📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
সুবোধালঙ্কারো
১. দোসাৰবোধ-পঠমপরিচ্ছেদ
রতনত্তযপ্পণাম
মুনিন্দৰদনম্ভোজ, গব্ভসম্ভৰসুন্দরী;
সরণং পাণিনং ৰাণী, ময্হং পীণযতং মনং.
নিমিত্ত
রাম, সম্মা’দ্য’লঙ্কারা, সন্তি সন্তো পুরাতনা;
তথাপি তু ৰল়ঞ্জেন্তি, সুদ্ধমাগধিকা ন তে.
অভিধানাদিকং
তেনা’পি নাম তোসেয্য, মেতে লঙ্কারৰজ্জিতে;
অনুরূপেনা’লঙ্কারে, নে’স মেসো পরিস্সমো.
যেসং ন সঞ্চিতা পঞ্ঞা, নেকসত্থন্তরো’চিতা;
সম্মোহ’ব্ভাহতা ৰে’তে, নাৰবুজ্ঝন্তি কিঞ্চিপি.
কিং তেহি পাদসুস্সূসা, যেসং নত্থি গরূনি’হ;
যে তপ্পাদরজোকিণ্ণা, তে’ৰ সাধূ ৰিৰেকিনো.
কব্ব, নাটকনিক্খিত্ত, নেত্তচিত্তা কৰিজ্জনা;
যংকিঞ্চি রচযন্তে’তং, ন ৰিম্হযকরং পরং.
তেযে’ৰ পটিভাৰেন্তো, সো’ৰ বন্ধো সৰিম্হযো;
যেন তোসেন্তি ৰিঞ্ঞূ যে, তত্থ প্য’ৰিহিতা’দরা.
বন্ধো ¶ চ নাম সদ্দ,ত্থা, সহিতা দোসৰজ্জিতা;
পজ্জ গজ্জ ৰিমিস্সানং, ভেদেনা’যং তিধা ভৰে.
নিবন্ধো চা’নিবন্ধো চ, পুন দ্ৰিধা নিরুপ্পতে;
তং তু পাপেন্ত্য’লঙ্কারা, ৰিন্দনীযতরত্তনং.
অনৰজ্জং মুখম্ভোজ [‘‘অম্ভোজ’’ন্তি পদং পাল়িযং নত্থি, ৰারিজৰাচকং, সক্কটগন্থতো অনীতং], মনৰজ্জা চ ভারতী;
অলঙ্কতা’ৰ সোভন্তে, কিং নু তে নির’লঙ্কতা?
ৰিনা গরূপদেসং তং, বালো’লঙ্কত্তু মিচ্ছতি;
সম্পাপুণে ন ৰিঞ্ঞূহি, হস্সভাৰং কথং নু সো?
গন্থোপি কৰিৰাচান, মলঙ্কার’প্পকাসকো;
যাতি তব্বচনীযত্তং, ত’ব্বোহারূ’পচারতো.
দ্ৰিপ্পকারা অলঙ্কারা, তত্থ সদ্দ, ত্থভেদতো;
সদ্দত্থা বন্ধনামা’ৰ, তংসজ্জিত তদাৰলি.
গুণালঙ্কারসংযুত্তা, অপি দোসলৰ’ঙ্কিতা;
পসংসিযা ন ৰিঞ্ঞূহি, সা কঞ্ঞা ৰিয তাদিসী.
তেন দোসনিরাসো’ৰ, মহুস্সাহেন সাধিযো;
নিদ্দোসা সব্বথা সা’যং, সগুণা ন ভৰেয্য কিং?
সা’লঙ্কারৰিযুত্তা’পি, গুণযুত্তা মনোহরা;
নিদ্দোসা দোসরহিতা, গুণযুত্তা ৰধূ ৰিয.
পদে ৰাক্যে তদত্থে চ, দোসা যে ৰিৰিধা মতা;
সো’দাহরণ মেতেসং, লক্খণং কথযাম্য’হং.
পদদোস উদ্দেস
ৰিরুদ্ধত্থন্তরা, ঝত্থ, কিলিট্ঠানি, ৰিরোধি চ;
নেয্যং, ৰিসেসনাপেক্খং, হীনত্থক মনত্থকং.
ৰাক্যদোস উদ্দেস
দোসা পদান ৰাক্যান, মেকত্থং ভগ্গরীতিকং;
তথা ব্যাকিণ্ণ গাম্মানি, যতিহীনং কমচ্চুতং;
অতিৰুত্ত মপেতত্থং, সবন্ধফরুসং তথা.
ৰাক্যত্থদোসউদ্দেস
অপক্কমো’ ¶ , চিত্যহীনং, ভগ্গরীতি, সসংসযং;
গাম্মং দুট্ঠালঙ্কতীতি, দোসা ৰাক্যত্থনিস্সিতা.
পদদোসনিদ্দেস
ৰিরুদ্ধত্থন্তরং তঞ্হি, যস্স’ঞ্ঞত্থো ৰিরুজ্ঝতি;
অধিপ্পেতে যথা মেঘো, ৰিসদো সুখযে জনং.
ৰিসেস্য মধিকং যেনা, ঝত্থ মেতং ভৰে যথা;
ওভাসিতা’সেসদিসো, খজ্জোতো’যং ৰিরাজতে.
যস্স’ত্থা’ৰগমো দুক্খো, পকত্যা’দিৰিভাগতো;
কিলিট্ঠং তং যথা তায, সো’য মালিঙ্গ্যতে পিযা.
যং কিলিট্ঠপদং মন্দা, ভিধেয্যং যমকাদিকং;
কিলিট্ঠপদদোসে’ৰ, তম্পি অন্তো করীযতি.
পতীতসদ্দরচিতং, সিলিট্ঠপদসন্ধিকং;
পসাদগুণসংযুত্তং, যমকং মত মেদিসং.
অব্যপেতং ব্যপেত’ঞ্ঞ, মাৰুত্তা’নেকৰণ্ণজং;
যমকং তঞ্চ পাদান, মাদি, মজ্ঝ, ন্ত, গোচরং.
অব্যপেত পঠমপাদাদি যমকং
সুজনা’সুজনা সব্বে, গুণেনাপি ৰিৰেকিনো;
ৰিৰেকং ন সমাযন্তি, অৰিৰেকিজনন্তিকে.
অব্যপেত পঠম দুতিয পাদাদি যমকং
কুসলা’কুসলা সব্বে, পবলা’পবলা থৰা;
নো যাতা যাৰ’হোসিত্তং, সুখদুক্খপ্পদা সিযুং;
অব্যপেত পঠম দুতিয ততিযপাদাদি যমকং.
সাদরং সা দরং হন্তু, ৰিহিতা ৰিহিতা মযা;
ৰন্দনা ৰন্দনামান, ভাজনে রতনত্তযে.
অব্যপেত চতুক্কপাদাদি যমকং
কমলং ক’মলং কত্তুং, ৰনদো ৰনদো’ম্বরং;
সুগতো সুগতো লোকং, সহিতং স হিতং করং.
অব্যপেতাদিযমক ¶ , স্সেসো লেসো নিদস্সিতো;
ঞেয্যানি’মাযেৰ দিসা, য’ঞ্ঞানি যমকানিপি.
অচ্চন্তবহৰো তেসং, ভেদা সম্ভেদযোনিযো;
তথাপি কেচি সুকরা, কেচি অচ্চন্তদুক্করা.
যমকং তং পহেলী [পহেল়ি (ক.)] চ, নেকন্তমধুরানি’তি;
উপেক্খিযন্তি সব্বানি, সিস্সখেদভযা মযা.
দেসকালকলালোক, ঞাযাগমৰিরোধি যং;
তং ৰিরোধিপদং চে’ত, মুদাহরণতো ফুটং.
য দপ্পতীত মানীয, ৰত্তব্বং নেয্য মাহু তং;
যথা সব্বাপি ধৰলা, দিসা রোচন্তি রত্তিযং.
নেদিসং বহু মঞ্ঞন্তি, সব্বে সব্বত্থ ৰিঞ্ঞুনো;
দুল্লভা’ৰগতী সদ্দ, সামত্থিযৰিলঙ্ঘিনী.
সিযা ৰিসেসনাপেক্খং, যং তং পত্ৰা ৰিসেসনং;
সাত্থকং তং যথা তং সো, ভিয্যো পস্সতি চক্খুনা.
হীনং করে ৰিসেস্যং যং, তং হীনত্থং ভৰে যথা;
নিপ্পভী কত খজ্জোতো, সমুদেতি দিৰাকরো.
পাদপূরণমত্তং যং, অনত্থমিতি তং মতং;
যথা হি ৰন্দে বুদ্ধস্স, পাদপঙ্কেরুহং পি চ.
ৰাক্যদোস নিদ্দেস
সদ্দতো অত্থতো ৰুত্তং, যত্থ ভিয্যোপি ৰুচ্চতি;
ত মেকত্থং যথা’ভাতি, ৰারিদো ৰারিদো অযং.
যথা চ
তিত্থিযঙ্কুরবীজানি, জহং দিট্ঠিগতানি’হ;
পসাদেতি পসন্নে’সো, মহামুনি মহাজনে.
আরদ্ধক্কমৰিচ্ছেদা, ভগ্গরীতি ভৰে যথা;
কাপি পঞ্ঞা, কোপি পগুণো, পকতীপি অহো তৰ.
পদানং ¶ দুব্বিনিক্খেপা, ব্যামোহো যত্থ জাযতি;
তং ব্যাকিণ্ণন্তি ৰিঞ্ঞেয্যং, তদুদাহরণং যথা.
বহুগুণে পণমতি, দুজ্জনানং প্যযং জনো;
হিতং পমুদিতো নিচ্চং, সুগতং সমনুস্সরং.
ৰিসিট্ঠৰচনা’পেতং, গাম্মং’ত্য’ভিমতং যথা;
কঞ্ঞে কামযমানং মং, ন কামযসি কিংন্ৰি’দং?
পদসন্ধানতো কিঞ্চি, দুপ্পতীতিকরং ভৰে;
তম্পি গাম্মং ত্য’ভিমতং, যথা যাভৰতো পিযা.
ৰুত্তেসু সূচিতে ট্ঠানে, পদচ্ছেদো ভৰে যতি;
যং তায হীনং তং ৰুত্তং, যতিহীনন্তি সা পন.
যতি সব্বত্থপাদন্তে, ৰুত্তড্ঢে চ ৰিসেসতো;
পুব্বাপরানেকৰণ্ণ, পদমজ্ঝেপি কত্থচি.
