📜
মিলিদটীকা
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
নিরন্তরং লোকহিতস্স কারকং
নিরন্তরং লোকহিতস্স দেসকং,
নিরন্তরং লোকহিতস্স চিন্তকং
নমামি ৰীরং নরদম্মসারথিং;
পঞ্হধম্মৰিদুং নাথং গুয্হধম্মপ্পকাসকং,
নমস্সিৰান সম্বুদ্ধং ধম্মং সাধুগুণম্পি চ;
নাগসেনমহাথেরং পিটকত্তযকোৰিদং,
ৰদিৰা তম্পি সিরসা পঞ্হধম্মপ্পকাসকং;
মিলিদপঞ্হৰিৰরণং মধুরথপ্পকাসিনিং,
রচযিস্সং সমাসেন তং সুণাথ সমাহিতা;
১. তথ পকিণ্ণকথৰিৰরণং জাতকুদ্ধরণন্তি দ্ৰে যেৰমাতিকা.
তথ-
সম্বধো চ পদঞ্চেৰ পদথো পদৰিগ্গহো
চোদনা পরিহারো’তি ছব্বিধা অথৰণ্ণনা’তি;
ৰুত্তত্তা সম্বধো তাৰ ৰেদিতব্বো. সো চ যথাৰুত্তাজ্ঝাহারৰসেন দুৰিধো.
পকিণ্ণকথৰিৰরণং
তেসু –’মিলিদো নাম সো রাজা …পে… সাগরন্তি এথ অজ্ঝাহারসম্বধো ৰেদিতব্বো যো’পি মিলিদো রাজা ভগৰতো পরিনিব্বানতো পঞ্চৰস্সসতে অতিক্কন্তে রাজকুলে উপ্পন্নো সো রাজা মিলিদো নাম.
সাগলাযং পুরুত্তমে সাগলনামকে উত্তমনগরে রজ্জং কারেন্তো নাগসেনথেরং উপগঞ্ছি কিং ৰিযা?তি.
গঙ্গাৰ যথ সাগরন্তি আহ. যথা গঙ্গা ৰা যমুনাদীসু অঞ্ঞতরা ৰা সাগরং উপগঞ্ছি তথা উপগঞ্ছি’তি অথো. ৰ-সদ্দো ¶ ৰেথ সমুচ্চযথো. গঙ্গা ৰা’তি ৰত্তব্বে আকারস্স রস্সত্তং কৰা গঙ্গাৰ ইতি ৰুত্তং. উপ্পলংৰ যথোদকে’তি এথ ৰুত্তসমুচ্চযথো ৰাসদ্দো ৰিয.
আসজ্জ রাজা …পে… ৰিদাল়নে’তি এথ যথাৰুত্তসম্বধো ৰেদিতব্বো. সো চ সুৰিঞেঞয্যো’ৰ. পদন্তি উপসগ্গ নিপাতনামআখ্যাতপদৰসেন চতুব্বিধং. তেসু নামপদং সামঞ্ঞগুণ-কিত্তিম-ওপপাতিক-নাম ৰসেন চতুব্বিধং. তথ পঠমকপ্পিকমহাজনেন সম্মন্তিৰা ঠপিতত্তা মহাসম্মতো’তি রঞ্ঞো নামং সামঞঞনামং নাম. ধম্মকথিকো পংসুকুলিকো ৰিনযধরো তেপিটকো সদ্ধো পসন্নো’তি এৰরূপং গুণতো আগতং নামং গুণনামং নাম. যম্পন জাতস্স কুমারস্স নামগহণদিৰসে দক্খিণেয্যানং সক্কারং কৰা সমীপে ঠিতা ঞাতকা কপ্পেৰা’অযং অমুকো নামা’তি নামং করোন্তি ইদং কিত্তিম নামং নাম. যা পন পুরিমপঞ্ঞত্তি পচ্ছিমপঞ্ঞত্তিযং পততি, পুরিমৰোহারো পচ্ছিমৰোহারে সেয্যথিদং পুরিমকপ্পে’পি চদো চদোযেৰ নাম এতরহি’পি চদো চদোযেৰ নাম, অতীতে সূরিযো সমুদ্দো পথৰী পব্বতোযেৰ নাম. এতরহি’পি পব্বতো পব্বতোযেৰ নামাতি ইদং ওপপাতিকনামং নাম, ইদং নামচতুক্কং অভিধম্মপরিযাযেন ৰুত্তং. সদ্দসথে পন নামনাম-সব্বনাম-সমাসনাম-তদ্ধিতনাম-কিতনামৰসেন পঞ্চৰিধং ৰুত্তং. তং সব্বং ইধ যথারহং ৰেদিতব্বং. পদথো পন আসজ্জা’তি পৰা. ঠানাঠানগতে’তি কারণাকারণগতে.
পুথূ’তি নানপ্পকারে.
সুত্তজালসমথিতা’তি সুত্তন্তপিটকসঙ্খাতসুত্তসমূহেন সমথিতা পথিতা, সুত্তং আহরিৰা সুত্তথৰিসোধনৰসেন সুত্তজালসোধকা
নযেহি চাতি অভিধম্মৰিনযাদীহি নযেহি যুত্তীহি ৰা.
পণিধাযা চাতি অভিধম্মৰিনযাদীহি নযেহি যুত্তীহি ৰা.
পণিধাযাতি অত্তনো ঞাণং ঠপেন্তো.
ভাসযিৰান মানসন্তি অত্তনো চিত্তং অতিসযেন পুনপ্পুনং পৰত্তাপনৰসেন হাসেৰা
কঙ্খাঠানৰিদাল়নে’তি কঙ্খায ৰিচিকিচ্ছায ৰস্সা কারণভূতানং অৰিজ্জাদিকিলেসানং ধম্মানং ৰিদাল়নকারণে.
অযং পদথো নাম.
ৰিগ্গহো ¶ পন এৰং ৰেদিতব্বো?
যোনকসঙ্খাতানং মিলানং ইদো
মিলিদো.
সোতং পতিতানং জনানং সংসীদনং রাতি আদদাতী’তি
সাগরো, তং সাগরং.
অভিধম্মৰিনযেসু অনুপৰিসনথেন ওগাল়্হা
অভিধম্মৰিনযোগাল়্হা.
সুত্তজালস্স সমথিতা
সুত্তজালসমথিতা.
কঙ্খা চ কঙ্খাঠানঞ্চ কঙ্খাঠানানি কঙ্খাঠানানং ৰিদাল়নং
কঙ্খাঠানৰিদাল়নং.
অযং ৰিগ্গহো.
ইমা পঞ্চ গাথা কেন কতা?তি চোদনা ভদন্তবুদ্ধঘোসাচরিযেন কতা’তি পরিহারো. ন কেৰলং পঞচ গাথা’ৰ, থেররাজৰচনে’পি অঞ্ঞং পুব্বাপরৰচনম্পি তেন ৰুত্তং.
তেসু সম্বধনযে–
‘একখ্যাতো পদচ্চযো সিযা ৰাক্যং সকারকো’তি চ
‘যেন যস্স হি সম্বধো দূরট্ঠম্পি চ তস্স তং,
অথতো অসমানানং আসন্নত্তং অকারণংন্তি চ;
‘নানত্তা সতি যা নানা-ক্রিযা হোতি যথারহং,
একক্রিযায ছন্নন্তু নথি কারকতা সদা’;
‘ৰোহারৰিসযো সদ্দো’নেকথপরমথতো,
বুদ্ধিৰিকপ্পতো চথো তস্সথো’তি পৰুচ্চতি;
তীণী’পি লক্খণানি সল্লক্খেৰা যথা অথো চ সভাৰো চ লব্ভতি, তথা সদ্দপ্পযোগো কাতব্বো. সদ্দপ্পযোগেন হি অত্থসভাৰা অনুৰত্তিতব্বা, ন অত্থসভাৰেহি সদ্দপ্পযোগো অপি চ আচরিযা নানারট্ঠেসু ঠিতা অত্তনো অত্তনো রট্ঠৰোহারানুরূপেন ¶ সদ্দপ্পযোগস্স অথং ৰদন্তি. ইধ অম্হাকং বিঙ্গরট্ঠে সিলিট্ঠৰোহারানুরূপেন সদ্দপ্পযোগস্স অথো ৰত্তব্বো. যথা ৰচনং সিলিট্ঠং হোতি কুলপুত্তানঞ্চ হদযং পৰিসতি তথা ৰত্তব্বো কথং? যদি পঠমা কত্তা হোতি, দুতিযা কম্মং সৰিসেসনং পঠমন্তকত্তং ৰৰা ক্রিযাপদং ৰত্তব্বং. ক্রিযাপদং ৰৰা সৰিসেসনং দুতিযন্তকম্মং ৰত্তব্বং. যদি সৰিসেসনং পঠমন্তপদং কম্মং হোতি তং তস্স ৰিসেসনঞ্চ ৰৰা ততিযন্তকত্তা ৰত্তব্বো. তং ৰৰা ক্রিযাপদং ৰত্তব্বন্তি.
পদথো পন –
‘অথপ্পকারণা লিঙ্গা ওজঞ্ঞা (?) দেসকালতো;
সদ্দথা ৰিভজীযন্তি; ন সদ্দাযেৰ কেৰলা’তি চ;
‘পরভাৰপথাপেক্খং স-অমাদি তু কারকং,
পচ্চযস্স সধাতুস্স অথভুতন্তু সাধনন্তি চ;
‘ধাতু সদ্দো ক্রিযাৰাচী পচ্চযো সাধনৰাচকো,
অথস্স ৰাচকং লিঙ্গং ৰিভত্তি অথজোতকা;’
তি চ লক্খণানি সল্লক্খেৰা একেকপদস্স অথৰিগ্গহো ৰত্তব্বো.
পদ ৰিগ্গহো পন-
‘ধাৰথো হি সিযা হেতু - পচ্চযথো সিযা ফলং,
দ্ৰিন্নং জাননথঞ্চ ইতি সদ্দো পযুজ্জতে;
সব্বৰাক্যে ক্রিযাসদ্দো ইতিসদ্দো চ হোতি হি;
ক্রিযাব্যুপ্পত্তি নিমিত্তং ইতিসদ্দেন দীপিতন্তি,
আদীনি লক্খণানি সল্লক্খেৰা ৰত্তব্বো;
অযং অম্হেহি ৰুত্তো সদ্দপ্পযোগঅথপ্পযোগো যোজনানং নযো সব্বথ উপকারো কুলপুত্তেহি উগ্গহেতব্বো সল্লক্খেতব্বোযেৰ.
ইতো পরং যং অথতো চ রূপতো চ অপাকটং, তংযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.
সুৰিভত্ত-ৰীথি-চচ্চর-চতুক্ক-সিঙ্ঘাটকন্নি সুৰিভত্তা রথিকাসঙ্খাতা ৰীথি চচ্চরসঙ্খাতা চতুক্কা মগ্গসধিসঙ্খাতা সিঙ্ঘাটকা ¶ এথাতি সুৰিৰিভত্তৰীথিচচ্চরচতুক্কসিঙ্ঘাটং. ৰুত্তঞ্হেতং অভিধানপ্পদীপিকাযং;
‘‘রচ্ছা চ ৰিসিখা ৰুত্তা রটিকা ৰীথি চাপ্যথ
ৰ্যুহো রচ্ছা অনিব্বিদ্ধা নিব্বিদ্ধা তু পথদ্ধি চ,
চতুক্কং চচ্চরে মগ্গ-সধি-সিঙ্ঘাটকম্ভৰে’’তি;
কাসিক-কোটুম্বরকাদি - নানাৰিধৰথাপণসম্পন্নন্তি এথ মহগ্ঘৰথং কাসিকং কাসিকরট্ঠে ৰা উপ্পন্নং কাসিকং. কোটুম্বরদেসে জাতং ৰথং কোটুম্বরং. আদিসদ্দেন খোমং কপ্পাসিকং কোসেয্যং কম্বলং সাণং ভঙ্গন্তি. ধৰলৰথানি চ খোমস্স অনুলোমভুতং দুকুলং কোসেয্যস্স অনুলোমভুতানি পত্তুন্নপট্ট-সোমার-চীনজ ৰথানি চ সঙ্গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হেতং খুদ্দকসিক্খাগথে?
দুকূলঞ্চেৰ পত্তুন্ন - পত্তং সোমারচীনজং ইদ্ধিজং দেৰদিন্নঞ্চ তস্স তস্সানুলোমকন্তি.
তস্স টীকাযঞ্চ’ৰাকমযত্তা দুকুলা সাণস্স অনুলোমকেহি কতসুত্তমযত্তা পত্তুণ্ণপট্ট-সোমারচীনৰথানি কোসেয্যস্স অনুলোমানি ইদ্ধিজদেৰদিন্নৰথানি ছন্নং ৰথানং অনুলোমানি তেসং অঞ্ঞতরমযত্তা’তি ৰুত্তং.
তথ মিলিদপঞ্হো লক্খণপঞ্হো ৰিমতিচ্ছেদনপঞ্হো’তি দুৰিধো’তি এথ ধম্মানং লক্খণপুচ্ছনৰসেন পৰত্তো পঞ্হো লক্খণপঞেহা.ধম্মানং লক্খণপঞ্হো’তি কথচি লিখিতং. ঠানুপ্পন্তিকপটিহানো’তি তস্মিং তস্মিং গম্ভীরথৰিচারণকালে কত্তব্বকিচ্চসঙ্খাতে ঠানে উপ্পত্তি উপ্পজ্জনং ঠানুপ্পত্তি সা অস্স অথিতি ঠানুপ্পত্তিকং. আরম্মণে পটিভাতীতি পটিভানং, ঞাণং. ঠানুপ্পত্তিকং পটিভানং যস্স সো ঠানুপ্পত্তিকপটিভানো.
পটিবলো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানন্তি এথ অথানং জানিতুন্তি পাঠসেসো কাতব্বো সোযেৰ ৰা পাঠো. তথ অহং অতীতভৰে দিন্নদানো রক্খিতসীলো ভাৰিতভাৰনো কতকল্যাণো ইদানি ঞাণসম্পন্নো ধনৰা যসৰা’তি অতীতথং জানিতুং পটিবলো ইদানি মযা দানাদি পুঞ্ঞং কত্তব্বং সম্পত্তি ¶ ভৰতো. সম্পত্তি ভৰে উপ্পজ্জিৰা সুখী হুৰা পরিনিব্বাযিস্সামী’তি. এৰং পচ্চুপ্পন্নঅনাগতথে জানিতুং পটিবলো নাম.
সমন্তযোগৰিধানকিরিযানং করণকালে’তি যুঞ্জিতব্বো যোগো. সমন্ততো সব্বতো সব্বকালে যোগো সব্বকালেসু সব্বকত্তব্বকম্মানং ৰিদহনং ৰিধানং নাম. ইদঞ্চিদঞ্চ করিস্সামি, ইমস্মিং কতে ইদং ভৰিস্সতী’তি পুব্বভাগে উপাযেন কত্তব্বৰিধানং কিরিযা নাম করণকালেযেৰ লব্ভতি. পুব্বভাগে চ করণকালে চ নিসম্মকারীতি অধিপ্পাযো.
সেয্যথীদন্তি যানি সথানি তেন উগ্গহিতানি তানি সেয্যথিদং ৰিভজিস্সামীতি অথো অনেকথতো মহনিদানসুত্তৰণ্ণনাযঞ্চ এৰমেৰথো ৰুত্তো’ সেয্যথিদং কতমানী’তি কেচি ৰদন্তি. তং’কতমে পঞ্চুপাদানক্খধা? সেয্যথিদং? রূপূপাদানক্খধো’তিআদিনা নযেন সমেতি. তেসু চ একূনৰীসতিসথেসু.
সুতীতি এথ সুয্যতে ধম্মো এতাযাতি সুতি, ৰেদো.
সম্মুতীতি সদ্দগন্থো. সেসা সঙ্খ্যাদযোপি চ কত্তুযোনকত্তা বাহির সথেসু যদি দিস্সন্তি তে সুগহেতব্বা যেৰাতি.
ভত্তৰিস্সগ্গকরণথাযাতি ভত্তকিচ্চকরণথায.
সকিং এৰং চক্খুং উদপাদীতি অতীতভৰে তীসু ৰেদেসু পরিচযসতিঞাণবলেন সকিমেৰ একুগ্গহণৰারমেৰ চক্খু ৰেদুগ্গহঞাণচক্খু উদপাদি. বহুতরং অৰচাপেৰা একৰারমেৰ ৰদাপেৰা ধারেতুং অসক্কোন্তস্স ঞাণচক্খু উদপাদীতি অধিপ্পাযো.
আচরিযস্স অনুযোগং দৰা’তি’আচরিয, তুম্হেহি যং যং ইচ্ছথ, তং তং মং পুচ্ছথ, অহং ৰিস্সজেস্সামি. ব্যাকাতুং অসক্কোন্তস্স মে আচিক্খথা’তি আচরিযস্স অত্তনো অনুযোগং অনুযুঞ্জনং চোদনং দৰা. একচ্চো হি অনুযোগং দাতুং সক্কোতি ব্যাকাতুং পন ন সক্কোতি. নাগসেনদারকো পন তদুভযম্পি কাতুং সক্কোতিযেৰ.
ধম্মচক্খুং উদপাদীতি’যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্মন্তিধম্মচক্খু সোতাপত্তিমগ্গঞাণং নিব্বানারম্মণং হুৰা এৰং উপ্পজ্জনাকারেন উদপাদিযং কিঞ্চি সঙ্খতং ধম্মজাতং সমুদযধম্মং উপ্পজ্জনসভাৰং সব্বং তং নিরোধধম্মং, সব্বং তং ধম্মজাতং নিরুজ্ঝনসভাৰং অনিচ্চং খযৰযধম্মন্তি উদপাদি. ¶ কস্মা নিব্বানারম্মণংযেৰ মগ্গঞাণমেৰ উদপাদী?তি. তপ্পটিচ্ছাদকমোহধকারং ৰিদ্ধংসেৰা উপ্পন্নত্তা.
(দোসিনা) দোসিতাতি ৰত্তব্বে তকারস্স তকারং কৰা দোসিনা’তি ৰুত্তং.
রথং আরুয্হা’তি এথ সামিকং রমযতীতি রথো’তি ৰিগ্গহো কাতব্বো.
রাজরথো নাম সব্বরতনৰিচিত্তো ইচ্ছিতব্বো.
(ৰযহং) ৰহন্তী এতেনাতি ৰযহং উপরিমণ্ডপসদিসপদরচ্ছন্নসব্বমালাগুণ্ঠিমং ৰা ছাদেৰাতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতসকটং ৰয্হং নাম.
সদমানিকা’তি উভোসু পস্সেসু সুৰণ্ণরজতাদিমযা গোপানসিযো দৰা গরুল়পক্খকনযেন সদমানিকা’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতো যানৰিসেসো ৰয্হাদিদ্ৰযং চেকথায ইধানীতং
তিথকরো’তি’উগ্গহো সৰণং পুচ্ছা কথনং ধারণং ইতি পঞ্চধম্মৰসেনেৰ তিথৰাসো পৰুচ্চতী’তি এৰং ৰুত্তে তিথৰাসে পতিট্ঠায পরে চ পতিট্ঠাপেৰা পিটকত্তযতিথছেককরণেন ধম্মতিথঙ্করো.
নিপুণো’তি বধাদীসু উপজাননসমথো.
ৰিসারদো’তি পরিসাসু ভযরহিতো.
সামযিকো’তি দেসজভাসাসঙ্খাতসমযকুসলো সকসমযসমযন্তরচ্ছেকঞাণৰন্তো.
পটিভাণো’তি কল্যাণৰাক্য সঙ্খ্যাতপটিভাণৰন্তো.
মেধাৰীতি ধম্মোজপঞ্ঞায মেধাৰী. ধম্মোজপঞ্ঞা নায ঞানগতো পণ্ডিতো’কিং সুতং কিং ৰা সুণামি, কিং কুসলং গৰেসিন্তি’ যায ৰিচারেতি সা ধম্মোজপঞ্ঞা নাম.
আযস্মাপি খো নাগসেনো পটিসম্মোদি…পে… আরাধেসিতি যেনেৰ সম্মোদনিযৰচনেন থেরো রঞেঞা মিলিদস্স চিত্তং আরাধেসি তোসেসি তেনেৰ সম্মোদনীযৰচনেন রঞ্ঞা সদ্ধিং পটিসম্মোদীতি যোজনা.
ঞাযামীতি ঞাতো পাকটো হোমি.
অপি ¶ চ খো মহারাজ …পে… নাগসেনো’তি যং ইদংনাগসেনো’তি নামং এসা সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামমত্তং হোতীতি যোজনা.
(সঙ্খা) এথ চ সঙ্খাযতীতি সঙ্খা. সঙ্কথিযতীতি অথো কিন্তি সঙ্কথিযতি? পরস্সাতি অত্তা’তি ভৰো’তি পোসো’তি পুগ্গলো’তি নরো’তি মাণৰো’তি তিস্সো’তি দত্তো’তি মঞ্চপীঠং ভিসিবিম্বো হনন্তি ৰিহারো পরিৰেণং দ্ৰারং ৰাতপানন্তি. এৰং অনেকেহি আকারেহি সঙ্কথীযতিতি সঙ্খা.
সমঞ্ঞা সম্মা ঞাযতীতি কিন্তি ঞাযতী?তি. অহন্তি মমন্তি…পে… দ্ৰারং ৰাতপানন্তি সম্মা ঞাযতীতি সমঞ্ঞা.
(পঞ্ঞত্তি) পঞ্ঞাপীযতীতি পঞ্ঞত্তি.
(ৰোহারো). কিন্তি পঞ্ঞাপীযতীতি…পে… ৰোহরীযতীতি ৰোহারো. কিন্নি ৰোহরীযতিতি. অহন্তি মমন্তি…পে… দ্ৰারং ৰাতপাতন্তি ৰোহরীযতীতি ৰোহারো. ইমেহি চতুহি সঙ্খাআদীহি পদেহী নামপঞ্ঞত্তিযেৰ অধিপ্পেতা নামমত্তন্তি দস্সনতো.
সচে ৰং মহারাজ পণ্ডিতৰাদা সল্লপিস্সসীতি ৰং সচে মযা সদ্ধিং পণ্ডিতানং সল্লাপেন.
আৰেঠনম্পি কযিরতি নিব্বেঠনম্পি কযিরতী’তি পঞ্হপূচ্ছনৰসেন ৰেঠনং পণ্ডিতেহি কযিরতি পঞ্হৰিস্সজ্জনৰসেন ৰেঠনং পণ্ডিতেহি কযিরতি পঞ্হৰিস্সজ্জনৰসেন নিব্বেঠনম্পি কযিরতি.
নিগ্গহো’পি কযিরতী’তি নাগসেনথেরো মুসাভণতীতিআদিনা নিগ্গহনযেন অঞ্ঞপণ্ডিতানং নিগ্গহণৰচনং অঞ্ঞপণ্ডিতেহি কযিরতি. অপি চ কথাৰথুপ্পকরণে আগতো সব্বনিগ্গহো নিগ্গহোযেৰ.
পটিক্কমম্পী’তি ৰং মহারাজ’রাজা মিলিদো জম্বুদীপে অগ্গরাজা কস্মা মুসা ভণসী’তিআদিনা পটিক্কমম্পি কযিরতি.
ৰিসেসো ‘পীতি’সম্পন্নং মুনিনো চিত্তং, ‘কম্মনা ব্যত্তত্তেন চ ৰিজ্জাচরণসম্পন্নং ধম্মগতানং পসংসতী’তিআদিনা গুণপসংসনসঙ্খাত ৰিসেসো. ইধ পন কল্লো’সি ভন্তে’তিআদি পটিগ্গহণৰিসেসো’তি’সম্পন্নং মুনিনো চিত্তং…পে… ধম্মগতানং অনুমোদসী’তিআদিনা গুণপসংসনসঙ্খাতো পটিগ্গহণৰিসেসো. ইধ পন সাধু খো ৰং মহারাজ রথং জানাসী’তিআদি. একং ¶ ৰথুং পটিজানন্তীতি কল্যাণমণিআদিকং অঞ্ঞতরং একং ৰথুং কল্যাণং ৰা অথি নথিতি পটিজানন্তি পঠমদিৰসে তযো পঞ্হা রঞ্ঞা পুচ্ছিতা নামপঞ্ঞত্তিপঞ্হো সত্তৰস্সিকপঞ্হো ৰীমংসনপঞ্হো.
ভন্তে নাগসেন পুচ্ছিস্সামীতি …পে… কিম্পন মহারাজ তযা পুচ্ছিতন্তি ততিযো ৰীমংসনপঞ্হো ঠানুপ্পত্তিকপটিহানজাননথায ৰীমংসনৰসেন পুচ্ছিতত্তা ৰিমংসনপঞ্হো নাম. তথ’পুচ্ছিতো মে ভন্তে’তি ইদং রঞ্ঞা অত্তনা হেট্ঠা পুচ্ছিতে দ্ৰে পঞ্হে সধায ৰুত্তং.
ৰিস্সজ্জিতং মে’তি ইদম্পি থেরেন অত্তনা হেট্ঠা ৰিস্সজ্জিতে দ্ৰে পঞ্হে সধায ৰুত্তং.
নাগসেনো নাগসেনো’তি সজ্ঝাযং করোন্তো পক্কামীতি রঞ্ঞা নাগসেনথেরে বহুমানগারৰো কতো’তি দীপেতুং বুদ্ধঘোসাচরিযেন ৰুত্তং অগারৰো হি পুগ্গলো গরুট্ঠানিযং পুগ্গলং দিস্ৰাপি সুৰাপি জানিৰাপি অপস্সন্তো অসুণন্তো অজানন্তো ৰিয হোতীতি. তত্রাযং ৰচনথো? আগুং পাপং ন করোতীতি নাগো. সেন্তি সযন্তি এতেন ৰাদপচ্চথিকা জনাতি সেনো নাগো চ সো সেনো চাতি নাগসেনো সামঞ্ঞাদীসু চতুসু নামেসু ইদং কিত্তিমনামং.
সুট্ঠু থেরো অবভনুমোদীতি’সাধু সুট্ঠু’তি ৰচনেন. অন্তরামগ্গে পুচ্ছিতো অনথকালপঞ্হো.
কতমেথ নাগসেনো’তি কতমো ধম্মো এতস্মিং ৰচনে নাগসেনো নাম হোতীতি পুচ্ছি.
জীৰো’তি জীৰভুতো ৰাযো.
অস্সাসপস্সাসা নামেতে কাযসঙ্খারো’তি থেরো অভিধম্মকথং অকাসীতি ইমিনা অনন্তকাযস্স এতে অন্তো-পৰিসন-বহি-নিক্খমতৰাতা অস্সাসপস্সসা নাম করজকাযেন অভিসঙ্খরীযন্তি, তস্মা কাযসঙ্খারা চ হোন্তি, তেনেৰ জীৰেন নাগসেনো নাগসেনো’তি ইমিনা নামমত্তং গণ্হাতি ন পুগ্গলো জীৰো গহেতব্বো’তি থেরো অভিধম্মকথং অকাসি.
উপাসকত্তং পৰেদেসী’তি অত্তসন্নিয্যাতনেন সিস্সভাৰূপগমনেন পণিপাতেন সমাদানেনাতি চতুসু সরণগমনূপাযেসু সমাদানেন রতনত্তযস্স চ থেরস্স চ উপাসকভাৰং, বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, ধম্মং সরণং গচ্ছামি, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামি, তঞ্চ সরণং গচ্ছামি, উপাসকং মং ধারেহি অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতন্তি.
অনন্তকাযপঞ্হো চতুথো.
কিম্হি ¶ হোতি কথাসল্লাপো’তি কিম্হি কারণে নিমিত্তভুতে কথাসল্লাপো হোতি. কিম্পযোজনো কথাসল্লাপো’তি অধিপ্পাযো ইদং রঞঞা কিমথায ৰুত্তং? অনুযোগদানথায চেৰ পুচ্ছনস্স ওকাসদাপনথায চাতি ঞাতব্বং.
অথেন মযং মহারাজ অথিকা অথেন হোতু কথাসল্লপো’তি ইমিনা থেরো রঞ্ঞো অনুযোগঞ্চেৰ ওকাসঞ্চ দেতি তথ অথেনা’তি.
