পচারো হোতি. এৰং সন্তেপি য্ৰাযং অসুভপ্পভেদো ৰুত্তো, সো সরীরসভাৰপ্পত্তিৰসেন চ রাগচরিতভেদৰসেন চাতি ৰেদিতব্বো. ছৰসরীরং হি পটিক্কূলভাৰং আপজ্জমানং উদ্ধুমাতকসভাৰপ্পত্তং ৰা সিযা, ৰিনীলকাদীনং ৰা অঞ্ঞতরসভাৰপ্পত্তং. ইতি যাদিসং যাদিসং সক্কা হোতি লদ্ধুং, তাদিসে তাদিসে উদ্ধুমাতকপটিক্কূলং ৰিনীলকপটিক্কূলন্তি এৰং নিমিত্তং গণ্হিতব্বমেৰাতি সরীরসভাৰপ্পত্তিৰসেন দসধা অসুভপ্পভেদো ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

ৰিসেসতো চেত্থ উদ্ধুমাতকং সরীরসণ্ঠানৰিপত্তিপ্পকাসনতো সণ্ঠানরাগিনো সপ্পাযং. ৰিনীলকং ছৰিরাগৰিপত্তিপ্পকাসনতো সরীরৰণ্ণরাগিনো সপ্পাযং. ৰিপুব্বকং কাযৰণপটিবদ্ধস্স দুগ্গন্ধভাৰস্স পকাসনতো মালাগন্ধাদিৰসেন সমুট্ঠাপিতসরীরগন্ধরাগিনো সপ্পাযং. ৰিচ্ছিদ্দকং অন্তোসুসিরভাৰপ্পকাসনতো সরীরে ঘনভাৰরাগিনো সপ্পাযং. ৰিক্খাযিতকং মংসুপচযসম্পত্তিৰিনাসপ্পকাসনতো থনাদীসু সরীরপ্পদেসেসু মংসুপচযরাগিনো সপ্পাযং. ৰিক্খিত্তকং অঙ্গপচ্চঙ্গানং ৰিক্খেপপ্পকাসনতো অঙ্গপচ্চঙ্গলীলারাগিনো সপ্পাযং. হতৰিক্খিত্তকং সরীরসঙ্ঘাতভেদৰিকারপ্পকাসনতো সরীরসঙ্ঘাতসম্পত্তিরাগিনো সপ্পাযং. লোহিতকং লোহিতমক্খিতপটিক্কূলভাৰপ্পকাসনতো অলঙ্কারজনিতসোভরাগিনো সপ্পাযং. পুল়ৰকং কাযস্স অনেককিমিকুলসাধারণভাৰপ্পকাসনতো কাযে মমত্তরাগিনো সপ্পাযং. অট্ঠিকং সরীরট্ঠীনং পটিক্কূলভাৰপ্পকাসনতো দন্তসম্পত্তিরাগিনো সপ্পাযন্তি এৰং রাগচরিতভেদৰসেনাপি দসধা অসুভপ্পভেদো ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

যস্মা পন দসৰিধেপি এতস্মিং অসুভে সেয্যথাপি নাম অপরিসণ্ঠিতজলায সীঘসোতায নদিযা অরিত্তবলেনেৰ নাৰা তিট্ঠতি, ৰিনা অরিত্তেন ন সক্কা ঠপেতুং, এৰমেৰ দুব্বলত্তা আরম্মণস্স ৰিতক্কবলেনেৰ চিত্তং একগ্গং হুত্ৰা তিট্ঠতি, ৰিনা ৰিতক্কেন ন সক্কা ঠপেতুং, তস্মা পঠমজ্ঝানমেৰেত্থ হোতি, ন দুতিযাদীনি.

পটিক্কূলেপি চ এতস্মিং আরম্মণে ‘‘অদ্ধা ইমায পটিপদায জরামরণম্হা পরিমুচ্চিস্সামী’’তি এৰমানিসংসদস্সাৰিতায চেৰ নীৰরণসন্তাপপ্পহানেন চ পীতিসোমনস্সং উপ্পজ্জতি, ‘‘বহুং দানি ৰেতনং লভিস্সামী’’তি আনিসংসদস্সাৰিনো পুপ্ফছড্ডকস্স গূথরাসিম্হি ৰিয, উস্সন্নব্যাধিদুক্খস্স রোগিনো ৰমনৰিরেচনপ্পৰত্তিযং ৰিয চ.

১২২. দসৰিধম্পি চেতং অসুভং লক্খণতো একমেৰ হোতি. দসৰিধস্সাপি হেতস্স অসুচিদুগ্গন্ধজেগুচ্ছপটিক্কূলভাৰো এৰ লক্খণং. তদেতং ইমিনা লক্খণেন ন কেৰলং মতসরীরে, দন্তট্ঠিকদস্সাৰিনো পন চেতিযপব্বতৰাসিনো মহাতিস্সত্থেরস্স ৰিয, হত্থিক্খন্ধগতং রাজানং ওলোকেন্তস্স সঙ্ঘরক্খিতত্থেরূপট্ঠাকসামণেরস্স ৰিয চ জীৰমানকসরীরেপি উপট্ঠাতি. যথেৰ হি মতসরীরং, এৰং জীৰমানকম্পি অসুভমেৰ. অসুভলক্খণং পনেত্থ আগন্তুকেন অলঙ্কারেন পটিচ্ছন্নত্তা ন পঞ্ঞাযতি. পকতিযা পন ইদং সরীরং নাম অতিরেকতিসতঅট্ঠিকসমুস্সযং অসীতিসতসন্ধিসঙ্ঘটিতং নৰন্হারুসতনিবন্ধনং নৰমংসপেসিসতানুলিত্তং অল্লচম্মপরিযোনদ্ধং ছৰিযা পটিচ্ছন্নং ছিদ্দাৰছিদ্দং মেদকথালিকা ৰিয নিচ্চুগ্ঘরিতপগ্ঘরিতং কিমিসঙ্ঘনিসেৰিতং রোগানং আযতনং দুক্খধম্মানং ৰত্থু পরিভিন্নপুরাণগণ্ডো ৰিয নৰহি ৰণমুখেহি সততৰিস্সন্দনং. যস্স উভোহি অক্খীহি অক্খিগূথকো পগ্ঘরতি, কণ্ণবিলেহি কণ্ণগূথকো, নাসাপুটেহি সিঙ্ঘাণিকা, মুখতো আহারপিত্তসেম্হরুধিরানি, অধোদ্ৰারেহি উচ্চারপস্সাৰা, নৰনৰুতিযা লোমকূপসহস্সেহি অসুচিসেদযূসো পগ্ঘরতি. নীলমক্খিকাদযো সম্পরিৰারেন্তি. যং দন্তকট্ঠমুখধোৰনসীসমক্খননহাননিৰাসনপারুপনাদীহি অপ্পটিজগ্গিত্ৰা যথাজাতোৰ ফরুসৰিপ্পকিণ্ণকেসো হুত্ৰা গামেন গামং ৰিচরন্তো রাজাপি পুপ্ফছড্ডকচণ্ডালাদীসু অঞ্ঞতরোপি সমসরীরপটিক্কূলতায নিব্বিসেসো হোতি, এৰং অসুচিদুগ্গন্ধজেগুচ্ছপটিক্কূলতায রঞ্ঞো ৰা চণ্ডালস্স ৰা সরীরে ৰেমত্তং নাম নত্থি. দন্তকট্ঠমুখধোৰনাদীহি পনেত্থ দন্তমলাদীনি পমজ্জিত্ৰা নানাৰত্থেহি হিরিকোপীনং পটিচ্ছাদেত্ৰা নানাৰণ্ণেন সুরভিৰিলেপনেন ৰিলিম্পিত্ৰা পুপ্ফাভরণাদীহি অলঙ্করিত্ৰা ‘‘অহং মম’’ন্তি গহেতব্বাকারপ্পত্তং করোন্তি. ততো ইমিনা আগন্তুকেন অলঙ্কারেন পটিচ্ছন্নত্তা তদস্স যাথাৰসরসং অসুভলক্খণং অসঞ্জানন্তা পুরিসা ইত্থীসু, ইত্থিযো চ পুরিসেসু রতিং করোন্তি. পরমত্থতো পনেত্থ রজ্জিতব্বকযুত্তট্ঠানং নাম অণুমত্তম্পি নত্থি. তথা হি কেসলোমনখদন্তখেল়সিঙ্ঘাণিকউচ্চারপস্সাৰাদীসু এককোট্ঠাসম্পি সরীরতো বহি পতিতং সত্তা হত্থেন ছুপিতুম্পি ন ইচ্ছন্তি, অট্টীযন্তি হরাযন্তি জিগুচ্ছন্তি. যং যং পনেত্থ অৰসেসং হোতি, তং তং এৰং পটিক্কূলম্পি সমানং অৰিজ্জন্ধকারপরিযোনদ্ধা অত্তসিনেহরাগরত্তা ‘‘ইট্ঠং কন্তং নিচ্চং সুখং অত্তা’’তি গণ্হন্তি. তে এৰং গণ্হন্তা অটৰিযং কিংসুকরুক্খং দিস্ৰা রুক্খতো অপতিতপুপ্ফং ‘‘অযং মংসপেসী’’তি ৰিহঞ্ঞমানেন জরসিঙ্গালেন সমানতং আপজ্জন্তি. তস্মা –

যথাপি পুপ্ফিতং দিস্ৰা, সিঙ্গালো কিংসুকং ৰনে;

মংসরুক্খো মযা লদ্ধো, ইতি গন্ত্ৰান ৰেগসা.

পতিতং পতিতং পুপ্ফং, ডংসিত্ৰা অতিলোলুপো;

নযিদং মংসং অদুং মংসং, যং রুক্খস্মিন্তি গণ্হতি.

কোট্ঠাসং পতিতংযেৰ, অসুভন্তি তথা বুধো;

অগ্গহেত্ৰান গণ্হেয্য, সরীরট্ঠম্পি নং তথা.

ইমঞ্হি সুভতো কাযং, গহেত্ৰা তত্থ মুচ্ছিতা;

বালা করোন্তা পাপানি, দুক্খা ন পরিমুচ্চরে.

তস্মা পস্সেয্য মেধাৰী, জীৰতো ৰা মতস্স ৰা;

সভাৰং পূতিকাযস্স, সুভভাৰেন ৰজ্জিতং.

ৰুত্তঞ্হেতং –

দুগ্গন্ধো অসুচি কাযো, কুণপো উক্করূপমো;

নিন্দিতো চক্খুভূতেহি, কাযো বালাভিনন্দিতো.

অল্লচম্মপটিচ্ছন্নো, নৰদ্ৰারো মহাৰণো;

সমন্ততো পগ্ঘরতি, অসুচি পূতিগন্ধিযো.

সচে ইমস্স কাযস্স, অন্তো বাহিরকো সিযা;

দণ্ডং নূন গহেত্ৰান, কাকে সোণে নিৰারযেতি.

তস্মা দব্বজাতিকেন ভিক্খুনা জীৰমানসরীরং ৰা হোতু

মতসরীরং ৰা যত্থ যত্থ অসুভাকারো পঞ্ঞাযতি, তত্থ তত্থেৰ নিমিত্তং গহেত্ৰা কম্মট্ঠানং অপ্পনং পাপেতব্বন্তি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

অসুভকম্মট্ঠাননিদ্দেসো নাম

ছট্ঠো পরিচ্ছেদো.

৭. ছঅনুস্সতিনিদ্দেসো

১. বুদ্ধানুস্সতিকথা

১২৩. অসুভানন্তরং উদ্দিট্ঠাসু পন দসসু অনুস্সতীসু পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনতো সতিযেৰ অনুস্সতি, পৰত্তিতব্বট্ঠানম্হিযেৰ ৰা পৰত্তত্তা সদ্ধাপব্বজিতস্স কুলপুত্তস্স অনুরূপা সতীতিপি অনুস্সতি, বুদ্ধং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি বুদ্ধানুস্সতি, বুদ্ধগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. ধম্মং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি ধম্মানুস্সতি, স্ৰাক্খাততাদিধম্মগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. সঙ্ঘং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি সঙ্ঘানুস্সতি, সুপ্পটিপন্নতাদিসঙ্ঘগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. সীলং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি সীলানুস্সতি, অখণ্ডতাদিসীলগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. চাগং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি চাগানুস্সতি, মুত্তচাগতাদিচাগগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. দেৰতা আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি দেৰতানুস্সতি, দেৰতা সক্খিট্ঠানে ঠপেত্ৰা অত্তনো সদ্ধাদিগুণারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. মরণং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি মরণানুস্সতি, জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. কেসাদিভেদং রূপকাযং গতা, কাযে ৰা গতাতি কাযগতা, কাযগতা চ সা সতি চাতি কাযগতসতীতি ৰত্তব্বে রস্সং অকত্ৰা কাযগতাসতীতি ৰুত্তা, কেসাদিকাযকোট্ঠাসনিমিত্তারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. আনাপানে আরব্ভ উপ্পন্না সতি আনাপানস্সতি, অস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং. উপসমং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি উপসমানুস্সতি, সব্বদুক্খূপসমারম্মণায সতিযা এতমধিৰচনং.

১২৪. ইতি ইমাসু দসসু অনুস্সতীসু বুদ্ধানুস্সতিং তাৰ ভাৰেতুকামেন অৰেচ্চপ্পসাদসমন্নাগতেন যোগিনা পতিরূপসেনাসনে রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’’তি (অ. নি. ৬.১০) এৰং বুদ্ধস্স ভগৰতো গুণা অনুস্সরিতব্বা.

তত্রাযং অনুস্সরণনযো – সো ভগৰা ইতিপি অরহং, ইতিপি সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… ইতিপি ভগৰাতি অনুস্সরতি. ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেনাতি ৰুত্তং হোতি.

১২৫. তত্থ আরকত্তা অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা পচ্চযাদীনং অরহত্তা পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি সো ভগৰা অরহন্তি অনুস্সরতি. আরকা হি সো সব্বকিলেসেহি সুৰিদূরৰিদূরে ঠিতো মগ্গেন সৰাসনানং কিলেসানং ৰিদ্ধংসিতত্তাতি আরকত্তা অরহং.

সো ততো আরকা নাম, যস্স যেনাসমঙ্গিতা;

অসমঙ্গী চ দোসেহি, নাথো তেনারহং মতোতি.

১২৬. তে চানেন কিলেসারযো মগ্গেন হতাতি অরীনং হতত্তাপি অরহং.

যস্মা রাগাদিসঙ্খাতা, সব্বেপি অরযো হতা;

পঞ্ঞাসত্থেন নাথেন, তস্মাপি অরহং মতোতি.

১২৭. যঞ্চেতং অৰিজ্জাভৰতণ্হামযনাভি পুঞ্ঞাদিঅভিসঙ্খারারং জরামরণনেমি আসৰসমুদযমযেন অক্খেন ৰিজ্ঝিত্ৰা তিভৰরথে সমাযোজিতং অনাদিকালপ্পৰত্তং সংসারচক্কং, তস্সানেন বোধিমণ্ডে ৰীরিযপাদেহি সীলপথৰিযং পতিট্ঠায সদ্ধাহত্থেন কম্মক্খযকরং ঞাণফরসুং গহেত্ৰা সব্বে অরা হতাতি অরানং হতত্তাপি অরহং.

১২৮. অথ ৰা সংসারচক্কন্তি অনমতগ্গং সংসারৰট্টং ৰুচ্চতি. তস্স চ অৰিজ্জা নাভি, মূলত্তা. জরামরণং নেমি, পরিযোসানত্তা. সেসা দস ধম্মা অরা, অৰিজ্জামূলকত্তা জরামরণপরিযন্তত্তা চ, তত্থ দুক্খাদীসু অঞ্ঞাণং অৰিজ্জা. কামভৰে চ অৰিজ্জা কামভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি, রূপভৰে অৰিজ্জা রূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি, অরূপভৰে অৰিজ্জা অরূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. কামভৰে সঙ্খারা কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযা হোন্তি, এস নযো ইতরেসু. কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং কামভৰে নামরূপস্স পচ্চযো হোতি, তথা রূপভৰে. অরূপভৰে নামস্সেৰ পচ্চযো হোতি. কামভৰে নামরূপং কামভৰে সল়াযতনস্স পচ্চযো হোতি, রূপভৰে নামরূপং রূপভৰে তিণ্ণং আযতনানং পচ্চযো হোতি, অরূপভৰে নামং অরূপভৰে একস্স আযতনস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে সল়াযতনং কামভৰে ছব্বিধস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি, রূপভৰে তীণি আযতনানি রূপভৰে তিণ্ণং ফস্সানং পচ্চযা হোন্তি, অরূপভৰে একং আযতনং অরূপভৰে একস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ফস্সা কামভৰে ছন্নং ৰেদনানং পচ্চযা হোন্তি, রূপভৰে তযো ফস্সা তত্থেৰ তিস্সন্নং, অরূপভৰে একো তত্থেৰ একিস্সা ৰেদনায পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ৰেদনা কামভৰে ছন্নং তণ্হাকাযানং পচ্চযা হোন্তি, রূপভৰে তিস্সো তত্থেৰ তিণ্ণং, অরূপভৰে একা ৰেদনা অরূপভৰে একস্স তণ্হাকাযস্স পচ্চযো হোতি. তত্থ তত্থ সা সা তণ্হা তস্স তস্স উপাদানস্স, উপাদানাদযো ভৰাদীনং.

কথং? ইধেকচ্চো কামে পরিভুঞ্জিস্সামীতি কামুপাদানপচ্চযা কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি, দুচ্চরিতপারিপূরিযা অপাযে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণং.

অপরো সগ্গসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামীতি তথেৰ সুচরিতং চরতি, সুচরিতপারিপূরিযা সগ্গে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সো এৰ নযো.

অপরো পন ব্রহ্মলোকসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামীতি কামুপাদানপচ্চযাএৰ মেত্তং ভাৰেতি, করুণং, মুদিতং, উপেক্খং ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সো এৰ নযো.

অপরো অরূপভৰে সম্পত্তিং অনুভৰিস্সামীতি তথেৰ আকাসানঞ্চাযতনাদিসমাপত্তিযো ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা তত্থ তত্থ নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণন্তি. এস নযো সেসুপাদানমূলিকাসুপি যোজনাসু.

এৰং অযং অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণং. অতীতম্পি অদ্ধানং অনাগতম্পি অদ্ধানং অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি এতেনেৰ নযেন সব্বপদানি ৰিত্থারেতব্বানি.

তত্থ অৰিজ্জাসঙ্খারা একো সঙ্খেপো, ৰিঞ্ঞাণনামরূপসল়াযতনফস্সৰেদনা একো, তণ্হুপাদানভৰা একো, জাতিজরামরণং একো. পুরিমসঙ্খেপো চেত্থ অতীতো অদ্ধা, দ্ৰে মজ্ঝিমা পচ্চুপ্পন্নো, জাতিজরামরণং অনাগতো. অৰিজ্জাসঙ্খারগ্গহণেন চেত্থ তণ্হুপাদানভৰা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা অতীতে কম্মৰট্টং, ৰিঞ্ঞাণাদযো পঞ্চ এতরহি ৰিপাকৰট্টং, তণ্হুপাদানভৰগ্গহণেন অৰিজ্জাসঙ্খারা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা এতরহি কম্মৰট্টং, জাতিজরামরণাপদেসেন ৰিঞ্ঞাণাদীনং নিদ্দিট্ঠত্তা ইমে পঞ্চ ধম্মা আযতিং ৰিপাকৰট্টং. তে আকারতো ৰীসতিৰিধা হোন্তি. সঙ্খারৰিঞ্ঞাণানঞ্চেত্থ অন্তরা একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানমন্তরা একো, ভৰজাতীনমন্তরা একোতি, ইতি ভগৰা এতং চতুসঙ্খেপং তিযদ্ধং ৰীসতাকারং তিসন্ধিং পটিচ্চসমুপ্পাদং সব্বাকারতো জানাতি পস্সতি অঞ্ঞাতি পটিৰিজ্ঝতি. তং ঞাতট্ঠেন ঞাণং, পজাননট্ঠেন পঞ্ঞা, তেন ৰুচ্চতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি. ইমিনা ধম্মট্ঠিতিঞাণেন ভগৰা তে ধম্মে যথাভূতং ঞত্ৰা তেসু নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো ৰুত্তপ্পকারস্স ইমস্স সংসারচক্কস্স অরে হনি ৰিহনি ৰিদ্ধংসেসি. এৰম্পি অরানং হতত্তা অরহং.

অরা সংসারচক্কস্স, হতা ঞাণাসিনা যতো;

লোকনাথেন তেনেস, অরহন্তি পৰুচ্চতি.

১২৯. অগ্গদক্খিণেয্যত্তা চ চীৰরাদিপচ্চযে অরহতি পূজাৰিসেসঞ্চ. তেনেৰ চ উপ্পন্নে তথাগতে যেকেচি মহেসক্খা দেৰমনুস্সা, ন তে অঞ্ঞত্থ পূজং করোন্তি. তথা হি ব্রহ্মা সহম্পতি সিনেরুমত্তেন রতনদামেন তথাগতং পূজেসি. যথাবলঞ্চ অঞ্ঞে দেৰা মনুস্সা চ বিম্বিসারকোসলরাজাদযো. পরিনিব্বুতম্পি চ ভগৰন্তং উদ্দিস্স ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অসোকমহারাজা সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি পতিট্ঠাপেসি. কো পন ৰাদো অঞ্ঞেসং পূজাৰিসেসানন্তি পচ্চযাদীনং অরহত্তাপি অরহং.

পূজাৰিসেসং সহ পচ্চযেহি,

যস্মা অযং অরহতি লোকনাথো;

অত্থানুরূপং অরহন্তি লোকে,

তস্মা জিনো অরহতি নামমেতং.

১৩০. যথা চ লোকে যেকেচি পণ্ডিতমানিনো বালা অসিলোকভযেন রহো পাপং করোন্তি, এৰমেস ন কদাচি করোতীতি পাপকরণে রহাভাৰতোপি অরহং.

যস্মা নত্থি রহো নাম, পাপকম্মেসু তাদিনো;

রহাভাৰেন তেনেস, অরহং ইতি ৰিস্সুতো.

এৰং সব্বথাপি –

আরকত্তা হতত্তা চ, কিলেসারীন সো মুনি;

হতসংসারচক্কারো, পচ্চযাদীন চারহো;

ন রহো করোতি পাপানি, অরহং তেন ৰুচ্চতীতি.

১৩১. সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধো. তথাহি এস সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো, অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে অভিঞ্ঞেয্যতো বুদ্ধো, পরিঞ্ঞেয্যে ধম্মে পরিঞ্ঞেয্যতো, পহাতব্বে ধম্মে পহাতব্বতো, সচ্ছিকাতব্বে ধম্মে সচ্ছিকাতব্বতো, ভাৰেতব্বে ধম্মে ভাৰেতব্বতো. তেনেৰ চাহ –

অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, ভাৰেতব্বঞ্চ ভাৰিতং;

পহাতব্বং পহীনং মে, তস্মা বুদ্ধোস্মি ব্রাহ্মণাতি. (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৬৩);

১৩২. অপিচ চক্খুং দুক্খসচ্চং, তস্স মূলকারণভাৰেন সমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, নিরোধপজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চন্তি এৰং একেকপদুদ্ধারেনাপি সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো, এস নযো সোতঘানজিৰ্হাকাযমনেসু. এতেনেৰ নযেন রূপাদীনি ছ আযতনানি, চক্খুৰিঞ্ঞাণাদযো ছৰিঞ্ঞাণকাযা, চক্খুসম্ফস্সাদযো ছ ফস্সা, চক্খুসম্ফস্সজাদযো ছ ৰেদনা, রূপসঞ্ঞাদযো ছ সঞ্ঞা, রূপসঞ্চেতনাদযো ছ চেতনা, রূপতণ্হাদযো ছ তণ্হাকাযা, রূপৰিতক্কাদযো ছ ৰিতক্কা, রূপৰিচারাদযো ছ ৰিচারা, রূপক্খন্ধাদযো পঞ্চক্খন্ধা, দস কসিণানি, দস অনুস্সতিযো, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞাদিৰসেন দস সঞ্ঞা, কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, কামভৰাদযো নৰ ভৰা, পঠমাদীনি চত্তারি ঝানানি, মেত্তাভাৰনাদযো চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা, চতস্সো অরূপসমাপত্তিযো, পটিলোমতো জরামরণাদীনি, অনুলোমতো অৰিজ্জাদীনি পটিচ্চসমুপ্পাদঙ্গানি চ যোজেতব্বানি.

তত্রাযং একপদযোজনা, জরামরণং দুক্খসচ্চং, জাতি সমুদযসচ্চং, উভিন্নম্পি নিস্সরণং নিরোধসচ্চং, নিরোধপজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চন্তি এৰমেকেকপদুদ্ধারেন সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো অনুবুদ্ধো পটিবুদ্ধো. তেন ৰুত্তং – ‘‘সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি.

১৩৩. ৰিজ্জাহি পন চরণেন চ সম্পন্নত্তা ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো. তত্থ ৰিজ্জাতি তিস্সোপি ৰিজ্জা অট্ঠপি ৰিজ্জা. তিস্সো ৰিজ্জা ভযভেরৰসুত্তে (ম. নি. ১.৫২ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা, অট্ঠ অম্বট্ঠসুত্তে (দী. নি. ১.২৭৮ আদযো). তত্র হি ৰিপস্সনাঞাণেন মনোমযিদ্ধিযা চ সহ ছ অভিঞ্ঞা পরিগ্গহেত্ৰা অট্ঠ ৰিজ্জা ৰুত্তা. চরণন্তি সীলসংৰরো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, জাগরিযানুযোগো, সত্ত সদ্ধম্মা, চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানীতি ইমে পন্নরস ধম্মা ৰেদিতব্বা. ইমেযেৰ হি পন্নরস ধম্মা যস্মা এতেহি চরতি অরিযসাৰকো গচ্ছতি অমতং দিসং, তস্মা চরণন্তি ৰুত্তা. যথাহ – ‘‘ইধ, মহানাম, অরিযসাৰকো সীলৰা হোতী’’তি (ম. নি. ২.২৪) সব্বং মজ্ঝিমপণ্ণাসকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ভগৰা ইমাহি ৰিজ্জাহি ইমিনা চ চরণেন সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি.

তত্থ ৰিজ্জাসম্পদা ভগৰতো সব্বঞ্ঞুতং পূরেত্ৰা ঠিতা. চরণসম্পদা মহাকারুণিকতং. সো সব্বঞ্ঞুতায সব্বসত্তানং অত্থানত্থং ঞত্ৰা মহাকারুণিকতায অনত্থং পরিৰজ্জেত্ৰা অত্থে নিযোজেতি. যথা তং ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো. তেনস্স সাৰকা সুপ্পটিপন্না হোন্তি, নো দুপ্পটিপন্না ৰিজ্জাচরণৰিপন্নানং সাৰকা অত্তন্তপাদযো ৰিয.

১৩৪. সোভনগমনত্তা, সুন্দরং ঠানং গতত্তা, সম্মা গতত্তা, সম্মা চ গদত্তা সুগতো. গমনম্পি হি গতন্তি ৰুচ্চতি. তঞ্চ ভগৰতো সোভনং পরিসুদ্ধমনৰজ্জং. কিং পন তন্তি? অরিযমগ্গো. তেন হেস গমনেন খেমং দিসং অসজ্জমানো গতোতি সোভনগমনত্তা সুগতো. সুন্দরঞ্চেস ঠানং গতো অমতং নিব্বানন্তি সুন্দরং ঠানং গতত্তাপি সুগতো. সম্মা চ গতো তেন তেন মগ্গেন পহীনে কিলেসে পুন অপচ্চাগচ্ছন্তো. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো…পে… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো’’তি, সম্মা ৰা গতো দীপঙ্করপাদমূলতো পভুতি যাৰ বোধিমণ্ডা তাৰ সমতিংসপারমীপূরিকায সম্মাপটিপত্তিযা সব্বলোকস্স হিতসুখমেৰ করোন্তো সস্সতং, উচ্ছেদং, কামসুখং, অত্তকিলমথন্তি ইমে চ অন্তে অনুপগচ্ছন্তো গতোতি সম্মা গতত্তাপি সুগতো. সম্মা চেস গদতি যুত্তট্ঠানে যুত্তমেৰ ৰাচং ভাসতীতি সম্মা গদত্তাপি সুগতো. তত্রিদং সাধকসুত্তং ‘‘যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণায. যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসঞ্হিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণাযা’’তি (ম. নি. ২.৮৬). এৰং সম্মা গদত্তাপি সুগতোতি ৰেদিতব্বো.

১৩৫. সব্বথাপি ৰিদিতলোকত্তা পন লোকৰিদূ. সো হি ভগৰা সভাৰতো সমুদযতো নিরোধতো নিরোধূপাযতোতি সব্বথা লোকং অৰেদি অঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি. যথাহ – ‘‘যত্থ খো, আৰুসো, ন জাযতি ন জীযতি ন মীযতি ন চৰতি ন উপপজ্জতি, নাহং তং গমনেন লোকস্স অন্তং ঞাতেয্যং দট্ঠেয্যং পত্তেয্যন্তি ৰদামি, ন চাহং, আৰুসো, অপত্ৰাৰ লোকস্স অন্তং দুক্খস্স অন্তকিরিযং ৰদামি. অপি চাহং, আৰুসো, ইমস্মিঞ্ঞেৰ ব্যামমত্তে কল়েৰরে সসঞ্ঞিম্হি সমনকে লোকঞ্চ পঞ্ঞপেমি লোকসমুদযঞ্চ লোকনিরোধঞ্চ লোকনিরোধগামিনিঞ্চ পটিপদং.

গমনেন ন পত্তব্বো, লোকস্সন্তো কুদাচনং;

ন চ অপত্ৰা লোকন্তং, দুক্খা অত্থি পমোচনং.

তস্মা হৰে লোকৰিদূ সুমেধো,

লোকন্তগূ ৰূসিতব্রহ্মচরিযো;

লোকস্স অন্তং সমিতাৰি ঞত্ৰা,

নাসীসতি লোকমিমং পরঞ্চাতি. (সং. নি. ১.১০৭; অ. নি. ৪.৪৫);

১৩৬. অপিচ তযো লোকা সঙ্খারলোকো সত্তলোকো ওকাসলোকোতি. তত্থ একো লোকো সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকাতি (পটি. ম. ১.১১২) আগতট্ঠানে সঙ্খারলোকো ৰেদিতব্বো. সস্সতো লোকোতি ৰা অসস্সতো লোকোতি ৰাতি (দী. নি. ১.৪২১) আগতট্ঠানে সত্তলোকো.

যাৰতা চন্দিমসূরিযা পরিহরন্তি, দিসা ভন্তি ৰিরোচমানা;

তাৰ সহস্সধা লোকো, এত্থ তে ৰত্ততী ৰসোতি. (ম. নি. ১.৫০৩) –

আগতট্ঠানে ওকাসলোকো. তম্পি ভগৰা সব্বথা অৰেদি. তথা হিস্স ‘‘একো লোকো সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. দ্ৰে লোকা নামঞ্চ রূপঞ্চ. তযো লোকা তিস্সো ৰেদনা. চত্তারো লোকা চত্তারো আহারা. পঞ্চ লোকা পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ছ লোকা ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি. সত্ত লোকা সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. অট্ঠ লোকা অট্ঠ লোকধম্মা. নৰ লোকা নৰ সত্তাৰাসা. দস লোকা দসাযতনানি. দ্ৰাদস লোকা দ্ৰাদসাযতনানি. অট্ঠারস লোকা অট্ঠারস ধাতুযো’’তি (পটি. ম. ১.১১২) অযং সঙ্খারলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো.

যস্মা পনেস সব্বেসম্পি সত্তানং আসযং জানাতি, অনুসযং জানাতি, চরিতং জানাতি, অধিমুত্তিং জানাতি, অপ্পরজক্খে মহারজক্খে, তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে, স্ৰাকারে দ্ৰাকারে, সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে, ভব্বে অভব্বে সত্তে জানাতি. তস্মাস্স সত্তলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো.

১৩৭. যথা চ সত্তলোকো, এৰং ওকাসলোকোপি. তথা হেস একং চক্কৰাল়ং আযামতো চ ৰিত্থারতো চ যোজনানং দ্ৰাদসসতসহস্সানি চতুতিংসসতানি চ পঞ্ঞাসঞ্চ যোজনানি. পরিক্খেপতো পন –

সব্বং সতসহস্সানি, ছত্তিংসপরিমণ্ডলং;

দস চেৰ সহস্সানি, অড্ঢুড্ঢানি সতানি চ.

তত্থ –

দুৰে সতসহস্সানি, চত্তারি নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, সঙ্খাতাযং ৰসুন্ধরা.

তস্সাযেৰ সন্ধারকং –

চত্তারি সতসহস্সানি, অট্ঠেৰ নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, জলং ৰাতে পতিট্ঠিতং.

তস্সাপি সন্ধারকো –

নৰ সতসহস্সানি, মালুতো নভমুগ্গতো;

সট্ঠিঞ্চেৰ সহস্সানি, এসা লোকস্স সণ্ঠিতি.

এৰং সণ্ঠিতে চেত্থ যোজনানং –

চতুরাসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, সিনেরু পব্বতুত্তমো.

ততো উপড্ঢুপড্ঢেন, পমাণেন যথাক্কমং;

অজ্ঝোগাল়্হুগ্গতা দিব্বা, নানারতনচিত্তিতা.

যুগন্ধরো ঈসধরো, করৰীকো সুদস্সনো;

নেমিন্ধরো ৰিনতকো, অস্সকণ্ণো গিরি ব্রহা.

এতে সত্ত মহাসেলা, সিনেরুস্স সমন্ততো;

মহারাজানমাৰাসা, দেৰযক্খনিসেৰিতা.

যোজনানং সতানুচ্চো, হিমৰা পঞ্চ পব্বতো;

যোজনানং সহস্সানি, তীণি আযতৰিত্থতো.

চতুরাসীতিসহস্সেহি, কূটেহি পটিমণ্ডিতো;

তিপঞ্চযোজনক্খন্ধ-পরিক্খেপা নগৰ্হযা.

পঞ্ঞাসযোজনক্খন্ধ-সাখাযামা সমন্ততো;

সতযোজনৰিত্থিণ্ণা, তাৰদেৰ চ উগ্গতা;

জম্বূ যস্সানুভাৰেন, জম্বুদীপো পকাসিতো.

যঞ্চেতং জম্বুযা পমাণং, এতদেৰ অসুরানং চিত্রপাটলিযা, গরুল়ানং সিম্বলিরুক্খস্স, অপরগোযানে কদম্বস্স, উত্তরকুরূসু কপ্পরুক্খস্স, পুব্বৰিদেহে সিরীসস্স, তাৰতিংসেসু পারিচ্ছত্তকস্সাতি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘পাটলী সিম্বলী জম্বূ, দেৰানং পারিচ্ছত্তকো;

কদম্বো কপ্পরুক্খো চ, সিরীসেন ভৰতি সত্তমন্তি.

‘‘দ্ৰেঅসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, চক্কৰাল়সিলুচ্চযো;

পরিক্খিপিত্ৰা তং সব্বং, লোকধাতুমযং ঠিতো’’তি.

তত্থ চন্দমণ্ডলং একূনপঞ্ঞাসযোজনং. সূরিযমণ্ডলং পঞ্ঞাসযোজনং. তাৰতিংসভৰনং দসসহস্সযোজনং. তথা অসুরভৰনং অৰীচিমহানিরযো জম্বুদীপো চ. অপরগোযানং সত্তসহস্সযোজনং. তথা পুব্বৰিদেহং. উত্তরকুরু অট্ঠসহস্সযোজনং. একমেকো চেত্থ মহাদীপো পঞ্চসতপঞ্চসতপরিত্তদীপপরিৰারো. তং সব্বম্পি একং চক্কৰাল়ং একা লোকধাতু. তদন্তরেসু লোকন্তরিকনিরযা.

এৰং অনন্তানি চক্কৰাল়ানি অনন্তা লোকধাতুযো ভগৰা অনন্তেন বুদ্ধঞাণেন অৰেদি অঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি. এৰমস্স ওকাসলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো. এৰম্পি সব্বথা ৰিদিতলোকত্তা লোকৰিদূ.

১৩৮. অত্তনা পন গুণেহি ৰিসিট্ঠতরস্স কস্সচি অভাৰতো নত্থি এতস্স উত্তরোতি অনুত্তরো. তথা হেস সীলগুণেনাপি সব্বং লোকমভিভৰতি, সমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি. সীলগুণেনাপি অসমো অসমসমো অপ্পটিমো অপ্পটিভাগো অপ্পটিপুগ্গলো…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি. যথাহ – ‘‘ন খো পনাহং সমনুপস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে…পে… সদেৰমনুস্সায পজায অত্তনা সীলসম্পন্নতর’’ন্তি ৰিত্থারো. এৰং অগ্গপসাদসুত্তাদীনি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) ‘‘ন মে আচরিযো অত্থী’’তিআদিকা (ম. নি. ১.২৮৫; মহাৰ. ১১) গাথাযো চ ৰিত্থারেতব্বা.

১৩৯. পুরিসদম্মে সারেতীতি পুরিসদম্মসারথি. দমেতি ৰিনেতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ পুরিসদম্মাতি অদন্তা দমেতুং যুত্তা তিরচ্ছানপুরিসাপি মনুস্সপুরিসাপি অমনুস্সপুরিসাপি. তথা হি ভগৰতা তিরচ্ছানপুরিসাপি অপলালো নাগরাজা, চূল়োদরো, মহোদরো, অগ্গিসিখো, ধূমসিখো, অরৰাল়ো নাগরাজা, ধনপালকো হত্থীতি এৰমাদযো দমিতা নিব্বিসা কতা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপিতা, মনুস্সপুরিসাপি সচ্চকনিগণ্ঠপুত্তঅম্বট্ঠমাণৰপোক্খরসাতি সোণদন্তকূটদন্তাদযো, অমনুস্সপুরিসাপি আল়ৰকসূচিলোমখরলোমযক্খসক্কদেৰরাজাদযো দমিতা ৰিনীতা ৰিচিত্রেহি ৰিনযনূপাযেহি. ‘‘অহং খো, কেসি, পুরিসদম্মে সণ্হেনপি ৰিনেমি, ফরুসেনপি ৰিনেমি, সণ্হফরুসেনপি ৰিনেমী’’তি (অ. নি. ৪.১১) ইদঞ্চেত্থ সুত্তং ৰিত্থারেতব্বং.

অপিচ ভগৰা ৰিসুদ্ধসীলাদীনং পঠমজ্ঝানাদীনি সোতাপন্নাদীনঞ্চ উত্তরি মগ্গপটিপদং আচিক্খন্তো দন্তেপি দমেতিযেৰ.

অথ ৰা অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথীতি একমেৰিদং অত্থপদং. ভগৰা হি তথা পুরিসদম্মে সারেতি, যথা একপল্লঙ্কেনেৰ নিসিন্না অট্ঠ দিসা অসজ্জমানা ধাৰন্তি. তস্মা অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথীতি ৰুচ্চতি. ‘‘হত্থিদমকেন, ভিক্খৰে, হত্থিদম্মো সারিতো একংযেৰ দিসং ধাৰতী’’তি ইদঞ্চেত্থ সুত্তং (ম. নি. ৩.৩১২) ৰিত্থারেতব্বং.

১৪০. দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকপরমত্থেহি যথারহং অনুসাসতীতি সত্থা. অপিচ সত্থা ৰিযাতি সত্থা, ভগৰা সত্থৰাহো. যথা সত্থৰাহো সত্থে কন্তারং তারেতি চোরকন্তারং তারেতি ৰাল়কন্তারং তারেতি দুব্ভিক্খকন্তারং তারেতি নিরুদককন্তারং তারেতি উত্তারেতি নিত্তারেতি পতারেতি খেমন্তভূমিং সম্পাপেতি, এৰমেৰ ভগৰা সত্থা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি, জাতিকন্তারং তারেতীতিআদিনা নিদ্দেসনযেনপেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. দেৰমনুস্সানন্তি দেৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ. উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেন, ভব্বপুগ্গলপরিচ্ছেদৰসেন চেতং ৰুত্তং. ভগৰা পন তিরচ্ছানগতানম্পি অনুসাসনিপ্পদানেন সত্থাযেৰ. তেপি হি ভগৰতো ধম্মস্সৰনেন উপনিস্সযসম্পত্তিং পত্ৰা তায এৰ উপনিস্সযসম্পত্তিযা দুতিযে ৰা ততিযে ৰা অত্তভাৰে মগ্গফলভাগিনো হোন্তি. মণ্ডূকদেৰপুত্তাদযো চেত্থ নিদস্সনং.

ভগৰতি কির গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে চম্পানগরৰাসীনং ধম্মং দেসিযমানে একো মণ্ডূকো ভগৰতো সরে নিমিত্তং অগ্গহেসি, তং একো ৰচ্ছপালকো দণ্ডং ওলুব্ভ তিট্ঠন্তো সীসে সন্নিরুম্ভিত্ৰা অট্ঠাসি. সো তাৰদেৰ কালঙ্কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে দ্ৰাদসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি. সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয চ তত্থ অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতং অত্তানং দিস্ৰা ‘‘অরে অহম্পি নাম ইধ নিব্বত্তো, কিং নু খো কম্মমকাসি’’ন্তি আৰজ্জেন্তো ন অঞ্ঞং কিঞ্চি অদ্দস অঞ্ঞত্র ভগৰতো সরে নিমিত্তগ্গাহা. সো তাৰদেৰ সহ ৰিমানেন আগন্ত্ৰা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দি. ভগৰা জানন্তোৰ পুচ্ছি –

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি.

মণ্ডূকোহং পুরে আসিং, উদকে ৰারিগোচরো;

তৰ ধম্মং সুণন্তস্স, অৰধি ৰচ্ছপালকোতি.

ভগৰা তস্স ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দেৰপুত্তোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সিতং কত্ৰা পক্কমীতি.

১৪১. যং পন কিঞ্চি অত্থি ঞেয্যং নাম, সব্বস্সেৰ বুদ্ধত্তা ৰিমোক্খন্তিকঞ্ঞাণৰসেন বুদ্ধো. যস্মা ৰা চত্তারি সচ্চানি অত্তনাপি বুজ্ঝি, অঞ্ঞেপি সত্তে বোধেসি, তস্মা এৰমাদীহিপি কারণেহি বুদ্ধো. ইমস্স চ পনত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনত্থং ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো. বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো’’তি এৰং পৰত্তো সব্বোপি নিদ্দেসনযো (মহানি. ১৯২) পটিসম্ভিদানযো (পটি. ম. ১.১৬২) ৰা ৰিত্থারেতব্বো.

১৪২. ভগৰাতি ইদং পনস্স গুণৰিসিট্ঠসব্বসত্তুত্তমগরুগারৰাধিৰচনং. তেনাহু পোরাণা –

‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;

গরুগারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

চতুব্বিধং ৰা নামং আৰত্থিকং লিঙ্গিকং নেমিত্তিকং অধিচ্চসমুপ্পন্নন্তি. অধিচ্চসমুপ্পন্নং নাম লোকিযৰোহারেন যদিচ্ছকন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ৰচ্ছো দম্মো বলীবদ্দোতি এৰমাদি আৰত্থিকং. দণ্ডী ছত্তী সিখী করীতি এৰমাদি লিঙ্গিকং. তেৰিজ্জো ছল়ভিঞ্ঞোতি এৰমাদি নেমিত্তিকং. সিরিৰড্ঢকো ধনৰড্ঢকোতি এৰমাদি ৰচনত্থং অনপেক্খিত্ৰা পৰত্তং অধিচ্চসমুপ্পন্নং. ইদং পন ভগৰাতি নামং নেমিত্তিকং, ন মহামাযায, ন সুদ্ধোদনমহারাজেন, ন অসীতিযা ঞাতিসহস্সেহি কতং, ন সক্কসন্তুসিতাদীহি দেৰতাৰিসেসেহি. ৰুত্তম্পি চেতং ধম্মসেনাপতিনা ‘‘ভগৰাতি নেতং নামং মাতরা কতং…পে… ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি যদিদং ভগৰা’’তি (মহানি. ৮৪).

১৪৩. যংগুণনেমিত্তিকঞ্চেতং নামং, তেসং গুণানং পকাসনত্থং ইমং গাথং ৰদন্তি –

‘‘ভগী ভজী ভাগি ৰিভত্তৰা ইতি,

অকাসি ভগ্গন্তি গরূতি ভাগ্যৰা;

বহূহি ঞাযেহি সুভাৰিতত্তনো,

ভৰন্তগো সো ভগৰাতি ৰুচ্চতী’’তি. –

নিদ্দেসে (মহানি. ৮৪) ৰুত্তনযেনেৰ চেত্থ তেসং তেসং পদানং অত্থো দট্ঠব্বো.

১৪৪. অযং পন অপরো নযো.

ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;

ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততোতি.

তত্থ ৰণ্ণাগমো ৰণ্ণৰিপরিযযোতিআদিকং নিরুত্তিলক্খণং গহেত্ৰা সদ্দনযেন ৰা পিসোদরাদিপক্খেপলক্খণং গহেত্ৰা যস্মা লোকিযলোকুত্তরসুখাভিনিব্বত্তকং দানসীলাদিপারপ্পত্তং ভাগ্যমস্স অত্থি, তস্মা ভাগ্যৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতীতি ঞাতব্বং.

যস্মা পন অহিরিকানোত্তপ্পকোধূপনাহমক্খপল়াসইস্সামচ্ছরিযমাযাসাঠেয্যথম্ভসারম্ভমানাতিমানমদপমাদতণ্হাঅৰিজ্জা- তিৰিধাকুসলমূলদুচ্চরিতসংকিলেসমলৰিসমসঞ্ঞাৰিতক্কপপঞ্চচতুব্বিধৰিপরিযেস- আসৰগন্থওঘযোগঅগতিতণ্হুপ্পাদুপাদানপঞ্চচেতোখীলৰিনিবন্ধনীৰরণাভিনন্দনা- ছৰিৰাদমূলতণ্হাকাযসত্তানুসযঅট্ঠমিচ্ছত্তনৰতণ্হামূলকদসাকুসলকম্মপথদ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগত- অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতপ্পভেদসব্বদরথপরিল়াহকিলেসসতসহস্সানি, সঙ্খেপতো ৰা পঞ্চ কিলেসখন্ধঅভিসঙ্খারদেৰপুত্তমচ্চুমারে অভঞ্জি. তস্মা ভগ্গত্তা এতেসং পরিস্সযানং ভগ্গৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি. আহ চেত্থ –

‘‘ভগ্গরাগো ভগ্গদোসো, ভগ্গমোহো অনাসৰো;

ভগ্গাস্স পাপকা ধম্মা, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

ভাগ্যৰতায চস্স সতপুঞ্ঞলক্খণধরস্স রূপকাযসম্পত্তি দীপিতা হোতি. ভগ্গদোসতায ধম্মকাযসম্পত্তি. তথা লোকিযসরিক্খকানং বহুমতভাৰো, গহট্ঠপব্বজিতেহি অভিগমনীযতা, অভিগতানঞ্চ নেসং কাযচিত্তদুক্খাপনযনে পটিবলভাৰো, আমিসদানধম্মদানেহি উপকারিতা, লোকিযলোকুত্তরসুখেহি চ সংযোজনসমত্থতা দীপিতা হোতি.

যস্মা চ লোকে ইস্সরিযধম্মযসসিরিকামপযত্তেসু ছসু ধম্মেসু ভগসদ্দো পৰত্ততি, পরমঞ্চস্স সকচিত্তে ইস্সরিযং, অণিমালঙ্ঘিমাদিকং ৰা লোকিযসম্মতং সব্বাকারপরিপূরং অত্থি. তথা লোকুত্তরো ধম্মো. লোকত্তযব্যাপকো যথাভুচ্চগুণাধিগতো অতিৰিয পরিসুদ্ধো যসো. রূপকাযদস্সনব্যাৰটজননযনপ্পসাদজননসমত্থা সব্বাকারপরিপূরা সব্বঙ্গপচ্চঙ্গসিরী. যং যং এতেন ইচ্ছিতং পত্থিতং অত্তহিতং পরহিতং ৰা, তস্স তস্স তথেৰ অভিনিপ্ফন্নত্তা ইচ্ছিতত্থনিব্বত্তিসঞ্ঞিতো কামো. সব্বলোকগরুভাৰপ্পত্তিহেতুভূতো সম্মাৰাযামসঙ্খাতো পযত্তো চ অত্থি. তস্মা ইমেহি ভগেহি যুত্তত্তাপি ভগা অস্স সন্তীতি ইমিনা অত্থেন ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন কুসলাদীহি ভেদেহি সব্বধম্মে, খন্ধাযতনধাতুসচ্চইন্দ্রিযপটিচ্চসমুপ্পাদাদীহি ৰা কুসলাদিধম্মে, পীল়নসঙ্খতসন্তাপৰিপরিণামট্ঠেন ৰা দুক্খং অরিযসচ্চং, আযূহননিদানসংযোগপলিবোধট্ঠেন সমুদযং, নিস্সরণৰিৰেকাসঙ্খতঅমতট্ঠেন নিরোধং, নিয্যানিকহেতুদস্সনাধিপতেয্যট্ঠেন মগ্গং ৰিভত্তৰা, ৰিভজিত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা দেসিতৰাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মা ৰিভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ এস দিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারে কাযচিত্তউপধিৰিৰেকে সুঞ্ঞতপ্পণিহিতানিমিত্তৰিমোক্খে অঞ্ঞে চ লোকিযলোকুত্তরে উত্তরিমনুস্সধম্মে ভজি সেৰি বহুলং অকাসি, তস্মা ভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন তীসু ভৰেসু তণ্হাসঙ্খাতং গমনং অনেন ৰন্তং, তস্মা ভৰেসু ৰন্তগমনোতি ৰত্তব্বে ভৰসদ্দতো ভকারং গমনসদ্দতো গকারং ৰন্তসদ্দতো ৰকারঞ্চ দীঘং কত্ৰা আদায ভগৰাতি ৰুচ্চতি যথা লোকে মেহনস্স খস্স মালাতি ৰত্তব্বে মেখলাতি.

১৪৫. তস্সেৰং ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেন সো ভগৰা অরহং…পে… ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেন ভগৰাতি বুদ্ধগুণে অনুস্সরতো নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি তথাগতমারব্ভ (অ. নি. ৬.১০). ইচ্চস্স এৰং রাগাদিপরিযুট্ঠানাভাৰেন ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স কম্মট্ঠানাভিমুখতায উজুগতচিত্তস্স বুদ্ধগুণপোণা ৰিতক্কৰিচারা পৰত্তন্তি. বুদ্ধগুণে অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো পীতি উপ্পজ্জতি. পীতিমনস্স পীতিপদট্ঠানায পস্সদ্ধিযা কাযচিত্তদরথা পটিপ্পস্সম্ভন্তি. পস্সদ্ধদরথস্স কাযিকম্পি চেতসিকম্পি সুখং উপ্পজ্জতি. সুখিনো বুদ্ধগুণারম্মণং হুত্ৰা চিত্তং সমাধিযতীতি অনুক্কমেন একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. বুদ্ধগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং বুদ্ধগুণানুস্সরণৰসেন উপ্পন্নত্তা বুদ্ধানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন বুদ্ধানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু সত্থরি সগারৰো হোতি সপ্পতিস্সো, সদ্ধাৰেপুল্লং সতিৰেপুল্লং পঞ্ঞাৰেপুল্লং পুঞ্ঞৰেপুল্লঞ্চ অধিগচ্ছতি, পীতিপামোজ্জবহুলো হোতি, ভযভেরৰসহো দুক্খাধিৰাসনসমত্থো, সত্থারা সংৰাসসঞ্ঞং পটিলভতি. বুদ্ধগুণানুস্সতিযা অজ্ঝাৰুত্থঞ্চস্স সরীরম্পি চেতিযঘরমিৰ পূজারহং হোতি. বুদ্ধভূমিযং চিত্তং নমতি. ৰীতিক্কমিতব্বৰত্থুসমাযোগে চস্স সম্মুখা সত্থারং পস্সতো ৰিয হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাতি. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, বুদ্ধানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং তাৰ বুদ্ধানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

২. ধম্মানুস্সতিকথা

১৪৬. ধম্মানুস্সতিং ভাৰেতুকামেনাপি রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি (অ. নি. ৬.১০) এৰং পরিযত্তিধম্মস্স চেৰ নৰৰিধস্স চ লোকুত্তরধম্মস্স গুণা অনুস্সরিতব্বা.

১৪৭. স্ৰাক্খাতোতি ইমস্মিং হি পদে পরিযত্তিধম্মোপি সঙ্গহং গচ্ছতি, ইতরেসু লোকুত্তরধম্মোৰ. তত্থ পরিযত্তিধম্মো তাৰ স্ৰাক্খাতো আদিমজ্ঝপরিযোসানকল্যাণত্তা সাত্থসব্যঞ্জনকেৰলপরিপুণ্ণপরিসুদ্ধব্রহ্মচরিযপ্পকাসনত্তা চ. যঞ্হি ভগৰা একগাথম্পি দেসেতি, সা সমন্তভদ্দকত্তা ধম্মস্স পঠমপাদেন আদিকল্যাণা, দুতিযততিযপাদেহি মজ্ঝেকল্যাণা, পচ্ছিমপাদেন পরিযোসানকল্যাণা. একানুসন্ধিকং সুত্তং নিদানেন আদিকল্যাণং, নিগমনেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেন মজ্ঝেকল্যাণং. নানানুসন্ধিকং সুত্তং পঠমানুসন্ধিনা আদিকল্যাণং, পচ্ছিমেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেহি মজ্ঝেকল্যাণং. অপিচ সনিদানসউপ্পত্তিকত্তা আদিকল্যাণং, ৰেনেয্যানং অনুরূপতো অত্থস্স অৰিপরীততায চ হেতুদাহরণযুত্ততো চ মজ্ঝেকল্যাণং, সোতূনং সদ্ধাপটিলাভজননেন নিগমনেন চ পরিযোসানকল্যাণং.

সকলোপি সাসনধম্মো অত্তনো অত্থভূতেন সীলেন আদিকল্যাণো, সমথৰিপস্সনামগ্গফলেহি মজ্ঝেকল্যাণো, নিব্বানেন পরিযোসানকল্যাণো. সীলসমাধীহি ৰা আদিকল্যাণো, ৰিপস্সনামগ্গেহি মজ্ঝেকল্যাণো, ফলনিব্বানেহি পরিযোসানকল্যাণো. বুদ্ধসুবোধিতায ৰা আদিকল্যাণো, ধম্মসুধম্মতায মজ্ঝেকল্যাণো, সঙ্ঘসুপ্পটিপ্পত্তিযা পরিযোসানকল্যাণো. তং সুত্ৰা তথত্থায পটিপন্নেন অধিগন্তব্বায অভিসম্বোধিযা ৰা আদিকল্যাণো, পচ্চেকবোধিযা মজ্ঝেকল্যাণো, সাৰকবোধিযা পরিযোসানকল্যাণো.

সুয্যমানো চেস নীৰরণৰিক্খম্ভনতো সৰনেনপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি আদিকল্যাণো, পটিপজ্জিযমানো সমথৰিপস্সনাসুখাৰহনতো পটিপত্তিযাপি কল্যাণং আৰহতীতি মজ্ঝেকল্যাণো, তথাপটিপন্নো চ পটিপত্তিফলে নিট্ঠিতে তাদিভাৰাৰহনতো পটিপত্তিফলেনপি কল্যাণং আৰহতীতি পরিযোসানকল্যাণোতি এৰং আদিমজ্ঝপরিযোসানকল্যাণত্তা স্ৰাক্খাতো.

যং পনেস ভগৰা ধম্মং দেসেন্তো সাসনব্রহ্মচরিযং মগ্গব্রহ্মচরিযঞ্চ পকাসেতি নানানযেহি দীপেতি, তং যথানুরূপং অত্থসম্পত্তিযা সাত্থং, ব্যঞ্জনসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. সঙ্কাসনপকাসনৰিৰরণৰিভজনউত্তানীকরণপঞ্ঞত্তিঅত্থপদসমাযোগতো সাত্থং, অক্খরপদব্যঞ্জনাকারনিরুত্তিনিদ্দেসসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. অত্থগম্ভীরতাপটিৰেধগম্ভীরতাহি সাত্থং, ধম্মগম্ভীরতাদেসনাগম্ভীরতাহি সব্যঞ্জনং. অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাৰিসযতো সাত্থং, ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাৰিসযতো সব্যঞ্জনং. পণ্ডিতৰেদনীযতো পরিক্খকজনপ্পসাদকন্তি সাত্থং, সদ্ধেয্যতো লোকিযজনপ্পসাদকন্তি সব্যঞ্জনং. গম্ভীরাধিপ্পাযতো সাত্থং, উত্তানপদতো সব্যঞ্জনং. উপনেতব্বস্স অভাৰতো সকলপরিপুণ্ণভাৰেন কেৰলপরিপুণ্ণং. অপনেতব্বস্স অভাৰতো নিদ্দোসভাৰেন পরিসুদ্ধং.

অপিচ পটিপত্তিযা অধিগমব্যত্তিতো সাত্থং, পরিযত্তিযা আগমব্যত্তিতো সব্যঞ্জনং, সীলাদিপঞ্চধম্মক্খন্ধযুত্ততো কেৰলপরিপুণ্ণং, নিরুপক্কিলেসতো নিত্তরণত্থায পৰত্তিতো লোকামিসনিরপেক্খতো চ পরিসুদ্ধন্তি এৰং সাত্থসব্যঞ্জনকেৰলপরিপুণ্ণপরিসুদ্ধব্রহ্মচরিযপ্পকাসনতো স্ৰাক্খাতো.

অত্থৰিপল্লাসাভাৰতো ৰা সুট্ঠু অক্খাতোতি স্ৰাক্খাতো. যথা হি অঞ্ঞতিত্থিযানং ধম্মস্স অত্থো ৰিপল্লাসমাপজ্জতি, অন্তরাযিকাতি ৰুত্তধম্মানং অন্তরাযিকত্তাভাৰতো, নিয্যানিকাতি ৰুত্তধম্মানং নিয্যানিকত্তাভাৰতো. তেন তে দুরক্খাতধম্মাযেৰ হোন্তি, ন তথা ভগৰতো ধম্মস্স অত্থো ৰিপল্লাসমাপজ্জতি. ইমে ধম্মা অন্তরাযিকা, ইমে ধম্মা নিয্যানিকাতি এৰং ৰুত্তধম্মানং তথাভাৰানতিক্কমনতোতি. এৰং তাৰ পরিযত্তিধম্মো স্ৰাক্খাতো.

লোকুত্তরধম্মো পন নিব্বানানুরূপায পটিপত্তিযা পটিপদানুরূপস্স চ নিব্বানস্স অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতো. যথাহ – ‘‘সুপঞ্ঞত্তা খো পন তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চ. সেয্যথাপি নাম গঙ্গোদকং যমুনোদকেন সংসন্দতি সমেতি, এৰমেৰ সুপঞ্ঞত্তা (দী. নি. ২.২৯৬) তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চা’’তি. অরিযমগ্গো চেত্থ অন্তদ্ৰযং অনুপগম্ম মজ্ঝিমা পটিপদাভূতোৰ ‘‘মজ্ঝিমা পটিপদা’’তি অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতো. সামঞ্ঞফলানি পটিপস্সদ্ধকিলেসানেৰ ‘‘পটিপস্সদ্ধকিলেসানী’’তি অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতানি. নিব্বানং সস্সতামততাণলেণাদিসভাৰমেৰ সস্সতাদিসভাৰৰসেন অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতন্তি এৰং লোকুত্তরধম্মোপি স্ৰাক্খাতো.

১৪৮. সন্দিট্ঠিকোতি এত্থ পন অরিযমগ্গো তাৰ অত্তনো সন্তানে রাগাদীনং অভাৰং করোন্তেন অরিযপুগ্গলেন সামং দট্ঠব্বোতি সন্দিট্ঠিকো. যথাহ –‘‘রত্তো খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিণ্ণচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি. চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. রাগে পহীনে নেৰ অত্তব্যাবাধায চেতেতি, ন পরব্যাবাধায চেতেতি, ন উভযব্যাবাধায চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতী’’তি(অ. নি. ৩.৫৪). অপিচ নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো যেন যেন অধিগতো হোতি, তেন তেন পরসদ্ধায গন্তব্বতং হিত্ৰা পচ্চৰেক্খণঞাণেন সযং দট্ঠব্বোতি সন্দিট্ঠিকো. অথ ৰা পসত্থা দিট্ঠি সন্দিট্ঠি, সন্দিট্ঠিযা জযতীতি সন্দিট্ঠিকো. তথা হেত্থ অরিযমগ্গো সম্পযুত্তায, অরিযফলং কারণভূতায, নিব্বানং ৰিসযিভূতায সন্দিট্ঠিযা কিলেসে জযতি. তস্মা যথা রথেন জযতীতি রথিকো, এৰং নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো সন্দিট্ঠিযা জযতীতি সন্দিট্ঠিকো.

অথ ৰা দিট্ঠন্তি দস্সনং ৰুচ্চতি. দিট্ঠমেৰ সন্দিট্ঠং, দস্সনন্তি অত্থো. সন্দিট্ঠং অরহতীতি সন্দিট্ঠিকো. লোকুত্তরধম্মো হি ভাৰনাভিসমযৰসেন সচ্ছিকিরিযাভিসমযৰসেন চ দিস্সমানোযেৰ ৰট্টভযং নিৰত্তেতি. তস্মা যথা ৰত্থং অরহতীতি ৰত্থিকো, এৰং সন্দিট্ঠং অরহতীতি সন্দিট্ঠিকো.

১৪৯. অত্তনো ফলদানং সন্ধায নাস্স কালোতি অকালো. অকালোযেৰ অকালিকো. ন পঞ্চাহসত্তাহাদিভেদং কালং খেপেত্ৰা ফলং দেতি, অত্তনো পন পৰত্তিসমনন্তরমেৰ ফলদোতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা অত্তনো ফলদানে পকট্ঠো কালো পত্তো অস্সাতি কালিকো. কো সো? লোকিযো কুসলধম্মো. অযং পন সমনন্তরফলত্তা ন কালিকোতি অকালিকো. ইদং মগ্গমেৰ সন্ধায ৰুত্তং.

১৫০. ‘‘এহি পস্স ইমং ধম্ম’’ন্তি এৰং পৰত্তং এহিপস্সৰিধিং অরহতীতি এহিপস্সিকো. কস্মা পনেস তং ৰিধিং অরহতীতি? ৰিজ্জমানত্তা পরিসুদ্ধত্তা চ. রিত্তমুট্ঠিযং হি হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা অত্থীতি ৰত্ৰাপি ‘‘এহি পস্স ইম’’ন্তি ন সক্কা ৰত্তুং. কস্মা? অৰিজ্জমানত্তা. ৰিজ্জমানম্পি চ গূথং ৰা মুত্তং ৰা মনুঞ্ঞভাৰপ্পকাসনেন চিত্তসম্পহংসনত্থং ‘‘এহি পস্স ইম’’ন্তি ন সক্কা ৰত্তুং. অপিচ খো পন তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা পটিচ্ছাদেতব্বমেৰ হোতি. কস্মা? অপরিসুদ্ধত্তা. অযং পন নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো সভাৰতোৰ ৰিজ্জমানো ৰিগতৰলাহকে আকাসে সম্পুণ্ণচন্দমণ্ডলং ৰিয পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তজাতিমণি ৰিয চ পরিসুদ্ধো. তস্মা ৰিজ্জমানত্তা পরিসুদ্ধত্তা চ এহিপস্সৰিধিং অরহতীতি এহিপস্সিকো.

১৫১. উপনেতব্বোতি ওপনেয্যিকো. অযং পনেত্থ ৰিনিচ্ছযো, উপনযনং উপনযো, আদিত্তং চেলং ৰা সীসং ৰা অজ্ঝুপেক্খিত্ৰাপি ভাৰনাৰসেন অত্তনো চিত্তে উপনযনং অরহতীতি ওপনযিকো. ওপনযিকোৰ ওপনেয্যিকো. ইদং সঙ্খতে লোকুত্তরধম্মে যুজ্জতি. অসঙ্খতে পন অত্তনো চিত্তেন উপনযনং অরহতীতি ওপনেয্যিকো. সচ্ছিকিরিযাৰসেন অল্লীযনং অরহতীতি অত্থো.

অথ ৰা নিব্বানং উপনেতীতি অরিযমগ্গো উপনেয্যো. সচ্ছিকাতব্বতং উপনেতব্বোতি ফলনিব্বানধম্মো উপনেয্যো. উপনেয্যো এৰ ওপনেয্যিকো.

১৫২. পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহীতি সব্বেহিপি উগ্ঘটিতঞ্ঞূআদীহি ৰিঞ্ঞূহি অত্তনি অত্তনি ৰেদিতব্বো ‘‘ভাৰিতো মে মগ্গো, অধিগতং ফলং, সচ্ছিকতো নিরোধো’’তি. ন হি উপজ্ঝাযেন ভাৰিতেন মগ্গেন সদ্ধিৰিহারিকস্স কিলেসা পহীযন্তি, ন সো তস্স ফলসমাপত্তিযা ফাসুৰিহরতি, ন তেন সচ্ছিকতং নিব্বানং সচ্ছিকরোতি. তস্মা ন এস পরস্স সীসে আভরণং ৰিয দট্ঠব্বো, অত্তনো পন চিত্তেযেৰ দট্ঠব্বো, অনুভৰিতব্বো ৰিঞ্ঞূহীতি ৰুত্তং হোতি. বালানং পন অৰিসযো চেস.

অপিচ স্ৰাক্খাতো অযং ধম্মো. কস্মা? সন্দিট্ঠিকত্তা. সন্দিট্ঠিকো, অকালিকত্তা. অকালিকো, এহিপস্সিকত্তা. যো চ এহিপস্সিকো, সো নাম ওপনেয্যিকো হোতীতি.

