📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
মজ্ঝিমনিকাযে
মূলপণ্ণাস-অট্ঠকথা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
করুণাসীতলহদযং ¶ ¶ ¶ , পঞ্ঞাপজ্জোতৰিহতমোহতমং;
সনরামরলোকগরুং, ৰন্দে সুগতং গতিৰিমুত্তং.
বুদ্ধোপি বুদ্ধভাৰং, ভাৰেত্ৰা চেৰ সচ্ছিকত্ৰা চ;
যং উপগতো গতমলং, ৰন্দে তমনুত্তরং ধম্মং.
সুগতস্স ওরসানং, পুত্তানং মারসেনমথনানং;
অট্ঠন্নম্পি সমূহং, সিরসা ৰন্দে অরিযসঙ্ঘং.
ইতি ¶ মে পসন্নমতিনো, রতনত্তযৰন্দনামযং পুঞ্ঞং;
যং সুৰিহতন্তরাযো, হুত্ৰা তস্সানুভাৰেন.
মজ্ঝিমপমাণসুত্তঙ্কিতস্স ইধ মজ্ঝিমাগমৰরস্স;
বুদ্ধানুবুদ্ধসংৰণ্ণিতস্স পরৰাদমথনস্স.
অত্থপ্পকাসনত্থং, অট্ঠকথা আদিতো ৰসিসতেহি;
পঞ্চহি যা সঙ্গীতা, অনুসঙ্গীতা চ পচ্ছাপি.
সীহল়দীপং পন আভতাথ ৰসিনা মহামহিন্দেন;
ঠপিতা সীহল়ভাসায, দীপৰাসীনমত্থায.
অপনেত্ৰান ততোহং, সীহল়ভাসং মনোরমং ভাসং;
তন্তিনযানুচ্ছৰিকং, আরোপেন্তো ৰিগতদোসং.
সমযং ¶ অৰিলোমেন্তো, থেরানং থেরৰংসদীপানং;
সুনিপুণৰিনিচ্ছযানং, মহাৰিহারে নিৰাসীনং.
হিত্ৰা পুনপ্পুনাগতমত্থং, অত্থং পকাসযিস্সামি;
সুজনস্স চ তুট্ঠত্থং, চিরট্ঠিতত্থঞ্চ ধম্মস্স.
সীলকথা ¶ ধুতধম্মা, কম্মট্ঠানানি চেৰ সব্বানি;
চরিযাৰিধানসহিতো, ঝানসমাপত্তিৰিত্থারো.
সব্বা চ অভিঞ্ঞাযো, পঞ্ঞাসঙ্কলননিচ্ছযো চেৰ;
খন্ধাধাতাযতনিন্দ্রিযানি অরিযানি চেৰ চত্তারি.
সচ্চানি ¶ পচ্চযাকারদেসনা সুপরিসুদ্ধনিপুণনযা;
অৰিমুত্ততন্তিমগ্গা, ৰিপস্সনাভাৰনা চেৰ.
ইতি পন সব্বং যস্মা, ৰিসুদ্ধিমগ্গে মযা সুপরিসুদ্ধং;
ৰুত্তং তস্মা ভিয্যো, ন তং ইধ ৰিচারযিস্সামি.
‘‘মজ্ঝে ৰিসুদ্ধিমগ্গো, এস চতুন্নম্পি আগমানঞ্হি;
ঠত্ৰা পকাসযিস্সতি, তত্থ যথাভাসিতমত্থং’’.
ইচ্চেৰ কতো তস্মা, তম্পি গহেত্ৰান সদ্ধিমেতায;
অট্ঠকথায ৰিজানথ, মজ্ঝিমসঙ্গীতিযা অত্থন্তি.
নিদানকথা
১. তত্থ মজ্ঝিমসঙ্গীতি নাম পণ্ণাসতো মূলপণ্ণাসা মজ্ঝিমপণ্ণাসা উপরিপণ্ণাসাতি পণ্ণাসত্তযসঙ্গহা. ৰগ্গতো একেকায পণ্ণাসায পঞ্চ পঞ্চ ৰগ্গে কত্ৰা পন্নরসৰগ্গসমাযোগা. সুত্ততো দিযড্ঢসুত্তসতং দ্ৰে চ সুত্তন্তা. পদতো তেৰীসুত্তরপঞ্চসতাধিকানি অসীতিপদসহস্সানি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘অসীতিপদসহস্সানি, ভিয্যো পঞ্চসতানি চ;
পুন তেৰীসতি ৰুত্তা, পদমেৰং ৰৰত্থিত’’ন্তি.
অক্খরতো ¶ সত্ত অক্খরসতসহস্সানি চত্তালীসঞ্চ সহস্সানি তেপঞ্ঞাসঞ্চ অক্খরানি. ভাণৰারতো অসীতি ভাণৰারা তেৰীসপদাধিকো চ উপড্ঢভাণৰারো. অনুসন্ধিতো পুচ্ছানুসন্ধি-অজ্ঝাসযানুসন্ধি-যথানুসন্ধিৰসেন সঙ্খেপতো তিৰিধো অনুসন্ধি. ৰিত্থারতো পনেত্থ তীণি অনুসন্ধিসহস্সানি নৰ চ সতানি হোন্তি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘তীণি ¶ সন্ধিসহস্সানি, তথা নৰসতানি চ;
অনুসন্ধিনযা এতে, মজ্ঝিমস্স পকাসিতা’’তি.
তত্থ পণ্ণাসাসু মূলপণ্ণাসা আদি, ৰগ্গেসু মূলপরিযাযৰগ্গো, সুত্তেসু মূলপরিযাযসুত্তং. তস্সাপি ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং আযস্মতা আনন্দেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্তং নিদানমাদি. সা পনেসা পঠমমহাসঙ্গীতি সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায আদিম্হি ৰিত্থারিতা. তস্মা সা তত্থ ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
১. মূলপরিযাযৰগ্গো
১. মূলপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা
১. যং ¶ ¶ ¶ পনেতং ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং নিদানং. তত্থ এৰন্তি নিপাতপদং. মেতিআদীনি নামপদানি. উক্কট্ঠাযং ৰিহরতীতি এত্থ ৰীতি উপসগ্গপদং, হরতীতি আখ্যাতপদন্তি ইমিনা তাৰ নযেন পদৰিভাগো ৰেদিতব্বো.
অত্থতো পন এৰং-সদ্দো তাৰ উপমূপদেসসম্পহংসনগরহণৰচনসম্পটিগ্গহাকারনিদস্সনাৰধারণাদিঅনেকত্থপ্পভেদো. তথাহেস – ‘‘এৰং জাতেন মচ্চেন কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি এৰমাদীসু (ধ. প. ৫৩) উপমাযং আগতো. ‘‘এৰং তে অভিক্কমিতব্বং, এৰং তে পটিক্কমিতব্ব’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৪.১২২) উপদেসে. ‘‘এৰমেতং ভগৰা, এৰমেতং সুগতা’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) সম্পহংসনে. ‘‘এৰমেৰং পনাযং ৰসলী যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১৮৭) গরহণে. ‘‘এৰং ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.১) ৰচনসম্পটিগ্গহে. ‘‘এৰং ব্যাখো অহং, ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৯৮) আকারে. ‘‘এহি ত্ৰং, মাণৰক, যেন সমণো আনন্দো তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন সমণং, আনন্দং, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘সুভো মাণৰো তোদেয্যপুত্তো, ভৰন্তং আনন্দং, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি, এৰঞ্চ ৰদেহি সাধু কির ভৰং আনন্দো যেন সুভস্স মাণৰস্স তোদেয্যপুত্তস্স নিৰেসনং, তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তিআদীসু (দী. নি. ১.৪৪৫) নিদস্সনে. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ¶ ৰাতি? অকুসলা, ভন্তে. সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰাতি? সাৰজ্জা, ভন্তে. ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰাতি? ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে. সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি নো ৰা, কথং ৰো এত্থ হোতীতি? সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, এৰং নো এত্থ হোতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) অৰধারণে. স্ৰাযমিধ আকারনিদস্সনাৰধারণেসু দট্ঠব্বো.
তত্থ ¶ আকারট্ঠেন এৰংসদ্দেন এতমত্থং দীপেতি – নানানযনিপুণং অনেকজ্ঝাসযসমুট্ঠানং অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নং ৰিৰিধপাটিহারিযং ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরং সব্বসত্তানং সকসকভাসানুরূপতো সোতপথমাগচ্ছন্তং ¶ তস্স ভগৰতো ৰচনং সব্বপ্পকারেন কো সমত্থো ৰিঞ্ঞাতুং, সব্বথামেন পন সোতুকামতং জনেত্ৰাপি এৰং মে সুতং, মযাপি একেনাকারেন সুতন্তি.
নিদস্সনট্ঠেন ‘‘নাহং সযম্ভূ, ন মযা ইদং সচ্ছিকত’’ন্তি অত্তানং পরিমোচেন্তো এৰং মে সুতং, মযাপি এৰং সুতন্তি ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং নিদস্সেতি.