’অথো পযোজনো সদ্দা’ভিধেয্য ৰুদ্ধিযং ধনে,
ৰথম্হি কারণে নাসে হিতে পচ্ছিমপব্বতে’তি;
এৰং ৰুত্তেসু অথেসু ইধ পযোজনঞ্চ হিতঞ্চ লব্ভতি. তেসু লোকিযলোকুত্তরফলং পযোজনং নাম, সাসনৰুদ্ধি ৰা. যথিচ্ছিতফলনিপ্ফাদানো হিনোতি পৰত্ততীতি হিতং. দানসীলাদিলোকিযলোকুত্তরকারণং.
কিন্তী’তি কিম্হি অসঙ্খতধাতুসঙ্খাতে নিব্বানে ফলসঙ্খাতে নিব্বানে ইদং পচ্চুপ্পন্নদুক্খং নিরুজ্ঝেয্য.
অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি অরহত্তফলসঙ্খাতং অনুপাদাপরিনিব্বানং. নিব্বানঞ্হি দুৰিধং অপচ্চযপরিনিব্বানং অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি. তেসু অৰিজ্জাদিপচ্চযরহিতত্তা অসঙ্খতধাতু অপচ্চয-পরিনিব্বানং নাম. কিলেসসঙ্খত-পরিনিব্বানসঙ্খাতং উপাদান রহিতত্তা অরহত্তফলং অনুপাদাপরিনিব্বানং নাম.
রাজাভিনীতা’তি রাজূহি পীল়িতা রাজভীতা ৰা.
ইণট্টা’তি ইণেন পীল়িতা.
কল্লো’সীতি ব্যাকরণ ঞাণেন ছেকো’সি, অঙ্গুত্তরটীকাযং’ ব্যাকরণে সমথো’. পটিবলো’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি যেৰাতি.
পব্বজ্জাপঞ্হো পঞ্চমো.
সোপাদানো’তি সকিলেসো.
পটিসদহনপঞ্হো ছট্ঠো.
যোনিসো মনসিকারেনাতি অনিচ্চং দুক্খন্তি উপাযেন পথেন সারণলক্খণেন আরম্মণপটিপাদকমনসিকারেন.
মনসিকারপঞ্হো সত্তমো.
উস্সহনলক্খণে’তি ¶ সম্পযুত্তানং আরম্মণে সংযোজনৰসেন উস্সহনলক্খণে গণ্হনলক্খণে ৰা.
মনসিকারলক্খণপঞ্হো অট্ঠমো.
যো সীলক্খধো ৰরপাতিমোক্খিযো’তি যো পাতিমোক্খসীলসংৰরসঙ্খাতো বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ উপ্পন্নো সীলগুণো সযং পতিট্ঠাতি ইদুযাদীনং একদসন্নং কুসলধম্মানং নিস্সযাকারেন নিস্সযপচ্চযো চেৰ বলৰকারণট্ঠেন উপনিস্সযো চ পথৰী ইৰ সত্তানং পতিট্ঠা.
সীলপতিট্ঠানলক্খণপঞ্হো নৰমো.
অঞ্ঞেসং চিত্তং ৰিমুত্তং পস্সিৰা’তি অঞ্ঞেসং অরিযানং সোতাপত্তিফলাদিকে ফলে ৰিসেসেন অধিমুত্তং পক্খদন্তং ঞাণচক্খুনা পস্সিৰা.
সদ্ধালক্খণপঞ্হো দসমো.
সব্বে কুসলা ধম্মা’তি সব্বে লোকিযকুসলধম্মা উপ্পন্না ন পরিহাযন্তি.
ৰীরিযলক্খণপঞ্হো একাদসমো.
অপিলাপনলক্খণো’তি আরম্মণে অনুপৰিসনট্ঠেন ওগাহনলক্খণো সপ্পটিভাগধম্মো’তি পটিভাগেন পচ্চথিকেন সহ ৰত্তন্তীতি সপ্পটিভাগা সুক্কো চ কণ্হপটিভাগেন সপ্পটিভাগো.
কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে’তি ঈদিসপাঠো যদি অথি সুদরোযেৰ.
অপিলাপেতীতি অনুপৰিসনট্ঠেন ওগাহতি.
হিতাহিতানং ধম্মানং গতিযো’তি কুসলাকুসলানং ধম্মানং ইট্ঠানিট্ঠ-ৰিপাকদানভাৰ-সংখাত-নিপ্ফত্তিযো.
সব্বথকন্তি সব্বকিচ্চে নিযুত্তং সব্বলীনুধচ্চেসু ইচ্ছিতব্বং ৰা.
সতিলক্খণপঞ্হো দ্ৰাদসমো.
তপ্পমুখা’ৰাতি রাজপ্পধানা ইৰ.
সমাধিপঞ্হো তেরসমো.
যো উপ্পজ্জতি সো এৰ সো’তি যো পথৰিফস্সাদিপরমথধম্মো উপ্পজ্জতি, সো উপ্পন্নপুব্বধম্মো এৰ.
পঞ্ঞালক্খণপঞ্হো ¶ চুদ্দসমো.
নানা-এককিচ্চকরণপঞ্হো পণ্ণরসমো.
পণ্ণরসপঞ্হৰন্তো পঠমৰগ্গো সমত্তো.
ৰং পন ভন্তে এৰং ৰুত্তে কিং ৰদেয্যাসী’তি যদা ৰং দহরো তরুণো মদো উত্তানসেয্যকো অহোসি সোযেৰ ৰং এতরহি মহন্তো’তি ইমস্মিং ৰচনে মযা চ কেনৰিধ পুচ্ছনৰসেন ৰুত্তে ৰং কিং ৰদেয্যাসীতি যোজনা.
দুতিযৰগ্গে পন ধম্মসন্ততিপঞ্হো পঠমো.
ন পটিসদহনজাননপঞ্হো দুতিযো.
সকিচ্চযন্তি অত্তনো ৰিসযোভাসনকিচ্চং.
আলিম্পনং ৰিজ্ঝাপেতুন্তি অগ্গিং নিব্বাপেতুং
পঞ্ঞানিরুজ্ঝনপঞ্হো ততিযো.
নিব্বিসং ভতকো যথা’তি যথা ভতকো ভতককম্মং কৰা লক্খং নিব্বিসং নিব্বিসন্তো লভন্তো দুক্খং জীৰিতুং নাভিনদতি মরণঞ্চ নাভিনদতি মরণকালং আগমেতি, এৰমেৰাহং কালং মরণকালং পটিকঙ্খামি আগমেমীতি অধিপ্পাযো.
পরীনিব্বানপঞ্হো চতুথো.
যদি কুসলা ন দুক্খা’তি সুখা ৰেদনা কুসলা যদি সিযা সা কুসলা ৰেদনা ন দুক্খভূতা.যদি সিযা সা কুসলা ন হোতি. কুসলং দুক্খন্তি ন উপপজ্জতী’তি কুসলং দুক্খভুতন্তি ৰচনং ন উপপজ্জতীতি ৰত্তুং ন যুজ্জতি. কুসলং দুক্খং ন. অঞ্ঞমঞ্ঞপচ্চনীকত্তা’তি রঞ্ঞো অধিপ্পাযো. সভাৰো পন এৰং ন হোতি. কুসলা হি সুখা ৰেদনা সঙ্খারদুক্খেন ৰিপরিণামদুক্খেন’পি দুক্খা. নেক্খম্মনিস্সিতদোমনস্সসঙ্খাতদুক্খা’পি অনৰজ্জট্ঠেন কুসলা সিযাতি থেরো পন মযি রাজানং অযোগুল়হিমপিণ্ডপঞ্হং পুচ্ছন্তে তং রাজা মিচ্ছা ব্যাকরিস্সতি. তস্মিং দোসং আরোপেস্সামি. রাজা তং মিচ্ছা ব্যাকরিস্সতি. তস্মিং দোসং আরোপেস্সামি. রাজা তং হরিতুং অসক্কোন্তো মং অথজপ্পনং যাচিস্সতি. অথ রাজাতং সভাৰথং সঞ্ঞাপেস্সামীতি মন্ৰা তং কিম্মঞ্ঞসি মহারাজা’তিআদিমাহ. কিন্নু ¶ খো মহারাজ উভো’পি তে দহেয্যুন্তি ইমস্মিং পুচ্ছাৰচনে থেরেন ৰুত্তে রাজা সীতুণ্হসমঞ্ঞাতা তেজোধাতু’তি সুতত্তা সীতহিমপিণ্ডস্স খরখাদনভাৰঞ্চ সধায ধাতুনং উস্সদভাৰজাননঞাণতো ৰিরুজ্ঝিৰা’আম ভন্তে উভো’পি তে দহেয্যুন্তি ৰিরুদ্ধপটিৰচনং অদাসি.
ন হি ভন্তে’তি রঞ্ঞো অৰজাননপটিক্খপনং.
অজানাহি নিগ্গহন্তি থেরৰচনং. যস্মা তে পুরিমায’আমা’তি পটিঞ্ঞায পচ্ছিমা’ন হি ভন্তে’তি পটিঞ্ঞা পচ্ছিমায চ পুরিমা ন সধিযতী. তস্মা ৰং নিগ্গহং পত্তো. ৰং নিগ্গহং দোসং অপরাধং সম্পিটিচ্ছাহী’তি অথো. ইদানি উভিন্নং তত্তাভাৰদস্সনৰসেন উভিন্নং সীতলাভাৰদস্সনৰসেন চ তং নিগ্গহং পাকটং করোন্তো যদি তত্তং দহতী’তিআদিমাহ.
তথ– ‘যদি তত্তং দহতী’তি সচে উভিন্নং তত্ততা দহতি. যদি তত্তং দহতী’তি চ ঠপনৰচনং.
ন চ তে উভো’তি দোসারোপনৰচনং.
তেন ন উপ্পজ্জতী’তি তেন তস্মিং উভিন্নং উণ্হভাৰকারণা উভো’পেতে দহন্তি’তি ৰচনং তত্তভাৰস্স দহনে ন উপপজ্জতি, ন যুজ্জতি.
যদি সীতলং দহতীতি সচে উভিন্নং সীতলভাৰো দহতি তেন ন উপপজ্জতী’তি তস্মা কারণা উভিন্নং সীতলাভাৰকারণা উভো’পি তে দহন্তি’তি ৰচনং সীতলভাৰস্স দহনেন ন উপপজ্জতী’তি ৰত্তুং ন যুজ্জতি পুন তং দোসং পাকটতরং করোন্তো থেরো কিস্স পন তে মহারাজ উভো’পি দহন্তিতিআদিমাহ.
(কিস্স)তথ-কিস্সাতি কেন কারণেন উভোপি তে দহন্তীতি.
তেন ন উপপজ্জতীতি কেন তস্মা কারণা একস্স উণ্হস্স একস্স সীতলস্স ভাৰকারণা উভোপি তে দহন্তী’তি তযা ৰুত্তৰচনং ন উপপজ্জতি ন ৰট্টতি. উভোপি তে দহন্তীতি ৰুত্তং, অযুত্তম্পি তযা ৰুত্তমেৰ. কুসলং দুক্খন্তি ৰত্তুং ৰুত্তমেৰ কুসলং দুক্খন্তি ন উপপজ্জতীতি ইদং ৰং কস্মা ৰদসি? ৰত্তুং যুত্তৰচনং ন যুজ্জতীতি ৰদসি ৰত্তুং অযুত্তৰচনং যুজ্জতীতি ৰদসীতি থেরস্স ৰচনেন অত্তনো ৰাদে দোসং পস্সন্তো তং পরিহরিতুং অসক্কোন্তো নীৰমনো থেরং অথজপ্পনং যাচন্তো’নাহং পটিবলো’তিআদিমাহ.
তযা ¶ ৰাদিনাতি যুত্তমথগম্ভীরৰিচিত্তপটিভানৰাদিনা
সাধূ অথং জপ্পেহী তী সাধু যাচামি. সুখা ৰেদনা কুসলাতি ৰা অকুসলা অব্যাকতাতি ৰা ইমস্স মযা পুচ্ছিতৰচনস্স অথং জপ্পেহি দেসেহি অথেনাহং অথিকো, কিং ৰিৰাদেনাতি অধিপ্পাযো.
গেহনিস্সিতানীতি গেহসদিসকামগুণনিস্সিতানি তমারব্ভ পৰত্তানীতি অথো.
নেক্খম্মনিস্সীতানী’তি.
এথ
‘পব্বজ্জা পঠমং ধানং নিব্বানঞ্চ ৰিপস্সনা
সব্বেপি কুসলা ধম্মা নেক্খম্মন্তি পৰুচ্চতী’তি,
ৰুত্তনেক্খম্মেসু নিব্বানৰিপস্সনাকুসলধম্মসঙ্খাতে;
নেক্খম্মে নিস্সিতানি.
সুখৰেদনাপঞ্হো পঞ্চমো.
সো চ অঞ্ঞপঞ্হেহি গম্ভীরতরো, কুলপুত্তেহি মযা ৰুত্তঅথমত্তেন সন্তোসং কৰা অত্তনো পঞ্ঞানুভাৰেন চ পুনপ্পুনং চিন্তেৰা পুব্বাপরং সল্লক্খেৰা যো মযা ৰুত্তঅথতো যুত্তরো সো অথো গহেতব্বো যেৰাতি.
নামরূপন্তি নামকরণট্ঠেন নমনট্ঠেন চত্তারো অরূপিনো খধা নামং. ইধ ৰিপাকনামং অধিপ্পেতং সীতাদীহি রুপ্পনট্ঠেন রূপং নিপ্পরিযাযতো ছন্নৰুতিরূপকোট্ঠাসসঙ্খাতং নিপ্ফন্নরূপং পরিযাযতো দসৰিধা অনিপ্ফন্নরূপঞ্চ চক্খুসোতঘানজিৰ্হাকাযভাৰৰথুদসকসঙ্খাতা সত্ত দসকা, চিত্ত উতু-আহারজঅট্ঠকা তযো, চিত্তজ উতুজসদ্দৰসেন দ্ৰে সদ্দা’তি ছন্নৰুতিরূপকোট্ঠাসা. ইধ পন কম্মজরূপং অধিপ্পেতং.
তেন কম্মেন অঞ্ঞং নামরূপং পটিসদহতীতি তেন কুসলাকুসলকম্মেন অঞ্ঞং নামরূপং অঞ্ঞং অনাগতনামরূপং সুগতিদুগ্গতিপরিযাপন্নং ইমিনা পচ্চুপ্পন্ননামরূপেন সদ্ধিং পটিসদহতি.
পুরিমং ভন্তে অম্ববীজং ভূতং মূলকারণভূতং অপচ্চক্খায অৰিজহিৰা নিব্বত্তেন পচ্ছিমেন অম্বেন পুরিসো দণডপ্পত্তো ভৰেয্যাতি যোজনা.
নামরূপপটিসদহনপঞেহা ছট্ঠো.
সত্তোপমাপতিমণডিতো.
অধিকারন্তি মহন্তং পূজাসক্কারং. অযং সত্তমোপঞ্হো পুন পুচ্ছতে. উপমং সোতুকামতাৰসেন পুন পুচ্ছিতো’তি ঞাতব্বং.
পুনপটিসদহনপঞ্হো সত্তমো.
নামরূপপঞ্হো অট্ঠমো.
অদ্ধাপঞ্হো নৰমো.
নৰপঞ্হৰন্তো দুতিযো ৰগ্গো.
ততিযৰগ্গে অদ্ধামুলপুচ্ছনপঞ্হো পঠমো.
পথৰিযা চক্কংঅলিখিৰা’তি ভমচক্কং পুনপ্পুনং পরিৰত্তনৰসেন আ ভুসো লিখিৰা.
পুব্বাকোটি নপঞ্ঞাযন পঞ্হো দুতিযো.
খধা চ দুক্খস্স বীজাতীতি পটিসধিভুতা বধা কেৰলস্স সকলস্স পৰত্তিদুক্খরাসিস্স মুলকারণভাৰেন বীজানি এৰং খণকোটিসঙ্খাতপটিসধিবধতো পৰত্তি দুক্খৰড্ঢনং সক্কা কাতুন্তি অধিপ্পাযো.
কোটিৰড্ঢনপঞ্হো ততিযো.
চক্খুস্মিঞ্চ খো মহারাজ সতি রূপেসু চ চক্খুৰিঞ্ঞাণং হোতীতি এথ অভিধম্মাৰতারটীকাপরিযাযেন একতো সহজাতেসু বহূসু চক্খুপ্পসাদেসু যং চক্খু ৰিসদিতং তং চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স নিস্সযপচ্চযো. চক্খুস্মিঞ্চাতি একৰচনদস্সনতো. রূপেসু চা’তি বহুৰচনস্স দস্সনতো পন বহূনিপি রূপানি চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স পুরেজাতপচ্চযো পচ্চযভাৰ. ৰিসেস-সভাৰতোতি দট্ঠব্বো.
অথি-কেচি-সঞ্জাননপঞ্হো চতুথো.
ভৰন্তাযেৰ খো মহারাজ সঙ্খারা জাযন্তিতি এথ অন্তপ্পচ্চযো অতীতে হোতি. অতীতে ভূতা’তি অথো.
অযঞ্চ গাথা’তি সদিসগাথা. অহুৰা সম্ভোতীতি চ গাথা খণিকগাথা’তি দট্ঠব্বং. এৰঞ্হি পুব্বাপরং সমেতি.
(উত্তরারণি) অরণিসহিতেকন্তকিচ্চকরো দণ্ডো উত্তরারণি নাম.
ভৰন্তজাযনপঞ্হো ¶ সত্তোপমাসহিতো পঞ্চমো.
ৰেদগুপঞ্হো ছট্ঠো.
চক্খুৰিঞ্ঞাণাদিপঞ্হো সত্তমো.
ফুসনলক্খণো’তি চিত্তারম্মণফুসনলক্খণো. যথা চক্খু’তি এথ চক্খুপ্পসাদো’পি চক্খুৰিঞ্ঞাণম্পি লব্ভতি.
সঙ্ঘট্টনরসো’তি ইমেসং ৰথারম্মণানং সঙ্ঘট্টনরসো সম্পত্তি এতস্সা ত অথো লব্ভতি. যদা চক্খুৰিঞ্ঞাণম্পি লব্ভতি. তদা চিত্তারম্মণসঙ্ঘট্টনরসো কিচ্চং এতস্সেতি অথো লব্ভতি. সঙ্ঘট্টনরসো’তি চ পঞ্চদ্ৰারিকফস্সে লব্ভতি. ন মনোদ্ৰারিকফস্সে’তি অযমিদিসো অথো অত্থসালিনিযং ৰুত্তো যেৰা’তি.
ফুসনলক্খণপঞ্হো অট্ঠমো.
ৰেদনালক্খণপঞ্হো নৰমো.
সঞ্ঞালক্খণপঞ্হো দসমো.
চেতনালক্খণপঞ্হো একাদসমো.
ৰিঞ্ঞাণলক্খণপঞ্হো দ্ৰাদসমো.
ৰড্ঢকী সুপরিকম্মকতং দারুং সধিস্মিং অপ্পেতীতি ৰড্ঢকী জনো সুট্ঠুপরিকম্মকতং দারুং সধিস্মিং অপ্পেতি পাপেতি পৰেসেতি.
ৰিতক্কলক্খণপঞ্হো তেরসমো.
ৰিচারলক্খণপঞ্হো চুদ্দসমো.
চুদ্দসপঞ্হৰন্তো ততিযৰগ্গো সমত্তো. ৰিনিব্ভুজিৰা ৰিনিবভুজিৰা’তি অঞ্ঞমঞ্ঞাতো ৰিসুং ৰিসুং কৰা ৰিভজিৰা ৰিভজিৰা.
ৰগ্গতো অতিরেকপঠমপঞ্হো ৰিভজ্জপঞ্হো পঠমো.
ননু লোণমেৰ আহরিতব্বন্তি সকটেহি সুদ্ধলোণমেৰ বলিৰদ্দেহি আহরিতব্বং.
ন সক্কা মহারাজ লোণমেৰ আহরিতুন্তি পাঠেন ভৰিতব্বন্তি নকারো পোথকে দিস্সতি.
লোণপঞ্হো দুতিযো, রঞ্ঞো ধম্মলক্খণেসু দল়্হপতিট্ঠাপনথং থেরেন পঠমং ৰুত্তো.
এত্তাৰতা তেচত্তাল়ীস পঞ্হা সমত্তা.
চতুথৰগ্গে ¶ নানাকম্মেহি মহারাজ নিব্বত্তানি ন একেন কম্মেনা’তি আপাযিকসত্তানং পঞ্চাযতনানি নানাঅকুসলকম্মেহি নিব্বত্তানি সুগতিপরিযাপন্নসত্তানং পঞ্চাযতনানি নানাকুসলকম্মেহি একেন কম্মেন একেন পটিসধিজনককম্মেনেৰ নিব্বত্তানি. অভিধম্মাৰতারটীকাযং পটিসধিক্খণে মহগ্গতচেতনা কটত্তারূপানং কম্মপচ্চযেন পচ্চযো’তি ৰচনেন পটিসধিক্খণে ৰিজ্জমানানং সব্বেসংযেৰ কটত্তারূপানং কম্মপচ্চযো হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. নানাচেতনাহি তদা ইদ্রিযুপ্পত্তিযং সতি অতিপরিত্তেন চ মহগ্গতেন চ কম্মেন নিব্বত্তং কটত্তারূপং আপজ্জেয্য, ন চেকা পটিসধি অনেকম্মনিব্বত্তা হোতী’তি.’সদ্ধিং একেন কম্মেন অনেকিদিরযুপ্পত্তি হোতী’তি ৰুত্তং. ৰিচারেৰা যং যুত্ততরং তং গহেতব্বং. তত্রাযং ৰিচারণাকারো?
মহগ্গতসত্তানং ইদ্রিযানি একেন পটিসধিজনককম্মেন নিব্বত্তানি. নাগসেনথেরো পন অরহা খীণাসৰো বুদ্ধমতঞ্ঞু তস্স অধিপ্পাযানুরূপেন কামাৰচরকসত্তানং নানাকম্মেহি নিব্বত্তীতি গহেতব্বং.
নানাকম্মনিব্বত্তাযতনপঞ্হো পঠমো.
মহাকুলীনতাতি উচ্চকুলীনতা. সোযেৰ ৰা পাঠো. আবাধ-ৰণ্ণ-সুক্খ-ভোগ-কুলীনং পঞ্ঞকা এতে চুদ্দস পঞ্হা’পি সুভসুত্তে পকাসিতা’তি অযং গাথা সুখৰাচুগ্গতকরণথং পোরাণেহি ৰুত্তা.
মনুস্সনানাভাৰপঞ্হো দুতিযো.
কিং পটিগচ্চেৰ ৰাযমিতেনা’তি পুব্বে ৰাযামেন সহ পৰত্তকম্মেন ৰাযামকরণেন কিং পযোজনং অথি?
অকিচ্চকরো’তি এথ যথিচ্ছিতফলসঙ্খাতং কিচ্চং ন করোতীতি অকিচ্চকরো. অযঞ্চ অযুত্তসমাসো. সদ্ধং মতকভোজনং ন ভুঞ্জতীতি অসদ্ধভোজিতিআদিকো ৰিযা’তি.
বুভুক্খিতো’তি বুধাভিভূতো.
পটিগচ্চকিচ্চকরণপঞ্হো ততিযো.
পচ্চমানা’তি নিরযগ্গীনা ডয্হমানা.
সো ন তাৰ কালং করোতীতি তাৰ তত্তকং সো নেরযিকসত্তো কালং মরণং ন করোতি. কম্মাধিকতেনা’তি ¶ পুব্বে অধিকতেন কম্মেন মূলকারণভুতেন.
নৰিলীযনপঞ্হো চতুথো.
আকাস-উদক-পথৰিধারণপঞ্হো পঞ্চমো.
অজ্ঝোসাযা’তি তণ্হায গিলিৰা পরিনিট্ঠপেৰা.
নিরোধনিব্বানপঞ্হো ছট্ঠো.
অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে’তি অভিৰিসিট্ঠেন চতুসচ্চঞাণেন জানিতব্বে ধম্মে, চতুসচ্চধম্মে.
নিব্বানলভনপঞ্হা সত্তমো.
নিব্বানজাননপঞ্হো অট্ঠমো.
অট্ঠপঞ্হৰন্তো চতুথো ৰগ্গো.
পঞ্চমৰগ্গে নথিবুদ্ধপঞ্হো পঠমো.
বুদ্ধানুত্তরপঞ্হো দুতিযো.
সক্কা জানিতুং বুদ্ধো অনুত্তরো’তি ইদং রঞ্ঞা’ভগৰা বুদ্ধো অনুত্তরো’তি থেরং পুব্বে পুচ্ছিতং. পুন কস্মা ৰুত্তং? পুব্বপঞ্হো থেরস্স ৰিজাননং সধায পুচ্ছিতং পুচ্ছাপঞ্হো সব্বপঞ্হো থেরস্স ৰিজাননং সধায পুচ্ছিতং. পুচ্ছাপঞ্হো সব্বপণ্ডিতানং জাননং সধায পুচ্ছিতো’তি ৰিঞ্ঞাতব্বং.
সক্কা বুদ্ধানুত্তরপঞ্হো ততিযো.
বুদ্ধনেত্তীযা’তি নিব্বানং নেতি এতায সদেৰকে লোকে’তি নেত্তি, সুত্তন্তাভিধম্মপালি.
(বুদ্ধপঞ্ঞত্তি) পঞ্ঞাযপীযতি এতায ভগৰতো আণা’তি পঞ্ঞত্তি. বুদ্ধস্স পঞ্ঞত্তি বুদ্ধপঞ্ঞত্তি, ৰিনযপালি.
যাৰজীৰং সাৰকেহি ৰত্তিতব্বন্তি ইদং থেরেন’আম মহারাজ ধম্মো মযা দিট্ঠো’তি অৰিস্সজ্জেৰা কস্মা ৰুত্তং? রাজা থেরস্স ধম্মদস্সনভাৰং পচ্চক্খতো ঞৰা ৰিচিত্রপটিভানং সোতুকামো পুচ্ছতি, ন জাননথায থেরো তস্স অজ্ঝাসযং ঞৰা এৰমাহ. অদিট্ঠধম্মো হি বুদ্ধনেত্তিযা বুদ্ধপঞ্ঞত্তিযা যাৰজীৰং ৰত্তিতুং সক্কোতি.
ধম্মদিট্ঠপঞ্হো চতুথো.
নৰসঙ্কমতিপঞ্হো পঞ্চমো.
ৰেদগু উপলব্ভতীতি অযম্পঞ্হো পুব্বে চ পুচ্ছিতো. কস্মা পুন পুচ্ছিতো? পুব্বপঞ্হো জীৰৰেদগুং সধায পুচ্ছিতো. অযং’যে ব্রাহ্মণা ৰেদগু’তিআদিনা ৰুত্তং পুগ্গলৰেদগুং সধায পুচ্ছিতো. ¶ সৰে থেরো’ন উপলব্ভতী’তি ব্যাকরিস্সতি, তস্স ৰাদে দোসং আরোপেতুকামতায পুচ্ছতি. থেরো পন ৰিজ্জমানেন অৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তিং সধায’পরমথেন খো মহারাজ ৰেদগু ন উপলব্ভতী’তি আহ. পরমথেন ন উপলব্ভতি, ৰোহারতো উপলব্ভতী’তি থেরস্স অধিপ্পাযো.
পুগ্গলৰেদগুপঞ্হো ছট্ঠো.
ন খো-পে তেন রোপিতানিতি তানি অম্বানি অৰহারিযানি তানি অম্বানি পুরিসেন অৰহরিতানি তেন সামিকপুরিসেন রোপিতানি রোপিতঅম্বভুতানি ন হোন্তিতি অথো
ইমম্হাকায পঞ্হোসত্তমো.
কুহিন্তিপঞ্হো অট্ঠমো.
উপপজ্জতি-জানাতি পঞ্হো নৰমো.
অথিবুদ্ধপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হসহিতো পঞ্চমো ৰগ্গো.
সমন্ততো পগ্ঘরতীতি অযং খো গুথমুত্তাদীহি অসুচিৰথূহি সমন্ততো পগ্ঘরাপেতি.
