📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
দীঘনিকাযে
পাথিকৰগ্গট্ঠকথা
১. পাথিকসুত্তৰণ্ণনা
সুনক্খত্তৰত্থুৰণ্ণনা
১. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতং…পে… মল্লেসু ৰিহরতীতি পাথিকসুত্তং. তত্রাযং অপুব্বপদৰণ্ণনা. মল্লেসু ৰিহরতীতি মল্লা নাম জানপদিনো রাজকুমারা, তেসং নিৰাসো একোপি জনপদো রুল়্হীসদ্দেন ‘‘মল্লা’’তি ৰুচ্চতি, তস্মিং মল্লেসু জনপদে. ‘‘অনুপিযং নাম মল্লানং নিগমো’’তি অনুপিযন্তি এৰংনামকো মল্লানং জনপদস্স একো নিগমো, তং গোচরগামং কত্ৰা একস্মিং ছাযূদকসম্পন্নে ৰনসণ্ডে ৰিহরতীতি অত্থো. অনোপিযন্তিপি পাঠো. পাৰিসীতি পৰিট্ঠো. ভগৰা পন ন তাৰ পৰিট্ঠো, পৰিসিস্সামীতি নিক্খন্তত্তা পন পাৰিসীতি ৰুত্তো. যথা কিং, যথা ‘‘গামং গমিস্সামী’’তি নিক্খন্তো পুরিসো তং গামং অপত্তোপি ‘‘কুহিং ইত্থন্নামো’’তি ¶ ৰুত্তে ‘‘গামং গতো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং. এতদহোসীতি গামসমীপে ঠত্ৰা সূরিযং ওলোকেন্তস্স এতদহোসি. অতিপ্পগো খোতি অতিৰিয পগো খো, ন তাৰ কুলেসু যাগুভত্তং নিট্ঠিতন্তি. কিং পন ভগৰা কালং অজানিত্ৰা নিক্খন্তোতি? ন অজানিত্ৰা. পচ্চূসকালেযেৰ হি ভগৰা ঞাণজালং পত্থরিত্ৰা লোকং ৰোলোকেন্তো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং ভগ্গৰগোত্তং ছন্নপরিব্বাজকং দিস্ৰা ‘‘অজ্জাহং ইমস্স পরিব্বাজকস্স মযা পুব্বে কতকারণং সমাহরিত্ৰা ধম্মং কথেস্সামি, সা ধম্মকথা ¶ অস্স মযি পসাদপ্পটিলাভৰসেন সফলা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰাৰ পরিব্বাজকারামং পৰিসিতুকামো অতিপ্পগোৰ নিক্খমি. তস্মা তত্থ পৰিসিতুকামতায এৰং চিত্তং উপ্পাদেসি.
২. এতদৰোচাতি ¶ ভগৰন্তং দিস্ৰা মানথদ্ধতং অকত্ৰা সত্থারং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা এতং এতু খো, ভন্তেতিআদিকং ৰচনং অৰোচ. ইমং পরিযাযন্তি ইমং ৰারং, অজ্জ ইমং আগমনৰারন্তি অত্থো. কিং পন ভগৰা পুব্বেপি তত্থ গতপুব্বোতি? ন গতপুব্বো, লোকসমুদাচারৰসেন পন এৰমাহ. লোকিযা হি চিরস্সং আগতম্পি অনাগতপুব্বম্পি মনাপজাতিকং আগতং দিস্ৰা ‘‘কুতো ভৰং আগতো, চিরস্সং ভৰং আগতো, কথং তে ইধাগমনমগ্গো ঞাতো, কিং মগ্গমূল়্হোসী’’তিআদীনি ৰদন্তি. তস্মা অযম্পি লোকসমুদাচারৰসেন এৰমাহাতি ৰেদিতব্বো. ইদমাসনন্তি অত্তনো নিসিন্নাসনং পপ্ফোটেত্ৰা সম্পাদেত্ৰা দদমানো এৰমাহ. সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তোতি সুনক্খত্তো নাম লিচ্ছৰিরাজপুত্তো. সো কির তস্স গিহিসহাযো হোতি, কালেন কালং তস্স সন্তিকং গচ্ছতি. পচ্চক্খাতোতি ‘‘পচ্চক্খামি দানাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং ন দানাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং উদ্দিস্স ৰিহরিস্সামী’’তি এৰং পটিঅক্খাতো নিস্সট্ঠো পরিচ্চত্তো.
৩. ভগৰন্তং উদ্দিস্সাতি ভগৰা মে সত্থা ‘‘ভগৰতো অহং ওৰাদং পটিকরোমী’’তি এৰং অপদিসিত্ৰা. কো সন্তো কং পচ্চাচিক্খসীতি যাচকো ৰা যাচিতকং পচ্চাচিক্খেয্য, যাচিতকো ৰা যাচকং. ত্ৰং পন নেৰ যাচকো ন যাচিতকো, এৰং সন্তে, মোঘপুরিস, কো সন্তো কো সমানো কং পচ্চাচিক্খসীতি দস্সেতি. পস্স মোঘপুরিসাতি পস্স তুচ্ছপুরিস. যাৰঞ্চ তে ইদং অপরদ্ধন্তি যত্তকং ইদং তৰ অপরদ্ধং, যত্তকো তে অপরাধো তত্তকো দোসোতি এৰাহং ভগ্গৰ তস্স দোসং আরোপেসিন্তি দস্সেতি.
৪. উত্তরিমনুস্সধম্মাতি পঞ্চসীলদসসীলসঙ্খাতা মনুস্সধম্মাউত্তরি. ইদ্ধিপাটিহারিযন্তি ইদ্ধিভূতং পাটিহারিযং. কতে ৰাতি কতম্হি ৰা. যস্সত্থাযাতি যস্স দুক্খক্খযস্স অত্থায. সো ¶ নিয্যাতি তক্করস্সাতি ¶ সো ধম্মো তক্করস্স যথা মযা ধম্মো দেসিতো, তথা কারকস্স সম্মা পটিপন্নস্স পুগ্গলস্স সব্বৰট্টদুক্খক্খযায অমতনিব্বানসচ্ছিকিরিযায ¶ গচ্ছতি, ন গচ্ছতি, সংৰত্ততি, ন সংৰত্ততীতি পুচ্ছতি. তত্র সুনক্খত্তাতি তস্মিং সুনক্খত্ত মযা দেসিতে ধম্মে তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায সংৰত্তমানে কিং উত্তরিমনুস্সধম্মা ইদ্ধিপাটিহারিযং কতং করিস্সতি, কো তেন কতেন অত্থো. তস্মিঞ্হি কতেপি অকতেপি মম সাসনস্স পরিহানি নত্থি, দেৰমনুস্সানঞ্হি অমতনিব্বানসম্পাপনত্থায অহং পারমিযো পূরেসিং, ন পাটিহারিযকরণত্থাযাতি পাটিহারিযস্স নিরত্থকতং দস্সেত্ৰা ‘‘পস্স, মোঘপুরিসা’’তি দুতিযং দোসং আরোপেসি.
৫. অগ্গঞ্ঞন্তি লোকপঞ্ঞত্তিং. ‘‘ইদং নাম লোকস্স অগ্গ’’ন্তি এৰং জানিতব্বম্পি অগ্গং মরিযাদং ন তং পঞ্ঞপেতীতি ৰদতি. সেসমেত্থ অনন্তরৰাদানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৬. অনেকপরিযাযেন খোতি ইদং কস্মা আরদ্ধং. সুনক্খত্তো কির ‘‘ভগৰতো গুণং মক্খেস্সামি, ‘‘দোসং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি এত্তকং ৰিপ্পলপিত্ৰা ভগৰতো কথং সুণন্তো অপ্পতিট্ঠো নিরৰো অট্ঠাসি.
অথ ভগৰা – ‘‘সুনক্খত্ত, এৰং ত্ৰং মক্খিভাৰে ঠিতো সযমেৰ গরহং পাপুণিস্সসী’’তি মক্খিভাৰে আদীনৰদস্সনত্থং অনেকপরিযাযেনাতিআদিমাহ. তত্থ অনেকপরিযাযেনাতি অনেককারণেন. ৰজ্জিগামেতি ৰজ্জিরাজানং গামে, ৰেসালীনগরে নো ৰিসহীতি নাসক্খি. সো অৰিসহন্তোতি সো সুনক্খত্তো যস্স পুব্বে তিণ্ণং রতনানং ৰণ্ণং কথেন্তস্স মুখং নপ্পহোতি, সো দানি তেনেৰ মুখেন অৰণ্ণং কথেতি, অদ্ধা অৰিসহন্তো অসক্কোন্তো ব্রহ্মচরিযং চরিতুং অত্তনো বালতায অৰণ্ণং কথেত্ৰা হীনাযাৰত্তো. বুদ্ধো পন সুবুদ্ধোৰ, ধম্মো স্ৰাক্খাতোৰ, সঙ্ঘো সুপ্পটিপন্নোৰ. এৰং তীণি রতনানি থোমেন্তা মনুস্সা তুয্হেৰ দোসং দস্সেস্সন্তীতি. ইতি খো তেতি এৰং খো তে, সুনক্খত্ত, ৰত্তারো ভৰিস্সন্তি. ততো এৰং দোসে উপ্পন্নে সত্থা অতীতানাগতে অপ্পটিহতঞাণো, ময্হং এৰং দোসো উপ্পজ্জিস্সতীতি জানন্তোপি পুরেতরং ন কথেসীতি ৰত্তুং ন লচ্ছসীতি দস্সেতি. অপক্কমেৰাতি ¶ অপক্কমিযেৰ, অপক্কন্তো ৰা চুতোতি অত্থো. যথা ¶ তং আপাযিকোতি যথা অপাযে নিব্বত্তনারহো সত্তো অপক্কমেয্য, এৰমেৰ অপক্কমীতি অত্থো.
কোরক্খত্তিযৰত্থুৰণ্ণনা
৭. একমিদাহন্তি ¶ ইমিনা কিং দস্সেতি? ইদং সুত্তং দ্ৰীহি পদেহি আবদ্ধং ইদ্ধিপাটিহারিযং ন করোতীতি চ অগ্গঞ্ঞং ন পঞ্ঞপেতীতি চ. তত্থ ‘‘অগ্গঞ্ঞং ন পঞ্ঞপেতী’’তি ইদং পদং সুত্তপরিযোসানে দস্সেস্সতি. ‘‘পাটিহারিযং ন করোতী’’তি ইমস্স পন পদস্স অনুসন্ধিদস্সনৰসেন অযং দেসনা আরদ্ধা.
তত্থ একমিদাহন্তি একস্মিং অহং. সমযন্তি সমযে, একস্মিং কালে অহন্তি অত্থো. থূলূসূতি থূলূ নাম জনপদো, তত্থ ৰিহরামি. উত্তরকা নামাতি ইত্থিলিঙ্গৰসেন উত্তরকাতি এৰংনামকো থূলূনং জনপদস্স নিগমো, তং নিগমং গোচরগামং কত্ৰাতি অত্থো. অচেলোতি নগ্গো. কোরক্খত্তিযোতি অন্তোৰঙ্কপাদো খত্তিযো. কুক্কুরৰতিকোতি সমাদিন্নকুক্কুরৰতো সুনখো ৰিয ঘাযিত্ৰা খাদতি, উদ্ধনন্তরে নিপজ্জতি, অঞ্ঞম্পি সুনখকিরিযমেৰ করোতি. চতুক্কুণ্ডিকোতি চতুসঙ্ঘট্টিতো দ্ৰে জাণূনি দ্ৰে চ কপ্পরে ভূমিযং ঠপেত্ৰা ৰিচরতি. ছমানিকিণ্ণন্তি ভূমিযং নিকিণ্ণং পক্খিত্তং ঠপিতং. ভক্খসন্তি ভক্খং যংকিঞ্চি খাদনীযং ভোজনীযং. মুখেনেৰাতি হত্থেন অপরামসিত্ৰা খাদনীযং মুখেনেৰ খাদতি, ভোজনীযম্পি মুখেনেৰ ভুঞ্জতি. সাধুরূপোতি সুন্দররূপো. অযং সমণোতি অযং অরহতং সমণো একোতি. তত্থ ৰতাতি পত্থনত্থে নিপাতো. এৰং কিরস্স পত্থনা অহোসি ‘‘ইমিনা সমণেন সদিসো অঞ্ঞো সমণো নাম নত্থি, অযঞ্হি অপ্পিচ্ছতায ৰত্থং ন নিৰাসেতি, ‘এস পপঞ্চো’তি মঞ্ঞমানো ভিক্খাভাজনম্পি ন পরিহরতি, ছমানিকিণ্ণমেৰ খাদতি, অযং সমণো নাম. মযং পন কিং সমণা’’তি? এৰং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স পচ্ছতো চরন্তোৰ ইমং পাপকং ৰিতক্কং ৰিতক্কেসি.
এতদৰোচাতি ¶ ভগৰা কির চিন্তেসি ‘‘অযং সুনক্খত্তো পাপজ্ঝাসযো, কিং নু ইমং দিস্ৰা চিন্তেসী’’তি? অথেৰং চিন্তেন্তো তস্স অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ‘‘অযং মোঘপুরিসো মাদিসস্স সব্বঞ্ঞুনো পচ্ছতো আগচ্ছন্তো ¶ অচেলং অরহাতি মঞ্ঞতি, ইধেৰ দানাযং বালো নিগ্গহং অরহতী’’তি অনিৰত্তিত্ৰাৰ এতং ত্ৰম্পি নামাতিআদিৰচনমৰোচ. তত্থ ত্ৰম্পি নামাতি গরহত্থে পিকারো. গরহন্তো হি নং ভগৰা ‘‘ত্ৰম্পি নামা’’তি আহ. ‘‘ত্ৰম্পি নাম এৰং হীনজ্ঝাসযো, অহং সমণো সক্যপুত্তিযোতি এৰং পটিজানিস্সসী’’তি অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো. কিং পন মং, ভন্তেতি ময্হং, ভন্তে, কিং গারয্হং দিস্ৰা ভগৰা ‘‘এৰমাহা’’তি পুচ্ছতি. অথস্স ভগৰা আচিক্খন্তো ‘‘ননু তে’’তিআদিমাহ. মচ্ছরাযতীতি ‘‘মা অঞ্ঞস্স ¶ অরহত্তং হোতূ’’তি কিং ভগৰা এৰং অরহত্তস্স মচ্ছরাযতীতি পুচ্ছতি. ন খো অহন্তি অহং, মোঘপুরিস, সদেৰকস্স লোকস্স অরহত্তপ্পটিলাভমেৰ পচ্চাসীসামি, এতদত্থমেৰ মে বহূনি দুক্করানি করোন্তেন পারমিযো পূরিতা, ন খো অহং, মোঘপুরিস, অরহত্তস্স মচ্ছরাযামি. পাপকং দিট্ঠিগতন্তি ন অরহন্তং অরহাতি, অরহন্তে চ অনরহন্তোতি এৰং তস্স দিট্ঠি উপ্পন্না. তং সন্ধায ‘‘পাপকং দিট্ঠিগত’’ন্তি আহ. যং খো পনাতি যং এতং অচেলং এৰং মঞ্ঞসি. সত্তমং দিৰসন্তি সত্তমে দিৰসে. অলসকেনাতি অলসকব্যাধিনা. কালঙ্করিস্সতীতি উদ্ধুমাতউদরো মরিস্সতি.
কালকঞ্চিকাতি তেসং অসুরানং নামং. তেসং কির তিগাৰুতো অত্তভাৰো অপ্পমংসলোহিতো পুরাণপণ্ণসদিসো কক্কটকানং ৰিয অক্খীনি নিক্খমিত্ৰা মত্থকে তিট্ঠন্তি, মুখং সূচিপাসকসদিসং মত্থকস্মিংযেৰ হোতি, তেন ওণমিত্ৰা গোচরং গণ্হন্তি. বীরণত্থম্বকেতি বীরণতিণত্থম্বো তস্মিং সুসানে অত্থি, তস্মা তং বীরণত্থম্বকন্তি ৰুচ্চতি.
তেনুপসঙ্কমীতি ভগৰতি এত্তকং ৰত্ৰা তস্মিং গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা ৰিহারং গতে ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা উপসঙ্কমি. যেন ত্ৰন্তি যেন কারণেন ত্ৰং. যস্মাপি ভগৰতা ব্যাকতো, তস্মাতি অত্থো. মত্তং ¶ মত্তন্তি পমাণযুত্তং পমাণযুত্তং. ‘‘মন্তা মন্তা’’তিপি পাঠো, পঞ্ঞায উপপরিক্খিত্ৰা উপপরিক্খিত্ৰাতি অত্থো. যথা সমণস্স গোতমস্সাতি যথা সমণস্স গোতমস্স মিচ্ছা ৰচনং অস্স, তথা করেয্যাসীতি আহ. এৰং ৰুত্তে অচেলো সুনখো ৰিয উদ্ধনট্ঠানে নিপন্নো সীসং উক্খিপিত্ৰা অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তো কিং কথেসি ‘‘সমণো নাম ¶ গোতমো অম্হাকং ৰেরী ৰিসভাগো, সমণস্স গোতমস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায মযং সূরিযে উগ্গতে খজ্জোপনকা ৰিয জাতা. সমণো গোতমো অম্হে, এৰং ৰাচং ৰদেয্য অঞ্ঞথা ৰা. ৰেরিনো পন কথা নাম তচ্ছা ন হোতি, গচ্ছ ত্ৰং অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি ৰত্ৰা পুনদেৰ নিপজ্জি.
৮. একদ্ৰীহিকাযাতি একং দ্ৰেতি ৰত্ৰা গণেসি. যথা তন্তি যথা অসদ্দহমানো কোচি গণেয্য, এৰং গণেসি. একদিৰসঞ্চ তিক্খত্তুং উপসঙ্কমিত্ৰা একো দিৰসো অতীতো, দ্ৰে দিৰসা অতীতাতি আরোচেসি. সত্তমং দিৰসন্তি সো কির সুনক্খত্তস্স ৰচনং সুত্ৰা সত্তাহং নিরাহারোৰ অহোসি. অথস্স সত্তমে দিৰসে একো উপট্ঠাকো ‘‘অম্হাকং কুলূপকসমণস্স অজ্জ সত্তমো দিৰসো গেহং অনাগচ্ছন্তস্স অফাসু নু খো জাত’’ন্তি সূকরমংসং পচাপেত্ৰা ভত্তমাদায গন্ত্ৰা পুরতো ভূমিযং নিক্খিপি. অচেলো দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘সমণস্স গোতমস্স কথা ¶ তচ্ছা ৰা অতচ্ছা ৰা হোতু, আহারং পন খাদিত্ৰা সুহিতস্স মে মরণম্পি সুমরণ’’ন্তি দ্ৰে হত্থে জণ্ণুকানি চ ভূমিযং ঠপেত্ৰা কুচ্ছিপূরং ভুঞ্জি. সো রত্তিভাগে জীরাপেতুং অসক্কোন্তো অলসকেন কালমকাসি. সচেপি হি সো ‘‘ন ভুঞ্জেয্য’’ন্তি চিন্তেয্য, তথাপি তং দিৰসং ভুঞ্জিত্ৰা অলসকেন কালং করেয্য. অদ্ৰেজ্ঝৰচনা হি তথাগতাতি.
বীরণত্থম্বকেতি তিত্থিযা কির ‘‘কালঙ্কতো কোরক্খত্তিযো’’তি সুত্ৰা দিৰসানি গণেত্ৰা ইদং তাৰ সচ্চং জাতং, ইদানি নং অঞ্ঞত্থ ছড্ডেত্ৰা ‘‘মুসাৰাদেন সমণং গোতমং নিগ্গণ্হিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা তস্স সরীরং ৰল্লিযা বন্ধিত্ৰা আকড্ঢন্তা ‘‘এত্থ ছড্ডেস্সাম, এত্থ ছড্ডেস্সামা’’তি গচ্ছন্তি. গতগতট্ঠানং অঙ্গণমেৰ হোতি. তে কড্ঢমানা বীরণত্থম্বকসুসানংযেৰ গন্ত্ৰা সুসানভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অঞ্ঞত্থ ছড্ডেস্সামা’’তি আকড্ঢিংসু. অথ ¶ নেসং ৰল্লি ছিজ্জিত্থ, পচ্ছা চালেতুং নাসক্খিংসু. তে ততোৰ পক্কন্তা. তেন ৰুত্তং – ‘‘বীরণত্থম্বকে সুসানে ছড্ডেসু’’ন্তি.
৯. তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? সো কির চিন্তেসি ‘‘অৰসেসং তাৰ সমণস্স গোতমস্স ৰচনং সমেতি, মতস্স পন উট্ঠায অঞ্ঞেন সদ্ধিং কথনং নাম নত্থি, হন্দাহং গন্ত্ৰা পুচ্ছামি. সচে কথেতি, সুন্দরং. নো ¶ চে কথেতি, সমণং গোতমং মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি ইমিনা কারণেন উপসঙ্কমি. আকোটেসীতি পহরি. জানামি আৰুসোতি মতসরীরং উট্ঠহিত্ৰা কথেতুং সমত্থং নাম নত্থি, ইদং কথং কথেসীতি? বুদ্ধানুভাৰেন. ভগৰা কির কোরক্খত্তিযং অসুরযোনিতো আনেত্ৰা সরীরে অধিমোচেত্ৰা কথাপেসি. তমেৰ ৰা সরীরং কথাপেসি, অচিন্তেয্যো হি বুদ্ধৰিসযো.
১০. তথেৰ তং ৰিপাকন্তি তস্স ৰচনস্স ৰিপাকং তথেৰ, উদাহু নোতি লিঙ্গৰিপল্লাসো কতো, তথেৰ সো ৰিপাকোতি অত্থো. কেচি পন ‘‘ৰিপক্ক’’ন্তিপি পঠন্তি, নিব্বত্তন্তি অত্থো.
এত্থ ঠত্ৰা পাটিহারিযানি সমানেতব্বানি. সব্বানেৰ হেতানি পঞ্চ পাটিহারিযানি হোন্তি. ‘‘সত্তমে দিৰসে মরিস্সতী’’তি ৰুত্তং, সো তথেৰ মতো, ইদং পঠমং পাটিহারিযং. ‘‘অলসকেনা’’তি ৰুত্তং, অলসকেনেৰ মতো, ইদং দুতিযং. ‘‘কালকঞ্চিকেসু নিব্বত্তিস্সতী’’তি ৰুত্তং, তত্থেৰ নিব্বত্তো, ইদং ততিযং. ‘‘বীরণত্থম্বকে সুসানে ছড্ডেস্সন্তী’’তি ৰুত্তং, তত্থেৰ ছড্ডিতো ¶ , ইদং চতুত্থং. ‘‘নিব্বত্তট্ঠানতো আগন্ত্ৰা সুনক্খত্তেন সদ্ধিং কথেস্সতী’’তি ৰুত্তো, সো কথেসিযেৰ, ইদং পঞ্চমং পাটিহারিযং.
অচেলকল়ারমট্টকৰত্থুৰণ্ণনা
১১. কল়ারমট্টকোতি নিক্খন্তদন্তমত্তকো. নামমেৰ ৰা তস্সেতং. লাভগ্গপ্পত্তোতি লাভগ্গং পত্তো, অগ্গলাভং পত্তোতি ৰুত্তং হোতি. যসগ্গপ্পত্তোতি যসগ্গং অগ্গপরিৰারং পত্তো. ৰতপদানীতি ৰতানিযেৰ, ৰতকোট্ঠাসা ৰা. সমত্তানীতি গহিতানি. সমাদিন্নানীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. পুরত্থিমেন ৰেসালিন্তি ৰেসালিতো অৰিদূরে পুরত্থিমায দিসায. চেতিযন্তি ¶ যক্খচেতিযট্ঠানং. এস নযো সব্বত্থ.
১২. যেন অচেলকোতি ভগৰতো ৰত্তং কত্ৰা যেন অচেলো কল়ারমট্টকো তেনুপসঙ্কমি. পঞ্হং অপুচ্ছীতি গম্ভীরং তিলক্খণাহতং পঞ্হং পুচ্ছি. ন সম্পাযাসীতি ন সম্মা ঞাণগতিযা পাযাসি, অন্ধো ৰিয ৰিসমট্ঠানে তত্থ তত্থেৰ পক্খলি. নেৰ আদিং, ন পরিযোসানমদ্দস. অথ ¶ ৰা ‘‘ন সম্পাযাসী’’তি ন সম্পাদেসি, সম্পাদেত্ৰা কথেতুং নাসক্খি. অসম্পাযন্তোতি কবরক্খীনি পরিৰত্তেত্ৰা ওলোকেন্তো ‘‘অসিক্খিতকস্স সন্তিকে ৰুট্ঠোসি, অনোকাসেপি পব্বজিতো পঞ্হং পুচ্ছন্তো ৰিচরসি, অপেহি মা এতস্মিং ঠানে অট্ঠাসী’’তি ৰদন্তো. কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাত্ৰাকাসীতি কুপ্পনাকারং কোপং, দুস্সনাকারং দোসং, অতুট্ঠাকারভূতং দোমনস্সসঙ্খাতং অপ্পচ্চযঞ্চ পাকটমকাসি. আসাদিম্হসেতি আসাদিযিম্হ ঘট্টযিম্হ. মা ৰত নো অহোসীতি অহো ৰত মে ন ভৰেয্য. মং ৰত নো অহোসীতিপি পাঠো. তত্থ মন্তি সামিৰচনত্থে উপযোগৰচনং, অহোসি ৰত নু মমাতি অত্থো. এৰঞ্চ পন চিন্তেত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা ‘‘খমথ মে, ভন্তে’’তি তং খমাপেসি. সোপি ইতো পট্ঠায অঞ্ঞং কিঞ্চি পঞ্হং নাম ন পুচ্ছিস্সসীতি. আম ন পুচ্ছিস্সামীতি. যদি এৰং গচ্ছ, খমামি তেতি তং উয্যোজেসি.
১৪. পরিহিতোতি পরিদহিতো নিৰত্থৰত্থো. সানুচারিকোতি অনুচারিকা ৰুচ্চতি ভরিযা, সহ অনুচারিকায সানুচারিকো, তং তং ব্রহ্মচরিযং পহায সভরিযোতি অত্থো. ওদনকুম্মাসন্তি সুরামংসতো অতিরেকং ওদনম্পি কুম্মাসম্পি ভুঞ্জমানো. যসা নিহীনোতি যং লাভগ্গযসগ্গং পত্তো, ততো পরিহীনো হুত্ৰা. ‘‘কতং হোতি উত্তরিমনুস্সধম্মা ইদ্ধিপাটিহারিয’’ন্তি ইধ সত্তৰতপদাতিক্কমৰসেন সত্ত পাটিহারিযানি ৰেদিতব্বানি.
অচেলপাথিকপুত্তৰত্থুৰণ্ণনা
১৫. পাথিকপুত্তোতি ¶ পাথিকস্স পুত্তো. ঞাণৰাদেনাতি ঞাণৰাদেন সদ্ধিং. উপড্ঢপথন্তি ¶ যোজনং চে, নো অন্তরে ভৰেয্য, গোতমো অড্ঢযোজনং, অহং অড্ঢযোজনং. এস নযো অড্ঢযোজনাদীসু. একপদৰারম্পি অতিক্কম্ম গচ্ছতো জযো ভৰিস্সতি, অনাগচ্ছতো পরাজযোতি. তে তত্থাতি তে মযং তত্থ সমাগতট্ঠানে. তদ্দিগুণং তদ্দিগুণাহন্তি ততো ততো দিগুণং দিগুণং অহং করিস্সামি, ভগৰতা সদ্ধিং পাটিহারিযং কাতুং অসমত্থভাৰং জানন্তোপি ‘‘উত্তমপুরিসেন সদ্ধিং পট্ঠপেত্ৰা অসক্কুণন্তস্সাপি পাসংসো হোতী’’তি ঞত্ৰা এৰমাহ. নগরৰাসিনোপি ¶ তং সুত্ৰা ‘‘অসমত্থো নাম এৰং ন গজ্জতি, অদ্ধা অযম্পি অরহা ভৰিস্সতী’’তি তস্স মহন্তং সক্কারমকংসু.
১৬. যেনাহং তেনুপসঙ্কমীতি ‘‘সুনক্খত্তো কির পাথিকপুত্তো এৰং ৰদতী’’তি অস্সোসি. অথস্স হীনজ্ঝাসযত্তা হীনদস্সনায চিত্তং উদপাদি.
সো ভগৰতো ৰত্তং কত্ৰা ভগৰতি গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে পাথিকপুত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছি ‘‘তুম্হে কির এৰরূপিং কথং কথেথা’’তি? ‘‘আম, কথেমা’’তি. যদি এৰং ‘‘মা ভাযিত্থ ৰিস্সত্থা পুনপ্পুনং এৰং ৰদথ, অহং সমণস্স গোতমস্স উপট্ঠাকো, তস্স ৰিসযং ৰিজানামি, তুম্হেহি সদ্ধিং পাটিহারিযং কাতুং ন সক্খিস্সতি, অহং সমণস্স গোতমস্স কথেত্ৰা ভযং উপ্পাদেত্ৰা তং অঞ্ঞতো গহেত্ৰা গমিস্সামি, তুম্হে মা ভাযিত্থা’’তি তং অস্সাসেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং গতো. তেন ৰুত্তং ‘‘যেনাহং তেনুপসঙ্কমী’’তি. তং ৰাচন্তিআদীসু ‘‘অহং অবুদ্ধোৰ সমানো বুদ্ধোম্হীতি ৰিচরিং, অভূতং মে কথিতং নাহং বুদ্ধো’’তি ৰদন্তো তং ৰাচং পজহতি নাম. রহো নিসীদিত্ৰা চিন্তযমানো ‘‘অহং ‘এত্তকং কালং অবুদ্ধোৰ সমানো বুদ্ধোম্হী’তি ৰিচরিং, ইতো দানি পট্ঠায নাহং বুদ্ধো’’তি চিন্তযন্তো তং চিত্তং পজহতি নাম. ‘‘অহং ‘এত্তকং কালং অবুদ্ধোৰ সমানো বুদ্ধোম্হী’তি পাপকং দিট্ঠিং গহেত্ৰা ৰিচরিং, ইতো দানি পট্ঠায ইমং দিট্ঠিং পজহামী’’তি পজহন্তো তং দিট্ঠিং পটিনিস্সজ্জতি নাম. এৰং অকরোন্তো পন তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰাতি ৰুচ্চতি. ৰিপতেয্যাতি বন্ধনা মুত্ততালপক্কং ৰিয গীৰতো পতেয্য, সত্তধা ৰা পন ফলেয্য.
১৭. রক্খতেতন্তি ¶ রক্খতু এতং. একংসেনাতি নিপ্পরিযাযেন. ওধারিতাতি ভাসিতা. অচেলো ¶ চ, ভন্তে, পাথিকপুত্তোতি এৰং একংসেন ভগৰতো ৰাচায ওধারিতায সচে অচেলো পাথিকপুত্তো. ৰিরূপরূপেনাতি ৰিগতরূপেন ৰিগচ্ছিতসভাৰেন রূপেন অত্তনো রূপং পহায অদিস্সমানেন কাযেন. সীহব্যগ্ঘাদিৰসেন ৰা ৰিৰিধরূপেন সম্মুখীভাৰং আগচ্ছেয্য. তদস্স ভগৰতো মুসাতি এৰং সন্তে ভগৰতো তং ৰচনং মুসা ভৰেয্যাতি মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হাতি. ঠপেত্ৰা কির এতং ন অঞ্ঞেন ভগৰা মুসাৰাদেন নিগ্গহিতপুব্বোতি.
১৮. দ্ৰযগামিনীতি ¶ সরূপেন অত্থিভাৰং, অত্থেন নত্থিভাৰন্তি এৰং দ্ৰযগামিনী. অলিকতুচ্ছনিপ্ফলৰাচায এতং অধিৰচনং.
১৯. অজিতোপি নাম লিচ্ছৰীনং সেনাপতীতি সো কির ভগৰতো উপট্ঠাকো অহোসি, সো কালমকাসি. অথস্স সরীরকিচ্চং কত্ৰা মনুস্সা পাথিকপুত্তং পুচ্ছিংসু ‘‘কুহিং নিব্বত্তো সেনাপতী’’তি? সো আহ – ‘‘মহানিরযে নিব্বত্তো’’তি. ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন আহ ‘‘তুম্হাকং সেনাপতি মম সন্তিকং আগম্ম অহং তুম্হাকং ৰচনমকত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ৰাদং পতিট্ঠপেত্ৰা নিরযে নিব্বত্তোম্হী’’তি পরোদিত্থাতি. তেনুপসঙ্কমি দিৰাৰিহারাযাতি এত্থ ‘‘পাটিহারিযকরণত্থাযা’’তি কস্মা ন ৰদতি? অভাৰা. সম্মুখীভাৰোপি হিস্স তেন সদ্ধিং নত্থি, কুতো পাটিহারিযকরণং, তস্মা তথা অৰত্ৰা ‘‘দিৰাৰিহারাযা’’তি আহ.
ইদ্ধিপাটিহারিযকথাৰণ্ণনা
২০. গহপতিনেচযিকাতি গহপতি মহাসালা. তেসঞ্হি মহাধনধঞ্ঞনিচযো, তস্মা ‘‘নেচযিকা’’তি ৰুচ্চন্তি. অনেকসহস্সাতি সহস্সেহিপি অপরিমাণগণনা. এৰং মহতিং কির পরিসং ঠপেত্ৰা সুনক্খত্তং অঞ্ঞো সন্নিপাতেতুং সমত্থো নত্থি. তেনেৰ ভগৰা এত্তকং কালং সুনক্খত্তং গহেত্ৰা ৰিচরি.
২১. ভযন্তি চিত্তুত্রাসভযং. ছম্ভিতত্তন্তি সকলসরীরচলনং. লোমহংসোতি লোমানং উদ্ধগ্গভাৰো. সো কির চিন্তেসি – ‘‘অহং ¶ অতিমহন্তং কথং কথেত্ৰা সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলেন সদ্ধিং পটিৰিরুদ্ধো, ময্হং খো পনব্ভন্তরে অরহত্তং ৰা পাটিহারিযকরণহেতু ৰা নত্থি, সমণো পন গোতমো পাটিহারিযং করিস্সতি, অথস্স পাটিহারিযং দিস্ৰা মহাজনো ‘ত্ৰং দানি পাটিহারিযং কাতুং অসক্কোন্তো কস্মা অত্তনো পমাণমজানিত্ৰা লোকে অগ্গপুগ্গলেন সদ্ধিং পটিমল্লো হুত্ৰা গজ্জসী’তি কট্ঠলেড্ডুদণ্ডাদীহি ৰিহেঠেস্সতী’’তি. তেনস্স মহাজনসন্নিপাতঞ্চেৰ ¶ তেন ভগৰতো চ আগমনং সুত্ৰা ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা লোমহংসো ৰা উদপাদি. সো ততো দুক্খা মুচ্চিতুকামো তিন্দুকখাণুকপরিব্বাজকারামং অগমাসি. তমত্থং দস্সেতুং অথ খো ভগৰাতিআদিমাহ ¶ . তত্থ উপসঙ্কমীতি ন কেৰলং উপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পন দূরং অড্ঢযোজনন্তরং পরিব্বাজকারামং পৰিট্ঠো. তত্থপি চিত্তস্সাদং অলভমানো অন্তন্তেন আৰিজ্ঝিত্ৰা আরামপচ্চন্তে একং গহনট্ঠানং উপধারেত্ৰা পাসাণফলকে নিসীদি. অথ ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘সচে অযং বালো কস্সচিদেৰ কথং গহেত্ৰা ইধাগচ্ছেয্য, মা নস্সতু বালো’’তি ‘‘নিসিন্নপাসাণফলকং তস্স সরীরে অল্লীনং হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. সহ অধিট্ঠানচিত্তেন তং তস্স সরীরে অল্লীযি. সো মহাঅদ্দুবন্ধনবদ্ধো ৰিয ছিন্নপাদো ৰিয চ অহোসি.
অস্সোসীতি ইতো চিতো চ পাথিকপুত্তং পরিযেসমানা পরিসা তস্স অনুপদং গন্ত্ৰা নিসিন্নট্ঠানং ঞত্ৰা আগতেন অঞ্ঞতরেন পুরিসেন ‘‘তুম্হে কং পরিযেসথা’’তি ৰুত্তে পাথিকপুত্তন্তি. সো ‘‘তিন্দুকখাণুকপরিব্বাজকারামে নিসিন্নো’’তি ৰুত্তৰচনেন অস্সোসি.
২২. সংসপ্পতীতি ওসীদতি. তত্থেৰ সঞ্চরতি. পাৰল়া ৰুচ্চতি আনিসদট্ঠিকা.
২৩. পরাভূতরূপোতি পরাজিতরূপো, ৰিনট্ঠরূপো ৰা.
২৫. গোযুগেহীতি গোযুত্তেহি সতমত্তেহি ৰা সহস্সমত্তেহি ৰা যুগেহি. আৰিঞ্ছেয্যামাতি আকড্ঢেয্যাম. ছিজ্জেয্যুন্তি ছিন্দেয্যুং. পাথিকপুত্তো ¶ ৰা বন্ধট্ঠানে ছিজ্জেয্য.
২৬. দারুপত্তিকন্তেৰাসীতি দারুপত্তিকস্স অন্তেৰাসী. তস্স কির এতদহোসি ‘‘তিট্ঠতু তাৰ পাটিহারিযং, সমণো গোতমো ‘অচেলো পাথিকপুত্তো আসনাপি ন ৰুট্ঠহিস্সতী’তি আহ. হন্দাহং গন্ত্ৰা যেন কেনচি উপাযেন তং আসনা ৰুট্ঠাপেমি. এত্তাৰতা চ সমণস্স গোতমস্স পরাজযো ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা এৰমাহ.
২৭. সীহস্সাতি চত্তারো সীহা তিণসীহো চ কাল়সীহো চ পণ্ডুসীহো চ কেসরসীহো চ. তেসং চতুন্নং সীহানং কেসরসীহো অগ্গতং গতো, সো ইধাধিপ্পেতো. মিগরঞ্ঞোতি সব্বচতুপ্পদানং রঞ্ঞো. আসযন্তি নিৰাসং. সীহনাদন্তি অভীতনাদং. গোচরায ¶ পক্কমেয্যন্তি আহারত্থায পক্কমেয্যং. ৰরং ৰরন্তি উত্তমুত্তমং, থূলং থূলন্তি অত্থো. মুদুমংসানীতি মুদূনি মংসানি ¶ . ‘‘মধুমংসানী’’তিপি পাঠো, মধুরমংসানীতি অত্থো. অজ্ঝুপেয্যন্তি উপগচ্ছেয্যং. সীহনাদং নদিত্ৰাতি যে দুব্বলা পাণা, তে পলাযন্তূতি অত্তনো সূরভাৰসন্নিস্সিতেন কারুঞ্ঞেন নদিত্ৰা.
২৮. ৰিঘাসসংৰড্ঢোতি ৰিঘাসেন সংৰড্ঢো, ৰিঘাসং ভক্খিতা তিরিত্তমংসং খাদিত্ৰা ৰড্ঢিতো. দিত্তোতি দপ্পিতো থূলসরীরো. বলৰাতি বলসম্পন্নো. এতদহোসীতি কস্মা অহোসি? অস্মিমানদোসেন.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – একদিৰসং কির সো সীহো গোচরতো নিৰত্তমানো তং সিঙ্গালং ভযেন পলাযমানং দিস্ৰা কারুঞ্ঞজাতো হুত্ৰা ‘‘ৰযস, মা ভাযি, তিট্ঠ কো নাম ত্ৰ’’ন্তি আহ. জম্বুকো নামাহং সামীতি. ৰযস, জম্বুক, ইতো পট্ঠায মং উপট্ঠাতুং সক্খিস্সসীতি. উপট্ঠহিস্সামীতি. সো ততো পট্ঠায উপট্ঠাতি. সীহো গোচরতো আগচ্ছন্তো মহন্তং মহন্তং মংসখণ্ডং আহরতি. সো তং খাদিত্ৰা অৰিদূরে পাসাণপিট্ঠে ৰসতি. সো কতিপাহচ্চযেনেৰ থূলসরীরো মহাখন্ধো জাতো. অথ নং সীহো অৰোচ – ‘‘ৰযস, জম্বুক, মম ৰিজম্ভনকালে অৰিদূরে ঠত্ৰা ‘ৰিরোচ সামী’তি ৰত্তুং সক্খিস্সসী’’তি. সক্কোমি সামীতি. সো তস্স ৰিজম্ভনকালে তথা করোতি ¶ . তেন সীহস্স অতিরেকো অস্মিমানো হোতি.
অথেকদিৰসং জরসিঙ্গালো উদকসোণ্ডিযং পানীযং পিৰন্তো অত্তনো ছাযং ওলোকেন্তো অদ্দস অত্তনো থূলসরীরতঞ্চেৰ মহাখন্ধতঞ্চ. দিস্ৰা ‘জরসিঙ্গালোস্মী’তি মনং অকত্ৰা ‘‘অহম্পি সীহো জাতো’’তি মঞ্ঞি. ততো অত্তনাৰ অত্তানং এতদৰোচ – ‘‘ৰযস, জম্বুক, যুত্তং নাম তৰ ইমিনা অত্তভাৰেন পরস্স উচ্ছিট্ঠমংসং খাদিতুং, কিং ত্ৰং পুরিসো ন হোসি, সীহস্সাপি চত্তারো পাদা দ্ৰে দাঠা দ্ৰে কণ্ণা একং নঙ্গুট্ঠং, তৰপি সব্বং তথেৰ, কেৰলং তৰ কেসরভারমত্তমেৰ নত্থী’’তি. তস্সেৰং চিন্তযতো অস্মিমানো ৰড্ঢি. অথস্স তেন অস্মিমানদোসেন এতং ‘‘কো চাহ’’ন্তিআদি মঞ্ঞিতমহোসি. তত্থ কো চাহন্তি অহং কো, সীহো মিগরাজা কো, ন মে ঞাতি, ন সামিকো, কিমহং ¶ তস্স নিপচ্চকারং করোমীতি অধিপ্পাযো. সিঙ্গালকংযেৰাতি সিঙ্গালরৰমেৰ. ভেরণ্ডকংযেৰাতি অপ্পিযঅমনাপসদ্দমেৰ. কে চ ছৰে সিঙ্গালেতি কো চ লামকো সিঙ্গালো. কে পন সীহনাদেতি কো পন সীহনাদো সিঙ্গালস্স চ সীহনাদস্স চ কো সম্বন্ধোতি অধিপ্পাযো. সুগতাপদানেসূতি সুগতলক্খণেসু. সুগতস্স সাসনসম্ভূতাসু তীসু সিক্খাসু. কথং পনেস তত্থ জীৰতি? এতস্স হি চত্তারো পচ্চযে দদমানা ¶ সীলাদিগুণসম্পন্নানং সম্বুদ্ধানং দেমাতি দেন্তি, তেন এস অবুদ্ধো সমানো বুদ্ধানং নিযামিতপচ্চযে পরিভুঞ্জন্তো সুগতাপদানেসু জীৰতি নাম. সুগতাতিরিত্তানীতি তেসং কির ভোজনানি দদমানা বুদ্ধানঞ্চ বুদ্ধসাৰকানঞ্চ দত্ৰা পচ্ছা অৰসেসং সাযন্হসমযে দেন্তি. এৰমেস সুগতাতিরিত্তানি ভুঞ্জতি নাম. তথাগতেতি তথাগতং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং আসাদেতব্বং ঘট্টযিতব্বং. অথ ৰা ‘‘তথাগতে’’তিআদীনি উপযোগবহুৰচনানেৰ. আসাদেতব্বন্তি ইদম্পি বহুৰচনমেৰ একৰচনং ৰিয ৰুত্তং. আসাদনাতি অহং বুদ্ধেন সদ্ধিং পাটিহারিযং করিস্সামীতি ঘট্টনা.
২৯. সমেক্খিযানাতি সমেক্খিত্ৰা, মঞ্ঞিত্ৰাতি অত্থো. অমঞ্ঞীতি পুন অমঞ্ঞিত্থ কোত্থূতি ¶ সিঙ্গালো.
৩০. অত্তানং ৰিঘাসে সমেক্খিযাতি সোণ্ডিযং উচ্ছিট্ঠোদকে থূলং অত্তভাৰং দিস্ৰা. যাৰ অত্তানং ন পস্সতীতি যাৰ অহং সীহৰিঘাসসংৰড্ঢিতকো জরসিঙ্গালোতি এৰং যথাভূতং অত্তানং ন পস্সতি. ব্যগ্ঘোতি মঞ্ঞতীতি সীহোহমস্মীতি মঞ্ঞতি, সীহেন ৰা সমানবলো ব্যগ্ঘোযেৰ অহন্তি মঞ্ঞতি.
৩১. ভুত্ৰান ভেকেতি আৰাটমণ্ডূকে খাদিত্ৰা. খলমূসিকাযোতি খলেসু মূসিকাযো চ খাদিত্ৰা. কটসীসু খিত্তানি চ কোণপানীতি সুসানেসু ছড্ডিতকুণপানি চ খাদিত্ৰা. মহাৰনেতি মহন্তে ৰনস্মিং. সুঞ্ঞৰনেতি তুচ্ছৰনে. ৰিৰড্ঢোতি ৰড্ঢিতো. তথেৰ সো সিঙ্গালকং অনদীতি এৰং সংৰড্ঢোপি মিগরাজাহমস্মীতি মঞ্ঞিত্ৰাপি যথা পুব্বে দুব্বলসিঙ্গালকালে, তথেৰ সো সিঙ্গালরৰংযেৰ অরৰীতি ¶ . ইমাযপি গাথায ভেকাদীনি ভুত্ৰা ৰড্ঢিতসিঙ্গালো ৰিয লাভসক্কারগিদ্ধো ত্ৰন্তি পাথিকপুত্তমেৰ ঘট্টেসি.
নাগেহীতি হত্থীহি. মহাবন্ধনাতি মহতা কিলেসবন্ধনা মোচেত্ৰা. মহাৰিদুগ্গাতি মহাৰিদুগ্গং নাম চত্তারো ওঘা. ততো উদ্ধরিত্ৰা নিব্বানথলে পতিট্ঠপেত্ৰা.
অগ্গঞ্ঞপঞ্ঞত্তিকথাৰণ্ণনা
৩৬. ইতি ‘‘ভগৰা এত্তকেন কথামগ্গেন পাটিহারিযং ন করোতী’’তি পদস্স অনুসন্ধিং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘ন অগ্গঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতী’’তি ইমস্স অনুসন্ধিং দস্সেন্তো অগ্গঞ্ঞঞ্চাহন্তি দেসনং ¶ আরভি. তত্থ অগ্গঞ্ঞঞ্চাহন্তি অহং, ভগ্গৰ, অগ্গঞ্ঞঞ্চ পজানামি লোকুপ্পত্তিচরিযৰংসঞ্চ. তঞ্চ পজানামীতি ন কেৰলং অগ্গঞ্ঞমেৰ, তঞ্চ অগ্গঞ্ঞং পজানামি. ততো চ উত্তরিতরং সীলসমাধিতো পট্ঠায যাৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণা পজানামি. তঞ্চ পজানং ন পরামসামীতি তঞ্চ পজানন্তোপি অহং ইদং নাম পজানামীতি তণ্হাদিট্ঠিমানৰসেন ন পরামসামি. নত্থি তথাগতস্স পরামাসোতি দীপেতি. পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ¶ নিব্বুতি ৰিদিতাতি অত্তনাযেৰ অত্তনি কিলেসনিব্বানং ৰিদিতং. যদভিজানং তথাগতোতি যং কিলেসনিব্বানং জানন্তো তথাগতো. নো অনযং আপজ্জতীতি অৰিদিতনিব্বানা তিত্থিযা ৰিয অনযং দুক্খং ব্যসনং নাপজ্জতি.
৩৭. ইদানি যং তং তিত্থিযা অগ্গঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, তং দস্সেন্তো সন্তি ভগ্গৰাতিআদিমাহ. তত্থ ইস্সরকুত্তং ব্রহ্মকুত্তন্তি ইস্সরকতং ব্রহ্মকতং, ইস্সরনিম্মিতং ব্রহ্মনিম্মিতন্তি অত্থো. ব্রহ্মা এৰ হি এত্থ আধিপচ্চভাৰেন ইস্সরোতি ৰেদিতব্বো. আচরিযকন্তি আচরিযভাৰং আচরিযৰাদং. তত্থ আচরিযৰাদো অগ্গঞ্ঞং. অগ্গঞ্ঞং পন এত্থ দেসিতন্তি কত্ৰা সো অগ্গঞ্ঞং ত্ৰেৰ ৰুত্তো. কথং ৰিহিতকন্তি কেন ৰিহিতং কিন্তি ৰিহিতং. সেসং ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৪১. খিড্ডাপদোসিকন্তি খিড্ডাপদোসিকমূলং.
৪৭. অসতাতি ¶ অৰিজ্জমানেন, অসংৰিজ্জমানট্ঠেনাতি অত্থো. তুচ্ছাতি তুচ্ছেন অন্তোসারৰিরহিতেন. মুসাতি মুসাৰাদেন. অভূতেনাতি ভূতত্থৰিরহিতেন. অব্ভাচিক্খন্তীতি অভিআচিক্খন্তি. ৰিপরীতোতি ৰিপরীতসঞ্ঞো ৰিপরীতচিত্তো. ভিক্খৰো চাতি ন কেৰলং সমণো গোতমোযেৰ, যে চ অস্স অনুসিট্ঠিং করোন্তি, তে ভিক্খূ চ ৰিপরীতা. অথ যং সন্ধায ৰিপরীতোতি ৰদন্তি, তং দস্সেতুং সমণো গোতমোতিআদি ৰুত্তং. সুভং ৰিমোক্খন্তি ৰণ্ণকসিণং. অসুভন্ত্ৰেৰাতি সুভঞ্চ অসুভঞ্চ সব্বং অসুভন্তি এৰং পজানাতি. সুভন্ত্ৰেৰ তস্মিং সমযেতি সুভন্তি এৰ চ তস্মিং সমযে পজানাতি, ন অসুভং. ভিক্খৰো চাতি যে তে এৰং ৰদন্তি, তেসং ভিক্খৰো চ অন্তেৰাসিকসমণা ৰিপরীতা. পহোতীতি সমত্থো পটিবলো.
৪৮. দুক্করং খোতি অযং পরিব্বাজকো যদিদং ‘‘এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে’’তিআদিমাহ, তং সাঠেয্যেন কোহঞ্ঞেন আহ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সমণো গোতমো ময্হং এত্তকং ¶ ধম্মকথং ¶ কথেসি, তমহং সুত্ৰাপি পব্বজিতুং ন সক্কোমি, মযা এতস্স সাসনং পটিপন্নসদিসেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি. ততো সো সাঠেয্যেন কোহঞ্ঞেন এৰমাহ. তেনস্স ভগৰা মম্মং ঘট্টেন্তো ৰিয ‘‘দুক্করং খো এতং, ভগ্গৰ তযা অঞ্ঞদিট্ঠিকেনা’’তিআদিমাহ. তং পোট্ঠপাদসুত্তে ৰুত্তত্থমেৰ. সাধুকমনুরক্খাতি সুট্ঠু অনুরক্খ.
ইতি ভগৰা পসাদমত্তানুরক্খণে পরিব্বাজকং নিযোজেসি. সোপি এৰং মহন্তং সুত্তন্তং সুত্ৰাপি নাসক্খি কিলেসক্খযং কাতুং. দেসনা পনস্স আযতিং ৰাসনায পচ্চযো অহোসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
পাথিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. উদুম্বরিকসুত্তৰণ্ণনা
নিগ্রোধপরিব্বাজকৰত্থুৰণ্ণনা
৪৯. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি উদুম্বরিকসুত্তং. তত্রাযমপুব্বপদৰণ্ণনা – পরিব্বাজকোতি ছন্নপরিব্বাজকো. উদুম্বরিকায পরিব্বাজকারামেতি উদুম্বরিকায দেৰিযা সন্তকে পরিব্বাজকারামে. সন্ধানোতি তস্স নামং. অযং পন মহানুভাৰো পরিৰারেত্ৰা ৰিচরন্তানং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং অগ্গপুরিসো অনাগামী ভগৰতা মহাপরিসমজ্ঝে এৰং সংৰণ্ণিতো –
‘‘ছহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো সন্ধানো গহপতি তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো সদ্ধম্মে ইরিযতি. কতমেহি ছহি? বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন অরিযেন সীলেন অরিযেন ঞাণেন অরিযায ৰিমুত্তিযা. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো সন্ধানো গহপতি তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো সদ্ধম্মে ইরিযতী’’তি (অ. নি. ৬.১২০-১৩৯).
সো পাতোযেৰ উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায পুব্বণ্হসমযে বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা ভিক্খূসু ৰিহারং গতেসু ঘরে খুদ্দকমহল্লকানং দারকানং সদ্দেন উব্বাল়্হো সত্থু সন্তিকে ‘‘ধম্মং সোস্সামী’’তি নিক্খন্তো. তেন ৰুত্তং দিৰা দিৰস্স রাজগহা নিক্খমীতি. তত্থ দিৰা দিৰস্সাতি দিৰসস্স দিৰা নাম মজ্ঝন্হাতিক্কমো, তস্মিং দিৰসস্সাপি দিৰাভূতে অতিক্কন্তমত্তে মজ্ঝন্হিকে নিক্খমীতি অত্থো. পটিসল্লীনোতি ততো ততো রূপাদিগোচরতো চিত্তং পটিসংহরিত্ৰা নিলীনো ঝানরতিসেৰনাৰসেন একীভাৰং গতো. মনোভাৰনীযানন্তি মনৰড্ঢকানং. যে চ আৰজ্জতো মনসিকরোতো চিত্তং ৰিনীৰরণং হোতি উন্নমতি ৰড্ঢতি.
৫০. উন্নাদিনিযাতিআদীনি পোট্ঠপাদসুত্তে ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.
৫১. যাৰতাতি ¶ ¶ ¶ যত্তকা. অযং তেসং অঞ্ঞতরোতি অযং তেসং অব্ভন্তরো একো সাৰকো, ভগৰতো কির সাৰকা গিহিঅনাগামিনোযেৰ পঞ্চসতা রাজগহে পটিৰসন্তি. যেসং একেকস্স পঞ্চ পঞ্চ উপাসকসতানি পরিৰারা, তে সন্ধায ‘‘অযং তেসং অঞ্ঞতরো’’তি আহ. অপ্পেৰ নামাতি তস্স উপসঙ্কমনং পত্থযমানো আহ. পত্থনাকারণং পন পোট্ঠপাদসুত্তে ৰুত্তমেৰ.
৫২. এতদৰোচাতি আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গেযেৰ তেসং কথায সুতত্তা এতং অঞ্ঞথা খো ইমেতিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ অঞ্ঞতিত্থিযাতি দস্সনেনপি আকপ্পেনপি কুত্তেনপি আচারেনপি ৰিহারেনপি ইরিযাপথেনপি অঞ্ঞে তিত্থিযাতি অঞ্ঞতিত্থিযা. সঙ্গম্ম সমাগম্মাতি সঙ্গন্ত্ৰা সমাগন্ত্ৰা রাসি হুত্ৰা নিসিন্নট্ঠানে. অরঞ্ঞৰনপত্থানীতি অরঞ্ঞৰনপত্থানি গামূপচারতো মুত্তানি দূরসেনাসনানি. পন্তানীতি দূরতরানি মনুস্সূপচারৰিরহিতানি. অপ্পসদ্দানীতি ৰিহারূপচারেন গচ্ছতো অদ্ধিকজনস্সপি সদ্দেন মন্দসদ্দানি. অপ্পনিগ্ঘোসানীতি অৰিভাৰিতত্থেন নিগ্ঘোসেন মন্দনিগ্ঘোসানি. ৰিজনৰাতানীতি অন্তোসঞ্চারিনো জনস্স ৰাতেন ৰিগতৰাতানি. মনুস্সরাহস্সেয্যকানীতি মনুস্সানং রহস্সকরণস্স যুত্তানি অনুচ্ছৰিকানি. পটিসল্লানসারুপ্পানীতি একীভাৰস্স অনুরূপানি. ইতি সন্ধানো গহপতি ‘‘অহো মম সত্থা যো এৰরূপানি সেনাসনানি পটিসেৰতী’’তি অঞ্জলিং পগ্গয্হ উত্তমঙ্গে সিরস্মিং পতিট্ঠপেত্ৰা ইমং উদানং উদানেন্তো নিসীদি.
৫৩. এৰং ৰুত্তেতি এৰং সন্ধানেন গহপতিনা উদানং উদানেন্তেন ৰুত্তে. নিগ্রোধো পরিব্বাজকো অযং গহপতি মম সন্তিকে নিসিন্নোপি অত্তনো সত্থারংযেৰ থোমেতি উক্কংসতি, অম্হে পন অত্থীতিপি ন মঞ্ঞতি, এতস্মিং উপ্পন্নকোপং সমণস্স গোতমস্স উপরি পাতেস্সামীতি সন্ধানং গহপতিং এতদৰোচ.
যগ্ঘেতি চোদনত্থে নিপাতো. জানেয্যাসীতি বুজ্ঝেয্যাসি পস্সেয্যাসি. কেন সমণো গোতমো সদ্ধিং সল্লপতীতি কেন কারণেন কেন ¶ পুগ্গলেন সদ্ধিং সমণো গোতমো সল্লপতি ৰদতি ভাসতি. কিং ¶ ৰুত্তং হোতি – ‘‘যদি কিঞ্চি সল্লাপকারণং ভৰেয্য, যদি ৰা কোচি সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং সল্লাপত্থিকো গচ্ছেয্য, সল্লপেয্য, ন পন কারণং অত্থি, ন তস্স সন্তিকং কোচি গচ্ছতি, স্ৰাযং কেন সমণো গোতমো সদ্ধিং সল্লপতি, অসল্লপন্তো কথং উন্নাদী ভৰিস্সতী’’তি.
সাকচ্ছন্তি সংসন্দনং. পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযন্তি উত্তরপচ্চুত্তরনযেন ঞাণব্যত্তভাৰং. সুঞ্ঞাগারহতাতি ¶ সুঞ্ঞাগারেসু নট্ঠা, সমণেন হি গোতমেন বোধিমূলে অপ্পমত্তিকা পঞ্ঞা অধিগতা, সাপিস্স সুঞ্ঞাগারেসু এককস্স নিসীদতো নট্ঠা. যদি পন মযং ৰিয গণসঙ্গণিকং কত্ৰা নিসীদেয্য, নাস্স পঞ্ঞা নস্সেয্যাতি দস্সেতি. অপরিসাৰচরোতি অৰিসারদত্তা পরিসং ওতরিতুং ন সক্কোতি. নালং সল্লাপাযাতি ন সমত্থো সল্লাপং কাতুং. অন্তমন্তানেৰাতি কোচি মং পঞ্হং পুচ্ছেয্যাতি পঞ্হাভীতো অন্তমন্তানেৰ পন্তসেনাসনানি সেৰতি. গোকাণাতি একক্খিহতা কাণগাৰী. সা কির পরিযন্তচারিনী হোতি, অন্তমন্তানেৰ সেৰতি. সা কির কাণক্খিভাৰেন ৰনন্তাভিমুখীপি ন সক্কোতি ভৰিতুং. কস্মা? যস্মা পত্তেন ৰা সাখায ৰা কণ্টকেন ৰা পহারস্স ভাযতি. গুন্নং অভিমুখীপি ন সক্কোতি ভৰিতুং. কস্মা? যস্মা সিঙ্গেন ৰা কণ্ণেন ৰা ৰালেন ৰা পহারস্স ভাযতি. ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো. সংসাদেয্যামাতি একপঞ্হপুচ্ছনেনেৰ সংসাদনং ৰিসাদমাপন্নং করেয্যাম. তুচ্ছকুম্ভীৰ নন্তি রিত্তঘটং ৰিয নং. ওরোধেয্যামাতি ৰিনন্ধেয্যাম. পূরিতঘটো হি ইতো চিতো চ পরিৰত্তেত্ৰা ন সুৰিনন্ধনীযো হোতি. রিত্তকো যথারুচি পরিৰত্তেত্ৰা সক্কা হোতি ৰিনন্ধিতুং, এৰমেৰ হতপঞ্ঞতায রিত্তকুম্ভিসদিসং সমণং গোতমং ৰাদৰিনন্ধনেন সমন্তা ৰিনন্ধিস্সামাতি ৰদতি.
ইতি পরিব্বাজকো সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং নলাটমণ্ডলং অপস্সন্তো দসবলস্স পরম্মুখা অত্তনো বলং দীপেন্তো অসম্ভিন্নং খত্তিযকুমারং জাতিযা ঘট্টযন্তো চণ্ডালপুত্তো ৰিয অসম্ভিন্নকেসরসীহং ¶ মিগরাজানং থামেন ঘট্টেন্তো জরসিঙ্গালো ৰিয চ নানপ্পকারং তুচ্ছগজ্জিতং গজ্জি. উপাসকোপি চিন্তেসি ‘‘অযং পরিব্বাজকো অতি ৰিয গজ্জতি, অৰীচিফুসনত্থায পাদং, ভৰগ্গগ্গহণত্থায হত্থং পসারযন্তো ৰিয নিরত্থকং ৰাযমতি. সচে মে সত্থা ইমং ঠানমাগচ্ছেয্য, ইমস্স পরিব্বাজকস্স ¶ যাৰ ভৰগ্গা উস্সিতং মানদ্ধজং ঠানসোৰ ওপাতেয্যা’’তি.
৫৪. ভগৰাপি তেসং তং কথাসল্লাপং অস্সোসিযেৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘অস্সোসি খো ইমং কথাসল্লাপ’’ন্তি.
সুমাগধাযাতি সুমাগধা নাম পোক্খরণী, যস্সা তীরে নিসিন্নো অঞ্ঞতরো পুরিসো পদুমনাল়ন্তরেহি অসুরভৰনং পৰিসন্তং অসুরসেনং অদ্দস. মোরনিৰাপোতি নিৰাপো ৰুচ্চতি ভত্তং, যত্থ মোরানং অভযেন সদ্ধিং নিৰাপো দিন্নো, তং ঠানন্তি অত্থো. অব্ভোকাসেতি অঙ্গণট্ঠানে. অস্সাসপত্তাতি তুট্ঠিপত্তা সোমনস্সপত্তা. অজ্ঝাসযন্তি উত্তমনিস্সযভূতং. আদিব্রহ্মচরিযন্তি ¶ পুরাণব্রহ্মচরিযসঙ্খাতং অরিযমগ্গং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘কো নাম সো, ভন্তে, ধম্মো যেন ভগৰতা সাৰকা ৰিনীতা অজ্ঝাসযাদিব্রহ্মচরিযভূতং অরিযমগ্গং পূরেত্ৰা অরহত্তাধিগমৰসেন অস্সাসপত্তা পটিজানন্তী’’তি.
তপোজিগুচ্ছাৰাদৰণ্ণনা
৫৫. ৰিপ্পকতাতি মমাগমনপচ্চযা অনিট্ঠিতা, ৰ হুত্ৰা ঠিতা, কথেহি, অহমেতং নিট্ঠপেত্ৰা মত্থকং পাপেত্ৰা দস্সেমীতি সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেসি.
৫৬. দুজ্জানং খোতি ভগৰা পরিব্বাজকস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অযং পরিব্বাজকো মযা সাৰকানং দেসেতব্বং ধম্মং তেহি পূরেতব্বং পটিপত্তিং পুচ্ছতি, সচস্সাহং আদিতোৰ তং কথেস্সামি, কথিতম্পি নং ন জানিস্সতি, অযং পন ৰীরিযেন পাপজিগুচ্ছনৰাদো, হন্দাহং এতস্সেৰ ৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছাপেত্ৰা পুথুসমণব্রাহ্মণানং লদ্ধিযা নিরত্থকভাৰং দস্সেমি. অথ পচ্ছা ইমং পঞ্হং ব্যাকরিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দুজ্জানং খো এতন্তিআদিমাহ. তত্থ সকে আচরিযকেতি অত্তনো আচরিযৰাদে. অধিজেগুচ্ছেতি ৰীরিযেন পাপজিগুচ্ছনভাৰে. কথং সন্তাতি কথং ভূতা. তপোজিগুচ্ছাতি ৰীরিযেন পাপজিগুচ্ছা পাপৰিৰজ্জনা. পরিপুণ্ণাতি পরিসুদ্ধা. কথং ¶ অপরিপুণ্ণাতি কথং অপরিসুদ্ধা হোতীতি এৰং পুচ্ছাতি. যত্র হি নামাতি যো নাম.
৫৭. অপ্পসদ্দে ¶ কত্ৰাতি নিরৰে অপ্পসদ্দে কত্ৰা. সো কির চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো একং পঞ্হম্পি ন কথেতি, সল্লাপকথাপিস্স অতিবহুকা নত্থি, ইমে পন আদিতো পট্ঠায সমণং গোতমং অনুৰত্তন্তি চেৰ পসংসন্তি চ, হন্দাহং ইমে নিস্সদ্দে কত্ৰা সযং কথেমী’’তি. সো তথা অকাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘অপ্পসদ্দে কত্ৰা’’তি. ‘‘তপোজিগুচ্ছৰাদা’’তিআদীসু তপোজিগুচ্ছং ৰদাম, মনসাপি তমেৰ সারতো গহেত্ৰা ৰিচরাম, কাযেনপিম্হা তমেৰ অল্লীনা, নানপ্পকারকং অত্তকিলমথানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরামাতি অত্থো.
উপক্কিলেসৰণ্ণনা
৫৮. তপস্সীতি তপনিস্সিতকো. ‘‘অচেলকো’’তিআদীনি সীহনাদে (দী. নি. অট্ঠ. ১.৩৯৩) ¶ ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. তপং সমাদিযতীতি অচেলকভাৰাদিকং তপং সম্মা আদিযতি, দল়্হং গণ্হাতি. অত্তমনো হোতীতি কো অঞ্ঞো মযা সদিসো ইমস্মিং তপে অত্থীতি তুট্ঠমনো হোতি. পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পোতি অলমেত্তাৰতাতি এৰং পরিযোসিতসঙ্কপ্পো, ইদঞ্চ তিত্থিযানং ৰসেন আগতং. সাসনাৰচরেনাপি পন দীপেতব্বং. একচ্চো হি ধুতঙ্গং সমাদিযতি, সো তেনেৰ ধুতঙ্গেন কো অঞ্ঞো মযা সদিসো ধুতঙ্গধরোতি অত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো. তপস্সিনো উপক্কিলেসো হোতীতি দুৰিধস্সাপেতস্স তপস্সিনো অযং উপক্কিলেসো হোতি. এত্তাৰতাযং তপো উপক্কিলেসো হোতীতি ৰদামি.
অত্তানুক্কংসেতীতি ‘‘কো মযা সদিসো অত্থী’’তি অত্তানং উক্কংসতি উক্খিপতি. পরং ৰম্ভেতীতি ‘‘অযং ন মাদিসো’’তি পরং সংহারেতি অৰক্খিপতি.
মজ্জতীতি মানমদকরণেন মজ্জতি. মুচ্ছতীতি মুচ্ছিতো হোতি গধিতো অজ্ঝাপন্নো. পমাদমাপজ্জতীতি এতদেৰ সারন্তি পমাদমাপজ্জতি. সাসনে পব্বজিতোপি ধুতঙ্গসুদ্ধিকো হোতি, ন কম্মট্ঠানসুদ্ধিকো. ধুতঙ্গমেৰ অরহত্তং ৰিয সারতো পচ্চেতি.
৫৯. লাভসক্কারসিলোকন্তি ¶ এত্থ চত্তারো পচ্চযা লব্ভন্তীতি ¶ লাভা, তেযেৰ সুট্ঠু কত্ৰা পটিসঙ্খরিত্ৰা লদ্ধা সক্কারো, ৰণ্ণভণনং সিলোকো. অভিনিব্বত্তেতীতি অচেলকাদিভাৰং তেরসধুতঙ্গসমাদানং ৰা নিস্সায মহালাভো উপ্পজ্জতি, তস্মা ‘‘অভিনিব্বত্তেতী’’তি ৰুত্তো. সেসমেত্থ পুরিমৰারনযেনেৰ দুৰিধস্সাপি তপস্সিনো ৰসেন ৰেদিতব্বং.
৬০. ৰোদাসং আপজ্জতীতি দ্ৰেভাগং আপজ্জতি, দ্ৰে ভাগে করোতি. খমতীতি রুচ্চতি. নক্খমতীতি ন রুচ্চতি. সাপেক্খো পজহতীতি সতণ্হো পজহতি. কথং? পাতোৰ খীরভত্তং ভুত্তো হোতি. অথস্স মংসভোজনং উপনেতি. তস্স এৰং হোতি ‘‘ইদানি এৰরূপং কদা লভিস্সাম, সচে জানেয্যাম, পাতোৰ খীরভত্তং ন ভুঞ্জেয্যাম, কিং মযা সক্কা কাতুং, গচ্ছ ভো, ত্ৰমেৰ ভুঞ্জা’’তি জীৰিতং পরিচ্চজন্তো ৰিয সাপেক্খো পজহতি. গধিতোতি গেধজাতো. মুচ্ছিতোতি বলৰতণ্হায মুচ্ছিতো সংমুট্ঠস্সতী হুত্ৰা. অজ্ঝাপন্নোতি আমিসে অতিলগ্গো, ‘‘ভুঞ্জিস্সথ, আৰুসো’’তি ধম্মনিমন্তনমত্তম্পি অকত্ৰা মহন্তে মহন্তে কবল়ে করোতি. অনাদীনৰদস্সাৰীতিআদীনৰমত্তম্পি ন পস্সতি. অনিস্সরণপঞ্ঞোতি ইধ মত্তঞ্ঞুতানিস্সরণপচ্চৰেক্খণপরিভোগমত্তম্পি ¶ ন করোতি. লাভসক্কারসিলোকনিকন্তিহেতূতি লাভাদীসু তণ্হাহেতু.
৬১. সংভক্খেতীতি সংখাদতি. অসনিৰিচক্কন্তি ৰিচক্কসণ্ঠানা অসনিযেৰ. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘অসনিৰিচক্কং ইমস্স দন্তকূটং মূলবীজাদীসু ন কিঞ্চি ন সংভুঞ্জতি. অথ চ পন নং সমণপ্পৰাদেন সমণোতি সঞ্জানন্তী’’তি. এৰং অপসাদেতি অৰক্খিপতি. ইদং তিত্থিযৰসেন আগতং. ভিক্খুৰসেন পনেত্থ অযং যোজনা, অত্তনা ধুতঙ্গধরো হোতি, সো অঞ্ঞং এৰং অপসাদেতি ‘‘কিং সমণা নাম ইমে সমণম্হাতি ৰদন্তি, ধুতঙ্গমত্তম্পি নত্থি, উদ্দেসভত্তাদীনি পরিযেসন্তা পচ্চযবাহুল্লিকা ৰিচরন্তী’’তি. লূখাজীৰিন্তি অচেলকাদিৰসেন ৰা ধুতঙ্গৰসেন ৰা লূখাজীৰিং. ইস্সামচ্ছরিযন্তি পরস্স সক্কারাদিসম্পত্তিখীযনলক্খণং ¶ ইস্সং, সক্কারাদিকরণঅক্খমনলক্খণং মচ্ছরিযঞ্চ.
৬২. আপাথকনিসাদী ¶ হোতীতি মনুস্সানং আপাথে দস্সনট্ঠানে নিসীদতি. যত্থ তে পস্সন্তি, তত্থ ঠিতো ৰগ্গুলিৰতং চরতি, পঞ্চাতপং তপ্পতি, একপাদেন তিট্ঠতি, সূরিযং নমস্সতি. সাসনে পব্বজিতোপি সমাদিন্নধুতঙ্গো সব্বরত্তিং সযিত্ৰা মনুস্সানং চক্খুপথে তপং করোতি, মহাসাযন্হেযেৰ চীৰরকুটিং করোতি, সূরিযে উগ্গতে পটিসংহরতি, মনুস্সানং আগতভাৰং ঞত্ৰা ঘণ্ডিং পহরিত্ৰা চীৰরং মত্থকে ঠপেত্ৰা চঙ্কমং ওতরতি, সম্মুঞ্জনিং গহেত্ৰা ৰিহারঙ্গণং সম্মজ্জতি.
অত্তানন্তি অত্তনো গুণং অদস্সযমানোতি এত্থ অ-কারো নিপাতমত্তং, দস্সযমানোতি অত্থো. ইদম্পি মে তপস্মিন্তি ইদম্পি কম্মং মমেৰ তপস্মিং, পচ্চত্তে ৰা ভুম্মং, ইদম্পি মম তপোতি অত্থো. সো হি অসুকস্মিং ঠানে অচেলকো অত্থি মুত্তাচারোতিআদীনি সুত্ৰা অম্হাকং এস তপো, অম্হাকং সো অন্তেৰাসিকোতিআদীনি ভণতি. অসুকস্মিং ৰা পন ঠানে পংসুকূলিকো ভিক্খু অত্থীতিআদীনি সুত্ৰা অম্হাকং এস তপো, অম্হাকং সো অন্তেৰাসিকোতিআদীনি ভণতি.
কিঞ্চিদেৰাতি কিঞ্চি ৰজ্জং দিট্ঠিগতং ৰা. পটিচ্ছন্নং সেৰতীতি যথা অঞ্ঞে ন জানন্তি, এৰং সেৰতি. অক্খমমানং আহ খমতীতি অরুচ্চমানংযেৰ রুচ্চতি মেতি ৰদতি. অত্তনা কতং অতিমহন্তম্পি ৰজ্জং অপ্পমত্তকং কত্ৰা পঞ্ঞপেতি, পরেন কতং দুক্কটমত্তং ৰীতিক্কমম্পি পারাজিকসদিসং কত্ৰা দস্সেতি. অনুঞ্ঞেয্যন্তি অনুজানিতব্বং অনুমোদিতব্বং.
৬৩. কোধনো ¶ হোতি উপনাহীতি কুজ্ঝনলক্খণেন কোধেন, ৰেরঅপ্পটিনিস্সগ্গলক্খণেন উপনাহেন চ সমন্নাগতো. মক্খী হোতি পল়াসীতি পরগুণমক্খনলক্খণেন মক্খেন, যুগগ্গাহলক্খণেন পল়াসেন চ সমন্নাগতো.
ইস্সুকী হোতি মচ্ছরীতি পরসক্কারাদীসু উসূযনলক্খণায ইস্সায, আৰাসকুললাভৰণ্ণধম্মেসু মচ্ছরাযনলক্খণেন পঞ্চৰিধমচ্ছেরেন চ সমন্নাগতো হোতি. সঠো হোতি মাযাৰীতি কেরাটিকলক্খণেন সাঠেয্যেন, কতপ্পটিচ্ছাদনলক্খণায মাযায চ সমন্নাগতো ¶ হোতি. থদ্ধো ¶ হোতি অতিমানীতি নিস্সিনেহনিক্করুণথদ্ধলক্খণেন থম্ভেন, অতিক্কমিত্ৰা মঞ্ঞনলক্খণেন অতিমানেন চ সমন্নাগতো হোতি. পাপিচ্ছো হোতীতি অসন্তসম্ভাৰনপত্থনলক্খণায পাপিচ্ছতায সমন্নাগতো হোতি. পাপিকানন্তি তাসংযেৰ লামকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো. মিচ্ছাদিট্ঠিকোতি নত্থি দিন্নন্তিআদিনযপ্পৰত্তায অযাথাৰদিট্ঠিযা উপেতো. অন্তগ্গাহিকাযাতি সাযেৰ দিট্ঠি উচ্ছেদন্তস্স গহিতত্তা ‘‘অন্তগ্গাহিকা’’তি ৰুচ্চতি, তায সমন্নাগতোতি অত্থো. সন্দিট্ঠিপরামাসীতিআদীসু সযং দিট্ঠি সন্দিট্ঠি, সন্দিট্ঠিমেৰ পরামসতি গহেত্ৰা ৰদতীতি সন্দিট্ঠিপরামাসী. আধানং ৰুচ্চতি দল়্হং সুট্ঠু ঠপিতং, তথা কত্ৰা গণ্হাতীতি আধানগ্গাহী. অরিট্ঠো ৰিয ন সক্কা হোতি পটিনিস্সজ্জাপেতুন্তি দুপ্পটিনিস্সগ্গী. যদিমেতি যদি ইমে.
পরিসুদ্ধপপটিকপ্পত্তকথাৰণ্ণনা
৬৪. ইধ, নিগ্রোধ, তপস্সীতি এৰং ভগৰা অঞ্ঞতিত্থিযেহি গহিতলদ্ধিং তেসং রক্খিতং তপং সব্বমেৰ সংকিলিট্ঠন্তি উপক্কিলেসপাল়িং দস্সেত্ৰা ইদানি পরিসুদ্ধপাল়িদস্সনত্থং দেসনমারভন্তো ইধ, নিগ্রোধাতিআদিমাহ. তত্থ ‘‘ন অত্তমনো’’তিআদীনি ৰুত্তৰিপক্খৰসেনেৰ ৰেদিতব্বানি. সব্বৰারেসু চ লূখতপস্সিনো চেৰ ধুতঙ্গধরস্স চ ৰসেন যোজনা ৰেদিতব্বা. এৰং সো তস্মিং ঠানে পরিসুদ্ধো হোতীতি এৰং সো তেন ন অত্তমনতা ন পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পভাৰসঙ্খাতেন কারণেন পরিসুদ্ধো নিরুপক্কিলেসো হোতি, উত্তরি ৰাযমমানো কম্মট্ঠানসুদ্ধিকো হুত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
৬৯. অদ্ধা খো, ভন্তেতি ভন্তে এৰং সন্তে একংসেনেৰ ৰীরিযেন পাপজিগুচ্ছনৰাদো পরিসুদ্ধো হোতীতি অনুজানাতি. ইতো পরঞ্চ অগ্গভাৰং ৰা সারভাৰং ৰা অজানন্তো অগ্গপ্পত্তা সারপ্পত্তা চাতি আহ. অথস্স ভগৰা সারপ্পত্তভাৰং পটিসেধেন্তো ন খো নিগ্রোধাতিআদিমাহ ¶ . পপটিকপ্পত্তা হোতীতি সারৰতো রুক্খস্স সারং ফেগ্গুং তচঞ্চ অতিক্কম্ম বহিপপটিকসদিসা হোতীতি দস্সেতি.
পরিসুদ্ধতচপ্পত্তাদিকথাৰণ্ণনা
৭০. অগ্গং ¶ ¶ পাপেতূতি দেসনাৰসেন অগ্গং পাপেত্ৰা দেসেতু, সারং পাপেত্ৰা দেসেতূতি দসবলং যাচতি. চাতুযামসংৰরসংৰুতোতি চতুব্বিধেন সংৰরেন পিহিতো. ন পাণং অতিপাতেতীতি পাণং ন হনতি. ন ভাৰিতমাসীসতীতি ভাৰিতং নাম তেসং সঞ্ঞায পঞ্চ কামগুণা, তে ন আসীসতি ন সেৰতীতি অত্থো.
অদুং চস্স হোতীতি এতঞ্চস্স ইদানি ৰুচ্চমানং ‘‘সো অভিহরতী’’তিআদিলক্খণং. তপস্সিতাযাতি তপস্সিভাৰেন হোতি. তত্থ সো অভিহরতীতি সো তং সীলং অভিহরতি, উপরূপরি ৰড্ঢেতি. সীলং মে পরিপুণ্ণং, তপো আরদ্ধো, অলমেত্তাৰতাতি ন ৰীরিযং ৰিস্সজ্জেতি. নো হীনাযাৰত্ততীতি হীনায গিহিভাৰত্থায ন আৰত্ততি. সীলতো উত্তরি ৰিসেসাধিগমত্থায ৰীরিযং করোতিযেৰ, এৰং করোন্তো সো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি. ‘‘অরঞ্ঞ’’ন্তিআদীনি সামঞ্ঞফলে (দী. নি. অট্ঠ. ১.২১৬) ৰিত্থারিতানেৰ. ‘‘মেত্তাসহগতেনা’’তিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰণ্ণিতানি. তচপ্পত্তাতি পপটিকতো অব্ভন্তরং তচং পত্তা. ফেগ্গুপ্পত্তাতি তচতো অব্ভন্তরং ফেগ্গুং পত্তা, ফেগ্গুসদিসা হোতীতি অত্থো.
৭৪. ‘‘এত্তাৰতা, খো নিগ্রোধ, তপোজিগুচ্ছা অগ্গপ্পত্তা চ হোতি সারপ্পত্তা চা’’তি ইদং ভগৰা তিত্থিযানং ৰসেনাহ. তিত্থিযানঞ্হি লাভসক্কারো রুক্খস্স সাখাপলাসসদিসো. পঞ্চসীলমত্তকং পপটিকসদিসং. অট্ঠসমাপত্তিমত্তং তচসদিসং. পুব্বেনিৰাসঞাণাৰসানা অভিঞ্ঞা ফেগ্গুসদিসা. দিব্বচক্খুং পনেতে অরহত্তন্তি গহেত্ৰা ৰিচরন্তি. তেন নেসং তং রুক্খস্স সারসদিসং. সাসনে পন লাভসক্কারো সাখাপলাসসদিসো. সীলসম্পদা পপটিকসদিসা. ঝানসমাপত্তিযো তচসদিসা. লোকিযাভিঞ্ঞা ফেগ্গুসদিসা. মগ্গফলং সারো. ইতি ভগৰতা অত্তনো সাসনং ওনতৰিনতফলভারভরিতরুক্খূপমায উপমিতং. সো দেসনাকুসলতায ততো তচসারসম্পত্তিতো মম সাসনং উত্তরিতরঞ্চেৰ পণীততরঞ্চ, তং তুৰং কদা জানিস্সসীতি ¶ অত্তনোদেসনায ৰিসেসভাৰং দস্সেতুং ‘‘ইতি খো নিগ্রোধা’’তি দেসনং আরভি ¶ . তে পরিব্বাজকাতি তে তস্স পরিৰারা তিংসসতসঙ্খ্যা পরিব্বাজকা. এত্থ মযং অনস্সামাতি এত্থ অচেলকপাল়িআদীসু, ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘অম্হাকং অচেলকপাল়িমত্তম্পি নত্থি ¶ , কুতো পরিসুদ্ধপাল়ি. অম্হাকং পরিসুদ্ধপাল়িমত্তম্পি নত্থি, কুতো চাতুযামসংৰরাদীনি. চাতুযামসংৰরোপি নত্থি, কুতো অরঞ্ঞৰাসাদীনি. অরঞ্ঞৰাসোপি নত্থি, কুতো নীৰরণপ্পহানাদীনি. নীৰরণপ্পহানম্পি নত্থি, কুতো ব্রহ্মৰিহারাদীনি. ব্রহ্মৰিহারমত্তম্পি নত্থি, কুতো পুব্বেনিৰাসাদীনি. পুব্বেনিৰাসঞাণমত্তম্পি নত্থি, কুতো অম্হাকং দিব্বচক্খু. এত্থ মযং সআচরিযকা নট্ঠা’’তি. ইতো ভিয্যো উত্তরিতরন্তি ইতো দিব্বচক্খুঞাণাধিগমতো ভিয্যো অঞ্ঞং উত্তরিতরং ৰিসেসাধিগমং মযং সুতিৰসেনাপি ন জানামাতি ৰদন্তি.
নিগ্রোধস্সপজ্ঝাযনৰণ্ণনা
৭৫. অথ নিগ্রোধং পরিব্বাজকন্তি এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘ইমে পরিব্বাজকা ইদানি ভগৰতো ভাসিতং সুস্সূসন্তি, ইমিনা চ নিগ্রোধেন ভগৰতো পরম্মুখা কক্খল়ং দুরাসদৰচনং ৰুত্তং, ইদানি অযম্পি সোতুকামো জাতো, কালো দানি মে ইমস্স মানদ্ধজং নিপাতেত্ৰা ভগৰতো সাসনং উক্খিপিতু’’ন্তি. অথ নিগ্রোধং পরিব্বাজকং এতদৰোচ. অপরম্পিস্স অহোসি ‘‘অযং মযি অকথেন্তে সত্থারং ন খমাপেস্সতি, তদস্স অনাগতে অহিতায দুক্খায সংৰত্তিস্সতি, মযা পন কথিতে খমাপেস্সতি, তদস্স ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি. অথ নিগ্রোধং পরিব্বাজকং এতদৰোচ. অপরিসাৰচরং পন নং করোথাতি এত্থ পনাতি নিপাতো, অথ নং অপরিসাৰচরং করোথাতি অত্থো. ‘‘অপরিসাৰচরেত’’ন্তিপি পাঠো, অপরিসাৰচরং ৰা এতং করোথ, গোকাণাদীনং ৰা অঞ্ঞতরন্তি অত্থো.
গোকাণন্তি এত্থাপি গোকাণং পরিযন্তচারিনিং ৰিয করোথাতি অত্থো. তুণ্হীভূতোতি তুণ্হীভাৰং উপগতো. মঙ্কুভূতোতি নিত্তেজতং আপন্নো. পত্তক্খন্ধোতি ওনতগীৰো. অধোমুখোতি হেট্ঠামুখো.
৭৬. বুদ্ধো ¶ ¶ সো ভগৰা বোধাযাতি সযং বুদ্ধো সত্তানম্পি চতুসচ্চবোধত্থায ধম্মং দেসেতি. দন্তোতি চক্খুতোপি দন্তো…পে… মনতোপি দন্তো. দমথাযাতি অঞ্ঞেসম্পি দমনত্থায এৰ, ন ৰাদত্থায. সন্তোতি রাগসন্ততায সন্তো, দোসমোহসন্ততায সব্ব অকুসলসব্বাভিসঙ্খারসন্ততায সন্তো. সমথাযাতি মহাজনস্স রাগাদিসমনত্থায ধম্মং দেসেতি. তিণ্ণোতি চত্তারো ওঘে তিণ্ণো. তরণাযাতি মহাজনস্স ওঘনিত্থরণত্থায. পরিনিব্বুতোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো. পরিনিব্বানাযাতি মহাজনস্সাপি সব্বকিলেসপরিনিব্বানত্থায ধম্মং দেসেতি.
ব্রহ্মচরিযপরিযোসানাদিৰণ্ণনা
৭৭. অচ্চযোতিআদীনি ¶ সামঞ্ঞফলে (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৫০) ৰুত্তানি. উজুজাতিকোতি কাযৰঙ্কাদিৰিরহিতো উজুসভাৰো. অহমনুসাসামীতি অহং তাদিসং পুগ্গলং অনুসাসামি, ধম্মং অস্স দেসেমি. সত্তাহন্তি সত্তদিৰসানি, ইদং সব্বম্পি ভগৰা দন্ধপঞ্ঞং পুগ্গলং সন্ধাযাহ অসঠো পন অমাযাৰী উজুজাতিকো তংমুহুত্তেনেৰ অরহত্তং পত্তুং সক্খিস্সতি. ইতি ভগৰা ‘‘অসঠ’’ন্তিআদিৰচনেন সঠো হি ৰঙ্কৰঙ্কো, মযাপি ন সক্কা অনুসাসিতুন্তি দীপেন্তো পরিব্বাজকং পাদেসু গহেত্ৰা মহামেরুপাদতলে ৰিয খিপিত্থ. কস্মা? অযঞ্হি অতিসঠো, কুটিলচিত্তো সত্থরি এৰং কথেন্তেপি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘেসু নাধিমুচ্চতি, অধিমুচ্চনত্থায সোতং ন ওদহতি, কোহঞ্ঞে ঠিতো সত্থারং খমাপেতি. তস্মা ভগৰা তস্সজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ‘‘এতু ৰিঞ্ঞূ পুরিসো অসঠো’’তিআদিমাহ. সঠং পনাহং অনুসাসিতুং ন সক্কোমীতি.
৭৮. অন্তেৰাসিকম্যতাতি অন্তেৰাসিকম্যতায, অম্হে অন্তেৰাসিকে ইচ্ছন্তো. এৰমাহাতি ‘‘এতু ৰিঞ্ঞুপুরিসো’’তিআদিমাহ. যো এৰ ৰো আচরিযোতি যো এৰ তুম্হাকং পকতিযা আচরিযো. উদ্দেসা নো চাৰেতুকামোতি অত্তনো অনুসাসনিং গাহাপেত্ৰা অম্হে অম্হাকং উদ্দেসতো চাৰেতুকামো. সো ¶ এৰ ৰো উদ্দেসো হোতূতি যো তুম্হাকং পকতিযা উদ্দেসো, সো তুম্হাকংযেৰ হোতু ¶ , ন মযং তুম্হাকং উদ্দেসেন অত্থিকা. আজীৰাতি আজীৰতো. অকুসলসঙ্খাতাতি অকুসলাতি কোট্ঠাসং পত্তা. অকুসলা ধম্মাতি দ্ৰাদস অকুসলচিত্তুপ্পাদধম্মা তণ্হাযেৰ ৰা ৰিসেসেন. সা হি পুনব্ভৰকরণতো ‘‘পোনোব্ভৰিকা’’তি ৰুত্তা. সদরথাতি কিলেসদরথসম্পযুত্তা. জাতিজরামরণিযাতি জাতিজরামরণানং পচ্চযভূতা. সংকিলেসিকা ধম্মাতি দ্ৰাদস অকুসলচিত্তুপ্পাদা. ৰোদানিযাতি, সমথৰিপস্সনা ধম্মা. তে হি সত্তে ৰোদাপেন্তি, তস্মা ‘‘ৰোদানিযা’’তি ৰুচ্চন্তি. পঞ্ঞাপারিপূরিন্তি মগ্গপঞ্ঞাপারিপূরিং. ৰেপুল্লত্তঞ্চাতি ফলপঞ্ঞাৰেপুল্লতং, উভোপি ৰা এতানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানেৰ. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘ততো তুম্হে মগ্গপঞ্ঞঞ্চেৰ ফলপঞ্ঞঞ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সথা’’তি. এৰং ভগৰা পরিব্বাজকে আরব্ভ অত্তনো ওৰাদানুসাসনিযা ফলং দস্সেন্তো অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠপেসি.
৭৯. যথা তং মারেনাতি যথা মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তা নিসীদন্তি এৰমেৰ তুণ্হীভূতা…পে… অপ্পটিভানা নিসিন্না.
মারো ¶ কির সত্থা অতিৰিয গজ্জন্তো বুদ্ধবলং দীপেত্ৰা ইমেসং পরিব্বাজকানং ধম্মং দেসেতি, কদাচি ধম্মাভিসমযো ভৰেয্য, হন্দাহং পরিযুট্ঠামীতি সো তেসং চিত্তানি পরিযুট্ঠাসি. অপ্পহীনৰিপল্লাসানঞ্হি চিত্তং মারস্স যথাকামকরণীযং হোতি. তেপি মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তা থদ্ধঙ্গপচ্চঙ্গা ৰিয তুণ্হী অপ্পটিভানা নিসীদিংসু. অথ সত্থা ইমে পরিব্বাজকা অতিৰিয নিরৰা হুত্ৰা নিসিন্না, কিং নু খোতি আৰজ্জন্তো মারেন পরিযুট্ঠিতভাৰং অঞ্ঞাসি. সচে পন তেসং মগ্গফলুপ্পত্তিহেতু ভৰেয্য, মারং পটিবাহিত্ৰাপি ভগৰা ধম্মং দেসেয্য, সো পন তেসং নত্থি. ‘‘সব্বেপি মে তুচ্ছপুরিসা’’তি অঞ্ঞাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘অথ খো ভগৰতো এতদহোসি সব্বেপি মে মোঘপুরিসা’’তিআদি.
তত্থ ফুট্ঠা পাপিমতাতি পাপিমতা মারেন ফুট্ঠা. যত্র হি নামাতি যেসু নাম. অঞ্ঞাণত্থম্পীতি ¶ জাননত্থম্পি. কিং করিস্সতি সত্তাহোতি সমণেন গোতমেন পরিচ্ছিন্নসত্তাহো অম্হাকং কিং করিস্সতি. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘সমণেন গোতমেন ‘সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতি সত্তাহ’ন্তি ৰুত্তং, সো সত্তাহো অম্হাকং কিং অপ্ফাসুকং করিস্সতি. ¶ হন্দ মযং সত্তাহব্ভন্তরে এতং ধম্মং সচ্ছিকাতুং সক্কা, ন সক্কাতি অঞ্ঞাণত্থম্পি ব্রহ্মচরিযং চরিস্সামা’’তি. অথ ৰা জানাম তাৰস্স ধম্মন্তি একদিৰসে একৰারং অঞ্ঞাণত্থম্পি এতেসং চিত্তং নুপ্পন্নং, সত্তাহো পন এতেসং কুসীতানং কিং করিস্সতি, কিং সক্খিস্সন্তি তে সত্তাহং পূরেতুন্তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. সীহনাদন্তি পরৰাদভিন্দনং সকৰাদসমুস্সাপনঞ্চ অভীতনাদং নদিত্ৰা. পচ্চুপট্ঠাসীতি পতিট্ঠিতো. তাৰদেৰাতি তস্মিঞ্ঞেৰ খণে. রাজগহং পাৰিসীতি রাজগহমেৰ পৰিট্ঠো. তেসং পন পরিব্বাজকানং কিঞ্চাপি ইদং সুত্তন্তং সুত্ৰা ৰিসেসো ন নিব্বত্তো, আযতিং পন নেসং ৰাসনায পচ্চযো ভৰিস্সতীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
উদুম্বরিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. চক্কৰত্তিসুত্তৰণ্ণনা
অত্তদীপসরণতাৰণ্ণনা
৮০. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি চক্কৰত্তিসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – মাতুলাযন্তি এৰংনামকে নগরে. তং নগরং গোচরগামং কত্ৰা অৰিদূরে ৰনসণ্ডে ৰিহরতি. ‘‘তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসী’’তি এত্থ অযমনুপুব্বিকথা –
ভগৰা কির ইমস্স সুত্তস্স সমুট্ঠানসমযে পচ্চূসকালে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো ইমায অনাগতৰংসদীপিকায সুত্তন্তকথায মাতুলনগরৰাসীনং চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযং দিস্ৰা পাতোৰ ৰীসতিভিক্খুসহস্সপরিৰারো মাতুলনগরং সম্পত্তো. মাতুলনগরৰাসিনো খত্তিযা ‘‘ভগৰা আগতো’’তি সুত্ৰা পচ্চুগ্গম্ম দসবলং নিমন্তেত্ৰা মহাসক্কারেন নগরং পৰেসেত্ৰা নিসজ্জট্ঠানং সংৰিধায ভগৰন্তং মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদংসু. ভগৰা ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ইমস্মিং ঠানে ইমেসং মনুস্সানং ধম্মং দেসেস্সামি, অযং পদেসো সম্বাধো, মনুস্সানং ঠাতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা ওকাসো ন ভৰিস্সতি, মহতা খো পন সমাগমেন ভৰিতব্ব’’ন্তি.
অথ রাজকুলানং ভত্তানুমোদনং অকত্ৰাৰ পত্তং গহেত্ৰা নগরতো নিক্খমি. মনুস্সা চিন্তযিংসু – ‘‘সত্থা অম্হাকং অনুমোদনম্পি অকত্ৰা গচ্ছতি, অদ্ধা ভত্তগ্গং অমনাপং অহোসি, বুদ্ধানং নাম ন সক্কা চিত্তং গহেতুং, বুদ্ধেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসকরণং নাম সমুস্সিতফণং আসীৰিসং গীৰায গহণসদিসং হোতি; এথ ভো, তথাগতং খমাপেস্সামা’’তি. সকলনগরৰাসিনো ভগৰতা সহেৰ নিক্খন্তা. ভগৰা গচ্ছন্তোৰ মগধক্খেত্তে ঠিতং সাখাৰিটপসম্পন্নং সন্দচ্ছাযং করীসমত্তভূমিপত্থটং একং মাতুলরুক্খং দিস্ৰা ইমস্মিং রুক্খমূলে ¶ নিসীদিত্ৰা ধম্মে দেসিযমানে ‘‘মহাজনস্স ¶ ঠাননিসজ্জনোকাসো ভৰিস্সতী’’তি. নিৰত্তিত্ৰা ¶ মগ্গা ওক্কম্ম রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মভণ্ডাগারিকং আনন্দত্থেরং ওলোকেসি. থেরো ওলোকিতসঞ্ঞায এৰ ‘‘সত্থা নিসীদিতুকামো’’তি ঞত্ৰা সুগতমহাচীৰরং পঞ্ঞপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. অথস্স পুরতো মনুস্সা নিসীদিংসু. উভোসু পস্সেসু পচ্ছতো চ ভিক্খুসঙ্ঘো, আকাসে দেৰতা অট্ঠংসু, এৰং মহাপরিসমজ্ঝগতো তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি.
তে ভিক্খূতি তত্র উপৰিট্ঠা ধম্মপ্পটিগ্গাহকা ভিক্খূ. অত্তদীপাতি অত্তানং দীপং তাণং লেণং গতিং পরাযণং পতিট্ঠং কত্ৰা ৰিহরথাতি অত্থো. অত্তসরণাতি ইদং তস্সেৰ ৰেৰচনং. অনঞ্ঞসরণাতি ইদং অঞ্ঞসরণপটিক্খেপৰচনং. ন হি অঞ্ঞো অঞ্ঞস্স সরণং হোতি, অঞ্ঞস্স ৰাযামেন অঞ্ঞস্স অসুজ্ঝনতো. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অত্তা হি অত্তনো নাথো, কো হি নাথো পরো সিযা’’তি (ধ. প. ১৬০). তেনাহ ‘‘অনঞ্ঞসরণা’’তি. কো পনেত্থ অত্তা নাম, লোকিযলোকুত্তরো ধম্মো. তেনাহ – ‘‘ধম্মদীপা ধম্মসরণা অনঞ্ঞসরণা’’তি. ‘‘কাযে কাযানুপস্সী’’তিআদীনি মহাসতিপট্ঠানে ৰিত্থারিতানি.
গোচরেতি চরিতুং যুত্তট্ঠানে. সকেতি অত্তনো সন্তকে. পেত্তিকে ৰিসযেতি পিতিতো আগতৰিসযে. চরতন্তি চরন্তানং. ‘‘চরন্ত’’ন্তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. ন লচ্ছতীতি ন লভিস্সতি ন পস্সিস্সতি. মারোতি দেৰপুত্তমারোপি, মচ্চুমারোপি, কিলেসমারোপি. ওতারন্তি রন্ধং ছিদ্দং ৰিৰরং. অযং পনত্থো লেড্ডুট্ঠানতো নিক্খম্ম তোরণে নিসীদিত্ৰা বালাতপং তপন্তং লাপং সকুণং গহেত্ৰা. পক্খন্দসেনসকুণৰত্থুনা দীপেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, সকুণগ্ঘি লাপং সকুণং সহসা অজ্ঝপ্পত্তা অগ্গহেসি. অথ খো, ভিক্খৰে, লাপো সকুণো সকুণগ্ঘিযা হরিযমানো এৰং পরিদেৰসি ‘মযমেৰম্হ অলক্খিকা, মযং অপ্পপুঞ্ঞা, যে ¶ মযং অগোচরে চরিম্হ পরৰিসযে, সচেজ্জ মযং গোচরে চরেয্যাম সকে পেত্তিকে ৰিসযে, ন ম্যাযং সকুণগ্ঘি অলং অভৰিস্স যদিদং যুদ্ধাযা’তি. কো পন তে লাপ গোচরো সকো পেত্তিকো ৰিসযোতি? যদিদং ¶ নঙ্গলকট্ঠকরণং লেড্ডুট্ঠানন্তি. অথ খো, ভিক্খৰে, সকুণগ্ঘি সকে বলে অপত্থদ্ধা সকে বলে অসংৰদমানা লাপং সকুণং পমুঞ্চি গচ্ছ খো ত্ৰং লাপ, তত্রপি গন্ত্ৰা ন মোক্খসীতি.
অথ খো ¶ , ভিক্খৰে, লাপো সকুণো নঙ্গলকট্ঠকরণং লেড্ডুট্ঠানং গন্ত্ৰা মহন্তং লেড্ডুং অভিরুহিত্ৰা সকুণগ্ঘিং ৰদমানো অট্ঠাসি ‘‘এহি খো দানি মে সকুণগ্ঘি, এহি খো দানি মে সকুণগ্ঘী’’তি. অথ খো সা, ভিক্খৰে, সকুণগ্ঘি সকে বলে অপত্থদ্ধা সকে বলে অসংৰদমানা উভো পক্খে সন্নয্হ লাপং সকুণং সহসা অজ্ঝপ্পত্তা. যদা খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞাসি লাপো সকুণো বহুআগতা খো ম্যাযং সকুণগ্ঘীতি, অথ খো তস্সেৰ লেড্ডুস্স অন্তরং পচ্চুপাদি. অথ খো, ভিক্খৰে, সকুণগ্ঘি তত্থেৰ উরং পচ্চতাল়েসি. এৰঞ্হি তং, ভিক্খৰে, হোতি যো অগোচরে চরতি পরৰিসযে.
তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, মা অগোচরে চরিত্থ পরৰিসযে, অগোচরে, ভিক্খৰে, চরতং পরৰিসযে লচ্ছতি মারো ওতারং, লচ্ছতি মারো আরম্মণং. কো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অগোচরো পরৰিসযো, যদিদং পঞ্চ কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অগোচরো পরৰিসযো.
গোচরে, ভিক্খৰে, চরথ…পে… ন লচ্ছতি মারো আরম্মণং. কো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো গোচরো সকো পেত্তিকো ৰিসযো, যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো? ইধ ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং – অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো গোচরো সকো পেত্তিকো ৰিসযোতি (সং. নি. ৫.৩৭১).
কুসলানন্তি অনৰজ্জলক্খণানং. সমাদানহেতূতি সমাদায ৰত্তনহেতু. এৰমিদং পুঞ্ঞং পৰড্ঢতীতি ¶ এৰং ইদং লোকিযলোকুত্তরং পুঞ্ঞফলং ৰড্ঢতি, পুঞ্ঞফলন্তি চ উপরূপরি পুঞ্ঞম্পি পুঞ্ঞৰিপাকোপি ৰেদিতব্বো.