১৫৩. তস্সেৰং স্ৰাক্খাততাদিভেদে ধম্মগুণে অনুস্সরতো নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. ন দোস…পে… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি ধম্মং আরব্ভাতি (অ. নি. ৬.১০) পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. ধম্মগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং ধম্মগুণানুস্সরণৰসেন উপ্পন্নত্তা ধম্মানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন ধম্মানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু এৰং ওপনেয্যিকস্স ধম্মস্স দেসেতারং ইমিনাপঙ্গেন সমন্নাগতং সত্থারং নেৰ অতীতংসে সমনুপস্সামি, ন পনেতরহি অঞ্ঞত্র তেন ভগৰতাতি এৰং ধম্মগুণদস্সনেনেৰ সত্থরি সগারৰো হোতি সপ্পতিস্সো. ধম্মে গরুচিত্তীকারো সদ্ধাদিৰেপুল্লং অধিগচ্ছতি, পীতিপামোজ্জবহুলো হোতি, ভযভেরৰসহো, দুক্খাধিৰাসনসমত্থো, ধম্মেন সংৰাসসঞ্ঞং পটিলভতি, ধম্মগুণানুস্সতিযা অজ্ঝাৰুত্থঞ্চস্স সরীরম্পি চেতিযঘরমিৰ পূজারহং হোতি, অনুত্তরধম্মাধিগমায চিত্তং নমতি, ৰীতিক্কমিতব্বৰত্থুসমাযোগে চস্স ধম্মসুধম্মতং সমনুস্সরতো হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাতি. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, ধম্মানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং ধম্মানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

৩. সঙ্ঘানুস্সতিকথা

১৫৪. সঙ্ঘানুস্সতিং ভাৰেতুকামেনাপি রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো, পাহুনেয্যো, দক্খিণেয্যো, অঞ্জলিকরণীযো, অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি (অ. নি. ৬.১০) এৰং অরিযসঙ্ঘগুণা অনুস্সরিতব্বা.

১৫৫. তত্থ সুপ্পটিপন্নোতি সুট্ঠু পটিপন্নো, সম্মাপটিপদং অনিৰত্তিপটিপদং অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং পটিপন্নোতি ৰুত্তং হোতি. ভগৰতো ওৰাদানুসাসনিং সক্কচ্চং সুণন্তীতি সাৰকা. সাৰকানং সঙ্ঘো সাৰকসঙ্ঘো, সীলদিট্ঠিসামঞ্ঞতায সঙ্ঘাতভাৰমাপন্নো সাৰকসমূহোতি অত্থো. যস্মা পন সা সম্মাপটিপদা উজু অৰঙ্কা অকুটিলা অজিম্হা, অরিযো চ ঞাযোতিপি ৰুচ্চতি, অনুচ্ছৰিকত্তা চ সামীচীতিপি সঙ্খং গতা. তস্মা তম্পটিপন্নো অরিযসঙ্ঘো উজুপ্পটিপন্নো ঞাযপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নোতিপি ৰুত্তো.

এত্থ চ যে মগ্গট্ঠা, তে সম্মাপটিপত্তিসমঙ্গিতায সুপ্পটিপন্না. যে ফলট্ঠা, তে সম্মাপটিপদায অধিগন্তব্বস্স অধিগতত্তা অতীতং পটিপদং সন্ধায সুপ্পটিপন্নাতি ৰেদিতব্বা.

অপিচ স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে যথানুসিট্ঠং পটিপন্নত্তাপি অপণ্ণকপটিপদং পটিপন্নত্তাপি সুপ্পটিপন্নো.

মজ্ঝিমায পটিপদায অন্তদ্ৰযমনুপগম্ম পটিপন্নত্তা কাযৰচীমনোৰঙ্ককুটিলজিম্হদোসপ্পহানায পটিপন্নত্তা চ উজুপ্পটিপন্নত্তা চ উজুপ্পটিপন্নো.

ঞাযো ৰুচ্চতি নিব্বানং. তদত্থায পটিপন্নত্তা ঞাযপ্পটিপন্নো.

যথা পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্নারহা হোন্তি, তথা পটিপন্নত্তা সামীচিপ্পটিপন্নো.

১৫৬. যদিদন্তি যানি ইমানি. চত্তারি পুরিসযুগানীতি যুগল়ৰসেন পঠমমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি ইদমেকং যুগল়ন্তি এৰং চত্তারি পুরিসযুগল়ানি হোন্তি. অট্ঠ পুরিসপুগ্গলাতি পুরিসপুগ্গলৰসেন একো পঠমমগ্গট্ঠো একো ফলট্ঠোতি ইমিনা নযেন অট্ঠেৰ পুরিসপুগ্গলা হোন্তি. এত্থ চ পুরিসোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা একত্থানি এতানি পদানি. ৰেনেয্যৰসেন পনেতং ৰুত্তং. এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘোতি যানিমানি যুগৰসেন চত্তারি পুরিসযুগানি, পাটিএক্কতো অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, আহুনেয্যোতিআদীসু আনেত্ৰা হুনিতব্বন্তি আহুনং, দূরতোপি আনেত্ৰা সীলৰন্তেসু দাতব্বন্তি অত্থো. চতুন্নং পচ্চযানমেতমধিৰচনং. তং আহুনং পটিগ্গহেতুং যুত্তো তস্স মহপ্ফলকরণতোতি আহুনেয্যো. অথ ৰা দূরতোপি আগন্ত্ৰা সব্বসাপতেয্যম্পি এত্থ হুনিতব্বন্তি আহৰনীযো. সক্কাদীনম্পি ৰা আহৰনং অরহতীতি আহৰনীযো. যো চাযং ব্রাহ্মণানং আহৰনীযো নাম অগ্গি, যত্থ হুতং মহপ্ফলন্তি তেসং লদ্ধি. সচে হুতস্স মহপ্ফলতায আহৰনীযো, সঙ্ঘোৰ আহৰনীযো. সঙ্ঘে হুতঞ্হি মহপ্ফলং হোতি. যথাহ –

‘‘যো চ ৰস্সসতং জন্তু, অগ্গিং পরিচরে ৰনে;

একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;

সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি. (ধ. প. ১০৭);

তদেতং নিকাযন্তরে আহৰনীযোতি পদং ইধ আহুনেয্যোতি ইমিনা পদেন অত্থতো একং. ব্যঞ্জনতো পনেত্থ কিঞ্চিমত্তমেৰ নানং. ইতি আহুনেয্যো.

পাহুনেয্যোতি এত্থ পন পাহুনং ৰুচ্চতি দিসাৰিদিসতো আগতানং পিযমনাপানং ঞাতিমিত্তানমত্থায সক্কারেন পটিযত্তং আগন্তুকদানং. তম্পি ঠপেত্ৰা তে তথারূপে পাহুনকে সঙ্ঘস্সেৰ দাতুং যুত্তং, সঙ্ঘোৰ তং পটিগ্গহেতুং যুত্তো. সঙ্ঘসদিসো হি পাহুনকো নত্থি. তথা হেস একবুদ্ধন্তরে চ দিস্সতি, অব্বোকিণ্ণঞ্চ পিযমনাপত্তকরেহি ধম্মেহি সমন্নাগতোতি. এৰং পাহুনমস্স দাতুং যুত্তং পাহুনঞ্চ পটিগ্গহেতুং যুত্তোতি পাহুনেয্যো. যেসং পন পাহৰনীযোতি পাল়ি, তেসং যস্মা সঙ্ঘো পুব্বকারমরহতি, তস্মা সব্বপঠমং আনেত্ৰা এত্থ হুনিতব্বন্তি পাহৰনীযো. সব্বপ্পকারেন ৰা আহৰনমরহতীতি পাহৰনীযো. স্ৰাযমিধ তেনেৰ অত্থেন পাহুনেয্যোতি ৰুচ্চতি.

দক্খিণাতি পন পরলোকং সদ্দহিত্ৰা দাতব্বদানং ৰুচ্চতি. তং দক্খিণং অরহতি, দক্খিণায ৰা হিতো যস্মা নং মহপ্ফলকরণতায ৰিসোধেতীতি দক্খিণেয্যো.

উভো হত্থে সিরস্মিং পতিট্ঠপেত্ৰা সব্বলোকেন কযিরমানং অঞ্জলিকম্মং অরহতীতি অঞ্জলিকরণীযো.

অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সাতি সব্বলোকস্স অসদিসং পুঞ্ঞৰিরূহনট্ঠানং. যথা হি রঞ্ঞো ৰা অমচ্চস্স ৰা সালীনং ৰা যৰানং ৰা ৰিরূহনট্ঠানং রঞ্ঞো সালিক্খেত্তং রঞ্ঞো যৰক্খেত্তন্তি ৰুচ্চতি, এৰং সঙ্ঘো সব্বলোকস্স পুঞ্ঞানং ৰিরূহনট্ঠানং. সঙ্ঘং নিস্সায হি লোকস্স নানপ্পকারহিতসুখসংৰত্তনিকানি পুঞ্ঞানি ৰিরূহন্তি. তস্মা সঙ্ঘো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সাতি.

১৫৭. এৰং সুপ্পটিপন্নতাদিভেদে সঙ্ঘগুণে অনুস্সরতো নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. ন দোস…পে… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি সঙ্ঘং আরব্ভাতি (অ. নি. ৬.১০) পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. সঙ্ঘগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং সঙ্ঘগুণানুস্সরণৰসেন উপ্পন্নত্তা সঙ্ঘানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন সঙ্ঘানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু সঙ্ঘে সগারৰো হোতি সপ্পতিস্সো. সদ্ধাদিৰেপুল্লং অধিগচ্ছতি, পীতিপামোজ্জবহুলো হোতি, ভযভেরৰসহো, দুক্খাধিৰাসনসমত্থো, সঙ্ঘেন সংৰাসসঞ্ঞং পটিলভতি. সঙ্ঘগুণানুস্সতিযা অজ্ঝাৰুত্থঞ্চস্স সরীরং সন্নিপতিতসঙ্ঘমিৰ উপোসথাগারং পূজারহং হোতি, সঙ্ঘগুণাধিগমায চিত্তং নমতি, ৰীতিক্কমিতব্বৰত্থুসমাযোগে চস্স সম্মুখা সঙ্ঘং পস্সতো ৰিয হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাতি, উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, সঙ্ঘানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং সঙ্ঘানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

৪. সীলানুস্সতিকথা

১৫৮. সীলানুস্সতিং ভাৰেতুকামেন পন রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘অহো ৰত মে সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানী’’তি (অ. নি. ৬.১০) এৰং অখণ্ডতাদিগুণৰসেন অত্তনো সীলানি অনুস্সরিতব্বানি. তানি চ গহট্ঠেন গহট্ঠসীলানি, পব্বজিতেন পব্বজিতসীলানি.

গহট্ঠসীলানি ৰা হোন্তু পব্বজিতসীলানি ৰা, যেসং আদিম্হি ৰা অন্তে ৰা একম্পি ন ভিন্নং, তানি পরিযন্তে ছিন্নসাটকো ৰিয ন খণ্ডানীতি অখণ্ডানি. যেসং ৰেমজ্ঝে একম্পি ন ভিন্নং, তানি মজ্ঝে ৰিনিৰিদ্ধসাটকো ৰিয ন ছিদ্দানীতি অচ্ছিদ্দানি. যেসং পটিপাটিযা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা ন ভিন্নানি, তানি পিট্ঠিযা ৰা কুচ্ছিযা ৰা উট্ঠিতেন দীঘৰট্টাদিসণ্ঠানেন ৰিসভাগৰণ্ণেন কাল়রত্তাদীনং অঞ্ঞতরসরীরৰণ্ণা গাৰী ৰিয ন সবলানীতি অসবলানি. যানি অন্তরন্তরা ন ভিন্নানি, তানি ৰিসভাগবিন্দুৰিচিত্রা গাৰী ৰিয ন কম্মাসানীতি অকম্মাসানি. অৰিসেসেন ৰা সব্বানিপি সত্তৰিধেন মেথুনসংযোগেন কোধুপনাহাদীহি চ পাপধম্মেহি অনুপহতত্তা অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি. তানিযেৰ তণ্হাদাসব্যতো মোচেত্ৰা ভুজিস্সভাৰকরণেন ভুজিস্সানি. বুদ্ধাদীহি ৰিঞ্ঞূহি পসত্থত্তা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি. তণ্হাদিট্ঠীহি অপরামট্ঠতায কেনচি ৰা অযং তে সীলেসু দোসোতি এৰং পরামট্ঠুং অসক্কুণেয্যতায অপরামট্ঠানি. উপচারসমাধিং অপ্পনাসমাধিং ৰা, অথ ৰা পন মগ্গসমাধিং ফলসমাধিঞ্চাপি সংৰত্তেন্তীতি সমাধিসংৰত্তনিকানি.

১৫৯. এৰং অখণ্ডতাদিগুণৰসেন অত্তনো সীলানি অনুস্সরতো নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. ন দোস…পে… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, সীলং আরব্ভাতি পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. সীলগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং সীলগুণানুস্সরণৰসেন উপ্পন্নত্তা সীলানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন সীলানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু সিক্খায সগারৰো হোতি সভাগৰুত্তি, পটিসন্থারে অপ্পমত্তো, অত্তানুৰাদাদিভযৰিরহিতো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সদ্ধাদিৰেপুল্লং অধিগচ্ছতি, পীতিপামোজ্জবহুলো হোতি. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, সীলানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং সীলানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

৫. চাগানুস্সতিকথা

১৬০. চাগানুস্সতিং ভাৰেতুকামেন পন পকতিযা চাগাধিমুত্তেন নিচ্চপ্পৰত্তদানসংৰিভাগেন ভৰিতব্বং. অথ ৰা পন ভাৰনং আরভন্তেন ইতো দানি পভুতি সতি পটিগ্গাহকে অন্তমসো একালোপমত্তম্পি দানং অদত্ৰা ন ভুঞ্জিস্সামীতি সমাদানং কত্ৰা তংদিৰসং গুণৰিসিট্ঠেসু পটিগ্গাহকেসু যথাসত্তি যথাবলং দানং দত্ৰা তত্থ নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘লাভা ৰত মে সুলদ্ধং ৰত মে, যোহং মচ্ছেরমলপরিযুট্ঠিতায পজায ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা ৰিহরামি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’’তি এৰং ৰিগতমলমচ্ছেরতাদিগুণৰসেন অত্তনো চাগো অনুস্সরিতব্বো.

তত্থ লাভা ৰত মেতি ময্হং ৰত লাভা, যে ইমে ‘‘আযুং খো পন দত্ৰা আযুস্স ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা’’ ইতি (অ. নি. ৫.৩৭) চ, ‘‘দদং পিযো হোতি ভজন্তি নং বহূ’’ ইতি (অ. নি. ৫.৩৪) চ, ‘‘দদমানো পিযো হোতি, সতং ধম্মং অনুক্কমং’’ ইতি (অ. নি. ৫.৩৫) চ এৰমাদীহি নযেহি ভগৰতা দাযকস্স লাভা সংৰণ্ণিতা, তে ময্হং অৰস্সং ভাগিনোতি অধিপ্পাযো. সুলদ্ধং ৰত মেতি যং মযা ইদং সাসনং মনুস্সত্তং ৰা লদ্ধং, তং সুলদ্ধং ৰত মে. কস্মা? যোহং মচ্ছেরমলপরিযুট্ঠিতায পজায…পে… দানসংৰিভাগরতোতি.

তত্থ মচ্ছেরমলপরিযুট্ঠিতাযাতি মচ্ছেরমলেন অভিভূতায. পজাযাতি পজাযনৰসেন সত্তা ৰুচ্চন্তি. তস্মা অত্তনো সম্পত্তীনং পরসাধারণভাৰমসহনলক্খণেন চিত্তস্স পভস্সরভাৰদূসকানং কণ্হধম্মানং অঞ্ঞতরেন মচ্ছেরমলেন অভিভূতেসু সত্তেসূতি অযমেত্থ অত্থো. ৰিগতমলমচ্ছেরেনাতি অঞ্ঞেসম্পি রাগদোসাদিমলানঞ্চেৰ মচ্ছেরস্স চ ৰিগতত্তা ৰিগতমলমচ্ছেরেন. চেতসা ৰিহরামীতি যথাৰুত্তপ্পকারচিত্তো হুত্ৰা ৰসামীতি অত্থো. সুত্তেসু পন মহানামসক্কস্স সোতাপন্নস্স সতো নিস্সযৰিহারং পুচ্ছতো নিস্সযৰিহারৰসেন দেসিতত্তা অগারং অজ্ঝাৰসামীতি ৰুত্তং. তত্থ অভিভৰিত্ৰা ৰসামীতি অত্থো.

মুত্তচাগোতি ৰিস্সট্ঠচাগো. পযতপাণীতি পরিসুদ্ধহত্থো. সক্কচ্চং সহত্থা দেয্যধম্মং দাতুং সদা ধোতহত্থোযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰোস্সগ্গরতোতি ৰোস্সজ্জনং ৰোস্সগ্গো, পরিচ্চাগোতি অত্থো. তস্মিং ৰোস্সগ্গে সততাভিযোগৰসেন রতোতি ৰোস্সগ্গরতো. যাচযোগোতি যং যং পরে যাচন্তি, তস্স তস্স দানতো যাচনযোগোতি অত্থো. যাজযোগোতিপি পাঠো. যজনসঙ্খাতেন যাজেন যুত্তোতি অত্থো. দানসংৰিভাগরতোতি দানে চ সংৰিভাগে চ রতো. অহঞ্হি দানঞ্চ দেমি, অত্তনা পরিভুঞ্জিতব্বতোপি চ সংৰিভাগং করোমি, এত্থেৰ চস্মি উভযে রতোতি এৰং অনুস্সরতীতি অত্থো.

১৬১. তস্সেৰং ৰিগতমলমচ্ছেরতাদিগুণৰসেন অত্তনো চাগং অনুস্সরতো নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. ন দোস…পে… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি চাগং আরব্ভাতি (অ. নি. ৫.১০) পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. চাগগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারচাগগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং চাগগুণানুস্সরণৰসেন উপ্পন্নত্তা চাগানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন চাগানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু ভিয্যোসো মত্তায চাগাধিমুত্তো হোতি, অলোভজ্ঝাসযো, মেত্তায অনুলোমকারী, ৰিসারদো, পীতিপামোজ্জবহুলো, উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, চাগানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং চাগানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

৬. দেৰতানুস্সতিকথা

১৬২. দেৰতানুস্সতিং ভাৰেতুকামেন পন অরিযমগ্গৰসেন সমুদাগতেহি সদ্ধাদীহি গুণেহি সমন্নাগতেন ভৰিতব্বং. ততো রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা তাৰতিংসা, যামা, তুসিতা, নিম্মানরতিনো, পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, সন্তি দেৰা ততুত্তরি, যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন. যথারূপেন সুতেন. যথারূপেন চাগেন. যথারূপায পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’’তি (অ. নি. ৬.১০) এৰং দেৰতা সক্খিট্ঠানে ঠপেত্ৰা অত্তনো সদ্ধাদিগুণা অনুস্সরিতব্বা.

সুত্তে পন যস্মিং মহানাম সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতীতি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি ৰুত্তং, অথ খো তং সক্খিট্ঠানে ঠপেতব্বদেৰতানং অত্তনো সদ্ধাদীহি সমানগুণদীপনত্থং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অট্ঠকথাযঞ্হি দেৰতা সক্খিট্ঠানে ঠপেত্ৰা অত্তনো গুণে অনুস্সরতীতি দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তং.

১৬৩. তস্মা পুব্বভাগে দেৰতানং গুণে অনুস্সরিত্ৰা অপরভাগে অত্তনো সংৰিজ্জমানে সদ্ধাদিগুণে অনুস্সরতো চস্স নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. ন দোস…পে… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি দেৰতা আরব্ভাতি (অ. নি. ৬.১০) পুরিমনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. সদ্ধাদিগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং দেৰতানং গুণসদিসসদ্ধাদিগুণানুস্সরণৰসেন দেৰতানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন দেৰতানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু দেৰতানং পিযো হোতি মনাপো, ভিয্যোসো মত্তায সদ্ধাদিৰেপুল্লং অধিগচ্ছতি, পীতিপামোজ্জবহুলো ৰিহরতি. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, দেৰতানুস্সতিযা সদাতি.

ইদং দেৰতানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

পকিণ্ণককথা

১৬৪. যং পন এতাসং ৰিত্থারদেসনাযং ‘‘উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি তথাগতং আরব্ভা’’তিআদীনি ৰত্ৰা ‘‘উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং, পমুদিতস্স পীতি জাযতী’’তি (অ. নি. ৬.১০) ৰুত্তং, তত্থ ইতিপি সো ভগৰাতিআদীনং অত্থং নিস্সায উপ্পন্নং তুট্ঠিং সন্ধায লভতি অত্থৰেদন্তি ৰুত্তং. পাল়িং নিস্সায উপ্পন্নং তুট্ঠিং সন্ধায লভতি ধম্মৰেদং. উভযৰসেন লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জন্তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

যঞ্চ দেৰতানুস্সতিযং দেৰতা আরব্ভাতি ৰুত্তং, তং পুব্বভাগে দেৰতা আরব্ভ পৰত্তচিত্তৰসেন দেৰতাগুণসদিসে ৰা দেৰতাভাৰনিপ্ফাদকে গুণে আরব্ভ পৰত্তচিত্তৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

১৬৫. ইমা পন ছ অনুস্সতিযো অরিযসাৰকানঞ্ঞেৰ ইজ্ঝন্তি. তেসং হি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণা পাকটা হোন্তি. তে চ অখণ্ডতাদিগুণেহি সীলেহি, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চাগেন, মহানুভাৰানং দেৰতানং গুণসদিসেহি সদ্ধাদিগুণেহি সমন্নাগতা. মহানামসুত্তে (অ. নি. ৬.১০) চ সোতাপন্নস্স নিস্সযৰিহারং পুট্ঠেন ভগৰতা সোতাপন্নস্স নিস্সযৰিহারদস্সনত্থমেৰ এতা ৰিত্থারতো কথিতা.

গেধসুত্তেপি ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি, ইতিপি সো ভগৰা…পে… উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. গেধোতি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানমধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তী’’তি (অ. নি. ৬.২৫) এৰং অরিযসাৰকস্স অনুস্সতিৰসেন চিত্তং ৰিসোধেত্ৰা উত্তরি পরমত্থৰিসুদ্ধিঅধিগমত্থায কথিতা.

আযস্মতা মহাকচ্চানেন দেসিতে সম্বাধোকাসসুত্তেপি ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো, যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্বাধে ওকাসাধিগমো অনুবুদ্ধো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা…পে… নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায যদিদং ছ অনুস্সতিট্ঠানানি. কতমানি ছ? ইধাৰুসো, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি…পে… এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তী’’তি (অ. নি. ৬.২৬) এৰং অরিযসাৰকস্সেৰ পরমত্থৰিসুদ্ধিধম্মতায ওকাসাধিগমৰসেন কথিতা.

উপোসথসুত্তেপি ‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, অরিযূপোসথো হোতি? উপক্কিলিট্ঠস্স, ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতী’’তি (অ. নি. ৩.৭১) এৰং অরিযসাৰকস্সেৰ উপোসথং উপৰসতো চিত্তৰিসোধনকম্মট্ঠানৰসেন উপোসথস্স মহপ্ফলভাৰদস্সনত্থং কথিতা.

একাদসনিপাতেপি ‘‘সদ্ধো খো, মহানাম, আরাধকো হোতি, নো অস্সদ্ধো. আরদ্ধৰীরিযো, উপট্ঠিতসতি, সমাহিতো, পঞ্ঞৰা, মহানাম, আরাধকো হোতি, নো দুপ্পঞ্ঞো. ইমেসু খো ত্ৰং, মহানাম, পঞ্চসু ধম্মেসু পতিট্ঠায ছ ধম্মে উত্তরি ভাৰেয্যাসি. ইধ ত্ৰং, মহানাম, তথাগতং অনুস্সরেয্যাসি ইতিপি সো ভগৰা’’তি (অ. নি. ১১.১১) এৰং অরিযসাৰকস্সেৰ ‘‘তেসং নো, ভন্তে, নানাৰিহারেন ৰিহরতং কেনস্স ৰিহারেন ৰিহরিতব্ব’’ন্তি পুচ্ছতো ৰিহারদস্সনত্থং কথিতা.

১৬৬. এৰং সন্তেপি পরিসুদ্ধসীলাদিগুণসমন্নাগতেন পুথুজ্জনেনাপি মনসি কাতব্বা. অনুস্সৰৰসেনাপি হি বুদ্ধাদীনং গুণে অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতিযেৰ. যস্সানুভাৰেন নীৰরণানি ৰিক্খম্ভেত্ৰা উল়ারপামোজ্জো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অরহত্তংযেৰ সচ্ছিকরেয্য কটঅন্ধকারৰাসী ফুস্সদেৰত্থেরো ৰিয.

সো কিরাযস্মা মারেন নিম্মিতং বুদ্ধরূপং দিস্ৰা ‘‘অযং তাৰ সরাগদোসমোহো এৰং সোভতি, কথং নু খো ভগৰা ন সোভতি, সো হি সব্বসো ৰীতরাগদোসমোহো’’তি বুদ্ধারম্মণং পীতিং পটিলভিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণীতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

ছঅনুস্সতিনিদ্দেসো নাম

সত্তমো পরিচ্ছেদো.

৮. অনুস্সতিকম্মট্ঠাননিদ্দেসো

মরণস্সতিকথা

১৬৭. ইদানি ইতো অনন্তরায মরণস্সতিযা ভাৰনানিদ্দেসো অনুপ্পত্তো. তত্থ মরণন্তি একভৰপরিযাপন্নস্স জীৰিতিন্দ্রিযস্স উপচ্ছেদো. যং পনেতং অরহন্তানং ৰট্টদুক্খসমুচ্ছেদসঙ্খাতং সমুচ্ছেদমরণং, সঙ্খারানং খণভঙ্গসঙ্খাতং খণিকমরণং, রুক্খো মতো লোহং মতন্তিআদীসু সম্মুতিমরণঞ্চ, ন তং ইধ অধিপ্পেতং.

যম্পি চেতং অধিপ্পেতং, তং কালমরণং অকালমরণন্তি দুৰিধং হোতি. তত্থ কালমরণং পুঞ্ঞক্খযেন ৰা আযুক্খযেন ৰা উভযক্খযেন ৰা হোতি. অকালমরণং কম্মুপচ্ছেদককম্মৰসেন.

তত্থ যং ৰিজ্জমানাযপি আযুসন্তানজনকপচ্চযসম্পত্তিযা কেৰলং পটিসন্ধিজনকস্স কম্মস্স ৰিপক্কৰিপাকত্তা মরণং হোতি, ইদং পুঞ্ঞক্খযেন মরণং নাম. যং গতিকালাহারাদিসম্পত্তিযা অভাৰেন অজ্জতনকালপুরিসানং ৰিয ৰস্সসতমত্তপরিমাণস্স আযুনো খযৰসেন মরণং হোতি, ইদং আযুক্খযেন মরণং নাম. যং পন দূসীমারকলাবুরাজাদীনং ৰিয তঙ্খণঞ্ঞেৰ ঠানাচাৰনসমত্থেন কম্মুনা উপচ্ছিন্নসন্তানানং, পুরিমকম্মৰসেন ৰা সত্থহরণাদীহি উপক্কমেহি উপচ্ছিজ্জমানসন্তানানং মরণং হোতি, ইদং অকালমরণং নাম. তং সব্বম্পি ৰুত্তপ্পকারেন জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদেন সঙ্গহিতং. ইতি জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদসঙ্খাতস্স মরণস্স সরণং মরণস্সতি.

১৬৮. তং ভাৰেতুকামেন রহোগতেন পটিসল্লীনেন ‘‘মরণং ভৰিস্সতি, জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিজ্জিস্সতী’’তি ৰা, ‘‘মরণং মরণ’’ন্তি ৰা যোনিসো মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. অযোনিসো পৰত্তযতো হি ইট্ঠজনমরণানুস্সরণে সোকো উপ্পজ্জতি ৰিজাতমাতুযা পিযপুত্তমরণানুস্সরণে ৰিয. অনিট্ঠজনমরণানুস্সরণে পামোজ্জং উপ্পজ্জতি ৰেরীনং ৰেরিমরণানুস্সরণে ৰিয. মজ্ঝত্তজনমরণানুস্সরণে সংৰেগো ন উপ্পজ্জতি মতকল়েৰরদস্সনে ছৰডাহকস্স ৰিয. অত্তনো মরণানুস্সরণে সন্তাসো উপ্পজ্জতি উক্খিত্তাসিকং ৰধকং দিস্ৰা ভীরুকজাতিকস্স ৰিয. তদেতং সব্বম্পি সতিসংৰেগঞাণৰিরহতো হোতি. তস্মা তত্থ তত্থ হতমতসত্তে ওলোকেত্ৰা দিট্ঠপুব্বসম্পত্তীনং সত্তানং মতানং মরণং আৰজ্জেত্ৰা সতিঞ্চ সংৰেগঞ্চ ঞাণঞ্চ যোজেত্ৰা ‘‘মরণং ভৰিস্সতী’’তিআদিনা নযেন মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. এৰং পৰত্তেন্তো হি যোনিসো পৰত্তেতি, উপাযেন পৰত্তেতীতি অত্থো. এৰং পৰত্তযতোযেৰ হি একচ্চস্স নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, মরণারম্মণা সতি সণ্ঠাতি, উপচারপ্পত্তমেৰ কম্মট্ঠানং হোতি.

১৬৯. যস্স পন এত্তাৰতা ন হোতি, তেন ৰধকপচ্চুপট্ঠানতো, সম্পত্তিৰিপত্তিতো, উপসংহরণতো, কাযবহুসাধারণতো, আযুদুব্বলতো, অনিমিত্ততো, অদ্ধানপরিচ্ছেদতো, খণপরিত্ততোতি ইমেহি অট্ঠহাকারেহি মরণং অনুস্সরিতব্বং.

তত্থ ৰধকপচ্চুপট্ঠানতোতি ৰধকস্স ৰিয পচ্চুপট্ঠানতো. যথা হি ইমস্স সীসং ছিন্দিস্সামীতি অসিং গহেত্ৰা গীৰায চারযমানো ৰধকো পচ্চুপট্ঠিতোৰ হোতি, এৰং মরণম্পি পচ্চুপট্ঠিতমেৰাতি অনুস্সরিতব্বং. কস্মা? সহ জাতিযা আগততো, জীৰিতহরণতো চ. যথা হি অহিচ্ছত্তকমকুল়ং মত্থকেন পংসুং গহেত্ৰাৰ উগ্গচ্ছতি, এৰং সত্তা জরামরণং গহেত্ৰাৰ নিব্বত্তন্তি. তথা হি নেসং পটিসন্ধিচিত্তং উপ্পাদানন্তরমেৰ জরং পত্ৰা পব্বতসিখরতো পতিতসিলা ৰিয ভিজ্জতি সদ্ধিং সম্পযুত্তখন্ধেহি. এৰং খণিকমরণং তাৰ সহ জাতিযা আগতং. জাতস্স পন অৰস্সং মরণতো ইধাধিপ্পেতমরণম্পি সহ জাতিযা আগতং. তস্মা এস সত্তো জাতকালতো পট্ঠায যথা নাম উট্ঠিতো সূরিযো অত্থাভিমুখো গচ্ছতেৰ, গতগতট্ঠানতো ঈসকম্পি ন নিৰত্ততি. যথা ৰা নদী পব্বতেয্যা সীঘসোতা হারহারিনী সন্দতেৰ ৰত্ততেৰ ঈসকম্পি ন নিৰত্ততি, এৰং ঈসকম্পি অনিৰত্তমানো মরণাভিমুখোৰ যাতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘যমেকরত্তিং পঠমং, গব্ভে ৰসতি মাণৰো;

অব্ভুট্ঠিতোৰ সো যাতি, স গচ্ছং ন নিৰত্ততী’’তি. (জা. ১.১৫.৩৬৩);

এৰং গচ্ছতো চস্স গিম্হাভিতত্তানং কুন্নদীনং খযো ৰিয, পাতো আপোরসানুগতবন্ধনানং দুমপ্ফলানং পতনং ৰিয, মুগ্গরাভিতাল়িতানং মত্তিকভাজনানং ভেদো ৰিয, সূরিযরস্মিসম্ফুট্ঠানং উস্সাৰবিন্দূনং ৰিদ্ধংসনং ৰিয চ মরণমেৰ আসন্নং হোতি. তেনাহ –

‘‘অচ্চযন্তি অহোরত্তা, জীৰিতমুপরুজ্ঝতি;

আযু খীযতি মচ্চানং, কুন্নদীনংৰ ওদকং. (সং. নি. ১.১৪৬);

‘‘ফলানমিৰ পক্কানং, পাতো পপততো ভযং;

এৰং জাতান মচ্চানং, নিচ্চং মরণতো ভযং.

‘‘যথাপি কুম্ভকারস্স, কতং মত্তিকভাজনং;

খুদ্দকঞ্চ মহন্তঞ্চ, যং পক্কং যঞ্চ আমকং;

সব্বং ভেদনপরিযন্তং, এৰং মচ্চান জীৰিতং’. (সু. নি. ৫৮১-৫৮২);

‘‘উস্সাৰোৰ তিণগ্গম্হি, সূরিযুগ্গমনং পতি;

এৰমাযু মনুস্সানং, মা মং অম্ম নিৰারযা’’তি. (জা. ১.১১.৭৯);

এৰং উক্খিত্তাসিকো ৰধকো ৰিয সহ জাতিযা আগতং পনেতং মরণং গীৰায অসিং চারযমানো সো ৰধকো ৰিয জীৰিতং হরতিযেৰ, ন অহরিত্ৰা নিৰত্ততি. তস্মা সহ জাতিযা আগততো, জীৰিতহরণতো চ উক্খিত্তাসিকো ৰধকো ৰিয মরণম্পি পচ্চুপট্ঠিতমেৰাতি এৰং ৰধকপচ্চুপট্ঠানতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭০. সম্পত্তিৰিপত্তিতোতি ইধ সম্পত্তি নাম তাৰদেৰ সোভতি, যাৰ নং ৰিপত্তি নাভিভৰতি, ন চ সা সম্পত্তি নাম অত্থি, যা ৰিপত্তিং অতিক্কম্ম তিট্ঠেয্য. তথা হি –

‘‘সকলং মেদিনিং ভুত্ৰা, দত্ৰা কোটিসতং সুখী;

অড্ঢামলকমত্তস্স, অন্তে ইস্সরতং গতো.

‘‘তেনেৰ দেহবন্ধেন, পুঞ্ঞম্হি খযমাগতে;

মরণাভিমুখো সোপি, অসোকো সোকমাগতো’’তি.

অপিচ সব্বং আরোগ্যং ব্যাধিপরিযোসানং, সব্বং যোব্বনং জরাপরিযোসানং, সব্বং জীৰিতং মরণপরিযোসানং, সব্বোযেৰ লোকসন্নিৰাসো জাতিযা অনুগতো, জরায অনুসটো, ব্যাধিনা অভিভূতো, মরণেন অব্ভাহতো. তেনাহ –

‘‘যথাপি সেলা ৰিপুলা, নভং আহচ্চ পব্বতা;

সমন্তা অনুপরিযেয্যুং, নিপ্পোথেন্তা চতুদ্দিসা.

‘‘এৰং জরা চ মচ্চু চ, অধিৰত্তন্তি পাণিনে;

খত্তিযে ব্রাহ্মণে ৰেস্সে, সুদ্দে চণ্ডালপুক্কুসে;

ন কিঞ্চি পরিৰজ্জেতি, সব্বমেৰাভিমদ্দতি.

‘‘ন তত্থ হত্থীনং ভূমি, ন রথানং ন পত্তিযা;

ন চাপি মন্তযুদ্ধেন, সক্কা জেতুং ধনেন ৰা’’তি. (সং. নি. ১.১৩৬);

এৰং জীৰিতসম্পত্তিযা মরণৰিপত্তিপরিযোসানতং ৰৰত্থপেন্তেন সম্পত্তিৰিপত্তিতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭১. উপসংহরণতোতি পরেহি সদ্ধিং অত্তনো উপসংহরণতো. তত্থ সত্তহাকারেহি উপসংহরণতো মরণং অনুস্সরিতব্বং, যসমহত্ততো, পুঞ্ঞমহত্ততো, থামমহত্ততো, ইদ্ধিমহত্ততো, পঞ্ঞামহত্ততো, পচ্চেকবুদ্ধতো, সম্মাসম্বুদ্ধতোতি. কথং? ইদং মরণং নাম মহাযসানং মহাপরিৰারানং সম্পন্নধনৰাহনানং মহাসম্মতমন্ধাতুমহাসুদস্সন দল়্হনেমি নিমিপ্পভুতীনম্পি উপরি নিরাসঙ্কমেৰ পতিতং, কিমঙ্গং পন ময্হং উপরি ন পতিস্সতি?

মহাযসা রাজৰরা, মহাসম্মতআদযো;

তেপি মচ্চুৰসং পত্তা, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং তাৰ যসমহত্ততো অনুস্সরিতব্বং.

কথং পুঞ্ঞমহত্ততো?

জোতিকো জটিলো উগ্গো, মেণ্ডকো অথ পুণ্ণকো;

এতে চঞ্ঞে চ যে লোকে, মহাপুঞ্ঞাতি ৰিস্সুতা;

সব্বে মরণমাপন্না, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং পুঞ্ঞমহত্ততো অনুস্সরিতব্বং.

কথং থামমহত্ততো?

ৰাসুদেৰো বলদেৰো, ভীমসেনো যুধিট্ঠিলো;

চানুরো যো মহামল্লো, অন্তকস্স ৰসং গতা.

এৰং থামবলূপেতা, ইতি লোকম্হি ৰিস্সুতা;

এতেপি মরণং যাতা, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং থামমহত্ততো অনুস্সরিতব্বং.

কথং ইদ্ধিমহত্ততো?

পাদঙ্গুট্ঠকমত্তেন, ৰেজযন্তমকম্পযি;

যো নামিদ্ধিমতং সেট্ঠো, দুতিযো অগ্গসাৰকো.

সোপি মচ্চুমুখং ঘোরং, মিগো সীহমুখং ৰিয;

পৰিট্ঠো সহ ইদ্ধীহি, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং ইদ্ধিমহত্ততো অনুস্সরিতব্বং.

কথং পঞ্ঞামহত্ততো?

লোকনাথং ঠপেত্ৰান, যে চঞ্ঞে অত্থি পাণিনো;

পঞ্ঞায সারিপুত্তস্স, কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং.

এৰং নাম মহাপঞ্ঞো, পঠমো অগ্গসাৰকো;

মরণস্স ৰসং পত্তো, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং পঞ্ঞামহত্ততো অনুস্সরিতব্বং.

কথং পচ্চেকবুদ্ধতো? যেপি তে অত্তনো ঞাণৰীরিযবলেন সব্বকিলেসসত্তুনিম্মথনং কত্ৰা পচ্চেকবোধিং পত্তা খগ্গৰিসাণকপ্পা সযম্ভুনো, তেপি মরণতো ন মুত্তা, কুতো পনাহং মুচ্চিস্সামীতি.

তং তং নিমিত্তমাগম্ম, ৰীমংসন্তা মহেসযো;

সযম্ভুঞ্ঞাণতেজেন, যে পত্তা আসৰক্খযং.

একচরিযনিৰাসেন, খগ্গসিঙ্গসমূপমা;

তেপি নাতিগতা মচ্চুং, মাদিসেসু কথাৰ কাতি.

এৰং পচ্চেকবুদ্ধতো অনুস্সরিতব্বং.

কথং সম্মাসম্বুদ্ধতো? যোপি সো ভগৰা অসীতিঅনুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰিচিত্ররূপকাযো সব্বাকারপরিসুদ্ধসীলক্খন্ধাদিগুণরতনসমিদ্ধধম্মকাযো যসমহত্তপুঞ্ঞমহত্তথামমহত্তইদ্ধিমহত্তপঞ্ঞামহত্তানং পারং গতো অসমো অসমসমো অপ্পটিপুগ্গলো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, সোপি সলিলৰুট্ঠিনিপাতেন মহাঅগ্গিক্খন্ধো ৰিয মরণৰুট্ঠিনিপাতেন ঠানসো ৰূপসন্তো.

এৰং মহানুভাৰস্স, যং নামেতং মহেসিনো;

ন ভযেন ন লজ্জায, মরণং ৰসমাগতং.

নিল্লজ্জং ৰীতসারজ্জং, সব্বসত্তাভিমদ্দনং;

তযিদং মাদিসং সত্তং, কথং নাভিভৰিস্সতীতি.

এৰং সম্মাসম্বুদ্ধতো অনুস্সরিতব্বং.

তস্সেৰং যসমহত্ততাদিসম্পন্নেহি পরেহি সদ্ধিং মরণসামঞ্ঞতায অত্তানং উপসংহরিত্ৰা তেসং ৰিয সত্তৰিসেসানং ময্হম্পি মরণং ভৰিস্সতীতি অনুস্সরতো উপচারপ্পত্তং কম্মট্ঠানং হোতীতি. এৰং উপসংহরণতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭২. কাযবহুসাধারণতোতি অযং কাযো বহুসাধারণো. অসীতিযা তাৰ কিমিকুলানং সাধারণো, তত্থ ছৰিনিস্সিতা পাণা ছৰিং খাদন্তি, চম্মনিস্সিতা চম্মং খাদন্তি, মংসনিস্সিতা মংসং খাদন্তি, ন্হারুনিস্সিতা ন্হারুং খাদন্তি, অট্ঠিনিস্সিতা অট্ঠিং খাদন্তি, মিঞ্জনিস্সিতা মিঞ্জং খাদন্তি. তত্থেৰ জাযন্তি জীযন্তি মীযন্তি, উচ্চারপস্সাৰং করোন্তি. কাযোৰ নেসং সূতিঘরঞ্চেৰ গিলানসালা চ সুসানঞ্চ ৰচ্চকুটি চ পস্সাৰদোণিকা চ. স্ৰাযং তেসম্পি কিমিকুলানং পকোপেন মরণং নিগচ্ছতিযেৰ. যথা চ অসীতিযা কিমিকুলানং, এৰং অজ্ঝত্তিকানংযেৰ অনেকসতানং রোগানং বাহিরানঞ্চ অহিৰিচ্ছিকাদীনং মরণস্স পচ্চযানং সাধারণো.

যথা হি চতুমহাপথে ঠপিতে লক্খম্হি সব্বদিসাহি আগতা সরসত্তিতোমরপাসাণাদযো নিপতন্তি, এৰং কাযেপি সব্বুপদ্দৰা নিপতন্তি. স্ৰাযং তেসম্পি উপদ্দৰানং নিপাতেন মরণং নিগচ্ছতিযেৰ. তেনাহ ভগৰা – ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিৰসে নিক্খন্তে রত্তিযা পটিহিতায ইতি পটিসঞ্চিক্খতি, বহুকা খো মে পচ্চযা মরণস্স, অহি ৰা মং ডংসেয্য, ৰিচ্ছিকো ৰা মং ডংসেয্য, সতপদী ৰা মং ডংসেয্য, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো, উপক্খলিত্ৰা ৰা পপতেয্যং, ভত্তং ৰা মে ভুত্তং ব্যাপজ্জেয্য, পিত্তং ৰা মে কুপ্পেয্য, সেম্হং ৰা মে কুপ্পেয্য, সত্থকা ৰা মে ৰাতা কুপ্পেয্যুং, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো’’তি. এৰং (অ. নি. ৬.২০) কাযবহুসাধারণতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭৩. আযুদুব্বলতোতি আযু নামেতং অবলং দুব্বলং. তথা হি সত্তানং জীৰিতং অস্সাসপস্সাসূপনিবদ্ধঞ্চেৰ ইরিযাপথূপনিবদ্ধঞ্চ সীতুণ্হূপনিবদ্ধঞ্চ মহাভূতূপনিবদ্ধঞ্চ আহারূপনিবদ্ধঞ্চ. তদেতং অস্সাসপস্সাসানং সমৰুত্তিতং লভমানমেৰ পৰত্ততি. বহি নিক্খন্তনাসিকৰাতে পন অন্তো অপৰিসন্তে, পৰিট্ঠে ৰা অনিক্খমন্তে মতো নাম হোতি. চতুন্নং ইরিযাপথানম্পি সমৰুত্তিতং লভমানমেৰ পৰত্ততি. অঞ্ঞতরঞ্ঞতরস্স পন অধিমত্ততায আযুসঙ্খারা উপচ্ছিজ্জন্তি. সীতুণ্হানম্পি সমৰুত্তিতং লভমানমেৰ পৰত্ততি. অতিসীতেন পন অতিউণ্হেন ৰা অভিভূতস্স ৰিপজ্জতি. মহাভূতানম্পি সমৰুত্তিতং লভমানমেৰ পৰত্ততি. পথৰীধাতুযা পন আপোধাতুআদীনং ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরস্স পকোপেন বলসম্পন্নোপি পুগ্গলো পত্থদ্ধকাযো ৰা অতিসারাদিৰসেন কিলিন্নপূতিকাযো ৰা মহাডাহপরেতো ৰা সম্ভিজ্জমানসন্ধিবন্ধনো ৰা হুত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণাতি. কবল়ীকারাহারম্পি যুত্তকালে লভন্তস্সেৰ জীৰিতং পৰত্ততি, আহারং অলভমানস্স পন পরিক্খযং গচ্ছতীতি. এৰং আযুদুব্বলতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭৪. অনিমিত্ততোতি অৰৰত্থানতো, পরিচ্ছেদাভাৰতোতি অত্থো. সত্তানং হি –

জীৰিতং ব্যাধি কালো চ, দেহনিক্খেপনং গতি;

পঞ্চেতে জীৰলোকস্মিং, অনিমিত্তা ন নাযরে.

তত্থ জীৰিতং তাৰ ‘‘এত্তকমেৰ জীৰিতব্বং, ন ইতো পর’’ন্তি ৰৰত্থানাভাৰতো অনিমিত্তং. কললকালেপি হি সত্তা মরন্তি, অব্বুদপেসিঘনমাসিকদ্ৰেমাসতেমাসচতুমাসপঞ্চমাসদসমাসকালেপি. কুচ্ছিতো নিক্খন্তসমযেপি. ততো পরং ৰস্সসতস্স অন্তোপি বহিপি মরন্তিযেৰ. ব্যাধিপি ‘‘ইমিনাৰ ব্যাধিনা সত্তা মরন্তি, নাঞ্ঞেনা’’তি ৰৰত্থানাভাৰতো অনিমিত্তো. চক্খুরোগেনাপি হি সত্তা মরন্তি, সোতরোগাদীনং অঞ্ঞতরেনাপি. কালোপি ‘‘ইমস্মিংযেৰ কালে মরিতব্বং, নাঞ্ঞস্মি’’ন্তি এৰং ৰৰত্থানাভাৰতো অনিমিত্তো. পুব্বণ্হেপি হি সত্তা মরন্তি, মজ্ঝন্হিকাদীনং অঞ্ঞতরস্মিম্পি. দেহনিক্খেপনম্পি ‘‘ইধেৰ মীযমানানং দেহেন পতিতব্বং, নাঞ্ঞত্রা’’তি এৰং ৰৰত্থানাভাৰতো অনিমিত্তং. অন্তোগামে জাতানং হি বহিগামেপি অত্তভাৰো পততি. বহিগামে জাতানম্পি অন্তোগামে. তথা থলজানং ৰা জলে, জলজানং ৰা থলেতি অনেকপ্পকারতো ৰিত্থারেতব্বং. গতিপি ‘‘ইতো চুতেন ইধ নিব্বত্তিতব্ব’’ন্তি এৰং ৰৰত্থানাভাৰতো অনিমিত্তা. দেৰলোকতো হি চুতা মনুস্সেসুপি নিব্বত্তন্তি, মনুস্সলোকতো চুতা দেৰলোকাদীনম্পি যত্থ কত্থচি নিব্বত্তন্তীতি এৰং যন্তযুত্তগোণো ৰিয গতিপঞ্চকে লোকো সম্পরিৰত্ততীতি এৰং অনিমিত্ততো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭৫. অদ্ধানপরিচ্ছেদতোতি মনুস্সানং জীৰিতস্স নাম এতরহি পরিত্তো অদ্ধা. যো চিরং জীৰতি, সো ৰস্সসতং, অপ্পং ৰা ভিয্যো. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অপ্পমিদং, ভিক্খৰে, মনুস্সানং আযু, গমনীযো সম্পরাযো, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণং. যো, ভিক্খৰে, চিরং জীৰতি, সো ৰস্সসতং, অপ্পং ৰা ভিয্যোতি.

অপ্পমাযুমনুস্সানং, হীল়েয্য নং সুপোরিসো;

চরেয্যাদিত্তসীসোৰ, নত্থি মচ্চুস্স নাগমোতি. (সং. নি. ১.১৪৫);

অপরম্পি আহ – ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, অরকো নাম সত্থা অহোসী’’তি সব্বম্পি সত্তহি উপমাহি অলঙ্কতং সুত্তং ৰিত্থারেতব্বং.

অপরম্পি আহ – ‘‘যোচাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং রত্তিন্দিৰং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. যোচাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং দিৰসং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং, যদন্তরং একং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জামি, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং, যদন্তরং চত্তারো পঞ্চ আলোপে সঙ্খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পমত্তা ৰিহরন্তি, দন্ধং মরণস্সতিং ভাৰেন্তি আসৰানং খযায. যো চ খ্ৰাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং, যদন্তরং একং আলোপং সঙ্খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি, অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং, যদন্তরং অস্সসিত্ৰা ৰা পস্সসামি, পস্সসিত্ৰা ৰা অস্সসামি, ভগৰতো সাসনং মনসিকরেয্যং, বহুং ৰত মে কতং অস্সাতি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অপ্পমত্তা ৰিহরন্তি, তিক্খং মরণস্সতিং ভাৰেন্তি আসৰানং খযাযা’’তি (অ. নি. ৬.১৯). এৰং চতুপঞ্চালোপসঙ্খাদনমত্তং অৰিস্সাসিযো পরিত্তো জীৰিতস্স অদ্ধাতি এৰং অদ্ধানপরিচ্ছেদতো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭৬. খণপরিত্ততোতি পরমত্থতো হি অতিপরিত্তো সত্তানং জীৰিতক্খণো একচিত্তপ্পৰত্তিমত্তোযেৰ. যথা নাম রথচক্কং পৰত্তমানম্পি একেনেৰ নেমিপ্পদেসেন পৰত্ততি, তিট্ঠমানম্পি একেনেৰ তিট্ঠতি, এৰমেৰ একচিত্তক্খণিকং সত্তানং জীৰিতং. তস্মিং চিত্তে নিরুদ্ধমত্তে সত্তো নিরুদ্ধোতি ৰুচ্চতি. যথাহ – ‘‘অতীতে চিত্তক্খণে জীৰিত্থ, ন জীৰতি, ন জীৰিস্সতি. অনাগতে চিত্তক্খণে ন জীৰিত্থ, ন জীৰতি, জীৰিস্সতি. পচ্চুপ্পন্নে চিত্তক্খণে ন জীৰিত্থ, জীৰতি, ন জীৰিস্সতি.

‘‘জীৰিতং অত্তভাৰো চ, সুখদুক্খা চ কেৰলা;

একচিত্তসমাযুত্তা, লহু সো ৰত্ততে খণো.

‘‘যে নিরুদ্ধা মরন্তস্স, তিট্ঠমানস্স ৰা ইধ;

সব্বেপি সদিসা খন্ধা, গতা অপ্পটিসন্ধিকা.

‘‘অনিব্বত্তেন ন জাতো, পচ্চুপ্পন্নেন জীৰতি;

চিত্তভঙ্গা মতো লোকো, পঞ্ঞত্তি পরমত্থিযা’’তি. (মহানি. ৩৯);

এৰং খণপরিত্ততো মরণং অনুস্সরিতব্বং.

১৭৭. ইতি ইমেসং অট্ঠন্নং আকারানং অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন অনুস্সরতোপি পুনপ্পুনং মনসিকারৰসেন চিত্তং আসেৰনং লভতি, মরণারম্মণা সতি সন্তিট্ঠতি, নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, ঝানঙ্গানি পাতুভৰন্তি. সভাৰধম্মত্তা পন সংৰেজনীযত্তা চ আরম্মণস্স অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. লোকুত্তরজ্ঝানং পন দুতিযচতুত্থানি চ আরুপ্পজ্ঝানানি সভাৰধম্মেপি ভাৰনাৰিসেসেন অপ্পনং পাপুণন্তি. ৰিসুদ্ধিভাৰনানুক্কমৰসেন হি লোকুত্তরং অপ্পনং পাপুণাতি. আরম্মণাতিক্কমভাৰনাৰসেন আরুপ্পং. অপ্পনাপত্তস্সেৰ হি ঝানস্স আরম্মণসমতিক্কমনমত্তং তত্থ হোতি. ইধ পন তদুভযম্পি নত্থি. তস্মা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতং মরণস্সতিবলেন উপ্পন্নত্তা মরণস্সতিচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন মরণস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু সততং অপ্পমত্তো হোতি, সব্বভৰেসু অনভিরতিসঞ্ঞং পটিলভতি, জীৰিতনিকন্তিং জহাতি, পাপগরহী হোতি, অসন্নিধিবহুলো পরিক্খারেসু ৰিগতমলমচ্ছেরো, অনিচ্চসঞ্ঞা চস্স পরিচযং গচ্ছতি, তদনুসারেনেৰ দুক্খসঞ্ঞা অনত্তসঞ্ঞা চ উপট্ঠাতি. যথা অভাৰিতমরণা সত্তা সহসা ৰাল়মিগযক্খসপ্পচোরৰধকাভিভূতা ৰিয মরণসমযে ভযং সন্তাসং সম্মোহং আপজ্জন্তি, এৰং অনাপজ্জিত্ৰা অভযো অসম্মূল়্হো কালং করোতি. সচে দিট্ঠেৰ ধম্মে অমতং নারাধেতি, কাযস্স ভেদা সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমাদং, কযিরাথ সুমেধসো;

এৰং মহানুভাৰায, মরণস্সতিযা সদাতি.

ইদং মরণস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

কাযগতাসতিকথা

১৭৮. ইদানি যং তং অঞ্ঞত্র বুদ্ধুপ্পাদা অপ্পৰত্তপুব্বং সব্বতিত্থিযানং অৰিসযভূতং তেসু তেসু সুত্তন্তেসু ‘‘একধম্মো, ভিক্খৰে, ভাৰিতো বহুলীকতো মহতো সংৰেগায সংৰত্ততি. মহতো অত্থায সংৰত্ততি. মহতো যোগক্খেমায সংৰত্ততি. মহতো সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততি. ঞাণদস্সনপটিলাভায সংৰত্ততি. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি. ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলসচ্ছিকিরিযায সংৰত্ততি. কতমো একধম্মো? কাযগতা সতি… (অ. নি. ১.৫৬৩ আদযো). অমতং তে, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জন্তি, যে কাযগতাসতিং পরিভুঞ্জন্তি. অমতং তে, ভিক্খৰে, ন পরিভুঞ্জন্তি, যে কাযগতাসতিং ন পরিভুঞ্জন্তি. অমতং তেসং, ভিক্খৰে, পরিভুত্তং… অপরিভুত্তং… পরিহীনং… অপরিহীনং… ৰিরদ্ধং… অৰিরদ্ধং, যেসং কাযগতাসতি আরদ্ধাতি (অ. নি. ১.৬০৩) এৰং ভগৰতা অনেকেহি আকারেহি পসংসিত্ৰা ‘‘কথং ভাৰিতা, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি কথং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিনা (ম. নি. ৩.১৫৪) নযেন আনাপানপব্বং, ইরিযাপথপব্বং, চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং, পটিক্কূলমনসিকারপব্বং, ধাতুমনসিকারপব্বং, নৰসিৰথিকপব্বানীতি ইমেসং চুদ্দসন্নং পব্বানং ৰসেন কাযগতাসতিকম্মট্ঠানং নিদ্দিট্ঠং, তস্স ভাৰনানিদ্দেসো অনুপ্পত্তো.

তত্থ যস্মা ইরিযাপথপব্বং চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং ধাতুমনসিকারপব্বন্তি ইমানি তীণি ৰিপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি. নৰ সিৰথিকপব্বানি ৰিপস্সনাঞাণেসুযেৰ আদীনৰানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি. যাপি চেত্থ উদ্ধুমাতকাদীসু সমাধিভাৰনা ইজ্ঝেয্য, সা অসুভনিদ্দেসে পকাসিতাযেৰ. আনাপানপব্বং পন পটিক্কূলমনসিকারপব্বঞ্চ ইমানেৰেত্থ দ্ৰে সমাধিৰসেন ৰুত্তানি. তেসু আনাপানপব্বং আনাপানস্সতিৰসেন ৰিসুং কম্মট্ঠানংযেৰ. যং পনেতং ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি. অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে… মুত্ত’’ন্তি (ম. নি. ৩.১৫৪) এৰং মত্থলুঙ্গং অট্ঠিমিঞ্জেন সঙ্গহেত্ৰা পটিক্কূলমনসিকারৰসেন দেসিতং দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং, ইদমিধ কাযগতাসতীতি অধিপ্পেতং.

১৭৯. তত্থাযং পাল়িৰণ্ণনাপুব্বঙ্গমো ভাৰনানিদ্দেসো. ইমমেৰ কাযন্তি ইমং চতুমহাভূতিকং পূতিকাযং. উদ্ধং পাদতলাতি পাদতলতো উপরি. অধো কেসমত্থকাতি কেসগ্গতো হেট্ঠা. তচপরিযন্তন্তি তিরিযং তচপরিচ্ছিন্নং. পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতীতি নানপ্পকারকেসাদিঅসুচিভরিতো অযং কাযোতি পস্সতি. কথং? অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা…পে… মুত্তন্তি.

তত্থ অত্থীতি সংৰিজ্জন্তি. ইমস্মিন্তি য্ৰাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তো পূরো নানপ্পকারস্স অসুচিনোতি ৰুচ্চতি, তস্মিং. কাযেতি সরীরে. সরীরং হি অসুচিসঞ্চযতো কুচ্ছিতানং কেসাদীনঞ্চেৰ চক্খুরোগাদীনঞ্চ রোগসতানং আযভূততো কাযোতি ৰুচ্চতি. কেসা লোমাতি এতে কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা. তত্থ অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা, অত্থি ইমস্মিং কাযে লোমাতি এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো.

ইমস্মিং হি পাদতলা পট্ঠায উপরি, কেসমত্থকা পট্ঠায হেট্ঠা, তচতো পট্ঠায পরিতোতি এত্তকে ব্যামমত্তে কল়েৰরে সব্বাকারেনপি ৰিচিনন্তো ন কোচি কিঞ্চি মুত্তং ৰা মণিং ৰা ৰেল়ুরিযং ৰা অগরুং ৰা কুঙ্কুমং ৰা কপ্পূরং ৰা ৰাসচুণ্ণাদিং ৰা অণুমত্তম্পি সুচিভাৰং পস্সতি, অথ খো পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছং অসিরিকদস্সনং নানপ্পকারং কেসলোমাদিভেদং অসুচিংযেৰ পস্সতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে… মুত্ত’’ন্তি. অযমেত্থ পদসম্বন্ধতো ৰণ্ণনা.

১৮০. ইমং পন কম্মট্ঠানং ভাৰেতুকামেন আদিকম্মিকেন কুলপুত্তেন ৰুত্তপ্পকারং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ইদং কম্মট্ঠানং গহেতব্বং. তেনাপিস্স কম্মট্ঠানং কথেন্তেন সত্তধা উগ্গহকোসল্লং দসধা চ মনসিকারকোসল্লং আচিক্খিতব্বং. তত্থ ৰচসা মনসা ৰণ্ণতো সণ্ঠানতো দিসতো ওকাসতো পরিচ্ছেদতোতি এৰং সত্তধা উগ্গহকোসল্লং আচিক্খিতব্বং.

ইমস্মিং হি পটিক্কূলমনসিকারকম্মট্ঠানে যোপি তিপিটকো হোতি, তেনাপি মনসিকারকালে পঠমং ৰাচায সজ্ঝাযো কাতব্বো. একচ্চস্স হি সজ্ঝাযং করোন্তস্সেৰ কম্মট্ঠানং পাকটং হোতি মলযৰাসী মহাদেৰত্থেরস্স সন্তিকে উগ্গহিতকম্মট্ঠানানং দ্ৰিন্নং থেরানং ৰিয. থেরো কির তেহি কম্মট্ঠানং যাচিতো চত্তারো মাসে ইমংযেৰ সজ্ঝাযং করোথাতি দ্ৰত্তিংসাকারপাল়িং অদাসি. তে কিঞ্চাপি নেসং দ্ৰে তযো নিকাযা পগুণা, পদক্খিণগ্গাহিতায পন চত্তারো মাসে দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তাৰ সোতাপন্না অহেসুং. তস্মা কম্মট্ঠানং কথেন্তেন আচরিযেন অন্তেৰাসিকো ৰত্তব্বো ‘‘পঠমং তাৰ ৰাচায সজ্ঝাযং করোহী’’তি.

করোন্তেন চ তচপঞ্চকাদীনি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা অনুলোমপটিলোমৰসেন সজ্ঝাযো কাতব্বো. কেসা লোমা নখা দন্তা তচোতি হি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

তদনন্তরং ৰক্কপঞ্চকে মংসং ন্হারু অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কন্তি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো ৰক্কং অট্ঠিমিঞ্জং অট্ঠি ন্হারু মংসং, তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

ততো পপ্ফাসপঞ্চকে হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসন্তি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো পপ্ফাসং পিহকং কিলোমকং যকনং হদযং, ৰক্কং অট্ঠিমিঞ্জং অট্ঠি ন্হারু মংসং, তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

ততো মত্থলুঙ্গপঞ্চকে অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং মত্থলুঙ্গন্তি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো মত্থলুঙ্গং করীসং উদরিযং অন্তগুণং অন্তং, পপ্ফাসং পিহকং কিলোমকং যকনং হদযং, ৰক্কং অট্ঠিমিঞ্জং অট্ঠি ন্হারু মংসং, তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

ততো মেদছক্কে পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদোতি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো মেদো সেদো লোহিতং পুব্বো সেম্হং পিত্তং, মত্থলুঙ্গং করীসং উদরিযং অন্তগুণং অন্তং, পপ্ফাসং পিহকং কিলোমকং যকনং হদযং, ৰক্কং অট্ঠিমিঞ্জং অট্ঠি ন্হারু মংসং, তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

ততো মুত্তছক্কে অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্তন্তি ৰত্ৰা পুন পটিলোমতো মুত্তং লসিকা সিঙ্ঘাণিকা খেল়ো ৰসা অস্সু, মেদো সেদো লোহিতং পুব্বো সেম্হং পিত্তং, মত্থলুঙ্গং করীসং উদরিযং অন্তগুণং অন্তং, পপ্ফাসং পিহকং কিলোমকং যকনং হদযং, ৰক্কং অট্ঠিমিঞ্জং অট্ঠি ন্হারু মংসং, তচো দন্তা নখা লোমা কেসাতি ৰত্তব্বং.

এৰং কালসতং কালসহস্সং কালসতসহস্সম্পি ৰাচায সজ্ঝাযো কাতব্বো. ৰচসা সজ্ঝাযেন হি কম্মট্ঠানতন্তি পগুণা হোতি, ন ইতো চিতো চ চিত্তং ৰিধাৰতি. কোট্ঠাসা পাকটা হোন্তি, হত্থসঙ্খলিকা ৰিয ৰতিপাদপন্তি ৰিয চ খাযন্তি.

যথা পন ৰচসা, তথেৰ মনসাপি সজ্ঝাযো কাতব্বো. ৰচসা সজ্ঝাযো হি মনসা সজ্ঝাযস্স পচ্চযো হোতি. মনসা সজ্ঝাযো লক্খণপটিৰেধস্স পচ্চযো হোতি.

ৰণ্ণতোতি কেসাদীনং ৰণ্ণো ৰৰত্থপেতব্বো.

সণ্ঠানতোতি তেসঞ্ঞেৰ সণ্ঠানং ৰৰত্থপেতব্বং.

দিসতোতি ইমস্মিং হি সরীরে নাভিতো উদ্ধং উপরিমদিসা, অধো হেট্ঠিমদিসা, তস্মা অযং কোট্ঠাসো ইমিস্সা নাম দিসাযাতি দিসা ৰৰত্থপেতব্বা.

ওকাসতোতি অযং কোট্ঠাসো ইমস্মিং নাম ওকাসে পতিট্ঠিতোতি এৰং তস্স তস্স ওকাসো ৰৰত্থপেতব্বো.

পরিচ্ছেদতোতি সভাগপরিচ্ছেদো ৰিসভাগপরিচ্ছেদোতি দ্ৰে পরিচ্ছেদা. তত্থ অযং কোট্ঠাসো হেট্ঠা চ উপরি চ তিরিযঞ্চ ইমিনা নাম পরিচ্ছিন্নোতি এৰং সভাগপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. কেসা ন লোমা, লোমাপি ন কেসাতি এৰং অমিস্সকতাৰসেন ৰিসভাগপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

এৰং সত্তধা উগ্গহকোসল্লং আচিক্খন্তেন পন ইদং কম্মট্ঠানং অসুকস্মিং সুত্তে পটিক্কূলৰসেন কথিতং, অসুকস্মিং ধাতুৰসেনাতি ঞত্ৰা আচিক্খিতব্বং. ইদঞ্হি মহাসতিপট্ঠানে (দী. নি. ২.৩৭৭) পটিক্কূলৰসেনেৰ কথিতং. মহাহত্থিপদোপম(ম. নি. ১.৩০০ আদযো) মহারাহুলোৰাদ(ম. নি. ২.১১৩ আদযো) ধাতুৰিভঙ্গেসু(ম. নি. ৩.৩৪২ আদযো) ধাতুৰসেন কথিতং. কাযগতাসতিসুত্তে (ম. নি. ৩.১৫৩) পন যস্স ৰণ্ণতো উপট্ঠাতি, তং সন্ধায চত্তারি ঝানানি ৰিভত্তানি. তত্থ ধাতুৰসেন কথিতং ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানং হোতি. পটিক্কূলৰসেন কথিতং সমথকম্মট্ঠানং. তদেতং ইধ সমথকম্মট্ঠানমেৰাতি.