অৰধারণট্ঠেন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো, গতিমন্তানং, সতিমন্তানং, ধিতিমন্তানং, উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯-২২৩) এৰং ভগৰতা, ‘‘আযস্মা আনন্দো অত্থকুসলো ধম্মকুসলো ব্যঞ্জনকুসলো নিরুত্তিকুসলো পুব্বাপরকুসলো’’তি (অ. নি. ৫.১৬৯) এৰং ধম্মসেনাপতিনা চ পসত্থভাৰানুরূপং অত্তনো ধারণবলং দস্সেন্তো সত্তানং সোতুকম্যতং জনেতি ‘‘এৰং মে সুতং, তঞ্চ খো অত্থতো ৰা ব্যঞ্জনতো ৰা অনূনমনধিকং, এৰমেৰ ন অঞ্ঞথা দট্ঠব্ব’’ন্তি.
মে-সদ্দো তীসু অত্থেসু দিস্সতি. তথা হিস্স ‘‘গাথাভিগীতং মে অভোজনেয্য’’ন্তিআদীসু (সু. নি. ৮১) মযাতি অত্থো. ‘‘সাধু মে, ভন্তে ভগৰা, সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (সং. নি. ৪.৮৮) ময্হন্তি অত্থো. ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথা’’তিআদীসু ¶ (ম. নি. ১.২৯) মমাতি অত্থো. ইধ পন ‘‘মযা সুত’’ন্তি চ ‘‘মম সুত’’ন্তি চ অত্থদ্ৰযে যুজ্জতি.
সুতন্তি অযং সুত-সদ্দো সউপসগ্গো চ অনুপসগ্গো চ গমন-ৰিস্সুত-কিলিন্ন-উপচিতানুযোগ-সোতৰিঞ্ঞেয্য-সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতাদিঅনেকত্থপ্পভেদো. তথা হিস্স ‘‘সেনায পসুতো’’তিআদীসু গচ্ছন্তোতি অত্থো. ‘‘সুতধম্মস্স পস্সতো’’তিআদীসু (উদা. ১১) ৰিস্সুতধম্মস্সাতি অত্থো, ‘‘অৰস্সুতা অৰস্সুতস্সাতি’’আদীসু (পাচি. ৬৫৭) কিলিন্না কিলিন্নস্সাতি অত্থো. ‘‘তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পক’’ন্তিআদীসু (খু. পা. ৭.১২) উপচিতন্তি ¶ অত্থো. ‘‘যে ঝানপসুতা ধীরা’’তিআদীসু (ধ. প. ১৮১) ঝানানুযুত্তাতি অত্থো. ‘‘দিট্ঠং সুতং মুত’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.২৪১) সোতৰিঞ্ঞেয্যন্তি অত্থো. ‘‘সুতধরো সুতসন্নিচযো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৩৯) সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতধরোতি অত্থো. ইধ পনস্স সোতদ্ৰারানুসারেন ‘‘উপধারিত’’ন্তি ৰা ‘‘উপধারণ’’ন্তি ৰাতি ¶ অত্থো. মে-সদ্দস্স হি মযাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মযা সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারিত’’ন্তি যুজ্জতি. মমাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মম সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারণ’’ন্তি যুজ্জতি.
এৰমেতেসু তীসু পদেসু এৰন্তি সোতৰিঞ্ঞাণাদিৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদস্সনং. মেতি ৰুত্তৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিপুগ্গলনিদস্সনং. সুতন্তি অস্সৰনভাৰপ্পটিক্খেপতো অনূনানধিকাৰিপরীতগ্গহণনিদস্সনং. তথা এৰন্তি তস্সা সোতদ্ৰারানুসারেন পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তিভাৰপ্পকাসনং. মেতি অত্তপ্পকাসনং. সুতন্তি ধম্মপ্পকাসনং. অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপো ‘‘নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা মযা ন অঞ্ঞং কতং, ইদং পন কতং, অযং ধম্মো সুতো’’তি.
তথা এৰন্তি নিদ্দিসিতব্বপ্পকাসনং. মেতি পুগ্গলপ্পকাসনং. সুতন্তি পুগ্গলকিচ্চপ্পকাসনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং সুত্তং নিদ্দিসিস্সামি, তং মযা এৰং সুতন্তি.
তথা এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স ¶ নানাকারনিদ্দেসো. এৰন্তি হি অযং আকারপঞ্ঞত্তি, মেতি কত্তুনিদ্দেসো, সুতন্তি ৰিসযনিদ্দেসো. এত্তাৰতা নানাকারপ্পৰত্তেন চিত্তসন্তানেন তংসমঙ্গিনো কত্তুৰিসযে গহণসন্নিট্ঠানং কতং হোতি.
অথ ৰা এৰন্তি পুগ্গলকিচ্চনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদ্দেসো. মেতি উভযকিচ্চযুত্তপুগ্গলনিদ্দেসো. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – মযা সৰনকিচ্চৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিনা পুগ্গলেন ৰিঞ্ঞাণৰসেন লদ্ধসৰনকিচ্চৰোহারেন সুতন্তি.
তত্থ এৰন্তি চ মেতি চ সচ্চিকট্ঠপরমত্থৰসেন অৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. কিঞ্হেত্থ তং পরমত্থতো অত্থি, যং এৰন্তি ৰা মেতি ৰা নিদ্দেসং লভেথ? সুতন্তি ¶ ৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. যঞ্হি তমেত্থ সোতেন উপলদ্ধং, তং পরমত্থতো ৰিজ্জমানন্তি.
তথা এৰন্তি চ মেতি চ তং তং উপাদায ৰত্তব্বতো উপাদাপঞ্ঞত্তি. সুতন্তি দিট্ঠাদীনি উপনিধায ৰত্তব্বতো উপনিধাপঞ্ঞত্তি. এত্থ চ এৰন্তি ৰচনেন অসম্মোহং দীপেতি. ন হি সম্মূল়্হো নানপ্পকারপটিৰেধসমত্থো হোতি. সুতন্তি ৰচনেন সুতস্স অসম্মোসং দীপেতি. যস্স হি সুতং সম্মুট্ঠং হোতি ¶ , ন সো কালন্তরেন মযা সুতন্তি পটিজানাতি. ইচ্চস্স অসম্মোহেন পঞ্ঞাসিদ্ধি, অসম্মোসেন পন সতিসিদ্ধি. তত্থ পঞ্ঞা পুব্বঙ্গমায সতিযা ব্যঞ্জনাৰধারণসমত্থতা, সতিপুব্বঙ্গমায পঞ্ঞায অত্থপটিৰেধসমত্থতা, তদুভযসমত্থতাযোগেন অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নস্স ধম্মকোসস্স অনুপালনসমত্থতো ধম্মভণ্ডাগারিকত্তসিদ্ধি.
অপরো নযো – এৰন্তি ৰচনেন যোনিসো মনসিকারং দীপেতি, অযোনিসো মনসিকরোতো হি নানপ্পকারপটিৰেধাভাৰতো. সুতন্তি ৰচনেন অৰিক্খেপং দীপেতি, ৰিক্খিত্তচিত্তস্স সৰনাভাৰতো. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং, পুন ভণথা’’তি ভণতি. যোনিসো মনসিকারেন চেত্থ অত্তসম্মাপণিধিং পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতং সাধেতি, সম্মা অপণিহিতত্তস্স পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা তদভাৰতো. অৰিক্খেপেন ¶ পন সদ্ধম্মস্সৰনং সপ্পুরিসূপনিস্সযঞ্চ সাধেতি. ন হি ৰিক্খিত্তচিত্তো সোতুং সক্কোতি, ন চ সপ্পুরিসে অনুপস্সযমানস্স সৰনং অত্থীতি.
অপরো নযো – যস্মা এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স নানাকারনিদ্দেসোতি ৰুত্তং. সো চ এৰং ভদ্দকো আকারো ন সম্মা অপ্পণিহিতত্তনো পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা হোতি, তস্মা এৰন্তি ইমিনা ভদ্দকেন আকারেন পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং অত্তনো দীপেতি, সুতন্তি সৰনযোগেন পুরিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং. ন হি অপ্পতিরূপদেসে ৰসতো সপ্পুরিসূপনিস্সযৰিরহিতস্স ৰা সৰনং অত্থি. ইচ্চস্স পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা আসযসুদ্ধি সিদ্ধা হোতি. পুরিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা পযোগসুদ্ধি. তায চ আসযসুদ্ধিযা অধিগমব্যত্তিসিদ্ধি, পযোগসুদ্ধিযা আগমব্যত্তিসিদ্ধি. ইতি পযোগাসযসুদ্ধস্স ¶ আগমাধিগমসম্পন্নস্স ৰচনং অরুণুগ্গং ৰিয সূরিযস্স উদযতো যোনিসোমনসিকারো ৰিয চ কুসলকম্মস্স অরহতি ভগৰতো ৰচনস্স পুব্বঙ্গমং ভৰিতুন্তি ঠানে নিদানং ঠপেন্তো এৰং মে সুতন্তিআদিমাহ.