ছট্ঠৰগ্গে কাযঅপ্পিযপঞ্হো পঠমো.
সম্পত্তকালপঞ্হো দুতিযো.
দ্ৰত্তিংস…পে…পরিরঞ্জিতো’তি এথ দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসরূপং বহুসু সুত্তেসু আগতং. তং পাকটং অসীত্যনুবঞ্জনসুরূপং ন পাকটং জিনালঙ্কারটীকাযংযেৰ আগতং. তস্মা তং দস্সযিস্সাম. কতমানি অসীত্যানুব্যঞ্জননানি? চিতঙ্গুলিতা, অনুপুব্বঙ্গুলিতা, ৰট্টঙ্গুলিতা, তম্বনখতা, তুঙ্গনখতা, সিনিদ্ধনখতা, নিগুল়্হগোপ্ফকতা, সমপাদতা, গজসমানক্কমনতা, সীহসমানক্কমনতা, হংসসমানক্কমনতা, উসভসমানক্কমনতা, দক্খিণাৰট্টগত্ততা, সমন্ততোচারুজাণুমণডলতা, পরিপুণ্ণ পুরিসব্যঞ্জনতা, অচ্ছিদ্দনাভিতা, গম্ভীরনাভিতা, দক্খিণাৰট্টনাভিতা, সুৰণ্ণকদলুরুতা, এরাৰণকরসদিসভুজতা, অনুপুব্বগত্ততা, মট্ঠকগত্ততা, সুচিগত্ততা, সুৰিভত্তগত্ততা, অনুস্সন্নানুস্সন্নসব্বগত্ততা, অলীনগত্ততা, তিলকাদিৰিরহিতগত্ততা, অনুপুব্বরুচিরগত্ততা, ৰিসুদ্ধগত্ততা, কোটিসহস্সহথিবলধর গত্ততা, তুঙ্গনাসতা, সুসণ্ঠাননাসতা, রত্তদ্ৰিজমংসতা, ¶ সুসুক্কদন্ততা, সুৰিসুদ্ধিদ্রিযতা, ৰট্টদাঠতা, রত্তোট্ঠসমবিম্বিতা, আযতৰদনতা, গম্ভীরপাণিলেখতা, আযতলেখতা, উজুলেখতা, সুরুচিরসণ্ঠানলেখতা, পরিমণ্ডলকাযৰন্ততা, পরিপুণ্ণকপোলতা, আযতৰিসালনেত্ততা, পঞ্চপসাদৰন্তনেত্ততা, আকুচিতগ্গপখুমতা, মুদুতনুক-রত্তজীৰ্হতা, আযতজীৰ্হতা, আযতরুচিরকণ্ণতা, নিগ্গণ্ঠিসিরতা, নিগ্গুয্হসিরতা, ছত্তসন্তিভচারুসীসতা, আযত-পুথুল-ললাট-সোভতা, সুসণ্ঠানভমুকতা, কণ্হভমুকতা, সুখুমালগত্ততা, অতিৰিয উজ্জলিতগত্ততা, অতিৰিযসোম্মগত্ততা, অতিৰিমলগত্ততা, কোমলগত্ততা, সিনিদ্ধগত্ততা, সুগধতনুতা, সমলোমতা, অতিসুখুমঅস্সাসপস্সাসধারণতা, সুসণ্ঠানমুখতা, সুগধমুখতা, সুগধমুদ্ধতা, সুনীলকেসতা, দক্খিণাৰট্টকেসতা, সুসণ্ঠানকেসতা, সিনিদ্ধকেসতা, সণ্হকেসতা, অলুলিতকেসতা, কেতুমালারতনচিত্ততা. দ্ৰত্তীংসপুরিসলক্খণপঞ্হো ততিযো.
ব্রহ্মচরিযপঞ্হো পঞ্চমো.
অস্সুপঞেহা ছট্ঠো.
রসপটিসংৰেদিপঞ্হো অট্ঠমো.
পঞ্ঞাপঞ্হো অট্ঠমো.
সংসারপঞ্হো নৰমো.
সতিপঞ্হো দসমো.
এৰঞ্হি ভন্তে নাগসেন সব্বা সতি অভিজানন্তী উপ্পজ্জতি নথি কটুমিকা সতীতি এৰং মযা চিন্তনাকারে সব্বা সতি অভিজানন্তী সযং পাকটা পরূপদেসরহিতা উপ্পজ্জতি, কটুমিকা পরিনিব্বজ্জন-পরূপদেস-সঙ্খাতা কটুমসহিতা সতি নথিতি অথো.
সতি অভিজাননপঞ্হো একাদসমো.
একাদসপঞ্হসহিতো ছট্ঠৰগ্গো.
অভিজানতো’তি সতিসহিতংঅভিৰিসেসংজানতো. কটুমিকাযা’তি ¶ পরিপীল়ন-পরসাসন-সঙ্খাতকটুমিকায. ওলারিকৰিঞ্ঞাণতো’তি মহন্তে আরম্মণে পৰত্তৰিঞ্ঞাণতো. অহিতৰিঞ্ঞাণতো’তি দুক্খসঙ্খাতঅহিতে পৰত্তৰিঞ্ঞাণতো. সভাগনিমিত্ততো’তি সভাগারম্মণতো. ৰিসভাগনিমিত্ততো’তি নামৰণ্ণাদি - অঞ্ঞমঞ্ঞৰিসদিসারম্মণতো. কথাভিঞ্ঞাণতো’তি পরকথাসঙ্খাতঅভিঞ্ঞাণতো. লক্খণতো’তি গোণ-সকট-দন্ত-পিল়কাদিলক্খণতো. সরণতো’তি পরেহি সরাপনতো মুদ্দাতো’তি অক্খরসিক্খনতো. ভাৰনাতো’তি অভিঞ্ঞাসসঙ্খাতভাৰনাতো. পোথকনিবধনতো’তি পোথকে লিখিতওৰাদঅক্খরধারণতো. অনুভূততো’তি ছন্নং আরম্মণানং অনুভুতপুব্বতো. নিবধন্তী’তি পীল়েন্তি. লিপিযা সিক্খিতত্তা’তি অক্খরস্স সিক্খিতত্তা.
সত্তমেৰগ্গে সতিআকারপঞ্হো পঠমো.
ৰস্সসতপঞ্হো দুতিযো.
অনাগতপঞ্হো ততিযো.
দূরব্রহ্মলোকপঞ্হো চতুথো.
ব্রহ্মলোককস্মীরপঞ্হো পঞ্চমো.
সত্তবোজ্ঝঙ্গপঞ্হো ছট্ঠো.
পুঞ্ঞবহুতরপঞ্হো সত্তমো.
জানাজানপঞ্হো অট্ঠমো.
উত্তরকুরুপঞ্হো নৰমো.
দীঘঅট্ঠিকপঞ্হো দসমো.
অস্সাসপস্সাসপঞ্হো একাদসমো.
সমুদ্দপঞ্হো দ্ৰাদসমো.
একরসপঞ্হো তেরসমো.
নথি দুতিযং পঞ্ঞায ছেদনন্তি যং ছেদনং পঞ্ঞায সদ্ধিং দ্ৰযং তং ছেদনং নথিতি অথো. ছেদনপঞ্হো ¶ চুদ্দসমো. ভুতজিৰপঞ্হো পন্নরসমো. দুক্করপঞ্হো সোল়সমো থেরেন পঠমং ৰুত্তো. সোল়সপঞ্হসহিতো সত্তমো ৰগ্গো.
সম্পতি কা ৰেলা’তি ইদানি কা ৰেলা সম্পত্তা’তি যোজনা. গমিস্সন্তিতি তযা সদ্ধিং গমিস্সন্তি. ভণ্ডতো ভণ্ডাগারতো. রাজদেয্যানীতি রাজসন্তকানি.
তস্স পঞ্হৰেয্যাকরণেন তুট্ঠে রাজা’তি তস্স নাগসেনথেরস্স অসীতিপঞ্হৰেয্যাকরণেন তুট্ঠো রাজা. অব্ভন্তরকথাযঞ্হি অট্ঠাসীতি পঞ্হা পঠমদিৰসে ৰিসজ্জিতা. তযো দিৰসে পাসাদে ভত্তকিচ্চতো পট্ঠায যাৰ পঠমযামাৰসানা অট্ঠাসীতি পঞ্হা ৰিসজ্জিতা অহেসুং.
বাহিরকথাপঞ্হা তযো. তেন সদ্ধিং একনৰুতি পঞ্হা হোন্তি.
একনৰুতীপঞ্হ পটিমণ্ডিতা.
মিলিদপঞ্হৰণ্ণনা সমত্তা.
মেণ্ডকপঞ্হে পন ভস্সপ্পৰাদীতি ৰোহারকুসলতায যুত্তৰচনসঙ্খাতভস্সৰদনসীলো. ৰেতণডীতি থেরৰাদেন সদ্ধিং ৰিরুদ্ধৰচনৰদনসীলো.
ৰসন্তো তস্স ছাযাযাতি ধম্মচরিয-গুরুসদ্ধাপঞ্ঞাদিগুণমণ্ডিতো, অস্সদ্ধোপি সো তস্স’ মেধাৰী অমতাভিমুখো’তি এৰং ৰুত্তেহি সোভগ্গগুণেহি সমন্নাগতো তস্স থেরস্স করুণাপঞ্ঞাৰসেন পৰত্তকারণাকারণহিতুপমাযুত্তিউপদেসৰচনসঙ্খাতছাযায ৰসন্তো. তানি হি থেরস্স করুণাঞাণং নামকাযতো পৰত্তন্তি পকতিসরীরতো পৰত্তছাযা ৰিয হোতী তী.
অদ্দক্খি মেণ্ডকে পঞ্হে’তি ঞাণচক্খুনা মেণ্ডকে গম্ভীরে পঞ্হে অদ্দক্খি. অথৰা সেনকাদিভাসিতব্বং অনেকপরিযাযভাৰেন চেৰ অভুতভাৰেন চ মেণডকপঞ্হসদিসে. অথৰা দ্ৰীৰচনৰন্তত্তা ¶ তস্স পঞ্হস্স দ্ৰিমেণ্ডকযুদ্ধসদিসে’তিপি ৰুত্তং ৰট্টতি.
পরিযায ভাসিতং অথি’তি’আনদ, মযাদ্ৰে’পি ৰেদনা ৰুত্তা পরিযাযেনা’তিআদিকং পরিযাযৰচনং অথি. কথং ইমিস্সা পরিযাযনিপ্পরিযাযদেসনাভাৰো জানিতব্বো? উপেক্খাৰেদনা হি সন্তমিং পণীতে সুখে ৰুত্তা ভগৰতা’তি অযং হেথ পরিযাযো.
সভাৰভাসিতং অথিতি’তিস্সো ইহ ভিক্খৰে ৰেদনা সুখা দুক্খা উপেক্খা ৰেদনা’তিআদিকং নিপ্পরিযাযৰচনং অথি. কথং নিপ্পরিযাযভাৰো জানিতব্বো? ৰেদনাসভাৰো হি তিৰিধো’তি অযমেথ নিপ্পরিযাযো অথি.
সধাযভাসিতন্তি’তীহি ভিক্খৰে ঠানেহি জম্বুদীপিকা মনুস্সা দেৰে তাৰতিংসে উত্তরকুরুকে চ মনুস্সে অধিগণ্হন্তি. কতমেহি তীহি? সূরা সতিমন্তো ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসো’তিআদিকং সধায ভাসিতং অথি.’ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসো’তি ইদং পব্বজ্জাব্রহ্মচরিযৰাসনং ৰুত্তং ন মগ্গব্রহ্মচরিযৰাসং. নেয্যথনীতথৰচনং ইধ অনাগতং. তম্পি আহরিৰা দস্সেতব্বং.’যং কিঞ্চি ৰেদযিতং সব্বং তং দুক্খন্তি’আদিকং ন্যেথৰচনং.’সুখাপি খো ৰেদনা অনিচ্চা সঙ্খতা’তিআদিকং যথারুতৰসেন জানিতব্বং নীতথৰচনং অথীতি.
‘নেয্যথৰচনঞ্চেৰ অথো সধাযভাসিতং
পরিযাযভাসিতঞ্চেৰ অথো সভাৰভাসিতং’,
ইতি পঞ্চপ্পভেদং’ৰ সাসনে জিনভাসিতং
সল্লক্খেৰান তং সব্বং অথং ৰদেথ পণ্ডিতো’তি;
ন রহস্সকং কাতব্বন্তি অথপটিচ্ছন্নৰচনং ন কাতব্বং.
গরুকং পরিণমতীতি গরুভাৰেন পরিপাকং গচ্ছতি দধভাৰেন পাকটো হোতিতি অধিপ্পাযো.
ইত্তরতাযাতি অপ্পপঞ্ঞতায.
তিথৰাসেনাতি
‘উগ্গহো সৰনং পুচ্ছা কথনং ধারণং ইতি,
পঞ্চধম্মৰসেনেৰ তিথৰাসো পৰুচ্চতী’তি;
এৰংৰুত্ততিথৰাসেন.
স্নেহসংসেৰা’তি পিযপুগ্গলসংসেৰনৰসেন. মন্তিসহাযো’তি মন্তী ৰিচারণপঞ্ঞো সহাযো এতস্সাতি মন্তিসহাযো.
মা ¶ হাযি অথো তে অভিক্কমতীতি অত্তানুৰাদাদিভযে উপ্পন্নে ৰং এত্তকেন কারণেন মা ভাযি. কতপুঞ্ঞো কতভীরুত্তাণো ঞাণসম্পন্নোসম্মাপযোগে ঠিতো ন চিরস্সেৰ লোকিযলোকুত্তররথো তে অভিক্কমতি অভিক্কমিস্সতি পৰত্তিস্সতি.
অল্লাপো’তি পঠমামন্তানা’তি কেচি ৰদন্তি. রট্ঠকৰচনং আমন্তনা.
সক্কচ্চকারিনা’তি হিতকরণ-হিতদেসন-হিতচিন্তনানং অখণ্ডকারিনা.
খলিতে ধম্মেন পগ্গহেতব্বো’তি সম্মাপটিপত্তিতো ৰা যুত্তৰচনতো ৰা খলিতে অন্তেৰাসিকম্হি ধম্মেন সভাৰেন তং তং কারণং ৰৰা সীলাদিগুণেসু পগ্গহেতব্বো.
মেণ্ডকপঞ্হা গম্ভীরগণ্ঠিগুয্হপঞ্হা.
অভিৰড্ঢিযা ৰাযমতী’তি পরিযত্তিপটিপত্তিসাসনানং অভিৰড্ঢনথায চতুপচ্চযদানাদিনা উপাযেন ৰাযামং করোতি.
‘ভৰতি সঙ্ঘেন সমসুখো দুক্খি ধম্মাধিপতিকো’পি চ;
সংৰিভাগী যথাথামং জিনচক্কাভিৰড্ঢকো
সম্মাদিট্ঠিপুরেক্খারো অনঞ্ঞসথুকো তথা;
সুরক্খো কাযকম্মাদি সমগ্গাভিরতো’পি চ
অকুহো ন ৰরো চক্কে বুদ্ধাদিসরণং গতো
দস উপাসকগুণা নাগসেনেন ভাসিতা’তি;
ইমা তিস্সো গাথা.
‘পঞ্চমং লহু সব্বথ সত্তমং দ্ৰিচতুথিসু,
ছট্ঠং তু গরুপাদানং সেসা অনিযমা মতা’তি;
ইমিনা ৰুত্তলক্খণেন ৰুত্তা.
লোকসাধারণো’তি সত্তলোকেন সদিসো,
অপ্পত্তমানসানন্তি অপপত্তঅরহত্তফলানং;
ঞাণরতনারম্মণেনা’তি ¶ অরহত্তমগগপদট্ঠানসববঞ্ঞুত ঞাণো ভগৰা সব্বঞ্ঞু সব্বদস্সাৰী দসবলসমন্নাগতো চতুহি ৰেসরজ্জেহি সমননাগতো পভিন্নপটিসম্ভিদো ছল়ভিঞ্ঞো চ অসাধারণঞাণো অট্ঠারসবুদ্ধধম্মসমন্নাগতো, তস্স অরহত্তমগগঞাণং দসবলাদিসব্বগুণদাযকং সব্বঞ্ঞুতঞাণং সব্বঞেয্যধম্মজাননসমথন্তি ভগৰতো ঞাণরতনারম্মণেন সকসকচিত্তুপ্পাদেন.
উব্বত্তীযন্তে’তি পকতিপকতিতো ৰিপরীযন্তো ৰিনস্সন্তে ৰা.
নিপ্পভা জাতা কুতিথিযা ৰং গণীৰরপৰরমাসজ্জাতি কুতিথিযা মিচ্ছাদিট্ঠিকা ৰং ভদন্তং গণিৰরপৰরং গণিৰরেহি পরং সেট্ঠং আসজ্জ পৰা নিপ্পভা নিজ্জোতা ভৰেয্যুন্তি যোজনা.
মেণ্ডকপঞ্হেসু পূজাৰঞ্ধাৰঞ্ধাপঞ্হো অট্ঠুপমাসহিতো পঠমো.
ৰাহসতং খো মহারাজ ৰীহীনং অড্ঢুচূল়ঞ্চ ৰাহা ৰীহী সত্তম্মণানি দ্ৰে চ তুম্বা একচ্ছরক্খণে পৰত্তৰিত্তস্স এত্তকাৰিহীতি লক্খং ঠপীযমানা পরিক্খযং পরিযাদানং গচ্ছেয্যুন্তি এথ সাদিকদিযড্ঢৰাহসতং থোকেন উদ্ধং উপড্ঢাৰাহসতস্স পতনালিকে তুম্বো’তি অঙ্গুত্তরটীকাযং ৰুত্তং. অড্ঢচূল়ন্তি ৰাহস্স তস্স অড্ঢাধিকা ৰাহৰীহী’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতিযেৰ.
‘কুডুবো পসতো একো পথো তে চতুরো সিযুং
আল়্হকো চতুরো পথা দোণং ৰা চতুরাল়্হকং,
মাণিকা চতুরো দোণা খারীতি চতুমাণিকা;
খারিযো ৰীস ৰাহো’থ সিযা তুম্বো দসম্মণং
আল়হকো নিথিযং তুম্বো পথো তু নাল়ি নারিযং,
ৰাহো তু সকটো চেকো দস দোণা তু অম্মণ’ন্তি;
অভিধানপ্পদিপিকাযং ৰুত্তো সকটপপমাণো ৰাহো’তি ৰিনযটীকাযম্পন’ দ্ৰে সকটা ৰাহা একো ৰাহো’তি ৰুত্তং. ৰিহীনং ৰাহসতঞ্চ অড্ঢচূলঞ্চ ৰাহসতস্স অডঢঞচ চূল়ং অডঢতো থোকেন ঊনং ৰা হোতি. যথাৰুত্তৰাহতো অধিকানি ৰীহিসত্তম্মণানি ৰীহীনং সত্ত অম্মণানি দ্ৰে চ তুম্বা হোন্তী’তি যোজনা. ৰীহীনং সাধিকদিযড্ঢৰাহসতন্তি অধিপ্পাযো.
একচ্ছরক্খণে পৰত্তচিত্তস্সা’তি ইমস্স লক্খন্তি ইমিনা সম্বধো. লক্খনতি ¶ চি গহণসল্লক্খণথং সম্পদানথে চেতং উপযোগৰচনং’ দিৰাৰিহারং পাৰিসী’তি দিৰাৰিহারথায পাৰিসিতিআদিসু ৰিয. লক্খসদ্দো চ লক্খণৰাচকো. ৰুত্তঞ্হেতং অভিধানসথে.
‘কলঙ্কো লঞ্ছনং লক্খং অঙ্কো’ভিঞ্ঞাণলক্খণং,
চিণ্হঞ্চাপি তু সোভা তু পরমা সুসমা’থ চা’তি;
পরিক্খযং পরিযাদানন্তি খীণভাৰং গচ্ছেয্যুং. ইমিনা দসাধিকদিড্ঢৰাহসতৰীহিতো অধিকানিএকচ্ছরক্খণে পৰত্তচিত্তানী’তি দস্সেতি.
এৰং একচ্ছরক্খণে পৰত্তচিত্তস্স এত্তকৰীহিতো অনেকভাৰং দস্সেৰা ইদানি একচ্ছরক্খণে পৰত্তচিত্তস্স পুগ্গলৰিসেসৰসেন ৰিসেসভাৰং দস্সেতুং তত্রীমে’তিআদিমাহ.
তথ
তত্রাতি সত্তৰিধেসু সত্তেসু.
ইমে সত্তৰিধা চিত্তা পৰত্তন্তীতি ইমানি সত্তৰিধানি চিত্তানি পৰত্তন্তি.
অভাৰিতকাযা’তি পঞ্চুপাদানক্খধকাযেসু অনিচ্চাদিৰসেন অভাৰিতকাযা.
অভাৰিতসীলা’তি অভাৰিতলোকুত্তরসীলা.
তীসু ঠানেসু’তি সক্কাযদিট্ঠি-ৰিচিকিচ্ছা-সীলব্বতপরামাস সমুগ্ঘাটিতট্ঠানৰসেন তীসু ঠানেসু. উপরিভুমীসু’তি সকদাগামিআদীনং পঞ্চক্খধসঙ্খাত উপরিভুমিসু?
পঞ্চসু ঠানেসু’তি হেট্ঠা ৰুত্তেসু তীসু ঠানেসু রাগদোসতনুট্ঠানদ্ৰযং পক্খিপিৰা পঞ্চ ঠানানি ৰেদিতব্বানি.
দসসু ঠানেসু’তি হেট্ঠা পঞ্চট্ঠানানি চেৰ গহিতগ্গহণনযেন সক্কাযদিট্ঠি-ৰিচিকিচ্ছা-সীলব্বতপরামাস-লোভ-ৰ্যাপাদ-সঙ্খাত-প- ঞ্চোরম্ভাগযসঞ্ঞেজনসমুগ্ঘাটিতদ্ধানৰসেন পঞ্চ্ौদ্ধম্হাগিয সংযোজন সমুগ্ঘাটিতট্ঠানৰসেনেৰ. অপরাতি পঞ্চা’তি দস ঠানানি ৰিপস্সনায আরম্মণভুতা পঞ্চুপাদানক্খধা যেৰাতি গহেতব্বং.
নারাচস্সা’তি উসুঅগ্গপৰেসিত-অযোময নারাৰস্স
দল়্হং চাপসমারূল়্হস্সা’তি দল়্হচাপধনুম্হি আরোপিতস্স.
তথা’তি ভগৰতো লহুকপরিৰত্তনে. উত্তরিকারণ’ন্তি ¶ যমকপাটিহারিযতো উত্তরিযং ৰুত্তং
তম্পি মহারাজ পাটিহিরন্তি তমভগৰতো অগ্গিক্খধ-উদকধারা-পৰত্তন-সঙ্খাত-যমকপাটিহীরং অত্তনো পরেসং রাগাদিপচ্চনীকহরণতো পাটিহিরং.
আৰজ্জনৰিকল়মত্তকেনা’তি ভগৰতা অনুপ্পাদিতৰসেন মনোদ্ৰারাৰজ্জনস্স হীনৰসেন
সব্বঞ্ঞুপঞ্হো দুতিযো.
ছকোট্ঠাসে কতে কপ্পে’তি চতুসট্ঠিঅন্তরকপ্পপমাণে ৰিৰট্টট্ঠাযিকপ্পে ছকোট্ঠাসে কতে.
অতিক্কন্তে পঠমকোট্ঠাসে কিঞ্চি সাধিকদসন্তরকপ্পপমাণে ৰিচট্টট্ঠাযিকপ্পস্স পঠমকোটঠাসে অতিক্কন্তে দেৰদত্তো সঙ্ঘং ভিদি দেৰদত্তপব্বজ্জাপঞ্হো ততিযো
যমনিযমে’তি
‘যং দেহসাধনাপেক্খং নিচ্চং কম্মমযং যমো,
আগন্তং সাধনং কম্মং অনিচ্চং নিযমো ভৰে;
অহিংসাসচ্চমাধেয্যং ব্রহ্মচার পরিগ্গহো,
নিচ্চং সরীরসোচেয্যং যমো নামাতি ৰুচ্চরে;
সন্তোস-মোন-সজ্ঝাযা কিচ্ছাকহারো চ ভাৰনা,
সযম্পাক-ৰনে ৰাসা-নিযমা-নিচ্চসাধ্যতা’;
এৰং ৰুত্তে যমকম্মে চ নিযমকম্মে চ.
যং তথাগতো…পে… এৰমধিপ্পাযো অথি যং যেন গুণেন হেতু ভুতেন…পে…এৰং অধিপ্পযো হোতি তং বুদ্ধানং গুণং অভুতং অথিতি যোজনা.
পরক্কমো দক্খাপিতো’তি পারমীপূরণে পরক্কমো ৰাযামো দক্খাপিতো পেক্খাপিতো.
হিয্যো ওভাসিতা’তি জিনানং পারমী চ নযা ভিয্যো অতিসযেন ওভাসিতা.
ভিদি তিথিযানং ৰাদগণ্ঠিন্তি ৰং তিথিযানং মিচ্ছাৰাদগণ্ঠিং পভিদি.
ভিন্না ¶ পরপ্পৰাদকুম্ভা’তি পরপ্পৰাদা তযা ভিন্না.
গম্ভীরো উত্তানিকতো’তি অতিৰিয গম্ভীরো পঞ্হো তযা উত্তাতীকতো.
সম্মালদ্ধং জিনপুত্তানং নিব্বাহনন্তি পরমিচ্ছাৰাদহরণে উপাযসঙ্খাতং নিব্বাহনমুখং জিনপুত্তানং জিনপুত্তেহি সুট্ঠু লদ্ধং.
এৰমেতন্তি সব্বং হেট্ঠাৰুত্তৰচনং তযা ৰুত্তং যথা হোতি তং,
সব্বং ৰচনং এৰং সভাৰতো হোতীতি অজ্ঝাহারযোজনা;
গণীৰরপৰরা’তি আলপনমেতং গণীনং গণপরিসানং ৰরপরম,
অতিসেট্ঠ যথা তযা ৰুত্তং মযং তথা সম্পটিচছামা’তি;
পথৰিকম্পনহেতুপঞ্হো চতুথো.
নথঞ্ঞং চেথাতি এতেসু সচ্চেসু ৰিজ্জমানং সচ্চতো অঞ্ঞং কারণং পটিৰেধস্স চ নথি.
সীহরথেনা’তি সেট্ঠরথেন মঞ্চরথেন. সীহসদ্দো ৰা উসভসদ্দো ৰা অঞ্ঞসদ্দেন পযুত্তো সেট্ঠৰাচকো হোতীতি.
সিৰিরাজদিব্বচক্খুপঞ্হো পঞ্চমো.
কললং ওসরতীতি ইদং মাতুযা পিট্ঠিকণ্টকনাভীনং মজ্ঝট্ঠানভুতে গব্ভপতিট্ঠানারহট্ঠানে সন্নিচিতং পটিকললসদিসং মদরত্তলোহিতং সধায ৰুত্তং, ন কললরূপং.
মুখপানেনপি দ্ৰযসন্তিপাতো ভৰতীতি মুখপানেনপি সহ মাতা চ উতুনী গব্ভো পচ্চুপট্ঠিতো’তি দ্ৰযসন্নিপাতো ভৰতি.
পুরিমেন তথ কারণং ৰক্খামীতি পুরিমেন সামৰথুনা তেসং দ্ৰিন্নং তিণ্ণং সন্নিপাতানং অন্তোগধভাৰে কারণং যূত্তিৰচনং কথেস্সামি.
তে সব্বে’তি যে কেচি সত্তা মাতুগব্ভং ওক্কন্তা তে সব্বে সত্তা যে ৰনরুক্খাদযো’তি যোজনা.
যো কোচি গধব্বো’তি যো কোৰি অত্তনো কম্মেন তথ তথ উপগন্নব্বসত্তো.
গবভাৰক্কন্তিপঞ্হো ছট্ঠো.
সদ্ধম্মো’তি ¶ পটিসম্ভিদাপ্পত্তখীণাসৰসন্তকাধিগমসদ্ধম্মো সুদ্ধনয-পটিৰত্তনৰসেন পটিৰেধসদ্ধম্মো ৰা.