দল়্হনেমিচক্কৰত্তিরাজকথাৰণ্ণনা
৮১. তত্থ ¶ দুৰিধং কুসলং ¶ ৰট্টগামী চ ৰিৰট্টগামী চ. তত্থ ৰট্টগামিকুসলং নাম মাতাপিতূনং পুত্তধীতাসু পুত্তধীতানঞ্চ মাতাপিতূসু সিনেহৰসেন মুদুমদ্দৰচিত্তং. ৰিৰট্টগামিকুসলং নাম ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদিভেদা সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা. তেসু ৰট্টগামিপুঞ্ঞস্স পরিযোসানং মনুস্সলোকে চক্কৰত্তিসিরীৰিভৰো. ৰিৰট্টগামিকুসলস্স মগ্গফলনিব্বানসম্পত্তি. তত্থ ৰিৰট্টগামিকুসলস্স ৰিপাকং সুত্তপরিযোসানে দস্সেস্সতি.
ইধ পন ৰট্টগামিকুসলস্স ৰিপাকদস্সনত্থং, ভিক্খৰে, যদা পুত্তধীতরো মাতাপিতূনং ওৰাদে ন অট্ঠংসু, তদা আযুনাপি ৰণ্ণেনাপি ইস্সরিযেনাপি পরিহাযিংসু. যদা পন অট্ঠংসু, তদা ৰড্ঢিংসূতি ৰত্ৰা ৰট্টগামিকুসলানুসন্ধিৰসেন ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে’’তি দেসনং আরভি. তত্থ চক্কৰত্তীতিআদীনি মহাপদানে (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৩) ৰিত্থারিতানেৰ.
৮২. ওসক্কিতন্তি ঈসকম্পি অৰসক্কিতং. ঠানা চুতন্তি সব্বসো ঠানা অপগতং. তং কির চক্করতনং অন্তেপুরদ্ৰারে অক্খাহতং ৰিয ৰেহাসং অট্ঠাসি. অথস্স উভোসু পস্সেসু দ্ৰে খদিরত্থম্ভে নিখণিত্ৰা চক্করতনমত্থকে নেমিঅভিমুখং একং সুত্তকং বন্ধিংসু. অধোভাগেপি নেমিঅভিমুখং একং বন্ধিংসু. তেসু উপরিমসুত্ততো অপ্পমত্তকম্পি ওগতং চক্করতনং ওসক্কিতং নাম হোতি, হেট্ঠা সুত্তস্স ঠানং উপরিমকোটিযা অতিক্কন্তগতং ঠানা চুতং নাম হোতি, তদেতং অতিবলৰদোসে সতি এৰং হোতি. সুত্তমত্তম্পি একঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলমত্তং ৰা ভট্ঠং ঠানা চুতমেৰ হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘ওসক্কিতং ঠানা চুত’’ন্তি.
অথ মে আরোচেয্যাসীতি তাত, ত্ৰং অজ্জ আদিং কত্ৰা দিৰসস্স তিক্খত্তুং চক্করতনস্স উপট্ঠানং গচ্ছ, এৰং গচ্ছন্তো যদা চক্করতনং ঈসকম্পি ওসক্কিতং ঠানা চুতং পস্সসি, অথ ময্হং আচিক্খেয্যাসি. জীৰিতঞ্হি মে তৰ হত্থে নিক্খিত্তন্তি. অদ্দসাতি অপ্পমত্তো দিৰসস্স তিক্খত্তুং গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো একদিৰসং অদ্দস.
৮৩. অথ ¶ খো, ভিক্খৰেতি ভিক্খৰে, অথ রাজা দল়্হনেমি ‘‘চক্করতনং ওসক্কিত’’ন্তি ¶ সুত্ৰা উপ্পন্নবলৰদোমনস্সো ‘‘ন দানি মযা চিরং জীৰিতব্বং ভৰিস্সতি, অপ্পাৰসেসং মে আযু, ন মে দানি কামে পরিভুঞ্জনকালো, পব্বজ্জাকালো মে ¶ ইদানী’’তি রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা জেট্ঠপুত্তং কুমারং আমন্তাপেত্ৰা এতদৰোচ. সমুদ্দপরিযন্তন্তি পরিক্খিত্তএকসমুদ্দপরিযন্তমেৰ. ইদং হিস্স কুলসন্তকং. চক্কৰাল়পরিযন্তং পন পুঞ্ঞিদ্ধিৰসেন নিব্বত্তং, ন তং সক্কা দাতুং. কুলসন্তকং পন নিয্যাতেন্তো ‘‘সমুদ্দপরিযন্ত’’ন্তি আহ. কেসমস্সুন্তি তাপসপব্বজ্জং পব্বজন্তাপি হি পঠমং কেসমস্সুং ওহারেন্তি. ততো পট্ঠায পরূল়্হকেসে বন্ধিত্ৰা ৰিচরন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা’’তি.
কাসাযানীতি কসাযরসপীতানি. আদিতো এৰং কত্ৰা পচ্ছা ৰক্কলানিপি ধারেন্তি. পব্বজীতি পব্বজিতো. পব্বজিত্ৰা চ অত্তনো মঙ্গলৰনুয্যানেযেৰ ৰসি. রাজিসিম্হীতি রাজঈসিম্হি. ব্রাহ্মণপব্বজিতা হি ‘‘ব্রাহ্মণিসযো’’তি ৰুচ্চন্তি. সেতচ্ছত্তং পন পহায রাজপব্বজিতা রাজিসযোতি. অন্তরধাযীতি অন্তরহিতং নিব্বুতদীপসিখা ৰিয অভাৰং উপগতং. পটিসংৰেদেসীতি কন্দন্তো পরিদেৰন্তো জানাপেসি. পেত্তিকন্তি পিতিতো আগতং দাযজ্জং ন হোতি, ন সক্কা কুসীতেন হীনৰীরিযেন দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তন্তেন পাপুণিতুং. অত্তনো পন সুকতং কম্মং নিস্সায দসৰিধং দ্ৰাদসৰিধং ৰা চক্কৰত্তিৰত্তং পূরেন্তেনেৰেতং পত্তব্বন্তি দীপেতি. অথ নং ৰত্তপটিপত্তিযং চোদেন্তো ‘‘ইঙ্ঘ ত্ৰ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ অরিযেতি নিদ্দোসে. চক্কৰত্তিৰত্তেতি চক্কৰত্তীনং ৰত্তে.
চক্কৰত্তিঅরিযৰত্তৰণ্ণনা
৮৪. ধম্মন্তি দসকুসলকম্মপথধম্মং. নিস্সাযাতি তদধিট্ঠানেন চেতসা তমেৰ নিস্সযং কত্ৰা. ধম্মং সক্করোন্তোতি যথা কতো সো ধম্মো সুট্ঠু কতো হোতি, এৰমেতং করোন্তো. ধম্মং গরুং করোন্তোতি তস্মিং গারৰুপ্পত্তিযা তং গরুং করোন্তো. ধম্মং মানেন্তোতি তমেৰ ধম্মং পিযঞ্চ ভাৰনীযঞ্চ কত্ৰা ৰিহরন্তো. ধম্মং পূজেন্তোতি তং অপদিসিত্ৰা গন্ধমালাদিপূজনেনস্স পূজং করোন্তো. ধম্মং ¶ অপচযমানোতি তস্সেৰ ধম্মস্স অঞ্জলিকরণাদীহি নীচৰুত্তিতং করোন্তো. ধম্মদ্ধজো ¶ ধম্মকেতূতি তং ধম্মং ধজমিৰ পুরক্খত্ৰা কেতুমিৰ চ উক্খিপিত্ৰা পৰত্তিযা ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু চ হুত্ৰাতি অত্থো. ধম্মাধিপতেয্যোতি ধম্মাধিপতিভূতো আগতভাৰেন ধম্মৰসেনেৰ সব্বকিরিযানং করণেন ধম্মাধিপতেয্যো হুত্ৰা. ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহস্সূতি ধম্মো অস্সা অত্থীতি ধম্মিকা, রক্খা চ আৰরণঞ্চ গুত্তি চ রক্খাৰরণগুত্তি ¶ . তত্থ ‘‘পরং রক্খন্তো অত্তানং রক্খতী’’তি (সং. নি. ৫.৩৮৫) ৰচনতো খন্তিআদযো রক্খা. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পরং রক্খন্তো অত্তানং রক্খতি. খন্তিযা অৰিহিংসায মেত্তচিত্ততা অনুদ্দযতা’’তি (সং. নি. ৫.৩৮৫). নিৰাসনপারুপনগেহাদীনং নিৰারণা আৰরণং, চোরাদিউপদ্দৰনিৰারণত্থং গোপাযনা গুত্তি, তং সব্বম্পি সুট্ঠু সংৰিদহস্সু পৰত্তয ঠপেহীতি অত্থো. ইদানি যত্থ সা সংৰিদহিতব্বা, তং দস্সেন্তো অন্তোজনস্মিন্তিআদিমাহ.
তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – অন্তোজনসঙ্খাতং তৰ পুত্তদারং সীলসংৰরে পতিট্ঠপেহি, ৰত্থগন্ধমালাদীনি চস্স দেহি, সব্বোপদ্দৰে চস্স নিৰারেহি. বলকাযাদীসুপি এসেৰ নযো. অযং পন ৰিসেসো – বলকাযো কালং অনতিক্কমিত্ৰা ভত্তৰেতনসম্পদানেনপি অনুগ্গহেতব্বো. অভিসিত্তখত্তিযা ভদ্রস্সাজানেয্যাদিরতনসম্পদানেনপি উপসঙ্গণ্হিতব্বা. অনুযন্তখত্তিযা তেসং অনুরূপযানৰাহনসম্পদানেনপি পরিতোসেতব্বা. ব্রাহ্মণা অন্নপানৰত্থাদিনা দেয্যধম্মেন. গহপতিকা ভত্তবীজনঙ্গলফালবলিবদ্দাদিসম্পদানেন. তথা নিগমৰাসিনো নেগমা, জনপদৰাসিনো চ জানপদা. সমিতপাপবাহিতপাপা সমণব্রাহ্মণা সমণপরিক্খারসম্পদানেন সক্কাতব্বা. মিগপক্খিনো অভযদানেন সমস্সাসেতব্বা.
ৰিজিতেতি অত্তনো আণাপৰত্তিট্ঠানে. অধম্মকারোতি অধম্মকিরিযা. মা পৰত্তিত্থাতি যথা নপ্পৰত্ততি, তথা নং পটিপাদেহীতি অত্থো. সমণব্রাহ্মণাতি সমিতপাপবাহিতপাপা. মদপ্পমাদা ¶ পটিৰিরতাতি নৰৰিধা মানমদা, পঞ্চসু কামগুণেসু চিত্তৰোস্সজ্জনসঙ্খাতা পমাদা চ পটিৰিরতা. খন্তিসোরচ্চে নিৰিট্ঠাতি অধিৰাসনখন্তিযঞ্চ সুরতভাৰে চ পতিট্ঠিতা. একমত্তানন্তি অত্তনো রাগাদীনং দমনাদীহি একমত্তানং দমেন্তি সমেন্তি পরিনিব্বাপেন্তীতি ৰুচ্চন্তি. কালেন কালন্তি কালে কালে ¶ . অভিনিৰজ্জেয্যাসীতি গূথং ৰিয ৰিসং ৰিয অগ্গিং ৰিয চ সুট্ঠু ৰজ্জেয্যাসি. সমাদাযাতি সুরভিকুসুমদামং ৰিয অমতং ৰিয চ সম্মা আদায পৰত্তেয্যাসি.
ইধ ঠত্ৰা ৰত্তং সমানেতব্বং. অন্তোজনস্মিং বলকাযেপি একং, খত্তিযেসু একং, অনুযন্তেসু একং, ব্রাহ্মণগহপতিকেসু একং, নেগমজানপদেসু একং, সমণব্রাহ্মণেসু একং, মিগপক্খীসু একং, অধম্মকারপ্পটিক্খেপো একং, অধনানং ধনানুপ্পদানং একং সমণব্রাহ্মণে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হপুচ্ছনং একন্তি এৰমেতং দসৰিধং হোতি. গহপতিকে পন পক্খিজাতে চ ৰিসুং কত্ৰা গণেন্তস্স দ্ৰাদসৰিধং হোতি. পুব্বে অৰুত্তং ৰা গণেন্তেন অধম্মরাগস্স চ ৰিসমলোভস্স ¶ চ পহানৰসেন দ্ৰাদসৰিধং ৰেদিতব্বং. ইদং খো তাত তন্তি ইদং দসৰিধং দ্ৰাদসৰিধঞ্চ অরিযচক্কৰত্তিৰত্তং নাম. ৰত্তমানস্সাতি পূরেত্ৰা ৰত্তমানস্স. তদহুপোসথেতিআদি মহাসুদস্সনে ৰুত্তং.
৯০. সমতেনাতি অত্তনো মতিযা. সুদন্তি নিপাতমত্তং. পসাসতীতি অনুসাসতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – পোরাণকং রাজৰংসং রাজপৰেণিং রাজধম্মং পহায অত্তনো মতিমত্তে ঠত্ৰা জনপদং অনুসাসতীতি. এৰমযং মঘদেৰৰংসস্স কল়ারজনকো ৰিয দল়্হনেমিৰংসস্স উপচ্ছেদকো অন্তিমপুরিসো হুত্ৰা উপ্পন্নো. পুব্বেনাপরন্তি পুব্বকালেন সদিসা হুত্ৰা অপরকালং. জনপদা ন পব্বন্তীতি ন ৰড্ঢন্তি. যথা তং পুব্বকানন্তি যথা পুব্বকানং রাজূনং পুব্বে চ পচ্ছা চ সদিসাযেৰ হুত্ৰা পব্বিংসু, তথা ন পব্বন্তি. কত্থচি সুঞ্ঞা হোন্তি হতৰিলুত্তা, তেলমধুফাণিতাদীসু ¶ চেৰ যাগুভত্তাদীসু চ ওজাপি পরিহাযিত্থাতি অত্থো.
অমচ্চা পারিসজ্জাতি অমচ্চা চেৰ পরিসাৰচরা চ. গণকমহামত্তাতি অচ্ছিদ্দকাদিপাঠগণকা চেৰ মহাঅমচ্চা চ. অনীকট্ঠাতি হত্থিআচরিযাদযো. দোৰারিকাতি দ্ৰাররক্খিনো. মন্তস্সাজীৰিনোতি মন্তা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, তং নিস্সযং কত্ৰা যে জীৰন্তি পণ্ডিতা মহামত্তা, তেসং এতং নামং.
আযুৰণ্ণাদিপরিহানিকথাৰণ্ণনা
৯১. নো ¶ চ খো অধনানন্তি বলৰলোভত্তা পন অধনানং দলিদ্দমনুস্সানং ধনং নানুপ্পদাসি. নানুপ্পদিযমানেতি অননুপ্পদিযমানে, অযমেৰ ৰা পাঠো. দালিদ্দিযন্তি দলিদ্দভাৰো. অত্তনা চ জীৰাহীতি সযঞ্চ জীৰং যাপেহীতি অত্থো. উদ্ধগ্গিকন্তিআদীসু উপরূপরিভূমীসু ফলদানৰসেন উদ্ধমগ্গমস্সাতি উদ্ধগ্গিকা. সগ্গস্স হিতা তত্রুপপত্তিজননতোতি সোৰগ্গিকা. নিব্বত্তট্ঠানে সুখো ৰিপাকো অস্সাতি সুখৰিপাকা. সুট্ঠু অগ্গানং দিব্বৰণ্ণাদীনং দসন্নং ৰিসেসানং নিব্বত্তনতো সগ্গসংৰত্তনিকা. এৰরূপং দক্খিণং দানং পতিট্ঠপেতীতি অত্থো.
৯২. পৰড্ঢিস্সতীতি ৰড্ঢিস্সতি বহুং ভৰিস্সতি. সুনিসেধং নিসেধেয্যন্তি সুট্ঠু নিসিদ্ধং নিসেধেয্যং. মূলঘচ্চন্তি মূলহতং. খরস্সরেনাতি ফরুসসদ্দেন. পণৰেনাতি ৰজ্ঝভেরিযা.
৯৩. সীসানি ¶ নেসং ছিন্দিস্সামাতি যেসং অন্তমসো মূলকমুট্ঠিম্পি হরিস্সাম, তেসং তথেৰ সীসানি ছিন্দিস্সাম, যথা কোচি হটভাৰম্পি ন জানিস্সতি, অম্হাকং দানি কিমেত্থ রাজাপি এৰং উট্ঠায পরং মারেতীতি অযং নেসং অধিপ্পাযো. উপক্কমিংসূতি আরভিংসু. পন্থদুহনন্তি পন্থঘাতং, পন্থে ঠত্ৰা চোরকম্মং.
৯৪. ন হি, দেৰাতি সো কির চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা সচ্চং দেৰাতি মুখপটিঞ্ঞায দিন্নায মারাপেতি, হন্দাহং মুসাৰাদং করোমী’’তি, মরণভযা ‘‘ন হি দেৰা’’তি অৰোচ.
৯৬. একিদন্তি ¶ এত্থ ইদন্তি নিপাতমত্তং, একে সত্তাতি অত্থো. চারিত্তন্তি মিচ্ছাচারং. অভিজ্ঝাব্যাপাদাতি অভিজ্ঝা চ ব্যাপাদো চ. মিচ্ছাদিট্ঠীতি নত্থি দিন্নন্তিআদিকা অন্তগ্গাহিকা পচ্চনীকদিট্ঠি.
১০১. অধম্মরাগোতি মাতা মাতুচ্ছা পিতুচ্ছা মাতুলানীতিআদিকে অযুত্তট্ঠানে রাগো. ৰিসমলোভোতি পরিভোগযুত্তেসুপি ঠানেসু অতিবলৰলোভো. মিচ্ছাধম্মোতি পুরিসানং পুরিসেসু ইত্থীনঞ্চ ইত্থীসু ছন্দরাগো.
অমত্তেয্যতাতিআদীসু ¶ মাতু হিতো মত্তেয্যো, তস্স ভাৰো মত্তেয্যতা, মাতরি সম্মা পটিপত্তিযা এতং নামং. তস্সা অভাৰো চেৰ তপ্পটিপক্খতা চ অমত্তেয্যতা. অপেত্তেয্যতাদীসুপি এসেৰ নযো. ন কুলে জেট্ঠাপচাযিতাতি কুলে জেট্ঠানং অপচিতিযা নীচৰুত্তিযা অকরণভাৰো.
দসৰস্সাযুকসমযৰণ্ণনা
১০৩. যং ইমেসন্তি যস্মিং সমযে ইমেসং. অলংপতেয্যাতি পতিনো দাতুং যুত্তা. ইমানি রসানীতি ইমানি লোকে অগ্গরসানি. অতিব্যাদিপ্পিস্সন্তীতি অতিৰিয দিপ্পিস্সন্তি, অযমেৰ ৰা পাঠো. কুসলন্তিপি ন ভৰিস্সতীতি কুসলন্তি নামম্পি ন ভৰিস্সতি, পঞ্ঞত্তিমত্তম্পি ন পঞ্ঞাযিস্সতীতি অত্থো. পুজ্জা চ ভৰিস্সন্তি পাসংসা চাতি পূজারহা চ ভৰিস্সন্তি পসংসারহা চ. তদা কির মনুস্সা ‘‘অসুকেন নাম মাতা পহতা, পিতা পহতো, সমণব্রাহ্মণা জীৰিতা ৰোরোপিতা, কুলে জেট্ঠানং অত্থিভাৰম্পি ন জানাতি, অহো পুরিসো’’তি তমেৰ পূজেস্সন্তি চেৰ পসংসিস্সন্তি চ.
ন ¶ ভৰিস্সতি মাতাতি ৰাতি অযং ময্হং মাতাতি গরুচিত্তং ন ভৰিস্সতি. গেহে মাতুগামং ৰিয নানাৰিধং অসব্ভিকথং কথযমানা অগারৰুপচারেন উপসঙ্কমিস্সন্তি. মাতুচ্ছাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ মাতুচ্ছাতি মাতুভগিনী. মাতুলানীতি মাতুলভরিযা. আচরিযভরিযাতি সিপ্পাযতনানি সিক্খাপকস্স আচরিযস্স ভরিযা. গরূনং দারাতি চূল়পিতুমহাপিতুআদীনং ভরিযা. সম্ভেদন্তি ¶ মিস্সীভাৰং, মরিযাদভেদং ৰা.
তিব্বো আঘাতো পচ্চুপট্ঠিতো ভৰিস্সতীতি বলৰকোপো পুনপ্পুনং উপ্পত্তিৰসেন পচ্চুপট্ঠিতো ভৰিস্সতি. অপরানি দ্ৰে এতস্সেৰ ৰেৰচনানি. কোপো হি চিত্তং আঘাতেতীতি আঘাতো. অত্তনো চ পরস্স চ হিতসুখং ব্যাপাদেতীতি ব্যাপাদো. মনোপদূসনতো মনোপদোসোতি ৰুচ্চতি. তিব্বং ৰধকচিত্তন্তি পিযমানস্সাপি পরং মারণত্থায ৰধকচিত্তং. তস্স ৰত্থুং দস্সেতুং মাতুপি পুত্তম্হীতিআদি ৰুত্তং. মাগৰিকস্সাতি মিগলুদ্দকস্স.
১০৪. সত্থন্তরকপ্পোতি ¶ সত্থেন অন্তরকপ্পো. সংৰট্টকপ্পং অপ্পত্ৰা অন্তরাৰ লোকৰিনাসো. অন্তরকপ্পো চ নামেস দুব্ভিক্খন্তরকপ্পো রোগন্তরকপ্পো সত্থন্তরকপ্পোতি তিৰিধো. তত্থ লোভুস্সদায পজায দুব্ভিক্খন্তরকপ্পো হোতি. মোহুস্সদায রোগন্তরকপ্পো. দোসুস্সদায সত্থন্তরকপ্পো. তত্থ দুব্ভিক্খন্তরকপ্পেন নট্ঠা যেভুয্যেন পেত্তিৰিসযে উপপজ্জন্তি. কস্মা? আহারনিকন্তিযা বলৰত্তা. রোগন্তরকপ্পেন নট্ঠা যেভুয্যেন সগ্গে নিব্বত্তন্তি কস্মা? তেসঞ্হি ‘‘অহো ৰতঞ্ঞেসং সত্তানং এৰরূপো রোগো ন ভৰেয্যা’’তি মেত্তচিত্তং উপ্পজ্জতীতি. সত্থন্তরকপ্পেন নট্ঠা যেভুয্যেন নিরযে উপপজ্জন্তি. কস্মা? অঞ্ঞমঞ্ঞং বলৰাঘাততায.
মিগসঞ্ঞন্তি ‘‘অযং মিগো, অযং মিগো’’তি সঞ্ঞং. তিণ্হানি সত্থানি হত্থেসু পাতুভৰিস্সন্তীতি তেসং কির হত্থেন ফুট্ঠমত্তং যংকিঞ্চি অন্তমসো তিণপণ্ণং উপাদায আৰুধমেৰ ভৰিস্সতি. মা চ মযং কঞ্চীতি মযং কঞ্চি একপুরিসম্পি জীৰিতা মা ৰোরোপযিম্হ. মা চ অম্হে কোচীতি অম্হেপি কোচি একপুরিসো জীৰিতা মা ৰোরোপযিত্থ. যংনূন মযন্তি অযং লোকৰিনাসো পচ্চুপট্ঠিতো, ন সক্কা দ্ৰীহি একট্ঠানে ঠিতেহি জীৰিতং লদ্ধুন্তি মঞ্ঞমানা এৰং চিন্তযিংসু. ৰনগহনন্তি ৰনসঙ্খাতেহি তিণগুম্বলতাদীহি গহনং দুপ্পৰেসট্ঠানং. রুক্খগহনন্তি রুক্খেহি গহনং দুপ্পৰেসট্ঠানং. নদীৰিদুগ্গন্তি ¶ নদীনং অন্তরদীপাদীসু দুগ্গমনট্ঠানং. পব্বতৰিসমন্তি পব্বতেহি ৰিসমং, পব্বতেসুপি ৰা ৰিসমট্ঠানং. সভাগাযিস্সন্তীতি ¶ যথা অহং জীৰামি দিট্ঠা ভো সত্তা, ত্ৰম্পি তথা জীৰসীতি এৰং সম্মোদনকথায অত্তনা সভাগে করিস্সন্তি.
আযুৰণ্ণাদিৰড্ঢনকথাৰণ্ণনা
১০৫. আযতন্তি মহন্তং. পাণাতিপাতা ৰিরমেয্যামাতি পাণাতিপাততো ওসক্কেয্যাম. পাণাতিপাতং ৰিরমেয্যামাতিপি সজ্ঝাযন্তি, তত্থ পাণাতিপাতং পজহেয্যামাতি অত্থো. ৰীসতিৰস্সাযুকাতি মাতাপিতরো ¶ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা, পুত্তা কস্মা ৰীসতিৰস্সাযুকা অহেসুন্তি খেত্তৰিসুদ্ধিযা. তেসঞ্হি মাতাপিতরো সীলৰন্তো জাতা. ইতি সীলগব্ভে ৰড্ঢিতত্তা ইমায খেত্তৰিসুদ্ধিযা দীঘাযুকা অহেসুং. যে পনেত্থ কালং কত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তা, তে অত্তনোৰ সীলসম্পত্তিযা দীঘাযুকা অহেসুং.
অস্সামাতি ভৰেয্যাম. চত্তারীসৰস্সাযুকাতিআদযো কোট্ঠাসা অদিন্নাদানাদীহি পটিৰিরতানং ৰসেন ৰেদিতব্বা.
সঙ্খরাজউপ্পত্তিৰণ্ণনা
১০৬. ইচ্ছাতি ময্হং ভত্তং দেথাতি এৰং উপ্পজ্জনকতণ্হা. অনসনন্তি ন অসনং অৰিপ্ফারিকভাৰো কাযালসিযং, ভত্তং ভুত্তানং ভত্তসম্মদপচ্চযা নিপজ্জিতুকামতাজনকো কাযদুব্বলভাৰোতি অত্থো. জরাতি পাকটজরা. কুক্কুটসম্পাতিকাতি একগামস্স ছদনপিট্ঠতো উপ্পতিত্ৰা ইতরগামস্স ছদনপিট্ঠে পতনসঙ্খাতো কুক্কুটসম্পাতো. এতাসু অত্থীতি কুক্কুটসম্পাতিকা. ‘‘কুক্কুটসম্পাদিকা’’তিপি পাঠো, গামন্তরতো গামন্তরং কুক্কুটানং পদসা গমনসঙ্খাতো কুক্কুটসম্পাদো এতাসু অত্থীতি অত্থো. উভযম্পেতং ঘননিৰাসতংযেৰ দীপেতি. অৰীচি মঞ্ঞে ফুটো ভৰিস্সতীতি অৰীচিমহানিরযো ৰিয নিরন্তরপূরিতো ভৰিস্সতি.
১০৭. ‘‘অসীতিৰস্সসহস্সাযুকেসু, ভিক্খৰে, মনুস্সেসু মেত্তেয্যো নাম ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি ন ৰড্ঢমানকৰসেন ৰুত্তং. ন হি বুদ্ধা ৰড্ঢমানে আযুম্হি নিব্বত্তন্তি, হাযমানে পন নিব্বত্তন্তি. তস্মা যদা তং আযু ৰড্ঢিত্ৰা ¶ অসঙ্খেয্যতং পত্ৰা পুন হাযমানং অসীতিৰস্সসহস্সকালে ঠস্সতি, তদা উপ্পজ্জিস্সতীতি অত্থো. পরিহরিস্সতীতি ইদং পন পরিৰারেত্ৰা ¶ ৰিচরন্তানং ৰসেন ৰুত্তং. যূপোতি পাসাদো. রঞ্ঞা মহাপনাদেন কারাপিতোতি রঞ্ঞা হেতুভূতেন তস্সত্থায সক্কেন দেৰরাজেন ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং পেসেত্ৰা কারাপিতো. পুব্বে কির দ্ৰে পিতাপুত্তা নল়কারা পচ্চেকবুদ্ধস্স নল়েহি চ উদুম্বরেহি ¶ চ পণ্ণসালং কারাপেত্ৰা তং তত্থ ৰাসাপেত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিংসু. তে কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তা. তেসু পিতা দেৰলোকেযেৰ অট্ঠাসি. পুত্তো দেৰলোকা চৰিত্ৰা সুরুচিস্স রঞ্ঞো দেৰিযা সুমেধায কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তো. মহাপনাদো নাম কুমারো অহোসি. সো অপরভাগে ছত্তং উস্সাপেত্ৰা মহাপনাদো নাম রাজা জাতো. অথস্স পুঞ্ঞানুভাৰেন সক্কো দেৰরাজা ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং রঞ্ঞো পাসাদং করোহীতি পহিণি সো তস্স পাসাদং নিম্মিনি পঞ্চৰীসতিযোজনুব্বেধং সত্তরতনমযং সতভূমকং. যং সন্ধায জাতকে ৰুত্তং –
‘‘পনাদো নাম সো রাজা, যস্স যূপো সুৰণ্ণযো;
তিরিযং সোল়সুব্বেধো, উদ্ধমাহু সহস্সধা.
সহস্সকণ্ডো সতগেণ্ডু, ধজালু হরিতামযো;
অনচ্চুং তত্থ গন্ধব্বা, ছ সহস্সানি সত্তধা.
এৰমেতং তদা আসি, যথা ভাসসি ভদ্দজি;
সক্কো অহং তদা আসিং, ৰেয্যাৰচ্চকরো তৰা’’তি. (জা. ৫.৩.৪২);
সো রাজা তত্থ যাৰতাযুকং ৰসিত্ৰা কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি. তস্মিং দেৰলোকে নিব্বত্তে সো পাসাদো মহাগঙ্গায অনুসোতং পতি. তস্স ধুরসোপানসম্মুখট্ঠানে পযাগপতিট্ঠানং নাম নগরং মাপিতং. থুপিকাসম্মুখট্ঠানে কোটিগামো নাম. অপরভাগে অম্হাকং ভগৰতো কালে সো নল়কারদেৰপুত্তো দেৰলোকতো চৰিত্ৰা মনুস্সপথে ভদ্দজিসেট্ঠি নাম হুত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো নাৰায গঙ্গাতরণদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘস্স তং পাসাদং দস্সেতীতি ৰত্থু ৰিত্থারেতব্বং. কস্মা পনেস পাসাদো ন অন্তরহিতোতি? ইতরস্স আনুভাৰা. তেন সদ্ধিং ¶ পুঞ্ঞং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তকুলপুত্তো অনাগতে সঙ্খো নাম রাজা ভৰিস্সতি. তস্স পরিভোগত্থায সো পাসাদো উট্ঠহিস্সতি, তস্মা ন অন্তরহিতোতি.
১০৮. উস্সাপেত্ৰাতি ¶ তং পাসাদং উট্ঠাপেত্ৰা. অজ্ঝাৰসিত্ৰাতি তত্থ ৰসিত্ৰা. তং দত্ৰা ৰিস্সজ্জিত্ৰাতি তং পাসাদং দানৰসেন দত্ৰা নিরপেক্খো পরিচ্চাগৰসেন চ ৰিস্সজ্জিত্ৰা. কস্স ¶ চ এৰং দত্ৰাতি? সমণাদীনং. তেনাহ – ‘‘সমণব্রাহ্মণকপণদ্ধিকৰনিব্বকযাচকানং দানং দত্ৰা’’তি. কথং পন সো একং পাসাদং বহূনং দস্সতীতি? এৰং কিরস্স চিত্তং উপ্পজ্জিস্সতি ‘‘অযং পাসাদো ৰিপ্পকিরিযতূ’’তি. সো খণ্ডখণ্ডসো ৰিপ্পকিরিস্সতি. সো তং অলগ্গমানোৰ হুত্ৰা ‘‘যো যত্তকং ইচ্ছতি, সো তত্তকং গণ্হতূ’’তি দানৰসেন ৰিস্সজ্জিস্সতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘দানং দত্ৰা মেত্তেয্যস্স ভগৰতো…পে… ৰিহরিস্সতী’’তি. এত্তকেন ভগৰা ৰট্টগামিকুসলস্স অনুসন্ধিং দস্সেতি.
১০৯. ইদানি ৰিৰট্টগামিকুসলস্স অনুসন্ধিং দস্সেন্তো পুন অত্তদীপা, ভিক্খৰে, ৰিহরথাতিআদিমাহ.
ভিক্খুনো আযুৰণ্ণাদিৰড্ঢনকথাৰণ্ণনা
১১০. ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আযুস্মিন্তি ভিক্খৰে যং ৰো অহং আযুনাপি ৰড্ঢিস্সথাতি অৰোচং, তত্থ ইদং ভিক্খুনো আযুস্মিং ইদং আযুকারণন্তি অত্থো. তস্মা তুম্হেহি আযুনা ৰড্ঢিতুকামেহি ইমে চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰেতব্বাতি দস্সেতি.
ৰণ্ণস্মিন্তি যং ৰো অহং ৰণ্ণেনপি ৰড্ঢিস্সথাতি অৰোচং, ইদং তত্থ ৰণ্ণকারণং. সীলৰতো হি অৰিপ্পটিসারাদীনং ৰসেন সরীরৰণ্ণোপি কিত্তিৰসেন গুণৰণ্ণোপি ৰড্ঢতি. তস্মা তুম্হেহি ৰণ্ণেন ৰড্ঢিতুকামেহি সীলসম্পন্নেহি ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি.
সুখস্মিন্তি যং ৰো অহং সুখেনপি ৰড্ঢিস্সথাতি অৰোচং, ইদং তত্থ ৰিৰেকজং পীতিসুখাদিনানপ্পকারকং ঝানসুখং. তস্মা তুম্হেহি সুখেন ৰড্ঢিতুকামেহি ইমানি চত্তারি ঝানানি ভাৰেতব্বানি.
ভোগস্মিন্তি যং ৰো অহং ভোগেনপি ৰড্ঢিস্সথাতি অৰোচং, অযং সো অপ্পমাণানং সত্তানং অপ্পটিকূলতাৰহো সুখসযনাদি একাদসানিসংসো সব্বদিসাৰিপ্ফারিতব্রহ্মৰিহারভোগো. তস্মা তুম্হেহি ভোগেন ৰড্ঢিতুকামেহি ইমে ব্রহ্মৰিহারা ভাৰেতব্বা.
বলস্মিন্তি ¶ যং ৰো অহং বলেনপি ৰড্ঢিস্সথাতি অৰোচং, ইদং ¶ আসৰক্খযপরিযোসানে উপ্পন্নং ¶ অরহত্তফলসঙ্খাতং বলং. তস্মা তুম্হেহি বলেন ৰড্ঢিতুকামেহি অরহত্তপ্পত্তিযা যোগো করণীযো.
যথযিদং, ভিক্খৰে, মারবলন্তি যথা ইদং দেৰপুত্তমারমচ্চুমারকিলেসমারানং বলং দুপ্পসহং দুরভিসম্ভৰং, এৰং অঞ্ঞং লোকে একবলম্পি ন সমনুপস্সামি. তম্পি বলং ইদমেৰ অরহত্তফলং পসহতি অভিভৰতি অজ্ঝোত্থরতি. তস্মা এত্থেৰ যোগো করণীযোতি দস্সেতি.
এৰমিদং পুঞ্ঞন্তি এৰং ইদং লোকুত্তরপুঞ্ঞম্পি যাৰ আসৰক্খযা পৰড্ঢতীতি ৰিৰট্টগামিকুসলানুসন্ধিং নিট্ঠপেন্তো অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠপেসি. সুত্তপরিযোসানে ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানি অরহত্তং পাপুণিংসু. চতুরাসীতি পাণসহস্সানি অমতপানং পিৰিংসূতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
চক্কৰত্তিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. অগ্গঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা
ৰাসেট্ঠভারদ্ৰাজৰণ্ণনা
১১১. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি অগ্গঞ্ঞসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদেতি এত্থ অযং অনুপুব্বিকথা. অতীতে সতসহস্সকপ্পমত্থকে একা উপাসিকা পদুমুত্তরং ভগৰন্তং নিমন্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসতসহস্সস্স দানং দত্ৰা ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘অনাগতে তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স অগ্গুপট্ঠাযিকা হোমী’’তি পত্থনং অকাসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চেৰ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো গেহে সুমনদেৰিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. জাতকালে তস্সা ৰিসাখাতি নামং অকংসু. সা যদা ভগৰা ভদ্দিযনগরং আগমাসি, তদা পঞ্চদাসিসতেহি সদ্ধিং ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঠমদস্সনম্হিযেৰ সোতাপন্না অহোসি.
অপরভাগে সাৰত্থিযং মিগারসেট্ঠিপুত্তস্স পুণ্ণৰড্ঢনকুমারস্স গেহং গতা. তত্থ নং মিগারসেট্ঠি মাতুট্ঠানে ঠপেসি. তস্মা মিগারমাতাতি ৰুচ্চতি. পতিকুলং গচ্ছন্তিযা চস্সা পিতা মহালতাপিল়ন্ধনং নাম কারাপেসি. তস্মিং পিল়ন্ধনে চতস্সো ৰজিরনাল়িযো উপযোগং অগমংসু, মুত্তানং একাদস নাল়িযো, পৰাল়স্স দ্ৰাৰীসতি নাল়িযো, মণীনং তেত্তিংস নাল়িযো. ইতি এতেহি চ অঞ্ঞেহি চ সত্তহি রতনেহি নিট্ঠানং অগমাসি. তং সীসে পটিমুক্কং যাৰ পাদপিট্ঠিযা ভস্সতি. পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারযমানাৰ নং ইত্থী ধারেতুং সক্কোতি. সা অপরভাগে দসবলস্স অগ্গুপট্ঠাযিকা হুত্ৰা তং পসাধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নৰহি কোটীহি ভগৰতো ৰিহারং কারযমানা করীসমত্তে ভূমিভাগে পাসাদং কারেসি ¶ . তস্স উপরিভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানি হোন্তি, হেট্ঠিমভূমিযং পঞ্চাতি গব্ভসহস্সপ্পটিমণ্ডিতো অহোসি. সা ‘‘সুদ্ধপাসাদোৰ ন সোভতী’’তি তং পরিৰারেত্ৰা পঞ্চ দুৰড্ঢগেহসতানি, পঞ্চ চূল়পাসাদসতানি ¶ , পঞ্চ দীঘসালসতানি চ কারাপেসি. ৰিহারমহো চতূহি মাসেহি নিট্ঠানং অগমাসি.
মাতুগামত্তভাৰে ¶ ঠিতায ৰিসাখায ৰিয অঞ্ঞিস্সা বুদ্ধসাসনে ধনপরিচ্চাগো নাম নত্থি, পুরিসত্তভাৰে ঠিতস্স অনাথপিণ্ডিকস্স ৰিয অঞ্ঞস্সাতি. সো হি চতুপণ্ণাসকোটিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা সাৰত্থিযা দক্খিণভাগে অনুরাধপুরস্স মহাৰিহারসদিসে ঠানে জেতৰনমহাৰিহারং নাম কারেসি. ৰিসাখা সাৰত্থিযা পাচীনভাগে উত্তরদেৰিযা ৰিহারসদিসে ঠানে পুব্বারামং নাম কারেসি. ভগৰা ইমেসং দ্ৰিন্নং কুলানং অনুকম্পায সাৰত্থিং নিস্সায ৰিহরন্তো ইমেসু দ্ৰীসু ৰিহারেসু নিবদ্ধৰাসং ৰসি. একং অন্তোৰস্সং জেতৰনে ৰসতি, একং পুব্বারামে. তস্মিং সমযে পন ভগৰা পুব্বারামে ৰিহরতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে’’তি.
ৰাসেট্ঠভারদ্ৰাজাতি ৰাসেট্ঠো চ সামণেরো ভারদ্ৰাজো চ. ভিক্খূসু পরিৰসন্তীতি তে নেৰ তিত্থিযপরিৰাসং ৰসন্তি, ন আপত্তিপরিৰাসং. অপরিপুণ্ণৰস্সত্তা পন ভিক্খুভাৰং পত্থযমানা ৰসন্তি. তেনেৰাহ ‘‘ভিক্খুভাৰং আকঙ্খমানা’’তি. উভোপি হেতে উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তা, চত্তালীস চত্তালীস কোটিৰিভৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ মজ্ঝিমনিকাযে ৰাসেট্ঠসুত্তং সুত্ৰা সরণং গতা, তেৰিজ্জসুত্তং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা ইমস্মিং কালে ভিক্খুভাৰং আকঙ্খমানা পরিৰসন্তি. অব্ভোকাসে চঙ্কমতীতি উত্তরদক্খিণেন আযতস্স পাসাদস্স পুরত্থিমদিসাভাগে পাসাদচ্ছাযাযং যন্তরজ্জূহি আকড্ঢিযমানং রতনসতুব্বেধং সুৰণ্ণঅগ্ঘিকং ৰিয অনিলপথে ৰিধাৰন্তীহি ছব্বণ্ণাহি বুদ্ধরস্মীহি সোভমানো অপরাপরং চঙ্কমতি.
১১৩. অনুচঙ্কমিংসূতি অঞ্জলিং পগ্গয্হ ওনতসরীরা হুত্ৰা অনুৰত্তমানা চঙ্কমিংসু. ৰাসেট্ঠং আমন্তেসীতি সো তেসং পণ্ডিততরো গহেতব্বং ৰিস্সজ্জেতব্বঞ্চ জানাতি, তস্মা তং আমন্তেসি. তুম্হে খ্ৰত্থাতি তুম্হে খো অত্থ. ব্রাহ্মণজচ্চাতি, ব্রাহ্মণজাতিকা. ব্রাহ্মণকুলীনাতি ব্রাহ্মণেসু কুলীনা কুলসম্পন্না. ব্রাহ্মণকুলাতি ¶ ব্রাহ্মণকুলতো, ভোগাদিসম্পন্নং ব্রাহ্মণকুলং পহাযাতি অত্থো. ন অক্কোসন্তীতি দসৰিধেন অক্কোসৰত্থুনা ন অক্কোসন্তি. ন পরিভাসন্তীতি নানাৰিধায পরিভৰকথায ন পরিভাসন্তীতি অত্থো. ইতি ¶ ভগৰা ‘‘ব্রাহ্মণা ইমে সামণেরে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তী’’তি জানমানোৰ পুচ্ছতি. কস্মা? ইমে মযা অপুচ্ছিতা পঠমতরং ন কথেস্সন্তি, অকথিতে কথা ন সমুট্ঠাতীতি কথাসমুট্ঠাপনত্থায. তগ্ঘাতি ¶ একংসৰচনে নিপাতো, একংসেনেৰ নো, ভন্তে, ব্রাহ্মণা অক্কোসন্তি পরিভাসন্তীতি ৰুত্তং হোতি. অত্তরূপাযাতি অত্তনো অনুরূপায. পরিপুণ্ণাযাতি যথারুচি পদব্যঞ্জনানি আরোপেত্ৰা আরোপেত্ৰা পরিপূরিতায. নো অপরিপুণ্ণাযাতি অন্তরা অট্ঠপিতায নিরন্তরং পৰত্তায.
কস্মা পন ব্রাহ্মণা ইমে সামণেরে অক্কোসন্তীতি? অপ্পতিট্ঠতায. ইমে হি সামণেরা অগ্গব্রাহ্মণানং পুত্তা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ জম্বুদীপে ব্রাহ্মণানং অন্তরে পাকটা সম্ভাৰিতা তেসং পব্বজিতত্তা অঞ্ঞে ব্রাহ্মণপুত্তা পব্বজিংসু. অথ খো ব্রাহ্মণা ‘‘অপতিট্ঠা মযং জাতা’’তি ইমায অপ্পতিট্ঠতায গামদ্ৰারেপি অন্তোগামেপি তে দিস্ৰা ‘‘তুম্হেহি ব্রাহ্মণসমযো ভিন্নো, মুণ্ডসমণকস্স পচ্ছতো পচ্ছতো রসগিদ্ধা হুত্ৰা ৰিচরথা’’তিআদীনি চেৰ পাল়িযং আগতানি ‘‘ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণো’’তিআদীনি চ ৰত্ৰা অক্কোসন্তি. সামণেরা তেসু অক্কোসন্তেসুপি কোপং ৰা আঘাতং ৰা অকত্ৰা কেৰলং ভগৰতা পুট্ঠা ‘‘তগ্ঘ নো, ভন্তে, ব্রাহ্মণা অক্কোসন্তি পরিভাসন্তী’’তি আরোচেসুং. অথ নে ভগৰা অক্কোসনাকারং পুচ্ছন্তো যথা কথং পন ৰোতি পুচ্ছতি. তে আচিক্খন্তা ব্রাহ্মণা ভন্তেতিআদিমাহংসু.
তত্থ সেট্ঠো ৰণ্ণোতি জাতিগোত্তাদীনং পঞ্ঞাপনট্ঠানে ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠোতি দস্সেন্তি. হীনা অঞ্ঞে ৰণ্ণাতি ইতরে তযো ৰণ্ণা হীনা লামকাতি ৰদন্তি. সুক্কোতি পণ্ডরো. কণ্হোতি কাল়কো. সুজ্ঝন্তীতি জাতিগোত্তাদীনং পঞ্ঞাপনট্ঠানে সুজ্ঝন্তি. ব্রহ্মুনো পুত্তাতি মহাব্রহ্মুনো পুত্তা. ওরসা মুখতো জাতাতি উরে ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তা, উরে কত্ৰা সংৰড্ঢিতাতি ৰা ওরসা. ব্রহ্মজাতি ¶ ব্রহ্মতো নিব্বত্তা. ব্রহ্মনিম্মিতাতি ব্রহ্মুনা নিম্মিতা. ব্রহ্মদাযাদাতি ব্রহ্মুনো দাযাদা. হীনমত্থ ৰণ্ণং অজ্ঝুপগতাতি হীনং ৰণ্ণং অজ্ঝুপগতা অত্থ. মুণ্ডকে ¶ সমণকেতি নিন্দন্তা জিগুচ্ছন্তা ৰদন্তি, ন মুণ্ডকমত্তঞ্চেৰ সমণমত্তঞ্চ সন্ধায. ইব্ভেতি গহপতিকে. কণ্হেতি কাল়কে. বন্ধূতি মারস্স বন্ধুভূতে মারপক্খিকে. পাদাপচ্চেতি মহাব্রহ্মুনো পাদানং অপচ্চভূতে পাদতো জাতেতি অধিপ্পাযো.
১১৪. ‘‘তগ্ঘ ৰো, ৰাসেট্ঠ, ব্রাহ্মণা পোরাণং অস্সরন্তা এৰমাহংসূ’’তি এত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং, সামিৰচনং ৰা, তুম্হাকং ব্রাহ্মণাতি অত্থো. পোরাণন্তি পোরাণকং অগ্গঞ্ঞং লোকুপ্পত্তিচরিযৰংসং. অস্সরন্তাতি অস্সরমানা. ইদং ৰুত্তং হোতি, একংসেন ৰো, ৰাসেট্ঠ, ব্রাহ্মণা পোরাণং লোকুপ্পত্তিং অননুস্সরন্তা অজানন্তা এৰং ৰদন্তীতি. ‘‘দিস্সন্তি খো পনা’’তি এৰমাদি তেসং লদ্ধিভিন্দনত্থায ৰুত্তং. তত্থ ব্রাহ্মণিযোতি ব্রাহ্মণানং পুত্তপ্পটিলাভত্থায ¶ আৰাহৰিৰাহৰসেন কুলং আনীতা ব্রাহ্মণিযো দিস্সন্তি. তা খো পনেতা অপরেন সমযেন উতুনিযোপি হোন্তি, সঞ্জাতপুপ্ফাতি অত্থো. গব্ভিনিযোতি সঞ্জাতগব্ভা. ৰিজাযমানাতি পুত্তধীতরো জনযমানা. পাযমানাতি দারকে থঞ্ঞং পাযন্তিযো. যোনিজাৰ সমানাতি ব্রাহ্মণীনং পস্সাৰমগ্গেন জাতা সমানা. এৰমাহংসূতি এৰং ৰদন্তি. কথং? ‘‘ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণো…পে… ব্রহ্মদাযাদা’’তি. যদি পন নেসং তং সচ্চৰচনং সিযা, ব্রাহ্মণীনং কুচ্ছি মহাব্রহ্মস্স উরো ভৰেয্য, ব্রাহ্মণীনং পস্সাৰমগ্গো মহাব্রহ্মুনো মুখং ভৰেয্য, ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. তেনাহ ‘‘তে চ ব্রহ্মূনঞ্চেৰ অব্ভাচিক্খন্তী’’তিআদি.
চতুৰণ্ণসুদ্ধিৰণ্ণনা
এত্তাৰতা ‘‘মযং মহাব্রহ্মুনো উরে ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তাতি ৰত্তুং মা লভন্তূ’’তি ইমং মুখচ্ছেদকৰাদং ৰত্ৰা পুন চত্তারোপি ৰণ্ণা কুসলে ধম্মে সমাদায ৰত্তন্তাৰ ¶ সুজ্ঝন্তীতি দস্সনত্থং চত্তারোমে, ৰাসেট্ঠ, ৰণ্ণাতিআদিমাহ. অকুসলসঙ্খাতাতি অকুসলাতি সঙ্খাতা অকুসলকোট্ঠাসভূতা ৰা. এস নযো সব্বত্থ. ন অলমরিযাতি অরিযভাৰে অসমত্থা. কণ্হাতি পকতিকাল়কা. কণ্হৰিপাকাতি ৰিপাকোপি ¶ নেসং কণ্হো দুক্খোতি অত্থো. খত্তিযেপি তেতি খত্তিযম্হিপি তে. একচ্চেতি একস্মিং. এস নযো সব্বত্থ.
সুক্কাতি নিক্কিলেসভাৰেন পণ্ডরা. সুক্কৰিপাকাতি ৰিপাকোপি নেসং সুক্কো সুখোতি অত্থো.
১১৬. উভযৰোকিণ্ণেসু ৰত্তমানেসূতি উভযেসু ৰোকিণ্ণেসু মিস্সীভূতেসু হুত্ৰা ৰত্তমানেসু. কতমেসু উভযেসূতি? কণ্হসুক্কেসু ধম্মেসু ৰিঞ্ঞুগরহিতেসু চেৰ ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেসু চ. যদেত্থ ব্রাহ্মণা এৰমাহংসূতি এত্থ এতেসু কণ্হসুক্কধম্মেসু ৰত্তমানাপি ব্রাহ্মণা যদেতং এৰং ৰদন্তি ‘‘ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণো’’তিআদি. তং নেসং ৰিঞ্ঞূ নানুজানন্তীতি যে লোকে পণ্ডিতা, তে নানুমোদন্তি, ন পসংসন্তীতি অত্থো. তং কিস্স হেতু? ইমেসঞ্হি ৰাসেট্ঠাতিআদিম্হি অযং সঙ্খেপত্থো. যং ৰুত্তং নানুজানন্তীতি, তং কস্মাতি চে? যস্মা ইমেসং চতুন্নং ৰণ্ণানং যো ভিক্খু অরহং…পে… সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সো তেসং অগ্গমক্খাযতি, তে চ ন এৰরূপা. তস্মা নেসং ৰিঞ্ঞূ নানুজানন্তি.
অরহন্তিআদিপদেসু চেত্থ কিলেসানং আরকত্তাদীহি কারণেহি অরহং. আসৰানং খীণত্তা খীণাসৰো ¶ . সত্ত সেক্খা পুথুজ্জনকল্যাণকা চ ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসন্তি নাম. অযং পন ৰুত্থৰাসোতি ৰুসিতৰা. চতূহি মগ্গেহি চতূসু সচ্চেসু পরিজাননাদিকরণীযং কতং অস্সাতি কতকরণীযো. কিলেসভারো চ খন্ধভারো চ ওহিতো অস্সাতি ওহিতভারো. ওহিতোতি ওহারিতো. সুন্দরো অত্থো, সকো ৰা অত্থো সদত্থো, অনুপ্পত্তো সদত্থো এতেনাতি অনুপ্পত্তসদত্থো. ভৰসংযোজনং ৰুচ্চতি তণ্হা, সা পরিক্খীণা অস্সাতি পরিক্খীণভৰসংযোজনো. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তোতি সম্মা হেতুনা কারণেন জানিত্ৰা ৰিমুত্তো. জনেতস্মিন্তি ¶ জনে এতস্মিং, ইমস্মিং লোকেতি অত্থো. দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি ইধত্তভাৰে চ পরত্তভাৰে.
১১৭. অনন্তরাতি ¶ অন্তরৰিরহিতা, অত্তনো কুলেন সদিসাতি অত্থো. অনুযুত্তাতি ৰসৰত্তিনো. নিপচ্চকারন্তি মহল্লকতরা নিপচ্চকারং দস্সেন্তি. দহরতরা অভিৰাদনাদীনি করোন্তি. তত্থ সামীচিকম্মন্তি তংতংৰত্তকরণাদি অনুচ্ছৰিককম্মং.
১১৮. নিৰিট্ঠাতি অভিনিৰিট্ঠা অচলট্ঠিতা. কস্স পন এৰরূপা সদ্ধা হোতীতি? সোতাপন্নস্স. সো হি নিৰিট্ঠসদ্ধো অসিনা সীসে ছেজ্জমানেপি বুদ্ধো অবুদ্ধোতি ৰা, ধম্মো অধম্মোতি ৰা, সঙ্ঘো অসঙ্ঘোতি ৰা ন ৰদতি. পতিট্ঠিতসদ্ধো হোতি সূরম্বট্ঠো ৰিয.
সো কির সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপন্নো হুত্ৰা গেহং অগমাসি. অথ মারো দ্ৰত্তিংসৰরলক্খণপ্পটিমণ্ডিতং বুদ্ধরূপং মাপেত্ৰা তস্স ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সাসনং পহিণি. সূরম্বট্ঠো চিন্তেসি ‘‘অহং ইদানেৰ সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা আগতো, কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থুসঞ্ঞায ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. মারো আহ – ‘‘অম্বট্ঠ, যং তে মযা ‘রূপং অনিচ্চং…পে… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চন্তি কথিতং, তং দুক্কথিতং. অনুপধারেত্ৰাৰ হি মযা এৰং ৰুত্তং. তস্মা ত্ৰং ‘রূপং নিচ্চং…পে… ৰিঞ্ঞাণং নিচ্চ’ন্তি গণ্হাহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘অট্ঠানমেতং যং বুদ্ধা অনুপধারেত্ৰা অপচ্চক্খং কত্ৰা কিঞ্চি কথেয্যুং, অদ্ধা অযং ময্হং ৰিচ্ছিন্দজননত্থং মারো আগতো’’তি. ততো নং ‘‘ত্ৰং মারোসী’’তি আহ. সো মুসাৰাদং কাতুং নাসক্খি. ‘‘আম মারোস্মী’’তি পটিজানাতি. ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি? তৰ সদ্ধাচালনত্থন্তি আহ. ‘‘কণ্হ পাপিম, ত্ৰং তাৰ একো তিট্ঠ, তাদিসানং মারানং সতম্পি সহস্সম্পি সতসহস্সম্পি মম সদ্ধং চালেতুং অসমত্থং, মগ্গেন আগতসদ্ধা নাম থিরা সিলাপথৰিযং পতিট্ঠিতসিনেরু ৰিয অচলা হোতি, কিং ত্ৰং এত্থা’’তি অচ্ছরং পহরি. সো ঠাতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ অন্তরধাযি. এৰরূপং সদ্ধং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘নিৰিট্ঠা’’তি.
মূলজাতা ¶ পতিট্ঠিতাতি মগ্গমূলস্স সঞ্জাতত্তা তেন মগ্গমূলেন পতিট্ঠিতা. দল়্হাতি থিরা. অসংহারিযাতি ¶ সুনিখাতইন্দখীলো ৰিয কেনচি চালেতুং অসক্কুণেয্যা. তস্সেতং কল্লং ৰচনাযাতি তস্স অরিযসাৰকস্স যুত্তমেতং ৰত্তুং. কিন্তি? ‘‘ভগৰতোম্হি পুত্তো ওরসো’’তি ¶ এৰমাদি. সো হি ভগৰন্তং নিস্সায অরিযভূমিযং জাতোতি ভগৰতো পুত্তো. উরে ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তধম্মঘোসৰসেন মগ্গফলেসু পতিট্ঠিতত্তা ওরসো মুখতো জাতো. অরিযধম্মতো জাতত্তা অরিযধম্মেন চ নিম্মিতত্তা ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো. নৰলোকুত্তরধম্মদাযজ্জং অরহতীতি ধম্মদাযাদো. তং কিস্স হেতূতি যদেতং ‘‘ভগৰতোম্হি পুত্তো’’তি ৰত্ৰা ‘‘ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো’’তি ৰুত্তং, তং কস্মাতি চে? ইদানিস্স অত্থং দস্সেন্তো তথাগতস্স হেতন্তিআদিমাহ. তত্থ ‘‘ধম্মকাযো ইতিপী’’তি কস্মা তথাগতো ‘‘ধম্মকাযো’’তি ৰুত্তো? তথাগতো হি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং হদযেন চিন্তেত্ৰা ৰাচায অভিনীহরি. তেনস্স কাযো ধম্মমযত্তা ধম্মোৰ. ইতি ধম্মো কাযো অস্সাতি ধম্মকাযো. ধম্মকাযত্তা এৰ ব্রহ্মকাযো. ধম্মো হি সেট্ঠত্থেন ব্রহ্মাতি ৰুচ্চতি. ধম্মভূতোতি ধম্মসভাৰো. ধম্মভূতত্তা এৰ ব্রহ্মভূতো.
১১৯. এত্তাৰতা ভগৰা সেট্ঠচ্ছেদকৰাদং দস্সেত্ৰা ইদানি অপরেনপি নযেন সেট্ঠচ্ছেদকৰাদমেৰ দস্সেতুং হোতি খো সো, ৰাসেট্ঠ, সমযোতিআদিমাহ. তত্থ সংৰট্টৰিৰট্টকথা ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতাৰ. ইত্থত্তং আগচ্ছন্তীতি ইত্থভাৰং মনুস্সত্তং আগচ্ছন্তি. তেধ হোন্তি মনোমযাতি তে ইধ মনুস্সলোকে নিব্বত্তমানাপি ওপপাতিকা হুত্ৰা মনেনেৰ নিব্বত্তাতি মনোমযা. ব্রহ্মলোকে ৰিয ইধাপি নেসং পীতিযেৰ আহারকিচ্চং সাধেতীতি পীতিভক্খা. এতেনেৰ নযেন সযংপভাদীনিপি ৰেদিতব্বানীতি.
রসপথৰিপাতুভাৰৰণ্ণনা
১২০. একোদকীভূতন্তি সব্বং চক্কৰাল়ং একোদকমেৰ ভূতং. অন্ধকারোতি তমো. অন্ধকারতিমিসাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণুপ্পত্তিনিৰারণেন অন্ধভাৰকরণং বহলতমং. সমতনীতি পতিট্ঠহি সমন্ততো পত্থরি. পযসো ¶ তত্তস্সাতি তত্তস্স খীরস্স. ৰণ্ণসম্পন্নাতি ৰণ্ণেন সম্পন্না. কণিকারপুপ্ফসদিসো হিস্সা ৰণ্ণো অহোসি. গন্ধসম্পন্নাতি গন্ধেন সম্পন্না ¶ দিব্বগন্ধং ৰাযতি. রসসম্পন্নাতি রসেন সম্পন্না পক্খিত্তদিব্বোজা ৰিয হোতি. খুদ্দমধুন্তি খুদ্দকমক্খিকাহি কতমধুং. অনেল়কন্তি নিদ্দোসং মক্খিকণ্ডকৰিরহিতং. লোলজাতিকোতি লোলসভাৰো. অতীতানন্তরেপি কপ্পে লোলোযেৰ. অম্ভোতি অচ্ছরিযজাতো আহ. কিমেৰিদং ভৰিস্সতীতি ¶ ৰণ্ণোপিস্সা মনাপো গন্ধোপি, রসো পনস্সা কীদিসো ভৰিস্সতীতি অত্থো. যো তত্থ উপ্পন্নলোভো, সো রসপথৰিং অঙ্গুলিযা সাযি, অঙ্গুলিযা গহেত্ৰা জিৰ্হগ্গে ঠপেসি.
অচ্ছাদেসীতি জিৰ্হগ্গে ঠপিতমত্তা সত্ত রসহরণীসহস্সানি ফরিত্ৰা মনাপা হুত্ৰা তিট্ঠতি. তণ্হা চস্স ওক্কমীতি তত্থ চস্স তণ্হা উপ্পজ্জি.
চন্দিমসূরিযাদিপাতুভাৰৰণ্ণনা
১২১. আলুপ্পকারকং উপক্কমিংসু পরিভুঞ্জিতুন্তি আলোপং কত্ৰা পিণ্ডে পিণ্ডে ছিন্দিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং আরভিংসু. চন্দিমসূরিযাতি চন্দিমা চ সূরিযো চ. পাতুরহেসুন্তি পাতুভৰিংসু.
কো পন তেসং পঠমং পাতুভৰি, কো কস্মিং ৰসতি, কস্স কিং পমাণং, কো উপরি, কো সীঘং গচ্ছতি, কতি নেসং ৰীথিযো, কথং চরন্তি, কিত্তকে ঠানে আলোকং করোন্তীতি? উভো একতো পাতুভৰন্তি. সূরিযো পঠমতরং পঞ্ঞাযতি. তেসঞ্হি সত্তানং সযংপভায অন্তরহিতায অন্ধকারো অহোসি. তে ভীততসিতা ‘‘ভদ্দকং ৰতস্স সচে আলোকো পাতুভৰেয্যা’’তি চিন্তযিংসু. ততো মহাজনস্স সূরভাৰং জনযমানং সূরিযমণ্ডলং উট্ঠহি. তেনেৰস্স সূরিযোতি নামং অহোসি. তস্মিং দিৰসং আলোকং কত্ৰা অত্থঙ্গতে পুন অন্ধকারো অহোসি. তে ‘‘ভদ্দকং ৰতস্স সচে অঞ্ঞো আলোকো উপ্পজ্জেয্যা’’তি চিন্তযিংসু. অথ নেসং ছন্দং ঞত্ৰাৰ চন্দমণ্ডলং উট্ঠহি. তেনেৰস্স চন্দোতি নামং অহোসি.
তেসু চন্দো অন্তোমণিৰিমানে ৰসতি. তং বহি রজতেন পরিক্খিত্তং ¶ . উভযম্পি সীতলমেৰ অহোসি. সূরিযো অন্তোকনকৰিমানে ৰসতি. তং বাহিরং ফলিকপরিক্খিত্তং হোতি. উভযম্পি উণ্হমেৰ.
পমাণতো ¶ চন্দো উজুকং একূনপঞ্ঞাসযোজনো. পরিমণ্ডলতো তীহি যোজনেহি ঊনদিযড্ঢসতযোজনো. সূরিযো উজুকং পঞ্ঞাসযোজনো, পরিমণ্ডলতো দিযড্ঢসতযোজনো.
চন্দো হেট্ঠা, সূরিযো উপরি, অন্তরা নেসং যোজনং হোতি. চন্দস্স হেট্ঠিমন্ততো সূরিযস্স উপরিমন্ততো যোজনসতং হোতি.
চন্দো ¶ উজুকং সণিকং গচ্ছতি, তিরিযং সীঘং. দ্ৰীসু পস্সেসু নক্খত্ততারকা গচ্ছন্তি. চন্দো ধেনু ৰিয ৰচ্ছং তং তং নক্খত্তং উপসঙ্কমতি. নক্খত্তানি পন অত্তনো ঠানং ন ৰিজহন্তি. সূরিযস্স উজুকং গমনং সীঘং, তিরিযং গমনং দন্ধং. সো কাল়পক্খউপোসথতো পাটিপদদিৰসে যোজনানং সতসহস্সং চন্দমণ্ডলং ওহায গচ্ছতি. অথ চন্দো লেখা ৰিয পঞ্ঞাযতি. পক্খস্স দুতিযায সতসহস্সন্তি এৰং যাৰ উপোসথদিৰসা সতসহস্সং সতসহস্সং ওহায গচ্ছতি. অথ চন্দো অনুক্কমেন ৰড্ঢিত্ৰা উপোসথদিৰসে পরিপুণ্ণো হোতি. পুন পাটিপদদিৰসে যোজনানং সতসহস্সং ধাৰিত্ৰা গণ্হাতি. দুতিযায সতসহস্সন্তি এৰং যাৰ উপোসথদিৰসা সতসহস্সং সতসহস্সং ধাৰিত্ৰা গণ্হাতি. অথ চন্দো অনুক্কমেন হাযিত্ৰা উপোসথদিৰসে সব্বসো ন পঞ্ঞাযতি. চন্দং হেট্ঠা কত্ৰা সূরিযো উপরি হোতি. মহতিযা পাতিযা খুদ্দকভাজনং ৰিয চন্দমণ্ডলং পিধীযতি. মজ্ঝন্হিকে গেহচ্ছাযা ৰিয চন্দস্স ছাযা ন পঞ্ঞাযতি. সো ছাযায অপঞ্ঞাযমানায দূরে ঠিতানং দিৰা পদীপো ৰিয সযম্পি ন পঞ্ঞাযতি.
কতি নেসং ৰীথিযোতি এত্থ পন অজৰীথি, নাগৰীথি, গোৰীথীতি তিস্সো ৰীথিযো হোন্তি. তত্থ অজানং উদকং পটিকূলং হোতি, হত্থিনাগানং মনাপং. গুন্নং সীতুণ্হসমতায ফাসু হোতি. তস্মা যং কালং চন্দিমসূরিযা অজৰীথিং আরুহন্তি, তদা দেৰো একবিন্দুম্পি ন ৰস্সতি. যদা নাগৰীথিং আরোহন্তি, তদা ভিন্নং ৰিয নভং পগ্ঘরতি. যদা গোৰীথিং আরোহন্তি, তদা উতুসমতা সম্পজ্জতি. চন্দিমসূরিযা ছমাসে সিনেরুতো বহি নিক্খমন্তি, ছমাসে অন্তো ৰিচরন্তি. তে হি আসাল়্হমাসে সিনেরুসমীপেন ৰিচরন্তি. ততো পরে দ্ৰে মাসে নিক্খমিত্ৰা বহি ৰিচরন্তা পঠমকত্তিকমাসে মজ্ঝেন গচ্ছন্তি. ততো চক্কৰাল়াভিমুখা গন্ত্ৰা তযো মাসে চক্কৰাল়সমীপেন ¶ চরিত্ৰা পুন নিক্খমিত্ৰা ¶ চিত্রমাসে মজ্ঝেন গন্ত্ৰা ততো দ্ৰে মাসে সিনেরুভিমুখা পক্খন্দিত্ৰা পুন আসাল়্হে সিনেরুসমীপেন চরন্তি.
কিত্তকে ঠানে আলোকং করোন্তীতি? একপ্পহারেন তীসু দীপেসু আলোকং করোন্তি. কথং? ইমস্মিঞ্হি দীপে সূরিযুগ্গমনকালো পুব্বৰিদেহে মজ্ঝন্হিকো হোতি, উত্তরকুরূসু অত্থঙ্গমনকালো, অপরগোযানে মজ্ঝিমযামো. পুব্বৰিদেহম্হি উগ্গমনকালো উত্তরকুরূসু মজ্ঝন্হিকো, অপরগোযানে অত্থঙ্গমনকালো, ইধ মজ্ঝিমযামো. উত্তরকুরূসু উগ্গমনকালো অপরগোযানে মজ্ঝন্হিকো, ইধ অত্থঙ্গমনকালো, পুব্বৰিদেহে মজ্ঝিমযামো. অপরগোযানদীপে উগ্গমনকালো ইধ মজ্ঝন্হিকো, পুব্বৰিদেহে অত্থঙ্গমনকালো, উত্তরকুরূসু মজ্ঝিমযামোতি.
নক্খত্তানি ¶ তারকরূপানীতি কত্তিকাদিনক্খত্তানি চেৰ সেসতারকরূপানি চ চন্দিমসূরিযেহি সদ্ধিংযেৰ পাতুরহেসুং. রত্তিন্দিৰাতি ততো সূরিযত্থঙ্গমনতো যাৰ অরুণুগ্গমনা রত্তি, অরুণুগ্গমনতো যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা দিৰাতি এৰং রত্তিন্দিৰা পঞ্ঞাযিংসু. অথ পঞ্চদস রত্তিযো অড্ঢমাসো, দ্ৰে অড্ঢমাসা মাসোতি এৰং মাসড্ঢমাসা পঞ্ঞাযিংসু. অথ চত্তারো মাসা উতু, তযো উতূ সংৰচ্ছরোতি এৰং উতুসংৰচ্ছরা পঞ্ঞাযিংসু.
১২২. ৰণ্ণৰেৰণ্ণতা চাতি ৰণ্ণস্স ৰিৰণ্ণভাৰো. তেসং ৰণ্ণাতিমানপচ্চযাতি তেসং ৰণ্ণং আরব্ভ উপ্পন্নঅতিমানপচ্চযা. মানাতিমানজাতিকানন্তি পুনপ্পুনং উপ্পজ্জমানাতিমানসভাৰানং. রসায পথৰিযাতি সম্পন্নরসত্তা রসাতি লদ্ধনামায পথৰিযা. অনুত্থুনিংসূতি অনুভাসিংসু. অহো রসন্তি অহো অম্হাকং মধুররসং অন্তরহিতং. অগ্গঞ্ঞং অক্খরন্তি লোকুপ্পত্তিৰংসকথং. অনুসরন্তীতি অনুগচ্ছন্তি.
ভূমিপপ্পটকপাতুভাৰাদিৰণ্ণনা
১২৩. এৰমেৰ পাতুরহোসীতি এদিসো হুত্ৰা উট্ঠহি, অন্তোৰাপিযং উদকে ছিন্নে সুক্খকললপটলং ৰিয চ উট্ঠহি.
১২৪. পদালতাতি একা মধুররসা ভদ্দালতা. কলম্বুকাতি ¶ নাল়িকা. অহু ৰত নোতি মধুররসা ৰত নো পদালতা অহোসি. অহাযি ৰত নোতি সা নো এতরহি অন্তরহিতাতি.
১২৫. অকট্ঠপাকোতি ¶ অকট্ঠেযেৰ ভূমিভাগে উপ্পন্নো. অকণোতি নিক্কুণ্ডকো. অথুসোতি নিত্থুসো. সুগন্ধোতি দিব্বগন্ধং ৰাযতি. তণ্ডুলপ্ফলোতি সুপরিসুদ্ধং পণ্ডরং তণ্ডুলমেৰ ফলতি. পক্কং পটিৰিরূল়্হন্তি সাযং গহিতট্ঠানং পাতো পক্কং হোতি, পুন ৰিরূল়্হং পটিপাকতিকমেৰ গহিতট্ঠানং ন পঞ্ঞাযতি. নাপদানং পঞ্ঞাযতীতি অলাযিতং হুত্ৰা অনূনমেৰ পঞ্ঞাযতি.
ইত্থিপুরিসলিঙ্গাদিপাতুভাৰৰণ্ণনা
১২৬. ইত্থিযা চাতি যা পুব্বে মনুস্সকালে ইত্থী, তস্স ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰতি, পুব্বে পুরিসস্স পুরিসলিঙ্গং. মাতুগামো নাম হি পুরিসত্তভাৰং লভন্তো অনুপুব্বেন পুরিসত্তপচ্চযে ধম্মে ¶ পূরেত্ৰা লভতি. পুরিসো ইত্থত্তভাৰং লভন্তো কামেসুমিচ্ছাচারং নিস্সায লভতি. তদা পন পকতিযা মাতুগামস্স ইত্থিলিঙ্গং, পুরিসস্স পুরিসলিঙ্গং পাতুরহোসি. উপনিজ্ঝাযতন্তি উপনিজ্ঝাযন্তানং ওলোকেন্তানং. পরিল়াহোতি রাগপরিল়াহো. সেট্ঠিন্তি ছারিকং. নিব্বুয্হমানাযাতি নিয্যমানায.
১২৭. অধম্মসম্মতন্তি তং পংসুখিপনাদি অধম্মোতি সম্মতং. তদেতরহি ধম্মসম্মতন্তি তং ইদানি ধম্মোতি সম্মতং, ধম্মোতি তং গহেত্ৰা ৰিচরন্তি. তথা হি একচ্চেসু জানপদেসু কলহং কুরুমানা ইত্থিযো ‘‘ত্ৰং কস্মা কথেসি? যা গোমযপিণ্ডমত্তম্পি নালত্থা’’তি ৰদন্তি. পাতব্যতন্তি সেৰিতব্বতং. সন্নিধিকারকন্তি সন্নিধিং কত্ৰা. অপদানং পঞ্ঞাযিত্থাতি ছিন্নট্ঠানং ঊনমেৰ হুত্ৰা পঞ্ঞাযিত্থ. সণ্ডসণ্ডাতি একেকস্মিং ঠানে কলাপবন্ধা ৰিয গুম্বগুম্বা হুত্ৰা.
১২৮. মরিযাদং ¶ ঠপেয্যামাতি সীমং ঠপেয্যাম. যত্র হি নামাতি যো হি নাম. পাণিনা পহরিংসূতি তযো ৰারে ৰচনং অগণ্হন্তং পাণিনা পহরিংসু. তদগ্গে খোতি তং অগ্গং কত্ৰা.
মহাসম্মতরাজৰণ্ণনা
১৩০. খীযিতব্বং খীযেয্যাতি পকাসেতব্বং পকাসেয্য খিপিতব্বং খিপেয্য, হারেতব্বং হারেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. যো নেসং সত্তোতি যো ¶ তেসং সত্তো. কো পন সোতি? অম্হাকং বোধিসত্তো. সালীনং ভাগং অনুপদস্সামাতি মযং একেকস্স খেত্ততো অম্বণম্বণং আহরিত্ৰা তুয্হং সালিভাগং দস্সাম, তযা কিঞ্চি কম্মং ন কাতব্বং, ত্ৰং অম্হাকং জেট্ঠকট্ঠানে তিট্ঠাতি.
১৩১. অক্খরং উপনিব্বত্তন্তি সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো উপ্পন্নো. খত্তিযো খত্তিযোত্ৰেৰ দুতিযং অক্খরন্তি ন কেৰলং অক্খরমেৰ, তে পনস্স খেত্তসামিনো তীহি সঙ্খেহি অভিসেকম্পি অকংসু. রঞ্জেতীতি সুখেতি পিনেতি. অগ্গঞ্ঞেনাতি অগ্গন্তি ঞাতেন, অগ্গে ৰা ঞাতেন লোকুপ্পত্তিসমযে উপ্পন্নেন অভিনিব্বত্তি অহোসীতি.
ব্রাহ্মণমণ্ডলাদিৰণ্ণনা
১৩২. ৰীতঙ্গারা ¶ ৰীতধূমাতি পচিত্ৰা খাদিতব্বাভাৰতো ৰিগতধূমঙ্গারা. পন্নমুসলাতি কোট্টেত্ৰা পচিতব্বাভাৰতো পতিতমুসলা. ঘাসমেসমানাতি ভিক্খাচরিযৰসেন যাগুভত্তং পরিযেসন্তা. তমেনং মনুস্সা দিস্ৰাতি তে এতে মনুস্সা পস্সিত্ৰা. অনভিসম্ভুণমানাতি অসহমানা অসক্কোন্তা. গন্থে করোন্তাতি তযো ৰেদে অভিসঙ্খরোন্তা চেৰ ৰাচেন্তা চ. অচ্ছন্তীতি ৰসন্তি, ‘‘অচ্ছেন্তী’’তিপি পাঠো. এসেৰত্থো. হীনসম্মতন্তি ‘‘মন্তে ধারেন্তি মন্তে ৰাচেন্তী’’তি খো, ৰাসেট্ঠ, ইদং তেন সমযেন হীনসম্মতং. তদেতরহি সেট্ঠসম্মতন্তি তং ইদানি ‘‘এত্তকে মন্তে ধারেন্তি এত্তকে মন্তে ৰাচেন্তী’’তি সেট্ঠসম্মতং জাতং. ব্রাহ্মণমণ্ডলস্সাতি ব্রাহ্মণগণস্স.
১৩৩. মেথুনং ধম্মং সমাদাযাতি মেথুনধম্মং সমাদিযিত্ৰা. ৰিসুকম্মন্তে ¶ পযোজেসুন্তি গোরক্খ ৰাণিজকম্মাদিকে ৰিস্সুতে উগ্গতে কম্মন্তে পযোজেসুং.
১৩৪. সুদ্দা সুদ্দাতি তেন লুদ্দাচারকম্মখুদ্দাচারকম্মুনা সুদ্দং সুদ্দং লহুং লহুং কুচ্ছিতং গচ্ছন্তি, ৰিনস্সন্তীতি অত্থো. অহু খোতি হোতি খো.
১৩৫. সকং ¶ ধম্মং গরহমানোতি ন সেতচ্ছত্তং উস্সাপনমত্তেন সুজ্ঝিতুং সক্কাতি এৰং অত্তনো খত্তিযধম্মং নিন্দমানো. এস নযো সব্বত্থ. ‘‘ইমেহি খো, ৰাসেট্ঠ, চতূহি মণ্ডলেহী’’তি ইমিনা ইমং দস্সেতি ‘‘সমণমণ্ডলং নাম ৰিসুং নত্থি, যস্মা পন ন সক্কা জাতিযা সুজ্ঝিতুং, অত্তনো অত্তনো সম্মাপটিপত্তিযা ৰিসুদ্ধি হোতি. তস্মা ইমেহি চতূহি মণ্ডলেহি সমণমণ্ডলস্স অভিনিব্বত্তি হোতি. ইমানি মণ্ডলানি সমণমণ্ডলং অনুৰত্তন্তি, অনুৰত্তন্তানি চ ধম্মেনেৰ অনুৰত্তন্তি, নো অধম্মেন. সমণমণ্ডলঞ্হি আগম্ম সম্মাপটিপত্তিং পূরেত্ৰা সুদ্ধিং পাপুণন্তী’’তি.
দুচ্চরিতাদিকথাৰণ্ণনা
১৩৬. ইদানি যথাজাতিযা ন সক্কা সুজ্ঝিতুং, সম্মাপটিপত্তিযাৰ সুজ্ঝন্তি, তমত্থং পাকটং করোন্তো খত্তিযোপি খো, ৰাসেট্ঠাতি দেসনং আরভি. তত্থ মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানহেতূতি মিচ্ছাদিট্ঠিৰসেন সমাদিন্নকম্মহেতু, মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মস্স ৰা সমাদানহেতু.
১৩৭. দ্ৰযকারীতি ¶ কালেন কুসলং করোতি, কালেন অকুসলন্তি এৰং উভযকারী. সুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী হোতীতি একক্খণে উভযৰিপাকদানট্ঠানং নাম নত্থি. যেন পন অকুসলং বহুং কতং হোতি, কুসলং মন্দং, সো তং কুসলং নিস্সায খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলে ৰা নিব্বত্ততি. অথ নং অকুসলকম্মং কাণম্পি করোতি খুজ্জম্পি পীঠসপ্পিম্পি. সো রজ্জস্স ৰা অনরহো হোতি, অভিসিত্তকালে ৰা এৰংভূতো ভোগে পরিভুঞ্জিতুং ন সক্কোতি. অপরস্স মরণকালে দ্ৰে বলৰমল্লা ৰিয তে দ্ৰেপি কুসলাকুসলকম্মানি উপট্ঠহন্তি. তেসু অকুসলং বলৰতরং হোতি, তং কুসলং পটিবাহিত্ৰা তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তাপেতি. কুসলকম্মম্পি পৰত্তিৰেদনীযং হোতি. তমেনং মঙ্গলহত্থিং ৰা করোন্তি মঙ্গলঅস্সং ৰা মঙ্গলউসভং ৰা. সো সম্পত্তিং অনুভৰতি ¶ . ইদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী হোতী’’তি.
বোধিপক্খিযভাৰনাৰণ্ণনা
১৩৮. সত্তন্নং বোধিপক্খিযানন্তি ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি আদিকোট্ঠাসৰসেন সত্তন্নং, পটিপাটিযা পন সত্ততিংসায বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ¶ . ভাৰনমন্ৰাযাতি ভাৰনং অনুগন্ত্ৰা, পটিপজ্জিত্ৰাতি অত্থো. পরিনিব্বাযতীতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বাযতি. ইতি ভগৰা চত্তারো ৰণ্ণে দস্সেত্ৰা ৰিনিৰত্তেত্ৰা পটিৰিদ্ধচতুসচ্চং খীণাসৰমেৰ দেৰমনুস্সেসু সেট্ঠং কত্ৰা দস্সেসি.
১৪০. ইদানি তমেৰত্থং লোকসম্মতস্স ব্রহ্মুনোপি ৰচনদস্সনানুসারেন দল়্হং কত্ৰা দস্সেন্তো ইমেসঞ্হি ৰাসেট্ঠ চতুন্নং ৰণ্ণানন্তিআদিমাহ. ‘‘ব্রহ্মুনাপেসা’’তিআদি অম্বট্ঠসুত্তে ৰিত্থারিতং. ইতি ভগৰা এত্তকেন ইমিনা কথামগ্গেন সেট্ঠচ্ছেদকৰাদমেৰ দস্সেত্ৰা সুত্তন্তং ৰিনিৰত্তেত্ৰা অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠাপেসি. অত্তমনা ৰাসেট্ঠভারদ্ৰাজাতি ৰাসেট্ঠভারদ্ৰাজ সামণেরাপি হি সকমনা তুট্ঠমনা ‘‘সাধু, সাধূ’’তি ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিংসু. ইদমেৰ সুত্তন্তং আৰজ্জন্তা অনুমজ্জন্তা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
অগ্গঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. সম্পসাদনীযসুত্তৰণ্ণনা
সারিপুত্তসীহনাদৰণ্ণনা
১৪১. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি সম্পসাদনীযসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – নাল়ন্দাযন্তি নাল়ন্দাতি এৰংনামকে নগরে, তং নগরং গোচরগামং কত্ৰা. পাৰারিকম্বৰনেতি দুস্সপাৰারিকসেট্ঠিনো অম্বৰনে. তং কির তস্স উয্যানং অহোসি. সো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা ভগৰতি পসন্নো তস্মিং উয্যানে কুটিলেণমণ্ডপাদিপটিমণ্ডিতং ভগৰতো ৰিহারং কত্ৰা নিয্যাতেসি. সো ৰিহারো জীৰকম্বৰনং ৰিয ‘‘পাৰারিকম্বৰন’’ন্ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গতো, তস্মিং পাৰারিকম্বৰনে ৰিহরতীতি অত্থো. ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতী’’তি. কস্মা এৰং অৰোচ? অত্তনো উপ্পন্নসোমনস্সপৰেদনত্থং.
তত্রাযমনুপুব্বিকথা – থেরো কির তংদিৰসং কালস্সেৰ সরীরপ্পটিজগ্গনং কত্ৰা সুনিৰত্থনিৰাসনো পত্তচীৰরমাদায পাসাদিকেহি অভিক্কন্তাদীহি দেৰমনুস্সানং পসাদং আৰহন্তো নাল়ন্দৰাসীনং হিতসুখমনুব্রূহযন্তো পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু ৰত্তং দস্সেত্ৰা সত্থরি গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো দিৰাট্ঠানং অগমাসি. তত্থ সদ্ধিৰিহারিকন্তেৰাসিকেসু ৰত্তং দস্সেত্ৰা পটিক্কন্তেসু দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা চম্মক্খণ্ডং পঞ্ঞপেত্ৰা উদকতুম্বতো উদকেন হত্থপাদে সীতলে কত্ৰা তিসন্ধিপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জি.
সো যথাপরিচ্ছিন্নকালৰসেন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায অত্তনো গুণে অনুস্সরিতুমারদ্ধো. অথস্স গুণে অনুস্সরতো সীলং আপাথমাগতং. ততো পটিপাটিযাৰ সমাধি পঞ্ঞা ৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পঠমং ঝানং দুতিযং ঝানং ততিযং ঝানং চতুত্থং ঝানং আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তি ৰিঞ্ঞানঞ্চাযতনসমাপত্তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি ¶ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তি ¶ ৰিপস্সনাঞাণং মনোমযিদ্ধিঞাণং ইদ্ধিৰিধঞাণং দিব্বসোতঞাণং চেতোপরিযঞাণং পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণং দিব্বচক্খুঞাণং…পে… সোতাপত্তিমগ্গো সোতাপত্তিফলং…পে… অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলং অত্থপটিসম্ভিদা ধম্মপটিসম্ভিদা নিরুত্তিপটিসম্ভিদা পটিভানপটিসম্ভিদা সাৰকপারমীঞাণং. ইতো পট্ঠায কপ্পসতসহস্সাধিকস্স অসঙ্খ্যেয্যস্স উপরি অনোমদস্সীবুদ্ধস্স পাদমূলে কতং অভিনীহারং আদিং কত্ৰা অত্তনো গুণে অনুস্সরতো যাৰ নিসিন্নপল্লঙ্কা গুণা উপট্ঠহিংসু.
এৰং ¶ থেরো অত্তনো গুণে অনুস্সরমানো গুণানং পমাণং ৰা পরিচ্ছেদং ৰা দট্ঠুং নাসক্খি. সো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং তাৰ পদেসঞাণে ঠিতস্স সাৰকস্স গুণানং পমাণং ৰা পরিচ্ছেদো ৰা নত্থি. অহং পন যং সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতো, কীদিসা নু খো তস্স গুণা’’তি দসবলস্স গুণে অনুস্সরিতুং আরদ্ধো. সো ভগৰতো সীলং নিস্সায, সমাধিং পঞ্ঞং ৰিমুত্তিং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং নিস্সায, চত্তারো সতিপট্ঠানে নিস্সায, চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে চত্তারো মগ্গে চত্তারি ফলানি চতস্সো পটিসম্ভিদা চতুযোনিপরিচ্ছেদকঞাণং চত্তারো অরিযৰংসে নিস্সায দসবলস্স গুণে অনুস্সরিতুমারদ্ধো.
তথা পঞ্চ পধানিযঙ্গানি, পঞ্চঙ্গিকংসম্মাসমাধিং, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, পঞ্চ নিস্সরণিযা ধাতুযো, পঞ্চ ৰিমুত্তাযতনানি, পঞ্চ ৰিমুত্তিপরিপাচনিযা পঞ্ঞা, ছ সারণীযে ধম্মে, ছ অনুস্সতিট্ঠানানি, ছ গারৰে, ছ নিস্সরণিযা ধাতুযো, ছ সততৰিহারে, ছ অনুত্তরিযানি, ছ নিব্বেধভাগিযা পঞ্ঞা, ছ অভিঞ্ঞা, ছ অসাধারণঞাণানি, সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে, সত্ত অরিযধনানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে, সত্ত সপ্পুরিসধম্মে, সত্ত নিজ্জরৰত্থূনি, সত্ত পঞ্ঞা, সত্ত দক্খিণেয্যপুগ্গলে, সত্ত খীণাসৰবলানি, অট্ঠ পঞ্ঞাপটিলাভহেতূ, অট্ঠ সম্মত্তানি, অট্ঠ লোকধম্মাতিক্কমে, অট্ঠ আরম্ভৰত্থূনি, অট্ঠ অক্খণদেসনা, অট্ঠ মহাপুরিসৰিতক্কে, অট্ঠ অভিভাযতনানি, অট্ঠ ৰিমোক্খে, নৰ যোনিসোমনসিকারমূলকে ধম্মে, নৰ পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গানি, নৰ সত্তাৰাসদেসনা, নৰ আঘাতপ্পটিৰিনযে, নৰ পঞ্ঞা, নৰ নানত্তানি, নৰ অনুপুব্বৰিহারে, দস নাথকরণে ধম্মে, দস কসিণাযতনানি, দস কুসলকম্মপথে, দস তথাগতবলানি, দস সম্মত্তানি, দস অরিযৰাসে, দস অসেক্খধম্মে, একাদস মেত্তানিসংসে, দ্ৰাদস ধম্মচক্কাকারে, তেরস ধুতঙ্গগুণে ¶ , চুদ্দস বুদ্ধঞাণানি, পঞ্চদস ৰিমুত্তিপরিপাচনিযে ধম্মে, সোল়সৰিধং আনাপানস্সতিং, অট্ঠারস বুদ্ধধম্মে, একূনৰীসতি পচ্চৰেক্খণঞাণানি, চতুচত্তালীস ঞাণৰত্থূনি, পরোপণ্ণাস কুসলধম্মে, সত্তসত্ততি ঞাণৰত্থূনি, চতুৰীসতিকোটিসতসহস্সসমাপত্তিসঞ্চরমহাৰজিরঞাণং ¶ নিস্সায দসবলস্স গুণে অনুস্সরিতুং আরভি.
তস্মিংযেৰ ¶ চ দিৰাট্ঠানে নিসিন্নোযেৰ উপরি ‘‘অপরং পন, ভন্তে, এতদানুত্তরিয’’ন্তি আগমিস্সন্তি সোল়স অপরম্পরিযধম্মা, তেপি নিস্সায অনুস্সরিতুং আরভি. সো ‘‘কুসলপঞ্ঞত্তিযং অনুত্তরো ময্হং সত্থা, আযতনপঞ্ঞত্তিযং অনুত্তরো, গব্ভাৰক্কন্তিযং অনুত্তরো, আদেসনাৰিধাসু অনুত্তরো, দস্সনসমাপত্তিযং অনুত্তরো, পুগ্গলপঞ্ঞত্তিযং অনুত্তরো, পধানে অনুত্তরো, পটিপদাসু অনুত্তরো, ভস্সসমাচারে অনুত্তরো, পুরিসসীলসমাচারে অনুত্তরো, অনুসাসনীৰিধাসু অনুত্তরো, পরপুগ্গলৰিমুত্তিঞাণে অনুত্তরো, সস্সতৰাদেসু অনুত্তরো, পুব্বেনিৰাসঞাণে অনুত্তরো, দিব্বচক্খুঞাণে অনুত্তরো, ইদ্ধিৰিধে অনুত্তরো, ইমিনা চ ইমিনা চ অনুত্তরো’’তি এৰং দসবলস্স গুণে অনুস্সরন্তো ভগৰতো গুণানং নেৰ অন্তং, ন পমাণং পস্সি. থেরো অত্তনোপি তাৰ গুণানং অন্তং ৰা পমাণং ৰা নাদ্দস, ভগৰতো গুণানং কিং পস্সিস্সতি? যস্স যস্স হি পঞ্ঞা মহতী ঞাণং ৰিসদং, সো সো বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহতি. লোকিযমহাজনো উক্কাসিত্ৰাপি খিপিত্ৰাপি ‘‘নমো বুদ্ধান’’ন্তি অত্তনো অত্তনো উপনিস্সযে ঠত্ৰা বুদ্ধানং গুণে অনুস্সরতি. সব্বলোকিযমহাজনতো একো সোতাপন্নো বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহতি. সোতাপন্নানং সততোপি সহস্সতোপি একো সকদাগামী. সকদাগামীনং সততোপি সহস্সতোপি একো অনাগামী. অনাগামীনং সততোপি সহস্সতোপি একো অরহা বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহতি. অৰসেসঅরহন্তেহি অসীতি মহাথেরা বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহন্তি. অসীতিমহাথেরেহি চত্তারো মহাথেরা. চতূহি মহাথেরেহি দ্ৰে অগ্গসাৰকা. তেসুপি সারিপুত্তত্থেরো, সারিপুত্তত্থেরতোপি একো পচ্চেকবুদ্ধো বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহতি. সচে পন সকলচক্কৰাল়গব্ভে সঙ্ঘাটিকণ্ণেন সঙ্ঘাটিকণ্ণং ¶ পহরিযমানা নিসিন্না পচ্চেকবুদ্ধা বুদ্ধগুণে অনুস্সরেয্যুং, তেহি সব্বেহিপি একো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোৰ বুদ্ধগুণে মহন্ততো সদ্দহতি.
সেয্যথাপি নাম মহাজনো ‘‘মহাসমুদ্দো গম্ভীরো উত্তানো’’তি জাননত্থং যোত্তানি ৰট্টেয্য, তত্থ কোচি ব্যামপ্পমাণং যোত্তং ৰট্টেয্য, কোচি দ্ৰে ব্যামং, কোচি দসব্যামং, কোচি ৰীসতিব্যামং, কোচি তিংসব্যামং, কোচি চত্তালীসব্যামং, কোচি পঞ্ঞাসব্যামং, কোচি সতব্যামং, কোচি সহস্সব্যামং ¶ , কোচি চতুরাসীতিব্যামসহস্সং. তে নাৰং আরুয্হ, সমুদ্দমজ্ঝে উগ্গতপব্বতাদিম্হি ৰা ঠত্ৰা অত্তনো অত্তনো যোত্তং ওতারেয্যুং, তেসু যস্স যোত্তং ব্যামমত্তং, সো ব্যামমত্তট্ঠানেযেৰ উদকং জানাতি…পে… যস্স চতুরাসীতিব্যামসহস্সং, সো চতুরাসীতিব্যামসহস্সট্ঠানেযেৰ উদকং জানাতি. পরতো উদকং এত্তকন্তি ন জানাতি. মহাসমুদ্দে ¶ পন ন তত্তকংযেৰ উদকং, অথ খো অনন্তমপরিমাণং. চতুরাসীতিযোজনসহস্সং গম্ভীরো হি মহাসমুদ্দো, এৰমেৰ একব্যামযোত্ততো পট্ঠায নৰব্যামযোত্তেন ঞাতউদকং ৰিয লোকিযমহাজনেন দিট্ঠবুদ্ধগুণা ৰেদিতব্বা. দসব্যামযোত্তেন দসব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয সোতাপন্নেন দিট্ঠবুদ্ধগুণা. ৰীসতিব্যামযোত্তেন ৰীসতিব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয সকদাগামিনা দিট্ঠবুদ্ধগুণা. তিংসব্যামযোত্তেন তিংসব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয অনাগামিনা দিট্ঠবুদ্ধগুণা. চত্তালীসব্যামযোত্তেন চত্তালীসব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয অরহতা দিট্ঠবুদ্ধগুণা. পঞ্ঞাসব্যামযোত্তেন পঞ্ঞাসব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয অসীতিমহাথেরেহি দিট্ঠবুদ্ধগুণা. সতব্যামযোত্তেন সতব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয চতূহি মহাথেরেহি দিট্ঠবুদ্ধগুণা. সহস্সব্যামযোত্তেন সহস্সব্যামট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয মহামোগ্গল্লানত্থেরেন দিট্ঠবুদ্ধগুণা. চতুরাসীতিব্যামসহস্সযোত্তেন চতুরাসীতিব্যামসহস্সট্ঠানে ঞাতউদকং ৰিয ধম্মসেনাপতিনা সারিপুত্তত্থেরেন দিট্ঠবুদ্ধগুণা. তত্থ যথা সো পুরিসো মহাসমুদ্দে উদকং নাম ন এত্তকংযেৰ, অনন্তমপরিমাণন্তি গণ্হাতি, এৰমেৰ আযস্মা সারিপুত্তো ধম্মন্ৰযেন অন্ৰযবুদ্ধিযা অনুমানেন নযগ্গাহেন সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰা দসবলস্স ¶ গুণে অনুস্সরন্তো ‘‘বুদ্ধগুণা অনন্তা অপরিমাণা’’তি সদ্দহি.
থেরেন হি দিট্ঠবুদ্ধগুণেহি ধম্মন্ৰযেন গহেতব্ববুদ্ধগুণাযেৰ বহুতরা. যথা কথং ৰিয? যথা ইতো নৰ ইতো নৰাতি অট্ঠারস যোজনানি অৰত্থরিত্ৰা গচ্ছন্তিযা চন্দভাগায মহানদিযা পুরিসো সূচিপাসেন উদকং গণ্হেয্য, সূচিপাসেন গহিতউদকতো অগ্গহিতমেৰ বহু হোতি. যথা ৰা পন পুরিসো মহাপথৰিতো অঙ্গুলিযা পংসুং গণ্হেয্য, অঙ্গুলিযা গহিতপংসুতো অৰসেসপংসুযেৰ বহু হোতি. যথা ৰা পন পুরিসো মহাসমুদ্দাভিমুখিং অঙ্গুলিং করেয্য, অঙ্গুলিঅভিমুখউদকতো ¶ অৰসেসং উদকংযেৰ বহু হোতি. যথা চ পুরিসো আকাসাভিমুখিং অঙ্গুলিং করেয্য, অঙ্গুলিঅভিমুখআকাসতো সেসআকাসপ্পদেসোৰ বহু হোতি. এৰং থেরেন দিট্ঠবুদ্ধগুণেহি অদিট্ঠা গুণাৰ বহূতি ৰেদিতব্বা. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘বুদ্ধোপি বুদ্ধস্স ভণেয্য ৰণ্ণং,
কপ্পম্পি চে অঞ্ঞমভাসমানো;
খীযেথ কপ্পো চিরদীঘমন্তরে,
ৰণ্ণো ন খীযেথ তথাগতস্সা’’তি.
এৰং থেরস্স অত্তনো চ সত্থু চ গুণে অনুস্সরতো যমকমহানদীমহোঘো ৰিয অব্ভন্তরে ¶ পীতিসোমনস্সং অৰত্থরমানং ৰাতো ৰিয ভস্তং, উব্ভিজ্জিত্ৰা উগ্গতউদকং ৰিয মহারহদং সকলসরীরং পূরেতি. ততো থেরস্স ‘‘সুপত্থিতা ৰত মে পত্থনা, সুলদ্ধা মে পব্বজ্জা, য্ৰাহং এৰংৰিধস্স সত্থু সন্তিকে পব্বজিতো’’তি আৰজ্জন্তস্স বলৰতরং পীতিসোমনস্সং উপ্পজ্জি.
অথ থেরো ‘‘কস্সাহং ইমং পীতিসোমনস্সং আরোচেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো অঞ্ঞো কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা মম ইমং পসাদং অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা পটিগ্গহেতুং ন সক্খিস্সতি, অহং ইমং সোমনস্সং সত্থুনোযেৰ পৰেদেয্যামি, সত্থাৰ মে পটিগ্গণ্হিতুং সক্খিস্সতি, সো হি তিট্ঠতু মম পীতিসোমনস্সং, মাদিসস্স সমণসতস্স ৰা সমণসহস্সস্স ৰা সমণসতসহস্সস্স ৰা সোমনস্সং পৰেদেন্তস্স সব্বেসং মনং গণ্হন্তো পটিগ্গহেতুং ¶ সক্কোতি. সেয্যথাপি নাম অট্ঠারস যোজনানি অৰত্থরমানং গচ্ছন্তিং চন্দভাগমহানদিং কুসুম্ভা ৰা কন্দরা ৰা সম্পটিচ্ছিতুং ন সক্কোন্তি, মহাসমুদ্দোৰ তং সম্পটিচ্ছতি. মহাসমুদ্দো হি তিট্ঠতু চন্দভাগা, এৰরূপানং নদীনং সতম্পি সহস্সম্পি সতসহস্সম্পি সম্পটিচ্ছতি, ন চস্স তেন ঊনত্তং ৰা পূরত্তং ৰা পঞ্ঞাযতি, এৰমেৰ সত্থা মাদিসস্স সমণসতস্স সমণসহস্সস্স সমণসতসহস্সস্স ৰা পীতিসোমনস্সং পৰেদেন্তস্স সব্বেসং মনং গণ্হন্তো পটিগ্গহেতুং সক্কোতি. সেসা সমণব্রাহ্মণাদযো চন্দভাগং কুসুম্ভকন্দরা ৰিয মম সোমনস্সং সম্পটিচ্ছিতুং ন সক্কোন্তি ¶ . হন্দাহং মম পীতিসোমনস্সং সত্থুনোৰ আরোচেমীতি পল্লঙ্কং ৰিনিব্ভুজিত্ৰা চম্মক্খণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা আদায সাযন্হসমযে পুপ্ফানং ৰণ্টতো ছিজ্জিত্ৰা পগ্ঘরণকালে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো সোমনস্সং পৰেদেন্তো এৰংপসন্নো অহং, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ এৰংপসন্নোতি এৰং উপ্পন্নসদ্ধো, এৰং সদ্দহামীতি অত্থো. ভিয্যোভিঞ্ঞতরোতি ভিয্যতরো অভিঞ্ঞাতো, ভিয্যতরাভিঞ্ঞো ৰা, উত্তরিতরঞাণোতি অত্থো. সম্বোধিযন্তি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে অরহত্তমগ্গঞাণে ৰা, অরহত্তমগ্গেনেৰ হি বুদ্ধগুণা নিপ্পদেসা গহিতা হোন্তি. দ্ৰে হি অগ্গসাৰকা অরহত্তমগ্গেনেৰ সাৰকপারমীঞাণং পটিলভন্তি. পচ্চেকবুদ্ধা পচ্চেকবোধিঞাণং. বুদ্ধা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চেৰ সকলে চ বুদ্ধগুণে. সব্বঞ্হি নেসং অরহত্তমগ্গেনেৰ ইজ্ঝতি. তস্মা অরহত্তমগ্গঞাণং সম্বোধি নাম হোতি. তেন উত্তরিতরো ভগৰতা নত্থি. তেনাহ ‘‘ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো যদিদং সম্বোধিয’’ন্তি.
১৪২. উল়ারাতি সেট্ঠা. অযঞ্হি উল়ারসদ্দো ‘‘উল়ারানি খাদনীযানি খাদন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৬৬) মধুরে আগচ্ছতি. ‘‘উল়ারায খলু ভৰং, ৰচ্ছাযনো ¶ , সমণং গোতমং পসংসায পসংসতী’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.২৮০) সেট্ঠে. ‘‘অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো’’তিআদীসু (দী. নি. ২.৩২) ৰিপুলে. স্ৰাযমিধ সেট্ঠে আগতো. তেন ৰুত্তং – ‘‘উল়ারাতি সেট্ঠা’’তি. আসভীতি উসভস্স ৰাচাসদিসী অচলা অসম্পৰেধী. একংসো গহিতোতি অনুস্সৰেন ৰা আচরিযপরম্পরায ৰা ইতিকিরায ¶ ৰা পিটকসম্পদানেন ৰা আকারপরিৰিতক্কেন ৰা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা ৰা তক্কহেতু ৰা নযহেতু ৰা অকথেত্ৰা পচ্চক্খতো ঞাণেন পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰিয একংসো গহিতো, সন্নিট্ঠানকথাৰ কথিতাতি অত্থো.