তত্থোদাহরণপচ্চুদাহরণানি যথা
তং নমে সিরসা চামি, করৰণ্ণং তথাগতং;
সকলাপি দিসা সিঞ্চ, তিৰ সোণ্ণরসেহি যো.
সরো সন্ধিম্হি পুব্বন্তো, ৰিয লোপে ৰিভত্তিযা;
অঞ্ঞথা ত্ৰ’ঞ্ঞথা তত্থ, যা’দেসাদি পরা’দি’ৰ.
চাদী পুব্বপদন্তা’ৰ, নিচ্চং পুব্বপদস্সিতা;
পাদযো নিচ্চসম্বন্ধা, পরাদীৰ পরেন তু.
সব্বত্থোদাহরণানি যথা
নমে তং সিরসা সব্বো, পমা’তীতং তথাগতং;
যস্স লোকগ্গতং পত্ত, স্সো’পমা ন হি যুজ্জতি.
মুনিন্দং তং সদা ৰন্দা, ম্য’নন্তমতি মুত্তমং;
যস্স পঞ্ঞা চ মেত্তা চ, নিস্সীমাতি ৰিজম্ভতি.
চাদিপাদীসু পচ্চুদাহরণানি যথা
মহামেত্তা মহাপঞ্ঞা, চ যত্থ পরমোদযা;
পণমামি জিনং তং প, ৰরং ৰরগুণা’লযং.
পদত্থক্কমতো মুত্তং, কমচ্চুত মিদং যথা;
খেত্তং ৰা দেহি গামং ৰা, দেসং ৰা মম সোভনং.
লোকিযত্থ ¶ মতিক্কন্তং, অতিৰুত্তং মতং যথা;
অতিসম্বাধ মাকাস, মেতিস্সা থনজম্ভনে.
সমুদাযত্থতো’পেতং, তং অপেতত্থকং যথা;
গাৰিপুত্তো বলিবদ্ধো, তিণং খাদী পিৰী জলং.
বন্ধে ফরুসতা যত্থ, তং বন্ধফরুসং যথা;
খরা খিলা পরিক্খীণা, খেত্তে খিত্তং ফলত্য’লং.
ৰাক্যত্থদোস নিদ্দেস
ঞেয্যং লক্খণ মন্ৰত্থ, ৰসেনা’পক্কমাদিনং;
উদাহরণ মেতেসং, দানি সন্দস্সযাম্য’হং.
তত্থা’পক্কমং যথা
ভাৰনা, দান, সীলানি, সম্মা সম্পাদিতানি’হ;
ভোগ, সগ্গাদি, নিব্বান, সাধনানি ন সংসযো.
ওচিত্যহীনং যথা
পূজনীযতরো লোকে, অহ মেকো নিরন্তরং;
মযেকস্মিং গুণা সব্বে, যতো সমুদিতা অহুং.
যথা চ
যাচিতো’হং কথং নাম, ন দজ্জাম্য’পি জীৰিতং;
তথাপি পুত্তদানেন, ৰেধতে হদযং মম.
ভগ্গরীতি যথা
ইত্থীনং দুজ্জনানঞ্চ, ৰিস্সাসো নোপপজ্জতে;
ৰিসে সিঙ্গিম্হি নদিযং, রোগে রাজকুলম্হি চ.
সসংসযং যথা
মুনিন্দচন্দিমা লোক, সরলোলৰিলোচনো;
জনো’ ৰক্কন্তপন্থো’ৰ, গোপদস্সনপীণিতো.
ৰাক্যত্থতো দুপ্পতীতি, করং গাম্মং মতং যথা;
পোসো ৰীরিযৰা সো’যং, পরং হন্ত্ৰা ন ৰিস্সমী.
দুট্ঠালঙ্করণং তেতং [ত্ৰেথং (?)], যত্থা’লঙ্কারদূসনং;
তস্সা’লঙ্কারনিদ্দেসে, রূপ মাৰি ভৰিস্সতি.
কতো’ত্র ¶ সঙ্খেপনযা মযা’যং,
দোসান মেসং পৰরো ৰিভাগো;
এসো’ৰ’লং বোধযিতুং কৰীনং,
তমত্থি চে খেদকরং পরম্পি.
ইতি সঙ্ঘরক্খিতমহাসামিৰিরচিতে সুবোধালঙ্কারে
দোসাৰবোধো নাম
পঠমো পরিচ্ছেদো.
২. দোসপরিহারাৰবোধ-দুতিযপরিচ্ছেদ
কদাচি কৰিকোসল্লা, ৰিরোধো সকলো প্য’যং;
দোসসঙ্খ্য মতিক্কম্ম, গুণৰীথিং ৰিগাহতে.
তেন ৰুত্তৰিরোধান, মৰিরোধো যথা সিযা;
তথা দোসপরিহারা, ৰবোধো দানি নীযতে.
তত্থ ৰিরুদ্ধত্থন্তরস্স পরিহারো যথা
ৰিন্দন্তং পাকসালীনং, সালীনং দস্সনা সুখং;
তং কথং নাম মেঘো’যং, ৰিসদো সুখযে জনং?
যথা ৰা
ৰিনাযকোপি নাগো সি, গোতমোপি মহামতি;
পণীতোপি রসা’পেতো, চিত্তা মে সামি তে গতি.
অঝ’ত্থস্স যথা
কথং তাদিগুণাভাৰে, লোকং তোসেতি দুজ্জনো?
ওভাসিতাসেসদিসো, খজ্জোতো নাম কিং ভৰে?
পহেলিকায [পহেল়িকায (ক.)] মারুল়্হা, ন হি দুট্ঠা কিলিট্ঠতা;
পিযা সুখা’লিঙ্গিতং ক, মালিঙ্গতি নু নো ইতি.
যমকে নো পযোজেয্য, কিলিট্ঠপদ মিচ্ছিতে;
ততো যমক মঞ্ঞং তু, সব্ব মেতংমযং ৰিয.
দেসৰিরোধিনো যথা
বোধিসত্তপ্পভাৰেন ¶ , থলেপি জলজান্য’হুং;
নুদন্তানি’ৰ সুচিরা, ৰাসক্লেসং তহিং জলে.
কালৰিরোধিনো যথা
মহানুভাৰ পিসুনো, মুনিনো মন্দ মারুতো;
সব্বোতুকমযং ৰাযি, ধুনন্তো কুসুমং সমং.
কলাৰিরোধিনো যথা
নিমুগ্গমানসো বুদ্ধ, গুণে পঞ্চসিখস্সপি;
তন্তিস্সর ৰিরোধো সো, ন সম্পীণেতি কং জনং?
লোকৰিরোধিনো যথা
গণযে চক্কৰাল়ং সো, চন্দনাযপি সীতলং;
সম্বোধি সত্ত হদযো, পদিত্ত’ঙ্গারপূরিতং.
ঞাযৰিরোধিনো যথা
পরিচ্চত্তভৰোপি ত্ৰ, মুপনীতভৰো অসি;
অচিন্ত্যগুণসারায, নমো তে মুনিপুঙ্গৰ.
আগমৰিরোধিনো যথা
নেৰা’লপতি কেনা’পি, ৰচীৰিঞ্ঞত্তিতো যতি;
সম্পজানমুসাৰাদা, ফুসেয্যা’পত্তিদুক্কটং.
নেয্যস্স যথা
মরীচিচন্দনা’লেপ, লাভা সীতমরীচিনো;
ইমা সব্বাপি ধৰলা, দিসা রোচন্তি নিব্ভরং.
যথা ৰা
মনোনুরঞ্জনো মার, ঙ্গনাসিঙ্গারৰিব্ভমো;
জিনেনা’সমনুঞ্ঞাতো, মারস্স হদযা’নলো.
ৰিসেসনাপেক্খস্স যথা
অপযাতা’পরাধম্পি, অযং ৰেরী জনং জনো;
কোধপাটলভূতেন, ভিয্যো পস্সতি চক্খুনা.
হীনত্থস্স যথা
অপ্পকানম্পি পাপানং, পভাৰং নাসযে বুধো;
অপি নিপ্পভাতা’নীত, খজ্জোতো হোতি ভাণুমা.
অনত্থস্স যথা
ন ¶ পাদপূরণত্থায, পদং যোজেয্য কত্থচি,
যথা ৰন্দে মুনিন্দস্স, পাদপঙ্কেরুহং ৰরং.
ভযকোধপসংসাদি, ৰিসেসো তাদিসো যদি;
ৰত্তুং কামীযতে দোসো, ন তত্থে’কত্থতাকতো.
যথা
সপ্পো সপ্পো! অযং হন্দ, নিৰত্ততু ভৰং ততো,
যদি জীৰিতুকামো’সি, কথং ত মুপসপ্পসি?
ভগ্গরীতিনো যথা
যোকোচি রূপা’তিসযো, কন্তি কাপি মনোহরা;
ৰিলাসা’তিসযো কোপি,
অহো! বুদ্ধমহো’দযো.
অব্যামোহকরং বন্ধং, অব্যাকিণ্ণং মনোহরং;
অদূরপদ ৰিন্যাসং, পসংসন্তি কৰিস্সরা.
যথা
নীলুপ্পলা’ভং নযনং, বন্ধুকরুচিরো’ধরো;
নাসা হেম’ঙ্কুসো তেন, জিনো’যং পিযদস্সনো.
সমতিক্কন্ত গাম্মত্তং, কন্ত ৰাচা’ভিসঙ্খতং;
বন্ধনং রসহেতুত্তা, গাম্মত্তং অতিৰত্ততি.
যথা
দুনোতি কামচণ্ডালো, সো মং সদয নিদ্দযো;
ঈদিসং ব্যসনা’পন্নং, সুখীপি কি মুপেক্খসে?
যতিহীনপরিহারো, ন পুনে’দানি নীযতে;
যতো ন সৰনু’ব্বেগং, হেট্ঠা যেসং ৰিচারিতং.
কমচ্চুতস্স যথা
উদারচরিতো’সি ত্ৰং, তেনে’ৰা’রাধনা ত্ৰযি;
দেসং ৰা দেহি গামং ৰা, খেত্তং ৰা মম সোভনং.
অতিৰুত্তস্স যথা
মুনিন্দচন্দসম্ভূত, যসোরাসিমরীচিনং;
সকলোপ্য’য মাকাসো, না’ৰকাসো ৰিজম্ভনে.