১৮১. এৰং সত্তধা উগ্গহকোসল্লং আচিক্খিত্ৰা অনুপুব্বতো, নাতিসীঘতো, নাতিসণিকতো, ৰিক্খেপপটিবাহনতো, পণ্ণত্তিসমতিক্কমনতো, অনুপুব্বমুঞ্চনতো, অপ্পনাতো, তযো চ সুত্তন্তাতি এৰং দসধা মনসিকারকোসল্লং আচিক্খিতব্বং. তত্থ অনুপুব্বতোতি ইদঞ্হি সজ্ঝাযকরণতো পট্ঠায অনুপটিপাটিযা মনসিকাতব্বং, ন একন্তরিকায. একন্তরিকায হি মনসিকরোন্তো যথা নাম অকুসলো পুরিসো দ্ৰত্তিংসপদং নিস্সেণিং একন্তরিকায আরোহন্তো কিলন্তকাযো পততি, ন আরোহনং সম্পাদেতি, এৰমেৰ ভাৰনাসম্পত্তিৰসেন অধিগন্তব্বস্স অস্সাদস্স অনধিগমা কিলন্তচিত্তো পততি, ন ভাৰনং সম্পাদেতি.

অনুপুব্বতো মনসিকরোন্তেনাপি চ নাতিসীঘতো মনসিকাতব্বং. অতিসীঘতো মনসিকরোতো হি যথা নাম তিযোজনমগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা ওক্কমনৰিস্সজ্জনং অসল্লক্খেত্ৰা সীঘেন জৰেন সতক্খত্তুম্পি গমনাগমনং করোতো পুরিসস্স কিঞ্চাপি অদ্ধানং পরিক্খযং গচ্ছতি, অথ খো পুচ্ছিত্ৰাৰ গন্তব্বং হোতি, এৰমেৰ কেৰলং কম্মট্ঠানং পরিযোসানং পাপুণাতি, অৰিভূতং পন হোতি, ন ৰিসেসং আৰহতি, তস্মা নাতিসীঘতো মনসিকাতব্বং.

যথা চ নাতিসীঘতো, এৰং নাতিসণিকতোপি. অতিসণিকতো মনসিকরোতো হি যথা নাম তদহেৰ তিযোজনমগ্গং গন্তুকামস্স পুরিসস্স অন্তরামগ্গে রুক্খপব্বততল়াকাদীসু ৰিলম্বমানস্স মগ্গো পরিক্খযং ন গচ্ছতি, দ্ৰীহতীহেন পরিযোসাপেতব্বো হোতি, এৰমেৰ কম্মট্ঠানং পরিযোসানং ন গচ্ছতি, ৰিসেসাধিগমস্স পচ্চযো ন হোতি.

ৰিক্খেপপটিবাহনতোতি কম্মট্ঠানং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বহিদ্ধা পুথুত্তারম্মণে চেতসো ৰিক্খেপো পটিবাহিতব্বো. অপ্পটিবাহতো হি যথা নাম একপদিকং পপাতমগ্গং পটিপন্নস্স পুরিসস্স অক্কমনপদং অসল্লক্খেত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিলোকযতো পদৰারো ৰিরজ্ঝতি, ততো সতপোরিসে পপাতে পতিতব্বং হোতি, এৰমেৰ বহিদ্ধা ৰিক্খেপে সতি কম্মট্ঠানং পরিহাযতি পরিধংসতি. তস্মা ৰিক্খেপপটিবাহনতো মনসিকাতব্বং.

পণ্ণত্তিসমতিক্কমনতোতি যাযং কেসা লোমাতিআদিকা পণ্ণত্তি, তং অতিক্কমিত্ৰা পটিক্কূলন্তি চিত্তং ঠপেতব্বং. যথা হি উদকদুল্লভকালে মনুস্সা অরঞ্ঞে উদপানং দিস্ৰা তত্থ তালপণ্ণাদিকং কিঞ্চিদেৰ সঞ্ঞাণং বন্ধিত্ৰা তেন সঞ্ঞাণেন আগন্ত্ৰা ন্হাযন্তি চেৰ পিৰন্তি চ. যদা পন নেসং অভিণ্হসঞ্চারেন আগতাগতপদং পাকটং হোতি, তদা সঞ্ঞাণেন কিচ্চং ন হোতি, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে গন্ত্ৰা ন্হাযন্তি চেৰ পিৰন্তি চ, এৰমেৰ পুব্বভাগে কেসা লোমাতিপণ্ণত্তিৰসেন মনসিকরোতো পটিক্কূলভাৰো পাকটো হোতি. অথ কেসা লোমাতিপণ্ণত্তিং সমতিক্কমিত্ৰা পটিক্কূলভাৰেযেৰ চিত্তং ঠপেতব্বং.

অনুপুব্বমুঞ্চনতোতি যো যো কোট্ঠাসো ন উপট্ঠাতি, তং তং মুঞ্চন্তেন অনুপুব্বমুঞ্চনতো মনসিকাতব্বং. আদিকম্মিকস্স হি কেসাতি মনসিকরোতো মনসিকারো গন্ত্ৰা মুত্তন্তি ইমং পরিযোসানকোট্ঠাসমেৰ আহচ্চ তিট্ঠতি. মুত্তন্তি চ মনসিকরোতো মনসিকারো গন্ত্ৰা কেসাতি ইমং আদিকোট্ঠাসমেৰ আহচ্চ তিট্ঠতি. অথস্স মনসিকরোতো মনসিকরোতো কেচি কোট্ঠাসা উপট্ঠহন্তি, কেচি ন উপট্ঠহন্তি. তেন যে যে উপট্ঠহন্তি, তেসু তেসু তাৰ কম্মং কাতব্বং. যাৰ দ্ৰীসু উপট্ঠিতেসু তেসম্পি একো সুট্ঠুতরং উপট্ঠহতি, এৰং উপট্ঠিতং পন তমেৰ পুনপ্পুনং মনসিকরোন্তেন অপ্পনা উপ্পাদেতব্বা.

তত্রাযং উপমা – যথা হি দ্ৰত্তিংসতালকে তালৰনে ৰসন্তং মক্কটং গহেতুকামো লুদ্দো আদিম্হি ঠিততালস্স পণ্ণং সরেন ৰিজ্ঝিত্ৰা উক্কুট্ঠিং করেয্য, অথ খো সো মক্কটো পটিপাটিযা তস্মিং তস্মিং তালে পতিত্ৰা পরিযন্ততালমেৰ গচ্ছেয্য, তত্থপি গন্ত্ৰা লুদ্দেন তথেৰ কতে পুন তেনেৰ নযেন আদিতালং আগচ্ছেয্য, সো এৰং পুনপ্পুনং পরিপাতিযমানো উক্কুট্ঠুক্কুট্ঠিট্ঠানেযেৰ উট্ঠহিত্ৰা অনুক্কমেন একস্মিং তালে নিপতিত্ৰা তস্স ৰেমজ্ঝে মকুল়তালপণ্ণসূচিং দল়্হং গহেত্ৰা ৰিজ্ঝিযমানোপি ন উট্ঠহেয্য, এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং.

তত্রিদং ওপম্মসংসন্দনং – যথা হি তালৰনে দ্ৰত্তিংসতালা, এৰং ইমস্মিং কাযে দ্ৰত্তিংসকোট্ঠাসা. মক্কটো ৰিয চিত্তং. লুদ্দো ৰিয যোগাৰচরো. মক্কটস্স দ্ৰত্তিংসতালকে তালৰনে নিৰাসো ৰিয যোগিনো চিত্তস্স দ্ৰত্তিংসকোট্ঠাসকে কাযে আরম্মণৰসেন অনুসঞ্চরণং. লুদ্দেন আদিম্হি ঠিততালস্স পণ্ণং সরেন ৰিজ্ঝিত্ৰা উক্কুট্ঠিযা কতায মক্কটস্স তস্মিং তস্মিং তালে পতিত্ৰা পরিযন্ততালগমনং ৰিয যোগিনো কেসাতি মনসিকারে আরদ্ধে পটিপাটিযা গন্ত্ৰা পরিযোসানকোট্ঠাসেযেৰ চিত্তস্স সণ্ঠানং. পুন পচ্চাগমনেপি এসেৰ নযো. পুনপ্পুনং পরিপাতিযমানস্স মক্কটস্স উক্কুট্ঠুক্কুট্ঠিট্ঠানে উট্ঠানং ৰিয পুনপ্পুনং মনসিকরোতো কেসুচি কেসুচি উপট্ঠিতেসু অনুপট্ঠহন্তে ৰিস্সজ্জেত্ৰা উপট্ঠিতেসু পরিকম্মকরণং. অনুক্কমেন একস্মিং তালে নিপতিত্ৰা তস্স মজ্ঝে মকুল়তালপণ্ণসূচিং দল়্হং গহেত্ৰা ৰিজ্ঝিযমানস্সপি অনুট্ঠানং ৰিয অৰসানে দ্ৰীসু উপট্ঠিতেসু যো সুট্ঠুতরং উপট্ঠাতি, তমেৰ পুনপ্পুনং মনসিকরিত্ৰা অপ্পনায উপ্পাদনং.

অপরাপি উপমা – যথা নাম পিণ্ডপাতিকো ভিক্খু দ্ৰত্তিংসকুলং গামং উপনিস্সায ৰসন্তো পঠমগেহেযেৰ দ্ৰে ভিক্খা লভিত্ৰা পরতো একং ৰিস্সজ্জেয্য. পুনদিৰসে তিস্সো লভিত্ৰা পরতো দ্ৰে ৰিস্সজ্জেয্য. ততিযদিৰসে আদিম্হিযেৰ পত্তপূরং লভিত্ৰা আসনসালং গন্ত্ৰা পরিভুঞ্জেয্য. এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং. দ্ৰত্তিংসকুলগামো ৰিয হি দ্ৰত্তিংসাকারো. পিণ্ডপাতিকো ৰিয যোগাৰচরো. তস্স তং গামং উপনিস্সায ৰাসো ৰিয যোগিনো দ্ৰত্তিংসাকারে পরিকম্মকরণং. পঠমগেহে দ্ৰে ভিক্খা লভিত্ৰা পরতো একিস্সা ৰিস্সজ্জনং ৰিয দুতিযদিৰসে তিস্সো লভিত্ৰা পরতো দ্ৰিন্নং ৰিস্সজ্জনং ৰিয চ মনসিকরোতো মনসিকরোতো অনুপট্ঠহন্তে ৰিস্সজ্জেত্ৰা উপট্ঠিতেসু যাৰ কোট্ঠাসদ্ৰযে পরিকম্মকরণং. ততিযদিৰসে আদিম্হিযেৰ পত্তপূরং লভিত্ৰা আসনসালাযং নিসীদিত্ৰা পরিভোগো ৰিয দ্ৰীসু যো সুট্ঠুতরং উপট্ঠাতি, তমেৰ পুনপ্পুনং মনসিকরিত্ৰা অপ্পনায উপ্পাদনং.

অপ্পনাতোতি অপ্পনাকোট্ঠাসতো কেসাদীসু একেকস্মিং কোট্ঠাসে অপ্পনা হোতীতি ৰেদিতব্বাতি অযমেৰেত্থ অধিপ্পাযো.

তযো চ সুত্তন্তাতি অধিচিত্তং, সীতিভাৰো, বোজ্ঝঙ্গকোসল্লন্তি ইমে তযো সুত্তন্তা ৰীরিযসমাধিযোজনত্থং ৰেদিতব্বাতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. তত্থ –

‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তীণি নিমিত্তানি কালেনকালং মনসিকাতব্বানি. কালেনকালং সমাধিনিমিত্তং মনসিকাতব্বং. কালেনকালং পগ্গহনিমিত্তং মনসিকাতব্বং. কালেনকালং উপেক্খানিমিত্তং মনসিকাতব্বং. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং সমাধিনিমিত্তঞ্ঞেৰ মনসিকরেয্য, ঠানং তং চিত্তং কোসজ্জায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং পগ্গহনিমিত্তঞ্ঞেৰ মনসিকরেয্য, ঠানং তং চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং উপেক্খানিমিত্তঞ্ঞেৰ মনসিকরেয্য, ঠানং তং চিত্তং ন সম্মা সমাধিযেয্য আসৰানং খযায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু কালেনকালং সমাধিনিমিত্তং পগ্গহনিমিত্তং উপেক্খানিমিত্তং মনসিকরোতি, তং হোতি চিত্তং মুদুঞ্চ কম্মঞ্ঞঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ পভঙ্গু, সম্মা সমাধিযতি আসৰানং খযায.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা উক্কং বন্ধতি, উক্কং বন্ধিত্ৰা উক্কামুখং আলিম্পেতি, উক্কামুখং আলিম্পেত্ৰা সণ্ডাসেন জাতরূপং গহেত্ৰা উক্কামুখে পক্খিপিত্ৰা কালেনকালং অভিধমতি, কালেনকালং উদকেন পরিপ্ফোসেতি, কালেনকালং অজ্ঝুপেক্খতি. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং অভিধমেয্য, ঠানং তং জাতরূপং ডহেয্য. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং উদকেন পরিপ্ফোসেয্য, ঠানং তং জাতরূপং নিব্বাযেয্য. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং অজ্ঝুপেক্খেয্য, ঠানং তং জাতরূপং ন সম্মা পরিপাকং গচ্ছেয্য. যতো চ খো, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং কালেনকালং অভিধমতি, কালেনকালং উদকেন পরিপ্ফোসেতি, কালেনকালং অজ্ঝুপেক্খতি, তং হোতি জাতরূপং মুদুঞ্চ কম্মঞ্ঞঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ পভঙ্গু, সম্মা উপেতি কম্মায. যস্সা যস্সা চ পিল়ন্ধনৰিকতিযা আকঙ্খতি যদি পটিকায যদি কুণ্ডলায যদি গীৰেয্যায যদি সুৰণ্ণমালায, তঞ্চস্স অত্থং অনুভোতি.

‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তেন…পে… সমাধিযতি আসৰানং খযায. যস্স যস্স চ অভিঞ্ঞা সচ্ছি করণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞা সচ্ছি কিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে’’তি (অ. নি. ৩.১০৩).

ইদং সুত্তং অধিচিত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি. যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি. যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি. যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি. পণীতাধিমুত্তিকো চ হোতি নিব্বানাভিরতো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতু’’ন্তি (অ. নি. ৬.৮৫).

ইদং সুত্তং অনুত্তরং সীতিভাৰোতি ৰেদিতব্বং.

বোজ্ঝঙ্গকোসল্লং ‘‘পন এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে লীনং চিত্তং হোতি, অকালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪) অপ্পনাকোসল্লকথাযং দস্সিতমেৰ.

ইতি ইদং সত্তৰিধং উগ্গহকোসল্লং সুগ্গহিতং কত্ৰা ইদঞ্চ দসৰিধং মনসিকারকোসল্লং সুট্ঠু ৰৰত্থপেত্ৰা তেন যোগিনা উভযকোসল্লৰসেন কম্মট্ঠানং সাধুকং উগ্গহেতব্বং. সচে পনস্স আচরিযেন সদ্ধিং একৰিহারেযেৰ ফাসু হোতি, এৰং ৰিত্থারেন অকথাপেত্ৰা কম্মট্ঠানং সুট্ঠু ৰৰত্থপেত্ৰা কম্মট্ঠানং অনুযুজ্জন্তেন ৰিসেসং লভিত্ৰা উপরূপরি কথাপেতব্বং. অঞ্ঞত্থ ৰসিতুকামেন যথাৰুত্তেন ৰিধিনা ৰিত্থারতো কথাপেত্ৰা পুনপ্পুনং পরিৰত্তেত্ৰা সব্বং গণ্ঠিট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা পথৰীকসিণনিদ্দেসে ৰুত্তনযেনেৰ অননুরূপং সেনাসনং পহায অনুরূপে ৰিহারে ৰসন্তেন খুদ্দকপলিবোধুপচ্ছেদং কত্ৰা পটিক্কূলমনসিকারে পরিকম্মং কাতব্বং.

করোন্তেন পন কেসেসু তাৰ নিমিত্তং গহেতব্বং. কথং? একং ৰা দ্ৰে ৰা কেসে লুঞ্চিত্ৰা হত্থতলে ঠপেত্ৰা ৰণ্ণো তাৰ ৰৰত্থপেতব্বো. ছিন্নট্ঠানেপি কেসে ওলোকেতুং ৰট্টতি. উদকপত্তে ৰা যাগুপত্তে ৰা ওলোকেতুম্পি ৰট্টতিযেৰ. কাল়ককালে দিস্ৰা কাল়কাতি মনসিকাতব্বা. সেতকালে সেতাতি. মিস্সককালে পন উস্সদৰসেন মনসিকাতব্বা হোন্তি. যথা চ কেসেসু, এৰং সকলেপি তচপঞ্চকে দিস্ৰাৰ নিমিত্তং গহেতব্বং.

কোট্ঠাসৰৰত্থাপনকথা

১৮২. এৰং নিমিত্তং গহেত্ৰা সব্বকোট্ঠাসে ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন ৰৰত্থপেত্ৰা ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধআসযোকাসৰসেন পঞ্চধা পটিক্কূলতো ৰৰত্থপেতব্বা.

তত্রাযং সব্বকোট্ঠাসেসু অনুপুব্বকথা. কেসা তাৰ পকতিৰণ্ণেন কাল়কা অদ্দারিট্ঠকৰণ্ণা. সণ্ঠানতো দীঘৰট্টলিকা তুলাদণ্ডসণ্ঠানা. দিসতো উপরিমদিসায জাতা. ওকাসতো উভোসু পস্সেসু কণ্ণচূল়িকাহি, পুরতো নলাটন্তেন, পচ্ছতো গলৰাটকেন পরিচ্ছিন্না. সীসকটাহৰেঠনং অল্লচম্মং কেসানং ওকাসো. পরিচ্ছেদতো কেসা সীসৰেঠনচম্মে ৰীহগ্গমত্তং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠিতেন হেট্ঠা অত্তনো মূলতলেন, উপরি আকাসেন, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্না, দ্ৰে কেসা একতো নত্থীতি অযং সভাগপরিচ্ছেদো. কেসা ন লোমা, লোমা ন কেসাতি এৰং অৰসেসএকতিংসকোট্ঠাসেহি অমিস্সীকতা কেসা নাম পাটিযেক্কো এককোট্ঠাসোতি অযং ৰিসভাগপরিচ্ছেদো. ইদং কেসানং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থাপনং.

১৮৩. ইদং পন নেসং ৰণ্ণাদিৰসেন পঞ্চধা পটিক্কূলতো ৰৰত্থাপনং. কেসা নামেতে ৰণ্ণতোপি পটিক্কূলা. সণ্ঠানতোপি গন্ধতোপি আসযতোপি ওকাসতোপি পটিক্কূলা.

মনুঞ্ঞেপি হি যাগুপত্তে ৰা ভত্তপত্তে ৰা কেসৰণ্ণং কিঞ্চি দিস্ৰা কেসমিস্সকমিদং হরথ নন্তি জিগুচ্ছন্তি. এৰং কেসা ৰণ্ণতো পটিক্কূলা. রত্তিং ভুঞ্জন্তাপি কেসসণ্ঠানং অক্কৰাকং ৰা মকচিৰাকং ৰা ছুপিত্ৰাপি তথেৰ জিগুচ্ছন্তি. এৰং সণ্ঠানতো পটিক্কূলা.

তেলমক্খনপুপ্ফধূপাদি সঙ্খারৰিরহিতানঞ্চ কেসানং গন্ধো পরমজেগুচ্ছো হোতি. ততো জেগুচ্ছতরো অগ্গিম্হি পক্খিত্তানং. কেসা হি ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিক্কূলাপি সিযুং, গন্ধেন পন পটিক্কূলাযেৰ. যথা হি দহরস্স কুমারস্স ৰচ্চং ৰণ্ণতো হলিদ্দিৰণ্ণং, সণ্ঠানতোপি হলিদ্দিপিণ্ডসণ্ঠানং. সঙ্কারট্ঠানে ছড্ডিতঞ্চ উদ্ধুমাতককাল়সুনখসরীরং ৰণ্ণতো তালপক্কৰণ্ণং. সণ্ঠানতো ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমুদিঙ্গসণ্ঠানং. দাঠাপিস্স সুমনমকুল়সদিসাতি উভযম্পি ৰণ্ণসণ্ঠানতো সিযা অপ্পটিক্কূলং গন্ধেন পন পটিক্কূলমেৰ. এৰং কেসাপি সিযুং ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিক্কূলা গন্ধেন পন পটিক্কূলাযেৰাতি.

যথা পন অসুচিট্ঠানে গামনিস্সন্দেন জাতানি সূপেয্যপণ্ণানি নাগরিকমনুস্সানং জেগুচ্ছানি হোন্তি অপরিভোগানি, এৰং কেসাপি পুব্বলোহিতমুত্তকরীসপিত্তসেম্হাদিনিস্সন্দেন জাতত্তা জেগুচ্ছাতি ইদং নেসং আসযতো পাটিক্কুল্যং.

ইমে চ কেসা নাম গূথরাসিম্হি উট্ঠিতকণ্ণিকং ৰিয একতিংসকোট্ঠাসরাসিম্হি জাতা. তে সুসানসঙ্কারট্ঠানাদীসু জাতসাকং ৰিয পরিক্খাদীসু জাতকমলকুৰলযাদিপুপ্ফং ৰিয চ অসুচিট্ঠানে জাতত্তা পরমজেগুচ্ছাতি ইদং নেসং ওকাসতো পাটিক্কুল্যং.

যথা চ কেসানং, এৰং সব্বকোট্ঠাসানং ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধাসযোকাসৰসেন পঞ্চধা পটিক্কূলতা ৰেদিতব্বা. ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন পন সব্বেপি ৰিসুং ৰিসুং ৰৰত্থপেতব্বা.

১৮৪. তত্থ লোমা তাৰ পকতিৰণ্ণতো ন কেসা ৰিয অসম্ভিন্নকাল়কা, কাল়পিঙ্গলা পন হোন্তি. সণ্ঠানতো ওনতগ্গা তালমূলসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো ঠপেত্ৰা কেসানং পতিট্ঠিতোকাসঞ্চ হত্থপাদতলানি চ যেভুয্যেন অৰসেসসরীরৰেঠনচম্মে জাতা. পরিচ্ছেদতো সরীরৰেঠনচম্মে লিখামত্তং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠিতেন হেট্ঠা অত্তনো মূলতলেন, উপরি আকাসেন, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্না, দ্ৰে লোমা একতো নত্থি, অযং নেসং সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৮৫. নখাতি ৰীসতিযা নখপত্তানং নামং. তে সব্বেপি ৰণ্ণতো সেতা. সণ্ঠানতো মচ্ছসকলিকসণ্ঠানা. দিসতো পাদনখা হেট্ঠিমদিসায, হত্থনখা উপরিমদিসাযাতি দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো অঙ্গুলীনং অগ্গপিট্ঠেসু পতিট্ঠিতা. পরিচ্ছেদতো দ্ৰীসু দিসাসু অঙ্গুলিকোটিমংসেহি, অন্তো অঙ্গুলিপিট্ঠিমংসেন, বহি চেৰ অগ্গে চ আকাসেন, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্না, দ্ৰে নখা একতো নত্থি, অযং নেসং সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৮৬. দন্তাতি পরিপুণ্ণদন্তস্স দ্ৰত্তিংস দন্তট্ঠিকানি. তেপি ৰণ্ণতো সেতা. সণ্ঠানতো অনেকসণ্ঠানা. তেসং হি হেট্ঠিমায তাৰ দন্তপাল়িযা মজ্ঝে চত্তারো দন্তা মত্তিকাপিণ্ডে পটিপাটিযা ঠপিতঅলাবুবীজসণ্ঠানা. তেসং উভোসু পস্সেসু একেকো একমূলকো এককোটিকো মল্লিকমকুল়সণ্ঠানো. ততো একেকো দ্ৰিমূলকো দ্ৰিকোটিকো যানকউপত্থম্ভিনিসণ্ঠানো. ততো দ্ৰে দ্ৰে তিমূলা তিকোটিকা. ততো দ্ৰে দ্ৰে চতুমূলা চতুকোটিকাতি. উপরিমপাল়িযাপি এসেৰ নযো. দিসতো উপরিমদিসায জাতা. ওকাসতো দ্ৰীসু হনুকট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতা. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা হনুকট্ঠিকে পতিট্ঠিতেন অত্তনো মূলতলেন, উপরি আকাসেন, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্না, দ্ৰে দন্তা একতো নত্থি, অযং নেসং সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৮৭. তচোতি সকলসরীরং ৰেঠেত্ৰা ঠিতচম্মং. তস্স উপরি কাল়সামপীতাদিৰণ্ণা ছৰি নাম যা সকলসরীরতোপি সঙ্কড্ঢিযমানা বদরট্ঠিমত্তা হোতি. তচো পন ৰণ্ণতো সেতোযেৰ. সো চস্স সেতভাৰো অগ্গিজালাভিঘাতপহরণপ্পহারাদীহি ৰিদ্ধংসিতায ছৰিযা পাকটো হোতি. সণ্ঠানতো সরীরসণ্ঠানোৰ হোতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো.

ৰিত্থারতো পন পাদঙ্গুলিত্তচো কোসকারককোসসণ্ঠানো. পিট্ঠিপাদত্তচো পুটবন্ধউপাহনসণ্ঠানো. জঙ্ঘত্তচো ভত্তপুটকতালপণ্ণসণ্ঠানো. ঊরুত্তচো তণ্ডুলভরিতদীঘত্থৰিকসণ্ঠানো. আনিসদত্তচো উদকপূরিতপটপরিস্সাৰনসণ্ঠানো. পিট্ঠিত্তচো ফলকোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো. কুচ্ছিত্তচো ৰীণাদোণিকোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো. উরত্তচো যেভুয্যেন চতুরস্সসণ্ঠানো. উভযবাহুত্তচো তূণিরোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো. পিট্ঠিহত্থত্তচো খুরকোসসণ্ঠানো, ফণকত্থৰিকসণ্ঠানো ৰা. হত্থঙ্গুলিত্তচো কুঞ্চিকাকোসকসণ্ঠানো. গীৰত্তচো গলকঞ্চুকসণ্ঠানো. মুখত্তচো ছিদ্দাৰছিদ্দো কীটকুলাৰকসণ্ঠানো. সীসত্তচো পত্তত্থৰিকসণ্ঠানোতি.

তচপরিগ্গণ্হকেন চ যোগাৰচরেন উত্তরোট্ঠতো পট্ঠায উপরিমুখং ঞাণং পেসেত্ৰা পঠমং তাৰ মুখং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতচম্মং ৰৰত্থপেতব্বং. ততো নলাটট্ঠিচম্মং. ততো থৰিকায পক্খিত্তপত্তস্স চ থৰিকায চ অন্তরেন হত্থমিৰ সীসট্ঠিকস্স চ সীসচম্মস্স চ অন্তরেন ঞাণং পেসেত্ৰা অট্ঠিকেন সদ্ধিং চম্মস্স একাবদ্ধভাৰং ৰিযোজেন্তেন সীসচম্মং ৰৰত্থপেতব্বং. ততো খন্ধচম্মং. ততো অনুলোমেন পটিলোমেন চ দক্খিণহত্থচম্মং. অথ তেনেৰ নযেন ৰামহত্থচম্মং. ততো পিট্ঠিচম্মং তং ৰৰত্থপেত্ৰা অনুলোমেন পটিলোমেন চ দক্খিণপাদচম্মং. অথ তেনেৰ নযেন ৰামপাদচম্মং. ততো অনুক্কমেনেৰ ৰত্থিউদরহদযগীৰচম্মানি ৰৰত্থপেতব্বানি. অথ গীৰচম্মানন্তরং হেট্ঠিমহনুচম্মং ৰৰত্থপেত্ৰা অধরোট্ঠপরিযোসানং পাপেত্ৰা নিট্ঠপেতব্বং. এৰং ওল়ারিকোল়ারিকং পরিগ্গণ্হন্তস্স সুখুমম্পি পাকটং হোতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো সকলসরীরং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতো. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা পতিট্ঠিততলেন, উপরি আকাসেন পরিচ্ছিন্নো, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৮৮. মংসন্তি নৰ মংসপেসিসতানি. তং সব্বম্পি ৰণ্ণতো রত্তং কিংসুকপুপ্ফসদিসং. সণ্ঠানতো জঙ্ঘপিণ্ডিকমংসং তালপণ্ণপুটভত্তসণ্ঠানং. ঊরুমংসং নিসদপোতসণ্ঠানং. আনিসদমংসং উদ্ধনকোটিসণ্ঠানং. পিট্ঠিমংসং তালগুল়পটলসণ্ঠানং. ফাসুকদ্ৰযমংসং কোট্ঠলিকায কুচ্ছিযং তনুমত্তিকালেপসণ্ঠানং. থনমংসং ৰট্টেত্ৰা অৰক্খিত্তমত্তিকাপিণ্ডসণ্ঠানং. বাহুদ্ৰযমংসং দ্ৰিগুণং কত্ৰা ঠপিতনিচ্চম্মমহামূসিকসণ্ঠানং. এৰং ওল়ারিকোল়ারিকং পরিগ্গণ্হন্তস্স সুখুমম্পি পাকটং হোতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো ৰীসাধিকানি তীণি অট্ঠিসতানি অনুলিম্পিত্ৰা ঠিতং. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা অট্ঠিসঙ্ঘাতে পতিট্ঠিততলেন, উপরি তচেন, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৮৯. ন্হারূতি নৰ ন্হারুসতানি. ৰণ্ণতো সব্বেপি ন্হারূ সেতা. সণ্ঠানতো নানাসণ্ঠানা. এতেসু হি গীৰায উপরিমভাগতো পট্ঠায পঞ্চ মহান্হারূ সরীরং ৰিনন্ধমানা পুরিমপস্সেন ওতিণ্ণা. পঞ্চ পচ্ছিমপস্সেন. পঞ্চ দক্খিণপস্সেন. পঞ্চ ৰামপস্সেন. দক্খিণহত্থং ৰিনন্ধমানাপি হত্থস্স পুরিমপস্সেন পঞ্চ. পচ্ছিমপস্সেন পঞ্চ. তথা ৰামহত্থং ৰিনন্ধমানা. দক্খিণপাদং ৰিনন্ধমানাপি পাদস্স পুরিমপস্সেন পঞ্চ. পচ্ছিমপস্সেন পঞ্চ. তথা ৰামপাদং ৰিনন্ধমানাপীতি এৰং সরীরধারকা নাম সট্ঠিমহান্হারূ কাযং ৰিনন্ধমানা ওতিণ্ণা. যে কণ্ডরাতিপি ৰুচ্চন্তি. তে সব্বেপি কন্দলমকুল়সণ্ঠানা. অঞ্ঞে পন তং তং পদেসং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতা. ততো সুখুমতরা সুত্তরজ্জুকসণ্ঠানা. অঞ্ঞে ততো সুখুমতরা পূতিলতাসণ্ঠানা, অঞ্ঞে ততো সুখুমতরা মহাৰীণাতন্তিসণ্ঠানা. অঞ্ঞে থূলসুত্তকসণ্ঠানা. হত্থপাদপিট্ঠীসু ন্হারূ সকুণপাদসণ্ঠানা. সীসে ন্হারূ দারকানং সীসজালকসণ্ঠানা. পিট্ঠিযং ন্হারূ আতপে পসারিতঅল্লজালসণ্ঠানা. অৰসেসা তংতংঅঙ্গপচ্চঙ্গানুগতা ন্হারূ সরীরে পটিমুক্কজালকঞ্চুকসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো সকলসরীরে অট্ঠীনি আবন্ধিত্ৰা ঠিতা. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা তিণ্ণং অট্ঠিসতানং উপরি পতিট্ঠিততলেহি, উপরি মংসচম্মানি আহচ্চ ঠিতপ্পদেসেহি, তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্না, অযং নেসং সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯০. অট্ঠীতি ঠপেত্ৰা দ্ৰত্তিংস দন্তট্ঠীনি অৰসেসানি চতুসট্ঠি হত্থট্ঠীনি, চতুসট্ঠি পাদট্ঠীনি, চতুসট্ঠি মংসনিস্সিতানি মুদুঅট্ঠীনি, দ্ৰে পণ্হিকট্ঠীনি, একেকস্মিং পাদে দ্ৰে দ্ৰে গোপ্ফকট্ঠীনি, দ্ৰে জঙ্ঘট্ঠীনি, একং জণ্ণুকট্ঠি, একং ঊরুট্ঠি, দ্ৰে কটিট্ঠীনি, অট্ঠারস পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি, চতুৰীসতি ফাসুকট্ঠীনি, চুদ্দস উরট্ঠীনি, একং হদযট্ঠি, দ্ৰে অক্খকট্ঠীনি, দ্ৰে কোট্টট্ঠীনি, দ্ৰে বাহুট্ঠীনি, দ্ৰে দ্ৰে অগ্গবাহুট্ঠীনি, সত্ত গীৰট্ঠীনি, দ্ৰে হনুকট্ঠীনি, একং নাসিকট্ঠি, দ্ৰে অক্খিট্ঠীনি, দ্ৰে কণ্ণট্ঠীনি, একং নলাটট্ঠি. একং মুদ্ধট্ঠি, নৰ সীসকপালট্ঠীনীতি এৰং তিমত্তানি অট্ঠিসতানি, তানি সব্বানিপি ৰণ্ণতো সেতানি. সণ্ঠানতো নানাসণ্ঠানানি.

তত্থ হি অগ্গপাদঙ্গুলিঅট্ঠীনি কতকবীজসণ্ঠানানি. তদনন্তরানি মজ্ঝপব্বট্ঠীনি পনসট্ঠিসণ্ঠানানি. মূলপব্বট্ঠীনি পণৰসণ্ঠানানি. পিট্ঠিপাদট্ঠীনি কোট্টিতকন্দলকন্দরাসিসণ্ঠানানি. পণ্হিকট্ঠি একট্ঠিতালফলবীজসণ্ঠানং. গোপ্ফকট্ঠীনি বদ্ধকীল়াগোল়কসণ্ঠানানি. জঙ্ঘট্ঠীনং গোপ্ফকট্ঠীসু পতিট্ঠিতট্ঠানং অপনীততচসিন্দিকল়ীরসণ্ঠানং. খুদ্দকজঙ্ঘট্ঠিকং ধনুকদণ্ডসণ্ঠানং. মহন্তং মিলাতসপ্পপিট্ঠিসণ্ঠানং. জণ্ণুকট্ঠি একতো পরিক্খীণফেণকসণ্ঠানং. তত্থ জঙ্ঘট্ঠিকস্স পতিট্ঠিতট্ঠানং অতিখিণগ্গগোসিঙ্গসণ্ঠানং. ঊরুট্ঠি দুত্তচ্ছিতৰাসিপরসুদণ্ডসণ্ঠানং. তস্স কটিট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতট্ঠানং কীল়াগোল়কসণ্ঠানং. তেন কটিট্ঠিনো পতিট্ঠিতট্ঠানং অগ্গচ্ছিন্নমহাপুন্নাগফলসণ্ঠানং.

কটিট্ঠীনি দ্ৰেপি একাবদ্ধানি হুত্ৰা কুম্ভকারিকউদ্ধনসণ্ঠানানি. পাটিযেক্কং কম্মারকূটযোত্তকসণ্ঠানানি. কোটিযং ঠিতং আনিসদট্ঠি অধোমুখং কত্ৰা গহিতসপ্পফণসণ্ঠানং, সত্তট্ঠট্ঠানেসু ছিদ্দাৰছিদ্দং. পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি অব্ভন্তরতো উপরূপরি ঠপিতসীসপট্টৰেঠকসণ্ঠানানি. বাহিরতো ৰট্টনাৰল়িসণ্ঠানানি. তেসং অন্তরন্তরা ককচদন্তসদিসা দ্ৰে তযো কণ্টকা হোন্তি. চতুৰীসতিযা ফাসুকট্ঠীসু অপরিপুণ্ণানি অপরিপুণ্ণঅসিসণ্ঠানানি. পরিপুণ্ণানি পরিপুণ্ণঅসিসণ্ঠানানি. সব্বানিপি ওদাতকুক্কুটস্স পসারিতপক্খসণ্ঠানানি. চুদ্দস উরট্ঠীনি জিণ্ণসন্দমানিকপঞ্জরসণ্ঠানানি. হদযট্ঠি দব্বিফণসণ্ঠানং.

অক্খকট্ঠীনি খুদ্দকলোহৰাসিদণ্ডসণ্ঠানানি. কোট্টট্ঠীনি একতো পরিক্খীণসীহল়কুদ্দালসণ্ঠানানি. বাহুট্ঠীনি আদাসদণ্ডকসণ্ঠানানি. অগ্গবাহুট্ঠীনি যমকতালকন্দসণ্ঠানানি. মণিবন্ধট্ঠীনি একতো অল্লিযাপেত্ৰা ঠপিতসীসকপট্টৰেঠকসণ্ঠানানি. পিট্ঠিহত্থট্ঠীনি কোট্টিতকন্দলকন্দরাসিসণ্ঠানানি. হত্থঙ্গুলীসু মূলপব্বট্ঠীনি পণৰসণ্ঠানানি. মজ্ঝপব্বট্ঠীনি অপরিপুণ্ণপনসট্ঠিসণ্ঠানানি. অগ্গপব্বট্ঠীনি কতকবীজসণ্ঠানানি.

সত্ত গীৰট্ঠীনি দণ্ডেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পটিপাটিযা ঠপিতৰংসকল়ীরচক্কলকসণ্ঠানানি. হেট্ঠিমহনুকট্ঠি কম্মারানং অযোকূটযোত্তকসণ্ঠানং. উপরিমং অৰলেখনসত্থকসণ্ঠানং. অক্খিকূপনাসকূপট্ঠীনি অপনীতমিঞ্জতরুণতালট্ঠিসণ্ঠানানি. নলাটট্ঠি অধোমুখট্ঠপিতসঙ্খথালককপালসণ্ঠানং. কণ্ণচূল়িকট্ঠীনি ন্হাপিতখুরকোসসণ্ঠানানি. নলাটকণ্ণচূল়িকানং উপরি পট্টবন্ধনোকাসে অট্ঠিসঙ্কুটিতঘটপুণ্ণপটলখণ্ডসণ্ঠানং. মুদ্ধট্ঠি মুখচ্ছিন্নৰঙ্কনাল়িকেরসণ্ঠানং. সীসট্ঠীনি সিব্বেত্ৰা ঠপিতজজ্জরলাবুকটাহসণ্ঠানানি.

দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতানি. ওকাসতো অৰিসেসেন সকলসরীরে ঠিতানি. ৰিসেসেন পনেত্থ সীসট্ঠীনি গিৰট্ঠীসু পতিট্ঠিতানি. গীৰট্ঠীনি পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীসু. পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি কটিট্ঠীসু. কটিট্ঠীনি ঊরুট্ঠীসু. ঊরুট্ঠীনি জণ্ণুকট্ঠীসু. জণ্ণুকট্ঠীনি জঙ্ঘট্ঠীসু. জঙ্ঘট্ঠীনি গোপ্ফকট্ঠীসু. গোপ্ফকট্ঠীনি পিট্ঠিপাদট্ঠীসু পতিট্ঠিতানি. পরিচ্ছেদতো অন্তো অট্ঠিমিঞ্জেন, উপরিতো মংসেন, অগ্গে মূলে চ অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নানি, অযং নেসং সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯১. অট্ঠিমিঞ্জন্তি তেসং তেসং অট্ঠীনং অব্ভন্তরগতং মিঞ্জং. তং ৰণ্ণতো সেতং. সণ্ঠানতো মহন্তমহন্তানং অট্ঠীনং অব্ভন্তরগতং ৰেল়ুনাল়িযং পক্খিত্তসেদিতমহাৰেত্তগ্গসণ্ঠানং. খুদ্দানুখুদ্দকানং অব্ভন্তরগতং ৰেল়ুযট্ঠিপব্বেসু পক্খিত্তসেদিততনুৰেত্তগ্গসণ্ঠানং. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো অট্ঠীনং অব্ভন্তরে পতিট্ঠিতং. পরিচ্ছেদতো অট্ঠীনং অব্ভন্তরতলেহি পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯২. ৰক্কন্তি একবন্ধনা দ্ৰে মংসপিণ্ডিকা. তং ৰণ্ণতো মন্দরত্তং পাল়িভদ্দকট্ঠিৰণ্ণং. সণ্ঠানতো দারকানং যমককীল়াগোল়কসণ্ঠানং, একৰণ্টপটিবদ্ধঅম্বফলদ্ৰযসণ্ঠানং ৰা. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো গলৰাটকা নিক্খন্তেন একমূলেন থোকং গন্ত্ৰা দ্ৰিধা ভিন্নেন থূলন্হারুনা ৰিনিবদ্ধং হুত্ৰা হদযমংসং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতং. পরিচ্ছেদতো ৰক্কং ৰক্কভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৩. হদযন্তি হদযমংসং. তং ৰণ্ণতো রত্তপদুমপত্তপিট্ঠিৰণ্ণং. সণ্ঠানতো বাহিরপত্তানি অপনেত্ৰা অধোমুখং ঠপিতপদুমমকুল়সণ্ঠানং. বহি মট্ঠং, অন্তো কোসাতকীফলস্স অব্ভন্তরসদিসং. পঞ্ঞৰন্তানং থোকং ৰিকসিতং, মন্দপঞ্ঞানং মকুল়িতমেৰ. অন্তো চস্স পুন্নাগট্ঠিপতিট্ঠানমত্তো আৰাটকো হোতি, যত্থ অদ্ধপসতমত্তং লোহিতং সণ্ঠাতি, যং নিস্সায মনোধাতু চ মনোৰিঞ্ঞাণধাতু চ ৰত্তন্তি. তং পনেতং রাগচরিতস্স রত্তং হোতি, দোসচরিতস্স কাল়কং, মোহচরিতস্স মংসধোৰনউদকসদিসং, ৰিতক্কচরিতস্স কুলত্থযূসৰণ্ণং, সদ্ধাচরিতস্স কণিকারপুপ্ফৰণ্ণং, পঞ্ঞাচরিতস্স অচ্ছং ৰিপ্পসন্নং অনাৰিলং পণ্ডরং পরিসুদ্ধং নিদ্ধোতজাতিমণি ৰিয জুতিমন্তং খাযতি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং মজ্ঝে পতিট্ঠিতং. পরিচ্ছেদতো হদযং হদযভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৪. যকনন্তি যমকমংসপটলং. তং ৰণ্ণতো রত্তং পণ্ডুকধাতুকং নাতিরত্তকুমুদস্স পত্তপিট্ঠিৰণ্ণং. সণ্ঠানতো মূলে একং অগ্গে যমকং কোৰিল়ারপত্তসণ্ঠানং. তঞ্চ দন্ধানং একমেৰ হোতি মহন্তং, পঞ্ঞৰন্তানং দ্ৰে ৰা তীণি ৰা খুদ্দকানি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং, ওকাসতো দ্ৰিন্নং থনানং অব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং নিস্সায ঠিতং. পরিচ্ছেদতো যকনং যকনভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৫. কিলোমকন্তি পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নভেদতো দুৰিধং পরিযোনহনমংসং. তং দুৰিধম্পি ৰণ্ণতো সেতং দুকূলপিলোতিকৰণ্ণং. সণ্ঠানতো অত্তনো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো পটিচ্ছন্নকিলোমকং উপরিমায দিসায. ইতরং দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো পটিচ্ছন্নকিলোমকং হদযঞ্চ ৰক্কঞ্চ পটিচ্ছাদেত্ৰা, অপ্পটিচ্ছন্নকিলোমকং সকলসরীরে চম্মস্স হেট্ঠতো মংসং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতং. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা মংসেন, উপরি চম্মেন, তিরিযং কিলোমকভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৬. পিহকন্তি উদরজিৰ্হামংসং. তং ৰণ্ণতো নীলং নিগ্গুণ্ডিপুপ্ফৰণ্ণং. সণ্ঠানতো সত্তঙ্গুলপ্পমাণং অবন্ধনং কাল়ৰচ্ছকজিৰ্হাসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো হদযস্স ৰামপস্সে উদরপটলস্স মত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতং, যস্মিং পহরণপ্পহারেন বহিনিক্খন্তে সত্তানং জীৰিতক্খযো হোতি. পরিচ্ছেদতো পিহকভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৭. পপ্ফাসন্তি দ্ৰত্তিংসমংসখণ্ডপ্পভেদং পপ্ফাসমংসং. তং ৰণ্ণতো রত্তং নাতিপক্কউদুম্বরফলৰণ্ণং. সণ্ঠানতো ৰিসমচ্ছিন্নবহলপূৰখণ্ডসণ্ঠানং. অব্ভন্তরে অসিতপীতানং অভাৰে উগ্গতেন কম্মজতেজুস্মানা অব্ভাহতত্তা সংখাদিতপলালপিণ্ডমিৰ নিরসং নিরোজং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং অন্তরে হদযঞ্চ যকনঞ্চ উপরি ছাদেত্ৰা ওলম্বন্তং ঠিতং. পরিচ্ছেদতো পপ্ফাসভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৮. অন্তন্তি পুরিসস্স দ্ৰত্তিংসহত্থা ইত্থিযা অট্ঠৰীসতিহত্থা একৰীসতিযা ঠানেসু ওভগ্গা অন্তৰট্টি. তদেতং ৰণ্ণতো সেতং সক্খরসুধাৰণ্ণং. সণ্ঠানতো লোহিতদোণিযং আভুজিত্ৰা ঠপিতসীসচ্ছিন্নসপ্পসণ্ঠানং. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো উপরি গলৰাটকে হেট্ঠা চ করীসমগ্গে ৰিনিবন্ধত্তা গলৰাটককরীসমগ্গপরিযন্তে সরীরব্ভন্তরে ঠিতং. পরিচ্ছেদতো অন্তভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

১৯৯. অন্তগুণন্তি অন্তভোগট্ঠানেসু বন্ধনং. তং ৰণ্ণতো সেতং দকসীতলিকমূলৰণ্ণং. সণ্ঠানতো দকসীতলিকমূলসণ্ঠানমেৰ. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো কুদ্দালফরসুকম্মাদীনি করোন্তানং যন্তাকড্ঢনকালে যন্তসুত্তকমিৰ যন্তফলকানি অন্তভোগে একতো অগল়ন্তে আবন্ধিত্ৰা পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকস্স অন্তরা সংসিব্বিত্ৰা ঠিতরজ্জুকা ৰিয একৰীসতিযা অন্তভোগানং অন্তরা ঠিতং. পরিচ্ছেদতো অন্তগুণভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০০. উদরিযন্তি উদরে ভৰং অসিতপীতখাযিতসাযিতং. তং ৰণ্ণতো অজ্ঝোহটাহারৰণ্ণং. সণ্ঠানতো পরিস্সাৰনে সিথিলবদ্ধতণ্ডুলসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো উদরে ঠিতং.

উদরং নাম উভতো নিপ্পীল়িযমানস্স অল্লসাটকস্স মজ্ঝে সঞ্জাতফোটকসদিসং অন্তপটলং, বহি মট্ঠং, অন্তো মংসকসম্বুপলিৰেঠনকিলিট্ঠপাৰারকপুপ্ফকসদিসং, কুথিতপনসতচস্স অব্ভন্তরসদিসন্তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি, যত্থ তক্কোটকা গণ্ডুপ্পাদকা তালহীরকা সূচিমুখকা পটতন্তসুত্তকা ইচ্চেৰমাদিদ্ৰত্তিংসকুলপ্পভেদা কিমযো আকুলব্যাকুলা সণ্ডসণ্ডচারিনো হুত্ৰা নিৰসন্তি, যে পানভোজনাদিম্হি অৰিজ্জমানে উল্লঙ্ঘিত্ৰা ৰিরৰন্তা হদযমংসং অভিহনন্তি, পানভোজনাদিঅজ্ঝোহরণৰেলাযঞ্চ উদ্ধংমুখা হুত্ৰা পঠমজ্ঝোহটে দ্ৰে তযো আলোপে তুরিততুরিতা ৰিলুপ্পন্তি, যং তেসং কিমীনং সূতিঘরং ৰচ্চকুটি গিলানসালা সুসানঞ্চ হোতি. যত্থ সেয্যথাপি নাম চণ্ডালগামদ্ৰারে চন্দনিকায নিদাঘসমযে থূলফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে উদকেন ৰুয্হমানং মুত্তকরীসচম্মঅট্ঠিন্হারুখণ্ডখেল়সিঙ্ঘাণিকালোহিতপ্পভুতিনানাকুণপজাতং নিপতিত্ৰা কদ্দমোদকালুল়িতং দ্ৰীহতীহচ্চযেন সঞ্জাতকিমিকুলং সূরিযাতপসন্তাপৰেগকুথিতং উপরি ফেণপুপ্ফুল়কে মুঞ্চন্তং অভিনীলৰণ্ণং পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছং নেৰ উপগন্তুং, ন দট্ঠুং অরহরূপতং আপজ্জিত্ৰা তিট্ঠতি, পগেৰ ঘাযিতুং ৰা সাযিতুং ৰা, এৰমেৰ নানপ্পকারং পানভোজনাদিদন্তমুসলসঞ্চুণ্ণিতং জিৰ্হাহত্থপরিৰত্তিতখেল়লালাপলিবুদ্ধং তঙ্খণৰিগতৰণ্ণগন্ধরসাদিসম্পদং তন্তৰাযখলিসুৰানৰমথুসদিসং নিপতিত্ৰা পিত্তসেম্হৰাতপলিৰেঠিতং হুত্ৰা উদরগ্গিসন্তাপৰেগকুথিতং কিমিকুলাকুলং উপরূপরি ফেণপুপ্ফুল়কানি মুঞ্চন্তং পরমকসম্বুদুগ্গন্ধজেগুচ্ছভাৰং আপজ্জিত্ৰা তিট্ঠতি. যং সুত্ৰাপি পানভোজনাদীসু অমনুঞ্ঞতা সণ্ঠাতি, পগেৰ পঞ্ঞাচক্খুনা অৰলোকেত্ৰা. যত্থ চ পতিতং পানভোজনাদি পঞ্চধা ৰিৰেকং গচ্ছতি, একং ভাগং পাণকা খাদন্তি, একং ভাগং উদরগ্গি ঝাপেতি, একো ভাগো মুত্তং হোতি, একো ভাগো করীসং, একো ভাগো রসভাৰং আপজ্জিত্ৰা সোণিতমংসাদীনি উপব্রূহযতি.

পরিচ্ছেদতো উদরপটলেন চেৰ উদরিযভাগেন চ পরিচ্ছিন্নং. অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০১. করীসন্তি ৰচ্চং. তং ৰণ্ণতো যেভুয্যেন অজ্ঝোহটাহারৰণ্ণমেৰ হোতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো হেট্ঠিমায দিসায জাতং. ওকাসতো পক্কাসযে ঠিতং. পক্কাসযো নাম হেট্ঠানাভি-পিট্ঠিকণ্টকমূলানং অন্তরে অন্তাৰসানে উব্বেধেন অট্ঠঙ্গুলমত্তো ৰেল়ুনাল়িকসদিসো, যত্থ সেয্যথাপি নাম উপরি ভূমিভাগে পতিতং ৰস্সোদকং ওগল়িত্ৰা হেট্ঠা ভূমিভাগং পূরেত্ৰা তিট্ঠতি, এৰমেৰ যংকিঞ্চি আমাসযে পতিতং পানভোজনাদিকং উদরগ্গিনা ফেণুদ্দেহকং পক্কং পক্কং নিসদায পিসিতমিৰ সণ্হভাৰং আপজ্জিত্ৰা অন্তবিলেন ওগল়িত্ৰা ওগল়িত্ৰা ওমদ্দিত্ৰা ৰেল়ুপব্বে পক্খিপমানপণ্ডুমত্তিকা ৰিয সন্নিচিতং হুত্ৰা তিট্ঠতি. পরিচ্ছেদতো পক্কাসযপটলেন চেৰ করীসভাগেন চ পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০২. মত্থলুঙ্গন্তি সীসকটাহব্ভন্তরে ঠিতমিঞ্জরাসি. তং ৰণ্ণতো সেতং অহিচ্ছত্তকপিণ্ডৰণ্ণং. দধিভাৰং অসম্পত্তং দুট্ঠখীরৰণ্ণন্তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সীসকটাহব্ভন্তরে চত্তারো সিব্বিনিমগ্গে নিস্সায সমোধানেত্ৰা ঠপিতা চত্তারো পিট্ঠপিণ্ডা ৰিয সমোহিতং তিট্ঠতি. পরিচ্ছেদতো সীসকটাহস্স অব্ভন্তরতলেহি চেৰ মত্থলুঙ্গভাগেন চ পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৩. পিত্তন্তি দ্ৰে পিত্তানি বদ্ধপিত্তঞ্চ অবদ্ধপিত্তঞ্চ. তত্থ বদ্ধপিত্তং ৰণ্ণতো বহলমধুকতেলৰণ্ণং. অবদ্ধপিত্তং মিলাতআকুলিপুপ্ফৰণ্ণং. সণ্ঠানতো উভযম্পি ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো বদ্ধপিত্তং উপরিমায দিসায জাতং, ইতরং দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো অবদ্ধপিত্তং ঠপেত্ৰা কেসলোমদন্তনখানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চেৰ থদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ উদকমিৰ তেলবিন্দু অৰসেসসরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং, যম্হি কুপিতে অক্খীনি পীতকানি হোন্তি, ভমন্তি, গত্তং কম্পতি, কণ্ডূযতি. বদ্ধপিত্তং হদযপপ্ফাসানং অন্তরে যকনমংসং নিস্সায পতিট্ঠিতে মহাকোসাতকীকোসকসদিসে পিত্তকোসকে ঠিতং, যম্হি কুপিতে সত্তা উম্মত্তকা হোন্তি, ৰিপল্লত্থচিত্তা হিরোত্তপ্পং ছড্ডেত্ৰা অকাতব্বং করোন্তি, অভাসিতব্বং ভাসন্তি, অচিন্তিতব্বং চিন্তেন্তি. পরিচ্ছেদতো পিত্তভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৪. সেম্হন্তি সরীরব্ভন্তরে একপত্থপূরপ্পমাণং সেম্হং. তং ৰণ্ণতো সেতং নাগবলাপণ্ণরসৰণ্ণং. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো উদরপটলে ঠিতং. যং পানভোজনাদিঅজ্ঝোহরণকালে সেয্যথাপি নাম উদকে সেৰালপণকং কট্ঠে ৰা কথলে ৰা পতন্তে ছিজ্জিত্ৰা দ্ৰিধা হুত্ৰা পুন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা তিট্ঠতি, এৰমেৰ পানভোজনাদিম্হি নিপতন্তে ছিজ্জিত্ৰা দ্ৰিধা হুত্ৰা পুন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা তিট্ঠতি, যম্হি চ মন্দীভূতে পক্কগণ্ডো ৰিয পূতিকুক্কুটণ্ডমিৰ চ উদরং পরমজেগুচ্ছং কুণপগন্ধং হোতি, ততো উগ্গতেন চ গন্ধেন উদ্দেকোপি মুখম্পি দুগ্গন্ধং পূতিকুণপসদিসং হোতি. সো চ পুরিসো অপেহি দুগ্গন্ধং ৰাযসীতি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, যঞ্চ ৰড্ঢিত্ৰা বহলত্তমাপন্নং পিধানফলকমিৰ ৰচ্চকুটিযং উদরপটলস্স অব্ভন্তরেযেৰ কুণপগন্ধং সন্নিরুম্ভিত্ৰা তিট্ঠতি. পরিচ্ছেদতো সেম্হভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৫. পুব্বোতি পূতিলোহিতৰসেন পৰত্তপুব্বং. তং ৰণ্ণতো পণ্ডুপলাসৰণ্ণো. মতসরীরে পন পূতিবহলাচামৰণ্ণো হোতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু হোতি. ওকাসতো পন পুব্বস্স ওকাসো নাম নিবদ্ধো নত্থি, যত্থ সো সন্নিচিতো তিট্ঠেয্য, যত্র যত্র খাণুকণ্টকপহরণগ্গিজালাদীহি অভিহতে সরীরপ্পদেসে লোহিতং সণ্ঠহিত্ৰা পচ্চতি, গণ্ডপীল়কাদযো ৰা উপ্পজ্জন্তি, তত্র তত্র তিট্ঠতি. পরিচ্ছেদতো পুব্বভাগেন পরিচ্ছিন্নো, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৬. লোহিতন্তি দ্ৰে লোহিতানি সন্নিচিতলোহিতঞ্চ সংসরণলোহিতঞ্চ. তত্থ সন্নিচিতলোহিতং ৰণ্ণতো নিপক্কবহললাখারসৰণ্ণং. সংসরণলোহিতং অচ্ছলাখারসৰণ্ণং. সণ্ঠানতো উভযম্পি ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো সন্নিচিতলোহিতং উপরিমায দিসায জাতং. ইতরং দ্ৰিসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো সংসরণলোহিতং ঠপেত্ৰা কেসলোমদন্তনখানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চেৰ থদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ ধমনিজালানুসারেন সব্বং উপাদিণ্ণসরীরং ফরিত্ৰা ঠিতং. সন্নিচিতলোহিতং যকনট্ঠানস্স হেট্ঠাভাগং পূরেত্ৰা একপত্থপূরমত্তং হদযৰক্কপপ্ফাসানং উপরি থোকং থোকং পগ্ঘরন্তং ৰক্কহদযযকনপপ্ফাসে তেমযমানং ঠিতং. তস্মিং হি ৰক্কহদযাদীনি অতেমেন্তে সত্তা পিপাসিতা হোন্তি. পরিচ্ছেদতো লোহিতভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৭. সেদোতি লোমকূপাদীহি পগ্ঘরণকআপোধাতু. সো ৰণ্ণতো ৰিপ্পসন্নতিলতেলৰণ্ণো. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো সেদস্সোকাসো নাম নিবদ্ধো নত্থি, যত্থ সো লোহিতং ৰিয সদা তিট্ঠেয্য. যদা পন অগ্গিসন্তাপসূরিযসন্তাপউতুৰিকারাদীহি সরীরং সন্তপতি, তদা উদকতো অব্বূল়্হমত্তৰিসমচ্ছিন্নভিসমুল়ালকুমুদনাল়কলাপো ৰিয সব্বকেসলোমকূপৰিৰরেহি পগ্ঘরতি, তস্মা তস্স সণ্ঠানম্পি কেসলোমকূপৰিৰরানঞ্ঞেৰ ৰসেন ৰেদিতব্বং. সেদপরিগ্গণ্হকেন চ যোগিনা কেসলোমকূপৰিৰরে পূরেত্ৰা ঠিতৰসেনেৰ সেদো মনসি কাতব্বো. পরিচ্ছেদতো সেদভাগেন পরিচ্ছিন্নো, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

মেদোতি থিনসিনেহো. সো ৰণ্ণতো ফালিতহলিদ্দিৰণ্ণো. সণ্ঠানতো থূলসরীরস্স তাৰ চম্মমংসন্তরে ঠপিতহলিদ্দিৰণ্ণদুকূলপিলোতিকসণ্ঠানো হোতি. কিসসরীরস্স জঙ্ঘমংসং ঊরুমংসং পিট্ঠিকণ্টকনিস্সিতং পিট্ঠিমংসং উদরৰট্টিমংসন্তি এতানি নিস্সায দিগুণতিগুণং কত্ৰা ঠপিতহলিদ্দিৰণ্ণদুকূলপিলোতিকসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো থূলস্স সকলসরীরং ফরিত্ৰা কিসস্স জঙ্ঘমংসাদীনি নিস্সায ঠিতো, যং সিনেহসঙ্খং গতম্পি পরমজেগুচ্ছত্তা নেৰ মুদ্ধনি তেলত্থায, ন নাসতেলাদীনমত্থায গণ্হন্তি. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা মংসেন, উপরি চম্মেন, তিরিযং মেদভাগেন পরিচ্ছিন্নো, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৮. অস্সূতি অক্খীহি পগ্ঘরণকআপোধাতু. তং ৰণ্ণতো ৰিপ্পসন্নতিলতেলৰণ্ণং. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো অক্খিকূপকেসু ঠিতং. ন চেতং পিত্তকোসকে পিত্তমিৰ অক্খিকূপকেসু সদা সন্নিচিতং তিট্ঠতি. যদা পন সত্তা সোমনস্সজাতা মহাহসিতং হসন্তি, দোমনস্সজাতা রোদন্তি পরিদেৰন্তি, তথারূপং ৰা ৰিসমাহারং আহারেন্তি, যদা চ নেসং অক্খীনি ধূমরজপংসুকাদীহি অভিহঞ্ঞন্তি. তদা এতেহি সোমনস্সদোমনস্সৰিসভাগাহারউতূহি সমুট্ঠহিত্ৰা অক্খিকূপকে পূরেত্ৰা তিট্ঠতি ৰা পগ্ঘরতি ৰা. অস্সুপরিগ্গণ্হকেন চ যোগিনা অক্খিকূপকে পূরেত্ৰা ঠিতৰসেনেৰ পরিগ্গণ্হিতব্বং. পরিচ্ছেদতো অস্সুভাগেন পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২০৯. ৰসাতি ৰিলীনসিনেহো. সা ৰণ্ণতো নাল়িকেরতেলৰণ্ণা. আচামে আসিত্ততেলৰণ্ণাতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. সণ্ঠানতো ন্হানকালে পসন্নউদকস্স উপরি পরিব্ভমন্তসিনেহবিন্দুৰিসটসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো যেভুয্যেন হত্থতলহত্থপিট্ঠিপাদতলপাদপিট্ঠিনাসপুটনলাটঅংসকূটেসু ঠিতা. ন চেসা এতেসু ওকাসেসু সদা ৰিলীনাৰ হুত্ৰা তিট্ঠতি. যদা পন অগ্গিসন্তাপসূরিযসন্তাপউতুৰিসভাগধাতুৰিসভাগেহি তে পদেসা উস্মাজাতা হোন্তি, তদা তত্থ ন্হানকালে পসন্নউদকূপরি সিনেহবিন্দুৰিসটো ৰিয ইতো চিতো চ সঞ্চরতি. পরিচ্ছেদতো ৰসাভাগেন পরিচ্ছিন্না, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোযেৰ.

২১০. খেল়োতি অন্তোমুখে ফেণমিস্সা আপোধাতু. সো ৰণ্ণতো সেতো ফেণৰণ্ণো. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. ফেণসণ্ঠানোতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতো. ওকাসতো উভোহি কপোলপস্সেহি ওরুয্হ জিৰ্হায ঠিতো. ন চেস এত্থ সদা সন্নিচিতো হুত্ৰা তিট্ঠতি. যদা পন সত্তা তথারূপমাহারং পস্সন্তি ৰা সরন্তি ৰা, উণ্হতিত্তকটুকলোণম্বিলানং ৰা কিঞ্চি মুখে ঠপেন্তি, যদা ৰা নেসং হদযং আগিলাযতি, কিস্মিঞ্চি দেৰ ৰা জিগুচ্ছা উপ্পজ্জতি, তদা খেল়ো উপ্পজ্জিত্ৰা উভোহি কপোলপস্সেহি ওরুয্হ জিৰ্হায সণ্ঠাতি. অগ্গজিৰ্হায চেস তনুকো হোতি, মূলজিৰ্হায বহলো, মুখে পক্খিত্তঞ্চ পুথুকং ৰা তণ্ডুলং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি খাদনীযং নদীপুলিনে খতকূপকসলিলং ৰিয পরিক্খযং অগচ্ছন্তোৰ তেমেতুং সমত্থো হোতি. পরিচ্ছেদতো খেল়ভাগেন পরিচ্ছিন্নো, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোৰ.

২১১. সিঙ্ঘাণিকাতি মত্থলুঙ্গতো পগ্ঘরণকঅসুচি. সা ৰণ্ণতো তরুণতালট্ঠিমিঞ্জৰণ্ণা. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানা. দিসতো উপরিমায দিসায জাতা. ওকাসতো নাসাপুটে পূরেত্ৰা ঠিতা. ন চেসা এত্থ সদা সন্নিচিতা হুত্ৰা তিট্ঠতি, অথ খো যথা নাম পুরিসো পদুমিনিপত্তে দধিং বন্ধিত্ৰা হেট্ঠা কণ্টকেন ৰিজ্ঝেয্য, অথানেন ছিদ্দেন দধিমুত্তং গল়িত্ৰা বহি পতেয্য, এৰমেৰ যদা সত্তা রোদন্তি, ৰিসভাগাহারউতুৰসেন ৰা সঞ্জাতধাতুখোভা হোন্তি, তদা অন্তো সীসতো পূতিসেম্হভাৰমাপন্নং মত্থলুঙ্গং গল়িত্ৰা তালুমত্থকৰিৰরেন ওতরিত্ৰা নাসাপুটে পূরেত্ৰা তিট্ঠতি ৰা পগ্ঘরতি ৰা. সিঙ্ঘাণিকা পরিগ্গণ্হকেন চ যোগিনা নাসাপুটে পূরেত্ৰা ঠিতৰসেনেৰ পরিগ্গণ্হিতব্বা. পরিচ্ছেদতো সিঙ্ঘাণিকাভাগেন পরিচ্ছিন্না, অযমস্সা সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোৰ.

২১২. লসিকাতি সরীরসন্ধীনং অব্ভন্তরে পিচ্ছিলকুণপং. সা ৰণ্ণতো কণিকারনিয্যাসৰণ্ণা. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো অট্ঠিসন্ধীনং অব্ভঞ্জনকিচ্চং সাধযমানা অসীতিসতসন্ধীনং অব্ভন্তরে ঠিতা. যস্স চেসা মন্দা হোতি, তস্স উট্ঠহন্তস্স নিসীদন্তস্স অভিক্কমন্তস্স পটিক্কমন্তস্স সমিঞ্জন্তস্স পসারেন্তস্স অট্ঠিকানি কটকটাযন্তি, অচ্ছরাসদ্দং করোন্তো ৰিয সঞ্চরতি. একযোজনদ্ৰিযোজনমত্তং অদ্ধানং গতস্স ৰাযোধাতু কুপ্পতি, গত্তানি দুক্খন্তি. যস্স পন বহুকা হোন্তি, তস্স উট্ঠাননিসজ্জাদীসু ন অট্ঠীনি কটকটাযন্তি, দীঘম্পি অদ্ধানং গতস্স ন ৰাযোধাতু কুপ্পতি, ন গত্তানি দুক্খন্তি. পরিচ্ছেদতো লসিকাভাগেন পরিচ্ছিন্না, অযমস্সা সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোৰ.