তং খযং পরিদীপযন্তো’তি তেন ৰচনেন পুব্বপঞ্চৰস্সসতপ্প-মাণট্ঠানারহ-সদ্ধম্মক্খযং পরিদীপযন্তো.
সেসকং পরিচ্ছিদীতি সেসকং পচ্ছিমপঞ্চৰস্সসতং সদ্ধম্মতিট্ঠনক্খণং পরিচ্ছিদি. তং দীপনাকারং পরিচ্ছদনাকারঞ্চ দস্সেন্তো ৰস্সসতং সহস্সন্তিআদিমাহ.
নট্ঠাযিকো’তি নট্ঠধনো.
ৰস্সসতপ্পমাণপঞ্হো সত্তমো.
তত্র যে তে সত্তে কম্মং ৰিবাধতি তে ইমে সত্তা কারণং পটিবাহন্তি, তেসং তং ৰচন মিচ্ছা’তি পোথকেসু লিখিতং তং দুজ্জানং. তস্মা যে সত্তে কম্মং ৰিবাধতি, তে সত্তা কম্মৰিপাকজা, দুক্খ ৰেদনা ৰেদযন্তীতি যে পন সত্তা কারণং পটিবাহন্তি তেসং তং ৰচনং মিচ্ছা’তি পাঠেন ভৰিতব্বং. এৰঞ্হি সতি পুব্বাপরং সমেতি.
তত্র যে তে নৰৰিধা’তি তত্র দসৰিধেসু কুপ্পৰাতেসু যে তে নৰৰিধা কুপ্পৰাতা.
ন তে অতীতে উপ্পজ্জন্তিতি তে ৰাতা অতীতে ভৰে কম্মবলেন ন উপ্পজ্জন্তি. সেস পদদ্ৰযে’পি এসেৰ নযো.
তেহি তেহি কোপেহী’তি তেহি তেহি সীতাদিকোপপ্পকারেহি.
সকং সকং ৰেদনন্তি অত্তনো অত্তনো ফলভূতং ৰেদনং.
ৰিসমপরিহারজা’তি চতুন্নং ইরিযাপথানং ৰিসদিসহরণতো জাতা ৰেদনা.
ওপক্কমিকেনা’তি দণ্ডপ্পহারদিৰসেন পরূপক্কমেন.
কম্মৰিপাকজা’তি কম্মৰিপাকভুতপঞ্চক্খধতো জাতা.
বহুতরং অৰসেসন্তি কম্মৰিপাকজৰেদনাতো অৰসেসং ৰেদযিতং বহুতরং.
ন সম্ভৰতীতি ন সম্পজ্জতি.
বীজদুট্ঠতা’তি খেত্ততো অঞ্ঞকারণদুট্ঠতা.
কম্মৰিপকতো ৰা’তি এথ
‘ৰেমাতুভাতিকং ¶ পুব্বে ধনহেতু হনিং অহং
তেন কম্মৰিপাকেন দেৰদত্তো সিলং খিপি;
অঙ্গুট্ঠং পিংসযী পাদে মম পাসাণসক্খরা’তি;
অযং গাথা ৰত্তব্বা তথ ধনহেতু’তি দাসিদাসসঙ্খাত-জঙ্গমধন-হেতু. ধনঞ্হি থাৰরজঙ্গম-সংহারিম-অঙ্গসম-অনুগামিধনৰসেন পঞ্চৰিধং.
কিরিযতো ৰা’তি দেৰদত্তস্স উপক্কমকিরিযতো ৰা.
ভোজনং ৰিসমং পরিণমতীতি কুচ্ছিগতভোজনং ৰিসমং পরিপক্কভাৰং গচ্ছতি.
তায চ পন ৰেদনাযা’তি ইদং কত্তথে করণৰচনং.
নিকাযৰরঞ্ছকে’তি এথ লঞ্ছন্তি সঞ্চানন্তি এতেন এথ ৰা পুঞ্ঞপাপানি পণ্ডিতজনাতি লঞ্ছকো’তি নিকাযৰরো চ সো লঞ্ছকো চাতি ৰিগ্গহো.
সব্বাকুসলজ্ঝাপনপঞ্হো অট্ঠমো.
ইমস্মিং পঞ্হে থেরস্স একংসিকং ব্যাকরণং ন হোতি. তস্মা ৰিচারেৰা যং যুত্তরং তং গহেতব্বং. তত্রাযং ৰিচারণাকারো. মগ্গৰজ্ঝা হি কিলেসা অনুপাদিন্নকভুতা যে নেৰ অতীতা অনাগতা ন পচ্চুপ্পন্না. উপাদিন্নকনিরোধকথা চ অনাগতভৰং সধায কথিতা ভগৰতো উপ্পন্না ৰেদনা ইমস্মিং পচ্চুপ্পন্নভৰেযেৰ হোতি. অপরাপরৰেদনিযকম্মঞ্চ বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধেহি’পি ন সক্কা নিৰারেতুং. তস্মা থেরস্স কম্মৰিপাকতো ৰা এসা ৰেদনা নিব্বত্তা’তি ৰাদো যুত্ততরো’তি গহেতব্বং. যদি এৰং কস্মা থেরো অনেকৰিহিতং কথেসী?তি. রাজা মিলিদো ঞাণভেদং গৰেসন্তো ৰিচিত্রপটিভানং সোতুকামো হোতি. তস্স অজ্ঝাসযৰসেন অনেকৰিহিতং কথেসী’তি পরিহারো ৰত্তব্বো অঞ্ঞেসু ঈদিসেসু ঠানেসু যুত্তিযেৰ গৰেসিতব্বা, ন একচিন্তিনা ভৰিতব্বন্তি.
কতস্স পতিচযো’তি চতুসু সচ্চেসু কতসোল়সকিচ্চস্স পতিচযো পুন ৰড্ঢনং নথি.
নিব্বাহিতব্বো’তি নিব্বেঠেতব্বো কথেতব্বো. পটিসল্লানন্তি ¶ কাযিকচেতসিকপটিসল্লানকিরিযা. অথতো পন পটিসল্লানট্ঠানে লহিতব্বা সমাধিসতিসম্পজঞ্ঞাদযো কুসলা ধম্মা পটিসল্লানং নাম.
রক্খতীতি সম্পরাযিকঅপাযাদিদুক্খতো রক্খতি.
পটিসল্লানপঞ্হো নৰমো.
তং ইদ্ধিবলন্তি তেন ইদ্ধিবলেন লভিতব্বকপ্পকপ্পাৰস্সট্ঠানং.
অন্তমসো অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পীতি সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি কালং পঞ্চক্খধসঙ্খাতভৰস্স পৰত্তনং ন ৰণ্ণেমি, অপ্পৰত্তননিব্বানমেৰ ৰণ্ণেমীতি অধিপ্পাযো.
ইদ্ধিবলকিত্তনপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হপটিমণ্ডিতঅট্ঠমৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
অভিঞ্ঞাযাহং ভিক্খৰে ধম্মং দেসেমীতি পঞ্চক্খধা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, চত্তারি সচ্চানি, বাৰীসতিদ্রিযানি, নৰ হেতু, চত্তারো আহারা, সত্তৰস্সা, সত্ত ৰেদনা, সত্ত সঞ্ঞা, সত্ত চেতনা, সত্ত চিত্তানীতিআদিনা অভিৰিসেসেন সব্বঞ্ঞুতঞাণেন জানিৰা ধম্মং দেসেমি.
অঞ্ঞং উত্তরিং…পে…সতন্তি খুদ্দানুখুদ্দকতো অঞ্ঞং উত্তরিং চতুপারাজিক - তেরস সঙ্ঘাদিসেস - তিংসনিস্সগ্গিয - দ্ৰানৰুতি - পাচিত্তিয - চতুপাটিদেসনীয - সত্তাধিকরণ -সিক্খাপদ - সঙ্খাতদিযড্ঢ - সিক্খাপদসতং.
তেহিপি ন একজ্ঝকতা’তি অত্তনো চিত্তনিট্ঠা একন্তভাৰেন ন কতা.
ধম্মসণ্ঠিতপরিযাযেনাতি যঞ্চ তং আপত্তিং আপন্নো তঞ্চ যথাধম্মো কারেতব্বো’তি ৰুত্তধম্মসণ্ঠিতিপরিযাযেন.
খুদ্দানুখুদ্দকসমূহননপঞ্হো পঠমো.
অনিচ্চম্পন রূপন্তি ৰিভজ্জব্যাকরণিযো পঞ্হো’তি অনিচ্চং নামরূপং, কিং. রূপমেৰা?তি পুট্ঠো অনিচ্চং নামরূপম্পি অনিচ্চা ৰেদনা পী’তিআদিনা নযেন ৰিভজিৰা ব্যাকাতব্বো ৰিভজ্জব্যাকরণীযো নামা’তি অথো. কিন্নু ¶ খো চক্খুনা সব্বং ৰিজানাতীতি পুগ্গলো সব্বং চক্খুনা কিং ৰিজানাতীতি ইমস্মিং পঞ্হে কেনাপি পুট্ঠো’কতমেন চক্খুনা সমন্তচক্খুনা উদাহু মংসচক্খুনা’তি ৰুত্তে’আমা’তি ৰত্তব্বো’তি অযং পঞ্হো পটিপুচ্ছাব্যাকরণীযো পঞ্হো নামাতি যোজনা.
মালুঙ্ক্যপুত্তপঞ্হো দুতিযো.
সমুহতো ভযহেতু অরহতো’তি ভযহেতু অরহতো অরহন্তেন সমূহতো.
উন্নতাৰনতা’তি সুখে উন্নতিঠানৰসেন উন্নতা দুক্খে মঙ্কুৰসেন ওনতা
কুটিপুরিসে’তি পাকটপুরিসে.
আহচ্চপদন্তি ভগৰতো সব্বঞ্ঞুতঞাণেন ৰিসেসেৰা ৰুত্তৰচনং.
সব্বতসপঞ্হো ততিযো.
তেন তেসং পৰত্তেনা’তি তেসং পরিত্তানং তেজৰন্তানং তেন পৰত্তেন.
ৰিসং চিক্খস্সন্তো’তি ৰিসং ৰিনাসযমানো.
উদ্ধমধো আচযমানো’তি সরীরস্স উদ্ধং সুখং ৰড্ঢযমানো.
চোরানং উক্খিত্তলগুল়ন্তী পোথকেসু লিখিতং ৰেরিচোরানং উক্খত্তলগুল়ম্পীতি পাঠেন ভৰিতব্বং. ৰেরিচোরেহি উক্খিত্তমুগ্গরং ন সম্ভৰতীতি অথো.
আহারথং ৰা এরতী’তি আহারকিচ্চং সম্পাদেতি.
সূচিকাযা’তি উদ্ধ-ৰমনাবাধেন.
দূরুপচারেনা’তি দুট্ঠপযুত্তেন কারণেন.
সত্তানং রক্খনং মহারাজা পরিত্তন্তি মহারাজ, পরিত্তং নাম সত্তানং রক্খন্তানং সত্তানং অনুরক্খনং হোতীতি যোজনা.
অত্তনা কতেন আরক্খং জনাতী’তি কম্মাচরণাদিতো পাপপুগ্গলো অত্তনা কতেন দোসেন পরিত্তস্স রক্খনভাৰং জহতি ৰিনাসেতি.
পররিত্তানুরক্খনপঞ্হো চতুথো.
বুদ্ধবলতো ¶ চ মারবলং বলৰতরং ন হোতী’তি যোজনা.
পঞ্চসালগাপঞ্হো পঞ্চমো.
তত্র অথন্তরং অথি’তি তথ তেসু দ্ৰীসু ৰচনেসু. অথভেদো অথৰিসেসো অথি.’
অন্তরং মজ্ঝৰথঞ্চ খণোকাসো’পি হেতুসু ৰ্যৰধানে ৰিনা চেথ ভেদে ছিদ্দে মনস্যপী’তি অভিধানসথে ৰুত্তং.
সঞ্ঞাৰিমোক্খোতি সঞ্ঞায ভাৰেন আপত্তিভাৰতো ৰিমোক্খো সঞ্ঞৰিমোক্খো. সচিত্তকাপত্তীতি অথো.
নো সঞ্ঞাৰিমোক্খোতি সঞ্ঞাযাভাৰেন আপত্তিভাৰতো নো ৰিমোক্খো, নসঞ্ঞাৰিমোক্খো, অচিত্তকাপত্তীতি অথো.
পাপাজানপঞ্হো ছট্ঠো.
এতস্মিঞ্চ মহারাজ পঞ্হে’তি এতস্মিং তযা পুচ্ছিতপঞ্হে.
একো অথো সাৰসেসো’তি’তথাগতস্স খো আনদএৰং হোতী’তিআদিৰচনস্স একো অথো নরামিসপরিহরণসঙ্খাতঅথেন অৰসেসেন সাৰসেসো.
গণপরিহরণপঞ্হো সত্তমো.
কতেন আদানেন ৰাতি কতেন দোসেন ৰা.
অভেজ্জপরিসপঞ্হো অট্ঠমো.
অট্ঠপঞ্হৰন্তো দুতিযৰগ্গো.
সেট্ঠো যমো’তি
‘যং দেহসাধনাপেক্খং নিচ্চকম্মমযং যমো
আগন্তুকসাধনং কম্মমনিচ্চংনিযমোভৰে’;
অহিংসা সচ্চমাধেয্যং ব্রহ্মচারি অপরিগ্গহো
নিচ্চং সরীরে সাধ্যত্তা যমো নামাতি ৰুচ্চরে’তি;
এৰং ৰুত্তো সেট্ঠো যমো.
অগ্গো নিযমো’তি
সন্তোস মোন-সজ্ঝাযা কিচ্ছাপরো চ ভাৰনা,
সযম্পাকৰনৰাসা নিযমানি চ সাধযতো’তি;
এৰং ৰুত্তো অগ্গো নিযমো.
তথ অহিংসা’তি ইমিনা করুণা ৰুত্তা. সচ্চন্তি ৰচীসচ্চঞাণসচ্চপরমথসচ্চানি. আধেয্যন্তি আধেয্যৰচনতা ব্রহ্মচারীতি মেথুনৰিরতি. অপরিগ্গহোতি মম ইদন্তি পরিগ্গহিততণ্হারহিতভাৰো ৰুত্তো সন্তোসমোনসজ্ঝাযা’তি দ্ৰাদসৰিধসন্তোসা পাপপ্পৰাহা ন বুদ্ধৰচন সজ্ঝাযা. কিচ্ছাপরোতি ইমিনা ধূতঙ্গপরিহরণং ভাৰনা’তি পরিকম্ম ভাৰনাদযো তিস্সো ভাৰনা. সযম্পাকৰনে ৰাসা’তি এথ ইমস্মিং সযম্পাকেৰনে বুদ্ধসাসনে সযম্পাকৰিরতি গহেতব্বা. আদিআকারেনচাতি.
চারো’তি সেখিয ৰগ্গানুরূপেনগামৰিহারেসু চারো.
ৰিহারো’তি সমণসারুপ্পেরিযাপথৰিহারো চেৰ দিব্বব্রহ্মঅরিযৰসেন তিৰিধধম্মৰিহারো চ.
সযংমো’তি ইদ্রিযসংযমো.
সংৰরো’তি পাতিমোক্খসংৰরো.
খন্তী’তি অধিৰাসনখন্তি ঞাণখন্তি.
সিক্খাপদানং উদ্দেসো’তি সিক্খাপদানং পাল়ি.
উগ্গহপরিপুচ্ছা’তি সিক্খাপদানং অট্ঠকথা উগ্গহণং
কাসাৰধারণং ভণ্ডুভাৰো’তি ইমিনা দ্ৰিলিঙ্গসরূপং দস্সেতি
ভণ্ডুভাৰো দ্ৰঙ্গুলকেসোৰা নৰমুণ্ডো ৰা’তি অধিপ্পাযো ভৰতি হি.
‘‘যমো চ নিযমো চেৰ চারো চৰিহারো তথা,
সংযমো সংৰরো চেৰ খন্তী চ সোরচ্চম্পি চ;
একন্তচরিযা চেৰ একত্তাভিরতা’পি চ,
পটিসল্লানসেৰনং হিরিওতপ্পমেৰ চ;
অপ্পমাদো চ ৰীরিযং উদ্দেসপরিপুচ্ছা তথা,
সীলাদ্যভিরতি চেৰ নিরালযসভাৰতো;
সিক্খাপদাভিপূরণমিতি ৰীসপ্পভেদেন,
সমণকরণা ধম্মা নাগসেনেন দেসিতা;
কাসাৰধারণঞ্চেৰ ভণ্ডুভাৰো তথা ইতি,
দুৰে সমণলিঙ্গা’চ নাগসেনেনদেসিতা’তি;
সামঞ্ঞং ¶ উপগতো’তি ৰীসতিধম্মদ্ৰিলিঙ্গেহি সদিসভাৰঙ্গতো.
সো সামঞ্ঞন্তি সো সমণভাৰো. অগ্গপরিসন্তি ভিক্খুপরিসসঙ্খাতং অগ্গপরিসং.
সো মে আগমো’তি ৰীসতিধম্মদ্ৰিলিঙ্গানং ময্হং সত্তানে সো আগমো নথি.
পুথুজ্জনপঞ্হো পঠমো.
যে তে ভব্বা’তি যে তে সত্তা ভৰ্যা যুত্তা
মুখলোহিতপগ্ঘরণপঞ্হো দুতিযো.
তপ্পটিভাগন্তি তেন ৰথগুয্হেন সদিসং.
অনুসাসনিযং অনুৰাসেতীতি উপরিভাগে পস্সাৰমগ্গে ৰথিকম্মংৰুত্তং আযুব্বেদে
‘ৰমনং রেচনং নস্যং নিরূহ অনুৰাসনং
ঞেয্যং পঞ্চৰিধং কম্মং ৰিধানং তস্স ৰুচ্চতে’তি;
নিরূহঅনুৰাসনৰসেন হি দুৰিধং ৰথিকম্মং.
তথ নিরূহৰথিকম্মং অধোভাগে ৰচ্চমগ্গে কাতব্বং. অনুৰাসনৰথিকম্মং উপরিভাগে পস্সাৰমগ্গে কাতব্বং. ৰথিকম্মং উত্তরৰথিকম্মম্পি ইদং নামদ্ৰযং তেসংযেৰ নামন্তি. তস্স টীকা?
‘‘সম্বাধস্সেৰ সামন্তা তথ কম্মং দুৰঙ্গুলং,
ৰারিতং ৰথিকম্মম্পি সম্বাধেযেৰ সত্থুনা’’;
ৰথিকম্মন্তি তেলভেসজ্জানং ৰিজ্ঝনৰসেনকত্তব্বং ৰথিকম্মন্তি ৰিনযটীকা.
গুয্হপ্পকাসনপঞ্হো ততিযো.
অসারম্ভেনাতি নিদ্দোসেন.
চতুসচ্চাহিসমযো’তি চতুন্নং অরিযসচ্চানং ঞাণেন অভিসমযো.
পুরিসত্তনন্তি পুরিসত্তং, সোযেৰ ৰা পাঠো.
অঞ্ঞং কযিরমানং অঞ্ঞেন সম্ভৰতীতি অঞ্ঞং লোকুত্তরফলং আরব্ভ ৰিপস্সনা কম্মং তেন কযিরমানং অঞ্ঞেন লোকিযফলেন সম্ভৰতি, লোকিযফলং দেতীতি অধিপ্পাযো. সভাৰম্পী’তি ¶ সভাৰেন ৰচনেন.
যো অক্কোসন্তো’তি যো পরং অক্কোসন্তো.
কিরিযাযেৰ কতা’তি দোসৰন্তস্স পুগ্গলস্স কিরিযাযযেৰ করণেনযেৰ মোঘপুরিসৰচনকতা’তি.
সৰণেন…পে… জিগুচ্ছতীতি ভগৰতো ভগৰন্তস্স সৰণেন সাসনসৰণেন.
ওত্তপ্পতী’তি জিগুচ্ছতি.
ভিয্যোদস্সনেনাতি ভগৰতো দস্সনেন ওত্তপ্পতি জিগুচ্ছতি.
মোঘপুরিসৰচনপঞ্হো চতুথো.
‘‘অচেতনং ব্রাহ্মণ অস্সুণন্তং
জানং অজানন্তমিমং পলাসং,
আরদ্ধৰীরিযো ধুৰমপ্পমত্তো
সুখসেয্যং পুচ্ছসি কিস্সহেতু’’তি;
ইদং চতুক্কনিপাত্ঞাগতং পলাসজাতকং সধায ৰুত্তং.
ইতি ফদন রুক্খে’পি তাৰদে’তি মিলিদে আগতং. জাতকে পন
‘‘ইতি ফদনরুক্খেপি দেৰতা অজ্ঝভাসত,
ময্হম্পি ৰচনং অথি ভারদ্ৰাজ সুণোহি মে’’তি;
আগতং ইদঞ্চ তেরসনিপাতে আগতং ফদনজাতকং সধায ৰুত্তং.
রুক্খাচেতনপঞ্হো পঞ্চমো.
নৰন্নং মহারাজ অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীনন্তি অট্ঠরূপাৰচরসমাপত্তিএকনিরোধসমাপত্তিৰসেন নৰন্নং অনুপুব্বৰিহারসমাপত্তীনং. নিব্বানসুত্তকথাযম্পন ফলসমাপত্তিসমত্তায পরিনিব্বানসমত্তায তেসং দ্ৰিন্নং দাযকানং অনুস্সরণে সমত্তাযাতি তীহি কারণেহিদ্ৰে পিণ্ডপাতা সমফলা ৰুত্তা.
দ্ৰিপিণ্ডপাতসমফলপঞ্হো ছট্ঠো.
পূজেথ নং পূজনীযস্স ধাতুং এৰং কির ভো সগ্গমিতো গমিস্সথাতি ইদংঅনেকৰণ্ণৰিমানে ৰুত্তং.
বুদ্ধপূজাপঞ্হো সত্তমো.
অনিমিত্তকতসদিসা’তি ¶ অসল্লক্খনকতসদিসা.
অপাসনপপটিকপঞ্হো অট্ঠমো.
খীণাসৰপঞ্হো নৰমো.
উব্বিলাৰিতপঞ্হো দসমো.
মামকো’তি মম সন্তকো মম সাৰকো.
কারণা’তি পীল়না.
সন্নতিৰিকোপনন্তি নামরূপসন্ততিৰিনাসনং ধম্মো হি মহারাজঅহিংসালক্খণো’তি সকলো হি সভাৰৰচনধম্মো অহিংসাৰচনলক্খণো. উদ্ধতং মহারাজ চিত্তং নিগ্গহেতব্বন্তি যোগাৰচরেহি উদ্ধতং চিত্তং পস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গেহি নিগ্গহেতব্বং পগ্গহেতব্বন্তী পগ্গহদণ্ডসদিসেহি ধম্মৰিচযৰীরিযপীতিসম্বোজ্ঝঙ্গেহি পগ্গহেতব্বং. সতি পন সব্বথ লীনুদ্ধচ্চেসুইচ্ছিতব্বা? ‘‘সতিং খৰাহং ভিক্খৰেসব্বথিকং ৰদামী’’তি ৰচনতো.
সযঙ্কতেনসোঘাতীযতীতি সো চোরো অত্তনা কতেন দুচ্চরিতকম্মেনকত্তুভুতেন পরিঘাতীযতি.
অপি চ ধম্মানুসথি অনুসাসীযতীতি একংসেন ভগৰতো অনুসিট্ঠি পণ্ডিতজনে অপরাধিকমনুস্সে অনুসাসযতি ধম্মেন অনুৰদাপেতি.’ নিগ্গহে নিগ্গহারহন্তিৰচনতো ৰদতো ভগৰতো দোসো নথিতি অধিপ্পাযো’নিগ্গহে নিগ্গহারহন্তি’ ইদঞ্চ ধম্মেন নিগহনং সধায ৰুত্তং, ন পীল়নকম্মং সধায ৰুত্তন্তি ইদং থেরেন ৰত্তব্বং কস্মা নৰুত্তন্তি চে রঞ্ঞো রুচিযা অননুকূলত্তা. থেরো হি যথা রাজা কঙ্খং ৰিনযিৰা ধম্মসভাৰং জানাতি তথা পঞ্হং ব্যাকরোতীতি. ভগৰতা সঙ্খেপৰিথারদেসিতনযেন তথা তথা হি পঞ্হং পকাসেতি. এস যথা যথাস্স সদ্ধম্মতেজৰিহতৰিলযনখণেন মিলিদরাজহদযে ৰিমতি পযাতীতি.
নিগ্গহপঞ্হো একাদসমো.
পণামেসীতি পব্বাজেসি.
অপ্পতিৰত্তিতো’তি অপ্পহীণো.
নিচ্ছুহতীতি নীহরতি.
থলং ¶ উস্সাদেতী’তি থলট্ঠানে রাসিং করোতি.
পরিলীযতী’তি পটিলীযিতুং অরহতি
পণামীযতী’তি পণমেতুং ৰা পব্বাজেতুং ৰা অরহতি.
পণামনপঞ্হো দ্ৰাদসমো.
দ্ৰাদসপঞ্হৰন্তততিযৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
কম্মাধিগ্গহিতস্সাতি অভিভৰনীযমানস্স.
মোগ্গল্লান নিব্বানপঞ্হো পঠমো.
অথরসো’তি ফলং কথিতং.
ধম্মরসো’তি হেতু.
ৰিমুত্তিরসো’তি নিব্বানং.
অঞ্ঞং আরাধেতীতি সমত্তকারী পরিপুণ্ণকারী অঞ্ঞং অরহত্তফলং আরাধেতি, অত্তনো সন্তানে নিপ্ফাদেতি.
সৰরপুরং অনুগত’ন্তি মনুস্সজানপদপুরং অনুপ্পত্তং.
পাতিমোক্খপিহিতপঞ্হো দুতিযো.
উচ্ছিজ্জতী’তি যং যেন কারণেন ভিক্খুভাৰো উচ্ছিজ্জতি.
উভতো পক্খে’তি মাতুপিতুপক্খসঙ্খাতে উভতোপক্খে.
মনুস্সন্তরেনা’তি মনুস্সসানত্তেন. ছন্নঞ্হি নানত্তং অতিৰিয নানত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰেদসথে-
‘‘ৰাজী ৰা মরণলোহানং কট্ঠপাসাণৰাসসং,
নারীপুরিসগোযানং অন্তরং বহুতন্তরন্তি’’;
মুসাৰাদতরপঞ্হো ততিযো.
নিমেসন্তরম্পতি চক্খুনিম্মিসনক্খণম্পি.
ৰাণিজো হথিনাগো চ সাকটিকো নিযামকো
হিসক্কো উত্তরসেতু ভিক্খু চেৰ বোধিসত্তো,
উত্তরসেতু পটিপন্নকো পুগ্গলো;
এতে অনাগতং অট্ঠ জনা ৰিলোকিযা;
ৰিক্কযানাগতমগ্গো তিথং তীরমাযুথিরং
অনাগতং কুলম্পি চ অট্ঠট্ঠানা ৰিলোকিযা’তি;
কুলৰিলোকনপঞ্হো চতুথো.
যথাধম্মো ¶ কারেতব্বোতিআপত্তিধম্মো ৰিনযে তিট্ঠতি. যথা তিট্ঠতি, তথা সো ভিক্খু সঙ্ঘেন কারেতব্বো, তথা বোধেতব্বো.
অত্তনিপাতনপঞ্হো পঞ্চমো.
নেতে মহারাজ গুণা পুগ্গলস্সাতি পুগ্গলস্স এতে গুণা একাদসাদিসঙ্খা ন হোন্তি. মেত্তা ভাৰনায এৰ এতে গুণা. মেত্তাৰিহারি পুগ্গলস্স সংৰিজ্জন্তীতি অধিপ্পাযো.
যস্সাতি যস্স গুণস্স হেতু.
অন্তরধানমূলন্নিতি পকতিসরীরস্স অন্তরধান-দিব্বভেসজ্জরুক্খমূলং.
অন্তরধানস্সা’তি অন্তরধানকরণস্স.
যন্তি যেন গুণেন.