অপরো নযো – এৰন্তি ইমিনা নানপ্পকারপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন অত্তনো অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং দীপেতি. সুতন্তি ইমিনা সোতব্বভেদপটিৰেধদীপকেন ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং ¶ . এৰন্তি চ ইদং যোনিসোমনসিকারদীপকং ৰচনং ভাসমানো – ‘‘এতে মযা ধম্মা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা’’তি দীপেতি. সুতন্তি ইদং সৰনযোগদীপকং ৰচনং ভাসমানো – ‘‘বহূ মযা ধম্মা সুতা ধাতা ৰচসা পরিচিতা’’তি দীপেতি. তদুভযেনপি অত্থব্যঞ্জনপারিপূরিং দীপেন্তো সৰনে আদরং জনেতি. অত্থব্যঞ্জনপরিপুণ্ণঞ্হি ধম্মং আদরেন অস্সুণন্তো মহতা হিতা পরিবাহিরো হোতীতি আদরং জনেত্ৰা সক্কচ্চং ধম্মো সোতব্বোতি.
‘‘এৰং মে সুত’’ন্তি ইমিনা পন সকলেন ৰচনেন আযস্মা আনন্দো তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মং অত্তনো অদহন্তো অসপ্পুরিসভূমিং অতিক্কমতি, সাৰকত্তং পটিজানন্তো সপ্পুরিসভূমিং ওক্কমতি. তথা অসদ্ধম্মা চিত্তং ৰুট্ঠাপেতি, সদ্ধম্মে চিত্তং পতিট্ঠাপেতি. ‘‘কেৰলং সুতমেৰেতং মযা ¶ তস্সেৰ পন ভগৰতো ৰচন’’ন্তি দীপেন্তো অত্তানং পরিমোচেতি, সত্থারং অপদিসতি, জিনৰচনং অপ্পেতি, ধম্মনেত্তিং পতিট্ঠাপেতি.
অপিচ ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তি অত্তনা উপ্পাদিতভাৰং অপ্পটিজানন্তো পুরিমৰচনং ৰিৰরন্তো ‘‘সম্মুখা পটিগ্গহিতমিদং মযা তস্স ভগৰতো চতুৰেসারজ্জৰিসারদস্স দসবলধরস্স আসভট্ঠানট্ঠাযিনো সীহনাদনাদিনো সব্বসত্তুত্তমস্স ধম্মিস্সরস্স ধম্মরাজস্স ধম্মাধিপতিনো ধম্মদীপস্স ধম্মসরণস্স সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স ৰচনং, ন এত্থ অত্থে ৰা ধম্মে ৰা পদে ৰা ব্যঞ্জনে ৰা কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা কত্তব্বা’’তি সব্বদেৰমনুস্সানং ইমস্মিং ধম্মে অস্সদ্ধিযং ৰিনাসেতি, সদ্ধাসম্পদং উপ্পাদেতীতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘ৰিনাসযতি ¶ অস্সদ্ধং, সদ্ধং ৰড্ঢেতি সাসনে;
এৰং মে সুতমিচ্চেৰং, ৰদং গোতমসাৰকো’’তি.
একন্তি গণনপরিচ্ছেদনিদ্দেসো. সমযন্তি পরিচ্ছিন্ননিদ্দেসো. একং সমযন্তি অনিযমিতপরিদীপনং. তত্থ সমযসদ্দো –
সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতুদিট্ঠিসু;
পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি.
তথা হিস্স ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.৪৪৭) সমৰাযো ¶ অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.২৯) খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তিআদীসু (পাচি. ৩৫৮) কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তিআদীসু সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে, ভদ্দালি, অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি, ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ভগৰাপি মং জানিস্সতি, ‘ভদ্দালি, নাম ভিক্খু সত্থুসাসনে সিক্খায ন পরিপূরকারী’তি, অযম্পি খো তে, ভদ্দালি, সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৩৫) হেতু ¶ . ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গাহমানো পরিব্বাজকো সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.২৬০) দিট্ঠি.
‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;
অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. –
আদীসু (সং. নি. ১.১২৯) পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৪) পহানং. ‘‘দুক্খস্স পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তিআদীসু (পটি. ম. ৩.১) পটিৰেধো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তেন সংৰচ্ছর-উতু-মাসড্ঢমাস-রত্তি-দিৰ-পুব্বণ্হ-মজ্ঝন্হিক-সাযন্হ- পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমযাম-মুহুত্তাদীসু কালপ্পভেদভূতেসু সমযেসু একং সমযন্তি দীপেতি.
তত্থ কিঞ্চাপি এতেসু সংৰচ্ছরাদীসু সমযেসু যং যং সুত্তং যম্হি যম্হি সংৰচ্ছরে উতুম্হি মাসে পক্খে রত্তিভাগে দিৰসভাগে ৰা ৰুত্তং, সব্বং তং থেরস্স ¶ সুৰিদিতং সুৰৰত্থাপিতং পঞ্ঞায. যস্মা পন ‘‘এৰং মে সুতং অসুকসংৰচ্ছরে অসুকউতুম্হি অসুকমাসে অসুকপক্খে অসুকরত্তিভাগে অসুকদিৰসভাগে ৰা’’তি এৰং ৰুত্তে ন সক্কা সুখেন ধারেতুং ৰা উদ্দিসিতুং ৰা উদ্দিসাপেতুং ৰা, বহু চ ৰত্তব্বং হোতি, তস্মা একেনেৰ পদেন তমত্থং সমোধানেত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.
যে ৰা ইমে গব্ভোক্কন্তিসমযো জাতিসমযো সংৰেগসমযো অভিনিক্খমনসমযো দুক্করকারিকসমযো মারৰিজযসমযো অভিসম্বোধিসমযো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারসমযো দেসনাসমযো পরিনিব্বানসমযোতি এৰমাদযো ভগৰতো দেৰমনুস্সেসু অতিৰিয সুপ্পকাসা অনেককালপ্পভেদা এৰ সমযা, তেসু সমযেসু দেসনাসমযসঙ্খাতং ¶ একং সমযন্তি দীপেতি. যো চাযং ঞাণকরুণাকিচ্চসমযেসু অরুণাকিচ্চসমযো, অত্তহিতপরহিতপটিপত্তিসমযেসু পরহিতপটিপত্তিসমযো, সন্নিপতিতানং করণীযদ্ৰযসমযেসু ধম্মিকথাসমযো, দেসনাপটিপত্তিসমযেসু ¶ দেসনাসমযো, তেসুপি সমযেসু অঞ্ঞতরং সন্ধায ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.
কস্মা পনেত্থ যথা অভিধম্মে ‘‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’’ন্তি চ ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি চ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো, ৰিনযে চ ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা’’তি করণৰচনেন, তথা অকত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি. তত্থ তথা ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. তত্থ হি অভিধম্মে ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণঞ্হি কালত্থো চ সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খীযতি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচননিদ্দেসো কতো.
ৰিনযে চ হেতুঅত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞাপযন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো.
ইধ ¶ পন অঞ্ঞস্মিঞ্চ এৰংজাতিকে অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ইমং অঞ্ঞং ৰা সুত্তন্তং দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি.
তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘তং তং অত্থমপেক্খিত্ৰা, ভুম্মেন করণেন চ;
অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, উপযোগেন সো ইধা’’তি.
পোরাণা ¶ পন ৰণ্ণযন্তি – ‘‘তস্মিং সমযে’’তি ৰা – ‘‘তেন সমযেনা’’তি ৰা – ‘‘একং সময’’ন্তি ¶ ৰা অভিলাপমত্তভেদো এস, সব্বত্থ ভুম্মমেৰ অত্থোতি. তস্মা ‘‘একং সময’’ন্তি ৰুত্তেপি ‘‘একস্মিং সমযে’’তি অত্থো ৰেদিতব্বো.
ভগৰাতি গরু. গরুঞ্হি লোকে ‘‘ভগৰা’’তি ৰদন্তি. অযঞ্চ সব্বগুণৰিসিট্ঠতায সব্বসত্তানং গরু, তস্মা ‘‘ভগৰা’’তি ৰেদিতব্বো. পোরাণেহিপি ৰুত্তং –
‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;
গরুগারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.
অপিচ –
‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;
ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি. –
ইমিস্সা গাথায ৰসেনস্স পদস্স ৰিত্থারতো অত্থো ৰেদিতব্বো. সো চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে বুদ্ধানুস্সতিনিদ্দেসে ৰুত্তোযেৰ.
এত্তাৰতা চেত্থ এৰং মে সুতন্তি ৰচনেন যথাসুতং ধম্মং দস্সেন্তো ভগৰতো ধম্মসরীরং পচ্চক্খং করোতি. তেন – ‘‘নযিদং অতিক্কন্তসত্থুকং পাৰচনং, অযং ৰো সত্থা’’তি সত্থু অদস্সনেন উক্কণ্ঠিতং জনং সমস্সাসেতি.
একং সমযং ভগৰাতি ৰচনেন তস্মিং সমযে ভগৰতো অৰিজ্জমানভাৰং দস্সেন্তো রূপকাযপরিনিব্বানং সাধেতি. তেন ‘‘এৰংৰিধস্স ¶ নাম অরিযধম্মস্স দেসকো দসবলধরো ৰজিরসঙ্ঘাতসমানকাযো, সোপি ভগৰা পরিনিব্বুতো, কেন অঞ্ঞেন জীৰিতে আসা জনেতব্বা’’তি জীৰিতমদমত্তং জনং সংৰেজেতি, সদ্ধম্মে চস্স উস্সাহং জনেতি.
এৰন্তি চ ভণন্তো দেসনাসম্পত্তিং নিদ্দিসতি. মে সুতন্তি সাৰকসম্পত্তিং. একং সমযন্তি কালসম্পত্তিং. ভগৰাতি দেসকসম্পত্তিং.