সীহনাদোতি সেট্ঠনাদো, নেৰ দন্ধাযন্তেন ন গগ্গরাযন্তেন সীহেন ৰিয উত্তমনাদো নদিতোতি অত্থো. কিং তে সারিপুত্তাতি ইমং দেসনং কস্মা আরভীতি? অনুযোগদাপনত্থং. একচ্চো হি সীহনাদং নদিত্ৰা অত্তনো সীহনাদে অনুযোগং দাতুং ন সক্কোতি, নিঘংসনং নক্খমতি, লেপে পতিতমক্কটো ৰিয হোতি. যথা ধমমানং অপরিসুদ্ধলোহং ঝাযিত্ৰা ঝামঅঙ্গারো হোতি, এৰং ঝামঙ্গারো ৰিয হোতি ¶ . একো সীহনাদে অনুযোগং দাপিযমানো দাতুং সক্কোতি, নিঘংসনং খমতি, ধমমানং নিদ্দোসজাতরূপং ৰিয অধিকতরং সোভতি, তাদিসো থেরো. তেন নং ভগৰা ‘‘অনুযোগক্খমো অয’’ন্তি ঞত্ৰা সীহনাদে অনুযোগদাপনত্থং ইমম্পি দেসনং আরভি.
তত্থ সব্বে তেতি সব্বে তে তযা. এৰংসীলাতিআদীসু লোকিযলোকুত্তরৰসেন সীলাদীনি পুচ্ছতি. তেসং ৰিত্থারকথা মহাপদানে কথিতাৰ.
কিং পন তে, সারিপুত্ত, যে তে ভৰিস্সন্তীতি অতীতা চ তাৰ নিরুদ্ধা, অপণ্ণত্তিকভাৰং গতা দীপসিখা ৰিয নিব্বুতা, এৰং নিরুদ্ধে অপণ্ণত্তিকভাৰং গতে ত্ৰং কথং জানিস্সসি, অনাগতবুদ্ধানং পন গুণা কিন্তি তযা অত্তনো চিত্তেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিদিতাতি পুচ্ছন্তো এৰমাহ. কিং পন তে, সারিপুত্ত, অহং এতরহীতি অনাগতাপি বুদ্ধা অজাতা অনিব্বত্তা অনুপ্পন্না, তেপি কথং ত্ৰং জানিস্সসি? তেসঞ্হি জাননং অপদে আকাসে পদদস্সনং ৰিয হোতি. ইদানি মযা সদ্ধিং একৰিহারে ৰসসি, একতো ভিক্খায চরসি, ধম্মদেসনাকালে দক্খিণপস্সে নিসীদসি, কিং পন ময্হং গুণা অত্তনো চেতসা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিদিতা তযাতি অনুযুঞ্জন্তো এৰমাহ.
থেরো পন পুচ্ছিতে পুচ্ছিতে ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’তি পটিক্খিপতি. থেরস্স চ ৰিদিতম্পি অত্থি ¶ অৰিদিতম্পি অত্থি, কিং সো অত্তনো ৰিদিতট্ঠানে পটিক্খেপং করোতি, অৰিদিতট্ঠানেতি? ৰিদিতট্ঠানে ন করোতি, অৰিদিতট্ঠানেযেৰ করোতীতি. থেরো কির অনুযোগে আরদ্ধেযেৰ অঞ্ঞাসি. ন অযং অনুযোগো সাৰকপারমীঞাণে, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে অযং অনুযোগোতি অত্তনো সাৰকপারমীঞাণে পটিক্খেপং অকত্ৰা অৰিদিতট্ঠানে ¶ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে পটিক্খেপং করোতি. তেন ইদম্পি দীপেতি ‘‘ভগৰা ময্হং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং বুদ্ধানং সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিকারণজাননসমত্থং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং নত্থী’’তি.
এত্থাতি এতেসু অতীতাদিভেদেসু বুদ্ধেসু. অথ কিঞ্চরহীতি অথ কস্মা এৰং ঞাণে অসতি তযা এৰং কথিতন্তি ৰদতি.
১৪৩. ধম্মন্ৰযোতি ধম্মস্স পচ্চক্খতো ঞাণস্স অনুযোগং অনুগন্ত্ৰা উপ্পন্নং অনুমানঞাণং নযগ্গাহো ৰিদিতো. সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰাৰ ইমিনাৰ ¶ আকারেন জানামি ভগৰাতি ৰদতি. থেরস্স হি নযগ্গাহো অপ্পমাণো অপরিযন্তো. যথা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পমাণং ৰা পরিযন্তো ৰা নত্থি, এৰং ধম্মসেনাপতিনো নযগ্গাহস্স. তেন সো ‘‘ইমিনা এৰংৰিধো, ইমিনা অনুত্তরো সত্থা’’তি জানাতি. থেরস্স হি নযগ্গাহো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণগতিকো এৰ. ইদানি তং নযগ্গাহং পাকটং কাতুং উপমায দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ যস্মা মজ্ঝিমপদেসে নগরস্স উদ্ধাপপাকারাদীনি থিরানি ৰা হোন্তু, দুব্বলানি ৰা, সব্বসো ৰা পন মা হোন্তু, চোরাসঙ্কা ন হোতি, তস্মা তং অগ্গহেত্ৰা পচ্চন্তিমনগরন্তি আহ. দল়্হুদ্ধাপন্তি থিরপাকারপাদং. দল়্হপাকারতোরণন্তি থিরপাকারঞ্চেৰ থিরপিট্ঠসঙ্ঘাটঞ্চ. একদ্ৰারন্তি কস্মা আহ? বহুদ্ৰারে হি নগরে বহূহি পণ্ডিতদোৰারিকেহি ভৰিতব্বং. একদ্ৰারে একোৰ ৰট্টতি. থেরস্স চ পঞ্ঞায সদিসো অঞ্ঞো নত্থি. তস্মা অত্তনো পণ্ডিতভাৰস্স ওপম্মত্থং একংযেৰ দোৰারিকং দস্সেতুং একদ্ৰার’’ন্তি আহ. পণ্ডিতোতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো. ব্যত্তোতি ৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো ৰিসদঞাণো. মেধাৰীতি ঠানুপ্পত্তিকপঞ্ঞাসঙ্খাতায মেধায সমন্নাগতো. অনুপরিযাযপথন্তি অনুপরিযাযনামকং পাকারমগ্গং. পাকারসন্ধিন্তি দ্ৰিন্নং ইট্ঠকানং অপগতট্ঠানং. পাকারৰিৰরন্তি পাকারস্স ছিন্নট্ঠানং.
চেতসো উপক্কিলেসেতি পঞ্চ নীৰরণানি চিত্তং উপক্কিলেসেন্তি কিলিট্ঠং ¶ করোন্তি উপতাপেন্তি ৰিবাধেন্তি, তস্মা ‘‘চেতসো উপক্কিলেসা’’তি ৰুচ্চন্তি. পঞ্ঞায দুব্বলীকরণেতি নীৰরণা উপ্পজ্জমানা অনুপ্পন্নায পঞ্ঞায উপ্পজ্জিতুং ন দেন্তি, উপ্পন্নায পঞ্ঞায ৰড্ঢিতুং ন ¶ দেন্তি, তস্মা ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা’’তি ৰুচ্চন্তি. সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তাতি চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুট্ঠু ঠপিতচিত্তা হুত্ৰা. সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতন্তি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাসভাৰেন ভাৰেত্ৰা. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিন্তি অরহত্তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং ৰা পটিৰিজ্ঝিংসূতি দস্সেতি.
অপিচেত্থ সতিপট্ঠানাতি ৰিপস্সনা. সম্বোজ্ঝঙ্গা মগ্গো. অনুত্তরাসম্মাসম্বোধি অরহত্তং. সতিপট্ঠানাতি ৰা মগ্গাতি ৰা বোজ্ঝঙ্গমিস্সকা. সম্মাসম্বোধি অরহত্তমেৰ. দীঘভাণকমহাসীৰত্থেরো পনাহ ‘‘সতিপট্ঠানে ¶ ৰিপস্সনাতি গহেত্ৰা বোজ্ঝঙ্গে মগ্গো চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চাতি গহিতে সুন্দরো পঞ্হো ভৰেয্য, ন পনেৰং গহিত’’ন্তি. ইতি থেরো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং নীৰরণপ্পহানে সতিপট্ঠানভাৰনায সম্বোধিযঞ্চ মজ্ঝে ভিন্নসুৰণ্ণরজতানং ৰিয নানত্তাভাৰং দস্সেতি.
ইধ ঠত্ৰা উপমা সংসন্দেতব্বা – আযস্মা হি সারিপুত্তো পচ্চন্তনগরং দস্সেসি, পাকারং দস্সেসি, পরিযাযপথং দস্সেসি, দ্ৰারং দস্সেসি, পণ্ডিতদোৰারিকং দস্সেসি, নগরং পৰেসনকনিক্খমনকে ওল়ারিকে পাণে দস্সেসি, পণ্ডিতদোৰারিকস্স তেসং পাণানং পাকটভাৰঞ্চ দস্সেসি. তত্থ কিং কেন সদিসন্তি চে. নগরং ৰিয হি নিব্বানং, পাকারো ৰিয সীলং, পরিযাযপথো ৰিয হিরী, দ্ৰারং ৰিয অরিযমগ্গো, পণ্ডিতদোৰারিকো ৰিয ধম্মসেনাপতি, নগরপ্পৰিসনকনিক্খমনকওল়ারিকপাণা ৰিয অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না বুদ্ধা, দোৰারিকস্স তেসং পাণানং পাকটভাৰো ৰিয আযস্মতো সারিপুত্তস্স অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নবুদ্ধানং সীলসমথাদীহি পাকটভাৰো. এত্তাৰতা থেরেন ভগৰা এৰমহং সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰা ধম্মন্ৰযেন নযগ্গাহেন জানামীতি অত্তনো সীহনাদস্স অনুযোগো দিন্নো হোতি.
১৪৪. ইধাহং, ভন্তে, যেন ভগৰাতি ইমং দেসনং কস্মা আরভি ¶ ? সাৰকপারমীঞাণস্স নিপ্ফত্তিদস্সনত্থং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো, ভগৰা অহং সাৰকপারমীঞাণং পটিলভন্তো পঞ্চনৰুতিপাসণ্ডে ন অঞ্ঞং একম্পি সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা সাৰকপারমীঞাণম্পি পটিলভিং, তুম্হেযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা তুম্হে পযিরুপাসন্তো পটিলভিন্তি. তত্থ ইধাতি নিপাতমত্তং. উপসঙ্কমিং ধম্মসৰনাযাতি তুম্হে উপসঙ্কমন্তো পনাহং ন চীৰরাদিহেতু উপসঙ্কমন্তো, ধম্মসৰনত্থায উপসঙ্কমন্তো. এৰং উপসঙ্কমিত্ৰা সাৰকপারমীঞাণং পটিলভিং. কদা পন থেরো ধম্মসৰনত্থায উপসঙ্কমন্তোতি. সূকরখতলেণে ভাগিনেয্যদীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তকথনদিৰসে (ম. নি. ২.২০৫) ¶ উপসঙ্কমন্তো, তদাযেৰ সাৰকপারমীঞাণং পটিলভীতি. তংদিৰসঞ্হি থেরো তালৰণ্টং গহেত্ৰা ভগৰন্তং বীজমানো ঠিতো তং দেসনং সুত্ৰা তত্থেৰ সাৰকপারমীঞাণং ¶ হত্থগতং অকাসি. উত্তরুত্তরং পণীতপণীতন্তি উত্তরুত্তরঞ্চেৰ পণীতপণীতঞ্চ কত্ৰা দেসেসি. কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগন্তি কণ্হঞ্চেৰ সুক্কঞ্চ. তঞ্চ খো সপ্পটিভাগং সৰিপক্খং কত্ৰা. কণ্হং পটিবাহিত্ৰা সুক্কং, সুক্কং পটিবাহিত্ৰা কণ্হন্তি এৰং সপ্পটিভাগং কত্ৰা কণ্হসুক্কং দেসেসি, কণ্হং দেসেন্তোপি চ সউস্সাহং সৰিপাকং দেসেসি, সুক্কং দেসেন্তোপি সউস্সাহং সৰিপাকং দেসেসি.
তস্মিং ধম্মে অভিঞ্ঞা ইধেকচ্চং ধম্মং ধম্মেসু নিট্ঠমগমন্তি তস্মিং দেসিতে ধম্মে একচ্চং ধম্মং নাম সাৰকপারমীঞাণং সঞ্জানিত্ৰা ধম্মেসু নিট্ঠমগমং. কতমেসু ধম্মেসূতি? চতুসচ্চধম্মেসু. এত্থাযং থেরসল্লাপো, কাল়ৰল্লৰাসী সুমত্থেরো তাৰ ৰদতি ‘‘চতুসচ্চধম্মেসু ইদানি নিট্ঠগমনকারণং নত্থি. অস্সজিমহাসাৰকস্স হি দিট্ঠদিৰসেযেৰ সো পঠমমগ্গেন চতুসচ্চধম্মেসু নিট্ঠং গতো, অপরভাগে সূকরখতলেণদ্ৰারে উপরি তীহি মগ্গেহি চতুসচ্চধম্মেসু নিট্ঠং গতো, ইমস্মিং পন ঠানে ¶ ‘ধম্মেসূ’তি বুদ্ধগুণেসু নিট্ঠং গতো’’তি. লোকন্তরৰাসী চূল়সীৰত্থেরো পন ‘‘সব্বং তথেৰ ৰত্ৰা ইমস্মিং পন ঠানে ‘ধম্মেসূ’তি অরহত্তে নিট্ঠং গতো’’তি আহ. দীঘভাণকতিপিটকমহাসীৰত্থেরো পন ‘‘তথেৰ পুরিমৰাদং ৰত্ৰা ইমস্মিং পন ঠানে ‘ধম্মেসূ’তি সাৰকপারমীঞাণে নিট্ঠং গতো’’তি ৰত্ৰা ‘‘বুদ্ধগুণা পন নযতো আগতা’’তি আহ.
সত্থরি পসীদিন্তি এৰং সাৰকপারমীঞাণধম্মেসু নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা’’তি সত্থরি পসীদিং. স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মোতি সুট্ঠু অক্খাতো সুকথিতো নিয্যানিকো মগ্গো ফলত্থায নিয্যাতি রাগদোসমোহনিম্মদনসমত্থো.
সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘোতি বুদ্ধস্স ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘোপি ৰঙ্কাদিদোসৰিরহিতং সম্মাপটিপদং পটিপন্নত্তা সুপ্পটিপন্নোতি পসন্নোম্হি ভগৰতীতি দস্সেতি.
কুসলধম্মদেসনাৰণ্ণনা
১৪৫. ইদানি দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা সমাপজ্জিতে সোল়স অপরাপরিযধম্মে দস্সেতুং অপরং পন ভন্তে এতদানুত্তরিযন্তি দেসনং আরভি. তত্থ ¶ অনুত্তরিযন্তি অনুত্তরভাৰো. যথা ভগৰা ¶ ধম্মং দেসেতীতি যথা যেনাকারেন যায দেসনায ভগৰা ধম্মং দেসেতি, সা তুম্হাকং দেসনা অনুত্তরাতি ৰদতি. কুসলেসু ধম্মেসূতি তায দেসনায দেসিতেসু কুসলেসু ধম্মেসুপি ভগৰাৰ অনুত্তরোতি দীপেতি. যা ৰা সা দেসনা, তস্সা ভূমিং দস্সেন্তোপি ‘‘কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি আহ. তত্রিমে কুসলা ধম্মাতি তত্র কুসলেসু ধম্মেসূতি ৰুত্তপদে ইমে কুসলা ধম্মা নামাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ আরোগ্যট্ঠেন, অনৰজ্জট্ঠেন, কোসল্লসম্ভূতট্ঠেন, নিদ্দরথট্ঠেন, সুখৰিপাকট্ঠেনাতি পঞ্চধা কুসলং ৰেদিতব্বং. তেসু জাতকপরিযাযং পত্ৰা আরোগ্যট্ঠেন কুসলং ৰট্টতি. সুত্তন্তপরিযাযং পত্ৰা অনৰজ্জট্ঠেন. অভিধম্মপরিযাযং পত্ৰা কোসল্লসম্ভূতনিদ্দরথসুখৰিপাকট্ঠেন. ইমস্মিং পন ঠানে বাহিতিকসুত্তন্তপরিযাযেন (ম. নি. ২.৩৫৮) অনৰজ্জট্ঠেন কুসলং দট্ঠব্বং.
চত্তারো সতিপট্ঠানাতি চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং, নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ¶ , সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানং, পঞ্চৰিধেন ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানন্তি এৰং নানানযেহি ৰিভজিত্ৰা সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেন লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা চত্তারো সতিপট্ঠানা দেসিতা. ফলসতিপট্ঠানং পন ইধ অনধিপ্পেতং. চত্তারো সম্মপ্পধানাতি পগ্গহট্ঠেন একলক্খণা, কিচ্চৰসেন নানাকিচ্চা. ‘‘ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদাযা’’তিআদিনা নযেন সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেন লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ চত্তারো সম্মপ্পধানা দেসিতা. চত্তারো ইদ্ধিপাদাতি ইজ্ঝনট্ঠেন একসঙ্গহা, ছন্দাদিৰসেন নানাসভাৰা. ‘‘ইধ ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতী’’তিআদিনা নযেন সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেন লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ চত্তারো ইদ্ধিপাদা দেসিতা.
পঞ্চিন্দ্রিযানীতি আধিপতেয্যট্ঠেন একলক্খণানি, অধিমোক্খাদিসভাৰৰসেন নানাসভাৰানি. সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেনেৰ চ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি সদ্ধাদীনি পঞ্চিন্দ্রিযানি দেসিতানি. পঞ্চ বলানীতি উপত্থম্ভনট্ঠেন অকম্পিযট্ঠেন ৰা একসঙ্গহানি, সলক্খণেন নানাসভাৰানি ¶ . সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেনেৰ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি সদ্ধাদীনি পঞ্চ বলানি দেসিতানি. সত্ত বোজ্ঝঙ্গাতি নিয্যানট্ঠেন একসঙ্গহা, উপট্ঠানাদিনা সলক্খণেন নানাসভাৰা. সমথৰিপস্সনা মগ্গৰসেনেৰ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা সত্ত বোজ্ঝঙ্গা দেসিতা.
অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি হেতুট্ঠেন একসঙ্গহো, দস্সনাদিনা সলক্খণেন নানাসভাৰো. সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেনেৰ ¶ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো দেসিতোতি অত্থো.
ইধ, ভন্তে, ভিক্খু আসৰানং খযাতি ইদং কিমত্থং আরদ্ধং? সাসনস্স পরিযোসানদস্সনত্থং. সাসনস্স হি ন কেৰলং মগ্গেনেৰ পরিযোসানং হোতি, অরহত্তফলেন পন হোতি. তস্মা তং দস্সেতুং ইদমারদ্ধন্তি ৰেদিতব্বং. এতদানুত্তরিযং, ভন্তে, কুসলেসু ধম্মেসূতি ভন্তে যা অযং কুসলেসু ধম্মেসু এৰংদেসনা, এতদানুত্তরিযং. তং ¶ ভগৰাতি তং দেসনং ভগৰা অসেসং সকলং অভিজানাতি. তং ভগৰতোতি তং দেসনং ভগৰতো অসেসং অভিজানতো. উত্তরি অভিঞ্ঞেয্যং নত্থীতি তদুত্তরি অভিজানিতব্বং নত্থি, অযং নাম ইতো অঞ্ঞো ধম্মো ৰা পুগ্গলো ৰা যং ভগৰা ন জানাতীতি ইদং নত্থি. যদভিজানং অঞ্ঞো সমণো ৰাতি যং তুম্হেহি অনভিঞ্ঞাতং, তং অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা অভিজানন্তো ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো অস্স, অধিকতরপঞ্ঞো ভৰেয্য. যদিদং কুসলেসু ধম্মেসূতি এত্থ যদিদন্তি নিপাতমত্তং, কুসলেসু ধম্মেসু ভগৰতা উত্তরিতরো নত্থীতি অযমেত্থত্থো. ইতি ভগৰাৰ কুসলেসু ধম্মেসু অনুত্তরোতি দস্সেন্তো ‘‘ইমিনাপি কারণেন এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতী’’তি দীপেতি. ইতো পরেসু অপরং পনাতিআদীসু ৰিসেসমত্তমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. পুরিমৰারসদিসং পন ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
আযতনপণ্ণত্তিদেসনাৰণ্ণনা
১৪৬. আযতনপণ্ণত্তীসূতি আযতনপঞ্ঞাপনাসু. ইদানি তা আযতনপঞ্ঞত্তিযো দস্সেন্তো ছযিমানি, ভন্তেতিআদিমাহ. আযতনকথা পনেসা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারেন কথিতা, তেন ন তং ৰিত্থারযিস্সাম, তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ সা ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বা.
এতদানুত্তরিযং ¶ , ভন্তে, আযতনপণ্ণত্তীসূতি যাযং আযতনপণ্ণত্তীসু অজ্ঝত্তিকবাহিরৰৰত্থানাদিৰসেন এৰং দেসনা, এতদানুত্তরিযং. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
গব্ভাৰক্কন্তিদেসনাৰণ্ণনা
১৪৭. গব্ভাৰক্কন্তীসূতি গব্ভোক্কমনেসু. তা গব্ভাৰক্কন্তিযো দস্সেন্তো চতস্সো ইমা, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ অসম্পজানোতি অজানন্তো সম্মূল়্হো হুত্ৰা. মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতীতি ¶ পটিসন্ধিৰসেন পৰিসতি. ঠাতীতি ৰসতি. নিক্খমতীতি নিক্খমন্তোপি অসম্পজানো সম্মূল়্হোৰ নিক্খমতি. অযং পঠমাতি অযং পকতিলোকিযমনুস্সানং পঠমা গব্ভাৰক্কন্তি.
সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতীতি ওক্কমন্তো সম্পজানো অসম্মূল়্হো হুত্ৰা ওক্কমতি.
অযং ¶ দুতিযাতি অযং অসীতিমহাথেরানং সাৰকানং দুতিযা গব্ভাৰক্কন্তি. তে হি পৰিসন্তাৰ জানন্তি, ৰসন্তা চ নিক্খমন্তা চ ন জানন্তি.
অযং ততিযাতি অযং দ্ৰিন্নঞ্চ অগ্গসাৰকানং পচ্চেকবোধিসত্তানঞ্চ ততিযা গব্ভাৰক্কন্তি. তে কির কম্মজেহি ৰাতেহি অধোসিরা উদ্ধংপাদা অনেকসতপোরিসে পপাতে ৰিয যোনিমুখে খিত্তা তাল়চ্ছিগ্গল়েন হত্থী ৰিয সম্বাধেন যোনিমুখেন নিক্খমমানা অনন্তং দুক্খং পাপুণন্তি. তেন নেসং ‘‘মযং নিক্খমম্হা’’তি সম্পজানতা ন হোতি. এৰং পূরিতপারমীনম্পি চ সত্তানং এৰরূপে ঠানে মহন্তং দুক্খং উপ্পজ্জতীতি অলমেৰ গব্ভাৰাসে নিব্বিন্দিতুং অলং ৰিরজ্জিতুং.
অযং চতুত্থাতি অযং সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তানং ৰসেন চতুত্থা গব্ভাৰক্কন্তি. সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তা হি মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হন্তাপি জানন্তি, তত্থ ৰসন্তাপি জানন্তি, নিক্খমন্তাপি জানন্তি, নিক্খমনকালেপি চ তে কম্মজৰাতা উদ্ধংপাদে অধোসিরে কত্ৰা খিপিতুং ন সক্কোন্তি, দ্ৰে হত্থে পসারেত্ৰা অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ঠিতকাৰ নিক্খমন্তি. ভৰগ্গং উপাদায অৰীচিঅন্তরে অঞ্ঞো তীসু কালেসু সম্পজানো নাম নত্থি ঠপেত্ৰা সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তে. তেনেৰ নেসং মাতুকুচ্ছিং ওক্কমনকালে চ নিক্খমনকালে ¶ চ দসসহস্সিলোকধাতু কম্পতীতি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
আদেসনৰিধাদেসনাৰণ্ণনা
১৪৮. আদেসনৰিধাসূতি আদেসনকোট্ঠাসেসু. ইদানি তা আদেসনৰিধা দস্সেন্তো চতস্সো ইমাতিআদিমাহ. নিমিত্তেন আদিসতীতি আগতনিমিত্তেন গতনিমিত্তেন ঠিতনিমিত্তেন ৰা ইদং নাম ভৰিস্সতীতি কথেতি.
তত্রিদং ¶ ৰত্থু – একো রাজা তিস্সো মুত্তা গহেত্ৰা পুরোহিতং পুচ্ছি ‘‘কিং মে, আচরিয, হত্থে’’তি? সো ইতো চিতো চ ওলোকেসি. তেন চ সমযেন একা সরবূ ‘‘মক্খিকং গহেস্সামী’’তি পক্খন্দি, গহণকালে মক্খিকা পলাতা, সো মক্খিকায মুত্তত্তা ‘‘মুত্তা মহারাজা’’তি আহ. মুত্তা তাৰ হোতু, কতি মুত্তাতি? সো পুন নিমিত্তং ওলোকেসি. অথ অৰিদূরে কুক্কুটো তিক্খত্তুং সদ্দং নিচ্ছারেসি. ব্রাহ্মণো ‘‘তিস্সো মহারাজা’’তি আহ. এৰং একচ্চো আগতনিমিত্তেন কথেতি. এতেনুপাযেন গতঠিতনি মিত্তেহিপি কথনং ৰেদিতব্বং.
অমনুস্সানন্তি যক্খপিসাচাদীনং. দেৰতানন্তি ¶ চাতুমহারাজিকাদীনং. সদ্দং সুত্ৰাতি অঞ্ঞস্স চিত্তং ঞত্ৰা কথেন্তানং সদ্দং সুত্ৰা. ৰিতক্কৰিপ্ফারসদ্দন্তি ৰিতক্কৰিপ্ফারৰসেন উপ্পন্নং ৰিপ্পলপন্তানং সুত্তপমত্তাদীনং সদ্দং. সুত্ৰাতি তং সদ্দং সুত্ৰা. যং ৰিতক্কযতো তস্স সো সদ্দো উপ্পন্নো, তস্স ৰসেন ‘‘এৰম্পি তে মনো’’তি আদিসতি. মনোসঙ্খারা পণিহিতাতি চিত্তসঙ্খারা সুট্ঠপিতা. ৰিতক্কেস্সতীতি ৰিতক্কযিস্সতি পৰত্তেস্সতীতি পজানাতি. জানন্তো চ আগমনেন জানাতি, পুব্বভাগেন জানাতি, অন্তোসমাপত্তিযং চিত্তং ওলোকেত্ৰা জানাতি. আগমনেন জানাতি নাম কসিণপরিকম্মকালেযেৰ যেনাকারেন এস কসিণভাৰনং আরদ্ধো পঠমজ্ঝানং ৰা…পে… চতুত্থজ্ঝানং ৰা অট্ঠসমাপত্তিযো ৰা নিব্বত্তেস্সতীতি জানাতি. পুব্বভাগেন জানাতি নাম সমথৰিপস্সনায আরদ্ধাযেৰ জানাতি, যেনাকারেন এস ৰিপস্সনং আরদ্ধো সোতাপত্তিমগ্গং ৰা নিব্বত্তেস্সতি, সকদাগামিমগ্গং ৰা নিব্বত্তেস্সতি, অনাগামিমগ্গং ৰা নিব্বত্তেস্সতি, অরহত্তমগ্গং ৰা নিব্বত্তেস্সতীতি জানাতি. অন্তোসমাপত্তিযং চিত্তং ওলোকেত্ৰা জানাতি নাম যেনাকারেন ইমস্স মনোসঙ্খারা সুট্ঠপিতা, ইমস্স নাম চিত্তস্স অনন্তরা ¶ ইমং নাম ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি. ইতো ৰুট্ঠিতস্স এতস্স হানভাগিযো ৰা সমাধি ভৰিস্সতি, ঠিতিভাগিযো ৰা ৰিসেসভাগিযো ৰা নিব্বেধভাগিযো ৰা অভিঞ্ঞাযো ৰা নিব্বত্তেস্সতীতি জানাতি.
তত্থ পুথুজ্জনো চেতোপরিযঞাণলাভী পুথুজ্জনানংযেৰ চিত্তং জানাতি, ন অরিযানং. অরিযেসুপি হেট্ঠিমো হেট্ঠিমো উপরিমস্স উপরিমস্স চিত্তং ন জানাতি, উপরিমো পন হেট্ঠিমস্স জানাতি. এতেসু চ সোতাপন্নো সোতাপত্তিফলসমাপত্তিং সমাপজ্জতি. সকদাগামী, অনাগামী, অরহা, অরহত্তফলসমাপত্তিং সমাপজ্জতি. উপরিমো হেট্ঠিমং ন সমাপজ্জতি. তেসঞ্হি হেট্ঠিমা হেট্ঠিমা সমাপত্তি তত্রুপপত্তিযেৰ হোতি. তথেৰ তং হোতীতি ইদং একংসেন তথেৰ হোতি. চেতোপরিযঞাণৰসেন ঞাতঞ্হি অঞ্ঞথাভাৰী নাম নত্থি. সেসং পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
দস্সনসমাপত্তিদেসনাৰণ্ণনা
১৪৯. আতপ্পমন্ৰাযাতিআদি ¶ ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতমেৰ. অযং পনেত্থ ¶ সঙ্খেপো, আতপ্পন্তি ৰীরিযং. তদেৰ পদহিতব্বতো পধানং. অনুযুঞ্জিতব্বতো অনুযোগো. অপ্পমাদন্তি সতিঅৰিপ্পৰাসং. সম্মামনসিকারন্তি অনিচ্চে অনিচ্চন্তিআদিৰসেন পৰত্তং উপাযমনসিকারং. চেতোসমাধিন্তি পঠমজ্ঝানসমাধিং. অযং পঠমা দস্সনসমাপত্তীতি অযং দ্ৰত্তিং সাকারং পটিকূলতো মনসিকত্ৰা পটিকূলদস্সনৰসেন উপ্পাদিতা পঠমজ্ঝানসমাপত্তি পঠমা দস্সনসমাপত্তি নাম, সচে পন তং ঝানং পাদকং কত্ৰা সোতাপন্নো হোতি, অযং নিপ্পরিযাযেনেৰ পঠমা দস্সনসমাপত্তি.
অতিক্কম্ম চাতি অতিক্কমিত্ৰা চ. ছৰিমংসলোহিতন্তি ছৰিঞ্চ মংসঞ্চ লোহিতঞ্চ. অট্ঠিং পচ্চৰেক্খতীতি অট্ঠি অট্ঠীতি পচ্চৰেক্খতি. অট্ঠি অট্ঠীতি পচ্চৰেক্খিত্ৰা উপ্পাদিতা অট্ঠিআরম্মণা দিব্বচক্খুপাদকজ্ঝানসমাপত্তি দুতিযা দস্সনসমাপত্তি নাম. সচে পন তং ঝানং পাদকং কত্ৰা সকদাগামিমগ্গং নিব্বত্তেতি. অযং নিপ্পরিযাযেন দুতিযা দস্সনসমাপত্তি. কাল়ৰল্লৰাসী সুমত্থেরো পন ‘‘যাৰ ততিযমগ্গা ৰট্টতী’’তি আহ.
ৰিঞ্ঞাণসোতন্তি ¶ ৰিঞ্ঞাণমেৰ. উভযতো অব্বোচ্ছিন্নন্তি দ্ৰীহিপি ভাগেহি অচ্ছিন্নং. ইধ লোকে পতিট্ঠিতঞ্চাতি ছন্দরাগৰসেন ইমস্মিঞ্চ লোকে পতিট্ঠিতং. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. কম্মং ৰা কম্মতো উপগচ্ছন্তং ইধ লোকে পতিট্ঠিতং নাম. কম্মভৰং আকড্ঢন্তং পরলোকে পতিট্ঠিতং নাম. ইমিনা কিং কথিতং? সেক্খপুথুজ্জনানং চেতোপরিযঞাণং কথিতং. সেক্খপুথুজ্জনানঞ্হি চেতোপরিযঞাণং ততিযা দস্সনসমাপত্তি নাম.
ইধ লোকে অপ্পতিট্ঠিতঞ্চাতি নিচ্ছন্দরাগত্তা ইধলোকে চ অপ্পতিট্ঠিতং. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. কম্মং ৰা কম্মতো ন উপগচ্ছন্তং ইধ লোকে অপ্পতিট্ঠিতং নাম. কম্মভৰং অনাকড্ঢন্তং পরলোকে অপ্পতিট্ঠিতং নাম. ইমিনা কিং কথিতং? খীণাসৰস্স চেতোপরিযঞাণং কথিতং. খীণাসৰস্স হি চেতোপরিযঞাণং চতুত্থা দস্সনসমাপত্তি নাম.
অপিচ দ্ৰত্তিংসাকারে আরদ্ধৰিপস্সনাপি ¶ পঠমা দস্সনসমাপত্তি. অট্ঠিআরম্মণে আরদ্ধৰিপস্সনা দুতিযা দস্সনসমাপত্তি. সেক্খপুথুজ্জনানং চেতোপরিযঞাণং খীণাসৰস্স চেতোপরিযঞাণন্তি ইদং পদদ্ৰযং নিচ্চলমেৰ. অপরো নযো পঠমজ্ঝানং পঠমা দস্সনসমাপত্তি ¶ . দুতিযজ্ঝানং দুতিযা. ততিযজ্ঝানং ততিযা. চতুত্থজ্ঝানং চতুত্থা দস্সনসমাপত্তি. তথা পঠমমগ্গো পঠমা দস্সনসমাপত্তি. দুতিযমগ্গো দুতিযা. ততিযমগ্গো ততিযা. চতুত্থমগ্গো চতুত্থা দস্সনসমাপত্তীতি. সেসমেত্থ পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
পুগ্গলপণ্ণত্তিদেসনাৰণ্ণনা
১৫০. পুগ্গলপণ্ণত্তীসূতি লোকৰোহারৰসেন ‘‘সত্তো পুগ্গলো নরো পোসো’’তি এৰং পঞ্ঞাপেতব্বাসু লোকপঞ্ঞত্তীসু. বুদ্ধানঞ্হি দ্ৰে কথা সম্মুতিকথা, পরমত্থকথাতি পোট্ঠপাদসুত্তে (দী. নি. অট্ঠ. ১.৪৩৯-৪৪৩) ৰিত্থারিতা.
তত্থ পুগ্গলপণ্ণত্তীসূতি অযং সম্মুতিকথা. ইদানি যে পুগ্গলে পঞ্ঞপেন্তো পুগ্গলপণ্ণত্তীসু ভগৰা অনুত্তরো হোতি, তে দস্সেন্তো সত্তিমে ভন্তে পুগ্গলা. উভতোভাগৰিমুত্তোতিআদিমাহ. তত্থ উভতোভাগৰিমুত্তোতি দ্ৰীহি ভাগেহি ৰিমুত্তো, অরূপসমাপত্তিযা রূপকাযতো ¶ ৰিমুত্তো, মগ্গেন নামকাযতো. সো চতুন্নং অরূপসমাপত্তীনং একেকতো ৰুট্ঠায সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তানং, চতুন্নং, নিরোধা ৰুট্ঠায অরহত্তপ্পত্তঅনাগামিনো চ ৰসেন পঞ্চৰিধো হোতি.
পাল়ি পনেত্থ ‘‘কতমো চ পুগ্গলো উভতোভাগৰিমুত্তো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো অট্ঠৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তী’’তি (ধাতু. ২৪) এৰং অট্ঠৰিমোক্খলাভিনো ৰসেন আগতা. পঞ্ঞায ৰিমুত্তোতি পঞ্ঞাৰিমুত্তো. সো সুক্খৰিপস্সকো চ, চতূহি ঝানেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তা চত্তারো চাতি ইমেসং ৰসেন পঞ্চৰিধোৰ হোতি.
পাল়ি পনেত্থ অট্ঠৰিমোক্খপটিক্খেপৰসেনেৰ আগতা. যথাহ ‘‘ন হেৰ খো অট্ঠ ৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি. পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো পঞ্ঞাৰিমুত্তো’’তি (ধাতু. ২৫).
ফুট্ঠন্তং সচ্ছি করোতীতি কাযসক্খি. সো ঝানফস্সং পঠমং ফুসতি, পচ্ছা নিরোধং নিব্বানং সচ্ছিকরোতি, সো সোতাপত্তিফলট্ঠং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠা ¶ ছব্বিধো হোতীতি ৰেদিতব্বো. তেনেৰাহ ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো অট্ঠ ৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, পঞ্ঞায ¶ চস্স দিস্ৰা একচ্চে আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো কাযসক্খী’’তি (ধাতু. ২৬).
দিট্ঠন্তং পত্তোতি দিট্ঠিপ্পত্তো. তত্রিদং সঙ্খেপলক্খণং, দুক্খা সঙ্খারা সুখো নিরোধোতি ঞাতং হোতি দিট্ঠং ৰিদিতং সচ্ছিকতং পস্সিতং পঞ্ঞাযাতি দিট্ঠিপ্পত্তো. ৰিত্থারতো পনেসোপি কাযসক্খি ৰিয ছব্বিধো হোতি. তেনেৰাহ – ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং পজানাতি, তথাগতপ্পৰেদিতা চস্স ধম্মা পঞ্ঞায ৰোদিট্ঠা হোন্তি ৰোচরিতা, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা একচ্চে আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো’’তি (ধাতু. ২৭).
সদ্ধায ¶ ৰিমুত্তোতি সদ্ধাৰিমুত্তো. সোপি ৰুত্তনযেনেৰ ছব্বিধো হোতি. তেনেৰাহ – ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং পজানাতি, অযং দুক্খসমুদযোতি যথাভূতং পজানাতি, অযং দুক্খনিরোধোতি যথাভূতং পজানাতি, অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং পজানাতি, তথাগতপ্পৰেদিতা চস্স ধম্মা পঞ্ঞায ৰোদিট্ঠা হোন্তি ৰোচরিতা, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা একচ্চে আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি নো চ খো যথা দিট্ঠিপ্পত্তস্স. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো’’তি (ধাতু. ২৮). এতেসু হি সদ্ধাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গক্খণে সদ্দহন্তস্স ৰিয, ওকপ্পেন্তস্স ৰিয, অধিমুচ্চন্তস্স ৰিয চ কিলেসক্খযো হোতি. দিট্ঠিপ্পত্তস্স পুব্বভাগমগ্গক্খণে কিলেসচ্ছেদকং ঞাণং অদন্ধং তিখিণং সূরং হুত্ৰা ৰহতি. তস্মা যথা নাম নাতিতিখিণেন অসিনা কদলিং ছিন্দন্তস্স ছিন্নট্ঠানং ন মট্ঠং হোতি, অসি ন সীঘং ৰহতি, সদ্দো সুয্যতি, বলৰতরো ৰাযামো কাতব্বো হোতি, এৰরূপা সদ্ধাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গভাৰনা. যথা পন অতিনিসিতেন অসিনা কদলিং ছিন্দন্তস্স ছিন্নট্ঠানং মট্ঠং হোতি, অসি সীঘং ৰহতি, সদ্দো ন সুয্যতি, বলৰতরং ৰাযামকিচ্চং ন হোতি, এৰরূপা পঞ্ঞাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গভাৰনা ৰেদিতব্বা.
ধম্মং অনুস্সরতীতি ধম্মানুসারী. ধম্মোতি পঞ্ঞা, পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমং মগ্গং ভাৰেতীতি অত্থো. সদ্ধানুসারিম্হিপি এসেৰ নযো, উভোপেতে সোতাপত্তিমগ্গট্ঠাযেৰ. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, পঞ্ঞাৰাহিং পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ধম্মানুসারী’’তি.
তথা ¶ ‘‘যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি ¶ , সদ্ধাৰাহিং সদ্ধাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সদ্ধানুসারী’’তি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেসা উভতোভাগৰিমুত্তাদিকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে পঞ্ঞাভাৰনাধিকারে ৰুত্তা. তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
পধানদেসনাৰণ্ণনা
১৫১. পধানেসূতি ইধ পদহনৰসেন ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা পধানা’’তি ৰুত্তা. তেসং ৰিত্থারকথা মহাসতিপট্ঠানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
পটিপদাদেসনাৰণ্ণনা
১৫২. দুক্খপটিপদাদীসু ¶ অযং ৰিত্থারনযো – ‘‘তত্থ কতমা দুক্খপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? দুক্খেন কসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স দন্ধং তং ঠানং অভিজানন্তস্স যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি, অযং ৰুচ্চতি দুক্খপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা. তত্থ কতমা দুক্খপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? দুক্খেন কসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স খিপ্পং তং ঠানং অভিজানন্তস্স যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি, অযং ৰুচ্চতি দুক্খপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা. তত্থ কতমা সুখপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? অকিচ্ছেন অকসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স দন্ধং তং ঠানং অভিজানন্তস্স যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি, অযং ৰুচ্চতি সুখপটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা. তত্থ কতমা সুখপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা? অকিচ্ছেন অকসিরেন সমাধিং উপ্পাদেন্তস্স খিপ্পং তং ঠানং অভিজানন্তস্স যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি, অযং ৰুচ্চতি সুখপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা পঞ্ঞা’’তি (ৰিভ. ৮০১). অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তো. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
ভস্সসমাচারাদিৰণ্ণনা
১৫৩. ন চেৰ মুসাৰাদূপসঞ্হিতন্তি ভস্সসমাচারে ঠিতোপি কথামগ্গং অনুপচ্ছিন্দিত্ৰা কথেন্তোপি ইধেকচ্চো ভিক্খু ন চেৰ মুসাৰাদূপসঞ্হিতং ভাসতি. অট্ঠ অনরিযৰোহারে ৰজ্জেত্ৰা অট্ঠ অরিযৰোহারযুত্তমেৰ ভাসতি. ন ¶ চ ৰেভূতিযন্তি ভস্সসমাচারে ঠিতোপি ভেদকরৰাচং ¶ ন ভাসতি. ন চ পেসুণিযন্তি তস্সাযেৰেতং ৰেৰচনং. ৰেভূতিযৰাচা হি পিযভাৰস্স সুঞ্ঞকরণতো ‘‘পেসুণিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. নামমেৰস্সা এতন্তি মহাসীৰত্থেরো অৰোচ. ন চ সারম্ভজন্তি সারম্ভজা চ যা ৰাচা, তঞ্চ ন ভাসতি. ‘‘ত্ৰং দুস্সীলো’’তি ৰুত্তে, ‘‘ত্ৰং দুস্সীলো তৰাচরিযো দুস্সীলো’’তি ৰা, ‘‘তুয্হং আপত্তী’’তি ৰুত্তে, ‘‘অহং পিণ্ডায চরিত্ৰা পাটলিপুত্তং গতো’’তিআদিনা নযেন বহিদ্ধা ৰিক্খেপকথাপৰত্তং ৰা করণুত্তরিযৰাচং ন ভাসতি. জযাপেক্খোতি জযপুরেক্খারো হুত্ৰা, যথা হত্থকো সক্যপুত্তো তিত্থিযা নাম ধম্মেনপি অধম্মেনপি জেতব্বাতি সচ্চালিকং যংকিঞ্চি ভাসতি, এৰং ¶ জযাপেক্খো জযপুরেক্খারো হুত্ৰা ন ভাসতীতি অত্থো. মন্তা মন্তা চ ৰাচং ভাসতীতি এত্থ মন্তাতি ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, মন্তায পঞ্ঞায. পুন মন্তাতি উপপরিক্খিত্ৰা. ইদং ৰুত্তং হোতি, ভস্সসমাচারে ঠিতো দিৰসভাগম্পি কথেন্তো পঞ্ঞায উপপরিক্খিত্ৰা যুত্তকথমেৰ কথেতীতি. নিধানৰতিন্তি হদযেপি নিদহিতব্বযুত্তং. কালেনাতি যুত্তপত্তকালেন.
এৰং ভাসিতা হি ৰাচা অমুসা চেৰ হোতি অপিসুণা চ অফরুসা চ অসঠা চ অসম্ফপ্পলাপা চ. এৰরূপা চ অযং ৰাচা চতুসচ্চনিস্সিতাতিপি সিক্খত্তযনিস্সিতাতিপি দসকথাৰত্থুনিস্সিতাতিপি তেরসধুতঙ্গনিস্সিতাতিপি সত্তত্তিংসবোধিপক্খিযধম্মনিস্সিতাতিপি মগ্গনিস্সিতাতিপি ৰুচ্চতি. তেনাহ এতদানুত্তরিযং, ভন্তে, ভস্সসমাচারেতি তং পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
সচ্চো চস্স সদ্ধো চাতি সীলাচারে ঠিতো ভিক্খু সচ্চো চ ভৰেয্য সচ্চকথো সদ্ধো চ সদ্ধাসম্পন্নো. ননু হেট্ঠা সচ্চং কথিতমেৰ, ইধ কস্মা পুন ৰুত্তন্তি? হেট্ঠা ৰাচাসচ্চং কথিতং. সীলাচারে ঠিতো পন ভিক্খু অন্তমসো হসনকথাযপি মুসাৰাদং ন করোতীতি দস্সেতুং ইধ ৰুত্তং. ইদানি সো ধম্মেন সমেন জীৰিতং কপ্পেতীতি দস্সনত্থং ন চ কুহকোতিআদি ৰুত্তং. তত্থ ‘‘কুহকো’’তিআদীনি ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতানি.
ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো, ভোজনে মত্তঞ্ঞূতি ছসু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনেপি পমাণঞ্ঞূ. সমকারীতি ¶ সমচারী, কাযেন ৰাচায মনসা চ কাযৰঙ্কাদীনি পহায সমং চরতীতি অত্থো. জাগরিযানুযোগমনুযুত্তোতি রত্তিন্দিৰং ছ কোট্ঠাসে কত্ৰা ‘‘দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জাযা’’তি ৰুত্তনযেনেৰ জাগরিযানুযোগং যুত্তপ্পযুত্তো ৰিহরতি. অতন্দিতোতি নিত্তন্দী কাযালসিযৰিরহিতো. আরদ্ধৰীরিযোতি কাযিকৰীরিযেনাপি আরদ্ধৰীরিযো হোতি, গণসঙ্গণিকং ৰিনোদেত্ৰা চতূসু ইরিযাপথেসু অট্ঠআরব্ভৰত্থুৰসেন একৰিহারী. চেতসিকৰীরিযেনাপি আরদ্ধৰীরিযো ¶ হোতি, কিলেসসঙ্গণিকং পহায ৰিনোদেত্ৰা অট্ঠসমাপত্তিৰসেন একৰিহারী. অপি চ যথা তথা কিলেসুপ্পত্তিং নিৰারেন্তো চেতসিকৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযো হোতি. ঝাযীতি আরম্মণলক্খণূপনিজ্ঝানৰসেন ¶ ঝাযী. সতিমাতি চিরকতাদিঅনুস্সরণসমত্থায সতিযা সমন্নাগতো.
কল্যাণপটিভানোতি ৰাক্করণসম্পন্নো চেৰ হোতি পটিভানসম্পন্নো চ. যুত্তপটিভানো খো পন হোতি নো মুত্তপটিভানো. সীলসমাচারস্মিঞ্হি ঠিতভিক্খু মুত্তপটিভানো ন হোতি, যুত্তপটিভানো পন হোতি ৰঙ্গীসত্থেরো ৰিয. গতিমাতি গমনসমত্থায পঞ্ঞায সমন্নাগতো. ধিতিমাতি ধারণসমত্থায পঞ্ঞায সমন্নাগতো. মতিমাতি এত্থ পন মতীতি পঞ্ঞায নামমেৰ, তস্মা পঞ্ঞৰাতি অত্থো. ইতি তীহিপি ইমেহি পদেহি পঞ্ঞাৰ কথিতা. তত্থ হেট্ঠা সমণধম্মকরণৰীরিযং কথিতং, ইধ বুদ্ধৰচনগণ্হনৰীরিযং. তথা হেট্ঠা ৰিপস্সনাপঞ্ঞা কথিতা, ইধ বুদ্ধৰচনগণ্হনপঞ্ঞা. ন চ কামেসু গিদ্ধোতি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু অগিদ্ধো. সতো চ নিপকো চাতি অভিক্কন্তপটিক্কন্তাদীসু সত্তসু ঠানেসু সতিযা চেৰ ঞাণেন চ সমন্নাগতো চরতীতি অত্থো. নেপক্কন্তি পঞ্ঞা, তায সমন্নাগতত্তা নিপকোতি ৰুত্তো. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
অনুসাসনৰিধাদিৰণ্ণনা
১৫৪. পচ্চত্তং যোনিসো মনসিকারাতি অত্তনো উপাযমনসিকারেন. যথানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানোতি যথা মযা অনুসিট্ঠং অনুসাসনী দিন্না, তথা পটিপজ্জমানো. তিণ্ণং ¶ সংযোজনানং পরিক্খযাতিআদি ৰুত্তত্থমেৰ. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
১৫৫. পরপুগ্গলৰিমুত্তিঞাণেতি সোতাপন্নাদীনং পরপুগ্গলানং তেন তেন মগ্গেন কিলেসৰিমুত্তিঞাণে. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
১৫৬. অমুত্রাসিং এৰংনামোতি একো পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তো নামগোত্তং পরিযাদিযমানো গচ্ছতি. একো সুদ্ধখন্ধেযেৰ অনুস্সরতি, একো হি সক্কোতি, একো ন সক্কোতি. তত্থ যো সক্কোতি, তস্স ৰসেন অগ্গহেত্ৰা অসক্কোন্তস্স ৰসেন গহিতং. অসক্কোন্তো পন কিং করোতি? সুদ্ধখন্ধেযেৰ অনুস্সরন্তো গন্ত্ৰা অনেকজাতিসতসহস্সমত্থকে ঠত্ৰা নামগোত্তং পরিযাদিযমানো ওতরতি. তং দস্সেন্তো এৰংনামোতিআদিমাহ ¶ ¶ . সো এৰমাহাতি সো দিট্ঠিগতিকো এৰমাহ. তত্থ কিঞ্চাপি সস্সতোতি ৰত্ৰা ‘‘তে চ সত্তা সংসরন্তী’’তি ৰদন্তস্স ৰচনং পুব্বাপরৰিরুদ্ধং হোতি. দিট্ঠিগতিকত্তা পনেস এতং ন সল্লক্খেসি. দিট্ঠিগতিকস্স হি ঠানং ৰা নিযমো ৰা নত্থি. ইমং গহেত্ৰা ইমং ৰিস্সজ্জেতি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইমং গণ্হাতীতি ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতমেৰেতং. অযং ততিযো সস্সতৰাদোতি থেরো লাভিস্সেৰ ৰসেন তযো সস্সতৰাদে আহ. ভগৰতা পন তক্কীৰাদম্পি গহেত্ৰা ব্রহ্মজালে চত্তারো ৰুত্তা. এতেসং পন তিণ্ণং ৰাদানং ৰিত্থারকথা ব্রহ্মজালে (দী. নি. অট্ঠ. ১.৩০) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.
১৫৭. গণনায ৰাতি পিণ্ডগণনায. সঙ্খানেনাতি অচ্ছিদ্দকৰসেন মনোগণনায. উভযথাপি পিণ্ডগণনমেৰ দস্সেতি. ইদং ৰুত্তং হোতি, ৰস্সানং সতৰসেন সহস্সৰসেন সতসহস্সৰসেন কোটিৰসেন পিণ্ডং কত্ৰাপি এত্তকানি ৰস্সসতানীতি ৰা এত্তকা ৰস্সকোটিযোতি ৰা এৰং সঙ্খাতুং ন সক্কা. তুম্হে পন অত্তনো দসন্নং পারমীনং পূরিতত্তা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা যস্মা ৰো অনাৰরণঞাণং সূরং ৰহতি. তস্মা দেসনাঞাণকুসলতং পুরক্খত্ৰা ৰস্সগণনাযপি পরিযন্তিকং কত্ৰা কপ্পগণনাযপি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা এত্তকন্তি ¶ দস্সেথাতি দীপেতি. পাল়িযত্থো পনেত্থ ৰুত্তনযোযেৰ. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
১৫৮. এতদানুত্তরিযং, ভন্তে, সত্তানং চুতূপপাতঞাণেতি ভন্তে যাপি অযং সত্তানং চুতিপটিসন্ধিৰসেন ঞাণদেসনা, সাপি তুম্হাকংযেৰ অনুত্তরা. অতীতবুদ্ধাপি এৰমেৰ দেসেসুং. অনাগতাপি এৰমেৰ দেসেস্সন্তি. তুম্হে তেসং অতীতানাগতবুদ্ধানং ঞাণেন সংসন্দিত্ৰাৰ দেসযিত্থ. ‘‘ইমিনাপি কারণেন এৰংপসন্নো অহং ভন্তে ভগৰতী’’তি দীপেতি. পাল়িযত্থো পনেত্থ ৰিত্থারিতোযেৰ.
১৫৯. সাসৰা সউপধিকাতি সদোসা সউপারম্ভা. নো অরিযাতি ৰুচ্চতীতি অরিযিদ্ধীতি ন ৰুচ্চতি. অনাসৰা অনুপধিকাতি নিদ্দোসা অনুপারম্ভা. অরিযাতি ৰুচ্চতীতি অরিযিদ্ধীতি ৰুচ্চতি. অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ¶ তত্থ ৰিহরতীতি কথং অপ্পটিকূলসঞ্ঞী তত্থ ৰিহরতীতি? পটিকূলে সত্তে মেত্তং ফরতি, সঙ্খারে ধাতুসঞ্ঞং উপসংহরতি. যথাহ ‘‘কথং পটিকূলে অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি (পটি. ম. ৩.৯৭)? অনিট্ঠস্মিং ৰত্থুস্মিং মেত্তায ৰা ফরতি, ধাতুতো ৰা উপসংহরতী’’তি. পটিকূলসঞ্ঞী তত্থ ৰিহরতীতি অপ্পটিকূলে সত্তে অসুভসঞ্ঞং ফরতি, সঙ্খারে অনিচ্চসঞ্ঞং উপসংহরতি. যথাহ ‘‘কথং অপ্পটিকূলে পটিকূলসঞ্ঞী ¶ ৰিহরতি? ইট্ঠস্মিং ৰত্থুস্মিং অসুভায ৰা ফরতি, অনিচ্চতো ৰা উপসংহরতী’’তি. এৰং সেসপদেসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো.
উপেক্খকো তত্থ ৰিহরতীতি ইট্ঠে অরজ্জন্তো অনিট্ঠে অদুস্সন্তো যথা অঞ্ঞে অসমপেক্খনেন মোহং উপ্পাদেন্তি, এৰং অনুপ্পাদেন্তো ছসু আরম্মণেসু ছল়ঙ্গুপেক্খায উপেক্খকো ৰিহরতি. এতদানুত্তরিযং, ভন্তে, ইদ্ধিৰিধাসূতি, ভন্তে, যা অযং দ্ৰীসু ইদ্ধীসু এৰংদেসনা, এতদানুত্তরিযং. তং ভগৰাতি তং দেসনং ভগৰা অসেসং সকলং অভিজানাতি. তং ভগৰতোতি তং দেসনং ভগৰতো অসেসং অভিজানতো. উত্তরি অভিঞ্ঞেয্যং নত্থীতি উত্তরি অভিজানিতব্বং নত্থি. অযং নাম ইতো অঞ্ঞো ধম্মো ৰা পুগ্গলো ৰা যং ভগৰা ন জানাতি ইদং নত্থি. যদভিজানং অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰাতি যং তুম্হেহি অনভিঞ্ঞাতং অঞ্ঞো সমণো ৰা ¶ ব্রাহ্মণো ৰা অভিজানন্তো ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো অস্স, অধিকতরপঞ্ঞো ভৰেয্য. যদিদং ইদ্ধিৰিধাসূতি এত্থ যদিদন্তি নিপাতমত্তং. ইদ্ধিৰিধাসু ভগৰতা উত্তরিতরো নত্থি. অতীতবুদ্ধাপি হি ইমা দ্ৰে ইদ্ধিযো দেসেসুং, অনাগতাপি ইমাৰ দেসেস্সন্তি. তুম্হেপি তেসং ঞাণেন সংসন্দিত্ৰা ইমাৰ দেসযিত্থ. ইতি ভগৰা ইদ্ধিৰিধাসু অনুত্তরোতি দস্সেন্তো ‘‘ইমিনাপি কারণেন এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতী’’তি দীপেতি. এত্তাৰতা যে ধম্মসেনাপতি দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা সোল়স অপরম্পরিযধম্মে সম্মসি, তেৰ দস্সিতা হোন্তি.
অঞ্ঞথাসত্থুগুণদস্সনাদিৰণ্ণনা
১৬০. ইদানি অপরেনপি আকারেন ভগৰতো গুণে দস্সেন্তো যং তং ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ সদ্ধেন কুলপুত্তেনাতি সদ্ধা কুলপুত্তা ¶ নাম অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না বোধিসত্তা. তস্মা যং সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তেন পত্তব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. কিং পন তেন পত্তব্বং? নৰ লোকুত্তরধম্মা. আরদ্ধৰীরিযেনাতিআদীসু ‘‘ৰীরিযং থামো’’তিআদীনি সব্বানেৰ ৰীরিযৰেৰচনানি. তত্থ আরদ্ধৰীরিযেনাতি পগ্গহিতৰীরিযেন. থামৰতাতি থামসম্পন্নেন থিরৰীরিযেন. পুরিসথামেনাতি তেন থামৰতা যং পুরিসথামেন পত্তব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. অনন্তরপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. পুরিসধোরয্হেনাতি যা অসমধুরেহি বুদ্ধেহি ৰহিতব্বা ধুরা, তং ধুরং ৰহনসমত্থেন মহাপুরিসেন. অনুপ্পত্তং তং ভগৰতাতি তং সব্বং অতীতানাগতবুদ্ধেহি পত্তব্বং, সব্বমেৰ অনুপ্পত্তং, ভগৰতো একগুণোপি ঊনো নত্থীতি দস্সেতি. কামেসু কামসুখল্লিকানুযোগন্তি ৰত্থুকামেসু কামসুখল্লিকানুযোগং. যথা অঞ্ঞে কেণিযজটিলাদযো সমণব্রাহ্মণা ‘‘কো জানাতি পরলোকং ¶ . সুখো ইমিস্সা পরিব্বাজিকায মুদুকায লোমসায বাহায সম্ফস্সো’’তি মোল়িবন্ধাহি পরিব্বাজিকাহি পরিচারেন্তি সম্পত্তং সম্পত্তং রূপাদিআরম্মণং অনুভৰমানা কামসুখমনুযুত্তা, ন এৰমনুযুত্তোতি দস্সেতি.
হীনন্তি লামকং. গম্মন্তি গামৰাসীনং ধম্মং. পোথুজ্জনিকন্তি পুথুজ্জনেহি সেৰিতব্বং. অনরিযন্তি ন নিদ্দোসং. ন ৰা অরিযেহি সেৰিতব্বং. অনত্থসঞ্হিতন্তি অনত্থসংযুত্তং. অত্তকিলমথানুযোগন্তি ¶ অত্তনো আতাপনপরিতাপনানুযোগং. দুক্খন্তি দুক্খযুত্তং, দুক্খমং ৰা. যথা একে সমণব্রাহ্মণা কামসুখল্লিকানুযোগং পরিৰজ্জেস্সামাতি কাযকিলমথং অনুধাৰন্তি, ততো মুঞ্চিস্সামাতি কামসুখং অনুধাৰন্তি, ন এৰং ভগৰা. ভগৰা পন উভো এতে অন্তে ৰজ্জেত্ৰা যা সা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা চক্খুকরণী’’তি এৰং ৰুত্তা সম্মাপটিপত্তি, তমেৰ পটিপন্নো. তস্মা ‘‘ন চ অত্তকিলমথানুযোগ’’ন্তিআদিমাহ.
আভিচেতসিকানন্তি অভিচেতসিকানং, কামাৰচরচিত্তানি অতিক্কমিত্ৰা ঠিতানন্তি অত্থো. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানন্তি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সুখৰিহারানং. পোট্ঠপাদসুত্তন্তস্মিঞ্হি সপ্পীতিকদুতিযজ্ঝানফলসমাপত্তি কথিতা (দী. নি. ১.৪৩২). পাসাদিকসুত্তন্তে সহ মগ্গেন ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং. দসুত্তরসুত্তন্তে ¶ চতুত্থজ্ঝানিকফলসমাপত্তি. ইমস্মিং সম্পসাদনীযে দিট্ঠধম্মসুখৰিহারজ্ঝানানি কথিতানি. নিকামলাভীতি যথাকামলাভী. অকিচ্ছলাভীতি অদুক্খলাভী. অকসিরলাভীতি ৰিপুললাভী.
অনুযোগদানপ্পকারৰণ্ণনা
১৬১. একিস্সা লোকধাতুযাতি দসসহস্সিলোকধাতুযা. তীণি হি খেত্তানি – জাতিখেত্তং আণাখেত্তং ৰিসযখেত্তং. তত্থ জাতিখেত্তং নাম দসসহস্সী লোকধাতু. সা হি তথাগতস্স মাতুকুচ্ছিং ওক্কমনকালে নিক্খমনকালে সম্বোধিকালে ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে আযুসঙ্খারোস্সজ্জনে পরিনিব্বানে চ কম্পতি. কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ং পন আণাখেত্তং নাম. আটানাটিযমোরপরিত্তধজগ্গপরিত্তরতনপরিত্তাদীনঞ্হি এত্থ আণা ৰত্ততি. ৰিসযখেত্তস্স পন পরিমাণং নত্থি, বুদ্ধানঞ্হি ‘‘যাৰতকং ঞাণং, তাৰতকং ঞেয্যং, যাৰতকং ঞেয্যং তাৰতকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং ঞেয্যং, ঞেয্যপরিযন্তিকং ঞাণ’’ন্তি (মহানি. ৫৫) ৰচনতো অৰিসযো নাম নত্থি.
ইমেসু ¶ পন তীসু খেত্তেসু ঠপেত্ৰা ইমং চক্কৰাল়ং অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তীতি সুত্তং নত্থি, নুপ্পঞ্জন্তীতি পন অত্থি. তীণি পিটকানি ¶ ৰিনযপিটকং, সুত্তন্তপিটকং অভিধম্মপিটকং. তিস্সো সঙ্গীতিযো মহাকস্সপত্থেরস্স সঙ্গীতি, যসত্থেরস্স সঙ্গীতি, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স সঙ্গীতীতি. ইমা তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হে তেপিটকে বুদ্ধৰচনে ‘‘ইমং চক্কৰাল়ং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞত্থ বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তী’’তি সুত্তং নত্থি, নুপ্পজ্জন্তীতি পন অত্থি.
অপুব্বং অচরিমন্তি অপুরে অপচ্ছা একতো নুপ্পজ্জন্তি, পুরে ৰা পচ্ছা ৰা উপ্পজ্জন্তীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ বোধিপল্লঙ্কে ‘‘বোধিং অপত্ৰা ন উট্ঠহিস্সামী’’তি নিসিন্নকালতো পট্ঠায যাৰ মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণং, তাৰ পুব্বেতি ন ৰেদিতব্বং. বোধিসত্তস্স হি পটিসন্ধিগ্গহণে দসসহস্সচক্কৰাল়কম্পনেনেৰ খেত্তপরিগ্গহো কতো. অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তিপি নিৰারিতা হোতি. পরিনিব্বানতো পট্ঠায চ যাৰ সাসপমত্তাপি ধাতুযো তিট্ঠন্তি, তাৰ পচ্ছাতি ন ৰেদিতব্বং. ধাতূসু হি ঠিতাসু ¶ বুদ্ধাপি ঠিতাৰ হোন্তি. তস্মা এত্থন্তরে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি নিৰারিতাৰ হোতি. ধাতুপরিনিব্বানে পন জাতে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি ন নিৰারিতা.
তিপিটকঅন্তরধানকথা
তীণি অন্তরধানানি নাম পরিযত্তিঅন্তরধানং, পটিৰেধঅন্তরধানং, পটিপত্তিঅন্তরধানন্তি. তত্থ পরিযত্তীতি তীণি পিটকানি. পটিৰেধোতি সচ্চপ্পটিৰেধো. পটিপত্তীতি পটিপদা. তত্থ পটিৰেধো চ পটিপত্তি চ হোতিপি ন হোতিপি. একস্মিঞ্হি কালে পটিৰেধকরা ভিক্খূ বহূ হোন্তি, এস ভিক্খু পুথুজ্জনোতি অঙ্গুলিং পসারেত্ৰা দস্সেতব্বো হোতি. ইমস্মিংযেৰ দীপে একৰারং পুথুজ্জনভিক্খু নাম নাহোসি. পটিপত্তিপূরকাপি কদাচি বহূ হোন্তি, কদাচি অপ্পা. ইতি পটিৰেধো চ পটিপত্তি চ হোতিপি ন হোতিপি. সাসনট্ঠিতিযা পন পরিযত্তি পমাণং. পণ্ডিতো হি তেপিটকং সুত্ৰা দ্ৰেপি পূরেতি.
যথা অম্হাকং বোধিসত্তো আল়ারস্স সন্তিকে পঞ্চাভিঞ্ঞা সত্ত চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা পরিকম্মং পুচ্ছি, সো ন জানামীতি আহ. ততো উদকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অধিগতৰিসেসং সংসন্দিত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্স পরিকম্মং পুচ্ছি, সো আচিক্খি, তস্স ৰচনসমনন্তরমেৰ মহাসত্তো তং ঝানং সম্পাদেসি, এৰমেৰ ¶ পঞ্ঞৰা ভিক্খু পরিযত্তিং সুত্ৰা দ্ৰেপি পূরেতি. তস্মা পরিযত্তিযা ঠিতায সাসনং ঠিতং হোতি. যদা পন সা অন্তরধাযতি, তদা পঠমং অভিধম্মপিটকং নস্সতি. তত্থ পট্ঠানং সব্বপঠমং অন্তরধাযতি. অনুক্কমেন পচ্ছা ধম্মসঙ্গহো ¶ , তস্মিং অন্তরহিতে ইতরেসু দ্ৰীসু পিটকেসু ঠিতেসুপি সাসনং ঠিতমেৰ হোতি.
তত্থ সুত্তন্তপিটকে অন্তরধাযমানে পঠমং অঙ্গুত্তরনিকাযো একাদসকতো পট্ঠায যাৰ এককা অন্তরধাযতি, তদনন্তরং সংযুত্তনিকাযো চক্কপেয্যালতো পট্ঠায যাৰ ওঘতরণা অন্তরধাযতি. তদনন্তরং মজ্ঝিমনিকাযো ইন্দ্রিযভাৰনতো পট্ঠায যাৰ মূলপরিযাযা অন্তরধাযতি. তদনন্তরং দীঘনিকাযো দসুত্তরতো পট্ঠায যাৰ ব্রহ্মজালা অন্তরধাযতি. একিস্সাপি দ্ৰিন্নম্পি গাথানং পুচ্ছা অদ্ধানং ¶ গচ্ছতি, সাসনং ধারেতুং ন সক্কোতি, সভিযপুচ্ছা আল়ৰকপুচ্ছা ৰিয চ. এতা কির কস্সপবুদ্ধকালিকা অন্তরা সাসনং ধারেতুং নাসক্খিংসু.
দ্ৰীসু পন পিটকেসু অন্তরহিতেসুপি ৰিনযপিটকে ঠিতে সাসনং তিট্ঠতি. পরিৰারক্খন্ধকেসু অন্তরহিতেসু উভতোৰিভঙ্গে ঠিতে ঠিতমেৰ হোতি. উভতোৰিভঙ্গে অন্তরহিতে মাতিকাযপি ঠিতায ঠিতমেৰ হোতি. মাতিকায অন্তরহিতায পাতিমোক্খপব্বজ্জাউপসম্পদাসু ঠিতাসু সাসনং তিট্ঠতি. লিঙ্গং অদ্ধানং গচ্ছতি. সেতৰত্থসমণৰংসো পন কস্সপবুদ্ধকালতো পট্ঠায সাসনং ধারেতুং নাসক্খি. পটিসম্ভিদাপত্তেহি ৰস্সসহস্সং অট্ঠাসি. ছল়ভিঞ্ঞেহি ৰস্সসহস্সং. তেৰিজ্জেহি ৰস্সসহস্সং. সুক্খৰিপস্সকেহি ৰস্সসহস্সং. পাতিমোক্খেহি ৰস্সসহস্সং অট্ঠাসি. পচ্ছিমকস্স পন সচ্চপ্পটিৰেধতো পচ্ছিমকস্স সীলভেদতো পট্ঠায সাসনং ওসক্কিতং নাম হোতি. ততো পট্ঠায অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি ন নিৰারিতা.
সাসনঅন্তরহিতৰণ্ণনা
তীণি পরিনিব্বানানি নাম কিলেসপরিনিব্বানং খন্ধপরিনিব্বানং ধাতুপরিনিব্বানন্তি. তত্থ কিলেসপরিনিব্বানং বোধিপল্লঙ্কে অহোসি. খন্ধপরিনিব্বানং কুসিনারাযং. ধাতুপরিনিব্বানং অনাগতে ভৰিস্সতি. সাসনস্স কির ওসক্কনকালে ইমস্মিং তম্বপণ্ণিদীপে ধাতুযো সন্নিপতিত্ৰা মহাচেতিযং গমিস্সন্তি. মহাচেতিযতো নাগদীপে রাজাযতনচেতিযং. ততো মহাবোধিপল্লঙ্কং গমিস্সন্তি. নাগভৰনতোপি দেৰলোকতোপি ব্রহ্মলোকতোপি ধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কমেৰ ¶ গমিস্সন্তি. সাসপমত্তাপি ধাতুযো ন অন্তরা নস্সিস্সন্তি. সব্বধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কে রাসিভূতা সুৰণ্ণক্খন্ধো ৰিয একগ্ঘনা হুত্ৰা ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেস্সন্তি.
তা দসসহস্সিলোকধাতুং ¶ ফরিস্সন্তি, ততো দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অজ্জ সত্থা পরিনিব্বাতি, অজ্জ সাসনং ওসক্কতি, পচ্ছিমদস্সনং দানি ইদং অম্হাক’’ন্তি দসবলস্স পরিনিব্বুতদিৰসতো মহন্ততরং কারুঞ্ঞং করিস্সন্তি. ঠপেত্ৰা অনাগামিখীণাসৰে অৰসেসা ¶ সকভাৰেন সন্ধারেতুং ন সক্খিস্সন্তি. ধাতূসু তেজোধাতু উট্ঠহিত্ৰা যাৰ ব্রহ্মলোকা উগ্গচ্ছিস্সতি. সাসপমত্তাযপি ধাতুযা সতি একজালা ভৰিস্সতি. ধাতূসু পরিযাদানং গতাসু উপচ্ছিজ্জিস্সতি. এৰং মহন্তং আনুভাৰং দস্সেত্ৰা ধাতূসু অন্তরহিতাসু সাসনং অন্তরহিতং নাম হোতি.
যাৰ ন এৰং অন্তরধাযতি, তাৰ অচরিমং নাম হোতি. এৰং অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. কস্মা পন অপুব্বং অচরিমং নুপ্পজ্জন্তীতি? অনচ্ছরিযত্তা. বুদ্ধা হি অচ্ছরিযমনুস্সা. যথাহ – ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি অচ্ছরিযমনুস্সো. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭২). যদি চ দ্ৰে ৰা চত্তারো ৰা অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা একতো উপ্পজ্জেয্যুং, অনচ্ছরিযা ভৰেয্যুং. একস্মিঞ্হি ৰিহারে দ্ৰিন্নং চেতিযানম্পি লাভসক্কারো উল়ারো ন হোতি. ভিক্খূপি বহুতায ন অচ্ছরিযা জাতা, এৰং বুদ্ধাপি ভৰেয্যুং, তস্মা নুপ্পজ্জন্তি. দেসনায চ ৰিসেসাভাৰতো. যঞ্হি সতিপট্ঠানাদিভেদং ধম্মং একো দেসেতি. অঞ্ঞেন উপ্পজ্জিত্ৰাপি সোৰ দেসেতব্বো সিযা, ততো অনচ্ছরিযো সিযা. একস্মিং পন ধম্মং দেসেন্তে দেসনাপি অচ্ছরিযা হোতি, ৰিৰাদভাৰতো চ. বহূসু হি বুদ্ধেসু উপ্পন্নেসু বহূনং আচরিযানং অন্তেৰাসিকা ৰিয অম্হাকং বুদ্ধো পাসাদিকো, অম্হাকং বুদ্ধো মধুরস্সরো লাভী পুঞ্ঞৰাতি ৰিৰদেয্যুং. তস্মাপি এৰং নুপ্পজ্জন্তি. অপি চেতং কারণং মিলিন্দরঞ্ঞাপি পুট্ঠেন নাগসেনত্থেরেন ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –
ভন্তে, নাগসেন, ভাসিতম্পি হেতং ভগৰতা ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি. দেসযন্তা চ, ভন্তে নাগসেন, সব্বেপি ¶ তথাগতা সত্ততিংস বোধিপক্খিযে ধম্মে দেসেন্তি, কথযমানা চ চত্তারি অরিযসচ্চানি কথেন্তি, সিক্খাপেন্তা ¶ চ তীসু সিক্খাসু সিক্খাপেন্তি, অনুসাসমানা চ অপ্পমাদপ্পটিপত্তিযং অনুসাসন্তি. যদি, ভন্তে নাগসেন, সব্বেসম্পি তথাগতানং ¶ একা দেসনা একা কথা একসিক্খা একানুসাসনী, কেন কারণেন দ্ৰে তথাগতা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি. একেনপি তাৰ বুদ্ধুপ্পাদেন অযং লোকো ওভাসজাতো, যদি দুতিযো বুদ্ধো ভৰেয্য, দ্ৰিন্নং পভায অযং লোকো ভিয্যোসোমত্তায ওভাসজাতো ভৰেয্য, ওৰদমানা চ দ্ৰে তথাগতা সুখং ওৰদেয্যুং, অনুসাসমানা চ সুখং অনুসাসেয্যুং, তত্থ মে কারণং দেসেহি, যথাহং নিস্সংসযো ভৰেয্য’’ন্তি.
অযং, মহারাজ, দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি, যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য, চলেয্য, কম্পেয্য, নমেয্য, ওণমেয্য, ৰিনমেয্য, ৰিকিরেয্য, ৰিধমেয্য, ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.
যথা, মহারাজ, নাৰা একপুরিসসন্ধারণী ভৰেয্য, একপুরিসে অভিরূল়্হে সা নাৰা সমুপাদিকা ভৰেয্য, অথ দুতিযো পুরিসো আগচ্ছেয্য তাদিসো আযুনা ৰণ্ণেন ৰযেন পমাণেন কিসথূলেন সব্বঙ্গপচ্চঙ্গেন, সো তং নাৰং অভিরূহেয্য, অপি নু সা, মহারাজ, নাৰা দ্ৰিন্নম্পি ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, চলেয্য, কম্পেয্য, নমেয্য, ওণমেয্য, ৰিনমেয্য, ৰিকিরেয্য, ৰিধমেয্য, ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য ওসীদেয্য উদকেতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি, যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য…পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.
যথা ৰা পন, মহারাজ, পুরিসো যাৰদত্থং ভোজনং ভুঞ্জেয্য ছাদেন্তং যাৰ কণ্ঠমভিপূরযিত্ৰা, সো ধাতো পীণিতো পরিপুণ্ণো নিরন্তরো তন্দীকতো অনোণমিতদণ্ডজাতো পুনদেৰ তাৰতকং ভোজনং ভুঞ্জেয্য, অপি নু খো সো, মহারাজ, পুরিসো সুখিতো ভৰেয্যাতি? ন হি, ভন্তে ¶ , সকিং ভুত্তোৰ মরেয্যাতি; এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী ¶ …পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্যাতি.
কিং নু খো, ভন্তে নাগসেন, অতিধম্মভারেন পথৰী চলতীতি? ইধ, মহারাজ, দ্ৰে ¶ সকটা রতনপূরিতা ভৰেয্যুং যাৰ মুখসমা, একস্মা সকটতো রতনং গহেত্ৰা একস্মিং সকটে আকিরেয্যুং, অপি নু খো তং, মহারাজ, সকটং দ্ৰিন্নম্পি সকটানং রতনং ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, নাভিপি তস্স ফলেয্য, অরাপি তস্স ভিজ্জেয্যুং, নেমিপি তস্স ওপতেয্য, অক্খোপি তস্স ভিজ্জেয্যাতি. কিং নু খো, মহারাজ, অতিরতনভারেন সকটং ভিজ্জতীতি? আম, ভন্তে,তি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অতিধম্মভারেন পথৰী চলতি.
অপিচ, মহারাজ, ইমং কারণং বুদ্ধবলপরিদীপনায ওসারিতং অঞ্ঞম্পি তত্থ অতিরূপং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, তেসং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য ‘‘তুম্হাকং বুদ্ধো অম্হাকং বুদ্ধো’’তি, উভতো পক্খজাতা ভৰেয্যুং. যথা, মহারাজ, দ্ৰিন্নং বলৰামচ্চানং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য ‘‘তুম্হাকং অমচ্চো অম্হাকং অমচ্চো’’তি, উভতো পক্খজাতা হোন্তি; এৰমেৰ খো, মহারাজ, যদি দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, তেসং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য ‘‘তুম্হাকং বুদ্ধো, অম্হাকং বুদ্ধো’’তি, উভতো পক্খজাতা ভৰেয্যুং, ইদং তাৰ, মহারাজ, একং কারণং, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি.
অপরম্পি, মহারাজ, উত্তরিং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, ‘‘অগ্গো বুদ্ধো’’তি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য, ‘‘জেট্ঠো বুদ্ধো’’তি, সেট্ঠো বুদ্ধোতি, ৰিসিট্ঠো বুদ্ধোতি, উত্তমো বুদ্ধোতি, পৰরো বুদ্ধোতি, অসমো বুদ্ধোতি ¶ , অসমসমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিভাগো বুদ্ধোতি, অপ্পটিপুগ্গলো ¶ বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. ইমম্পি খো ত্ৰং, মহারাজ, কারণং অত্থতো সম্পটিচ্ছ, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি.
অপিচ খো, মহারাজ, বুদ্ধানং ভগৰন্তানং সভাৰপকতি এসা, যং একোযেৰ বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জতি. কস্মা কারণা? মহন্ততায সব্বঞ্ঞুবুদ্ধগুণানং, যং অঞ্ঞম্পি, মহারাজ, মহন্তং হোতি, তং একংযেৰ হোতি. পথৰী, মহারাজ, মহন্তী, সা একাযেৰ. সাগরো মহন্তো, সো একোযেৰ. সিনেরু গিরিরাজা মহন্তো, সো একোযেৰ. আকাসো মহন্তো, সো একোযেৰ. সক্কো মহন্তো, সো একোযেৰ. মারো মহন্তো ¶ , সো একোযেৰ. মহাব্রহ্মা মহন্তো, সো একোযেৰ. তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো মহন্তো, সো একোযেৰ লোকস্মিং. যত্থ তে উপ্পজ্জন্তি, তত্থ অঞ্ঞেসং ওকাসো ন হোতি. তস্মা, মহারাজ, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো একোযেৰ লোকে উপ্পজ্জতীতি. সুকথিতো, ভন্তে নাগসেন, পঞ্হো ওপম্মেহি কারণেহীতি (মি. প. ৫.১.১).
ধম্মস্স চানুধম্মন্তি নৰৰিধস্স লোকুত্তরধম্মস্স অনুধম্মং পুব্বভাগপ্পটিপদং. সহধম্মিকোতি সকারণো. ৰাদানুৰাদোতি ৰাদোযেৰ.
অচ্ছরিযঅব্ভুতৰণ্ণনা
১৬২. আযস্মা উদাযীতি তযো থেরা উদাযী নাম – লাল়ুদাযী, কাল়ুদাযী, মহাউদাযীতি. ইধ মহাউদাযী অধিপ্পেতো. তস্স কির ইমং সুত্তং আদিতো পট্ঠায যাৰ পরিযোসানা সুণন্তস্স অব্ভন্তরে পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জিত্ৰা পাদপিট্ঠিতো সীসমত্থকং গচ্ছতি, সীসমত্থকতো পাদপিট্ঠিং আগচ্ছতি, উভতো পট্ঠায মজ্ঝং ওতরতি, মজ্ঝতো পট্ঠায উভতো গচ্ছতি. সো নিরন্তরং পীতিযা ফুটসরীরো বলৰসোমনস্সেন দসবলস্স গুণং কথেন্তো অচ্ছরিযং ভন্তেতিআদিমাহ. অপ্পিচ্ছতাতি নিত্তণ্হতা. সন্তুট্ঠিতাতি চতূসু পচ্চযেসু তীহাকারেহি ¶ সন্তোসো. সল্লেখতাতি সব্বকিলেসানং সল্লিখিতভাৰো. যত্র হি নামাতি যো নাম. ন অত্তানং পাতুকরিস্সতীতি অত্তনো গুণে ন আৰি করিস্সতি. পটাকং পরিহরেয্যুন্তি ‘‘কো অম্হেহি সদিসো অত্থী’’তি ৰদন্তা পটাকং উক্খিপিত্ৰা নাল়ন্দং ৰিচরেয্যুং.
পস্স ¶ খো ত্ৰং, উদাযি, তথাগতস্স অপ্পিচ্ছতাতি পস্স উদাযি যাদিসী তথাগতস্স অপ্পিচ্ছতাতি থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছন্তো আহ. কিং পন ভগৰা নেৰ অত্তানং পাতুকরোতি, ন অত্তনো গুণং কথেতীতি চে? ন, ন কথেতি. অপ্পিচ্ছতাদীহি কথেতব্বং, চীৰরাদিহেতুং ন কথেতি. তেনেৰাহ – ‘‘পস্স খো ত্ৰং, উদাযি, তথাগতস্স অপ্পিচ্ছতা’’তিআদি. বুজ্ঝনকসত্তং পন আগম্ম ৰেনেয্যৰসেন কথেতি. যথাহ –
‘‘ন মে আচরিযো অত্থি, সদিসো মে ন ৰিজ্জতি;
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি মে পটিপুগ্গলো’’তি. (মহাৰ. ১১);
এৰং ¶ তথাগতস্স গুণদীপিকা বহূ গাথাপি সুত্তন্তাপি ৰিত্থারেতব্বা.
১৬৩. অভিক্খণং ভাসেয্যাসীতি পুনপ্পুনং ভাসেয্যাসি. পুব্বণ্হসমযে মে কথিতন্তি মা মজ্ঝন্হিকাদীসু ন কথযিত্থ. অজ্জ ৰা মে কথিতন্তি মা পরদিৰসাদীসু ন কথযিত্থাতি অত্থো. পৰেদেসীতি কথেসি. ইমস্স ৰেয্যাকরণস্সাতি নিগ্গাথকত্তা ইদং সুত্তং ‘‘ৰেয্যাকরণ’’ন্তি ৰুত্তং. অধিৰচনন্তি নামং. ইদং পন ‘‘ইতি হিদ’’ন্তি পট্ঠায পদং সঙ্গীতিকারেহি ঠপিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
সম্পসাদনীযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. পাসাদিকসুত্তৰণ্ণনা
নিগণ্ঠনাটপুত্তকালঙ্কিরিযৰণ্ণনা
১৬৪. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি পাসাদিকসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – ৰেধঞ্ঞা নাম সক্যাতি ধনুম্হি কতসিক্খা ৰেধঞ্ঞনামকা একে সক্যা. তেসং অম্বৰনে পাসাদেতি তেসং অম্বৰনে সিপ্পং উগ্গণ্হত্থায কতো দীঘপাসাদো অত্থি, তত্থ ৰিহরতি. অধুনা কালঙ্কতোতি সম্পতি কালঙ্কতো. দ্ৰেধিকজাতাতি দ্ৰেজ্ঝজাতা, দ্ৰেভাগা জাতা. ভণ্ডনাদীসু ভণ্ডনং পুব্বভাগকলহো, তং দণ্ডাদানাদিৰসেন পণ্ণত্তিৰীতিক্কমৰসেন চ ৰড্ঢিতং কলহো. ‘‘ন ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানাসী’’তিআদিনা নযেন ৰিরুদ্ধৰচনং ৰিৰাদো. ৰিতুদন্তাতি ৰিজ্ঝন্তা. সহিতং মেতি মম ৰচনং অত্থসঞ্হিতং. অধিচিণ্ণং তে ৰিপরাৰত্তন্তি যং তৰ অধিচিণ্ণং চিরকালাসেৰনৰসেন পগুণং, তং মম ৰাদং আগম্ম নিৰত্তং. আরোপিতো তে ৰাদোতি তুয্হং উপরি মযা দোসো আরোপিতো. চর ৰাদপ্পমোক্খাযাতি ভত্তপুটং আদায তং তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰাদপ্পমোক্খত্থায উত্তরি পরিযেসমানো ৰিচর. নিব্বেঠেহি ৰাতি অথ ৰা মযা আরোপিতদোসতো অত্তানং মোচেহি. সচে পহোসীতি সচে সক্কোসি. ৰধোযেৰাতি মরণমেৰ. নাটপুত্তিযেসূতি নাটপুত্তস্স অন্তেৰাসিকেসু. নিব্বিন্নরূপাতি উক্কণ্ঠিতসভাৰা অভিৰাদনাদীনিপি ন করোন্তি. ৰিরত্তরূপাতি ¶ ৰিগতপেমা. পটিৰানরূপাতি তেসং সক্কচ্চকিরিযতো নিৰত্তনসভাৰা. যথা তন্তি যথা দুরক্খাতাদিসভাৰে ধম্মৰিনযে নিব্বিন্নৰিরত্তপ্পটিৰানরূপেহি ভৰিতব্বং, তথেৰ জাতাতি অত্থো. দুরক্খাতেতি দুক্কথিতে. দুপ্পৰেদিতেতি দুৰিঞ্ঞাপিতে. অনুপসমসংৰত্তনিকেতি রাগাদীনং উপসমং কাতুং অসমত্থে. ভিন্নথূপেতি ভিন্দপ্পতিট্ঠে. এত্থ হি নাটপুত্তোৰ নেসং পতিট্ঠট্ঠেন থূপো. সো পন ভিন্নো মতো. তেন ৰুত্তং ‘‘ভিন্নথূপে’’তি. অপ্পটিসরণেতি তস্সেৰ অভাৰেন পটিসরণৰিরহিতে.
ননু চাযং নাটপুত্তো নাল়ন্দৰাসিকো, সো কস্মা পাৰাযং কালঙ্কতোতি? সো কির উপালিনা ¶ গহপতিনা পটিৰিদ্ধসচ্চেন দসহি ¶ গাথাহি ভাসিতে বুদ্ধগুণে সুত্ৰা উণ্হং লোহিতং ছড্ডেসি. অথ নং অফাসুকং গহেত্ৰা পাৰং অগমংসু. সো তত্থ কালমকাসি. কালং কুরুমানো চ চিন্তেসি – ‘‘মম লদ্ধি অনিয্যানিকা সারৰিরহিতা, মযং তাৰ নট্ঠা, অৰসেসজনোপি মা অপাযপূরকো অহোসি, সচে পনাহং ‘মম সাসনং অনিয্যানিক’ন্তি ৰক্খামি, ন সদ্দহিস্সন্তি, যংনূনাহং দ্ৰেপি জনে ন একনীহারেন উগ্গণ্হাপেয্যং, তে মমচ্চযেন অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰদিস্সন্তি, সত্থা তং ৰিৰাদং পটিচ্চ একং ধম্মকথং কথেস্সতি, ততো তে সাসনস্স মহন্তভাৰং জানিস্সন্তী’’তি.
অথ নং একো অন্তেৰাসিকো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে তুম্হে দুব্বলা, ময্হম্পি ইমস্মিং ধম্মে সারং আচিক্খথ, আচরিযপ্পমাণ’’ন্তি. ‘‘আৰুসো, ত্ৰং মমচ্চযেন সস্সতন্তি গণ্হেয্যাসী’’তি. অপরোপি উপসঙ্কমি, তং উচ্ছেদং গণ্হাপেসি. এৰং দ্ৰেপি জনে একলদ্ধিকে অকত্ৰা বহূ নানানীহারেন উগ্গণ্হাপেত্ৰা কালমকাসি. তে তস্স সরীরকিচ্চং কত্ৰা সন্নিপতিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং পুচ্ছিংসু – ‘‘কস্সাৰুসো, আচরিযো সারং আচিক্খী’’তি? একো উট্ঠহিত্ৰা ময্হন্তি আহ. কিং আচিক্খীতি? সস্সতন্তি. অপরো তং পটিবাহিত্ৰা ‘‘ময্হং সারং আচিক্খী’’তি আহ. এৰং সব্বে ‘‘ময্হং সারং আচিক্খি, অহং জেট্ঠকো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং ৰড্ঢেত্ৰা অক্কোসে চেৰ পরিভাসে চ হত্থপাদপ্পহারাদীনি ¶ চ পৰত্তেত্ৰা একমগ্গেন দ্ৰে অগচ্ছন্তা নানাদিসাসু পক্কমিংসু.
১৬৫. অথ খো চুন্দো সমণুদ্দেসোতি অযং থেরো ধম্মসেনাপতিস্স কনিট্ঠভাতিকো. তং ভিক্খূ অনুপসম্পন্নকালে ‘‘চুন্দো সমণুদ্দেসো’’তি সমুদাচরিত্ৰা থেরকালেপি তথেৰ সমুদাচরিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘চুন্দো সমণুদ্দেসো’’তি.
‘‘পাৰাযং ৰস্সংৰুট্ঠো যেন সামগামো, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমী’’তি কস্মা উপসঙ্কমি? নাটপুত্তে কির কালঙ্কতে জম্বুদীপে মনুস্সা তত্থ তত্থ কথং পৰত্তযিংসু ‘‘নিগণ্ঠো নাটপুত্তো একো সত্থাতি পঞ্ঞাযিত্থ, তস্স কালঙ্কিরিযায সাৰকানং এৰরূপো ৰিৰাদো জাতো. সমণো পন গোতমো জম্বুদীপে চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ পাকটো, সাৰকাপিস্স পাকটাযেৰ. কীদিসো নু খো সমণে গোতমে পরিনিব্বুতে সাৰকানং ৰিৰাদো ভৰিস্সতী’’তি ¶ . থেরো তং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমং কথং গহেত্ৰা দসবলস্স আরোচেস্সামি, সত্থা এতং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা একং দেসনং কথেস্সতী’’তি. সো নিক্খমিত্ৰা যেন সামগামো, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি.
সামগামোতি ¶ সামাকানং উস্সন্নত্তা তস্স গামস্স নামং. যেনাযস্মা আনন্দোতি উজুমেৰ ভগৰতো সন্তিকং অগন্ত্ৰা যেনস্স উপজ্ঝাযো আযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি.
বুদ্ধকালে কির সারিপুত্তত্থেরো চ আনন্দত্থেরো চ অঞ্ঞমঞ্ঞং মমাযিংসু. সারিপুত্তত্থেরো ‘‘মযা কাতব্বং সত্থু উপট্ঠানং করোতী’’তি আনন্দত্থেরং মমাযি. আনন্দত্থেরো ‘‘ভগৰতো সাৰকানং অগ্গো’’তি সারিপুত্তত্থেরং মমাযি. কুলদারকে চ পব্বাজেত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হাপেসি. সারিপুত্তত্থেরোপি তথেৰ অকাসি. এৰং একমেকেন অত্তনো পত্তচীৰরং দত্ৰা পব্বাজেত্ৰা উপজ্ঝং গণ্হাপিতানি পঞ্চ পঞ্চ ভিক্খুসতানি অহেসুং. আযস্মা আনন্দো পণীতানি চীৰরাদীনিপি লভিত্ৰা থেরস্স অদাসি.
ধম্মরতনপূজা
একো কির ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধরতনস্স চ সঙ্ঘরতনস্স চ পূজা পঞ্ঞাযতি, কথং নু খো ধম্মরতনং পূজিতং হোতী’’তি? সো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছি. ভগৰা আহ – ‘‘সচেপি ব্রাহ্মণ ধম্মরতনং পূজেতুকামো, একং ¶ বহুস্সুতং পূজেহী’’তি. বহুস্সুতং, ভন্তে, আচিক্খথাতি. ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছাতি. সো ভিক্খুসঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘বহুস্সুতং, ভন্তে, আচিক্খথা’’তি আহ. আনন্দত্থেরো ব্রাহ্মণাতি. ব্রাহ্মণো থেরং সহস্সগ্ঘনিকেন তিচীৰরেন পূজেসি. থেরো তং গহেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. ভগৰা ‘‘কুতো, আনন্দ, লদ্ধ’’ন্তি আহ? একেন, ভন্তে, ব্রাহ্মণেন দিন্নং, ইদং পনাহং আযস্মতো সারিপুত্তস্স দাতুকামোতি. দেহি, আনন্দাতি. চারিকং পক্কন্তো ভন্তেতি. আগতকালে দেহীতি, সিক্খাপদং ভন্তে, পঞ্ঞত্তন্তি. কদা পন সারিপুত্তো আগমিস্সতীতি? দসাহমত্তেন ভন্তেতি. ‘‘অনুজানামি, আনন্দ, দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং নিক্খিপিতু’’ন্তি সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি.
সারিপুত্তত্থেরোপি ¶ তথেৰ যংকিঞ্চি মনাপং লভতি, তং আনন্দত্থেরস্স দেতি. সো ইমম্পি অত্তনো কনিট্ঠভাতিকং থেরস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকং অদাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘যেনস্স উপজ্ঝাযো আযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমী’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘উপজ্ঝাযো মে মহাপঞ্ঞো, সো ইমং কথং সত্থু আরোচেস্সতি, অথ সত্থা তদনুরূপং ধম্মং দেসেস্সতী’’তি. কথাপাভতন্তি কথায মূলং. মূলঞ্হি ‘‘পাভত’’ন্তি ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘অপ্পকেনাপি ¶ মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;
সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪);
ভগৰন্তং দস্সনাযাতি ভগৰন্তং দস্সনত্থায. কিং পনানেন ভগৰা ন দিট্ঠপুব্বোতি? নো ন দিট্ঠপুব্বো. অযঞ্হি আযস্মা দিৰা নৰ ৰারে, রত্তিং নৰ ৰারেতি একাহং অট্ঠারস ৰারে উপট্ঠানমেৰ গচ্ছতি. দিৰসস্স পন সতৰারং ৰা সহস্সৰারং ৰা গন্তুকামো সমানোপি ন অকারণা গচ্ছতি, একং পঞ্হুদ্ধারং গহেত্ৰাৰ গচ্ছতি. সো তং দিৰসং তেন কথাপাভতেন গন্তুকামো এৰমাহ.
অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতধম্মৰিনযৰণ্ণনা
১৬৬. এৰঞ্হেতং, চুন্দ, হোতীতি ভগৰা আনন্দত্থেরেন আরোচিতেপি যস্মা ন আনন্দত্থেরো ইমিস্সা কথায সামিকো, চুন্দত্থেরো পন সামিকো. সোৰ তস্সা আদিমজ্ঝপরিযোসানং জানাতি. তস্মা ভগৰা তেন সদ্ধিং কথেন্তো ‘‘এৰঞ্হেতং, চুন্দ, হোতী’’তিআদিমাহ ¶ . তস্সত্থো – চুন্দ এৰঞ্হেতং হোতি দুরক্খাতাদিসভাৰে ধম্মৰিনযে সাৰকা দ্ৰেধিকজাতা ভণ্ডনাদীনি কত্ৰা মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি.
ইদানি যস্মা অনিয্যানিকসাসনেনেৰ নিয্যানিকসাসনং পাকটং হোতি, তস্মা আদিতো অনিয্যানিকসাসনমেৰ দস্সেন্তো ইধ চুন্দ সত্থা চ হোতি অসম্মাসম্বুদ্ধোতিআদিমাহ. তত্থ ৰোক্কম্ম চ তম্হা ধম্মা ৰত্ততীতি ন নিরন্তরং পূরেতি, ওক্কমিত্ৰা ওক্কমিত্ৰা অন্তরন্তরং কত্ৰা ৰত্ততীতি অত্থো. তস্স তে, আৰুসো, লাভাতি তস্স তুয্হং এতে ¶ ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তিআদযো লাভা. সুলদ্ধন্তি মনুস্সত্তম্পি তে সুলদ্ধং. তথা পটিপজ্জতূতি এৰং পটিপজ্জতু. যথা তে সত্থারা ধম্মো দেসিতোতি যেন তে আকারেন সত্থারা ধম্মো কথিতো. যো চ সমাদপেতীতি যো চ আচরিযো সমাদপেতি. যঞ্চ সমাদপেতীতি যং অন্তেৰাসিং সমাদপেতি. যো চ সমাদপিতোতি যো চ এৰং সমাদপিতো অন্তেৰাসিকো. যথা আচরিযেন সমাদপিতং, তথত্থায পটিপজ্জতি. সব্বে তেতি তযোপি তে. এত্থ হি আচরিযো সমাদপিতত্তা অপুঞ্ঞং পসৰতি, সমাদিন্নন্তেৰাসিকো সমাদিন্নত্তা, পটিপন্নকো পটিপন্নত্তা. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বে তে বহুং অপুঞ্ঞং পসৰন্তী’’তি. এতেনুপাযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
১৬৭. অপিচেত্থ ¶ ঞাযপ্পটিপন্নোতি কারণপ্পটিপন্নো. ঞাযমারাধেস্সতীতি কারণং নিপ্ফাদেস্সতি. ৰীরিযং আরভতীতি অত্তনো দুক্খনিব্বত্তকং ৰীরিযং করোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘দুরক্খাতে, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো আরদ্ধৰীরিযো, সো দুক্খং ৰিহরতি. যো কুসীতো, সো সুখং ৰিহরতী’’তি (অ. নি. ১.৩১৮).
সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতধম্মৰিনযাদিৰণ্ণনা
১৬৮. এৰং অনিয্যানিকসাসনং দস্সেত্ৰা ইদানি নিয্যানিকসাসনং দস্সেন্তো ইধ পন, চুন্দ, সত্থা চ হোতি সম্মাসম্বুদ্ধোতিআদিমাহ. তত্থ নিয্যানিকোতি মগ্গত্থায ফলত্থায চ নিয্যাতি.
১৬৯. ৰীরিযং আরভতীতি অত্তনো সুখনিপ্ফাদকং ৰীরিযং আরভতি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘স্ৰাক্খাতে, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো কুসীতো, সো দুক্খং ৰিহরতি. যো আরদ্ধৰীরিযো, সো সুখং ৰিহরতী’’তি (অ. নি. ১.৩১৯).
১৭০. ইতি ভগৰা নিয্যানিকসাসনে সম্মাপটিপন্নস্স ¶ কুলপুত্তস্স পসংসং দস্সেত্ৰা পুন দেসনং ৰড্ঢেন্তো ইধ, চুন্দ, সত্থা চ লোকে উদপাদীতিআদিমাহ. তত্থ অৰিঞ্ঞাপিতত্থাতি অবোধিতত্থা. সব্বসঙ্গাহপদকতন্তি সব্বসঙ্গহপদেহি কতং, সব্বসঙ্গাহিকং কতং ন হোতীতি অত্থো. ‘‘সব্বসঙ্গাহপদগত’’ন্তিপি পাঠো, ন সব্বসঙ্গাহপদেসু গতং, ন একসঙ্গহজাতন্তি অত্থো. সপ্পাটিহীরকতন্তি নিয্যানিকং. যাৰ ¶ দেৰমনুস্সেহীতি দেৰলোকতো যাৰ মনুস্সলোকা সুপ্পকাসিতং. অনুতপ্পো হোতীতি অনুতাপকরো হোতি. সত্থা চ নো লোকেতি ইদং তেসং অনুতাপকারদস্সনত্থং ৰুত্তং. নানুতপ্পো হোতীতি সত্থারং আগম্ম সাৰকেহি যং পত্তব্বং, তস্স পত্তত্তা অনুতাপকরো ন হোতি.
১৭২. থেরোতি থিরো থেরকারকেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো. ‘‘রত্তঞ্ঞূ’’তিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. এতেহি চে পীতি এতেহি হেট্ঠা ৰুত্তেহি.
১৭৩. পত্তযোগক্খেমাতি চতূহি যোগেহি খেমত্তা অরহত্তং ইধ যোগক্খেমং নাম, তং পত্তাতি অত্থো. অলং সমক্খাতুং সদ্ধম্মস্সাতি সম্মুখা গহিতত্তা অস্স সদ্ধম্মং সম্মা আচিক্খিতুং সমত্থা.
১৭৪. ব্রহ্মচারিনোতি ¶ ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসমানা অরিযসাৰকা. কামভোগিনোতি গিহিসোতাপন্না. ‘‘ইদ্ধঞ্চেৰা’’তিআদীনি মহাপরিনিব্বানে ৰিত্থারিতানেৰ. লাভগ্গযসগ্গপত্তন্তি লাভগ্গঞ্চেৰ যসগ্গঞ্চ পত্তং.
১৭৫. সন্তি খো পন মে, চুন্দ, এতরহি থেরা ভিক্খূ সাৰকাতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো থেরা. ভিক্খুনিযোতি খেমাথেরীউপ্পলৰণ্ণথেরীআদযো. উপাসকা সাৰকা গিহী ওদাতৰত্থৰসনা ব্রহ্মচারিনোতি চিত্তগহপতিহত্থকআল়ৰকাদযো. কামভোগিনোতি চূল়অনাথপিণ্ডিকমহাঅনাথপিণ্ডিকাদযো. ব্রহ্মচারিনিযোতি নন্দমাতাদযো. কামভোগিনিযোতি খুজ্জুত্তরাদযো.