২১৩. মুত্তন্তি মুত্তরসং. তং ৰণ্ণতো মাসখারোদকৰণ্ণং. সণ্ঠানতো অধোমুখট্ঠপিতউদককুম্ভঅব্ভন্তরগতউদকসণ্ঠানং. দিসতো হেট্ঠিমায দিসায জাতং. ওকাসতো ৰত্থিস্স অব্ভন্তরে ঠিতং. ৰত্থি নাম ৰত্থি পুটো ৰুচ্চতি. যত্থ সেয্যথাপি চন্দনিকায পক্খিত্তে অমুখে রৰণঘটে চন্দনিকারসো পৰিসতি, ন চস্স পৰিসনমগ্গো পঞ্ঞাযতি, এৰমেৰ সরীরতো মুত্তং পৰিসতি, ন চস্স পৰিসনমগ্গো পঞ্ঞাযতি, নিক্খমনমগ্গো পন পাকটো হোতি. যম্হি চ মুত্তস্স ভরিতে পস্সাৰং করোমাতি সত্তানং আযূহনং হোতি. পরিচ্ছেদতো ৰত্থিঅব্ভন্তরেন চেৰ মুত্তভাগেন চ পরিচ্ছিন্নং, অযমস্স সভাগপরিচ্ছেদো. ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসোৰ.

২১৪. এৰঞ্হি কেসাদিকে কোট্ঠাসে ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন ৰৰত্থপেত্ৰা অনুপুব্বতো নাতিসীঘতোতিআদিনা নযেন ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধাসযোকাসৰসেন পঞ্চধা পটিক্কূলা পটিক্কূলাতি মনসিকরোতো পণ্ণত্তিসমতিক্কমাৰসানে সেয্যথাপি চক্খুমতো পুরিসস্স দ্ৰত্তিংসৰণ্ণানং কুসুমানং একসুত্তকগন্থিতং মালং ওলোকেন্তস্স সব্বপুপ্ফানি অপুব্বাপরিযমিৰ পাকটানি হোন্তি, এৰমেৰ অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসাতি ইমং কাযং ওলোকেন্তস্স সব্বে তে ধম্মা অপুব্বাপরিযাৰ পাকটা হোন্তি. তেন ৰুত্তং মনসিকারকোসল্লকথাযং ‘‘আদিকম্মিকস্স হি কেসাতি মনসিকরোতো মনসিকারো গন্ত্ৰা মুত্তন্তি ইমং পরিযোসানকোট্ঠাসমেৰ আহচ্চ তিট্ঠতী’’তি.

সচে পন বহিদ্ধাপি মনসিকারং উপসংহরতি, অথস্স এৰং সব্বকোট্ঠাসেসু পাকটীভূতেসু আহিণ্ডন্তা মনুস্সতিরচ্ছানাদযো সত্তাকারং ৰিজহিত্ৰা কোট্ঠাসরাসিৰসেনেৰ উপট্ঠহন্তি, তেহি চ অজ্ঝোহরিযমানং পানভোজনাদি কোট্ঠাসরাসিম্হি পক্খিপমানমিৰ উপট্ঠাতি.

অথস্স অনুপুব্বমুঞ্চনাদিৰসেন পটিক্কূলা পটিক্কূলাতি পুনপ্পুনং মনসিকরোতো অনুক্কমেন অপ্পনা উপ্পজ্জতি. তত্থ কেসাদীনং ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন উপট্ঠানং উগ্গহনিমিত্তং. সব্বাকারতো পটিক্কূলৰসেন উপট্ঠানং পটিভাগনিমিত্তং. তং আসেৰতো ভাৰযতো ৰুত্তনযেন অসুভকম্মট্ঠানেসু ৰিয পঠমজ্ঝানৰসেনেৰ অপ্পনা উপ্পজ্জতি.

সা যস্স একোৰ কোট্ঠাসো পাকটো হোতি, একস্মিং ৰা কোট্ঠাসে অপ্পনং পত্ৰা পুন অঞ্ঞস্মিং যোগং ন করোতি, তস্স একাৰ উপ্পজ্জতি. যস্স পন অনেকে কোট্ঠাসা পাকটা হোন্তি, একস্মিং ৰা ঝানং পত্ৰা পুন অঞ্ঞস্মিংপি যোগং করোতি, তস্স মল্লকত্থেরস্স ৰিয কোট্ঠাসগণনায পঠমজ্ঝানানি নিব্বত্তন্তি.

সো কিরাযস্মা দীঘভাণকঅভযত্থেরং হত্থে গহেত্ৰা ‘‘আৰুসো অভয, ইমং তাৰ পঞ্হং উগ্গণ্হাহী’’তি ৰত্ৰা আহ – ‘‘মল্লকত্থেরো দ্ৰত্তিংসকোট্ঠাসেসু দ্ৰত্তিংসায পঠমজ্ঝানানং লাভী. সচে রত্তিং একং, দিৰা একং সমাপজ্জতি, অতিরেকদ্ধমাসেন পুন সম্পজ্জতি, সচে পন দেৰসিকং একং সমাপজ্জতি, অতিরেকমাসেন পুন সম্পজ্জতী’’তি.

এৰং পঠমজ্ঝানৰসেন ইজ্ঝমানম্পি চেতং কম্মট্ঠানং ৰণ্ণসণ্ঠানাদীসু সতিবলেন ইজ্ঝনতো কাযগতাসতীতি ৰুচ্চতি.

ইমঞ্চ কাযগতাসতিমনুযুত্তো ভিক্খু অরতিরতিসহো হোতি, ন চ নং অরতি সহতি, উপ্পন্নং অরতিং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরতি. ভযভেরৰসহো হোতি, ন চ নং ভযভেরৰং সহতি, উপ্পন্নং ভযভেরৰং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরতি. খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স …পে… পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি (ম. নি. ৩.১৫৯). কেসাদীনং ৰণ্ণভেদং নিস্সায চতুন্নং ঝানানং লাভী হোতি. ছ অভিঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝতি (ম. নি. ৩.১৫৯).

তস্মা হৰে অপ্পমত্তো, অনুযুঞ্জেথ পণ্ডিতো;

এৰং অনেকানিসংসং, ইমং কাযগতাসতিন্তি.

ইদং কাযগতাসতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

আনাপানস্সতিকথা

২১৫. ইদানি যং তং ভগৰতা ‘‘অযম্পি খো, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতিসমাধি ভাৰিতো বহুলীকতো সন্তো চেৰ পণীতো চ অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারো, উপ্পন্নুপ্পন্নে চ পাপকে অকুসলে ধম্মে ঠানসো অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতী’’তি এৰং পসংসিত্ৰা –

‘‘কথং ভাৰিতো চ, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতিসমাধি কথং বহুলীকতো সন্তো চেৰ পণীতো চ অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারো, উপ্পন্নুপ্পন্নে চ পাপকে অকুসলে ধম্মে ঠানসো অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সতোৰ অস্সসতি সতো পস্সসতি. দীঘং ৰা অস্সসন্তো দীঘং অস্সসামীতি পজানাতি. দীঘং ৰা পস্সসন্তো…পে… রস্সং ৰা অস্সসন্তো…পে… রস্সং ৰা পস্সসন্তো রস্সং পস্সসামীতি পজানাতি. সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. পীতিপটিসংৰেদী… সুখপটিসংৰেদী… চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী… পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং… চিত্তপটিসংৰেদী… অভিপ্পমোদযং চিত্তং… সমাদহং চিত্তং… ৰিমোচযং চিত্তং … অনিচ্চানুপস্সী… ৰিরাগানুপস্সী… নিরোধানুপস্সী. পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি –

এৰং সোল়সৰত্থুকং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং নিদ্দিট্ঠং. তস্স ভাৰনানযো অনুপ্পত্তো. সো পন যস্মা পাল়িৰণ্ণনানুসারেনেৰ ৰুচ্চমানো সব্বাকারপরিপূরো হোতি. তস্মা অযমেত্থ পাল়িৰণ্ণনাপুব্বঙ্গমো নিদ্দেসো.

২১৬. কথং ভাৰিতো চ, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতি সমাধীতি এত্থ তাৰ কথন্তি আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনং নানপ্পকারতো ৰিত্থারেতুকম্যতাপুচ্ছা. ভাৰিতো চ ভিক্খৰে আনাপানস্সতিসমাধীতি নানপ্পকারতো ৰিত্থারেতুকম্যতায পুট্ঠধম্মনিদস্সনং. কথং বহুলীকতো…পে… ৰূপসমেতীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. তত্থ ভাৰিতোতি উপ্পাদিতো ৰড্ঢিতো ৰা. আনাপানস্সতিসমাধীতি আনাপানপরিগ্গাহিকায সতিযা সদ্ধিং সম্পযুত্তো সমাধি. আনাপানস্সতিযং ৰা সমাধি আনাপানস্সতিসমাধি. বহুলীকতোতি পুনপ্পুনং কতো. সন্তোচেৰ পণীতো চাতি সন্তো চেৰ পণীতো চেৰ. উভযত্থ এৰ সদ্দেন নিযমো ৰেদিতব্বো. কিং ৰুত্তং হোতি? অযঞ্হি যথা অসুভকম্মট্ঠানং কেৰলং পটিৰেধৰসেন সন্তঞ্চ পণীতঞ্চ, ওল়ারিকারম্মণত্তা পন পটিক্কূলারম্মণত্তা চ আরম্মণৰসেন নেৰ সন্তং ন পণীতং, ন এৰং কেনচি পরিযাযেন অসন্তো ৰা অপণীতো ৰা, অথ খো আরম্মণসন্ততাযপি সন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো, পটিৰেধসঙ্খাতঅঙ্গসন্ততাযপি. আরম্মণপণীততাযপি পণীতো অতিত্তিকরো, অঙ্গপণীততাযপীতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সন্তো চেৰ পণীতো চা’’তি.

অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারোতি এত্থ পন নাস্স সেচনন্তি অসেচনকো, অনাসিত্তকো অব্বোকিণ্ণো পাটিযেক্কো আৰেণিকো. নত্থি এত্থ পরিকম্মেন ৰা উপচারেন ৰা সন্ততা. আদিসমন্নাহারতো পভুতি অত্তনো সভাৰেনেৰ সন্তো চ পণীতো চাতি অত্থো. কেচি পন অসেচনকোতি অনাসিত্তকো ওজৰন্তো সভাৰেনেৰ মধুরোতি ৰদন্তি. এৰং অযং অসেচনকো চ, অপ্পিতপ্পিতক্খণে কাযিকচেতসিকসুখপটিলাভায সংৰত্তনতো সুখো চ ৰিহারোতি ৰেদিতব্বো. উপ্পন্নুপ্পন্নেতি অৰিক্খম্ভিতে অৰিক্খম্ভিতে. পাপকেতি লামকে. অকুসলে ধম্মেতি অকোসল্লসম্ভূতে ধম্মে. ঠানসো অন্তরধাপেতীতি খণেনেৰ অন্তরধাপেতি ৰিক্খম্ভেতি. ৰূপসমেতীতি সুট্ঠু উপসমেতি. নিব্বেধভাগিযত্তা ৰা অনুপুব্বেন অরিযমগ্গৰুদ্ধিপ্পত্তো সমুচ্ছিন্দতি, পটিপ্পস্সম্ভেতীতি ৰুত্তং হোতি.

অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো. ভিক্খৰে, কেন পকারেন কেনাকারেন কেন ৰিধিনা ভাৰিতো আনাপানস্সতিসমাধি কেন পকারেন বহুলীকতো সন্তো চেৰ…পে… ৰূপসমেতীতি.

২১৭. ইদানি তমত্থং ৰিত্থারেন্তো ‘‘ইধ, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ ইধ ভিক্খৰে ভিক্খূতি ভিক্খৰে, ইমস্মিং সাসনে ভিক্খু. অযঞ্হি এত্থ ইধসদ্দো সব্বপ্পকারআনাপানস্সতিসমাধিনিব্বত্তকস্স পুগ্গলস্স সন্নিস্সযভূতসাসনপরিদীপনো অঞ্ঞসাসনস্স তথাভাৰপটিসেধনো চ. ৰুত্তঞ্হেতং – ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো…পে… সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি (ম. নি. ১.১৩৯). তেন ৰুত্তং ‘‘ইমস্মিং সাসনে ভিক্খূ’’তি.

অরঞ্ঞগতো ৰা…পে… সুঞ্ঞাগারগতো ৰাতি ইদমস্স আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপনং. ইমস্স হি ভিক্খুনো দীঘরত্তং রূপাদীসু আরম্মণেসু অনুৰিসটং চিত্তং আনাপানস্সতিসমাধিআরম্মণং অভিরুহিতুং ন ইচ্ছতি, কূটগোণযুত্তরথো ৰিয উপ্পথমেৰ ধাৰতি. তস্মা সেয্যথাপি নাম গোপো কূটধেনুযা সব্বং খীরং পিৰিত্ৰা ৰড্ঢিতং কূটৰচ্ছং দমেতুকামো ধেনুতো অপনেত্ৰা একমন্তে মহন্তং থম্ভং নিখণিত্ৰা তত্থ যোত্তেন বন্ধেয্য, অথস্স সো ৰচ্ছো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তো তমেৰ থম্ভং উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা, এৰমেৰ ইমিনাপি ভিক্খুনা দীঘরত্তং রূপারম্মণাদিরসপানৰড্ঢিতং দুট্ঠচিত্তং দমেতুকামেন রূপাদিআরম্মণতো অপনেত্ৰা অরঞ্ঞং ৰা…পে… সুঞ্ঞাগারং ৰা পৰেসেত্ৰা তত্থ অস্সাসপস্সাসথম্ভে সতিযোত্তেন বন্ধিতব্বং. এৰমস্স তং চিত্তং ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰাপি পুব্বে আচিণ্ণারম্মণং অলভমানং সতিযোত্তং ছিন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তং তমেৰারম্মণং উপচারপ্পনাৰসেন উপনিসীদতি চেৰ উপনিপজ্জতি চ. তেনাহু পোরাণা –

‘‘যথা থম্ভে নিবন্ধেয্য, ৰচ্ছং দমং নরো ইধ;

বন্ধেয্যেৰং সকং চিত্তং, সতিযারম্মণে দল়্হ’’ন্তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫; দী. নি. অট্ঠ. ৩.৩৭৪; ম. নি. অট্ঠ. ১.১০৭);

এৰমস্সেতং সেনাসনং ভাৰনানুরূপং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ইদমস্স আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপন’’ন্তি.

অথ ৰা যস্মা ইদং কম্মট্ঠানপ্পভেদে মুদ্ধভূতং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং ৰিসেসাধিগমদিট্ঠধম্মসুখৰিহারপদট্ঠানং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ইত্থিপুরিসহত্থিঅস্সাদিসদ্দসমাকুলং গামন্তং অপরিচ্চজিত্ৰা ন সুকরং ভাৰেতুং, সদ্দকণ্টকত্তা ঝানস্স. অগামকে পন অরঞ্ঞে সুকরং যোগাৰচরেন ইদং কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা আনাপানচতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং সম্পাপুণিতুং. তস্মাস্স অনুরূপসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ.

ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো ৰিয হি ভগৰা, সো যথা ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো নগরভূমিং পস্সিত্ৰা সুট্ঠু উপপরিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ নগরং মাপেথা’’তি উপদিসতি, সোত্থিনা চ নগরে নিট্ঠিতে রাজকুলতো মহাসক্কারং লভতি, এৰমেৰ যোগাৰচরস্স অনুরূপসেনাসনং উপপরিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিতব্ব’’ন্তি উপদিসতি, ততো তত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুত্তেন যোগিনা কমেন অরহত্তে পত্তে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা’’তি মহন্তং সক্কারং লভতি.

অযং পন ভিক্খু দীপিসদিসোতি ৰুচ্চতি. যথা হি মহাদীপিরাজা অরঞ্ঞে তিণগহনং ৰা ৰনগহনং ৰা পব্বতগহনং ৰা নিস্সায নিলীযিত্ৰা ৰনমহিংসগোকণ্ণসূকরাদযো মিগে গণ্হাতি, এৰমেৰ অযং অরঞ্ঞাদীসু কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জন্তো ভিক্খু যথাক্কমেন সোতাপত্তিসকদাগামিঅনাগামিঅরহত্তমগ্গে চেৰ অরিযফলঞ্চ গণ্হতীতি ৰেদিতব্বো. তেনাহু পোরাণা –

‘‘যথাপি দীপিকো নাম, নিলীযিত্ৰা গণ্হতী মিগে;

তথেৰাযং বুদ্ধপুত্তো, যুত্তযোগো ৰিপস্সকো;

অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰান, গণ্হাতি ফলমুত্তম’’ন্তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫; দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৪; ম. নি. অট্ঠ. ১.১০৭);

তেনস্স পরক্কমজৰযোগ্গভূমিং অরঞ্ঞসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ.

২১৮. তত্থ অরঞ্ঞগতোতি ‘‘অরঞ্ঞন্তি নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) চ, ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) চ এৰং ৰুত্তলক্খণেসু অরঞ্ঞেসু যংকিঞ্চি পৰিৰেকসুখং অরঞ্ঞং গতো. রুক্খমূলগতোতি রুক্খসমীপং গতো. সুঞ্ঞাগারগতোতি সুঞ্ঞং ৰিৰিত্তোকাসং গতো. এত্থ চ ঠপেত্ৰা অরঞ্ঞঞ্চ রুক্খমূলঞ্চ অৰসেসসত্তৰিধসেনাসনগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোতি ৰত্তুং ৰট্টতি.

এৰমস্স উতুত্তযানুকূলং ধাতুচরিযানুকূলঞ্চ আনাপানস্সতিভাৰনানুরূপং সেনাসনং উপদিসিত্ৰা অলীনানুদ্ধচ্চপক্খিকং সন্তং ইরিযাপথং উপদিসন্তো নিসীদতীতি আহ. অথস্স নিসজ্জায দল়্হভাৰং অস্সাসপস্সাসানং পৰত্তনসুখতং আরম্মণপরিগ্গহূপাযঞ্চ দস্সেন্তো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰাতিআদিমাহ. তত্থ পল্লঙ্কন্তি সমন্ততো ঊরুবদ্ধাসনং. আভুজিত্ৰাতি বন্ধিত্ৰা. উজুং কাযং পণিধাযাতি উপরিমসরীরং উজুকং ঠপেত্ৰা. অট্ঠারসপিট্ঠিকণ্টকে কোটিযা কোটিং পটিপাদেত্ৰা. এৰঞ্হি নিসীদন্তস্স চম্মমংসন্হারূনি ন পণমন্তি. অথস্স যা তেসং পণমনপ্পচ্চযা খণে খণে ৰেদনা উপ্পজ্জেয্যুং, তা ন উপ্পজ্জন্তি. তাসু অনুপ্পজ্জমানাসু চিত্তং একগ্গং হোতি, কম্মট্ঠানং ন পরিপততি, ৰুদ্ধিং ফাতিং উপগচ্ছতি. পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰাতি কম্মট্ঠানাভিমুখং সতিং ঠপযিত্ৰা. অথ ৰা পরীতি পরিগ্গহট্ঠো. মুখন্তি নিয্যানট্ঠো. সতীতি উপট্ঠানট্ঠো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘পরিমুখং সতি’’ন্তি এৰং পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৬৪) ৰুত্তনযেনপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. তত্রাযং সঙ্খেপো, পরিগ্গহিতনিয্যানং সতিং কত্ৰাতি.

২১৯. সো সতোৰ অস্সসতি সতো পস্সসতীতি সো ভিক্খু এৰং নিসীদিত্ৰা এৰঞ্চ সতিং উপট্ঠপেত্ৰা তং সতিং অৰিজহন্তো সতো এৰ অস্সসতি সতো পস্সসতি, সতোকারী হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ইদানি যেহাকারেহি সতোকারী হোতি, তে দস্সেতুং দীঘং ৰা অস্সসন্তোতিআদিমাহ. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং ‘‘সো সতোৰ অস্সসতি সতো পস্সসতী’’তি এতস্সেৰ ৰিভঙ্গে

‘‘বাত্তিংসায আকারেহি সতো কারী হোতি. দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সতো কারী হোতি. দীঘং পস্সাসৰসেন…পে… পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সাসৰসেন. পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সতো কারী হোতী’’তি (পটি. ম. ১.১৬৫).

তত্থ দীঘং ৰা অস্সসন্তোতি দীঘং ৰা অস্সাসং পৰত্তযন্তো. অস্সাসোতি বহি নিক্খমনৰাতো. পস্সাসোতি অন্তো পৰিসনৰাতোতি ৰিনযট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সুত্তন্তট্ঠকথাসু পন উপ্পটিপাটিযা আগতং. তত্থ সব্বেসম্পি গব্ভসেয্যকানং মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনকালে পঠমং অব্ভন্তরৰাতো বহি নিক্খমতি. পচ্ছা বাহিরৰাতো সুখুমরজং গহেত্ৰা অব্ভন্তরং পৰিসন্তো তালুং আহচ্চ নিব্বাযতি. এৰং তাৰ অস্সাসপস্সাসা ৰেদিতব্বা.

যা পন তেসং দীঘরস্সতা, সা অদ্ধানৰসেন ৰেদিতব্বা. যথা হি ওকাসদ্ধানং ফরিত্ৰা ঠিতং উদকং ৰা ৰালিকা ৰা ‘‘দীঘমুদকং দীঘা ৰালিকা, রস্সমুদকং রস্সা ৰালিকা’’তি ৰুচ্চতি, এৰং চুণ্ণৰিচুণ্ণাপি অস্সাসপস্সাসা হত্থিসরীরে চ অহিসরীরে চ তেসং অত্তভাৰসঙ্খাতং দীঘং অদ্ধানং সণিকং পূরেত্ৰা সণিকমেৰ নিক্খমন্তি. তস্মা দীঘাতি ৰুচ্চন্তি. সুনখসসাদীনং অত্তভাৰসঙ্খাতং রস্সং অদ্ধানং সীঘং পূরেত্ৰা সীঘমেৰ নিক্খমন্তি, তস্মা রস্সাতি ৰুচ্চন্তি. মনুস্সেসু পন কেচি হত্থিঅহিআদযো ৰিয কালদ্ধানৰসেন দীঘং অস্সসন্তি চ পস্সসন্তি চ. কেচি সুনখসসাদযো ৰিয রস্সং, তস্মা তেসং কালৰসেন দীঘমদ্ধানং নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ তে ‘‘দীঘা’’ ইত্তরমদ্ধানং নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ ‘‘রস্সা’’তি ৰেদিতব্বা.

তত্রাযং ভিক্খু নৰহাকারেহি দীঘং অস্সসন্তো পস্সসন্তো চ ‘‘দীঘং অস্সসামি, পস্সসামী’’তি পজানাতি. এৰং পজানতো চস্স একেনাকারেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা সম্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বা. যথাহ পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৬৬) –

‘‘কথং দীঘং অস্সসন্তো দীঘং অস্সসামীতি পজানাতি. দীঘং পস্সসন্তো দীঘং পস্সসামীতি পজানাতি. দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি. দীঘং পস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে পস্সসতি. দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি ছন্দো উপ্পজ্জতি. ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি. ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং পস্সাসং…পে… দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি পামোজ্জং উপ্পজ্জতি. পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি. পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং পস্সাসং…পে… দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি দীঘং অস্সাসপস্সাসা চিত্তং ৰিৰত্ততি, উপেক্খা সণ্ঠাতি. ইমেহি নৰহি আকারেহি দীঘং অস্সাসপস্সাসা কাযো. উপট্ঠানং সতি. অনুপস্সনা ঞাণং. কাযো উপট্ঠানং, নো সতি. সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চ. তায সতিযা তেন ঞাণেন তং কাযং অনুপস্সতি. তেন ৰুচ্চতি কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা’’তি.

এস নযো রস্সপদেপি. অযং পন ৰিসেসো, যথা এত্থ ‘‘দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে’’তি ৰুত্তং, এৰমিধ ‘‘রস্সং অস্সাসং ইত্তরসঙ্খাতে অস্সসতী’’তি আগতং. তস্মা রস্সৰসেন যাৰ ‘‘তেন ৰুচ্চতি কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা’’তি, তাৰ যোজেতব্বং.

এৰং অযং অদ্ধানৰসেন ইত্তরৰসেন চ ইমেহাকারেহি অস্সাসপস্সাসে পজানন্তো দীঘং ৰা অস্সসন্তো দীঘং অস্সসামীতি পজানাতি…পে… রস্সং ৰা পস্সসন্তো রস্সং পস্সসামীতি পজানাতীতি ৰেদিতব্বো. এৰং পজানতো চস্স –

দীঘো রস্সো চ অস্সাসো,

পস্সাসোপি চ তাদিসো;

চত্তারো ৰণ্ণা ৰত্তন্তি,

নাসিকগ্গেৰ ভিক্খুনোতি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫);

২২০. সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি সকলস্স অস্সাসকাযস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. সকলস্স পস্সাসকাযস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. এৰং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন অস্সসতি চেৰ পস্সসতি চ. তস্মা ‘‘অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামী’’তি সিক্খতীতি ৰুচ্চতি. একস্স হি ভিক্খুনো চুণ্ণৰিচুণ্ণৰিসটে অস্সাসকাযে পস্সাসকাযে ৰা আদি পাকটো হোতি, ন মজ্ঝপরিযোসানং. সো আদিমেৰ পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, মজ্ঝপরিযোসানে কিলমতি. একস্স মজ্ঝং পাকটং হোতি, ন আদিপরিযোসানং. একস্স পরিযোসানং পাকটং হোতি, ন আদিমজ্ঝং. সো পরিযোসানংযেৰ পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, আদিমজ্ঝে কিলমতি. একস্স সব্বম্পি পাকটং হোতি, সো সব্বম্পি পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, ন কত্থচি কিলমতি, তাদিসেন ভৰিতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ – ‘‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামীতি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি.

তত্থ সিক্খতীতি এৰং ঘটতি ৰাযমতি. যো ৰা তথাভূতস্স সংৰরো, অযমেত্থ অধিসীলসিক্খা. যো তথাভূতস্স সমাধি, অযং অধিচিত্তসিক্খা. যা তথাভূতস্স পঞ্ঞা, অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি ইমা তিস্সো সিক্খাযো তস্মিং আরম্মণে তায সতিযা তেন মনসিকারেন সিক্খতি আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

তত্থ যস্মা পুরিমনযে কেৰলং অস্সসিতব্বং পস্সসিতব্বমেৰ, ন চ অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বং. ইতো পট্ঠায পন ঞাণুপ্পাদনাদীসু যোগো করণীযো. তস্মা তত্থ অস্সসামীতি পজানাতি পস্সসামীতি পজানাতিচ্চেৰ ৰত্তমানকালৰসেন পাল়িং ৰত্ৰা ইতো পট্ঠায কত্তব্বস্স ঞাণুপ্পাদনাদিনো আকারস্স দস্সনত্থং সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামীতিআদিনা নযেন অনাগতৰচনৰসেন পাল়ি আরোপিতাতি ৰেদিতব্বা.

পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি ওল়ারিকং কাযসঙ্খারং পস্সম্ভেন্তো পটিপ্পস্সম্ভেন্তো নিরোধেন্তো ৰূপসমেন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. তত্র এৰং ওল়ারিকসুখুমতা চ পস্সদ্ধি চ ৰেদিতব্বা. ইমস্স হি ভিক্খুনো পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে কাযো চ চিত্তঞ্চ সদরথা হোন্তি ওল়ারিকা. কাযচিত্তানং ওল়ারিকত্তে অৰূপসন্তে অস্সাসপস্সাসাপি ওল়ারিকা হোন্তি, বলৰতরা হুত্ৰা পৰত্তন্তি, নাসিকা নপ্পহোতি, মুখেন অস্সসন্তোপি পস্সসন্তোপি তিট্ঠতি. যদা পনস্স কাযোপি চিত্তম্পি পরিগ্গহিতা হোন্তি, তদা তে সন্তা হোন্তি ৰূপসন্তা. তেসু ৰূপসন্তেসু অস্সাসপস্সাসা সুখুমা হুত্ৰা পৰত্তন্তি, ‘‘অত্থি নু খো নত্থী’’তি ৰিচেতব্বতাকারপ্পত্তা হোন্তি.

সেয্যথাপি পুরিসস্স ধাৰিত্ৰা, পব্বতা ৰা ওরোহিত্ৰা, মহাভারং ৰা সীসতো ওরোপেত্ৰা ঠিতস্স ওল়ারিকা অস্সাসপস্সাসা হোন্তি, নাসিকা নপ্পহোতি, মুখেন অস্সসন্তোপি পস্সসন্তোপি তিট্ঠতি. যদা পনেস তং পরিস্সমং ৰিনোদেত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ অল্লসাটকং হদযে কত্ৰা সীতায ছাযায নিপন্নো হোতি, অথস্স তে অস্সাসপস্সাসা সুখুমা হোন্তি ‘‘অত্থি নু খো নত্থী’’তি ৰিচেতব্বতাকারপ্পত্তা, এৰমেৰ ইমস্স ভিক্খুনো পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে কাযো চ…পে… ৰিচেতব্বতাকারপ্পত্তা হোন্তি. তং কিস্স হেতু? তথা হিস্স পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে ‘‘ওল়ারিকোল়ারিকে কাযসঙ্খারে পস্সম্ভেমী’’তি আভোগসমন্নাহারমনসিকারপচ্চৰেক্খণা নত্থি, পরিগ্গহিতকালে পন অত্থি. তেনস্স অপরিগ্গহিতকালতো পরিগ্গহিতকালে কাযসঙ্খারো সুখুমো হোতি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘সারদ্ধে কাযে চিত্তে চ, অধিমত্তং পৰত্ততি;

অসারদ্ধম্হি কাযম্হি, সুখুমং সম্পৰত্ততী’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫);

২২১. পরিগ্গহেপি ওল়ারিকো, পঠমজ্ঝানুপচারে সুখুমো. তস্মিম্পি ওল়ারিকো, পঠমজ্ঝানে সুখুমো. পঠমজ্ঝানে চ দুতিযজ্ঝানুপচারে চ ওল়ারিকো, দুতিযজ্ঝানে সুখুমো. দুতিযজ্ঝানে চ ততিযজ্ঝানুপচারে চ ওল়ারিকো, ততিযজ্ঝানে সুখুমো. ততিযজ্ঝানে চ চতুত্থজ্ঝানুপচারে চ ওল়ারিকো, চতুত্থজ্ঝানে অতিসুখুমো অপ্পৰত্তিমেৰ পাপুণাতীতি. ইদং তাৰ দীঘভাণকসংযুত্তভাণকানং মতং.

মজ্ঝিমভাণকা পন পঠমজ্ঝানে ওল়ারিকো, দুতিযজ্ঝানুপচারে সুখুমোতি এৰং হেট্ঠিমহেট্ঠিমজ্ঝানতো উপরূপরিজ্ঝানুপচারেপি সুখুমতরমিচ্ছন্তি. সব্বেসঞ্ঞেৰ পন মতেন অপরিগ্গহিতকালে পৰত্তকাযসঙ্খারো পরিগ্গহিতকালে পটিপ্পস্সম্ভতি. পরিগ্গহিতকালে পৰত্তকাযসঙ্খারো পঠমজ্ঝানুপচারে…পে… চতুত্থজ্ঝানুপচারে পৰত্তকাযসঙ্খারো চতুত্থজ্ঝানে পটিপ্পস্সম্ভতি. অযং তাৰ সমথে নযো.

ৰিপস্সনাযং পন অপরিগ্গহে পৰত্তো কাযসঙ্খারো ওল়ারিকো, মহাভূতপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, উপাদারূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, সকলরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, অরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, রূপারূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, পচ্চযপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, সপ্পচ্চযনামরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, লক্খণারম্মণিকৰিপস্সনায সুখুমো. সোপি দুব্বলৰিপস্সনায ওল়ারিকো, বলৰৰিপস্সনায সুখুমো. তত্থ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পুরিমস্স পুরিমস্স পচ্ছিমেন পচ্ছিমেন পটিপ্পস্সদ্ধি ৰেদিতব্বা. এৰমেত্থ ওল়ারিকসুখুমতা চ পস্সদ্ধি চ ৰেদিতব্বা.

পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৭১) পনস্স সদ্ধিং চোদনাসোধনাহি এৰমত্থো ৰুত্তো –

‘‘কথং পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি? কতমে কাযসঙ্খারা? দীঘং অস্সাসপস্সাসা কাযিকা এতে ধম্মা কাযপটিবদ্ধা কাযসঙ্খারা. তে কাযসঙ্খারে পস্সম্ভেন্তো নিরোধেন্তো ৰূপসমেন্তো সিক্খতি…পে… যথারূপেহি কাযসঙ্খারেহি কাযস্স আনমনা, ৰিনমনা, সন্নমনা, পণমনা, ইঞ্জনা, ফন্দনা, চলনা, কম্পনা পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি, পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. যথারূপেহি কাযসঙ্খারেহি কাযস্স ন আনমনা, ন ৰিনমনা, ন সন্নমনা, ন পণমনা, অনিঞ্জনা, অফন্দনা, অচলনা, অকম্পনা সন্তং সুখুমং পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি.

‘‘ইতি কির পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা ন হোতি. অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা ন হোতি. আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা ন হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা ন হোতি, ন চ নং তং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি.

‘‘ইতি কির পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা হোতি, অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা হোতি, তঞ্চ নং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি. যথা কথং ৰিয?

‘‘সেয্যথাপি কংসে আকোটিতে পঠমং ওল়ারিকা সদ্দা পৰত্তন্তি. ওল়ারিকানং সদ্দানং নিমিত্তং সুগহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি ওল়ারিকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমকা সদ্দা পৰত্তন্তি. সুখুমকানং সদ্দানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি সুখুমকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমসদ্দনিমিত্তারম্মণতাপি চিত্তং পৰত্ততি, এৰমেৰ পঠমং ওল়ারিকা অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি. ওল়ারিকানং অস্সাসপস্সাসানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে অথ পচ্ছা সুখুমকা অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি. সুখুমকানং অস্সাসপস্সাসানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি সুখুমকে অস্সাসপস্সাসে অথ পচ্ছা সুখুমঅস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণতাপি চিত্তং ন ৰিক্খেপং গচ্ছতি.

‘‘এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা হোতি, অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা হোতি, তঞ্চ নং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সাসপস্সাসা কাযো, উপট্ঠানং সতি, অনুপস্সনা ঞাণং, কাযো উপট্ঠানং, নো সতি, সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চ, তায সতিযা তেন ঞাণেন তং কাযং অনুপস্সতি. তেন ৰুচ্চতি কাযে কাযানুপস্সনা সতিপট্ঠানভাৰনা’’তি.

অযং তাৰেত্থ কাযানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তস্স পঠমচতুক্কস্স অনুপুব্বপদৰণ্ণনা.

২২২. যস্মা পনেত্থ ইদমেৰ চতুক্কং আদিকম্মিকস্স কম্মট্ঠানৰসেন ৰুত্তং. ইতরানি পন তীণি চতুক্কানি এত্থ পত্তজ্ঝানস্স ৰেদনাচিত্তধম্মানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি. তস্মা ইদং কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা আনাপানচতুত্থজ্ঝানপদট্ঠানায ৰিপস্সনায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিতুকামেন আদিকম্মিকেন কুলপুত্তেন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সীলপরিসোধনাদীনি সব্বকিচ্চানি কত্ৰা ৰুত্তপ্পকারস্স আচরিযস্স সন্তিকে পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গহেতব্বং.

তত্রিমে পঞ্চ সন্ধযো উগ্গহো, পরিপুচ্ছা, উপট্ঠানং, অপ্পনা, লক্খণন্তি. তত্থ উগ্গহো নাম কম্মট্ঠানস্স উগ্গণ্হনং. পরিপুচ্ছা নাম কম্মট্ঠানস্স পরিপুচ্ছনা. উপট্ঠানং নাম কম্মট্ঠানস্স উপট্ঠানং. অপ্পনা নাম কম্মট্ঠানস্স অপ্পনা. লক্খণং নাম কম্মট্ঠানস্স লক্খণং. ‘‘এৰংলক্খণমিদং কম্মট্ঠান’’ন্তি কম্মট্ঠানসভাৰূপধারণন্তি ৰুত্তং হোতি.

এৰং পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হন্তো অত্তনাপি ন কিলমতি, আচরিযম্পি ন ৰিহেসেতি. তস্মা থোকং উদ্দিসাপেত্ৰা বহুকালং সজ্ঝাযিত্ৰা এৰং পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকে ৰা অঞ্ঞত্র ৰা পুব্বে ৰুত্তপ্পকারে সেনাসনে ৰসন্তেন উপচ্ছিন্নখুদ্দকপলিবোধেন কতভত্তকিচ্চেন ভত্তসম্মদং পটিৰিনোদেত্ৰা সুখনিসিন্নেন রতনত্তযগুণানুস্সরণেন চিত্তং সম্পহংসেত্ৰা আচরিযুগ্গহতো একপদম্পি অসম্মুয্হন্তেন ইদং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং মনসি কাতব্বং. তত্রাযং মনসিকারৰিধি –

২২৩.

গণনা অনুবন্ধনা, ফুসনা ঠপনা সল্লক্খণা;

ৰিৰট্টনা পারিসুদ্ধি, তেসঞ্চ পটিপস্সনাতি.

তত্থ গণনাতি গণনাযেৰ. অনুবন্ধনাতি অনুৰহনা. ফুসনাতি ফুট্ঠট্ঠানং. ঠপনাতি অপ্পনা. সল্লক্খণাতি ৰিপস্সনা. ৰিৰট্টনাতি মগ্গো. পারিসুদ্ধীতি ফলং. তেসঞ্চ পটিপস্সনাতি পচ্চৰেক্খণা.

তত্থ ইমিনা আদিকম্মিকেন কুলপুত্তেন পঠমং গণনায ইদং কম্মট্ঠানং মনসি কাতব্বং. গণেন্তেন চ পঞ্চন্নং হেট্ঠা ন ঠপেতব্বং. দসন্নং উপরি ন নেতব্বং. অন্তরা খণ্ডং ন দস্সেতব্বং. পঞ্চন্নং হেট্ঠা ঠপেন্তস্স হি সম্বাধে ওকাসে চিত্তুপ্পাদো ৰিপ্ফন্দতি সম্বাধে ৰজে সন্নিরুদ্ধগোগণো ৰিয. দসন্নম্পি উপরি নেন্তস্স গণননিস্সিতকো চিত্তুপ্পাদো হোতি. অন্তরা খণ্ডং দস্সেন্তস্স ‘‘সিখাপ্পত্তং নু খো মে কম্মট্ঠানং, নো’’তি চিত্তং ৰিকম্পতি. তস্মা এতে দোসে ৰজ্জেত্ৰা গণেতব্বং.

গণেন্তেন চ পঠমং দন্ধগণনায ধঞ্ঞমাপকগণনায গণেতব্বং. ধঞ্ঞমাপকো হি নাল়িং পূরেত্ৰা ‘‘এক’’ন্তি ৰত্ৰা ওকিরতি. পুন পূরেন্তো কিঞ্চি কচৰরং দিস্ৰা তং ছড্ডেন্তো ‘‘একং এক’’ন্তি ৰদতি. এস নযো দ্ৰে দ্ৰেতিআদীসু. এৰমেৰ ইমিনাপি অস্সাসপস্সাসেসু যো উপট্ঠাতি, তং গহেত্ৰা ‘‘একং এক’’ন্তি আদিং কত্ৰা যাৰ ‘‘দস দসা’’তি পৰত্তমানং পৰত্তমানং উপলক্খেত্ৰাৰ গণেতব্বং. তস্স এৰং গণযতো নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ অস্সাসপস্সাসা পাকটা হোন্তি.

অথানেন তং দন্ধগণনং ধঞ্ঞমাপকগণনং পহায সীঘগণনায গোপালকগণনায গণেতব্বং. ছেকো হি গোপালকো সক্খরাদযো উচ্ছঙ্গেন গহেত্ৰা রজ্জুদণ্ডহত্থো পাতোৰ ৰজং গন্ত্ৰা গাৰো পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা পলিঘত্থম্ভমত্থকে নিসিন্নো দ্ৰারপ্পত্তং দ্ৰারপ্পত্তংযেৰ গাৰিং একা দ্ৰেতি সক্খরং খিপিত্ৰা গণেতি. তিযামরত্তিং সম্বাধে ওকাসে দুক্খং ৰুত্থগোগণো নিক্খমন্তো নিক্খমন্তো অঞ্ঞমঞ্ঞং উপনিঘংসন্তো ৰেগেন ৰেগেন পুঞ্জপুঞ্জো হুত্ৰা নিক্খমতি. সো ৰেগেন ৰেগেন ‘‘তীণি চত্তারি পঞ্চ দসা’’তি গণেতিযেৰ, এৰমিমস্সাপি পুরিমনযেন গণযতো অস্সাসপস্সাসা পাকটা হুত্ৰা সীঘং সীঘং পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তি. ততোনেন ‘‘পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তী’’তি ঞত্ৰা অন্তো চ বহি চ অগহেত্ৰা দ্ৰারপ্পত্তং দ্ৰারপ্পত্তংযেৰ গহেত্ৰা ‘‘একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ছ. একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ছ সত্ত…পে… অট্ঠ, নৰ, দসা’’তি সীঘং সীযং গণেতব্বমেৰ. গণনপটিবদ্ধে হি কম্মট্ঠানে গণনবলেনেৰ চিত্তং একগ্গং হোতি, অরিত্তুপত্থম্ভনৰসেন চণ্ডসোতে নাৰাট্ঠপনমিৰ.

তস্সেৰং সীঘং সীঘং গণযতো কম্মট্ঠানং নিরন্তরং পৰত্তং ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাতি. অথ নিরন্তরং পৰত্ততীতি ঞত্ৰা অন্তো চ বহি চ ৰাতং অপরিগ্গহেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰেগেন ৰেগেন গণেতব্বং. অন্তো পৰিসনৰাতেন হি সদ্ধিং চিত্তং পৰেসযতো অব্ভন্তরং ৰাতব্ভাহতং মেদপূরিতং ৰিয হোতি. বহি নিক্খমনৰাতেন সদ্ধিং চিত্তং নীহরতো বহিদ্ধা পুথুত্তারম্মণে চিত্তং ৰিক্খিপতি. ফুট্ঠফুট্ঠোকাসে পন সতিং ঠপেত্ৰা ভাৰেন্তস্সেৰ ভাৰনা সম্পজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অন্তো চ বহি চ ৰাতং অপরিগ্গহেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰেগেন ৰেগেন গণেতব্ব’’ন্তি.

কীৰচিরং পনেতং গণেতব্বন্তি? যাৰ ৰিনা গণনায অস্সাসপস্সাসারম্মণে সতি সন্তিট্ঠতি. বহিৰিসটৰিতক্কৰিচ্ছেদং কত্ৰা অস্সাসপস্সাসারম্মণে সতিসণ্ঠাপনত্থংযেৰ হি গণনাতি.

২২৪. এৰং গণনায মনসি কত্ৰা অনুবন্ধনায মনসি কাতব্বং. অনুবন্ধনা নাম গণনং পটিসংহরিত্ৰা সতিযা নিরন্তরং অস্সাসপস্সাসানং অনুগমনং. তঞ্চ খো ন আদিমজ্ঝপরিযোসানানুগমনৰসেন. বহিনিক্খমনৰাতস্স হি নাভি আদি, হদযং মজ্ঝং, নাসিকগ্গং পরিযোসানং. অব্ভন্তরং পৰিসনৰাতস্স নাসিকগ্গং আদি, হদযং মজ্ঝং নাভি পরিযোসানং. তঞ্চস্স অনুগচ্ছতো ৰিক্খেপগতং চিত্তং সারদ্ধায চেৰ হোতি ইঞ্জনায চ. যথাহ –

‘‘অস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো অজ্ঝত্তং ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চ. পস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো বহিদ্ধা ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চা’’তি (পটি. ম. ১.১৫৭).

তস্মা অনুবন্ধনায মনসিকরোন্তেন আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেন ন মনসি কাতব্বং. অপিচ খো ফুসনাৰসেনঠপনাৰসেন চ মনসি কাতব্বং. গণনানুবন্ধনাৰসেন ৰিয হি ফুসনাঠপনাৰসেন ৰিসুং মনসিকারো নত্থি. ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ পন গণেন্তো গণনায চ ফুসনায চ মনসি করোতি. তত্থেৰ গণনং পটিসংহরিত্ৰা তে সতিযা অনুবন্ধন্তো, অপ্পনাৰসেন চ চিত্তং ঠপেন্তো অনুবন্ধনায চ ফুসনায চ ঠপনায চ মনসি করোতীতি ৰুচ্চতি. স্ৰাযমত্থো অট্ঠকথাসু ৰুত্তপঙ্গুল়দোৰারিকূপমাহি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তককচূপমায চ ৰেদিতব্বো.

২২৫. তত্রাযং পঙ্গুল়োপমা – সেয্যথাপি পঙ্গুল়ো দোলায কীল়তং মাতাপুত্তানং দোলং খিপিত্ৰা তত্থেৰ দোলাথম্ভমূলে নিসিন্নো কমেন আগচ্ছন্তস্স চ গচ্ছন্তস্স চ দোলাফলকস্স উভো কোটিযো মজ্ঝঞ্চ পস্সতি, ন চ উভোকোটিমজ্ঝানং দস্সনত্থং ব্যাৰটো হোতি, এৰমেৰাযং ভিক্খু সতিৰসেন উপনিবন্ধনথম্ভমূলে ঠত্ৰা অস্সাসপস্সাসদোলং খিপিত্ৰা তত্থেৰ নিমিত্তে সতিযা নিসীদন্তো কমেন আগচ্ছন্তানঞ্চ গচ্ছন্তানঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানে অস্সাসপস্সাসানং আদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছন্তো তত্থ চ চিত্তং ঠপেন্তো পস্সতি, ন চ তেসং দস্সনত্থং ব্যাৰটো হোতি, অযং পঙ্গুল়োপমা.

২২৬. অযং পন দোৰারিকূপমা – সেয্যথাপি দোৰারিকো নগরস্স অন্তো চ বহি চ পুরিসে ‘‘কো ত্ৰং, কুতো ৰা আগতো, কুহিং ৰা গচ্ছসি, কিং ৰা তে হত্থে’’তি ন ৰীমংসতি. ন হি তস্স তে ভারা, দ্ৰারপ্পত্তং দ্ৰারপ্পত্তংযেৰ পন ৰীমংসতি, এৰমেৰ ইমস্স ভিক্খুনো অন্তোপৰিট্ঠৰাতা চ বহিনিক্খন্তৰাতা চ ন ভারা হোন্তি, দ্ৰারপ্পত্তা দ্ৰারপ্পত্তাযেৰ ভারাতি অযং দোৰারিকূপমা.

২২৭. ককচূপমা পন আদিতো পট্ঠায এৰং ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

অজানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনা নুপলব্ভতি.

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

জানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনা উপলব্ভতী’’তি. (পটি. ম. ১.১৫৯);

‘‘কথং ইমে তযো ধম্মা একচিত্তস্স আরম্মণা ন হোন্তি, ন চিমে তযো ধম্মা অৰিদিতা হোন্তি, ন চ চিত্তং ৰিক্খেপং গচ্ছতি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধি গচ্ছতি? সেয্যথাপি রুক্খো সমে ভূমিভাগে নিক্খিত্তো, তমেনং পুরিসো ককচেন ছিন্দেয্য. রুক্খে ফুট্ঠককচদন্তানং ৰসেন পুরিসস্স সতি উপট্ঠিতা হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা ককচদন্তে মনসি করোতি, ন আগতা ৰা গতা ৰা ককচদন্তা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি.

‘‘যথা রুক্খো সমে ভূমিভাগে নিক্খিত্তো, এৰং উপনিবন্ধনানিমিত্তং. যথা ককচদন্তা, এৰং অস্সাসপস্সাসা. যথা রুক্খে ফুট্ঠককচদন্তানং ৰসেন পুরিসস্স সতি উপট্ঠিতা হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা ককচদন্তে মনসি করোতি, ন আগতা ৰা গতা ৰা ককচদন্তা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি, এৰমেৰ ভিক্খু নাসিকগ্গে ৰা মুখনিমিত্তে ৰা সতিং উপট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা অস্সাসপস্সাসে মনসি করোতি, ন চ আগতা ৰা গতা ৰা অস্সাসপস্সাসা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি.

‘‘পধানন্তি কতমং পধানং? আরদ্ধৰীরিযস্স কাযোপি চিত্তম্পি কম্মনিযং হোতি, ইদং পধানং. কতমো পযোগো? আরদ্ধৰীরিযস্স উপক্কিলেসা পহীযন্তি, ৰিতক্কা ৰূপসমন্তি, অযং পযোগো. কতমো ৰিসেসো? আরদ্ধৰীরিযস্স সংযোজনা পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তী হোন্তি, অযং ৰিসেসো. এৰং ইমে তযো ধম্মা একচিত্তস্স আরম্মণা ন হোন্তি, ন চিমে তযো ধম্মা অৰিদিতা হোন্তি, ন চ চিত্তং ৰিক্খেপং গচ্ছতি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি (পটি. ম. ১.১৫৯).

‘‘আনাপানস্সতি যস্স, পরিপুণ্ণা সুভাৰিতা;

অনুপুব্বং পরিচিতা, যথা বুদ্ধেন দেসিতা;

সো ইমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি. (পটি. ম. ১.১৬০);

অযং ককচূপমা. ইধ পনস্স আগতাগতৰসেন অমনসিকারমত্তমেৰ পযোজনন্তি ৰেদিতব্বং.

২২৮. ইদং কম্মট্ঠানং মনসিকরোতো কস্সচি ন চিরেনেৰ নিমিত্তঞ্চ উপ্পজ্জতি, অৰসেসঝানঙ্গপটিমণ্ডিতা অপ্পনাসঙ্খাতা ঠপনা চ সম্পজ্জতি. কস্সচি পন গণনাৰসেনেৰ মনসিকারকালতো পভুতি অনুক্কমতো ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধৰসেন কাযদরথে ৰূপসন্তে কাযোপি চিত্তম্পি লহুকং হোতি, সরীরং আকাসে লঙ্ঘনাকারপ্পত্তং ৰিয হোতি. যথা সারদ্ধকাযস্স মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা নিসীদতো মঞ্চপীঠং ওনমতি, ৰিকূজতি, পচ্চত্থরণং ৰলিং গণ্হাতি. অসারদ্ধকাযস্স পন নিসীদতো নেৰ মঞ্চপীঠং ওনমতি, ন ৰিকূজতি, ন পচ্চত্থরণং ৰলিং গণ্হাতি, তূলপিচুপূরিতং ৰিয মঞ্চপীঠং হোতি. কস্মা? যস্মা অসারদ্ধো কাযো লহুকো হোতি. এৰমেৰ গণনাৰসেন মনসিকারকালতো পভুতি অনুক্কমতো ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধৰসেন কাযদরথে ৰূপসন্তে কাযোপি চিত্তম্পি লহুকং হোতি, সরীরং আকাসে লঙ্ঘনাকারপ্পত্তং ৰিয হোতি.

তস্স ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে নিরুদ্ধে সুখুমস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণং চিত্তং পৰত্ততি. তস্মিম্পি নিরুদ্ধে অপরাপরং ততো সুখুমতরং সুখুমতরং নিমিত্তারম্মণং পৰত্ততিযেৰ. কথং? যথা পুরিসো মহতিযা লোহসলাকায কংসথালং আকোটেয্য, একপ্পহারেন মহাসদ্দো উপ্পজ্জেয্য, তস্স ওল়ারিকসদ্দারম্মণং চিত্তং পৰত্তেয্য. নিরুদ্ধে ওল়ারিকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমসদ্দনিমিত্তারম্মণং, তস্মিম্পি নিরুদ্ধে অপরাপরং ততো সুখুমতরং সুখুমতরং সদ্দনিমিত্তারম্মণং পৰত্ততেৰ, এৰন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তম্পিচেতং – ‘‘সেয্যথাপি কংসে আকোটিতে’’তি (পটি. ম. ১.১৭১) ৰিত্থারো.

২২৯. যথা হি অঞ্ঞানি কম্মট্ঠানানি উপরূপরি ৰিভূতানি হোন্তি, ন তথা ইদং. ইদং পন উপরূপরি ভাৰেন্তস্স সুখুমত্তং গচ্ছতি, উপট্ঠানম্পি ন উপগচ্ছতি, এৰং অনুপট্ঠহন্তে পন তস্মিং তেন ভিক্খুনা উট্ঠাযাসনা চম্মখণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা ন গন্তব্বং. কিং কাতব্বং? ‘‘আচরিযং পুচ্ছিস্সামী’’তি ৰা, ‘‘নট্ঠং দানি মে কম্মট্ঠান’’ন্তি ৰা ন ৰুট্ঠাতব্বং. ইরিযাপথং ৰিকোপেত্ৰা গচ্ছতো হি কম্মট্ঠানং নৰনৰমেৰ হোতি. তস্মা যথানিসিন্নেনেৰ দেসতো আহরিতব্বং.

তত্রাযং আহরণূপাযো, তেন হি ভিক্খুনা কম্মট্ঠানস্স অনুপট্ঠানভাৰং ঞত্ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং, ইমে অস্সাসপস্সাসা নাম কত্থ অত্থি, কত্থ নত্থি. কস্স ৰা অত্থি, কস্স ৰা নত্থীতি. অথেৰং পটিসঞ্চিক্খতা ইমে অন্তোমাতুকুচ্ছিযং নত্থি, উদকে নিমুগ্গানং নত্থি, তথা অসঞ্ঞীভূতানং, মতানং, চতুত্থজ্ঝানসমাপন্নানং, রূপারূপভৰসমঙ্গীনং, নিরোধসমাপন্নানন্তি ঞত্ৰা এৰং অত্তনাৰ অত্তা পটিচোদেতব্বো ‘‘ননু ত্ৰং, পণ্ডিত, নেৰ মাতুকুচ্ছিগতো, ন উদকে নিমুগ্গো, ন অসঞ্ঞীভূতো, ন মতো, ন চতুত্থজ্ঝানসমাপন্নো, ন রূপারূপভৰসমঙ্গী, ন নিরোধসমাপন্নো. অত্থিযেৰ তে অস্সাসপস্সাসা, মন্দপঞ্ঞতায পন পরিগ্গহেতুং ন সক্কোসী’’তি. অথানেন পকতিফুট্ঠৰসেন চিত্তং ঠপেত্ৰা মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. ইমে হি দীঘনাসিকস্স নাসাপুটং ঘট্টেন্তা পৰত্তন্তি. রস্সনাসিকস্স উত্তরোট্ঠং. তস্মানেন ইমং নাম ঠানং ঘট্টেন্তীতি নিমিত্তং ঠপেতব্বং. ইমমেৰ হি অত্থৰসং পটিচ্চ ৰুত্তং ভগৰতা – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, মুট্ঠসতিস্স অসম্পজানস্স আনাপানস্সতিভাৰনং ৰদামী’’তি (ম. নি. ৩.১৪৯; সং. নি. ৫.৯৯২).

২৩০. কিঞ্চাপি হি যংকিঞ্চি কম্মট্ঠানং সতস্স সম্পজানস্সেৰ সম্পজ্জতি. ইতো অঞ্ঞং পন মনসিকরোন্তস্স পাকটং হোতি. ইদং পন আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং গরুকং গরুকভাৰনং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধপুত্তানং মহাপুরিসানংযেৰ মনসিকারভূমিভূতং, ন চেৰ ইত্তরং, ন চ ইত্তরসত্তসমাসেৰিতং. যথা যথা মনসি করীযতি, তথা তথা সন্তঞ্চেৰ হোতি সুখুমঞ্চ. তস্মা এত্থ বলৰতী সতি চ পঞ্ঞা চ ইচ্ছিতব্বা.

যথা হি মট্ঠসাটকস্স তুন্নকরণকালে সূচিপি সুখুমা ইচ্ছিতব্বা. সূচিপাসৰেধনম্পি ততো সুখুমতরং, এৰমেৰ মট্ঠসাটকসদিসস্স ইমস্স কম্মট্ঠানস্স ভাৰনাকালে সূচিপটিভাগা সতিপি, সূচিপাসৰেধনপটিভাগা তংসম্পযুত্তা পঞ্ঞাপি বলৰতী ইচ্ছিতব্বা. তাহি চ পন সতিপঞ্ঞাহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা ন তে অস্সাসপস্সাসা অঞ্ঞত্র পকতিফুট্ঠোকাসা পরিযেসিতব্বা.

যথা পন কস্সকো কসিং কসিত্ৰা বলীবদ্দে মুঞ্চিত্ৰা গোচরমুখে কত্ৰা ছাযায নিসিন্নো ৰিস্সমেয্য, অথস্স তে বলীবদ্দা ৰেগেন অটৰিং পৰিসেয্যুং. যো হোতি ছেকো কস্সকো, সো পুন তে গহেত্ৰা যোজেতুকামো ন তেসং অনুপদং গন্ত্ৰা অটৰিং আহিণ্ডহি, অথ খো রস্মিঞ্চ পতোদঞ্চ গহেত্ৰা উজুকমেৰ তেসং নিপাতনতিত্থং গন্ত্ৰা নিসীদতি ৰা নিপজ্জতি ৰা, অথ তে গোণে দিৰসভাগং চরিত্ৰা নিপাতনতিত্থং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা ঠিতে দিস্ৰা রস্মিযা বন্ধিত্ৰা পতোদেন ৰিজ্ঝন্তো আনেত্ৰা যোজেত্ৰা পুন কম্মং করোতি, এৰমেৰ তেন ভিক্খুনা ন তে অস্সাসপস্সাসা অঞ্ঞত্র পকতিফুট্ঠোকাসা পরিযেসিতব্বা. সতিরস্মিং পন পঞ্ঞাপতোদঞ্চ গহেত্ৰা পকতিফুট্ঠোকাসে চিত্তং ঠপেত্ৰা মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. এৰঞ্হিস্স মনসিকরোতো ন চিরস্সেৰ তে উপট্ঠহন্তি নিপাতনতিত্থে ৰিয গোণা. ততোনেন সতিরস্মিযা বন্ধিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে যোজেত্ৰা পঞ্ঞাপতোদেন ৰিজ্ঝন্তেন পুনপ্পুনং কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিতব্বং.

২৩১. তস্সেৰমনুযুঞ্জতো ন চিরস্সেৰ নিমিত্তং উপট্ঠাতি. তং পনেতং ন সব্বেসং একসদিসং হোতি. অপিচ খো কস্সচি সুখসম্ফস্সং উপ্পাদযমানো তূলপিচু ৰিয কপ্পাসপিচু ৰিয ৰাতধারা ৰিয চ উপট্ঠাতীতি একচ্চে আহু.

অযং পন অট্ঠকথাসু ৰিনিচ্ছযো, ইদঞ্হি কস্সচি তারকরূপং ৰিয মণিগুল়িকা ৰিয মুত্তাগুল়িকা ৰিয চ, কস্সচি খরসম্ফস্সং হুত্ৰা কপ্পাসট্ঠি ৰিয দারুসারসূচি ৰিয চ, কস্সচি দীঘপামঙ্গসুত্তং ৰিয কুসুমদামং ৰিয ধূমসিখা ৰিয চ, কস্সচি ৰিত্থতং মক্কটকসুত্তং ৰিয ৰলাহকপটলং ৰিয পদুমপুপ্ফং ৰিয রথচক্কং ৰিয চন্দমণ্ডলং ৰিয সূরিযমণ্ডলং ৰিয চ উপট্ঠাতি. তঞ্চ পনেতং যথা সম্বহুলেসু ভিক্খূসু সুত্তন্তং সজ্ঝাযিত্ৰা নিসিন্নেসু একেন ভিক্খুনা ‘‘তুম্হাকং কীদিসং হুত্ৰা ইদং সুত্তং উপট্ঠাতী’’তি ৰুত্তে একো ‘‘ময্হং মহতী পব্বতেয্যা নদী ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাতী’’তি আহ. অপরো ‘‘ময্হং একা ৰনরাজি ৰিয’’. অঞ্ঞো ‘‘ময্হং একো সীতচ্ছাযো সাখাসম্পন্নো ফলভারভরিতরুক্খো ৰিযা’’তি. তেসং হি তং একমেৰ সুত্তং সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতি. এৰং একমেৰ কম্মট্ঠানং সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতি. সঞ্ঞজঞ্হি এতং সঞ্ঞানিদানং সঞ্ঞাপভৰং. তস্মা সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং.

এত্থ চ অঞ্ঞমেৰ অস্সাসারম্মণং চিত্তং, অঞ্ঞং পস্সাসারম্মণং, অঞ্ঞং নিমিত্তারম্মণং. যস্স হি ইমে তযো ধম্মা নত্থি, তস্স কম্মট্ঠানং নেৰ অপ্পনং, ন উপচারং পাপুণাতি. যস্স পন ইমে তযো ধম্মা অত্থি, তস্সেৰ কম্মট্ঠানং উপচারঞ্চ অপ্পনঞ্চ পাপুণাতি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

অজানতো তযো ধম্মে, ভাৰনা নুপলব্ভতি.

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

জানতোৰ তযো ধম্মে, ভাৰনা উপলব্ভতী’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫);

২৩২. এৰং উপট্ঠিতে পন নিমিত্তে তেন ভিক্খুনা আচরিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেতব্বং ‘‘ময্হং, ভন্তে, এৰরূপং নাম উপট্ঠাতী’’তি. আচরিযেন পন এতং নিমিত্তন্তি ৰা ন ৰা নিমিত্তন্তি ন ৰত্তব্বং. ‘‘এৰং হোতি, আৰুসো’’তি ৰত্ৰা পুনপ্পুনং মনসি করোহীতি ৰত্তব্বো. নিমিত্তন্তি হি ৰুত্তে ৰোসানং আপজ্জেয্য. ন নিমিত্তন্তি ৰুত্তে নিরাসো ৰিসীদেয্য. তস্মা তদুভযম্পি অৰত্ৰা মনসিকারেযেৰ নিযোজেতব্বোতি. এৰং তাৰ দীঘভাণকা.

মজ্ঝিমভাণকা পনাহু ‘‘নিমিত্তমিদং, আৰুসো, কম্মট্ঠানং পুনপ্পুনং মনসি করোহি সপ্পুরিসাতি ৰত্তব্বো’’তি. অথানেন নিমিত্তেযেৰ চিত্তং ঠপেতব্বং. এৰমস্সাযং ইতো পভুতি ঠপনাৰসেন ভাৰনা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –

‘‘নিমিত্তে ঠপযং চিত্তং, নানাকারং ৰিভাৰযং;

ধীরো অস্সাসপস্সাসে, সকং চিত্তং নিবন্ধতী’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫);

তস্সেৰং নিমিত্তুপট্ঠানতো পভুতি নীৰরণানি ৰিক্খম্ভিতানেৰ হোন্তি, কিলেসা সন্নিসিন্নাৰ. সতি উপট্ঠিতাযেৰ. চিত্তং উপচারসমাধিনা সমাহিতমেৰ. অথানেন তং নিমিত্তং নেৰ ৰণ্ণতো মনসি কাতব্বং, ন লক্খণতো পচ্চৰেক্খিতব্বং. অপিচ খো খত্তিযমহেসিযা চক্কৰত্তিগব্ভো ৰিয কস্সকেন সালিযৰগব্ভো ৰিয চ আৰাসাদীনি সত্ত অসপ্পাযানি ৰজ্জেত্ৰা তানেৰ সত্ত সপ্পাযানি সেৰন্তেন সাধুকং রক্খিতব্বং. অথ নং এৰং রক্খিত্ৰা পুনপ্পুনং মনসিকারৰসেন ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং গমযিত্ৰা দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেতব্বং, ৰীরিযসমতা যোজেতব্বা. তস্সেৰং ঘটেন্তস্স পথৰীকসিণে ৰুত্তানুক্কমেনেৰ তস্মিং নিমিত্তে চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তন্তি.

২৩৩. এৰং নিব্বত্তচতুক্কপঞ্চকজ্ঝানো পনেত্থ ভিক্খু সল্লক্খণাৰিৰট্টনাৰসেন কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা পারিসুদ্ধিং পত্তুকামো তদেৰ ঝানং পঞ্চহাকারেহি ৰসিপ্পত্তং পগুণং কত্ৰা নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেতি. কথং? সো হি সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায অস্সাসপস্সাসানং সমুদযো করজকাযো চ চিত্তঞ্চাতি পস্সতি. যথা হি কম্মারগগ্গরিযা ধমমানায ভস্তঞ্চ পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ ৰাতো সঞ্চরতি, এৰমেৰ কাযঞ্চ চিত্তঞ্চ পটিচ্চ অস্সাসপস্সাসাতি. ততো অস্সাসপস্সাসে চ কাযঞ্চ রূপন্তি চিত্তঞ্চ তংসম্পযুত্তধম্মে চ অরূপন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন নামরূপৰৰত্থানং পরতো আৰিভৰিস্সতি.

এৰং নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা তস্স পচ্চযং পরিযেসতি. পরিযেসন্তো চ নং দিস্ৰা তীসুপি অদ্ধাসু নামরূপস্স পৰত্তিং আরব্ভ কঙ্খং ৰিতরতি. ৰিতিণ্ণকঙ্খো কলাপসম্মসনৰসেন তিলক্খণং আরোপেত্ৰা উদযব্বযানুপস্সনায পুব্বভাগে উপ্পন্নে ওভাসাদযো দস ৰিপস্সনুপক্কিলেসে পহায উপক্কিলেসৰিমুত্তং পটিপদাঞাণং মগ্গোতি ৰৰত্থপেত্ৰা উদযং পহায ভঙ্গানুপস্সনং পত্ৰা নিরন্তরং ভঙ্গানুপস্সনেন ৰযতো উপট্ঠিতেসু সব্বসঙ্খারেসু নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো যথাক্কমেন চত্তারো অরিযমগ্গে পাপুণিত্ৰা অরহত্তফলে পতিট্ঠায একূনৰীসতিভেদস্স পচ্চৰেক্খণাঞাণস্স পরিযন্তং পত্তো সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গদক্খিণেয্যো হোতি.

