📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
ৰুত্তোদযং
১. সঞ্ঞাপরিভাসানিদ্দেস-পঠমপরিচ্ছেদ
রতনত্তযপ্পণাম
নম’ত্থু জন সন্তান, তম সন্তান ভেদিনো;
ধম্মু’জ্জলন্ত রুচিনো, মুনিন্দো’দাত রোচিনো.
নিমিত্ত
পিঙ্গলা’চরিযাদীহি, ছন্দং য মুদিতং পুরা;
সুদ্ধমাগধিকানং তং, ন সাধেতি যথিচ্ছিতং [য’দিচ্ছিতং যতি’চ্ছিতং (ক.)].
গন্থপরিমাণ
ততো মাগধভাসায, মত্তা,ৰণ্ণ,ৰিভেদনং;
লক্খ্য লক্খণ সংযুত্তং, পসন্ন’ত্থ,পদ,ক্কমং.
অভিধানাদি
ইদং ৰুত্তোদযং নাম, লোকিয’চ্ছন্দনিস্সিতং;
আরভিস্স’মহং দানি, তেসং সুখৰিবুদ্ধিযা.
গণসঙ্কেতসঞ্ঞা
সব্বগ্লা ম্না,’দিগলহূ, ভ্যা’,মজ্ঝ’ন্ত গরূ জসা;
মজ্ঝ’ন্তলা র,তে’তে’ট্ঠ, গণা গো গরু,লো লহু.
গণনিযম
ভ,জ,সা ¶ সব্বগ,লহূ, পঞ্চি’মে সণ্ঠিতা গণা;
অরিযাদিম্হি ৰিঞ্ঞেয্যা, গণো ইধ চতু’ক্কলো.
গরু,লহুসরূপ
সংযোগা’দি চ, দীঘো চ, নিগ্গহীতপরো চ, যো;
গরু, ৰঙ্কো, পাদন্তো,ৰা, রস্সো’ঞ্ঞো মত্তিকো লু’জু.
পরে পাদাদিসংযোগে, যো পুব্বো গরুক’ক্খরো;
লহু স ক্ৰচি ৰিঞ্ঞেয্যো, তদুদাহরণং যথা.
দস্সনরসা’নুভাৰনে, নিবদ্ধগেধা জিনস্স’যং জনতা;
ৰিম্হযজননী সঞ্ঞত, ক্রিযা নু কং না’নুরঞ্জযতি.
ৰিঞ্ঞেয্যা লোকতো সঞ্ঞা, সমুদ্দো,সু,রসাদিনং;
পাদোঞেয্যো চতুত্থং’সো, পদচ্ছেদো যতী ভৰে.
সম,মড্ঢসমং, ৰুত্তং, ৰিসমং চা’পরং তিধা;
সমা লক্খণতো পাদা, চত্তারো যস্স তং সমং.
যস্স’ন্তিমেন দুতিযো, ততিযেনা’দিমো সমো;
ত’দড্ঢসম, মঞ্ঞং তু, ভিন্ন লক্খণ পাদিকং.
পাদ’মেকক্খরা’রব্ভ, যাৰ ছব্বীসত’ক্খরা;
ভৰে পাদেহি তং ছন্দং, নানানামো’দিতং ততো.
দণ্ডকা চণ্ডৰুট্ঠ্যা’দি, পাদেহি ছহি, তীহি তু;
‘গাথা’তি চ পরত্থে’ৰং, ছন্দো সঞ্ঞা পকাসিতা.
অনন্তরো’দিতং চ’ঞ্ঞ, মেতং সামঞ্ঞ নামতো;
‘গাথা’ইচ্চেৰ নিদ্দিট্ঠং, মুনিন্দৰচনে পন.
ৰিসেসনামতো কিঞ্চি, গহেত্ৰা সব্বথো’চিতং;
দস্সযিস্সাম’হং তে’ত্থ, নামানা’ৰি ভৰিস্সরে.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি সঞ্ঞাপরিভাসা নিদ্দেসো নাম
পঠমো পরিচ্ছেদো.