উক্কট্ঠাযং ৰিহরতীতি এত্থ উক্কাতি দীপিকা, তঞ্চ নগরং ‘‘মঙ্গলদিৰসো সুখণো সুনক্খত্তং ¶ মা অতিক্কমী’’তি রত্তিম্পি উক্কাসু ঠিতাসু মাপিতত্তা উক্কট্ঠাতি ৰুচ্চতি. দণ্ডদীপিকাসু জালেত্ৰা ধারীযমানাসু মাপিতত্তাতি ৰুত্তং হোতি, তস্সং উক্কট্ঠাযং. সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু ¶ অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গিপরিদীপনমেতং. ইধ পন ঠানগমননিসিন্নসযনপ্পভেদেসু রিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং. তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি ভগৰা একং ইরিযাপথবাধনং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি, তস্মা ৰিহরতীতি ৰুচ্চতি.
সুভগৰনেতি এত্থ সুভগত্তা সুভগং, সুন্দরসিরিকত্তা সুন্দরকামত্তা চাতি ৰুত্তং হোতি. তস্স হি ৰনস্স সিরিসম্পত্তিযা মনুস্সা অন্নপানাদীনি আদায দিৰসং তত্থেৰ ছণসমজ্জউস্সৰে করোন্তা ভোগসুখং অনুভোন্তি, সুন্দরসুন্দরে চেত্থ কামে পত্থেন্তি ‘‘পুত্তং লভাম, ধীতরং লভামা’’তি, তেসং তং তথেৰ হোতি, এৰং তং সুন্দরসিরিকত্তা সুন্দরকামত্তা চ সুভগং. অপিচ বহুজনকন্ততাযপি সুভগং. ৰনযতীতি ৰনং, অত্তসম্পদায সত্তানং ভত্তিং কারেতি, অত্তনি সিনেহং উপ্পাদেতীতি অত্থো. ৰনুতে ইতি ৰা ৰনং, নানাৰিধকুসুম-গন্ধসম্মোদমত্তকোকিলাদিৰিহঙ্গমাভিরুতেহি মন্দমালুতচলিতরুক্খসাখাৰিটপপল্লৰপলাসেহি চ ‘‘এথ মং পরিভুঞ্জথা’’তি সব্বপাণিনো যাচতি ৰিযাতি অত্থো. সুভগঞ্চ তং ৰনঞ্চাতি সুভগৰনং. তস্মিং সুভগৰনে. ৰনঞ্চ নাম রোপিমং, সযংজাতন্তি দুৰিধং. তত্থ ৰেল়ুৰনজেতৰনাদীনি ¶ রোপিমানি. অন্ধৰনমহাৰনঅঞ্জনৰনাদীনি সযং জাতানি. ইদম্পি সযংজাতন্তি ৰেদিতব্বং.
সালরাজমূলেতি এত্থ সালরুক্খোপি সালোতি ৰুচ্চতি. যথাহ ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা অৰিদূরে মহন্তং সালৰনং, তঞ্চস্স এল়ণ্ডেহি সঞ্ছন্ন’’ন্তি (ম. নি. ১.২২৫) ‘‘অন্তরেন যমকসালান’’ন্তি চ (দী. নি. ২.১৯৫) ৰনপ্পতিজেট্ঠকরুক্খোপি. যথাহ –
‘‘তৰেৰ দেৰ ৰিজিতে, তৰেৰুয্যানভূমিযা;
উজুৰংসা মহাসালা, নীলোভাসা মনোরমা’’তি. (জা. ২.১৯.৪);
যো ¶ কোচি রুক্খোপি. যথাহ ‘‘অথ খো তং, ভিক্খৰে, মালুৰবীজং অঞ্ঞতরস্মিং সালমূলে নিপতেয্যা’’তি (ম. নি. ১.৪৬৯). ইধ ¶ পন ৰনপ্পতিজেট্ঠকরুক্খো অধিপ্পেতো. রাজসদ্দো পনস্স তমেৰ জেট্ঠকভাৰং সাধেতি. যথাহ ‘‘সুপ্পতিট্ঠিতস্স খো ব্রাহ্মণ ধম্মিক নিগ্রোধরাজস্সা’’তি (অ. নি. ৬.৫৪). তত্থ দ্ৰেধা সমাসো, সালানং রাজাতিপি সালরাজা, সালো চ সো জেট্ঠকট্ঠেন রাজা চ ইতিপি সালরাজা. মূলন্তি সমীপং. অযঞ্হি মূলসদ্দো, ‘‘মূলানি উদ্ধরেয্য, অন্তমসো উসিরনাল়িমত্তানিপী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.১৯৫) মূলমূলে দিস্সতি. ‘‘লোভো অকুসলমূল’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ৩.৩০৫) অসাধারণহেতুম্হি. ‘‘যাৰ মজ্ঝন্হিকে কালে ছাযা ফরতি, নিৰাতে পণ্ণানি পতন্তি, এত্তাৰতা রুক্খমূল’’ন্তিআদীসু সমীপে. ইধ পন সমীপে অধিপ্পেতো, তস্মা সালরাজস্স সমীপেতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
তত্থ সিযা – যদি তাৰ ভগৰা উক্কট্ঠাযং ৰিহরতি, ‘‘সুভগৰনে সালরাজমূলে’’তি ন ৰত্তব্বং, অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘‘উক্কট্ঠায’’ন্তি ন ৰত্তব্বং, ন হি সক্কা উভযত্থ একং সমযং ৰিহরিতুন্তি. ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং.
ননু অৰোচুম্হ ‘‘সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচন’’ন্তি. তস্মা যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰমিধাপি যদিদং উক্কট্ঠায সমীপে সুভগৰনং সালরাজমূলং, তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘উক্কট্ঠাযং ৰিহরতি সুভগৰনে সালরাজমূলে’’তি. গোচরগামনিদস্সনত্থঞ্হিস্স ¶ উক্কট্ঠাৰচনং, পব্বজিতানুরূপনিৰাসট্ঠাননিদস্সনত্থং সেসৰচনং.
তত্থ উক্কট্ঠাকিত্তনেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, সুভগৰনাদিকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং. তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰিৰজ্জনুপাযদস্সনং. পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং. পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন পঞ্ঞায অপগমনং. পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্ততং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপনং. পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তং ¶ ফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং ¶ . পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰানং. পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততং. পুরিমেন ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমো একপুগ্গলো, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭০) ৰচনতো যদত্থং ভগৰা উপ্পন্নো, তদত্থপরিনিপ্ফাদনং, পচ্ছিমেন যত্থ উপ্পন্নো, তদনুরূপৰিহারং. ভগৰা হি পঠমং লুম্বিনিৰনে, দুতিযং বোধিমণ্ডেতি লোকিযলোকুত্তরায উপ্পত্তিযা ৰনেযেৰ উপ্পন্নো, তেনস্স ৰনেযেৰ ৰিহারং দস্সেতীতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.
তত্রাতি দেসকালপরিদীপনং. তঞ্হি যং সমযং ৰিহরতি, তত্র সমযে. যস্মিঞ্চ সালরাজমূলে ৰিহরতি, তত্র সালরাজমূলেতি দীপেতি. ভাসিতব্বযুত্তে ৰা দেসকালে দীপেতি. ন হি ভগৰা অযুত্তে দেসে কালে ৰা ধম্মং ভাসতি. ‘‘অকালো খো তাৰ বাহিযা’’তি (উদা. ১০) আদিচেত্থ সাধকং. খোতি পদপূরণমত্তে অৰধারণে আদিকালত্থে ৰা নিপাতো. ভগৰাতি লোকগরুদীপনং. ভিক্খূতি কথাসৰনযুত্তপুগ্গলৰচনং. অপিচেত্থ, ‘‘ভিক্খকোতি ভিক্খু, ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা (পারা. ৪৫) নযেন ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো. আমন্তেসীতি আলপি অভাসি সম্বোধেসীতি অযমেত্থ অত্থো. অঞ্ঞত্র ¶ পন ঞাপনেপি হোতি. যথাহ ‘‘আমন্তযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে’’তি. পক্কোসনেপি. যথাহ ‘‘এহি ত্ৰং ভিক্খু মম ৰচনেন সারিপুত্তং আমন্তেহী’’তি (অ. নি. ৯.১১).
ভিক্খৰোতি আমন্তনাকারদীপনং. তঞ্চ ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধত্তা ৰুত্তং. ভিক্খনসীলতাগুণযুত্তোপি হি ভিক্খু ভিক্খনধম্মতাগুণযুত্তোপি. ভিক্খনে সাধুকারিতাগুণযুত্তোপীতি সদ্দৰিদূ মঞ্ঞন্তি. তেন চ নেসং ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধেন ৰচনেন হীনাধিকজনসেৰিতং ৰুত্তিং পকাসেন্তো উদ্ধতদীনভাৰনিগ্গহং ¶ করোতি. ভিক্খৰোতি ইমিনা চ করুণাৰিপ্ফারসোম্মহদযনযননিপাতপুব্বঙ্গমেন ৰচনেন তে অত্তনো মুখাভিমুখে করোতি. তেনেৰ চ কথেতুকম্যতাদীপকেন ৰচনেন নেসং সোতুকম্যতং জনেতি. তেনেৰ চ সম্বোধনট্ঠেন ¶ সাধুকং সৰনমনসিকারেপি নে নিযোজেতি. সাধুকসৰনমনসিকারাযত্তা হি সাসনসম্পত্তি.