এত্তাৰতা চস্স গণনং আদিং কত্ৰা ৰিপস্সনাপরিযোসানা আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনা সমত্তা হোতীতি অযং সব্বাকারতো পঠমচতুক্কৰণ্ণনা.

২৩৪. ইতরেসু পন তীসু চতুক্কেসু যস্মা ৰিসুং কম্মট্ঠানভাৰনানযো নাম নত্থি. তস্মা অনুপদৰণ্ণনানযেনেৰ তেসং এৰং অত্থো ৰেদিতব্বো.

পীতিপটিসংৰেদীতি পীতিং পটিসংৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণতো চ অসম্মোহতো চ.

কথং আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি. তস্স সমাপত্তিক্খণে ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি, আরম্মণস্স পটিসংৰিদিতত্তা. কথং অসম্মোহতো? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তং পীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি. তস্স ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপটিৰেধেন অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৭২) –

‘‘দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. দীঘং পস্সাসৰসেন… রস্সং অস্সাসৰসেন… রস্সং পস্সাসৰসেন… সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সাসপস্সাসৰসেন… পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সাসপস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. আৰজ্জতো সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. জানতো পস্সতো পচ্চৰেক্খতো চিত্তং অধিট্ঠহতো সদ্ধায অধিমুচ্চতো ৰীরিযং পগ্গণ্হতো সতিং উপট্ঠাপযতো চিত্তং সমাদহতো পঞ্ঞায পজানতো অভিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞেয্যং পহাতব্বং ভাৰেতব্বং সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোতো সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. এৰং সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতী’’তি.

এতেনেৰ নযেন অৰসেসপদানিপি অত্থতো ৰেদিতব্বানি. ইদম্পনেত্থ ৰিসেসমত্তং, তিণ্ণং ঝানানং ৰসেন সুখপটিসংৰেদিতা, চতুন্নম্পি ৰসেন চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদিতা ৰেদিতব্বা. চিত্তসঙ্খারোতি ৰেদনাদযো দ্ৰে খন্ধা. সুখপটিসংৰেদীপদে চেত্থ ৰিপস্সনাভূমিদস্সনত্থং ‘‘সুখন্তি দ্ৰে সুখানি কাযিকঞ্চ সুখং চেতসিকঞ্চা’’তি পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৭৩) ৰুত্তং. পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারন্তি ওল়ারিকং ওল়ারিকং চিত্তসঙ্খারং পস্সম্ভেন্তো, নিরোধেন্তোতি অত্থো. সো ৰিত্থারতো কাযসঙ্খারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

অপিচেত্থ পীতিপদে পীতিসীসেন ৰেদনা ৰুত্তা. সুখপদে সরূপেনেৰ ৰেদনা. দ্ৰীসু চিত্তসঙ্খারপদেসু ‘‘সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ চেতসিকা এতে ধম্মা চিত্তপটিবদ্ধা চিত্তসঙ্খারা’’তি (পটি. ম. ১.১৭৪; ম. নি. ১.৪৬৩) ৰচনতো সঞ্ঞাসম্পযুত্তা ৰেদনাতি এৰং ৰেদনানুপস্সনানযেন ইদং চতুক্কং ভাসিতন্তি ৰেদিতব্বং.

২৩৫. ততিযচতুক্কেপি চতুন্নং ঝানানং ৰসেন চিত্তপটিসংৰেদিতা ৰেদিতব্বা. অভিপ্পমোদযং চিত্তন্তি চিত্তং মোদেন্তো পমোদেন্তো হাসেন্তো পহাসেন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি অভিপ্পমোদো হোতি সমাধিৰসেন চ ৰিপস্সনাৰসেন চ.

কথং সমাধিৰসেন? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি. সো সমাপত্তিক্খণে সম্পযুত্তপীতিযা চিত্তং আমোদেতি পমোদেতি. কথং ৰিপস্সনাৰসেন? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তপীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি. এৰং ৰিপস্সনাক্খণে ঝানসম্পযুত্তং পীতিং আরম্মণং কত্ৰা চিত্তং আমোদেতি পমোদেতি. এৰং পটিপন্নো ‘‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰুচ্চতি.

সমাদহং চিত্তন্তি পঠমজ্ঝানাদিৰসেন আরম্মণে চিত্তং সমং আদহন্তো সমং ঠপেন্তো. তানি ৰা পন ঝানানি সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তং চিত্তং খযতো ৰযতো সম্পস্সতো ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপটিৰেধেন উপ্পজ্জতি খণিকচিত্তেকগ্গতা. এৰং উপ্পন্নায খণিকচিত্তেকগ্গতায ৰসেনপি আরম্মণে চিত্তং সমং আদহন্তো সমং ঠপেন্তো ‘‘সমাদহং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰুচ্চতি.

ৰিমোচযং চিত্তন্তি পঠমজ্ঝানেন নীৰরণেহি চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো, দুতিযেন ৰিতক্কৰিচারেহি, ততিযেন পীতিযা, চতুত্থেন সুখদুক্খেহি চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো. তানি ৰা পন ঝানানি সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তং চিত্তং খযতো ৰযতো সম্মসতি. সো ৰিপস্সনাক্খণে অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞাতো চিত্তং মোচেন্তো, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞাতো, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞাতো, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিতো, ৰিরাগানুপস্সনায রাগতো, নিরোধানুপস্সনায সমুদযতো, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানতো চিত্তং মোচেন্তো অস্সসতি চেৰ পস্সসতি চ. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিমোচযং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি. এৰং চিত্তানুপস্সনাৰসেন ইদং চতুক্কং ভাসিতন্তি ৰেদিতব্বং.

২৩৬. চতুত্থচতুক্কে পন অনিচ্চানুপস্সীতি এত্থ তাৰ অনিচ্চং ৰেদিতব্বং. অনিচ্চতা ৰেদিতব্বা. অনিচ্চানুপস্সনা ৰেদিতব্বা. অনিচ্চানুপস্সী ৰেদিতব্বো.

তত্থ অনিচ্চন্তি পঞ্চক্খন্ধা. কস্মা? উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তভাৰা. অনিচ্চতাতি তেসংযেৰ উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তং, হুত্ৰা অভাৰো ৰা, নিব্বত্তানং তেনেৰাকারেন অট্ঠত্ৰা খণভঙ্গেন ভেদোতি অত্থো. অনিচ্চানুপস্সনাতি তস্সা অনিচ্চতায ৰসেন রূপাদীসু অনিচ্চন্তি অনুপস্সনা. অনিচ্চানুপস্সীতি তায অনুপস্সনায সমন্নাগতো. তস্মা এৰংভূতো অস্সসন্তো পস্সসন্তো চ ইধ ‘‘অনিচ্চানুপস্সী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰেদিতব্বো.

ৰিরাগানুপস্সীতি এত্থ পন দ্ৰে ৰিরাগা খযৰিরাগো চ অচ্চন্তৰিরাগো চ. তত্থ খযৰিরাগোতি সঙ্খারানং খণভঙ্গো. অচ্চন্তৰিরাগোতি নিব্বানং. ৰিরাগানুপস্সনাতি তদুভযদস্সনৰসেন পৰত্তা ৰিপস্সনা চ মগ্গো চ. তায দুৰিধাযপি অনুপস্সনায সমন্নাগতো হুত্ৰা অস্সসন্তো পস্সসন্তো চ ‘‘ৰিরাগানুপস্সী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰেদিতব্বো. নিরোধানুপস্সীপদেপি এসেৰ নযো.

পটিনিস্সগ্গানুপস্সীতি এত্থাপি দ্ৰে পটিনিস্সগ্গা পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গো চ. পটিনিস্সগ্গোযেৰ অনুপস্সনা পটিনিস্সগ্গানুপস্সনা. ৰিপস্সনামগ্গানং এতমধিৰচনং.

ৰিপস্সনা হি তদঙ্গৰসেন সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতি, সঙ্খতদোসদস্সনেন চ তব্বিপরীতে নিব্বানে তন্নিন্নতায পক্খন্দতীতি পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চেৰ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গোতি চ ৰুচ্চতি. মগ্গো সমুচ্ছেদৰসেন সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতি, আরম্মণকরণেন চ নিব্বানে পক্খন্দতীতি পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চেৰ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গোতি চ ৰুচ্চতি. উভযম্পি পন পুরিমপুরিমঞ্ঞাণানং অনুঅনুপস্সনতো অনুপস্সনাতি ৰুচ্চতি. তায দুৰিধাযপি পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায সমন্নাগতো হুত্ৰা অস্সসন্তো পস্সসন্তো চ ‘‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰেদিতব্বো.

ইদং চতুত্থচতুক্কং সুদ্ধৰিপস্সনাৰসেনেৰ ৰুত্তং. পুরিমানি পন তীণি সমথৰিপস্সনাৰসেন. এৰং চতুন্নং চতুক্কানং ৰসেন সোল়সৰত্থুকায আনাপানস্সতিযা ভাৰনা ৰেদিতব্বা. এৰং সোল়সৰত্থুৰসেন চ পন অযং আনাপানস্সতি মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা.

২৩৭. তত্রস্স ‘‘অযম্পি খো, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতিসমাধি ভাৰিতো বহুলীকতো সন্তো চেৰ পণীতো চা’’তিআদিৰচনতো সন্তভাৰাদিৰসেনাপি মহানিসংসতা ৰেদিতব্বা, ৰিতক্কুপচ্ছেদসমত্থতাযপি. অযঞ্হি সন্তপণীতঅসেচনকসুখৰিহারত্তা সমাধিঅন্তরাযকরানং ৰিতক্কানং ৰসেন ইতো চিতো চ চিত্তস্স ৰিধাৰনং ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা আনাপানারম্মণাভিমুখমেৰ চিত্তং করোতি. তেনেৰ ৰুত্তং ‘‘আনাপানস্সতি ভাৰেতব্বা ৰিতক্কুপচ্ছেদাযা’’তি (অ. নি. ৯.১).

ৰিজ্জাৰিমুত্তিপারিপূরিযা মূলভাৰেনাপি চস্সা মহানিসংসতা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘আনাপানস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেতি, চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তী’’তি (ম. নি. ৩.১৪৭).

অপিচ চরিমকানং অস্সাসপস্সাসানং ৰিদিতভাৰকরণতোপিস্সা মহানিসংসতা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘এৰং ভাৰিতায খো, রাহুল, আনাপানস্সতিযা এৰং বহুলীকতায যেপি তে চরিমকা অস্সাসপস্সাসা, তেপি ৰিদিতাৰ নিরুজ্ঝন্তি, নো অৰিদিতা’’তি (ম. নি. ২.১২১).

২৩৮. তত্থ নিরোধৰসেন তযো চরিমকা ভৰচরিমকা, ঝানচরিমকা, চুতিচরিমকাতি. ভৰেসু হি কামভৰে অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি, রূপারূপভৰেসু নপ্পৰত্তন্তি, তস্মা তে ভৰচরিমকা. ঝানেসু পুরিমে ঝানত্তযে পৰত্তন্তি, চতুত্থে নপ্পৰত্তন্তি, তস্মা তে ঝানচরিমকা. যে পন চুতিচিত্তস্স পুরতো সোল়সমেন চিত্তেন সদ্ধিং উপ্পজ্জিত্ৰা চুতিচিত্তেন সহ নিরুজ্ঝন্তি, ইমে চুতিচরিমকা নাম. ইমে ইধ ‘‘চরিমকা’’তি অধিপ্পেতা.

ইমং কির কম্মট্ঠানং অনুযুত্তস্স ভিক্খুনো আনাপানারম্মণস্স সুট্ঠু পরিগ্গহিতত্তা চুতিচিত্তস্স পুরতো সোল়সমস্স চিত্তস্স উপ্পাদক্খণে উপ্পাদং আৰজ্জযতো উপ্পাদোপি নেসং পাকটো হোতি. ঠিতিং আৰজ্জযতো ঠিতিপি নেসং পাকটা হোতি. ভঙ্গং আৰজ্জযতো চ ভঙ্গো নেসং পাকটো হোতি.

ইতো অঞ্ঞং কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স ভিক্খুনো হি আযুঅন্তরং পরিচ্ছিন্নং ৰা হোতি অপরিচ্ছিন্নং ৰা. ইদং পন সোল়সৰত্থুকং আনাপানস্সতিং ভাৰেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স আযুঅন্তরং পরিচ্ছিন্নমেৰ হোতি. সো ‘‘এত্তকং দানি মে আযুসঙ্খারা পৰত্তিস্সন্তি, ন ইতো পর’’ন্তি ঞত্ৰা অত্তনো ধম্মতায এৰ সরীরপটিজগ্গননিৰাসনপারুপনাদীনি সব্বকিচ্চানি কত্ৰা অক্খীনি নিমীলেতি কোটপব্বতৰিহারৰাসীতিস্সত্থেরো ৰিয মহাকরঞ্জিযৰিহারৰাসীমহাতিস্সত্থেরো ৰিয দেৰপুত্তমহারট্ঠে পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরো ৰিয চিত্তলপব্বতৰিহারৰাসিনো দ্ৰে ভাতিযত্থেরা ৰিয চ.

তত্রিদং একৰত্থুপরিদীপনং. দ্ৰেভাতিযত্থেরানং কিরেকো পুণ্ণমুপোসথদিৰসে পাতিমোক্খং ওসারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা চঙ্কমে ঠিতো চন্দালোকং ওলোকেত্ৰা অত্তনো আযুসঙ্খারে উপধারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমাহ – ‘‘তুম্হেহি কথং পরিনিব্বাযন্তা ভিক্খূ দিট্ঠপুব্বা’’তি. তত্র কেচি আহংসু ‘‘অম্হেহি আসনে নিসিন্নকাৰ পরিনিব্বাযন্তা দিট্ঠপুব্বা’’তি. কেচি ‘‘অম্হেহি আকাসে পল্লঙ্কমাভুজিত্ৰা নিসিন্নকা’’তি. থেরো আহ – ‘‘অহং দানি ৰো চঙ্কমন্তমেৰ পরিনিব্বাযমানং দস্সেস্সামী’’তি ততো চঙ্কমে লেখং কত্ৰা ‘‘অহং ইতো চঙ্কমকোটিতো পরকোটিং গন্ত্ৰা নিৰত্তমানো ইমং লেখং পত্ৰাৰ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি ৰত্ৰা চঙ্কমং ওরুয্হ পরভাগং গন্ত্ৰা নিৰত্তমানো একেন পাদেন লেখং অক্কন্তক্খণেযেৰ পরিনিব্বাযি.

তস্মা হৰে অপ্পমত্তো, অনুযুঞ্জেথ পণ্ডিতো;

এৰং অনেকানিসংসং, আনাপানস্সতিং সদাতি.

ইদং আনাপানস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

উপসমানুস্সতিকথা

২৩৯. আনাপানস্সতিযা অনন্তরং উদ্দিট্ঠং পন উপসমানুস্সতিং ভাৰেতুকামেন রহোগতেন পটিসল্লীনেন – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰা ৰিরাগো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং মদনিম্মদনো পিপাসৰিনযো আলযসমুগ্ঘাতো ৰট্টুপচ্ছেদো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বান’’ন্তি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) এৰং সব্বদুক্খূপসমসঙ্খাতস্স নিব্বানস্স গুণা অনুস্সরিতব্বা.

তত্থ যাৰতাতি যত্তকা. ধম্মাতি সভাৰা. সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰাতি সঙ্গম্ম সমাগম্ম পচ্চযেহি কতা ৰা অকতা ৰা. ৰিরাগো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতীতি তেসং সঙ্খতাসঙ্খতধম্মানং ৰিরাগো অগ্গমক্খাযতি সেট্ঠো উত্তমোতি ৰুচ্চতি. তত্থ ৰিরাগোতি ন রাগাভাৰমত্তমেৰ, অথ খো যদিদং মদনিম্মদনো…পে… নিব্বানন্তি যো সো মদনিম্মদনোতিআদীনি নামানি অসঙ্খতধম্মো লভতি, সো ৰিরাগোতি পচ্চেতব্বো. সো হি যস্মা তমাগম্ম সব্বেপি মানমদপুরিসমদাদযো মদা নিম্মদা অমদা হোন্তি ৰিনস্সন্তি, তস্মা মদনিম্মদনোতি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তমাগম্ম সব্বাপি কামপিপাসা ৰিনযং অব্ভত্থং যাতি, তস্মা পিপাসৰিনযোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তমাগম্ম পঞ্চকামগুণালযা সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তি, তস্মা আলযসমুগ্ঘাতোতি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তমাগম্ম তেভূমকং ৰট্টং উপচ্ছিজ্জতি, তস্মা ৰট্টুপচ্ছেদোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তমাগম্ম সব্বসো তণ্হা খযং গচ্ছতি ৰিরজ্জতি নিরুজ্ঝতি চ, তস্মা তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পনেস চতস্সো যোনিযো পঞ্চ গতিযো সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো নৰ চ সত্তাৰাসে অপরাপরভাৰায ৰিননতো আবন্ধনতো সংসিব্বনতো ৰানন্তি লদ্ধৰোহারায তণ্হায নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো, তস্মা নিব্বানন্তি ৰুচ্চতীতি.

এৰমেতেসং মদনিম্মদনতাদীনং গুণানং ৰসেন নিব্বানসঙ্খাতো উপসমো অনুস্সরিতব্বো. যে ৰা পনঞ্ঞেপি ভগৰতা – ‘‘অসঙ্খতঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি… সচ্চঞ্চ… পারঞ্চ… সুদুদ্দসঞ্চ… অজরঞ্চ… ধুৰঞ্চ… নিপ্পপঞ্চঞ্চ… অমতঞ্চ… সিৰঞ্চ… খেমঞ্চ… অব্ভুতঞ্চ… অনীতিকঞ্চ… অব্যাবজ্ঝঞ্চ… ৰিসুদ্ধিঞ্চ… দীপঞ্চ… তাণঞ্চ … লেণঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামী’’তিআদীসু (সং. নি. ৪.৩৬৬) সুত্তেসু উপসমগুণা ৰুত্তা, তেসম্পি ৰসেন অনুস্সরিতব্বোযেৰ.

তস্সেৰং মদনিম্মদনতাদিগুণৰসেন উপসমং অনুস্সরতো নেৰ তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোস… ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি. উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি উপসমং আরব্ভাতি বুদ্ধানুস্সতিআদীসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰিক্খম্ভিতনীৰরণস্স একক্খণে ঝানঙ্গানি উপ্পজ্জন্তি. উপসমগুণানং পন গম্ভীরতায নানপ্পকারগুণানুস্সরণাধিমুত্ততায ৰা অপ্পনং অপ্পত্ৰা উপচারপ্পত্তমেৰ ঝানং হোতি. তদেতমুপসমগুণানুস্সরণৰসেন উপসমানুস্সতিচ্চেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি.

ছ অনুস্সতিযো ৰিয চ অযম্পি অরিযসাৰকস্সেৰ ইজ্ঝতি, এৰং সন্তেপি উপসমগরুকেন পুথুজ্জনেনাপি মনসি কাতব্বা. সুতৰসেনাপি হি উপসমে চিত্তং পসীদতি. ইমঞ্চ পন উপসমানুস্সতিং অনুযুত্তো ভিক্খু সুখং সুপতি, সুখং পটিবুজ্ঝতি, সন্তিন্দ্রিযো হোতি সন্তমানসো হিরোত্তপ্পসমন্নাগতো পাসাদিকো পণীতাধিমুত্তিকো সব্রহ্মচারীনং গরু চ ভাৰনীযো চ. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো পন সুগতিপরাযনো হোতি.

তস্মা হৰে অপ্পমত্তো, ভাৰযেথ ৰিচক্খণো;

এৰং অনেকানিসংসং, অরিযে উপসমে সতিন্তি.

ইদং উপসমানুস্সতিযং ৰিত্থারকথামুখং.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

অনুস্সতিকম্মট্ঠাননিদ্দেসো নাম

অট্ঠমো পরিচ্ছেদো.

৯. ব্রহ্মৰিহারনিদ্দেসো

মেত্তাভাৰনাকথা

২৪০. অনুস্সতিকম্মট্ঠানানন্তরং উদ্দিট্ঠেসু পন মেত্তা, করুণা, মুদিতা, উপেক্খাতি ইমেসু চতূসু ব্রহ্মৰিহারেসু মেত্তং ভাৰেতুকামেন তাৰ আদিকম্মিকেন যোগাৰচরেন উপচ্ছিন্নপলিবোধেন গহিতকম্মট্ঠানেন ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ভত্তসম্মদং পটিৰিনোদেত্ৰা ৰিৰিত্তে পদেসে সুপঞ্ঞত্তে আসনে সুখনিসিন্নেন আদিতো তাৰ দোসে আদীনৰো, খন্তিযঞ্চ আনিসংসো পচ্চৰেক্খিতব্বো.

কস্মা? ইমায হি ভাৰনায দোসো পহাতব্বো, খন্তি অধিগন্তব্বা. ন চ সক্কা কিঞ্চি অদিট্ঠাদীনৰং পহাতুং, অৰিদিতানিসংসং ৰা অধিগন্তুং. তস্মা ‘‘দুট্ঠো খো, আৰুসো, দোসেন অভিভূতো পরিযাদিণ্ণচিত্তো পাণম্পি হনতী’’তিআদীনং (অ. নি. ৩.৭২) ৰসেন দোসে আদীনৰো দট্ঠব্বো.

‘‘খন্তী পরমং তপো তিতিক্খা, নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধা’’; (দী. নি. ২.৯০; ধ. প. ১৮৪);

‘‘খন্তিবলং বলানীকং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণং’’. (ধ. প. ৩৯৯; সু. নি. ৬২৮);

‘‘খন্তা ভিয্যো ন ৰিজ্জতী’’তিআদীনং (সং. নি. ১.২৫০) ৰসেন খন্তিযং আনিসংসো ৰেদিতব্বো.

অথেৰং দিট্ঠাদীনৰতো দোসতো চিত্তং ৰিৰেচনত্থায, ৰিদিতানিসংসায চ খন্তিযা সংযোজনত্থায মেত্তাভাৰনা আরভিতব্বা. আরভন্তেন চ আদিতোৰ পুগ্গলভেদো জানিতব্বো ‘‘ইমেসু পুগ্গলেসু মেত্তা পঠমং ন ভাৰেতব্বা, ইমেসু নেৰ ভাৰেতব্বা’’তি.

অযঞ্হি মেত্তা অপ্পিযপুগ্গলে, অতিপ্পিযসহাযকে, মজ্ঝত্তে, ৰেরীপুগ্গলেতি ইমেসু চতূসু পঠমং ন ভাৰেতব্বা. লিঙ্গৰিসভাগে ওধিসো ন ভাৰেতব্বা. কালকতে ন ভাৰেতব্বাৰ. কিংকারণা অপ্পিযাদীসু পঠমং ন ভাৰেতব্বা? অপ্পিযং হি পিযট্ঠানে ঠপেন্তো কিলমতি. অতিপ্পিযসহাযকং মজ্ঝত্তট্ঠানে ঠপেন্তো কিলমতি, অপ্পমত্তকেপি চস্স দুক্খে উপ্পন্নে আরোদনাকারপ্পত্তো ৰিয হোতি. মজ্ঝত্তং গরুট্ঠানে চ পিযট্ঠানে চ ঠপেন্তো কিলমতি. ৰেরিমনুস্সরতো কোধো উপ্পজ্জতি, তস্মা অপ্পিযাদীসু পঠমং ন ভাৰেতব্বা.

লিঙ্গৰিসভাগে পন তমেৰ আরব্ভ ওধিসো ভাৰেন্তস্স রাগো উপ্পজ্জতি. অঞ্ঞতরো কির অমচ্চপুত্তো কুলূপকত্থেরং পুচ্ছি ‘‘ভন্তে, কস্স মেত্তা ভাৰেতব্বা’’তি? থেরো ‘‘পিযপুগ্গলে’’তি আহ. তস্স অত্তনো ভরিযা পিযা হোতি. সো তস্সা মেত্তং ভাৰেন্তো সব্বরত্তিং ভিত্তিযুদ্ধমকাসি. তস্মা লিঙ্গৰিসভাগে ওধিসো ন ভাৰেতব্বা.

কালকতে পন ভাৰেন্তো নেৰ অপ্পনং, ন উপচারং পাপুণাতি. অঞ্ঞতরো কির দহরভিক্খু আচরিযং আরব্ভ মেত্তং আরভি. তস্স মেত্তা নপ্পৰত্ততি. সো মহাথেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, পগুণাৰ মে মেত্তাঝানসমাপত্তি, ন চ নং সমাপজ্জিতুং সক্কোমি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি আহ. থেরো ‘‘নিমিত্তং, আৰুসো, গৰেসাহী’’তি আহ. সো গৰেসন্তো আচরিযস্স মতভাৰং ঞত্ৰা অঞ্ঞং আরব্ভ মেত্তাযন্তো সমাপত্তিং অপ্পেসি. তস্মা কালকতে ন ভাৰেতব্বাৰ.

২৪১. সব্বপঠমং পন ‘‘অহং সুখিতো হোমি নিদ্দুক্খো’’তি ৰা, ‘‘অৰেরো অব্যাপজ্জো অনীঘো সুখী অত্তানং পরিহরামী’’তি ৰা এৰং পুনপ্পুনং অত্তনিযেৰ ভাৰেতব্বা.

এৰং সন্তে যং ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৬৪৩) ৰুত্তং –

‘‘কথঞ্চ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং পিযং মনাপং দিস্ৰা মেত্তাযেয্য, এৰমেৰ সব্বে সত্তে মেত্তায ফরতী’’তি.

‘‘যঞ্চ পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ২.২২) –

‘‘কতমেহি পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তি ভাৰেতব্বা, সব্বে সত্তা অৰেরা হোন্তু’’ অব্যাপজ্জা অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তু. সব্বে পাণা… সব্বে ভূতা… সব্বে পুগ্গলা… সব্বে অত্তভাৰপরিযাপন্না অৰেরা অব্যাপজ্জা অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তূ’’তিআদি –

ৰুত্তং. যঞ্চ মেত্তসুত্তে (খু. পা. ৯.৩; সু. নি. ১৪৫) –

‘‘সুখিনোৰ খেমিনো হোন্তু,

সব্বসত্তা ভৰন্তু সুখিতত্তা’’তিআদি. –

ৰুত্তং, তং ৰিরুজ্ঝতি. ন হি তত্থ অত্তনি ভাৰনা ৰুত্তাতি চে. তঞ্চ ন ৰিরুজ্ঝতি. কস্মা? তঞ্হি অপ্পনাৰসেন ৰুত্তং. ইদং সক্খিভাৰৰসেন.

সচেপি হি ৰস্সসতং ৰস্সসহস্সং ৰা ‘‘অহং সুখিতো হোমী’’তিআদিনা নযেন অত্তনি মেত্তং ভাৰেতি, নেৰস্স অপ্পনা উপ্পজ্জতি. ‘‘অহং সুখিতো হোমী’’তি ভাৰযতো পন যথা অহং সুখকামো দুক্খপটিক্কূলো জীৰিতুকামো অমরিতুকামো চ, এৰং অঞ্ঞেপি সত্তাতি অত্তানং সক্খিং কত্ৰা অঞ্ঞসত্তেসু হিতসুখকামতা উপ্পজ্জতি. ভগৰতাপি –

‘‘সব্বা দিসা অনুপরিগম্ম চেতসা,

নেৰজ্ঝগা পিযতরমত্তনা ক্ৰচি;

এৰং পিযো পুথু অত্তা পরেসং,

তস্মা ন হিংসে পরমত্তকামো’’তি. (সং. নি. ১.১১৯; উদা. ৪১); –

ৰদতা অযং নযো দস্সিতো.

২৪২. তস্মা সক্খিভাৰত্থং পঠমং অত্তানং মেত্তায ফরিত্ৰা তদনন্তরং সুখপ্পৰত্তনত্থং য্ৰাযং পিযো মনাপো গরু ভাৰনীযো আচরিযো ৰা আচরিযমত্তো ৰা উপজ্ঝাযো ৰা উপজ্ঝাযমত্তো ৰা তস্স দানপিযৰচনাদীনি পিযমনাপত্তকারণানি সীলসুতাদীনি গরুভাৰনীযত্তকারণানি চ অনুস্সরিত্ৰা ‘‘এস সপ্পুরিসো সুখী হোতু নিদ্দুক্খো’’তিআদিনা নযেন মেত্তা ভাৰেতব্বা.

এৰরূপে চ পুগ্গলে কামং অপ্পনা সম্পজ্জতি, ইমিনা পন ভিক্খুনা তাৰতকেনেৰ তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰা সীমাসম্ভেদং কত্তুকামেন তদনন্তরং অতিপ্পিযসহাযকে, অতিপ্পিযসহাযকতো মজ্ঝত্তে, মজ্ঝত্ততো ৰেরীপুগ্গলে মেত্তা ভাৰেতব্বা. ভাৰেন্তেন চ একেকস্মিং কোট্ঠাসে মুদুং কম্মনিযং চিত্তং কত্ৰা তদনন্তরে তদনন্তরে উপসংহরিতব্বং.

যস্স পন ৰেরীপুগ্গলো ৰা নত্থি, মহাপুরিসজাতিকত্তা ৰা অনত্থং করোন্তেপি পরে ৰেরীসঞ্ঞাৰ নুপ্পজ্জতি, তেন ‘‘মজ্ঝত্তে মে মেত্তচিত্তং কম্মনিযং জাতং, ইদানি নং ৰেরিম্হি উপসংহরামী’’তি ব্যাপারোৰ ন কাতব্বো. যস্স পন অত্থি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘মজ্ঝত্ততো ৰেরীপুগ্গলে মেত্তা ভাৰেতব্বা’’তি.

২৪৩. সচে পনস্স ৰেরিম্হি চিত্তমুপসংহরতো তেন কতাপরাধানুস্সরণেন পটিঘমুপ্পজ্জতি, অথানেন পুরিমপুগ্গলেসু যত্থ কত্থচি পুনপ্পুনং মেত্তং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠহিত্ৰা পুনপ্পুনং তং পুগ্গলং মেত্তাযন্তেন পটিঘং ৰিনোদেতব্বং. সচে এৰম্পি ৰাযমতো ন নিব্বাতি, অথ –

ককচূপমওৰাদ-আদীনং অনুসারতো;

পটিঘস্স পহানায, ঘটিতব্বং পুনপ্পুনং.

তঞ্চ খো ইমিনা আকারেন অত্তানং ওৰদন্তেনেৰ ‘‘অরে কুজ্ঝনপুরিস, ননু ৰুত্তং ভগৰতা –

‘উভতোদণ্ডকেন চেপি, ভিক্খৰে, ককচেন চোরা ওচরকা অঙ্গমঙ্গানি ওকন্তেয্যুং, তত্রাপি যো মনো পদোসেয্য. ন মে সো তেন সাসনকরো’তি (ম. নি. ১.২৩২) চ,

‘তস্সেৰ তেন পাপিযো, যো কুদ্ধং পটিকুজ্ঝতি;

কুদ্ধমপ্পটিকুজ্ঝন্তো, সঙ্গামং জেতি দুজ্জযং.

‘‘‘উভিন্নমত্থং চরতি, অত্তনো চ পরস্স চ;

পরং সঙ্কুপিতং ঞত্ৰা, যো সতো উপসম্মতী’তি চ. (সং. নি. ১.১৮৮); –

‘‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সপত্তকন্তা সপত্তকরণা কোধনং আগচ্ছন্তি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি অহো ৰতাযং দুব্বণ্ণো অস্সাতি. তং কিস্সহেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স ৰণ্ণৰতায নন্দতি. কোধনাযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো কিঞ্চাপি সো হোতি সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ওদাতৰত্থৰসনো, অথ খো সো দুব্বণ্ণোৰ হোতি কোধাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা. পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি অহোৰতাযং দুক্খং সযেয্যাতি…পে… ন পচুরত্থো অস্সাতি…পে… ন ভোগৰা অস্সাতি…পে… ন যসৰা অস্সাতি…পে… ন মিত্তৰা অস্সাতি…পে… ন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্যাতি. তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স সুগতিগমনেন নন্দতি. কোধনাযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন ৰাচায মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি কোধাভিভূতো’তি (অ. নি. ৭.৬৪) চ,

‘‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ছৰালাতং উভতোপদিত্তং মজ্ঝে গূথগতং নেৰ গামে কট্ঠত্থং ফরতি, ন অরঞ্ঞে কট্ঠত্থং ফরতি. তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামী’তি চ,

‘‘সো দানি ত্ৰং এৰং কুজ্ঝন্তো ন চেৰ ভগৰতো সাসনকরো ভৰিস্সসি, পটিকুজ্ঝন্তো চ কুদ্ধপুরিসতোপি পাপিযো হুত্ৰা ন দুজ্জযং সঙ্গামং জেস্সসি, সপত্তকরণে চ ধম্মে অত্তাৰ অত্তনো করিস্সসি, ছৰালাতূপমো চ ভৰিস্সসী’’তি.

২৪৪. তস্সেৰং ঘটযতো ৰাযমতো সচে তং পটিঘং ৰূপসম্মতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ৰূপসম্মতি, অথ যো যো ধম্মো তস্স পুগ্গলস্স ৰূপসন্তো হোতি পরিসুদ্ধো, অনুস্সরিযমানো পসাদং আৰহতি, তং তং অনুস্সরিত্ৰা আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.

একচ্চস্স হি কাযসমাচারোৰ উপসন্তো হোতি. উপসন্তভাৰো চস্স বহুং ৰত্তপটিপত্তিং করোন্তস্স সব্বজনেন ঞাযতি. ৰচীসমাচারমনোসমাচারা পন অৰূপসন্তা হোন্তি. তস্স তে অচিন্তেত্ৰা কাযসমাচারৰূপসমোযেৰ অনুস্সরিতব্বো.

একচ্চস্স ৰচীসমাচারোৰ উপসন্তো হোতি. উপসন্তভাৰো চস্স সব্বজনেন ঞাযতি. সো হি পকতিযা চ পটিসন্থারকুসলো হোতি সখিলো সুখসম্ভাসো সম্মোদকো উত্তানমুখো পুব্বভাসী মধুরেন সরেন ধম্মং ওসারেতি, পরিমণ্ডলেহি পদব্যঞ্জনেহি ধম্মকথং কথেতি. কাযসমাচারমনোসমাচারা পন অৰূপসন্তা হোন্তি, তস্স তে অচিন্তেত্ৰা ৰচীসমাচারৰূপসমোযেৰ অনুস্সরিতব্বো.

একচ্চস্স মনোসমাচারোৰ উপসন্তো হোতি, উপসন্তভাৰো চস্স চেতিযৰন্দনাদীসু সব্বজনস্স পাকটো হোতি. যো হি অৰূপসন্তচিত্তো হোতি, সো চেতিযং ৰা বোধিং ৰা থেরে ৰা ৰন্দমানো ন সক্কচ্চং ৰন্দতি, ধম্মস্সৰনমণ্ডপে ৰিক্খিত্তচিত্তো ৰা পচলাযন্তো ৰা নিসীদতি. উপসন্তচিত্তো পন ওকপ্পেত্ৰা ৰন্দতি, ওহিতসোতো অট্ঠিংকত্ৰা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা চিত্তপ্পসাদং করোন্তো ধম্মং সুণাতি. ইতি একচ্চস্স মনোসমাচারোৰ উপসন্তো হোতি, কাযৰচীসমাচারা অৰূপসন্তা হোন্তি, তস্স তে অচিন্তেত্ৰা মনোসমাচারৰূপসমোযেৰ অনুস্সরিতব্বো.

একচ্চস্স পন ইমেসু তীসু ধম্মেসু একোপি অৰূপসন্তো হোতি, তস্মিং পুগ্গলে ‘‘কিঞ্চাপি এস ইদানি মনুস্সলোকে চরতি, অথ খো কতিপাহস্স অচ্চযেন অট্ঠমহানিরযসোল়সউস্সদনিরযপরিপূরকো ভৰিস্সতী’’তি কারুঞ্ঞং উপট্ঠপেতব্বং. কারুঞ্ঞম্পি হি পটিচ্চ আঘাতো ৰূপসম্মতি.

একচ্চস্স তযোপিমে ধম্মা ৰূপসন্তা হোন্তি, তস্স যং যং ইচ্ছতি, তং তং অনুস্সরিতব্বং. তাদিসে হি পুগ্গলে ন দুক্করা হোতি মেত্তাভাৰনাতি.

ইমস্স চ অত্থস্স আৰিভাৰত্থং – ‘‘পঞ্চিমে, আৰুসো, আঘাতপটিৰিনযা. যত্থ ভিক্খুনো উপ্পন্নো আঘাতো সব্বসো পটিৰিনোদেতব্বো’’তি (অ. নি. ৫.১৬২) ইদং পঞ্চকনিপাতে আঘাতপটিৰিনযসুত্তং ৰিত্থারেতব্বং.

২৪৫. সচে পনস্স এৰম্পি ৰাযমতো আঘাতো উপ্পজ্জতিযেৰ, অথানেন এৰং অত্তা ওৰদিতব্বো

‘‘অত্তনো ৰিসযে দুক্খং, কতং তে যদি ৰেরিনা;

কিং তস্সাৰিসযে দুক্খং, সচিত্তে কত্তুমিচ্ছসি.

‘‘বহূপকারং হিত্ৰান, ঞাতিৰগ্গং রুদম্মুখং;

মহানত্থকরং কোধং, সপত্তং ন জহাসি কিং.

‘‘যানি রক্খসি সীলানি, তেসং মূলনিকন্তনং;

কোধং নামুপল়ালেসি, কো তযা সদিসো জল়ো.

‘‘কতং অনরিযং কম্মং, পরেন ইতি কুজ্ঝসি;

কিং নু ত্ৰং তাদিসংযেৰ, যো সযং কত্তুমিচ্ছসি.

‘‘দোসেতুকামো যদি তং, অমনাপং পরো করি;

দোসুপ্পাদেন তস্সেৰ, কিং পূরেসি মনোরথং.

‘‘দুক্খং তস্স চ নাম ত্ৰং, কুদ্ধো কাহসি ৰা নৰা;

অত্তানং পনিদানেৰ, কোধদুক্খেন বাধসি.

‘‘কোধং ৰা অহিতং মগ্গং, আরূল়্হা যদি ৰেরিনো;

কস্মা তুৰম্পি কুজ্ঝন্তো, তেসংযেৰানুসিক্খসি.

‘‘যং দোসং তৰ নিস্সায, সত্তুনা অপ্পিযং কতং;

তমেৰ দোসং ছিন্দস্সু, কিমট্ঠানে ৰিহঞ্ঞসি.

‘‘খণিকত্তা চ ধম্মানং, যেহি খন্ধেহি তে কতং;

অমনাপং নিরুদ্ধা তে, কস্স দানীধ কুজ্ঝসি.

‘‘দুক্খং করোতি যো যস্স, তং ৰিনা কস্স সো করে;

সযম্পি দুক্খহেতুত্ত, মিতি কিং তস্স কুজ্ঝসী’’তি.

২৪৬. সচে পনস্স এৰং অত্তানং ওৰদতোপি পটিঘং নেৰ ৰূপসম্মতি, অথানেন অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতা পচ্চৰেক্খিতব্বা. তত্থ অত্তনো তাৰ এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বা ‘‘অম্ভো ত্ৰং তস্স কুদ্ধো কিং করিস্সসি? ননু তৰেৰ চেতং দোসনিদানং কম্মং অনত্থায সংৰত্তিস্সতি? কম্মস্সকো হি ত্ৰং কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপটিসরণো, যং কম্মং করিস্সসি, তস্স দাযাদো ভৰিস্সসি, ইদঞ্চ তে কম্মং নেৰ সম্মাসম্বোধিং, ন পচ্চেকবোধিং, ন সাৰকভূমিং, ন ব্রহ্মত্তসক্কত্তচক্কৰত্তিপদেসরাজাদিসম্পত্তীনং অঞ্ঞতরং সম্পত্তিং সাধেতুং সমত্থং, অথ খো সাসনতো চাৰেত্ৰা ৰিঘাসাদাদিভাৰস্স চেৰ নেরযিকাদিদুক্খৰিসেসানঞ্চ তে সংৰত্তনিকমিদং কম্মং. সো ত্ৰং ইদং করোন্তো উভোহি হত্থেহি ৰীতচ্চিতে ৰা অঙ্গারে, গূথং ৰা গহেত্ৰা পরং পহরিতুকামো পুরিসো ৰিয অত্তানমেৰ পঠমং দহসি চেৰ দুগ্গন্ধঞ্চ করোসী’’তি.

এৰং অত্তনো কম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরস্সপি এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বা ‘‘এসোপি তৰ কুজ্ঝিত্ৰা কিং করিস্সতি? ননু এতস্সেৰেতং অনত্থায সংৰত্তিস্সতি? কম্মস্সকো হি অযমাযস্মা কম্মদাযাদো…পে… যং কম্মং করিস্সতি, তস্স দাযাদো ভৰিস্সতি. ইদঞ্চস্স কম্মং নেৰ সম্মাসম্বোধিং, ন পচ্চেকবোধিং, ন সাৰকভূমিং, ন ব্রহ্মত্তসক্কত্তচক্কৰত্তিপদেসরাজাদিসম্পত্তীনং অঞ্ঞতরং সম্পত্তিং সাধেতুং সমত্থং, অথ খো সাসনতো চাৰেত্ৰা ৰিঘাসাদাদিভাৰস্স চেৰ নেরযিকাদিদুক্খৰিসেসানঞ্চস্স সংৰত্তনিকমিদং কম্মং. স্ৰাযং ইদং করোন্তো পটিৰাতে ঠত্ৰা পরং রজেন ওকিরিতুকামো পুরিসো ৰিয অত্তানংযেৰ ওকিরতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘‘যো অপ্পদুট্ঠস্স নরস্স দুস্সতি,

সুদ্ধস্স পোসস্স অনঙ্গণস্স;

তমেৰ বালং পচ্চেতি পাপং,

সুখুমো রজো পটিৰাতংৰ খিত্তো’’’তি. (ধ. প. ১২৫; সু. নি. ৬৬৭);

২৪৭. সচে পনস্স এৰং কম্মস্সকতম্পি পচ্চৰেক্খতো নেৰ ৰূপসম্মতি, অথানেন সত্থু পুব্বচরিযগুণা অনুস্সরিতব্বা.

তত্রাযং পচ্চৰেক্খণানযো – অম্ভো পব্বজিত, ননু তে সত্থা পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোপি সমানো চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরযমানো তত্থ তত্থ ৰধকেসুপি পচ্চত্থিকেসু চিত্তং নপ্পদূসেসি. সেয্যথিদং, সীলৰজাতকে তাৰ অত্তনো দেৰিযা পদুট্ঠেন পাপঅমচ্চেন আনীতস্স পটিরঞ্ঞো তিযোজনসতং রজ্জং গণ্হন্তস্স নিসেধনত্থায উট্ঠিতানং অমচ্চানং আৰুধম্পি ছুপিতুং ন অদাসি. পুন সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন আমকসুসানে গলপ্পমাণং ভূমিং খণিত্ৰা নিখঞ্ঞমানো চিত্তপ্পদোসমত্তম্পি অকত্ৰা কুণপখাদনত্থং আগতানং সিঙ্গালানং পংসুৰিযূহনং নিস্সায পুরিসকারং কত্ৰা পটিলদ্ধজীৰিতো যক্খানুভাৰেন অত্তনো সিরিগব্ভং ওরুয্হ সিরিসযনে সযিতং পচ্চত্থিকং দিস্ৰা কোপং অকত্ৰাৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং সপথং কত্ৰা তং মিত্তট্ঠানে ঠপযিত্ৰা আহ –

‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহমত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহূ’’তি. (জা. ১.১.৫১);

খন্তিৰাদীজাতকে দুম্মেধেন কাসিরঞ্ঞা ‘‘কিংৰাদী ত্ৰং সমণা’’তি পুট্ঠো ‘‘খন্তিৰাদী নামাহ’’ন্তি ৰুত্তে সকণ্টকাহি কসাহি তাল়েত্ৰা হত্থপাদেসু ছিজ্জমানেসু কোপমত্তম্পি নাকাসি.

অনচ্ছরিযঞ্চেতং, যং মহল্লকো পব্বজ্জূপগতো এৰং করেয্য. চূল়ধম্মপালজাতকে পন উত্তানসেয্যকোপি সমানো –

‘‘চন্দনরসানুলিত্তা, বাহা ছিজ্জন্তি ধম্মপালস্স;

দাযাদস্স পথব্যা, পাণা মে দেৰ রুজ্ঝন্তী’’তি. (জা. ১.৫.৪৯);

এৰং ৰিপ্পলপমানায মাতুযা পিতরা মহাপতাপেন নাম রঞ্ঞা ৰংসকল়ীরেসু ৰিয চতূসু হত্থপাদেসু ছেদাপিতেসু তাৰতাপি সন্তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰা সীসমস্স ছিন্দথাতি আণত্তে ‘‘অযং দানি তে চিত্তপরিগ্গণ্হনকালো, ইদানি অম্ভো ধম্মপাল, সীসচ্ছেদাণাপকে পিতরি, সীসচ্ছেদকে পুরিসে, পরিদেৰমানায মাতরি, অত্তনি চাতি ইমেসু চতূসু সমচিত্তো হোহী’’তি দল়্হং সমাদানমধিট্ঠায পদুট্ঠাকারমত্তম্পি নাকাসি.

ইদঞ্চাপি অনচ্ছরিযমেৰ, যং মনুস্সভূতো এৰমকাসি. তিরচ্ছানভূতোপি পন ছদ্দন্তো নাম ৰারণো হুত্ৰা ৰিসপ্পিতেন সল্লেন নাভিযং ৰিদ্ধোপি তাৰ অনত্থকারিম্হি লুদ্দকে চিত্তং নপ্পদূসেসি. যথাহ –

‘‘সমপ্পিতো পুথুসল্লেন নাগো,

অদুট্ঠচিত্তো লুদ্দকং অজ্ঝভাসি;

কিমত্থযং কিস্স ৰা সম্ম হেতু,

মমং ৰধী কস্স ৰাযং পযোগো’’তি. (জা. ১.১৬.১২৪);

এৰং ৰত্ৰা চ কাসিরঞ্ঞো মহেসিযা তৰ দন্তানমত্থায পেসিতোম্হি ভদন্তেতি ৰুত্তে তস্সা মনোরথং পূরেন্তো ছব্বণ্ণরস্মিনিচ্ছরণসমুজ্জলিতচারুসোভে অত্তনো দন্তে ছেত্ৰা অদাসি.

মহাকপি হুত্ৰা অত্তনাযেৰ পব্বতপপাততো উদ্ধরিতেন পুরিসেন –

‘‘ভক্খো অযং মনুস্সানং, যথেৰঞ্ঞে ৰনে মিগা;

যংনূনিমং ৰধিত্ৰান, ছাতো খাদেয্য ৰানরং.

‘‘আহিতোৰ গমিস্সামি, মংসমাদায সম্বলং;

কন্তারং নিত্থরিস্সামি, পাথেয্যং মে ভৰিস্সতী’’তি. (জা. ১.১৬.২০৫-২০৬); –

এৰং চিন্তেত্ৰা সিলং উক্খিপিত্ৰা মত্থকে সম্পদালিতে অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি তং পুরিসং উদিক্খমানো –

‘‘মা অয্যোসি মে ভদন্তে, ত্ৰং নামেতাদিসং করি;

ত্ৰং খোসি নাম দীঘাৰু, অঞ্ঞং ৰারেতুমরহসী’’তি. (জা. ১.১৬.২০৯); –

ৰত্ৰা তস্মিং পুরিসে চিত্তং অপ্পদূসেত্ৰা অত্তনো চ দুক্খং অচিন্তেত্ৰা তমেৰ পুরিসং খেমন্তভূমিং সম্পাপেসি.

ভূরিদত্তো নাম নাগরাজা হুত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায ৰম্মিকমুদ্ধনি সযমানো কপ্পুট্ঠানগ্গিসদিসেন ওসধেন সকলসরীরে সিঞ্চিযমানোপি পেল়ায পক্খিপিত্ৰা সকলজম্বুদীপে কীল়াপিযমানোপি তস্মিং ব্রাহ্মণে মনোপদোসমত্তম্পি ন অকাসি. যথাহ –

‘‘পেল়ায পক্খিপন্তেপি, মদ্দন্তেপি চ পাণিনা;

অলম্পানে ন কুপ্পামি, সীলখণ্ডভযা মমা’’তি. (চরিযা. ২.১৬);

চম্পেয্যোপি নাগরাজা হুত্ৰা অহিতুণ্ডিকেন ৰিহেঠিযমানো মনোপদোসমত্তম্পি নুপ্পাদেসি. যথাহ –

‘‘তদাপি মং ধম্মচারিং, উপৰুত্থউপোসথং;

অহিতুণ্ডিকো গহেত্ৰান, রাজদ্ৰারম্হি কীল়তি.

‘‘যং সো ৰণ্ণং চিন্তযতি, নীলং পীতং ৰ লোহিতং;

তস্স চিত্তানুৰত্তন্তো, হোমি চিন্তিতসন্নিভো.

‘‘থলং করেয্যং উদকং, উদকম্পি থলং করে;

যদিহং তস্স কুপ্পেয্যং, খণেন ছারিকং করে.

‘‘যদি চিত্তৰসী হেস্সং, পরিহাযিস্সামি সীলতো;

সীলেন পরিহীনস্স, উত্তমত্থো ন সিজ্ঝতী’’তি. (চরিযা. ২.২১-২৪);

সঙ্খপালনাগরাজা হুত্ৰা তিখিণাহি সত্তীহি অট্ঠসু ঠানেসু ওৰিজ্ঝিত্ৰা পহারমুখেহি সকণ্টকা লতাযো পৰেসেত্ৰা নাসায দল়্হং রজ্জুং পক্খিপিত্ৰা সোল়সহি ভোজপুত্তেহি কাজেনাদায ৰয্হমানো ধরণীতলে ঘংসিযমানসরীরো মহন্তং দুক্খং পচ্চনুভোন্তো কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকিতমত্তেনেৰ সব্বে ভোজপুত্তে ভস্মং কাতুং সমত্থোপি সমানো চক্খুং উম্মীলেত্ৰা পদুট্ঠাকারমত্তম্পি ন অকাসি.

যথাহ –

‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিঞ্চল়ার,

উপোসথং নিচ্চমুপাৰসামি;

অথাগমুং সোল়স ভোজপুত্তা,

রজ্জুং গহেত্ৰান দল়্হঞ্চ পাসং.

‘‘ভেত্ৰান নাসং অতিকস্স রজ্জুং,

নযিংসু মং সম্পরিগয্হ লুদ্দা;

এতাদিসং দুক্খমহং তিতিক্খং,

উপোসথং অপ্পটিকোপযন্তো’’তি. (জা. ২.১৭.১৮০-১৮১);

কেৰলঞ্চ এতানেৰ, অঞ্ঞানিপি মাতুপোসকজাতকাদীসু অনেকানি অচ্ছরিযানি অকাসি. তস্স তে ইদানি সব্বঞ্ঞুতং পত্তং সদেৰলোকে কেনচি অপ্পটিসমখন্তিগুণং তং ভগৰন্তং সত্থারং অপদিসতো পটিঘচিত্তং নাম উপ্পাদেতুং অতিৰিয অযুত্তং অপ্পতিরূপন্তি.

২৪৮. সচে পনস্স এৰং সত্থু পুব্বচরিতগুণং পচ্চৰেক্খতোপি দীঘরত্তং কিলেসানং দাসব্যং উপগতস্স নেৰ তং পটিঘং ৰূপসম্মতি, অথানেন অনমতগ্গিযানি পচ্চৰেক্খিতব্বানি. তত্র হি ৰুত্তং –

‘‘ন সো, ভিক্খৰে, সত্তো সুলভরূপো, যো ন মাতাভূতপুব্বো, যো ন পিতাভূতপুব্বো, যো ন ভাতা, যো ন ভগিনী, যো ন পুত্তো, যো ন ধীতাভূতপুব্বা’’তি (সং. নি. ২.১৩৭-১৪২).

তস্মা তস্মিং পুগ্গলে এৰং চিত্তং উপ্পাদেতব্বং, ‘‘অযং কির মে অতীতে মাতা হুত্ৰা দসমাসে কুচ্ছিযা পরিহরিত্ৰা মুত্তকরীসখেল়সিঙ্ঘাণিকাদীনি হরিচন্দনং ৰিয অজিগুচ্ছমানা অপনেত্ৰা উরে নচ্চাপেন্তী অঙ্গেন পরিহরমানা পোসেসি, পিতা হুত্ৰা অজপথসঙ্কুপথাদীনি গন্ত্ৰা ৰাণিজ্জং পযোজযমানো ময্হমত্থায জীৰিতম্পি পরিচ্চজিত্ৰা উভতোব্যূল়্হে সঙ্গামে পৰিসিত্ৰা নাৰায মহাসমুদ্দং পক্খন্দিত্ৰা অঞ্ঞানি চ দুক্করানি করিত্ৰা ‘পুত্তকে পোসেস্সামী’তি তেহি তেহি উপাযেহি ধনং সংহরিত্ৰা মং পোসেসি. ভাতা, ভগিনী, পুত্তো, ধীতা চ হুত্ৰাপি ইদঞ্চিদঞ্চুপকারং অকাসীতি তত্র মে নপ্পতিরূপং মনং পদূসেতু’’ন্তি.

২৪৯. সচে পন এৰম্পি চিত্তং নিব্বাপেতুং ন সক্কোতিযেৰ, অথানেন এৰং মেত্তানিসংসা পচ্চৰেক্খিতব্বা – ‘‘অম্ভো পব্বজিত, ননু ৰুত্তং ভগৰতা –

‘মেত্তায খো, ভিক্খৰে, চেতোৰিমুত্তিযা আসেৰিতায ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায একাদসানিসংসা পাটিকঙ্খা. কতমে একাদস? সুখং সুপতি, সুখং পটিবুজ্ঝতি, ন পাপকং সুপিনং পস্সতি, মনুস্সানং পিযো হোতি, অমনুস্সানং পিযো হোতি, দেৰতা রক্খন্তি, নাস্স অগ্গি ৰা ৰিসং ৰা সত্থং ৰা কমতি, তুৰটং চিত্তং সমাধিযতি, মুখৰণ্ণো পসীদতি, অসম্মূল়্হো কালঙ্করোতি, উত্তরিমপ্পটিৰিজ্ঝন্তো ব্রহ্মলোকূপগো হোতী’তি (অ. নি. ১১.১৫).

‘‘সচে ত্ৰং ইদং চিত্তং ন নিব্বাপেস্সসি, ইমেহি আনিসংসেহি পরিবাহিরো ভৰিস্সসী’’তি.

২৫০. এৰম্পি নিব্বাপেতুং অসক্কোন্তেন পন ধাতুৰিনিব্ভোগো কাতব্বো. কথং? ‘‘অম্ভো পব্বজিত, ত্ৰং এতস্স কুজ্ঝমানো কস্স কুজ্ঝসি? কিং কেসানং কুজ্ঝসি, উদাহু লোমানং, নখানং…পে… মুত্তস্স কুজ্ঝসি? অথ ৰা পন কেসাদীসু পথৰীধাতুযা কুজ্ঝসি, আপোধাতুযা, তেজোধাতুযা, ৰাযোধাতুযা কুজ্ঝসি? যে ৰা পঞ্চক্খন্ধে দ্ৰাদসাযতনানি অট্ঠারস ধাতুযো উপাদায অযমাযস্মা ইত্থন্নামোতি ৰুচ্চতি, তেসু কিং রূপক্খন্ধস্স কুজ্ঝসি, উদাহু ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স কুজ্ঝসি? কিং ৰা চক্খাযতনস্স কুজ্ঝসি, কিং রূপাযতনস্স কুজ্ঝসি…পে… কিং মনাযতনস্স কুজ্ঝসি, কিং ধম্মাযতনস্স কুজ্ঝসি? কিং ৰা চক্খুধাতুযা কুজ্ঝসি, কিং রূপধাতুযা, কিং চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতুযা…পে… কিং মনোধাতুযা, কিং ধম্মধাতুযা, কিং মনোৰিঞ্ঞাণধাতুযা’’তি? এৰঞ্হি ধাতুৰিনিব্ভোগং করোতো আরগ্গে সাসপস্স ৰিয আকাসে চিত্তকম্মস্স ৰিয চ কোধস্স পতিট্ঠানট্ঠানং ন হোতি.

২৫১. ধাতুৰিনিব্ভোগং পন কাতুং অসক্কোন্তেন দানসংৰিভাগো কাতব্বো. অত্তনো সন্তকং পরস্স দাতব্বং, পরস্স সন্তকং অত্তনা গহেতব্বং. সচে পন পরো ভিন্নাজীৰো হোতি অপরিভোগারহপরিক্খারো, অত্তনো সন্তকমেৰ দাতব্বং. তস্সেৰং করোতো একন্তেনেৰ তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো ৰূপসম্মতি. ইতরস্স চ অতীতজাতিতো পট্ঠায অনুবন্ধোপি কোধো তঙ্খণঞ্ঞেৰ ৰূপসম্মতি, চিত্তলপব্বতৰিহারে তিক্খত্তুং ৰুট্ঠাপিতসেনাসনেন পিণ্ডপাতিকত্থেরেন ‘‘অযং, ভন্তে, অট্ঠকহাপণগ্ঘনকো পত্তো মম মাতরা উপাসিকায দিন্নো ধম্মিযলাভো, মহাউপাসিকায পুঞ্ঞলাভং করোথা’’তি ৰত্ৰা দিন্নং পত্তং লদ্ধমহাথেরস্স ৰিয. এৰং মহানুভাৰমেতং দানং নাম. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অদন্তদমনং দানং, দানং সব্বত্থসাধকং;

দানেন পিযৰাচায, উন্নমন্তি নমন্তি চা’’তি.

২৫২. তস্সেৰং ৰেরীপুগ্গলে ৰূপসন্তপটিঘস্স যথা পিযাতিপ্পিযসহাযকমজ্ঝত্তেসু, এৰং তস্মিম্পি মেত্তাৰসেন চিত্তং পৰত্ততি. অথানেন পুনপ্পুনং মেত্তাযন্তেন অত্তনি পিযপুগ্গলে মজ্ঝত্তে ৰেরীপুগ্গলেতি চতূসু জনেসু সমচিত্ততং সম্পাদেন্তেন সীমাসম্ভেদো কাতব্বো. তস্সিদং লক্খণং, সচে ইমস্মিং পুগ্গলে পিযমজ্ঝত্তৰেরীহি সদ্ধিং অত্তচতুত্থে একস্মিং পদেসে নিসিন্নে চোরা আগন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, একং ভিক্খুং অম্হাকং দেথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং কারণা’’তি ৰুত্তে ‘‘তং মারেত্ৰা গললোহিতং গহেত্ৰা বলিকরণত্থাযা’’তি ৰদেয্যুং, তত্র চেসো ভিক্খু ‘‘অসুকং ৰা অসুকং ৰা গণ্হন্তূ’’তি চিন্তেয্য, অকতোৰ হোতি সীমাসম্ভেদো. সচেপি ‘‘মং গণ্হন্তু, মা ইমে তযো’’তিপি চিন্তেয্য, অকতোৰ হোতি সীমাসম্ভেদো. কস্মা? যস্স যস্স হি গহণমিচ্ছতি, তস্স তস্স অহিতেসী হোতি, ইতরেসংযেৰ হিতেসী হোতি.

যদা পন চতুন্নং জনানমন্তরে একম্পি চোরানং দাতব্বং ন পস্সতি, অত্তনি চ তেসু চ তীসু জনেসু সমমেৰ চিত্তং পৰত্তেতি, কতো হোতি সীমাসম্ভেদো. তেনাহু পোরাণা –

‘‘অত্তনি হিতমজ্ঝত্তে, অহিতে চ চতুব্বিধে;

যদা পস্সতি নানত্তং, হিতচিত্তোৰ পাণিনং.

‘‘ন নিকামলাভী মেত্তায, কুসলীতি পৰুচ্চতি;

যদা চতস্সো সীমাযো, সম্ভিন্না হোন্তি ভিক্খুনো.

‘‘সমং ফরতি মেত্তায, সব্বলোকং সদেৰকং;

মহাৰিসেসো পুরিমেন, যস্স সীমা ন ঞাযতী’’তি.

২৫৩. এৰং সীমাসম্ভেদসমকালমেৰ চ ইমিনা ভিক্খুনা নিমিত্তঞ্চ উপচারঞ্চ লদ্ধং হোতি. সীমাসম্ভেদে পন কতে তমেৰ নিমিত্তং আসেৰন্তো ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো অপ্পকসিরেনেৰ পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ অপ্পনং পাপুণাতি.

এত্তাৰতানেন অধিগতং হোতি পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং পঠমজ্ঝানং মেত্তাসহগতং. অধিগতে চ তস্মিং তদেৰ নিমিত্তং আসেৰন্তো ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো অনুপুব্বেন চতুক্কনযে দুতিযততিযজ্ঝানানি, পঞ্চকনযে দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানানি চ পাপুণাতি.

সো হি পঠমজ্ঝানাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি. তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি (ৰিভ. ৬৪২; দী. নি. ১.৫৫৬). পঠমজ্ঝানাদিৰসেন অপ্পনাপ্পত্তচিত্তস্সেৰ হি অযং ৰিকুব্বনা সম্পজ্জতি.

২৫৪. এত্থ চ মেত্তাসহগতেনাতি মেত্তায সমন্নাগতেন. চেতসাতি চিত্তেন. একং দিসন্তি একমেকিস্সা দিসায পঠমপরিগ্গহিতং সত্তং উপাদায একদিসাপরিযাপন্নসত্তফরণৰসেন ৰুত্তং. ফরিত্ৰাতি ফুসিত্ৰা আরম্মণং কত্ৰা. ৰিহরতীতি ব্রহ্মৰিহারাধিট্ঠিতং ইরিযাপথৰিহারং পৰত্তেতি. তথা দুতিযন্তি যথা পুরত্থিমাদীসু দিসাসু যংকিঞ্চি একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথেৰ তদনন্তরং দুতিযং ততিযং চতুত্থঞ্চাতি অত্থো. ইতি উদ্ধন্তি এতেনেৰ নযেন উপরিমং দিসন্তি ৰুত্তং হোতি. অধো তিরিযন্তি অধোদিসম্পি তিরিযংদিসম্পি এৰমেৰ. তত্থ চ অধোতি হেট্ঠা. তিরিযন্তি অনুদিসাসু. এৰং সব্বদিসাসু অস্সমণ্ডলে অস্সমিৰ মেত্তাসহগতং চিত্তং সারেতিপি পচ্চাসারেতিপীতি. এত্তাৰতা একং দিসং পরিগ্গহেত্ৰা ওধিসো মেত্তাফরণং দস্সিতং.

সব্বধীতিআদি পন অনোধিসো দস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ সব্বধীতি সব্বত্থ. সব্বত্ততাযাতি সব্বেসু হীনমজ্ঝিমুক্কট্ঠমিত্তসপত্তমজ্ঝত্তাদিপ্পভেদেসু অত্ততায. ‘‘অযং পরসত্তো’’তি ৰিভাগং অকত্ৰা অত্তসমতাযাতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা সব্বত্ততাযাতি সব্বেন চিত্তভাগেন ঈসকম্পি বহি অৰিক্খিপমানোতি ৰুত্তং হোতি. সব্বাৰন্তন্তি সব্বসত্তৰন্তং, সব্বসত্তযুত্তন্তি অত্থো. লোকন্তি সত্তলোকং. ৰিপুলেনাতিএৰমাদিপরিযাযদস্সনতো পনেত্থ পুন মেত্তাসহগতেনাতি ৰুত্তং. যস্মা ৰা এত্থ ওধিসো ফরণে ৰিয পুন তথাসদ্দো ইতিসদ্দো ৰা ন ৰুত্তো, তস্মা পুন মেত্তাসহগতেন চেতসাতি ৰুত্তং. নিগমৰসেন ৰা এতং ৰুত্তং. ৰিপুলেনাতি এত্থ চ ফরণৰসেন ৰিপুলতা দট্ঠব্বা. ভূমিৰসেন পন এতং মহগ্গতং পগুণৰসেন চ অপ্পমাণসত্তারম্মণৰসেন চ অপ্পমাণং, ব্যাপাদপচ্চত্থিকপ্পহানেন অৰেরং, দোমনস্সপ্পহানতো অব্যাপজ্জং, নিদ্দুক্খন্তি ৰুত্তং হোতি. অযং মেত্তাসহগতেন চেতসাতিআদিনা নযেন ৰুত্তায ৰিকুব্বনায অত্থো.

২৫৫. যথা চাযং অপ্পনাপ্পত্তচিত্তস্সেৰ ৰিকুব্বনা সম্পজ্জতি, তথা যম্পি পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ২.২২) ‘‘পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা মেত্তাচেতোৰিমুত্তি, সত্তহাকারেহি ওধিসোফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তি, দসহাকারেহি দিসাফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুত্তং, তম্পি অপ্পনাপ্পত্তচিত্তস্সেৰ সম্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বং.

তত্থ চ সব্বে সত্তা অৰেরা অব্যাপজ্জা অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তু, সব্বে পাণা, সব্বে ভূতা, সব্বে পুগ্গলা, সব্বে অত্তভাৰপরিযাপন্না অৰেরা…পে… পরিহরন্তূতি ইমেহি পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তি ৰেদিতব্বা.

সব্বা ইত্থিযো অৰেরা…পে… অত্তানং পরিহরন্তু, সব্বে পুরিসা, সব্বে অরিযা, সব্বে অনরিযা, সব্বে দেৰা, সব্বে মনুস্সা, সব্বে ৰিনিপাতিকা অৰেরা…পে… পরিহরন্তূতি ইমেহি সত্তহাকারেহি ওধিসোফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তি ৰেদিতব্বা.