ৰাক্যং ¶ ব্যাপন্নচিত্তানং, অপেতত্থং অনিন্দিতং;
তেনু’ম্মত্তাদিকানং তং, ৰচনা’ঞ্ঞত্র দুস্সতি.
যথা
সমুদ্দো পীযতে সো’য, মহ’মজ্জ জরাতুরো;
ইমে গজ্জন্তি জীমূতা, সক্কস্সে’রাৰণো পিযো.
সুখুমালা’ৰিরোধিত্ত, দিত্তভাৰপ্পভাৰিতং;
বন্ধনং বন্ধফরুস, দোসং সংদূসযেয্য তং.
যথা
পস্সন্তা রূপৰিভৰং, সুণন্তা মধুরং গিরং;
চরন্তি সাধূ সম্বুদ্ধ, কালে কেল়িপরম্মুখা.
অপক্কমস্স যথা
ভাৰনা, দান, সীলানি, সম্মা সম্পাদিতানি’হ;
নিব্বান, ভোগ, সগ্গাদি, সাধনানি ন সংসযো.
উদ্দিট্ঠৰিসযো কোচি, ৰিসেসো তাদিসো যদি;
অনু’দ্দিট্ঠেসু নেৰ’ত্থি, দোসো কমৰিলঙ্ঘনে.
যথা
কুসলা’কুসলং অব্যা, কত’মিচ্চেসু পচ্ছিমং;
অব্যাকতং পাকদং ন, পাকদং পঠমদ্ৰযং.
সগুণানা’ৰিকরণে, কারণে সতি তাদিসে;
ওচিত্যহীনতা’পত্তি, নত্থি ভূতত্থসংসিনো.
ওচিত্যং নাম ৰিঞ্ঞেয্যং, লোকে ৰিখ্যাত মাদরা;
তত্থো’পদেসপভৰা, সুজনা কৰিপুঙ্গৰা.
ৰিঞ্ঞাতোচিত্যৰিভৰো, চিত্যহীনং পরিহরে;
ততো’চিত্যস্স সম্পোসে,
রসপোসো সিযা কতে.
যথা
যো মারসেন মাসন্ন, মাসন্নৰিজযু’স্সৰো;
তিণাযপি ন মঞ্ঞিত্থ, সো ৰো দেতু জযং জিনো.
আরদ্ধকত্তুকম্মাদি, কমা’তিক্কমলঙ্ঘনে;
ভগ্গরীতিৰিরোধো’যং, গতিং ন ক্ৰা’পি ৰিন্দতি.
যথা
সুজন’ঞ্ঞান মিত্থীনং, ¶ ৰিস্সাসো নো’পপজ্জতে;
ৰিসস্স সিঙ্গিনো রোগ, নদীরাজকুলস্স চ.
যথা
ভেসজ্জে ৰিহিতে সুদ্ধ, বুদ্ধাদিরতনত্তযে;
পসাদ মাচরে নিচ্চং, সজ্জনে সগুণেপি চ.
সসংসযস্স যথা
মুনিন্দচন্দিমা’লোক, রস লোল ৰিলোচনো;
জনো’ৰক্কন্তপন্থো’ৰ, রংসিদস্সনপীণিতো.
সংসযাযে’ৰ যংকিঞ্চি, যদি কীল়াদিহেতুনা;
পযুজ্জতে ন দোসো’ৰ, সসংসযসমপ্পিতো.
যথা
যাতে দুতিযং নিলযং, গরুম্হি সকগেহতো;
পাপুণেয্যাম নিযতং, সুখ’মজ্ঝযনা’দিনা.
সুভগা ভগিনী সা’যং, এতস্সি’চ্চেৰমাদিকং;
ন ‘গাম্ম’মিতি নিদ্দিট্ঠং, কৰীহি সকলেহিপি.
দুট্ঠা’লঙ্কারৰিগমে, সোভনা’লঙ্কতিক্কমো;
অলঙ্কারপরিচ্ছেদে, আৰিভাৰং গমিস্সতি.
দোসে পরীহরিতু মেস ৰরো’পদেসো,
সত্থন্তরানুসরণেন কতো মযেৰং;
ৰিঞ্ঞাযি’মং গরুৰরান’ধিক’প্পসাদা,
দোসে পরং পরিহরেয্য যসোভিলাসী.
ইতি সঙ্ঘরক্খিতমহাসামিৰিরচিতে সুবোধালঙ্কারে
দোসপরিহারাৰবোধো নাম
দুতিযো পরিচ্ছেদো.
৩. গুণাৰবোধ-ততিযপরিচ্ছেদ
অনুসন্ধি
সম্ভৰন্তি ¶ গুণা যস্মা, দোসানে’ৰ’মতিক্কমে;
দস্সেস্সং তে ততো দানি, সদ্দে সম্ভূসযন্তি যে.
সদ্দালঙ্কার উদ্দেস
পসাদো’জো, মধুরতা, সমতা, সুখুমালতা;
সিলেসো’দরতা, কন্তি, অত্থব্যত্তি, সমাধযো.
সদ্দালঙ্কার পযোজন
গুণেহে’তেহি সম্পন্নো, বন্ধো কৰিমনোহরো;
সম্পাদিযতি কত্তূনং, কিত্তি মচ্চন্তনিম্মলং.
সদ্দালঙ্কার নিদ্দেস
অদূরাহিতসম্বন্ধ, সুভগা যা পদা’ৰলি;
সুপসিদ্ধা’ভিধেয্যা’যং, পসাদং জনযে যথা.
অলঙ্করোন্তা ৰদনং, মুনিনো’ধররংসিযো;
সোভন্তে’রুণরংসী’ৰ, সম্পতন্তা’ম্বুজো’দরে.
ওজো সমাসবাহুল্য, মেসো গজ্জস্স জীৰিতং;
পজ্জেপ্য’না’কুলো সো’যং,
কন্তো কামীযতে যথা.
মুনিন্দ মন্দ সঞ্জাত, হাস চন্দন লিম্পিতা;
পল্লৰা ধৰলা তস্সে, ৰেকো না’ধরপল্লৰো.
পদা’ভিধেয্যৰিসযং, সমাস ব্যাস সম্ভৰং;
যং পারিণত্যং হোতী’হ, সোপি ওজো’ৰ তং যথা.
জোতযিত্ৰান সদ্ধম্মং, সন্তারেত্ৰা সদেৰকে;
জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধো’ৰ, নিব্বুতো সো সসাৰকো.
মত্থকট্ঠী মতস্সা’পি, রজোভাৰং ৰজন্তু মে;
যতো পুঞ্ঞেন তে সেন্তু, জিন পাদ’ম্বুজদ্ৰযে.
ইচ্চত্র ¶ নিচ্চপ্পণতি, গেধো সাধু পদিস্সতি;
জাযতে’যং গুণো তিক্খ, পঞ্ঞানমভিযোগতো.
মধুরত্তং পদাসত্তি, র’নুপ্পাসৰসা দ্ৰিধা;
সিযা সমসুতি পুব্বা, ৰণ্ণা’ৰুত্তি পরো যথা.
যদা এসো’ভিসম্বোধিং, সম্পত্তো মুনিপুঙ্গৰো;
তদা পভুতি ধম্মস্স, লোকে জাতো মহু’স্সৰো.
মুনিন্দমন্দহাসা তে, কুন্দ সন্দোহৰিব্ভমা;
দিসন্ত মনুধাৰন্তি, হসন্তা চন্দকন্তিযো.
সব্বকোমলৰণ্ণেহি, না’নুপ্পাসো পসংসিযো;
যথা’যং মালতীমালা, লিন লোলা’লিমালিনী.
মুদূহি ৰা কেৰলেহি, কেৰলেহি ফুটেহি ৰা,
মিস্সেহি ৰা তিধা হোতি, ৰণ্ণেহি সমতা যথা.
কেৰলমুদুসমতা
কোকিলা’লাপসংৰাদী, মুনিন্দা’লাপৰিব্ভমো;
হদযঙ্গমতং যাতি, সতং দেতি চ নিব্বুতিং.
কেৰলফুটসমতা
সম্ভাৰনীযসম্ভাৰং, ভগৰন্তং ভৰন্তগুং;
ভৰন্তসাধনা’কঙ্খী, কো ন সম্ভাৰযে ৰিভুং.
মিস্সকসমতা
লদ্ধচন্দনসংসগ্গ, সুগন্ধি মলযা’নিলো;
মন্দ মাযাতি ভীতো’ৰ, মুনিন্দমুখমারুতা.
অনিট্ঠুর’ক্খর’প্পাযা, সব্বকোমল নিস্সটা;
কিচ্ছমুচ্চারণা’পেত, ব্যঞ্জনা সুখুমালতা.
পস্সন্তা রূপৰিভৰং, সুণন্তা মধুরং গিরং;
চরন্তি সাধূ [সাধু (সী-ছন্ধানুরক্খণত্থং)] সম্বুদ্ধ, কালে কেল়িপরম্মুখা.
অলঙ্কারৰিহীনা’পি, সতং সম্মুখতে’দিসী;
আরোহতি ৰিসেসেন, রমণীযা ত’দুজ্জলা.
রোমঞ্চ ¶ পিঞ্ছ রচনা, সাধু ৰাদাহিতদ্ধনী;
লল়ন্তি’মে মুনিমেঘু, ম্মদা সাধু সিখাৰলা.
সুখুমালত্ত মত্থে’ৰ, পদত্থৰিসযম্পি চ;
যথা মতাদিসদ্দেসু, কিত্তিসেসাদিকিত্তনং.
সিলিট্ঠ পদ সংসগ্গ, রমণীয গুণা’লযো;
সবন্ধগারৰো সো’যং, সিলেসো নাম তং যথা.
বালি’ন্দুৰিব্ভম’চ্ছেদি, নখরা’ৰলি কন্তিভি;
সা মুনিন্দপদ’ম্ভোজ, কন্তি ৰো ৰলিতা’ৰতং.
উক্কংসৰন্তো যোকোচি, গুণো যদি পতীযতে;
উদারো’যং ভৰে তেন, সনাথা বন্ধপদ্ধতি.
পাদম্ভোজ রজো লিত্ত, গত্তা যে তৰ গোতম;
অহো! তে জন্তৰো যন্তি, সব্বথা নিরজত্তনং.
এৰং জিনা’নুভাৰস্স, সমুক্কংসো’ত্র দিস্সতি;
পঞ্ঞৰা ৰিধিনা’নেন, চিন্তযে পর মীদিসং.