২. মত্তাৰুত্তিনিদ্দেস-দুতিযপরিচ্ছেদ
গণনিযম
ছট্ঠো’খিললহু,জো ¶ ৰা,
গযুতা’ঞ্ঞে,ছ’গ্গণা,ন জো ৰিসমে,;
অরিযায’ন্তড্ঢে লো, ছট্ঠো,’ন্তে গো,গণা ছ’ঞ্ঞে.
যতিনিযম
পঠমড্ঢে ছট্ঠো চে,
সব্বলহে,’ত্থা’দিলহুনি ভৰতিযতি;
তপ্পরকো,ন্তেপি, সচে, চরিমেপি, ভৰতি চতুত্থো’ন্তে.
১৯. অরিযাসামঞ্ঞং চে, পুব্বো’দিত লক্খণং ভৰে যস্সা.
২০. আদিম’মথ পাদযুগং, যস্সা ত্যং’সেহি সা পথ্যা.
যত্থ গণত্তয মুল্লঙ্ঘি,
যো’ভযত্থা’দিমো ভৰে ৰিপুলা.
২২. গরুমজ্ঝগো জকারো, চতুত্থকো দুতিযকো চপলা.
চপলা’গতা’খিলং চে, দলা’দিমং লক্খণং ভজতি যস্সা;
পথ্যালক্খণ’মঞ্ঞং, মুখচপলা নাম সা ভৰতি.
পথ্যায লক্খণং চে, পঠমড্ঢে লক্খণং তু চপলায;
দুতিযে দলে’থ যস্সা, পকিত্তিতা সা জঘনচপলা.
অরিযাজাতিযো.
সব্বংপঠমদলে যদি, লক্খণ’মরিযায ৰুত্ত’মুভযেসু;
যস্সা দলেসু যুত্তং,
ৰুত্তা সা গীতি ৰুত্ত যতি ললিতা.
অরিযাযং দুতিয’ড্ঢে, গদিতা’খিললক্খণং যং তং;
ভৰতি দলেসু’ভযেসুপি,
যদি যস্সা সা’য মুপগীতি.
অরিযায’ড্ঢদ্ৰিতযং, পুব্বোদিত লক্খণো’পেতং;
ৰিপরিযযেনা’ভিহিতং,
যস্সা সম্ভৰতি চে’হ সো’গ্গীতি.
অরিযাপুব্ব’ড্ঢং ¶ যদি, গরুনে’কেনা’ধিকেন নিধনে যুত্তং;
যদি পুব্ব’ড্ঢসমানং, দল মিতরং চো’দিতা’য’মরিযাগীতি.
গীতিজাতিযো.
ৰিসমে ছ সিযুং কলা মুখে,
সমে ত্ৰ’ট্ঠ, র,ল,গা, ততো’পরি;
ৰেতালীযং ত মুচ্চতে, লহু ছক্কং ন নিরন্তরং সমে.
ৰেতালীযোপমং মুখে তং,
ওপচ্ছন্দসকং র,যা য’দন্তে.
৩১. আপাতলিকা কথিতা’যং, ভগগা’ন্তে যদি পুব্বমিৰ’ঞ্ঞং.
যদা’দিতো দক্খিণন্তিকা,
ঠিতে’ত্থ পাদেস্ৰা’খিলেসু জো.
‘উদিচ্চৰুত্তী’তি ৰুচ্চতে,
জো চা’দো ৰিসমেসু সণ্ঠিতো.
৩৪. পুব্বত্থ, সমেসু চে গ, জা, ‘পচ্চৰুত্তি’ রুদিতা’তি সণ্ঠিতা.
সমাসমা’ত্রা’দিনং সমা,
সংযুতা ভৰতি তং পৰত্তকং.
ৰেতালীযজাতিযো.
৩৮. দ্ৰিক ৰিহত ৰসু লহু অচলধিতি রি’হ.
৪০. জো ন্লা’ থৰা’ণ্ণৰা ৰিসিলোকো.
৪২. পঞ্চ,ট্ঠ,নৰসু যদি লো চিত্রা.
৪৩. গ,ল্যা’ট্ঠহি চে’সা ৰু’পচিত্রা.