মেত্তং সমাপন্তো’তি অপ্পণাপ্পত্তং মেত্তং সমাপন্নো.
মেত্তাভাৰনা হিতানম্পি অহিতানম্পীতি হিতরহিতানম্পি সত্তেসু ফরণকমেত্তাভাৰনা সব্বকুসলগুণাৰহা সব্বনিরৰজ্জগুণানিসংসা’ৰ হোতি.
সব্বেসন্তি সব্বেসু ৰিঞ্ঞাণবদ্ধেসু সত্তেসু মহানিসংসা মেত্তাভাৰনা সমফরণৰসেন পণ্ডিতেহি সংৰিহজিতব্বা.
সুৰণ্ণসামমেত্তাৰিহারপঞ্হো ছট্ঠো.
নট্ঠাযিকো’তি নট্ঠধনো.
যদা দেৰদত্তো সিগালো অহোসি খত্তিযধম্মো, সো যাৰতা জম্বুদীপে পদেসরাজানো তে সব্বে অনুযুত্তে অকাসি. তদা বোধিসত্তো ৰিধুরো নাম পণ্ডিতো অহোসীতি ইদং দুকনিপাতে সব্বদাঠজাতকং সধায ৰুত্তং.
যথা পণিহিতন্তি যথা ইচ্ছিতং, যথা ঠপিতং ৰা.
বোধিসত্তাধিকসমপঞ্হো সত্তমো.
সপক্খো’তি সপরিৰারো.
মিত্তসম. নো’তি অত্তনা সহজাত-সহজনাধিকেহি মিত্তেহি সমন্নাগতো.
আযূহকো’তি ধনপুঞ্ঞানং আযূহকো.
সঙ্গাহকো’তি ¶ চতুহি দানাদিসঙ্গহৰথূহি চতুহি জনসঙ্গাহকেহি সঙ্গাহকো.
সখিলো’তি মধুকৰচনো হদযঙ্গমকণ্ণসুখমট্ঠৰচনো.
হিতেসী উপনিস্সিতানন্তি সত্তান নিস্সায ৰসন্তানং পুগ্গলানং ধনযসপঞ্ঞাসঙ্খাতহিতগৰেসনসীলো.
ধনৰা’তি থাৰরজঙ্গমসংহারিমঅঙ্গসমঅনুগামিধনসঙ্তেহি পঞ্চধনেহি ধনৰা.
অমরাদেৰিনিমন্তনপঞ্হো অট্ঠমো.
ওপতন্তীতি উপগচ্ছন্তি.
অরহন্তসভাযনপঞ্হো নৰমো.
ওকস্সা’তি আকড্ঢিৰা পাগুপমেয্যকস্স. (?)
সক্যোপমাহরণপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হপটিমণ্ডিতচতুথৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
দ্ৰে অথৰসে’তি দ্ৰে আনিসংসে.
ব্যত্তসঙ্কেতা’তি পাকটসঙ্কেতা সুলভদস্সনং দস্সনকামানন্তি সীলৰন্তানং দস্সনকামানং উপাসকোপাসিকানং সুলভদস্সনং সুখেন লভিতব্বং সীলৰন্তদস্সনং ভৰিস্সতি.
অনিকেতপঞ্হো পঠমো.
ৰন্তস্স…পে… আতুরস্সা’তি ৰন্তস্স ৰেজ্জেন ৰমাপেতব্বস্স.
ৰিরিত্তস্স অধোৰিরচিতস্স.
অনুৰাসিতস্স পস্সাৰমগ্গকত্তব্বস্সঅনুৰাসকম্মস্স, আতুরস্স গিলানপুগ্গলস্স.
উদরসংযতপঞ্হো দুতিযো.
বাহিরানং আগমানন্তি’তি পিটকত্তযতো বাহিরানং.
অনুত্তরভীসক্কপঞ্হো ততিযো.
মগ্গিযন্তি গৰেসিতব্বং.
তস্সপকতন্তি তেনঅপরচক্কৰত্তিনা পকতং.
যোনিযা জনযিৰা’তি অত্তনো পস্সাচমগ্গদ্ৰারেন জনেৰা.
অনুপ্পন্নমগ্গুপ্পাদনপঞ্হো চতুথো.
ৰাজপেয্যন্তি ¶ সপ্পিআদিৰথুসঙ্খাতং ৰাজং পিৰন্তি এথাতি ৰাজপেয্যো, তং রাগৰসেন ৰিসঞ্ঞিনা’তি রাগবলেন পকতিস্ঞারহিতেন লোমসকস্সপবোধিসত্তেন.
রত্তো রাগৰসেনা’তি পুত্তাদিসু রত্তো পুত্তাদীনং মঙ্গলথায রাগবলেন পাণং হন্তি. ভৰতী হ-
‘‘রত্তো দুট্ঠো চ মূল়্হো চ মানী লুদ্ধো তথা’লসো,
রাজা চ ঘাতকা অট্ঠ নাগসেনেন দেসিতা;’’
ওনমেয্যা’তি পাণং ঘাতেয্য.
সসমুদ্দপরিযাযন্তি সসমুদ্দপরিক্খেপং.
লোমসকস্সপপঞ্হো পঞ্চমো.
জোতিপালছদ্দন্তপঞ্হো ছট্ঠো.
কস্সপবুদ্ধকুটিকাওৰস্সনপঞ্হো সত্তমো.
ব্রাহ্মণরাজপঞ্হো অট্ঠমো.
গাথাভিগীতপঞ্হো নৰমো.
নোধম্মদেসনচিত্তনমনপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হপটিমণ্ডিতপঞ্চমৰগ্গৰণ্ণনা.
ওনোজেৰা’তি উদকং পাতেৰা
নম্ঞাচরিযোঅথিপঞ্হো পঠমো.
সমুপাদিকা’তি সামং উদ্ধংপথৰিং পৰত্তী’তি সমুপাদিকা. উদকস্স উপরি সমগমনং নিব্বত্তীতি অথো.
দ্ৰিবুদ্ধোপ্পজ্জনপঞ্হো দুতিযো.
মারবলনিসূদনে বুদ্ধে’তি মারবলনিম্মদ্দনসমথে বুদ্ধে.
একো মনোপসাদো বুধসরণগমনচিত্তুপ্পাদো.
অঞ্জলিপণামো অঞ্জলিপণমনমত্তেন ৰদনাকারো
উস্সহতে তারযিতুন্তি অপাযদুক্খৰধদুক্খতো তারযিতুং সক্কোতি.
গোতমীদিন্নৰথপঞ্হো ততিযো.
আরাধকো ¶ হোতি ঞাযং ধম্মং কুসলন্তি মগ্গফলনিব্বানসঙ্খাতং ঞাযং কুসলধম্মং আরাধকো সমিজ্ঝনকো হোতি.
পব্বজ্জানিরথপঞ্হো চতুথো.
দুক্করকিরিযানিরথকপঞ্হো পঞ্চমো.
ইদমেথ কারণন্তি মনুস্সানং ইদং নিট্ঠাৰচনং এথ অরিযমগ্গঅপাপুরণপব্বজনে কারণং হোতীতি যোজনা.
সযন্তি সাসনস্স অত্তনা জিনসাসনৰিব্ভন্তং পুগ্গলং কিং সোধেস্সতি?
নিব্বিসেসা’তিসীলাদিগুণৰিসেসরহিতা.
অকতপুঞ্ঞা’তি পুব্বজিনসাসনেসু পব্বজ্জাপুঞ্ঞস্স অকরণেন অকতপুঞ্ঞা.
অৰেমূল়্হা জিনসাসনে’তি সীলাদিগুণৰেমূল়্হভাৰং পাপুণিতুং অসমথা.
হীনাযৰত্তনদোসপঞ্হো ছট্ঠো.
অরহন্তকাযিকদুক্খৰেদনাপঞ্হো সত্তমো.
পারাজিকঅজ্ঝানপঞ্হো অট্ঠমো.
সঙ্ঘসমযংঅনুপৰিট্ঠতাযা’তি সঙ্ঘসমযং পৰিট্ঠভাৰেন.
পব্বজিতগিহীদুস্সীলপঞ্হো নৰমো.
উদকজীৰপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হৰন্তছট্ঠৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
মহারজক্খা’তি পঞ্ঞামযে অক্খিম্হি মহন্তা রাগাদিরজা এতেসন্তি মহারজক্খা অথ ৰা অক্খং যেসং অত্থিতি অক্খা. মহন্তং রাগাদিরজং এতেসন্তি মহারাজা. মহারজা চ তে অক্খা চা ত মহারজক্খা. মহারজা এ মহারজক্খা’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতিযেৰ. ইমস্মিং পচ্ছিমৰিকপ্পে অক্খসদ্দো নিরথো.
নিপ্পপঞ্চপঞ্হো পঠমো.
ৰিসমকোট্ঠস্সা’তি ৰিসমঅন্তস্স.
দুব্বলগহণস্সা’তি অপ্পদুব্বলন্তরদেহিস্স.
গিহীঅরহন্তপঞ্হো দুতিযো.
মগ্গো ¶ পি তস্সমহিযা অনঞ্ঞাতো’তি মহিযা মগ্গো তস্স অদ্ধিকস্স অরহতো অনঞ্ঞাতো.
অরহন্তসতিসম্মোসপঞ্হো ততিযো.
তীণিনথিপঞ্হো চতুথো.
নথিধম্মন্তি অৰিজহনসভাৰং.
অথিধম্মন্তি ৰিজহনসভাৰং.
অকম্মজপঞ্হো পঞ্চমো.
বীজজাতানী’তি বীজৰাসিযো.
কম্মজপঞ্হো ছট্ঠো.
যক্খকুণপপঞ্হো সত্তমো.
অনাগতেসুপঞ্ঞত্তিসিক্খাপঞ্হো নৰমো.
সূরিযতপনপঞ্হো দসমো.
দসপঞ্হৰন্তসত্তমৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
পুনদেৰ লতায বধিৰা অদাসী’তি ইদংজাতকে ন পাকটং. রঞ্ঞো পরম্পরাগতৰচনং গহেৰা ৰুত্তং সিযা. অপি চ বোধিসত্তো অত্তনো সন্তিকং আগতে বধনা অমুঞ্চিৰা অজ্ঝুপেক্খিতো পুনদেৰ লতায বধিৰা অদাসি ৰিয সঞ্ঞায ৰুত্তং সিযা.
রূল়রূল়স্স ফরুসাতিফরুসস্স ভীমভীমস্স জূজকস্স ব্রাহ্মণস্স সৰণে ৰত্তমানো.
দারকেদারকদ্ৰযে বোধিসত্তস্স অদস্সনং গমিতে সতি সো বোধিসত্তো সতধা ৰা সহস্সধা ৰা সোকৰসেন.
হদযং ন এলি ন ফলেসি ইদং সত্তমং দুক্করতো দুক্করতরং অহোসীতি যোজনা.
ৰেস্সন্তরপুত্তদারদানপঞ্হো পঠমো.
দুক্করকারিপঞ্হো দুতিযো.
লোকিযং ভন্তে নাগসেন লোকুত্তরেন ৰিঞ্ঞাপিতন্তি লোকিকং অথজাতং ৰিয…পে…তযা লোকুত্তরেন অথজাতেন ৰিঞ্ঞাপিতং.
পাপবলপঞ্হো ততিযো.
পেতপাপুণনকপুঞ্ঞপঞ্হো চতুথো.
দিব্বো ¶ অথো’তি দিব্বসদিসো চ একন্তদিব্বো চ অথো.
মিদ্ধসমাপন্নো’তি ভৰঙ্গৰসেন নিদ্দং আপন্নো.
কপিমিদ্ধপরেতো’তি কপিনিদ্দায সমন্নাগতো.
যো কাযস্স ওনাহো’তি নামকাযস্স চ রূপকাযস্স চ বধনাকারো.
পতিযোনাহো’তি কম্মং কাতুং অসমথতাৰসেন সমন্ততো বধনাকারো.
যো মহারাজ কপিনিদ্দাপরেতো ৰোকিণ্ণতা জাগরতী’তি যা কপিনিদ্দায পিল়িতস্স পুগ্গলস্স নিদ্দা ৰোকিণ্ণকং জাগরং গতিযা নিদ্দামিস্সকজাগরপৰত্তনং.
সুপিনপঞ্হো পঞ্চমো.
অকারণমরণপঞ্হো ছট্ঠো.
পরিনিব্বুতপাটিহারিযপঞ্হো সত্তমো.
ঊনসত্তৰস্সপঞ্হো অট্ঠমো.
সুখদুক্খমিস্সনিব্বানপহো নৰমো.
সভাৰতো নথি’তি কিঞ্চি ওপম্মনিদস্সনমত্তং সভাৰতো সরূপতো নথি. গুণতো পন অনুপলিত্তো দ্ৰিগুণতো কিঞ্চি ওপম্মনিদস্সনমত্তং সক্কা তুয্হং উপদস্সযিতুং পকাসেতুং.
পদুমং উদকং নেৰ অগদং সাগরো তথা
ভোজনং আকাস-মণিরতনৰদনং
সপ্পিমণ্ডো গিরি ৰথূ দসূপমা
একদ্ৰিতিচত্তারি পঞ্চকদসকা তীণি.
পুন তীণি পুন তীণি পঞ্চ গুণা পণ্ডিতেহি ৰিজানিযা
তথ পদুমস্স উদকে অনুপলিত্তভাৰো একো গুণো নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠো.
উদকস্স সীতলতা পিপাসাৰিনযতা’তি দ্ৰে গুণা.
অগদস্স পটিসরণতা রোগঅন্তকরণতা অমততা’তি তযো গুণা.
সমুদ্দস্স কুণপসুঞ্ঞতা সৰন্তীহি অপূরণতা মহন্তভূতাৰাসতা অপরিমিতৰিচিত্তপুপ্ফসংকুসুমিততা’তিচত্তারো গুণা ভোজনস্স ¶ আযুধারণতা বলৰড্ঢনতা ৰণ্ণজননতা দরথৰূপসমনতা জিগচ্ছাদুব্বল্যপটিৰিনোদনতা’তি পঞ্চগুণা. আকাসস্স অজাযনতা অজীরণতা অমীযনতা অচৰনতা অনুপ্পজ্জনতা দুপ্পসহতা অচোরহরণতা অনিস্সিততা ৰিহগগমনতা নিরাৰরণতা অনন্ততা’তি দস গুণা.
মণিরতনস্স কামদদতা হাসকারণতা উজ্জোতথকরণতা’তি তযো গুণা.
লোহিতচদনস্স দুল্লভতা অসমগধতা সুজনপ্পসথতাতি তযো গুণা.
সপ্পিমণ্ডস্স ৰণ্ণসম্পন্নতা গধসম্পন্নতা রসসম্পন্নতা’তি তযো গুণা.
গিরিসিখরস্স অচ্চুগ্গততা অচলতা দুরভিরোহতা বীজারূহণতা অনুনযপটিঘৰিপ্পমুত্ততা’তী পঞ্চগুণা নব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা’তি.
নিব্বানানুপ্পৰিট্ঠগুণপঞ্হো দসমো.
এথেৰাকিরা’তি এথ এৰ তযা সিক্খিতে নিব্বানে আকিরাহী’তি অভিকরোহি ৰা অযমেৰ ৰা পাঠো.
অনীতিতো’তি অনীতিভাৰতো নিব্বানং দট্ঠব্বং. সেসেসু’পি এসেৰ নযো.
কুহীযতী’ত ৰিম্ভযচিত্তো হোতি.
নিব্বানসচ্ছিকরণপঞ্হো দ্ৰাদসমো.
দ্ৰাদসপঞ্হৰন্তঅট্ঠমৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
মেণ্ডকপঞ্হে অঠমৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
অনুমানপঞ্হো.
কম্মমূলং গহেৰানা’তি পুব্ববুদ্ধানংসন্তিকে কতকুসলমূলং গহেৰা.
ততো মুচ্চথ ৰিমুত্তিযা’তি ততো তেন আরম্মণকিণনেন দস সঞ্ঞাভাৰনানুযোগেন ৰিমুত্তিযা সমুচ্ছেদৰিমুত্তিযা ৰট্টদুক্খতো মুচ্চথ.
অনিৰাযন্তী’তি অপ্পটিৰাতা হুৰা ৰাযন্তি.
সরণসীলন্তি সরণগমনং গহেৰা গহেতব্বং পঞ্চসীলং.
পঞ্চুদ্দেসপরিযাপন্নন্তি ¶ নিদানুদ্দেস-পরাজিকুদ্দেস-সঙ্ঘাদিসেসুদ্দেস-অনিযতুদ্দেস সঙ্খাতং পঞ্চুদ্দেসপরিযাপন্নং.
পাতিমোক্খসংৰরসীলন্তি সত্তৰীসাধিকদ্ৰিসতপাতিমোক্খসংৰরসীলং.
উপাদাযুপাদায ৰিমুত্তানন্তি তণ্হাদিট্ঠিসঙ্খাতোপযে উপাদাযুপাদায ৰিমুত্তানং সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামীনং
গেহজনো’তি দাসকম্মকরাদিকো গেহে ঠিতজনো.
তথা বুদ্ধং সোকনুদং…পে… উম্ম দিস্ৰা সদেৰকে’তি এথ তথা এৰ উম্মিং দিস্ৰা মহন্তং ধম্ম্ौম্মিং ঞাণচক্খুনা দিস্ৰা বুদ্ধং সোকনুদং অনুমানেন অনুমানঞাণেন কাতব্বং ঞাতব্বং. সদেৰকেলোকে যথা ধম্মো উম্মিৰিপ্ফারো তথা সদেৰকে লোকেবুদ্ধো অগ্গো ভৰিস্সতী’তি অনুমানেন ঞাতব্বন্তি যোজনা.
মিগরাজস্সা’তি চতুপ্পাদানং মহন্তভাৰেন মিগরাজস্স হথিনো.
পদন্তি ধম্মপদং.
ধম্মরাজেন গজ্জিতন্তি বুদ্ধসীহনাদৰচনং ধম্মরাজেন কথিতং.
অনুমানেন ঞাতব্বং বুদ্ধো চ মহন্তো বুদ্ধসীহনাদো চ মহন্তো’তি ৰিঞ্ঞাতব্বং.
লগ্গং দিস্ৰা ভুসং পঙ্কং কললদ্দং গতং মহিন্তি লগ্গং লগ্গাপনসমথং মহন্তং পঙ্কঞ্চ দিস্ৰা কললদাযকং উদকঞ্চ গতং মহিং মহিযা গতং পৰিট্ঠং দিস্ৰা পণ্ডিতা মহাৰারিক্খধো গতো পৰত্তো’তি অনুমানেন জানন্তি.
জনন্তি সাধুজনসমুহং.
রজপঙ্কসমোহিতন্তি রাগাদিরজসঙ্খাতপঙ্কেহি অজ্ঝোথটং পরিযোনদ্ধং.
ৰহিতং ধম্মনদ্ধিযা’তি পরিযত্তিপটিপত্তিধম্মনদ্ধিযা ৰহিতং.
ৰিস্সট্ঠং ধম্মসাগরে’তি নিব্বানসঙ্খাতে মহাসমুদ্দে ধম্মনদ্ধিযা ৰিস্সট্ঠং ৰিস্সজ্জিতং পৰেসিতং.
ধম্মামতগতং ধম্মামতে পৰত্তং সদেৰকং সব্রহ্মকং ইং মহিং মহিযা ঠিতং ইমং সাধুজনসমূহং.
দিস্ৰা ঞাণচক্খুনা পস্সিৰা.
ধম্মক্খধো ¶ মহা’গতো’তি সম্মাসম্বুদ্ধচরণসঙ্খাতো চতুরাসীতিযা ধম্মক্খধসহস্সানং দেসিতত্তা মহাধম্মক্খধোআগতো পৰত্তো’তি অনুমানঞাণেন ঞাতব্বন্তি যোজনা.
অনুমানপঞ্হো একাদসমো. (ধুতঙ্গকথা)
কতমেন তে পরিযাযেন অনুযোগং তে দম্মি’তি অনুযোগং ৰং পুচ্ছি অহং ব্যাকরিস্সামি. অনুযোগৰচনং তে তৰ কতমেন কারণেন দম্মি.
ৰমেৰেতং ব্রূহীতি রাজৰচনং ভন্তে নাগসেন ৰমেৰ পরিযাযং ব্রূহি.
তেনহী’তি তস্মা তৰ সোতুকামতায সতেন ৰা…পে…কোটিসতসহস্সেন ৰা পরিযাযং তে কথযিস্সামীতি যোজনা.
যা কাচি কথা’তি সম্বধো
ইধা’তি ইমস্মিং ধুতঙ্গৰরগুণে,
অভিৰুট্ঠন্তি ৰস্সোদকেনঅভিৰুট্ঠং
সম্পাদকে সতীতি পটিপাদকে পুগ্গলে সতি.
ময্হং পুট্ঠো’তি ইমস্মিং ধূতঙ্গৰরগুণে পরিব্যত্ততায ছেকতায পাকটায বুদ্ধিযা যুত্তকারণপরিদীপনং সমোসরিস্সতীতি.
ৰিজটিতকিলেসজালৰথূ’তি তং কিলেন সমুহপঞ্চক্খধৰথু.
ভিন্নভগ্গসঙ্কুটিতসঞ্ছন্নগতিনিৰারণো’তি অরহত্তমগ্গফলেন ভিন্নভগ্গসঙ্কুটিতসঞ্ছিন্নগতিনিৰারণো.
অভিনীতৰাসো’তি অভিপুঞ্ঞকামেহি অভিপথিতৰাসো অভিনীত্ैরিযাপথৰাসো ৰা.
ৰিমুত্তিজ্ঝাযিতত্তো’তি অরহত্তফলজ্ঝানসম্পযুত্তচিত্তো অচলদল়্হভীরুত্তাণট্ঠানং আরম্মণকরণৰসেন উপগতো.
ধূতঙ্গপঞ্হকথাসঙ্খাতযোগিকথা সমত্তা.
চতুরাসীতিপঞ্হপটিমণ্ডিতমেণ্ডকপঞ্হৰণ্ণনা সমত্তা.
মিলিদপঞ্হমেণ্ডকপঞ্হেসু সব্বে পঞ্হা সম্পিণ্ডিতা পঞ্চসত্তাধিকসতপঞ্হা হোন্তি. অঙ্গগহণকথায পন নাধিকসতমাতিকাসু সত্তসট্ঠিমাতিকা নিদ্দেসৰসেনঅৰিস্সজ্জিতা. সেসা’ রঞ্ঞো চত্তারি অঙ্গানি গহেতব্বানী’তিআদিকা একূনচত্তাল়ীস মাতিকা নিদ্দেসৰসেন অৰিস্সজ্জিতা যথ পোথকেসু দিস্সন্তি ততো গহেতব্বা যেৰা’তি.
চতস্সো ¶ ধম্মদেসনাযো; ধম্মাধিট্ঠানা ধম্মদেসনা, ধম্মাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা, পুগ্গলাধিট্ঠানা ধম্মদেসনা, পুগ্গলাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা’তি. তাসু পুরিমা তিস্সো ধম্মদেসনা ইধ গথে লব্ভন্তি, চতুথো ন লব্ভতি.
অপরা’পি চুদ্দসৰিধা দেসনা? অথসদস্সন-গুণপরিদীপন-নিগ্গহ-সম্পহংসনচরিযাৰোদাননিদস্সন -পুচ্ছাৰিসজ্জন-অনুসাসন-পুগ্গলৰিসোধনঅজ্ঝাসযপরিপূরণপৰেণি সদস্সন-পরপ্পৰাদমদ্দনোপনিস্সযপচ্চযনিদস্সনতুট্ঠা-কারসদস্সনধম্মসভা-ৰগুণাদি-নিদস্সনাকারদেসনা’তি.
তথ
পচ্চযাকারদেসনা’তি পচ্চযাকারসুত্তন্ত-সতিপট্ঠান-সম্মপ্প-ধান-ইদ্ধিপাদ-ইদ্রিযবল-বোজ্ঝঙ্গাদিসুত্তন্তসম্বধা.
(অথসদস্সনা) পচ্চযাকারপচ্চযথপরমথং দেসেন্তী পৰত্তা ধম্মদেসনা অথসদস্সনা নাম.
(গুণপরিদীপনী). সুসীম-গোসাল-গোসিঙ্গসম্পসাদন-পাসাদিক-দসবল-গোতমক- মহাসীহনাদাদিসুত্তন্তসম্বধ অত্তগুণপরগুণ-সাসনগুণপরিদীপনী গুণপরিদীপনী নাম.
(নিগ্গহদেসনা) সকলৰিনযপিটকং আদিং কৰা যা কাচি কিলেসপাপপুগ্গলনিগ্গহদেসনা এসা নিগ্গহদেসনা নাম.
(সম্পহংসনা) ভযভীরুকানং পুগ্গলানং ভযপটিসেধনথায উপথম্ভজনন-মগ্গানিসংস-সীলথোমনাদিকা দেসনা সম্পহং-সনা নাম.
(চরিযাৰোদাননিদস্সনা) সকলজাতকং অচ্ছিযসুত্তং আদিং কৰা দ্ৰেধাৰিতক্কবোধিরাজকুমারসুত্তাদিসম্বধাদেসনা চরিযাৰোদাননিদস্সনা নাম.
(পুচ্ছাৰিস্সজ্জনা) অট্ঠহি পরিসাহি পুচ্ছিতানং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনাপটিসংযুত্তা সকলসগাথৰগ্গমাদিং কৰা ৰম্মিকসুত্ত-পরাযণসুত্তাদিকা দেসনা পুচ্ছাৰিস্সজ্জনা নাম.
(অনুসাসনা). অরিযৰংস-পুঞ্ঞাভিসদ-ধুতঙ্গানুসাসন-ৰত্তানুসাসন-সম্বধা দেসনা অনুসাসনা নাম.
(পুগ্গলৰিসোধনা) ভযসদস্সনদেসনাপটিসংযুত্তা দেৰদূতঅগ্গিক্খধোপমাদিসুত্তসম্বধাপুগ্গলানং সীলৰত্তাদিৰিসোধনথায ৰুত্তা পুগ্গলৰিসোধনা নাম.
(অজ্ঝাসযপরিপূরণা). ¶ তৰটকনাল়ক-পটিপদা-ধম্মদাযাদসুত্তাদিকা পুগ্গলানং সমথৰিপস্সনাপরিপূরণথায কথিতা অজ্ঝাসযপরিপূরণা নাম.
(পৰেনিসদস্সনকথা). বুদ্ধৰংস-মহাপদানসুত্তাকারা অত্তনো চ পরেসঞ্চ অভিনীহারমারব্ভ পরিনিব্বানপরিযোসানা পৰেনিসদস্সনকথা নাম.
(পরপ্পৰাদমদ্দনা). চরিযাপিটকমাদিং কৰা মহাসীহনাদ-চূল্লসীহনাদ-ধানাভিঞ্ঞাসংৰণ্ণনা-পটিবদ্ধা দেসনা পরপ্পৰাদমদ্দনা নাম.
(উপনিস্সযপচ্চযনিদস্সনা). যথূপনিস্সযা দিস্সমানা দিস্সমানকাযেন দেসনা ইতিৰুত্তকমাদিং কত্ৰা ধনিযসুত্ত-অরুণৰতিযসুত্ত-নদনপরিযাযসুত্তাদিপ্পভেদাউপনিস্সায– পচ্চযনিদস্সনা নাম.
(তুট্ঠাকারসদস্সনা). সকলোদান-সম্পসাদনিয-সঙ্গীতিসুত্তাদিকা দেসনা তুট্ঠাকারসদস্সনা নাম.
(ধম্মসভাৰগুণনিদস্সনা) খধধাৰাযতনিদ্রিযসচ্চপটিচ্চ সমুপ্পাদমগ্গফলাদযো ধম্মা ৰিভত্তা তং তথ সভাগৰিসভাগপরিদীপিকা অভিধম্মদেসনা চ লক্খণপরিদীপিকা যে চঞ্ঞে ধম্মা সলক্খণধারণকা অত্তনো সভাৰৰসেন ৰুত্তা এসা ধম্মসভাৰগুণনিদস্সনা নাম.
ইমেহি চুদ্দসৰিধেহি লোকগ্গনাযকা ধম্মং দেসেন্তি তেসঞ্চ সাৰকা’তি.