অপরেসুপি দেৰমনুস্সেসু ৰিজ্জমানেসু কস্মা ভিক্খূযেৰ আমন্তেসীতি চে. জেট্ঠসেট্ঠাসন্নসদাসন্নিহিতভাৰতো. সব্বপরিসসাধারণা হি ভগৰতো ধম্মদেসনা. পরিসায চ জেট্ঠা ভিক্খূ, পঠমুপ্পন্নত্তা. সেট্ঠা, অনগারিযভাৰং আদিং কত্ৰা সত্থুচরিযানুৰিধাযকত্তা সকলসাসনপটিগ্গাহকত্তা চ. আসন্না, তত্থ নিসিন্নেসু সত্থুসন্তিকত্তা. সদাসন্নিহিতা, সত্থুসন্তিকাৰচরত্তাতি. অপিচ তে ধম্মদেসনায ভাজনং, যথানুসিট্ঠং পটিপত্তিসব্ভাৰতো. ৰিসেসতো চ একচ্চে ভিক্খূযেৰ সন্ধায অযং দেসনাতিপি তে এৰ আমন্তেসি.
তত্থ সিযা – কিমত্থং পন ভগৰা ধম্মং দেসেন্তো পঠমং ভিক্খূ আমন্তেসি, ন ধম্মমেৰ দেসেতীতি. সতিজননত্থং. ভিক্খূ হি অঞ্ঞং চিন্তেন্তাপি ৰিক্খিত্তচিত্তাপি ধম্মং পচ্চৰেক্খন্তাপি কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাপি নিসিন্না হোন্তি, তে অনামন্তেত্ৰা ধম্মে দেসিযমানে – ‘‘অযং দেসনা কিন্নিদানা কিংপচ্চযা কতমায অট্ঠুপ্পত্তিযা দেসিতা’’তি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তা দুগ্গহিতং ৰা গণ্হেয্যুং, ন ৰা গণ্হেয্যুং. তেন নেসং সতিজননত্থং ভগৰা পঠমং আমন্তেত্ৰা পচ্ছা ধম্মং দেসেতি.
ভদন্তেতি ¶ গারৰৰচনমেতং, সত্থুনো পটিৰচনদানং ৰা, অপিচেত্থ ভিক্খৰোতি ৰদমানো ভগৰা তে ভিক্খূ আলপতি. ভদন্তেতি ৰদমানা তে ভগৰন্তং পচ্চালপন্তি. তথা ভিক্খৰোতি ভগৰা আভাসতি. ভদন্তেতি তে পচ্চাভাসন্তি. ভিক্খৰোতি পটিৰচনং দাপেতি, ভদন্তেতি পটিৰচনং দেন্তি. তে ভিক্খূতি যে ভগৰা আমন্তেসি. ভগৰতো পচ্চস্সোসুন্তি ভগৰতো আমন্তনং পটিঅস্সোসুং, অভিমুখা হুত্ৰা সুণিংসু সম্পটিচ্ছিংসু পটিগ্গহেসুন্তি ¶ অত্থো. ভগৰা এতদৰোচাতি ভগৰা এতং ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং অৰোচ.
এত্তাৰতা চ যং আযস্মতা আনন্দেন কমলকুৰলযুজ্জলৰিমলসাদুরসসলিলায পোক্খরণিযা সুখাৰতরণত্থং নিম্মলসিলাতলরচনৰিলাসসোভিতরতনসোপানং ৰিপ্পকিণ্ণমুত্তাতলসদিসৰালিকাকিণ্ণপণ্ডরভূমিভাগং ¶ তিত্থং ৰিয সুৰিভত্তভিত্তিৰিচিত্রৰেদিকাপরিক্খিত্তস্স নক্খত্তপথং ফুসিতুকামতায ৰিয, ৰিজম্ভিতসমুস্সযস্স পাসাদৰরস্স সুখারোহণত্থং দন্তময-সণ্হমুদুফলক-কঞ্চনলতাৰিনদ্ধ- মণিগণপ্পভাসমুদযুজ্জলসোভং সোপানং ৰিয, সুৰণ্ণৰলযানূপুরাদিসঙ্ঘট্টনসদ্দসম্মিস্সিতকথিতহসিতমধুরস্সরগেহজনৰিচরিতস্স উল়ারইস্সরিযৰিভৰসোভিতস্স মহাঘরস্স সুখপ্পৰেসনত্থং সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাপৰাল়াদিজুতিৰিস্সরৰিজ্জোতিত-সুপ্পতিট্ঠিতৰিসালদ্ৰারবাহং মহাদ্ৰারং ৰিয চ অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নস্স বুদ্ধানং দেসনাঞাণগম্ভীরভাৰসংসূচকস্স ইমস্স সুত্তস্স সুখাৰগাহণত্থং কালদেসদেসকৰত্থুপরিসাপদেসপটিমণ্ডিতং নিদানং ভাসিতং, তস্স অত্থৰণ্ণনা সমত্তা.
সুত্তনিক্খেপৰণ্ণনা
ইদানি ‘‘সব্বধম্মমূলপরিযাযং ৰো’’তিআদিনা নযেন ভগৰতা নিক্খিত্তস্স সুত্তস্স ৰণ্ণনায ওকাসো অনুপ্পত্তো. সা পনেসা সুত্তৰণ্ণনা যস্মা সুত্তনিক্খেপং ৰিচারেত্ৰা ৰুচ্চমানা পাকটা হোতি, তস্মা সুত্তনিক্খেপং তাৰ ৰিচারযিস্সাম. চত্তারো হি সুত্তনিক্খেপা অত্তজ্ঝাসযো পরজ্ঝাসযো পুচ্ছাৰসিকো অট্ঠুপ্পত্তিকোতি.
তত্থ ¶ যানি সুত্তানি ভগৰা পরেহি অনজ্ঝিট্ঠো কেৰলং অত্তনো অজ্ঝাসযেনেৰ কথেসি. সেয্যথিদং, আকঙ্খেয্যসুত্তং, ৰত্থসুত্তং, মহাসতিপট্ঠানসুত্তং, মহাসল়াযতনৰিভঙ্গসুত্তং, অরিযৰংসসুত্তং, সম্মপ্পধানসুত্তন্তহারকো, ইদ্ধিপাদইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গসুত্তন্তহারকোতি এৰমাদীনি. তেসং অত্তজ্ঝাসযো নিক্খেপো.
যানি পন ‘‘পরিপক্কা খো রাহুলস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা ধম্মা, যংনূনাহং রাহুলং উত্তরি আসৰানং খযে ৰিনেয্য’’ন্তি (সং. নি. ৪.১২১) এৰং পরেসং অজ্ঝাসযং খন্তিং মনং অভিনীহারং ¶ বুজ্ঝনভাৰঞ্চ অৰেক্খিত্ৰা পরজ্ঝাসযৰসেন কথিতানি. সেয্যথিদং, চূল়রাহুলোৰাদসুত্তং, মহারাহুলোৰাদসুত্তং, ধম্মচক্কপ্পৰত্তনং, ধাতুৰিভঙ্গসুত্তন্তি এৰমাদীনি. তেসং পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো.
ভগৰন্তং ¶ পন উপসঙ্কমিত্ৰা চতস্সো পরিসা চত্তারো ৰণ্ণা নাগা সুপণ্ণা গন্ধব্বা অসুরা যক্খা মহারাজানো তাৰতিংসাদযো দেৰা মহাব্রহ্মাতি এৰমাদযো ‘‘বোজ্ঝঙ্গা বোজ্ঝঙ্গা’’তি, ভন্তে, ৰুচ্চন্তি. ‘‘নীৰরণা নীৰরণা’’তি, ভন্তে, ৰুচ্চন্তি. ইমে নু খো, ভন্তে, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ‘‘কিং সূধ ৰিত্তং পুরিসস্স সেট্ঠ’’ন্তিআদিনা (সু. নি. ১৮৩) নযেন পঞ্হং পুচ্ছন্তি. এৰং পুট্ঠেন ভগৰতা যানি কথিতানি বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তাদীনি. যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি দেৰতাসংযুত্ত-মারসংযুত্ত-ব্রহ্মসংযুত্ত-সক্কপঞ্হ-চূল়ৰেদল্ল-মহাৰেদল্ল-সামঞ্ঞফল- আল়ৰক-সূচিলোম-খরলোমসুত্তাদীনি, তেসং পুচ্ছাৰসিকো নিক্খেপো.
যানি পনেতানি উপ্পন্নং কারণং পটিচ্চ কথিতানি. সেয্যথিদং, ধম্মদাযাদং চূল়সীহনাদং চন্দূপমং পুত্তমংসূপমং দারুক্খন্ধূপমং অগ্গিক্খন্ধূপমং ফেণপিণ্ডূপমং পারিচ্ছত্তকূপমন্তি এৰমাদীনি. তেসং অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো.