সব্বে পুরত্থিমায দিসায সত্তা অৰেরা…পে… অত্তানং পরিহরন্তু. সব্বে পচ্ছিমায দিসায, সব্বে উত্তরায দিসায, সব্বে দক্খিণায দিসায, সব্বে পুরত্থিমায অনুদিসায, সব্বে পচ্ছিমায অনুদিসায, সব্বে উত্তরায অনুদিসায, সব্বে দক্খিণায অনুদিসায, সব্বে হেট্ঠিমায দিসায, সব্বে উপরিমায দিসায সত্তা অৰেরা…পে… পরিহরন্তু. সব্বে পুরত্থিমায দিসায পাণা, ভূতা, পুগ্গলা, অত্তভাৰপরিযাপন্না, অৰেরা…পে… পরিহরন্তু. সব্বা পুরত্থিমায দিসায ইত্থিযো, সব্বে পুরিসা, অরিযা, অনরিযা, দেৰা, মনুস্সা, ৰিনিপাতিকা অৰেরা…পে… পরিহরন্তু. সব্বা পচ্ছিমায দিসায, উত্তরায, দক্খিণায, পুরত্থিমায অনুদিসায, পচ্ছিমায, উত্তরায, দক্খিণায অনুদিসায, হেট্ঠিমায দিসায, উপরিমায দিসায ইত্থিযো…পে… ৰিনিপাতিকা অৰেরা অব্যাপজ্জা অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তূতি ইমেহি দসহাকারেহি দিসাফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তি ৰেদিতব্বা.

২৫৬. তত্থ সব্বেতি অনৰসেসপরিযাদানমেতং. সত্তাতি রূপাদীসু খন্ধেসু ছন্দরাগেন সত্তা ৰিসত্তাতি সত্তা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘রূপে খো, রাধ, যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তত্র সত্তো, তত্র ৰিসত্তো, তস্মা সত্তোতি ৰুচ্চতি… ৰেদনায… সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু… ৰিঞ্ঞাণে যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা, তত্র সত্তো, তত্র ৰিসত্তো, তস্মা সত্তোতি ৰুচ্চতী’’তি (সং. নি. ৩.১৬১).

রুল়্হীসদ্দেন পন ৰীতরাগেসুপি অযং ৰোহারো ৰত্ততিযেৰ, ৰিলীৰমযেপি বীজনিৰিসেসে তালৰণ্টৰোহারো ৰিয. অক্খরচিন্তকা পন অত্থং অৰিচারেত্ৰা নামমত্তমেতন্তি ইচ্ছন্তি. যেপি অত্থং ৰিচারেন্তি, তে সত্ৰযোগেন সত্তাতি ইচ্ছন্তি.

পাণনতায পাণা, অস্সাসপস্সাসাযত্তৰুত্তিতাযাতি অত্থো. ভূতত্তা ভূতা, সংভূতত্তা অভিনিব্বত্তত্তাতি অত্থো. পুন্তি ৰুচ্চতি নিরযো. তস্মিং গলন্তীতি পুগ্গলা, গচ্ছন্তীতি অত্থো. অত্তভাৰো ৰুচ্চতি সরীরং. খন্ধপঞ্চকমেৰ ৰা, তমুপাদায পঞ্ঞত্তিমত্তসম্ভৰতো. তস্মিং অত্তভাৰে পরিযাপন্নাতি অত্তভাৰপরিযাপন্না. পরিযাপন্নাতি পরিচ্ছিন্না, অন্তোগধাতি অত্থো.

যথা চ সত্তাতি ৰচনং, এৰং সেসানিপি রুল়্হীৰসেন আরোপেত্ৰা সব্বানেতানি সব্বসত্তৰেৰচনানীতি ৰেদিতব্বানি. কামঞ্চ অঞ্ঞানিপি সব্বে জন্তূ সব্বে জীৰাতিআদীনি সব্বসত্তৰেৰচনানি অত্থি, পাকটৰসেন পন ইমানেৰ পঞ্চ গহেত্ৰা ‘‘পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা মেত্তা চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুত্তং.

যে পন সত্তা পাণাতিআদীনং ন কেৰলং ৰচনমত্ততোৰ, অথ খো অত্থতোপি নানত্তমেৰ ইচ্ছেয্যুং, তেসং অনোধিসোফরণা ৰিরুজ্ঝতি, তস্মা তথা অত্থং অগহেত্ৰা ইমেসু পঞ্চসু আকারেসু অঞ্ঞতরৰসেন অনোধিসো মেত্তা ফরিতব্বা.

২৫৭. এত্থ চ সব্বে সত্তা অৰেরা হোন্তূতি অযমেকা অপ্পনা. অব্যাপজ্জা হোন্তূতি অযমেকা অপ্পনা. অব্যাপজ্জাতি ব্যাপাদরহিতা. অনীঘা হোন্তূতি অযমেকা অপ্পনা. অনীঘাতি নিদ্দুক্খা. সুখী অত্তানং পরিহরন্তূতি অযমেকা অপ্পনা. তস্মা ইমেসুপি পদেসু যং যং পাকটং হোতি, তস্স তস্স ৰসেন মেত্তা ফরিতব্বা. ইতি পঞ্চসু আকারেসু চতুন্নং অপ্পনানং ৰসেন অনোধিসোফরণে ৰীসতি অপ্পনা হোন্তি.

ওধিসোফরণে পন সত্তসু আকারেসু চতুন্নং ৰসেন অট্ঠৰীসতি. এত্থ চ ইত্থিযো পুরিসাতি লিঙ্গৰসেন ৰুত্তং. অরিযা অনরিযাতি অরিযপুথুজ্জনৰসেন. দেৰা মনুস্সা ৰিনিপাতিকাতি উপপত্তিৰসেন.

দিসাফরণে পন সব্বে পুরত্থিমায দিসায সত্তাতিআদিনা নযেন একমেকিস্সা দিসায ৰীসতি ৰীসতি কত্ৰা দ্ৰেসতানি, সব্বা পুরত্থিমায দিসায ইত্থিযোতিআদিনা নযেন একমেকিস্সা দিসায অট্ঠৰীসতি অট্ঠৰীসতি কত্ৰা অসীতি দ্ৰেসতানীতি চত্তারি সতানি অসীতি চ অপ্পনা. ইতি সব্বানিপি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তানি অট্ঠৰীসাধিকানি পঞ্চ অপ্পনাসতানীতি.

ইতি এতাসু অপ্পনাসু যস্স কস্সচি ৰসেন মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং ভাৰেত্ৰা অযং যোগাৰচরো ‘‘সুখং সুপতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তে একাদসানিসংসে পটিলভতি.

২৫৮. তত্থ সুখং সুপতীতি যথা সেসা জনা সম্পরিৰত্তমানা কাকচ্ছমানা দুক্খং সুপন্তি, এৰং অসুপিত্ৰা সুখং সুপতি. নিদ্দং ওক্কন্তোপি সমাপত্তিং সমাপন্নো ৰিয হোতি.

সুখং পটিবুজ্ঝতীতি যথা অঞ্ঞে নিত্থুনন্তা ৰিজম্ভন্তা সম্পরিৰত্তন্তা দুক্খং পটিবুজ্ঝন্তি, এৰং অপ্পটিবুজ্ঝিত্ৰা ৰিকসমানমিৰ পদুমং সুখং নিব্বিকারং পটিবুজ্ঝতি.

পাপকং সুপিনং পস্সতীতি সুপিনং পস্সন্তোপি ভদ্দকমেৰ সুপিনং পস্সতি, চেতিযং ৰন্দন্তো ৰিয পূজং করোন্তো ৰিয ধম্মং সুণন্তো ৰিয চ হোতি. যথা পন অঞ্ঞে অত্তানং চোরেহি সম্পরিৰারিতং ৰিয ৰাল়েহি উপদ্দুতং ৰিয পপাতে পতন্তং ৰিয চ পস্সন্তি, এৰং পাপকং সুপিনং ন পস্সতি.

মনুস্সানং পিযো হোতীতি উরে আমুত্তমুত্তাহারো ৰিয সীসে পিল়ন্ধমালা ৰিয চ মনুস্সানং পিযো হোতি মনাপো.

অমনুস্সানং পিযো হোতীতি যথেৰ মনুস্সানং, এৰং অমনুস্সানম্পি পিযো হোতি ৰিসাখত্থেরো ৰিয.

সো কির পাটলিপুত্তে কুটুম্বিযো অহোসি. সো তত্থেৰ ৰসমানো অস্সোসি ‘‘তম্বপণ্ণিদীপো কির চেতিযমালালঙ্কতো কাসাৰপজ্জোতো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানেযেৰ এত্থ সক্কা নিসীদিতুং ৰা নিপজ্জিতুং ৰা উতুসপ্পাযং সেনাসনসপ্পাযং পুগ্গলসপ্পাযং ধম্মস্সৰনসপ্পাযন্তি সব্বমেত্থ সুলভ’’ন্তি.

সো অত্তনো ভোগক্খন্ধং পুত্তদারস্স নিয্যাদেত্ৰা দুস্সন্তে বদ্ধেন এককহাপণেনেৰ ঘরা নিক্খমিত্ৰা সমুদ্দতীরে নাৰং উদিক্খমানো একমাসং ৰসি. সো ৰোহারকুসলতায ইমস্মিং ঠানে ভণ্ডং কিণিত্ৰা অসুকস্মিং ৰিক্কিণন্তো ধম্মিকায ৰণিজ্জায তেনেৰন্তরমাসেন সহস্সং অভিসংহরি. অনুপুব্বেন মহাৰিহারং আগন্ত্ৰা পব্বজ্জং যাচি.

সো পব্বাজনত্থায সীমং নীতো তং সহস্সত্থৰিকং ওৰট্টিকন্তরেন ভূমিযং পাতেসি. ‘‘কিমেত’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘‘কহাপণসহস্সং, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ‘‘উপাসক, পব্বজিতকালতো পট্ঠায ন সক্কা ৰিচারেতুং, ইদানেৰেতং ৰিচারেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘ৰিসাখস্স পব্বজ্জট্ঠানমাগতা মা রিত্তহত্থা গমিংসূ’’তি মুঞ্চিত্ৰা সীমামাল়কে ৰিপ্পকিরিত্ৰা পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নো.

সো পঞ্চৰস্সো হুত্ৰা দ্ৰেমাতিকা পগুণা কত্ৰা পৰারেত্ৰা অত্তনো সপ্পাযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একেকস্মিং ৰিহারে চত্তারো মাসে কত্ৰা সমপ্পৰত্তৰাসং ৰসমানো চরি. এৰং চরমানো –

ৰনন্তরে ঠিতো থেরো, ৰিসাখো গজ্জমানকো;

অত্তনো গুণমেসন্তো, ইমমত্থং অভাসথ.

‘‘যাৰতা উপসম্পন্নো, যাৰতা ইধ আগতো;

এত্থন্তরে খলিতং নত্থি, অহো লাভা তে মারিসা’’তি.

সো চিত্তলপব্বতৰিহারং গচ্ছন্তো দ্ৰেধা পথং পত্ৰা ‘‘অযং নু খো মগ্গো উদাহু অয’’ন্তি চিন্তযন্তো অট্ঠাসি. অথস্স পব্বতে অধিৰত্থা দেৰতা হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এস মগ্গো’’তি ৰত্ৰা দস্সেতি. সো চিত্তলপব্বতৰিহারং গন্ত্ৰা তত্থ চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা পচ্চূসে গমিস্সামীতি চিন্তেত্ৰা নিপজ্জি. চঙ্কমসীসে মণিলরুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা সোপানফলকে নিসীদিত্ৰা পরোদি.

থেরো ‘‘কো এসো’’তি আহ. অহং, ভন্তে, মণিলিযাতি. কিস্স রোদসীতি? তুম্হাকং গমনং পটিচ্চাতি. মযি ইধ ৰসন্তে তুম্হাকং কো গুণোতি? তুম্হেসু, ভন্তে, ইধ ৰসন্তেসু অমনুস্সা অঞ্ঞমঞ্ঞং মেত্তং পটিলভন্তি, তে দানি তুম্হেসু গতেসু কলহং করিস্সন্তি, দুট্ঠুল্লম্পি কথযিস্সন্তীতি. থেরো ‘‘সচে মযি ইধ ৰসন্তে তুম্হাকং ফাসুৰিহারো হোতি, সুন্দর’’ন্তি ৰত্ৰা অঞ্ঞেপি চত্তারো মাসে তত্থেৰ ৰসিত্ৰা পুন তথেৰ গমনচিত্তং উপ্পাদেসি. দেৰতাপি পুন তথেৰ পরোদি. এতেনেৰুপাযেন থেরো তত্থেৰ ৰসিত্ৰা তত্থেৰ পরিনিব্বাযীতি এৰং মেত্তাৰিহারী ভিক্খু অমনুস্সানং পিযো হোতি.

দেৰতা রক্খন্তীতি পুত্তমিৰ মাতাপিতরো দেৰতা রক্খন্তি.

নাস্স অগ্গি ৰা ৰিসং ৰা সত্থং ৰা কমতীতি মেত্তাৰিহারিস্স কাযে উত্তরায উপাসিকায ৰিয অগ্গি ৰা, সংযুত্তভাণকচূল়সিৰত্থেরস্সেৰ ৰিসং ৰা, সংকিচ্চসামণেরস্সেৰ সত্থং ৰা ন কমতি, ন পৰিসতি. নাস্স কাযং ৰিকোপেতীতি ৰুত্তং হোতি. ধেনুৰত্থুম্পি চেত্থ কথযন্তি. একা কির ধেনু ৰচ্ছকস্স খীরধারং মুঞ্চমানা অট্ঠাসি. একো লুদ্দকো তং ৰিজ্ঝিস্সামীতি হত্থেন সম্পরিৰত্তেত্ৰা দীঘদণ্ডসত্তিং মুঞ্চি. সা তস্সা সরীরং আহচ্চ তালপণ্ণং ৰিয পৰট্টমানা গতা, নেৰ উপচারবলেন, ন অপ্পনাবলেন, কেৰলং ৰচ্ছকে বলৰপিযচিত্ততায. এৰং মহানুভাৰা মেত্তাতি.

তুৰটং চিত্তং সমাধিযতীতি মেত্তাৰিহারিনো খিপ্পমেৰ চিত্তং সমাধিযতি, নত্থি তস্স দন্ধাযিতত্তং.

মুখৰণ্ণো ৰিপ্পসীদতীতি বন্ধনা পৰুত্তং তালপক্কং ৰিয চস্স ৰিপ্পসন্নৰণ্ণং মুখং হোতি.

অসম্মূল়্হো কালঙ্করোতীতি মেত্তাৰিহারিনো সম্মোহমরণং নাম নত্থি, অসম্মূল়্হোৰ নিদ্দং ওক্কমন্তো ৰিয কালং করোতি.

উত্তরিমপ্পটিৰিজ্ঝন্তোতি মেত্তাসমাপত্তিতো উত্তরিং অরহত্তং অধিগন্তুং অসক্কোন্তো ইতো চৰিত্ৰা সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয ব্রহ্মলোকমুপপজ্জতীতি.

অযং মেত্তাভাৰনাযং ৰিত্থারকথা.

করুণাভাৰনাকথা

২৫৯. করুণং ভাৰেতুকামেন পন নিক্করুণতায আদীনৰং করুণায চ আনিসংসং পচ্চৰেক্খিত্ৰা করুণাভাৰনা আরভিতব্বা. তঞ্চ পন আরভন্তেন পঠমং পিযপুগ্গলাদীসু ন আরভিতব্বা. পিযো হি পিযট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি. অতিপ্পিযসহাযকো অতিপ্পিযসহাযকট্ঠানেযেৰ. মজ্ঝত্তো মজ্ঝত্তট্ঠানেযেৰ. অপ্পিযো অপ্পিযট্ঠানেযেৰ. ৰেরী ৰেরিট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি. লিঙ্গৰিসভাগকালকতা অখেত্তমেৰ.

‘‘কথঞ্চ ভিক্খু করুণাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং দুগ্গতং দুরূপেতং দিস্ৰা করুণাযেয্য, এৰমেৰ সব্বসত্তে করুণায ফরতী’’তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৬৫৩) পন ৰুত্তত্তা সব্বপঠমং তাৰ কিঞ্চিদেৰ করুণাযিতব্বরূপং পরমকিচ্ছপ্পত্তং দুগ্গতং দুরূপেতং কপণপুরিসং ছিন্নাহারং কপালং পুরতো ঠপেত্ৰা অনাথসালায নিসিন্নং হত্থপাদেহি পগ্ঘরন্তকিমিগণং অট্টস্সরং করোন্তং দিস্ৰা ‘‘কিচ্ছং ৰতাযং সত্তো আপন্নো, অপ্পেৰ নাম ইমম্হা দুক্খা মুচ্চেয্যা’’তি করুণা পৰত্তেতব্বা. তং অলভন্তেন সুখিতোপি পাপকারী পুগ্গলো ৰজ্ঝেন উপমেত্ৰা করুণাযিতব্বো.

কথং? সেয্যথাপি সহ ভণ্ডেন গহিতচোরং ‘‘ৰধেথ ন’’ন্তি রঞ্ঞো আণায রাজপুরিসা বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে পহারসতানি দেন্তা আঘাতনং নেন্তি. তস্স মনুস্সা খাদনীযম্পি ভোজনীযম্পি মালাগন্ধৰিলেপনতম্বুলানিপি দেন্তি. কিঞ্চাপি সো তানি খাদন্তো চেৰ পরিভুঞ্জন্তো চ সুখিতো ভোগসমপ্পিতো ৰিয গচ্ছতি, অথ খো তং নেৰ কোচি ‘‘সুখিতো অযং মহাভোগো’’তি মঞ্ঞতি, অঞ্ঞদত্থু ‘‘অযং ৰরাকো ইদানি মরিস্সতি, যং যদেৰ হি অযং পদং নিক্খিপতি, তেন তেন সন্তিকে মরণস্স হোতী’’তি তং জনো করুণাযতি. এৰমেৰ করুণাকম্মট্ঠানিকেন ভিক্খুনা সুখিতোপি পুগ্গলো এৰং করুণাযিতব্বো ‘‘অযং ৰরাকো কিঞ্চাপি ইদানি সুখিতো সুসজ্জিতো ভোগে পরিভুঞ্জতি, অথ খো তীসু দ্ৰারেসু একেনাপি কতস্স কল্যাণকম্মস্স অভাৰা ইদানি অপাযেসু অনপ্পকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদিস্সতী’’তি.

এৰং তং পুগ্গলং করুণাযিত্ৰা ততো পরং এতেনেৰ উপাযেন পিযপুগ্গলে, ততো মজ্ঝত্তে, ততো ৰেরিম্হীতি অনুক্কমেন করুণা পৰত্তেতব্বা. সচে পনস্স পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেরিম্হি পটিঘং উপ্পজ্জতি, তং মেত্তায ৰুত্তনযেনেৰ ৰূপসমেতব্বং. যোপি চেত্থ কতকুসলো হোতি, তম্পি ঞাতিরোগভোগব্যসনাদীনং অঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা তেসং অভাৰেপি ৰট্টদুক্খং অনতিক্কন্তত্তা ‘‘দুক্খিতোৰ অয’’ন্তি এৰং সব্বথাপি করুণাযিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অত্তনি পিযপুগ্গলে মজ্ঝত্তে ৰেরিম্হীতি চতূসু জনেসু সীমাসম্ভেদং কত্ৰা তং নিমিত্তং আসেৰন্তেন ভাৰেন্তেন বহুলীকরোন্তেন মেত্তায ৰুত্তনযেনেৰ তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন অপ্পনা ৰড্ঢেতব্বা.

অঙ্গুত্তরট্ঠকথাযং পন পঠমং ৰেরিপুগ্গলো করুণাযিতব্বো, তস্মিং চিত্তং মুদুং কত্ৰা দুগ্গতো, ততো পিযপুগ্গলো, ততো অত্তাতি অযং কমো ৰুত্তো, সো ‘‘দুগ্গতং দুরূপেত’’ন্তি পাল়িযা ন সমেতি, তস্মা ৰুত্তনযেনেৰেত্থ ভাৰনমারভিত্ৰা সীমাসম্ভেদং কত্ৰা অপ্পনা ৰড্ঢেতব্বা. ততো পরং ‘‘পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা সত্তহাকারেহি ওধিসোফরণা দসহাকারেহি দিসাফরণা’’তি অযং ৰিকুব্বনা, ‘‘সুখং সুপতী’’তিআদযো আনিসংসা চ মেত্তাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বাতি.

অযং করুণাভাৰনায ৰিত্থারকথা.

মুদিতাভাৰনাকথা

২৬০. মুদিতাভাৰনং আরভন্তেনাপি ন পঠমং পিযপুগ্গলাদীসু আরভিতব্বা. ন হি পিযো পিযভাৰমত্তেনেৰ মুদিতায পদট্ঠানং হোতি, পগেৰ মজ্ঝত্তৰেরিনো. লিঙ্গৰিসভাগকালকতা অখেত্তমেৰ.

অতিপ্পিযসহাযকো পন সিযা পদট্ঠানং, যো অট্ঠকথাযং সোণ্ডসহাযোতি ৰুত্তো. সো হি মুদিতমুদিতোৰ হোতি, পঠমং হসিত্ৰা পচ্ছা কথেতি, তস্মা সো ৰা পঠমং মুদিতায ফরিতব্বো. পিযপুগ্গলং ৰা সুখিতং সজ্জিতং মোদমানং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা ‘‘মোদতি ৰতাযং সত্তো, অহো সাধু অহো সুট্ঠূ’’তি মুদিতা উপ্পাদেতব্বা. ইমমেৰ হি অত্থৰসং পটিচ্চ ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৬৬৩) ৰুত্তং ‘‘কথঞ্চ ভিক্খু মুদিতাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং পিযং মনাপং দিস্ৰা মুদিতো অস্স, এৰমেৰ সব্বসত্তে মুদিতায ফরতী’’তি.

সচেপিস্স সো সোণ্ডসহাযো ৰা পিযপুগ্গলো ৰা অতীতে সুখিতো অহোসি, সম্পতি পন দুগ্গতো দুরূপেতো, অতীতমেৰ চস্স সুখিতভাৰং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘এস অতীতে এৰং মহাভোগো মহাপরিৰারো নিচ্চপ্পমুদিতো অহোসী’’তি তমেৰস্স মুদিতাকারং গহেত্ৰা মুদিতা উপ্পাদেতব্বা ‘‘অনাগতে ৰা পন পুন তং সম্পত্তিং লভিত্ৰা হত্থিক্খন্ধঅস্সপিট্ঠিসুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিস্সতী’’তি অনাগতম্পিস্স মুদিতাকারং গহেত্ৰা মুদিতা উপ্পাদেতব্বা.

এৰং পিযপুগ্গলে মুদিতং উপ্পাদেত্ৰা অথ মজ্ঝত্তে ততো ৰেরিম্হীতি অনুক্কমেন মুদিতা পৰত্তেতব্বা. অপ্পনা ৰড্ঢেতব্বা. সচে পনস্স পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেরিম্হি পটিঘং উপ্পজ্জতি, তং মেত্তাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰূপসমেত্ৰা ‘‘ইমেসু চ তীসু অত্তনি চা’’তি চতূসু জনেসু সমচিত্ততায সীমাসম্ভেদং কত্ৰা তং নিমিত্তং আসেৰন্তেন ভাৰেন্তেন বহুলীকরোন্তেন মেত্তাযং ৰুত্তনযেনেৰ তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেনেৰ অপ্পনা ৰড্ঢেতব্বা. ততো পরং ‘‘পঞ্চহাকারেহি অনোধিসোফরণা সত্তহাকারেহি ওধিসোফরণা দসহাকারেহি দিসাফরণা’’তি অযং ৰিকুব্বনা, ‘‘সুখং সুপতী’’তিআদযো আনিসংসা চ মেত্তাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বাতি.

অযং মুদিতাভাৰনায ৰিত্থারকথা.

উপেক্খাভাৰনাকথা

২৬১. উপেক্খাভাৰনং ভাৰেতুকামেন পন মেত্তাদীসু পটিলদ্ধতিকচতুক্কজ্ঝানেন পগুণততিযজ্ঝানা ৰুট্ঠায ‘‘সুখিতা হোন্তূ’’তিআদিৰসেন সত্তকেলাযনমনসিকারযুত্তত্তা, পটিঘানুনযসমীপচারিত্তা, সোমনস্সযোগেন ওল়ারিকত্তা চ পুরিমাসু আদীনৰং, সন্তসভাৰত্তা উপেক্খায আনিসংসঞ্চ দিস্ৰা য্ৰাস্স পকতিমজ্ঝত্তো পুগ্গলো, তং অজ্ঝুপেক্খিত্ৰা উপেক্খা উপ্পাদেতব্বা. ততো পিযপুগ্গলাদীসু. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘কথঞ্চ ভিক্খু উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি? সেয্যথাপি নাম একং পুগ্গলং নেৰ মনাপং ন অমনাপং দিস্ৰা উপেক্খকো অস্স, এৰমেৰ সব্বে সত্তে উপেক্খায ফরতী’’তি (ৰিভ. ৬৭৩).

তস্মা ৰুত্তনযেন মজ্ঝত্তপুগ্গলে উপেক্খং উপ্পাদেত্ৰা অথ পিযপুগ্গলে, ততো সোণ্ডসহাযকে, ততো ৰেরিম্হীতি এৰং ‘‘ইমেসু চ তীসু অত্তনি চা’’তি সব্বত্থ মজ্ঝত্তৰসেন সীমাসম্ভেদং কত্ৰা তং নিমিত্তং আসেৰিতব্বং ভাৰেতব্বং বহুলীকাতব্বং. তস্সেৰং করোতো পথৰীকসিণে ৰুত্তনযেনেৰ চতুত্থজ্ঝানং উপ্পজ্জতি.

কিং পনেতং পথৰীকসিণাদীসু উপ্পন্নততিযজ্ঝানস্সাপি উপ্পজ্জতীতি? নুপ্পজ্জতি. কস্মা? আরম্মণৰিসভাগতায. মেত্তাদীসু উপ্পন্নততিযজ্ঝানস্সেৰ পন উপ্পজ্জতি, আরম্মণসভাগতাযাতি. ততো পরং পন ৰিকুব্বনা চ আনিসংসপটিলাভো চ মেত্তাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি.

অযং উপেক্খাভাৰনায ৰিত্থারকথা.

পকিণ্ণককথা

২৬২.

ব্রহ্মুত্তমেন কথিতে, ব্রহ্মৰিহারে ইমে ইতি ৰিদিত্ৰা;

ভিয্যো এতেসু অযং, পকিণ্ণককথাপি ৰিঞ্ঞেয্যা.

এতাসু হি মেত্তাকরুণামুদিতাউপেক্খাসু অত্থতো তাৰ মেজ্জতীতি মেত্তা, সিনিয্হতীতি অত্থো. মিত্তে ৰা ভৰা, মিত্তস্স ৰা এসা পৰত্তীতিপি মেত্তা. পরদুক্খে সতি সাধূনং হদযকম্পনং করোতীতি করুণা. কিণাতি ৰা পরদুক্খং হিংসতি ৰিনাসেতীতি করুণা. কিরিযতি ৰা দুক্খিতেসু ফরণৰসেন পসারিযতীতি করুণা. মোদন্তি তায তংসমঙ্গিনো, সযং ৰা মোদতি, মোদনমত্তমেৰ ৰা তন্তি মুদিতা. ‘‘অৰেরা হোন্তূ’’তিআদিব্যাপারপ্পহানেন মজ্ঝত্তভাৰূপগমনেন চ উপেক্খতীতি উপেক্খা.

২৬৩. লক্খণাদিতো পনেত্থ হিতাকারপ্পৰত্তিলক্খণা মেত্তা, হিতূপসংহাররসা, আঘাতৰিনযপচ্চুপট্ঠানা, সত্তানং মনাপভাৰদস্সনপদট্ঠানা. ব্যাপাদূপসমো এতিস্সা সম্পত্তি, সিনেহসম্ভৰো ৰিপত্তি. দুক্খাপনযনাকারপ্পৰত্তিলক্খণা করুণা, পরদুক্খাসহনরসা, অৰিহিংসাপচ্চুপট্ঠানা, দুক্খাভিভূতানং অনাথভাৰদস্সনপদট্ঠানা. ৰিহিংসূপসমো তস্সা সম্পত্তি, সোকসম্ভৰো ৰিপত্তি. পমোদনলক্খণা মুদিতা, অনিস্সাযনরসা, অরতিৰিঘাতপচ্চুপট্ঠানা, সত্তানং সম্পত্তিদস্সনপদট্ঠানা. অরতিৰূপসমো তস্সা সম্পত্তি, পহাসসম্ভৰো ৰিপত্তি. সত্তেসু মজ্ঝত্তাকারপ্পৰত্তিলক্খণা উপেক্খা, সত্তেসু সমভাৰদস্সনরসা, পটিঘানুনযৰূপসমপচ্চুপট্ঠানা, ‘‘কম্মস্সকা সত্তা, তে কস্স রুচিযা সুখিতা ৰা ভৰিস্সন্তি, দুক্খতো ৰা মুচ্চিস্সন্তি, পত্তসম্পত্তিতো ৰা ন পরিহাযিস্সন্তী’’তি এৰং পৰত্তকম্মস্সকতাদস্সনপদট্ঠানা. পটিঘানুনযৰূপসমো তস্সা সম্পত্তি, গেহসিতায অঞ্ঞাণুপেক্খায সম্ভৰো ৰিপত্তি.

২৬৪. চতুন্নম্পি পনেতেসং ব্রহ্মৰিহারানং ৰিপস্সনাসুখঞ্চেৰ ভৰসম্পত্তি চ সাধারণপ্পযোজনং. ব্যাপাদাদিপটিঘাতো আৰেণিকং. ব্যাপাদপটিঘাতপ্পযোজনা হেত্থ মেত্তা. ৰিহিংসাঅরতিরাগপটিঘাতপ্পযোজনা ইতরা. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, ব্যাপাদস্স যদিদং মেত্তা চেতোৰিমুত্তি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিহেসায যদিদং করুণা চেতোৰিমুত্তি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, অরতিযা যদিদং মুদিতা চেতোৰিমুত্তি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, রাগস্স যদিদং উপেক্খা চেতোৰিমুত্তী’’তি (দী. নি. ৩.৩২৬; অ. নি. ৬.১৩).

২৬৫. একেকস্স চেত্থ আসন্নদূরৰসেন দ্ৰে দ্ৰে পচ্চত্থিকা. মেত্তাব্রহ্মৰিহারস্স হি সমীপচারো ৰিয পুরিসস্স সপত্তো গুণদস্সনসভাগতায রাগো আসন্নপচ্চত্থিকো, সো লহুং ওতারং লভতি, তস্মা ততো সুট্ঠু মেত্তা রক্খিতব্বা. পব্বতাদিগহননিস্সিতো ৰিয পুরিসস্স সপত্তো সভাগৰিসভাগতায ব্যাপাদো দূরপচ্চত্থিকো, তস্মা ততো নিব্ভযেন মেত্তাযিতব্বং. মেত্তাযিস্সতি চ নাম, কোপঞ্চ করিস্সতীতি অট্ঠানমেতং.

করুণাব্রহ্মৰিহারস্স ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যানং রূপানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং মনোরমানং লোকামিসপটিসংযুত্তানং অপ্পটিলাভং ৰা অপ্পটিলাভতো সমনুপস্সতো পুব্বে ৰা পটিলদ্ধপুব্বং অতীতং নিরুদ্ধং ৰিপরিণতং সমনুস্সরতো উপ্পজ্জতি দোমনস্সং, যং এৰরূপং দোমনস্সং, ইদং ৰুচ্চতি গেহসিতং দোমনস্স’’ন্তিআদিনা (ম. নি. ৩.৩০৭) নযেন আগতং গেহসিতং দোমনস্সং ৰিপত্তিদস্সনসভাগতায আসন্নপচ্চত্থিকং. সভাগৰিসভাগতায ৰিহিংসা দূরপচ্চত্থিকা. তস্মা ততো নিব্ভযেন করুণাযিতব্বং. করুণঞ্চ নাম করিস্সতি, পাণিআদীহি চ ৰিহেঠিস্সতীতি অট্ঠানমেতং.

মুদিতাব্রহ্মৰিহারস্স ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যানং রূপানং ইট্ঠানং…পে… লোকামিসপটিসংযুত্তানং পটিলাভং ৰা পটিলাভতো সমনুপস্সতো পুব্বে ৰা পটিলদ্ধপুব্বং অতীতং নিরুদ্ধং ৰিপরিণতং সমনুস্সরতো উপ্পজ্জতি সোমনস্সং, যং এৰরূপং সোমনস্সং, ইদং ৰুচ্চতি গেহসিতং সোমনস্স’’ন্তিআদিনা (ম. নি. ৩.৩০৬) নযেন আগতং গেহসিতং সোমনস্সং সম্পত্তিদস্সনসভাগতায আসন্নপচ্চত্থিকং, সভাগৰিসভাগতায অরতি দূরপচ্চত্থিকা. তস্মা ততো নিব্ভযেন মুদিতা ভাৰেতব্বা. মুদিতো চ নাম ভৰিস্সতি, পন্তসেনাসনেসু চ অধিকুসলেসু ধম্মেসু ৰা উক্কণ্ঠিস্সতীতি অট্ঠানমেতং.

উপেক্খাব্রহ্মৰিহারস্স পন ‘‘চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপ্পজ্জতি উপেক্খা বালস্স মূল়্হস্স পুথুজ্জনস্স অনোধিজিনস্স অৰিপাকজিনস্স অনাদীনৰদস্সাৰিনো অস্সুতৰতো পুথুজ্জনস্স যা এৰরূপা উপেক্খা, রূপং সা নাতিৰত্ততি. তস্মা সা উপেক্খা গেহসিতাতি ৰুচ্চতী’’তিআদিনা (ম. নি. ৩.৩০৮) নযেন আগতা গেহসিতা অঞ্ঞাণুপেক্খা দোসগুণাৰিচারণৰসেন সভাগত্তা আসন্নপচ্চত্থিকা. সভাগৰিসভাগতায রাগপটিঘা দূরপচ্চত্থিকা. তস্মা ততো নিব্ভযেন উপেক্খিতব্বং. উপেক্খিস্সতি চ নাম, রজ্জিস্সতি চ পটিহঞ্ঞিস্সতি চাতি অট্ঠানমেতং.

২৬৬. সব্বেসম্পি চ এতেসং কত্তুকামতা ছন্দো আদি, নীৰরণাদিৰিক্খম্ভনং মজ্ঝং, অপ্পনা পরিযোসানং. পঞ্ঞত্তিধম্মৰসেন একো ৰা সত্তো অনেকে ৰা সত্তা আরম্মণং. উপচারে ৰা অপ্পনায ৰা পত্তায আরম্মণৰড্ঢনং.

তত্রাযং ৰড্ঢনক্কমো, যথা হি কুসলো কস্সকো কসিতব্বট্ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কসতি, এৰং পঠমমেৰ একমাৰাসং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা তত্থ সত্তেসু ইমস্মিং আৰাসে সত্তা অৰেরা হোন্তূতিআদিনা নযেন মেত্তা ভাৰেতব্বা. তত্থ চিত্তং মুদুং কম্মনিযং কত্ৰা দ্ৰে আৰাসা পরিচ্ছিন্দিতব্বা. ততো অনুক্কমেন তযো, চত্তারো, পঞ্চ, ছ, সত্ত, অট্ঠ, নৰ, দস, একা রচ্ছা, উপড্ঢগামো, গামো, জনপদো, রজ্জং, একা দিসাতি এৰং যাৰ একং চক্কৰাল়ং, ততো ৰা পন ভিয্যো তত্থ তত্থ সত্তেসু মেত্তা ভাৰেতব্বা. তথা করুণাদযোতি অযমেত্থ আরম্মণৰড্ঢনক্কমো.

২৬৭. যথা পন কসিণানং নিস্সন্দো আরুপ্পা, সমাধিনিস্সন্দো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং, ৰিপস্সনানিস্সন্দো ফলসমাপত্তি, সমথৰিপস্সনানিস্সন্দো নিরোধসমাপত্তি, এৰং পুরিমব্রহ্মৰিহারত্তযনিস্সন্দো এত্থ উপেক্খাব্রহ্মৰিহারো. যথা হি থম্ভে অনুস্সাপেত্ৰা তুলাসঙ্ঘাটং অনারোপেত্ৰা ন সক্কা আকাসে কূটগোপানসিযো ঠপেতুং, এৰং পুরিমেসু ততিযজ্ঝানং ৰিনা ন সক্কা চতুত্থং ভাৰেতুন্তি.

২৬৮. এত্থ সিযা, কস্মা পনেতা মেত্তাকরুণামুদিতাউপেক্খা ব্রহ্মৰিহারাতি ৰুচ্চন্তি? কস্মা চ চতস্সোৰ? কো চ এতাসং কমো, অভিধম্মে চ কস্মা অপ্পমঞ্ঞাতি ৰুত্তাতি? ৰুচ্চতে, সেট্ঠট্ঠেন তাৰ নিদ্দোসভাৰেন চেত্থ ব্রহ্মৰিহারতা ৰেদিতব্বা. সত্তেসু সম্মাপটিপত্তিভাৰেন হি সেট্ঠা এতে ৰিহারা. যথা চ ব্রহ্মানো নিদ্দোসচিত্তা ৰিহরন্তি, এৰং এতেহি সম্পযুত্তা যোগিনো ব্রহ্মসমা হুত্ৰা ৰিহরন্তীতি সেট্ঠট্ঠেন নিদ্দোসভাৰেন চ ব্রহ্মৰিহারাতি ৰুচ্চন্তি.

২৬৯. কস্মা চ চতস্সোৰাতিআদি পঞ্হস্স পন ইদং ৰিস্সজ্জনং.

ৰিসুদ্ধিমগ্গাদিৰসা চতস্সো,

হিতাদিআকারৰসা পনাসং;

কমো পৰত্তন্তি চ অপ্পমাণে,

তা গোচরে যেন তদপ্পমঞ্ঞা.

এতাসু হি যস্মা মেত্তা ব্যাপাদবহুলস্স, করুণা ৰিহেসাবহুলস্স, মুদিতা অরতিবহুলস্স, উপেক্খা রাগবহুলস্স ৰিসুদ্ধিমগ্গো. যস্মা চ হিতূপসংহারঅহিতাপনযনসম্পত্তিমোদনঅনাভোগৰসেন চতুব্বিধোযেৰ সত্তেসু মনসিকারো. যস্মা চ যথা মাতা দহরগিলানযোব্বনপ্পত্তসকিচ্চপসুতেসু চতূসু পুত্তেসু দহরস্স অভিৰুড্ঢিকামা হোতি, গিলানস্স গেলঞ্ঞাপনযনকামা, যোব্বনপ্পত্তস্স যোব্বনসম্পত্তিযা চিরট্ঠিতিকামা, সককিচ্চপসুতস্স কিস্মিঞ্চি পরিযাযে অব্যাৰটা হোতি, তথা অপ্পমঞ্ঞাৰিহারিকেনাপি সব্বসত্তেসু মেত্তাদিৰসেন ভৰিতব্বং. তস্মা ইতো ৰিসুদ্ধিমগ্গাদিৰসা চতস্সোৰ অপ্পমঞ্ঞা.

যস্মা চতস্সোপেতা ভাৰেতুকামেন পঠমং হিতাকারপ্পৰত্তিৰসেন সত্তেসু পটিপজ্জিতব্বং, হিতাকারপ্পৰত্তিলক্খণা চ মেত্তা. ততো এৰং পত্থিতহিতানং সত্তানং দুক্খাভিভৰং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা সম্ভাৰেত্ৰা ৰা দুক্খাপনযনাকারপ্পৰত্তিৰসেন, দুক্খাপনযনাকারপ্পৰত্তিলক্খণা চ করুণা. অথেৰং পত্থিতহিতানং পত্থিতদুক্খাপগমানঞ্চ নেসং সম্পত্তিং দিস্ৰা সম্পত্তিপমোদনৰসেন, পমোদনলক্খণা চ মুদিতা. ততো পরং পন কত্তব্বাভাৰতো অজ্ঝুপেক্খকত্তসঙ্খাতেন মজ্ঝত্তাকারেন পটিপজ্জিতব্বং, মজ্ঝত্তাকারপ্পৰত্তিলক্খণা চ উপেক্খা. তস্মা ইতো হিতাদিআকারৰসা পনাসং পঠমং মেত্তা ৰুত্তা, অথ করুণা মুদিতা উপেক্খাতি অযং কমো ৰেদিতব্বো.

যস্মা পন সব্বাপেতা অপ্পমাণে গোচরে পৰত্তন্তি. অপ্পমাণা হি সত্তা এতাসং গোচরভূতা. একসত্তস্সাপি চ এত্তকে পদেসে মেত্তাদযো ভাৰেতব্বাতি এৰং পমাণং অগহেত্ৰা সকলফরণৰসেনেৰ পৰত্তাতি. তেন ৰুত্তং –

ৰিসুদ্ধিমগ্গাদিৰসা চতস্সো,

হিতাদিআকারৰসা পনাসং;

কমো পৰত্তন্তি চ অপ্পমাণে,

তা গোচরে যেন তদপ্পমঞ্ঞাতি.

২৭০. এৰং অপ্পমাণগোচরতায একলক্খণাসু চাপি এতাসু পুরিমা তিস্সো তিকচতুক্কজ্ঝানিকাৰ হোন্তি. কস্মা? সোমনস্সাৰিপ্পযোগতো. কস্মা পনাযং সোমনস্সেন অৰিপ্পযোগোতি? দোমনস্সসমুট্ঠিতানং ব্যাপাদাদীনং নিস্সরণত্তা. পচ্ছিমা পন অৰসেসএকজ্ঝানিকাৰ. কস্মা? উপেক্খাৰেদনাসম্পযোগতো. ন হি সত্তেসু মজ্ঝত্তাকারপ্পৰত্তা ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা উপেক্খাৰেদনং ৰিনা ৰত্ততীতি.

২৭১. যো পনেৰং ৰদেয্য ‘‘যস্মা ভগৰতা অট্ঠকনিপাতে চতূসুপি অপ্পমঞ্ঞাসু অৰিসেসেন ৰুত্তং ‘ততো ত্ৰং ভিক্খু ইমং সমাধিং সৰিতক্কম্পি সৰিচারং ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কম্পি ৰিচারমত্তং ভাৰেয্যাসি, অৰিতক্কম্পি অৰিচারং ভাৰেয্যাসি, সপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, নিপ্পীতিকম্পি ভাৰেয্যাসি, সাতসহগতম্পি ভাৰেয্যাসি, উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসী’তি (অ. নি. ৮.৬৩), তস্মা চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানিকা’’তি. সো মাহেৰন্তিস্স ৰচনীযো. এৰঞ্হি সতি কাযানুপস্সনাদযোপি চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানিকা সিযুং, ৰেদনাদীসু চ পঠমজ্ঝানম্পি নত্থি, পগেৰ দুতিযাদীনি. তস্মা ব্যঞ্জনচ্ছাযামত্তং গহেত্ৰা মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, গম্ভীরং হি বুদ্ধৰচনং, তং আচরিযে পযিরুপাসিত্ৰা অধিপ্পাযতো গহেতব্বং.

২৭২. অযঞ্হি তত্রাধিপ্পাযো – ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতু, যমহং ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি এৰং আযাচিতধম্মদেসনং কির তং ভিক্খুং যস্মা সো পুব্বেপি ধম্মং সুত্ৰা তত্থেৰ ৰসতি, ন সমণধম্মং কাতুং গচ্ছতি, তস্মা নং ভগৰা ‘‘এৰমেৰ পনিধেকচ্চে মোঘপুরিসা মমঞ্ঞেৰ অজ্ঝেসন্তি, ধম্মে চ ভাসিতে মমঞ্ঞেৰ অনুবন্ধিতব্বং মঞ্ঞন্তী’’তি অপসাদেত্ৰা পুন যস্মা সো অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পন্নো, তস্মা নং ওৰদন্তো আহ – ‘‘তস্মাতিহ তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং, অজ্ঝত্তং মে চিত্তং ঠিতং ভৰিস্সতি সুসণ্ঠিতং, ন চুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সন্তীতি. এৰঞ্হি তে ভিক্খু সিক্খিতব্ব’’ন্তি.

ইমিনা পনস্স ওৰাদেন নিযকজ্ঝত্তৰসেন চিত্তেকগ্গতামত্তো মূলসমাধি ৰুত্তো. ততো ‘‘এত্তকেনেৰ সন্তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰা এৰং সো এৰ সমাধি ৰড্ঢেতব্বো’’তি দস্সেতুং ‘‘যতো খো তে ভিক্খু অজ্ঝত্তং চিত্তং ঠিতং হোতি সুসণ্ঠিতং, ন চুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি. ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং মেত্তা মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা ভৰিস্সতি বহুলীকতা যানিকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধাতি. এৰঞ্হি তে ভিক্খু সিক্খিতব্ব’’ন্তি এৰমস্স মেত্তাৰসেন ভাৰনং ৰত্ৰা পুন ‘‘যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো ত্ৰং ভিক্খু ইমং মূলসমাধিং সৰিতক্কম্পি সৰিচারং ভাৰেয্যাসি…পে… উপেক্খাসহগতম্পি ভাৰেয্যাসী’’তি ৰুত্তং.

তস্সত্থো – যদা তে ভিক্খু অযং মূলসমাধি এৰং মেত্তাৰসেন ভাৰিতো হোতি, তদা ত্ৰং তাৰতকেনাপি তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰাৰ ইমং মূলসমাধিং অঞ্ঞেসুপি আরম্মণেসু চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি পাপযমানো সৰিতক্কম্পি সৰিচারন্তিআদিনা নযেন ভাৰেয্যাসীতি.

এৰং ৰত্ৰা চ পুন করুণাদিঅৰসেসব্রহ্মৰিহারপুব্বঙ্গমম্পিস্স অঞ্ঞেসু আরম্মণেসু চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানৰসেন ভাৰনং করেয্যাসীতি দস্সেন্তো ‘‘যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো. ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং করুণা মে চেতোৰিমুত্তী’’তিআদিমাহ.

এৰং মেত্তাদিপুব্বঙ্গমং চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানৰসেন ভাৰনং দস্সেত্ৰা পুন কাযানুপস্সনাদিপুব্বঙ্গমং দস্সেতুং ‘‘যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিস্সামী’’তি আদিং ৰত্ৰা ‘‘যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো ভৰিস্সতি সুভাৰিতো, ততো ত্ৰং ভিক্খু যেন যেনেৰ গগ্ঘসি, ফাসুঞ্ঞেৰ গগ্ঘসি, যত্থ যত্থেৰ ঠস্সসি, ফাসুঞ্ঞেৰ ঠস্সসি, যত্থ যত্থেৰ নিসীদিস্সসি, ফাসুঞ্ঞেৰ নিসীদিস্সসি, যত্থ যত্থেৰ সেয্যং কপ্পেস্সসি, ফাসুঞ্ঞেৰ সেয্যং কপ্পেস্সসী’’তি অরহত্তনিকূটেন দেসনং সমাপেসি. তস্মা তিকচতুক্কজ্ঝানিকাৰ মেত্তাদযো, উপেক্খা পন অৰসেসএকজ্ঝানিকাৰাতি ৰেদিতব্বা. তথেৰ চ অভিধম্মে (ধ. স. ২৫১ আদযো; ৰিভ. ৬৭৩ আদযো) ৰিভত্তাতি.

২৭৩. এৰং তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন চেৰ অৰসেসএকজ্ঝানৰসেন চ দ্ৰিধা ঠিতানম্পি এতাসং সুভপরমাদিৰসেন অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসো আনুভাৰৰিসেসো ৰেদিতব্বো. হলিদ্দৰসনসুত্তস্মিং হি এতা সুভপরমাদিভাৰেন ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তা. যথাহ – ‘‘সুভপরমাহং, ভিক্খৰে, মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং ৰদামি. আকাসানঞ্চাযতনপরমাহং, ভিক্খৰে, করুণং চেতোৰিমুত্তিং ৰদামি. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনপরমাহং, ভিক্খৰে, মুদিতং চেতোৰিমুত্তিং ৰদামি. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনপরমাহং, ভিক্খৰে, উপেক্খং চেতোৰিমুত্তিং ৰদামী’’তি (সং. নি. ৫.২৩৫).

কস্মা পনেতা এৰং ৰুত্তাতি? তস্স তস্স উপনিস্সযত্তা. মেত্তাৰিহারিস্স হি সত্তা অপ্পটিক্কূলা হোন্তি. অথস্স অপ্পটিক্কূলপরিচযা অপ্পটিক্কূলেসু পরিসুদ্ধৰণ্ণেসু নীলাদীসু চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি মেত্তা সুভৰিমোক্খস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা সুভপরমাতি ৰুত্তা.

করুণাৰিহারিস্স পন দণ্ডাভিঘাতাদিরূপনিমিত্তং পত্তদুক্খং সমনুপস্সন্তস্স করুণায পৰত্তিসম্ভৰতো রূপে আদীনৰো পরিৰিদিতো হোতি. অথস্স পরিৰিদিতরূপাদীনৰত্তা পথৰীকসিণাদীসু অঞ্ঞতরং উগ্ঘাটেত্ৰা রূপনিস্সরণে আকাসে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি করুণা আকাসানঞ্চাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা আকাসানঞ্চাযতনপরমাতি ৰুত্তা.

মুদিতাৰিহারিস্স পন তেন তেন পামোজ্জকারণেন উপ্পন্নপামোজ্জসত্তানং ৰিঞ্ঞাণং সমনুপস্সন্তস্স মুদিতায পৰত্তিসম্ভৰতো ৰিঞ্ঞাণগ্গহণপরিচিতং চিত্তং হোতি. অথস্স অনুক্কমাধিগতং আকাসানঞ্চাযতনং অতিক্কম্ম আকাসনিমিত্তগোচরে ৰিঞ্ঞাণে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতীতি মুদিতা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনপরমাতি ৰুত্তা.

উপেক্খাৰিহারিস্স পন ‘‘সত্তা সুখিতা ৰা হোন্তু দুক্খতো ৰা ৰিমুচ্চন্তু, সম্পত্তসুখতো ৰা মা ৰিমুচ্চন্তূ’’তি আভোগাভাৰতো সুখদুক্খাদিপরমত্থগাহৰিমুখভাৰতো অৰিজ্জমানগ্গহণদুক্খং চিত্তং হোতি. অথস্স পরমত্থগাহতো ৰিমুখভাৰপরিচিতচিত্তস্স পরমত্থতো অৰিজ্জমানগ্গহণদুক্খচিত্তস্স চ অনুক্কমাধিগতং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম সভাৰতো অৰিজ্জমানে পরমত্থভূতস্স ৰিঞ্ঞাণস্স অভাৰে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি উপেক্খা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনপরমাতি ৰুত্তাতি.

২৭৪. এৰং সুভপরমাদিৰসেন এতাসং আনুভাৰং ৰিদিত্ৰা পুন সব্বাপেতা দানাদীনং সব্বকল্যাণধম্মানং পরিপূরিকাতি ৰেদিতব্বা. সত্তেসু হি হিতজ্ঝাসযতায সত্তানং দুক্খাসহনতায, পত্তসম্পত্তিৰিসেসানং চিরট্ঠিতিকামতায, সব্বসত্তেসু চ পক্খপাতাভাৰেন সমপ্পৰত্তচিত্তা মহাসত্তা ‘‘ইমস্স দাতব্বং, ইমস্স ন দাতব্ব’’ন্তি ৰিভাগং অকত্ৰা সব্বসত্তানং সুখনিদানং দানং দেন্তি. তেসং উপঘাতং পরিৰজ্জযন্তা সীলং সমাদিযন্তি. সীলপরিপূরণত্থং নেক্খম্মং ভজন্তি. সত্তানং হিতাহিতেসু অসম্মোহত্থায পঞ্ঞং পরিযোদপেন্তি. সত্তানং হিতসুখত্থায নিচ্চং ৰীরিযমারভন্তি. উত্তমৰীরিযৰসেন ৰীরভাৰং পত্তাপি চ সত্তানং নানপ্পকারকং অপরাধং খমন্তি. ‘‘ইদং ৰো দস্সাম করিস্সামা’’তি কতং পটিঞ্ঞং ন ৰিসংৰাদেন্তি. তেসং হিতসুখায অৰিচলাধিট্ঠানা হোন্তি. তেসু অৰিচলায মেত্তায পুব্বকারিনো হোন্তি. উপেক্খায পচ্চুপকারং নাসীসন্তীতি এৰং পারমিযো পূরেত্ৰা যাৰ দসবলচতুৰেসারজ্জছঅসাধারণঞাণঅট্ঠারসবুদ্ধধম্মপ্পভেদে সব্বেপি কল্যাণধম্মে পরিপূরেন্তীতি এৰং দানাদিসব্বকল্যাণধম্মপরিপূরিকা এতাৰ হোন্তীতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

ব্রহ্মৰিহারনিদ্দেসো নাম

নৰমো পরিচ্ছেদো.

১০. আরুপ্পনিদ্দেসো

পঠমারুপ্পৰণ্ণনা

২৭৫. ব্রহ্মৰিহারানন্তরং উদ্দিট্ঠেসু পন চতূসু আরুপ্পেসু আকাসানঞ্চাযতনং তাৰ ভাৰেতুকামো ‘‘দিস্সন্তে খো পন রূপাধিকরণং দণ্ডাদানসত্থাদানকলহৰিগ্গহৰিৰাদা, নত্থি খো পনেতং সব্বসো আরুপ্পেতি. সো ইতি পটিসঙ্খায রূপানংযেৰ নিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায পটিপন্নো হোতী’’তি (ম. নি. ২.১০৩) ৰচনতো এতেসং দণ্ডাদানাদীনঞ্চেৰ চক্খুসোতরোগাদীনঞ্চ আবাধসহস্সানং ৰসেন করজরূপে আদীনৰং দিস্ৰা তস্স সমতিক্কমায ঠপেত্ৰা পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণং নৰসু পথৰীকসিণাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং চতুত্থজ্ঝানং উপ্পাদেতি.

তস্স কিঞ্চাপি রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানৰসেন করজরূপং অতিক্কন্তং হোতি, অথ খো কসিণরূপম্পি যস্মা তপ্পটিভাগমেৰ, তস্মা তম্পি সমতিক্কমিতুকামো হোতি. কথং? যথা অহিভীরুকো পুরিসো অরঞ্ঞে সপ্পেন অনুবদ্ধো ৰেগেন পলাযিত্ৰা পলাতট্ঠানে লেখাচিত্তং তালপণ্ণং ৰা ৰল্লিং ৰা রজ্জুং ৰা ফলিতায ৰা পন পথৰিযা ফলিতন্তরং দিস্ৰা ভাযতেৰ উত্তসতেৰ, নেৰ নং দক্খিতুকামো হোতি. যথা চ অনত্থকারিনা ৰেরিপুরিসেন সদ্ধিং একগামে ৰসমানো পুরিসো তেন ৰধবন্ধগেহঝাপনাদীহি উপদ্দুতো অঞ্ঞং গামং ৰসনত্থায গন্ত্ৰা তত্রাপি ৰেরিনা সমানরূপসদ্দসমুদাচারং পুরিসং দিস্ৰা ভাযতেৰ উত্তসতেৰ, নেৰ নং দক্খিতুকামো হোতি.

তত্রিদং ওপম্মসংসন্দনং – তেসং হি পুরিসানং অহিনা ৰেরিনা ৰা উপদ্দুতকালো ৰিয ভিক্খুনো আরম্মণৰসেন করজরূপসমঙ্গিকালো. তেসং ৰেগেন পলাযনঅঞ্ঞগামগমনানি ৰিয ভিক্খুনো রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানৰসেন করজরূপসমতিক্কমনকালো. তেসং পলাতট্ঠানে চ অঞ্ঞগামে চ লেখাচিত্ততালপণ্ণাদীনি চেৰ ৰেরিসদিসং পুরিসঞ্চ দিস্ৰা ভযসন্তাসঅদস্সনকামতা ৰিয ভিক্খুনো কসিণরূপম্পি তপ্পটিভাগমেৰ ইদন্তি সল্লক্খেত্ৰা তম্পি সমতিক্কমিতুকামতা. সূকরাভিহতসুনখপিসাচভীরুকাদিকাপি চেত্থ উপমা ৰেদিতব্বা.

২৭৬. এৰং সো তস্মা চতুত্থজ্ঝানস্স আরম্মণভূতা কসিণরূপা নিব্বিজ্জ পক্কমিতুকামো পঞ্চহাকারেহি চিণ্ণৰসী হুত্ৰা পগুণরূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানতো ৰুট্ঠায তস্মিং ঝানে ‘‘ইমং মযা নিব্বিণ্ণং রূপং আরম্মণং করোতী’’তি চ, ‘‘আসন্নসোমনস্সপচ্চত্থিক’’ন্তি চ, ‘‘সন্তৰিমোক্খতো ওল়ারিক’’ন্তি চ আদীনৰং পস্সতি. অঙ্গোল়ারিকতা পনেত্থ নত্থি. যথেৰ হেতং রূপং দুৰঙ্গিকং, এৰং আরুপ্পানিপীতি.

সো তত্থ এৰং আদীনৰং দিস্ৰা নিকন্তিং পরিযাদায আকাসানঞ্চাযতনং সন্ততো অনন্ততো মনসিকরিত্ৰা চক্কৰাল়পরিযন্তং ৰা যত্তকং ইচ্ছতি তত্তকং ৰা কসিণং পত্থরিত্ৰা তেন ফুট্ঠোকাসং ‘‘আকাসো আকাসো’’তি ৰা, ‘‘অনন্তো আকাসো’’তি ৰা মনসিকরোন্তো উগ্ঘাটেতি কসিণং. উগ্ঘাটেন্তো হি নেৰ কিলঞ্জং ৰিয সংৰেল্লেতি, ন কপালতো পূৰং ৰিয উদ্ধরতি, কেৰলং পন তং নেৰ আৰজ্জেতি, ন মনসি করোতি, ন পচ্চৰেক্খতি, অনাৰজ্জেন্তো অমনসিকরোন্তো অপচ্চৰেক্খন্তো চ অঞ্ঞদত্থু তেন ফুট্ঠোকাসং ‘‘আকাসো আকাসো’’তি মনসিকরোন্তো কসিণং উগ্ঘাটেতি নাম. কসিণম্পি উগ্ঘাটিযমানং নেৰ উব্বট্টতি ন ৰিৰট্টতি, কেৰলং ইমস্স অমনসিকারঞ্চ ‘‘আকাসো আকাসো’’তি মনসিকারঞ্চ পটিচ্চ উগ্ঘাটিতং নাম হোতি, কসিণুগ্ঘাটিমাকাসমত্তং পঞ্ঞাযতি. কসিণুগ্ঘাটিমাকাসন্তি ৰা কসিণফুট্ঠোকাসোতি ৰা কসিণৰিৰিত্তাকাসন্তি ৰা সব্বমেতং একমেৰ.

সো তং কসিণুগ্ঘাটিমাকাসনিমিত্তং ‘‘আকাসো আকাসো’’তি পুনপ্পুনং আৰজ্জেতি, তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং করোতি. তস্সেৰং পুনপ্পুনং আৰজ্জযতো তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং করোতো নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, উপচারেন চিত্তং সমাধিযতি. সো তং নিমিত্তং পুনপ্পুনং আসেৰতি, ভাৰেতি, বহুলীকরোতি. তস্সেৰং পুনপ্পুনং আৰজ্জযতো মনসিকরোতো পথৰীকসিণাদীসু রূপাৰচরচিত্তং ৰিয আকাসে আকাসানঞ্চাযতনচিত্তং অপ্পেতি. ইধাপি হি পুরিমভাগে তীণি চত্তারি ৰা জৰনানি কামাৰচরানি উপেক্খাৰেদনাসম্পযুত্তানেৰ হোন্তি. চতুত্থং পঞ্চমং ৰা অরূপাৰচরং. সেসং পথৰীকসিণে ৰুত্তনযমেৰ.

অযং পন ৰিসেসো, এৰং উপ্পন্নে অরূপাৰচরচিত্তে সো ভিক্খু যথা নাম যানপ্পুতোল়ি কুম্ভিমুখাদীনং অঞ্ঞতরং নীলপিলোতিকায ৰা পীতলোহিতোদাতাদীনং ৰা অঞ্ঞতরায পিলোতিকায বন্ধিত্ৰা পেক্খমানো পুরিসো ৰাতৰেগেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি অপনীতায পিলোতিকায আকাসংযেৰ পেক্খমানো তিট্ঠেয্য, এৰমেৰ পুব্বে কসিণমণ্ডলং ঝানচক্খুনা পেক্খমানো ৰিহরিত্ৰা ‘‘আকাসো আকাসো’’তি ইমিনা পরিকম্মমনসিকারেন সহসা অপনীতে তস্মিং নিমিত্তে আকাসঞ্ঞেৰ পেক্খমানো ৰিহরতি. এত্তাৰতা চেস ‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি (ৰিভ. ৫০৮; দী. নি. ২.১২৯).

২৭৭. তত্থ সব্বসোতি সব্বাকারেন, সব্বাসং ৰা অনৰসেসানন্তি অত্থো. রূপসঞ্ঞানন্তি সঞ্ঞাসীসেন ৰুত্তরূপাৰচরজ্ঝানানঞ্চেৰ তদারম্মণানঞ্চ. রূপাৰচরজ্ঝানম্পি হি রূপন্তি ৰুচ্চতি ‘‘রূপী রূপানি পস্সতী’’তিআদীসু (দী. নি. ২.১২৯), তস্স আরম্মণম্পি ‘‘বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানী’’তিআদীসু (দী. নি. ২.১৭৩), তস্মা ইধ রূপে সঞ্ঞা রূপসঞ্ঞাতি এৰং সঞ্ঞাসীসেন ৰুত্তরূপাৰচরজ্ঝানস্সেতং অধিৰচনং. রূপং সঞ্ঞা অস্সাতি রূপসঞ্ঞং. রূপং অস্স নামন্তি ৰুত্তং হোতি. পথৰীকসিণাদিভেদস্স তদারম্মণস্স চেতং অধিৰচনন্তি ৰেদিতব্বং. সমতিক্কমাতি ৰিরাগা নিরোধা চ. কিং ৰুত্তং হোতি? এতাসং কুসলৰিপাককিরিযৰসেন পঞ্চদসন্নং ঝানসঙ্খাতানং রূপসঞ্ঞানং, এতেসঞ্চ পথৰীকসিণাদিৰসেন নৰন্নং আরম্মণসঙ্খাতানং রূপসঞ্ঞানং সব্বাকারেন অনৰসেসানং ৰা ৰিরাগা চ নিরোধা চ ৰিরাগহেতুঞ্চেৰ নিরোধহেতুঞ্চ আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ন হি সক্কা সব্বসো অনতিক্কন্তরূপসঞ্ঞেন এতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুন্তি.

তত্থ যস্মা আরম্মণে অৰিরত্তস্স সঞ্ঞাসমতিক্কমো ন হোতি, সমতিক্কন্তাসু চ সঞ্ঞাসু আরম্মণং সমতিক্কন্তমেৰ হোতি. তস্মা আরম্মণসমতিক্কমং অৰত্ৰা ‘‘তত্থ কতমা রূপসঞ্ঞা? রূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং, ইমা ৰুচ্চন্তি রূপসঞ্ঞাযো. ইমা রূপসঞ্ঞাযো অতিক্কন্তো হোতি ৰীতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো. তেন ৰুচ্চতি সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা’’তি (ৰিভ. ৬০২) এৰং ৰিভঙ্গে সঞ্ঞানংযেৰ সমতিক্কমো ৰুত্তো. যস্মা পন আরম্মণসমতিক্কমেন পত্তব্বা এতা সমাপত্তিযো, ন একস্মিঞ্ঞেৰ আরম্মণে পঠমজ্ঝানাদীনি ৰিয. তস্মা অযং আরম্মণসমতিক্কমৰসেনাপি অত্থৰণ্ণনা কতাতি ৰেদিতব্বা.

২৭৮. পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমাতি চক্খাদীনং ৰত্থূনং রূপাদীনং আরম্মণানঞ্চ পটিঘাতেন সমুপ্পন্না সঞ্ঞা পটিঘসঞ্ঞা. রূপসঞ্ঞাদীনং এতমধিৰচনং. যথাহ – ‘‘তত্থ কতমা পটিঘসঞ্ঞা? রূপসঞ্ঞা সদ্দসঞ্ঞা গন্ধসঞ্ঞা রসসঞ্ঞা ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা, ইমা ৰুচ্চন্তি পটিঘসঞ্ঞাযো’’তি (ৰিভ. ৬০৩). তাসং কুসলৰিপাকানং পঞ্চন্নং, অকুসলৰিপাকানং পঞ্চন্নন্তি সব্বসো দসন্নম্পি পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা পহানা অসমুপ্পাদা অপ্পৰত্তিং কত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.

কামঞ্চেতা পঠমজ্ঝানাদীনি সমাপন্নস্সাপি ন সন্তি. ন হি তস্মিং সমযে পঞ্চদ্ৰারৰসেন চিত্তং পৰত্ততি. এৰং সন্তেপি অঞ্ঞত্থ পহীনানং সুখদুক্খানং চতুত্থজ্ঝানে ৰিয, সক্কাযদিট্ঠাদীনং ততিযমগ্গে ৰিয চ ইমস্মিং ঝানে উস্সাহজননত্থং ইমস্স ঝানস্স পসংসাৰসেন এতাসমেত্থ ৰচনং ৰেদিতব্বং.

অথ ৰা কিঞ্চাপি তা রূপাৰচরং সমাপন্নস্সাপি ন সন্তি, অথ খো ন পহীনত্তা ন সন্তি. ন হি রূপৰিরাগায রূপাৰচরভাৰনা সংৰত্ততি, রূপাযত্তা চ এতাসং পৰত্তি. অযং পন ভাৰনা রূপৰিরাগায সংৰত্ততি. তস্মা তা এত্থ পহীনাতি ৰত্তুং ৰট্টতি. ন কেৰলঞ্চ ৰত্তুং, একংসেনেৰ এৰং ধারেতুম্পি ৰট্টতি. তাসঞ্হি ইতো পুব্বে অপ্পহীনত্তাযেৰ পঠমং ঝানং সমাপন্নস্স সদ্দো ‘‘কণ্টকো’’তি (অ. নি. ১০.৭২) ৰুত্তো ভগৰতা. ইধ চ পহীনত্তাযেৰ অরূপসমাপত্তীনং আনেঞ্জতা (ৰিভ. ২২৬) সন্তৰিমোক্খতা (ম. নি. ১.৬৬) চ ৰুত্তা. আল়ারো চ কালামো অরূপসমাপন্নো পঞ্চমত্তানি সকটসতানি নিস্সায নিস্সায অতিক্কমন্তানি নেৰ অদ্দস, ন পন সদ্দং অস্সোসীতি (দী. নি. ২.১৯২).