তেসু পচ্ছাৰিসজ্জনা দেসনা ইধ পাকটা. সেসা যথারহং ইধ গহেতব্বা যেৰাতি.
(সাপতত্তিকথা). দুৰিধাকথা ইমস্মিং মিলিদপঞ্হপ্পকরণেহোন্তি সাপত্তিকথা চ অনাপতত্তিকথা চ. তথ যং থেরেন ভগৰতো ৰচনং রঞ্ঞো সঞ্ঞাপনথং আভতং তংসাপত্তিকথা নাম.
(অনাপত্তিকথা). যা থেরেন সকপটিভানেন ৰুত্তা সা অনাপত্তিকথা নাম.
ৰুত্তঞ্হেতং পদসোধম্মসিক্খাপদস্স অট্ঠকথাযং-’
মেণ্ডকমিলিদপঞ্হেসু থেরস্স সকপটিভানেন অনাপত্তি. যম্পনরঞ্ঞো সঞঞাপনথং আহরৰা ৰুত্তং তথ আপত্তী’তি (দ্ৰে ¶ কথা) পুন দ্ৰে কথা ইধ হোন্তি সম্মুতিকথা চ পরমথকথা চ.
(সম্মুতিকথা). তথ সম্মুতিকথা নাম’ভন্তে নাগসেন ৰেদগু উপলব্ভতী’তিআদিকা.
পরমথকথা নাম’যো উপ্পজ্জতি সো এৰ সো’তিআদিকাতেনাহ?
দুৰে সচ্চানি অক্খাসি সম্বুদ্ধো ৰদতং ৰরো,
সম্মুতিং পরমথঞ্চ ততিযং নূপলব্ভতী’তি.
যম্পুব্বে ৰুত্তং অনুমানকথা উপমাকথা’তি, তাসু উপমাকথায ৰিসুং কোট্ঠাসভাৰো নথি. মিলিদপঞ্হমেণ্ডকপঞ্হানং অন্তরন্তরা ঠিতা হোতি. অনুমানকথা পন ৰিসুং কোট্ঠাসভাৰেন হোতীতি.
ৰিচরেথ অনুং পরমে পরমে
সুজনস্স সুখং নযনে নযনে,
কটু হোতি পধানরতো নরতো
ইধ যো পন সারমতে রমতে.
পকিণ্ণকৰচনৰণ্ণনা সমত্তা.
জাতকুদ্ধরণং.
জাতকুদ্ধরণং পন এৰং ৰেদিতব্বং. মেণ্ডকপঞ্হততিযৰগ্গে পঞ্চ পঞ্চ পঞ্হা.
‘‘অচেতনং ব্রাহ্মণ অসুণন্তং…পে… পুচ্ছসি তং কিস্স হেতু‘‘তি ইদংচতুক্কনিপাতে আগতংপলাসজাতকং সধায ৰুত্তং. কতমং তং জাতকন্তি?’
অচেতনং ব্রাহ্মণা’তি ইদং সথা পরিনিব্বানমঞ্চে নিপন্নো আনদথেরং আরব্ভ কথেসি.
‘‘সো পাযস্মা রুক্খদেৰতা পনা অহমেৰা’’তি.
পলাসজাতকং সমত্তং.
‘‘ইতি ফদনরুক্খা’পি তা দেৰতা…পে… ভারদ্ৰাজ সুণোহি মে’’তি আগতং. ইদঞ্চ তেরসনিপাতেফদনজাতকং সধায ৰুত্তং. কতমং তং জাতকন্তি?
‘‘কুঠারিহথো পুরিসো’তি ইদং সথা রোহিণীনদীতীরে ৰিহরন্তো ঞাতকানং কলহং আরব্ভ কথেসি ৰনসণ্ডে দেৰতা অহ’’ন্তি.
ফদনজাতকং ¶ দুতিযং তেরসনিপাতং.
মেণ্ডকপঞ্হচতুথৰগ্গে দেৰদত্তবোধিসত্তাধিকসম্পঞ্হে বাৰীসতিজাতকানি আগতানী’তি.
‘‘ভন্তে নাগসেন, তুম্হে ভণথ? দেৰদত্তোএকন্তকণ্হো একন্তকণ্হেহি ধম্মেহি সমন্নগতো, বোধিসত্তো একন্তসুক্কেহি ধম্মেহি সমন্নগতো’তি. পুন চ দেৰদত্তো ভৰে ভৰে যসেন চ পক্খেন চ বোধিসত্তেন সমসমো হোতি কদাচি অধিকতরো ৰা যদা দেৰদত্তো নগরে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তস্স রঞ্ঞো পুরোহিতপুত্তো অহোসি, তদা বোধিসত্তো ছৰকচণ্ডালো ৰিজ্জাধরো, ৰিজ্জং পরিজপিৰা অকালে অম্বফলানি নিব্বত্তেসি. এথ তাৰ বোধিসত্তো দেৰদত্তেন জাতিযা নিহীনো যসসা চ নিহীনো …পে… পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো তাপো নাম রাজা অহোসি তদাবোধিসত্তো তস্স পুত্তো ধম্মপালো নাম অহোসি তদা সো রাজা সকপুত্তস্স হথপাদে সীসঞ্চ ছিদাপেসি. তথ তাৰ দেৰদত্তোযেৰ উত্তরো অধিকতরো. অজ্জেতরহি উভো’পি সক্যকুলে জাযিসু. বোধিসত্তো বুদ্ধো অহোসি সব্বঞ্ঞু লোকনাযকো. দেৰদত্তো অতিদেৰস্স সাসনে পব্বজিৰা ইদ্ধিং নিব্বত্তেৰা বুদ্ধালযং অকাসি. কিন্নু খো ভন্তে নাগসেন যং মযা ভণিতং তং সব্বং তথং উদাহু ৰিতথন্তি? ‘‘অযম্পন মিলিদরঞ্ঞা যানি বাৰীসতিজাতকানি নিস্সায পুচ্ছিতো হোতি তানি মযা উদ্ধরিৰা ইধ কথেতব্বানি.
তথ চ,’যদা চ দেৰদত্তো নগরে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তস্স রঞ্ঞো পুরোহিতপুত্তো অহোসি তদা বোধিসত্তো ছৰকচণ্ডালো অহোসি ৰিজ্জাধরো ৰিজ্জং পরিজপিৰা অকালে অম্বফলানি নিব্বত্তেসি. এথ তাৰ বোধিসত্তো দেৰদত্ততো জাতিযা নিহীনো যসসা চ নিহীনো. ‘‘ইদম্পন ৰচনং জেতৰনারামে ৰিহরন্তেন সথারা তেরসনিপাতে দেৰদত্তমারব্ভ কথিতং অম্বজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. দেৰদত্তো হি ‘‘অহং বুদ্ধো ভৰিস্সামি…পে… চণ্ডালপুত্তো অহমেৰা’’তি.
এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং অম্বজাতকং সধায কথিতং হোতীতি ইদং রঞ্ঞো আভতং পঠমং জাতকং.
‘‘পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো রাজা অহোসি মহীপতি সব্বকামসমঙ্গী তদা বোধিসত্তো তস্সূপভোগো অহোসি হথিনাগো সব্বলক্খণসম্পন্নো তস্স চারুগতিৰিলাসং অসহমানো রাজা ৰধং ইচ্ছন্তো হথাচরিযং এৰমৰোৰ? ‘‘অসিক্খিতো তে আচরিয হথিনাগো ¶ তস্স আকাসগমনং নাম কারণং হোতী’’তি তথপ তাচ বোধিসত্তো দেৰদত্ততো জাতিযা নীহীনো, লামকো তিরচ্ছানগতো’’তি. ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা এককনিপাতে দেৰদত্তমারব্ভকথিতং দুম্মেধজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি ধম্মসভাযং ভিক্খু’আৰুসো দেৰদত্তো …পে… হথি পন অহমেৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞো ইমং দুম্মেধজাতকং সধায কথিতং হোতীতি. দুতিযং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো অহোসি. পৰনে নট্ঠাযিকো তদা বোধিসত্তো মহাপথৰি নাম মক্কটো অহোসি. এথপি তাৰ দিস্সতি ৰিসেসো মনুস্সস্স চ তিরচ্ছানগতস্স চ. এথপি তাৰ বোধিসত্তো দেৰদত্ততো জাতিযা নিহীনো’তি ইমং পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা তিংসনিপাতে দেৰদত্তস্স সিলাপৰিজ্ঝনমারব্ভ কথিতং মহাকপিজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি? ‘‘তেন হি ধনুগ্গহে পযোজেৰা…পে… কপিরাজা অহমেৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমংমহাকপিজাতকং সধায ৰুত্তং হোতীতি. ততিযং জাতকং.
‘‘পূন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো হোতি সোণুত্তরো নাম নেসাদো বলৰা বলৰতরো নাগবলো তদাবোধিসত্তো ছদ্দন্তো নাম নাগরাজা অহোসি. তদা লুদ্দকো তং হথিনাগং ঘাতেসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তো অধিকতরো‘‘তি ইদং ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে মহাৰিহারে ৰিহারন্তেন সথারা তিংসনিপাতে একং দহরভিক্খুনিং আরব্ভ কথিতং ছদ্দন্তজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি তথ ভগৰতা ৰিথারতো দেসিতং ছদ্দন্তজাতকং তং মযা ইধ সঙ্খেপতো উদ্ধরিৰা কথেতব্বমেৰ. ‘‘সা কির সাৰথিযং…পে… সা পন ভিক্খুণী পচ্ছা ৰিপস্সিৰা অরহত্তং পত্তা’’তি. এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং ছদ্দন্তজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. চতুথাজাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো অহোসি ৰনচরকো অনিকেতৰাসী তদা বোধিসত্তো সকুণো অহোসি তিত্তিরো মন্তজ্ঝাযী. তদা সো ৰনচরকো তং সকুণং ঘাতেসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তো জাতিযা অধিকতরো’’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা গিজ্ঝকূটে ৰিহরন্তেন সথারা নৰকনিপাতে দেৰদত্তস্স ৰধায পরিসক্কনং আরব্ভ কথিতং দদ্দরজাতকং (তিত্তিরজাতকং) সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘তস্মিং সমযে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং…পে… তিত্তিরপণ্ডিতো পন অহমেৰা’’তি. এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং দদ্দরজাতকং সধায কথিতং হোতীতি. পঞ্চমজাতকং.
‘‘পুন ¶ চ পরং যদা দেৰদত্তো কলাবু নাম বারাণসিরাজা অহোসি তদা বোধিসত্তো তাপসো অহোসি খন্তিৰাদী. তদা সো রাজা তস্সতাপসস্স কুদ্ধো হথপাদে ৰংসকলীরে ৰিয ছেদাপেসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ অধিকতরো জাতিযা চ যসেন চা’’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেচৰনে ৰিহরন্তেন সথারা চতুক্কনিপাতে একং কোধনভিক্খুং আরব্ভ কথিতং খন্তিৰাদিজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘সথা পন তং ভিক্খুং কস্মাৰং…পে… খন্তিৰাদিতাপসোপন অহমেৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং খন্তিৰাদিজাতকং সধায ৰুত্তং হোতীতি. পট্ঠজাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো অহোসি ৰনচরো তদাবোধিসত্তো নদিযো নাম ৰানরিদো অহোসি. তদাপি সো ৰনচরো তং ৰানরিদং ঘাতেসি সদ্ধিং মাতরা কতিট্ঠভাতিকেনপি. তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰঅধিকতরো জাতিযা‘‘তি ইদং পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেনসথারা দুকনিপাতে দেৰদত্তং আরব্ভ কথিতং চুল্লনদিযজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘একদিৰসঞ্হি ভিক্খূ ধম্মসহাযং …পে… সুপণ্ণরাজা পন অহমেৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং পণ্ডরজাতকং সধায পরতোঘোসৰসেন বোধিসত্তো পণ্ডরকো নাম নাগরাজ অহোসী’’তি কথিতং হোতি তথাহি ইমস্মিং জাতকে বোধিসত্তো সুপণ্ণরাজা যেৰা’তি. অট্ঠমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো অহোসিপৰনে জটিলকো তদা বোধিসত্তো তচ্ছকো নাম মহাসূকরো অহোসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ জাতিযা অধিকতরো’’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা পকিণ্ণকনিপাতে দ্ৰে মহল্লকে থেরে আরব্ভ কথিতং তচ্ছকসূকরজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘মহাকোসলো পন বিম্বিসারস্স ধিতরং দেন্তো…পে…রুক্খদেৰতা পন অহমেৰা’’তি.
এৰমেতং ¶ মিলিদরঞ্ঞা ইমং তচ্ছকসূকরজাতকং সধায পরতোঘোসৰসেন বোধিসত্তো মহাতচ্ছকসূকরো নাম অহোসিতি কথিতং তথা হি ইমস্মিং জাতকে বোধিসত্তো রুক্খদেৰতাযেৰ অহোসীতি. নৰমং জাতকং.
পুন চ পরং যদাদেৰদত্তো চেতিযেসু সুরপরিচরো নাম রাজা অহোসি উপরি পুরিসমত্তে গগনেৰেহাসঙ্গমো, তদা বোধিসত্তো কপিলো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তস্স পথৰিপ্পৰেসমারব্ভ কথিতং চেতিযজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘তস্মিঞ্হি দিৰসে ভিক্খূ ধম্মসহাযং. পে-কপিল-ব্রাহ্মণো পন অহমেৰা’’তি এৰঞ্চেতং মিলিদরঞ্ঞা ইদংচেতিযজাতকং সধায ৰুত্তং হোতীতি. দসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো অহোসি সামো নাম, তদা বোধিসত্তো রূরুনাম মিগরাজা অহোসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ জাতিযা অধিকতরো’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা তেরসকনিপাতে দেৰদত্তমারব্ভকথিতং রূরূমগরাজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. সো কির ভিক্খূহি’বহুপকারো আৰুসো-পেরূরুমিগো পন অহমেৰা’’তি. এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমংরূরুমিগজাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি একাদসমং জাতকং.
‘‘পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মনুস্সো অহোসি লুদ্দকো পৰনচরো, তদা বোধিসত্তো হথিনাগো অহোসি সো লুদ্দকো তস্স হথিনাগস্স সত্তক্খত্তুং দন্তে ছিদিৰা হরি তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ যোনিযা অধিকতরো’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা এককনিপাতে দেৰদত্তমারব্ভ কথিতং সীলৰনাগরাজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ধম্মসভাযঞ্হি ভিক্খূ’আৰুসো দেৰদত্তো…পে… সীলৰনাগরাজা পন অহমেৰাতি.
এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং সীলৰনাগরাজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি দ্ৰাদসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো সিগালো অহোসি খত্তিযধম্মো, সো যাৰতা জম্বুদীপে পদেসরাজানো তে সব্বে অনুযুত্তে অকাসি, তদা বোধিসত্তো ৰিধুরো নাম পণ্ডিতো অহোসি তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ যসেন অধিকতরো’তি ইদম্পন ৰচনং ¶ মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা দুকনিপাতে দেৰদত্তমারব্ভ কথিতং সব্বদাঠজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘দেৰদত্তো অজাতসত্তুং পসাদেৰা…পে… পুরোহিতো পন অহমেৰা’’তি.
এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং সব্বদাঠিক জাতকং সধায ৰুত্তং পরতোঘোসৰসেন ‘‘সো যাৰতা জম্বুদীপে পদেসরাজানো, তে সব্বে অনুযুত্তে অকাসী’’তি ৰুত্তং তদা হি সোন সব্বে রাজানো অনুযুত্তে অকাসী’তি. তেরসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো সথিনাগো হুৰা লটুকিকায সকুণিকায পুত্তকেঘাতেসি, তদা বোধিসত্তো’পি হথিনাগো অহোসি যুথপতি তথ তাৰ উভো’পি সমসমা অহেসুন্তি’ ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা পঞ্চকনিপাতে দেৰদত্তমাররব্ভ কথিতং লটুকিকজাতকং সধাযৰুত্তং হোতী’তি চুদ্দসমং জাতকং.
পুন চ পরং ‘‘যদা দেৰদত্তো যক্খো অহোসি অধম্মো নাম, তদা বোধিসত্তোপি যক্খো অহোসি ধম্মো নাম. তথপি তাৰ উভোপি সমসমা অহেসুন্তি‘‘ইদং পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা একাদসকনিপাতে দেৰদত্তস্স পথৰিপ্পৰেসমারব্ভ কথিতং ধম্মদেৰপুত্ত জাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘তদা ভিক্খু ধম্মিসভাযং ধম্মদেৰপুত্তো পন অহমেৰ সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি. এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞো ইমং ধম্মদেৰপুত্তজাতকং সধায ৰুত্তং হোতীতি পণ্ণরসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো নাৰিকো অহোসি, পঞ্চন্নং কুলসতানং ইস্সরো, তদা বোধিসত্তোপি নাৰিকো অহোসি পঞ্চন্নং কুলসতানং ইস্সরো তথপি তাৰ উভোপি সমসমা’চ অহেসুন্তি‘‘ইদম্পন মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা দ্ৰাদসকনিপাতে দেৰদত্তস্স পঞ্চকুলসতানি গহেৰা নিরযে পৰিট্ঠভাৰমারব্ভ কথিতং সমুদ্দৰাণিজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘সো হি অগ্গসাৰকেসু পরিসং গহেৰা সোপণ্ডিতৰডঢকী নাম অহমেৰা’’তি. এৰমেতং মিলিদররঞঞা ইমং সমুদ্দৰাণিজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি. সোল়সমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো সথৰাহো অহোসি পঞ্চন্নং সকটসতানং ইস্সরো, তদা বোধিসত্তোপি সথৰাহো অহোসি পঞ্চন্নং সকটসতানং ইস্সরো. তথপি তাৰ উভোপি সমসমা অহেসু’’ন্তি ¶ ইদম্পনৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা এককনিপাতে অনাথপিণ্ডিকস্সসহাযকে তিথযসাৰকে আরব্ভ কথিতং অপণ্ণক জাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি. সত্তরসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো সাখো নাম মিগরাজা অহোসি, তদা বোধিসত্তোপি নিগ্রোধো নাম মিগরাজা অহোসি. তথপি তাৰ উভোপি সমসমা অহেসুন্তি ‘‘ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ৰিহরন্তেন সথারা এককনিপাতে কুমারকস্সপমাতরং ভিক্খুণিং আরব্ভ কথিতং নিগ্রোধমিগজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি সা কির রাজগহনগরে মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা অহোসি নিগ্রোধমিগরাজা পন অহমেৰা’’তি এৰ মেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং নিগ্রোধমিগরাজজাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি. অট্ঠারসমং জাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো সাখো নাম সেনাপতি অহোসি, তদা বোধিসত্তো নিগ্রোধো নাম রাজা অহোসি. তথপি তাৰ উভোপি সমসমা অহেসুন্তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা দসকনিপাতে দেৰদত্তামারব্ভ কথিতং নিগ্রোধজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘একদিৰসঞ্হি ভিক্খূ নিগ্রোধজাতকং সধায ৰুত্তং হোতী’তি. একুনৰিসতিমং জাতকং.
পুন চ পরং সদা দেৰদত্তো খণ্ডহালো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি, তদা বোধিসত্তো চদো নাম রাজকুমারো অহোসি. তথাপি তাৰ অনেন খণ্ডহালো অধিকতরো’তি ‘‘ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা গিজ্ঝকূটে ৰিহরন্তেন সথারা দসজাতকেদেৰদত্তমারব্ভ কথিতং চদকুমারজাতকং সধায ৰুত্তং তং সঙ্খেপনো দস্সযিস্সাম. ‘‘তস্স ৰথু সঙ্ঘভেদক্খধকে আগতমেৰ চদকুমারো পন অহমোৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং ৰদকুমারজাতকং সধায ৰুত্তন্তি ৰীসতিমজাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো ব্রহ্মদত্তো নাম রাজ অহোসি, তদা বোধিসত্তো তস্স পুত্তো মহাপদুমো নাম কুমারো অহোসি, তদা সোরাজা সকপুত্তং চোরপ্পপাতে খিপাপেসি. যতো কুতোচি পিতা পুত্তানং অধিকতরো অহোসি ৰিসিট্ঠো, তথপি তাৰ দেৰদত্তোযেৰ অধিকতরো’তি ইদম্পন এৰনং মিলিদরঞ্ঞা জেতৰনে ¶ ৰিহরন্তেন সথারা দ্ৰাদসকনিপাতে চিঞ্চং মাণৰিকমারব্ভ কথিতং মহাপদুমজাতকং সধায ৰুত্তং. ‘‘পঠমবোধিযঞ্হি দসবলস্স অহং তদা রাজপুত্তো, এৰং ধারেথ জাতকন্তি, এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং মহাপদুমজাতকং সধায পুত্তন্তি একৰীসতিমজাতকং.
পুন চ পরং যদা দেৰদত্তো মহাপতাপো নাম রাজা অহোসি, তদা বোধিসত্তো তস্স পুত্তো ধম্মপালো নাম কুমারো অহোসি, তদা সো রাজা সকপুত্তস্স হথপাদে সীসঞ্চ ছেদাপেসি. তথপি তাৰ দেৰদত্তো যেচ উত্তরো অধিকতরো’’তি ইদম্পন ৰচনং মিলিদরঞ্ঞা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তেন সথারা পঞ্চকনিপাতে দেৰদত্তস্সৰধপরিসক্কনমারব্ভ কথিতং চুল্লধম্মপালজাতকং সধায ৰুত্তং হোতি. ‘‘অথেকদিৰসং ভিক্খু ধম্মসভাযং কথং ধম্মপালকুমারো পন অহমেৰা’’তি এৰমেতং মিলিদরঞ্ঞা ইমং চুল্লধম্মপালজাতকং সধায ৰুত্তন্তি বাৰীসতিম জাতকং সমত্তং.
অম্বজাতক-দুম্মেধজাতকানি মহাকপি-
ছদ্দন্ত-দদ্দরঞ্চাপি খন্তিৰাদিকজাতকং
চুল্লনদিয-পণ্ডরক-তচ্ছসুকরজাতকং
চেতিযজাতকঞ্চাপি রূরুমিগিদজাতকং
সীলৰং সব্বদাঠঞ্চ লটুকিকঞ্চ অপণ্ণকং
নিগ্রোধমিগ-নিগ্রোধ-চদকুমারজাতকং
মহাপদুমকুমার-ধম্মপালকজাতকং
ইতি এতানি বাৰীস জাতকানি যথাক্কমং
মিলিদো নামুপদায নাগসেনস্স অব্রৰীতি.
এৰঞ্চ সো রাজা ইমানি জাতকানি সধায কথেৰা পুনপি এৰমাহ? ‘‘ভন্তে নাগসেন, অজ্জেকরহি উভোপি সক্যকুলেসু জাযিংসু. বোধিসত্তোপি বুদ্ধো অহোসি. সব্বঞ্ঞু লোকনাযকো, দেৰদত্তো তস্স দেৰাতিদেৰস্স সাসনে পব্বজিৰা বুদ্ধালযং অকাসি. কিন্নুখো ভন্তে নাগসেন, যং মযা ভণিতং তং সব্বম্পি তথং উদাহু ৰিতথন্তি.’’
জাতকুদ্ধরণং সমত্তং.
গাথাসরূপং ¶
গাথাসরূপম্পন এৰং ৰেদিতব্বং?
মিলিদো নাম সো রাজা সাগলাযম্পুরুত্তমে
উপগঞ্ছি নাগসেনং গঙ্গা’ৰ যথসাগরং.
আসজ্জ রাজা চিত্রকথী উক্কাধারং তমোনুদং অপুচ্ছি নিপুণে পঞ্হে ঠানাঠানগতে পুথূ,
পুচ্ছা ৰিসজ্জনা চেৰ গম্ভিরথূপনিস্সিতা
হদযঙ্গমা কণ্ণসুখা অব্ভুতা লোমহংসনা
অভিধম্মৰিনযোগাল়্হা সুত্তজালসমথিতা
নাগসেনকথা চিত্রা ওপম্মেহি নযেহি চ
তথ ঞাণম্পণিধায হাসযিৰান মানসং
সুণোথ নিপুণে পঞ্হে কঙ্খাট্ঠানৰিদাল়নে’তি
তেনাহু?-
বহুস্সুতো চিত্রকথী নিপুণো চ ৰিসারদো,
সামযিকো চ কুসলো পটিভানে চ কোৰিদো;
তেপি তেপিটকা ভিক্খূ পঞ্চনেকাযিকাপি চ,
চতুনেকাযিকা চেৰ নাগসেনং পুরক্খরুং;
গম্ভীরপঞ্ঞো মেধাৰী মগ্গামগ্গস্স কোৰিদো,
উত্তমথমনুপ্পত্তো নাগসেনো ৰিসারদো;
তেহি ভিক্খূহি পরিৰুতো নিপুণেহি সচ্চৰাদিভী,
চরন্তো গামনিগমং সাগলং উপসঙ্কমী;
সঙ্খেয্যপরিৰেণস্মিং নাগসেনো তদা ৰসী,
কথেতি সো মনুস্সেহি পব্বতে কেসরী যথা’তি;
চরণেন চেৰ সম্পন্নং সুদন্তং উত্তমে দমে,
দিস্ৰা রাজা নাগসেনং ইদং ৰচনমব্রৰি;
কথিকা মযা বহূ দিট্ঠা সাকচ্ছা ওসটা বহূ,
ন তাদিসং ভযং আসি অজ্জতাসো যথা মম;
নিস্সংসযং পরাজযো মম অজ্জ ভৰিস্সতি,
জযো’ৰ নাগসেনস্স যথা চিত্তং ন সণ্ঠিতন্তি;
বাহিরগাথা ¶
যথা হি অঙ্গসম্ভারা হোতি সদ্দো রথো ইতি,
এৰং খধেসু সন্তেসু হোতি সত্তোতি সম্মুতি;
সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞেঞা চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰযং,
আতাপী নিপকো ভিক্খু সো ইমং ৰিজটযে জটন্তি;
অযম্পতিট্ঠা ধরণীৰ পাণিনং ইদঞ্চ মূলং কুসলাভিৰুদ্ধিযা,
মুখঞ্চিদং সব্বজিনানুসাসনে যো সূলক্খধো ৰরপাতিমোক্খিযো’তি;
সদ্ধায তরতী ওঘং অপ্পমাদেন অণ্ণৰং,
ৰীরিযেন দুক্খং অচ্চেতি পঞ্ঞায পরিসুজ্ঝতি;
নাভিনদামি মরণং নাভিনদামি জীৰিতং,
কালঞ্চ পটিকঙ্খামি নিব্বিসং ভতকো যথা;
নাভিনদামি মরণং নাভিনদামি জীৰিতং,
কালঞ্চ পটিকঙ্খামি সম্পজানো পতিস্সতো;
পটিগচ্চেৰ তং কযিরা যং জঞ্ঞা হিতমত্তনো,
ন সাকাটিকচিন্তায মন্তা ধীরো পরক্কমে;
যথা সাকটিকো নাম সমং হিৰা মহাপথং,
ৰিসমং মগ্গমারুয্হ অক্খভিন্নো’ৰ ধাযতি;
এৰং ধম্মা অপক্কম্ম অধম্মমনুৰত্তিয,
মদো মচ্চুমুখম্পত্তো অক্খচ্ছিন্নো’ৰ সোচতি;
অল্লৰম্মপটিচ্ছন্নো নৰদ্ৰারো মহাৰণো,
সমন্ততো পগ্ঘরতি অসুচি পূতিগধিযো’তি;
মিলিদপঞ্হে ঠিতা বাৰীসতি গাথা সমত্তা.