এৰমিমেসু চতূসু নিক্খেপেসু ইমস্স সুত্তস্স অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো. অট্ঠুপ্পত্তিযঞ্হি ইদং ভগৰতা নিক্খিত্তং. কতরায অট্ঠুপ্পত্তিযা? পরিযত্তিং নিস্সায উপ্পন্নে মানে. পঞ্চসতা কির ব্রাহ্মণা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ অপরভাগে ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং সম্পস্সমানা ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ সব্বং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিযত্তিং নিস্সায মানং উপ্পাদেসুং ‘‘যং যং ভগৰা কথেতি, তং তং মযং খিপ্পমেৰ জানাম, ভগৰা হি তীণি লিঙ্গানি ¶ চত্তারি পদানি সত্ত ৰিভত্তিযো মুঞ্চিত্ৰা ¶ ন কিঞ্চি কথেতি, এৰং কথিতে চ অম্হাকং গণ্ঠিপদং নাম নত্থী’’তি. তে ভগৰতি অগারৰা হুত্ৰা ততো পট্ঠায ভগৰতো উপট্ঠানম্পি ধম্মস্সৰনম্পি অভিণ্হং ন গচ্ছন্তি. ভগৰা তেসং তং চিত্তচারং ঞত্ৰা ‘‘অভব্বা ইমে ইমং মানখিলং অনুপহচ্চ মগ্গং ৰা ফলং ৰা সচ্ছিকাতু’’ন্তি তেসং সুতপরিযত্তিং নিস্সায উপ্পন্নং মানং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা দেসনাকুসলো ভগৰা মানভঞ্জনত্থং সব্বধম্মমূলপরিযাযন্তি দেসনং আরভি.
তত্থ সব্বধম্মমূলপরিযাযন্তি সব্বেসং ধম্মানং মূলপরিযাযং. সব্বেসন্তি অনৰসেসানং. অনৰসেসৰাচকো হি অযং সব্ব-সদ্দো. সো যেন যেন সম্বন্ধং গচ্ছতি, তস্স তস্স অনৰসেসতং দীপেতি. যথা, ‘‘সব্বং রূপং অনিচ্চং সব্বা ৰেদনা অনিচ্চা সব্বসক্কাযপরিযাপন্নেসু ¶ ধম্মেসূ’’তি. ধম্ম-সদ্দো পনাযং পরিযত্তি-সচ্চ-সমাধি-পঞ্ঞা-পকতি-সভাৰসুঞ্ঞতা-পুঞ্ঞাপত্তি-ঞেয্যাদীসু দিস্সতি. ‘‘ইধ ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি সুত্তং গেয্য’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৫.৭৩) হি ধম্মসদ্দো পরিযত্তিযং ৰত্ততি. ‘‘দিট্ঠধম্মো ৰিদিতধম্মো’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২৯৯) সচ্চেসু. ‘‘এৰং ধম্মা তে ভগৰন্তো’’তিআদীসু সমাধিম্হি.
‘‘যস্সেতে চতুরো ধম্মা, ৰানরিন্দ যথা তৰ;
সচ্চং ধম্মো ধিতি চাগো, দিট্ঠং সো অতিৰত্ততী’’তি. –
আদীসু (জা. ১.১.৫৭) পঞ্ঞায.
‘‘জাতিধম্মা জরাধম্মা, অথো মরণধম্মিনো’’তিআদীসু পকতিযং. ‘‘কুসলা ধম্মা’’তিআদীসু (ধ. স. ১.তিকমাতিকা) সভাৰে. ‘‘তস্মিং খো পন সমযে ধম্মা হোন্তী’’তিআদীসু (ধ. স. ১২১) সুঞ্ঞতাযং. ‘‘ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতী’’তিআদীসু (জা. ১.১০.১০২) পুঞ্ঞে. ‘‘দ্ৰে অনিযতা ধম্মা’’তিআদীসু (পারা. ৪৪৩) আপত্তিযং. ‘‘সব্বে ধম্মা সব্বাকারেন বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণমুখে আপাথং আগচ্ছন্তী’’তিআদীসু ঞেয্যে. ইধ পনাযং সভাৰে ৰত্ততি. তত্রাযং ৰচনত্থো – অত্তনো লক্খণং ধারেন্তীতি ধম্মা. মূল-সদ্দো ৰিত্থারিতো এৰ. ইধ পনাযং অসাধারণহেতুম্হি দট্ঠব্বো.
পরিযাযসদ্দো ¶ ¶ ‘‘মধুপিণ্ডিকপরিযাযোতি নং ধারেহী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২০৫) দেসনাযং ৰত্ততি. ‘‘অত্থি খ্ৰেস ব্রাহ্মণ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো’’তিআদীসু (পারা. ৩) কারণে. ‘‘কস্স নু খো, আনন্দ, অজ্জ পরিযাযো ভিক্খুনিযো ওৰদিতু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ৩.৩৯৮) ৰারে. ইধ পন কারণেপি দেসনাযম্পি ৰত্ততি. তস্মা ‘‘সব্বধম্মমূলপরিযায’’ন্তি এত্থ সব্বেসং ধম্মানং অসাধারণহেতুসঞ্ঞিতং কারণন্তি ৰা সব্বেসং ধম্মানং কারণদেসনন্তি ৰা এৰং অত্থো দট্ঠব্বো. নেয্যত্থত্তা চস্স সুত্তস্স, ন চতুভূমকাপি সভাৰধম্মা সব্বধম্মাতি ৰেদিতব্বা. সক্কাযপরিযাপন্না পন তেভূমকা ধম্মাৰ অনৰসেসতো ৰেদিতব্বা, অযমেত্থ অধিপ্পাযোতি.
ৰোতি ¶ অযং ৰো-সদ্দো পচ্চত্তউপযোগকরণসম্পদানসামিৰচনপদপূরণেসু দিস্সতি. ‘‘কচ্চি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, সমগ্গা সম্মোদমানা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩২৬) হি পচ্চত্তে দিস্সতি. ‘‘গচ্ছথ, ভিক্খৰে, পণামেমি ৰো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৫৭) উপযোগে. ‘‘ন ৰো মম সন্তিকে ৰত্থব্ব’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.১৫৭) করণে. ‘‘ৰনপত্থপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.১৯০) সম্পদানে. ‘‘সব্বেসং ৰো, সারিপুত্ত, সুভাসিত’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৪৫) সামিৰচনে. ‘‘যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৫) পদপূরণমত্তে. ইধ পনাযং সম্পদানে দট্ঠব্বো.
ভিক্খৰেতি পতিস্সৰেন অভিমুখীভূতানং পুনালপনং. দেসেস্সামীতি দেসনাপটিজাননং. ইদং ৰুত্তং হোতি, ভিক্খৰে, সব্বধম্মানং মূলকারণং তুম্হাকং দেসেস্সামি, দুতিযেন নযেন কারণদেসনং তুম্হাকং দেসেস্সামীতি. তং সুণাথাতি তমত্থং তং কারণং তং দেসনং মযা ৰুচ্চমানং সুণাথ. সাধুকং মনসি করোথাতি এত্থ পন সাধুকং সাধূতি একত্থমেতং. অযঞ্চ সাধু সদ্দো আযাচনসম্পটিচ্ছনসম্পহংসনসুন্দরদল়্হীকম্মাদীসু দিস্সতি. ‘‘সাধু মে ভন্তে ভগৰা, সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (সং. নি. ৪.৯৫) হি আযাচনে দিস্সতি. ‘‘সাধু, ভন্তেতি খো সো ¶ ভিক্খু ভগৰতো ভাসিতং ¶ অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.৮৬) সম্পটিচ্ছনে. ‘‘সাধু, সাধু সারিপুত্তা’’তিআদীসু (দী. নি. ৩.৩৪৯) সম্পহংসনে.
‘‘সাধু ধম্মরুচী রাজা, সাধু পঞ্ঞাণৰা নরো;
সাধু মিত্তানমদ্দুব্ভো, পাপস্সাকরণং সুখ’’ন্তি.
আদীসু (জা. ২.১৮.১০১) সুন্দরে. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সাধুকং সুণাহী’’তিআদীসু (অ. নি. ৫.১৯২) সাধুকসদ্দোযেৰ দল়্হীকম্মে, আণত্তিযন্তিপি ৰুচ্চতি. ইধাপি অযং এত্থেৰ দল়্হীকম্মে চ আণত্তিযঞ্চ অত্থো ৰেদিতব্বো. সুন্দরত্থেপি ৰত্ততি. দল়্হীকরণত্থেন হি দল়্হমিমং ধম্মং সুণাথ সুগ্গহিতং গণ্হন্তা. আণত্তিঅত্থেন মম আণত্তিযা সুণাথ. সুন্দরত্থেন সুন্দরমিমং ভদ্দকং ধম্মং সুণাথাতি এৰং দীপিতং হোতি.