১৭৬. সব্বাকারসম্পন্নন্তি সব্বকারণসম্পন্নং. ইদমেৰ ¶ তন্তি ইদমেৰ ব্রহ্মচরিযং, ইমমেৰ ধম্মং সম্মা হেতুনা নযেন ৰদমানো ৰদেয্য. উদকাস্সুদন্তি উদকো সুদং. পস্সং ন পস্সতীতি পস্সন্তো ন পস্সতি. সো কির ইমং পঞ্হং মহাজনং পুচ্ছি. তেহি ‘‘ন জানাম, আচরিয, কথেহি নো’’তি ৰুত্তো সো আহ – ‘‘গম্ভীরো অযং পঞ্হো আহারসপ্পাযে সতি থোকং চিন্তেত্ৰা সক্কা কথেতু’’ন্তি. ততো তেহি চত্তারো মাসে ¶ মহাসক্কারে কতে তং পঞ্হং কথেন্তো কিঞ্চ পস্সং ন পস্সতীতিআদিমাহ. তত্থ সাধুনিসিতস্সাতি সুট্ঠুনিসিতস্স তিখিণস্স, সুনিসিতখুরস্স কির তলং পঞ্ঞাযতি, ধারা ন পঞ্ঞাযতীতি অযমেত্থ অত্থো.
সঙ্গাযিতব্বধম্মাদিৰণ্ণনা
১৭৭. সঙ্গম্ম সমাগম্মাতি সঙ্গন্ত্ৰা সমাগন্ত্ৰা. অত্থেন অত্থং, ব্যঞ্জনেন ব্যঞ্জনন্তি অত্থেন সহ অত্থং, ব্যঞ্জনেনপি সহ ব্যঞ্জনং সমানেন্তেহীতি অত্থো. সঙ্গাযিতব্বন্তি ৰাচেতব্বং সজ্ঝাযিতব্বং. যথযিদং ব্রহ্মচরিযন্তি যথা ইদং সকলং সাসনব্রহ্মচরিযং.
১৭৮. তত্র চেতি তত্র সঙ্ঘমজ্ঝে, তস্স ৰা ভাসিতে. অত্থঞ্চেৰ মিচ্ছা গণ্হাতি, ব্যঞ্জনানি চ মিচ্ছা রোপেতীতি ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি এত্থ আরম্মণং ‘‘সতিপট্ঠান’’ন্তি অত্থং গণ্হাতি. ‘‘সতিপট্ঠানানী’’তি ব্যঞ্জনং রোপেতি. ইমস্স নু খো, আৰুসো, অত্থস্সাতি ‘‘সতিযেৰ সতিপট্ঠান’’ন্তি. অত্থস্স ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি কিং নু খো ইমানি ব্যঞ্জনানি, উদাহু চত্তারি সতিপট্ঠানানী’’তি এতানি ৰা ব্যঞ্জনানি. কতমানি ওপাযিকতরানীতি ইমস্স অত্থস্স কতমানি ব্যঞ্জনানি উপপন্নতরানি অল্লীনতরানি. ইমেসঞ্চ ¶ ব্যঞ্জনানন্তি ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি ব্যঞ্জনানং ‘‘সতিযেৰ সতিপট্ঠান’’ন্তি কিং নু খো অযং অত্থো, উদাহু ‘‘আরম্মণং সতিপট্ঠান’’ন্তি এসো অত্থোতি? ইমস্স খো, আৰুসো, অত্থস্সাতি ‘‘আরম্মণং সতিপট্ঠান’’ন্তি ইমস্স অত্থস্স. যা চেৰ এতানীতি যানি চেৰ এতানি মযা ৰুত্তানি. যা চেৰ এসোতি যো চেৰ এস মযা ৰুত্তো. সো নেৰ উস্সাদেতব্বোতি তুম্হেহি তাৰ সম্মা অত্থে চ সম্মা ব্যঞ্জনে ¶ চ ঠাতব্বং. সো পন নেৰ উস্সাদেতব্বো, ন অপসাদেতব্বো. সঞ্ঞাপেতব্বোতি জানাপেতব্বো. তস্স চ অত্থস্সাতি ‘‘সতিযেৰ সতিপট্ঠান’’ন্তি অত্থস্স চ. তেসঞ্চ ব্যঞ্জনানন্তি ‘‘সতিপট্ঠানা’’তি ব্যঞ্জনানং. নিসন্তিযাতি নিসামনত্থং ধারণত্থং. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
১৮১. তাদিসন্তি তুম্হাদিসং. অত্থুপেতন্তি অত্থেন উপেতং অত্থস্স ৰিঞ্ঞাতারং. ব্যঞ্জনুপেতন্তি ব্যঞ্জনেহি উপেতং ব্যঞ্জনানং ৰিঞ্ঞাতারং. এৰং এতং ভিক্খুং ¶ পসংসথ. এসো হি ভিক্খু ন তুম্হাকং সাৰকো নাম, বুদ্ধো নাম এস চুন্দাতি. ইতি ভগৰা বহুস্সুতং ভিক্খুং অত্তনো ঠানে ঠপেসি.
পচ্চযানুঞ্ঞাতকারণাদিৰণ্ণনা
১৮২. ইদানি ততোপি উত্তরিতরং দেসনং ৰড্ঢেন্তো ন ৰো অহং, চুন্দাতিআদিমাহ. তত্থ দিট্ঠধম্মিকা আসৰা নাম ইধলোকে পচ্চযহেতু উপ্পজ্জনকা আসৰা. সম্পরাযিকা আসৰা নাম পরলোকে ভণ্ডনহেতু উপ্পজ্জনকা আসৰা. সংৰরাযাতি যথা তে ন পৰিসন্তি, এৰং পিদহনায. পটিঘাতাযাতি মূলঘাতেন পটিহননায. অলং ৰো তং যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতাযাতি তং তুম্হাকং সীতস্স পটিঘাতায সমত্থং. ইদং ৰুত্তং হোতি, যং ৰো মযা চীৰরং অনুঞ্ঞাতং, তং পারুপিত্ৰা দপ্পং ৰা মানং ৰা কুরুমানা ৰিহরিস্সথাতি ন অনুঞ্ঞাতং, তং পন পারুপিত্ৰা সীতপ্পটিঘাতাদীনি কত্ৰা সুখং সমণধম্মং যোনিসো মনসিকারং করিস্সথাতি অনুঞ্ঞাতং. যথা চ চীৰরং, এৰং পিণ্ডপাতাদযোপি. অনুপদসংৰণ্ণনা পনেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
সুখল্লিকানুযোগাদিৰণ্ণনা
১৮৩. সুখল্লিকানুযোগন্তি সুখল্লিযনানুযোগং, সুখসেৰনাধিমুত্তন্তি অত্থো. সুখেতীতি সুখিতং করোতি. পীণেতীতি পীণিতং থূলং করোতি.
১৮৬. অট্ঠিতধম্মাতি ¶ নট্ঠিতসভাৰা. জিৰ্হা নো অত্থীতি যং যং ইচ্ছন্তি, তং তং কথেন্তি, কদাচি মগ্গং কথেন্তি, কদাচি ফলং কদাচি নিব্বানন্তি অধিপ্পাযো. জানতাতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন জানন্তেন. পস্সতাতি পঞ্চহি চক্খূহি পস্সন্তেন. গম্ভীরনেমোতি ¶ গম্ভীরভূমিং অনুপৰিট্ঠো. সুনিখাতোতি সুট্ঠু নিখাতো. এৰমেৰ খো, আৰুসোতি এৰং খীণাসৰো অভব্বো নৰ ঠানানি অজ্ঝাচরিতুং. তস্মিং অনজ্ঝাচারো অচলো অসম্পৰেধী. তত্থ সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপনাদীসু সোতাপন্নাদযোপি অভব্বা. সন্নিধিকারকং কামে পরিভুঞ্জিতুন্তি ৰত্থুকামে চ কিলেসকামে ¶ চ সন্নিধিং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং. সেয্যথাপি পুব্বে অগারিকভূতোতি যথা পুব্বে গিহিভূতো পরিভুঞ্জতি, এৰং পরিভুঞ্জিতুং অভব্বো.
পঞ্হব্যাকরণৰণ্ণনা
১৮৭. অগারমজ্ঝে ৰসন্তা হি সোতাপন্নাদযো যাৰজীৰং গিহিব্যঞ্জনেন তিট্ঠন্তি. খীণাসৰো পন অরহত্তং পত্ৰাৰ মনুস্সভূতো পরিনিব্বাতি ৰা পব্বজতি ৰা. চাতুমহারাজিকাদীসু কামাৰচরদেৰেসু মুহুত্তম্পি ন তিট্ঠতি. কস্মা? ৰিৰেকট্ঠানস্স অভাৰা. ভুম্মদেৰত্তভাৰে পন ঠিতো অরহত্তং পত্ৰাপি তিট্ঠতি. তস্স ৰসেন অযং পঞ্হো আগতো. ভিন্নদোসত্তা পনস্স ভিক্খুভাৰো ৰেদিতব্বো. অতীরকন্তি অতীরং অপরিচ্ছেদং মহন্তং. নো চ খো অনাগতন্তি অনাগতং পন অদ্ধানং আরব্ভ এৰং ন পঞ্ঞপেতি, অতীতমেৰ মঞ্ঞে সমণো গোতমো জানাতি, ন অনাগতং. তথা হিস্স অতীতে অড্ঢছট্ঠসতজাতকানুস্সরণং পঞ্ঞাযতি. অনাগতে এৰং বহুং অনুস্সরণং ন পঞ্ঞাযতীতি ইমমত্থং মঞ্ঞমানা এৰং ৰদেয্যুং. তযিদং কিং সূতি অনাগতে অপঞ্ঞাপনং কিং নু খো? কথংসূতি কেন নু খো কারণেন অজানন্তোযেৰ নু খো অনাগতং নানুস্সরতি, অননুস্সরিতুকামতায নানুস্সরতীতি. অঞ্ঞৰিহিতকেন ঞাণদস্সনেনাতি পচ্চক্খং ৰিয কত্ৰা দস্সনসমত্থতায দস্সনভূতেন ঞাণেন অঞ্ঞত্থৰিহিতকেন ঞাণেন অঞ্ঞং আরব্ভ পৰত্তেন, অঞ্ঞৰিহিতকং অঞ্ঞং আরব্ভ পৰত্তমানং ঞাণদস্সনং সঙ্গাহেতব্বং পঞ্ঞাপেতব্বং মঞ্ঞন্তি. তে হি চরতো চ তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিতং মঞ্ঞন্তি, তাদিসঞ্চ ঞাণং নাম নত্থি. তস্মা যথরিৰ বালা অব্যত্তা, এৰং মঞ্ঞন্তীতি ৰেদিতব্বো.
সতানুসারীতি ¶ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিসম্পযুত্তকং. যাৰতকং আকঙ্খতীতি যত্তকং ঞাতুং ইচ্ছতি, তত্তকং জানিস্সামীতি ঞাণং পেসেসি. অথস্স দুব্বলপত্তপুটে পক্খন্দনারাচো ৰিয অপ্পটিহতং ¶ অনিৰারিতং ঞাণং গচ্ছতি, তেন যাৰতকং আকঙ্খতি তাৰতকং অনুস্সরতি. বোধিজন্তি বোধিমূলে জাতং. ঞাণং উপ্পজ্জতীতি চতুমগ্গঞাণং উপ্পজ্জতি. অযমন্তিমা জাতীতি ¶ তেন ঞাণেন জাতিমূলস্স পহীনত্তা পুন অযমন্তিমা জাতি. নত্থিদানি পুনব্ভৰোতি অপরম্পি ঞাণং উপ্পজ্জতি. অনত্থসংহিতন্তি ন ইধলোকত্থং ৰা পরলোকত্থং ৰা নিস্সিতং. ন তং তথাগতো ব্যাকরোতীতি তং ভারতযুদ্ধসীতাহরণসদিসং অনিয্যানিককথং তথাগতো ন কথেতি. ভূতং তচ্ছং অনত্থসংহিতন্তি রাজকথাদিতিরচ্ছানকথং. কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতীতি কালং জানাতি. সহেতুকং সকারণং কত্ৰা যুত্তপত্তকালেযেৰ কথেতি.
১৮৮. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতীতি যথা যথা গদিতব্বং, তথা তথেৰ গদনতো দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো. দিট্ঠন্তি রূপাযতনং. সুতন্তি সদ্দাযতনং. মুতন্তি মুত্ৰা পত্ৰা গহেতব্বতো গন্ধাযতনং রসাযতনং ফোট্ঠব্বাযতনং. ৰিঞ্ঞাতন্তি সুখদুক্খাদিধম্মাযতনং. পত্তন্তি পরিযেসিত্ৰা ৰা অপরিযেসিত্ৰা ৰা পত্তং. পরিযেসিতন্তি পত্তং ৰা অপত্তং ৰা পরিযেসিতং. অনুৰিচরিতং মনসাতি চিত্তেন অনুসঞ্চরিতং. ‘‘তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধ’’ন্তি ইমিনা এতং দস্সেতি, যঞ্হি অপরিমাণাসু লোকধাতূসু ইমস্স সদেৰকস্স লোকস্স নীলং পীতকন্তিআদি রূপারম্মণং চক্খুদ্ৰারে আপাথমাগচ্ছতি, ‘‘অযং সত্তো ইমস্মিং খণে ইমং নাম রূপারম্মণং দিস্ৰা সুমনো ৰা দুম্মনো ৰা মজ্ঝত্তো ৰা জাতো’’তি সব্বং তং তথাগতস্স এৰং অভিসম্বুদ্ধং ¶ . তথা যং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু ইমস্স সদেৰকস্স লোকস্স ভেরিসদ্দো মুদিঙ্গসদ্দোতিআদি সদ্দারম্মণং সোতদ্ৰারে আপাথমাগচ্ছতি. মূলগন্ধো তচগন্ধোতিআদি গন্ধারম্মণং ঘানদ্ৰারে আপাথমাগচ্ছতি. মূলরসো খন্ধরসোতিআদি রসারম্মণং জিৰ্হাদ্ৰারে আপাথমাগচ্ছতি. কক্খল়ং মুদুকন্তিআদি পথৰীধাতুতেজোধাতুৰাযোধাতুভেদং ফোট্ঠব্বারম্মণং কাযদ্ৰারে আপাথমাগচ্ছতি. ‘‘অযং সত্তো ইমস্মিং খণে ইমং নাম ফোট্ঠব্বারম্মণং ফুসিত্ৰা সুমনো ৰা দুম্মনো ৰা মজ্ঝত্তো ৰা জাতো’’তি সব্বং তং তথাগতস্স এৰং অভিসম্বুদ্ধং. তথা যং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু ইমস্স সদেৰকস্স লোকস্স সুখদুক্খাদিভেদং ধম্মারম্মণং মনোদ্ৰারস্স আপাথমাগচ্ছতি, ‘‘অযং সত্তো ইমস্মিং খণে ইদং নাম ধম্মারম্মণং ৰিজানিত্ৰা সুমনো ৰা দুম্মনো ৰা মজ্ঝত্তো ৰা জাতো’’তি সব্বং তং তথাগতস্স এৰং অভিসম্বুদ্ধং.
যঞ্হি ¶ , চুন্দ, ইমেসং সত্তানং দিট্ঠং সুতং মুতং ৰিঞ্ঞাতং তত্থ তথাগতেন অদিট্ঠং ৰা অসুতং ৰা অমুতং ৰা অৰিঞ্ঞাতং ৰা নত্থি. ইমস্স মহাজনস্স পরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি অত্থি, পরিযেসিত্ৰা অপ্পত্তম্পি অত্থি. অপরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি অত্থি, অপরিযেসিত্ৰা অপ্পত্তম্পি ¶ অত্থি. সব্বম্পি তং তথাগতস্স অপ্পত্তং নাম নত্থি, ঞাণেন অসচ্ছিকতং নাম. ‘‘তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি. যং যথা লোকেন গতং তস্স তথেৰ গতত্তা ‘‘তথাগতো’’তি ৰুচ্চতি. পাল়িযং পন অভিসম্বুদ্ধন্তি ৰুত্তং, তং গতসদ্দেন একত্থং. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু ‘‘তথাগতো’’তি নিগমনস্স অত্থো ৰেদিতব্বো, তস্স যুত্তি ব্রহ্মজালে তথাগতসদ্দৰিত্থারে ৰুত্তাযেৰ.
অব্যাকতট্ঠানৰণ্ণনা
১৮৯. এৰং অত্তনো অসমতং অনুত্তরতং সব্বঞ্ঞুতং ধম্মরাজভাৰং কথেত্ৰা ইদানি ‘‘পুথুসমণব্রাহ্মণানং লদ্ধীসু মযা অঞ্ঞাতং অদিট্ঠং নাম নত্থি, সব্বং মম ঞাণস্স অন্তোযেৰ পরিৰত্ততী’’তি সীহনাদং নদন্তো ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতীতিআদিমাহ. তত্থ তথাগতোতি সত্তো. ন হেতং, আৰুসো, অত্থসংহিতন্তি ইধলোকপরলোকঅত্থসংহিতং ন হোতি. ন চ ধম্মসংহিতন্তি নৰলোকুত্তরধম্মনিস্সিতং ন হোতি. ন ¶ আদিব্রহ্মচরিযকন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহিতস্স সকলসাসনব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতং ন হোতি.
১৯০. ইদং দুক্খন্তি খোতিআদীসু তণ্হং ঠপেত্ৰা অৰসেসা তেভুম্মকা ধম্মা ইদং দুক্খন্তি ব্যাকতং. তস্সেৰ দুক্খস্স পভাৰিকা জনিকা তণ্হা দুক্খসমুদযোতি ব্যাকতং. উভিন্নং অপ্পৰত্তি দুক্খনিরোধোতি ব্যাকতং. দুক্খপরিজাননো সমুদযপজহনো নিরোধসচ্ছিকরণো অরিযমগ্গো দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি ব্যাকতং. ‘‘এতঞ্হি, আৰুসো, অত্থসংহিত’’ন্তিআদীসু এতং ইধলোকপরলোকঅত্থনিস্সিতং নৰলোকুত্তরধম্মনিস্সিতং সকলসাসনব্রহ্মচরিযস্স আদি পধানং পুব্বঙ্গমন্তি অযমত্থো.
পুব্বন্তসহগতদিট্ঠিনিস্সযৰণ্ণনা
১৯১. ইদানি যং তং মযা ন ব্যাকতং, তং অজানন্তেন ন ব্যাকতন্তি মা এৰং সঞ্ঞমকংসু. জানন্তোৰ অহং এৰং ‘‘এতস্মিং ব্যাকতেপি অত্থো নত্থী’’তি ¶ ন ব্যাকরিং. যং পন যথা ব্যাকাতব্বং, তং মযা ব্যাকতমেৰাতি সীহনাদং নদন্তো পুন যেপি তে, চুন্দাতিআদিমাহ. তত্থ দিট্ঠিযোৰ দিট্ঠিনিস্সযা, দিট্ঠিনিস্সিতকা দিট্ঠিগতিকাতি অত্থো. ইদমেৰ সচ্চন্তি ইদমেৰ দস্সনং সচ্চং. মোঘমঞ্ঞন্তি অঞ্ঞেসং ৰচনং মোঘং. অসযংকারোতি অসযং কতো.
১৯২. তত্রাতি ¶ তেসু সমণব্রাহ্মণেসু. অত্থি নু খো ইদং আৰুসো ৰুচ্চতীতি, আৰুসো, যং তুম্হেহি সস্সতো অত্তা চ লোকো চাতি ৰুচ্চতি, ইদমত্থি নু খো উদাহু নত্থীতি এৰমহং তে পুচ্ছামীতি অত্থো. যঞ্চ খো তে এৰমাহংসূতি যং পন তে ‘‘ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি ৰদন্তি, তং তেসং নানুজানামি. পঞ্ঞত্তিযাতি দিট্ঠিপঞ্ঞত্তিযা. সমসমন্তি সমেন ঞাণেন সমং. যদিদং অধিপঞ্ঞত্তীতি যা অযং অধিপঞ্ঞত্তি নাম. এত্থ অহমেৰ ভিয্যো উত্তরিতরো ন মযা সমো অত্থি. তত্থ যঞ্চ ৰুত্তং ‘‘পঞ্ঞত্তিযাতি যঞ্চ অধিপঞ্ঞত্তী’’তি উভযমেতং অত্থতো একং. ভেদতো হি পঞ্ঞত্তি অধিপঞ্ঞত্তীতি দ্ৰযং হোতি. তত্থ পঞ্ঞত্তি নাম দিট্ঠিপঞ্ঞত্তি. অধিপঞ্ঞত্তি নাম খন্ধপঞ্ঞত্তি ধাতুপঞ্ঞত্তি আযতনপঞ্ঞত্তি ইন্দ্রিযপঞ্ঞত্তি সচ্চপঞ্ঞত্তি পুগ্গলপঞ্ঞত্তীতি এৰং ৰুত্তা ছ পঞ্ঞত্তিযো. ইধ পন পঞ্ঞত্তিযাতি এত্থাপি ¶ পঞ্ঞত্তি চেৰ অধিপঞ্ঞত্তি চ অধিপ্পেতা, অধিপঞ্ঞত্তীতি এত্থাপি. ভগৰা হি পঞ্ঞত্তিযাপি অনুত্তরো, অধিপঞ্ঞত্তিযাপি অনুত্তরো. তেনাহ – ‘‘অহমেৰ তত্থ ভিয্যো যদিদং অধিপঞ্ঞত্তী’’তি.
১৯৬. পহানাযাতি পজহনত্থং. সমতিক্কমাযাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. দেসিতাতি কথিতা. পঞ্ঞত্তাতি ঠপিতা. সতিপট্ঠানভাৰনায হি ঘনৰিনিব্ভোগং কত্ৰা সব্বধম্মেসু যাথাৰতো দিট্ঠেসু ‘‘সুদ্ধসঙ্খারপুঞ্জোযং নযিধ সত্তূপলব্ভতী’’তি সন্নিট্ঠানতো সব্বদিট্ঠিনিস্সযানং পহানং হোতীতি. তেন ৰুত্তং. দিট্ঠিনিস্সযানং পহানায সমতিক্কমায এৰং মযা ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানা দেসিতা পঞ্ঞত্তা’’তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
পাসাদিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. লক্খণসুত্তৰণ্ণনা
দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰণ্ণনা
১৯৯. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি লক্খণসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা. দ্ৰত্তিংসিমানীতি দ্ৰত্তিংস ইমানি. মহাপুরিসলক্খণানীতি মহাপুরিসব্যঞ্জনানি মহাপুরিসনিমিত্তানি ‘‘অযং মহাপুরিসো’’তি সঞ্জাননকারণানি. ‘‘যেহি সমন্নাগতস্স মহাপুরিসস্সা’’তিআদি মহাপদানে ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
‘‘বাহিরকাপি ইসযো ধারেন্তি, নো চ খো জানন্তি ‘ইমস্স কম্মস্স কতত্তা ইমং লক্খণং পটিলভতী’তি’’ কস্মা আহ? অট্ঠুপ্পত্তিযা অনুরূপত্তা. ইদঞ্হি সুত্তং সঅট্ঠুপ্পত্তিকং. সা পনস্স অট্ঠুপ্পত্তি কত্থ সমুট্ঠিতা? অন্তোগামে মনুস্সানং অন্তরে. তদা কির সাৰত্থিৰাসিনো অত্তনো অত্তনো গেহেসু চ গেহদ্ৰারেসু চ সন্থাগারাদীসু চ নিসীদিত্ৰা কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘ভগৰতো অসীতিঅনুব্যঞ্জনানি ব্যামপ্পভা দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি, যেহি চ ভগৰতো কাযো, সব্বফালিফুল্লো ৰিয পারিচ্ছত্তকো, ৰিকসিতমিৰ কমলৰনং, নানারতনৰিচিত্তং ৰিয সুৰণ্ণতোরণং, তারামরিচিৰিরোচমিৰ গগনতলং, ইতো চিতো চ ৰিধাৰমানা ৰিপ্ফন্দমানা ছব্বণ্ণরস্মিযো মুঞ্চন্তো অতিৰিয সোভতি. ভগৰতো চ ইমিনা নাম কম্মেন ইদং লক্খণং নিব্বত্তন্তি কথিতং নত্থি, যাগুউল়ুঙ্কমত্তম্পি পন কটচ্ছুভত্তমত্তং ৰা পুব্বে দিন্নপচ্চযা এৰং উপ্পজ্জতীতি ভগৰতা ৰুত্তং. কিং নু খো সত্থা কম্মং অকাসি, যেনস্স ইমানি লক্খণানি নিব্বত্তন্তী’’তি.
অথাযস্মা আনন্দো অন্তোগামে চরন্তো ইমং কথাসল্লাপং সুত্ৰা কতভত্তকিচ্চো ৰিহারং আগন্ত্ৰা সত্থু ৰত্তং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতো ‘‘মযা, ভন্তে, অন্তোগামে একা কথা সুতা’’তি আহ. ততো ¶ ভগৰতা ‘‘কিং তে, আনন্দ, সুত’’ন্তি ৰুত্তে সব্বং আরোচেসি. সত্থা থেরস্স ৰচনং ¶ সুত্ৰা পরিৰারেত্ৰা নিসিন্নে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘দ্ৰত্তিংসিমানি, ভিক্খৰে, মহাপুরিসস্স মহাপুরিসলক্খণানী’’তি পটিপাটিযা লক্খণানি দস্সেত্ৰা যেন কম্মেন যং নিব্বত্তং, তস্স দস্সনত্থং এৰমাহ.
সুপ্পতিট্ঠিতপাদতালক্খণৰণ্ণনা
২০১. পুরিমং ¶ জাতিন্তিআদীসু পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধা জাতৰসেন ‘‘জাতী’’তি ৰুত্তা. তথা ভৰনৰসেন ‘‘ভৰো’’তি, নিৰুত্থৰসেন আলযট্ঠেন ৰা ‘‘নিকেতো’’তি. তিণ্ণম্পি পদানং পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধসন্তানে ঠিতোতি অত্থো. ইদানি যস্মা তং খন্ধসন্তানং দেৰলোকাদীসুপি ৰত্ততি. লক্খণনিব্বত্তনসমত্থং পন কুসলকম্মং তত্থ ন সুকরং, মনুস্সভূতস্সেৰ সুকরং. তস্মা যথাভূতেন যং কম্মং কতং, তং দস্সেন্তো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানোতি আহ. অকারণং ৰা এতং. হত্থিঅস্সমিগমহিংসৰানরাদিভূতোপি মহাপুরিসো পারমিযো পূরেতিযেৰ. যস্মা পন এৰরূপে অত্তভাৰে ঠিতেন কতকম্মং ন সক্কা সুখেন দীপেতুং, মনুস্সভাৰে ঠিতেন কতকম্মং পন সক্কা সুখেন দীপেতুং. তস্মা ‘‘পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো’’তি আহ.
দল়্হসমাদানোতি থিরগহণো. কুসলেসু ধম্মেসূতি দসকুসলকম্মপথেসু. অৰত্থিতসমাদানোতি নিচ্চলগহণো অনিৰত্তিতগহণো. মহাসত্তস্স হি অকুসলকম্মতো অগ্গিং পত্ৰা কুক্কুটপত্তং ৰিয চিত্তং পটিকুটতি, কুসলং পত্ৰা ৰিতানং ৰিয পসারিযতি. তস্মা দল়্হসমাদানো হোতি অৰত্থিতসমাদানো. ন সক্কা কেনচি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কুসলসমাদানং ৰিস্সজ্জাপেতুং.
তত্রিমানি ৰত্থূনি – পুব্বে কির মহাপুরিসো কলন্দকযোনিযং নিব্বত্তি. অথ দেৰে ৰুট্ঠে ওঘো আগন্ত্ৰা কুলাৰকং গহেত্ৰা সমুদ্দমেৰ পৰেসেসি. মহাপুরিসো ‘‘পুত্তকে নীহরিস্সামী’’তি নঙ্গুট্ঠং তেমেত্ৰা তেমেত্ৰা সমুদ্দতো উদকং বহি খিপি. সত্তমে দিৰসে সক্কো আৰজ্জিত্ৰা তত্থ আগম্ম ‘‘কিং করোসী’’তি পুচ্ছি? সো তস্স আরোচেসি. সক্কো মহাসমুদ্দতো উদকস্স দুন্নীহরণীযভাৰং কথেসি. বোধিসত্তো ¶ তাদিসেন কুসীতেন সদ্ধিং কথেতুম্পি ন ৰট্টতি. ‘‘মা ইধ তিট্ঠা’’তি অপসারেসি. সক্কো ‘‘অনোমপুরিসেন গহিতগহণং ন সক্কা ৰিস্সজ্জাপেতু’’ন্তি তুট্ঠো তস্স পুত্তকে আনেত্ৰা অদাসি. মহাজনককালেপি মহাসমুদ্দং তরমানো ‘‘কস্মা মহাসমুদ্দং তরসী’’তি দেৰতায পুট্ঠো ‘‘পারং গন্ত্ৰা কুলসন্তকে রট্ঠে রজ্জং গহেত্ৰা দানং দাতুং তরামী’’তি আহ. ততো দেৰতায – ‘‘অযং মহাসমুদ্দো গম্ভীরো ¶ ¶ চেৰ পুথুলো চ, কদা নং তরিস্সতী’’তি ৰুত্তে সো আহ ‘‘তৰেসো মহাসমুদ্দসদিসো, ময্হং পন অজ্ঝাসযং আগম্ম খুদ্দকমাতিকা ৰিয খাযতি. ত্ৰংযেৰ মং দক্খিস্সসি সমুদ্দং তরিত্ৰা সমুদ্দপারতো ধনং আহরিত্ৰা কুলসন্তকং রজ্জং গহেত্ৰা দানং দদমান’’ন্তি. দেৰতা ‘‘অনোমপুরিসেন গহিতগহণং ন সক্কা ৰিস্সজ্জাপেতু’’ন্তি বোধিসত্তং আলিঙ্গেত্ৰা হরিত্ৰা উয্যানে নিপজ্জাপেসি. সো ছত্তং উস্সাপেত্ৰা দিৰসে দিৰসে পঞ্চসতসহস্সপরিচ্চাগং কত্ৰা অপরভাগে নিক্খম্ম পব্বজিতো. এৰং মহাসত্তো ন সক্কা কেনচি সমণেন ৰা…পে… ব্রহ্মুনা ৰা কুসলসমাদানং ৰিস্সজ্জাপেতুং. তেন ৰুত্তং – ‘‘দল়্হসমাদানো অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু অৰত্থিতসমাদানো’’তি.
ইদানি যেসু কুসলেসু ধম্মেসু অৰত্থিতসমাদানো অহোসি, তে দস্সেতুং কাযসুচরিতেতিআদিমাহ. দানসংৰিভাগেতি এত্থ চ দানমেৰ দিয্যনৰসেন দানং, সংৰিভাগকরণৰসেন সংৰিভাগো. সীলসমাদানেতি পঞ্চসীলদসসীলচতুপারিসুদ্ধিসীলপূরণকালে. উপোসথূপৰাসেতি চাতুদ্দসিকাদিভেদস্স উপোসথস্স উপৰসনকালে. মত্তেয্যতাযাতি মাতুকাতব্বৰত্তে. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু চাতি অঞ্ঞেসু চ এৰরূপেসু. অধিকুসলেসূতি এত্থ অত্থি কুসলা, অত্থি অধিকুসলা. সব্বেপি কামাৰচরা কুসলা কুসলা নাম, রূপাৰচরা অধিকুসলা. উভোপি তে কুসলা নাম, অরূপাৰচরা অধিকুসলা. সব্বেপি তে কুসলা ¶ নাম, সাৰকপারমীপটিলাভপচ্চযা কুসলা অধিকুসলা নাম. তেপি কুসলা নাম, পচ্চেকবোধিপটিলাভপচ্চযা কুসলা অধিকুসলা. তেপি কুসলা নাম, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপ্পটিলাভপচ্চযা পন কুসলা ইধ ‘‘অধিকুসলা’’তি অধিপ্পেতা. তেসু অধিকুসলেসু ধম্মেসু দল়্হসমাদানো অহোসি অৰত্থিতসমাদানো.
কটত্তা উপচিতত্তাতি এত্থ সকিম্পি কতং কতমেৰ, অভিণ্হকরণেন পন উপচিতং হোতি. উস্সন্নত্তাতি পিণ্ডীকতং রাসীকতং কম্মং উস্সন্নন্তি ৰুচ্চতি. তস্মা ‘‘উস্সন্নত্তা’’তি ৰদন্তো মযা কতকম্মস্স চক্কৰাল়ং অতিসম্বাধং, ভৰগ্গং অতিনীচং, এৰং মে উস্সন্নং কম্মন্তি দস্সেতি. ৰিপুলত্তাতি অপ্পমাণত্তা. ইমিনা ‘‘অনন্তং অপরিমাণং মযা কতং কম্ম’’ন্তি দস্সেতি. অধিগ্গণ্হাতীতি ¶ অধিভৰতি, অঞ্ঞেহি দেৰেহি অতিরেকং লভতীতি অত্থো. পটিলভতীতি অধিগচ্ছতি.
সব্বাৰন্তেহি পাদতলেহীতি ইদং ‘‘সমং পাদং ভূমিযং নিক্খিপতী’’তি এতস্স ৰিত্থারৰচনং. তত্থ সব্বাৰন্তেহীতি সব্বপদেসৰন্তেহি, ন একেন পদেসেন পঠমং ফুসতি, ন একেন ¶ পচ্ছা, সব্বেহেৰ পাদতলেহি সমং ফুসতি, সমং উদ্ধরতি. সচেপি হি তথাগতো ‘‘অনেকসতপোরিসং নরকং অক্কমিস্সামী’’তি পাদং অভিনীহরতি. তাৰদেৰ নিন্নট্ঠানং ৰাতপূরিতা ৰিয কম্মারভস্তা উন্নমিত্ৰা পথৰিসমং হোতি. উন্নতট্ঠানম্পি অন্তো পৰিসতি. ‘‘দূরে অক্কমিস্সামী’’তি অভিনীহরন্তস্স সিনেরুপ্পমাণোপি পব্বতো সুসেদিতৰেত্তঙ্কুরো ৰিয ওনমিত্ৰা পাদসমীপং আগচ্ছতি. তথা হিস্স যমকপাটিহারিযং কত্ৰা ‘‘যুগন্ধরপব্বতং অক্কমিস্সামী’’তি পাদে অভিনীহটে পব্বতো ওনমিত্ৰা পাদসমীপং আগতো. সোপি তং অক্কমিত্ৰা দুতিযপাদেন তাৰতিংসভৰনং অক্কমি. ন হি চক্কলক্খণেন পতিট্ঠাতব্বট্ঠানং ৰিসমং ভৰিতুং সক্কোতি. খাণু ৰা কণ্টকো ৰা সক্খরা ৰা কথলা ৰা উচ্চারপস্সাৰখেল়সিঙ্ঘাণিকাদীনি ৰা পুরিমতরং ৰা অপগচ্ছন্তি, তত্থ তত্থেৰ ৰা পথৰিং পৰিসন্তি. তথাগতস্স হি সীলতেজেন পুঞ্ঞতেজেন ধম্মতেজেন দসন্নং পারমীনং ¶ আনুভাৰেন অযং মহাপথৰী সম্মা মুদুপুপ্ফাভিকিণ্ণা হোতি.
২০২. সাগরপরিযন্তন্তি সাগরসীমং. ন হি তস্স রজ্জং করোন্তস্স অন্তরা রুক্খো ৰা পব্বতো ৰা নদী ৰা সীমা হোতি মহাসমুদ্দোৰ সীমা. তেন ৰুত্তং ‘‘সাগরপরিযন্ত’’ন্তি. অখিলমনিমিত্তমকণ্টকন্তি নিচ্চোরং. চোরা হি খরসম্ফস্সট্ঠেন খিলা, উপদ্দৰপচ্চযট্ঠেন নিমিত্তা, ৰিজ্ঝনট্ঠেন কণ্টকাতি ৰুচ্চন্তি. ইদ্ধন্তি সমিদ্ধং. ফীতন্তি সব্বসম্পত্তিফালিফুল্লং. খেমন্তি নিব্ভযং. সিৰন্তি নিরুপদ্দৰং. নিরব্বুদন্তি অব্বুদৰিরহিতং, গুম্বং গুম্বং হুত্ৰা চরন্তেহি চোরেহি ৰিরহিতন্তি অত্থো. অক্খম্ভিযোতি অৰিক্খম্ভনীযো. ন নং কোচি ঠানতো চালেতুং সক্কোতি. পচ্চত্থিকেনাতি পটিপক্খং ইচ্ছন্তেন. পচ্চামিত্তেনাতি পটিৰিরুদ্ধেন অমিত্তেন. উভযম্পেতং সপত্তৰেৰচনং. অব্ভন্তরেহীতি অন্তো উট্ঠিতেহি রাগাদীহি.
বাহিরেহীতি ¶ সমণাদীহি. তথা হি নং বাহিরা দেৰদত্তকোকালিকাদযো সমণাপি সোণদণ্ডকূটদণ্ডাদযো ব্রাহ্মণাপি সক্কসদিসা দেৰতাপি সত্ত ৰস্সানি অনুবন্ধমানো মারোপি বকাদযো ব্রহ্মানোপি ৰিক্খম্ভেতুং নাসক্খিংসু.
এত্তাৰতা ভগৰতা কম্মঞ্চ কম্মসরিক্খকঞ্চ লক্খণঞ্চ লক্খণানিসংসো চ ৰুত্তো হোতি. কম্মং নাম সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দল়্হৰীরিযেন হুত্ৰা কতং কম্মং. কম্মসরিক্খকং নাম দল়্হেন হুত্ৰা কতভাৰং সদেৰকো লোকো জানাতূতি সুপ্পতিট্ঠিতপাদমহাপুরিসলক্খণং. লক্খণং নাম সুপ্পতিট্ঠিতপাদতা. লক্খণানিসংসো নাম পচ্চত্থিকেহি অৰিক্খম্ভনীযতা.
২০৩. তত্থেতং ¶ ৰুচ্চতীতি তত্থ ৰুত্তে কম্মাদিভেদে অপরম্পি ইদং ৰুচ্চতি, গাথাবন্ধং সন্ধায ৰুত্তং. এতা পন গাথা পোরাণকত্থেরা ‘‘আনন্দত্থেরেন ঠপিতা ৰণ্ণনাগাথা’’তি ৰত্ৰা গতা. অপরভাগে থেরা ‘‘একপদিকো অত্থুদ্ধারো’’তি আহংসু.
তত্থ ¶ সচ্চেতি ৰচীসচ্চে. ধম্মেতি দসকুসলকম্মপথধম্মে. দমেতি ইন্দ্রিযদমনে. সংযমেতি সীলসংযমে. ‘‘সোচেয্যসীলালযুপোসথেসু চা’’তি এত্থ কাযসোচেয্যাদি তিৰিধং সোচেয্যং. আলযভূতং সীলমেৰ সীলালযো. উপোসথকম্মং উপোসথো. অহিংসাযাতি অৰিহিংসায. সমত্তমাচরীতি সকলং অচরি.
অন্ৰভীতি অনুভৰি. ৰেয্যঞ্জনিকাতি লক্খণপাঠকা. পরাভিভূতি পরে অভিভৰনসমত্থো. সত্তুভীতি সপত্তেহি অক্খম্ভিযো হোতি.
ন সো গচ্ছতি জাতু খম্ভনন্তি সো একংসেনেৰ অগ্গপুগ্গলো ৰিক্খম্ভেতব্বতং ন গচ্ছতি. এসা হি তস্স ধম্মতাতি তস্স হি এসা ধম্মতা অযং সভাৰো.
পাদতলচক্কলক্খণৰণ্ণনা
২০৪. উব্বেগউত্তাসভযন্তি উব্বেগভযঞ্চেৰ উত্তাসভযঞ্চ. তত্থ চোরতো ৰা রাজতো ৰা পচ্চত্থিকতো ৰা ৰিলোপনবন্ধনাদিনিস্সযং ভযং উব্বেগো নাম, তংমুহুত্তিকং চণ্ডহত্থিঅস্সাদীনি ৰা অহিযক্খাদযো ৰা পটিচ্চ লোমহংসনকরং ভযং উত্তাসভযং নাম. তং সব্বং অপনুদিতা ¶ ৰূপসমেতা. সংৰিধাতাতি সংৰিদহিতা. কথং সংৰিদহতি? অটৰিযং সাসঙ্কট্ঠানেসু দানসালং কারেত্ৰা তত্থ আগতে ভোজেত্ৰা মনুস্সে দত্ৰা অতিৰাহেতি, তং ঠানং পৰিসিতুং অসক্কোন্তানং মনুস্সে পেসেত্ৰা পৰেসেতি. নগরাদীসুপি তেসু তেসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেতি, এৰং সংৰিদহতি. সপরিৰারঞ্চ দানং অদাসীতি অন্নং পানন্তি দসৰিধং দানৰত্থুং.
তত্থ অন্নন্তি যাগুভত্তং. তং দদন্তো ন দ্ৰারে ঠপেত্ৰা অদাসি, অথ খো অন্তোনিৰেসনে হরিতুপলিত্তট্ঠানে লাজা চেৰ পুপ্ফানি চ ৰিকিরিত্ৰা আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা ৰিতানং বন্ধিত্ৰা গন্ধধূমাদীহি সক্কারং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা যাগুং অদাসি. যাগুং দেন্তো চ সব্যঞ্জনং অদাসি. যাগুপানাৰসানে পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা নানপ্পকারকং অনন্তং খজ্জকং দত্ৰা পরিযোসানে অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং পণীতভোজনং অদাসি ¶ . পানং দেন্তো অম্বপানাদিঅট্ঠৰিধং ¶ পানং অদাসি, তম্পি যাগুভত্তং দত্ৰা. ৰত্থং দেন্তো ন সুদ্ধৰত্থমেৰ অদাসি, একপট্টদুপট্টাদিপহোনকং পন দত্ৰা সুচিম্পি অদাসি, সুত্তম্পি অদাসি, সুত্তং ৰট্টেসি, সূচিকম্মকরণট্ঠানে ভিক্খূনং আসনানি, যাগুভত্তং, পাদমক্খনং, পিট্ঠিমক্খনং, রজনং, পণ্ডুপলাসং, রজনদোণিকং, অন্তমসো চীৰররজনকং কপ্পিযকারকম্পি অদাসি.
যানন্তি উপাহনং. তং দদন্তোপি উপাহনত্থৰিকং উপাহনদণ্ডকং মক্খনতেলং হেট্ঠা ৰুত্তানি চ অন্নাদীনি তস্সেৰ পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. মালং দেন্তোপি ন সুদ্ধমালমেৰ অদাসি, অথ খো নং গন্ধেহি মিস্সেত্ৰা হেট্ঠিমানি চত্তারি তস্সেৰ পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. বোধিচেতিযআসনপোত্থকাদিপূজনত্থায চেৰ চেতিযঘরধূপনত্থায চ গন্ধং দেন্তোপি ন সুদ্ধগন্ধমেৰ অদাসি, গন্ধপিসনকনিসদায চেৰ পক্খিপনকভাজনেন চ সদ্ধিং হেট্ঠিমানি পঞ্চ তস্স পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. চেতিযপূজাদীনং অত্থায হরিতালমনোসিলাচীনপিট্ঠাদিৰিলেপনং দেন্তোপি ন সুদ্ধৰিলেপনমেৰ অদাসি, ৰিলেপনভাজনেন সদ্ধিং হেট্ঠিমানি ছ তস্স পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. সেয্যাতি মঞ্চপীঠং. তং দেন্তোপি ন সুদ্ধকমেৰ অদাসি, কোজৰকম্বলপচ্চত্থরণমঞ্চপ্পটিপাদকেহি সদ্ধিং অন্তমসো মঙ্গুলসোধনদণ্ডকং হেট্ঠিমানি চ সত্ত তস্স পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. আৰসথং ¶ দেন্তোপি ন গেহমত্তমেৰ অদাসি, অথ খো নং মালাকম্মলতাকম্মপটিমণ্ডিতং সুপঞ্ঞত্তং মঞ্চপীঠং কারেত্ৰা হেট্ঠিমানি অট্ঠ তস্স পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. পদীপেয্যন্তি পদীপতেলং. তং দেন্তো চেতিযঙ্গণে বোধিযঙ্গণে ধম্মস্সৰনগ্গে ৰসনগেহে পোত্থকৰাচনট্ঠানে ইমিনা দীপং জালাপেথাতি ন সুদ্ধতেলমেৰ অদাসি, ৰট্টি কপল্লকতেলভাজনাদীহি সদ্ধিং হেট্ঠিমানি নৰ তস্স পরিৰারং কত্ৰা অদাসি. সুৰিভত্তন্তরানীতি সুৰিভত্তঅন্তরানি.
রাজানোতি অভিসিত্তা. ভোগিযাতি ভোজকা কুমারাতি রাজকুমারা. ইধ ¶ কম্মং নাম সপরিৰারং দানং. কম্মসরিক্খকং নাম সপরিৰারং কত্ৰা দানং অদাসীতি ইমিনা কারণেন সদেৰকো লোকো জানাতূতি নিব্বত্তং চক্কলক্খণং. লক্খণং নাম তদেৰ চক্কলক্খণং. আনিসংসো মহাপরিৰারতা.
২০৫. তত্থেতং ৰুচ্চতীতি ইমা তদত্থপরিদীপনা গাথা ৰুচ্চন্তি. দুৰিধা হি গাথা হোন্তি – তদত্থপরিদীপনা চ ৰিসেসত্থপরিদীপনা চ. তত্থ পাল়িআগতমেৰ অত্থং পরিদীপনা তদত্থপরিদীপনা নাম. পাল়িযং অনাগতং পরিদীপনা ৰিসেসত্থপরিদীপনা নাম. ইমা পন তদত্থপরিদীপনা. তত্থ পুরেতি পুব্বে. পুরত্থাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. পুরিমাসু জাতীসূতি ইমিস্সা জাতিযা ¶ পুব্বেকতকম্মপটিক্খেপদীপনং. উব্বেগউত্তাসভযাপনূদনোতি উব্বেগভযস্স চ উত্তাসভযস্স চ অপনূদনো. উস্সুকোতি অধিমুত্তো.
সতপুঞ্ঞলক্খণন্তি সতেন সতেন পুঞ্ঞকম্মেন নিব্বত্তং একেকং লক্খণং. এৰং সন্তে যো কোচি বুদ্ধো ভৰেয্যাতি ন রোচযিংসু, অনন্তেসু পন চক্কৰাল়েসু সব্বে সত্তা একেকং কম্মং সতক্খত্তুং করেয্যুং, এত্তকেহি জনেহি কতং কম্মং বোধিসত্তো একোৰ একেকং সতগুণং কত্ৰা নিব্বত্তো. তস্মা ‘‘সতপুঞ্ঞলক্খণো’’তি ইমমত্থং রোচযিংসু. মনুস্সাসুরসক্করক্খসাতি মনুস্সা চ অসুরা চ সক্কা চ রক্খসা চ.
আযতপণ্হিতাদিতিলক্খণৰণ্ণনা
২০৬. অন্তরাতি পটিসন্ধিতো সরসচুতিযা অন্তরে. ইধ কম্মং নাম পাণাতিপাতা ৰিরতি. কম্মসরিক্খকং নাম পাণাতিপাতং করোন্তো পদসদ্দসৰনভযা ¶ অগ্গগ্গপাদেহি অক্কমন্তা গন্ত্ৰা পরং পাতেন্তি. অথ তে ইমিনা কারণেন তেসং তং কম্মং জনো জানাতূতি অন্তোৰঙ্কপাদা ৰা বহিৰঙ্কপাদা ৰা উক্কুটিকপাদা ৰা অগ্গকোণ্ডা ৰা পণ্হিকোণ্ডা ৰা ভৰন্তি. অগ্গপাদেহি গন্ত্ৰা পরস্স অমারিতভাৰং পন তথাগতস্স সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি আযতপণ্হি মহাপুরিসলক্খণং নিব্বত্ততি ¶ . তথা পরং ঘাতেন্তা উন্নতকাযেন গচ্ছন্তা অঞ্ঞে পস্সিস্সন্তীতি ওনতা গন্ত্ৰা পরং ঘাতেন্তি. অথ তে এৰমিমে গন্ত্ৰা পরং ঘাতযিংসূতি নেসং তং কম্মং ইমিনা কারণেন পরো জানাতূতি খুজ্জা ৰা ৰামনা ৰা পীঠসপ্পি ৰা ভৰন্তি. তথাগতস্স পন এৰং গন্ত্ৰা পরেসং অঘাতিতভাৰং ইমিনা কারণেন সদেৰকো লোকো জানাতূতি ব্রহ্মুজুগত্তমহাপুরিসলক্খণং নিব্বত্ততি. তথা পরং ঘাতেন্তা আৰুধং ৰা মুগ্গরং ৰা গণ্হিত্ৰা মুট্ঠিকতহত্থা পরং ঘাতেন্তি. তে এৰং তেসং পরস্স ঘাতিতভাৰং ইমিনা কারণেন জনো জানাতূতি রস্সঙ্গুলী ৰা রস্সহত্থা ৰা ৰঙ্কঙ্গুলী ৰা ফণহত্থকা ৰা ভৰন্তি. তথাগতস্স পন এৰং পরেসং অঘাতিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি দীঘঙ্গুলিমহাপুরিসলক্খণং নিব্বত্ততি. ইদমেত্থ কম্মসরিক্খকং. ইদমেৰ পন লক্খণত্তযং লক্খণং নাম. দীঘাযুকভাৰো লক্খণানিসংসো.
২০৭. মরণৰধভযত্তনোতি এত্থ মরণসঙ্খাতো ৰধো মরণৰধো, মরণৰধতো ভযং মরণৰধভযং, তং অত্তনো জানিত্ৰা. পটিৰিরতো পরংমারণাযাতি যথা ময্হং মরণতো ভযং মম জীৰিতং ¶ পিযং, এৰং পরেসম্পীতি ঞত্ৰা পরং মারণতো পটিৰিরতো অহোসি. সুচরিতেনাতি সুচিণ্ণেন. সগ্গমগমাতি সগ্গং গতো.
চৰিয পুনরিধাগতোতি চৰিত্ৰা পুন ইধাগতো. দীঘপাসণ্হিকোতি দীঘপণ্হিকো. ব্রহ্মাৰ সুজূতি ব্রহ্মা ৰিয সুট্ঠু উজু.
সুভুজোতি সুন্দরভুজো. সুসূতি মহল্লককালেপি তরুণরূপো. সুসণ্ঠিতোতি সুসণ্ঠানসম্পন্নো. মুদুতলুনঙ্গুলিযস্সাতি মুদূ চ তলুনা চ অঙ্গুলিযো অস্স. তীভীতি তীহি. পুরিসৰরগ্গলক্খণেহীতি পুরিসৰরস্স ¶ অগ্গলক্খণেহি. চিরযপনাযাতি চিরং যাপনায, দীঘাযুকভাৰায.
চিরং যপেতীতি চিরং যাপেতি. চিরতরং পব্বজতি যদি ততোতি ততো চিরতরং যাপেতি, যদি পব্বজতীতি অত্থো. যাপযতি ¶ চ ৰসিদ্ধিভাৰনাযাতি ৰসিপ্পত্তো হুত্ৰা ইদ্ধিভাৰনায যাপেতি.
সত্তুস্সদতালক্খণৰণ্ণনা
২০৮. রসিতানন্তি রসসম্পন্নানং. ‘‘খাদনীযান’’ন্তিআদীসু খাদনীযানি নাম পিট্ঠখজ্জকাদীনি. ভোজনীযানীতি পঞ্চ ভোজনানি. সাযনীযানীতি সাযিতব্বানি সপ্পিনৰনীতাদীনি. লেহনীযানীতি নিল্লেহিতব্বানি পিট্ঠপাযাসাদীনি. পানানীতি অট্ঠ পানকানি.
ইধ কম্মং নাম কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দিন্নং ইদং পণীতভোজনদানং. কম্মসরিক্খকং নাম লূখভোজনে কুচ্ছিগতে লোহিতং সুস্সতি, মংসং মিলাযতি. তস্মা লূখদাযকা সত্তা ইমিনা কারণেন নেসং লূখভোজনস্স দিন্নভাৰং জনো জানাতূতি অপ্পমংসা অপ্পলোহিতা মনুস্সপেতা ৰিয দুল্লভন্নপানা ভৰন্তি. পণীতভোজনে পন কুচ্ছিগতে মংসলোহিতং ৰড্ঢতি, পরিপুণ্ণকাযা পাসাদিকা অভিরূপদস্সনা হোন্তি. তস্মা তথাগতস্স দীঘরত্তং পণীতভোজনদাযকত্তং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি সত্তুস্সদমহাপুরিসলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম সত্তুস্সদলক্খণমেৰ. পণীতলাভিতা আনিসংসো.
২০৯. খজ্জভোজ্জমথলেয্যসাযিতন্তি ¶ খজ্জকঞ্চ ভোজনঞ্চ লেহনীযঞ্চ সাযনীযঞ্চ. উত্তমগ্গরসদাযকোতি উত্তমো অগ্গরসদাযকো, উত্তমানং ৰা অগ্গরসানং দাযকো.
সত্ত চুস্সদেতি সত্ত চ উস্সদে. তদত্থজোতকন্তি খজ্জভোজ্জাদিজোতকং, তেসং লাভসংৰত্তনিকন্তি অত্থো. পব্বজম্পি চাতি পব্বজমানোপি চ. তদাধিগচ্ছতীতি তং অধিগচ্ছতি. লাভিরুত্তমন্তি লাভি উত্তমং.
করচরণাদিলক্খণৰণ্ণনা
২১০. দানেনাতিআদীসু ¶ একচ্চো দানেনেৰ সঙ্গণ্হিতব্বো হোতি, তং দানেন সঙ্গহেসি. পব্বজিতানং পব্বজিতপরিক্খারং, গিহীনং গিহিপরিক্খারং অদাসি.
পেয্যৰজ্জেনাতি একচ্চো হি ‘‘অযং দাতব্বং নাম দেতি, একেন পন ৰচনেন সব্বং মক্খেত্ৰা নাসেতি, কিং এতস্স দান’’ন্তি ৰত্তা হোতি. একচ্চো ‘‘অযং কিঞ্চাপি দানং ন দেতি, কথেন্তো পন তেলেন ৰিয মক্খেতি. এসো দেতু ৰা মা ৰা, ৰচনমেৰ ¶ তস্স সহস্সং অগ্ঘতী’’তি ৰত্তা হোতি. এৰরূপো পুগ্গলো দানং ন পচ্চাসীসতি, পিযৰচনমেৰ পচ্চাসীসতি. তং পিযৰচনেন সঙ্গহেসি.
অত্থচরিযাযাতি অত্থসংৰড্ঢনকথায. একচ্চো হি নেৰ দানং, ন পিযৰচনং পচ্চাসীসতি. অত্তনো হিতকথং ৰড্ঢিতকথমেৰ পচ্চাসীসতি. এৰরূপং পুগ্গলং ‘‘ইদং তে কাতব্বং, ইদং তে ন কাতব্বং. এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো, এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো’’তি এৰং অত্থচরিযায সঙ্গহেসি.
সমানত্ততাযাতি সমানসুখদুক্খভাৰেন. একচ্চো হি দানাদীসু একম্পি ন পচ্চাসীসতি, একাসনে নিসজ্জং, একপল্লঙ্কে সযনং, একতো ভোজনন্তি এৰং সমানসুখদুক্খতং পচ্চাসীসতি. তত্থ জাতিযা হীনো ভোগেন অধিকো দুস্সঙ্গহো হোতি. ন হি সক্কা তেন সদ্ধিং একপরিভোগো কাতুং, তথা অকরিযমানে চ সো কুজ্ঝতি. ভোগেন হীনো জাতিযা অধিকোপি দুস্সঙ্গহো হোতি. সো হি ‘‘অহং জাতিমা’’তি ভোগসম্পন্নেন সদ্ধিং একপরিভোগং ন ইচ্ছতি, তস্মিং অকরিযমানে কুজ্ঝতি. উভোহিপি হীনো পন সুসঙ্গহো হোতি. ন হি সো ইতরেন সদ্ধিং একপরিভোগং ইচ্ছতি, ন অকরিযমানে চ কুজ্ঝতি. উভোহি ¶ সদিসোপি সুসঙ্গহোযেৰ. ভিক্খূসু দুস্সীলো দুস্সঙ্গহো হোতি. ন হি সক্কা তেন সদ্ধিং একপরিভোগো কাতুং, তথা অকরিযমানে চ কুজ্ঝতি. সীলৰা সুসঙ্গহো হোতি. সীলৰা হি অদীযমানেপি অকরিযমানেপি ন কুজ্ঝতি. অঞ্ঞং অত্তনা ¶ সদ্ধিং পরিভোগং অকরোন্তম্পি ন পাপকেন চিত্তেন পস্সতি. পরিভোগোপি তেন সদ্ধিং সুকরো হোতি. তস্মা এৰরূপং পুগ্গলং এৰং সমানত্ততায সঙ্গহেসি.
সুসঙ্গহিতাস্স হোন্তীতি সুসঙ্গহিতা অস্স হোন্তি. দেতু ৰা মা ৰা দেতু, করোতু ৰা মা ৰা করোতু, সুসঙ্গহিতাৰ হোন্তি, ন ভিজ্জন্তি. ‘‘যদাস্স দাতব্বং হোতি, তদা দেতি. ইদানি মঞ্ঞে নত্থি, তেন ন দেতি. কিং মযং দদমানমেৰ উপট্ঠহাম? অদেন্তং অকরোন্তং ন উপট্ঠহামা’’তি এৰং চিন্তেন্তি.
ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং কতং দানাদিসঙ্গহকম্মং. কম্মসরিক্খকং নাম যো এৰং অসঙ্গাহকো হোতি, সো ইমিনা কারণেনস্স অসঙ্গাহকভাৰং জনো জানাতূতি থদ্ধহত্থপাদো চেৰ হোতি, ৰিসমট্ঠিতাৰযৰলক্খণো চ. তথাগতস্স পন দীঘরত্তং সঙ্গাহকভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ইমানি দ্ৰে ¶ লক্খণানি নিব্বত্তন্তি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. সুসঙ্গহিতপরিজনতা আনিসংসো.
২১১. করিযাতি করিত্ৰা. চরিযাতি চরিত্ৰা. অনৰমতেনাতি অনৰঞ্ঞাতেন. ‘‘অনপমোদেনা’’তিপি পাঠো, ন অপ্পমোদেন, ন দীনেন ন গব্ভিতেনাতি অত্থো.
চৰিযাতি চৰিত্ৰা. অতিরুচির সুৰগ্গু দস্সনেয্যন্তি অতিরুচিরঞ্চ সুপাসাদিকং সুৰগ্গু চ সুট্ঠু ছেকং দস্সনেয্যঞ্চ দট্ঠব্বযুত্তং. সুসু কুমারোতি সুট্ঠু সুকুমারো.
পরিজনস্সৰোতি পরিজনো অস্সৰো ৰচনকরো. ৰিধেয্যোতি কত্তব্বাকত্তব্বেসু যথারুচি ৰিধাতব্বো. মহিমন্তি মহিং ইমং. পিযৰদূ হিতসুখতং জিগীসমানোতি পিযৰদো হুত্ৰা হিতঞ্চ সুখঞ্চ পরিযেসমানো. ৰচনপটিকরস্সা ভিপ্পসন্নাতি ৰচনপটিকরা অস্স অভিপ্পসন্না. ধম্মানুধম্মন্তি ধম্মঞ্চ অনুধম্মঞ্চ.
উস্সঙ্খপাদাদিলক্খণৰণ্ণনা
২১২. অত্থূপসংহিতন্তি ¶ ¶ ইধলোকপরলোকত্থনিস্সিতং. ধম্মূপসংহিতন্তি দসকুসলকম্মপথনিস্সিতং. বহুজনং নিদংসেসীতি বহুজনস্স নিদংসনকথং কথেসি. পাণীনন্তি সত্তানং. ‘‘অগ্গো’’তিআদীনি সব্বানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানি. ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং ভাসিতা উদ্ধঙ্গমনীযা অত্থূপসংহিতা ৰাচা. কম্মসরিক্খকং নাম যো এৰরূপং উগ্গতৰাচং ন ভাসতি, সো ইমিনা কারণেন উগ্গতৰাচায অভাসনং জনো জানাতূতি অধোসঙ্খপাদো চ হোতি অধোনতলোমো চ. তথাগতস্স পন দীঘরত্তং এৰরূপায উগ্গতৰাচায ভাসিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি উস্সঙ্খপাদলক্খণঞ্চ উদ্ধগ্গলোমলক্খণঞ্চ নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. উত্তমভাৰো আনিসংসো.
২১৩. এরযন্তি ¶ ভণন্তো. বহুজনং নিদংসযীতি বহুজনস্স হিতং দস্সেতি. ধম্মযাগন্তি ধম্মদানযঞ্ঞং.
উব্ভমুপ্পতিতলোমৰা সসোতি সো এস উদ্ধগ্গতলোমৰা হোতি. পাদগণ্ঠিরহূতি পাদগোপ্ফকা অহেসুং. সাধুসণ্ঠিতাতি সুট্ঠু সণ্ঠিতা. মংসলোহিতাচিতাতি মংসেন চ লোহিতেন চ আচিতা. তচোত্থতাতি তচেন পরিযোনদ্ধা নিগুল়্হা. ৰজতীতি গচ্ছতি. অনোমনিক্কমোতি অনোমৰিহারী সেট্ঠৰিহারী.
এণিজঙ্ঘলক্খণৰণ্ণনা
২১৪. সিপ্পং ৰাতিআদীসু সিপ্পং নাম দ্ৰে সিপ্পানি – হীনঞ্চ সিপ্পং, উক্কট্ঠঞ্চ সিপ্পং. হীনং নাম সিপ্পং নল়কারসিপ্পং, কুম্ভকারসিপ্পং পেসকারসিপ্পং নহাপিতসিপ্পং. উক্কট্ঠং নাম সিপ্পং লেখা মুদ্দা গণনা. ৰিজ্জাতি অহিৰিজ্জাদিঅনেকৰিধা. চরণন্তি পঞ্চসীলং দসসীলং পাতিমোক্খসংৰরসীলং. কম্মন্তি কম্মস্সকতাজাননপঞ্ঞা. কিলিস্সেয্যুন্তি কিলমেয্যুং. অন্তেৰাসিকৰত্তং নাম দুক্খং, তং নেসং মা চিরমহোসীতি চিন্তেসি.
রাজারহানীতি রঞ্ঞো অনুরূপানি হত্থিঅস্সাদীনি, তানিযেৰ রঞ্ঞো সেনায অঙ্গভূতত্তা রাজঙ্গানীতি ৰুচ্চন্তি. রাজূপভোগানীতি রঞ্ঞো ¶ উপভোগপরিভোগভণ্ডানি, তানি চেৰ সত্তরতনানি চ. রাজানুচ্ছৰিকানীতি রঞ্ঞো অনুচ্ছৰিকানি. তেসংযেৰ সব্বেসং ইদং গহণং. সমণারহানীতি ¶ সমণানং অনুরূপানি চীৰরাদীনি. সমণঙ্গানীতি সমণানং কোট্ঠাসভূতা চতস্সো পরিসা. সমণূপভোগানীতি সমণানং উপভোগপরিক্খারা. সমণানুচ্ছৰিকানীতি তেসংযেৰ অধিৰচনং.
ইধ পন কম্মং নাম দীঘরত্তং সক্কচ্চং সিপ্পাদিৰাচনং. কম্মসরিক্খকং নাম যো এৰং সক্কচ্চং সিপ্পং অৰাচেন্তো অন্তেৰাসিকে উক্কুটিকাসনজঙ্ঘপেসনিকাদীহি কিলমেতি, তস্স জঙ্ঘমংসং লিখিত্ৰা পাতিতং ৰিয হোতি. তথাগতস্স পন সক্কচ্চং ৰাচিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি অনুপুব্বউগ্গতৰট্টিতং এণিজঙ্ঘলক্খণং ¶ নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. অনুচ্ছৰিকলাভিতা আনিসংসো.
২১৫. যদূপঘাতাযাতি যং সিপ্পং কস্সচি উপঘাতায ন হোতি. কিলিস্সতীতি কিলমিস্সতি. সুখুমত্তচোত্থতাতি সুখুমত্তচেন পরিযোনদ্ধা. কিং পন অঞ্ঞেন কম্মেন অঞ্ঞং লক্খণং নিব্বত্ততীতি? ন নিব্বত্ততি. যং পন নিব্বত্ততি, তং অনুব্যঞ্জনং হোতি, তস্মা ইধ ৰুত্তং.
সুখুমচ্ছৰিলক্খণৰণ্ণনা
২১৬. সমণং ৰাতি সমিতপাপট্ঠেন সমণং. ব্রাহ্মণং ৰাতি বাহিতপাপট্ঠেন ব্রাহ্মণং.
মহাপঞ্ঞোতিআদীসু মহাপঞ্ঞাদীহি সমন্নাগতো হোতীতি অত্থো. তত্রিদং মহাপঞ্ঞাদীনং নানত্তং.
তত্থ কতমা মহাপঞ্ঞা? মহন্তে সীলক্খন্ধে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা, মহন্তে সমাধিক্খন্ধে পঞ্ঞাক্খন্ধে ৰিমুত্তিক্খন্ধে ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা. মহন্তানি ঠানাঠানানি মহন্তা ৰিহারসমাপত্তিযো মহন্তানি অরিযসচ্চানি মহন্তে সতিপট্ঠানে সম্মপ্পধানে ইদ্ধিপাদে মহন্তানি ইন্দ্রিযানি বলানি মহন্তে বোজ্ঝঙ্গে মহন্তে অরিযমগ্গে মহন্তানি সামঞ্ঞফলানি মহন্তা অভিঞ্ঞাযো মহন্তং পরমত্থং নিব্বানং পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা.
কতমা ¶ পুথুপঞ্ঞা? পুথুনানাখন্ধেসু ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা. পুথুনানাধাতূসু পুথুনানাআযতনেসু ¶ পুথুনানাপটিচ্চসমুপ্পাদেসু পুথুনানাসুঞ্ঞতমনুপলব্ভেসু পুথুনানাঅত্থেসু ধম্মেসু নিরুত্তীসু পটিভানেসু. পুথুনানাসীলক্খন্ধেসু পুথুনানাসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাদস্সনক্খন্ধেসু পুথুনানাঠানাঠানেসু পুথুনানাৰিহারসমাপত্তীসু পুথুনানাঅরিযসচ্চেসু পুথুনানাসতিপট্ঠানেসু সম্মপ্পধানেসু ইদ্ধিপাদেসু ইন্দ্রিযেসু বলেসু বোজ্ঝঙ্গেসু পুথুনানাঅরিযমগ্গেসু সামঞ্ঞফলেসু অভিঞ্ঞাসু পুথুজ্জনসাধারণে ধম্মে সমতিক্কম্ম পরমত্থে নিব্বানে ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা.
কতমা হাসপঞ্ঞা? ইধেকচ্চো হাসবহুলো ৰেদবহুলো তুট্ঠিবহুলো পামোজ্জবহুলো সীলং পরিপূরেতি ইন্দ্রিযসংৰরং পরিপূরেতি ভোজনে মত্তঞ্ঞুতং জাগরিযানুযোগং সীলক্খন্ধং সমাধিক্খন্ধং পঞ্ঞাক্খন্ধং ৰিমুত্তিক্খন্ধং ¶ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং পরিপূরেতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো…পে… পামোজ্জবহুলো ঠানাঠানং পটিৰিজ্ঝতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো ৰিহারসমাপত্তিযো পরিপূরেতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতীতি হাসপঞ্ঞা. সতিপট্ঠানে সম্মপ্পধানে ইদ্ধিপাদে ইন্দ্রিযানি বলানি বোজ্ঝঙ্গে অরিযমগ্গং ভাৰেতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো সামঞ্ঞফলানি সচ্ছিকরোতীতি হাসপঞ্ঞা. অভিঞ্ঞাযো পটিৰিজ্ঝতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো ৰেদতুট্ঠিপামোজ্জবহুলো পরমত্থং নিব্বানং সচ্ছিকরোতীতি হাসপঞ্ঞা.
কতমা জৰনপঞ্ঞা? যংকিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং তং রূপং অনিচ্চতো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. দুক্খতো খিপ্পং অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. যা কাচি ৰেদনা…পে… যংকিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং, সব্বং তং ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. চক্খু…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং খযট্ঠেন দুক্খং ভযট্ঠেন অনত্তা অসারকট্ঠেনাতি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা রূপনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং চক্খু…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং খযট্ঠেন…পে… ৰিভূতং কত্ৰা জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং ¶ . চক্খুং…পে… জরামরণং অনিচ্চং সঙ্খতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং খযধম্মং ৰযধম্মং ৰিরাগধম্মং নিরোধধম্মন্তি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা.
কতমা ¶ তিক্খপঞ্ঞা? খিপ্পং কিলেসে ছিন্দতীতি তিক্খপঞ্ঞা. উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং, উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং, উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে উপ্পন্নং রাগং দোসং মোহং কোধং উপনাহং মক্খং পল়াসং ইস্সং মচ্ছরিযং মাযং সাঠেয্যং থম্ভং সারম্ভং ¶ মানং অতিমানং মদং পমাদং সব্বে কিলেসে সব্বে দুচ্চরিতে সব্বে অভিসঙ্খারে সব্বে ভৰগামিকম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তী করোতি অনভাৰং গমেতীতি তিক্খপঞ্ঞা. একস্মিং আসনে চত্তারো অরিযমগ্গা চত্তারি সামঞ্ঞফলানি চতস্সো পটিসম্ভিদাযো ছ অভিঞ্ঞাযো অধিগতা হোন্তি সচ্ছিকতা ফস্সিতা পঞ্ঞাযাতি তিক্খপঞ্ঞা.
কতমা নিব্বেধিকপঞ্ঞা? ইধেকচ্চো সব্বসঙ্খারেসু উব্বেগবহুলো হোতি উত্তাসবহুলো উক্কণ্ঠনবহুলো অরতিবহুলো অনভিরতিবহুলো বহিমুখো ন রমতি সব্বসঙ্খারেসু, অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপদালিতপুব্বং লোভক্খন্ধং নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞা. অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপদালিতপুব্বং দোসক্খন্ধং মোহক্খন্ধং কোধং উপনাহং…পে… সব্বে ভৰগামিকম্মে নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞাতি (পটি. ম. ৩.৩).
২১৭. পব্বজিতং উপাসিতাতি পণ্ডিতং পব্বজিতং উপসঙ্কমিত্ৰা পযিরুপাসিতা. অত্থন্তরোতি যথা একে রন্ধগৰেসিনো উপারম্ভচিত্ততায দোসং অব্ভন্তরং করিত্ৰা নিসামযন্তি, এৰং অনিসামেত্ৰা অত্থং অব্ভন্তরং কত্ৰা অত্থযুত্তং কথং নিসামযি উপধারযি.
পটিলাভগতেনাতি পটিলাভত্থায গতেন. উপ্পাদনিমিত্তকোৰিদাতি উপ্পাদে চ নিমিত্তে চ ছেকা. অৰেচ্চ দক্খিতীতি ঞত্ৰা পস্সিস্সতি.
অত্থানুসিট্ঠীসু পরিগ্গহেসু চাতি যে অত্থানুসাসনেসু পরিগ্গহা অত্থানত্থং পরিগ্গাহকানি ঞাণানি, তেসূতি অত্থো.
সুৰণ্ণৰণ্ণলক্খণৰণ্ণনা
২১৮. অক্কোধনোতি ¶ ন অনাগামিমগ্গেন কোধস্স পহীনত্তা, অথ খো সচেপি মে কোধো উপ্পজ্জেয্য, খিপ্পমেৰ নং পটিৰিনোদেয্যন্তি এৰং অক্কোধৰসিকত্তা. নাভিসজ্জীতি কুটিলকণ্টকো ৰিয তত্থ তত্থ মম্মং তুদন্তো ৰিয ন লগ্গি. ন কুপ্পি ন ব্যাপজ্জীতিআদীসু ¶ পুব্বুপ্পত্তিকো কোপো. ততো বলৰতরো ব্যাপাদো. ততো বলৰতরা পতিত্থিযনা. তং সব্বং অকরোন্তো ন কুপ্পি ন ব্যাপজ্জি ন পতিত্থিযি. অপ্পচ্চযন্তি দোমনস্সং. ন পাত্ৰাকাসীতি ন কাযৰিকারেন ৰা ৰচীৰিকারেন ৰা পাকটমকাসি.
ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং অক্কোধনতা চেৰ ¶ সুখুমত্থরণাদিদানঞ্চ. কম্মসরিক্খকং নাম কোধনস্স ছৰিৰণ্ণো আৰিলো হোতি মুখং দুদ্দসিযং ৰত্থচ্ছাদনসদিসঞ্চ মণ্ডনং নাম নত্থি. তস্মা যো কোধনো চেৰ ৰত্থচ্ছাদনানঞ্চ অদাতা, সো ইমিনা কারণেনস্স জনো কোধনাদিভাৰং জানাতূতি দুব্বণ্ণো হোতি দুস্সণ্ঠানো. অক্কোধনস্স পন মুখং ৰিরোচতি, ছৰিৰণ্ণো ৰিপ্পসীদতি. সত্তা হি চতূহি কারণেহি পাসাদিকা হোন্তি আমিসদানেন ৰা ৰত্থদানেন ৰা সম্মজ্জনেন ৰা অক্কোধনতায ৰা. ইমানি চত্তারিপি কারণানি দীঘরত্তং তথাগতেন কতানেৰ. তেনস্স ইমেসং কতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি সুৰণ্ণৰণ্ণং মহাপুরিসলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. সুখুমত্থরণাদিলাভিতা আনিসংসো.
২১৯. অভিৰিস্সজীতি অভিৰিস্সজ্জেসি. মহিমিৰ সুরো অভিৰস্সন্তি সুরো ৰুচ্চতি দেৰো, মহাপথৰিং অভিৰস্সন্তো দেৰো ৰিয.
সুরৰরতরোরিৰ ইন্দোতি সুরানং ৰরতরো ইন্দো ৰিয.
অপব্বজ্জমিচ্ছন্তি অপব্বজ্জং গিহিভাৰং ইচ্ছন্তো. মহতিমহিন্তি মহন্তিং পথৰিং.
অচ্ছাদনৰত্থমোক্খপাৰুরণানন্তি অচ্ছাদনানঞ্চেৰ ৰত্থানঞ্চ উত্তমপাৰুরণানঞ্চ. পনাসোতি ৰিনাসো.
কোসোহিতৰত্থগুয্হলক্খণৰণ্ণনা
২২০. মাতরম্পি ¶ পুত্তেন সমানেতা অহোসীতি ইমং কম্মং রজ্জে পতিট্ঠিতেন সক্কা কাতুং. তস্মা বোধিসত্তোপি রজ্জং কারযমানো অন্তোনগরে চতুক্কাদীসু চতূসু নগরদ্ৰারেসু বহিনগরে চতূসু দিসাসু ইমং কম্মং করোথাতি মনুস্সে ঠপেসি. তে মাতরং কুহিং মে পুত্তো পুত্তং ¶ ন পস্সামীতি ৰিলপন্তিং পরিযেসমানং দিস্ৰা এহি, অম্ম, পুত্তং দক্খসীতি তং আদায গন্ত্ৰা নহাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা পুত্তমস্সা পরিযেসিত্ৰা দস্সেন্তি. এস নযো সব্বত্থ.
ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং ঞাতীনং সমঙ্গিভাৰকরণং. কম্মসরিক্খকং নাম ঞাতযো হি সমঙ্গীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰজ্জং পটিচ্ছাদেন্তি. কিঞ্চাপি হি তে কলহকালে কলহং করোন্তি, একস্স পন দোসে উপ্পন্নে অঞ্ঞং জানাপেতুং ন ইচ্ছন্তি. অযং নাম এতস্স দোসোতি ৰুত্তে সব্বে উট্ঠহিত্ৰা ¶ কেন দিট্ঠং কেন সুতং, অম্হাকং ঞাতীসু এৰরূপং কত্তা নাম নত্থীতি. তথাগতেন চ তং ঞাতিসঙ্গহং করোন্তেন দীঘরত্তং ইদং ৰজ্জপ্পটিচ্ছাদনকম্মং নাম কতং হোতি. অথস্স সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন এৰরূপস্স কম্মস্স কতভাৰং জানাতূতি কোসোহিতৰত্থগুয্হলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. পহূতপুত্ততা আনিসংসো.
২২১. ৰত্থছাদিযন্তি ৰত্থেন ছাদেতব্বং ৰত্থগুয্হং.
অমিত্ততাপনাতি অমিত্তানং পতাপনা. গিহিস্স পীতিং জননাতি গিহিভূতস্স সতো পীতিজননা.
পরিমণ্ডলাদিলক্খণৰণ্ণনা
২২২. সমং জানাতীতি ‘‘অযং তারুক্খসমো অযং পোক্খরসাতিসমো’’তি এৰং তেন তেন সমং জানাতি. সামং জানাতীতি সযং জানাতি. পুরিসং জানাতীতি ‘‘অযং সেট্ঠসম্মতো’’তি পুরিসং জানাতি. পুরিসৰিসেসং জানাতীতি মুগ্গং মাসেন সমং অকত্ৰা গুণৰিসিট্ঠস্স ৰিসেসং জানাতি. অযমিদমরহতীতি অযং পুরিসো ইদং নাম দানসক্কারং অরহতি ¶ . পুরিসৰিসেসকরো অহোসীতি পুরিসৰিসেসং ঞত্ৰা কারকো অহোসি. যো যং অরহতি, তস্সেৰ তং অদাসি. যো হি কহাপণারহস্স অড্ঢং দেতি, সো পরস্স অড্ঢং নাসেতি. যো দ্ৰে কহাপণে দেতি, সো অত্তনো কহাপণং নাসেতি. তস্মা ইদং উভযম্পি অকত্ৰা যো যং অরহতি, তস্স তদেৰ অদাসি. সদ্ধাধনন্তিআদীসু সম্পত্তিপটিলাভট্ঠেন সদ্ধাদীনং ধনভাৰো ৰেদিতব্বো.
ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং পুরিসৰিসেসং ঞত্ৰা কতং সমসঙ্গহকম্মং. কম্মসরিক্খকং নাম তদস্স ¶ কম্মং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ইমানি দ্ৰে লক্খণানি নিব্বত্তন্তি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. ধনসম্পত্তি আনিসংসো.
২২৩. তুলিযাতি তুলযিত্ৰা. পটিৰিচযাতি পটিৰিচিনিত্ৰা. মহাজনসঙ্গাহকন্তি মহাজনসঙ্গহণং. সমেক্খমানোতি সমং পেক্খমানো. অতিনিপুণা ¶ মনুজাতি অতিনিপুণা সুখুমপঞ্ঞা লক্খণপাঠকমনুস্সা. বহুৰিৰিধা গিহীনং অরহানীতি বহূ ৰিৰিধানি গিহীনং অনুচ্ছৰিকানি পটিলভতি. দহরো সুসু কুমারো ‘‘অযং দহরো কুমারো পটিলভিস্সতী’’তি ব্যাকংসু মহীপতিস্সাতি রঞ্ঞো.
সীহপুব্বদ্ধকাযাদিলক্খণৰণ্ণনা
২২৪. যোগক্খেমকামোতি যোগতো খেমকামো. পঞ্ঞাযাতি কম্মস্সকতপঞ্ঞায. ইধ কম্মং নাম মহাজনস্স অত্থকামতা. কম্মসরিক্খকং নাম তং মহাজনস্স অত্থকামতায ৰড্ঢিমেৰ পচ্চাসীসিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ইমানি সমন্তপরিপূরানি অপরিহীনানি তীণি লক্খণানি নিব্বত্তন্তি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণত্তযং. ধনাদীহি চেৰ সদ্ধাদীহি চ অপরিহানি আনিসংসো.
২২৫. সদ্ধাযাতি ওকপ্পনসদ্ধায পসাদসদ্ধায. সীলেনাতি পঞ্চসীলেন দসসীলেন. সুতেনাতি পরিযত্তিসৰনেন. বুদ্ধিযাতি এতেসং বুদ্ধিযা ¶ , ‘‘কিন্তি এতেহি ৰড্ঢেয্যু’’ন্তি এৰং চিন্তেসীতি অত্থো. ধম্মেনাতি লোকিযধম্মেন. বহূহি সাধূহীতি অঞ্ঞেহিপি বহূহি উত্তমগুণেহি. অসহানধম্মতন্তি অপরিহীনধম্মং.
রসগ্গসগ্গিতালক্খণৰণ্ণনা
২২৬. সমাভিৰাহিনিযোতি যথা তিলফলমত্তম্পি জিৰ্হগ্গে ঠপিতং সব্বত্থ ফরতি, এৰং সমা হুত্ৰা ৰহন্তি. ইধ কম্মং নাম অৰিহেঠনকম্মং. কম্মসরিক্খকং নাম পাণিআদীহি পহারং লদ্ধস্স তত্থ তত্থ লোহিতং সণ্ঠাতি, গণ্ঠি গণ্ঠি হুত্ৰা অন্তোৰ পুব্বং গণ্হাতি, অন্তোৰ ভিজ্জতি, এৰং সো বহুরোগো হোতি. তথাগতেন পন দীঘরত্তং ইমং আরোগ্যকরণকম্মং কতং. তদস্স সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি আরোগ্যকরং রসগ্গসগ্গিলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. অপ্পাবাধতা আনিসংসো.
২২৭. মরণৰধেনাতি ¶ ‘‘এতং মারেথ এতং ঘাতেথা’’তি এৰং আণত্তেন মরণৰধেন. উব্বাধনাযাতি ¶ বন্ধনাগারপ্পৰেসনেন.
অভিনীলনেত্তাদিলক্খণৰণ্ণনা
২২৮. ন চ ৰিসটন্তি কক্কটকো ৰিয অক্খীনি নীহরিত্ৰা ন কোধৰসেন পেক্খিতা অহোসি. ন চ ৰিসাচীতি ৰঙ্কক্খিকোটিযা পেক্খিতাপি নাহোসি. ন চ পন ৰিচেয্য পেক্খিতাতি ৰিচেয্য পেক্খিতা নাম যো কুজ্ঝিত্ৰা যদা নং পরো ওলোকেতি, তদা নিম্মীলেতি ন ওলোকেতি, পুন গচ্ছন্তং কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকেতি, এৰরূপো নাহোসি. ‘‘ৰিনেয্যপেক্খিতা’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. উজুং তথা পসটমুজুমনোতি উজুমনো হুত্ৰা উজু পেক্খিতা হোতি, যথা চ উজুং, তথা পসটং ৰিপুলং ৰিত্থতং পেক্খিতা হোতি. পিযদস্সনোতি পিযাযমানেহি পস্সিতব্বো.
ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং মহাজনস্স পিযচক্খুনা ওলোকনকম্মং. কম্মসরিক্খকং নাম কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকেন্তো কাণো ৰিয কাকক্খি ৰিয হোতি, ৰঙ্কক্খি পন আৰিলক্খি চ হোতিযেৰ. পসন্নচিত্তস্স পন ওলোকযতো ¶ অক্খীনং পঞ্চৰণ্ণো পসাদো পঞ্ঞাযতি. তথাগতো চ তথা ওলোকেসি. অথস্স তং দীঘরত্তং পিযচক্খুনা ওলোকিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ইমানি নেত্তসম্পত্তিকরানি দ্ৰে মহাপুরিসলক্খণানি নিব্বত্তন্তি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. পিযদস্সনতা আনিসংসো. অভিযোগিনোতি লক্খণসত্থে যুত্তা.
উণ্হীসসীসলক্খণৰণ্ণনা
২৩০. বহুজনপুব্বঙ্গমো অহোসীতি বহুজনস্স পুব্বঙ্গমো অহোসি গণজেট্ঠকো. তস্স দিট্ঠানুগতিং অঞ্ঞে আপজ্জিংসু. ইধ কম্মং নাম পুব্বঙ্গমতা. কম্মসরিক্খকং নাম যো পুব্বঙ্গমো হুত্ৰা দানাদীনি কুসলকম্মানি করোতি, সো অমঙ্কুভূতো সীসং উক্খিপিত্ৰা পীতিপামোজ্জেন পরিপুণ্ণসীসো ৰিচরতি, মহাপুরিসো চ হোতি. তথাগতো চ তথা অকাসি. অথস্স সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন ইদং পুব্বঙ্গমকম্মং জানাতূতি উণ্হীসসীসলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. মহাজনানুৰত্তনতা আনিসংসো.
২৩১. বহুজনং ¶ হেস্সতীতি বহুজনস্স ভৰিস্সতি. পটিভোগিযাতি ¶ ৰেয্যাৰচ্চকরা, এতস্স বহূ ৰেয্যাৰচ্চকরা ভৰিস্সন্তীতি অত্থো. অভিহরন্তি তদাতি দহরকালেযেৰ তদা এৰং ব্যাকরোন্তি. পটিহারকন্তি ৰেয্যাৰচ্চকরভাৰং. ৰিসৰীতি চিণ্ণৰসী.
একেকলোমতাদিলক্খণৰণ্ণনা
২৩২. উপৰত্ততীতি অজ্ঝাসযং অনুৰত্ততি, ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং সচ্চকথনং. কম্মসরিক্খকং নাম দীঘরত্তং অদ্ৰেজ্ঝকথায পরিসুদ্ধকথায কথিতভাৰমস্স সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি একেকলোমলক্খণঞ্চ উণ্ণালক্খণঞ্চ নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. মহাজনস্স অজ্ঝাসযানুকূলেন অনুৰত্তনতা আনিসংসো. একেকলোমূপচিতঙ্গৰাতি একেকেহি লোমেহি উপচিতসরীরো.
চত্তালীসাদিলক্খণৰণ্ণনা
২৩৪. অভেজ্জপরিসোতি ¶ অভিন্দিতব্বপরিসো. ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং অপিসুণৰাচায কথনং. কম্মসরিক্খকং নাম পিসুণৰাচস্স কির সমগ্গভাৰং ভিন্দনতো দন্তা অপরিপুণ্ণা চেৰ হোন্তি ৰিরল়া চ. তথাগতস্স পন দীঘরত্তং অপিসুণৰাচতং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ইদং লক্খণদ্ৰযং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. অভেজ্জপরিসতা আনিসংসো. চতুরো দসাতি চত্তারো দস চত্তালীসং.
পহূতজিৰ্হাদিলক্খণৰণ্ণনা
২৩৬. আদেয্যৰাচো হোতীতি গহেতব্বৰচনো হোতি. ইধ কম্মং নাম দীঘরত্তং অফরুসৰাদিতা. কম্মসরিক্খকং নাম যে ফরুসৰাচা হোন্তি, তে ইমিনা কারণেন নেসং জিৰ্হং পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা ফরুসৰাচায কথিতভাৰং জনো জানাতূতি বদ্ধজিৰ্হা ৰা হোন্তি, গূল়্হজিৰ্হা ৰা দ্ৰিজিৰ্হা ৰা মম্মনা ৰা. যে পন জিৰ্হং পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা ফরুসৰাচং ন ৰদন্তি, তে বদ্ধজিৰ্হা গূল়্হজিৰ্হা দ্ৰিজিৰ্হা ন হোন্তি. মুদু নেসং জিৰ্হা হোতি রত্তকম্বলৰণ্ণা. তস্মা তথাগতস্স দীঘরত্তং জিৰ্হং পরিৰত্তেত্ৰা ফরুসায ৰাচায অকথিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি পহূতজিৰ্হালক্খণং নিব্বত্ততি. ফরুসৰাচং কথেন্তানঞ্চ সদ্দো ভিজ্জতি. তে সদ্দভেদং কত্ৰা ফরুসৰাচায কথিতভাৰং জনো জানাতূতি ¶ ¶ ছিন্নস্সরা ৰা হোন্তি ভিন্নস্সরা ৰা কাকস্সরা ৰা. যে পন সরভেদকরং ফরুসৰাচং ন কথেন্তি, তেসং সদ্দো মধুরো চ হোতি পেমনীযো. তস্মা তথাগতস্স দীঘরত্তং সরভেদকরায ফরুসৰাচায অকথিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি ব্রহ্মস্সরলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. আদেয্যৰচনতা আনিসংসো.
২৩৭. উব্বাধিকন্তি অক্কোসযুত্তত্তা আবাধকরিং বহুজনপ্পমদ্দনন্তি বহুজনানং পমদ্দনিং অবাল়্হং গিরং সো ন ভণি ফরুসন্তি এত্থ অকারো পরতো ভণিসদ্দেন যোজেতব্বো. বাল়্হন্তি বলৰং অতিফরুসং. বাল়্হং গিরং সো ন অভণীতি অযমেত্থ অত্থো. সুসংহিতন্তি সুট্ঠু পেমসঞ্হিতং. সখিলন্তি ¶ মুদুকং. ৰাচাতি ৰাচাযো. কণ্ণসুখাতি কণ্ণসুখাযো. ‘‘কণ্ণসুখ’’ন্তিপি পাঠো, যথা কণ্ণানং সুখং হোতি, এৰং এরযতীতি অত্থো. ৰেদযথাতি ৰেদযিত্থ. ব্রহ্মস্সরত্তন্তি ব্রহ্মস্সরতং. বহুনো বহুন্তি বহুজনস্স বহুং. ‘‘বহূনং বহুন্তি’’পি পাঠো, বহুজনানং বহুন্তি অত্থো.
সীহহনুলক্খণৰণ্ণনা
২৩৮. অপ্পধংসিকো হোতীতি গুণতো ৰা ঠানতো ৰা পধংসেতুং চাৰেতুং অসক্কুণেয্যো. ইধ কম্মং নাম পলাপকথায অকথনং. কম্মসরিক্খকং নাম যে তং কথেন্তি, তে ইমিনা কারণেন নেসং হনুকং চালেত্ৰা চালেত্ৰা পলাপকথায কথিতভাৰং জনো জানাতূতি অন্তোপৰিট্ঠহনুকা ৰা ৰঙ্কহনুকা ৰা পব্ভারহনুকা ৰা হোন্তি. তথাগতো পন তথা ন কথেসি. তেনস্স হনুকং চালেত্ৰা চালেত্ৰা দীঘরত্তং পলাপকথায অকথিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি সীহহনুলক্খণং নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণং. অপ্পধংসিকতা আনিসংসো.
২৩৯. অৰিকিণ্ণৰচনব্যপ্পথো চাতি অৰিকিণ্ণৰচনানং ৰিয পুরিমবোধিসত্তানং ৰচনপথো অস্সাতি অৰিকিণ্ণৰচনব্যপ্পথো. দ্ৰিদুগমৰরতরহনুত্তমলত্থাতি দ্ৰীহি দ্ৰীহি গচ্ছতীতি ¶ দ্ৰিদুগমো, দ্ৰীহি দ্ৰীহীতি চতূহি, চতুপ্পদানং ৰরতরস্স সীহস্সেৰ হনুভাৰং অলত্থাতি অত্থো. মনুজাধিপতীতি মনুজানং অধিপতি. তথত্তোতি তথসভাৰো.
সমদন্তাদিলক্খণৰণ্ণনা
২৪০. সুচিপরিৰারোতি ¶ পরিসুদ্ধপরিৰারো. ইধ কম্মং নাম সম্মাজীৰতা. কম্মসরিক্খকং নাম যো ৰিসমেন সংকিলিট্ঠাজীৰেন জীৰিতং কপ্পেতি, তস্স দন্তাপি ৰিসমা হোন্তি দাঠাপি কিলিট্ঠা. তথাগতস্স পন সমেন সুদ্ধাজীৰেন জীৰিতং কপ্পিতভাৰং সদেৰকো লোকো ইমিনা কারণেন জানাতূতি সমদন্তলক্খণঞ্চ সুসুক্কদাঠালক্খণঞ্চ নিব্বত্ততি. লক্খণং নাম ইদমেৰ লক্খণদ্ৰযং. সুচিপরিৰারতা আনিসংসো.
২৪১. অৰস্সজীতি ¶ পহাসি তিদিৰপুরৰরসমোতি তিদিৰপুরৰরেন সক্কেন সমো. লপনজন্তি মুখজং, দন্তন্তি অত্থো. দিজসমসুক্কসুচিসোভনদন্তোতি দ্ৰে ৰারে জাতত্তা দিজনামকা সুক্কা সুচি সোভনা চ দন্তা অস্সাতি দিজসমসুক্কসুচিসোভনদন্তো. ন চ জনপদতুদনন্তি যো তস্স চক্কৰাল়পরিচ্ছিন্নো জনপদো, তস্স অঞ্ঞেন তুদনং পীল়া ৰা আবাধো ৰা নত্থি. হিতমপি চ বহুজন সুখঞ্চ চরন্তীতি বহুজনা সমানসুখদুক্খা হুত্ৰা তস্মিং জনপদে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হিতঞ্চেৰ সুখঞ্চ চরন্তি. ৰিপাপোতি ৰিগতপাপো. ৰিগতদরথকিলমথোতি ৰিগতকাযিকদরথকিলমথো. মলখিলকলিকিলেসে পনুদেহীতি রাগাদিমলানঞ্চেৰ রাগাদিখিলানঞ্চ দোসকলীনঞ্চ সব্বকিলেসানঞ্চ অপনুদেহি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
লক্খণসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. সিঙ্গালসুত্তৰণ্ণনা
নিদানৰণ্ণনা
২৪২. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি সিঙ্গালসুত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপেতি ৰেল়ুৰনন্তি তস্স উয্যানস্স নামং. তং কির ৰেল়ূহি পরিক্খিত্তং অহোসি অট্ঠারসহত্থেন চ পাকারেন গোপুরট্টালকযুত্তং নীলোভাসং মনোরমং, তেন ৰেল়ুৰনন্তি ৰুচ্চতি. কলন্দকানঞ্চেত্থ নিৰাপং অদংসু, তেন কলন্দকনিৰাপোতি ৰুচ্চতি.
পুব্বে কির অঞ্ঞতরো রাজা তত্থ উয্যানকীল়নত্থং আগতো সুরামদেন মত্তো দিৰা নিদ্দং ওক্কমি. পরিজনোপিস্স ‘‘সুত্তো রাজা’’তি পুপ্ফফলাদীহি পলোভিযমানো ইতো চিতো চ পক্কামি. অথ সুরাগন্ধেন অঞ্ঞতরস্মা সুসিররুক্খা কণ্হসপ্পো নিক্খমিত্ৰা রঞ্ঞো অভিমুখো আগচ্ছতি, তং দিস্ৰা রুক্খদেৰতা ‘‘রঞ্ঞো জীৰিতং দম্মী’’তি কাল়কৰেসেন আগন্ত্ৰা কণ্ণমূলে সদ্দমকাসি. রাজা পটিবুজ্ঝি. কণ্হসপ্পো নিৰত্তো. সো তং দিস্ৰা ‘‘ইমায কাল়কায মম জীৰিতং দিন্ন’’ন্তি কাল়কানং তত্থ নিৰাপং পট্ঠপেসি, অভযঘোসঞ্চ ঘোসাপেসি. তস্মা তং ততো পভুতি ‘‘কলন্দকনিৰাপো’’তি সঙ্খ্যং গতং. কলন্দকাতি হি কাল়কানং এতং নামং.
তেন খো পন সমযেনাতি যস্মিং সমযে ভগৰা রাজগহং গোচরগামং কত্ৰা ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে ৰিহরতি, তেন সমযেন. সিঙ্গালকো গহপতিপুত্তোতি সিঙ্গালকোতি তস্স নামং. গহপতিপুত্তোতি গহপতিস্স পুত্তো গহপতিপুত্তো. তস্স কির পিতা গহপতিমহাসালো, নিদহিত্ৰা ঠপিতা চস্স গেহে চত্তালীস ধনকোটিযো ¶ অত্থি. সো ভগৰতি নিট্ঠঙ্গতো উপাসকো সোতাপন্নো, ভরিযাপিস্স সোতাপন্নাযেৰ. পুত্তো পনস্স অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো. অথ নং মাতাপিতরো অভিক্খণং এৰং ওৰদন্তি – ‘‘তাত সত্থারং উপসঙ্কম, ধম্মসেনাপতিং মহামোগ্গল্লানং ¶ মহাকস্সপং অসীতিমহাসাৰকে উপসঙ্কমা’’তি. সো এৰমাহ – ‘‘নত্থি মম তুম্হাকং সমণানং উপসঙ্কমনকিচ্চং, সমণানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিতব্বং হোতি, ওনমিত্ৰা ৰন্দন্তস্স পিট্ঠি রুজ্জতি, জাণুকানি খরানি হোন্তি, ভূমিযং নিসীদিতব্বং ¶ হোতি, তত্থ নিসিন্নস্স ৰত্থানি কিলিস্সন্তি জীরন্তি, সমীপে নিসিন্নকালতো পট্ঠায কথাসল্লাপো হোতি, তস্মিং সতি ৰিস্সাসো উপ্পজ্জতি, ততো নিমন্তেত্ৰা চীৰরপিণ্ডপাতাদীনি দাতব্বানি হোন্তি. এৰং সন্তে অত্থো পরিহাযতি, নত্থি ময্হং তুম্হাকং সমণানং উপসঙ্কমনকিচ্চ’’ন্তি. ইতি নং যাৰজীৰং ওৰদন্তাপি মাতাপিতরো সাসনে উপনেতুং নাসক্খিংসু.
অথস্স পিতা মরণমঞ্চে নিপন্নো ‘‘মম পুত্তস্স ওৰাদং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘দিসা তাত নমস্সাহী’’তি এৰমস্স ওৰাদং দস্সামি, সো অত্থং অজানন্তো দিসা নমস্সিস্সতি, অথ নং সত্থা ৰা সাৰকা ৰা পস্সিত্ৰা ‘‘কিং করোসী’’তি পুচ্ছিস্সন্তি. ততো ‘‘ময্হং পিতা দিসা নমস্সনং করোহীতি মং ওৰদী’’তি ৰক্খতি. অথস্স তে ‘‘ন তুয্হং পিতা এতা দিসা নমস্সাপেতি, ইমা পন দিসা নমস্সাপেতী’’তি ধম্মং দেসেস্সন্তি. সো বুদ্ধসাসনে গুণং ঞত্ৰা ‘‘পুঞ্ঞকম্মং করিস্সতী’’তি. অথ নং আমন্তাপেত্ৰা ‘‘তাত, পাতোৰ উট্ঠায ছ দিসা নমস্সেয্যাসী’’তি আহ. মরণমঞ্চে নিপন্নস্স কথা নাম যাৰজীৰং অনুস্সরণীযা হোতি. তস্মা সো গহপতিপুত্তো তং পিতুৰচনং অনুস্সরন্তো তথা অকাসি. তস্মা ‘‘কালস্সেৰ উট্ঠায রাজগহা নিক্খমিত্ৰা’’তিআদি ৰুত্তং.
২৪৩. পুথুদিসাতি বহুদিসা. ইদানি তা দস্সেন্তো পুরত্থিমং দিসন্তিআদিমাহ. পাৰিসীতি ন তাৰ পৰিট্ঠো, পৰিসিস্সামীতি নিক্খন্তত্তা পন অন্তরামগ্গে ৰত্তমানোপি এৰং ৰুচ্চতি. অদ্দসা খো ভগৰাতি ন ইদানেৰ অদ্দস, পচ্চূসসমযেপি বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো এতং দিসা নমস্সমানং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ অহং সিঙ্গালস্স গহপতিপুত্তস্স গিহিৰিনযং সিঙ্গালসুত্তন্তং কথেস্সামি, মহাজনস্স সা কথা সফলা ভৰিস্সতি, গন্তব্বং মযা এত্থা’’তি. তস্মা ¶ পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি, পৰিসন্তো চ নং তথেৰ অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দসা খো ভগৰা’’তি. এতদৰোচাতি সো কির অৰিদূরে ঠিতম্পি সত্থারং ন পস্সতি, দিসাযেৰ নমস্সতি. অথং নং ভগৰা সূরিযরস্মিসম্ফস্সেন ৰিকসমানং মহাপদুমং ৰিয মুখং ৰিৰরিত্ৰা ‘‘কিং নু খো ত্ৰং, গহপতিপুত্তা’’তিআদিকং এতদৰোচ.
ছদিসাদিৰণ্ণনা
২৪৪. যথা ¶ ¶ কথং পন, ভন্তেতি সো কির তং ভগৰতো ৰচনং সুত্ৰাৰ চিন্তেসি ‘‘যা কির মম পিতরা ছ দিসা নমস্সিতব্বা’’তি ৰুত্তা, ন কির তা এতা, অঞ্ঞা কির অরিযসাৰকেন ছ দিসা নমস্সিতব্বা. হন্দাহং অরিযসাৰকেন নমস্সিতব্বা দিসাযেৰ পুচ্ছিত্ৰা নমস্সামীতি. সো তা পুচ্ছন্তো যথা কথং পন, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ যথাতি নিপাতমত্তং. কথং পনাতি ইদমেৰ পুচ্ছাপদং. কম্মকিলেসাতি তেহি কম্মেহি সত্তা কিলিস্সন্তি, তস্মা কম্মকিলেসাতি ৰুচ্চন্তি. ঠানেহীতি কারণেহি. অপাযমুখানীতি ৰিনাসমুখানি. সোতি সো সোতাপন্নো অরিযসাৰকো. চুদ্দস পাপকাপগতোতি এতেহি চুদ্দসহি পাপকেহি লামকেহি অপগতো. ছদ্দিসাপটিচ্ছাদীতি ছ দিসা পটিচ্ছাদেন্তো. উভোলোকৰিজযাযাতি উভিন্নং ইধলোকপরলোকানং ৰিজিননত্থায. অযঞ্চেৰ লোকো আরদ্ধো হোতীতি এৰরূপস্স হি ইধ লোকে পঞ্চ ৰেরানি ন হোন্তি, তেনস্স অযঞ্চেৰ লোকো আরদ্ধো হোতি পরিতোসিতো চেৰ নিপ্ফাদিতো চ. পরলোকেপি পঞ্চ ৰেরানি ন হোন্তি, তেনস্স পরো চ লোকো আরাধিতো হোতি. তস্মা সো কাযস্স ভেদা পরম্মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি.