ভস্সপ্পৰেদী ৰেতণ্ডী অতিবুদ্ধিৰিচক্খণো,
মিলিদো ঞাণভেদায নাগসেনমুপাগমী;
ৰসন্তো তস্স ছাযায পরিপুচ্ছন্তো পুনপ্পুনং,
পভিন্নবুদ্ধি হুৰান সো’পি আসি তিপেটকো;
নৰঙ্গং অনুমজ্জন্তো রত্তিভাগে রহোগতো,
অদ্দক্খি মেণ্ডকে পঞ্হে দুন্নিৰেঠে সনিগ্গহে;
পরিযাযভাসিতং অথি অথি সধায ভাসিতং,
সভাৰভাসিতং অথি ধম্মরাজস্স সাসনে;
তেসং ¶ অথমৰিঞ্ঞায মেণ্ডকে জিনভাসিতে,
অনাগতম্হি অদ্ধানেৰিগ্গহো তথ হেস্সতি;
হদ কথিম্পসাদেত্ৰা ছেজ্জাপেস্সামি মেণ্ডকে,
তস্স নিদ্দিট্ঠমগ্গেন নিদ্দিসিস্সন্ত্যনাগতে;
ৰিসমং সভযং অতিৰাতো পটিচ্ছন্নং দেৰনিস্সিতং,
পথো চ সঙ্কমো তিথং অট্ঠেতে পরিৰজ্জিযা;
রত্তো দুট্ঠো চ মূল়্হো চ মানী লুদ্ধো তথা’লসো,
একচিন্তী চ বালো চ এতে অথৰিনাসকা;
রত্তো দুট্ঠো চ মূল়্হো চ ভীরু আমিসচক্খুকো,
ইথি সোণ্ডো পণ্ডকো চ নৰমো ভৰতি দারকো;
নৰেতে পুগ্গলা লোকে ইত্তরা চলিতা চলা,
এতেহি মন্তিতং গুয্হং খিপ্পং ভৰতি পাকটং;
ৰসেন যসপুচ্ছাহি তিথৰাসেন যোনিসো,
সাকচ্ছা স্নেহসংসেৰা পতিরূপৰসেন চ
এতানি অট্ঠ ঠানানি বুদ্ধিৰিসদকারকা,
যেসং এতানি সম্হোন্তি তেসং বুদ্ধি পভিজ্জতি;
পূজীযন্তা অসমসমা সদেৰমানুসেহি তে,
ন সাদিযন্তি সক্কারং বুদ্ধানং এস ধম্মতা’তি
অযং গাথা সারিপুত্তথেরেন ৰুত্তা.
ইমেহি অট্ঠিহি তমগ্গপুগ্গলং
দেৰাতিদেৰং নরদম্মসারথিং,
সমন্তচক্খুং সতপুঞ্ঞলক্খণং
পাণেহি বুদ্ধং সরণং গতো’স্মি;
জালিংকণ্হাজিনং ধীতং মদ্দিদেৰিং পতিব্বতং,
চজমানো নচিন্তেসিং বোধিযাযেৰ কারণা; (জাতকগাথা)
ন অন্তলিক্খে ন সমুদ্দমজ্ঝে
ন পব্বতানং ৰিৰরং পৰিস্স,
ন ৰিজ্জতি সো জগতিপ্পদেসো
যথট্ঠিতং নপ্পসহেয্য মচ্চু;
কাযেন ¶ সংৰরো সাধু সাধুৰাচায সংৰরো,
মনসা সংৰরো সাধু সাধু সব্বথসংৰরো;
অচেতনং ব্রাহ্মণ অস্সুণন্তং
জানং অজানন্তমিমং পলাসং,
আরদ্ধৰীরিযো ধুৰমপ্পমত্তো
সুখসেয্যং পুচ্ছসি কিস্স হেতু’তি; (জাতকগাথা)
ইতি ফদন রুক্খো’পি তাৰদে অজ্ঝভাসথ,
ময্হম্পি ৰচনং অথি ভাজদ্ৰাজ সুণোহি মে’তি; (জাতকগাথা)
চুদস্স ভত্তং ভুঞ্জিৰা কম্মারস্সা’তি মে সুতং,
আবাধং সম্ফুসী ধীরো পবাল়্হং মারণন্তিকত্তি
সথৰাতো ভযং জাতং নিকেতা জাযতী রজো,
অনিকেতমসথৰং এতং ৰে মুনিদস্সনন্তি; (জিনভাসিতা মিনিদেন ৰুত্তা)
সসমুদ্দপরিযাযং মহিং সাগরকুণ্ডলং,
ন ইচ্ছে সহ নিদায এৰং সয্হ ৰিজানহীতি; (জাতকগাথা লোমকস্সপেন ৰুত্তা)
ৰধিস্সমেতন্তি পরামসন্তো
কাসাৰমদ্দক্খি ধজং ইসীনং,
দুক্খেন ফুট্ঠস্সুদপাদি সঞ্ঞা
অরহদ্ধজো সব্ভি অৰজ্ঝরূপো’তি; (জাতকগাথা ছদ্দন্তনাগরাজেন ৰুত্তা)
গাথাভিগীতম্মে অভোজনেয্যং
সম্পস্সতং ব্রাহ্মণ নেস ধম্মো,
গাথাভিগীতং পনুদন্তি বুদ্ধা
ধম্মে সতি ব্রাহ্মণ ৰুত্তিরেসা; (সুত্তানিপাতগাথা জিনভাসিতা)
ন মে আচরিযো অথ সদিসো মে ন ৰিজ্জতি,
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং নথি মে পটিপুগ্গলো’তি; (খধকগাথা জিনভাসিতা)
ৰিপুলো ¶ রাজগহিকানং গিরিসেট্ঠো পৰুচ্চতি,
সেতো হিমৰতং সেট্ঠো আদিচ্চো অঘগামিনং;
সমুদ্দো’দধিনং সেট্ঠো নক্খত্তানঞ্চ চদিমা,
সদেৰকস্স লোকস্স বুদ্ধো অগ্গো পৰুচ্চতীতি;
(দ্ৰে গাথা মাণৰকদেৰপুত্তেন ৰুত্তা নাগসেনথেরেন ৰুত্তা)
একো মনোপসাদো সরণগমনং অঞ্জলিপ্পণামো ৰা,
উস্সহতে তারযিতুং মারবলনিসূদনে বুদ্ধে’তি; (অযং গাথা সারিপুত্তথেরেনাভতা)
আরহথ নিক্খমথ যুজ্জথ বুদ্ধসাসনে,
ধুনাথ মচ্চুনো সেনং নল়াগারং’ৰ কুঞ্জরো’তি; (জিনভাসিতা মিলিদেন ৰুত্তা)
যো সীল ৰা দুস্সীলেসু দদাতি দানং
ধম্মেন লদ্ধং সুপসন্ন চিত্তো,
অভিসদ্দহং কম্মফলং উলারং
তং ৰে দানং দাযকতো ৰিসুজ্ঝতী’তি; (অযং নাগসেনেন আভতা)
ন মে দেস্সা উভো পুত্তা মদ্দী দেৰী ন অপ্পিযা,
সব্বঞ্ঞুতং পিযং ময্হং তস্মা পিযে অদাসহন্তি;
সহস্সগ্ঘঞ্হি মং তাতো ব্রাহ্মণস্স পিতা অদা,
অথো কণ্হাজিনং কঞ্ঞং হথিনঞ্চ সতেন চা’তি;
জিগচ্ছায পিপাসায অহিনা দট্ঠো ৰিসেন চ,
অগ্গি উদক সত্তীহি অকালে তথ মিয্যতি;
অনুমানপঞ্হে ৰুচ্চমানা ইমা গাথা সল্লক্খেতব্বা?
বহু জনে তারযিৰা নিব্বুতো উপধিক্খযে,
অনুমানেনঞাতব্বং’অথি সো দীপদুত্তমো’তি;
কম্মমূলং গহেত্ৰান আপণং উপগচ্ছথ,
আরম্মণং কিণিৰান ততো মুচ্চথ মুত্তিযাতি;
ন পুপ্ফগধো পটিৰাতমেতি ন চদনং তগরমল্লিকা ৰা,
সতঞ্চ গধো পটিৰাতমেতি সব্বা দিসাসপ্পুরিসো পৰাতি;
চদনং ¶ তগরং ৰাপি উপ্পলং অথ ৰস্সিকী,
এতেসং গধজাতানং সীলগধো অনুত্তরো;
অপ্পমত্তো অয গধো যৰাযং নগরচদনী,
যো চ সীলৰতং গধো ৰাত দেৰেসু উত্তমো’তি;
কম্মমূলং জনা দৰা গণ্হন্তি অমতং ফলং,
তেন তে সুখিতা হোন্তি যে কীতা অমতং ফলন্তি;
যে কেচি লোকে অগদা ৰিসানং পটিবাহকা,
ধম্মাগদসমং নথি এতং পিৰথ ভিক্খৰো’তি;
যে কেচি ওসধা লোকে ৰিজ্জন্তি ৰিৰিধা বহূ,
ধম্মোসধ সমং নথি এতং পিৰথ ভিক্খৰো’তি;
ধম্মোসধং পিৰিৰান অজরামরণা সিযুং,
ভাৰযিৰা চ পস্সিৰা নিব্বুতা উপধিক্খযে’তি;
ব্যাধিতং জনতং দিস্ৰা অমতাপণং পসারযী,
কম্মেন তং কিণিৰান অমতমাদেথ ভিক্খৰো’তি;
এৰরূপানি সীলানিসন্তি বুদ্ধস্স আপণে,
কম্মেন তং কিণিৰান রতনং ৰো পিলধথা’তি;
সমাধিরতনমালস্স কুৰিতক্কা ন জাযরে,
ন চ ৰিক্খিপ্পতে চিত্তং এতং তুম্হে পিলধথা’তি;
পঞ্ঞারতনমালস্স ন চিরং ৰত্ততে ভৰো,
খিপ্পং ফস্সেতি অমতং ন চ সো রোচতে ভৰে’তি;
মণিমালাধরং গেহজনো সামিং উদিক্খতি,
ৰিমুত্তিরতনমালন্তু উদিক্খন্তি সদেৰকা’তি;
যেন ঞাণেন বুজ্ঝন্তি অরিযা কতকিচ্চতং,
তং ঞাণরতনং লদ্ধুং ৰাযমেথ জিনোরসা’তি;
পটিসম্ভিদা কিণিৰানঞাণেন ফস্সযেয্য যো,
অসম্ভীতো অনুব্বিগ্গো অতিরোচতি সদেৰকে’তি;
বোজ্ঝঙ্গরতনমালস্স উদিক্খন্তি সদেৰকা,
কম্মেন তং কিণিৰান রতনং ৰো পিলধথা’তি;
আযু ¶ আরোগতা ৰণ্ণং সগ্গং উচ্চাকুলীনতা,
অসঙ্খতঞ্চ অমতং অথি সব্বাপণে জিনে;
অপ্পেন বহুকেনাপি কম্মমূলেন গয্হতি,
কিণিৰা সদ্ধামূলেন সমিদ্ধা হোথ ভিক্খৰো;
ভৰতীহ-
ৰীতরাগা ৰীতদোসা ৰীতমোহা অনাসৰা,
ৰীততণ্হা অনাদানা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
আরঞ্ঞকা ধূতধরা ধাযিনো লূখচীৰরা,
ৰিৰেকাভিরতা ধীরা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে’তি;
নেসজ্জিকা সথতিকা অথো’পি ঠানৰঙ্কমা,
পংসুকূলধরা সব্বে ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
তিচীৰরধরা সব্বে চম্মখণ্ডচতুথকা,
রতা একাসনে ৰিঞ্ঞু ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
অপ্পিচ্ছা নিপকা ধীরা অপ্পাহারা অলোলুপা,
লাভালাভেন সন্তুট্ঠা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
ধাযী ধানরতা ধীরা সন্তচিত্তা সমাহিতা,
আকিঞ্চঞ্ঞং পথযানা ধম্মনগরে ৰসন্তী তে;
পটিপন্না ফলট্ঠা চ সেক্খা ফলসমঙ্গিনো,
আসিংসকা উত্তমথং ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
সোতাপন্না চ ৰিমলা সকদাগামিনো চ যে,
অনাগামী চ অরহন্তো ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
সতিপট্ঠানকুসলা বোজ্ঝঙ্গভাৰনারতা,
ৰিপস্সকা ধম্মধরা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
ইদ্ধিপাদেসু কুসলা সমাধিভাৰনারতা,
সম্মপ্পধানমনুযুত্তা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
অভিঞ্ঞাপারমিপ্পত্তা পেত্তিকে গোচরে রতা,
অন্তল়িক্খম্হি চরণা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
ওক্খিত্তচক্খু মিতভাণী গুত্তদ্ৰারা সুসংৰুতা,
সুদন্তা উত্তমে দমে ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
তেৰিজ্জা ¶ জল়ভিঞ্ঞা চ ইদ্ধিযা পারমিং গতা,
পঞঞায পারমিপ্পত্তা ধম্মনগরে ৰসন্তি তে;
যথাপি নগরং দিস্ৰা সুৰিভত্তং মনোরমং,
অনুমানেন জানন্তি ৰড্ঢকিস্স মহত্তনং;
তথেৰ লোকনাথস্স দিস্ৰা ধম্মপুরং ৰরং,
অনুমানেন জানন্তি অথি সো ভগৰা ইতি;
অনুমানেনজানন্তি ঊমিং দিস্ৰান সাগরে,
যথা’যং দিস্সতে ঊমী মহন্তো সো ভৰিস্সতি;
তথা বুদ্ধং সোকনুদং সব্বথমপরাজিতং,
তণ্হক্খযমনুপ্পত্তম্ভৰসংসারমোচনং;
অনুমানেন ঞাতব্বং ঊমিং দিস্ৰা সদেৰকে,
যথা ধম্মুমিৰিপ্ফরো অগ্গো বুদ্ধো ভৰিস্সতি;
অনুমানেন জানন্তি দিস্ৰা অচ্চুগ্গতং গিরিং,
যথা অচ্চুগ্গতো এস হিমৰা সো ভৰিস্সতি;
তথা দিস্ৰাধম্মগিরিং সীতীভুতং নিরূপধিং,
অচ্চুগ্গতং ভগৰতো অচলং সুপ্পতিট্ঠিতং;
অনুমানেন ঞাতব্বং দিস্ৰান ধম্মপব্বতং,
তথা হি সো মহাৰীরো অগ্গো বুদ্ধো ভৰিস্সতি;
যথাপি গজরাজস্স পদং দিস্ৰান মানুসা,
অনুমানেনজানন্তি মহা এস গজো ইতি;
তথেৰ বুদ্ধনাগস্স পদং দিস্ৰা ৰিভাৰিনো,
অনুমানেন জানন্তি উল়ারো সো ভৰিস্সতি;
অনুমানেনজানন্তি ভীতে দিস্ৰান কুম্মিগে,
মিগরাজস্স সদ্দেনভীতা’মে কুম্মিগা ইতি;
তথেৰ তিথিযে দিস্ৰা ৰিথদ্ধে ভীতমানসে,
অনুমানেন ঞাতব্বং ধম্মরাজেন গজ্জিতং;
নিব্বুতং পথৰিং দিস্ৰা হরিতপত্তং মহোদকং,
অনমানেন জানন্তি মহামেঘেন নিব্বুতং;
তথেৰিমং ¶ জনং দিস্ৰা আমোদিতপমোদিতং,
অনুমানেন ঞাতব্বং ধম্মরাজেন তপ্পিতং;
লগ্গং দিস্ৰা ভিসং পঙ্কং কললদ্দগতং মহিং,
অনুমানেন জানন্তি ৰারিক্খধো মহা গতো;
তথেৰিমং জনং দিস্ৰা রজোপক্খসমাহিতং,
ৰহিতং ধম্মনদিযা ৰিস্সট্ঠং ধম্মসাগরে;
ধম্মামতগতং দিস্ৰা সদেৰকমিমং মহিং,
অনুমানেন ঞাতব্বং ধম্মক্খধো মহা গতো;
অনুমানেন জানন্তি ঘাযিৰা গধমুত্তমং,
যথা’যং ৰাযতী গধো হেস্সন্তি পুপ্ফিতা দুমা;
তথেৰাযং সীলগধো পৰাযতি সদেৰকে,
অনুমানেন ঞাতব্বং অথি বুদ্ধো অনুত্তরো’তি;
অনুমানপঞ্হং.
পস্সতারঞ্ঞকে ভিক্খূ অজ্ঝোগাল়্হে ধুতে গুণে,
পুন পস্সতি গিহি রাজা অনাগামিফলে ঠিতে;
উভো’পি তে ৰিলোকেৰা উপ্পজ্জি সংসযো মহা,
বুজ্ঝেয্য চে গিহিধম্মে ধুতঙ্গং নিপ্ফলং সিযা;
পরৰাদিৰাদমথনং নিপুণং পিটকত্তযে,
হদ পুচ্ছে কথিসেট্ঠং সো মে কঙ্খং ৰিনোস্সতী’তি
মেণ্ডকপঞ্হে ঠিতা দ্ৰাসীতি গাথা সমত্তা.
মিলিদপ্পকরণে সব্বা গাথা সম্পিণ্ডিতা চতুরাধিকসতগাথা হোন্তি.
মিলিদপ্পকরণে সব্বগাথাসরূপগহণং সমত্তং.
সংখ্যাসরূপং
সঙ্খ্যাসরূপং পন এৰং ৰেদিতব্বং. এক-দ্ৰি-তি-চতু-পঞ্চ-ছ-সত্ত-অট্ঠ-নৰ-দস-একাদস-দ্ৰাদস- তেরস-চুদ্দস-সোল়স-সত্তরস-অট্ঠারস-একূনৰীসতি-পঞ্চৰীসতি-অট্ঠৰীসতি-তিংসা -ছসট্ঠি-দিযড্ঢসতন্তি পঞ্চৰীসতিৰিধা সঙ্খ্যা. তথ ¶ বুদ্ধো একো, পথৰি একা, সমুদ্দো একো, সিনেরু একো, দেৰলোকো একো, ব্রহ্মলোকো একো’তি ছ এককা মিলিদপ্পকরণে আগতা.
দ্ৰে অথৰসে সম্পস্সমানা ভগৰতা ৰিহারদানং অনুঞ্ঞাতং? ৰিহারদানং নাম সব্ববুদ্ধেহি ৰণ্ণিতং অনুমতং থোমিতং পসথং ৰিহারদানং দৰা দেৰমনুস্সা জাতিজরাব্যাধিমরণেহি মুচ্চিস্সন্তি. ৰিহারে সতি ভিক্খূ ভিক্খুনিযো ৰা কতোকাসা দস্সনকামানং সুলভদস্সনং ভৰিস্সন্তী’তি.
দ্ৰে অথৰসে পটিচ্চ সব্ববুদ্ধা অত্তনা নিম্মিতং চতুপচ্চযং ন পরিভুঞ্জন্তি? অগ্গদক্খিণেয্যো সথা’তি বহূ দেৰমনুস্সা চতুপচ্চযং দত্ৰা দুক্খা মুচ্চিস্সন্তি. বুদ্ধা পটিহারিযং কৰা জীৰিতৰুত্তিং পরিযেসন্তী’তি পরূপৰাদলোপনথঞ্চাতি.
দ্ৰে অকম্মজা অহেতুজা অনুতুজা? আকাসো নিব্বানঞ্চা’তি
দ্ৰে অথৰসে সম্পস্সমানেন ৰেস্সন্তরেন রঞ্ঞা দ্ৰে পুত্তা দিন্না? দানপথোৰ মে ন পরিহাযিস্সতি, ইমে কুমারা মূলজলাহারভুঞ্জনদুক্খতো মুচচিস্সন্তী’তি.
উদকস্স দ্ৰে গুণা নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা? সীতলভাৰো, পীতস্স ঘম্মৰিনযনভাৰো চা’তি.
অসতিযা অজাননেন চা’তি দ্ৰীহি কারণেহি আপত্তিং আপজ্জন্তী’তি ছ দুকা আগতা.
সীতেন উণ্হেন অতিভোজনেনা’তি তীহি আকারেহি পিত্তং কুপ্পতি.
সীতেন উণ্হেন অন্নাপানেন চা’তি তহী আকারেহি সেম্হং কুপ্পতি.
বুদ্ধৰংসতায ধম্মগরুকতায ভিক্খুভুমিমহন্ততাযা’তি তীহি কারণেহি পাতিমোক্খং পটিচ্ছন্নং কারাপেতি.
অগদস্স তযো গুণা নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা? গিলানকানং পরিসরণং রোগৰিনাসনং অমতকরণন্তি.
মণিরতনস্স তযো গুণা নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা? সব্বকামদদং নহাসকরং উজ্জোতথকরন্তি.
রতনচদনস্স তযো গুণা? ৰণ্ণসম্পন্নো গধসম্পন্নো রসসম্পন্নো’তি সত্ত তিকা ৰুত্তা.
সপ্পিমণ্ডস্স ¶ তযো গুণা? ৰণ্ণসমপন্নো, গধসম্পন্নো, রসসম্পন্নো’তি সত্ততিকা ৰুত্তা দিট্ঠধম্মফাসুৰিহারতায অনৰজ্জগুণবহুলতাযঅসেসঅরিযৰীথিভাৰতো সব্ববুদ্ধপসথতাযাতি ইমে চত্তারো অথৰসে সম্পস্সমানা বুদ্ধা পটিসল্লানং সেৰন্তি.
নিন্নতায দ্ৰারতায চিণ্ণতায সমুদাচরিতত্তাতি চতুহি আকারেহি মনোৰিঞ্ঞাণং দ্ৰিপঞ্চৰিঞ্ঞাণে অনুপৰত্ততি.
কম্মৰসেন যোনিৰসেন কুলৰসেন আযাচনৰসেনা’তি চতুন্নং সন্নিপাতানং ৰসেন গব্ভস্সাৰক্কন্তি হোতি.
অদিট্ঠন্তরাযো, উদ্দিস্সকতস্স অন্তরাযো, উপক্খটন্তরাযো পরিভোগন্তরাযো’তি চত্তারো অন্তরাযা তেসু অদিট্ঠন্তরাযো ভগৰতো অথি, সেসা তযো নথি, উদ্দিস্সকতস্স ব্যামপ্পভায সব্বঞ্ঞুতঞাণস্স জীৰিতস্স চা’তি চতুন্নং অন্তরাযাভাৰা.
অব্ভা, মহিকা, মেঘো, রাহু চা’তি চত্তারো সূরিযরোগা সমুদ্দসস চত্তারো গুণা? কুণপেহি অসংৰাসিযভাৰো, নদীহি অপূরণতা, মহাভুতাৰাসতা, ৰিচিত্তপুপ্ফসমাকিণ্ণতা’তি.সত্ত চতুক্কা ৰুত্তা.
৫. ভুমিমহন্ততা, পরিসুদ্ধৰিমলতা, পাপেহিঅসংৰাসিযতা, দুপ্পটিৰিজ্ঝতা, বহুৰিধসংৰররক্খিযতা’তি সাসনস্স ইমে অতুল্যা পঞ্চ গুণা ৰত্তন্তি পকাসন্তি.
ভোজনস্স পঞ্চ গুণা নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা? অচ্চুগ্গততা, অচলতা দুরধিরোহণতা বীজারূহণতা কোপানুনযৰিৰজ্জনতা’তি.
আহচ্চপদেন রসেন আচরিযৰংসতায অধিপ্পাযাকারতায ঞাণুত্তরতাযা’তি ইমেহি পঞ্চগুণেহি অথো পটিগ্গহেতব্বো চা’তি চত্তারো পঞ্চকা ৰুত্তা.
৬. সেনাপতি, পুরোহিতো, অক্খদস্সো, ভণ্ডাগারিকো, ছত্তগাহো, খগ্গগাহো অমচ্চো’তি ছ অমচ্চা গণীযন্তি. ৰেপুল্লো ¶ রাজগহিযানং বুদ্ধো অগ্গো পৰুচ্চতী’তি ছ অগ্গা. মাণৰগামিকদেৰপুত্তেন ৰুত্তগাথা নাগসেনেন আহরিৰা ৰুত্তা.
ৰাতিকো, পিত্তিকো, সেম্হিকো, দেৰতূপসংহারতো, সমুদাচিণ্ণতো, পুব্বনিমিত্ততো’তি ছ জনা সুপিনংপস্সন্তী’তি তযো ছক্কা ৰুত্তা.
৭. পুথুজ্জনচিত্তং, সোতাপন্নচিত্তং, সকদাগামিচিত্তং, অনাগামিচিত্তং, অরহন্তচিত্তং, পচ্চেকবুদ্ধচিত্তং, সম্মাসম্বুদ্ধচিত্তন্তি সত্ত চিত্তৰিমুত্তিযো.
নারদো, ধম্মন্তরী, অংগীরসো, কপিলো, কণ্ডরগ্গিসামো, অতুলো, পুব্বকচ্চাযনো’তি সত্ত আচরিযা ওৰাদকারকা.
‘‘জিঘচ্ছায, পিপাসায, অহিনা দট্ঠো, ৰিসেন চ,
অগ্গী-উদক-সত্তীহি অকালে তত্থ মিয্যতী’’তি;
ইমে সত্ত জনা অকালমরণিকা নামা’তি তযো সত্তকা ৰুত্তা.
৮. ৰিসমং সভযং …পে… অট্ঠেতে পরিৰজ্জিযা’তি ইমানি অট্ঠট্ঠানানি পণ্ডিতেহি পরিৰজ্জনীযানীতি পরিৰজ্জনীযট্ঠানট্ঠকং নাম.
রত্তোদুট্ঠো …পে… এতে অথৰিনাসকা’তি ইদং অথৰিনাসকট্ঠকং নাম.
ৰসেন যসপুচ্ছাহি …পে… তেসং বুদ্ধি পভিজ্জতী’তি ইদং বুদ্ধিৰিসদকরণট্ঠকং নাম.
কালং দেসং দীপং কুলং জনেত্তিমাযুং মাসং নেক্খম্মং ৰিলোকেতী’তি ইদং বোধিসত্তেন ৰিলোকিযট্ঠকং নাম.
‘‘ৰিক্কযানাগতমগ্গো তিথং তীরং আযুথিরং;
অনাগতং কুসলংৰা’তি অট্ঠট্ঠানা ৰিলোকিযা’’তি;
ইদং অনাগতৰিলোকিযট্ঠকং নাম.
‘‘ৰাণিজো হথিনাগো চ সাকটিকো নিযামকো
ভিসক্কো উত্তরসেতু ভিক্খু চেৰ জিনঙ্কুরো,
এতে অট্ঠ অনাগতে অট্ঠ জনা ৰিলোকিযা’’তি;
ইদং ৰিলোকিযট্ঠকং নাম.
রত্তো ¶ দুট্ঠো’চ মূল়্হো চ মানী লুদ্ধো তথা’লসো রাজা চ ঘাতকা অট্ঠ নাগসেনেন দেসিতা’তিইদং ঘাতকট্ঠকং নাম.
ৰাত পিত্তেন সেম্হেন …পে… অকালে তথ ৰিয্যতী’তি ইদং অকালমরণকারণট্ঠকং নাম.
ন ৰা অথো অনুসাসিতব্বো, ন রাগুপসংহিতং চিত্তং ন দোসূপসংহিতং চিত্তং ন মোহূপসংহিতং চিত্তং উপট্ঠাপেতব্বং, দাসকম্মকরপোরিসেসু নীচৰুত্তিনা ভৰিতব্বং, কাযিকৰাচসিকং সুট্ঠু রক্খিতব্বং, ছল়িদ্রিযানি সুট্ঠূ রক্খিতব্বানি, মেত্তাভাৰনায মানসং উপট্ঠাপেতব্বন্তি ইদং রঞ্ঞা মিলিদেন সমাদিন্নং ৰত্তট্ঠকং নাম.
পুপ্ফাপণং গধাপনং ফলাপণং অগদাপণং ওসধাপণং অমতাপণং রতনাপণং সব্বাপণন্তি ইদং আপণট্ঠকং নামা’তি. দস অট্ঠকা ৰুত্তা.
৯. ’রত্তো দুট্ঠো চ মূল়্হো চ …পে… খিপ্পং ভৰতি পাকটন্তি’ ইদং ইত্তরনৰকং নাম.
নৰানুপুব্বৰিহারসঙ্খাতধম্মানুমজ্জজনৰকন্তি দ্ৰে নৰকা ৰুত্তা.
’সঙ্ঘসমুসুখো দুক্খি ধম্মাধিপতিকোপি চ
সংৰিভাগী যথাথামং জিনচক্কাভিৰড্ঢকো
সম্মদিট্ঠিপুরক্খারো অনঞ্ঞসথুকো তথা
সুরক্খো কাযকম্মাদি সমগ্গাভিরতোপি চ
অকুভো ন চরে চক্কে বুদ্ধাদিসরণঙ্গতো
দস উপাসকগুণা নাগসেনেন দেসিতা’তি
ইদং উপাসকগুণদসকং নাম.