উদারো সোপি ৰিঞ্ঞেয্যো, যং পসত্থ ৰিসেসনং;
যথা কীল়াসরো লীলা, হাসো হেমঙ্গদা’দযো.
লোকিয’ত্থা’ন’তিক্কন্তা, কন্তা সব্বজনানপি;
কন্তি নামা’তিৰুত্তস্স, ৰুত্তা সা পরিহারতো.
যথা মুনিন্দ ইচ্চাদি.
অত্থব্যত্তা’ভিধেয্যস্সা,
নেয্যতা সদ্দতো’ত্থতো;
সা’যং তদুভযা নেয্য, পরিহারে পদস্সিতা;
যথা মরীচিচ্চাদি চ, মনোনুরঞ্জনোচ্চাদি.
পুন অত্থেন যথা
সভাৰা’মলতা ধীর, মুধা পাদনখেসু তে;
যতো তে’ৰনতা’নন্ত, মোল়িচ্ছাযা জহন্তি নো.
‘বন্ধসারো’তি মঞ্ঞন্তি, যং সমগ্গাপি ৰিঞ্ঞুনো;
দস্সনা’ৰসরং পত্তো, সমাধি নাম’যং গুণো.
অঞ্ঞধম্মো ততো’ঞ্ঞত্থ, লোকসীমা’নুরোধতো;
সম্মা আধীযতে’চ্চে’সো, ‘সমাধী’তি নিরুচ্চতি.
সমাধি উদ্দেস
অপাণে ¶ পাণীনং ধম্মো, সম্মা আধীযতে ক্ৰচি,;
নিরূপে রূপযুত্তস্স, নিরসে সরসস্স, চ.
অদ্রৰে দ্রৰযুত্তস্স, অকত্তরিপি কত্তুতা,;
কঠিনস্সা’সরীরে,পি, রূপং তেসং কমা সিযা.
সমাধিনিদ্দেস
অপাণে পাণীনং ধম্মো
উণ্ণা পুণ্ণি’ন্দুনা নাথ! দিৰাপি সহ সঙ্গমা;
ৰিনিদ্দা সম্পমোদন্তি, মঞ্ঞে কুমুদিনী তৰ.
নিরুপে রূপযুত্তস্স
দযারসেসু মুজ্জন্তা, জনা’মতরসেস্ৰি’ৰ;
সুখিতা হতদোসা তে, নাথ! পাদ’ম্বুজা’নতা.
নিরসে সরসস্স
মধুরেপি গুণে ধীর, ন’প্পসীদন্তি যে তৰ;
কীদিসী মনসোৰুত্তি, তেসং খারগুণান ভো’.
অদ্রৰে দ্রৰযুত্তস্স
সব্বত্থসিদ্ধ! চূল়ক, পুটপেয্যা মহাগুণা;
দিসা সমন্তা ধাৰন্তি, কুন্দসোভা স লক্খণা.
অকত্তরিপি কত্তুতা
মারা’রিবলৰিস্সট্ঠা, কুণ্ঠা নানাৰিধা’যুধা;
লজ্জমানা’ঞ্ঞৰেসেন, জিন! পাদা’নতা তৰ.
কঠিনস্সা সরীরে
মুনিন্দভাণুমা কালো,
দিতো বোধো’দযা’চলে;
সদ্ধম্মরংসিনা ভাতি, ভিন্দ মন্দতমং পরং.
ৰমনু’গ্গিরনাদ্যে’তং, গুণৰুত্য’পরিচ্চুতং;
অতিসুন্দর মঞ্ঞং তু, কামং ৰিন্দতি গাম্মতং.
কন্তীনং ৰমনব্যাজা, মুনিপাদনখা’ৰলী;
চন্দকন্তী পিৰন্তী’ৰ, নিপ্পভং তং করোন্তিযো.
অচিত্তকত্তুকং ¶ রুচ্য [রুচ্চ (সী.)], মিচ্চেৰং গুণকম্মতং;
সচিত্তকত্তুকং পে’তং, গুণকম্মং যদু’ত্তমং.
উগ্গিরন্তো’ৰ সস্নেহ, রসং জিনৰরো জনে;
ভাসন্তো মধুরং ধম্মং, কং ন সপ্পীণযে জনং.
যো সদ্দসত্থকুসলো কুসলো নিঘণ্ডু,
ছন্দোঅলঙ্কতিসু নিচ্চকতা’ভিযোগো;
সো’যং কৰিত্তৰিকলোপি কৰীসু সঙ্খ্য,
মোগ্গয্হ ৰিন্দতি হি কিত্তি’ মমন্দরূপং.
ইতি সঙ্ঘরক্খিতমহাসামিৰিরচিতে সুবোধালঙ্কারে
গুণাৰবোধো নাম
ততিযো পরিচ্ছেদো.
৪. অত্থালঙ্কারাৰবোধ-চতুত্থপরিচ্ছেদ
অত্থালঙ্কারসহিতা, সগুণা বন্ধপদ্ধতি;
অচ্চন্তকন্তা কন্তা [যতো অচ্চন্তকন্তা (ক.)] ৰ ৰুচ্চন্তে তে ততো’ধুনা.
সভাৰ, ৰঙ্কৰুত্তীনং, ভেদা দ্ৰিধা অলংক্রিযা;
পঠমা তত্থ ৰত্থূনং, নানাৰত্থা’ৰিভাৰিনী.
যথা
লীলা ৰিকন্তি সুভগো, দিসা থির ৰিলোকনো;
বোধিসত্তঙ্কুরো ভাসং, ৰিরোচি ৰাচ মাসভিং.
ৰুত্তি ৰত্থুসভাৰস্স, যা’ঞ্ঞথা সা’পরা ভৰে;
তস্সা’নন্তৰিকপ্পত্তা, হোতি বীজো’পদস্সনং.
ৰঙ্কৰুত্তি অত্থালঙ্কার
উদ্দেস
তত্থা’তিসয, উপমা, রূপকা, ৰুত্তি, দীপকং,;
অক্খেপো, ত্থন্তরন্যাসো, ব্যতিরেকো, ৰিভাৰনা.
হেতু ¶ , ক্কমো, পিযতরং, সমাস, পরিকপ্পনা;
সমাহিতং, পরিযায, ৰুত্তি, ব্যাজোপৰণ্ণনং.
ৰিসেস, রুল়্হাহঙ্কারা, সিলেসো, তুল্যযোগিতা;
নিদস্সনং, মহন্তত্তং, ৰঞ্চনা, প্পকতত্থুতি,.
একাৰলি, অঞ্ঞমঞ্ঞং, সহৰুত্তি, ৰিরোধিতা;
পরিৰুত্তি, ব্ভমো, ভাৰো, মিস্স, মাসী, রসী, ইতি.
এতে ভেদা সমুদ্দিট্ঠা, ভাৰো জীৰিত মুচ্চতে;
ৰঙ্কৰুত্তীসু পোসেসি, সিলেসো তু সিরিং পরং.
নিদ্দেস
পকাসকা ৰিসেসস্স, সিযা’তিসযৰুত্তি যা;
লোকা’তিক্কন্তৰিসযা, লোকিযা,তি চ সা দ্ৰিধা.
লোকিযাতিসযস্সে’তে,
ভেদা যে জাতিআদযো;
পটিপাদীযতে ত্ৰ’জ্জ, লোকাতিক্কন্তগোচরা.
পিৰন্তি দেহকন্তী যে, নেত্তঞ্জলিপুটেন তে;
না’লং হন্তুং জিনে’সং ত্ৰং, তণ্হং তণ্হাহরোপি কিং?
উপমানো’পমেয্যানং, সধম্মত্তং সিযো’পমা;
সদ্দ, ত্থগম্মা, ৰাক্যত্থ, ৰিসযা,তি চ সা ভিধা.
সমাস, পচ্চযে, ৰা’দী, সদ্দা তেসং ৰসা তিধা;
সদ্দগম্মা সমাসেন, মুনিন্দো চন্দিমা’ননো.
আযাদী পচ্চযা তেহি, ৰদনং পঙ্কজাযতে;
মুনিন্দনযন দ্ৰন্দং, নীলুপ্পলদলীযতি.
ইৰাদী ইৰ, ৰা, তুল্য, সমান, নিভ, সন্নিভা;
যথা, সঙ্কাস, তুলিত, প্পকাস, পতিরূপকা.
সরী, সরিক্খ, সংৰাদী, ৰিরোধি, সদিসা, ৰিয;
পটিপক্খ, পচ্চনীকা, সপক্খো, পমিতো, পমা.
পটিবিম্ব, পটিচ্ছন্ন, সরূপ, সম, সমিতা;
সৰণ্ণা, ভা, পটিনিধি, সধম্মা, দি সলক্খণা.
জযত্য ¶ , ক্কোসতি, হসতি, পতিগজ্জতি, দূভতি;
উসূযত্য, ৰজানাতি, নিন্দতি, স্সতি, রুন্ধতি.
তস্স চোরেতি সোভগ্গং, তস্স কন্তিং ৰিলুম্পতি;
তেন সদ্ধিং ৰিৰদতি, তুল্যং তেনা’ধিরোহতি.
কচ্ছং ৰিগাহতে, তস্স, ত মন্ৰেত্য, নুবন্ধতি;
তংসীলং, তংনিসেধেতি, তস্স চা’নুকরোতি, মে.
উপমানো’পমেয্যানং, সধম্মত্তং ৰিভাৰিভি;
ইমেহি উপমাভেদা, কেচি নিয্যন্তি সম্পতি.
ৰিকাসিপদুমং’ৰা’তি, সুন্দরং সুগতা’ননং;
ইতি ধম্মোপমা নাম, তুল্যধম্মনিদস্সনা.
ধম্মহীনা ‘‘মুখ’ম্ভোজ, সদিসং মুনিনো’’ইতি;
ৰিপরীতো’পমা ‘‘তুল্য, মাননেন’ম্বুজং তৰ’’.
তৰা’নন’মিৰ’ম্ভোজং, অম্ভোজ’মিৰ তে মুখং;
অঞ্ঞমঞ্ঞোপমা সা’যং, অঞ্ঞমঞ্ঞোপমানতো.
‘‘যদি কিঞ্চি ভৰে’ম্ভোজং, লোচন’ব্ভমুৰিব্ভমং;
ধারেতুং মুখসোভং তং, তৰে’’তি অব্ভুতোপমা.