য’মতীত লক্খণ ৰিসেস যুতং, (চিত্রা)
মত্তা সমা’দি পাদা’ভিহিতং; (ৰিসিলোক)
অনিযত ৰুত্ত পরিমাণ সহিতং, (ৰানৰাসিকা)
পথিতং জনেসু পাদাকুলকং. (ৰিসিলোক)
মত্তাসমক জাতিযো.
ৰিনা ¶ ৰণ্ণেহি মত্তা গা, ৰিনা ৰণ্ণা গরূহি তু;
ৰিনা লহূহি গরৰো, দলে পথ্যাদিনো মতা.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি মত্তাৰুত্তিনিদ্দেসো নাম
দুতিযো পরিচ্ছেদো.
৩. সমৰুত্তিনিদ্দেস-ততিযপরিচ্ছেদ
গাযত্তী.
উণ্হিকা.
অনুট্ঠুভা.
ব্রহতী.
৫৫. ম্সাজ্গা সুদ্ধৰিরাজিতং মতং.
৫৬. ম্না যো গো যদি পণৰো খ্যাতো.
৫৭. ম্ভা স,গযুত্তা রুম্মৰতী সা.
৫৮. ঞেয্যা মত্তা ম, ভ, স, গযুত্তা.
৫৯. চম্পকমালা চে ভ, ম, সা গো [ইদং নামন্তরঞাপনত্থমেৰ পুন ৰুত্তং (টী.)].
৬১. উব্ভাসকং তং চে তো ম, রা ল্চ.
পন্তি.
৬৩. ইন্দাদিকা ¶ তা ৰজিরা জ, গা গো.
৬৪. উপাদিকা সা’ৰ জ,তা জ,গা গো.
অনন্তরো’দীরিত লক্খণা চে, (উপেন্দৰজির)
পাদা ৰিমিস্সা উপজাতিযো তা; (ইন্দৰজির)
এৰং কিল’ঞ্ঞাসুপি মিস্সিতাসু, (ইন্দৰজির)
ৰদন্তি জাতিস্ৰিদ’ মেৰ নামং. (উপেন্দৰজির)
৬৬. ন, জ, জ, ল, গা গদিতা সুমুখী.
৬৭. দোধক মিচ্ছতি চে ভ,ভ,ভা গা.
৬৮. ৰেদ,স্সেহি,ধ্তা ত্গগা,সালিনী সা.
৬৯. ৰাতোম্মী সা, যতি সা ম্ভা ত, গা গো.
৭০. ভা ত, ন, গা গো’সু, রস সিরী সা.
৭১. রো ন, রা ইহ রথোদ্ধতা ল, গা.
৭২. স্ৰাগতে’তি র, ন, ভা গরুকা দ্ৰে.
তিট্ঠুভা.
৭৪. ৰদন্তি ৰংসট্ঠমি’দং জ, তা জ, রা.
৭৫. সা ইন্দৰংসা খলু যত্থ তা জ,রা.
৭৬. ইধ তোটক মম্বুধি,সেহি মিতং.
৭৭. দুতৰিলম্বিত মাহ ন, ভা ভ,রা.
৭৮. ৰসু যুগ ৰিরতী না,ম্যা’ পুটো’যং.
৭৯. ন, য, সহিতা ন্যা’ কুসুমৰিচিত্তা.
৮০. ভুজঙ্গ’প্পযাতং ভৰে ৰেদ, যেহি.
৮১. ন, ভ, জ, রেহি ভৰতি’প্পিযংৰদা.
৮২. ৰুত্তা সুধীহি ললিতা ত, ভা জ, রা.
৮৩. পমিতক্খরা স, জ, স,সেহু’দিতা.
৮৪. ন,ন,ভ,র,সহিতা’ভিহিতু’জ্জলা.
৮৫. পঞ্চ’স্স’চ্ছিন্না, ৰেস্সদেৰী ম,মা যা.
৮৬. ভৰতি ¶ হি তামরসং ন, জ, জা যো.
৮৭. ‘কমলা’তি ঞেয্যা স,য,সেহি যো চে.
জগতী.
৮৮. ম্না জ্রা গো, তিদসযতি’প্পহস্সিণী সা.
৮৯. চতু,গ্গহে,হি’হ রুচিরা, জ,ভা স্জ,গা.