মনসি ¶ করোথাতি আৰজ্জেথ, সমন্নাহরথাতি অত্থো, অৰিক্খিত্তচিত্তা হুত্ৰা নিসামেথ চিত্তে করোথাতি অধিপ্পাযো. ইদানেত্থ তং সুণাথাতি সোতিন্দ্রিযৰিক্খেপৰারণমেতং. সাধুকং মনসি করোথাতি মনসিকারে দল়্হীকম্মনিযোজনেন মনিন্দ্রিযৰিক্খেপৰারণং. পুরিমঞ্চেত্থ ব্যঞ্জনৰিপল্লাসগ্গাহৰারণং, পচ্ছিমং অত্থৰিপল্লাসগ্গাহৰারণং. পুরিমেন চ ধম্মস্সৰনে নিযোজেতি, পচ্ছিমেন সুতানং ধম্মানং ধারণূপপরিক্খাদীসু. পুরিমেন চ সব্যঞ্জনো অযং ধম্মো, তস্মা সৰনীযোতি দীপেতি. পচ্ছিমেন সাত্থো, তস্মা মনসি কাতব্বোতি. সাধুকপদং ৰা উভযপদেহি যোজেত্ৰা যস্মা অযং ধম্মো ধম্মগম্ভীরো দেসনাগম্ভীরো চ, তস্মা সুণাথ সাধুকং, যস্মা অত্থগম্ভীরো পটিৰেধগম্ভীরো চ, তস্মা সাধুকং মনসি করোথাতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা.
ভাসিস্সামীতি দেসেস্সামি. ‘‘তং সুণাথা’’তি এত্থ পটিঞ্ঞাতং দেসনং ন সংখিত্ততোৰ দেসেস্সামি, অপিচ খো ৰিত্থারতোপি নং ভাসিস্সামীতি ৰুত্তং হোতি, সঙ্খেপৰিত্থারৰাচকানি হি এতানি পদানি. যথাহ ৰঙ্গীসত্থেরো –
‘‘সংখিত্তেনপি ¶ দেসেতি, ৰিত্থারেনপি ভাসতি;
সাল়িকাযিৰ নিগ্ঘোসো, পটিভানং উদীরযী’’তি. (সং. নি. ১.২১৪);
এৰং ¶ ৰুত্তে উস্সাহজাতা হুত্ৰা এৰং ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিংসু, পটিগ্গহেসুন্তি ৰুত্তং হোতি. অথ নেসং ভগৰা এতদৰোচ এতং ইদানি ৰত্তব্বং ইধ ভিক্খৰোতিআদিকং সকলং সুত্তং অৰোচ. তত্থ ইধাতি দেসাপদেসে নিপাতো. স্ৰাযং কত্থচি লোকং উপাদায ৰুচ্চতি. যথাহ – ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতী’’তি (দী. নি. ১.১৯০). কত্থচি সাসনং. যথাহ – ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো’’তি (অ. নি. ৪.২৪১). কত্থচি ওকাসং. যথাহ –
‘‘ইধেৰ তিট্ঠমানস্স, দেৰভূতস্স মে সতো;
পুনরাযু চ মে লদ্ধো, এৰং জানাহি মারিসা’’তি. (দী. নি. ২.৩৬৯);
কত্থচি ¶ পদপূরণমত্তমেৰ. যথাহ ‘‘ইধাহং – ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী অস্সং পৰারিতো’’তি (ম. নি. ১.৩০). ইধ পন লোকং উপাদায ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
২. ভিক্খৰেতি যথাপটিঞ্ঞাতং দেসনং দেসেতুং পুন ভিক্খূ আলপতি. উভযেনাপি, ভিক্খৰে, ইমস্মিং লোকেতি ৰুত্তং হোতি. অস্সুতৰা পুথুজ্জনোতি এত্থ পন আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. যস্স হি খন্ধধাতুআযতনসচ্চপচ্চযাকারসতিপট্ঠানাদীসু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰিনিচ্ছযরহিতত্তা মঞ্ঞনাপটিসেধকো নেৰ আগমো, পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বস্স অনধিগতত্তা নেৰ অধিগমো অত্থি. সো আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. স্ৰাযং –
পুথূনং জননাদীহি, কারণেহি পুথুজ্জনো;
পুথুজ্জনন্তোগধত্তা, পুথুৰাযং জনো ইতি.
সো হি পুথূনং নানপ্পকারানং কিলেসাদীনং জননাদীহি কারণেহি পুথুজ্জনো. যথাহ – পুথু কিলেসে জনেন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু অৰিহতসক্কাযদিট্ঠিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সত্থারানং মুখমুল্লোকিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সব্বগতীহি অৰুট্ঠিতাতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাভিসঙ্খারে অভিসঙ্খরোন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাওঘেহি ৰুয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাসন্তাপেহি সন্তপ্পন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাপরিল়াহেহি পরিদয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চসু কামগুণেসু রত্তা গিদ্ধা গধিতা ¶ মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না লগ্গা লগিতা পলিবুদ্ধাতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চহি নীৰরণেহি আৰুটা নিৰুতা ¶ ওৰুতা পিহিতা পটিচ্ছন্না পটিকুজ্জিতাতি পুথুজ্জনাতি (মহানি. ৫১). পুথূনং ৰা গণনপথমতীতানং অরিযধম্মপরম্মুখানং নীচধম্মসমাচারানং জনানং অন্তোগধত্তাপি পুথুজ্জনা. পুথু ৰা অযং, ৰিসুংযেৰ সঙ্খং গতো, ৰিসংসট্ঠো সীলসুতাদিগুণযুত্তেহি অরিযেহি জনোতিপি পুথুজ্জনো. এৰমেতেহি ‘‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো’’তি দ্ৰীহিপি পদেহি যেতে –
দুৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
অন্ধো পুথুজ্জনো একো, কল্যাণেকো পুথুজ্জনোতি. –
দ্ৰে ¶ পুথুজ্জনা ৰুত্তা. তেসু অন্ধপুথুজ্জনো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো. অরিযানং অদস্সাৰীতিআদীসু অরিযাতি আরকত্তা কিলেসেহি, অনযে নইরিযনতো, অযে ইরিযনতো, সদেৰকেন চ লোকেন অরণীযতো বুদ্ধা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ বুদ্ধসাৰকা চ ৰুচ্চন্তি, বুদ্ধা এৰ ৰা ইধ অরিযা. যথাহ ‘‘সদেৰকে, ভিক্খৰে, লোকে…পে… তথাগতো অরিযোতি ৰুচ্চতী’’তি (সং. নি. ৫.১০৯৮). সপ্পুরিসাতি এত্থ পন পচ্চেকবুদ্ধা তথাগতসাৰকা চ ‘‘সপ্পুরিসা’’তি ৰেদিতব্বা. তে হি লোকুত্তরগুণযোগেন সোভনা পুরিসাতি সপ্পুরিসা. সব্বেৰ ৰা এতে দ্ৰেধাপি ৰুত্তা. বুদ্ধাপি হি অরিযা চ সপ্পুরিসা চ, পচ্চেকবুদ্ধা বুদ্ধসাৰকাপি. যথাহ –
‘‘যো ৰে কতঞ্ঞূ কতৰেদি ধীরো,
কল্যাণমিত্তো দল়্হভত্তি চ হোতি;
দুখিতস্স সক্কচ্চ করোতি কিচ্চং,
তথাৰিধং সপ্পুরিসং ৰদন্তী’’তি. (জা. ২.১৭.৭৮);
কল্যাণমিত্তো দল়্হভত্তি চ হোতীতি এত্তাৰতা হি বুদ্ধসাৰকো ৰুত্তো, কতঞ্ঞুতাদীহি পচ্চেকবুদ্ধা বুদ্ধাতি. ইদানি যো তেসং অরিযানং অদস্সনসীলো, ন চ দস্সনে সাধুকারী, সো অরিযানং অদস্সাৰীতি ৰেদিতব্বো. সো চ চক্খুনা অদস্সাৰী ঞাণেন অদস্সাৰীতি দুৰিধো, তেসু ঞাণেন অদস্সাৰী ইধ অধিপ্পেতো. মংসচক্খুনা হি দিব্বচক্খুনা ৰা অরিযা ¶ দিট্ঠাপি অদিট্ঠাৰ হোন্তি. তেসং চক্খূনং ৰণ্ণমত্তগ্গহণতো, ন অরিযভাৰগোচরতো. সোণসিঙ্গালাদযোপি চ চক্খুনা অরিযে পস্সন্তি. ন চ তে অরিযানং দস্সাৰিনো.
তত্রিদং ¶ ৰত্থু – চিত্তলপব্বতৰাসিনো কির খীণাসৰত্থেরস্স উপট্ঠাকো ৰুড্ঢপব্বজিতো একদিৰসং থেরেন সদ্ধিং পিণ্ডায চরিত্ৰা থেরস্স পত্তচীৰরং গহেত্ৰা পিট্ঠিতো আগচ্ছন্তো থেরং পুচ্ছি ‘‘অরিযা নাম, ভন্তে, কীদিসা’’তি. থেরো আহ ‘‘ইধেকচ্চো মহল্লকো অরিযানং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰত্তপটিপত্তিং কত্ৰা সহচরন্তোপি নেৰ অরিযে জানাতি, এৰং দুজ্জানা, আৰুসো, অরিযা’’তি. এৰং ৰুত্তেপি সো নেৰ অঞ্ঞাসি. তস্মা ন চক্খুনা দস্সনং দস্সনং, ঞাণেন দস্সনমেৰ দস্সনং. যথাহ ‘‘কিং তে, ৰক্কলি, ইমিনা পূতিকাযেন দিট্ঠেন, যো খো, ৰক্কলি ¶ , ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতী’’তি (সং. নি. ৩.৮৭). তস্মা চক্খুনা পস্সন্তোপি ঞাণেন অরিযেহি দিট্ঠং অনিচ্চাদিলক্খণং অপস্সন্তো অরিযাধিগতঞ্চ ধম্মং অনধিগচ্ছন্তো অরিযকরধম্মানং অরিযভাৰস্স চ অদিট্ঠত্তা ‘‘অরিযানং অদস্সাৰী’’তি ৰেদিতব্বো.