‘‘সুগন্ধি সোভা সম্বন্ধী, সিসিরং’সু ৰিরোধি চ;
মুখং তৰ’ম্বুজংৰে’তি’’, সা সিলেসোপমা মতা.
সরূপসদ্দৰাচ্চত্তা, সা সন্তানোপমা যথা;
বালা’ৰু’য্যানমালা’যং, সা’লকা’ননসোভিনী.
খযী চন্দো, বহুরজং, পদুমং, তেহি তে মুখং;
সমানম্পি সমুক্কংসি, ত্য’যং নিন্দোপমা মতা.
অসমত্থো মুখেনি’ন্দু, জিন! তে পটিগজ্জিতুং;
জল়ো কলঙ্কী’তি অযং, পটিসেধোপমা সিযা.
‘‘কচ্ছং চন্দারৰিন্দানং, অতিক্কম্ম মুখং তৰ;
অত্তনা’ৰ সমং জাত’’, মিত্য’সাধারণোপমা.
‘‘সব্ব’ম্ভোজ’প্পভাসারো, রাসিভূতো’ৰ কত্থচি;
তৰা’ননং ৰিভাতী’’তি, হোতা’ভূতোপমা অযং.
পতীযতে’ত্থগম্মা তু, সদ্দসামত্থিযা ক্ৰচি;
সমাস, প্পচ্চযে, ৰাদি, সদ্দযোগং ৰিনা অপি.
ভিঙ্গানে’মানি ¶ চক্খূনি, না’ম্বুজং মুখ’মেৰি’দং;
সুব্যত্তসদিসত্তেন, সা সরূপোপমা মতা.
‘‘মযে’ৰ মুখসোভা’স্সে, ত্যল’মিন্দু! ৰিকত্থনা;
যতো’ম্বুজেপি সা’ত্থীতি’’, পরিকপ্পোপমা অযং.
‘‘কিং ৰা’ম্বুজ’ন্তোভন্তালি, কিং লোলনযনং মুখং;
মম দোলাযতে চিত্ত’’, মিচ্চ’যং সংসযোপমা.
কিঞ্চি ৰত্থুং পদস্সেত্ৰা, সধম্মস্সা’ভিধানতো;
সাম্যপ্পতীতিসব্ভাৰা, পতিৰত্থুপমা যথা.
জনেসু জাযমানেসু, নে’কোপি জিনসাদিসো;
দুতিযো ননু নত্থে’ৰ, পারিজাতস্স পাদপো.
ৰাক্যত্থেনে’ৰ ৰাক্যত্থো, যদি কোচূ’পমীযতে;
ইৰযুত্তা, ৰিযুত্তত্তা, সা ৰাক্যত্থোপমা দ্ৰিধা.
ইৰযুত্তা
জিনো সংক্লেসতত্তানং, আৰিভূতো জনান’যং;
ঘম্মসন্তাপতত্তানং, ঘম্মকালে’ম্বুদো ৰিয.
ইৰৰিযুত্তা
মুনিন্দানন মাভাতি, ৰিলাসেকমনোহরং;
উদ্ধং সমুগ্গতস্সা’পি, কিং তে চন্দ ৰিজম্ভনা.
সমুব্বেজেতি ধীমন্তং, ভিন্নলিঙ্গাদিকং তু যং;
উপমাদূসনাযা’ল, মেতং কত্থচি তং যথা.
হংসী’ৰা’যং সসী ভিন্ন, লিঙ্গা, কাসং সরানি’ৰ;
ৰিজাতি ৰচনা, হীনা, সা’ৰ ভত্তো ভটো’ধিপে.
‘‘খজ্জোতো ভাণুমালী’ৰ, ৰিভাতি’’ত্যধিকোপমা;
অফুট্ঠত্থা ‘‘বলম্বোধি, সাগরো ৰিয সংখুভি.’’
‘‘চন্দে কলঙ্কো ভিঙ্গো’ৰে’, ত্যু’পমাপেক্খিনী অযং;
খণ্ডিতা কেরৰা’কারো, সকলঙ্কো নিসাকরো.
ইচ্চেৰমাদিরূপেসু, ভৰন্তি ৰিগতা’দরা;
করোন্তি চা’দরং ধীরা, পযোগে ক্ৰচি দে’ৰ তু.
ইত্থীযং’ৰা’জনো যাতি, ৰদত্যে’সা পুমা ৰিয;
পিযো পাণা ইৰা’যং মে, ৰিজ্জা ধন’মিৰ’চ্চিতা.
ভৰং ¶ ৰিয মহীপাল, দেৰরাজা ৰিরোচতে;
অল’মংসুমতো কচ্ছং, তেজসা রোহিতুং অযং.
উপমানো’পমেয্যানং, অভেদস্স নিরূপনা;
উপমা’ৰ তিরোভূত, ভেদা রূপক মুচ্চতে.
অসেস ৰত্থু ৰিসযং, একদেস ৰিৰুত্তি [ৰিৰত্তি (টীকা)], চ;
তং দ্ৰিধা পুন পচ্চেকং, সমাসাদিৰসা তিধা.
অসেসৰত্থুৰিসযসমাস
অঙ্গুলিদল সংসোভিং, নখদীধিতি কেসরং;
সিরসা ন পিলন্ধন্তি, কে মুনিন্দ পদ’ম্বুজং.
অসেসৰত্থুৰিসযঅসমাস
রতনানি গুণা ভূরী, করুণা সীতলং জলং;
গম্ভীরত্ত মগাধত্তং, পচ্চক্খো’যং জিনো’ম্বুধি.
অসেসৰত্থুৰিসযমিস্সক
চন্দিকা মন্দহাসা তে, মুনিন্দ! ৰদনি’ন্দুনো;
পবোধযত্য’যং সাধু, মনো কুমুদ কাননং.
অসেসৰত্থুৰিসযে, পভেদো রূপকে অযং;
একদেসৰিৰুত্তিম্হি, ভেদো দানি পৰুচ্চতি.
একদেসৰিৰুত্তিসমাস
ৰিলাস হাস কুসুমং, রুচিরা’ধর পল্লৰং;
সুখং কে ৰা ন ৰিন্দন্তি, পস্সন্তা মুনিনো মুখং.
একদেসৰিৰুত্তিঅসমাস
পাদদ্ৰন্দং মুনিন্দস্স, দদাতু ৰিজযং তৰ;
নখরংসী পরং কন্তা, যস্স পাপজযদ্ধজা.
একদেসৰিৰুত্তিমিস্সক
সুনিম্মলকপোলস্স, মুনিন্দ ৰদনি’ন্দুনো;
সাধু’প্পবুদ্ধ হদযং, জাতং কেরৰ কাননং.
রূপকানি ¶ বহূন্যে’ৰ [টীকাযং উদ্ধটং যুত্তরূপকং সিতপুপ্ফুজলং লোল, নেত্তভিঙ্গ তৰা’ননং; কস্স নাম মনো ধীর, নাকড্ঢতি মনোহরং;], যুত্তা, যুত্তাদিভেদতো;
ৰিসুং ন তানি ৰুত্তানি, এত্থে’ৰ’ন্তোগধানি’তি.
‘‘চন্দিমা’কাসপদুম’’, মিচ্চেতং খণ্ডরূপকং;
দুট্ঠ, ‘‘মম্বোরুহৰনং, নেত্তানি’চ্চা’’দি সুন্দরং.
পরিযন্তো ৰিকপ্পানং, রূপকস্সো’পমায চ;
নত্থি যং তেন ৰিঞ্ঞেয্যং, অৰুত্ত মনুমানতো.
পুনপ্পুন মুচ্চারণং [পুনপ্পুনুচ্চারণং যং (সী. ক.)], যমত্থস্স, পদস্স চ;
উভযেসঞ্চ ৰিঞ্ঞেয্যা, সা’য’মাৰুত্তি নামতো.
অত্থাৰুত্তি
মনো হরতি সব্বেসং, আদদাতি দিসা দস;
গণ্হাতি নিম্মলত্তঞ্চ, যসোরাসি জিনস্স’যং.
পদাৰুত্তি
ৰিভাসেন্তি দিসা সব্বা, মুনিনো দেহকন্তিযো;
ৰিভা সেন্তি চ সব্বাপি, চন্দাদীনং হতা ৰিয.
উভযাৰুত্তি
জিত্ৰা ৰিহরতি ক্লেস, রিপুং লোকে জিনো অযং;
ৰিহরত্য’রিৰগ্গো’যং, রাসিভূতো’ৰ দুজ্জনে.
একত্থ ৰত্তমানম্পি, সব্বৰাক্যো’পকারকং;
দীপকং নাম তং চাদি, মজ্ঝ, ন্তৰিসযং তিধা.
আদি দীপক
অকাসি বুদ্ধো ৰেনেয্য, বন্ধূন মমিতো’দযং;
সব্বপাপেহি চ সমং, নেকতিত্থিযমদ্দনং.
মজ্ঝে দীপক
দস্সনং মুনিনো সাধু, জনানং জাযতে’মতং;
তদ’ঞ্ঞেসং তু জন্তূনং, ৰিসং নিচ্চো’পতাপনং.
অন্তদীপক
অচ্চন্ত ¶ কন্ত লাৰণ্য, চন্দা’তপ মনোহরো;
জিনা’ননি’ন্দু ইন্দু চ, কস্স না’নন্দকো ভৰে.
মালাদীপক
হোতা’ৰিপ্পটিসারায, সীলং, পামোজ্জহেতু সো;
তং পীতিহেতু, সা চা’যং, পস্সদ্ধ্যা’দি পসিদ্ধিযা.
ইচ্চা’দিদীপকত্তেপি, পুব্বং পুব্ব মপেক্খিনী;
ৰাক্যমালা পৰত্তাতি, তং মালাদীপকং মতং.
অনেনে’ৰ’প্পকারেন, সেসান মপি দীপকে;
ৰিকপ্পানং ৰিধাতব্বা, নুগতি সুদ্ধবুদ্ধিভি.
ৰিসেস ৰচনি’চ্ছাযং, নিসেধৰচনং তু যং;
অক্খেপো নাম সোযঞ্চ, তিধা কালপ্পভেদতো.
একাকী’ নেকসেনং তং, মারং স ৰিজযী জিনো;
কথং ত মথৰা তস্স, পারমীবল মীদিসং.
অতীতক্খেপো.
কিং চিত্তে’জাসমুগ্ঘাতং, অপত্তো’স্মীতি খিজ্জসে;
পণামো ননু সো যে’ৰ, সকিম্পি সুগতে গতো.