অতিজগতী.
৯০. ন,ন,র,স,লহু,গা,সরেহি’পরাজিতা.
৯১. ন,ন,ভ,ন,ল,গি’তি,প্পহরণকলিকা.
৯২. ৰুত্তা ৰসন্ততিলকা ত,ভ,জা জ,গা গো.
সক্করী.
৯৩. দ্ৰিহত হয লহু র’থ গি’তি সসিকলা.
৯৪. ৰসু,হয,যতি রি’হ,মণিগুণনিকরো.
৯৫. ন,ন,ম,য,য,যুতা’যং,মালিনী ভোগি’সীহি.
৯৬. ভৰতি ন,জা,ভ,জা রসহিতা পভদ্দকং.
অতিসক্করী.
৯৭. ন,জ,ভ,জ,রা সদা ভৰতি ৰাণিনী গ, যুত্তা.
অট্ঠি.
৯৮. য, মা নো সো ভল্গা, রস, হরৰিরামা সিখরণী.
৯৯. রস, যুগি, সিতো, নো সো ম্রা স্লা, গ্য’দা হরিণী তদা.
১০০. মন্দক্কন্তা, ম,ভ,ন,ত,ত,গা, গো যুগু,ত্ৰ,স্সকেহি.
অচ্চট্ঠি.
১০১. মো তো নো যো যা, কুসুমিতলতা, ৰেল্লিতা’ ক্খু,ত্ৰি,সীহি.
ধুতি.
১০২. রসু,ত্ৰ,স্সেহি য্মা, ন,স,র,র,গরূ, মেঘৰিপ্ফুজ্জিতা সা.
১০৩. অক্কস্সেহি যতি ম্স,জাস,ত,ত,গা, সদ্দূলৰিক্কীল়িতং.
অতিধুতি.
১০৪. ৰুত্ত ¶ মীদিসং তু নামতো র,জা র,জা র,জা গরূ,লহূ চ.
কতি.
১০৫. ম্রা ভ্না যো যো’ত্র যেন,ত্তি,মুনি, যতিযুতা, সন্ধরা কিত্তিতা’যং.
পকতি.
১০৬. ও ন,র,না র,না চ থ গরূ দস,ক্ক,ৰিরমঞ্হি ভদ্দক’মিদং.
আকতি.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি সমৰুত্তিনিদ্দেসো নাম
ততিযো পরিচ্ছেদো.
৪. অড্ঢসমৰুত্তিনিদ্দেস-চতুত্থপরিচ্ছেদ
ৰিসমে যদি সা স,ল,গা সমে,
ভ,ত্তযতো গরুকা ৰু’পচিত্তং.
ভ,ত্তযতো যদি গা দুতমজ্ঝা;
যদি পুনরে’ৰ ভৰন্তি ন, জা জ্যা.
যদি স,ত্তিতযং গরুযুত্তং,
ৰেগৰতী যদি ভ,ত্তিতযা গা.
তো জো ৰিসমে রতো গরূ চে;
স্মা জ্গা ভদ্দৰিরাজ মেত্থ গো চে.
ৰিসমে স, জা স,গরু,যুত্তা;
কেতুমতী সমে ভ,র,ন,গা গো.
আখ্যানকী তা ৰিসমে জ, গা গো; (ইন্দৰজির)
জ,তা জ,গা গো তু সমে’থ পাদে. (উপেন্দৰজির)
জ,তা জ,গা গো ৰিসমে সমে তু; (উপেন্দৰজির)
তা জো গ,গা চে ৰিপরীতপুব্বা. (ইন্দৰজির)
স,স,তো স,ল,গা ৰিসমে সমে;
ন,ভ,ভ,রা ভৰতে হরিণপ্লুতা.
যদি ন,ন,র,ল,গা ন,জা জ,রা,
যদি চ তদা’পরৰত্ত মিচ্ছতি.
ৰিসম ¶ মুপগতা ন,না র,যা চে;
ন,জ,জ,র,গা সমকে চ পুপ্ফিতগ্গা.
দ্ৰযং মিদং ৰেতালীয’প্পভেদো.