২৭৯. নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারাতি নানত্তে ৰা গোচরে পৰত্তানং সঞ্ঞানং, নানত্তানং ৰা সঞ্ঞানং. যস্মা হি এতা ‘‘তত্থ কতমা নানত্তসঞ্ঞা? অসমাপন্নস্স মনোধাতুসমঙ্গিস্স ৰা মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসমঙ্গিস্স ৰা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং, ইমা ৰুচ্চন্তি নানত্তসঞ্ঞাযো’’তি এৰং ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৬০৪) ৰিভজিত্ৰা ৰুত্তা ইধ অধিপ্পেতা অসমাপন্নস্স মনোধাতুমনোৰিঞ্ঞাণধাতুসঙ্গহিতা সঞ্ঞা রূপসদ্দাদিভেদে নানত্তে নানাসভাৰে গোচরে পৰত্তন্তি, যস্মা চেতা অট্ঠ কামাৰচরকুসলসঞ্ঞা, দ্ৰাদসাকুসলসঞ্ঞা, একাদস কামাৰচরকুসলৰিপাকসঞ্ঞা, দ্ৰে অকুসলৰিপাকসঞ্ঞা, একাদস কামাৰচরকিরিযসঞ্ঞাতি এৰং চতুচত্তালীসম্পি সঞ্ঞা নানত্তা নানাসভাৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসা, তস্মা নানত্তসঞ্ঞাতি ৰুত্তা. তাসং সব্বসো নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা অনাৰজ্জনা অসমন্নাহারা অপচ্চৰেক্খণা. যস্মা তা নাৰজ্জেতি, ন মনসি করোতি, ন পচ্চৰেক্খতি, তস্মাতি ৰুত্তং হোতি.

যস্মা চেত্থ পুরিমা রূপসঞ্ঞা পটিঘসঞ্ঞা চ ইমিনা ঝানেন নিব্বত্তে ভৰেপি ন ৰিজ্জন্তি. পগেৰ তস্মিং ভৰে ইমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরণকালে, তস্মা তাসং সমতিক্কমা অত্থঙ্গমাতি দ্ৰেধাপি অভাৰোযেৰ ৰুত্তো. নানত্তসঞ্ঞাসু পন যস্মা অট্ঠ কামাৰচরকুসলসঞ্ঞা, নৰ কিরিযসঞ্ঞা, দসাকুসলসঞ্ঞাতি ইমা সত্তৰীসতিসঞ্ঞা ইমিনা ঝানেন নিব্বত্তে ভৰে ৰিজ্জন্তি, তস্মা তাসং অমনসিকারাতি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তত্রাপি হি ইমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তো তাসং অমনসিকারাযেৰ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, তা পন মনসিকরোন্তো অসমাপন্নো হোতীতি.

সঙ্খেপতো চেত্থ রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমাতি ইমিনা সব্বরূপাৰচরধম্মানং পহানং ৰুত্তং. পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারাতি ইমিনা সব্বেসং কামাৰচরচিত্তচেতসিকানং পহানঞ্চ অমনসিকারো চ ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

২৮০. অনন্তো আকাসোতি এত্থ নাস্স উপ্পাদন্তো ৰা ৰযন্তো ৰা পঞ্ঞাযতীতি অনন্তো. আকাসোতি কসিণুগ্ঘাটিমাকাসো ৰুচ্চতি. মনসিকারৰসেনাপি চেত্থ অনন্ততা ৰেদিতব্বা. তেনেৰ ৰিভঙ্গে ৰুত্তং ‘‘তস্মিং আকাসে চিত্তং ঠপেতি, সণ্ঠপেতি, অনন্তং ফরতি, তেন ৰুচ্চতি অনন্তো আকাসো’’তি (ৰিভ. ৬০৫).

আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি এত্থ পন নাস্স অন্তোতি অনন্তং, আকাসং অনন্তং আকাসানন্তং, আকাসানন্তমেৰ আকাসানঞ্চং, তং আকাসানঞ্চং অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনমস্স সসম্পযুত্তধম্মস্স ঝানস্স দেৰানং দেৰাযতনমিৰাতি আকাসানঞ্চাযতনং.

উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি তমাকাসানঞ্চাযতনং পত্ৰা নিপ্ফাদেত্ৰা তদনুরূপেন ইরিযাপথৰিহারেন ৰিহরতীতি.

অযং আকাসানঞ্চাযতনকম্মট্ঠানে ৰিত্থারকথা.

ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনকথা

২৮১. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ভাৰেতুকামেন পন পঞ্চহাকারেহি আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰেন ‘‘আসন্নরূপাৰচরজ্ঝানপচ্চত্থিকা অযং সমাপত্তি, নো চ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনমিৰ সন্তা’’তি আকাসানঞ্চাযতনে আদীনৰং দিস্ৰা তত্থ নিকন্তিং পরিযাদায ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা তং আকাসং ফরিত্ৰা পৰত্তৰিঞ্ঞাণং ‘‘ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি পুনপ্পুনং আৰজ্জিতব্বং, মনসিকাতব্বং, পচ্চৰেক্খিতব্বং, তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং কাতব্বং. ‘‘অনন্তং অনন্ত’’ন্তি পন ন মনসিকাতব্বং.

তস্সেৰং তস্মিং নিমিত্তে পুনপ্পুনং চিত্তং চারেন্তস্স নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, উপচারেন চিত্তং সমাধিযতি. সো তং নিমিত্তং পুনপ্পুনং আসেৰতি, ভাৰেতি, বহুলীকরোতি. তস্সেৰং করোতো আকাসে আকাসানঞ্চাযতনং ৰিয আকাসফুটে ৰিঞ্ঞাণে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনচিত্তং অপ্পেতি. অপ্পনানযো পনেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. এত্তাৰতা চেস ‘‘সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫০৮; দী. নি. ২.১২৯) ৰুচ্চতি.

২৮২. তত্থ সব্বসোতি ইদং ৰুত্তনযমেৰ. আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মাতি এত্থ পন পুব্বে ৰুত্তনযেন ঝানম্পি আকাসানঞ্চাযতনং, আরম্মণম্পি. আরম্মণম্পি হি পুরিমনযেনেৰ আকাসানঞ্চঞ্চ তং পঠমস্স আরুপ্পজ্ঝানস্স আরম্মণত্তা দেৰানং দেৰাযতনং ৰিয অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনঞ্চাতি আকাসানঞ্চাযতনং. তথা আকাসানঞ্চঞ্চ তং তস্স ঝানস্স সঞ্জাতিহেতুত্তা ‘‘কম্বোজা অস্সানং আযতন’’ন্তিআদীনি ৰিয সঞ্জাতিদেসট্ঠেন আযতনঞ্চাতিপি আকাসানঞ্চাযতনং. এৰমেতং ঝানঞ্চ আরম্মণঞ্চাতি উভযম্পি অপ্পৰত্তিকরণেন চ অমনসিকরণেন চ সমতিক্কমিত্ৰাৰ যস্মা ইদং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহাতব্বং, তস্মা উভযম্পেতং একজ্ঝং কত্ৰা ‘‘আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মা’’তি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি তংযেৰ অনন্তো আকাসোতি এৰং ফরিত্ৰা পৰত্তৰিঞ্ঞাণং ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি এৰং মনসিকরোন্তোতি ৰুত্তং হোতি. মনসিকারৰসেন ৰা অনন্তং. সো হি তমাকাসারম্মণং ৰিঞ্ঞাণং অনৰসেসতো মনসিকরোন্তো ‘‘অনন্ত’’ন্তি মনসি করোতি. যং পন ৰিভঙ্গে ৰুত্তং ‘‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি, তংযেৰ আকাসং ৰিঞ্ঞাণেন ফুটং মনসি করোতি, অনন্তং ফরতি, তেন ৰুচ্চতি অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (ৰিভ. ৬১০).

তত্থ ৰিঞ্ঞাণেনাতি উপযোগত্থে করণৰচনং ৰেদিতব্বং. এৰঞ্হি অট্ঠকথাচরিযা তস্স অত্থং ৰণ্ণযন্তি, অনন্তং ফরতি তঞ্ঞেৰ আকাসং ফুটং ৰিঞ্ঞাণং মনসি করোতীতি ৰুত্তং হোতি.

ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি এত্থ পন নাস্স অন্তোতি অনন্তং. অনন্তমেৰ আনঞ্চং. ৰিঞ্ঞাণং আনঞ্চং ৰিঞ্ঞাণানঞ্চন্তি অৰত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চন্তি ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ রূল়্হীসদ্দো. তং ৰিঞ্ঞাণঞ্চং অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনমস্স সসম্পযুত্তধম্মস্স ঝানস্স দেৰানং দেৰাযতনমিৰাতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.

অযং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনকম্মট্ঠানে ৰিত্থারকথা.

আকিঞ্চঞ্ঞাযতনকথা

২৮৩. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং ভাৰেতুকামেন পন পঞ্চহাকারেহি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰেন ‘‘আসন্নআকাসানঞ্চাযতনপচ্চত্থিকা অযং সমাপত্তি, নো চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমিৰ সন্তা’’তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে আদীনৰং দিস্ৰা তত্থ নিকন্তিং পরিযাদায আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা তস্সেৰ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনারম্মণভূতস্স আকাসানঞ্চাযতনৰিঞ্ঞাণস্স অভাৰো সুঞ্ঞতা ৰিৰিত্তাকারো মনসিকাতব্বো. কথং? তং ৰিঞ্ঞাণং অমনসিকরিত্ৰা ‘‘নত্থি নত্থী’’তি ৰা, ‘‘সুঞ্ঞং সুঞ্ঞ’’ন্তি ৰা, ‘‘ৰিৰিত্তং ৰিৰিত্ত’’ন্তি ৰা পুনপ্পুনং আৰজ্জিতব্বং, মনসিকাতব্বং, পচ্চৰেক্খিতব্বং, তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং কাতব্বং.

তস্সেৰং তস্মিং নিমিত্তে চিত্তং চারেন্তস্স নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, উপচারেন চিত্তং সমাধিযতি. সো তং নিমিত্তং পুনপ্পুনং আসেৰতি, ভাৰেতি, বহুলীকরোতি. তস্সেৰং করোতো আকাসে ফুটে মহগ্গতৰিঞ্ঞাণে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ৰিয তস্সেৰ আকাসং ফরিত্ৰা পৰত্তস্স মহগ্গতৰিঞ্ঞাণস্স সুঞ্ঞৰিৰিত্তনত্থিভাৰে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনচিত্তং অপ্পেতি. এত্থাপি চ অপ্পনানযো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

অযং পন ৰিসেসো, তস্মিং হি অপ্পনাচিত্তে উপ্পন্নে সো ভিক্খু যথা নাম পুরিসো মণ্ডলমাল়াদীসু কেনচিদেৰ করণীযেন সন্নিপতিতং ভিক্খুসঙ্ঘং দিস্ৰা কত্থচি গন্ত্ৰা সন্নিপাতকিচ্চাৰসানেৰ উট্ঠায পক্কন্তেসু ভিক্খূসু আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠত্ৰা পুন তং ঠানং ওলোকেন্তো সুঞ্ঞমেৰ পস্সতি, ৰিৰিত্তমেৰ পস্সতি. নাস্স এৰং হোতি ‘‘এত্তকা নাম ভিক্খূ কালঙ্কতা ৰা দিসাপক্কন্তা ৰা’’তি, অথ খো সুঞ্ঞমিদং ৰিৰিত্তন্তি নত্থিভাৰমেৰ পস্সতি, এৰমেৰ পুব্বে আকাসে পৰত্তিতৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনজ্ঝানচক্খুনা পস্সন্তো ৰিহরিত্ৰা ‘‘নত্থি নত্থী’’তিআদিনা পরিকম্মমনসিকারেন অন্তরহিতে তস্মিং ৰিঞ্ঞাণে তস্স অপগমসঙ্খাতং অভাৰমেৰ পস্সন্তো ৰিহরতি. এত্তাৰতা চেস ‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫০৮; দী. নি. ২.১২৯) ৰুচ্চতি.

২৮৪. ইধাপি সব্বসোতি ইদং ৰুত্তনযমেৰ. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনন্তি এত্থাপি চ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ঝানম্পি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং আরম্মণম্পি. আরম্মণম্পি হি পুরিমনযেনেৰ ৰিঞ্ঞাণঞ্চঞ্চ তং দুতিযস্স আরুপ্পজ্ঝানস্স আরম্মণত্তা দেৰানং দেৰাযতনং ৰিয অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনঞ্চাতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং. তথা ৰিঞ্ঞাণঞ্চঞ্চ তং তস্সেৰ ঝানস্স সঞ্জাতিহেতুত্তা ‘‘কম্বোজা অস্সানং আযতন’’ন্তিআদীনি ৰিয সঞ্জাতিদেসট্ঠেন আযতনঞ্চাতিপি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং. এৰমেতং ঝানঞ্চ আরম্মণঞ্চাতি উভযম্পি অপ্পৰত্তিকরণেন চ অমনসিকরণেন চ সমতিক্কমিত্ৰাৰ যস্মা ইদং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহাতব্বং, তস্মা উভযম্পেতং একজ্ঝং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মাতি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

নত্থি কিঞ্চীতি নত্থি নত্থি, সুঞ্ঞং সুঞ্ঞং, ৰিৰিত্তং ৰিৰিত্তন্তি এৰং মনসিকরোন্তোতি ৰুত্তং হোতি. যম্পি ৰিভঙ্গে ৰুত্তং ‘‘নত্থি কিঞ্চীতি তঞ্ঞেৰ ৰিঞ্ঞাণং অভাৰেতি ৰিভাৰেতি অন্তরধাপেতি নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতি, তেন ৰুচ্চতি নত্থি কিঞ্চী’’তি, তং কিঞ্চাপি খযতো সম্মসনং ৰিয ৰুত্তং, অথ খ্ৰস্স এৰমেৰ অত্থো দট্ঠব্বো. তঞ্হি ৰিঞ্ঞাণং অনাৰজ্জেন্তো অমনসিকরোন্তো অপচ্চৰেক্খন্তো কেৰলমস্স নত্থিভাৰং সুঞ্ঞভাৰং ৰিৰিত্তভাৰমেৰ মনসিকরোন্তো অভাৰেতি ৰিভাৰেতি অন্তরধাপেতীতি ৰুচ্চতি, ন অঞ্ঞথাতি.

আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি এত্থ পন নাস্স কিঞ্চনন্তি অকিঞ্চনং, অন্তমসো ভঙ্গমত্তম্পি অস্স অৰসিট্ঠং নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. অকিঞ্চনস্স ভাৰো আকিঞ্চঞ্ঞং, আকাসানঞ্চাযতনৰিঞ্ঞাণাপগমস্সেতং অধিৰচনং. তং আকিঞ্চঞ্ঞং অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনমস্স ঝানস্স দেৰানং দেৰাযতনমিৰাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.

অযং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনকম্মট্ঠানে ৰিত্থারকথা.

নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনকথা

২৮৫. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং ভাৰেতুকামেন পন পঞ্চহাকারেহি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰেন ‘‘আসন্নৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনপচ্চত্থিকা অযং সমাপত্তি, নো চ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং ৰিয সন্তা’’তি ৰা ‘‘সঞ্ঞা রোগো, সঞ্ঞা গণ্ডো, সঞ্ঞা সল্লং, এতং সন্তং, এতং পণীতং যদিদং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞা’’তি ৰা এৰং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আদীনৰং, উপরি আনিসংসঞ্চ দিস্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে নিকন্তিং পরিযাদায নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সন্ততো মনসিকরিত্ৰা ‘‘সাৰ অভাৰং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তিতা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি সন্তা সন্তা’’তি পুনপ্পুনং আৰজ্জিতব্বা, মনসিকাতব্বা, পচ্চৰেক্খিতব্বা, তক্কাহতা ৰিতক্কাহতা কাতব্বা.

তস্সেৰং তস্মিং নিমিত্তে পুনপ্পুনং মানসং চারেন্তস্স নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, উপচারেন চিত্তং সমাধিযতি. সো তং নিমিত্তং পুনপ্পুনং আসেৰতি, ভাৰেতি, বহুলীকরোতি. তস্সেৰং করোতো ৰিঞ্ঞাণাপগমে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং ৰিয আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিসঙ্খাতেসু চতূসু খন্ধেসু নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনচিত্তং অপ্পেতি. অপ্পনানযো পনেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. এত্তাৰতা চেস ‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫০৮; দী. নি. ২.১২৯) ৰুচ্চতি.

২৮৬. ইধাপি সব্বসোতি ইদং ৰুত্তনযমেৰ. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্মাতি এত্থাপি পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ঝানম্পি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আরম্মণম্পি. আরম্মণম্পি হি পুরিমনযেনেৰ আকিঞ্চঞ্ঞঞ্চ তং ততিযস্স আরুপ্পজ্ঝানস্স আরম্মণত্তা দেৰানং দেৰাযতনং ৰিয অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনঞ্চাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং. তথা আকিঞ্চঞ্ঞঞ্চ তং তস্সেৰ ঝানস্স সঞ্জাতিহেতুত্তা কম্বোজা অস্সানং আযতনন্তিআদীনি ৰিয সঞ্জাতিদেসট্ঠেন আযতনঞ্চাতিপি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং. এৰমেতং ঝানঞ্চ আরম্মণঞ্চাতি উভযম্পি অপ্পৰত্তিকরণেন চ অমনসিকরণেন চ সমতিক্কমিত্ৰাৰ যস্মা ইদং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহাতব্বং, তস্মা উভযম্পেতং একজ্ঝং কত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্মাতি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি এত্থ পন যায সঞ্ঞায ভাৰতো তং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি ৰুচ্চতি. যথা পটিপন্নস্স সা সঞ্ঞা হোতি, তং তাৰ দস্সেতুং ৰিভঙ্গে ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী’’তি উদ্ধরিত্ৰা ‘‘তঞ্ঞেৰ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সন্ততো মনসি করোতি, সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিং ভাৰেতি, তেন ৰুচ্চতি নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী’’তি (ৰিভ. ৬১৯) ৰুত্তং. তত্থ সন্ততো মনসি করোতীতি ‘‘সন্তা ৰতাযং সমাপত্তি, যত্র হি নাম নত্থিভাৰম্পি আরম্মণং করিত্ৰা ঠস্সতী’’তি এৰং সন্তারম্মণতায তং সন্তাতি মনসি করোতি.

সন্ততো চে মনসি করোতি, কথং সমতিক্কমো হোতীতি? অসমাপজ্জিতুকামতায. সো হি কিঞ্চাপি তং সন্ততো মনসি করোতি, অথ খ্ৰস্স ‘‘অহমেতং আৰজ্জিস্সামি, সমাপজ্জিস্সামি, অধিট্ঠহিস্সামি, ৰুট্ঠহিস্সামি, পচ্চৰেক্খিস্সামী’’তি এস আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো ন হোতি. কস্মা? আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্স সন্ততরপণীততরতায.

যথা হি রাজা মহচ্চ রাজানুভাৰেন হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরৰীথিযং ৰিচরন্তো দন্তকারাদযো সিপ্পিকে একং ৰত্থং দল়্হং নিৰাসেত্ৰা একেন সীসং ৰেঠেত্ৰা দন্তচুণ্ণাদীহি সমোকিণ্ণগত্তে অনেকানি দন্তৰিকতিআদীনি সিপ্পানি করোন্তে দিস্ৰা ‘‘অহো ৰত রে ছেকা আচরিযা ঈদিসানিপি নাম সিপ্পানি করিস্সন্তী’’তি এৰং তেসং ছেকতায তুস্সতি, ন চস্স এৰং হোতি ‘‘অহো ৰতাহং রজ্জং পহায এৰরূপো সিপ্পিকো ভৰেয্য’’ন্তি. তং কিস্স হেতু? রজ্জসিরিযা মহানিসংসতায. সো সিপ্পিনো সমতিক্কমিত্ৰাৰ গচ্ছতি. এৰমেৰ এস কিঞ্চাপি তং সমাপত্তিং সন্ততো মনসি করোতি, অথ খ্ৰস্স ‘‘অহমেতং সমাপত্তিং আৰজ্জিস্সামি, সমাপজ্জিস্সামি, অধিট্ঠহিস্সামি, ৰুট্ঠহিস্সামি, পচ্চৰেক্খিস্সামী’’তি নেৰ এস আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো হোতি.

সো তং সন্ততো মনসিকরোন্তো পুব্বে ৰুত্তনযেন তং পরমসুখুমং অপ্পনাপ্পত্তং সঞ্ঞং পাপুণাতি, যায নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী নাম হোতি, সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিং ভাৰেতীতি ৰুচ্চতি. সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিন্তি অচ্চন্তসুখুমভাৰপ্পত্তসঙ্খারং চতুত্থারুপ্পসমাপত্তিং.

২৮৭. ইদানি যং তং এৰমধিগতায সঞ্ঞায ৰসেন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি ৰুচ্চতি, তং অত্থতো দস্সেতুং ‘‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা চিত্তচেতসিকা ধম্মা’’তি (ৰিভ. ৬২০) ৰুত্তং. তেসু ইধ সমাপন্নস্স চিত্তচেতসিকা ধম্মা অধিপ্পেতা. ৰচনত্থো পনেত্থ ওল়ারিকায সঞ্ঞায অভাৰতো সুখুমায চ ভাৰতো নেৰস্স সসম্পযুত্তধম্মস্স ঝানস্স সঞ্ঞা নাসঞ্ঞন্তি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞং. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞঞ্চ তং মনাযতনধম্মাযতনপরিযাপন্নত্তা আযতনঞ্চাতি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং. অথ ৰা যাযমেত্থ সঞ্ঞা, সা পটুসঞ্ঞাকিচ্চং কাতুং অসমত্থতায নেৰসঞ্ঞা, সঙ্খারাৰসেসসুখুমভাৰেন ৰিজ্জমানত্তা নাসঞ্ঞাতি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞা. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞা চ সা সেসধম্মানং অধিট্ঠানট্ঠেন আযতনঞ্চাতি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং.

ন কেৰলঞ্চেত্থ সঞ্ঞাৰ এদিসী, অথ খো ৰেদনাপি নেৰৰেদনানাৰেদনা, চিত্তম্পি নেৰচিত্তংনাচিত্তং, ফস্সোপি নেৰফস্সোনাফস্সো. এস নযো সেসসম্পযুত্তধম্মেসু. সঞ্ঞাসীসেন পনাযং দেসনা কতাতি ৰেদিতব্বা. পত্তমক্খনতেলপ্পভুতীহি চ উপমাহি এস অত্থো ৰিভাৰেতব্বো.

সামণেরো কির তেলেন পত্তং মক্খেত্ৰা ঠপেসি, তং যাগুপানকালে থেরো পত্তমাহরাতি আহ. সো ‘‘পত্তে তেলমত্থি, ভন্তে’’তি আহ. ততো ‘‘আহর, সামণের, তেলং, নাল়িং পূরেস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘নত্থি, ভন্তে, তেল’’ন্তি আহ. তত্থ যথা অন্তোৰুত্থত্তা যাগুযা সদ্ধিং অকপ্পিযট্ঠেন ‘‘তেলমত্থী’’তি হোতি. নাল়িপূরণাদীনং ৰসেন ‘‘নত্থী’’তি হোতি. এৰং সাপি সঞ্ঞা পটুসঞ্ঞাকিচ্চং কাতুং অসমত্থতায নেৰসঞ্ঞা, সঙ্খারাৰসেসসুখুমভাৰেন ৰিজ্জমানত্তা নাসঞ্ঞা হোতি.

কিং পনেত্থ সঞ্ঞাকিচ্চন্তি? আরম্মণসঞ্জাননঞ্চেৰ ৰিপস্সনায চ ৰিসযভাৰং উপগন্ত্ৰা নিব্বিদাজননং. দহনকিচ্চমিৰ হি সুখোদকে তেজোধাতু সঞ্জাননকিচ্চং পেসা পটুং কাতুং ন সক্কোতি. সেসসমাপত্তীসু সঞ্ঞা ৰিয ৰিপস্সনায ৰিসযভাৰং উপগন্ত্ৰা নিব্বিদাজননম্পি কাতুং ন সক্কোতি. অঞ্ঞেসু হি খন্ধেসু অকতাভিনিৰেসো ভিক্খু নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনক্খন্ধে সম্মসিত্ৰা নিব্বিদং পত্তুং সমত্থো নাম নত্থি অপিচ আযস্মা সারিপুত্তো. পকতিৰিপস্সকো পন মহাপঞ্ঞো সারিপুত্তসদিসোৰ সক্কুণেয্য. সোপি ‘‘এৰং কিরিমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’’তি (ম. নি. ৩.৯৫) এৰং কলাপসম্মসনৰসেনেৰ, নো অনুপদধম্মৰিপস্সনাৰসেন. এৰং সুখুমত্তং গতা এসা সমাপত্তি.

যথা চ পত্তমক্খনতেলূপমায, এৰং মগ্গুদকূপমাযপি অযমত্থো ৰিভাৰেতব্বো. মগ্গপ্পটিপন্নস্স কির থেরস্স পুরতো গচ্ছন্তো সামণেরো থোকং উদকং দিস্ৰা ‘‘উদকং, ভন্তে, উপাহনা ওমুঞ্চথা’’তি আহ. ততো থেরেন ‘‘সচে উদকমত্থি, আহর ন্হানসাটিকং, ন্হাযিস্সামা’’তি ৰুত্তে ‘‘নত্থি, ভন্তে’’তি আহ. তত্থ যথা উপাহনতেমনমত্তট্ঠেন ‘‘উদকমত্থী’’তি হোতি, ন্হাযনট্ঠেন ‘‘নত্থী’’তি হোতি. এৰম্পি সা পটুসঞ্ঞাকিচ্চং কাতুং অসমত্থতায নেৰসঞ্ঞা, সঙ্খারাৰসেসসুখুমভাৰেন ৰিজ্জমানত্তা নাসঞ্ঞা হোতি.

ন কেৰলঞ্চ এতাহেৰ, অঞ্ঞাহিপি অনুরূপাহি উপমাহি এস অত্থো ৰিভাৰেতব্বো. উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি ইদং ৰুত্তনযমেৰাতি.

অযং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনকম্মট্ঠানে ৰিত্থারকথা.

পকিণ্ণককথা

২৮৮. অসদিসরূপো নাথো, আরুপ্পং যং চতুব্বিধং আহ.

তং ইতি ঞত্ৰা তস্মিং, পকিণ্ণককথাপি ৰিঞ্ঞেয্যা.

২৮৯. আরুপ্পসমাপত্তিযো হি –

আরম্মণাতিক্কমতো, চতস্সোপি ভৰন্তিমা;

অঙ্গাতিক্কমমেতাসং, ন ইচ্ছন্তি ৰিভাৰিনো.

এতাসু হি রূপনিমিত্তাতিক্কমতো পঠমা, আকাসাতিক্কমতো দুতিযা, আকাসে পৰত্তিতৰিঞ্ঞাণাতিক্কমতো ততিযা. আকাসে পৰত্তিতৰিঞ্ঞাণস্স অপগমাতিক্কমতো চতুত্থীতি সব্বথা আরম্মণাতিক্কমতো চতস্সোপি ভৰন্তিমা আরুপ্পসমাপত্তিযোতি ৰেদিতব্বা. অঙ্গাতিক্কমং পন এতাসং ন ইচ্ছন্তি পণ্ডিতা. ন হি রূপাৰচরসমাপত্তীসু ৰিয এতাসু অঙ্গাতিক্কমো অত্থি. সব্বাসুপি হি এতাসু উপেক্খা, চিত্তেকগ্গতাতি দ্ৰে এৰ ঝানঙ্গানি হোন্তি.

২৯০. এৰং সন্তেপি –

সুপ্পণীততরা হোন্তি, পচ্ছিমা পচ্ছিমা ইধ;

উপমা তত্থ ৰিঞ্ঞেয্যা, পাসাদতলসাটিকা.

যথা হি চতুভূমিকস্স পাসাদস্স হেট্ঠিমতলে দিব্বনচ্চগীতৰাদিতসুরভিগন্ধমালাভোজনসযনচ্ছাদনাদিৰসেন পণীতা পঞ্চকামগুণা পচ্চুপট্ঠিতা অস্সু. দুতিযে ততো পণীততরা. ততিযে ততো পণীততরা. চতুত্থে সব্বপণীততরা. তত্থ কিঞ্চাপি তানি চত্তারিপি পাসাদতলানেৰ, নত্থি নেসং পাসাদতলভাৰেন ৰিসেসো. পঞ্চকামগুণসমিদ্ধৰিসেসেন পন হেট্ঠিমতো হেট্ঠিমতো উপরিমং উপরিমং পণীততরং হোতি.

যথা চ একায ইত্থিযা কন্তিতথূলসণ্হসণ্হতরসণ্হতমসুত্তানং চতুপলতিপলদ্ৰিপলএকপলসাটিকা অস্সু আযামেন চ ৰিত্থারেন চ সমপ্পমাণা. তত্থ কিঞ্চাপি তা সাটিকা চতস্সোপি আযামতো চ ৰিত্থারতো চ সমপ্পমাণা, নত্থি তাসং পমাণতো ৰিসেসো. সুখসম্ফস্সসুখুমভাৰমহগ্ঘভাৰেহি পন পুরিমায পুরিমায পচ্ছিমা পচ্ছিমা পণীততরা হোন্তি, এৰমেৰ কিঞ্চাপি চতূসু এতাসু উপেক্খা, চিত্তেকগ্গতাতি এতানি দ্ৰেযেৰ অঙ্গানি হোন্তি, অথ খো ভাৰনাৰিসেসেন তেসং অঙ্গানি পণীতপণীততরভাৰেন সুপ্পণীততরা হোন্তি পচ্ছিমা পচ্ছিমা ইধাতি ৰেদিতব্বা.

২৯১. এৰং অনুপুব্বেন পণীতপণীতা চেতা –

অসুচিম্হি মণ্ডপে লগ্গো, একো তন্নিস্সিতো পরো;

অঞ্ঞো বহি অনিস্সায, তং তং নিস্সায চাপরো.

ঠিতো চতূহি এতেহি, পুরিসেহি যথাক্কমং;

সমানতায ঞাতব্বা, চতস্সোপি ৰিভাৰিনা.

তত্রাযমত্থযোজনা – অসুচিম্হি কির দেসে একো মণ্ডপো, অথেকো পুরিসো আগন্ত্ৰা তং অসুচিং জিগুচ্ছমানো তং মণ্ডপং হত্থেহি আলম্বিত্ৰা তত্থ লগ্গো লগ্গিতো ৰিয অট্ঠাসি. অথাপরো আগন্ত্ৰা তং মণ্ডপে লগ্গং পুরিসং নিস্সিতো. অথঞ্ঞো আগন্ত্ৰা চিন্তেসি ‘‘যো এস মণ্ডপলগ্গো, যো চ তন্নিস্সিতো, উভোপেতে দুট্ঠিতা. ধুৰো চ নেসং মণ্ডপপপাতে পাতো, হন্দাহং বহিযেৰ তিট্ঠামী’’তি. সো তন্নিস্সিতং অনিস্সায বহিযেৰ অট্ঠাসি. অথাপরো আগন্ত্ৰা মণ্ডপলগ্গস্স চ তন্নিস্সিতস্স চ অখেমভাৰং চিন্তেত্ৰা বহিট্ঠিতঞ্চ সুট্ঠিতোতি মন্ত্ৰা তং নিস্সায অট্ঠাসি. তত্থ অসুচিম্হি দেসে মণ্ডপো ৰিয কসিণুগ্ঘাটিমাকাসং দট্ঠব্বং, অসুচিজিগুচ্ছায মণ্ডপলগ্গো পুরিসো ৰিয রূপনিমিত্তজিগুচ্ছায আকাসারম্মণং আকাসানঞ্চাযতনং, মণ্ডপলগ্গং পুরিসং নিস্সিতো ৰিয আকাসারম্মণং আকাসানঞ্চাযতনং আরব্ভ পৰত্তং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং, তেসং দ্ৰিন্নম্পি অখেমভাৰং চিন্তেত্ৰা অনিস্সায তং মণ্ডপলগ্গং বহিট্ঠিতো ৰিয আকাসানঞ্চাযতনং আরম্মণং অকত্ৰা তদভাৰারম্মণং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং, মণ্ডপলগ্গস্স তন্নিস্সিতস্স চ অখেমতং চিন্তেত্ৰা বহিট্ঠিতঞ্চ সুট্ঠিতোতি মন্ত্ৰা তং নিস্সায ঠিতো ৰিয ৰিঞ্ঞাণাভাৰসঙ্খাতে বহিপদেসে ঠিতং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আরব্ভ পৰত্তং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং দট্ঠব্বং.

২৯২. এৰং পৰত্তমানঞ্চ –

আরম্মণং করোতেৰ, অঞ্ঞাভাৰেন তং ইদং;

দিট্ঠদোসম্পি রাজানং, ৰুত্তিহেতু জনো যথা.

ইদঞ্হি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং ‘‘আসন্নৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনপচ্চত্থিকা অযং সমাপত্তী’’তি এৰং দিট্ঠদোসম্পি তং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং অঞ্ঞস্স আরম্মণস্স অভাৰা আরম্মণং করোতেৰ. যথা কিং? দিট্ঠদোসম্পি রাজানং ৰুত্তিহেতু যথা জনো. যথা হি অসংযতং ফরুসকাযৰচীমনোসমাচারং কঞ্চি সব্বদিসম্পতিং রাজানং ‘‘ফরুসসমাচারো অয’’ন্তি এৰং দিট্ঠদোসম্পি অঞ্ঞত্থ ৰুত্তিং অলভমানো জনো ৰুত্তিহেতু নিস্সায ৰত্ততি, এৰং দিট্ঠদোসম্পি তং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং অঞ্ঞং আরম্মণং অলভমানমিদং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং আরম্মণং করোতেৰ.

২৯৩. এৰং কুরুমানঞ্চ –

আরুল়্হো দীঘনিস্সেণিং, যথা নিস্সেণিবাহুকং;

পব্বতগ্গঞ্চ আরুল়্হো, যথা পব্বতমত্থকং.

যথা ৰা গিরিমারূল়্হো, অত্তনোযেৰ জণ্ণুকং;

ওলুব্ভতি তথেৰেতং, ঝানমোলুব্ভ ৰত্ততীতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিভাৰনাধিকারে

আরুপ্পনিদ্দেসো নাম

দসমো পরিচ্ছেদো.

১১. সমাধিনিদ্দেসো

আহারেপটিক্কূলভাৰনা

২৯৪. ইদানি আরুপ্পানন্তরং একা সঞ্ঞাতি এৰং উদ্দিট্ঠায আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞায ভাৰনানিদ্দেসো অনুপ্পত্তো. তত্থ আহরতীতি আহারো. সো চতুব্বিধো কবল়ীকারাহারো, ফস্সাহারো, মনোসঞ্চেতনাহারো, ৰিঞ্ঞাণাহারোতি.

কো পনেত্থ কিমাহরতীতি? কবল়ীকারাহারো ওজট্ঠমকং রূপং আহরতি. ফস্সাহারো তিস্সো ৰেদনা আহরতি. মনোসঞ্চেতনাহারো তীসু ভৰেসু পটিসন্ধিং আহরতি. ৰিঞ্ঞাণাহারো পটিসন্ধিক্খণে নামরূপং আহরতি.

তেসু কবল়ীকারাহারে নিকন্তিভযং. ফস্সাহারে উপগমনভযং. মনোসঞ্চেতনাহারে উপপত্তিভযং. ৰিঞ্ঞাণাহারে পটিসন্ধিভযং. এৰং সপ্পটিভযেসু চ তেসু কবল়ীকারাহারো পুত্তমংসূপমেন (সং. নি. ২.৬৩) দীপেতব্বো. ফস্সাহারো নিচ্চম্মগাৰূপমেন (সং. নি. ২.৬৩). মনোসঞ্চেতনাহারো অঙ্গারকাসূপমেন (সং. নি. ২.৬৩). ৰিঞ্ঞাণাহারো সত্তিসতূপমেনাতি (সং. নি. ২.৬৩). ইমেসু পন চতূসু আহারেসু অসিতপীতখাযিতসাযিতপ্পভেদো কবল়ীকারো আহারোৰ ইমস্মিং অত্থে আহারোতি অধিপ্পেতো. তস্মিং আহারে পটিক্কূলাকারগ্গহণৰসেন উপ্পন্না সঞ্ঞা আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞা.

তং আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞং ভাৰেতুকামেন কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা উগ্গহতো একপদম্পি অৰিরজ্ঝন্তেন রহোগতেন পটিসল্লীনেন অসিতপীতখাযিতসাযিতপ্পভেদে কবল়ীকারাহারে দসহাকারেহি পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা. সেয্যথিদং, গমনতো, পরিযেসনতো, পরিভোগতো, আসযতো, নিধানতো, অপরিপক্কতো, পরিপক্কতো, ফলতো, নিস্সন্দতো, সম্মক্খনতোতি.

২৯৫. তত্থ গমনতোতি এৰং মহানুভাৰে নাম সাসনে পব্বজিতেন সকলরত্তিং বুদ্ধৰচনসজ্ঝাযং ৰা সমণধম্মং ৰা কত্ৰা কালস্সেৰ ৰুট্ঠায চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তং কত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠপেত্ৰা পরিৰেণং সম্মজ্জিত্ৰা সরীরং পটিজগ্গিত্ৰা আসনমারূয্হ ৰীসতিংস ৰারে কম্মট্ঠানং মনসিকরিত্ৰা উট্ঠায পত্তচীৰরং গহেত্ৰা নিজনসম্বাধানি পৰিৰেকসুখানি ছাযূদকসম্পন্নানি সুচীনি সীতলানি রমণীযভূমিভাগানি তপোৰনানি পহায অরিযং ৰিৰেকরতিং অনপেক্খিত্ৰা সুসানাভিমুখেন সিঙ্গালেন ৰিয আহারত্থায গামাভিমুখেন গন্তব্বং.

এৰং গচ্ছতা চ মঞ্চম্হা ৰা পীঠম্হা ৰা ওতরণতো পট্ঠায পাদরজঘরগোলিকৰচ্চাদিসম্পরিকিণ্ণং পচ্চত্থরণং অক্কমিতব্বং হোতি. ততো অপ্পেকদা মূসিকজতুকৰচ্চাদীহি উপহতত্তা অন্তোগব্ভতো পটিক্কূলতরং পমুখং দট্ঠব্বং হোতি. ততো উলূকপারাৰতাদিৰচ্চসম্মক্খিতত্তা উপরিমতলতো পটিক্কূলতরং হেট্ঠিমতলং. ততো কদাচি কদাচি ৰাতেরিতেহি পুরাণতিণপণ্ণেহি গিলানসামণেরানং মুত্তকরীসখেল়সিঙ্ঘাণিকাহি ৰস্সকালে উদকচিক্খল্লাদীহি চ সংকিলিট্ঠত্তা হেট্ঠিমতলতো পটিক্কূলতরং পরিৰেণং. পরিৰেণতো পটিক্কূলতরা ৰিহাররচ্ছা দট্ঠব্বা হোতি.

অনুপুব্বেন পন বোধিঞ্চ চেতিযঞ্চ ৰন্দিত্ৰা ৰিতক্কমাল়কে ঠিতেন মুত্তরাসিসদিসং চেতিযং মোরপিঞ্ছকলাপমনোহরং বোধিং দেৰৰিমানসম্পত্তিসস্সিরীকং সেনাসনঞ্চ অনপলোকেত্ৰা এৰরূপং নাম রমণীযং পদেসং পিট্ঠিতো কত্ৰা আহারহেতু গন্তব্বং ভৰিস্সতীতি পক্কমিত্ৰা গামমগ্গং পটিপন্নেন খাণুকণ্টকমগ্গোপি উদকৰেগভিন্নৰিসমমগ্গোপি দট্ঠব্বো হোতি.

ততো গণ্ডং পটিচ্ছাদেন্তেন ৰিয নিৰাসনং নিৰাসেত্ৰা ৰণচোল়কং বন্ধন্তেন ৰিয কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা অট্ঠিসঙ্ঘাতং পটিচ্ছাদেন্তেন ৰিয চীৰরং পারুপিত্ৰা ভেসজ্জকপালং নীহরন্তেন ৰিয পত্তং নীহরিত্ৰা গামদ্ৰারসমীপং পাপুণন্তেন হত্থিকুণপঅস্সকুণপগোকুণপমহিংসকুণপমনুস্সকুণপঅহিকুণপকুক্কুরকুণপানিপি দট্ঠব্বানি ভৰন্তি. ন কেৰলঞ্চ দট্ঠব্বানি, গন্ধোপি নেসং ঘানং পটিহনমানো অধিৰাসেতব্বো হোতি. ততো গামদ্ৰারে ঠত্ৰা চণ্ডহত্থিঅস্সাদিপরিস্সযপরিৰজ্জনত্থং গামরচ্ছা ওলোকেতব্বা হোন্তি.

ইচ্চেতং পচ্চত্থরণাদিঅনেককুণপপরিযোসানং পটিক্কূলং আহারহেতু অক্কমিতব্বঞ্চ দট্ঠব্বঞ্চ ঘাযিতব্বঞ্চ হোতি. অহো ৰত ভো পটিক্কূলো আহারোতি এৰং গমনতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

২৯৬. কথং পরিযেসনতো? এৰং গমনপটিক্কূলং অধিৰাসেত্ৰাপি গামং পৰিট্ঠেন সঙ্ঘাটিপারুতেন কপণমনুস্সেন ৰিয কপালহত্থেন ঘরপটিপাটিযা গামৰীথীসু চরিতব্বং হোতি. যত্থ ৰস্সকালে অক্কন্তঅক্কন্তট্ঠানে যাৰ পিণ্ডিকমংসাপি উদকচিক্খল্লে পাদা পৰিসন্তি, একেন হত্থেন পত্তং গহেতব্বং হোতি, একেন চীৰরং উক্খিপিতব্বং. গিম্হকালে ৰাতৰেগেন সমুট্ঠিতেহি পংসুতিণরজেহি ওকিণ্ণসরীরেন চরিতব্বং. তং তং গেহদ্ৰারং পত্ৰা মচ্ছধোৰনমংসধোৰনতণ্ডুলধোৰনখেল়সিঙ্ঘাণিকসুনখসূকরৰচ্চাদীহি সম্মিস্সানি কিমিকুলাকুলানি নীলমক্খিকপরিকিণ্ণানি ওল়িগল্লানি চেৰ চন্দনিকট্ঠানানি চ দট্ঠব্বানি হোন্তি অক্কমিতব্বানিপি. যতো তা মক্খিকা উট্ঠহিত্ৰা সঙ্ঘাটিযম্পি পত্তেপি সীসেপি নিলীযন্তি.

ঘরং পৰিট্ঠস্সাপি কেচি দেন্তি, কেচি ন দেন্তি. দদমানাপি একচ্চে হিয্যো পক্কভত্তম্পি পুরাণখজ্জকম্পি পূতিকুম্মাসপূপাদীনিপি দদন্তি. অদদমানাপি কেচিদেৰ ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰদন্তি, কেচি পন অপস্সমানা ৰিয তুণ্হী হোন্তি, কেচি অঞ্ঞেন মুখং করোন্তি, কেচি ‘‘গচ্ছ, রে মুণ্ডকা’’তিআদীহি ফরুসৰাচাহি সমুদাচরন্তি. এৰং কপণমনুস্সেন ৰিয গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা নিক্খমিতব্বন্তি.

ইচ্চেতং গামপ্পৰেসনতো পট্ঠায যাৰ নিক্খমনা উদকচিক্খল্লাদিপটিক্কূলং আহারহেতু অক্কমিতব্বঞ্চেৰ দট্ঠব্বঞ্চ অধিৰাসেতব্বঞ্চ হোতি. অহো ৰত ভো পটিক্কূলো আহারোতি এৰং পরিযেসনতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

২৯৭. কথং পরিভোগতো? এৰং পরিযিট্ঠাহারেন পন বহিগামে ফাসুকট্ঠানে সুখনিসিন্নেন যাৰ তত্থ হত্থং ন ওতারেতি, তাৰ তথারূপং গরুট্ঠানিযং ভিক্খুং ৰা লজ্জিমনুস্সং ৰা দিস্ৰা নিমন্তেতুম্পি সক্কা হোতি. ভুঞ্জিতুকামতায পনেত্থ হত্থে ওতারিতমত্তে ‘‘গণ্হথা’’তি ৰদন্তেন লজ্জিতব্বং হোতি. হত্থং পন ওতারেত্ৰা মদ্দন্তস্স পঞ্চঙ্গুলিঅনুসারেন সেদো পগ্ঘরমানো সুক্খথদ্ধভত্তম্পি তেমেন্তো মুদুং করোতি.

অথ তস্মিং পরিমদ্দনমত্তেনাপি সম্ভিন্নসোভে আলোপং কত্ৰা মুখে ঠপিতে হেট্ঠিমদন্তা উদুক্খলকিচ্চং সাধেন্তি, উপরিমা মুসলকিচ্চং, জিৰ্হা হত্থকিচ্চং. তং তত্থ সুৰানদোণিযং সুৰানপিণ্ডমিৰ দন্তমুসলেহি কোট্টেত্ৰা জিৰ্হায সম্পরিৰত্তিযমানং জিৰ্হাগ্গে তনুপসন্নখেল়ো মক্খেতি, ৰেমজ্ঝতো পট্ঠায বহলখেল়ো মক্খেতি, দন্তকট্ঠেন অসম্পত্তট্ঠানে দন্তগূথকো মক্খেতি. সো এৰং ৰিচুণ্ণিতমক্খিতো তঙ্খণঞ্ঞেৰ অন্তরহিতৰণ্ণগন্ধসঙ্খারৰিসেসো সুৰানদোণিযং ঠিতসুৰানৰমথু ৰিয পরমজেগুচ্ছভাৰং উপগচ্ছতি. এৰরূপোপি সমানো চক্খুস্স আপাথং অতীতত্তা অজ্ঝোহরিতব্বো হোতীতি এৰং পরিভোগতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

২৯৮. কথং আসযতো? এৰং পরিভোগং উপগতো চ পনেস অন্তো পৰিসমানো যস্মা বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধানম্পি রঞ্ঞোপি চক্কৰত্তিস্স পিত্তসেম্হপুব্বলোহিতাসযেসু চতূসু অঞ্ঞতরো আসযো হোতিযেৰ. মন্দপুঞ্ঞানং পন চত্তারো আসযা হোন্তি. তস্মা যস্স পিত্তাসযো অধিকো হোতি, তস্স বহলমধুকতেলমক্খিতো ৰিয পরমজেগুচ্ছো হোতি. যস্স সেম্হাসযো অধিকো হোতি, তস্স নাগবলপণ্ণরসমক্খিতো ৰিয. যস্স পুব্বাসযো অধিকো হোতি, তস্স পূতিতক্কমক্খিতো ৰিয. যস্স লোহিতাসযো অধিকো হোতি, তস্স রজনমক্খিতো ৰিয পরমজেগুচ্ছো হোতীতি এৰং আসযতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

২৯৯. কথং নিধানতো? সো ইমেসু চতূসু আসযেসু অঞ্ঞতরেন আসযেন মক্খিতো অন্তোউদরং পৰিসিত্ৰা নেৰ সুৰণ্ণভাজনে ন মণিরজতাদিভাজনেসু নিধানং গচ্ছতি. সচে পন দসৰস্সিকেন অজ্ঝোহরিযতি দস ৰস্সানি অধোতৰচ্চকূপসদিসে ওকাসে পতিট্ঠহতি. সচে ৰীস, তিংস, চত্তালীস, পঞ্ঞাস, সট্ঠি, সত্ততি, অসীতি, নৰুতিৰস্সিকেন, সচে ৰস্সসতিকেন অজ্ঝোহরিযতি. ৰস্সসতং অধোতৰচ্চকূপসদিসে ওকাসে পতিট্ঠহতীতি এৰং নিধানতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০০. কথং অপরিপক্কতো? সো পনাযমাহারো এৰরূপে ওকাসে নিধানমুপগতো যাৰ অপরিপক্কো হোতি, তাৰ তস্মিঞ্ঞেৰ যথাৰুত্তপ্পকারে পরমন্ধকারতিমিসে নানাকুণপগন্ধৰাসিতপৰনৰিচরিতে অতিদুগ্গন্ধজেগুচ্ছে পদেসে যথা নাম নিদাঘে অকালমেঘেন অভিৰুট্ঠম্হি চণ্ডালগামদ্ৰারআৰাটে পতিতানি তিণপণ্ণকিলঞ্জখণ্ডঅহিকুক্কুরমনুস্সকুণপাদীনি সূরিযাতপেন সন্তত্তানি ফেণপুপ্ফুল়কাচিতানি তিট্ঠন্তি, এৰমেৰ তংদিৰসম্পি হিয্যোপি ততো পুরিমে দিৰসেপি অজ্ঝোহতো সব্বো একতো হুত্ৰা সেম্হপটলপরিযোনদ্ধো কাযগ্গিসন্তাপকুথিতকুথনসঞ্জাতফেণপুপ্ফুল়কাচিতো পরমজেগুচ্ছভাৰং উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতীতি এৰং অপরিপক্কতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০১. কথং পরিপক্কতো? সো তত্তকাযগ্গিনা পরিপক্কো সমানো ন সুৰণ্ণরজতাদিধাতুযো ৰিয সুৰণ্ণরজতাদিভাৰং উপগচ্ছতি. ফেণপুপ্ফুল়কে পন মুঞ্চন্তো সণ্হকরণিযং পিসিত্ৰা নাল়িকে পক্খিত্তপণ্ডুমত্তিকা ৰিয করীসভাৰং উপগন্ত্ৰা পক্কাসযং, মুত্তভাৰং উপগন্ত্ৰা মুত্তৰত্থিঞ্চ পূরেতীতি এৰং পরিপক্কতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০২. কথং ফলতো? সম্মা পরিপচ্চমানো চ পনাযং কেসলোমনখদন্তাদীনি নানাকুণপানি নিপ্ফাদেতি অসম্মাপরিপচ্চমানো দদ্দুকণ্ডুকচ্ছুকুট্ঠকিলাসসোসকাসাতিসারপ্পভুতীনি রোগসতানি, ইদমস্স ফলন্তি এৰং ফলতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০৩. কথং নিস্সন্দতো? অজ্ঝোহরিযমানো চেস একেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা নিস্সন্দমানো অক্খিম্হা অক্খিগূথকো কণ্ণম্হা কণ্ণগূথকোতিআদিনা পকারেন অনেকেহি দ্ৰারেহি নিস্সন্দতি. অজ্ঝোহরণসমযে চেস মহাপরিৰারেনাপি অজ্ঝোহরিযতি. নিস্সন্দনসমযে পন উচ্চারপস্সাৰাদিভাৰং উপগতো এককেনেৰ নীহরিযতি. পঠমদিৰসে চ নং পরিভুঞ্জন্তো হট্ঠপহট্ঠোপি হোতি উদগ্গুদগ্গো পীতিসোমনস্সজাতো. দুতিযদিৰসে নিস্সন্দেন্তো পিহিতনাসিকো হোতি ৰিকুণিতমুখো জেগুচ্ছী মঙ্কুভূতো. পঠমদিৰসে চ নং রত্তো গিদ্ধো গধিতো মুচ্ছিতোপি অজ্ঝোহরিত্ৰা দুতিযদিৰসে একরত্তিৰাসেন ৰিরত্তো অট্টীযমানো হরাযমানো জিগুচ্ছমানো নীহরতি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘অন্নং পানং খাদনীযং, ভোজনঞ্চ মহারহং;

একদ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা, নৰদ্ৰারেহি সন্দতি.

‘‘অন্নং পানং খাদনীযং, ভোজনঞ্চ মহারহং;

ভুঞ্জতি সপরিৰারো, নিক্খামেন্তো নিলীযতি.

‘‘অন্নং পানং খাদনীযং, ভোজনঞ্চ মহারহং;

ভুঞ্জতি অভিনন্দন্তো, নিক্খামেন্তো জিগুচ্ছতি.

‘‘অন্নং পানং খাদনীযং, ভোজনঞ্চ মহারহং;

একরত্তিপরিৰাসা, সব্বং ভৰতি পূতিক’’ন্তি.

এৰং নিস্সন্দতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০৪. কথং সম্মক্খনতো? পরিভোগকালেপি চেস হত্থওট্ঠজিৰ্হাতালূনি সম্মক্খেতি. তানি তেন সম্মক্খিতত্তা পটিক্কূলানি হোন্তি, যানি ধোতানিপি গন্ধহরণত্থং পুনপ্পুনং ধোৰিতব্বানি হোন্তি. পরিভুত্তো সমানো যথা নাম ওদনে পচ্চমানে থুসকণকুণ্ডকাদীনি উত্তরিত্ৰা উক্খলিমুখৰট্টিপিধানিযো মক্খন্তি, এৰমেৰ সকলসরীরানুগতেন কাযগ্গিনা ফেণুদ্দেহকং পচ্চিত্ৰা উত্তরমানো দন্তে দন্তমলভাৰেন সম্মক্খেতি. জিৰ্হাতালুপ্পভুতীনি খেল়সেম্হাদিভাৰেন, অক্খিকণ্ণনাসঅধোমগ্গাদিকে অক্খিগূথককণ্ণগূথকসিঙ্ঘাণিকামুত্তকরীসাদিভাৰেন সম্মক্খেতি. যেন সম্মক্খিতানি ইমানি দ্ৰারানি দিৰসে দিৰসে ধোৰিযমানানিপি নেৰ সুচীনি, ন মনোরমানি হোন্তি. যেসু একচ্চং ধোৰিত্ৰা হত্থো পুন উদকেন ধোৰিতব্বো হোতি. একচ্চং ধোৰিত্ৰা দ্ৰত্তিক্খত্তুং গোমযেনপি মত্তিকাযপি গন্ধচুণ্ণেনপি ধোৰতো পাটিকুল্যতা ৰিগচ্ছতীতি এৰং সম্মক্খনতো পটিক্কূলতা পচ্চৰেক্খিতব্বা.

৩০৫. তস্সেৰং দসহাকারেহি পটিক্কূলতং পচ্চৰেক্খতো তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং করোন্তস্স পটিক্কূলাকারৰসেন কবল়ীকারাহারো পাকটো হোতি. সো তং নিমিত্তং পুনপ্পুনং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্সেৰং করোতো নীৰরণানি ৰিক্খম্ভন্তি. কবল়ীকারাহারস্স সভাৰধম্মতায গম্ভীরত্তা অপ্পনং অপ্পত্তেন উপচারসমাধিনা চিত্তং সমাধিযতি. পটিক্কূলাকারগ্গহণৰসেন পনেত্থ সঞ্ঞা পাকটা হোতি. তস্মা ইমং কম্মট্ঠানং আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞা ইচ্চেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

ইমঞ্চ পন আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞং অনুযুত্তস্স ভিক্খুনো রসতণ্হায চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰট্টতি. সো কন্তারনিত্থরণত্থিকো ৰিয পুত্তমংসং ৰিগতমদো আহারং আহারেতি যাৰদেৰ দুক্খস্স নিত্থরণত্থায. অথস্স অপ্পকসিরেনেৰ কবল়ীকারাহারপরিঞ্ঞামুখেন পঞ্চকামগুণিকো রাগো পরিঞ্ঞং গচ্ছতি. সো পঞ্চকামগুণপরিঞ্ঞামুখেন রূপক্খন্ধং পরিজানাতি. অপরিপক্কাদিপটিক্কূলভাৰৰসেন চস্স কাযগতাসতিভাৰনাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, অসুভসঞ্ঞায অনুলোমপটিপদং পটিপন্নো হোতি. ইমং পন পটিপত্তিং নিস্সায দিট্ঠেৰ ধম্মে অমতপরিযোসানতং অনভিসম্ভুণন্তো সুগতিপরাযনো হোতীতি.

অযং আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞাভাৰনায ৰিত্থারকথা.

চতুধাতুৰৰত্থানভাৰনা

৩০৬. ইদানি আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞানন্তরং একং ৰৰত্থানন্তি এৰং উদ্দিট্ঠস্স চতুধাতুৰৰত্থানস্স ভাৰনানিদ্দেসো অনুপ্পত্তো. তত্থ ৰৰত্থানন্তি সভাৰূপলক্খণৰসেন সন্নিট্ঠানং, চতুন্নং ধাতূনং ৰৰত্থানং চতুধাতুৰৰত্থানং. ধাতুমনসিকারো, ধাতুকম্মট্ঠানং, চতুধাতুৰৰত্থানন্তি অত্থতো একং. তযিদং দ্ৰিধা আগতং সঙ্খেপতো চ ৰিত্থারতো চ. সঙ্খেপতো মহাসতিপট্ঠানে আগতং. ৰিত্থারতো মহাহত্থিপদূপমে রাহুলোৰাদে ধাতুৰিভঙ্গে চ. তঞ্হি –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা গাৰিং ৰধিত্ৰা চতুমহাপথে বিলসো ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নো অস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি, অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’’তি –

এৰং তিক্খপঞ্ঞস্স ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স ৰসেন মহাসতিপট্ঠানে (দী. নি. ২.৩৭৮) সঙ্খেপতো আগতং.

তস্সত্থো – যথা ছেকো গোঘাতকো ৰা তস্সেৰ ৰা ভত্তৰেতনভতো অন্তেৰাসিকো গাৰিং ৰধিত্ৰা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা চতস্সো দিসা গতানং মহাপথানং ৰেমজ্ঝট্ঠানসঙ্খাতে চতুমহাপথে কোট্ঠাসং কত্ৰা নিসিন্নো অস্স, এৰমেৰ ভিক্খু চতুন্নং ইরিযাপথানং যেন কেনচি আকারেন ঠিতত্তা যথাঠিতং. যথাঠিতত্তাৰ যথাপণিহিতং কাযং অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু…পে… ৰাযোধাতূতি এৰং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি.

কিং ৰুত্তং হোতি? যথা গোঘাতকস্স গাৰিং পোসেন্তস্সপি আঘাতনং আহরন্তস্সপি আহরিত্ৰা তত্থ বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তস্সপি ৰধন্তস্সপি ৰধিতং মতং পস্সন্তস্সপি তাৰদেৰ গাৰীতিসঞ্ঞা ন অন্তরধাযতি, যাৰ নং পদালেত্ৰা বিলসো ন ৰিভজতি. ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নস্স পন গাৰীসঞ্ঞা অন্তরধাযতি, মংসসঞ্ঞা পৰত্ততি. নাস্স এৰং হোতি ‘‘অহং গাৰিং ৰিক্কিণামি, ইমে গাৰিং হরন্তী’’তি. অথ খ্ৰস্স ‘‘অহং মংসং ৰিক্কিণামি, ইমেপি মংসং হরন্তি’’চ্চেৰ হোতি, এৰমেৰ ইমস্সাপি ভিক্খুনো পুব্বে বালপুথুজ্জনকালে গিহিভূতস্সপি পব্বজিতস্সপি তাৰদেৰ সত্তোতি ৰা পোসোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা সঞ্ঞা ন অন্তরধাযতি, যাৰ ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ঘনৰিনিব্ভোগং কত্ৰা ধাতুসো ন পচ্চৰেক্খতি. ধাতুসো পচ্চৰেক্খতো পন সত্তসঞ্ঞা অন্তরধাযতি, ধাতুৰসেনেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা…পে… নিসিন্নো অস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু…পে… ৰাযোধাতূ’’তি.

৩০৭. মহাহত্থিপদূপমে (ম. নি. ১.৩০০ আদযো) পন – ‘‘কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং কক্খল়ং খরিগতং উপাদিন্নং. সেয্যথিদং, কেসা লোমা…পে… উদরিযং করীসং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং কক্খল়ং খরিগতং উপাদিন্নং, অযং ৰুচ্চতি, আৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতূ’’তি চ,

‘‘কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আপো আপোগতং উপাদিন্নং. সেয্যথিদং, পিত্তং…পে… মুত্তং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আপো আপোগতং উপাদিন্নং, অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা আপোধাতূ’’তি চ,

‘‘কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং তেজো তেজোগতং উপাদিন্নং. সেয্যথিদং, যেন চ সন্তপ্পতি, যেন চ জীরীযতি, যেন চ পরিডয্হতি, যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতি, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং তেজো তেজোগতং উপাদিন্নং, অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতূ’’তি চ,

‘‘কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং ৰাযো ৰাযোগতং উপাদিন্নং. সেয্যথিদং, উদ্ধঙ্গমা ৰাতা, অধোগমা ৰাতা, কুচ্ছিসযা ৰাতা, কোট্ঠাসযা ৰাতা, অঙ্গমঙ্গানুসারিনো ৰাতা, অস্সাসো পস্সাসো ইতি ৰা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং ৰাযো ৰাযোগতং উপাদিন্নং, অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতূ’’তি চ –

এৰং নাতিতিক্খপঞ্ঞস্স ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স ৰসেন ৰিত্থারতো আগতং. যথা চেত্থ, এৰং রাহুলোৰাদধাতুৰিভঙ্গেসুপি.

তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা, অজ্ঝত্তং পচ্চত্তন্তি ইদং তাৰ উভযম্পি নিযকস্স অধিৰচনং. নিযকং নাম অত্তনি জাতং সসন্তানপরিযাপন্নন্তি অত্থো. তযিদং যথা লোকে ইত্থীসু কথা অধিত্থীতি ৰুচ্চতি, এৰং অত্তনি পৰত্তত্তা অজ্ঝত্তং, অত্তানং পটিচ্চ পটিচ্চ পৰত্তত্তা পচ্চত্তন্তিপি ৰুচ্চতি. কক্খল়ন্তি থদ্ধং. খরিগতন্তি ফরুসং. তত্থ পঠমং লক্খণৰচনং, দুতিযং আকারৰচনং, কক্খল়লক্খণা হি পথৰীধাতু, সা ফরুসাকারা হোতি, তস্মা খরিগতন্তি ৰুত্তা. উপাদিন্নন্তি দল়্হং আদিন্নং, অহং মমন্তি এৰং দল়্হং আদিন্নং, গহিতং পরামট্ঠন্তি অত্থো. সেয্যথিদন্তি নিপাতো. তস্স তং কতমন্তি চেতি অত্থো. ততো তং দস্সেন্তো ‘‘কেসা লোমা’’তিআদিমাহ. এত্থ চ মত্থলুঙ্গং পক্খিপিত্ৰা ৰীসতিযা আকারেহি পথৰীধাতু নিদ্দিট্ঠাতি ৰেদিতব্বা. যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চীতি অৰসেসেসু তীসু কোট্ঠাসেসু পথৰীধাতু সঙ্গহিতা.

ৰিস্সন্দনভাৰেন তং তং ঠানং অপ্পোতীতি আপো. কম্মসমুট্ঠানাদিৰসেন নানাৰিধেসু আপেসু গতন্তি আপোগতং. কিং তং? আপোধাতুযা আবন্ধনলক্খণং.

তেজনৰসেন তেজো, ৰুত্তনযেনেৰ তেজেসু গতন্তি তেজোগতং. কিং তং? উণ্হত্তলক্খণং. যেন চাতি যেন তেজোধাতুগতেন কুপিতেন অযং কাযো সন্তপ্পতি, একাহিকজরাদিভাৰেন উসুমজাতো হোতি. যেন চ জীরীযতীতি যেন অযং কাযো জীরতি, ইন্দ্রিযৰেকল্লতং বলপরিক্খযং ৰলিপলিতাদিভাৰঞ্চ পাপুণাতি. যেন চ পরিডয্হতীতি যেন কুপিতেন অযং কাযো ডয্হতি. সো চ পুগ্গলো ‘‘ডয্হামি ডয্হামী’’তি কন্দন্তো সতধোতসপ্পিগোসীসচন্দনাদিলেপঞ্চেৰ তালৰণ্টৰাতঞ্চ পচ্চাসীসতি. যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতীতি যেনেতং অসিতং ৰা ওদনাদি পীতং ৰা পানকাদি খাযিতং ৰা পিট্ঠখজ্জকাদি সাযিতং ৰা অম্বপক্কমধুফাণিতাদি সম্মা পরিপাকং গচ্ছতি, রসাদিভাৰেন ৰিৰেকং গচ্ছতীতি অত্থো. এত্থ চ পুরিমা তযো তেজোধাতুসমুট্ঠানা. পচ্ছিমো কম্মসমুট্ঠানোৰ.

ৰাযনৰসেন ৰাযো, ৰুত্তনযেনেৰ ৰাযেসু গতন্তি ৰাযোগতং. কিং তং? ৰিত্থম্ভনলক্খণং. উদ্ধঙ্গমা ৰাতাতি উগ্গারহিক্কাদিপৰত্তকা উদ্ধং আরোহণৰাতা. অধোগমা ৰাতাতি উচ্চারপস্সাৰাদিনীহরণকা অধো ওরোহণৰাতা. কুচ্ছিসযা ৰাতাতি অন্তানং বহিৰাতা. কোট্ঠাসযা ৰাতাতি অন্তানং অন্তোৰাতা. অঙ্গমঙ্গানুসারিনো ৰাতাতি ধমনিজালানুসারেন সকলসরীরে অঙ্গমঙ্গানি অনুসটা সমিঞ্জনপসারণাদিনিব্বত্তকা ৰাতা. অস্সাসোতি অন্তোপৰিসননাসিকৰাতো. পস্সাসোতি বহিনিক্খমননাসিকৰাতো. এত্থ চ পুরিমা পঞ্চ চতুসমুট্ঠানা. অস্সাসপস্সাসা চিত্তসমুট্ঠানাৰ. সব্বত্থ যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চীতি ইমিনা পদেন অৰসেসকোট্ঠাসেসু আপোধাতুআদযো সঙ্গহিতা.

ইতি ৰীসতিযা আকারেহি পথৰীধাতু, দ্ৰাদসহি আপোধাতু, চতূহি তেজোধাতু, ছহি ৰাযোধাতূতি দ্ৰাচত্তালীসায আকারেহি চতস্সো ধাতুযো ৰিত্থারিতা হোন্তীতি অযং তাৰেত্থ পাল়িৰণ্ণনা.