ৰত্তমানক্খেপো.
সচ্চং ন তে গমিস্সন্তি, সিৰং সুজনগোচরং;
মিচ্ছাদিট্ঠি পরিক্কন্ত [পরিকন্ত (ক.)], মানসা যে সুদুজ্জনা.
অনাগতক্খেপো.
ঞেয্যো অত্থন্তরন্যাসো, যো, ঞ্ঞৰাক্যত্থসাধনো;
সব্বব্যাপী ৰিসেসট্ঠো, হিৰিসিট্ঠ’স্স ভেদতো.
হি রহিত সব্বব্যাপী
তেপি লোকহিতা সত্তা, সূরিযো চন্দিমা অপি;
অত্থং পস্স গমিস্সন্তি, নিযমো কেন লঙ্ঘ্যতে.
হি সহিত সব্বব্যাপী
সত্থা দেৰমনুস্সানং, ৰসী সোপি মুনিস্সরো;
গতো’ৰ নিব্বুতিং সব্বে, সঙ্খারা ন হি সস্সতা.
হি রহিত ৰিসেসট্ঠ
জিনো ¶ সংসারকন্তারা, জনং পাপেতি [পাপেসি (ক.)] নিব্বুতিং;
ননু যুত্তা গতি সা’যং, ৰেসারজ্জ সমঙ্গিনং.
হি সহিত ৰিসেসট্ঠ
সুরত্তং তে’ধরফুটং, জিন! রঞ্জেতি মানসং;
সযং রাগপরীতা হি, পরে রঞ্জেন্তি সঙ্গতে.
ৰাচ্চে গম্মে থ ৰত্থূনং, সদিসত্তে পভেদনং;
ব্যতিরেকো’য’মপ্যে’কো, ভযভেদা চতুব্বিধো.
ৰাচ্চএকব্যতিরেক
গম্ভীরত্ত মহত্তাদি, গুণা জলধিনা জিন!;
তুল্যো ত্ৰ মসি ভেদো তু, সরীরেনে’দিসেন তে.
ৰাচ্চ উভযব্যতিরেক
মহাসত্তা’তিগম্ভীরা, সাগরো সুগতোপি চ;
সাগরো’ঞ্জনসঙ্কাসো, জিনো চামীকরজ্জুতি.
গম্ম একব্যতিরেক
ন সন্তাপাপহং নেৰি, চ্ছিতদং মিগলোচনং;
মুনিন্দ! নযনদ্ৰন্দং, তৰ তগ্গুণ ভূসিতং.
গম্মউভযব্যতিরেক
মুনিন্দানন মম্ভোজ, মেসং নানত্ত মীদিসং;
সুৰুত্তা’মতসন্দাযী, ৰদনং নে’দিস’ম্বুজং.
পসিদ্ধং কারণং যত্থ, নিৰত্তেত্ৰা’ ঞাকারণং;
সাভাৰিকত্ত মথৰা, ৰিভাব্যং সা ৰিভাৰনা.
কারণন্তরৰিভাৰনা
অনঞ্জিতা’সিতং নেত্তং, অধরো রঞ্জিতা’রুণো;
সমানতা ভমু চা’যং, জিনা’নাৰঞ্চিতা তৰ.
সাভাৰিক ৰিভাৰনা
ন হোতি খলু দুজ্জন্য, মপি দুজ্জনসঙ্গমে;
সভাৰনিম্মলতরে, সাধুজন্তূন চেতসি.
জনকো ¶ , ঞাপকো চেতি, দুৰিধা হেতৰো সিযুং;
পটিসঙ্খরণং তেসং, অলঙ্কারতাযো’দিতং.
ভাৰা’ভাৰ কিচ্চৰসা, চিত্তহেতুৰসাপি চ;
ভেদা’নন্তা ইদং তেসং, মুখমত্ত নিদস্সনং.
পরমত্থপকাসে’ক, রসা সব্বমনোহরা;
মুনিনো দেসনা’যং মে, কামং তোসেতি মানসং.
ভাৰকিচ্চো কারকহেতু.
ধীরেহি সহ সংৰাসা, সদ্ধম্মস্সা’ভিযোগতো;
নিগ্গহেনি’ন্দ্রিযানঞ্চ, দুক্খস্সু’পসমো সিযা.
অভাৰকিচ্চো কারকহেতু.
মুনিন্দ’চন্দ সংৰাদি, কন্তভাৰো’পসোভিনা;
মুখেনে’ৰ সুবোধং তে, মনং পাপা’ভিনিস্সটং.
ভাৰকিচ্চো ঞাপকহেতু.
সাধুহত্থা’রৰিন্দানি, সঙ্কোচযতি তে কথং;
মুনিন্দ! চরণদ্ৰন্দ, রাগবালা’তপো ফুসং?
অযুত্তকারী চিত্তহেতু.
সঙ্কোচযন্তি জন্তূনং, পাণিপঙ্কেরুহানি’হ;
মুনিন্দ! চরণদ্ৰন্দ, নখ চন্দান’ মংসৰো.
যুত্তকারী চিত্তহেতু.
উদ্দিট্ঠানং পদত্থানং, অনুদ্দেসো যথাক্কমং;
‘সঙ্খ্যান’মিতি নিদ্দিট্ঠং, যথাসঙ্খ্যং কমোপি চ.
আলাপ হাস লীল়াহি, মুনিন্দ! ৰিজযা তৰ;
কোকিলা কুমুদানি চো, পসেৰন্তে ৰনং জলং.
সিযা পিযতরং নাম, অত্থরূপস্স কস্সচি;
পিযস্সা’তিসযেনে’তং, যং হোতি পটিপাদনং.
পীতিযা মে সমুপ্পন্না, সন্ত! সন্দস্সনা তৰ;
কালেনা’যং ভৰে পীতি, তৰে’ৰ পুন দস্সনা.
ৰণ্ণিতেনো’পমানেন, ৰুত্যা’ধিপ্পেত ৰত্থুনো;
সমাসৰুত্তি নামা’যং, অত্থ সঙ্খেপ রূপতো.
সা’যং ¶ ৰিসেস্যমত্তেন, ভিন্না’ভিন্নৰিসেসনা;
অত্থে’ৰ অপরা প্য’ত্থি, ভিন্না’ভিন্নৰিসেসনা.
অভিন্নৰিসেসন
ৰিসুদ্ধা’মতসন্দাযী, পসত্থরতনা’লযো;
গম্ভীরো চা’য’ মম্বোধি, পুঞ্ঞেনা’পাদিতো মযা.
ভিন্নাভিন্নৰিসেসন
ইচ্ছিত’ত্থপদো সারো, ফলপুপ্ফো’পসোভিতো;
সচ্ছাযো’য’মপুব্বোৰ কপ্পরুক্খো সমুট্ঠিতো.
সাগরত্তেন সদ্ধম্মো, রুক্খত্তেনো’দিতো জিনো;
সব্বে সাধারণা ধম্মা, পুব্বত্রা’ঞ্ঞত্র তু’ত্তযং.
ৰত্থুনো’ঞ্ঞপ্পকারেন, ঠিতা ৰুত্তি তদ’ঞ্ঞথা;
পরিকপ্পীযতে যত্থ, সা হোতি পরিকপ্পনা.
উপমা’ব্ভন্তরত্তেন, কিরিযাদিৰসেন চ;
কমেনো’দাহরিস্সামি, ৰিৰিধা পরিকপ্পনা.
উপমাব্ভন্তরপরিকপ্পনা
ইচ্ছাভঙ্গা’তুরা’সীনা, তা’তিনিচ্চল মচ্ছরা;
ৰসং নেন্তি’ৰ ধীরং তং, তদা যোগা’ভিযোগতো.
ক্রিযাপরিকপ্পনা
গজং মারো সমারুল়্হো, যুদ্ধায’চ্চন্ত’মুন্নতং;
মগ্গ মন্ৰেসতী নূন, জিনভীতো পলাযিতুং.
গুণপরিকপ্পনা
মুনিন্দ! পাদদ্ৰন্দে তে, চারু রাজিৰ সুন্দরে;
মঞ্ঞে পাপা’ভি’সম্মদ্দ, জাতসোণেন সোণিমা.
মঞ্ঞে, সঙ্কে, ধুৰং, নূন, মিৰ, মিচ্চেৰ মাদিহি;
সা’যং ব্যঞ্জীযতে ক্ৰা’পি, ক্ৰা’পি ৰাক্যেন গম্যতে.
গম্মপরিকপ্পনা
দযা সঞ্জাত সরসা, দেহা নিক্খন্তকন্তিযো;
পীণেন্তা জিন! তে সাধু, জনং সরসতং নযুং.
আরব্ভন্তস্স ¶ যংকিঞ্চি, কত্তুং পুঞ্ঞৰসা পুন;
সাধন’ন্তরলাভো যো, তং ৰদন্তি সমাহিতং.
মারা’রিভঙ্গা’ভিমুখ, মানসো তস্স সত্থুনো;
মহামহী মহারৰং, রৰী’য’মুপকারিকা.
অৰত্ৰা’ভিমতং তস্স, সিদ্ধিযা দস্সন’ঞ্ঞথা;
ৰদন্তি তং ‘পরিযায, ৰুত্তী’তি সুচিবুদ্ধযো.
ৰিৰট’ঙ্গণনিক্খিত্তং, ধন’মারক্খ ৰজ্জিতং;
ধনকাম! যথাকামং, তুৰং গচ্ছ যদিচ্ছসি.
থুতিং করোতি নিন্দন্তো, ৰিয তং ব্যাজৰণ্ণনং;
দোসা’ভাসা গুণা এৰ, যন্তি সন্নিধি মত্র হি.
সঞ্চালেতু মলং ত্ৰং’সি, ভুসং কুৰলযা’খিলং;
ৰিসেসং তাৰতা নাথ!, গুণানং তে ৰদাম কিং?
ৰিসেসি’চ্ছাযং দব্বস্স, ক্রিযা, জাতি, গুণস্স চ;
ৰেকল্লদস্সনং যত্র, ৰিসেসো নাম যং ভৰে.
ন রথা, ন চ মাতঙ্গা, ন হযা, ন পদাতযো;
জিতো মারারি মুনিনা, সম্ভারাৰজ্জনেন হি.
দব্বৰিসেসৰুত্তি.