২৪৫. ইতি ভগৰা সঙ্খেপেন মাতিকং ঠপেত্ৰা ইদানি তমেৰ ৰিত্থারেন্তো কতমস্স চত্তারো কম্মকিলেসাতিআদিমাহ. কম্মকিলেসোতি কম্মঞ্চ তং কিলেসসম্পযুত্তত্তা কিলেসো চাতি কম্মকিলেসো. সকিলেসোযেৰ হি পাণং হনতি, নিক্কিলেসো ন হনতি, তস্মা পাণাতিপাতো ‘‘কম্মকিলেসো’’তি ৰুত্তো. অদিন্নাদানাদীসুপি এসেৰ নযো. অথাপরন্তি অপরম্পি এতদত্থপরিদীপকমেৰ গাথাবন্ধং অৰোচাতি অত্থো.
চতুঠানাদিৰণ্ণনা
২৪৬. পাপকম্মং ¶ করোতীতি ইদং ভগৰা যস্মা কারকে দস্সিতে অকারকো পাকটো হোতি, তস্মা ‘‘পাপকম্মং ন করোতী’’তি মাতিকং ঠপেত্ৰাপি দেসনাকুসলতায পঠমতরং কারকং দস্সেন্তো আহ ¶ . তত্থ ছন্দাগতিং গচ্ছন্তোতি ছন্দেন পেমেন অগতিং গচ্ছন্তো অকত্তব্বং করোন্তো. পরপদেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ যো ‘‘অযং মে মিত্তো ৰা সম্ভত্তো ৰা সন্দিট্ঠো ৰা ঞাতকো ৰা লঞ্জং ৰা পন মে দেতী’’তি ছন্দৰসেন অস্সামিকং সামিকং করোতি, অযং ছন্দাগতিং গচ্ছন্তো পাপকম্মং করোতি নাম. যো ‘‘অযং মে ৰেরী’’তি পকতিৰেরৰসেন তঙ্খণুপ্পন্নকোধৰসেন ¶ ৰা সামিকং অস্সামিকং করোতি, অযং দোসাগতিং গচ্ছন্তো পাপকম্মং করোতি নাম. যো পন মন্দত্তা মোমূহত্তা যং ৰা তং ৰা ৰত্ৰা অস্সামিকং সামিকং করোতি, অযং মোহাগতিং গচ্ছন্তো পাপকম্মং করোতি নাম. যো পন ‘‘অযং রাজৰল্লভো ৰা ৰিসমনিস্সিতো ৰা অনত্থম্পি মে করেয্যা’’তি ভীতো অস্সামিকং সামিকং করোতি, অযং ভযাগতিং গচ্ছন্তো পাপকম্মং করোতি নাম. যো পন যংকিঞ্চি ভাজেন্তো ‘‘অযং মে সন্দিট্ঠো ৰা সম্ভত্তো ৰা’’তি পেমৰসেন অতিরেকং দেতি, ‘‘অযং মে ৰেরী’’তি দোসৰসেন ঊনকং দেতি, মোমূহত্তা দিন্নাদিন্নং অজানমানো কস্সচি ঊনং কস্সচি অধিকং দেতি, ‘‘অযং ইমস্মিং অদিয্যমানে ময্হং অনত্থম্পি করেয্যা’’তি ভীতো কস্সচি অতিরেকং দেতি, সো চতুব্বিধোপি যথানুক্কমেন ছন্দাগতিআদীনি গচ্ছন্তো পাপকম্মং করোতি নাম.
অরিযসাৰকো পন জীৰিতক্খযং পাপুণন্তোপি ছন্দাগতিআদীনি ন গচ্ছতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ইমেহি চতূহি ঠানেহি পাপকম্মং ন করোতী’’তি.
নিহীযতি যসো তস্সাতি তস্স অগতিগামিনো কিত্তিযসোপি পরিৰারযসোপি নিহীযতি পরিহাযতি.
ছঅপাযমুখাদিৰণ্ণনা
২৪৭. সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানানুযোগোতি এত্থ সুরাতি পিট্ঠসুরা পূৰসুরা ওদনসুরা কিণ্ণপক্খিত্তা সম্ভারসংযুত্তাতি পঞ্চ সুরা. মেরযন্তি পুপ্ফাসৰো ফলাসৰো মধ্ৰাসৰো গুল়াসৰো সম্ভারসংযুত্তোতি পঞ্চ আসৰা. তং সব্বম্পি মদকরণৰসেন মজ্জং. পমাদট্ঠানন্তি পমাদকারণং. যায চেতনায তং মজ্জং পিৰতি, তস্স এতং অধিৰচনং. অনুযোগোতি তস্স সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানস্স অনুঅনুযোগো পুনপ্পুনং করণং. যস্মা পনেতং অনুযুত্তস্স উপ্পন্না চেৰ ¶ ভোগা পরিহাযন্তি, অনুপ্পন্না চ নুপ্পজ্জন্তি, তস্মা ‘‘ভোগানং অপাযমুখ’’ন্তি ¶ ৰুত্তং. ৰিকালৰিসিখাচরিযানুযোগোতি অৰেলায ৰিসিখাসু চরিযানুযুত্ততা.
সমজ্জাভিচরণন্তি নচ্চাদিদস্সনৰসেন সমজ্জাগমনং. আলস্যানুযোগোতি কাযালসিযতায যুত্তপ্পযুত্ততা.
সুরামেরযস্স ছআদীনৰাদিৰণ্ণনা
২৪৮. এৰং ¶ ছন্নং অপাযমুখানং মাতিকং ঠপেত্ৰা ইদানি তানি ৰিভজন্তো ছ খো মে, গহপতিপুত্ত আদীনৰাতিআদিমাহ. তত্থ সন্দিট্ঠিকাতি সামং পস্সিতব্বা, ইধলোকভাৰিনী. ধনজানীতি ধনহানি. কলহপ্পৰড্ঢনীতি ৰাচাকলহস্স চেৰ হত্থপরামাসাদিকাযকলহস্স চ ৰড্ঢনী. রোগানং আযতনন্তি তেসং তেসং অক্খিরোগাদীনং খেত্তং. অকিত্তিসঞ্জননীতি সুরং পিৰিত্ৰা হি মাতরম্পি পহরন্তি পিতরম্পি, অঞ্ঞং বহুম্পি অৰত্তব্বং ৰদন্তি, অকত্তব্বং করোন্তি. তেন গরহম্পি দণ্ডম্পি হত্থপাদাদিছেদম্পি পাপুণন্তি, ইধলোকেপি পরলোকেপি অকিত্তিং পাপুণন্তি, ইতি তেসং সা সুরা অকিত্তিসঞ্জননী নাম হোতি. কোপীননিদংসনীতি গুয্হট্ঠানঞ্হি ৰিৰরিযমানং হিরিং কোপেতি ৰিনাসেতি, তস্মা ‘‘কোপীন’’ন্তি ৰুচ্চতি, সুরামদমত্তা চ তং তং অঙ্গং ৰিৰরিত্ৰা ৰিচরন্তি, তেন নেসং সা সুরা কোপীনস্স নিদংসনতো ‘‘কোপীননিদংসনী’’তি ৰুচ্চতি. পঞ্ঞায দুব্বলিকরণীতি সাগতত্থেরস্স ৰিয কম্মস্সকতপঞ্ঞং দুব্বলং করোতি, তস্মা ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলিকরণী’’তি ৰুচ্চতি. মগ্গপঞ্ঞং পন দুব্বলং কাতুং ন সক্কোতি. অধিগতমগ্গানঞ্হি সা অন্তোমুখমেৰ ন পৰিসতি. ছট্ঠং পদন্তি ছট্ঠং কারণং.
২৪৯. অত্তাপিস্স অগুত্তো অরক্খিতো হোতীতি অৰেলায চরন্তো হি খাণুকণ্টকাদীনিপি অক্কমতি, অহিনাপি যক্খাদীহিপি সমাগচ্ছতি, তং তং ঠানং গচ্ছতীতি ঞত্ৰা ৰেরিনোপি নং নিলীযিত্ৰা গণ্হন্তি ৰা হনন্তি ৰা. এৰং অত্তাপিস্স অগুত্তো হোতি অরক্খিতো. পুত্তদারাপি ‘‘অম্হাকং পিতা অম্হাকং সামি রত্তিং ৰিচরতি, কিমঙ্গং পন ময’’ন্তি ইতিস্স পুত্তধীতরোপি ভরিযাপি ¶ বহি পত্থনং কত্ৰা রত্তিং চরন্তা অনযব্যসনং পাপুণন্তি. এৰং পুত্তদারোপিস্স অগুত্তো অরক্খিতো হোতি. সাপতেয্যন্তি তস্স পুত্তদারপরিজনস্স রত্তিং চরণকভাৰং ঞত্ৰা চোরা সুঞ্ঞং ¶ গেহং পৰিসিত্ৰা যং ইচ্ছন্তি, তং হরন্তি. এৰং সাপতেয্যম্পিস্স অগুত্তং অরক্খিতং হোতি. সঙ্কিযো চ হোতীতি অঞ্ঞেহি কতপাপকম্মেসুপি ‘‘ইমিনা কতং ভৰিস্সতী’’তি সঙ্কিতব্বো হোতি. যস্স যস্স ঘরদ্ৰারেন যাতি, তত্থ যং অঞ্ঞেন চোরকম্মং পরদারিককম্মং ৰা কতং, তং ‘‘ইমিনা কত’’ন্তি ৰুত্তে অভূতং অসন্তম্পি তস্মিং রূহতি পতিট্ঠাতি. বহূনঞ্চ দুক্খধম্মানন্তি এত্তকং দুক্খং, এত্তকং দোমনস্সন্তি ৰত্তুং ন সক্কা, অঞ্ঞস্মিং পুগ্গলে অসতি সব্বং ৰিকালচারিম্হি আহরিতব্বং হোতি, ইতি সো বহূনং দুক্খধম্মানং পুরক্খতো পুরেগামী হোতি.
২৫০. ক্ৰ ¶ নচ্চন্তি ‘‘কস্মিং ঠানে নটনাটকাদিনচ্চং অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা যস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা তং অত্থি, তত্থ গন্তব্বং হোতি, তস্স ‘‘স্ৰে নচ্চদস্সনং গমিস্সামী’’তি অজ্জ ৰত্থগন্ধমালাদীনি পটিযাদেন্তস্সেৰ সকলদিৰসম্পি কম্মচ্ছেদো হোতি, নচ্চদস্সনেন একাহম্পি দ্ৰীহম্পি তীহম্পি তত্থেৰ হোতি, অথ ৰুট্ঠিসম্পত্তিযাদীনি লভিত্ৰাপি ৰপ্পাদিকালে ৰপ্পাদীনি অকরোন্তস্স অনুপ্পন্না ভোগা নুপ্পজ্জন্তি, তস্স বহি গতভাৰং ঞত্ৰা অনারক্খে গেহে চোরা যং ইচ্ছন্তি, তং করোন্তি, তেনস্স উপ্পন্নাপি ভোগা ৰিনস্সন্তি. ক্ৰ গীতন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. তেসং নানাকরণং ব্রহ্মজালে ৰুত্তমেৰ.
২৫১. জযং ৰেরন্তি ‘‘জিতং মযা’’তি পরিসমজ্ঝে পরস্স সাটকং ৰা ৰেঠনং ৰা গণ্হাতি, সো ‘‘পরিসমজ্ঝে মে অৰমানং করোসি, হোতু, সিক্খাপেস্সামি ন’’ন্তি তত্থ ৰেরং বন্ধতি, এৰং জিনন্তো সযং ৰেরং পসৰতি. জিনোতি অঞ্ঞেন জিতো সমানো যং তেন তস্স ৰেঠনং ৰা সাটকো ৰা অঞ্ঞং ৰা পন হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিৰিত্তং গহিতং, তং অনুসোচতি ‘‘অহোসি ৰত মে, তং তং ৰত মে নত্থী’’তি তপ্পচ্চযা সোচতি. এৰং সো জিনো ৰিত্তং অনুসোচতি. সভাগতস্স ৰচনং ন রূহতীতি ৰিনিচ্ছযট্ঠানে সক্খিপুট্ঠস্স সতো ৰচনং ন রূহতি, ন পতিট্ঠাতি, ‘‘অযং অক্খসোণ্ডো জূতকরো, মা তস্স ৰচনং গণ্হিত্থা’’তি ৰত্তারো ভৰন্তি. মিত্তামচ্চানং ¶ পরিভূতো হোতীতি তঞ্হি মিতামচ্চা এৰং ৰদন্তি – ‘‘সম্ম, ত্ৰম্পি নাম কুলপুত্তো জূতকরো ছিন্নভিন্নকো হুত্ৰা ৰিচরসি, ন তে ইদং জাতিগোত্তানং অনুরূপং, ইতো পট্ঠায মা এৰং করেয্যাসী’’তি. সো এৰং ৰুত্তোপি তেসং ৰচনং ন করোতি. ততো তেন সদ্ধিং একতো ন তিট্ঠন্তি ¶ ন নিসীদন্তি. তস্স কারণা সক্খিপুট্ঠাপি ন কথেন্তি. এৰং মিত্তামচ্চানং পরিভূতো হোতি.
আৰাহৰিৰাহকানন্তি আৰাহকা নাম যে তস্স ঘরতো দারিকং গহেতুকামা. ৰিৰাহকা নাম যে তস্স গেহে দারিকং দাতুকামা. অপত্থিতো হোতীতি অনিচ্ছিতো হোতি. নালং দারভরণাযাতি দারভরণায ন সমত্থো. এতস্স গেহে দারিকা দিন্নাপি এতস্স গেহতো আগতাপি অম্হেহি এৰ পোসিতব্বা ভৰিস্সতিযেৰ.
পাপমিত্ততায ছআদীনৰাদিৰণ্ণনা
২৫২. ধুত্তাতি অক্খধুত্তা. সোণ্ডাতি ইত্থিসোণ্ডা ভত্তসোণ্ডা পূৰসোণ্ডা মূলকসোণ্ডা. পিপাসাতি পানসোণ্ডা. নেকতিকাতি পতিরূপকেন ৰঞ্চনকা. ৰঞ্চনিকাতি সম্মুখাৰঞ্চনাহি ¶ ৰঞ্চনিকা. সাহসিকাতি একাগারিকাদিসাহসিককম্মকারিনো. ত্যাস্স মিত্তা হোন্তীতি তে অস্স মিত্তা হোন্তি. অঞ্ঞেহি সপ্পুরিসেহি সদ্ধিং ন রমতি গন্ধমালাদীহি অলঙ্করিত্ৰা ৰরসযনং আরোপিতসূকরো গূথকূপমিৰ, তে পাপমিত্তেযেৰ উপসঙ্কমতি. তস্মা দিট্ঠে চেৰ ধম্মে সম্পরাযঞ্চ বহুং অনত্থং নিগচ্ছতি.
২৫৩. অতিসীতন্তি কম্মং ন করোতীতি মনুস্সেহি কালস্সেৰ ৰুট্ঠায ‘‘এথ ভো কম্মন্তং গচ্ছামা’’তি ৰুত্তো ‘‘অতিসীতং তাৰ, অট্ঠীনি ভিজ্জন্তি ৰিয, গচ্ছথ তুম্হে পচ্ছা জানিস্সামী’’তি অগ্গিং তপন্তো নিসীদতি. তে গন্ত্ৰা কম্মং করোন্তি. ইতরস্স কম্মং পরিহাযতি. অতিউণ্হন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো.
হোতি পানসখা নামাতি একচ্চো পানট্ঠানে সুরাগেহেযেৰ সহাযো হোতি. ‘‘পন্নসখা’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. সম্মিযসম্মিযোতি সম্ম সম্মাতি ৰদন্তো সম্মুখেযেৰ সহাযো হোতি, পরম্মুখে ৰেরীসদিসো ওতারমেৰ গৰেসতি. অত্থেসু ¶ জাতেসূতি তথারূপেসু কিচ্চেসু সমুপ্পন্নেসু. ৰেরপ্পসৰোতি ৰেরবহুলতা. অনত্থতাতি অনত্থকারিতা. সুকদরিযতাতি সুট্ঠু কদরিযতা থদ্ধমচ্ছরিযভাৰো ¶ . উদকমিৰ ইণং ৰিগাহতীতি পাসাণো উদকং ৰিয সংসীদন্তো ইণং ৰিগাহতি.
রত্তিনুট্ঠানদেস্সিনাতি রত্তিং অনুট্ঠানসীলেন. অতিসাযমিদং অহূতি ইদং অতিসাযং জাতন্তি যে এৰং ৰত্ৰা কম্মং ন করোন্তি. ইতি ৰিস্সট্ঠকম্মন্তেতি এৰং ৰত্ৰা পরিচ্চত্তকম্মন্তে. অত্থা অচ্চেন্তি মাণৰেতি এৰরূপে পুগ্গলে অত্থা অতিক্কমন্তি, তেসু ন তিট্ঠন্তি.
তিণা ভিয্যোতি তিণতোপি উত্তরি. সো সুখং ন ৰিহাযতীতি সো পুরিসো সুখং ন জহাতি, সুখসমঙ্গীযেৰ হোতি. ইমিনা কথামগ্গেন ইমমত্থং দস্সেতি ‘‘গিহিভূতেন সতা এত্তকং কম্মং ন কাতব্বং, করোন্তস্স ৰড্ঢি নাম নত্থি. ইধলোকে পরলোকে গরহমেৰ পাপুণাতী’’তি.
মিত্তপতিরূপকাদিৰণ্ণনা
২৫৪. ইদানি ¶ যো এৰং করোতো অনত্থো উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞানি ৰা পন যানি কানিচি ভযানি যেকেচি উপদ্দৰা যেকেচি উপসগ্গা, সব্বে তে বালং নিস্সায উপ্পজ্জন্তি. তস্মা ‘‘এৰরূপা বালা ন সেৰিতব্বা’’তি বালে মিত্তপতিরূপকে অমিত্তে দস্সেতুং চত্তারোমে, গহপতিপুত্ত অমিত্তাতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞদত্থুহরোতি সযং তুচ্ছহত্থো আগন্ত্ৰা একংসেন যংকিঞ্চি হরতিযেৰ. ৰচীপরমোতি ৰচনপরমো ৰচনমত্তেনেৰ দাযকো কারকো ৰিয হোতি. অনুপ্পিযভাণীতি অনুপ্পিযং ভণতি. অপাযসহাযোতি ভোগানং অপাযেসু সহাযো হোতি.
২৫৫. এৰং চত্তারো অমিত্তে দস্সেত্ৰা পুন তত্থ একেকং চতূহি কারণেহি ৰিভজন্তো চতূহি খো, গহপতিপুত্তাতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞদত্থুহরো হোতীতি একংসেন হারকোযেৰ হোতি. সহাযস্স গেহং রিত্তহত্থো আগন্ত্ৰা নিৰত্থসাটকাদীনং ৰণ্ণং ভাসতি, সো ‘‘অতিৰিয ত্ৰং সম্ম ইমস্স ৰণ্ণং ভাসসী’’তি অঞ্ঞং নিৰাসেত্ৰা তং দেতি. অপ্পেন বহুমিচ্ছতীতি যংকিঞ্চি অপ্পকং দত্ৰা তস্স সন্তিকা বহুং পত্থেতি. ভযস্স ¶ কিচ্চং করোতীতি অত্তনো ভযে উপ্পন্নে তস্স দাসো ৰিয হুত্ৰা তং তং কিচ্চং করোতি, অযং সব্বদা ন করোতি, ভযে ¶ উপ্পন্নে করোতি, ন পেমেনাতি অমিত্তো নাম জাতো. সেৰতি অত্থকারণাতি মিত্তসন্থৰৰসেন ন সেৰতি, অত্তনো অত্থমেৰ পচ্চাসীসন্তো সেৰতি.
২৫৬. অতীতেন পটিসন্থরতীতি সহাযে আগতে ‘‘হিয্যো ৰা পরে ৰা ন আগতোসি, অম্হাকং ইমস্মিং ৰারে সস্সং অতিৰিয নিপ্ফন্নং, বহূনি সালিযৰবীজাদীনি ঠপেত্ৰা মগ্গং ওলোকেন্তা নিসীদিম্হ, অজ্জ পন সব্বং খীণ’’ন্তি এৰং অতীতেন সঙ্গণ্হাতি. অনাগতেনাতি ‘‘ইমস্মিং ৰারে অম্হাকং সস্সং মনাপং ভৰিস্সতি, ফলভারভরিতা সালিআদযো, সস্সসঙ্গহে কতে তুম্হাকং সঙ্গহং কাতুং সমত্থা ভৰিস্সামা’’তি এৰং অনাগতেন সঙ্গণ্হাতি. নিরত্থকেনাতি হত্থিক্খন্ধে ৰা অস্সপিট্ঠে ৰা নিসিন্নো সহাযং দিস্ৰা ‘‘এহি, ভো, ইধ নিসীদা’’তি ৰদতি. মনাপং সাটকং নিৰাসেত্ৰা ‘‘সহাযকস্স ৰত মে অনুচ্ছৰিকো অঞ্ঞো পন ময্হং নত্থী’’তি ৰদতি, এৰং নিরত্থকেন সঙ্গণ্হাতি নাম. পচ্চুপ্পন্নেসু কিচ্চেসু ব্যসনং দস্সেতীতি ‘‘সকটেন মে অত্থো’’তি ৰুত্তে ‘‘চক্কমস্স ভিন্নং, অক্খো ছিন্নো’’তিআদীনি ৰদতি.
২৫৭. পাপকম্পিস্স অনুজানাতীতি পাণাতিপাতাদীসু যংকিঞ্চি করোমাতি ৰুত্তে ‘‘সাধু সম্ম ¶ করোমা’’তি অনুজানাতি. কল্যাণেপি এসেৰ নযো. সহাযো হোতীতি ‘‘অসুকট্ঠানে সুরং পিৰন্তি, এহি তত্থ গচ্ছামা’’তি ৰুত্তে সাধূতি গচ্ছতি. এস নযো সব্বত্থ. ইতি ৰিঞ্ঞাযাতি ‘‘মিত্তপতিরূপকা এতে’’তি এৰং জানিত্ৰা.
সুহদমিত্তাদিৰণ্ণনা
২৬০. এৰং ন সেৰিতব্বে পাপমিত্তে দস্সেত্ৰা ইদানি সেৰিতব্বে কল্যাণমিত্তে দস্সেন্তো পুন চত্তারোমে, গহপতিপুত্তাতিআদিমাহ. তত্থ সুহদাতি সুন্দরহদযা.
২৬১. পমত্তং রক্খতীতি মজ্জং পিৰিত্ৰা গামমজ্ঝে ৰা গামদ্ৰারে ৰা মগ্গে ৰা নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘এৰংনিপন্নস্স কোচিদেৰ নিৰাসনপারুপনম্পি হরেয্যা’’তি সমীপে নিসীদিত্ৰা পবুদ্ধকালে গহেত্ৰা গচ্ছতি. পমত্তস্স ¶ সাপতেয্যন্তি সহাযো ¶ বহিগতো ৰা হোতি সুরং পিৰিত্ৰা ৰা পমত্তো, গেহং অনারক্খং ‘‘কোচিদেৰ যংকিঞ্চি হরেয্যা’’তি গেহং পৰিসিত্ৰা তস্স ধনং রক্খতি. ভীতস্সাতি কিস্মিঞ্চিদেৰ ভযে উপ্পন্নে ‘‘মা ভাযি, মাদিসে সহাযে ঠিতে কিং ভাযসী’’তি তং ভযং হরন্তো পটিসরণং হোতি. তদ্দিগুণং ভোগন্তি কিচ্চকরণীযে উপ্পন্নে সহাযং অত্তনো সন্তিকং আগতং দিস্ৰা ৰদতি ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি? রাজকুলে কম্মং অত্থীতি. কিং লদ্ধুং ৰট্টতীতি? একো কহাপণোতি. ‘‘নগরে কম্মং নাম ন এককহাপণেন নিপ্ফজ্জতি, দ্ৰে গণ্হাহী’’তি এৰং যত্তকং ৰদতি, ততো দিগুণং দেতি.
২৬২. গুয্হমস্স আচিক্খতীতি অত্তনো গুয্হং নিগূহিতুং যুত্তকথং অঞ্ঞস্স অকথেত্ৰা তস্সেৰ আচিক্খতি. গুয্হমস্স পরিগূহতীতি তেন কথিতং গুয্হং যথা অঞ্ঞো ন জানাতি, এৰং রক্খতি. আপদাসু ন ৰিজহতীতি উপ্পন্নে ভযে ন পরিচ্চজতি. জীৰিতম্পিস্স অত্থাযাতি অত্তনো জীৰিতম্পি তস্স সহাযস্স অত্থায পরিচ্চত্তমেৰ হোতি, অত্তনো জীৰিতং অগণেত্ৰাপি তস্স কম্মং করোতিযেৰ.
২৬৩. পাপা নিৰারেতীতি অম্হেসু পস্সন্তেসু পস্সন্তেসু ত্ৰং এৰং কাতুং ন লভসি, পঞ্চ ৰেরানি দস অকুসলকম্মপথে মা করোহীতি নিৰারেতি. কল্যাণে নিৰেসেতীতি কল্যাণকম্মে তীসু সরণেসু পঞ্চসীলেসু দসকুসলকম্মপথেসু ৰত্তস্সু, দানং দেহি পুঞ্ঞং করোহি ধম্মং সুণাহীতি এৰং কল্যাণে নিযোজেতি. অস্সুতং সাৰেতীতি অস্সুতপুব্বং সুখুমং নিপুণং ¶ কারণং সাৰেতি. সগ্গস্স মগ্গন্তি ইদং কম্মং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তন্তীতি এৰং সগ্গস্স মগ্গং আচিক্খতি.
২৬৪. অভৰেনস্স ন নন্দতীতি তস্স অভৰেন অৰুড্ঢিযা পুত্তদারস্স ৰা পরিজনস্স ৰা তথারূপং পারিজুঞ্ঞং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা ন নন্দতি, অনত্তমনো হোতি. ভৰেনাতি ৰুড্ঢিযা তথারূপস্স সম্পত্তিং ৰা ¶ ইস্সরিযপ্পটিলাভং ৰা দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা নন্দতি, অত্তমনো হোতি. অৰণ্ণং ভণমানং নিৰারেতীতি ‘‘অসুকো ৰিরূপো ন পাসাদিকো দুজ্জাতিকো দুস্সীলো’’তি ৰা ৰুত্তে ‘‘এৰং মা ভণি, রূপৰা চ সো পাসাদিকো ¶ চ সুজাতো চ সীলসম্পন্নো চা’’তিআদীহি ৰচনেহি পরং অত্তনো সহাযস্স অৰণ্ণং ভণমানং নিৰারেতি. ৰণ্ণং ভণমানং পসংসতীতি ‘‘অসুকো রূপৰা পাসাদিকো সুজাতো সীলসম্পন্নো’’তি ৰুত্তে ‘‘অহো সুট্ঠু ৰদসি, সুভাসিতং তযা, এৰমেতং, এস পুরিসো রূপৰা পাসাদিকো সুজাতো সীলসম্পন্নো’’তি এৰং অত্তনো সহাযকস্স পরং ৰণ্ণং ভণমানং পসংসতি.
২৬৫. জলং অগ্গীৰ ভাসতীতি রত্তিং পব্বতমত্থকে জলমানো অগ্গি ৰিয ৰিরোচতি.
ভোগে সংহরমানস্সাতি অত্তানম্পি পরম্পি অপীল়েত্ৰা ধম্মেন সমেন ভোগে সম্পিণ্ডেন্তস্স রাসিং করোন্তস্স. ভমরস্সেৰ ইরীযতোতি যথা ভমরো পুপ্ফানং ৰণ্ণগন্ধং অপোথযং তুণ্ডেনপি পক্খেহিপি রসং আহরিত্ৰা অনুপুব্বেন চক্কপ্পমাণং মধুপটলং করোতি, এৰং অনুপুব্বেন মহন্তং ভোগরাসিং করোন্তস্স. ভোগা সন্নিচযং যন্তীতি তস্স ভোগা নিচযং গচ্ছন্তি. কথং? অনুপুব্বেন উপচিকাহি সংৰড্ঢিযমানো ৰম্মিকো ৰিয. তেনাহ ‘‘ৰম্মিকোৰুপচীযতী’’তি. যথা ৰম্মিকো উপচিযতি, এৰং নিচযং যন্তীতি অত্থো.
সমাহত্ৰাতি সমাহরিত্ৰা. অলমত্থোতি যুত্তসভাৰো সমত্থো ৰা পরিযত্তরূপো ঘরাৰাসং সণ্ঠাপেতুং.
ইদানি যথা ৰা ঘরাৰাসো সণ্ঠপেতব্বো, তথা ওৰদন্তো চতুধা ৰিভজে ভোগেতিআদিমাহ. তত্থ স ৰে মিত্তানি গন্থতীতি সো এৰং ৰিভজন্তো মিত্তানি গন্থতি নাম অভেজ্জমানানি ঠপেতি. যস্স হি ভোগা সন্তি, সো এৰ মিত্তে ঠপেতুং সক্কোতি, ন ইতরো.
একেন ¶ ভোগে ভুঞ্জেয্যাতি একেন কোট্ঠাসেন ভোগে ভুঞ্জেয্য. দ্ৰীহি কম্মং পযোজযেতি দ্ৰীহি কোট্ঠাসেহি কসিৰাণিজ্জাদিকম্মং পযোজেয্য. চতুত্থঞ্চ নিধাপেয্যাতি চতুত্থং কোট্ঠাসং নিধাপেত্ৰা ঠপেয্য. আপদাসু ভৰিস্সতীতি কুলানঞ্হি ন সব্বকালং একসদিসং ৰত্ততি, কদাচি রাজাদিৰসেন আপদাপি উপ্পজ্জন্তি, তস্মা ¶ এৰং আপদাসু উপ্পন্নাসু ভৰিস্সতীতি ‘‘একং কোট্ঠাসং নিধাপেয্যা’’তি আহ ¶ . ইমেসু পন চতূসু কোট্ঠাসেসু কতরকোট্ঠাসং গহেত্ৰা কুসলং কাতব্বন্তি? ‘‘ভোগে ভুঞ্জেয্যা’’তি ৰুত্তকোট্ঠাসং. ততো গণ্হিত্ৰা ভিক্খূনম্পি কপণদ্ধিকাদীনম্পি দাতব্বং, পেসকারন্হাপিতাদীনম্পি ৰেতনং দাতব্বং.
ছদ্দিসাপটিচ্ছাদনকণ্ডৰণ্ণনা
২৬৬. ইতি ভগৰা এত্তকেন কথামগ্গেন এৰং গহপতিপুত্তস্স অরিযসাৰকো চতূহি কারণেহি অকুসলং পহায ছহি কারণেহি ভোগানং অপাযমুখং ৰজ্জেত্ৰা সোল়স মিত্তানি সেৰন্তো ঘরাৰাসং সণ্ঠপেত্ৰা দারভরণং করোন্তো ধম্মিকেন আজীৰেন জীৰতি, দেৰমনুস্সানঞ্চ অন্তরে অগ্গিক্খন্ধো ৰিয ৰিরোচতীতি ৰজ্জনীযধম্মৰজ্জনত্থং সেৰিতব্বধম্মসেৰনত্থঞ্চ ওৰাদং দত্ৰা ইদানি নমস্সিতব্বা ছ দিসা দস্সেন্তো কথঞ্চ গহপতিপুত্তাতিআদিমাহ.
তত্থ ছদ্দিসাপটিচ্ছাদীতি যথা ছহি দিসাহি আগমনভযং ন আগচ্ছতি, খেমং হোতি নিব্ভযং এৰং ৰিহরন্তো ‘‘ছদ্দিসাপটিচ্ছাদী’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘পুরত্থিমা দিসা মাতাপিতরো ৰেদিতব্বা’’তিআদীসু মাতাপিতরো পুব্বুপকারিতায পুরত্থিমা দিসাতি ৰেদিতব্বা. আচরিযা দক্খিণেয্যতায দক্খিণা দিসাতি. পুত্তদারা পিট্ঠিতো অনুবন্ধনৰসেন পচ্ছিমা দিসাতি. মিত্তামচ্চা যস্মা সো মিত্তামচ্চে নিস্সায তে তে দুক্খৰিসেসে উত্তরতি, তস্মা উত্তরা দিসাতি. দাসকম্মকরা পাদমূলে পতিট্ঠানৰসেন হেট্ঠিমা দিসাতি. সমণব্রাহ্মণা গুণেহি উপরি ঠিতভাৰেন উপরিমা দিসাতি ৰেদিতব্বা.
২৬৭. ভতো নে ভরিস্সামীতি অহং মাতাপিতূহি থঞ্ঞং পাযেত্ৰা হত্থপাদে ৰড্ঢেত্ৰা মুখেন সিঙ্ঘাণিকং অপনেত্ৰা নহাপেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা ভতো ভরিতো জগ্গিতো, স্ৰাহং অজ্জ তে মহল্লকে পাদধোৰনন্হাপনযাগুভত্তদানাদীহি ভরিস্সামি.
কিচ্চং নেসং করিস্সামীতি অত্তনো কম্মং ঠপেত্ৰা মাতাপিতূনং রাজকুলাদীসু উপ্পন্নং কিচ্চং ¶ গন্ত্ৰা করিস্সামি. কুলৰংসং সণ্ঠপেস্সামীতি মাতাপিতূনং সন্তকং খেত্তৰত্থুহিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিং অৰিনাসেত্ৰা রক্খন্তোপি ¶ কুলৰংসং সণ্ঠপেতি নাম. মাতাপিতরো অধম্মিকৰংসতো হারেত্ৰা ¶ ধম্মিকৰংসে ঠপেন্তোপি, কুলৰংসেন আগতানি সলাকভত্তাদীনি অনুপচ্ছিন্দিত্ৰা পৰত্তেন্তোপি কুলৰংসং সণ্ঠপেতি নাম. ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘কুলৰংসং সণ্ঠপেস্সামী’’তি.
দাযজ্জং পটিপজ্জামীতি মাতাপিতরো অত্তনো ওৰাদে অৰত্তমানে মিচ্ছাপটিপন্নে দারকে ৰিনিচ্ছযং পত্ৰা অপুত্তে করোন্তি, তে দাযজ্জারহা ন হোন্তি. ওৰাদে ৰত্তমানে পন কুলসন্তকস্স সামিকে করোন্তি, অহং এৰং ৰত্তিস্সামীতি অধিপ্পাযেন ‘‘দাযজ্জং পটিপজ্জামী’’তি ৰুত্তং.
দক্খিণং অনুপ্পদস্সামীতি তেসং পত্তিদানং কত্ৰা ততিযদিৰসতো পট্ঠায দানং অনুপ্পদস্সামি. পাপা নিৰারেন্তীতি পাণাতিপাতাদীনং দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকং আদীনৰং ৰত্ৰা, ‘‘তাত, মা এৰরূপং করী’’তি নিৰারেন্তি, কতম্পি গরহন্তি. কল্যাণে নিৰেসেন্তীতি অনাথপিণ্ডিকো ৰিয লঞ্জং দত্ৰাপি সীলসমাদানাদীসু নিৰেসেন্তি. সিপ্পং সিক্খাপেন্তীতি অত্তনো ওৰাদে ঠিতভাৰং ঞত্ৰা ৰংসানুগতং মুদ্দাগণনাদিসিপ্পং সিক্খাপেন্তি. পতিরূপেনাতি কুলসীলরূপাদীহি অনুরূপেন.
সমযে দাযজ্জং নিয্যাদেন্তীতি সমযে ধনং দেন্তি. তত্থ নিচ্চসমযো কালসমযোতি দ্ৰে সমযা. নিচ্চসমযে দেন্তি নাম ‘‘উট্ঠায সমুট্ঠায ইমং গণ্হিতব্বং গণ্হ, অযং তে পরিব্বযো হোতু, ইমিনা কুসলং করোহী’’তি দেন্তি. কালসমযে দেন্তি নাম সিখাঠপনআৰাহৰিৰাহাদিসমযে দেন্তি. অপিচ পচ্ছিমে কালে মরণমঞ্চে নিপন্নস্স ‘‘ইমিনা কুসলং করোহী’’তি দেন্তাপি সমযে দেন্তি নাম. পটিচ্ছন্না হোতীতি যং পুরত্থিমদিসতো ভযং আগচ্ছেয্য, যথা তং নাগচ্ছতি, এৰং পিহিতা হোতি. সচে হি পুত্তা ৰিপ্পটিপন্না, অস্সু, মাতাপিতরো দহরকালতো পট্ঠায জগ্গনাদীহি সম্মা পটিপন্না, এতে দারকা, মাতাপিতূনং অপ্পতিরূপাতি এতং ভযং আগচ্ছেয্য. পুত্তা সম্মা পটিপন্না, মাতাপিতরো ৰিপ্পটিপন্না, মাতাপিতরো পুত্তানং নানুরূপাতি এতং ভযং আগচ্ছেয্য. উভোসু ৰিপ্পটিপন্নেসু দুৰিধম্পি তং ভযং হোতি. সম্মা ¶ পটিপন্নেসু সব্বং ন হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পটিচ্ছন্না হোতি খেমা অপ্পটিভযা’’তি.
এৰঞ্চ ¶ পন ৰত্ৰা ভগৰা সিঙ্গালকং এতদৰোচ – ‘‘ন খো তে, গহপতিপুত্ত, পিতা লোকসম্মতং পুরত্থিমং দিসং নমস্সাপেতি. মাতাপিতরো পন ¶ পুরত্থিমদিসাসদিসে কত্ৰা নমস্সাপেতি. অযঞ্হি তে পিতরা পুরত্থিমা দিসা অক্খাতা, নো অঞ্ঞা’’তি.
২৬৮. উট্ঠানেনাতি আসনা উট্ঠানেন. অন্তেৰাসিকেন হি আচরিযং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা আসনা ৰুট্ঠায পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা হত্থতো ভণ্ডকং গহেত্ৰা আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা বীজনপাদধোৰনপাদমক্খনানি কাতব্বানি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘উট্ঠানেনা’’তি. উপট্ঠানেনাতি দিৰসস্স তিক্খত্তুং উপট্ঠানগমনেন. সিপ্পুগ্গহণকালে পন অৰস্সকমেৰ গন্তব্বং হোতি. সুস্সূসাযাতি সদ্দহিত্ৰা সৰনেন. অসদ্দহিত্ৰা সুণন্তো হি ৰিসেসং নাধিগচ্ছতি. পারিচরিযাযাতি অৰসেসখুদ্দকপারিচরিযায. অন্তেৰাসিকেন হি আচরিযস্স পাতোৰ ৰুট্ঠায মুখোদকদন্তকট্ঠং দত্ৰা ভত্তকিচ্চকালেপি পানীযং গহেত্ৰা পচ্চুপট্ঠানাদীনি কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা গন্তব্বং. কিলিট্ঠৰত্থাদীনি ধোৰিতব্বানি, সাযং নহানোদকং পচ্চুপট্ঠপেতব্বং. অফাসুকালে উপট্ঠাতব্বং. পব্বজিতেনপি সব্বং অন্তেৰাসিকৰত্তং কাতব্বং. ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘পারিচরিযাযা’’তি. সক্কচ্চং সিপ্পপটিগ্গহণেনাতি সক্কচ্চং পটিগ্গহণং নাম থোকং গহেত্ৰা বহুৰারে সজ্ঝাযকরণং, একপদম্পি ৰিসুদ্ধমেৰ গহেতব্বং.
সুৰিনীতং ৰিনেন্তীতি ‘‘এৰং তে নিসীদিতব্বং, এৰং ঠাতব্বং, এৰং খাদিতব্বং, এৰং ভুঞ্জিতব্বং, পাপমিত্তা ৰজ্জেতব্বা, কল্যাণমিত্তা সেৰিতব্বা’’তি এৰং আচারং সিক্খাপেন্তি ৰিনেন্তি. সুগ্গহিতং গাহাপেন্তীতি যথা সুগ্গহিতং গণ্হাতি, এৰং অত্থঞ্চ ব্যঞ্জনঞ্চ সোধেত্ৰা পযোগং দস্সেত্ৰা গণ্হাপেন্তি. মিত্তামচ্চেসু পটিযাদেন্তীতি ‘‘অযং অম্হাকং অন্তেৰাসিকো ব্যত্তো বহুস্সুতো মযা সমসমো, এতং সল্লক্খেয্যাথা’’তি এৰং গুণং কথেত্ৰা মিত্তামচ্চেসু পতিট্ঠপেন্তি.
দিসাসু পরিত্তাণং করোন্তীতি সিপ্পসিক্খাপনেনেৰস্স সব্বদিসাসু ¶ রক্খং করোন্তি. উগ্গহিতসিপ্পো হি যং যং দিসং গন্ত্ৰা সিপ্পং দস্সেতি, তত্থ তত্থস্স লাভসক্কারো উপ্পজ্জতি. সো আচরিযেন কতো নাম হোতি, গুণং কথেন্তোপিস্স মহাজনো আচরিযপাদে ধোৰিত্ৰা ৰসিতঅন্তেৰাসিকো ¶ ৰত অযন্তি পঠমং আচরিযস্সেৰ গুণং কথেন্তি, ব্রহ্মলোকপ্পমাণোপিস্স লাভো উপ্পজ্জমানো আচরিযসন্তকোৰ হোতি. অপিচ যং ৰিজ্জং পরিজপ্পিত্ৰা গচ্ছন্তং অটৰিযং চোরা ন পস্সন্তি, অমনুস্সা ৰা দীঘজাতিআদযো ৰা ন ৰিহেঠেন্তি, তং সিক্খাপেন্তাপি দিসাসু পরিত্তাণং করোন্তি. যং ৰা সো দিসং গতো হোতি, ততো ¶ কঙ্খং উপ্পাদেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং আগতমনুস্সে ‘‘এতিস্সং দিসাযং অম্হাকং অন্তেৰাসিকো ৰসতি, তস্স চ ময্হঞ্চ ইমস্মিং সিপ্পে নানাকরণং নত্থি, গচ্ছথ তমেৰ পুচ্ছথা’’তি এৰং অন্তেৰাসিকং পগ্গণ্হন্তাপি তস্স তত্থ লাভসক্কারুপ্পত্তিযা পরিত্তাণং করোন্তি নাম, পতিট্ঠং করোন্তীতি অত্থো. সেসমেত্থ পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
২৬৯. ততিযদিসাৰারে সম্মাননাযাতি দেৰমাতে তিস্সমাতেতি এৰং সম্ভাৰিতকথাকথনেন. অনৰমাননাযাতি যথা দাসকম্মকরাদযো পোথেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা কথেন্তি, এৰং হীল়েত্ৰা ৰিমানেত্ৰা অকথনেন. অনতিচরিযাযাতি তং অতিক্কমিত্ৰা বহি অঞ্ঞায ইত্থিযা সদ্ধিং পরিচরন্তো তং অতিচরতি নাম, তথা অকরণেন. ইস্সরিযৰোস্সগ্গেনাতি ইত্থিযো হি মহালতাসদিসম্পি আভরণং লভিত্ৰা ভত্তং ৰিচারেতুং অলভমানা কুজ্ঝন্তি, কটচ্ছুং হত্থে ঠপেত্ৰা তৰ রুচিযা করোহীতি ভত্তগেহে ৰিস্সট্ঠে সব্বং ইস্সরিযং ৰিস্সট্ঠং নাম হোতি, এৰং করণেনাতি অত্থো. অলঙ্কারানুপ্পদানেনাতি অত্তনো ৰিভৰানুরূপেন অলঙ্কারদানেন. সুসংৰিহিতকম্মন্তাতি যাগুভত্তপচনকালাদীনি অনতিক্কমিত্ৰা তস্স তস্স সাধুকং করণেন সুট্ঠু সংৰিহিতকম্মন্তা. সঙ্গহিতপরিজনাতি সম্মাননাদীহি চেৰ পহেণকপেসনাদীহি চ সঙ্গহিতপরিজনা. ইধ পরিজনো নাম সামিকস্স চেৰ অত্তনো চ ঞাতিজনো. অনতিচারিনীতি সামিকং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং মনসাপি ন পত্থেতি. সম্ভতন্তি কসিৰাণিজ্জাদীনি কত্ৰা আভতধনং. দক্খা ¶ চ হোতীতি যাগুভত্তসম্পাদনাদীসু ছেকা নিপুণা হোতি. অনলসাতি নিক্কোসজ্জা. যথা অঞ্ঞা কুসীতা নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নাৰ হোন্তি ঠিতট্ঠানে ঠিতাৰ, এৰং অহুত্ৰা ৰিপ্ফারিতেন চিত্তেন সব্বকিচ্চানি নিপ্ফাদেতি. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
২৭০. চতুত্থদিসাৰারে ¶ অৰিসংৰাদনতাযাতি যস্স যস্স নামং গণ্হাতি, তং তং অৰিসংৰাদেত্ৰা ইদম্পি অম্হাকং গেহে অত্থি, ইদম্পি অত্থি, গহেত্ৰা গচ্ছাহীতি এৰং অৰিসংৰাদেত্ৰা দানেন. অপরপজা চস্স পটিপূজেন্তীতি সহাযস্স পুত্তধীতরো পজা নাম, তেসং পন পুত্তধীতরো চ নত্তুপনত্তকা চ অপরপজা নাম. তে পটিপূজেন্তি কেল়াযন্তি মমাযন্তি মঙ্গলকালাদীসু তেসং মঙ্গলাদীনি করোন্তি. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
২৭১. যথাবলং কম্মন্তসংৰিধানেনাতি দহরেহি কাতব্বং মহল্লকেহি, মহল্লকেহি ৰা কাতব্বং দহরেহি, ইত্থীহি কাতব্বং পুরিসেহি, পুরিসেহি ৰা কাতব্বং ইত্থীহি অকারেত্ৰা তস্স তস্স বলানুরূপেনেৰ কম্মন্তসংৰিধানেন. ভত্তৰেতনানুপ্পদানেনাতি অযং খুদ্দকপুত্তো, অযং একৰিহারীতি ¶ তস্স তস্স অনুরূপং সল্লক্খেত্ৰা ভত্তদানেন চেৰ পরিব্বযদানেন চ. গিলানুপট্ঠানেনাতি অফাসুককালে কম্মং অকারেত্ৰা সপ্পাযভেসজ্জাদীনি দত্ৰা পটিজগ্গনেন. অচ্ছরিযানং রসানং সংৰিভাগেনাতি অচ্ছরিযে মধুররসে লভিত্ৰা সযমেৰ অখাদিত্ৰা তেসম্পি ততো সংৰিভাগকরণেন. সমযে ৰোস্সগ্গেনাতি নিচ্চসমযে চ কালসমযে চ ৰোস্সজ্জনেন. নিচ্চসমযে ৰোস্সজ্জনং নাম সকলদিৰসং কম্মং করোন্তা কিলমন্তি. তস্মা যথা ন কিলমন্তি, এৰং ৰেলং ঞত্ৰা ৰিস্সজ্জনং. কালসমযে ৰোস্সগ্গো নাম ছণনক্খত্তকীল়াদীসু অলঙ্কারভণ্ডখাদনীযভোজনীযাদীনি দত্ৰা ৰিস্সজ্জনং. দিন্নাদাযিনোতি চোরিকায কিঞ্চি অগহেত্ৰা সামিকেহি দিন্নস্সেৰ আদাযিনো. সুকতকম্মকরাতি ‘‘কিং এতস্স কম্মেন কতেন, ন মযং ¶ কিঞ্চি লভামা’’তি অনুজ্ঝাযিত্ৰা তুট্ঠহদযা যথা তং কম্মং সুকতং হোতি, এৰং কারকা. কিত্তিৰণ্ণহরাতি পরিসমজ্ঝে কথায সম্পত্তায ‘‘কো অম্হাকং সামিকেহি সদিসো অত্থি, মযং অত্তনো দাসভাৰম্পি ন জানাম, তেসং সামিকভাৰম্পি ন জানাম, এৰং নো অনুকম্পন্তী’’তি গুণকথাহারকা. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
২৭২. মেত্তেন কাযকম্মেনাতিআদীসু মেত্তচিত্তং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা কতানি কাযকম্মাদীনি মেত্তানি নাম ৰুচ্চন্তি. তত্থ ভিক্খূ নিমন্তেস্সামীতি ৰিহারগমনং ¶ , ধমকরণং গহেত্ৰা উদকপরিস্সাৰনং, পিট্ঠিপরিকম্মপাদপরিকম্মাদিকরণঞ্চ মেত্তং কাযকম্মং নাম. ভিক্খূ পিণ্ডায পৰিট্ঠে দিস্ৰা ‘‘সক্কচ্চং যাগুং দেথ, ভত্তং দেথা’’তিআদিৰচনঞ্চেৰ, সাধুকারং দত্ৰা ধম্মসৰনঞ্চ সক্কচ্চং পটিসন্থারকরণাদীনি চ মেত্তং ৰচীকম্মং নাম. ‘‘অম্হাকং কুলূপকত্থেরা অৰেরা হোন্তু অব্যাপজ্জা’’তি এৰং চিন্তনং মেত্তং মনোকম্মং নাম. অনাৰটদ্ৰারতাযাতি অপিহিতদ্ৰারতায. তত্থ সব্বদ্ৰারানি ৰিৰরিত্ৰাপি সীলৰন্তানং অদাযকো অকারকো পিহিতদ্ৰারোযেৰ. সব্বদ্ৰারানি পন পিদহিত্ৰাপি তেসং দাযকো কারকো ৰিৰটদ্ৰারোযেৰ. ইতি সীলৰন্তেসু গেহদ্ৰারং আগতেসু সন্তংযেৰ নত্থীতি অৰত্ৰা দাতব্বং. এৰং অনাৰটদ্ৰারতা নাম হোতি.
আমিসানুপ্পদানেনাতি পুরেভত্তং পরিভুঞ্জিতব্বকং আমিসং নাম, তস্মা সীলৰন্তানং যাগুভত্তসম্পদানেনাতি অত্থো. কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তীতি ‘‘সব্বে সত্তা সুখিতা হোন্তু অৰেরা অরোগা অব্যাপজ্জা’’তি এৰং হিতফরণেন. অপিচ উপট্ঠাকানং গেহং অঞ্ঞে সীলৰন্তে সব্রহ্মচারী গহেত্ৰা পৰিসন্তাপি কল্যাণেন চেতসা অনুকম্পন্তি নাম. সুতং পরিযোদাপেন্তীতি যং তেসং পকতিযা সুতং অত্থি, তস্স অত্থং কথেত্ৰা কঙ্খং ৰিনোদেন্তি, তথত্তায ৰা পটিপজ্জাপেন্তি. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
২৭৩. অলমত্তোতি ¶ পুত্তদারভরণং কত্ৰা অগারং অজ্ঝাৰসনসমত্থো. পণ্ডিতোতি দিসানমস্সনট্ঠানে পণ্ডিতো হুত্ৰা. সণ্হোতি ¶ সুখুমত্থদস্সনেন সণ্হৰাচাভণনেন ৰা সণ্হো হুত্ৰা. পটিভানৰাতি দিসানমস্সনট্ঠানে পটিভানৰা হুত্ৰা নিৰাতৰুত্তীতি নীচৰুত্তি. অত্থদ্ধোতি থম্ভরহিতো. উট্ঠানকোতি উট্ঠানৰীরিযসম্পন্নো. অনলসোতি নিক্কোসজ্জো. অচ্ছিন্নৰুত্তীতি নিরন্তরকরণৰসেন অখণ্ডৰুত্তি. মেধাৰীতি ঠানুপ্পত্তিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো.
সঙ্গাহকোতি চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি সঙ্গহকরো. মিত্তকরোতি মিত্তগৰেসনো. ৰদঞ্ঞূতি পুব্বকারিনা, ৰুত্তৰচনং জানাতি. সহাযকস্স ঘরং গতকালে ‘‘ময্হং সহাযকস্স ৰেঠনং দেথ, সাটকং দেথ, মনুস্সানং ভত্তৰেতনং দেথা’’তি ৰুত্তৰচনমনুস্সরন্তো তস্স অত্তনো গেহং ¶ আগতস্স তত্তকং ৰা ততো অতিরেকং ৰা পটিকত্তাতি অত্থো. অপিচ সহাযকস্স ঘরং গন্ত্ৰা ইমং নাম গণ্হিস্সামীতি আগতং সহাযকং লজ্জায গণ্হিতুং অসক্কোন্তং অনিচ্ছারিতম্পি তস্স ৰাচং ঞত্ৰা যেন অত্থেন সো আগতো, তং নিপ্ফাদেন্তো ৰদঞ্ঞূ নাম. যেন যেন ৰা পন সহাযকস্স ঊনং হোতি, ওলোকেত্ৰা তং তং দেন্তোপি ৰদঞ্ঞূযেৰ. নেতাতি তং তং অত্থং দস্সেন্তো পঞ্ঞায নেতা. ৰিৰিধানি কারণানি দস্সেন্তো নেতীতি ৰিনেতা. পুনপ্পুনং নেতীতি অনুনেতা.
তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং পুগ্গলে. রথস্সাণীৰ যাযতোতি যথা আণিযা সতিযেৰ রথো যাতি, অসতি ন যাতি, এৰং ইমেসু সঙ্গহেসু সতিযেৰ লোকো ৰত্ততি, অসতি ন ৰত্ততি. তেন ৰুত্তং – ‘‘এতে খো সঙ্গহা লোকে, রথস্সাণীৰ যাযতো’’তি.
ন মাতা পুত্তকারণাতি যদি মাতা এতে সঙ্গহে পুত্তস্স ন করেয্য, পুত্তকারণা মানং ৰা পূজং ৰা ন লভেয্য.
সঙ্গহা এতেতি উপযোগৰচনে পচ্চত্তং. ‘‘সঙ্গহে এতে’’তি ৰা পাঠো. সম্মপেক্খন্তীতি সম্মা পেক্খন্তি. পাসংসা চ ভৰন্তীতি পসংসনীযা চ ভৰন্তি.
২৭৪. ইতি ভগৰা যা দিসা সন্ধায তে গহপতিপুত্ত পিতা আহ ‘‘দিসা নমস্সেয্যাসী’’তি, ইমা তা ছ দিসা. যদি ত্ৰং পিতু ৰচনং করোসি, ইমা দিসা নমস্সাতি দস্সেন্তো সিঙ্গালস্স পুচ্ছায ঠত্ৰা দেসনং মত্থকং পাপেত্ৰা রাজগহং পিণ্ডায ¶ পাৰিসি ¶ . সিঙ্গালকোপি সরণেসু পতিট্ঠায চত্তালীসকোটিধনং বুদ্ধসাসনে ৰিকিরিত্ৰা পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা সগ্গপরাযণো অহোসি. ইমস্মিঞ্চ পন সুত্তে যং গিহীহি কত্তব্বং কম্মং নাম, তং অকথিতং নত্থি, গিহিৰিনযো নামাযং সুত্তন্তো. তস্মা ইমং সুত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানীতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
সিঙ্গালসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. আটানাটিযসুত্তৰণ্ণনা
পঠমভাণৰারৰণ্ণনা
২৭৫. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি আটানাটিযসুত্তং. তত্রাযমপুব্বপদৰণ্ণনা – চতুদ্দিসং রক্খং ঠপেত্ৰাতি অসুরসেনায নিৰারণত্থং সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স চতূসু দিসাসু আরক্খং ঠপেত্ৰা. গুম্বং ঠপেত্ৰাতি বলগুম্বং ঠপেত্ৰা. ওৰরণং ঠপেত্ৰাতি চতূসু দিসাসু আরক্খকে ঠপেত্ৰা. এৰং সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স আরক্খং সুসংৰিহিতং কত্ৰা আটানাটনগরে নিসিন্না সত্ত বুদ্ধে আরব্ভ ইমং পরিত্তং বন্ধিত্ৰা ‘‘যে সত্থু ধম্মআণং অম্হাকঞ্চ রাজআণং ন সুণন্তি, তেসং ইদঞ্চিদঞ্চ করিস্সামা’’তি সাৰনং কত্ৰা অত্তনোপি চতূসু দিসাসু মহতিযা চ যক্খসেনাযাতিআদীহি চতূহি সেনাহি আরক্খং সংৰিদহিত্ৰা অভিক্কন্তায রত্তিযা…পে… একমন্তং নিসীদিংসু.
অভিক্কন্তায রত্তিযাতি এত্থ অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনাদীসু দিস্সতি. তত্থ ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো উদ্দিসতু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খ’’ন্তি (অ. নি. ৮.২০) এৰমাদীসু খযে দিস্সতি. ‘‘অযং ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো পণীততরো চা’’তি (অ. নি. ৪.১০০) এৰমাদীসু সুন্দরে.
‘‘কো ¶ মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৫৭);
এৰমাদীসু অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতমাতি (পারা. ১৫) এৰমাদীসু অব্ভনুমোদনে ¶ . ইধ পন খযে. তেন অভিক্কন্তায রত্তিযা, পরিক্খীণায রত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি.
অভিক্কন্তৰণ্ণাতি ইধ অভিক্কন্তসদ্দো অভিরূপে. ৰণ্ণসদ্দো পন ছৰিথুতিকুলৰগ্গকারণসণ্ঠানপমাণরূপাযতনাদীসু দিস্সতি. তত্থ ‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণোসি ভগৰা’’তি (ম. নি. ২.৩৯৯) এৰমাদীসু ছৰিযং. ‘‘কদা সঞ্ঞূল়্হা পন তে, গহপতি, ইমে সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণা’’তি (ম. নি. ২.৭৭) এৰমাদীসু থুতিযং. ‘‘চত্তারোমে ¶ , ভো গোতম, ৰণ্ণা’’তি (দী. নি. ১.২৬৬) এৰমাদীসু কুলৰগ্গে. ‘‘অথ কেন নু ৰণ্ণেন গন্ধথেনোতি ৰুচ্চতী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.২৩৪) কারণে. ‘‘মহন্তং হত্থিরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা’’তি (সং. নি. ১.১৩৮) এৰমাদীসু সণ্ঠানে. ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণা’’তি (পারা. ৬০২) এৰমাদীসু পমাণে. ‘‘ৰণ্ণো গন্ধো রসো ওজা’’তি এৰমাদীসু রূপাযতনে. সো ইধ ছৰিযং দট্ঠব্বো. তেন ‘‘অভিক্কন্তৰণ্ণা অভিরূপচ্ছৰী’’তি ৰুত্তং হোতি.
কেৰলকপ্পন্তি এত্থ কেৰলসদ্দো অনৰসেসযেভুয্যঅব্যামিস্সানতিরেকদল়্হত্থৰিসংযোগাদিঅনেকত্থো. তথা হিস্স ‘‘কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি (পারা. ১) এৰমাদীসু অনৰসেসতা অত্থো. ‘‘কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমাগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায অভিক্কমিতুকামা হোন্তী’’তি (মহাৰ. ৪৩) এৰমাদীসু যেভুয্যতা. ‘‘কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি (মহাৰ. ১) এৰমাদীসু অব্যামিস্সতা. ‘‘কেৰলং সদ্ধামত্তকং নূন অযমাযস্মা’’তি (অ. নি. ৬.৫৫) এৰমাদীসু অনতিরেকতা. ‘‘আযস্মতো, ভন্তে, অনুরুদ্ধস্স বাহিকো নাম সদ্ধিৰিহারিকো কেৰলকপ্পং সঙ্ঘভেদায ঠিতো’’তি (অ. নি. ৪.২৪৩) এৰমাদীসু দল়্হত্থতা. ‘‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসোতি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ১০.১২) এৰমাদীসু ৰিসংযোগো. ইধ পনস্স অনৰসেসত্থো অধিপ্পেতো.
কপ্পসদ্দো পনাযং অভিসদ্দহনৰোহারকালপঞ্ঞত্তিছেদনৰিকপ্পলেসসমন্তভাৰাদিঅনেকত্থো. তথা হিস্স ‘‘ওকপ্পনিযমেতং ভোতো গোতমস্স. যথা তং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি (ম. নি. ১.৩৮৭) এৰমাদীসু অভিসদ্দহনমত্থো. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ¶ ফলং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫০) এৰমাদীসু ৰোহারো. ‘‘যেন সুদং নিচ্চকপ্পং ৰিহরামী’’তি (ম. নি. ১.৩৮৭) এৰমাদীসু কালো. ‘‘ইচ্চাযস্মা কপ্পো’’তি (সু. নি. ১০৯৮) ¶ এৰমাদীসু পঞ্ঞত্তি. ‘‘অলঙ্কতো কপ্পিতকেসমস্সূ’’তি (ৰি. ৰ. ১০৯৪) এৰমাদীসু ছেদনং. ‘‘কপ্পতি দ্ৰঙ্গুলকপ্পো’’তি (চূল়ৰ. ৪৪৬) এৰমাদীসু ৰিকপ্পো, অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতু’’ন্তি (অ. নি. ৮.৮০) এৰমাদীসু লেসো. ‘‘কেৰলকপ্পং ৰেল়ুৰনং ওভাসেত্ৰা’’তি (সং. নি. ১.৯৪) এৰমাদীসু ¶ সমন্তভাৰো. ইধ পন সমন্তভাৰো অত্থো অধিপ্পেতো. তস্মা ‘‘কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূট’’ন্তি এত্থ অনৰসেসং সমন্ততো গিজ্ঝকূটন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.
ওভাসেত্ৰাতি ৰত্থমালালঙ্কারসরীরসমুট্ঠিতায আভায ফরিত্ৰা, চন্দিমা ৰিয সূরিযো ৰিয চ একোভাসং একপজ্জোতং করিত্ৰাতি অত্থো. একমন্তং নিসীদিংসূতি দেৰতানং দসবলস্স সন্তিকে নিসিন্নট্ঠানং নাম ন বহু, ইমস্মিং পন সুত্তে পরিত্তগারৰৰসেন নিসীদিংসু.
২৭৬. ৰেস্সৰণোতি কিঞ্চাপি চত্তারো মহারাজানো আগতা, ৰেস্সৰণো পন দসবলস্স ৰিস্সাসিকো কথাপৰত্তনে ব্যত্তো সুসিক্খিতো, তস্মা ৰেস্সৰণো মহারাজা ভগৰন্তং এতদৰোচ. উল়ারাতি মহেসক্খানুভাৰসম্পন্না. পাণাতিপাতা ৰেরমণিযাতি পাণাতিপাতে দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকং আদীনৰং দস্সেত্ৰা ততো ৰেরমণিযা ধম্মং দেসেতি. সেসেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ সন্তি উল়ারা যক্খা নিৰাসিনোতি তেসু সেনাসনেসু সন্তি উল়ারা যক্খা নিবদ্ধৰাসিনো. আটানাটিযন্তি আটানাটনগরে বদ্ধত্তা এৰংনামং. কিং পন ভগৰতো অপচ্চক্খধম্মো নাম অত্থীতি, নত্থি. অথ কস্মা ৰেস্সৰণো ‘‘উগ্গণ্হাতু, ভন্তে, ভগৰা’’তিআদিমাহ? ওকাসকরণত্থং. সো হি ভগৰন্তং ইমং পরিত্তং সাৰেতুং ওকাসং কারেন্তো এৰমাহ. সত্থু কথিতে ইমং পরিত্তং গরু ভৰিস্সতীতিপি আহ. ফাসুৰিহারাযাতি গমনট্ঠানাদীসু চতূসু ইরিযাপথেসু সুখৰিহারায.
২৭৭. চক্খুমন্তস্সাতি ন ৰিপস্সীযেৰ চক্খুমা, সত্তপি বুদ্ধা চক্খুমন্তো, তস্মা একেকস্স বুদ্ধস্স এতানি সত্ত সত্ত নামানি হোন্তি. সব্বেপি বুদ্ধা চক্খুমন্তো, সব্বে সব্বভূতানুকম্পিনো, সব্বে ন্হাতকিলেসত্তা ন্হাতকা. সব্বে ¶ মারসেনাপমদ্দিনো, সব্বে ৰুসিতৰন্তো, সব্বে ৰিমুত্তা, সব্বে অঙ্গতো রস্মীনং নিক্খন্তত্তা অঙ্গীরসা. ন কেৰলঞ্চ বুদ্ধানং এতানেৰ সত্ত নামানি অসঙ্খ্যেয্যানি নামানি সগুণেন মহেসিনোতি ৰুত্তং.
ৰেস্সৰণো পন অত্তনো পাকটনামৰসেন এৰমাহ. তে জনাতি ইধ খীণাসৰা জনাতি অধিপ্পেতা. অপিসুণাথাতি দেসনাসীসমত্তমেতং, অমুসা অপিসুণা অফরুসা মন্তভাণিনোতি অত্থো ¶ . মহত্তাতি ¶ মহন্তভাৰং পত্তা. ‘‘মহন্তা’’তিপি পাঠো, মহন্তাতি অত্থো. ৰীতসারদাতি নিস্সারদা ৰিগতলোমহংসা.
হিতন্তি মেত্তাফরণেন হিতং. যং নমস্সন্তীতি এত্থ যন্তি নিপাতমত্তং. মহত্তন্তি মহন্তং. অযমেৰ ৰা পাঠো, ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘যে চাপি লোকে কিলেসনিব্বানেন নিব্বুতা যথাভূতং ৰিপস্সিসুং, ৰিজ্জাদিগুণসম্পন্নঞ্চ হিতং দেৰমনুস্সানং গোতমং নমস্সন্তি, তে জনা অপিসুণা, তেসম্পি নমত্থূ’’তি. অট্ঠকথাযং পন তে জনা অপিসুণাতি তে বুদ্ধা অপিসুণাতি এৰং পঠমগাথায বুদ্ধানংযেৰ ৰণ্ণো কথিতো, তস্মা পঠমগাথা সত্তন্নং বুদ্ধানং ৰসেন ৰুত্তা. দুতিযগাথায ‘‘গোতম’’ন্তি দেসনামুখমত্তমেতং. অযম্পি হি সত্তন্নংযেৰ ৰসেন ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. অযঞ্হেত্থ অত্থো – লোকে পণ্ডিতা দেৰমনুস্সা যং নমস্সন্তি গোতমং, তস্স চ ততো পুরিমানঞ্চ বুদ্ধানং নমত্থূতি.
২৭৮. যতো উগ্গচ্ছতীতি যতো ঠানতো উদেতি. আদিচ্চোতি অদিতিযা পুত্তো, ৰেৰচনমত্তং ৰা এতং সূরিযসদ্দস্স. মহন্তং মণ্ডলং অস্সাতি মণ্ডলীমহা. যস্স চুগ্গচ্ছমানস্সাতি যম্হি উগ্গচ্ছমানে. সংৰরীপি নিরুজ্ঝতীতি রত্তি অন্তরধাযতি. যস্স চুগ্গতেতি যস্মিং উগ্গতে.
রহদোতি উদকরহদো. তত্থাতি যতো উগ্গচ্ছতি সূরিযো, তস্মিং ঠানে. সমুদ্দোতি যো সো রহদোতি ৰুত্তো, সো ন অঞ্ঞো, অথ খো সমুদ্দো. সরিতোদকোতি ৰিসটোদকো, সরিতা নানপ্পকারা নদিযো অস্স উদকে পৰিট্ঠাতি ৰা সরিতোদকো. এৰং তং তত্থ জানন্তীতি তং রহদং তত্থ এৰং জানন্তি ¶ . কিন্তি জানন্তি? সমুদ্দো সরিতোদকোতি এৰং জানন্তি.
ইতোতি সিনেরুতো ৰা তেসং নিসিন্নট্ঠানতো ৰা. জনোতি অযং মহাজনো. একনামাতি ইন্দনামেন একনামা. সব্বেসং কির তেসং সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো নামমেৰ নামমকংসু. অসীতি দস একো চাতি একনৰুতিজনা. ইন্দনামাতি ইন্দোতি এৰংনামা. বুদ্ধং আদিচ্চবন্ধুনন্তি কিলেসনিদ্দাপগমনেনাপি বুদ্ধং. আদিচ্চেন সমানগোত্ততাযপি আদিচ্চবন্ধুনং. কুসলেন সমেক্খসীতি অনৰজ্জেন নিপুণেন ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন মহাজনং ওলোকেসি. অমনুস্সাপি তং ৰন্দন্তীতি অমনুস্সাপি তং ‘‘সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ¶ মহাজনং ওলোকেসী’’তি ৰত্ৰা ৰন্দন্তি. সুতং নেতং অভিণ্হসোতি এতং অম্হেহি অভিক্খণং সুতং. জিনং ৰন্দথ গোতমং, জিনং ৰন্দাম গোতমন্তি অম্হেহি পুট্ঠা জিনং ৰন্দাম গোতমন্তি ৰদন্তি.
২৭৯. যেন ¶ পেতা পৰুচ্চন্তীতি পেতা নাম কালঙ্কতা, তে যেন দিসাভাগেন নীহরিযন্তূতি ৰুচ্চন্তি. পিসুণা পিট্ঠিমংসিকাতি পিসুণাৰাচা চেৰ পিট্ঠিমংসং খাদন্তা ৰিয পরম্মুখা গরহকা চ. এতে চ যেন নীহরিযন্তূতি ৰুচ্চন্তি, সব্বেপি হেতে দক্খিণদ্ৰারেন নীহরিত্ৰা দক্খিণতো নগরস্স ডয্হন্তু ৰা ছিজ্জন্তু ৰা হঞ্ঞন্তু ৰাতি এৰং ৰুচ্চন্তি. ইতো সা দক্খিণা দিসাতি যেন দিসাভাগেন তে পেতা চ পিসুণাদিকা চ নীহরিযন্তূতি ৰুচ্চন্তি, ইতো সা দক্খিণা দিসা. ইতোতি সিনেরুতো ৰা তেসং নিসিন্নট্ঠানতো ৰা. কুম্ভণ্ডানন্তি তে কির দেৰা মহোদরা হোন্তি, রহস্সঙ্গম্পি চ নেসং কুম্ভো ৰিয মহন্তং হোতি. তস্মা কুম্ভণ্ডাতি ৰুচ্চন্তি.
২৮০. যত্থ চোগ্গচ্ছতি সূরিযোতি যস্মিং দিসাভাগে সূরিযো অত্থং গচ্ছতি.
২৮১. যেনাতি যেন দিসাভাগেন. মহানেরূতি মহাসিনেরু পব্বতরাজা. সুদস্সনোতি সোৰণ্ণমযত্তা সুন্দরদস্সনো. সিনেরুস্স হি পাচীনপস্সং রজতমযং, দক্খিণপস্সং মণিমযং ¶ , পচ্ছিমপস্সং ফলিকমযং, উত্তরপস্সং সোৰণ্ণমযং, তং মনুঞ্ঞদস্সনং হোতি. তস্মা যেন দিসাভাগেন সিনেরু সুদস্সনোতি অযমেত্থত্থো. মনুস্সা তত্থ জাযন্তীতি তত্থ উত্তরকুরুম্হি মনুস্সা জাযন্তি. অমমাতি ৰত্থাভরণপানভোজনাদীসুপি মমত্তৰিরহিতা. অপরিগ্গহাতি ইত্থিপরিগ্গহেন অপরিগ্গহা. তেসং কির ‘‘অযং ময্হং ভরিযা’’তি মমত্তং ন হোতি, মাতরং ৰা ভগিনিং ৰা দিস্ৰা ছন্দরাগো নুপ্পজ্জতি.
নপি নীযন্তি নঙ্গলাতি নঙ্গলানিপি তত্থ ‘‘কসিকম্মং করিস্সামা’’তি ন খেত্তং নীযন্তি. অকট্ঠপাকিমন্তি অকট্ঠে ভূমিভাগে অরঞ্ঞে সযমেৰ জাতং. তণ্ডুলপ্ফলন্তি তণ্ডুলাৰ তস্স ফলং হোতি.
তুণ্ডিকীরে পচিত্ৰানাতি উক্খলিযং আকিরিত্ৰা নিদ্ধুমঙ্গারেন অগ্গিনা পচিত্ৰা. তত্থ কির জোতিকপাসাণা নাম হোন্তি. অথ ¶ খো তে তযো পাসাণে ঠপেত্ৰা তং উক্খলিং আরোপেন্তি. পাসাণেহি তেজো সমুট্ঠহিত্ৰা তং পচতি. ততো ভুঞ্জন্তি ভোজনন্তি ততো উক্খলিতো ভোজনমেৰ ভুঞ্জন্তি, অঞ্ঞো সূপো ৰা ব্যঞ্জনং ৰা ন হোতি, ভুঞ্জন্তানং চিত্তানুকূলোযেৰস্স রসো হোতি. তে তং ঠানং সম্পত্তানং দেন্তিযেৰ, মচ্ছরিযচিত্তং নাম ন হোতি. বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধাদযোপি মহিদ্ধিকা তত্থ গন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং গণ্হন্তি.
গাৰিং ¶ একখুরং কত্ৰাতি গাৰিং গহেত্ৰা একখুরং ৰাহনমেৰ কত্ৰা. তং অভিরুয্হ ৰেস্সৰণস্স পরিচারকা যক্খা. অনুযন্তি দিসোদিসন্তি তায তায দিসায চরন্তি. পসুং একখুরং কত্ৰাতি ঠপেত্ৰা গাৰিং অৰসেসচতুপ্পদজাতিকং পসুং একখুরং ৰাহনমেৰ কত্ৰা দিসোদিসং অনুযন্তি.
ইত্থিং ৰা ৰাহনং কত্ৰাতি যেভুয্যেন গব্ভিনিং মাতুগামং ৰাহনং করিত্ৰা. তস্সা পিট্ঠিযা নিসীদিত্ৰা চরন্তি. তস্সা কির পিট্ঠি ওনমিতুং সহতি. ইতরা পন ইত্থিযো যানে যোজেন্তি. পুরিসং ৰাহনং কত্ৰাতি পুরিসে গহেত্ৰা যানে যোজেন্তি. গণ্হন্তা চ সম্মাদিট্ঠিকে গহেতুং ন সক্কোন্তি. যেভুয্যেন পচ্চন্তিমমিলক্খুৰাসিকে গণ্হন্তি. অঞ্ঞতরো কিরেত্থ ¶ জানপদো একস্স থেরস্স সমীপে নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযতি, থেরো ‘‘উপাসক অতিৰিয নিদ্দাযসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অজ্জ, ভন্তে, সব্বরত্তিং ৰেস্সৰণদাসেহি কিলমিতোম্হী’’তি আহ.
কুমারিং ৰাহনং কত্ৰাতি কুমারিযো গহেত্ৰা একখুরং ৰাহনং কত্ৰা রথে যোজেন্তি. কুমারৰাহনেপি এসেৰ নযো. পচারা তস্স রাজিনোতি তস্স রঞ্ঞো পরিচারিকা. হত্থিযানং অস্সযানন্তি ন কেৰলং গোযানাদীনিযেৰ, হত্থিঅস্সযানাদীনিপি অভিরুহিত্ৰা ৰিচরন্তি. দিব্বং যানন্তি অঞ্ঞম্পি নেসং বহুৰিধং দিব্বযানং উপট্ঠিতমেৰ হোতি, এতানি তাৰ নেসং উপকপ্পনযানানি. তে পন পাসাদে ৰরসযনম্হি নিপন্নাপি পীঠসিৰিকাদীসু চ নিসিন্নাপি ৰিচরন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘পাসাদা সিৰিকা চেৰা’’তি. মহারাজস্স যসস্সিনোতি এৰং আনুভাৰসম্পন্নস্স যসস্সিনো মহারাজস্স এতানি যানানি নিব্বত্তন্তি.
তস্স ¶ চ নগরা অহু অন্তলিক্খে সুমাপিতাতি তস্স রঞ্ঞো আকাসে সুট্ঠু মাপিতা এতে আটানাটাদিকা নগরা অহেসুং, নগরানি ভৰিংসূতি অত্থো. একঞ্হিস্স নগরং আটানাটা নাম আসি, একং কুসিনাটা নাম, একং পরকুসিনাটা নাম, একং নাটসূরিযা নাম, একং পরকুসিটনাটা নাম.
উত্তরেন কসিৰন্তোতি তস্মিং ঠত্ৰা উজুং উত্তরদিসায কসিৰন্তো নাম অঞ্ঞং নগরং. জনোঘমপরেন চাতি এতস্স অপরভাগে জনোঘং নাম অঞ্ঞং নগরং. নৰনৰতিযোতি অঞ্ঞম্পি নৰনৰতিযো নাম একং নগরং. অপরং অম্বরঅম্বরৰতিযো নাম. আল়কমন্দাতি অপরম্পি আল়কমন্দা নাম রাজধানী.
তস্মা ¶ কুৰেরো মহারাজাতি অযং কির অনুপ্পন্নে বুদ্ধে কুৰেরো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা উচ্ছুৰপ্পং কারেত্ৰা সত্ত যন্তানি যোজেসি. একিস্সায যন্তসালায উট্ঠিতং আযং আগতাগতস্স মহাজনস্স দত্ৰা পুঞ্ঞং অকাসি. অৰসেসসালাহি তত্থেৰ বহুতরো আযো উট্ঠাসি, সো তেন পসীদিত্ৰা অৰসেসসালাসুপি উপ্পজ্জনকং গহেত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি দানং অদাসি. সো কালং কত্ৰা চাতুমহারাজিকেসু কুৰেরো নাম দেৰপুত্তো জাতো. অপরভাগে ৰিসাণায রাজধানিযা রজ্জং কারেসি. ততো পট্ঠায ৰেস্সৰণোতি ৰুচ্চতি.
পচ্চেসন্তো পকাসেন্তীতি পটিএসন্তো ৰিসুং ৰিসুং অত্থে উপপরিক্খমানা ¶ অনুসাসমানা অঞ্ঞে দ্ৰাদস যক্খরট্ঠিকা পকাসেন্তি. তে কির যক্খরট্ঠিকা সাসনং গহেত্ৰা দ্ৰাদসন্নং যক্খদোৰারিকানং নিৰেদেন্তি. যক্খদোৰারিকা তং সাসনং মহারাজস্স নিৰেদেন্তি. ইদানি তেসং যক্খরট্ঠিকানং নামং দস্সেন্তো ততোলাতিআদিমাহ. তেসু কির একো ততোলা নাম, একো তত্তলা নাম, একো ততোতলা নাম, একো ওজসি নাম, একো তেজসি নাম, একো ততোজসী নাম. সূরো রাজাতি একো সূরো নাম, একো রাজা নাম, একো সূরোরাজা নাম, অরিট্ঠো নেমীতি একো অরিট্ঠো নাম, একো নেমি নাম, একো অরিট্ঠনেমি নাম.
রহদোপি ¶ তত্থ ধরণী নামাতি তত্থ পনেকো নামেন ধরণী নাম উদকরহদো অত্থি, পণ্ণাসযোজনা মহাপোক্খরণী অত্থীতি ৰুত্তং হোতি. যতো মেঘা পৰস্সন্তীতি যতো পোক্খরণিতো উদকং গহেত্ৰা মেঘা পৰস্সন্তি. ৰস্সা যতো পতাযন্তীতি যতো ৰুট্ঠিযো অৰত্থরমানা নিগচ্ছন্তি. মেঘেসু কির উট্ঠিতেসু ততো পোক্খরণিতো পুরাণউদকং ভস্সতি. উপরি মেঘো উট্ঠহিত্ৰা তং পোক্খরণিং নৰোদকেন পূরেতি. পুরাণোদকং হেট্ঠিমং হুত্ৰা নিক্খমতি. পরিপুণ্ণায পোক্খরণিযা ৰলাহকা ৰিগচ্ছন্তি. সভাপীতি সভা. তস্সা কির পোক্খরণিযা তীরে সালৰতিযা নাম লতায পরিক্খিত্তো দ্ৰাদসযোজনিকো রতনমণ্ডপো অত্থি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
পযিরুপাসন্তীতি নিসীদন্তি. তত্থ নিচ্চফলা রুক্খাতি তস্মিং ঠানে তং মণ্ডপং পরিৰারেত্ৰা সদা ফলিতা অম্বজম্বুআদযো রুক্খা নিচ্চপুপ্ফিতা চ চম্পকমালাদযোতি দস্সেতি. নানাদিজগণাযুতাতি ৰিৰিধপক্খিসঙ্ঘসমাকুলা. মযূরকোঞ্চাভিরুদাতি মযূরেহি কোঞ্চসকুণেহি চ অভিরুদা উপগীতা.
জীৰঞ্জীৰকসদ্দেত্থাতি ‘‘জীৰ জীৰা’’তি এৰং ৰিরৰন্তানং জীৰঞ্জীৰকসকুণানম্পি এত্থ সদ্দো ¶ অত্থি. ওট্ঠৰচিত্তকাতি ‘‘উট্ঠেহি, চিত্ত, উট্ঠেহি চিত্তা’’তি এৰং ৰস্সমানা উট্ঠৰচিত্তকসকুণাপি তত্থ ৰিচরন্তি. কুক্কুটকাতি ৰনকুক্কুটকা. কুল়ীরকাতি ¶ সুৰণ্ণকক্কটকা. ৰনেতি পদুমৰনে. পোক্খরসাতকাতি পোক্খরসাতকা নাম সকুণা.
সুকসাল়িকসদ্দেত্থাতি সুকানঞ্চ সাল়িকানঞ্চ সদ্দো এত্থ. দণ্ডমাণৰকানি চাতি মনুস্সমুখসকুণা. তে কির দ্ৰীহি হত্থেহি সুৰণ্ণদণ্ডং গহেত্ৰা একং পোক্খরপত্তং অক্কমিত্ৰা অনন্তরে পোক্খরপত্তে সুৰণ্ণদণ্ডং নিক্খিপন্তা ৰিচরন্তি. সোভতি সব্বকালং সাতি সা পোক্খরণী সব্বকালং সোভতি. কুৰেরনল়িনীতি কুৰেরস্স নল়িনী পদুমসরভূতা, সা ধরণী নাম পোক্খরণী সদা নিরন্তরং সোভতি.
২৮২. যস্স কস্সচীতি ইদং ৰেস্সৰণো আটানাটিযং রক্খং নিট্ঠপেত্ৰা তস্সা পরিকম্মং দস্সেন্তো আহ. তত্থ সুগ্গহিতাতি অত্থঞ্চ ব্যঞ্জনঞ্চ পরিসোধেত্ৰা সুট্ঠু উগ্গহিতা. সমত্তা পরিযাপুতাতি পদব্যঞ্জনানি অহাপেত্ৰা ¶ পরিপুণ্ণং উগ্গহিতা. অত্থম্পি পাল়িম্পি ৰিসংৰাদেত্ৰা সব্বসো ৰা পন অপ্পগুণং কত্ৰা ভণন্তস্স হি পরিত্তং তেজৰন্তং ন হোতি, সব্বসো পগুণং কত্ৰা ভণন্তস্সেৰ তেজৰন্তং হোতি. লাভহেতু উগ্গহেত্ৰা ভণন্তস্সাপি অত্থং ন সাধেতি, নিস্সরণপক্খে ঠত্ৰা মেত্তং পুরেচারিকং কত্ৰা ভণন্তস্সেৰ অত্থায হোতীতি দস্সেতি. যক্খপচারোতি যক্খপরিচারকো.
ৰত্থুং ৰাতি ঘরৰত্থুং ৰা. ৰাসং ৰাতি তত্থ নিবদ্ধৰাসং ৰা. সমিতিন্তি সমাগমং. অনাৰয্হন্তি ন আৰাহযুত্তং. অৰিৰয্হন্তি ন ৰিৰাহযুত্তং. তেন সহ আৰাহৰিৰাহং ন করেয্যুন্তি অত্থো. অত্তাহিপি পরিপুণ্ণাহীতি ‘‘কল়ারক্খি কল়ারদন্তা’’তি এৰং এতেসং অত্তভাৰং উপনেত্ৰা ৰুত্তাহি পরিপুণ্ণব্যঞ্জনাহি পরিভাসাহি পরিভাসেয্যুং যক্খঅক্কোসেহি নাম অক্কোসেয্যুন্তি অত্থো. রিত্তম্পিস্স পত্তন্তি ভিক্খূনং পত্তসদিসমেৰ লোহপত্তং হোতি. তং সীসে নিক্কুজ্জিতং যাৰ গলৰাটকা ভস্সতি. অথ নং মজ্ঝে অযোখীলেন আকোটেন্তি.
চণ্ডাতি ¶ কোধনা. রুদ্ধাতি ৰিরুদ্ধা. রভসাতি করণুত্তরিযা. নেৰ মহারাজানং আদিযন্তীতি ৰচনং ন গণ্হন্তি, আণং ন করোন্তি. মহারাজানং পুরিসকানন্তি অট্ঠৰীসতিযক্খসেনাপতীনং. পুরিসকানন্তি যক্খসেনাপতীনং যে মনস্সা তেসং. অৰরুদ্ধা নামাতি পচ্চামিত্তা ৰেরিনো. উজ্ঝাপেতব্বন্তি পরিত্তং ৰত্ৰা অমনুস্সে পটিক্কমাপেতুং অসক্কোন্তেন এতেসং যক্খানং উজ্ঝাপেতব্বং, এতে জানাপেতব্বাতি অত্থো.
পরিত্তপরিকম্মকথা
ইধ ¶ পন ঠত্ৰা পরিত্তস্স পরিকম্মং কথেতব্বং. পঠমমেৰ হি আটানাটিযসুত্তং ন ভণিতব্বং, মেত্তসুত্তং ধজগ্গসুত্তং রতনসুত্তন্তি ইমানি সত্তাহং ভণিতব্বানি. সচে মুঞ্চতি, সুন্দরং. নো চে মুঞ্চতি, আটানাটিযসুত্তং ভণিতব্বং, তং ভণন্তেন ভিক্খুনা পিট্ঠং ৰা মংসং ৰা ন খাদিতব্বং, সুসানে ন ৰসিতব্বং. কস্মা? অমনুস্সা ওকাসং লভন্তি. পরিত্তকরণট্ঠানং হরিতুপলিত্তং কারেত্ৰা তত্থ পরিসুদ্ধং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদিতব্বং.
পরিত্তকারকো ¶ ভিক্খু ৰিহারতো ঘরং নেন্তেহি ফলকাৰুধেহি পরিৰারেত্ৰা নেতব্বো. অব্ভোকাসে নিসীদিত্ৰা ন ৰত্তব্বং, দ্ৰারৰাতপানানি পিদহিত্ৰা নিসিন্নেন আৰুধহত্থেহি সংপরিৰারিতেন মেত্তচিত্তং পুরেচারিকং কত্ৰা ৰত্তব্বং. পঠমং সিক্খাপদানি গাহাপেত্ৰা সীলে পতিট্ঠিতস্স পরিত্তং কাতব্বং. এৰম্পি মোচেতুং অসক্কোন্তেন ৰিহারং আনেত্ৰা চেতিযঙ্গণে নিপজ্জাপেত্ৰা আসনপূজং কারেত্ৰা দীপে জালাপেত্ৰা চেতিযঙ্গণং সম্মজ্জিত্ৰা মঙ্গলকথা ৰত্তব্বা. সব্বসন্নিপাতো ঘোসেতব্বো. ৰিহারস্স উপৰনে জেট্ঠকরুক্খো নাম হোতি, তত্থ ভিক্খুসঙ্ঘো তুম্হাকং আগমনং পটিমানেতীতি পহিণিতব্বং. সব্বসন্নিপাতট্ঠানে অনাগন্তুং নাম ন লব্ভতি. ততো অমনুস্সগহিতকো ‘‘ত্ৰং কো নামা’’তি পুচ্ছিতব্বো. নামে কথিতে নামেনেৰ আলপিতব্বো. ইত্থন্নাম তুয্হং মালাগন্ধাদীসু পত্তি আসনপূজায পত্তি পিণ্ডপাতে পত্তি, ভিক্খুসঙ্ঘেন তুয্হং পণ্ণাকারত্থায মহামঙ্গলকথা ৰুত্তা, ভিক্খুসঙ্ঘে ¶ গারৰেন এতং মুঞ্চাহীতি মোচেতব্বো. সচে ন মুঞ্চতি, দেৰতানং আরোচেতব্বং ‘‘তুম্হে জানাথ, অযং অমনুস্সো অম্হাকং ৰচনং ন করোতি, মযং বুদ্ধআণং করিস্সামা’’তি পরিত্তং কাতব্বং. এতং তাৰ গিহীনং পরিকম্মং. সচে পন ভিক্খু অমনুস্সেন গহিতো হোতি, আসনানি ধোৰিত্ৰা সব্বসন্নিপাতং ঘোসাপেত্ৰা গন্ধমালাদীসু পত্তিং দত্ৰা পরিত্তং ভণিতব্বং. ইদং ভিক্খূনং পরিকম্মং.
ৰিক্কন্দিতব্বন্তি সব্বসন্নিপাতং ঘোসাপেত্ৰা অট্ঠৰীসতি যক্খসেনাপতযো কন্দিতব্বা. ৰিরৰিতব্বন্তি ‘‘অযং যক্খো গণ্হাতী’’তিআদীনি ভণন্তেন তেহি সদ্ধিং কথেতব্বং. তত্থ গণ্হাতীতি সরীরে অধিমুচ্চতি. আৰিসতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অথ ৰা লগ্গতি ন অপেতীতি ৰুত্তং হোতি. হেঠেতীতি উপ্পন্নং রোগং ৰড্ঢেন্তো বাধতি. ৰিহেঠেতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. হিংসতীতি অপ্পমংসলোহিতং করোন্তো দুক্খাপেতি. ৰিহিংসতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ন মুঞ্চতীতি অপ্পমাদগাহো হুত্ৰা মুঞ্চিতুং ন ইচ্ছতি, এৰং এতেসং ৰিরৰিতব্বং.
২৮৩. ইদানি ¶ যেসং এৰং ৰিরৰিতব্বং, তে দস্সেতুং কতমেসং যক্খানন্তিআদিমাহ. তত্থ ইন্দো সোমোতিআদীনি তেসং নামানি. তেসু ৰেস্সামিত্তোতি ¶ ৰেস্সামিত্তপব্বতৰাসী একো যক্খো. যুগন্ধরোপি যুগন্ধরপব্বতৰাসীযেৰ. হিরি নেত্তি চ মন্দিযোতি হিরি চ নেত্তি চ মন্দিযো চ. মণি মাণি ৰরো দীঘোতি মণি চ মাণি চ ৰরো চ দীঘো চ. অথো সেরীসকো সহাতি তেহি সহ অঞ্ঞো সেরীসকো নাম. ‘‘ইমেসং যক্খানং…পে… উজ্ঝাপেতব্ব’’ন্তি অযং যক্খো ইমং হেঠেতি ৰিহেঠেতি ন মুঞ্চতীতি এৰং এতেসং যক্খসেনাপতীনং আরোচেতব্বং. ততো তে ভিক্খুসঙ্ঘো অত্তনো ধম্মআণং করোতি, মযম্পি অম্হাকং যক্খরাজআণং করোমাতি উস্সুক্কং করিস্সন্তি. এৰং অমনুস্সানং ওকাসো ন ভৰিস্সতি, বুদ্ধসাৰকানং ফাসুৰিহারো চ ভৰিস্সতীতি দস্সেন্তো ‘‘অযং খো সা, মারিস, আটানাটিযা রক্খা’’তিআদিমাহ. তং সব্বং, ততো পরঞ্চ উত্তানত্থমেৰাতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
আটানাটিযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. সঙ্গীতিসুত্তৰণ্ণনা
২৯৬. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি সঙ্গীতিসুত্তং. তত্রাযমপুব্বপদৰণ্ণনা – চারিকং চরমানোতি নিবদ্ধচারিকং চরমানো. তদা কির সত্থা দসসহস্সচক্কৰাল়ে ঞাণজালং পত্থরিত্ৰা লোকং ৰোলোকযমানো পাৰানগরৰাসিনো মল্লরাজানো দিস্ৰা ইমে রাজানো ময্হং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণজালস্স অন্তো পঞ্ঞাযন্তি, কিং নু খোতি আৰজ্জন্তো ‘‘রাজানো একং সন্ধাগারং কারেসুং, মযি গতে মঙ্গলং ভণাপেস্সন্তি, অহং তেসং মঙ্গলং ৰত্ৰা উয্যোজেত্ৰা ‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স ধম্মকথং কথেহী’তি সারিপুত্তং ৰক্খামি, সারিপুত্তো তীহি পিটকেহি সম্মসিত্ৰা চুদ্দসপঞ্হাধিকেন পঞ্হসহস্সেন পটিমণ্ডেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সঙ্গীতিসুত্তং নাম কথেস্সতি, সুত্তন্তং আৰজ্জেত্ৰা পঞ্চ ভিক্খুসতানি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিস্সন্তী’’তি ইমমত্থং দিস্ৰা চারিকং পক্কন্তো. তেন ৰুত্তং – ‘‘মল্লেসু চারিকং চরমানো’’তি.
উব্ভতকনৰসন্ধাগারৰণ্ণনা
২৯৭. উব্ভতকন্তি তস্স নামং, উচ্চত্তা ৰা এৰং ৰুত্তং. সন্ধাগারন্তি নগরমজ্ঝে সন্ধাগারসালা. সমণেন ৰাতি এত্থ যস্মা ঘরৰত্থুপরিগ্গহকালেযেৰ দেৰতা অত্তনো ৰসনট্ঠানং গণ্হন্তি. তস্মা দেৰেন ৰাতি অৰত্ৰা ‘‘সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা কেনচি ৰা মনুস্সভূতেনা’’তি ৰুত্তং. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসূতি ভগৰতো আগমনং সুত্ৰা ‘‘অম্হেহি গন্ত্ৰাপি ন ভগৰা আনীতো, দূতং পেসেত্ৰাপি ন পক্কোসাপিতো, সযমেৰ পন মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো অম্হাকং ৰসনট্ঠানং সম্পত্তো, অম্হেহি চ সন্ধাগারসালা কারিতা, এত্থ মযং দসবলং আনেত্ৰা মঙ্গলং ভণাপেস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা উপসঙ্কমিংসু.
২৯৮. যেন সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমিংসূতি তং দিৰসং কির ¶ সন্ধাগারে চিত্তকম্মং নিট্ঠপেত্ৰা অট্টকা মুত্তমত্তা হোন্তি, বুদ্ধা চ নাম অরঞ্ঞজ্ঝাসযা অরঞ্ঞারামা, অন্তোগামে ৰসেয্যুং ৰা ¶ নো ৰা. তস্মা ভগৰতো মনং জানিত্ৰাৰ পটিজগ্গিস্সামাতি চিন্তেত্ৰা তে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিংসু. ইদানি পন মনং লভিত্ৰা পটিজগ্গিতুকামা যেন সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমিংসু ¶ . সব্বসন্থরিন্তি যথা সব্বং সন্থতং হোতি, এৰং. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসূতি এত্থ পন তে মল্লরাজানো সন্ধাগারং পটিজগ্গিত্ৰা নগরৰীথিযোপি সম্মজ্জাপেত্ৰা ধজে উস্সাপেত্ৰা গেহদ্ৰারেসু পুণ্ণঘটে চ কদলিযো চ ঠপাপেত্ৰা সকলনগরং দীপমালাদীহি ৰিপ্পকিণ্ণতারকং ৰিয কত্ৰা খীরপাযকে দারকে খীরং পায্যেথ, দহরে কুমারে লহুং লহুং ভোজাপেত্ৰা সযাপেথ, উচ্চাসদ্দং মা করিত্থ, অজ্জ একরত্তিং সত্থা অন্তোগামে ৰসিস্সতি, বুদ্ধা নাম অপ্পসদ্দকামা হোন্তীতি ভেরিং চরাপেত্ৰা সযং দণ্ডদীপিকং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু.
২৯৯. ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰাতি ভগৰন্তং পুরতো কত্ৰা. তত্থ ভগৰা ভিক্খূনঞ্চেৰ উপাসকানঞ্চ মজ্ঝে নিসিন্নো অতিৰিয ৰিরোচতি, সমন্তপাসাদিকো সুৰণ্ণৰণ্ণো অভিরূপো দস্সনীযো. পুরিমকাযতো সুৰণ্ণৰণ্ণা রস্মি উট্ঠহিত্ৰা অসীতিহত্থং ঠানং গণ্হাতি. পচ্ছিমকাযতো. দক্খিণহত্থতো. ৰামহত্থতো সুৰণ্ণৰণ্ণা রস্মি উট্ঠহিত্ৰা অসীতিহত্থং ঠানং গণ্হাতি. উপরি কেসন্ততো পট্ঠায সব্বকেসাৰট্টেহি মোরগীৰৰণ্ণা রস্মি উট্ঠহিত্ৰা গগনতলে অসীতিহত্থং ঠানং গণ্হাতি. হেট্ঠা পাদতলেহি পৰাল়ৰণ্ণা রস্মি উট্ঠহিত্ৰা ঘনপথৰিযং অসীতিহত্থং ঠানং গণ্হাতি. এৰং সমন্তা অসীতি হত্থমত্তং ঠানং ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো ৰিজ্জোতমানা ৰিপ্ফন্দমানা ৰিধাৰন্তি. সব্বে দিসাভাগা সুৰণ্ণচম্পকপুপ্ফেহি ৰিকিরিযমানা ৰিয সুৰণ্ণঘটতো নিক্খন্তসুৰণ্ণরসধারাহি সিঞ্চমানা ৰিয পসারিতসুৰণ্ণপটপরিক্খিত্তা ৰিয ৰেরম্ভৰাতসমুট্ঠিতকিংসুককণিকারপুপ্ফচুণ্ণসমাকিণ্ণা ৰিয চ ৰিপ্পকাসন্তি.
ভগৰতোপি অসীতিঅনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভাদ্ৰত্তিংসৰরলক্খণসমুজ্জলং সরীরং সমুগ্গততারকং ৰিয গগনতলং, ৰিকসিতমিৰ পদুমৰনং ¶ , সব্বপালিফুল্লো ৰিয যোজনসতিকো পারিচ্ছত্তকো পটিপাটিযা ঠপিতানং দ্ৰত্তিংসচন্দানং দ্ৰত্তিংসসূরিযানং দ্ৰত্তিংসচক্কৰত্তিরাজানং দ্ৰত্তিংসদেৰরাজানং দ্ৰত্তিংসমহাব্রহ্মানং সিরিযা সিরিং অভিভৰমানং ৰিয ৰিরোচতি. পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ভিক্খূপি সব্বেৰ অপ্পিচ্ছা সন্তুট্ঠা পৰিৰিত্তা অসংসট্ঠা আরদ্ধৰীরিযা ৰত্তারো ৰচনক্খমা চোদকা পাপগরহিনো সীলসম্পন্না সমাধিসম্পন্না ¶ পঞ্ঞাৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্না. তেহি পরিৰারিতো ভগৰা রত্তকম্বলপরিক্খিত্তো ৰিয সুৰণ্ণক্খন্ধো ¶ , রত্তপদুমৰনসণ্ডমজ্ঝগতা ৰিয সুৰণ্ণনাৰা, পৰাল়ৰেদিকাপরিক্খিত্তো ৰিয সুৰণ্ণপাসাদো ৰিরোচিত্থ.
অসীতিমহাথেরাপি নং মেঘৰণ্ণং পংসুকূলং পারুপিত্ৰা মণিৰম্মৰম্মিতা ৰিয মহানাগা পরিৰারযিংসু ৰন্তরাগা ভিন্নকিলেসা ৰিজটিতজটা ছিন্নবন্ধনা কুলে ৰা গণে ৰা অলগ্গা. ইতি ভগৰা সযং ৰীতরাগো ৰীতরাগেহি, ৰীতদোসো ৰীতদোসেহি, ৰীতমোহো ৰীতমোহেহি, নিত্তণ্হো নিত্তণ্হেহি, নিক্কিলেসো নিক্কিলেসেহি, সযং বুদ্ধো বহুস্সুতবুদ্ধেহি পরিৰারিতো পত্তপরিৰারিতং ৰিয কেসরং, কেসরপরিৰারিতা ৰিয কণ্ণিকা, অট্ঠনাগসহস্সপরিৰারিতো ৰিয ছদ্দন্তো নাগরাজা, নৰুতিহংসসহস্সপরিৰারিতো ৰিয ধতরট্ঠো হংসরাজা, সেনঙ্গপরিৰারিতো ৰিয চক্কৰত্তিরাজা, মরুগণপরিৰারিতো ৰিয সক্কো দেৰরাজা, ব্রহ্মগণপরিৰারিতো ৰিয হারিতো মহাব্রহ্মা, অসমেন বুদ্ধৰেসেন অপরিমাণেন বুদ্ধৰিলাসেন তস্সং পরিসতি নিসিন্নো পাৰেয্যকে মল্লে বহুদেৰ রত্তিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা উয্যোজেসি.
এত্থ চ ধম্মিকথা নাম সন্ধাগারঅনুমোদনপ্পটিসংযুত্তা পকিণ্ণককথা ৰেদিতব্বা. তদা হি ভগৰা আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয পথৰোজং আকড্ঢন্তো ৰিয মহাজম্বুং মত্থকে গহেত্ৰা চালেন্তো ৰিয যোজনিযমধুগণ্ডং চক্কযন্তেন পীল়েত্ৰা মধুপানং পাযমানো ৰিয চ পাৰেয্যকানং মল্লানং হিতসুখাৰহং পকিণ্ণককথং কথেসি.
৩০০. তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতন্তি যং যং দিসং অনুৰিলোকেতি, তত্থ তত্থ তুণ্হীভূতমেৰ. অনুৰিলোকেত্ৰাতি ¶ মংসচক্খুনা দিব্বচক্খুনাতি দ্ৰীহি চক্খূহি ততো ততো ৰিলোকেত্ৰা. মংসচক্খুনা হি নেসং বহিদ্ধা ইরিযাপথং পরিগ্গহেসি. তত্থ একভিক্খুস্সাপি নেৰ হত্থকুক্কুচ্চং ন পাদকুক্কুচ্চং অহোসি, ন কোচি সীসমুক্খিপি, ন কথং কথেসি, ন নিদ্দাযন্তো নিসীদি. সব্বেপি তীহি সিক্খাহি সিক্খিতা নিৰাতে পদীপসিখা ৰিয নিচ্চলা নিসীদিংসু. ইতি নেসং ইমং ইরিযাপথং মংসচক্খুনা পরিগ্গহেসি. আলোকং পন ¶ ৰড্ঢযিত্ৰা দিব্বচক্খুনা হদযরূপং দিস্ৰা অব্ভন্তরগতং সীলং ওলোকেসি. সো অনেকসতানং ভিক্খূনং অন্তোকুম্ভিযং জলমানং পদীপং ৰিয অরহত্তুপগং সীলং অদ্দস. আরদ্ধৰিপস্সকা হি তে ভিক্খূ. ইতি নেসং সীলং দিস্ৰা ‘‘ইমেপি ভিক্খূ ময্হং অনুচ্ছৰিকা, অহম্পি ইমেসং অনুচ্ছৰিকো’’তি চক্খুতলেসু নিমিত্তং ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ওলোকেত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি ‘‘পিট্ঠি মে আগিলাযতী’’তি. কস্মা আগিলাযতি? ভগৰতো হি ছব্বস্সানি মহাপধানং ¶ পদহন্তস্স মহন্তং কাযদুক্খং অহোসি. অথস্স অপরভাগে মহল্লককালে পিট্ঠিৰাতো উপ্পজ্জি.
সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰাতি সন্ধাগারস্স কির একপস্সে তে রাজানো কপ্পিযমঞ্চকং পঞ্ঞপেসুং ‘‘অপ্পেৰ নাম সত্থা নিপজ্জেয্যা’’তি. সত্থাপি চতূহি ইরিযাপথেহি পরিভুত্তং ইমেসং মহপ্ফলং ভৰিস্সতীতি তত্থ সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিপজ্জি.
ভিন্ননিগণ্ঠৰত্থুৰণ্ণনা
৩০১. তস্স কালঙ্কিরিযাযাতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ.
৩০২. আমন্তেসীতি ভণ্ডনাদিৰূপসমকরং স্ৰাখ্যাতং ধম্মং দেসেতুকামো আমন্তেসি.
এককৰণ্ণনা
৩০৩. তত্থাতি তস্মিং ধম্মে. সঙ্গাযিতব্বন্তি সমগ্গেহি গাযিতব্বং, একৰচনেহি অৰিরুদ্ধৰচনেহি ভণিতব্বং. ন ৰিৰদিতব্বন্তি অত্থে ৰা ব্যঞ্জনে ৰা ৰিৰাদো ন কাতব্বো. একো ধম্মোতি এককদুকতিকাদিৰসেন বহুধা সামগ্গিরসং দস্সেতুকামো পঠমং তাৰ ‘‘একো ধম্মো’’তি আহ. সব্বে সত্তাতি কামভৰাদীসু সঞ্ঞাভৰাদীসু একৰোকারভৰাদীসু চ সব্বভৰেসু সব্বে সত্তা. আহারট্ঠিতিকাতি আহারতো ঠিতি এতেসন্তি আহারট্ঠিতিকা. ইতি সব্বসত্তানং ঠিতি হেতু আহারো নাম একো ধম্মো অম্হাকং ¶ সত্থারা যাথাৰতো ঞত্ৰা সম্মদক্খাতো আৰুসোতি দীপেতি.
ননু ¶ চ এৰং সন্তে যং ৰুত্তং ‘‘অসঞ্ঞসত্তা দেৰা অহেতুকা অনাহারা অফস্সকা’’তিআদি, (ৰিভ. ১০১৭) তং ৰচনং ৰিরুজ্ঝতীতি, ন ৰিরুজ্ঝতি. তেসঞ্হি ঝানং আহারো হোতি. এৰং সন্তেপি ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, আহারা ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায. কতমে চত্তারো? কবল়ীকারো আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থ’’ন্তি (সং. নি. ২.১১) ইদম্পি ৰিরুজ্ঝতীতি, ইদম্পি ন ৰিরুজ্ঝতি. এতস্মিঞ্হি সুত্তে নিপ্পরিযাযেন আহারলক্খণাৰ ধম্মা আহারাতি ৰুত্তা. ইধ পন পরিযাযেন পচ্চযো আহারোতি ৰুত্তো. সব্বধম্মানঞ্হি ¶ পচ্চযো লদ্ধুং ৰট্টতি. সো চ যং যং ফলং জনেতি, তং তং আহরতি নাম, তস্মা আহারোতি ৰুচ্চতি. তেনেৰাহ ‘‘অৰিজ্জম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চ, ভিক্খৰে, অৰিজ্জায আহারো? পঞ্চনীৰরণাতিস্স ৰচনীযং. পঞ্চনীৰরণেপাহং, ভিক্খৰে, সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চ, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং নীৰরণানং আহারো? অযোনিসোমনসিকারোতিস্স ৰচনীয’’ন্তি (অ. নি. ১০.৬১). অযং ইধ অধিপ্পেতো.
এতস্মিঞ্হি পচ্চযাহারে গহিতে পরিযাযাহারোপি নিপ্পরিযাযাহারোপি সব্বো গহিতোৰ হোতি. তত্থ অসঞ্ঞভৰে পচ্চযাহারো লব্ভতি. অনুপ্পন্নে হি বুদ্ধে তিত্থাযতনে পব্বজিতা ৰাযোকসিণে পরিকম্মং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ধী চিত্তং, ধিব্বতেতং চিত্তং চিত্তস্স নাম অভাৰোযেৰ সাধু, চিত্তঞ্হি নিস্সাযেৰ ৰধবন্ধাদিপচ্চযং দুক্খং উপ্পজ্জতি. চিত্তে অসতি নত্থেতন্তি খন্তিং রুচিং উপ্পাদেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানা কালঙ্কত্ৰা অসঞ্ঞভৰে নিব্বত্তন্তি. যো যস্স ইরিযাপথো মনুস্সলোকে পণিহিতো অহোসি, সো তেন ইরিযাপথেন নিব্বত্তিত্ৰা পঞ্চ কপ্পসতানি ঠিতো ৰা নিসিন্নো ৰা নিপন্নো ৰা হোতি. এৰরূপানম্পি সত্তানং পচ্চযাহারো লব্ভতি. তে হি যং ঝানং ভাৰেত্ৰা নিব্বত্তা, তদেৰ নেসং পচ্চযো হোতি. যথা জিযাৰেগেন খিত্তসরো যাৰ জিযাৰেগো অত্থি, তাৰ গচ্ছতি, এৰং যাৰ ঝানপচ্চযো অত্থি, তাৰ তিট্ঠন্তি. তস্মিং নিট্ঠিতে খীণৰেগো সরো ৰিয পতন্তি. যে পন তে নেরযিকা নেৰ উট্ঠানফলূপজীৰী ন পুঞ্ঞফলূপজীৰীতি ৰুত্তা, তেসং কো আহারোতি ¶ ? তেসং কম্মমেৰ আহারো. কিং পঞ্চ আহারা অত্থীতি ¶ চে. পঞ্চ, ন পঞ্চাতি ইদং ন ৰত্তব্বং. ননু পচ্চযো আহারোতি ৰুত্তমেতং. তস্মা যেন কম্মেন তে নিরযে নিব্বত্তা, তদেৰ তেসং ঠিতিপচ্চযত্তা আহারো হোতি. যং সন্ধায ইদং ৰুত্তং ‘‘ন চ তাৰ কালঙ্করোতি, যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তী হোতী’’তি (ম. নি. ৩.২৫০).
কবল়ীকারং আহারং আরব্ভ চেত্থ ৰিৰাদো ন কাতব্বো. মুখে উপ্পন্নো খেল়োপি হি তেসং আহারকিচ্চং সাধেতি. খেল়োপি হি নিরযে দুক্খৰেদনিযো হুত্ৰা পচ্চযো হোতি, সগ্গে সুখৰেদনিযো. ইতি কামভৰে নিপ্পরিযাযেন চত্তারো আহারা. রূপারূপভৰেসু ঠপেত্ৰা অসঞ্ঞং সেসানং তযো. অসঞ্ঞানঞ্চেৰ অৰসেসানঞ্চ পচ্চযাহারোতি ইমিনা আহারেন ‘‘সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি এতং পঞ্হং কথেত্ৰা ‘‘অযং খো আৰুসো’’তি এৰং নিয্যাতনম্পি ‘‘অত্থি খো আৰুসো’’তি পুন উদ্ধরণম্পি অকত্ৰা ‘‘সব্বে সত্তা সঙ্খারট্ঠিতিকা’’তি দুতিযপঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি.
কস্মা ¶ পন ন নিয্যাতেসি ন উদ্ধরিত্থ? তত্থ তত্থ নিয্যাতিযমানেপি উদ্ধরিযমানেপি পরিযাপুণিতুং ৰাচেতুং দুক্খং হোতি, তস্মা দ্ৰে একাবদ্ধে কত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. ইমস্মিম্পি ৰিস্সজ্জনে হেট্ঠা ৰুত্তপচ্চযোৰ অত্তনো ফলস্স সঙ্খরণতো সঙ্খারোতি ৰুত্তো. ইতি হেট্ঠা আহারপচ্চযো কথিতো, ইধ সঙ্খারপচ্চযোতি অযমেত্থ হেট্ঠিমতো ৰিসেসো. ‘‘হেট্ঠা নিপ্পরিযাযাহারো গহিতো, ইধ পরিযাযাহারোতি এৰং গহিতে ৰিসেসো পাকটো ভৰেয্য, নো চ গণ্হিংসূ’তি মহাসীৰত্থেরো আহ. ইন্দ্রিযবদ্ধস্সপি হি অনিন্দ্রিযবদ্ধস্সপি পচ্চযো লদ্ধুং ৰট্টতি. ৰিনা পচ্চযেন ধম্মো নাম নত্থি. তত্থ অনিন্দ্রিযবদ্ধস্স তিণরুক্খলতাদিনো পথৰীরসো আপোরসো চ পচ্চযো হোতি. দেৰে অৰস্সন্তে হি তিণাদীনি মিলাযন্তি, ৰস্সন্তে চ পন হরিতানি হোন্তি. ইতি তেসং পথৰীরসো আপোরসো চ পচ্চযো হোতি. ইন্দ্রিযবদ্ধস্স অৰিজ্জা তণ্হা কম্মং আহারোতি এৰমাদযো পচ্চযা, ইতি হেট্ঠা পচ্চযোযেৰ আহারোতি কথিতো, ইধ সঙ্খারোতি. অযমেৰেত্থ ৰিসেসো.
অযং ¶ খো, আৰুসোতি আৰুসো অম্হাকং সত্থারা মহাবোধিমণ্ডে নিসীদিত্ৰা সযং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সচ্ছিকত্ৰা অযং একধম্মো দেসিতো. তত্থ একধম্মে তুম্হেহি সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং ন ৰিৰদিতব্বং. যথযিদং ব্রহ্মচরিযন্তি যথা সঙ্গাযমানানং তুম্হাকং ইদং সাসনব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স. একেন হি ভিক্খুনা ¶ ‘‘অত্থি, খো আৰুসো, একো ধম্মো সম্মদক্খাতো. কতমো একো ধম্মো? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. সব্বে সত্তা সঙ্খারট্ঠিতিকা’’তি কথিতে তস্স কথং সুত্ৰা অঞ্ঞো কথেস্সতি. তস্সপি অঞ্ঞোতি এৰং পরম্পরকথানিযমেন ইদং ব্রহ্মচরিযং চিরং তিট্ঠমানং সদেৰকস্স লোকস্স অত্থায হিতায ভৰিস্সতীতি এককৰসেন ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
এককৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুকৰণ্ণনা
৩০৪. ইতি এককৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি দুকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ নামরূপদুকে নামন্তি চত্তারো অরূপিনো খন্ধা নিব্বানঞ্চ. তত্থ চত্তারো খন্ধা নামনট্ঠেন নামং. নামনট্ঠেনাতি নামকরণট্ঠেন. যথা হি মহাজনসম্মতত্তা মহাসম্মতস্স ¶ ‘‘মহাসম্মতো’’তি নামং অহোসি, যথা মাতাপিতরো ‘‘অযং তিস্সো নাম হোতু, ফুস্সো নাম হোতূ’’তি এৰং পুত্তস্স কিত্তিমনামং করোন্তি, যথা ৰা ‘‘ধম্মকথিকো ৰিনযধরো’’তি গুণতো নামং আগচ্ছতি, ন এৰং ৰেদনাদীনং. ৰেদনাদযো হি মহাপথৰীআদযো ৰিয অত্তনো নামং করোন্তাৰ উপ্পজ্জন্তি. তেসু উপ্পন্নেসু তেসং নামং উপ্পন্নমেৰ হোতি. ন হি ৰেদনং উপ্পন্নং ‘‘ত্ৰং ৰেদনা নাম হোহী’’তি, কোচি ভণতি, ন চস্সা যেন কেনচি কারণেন নামগ্গহণকিচ্চং অত্থি, যথা পথৰিযা উপ্পন্নায ‘‘ত্ৰং পথৰী নাম হোহী’’তি নামগ্গহণকিচ্চং নত্থি, চক্কৰাল়সিনেরুম্হি চন্দিমসূরিযনক্খত্তেসু উপ্পন্নেসু ‘‘ত্ৰং চক্কৰাল়ং নাম, ত্ৰং নক্খত্তং নাম হোহী’’তি নামগ্গহণকিচ্চং নত্থি, নামং উপ্পন্নমেৰ হোতি, ওপপাতিকা পঞ্ঞত্তি নিপততি, এৰং ৰেদনায উপ্পন্নায ‘‘ত্ৰং ৰেদনা নাম হোহী’’তি নামগ্গহণকিচ্চং নত্থি, তায উপ্পন্নায ৰেদনাতি ¶ নামং উপ্পন্নমেৰ হোতি. সঞ্ঞাদীসুপি এসেৰ নযো অতীতেপি হি ৰেদনা ৰেদনাযেৰ. সঞ্ঞা. সঙ্খারা. ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণমেৰ. অনাগতেপি. পচ্চুপ্পন্নেপি. নিব্বানং পন সদাপি নিব্বানমেৰাতি. নামনট্ঠেন নামং. নমনট্ঠেনাপি চেত্থ চত্তারো খন্ধা নামং. তে হি আরম্মণাভিমুখং নমন্তি. নামনট্ঠেন সব্বম্পি নামং. চত্তারো হি খন্ধা আরম্মণে অঞ্ঞমঞ্ঞং নামেন্তি ¶ , নিব্বানং আরম্মণাধিপতিপচ্চযতায অত্তনি অনৰজ্জধম্মে নামেতি.
রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং, তং সব্বম্পি রুপ্পনট্ঠেন রূপং. তস্স ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
অৰিজ্জাতি দুক্খাদীসু অঞ্ঞাণং. অযম্পি ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতাযেৰ. ভৰতণ্হাতি ভৰপত্থনা. যথাহ ‘‘তত্থ কতমা ভৰতণ্হা? যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো’’তিআদি (ধ. স. ১৩১৯).
ভৰদিট্ঠীতি ভৰো ৰুচ্চতি সস্সতং, সস্সতৰসেন উপ্পজ্জনকদিট্ঠি. সা ‘‘তত্থ কতমা ভৰদিট্ঠি? ‘ভৰিস্সতি অত্তা চ লোকো চা’তি যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগত’’ন্তিআদিনা (ধ. স. ১৩২০) নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতা. ৰিভৰদিট্ঠীতি ৰিভৰো ৰুচ্চতি উচ্ছেদং, উচ্ছেদৰসেন উপ্পজ্জনকদিট্ঠি. সাপি ‘‘তত্থ কতমা ৰিভৰদিট্ঠি? ‘ন ভৰিস্সতি অত্তা চ লোকো চা’তি (ধ. স. ২৮৫). যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগত’’ন্তিআদিনা (ধ. স. ১৩২১) নযেন তত্থেৰ ৰিত্থারিতা.
অহিরিকন্তি ¶ ‘‘যং ন হিরীযতি হিরীযিতব্বেনা’’তি (ধ. স. ১৩২৮) এৰং ৰিত্থারিতা নিল্লজ্জতা. অনোত্তপ্পন্তি ‘‘যং ন ওত্তপ্পতি ওত্তপ্পিতব্বেনা’’তি (ধ. স. ১৩২৯) এৰং ৰিত্থারিতো অভাযনকআকারো.
হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চাতি ‘‘যং হিরীযতি হিরীযিতব্বেন, ওত্তপ্পতি ওত্তপ্পিতব্বেনা’’তি (ধ. স. ১৩৩০-৩১) এৰং ৰিত্থারিতানি হিরিওত্তপ্পানি. অপি চেত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী, বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং. অত্তাধিপতেয্যা হিরী, লোকাধিপতেয্যং ওত্তপ্পং. লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. ৰিত্থারকথা পনেত্থ সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা.
দোৰচস্সতাতি ¶ দুক্খং ৰচো এতস্মিং ৰিপ্পটিকূলগাহিম্হি ৰিপচ্চনীকসাতে অনাদরে পুগ্গলেতি দুব্বচো, তস্স কম্মং দোৰচস্সং, তস্স ভাৰো দোৰচস্সতা. ৰিত্থারতো পনেসা ‘‘তত্থ কতমা দোৰচস্সতা? সহধম্মিকে ৰুচ্চমানে দোৰচস্সায’’ন্তি (ধ. স. ১৩৩২) অভিধম্মে আগতা. সা অত্থতো সঙ্খারক্খন্ধো হোতি. ‘‘চতুন্নঞ্চ খন্ধানং এতেনাকারেন পৰত্তানং এতং অধিৰচন’’ন্তি ৰদন্তি. পাপমিত্ততাতি ¶ পাপা অস্সদ্ধাদযো পুগ্গলা এতস্স মিত্তাতি পাপমিত্তো, তস্স ভাৰো পাপমিত্ততা. ৰিত্থারতো পনেসা – ‘‘তত্থ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা. যা তেসং সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সংভজনা ভত্তি সংভত্তি তংসম্পৰঙ্কতা’’তি (ধ. স. ১৩৩৩) এৰং আগতা. সাপি অত্থতো দোৰচস্সতা ৰিয দট্ঠব্বা.
সোৰচস্সতা চ কল্যাণমিত্ততা চ ৰুত্তপ্পটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বা. উভোপি পনেতা ইধ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা কথিতা.
আপত্তিকুসলতাতি ‘‘পঞ্চপি আপত্তিক্খন্ধা আপত্তিযো, সত্তপি আপত্তিক্খন্ধা আপত্তিযো. যা তাসং আপত্তীনং আপত্তিকুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৩৬) এৰং ৰুত্তো আপত্তিকুসলভাৰো.
আপত্তিৰুট্ঠানকুসলতাতি ‘‘যা তাহি আপত্তীহি ৰুট্ঠানকুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৩৭) এৰং ৰুত্তা সহ কম্মৰাচায আপত্তীহি ৰুট্ঠানপরিচ্ছেদজাননা পঞ্ঞা.
সমাপত্তিকুসলতাতি ¶ ‘‘অত্থি সৰিতক্কসৰিচারা সমাপত্তি, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তা সমাপত্তি, অত্থি অৰিতক্কঅৰিচারা সমাপত্তি. যা তাসং সমাপত্তীনং কুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৩৮) এৰং ৰুত্তা সহ পরিকম্মেন অপ্পনাপরিচ্ছেদজাননা পঞ্ঞা. সমাপত্তিৰুট্ঠানকুসলতাতি ‘‘যা তাহি সমাপত্তীহি ৰুট্ঠানকুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৩৯) এৰং ৰুত্তা যথাপরিচ্ছিন্নসমযৰসেনেৰ সমাপত্তিতো ৰুট্ঠানসমত্থা ‘‘এত্তকং গতে সূরিযে উট্ঠহিস্সামী’’তি ৰুট্ঠানকালপরিচ্ছেদকা পঞ্ঞা.
ধাতুকুসলতাতি ‘‘অট্ঠারস ধাতুযো চক্খুধাতু…পে… মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. যা তাসং ধাতূনং কুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪০) এৰং ৰুত্তা অট্ঠারসন্নং ¶ ধাতূনং সভাৰপরিচ্ছেদকা সৰনধারণসম্মসনপটিৰেধপঞ্ঞা. মনসিকারকুসলতাতি ‘‘যা তাসং ধাতূনং মনসিকারকুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪১) এৰং ৰুত্তা তাসংযেৰ ধাতূনং সম্মসনপটিৰেধপচ্চৰেক্খণপঞ্ঞা.
আযতনকুসলতাতি ‘‘দ্ৰাদসাযতনানি চক্খাযতনং…পে… ধম্মাযতনং. যা তেসং আযতনানং আযতনকুসলতা পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪২) এৰং ৰুত্তা দ্ৰাদসন্নং আযতনানং উগ্গহমনসিকারপজাননা পঞ্ঞা. অপিচ ধাতুকুসলতাপি উগ্গহমনসিকারসৰনসম্মসনপটিৰেধপচ্চৰেক্খণেসু ¶ ৰত্ততি মনসিকারকুসলতাপি আযতনকুসলতাপি. অযং পনেত্থ ৰিসেসো, সৰনউগ্গহপচ্চৰেক্খণা লোকিযা, পটিৰেধো লোকুত্তরো, সম্মসনমনসিকারা লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা. পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলতাতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা…পে… সমুদযো হোতীতি যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪৩) এৰং ৰুত্তা দ্ৰাদসন্নং পচ্চযাকারানং উগ্গহাদিৰসেন পৰত্তা পঞ্ঞা.
ঠানকুসলতাতি ‘‘যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং হেতুপচ্চযা উপ্পাদায তং তং ঠানন্তি যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪৪) এৰং ৰুত্তা ‘‘চক্খুং ৰত্থুং কত্ৰা রূপং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্নস্স চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স চক্খুরূপং (ধ. স. অট্ঠ. ১৩৪৪) ঠানঞ্চেৰ কারণঞ্চা’’তি এৰং ঠানপরিচ্ছিন্দনসমত্থা পঞ্ঞা. অট্ঠানকুসলতাতি ‘‘যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং ন হেতূ ন পচ্চযা উপ্পাদায তং তং অট্ঠানন্তি যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা’’তি (ধ. স. ১৩৪৫) এৰং ৰুত্তা ‘‘চক্খুং ৰত্থুং কত্ৰা রূপং আরম্মণং কত্ৰা সোতৰিঞ্ঞাণাদীনি নুপ্পজ্জন্তি, তস্মা তেসং চক্খুরূপং ন ঠানং ন কারণ’’ন্তি এৰং অট্ঠানপরিচ্ছিন্দনসমত্থা পঞ্ঞা অপিচ এতস্মিং দুকে ‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, ঠানাঠানকুসলো ¶ ভিক্খূতি অলং ৰচনাযাতি. ইধানন্দ, ভিক্খু অট্ঠানমেতং অনৰকাসো, যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি পজানাতি. ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি, যং পুথুজ্জনো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্যা’’তি (ম. নি. ৩.১২৭) ইমিনাপি সুত্তেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
অজ্জৰন্তি ¶ গোমুত্তৰঙ্কতা চন্দৰঙ্কতা নঙ্গলকোটিৰঙ্কতাতি তযো অনজ্জৰা. একচ্চো হি ভিক্খু পঠমৰযে একৰীসতিযা অনেসনাসু ছসু চ অগোচরেসু চরতি, মজ্ঝিমপচ্ছিমৰযেসু লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো হোতি, অযং গোমুত্তৰঙ্কতা নাম. একো পঠমৰযেপি পচ্ছিমৰযেপি চতুপারিসুদ্ধিসীলং পূরেতি, লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো হোতি, মজ্ঝিমৰযে পুরিমসদিসো, অযং চন্দৰঙ্কতা নাম. একো পঠমৰযেপি মজ্ঝিমৰযেপি চতুপারিসুদ্ধিসীলং পূরেতি, লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো হোতি, পচ্ছিমৰযে পুরিমসদিসো অযং নঙ্গলকোটিৰঙ্কতা নাম. একো সব্বমেতং ৰঙ্কতং পহায তীসুপি ৰযেসু পেসলো লজ্জী ¶ কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো হোতি. তস্স যো সো উজুভাৰো, ইদং অজ্জৰং নাম. অভিধম্মেপি ৰুত্তং – ‘‘তত্থ কতমো অজ্জৰো. যা অজ্জৰতা অজিম্হতা অৰঙ্কতা অকুটিলতা, অযং ৰুচ্চতি অজ্জৰো’’তি (ধ. স. ১৩৪৬). লজ্জৰন্তি ‘‘তত্থ কতমো লজ্জৰো? যো হিরীযতি হিরীযিতব্বেন হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. অযং ৰুচ্চতি লজ্জৰো’’তি এৰং ৰুত্তো লজ্জীভাৰো.
খন্তীতি ‘‘তত্থ কতমা খন্তি? যা খন্তি খমনতা অধিৰাসনতা অচণ্ডিক্কং অনস্সুরোপো অত্তমনতা চিত্তস্সা’’তি (ধ. স. ১৩৪৮) এৰং ৰুত্তা অধিৰাসনখন্তি. সোরচ্চন্তি ‘‘তত্থ কতমং সোরচ্চং? যো কাযিকো অৰীতিক্কমো, ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো, কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো. ইদং ৰুচ্চতি সোরচ্চং. সব্বোপি সীলসংৰরো সোরচ্চ’’ন্তি (ধ. স. ১৩৪৯) এৰং ৰুত্তো সুরতভাৰো.
সাখল্যন্তি ‘‘তত্থ কতমং সাখল্যং? যা সা ৰাচা অণ্ডকা কক্কসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা অসমাধিসংৰত্তনিকা, তথারূপিং ৰাচং পহায যা সা ৰাচা নেল়া কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি. যা তত্থ সণ্হৰাচতা সখিলৰাচতা অফরুসৰাচতা. ইদং ৰুচ্চতি সাখল্য’’ন্তি (ধ. স. ১৩৫০) এৰং ৰুত্তো সম্মোদকমুদুকভাৰো. পটিসন্থারোতি অযং লোকসন্নিৰাসো আমিসেন ধম্মেন চাতি দ্ৰীহি ছিদ্দো, তস্স তং ছিদ্দং যথা ন পঞ্ঞাযতি, এৰং পীঠস্স ৰিয ¶ পচ্চত্থরণেন আমিসেন ধম্মেন চ পটিসন্থরণং. অভিধম্মেপি ৰুত্তং ‘‘তত্থ কতমো পটিসন্থারো ¶ ? আমিসপটিসন্থারো চ ধম্মপটিসন্থারো চ. ইধেকচ্চো পটিসন্থারকো হোতি আমিসপটিসন্থারেন ৰা ধম্মপটিসন্থারেন ৰা. অযং ৰুচ্চতি পটিসন্থারো’’তি (ধ. স. ১৩৫১). এত্থ চ আমিসেন সঙ্গহো আমিসপটিসন্থারো নাম. তং করোন্তেন মাতাপিতূনং ভিক্খুগতিকস্স ৰেয্যাৰচ্চকরস্স রঞ্ঞো চোরানঞ্চ অগ্গং অগ্গহেত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতি. আমসিত্ৰা দিন্নে হি রাজানো চ চোরা চ অনত্থম্পি করোন্তি জীৰিতক্খযম্পি পাপেন্তি, অনামসিত্ৰা দিন্নে অত্তমনা হোন্তি. চোরনাগৰত্থুআদীনি চেত্থ ৰত্থূনি কথেতব্বানি. তানি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথাযং ¶ (পাচি. অট্ঠ. ১৮৫-৭) ৰিত্থারিতানি. সক্কচ্চং উদ্দেসদানং পাল়িৰণ্ণনা ধম্মকথাকথনন্তি এৰং ধম্মেন সঙ্গহো ধম্মপটিসন্থারো নাম.
অৰিহিংসাতি করুণাপি করুণাপুব্বভাগোপি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘তত্থ কতমা অৰিহিংসা? যা সত্তেসু করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি, অযং ৰুচ্চতি অৰিহিংসা’’তি. সোচেয্যন্তি মেত্তায চ মেত্তাপুব্বভাগস্স চ ৰসেন সুচিভাৰো. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘তত্থ কতমং সোচেয্যং? যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি, ইদং ৰুচ্চতি সোচেয্য’’ন্তি.
মুট্ঠস্সচ্চন্তি সতিৰিপ্পৰাসো, যথাহ ‘‘তত্থ কতমং মুট্ঠস্সচ্চং? যা অসতি অননুস্সতি অপ্পটিস্সতি অস্সরণতা অধারণতা পিলাপনতা সম্মুস্সনতা, ইদং ৰুচ্চতি মুট্ঠস্সচ্চং’’ (ধ. স. ১৩৫৬). অসম্পজঞ্ঞন্তি, ‘‘তত্থ কতমং অসম্পজঞ্ঞং? যং অঞ্ঞাণং অদস্সনং অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূল’’ন্তি এৰং ৰুত্তা অৰিজ্জাযেৰ. সতি সতিযেৰ. সম্পজঞ্ঞং ঞাণং.
ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতাতি ‘‘তত্থ কতমা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা? ইধেকচ্চো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১৩৫২) নযেন ৰিত্থারিতো ইন্দ্রিযসংৰরভেদো. ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতাতি ‘‘তত্থ কতমা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা? ইধেকচ্চো অপ্পটিসঙ্খা অযোনিসো আহারং আহারেতি দৰায মদায মণ্ডনায ৰিভূসনায. যা তত্থ অসন্তুট্ঠিতা অমত্তঞ্ঞুতা অপ্পটিসঙ্খা ভোজনে’’তি এৰং আগতো ভোজনে অমত্তঞ্ঞুভাৰো. অনন্তরদুকো ৰুত্তপ্পটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বো.
পটিসঙ্খানবলন্তি ¶ ‘‘তত্থ কতমং পটিসঙ্খানবলং? যা পঞ্ঞা পজাননা’’তি এৰং ৰিত্থারিতং ¶ অপ্পটিসঙ্খায অকম্পনঞাণং. ভাৰনাবলন্তি ভাৰেন্তস্স উপ্পন্নং বলং. অত্থতো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গসীসেন সত্ত বোজ্ঝঙ্গা হোন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘তত্থ কতমং ভাৰনাবলং? যা কুসলানং ধম্মানং আসেৰনা ভাৰনা বহুলীকম্মং, ইদং ৰুচ্চতি ভাৰনাবলং. সত্তবোজ্ঝঙ্গা ভাৰনাবল’’ন্তি.
সতিবলন্তি অস্সতিযা অকম্পনৰসেন সতিযেৰ. সমাধিবলন্তি উদ্ধচ্চে অকম্পনৰসেন সমাধিযেৰ. সমথো ¶ সমাধি. ৰিপস্সনা পঞ্ঞা. সমথোৰ তং আকারং গহেত্ৰা পুন পৰত্তেতব্বস্স সমথস্স নিমিত্তৰসেন সমথনিমিত্তং পগ্গাহনিমিত্তেপি এসেৰ নযো. পগ্গাহো ৰীরিযং. অৰিক্খেপো একগ্গতা. ইমেহি পন সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ পটিসঙ্খানবলঞ্চ ভাৰনাবলঞ্চ সতিবলঞ্চ সমাধিবলঞ্চ সমথো চ ৰিপ্পস্সনা চ সমথনিমিত্তঞ্চ পগ্গাহনিমিত্তঞ্চ পগ্গাহো চ অৰিক্খেপো চাতি ছহি দুকেহি পরতো সীলদিট্ঠিসম্পদাদুকেন চ লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা ধম্মা কথিতা.
সীলৰিপত্তীতি ‘‘তত্থ কতমা সীলৰিপত্তি? কাযিকো ৰীতিক্কমো…পে… সব্বম্পি দুস্সীল্যং সীলৰিপত্তী’’তি এৰং ৰুত্তো সীলৰিনাসকো অসংৰরো. দিট্ঠিৰিপত্তীতি ‘‘তত্থ কতমা দিট্ঠিৰিপত্তি? নত্থি দিন্নং নত্থি যিট্ঠ’’ন্তি এৰং আগতা সম্মাদিট্ঠিৰিনাসিকা মিচ্ছাদিট্ঠি.
সীলসম্পদাতি ‘‘তত্থ কতমা সীলসম্পদা? কাযিকো অৰীতিক্কমো’’তি এৰং পুব্বে ৰুত্তসোরচ্চমেৰ সীলস্স সম্পাদনতো পরিপূরণতো ‘‘সীলসম্পদা’’তি ৰুত্তং. এত্থ চ ‘‘সব্বোপি সীলসংৰরো সীলসম্পদা’’তি ইদং মানসিকপরিযাদানত্থং ৰুত্তং. দিট্ঠিসম্পদাতি ‘‘তত্থ কতমা দিট্ঠিসম্পদা? অত্থি দিন্নং অত্থি যিট্ঠং…পে… সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি যা এৰরূপা পঞ্ঞা পজাননা’’তি এৰং আগতং দিট্ঠিপারিপূরিভূতং ঞাণং.
সীলৰিসুদ্ধীতি ৰিসুদ্ধিং পাপেতুং সমত্থং সীলং. অভিধম্মে পনাযং ‘‘তত্থ কতমা সীলৰিসুদ্ধি? কাযিকো অৰীতিক্কমো ৰাচসিকো অৰীতিক্কমো কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো, অযং ৰুচ্চতি সীলৰিসুদ্ধী’’তি এৰং ৰিভত্তা. দিট্ঠিৰিসুদ্ধীতি ৰিসুদ্ধিং পাপেতুং সমত্থং দস্সনং. অভিধম্মে পনাযং ‘‘তত্থ কতমা দিট্ঠিৰিসুদ্ধি? কম্মস্সকতঞাণং সচ্চানুলোমিকঞাণং মগ্গসমঙ্গিস্সঞাণং ফলসমঙ্গিস্সঞাণ’’ন্তি এৰং ৰুত্তা. এত্থ চ তিৰিধং দুচ্চরিতং অত্তনা ¶ কতম্পি পরেন কতম্পি সকং নাম ন হোতি অত্থভঞ্জনতো. সুচরিতং সকং নাম অত্থজননতোতি এৰং জাননং কম্মস্সকতঞাণং ¶ নাম. তস্মিং ঠত্ৰা বহুং ৰট্টগামিকম্মং আযূহিত্ৰা ¶ সুখতো সুখেনেৰ অরহত্তং পত্তা গণনপথং ৰীতিৰত্তা. ৰিপস্সনাঞাণং পন ৰচীসচ্চঞ্চ অনুলোমেতি, পরমত্থসচ্চঞ্চ ন ৰিলোমেতীতি সচ্চানুলোমিকং ঞাণন্তি ৰুত্তং.
‘‘দিট্ঠিৰিসুদ্ধি খো পন যথাদিট্ঠিস্স চ পধান’’ন্তি এত্থ দিট্ঠিৰিসুদ্ধীতি ঞাণদস্সনং কথিতং. যথাদিট্ঠিস্স চ পধানন্তি তংসম্পযুত্তমেৰ ৰীরিযং. অপি চ পুরিমপদেন চতুমগ্গঞাণং. পচ্ছিমপদেন তংসম্পযুত্তং ৰীরিযং. অভিধম্মে পন ‘‘দিট্ঠিৰিসুদ্ধি খো পনাতি যা পঞ্ঞা পজাননা অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. যথাদিট্ঠিস্স চ পধানন্তি যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো সম্মাৰাযামো’’তি এৰং অযং দুকো ৰিভত্তো.
‘‘সংৰেগো চ সংৰেজনীযেসু ঠানেসূ’’তি এত্থ ‘‘সংৰেগোতি জাতিভযং জরাভযং ব্যাধিভযং মরণভয’’ন্তি এৰং জাতিআদীনি ভযতো দস্সনঞাণং. সংৰেজনীযং ঠানন্তি জাতিজরাব্যাধিমরণং. এতানি হি চত্তারি জাতি দুক্খা, জরা দুক্খা, ব্যাধি দুক্খো, মরণং দুক্খন্তি এৰং সংৰেগুপ্পত্তিকারণত্তা সংৰেজনীযং ঠানন্তি ৰুত্তানি. সংৰিগ্গস্স চ যোনিসো পধানন্তি এৰং সংৰেগজাতস্স উপাযপধানং. ‘‘ইধ ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতী’’তি এৰং আগতৰীরিযস্সেতং অধিৰচনং.
অসন্তুট্ঠিতা চ কুসলেসু ধম্মেসূতি যা কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, তায হি সমঙ্গীভূতো পুগ্গলো সীলং পূরেত্ৰা ঝানং উপ্পাদেতি. ঝানং লভিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভতি. আরদ্ধৰিপস্সকো অরহত্তং অগহেত্ৰা অন্তরা ৰোসানং নাপজ্জতি. অপ্পটিৰানিতা চ পধানস্মিন্তি ‘‘কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায সক্কচ্চকিরিযতা সাতচ্চকিরিযতা অট্ঠিতকিরিযতা অনোলীনৰুত্তিতা অনিক্খিত্তছন্দতা অনিক্খিত্তধুরতা আসেৰনা ভাৰনা বহুলীকম্ম’’ন্তি এৰং ৰুত্তা রত্তিন্দিৰং ছ কোট্ঠাসে কত্ৰা জাগরিযানুযোগৰসেন আরদ্ধে পধানস্মিং অরহত্তং অপত্ৰা অনিৰত্তনতা.
ৰিজ্জাতি ¶ তিস্সো ৰিজ্জা. ৰিমুত্তীতি দ্ৰে ৰিমুত্তিযো, চিত্তস্স চ অধিমুত্তি, নিব্বানঞ্চ. এত্থ চ অট্ঠ সমাপত্তিযো নীৰরণাদীহি সুট্ঠু মুত্তত্তা অধিমুত্তি ¶ নাম. নিব্বানং সব্বসঙ্খততো মুত্তত্তা ৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বং.
খযে ঞাণন্তি কিলেসক্খযকরে অরিযমগ্গে ঞাণং. অনুপ্পাদে ঞাণন্তি পটিসন্ধিৰসেন অনুপ্পাদভূতে তংতংমগ্গৰজ্ঝকিলেসানং ৰা অনুপ্পাদপরিযোসানে উপ্পন্নে অরিযফলে ঞাণং. তেনেৰাহ ¶ ‘‘খযে ঞাণন্তি মগ্গসমঙ্গিস্স ঞাণং. অনুপ্পাদে ঞাণন্তি ফলসমঙ্গিস্স ঞাণ’’ন্তি. ইমে খো, আৰুসোতিআদি এককে ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি পঞ্চতিংসায দুকানং ৰসেন থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
দুকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তিকৰণ্ণনা
৩০৫. ইতি দুকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি তিকৰসেন দস্সেতুং পুন আরভি. তত্থ লুব্ভতীতি লোভো. অকুসলঞ্চ তং মূলঞ্চ, অকুসলানং ৰা মূলন্তি অকুসলমূলং. দুস্সতীতি দোসো. মুয্হতীতি মোহো. তেসং পটিপক্খনযেন অলোভাদযো ৰেদিতব্বা.
দুট্ঠু চরিতানি, ৰিরূপানি ৰা চরিতানীতি দুচ্চরিতানি. কাযেন দুচ্চরিতং, কাযতো ৰা পৰত্তং দুচ্চরিতন্তি কাযদুচ্চরিতং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. সুট্ঠু চরিতানি, সুন্দরানি ৰা চরিতানীতি সুচরিতানি. দ্ৰেপি চেতে তিকা পণ্ণত্তিযা ৰা কম্মপথেহি ৰা কথেতব্বা. পঞ্ঞত্তিযা তাৰ কাযদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদস্স ৰীতিক্কমো কাযদুচ্চরিতং. অৰীতিক্কমো কাযসুচরিতং. ৰচীদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদস্স ৰীতিক্কমো ৰচীদুচ্চরিতং, অৰীতিক্কমো ৰচীসুচরিতং. উভযত্থ পঞ্ঞত্তস্স সিক্খাপদস্স ৰীতিক্কমোৰ মনোদুচ্চরিতং, অৰীতিক্কমো মনোসুচরিতং. অযং পণ্ণত্তিকথা. পাণাতিপাতাদযো পন তিস্সো চেতনা কাযদ্ৰারেপি ৰচীদ্ৰারেপি উপ্পন্না কাযদুচ্চরিতং. চতস্সো মুসাৰাদাদিচেতনা ৰচীদুচ্চরিতং. অভিজ্ঝা ব্যাপাদো মিচ্ছাদিট্ঠীতি তযো চেতনাসম্পযুত্তধম্মা মনোদুচ্চরিতং. পাণাতিপাতাদীহি ৰিরমন্তস্স উপ্পন্না তিস্সো ¶ চেতনাপি ৰিরতিযোপি কাযসুচরিতং. মুসাৰাদাদীহি ৰিরমন্তস্স চতস্সো চেতনাপি ৰিরতিযোপি ৰচীসুচরিতং. অনভিজ্ঝা অব্যাপাদো সম্মাদিট্ঠীতি তযো চেতনাসম্পযুত্তধম্মা ¶ মনোসুচরিতন্তি অযং কম্মপথকথা.
কামপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো কামৰিতক্কো. ব্যাপাদপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো ব্যাপাদৰিতক্কো. ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো ৰিহিংসাৰিতক্কো. তেসু দ্ৰে সত্তেসুপি সঙ্খারেসুপি উপ্পজ্জন্তি. কামৰিতক্কো হি পিযে মনাপে সত্তে ৰা সঙ্খারে ৰা ৰিতক্কেন্তস্স উপ্পজ্জতি. ব্যাপাদৰিতক্কো ¶ অপ্পিযে অমনাপে সত্তে ৰা সঙ্খারে ৰা কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকনকালতো পট্ঠায যাৰ ৰিনাসনা উপ্পজ্জতি. ৰিহিংসাৰিতক্কো সঙ্খারেসু নুপ্পজ্জতি. সঙ্খারো হি দুক্খাপেতব্বো নাম নত্থি. ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসুন্তি চিন্তনকালে পন সত্তেসু উপ্পজ্জতি.
নেক্খম্মপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো নেক্খম্মৰিতক্কো. সো অসুভপুব্বভাগে কামাৰচরো হোতি. অসুভজ্ঝানে রূপাৰচরো. তং ঝানং পাদকং কত্ৰা উপ্পন্নমগ্গফলকালে লোকুত্তরো. অব্যাপাদপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো অব্যাপাদৰিতক্কো. সো মেত্তাপুব্বভাগে কামাৰচরো হোতি. মেত্তাঝানে রূপাৰচরো. তং ঝানং পাদকং কত্ৰা উপ্পন্নমগ্গফলকালে লোকুত্তরো. অৰিহিংসাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো অৰিহিংসাৰিতক্কো. সো করুণাপুব্বভাগে কামাৰচরো. করুণাঝানে রূপাৰচরো. তং ঝানং পাদকং কত্ৰা উপ্পন্নমগ্গফলকালে লোকুত্তরো. যদা অলোভো সীসং হোতি, তদা ইতরে দ্ৰে তদন্ৰাযিকা ভৰন্তি. যদা মেত্তা সীসং হোতি, তদা ইতরে দ্ৰে তদন্ৰাযিকা ভৰন্তি. যদা করুণা সীসং হোতি, তদা ইতরে দ্ৰে তদন্ৰাযিকা ভৰন্তীতি. কামসঙ্কপ্পাদযো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. দেসনামত্তমেৰ হেতং. অত্থতো পন কামৰিতক্কাদীনঞ্চ কামসঙ্কপ্পাদীনঞ্চ নানাকরণং নত্থি.
কামপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা কামসঞ্ঞা. ব্যাপাদপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা ব্যাপাদসঞ্ঞা. ৰিহিংসাপটিসংযুত্তা সঞ্ঞা ৰিহিংসাসঞ্ঞা. তাসম্পি কামৰিতক্কাদীনং ¶ ৰিয উপ্পজ্জনাকারো ৰেদিতব্বো. তংসম্পযুত্তাযেৰ হি এতা. নেক্খম্মসঞ্ঞাদযোপি নেক্খম্মৰিতক্কাদিসম্পযুত্তাযেৰ. তস্মা তাসম্পি তথেৰ কামাৰচরাদিভাৰো ৰেদিতব্বো.
কামধাতুআদীসু ‘‘কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো. অযং ৰুচ্চতি কামধাতু. সব্বেপি অকুসলা ¶ ধম্মা কামধাতূ’’তি অযং কামধাতু. ‘‘ব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো. অযং ৰুচ্চতি ব্যাপাদধাতু. দসসু আঘাতৰত্থূসু চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো অনত্তমনতা চিত্তস্সা’’তি অযং ব্যাপাদধাতু. ‘‘ৰিহিংসা পটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো. অযং ৰুচ্চতি ৰিহিংসাধাতু. ইধেকচ্চো পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা রজ্জুযা ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা সত্তে ৰিহেঠেতী’’তি অযং ৰিহিংসাধাতু. তত্থ দ্ৰে কথা সব্বসঙ্গাহিকা চ অসম্ভিন্না চ. তত্থ কামধাতুযা গহিতায ইতরা দ্ৰে গহিতাৰ হোন্তি, ততো পন নীহরিত্ৰা অযং ব্যাপাদধাতু অযং ৰিহিংসাধাতূতি দস্সেতীতি অযং সব্বসঙ্গাহিককথা নাম. কামধাতুং কথেন্তো পন ভগৰা ব্যাপাদধাতুং ব্যাপাদধাতুট্ঠানে ¶ , ৰিহিংসাধাতুং ৰিহিংসাধাতুট্ঠানে ঠপেত্ৰা অৰসেসং কামধাতু নামাতি কথেসীতি অযং অসম্ভিন্নকথা নাম.
নেক্খম্মধাতুআদীসু ‘‘নেক্খম্মপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো সম্মাসঙ্কপ্পো. অযং ৰুচ্চতি নেক্খম্মধাতু. সব্বেপি কুসলা ধম্মা নেক্খম্মধাতূ’’তি অযং নেক্খম্মধাতু. ‘‘অব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি অব্যাপাদধাতু. যা সত্তেসু মেত্তি…পে… মেত্তাচেতোৰিমুত্তী’’তি অযং অব্যাপাদধাতু. ‘‘অৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি অৰিহিংসাধাতু. যা সত্তেসু করুণা…পে… করুণাচেতোৰিমুত্তী’’তি অযং অৰিহিংসাধাতু. ইধাপি ৰুত্তনযেনেৰ দ্ৰে কথা ৰেদিতব্বা.
অপরাপি তিস্সো ধাতুযোতি অঞ্ঞাপি সুঞ্ঞতট্ঠেন তিস্সো ধাতুযো. তাসু ‘‘তত্থ কতমা কামধাতু? হেট্ঠতো অৰীচিনিরযং পরিযন্তং করিত্ৰা’’তি এৰং ৰিত্থারিতো কামভৰো কামধাতু নাম. ‘‘হেট্ঠতো ব্রহ্মলোকং পরিযন্তং করিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনুপগে দেৰে পরিযন্তং করিত্ৰা’’তি এৰং ৰিত্থারিতা পন রূপারূপভৰা ইতরা দ্ৰে ধাতুযো. ধাতুযা আগতট্ঠানম্হি হি ভৰেন পরিচ্ছিন্দিতব্বা. ভৰস্স আগতট্ঠানে ধাতুযা পরিচ্ছিন্দিতব্বা. ইধ ভৰেন পরিচ্ছেদো কথিতো. রূপধাতুআদীসু ¶ রূপারূপধাতুযো রূপারূপভৰাযেৰ. নিরোধধাতুযা নিব্বানং কথিতং.
হীনাদীসু হীনা ধাতূতি দ্ৰাদস অকুসলচিত্তুপ্পাদা. অৰসেসা তেভূমকধম্মা ¶ মজ্ঝিমধাতু. নৰ লোকুত্তরধম্মা পণীতধাতু.
কামতণ্হাতি পঞ্চকামগুণিকো রাগো. রূপারূপভৰেসু পন রাগো ঝাননিকন্তিসস্সতদিট্ঠিসহগতো রাগো ভৰৰসেন পত্থনা ভৰতণ্হা. উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো ৰিভৰতণ্হা. অপিচ ঠপেত্ৰা পচ্ছিমং তণ্হাদ্ৰযং সেসতণ্হা কামতণ্হা নাম. যথাহ ‘‘তত্থ কতমা ভৰতণ্হা? ভৰদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো. অযং ৰুচ্চতি ভৰতণ্হা. তত্থ কতমা ৰিভৰতণ্হা? উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো, অযং ৰুচ্চতি ৰিভৰতণ্হা. অৰসেসা তণ্হা কামতণ্হা’’তি. পুন কামতণ্হাদীসু পঞ্চকামগুণিকো রাগো কামতণ্হা. রূপারূপভৰেসু ছন্দরাগো ইতরা দ্ৰে তণ্হা. অভিধম্মে পনেতা ‘‘কামধাতুপটিসংযুত্তো…পে… অরূপধাতুপটিসংযুত্তো’’তি এৰং ৰিত্থারিতা. ইমিনা ৰারেন কিং দস্সেতি? সব্বেপি তেভূমকা ধম্মা রজনীযট্ঠেন তণ্হাৰত্থুকাতি সব্বতণ্হা কামতণ্হায পরিযাদিযিত্ৰা ততো নীহরিত্ৰা ইতরা দ্ৰে তণ্হা দস্সেতি. রূপতণ্হাদীসু রূপভৰে ¶ ছন্দরাগো রূপতণ্হা. অরূপভৰে ছন্দরাগো অরূপতণ্হা. উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতো রাগো নিরোধতণ্হা.
সংযোজনত্তিকে ৰট্টস্মিং সংযোজযন্তি বন্ধন্তীতি সংযোজনানি. সতি রূপাদিভেদে কাযে দিট্ঠি, ৰিজ্জমানা ৰা কাযে দিট্ঠীতি সক্কাযদিট্ঠি. ৰিচিনন্তো এতায কিচ্ছতি, ন সক্কোতি সন্নিট্ঠানং কাতুন্তি ৰিচিকিচ্ছা. সীলঞ্চ ৰতঞ্চ পরামসতীতি সীলব্বতপরামাসো. অত্থতো পন ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিনা নযেন আগতা ৰীসতিৰত্থুকা দিট্ঠি সক্কাযদিট্ঠি নাম. ‘‘সত্থরি কঙ্খতী’’তিআদিনা নযেন আগতা অট্ঠৰত্থুকা ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা নাম. ‘‘ইধেকচ্চো সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধি সীলব্বতেন সুদ্ধীতি সীলং পরামসতি, ৰতং পরামসতি, সীলব্বতং পরামসতি. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগত’’ন্তিআদিনা নযেন আগতো ৰিপরিযেসগ্গাহো সীলব্বতপরামাসো নাম.
তযো ¶ আসৰাতি এত্থ চিরপারিৰাসিযট্ঠেন ৰা আসৰনট্ঠেন ৰা আসৰা. তত্থ ‘‘পুরিমা, ভিক্খৰে, কোটি ন পঞ্ঞাযতি অৰিজ্জায, ইতো পুব্বে অৰিজ্জা নাহোসি, অথ পচ্ছা সমভৰী’’তি, ‘‘পুরিমা ¶ , ভিক্খৰে, কোটি ন পঞ্ঞাযতি ভৰতণ্হায ভৰদিট্ঠিযা, ইতো পুব্বে ভৰদিট্ঠি নাহোসি, অথ পচ্ছা সমভৰী’’তি এৰং তাৰ চিরপারিৰাসিযট্ঠেন আসৰা ৰেদিতব্বা. চক্খুতো রূপে সৰতি আসৰতি সন্দতি পৰত্ততি. সোততো সদ্দে. ঘানতো গন্ধে. জিৰ্হাতো রসে. কাযতো ফোট্ঠব্বে. মনতো ধম্মে সৰতি আসৰতি সন্দতি পৰত্ততীতি এৰং আসৰনট্ঠেন আসৰাতি ৰেদিতব্বা.
পাল়িযং পন কত্থচি দ্ৰে আসৰা আগতা ‘‘দিট্ঠধম্মিকা চ আসৰা সম্পরাযিকা চ আসৰা’’তি, কত্থচি ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, আসৰা. কামাসৰো ভৰাসৰো অৰিজ্জাসৰো’’তি তযো. অভিধম্মে তেযেৰ দিট্ঠাসৰেন সদ্ধিং চত্তারো. নিব্বেধিকপরিযাযে ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা নিরযগামিনিযা, অত্থি আসৰা তিরচ্ছানযোনিগামিনিযা, অত্থি আসৰা পেত্তিৰিসযগামিনিযা, অত্থি আসৰা মনুস্সলোকগামিনিযা অত্থি আসৰা দেৰলোকগামিনিযা’’তি এৰং পঞ্চ. ছক্কনিপাতে আহুনেয্যসুত্তে ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা’’তি এৰং ছ. সব্বাসৰপরিযাযে তেযেৰ দস্সনাপহাতব্বেহি সদ্ধিং সত্ত. ইমস্মিং পন সঙ্গীতিসুত্তে তযো. তত্থ ‘‘যো কামেসু কামচ্ছন্দো’’তি এৰং ৰুত্তো পঞ্চকামগুণিকো ¶ রাগো কামাসৰো নাম. ‘‘যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো’’তি এৰং ৰুত্তো সস্সতদিট্ঠিসহগতো রাগো, ভৰৰসেন ৰা পত্থনা ভৰাসৰো নাম. ‘‘দুক্খে অঞ্ঞাণ’’ন্তিআদিনা নযেন আগতা অৰিজ্জা অৰিজ্জাসৰো নামাতি. কামভৰাদযো কামধাতুআদিৰসেন ৰুত্তাযেৰ.
কামেসনাদীসু ‘‘তত্থ কতমা কামেসনা? যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামজ্ঝোসানং, অযং ৰুচ্চতি কামেসনা’’তি এৰং ৰুত্তো কামগৰেসনরাগো কামেসনা নাম. ‘‘তত্থ কতমা ভৰেসনা? যো ভৰেসু ¶ ভৰচ্ছন্দো ভৰজ্ঝোসানং, অযং ৰুচ্চতি ভৰেসনা’’তি এৰং ৰুত্তো ভৰগৰেসনরাগো ভৰেসনা নাম. ‘‘তত্থ কতমা ব্রহ্মচরিযেসনা? সস্সতো লোকোতি ৰা…পে… নেৰ হোতি ন নহোতি তথাগতো পরম্মরণাতি ৰা, যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং ৰিপরিযেসগ্গাহো ¶ , অযং ৰুচ্চতি ব্রহ্মচরিযেসনা’’তি এৰং ৰুত্তা দিট্ঠিগতিকসম্মতস্স ব্রহ্মচরিযস্স গৰেসনদিট্ঠি ব্রহ্মচরিযেসনা নাম. ন কেৰলঞ্চ ভৰরাগদিট্ঠিযোৰ, তদেকট্ঠং কম্মম্পি এসনাযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘তত্থ কতমা কামেসনা? কামরাগো তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং, অযং ৰুচ্চতি কামেসনা. তত্থ কতমা ভৰেসনা? ভৰরাগো তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং, অযং ৰুচ্চতি ভৰেসনা. তত্থ কতমা ব্রহ্মচরিযেসনা? অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি তদেকট্ঠং অকুসলং কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মং, অযং ৰুচ্চতি ব্রহ্মচরিযেসনা’’তি.
ৰিধাসু ‘‘কথংৰিধং সীলৰন্তং ৰদন্তি, কথংৰিধং পঞ্ঞৰন্তং ৰদন্তী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.৯৫) আকারসণ্ঠানং ৰিধা নাম. ‘‘একৰিধেন ঞাণৰত্থু দুৰিধেন ঞাণৰত্থূ’’তিআদীসু (ৰিভ. ৭৫১) কোট্ঠাসো. ‘‘সেয্যোহমস্মীতি ৰিধা’’তিআদীসু (ৰিভ. ৯২০) মানো ৰিধা নাম. ইধ সো অধিপ্পেতো. মানো হি সেয্যাদিৰসেন ৰিদহনতো ৰিধাতি ৰুচ্চতি. সেয্যোহমস্মীতি ইমিনা সেয্যসদিসহীনানং ৰসেন তযো মানা ৰুত্তা. সদিসহীনেসুপি এসেৰ নযো.
অযঞ্হি মানো নাম সেয্যস্স তিৰিধো, সদিসস্স তিৰিধো, হীনস্স তিৰিধোতি নৰৰিধো হোতি. তত্থ ‘‘সেয্যস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানো রাজূনঞ্চেৰ পব্বজিতানঞ্চ উপ্পজ্জতি.
রাজা হি রট্ঠেন ৰা ধনৰাহনেহি ৰা ‘‘কো মযা সদিসো অত্থী’’তি এতং মানং করোতি ¶ . পব্বজিতোপি সীলধুতঙ্গাদীহি ‘‘কো মযা সদিসো অত্থী’’তি এতং মানং করোতি. ‘‘সেয্যস্স সদিসোহমস্মী’’তি মানোপি এতেসংযেৰ উপ্পজ্জতি. রাজা হি রট্ঠেন ৰা ধনৰাহনেহি ৰা অঞ্ঞরাজূহি সদ্ধিং ময্হং কিং নানাকরণন্তি এতং মানং করোতি. পব্বজিতোপি সীলধুতঙ্গাদীহিপি অঞ্ঞেন ভিক্খুনা ময্হং কিং নানাকরণন্তি এতং মানং করোতি. ‘‘সেয্যস্স হীনোহমস্মী’’তি মানোপি এতেসংযেৰ উপ্পজ্জতি. যস্স ¶ হি রঞ্ঞো রট্ঠং ৰা ধনৰাহনাদীনি ৰা নাতিসম্পন্নানি হোন্তি, সো ময্হং রাজাতি ৰোহারমুখমত্তমেৰ, কিং রাজা নাম অহন্তি এতং মানং করোতি. পব্বজিতোপি অপ্পলাভসক্কারো অহং ধম্মকথিকো বহুস্সুতো মহাথেরোতি কথামত্তকমেৰ, কিং ধম্মকথিকো নামাহং কিং বহুস্সুতো কিং মহাথেরো যস্স মে লাভসক্কারো নত্থীতি ¶ এতং মানং করোতি.
‘‘সদিসস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানাদযো অমচ্চাদীনং উপ্পজ্জন্তি. অমচ্চো ৰা হি রট্ঠিযো ৰা ভোগযানৰাহনাদীহি কো মযা সদিসো অঞ্ঞো রাজপুরিসো অত্থীতি ৰা ময্হং অঞ্ঞেহি সদ্ধিং কিং নানাকরণন্তি ৰা অমচ্চোতি নামমেৰ ময্হং, ঘাসচ্ছাদনমত্তম্পি মে নত্থি, কিং অমচ্চো নামাহন্তি ৰা এতে মানে করোতি.
‘‘হীনস্স সেয্যোহমস্মী’’তি মানাদযো দাসাদীনং উপ্পজ্জন্তি. দাসো হি মাতিতো ৰা পিতিতো ৰা কো মযা সদিসো অঞ্ঞো দাসো নাম অত্থি, অঞ্ঞে জীৰিতুং অসক্কোন্তা কুচ্ছিহেতু দাসা জাতা, অহং পন পৰেণীআগতত্তা সেয্যোতি ৰা পৰেণীআগতভাৰেন উভতোসুদ্ধিকদাসত্তেন অসুকদাসেন নাম সদ্ধিং কিং ময্হং নানাকরণন্তি ৰা কুচ্ছিৰসেনাহং দাসব্য উপগতো, মাতাপিতুকোটিযা পন মে দাসট্ঠানং নত্থি, কিং দাসো নাম অহন্তি ৰা এতে মানে করোতি. যথা চ দাসো, এৰং পুক্কুসচণ্ডালাদযোপি এতে মানে করোন্তিযেৰ.
এত্থ চ সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি, চ সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি চ হীনস্স হীনোহমস্মীতি চ ইমে তযো মানা যাথাৰমানা নাম অরহত্তমগ্গৰজ্ঝা. সেসা ছ মানা অযাথাৰমানা নাম পঠমমগ্গৰজ্ঝা.
তযো অদ্ধাতি তযো কালা. অতীতো অদ্ধাতিআদীসু দ্ৰেপরিযাযা সুত্তন্তপরিযাযো চ অভিধম্মপরিযাযো চ. সুত্তন্তপরিযাযেন পটিসন্ধিতো পুব্বে অতীতো অদ্ধা নাম. চুতিতো পচ্ছা অনাগতো অদ্ধা নাম. সহ চুতিপটিসন্ধীহি তদন্তরং পচ্চুপ্পন্নো অদ্ধা নাম. অভিধম্মপরিযাযেন তীসু খণেসু ভঙ্গতো উদ্ধং অতীতো অদ্ধা নাম. উপ্পাদতো পুব্বে অনাগতো ¶ অদ্ধা নাম. খণত্তযে পচ্চুপ্পন্নো অদ্ধা নাম. অতীতাদিভেদো চ নাম অযং ধম্মানং হোতি, ন কালস্স. অতীতাদিভেদে ¶ পন ধম্মে উপাদায ইধ পরমত্থতো অৰিজ্জমানোপি কালো তেনেৰ ৰোহারেন ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
তযো অন্তাতি তযো কোট্ঠাসা. ‘‘কাযবন্ধনস্স অন্তো জীরতী’’তিআদীসু (চূল়ৰ. ২৭৮) হি অন্তোযেৰ অন্তো. ‘‘এসেৰন্তো দুক্খস্সা’’তিআদীসু (সং. নি. ২.৫১) পরভাগো অন্তো. ‘‘অন্তমিদং, ভিক্খৰে, জীৰিকান’’ন্তি (সং. নি. ৩.৮০) এত্থ লামকভাৰো অন্তো. ‘‘সক্কাযো খো, আৰুসো, পঠমো অন্তো’’তিআদীসু (অ. নি. ৬.৬১) কোট্ঠাসো অন্তো. ইধ কোট্ঠাসো অধিপ্পেতো. সক্কাযোতি পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. সক্কাযসমুদযোতি ¶ তেসং নিব্বত্তিকা পুরিমতণ্হা. সক্কাযনিরোধোতি উভিন্নং অপ্পৰত্তিভূতং নিব্বানং. মগ্গো পন নিরোধাধিগমস্স উপাযত্তা নিরোধে গহিতে গহিতোৰাতি ৰেদিতব্বো.
দুক্খদুক্খতাতি দুক্খভূতা দুক্খতা. দুক্খৰেদনাযেতং নামং. সঙ্খারদুক্খতাতি সঙ্খারভাৰেন দুক্খতা. অদুক্খমসুখাৰেদনাযেতং নামং. সা হি সঙ্খতত্তা উপ্পাদজরাভঙ্গপীল়িতা, তস্মা অঞ্ঞদুক্খসভাৰৰিরহতো সঙ্খারদুক্খতাতি ৰুত্তা. ৰিপরিণামদুক্খতাতি ৰিপরিণামে দুক্খতা. সুখৰেদনাযেতং নামং. সুখস্স হি ৰিপরিণামে দুক্খং উপ্পজ্জতি, তস্মা সুখং ৰিপরিণামদুক্খতাতি ৰুত্তং. অপিচ ঠপেত্ৰা দুক্খৰেদনং সুখৰেদনঞ্চ সব্বেপি তেভূমকা ধম্মা ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি ৰচনতো সঙ্খারদুক্খতাতি ৰেদিতব্বা.
মিচ্ছত্তনিযতোতি মিচ্ছাসভাৰো হুত্ৰা নিযতো. নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিযা সদ্ধিং আনন্তরিযকম্মস্সেতং নামং. সম্মাসভাৰে নিযতো সম্মত্তনিযতো. চতুন্নং অরিযমগ্গানমেতং নামং. ন নিযতোতি অনিযতো. অৰসেসানং ধম্মানমেতং নামং.
তযো তমাতি ‘‘তমন্ধকারো সম্মোহো অৰিজ্জোঘো মহাভযো’’তি ৰচনতো অৰিজ্জা তমো নাম. ইধ পন অৰিজ্জাসীসেন ৰিচিকিচ্ছা ৰুত্তা. আরব্ভাতি আগম্ম. কঙ্খতীতি কঙ্খং উপ্পাদেতি. ৰিচিকিচ্ছতীতি ৰিচিনন্তো কিচ্ছং আপজ্জতি, সন্নিট্ঠাতুং ন সক্কোতি. নাধিমুচ্ছতীতি তত্থ অধিমুচ্ছিতুং ন সক্কোতি. ন সম্পসীদতীতি তং আরব্ভ পসাদং আরোপেতুং ন সক্কোতি.
অরক্খেয্যানীতি ¶ ¶ ন রক্খিতব্বানি. তীসু দ্ৰারেসু পচ্চেকং রক্খণকিচ্চং নত্থি, সব্বানি সতিযা এৰ রক্খিতানীতি দীপেতি. নত্থি তথাগতস্সাতি. ‘‘ইদং নাম মে সহসা উপ্পন্নং কাযদুচ্চরিতং, ইমাহং যথা মে পরো ন জানাতি ¶ , তথা রক্খামি, পটিচ্ছাদেমী’’তি এৰং রক্খিতব্বং নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. কিং পন সেসখীণাসৰানং কাযসমাচারাদযো অপরিসুদ্ধাতি? নো অপরিসুদ্ধা. ন পন তথাগতস্স ৰিয পরিসুদ্ধা. অপ্পস্সুতখীণাসৰো হি কিঞ্চাপি লোকৰজ্জং নাপজ্জতি, পণ্ণত্তিযং পন অকোৰিদত্তা ৰিহারকারং কুটিকারং সহগারং সহসেয্যন্তি এৰরূপা কাযদ্ৰারে আপত্তিযো আপজ্জতি. সঞ্চরিত্তং পদসোধম্মং উত্তরিছপ্পঞ্চৰাচং ভূতারোচনন্তি এৰরূপা ৰচীদ্ৰারে আপত্তিযো আপজ্জতি. উপনিক্খিত্তসাদিযনৰসেন মনোদ্ৰারে রূপিযপ্পটিগ্গাহণাপত্তিং আপজ্জতি, ধম্মসেনাপতিসদিসস্সাপি হি খীণাসৰস্স মনোদ্ৰারে সউপারম্ভৰসেন মনোদুচ্চরিতং উপ্পজ্জতি এৰ.
চাতুমৰত্থুস্মিঞ্হি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং সারিপুত্তমোগ্গল্লানানং পণামিতকালে তেসং অত্থায চাতুমেয্যকেহি সক্যেহি ভগৰতি খমাপিতে থেরো ভগৰতা ‘‘কিন্তি তে সারিপুত্ত অহোসি মযা ভিক্খুসঙ্ঘে পণামিতে’’তি পুট্ঠো অহং পরিসায অব্যত্তভাৰেন সত্থারা পণামিতো. ইতো দানি পট্ঠায পরং ন ওৰদিস্সামীতি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা আহ ‘‘এৰং খো মে, ভন্তে, অহোসি ভগৰতা ভিক্খুসঙ্ঘো পণামিতো, অপ্পোস্সুক্কো দানি ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরিস্সতি, মযম্পি দানি অপ্পোস্সুক্কা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তা ৰিহরিস্সামা’’তি.
অথস্স তস্মিং মনোদুচ্চরিতে উপারম্ভং আরোপেন্তো সত্থা আহ – ‘‘আগমেহি ত্ৰং, সারিপুত্ত ন খো তে, সারিপুত্ত, পুনপি এৰরূপং চিত্তং উপ্পাদেতব্ব’’ন্তি. এৰং পরং ন ওৰদিস্সামি নানুসাসিস্সামীতি ৰিতক্কিতমত্তম্পি থেরস্স মনোদুচ্চরিতং নাম জাতং. ভগৰতো পন এত্তকং নাম নত্থি, অনচ্ছরিযঞ্চেতং. সব্বঞ্ঞুতং পত্তস্স দুচ্চরিতং ন ভৰেয্য. বোধিসত্তভূমিযং ঠিতস্স ছব্বস্সানি পধানং অনুযুঞ্জন্তস্সাপি পনস্স নাহোসি. উদরচ্ছৰিযা পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনায ‘‘কালঙ্কতো সমণো গোতমো’’তি দেৰতানং ৰিমতিযা উপ্পজ্জমানাযপি ‘‘সিদ্ধত্থ কস্মা কিলমসি? সক্কা ভোগে ¶ চ ভুঞ্জিতুং পুঞ্ঞানি চ কাতু’’ন্তি মারেন পাপিমতা ৰুচ্চমানস্স ‘‘ভোগে ভুঞ্জিস্সামী’’তি ৰিতক্কমত্তম্পি নুপ্পজ্জতি. অথ নং মারো বোধিসত্তকালে ছব্বস্সানি বুদ্ধকালে একং ৰস্সং ¶ অনুবন্ধিত্ৰা কিঞ্চি ৰজ্জং অপস্সিত্ৰা ইদং ৰত্ৰা পক্কামি –
‘‘সত্তৰস্সানি ¶ ভগৰন্তং, অনুবন্ধিং পদাপদং;
ওতারং নাধিগচ্ছিস্সং, সম্বুদ্ধস্স সতীমতো’’তি. (সু. নি. ৪৪৮);
অপিচ অট্ঠারসন্নং বুদ্ধধম্মানং ৰসেনাপি ভগৰতো দুচ্চরিতাভাৰো ৰেদিতব্বো. অট্ঠারস বুদ্ধধম্মা নাম নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং, নত্থি ৰচীদুচ্চরিতং, নত্থি মনোদুচ্চরিতং, অতীতে বুদ্ধস্স অপ্পটিহতঞাণং, অনাগতে, পচ্চুপ্পন্নে বুদ্ধস্স অপ্পটিহতঞাণং, সব্বং কাযকম্মং বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণানুপরিৰত্তি, সব্বং ৰচীকম্মং, সব্বং মনোকম্মং বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণানুপরিৰত্তি, নত্থি ছন্দস্স হানি, নত্থি ৰীরিযস্স হানি, নত্থি সতিযা হানি, নত্থি দৰা, নত্থি রৰা, নত্থি চলিতং নত্থি সহসা, নত্থি অব্যাৰটো মনো, নত্থি অকুসলচিত্তন্তি.
কিঞ্চনাতি পলিবোধা. রাগো কিঞ্চনন্তি রাগো উপ্পজ্জমানো সত্তে বন্ধতি পলিবুন্ধতি তস্মা কিঞ্চনন্তি ৰুচ্চতি. ইতরেসুপি দ্ৰীসু এসেৰ নযো.
অগ্গীতি অনুদহনট্ঠেন অগ্গি. রাগগ্গীতি রাগো উপ্পজ্জমানো সত্তে অনুদহতি ঝাপেতি, তস্মা অগ্গীতি ৰুচ্চতি. ইতরেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ ৰত্থূনি একা দহরভিক্খুনী চিত্তলপব্বতৰিহারে উপোসথাগারং গন্ত্ৰা দ্ৰারপালরূপকং ওলোকযমানা ঠিতা. অথস্সা অন্তো রাগো উপ্পন্নো. সা তেনেৰ ঝাযিত্ৰা কালমকাসি. ভিক্খুনিযো গচ্ছমানা ‘‘অযং দহরা ঠিতা, পক্কোসথ, ন’’ন্তি আহংসু. একা গন্ত্ৰা কস্মা ঠিতাসীতি হত্থে গণ্হি. গহিতমত্তা পরিৰত্তিত্ৰা পপতা. ইদং তাৰ রাগস্স অনুদহনতায ৰত্থু. দোসস্স পন অনুদহনতায মনোপদোসিকা দেৰা. মোহস্স অনুদহনতায খিড্ডাপদোসিকা দেৰা দট্ঠব্বা. মোহৰসেন হি তাসং সতিসম্মোসো হোতি. তস্মা খিড্ডাৰসেন আহারকালং অতিৰত্তিত্ৰা কালঙ্করোন্তি.
আহুনেয্যগ্গীতিআদীসু ¶ আহুনং ৰুচ্চতি সক্কারো, আহুনং অরহন্তীতি আহুনেয্যা. মাতাপিতরো হি পুত্তানং বহূপকারতায আহুনং ¶ অরহন্তি. তেসু ৰিপ্পটিপজ্জমানা পুত্তা নিরযাদীসু নিব্বত্তন্তি. তস্মা কিঞ্চাপি মাতাপিতরো নানুদহন্তি, অনুদহনস্স পন পচ্চযা হোন্তি. ইতি অনুদহনট্ঠেন আহুনেয্যগ্গীতি ৰুচ্চন্তি. স্ৰাযমত্থো মিত্তৰিন্দকৰত্থুনা দীপেতব্বো –
মিত্তৰিন্দকো হি মাতরা ‘‘তাত, অজ্জ উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারে সব্বরত্তিং ধম্মস্সৰনং ¶ সুণ, সহস্সং তে দস্সামী’’তি ৰুত্তো ধনলোভেন উপোসথং সমাদায ৰিহারং গন্ত্ৰা ইদং ঠানং অকুতোভযন্তি সল্লক্খেত্ৰা ধম্মাসনস্স হেট্ঠা নিপন্নো সব্বরত্তিং নিদ্দাযিত্ৰা ঘরং অগমাসি. মাতা পাতোৰ যাগুং পচিত্ৰা উপনামেসি. সো সহস্সং গহেত্ৰাৰ পিৰি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘ধনং সংহরিস্সামী’’তি. সো নাৰায সমুদ্দং পক্খন্দিতুকামো অহোসি. অথ নং মাতা ‘‘তাত, ইমস্মিং কুলে চত্তালীসকোটিধনং অত্থি, অলং গমনেনা’’তি নিৰারেসি. সো তস্সা ৰচনং অনাদিযিত্ৰা গচ্ছতি এৰ. মাতা পুরতো অট্ঠাসি. অথ নং কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অযং ময্হং পুরতো তিট্ঠতী’’তি পাদেন পহরিত্ৰা পতিতং অন্তরং কত্ৰা অগমাসি.
মাতা উট্ঠহিত্ৰা ‘‘মাদিসায মাতরি এৰরূপং কম্মং কত্ৰা গতস্স তে গতট্ঠানে সুখং ভৰিস্সতীতি এৰংসঞ্ঞী নাম ত্ৰং পুত্তা’’তি আহ. তস্স নাৰং আরুয্হ গচ্ছতো সত্তমে দিৰসে নাৰা অট্ঠাসি. অথ তে মনুস্সা ‘‘অদ্ধা এত্থ পাপপুরিসো অত্থি সলাকং দেথা’’তি আহংসু. সলাকা দিয্যমানা তস্সেৰ তিক্খত্তুং পাপুণাতি. তে তস্স উল়ুম্পং দত্ৰা তং সমুদ্দে পক্খিপিংসু. সো একং দীপং গন্ত্ৰা ৰিমানপেতীহি সদ্ধিং সম্পত্তিং অনুভৰন্তো তাহি ‘‘পুরতো পুরতো মা অগমাসী’’তি ৰুচ্চমানোপি তদ্দিগুণং তদ্দিগুণং সম্পত্তিং পস্সন্তো অনুপুব্বেন খুরচক্কধরং একং অদ্দস. তস্স তং চক্কং পদুমপুপ্ফং ৰিয উপট্ঠাসি. সো তং আহ – ‘‘অম্ভো, ইদং তযা পিল়ন্ধিতং পদুমং ময্হং দেহী’’তি. ‘‘ন ইদং সামি পদুমং, খুরচক্কং এত’’ন্তি. সো ‘‘ৰঞ্চেসি মং, ত্ৰং কিং মযা পদুমং অদিট্ঠপুব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ত্ৰং লোহিতচন্দনং ৰিলিম্পিত্ৰা পিল়ন্ধনং পদুমপুপ্ফং ময্হং ন দাতুকামোতি আহ. সো চিন্তেসি ‘‘অযম্পি মযা কতসদিসং কম্মং কত্ৰা তস্স ফলং ¶ অনুভৰিতুকামো’’তি. অথ নং ‘‘হন্দ রে’’তি ৰত্ৰা তস্স মত্থকে চক্কং পক্খিপি. তেন ৰুত্তং –
‘‘চতুব্ভি ¶ অট্ঠজ্ঝগমা, অট্ঠাহিপি চ সোল়স;
সোল়সাহি চ বাত্তিংস, অত্রিচ্ছং চক্কমাসদো;
ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তি. (জা. ১.১.১০৪).
গহপতীতি পন গেহসামিকো ৰুচ্চতি. সো মাতুগামস্স সযনৰত্থালঙ্কারাদিঅনুপ্পদানেন বহূপকারো. তং অতিচরন্তো মাতুগামো নিরযাদীসু নিব্বত্ততি, তস্মা সোপি পুরিমনযেনেৰ অনুদহনট্ঠেন গহপতগ্গীতি ৰুত্তো.
তত্থ ৰত্থু – কস্সপবুদ্ধস্স কালে সোতাপন্নস্স উপাসকস্স ভরিযা অতিচারিনী অহোসি ¶ . সো তং পচ্চক্খতো দিস্ৰা ‘‘কস্মা ত্ৰং এৰং করোসী’’তি আহ. সা ‘‘সচাহং এৰরূপং করোমি, অযং মে সুনখো ৰিলুপ্পমানো খাদতূ’’তি ৰত্ৰা কালঙ্কত্ৰা কণ্ণমুণ্ডকদহে ৰেমানিকপেতী হুত্ৰা নিব্বত্তা. দিৰা সম্পত্তিং অনুভৰতি, রত্তিং দুক্খং. তদা বারাণসীরাজা মিগৰং চরন্তো অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অনুপুব্বেন কণ্ণমুণ্ডকদহং সম্পত্তো তায সদ্ধিং সম্পত্তিং অনুভৰতি. সা তং ৰঞ্চেত্ৰা রত্তিং দুক্খং অনুভৰতি. সো ঞত্ৰা ‘‘কত্থ নু খো গচ্ছতী’’তি পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠিতো কণ্ণমুণ্ডকদহতো নিক্খমিত্ৰা তং ‘‘পটপট’’ন্তি খাদমানং একং সুনখং দিস্ৰা অসিনা দ্ৰিধা ছিন্দি. দ্ৰে অহেসুং. পুন ছিন্নে চত্তারো. পুন ছিন্নে অট্ঠ. পুন ছিন্নে সোল়স অহেসুং. সা ‘‘কিং করোসি সামী’’তি আহ. সো ‘‘কিং ইদ’’ন্তি আহ. সা ‘‘এৰং অকত্ৰা খেল়পিণ্ডং ভূমিযং নিট্ঠুভিত্ৰা পাদেন ঘংসাহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. সুনখা অন্তরধাযিংসু. তং দিৰসং তস্সা কম্মং খীণং. রাজা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গন্তুং আরদ্ধো. সা ‘‘ময্হং, সামি, কম্মং খীণং মা অগমা’’তি আহ. রাজা অসুত্ৰাৰ গতো.
দক্খিণেয্যগ্গীতি এত্থ পন দক্খিণাতি চত্তারো পচ্চযা, ভিক্খুসঙ্ঘো দক্খিণেয্যো. সো গিহীনং তীসু সরণেসু পঞ্চসু সীলেসু দসসু সীলেসু মাতাপিতুউপট্ঠানে ধম্মিকসমণব্রাহ্মণউপট্ঠানেতি এৰমাদীসু কল্যাণধম্মেসু নিযোজনেন বহূপকারো, তস্মিং মিচ্ছাপটিপন্না গিহী ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা নিরযাদীসু নিব্বত্তন্তি, তস্মা সোপি পুরিমনযেনেৰ অনুদহনট্ঠেন দক্খিণেয্যগ্গীতি ¶ ৰুত্তো. ইমস্স পনত্থস্স ৰিভাৰনত্থং ৰিমানৰত্থুস্মিং রেৰতীৰত্থু ৰিত্থারেতব্বং.
‘‘তিৰিধেন রূপসঙ্গহো’’তি এত্থ তিৰিধেনাতি তীহি কোট্ঠাসেহি. সঙ্গহোতি জাতিসঞ্জাতিকিরিযগণনৰসেন চতুব্বিধো সঙ্গহো. তত্থ সব্বে খত্তিযা আগচ্ছন্তূতিআদিকো (ম. নি. ১.৪৬২) জাতিসঙ্গহো. সব্বে কোসলকাতিআদিকো সঞ্জাতিসঙ্গহো. সব্বে হত্থারোহাতিআদিকো কিরিযসঙ্গহো. চক্খাযতনং কতমং খন্ধগণনং গচ্ছতীতি? চক্খাযতনং রূপক্খন্ধগণনং গচ্ছতীতি. হঞ্চি চক্খাযতনং রূপক্খন্ধেন সঙ্গহিতন্তি অযং গণনসঙ্গহো, সো ইধ অধিপ্পেতো. তস্মা তিৰিধেন রূপসঙ্গহোতি তীহি কোট্ঠাসেহি রূপগণনাতি অত্থো.
সনিদস্সনাদীসু অত্তানং আরব্ভ পৰত্তেন চক্খুৰিঞ্ঞাণসঙ্খাতেন সহ নিদস্সনেনাতি সনিদস্সনং. চক্খুপটিহননসমত্থতো সহ পটিঘেনাতি সপ্পটিঘং. তং অত্থতো রূপাযতনমেৰ. চক্খুৰিঞ্ঞাণসঙ্খাতং নাস্স নিদস্সনন্তি অনিদস্সনং. সোতাদিপটিহননসমত্থতো সহ পটিঘেনাতি ¶ সপ্পটিঘং. তং অত্থতো চক্খাযতনাদীনি নৰ আযতনানি. ৰুত্তপ্পকারং নাস্স নিদস্সনন্তি অনিদস্সনং. নাস্স পটিঘোতি অপ্পটিঘং. তং অত্থতো ঠপেত্ৰা দসাযতনানি অৰসেসং সুখুমরূপং.
তযো সঙ্খারাতি সহজাতধম্মে চেৰ সম্পরাযে ফলধম্মে চ সঙ্খরোন্তি রাসী করোন্তীতি সঙ্খারা. অভিসঙ্খরোতীতি অভিসঙ্খারো. পুঞ্ঞো অভিসঙ্খারো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো.
‘‘তত্থ কতমো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো? কুসলা চেতনা কামাৰচরা রূপাৰচরা দানমযা সীলমযা ভাৰনামযা’’তি এৰং ৰুত্তানং অট্ঠন্নং কামাৰচরকুসলমহাচিত্তচেতনানং, পঞ্চন্নং রূপাৰচরকুসলচেতনানঞ্চেতং অধিৰচনং. এত্থ চ দানসীলমযা অট্ঠেৰ চেতনা হোন্তি. ভাৰনামযা তেরসাপি. যথা হি পগুণং ধম্মং সজ্ঝাযমানো একং দ্ৰে অনুসন্ধিং গতোপি ন জানাতি, পচ্ছা আৰজ্জন্তো জানাতি, এৰমেৰ কসিণপরিকম্মং ¶ করোন্তস্স পগুণজ্ঝানং পচ্চৰেক্খন্তস্স ঞাণৰিপ্পযুত্তাপি ভাৰনা হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ভাৰনামযা তেরসাপী’’তি.
তত্থ দানমযাদীসু ‘‘দানং আরব্ভ দানমধিকিচ্চ যা উপ্পজ্জতি ¶ চেতনা সঞ্চেতনা চেতযিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি দানমযো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো. সীলং আরব্ভ, ভাৰনং আরব্ভ, ভাৰনমধিকিচ্চ যা উপ্পজ্জতি চেতনা সঞ্চেতনা চেতযিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি ভাৰনামযো পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো’’তি অযং সঙ্খেপদেসনা.
চীৰরাদীসু পন চতূসু পচ্চযেসু রূপাদীসু ৰা ছসু আরম্মণেসু অন্নাদীসু ৰা দসসু দানৰত্থূসু তং তং দেন্তস্স তেসং উপ্পাদনতো পট্ঠায পুব্বভাগে, পরিচ্চাগকালে, পচ্ছা সোমনস্সচিত্তেন অনুস্সরণে চাতি তীসু কালেসু পৰত্তা চেতনা দানমযা নাম. সীলপূরণত্থায পন পব্বজিস্সামীতি ৰিহারং গচ্ছন্তস্স, পব্বজন্তস্স মনোরথং মত্থকং পাপেত্ৰা পব্বজিতো ৰতম্হি সাধু সাধূতি আৰজ্জন্তস্স, পাতিমোক্খং সংৰরন্তস্স, চীৰরাদযো পচ্চযে পচ্চৰেক্খন্তস্স, আপাথগতেসু রূপাদীসু চক্খুদ্ৰারাদীনি সংৰরন্তস্স, আজীৰং সোধেন্তস্স চ পৰত্তা চেতনা সীলমযা নাম.
পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তেন ৰিপস্সনামগ্গেন ‘‘চক্খুং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো ভাৰেন্তস্স…পে… মনং. রূপে. ধম্মে. চক্খুৰিঞ্ঞাণং…পে… মনোৰিঞ্ঞাণং. চক্খুসম্ফস্সং…পে… মনোসম্ফস্সং. চক্খুসম্ফস্সজং ৰেদনং…পে… মনোসম্ফস্সজং ৰেদনং. রূপসঞ্ঞং ¶ , জরামরণং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো ভাৰেন্তস্স পৰত্তা চেতনা ভাৰনামযা নামা’’তি অযং ৰিত্থারকথা.
অপুঞ্ঞো চ সো অভিসঙ্খারো চাতি অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো. দ্ৰাদসঅকুসলচিত্তসম্পযুত্তানং চেতনানং এতং অধিৰচনং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘তত্থ কতমো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো? অকুসলচেতনা কামাৰচরা, অযং ৰুচ্চতি অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো’’তি. আনেঞ্জং নিচ্চলং সন্তং ৰিপাকভূতং অরূপমেৰ অভিসঙ্খরোতীতি আনেঞ্জাভিসঙ্খারো. চতুন্নং অরূপাৰচরকুসলচেতনানং এতং অধিৰচনং. যথাহ ‘‘তত্থ কতমো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো? কুসলচেতনা অরূপাৰচরা, অযং ৰুচ্চতি আনেঞ্জাভিসঙ্খারো’’তি.
পুগ্গলত্তিকে ¶ সত্তৰিধো পুরিসপুগ্গলো, তিস্সো সিক্খা সিক্খতীতি সেক্খো. খীণাসৰো সিক্খিতসিক্খত্তা পুন ন সিক্খিস্সতীতি অসেক্খো. পুথুজ্জনো সিক্খাহি পরিবাহিযত্তা নেৰসেক্খো নাসেক্খো.
থেরত্তিকে ¶ জাতিমহল্লকো গিহী জাতিত্থেরো নাম. ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, থেরকরণা ধম্মা. ইধ, ভিক্খৰে, থেরো সীলৰা হোতি, বহুস্সুতো হোতি, চতুন্নং ঝানানং লাভী হোতি, আসৰানং খযা বহুস্সুতো হোতি, চতুন্নং ঝানানং লাভী হোতি, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, চত্তারো থেরকরণা ধম্মা’’তি (অ. নি. ৪.২২). এৰং ৰুত্তেসু ধম্মেসু একেন ৰা অনেকেহি ৰা সমন্নাগতো ধম্মথেরো নাম. অঞ্ঞতরো থেরনামকো ভিক্খূতি এৰং থেরনামকো ৰা, যং ৰা পন মহল্লককালে পব্বজিতং সামণেরাদযো দিস্ৰা থেরো থেরোতি ৰদন্তি, অযং সম্মুতিথেরো নাম.
পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূসু দানমেৰ দানমযং. পুঞ্ঞকিরিযা চ সা তেসং তেসং আনিসংসানং ৰত্থু চাতি পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু. ইতরেসুপি দ্ৰীসু এসেৰ নযো. অত্থতো পন পুব্বে ৰুত্তদানমযচেতনাদিৰসেনেৰ সদ্ধিং পুব্বভাগঅপরভাগচেতনাহি ইমানি তীণি পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি. একমেকঞ্চেত্থ পুব্বভাগতো পট্ঠায কাযেন করোন্তস্স কাযকম্মং হোতি. তদত্থং ৰাচং নিচ্ছারেন্তস্স ৰচীকম্মং. কাযঙ্গৰাচঙ্গং অচোপেত্ৰা মনসা চিন্তেন্তস্স মনোকম্মং. অন্নাদীনি দেন্তস্স চাপি অন্নদানাদীনি দেমীতি ৰা দানপারমিং আৰজ্জেত্ৰা ¶ ৰা দানকালে দানমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু হোতি. ৰত্তসীসে ঠত্ৰা দদতো সীলমযং. খযতো ৰযতো সম্মসনং পট্ঠপেত্ৰা দদতো ভাৰনামযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু হোতি.
অপরানিপি সত্ত পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি অপচিতিসহগতং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু, ৰেয্যাৰচ্চসহগতং, পত্তানুপ্পদানং, পত্তব্ভনুমোদনং, দেসনামযং, সৰনমযং, দিট্ঠিজুগতং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূতি. তত্থ মহল্লকং দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনপত্তচীৰরপ্পটিগ্গহণঅভিৰাদনমগ্গসম্পদানাদিৰসেন অপচিতিসহগতং ৰেদিতব্বং. ৰুড্ঢতরানং ৰত্তপ্পটিপত্তিকরণৰসেন, গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠং ভিক্খুং দিস্ৰা পত্তং গহেত্ৰা গামে ভিক্খং সমাদপেত্ৰা উপসংহরণৰসেন, ‘‘গচ্ছ ভিক্খূনং পত্তং আহরা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা পত্তাহরণাদিৰসেন চ ৰেয্যাৰচ্চসহগতং ¶ ৰেদিতব্বং. চত্তারো পচ্চযে দত্ৰা সব্বসত্তানং পত্তি হোতূতি পৰত্তনৰসেন পত্তানুপ্পদানং ৰেদিতব্বং. পরেহি দিন্নায পত্তিযা সাধু সুট্ঠূতি অনুমোদনাৰসেন ¶ পত্তব্ভনুমোদনং ৰেদিতব্বং. একো ‘‘এৰং মং ‘ধম্মকথিকো’তি জানিস্সন্তী’’তি ইচ্ছায ঠত্ৰা লাভগরুকো হুত্ৰা দেসেতি, তং ন মহপ্ফলং. একো অত্তনো পগুণধম্মং অপচ্চাসীসমানো পরেসং দেসেতি, ইদং দেসনামযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু নাম. একো সুণন্তো ‘‘ইতি মং ‘সদ্ধো’তি জানিস্সন্তী’’তি সুণাতি, তং ন মহপ্ফলং. একো ‘‘এৰং মে মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি হিতপ্ফরণেন মুদুচিত্তেন ধম্মং সুণাতি, ইদং সৰনমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু. দিট্ঠিজুগতং পন সব্বেসং নিযমলক্খণং. যংকিঞ্চি পুঞ্ঞং করোন্তস্স হি দিট্ঠিযা উজুভাৰেনেৰ মহপ্ফলং হোতি.
ইতি ইমেসং সত্তন্নং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনং পুরিমেহেৰ তীহি সঙ্গহো ৰেদিতব্বো. এত্থ হি অপচিতিৰেয্যাৰচ্চানি সীলমযে. পত্তিদানপত্তব্ভনুমোদনানি দানমযে. দেসনাসৰনানি ভাৰনামযে. দিট্ঠিজুগতং তীসুপি সঙ্গহং গচ্ছতি.
চোদনাৰত্থূনীতি চোদনাকারণানি. দিট্ঠেনাতি মংসচক্খুনা ৰা দিব্বচক্খুনা ৰা ৰীতিক্কমং দিস্ৰা চোদেতি. সুতেনাতি পকতিসোতেন ৰা দিব্বসোতেন ৰা পরস্স সদ্দং সুত্ৰা চোদেতি. পরিসঙ্কায ৰাতি দিট্ঠপরিসঙ্কিতেন ৰা সুতপরিসঙ্কিতেন ৰা মুতপরিসঙ্কিতেন ৰা চোদেতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
কামূপপত্তিযোতি কামূপসেৰনা কামপ্পটিলাভা ৰা. পচ্চুপট্ঠিতকামাতি নিবদ্ধকামা নিবদ্ধারম্মণা. সেয্যথাপি মনুস্সাতি যথা মনুস্সা. মনুস্সা হি নিবদ্ধেযেৰ ৰত্থুস্মিং ৰসং ৰত্তেন্তি ¶ . যত্থ পটিবদ্ধচিত্তা হোন্তি, সতম্পি সহস্সম্পি দত্ৰা মাতুগামং আনেত্ৰা নিবদ্ধভোগং ভুঞ্জন্তি. একচ্চে দেৰা নাম চতুদেৰলোকৰাসিনো. তেপি নিবদ্ধৰত্থুস্মিংযেৰ ৰসং ৰত্তেন্তি. একচ্চে ৰিনিপাতিকা নাম নেরযিকে ঠপেত্ৰা অৰসেসা মচ্ছকচ্ছপাদযোপি হি নিবদ্ধৰত্থুস্মিংযেৰ ৰসং ৰত্তেন্তি. মচ্ছো অত্তনো মচ্ছিযা কচ্ছপো কচ্ছপিযাতি ¶ . নিম্মিনিত্ৰা নিম্মিনিত্ৰাতি নীলপীতাদিৰসেন যাদিসং যাদিসং অত্তনো ¶ রূপং ইচ্ছন্তি, তাদিসং তাদিসং নিম্মিনিত্ৰা আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স পুরতো মনাপকাযিকা দেৰতা ৰিয. নিম্মানরতীতি এৰং সযং নিম্মিতে নিম্মিতে নিম্মানে রতি এতেসন্তি নিম্মানরতী. পরনিম্মিতকামাতি পরেহি নিম্মিতকামা. তেসঞ্হি মনং ঞত্ৰা পরে যথারুচিতং কামভোগং নিম্মিনন্তি, তে তত্থ ৰসং ৰত্তেন্তি. কথং পরস্স মনং জানন্তীতি? পকতিসেৰনৰসেন. যথা হি কুসলো সূদো রঞ্ঞো ভুঞ্জন্তস্স যং যং সো বহুং গণ্হাতি, তং তং তস্স রুচ্চতীতি জানাতি, এৰং পকতিযা অভিরুচিতারম্মণং ঞত্ৰা তাদিসকংযেৰ নিম্মিনন্তি. তে তত্থ ৰসং ৰত্তেন্তি, মেথুনং সেৰন্তি. কেচি পন থেরা ‘‘হসিতমত্তেন ওলোকিতমত্তেন আলিঙ্গিতমত্তেন চ তেসং কামকিচ্চং ইজ্ঝতী’’তি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথাযং ‘‘এতং পন নত্থী’’তি পটিক্খিত্তং. ন হি কাযেন অফুসন্তস্স ফোট্ঠব্বং কামকিচ্চং সাধেতি. ছন্নম্পি হি কামাৰচরানং কামা পাকতিকা এৰ. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘ছ এতে কামাৰচরা, সব্বকামসমিদ্ধিনো;
সব্বেসং একসঙ্খাতং, আযু ভৰতি কিত্তক’’ন্তি. (ৰিভ. ১০২৩);
সুখূপপত্তিযোতি সুখপ্পটিলাভা. উপ্পাদেত্ৰা উপ্পাদেত্ৰা সুখং ৰিহরন্তীতি তে হেট্ঠা পঠমজ্ঝানসুখং নিব্বত্তেত্ৰা উপরি ৰিপাকজ্ঝানসুখং অনুভৰন্তীতি অত্থো. সুখেন অভিসন্নাতি দুতিযজ্ঝানসুখেন তিন্তা. পরিসন্নাতি সমন্ততো তিন্তা. পরিপূরাতি পরিপুণ্ণা. পরিপ্ফুটাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ইদম্পি ৰিপাকজ্ঝানসুখমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. অহোসুখং অহোসুখন্তি তেসং কির ভৰলোভো মহা উপ্পজ্জতি. তস্মা কদাচি করহচি এৰং উদানং উদানেন্তি. সন্তমেৰাতি পণীতমেৰ. তুসিতাতি ততো উত্তরিং সুখস্স অপত্থনতো সন্তুট্ঠা হুত্ৰা. সুখং পটিৰেদেন্তীতি ততিযজ্ঝানসুখং অনুভৰন্তি.
সেক্খা পঞ্ঞাতি সত্ত অরিযপঞ্ঞা. অরহতো পঞ্ঞা অসেক্খা. অৰসেসা পঞ্ঞা নেৰসেক্খানাসেক্খা.
চিন্তামযাদীসু ¶ ¶ ¶ অযং ৰিত্থারো – ‘‘তত্থ কতমা চিন্তামযা পঞ্ঞা? যোগৰিহিতেসু ৰা কম্মাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা সিপ্পাযতনেসু যোগৰিহিতেসু ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেসু কম্মস্সকতং ৰা সচ্চানুলোমিকং ৰা রূপং অনিচ্চন্তি ৰা…পে… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চন্তি ৰা যং এৰরূপং অনুলোমিকং খন্তিং দিট্ঠিং রুচিং মুত্তিং পেক্খং ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তিং পরতো অসুত্ৰা পটিলভতি, অযং ৰুচ্চতি চিন্তামযা পঞ্ঞা. তত্থ কতমা সুতমযা পঞ্ঞা? যোগৰিহিতেসু ৰা কম্মাযতনেসু…পে… ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তিং পরতো সুত্ৰা পটিলভতি, অযং ৰুচ্চতি সুতমযা পঞ্ঞা. (তত্থ কতমা ভাৰনামযা পঞ্ঞা?) সব্বাপি সমাপন্নস্স পঞ্ঞা ভাৰনামযা পঞ্ঞা’’তি (ৰিভ. ৭৬৮-৬৯).
সুতাৰুধন্তি সুতমেৰ আৰুধং. তং অত্থতো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং. তঞ্হি নিস্সায ভিক্খু পঞ্ঞাৰুধং নিস্সায সূরো যোধো অৰিকম্পমানো মহাকন্তারং ৰিয সংসারকন্তারং অতিক্কমতি অৰিহঞ্ঞমানো. তেনেৰ ৰুত্তং – ‘‘সুতাৰুধো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৭.৬৭).
পৰিৰেকাৰুধন্তি ‘‘কাযৰিৰেকো চিত্তৰিৰেকো উপধিৰিৰেকো’’তি অযং তিৰিধোপি ৰিৰেকোৰ আৰুধং. তস্স নানাকরণং কাযৰিৰেকো ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং. চিত্তৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং. উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং. ইমস্মিঞ্হি তিৰিধে ৰিৰেকে অভিরতো, ন কুতোচি ভাযতি. তস্মা অযম্পি অৰস্সযট্ঠেন আৰুধন্তি ৰুত্তো. লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞাৰ আৰুধং পঞ্ঞাৰুধং. যস্স সা অত্থি, সো ন কুতোচি ভাযতি, ন চস্স কোচি ভাযতি. তস্মা সাপি অৰস্সযট্ঠেনেৰ আৰুধন্তি ৰুত্তা.
অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযন্তি ইতো পুব্বে অনঞ্ঞাতং অৰিদিতং ধম্মং জানিস্সামীতি পটিপন্নস্স উপ্পন্নং ইন্দ্রিযং. সোতাপত্তিমগ্গঞাণস্সেতং অধিৰচনং. অঞ্ঞিন্দ্রিযন্তি অঞ্ঞাভূতং আজাননভূতং ইন্দ্রিযং. সোতাপত্তিফলতো পট্ঠায ছসু ঠানেসু ঞাণস্সেতং অধিৰচনং. অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযন্তি অঞ্ঞাতাৰীসু জাননকিচ্চপরিযোসানপ্পত্তেসু ধম্মেসু ইন্দ্রিযং. অরহত্তফলঞাণস্সেতং অধিৰচনং.
মংসচক্খু ¶ ¶ চক্খুপসাদো. দিব্বচক্খু আলোকনিস্সিতং ঞাণং. পঞ্ঞাচক্খু লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞা.
অধিসীলসিক্খাদীসু ¶ অধিসীলঞ্চ তং সিক্খিতব্বতো সিক্খা চাতি অধিসীলসিক্খা. ইতরস্মিং দ্ৰযেপি এসেৰ নযো. তত্থ সীলং অধিসীলং, চিত্তং অধিচিত্তং, পঞ্ঞা অধিপঞ্ঞাতি অযং পভেদো ৰেদিতব্বো –
সীলং নাম পঞ্চসীলদসসীলানি, পাতিমোক্খসংৰরো অধিসীলং নাম. অট্ঠ সমাপত্তিযো চিত্তং, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং অধিচিত্তং. কম্মস্সকতঞাণং পঞ্ঞা, ৰিপস্সনাপঞ্ঞা অধিপঞ্ঞা. অনুপ্পন্নেপি হি বুদ্ধুপ্পাদে পৰত্ততীতি পঞ্চসীলদসসীলানি সীলমেৰ, পাতিমোক্খসংৰরসীলং বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ পৰত্ততীতি অধিসীলং. চিত্তপঞ্ঞাসুপি এসেৰ নযো. অপিচ নিব্বানং পত্থযন্তেন সমাদিন্নং পঞ্চসীলম্পি দসসীলম্পি অধিসীলমেৰ. সমাপন্না অট্ঠ সমাপত্তিযোপি অধিচিত্তমেৰ. সব্বং ৰা লোকিযং সীলমেৰ, লোকুত্তরং অধিসীলং. চিত্তপঞ্ঞাসুপি এসেৰ নযো.
ভাৰনাসু খীণাসৰস্স পঞ্চদ্ৰারিককাযো কাযভাৰনা নাম. অট্ঠ সমাপত্তিযো চিত্তভাৰনা নাম. অরহত্তফলপঞ্ঞা পঞ্ঞাভাৰনা নাম. খীণাসৰস্স হি একন্তেনেৰ পঞ্চদ্ৰারিককাযো সুভাৰিতো হোতি. অট্ঠ সমাপত্তিযো চস্স ন অঞ্ঞেসং ৰিয দুব্বলা, তস্সেৰ চ পঞ্ঞা ভাৰিতা নাম হোতি পঞ্ঞাৰেপুল্লপত্তিযা. তস্মা এৰং ৰুত্তং.
অনুত্তরিযেসু ৰিপস্সনা দস্সনানুত্তরিযং মগ্গো পটিপদানুস্সরিযং. ফলং ৰিমুত্তানুত্তরিযং. ফলং ৰা দস্সনানুত্তরিযং. মগ্গো পটিপদানুত্তরিযং. নিব্বানং ৰিমুত্তানুত্তরিযং. নিব্বানং ৰা দস্সনানুত্তরিযং, ততো উত্তরিঞ্হি দট্ঠব্বং নাম নত্থি. মগ্গো পটিপদানুত্তরিযং. ফলং ৰিমুত্তানুত্তরিযং. অনুত্তরিযন্তি উত্তমং জেট্ঠকং.