সা যৰাদিকা মতী র,জা র,জা ত্ৰ,
সমে সমে জ,রা জ,রা গরূ ভৰেয্যুং.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি অড্ঢসমৰুত্তিনিদ্দেসো নাম
চতুত্থো পরিচ্ছেদো.
৫. ৰিসমৰুত্তিনিদ্দেস-পঞ্চমপরিচ্ছেদ
১১৮. ন’ট্ঠক্খরেসু পাদেসু, স্না’দিম্হা যো’ণ্ণৰা ৰত্তং.
১১৯. সমেসু সিন্ধুতো জেন, পথ্যাৰত্তং পকিত্তিতং.
১২০. ওজেসু জেন সিন্ধুতো, ত’মেৰ ৰীপরীতা’দি.
১২১. ন,কারো চে জলধিতো, চপলাৰত্ত’মিচ্চে’তং.
১২২. সমে লো সত্তমো যস্সা, ৰিপুলা পিঙ্গলস্স সা.
ৰত্ত’প্পভেদো.
নদিস্সতে’ত্থ যং ছন্দং, পযোগে দিস্সতে যদি;
ৰিসম’ক্খরপাদং তং, গাথা সামঞ্ঞনামতো.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি ৰিসমৰুত্তি নিদ্দেসো নাম
পঞ্চমো পরিচ্ছেদো.
৬. ছপ্পচ্চযৰিভাগ-ছট্ঠপরিচ্ছেদ
পত্থারনয
পত্থারে ¶ সব্বগে পাদে, পুব্বগা’ধো ল্প’রে সমা;
পুব্বে গরু তে চ মিমে, কত্তব্বা যাৰ সব্বলা.
নট্ঠনয
নট্ঠস্স যো ভৰেয্য’ঙ্কো, তস্মিং লো’দ্ধিকতে সমে;
ৰিসমে ত্ৰে’কসহিতে, ভৰেয্য’দ্ধিকতে গরু.
উদ্দিট্ঠনয
একা’দিনুক্কমেন’ঙ্কে, পুব্বাধো দ্ৰিগুণে লিখে;
মিস্সকেহি লহুট্ঠেহি, সে’কেহু’দ্দিট্ঠকং ভৰে.
সব্বগলক্রিযনয
ৰুত্ত’ক্খর সমা সঙ্খ্যা, লিক্খ্য সেকো’পরূ’পরি;
একেকহীন মেকাদি, নু’ট্ঠানে সব্বগাদিকং.
ৰুত্তসঙ্খ্যানয
গরুক্রিযা’ঙ্ক সন্দোহে, ভৰে সঙ্খ্যা ৰিমিস্সিতে;
উদ্দিট্ঠ’ঙ্ক সমাহারো, সে’কো ৰে’মং সমা’নযে.
ৰুত্তঅদ্ধানয
সঙ্খ্যেৰ দ্ৰিগুণে’কূনা, ৰিত্থারা’যামসম্ভৰা;
ৰুত্তস্স’দ্ধ’ন্তরানঞ্চ, গরুলানঞ্চ অঙ্গুলং.
ইতি ৰুত্তোদযে ছন্দসি ছপ্পচ্চযৰিভাগো নাম
ছট্ঠো পরিচ্ছেদো.
নিগমন
সেল’ন্তরা’যতন ¶ ৰাসিক সীল’ত্থের,
পাদো গরু গ্গুণগরু জ্জযতং মমে’সো;
যস্স প্পভাৰ’মৰলম্ব মযে’দিসোপি,
সম্পাদিতো’ভিমত সিদ্ধিকরো পরত্থো.
পরত্থ সম্পাদনতো, পুঞ্ঞেনা’ধিগতেন’হং;
পরত্থ সম্পাদনকো, ভৰেয্যং জাতি জাতিযং.
অৰলোকিত মত্তেন, যথা ছপ্পচ্চযা মযা;
সাধিতা সাধযন্তে’ৰ, মিচ্ছিতত্থম্পি পাণিনোতি.
ইতি সঙ্ঘরক্খিতমহাসামিত্থেরেন ৰিরচিতং
ৰুত্তোদযপ্পকরণং পরিনিট্ঠিতং.