ন বদ্ধা ভূকুটি, নেৰ, ফুরিতো দসনচ্ছদো;
মারারিভঙ্গং চা’কাসি, মুনি ৰীরো ৰরো সযং.
ক্রিযাৰিসেসৰুত্তি.
ন দিসাসু ব্যাত্তা [ততা (ক.)] রংসি,
না’লোকো লোকপত্থটো;
তথাপ্য’ন্ধতমহরং, পরং সাধুসুভাসিতং.
জাতিৰিসেসৰুত্তি.
ন খরং, ন হি ৰা থদ্ধং, মুনিন্দ! ৰচনং তৰ;
তথাপি গাল়্হং খণতি, নিম্মূলং জনতামদং.
গুণৰিসেসৰুত্তি
দস্সীযতে’তিরিত্তং ¶ তু, সূরৰীরত্তনং যহিং;
ৰদন্তি ৰিঞ্ঞূৰচনং, রুল়্হাহঙ্কার মীদিসং.
দমে নন্দোপনন্দস্স, কিং মে ব্যাপারদস্সনা?
পুত্তা মে পাদসম্ভত্তা, সজ্জা সন্তে’ৰ তাদিসে.
সিলেসো ৰচনা’নেকা, ভিধেয্যে’কপদাযুতং;
অভিন্নপদৰাক্যাদি, ৰসা তেধা’য মীরিতো.
অন্ধতমহরো হারী, সমারুল়্হো মহোদযং;
রাজতে রংসিমালী’যং, ভগৰা বোধযং জনে.
অভিন্নপদৰাক্যসিলেসো.
সারদা’মলকা’ভাসো, সমানীত পরিক্খযো;
কুমুদা’করসম্বোধো, পীণেতি জনতং সুধী.
ভিন্নপদৰাক্যসিলেসো.
সমাহিত’ত্তৰিনযো, অহীন মদ মদ্দনো;
সুগতো ৰিসদং পাতু, পাণিনং সো ৰিনাযকো.
ভিন্নাভিন্নপদৰাক্যসিলেসো.
ৰিরুদ্ধা, ৰিরুদ্ধা, ভিন্ন, কম্মা, নিযমৰা, পরো;
নিযম’ক্খেপৰচনো, অৰিরোধি, ৰিরোধ্য’পি.
ওচিত্য সম্পোসকাদি, সিলেসো, পদজা’দি [পদজাতি (ক.)] পি;
এসং নিদস্সনেস্ৰে’ৰ, রূপ মাৰি ভৰিস্সতি.
ৰিরুদ্ধকম্মসিলেস
সৰসে ৰত্তযং লোকং, অখিলং কল্লৰিগ্গহো;
পরাভৰতি মারারি, ধম্মরাজা ৰিজম্ভতে.
অৰিরুদ্ধকম্মসিলেস
সভাৰমধুরং পুঞ্ঞ ৰিসেসো’দয সম্ভৰং;
সুণন্তি ৰাচং মুনিনো, জনা পস্সন্তি চা’মতং.
অভিন্নকম্মসিলেস
অন্ধকারা’পহারায ¶ , সভাৰ মধুরায চ;
মনো পীণেতি জন্তূনং, জিনো ৰাচায ভায চ.
নিযমৰন্তসিলেস
কেস’ক্খীনং’ৰ কণ্হত্তং, ভমূনংযেৰ ৰঙ্কতা;
পাণিপাদা’ধরানং’ৰ, মুনিন্দস্সা’ভিরত্ততা.
নিযমক্খেপসিলেস
পাণিপাদা’ধরেস্ৰে’ৰ, সারাগো তৰ দিস্সতি;
দিস্সতে সো’য মথৰা, নাথ! সাধুগুণেস্ৰ’পি.
অৰিরোধিসিলেস
সলক্খণো’তিসুভগো, তেজস্সী নিযতো’দযো;
লোকেসো জিতসংক্লেসো,
ৰিভাতি সমণিস্সরো.
ৰিরোধিসিলেস
অসমোপি সমো লোকে,
লোকেসোপি নরুত্তমো;
সদযো প্য’দযো পাপে, চিত্তা’যং মুনিনো গতি.
ওচিত্যসম্পোসকপদসিলেস
সংসারদুক্খো’পহতা, ৰনতা জনতা ত্ৰযি;
সুখ মিচ্ছিত মচ্চন্তং, অমতন্দদ! ৰিন্দতি.
গুণযুত্তেহি ৰত্থূহি, সমং কত্ৰান কস্সচি;
সংকিত্তনং ভৰতি যং, সা মতা তুল্যযোগিতা.
সম্পত্তসম্মদো লোকো, সম্পত্তা’লোকসম্পদো;
উভোহি রংসিমালী চ, ভগৰা চ তমোনুদো.
অত্থন্তরং সাধযতা, কিঞ্চি তং সদিসং ফলং;
দস্সীযতে অসন্তং ৰা, সন্তং ৰা তং নিদস্সনং.
অসন্তফলনিদস্সন
উদযা ¶ সমণিন্দস্স, যন্তি পাপা পরাভৰং;
ধম্মরাজৰিরুদ্ধানং, সূচযন্তা দুর’ন্ততং.
সন্তফলনিদস্সন
সিরো নিক্খিত্ত চরণো, চ্ছরিযান’ম্বুজান’যং;
পরম’ব্ভুততং লোকে, ৰিঞ্ঞাপেত’ত্তনো জিনো.
ৰিভূতিযা মহন্তত্তং, অধিপ্পাযস্স ৰা সিযা;
পরমুক্কংসতং যাতং, তং মহন্তত্ত মীরিতং.
ৰিভূতিমহন্তত্ত
কিরীট রতন’চ্ছাযা, নুৰিদ্ধা’তপ ৰারণো;
পুরা পরং সিরিং ৰিন্দি, বোধিসত্তো’ ভিনিক্খমা.
অধিপ্পাযমহন্তত্ত
সত্তো সম্বোধিযং বোধি, সত্তো সত্তহিতায সো;
হিত্ৰা স্নেহরসাবন্ধ, মপি রাহুলমাতরং.
গোপেত্ৰা ৰণ্ণনীযং যং, কিঞ্চি দস্সীযতে পরং;
অসমং ৰা সমং তস্স, যদি সা ৰঞ্চনা মতা.
অসমৰঞ্চনা
পুরতো ন সহস্সেসু, ন পঞ্চেসু চ তাদিনো;
মারো পরেসু তস্সে’সং, সহস্সং দসৰড্ঢিতং.
সমৰঞ্চনা
ৰিৰাদ মনুযুঞ্জন্তো, মুনিন্দৰদনি’ন্দুনা;
সম্পুণ্ণো চন্দিমা না’যং, ছত্ত মেতং মনোভুনো.
পরানুৰত্তনাদীহি, নিব্বিন্দেনি’হ যা কতা;
থুতি র’প্পকতে সা’যং, সিযা অপ্পকতত্থুতি.
সুখং জীৰন্তি হরিণা, ৰনেস্ৰ’পরসেৰিনো;
অনাযাসো পলাভেহি, জলদব্ভঙ্কুরাদিভি.
উত্তরং উত্তরং যত্থ, পুব্বপুব্বৰিসেসনং;
সিযা একাৰলি সা’যং, দ্ৰিধা ৰিধি, নিসেধতো.
ৰিধিএকাৰলি
পাদা ¶ নখালি রুচিরা, নখালি রংসি ভাসুরা;
রংসীতমোপহানে’ক, রসা সোভন্তি সত্থুনো.
নিসেধএকাৰলি
অসন্তুট্ঠো যতি নেৰ,
সন্তোসো না’লযাহতো;
না’লযো যো স জন্তূনং, না’নন্ত ব্যসনা ৰহো.
যহিং ভূসিয ভূসত্তং, অঞ্ঞমঞ্ঞং তু ৰত্থুনং;
ৰিনা’ৰ সদিসত্তং তং, অঞ্ঞমঞ্ঞৰিভূসনং.
ব্যামং’সু মণ্ডলং তেন, মুনিনা লোকবন্ধুনা;
মহন্তিং ৰিন্দতী কন্তিং, সোপি তেনেৰ তাদিসিং.
কথনং সহভাৰস্স, ক্রিযায চ, গুণস্স চ;
‘সহৰুত্তী’তি ৰিঞ্ঞেয্যং, ত’দুদাহরণং যথা.
ক্রিযাসহৰুত্তি
জলন্তি চন্দরংসীহি, সমং সত্থু নখং সৰো;
ৰিজম্ভতি চ চন্দেন, সমং তম্মুখচন্দিমা.
গুণসহৰুত্তি
জিনো’দযেন মলীনং, সহ দুজ্জন চেতসা;
পাপং দিসা সুৰিমলা, সহ সজ্জন চেতসা.
ৰিরোধীনং পদ’ত্থানং, যত্থ সংসগ্গদস্সনং;
সমুক্কংসা’ভিধানত্থং, মতা সা’যং ৰিরোধিতা.
গুণা সভাৰ মধুরা, অপি লোকে’ক বন্ধুনো;
সেৰিতা পাপ সেৰীনং, সম্পদূসেন্তি মানসং.
যস্স কস্স চি দানেন, যস্স কস্স চি ৰত্থুনো;
ৰিসিট্ঠস্স য মাদানং, ‘পরিৰুত্তী’তি সা মতা.
পুরা পরেসং দত্ৰান, মনুঞ্ঞং নযনাদিকং;
মুনিনা সমনুপ্পত্তা, দানি সব্বঞ্ঞুতাসিরী [মুনিন্দ! সমনুপ্পত্তো, দানি সব্বঞ্ঞুতাসিরিং (ক.)].
কিঞ্চি ¶ দিস্ৰান ৰিঞ্ঞাতা, পটিপজ্জতি তংসমং;
সংসযা’পগতং ৰত্থুং, যত্থ সো’যং ভমো মতো.
সমং দিসাসু’জ্জলাসু, জিন পাদ নখং’সুনা;
পস্সন্তা অভিনন্দন্তি, চন্দা’তপ মনা জনা.
পৰুচ্চতে যং নামাদি, কৰীনং ভাৰবোধনং;
যেন কেনচি ৰণ্ণেন, ভাৰো নামা’য মীরিতো.
ননু তেযে’ৰ সন্তানো, সাগরা ন কুলাচলা;
মনম্পি মরিযাদং যে, সংৰট্টেপি জহন্তি নো.
অঙ্গঙ্গি ভাৰা সদিস, বলভাৰা চ বন্ধনে;
সংসগ্গো’লঙ্কতীনং যো, তং ‘মিস্স’ন্তি পৰুচ্চতি.