সমাধীসু পঠমজ্ঝানসমাধি সৰিতক্কসৰিচারো. পঞ্চকনযেন দুতিযজ্ঝানসমাধি অৰিতক্কৰিচারমত্তো. সেসো অৰিতক্কঅৰিচারো.
সুঞ্ঞতাদীসু তিৰিধা কথা আগমনতো, সগুণতো, আরম্মণতোতি. আগমনতো নাম একো ভিক্খু অনত্ততো অভিনিৰিসিত্ৰা অনত্ততো দিস্ৰা অনত্ততো ৰুট্ঠাতি, তস্স ৰিপস্সনা সুঞ্ঞতা নাম হোতি. কস্মা? অসুঞ্ঞতত্তকারকানং কিলেসানং ¶ অভাৰা. ৰিপস্সনাগমনেন ¶ মগ্গসমাধি সুঞ্ঞতো নাম হোতি. মগ্গাগমনেন ফলসমাধি সুঞ্ঞতো নাম. অপরো অনিচ্চতো অভিনিৰিসিত্ৰা অনিচ্চতো দিস্ৰা অনিচ্চতো ৰুট্ঠাতি. তস্স ৰিপস্সনা অনিমিত্তা ¶ নাম হোতি. কস্মা? নিমিত্তকারককিলেসাভাৰা. ৰিপস্সনাগমনেন মগ্গসমাধি অনিমিত্তো নাম হোতি. মগ্গাগমনেন ফলং অনিমিত্তং নাম. অপরো দুক্খতো অভিনিৰিসিত্ৰা দুক্খতো দিস্ৰা দুক্খতো ৰুট্ঠাতি, তস্স ৰিপস্সনা অপ্পণিহিতা নাম হোতি. কস্মা? পণিধিকারককিলেসাভাৰা. ৰিপস্সনাগমনেন মগ্গসমাধি অপ্পণিহিতো নাম. মগ্গাগমনেন ফলং অপ্পণিহিতং নামাতি অযং আগমনতো কথা. মগ্গসমাধি পন রাগাদীহি সুঞ্ঞতত্তা সুঞ্ঞতো, রাগনিমিত্তাদীনং অভাৰা অনিমিত্তো, রাগপণিধিআদীনং অভাৰা অপ্পণিহিতোতি অযং সগুণতো কথা. নিব্বানং রাগাদীহি সুঞ্ঞতত্তা রাগাদিনিমিত্তপণিধীনঞ্চ অভাৰা সুঞ্ঞতঞ্চেৰ অনিমিত্তঞ্চ অপ্পণিহিতঞ্চ. তদারম্মণো মগ্গসমাধি সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো অপ্পণিহিতো. অযং আরম্মণতো কথা.
সোচেয্যানীতি সুচিভাৰকরা সোচেয্যপ্পটিপদা ধম্মা. ৰিত্থারো পনেত্থ ‘‘তত্থ কতমং কাযসোচেয্যং? পাণাতিপাতা ৰেরমণী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তানং তিণ্ণং সুচরিতানং ৰসেন ৰেদিতব্বো.
মোনেয্যানীতি মুনিভাৰকরা মোনেয্যপ্পটিপদা ধম্মা. তেসং ৰিত্থারো ‘‘তত্থ কতমং কাযমোনেয্যং? তিৰিধকাযদুচ্চরিতস্স পহানং কাযমোনেয্যং, তিৰিধং কাযসুচরিতং কাযমোনেয্যং, কাযারম্মণে ঞাণং কাযমোনেয্যং, কাযপরিঞ্ঞা কাযমোনেয্যং, কাযপরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো কাযমোনেয্যং, কাযস্মিং ছন্দরাগপ্পহানং কাযমোনেয্যং, কাযসঙ্খারনিরোধা চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তি কাযমোনেয্যং. তত্থ কতমং ৰচীমোনেয্যং? চতুব্বিধৰচীদুচ্চরিতস্স পহানং ৰচীমোনেয্যং, চতুব্বিধং ৰচীসুচরিতং ৰচীমোনেয্যং, ৰাচারম্মণে ঞাণং ৰচীমোনেয্যং ৰাচাপরিঞ্ঞা ৰচীমোনেয্যং পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো, ৰাচায ছন্দরাগপ্পহানং, ৰচীসঙ্খারনিরোধা দুতিযজ্ঝানসমাপত্তি ৰচীমোনেয্যং. তত্থ কতমং মনোমোনেয্যং? তিৰিধমনোদুচ্চরিতস্স পহানং মনোমোনেয্যং ¶ , তিৰিধং মনোসুচরিতং মনোমোনেয্যং, মনারম্মণে ঞাণং মনোমোনেয্যং, মনোপরিঞ্ঞা মনোমোনেয্যং. পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো, মনস্মিং ছন্দরাগপ্পহানং ¶ , চিত্তসঙ্খারনিরোধা সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তি মনোমোনেয্য’’ন্তি (মহানি. ১৪).
কোসল্লেসু আযোতি ৰুড্ঢি. অপাযোতি অৰুড্ঢি. তস্স তস্স কারণং উপাযো. তেসং পজাননা কোসল্লং. ৰিত্থারো পন ৰিভঙ্গে ৰুত্তোযেৰ.
ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘তত্থ কতমং আযকোসল্লং? ইমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ অকুসলা ¶ ধম্মা নুপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ অকুসলা ধম্মা নিরুজ্ঝন্তি. ইমে ৰা পন মে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ কুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তীতি, যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি. ইদং ৰুচ্চতি আযকোসল্লং. তত্থ কতমং অপাযকোসল্লং? ইমে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ কুসলা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা নিরুজ্ঝন্তি. ইমে ৰা পন মে ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ অকুসলা ধম্মা ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তীতি, যা তত্থ পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি. ইদং ৰুচ্চতি অপাযকোসল্লং. সব্বাপি তত্রুপাযা পঞ্ঞা উপাযকোসল্ল’’ন্তি (ৰিভ. ৭৭১). ইদং পন অচ্চাযিককিচ্চে ৰা ভযে ৰা উপ্পন্নে তস্স তিকিচ্ছনত্থং ঠানুপ্পত্তিযা কারণজাননৰসেনেৰ ৰেদিতব্বং.
মদাতি মজ্জনাকারৰসেন পৰত্তমানা. তেসু ‘‘অহং নিরোগো সট্ঠি ৰা সত্ততি ৰা ৰস্সানি অতিক্কন্তানি, ন মে হরীতকীখণ্ডম্পি খাদিতপুব্বং, ইমে পনঞ্ঞে অসুকং নাম ঠানং রুজ্জতি, ভেসজ্জং খাদামাতি ৰিচরন্তি, কো অঞ্ঞো মাদিসো নিরোগো নামা’’তি এৰং মানকরণং আরোগ্যমদো. ‘‘মহল্লককালে পুঞ্ঞং করিস্সাম, দহরম্হ তাৰা’’তি যোব্বনে ঠত্ৰা মানকরণং যোব্বনমদো. ‘‘চিরং জীৰিং, চিরং জীৰামি, চিরং জীৰিস্সামি; সুখং জীৰিং, সুখং জীৰামি, সুখং জীৰিস্সামী’’তি এৰং মানকরণং জীৰিতমদো.
আধিপতেয্যেসু অধিপতিতো আগতং আধিপতেয্যং. ‘‘এত্তকোম্হি সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা, ন মে এতং পতিরূপ’’ন্তি এৰং অত্তানং অধিপত্তিং ¶ জেট্ঠকং কত্ৰা পাপস্স অকরণং ¶ অত্তাধিপতেয্যং নাম. লোকং অধিপতিং কত্ৰা অকরণং লোকাধিপতেয্যং নাম. লোকুত্তরধম্মং অধিপতিং কত্ৰা অকরণং ধম্মাধিপতেয্যং নাম.
কথাৰত্থূনীতি কথাকারণানি. অতীতং ৰা অদ্ধানন্তি অতীতং ধম্মং, অতীতক্খন্ধেতি অত্থো. অপিচ ‘‘যং, ভিক্খৰে, রূপং অতীতং নিরুদ্ধং ৰিপরিণতং, ‘অহোসী’তি তস্স সঙ্খা, ‘অহোসী’তি তস্স পঞ্ঞত্তি ‘অহোসী’তি তস্স সমঞ্ঞা, ন তস্স সঙ্খা ‘অত্থী’তি, ন তস্স সঙ্খা ‘ভৰিস্সতী’তি (সং. নি. ৩.৬২) এৰং আগতেন নিরুত্তিপথসুত্তেনপেত্থ অত্থো দীপেতব্বো.
ৰিজ্জাতি তমৰিজ্ঝনট্ঠেন ৰিজ্জা. ৰিদিতকরণট্ঠেনাপি ৰিজ্জা. পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণঞ্হি ¶ উপ্পজ্জমানং পুব্বেনিৰাসং ছাদেত্ৰা ঠিতং তমং ৰিজ্ঝতি, পুব্বেনিৰাসঞ্চ ৰিদিতং করোতীতি ৰিজ্জা. চুতূপপাতঞাণং চুতিপটিসন্ধিচ্ছাদকং তমং ৰিজ্ঝতি, তঞ্চ ৰিদিতং করোতীতি ৰিজ্জা. আসৰানং খযে ঞাণং চতুসচ্চচ্ছাদকং তমং ৰিজ্ঝতি, চতুসচ্চধম্মঞ্চ ৰিদিতং করোতীতি ৰিজ্জা.
ৰিহারেসু অট্ঠ সমাপত্তিযো দিব্বো ৰিহারো. চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা ব্রহ্মা ৰিহারো. ফলসমাপত্তি অরিযো ৰিহারো.
পাটিহারিযানি কেৰট্টসুত্তে ৰিত্থারিতানেৰ.
‘‘ইমে খো, আৰুসো’’তিআদীসু ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি সমসট্ঠিযা তিকানং ৰসেন অসীতিসতপঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
তিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুক্কৰণ্ণনা
৩০৬. ইতি তিকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি চতুক্কৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ ‘‘সতিপট্ঠানচতুক্কং’’ পুব্বে ৰিত্থারিতমেৰ.
সম্মপ্পধানচতুক্কে ¶ ছন্দং জনেতীতি ‘‘যো ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো’’তি এৰং ৰুত্তং কত্তুকম্যতং জনেতি. ৰাযমতীতি ৰাযামং করোতি. ৰীরিযং আরভতীতি ৰীরিযং জনেতি. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি চিত্তং উপত্থম্ভেতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো ¶ . ৰিত্থারো পন সম্মপ্পধানৰিভঙ্গে আগতোযেৰ.
ইদ্ধিপাদেসু ছন্দং নিস্সায পৰত্তো সমাধি ছন্দসমাধি. পধানভূতা সঙ্খারা পধানসঙ্খারা. সমন্নাগতন্তি তেহি ধম্মেহি উপেতং. ইদ্ধিযা পাদং, ইদ্ধিভূতং ৰা পাদন্তি ইদ্ধিপাদং ¶ . সেসেসুপি এসেৰ নযো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে আগতো এৰ. ৰিসুদ্ধিমগ্গে পনস্স অত্থো দীপিতো. ঝানকথাপি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাৰ.
৩০৭. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারাযাতি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সুখৰিহারত্থায. ইধ ফলসমাপত্তিঝানানি, খীণাসৰস্স অপরভাগে নিব্বত্তিতঝানানি চ কথিতানি.
আলোকসঞ্ঞং মনসিকরোতীতি দিৰা ৰা রত্তিং ৰা সূরিযচন্দপজ্জোতমণিআদীনং আলোকং আলোকোতি মনসিকরোতি. দিৰাসঞ্ঞং অধিট্ঠাতীতি এৰং মনসি কত্ৰা দিৰাতিসঞ্ঞং ঠপেতি. যথা দিৰা তথা রত্তিন্তি যথা দিৰা দিট্ঠো আলোকো, তথেৰ তং রত্তিং মনসিকরোতি. যথা রত্তিং তথা দিৰাতি যথা রত্তিং আলোকো দিট্ঠো, এৰমেৰ দিৰা মনসিকরোতি. ইতি ৰিৰটেন চেতসাতি এৰং অপিহিতেন চিত্তেন. অপরিযোনদ্ধেনাতি সমন্ততো অনদ্ধেন. সপ্পভাসন্তি সওভাসং. ঞাণদস্সনপটিলাভাযাতি ঞাণদস্সনপটিলাভত্থায. ইমিনা কিং কথিতং? মিদ্ধৰিনোদনআলোকো কথিতো পরিকম্মআলোকো ৰা. ইমিনা কিং কথিতং হোতি? খীণাসৰস্স দিব্বচক্খুঞাণং. তস্মিং ৰা আগতেপি অনাগতেপি পাদকজ্ঝানসমাপত্তিমেৰ সন্ধায ‘‘সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেতী’’তি ৰুত্তং.
সতিসম্পজঞ্ঞাযাতি সত্তট্ঠানিকস্স সতিসম্পজঞ্ঞস্স অত্থায. ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তীতিআদীসু খীণাসৰস্স ৰত্থু ৰিদিতং হোতি আরম্মণং ৰিদিতং ৰত্থারম্মণং ৰিদিতং. ৰত্থারম্মণৰিদিততায এৰং ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, এৰং তিট্ঠন্তি, এৰং নিরুজ্ঝন্তি. ন কেৰলঞ্চ ৰেদনা এৰ ইধ ৰুত্তা ¶ সঞ্ঞাদযোপি ¶ , অৰুত্তা চেতনাদযোপি, ৰিদিতা চ উপ্পজ্জন্তি চেৰ তিট্ঠন্তি চ নিরুজ্ঝন্তি চ. অপি চ ৰেদনায উপ্পাদো ৰিদিতো হোতি, উপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি. অৰিজ্জাসমুদযা ৰেদনাসমুদযো, তণ্হাসমুদযা কম্মসমুদযো, ফস্সসমুদযা ৰেদনাযসমুদযো. নিব্বত্তিলক্খণং পস্সন্তোপি ৰেদনাক্খন্ধস্স সমুদযং পস্সতি. এৰং ৰেদনায উপ্পাদো ৰিদিতো হোতি. কথং ৰেদনায উপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি? অনিচ্চতো মনসিকরোতো খযতূপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি. দুক্খতো মনসিকরোতো ভযতূপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি. অনত্ততো মনসিকরোতো সুঞ্ঞতূপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি. এৰং ৰেদনায উপট্ঠানং ৰিদিতং হোতি, খযতো ভযতো সুঞ্ঞতো জানাতি. কথং ৰেদনায অত্থঙ্গমো ৰিদিতো হোতি? অৰিজ্জানিরোধা ৰেদনানিরোধো.…পে… এৰং ৰেদনায অত্থঙ্গমো ৰিদিতো হোতি. ইমিনাপি নযেনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
ইতি ¶ রূপন্তিআদি ৰুত্তনযমেৰ. অযং আৰুসো সমাধিভাৰনাতি অযং আসৰানং খযঞাণস্স পাদকজ্ঝানসমাধিভাৰনা.
৩০৮. অপ্পমঞ্ঞাতি পমাণং অগহেত্ৰা অনৰসেসফরণৰসেন অপ্পমঞ্ঞাৰ. অনুপদৰণ্ণনা পন ভাৰনাসমাধিৰিধানঞ্চ এতাসং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতমেৰ. অরূপকথাপি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাৰ.
অপস্সেনানীতি অপস্সযানি. সঙ্খাযাতি ঞাণেন ঞত্ৰা. পটিসেৰতীতি ঞাণেন ঞত্ৰা সেৰিতব্বযুত্তকমেৰ সেৰতি. তস্স চ ৰিত্থারো ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পরিভুঞ্জতী’’তিআদিনা নযেন ৰেদিতব্বো. সঙ্খাযেকং অধিৰাসেতীতি ঞাণেন ঞত্ৰা অধিৰাসেতব্বযুত্তকমেৰ অধিৰাসেতি. ৰিত্থারো পনেত্থ ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো খমো হোতি সীতস্সা’’তিআদিনা নযেন ৰেদিতব্বো. পরিৰজ্জেতীতি ঞাণেন ঞত্ৰা পরিৰজ্জেতুং যুত্তমেৰ পরিৰজ্জেতি. তস্স ৰিত্থারো ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতী’’তিআদিনা নযেন ৰেদিতব্বো. ৰিনোদেতীতি ঞাণেন ঞত্ৰা ৰিনোদেতব্বমেৰ ৰিনোদেতি, নুদতি নীহরতি অন্তো পৰিসিতুং ন দেতি. তস্স ৰিত্থারো ‘‘উপ্পন্নং ¶ কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতী’’তিআদিনা নযেন ৰেদিতব্বো.
অরিযৰংসচতুক্কৰণ্ণনা
৩০৯. অরিযৰংসাতি ¶ অরিযানং ৰংসা. যথা হি খত্তিযৰংসো, ব্রাহ্মণৰংসো, ৰেস্সৰংসো, সুদ্দৰংসো, সমণৰংসো, কুলৰংসো, রাজৰংসো, এৰং অযম্পি অট্ঠমো অরিযৰংসো অরিযতন্তি অরিযপৰেণী নাম হোতি. সো খো পনাযং অরিযৰংসো ইমেসং ৰংসানং মূলগন্ধাদীনং কাল়ানুসারিতগন্ধাদযো ৰিয অগ্গমক্খাযতি. কে পন তে অরিযা যেসং এতে ৰংসাতি? অরিযা ৰুচ্চন্তি বুদ্ধা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ তথাগতসাৰকা চ, এতেসং অরিযানং ৰংসাতি অরিযৰংসা. ইতো পুব্বে হি সতসহস্সকপ্পাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে তণ্হঙ্করো মেধঙ্করো সরণঙ্করো দীপঙ্করোতি চত্তারো বুদ্ধা উপ্পন্না, তে অরিযা, তেসং অরিযানং ৰংসাতি অরিযৰংসা. তেসং বুদ্ধানং পরিনিব্বানতো অপরভাগে অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা কোণ্ডঞ্ঞো নাম বুদ্ধো উপ্পন্নো…পে… ইমস্মিং কপ্পে ককুসন্ধো, কোণাগমনো, কস্সপো, অম্হাকং ভগৰা গোতমোতি চত্তারো বুদ্ধা উপ্পন্না. তেসং অরিযানং ৰংসাতি অরিযৰংসা. অপিচ অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং সব্ববুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং অরিযানং ৰংসাতি অরিযৰংসা. তে খো ¶ পনেতে অগ্গঞ্ঞা অগ্গাতি জানিতব্বা. রত্তঞ্ঞা দীঘরত্তং পৰত্তাতি জানিতব্বা. ৰংসঞ্ঞা ৰংসাতি জানিতব্বা.
পোরাণাতি ন অধুনুপ্পত্তিকা. অসংকিণ্ণা অৰিকিণ্ণা অনপনীতা. অসংকিণ্ণপুব্বা অতীতবুদ্ধেহি ন সংকিণ্ণপুব্বা. ‘‘কিং ইমেহী’’তি ন অপনীতপুব্বা? ন সঙ্কীযন্তীতি ইদানিপি ন অপনীযন্তি. ন সঙ্কীযিস্সন্তীতি অনাগতবুদ্ধেহিপি ন অপনীযিস্সন্তি, যে লোকে ৰিঞ্ঞূ সমণব্রাহ্মণা, তেহি অপ্পটিকুট্ঠা, সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি অনিন্দিতা অগরহিতা.
সন্তুট্ঠো হোতীতি পচ্চযসন্তোসৰসেন সন্তুট্ঠো হোতি. ইতরীতরেন চীৰরেনাতি থূলসুখুমলূখপণীতথিরজিণ্ণানং যেন কেনচি. অথ খো যথালদ্ধাদীনং ইতরীতরেন যেন কেনচি সন্তুট্ঠো হোতীতি অত্থো. চীৰরস্মিঞ্হি তযো সন্তোসা – যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসোতি. পিণ্ডপাতাদীসুপি এসেৰ নযো. তেসং ৰিত্থারকথা সামঞ্ঞফলে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. ইমে তযো সন্তোসে সন্ধায ‘‘সন্তুট্ঠো হোতি, ইতরীতরেন যথালদ্ধাদীসু যেন কেনচি চীৰরেন সন্তুট্ঠো হোতী’’তি ৰুত্তং.
এত্থ ¶ ¶ চ চীৰরং জানিতব্বং, চীৰরক্খেত্তং জানিতব্বং, পংসুকূলং জানিতব্বং, চীৰরসন্তোসো জানিতব্বো, চীৰরপটিসংযুত্তানি ধুতঙ্গানি জানিতব্বানি. তত্থ চীৰরং জানিতব্বন্তি খোমাদীনি ছ চীৰরানি দুকূলাদীনি ছ অনুলোমচীৰরানি জানিতব্বানি. ইমানি দ্ৰাদস কপ্পিযচীৰরানি. কুসচীরং ৰাকচীরং ফলকচীরং কেসকম্বলং ৰাল়কম্বলং পোত্থকো চম্মং উলূকপক্খং রুক্খদুস্সং লতাদুস্সং এরকদুস্সং কদলিদুস্সং ৰেল়ুদুস্সন্তি এৰমাদীনি পন অকপ্পিযচীৰরানি. চীৰরক্খেত্তন্তি ‘‘সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা ঞাতিতো ৰা মিত্ততো ৰা অত্তনো ৰা ধনেন পংসুকূলং ৰা’’তি এৰং উপ্পজ্জনতো ছ খেত্তানি, অট্ঠন্নঞ্চ মাতিকানং ৰসেন অট্ঠ খেত্তানি জানিতব্বানি. পংসুকূলন্তি সোসানিকং, পাপণিকং, রথিযং সঙ্কারকূটকং, সোত্থিযং, সিনানং, তিত্থং, গতপচ্চাগতং, অগ্গিদড্ঢং, গোখাযিতং উপচিকখাযিতং, উন্দূরখাযিতং, অন্তচ্ছিন্নং, দসাচ্ছিন্নং, ধজাহটং, থূপং, সমণচীৰরং, সামুদ্দিযং, আভিসেকিযং, পন্থিকং, ৰাতাহটং, ইদ্ধিমযং, দেৰদত্তিযন্তি তেৰীসতি পংসুকূলানি ৰেদিতব্বানি.
এত্থ চ সোত্থিযন্তি গব্ভমলহরণং. গতপচ্চাগতন্তি মতকসরীরং পারুপিত্ৰা সুসানং নেত্ৰা আনীতচীৰরং. ধজাহটন্তি ধজং উস্সাপেত্ৰা ততো আনীতং. থূপন্তি ৰম্মিকে পূজিতচীৰরং ¶ . সামুদ্দিযন্তি সমুদ্দৰীচীহি থলং পাপিতং. পন্থিকন্তি পন্থং গচ্ছন্তেহি চোরভযেন পাসাণেহি কোট্টেত্ৰা পারুতচীৰরং. ইদ্ধিমযন্তি এহিভিক্খুচীৰরং. সেসং পাকটমেৰ.
চীৰরসন্তোসোতি ৰীসতি চীৰরসন্তোসা, ৰিতক্কসন্তোসো, গমনসন্তোসো, পরিযেসনসন্তোসো, পটিলাভসন্তোসো, মত্তপ্পটিগ্গহণসন্তোসো, লোলুপ্পৰিৰজ্জনসন্তোসো, যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসো, উদকসন্তোসো, ধোৰনসন্তোসো, করণসন্তোসো, পরিমাণসন্তোসো, সুত্তসন্তোসো, সিব্বনসন্তোসো, রজনসন্তোসো, কপ্পসন্তোসো, পরিভোগসন্তোসো, সন্নিধিপরিৰজ্জনসন্তোসো, ৰিস্সজ্জনসন্তোসোতি.
তত্থ সাদকভিক্খুনা তেমাসং নিবদ্ধৰাসং ৰসিত্ৰা একমাসমত্তং ৰিতক্কেতুং ৰট্টতি. সো হি পৰারেত্ৰা চীৰরমাসে চীৰরং করোতি. পংসুকূলিকো ¶ অড্ঢমাসেনেৰ করোতি. ইতি মাসড্ঢমাসমত্তং ৰিতক্কনং ৰিতক্কসন্তোসো. ৰিতক্কসন্তোসেন পন সন্তুট্ঠেন ভিক্খুনা পাচীনক্খণ্ডরাজিৰাসিকপংসুকূলিকত্থেরসদিসেন ¶ ভৰিতব্বং.
থেরো কির চেতিযপব্বতৰিহারে চেতিযং ৰন্দিস্সামীতি আগতো চেতিযং ৰন্দিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ময্হং চীৰরং জিণ্ণং বহূনং ৰসনট্ঠানে লভিস্সামী’’তি. সো মহাৰিহারং গন্ত্ৰা সঙ্ঘত্থেরং দিস্ৰা ৰসনট্ঠানং পুচ্ছিত্ৰা তত্থ ৰুত্থো পুনদিৰসে চীৰরং আদায আগন্ত্ৰা থেরং ৰন্দি. থেরো কিং আৰুসোতি আহ. গামদ্ৰারং, ভন্তে, গমিস্সামীতি. অহম্পাৰুসো, গমিস্সামীতি. সাধু, ভন্তেতি গচ্ছন্তো মহাবোধিদ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা পুঞ্ঞৰন্তানং ৰসনট্ঠানে মনাপং লভিস্সামীতি চিন্তেত্ৰা অপরিসুদ্ধো মে ৰিতক্কোতি ততোৰ পটিনিৰত্তি. পুনদিৰসে অম্বঙ্গণসমীপতো, পুনদিৰসে মহাচেতিযস্স উত্তরদ্ৰারতো, তথেৰ পটিনিৰত্তিত্ৰা চতুত্থদিৰসে থেরস্স সন্তিকং অগমাসি. থেরো ইমস্স ভিক্খুনো ৰিতক্কো ন পরিসুদ্ধো ভৰিস্সতীতি চীৰরং গহেত্ৰা তেন সদ্ধিংযেৰ পঞ্হং পুচ্ছমানো গামং পাৰিসি. তঞ্চ রত্তিং একো মনুস্সো উচ্চারপলিবুদ্ধো সাটকেযেৰ ৰচ্চং কত্ৰা তং সঙ্কারট্ঠানে ছড্ডেসি. পংসুকূলিকত্থেরো তং নীলমক্খিকাহি সম্পরিকিণ্ণং দিস্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেসি. মহাথেরো ‘‘কিং, আৰুসো, সঙ্কারট্ঠানস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হাসী’’তি? ‘‘নাহং, ভন্তে, সঙ্কারট্ঠানস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হামি, ময্হং পিতু দসবলস্স পগ্গণ্হামি, পুণ্ণদাসিযা সরীরং পারুপিত্ৰা ছড্ডিতং পংসুকূলং তুম্বমত্তে পাণকে ৰিধুনিত্ৰা সুসানতো গণ্হন্তেন দুক্করং কতং, ভন্তে’’তি. মহাথেরো ‘‘পরিসুদ্ধো ৰিতক্কো পংসুকূলিকস্সা’’তি চিন্তেসি. পংসুকূলিকত্থেরোপি তস্মিংযেৰ ঠানে ঠিতো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ¶ তীণি ফলানি পত্তো তং সাটকং গহেত্ৰা চীৰরং কত্ৰা পারুপিত্ৰা পাচীনক্খণ্ডরাজিং গন্ত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণি.
চীৰরত্থায গচ্ছন্তস্স পন ‘‘কত্থ লভিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ গমনং গমনসন্তোসো নাম.
পরিযেসন্তস্স পন যেন ৰা তেন ৰা সদ্ধিং অপরিযেসিত্ৰা লজ্জিং পেসলং ভিক্খুং গহেত্ৰা পরিযেসনং পরিযেসনসন্তোসো নাম.
এৰং ¶ পরিযেসন্তস্স আহরিযমানং চীৰরং দূরতো দিস্ৰা ‘‘এতং মনাপং ভৰিস্সতি, এতং অমনাপ’’ন্তি এৰং অৰিতক্কেত্ৰা থূলসুখুমাদীসু যথালদ্ধেনেৰ ¶ সন্তুস্সনং পটিলাভসন্তোসো নাম.
এৰং লদ্ধং গণ্হন্তস্সাপি ‘‘এত্তকং দুপট্টস্স ভৰিস্সতি, এত্তকং একপট্টস্সা’’তি অত্তনো পহোনকমত্তেনেৰ সন্তুস্সনং মত্তপ্পটিগ্গহণসন্তোসো নাম.
চীৰরং পরিযেসন্তস্স পন ‘‘অসুকস্স ঘরদ্ৰারে মনাপং লভিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা দ্ৰারপটিপাটিযা চরণং লোলুপ্পৰিৰজ্জনসন্তোসো নাম.
লূখপণীতেসু যেন কেনচি যাপেতুং সক্কোন্তস্স যথালদ্ধেনেৰ যাপনং যথালাভসন্তোসো নাম.
অত্তনো থামং জানিত্ৰা যেন যাপেতুং সক্কোতি, তেন যাপনং যথাবলসন্তোসো নাম.
মনাপং অঞ্ঞস্স দত্ৰা অত্তনো যেন কেনচি যাপনং যথাসারুপ্পসন্তোসো নাম.
‘‘কত্থ উদকং মনাপং, কত্থ অমনাপ’’ন্তি অৰিচারেত্ৰা যেন কেনচি ধোৰনুপগেন উদকেন ধোৰনং উদকসন্তোসো নাম. পণ্ডুমত্তিকগেরুকপূতিপণ্ণরসকিলিট্ঠানি পন উদকানি ৰজ্জেতুং ৰট্টতি.
ধোৰন্তস্স ¶ পন মুগ্গরাদীহি অপহরিত্ৰা হত্থেহি মদ্দিত্ৰা ধোৰনং ধোৰনসন্তোসো নাম. তথা অসুজ্ঝন্তং পণ্ণানি পক্খিপিত্ৰা তাপিতউদকেনাপি ধোৰিতুং ৰট্টতি.
এৰং ধোৰিত্ৰা করোন্তস্স ইদং থূলং, ইদং সুখুমন্তি অকোপেত্ৰা পহোনকনীহারেনেৰ করণং করণসন্তোসো নাম.
তিমণ্ডলপ্পটিচ্ছাদনমত্তস্সেৰ করণং পরিমাণসন্তোসো নাম.
চীৰরকরণত্থায পন মনাপসুত্তং পরিযেসিস্সামীতি অৰিচারেত্ৰা রথিকাদীসু ৰা দেৰট্ঠানে ৰা আহরিত্ৰা পাদমূলে ৰা ঠপিতং যংকিঞ্চিদেৰ সুত্তং গহেত্ৰা করণং সুত্তসন্তোসো নাম.
কুসিবন্ধনকালে ¶ পন অঙ্গুলমত্তে সত্তৰারে ন ৰিজ্ঝিতব্বং, এৰং করোন্তস্স হি যো ভিক্খু সহাযো ন হোতি, তস্স ৰত্তভেদোপি নত্থি. তিৰঙ্গুলমত্তে পন সত্তৰারে ৰিজ্ঝিতব্বং, এৰং করোন্তস্স মগ্গপটিপন্নেনাপি সহাযেন ভৰিতব্বং. যো ন হোতি, তস্স ৰত্তভেদো. অযং সিব্বনসন্তোসো নাম.
রজন্তেন পন কাল়কচ্ছকাদীনি পরিযেসন্তেন ন রজিতব্বং. সোমৰক্কলাদীসু যং লভতি, তেন রজিতব্বং. অলভন্তেন পন মনুস্সেহি অরঞ্ঞে ৰাকং গহেত্ৰা ছড্ডিতরজনং ৰা ভিক্খূহি পচিত্ৰা ছড্ডিতকসটং ৰা গহেত্ৰা রজিতব্বং, অযং রজনসন্তোসো নাম.
নীলকদ্দমকাল়সামেসু ¶ যংকিঞ্চি গহেত্ৰা হত্থিপিট্ঠে নিসিন্নস্স পঞ্ঞাযমানকপকরণং কপ্পসন্তোসো নাম.
হিরিকোপীনপটিচ্ছাদনমত্তৰসেন পরিভুঞ্জনং পরিভোগসন্তোসো নাম.
দুস্সং পন লভিত্ৰা সুত্তং ৰা সূচিং ৰা কারকং ৰা অলভন্তেন ঠপেতুং ৰট্টতি, লভন্তেন ন ৰট্টতি. কতম্পি সচে অন্তেৰাসিকাদীনং দাতুকামো হোতি, তে চ অসন্নিহিতা যাৰ আগমনা ঠপেতুং ৰট্টতি. আগতমত্তেসু দাতব্বং. দাতুং অসক্কোন্তেন অধিট্ঠাতব্বং. অঞ্ঞস্মিং ¶ চীৰরে সতি পচ্চত্থরণম্পি অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি. অনধিট্ঠিতমেৰ হি সন্নিধি হোতি. অধিট্ঠিতং ন হোতীতি মহাসীৰত্থেরো আহ. অযং সন্নিধিপরিৰজ্জনসন্তোসো নাম.
ৰিস্সজ্জন্তেন পন ন মুখং ওলোকেত্ৰা দাতব্বং. সারণীযধম্মে ঠত্ৰা ৰিস্সজ্জিতব্বন্তি অযং ৰিস্সজ্জনসন্তোসো নাম.
চীৰরপটিসংযুত্তানি ধুতঙ্গানি নাম পংসুকূলিকঙ্গঞ্চেৰ তেচীৰরিকঙ্গঞ্চ. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গতো ৰেদিতব্বা. ইতি চীৰরসন্তোসমহাঅরিযৰংসং পূরযমানো ভিক্খু ইমানি দ্ৰে ধুতঙ্গানি গোপেতি. ইমানি গোপেন্তো চীৰরসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন সন্তুট্ঠো হোতি.
ৰণ্ণৰাদীতি একো সন্তুট্ঠো হোতি, সন্তোসস্স ৰণ্ণং ন কথেতি, একো ন সন্তুট্ঠো হোতি, সন্তোসস্স ৰণ্ণং কথেতি, একো ¶ নেৰ সন্তুট্ঠো হোতি, ন সন্তোসস্স ৰণ্ণং কথেতি, একো সন্তুট্ঠো চেৰ হোতি, সন্তোসস্স চ ৰণ্ণং কথেতি, তং দস্সেতুং ‘‘ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী’’তি ৰুত্তং.
অনেসনন্তি দূতেয্যপহিনগমনানুযোগপ্পভেদং নানপ্পকারং অনেসনং. অপ্পতিরূপন্তি অযুত্তং. অলদ্ধা চাতি অলভিত্ৰা. যথা একচ্চো ‘‘কথং নু খো চীৰরং লভিস্সামী’’তি. পুঞ্ঞৰন্তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা কোহঞ্ঞং করোন্তো উত্তসতি পরিতসতি, সন্তুট্ঠো ভিক্খু এৰং অলদ্ধা চীৰরং ন পরিতসতি. লদ্ধা চাতি ধম্মেন সমেন লভিত্ৰা. অগধিতোতি ৰিগতলোভগিদ্ধো. অমুচ্ছিতোতি অধিমত্ততণ্হায মুচ্ছং অনাপন্নো. অনজ্ঝাপন্নোতি তণ্হায অনোত্থতো অপরিযোনদ্ধো. আদীনৰদস্সাৰীতি অনেসনাপত্তিযঞ্চ গেধিতপরিভোগে চ আদীনৰং পস্সমানো. নিস্সরণপঞ্ঞোতি ‘‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতাযা’’তি ৰুত্তং নিস্সরণমেৰ পজানন্তো.
ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযাতি ¶ যেন কেনচি চীৰরেন সন্তুট্ঠিযা. নেৰত্তানুক্কংসেতীতি ‘‘অহং পংসুকূলিকো মযা উপসম্পদমাল়েযেৰ পংসুকূলিকঙ্গং গহিতং, কো মযা সদিসো অত্থী’’তি অত্তুক্কংসনং ন করোতি. ন পরং ৰম্ভেতীতি ‘‘ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন পংসুকূলিকা’’তি ৰা ‘‘পংসুকূলিকঙ্গমত্তম্পি এতেসং নত্থী’’তি ৰা এৰং পরং ন ৰম্ভেতি. যো হি তত্থ দক্খোতি যো তস্মিং চীৰরসন্তোসে, ৰণ্ণৰাদাদীসু ৰা দক্খো ছেকো ব্যত্তো. অনলসোতি সাতচ্চকিরিযায ¶ আলসিযৰিরহিতো. সম্পজানো পটিস্সতোতি সম্পজানপঞ্ঞায চেৰ সতিযা চ যুত্তো. অরিযৰংসে ঠিতোতি অরিযৰংসে পতিট্ঠিতো.
ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেনাতি যেন কেনচি পিণ্ডপাতেন. এত্থাপি পিণ্ডপাতো জানিতব্বো. পিণ্ডপাতক্খেত্তং জানিতব্বং, পিণ্ডপাতসন্তোসো জানিতব্বো, পিণ্ডপাতপটিসংযুত্তং ধুতঙ্গং জানিতব্বং. তত্থ পিণ্ডপাতোতি ‘‘ওদনো, কুম্মাসো, সত্তু, মচ্ছো, মংসং, খীরং, দধি, সপ্পি, নৰনীতং, তেলং, মধু, ফাণিতং, যাগু, খাদনীযং, সাযনীযং, লেহনীয’’ন্তি সোল়স পিণ্ডপাতা.
পিণ্ডপাতক্খেত্তন্তি ¶ সঙ্ঘভত্তং, উদ্দেসভত্তং, নিমন্তনং, সলাকভত্তং, পক্খিকং, উপোসথিকং, পাটিপদিকং, আগন্তুকভত্তং, গমিকভত্তং, গিলানভত্তং, গিলানুপট্ঠাকভত্তং, ধুরভত্তং, কুটিভত্তং, ৰারভত্তং, ৰিহারভত্তন্তি পন্নরস পিণ্ডপাতক্খেত্তানি.
পিণ্ডপাতসন্তোসোতি পিণ্ডপাতে ৰিতক্কসন্তোসো, গমনসন্তোসো, পরিযেসনসন্তোসো পটিলাভসন্তোসো, পটিগ্গহণসন্তোসো, মত্তপ্পটিগ্গহণসন্তোসো, লোলুপ্পৰিৰজ্জনসন্তোসো, যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসো, উপকারসন্তোসো, পরিমাণসন্তোসো, পরিভোগসন্তোসো, সন্নিধিপরিৰজ্জনসন্তোসো, ৰিস্সজ্জনসন্তোসোতি পন্নরস সন্তোসা.
তত্থ সাদকো ভিক্খু মুখং ধোৰিত্ৰা ৰিতক্কেতি. পিণ্ডপাতিকেন পন গণেন সদ্ধিং চরতা সাযং থেরূপট্ঠানকালে ‘‘স্ৰে কত্থ পিণ্ডায চরিস্সামাতি অসুকগামে, ভন্তে’’তি, এত্তকং চিন্তেত্ৰা ততো পট্ঠায ন ৰিতক্কেতব্বং. একচারিকেন ৰিতক্কমাল়কে ঠত্ৰা ৰিতক্কেতব্বং. ততো পরং ৰিতক্কেন্তো অরিযৰংসা চুতো হোতি পরিবাহিরো. অযং ৰিতক্কসন্তোসো নাম.
পিণ্ডায পৰিসন্তেন ‘‘কুহিং লভিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা ¶ কম্মট্ঠানসীসেন গন্তব্বং. অযং গমনসন্তোসো নাম.
পরিযেসন্তেন যং ৰা তং ৰা অগহেত্ৰা লজ্জিং পেসলমেৰ গহেত্ৰা পরিযেসিতব্বং. অযং পরিযেসনসন্তোসো নাম.
দূরতোৰ ¶ আহরিযমানং দিস্ৰা ‘‘এতং মনাপং, এতং অমনাপ’’ন্তি চিত্তং ন উপ্পাদেতব্বং. অযং পটিলাভসন্তোসো নাম.
‘‘ইমং মনাপং গণ্হিস্সামি, ইমং অমনাপং ন গণ্হিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা যংকিঞ্চি যাপনমত্তং গহেতব্বমেৰ, অযং পটিগ্গহণসন্তোসো নাম.
এত্থ পন দেয্যধম্মো বহু, দাযকো অপ্পং দাতুকামো, অপ্পং গহেতব্বং. দেয্যধম্মো বহু, দাযকোপি বহুং দাতুকামো, পমাণেনেৰ গহেতব্বং. দেয্যধম্মো ন বহু, দাযকোপি অপ্পং দাতুকামো, অপ্পং গহেতব্বং. দেয্যধম্মো ন বহু, দাযকো পন বহুং দাতুকামো, পমাণেন গহেতব্বং. পটিগ্গহণস্মিঞ্হি ¶ মত্তং অজানন্তো মনুস্সানং পসাদং মক্খেতি, সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি, সাসনং ন করোতি, ৰিজাতমাতুযাপি চিত্তং গহেতুং ন সক্কোতি. ইতি মত্তং জানিত্ৰাৰ পটিগ্গহেতব্বন্তি অযং মত্তপ্পটিগ্গহণসন্তোসো নাম.
সদ্ধকুলানিযেৰ অগন্ত্ৰা দ্ৰারপ্পটিপাটিযা গন্তব্বং. অযং লোলুপ্পৰিৰজ্জনসন্তোসো নাম. যথালাভসন্তোসাদযো চীৰরে ৰুত্তনযা এৰ.
পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং অনুপালেস্সামীতি এৰং উপকারং ঞত্ৰা পরিভুঞ্জনং উপকারসন্তোসো নাম.
পত্তং পূরেত্ৰা আনীতং ন পটিগ্গহেতব্বং, অনুপসম্পন্নে সতি তেন গাহাপেতব্বং, অসতি হরাপেত্ৰা পটিগ্গহণমত্তং গহেতব্বং. অযং পরিমাণসন্তোসো নাম.
‘‘জিঘচ্ছায পটিৰিনোদনং ইদমেত্থ নিস্সরণ’’ন্তি এৰং পরিভুঞ্জনং পরিভোগসন্তোসো নাম.
নিদহিত্ৰা ন পরিভুঞ্জিতব্বন্তি অযং সন্নিধিপরিৰজ্জনসন্তোসো নাম.
মুখং অনোলোকেত্ৰা সারণীযধম্মে ঠিতেন ৰিস্সজ্জেতব্বং. অযং ৰিস্সজ্জনসন্তোসো নাম.
পিণ্ডপাতপটিসংযুত্তানি পন পঞ্চ ধুতঙ্গানি – পিণ্ডপাতিকঙ্গং, সপদানচারিকঙ্গং, একাসনিকঙ্গং ¶ , পত্তপিণ্ডিকঙ্গং, খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গন্তি. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. ইতি পিণ্ডপাতসন্তোসমহাঅরিযৰংসং পূরযমানো ভিক্খু ইমানি পঞ্চ ধুতঙ্গানি গোপেতি. ইমানি গোপেন্তো পিণ্ডপাতসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন সন্তুট্ঠো হোতি. ‘‘ৰণ্ণৰাদী’’তিআদীনি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.
সেনাসনেনাতি ইধ সেনাসনং জানিতব্বং, সেনাসনক্খেত্তং ¶ জানিতব্বং, সেনাসনসন্তোসো জানিতব্বো, সেনাসনপটিসংযুত্তং ধুতঙ্গং জানিতব্বং. তত্থ সেনাসনন্তি মঞ্চো, পীঠং, ভিসি, বিম্বোহনং, ৰিহারো, অড্ঢযোগো, পাসাদো, হম্মিযং, গুহা, লেণং, অট্টো, মাল়ো ¶ , ৰেল়ুগুম্বো, রুক্খমূলং, যত্থ ৰা পন ভিক্খূ পটিক্কমন্তীতি ইমানি পন্নরস সেনাসনানি.
সেনাসনক্খেত্তন্তি ‘‘সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা ঞাতিতো ৰা মিত্ততো ৰা অত্তনো ৰা ধনেন পংসুকূলং ৰা’’তি ছ খেত্তানি.
সেনাসনসন্তোসোতি সেনাসনে ৰিতক্কসন্তোসাদযো পন্নরস সন্তোসা. তে পিণ্ডপাতে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সেনাসনপটিসংযুত্তানি পন পঞ্চ ধুতঙ্গানি – আরঞ্ঞিকঙ্গং, রুক্খমূলিকঙ্গং, অব্ভোকাসিকঙ্গং, সোসানিকঙ্গং, যথাসন্ততিকঙ্গন্তি. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. ইতি সেনাসনসন্তোসমহাঅরিযৰংসং পূরযমানো ভিক্খু ইমানি পঞ্চ ধুতঙ্গানি গোপেতি. ইমানি গোপেন্তো সেনাসনসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন সন্তুট্ঠো হোতি.
গিলানপচ্চযো পন পিণ্ডপাতেযেৰ পৰিট্ঠো. তত্থ যথালাভযথাবলযথাসারুপ্পসন্তোসেনেৰ সন্তুস্সিতব্বং. নেসজ্জিকঙ্গং ভাৰনারামঅরিযৰংসং ভজতি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘পঞ্চ সেনাসনে ৰুত্তা, পঞ্চ আহারনিস্সিতা;
একো ৰীরিযসংযুত্তো, দ্ৰে চ চীৰরনিস্সিতা’’তি.
ইতি আযস্মা ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরো পথৰিং পত্থরমানো ৰিয সাগরকুচ্ছিং পূরযমানো ৰিয আকাসং ৰিত্থারযমানো ৰিয চ পঠমং চীৰরসন্তোসং অরিযৰংসং কথেত্ৰা চন্দং উট্ঠাপেন্তো ৰিয সূরিযং উল্লঙ্ঘেন্তো ৰিয চ দুতিযং পিণ্ডপাতসন্তোসং কথেত্ৰা সিনেরুং উক্খিপেন্তো ৰিয ততিযং সেনাসনসন্তোসং অরিযৰংসং কথেত্ৰা ইদানি সহস্সনযপ্পটিমণ্ডিতং চতুত্থং ¶ ভাৰনারামং অরিযৰংসং কথেতুং পুন চপরং আৰুসো ভিক্খু পহানারামো হোতীতি দেসনং আরভি.
তত্থ আরমনং আরামো, অভিরতীতি অত্থো. পঞ্চৰিধে পহানে আরামো অস্সাতি পহানারামো. কামচ্ছন্দং পজহন্তো রমতি, নেক্খম্মং ভাৰেন্তো রমতি, ব্যাপাদং পজহন্তো রমতি…পে… সব্বকিলেসে পজহন্তো রমতি, অরহত্তমগ্গং ভাৰেন্তো রমতীতি এৰং পহানে রতোতি পহানরতো ¶ . ৰুত্তনযেনেৰ ¶ ভাৰনায আরামো অস্সাতি ভাৰনারামো. ভাৰনায রতোতি ভাৰনারতো.
ইমেসু পন চতূসু অরিযৰংসেসু পুরিমেহি তীহি তেরসন্নং ধুতঙ্গানং চতুপচ্চযসন্তোসস্স চ ৰসেন সকলং ৰিনযপিটকং কথিতং হোতি. ভাৰনারামেন অৰসেসং পিটকদ্ৰযং. ইমং পন ভাৰনারামতং অরিযৰংসং কথেন্তেন ভিক্খুনা পটিসম্ভিদামগ্গে নেক্খম্মপাল়িযা কথেতব্বো. দীঘনিকাযে দসুত্তরসুত্তন্তপরিযাযেন কথেতব্বো. মজ্ঝিমনিকাযে সতিপট্ঠানসুত্তন্তপরিযাযেন কথেতব্বো. অভিধম্মে নিদ্দেসপরিযাযেন কথেতব্বো.
তত্থ পটিসম্ভিদামগ্গে নেক্খম্মপাল়িযাতি সো নেক্খম্মং ভাৰেন্তো রমতি, কামচ্ছন্দং পজহন্তো রমতি. অব্যাপাদং ব্যাপাদং. আলোকসঞ্ঞং, থিনমিদ্ধং. অৰিক্খেপং উদ্ধচ্চং. ধম্মৰৰত্থানং, ৰিচিকিচ্ছং. ঞাণং, অৰিজ্জং. পামোজ্জং, অরতিং. পঠমং ঝানং, পঞ্চ নীৰরণে. দুতিযং ঝানং, ৰিতক্কৰিচারে. ততিযং ঝানং, পীতিং. চতুত্থং ঝানং, সুখদুক্খে. আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তো রমতি, রূপসঞ্ঞং পটিঘসঞ্ঞং নানত্তসঞ্ঞং পজহন্তো রমতি. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিং…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তো রমতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পজহন্তো রমতি.
অনিচ্চানুপস্সনং ভাৰেন্তো রমতি, নিচ্চসঞ্ঞং পজহন্তো রমতি. দুক্খানুপস্সনং, সুখসঞ্ঞং. অনত্তানুপস্সনং, অত্তসঞ্ঞং. নিব্বিদানুপস্সনং, নন্দিং. ৰিরাগানুপস্সনং, রাগং. নিরোধানুপস্সনং, সমুদযং. পটিনিস্সগ্গানুপস্সনং, আদানং. খযানুপস্সনং, ঘনসঞ্ঞং. ৰযানুপস্সনং, আযূহনং. ৰিপরিণামানুপস্সনং, ধুৰসঞ্ঞং. অনিমিত্তানুপস্সনং, নিমিত্তং. অপণিহিতানুপস্সনং, পণিধিং. সুঞ্ঞতানুপস্সনং অভিনিৰেসং. অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনং, সারাদানাভিনিৰেসং. যথাভূতঞাণদস্সনং, সম্মোহাভিনিৰেসং. আদীনৰানুপস্সনং, আলযাভিনিৰেসং. পটিসঙ্খানুপস্সনং, অপ্পটিসঙ্খং. ৰিৰট্টানুপস্সনং, সংযোগাভিনিৰেসং. সোতাপত্তিমগ্গং ¶ , দিট্ঠেকট্ঠে কিলেসে. সকদাগামিমগ্গং, ওল়ারিকে কিলেসে. অনাগামিমগ্গং, অণুসহগতে কিলেসে. অরহত্তমগ্গং ভাৰেন্তো রমতি, সব্বকিলেসে পজহন্তো রমতীতি এৰং ¶ পটিসম্ভিদামগ্গে নেক্খম্মপাল়িযা কথেতব্বো.
দীঘনিকাযে ¶ দসুত্তরসুত্তন্তপরিযাযেনাতি একং ধম্মং ভাৰেন্তো রমতি, একং ধম্মং পজহন্তো রমতি…পে… দস ধম্মে ভাৰেন্তো রমতি, দস ধম্মে পজহন্তো রমতি. কতমং একং ধম্মং ভাৰেন্তো রমতি? কাযগতাসতিং সাতসহগতং. ইমং একং ধম্মং ভাৰেন্তো রমতি. কতমং একং ধম্মং পজহন্তো রমতি? অস্মিমানং. ইমং একং ধম্মং পজহন্তো রমতি. কতমে দ্ৰে ধম্মে…পে… কতমে দস ধম্মে ভাৰেন্তো রমতি? দস কসিণাযতনানি. ইমে দস ধম্মে ভাৰেন্তো রমতি. কতমে দস ধম্মে পজহন্তো রমতি? দস মিচ্ছত্তে. ইমে দস ধম্মে পজহন্তো রমতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভাৰনারামো হোতীতি এৰং দীঘনিকাযে দসুত্তরসুত্তন্তপরিযাযেন কথেতব্বো.
মজ্ঝিমনিকাযে সতিপট্ঠানসুত্তন্তপরিযাযেনাতি একাযনো, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা, সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায, দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায, ঞাযস্স অধিগমায, নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি… ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী… চিত্তে চিত্তানুপস্সী… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী… ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভাৰনারামো হোতি ভাৰনারতো, পহানারামো হোতি পহানরতো. পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু গচ্ছন্তো ৰা গচ্ছামীতি পজানাতি…পে… পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং…পে… পূতীনি চুণ্ণকজাতানি. সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি, অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতোতি. ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভাৰনারামো হোতীতি এৰং মজ্ঝিমনিকাযে সতিপট্ঠানসুত্তন্তপরিযাযেন কথেতব্বো.
অভিধম্মে নিদ্দেসপরিযাযেনাতি সব্বেপি সঙ্খতে অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো…পে… সংকিলেসিকধম্মতো পস্সন্তো রমতি. অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভাৰনারামো হোতীতি এৰং নিদ্দেসপরিযাযেন কথেতব্বো.
নেৰ ¶ অত্তানুক্কংসেতীতি অজ্জ মে সট্ঠি ৰা সত্ততি ৰা ৰস্সানি অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তস্স, কো মযা সদিসো অত্থীতি এৰং অত্তুক্কংসনং ন করোতি. ন পরং ৰম্ভেতীতি অনিচ্চং দুক্খন্তি ৰিপস্সনামত্তকম্পি নত্থি, কিং ইমে ৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানা চরন্তীতি ¶ এৰং পরং ৰম্ভনং ন করোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
৩১০. পধানানীতি ¶ উত্তমৰীরিযানি. সংৰরপধানন্তি চক্খাদীনি সংৰরন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং. পহানপধানন্তি কামৰিতক্কাদযো পজহন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং. ভাৰনাপধানন্তি বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং. অনুরক্খণাপধানন্তি সমাধিনিমিত্তং অনুরক্খন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং.
ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীসু ৰিৰেকো ৰিরাগো নিরোধোতি তীণিপি নিব্বানস্স নামানি. নিব্বানঞ্হি উপধিৰিৰেকত্তা ৰিৰেকো. তং আগম্ম রাগাদযো ৰিরজ্জন্তীতি ৰিরাগো. নিরুজ্ঝন্তীতি নিরোধো. তস্মা ‘‘ৰিৰেকনিস্সিত’’ন্তিআদীসু আরম্মণৰসেন অধিগন্তব্বৰসেন ৰা নিব্বাননিস্সিতন্তি অত্থো. ৰোস্সগ্গপরিণামিন্তি এত্থ দ্ৰে ৰোস্সগ্গা পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো চ পক্খন্দনৰোস্সগ্গো চ. তত্থ ৰিপস্সনা তদঙ্গৰসেন কিলেসে চ খন্ধে চ পরিচ্চজতীতি পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো. মগ্গো আরম্মণৰসেন নিব্বানং পক্খন্দতীতি পক্খন্দনৰোস্সগ্গো. তস্মা ৰোস্সগ্গপরিণামিন্তি যথা ভাৰিযমানো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰোস্সগ্গত্থায পরিণমতি, ৰিপস্সনাভাৰঞ্চ মগ্গভাৰঞ্চ পাপুণাতি, এৰং ভাৰেতীতি অযমেত্থ অত্থো. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.
ভদ্রকন্তি ভদ্দকং. সমাধিনিমিত্তং ৰুচ্চতি অট্ঠিকসঞ্ঞাদিৰসেন অধিগতো সমাধিযেৰ. অনুরক্খতীতি সমাধিপরিবন্ধকধম্মে রাগদোসমোহে সোধেন্তো রক্খতি. এত্থ চ অট্ঠিকসঞ্ঞাদিকা পঞ্চেৰ সঞ্ঞা ৰুত্তা. ইমস্মিং পন ঠানে দসপি অসুভানি ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বানি. তেসং ৰিত্থারো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তোযেৰ.
ধম্মে ঞাণন্তি একপটিৰেধৰসেন চতুসচ্চধম্মে ঞাণং চতুসচ্চব্ভন্তরে নিরোধসচ্চে ধম্মে ঞাণঞ্চ ¶ . যথাহ – ‘‘তত্থ কতমং ধম্মে ঞাণং? চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু ঞাণ’’ন্তি (ৰিভ. ৭৯৬). অন্ৰযে ঞাণন্তি চত্তারি সচ্চানি পচ্চক্খতো দিস্ৰা যথা ইদানি, এৰং অতীতেপি অনাগতেপি ইমেৰ পঞ্চক্খন্ধা দুক্খসচ্চং, অযমেৰ তণ্হা সমুদযসচ্চং, অযমেৰ নিরোধো নিরোধসচ্চং, অযমেৰ মগ্গো মগ্গসচ্চন্তি এৰং তস্স ঞাণস্স অনুগতিযং ঞাণং. তেনাহ ¶ – ‘‘সো ইমিনা ধম্মেন ঞাতেন দিট্ঠেন পত্তেন ৰিদিতেন পরিযোগাল়্হেন অতীতানাগতেন নযং নেতী’’তি. পরিযে ঞাণন্তি পরেসং চিত্তপরিচ্ছেদে ¶ ঞাণং. যথাহ – ‘‘তত্থ কতমং পরিযে ঞাণং? ইধ ভিক্খু পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ জানাতী’’তি (ৰিভ. ৭৯৬) ৰিত্থারেতব্বং. ঠপেত্ৰা পন ইমানি তীণি ঞাণানি অৰসেসং সম্মুতিঞাণং নাম. যথাহ – ‘‘তত্থ কতমং সম্মুতিঞাণং? ঠপেত্ৰা ধম্মে ঞাণং ঠপেত্ৰা অন্ৰযে ঞাণং ঠপেত্ৰা পরিচ্ছেদে ঞাণং অৰসেসং সম্মুতিঞাণ’’ন্তি (ৰিভ. ৭৯৬).
দুক্খে ঞাণাদীহি অরহত্তং পাপেত্ৰা একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং চতুসচ্চকম্মট্ঠানং কথিতং. তত্থ দ্ৰে সচ্চানি ৰট্টং, দ্ৰে ৰিৰট্টং, ৰট্টে অভিনিৰেসো হোতি, নো ৰিৰট্টে. দ্ৰীসু সচ্চেসু আচরিযসন্তিকে পরিযত্তিং উগ্গহেত্ৰা কম্মং করোতি, দ্ৰীসু সচ্চেসু ‘‘নিরোধসচ্চং নাম ইট্ঠং কন্তং মনাপং, মগ্গসচ্চং নাম ইট্ঠং কন্তং মনাপ’’ন্তি সৰনৰসেন কম্মং করোতি. দ্ৰীসু সচ্চেসু উগ্গহপরিপুচ্ছাসৰনধারণসম্মসনপটিৰেধো ৰট্টতি, দ্ৰীসু সৰনপটিৰেধো ৰট্টতি. তীণি কিচ্চৰসেন পটিৰিজ্ঝতি, একং আরম্মণৰসেন. দ্ৰে সচ্চানি দুদ্দসত্তা গম্ভীরানি, দ্ৰে গম্ভীরত্তা দুদ্দসানি.
সোতাপত্তিযঙ্গাদিচতুক্কৰণ্ণনা
৩১১. সোতাপত্তিযঙ্গানীতি সোতাপত্তিযা অঙ্গানি, সোতাপত্তিমগ্গস্স পটিলাভকারণানীতি অত্থো. সপ্পুরিসসংসেৰোতি বুদ্ধাদীনং সপ্পুরিসানং উপসঙ্কমিত্ৰা সেৰনং. সদ্ধম্মস্সৰনন্তি সপ্পাযস্স তেপিটকধম্মস্স সৰনং. যোনিসোমনসিকারোতি অনিচ্চাদিৰসেন মনসিকারো. ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তীতি লোকুত্তরধম্মস্স অনুধম্মভূতায পুব্বভাগপটিপত্তিযা পটিপজ্জনং.
অৰেচ্চপ্পসাদেনাতি ¶ অচলপ্পসাদেন. ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতানি. ফলধাতুআহারচতুক্কানি উত্তানত্থানেৰ. অপিচেত্থ লূখপণীতৰত্থুৰসেন ওল়ারিকসুখুমতা ৰেদিতব্বা.
ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযোতি ৰিঞ্ঞাণং এতাসু তিট্ঠতীতি ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. আরম্মণট্ঠিতিৰসেনেতং ৰুত্তং. রূপূপাযন্তি রূপং উপগতং হুত্ৰা. পঞ্চৰোকারভৰস্মিঞ্হি অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং রূপক্খন্ধং নিস্সায তিট্ঠতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. রূপারম্মণন্তি রূপক্খন্ধগোচরং রূপপতিট্ঠিতং হুত্ৰা. নন্দূপসেচনন্তি ¶ ¶ লোভসহগতং সম্পযুত্তনন্দিযাৰ উপসিত্তং হুত্ৰা. ইতরং উপনিস্সযকোটিযা. ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জতীতি সট্ঠিপি সত্ততিপি ৰস্সানি এৰং পৰত্তমানং ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জতি. ৰেদনূপাযাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমেহি পন তীহি পদেহি চতুৰোকারভৰে অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং ৰুত্তং. তস্স যাৰতাযুকং পৰত্তনৰসেন ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জনা ৰেদিতব্বা. চতুক্কৰসেন পন দেসনায আগতত্তা ৰিঞ্ঞাণূপাযন্তি ন ৰুত্তং. এৰং ৰুচ্চমানে চ ‘‘কতমং নু খো এত্থ কম্মৰিঞ্ঞাণং, কতমং ৰিপাকৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি সম্মোহো ভৰেয্য, তস্মাপি ন ৰুত্তং. অগতিগমনানি ৰিত্থারিতানেৰ.
চীৰরহেতূতি তত্থ মনাপং চীৰরং লভিস্সামীতি চীৰরকারণা উপ্পজ্জতি. ইতি ভৰাভৰহেতূতি এত্থ ইতীতি নিদস্সনত্থে নিপাতো. যথা চীৰরাদিহেতু, এৰং ভৰাভৰহেতূপীতি অত্থো. ভৰাভৰোতি চেত্থ পণীতপণীততরানি তেলমধুফাণিতাদীনি অধিপ্পেতানি. ইমেসং পন চতুন্নং তণ্হুপ্পাদানং পহানত্থায পটিপাটিযাৰ চত্তারো অরিযৰংসা দেসিতাতি ৰেদিতব্বা. পটিপদাচতুক্কং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. অক্খমাদীসু পধানকরণকালে সীতাদীনি ন খমতীতি অক্খমা. খমতীতি খমা. ইন্দ্রিযদমনং দমা. ‘‘উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতী’’তিআদিনা নযেন ৰিতক্কসমনং সমা.
ধম্মপদানীতি ¶ ধম্মকোট্ঠাসানি. অনভিজ্ঝা ধম্মপদং নাম অলোভো ৰা অলোভসীসেন অধিগতজ্ঝানৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানানি ৰা. অব্যাপাদো ধম্মপদং নাম অকোপো ৰা মেত্তাসীসেন অধিগতজ্ঝানাদীনি ৰা. সম্মাসতি ধম্মপদং নাম সুপ্পট্ঠিতসতি ৰা সতিসীসেন অধিগতজ্ঝানাদীনি ৰা. সম্মাসমাধি ধম্মপদং নাম সমাপত্তি ৰা অট্ঠসমাপত্তিৰসেন অধিগতজ্ঝানৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানানি ৰা. দসাসুভৰসেন ৰা অধিগতজ্ঝানাদীনি অনভিজ্ঝা ধম্মপদং. চতুব্রহ্মৰিহারৰসেন অধিগতানি অব্যাপাদো ধম্মপদং. দসানুস্সতিআহারেপটিকূলসঞ্ঞাৰসেন অধিগতানি সম্মাসতি ধম্মপদং. দসকসিণআনাপানৰসেন অধিগতানি সম্মাসমাধি ধম্মপদন্তি.
ধম্মসমাদানেসু পঠমং অচেলকপটিপদা. দুতিযং তিব্বকিলেসস্স অরহত্তং গহেতুং অসক্কোন্তস্স অস্সুমুখস্সাপি রুদতো পরিসুদ্ধব্রহ্মচরিযচরণং. ততিযং কামেসু পাতব্যতা. চতুত্থং চত্তারো পচ্চযে অলভমানস্সাপি ¶ ঝানৰিপস্সনাৰসেন সুখসমঙ্গিনো সাসনব্রহ্মচরিযং.
ধম্মক্খন্ধাতি ¶ এত্থ গুণট্ঠো খন্ধট্ঠো. সীলক্খন্ধোতি সীলগুণো. এত্থ চ ফলসীলং অধিপ্পেতং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. ইতি চতূসুপি ঠানেসু ফলমেৰ ৰুত্তং.
বলানীতি উপত্থম্ভনট্ঠেন অকম্পিযট্ঠেন চ বলানি. তেসং পটিপক্খেহি কোসজ্জাদীহি অকম্পনিযতা ৰেদিতব্বা. সব্বানিপি সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেন লোকিযলোকুত্তরানেৰ কথিতানি.
অধিট্ঠানানীতি এত্থ অধীতি উপসগ্গমত্তং. অত্থতো পন তেন ৰা তিট্ঠন্তি, তত্থ ৰা তিট্ঠন্তি, ঠানমেৰ ৰা তংতংগুণাধিকানং পুরিসানং অধিট্ঠানং, পঞ্ঞাৰ অধিট্ঠানং পঞ্ঞাধিট্ঠানং. এত্থ চ পঠমেন অগ্গফলপঞ্ঞা. দুতিযেন ৰচীসচ্চং. ততিযেন আমিসপরিচ্চাগো. চতুত্থেন কিলেসূপসমো কথিতোতি ৰেদিতব্বো. পঠমেন চ কম্মস্সকতপঞ্ঞং ৰিপস্সনাপঞ্ঞং ৰা আদিং কত্ৰা ফলপঞ্ঞা কথিতা. দুতিযেন ৰচীসচ্চং আদিং কত্ৰা পরমত্থসচ্চং নিব্বানং. ততিযেন আমিসপরিচ্চাগং আদিং কত্ৰা অগ্গমগ্গেন কিলেসপরিচ্চাগো. চতুত্থেন সমাপত্তিৰিক্খম্ভিতে ¶ কিলেসে আদিং কত্ৰা অগ্গমগ্গেন কিলেসৰূপসমো. পঞ্ঞাধিট্ঠানেন ৰা একেন অরহত্তফলপঞ্ঞা কথিতা. সেসেহি পরমত্থসচ্চং. সচ্চাধিট্ঠানেন ৰা একেন পরমত্থসচ্চং কথিতং. সেসেহি অরহত্তপঞ্ঞাতি মূসিকাভযত্থেরো আহ.
পঞ্হব্যাকরণাদিচতুক্কৰণ্ণনা
৩১২. পঞ্হব্যাকরণানি মহাপদেসকথায ৰিত্থারিতানেৰ.
কণ্হন্তি কাল়কং দসঅকুসলকম্মপথকম্মং. কণ্হৰিপাকন্তি অপাযে নিব্বত্তনতো কাল়কৰিপাকং. সুক্কন্তি পণ্ডরং কুসলকম্মপথকম্মং. সুক্কৰিপাকন্তি সগ্গে নিব্বত্তনতো পণ্ডরৰিপাকং. কণ্হসুক্কন্তি মিস্সককম্মং. কণ্হসুক্কৰিপাকন্তি সুখদুক্খৰিপাকং. মিস্সককম্মঞ্হি কত্ৰা অকুসলেন তিরচ্ছানযোনিযং মঙ্গলহত্থিট্ঠানাদীসু উপ্পন্নো কুসলেন পৰত্তে সুখং ৰেদযতি. কুসলেন রাজকুলেপি নিব্বত্তো অকুসলেন পৰত্তে দুক্খং ৰেদযতি. অকণ্হঅসুক্কন্তি কম্মক্খযকরং চতুমগ্গঞাণং অধিপ্পেতং. তঞ্হি ¶ যদি কণ্হং ভৰেয্য, কণ্হৰিপাকং দদেয্য. যদি সুক্কং ভৰেয্য, সুক্কৰিপাকং দদেয্য. উভযৰিপাকস্স পন অদানতো অকণ্হাসুক্কৰিপাকত্তা অকণ্হং অসুক্কন্তি অযমেত্থ অত্থো.
সচ্ছিকরণীযাতি ¶ পচ্চক্খকরণেন চেৰ পটিলাভেন চ সচ্ছিকাতব্বা. চক্খুনাতি দিব্বচক্খুনা. কাযেনাতি সহজাতনামকাযেন. পঞ্ঞাযাতি অরহত্তফলঞাণেন.
ওঘাতি ৰট্টস্মিং সত্তে ওহনন্তি ওসীদাপেন্তীতি ওঘা. তত্থ পঞ্চকামগুণিকো রাগো কামোঘো. রূপারূপভৰেসু ছন্দরাগো ভৰোঘো. তথা ঝাননিকন্তি সস্সতদিট্ঠিসহগতো চ রাগো. দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো দিট্ঠোঘো.
ৰট্টস্মিং যোজেন্তীতি যোগা. তে ওঘা ৰিয ৰেদিতব্বা.
ৰিসংযোজেন্তীতি ৰিসঞ্ঞোগা. তত্থ অসুভজ্ঝানং কামযোগৰিসংযোগো. তং পাদকং কত্ৰা অধিগতো অনাগামিমগ্গো একন্তেনেৰ কামযোগৰিসঞ্ঞোগো নাম. অরহত্তমগ্গো ভৰযোগৰিসঞ্ঞোগো নাম. সোতাপত্তিমগ্গো দিট্ঠিযোগৰিসঞ্ঞোগো নাম. অরহত্তমগ্গো অৰিজ্জাযোগৰিসঞ্ঞোগো নাম.
গন্থনৰসেন ¶ গন্থা. ৰট্টস্মিং নামকাযঞ্চেৰ রূপকাযঞ্চ গন্থতি বন্ধতি পলিবুন্ধতীতি কাযগন্থো. ইদংসচ্চাভিনিৰেসোতি ইদমেৰ সচ্চং, মোঘমঞ্ঞন্তি এৰং পৰত্তো দিট্ঠাভিনিৰেসো.
উপাদানানীতি আদানগ্গহণানি. কামোতি রাগো, সোযেৰ গহণট্ঠেন উপাদানন্তি কামুপাদানং. দিট্ঠীতি মিচ্ছাদিট্ঠি, সাপি গহণট্ঠেন উপাদানন্তি দিট্ঠুপাদানং. ইমিনা সুদ্ধীতি এৰং সীলৰতানং গহণং সীলব্বতুপাদানং. অত্তাতি এতেন ৰদতি চেৰ উপাদিযতি চাতি অত্তৰাদুপাদানং.
যোনিযোতি কোট্ঠাসা. অণ্ডে জাতাতি অণ্ডজা. জলাবুম্হি জাতাতি জলাবুজা. সংসেদে জাতাতি সংসেদজা. সযনস্মিং পূতিমচ্ছাদীসু চ নিব্বত্তানমেতং অধিৰচনং. ৰেগেন আগন্ত্ৰা উপপতিতা ৰিযাতি ওপপাতিকা. তত্থ দেৰমনুস্সেসু সংসেদজওপপাতিকানং অযং ¶ ৰিসেসো. সংসেদজা মন্দা দহরা হুত্ৰা নিব্বত্তন্তি. ওপপাতিকা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা হুত্ৰা. মনুস্সেসু হি ভুম্মদেৰেসু চ ইমা চতস্সোপি যোনিযো লব্ভন্তি. তথা তিরচ্ছানেসু সুপণ্ণনাগাদীসু. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘তত্থ, ভিক্খৰে, অণ্ডজা সুপণ্ণা অণ্ডজেৰ নাগে হরন্তি, ন জলাবুজে ন সংসেদজে ন ওপপাতিকে’’তি (সং. নি. ৩.৩৯৩). চাতুমহারাজিকতো পট্ঠায উপরিদেৰা ওপপাতিকাযেৰ ¶ . তথা নেরযিকা. পেতেসু চতস্সোপি লব্ভন্তি. গব্ভাৰক্কন্তিযো সম্পসাদনীযে কথিতা এৰ.
অত্তভাৰপটিলাভেসু পঠমো খিড্ডাপদোসিকৰসেন ৰেদিতব্বো. দুতিযো ওরব্ভিকাদীহি ঘাতিযমানউরব্ভাদিৰসেন. ততিযো মনোপদোসিকাৰসেন. চতুত্থো চাতুমহারাজিকে উপাদায উপরিসেসদেৰতাৰসেন. তে হি দেৰা নেৰ অত্তসঞ্চেতনায মরন্তি, ন পরসঞ্চেতনায.
দক্খিণাৰিসুদ্ধাদিচতুক্কৰণ্ণনা
৩১৩. দক্খিণাৰিসুদ্ধিযোতি দানসঙ্খাতা দক্খিণা ৰিসুজ্ঝন্তি মহপ্ফলা হোন্তি এতাহীতি দক্খিণাৰিসুদ্ধিযো.
দাযকতো ৰিসুজ্ঝতি, নো পটিগ্গাহকতোতি যত্থ দাযকো সীলৰা হোতি, ধম্মেনুপ্পন্নং দেয্যধম্মং দেতি, পটিগ্গাহকো দুস্সীলো. অযং দক্খিণা ৰেস্সন্তরমহারাজস্স দক্খিণাসদিসা. পটিগ্গাহকতো ¶ ৰিসুজ্ঝতি, নো দাযকতোতি যত্থ পটিগ্গাহকো সীলৰা হোতি, দাযকো দুস্সীলো, অধম্মেনুপ্পন্নং দেতি, অযং দক্খিণা চোরঘাতকস্স দক্খিণাসদিসা. নেৰ দাযকতো ৰিসুজ্ঝতি, নো পটিগ্গাহকতোতি যত্থ উভোপি দুস্সীলা দেয্যধম্মোপি অধম্মেন নিব্বত্তো. ৰিপরিযাযেন চতুত্থা ৰেদিতব্বা.
সঙ্গহৰত্থূনীতি সঙ্গহকারণানি. তানি হেট্ঠা ৰিভত্তানেৰ.
অনরিযৰোহারাতি অনরিযানং লামকানং ৰোহারা.
অরিযৰোহারাতি অরিযানং সপ্পুরিসানং ৰোহারা.
দিট্ঠৰাদিতাতি ¶ দিট্ঠং মযাতি এৰং ৰাদিতা. এত্থ চ তংতংসমুট্ঠাপকচেতনাৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
অত্তন্তপাদিচতুক্কৰণ্ণনা
৩১৪. অত্তন্তপাদীসু ¶ পঠমো অচেলকো. দুতিযো ওরব্ভিকাদীসু অঞ্ঞতরো. ততিযো যঞ্ঞযাজকো. চতুত্থো সাসনে সম্মাপটিপন্নো.
অত্তহিতায পটিপন্নাদীসু পঠমো যো সযং সীলাদিসম্পন্নো, পরং সীলাদীসু ন সমাদপেতি আযস্মা ৰক্কলিত্থেরো ৰিয. দুতিযো যো অত্তনা ন সীলাদিসম্পন্নো, পরং সীলাদীসু সমাদপেতি আযস্মা উপনন্দো ৰিয. ততিযো যো নেৰত্তনা সীলাদিসম্পন্নো, পরং সীলাদীসু ন সমাদপেতি দেৰদত্তো ৰিয. চতুত্থো যো অত্তনা চ সীলাদিসম্পন্নো পরঞ্চ সীলাদীসু সমাদপেতি আযস্মা মহাকস্সপো ৰিয.
তমাদীসু তমোতি অন্ধকারভূতো. তমপরাযণোতি তমমেৰ পরং অযনং গতি অস্সাতি তমপরাযণো. এৰং সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. এত্থ চ পঠমো নীচে চণ্ডালাদিকুলে দুজ্জীৰিতে হীনত্তভাৰে নিব্বত্তিত্ৰা তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি. দুতিযো তথাৰিধো হুত্ৰা তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতি. ততিযো উল়ারে খত্তিযকুলে বহুঅন্নপানে সম্পন্নত্তভাৰে নিব্বত্তিত্ৰা তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি. চতুত্থো তাদিসোৰ হুত্ৰা তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতি.
সমণমচলোতি সমণঅচলো. ম-কারো পদসন্ধিমত্তং. সো সোতাপন্নো ৰেদিতব্বো. সোতাপন্নো হি চতূহি ৰাতেহি ইন্দখীলো ৰিয পরপ্পৰাদেহি অকম্পিযো. অচলসদ্ধায সমন্নাগতোতি সমণমচলো. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘কতমো চ পুগ্গলো সমণমচলো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা’’তি (পু. প. ১৯০) ৰিত্থারো. রাগদোসানং পন তনুভূতত্তা সকদাগামী সমণপদুমো ¶ নাম. তেনাহ – ‘‘কতমো পন পুগ্গলো সমণপদুমো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ¶ সমণপদুমো’’তি (পু. প. ১৯০). রাগদোসানং অভাৰা খিপ্পমেৰ পুপ্ফিস্সতীতি অনাগামী সমণপুণ্ডরীকো নাম. তেনাহ – ‘‘কতমো চ পুগ্গলো সমণপুণ্ডরীকো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং…পে… অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সমণপুণ্ডরীকো’’তি (পু. প. ১৯০). অরহা পন সব্বেসম্পি গন্থকারকিলেসানং অভাৰা সমণেসু সমণসুখুমালো নাম. তেনাহ – ‘‘কতমো চ পুগ্গলো সমণেসু সমণসুখুমালো? ইধেকচ্চো আসৰানং খযা…পে… উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সমণেসু সমণসুখুমালো’’তি.
‘‘ইমে খো ¶ , আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি সমপঞ্ঞাসায চতুক্কানং ৰসেন দ্ৰেপঞ্হসতানি কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
চতুক্কৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চকৰণ্ণনা
৩১৫. ইতি চতুক্কৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি পঞ্চকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ পঞ্চসু খন্ধেসু রূপক্খন্ধো লোকিযো. সেসা লোকিযলোকুত্তরা. উপাদানক্খন্ধা লোকিযাৰ. ৰিত্থারতো পন খন্ধকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. কামগুণা হেট্ঠা ৰিত্থারিতাৰ.
সুকতদুক্কটাদীহি গন্তব্বাতি গতিযো. নিরযোতি নিরস্সাদো. সহোকাসেন খন্ধা কথিতা. ততো পরেসু তীসু নিব্বত্তা খন্ধাৰ ৰুত্তা. চতুত্থে ওকাসোপি.
আৰাসে মচ্ছরিযং আৰাসমচ্ছরিযং. তেন সমন্নাগতো ভিক্খু আগন্তুকং দিস্ৰা ‘‘এত্থ চেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পরিক্খারো ঠপিতো’’তিআদীনি ৰত্ৰা সঙ্ঘিকম্পি আৰাসং নিৰারেতি. সো কালঙ্কত্ৰা পেতো ৰা অজগরো ৰা হুত্ৰা নিব্বত্ততি. কুলে মচ্ছরিযং কুলমচ্ছরিযং. তেন সমন্নাগতো ভিক্খু তেহি কারণেহি অত্তনো উপট্ঠাককুলে অঞ্ঞেসং ¶ পৰেসনম্পি নিৰারেতি. লাভে মচ্ছরিযং লাভমচ্ছরিযং. তেন সমন্নাগতো ¶ ভিক্খু সঙ্ঘিকম্পি লাভং মচ্ছরাযন্তো যথা অঞ্ঞে ন লভন্তি, এৰং করোতি. ৰণ্ণে মচ্ছরিযং ৰণ্ণমচ্ছরিযং. ৰণ্ণোতি চেত্থ সরীরৰণ্ণোপি গুণৰণ্ণোপি ৰেদিতব্বো. পরিযত্তিধম্মে মচ্ছরিযং ধম্মমচ্ছরিযং. তেন সমন্নাগতো ভিক্খু ‘‘ইমং ধম্মং পরিযাপুণিত্ৰা এসো মং অভিভৰিস্সতী’’তি অঞ্ঞস্স ন দেতি. যো পন ধম্মানুগ্গহেন ৰা পুগ্গলানুগ্গহেন ৰা ন দেতি, ন তং মচ্ছরিযং.
চিত্তং নিৰারেন্তি পরিযোনন্ধন্তীতি নীৰরণানি. কামচ্ছন্দো নীৰরণপত্তো অরহত্তমগ্গৰজ্ঝো. কামরাগানুসযো কামরাগসংযোজনপত্তো অনাগামিমগ্গৰজ্ঝো. থিনং চিত্তগেলঞ্ঞং ¶ . মিদ্ধং খন্ধত্তযগেলঞ্ঞং. উভযম্পি অরহত্তমগ্গৰজ্ঝং. তথা উদ্ধচ্চং. কুক্কুচ্চং অনাগামিমগ্গৰজ্ঝং. ৰিচিকিচ্ছা পঠমমগ্গৰজ্ঝা.
সংযোজনানীতি বন্ধনানি. তেহি পন বদ্ধেসু পুগ্গলেসু রূপারূপভৰে নিব্বত্তা সোতাপন্নসকদাগামিনো অন্তোবদ্ধা বহিসযিতা নাম. তেসঞ্হি কামভৰে বন্ধনং. কামভৰে অনাগামিনো বহিবদ্ধা অন্তোসযিতা নাম. তেসঞ্হি রূপারূপভৰে বন্ধনং. কামভৰে সোতাপন্নসকদাগামিনো অন্তোবদ্ধা অন্তোসযিতা নাম. রূপারূপভৰে অনাগামিনো বহিবদ্ধা বহিসযিতা নাম. খীণাসৰো সব্বত্থ অবন্ধনো.
সিক্খিতব্বং পদং সিক্খাপদং, সিক্খাকোট্ঠাসোতি অত্থো. সিক্খায ৰা পদং সিক্খাপদং, অধিচিত্তঅধিপঞ্ঞাসিক্খায অধিগমুপাযোতি অত্থো. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন সিক্খাপদকথা ৰিভঙ্গপ্পকরণে সিক্খাপদৰিভঙ্গে আগতা এৰ.
অভব্বট্ঠানাদিপঞ্চকৰণ্ণনা
৩১৬. ‘‘অভব্বো, আৰুসো, খীণাসৰো ভিক্খু সঞ্চিচ্চ পাণ’’ন্তিআদি দেসনাসীসমেৰ, সোতাপন্নাদযোপি পন অভব্বা. পুথুজ্জনখীণাসৰানং নিন্দাপসংসত্থম্পি এৰং ৰুত্তং. পুথুজ্জনো নাম গারয্হো, মাতুঘাতাদীনিপি করোতি ¶ . খীণাসৰো পন পাসংসো, কুন্থকিপিল্লিকঘাতাদীনিপি ন করোতীতি.
ব্যসনেসু ৰিযস্সতীতি ব্যসনং, হিতসুখং খিপতি ৰিদ্ধংসেতীতি অত্থো. ঞাতীনং ব্যসনং ঞাতিব্যসনং, চোররোগভযাদীহি ঞাতিৰিনাসোতি অত্থো. ভোগানং ব্যসনং ¶ ভোগব্যসনং, রাজচোরাদিৰসেন ভোগৰিনাসোতি অত্থো. রোগো এৰ ব্যসনং রোগব্যসনং. রোগো হি আরোগ্যং ব্যসতি ৰিনাসেতীতি ব্যসনং, সীলস্স ব্যসনং সীলব্যসনং. দুস্সীল্যস্সেতং নামং. সম্মাদিট্ঠিং ৰিনাসযমানা উপ্পন্না দিট্ঠি এৰ ব্যসনং দিট্ঠিব্যসনং. এত্থ চ ঞাতিব্যসনাদীনি তীণি নেৰ অকুসলানি ন তিলক্খণাহতানি. সীলদিট্ঠিব্যসনদ্ৰযং অকুসলং তিলক্খণাহতং. তেনেৰ ‘‘নাৰুসো, সত্তা ঞাতিব্যসনহেতু ৰা’’তিআদিমাহ.
ঞাতিসম্পদাতি ঞাতীনং সম্পদা পারিপূরী বহুভাৰো. ভোগসম্পদাযপি এসেৰ নযো. আরোগ্যস্স সম্পদা আরোগ্যসম্পদা. পারিপূরী দীঘরত্তং অরোগতা. সীলদিট্ঠিসম্পদাসুপি এসেৰ নযো ¶ . ইধাপি ঞাতিসম্পদাদযো নো কুসলা, ন তিলক্খণাহতা. সীলদিট্ঠিসম্পদা কুসলা, তিলক্খণাহতা. তেনেৰ ‘‘নাৰুসো, সত্তা ঞাতিসম্পদাহেতু ৰা’’তিআদিমাহ.
সীলৰিপত্তিসীলসম্পত্তিকথা মহাপরিনিব্বানে ৰিত্থারিতাৰ.
চোদকেনাতি ৰত্থুসংসন্দস্সনা, আপত্তিসংসন্দস্সনা, সংৰাসপ্পটিক্খেপো, সামীচিপ্পটিক্খেপোতি চতূহি চোদনাৰত্থূহি চোদযমানেন. কালেন ৰক্খামি নো অকালেনাতি এত্থ চুদিতকস্স কালো কথিতো, ন চোদকস্স. পরং চোদেন্তেন হি পরিসমজ্ঝে ৰা উপোসথপৰারণগ্গে ৰা আসনসালাভোজনসালাদীসু ৰা ন চোদেতব্বং. দিৰাট্ঠানে নিসিন্নকালে ‘‘করোতাযস্মা ওকাসং, অহং আযস্মন্তং ৰত্তুকামো’’তি এৰং ওকাসং কারেত্ৰা চোদেতব্বং. পুগ্গলং পন উপপরিক্খিত্ৰা যো লোলপুগ্গলো অভূতং ৰত্ৰা ভিক্খূনং অযসং আরোপেতি, সো ওকাসকম্মং ৰিনাপি চোদেতব্বো. ভূতেনাতি তচ্ছেন সভাৰেন. সণ্হেনাতি মট্ঠেন মুদুকেন. অত্থসঞ্হিতেনাতি অত্থকামতায হিতকামতায উপেতেন.
পধানিযঙ্গপঞ্চকৰণ্ণনা
৩১৭. পধানিযঙ্গানীতি ¶ পধানং ৰুচ্চতি পদহনং, পধানমস্স অত্থীতি পধানিযো, পধানিযস্স ভিক্খুনো অঙ্গানি পধানিযঙ্গানি. সদ্ধোতি সদ্ধায সমন্নাগতো. সদ্ধা পনেসা আগমনসদ্ধা, অধিগমনসদ্ধা, ওকপ্পনসদ্ধা, পসাদসদ্ধাতি চতুব্বিধা. তত্থ সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তানং সদ্ধা অভিনীহারতো আগতত্তা আগমনসদ্ধা নাম. অরিযসাৰকানং ¶ পটিৰেধেন অধিগতত্তা অধিগমনসদ্ধা নাম. বুদ্ধো ধম্মো সঙ্ঘোতি ৰুত্তে অচলভাৰেন ওকপ্পনং ওকপ্পনসদ্ধা নাম. পসাদুপ্পত্তি পসাদসদ্ধা নাম. ইধ ওকপ্পনসদ্ধা অধিপ্পেতা. বোধিন্তি চতুত্থমগ্গঞাণং. তং সুপ্পটিৰিদ্ধং তথাগতেনাতি সদ্দহতি. দেসনাসীসমেৰ চেতং, ইমিনা পন অঙ্গেন তীসুপি রতনেসু সদ্ধা অধিপ্পেতা. যস্স হি বুদ্ধাদীসু পসাদো বলৰা, তস্স পধানৰীরিযং ইজ্ঝতি. অপ্পাবাধোতি অরোগো. অপ্পাতঙ্কোতি নিদ্দুক্খো. সমৰেপাকিনিযাতি সমৰিপাচনীযা. গহণিযাতি কম্মজতেজোধাতুযা. নাতিসীতায নাচ্চুণ্হাযাতি অতিসীতগহণিকো সীতভীরূ হোতি, অচ্চুণ্হগহণিকো উণ্হভীরূ হোতি, তেসং পধানং ন ইজ্ঝতি. মজ্ঝিমগহণিকস্স ইজ্ঝতি. তেনাহ – ‘‘মজ্ঝিমায পধানক্খমাযা’’তি. যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তাতি যথাভূতং অত্তনো অগুণং পকাসেতা. উদযত্থগামিনিযাতি উদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ গন্তুং পরিচ্ছিন্দিতুং সমত্থায, এতেন পঞ্ঞাসলক্খণপরিগ্গাহকং উদযব্বযঞাণং ৰুত্তং ¶ . অরিযাযাতি পরিসুদ্ধায. নিব্বেধিকাযাতি অনিব্বিদ্ধপুব্বে লোভক্খন্ধাদযো নিব্বিজ্ঝিতুং সমত্থায. সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযাতি তদঙ্গৰসেন কিলেসানং পহীনত্তা যং যং দুক্খং খীযতি, তস্স তস্স দুক্খস্স খযগামিনিযা. ইতি সব্বেহি ইমেহি পদেহি ৰিপস্সনাপঞ্ঞাৰ কথিতা. দুপ্পঞ্ঞস্স হি পধানং ন ইজ্ঝতি.
সুদ্ধাৰাসাদিপঞ্চকৰণ্ণনা
৩১৮. সুদ্ধাৰাসাতি সুদ্ধা ইধ আৰসিংসু আৰসন্তি আৰসিস্সন্তি ৰাতি সুদ্ধাৰাসা. সুদ্ধাতি কিলেসমলরহিতা অনাগামিখীণাসৰা. অৰিহাতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং মহাপদানে ৰুত্তমেৰ.
অনাগামীসু ¶ আযুনো মজ্ঝং অনতিক্কমিত্ৰা অন্তরাৰ কিলেসপরিনিব্বানং অরহত্তং পত্তো অন্তরাপরিনিব্বাযী নাম. মজ্ঝং উপহচ্চ অতিক্কমিত্ৰা পত্তো উপহচ্চপরিনিব্বাযী ¶ নাম. অসঙ্খারেন অপ্পযোগেন অকিলমন্তো সুখেন পত্তো অসঙ্খারপরিনিব্বাযী নাম. সসঙ্খারেন সপ্পযোগেন কিলমন্তো দুক্খেন পত্তো সসঙ্খারপরিনিব্বাযী নাম. ইমে চত্তারো পঞ্চসুপি সুদ্ধাৰাসেসু লব্ভন্তি. উদ্ধংসোতোঅকনিট্ঠগামীতি এত্থ পন চতুক্কং ৰেদিতব্বং. যো হি অৰিহাতো পট্ঠায চত্তারো দেৰলোকে সোধেত্ৰা অকনিট্ঠং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযতি, অযং উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামী নাম. যো অৰিহাতো দুতিযং ৰা ততিযং ৰা চতুত্থং ৰা দেৰলোকং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযতি, অযং উদ্ধংসোতো ন অকনিট্ঠগামী নাম. যো কামভৰতো অকনিট্ঠেসু নিব্বত্তিত্ৰা পরিনিব্বাযতি, অযং ন উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামী নাম. যো হেট্ঠা চতূসু দেৰলোকেসু তত্থ তত্থেৰ নিব্বত্তিত্ৰা পরিনিব্বাযতি, অযং ন উদ্ধংসোতো ন অকনিট্ঠগামী নামাতি.
চেতোখিলপঞ্চকৰণ্ণনা
৩১৯. চেতোখিলাতি চিত্তস্স থদ্ধভাৰা. সত্থরি কঙ্খতীতি সত্থু সরীরে ৰা গুণে ৰা কঙ্খতি. সরীরে কঙ্খমানো ‘‘দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসৰরলক্খণপটিমণ্ডিতং নাম সরীরং অত্থি নু খো নত্থী’’তি কঙ্খতি. গুণে কঙ্খমানো ‘‘অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নজাননসমত্থং সব্বঞ্ঞুতঞাণং অত্থি নু খো নত্থী’’তি কঙ্খতি. আতপ্পাযাতি ৰীরিযকরণত্থায. অনুযোগাযাতি পুনপ্পুনং যোগায. সাতচ্চাযাতি সততকিরিযায. পধানাযাতি পদহনত্থায. অযং পঠমো চেতোখিলোতি অযং সত্থরি ¶ ৰিচিকিচ্ছাসঙ্খাতো পঠমো চিত্তস্স থদ্ধভাৰো. ধম্মেতি পরিযত্তিধম্মে চ পটিৰেধধম্মে চ. পরিযত্তিধম্মে কঙ্খমানো ‘‘তেপিটকং বুদ্ধৰচনং চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানীতি ৰদন্তি, অত্থি নু খো এতং নত্থী’’তি কঙ্খতি. পটিৰেধধম্মে কঙ্খমানো ‘‘ৰিপস্সনানিস্সন্দো মগ্গো নাম, মগ্গনিস্সন্দো ফলং নাম, সব্বসঙ্খারপটিনিস্সগ্গো নিব্বানং নামাতি ৰদন্তি, তং অত্থি নু খো নত্থী’’তি কঙ্খতি. সঙ্ঘে কঙ্খতীতি ‘‘উজুপ্পটিপন্নোতিআদীনং পদানং ৰসেন এৰরূপং পটিপদং পটিপন্নো চত্তারো মগ্গট্ঠা চত্তারো ¶ ফলট্ঠাতি অট্ঠন্নং পুগ্গলানং সমূহভূতো সঙ্ঘো নাম অত্থি নু খো নত্থী’’তি কঙ্খতি. সিক্খায কঙ্খমানো ‘‘অধিসীলসিক্খা নাম, অধিচিত্তঅধিপঞ্ঞাসিক্খা নামাতি ৰদন্তি ¶ , সা অত্থি নু খো নত্থী’’তি কঙ্খতি. অযং পঞ্চমোতি অযং সব্রহ্মচারীসু কোপসঙ্খাতো পঞ্চমো চিত্তস্স থদ্ধভাৰো কচৰরভাৰো খাণুকভাৰো.
চেতসোৰিনিবন্ধাদিপঞ্চকৰণ্ণনা
৩২০. চেতসোৰিনিবন্ধাতি চিত্তং বন্ধিত্ৰা মুট্ঠিযং কত্ৰা ৰিয গণ্হন্তীতি চেতসোৰিনিবন্ধা. কামেতি ৰত্থুকামেপি কিলেসকামেপি. কাযেতি অত্তনো কাযে. রূপেতি বহিদ্ধারূপে. যাৰদত্থন্তি যত্তকং ইচ্ছতি, তত্তকং. উদরাৰদেহকন্তি উদরপূরং. তঞ্হি উদরং অৰদেহনতো ‘‘উদরাৰদেহক’’ন্তি ৰুচ্চতি. সেয্যসুখন্তি মঞ্চপীঠসুখং. পস্সসুখন্তি যথা সম্পরিৰত্তকং সযন্তস্স দক্খিণপস্সৰামপস্সানং সুখং হোতি, এৰং উপ্পন্নং সুখং. মিদ্ধসুখন্তি নিদ্দাসুখং. অনুযুত্তোতি যুত্তপ্পযুত্তো ৰিহরতি. পণিধাযাতি পত্থযিত্ৰা. ব্রহ্মচরিযেনাতি মেথুনৰিরতিব্রহ্মচরিযেন. দেৰো ৰা ভৰিস্সামীতি মহেসক্খদেৰো ৰা ভৰিস্সামি. দেৰঞ্ঞতরো ৰাতি অপ্পেসক্খদেৰেসু ৰা অঞ্ঞতরো.
ইন্দ্রিযেসু পঠমপঞ্চকে লোকিযানেৰ কথিতানি. দুতিযপঞ্চকে পঠমদুতিযচতুত্থানি লোকিযানি, ততিযপঞ্চমানি লোকিযলোকুত্তরানি. ততিযপঞ্চকে সমথৰিপস্সনামগ্গৰসেন লোকিযলোকুত্তরানি.
নিস্সরণিযপঞ্চকৰণ্ণনা
৩২১. নিস্সরণিযাতি নিস্সটা ৰিসঞ্ঞুত্তা. ধাতুযোতি অত্তসুঞ্ঞসভাৰা. কামে মনসিকরোতোতি কামে মনসিকরোন্তস্স, অসুভজ্ঝানতো ৰুট্ঠায অগদং গহেত্ৰা ৰিসং ৰীমংসন্তো ¶ ৰিয ৰীমংসনত্থং কামাভিমুখং চিত্তং পেসেন্তস্সাতি অত্থো. ন পক্খন্দতীতি ন পৰিসতি. ন পসীদতীতি পসাদং নাপজ্জতি. ন ¶ সন্তিট্ঠতীতি ন পতিট্ঠতি. ন ৰিমুচ্চতীতি নাধিমুচ্চতি. যথা পন কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি; এৰং পতিলীযতি ন পসারিযতি. নেক্খম্মং খো পনাতি ইধ নেক্খম্মং নাম দসসু অসুভেসু পঠমজ্ঝানং, তদস্স মনসিকরোতো চিত্তং পক্খন্দতি. তস্স তং চিত্তন্তি তস্স তং ¶ অসুভজ্ঝানচিত্তং. সুগতন্তি গোচরে গতত্তা সুট্ঠু গতং. সুভাৰিতন্তি অহানভাগিযত্তা সুট্ঠু ভাৰিতং. সুৰুট্ঠিতন্তি কামতো সুট্ঠু ৰুট্ঠিতং. সুৰিমুত্তন্তি কামেহি সুট্ঠু ৰিমুত্তং. কামপচ্চযা আসৰা নাম কামহেতুকা চত্তারো আসৰা. ৰিঘাতাতি দুক্খা. পরিল়াহাতি কামরাগপরিল়াহা. ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতীতি সো তং কামৰেদনং ৰিঘাতপরিল়াহৰেদনঞ্চ ন ৰেদযতি. ইদমক্খাতং কামানং নিস্সরণন্তি ইদং অসুভজ্ঝানং কামেহি নিস্সটত্তা কামানং নিস্সরণন্তি অক্খাতং. যো পন তং ঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো ততিযং মগ্গং পত্ৰা অনাগামিফলেন নিব্বানং দিস্ৰা পুন কামা নাম নত্থীতি জানাতি, তস্স চিত্তং অচ্চন্তনিস্সরণমেৰ. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.
অযং পন ৰিসেসো, দুতিযৰারে মেত্তাঝানানি ব্যাপাদস্স নিস্সরণং নাম. ততিযৰারে করুণাঝানানি ৰিহিংসায নিস্সরণং নাম. চতুত্থৰারে অরূপজ্ঝানানি রূপানং নিস্সরণং নাম. অচ্চন্তনিস্সরণে চেত্থ অরহত্তফলং যোজেতব্বং.
পঞ্চমৰারে সক্কাযং মনসিকরোতোতি সুদ্ধসঙ্খারে পরিগ্গণ্হিত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স সুক্খৰিপস্সকস্স ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ৰীমংসনত্থং পঞ্চুপাদানক্খন্ধাভিমুখং চিত্তং পেসেন্তস্স. ইদমক্খাতং সক্কাযনিস্সরণন্তি ইদং অরহত্তমগ্গেন চ ফলেন চ নিব্বানং দিস্ৰা ঠিতস্স ভিক্খুনো পুন সক্কাযো নত্থীতি উপ্পন্নং অরহত্তফলসমাপত্তিচিত্তং সক্কাযস্স নিস্সরণন্তি অক্খাতং.
ৰিমুত্তাযতনপঞ্চকৰণ্ণনা
৩২২. ৰিমুত্তাযতনানীতি ৰিমুচ্চনকারণানি. অত্থপটিসংৰেদিনোতি পাল়িঅত্থং জানন্তস্স. ধম্মপটিসংৰেদিনোতি ¶ পাল়িং জানন্তস্স. পামোজ্জন্তি তরুণপীতি. পীতীতি তুট্ঠাকারভূতা বলৰপীতি. কাযোতি নামকাযো পটিপস্সম্ভতি. সুখং ৰেদযতীতি সুখং পটিলভতি. চিত্তং সমাধিযতীতি অরহত্তফলসমাধিনা সমাধিযতি. অযঞ্হি তং ধম্মং সুণন্তো আগতাগতট্ঠানে ¶ ঝানৰিপস্সনামগ্গফলানি জানাতি, তস্স এৰং জানতো পীতি উপ্পজ্জতি. সো তস্সা পীতিযা অন্তরা ওসক্কিতুং ন দেন্তো উপচারকম্মট্ঠানিকো হুত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘চিত্তং সমাধিযতী’’তি. সেসেসুপি এসেৰ নযো ¶ . অযং পন ৰিসেসো, সমাধিনিমিত্তন্তি অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু অঞ্ঞতরো সমাধিযেৰ সমাধিনিমিত্তং. সুগ্গহিতং হোতীতিআদীসু আচরিযসন্তিকে কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হন্তেন সুট্ঠু গহিতং হোতি. সুট্ঠু মনসিকতন্তি সুট্ঠু উপধারিতং. সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞাযাতি পঞ্ঞায সুট্ঠু পচ্চক্খং কতং. তস্মিং ধম্মেতি তস্মিং কম্মট্ঠানপাল়িধম্মে.
ৰিমুত্তিপরিপাচনীযাতি ৰিমুত্তি ৰুচ্চতি অরহত্তং, তং পরিপাচেন্তীতি ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা. অনিচ্চসঞ্ঞাতি অনিচ্চানুপস্সনাঞাণে উপ্পন্নসঞ্ঞা. অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞাতি দুক্খানুপস্সনাঞাণে উপ্পন্নসঞ্ঞা. দুক্খে অনত্তসঞ্ঞাতি অনত্তানুপস্সনাঞাণে উপ্পন্নসঞ্ঞা. পহানসঞ্ঞাতি পহানানুপস্সনাঞাণে উপ্পন্নসঞ্ঞা. ৰিরাগসঞ্ঞাতি ৰিরাগানুপস্সনাঞাণে উপ্পন্নসঞ্ঞা.
‘‘ইমে খো আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি ছব্বীসতিযা পঞ্চকানং ৰসেন তিংসসতপঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
পঞ্চকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ছক্কৰণ্ণনা
৩২৩. ইতি পঞ্চকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি ছক্কৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ অজ্ঝত্তিকানীতি অজ্ঝত্তজ্ঝত্তিকানি. বাহিরানীতি ¶ ততো অজ্ঝত্তজ্ঝত্ততো বহিভূতানি. ৰিত্থারতো পন আযতনকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতাৰ. ৰিঞ্ঞাণকাযাতি ৰিঞ্ঞাণসমূহা. চক্খুৰিঞ্ঞাণন্তি চক্খুপসাদনিস্সিতং কুসলাকুসলৰিপাকৰিঞ্ঞাণং. এস নযো সব্বত্থ. চক্খুসম্ফস্সোতি চক্খুনিস্সিতো সম্ফস্সো. সোতসম্ফস্সাদীসুপি এসেৰ নযো. মনোসম্ফস্সোতি ইমে দস সম্ফস্সে ঠপেত্ৰা সেসো সব্বো মনোসম্ফস্সো নাম. ৰেদনাছক্কম্পি এতেনেৰ নযেন ৰেদিতব্বং. রূপসঞ্ঞাতি রূপং ¶ আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্না সঞ্ঞা. এতেনুপাযেন সেসাপি ৰেদিতব্বা. চেতনাছক্কেপি এসেৰ নযো. তথা তণ্হাছক্কে.