৩০৮. ভাৰনানযে পনেত্থ তিক্খপঞ্ঞস্স ভিক্খুনো কেসা পথৰীধাতু, লোমা পথৰীধাতূতি এৰং ৰিত্থারতো ধাতুপরিগ্গহো পপঞ্চতো উপট্ঠাতি. যং থদ্ধলক্খণং, অযং পথৰীধাতু. যং আবন্ধনলক্খণং, অযং আপোধাতু. যং পরিপাচনলক্খণং, অযং তেজোধাতু. যং ৰিত্থম্ভনলক্খণং, অযং ৰাযোধাতূতি এৰং মনসিকরোতো পনস্স কম্মট্ঠানং পাকটং হোতি. নাতিতিক্খপঞ্ঞস্স পন এৰং মনসিকরোতো অন্ধকারং অৰিভূতং হোতি. পুরিমনযেন ৰিত্থারতো মনসিকরোন্তস্স পাকটং হোতি.

কথং? যথা দ্ৰীসু ভিক্খূসু বহুপেয্যালং তন্তিং সজ্ঝাযন্তেসু তিক্খপঞ্ঞো ভিক্খু সকিং ৰা দ্ৰিক্খত্তুং ৰা পেয্যালমুখং ৰিত্থারেত্ৰা ততো পরং উভতোকোটিৰসেনেৰ সজ্ঝাযং করোন্তো গচ্ছতি. তত্র নাতিতিক্খপঞ্ঞো এৰং ৰত্তা হোতি ‘‘কিং সজ্ঝাযো নামেস ওট্ঠপরিযাহতমত্তং কাতুং ন দেতি, এৰং সজ্ঝাযে করিযমানে কদা তন্তি পগুণা ভৰিস্সতী’’তি. সো আগতাগতং পেয্যালমুখং ৰিত্থারেত্ৰাৰ সজ্ঝাযং করোতি. তমেনং ইতরো এৰমাহ – ‘‘কিং সজ্ঝাযো নামেস পরিযোসানং গন্তুং ন দেতি, এৰং সজ্ঝাযে করিযমানে কদা তন্তি পরিযোসানং গমিস্সতী’’তি. এৰমেৰ তিক্খপঞ্ঞস্স কেসাদিৰসেন ৰিত্থারতো ধাতুপরিগ্গহো পপঞ্চতো উপট্ঠাতি. যং থদ্ধলক্খণং, অযং পথৰীধাতূতিআদিনা নযেন সঙ্খেপতো মনসিকরোতো কম্মট্ঠানং পাকটং হোতি. ইতরস্স তথা মনসিকরোতো অন্ধকারং অৰিভূতং হোতি. কেসাদিৰসেন ৰিত্থারতো মনসিকরোন্তস্স পাকটং হোতি.

তস্মা ইমং কম্মট্ঠানং ভাৰেতুকামেন তিক্খপঞ্ঞেন তাৰ রহোগতেন পটিসল্লীনেন সকলম্পি অত্তনো রূপকাযং আৰজ্জেত্ৰা যো ইমস্মিং কাযে থদ্ধভাৰো ৰা খরভাৰো ৰা, অযং পথৰীধাতু. যো আবন্ধনভাৰো ৰা দ্রৰভাৰো ৰা, অযং আপোধাতু. যো পরিপাচনভাৰো ৰা উণ্হভাৰো ৰা, অযং তেজোধাতু. যো ৰিত্থম্ভনভাৰো ৰা সমুদীরণভাৰো ৰা, অযং ৰাযোধাতূতি এৰং সংখিত্তেন ধাতুযো পরিগ্গহেত্ৰা পুনপ্পুনং পথৰীধাতু আপোধাতূতি ধাতুমত্ততো নিস্সত্ততো নিজ্জীৰতো আৰজ্জিতব্বং মনসিকাতব্বং পচ্চৰেক্খিতব্বং. তস্সেৰং ৰাযমমানস্স নচিরেনেৰ ধাতুপ্পভেদাৰভাসনপঞ্ঞাপরিগ্গহিতো সভাৰধম্মারম্মণত্তা অপ্পনং অপ্পত্তো উপচারমত্তো সমাধি উপ্পজ্জতি.

অথ ৰা পন যে ইমে চতুন্নং মহাভূতানং নিস্সত্তভাৰদস্সনত্থং ধম্মসেনাপতিনা ‘‘অট্ঠিঞ্চ পটিচ্চ ন্হারুঞ্চ পটিচ্চ মংসঞ্চ পটিচ্চ চম্মঞ্চ পটিচ্চ আকাসো পরিৰারিতো রূপন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি (ম. নি. ১.৩০৬) চত্তারো কোট্ঠাসা ৰুত্তা. তেসু তং তং অন্তরানুসারিনা ঞাণহত্থেন ৰিনিব্ভুজিত্ৰা ৰিনিব্ভুজিত্ৰা যো এতেসু থদ্ধভাৰো ৰা খরভাৰো ৰা, অযং পথৰীধাতূতি পুরিমনযেনেৰ ধাতুযো পরিগ্গহেত্ৰা পুনপ্পুনং পথৰীধাতু আপোধাতূতি ধাতুমত্ততো নিস্সত্ততো নিজ্জীৰতো আৰজ্জিতব্বং মনসিকাতব্বং পচ্চৰেক্খিতব্বং. তস্সেৰং ৰাযমমানস্স নচিরেনেৰ ধাতুপ্পভেদাৰভাসনপঞ্ঞাপরিগ্গহিতো সভাৰধম্মারম্মণত্তা অপ্পনং অপ্পত্তো উপচারমত্তো সমাধি উপ্পজ্জতি. অযং সঙ্খেপতো আগতে চতুধাতুৰৰত্থানে ভাৰনানযো.

৩০৯. ৰিত্থারতো আগতে পন এৰং ৰেদিতব্বো. ইদং কম্মট্ঠানং ভাৰেতুকামেন হি নাতিতিক্খপঞ্ঞেন যোগিনা আচরিযসন্তিকে দ্ৰাচত্তালীসায আকারেহি ৰিত্থারতো ধাতুযো উগ্গণ্হিত্ৰা ৰুত্তপ্পকারে সেনাসনে ৰিহরন্তেন কতসব্বকিচ্চেন রহোগতেন পটিসল্লীনেন সসম্ভারসঙ্খেপতো, সসম্ভারৰিভত্তিতো, সলক্খণসঙ্খেপতো, সলক্খণৰিভত্তিতোতি এৰং চতূহাকারেহি কম্মট্ঠানং ভাৰেতব্বং.

তত্থ কথং সসম্ভারসঙ্খেপতো ভাৰেতি? ইধ ভিক্খু ৰীসতিযা কোট্ঠাসেসু থদ্ধাকারং পথৰীধাতূতি ৰৰত্থপেতি. দ্ৰাদসসু কোট্ঠাসেসু যূসগতং উদকসঙ্খাতং আবন্ধনাকারং আপোধাতূতি ৰৰত্থপেতি. চতূসু কোট্ঠাসেসু পরিপাচনকং তেজং তেজোধাতূতি ৰৰত্থপেতি. ছসু কোট্ঠাসেসু ৰিত্থম্ভনাকারং ৰাযোধাতূতি ৰৰত্থপেতি. তস্সেৰং ৰৰত্থাপযতোযেৰ ধাতুযো পাকটা হোন্তি. তা পুনপ্পুনং আৰজ্জতো মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসমাধি উপ্পজ্জতি.

৩১০. যস্স পন এৰং ভাৰযতো কম্মট্ঠানং ন ইজ্ঝতি, তেন সসম্ভারৰিভত্তিতো ভাৰেতব্বং. কথং? তেন হি ভিক্খুনা যং তং কাযগতাসতিকম্মট্ঠাননিদ্দেসে সত্তধা উগ্গহকোসল্লং দসধা মনসিকারকোসল্লঞ্চ ৰুত্তং. দ্ৰত্তিংসাকারে তাৰ তং সব্বং অপরিহাপেত্ৰা তচপঞ্চকাদীনং অনুলোমপটিলোমতো ৰচসা সজ্ঝাযং আদিংকত্ৰা সব্বং তত্থ ৰুত্তৰিধানং কাতব্বং. অযমেৰ হি ৰিসেসো, তত্থ ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন কেসাদযো মনসিকরিত্ৰাপি পটিক্কূলৰসেন চিত্তং ঠপেতব্বং, ইধ ধাতুৰসেন. তস্মা ৰণ্ণাদিৰসেন পঞ্চধা পঞ্চধা কেসাদযো মনসিকরিত্ৰা অৰসানে এৰং মনসিকারো পৰত্তেতব্বো.

৩১১. ইমে কেসা নাম সীসকটাহপলিৰেঠনচম্মে জাতা. তত্থ যথাৰম্মিকমত্থকে জাতেসু কুণ্ঠতিণেসু ন ৰম্মিকমত্থকো জানাতি মযি কুণ্ঠতিণানি জাতানীতি, নপি কুণ্ঠতিণানি জানন্তি মযং ৰম্মিকমত্থকে জাতানীতি, এৰমেৰ ন সীসকটাহপলিৰেঠনচম্মং জানাতি মযি কেসা জাতাতি, নপি কেসা জানন্তি মযং সীসকটাহৰেঠনচম্মে জাতাতি, অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি কেসা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১২. লোমা সরীরৰেঠনচম্মে জাতা. তত্থ যথা সুঞ্ঞগামট্ঠানে জাতেসু দব্বতিণকেসু ন সুঞ্ঞগামট্ঠানং জানাতি মযি দব্বতিণকানি জাতানীতি, নপি দব্বতিণকানি জানন্তি মযং সুঞ্ঞগামট্ঠানে জাতানীতি, এৰমেৰ ন সরীরৰেঠনচম্মং জানাতি মযি লোমা জাতাতি. নপি লোমা জানন্তি মযং সরীরৰেঠনচম্মে জাতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি লোমা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৩. নখা অঙ্গুলীনং অগ্গেসু জাতা. তত্থ যথা কুমারকেসু দণ্ডকেহি মধুকট্ঠিকে ৰিজ্ঝিত্ৰা কীল়ন্তেসু ন দণ্ডকা জানন্তি অম্হেসু মধুকট্ঠিকা ঠপিতাতি, নপি মধুকট্ঠিকা জানন্তি মযং দণ্ডকেসু ঠপিতাতি, এৰমেৰ ন অঙ্গুলিযো জানন্তি অম্হাকং অগ্গেসু নখা জাতাতি. নপি নখা জানন্তি মযং অঙ্গুলীনং অগ্গেসু জাতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি নখা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৪. দন্তা হনুকট্ঠিকেসু জাতা. তত্থ যথা ৰড্ঢকীহি পাসাণউদুক্খলকেসু কেনচিদেৰ সিলেসজাতেন বন্ধিত্ৰা ঠপিতথম্ভেসু ন উদুক্খলা জানন্তি অম্হেসু থম্ভা ঠিতাতি. নপি থম্ভা জানন্তি মযং উদুক্খলেসু ঠিতাতি, এৰমেৰ ন হনুকট্ঠীনি জানন্তি অম্হেসু দন্তা জাতাতি. নপি দন্তা জানন্তি মযং হনুকট্ঠীসু জাতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি দন্তা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৫. তচো সকলসরীরং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতো. তত্থ যথা অল্লগোচম্মপরিযোনদ্ধায মহাৰীণায ন মহাৰীণা জানাতি অহং অল্লগোচম্মেন পরিযোনদ্ধাতি. নপি অল্লগোচম্মং জানাতি মযা মহাৰীণা পরিযোনদ্ধাতি, এৰমেৰ ন সরীরং জানাতি অহং তচেন পরিযোনদ্ধন্তি. নপি তচো জানাতি মযা সরীরং পরিযোনদ্ধন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি তচো নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৬. মংসং অট্ঠিসঙ্ঘাটং অনুলিম্পিত্ৰা ঠিতং. তত্থ যথা মহামত্তিকলিত্তায ভিত্তিযা ন ভিত্তি জানাতি অহং মহামত্তিকায লিত্তাতি. নপি মহামত্তিকা জানাতি মযা ভিত্তি লিত্তাতি, এৰমেৰ ন অট্ঠিসঙ্ঘাটো জানাতি অহং নৰপেসিসতপ্পভেদেন মংসেন লিত্তোতি. নপি মংসং জানাতি মযা অট্ঠিসঙ্ঘাটো লিত্তোতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি মংসং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৭. ন্হারু সরীরব্ভন্তরে অট্ঠীনি আবন্ধমানা ঠিতা. তত্থ যথা ৰল্লীহি ৰিনদ্ধেসু কুট্টদারূসু ন কুট্টদারূনি জানন্তি মযং ৰল্লীহি ৰিনদ্ধানীতি. নপি ৰল্লিযো জানন্তি অম্হেহি কুট্টদারূনি ৰিনদ্ধানীতি, এৰমেৰ ন অট্ঠীনি জানন্তি মযং ন্হারূহি আবদ্ধানীতি. নপি ন্হারূ জানন্তি অম্হেহি অট্ঠীনি আবদ্ধানীতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি ন্হারু নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৮. অট্ঠীসু পণ্হিকট্ঠি গোপ্ফকট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং. গোপ্ফকট্ঠি জঙ্ঘট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং. জঙ্ঘট্ঠি ঊরুট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং. ঊরুট্ঠি কটিট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং. কটিট্ঠি পিট্ঠিকণ্টকং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং, পিট্ঠিকণ্টকো গীৰট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতো. গীৰট্ঠি সীসট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতং. সীসট্ঠি গীৰট্ঠিকে পতিট্ঠিতং. গীৰট্ঠি পিট্ঠিকণ্টকে পতিট্ঠিতং. পিট্ঠিকণ্টকো কটিট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতো. কটিট্ঠি ঊরুট্ঠিকে পতিট্ঠিতং. ঊরুট্ঠি জঙ্ঘট্ঠিকে পতিট্ঠিতং. জঙ্ঘট্ঠি গোপ্ফকট্ঠিকে পতিট্ঠিতং. গোপ্ফকট্ঠি পণ্হিকট্ঠিকে পতিট্ঠিতং.

তত্থ যথা ইট্ঠকদারুগোমযাদিসঞ্চযেসু ন হেট্ঠিমা হেট্ঠিমা জানন্তি মযং উপরিমে উপরিমে উক্খিপিত্ৰা ঠিতাতি. নপি উপরিমা উপরিমা জানন্তি মযং হেট্ঠিমেসু হেট্ঠিমেসু পতিট্ঠিতাতি, এৰমেৰ ন পণ্হিকট্ঠি জানাতি অহং গোপ্ফকট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন গোপ্ফকট্ঠি জানাতি অহং জঙ্ঘট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন জঙ্ঘট্ঠি জানাতি অহং ঊরুট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন ঊরুট্ঠি জানাতি অহং কটিট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন কটিট্ঠি জানাতি অহং পিট্ঠিকণ্টকং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন পিট্ঠিকণ্টকো জানাতি অহং গীৰট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন গীৰট্ঠি জানাতি অহং সীসট্ঠিং উক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি. ন সীসট্ঠি জানাতি অহং গীৰট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতন্তি. ন গীৰট্ঠি জানাতি অহং পিট্ঠিকণ্টকে পতিট্ঠিতন্তি. ন পিট্ঠিকণ্টকো জানাতি অহং কটিট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতোতি. ন কটিট্ঠি জানাতি অহং ঊরুট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতন্তি. ন ঊরুট্ঠি জানাতি অহং জঙ্ঘট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতন্তি. ন জঙ্ঘট্ঠি জানাতি অহং গোপ্ফকট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতন্তি. ন গোপ্ফকট্ঠি জানাতি অহং পণ্হিকট্ঠিম্হি পতিট্ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি অট্ঠি নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩১৯. অট্ঠিমিঞ্জং তেসং তেসং অট্ঠীনং অব্ভন্তরে ঠিতং. তত্থ যথা ৰেল়ুপব্বাদীনং অন্তো পক্খিত্তছিন্নৰেত্তগ্গাদীসু ন ৰেল়ুপব্বাদীনি জানন্তি অম্হেসু ৰেত্তগ্গাদীনি পক্খিত্তানীতি. নপি ৰেত্তগ্গাদীনি জানন্তি মযং ৰেল়ুপব্বাদীসু ঠিতানীতি, এৰমেৰ ন অট্ঠীনি জানন্তি অম্হাকং অন্তো মিঞ্জং ঠিতন্তি. নাপি মিঞ্জং জানাতি অহং অট্ঠীনং অন্তো ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি অট্ঠিমিঞ্জং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২০. ৰক্কং গলৰাটকতো নিক্খন্তেন একমূলেন থোকং গন্ত্ৰা দ্ৰিধা ভিন্নেন থূলন্হারুনা ৰিনিবদ্ধং হুত্ৰা হদযমংসং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতং. তত্থ যথা ৰণ্টুপনিবদ্ধে অম্বফলদ্ৰযে ন ৰণ্টং জানাতি মযা অম্বফলদ্ৰযং উপনিবদ্ধন্তি. নপি অম্বফলদ্ৰযং জানাতি অহং ৰণ্টেন উপনিবদ্ধন্তি, এৰমেৰ ন থূলন্হারু জানাতি মযা ৰক্কং উপনিবদ্ধন্তি. নপি ৰক্কং জানাতি অহং থূলন্হারুনা উপনিবদ্ধন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি ৰক্কং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২১. হদযং সরীরব্ভন্তরে উরট্ঠিপঞ্জরমজ্ঝং নিস্সায ঠিতং. তত্থ যথা জিণ্ণসন্দমানিকপঞ্জরং নিস্সায ঠপিতায মংসপেসিযা ন সন্দমানিকপঞ্জরব্ভন্তরং জানাতি মং নিস্সায মংসপেসি ঠিতাতি. নপি মংসপেসি জানাতি অহং জিণ্ণসন্দমানিকপঞ্জরং নিস্সায ঠিতাতি, এৰমেৰ ন উরট্ঠিপঞ্জরব্ভন্তরং জানাতি মং নিস্সায হদযং ঠিতন্তি. নপি হদযং জানাতি অহং উরট্ঠিপঞ্জরং নিস্সায ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি হদযং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২২. যকনং অন্তোসরীরে দ্ৰিন্নং থনানমব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং নিস্সায ঠিতং. তত্থ যথা উক্খলিকপালপস্সম্হি লগ্গে যমকমংসপিণ্ডে ন উক্খলিকপালপস্সং জানাতি মযি যমকমংসপিণ্ডো লগ্গোতি. নপি যমকমংসপিণ্ডো জানাতি অহং উক্খলিকপালপস্সে লগ্গোতি, এৰমেৰ ন থনানমব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং জানাতি মং নিস্সায যকনং ঠিতন্তি. নপি যকনং জানাতি অহং থনানমব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং নিস্সায ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি যকনং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৩. কিলোমকেসু পটিচ্ছন্নকিলোমকং হদযঞ্চ ৰক্কঞ্চ পরিৰারেত্ৰা ঠিতং. অপ্পটিচ্ছন্নকিলোমকং সকলসরীরে চম্মস্স হেট্ঠতো মংসং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতং. তত্থ যথা পিলোতিকপলিৰেঠিতে মংসে ন মংসং জানাতি অহং পিলোতিকায পলিৰেঠিতন্তি. নপি পিলোতিকা জানাতি মযা মংসং পলিৰেঠিতন্তি, এৰমেৰ ন ৰক্কহদযানি সকলসরীরে চ মংসং জানাতি অহং কিলোমকেন পটিচ্ছন্নন্তি. নপি কিলোমকং জানাতি মযা ৰক্কহদযানি সকলসরীরে চ মংসং পটিচ্ছন্নন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি কিলোমকং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৪. পিহকং হদযস্স ৰামপস্সে উদরপটলস্স মত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতং. তত্থ যথা কোট্ঠমত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতায গোমযপিণ্ডিযা ন কোট্ঠমত্থকপস্সং জানাতি গোমযপিণ্ডি মং নিস্সায ঠিতাতি. নপি গোমযপিণ্ডি জানাতি অহং কোট্ঠমত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতাতি, এৰমেৰ ন উদরপটলস্স মত্থকপস্সং জানাতি পিহকং মং নিস্সায ঠিতন্তি. নপি পিহকং জানাতি অহং উদরপটলস্স মত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি পিহকং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৫. পপ্ফাসং সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানমন্তরে হদযঞ্চ যকনঞ্চ উপরি ছাদেত্ৰা ওলম্বন্তং ঠিতং. তত্থ যথা জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরে লম্বমানে সকুণকুলাৰকে ন জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরং জানাতি মযি সকুণকুলাৰকো লম্বমানো ঠিতোতি. নপি সকুণকুলাৰকো জানাতি অহং জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরে লম্বমানো ঠিতোতি, এৰমেৰ ন তং সরীরব্ভন্তরং জানাতি মযি পপ্ফাসং লম্বমানং ঠিতন্তি. নপি পপ্ফাসং জানাতি অহং এৰরূপে সরীরব্ভন্তরে লম্বমানং ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি পপ্ফাসং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৬. অন্তং গলৰাটককরীসমগ্গপরিযন্তে সরীরব্ভন্তরে ঠিতং. তত্থ যথা লোহিতদোণিকায ওভুজিত্ৰা ঠপিতে ছিন্নসীসধম্মনিকল়েৰরে ন লোহিতদোণি জানাতি মযি ধম্মনিকল়েৰরং ঠিতন্তি. নপি ধম্মনিকল়েৰরং জানাতি অহং লোহিতদোণিযা ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন সরীরব্ভন্তরং জানাতি মযি অন্তং ঠিতন্তি. নপি অন্তং জানাতি অহং সরীরব্ভন্তরে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি অন্তং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৭. অন্তগুণং অন্তন্তরে একৰীসতিঅন্তভোগে বন্ধিত্ৰা ঠিতং. তত্থ যথা পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং সিব্বেত্ৰা ঠিতেসু রজ্জুকেসু ন পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং জানাতি রজ্জুকা মং সিব্বিত্ৰা ঠিতাতি. নপি রজ্জুকা জানন্তি মযং পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং সিব্বিত্ৰা ঠিতাতি, এৰমেৰ ন অন্তং জানাতি অন্তগুণং মং আবন্ধিত্ৰা ঠিতন্তি. নপি অন্তগুণং জানাতি অহং অন্তং আবন্ধিত্ৰা ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি অন্তগুণং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৮. উদরিযং উদরে ঠিতং অসিতপীতখাযিতসাযিতং. তত্থ যথা সুৰানদোণিযং ঠিতে সুৰানৰমথুম্হি ন সুৰানদোণি জানাতি মযি সুৰানৰমথু ঠিতোতি. নপি সুৰানৰমথু জানাতি অহং সুৰানদোণিযং ঠিতোতি, এৰমেৰ ন উদরং জানাতি মযি উদরিযং ঠিতন্তি. নপি উদরিযং জানাতি অহং উদরে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি উদরিযং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩২৯. করীসং পক্কাসযসঙ্খাতে অট্ঠঙ্গুলৰেল়ুপব্বসদিসে অন্তপরিযোসানে ঠিতং. তত্থ যথা ৰেল়ুপব্বে ওমদ্দিত্ৰা পক্খিত্তায সণ্হপণ্ডুমত্তিকায ন ৰেল়ুপব্বং জানাতি মযি পণ্ডুমত্তিকা ঠিতাতি. নপি পণ্ডুমত্তিকা জানাতি অহং ৰেল়ুপব্বে ঠিতাতি, এৰমেৰ ন পক্কাসযো জানাতি মযি করীসং ঠিতন্তি. নপি করীসং জানাতি অহং পক্কাসযে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি করীসং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩৩০. মত্থলুঙ্গং সীসকটাহব্ভন্তরে ঠিতং. তত্থ যথা পুরাণলাবুকটাহে পক্খিত্তায পিট্ঠপিণ্ডিযা ন লাবুকটাহং জানাতি মযি পিট্ঠপিণ্ডি ঠিতাতি. নপি পিট্ঠপিণ্ডি জানাতি অহং লাবুকটাহে ঠিতাতি, এৰমেৰ ন সীসকটাহব্ভন্তরং জানাতি মযি মত্থলুঙ্গং ঠিতন্তি. নপি মত্থলুঙ্গং জানাতি অহং সীসকটাহব্ভন্তরে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি মত্থলুঙ্গং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূতি.

৩৩১. পিত্তেসু অবদ্ধপিত্তং জীৰিতিন্দ্রিযপটিবদ্ধং সকলসরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং. বদ্ধপিত্তং পিত্তকোসকে ঠিতং. তত্থ যথা পূৰং ব্যাপেত্ৰা ঠিতে তেলে ন পূৰং জানাতি তেলং মং ব্যাপেত্ৰা ঠিতন্তি. নপি তেলং জানাতি অহং পূৰং ব্যাপেত্ৰা ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন সরীরং জানাতি অবদ্ধপিত্তং মং ব্যাপেত্ৰা ঠিতন্তি. নপি অবদ্ধপিত্তং জানাতি অহং সরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতন্তি. যথা ৰস্সোদকেন পুণ্ণে কোসাতকিকোসকে ন কোসাতকিকোসকো জানাতি মযি ৰস্সোদকং ঠিতন্তি. নপি ৰস্সোদকং জানাতি অহং কোসাতকিকোসকে ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন পিত্তকোসকো জানাতি মযি বদ্ধপিত্তং ঠিতন্তি. নপি বদ্ধপিত্তং জানাতি অহং পিত্তকোসকে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি পিত্তং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩২. সেম্হং একপত্থপূরপ্পমাণং উদরপটলে ঠিতং. তত্থ যথা উপরি সঞ্জাতফেণপটলায চন্দনিকায ন চন্দনিকা জানাতি মযি ফেণপটলং ঠিতন্তি. নপি ফেণপটলং জানাতি অহং চন্দনিকায ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন উদরপটলং জানাতি মযি সেম্হং ঠিতন্তি. নপি সেম্হং জানাতি অহং উদরপটলে ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি সেম্হং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৩. পুব্বো অনিবদ্ধোকাসো যত্থ যত্থেৰ খাণুকণ্টকপ্পহরণঅগ্গিজালাদীহি অভিহতে সরীরপ্পদেসে লোহিতং সণ্ঠহিত্ৰা পচ্চতি, গণ্ডপীল়কাদযো ৰা উপ্পজ্জন্তি, তত্থ তত্থ তিট্ঠতি. তত্থ যথা ফরসুপ্পহারাদিৰসেন পগ্ঘরিতনিয্যাসে রুক্খে ন রুক্খস্স পহারাদিপ্পদেসা জানন্তি অম্হেসু নিয্যাসো ঠিতোতি, নপি নিয্যাসো জানাতি অহং রুক্খস্স পহারাদিপ্পদেসেসু ঠিতোতি, এৰমেৰ ন সরীরস্স খাণুকণ্টকাদীহি অভিহতপ্পদেসা জানন্তি অম্হেসু পুব্বো ঠিতোতি. নপি পুব্বো জানাতি অহং তেসু পদেসেসু ঠিতোতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি পুব্বো নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৪. লোহিতেসু সংসরণলোহিতং পিত্তং ৰিয সকলসরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং. সন্নিচিতলোহিতং যকনট্ঠানস্স হেট্ঠাভাগং পূরেত্ৰা একপত্থপূরমত্তং ৰক্কহদযযকনপপ্ফাসানি তেমেন্তং ঠিতং. তত্থ সংসরণলোহিতে অবদ্ধপিত্তসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো. ইতরং পন যথা জজ্জরকপালে ওৰট্ঠে উদকে হেট্ঠা লেড্ডুখণ্ডাদীনি তেমযমানে ন লেড্ডুখণ্ডাদীনি জানন্তি মযং উদকেন তেমিযমানাতি. নপি উদকং জানাতি অহং লেড্ডুখণ্ডাদীনি তেমেমীতি, এৰমেৰ ন যকনস্স হেট্ঠাভাগট্ঠানং ৰক্কাদীনি ৰা জানন্তি মযি লোহিতং ঠিতং অম্হে ৰা তেমযমানং ঠিতন্তি. নপি লোহিতং জানাতি অহং যকনস্স হেট্ঠাভাগং পূরেত্ৰা ৰক্কাদীনি তেমযমানং ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি লোহিতং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৫. সেদো অগ্গিসন্তাপাদিকালেসু কেসলোমকূপৰিৰরানি পূরেত্ৰা তিট্ঠতি চেৰ পগ্ঘরতি চ. তত্থ যথা উদকা অব্বূল়্হমত্তেসু ভিসমুল়ালকুমুদনাল়কলাপেসু ন ভিসাদিকলাপৰিৰরানি জানন্তি অম্হেহি উদকং পগ্ঘরতীতি. নপি ভিসাদিকলাপৰিৰরেহি পগ্ঘরন্তং উদকং জানাতি অহং ভিসাদিকলাপৰিৰরেহি পগ্ঘরামীতি, এৰমেৰ ন কেসলোমকূপৰিৰরানি জানন্তি অম্হেহি সেদো পগ্ঘরতীতি. নপি সেদো জানাতি অহং কেসলোমকূপৰিৰরেহি পগ্ঘরামীতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি সেদো নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৬. মেদো থূলস্স সকলসরীরং ফরিত্ৰা কিসস্স জঙ্ঘমংসাদীনি নিস্সায ঠিতো পত্থিন্নসিনেহো. তত্থ যথা হলিদ্দিপিলোতিকপটিচ্ছন্নে মংসপুঞ্জে ন মংসপুঞ্জো জানাতি মং নিস্সায হলিদ্দিপিলোতিকা ঠিতাতি. নপি হলিদ্দিপিলোতিকা জানাতি অহং মংসপুঞ্জং নিস্সায ঠিতাতি, এৰমেৰ ন সকলসরীরে জঙ্ঘাদীসু ৰা মংসং জানাতি মং নিস্সায মেদো ঠিতোতি. নপি মেদো জানাতি অহং সকলসরীরে জঙ্ঘাদীসু ৰা মংসং নিস্সায ঠিতোতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি মেদো নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো পত্থিন্নযূসো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৭. অস্সু যদা সঞ্জাযতি তদা অক্খিকূপকে পূরেত্ৰা তিট্ঠতি ৰা পগ্ঘরতি ৰা. তত্থ যথা উদকপুণ্ণেসু তরুণতালট্ঠিকূপকেসু ন তরুণতালট্ঠিকূপকা জানন্তি অম্হেসু উদকং ঠিতন্তি. নপি তরুণতালট্ঠিকূপকেসু উদকং জানাতি অহং তরুণতালট্ঠিকূপকেসু ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন অক্খিকূপকা জানন্তি অম্হেসু অস্সু ঠিতন্তি. নপি অস্সু জানাতি অহং অক্খিকূপকেসু ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি অস্সু নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৮. ৰসা অগ্গিসন্তাপাদিকালে হত্থতলহত্থপিট্ঠিপাদতলপাদপিট্ঠি নাসাপুটনলাটঅংসকূটেসু ঠিতৰিলীনস্নেহো. তত্থ যথা পক্খিত্ততেলে আচামে ন আচামো জানাতি মং তেলং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতন্তি. নপি তেলং জানাতি অহং আচামং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন হত্থতলাদিপ্পদেসো জানাতি মং ৰসা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতাতি. নপি ৰসা জানাতি অহং হত্থতলাদিপ্পদেসং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি ৰসা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৩৯. খেল়ো তথারূপে খেল়ুপ্পত্তিপচ্চযে সতি উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা জিৰ্হাতলে তিট্ঠতি. তত্থ যথা অব্বোচ্ছিন্নউদকনিস্সন্দে নদীতীরকূপকে ন কূপতলং জানাতি মযি উদকং সন্তিট্ঠতীতি. নপি উদকং জানাতি অহং কূপতলে সন্তিট্ঠামীতি, এৰমেৰ ন জিৰ্হাতলং জানাতি মযি উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা খেল়ো ঠিতোতি. নপি খেল়ো জানাতি অহং উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা জিৰ্হাতলে ঠিতোতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি খেল়ো নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৪০. সিঙ্ঘাণিকা যদা সঞ্জাযতি, তদা নাসাপুটে পূরেত্ৰা তিট্ঠতি ৰা পগ্ঘরতি ৰা. তত্থ যথা পূতিদধিভরিতায সিপ্পিকায ন সিপ্পিকা জানাতি মযি পূতিদধি ঠিতন্তি. নপি পূতিদধি জানাতি অহং সিপ্পিকায ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন নাসাপুটা জানন্তি অম্হেসু সিঙ্ঘাণিকা ঠিতাতি. নপি সিঙ্ঘাণিকা জানাতি অহং নাসাপুটেসু ঠিতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি সিঙ্ঘাণিকা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৪১. লসিকা অট্ঠিকসন্ধীনং অব্ভঞ্জনকিচ্চং সাধযমানা অসীতিসতসন্ধীসু ঠিতা. তত্থ যথা তেলব্ভঞ্জিতে অক্খে ন অক্খো জানাতি মং তেলং অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতন্তি. নপি তেলং জানাতি অহং অক্খং অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতন্তি, এৰমেৰ ন অসীতিসতসন্ধযো জানন্তি লসিকা অম্হে অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতাতি. নপি লসিকা জানাতি অহং অসীতিসতসন্ধযো অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতাতি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি লসিকা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৪২. মুত্তং ৰত্থিস্স অব্ভন্তরে ঠিতং. তত্থ যথা চন্দনিকায পক্খিত্তে অমুখে রৰণঘটে ন রৰণঘটো জানাতি মযি চন্দনিকারসো ঠিতোতি. নপি চন্দনিকারসো জানাতি অহং রৰণঘটে ঠিতোতি, এৰমেৰ ন ৰত্থি জানাতি মযি মুত্তং ঠিতন্তি. নপি মুত্তং জানাতি অহং ৰত্থিম্হি ঠিতন্তি. অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি মুত্তং নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো যূসভূতো আবন্ধনাকারো আপোধাতূতি.

৩৪৩. এৰং কেসাদীসু মনসিকারং পৰত্তেত্ৰা যেন সন্তপ্পতি, অযং ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো পরিপাচনাকারো তেজোধাতূতি, যেন জীরীযতি, যেন পরিডয্হতি, যেন অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতি, অযং ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো পরিপাচনাকারো তেজোধাতূতি এৰং তেজোকোট্ঠাসেসু মনসিকারো পৰত্তেতব্বো.

৩৪৪. ততো উদ্ধঙ্গমে ৰাতে উদ্ধঙ্গমৰসেন পরিগ্গহেত্ৰা অধোগমে অধোগমৰসেন, কুচ্ছিসযে কুচ্ছিসযৰসেন, কোট্ঠাসযে কোট্ঠাসযৰসেন, অঙ্গমঙ্গানুসারিম্হি অঙ্গমঙ্গানুসারিৰসেন, অস্সাসপস্সাসে অস্সাসপস্সাসৰসেন পরিগ্গহেত্ৰা উদ্ধঙ্গমা ৰাতা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো ৰিত্থম্ভনাকারো ৰাযোধাতূতি, অধোগমা ৰাতা নাম, কুচ্ছিসযা ৰাতা নাম, কোট্ঠাসযা ৰাতা নাম, অঙ্গমঙ্গানুসারিনো ৰাতা নাম, অস্সাসপস্সাসা ৰাতা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো ৰিত্থম্ভনাকারো ৰাযোধাতূতি এৰং ৰাযোকোট্ঠাসেসু মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. তস্সেৰং পৰত্তমনসিকারস্স ধাতুযো পাকটা হোন্তি. তা পুনপ্পুনং আৰজ্জতো মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসমাধি উপ্পজ্জতি.

৩৪৫. যস্স পন এৰং ভাৰযতো কম্মট্ঠানং ন ইজ্ঝতি, তেন সলক্খণসঙ্খেপতো ভাৰেতব্বং. কথং? ৰীসতিযা কোট্ঠাসেসু থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি ৰৰত্থপেতব্বং. তত্থেৰ আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি. পরিপাচনলক্খণং তেজোধাতূতি. ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি.

দ্ৰাদসসু কোট্ঠাসেসু আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি ৰৰত্থপেতব্বং. তত্থেৰ পরিপাচনলক্খণং তেজোধাতূতি. ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি. থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি.

চতূসু কোট্ঠাসেসু পরিপাচনলক্খণং তেজোধাতূতি ৰৰত্থপেতব্বং. তেন অৰিনিভুত্তং ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি. থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি. আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি.

ছসু কোট্ঠাসেসু ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি ৰৰত্থপেতব্বং. তত্থেৰ থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি. আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি. পরিপাচনলক্খণং তেজোধাতূতি. তস্সেৰং ৰৰত্থাপযতো ধাতুযো পাকটা হোন্তি. তা পুনপ্পুনং আৰজ্জতো মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসমাধি উপ্পজ্জতি.

৩৪৬. যস্স পন এৰম্পি ভাৰযতো কম্মট্ঠানং ন ইজ্ঝতি, তেন সলক্খণৰিভত্তিতো ভাৰেতব্বং. কথং? পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ কেসাদযো পরিগ্গহেত্ৰা কেসম্হি থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি ৰৰত্থপেতব্বং. তত্থেৰ আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি. পরিপাচনলক্খণং তেজোধাতূতি. ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি. এৰং সব্বকোট্ঠাসেসু একেকস্মিং কোট্ঠাসে চতস্সো চতস্সো ধাতুযো ৰৰত্থপেতব্বা. তস্সেৰং ৰৰত্থাপযতো ধাতুযো পাকটা হোন্তি. তা পুনপ্পুনং আৰজ্জতো মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসমাধি উপ্পজ্জতি.

অপিচ খো পন ৰচনত্থতো, কলাপতো, চুণ্ণতো, লক্খণাদিতো, সমুট্ঠানতো, নানত্তেকত্ততো, ৰিনিব্ভোগাৰিনিব্ভোগতো, সভাগৰিসভাগতো, অজ্ঝত্তিকবাহিরৰিসেসতো, সঙ্গহতো, পচ্চযতো, অসমন্নাহারতো, পচ্চযৰিভাগতোতি ইমেহিপি আকারেহি ধাতুযো মনসিকাতব্বা.

৩৪৭. তত্থ ৰচনত্থতো মনসিকরোন্তেন পত্থটত্তা পথৰী. অপ্পোতি আপিযতি অপ্পাযতীতি ৰা আপো. তেজতীতি তেজো. ৰাযতীতি ৰাযো. অৰিসেসেন পন সলক্খণধারণতো দুক্খাদানতো দুক্খাধানতো চ ধাতূতি. এৰং ৰিসেসসামঞ্ঞৰসেন ৰচনত্থতো মনসিকাতব্বা.

৩৪৮. কলাপতোতি যা অযং কেসা লোমাতিআদিনা নযেন ৰীসতিযা আকারেহি পথৰীধাতু, পিত্তং সেম্হন্তি চ আদিনা নযেন দ্ৰাদসহাকারেহি আপোধাতু নিদ্দিট্ঠা, তত্থ যস্মা –

ৰণ্ণো গন্ধো রসো ওজা, চতস্সো চাপি ধাতুযো;

অট্ঠধম্মসমোধানা, হোতি কেসাতি সম্মুতি;

তেসংযেৰ ৰিনিব্ভোগা, নত্থি কেসাতি সম্মুতি.

তস্মা কেসাপি অট্ঠধম্মকলাপমত্তমেৰ. তথা লোমাদযোতি. যো পনেত্থ কম্মসমুট্ঠানো কোট্ঠাসো, সো জীৰিতিন্দ্রিযেন চ ভাৰেন চ সদ্ধিং দসধম্মকলাপোপি হোতি. উস্সদৰসেন পন পথৰীধাতু আপোধাতূতি সঙ্খং গতো. এৰং কলাপতো মনসিকাতব্বা.

৩৪৯. চুণ্ণতোতি ইমস্মিং হি সরীরে মজ্ঝিমেন পমাণেন পরিগ্গয্হমানা পরমাণুভেদসঞ্চুণ্ণা সুখুমরজভূতা পথৰীধাতু দোণমত্তা সিযা. সা ততো উপড্ঢপ্পমাণায আপোধাতুযা সঙ্গহিতা, তেজোধাতুযা অনুপালিতা ৰাযোধাতুযা ৰিত্থম্ভিতা ন ৰিকিরিযতি ন ৰিদ্ধংসিযতি, অৰিকিরিযমানা অৰিদ্ধংসিযমানা অনেকৰিধং ইত্থিপুরিসলিঙ্গাদিভাৰৰিকপ্পং উপগচ্ছতি, অণুথূলদীঘরস্সথিরকথিনাদিভাৰঞ্চ পকাসেতি.

যূসগতা আবন্ধনাকারভূতা পনেত্থ আপোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা তেজানুপালিতা ৰাযোৰিত্থম্ভিতা ন পগ্ঘরতি ন পরিস্সৰতি, অপগ্ঘরমানা অপরিস্সৰমানা পীণিতপীণিতভাৰং দস্সেতি.

অসিতপীতাদিপাচকা চেত্থ উসুমাকারভূতা উণ্হত্তলক্খণা তেজোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা আপোসঙ্গহিতা ৰাযোৰিত্থম্ভিতা ইমং কাযং পরিপাচেতি, ৰণ্ণসম্পত্তিঞ্চস্স আৰহতি. তায চ পন পরিপাচিতো অযং কাযো ন পূতিভাৰং দস্সেতি.

অঙ্গমঙ্গানুসটা চেত্থ সমুদীরণৰিত্থম্ভনলক্খণা ৰাযোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা আপোসঙ্গহিতা তেজানুপালিতা ইমং কাযং ৰিত্থম্ভেতি. তায চ পন ৰিত্থম্ভিতো অযং কাযো ন পরিপততি, উজুকং সণ্ঠাতি. অপরায ৰাযোধাতুযা সমব্ভাহতো গমনট্ঠাননিসজ্জাসযনইরিযাপথেসু ৰিঞ্ঞত্তিং দস্সেতি, সমিঞ্জেতি, সম্পসারেতি, হত্থপাদং লাল়েতি. এৰমেতং ইত্থিপুরিসাদিভাৰেন বালজনৰঞ্চনং মাযারূপসদিসং ধাতুযন্তং পৰত্ততীতি এৰং চুণ্ণতো মনসিকাতব্বা.

৩৫০. লক্খণাদিতোতি পথৰীধাতু কিং লক্খণা, কিং রসা, কিং পচ্চুপট্ঠানাতি এৰং চতস্সোপি ধাতুযো আৰজ্জেত্ৰা পথৰীধাতু কক্খল়ত্তলক্খণা, পতিট্ঠানরসা, সম্পটিচ্ছনপচ্চুপট্ঠানা. আপোধাতু পগ্ঘরণলক্খণা, ব্রূহনরসা, সঙ্গহপচ্চুপট্ঠানা. তেজোধাতু উণ্হত্তলক্খণা, পরিপাচনরসা, মদ্দৰানুপ্পদানপচ্চুপট্ঠানা. ৰাযোধাতু ৰিত্থম্ভনলক্খণা, সমুদীরণরসা. অভিনীহারপচ্চুপট্ঠানাতি এৰং লক্খণাদিতো মনসিকাতব্বা.

৩৫১. সমুট্ঠানতোতি যে ইমে পথৰীধাতুআদীনং ৰিত্থারতো দস্সনৰসেন কেসাদযো দ্ৰাচত্তালীস কোট্ঠাসা দস্সিতা. তেসু উদরিযং করীসং পুব্বো মুত্তন্তি ইমে চত্তারো কোট্ঠাসা উতুসমুট্ঠানাৰ. অস্সু সেদো খেল়ো সিঙ্ঘাণিকাতি ইমে চত্তারো উতুচিত্তসমুট্ঠানা. অসিতাদিপরিপাচকো তেজো কম্মসমুট্ঠানোৰ. অস্সাসপস্সাসা চিত্তসমুট্ঠানাৰ. অৰসেসা সব্বেপি চতুসমুট্ঠানাতি এৰং সমুট্ঠানতো মনসিকাতব্বা.

৩৫২. নানত্তেকত্ততোতি সব্বাসম্পি ধাতূনং সলক্খণাদিতো নানত্তং. অঞ্ঞানেৰ হি পথৰীধাতুযা লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানানি. অঞ্ঞানি আপোধাতুআদীনং. এৰং লক্খণাদিৰসেন পন কম্মসমুট্ঠানাদিৰসেন চ নানত্তভূতানম্পি এতাসং রূপমহাভূতধাতুধম্মঅনিচ্চাদিৰসেন একত্তং হোতি. সব্বাপি হি ধাতুযো রুপ্পনলক্খণং অনতীতত্তা রূপানি. মহন্তপাতুভাৰাদীহি কারণেহি মহাভূতানি.

মহন্তপাতুভাৰাদীহীতি এতা হি ধাতুযো মহন্তপাতুভাৰতো, মহাভূতসামঞ্ঞতো, মহাপরিহারতো, মহাৰিকারতো, মহত্তা ভূতত্তা চাতি ইমেহি কারণেহি মহাভূতানীতি ৰুচ্চন্তি.

তত্থ মহন্তপাতুভাৰতোতি এতানি হি অনুপাদিন্নসন্তানেপি উপাদিন্নসন্তানেপি মহন্তানি পাতুভূতানি. তেসং অনুপাদিন্নসন্তানে –

দুৰে সতসহস্সানি, চত্তারি নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, সঙ্খাতাযং ৰসুন্ধরাতি. –

আদিনা নযেন মহন্তপাতুভাৰতা বুদ্ধানুস্সতিনিদ্দেসে ৰুত্তাৰ.

উপাদিন্নসন্তানেপি মচ্ছকচ্ছপদেৰদানৰাদিসরীরৰসেন মহন্তানেৰ পাতুভূতানি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, মহাসমুদ্দে যোজনসতিকাপি অত্তভাৰা’’তিআদি.

মহাভূতসামঞ্ঞতোতি এতানি হি যথা মাযাকারো অমণিংযেৰ উদকং মণিং কত্ৰা দস্সেতি, অসুৰণ্ণংযেৰ লেড্ডুং সুৰণ্ণং কত্ৰা দস্সেতি.

যথা চ সযং নেৰ যক্খো ন যক্খী সমানো যক্খভাৰম্পি যক্খিভাৰম্পি দস্সেতি, এৰমেৰ সযং অনীলানেৰ হুত্ৰা নীলং উপাদারূপং দস্সেন্তি, অপীতানি অলোহিতানি অনোদাতানেৰ হুত্ৰা ওদাতং উপাদারূপং দস্সেন্তীতি মাযাকারমহাভূতসামঞ্ঞতো মহাভূতানি.

যথা চ যক্খাদীনি মহাভূতানি যং গণ্হন্তি, নেৰ নেসং তস্স অন্তো ন বহি ঠানং উপলব্ভতি, ন চ তং নিস্সায ন তিট্ঠন্তি, এৰমেৰ তানিপি নেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অন্তো ন বহি ঠিতানি হুত্ৰা উপলব্ভন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং নিস্সায ন তিট্ঠন্তীতি অচিন্তেয্যট্ঠানতায যক্খাদিমহাভূতসামঞ্ঞতোপি মহাভূতানি. যথা চ যক্খিনীসঙ্খাতানি মহাভূতানি মনাপেহি ৰণ্ণসণ্ঠানৰিক্খেপেহি অত্তনো ভযানকভাৰং পটিচ্ছাদেত্ৰা সত্তে ৰঞ্চেন্তি, এৰমেৰ এতানিপি ইত্থিপুরিসসরীরাদীসু মনাপেন ছৰিৰণ্ণেন মনাপেন অত্তনো অঙ্গপচ্চঙ্গসণ্ঠানেন মনাপেন চ হত্থপাদঙ্গুলিভমুকৰিক্খেপেন অত্তনো কক্খল়ত্তাদিভেদং সরসলক্খণং পটিচ্ছাদেত্ৰা বালজনং ৰঞ্চেন্তি, অত্তনো সভাৰং দট্ঠুং ন দেন্তীতি ৰঞ্চকত্তেন যক্খিনীমহাভূতসামঞ্ঞতোপি মহাভূতানি.

মহাপরিহারতোতি মহন্তেহি পচ্চযেহি পরিহরিতব্বতো. এতানি হি দিৰসে দিৰসে উপনেতব্বত্তা মহন্তেহি ঘাসচ্ছাদনাদীহি ভূতানি পৰত্তানীতি মহাভূতানি. মহাপরিহারানি ৰা ভূতানীতিপি মহাভূতানি.

মহাৰিকারতোতি এতানি হি অনুপাদিন্নানিপি উপাদিন্নানিপি মহাৰিকারানি হোন্তি. তত্থ অনুপাদিন্নানং কপ্পৰুট্ঠানে ৰিকারমহত্তং পাকটং হোতি. উপাদিন্নানং ধাতুক্খোভকালে. তথা হি –

ভূমিতো ৰুট্ঠিতা যাৰ, ব্রহ্মলোকা ৰিধাৰতি;

অচ্চি অচ্চিমতো লোকে, ডয্হমানম্হি তেজসা.

কোটিসতসহস্সেকং, চক্কৰাল়ং ৰিলীযতি;

কুপিতেন যদা লোকো, সলিলেন ৰিনস্সতি.

কোটিসতসহস্সেকং, চক্কৰাল়ং ৰিকীরতি;

ৰাযোধাতুপ্পকোপেন, যদা লোকো ৰিনস্সতি.

পত্থদ্ধো ভৰতি কাযো, দট্ঠো কট্ঠমুখেন ৰা;

পথৰীধাতুপ্পকোপেন, হোতি কট্ঠমুখেৰ সো.

পূতিযো ভৰতি কাযো, দট্ঠো পূতিমুখেন ৰা;

আপোধাতুপ্পকোপেন, হোতি পূতিমুখেৰ সো.

সন্তত্তো ভৰতি কাযো, দট্ঠো অগ্গিমুখেন ৰা;

তেজোধাতুপ্পকোপেন, হোতি অগ্গিমুখেৰ সো.

সঞ্ছিন্নো ভৰতি কাযো, দট্ঠো সত্থমুখেন ৰা;

ৰাযোধাতুপ্পকোপেন, হোতি সত্থমুখেৰ সো.

ইতি মহাৰিকারানি ভূতানীতি মহাভূতানি.

মহত্তা ভূতত্তা চাতি এতানি হি মহন্তানি মহতা ৰাযামেন পরিগ্গহেতব্বত্তা ভূতানি ৰিজ্জমানত্তাতি মহত্তা ভূতত্তা চ মহাভূতানি.

এৰং সব্বাপেতা ধাতুযো মহন্তপাতুভাৰাদীহি কারণেহি মহাভূতানি.

সলক্খণধারণতো পন দুক্খাদানতো চ দুক্খাধানতো চ সব্বাপি ধাতুলক্খণং অনতীতত্তা ধাতুযো. সলক্খণধারণেন চ অত্তনো খণানুরূপধারণেন চ ধম্মা. খযট্ঠেন অনিচ্চা. ভযট্ঠেন দুক্খা. অসারকট্ঠেন অনত্তা.

ইতি সব্বাসম্পি রূপমহাভূতধাতুধম্মঅনিচ্চাদিৰসেন একত্তন্তি এৰং নানত্তেকত্ততো মনসিকাতব্বা.

৩৫৩. ৰিনিব্ভোগাৰিনিব্ভোগতোতি সহুপ্পন্নাৰ এতা একেকস্মিং সব্বপরিযন্তিমে সুদ্ধট্ঠকাদিকলাপেপি পদেসেন অৰিনিব্ভুত্তা. লক্খণেন পন ৰিনিব্ভুত্তাতি এৰং ৰিনিব্ভোগাৰিনিব্ভোগতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৪. সভাগৰিসভাগতোতি এৰং অৰিনিব্ভুত্তাসু চাপি এতাসু পুরিমা দ্ৰে গরুকত্তা সভাগা. তথা পচ্ছিমা লহুকত্তা. পুরিমা পন পচ্ছিমাহি পচ্ছিমা চ পুরিমাহি ৰিসভাগাতি এৰং সভাগৰিসভাগতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৫. অজ্ঝত্তিকবাহিরৰিসেসতোতি অজ্ঝত্তিকা ধাতুযো ৰিঞ্ঞাণৰত্থুৰিঞ্ঞত্তিইন্দ্রিযানং নিস্সযা হোন্তি, সইরিযাপথা, চতুসমুট্ঠানা. বাহিরা ৰুত্তৰিপরীতপ্পকারাতি এৰং অজ্ঝত্তিকবাহিরৰিসেসতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৬. সঙ্গহতোতি কম্মসমুট্ঠানা পথৰীধাতু কম্মসমুট্ঠানাহি ইতরাহি একসঙ্গহা হোতি সমুট্ঠাননানত্তাভাৰতো. তথা চিত্তাদিসমুট্ঠানা চিত্তাদিসমুট্ঠানাহীতি এৰং সঙ্গহতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৭. পচ্চযতোতি পথৰীধাতু আপোসঙ্গহিতা তেজোঅনুপালিতা ৰাযোৰিত্থম্ভিতা তিণ্ণং মহাভূতানং পতিট্ঠা হুত্ৰা পচ্চযো হোতি. আপোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা তেজোঅনুপালিতা ৰাযোৰিত্থম্ভিতা তিণ্ণং মহাভূতানং আবন্ধনং হুত্ৰা পচ্চযো হোতি. তেজোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা আপোসঙ্গহিতা ৰাযোৰিত্থম্ভিতা তিণ্ণং মহাভূতানং পরিপাচনং হুত্ৰা পচ্চযো হোতি. ৰাযোধাতু পথৰীপতিট্ঠিতা আপোসঙ্গহিতা তেজোপরিপাচিতা তিণ্ণং মহাভূতানং ৰিত্থম্ভনং হুত্ৰা পচ্চযো হোতীতি এৰং পচ্চযতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৮. অসমন্নাহারতোতি পথৰীধাতু চেত্থ ‘‘অহং পথৰীধাতূ’’তি ৰা, ‘‘তিণ্ণং মহাভূতানং পতিট্ঠা হুত্ৰা পচ্চযো হোমী’’তি ৰা ন জানাতি. ইতরানিপি তীণি ‘‘অম্হাকং পথৰীধাতু পতিট্ঠা হুত্ৰা পচ্চযো হোতী’’তি ন জানন্তি. এস নযো সব্বত্থাতি এৰং অসমন্নাহারতো মনসিকাতব্বা.

৩৫৯. পচ্চযৰিভাগতোতি ধাতূনং হি কম্মং, চিত্তং, আহারো, উতূতি চত্তারো পচ্চযা. তত্থ কম্মসমুট্ঠানানং কম্মমেৰ পচ্চযো হোতি, ন চিত্তাদযো. চিত্তাদিসমুট্ঠানানম্পি চিত্তাদযোৰ পচ্চযা হোন্তি, ন ইতরে. কম্মসমুট্ঠানানঞ্চ কম্মং জনকপচ্চযো হোতি, সেসানং পরিযাযতো উপনিস্সযপচ্চযো হোতি. চিত্তসমুট্ঠানানং চিত্তং জনকপচ্চযো হোতি, সেসানং পচ্ছাজাতপচ্চযো অত্থিপচ্চযো অৰিগতপচ্চযো চ. আহারসমুট্ঠানানং আহারো জনকপচ্চযো হোতি, সেসানং আহারপচ্চযো অত্থিপচ্চযো অৰিগতপচ্চযো চ. উতুসমুট্ঠানানং উতু জনকপচ্চযো হোতি, সেসানং অত্থিপচ্চযো অৰিগতপচ্চযো চ. কম্মসমুট্ঠানং মহাভূতং কম্মসমুট্ঠানানম্পি মহাভূতানং পচ্চযো হোতি চিত্তাদিসমুট্ঠানানম্পি. তথা চিত্তসমুট্ঠানং, আহারসমুট্ঠানং. উতুসমুট্ঠানং মহাভূতং উতুসমুট্ঠানানম্পি মহাভূতানং পচ্চযো হোতি কম্মাদিসমুট্ঠানানম্পি.

তত্থ কম্মসমুট্ঠানা পথৰীধাতু কম্মসমুট্ঠানানং ইতরাসং সহজাতঅঞ্ঞমঞ্ঞনিস্সযঅত্থিঅৰিগতৰসেন চেৰ পতিট্ঠাৰসেন চ পচ্চযো হোতি, ন জনকৰসেন. ইতরেসং তিসন্ততিমহাভূতানং নিস্সযঅত্থিঅৰিগতৰসেন পচ্চযো হোতি, ন পতিট্ঠাৰসেন ন জনকৰসেন. আপোধাতু চেত্থ ইতরাসং তিণ্ণং সহজাতাদিৰসেন চেৰ আবন্ধনৰসেন চ পচ্চযো হোতি, ন জনকৰসেন. ইতরেসং তিসন্ততিকানং নিস্সযঅত্থিঅৰিগতপচ্চযৰসেনেৰ, ন আবন্ধনৰসেন ন জনকৰসেন. তেজোধাতুপেত্থ ইতরাসং তিণ্ণং সহজাতাদিৰসেন চেৰ পরিপাচনৰসেন চ পচ্চযো হোতি, ন জনকৰসেন. ইতরেসং তিসন্ততিকানং নিস্সযঅত্থিঅৰিগতপচ্চযৰসেনেৰ, ন পরিপাচনৰসেন, ন জনকৰসেন. ৰাযোধাতুপেত্থ ইতরাসং তিণ্ণং সহজাতাদিৰসেন চেৰ ৰিত্থম্ভনৰসেন চ পচ্চযো হোতি, ন জনকৰসেন. ইতরেসং তিসন্ততিকানং নিস্সযঅত্থিঅৰিগতপচ্চযৰসেনেৰ, ন ৰিত্থম্ভনৰসেন, ন জনকৰসেন. চিত্তআহারউতুসমুট্ঠানপথৰীধাতুআদীসুপি এসেৰ নযো.

এৰং সহজাতাদিপচ্চযৰসপ্পৰত্তাসু চ পনেতাসু ধাতূসু –

একং পটিচ্চ তিস্সো, চতুধা তিস্সো পটিচ্চ একো চ;

দ্ৰে ধাতুযো পটিচ্চ, দ্ৰে ছদ্ধা সম্পৰত্তন্তি.

পথৰীআদীসু হি একেকং পটিচ্চ ইতরা তিস্সো তিস্সোতি এৰং একং পটিচ্চ তিস্সো চতুধা সম্পৰত্তন্তি. তথা পথৰীধাতুআদীসু একেকা ইতরা তিস্সো তিস্সো পটিচ্চাতি এৰং তিস্সো পটিচ্চ একা চতুধা সম্পৰত্ততি. পুরিমা পন দ্ৰে পটিচ্চ পচ্ছিমা, পচ্ছিমা চ দ্ৰে পটিচ্চ পুরিমা, পঠমততিযা পটিচ্চ দুতিযচতুত্থা, দুতিযচতুত্থা পটিচ্চ পঠমততিযা, পঠমচতুত্থা পটিচ্চ দুতিযততিযা, দুতিযততিযা পটিচ্চ পঠমচতুত্থাতি এৰং দ্ৰে ধাতুযো পটিচ্চ দ্ৰে ছধা সম্পৰত্তন্তি.

তাসু পথৰীধাতু অভিক্কমপটিক্কমাদিকালে উপ্পীল়নস্স পচ্চযো হোতি. সাৰ আপোধাতুযা অনুগতা পতিট্ঠাপনস্স. পথৰীধাতুযা পন অনুগতা আপোধাতু অৰক্খেপনস্স. ৰাযোধাতুযা অনুগতা তেজোধাতু উদ্ধরণস্স. তেজোধাতুযা অনুগতা ৰাযোধাতু অতিহরণৰীতিহরণানং পচ্চযো হোতীতি এৰং পচ্চযৰিভাগতো মনসিকাতব্বা.

এৰং ৰচনত্থাদিৰসেন মনসি করোন্তস্সাপি হি একেকেন মুখেন ধাতুযো পাকটা হোন্তি. তা পুনপ্পুনং আৰজ্জতো মনসিকরোতো ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসমাধি উপ্পজ্জতি. স্ৰাযং চতুন্নং ধাতূনং ৰৰত্থাপকস্স ঞাণস্সানুভাৰেন উপ্পজ্জনতো চতুধাতুৰৰত্থানন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

৩৬০. ইদঞ্চ পন চতুধাতুৰৰত্থানং অনুযুত্তো ভিক্খু সুঞ্ঞতং অৰগাহতি, সত্তসঞ্ঞং সমুগ্ঘাতেতি. সো সত্তসঞ্ঞায সমূহতত্তা ৰাল়মিগযক্খরক্খসাদিৰিকপ্পং অনাৰজ্জমানো ভযভেরৰসহো হোতি, অরতিরতিসহো, ন ইট্ঠানিট্ঠেসু উগ্ঘাতনিগ্ঘাতং পাপুণাতি. মহাপঞ্ঞো চ পন হোতি অমতপরিযোসানো ৰা সুগতিপরাযনো ৰাতি.

এৰং মহানুভাৰং, যোগিৰরসহস্স কীল়িতং এতং;

চতুধাতুৰৰত্থানং, নিচ্চং সেৰেথ মেধাৰীতি.

অযং চতুধাতুৰৰত্থানস্স ভাৰনানিদ্দেসো.

৩৬১. এত্তাৰতা চ যং সমাধিস্স ৰিত্থারং ভাৰনানযঞ্চ দস্সেতুং ‘‘কো সমাধি, কেনট্ঠেন সমাধী’’তিআদিনা নযেন পঞ্হাকম্মং কতং, তত্থ ‘‘কথং ভাৰেতব্বো’’তি ইমস্স পদস্স সব্বপ্পকারতো অত্থৰণ্ণনা সমত্তা হোতি.

দুৰিধোযেৰ হযং ইধ অধিপ্পেতো উপচারসমাধি চেৰ অপ্পনাসমাধি চ. তত্থ দসসু কম্মট্ঠানেসু, অপ্পনাপুব্বভাগচিত্তেসু চ একগ্গতা উপচারসমাধি. অৰসেসকম্মট্ঠানেসু চিত্তেকগ্গতা অপ্পনাসমাধি. সো দুৰিধোপি তেসং কম্মট্ঠানানং ভাৰিতত্তা ভাৰিতো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘কথং ভাৰেতব্বোতি ইমস্স পদস্স সব্বপ্পকারতো অত্থৰণ্ণনা সমত্তা’’তি.

সমাধিআনিসংসকথা

৩৬২. যং পন ৰুত্তং ‘‘সমাধিভাৰনায কো আনিসংসো’’তি, তত্থ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারাদিপঞ্চৰিধো সমাধিভাৰনায আনিসংসো. তথা হি যে অরহন্তো খীণাসৰা সমাপজ্জিত্ৰা একগ্গচিত্তা সুখং দিৰসং ৰিহরিস্সামাতি সমাধিং ভাৰেন্তি, তেসং অপ্পনাসমাধিভাৰনা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানিসংসা হোতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তী’’তি (ম. নি. ১.৮২).

সেক্খপুথুজ্জনানং সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সমাহিতেন চিত্তেন ৰিপস্সিস্সামাতি ভাৰযতং ৰিপস্সনায পদট্ঠানত্তা অপ্পনাসমাধিভাৰনাপি সম্বাধে ওকাসাধিগমনযেন উপচারসমাধিভাৰনাপি ৰিপস্সনানিসংসা হোতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘সমাধিং, ভিক্খৰে, ভাৰেথ. সমাহিতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু যথাভূতং পজানাতী’’তি (সং. নি. ৩.৫).

যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতীতি ৰুত্তনযা অভিঞ্ঞাযো পত্থেন্তো নিব্বত্তেন্তি, তেসং সতি সতি আযতনে অভিঞ্ঞাপদট্ঠানত্তা অপ্পনাসমাধিভাৰনা অভিঞ্ঞানিসংসা হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘সো যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে’’তি (ম. নি. ৩.১৫৮; অ. নি. ৩.১০২).

যে অপরিহীনজ্ঝানা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিস্সামাতি ব্রহ্মলোকূপপত্তিং পত্থেন্তা অপত্থযমানা ৰাপি পুথুজ্জনা সমাধিতো ন পরিহাযন্তি, তেসং ভৰৰিসেসাৰহত্তা অপ্পনাসমাধিভাৰনা ভৰৰিসেসানিসংসা হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘পঠমং ঝানং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা কত্থ উপপজ্জন্তি. ব্রহ্মপারিসজ্জানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জন্তী’’তিআদি (ৰিভ. ১০২৪).

উপচারসমাধিভাৰনাপি পন কামাৰচরসুগতিভৰৰিসেসং আৰহতিযেৰ.

যে পন অরিযা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা সত্ত দিৰসানি অচিত্তা হুত্ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে নিরোধং নিব্বানং পত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সামাতি সমাধিং ভাৰেন্তি, তেসং অপ্পনাসমাধিভাৰনা নিরোধানিসংসা হোতি. তেনাহ – ‘‘সোল়সহি ঞাণচরিযাহি নৰহি সমাধিচরিযাহি ৰসীভাৰতা পঞ্ঞা নিরোধসমাপত্তিযা ঞাণ’’ন্তি (পটি. ম. ১.৩৪).

এৰমযং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারাদি পঞ্চৰিধো সমাধিভাৰনায আনিসংসো –

‘‘তস্মা নেকানিসংসম্হি, কিলেসমলসোধনে;

সমাধিভাৰনাযোগে, নপ্পমজ্জেয্য পণ্ডিতো’’তি.

৩৬৩. এত্তাৰতা চ ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো’’তি ইমিস্সা গাথায সীলসমাধিপঞ্ঞামুখেন দেসিতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে সমাধিপি পরিদীপিতো হোতি.

ইতি সাধুজনপামোজ্জত্থায কতে ৰিসুদ্ধিমগ্গে

সমাধিনিদ্দেসো নাম

একাদসমো পরিচ্ছেদো.

৩৬৪. পঠমো সীলনিদ্দেসো. দুতিযো ধুতঙ্গনিদ্দেসো;. ততিযো কম্মট্ঠানগ্গহণনিদ্দেসো. চতুত্থো পথৰীকসিণনিদ্দেসো. পঞ্চমো সেসকসিণনিদ্দেসো. ছট্ঠো অসুভনিদ্দেসো. সত্তমো ছঅনুস্সতিনিদ্দেসো. অট্ঠমো সেসানুস্সতিনিদ্দেসো. নৰমো ব্রহ্মৰিহারনিদ্দেসো. দসমো আরুপ্পনিদ্দেসো. পটিক্কূলসঞ্ঞাধাতুৰৰত্থানদ্ৰযনিদ্দেসো একাদসমোতি.

ৰিসুদ্ধিমগ্গস্স পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.