অঙ্গঙ্গীভাৰমিস্স
পসত্থা মুনিনো পাদ, নখ রংসি মহানদী;
অহো! গাল়্হং নিমুগ্গেপি, সুখযত্যে’ৰ তে জনে.
সদিস বল ভাৰ মিস্স
ৰেসো সভাৰ মধুরো, রূপং নেত্ত রসাযনং;
মধূ’ৰ মুনিনো ৰাচা, ন সম্পীণেতি কং জনং.
আসী নাম সিযা’ত্থস্স, ইট্ঠস্সা’সীসনং যথা;
তিলোকে’কগতি নাথো,
পাতু লোক মপাযতো.
রস’প্পতীতি জনকং, জাযতে যং ৰিভূসনং;
‘রসৰন্ত’ন্তি তং ঞেয্যং, রসৰন্ত ৰিধানতো.
রাগা’নত’ব্ভুত সরোজ মুখং ধরায,
পাদা তিলোকগরুনো’ধিক বন্ধরাগা;
আদায নিচ্চসরসেন করেন গাল়্হং,
সঞ্চুম্বযন্তি সততা’হিত সম্ভমেন.
ইচ্চা’নুগম্ম ¶ পুরিমাচরিযা’নুভাৰং,
সঙ্খেপতো নিগদিতো’য মলঙ্কতীনং;
ভেদো’পরূপরি কৰীহি ৰিকপ্পিযানং,
কো নাম পস্সিতু মলং খলু তাস মন্তং.
ইতি সঙ্ঘরক্খিতমহাসামি ৰিরচিতে সুবোধালঙ্কারে
অত্থালঙ্কারাৰবোধো নাম
চতুত্থো পরিচ্ছেদো.
৫. ভাৰাৰবোধ-পঞ্চমপরিচ্ছেদ
পটিভানৰতা লোক, ৰোহার’মনুসারিনা;
ততো’চিত্য সমুল্লাস, ৰেদিনা কৰিনা পরং.
ঠাযিসম্বন্ধিনো ভাৰ, ৰিভাৰা সা’নুভাৰকা;
সম্বজ্ঝন্তি নিবন্ধা তে, রস’স্সাদায সাধুনং.
ভাৰঅধিপ্পায
চিত্ত ৰুত্তি ৰিসেসা তু, ভাৰযন্তি রসে যতো;
রত্যাদযো ততো ভাৰ, সদ্দেন পরিকিত্তিতা.
ঠাযীভাৰঅধিপ্পায
ৰিরোধিনা’ঞ্ঞভাৰেন, যো ভাৰো ন তিরোহিতো;
সীলেন তিট্ঠতি’চ্চেসো, ‘ঠাযীভাৰো’তি সদ্দিতো.
ঠাযীভাৰপ্পভেদউদ্দেস
রতি, হস্সো, চ সোকো, চ,
কোধু, স্সাহা, ভযং,পি চ;
জিগুচ্ছা, ৰিম্হযো, চেৰ, সমো চ নৰ ঠাযিনো.
ব্যভিচারীভাৰঅধিপ্পায
তিরোভাৰা, ৰিভাৰা’দি, ৰিসেসনা’ভিমুখ্যতো;
যে তে চরন্তি সীলেন, তে হোন্তি ব্যভিচারিনো.
ব্যভিচারিভাৰপভেদ
নিব্বেদো ¶ , তক্ক, সঙ্কা, সম,
ধিতি, জল়তা, দীনতু, গ্গা, লসত্তং,
সুত্তং, তাসো, গিলানু, স্সুক, হরিস,
সতি, স্সা, ৰিসাদা, বহিত্থা [বহিদ্ধা (ক.)];
চিন্তা, গব্বা, পমারো, মরিস, মদ,
মতু, ম্মাদ, মোহা, ৰিবোধো,
নিদ্দা, ৰেগা, সবিলং, মরণ,
চপলতা [সচপলা (ক.)], ব্যাধি, তেত্তিংস মেতে.
সত্তিকভাৰঅধিপ্পায
সমাহিত’ত্ত’প্পভৰং, সত্তং [সত্ৰং (ক.)] তেনো’পপাদিতা;
সত্তিকা [সাত্ৰিকা (ক.)] প্য’নুভাৰত্তে, ৰিসুং ভাৰা ভৰন্তি তে.
সত্তিকভাৰপ্পভেদ
থম্ভো, পল়য, রোমঞ্চা, তথা সেদ, স্সু, ৰেপথু;
ৰেৰণ্ণিযং, ৰিসরতা, ভাৰা’ট্ঠে’তে তু সত্তিকা.
যদা রত্যাদযো ভাৰা, ঠিতিসীলা ন হোন্তি চে;
তদা সব্বেপি তে ভাৰা, ভৰন্তি ব্যভিচারিনো.
ৰিভাৰো কারণং তেসু, প্পত্তিযু’দ্দীপনে তথা;
যো সিযা বোধকো তেসং,
অনুভাৰো’য মীরিতো.
নেকহেতুং মনোৰুত্তি, ৰিসেসঞ্চ ৰিভাৰিতুং;
ভাৰং ৰিভাৰা’নুভাৰা, ৰণ্ণিযা বন্ধনে ফুটং.
সৰিভাৰা’নুভাৰেহি, ভাৰা তে তে যথারহং;
ৰণ্ণনীযা যথো’চিত্যং, লোকরূপা’নুগামিনা.
চিত্ত ¶ ৰুত্তি ৰিসেসত্তা, মানসা সত্তিকা’ঙ্গতো;
বহি নিস্সট সেদাদি, অনুভাৰেহি ৰণ্ণিযা.
রসঅধিপ্পায
সামাজিকান মানন্দো, যো বন্ধত্থা’নুসারিনং;
রসীযতীতি তঞ্ঞূহি, রসো নামা’য’মীরিতো.
রসপ্পভেদ
সৰিভাৰা, নুভাৰেহি, সত্তিক,ব্যভিচারিভি;
অস্সাদিযত্ত মানীয, মানো ঠাযে’ৰ সো রসো.
সিঙ্গার,হস্স,করুণা, রুদ্দ,ৰীর,ভযানকা;
বীভচ্ছ,ব্ভুত,সন্তা, চ, রসা ঠাযীন নুক্কমা.
দুক্খরূপে’য’ মানন্দো, কথং নু করুণাদিকে?
সিযা সোতূনমানন্দো,
সোকো ৰেস্সন্তরস্স হি.
ঠাযীভাৰ নিদ্দেস রতিট্ঠাযীভাৰ
রম্ম,দেস, কলা, কাল, ৰেসাদি, পটিসেৰনা;
যুৰান’ঞ্ঞোঞ্ঞরত্তানং, পমোদো রতি রুচ্চতে.
যুত্যা ভাৰানুভাৰা তে, নিবন্ধা পোসযন্তি নং;
সোপ্য’যোগ, ৰিপ্পযোগ, সম্ভোগানং ৰসা তিধা.
হস্সট্ঠাযীভাৰ
ৰিকারা’কতিআদীহি, অত্তনো থ পরস্স ৰা;
হস্সো নিদ্দা, সমা’লস্য, মুচ্ছাদি,ব্যভিচারিভি;
পরিপোসে সিযা হস্সো, ভিয্যো’ত্থিপভুতীনং সো.
হস্সপ্পভেদ
সিত মিহ ৰিকাসি নযনং,
কিঞ্চা’লক্খিয দিজং তু তং হসিতং;
মধুরস্সরং ৰিহসিতং, অংসসিরোকম্পমুপহসিতং.
অপহসিতং ¶ সজল’ক্খি, ৰিক্খিত্তঙ্গং ভৰত্য’তিহসিতং;
দ্ৰে দ্ৰে কথিতা চে’সং,
জেট্ঠে [মজ্ঝে’ধমেতি এত্থ মজ্ঝে অধমেতি পদচ্ছেদো] মজ্ঝে’ধমে চ কমসো.
করুণট্ঠাযীভাৰ
সোকরূপো তু করুণো, নিট্ঠপ্পত্তি’ট্ঠ নাসতো;
তত্থা’নুভাৰা রুদিত, পল়য,ত্থম্ভকাদযো;
ৰিসাদা,লস্য,মরণ, চিন্তা’দী ব্যভিচারিনো.
রুদ্দট্ঠাযীভাৰ
কোধো মচ্ছরিযা’দীহি, পোসে তাস, মদাদিভি;
নযনা’রুণতাদীহি, রুদ্দো নাম রসো ভৰে.
ৰীরট্ঠাযীভাৰ
পতাপ, ৰিক্কমা’দীহু, স্সাহো ‘ৰীরো’তি সঞ্ঞিতো;
রণ,দান,দযাযোগা, ৰীরো’যং তিৰিধো ভৰে;
তেৰা’নুভাৰা ধিতি,ম, ত্যা’দযো ব্যভিচারিনো.
ভযট্ঠাযীভাৰ
ৰিকারা,সনি,সত্তা’দি, ভযু’ক্কংসো ভযানকো;
সেদা’দযো নুভাৰে’ত্থ, তাসা’দী ব্যভিচারিনো.
জিগুচ্ছাট্ঠাযীভাৰ
জিগুচ্ছা রুধিরা’দীহি, পূত্যা’দীহি ৰিরাগতো;
বীভচ্ছো খোভনু’ব্বেগী, কমেন করুণাযুতো;
নাসা ৰিকূণনাদীহি, সঙ্কাদীহি’স্স পোসনং.
ৰিম্হযট্ঠাযীভাৰ
অতি লোক পদত্থেহি, ৰিম্হযো’যং রসো’ব্ভুতো;
তস্সা’নুভাৰা সেদ,স্সু, সাধুৰাদা’দযো সিযুং;
তাসা,ৰেগ,ধিতি,প্পঞ্ঞা, হোন্তে’ত্থ ব্যভিচারিনো.
সমট্ঠাযীভাৰ
ঠাযীভাৰো সমো মেত্তা, দযা,মোদা’দি সম্ভৰো;
ভাৰাদীহি ত’দুক্কংসো, সন্তো সন্ত নিসেৰিতো.
ইতি সঙ্ঘরক্খিত মহাসামিৰিরচিতে সুবোধালঙ্কারে
রসভাৰা’ৰবোধো নাম
পঞ্চমো পরিচ্ছেদো.
সুবোধালঙ্কারো সমত্তো.