অগারৰোতি ¶ গারৰৰিরহিতো. অপ্পতিস্সোতি অপ্পতিস্সযো অনীচৰুত্তি. এত্থ পন যো ভিক্খু সত্থরি ধরমানে তীসু কালেসু উপট্ঠানং ন যাতি. সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমন্তে সউপাহনো চঙ্কমতি, নীচে চঙ্কমন্তে উচ্চে চঙ্কমতি, হেট্ঠা ৰসন্তে উপরি ৰসতি, সত্থুদস্সনট্ঠানে উভো অংসে পারুপতি, ছত্তং ধারেতি, উপাহনং ধারেতি, নহাযতি, উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা করোতি. পরিনিব্বুতে পন চেতিযং ৰন্দিতুং ন গচ্ছতি, চেতিযস্স পঞ্ঞাযনট্ঠানে সত্থুদস্সনট্ঠানে ৰুত্তং সব্বং করোতি, অযং সত্থরি অগারৰো নাম. যো পন ধম্মস্সৰনে সংঘুট্ঠে সক্কচ্চং ন গচ্ছতি, সক্কচ্চং ধম্মং ন সুণাতি, সমুল্লপন্তো নিসীদতি, সক্কচ্চং ন গণ্হাতি, ন ৰাচেতি, অযং ধম্মে অগারৰো নাম. যো পন থেরেন ভিক্খুনা অনজ্ঝিট্ঠো ধম্মং দেসেতি, নিসীদতি, পঞ্হং কথেতি, ৰুড্ঢে ভিক্খূ ঘট্টেন্তো গচ্ছতি, তিট্ঠতি, নিসীদতি, দুস্সপল্লত্থিকং ৰা হত্থপল্লত্থিকং ৰা করোতি, সঙ্ঘমজ্ঝে উভো অংসে পারুপতি, ছত্তুপাহনং ধারেতি, অযং সঙ্ঘে অগারৰো নাম. একভিক্খুস্মিম্পি হি অগারৰে কতে সঙ্ঘে অগারৰো কতোৰ হোতি. তিস্সো সিক্খা পন অপূরযমানোৰ সিক্খায অগারৰো নাম. অপ্পমাদলক্খণং অননুব্রূহযমানো অপ্পমাদে অগারৰো নাম. দুৰিধম্পি পটিসন্থারং অকরোন্তো পটিসন্থারে অগারৰো নাম. ছ গারৰা ৰুত্তপ্পটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বা.
সোমনস্সূপৰিচারাতি ¶ সোমনস্সসম্পযুত্তা ৰিচারা. সোমনস্সট্ঠানিযন্তি সোমনস্সকারণভূতং. উপৰিচরতীতি ৰিতক্কেন ৰিতক্কেত্ৰা ৰিচারেন পরিচ্ছিন্দতি. এস নযো সব্বত্থ. দোমনস্সূপৰিচারাপি এৰমেৰ ৰেদিতব্বা. তথা উপেক্খূপৰিচারা. সারণীযধম্মা হেট্ঠা ৰিত্থারিতা. দিট্ঠিসামঞ্ঞগতোতি ইমিনা পন পদেন কোসম্বকসুত্তে পঠমমগ্গো কথিতো. ইধ চত্তারোপি মগ্গা.
ৰিৰাদমূলছক্কৰণ্ণনা
৩২৫. ৰিৰাদমূলানীতি ৰিৰাদস্স মূলানি. কোধনোতি কুজ্ঝনলক্খণেন কোধেন সমন্নাগতো. উপনাহীতি ৰেরঅপ্পটিনিস্সগ্গলক্খণেন উপনাহেন সমন্নাগতো. অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানন্তি দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং ৰিৰাদো কথং দেৰমনুস্সানং অহিতায দুক্খায সংৰত্ততি. কোসম্বকক্খন্ধকে ৰিয দ্ৰীসু ভিক্খূসু ৰিৰাদং আপন্নেসু তস্মিং ৰিহারে ¶ তেসং অন্তেৰাসিকা ¶ ৰিৰদন্তি. তেসং ওৰাদং গণ্হন্তো ভিক্খুনিসঙ্ঘো ৰিৰদতি. ততো তেসং উপট্ঠাকা ৰিৰদন্তি. অথ মনুস্সানং আরক্খদেৰতা দ্ৰে কোট্ঠাসা হোন্তি. তত্থ ধম্মৰাদীনং আরক্খদেৰতা ধম্মৰাদিনিযো হোন্তি অধম্মৰাদীনং অধম্মৰাদিনিযো. ততো আরক্খদেৰতানং মিত্তা ভুম্মা দেৰতা ভিজ্জন্তি. এৰং পরম্পরা যাৰ ব্রহ্মলোকা ঠপেত্ৰা অরিযসাৰকে সব্বে দেৰমনুস্সা দ্ৰে কোট্ঠাসা হোন্তি. ধম্মৰাদীহি পন অধম্মৰাদিনোৰ বহুতরা হোন্তি. ততো ‘‘যং বহুকেহি গহিতং, তং তচ্ছ’’ন্তি ধম্মং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বহুতরাৰ অধম্মং গণ্হন্তি. তে অধম্মং পুরক্খত্ৰা ৰদন্তা অপাযেসু নিব্বত্তন্তি. এৰং দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং ৰিৰাদো দেৰমনুস্সানং অহিতায দুক্খায হোতি.
অজ্ঝত্তং ৰাতি তুম্হাকং অব্ভন্তরপরিসায. বহিদ্ধা ৰাতি পরেসং পরিসায.
মক্খীতি পরেসং গুণমক্খনলক্খণেন মক্খেন সমন্নাগতো. পল়াসীতি যুগগ্গাহলক্খণেন পল়াসেন সমন্নাগতো. ইস্সুকীতি পরসক্কারাদীনি ইস্সাযনলক্খণায ইস্সায সমন্নাগতো. মচ্ছরীতি আৰাসমচ্ছরিযাদীহি সমন্নাগতো. সঠোতি কেরাটিকো. মাযাৰীতি ¶ কতপাপপটিচ্ছাদকো. পাপিচ্ছোতি অসন্তসম্ভাৰনিচ্ছকো দুস্সীলো. মিচ্ছাদিট্ঠীতি নত্থিকৰাদী অহেতুকৰাদী অকিরিযৰাদী. সন্দিট্ঠিপরামাসীতি সযং দিট্ঠিমেৰ পরামসতি. আধানগ্গাহীতি দল়্হগ্গাহী. দুপ্পটিনিস্সগ্গীতি ন সক্কা হোতি গহিতং ৰিস্সজ্জাপেতুং.
পথৰীধাতূতি পতিট্ঠাধাতু. আপোধাতূতি আবন্ধনধাতু. তেজোধাতূতি পরিপাচনধাতু. ৰাযোধাতূতি ৰিত্থম্ভনধাতু. আকাসধাতূতি অসম্ফুট্ঠধাতু. ৰিঞ্ঞাণধাতূতি ৰিজাননধাতু.
নিস্সরণিযছক্কৰণ্ণনা
৩২৬. নিস্সরণিযা ধাতুযোতি নিস্সটধাতুযোৰ. পরিযাদায তিট্ঠতীতি পরিযাদিযিত্ৰা হাপেত্ৰা তিট্ঠতি. ‘মা হেৰন্তিস্স ৰচনীযো’তি যস্মা অভূতং ব্যাকরণং ব্যাকরোতি, তস্মা মা এৰং ভণীতি ¶ ৰত্তব্বো. যদিদং মেত্তাচেতোৰিমুত্তীতি যা অযং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি, ইদং নিস্সরণং ব্যাপাদস্স, ব্যাপাদতো নিস্সটাতি অত্থো. যো পন মেত্তায তিকচতুক্কজ্ঝানতো ৰুট্ঠিতো সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা ততিযমগ্গং পত্ৰা ‘‘পুন ব্যাপাদো নত্থী’’তি ততিযফলেন নিব্বানং পস্সতি, তস্স চিত্তং অচ্চন্তং নিস্সরণং ব্যাপাদস্স. এতেনুপাযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
অনিমিত্তা ¶ চেতোৰিমুত্তীতি অরহত্তফলসমাপত্তি. সা হি রাগনিমিত্তাদীনঞ্চেৰ রূপনিমিত্তাদীনঞ্চ নিচ্চনিমিত্তাদীনঞ্চ অভাৰা ‘‘অনিমিত্তা’’তি ৰুত্তা. নিমিত্তানুসারীতি ৰুত্তপ্পভেদং নিমিত্তং অনুসরতীতি নিমিত্তানুসারী.
অস্মীতি অস্মিমানো. অযমহমস্মীতি পঞ্চসু খন্ধেসু অযং নাম অহং অস্মীতি এত্তাৰতা অরহত্তং ব্যাকতং হোতি. ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লন্তি ৰিচিকিচ্ছাভূতং কথংকথাসল্লং. ‘মা হেৰন্তিস্স ৰচনীযো’তি সচে তে পঠমমগ্গৰজ্ঝা ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জতি, অরহত্তব্যাকরণং মিচ্ছা হোতি, তস্মা মা অভূতং ভণীতি ৰারেতব্বো. অস্মিমানসমুগ্ঘাতোতি অরহত্তমগ্গো. অরহত্তমগ্গফলৰসেন হি নিব্বানে দিট্ঠে পুন অস্মিমানো নত্থীতি অরহত্তমগ্গো অস্মিমানসমুগ্ঘাতোতি ৰুত্তো.
অনুত্তরিযাদিছক্কৰণ্ণনা
৩২৭. অনুত্তরিযানীতি ¶ অনুত্তরানি জেট্ঠকানি. দস্সনেসু অনুত্তরিযং দস্সনানুত্তরিযং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ হত্থিরতনাদীনং দস্সনং ন দস্সনানুত্তরিযং, নিৰিট্ঠসদ্ধস্স পন নিৰিট্ঠপেমৰসেন দসবলস্স ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰা কসিণাসুভনিমিত্তাদীনং ৰা অঞ্ঞতরস্স দস্সনং দস্সনানুত্তরিযং নাম. খত্তিযাদীনং গুণকথাসৰনং ন সৰনানুত্তরিযং, নিৰিট্ঠসদ্ধস্স পন নিৰিট্ঠপেমৰসেন তিণ্ণং ৰা রতনানং গুণকথাসৰনং তেপিটকবুদ্ধৰচনসৰনং ৰা সৰনানুত্তরিযং নাম. মণিরতনাদিলাভো ন লাভানুত্তরিযং, সত্তৰিধঅরিযধনলাভো পন লাভানুত্তরিযং নাম. হত্থিসিপ্পাদিসিক্খনং ন সিক্খানুত্তরিযং, সিক্খত্তযপূরণং পন সিক্খানুত্তরিযং নাম. খত্তিযাদীনং পারিচরিযা ন পারিচরিযানুত্তরিযং, তিণ্ণং পন রতনানং পারিচরিযা পারিচরিযানুত্তরিযং নাম. খত্তিযাদীনং গুণানুস্সরণং নানুস্সতানুত্তরিযং, তিণ্ণং পন রতনানং গুণানুস্সরণং অনুস্সতানুত্তরিযং নাম.
অনুস্সতিযোৰ ¶ অনুস্সতিট্ঠানানি নাম. বুদ্ধানুস্সতীতি বুদ্ধস্স গুণানুস্সরণং. এৰং অনুস্সরতো হি পীতি উপ্পজ্জতি. সো তং পীতিং খযতো ৰযতো পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. উপচারকম্মট্ঠানং নামেতং গিহীনম্পি লব্ভতি, এস নযো সব্বত্থ. ৰিত্থারকথা পনেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
সততৰিহারছক্কৰণ্ণনা
৩২৮. সততৰিহারাতি ¶ খীণাসৰস্স নিচ্চৰিহারা. চক্খুনা রূপং দিস্ৰাতি চক্খুদ্ৰারারম্মণে আপাথগতে তং রূপং চক্খুৰিঞ্ঞাণেন দিস্ৰা জৰনক্খণে ইট্ঠে অরজ্জন্তো নেৰ সুমনো হোতি, অনিট্ঠে অদুস্সন্তো ন দুম্মনো. অসমপেক্খনে মোহং অনুপ্পাদেন্তো উপেক্খকো ৰিহরতি মজ্ঝত্তো, সতিযা যুত্তত্তা সতো, সম্পজঞ্ঞেন যুত্তত্তা সম্পজানো. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. ইতি ছসুপি দ্ৰারেসু উপেক্খকো ৰিহরতীতি ইমিনা ছল়ঙ্গুপেক্খা কথিতা. সম্পজানোতি ৰচনতো পন চত্তারি ঞাণসম্পযুত্তচিত্তানি লব্ভন্তি. সততৰিহারাতি ৰচনতো অট্ঠপি মহাচিত্তানি লব্ভন্তি অরজ্জন্তো অদুস্সন্তোতি ৰচনতো দসপি চিত্তানি লব্ভন্তি. সোমনস্সং কথং লব্ভতীতি চে আসেৰনতো লব্ভতি.
অভিজাতিছক্কৰণ্ণনা
৩২৯. অভিজাতিযোতি ¶ জাতিযো. কণ্হাভিজাতিকো সমানোতি কণ্হে নীচকুলে জাতো হুত্ৰা. কণ্হং ধম্মং অভিজাযতীতি কাল়কং দসদুস্সীল্যধম্মং পসৰতি করোতি. সো তং অভিজাযিত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততি. সুক্কং ধম্মন্তি অহং পুব্বেপি পুঞ্ঞানং অকতত্তা নীচকুলে নিব্বত্তো. ইদানি পুঞ্ঞং করোমীতি পুঞ্ঞসঙ্খাতং পণ্ডরং ধম্মং অভিজাযতি. সো তেন সগ্গে নিব্বত্ততি. অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানন্তি নিব্বানঞ্হি সচে কণ্হং ভৰেয্য, কণ্হৰিপাকং দদেয্য. সচে সুক্কং, সুক্কৰিপাকং দদেয্য. দ্ৰিন্নম্পি অপ্পদানতো পন ‘‘অকণ্হং অসুক্ক’’ন্তি ৰুত্তং. নিব্বানঞ্চ নাম ইমস্মিং অত্থে অরহত্তং অধিপ্পেতং. তঞ্হি কিলেসনিব্বানন্তে জাতত্তা নিব্বানং নাম. তং এস অভিজাযতি পসৰতি করোতি. সুক্কাভিজাতিকো সমানোতি সুক্কে উচ্চকুলে জাতো হুত্ৰা. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
নিব্বেধভাগিযছক্কৰণ্ণনা
নিব্বেধভাগিযাতি ¶ নিব্বেধো ৰুচ্চতি নিব্বানং, তং ভজন্তি উপগচ্ছন্তীতি নিব্বেধভাগিযা. অনিচ্চসঞ্ঞাদযো পঞ্চকে ৰুত্তা. নিরোধানুপস্সনাঞাণে সঞ্ঞা নিরোধসঞ্ঞা নাম.
‘‘ইমে ¶ খো, আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি দ্ৰাৰীসতিযা ছক্কানং ৰসেন বাত্তিংসসতপঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
ছক্কৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সত্তকৰণ্ণনা
৩৩০. ইতি ছক্কৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি সত্তকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি.
তত্থ সম্পত্তিপটিলাভট্ঠেন সদ্ধাৰ ধনং সদ্ধাধনং. এস নযো সব্বত্থ. পঞ্ঞাধনং পনেত্থ সব্বসেট্ঠং. পঞ্ঞায হি ঠত্ৰা তীণি সুচরিতানি পঞ্চসীলানি দসসীলানি পূরেত্ৰা সগ্গূপগা হোন্তি, সাৰকপারমীঞাণং, পচ্চেকবোধিঞাণং, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ পটিৰিজ্ঝন্তি. ইমাসং সম্পত্তীনং পটিলাভকারণতো পঞ্ঞা ‘‘ধন’’ন্তি ৰুত্তা. সত্তপি চেতানি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানেৰ কথিতানি. বোজ্ঝঙ্গকথা কথিতাৰ.
সমাধিপরিক্খারাতি ¶ সমাধিপরিৰারা. সম্মাদিট্ঠাদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. ইমেপি সত্ত পরিক্খারা লোকিযলোকুত্তরাৰ কথিতা.
অসতং ধম্মা অসন্তা ৰা ধম্মা লামকা ধম্মাতি অসদ্ধম্মা. ৰিপরিযাযেন সদ্ধম্মা ৰেদিতব্বা. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. সদ্ধম্মেসু পন সদ্ধাদযো সব্বেপি ৰিপস্সকস্সেৰ কথিতা. তেসুপি পঞ্ঞা লোকিযলোকুত্তরা. অযং ৰিসেসো.
সপ্পুরিসানং ধম্মাতি সপ্পুরিসধম্মা. তত্থ সুত্তগেয্যাদিকং ধম্মং জানাতীতি ধম্মঞ্ঞূ. তস্স তস্সেৰ ভাসিতস্স অত্থং জানাতীতি অত্থঞ্ঞূ. ‘‘এত্তকোম্হি সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞাযা’’তি এৰং অত্তানং জানাতীতি অত্তঞ্ঞূ. পটিগ্গহণপরিভোগেসু মত্তং জানাতীতি মত্তঞ্ঞূ. অযং ¶ কালো উদ্দেসস্স, অযং কালো পরিপুচ্ছায, অযং কালো যোগস্স অধিগমাযাতি এৰং কালং জানাতীতি কালঞ্ঞূ. এত্থ চ পঞ্চ ৰস্সানি উদ্দেসস্স কালো. দস ¶ পরিপুচ্ছায. ইদং অতিসম্বাধং. দস ৰস্সানি পন উদ্দেসস্স কালো. ৰীসতি পরিপুচ্ছায. ততো পরং যোগে কম্মং কাতব্বং. অট্ঠৰিধং পরিসং জানাতীতি পরিসঞ্ঞূ. সেৰিতব্বাসেৰিতব্বং পুগ্গলং জানাতীতি পুগ্গলঞ্ঞূ.
৩৩১. নিদ্দসৰত্থূনীতি নিদ্দসাদিৰত্থূনি. নিদ্দসো ভিক্খু, নিব্বীসো, নিত্তিংসো, নিচ্চত্তালীসো, নিপ্পঞ্ঞাসো ভিক্খূতি এৰং ৰচনকারণানি. অযং কির পঞ্হো তিত্থিযসমযে উপ্পন্নো. তিত্থিযা হি দসৰস্সকালে মতং নিগণ্ঠং নিদ্দসোতি ৰদন্তি. সো কির পুন দসৰস্সো ন হোতি. ন কেৰলঞ্চ দসৰস্সোৰ. নৰৰস্সোপি…পে… একৰস্সোপি ন হোতি. এতেনেৰ নযেন ৰীসতিৰস্সাদিকালেপি মতং নিব্বীসো, নিত্তিংসো, নিচ্চত্তালীসো, নিপ্পঞ্ঞাসোতি ৰদন্তি. আযস্মা আনন্দো গামে ৰিচরন্তো তং কথং সুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ভগৰতো আরোচেসি. ভগৰা আহ –
‘‘ন ইদং, আনন্দ, তিত্থিযানং অধিৰচনং মম সাসনে খীণাসৰস্সেতং অধিৰচনং. খীণাসৰো হি দসৰস্সকালে পরিনিব্বুতো পুন দসৰস্সো ন হোতি. ন কেৰলঞ্চ দসৰস্সোৰ, নৰৰস্সোপি…পে… একৰস্সোপি. ন কেৰলঞ্চ একৰস্সোৰ, দসমাসিকোপি…পে… একমাসিকোপি. একদিৰসিকোপি. একমুহুত্তোপি ন হোতি এৰ. কস্মা? পুন পটিসন্ধিযা অভাৰা. নিব্বীসাদীসুপি এসেৰ নযো. ইতি ভগৰা মম সাসনে খীণাসৰস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি ¶ –
ৰত্ৰা যেহি কারণেহি সো নিদ্দসো হোতি, তানি দস্সেতুং সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি দেসেতি. থেরোপি তমেৰ দেসনং উদ্ধরিত্ৰা সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি ইধাৰুসো, ভিক্খু, সিক্খাসমাদানেতিআদিমাহ. তত্থ ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. সিক্খাসমাদানে তিব্বচ্ছন্দো হোতীতি সিক্খত্তযপূরণে বহলচ্ছন্দো হোতি. আযতিঞ্চ সিক্খাসমাদানে অৰিগতপেমোতি ¶ অনাগতে পুনদিৰসাদীসুপি সিক্খাপূরণে অৰিগতপেমেন সমন্নাগতো হোতি. ধম্মনিসন্তিযাতি ধম্মনিসামনায. ৰিপস্সনাযেতং অধিৰচনং. ইচ্ছাৰিনযেতি তণ্হাৰিনযনে. পটিসল্লানেতি একীভাৰে. ৰীরিযারম্ভেতি কাযিকচেতসিকস্স ৰীরিযস্স পূরণে. সতিনেপক্কেতি সতিযঞ্চেৰ নেপক্কভাৰে চ. দিট্ঠিপটিৰেধেতি মগ্গদস্সনে. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
সঞ্ঞাসু অসুভানুপস্সনাঞাণে সঞ্ঞা অসুভসঞ্ঞা. আদীনৰানুপস্সনাঞাণে সঞ্ঞা আদীনৰসঞ্ঞা নাম. সেসা হেট্ঠা ৰুত্তা এৰ. বলসত্তকৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিসত্তকপুগ্গলসত্তকানি ৰুত্তনযানেৰ ¶ . অপ্পহীনট্ঠেন অনুসযন্তীতি অনুসযা. থামগতো কামরাগো কামরাগানুসযো. এস নযো সব্বত্থ. সংযোজনসত্তকং উত্তানত্থমেৰ.
অধিকরণসমথসত্তকৰণ্ণনা
অধিকরণসমথেসু অধিকরণানি সমেন্তি ৰূপসমেন্তীতি অধিকরণসমথা. উপ্পন্নুপ্পন্নানন্তি উপ্পন্নানং উপ্পন্নানং. অধিকরণানন্তি ৰিৰাদাধিকরণং অনুৰাদাধিকরণং আপত্তাধিকরণং কিচ্চাধিকরণন্তি ইমেসং চতুন্নং. সমথায ৰূপসমাযাতি সমথত্থঞ্চেৰ ৰূপসমনত্থঞ্চ. সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো…পে… তিণৰত্থারকোতি ইমে সত্ত সমথা দাতব্বা.
তত্রাযং ৰিনিচ্ছযনযো. অধিকরণেসু তাৰ ধম্মোতি ৰা অধম্মোতি ৰা অট্ঠারসহি ৰত্থূহি ৰিৰদন্তানং ভিক্খূনং যো ৰিৰাদো, ইদং ৰিৰাদাধিকরণং নাম. সীলৰিপত্তিযা ¶ ৰা আচারদিট্ঠিআজীৰৰিপত্তিযা ৰা অনুৰদন্তানং অনুৰাদো উপৰদনা চেৰ চোদনা চ, ইদং অনুৰাদাধিকরণং নাম. মাতিকায আগতা পঞ্চ, ৰিভঙ্গে দ্ৰেতি সত্তপি আপত্তিক্খন্ধা, ইদং আপত্তাধিকরণং নাম. সঙ্ঘস্স অপলোকনাদীনং চতুন্নং কম্মানং করণং, ইদং কিচ্চাধিকরণং নাম.
তত্থ ৰিৰাদাধিকরণং দ্ৰীহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ যেভুয্যসিকায চ. সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মমানং যস্মিং ৰিহারে উপ্পন্নং তস্মিংযেৰ ৰা অঞ্ঞত্থ ৰূপসমেতুং গচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গে ৰা যত্থ গন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স নিয্যাতিতং তত্থ সঙ্ঘেন ৰা সঙ্ঘে ৰূপসমেতুং অসক্কোন্তে তত্থেৰ ¶ উব্বাহিকায সম্মতপুগ্গলেহি ৰা ৰিনিচ্ছিতং সম্মতি. এৰং সম্মমানে চ পনেতস্মিং যা সঙ্ঘসম্মুখতা ধম্মসম্মুখতা ৰিনযসম্মুখতা পুগ্গলসম্মুখতা, অযং সম্মুখাৰিনযো নাম.
তত্থ চ কারকসঙ্ঘস্স সঙ্ঘসামগ্গিৰসেন সম্মুখীভাৰো সঙ্ঘসম্মুখতা. সমেতব্বস্স ৰত্থুনো ভূততা ধম্মসম্মুখতা. যথা তং সমেতব্বং, তথেৰ সম্মনং ৰিনযসম্মুখতা. যো চ ৰিৰদতি, যেন চ ৰিৰদতি, তেসং উভিন্নং অত্থপচ্চত্থিকানং সম্মুখীভাৰো পুগ্গলসম্মুখতা. উব্বাহিকায ৰূপসমে পনেত্থ সঙ্ঘসম্মুখতা পরিহাযতি. এৰং তাৰ সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মতি.
সচে ¶ পনেৰম্পি ন সম্মতি, অথ নং উব্বাহিকায সম্মতা ভিক্খূ ‘‘ন মযং সক্কোম ৰূপসমেতু’’ন্তি সঙ্ঘস্সেৰ নিয্যাতেন্তি, ততো সঙ্ঘো পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং ভিক্খুং সলাকগ্গাহাপকং সম্মন্নতি. তেন গুল়্হকৰিৰটকসকণ্ণজপ্পকেসু তীসু সলাকগ্গাহেসু অঞ্ঞতরৰসেন সলাকং গাহাপেত্ৰা সন্নিপতিতপরিসায ধম্মৰাদীনং যেভুয্যতায যথা তে ধম্মৰাদিনো ৰদন্তি, এৰং ৰূপসন্তং অধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ যেভুয্যসিকায চ ৰূপসন্তং হোতি.
তত্থ সম্মুখাৰিনযো ৰুত্তনযো এৰ. যং পন যেভুয্যসিকাকম্মস্স করণং, অযং যেভুয্যসিকা নাম. এৰং ৰিৰাদাধিকরণং দ্ৰীহি সমথেহি সম্মতি. অনুৰাদাধিকরণং চতূহি সমথেহি সম্মতি – সম্মুখাৰিনযেন ¶ চ সতিৰিনযেন চ অমূল়্হৰিনযেন চ তস্সপাপিযসিকায চ. সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মমানং যো চ অনুৰদতি, যঞ্চ অনুৰদতি, তেসং ৰচনং সুত্ৰা সচে কাচি আপত্তি নত্থি, উভো খমাপেত্ৰা, সচে অত্থি, অযং নামেত্থ আপত্তীতি এৰং ৰিনিচ্ছিতং ৰূপসম্মতি. তত্থ সম্মুখাৰিনযলক্খণং ৰুত্তনযমেৰ. যদা পন খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসিতস্স সতিৰিনযং যাচমানস্স সঙ্ঘো ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন সতিৰিনযং দেতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ সতিৰিনযেন চ ৰূপসন্তং হোতি. দিন্নে পন সতিৰিনযে পুন তস্মিং পুগ্গলে কস্সচি অনুৰাদো ন রুহতি.
যদা উম্মত্তকো ভিক্খু উম্মাদৰসেন অস্সামণকে অজ্ঝাচারে ‘‘সরতাযস্মা এৰরূপিং আপত্তি’’ন্তি ভিক্খূহি চোদিযমানো ‘‘উম্মত্তকেন মে ¶ , আৰুসো, এতং কতং, নাহং তং সরামী’’তি ভণন্তোপি ভিক্খূহি চোদিযমানোৰ পুন অচোদনত্থায অমূল়্হৰিনযং যাচতি, সঙ্ঘো চস্স ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অমূল়্হৰিনযং দেতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ অমূল়্হৰিনযেন চ ৰূপসন্তং হোতি. দিন্নে পন অমূল়্হৰিনযে পুন তস্মিং পুগ্গলে কস্সচি তপ্পচ্চযা অনুৰাদো ন রুহতি.
যদা পন পারাজিকেন ৰা পারাজিকসামন্তেন ৰা চোদিযমানস্স অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতো পাপুস্সন্নতায পাপিযস্স পুগ্গলস্স ‘‘সচাযং অচ্ছিন্নমূলো ভৰিস্সতি, সম্মা ৰত্তিত্ৰা ওসারণং লভিস্সতি. সচে ছিন্নমূলো অযমেৰস্স নাসনা ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো সঙ্ঘো ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন তস্সপাপিযসিকং করোতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ তস্সপাপিযসিকায চ ৰূপসন্তং হোতীতি. এৰং অনুৰাদাধিকরণং চতূহি সমথেহি সম্মতি. আপত্তাধিকরণং তীহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ পটিঞ্ঞাতকরণেন চ তিণৰত্থারকেন চ. তস্স সম্মুখাৰিনযেনেৰ ৰূপসমো নত্থি. যদা পন একস্স ৰা ভিক্খুনো ¶ সন্তিকে সঙ্ঘগণমজ্ঝেসু ৰা ভিক্খু লহুকং আপত্তিং দেসেতি, তদা আপত্তাধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ পটিঞ্ঞাতকরণেন চ ৰূপসম্মতি.
তত্থ সম্মুখাৰিনযে তাৰ যো চ দেসেতি, যস্স চ দেসেতি, তেসং সম্মুখীভাৰো পুগ্গলসম্মুখতা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
পুগ্গলস্স গণস্স চ দেসনাকালে সঙ্ঘসম্মুখতা পরিহাযতি. যা পনেত্থ অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামং আপত্তিং ¶ আপন্নোতি চ আম, পস্সামীতি চ পটিঞ্ঞা, তায পটিঞ্ঞায ‘‘আযতিং সংৰরেয্যাসী’’তি করণং, তং পটিঞ্ঞাতকরণং নাম. সঙ্ঘাদিসেসে হি পরিৰাসাদিযাচনা পটিঞ্ঞা. পরিৰাসাদীনং দানং পটিঞ্ঞাতকরণং নাম. দ্ৰে পক্খজাতা পন ভণ্ডনকারকা ভিক্খূ বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচরিত্ৰা পুন লজ্জিধম্মে উপ্পন্নে সচে মযং ইমাহি আপত্তীহি অঞ্ঞমঞ্ঞং কারেস্সাম, সিযাপি তং অধিকরণং কক্খল়ত্তায সংৰত্তেয্যাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং আপত্তিযা কারাপনে দোসং দিস্ৰা যদা তিণৰত্থারককম্মং করোন্তি, তদা আপত্তাধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ তিণৰত্থারকেন চ সম্মতি.
তত্থ হি যত্তকা হত্থপাসূপগতা ‘‘ন মেতং খমতী’’তি এৰং দিট্ঠাৰিকম্মং অকত্ৰা নিদ্দম্পি ওক্কন্তা হোন্তি, সব্বেসং ঠপেত্ৰা থুল্লৰজ্জঞ্চ গিহিপটিসংযুত্তঞ্চ ¶ সব্বাপত্তিযো ৰুট্ঠহন্তি, এৰং আপত্তাধিকরণং তীহি সমথেহি সম্মতি. কিচ্চাধিকরণং একেন সমথেন সম্মতি সম্মুখাৰিনযেনেৰ. ইমানি চত্তারি অধিকরণানি যথানুরূপং ইমেহি সত্তহি সমথেহি সম্মন্তি. তেন ৰুত্তং – উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমায সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো…পে… তিণৰত্থারকোতি. অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযনযো. ৰিত্থারো পন সমথক্খন্ধকে আগতোযেৰ. ৰিনিচ্ছযোপিস্স সমন্তপাসাদিকাযং ৰুত্তো.
‘‘ইমে খো, আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি চুদ্দসন্নং সত্তকানং ৰসেন অট্ঠনৰুতি পঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
সত্তকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অট্ঠকৰণ্ণনা
৩৩৩. ইতি ¶ সত্তকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি অট্ঠকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ মিচ্ছত্তাতি অযাথাৰা মিচ্ছাসভাৰা. সম্মত্তাতি যাথাৰা সম্মাসভাৰা.
৩৩৪. কুসীতৰত্থূনীতি কুসীতস্স অলসস্স ৰত্থূনি পতিট্ঠা কোসজ্জকারণানীতি অত্থো. কম্মং কত্তব্বং হোতীতি চীৰরৰিচারণাদিকম্মং কাতব্বং হোতি. ন ৰীরিযং আরভতীতি দুৰিধম্পি ৰীরিযং নারভতি. অপ্পত্তস্সাতি ঝানৰিপস্সনামগ্গফলধম্মস্স অপ্পত্তস্স পত্তিযা. অনধিগতস্সাতি ¶ তস্সেৰ অনধিগতস্স অধিগমত্থায. অসচ্ছিকতস্সাতি তস্সেৰ অপচ্চক্খকতস্স সচ্ছিকরণত্থায. ইদং পঠমন্তি ইদং হন্দাহং নিপজ্জামীতি এৰং ওসীদনং পঠমং কুসীতৰত্থু. ইমিনা নযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ‘‘মাসাচিতং মঞ্ঞে’’তি এত্থ পন মাসাচিতং নাম তিন্তমাসো. যথা তিন্তমাসো গরুকো হোতি, এৰং গরুকোতি অধিপ্পাযো. গিলানা ৰুট্ঠিতো হোতীতি গিলানো হুত্ৰা পচ্ছা ৰুট্ঠিতো হোতি.
৩৩৫. আরম্ভৰত্থূনীতি ৰীরিযকারণানি. তেসম্পি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
৩৩৬. দানৰত্থূনীতি ¶ দানকারণানি. আসজ্জ দানং দেতীতি পত্ৰা দানং দেতি. আগতং দিস্ৰাৰ মুহুত্তংযেৰ নিসীদাপেত্ৰা সক্কারং কত্ৰা দানং দেতি, দস্সামি দস্সামীতি ন কিলমেতি. ইতি এত্থ আসাদনং দানকারণং নাম হোতি. ভযা দানং দেতীতিআদীসুপি ভযাদীনি দানকারণানীতি ৰেদিতব্বানি. তত্থ ভযং নাম অযং অদাযকো অকারকোতি গরহাভযং ৰা অপাযভযং ৰা. অদাসি মেতি ময্হং পুব্বে এস ইদং নাম অদাসীতি দেতি. দস্সতি মেতি অনাগতে ইদং নাম দস্সতীতি দেতি. সাহু দানন্তি দানং নাম সাধু সুন্দরং, বুদ্ধাদীহি পণ্ডিতেহি পসত্থন্তি দেতি. চিত্তালঙ্কারচিত্তপরিক্খারত্থং দানং দেতীতি সমথৰিপস্সনাচিত্তস্স অলঙ্কারত্থঞ্চেৰ পরিৰারত্থঞ্চ দেতি. দানঞ্হি চিত্তং মুদুকং করোতি. যেন লদ্ধং হোতি, সোপি লদ্ধং মেতি মুদুচিত্তো হোতি, যেন দিন্নং, সোপি দিন্নং মযাতি মুদুচিত্তো হোতি, ইতি উভিন্নম্পি চিত্তং মুদুকং করোতি, তেনেৰ ‘‘অদন্তদমনং দান’’ন্তি ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘অদন্তদমনং দানং, অদানং দন্তদূসকং;
দানেন পিযৰাচায, উন্নমন্তি নমন্তি চা’’তি.
ইমেসু ¶ ¶ পন অট্ঠসু দানেসু চিত্তালঙ্কারদানমেৰ উত্তমং.
৩৩৭. দানূপপত্তিযোতি দানপচ্চযা উপপত্তিযো. দহতীতি ঠপেতি. অধিট্ঠাতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ভাৰেতীতি ৰড্ঢেতি. হীনে ৰিমুত্তন্তি হীনেসু পঞ্চকামগুণেসু ৰিমুত্তং. উত্তরি অভাৰিতন্তি ততো উত্তরি মগ্গফলত্থায অভাৰিতং. তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততীতি যং পত্থেত্ৰা কুসলং কতং, তত্থ তত্থ নিব্বত্তনত্থায সংৰত্ততি.
ৰীতরাগস্সাতি মগ্গেন ৰা সমুচ্ছিন্নরাগস্স সমাপত্তিযা ৰা ৰিক্খম্ভিতরাগস্স. দানমত্তেনেৰ হি ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিতুং ন সক্কা. দানং পন সমাধিৰিপস্সনাচিত্তস্স অলঙ্কারো পরিৰারো হোতি. ততো দানেন মুদুচিত্তো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি. তেন ৰুত্তং ‘‘ৰীতরাগস্স নো সরাগস্সা’’তি.
খত্তিযানং পরিসা খত্তিযপরিসা, সমূহোতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ.
লোকস্স ¶ ধম্মা লোকধম্মা. এতেহি মুত্তো নাম নত্থি, বুদ্ধানম্পি হোন্তিযেৰ. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘অট্ঠিমে, ভিক্খৰে, লোকধম্মা লোকং অনুপরিৰত্তন্তি, লোকো চ অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততী’’তি (অ. নি. ৮.৫). লাভো অলাভোতি লাভে আগতে অলাভো আগতো এৰাতি ৰেদিতব্বো. যসাদীসুপি এসেৰ নযো.
৩৩৮. অভিভাযতনৰিমোক্খকথা হেট্ঠা কথিতা এৰ.
‘‘ইমে খো, আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি একাদসন্নং অট্ঠকানং ৰসেন অট্ঠাসীতি পঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
অট্ঠকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নৰকৰণ্ণনা
৩৪০. ইতি ¶ অট্ঠকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি নৰকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ আঘাতৰত্থূনীতি আঘাতকারণানি. আঘাতং বন্ধতীতি কোপং বন্ধতি করোতি উপ্পাদেতি.
তং কুতেত্থ লব্ভাতি তং অনত্থচরণং মা অহোসীতি এতস্মিং পুগ্গলে কুতো লব্ভা, কেন কারণেন সক্কা লদ্ধুং ¶ ? পরো নাম পরস্স অত্তনো চিত্তরুচিযা অনত্থং করোতীতি এৰং চিন্তেত্ৰা আঘাতং পটিৰিনোদেতি. অথ ৰা সচাহং পটিকোপং করেয্যং, তং কোপকরণং এত্থ পুগ্গলে কুতো লব্ভা, কেন কারণেন লদ্ধব্বন্তি অত্থো. কুতো লাভাতিপি পাঠো, সচাহং এত্থ কোপং করেয্যং, তস্মিং মে কোপকরণে কুতো লাভা, লাভা নাম কে সিযুন্তি অত্থো. ইমস্মিঞ্চ অত্থে তন্তি নিপাতমত্তমেৰ হোতি.
৩৪১. সত্তাৰাসাতি সত্তানং আৰাসা, ৰসনট্ঠানানীতি অত্থো. তত্থ সুদ্ধাৰাসাপি সত্তাৰাসোৰ, অসব্বকালিকত্তা পন ন গহিতা. সুদ্ধাৰাসা হি বুদ্ধানং খন্ধাৰারসদিসা. অসঙ্খ্যেয্যকপ্পে বুদ্ধেসু অনিব্বত্তন্তেসু ¶ তং ঠানং সুঞ্ঞং হোতীতি অসব্বকালিকত্তা ন গহিতা. সেসমেত্থ যং ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ.
৩৪২. অক্খণেসু ধম্মো চ দেসিযতীতি চতুসচ্চধম্মো দেসিযতি. ওপসমিকোতি কিলেসূপসমকরো. পরিনিব্বানিকোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বানাৰহো. সম্বোধগামীতি চতুমগ্গঞাণপটিৰেধগামী. অঞ্ঞতরন্তি অসঞ্ঞভৰং ৰা অরূপভৰং ৰা.
৩৪৩. অনুপুব্বৰিহারাতি অনুপটিপাটিযা সমাপজ্জিতব্বৰিহারা.
৩৪৪. অনুপুব্বনিরোধাতি অনুপটিপাটিযা নিরোধা.
‘‘ইমে, খো আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি ছন্নং নৰকানং ৰসেন চতুপণ্ণাস পঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
নৰকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দসকৰণ্ণনা
৩৪৫. ইতি ¶ নৰকৰসেন সামগ্গিরসং দস্সেত্ৰা ইদানি দসকৰসেন দস্সেতুং পুন দেসনং আরভি. তত্থ নাথকরণাতি ‘‘সনাথা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ মা অনাথা, দস ইমে, ভিক্খৰে, ধম্মা নাথকরণা’’তি (অ. নি. ১০.১৮) এৰং অক্খাতা অত্তনো পতিট্ঠাকরা ধম্মা.
কল্যাণমিত্তোতিআদীসু সীলাদিগুণসম্পন্না কল্যাণা অস্স মিত্তাতি কল্যাণমিত্তো. তে চস্স ঠাননিসজ্জাদীসু সহ অযনতো সহাযাতি কল্যাণসহাযো. চিত্তেন চেৰ কাযেন চ কল্যাণমিত্তেসু এৰ সম্পৰঙ্কো ওনতোতি কল্যাণসম্পৰঙ্কো. সুৰচো ¶ হোতীতি সুখেন ৰত্তব্বো হোতি সুখেন অনুসাসিতব্বো. খমোতি গাল়্হেন ফরুসেন কক্খল়েন ৰুচ্চমানো খমতি, ন কুপ্পতি. পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিন্তি যথা একচ্চো ওৰদিযমানো ৰামতো গণ্হাতি, পটিপ্ফরতি ৰা অসুণন্তো ৰা গচ্ছতি, এৰং অকত্ৰা ‘‘ওৰদথ, ভন্তে ¶ , অনুসাসথ, তুম্হেসু অনোৰদন্তেসু কো অঞ্ঞো ওৰদিস্সতী’’তি পদক্খিণং গণ্হাতি.
উচ্চাৰচানীতি উচ্চানি চ অৰচানি চ. কিং করণীযানীতি কিং করোমীতি এৰং ৰত্ৰা কত্তব্বকম্মানি. তত্থ উচ্চকম্মানি নাম চীৰরস্স করণং রজনং চেতিযে সুধাকম্মং উপোসথাগারচেতিযঘরবোধিযঘরেসু কত্তব্বন্তি এৰমাদি. অৰচকম্মং নাম পাদধোৰনমক্খনাদিখুদ্দককম্মং. তত্রুপাযাযাতি তত্রুপগমনীযা. অলং কাতুন্তি কাতুং সমত্থো হোতি. অলং সংৰিধাতুন্তি ৰিচারেতুং সমত্থো.
ধম্মে অস্স কামো সিনেহোতি ধম্মকামো, তেপিটকং বুদ্ধৰচনং পিযাযতীতি অত্থো. পিযসমুদাহারোতি পরস্মিং কথেন্তে সক্কচ্চং সুণাতি, সযঞ্চ পরেসং দেসেতুকামো হোতীতি অত্থো. ‘‘অভিধম্মে অভিৰিনযে’’তি এত্থ ধম্মো অভিধম্মো, ৰিনযো অভিৰিনযোতি চতুক্কং ৰেদিতব্বং. তত্থ ধম্মোতি সুত্তন্তপিটকং. অভিধম্মোতি সত্ত পকরণানি. ৰিনযোতি উভতোৰিভঙ্গা. অভিৰিনযোতি খন্ধকপরিৰারা. অথ ৰা সুত্তন্তপিটকম্পি অভিধম্মপিটকম্পি ধম্মো এৰ. মগ্গফলানি অভিধম্মো. সকলং ৰিনযপিটকং ৰিনযো. কিলেসৰূপসমকারণং অভিৰিনযো. ইতি সব্বস্মিম্পি এত্থ ধম্মে অভিধম্মে ৰিনযে অভিৰিনযে চ. উল়ারপামোজ্জোতি বহুলপামোজ্জো হোতীতি অত্থো.
কুসলেসু ¶ ধম্মেসূতি কারণত্থে ভুম্মং, চতুভূমককুসলধম্মকারণা, তেসং অধিগমত্থায অনিক্খিত্তধুরো হোতীতি অত্থো.
৩৪৬. কসিণদসকে সকলট্ঠেন কসিণানি. তদারম্মণানং ধম্মানং খেত্তট্ঠেন ৰা অধিট্ঠানট্ঠেন ৰা আযতনানি. উদ্ধন্তি উপরি গগনতলাভিমুখং. অধোতি ¶ হেট্ঠা ভূমিতলাভিমুখং. তিরিযন্তি খেত্তমণ্ডলমিৰ সমন্তা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. একচ্চো হি উদ্ধমেৰ কসিণং ৰড্ঢেতি, একচ্চো অধো, একচ্চো সমন্ততো. তেন তেন ৰা কারণেন এৰং পসারেতি আলোকমিৰ রূপদস্সনকামো. তেন ৰুত্তং ‘‘পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিয’’ন্তি. অদ্ৰযন্তি ইদং পন একস্স অঞ্ঞভাৰানুপগমনত্থং ৰুত্তং. যথা হি উদকং পৰিট্ঠস্স সব্বদিসাসু উদকমেৰ হোতি, ন অঞ্ঞং, এৰমেৰ পথৰীকসিণং পথৰীকসিণমেৰ হোতি ¶ , নত্থি তস্স অঞ্ঞো কসিণসম্ভেদোতি. এস নযো সব্বত্থ. অপ্পমাণন্তি ইদং তস্স তস্স ফরণঅপ্পমাণৰসেন ৰুত্তং. তঞ্হি চেতসা ফরন্তো সকলমেৰ ফরতি, ন ‘‘অযমস্স আদি, ইদং মজ্ঝ’’ন্তি পমাণং গণ্হাতীতি. ৰিঞ্ঞাণকসিণন্তি চেত্থ কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে পৰত্তৰিঞ্ঞাণং. তত্থ কসিণৰসেন কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে কসিণুগ্ঘাটিমাকাসৰসেন তত্থ পৰত্তৰিঞ্ঞাণে উদ্ধং অধো তিরিযতা ৰেদিতব্বা. অযমেত্থ সঙ্খেপো. কম্মট্ঠানভাৰনানযেন পনেতানি পথৰীকসিণাদীনি ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তানেৰ.
অকুসলকম্মপথদসকৰণ্ণনা
৩৪৭. কম্মপথেসু কম্মানেৰ সুগতিদুগ্গতীনং পথভূতত্তা কম্মপথা নাম. তেসু পাণাতিপাতো অদিন্নাদানং মুসাৰাদাদযো চ চত্তারো ব্রহ্মজালে ৰিত্থারিতা এৰ. কামেসুমিচ্ছাচারোতি এত্থ পন কামেসূতি মেথুনসমাচারেসু মেথুনৰত্থূসু ৰা. মিচ্ছাচারোতি একন্তনিন্দিতো লামকাচারো. লক্খণতো পন অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা অগমনীযট্ঠানৰীতিক্কমচেতনা কামেসুমিচ্ছাচারো.
তত্থ অগমনীযট্ঠানং নাম পুরিসানং তাৰ মাতুরক্খিতা, পিতুরক্খিতা, মাতাপিতুরক্খিতা, ভাতুরক্খিতা, ভগিনিরক্খিতা, ঞাতিরক্খিতা, গোত্তরক্খিতা, ধম্মরক্খিতা, সারক্খা, সপরিদণ্ডাতি মাতুরক্খিতাদযো দস. ধনক্কীতা, ছন্দৰাসিনী, ভোগৰাসিনী, পটৰাসিনী, ওদপত্তকিনী, ওভতচুম্বটা, দাসী চ ভরিযা চ, কম্মকারী চ ভরিযা চ, ধজাহটা, মুহুত্তিকাতি এতা ধনক্কীতাদযো দসাতি ৰীসতি. ইত্থীসু পন দ্ৰিন্নং ¶ সারক্খসপরিদণ্ডানং দসন্নঞ্চ ধনক্কীতাদীনন্তি দ্ৰাদসন্নং ইত্থীনং অঞ্ঞে পুরিসা. ইদং অগমনীযট্ঠানং নাম. সো পনেস মিচ্ছাচারো সীলাদিগুণরহিতে অগমনীযট্ঠানে অপ্পসাৰজ্জো. সীলাদিগুণসম্পন্নে ¶ মহাসাৰজ্জো. তস্স চত্তারো সম্ভারা অগমনীযৰত্থু, তস্মিং সেৰনচিত্তং, সেৰনপ্পযোগো, মগ্গেনমগ্গপ্পটিপত্তিঅধিৰাসনন্তি. একো পযোগো সাহত্থিকো এৰ.
অভিজ্ঝাযতীতি অভিজ্ঝা, পরভণ্ডাভিমুখী হুত্ৰা তন্নিন্নতায পৰত্ততীতি অত্থো. সা ‘‘অহো ৰত ইদং মমস্সা’’তি এৰং পরভণ্ডাভিজ্ঝাযনলক্খণা অদিন্নাদানং ৰিয অপ্পসাৰজ্জা মহাসাৰজ্জা চ. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা পরভণ্ডং, অত্তনো পরিণামনঞ্চ. পরভণ্ডৰত্থুকে হি ¶ লোভে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ‘‘অহো ৰতীদং মমস্সা’’তি অত্তনো ন পরিণামেতি.
হিতসুখং ব্যাপাদযতীতি ব্যাপাদো. সো পরং ৰিনাসায মনোপদোসলক্খণো ফরুসাৰাচা ৰিয অপ্পসাৰজ্জো মহাসাৰজ্জো চ. তস্স দ্ৰে সম্ভারা পরসত্তো চ, তস্স ৰিনাসচিন্তা চ. পরসত্তৰত্থুকে হি কোধে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ‘‘অহো ৰতাযং উচ্ছিজ্ঝেয্য ৰিনস্সেয্যা’’তি তস্স ৰিনাসং ন চিন্তেতি.
যথাভুচ্চগহণাভাৰেন মিচ্ছা পস্সতীতি মিচ্ছাদিট্ঠি. সা ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনা নযেন ৰিপরীতদস্সনলক্খণা. সম্ফপ্পলাপো ৰিয অপ্পসাৰজ্জা মহাসাৰজ্জা চ. অপিচ অনিযতা অপ্পসাৰজ্জা, নিযতা মহাসাৰজ্জা. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা ৰত্থুনো চ গহিতাকারৰিপরীততা, যথা চ তং গণ্হাতি, তথাভাৰেন তস্সূপট্ঠানন্তি.
ইমেসং পন দসন্নং অকুসলকম্মপথানং ধম্মতো কোট্ঠাসতো আরম্মণতো ৰেদনাতো মূলতোতি পঞ্চহাকারেহি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.
তত্থ ধম্মতোতি এতেসু হি পটিপাটিযা সত্ত চেতনাধম্মাৰ হোন্তি. অভিজ্ঝাদযো তযো চেতনাসম্পযুত্তা.
কোট্ঠাসতোতি পটিপাটিযা সত্ত, মিচ্ছাদিট্ঠি চাতি ইমে অট্ঠ কম্মপথা এৰ হোন্তি, নো ¶ মূলানি. অভিজ্ঝাব্যাপাদা কম্মপথা চেৰ মূলানি চ. অভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা লোভো অকুসলমূলং হোতি. ব্যাপাদো দোসো অকুসলমূলং হোতি.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতো জীৰিতিন্দ্রিযারম্মণতো সঙ্খারারম্মণো হোতি. অদিন্নাদানং সত্তারম্মণং ৰা সঙ্খারারম্মণং ৰা, মিচ্ছাচারো ফোট্ঠব্বৰসেন সঙ্খারারম্মণো. ‘‘সত্তারম্মণো’’তিপি একে. মুসাৰাদো সত্তারম্মণো ৰা সঙ্খারারম্মণো ৰা, তথা পিসুণৰাচা. ফরুসৰাচা সত্তারম্মণাৰ. সম্ফপ্পলাপো দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতৰসেন সত্তারম্মণো ৰা সঙ্খারারম্মণো ¶ ৰা. তথা অভিজ্ঝা. ব্যাপাদো সত্তারম্মণোৰ. মিচ্ছাদিট্ঠি তেভূমকধম্মৰসেন সঙ্খারারম্মণা.
ৰেদনাতোতি ¶ পাণাতিপাতো দুক্খৰেদনো হোতি. কিঞ্চাপি হি রাজানো চোরং দিস্ৰা হসমানাপি ‘‘গচ্ছথ নং ঘাতেথা’’তি ৰদন্তি, সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন দুক্খসম্পযুত্তাৰ হোতি. অদিন্নাদানং তিৰেদনং. মিচ্ছাচারো সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনো. সন্নিট্ঠাপকচিত্তে পন মজ্ঝত্তৰেদনো ন হোতি. মুসাৰাদো তিৰেদনো. তথা পিসুণৰাচা. ফরুসৰাচা দুক্খৰেদনা. সম্ফপ্পলাপো তিৰেদনো. অভিজ্ঝা সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনা তথা মিচ্ছাদিট্ঠি. ব্যাপাদো দুক্খৰেদনো.
মূলতোতি পাণাতিপাতো দোসমোহৰসেন দ্ৰিমূলকো হোতি. অদিন্নাদানং দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা. মিচ্ছাচারো লোভমোহৰসেন. মুসাৰাদো দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা তথা পিসুণৰাচা সম্ফপ্পলাপো চ. ফরুসৰাচা দোসমোহৰসেন. অভিজ্ঝা মোহৰসেন একমূলা. তথা ব্যাপাদো. মিচ্ছাদিট্ঠি লোভমোহৰসেন দ্ৰিমূলাতি.
কুসলকম্মপথদসকৰণ্ণনা
পাণাতিপাতা ৰেরমণিআদীনি সমাদানসম্পত্তসমুচ্ছেদৰিরতিৰসেন ৰেদিতব্বানি.
ধম্মতো পন এতেসুপি পটিপাটিযা সত্ত চেতনাপি ৰত্তন্তি ৰিরতিযোপি. অন্তে তযো চেতনাসম্পযুত্তাৰ.
কোট্ঠাসতোতি পটিপাটিযা সত্ত কম্মপথা এৰ, নো মূলানি. অন্তে তযো কম্মপথা চেৰ মূলানি ¶ চ. অনভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা অলোভো কুসলমূলং হোতি. অব্যাপাদো অদোসো কুসলমূলং. সম্মাদিট্ঠি অমোহো কুসলমূলং.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতাদীনং আরম্মণানেৰ এতেসং আরম্মণানি. ৰীতিক্কমিতব্বতোযেৰ হি ৰেরমণী নাম হোতি. যথা পন নিব্বানারম্মণো অরিযমগ্গো কিলেসে পজহতি, এৰং জীৰিতিন্দ্রিযাদিআরম্মণাপেতে কম্মপথা পাণাতিপাতাদীনি দুস্সীল্যানি পজহন্তীতি ৰেদিতব্বা.
ৰেদনাতোতি ¶ সব্বে সুখৰেদনা হোন্তি মজ্ঝত্তৰেদনা ৰা. কুসলং পত্ৰা হি দুক্খৰেদনা নাম নত্থি.
মূলতোতি পটিপাটিযা সত্ত ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স অলোভঅদোসঅমোহৰসেন তিমূলানি হোন্তি, ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স দ্ৰিমূলানি. অনভিজ্ঝা ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স দ্ৰিমূলা, ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন একমূলা. অলোভো পন অত্তনাৰ অত্তনো মূলং ন হোতি. অব্যাপাদেপি ¶ এসেৰ নযো. সম্মাদিট্ঠি অলোভাদোসৰসেন দ্ৰিমূলা এৰাতি.
অরিযৰাসদসকৰণ্ণনা
৩৪৮. অরিযৰাসাতি অরিযা এৰ ৰসিংসু ৰসন্তি ৰসিস্সন্তি এতেসূতি অরিযৰাসা. পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনোতি পঞ্চহি অঙ্গেহি ৰিপ্পযুত্তোৰ হুত্ৰা খীণাসৰো অৰসি ৰসতি ৰসিস্সতীতি তস্মা অযং পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনতা, অরিযস্স ৰাসত্তা অরিযৰাসোতি ৰুত্তো. এস নযো সব্বত্থ.
এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতীতি ছল়ঙ্গুপেক্খায সমন্নাগতো হোতি. ছল়ঙ্গুপেক্খা নাম কেতি? ঞাণাদযো. ‘‘ঞাণ’’ন্তি ৰুত্তে কিরিযতো চত্তারি ঞাণসম্পযুত্তচিত্তানি লব্ভন্তি. ‘‘সততৰিহারো’’তি ৰুত্তে অট্ঠ মহাচিত্তানি. ‘‘রজ্জনদুস্সনং নত্থী’’তি ৰুত্তে দস চিত্তানি লব্ভন্তি. সোমনস্সং আসেৰনৰসেন লব্ভতি.
সতারক্খেন চেতসাতি খীণাসৰস্স হি তীসু দ্ৰারেসু সব্বকালং সতি আরক্খকিচ্চং সাধেতি ¶ . তেনেৰস্স ‘‘চরতো চ তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিতং হোতী’’তি ৰুচ্চতি.
পুথুসমণব্রাহ্মণানন্তি বহূনং সমণব্রাহ্মণানং. এত্থ চ সমণাতি পব্বজ্জুপগতা. ব্রাহ্মণাতি ভোৰাদিনো. পুথুপচ্চেকসচ্চানীতি বহূনি পাটেক্কসচ্চানি, ইদমেৰ দস্সনং সচ্চং, ইদমেৰ দস্সনং সচ্চন্তি এৰং পাটিযেক্কং গহিতানি বহূনি সচ্চানীতি অত্থো. নুন্নানীতি নিহতানি. পণুন্নানীতি সুট্ঠু নিহতানি. চত্তানীতি ৰিস্সট্ঠানি. ৰন্তানীতি ৰমিতানি. মুত্তানীতি ছিন্নবন্ধনানি ¶ কতানি. পহীনানীতি পজহিতানি. পটিনিস্সট্ঠানীতি যথা ন পুন চিত্তং আরুহন্তি, এৰং পটিনিস্সজ্জিতানি. সব্বানেৰ তানি গহিতগ্গহণস্স ৰিস্সট্ঠভাৰৰেৰচনানি.
সমৰযসট্ঠেসনোতি এত্থ অৰযাতি অনূনা. সট্ঠাতি ৰিস্সট্ঠা. সম্মা অৰযা সট্ঠা এসনা অস্সাতি সমৰযসট্ঠেসনো. সম্মা ৰিস্সট্ঠসব্বএসনোতি অত্থো. রাগা চিত্তং ৰিমুত্তন্তিআদীহি মগ্গস্স কিচ্চনিপ্ফত্তি কথিতা.
রাগো ¶ মে পহীনোতিআদীহি পচ্চৰেক্খণায ফলং কথিতং.
অসেক্খধম্মদসকৰণ্ণনা
অসেক্খা সম্মাদিট্ঠীতিআদযো সব্বেপি ফলসম্পযুত্তধম্মা এৰ. এত্থ চ সম্মাদিট্ঠি, সম্মাঞাণন্তি দ্ৰীসু ঠানেসু পঞ্ঞাৰ কথিতা. সম্মাৰিমুত্তীতি ইমিনা পদেন ৰুত্তাৰসেসা. ফলসমাপত্তিধম্মা সঙ্গহিতাতি ৰেদিতব্বা.
‘‘ইমে খো, আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. ইতি ছন্নং দসকানং ৰসেন সমসট্ঠি পঞ্হে কথেন্তো থেরো সামগ্গিরসং দস্সেসীতি.
দসকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্হসমোধানৰণ্ণনা
৩৪৯. ইধ ¶ পন ঠত্ৰা পঞ্হা সমোধানেতব্বা. ইমস্মিঞ্হি সুত্তে এককৰসেন দ্ৰে পঞ্হা কথিতা. দুকৰসেন সত্ততি. তিকৰসেন অসীতিসতং. চতুক্কৰসেন দ্ৰেসতানি. পঞ্চকৰসেন তিংসসতং. ছক্কৰসেন বাত্তিংসসতং. সত্তকৰসেন অট্ঠনৰুতি. অট্ঠকৰসেন অট্ঠাসীতি. নৰকৰসেন চতুপণ্ণাস. দসকৰসেন সমসট্ঠীতি এৰং সহস্সং চুদ্দস পঞ্হা কথিতা.
ইমঞ্হি সুত্তন্তং ঠপেত্ৰা তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অঞ্ঞো সুত্তন্তো এৰং বহুপঞ্হপটিমণ্ডিতো নত্থি. ভগৰা ইমং সুত্তন্তং আদিতো পট্ঠায সকলং ¶ সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো বুদ্ধবলং দীপেত্ৰা অপ্পটিৰত্তিযং সীহনাদং নদতি. সাৰকভাসিতোতি ৰুত্তে ওকপ্পনা ন হোতি, জিনভাসিতোতি ৰুত্তে হোতি, তস্মা জিনভাসিতং কত্ৰা দেৰমনুস্সানং ওকপ্পনং ইমস্মিং সুত্তন্তে উপ্পাদেস্সামী’’তি. ততো ৰুট্ঠায সাধুকারং অদাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘অথ খো ভগৰা ৰুট্ঠহিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি, সাধু, সাধু, সারিপুত্ত, সাধু খো ত্ৰং সারিপুত্ত, ভিক্খূনং সঙ্গীতিপরিযাযং অভাসী’’তি.
তত্থ সঙ্গীতিপরিযাযন্তি সামগ্গিযা কারণং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘সাধু, খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, মম সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সংসন্দিত্ৰা ভিক্খূনং সামগ্গিরসং অভাসী’’তি. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসীতি অনুমোদনেন সমনুঞ্ঞো অহোসি. এত্তকেন অযং সুত্তন্তো জিনভাসিতো নাম জাতো. দেসনাপরিযোসানে ইমং সুত্তন্তং মনসিকরোন্তা তে ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
সঙ্গীতিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১. দসুত্তরসুত্তৰণ্ণনা
৩৫০. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি দসুত্তরসুত্তং. তত্রাযং অপুব্বপদৰণ্ণনা – আৰুসো ভিক্খৰেতি সাৰকানং আলপনমেতং. বুদ্ধা হি পরিসং আমন্তযমানা ‘ভিক্খৰে’তি ৰদন্তি. সাৰকা সত্থারং উচ্চট্ঠানে ঠপেস্সামাতি সত্থু আলপনেন অনালপিত্ৰা আৰুসোতি আলপন্তি. তে ভিক্খূতি তে ধম্মসেনাপতিং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ভিক্খূ. কে পন তে ভিক্খূতি? অনিবদ্ধৰাসা দিসাগমনীযা ভিক্খূ. বুদ্ধকালে দ্ৰে ৰারে ভিক্খূ সন্নিপতন্তি – উপকট্ঠৰস্সূপনাযিককালে চ পৰারণকালে চ. উপকট্ঠৰস্সূপনাযিকায দসপি ৰীসতিপি তিংসম্পি চত্তালীসম্পি পঞ্ঞাসম্পি ভিক্খূ ৰগ্গা ৰগ্গা কম্মট্ঠানত্থায আগচ্ছন্তি. ভগৰা তেহি সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা কস্মা, ভিক্খৰে, উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায ৰিচরথাতি পুচ্ছতি. অথ তে ‘‘ভগৰা কম্মট্ঠানত্থং আগতম্হ, কম্মট্ঠানং নো দেথা’’তি যাচন্তি.
সত্থা তেসং চরিযৰসেন রাগচরিতস্স অসুভকম্মট্ঠানং দেতি. দোসচরিতস্স মেত্তাকম্মট্ঠানং, মোহচরিতস্স উদ্দেসো পরিপুচ্ছা – ‘কালেন ধম্মস্সৰনং, কালেন ধম্মসাকচ্ছা, ইদং তুয্হং সপ্পায’ন্তি আচিক্খতি. ৰিতক্কচরিতস্স আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং দেতি. সদ্ধাচরিতস্স পসাদনীযসুত্তন্তে বুদ্ধসুবোধিং ধম্মসুধম্মতং সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তিঞ্চ পকাসেতি. ঞাণচরিতস্স অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তে গম্ভীরে সুত্তন্তে কথেতি. তে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা সচে সপ্পাযং হোতি, তত্থেৰ ৰসন্তি. নো চে হোতি, সপ্পাযং সেনাসনং পুচ্ছিত্ৰা গচ্ছন্তি. তে তত্থ ৰসন্তা তেমাসিকং পটিপদং গহেত্ৰা ঘটেত্ৰা ৰাযমন্তা সোতাপন্নাপি হোন্তি সকদাগামিনোপি অনাগামিনোপি অরহন্তোপি.
ততো ৰুত্থৰস্সা পৰারেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভগৰা ¶ অহং তুম্হাকং সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্তো…পে… অহং অগ্গফলং অরহত্ত’’ন্তি পটিলদ্ধগুণং আরোচেন্তি. তত্থ ইমে ভিক্খূ উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায আগতা. এৰং আগন্ত্ৰা গচ্ছন্তে পন ¶ ভিক্খূ ¶ ভগৰা অগ্গসাৰকানং সন্তিকং পেসেতি, যথাহ ‘‘অপলোকেথ পন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে’’তি. ভিক্খূ চ ৰদন্তি ‘‘কিং নু খো মযং, ভন্তে, অপলোকেম সারিপুত্তমোগ্গল্লানে’’তি (সং. নি. ৩.২). অথ নে ভগৰা তেসং দস্সনে উয্যোজেসি. ‘‘সেৰথ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে; ভজথ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে. পণ্ডিতা ভিক্খূ অনুগ্গাহকা সব্রহ্মচারীনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, জনেতা এৰং সারিপুত্তো. সেয্যথাপি জাতস্স আপাদেতা এৰং মোগ্গল্লানো. সারিপুত্তো, ভিক্খৰে, সোতাপত্তিফলে ৰিনেতি, মোগ্গল্লানো উত্তমত্থে’’তি (ম. নি. ৩.৩৭১).
তদাপি ভগৰা ইমেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেসং ভিক্খূনং আসযং উপপরিক্খন্তো ‘‘ইমে ভিক্খূ সাৰকৰিনেয্যা’’তি অদ্দস. সাৰকৰিনেয্যা নাম যে বুদ্ধানম্পি ধম্মদেসনায বুজ্ঝন্তি সাৰকানম্পি. বুদ্ধৰিনেয্যা পন সাৰকা বোধেতুং ন সক্কোন্তি. সাৰকৰিনেয্যভাৰং পন এতেসং ঞত্ৰা কতরস্স ভিক্খুনো দেসনায বুজ্ঝিস্সন্তীতি ওলোকেন্তো সারিপুত্তস্সাতি দিস্ৰা থেরস্স সন্তিকং পেসেসি. থেরো তে ভিক্খূ পুচ্ছি ‘‘সত্থু সন্তিকং গতত্থ আৰুসো’’তি. ‘‘আম, গতম্হ সত্থারা পন অম্হে তুম্হাকং সন্তিকং পেসিতা’’তি. ততো থেরো ‘‘ইমে ভিক্খূ ময্হং দেসনায বুজ্ঝিস্সন্তি, কীদিসী নু খো তেসং দেসনা ৰট্টতী’’তি চিন্তেন্তো ‘‘ইমে ভিক্খূ সমগ্গারামা, সামগ্গিরসস্স দীপিকা নেসং দেসনা ৰট্টতী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা তথারূপং দেসনং দেসেতুকামো দসুত্তরং পৰক্খামীতিআদিমাহ. তত্থ দসধা মাতিকং ঠপেত্ৰা ৰিভত্তোতি দসুত্তরো, এককতো পট্ঠায যাৰ দসকা গতোতিপি দসুত্তরো, একেকস্মিং পব্বে দস দস পঞ্হা ৰিসেসিতাতিপি দসুত্তরো, তং দসুত্তরং. পৰক্খামীতি কথেস্সামি. ধম্মন্তি সুত্তং. নিব্বানপত্তিযাতি নিব্বানপটিলাভত্থায. দুক্খস্সন্তকিরিযাযাতি সকলস্স ৰট্টদুক্খস্স পরিযন্তকরণত্থং. সব্বগন্থপ্পমোচনন্তি অভিজ্ঝাকাযগন্থাদীনং সব্বগন্থানং পমোচনং.
ইতি থেরো দেসনং উচ্চং করোন্তো ¶ ভিক্খূনং তত্থ পেমং জনেন্তো এৰমেতং উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং ধারেতব্বং ৰাচেতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তীতি চতূহি পদেহি ৰণ্ণং কথেসি, ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো’’তিআদিনা নযেন তেসং তেসং সুত্তানং ভগৰা ৰিয.
একধম্মৰণ্ণনা
৩৫১. (ক) তত্থ ¶ বহুকারোতি বহূপকারো.
(খ) ভাৰেতব্বোতি ¶ ৰড্ঢেতব্বো.
(গ) পরিঞ্ঞেয্যোতি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিতব্বো.
(ঘ) পহাতব্বোতি পহানানুপস্সনায পজহিতব্বো.
(ঙ) হানভাগিযোতি অপাযগামিপরিহানায সংৰত্তনকো.
(চ) ৰিসেসভাগিযোতি ৰিসেসগামিৰিসেসায সংৰত্তনকো.
(ছ) দুপ্পটিৰিজ্ঝোতি দুপ্পচ্চক্খকরো.
(জ) উপ্পাদেতব্বোতি নিপ্ফাদেতব্বো.
(ঝ) অভিঞ্ঞেয্যোতি ঞাতপরিঞ্ঞায অভিজানিতব্বো.
(ঞ) সচ্ছিকাতব্বোতি পচ্চক্খং কাতব্বো.
এৰং সব্বত্থ মাতিকাসু অত্থো ৰেদিতব্বো. ইতি আযস্মা সারিপুত্তো যথা নাম দক্খো ৰেল়ুকারো সম্মুখীভূতং ৰেল়ুং ছেত্ৰা নিগ্গণ্ঠিং কত্ৰা দসধা খণ্ডে কত্ৰা একমেকং খণ্ডং হীরং হীরং করোন্তো ফালেতি, এৰমেৰ তেসং ভিক্খূনং সপ্পাযং দেসনং উপপরিক্খিত্ৰা দসধা মাতিকং ঠপেত্ৰা একেককোট্ঠাসে একেকপদং ৰিভজন্তো ‘‘কতমো একো ধম্মো বহুকারো, অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি’’তিআদিনা নযেন দেসনং ৰিত্থারেতুং আরদ্ধো.
তত্থ অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি সব্বত্থকং উপকারকং অপ্পমাদং কথেসি. অযঞ্হি অপ্পমাদো নাম সীলপূরণে, ইন্দ্রিযসংৰরে, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায, জাগরিযানুযোগে, সত্তসু সদ্ধম্মেসু, ৰিপস্সনাগব্ভং গণ্হাপনে, অত্থপটিসম্ভিদাদীসু, সীলক্খন্ধাদিপঞ্চধম্মক্খন্ধেসু, ঠানাট্ঠানেসু, মহাৰিহারসমাপত্তিযং, অরিযসচ্চেসু, সতিপট্ঠানাদীসু, বোধিপক্খিযেসু, ৰিপস্সনাঞাণাদীসু অট্ঠসু ৰিজ্জাসূতি সব্বেসু অনৰজ্জট্ঠেন কুসলেসু ধম্মেসু বহূপকারো.
তেনেৰ ¶ ¶ নং ভগৰা ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতি. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বেতে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা, অপ্পমাদো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদিনা (সং. নি. ৫.১৩৯) নযেন হত্থিপদাদীহি ওপম্মেহি ওপমেন্তো সংযুত্তনিকাযে ¶ অপ্পমাদৰগ্গে নানপ্পকারং থোমেতি. তং সব্বং একপদেনেৰ সঙ্গহেত্ৰা থেরো অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি আহ. ধম্মপদে অপ্পমাদৰগ্গেনাপিস্স বহূপকারতা দীপেতব্বা. অসোকৰত্থুনাপি দীপেতব্বা –
(ক) অসোকরাজা হি নিগ্রোধসামণেরস্স ‘‘অপ্পমাদো অমতপদ’’ন্তি গাথং সুত্ৰা এৰ ‘‘তিট্ঠ, তাত, ময্হং তযা তেপিটকং বুদ্ধৰচনং কথিত’’ন্তি সামণেরে পসীদিত্ৰা চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি কারেসি. ইতি থামসম্পন্নেন ভিক্খুনা অপ্পমাদস্স বহূপকারতা তীহি পিটকেহি দীপেত্ৰা কথেতব্বা. যংকিঞ্চি সুত্তং ৰা গাথং ৰা অপ্পমাদদীপনত্থং আহরন্তো ‘‘অট্ঠানে ঠত্ৰা আহরসি, অতিত্থেন পক্খন্দো’’তি ন ৰত্তব্বো. ধম্মকথিকস্সেৰেত্থ থামো চ বলঞ্চ পমাণং.
(খ) কাযগতাসতীতি আনাপানং চতুইরিযাপথো সতিসম্পজঞ্ঞং দ্ৰত্তিংসাকারো চতুধাতুৰৰত্থানং দস অসুভা নৰ সিৰথিকা চুণ্ণিকমনসিকারো কেসাদীসু চত্তারি রূপজ্ঝানানীতি এত্থ উপ্পন্নসতিযা এতং অধিৰচনং. সাতসহগতাতি ঠপেত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং অঞ্ঞত্থ সাতসহগতা হোতি সুখসম্পযুত্তা, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
(গ) সাসৰো উপাদানিযোতি আসৰানঞ্চেৰ উপাদানানঞ্চ পচ্চযভূতো. ইতি তেভূমকধম্মমেৰ নিযমেতি.
(ঘ) অস্মিমানোতি রূপাদীসু অস্মীতি মানো.
(ঙ) অযোনিসো মনসিকারোতি অনিচ্চে নিচ্চন্তিআদিনা নযেন পৰত্তো উপ্পথমনসিকারো.
(চ) ৰিপরিযাযেন যোনিসো মনসিকারো ৰেদিতব্বো.
(ছ) আনন্তরিকো ¶ চেতোসমাধীতি অঞ্ঞত্থ মগ্গানন্তরং ফলং আনন্তরিকো চেতোসমাধি নাম ¶ . ইধ পন ৰিপস্সনানন্তরো মগ্গো ৰিপস্সনায ৰা অনন্তরত্তা অত্তনো ৰা অনন্তরং ফলদাযকত্তা আনন্তরিকো চেতোসমাধীতি অধিপ্পেতো.
(জ) অকুপ্পং ঞাণন্তি অঞ্ঞত্থ ফলপঞ্ঞা অকুপ্পঞাণং নাম. ইধ পচ্চৰেক্খণপঞ্ঞা অধিপ্পেতা.
(ঝ) আহারট্ঠিতিকাতি পচ্চযট্ঠিতিকা. অযং একো ধম্মোতি যেন পচ্চযেন তিট্ঠন্তি, অযং একো ধম্মো ঞাতপরিঞ্ঞায অভিঞ্ঞেয্যো.
(ঞ) অকুপ্পা ¶ চেতোৰিমুত্তীতি অরহত্তফলৰিমুত্তি.
ইমস্মিং ৰারে অভিঞ্ঞায ঞাতপরিঞ্ঞা কথিতা. পরিঞ্ঞায তীরণপরিঞ্ঞা. পহাতব্বসচ্ছিকাতব্বেহি পহানপরিঞ্ঞা. দুপ্পটিৰিজ্ঝোতি এত্থ পন মগ্গো কথিতো. সচ্ছিকাতব্বোতি ফলং কথিতং, মগ্গো একস্মিংযেৰ পদে লব্ভতি. ফলং পন অনেকেসুপি লব্ভতিযেৰ.
ভূতাতি সভাৰতো ৰিজ্জমানা. তচ্ছাতি যাথাৰা. তথাতি যথা ৰুত্তা তথাসভাৰা. অৰিতথাতি যথা ৰুত্তা ন তথা ন হোন্তি. অনঞ্ঞথাতি ৰুত্তপ্পকারতো ন অঞ্ঞথা. সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধাতি তথাগতেন বোধিপল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা হেতুনা কারণেন সযমেৰ অভিসম্বুদ্ধা ঞাতা ৰিদিতা সচ্ছিকতা. ইমিনা থেরো ‘‘ইমে ধম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, অহং পন তুম্হাকং রঞ্ঞো লেখৰাচকসদিসো’’তি জিনসুত্তং দস্সেন্তো ওকপ্পনং জনেসি.
একধম্মৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দ্ৰেধম্মৰণ্ণনা
৩৫২. (ক) ইমে দ্ৰে ধম্মা বহুকারাতি ইমে দ্ৰে সতিসম্পজঞ্ঞা ধম্মা সীলপূরণাদীসু অপ্পমাদো ৰিয সব্বত্থ উপকারকা হিতাৰহা.
(খ) সমথো ¶ ¶ চ ৰিপস্সনা চাতি ইমে দ্ৰে সঙ্গীতিসুত্তে লোকিযলোকুত্তরা কথিতা. ইমস্মিং দসুত্তরসুত্তে পুব্বভাগা কথিতা.
(ছ) সত্তানং সংকিলেসায সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতি অযোনিসো মনসিকারো হেতু চেৰ পচ্চযো চ সত্তানং সংকিলেসায, যোনিসো মনসিকারো ৰিসুদ্ধিযা. তথা দোৰচস্সতা পাপমিত্ততা সংকিলেসায; সোৰচস্সতা কল্যাণমিত্ততা ৰিসুদ্ধিযা. তথা তীণি অকুসলমূলানি; তীণি কুসলমূলানি. চত্তারো যোগা চত্তারো ৰিসংযোগা. পঞ্চ চেতোখিলা পঞ্চিন্দ্রিযানি. ছ অগারৰা ছ গারৰা. সত্ত অসদ্ধম্মা সত্ত সদ্ধম্মা. অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি অট্ঠ আরম্ভৰত্থূনি. নৰ আঘাতৰত্থূনি নৰ আঘাতপ্পটিৰিনযা. দস অকুসলকম্মপথা দস কুসলকম্মপথাতি এৰং পভেদা ইমে দ্ৰে ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝাতি ৰেদিতব্বা.
(ঝ) সঙ্খতা ধাতূতি পচ্চযেহি কতা পঞ্চক্খন্ধা. অসঙ্খতা ধাতূতি পচ্চযেহি অকতং নিব্বানং.
(ঞ) ৰিজ্জা চ ৰিমুত্তি চাতি এত্থ ৰিজ্জাতি তিস্সো ৰিজ্জা. ৰিমুত্তীতি অরহত্তফলং.
ইমস্মিং ৰারে অভিঞ্ঞাদীনি এককসদিসানেৰ, উপ্পাদেতব্বপদে ¶ পন মগ্গো কথিতো, সচ্ছিকাতব্বপদে ফলং.
দ্ৰেধম্মৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তযোধম্মৰণ্ণনা
৩৫৩. (ছ) কামানমেতং নিস্সরণং যদিদং নেক্খম্মন্তি এত্থ নেক্খম্মন্তি অনাগামিমগ্গো অধিপ্পেতো. সো হি সব্বসো কামানং নিস্সরণং. রূপানং নিস্সরণং যদিদং আরুপ্পন্তি এত্থ আরুপ্পেপি অরহত্তমগ্গো. পুন উপ্পত্তিনিৰারণতো সব্বসো রূপানং নিস্সরণং নাম. নিরোধো তস্স ¶ নিস্সরণন্তি ইধ অরহত্তফলং নিরোধোতি ¶ অধিপ্পেতং. অরহত্তফলেন হি নিব্বানে দিট্ঠে পুন আযতিং সব্বসঙ্খারা ন হোন্তীতি অরহত্তং সঙ্খতনিরোধস্স পচ্চযত্তা নিরোধোতি ৰুত্তং.
(জ) অতীতংসে ঞাণন্তি অতীতংসারম্মণং ঞাণং ইতরেসুপি এসেৰ নযো.
ইমস্মিম্পি ৰারে অভিঞ্ঞাদযো এককসদিসাৰ. দুপ্পটিৰিজ্ঝপদে পন মগ্গো কথিতো, সচ্ছিকাতব্বে ফলং.
তযোধম্মৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চত্তারোধম্মৰণ্ণনা
৩৫৪. (ক) চত্তারি চক্কানীতি এত্থ চক্কং নাম দারুচক্কং, রতনচক্কং, ধম্মচক্কং, ইরিযাপথচক্কং, সম্পত্তিচক্কন্তি পঞ্চৰিধং. তত্থ ‘‘যং পনিদং সম্ম, রথকার, চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং, ছারত্তূনেহী’’তি (অ. নি. ৩.১৫) ইদং দারুচক্কং. ‘‘পিতরা পৰত্তিতং চক্কং অনুপ্পৰত্তেতী’’তি (অ. নি. ৫.১৩২) ইদং রতনচক্কং. ‘‘পৰত্তিতং চক্ক’’ন্তি (ম. নি. ২.৩৯৯) ইদং ধম্মচক্কং. ‘‘চতুচক্কং নৰদ্ৰার’’ন্তি (সং. নি. ১.২৯) ইদং ইরিযাপথচক্কং. ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, চক্কানি, যেহি সমন্নাগতানং দেৰমনুস্সানং চতুচক্কং পৰত্ততী’’তি (অ. নি. ৪.৩১) ইদং সম্পত্তিচক্কং. ইধাপি এতদেৰ অধিপ্পেতং.
পতিরূপদেসৰাসোতি যত্থ চতস্সো পরিসা সন্দিস্সন্তি, এৰরূপে অনুচ্ছৰিকে দেসে ৰাসো. সপ্পুরিসূপনিস্সযোতি বুদ্ধাদীনং সপ্পুরিসানং অৰস্সযনং সেৰনং ভজনং. অত্তসম্মাপণিধীতি অত্তনো সম্মা ঠপনং, সচে পন পুব্বে অস্সদ্ধাদীহি সমন্নাগতো হোতি, তানি পহায সদ্ধাদীসু পতিট্ঠাপনং. পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতাতি পুব্বে উপচিতকুসলতা. ইদমেৰেত্থ পমাণং. যেন হি ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন কুসলং কতং হোতি, তদেৰ কুসলং তং পুরিসং পতিরূপদেসে ¶ উপনেতি, সপ্পুরিসে ভজাপেসি ¶ . সো এৰ চ পুগ্গলো অত্তানং সম্মা ঠপেতি. চতূসু ¶ আহারেসু পঠমো লোকিযোৰ. সেসা পন তযো সঙ্গীতিসুত্তে লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা কথিতা. ইধ পুব্বভাগে লোকিযা.
(চ) কামযোগৰিসংযোগাদযো অনাগামিমগ্গাদিৰসেন ৰেদিতব্বা.
(ছ) হানভাগিযাদীসু পঠমস্স ঝানস্স লাভী কামসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি হানভাগিযো সমাধি. তদনুধম্মতা সতি সন্তিট্ঠতি ঠিতিভাগিযো সমাধি. ৰিতক্কসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিসেসভাগিযো সমাধি. নিব্বিদাসহগতা সঞ্ঞামনসিকারা সমুদাচরন্তি ৰিরাগূপসঞ্হিতো নিব্বেধভাগিযো সমাধীতি ইমিনা নযেন সব্বসমাপত্তিযো ৰিত্থারেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰিসুদ্ধিমগ্গে পনস্স ৰিনিচ্ছযকথা কথিতাৰ.
ইমস্মিম্পি ৰারে অভিঞ্ঞাদীনি এককসদিসানেৰ. অভিঞ্ঞাপদে পনেত্থ মগ্গো কথিতো. সচ্ছিকাতব্বপদে ফলং.
চত্তারোধম্মৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চধম্মৰণ্ণনা
৩৫৫. (খ) পীতিফরণতাদীসু পীতিং ফরমানা উপ্পজ্জতীতি দ্ৰীসু ঝানেসু পঞ্ঞা পীতিফরণতা নাম. সুখং ফরমানং উপ্পজ্জতীতি তীসু ঝানেসু পঞ্ঞা সুখফরণতা নাম. পরেসং চেতো ফরমানা উপ্পজ্জতীতি চেতোপরিযপঞ্ঞা চেতোফরণতা নাম. আলোকফরণে উপ্পজ্জতীতি দিব্বচক্খুপঞ্ঞা আলোকফরণতা নাম. পচ্চৰেক্খণঞাণং পচ্চৰেক্খণনিমিত্তং নাম. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘দ্ৰীসু ঝানেসু পঞ্ঞা পীতিফরণতা, তীসু ঝানেসু পঞ্ঞা সুখফরণতা. পরচিত্তে পঞ্ঞা চেতোফরণতা, দিব্বচক্খু আলোকফরণতা. তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতস্স পচ্চৰেক্খণঞাণং পচ্চৰেক্খণনিমিত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৮০৪).
তত্থ পীতিফরণতা সুখফরণতা দ্ৰে পাদা ৰিয. চেতোফরণতা আলোকফরণতা দ্ৰে হত্থা ¶ ৰিয. অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং মজ্ঝিমকাযো ৰিয ¶ . পচ্চৰেক্খণনিমিত্তং সীসং ৰিয. ইতি আযস্মা সারিপুত্তত্থেরো পঞ্চঙ্গিকং সম্মাসমাধিং অঙ্গপচ্চঙ্গসম্পন্নং পুরিসং কত্ৰা দস্সেসি.
(জ) অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চে ৰাতিআদীসু অরহত্তফলসমাধি অধিপ্পেতো. সো হি অপ্পিতপ্পিতক্খণে সুখত্তা পচ্চুপ্পন্নসুখো. পুরিমো পুরিমো পচ্ছিমস্স ¶ পচ্ছিমস্স সমাধিসুখস্স পচ্চযত্তা আযতিং সুখৰিপাকো.
কিলেসেহি আরকত্তা অরিযো. কামামিসৰট্টামিসলোকামিসানং অভাৰা নিরামিসো. বুদ্ধাদীহি মহাপুরিসেহি সেৰিতত্তা অকাপুরিসসেৰিতো. অঙ্গসন্ততায আরম্মণসন্ততায সব্বকিলেসদরথসন্ততায চ সন্তো. অতপ্পনীযট্ঠেন পণীতো. কিলেসপটিপ্পস্সদ্ধিযা লদ্ধত্তা কিলেসপটিপ্পস্সদ্ধিভাৰং ৰা লদ্ধত্তা পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো. পটিপ্পস্সদ্ধং পটিপ্পস্সদ্ধীতি হি ইদং অত্থতো একং. পটিপ্পস্সদ্ধকিলেসেন ৰা অরহতা লদ্ধত্তা পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো. একোদিভাৰেন অধিগতত্তা একোদিভাৰমেৰ ৰা অধিগতত্তা একোদিভাৰাধিগতো. অপ্পগুণসাসৰসমাধি ৰিয সসঙ্খারেন সপ্পযোগেন চিত্তেন পচ্চনীকধম্মে নিগ্গয্হ কিলেসে ৰারেত্ৰা অনধিগতত্তা নসসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো. তঞ্চ সমাধিং সমাপজ্জন্তো ততো ৰা ৰুট্ঠহন্তো সতিৰেপুল্লপত্তত্তা. সতোৰ সমাপজ্জতি সতো ৰুট্ঠহতি. যথাপরিচ্ছিন্নকালৰসেন ৰা সতো সমাপজ্জতি সতো ৰুট্ঠহতি. তস্মা যদেত্থ ‘‘অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকো’’তি এৰং পচ্চৰেক্খমানস্স পচ্চত্তংযেৰ অপরপ্পচ্চযং ঞাণং উপ্পজ্জতি, তং একমঙ্গং. এস নযো সেসেসুপি. এৰমিমেহি পঞ্চহি পচ্চৰেক্খণঞাণেহি অযং সমাধি ‘‘পঞ্চঞাণিকো সম্মাসমাধী’’তি ৰুত্তো.
ইমস্মিং ৰারে ৰিসেসভাগিযপদে মগ্গো কথিতো. সচ্ছিকাতব্বপদে ফলং. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
ছধম্মৰণ্ণনা
৩৫৬. ছক্কেসু সব্বং উত্তানত্থমেৰ. দুপ্পটিৰিজ্ঝপদে পনেত্থ মগ্গো কথিতো. সেসং পুরিমসদিসং.
সত্তধম্মৰণ্ণনা
৩৫৭. (ঞ) সম্মপ্পঞ্ঞায ¶ ¶ সুদিট্ঠা হোন্তীতি হেতুনা নযেন ৰিপস্সনাঞাণেন সুদিট্ঠা হোন্তি. কামাতি ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ, দ্ৰেপি সপরিল়াহট্ঠেন অঙ্গারকাসু ৰিয সুদিট্ঠা হোন্তি. ৰিৰেকনিন্নন্তি নিব্বাননিন্নং. পোণং পব্ভারন্তি নিন্নস্সেতং ৰেৰচনং. ব্যন্তীভূতন্তি নিযতিভূতং. নিত্তণ্হন্তি অত্থো. কুতো? সব্বসো আসৰট্ঠানীযেহি ধম্মেহি তেভূমকধম্মেহীতি অত্থো. ইধ ভাৰেতব্বপদে মগ্গো কথিতো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
অট্ঠধম্মৰণ্ণনা
৩৫৮. (ক) আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞাযাতি সিক্খত্তযসঙ্গহস্স মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতায পুব্বভাগে তরুণসমথৰিপস্সনাপঞ্ঞায ¶ . অট্ঠঙ্গিকস্স ৰা মগ্গস্স আদিভূতায সম্মাদিট্ঠিপঞ্ঞায. তিব্বন্তি বলৰং. হিরোত্তপ্পন্তি হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ. পেমন্তি গেহস্সিতপেমং. গারৰোতি গরুচিত্তভাৰো. গরুভাৰনীযঞ্হি উপনিস্সায ৰিহরতো কিলেসা নুপ্পজ্জন্তি ওৰাদানুসাসনিং লভতি. তস্মা তং নিস্সায ৰিহারো পঞ্ঞাপটিলাভস্স পচ্চযো হোতি.
(ছ) অক্খণেসু যস্মা পেতা অসুরানং আৰাহনং গচ্ছন্তি, ৰিৰাহনং গচ্ছন্তি, তস্মা পেত্তিৰিসযেনেৰ অসুরকাযো গহিতোতি ৰেদিতব্বো.
(জ) অপ্পিচ্ছস্সাতি এত্থ পচ্চযঅপ্পিচ্ছো, অধিগমঅপ্পিচ্ছো, পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো, ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছোতি চত্তারো অপ্পিচ্ছা. তত্থ পচ্চযঅপ্পিচ্ছো বহুং দেন্তে অপ্পং গণ্হাতি, অপ্পং দেন্তে অপ্পতরং ৰা গণ্হাতি, ন ৰা গণ্হাতি, ন অনৰসেসগাহী হোতি. অধিগমঅপ্পিচ্ছো মজ্ঝন্তিকত্থেরো ৰিয অত্তনো অধিগমং অঞ্ঞেসং জানিতুং ন দেতি. পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো তেপিটকোপি সমানো ন বহুস্সুতভাৰং জানাপেতুকামো হোতি সাকেততিস্সত্থেরো ৰিয. ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো ধুতঙ্গপরিহরণভাৰং অঞ্ঞেসং জানিতুং ন দেতি দ্ৰেভাতিকত্থেরেসু জেট্ঠকত্থেরো ৰিয. ৰত্থু ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতং. অযং ধম্মোতি এৰং সন্তগুণনিগূহনেন চ পচ্চযপটিগ্গহণে ¶ মত্তঞ্ঞুতায চ অপ্পিচ্ছস্স পুগ্গলস্স অযং নৰলোকুত্তরধম্মো সম্পজ্জতি, নো মহিচ্ছস্স. এৰং সব্বত্থ যোজেতব্বং.
সন্তুট্ঠস্সাতি ¶ চতূসু পচ্চযেসু তীহি সন্তোসেহি সন্তুট্ঠস্স. পৰিৰিত্তস্সাতি কাযচিত্তউপধিৰিৰেকেহি ৰিৰিত্তস্স. তত্থ কাযৰিৰেকো নাম গণসঙ্গণিকং ৰিনোদেত্ৰা অট্ঠআরম্ভৰত্থুৰসেন একীভাৰো. একীভাৰমত্তেন পন কম্মং ন নিপ্ফজ্জতীতি কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, অযং চিত্তৰিৰেকো নাম. সমাপত্তিমত্তেনেৰ কম্মং ন নিপ্ফজ্জতীতি ঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণাতি, অযং উপধিৰিৰেকো নাম. তেনাহ ভগৰা – ‘‘কাযৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং. চিত্তৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং. উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং ৰিসঙ্খারগতান’’ন্তি (মহানি. ৪৯).
সঙ্গণিকারামস্সাতি ¶ গণসঙ্গণিকায চেৰ কিলেসসঙ্গণিকায চ রতস্স. আরদ্ধৰীরিযস্সাতি কাযিকচেতসিকৰীরিযৰসেন আরদ্ধৰীরিযস্স. উপট্ঠিতসতিস্সাতি চতুসতিপট্ঠানৰসেন উপট্ঠিতসতিস্স. সমাহিতস্সাতি একগ্গচিত্তস্স. পঞ্ঞৰতোতি কম্মস্সকতপঞ্ঞায পঞ্ঞৰতো. নিপ্পপঞ্চস্সাতি ৰিগতমানতণ্হাদিট্ঠিপপঞ্চস্স.
ইধ ভাৰেতব্বপদে মগ্গো কথিতো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
নৰধম্মৰণ্ণনা
৩৫৯. (খ) সীলৰিসুদ্ধীতি ৰিসুদ্ধিং পাপেতুং সমত্থং চতুপারিসুদ্ধিসীলং. পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গন্তি পরিসুদ্ধভাৰস্স পধানঙ্গং. চিত্তৰিসুদ্ধীতি ৰিপস্সনায পদট্ঠানভূতা অট্ঠ পগুণসমাপত্তিযো. দিট্ঠিৰিসুদ্ধীতি সপচ্চযনামরূপদস্সনং. কঙ্খাৰিতরণৰিসুদ্ধীতি পচ্চযাকারঞাণং. অদ্ধত্তযেপি হি পচ্চযৰসেনেৰ ধম্মা পৰত্তন্তীতি পস্সতো কঙ্খং ৰিতরতি. মগ্গামগ্গঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি ওভাসাদযো ন মগ্গো, ৰীথিপ্পটিপন্নং উদযব্বযঞাণং মগ্গোতি এৰং মগ্গামগ্গে ঞাণং. পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি রথৰিনীতে ৰুট্ঠানগামিনিৰিপস্সনা কথিতা, ইধ তরুণৰিপস্সনা. ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি রথৰিনীতে মগ্গো কথিতো, ইধ ৰুট্ঠানগামিনিৰিপস্সনা. এতা পন সত্তপি ৰিসুদ্ধিযো ৰিত্থারেন ¶ ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতা. পঞ্ঞাতি অরহত্তফলপঞ্ঞা. ৰিমুত্তিপি অরহত্তফলৰিমুত্তিযেৰ.
(ছ) ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তন্তি চক্খাদিধাতুনানত্তং পটিচ্চ চক্খুসম্ফস্সাদিনানত্তং উপ্পজ্জতীতি অত্থো. ফস্সনানত্তং পটিচ্চাতি চক্খুসম্ফস্সাদিনানত্তং পটিচ্চ ¶ . ৰেদনানানত্তন্তি ¶ চক্খুসম্ফস্সজাদিৰেদনানানত্তং. সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চাতি কামসঞ্ঞাদিনানত্তং পটিচ্চ. সঙ্কপ্পনানত্তন্তি কামসঙ্কপ্পাদিনানত্তং. সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তন্তি সঙ্কপ্পনানত্ততায রূপে ছন্দো সদ্দে ছন্দোতি এৰং ছন্দনানত্তং উপ্পজ্জতি. পরিল়াহনানত্তন্তি ছন্দনানত্ততায রূপপরিল়াহো সদ্দপরিল়াহোতি এৰং পরিল়াহনানত্তং উপ্পজ্জতি. পরিযেসনানানত্তন্তি পরিল়াহনানত্ততায রূপপরিযেসনাদিনানত্তং উপ্পজ্জতি. লাভনানত্তন্তি পরিযেসনানানত্ততায রূপপটিলাভাদিনানত্তং উপ্পজ্জতি.
(জ) সঞ্ঞাসু মরণসঞ্ঞাতি মরণানুপস্সনাঞাণে সঞ্ঞা. আহারেপটিকূলসঞ্ঞাতি আহারং পরিগ্গণ্হন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. সব্বলোকেঅনভিরতিসঞ্ঞাতি সব্বস্মিং ৰট্টে উক্কণ্ঠন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. সেসা হেট্ঠা কথিতা এৰ. ইধ বহুকারপদে মগ্গো কথিতো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দসধম্মৰণ্ণনা
৩৬০. (ঝ) নিজ্জরৰত্থূনীতি নিজ্জরকারণানি. মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতীতি অযং হেট্ঠা ৰিপস্সনাযপি নিজ্জিণ্ণা এৰ পহীনা. কস্মা পুন গহিতাতি অসমুচ্ছিন্নত্তা. ৰিপস্সনায হি কিঞ্চাপি জিণ্ণা, ন পন সমুচ্ছিন্না, মগ্গো পন উপ্পজ্জিত্ৰা তং সমুচ্ছিন্দতি, ন পুন ৰুট্ঠাতুং দেতি. তস্মা পুন গহিতা. এৰং সব্বপদেসু নযো নেতব্বো.
এত্থ চ সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চতুসট্ঠি ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. কতমে চতুসট্ঠি? সোতাপত্তিমগ্গক্খণে অধিমোক্খট্ঠেন সদ্ধিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, পগ্গহট্ঠেন ৰীরিযিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, অনুস্সরণট্ঠেন সতিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, অৰিক্খেপট্ঠেন সমাধিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, দস্সনট্ঠেন পঞ্ঞিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, ৰিজাননট্ঠেন ¶ মনিন্দ্রিযং, অভিনন্দনট্ঠেন সোমনস্সিন্দ্রিযং, পৰত্তসন্ততিঅধিপতেয্যট্ঠেন জীৰিতিন্দ্রিযং পরিপূরেতি…পে… অরহত্তফলক্খণে অধিমোক্খট্ঠেন সদ্ধিন্দ্রিযং, পৰত্তসন্ততিঅধিপতেয্যট্ঠেন জীৰিতিন্দ্রিযং পরিপূরেতীতি এৰং চতূসু ¶ মগ্গেসু চতূসু ফলেসু অট্ঠ অট্ঠ হুত্ৰা চতুসট্ঠি ধম্মা পারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইধ অভিঞ্ঞেয্যপদে মগ্গো কথিতো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
ইধ ঠত্ৰা পঞ্হা সমোধানেতব্বা. দসকে সতং পঞ্হা কথিতা. এককে চ নৰকে চ সতং ¶ , দুকে চ অট্ঠকে চ সতং, তিকে চ সত্তকে চ সতং, চতুক্কে চ ছক্কে চ সতং, পঞ্চকে পঞ্ঞাসাতি অড্ঢছট্ঠানি পঞ্হসতানি কথিতানি হোন্তি.
‘‘ইদমৰোচ আযস্মা সারিপুত্তো, অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দু’’ন্তি সাধু, সাধূতি অভিনন্দন্তা সিরসা সম্পটিচ্ছিংসু. তায চ পন অত্তমনতায ইমমেৰ সুত্তং আৰজ্জমানা পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায
দসুত্তরসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিট্ঠিতা চ পাথিকৰগ্গস্স ৰণ্ণনাতি.
পাথিকৰগ্গট্ঠকথা নিট্ঠিতা.
নিগমনকথা
আযাচিতো সুমঙ্গল, পরিৰেণনিৰাসিনা থিরগুণেন;
দাঠানাগসঙ্ঘত্থেরেন, থেরৰংসন্ৰযেন.
দীঘাগমৰরস্স দসবল, গুণগণপরিদীপনস্স অট্ঠকথং;
যং আরভিং সুমঙ্গল, ৰিলাসিনিং নাম নামেন.
সা হি মহাট্ঠকথায, সারমাদায নিট্ঠিতা;
এসা একাসীতিপমাণায, পাল়িযা ভাণৰারেহি.
একূনসট্ঠিমত্তো, ৰিসুদ্ধিমগ্গোপি ভাণৰারেহি;
অত্থপ্পকাসনত্থায, আগমানং কতো যস্মা.
তস্মা তেন সহা’যং, অট্ঠকথা ভাণৰারগণনায;
সুপরিমিতপরিচ্ছিন্নং, চত্তালীসসতং হোতি.
সব্বং চত্তালীসাধিকসত, পরিমাণং ভাণৰারতো এৰং;
সমযং পকাসযন্তিং, মহাৰিহারে নিৰাসিনং.
মূলকট্ঠকথাসার, মাদায মযা ইমং করোন্তেন;
যং পুঞ্ঞমুপচিতং তেন, হোতু সব্বো সুখী লোকোতি.
পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপটিমণ্ডিতেন সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতেন সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণসমত্থেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিপ্পভেদে সাট্ঠকথে সত্থুসাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন মহাৰেয্যাকরণেন করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনলাৰণ্ণযুত্তেন যুত্তমুত্তৰাদিনা ৰাদীৰরেন মহাকৰিনা পভিন্নপটিসম্ভিদাপরিৰারে ছল়ভিঞ্ঞাদিপ্পভেদগুণপটিমণ্ডিতে উত্তরিমনুস্সধম্মে সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধীনং ¶ থেরৰংসপ্পদীপানং থেরানং মহাৰিহারৰাসীনং ৰংসালঙ্কারভূতেন ৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা বুদ্ধঘোসোতি গরূহি গহিতনামধেয্যেন থেরেন কতা অযং সুমঙ্গলৰিলাসিনী নাম দীঘনিকাযট্ঠকথা –
তাৰ ¶ তিট্ঠতু লোকস্মিং, লোকনিত্থরণেসিনং;
দস্সেন্তী কুলপুত্তানং, নযং দিট্ঠিৰিসুদ্ধিযা.
যাৰ বুদ্ধোতি নামম্পি, সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো;
লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স, পৰত্ততি মহেসিনোতি.
সুমঙ্গলৰিলাসিনী নাম
দীঘনিকাযট্ঠকথা নিট্ঠিতা.