গঙ্গা যমুনা অচিরৰতী সরভু মহী সিধু সরস্সতী ৰেত্রৰতী ৰিতথা চদভাগা’তী ইদংনদিদসকং নাম.
সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো থিনমিদ্ধং জরা ব্যাধি মরণন্তি ইদং কাযানুৰত্তকদসকং নাম.
বুদ্ধে সগারৰো, ধম্মে সগারৰো, সঙ্ঘে সগারৰো, সব্রহ্মচারিসু সগারৰো, উদ্দেসপরিপুচ্ছাসু ৰাযমতি, সৰণবহুলো হোতি, ভিন্নসীলো’পি ¶ আকপ্পং উপট্ঠাপেতি, গরহভযা কাযিকৰাচসিকঞ্চস্স সুরক্খিতং হোতি, পধানাভিমুখং চিত্তং হোতি, করোন্তোপি পাপং পটিচ্ছন্নং আচরতী’তি ইদং গিহিদুস্সীলাধিকগুণদসকং নাম.
অৰজ্ঝকৰচধারণকো, ইসিসামঞ্ঞভণ্ডলিঙ্গধারণকো, সঙ্ঘসমযমনুপৰিট্ঠতায বুদ্ধধম্মসঙ্ঘরতনগততায পধানালযনিকেতৰাসতায জিনসাসনে ধনপরিযেসনতো ৰরধম্মদেসনতো ধম্মদীপগতিপরাযণতায’ অগ্গো বুদ্ধো’তি একন্তোজুদিট্ঠিতায উপোসথসমাদানতো দক্খিণং ৰিসোধেতী’তি একন্তোজুদিট্ঠিতায উপোসথসমাদানতো দক্খিণং ৰিসোধেতী’তি একন্তোজুদিট্ঠিতায উপোসথসমাদানতো দক্খিণং ৰিসোধেতী’তি ইদং দক্খিণাৰসেন দসকং নাম.
অলগ্গনতা, নিরালযতা, ৰাগো, পহাণং, অপুনরাৰত্তিতা, সুখুমতা, মহন্ততা, দুরনুবোধতা, দুল্লভতা অসদিসতা, বুদ্ধধম্মস্সা’তি ইদং বোধিসত্তগুণদসকং নাম.
মজ্জজদানং, সমজ্জদানং, ইথিদাং, অসভদানং, চিত্তকম্মদানং, ৰিসদানং, সথদানং, সঙ্খলিকদানং, কুক্কুটসূকরদানং, তুলাকূট মাননকূটদাননন্তি ইদং লোকে অদানসম্মতদানং নাম.
মাতা বধনং, পিতা বধনং, ভরিযা বধনং, পুত্তা বধনং, ঞাতী বধনং, মিত্তাবধনং, ধনং বধনং, লাভসক্কারোবধনং, ইস্সরিযং বধনং, পঞ্চকামগুণা বধনন্তি ইদং বধনদসকং নাম.
ৰিধৰা ইথি, দুব্বলো পুগ্গলো, অমিত্তঞাতিপুগ্গলো, মহগ্ঘসো, অনাচারিযকুলৰাসী, পাপমিত্তো, ধনহীনো, আচরিযহীনো, কম্মহীনো, পযোগহীনো পুগ্গলো’তি ইদং ওঞাতব্বপুগ্গলদসকং নাম.
দমে সমে খন্তিসংৰরে যমে নিযমে অক্কোধে ৰিহিংসায সচ্চে সোচেয্যে’তি দসট্ঠানেসু সততং চিত্তং পৰত্ততী’তি ইদং ৰেস্সন্তরগুণদসকং নামা’তি.
একাদস দসকা ৰুত্তা.
১১. আকাসস্স একাদস গুণা নিব্বানং অনুপ্পৰিট্ঠা? ন জাযতি, নজিয্যতি, ন মিয্যতি, ন চৰতি, ন উপ্পজ্জতি, দুপ্পসয্হো, অচোরহরণো, অনিস্সিতো, ৰিহঙ্গগমনো, নিরাৰরণো, অনন্তো’তি ইদং আকাসগুণকাদসকং নাম.
সীলপাকারং …পে… সতিপট্ঠানৰীথিকন্তি ইদং ধম্মনগরপরিৰারেকাদসকং নামা’তি দ্ৰে একাদসকা ৰুত্তা.
১২. ¶ রত্তো রাগৰসেন অপচিতিং ন করোতি, দুট্ঠো দোসৰসেন, মূল়্হো মোহৰসেন, উন্নল়োমানৰসেন, নিগ্গুণো অৰিসেসতায, অতিথদ্ধো অতিসেধতায, হীনো হীনভাৰতায,ৰচনকরো অনিস্সরতায, পাপো কদরিযতায, দুক্খাপিতো দুক্খাপিততায, লুদ্ধো লোভৰসেন, আযূহিতো অথসাধনৰসেন অপচিতিং ন করোতীতি ইদং অপচিতিঅকারকপুগ্গলদ্ৰাদসকং নাম একমেৰ আগতং.
১৩. পংসুকূলিকঙ্গং তেচীৰরিকঙ্গং পিণ্ডপাতিকঙ্গং সপদানচারিকঙ্গং একাসনিকঙ্গং পত্তপিণ্ডিকঙ্গং খলুপচছাভত্তিকঙ্গং আরঞ্ঞিকঙ্গং রুক্খমূলিকঙ্গং অব্ভোকাসিকঙ্গং সোসানিকঙ্গং যথাসথতিকঙ্গং নেসজজিকঙ্গন্তি ইদং ধুতঙ্গতেরসকং নাম একমেৰ.
১৪. চুদ্দসবুদ্ধঞাণৰসেন চুদ্দসকং ৰেদিতব্বং.
১৬. অলঙ্কারপল়িবোধো, মণ্ডনপল়িবোধো, তেলমক্খনপল়িবোধো, ৰণ্ণপল়িবোধো, মালাপল়িবোধো, গধপল়িবোধো, ৰাসপল়িবোধো, হরীটকিপল়িবোধো, আমলকপল়িবোধো, রঙ্গপল়িবোধো, বধনপল়িবোধো, কোচ্ছপল়িবোধো, কপ্পকপল়িবোধো, ৰিজটনপল়িবোধো, ঊকাপল়িবোধো, কেসেসু লূযন্তেসু সোচন্তি কিলমন্তি পরিদেৰন্তি উরত্তাল়িং কদন্তি সম্মোহং আপজ্জন্তীতি ইদং কেসপল়িবোধসোল়কং.
তিরচ্ছনগতো পেতো মিচ্ছাদিট্ঠিতো কুহকো মাতুঘাতকো পিতুঘাতকো অরহন্তঘাতকো লোহিতুপ্পাদকো সঙ্ঘভেদকো তিথিযপক্কন্তকো থেয্যসংৰাসকো ভিক্খুনীদূসকো তেরসন্নং গরুকাপত্তীনং অঞ্ঞতরং আপজ্জিৰা অৰুট্ঠিতো পণ্ডকো, উভতোব্যঞ্জনকো, ঊনসত্তৰস্সকো’তি ইদং অধম্মাভিসমযপুগ্গলসোল়সকন্তী দ্ৰে সোল়সকা ৰুত্তা.
১৭. অভিজানতো সতি উপ্পজ্জতি কটুমিকায, ওল়ারিকৰিঞ্ঞাণতো হিতৰিঞ্ঞাণতো অহিতৰিঞ্ঞাণতো সভাগনিমিত্ততো ৰীসভাগনিমিত্ততো কথাভিঞঞাণতো লক্খণতো সরণতো মুদ্দতো গণনাতো ধারণতো ভাৰনতো পোত্থকনিবধনতো উপনিক্খেপতো অনুভুততো সতি উপ্পজ্জতীতি ইদং সতিউপ্পজ্জনাকারসত্তরসকং একমেৰ.
১৮. ¶ অট্ঠারসবুদ্ধধম্মৰসেন অট্ঠারসকং ৰেদিতব্বং.
১৯. সুতি সুমুতি সংখ্যযোগা ঞাযৰেসেসিকা গণিতা গধব্বা তিকিচ্ছা চতুব্বেদা পুরাণা ইতিহাসজোতিসা মাযা হেতু মন্তনা যুদ্ধা ছদসা বুদ্ধৰচনেন একূনৰীসতীতি ইদং রঞ্ঞো সিক্খিতসথেকূনৰিসতিকং.
২২. অগ্গো যমো সেট্ঠো নিযমো হারো ৰিহারো সংযমো সংৰরো খন্তি সোরচ্চং একন্তচরিযা একত্তাভিরতি পটিসল্লানং হিরি ওত্তপ্পং ৰীরিযং অপ্পমাদো সিক্খাপদানং উদ্দেসো পরিপুচ্ছা সীলাদিঅভিরতি নিরালযতা সিক্খাপদপারিপূরিতাতি বাৰীসতিসমণকরণা ধম্মা কাসাৰধারণং ভণ্ডুভাৰো চা’তি দ্ৰে লিঙ্গানি পক্খিপিৰা ৰদনকারণগুণবাৰীসতিকং.
২৫. আরক্খা সেৰনা চেৰ পমত্তপ্পমত্তা তথা সেয্যাৰকাসো গেলঞ্ঞং ভোজনং লব্ভকঞ্চেৰ ৰিসেসো চ ৰিজানিযা পত্তভত্তং সংৰিভজে অস্সাসো চ পটিচারো গামৰিহরং চারা বে সল্লাপো পন কাতব্বো ছিদ্দং দিস্ৰা খমেয্য চ সক্কচ্চাখণ্ডকারী দ্ৰে অরহস্সাসেসকারি দ্ৰে জনেয্য জনকং চিত্তং ৰড্ঢিচিততং জনেয্য চ সিক্খাবলে ঠপেয্য নং মেত্তং চিত্তঞ্চ ভাৰযে. ন জহে অপদায চ করণীযে চ উস্সুকং পগ্গহে খলিকং ধম্মে. ইতি পংচৰীস গুণামিলিদেন পকাসিতা’তি ইদং অন্তেৰাসিকম্হি আচরিযেন কতগুণপংচৰীসতিকং
কোধো উপনাহো মক্খো পলাসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যং থম্হো সারম্হো মানো অতিমানো মদো পমাদো থিনমিদ্ধং নদি আলস্যং পাপমিত্ততা রূপা সদ্দা গধা রসা ফোট্ঠব্বা বুধা পিপাসা অরতীতি ইদং চিত্তদুব্বলীকরণধম্মপঞ্চৰীসতিকন্তি দ্ৰে পঞ্চৰীসতিকা ৰুত্তা.
২৮. ¶ পটিসল্লানং পটিসল্লিযমানং পুগ্গলং রক্খতি. আযুং ৰড্ঢেতি, বলং ৰড্ঢেতি, ৰজ্জং পিদহতি, অযসং অপনেতি, যসং উপদহতি, অরতিং অপনেতি, রতিং উপদহতি, ভযং অপনেতি, ৰেসারজ্জং করোতি, কোসজ্জং অপনেতি, ৰীরিযং অভিজনেতি, রাগং অপনেতি, দোসং অপনেতি, মোহং অপনেতি, মানং নিহন্তি, ৰিতক্কং ভঞ্জতি, চিত্তমেকগ্গং করোতি, মানসং সিনেহযতি, হাসংঅভিজনেতি, গরুকংকরোতি, মানং উপ্পাদযতি, নমস্সিযং করোতি, পীতিং পাপেতি, পামোজ্জং করোতি, সঙ্খারানং সভাৰং দস্সযতি, ভৰপটিসধিং উগ্ঘাটেতি, সব্বসামঞ্ঞং দেতীতি ইদংপটিসল্লানে গুণট্ঠৰীসতিকং.
মহোসধো মহারাজ সূরো, হিরিমা, ওত্তাপী, সপক্খো, মিত্তসম্পন্নো, খমো, সীলৰা, সচ্চৰাদী, সোচেয্যসম্পন্নো, অকোধনো, অনতিমানী, অনুসূযকো, ৰীরিযৰা, আযূহকো, সঙ্গাহকো, সংৰিভাগী, সখিলো, নিৰাতৰুত্তি, অসঠো, অমাযাৰী, বুদ্ধিসম্পন্নো, কিত্তিমা, ৰিজ্জাসম্পন্নো, হিতেসী উপনিস্সিতানং, অভিরূপো দস্সনীযো, পথিতো সব্বজনস্স, ধনৰা যসৰা’তি ইদং মহোসধগুণট্ঠৰীসতিকং ইতি দ্ৰে অট্ঠৰীসতিকা ৰুত্তা.
৩০. ইমেহি তেরসহি ধুতগুণেহি পুব্বে আসেৰিতেহি নিসেৰিতেহি চিণ্ণেহি পরিচিণ্ণেহি চরিতেহি পরিপূরিতেহি নিমিত্তভূতেহি অরিযসাৰকো ইধ ভৰে তিংসগুণৰরেহি সমুপেতো হোতি কতমেহি তিংসগুণৰরেহি? সিনিদ্ধমুদুমদ্দৰমেত্তচিত্তো হোতি, ঘাতিতহতৰিহতকিলেসো হোতি, হতনিহতমানদপ্পো হোতি, অচলদল়্হনিৰিট্ঠনিব্বেমতিকসদ্ধো হোতি, পরিপুণ্ণ-পীণিত. পহট্ঠলোভনিয-সন্ত-সুখ-সমাপত্তিলাভী হোতি, সীল-ৰর-পৰর-অসম-সুচিগধপরিভাৰিতো হোতি, দেৰমনুস্সানং পিযো হোতি মনাপো, খীণাসৰ-অরিযপুগ্গল-পথিতো হোতি, দেৰমনুস্সানং ৰদিতপূজিতো থুতথৰিতথোমিতপসথো, ইধ ৰা হুরং ৰা লোকেন অনুপলিত্তো, অপ্পথোকৰজ্জে’পি ভযদস্সাৰী, ৰিপুল-ৰর-সম্পত্তিকামানং মগ্গফলৰরথসাধনো, অযাচিতৰিপুলপণীতপচ্চযভাগী, অনিকেতসনো, ধানজ্ঝাযিতপৰরৰিহারী, ৰিজটিতকিলেসজালৰথুকো, ভিন্ন-ভগ্গ-সঙ্কুটিত-সম্হিন-গতিনিৰারণো, অকুপ্পধম্মো, অহীনীতৰাসো, অনৰজ্জভোগী, গতিৰিমুত্তো, উত্তিণ্ণসব্বৰিচিকিচ্ছো, ৰিমুত্তিজ্ঝাযিতত্তো, দিট্ঠধম্মো, অচলদল়্হভীরুত্তাণমুপগতো, সমুচ্ছিন্নানুসযো, সব্বাসৰক্খযম্পত্তো, সন্তসুখসমাপত্তিৰিহারবহুলো, সব্বসমণণগুণসমুপেতো, ইমেহি তিংসগুণৰরেহি সমুপেতো হোতি. ইতি ধুতঙ্গগুণানিসংসগুণৰরতিংসকং.
জাতিপি ¶ দুক্খা, জরাপি দুক্খা, ব্যাধিপি দুক্খো, মরণম্পি দুক্খং, সোকোপি পরিদেৰোপি দুক্খো,উপাযাসোপি অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি, মাতুমরণম্পি পিতুমরণম্পি ভাতুমরণম্পি ভগিনিমরণম্পি ঞাতিমরণম্পি ঞাতিব্যসনম্পি ভোগৰ্যসনম্পি সীলব্যসনম্পি দিট্ঠিব্যসনম্পি রাজব্যসনম্পি চোরব্যসনম্পি ৰেরিভযম্পি দুব্ভিক্খভযম্পি অগ্গিভযম্পি দুক্খং, উদকভযম্পি দুক্খং, ঊমিভযম্পি আৰট্টভযম্পি কুম্ভীলভযম্পি সুংসুমারভযম্পি অত্তানুৰাদভযম্পি পরানুৰাদভযম্পি অসিলোকভযম্পি দণ্ডভযম্পি দুগ্গতিভযম্পি পরিসসারজ্জভযম্পি আজীৰিকভযম্পি মরণভযম্পি মহাভযম্পি ৰেত্তেহি তাল়নম্পি কসাহি তাল়নম্পি অড্ঢদণ্ডকেহি তাল়নম্পি হথচ্ছেদম্পি পাদচ্ছেদম্পি নাসচ্ছেদম্পি কণ্ণচ্ছেদম্পি কণ্ণনাসচ্ছেদম্পি বিল়ঙ্গথালিকম্পি সঙ্খমুণ্ডিকম্পি রাহুমুখম্পি জোতিমলিকম্পি হথপজ্জোতিকম্পি এরকৰত্তিকম্পি চীরকৰাসিকম্পি এনেয্যকম্পি বলিসমংসিকম্পি কহাপণিকম্পি খারাপতচ্ছিকম্পি পল়িঘপরিৰত্তিকম্পি পলালপীঠিকম্পি তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চনম্পি সুনখেহি খাদাপনম্পি জীৰসূলারোপণম্পি অসিনাসীসচ্ছেদনম্পীতি ইদং দুক্খসট্ঠিকং.
সঙ্খমুণ্ডকন্তি সঙ্খমুণ্ডকম্মকরণং তং করোন্তা উত্তরোট্ঠস্স উভযতো কণ্ণচূল়িকগলৰাটকপরিচ্ছেদেন চম্মং ছিদিৰা সব্বকেসে একতো গণ্ঠিং কৰা দণ্ডকেন ৰেঢৰা উপ্পাটেন্তি সহ কেসেহি চম্মং উট্ঠহতি ততো সীসকটাহংথূলসক্খরাহি ঘংসিৰা ধোৰন্তা সঙ্খৰণ্ণং করোন্তি.
তথ বিল়ঙ্গথালিকন্তি কঞ্জিযোক্খলিককম্মকরণং. তং করোন্তা সিসকটাহং উপ্পাটেৰা তত্তং অযোগুল়ং সণ্ডাসেন গহেৰা তথ পক্খিপন্তি. তেন মথলুঙ্গং পক্কঠিৰা উপরি উত্তরতি.
রাহুমুখন্তি রাহুমুখকম্মকরণং. তং করোন্তা সঙ্কুনা ৰিৰরিৰা অন্তোমুখে দীপং জালেন্তি. কণ্ণচূল়িকাহি ৰা পট্ঠায মুখং নিখাদনেন খণন্তি লোহিতংপগ্ঘরিৰা মুখং পূরেতি.
জোতিমালিকন্তি সকলসরীরং তেলপিলোতিকায ৰেঠেৰা আলিম্পেন্তি.
হথপজ্জোতিকন্তি হথে তেলপিলোতিকায ৰেঠেৰা পজ্জালেন্তি.
এরকৰত্তিকন্তি এরকৰত্তকম্মকরণং. তং করোন্তা হেট্ঠাগিৰতো পট্ঠায চম্মৰট্টে কন্তন্তা গোপ্ফকে পাতেন্তী অথ নং যোত্তেহি বধিৰা কড্ঢন্তি. সো অত্তনো’ৰচম্মৰট্টে অক্কমিৰা পততি চীরকৰাসিকন্তি ¶ চিরকৰাসিককম্মকরণং. তং করোন্তা তথেৰ চম্মৰট্টে কন্তিৰা কটিযং ঠপেন্তি. কটিতো পট্ঠায কন্তিৰাগোপ্ফকেসু ঠপেন্তি. উপরিমেহি হেট্ঠিমসরীরং চীরকনিৰাসননিৰথং ৰিয হোতি.
এণেয্যকন্তি এণেয্যককম্মকরণং. তং করোন্তা উহোসু কপ্পরেসু চ জণ্ণুকেসু চ অযসলাকযো দৰা অযসূলানি কোট্টেন্তি. সো চতুহি অযযুলেহি ভুমিযং পতিট্ঠহতি. অথ নং পরিৰারেৰা অগ্গিং করোন্তি. তং সধিসধিতো সূলানি অপনোৰা চতুহি অট্ঠিকোটীহিযেৰ ঠপেন্তি.
বল়িসমংসিকন্তিউভতোমুখেহি বল়িসেহি পহরিৰা চম্মমংসনহারূনি উপ্পাটেন্তি.
কহাপণকন্তি সকল সরীরং তিণ্হাহি ৰাসীহি কোটিতো পট্ঠায কহাপণ মত্তং কহাপণ মত্তং পাতেন্তা কোট্টেন্তি.
খারাপতচ্ছিকন্তি সরীরং তথ তথ আৰুধেহি পহরিৰা কোচ্ছেহি খারং সংসেন্তি চম্মমংসনহারূনি পগ্ঘরিৰা অট্ঠকসঙ্খলিকা’ৰ তিট্ঠতি.
পল়িঘপরিৰত্তকতী একেন পস্সেন নিপজ্জাপেৰা কণ্ণণচ্ছিদ্দে অযসূলং কোট্টেৰা পথৰিযা একবদ্ধং করোন্তি অথ নং পাদে গহেৰা আৰিজ্ঝন্তি.
পলালপীঠিকন্তি ছেকো কারণিকো ছৰিচম্মং অচ্ছিদিৰা নিসদপোতকেহি অট্ঠিনি ভিদিৰাকেসকলাপে গহেৰা উক্খিপন্তি. মংসরাসিযেৰ হোতি. অথ নং কেসেহেৰ পরিযোনধিৰা গণ্হন্তি পলালৰট্টিং ৰিয কৰা পল়িৰেঠেন্তী’তি ৰিনযটীকা.
ইমঞ্চ সট্ঠিৰিধং দুক্খং সল্লক্খেৰা ভৰেসু নিব্বিদিৰা ৰিরজ্জিৰা ভৰতণ্হং পহাৰা দুক্খলক্খণং দুক্খানুপস্সনা ঞাণেন পস্সিতব্বন্তি.
দিযড্ঢসিক্খাপদসতন্তি পঞ্চসত্ততি সেখিযে অপনেৰা সেসানং ৰসেন দিযড্ঢসিক্খাপদসতং ৰেদিতব্বন্তি.
সঙ্খ্যাপরিচ্ছেদস্স সরূপগহণং সমত্তং.
চতুরাধিকসতেসু গহেতব্বথেসু পন চতুত্তিংস একথানী, চতুত্তিংস দ্ৰেযথানি সোল়স ত্যথানি, পংচ চতুরথানি, তেরস পঞ্চথানি, দ্ৰে সত্তথানী’তি.
মিলিদপঞ্হটীকা সমত্তা.
কুসলেন ঠিতা কুসলা
কুসলো অধিগচ্ছতি সন্তিপদং,
কথিতং মুনিনা সুচিতং
পরমথ সভাৰগতীসু গতং;
নানাঅধিপ্পাযৰসা পৰত্তে
পাঠানমথে কুসলো ৰিদিৰা,
আরোচমানো ৰরযুত্তমথং
গণ্হেয্য সীহো ৰিয নাগরাজং;
হিৰা অসারং সুহিতঞ্চ গণ্হে
আরোগ্যকামো অহিতং’ৰ রোগং,
ৰিঞ্ঞু পৰেসেয্য চ যুত্তমথং
হংসাধিপো ৰা উদকং’ৰ খীরা’তি;
পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপতিমণ্ডিতেন সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদি-গুণসমুদযসমুদিতেনসকসমযসমযন্তরগহণজ্ঝোগাহসমথেন- পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিপ্পভেদে সাট্ঠ-কথে সথুসাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন আননুভাৰকরণ- সম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোল়ারৰচনলাৰঞঞযুত্তেন যুত্ত-মথৰাদিনা ৰাদীৰরেন মহাকৰিনা সুৰিপুলৰিমলবুদ্ধিনা মহাতিপিটক- চূল়াভযথেরো’তি গরূহি গহিতনামধেয্যেনথেরেন কতো মিলিদটীকাগথো সমত্তো.
তাৰ তিট্ঠতু লোকস্মিং লোকনিথরণেসিতং
দস্সেন্তো কুলপুত্তানং নযপঞ্ঞা ৰিসুদ্ধিযা,
যাৰ বুদ্ধো’তি নামম্পি সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো
লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স পৰত্ততি মহেসিনো;
ভুত্তা সুধাদ্ৰাদস হন্তি পাপকে
খুধং পিপাসং অতিদরংত্রিমং (?)
কোধুপনাহঞ্চৰিৰাদপেসুনিং
সিতুণ্হতদিঞ্চ রসগ্গমাৰহা;
দেন্তস্স পাকাদিসকপ্ফলাৰহা
ধম্মো সুৰুত্তো পন কোপধাপকে,
তদুত্তরিং হন্তি অসেসপাপকে
দেন্তস্স সোতাদিসকপ্ফলাৰহো;
ইতি ¶ পঞ্চ তিযড্ঢসতে সকিদে (?)
মধুরাভিরমেকরসেনন যুতো,
মিলিদা সুটিকা সুগুণা সুকতা
নিভযেন দ্ৰীপসেন (?) যতা সমতো;
লঙ্কৰ্হযে দিপৰরে সুসণণ্ঠিতা
মহাৰিহারে চ জিনোরসালযে,
পরম্পরা থেরগণা সুসণ্ঠিতা
পকাসকা যে ৰরসথুসাসনে;
তেসং অলঙ্কারভৰেন সাসনে
তিপেটকে সুদ্ধৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা,
সহাসযন্তেন নরে সরাজিকে
পহাসযন্তেন গণে গণুত্তমে;
টীকা’তি নামেন মিলিদদীপিকা
ৰরথতো গথপ্পকরেন সম্ভৰং (?)
সুগথকারেনজিনঙ্কুরেন মে
কতঞ্চ যং যং ৰরপুঞ্ঞ সম্পদং (?)
কুসলেন তেনেৰহিপথযন্তা
ৰরবোধিঞাণং তিৰিধেসু যে যং,
নিভযেন তেসং তুরসিজ্ঝতং তং (?)
পরমঞ্চ সব্বঞ্ঞুতং পাপুণেয্যং;
ইতো চুতো’হংসুহিতেন কম্মুনা
ভৰামি দেৰে তুসিতৰ্হযে পুরে,
চিরং চরন্তো কুসলং পুনপ্পুনং
তথেৰ মেত্তেয্যৰরে নিরন্তরং;
ততো নরন্তো’ৰ জিনঙ্কুরো ৰরো
যথা ৰীরবুদ্ধো’তি ভৰেকনাযকো,
ততো তরন্তো ৰরপুঞ্ঞকারকো
ভৰামি নরানরপূজিতো সদা;
সুসুরো পৰরো সুমনো ৰরদো
পিটকেন ৰসে সজনে কথিতে,
পৰরথ পকাসকঞাণৰরো
ৰরধম্মসুখেসনকো সীলৰা (?)
সচে ¶ তিদিৰে তুসিতে মনোরমে
ভৰামি জাতো মনোরথপ্পতি,
ৰরপ্পদেসে পতিরূপকে সদা
ধীরা পজাযন্তি সুপুঞ্ঞ কম্মিনো;
অহম্পি তথেৰ পদেসমুত্তমে
ভৰামি নারীহি নরেহি পূজিতো,
ধনেন ঞাণেন যসেন দীপিতো
ৰিসোধযন্তো পুন সথুসাসননং;
অনেন পুঞ্ঞেন ভৰাৰসানকে
সব্বঞ্ঞুতংযাৰ চ পাপূণেৰরং,
নিরন্তরং লোকহিতস্স কারকো
ভৰে ভৰেয্যং সুচিতো চ পারমী;
পুঞ্ঞেননেন ৰিপুলেন ভৰাভৰেসু
পুঞ্ঞাভিৰূড্ঢ পরিসুদ্ধগুণাধিৰাসো,
হুৰা নরাধিকতরো (ৰত) সব্বসেট্ঠো;
বুদ্ধো ভৰেয্যমহমুত্তমনাথনাথো;
পুঞ্ঞেন চিণ্ণেন পিযে মযা’দরং (?)
সত্তা অৰেরা সুখিতা ভৰন্তু তে,
দেৰা নরিদা সকলং ইমং মহিং
রক্খন্তু ধম্মেন সমেন ধম্মিনো’তি;