অরিযধম্মস্স অকোৰিদোতি সতিপট্ঠানাদিভেদে অরিযধম্মে অকুসলো. অরিযধম্মে অৰিনীতোতি এত্থ পন –
দুৰিধো ৰিনযো নাম, একমেকেত্থ পঞ্চধা;
অভাৰতো তস্স অযং, ‘‘অৰিনীতো’’তি ৰুচ্চতি.
অযঞ্হি সংৰরৰিনযো পহানৰিনযোতি দুৰিধো ৰিনযো. এত্থ চ দুৰিধেপি ৰিনযে একমেকো ৰিনযো পঞ্চধা ভিজ্জতি. সংৰরৰিনযোপি হি সীলসংৰরো সতিসংৰরো ঞাণসংৰরো খন্তিসংৰরো ৰীরিযসংৰরোতি পঞ্চৰিধো. পহানৰিনযোপি তদঙ্গপহানং ৰিক্খম্ভনপহানং সমুচ্ছেদপহানং পটিপ্পস্সদ্ধিপহানং নিস্সরণপহানন্তি পঞ্চৰিধো.
তত্থ ‘‘ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি সমুপেতো’’তি (ৰিভ. ৫১১) অযং সীলসংৰরো. ‘‘রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতী’’তি (দী. নি. ১.২১৩; ম. নি. ১.২৯৫; সং. নি. ৪.২৩৯; অ. নি. ৩.১৬) অযং সতিসংৰরো.
‘‘যানি ¶ সোতানি লোকস্মিং, (অজিতাতি ভগৰা)
সতি তেসং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূমি,
পঞ্ঞাযেতে পিধীযরে’’তি. (সু. নি. ১০৪১);
অযং ¶ ঞাণসংৰরো. ‘‘খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্সা’’তি (ম. নি. ১.২৩; অ. নি. ৪.১১৪; ৬.৫৮) অযং খন্তিসংৰরো. ‘‘উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতী’’তি (ম. নি. ১.২৬; অ. নি. ৪.১১৪; ৬.৫৮) অযং ¶ ৰীরিযসংৰরো. সব্বোপি চাযং সংৰরো যথাসকং সংৰরিতব্বানং ৰিনেতব্বানঞ্চ কাযদুচ্চরিতাদীনং সংৰরণতো ‘‘সংৰরো’’, ৰিনযনতো ‘‘ৰিনযো’’তি ৰুচ্চতি. এৰং তাৰ সংৰরৰিনযো পঞ্চধা ভিজ্জতীতি ৰেদিতব্বো.
তথা যং নামরূপপরিচ্ছেদাদীসু ৰিপস্সনাঞাণেসু পটিপক্খভাৰতো দীপালোকেনেৰ তমস্স, তেন তেন ৰিপস্সনাঞাণেন তস্স তস্স অনত্থস্স পহানং. সেয্যথিদং, নামরূপৰৰত্থানেন সক্কাযদিট্ঠিযা, পচ্চযপরিগ্গহেন অহেতুৰিসমহেতুদিট্ঠীনং, তস্সেৰ অপরভাগেন কঙ্খাৰিতরণেন কথংকথীভাৰস্স, কলাপসম্মসনেন ‘‘অহং মমা’’তি গাহস্স, মগ্গামগ্গৰৰত্থানেন অমগ্গে মগ্গসঞ্ঞায, উদযদস্সনেন উচ্ছেদদিট্ঠিযা, ৰযদস্সনেন সস্সতদিট্ঠিযা, ভযদস্সনেন সভযে অভযসঞ্ঞায, আদীনৰদস্সনেন অস্সাদসঞ্ঞায, নিব্বিদানুপস্সনায অভিরতিসঞ্ঞায, মুচ্চিতুকম্যতাঞাণেন অমুচ্চিতুকম্যতায, উপেক্খাঞাণেন অনুপেক্খায, অনুলোমেন ধম্মট্ঠিতিযং নিব্বানে চ পটিলোমভাৰস্স, গোত্রভুনা সঙ্খারনিমিত্তগ্গাহস্স পহানং, এতং তদঙ্গপহানংনাম.
যং পন উপচারপ্পনাভেদেন সমাধিনা পৰত্তিভাৰনিৰারণতো ঘটপ্পহারেনেৰ উদকপিট্ঠে সেৰালস্স তেসং তেসং নীৰরণাদিধম্মানং পহানং, এতং ৰিক্খম্ভনপহানং নাম.
যং চতুন্নং অরিযমগ্গানং ভাৰিতত্তা তংতংমগ্গৰতো অত্তনো অত্তনো সন্তানে ‘‘দিট্ঠিগতানং পহানাযা’’তিআদিনা (ধ. স. ২৭৭) নযেন ৰুত্তস্স সমুদযপক্খিকস্স কিলেসগণস্স অচ্চন্তং অপ্পৰত্তিভাৰেন পহানং, ইদং সমুচ্ছেদপহানং নাম. যং পন ফলক্খণে পটিপ্পস্সদ্ধত্তং কিলেসানং, এতং পটিপ্পস্সদ্ধিপহানং ¶ নাম. যং সব্বসঙ্খতনিস্সটত্তা পহীনসব্বসঙ্খতং নিব্বানং এতং নিস্সরণপহানং নাম. সব্বম্পি চেতং পহানং যস্মা চাগট্ঠেন পহানং, ৰিনযনট্ঠেন ৰিনযো, তস্মা ‘‘পহানৰিনযো’’তি ৰুচ্চতি. তংতংপহানৰতো ৰা তস্স তস্স ৰিনযস্স সম্ভৰতোপেতং ¶ ‘‘পহানৰিনযো’’তি ৰুচ্চতি. এৰং পহানৰিনযোপি পঞ্চধা ভিজ্জতীতি ৰেদিতব্বো.
এৰমযং সঙ্খেপতো দুৰিধো, ভেদতো চ দসৰিধো ৰিনযো ভিন্নসংৰরত্তা পহাতব্বস্স চ অপ্পহীনত্তা ¶ যস্মা এতস্স অস্সুতৰতো পুথুজ্জনস্স নত্থি, তস্মা অভাৰতো তস্স অযং অৰিনীতোতি ৰুচ্চতীতি. এস নযো সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতোতি এত্থপি. নিন্নানাকরণঞ্হি এতং অত্থতো. যথাহ ‘‘যেৰ তে অরিযা, তেৰ তে সপ্পুরিসা. যেৰ তে সপ্পুরিসা, তেৰ তে অরিযা. যো এৰ সো অরিযানং ধম্মো, সো এৰ সো সপ্পুরিসানং ধম্মো. যো এৰ সো সপ্পুরিসানং ধম্মো, সো এৰ সো অরিযানং ধম্মো. যেৰ তে অরিযৰিনযা, তেৰ তে সপ্পুরিসৰিনযা. যেৰ তে সপ্পুরিসৰিনযা, তেৰ তে অরিযৰিনযা. অরিযেতি ৰা সপ্পুরিসেতি ৰা, অরিযধম্মেতি ৰা সপ্পুরিসধম্মেতি ৰা, অরিযৰিনযেতি ৰা সপ্পুরিসৰিনযেতি ৰা এসেসে একে একত্থে সমে সমভাগে তজ্জাতে তঞ্ঞেৰা’’তি.
‘‘কস্মা পন ভগৰা সব্বধম্মমূলপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামী’’তি ৰত্ৰা তং অদেসেত্ৰাৰ ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী’’তি এৰং পুথুজ্জনং নিদ্দিসীতি? পুগ্গলাধিট্ঠানায ধম্মদেসনায তমত্থং আৰিকাতুং. ভগৰতো হি ধম্মাধিট্ঠানা ধম্মদেসনা, ধম্মাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা, পুগ্গলাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা, পুগ্গলাধিট্ঠানা ধম্মদেসনাতি ধম্মপুগ্গলৰসেনেৰ তাৰ চতুব্বিধা দেসনা.
তত্থ, ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰেদনা. কতমা তিস্সো? সুখা ৰেদনা দুক্খা ৰেদনা অদুক্খমসুখা ৰেদনা. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰেদনা’’তি (সং. নি. ৪.২৫০) এৰরূপী ধম্মাধিট্ঠানা ধম্মদেসনা ৰেদিতব্বা. ‘‘ছ ধাতুযো অযং পুতিসো ছ ফস্সাযতনো অট্ঠারস মনোপৰিচারো চতুরাধিট্ঠানো’’তি (ম. নি. ৩.৩৪৩) এৰরূপী ধম্মাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ¶ লোকস্মিং. কতমে তযো? অন্ধো একচক্খু দ্ৰিচক্খু. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অন্ধো’’তি? (অ. নি. ৩.২৯) এৰরূপী পুগ্গলাধিট্ঠানা পুগ্গলদেসনা. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুগ্গতিভযং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি, কাযদুচ্চরিতস্স খো পাপকো ৰিপাকো অভিসম্পরাযং…পে… সুদ্ধমত্তানং পরিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুগ্গতিভয’’ন্তি (অ. নি. ৪.১২১) এৰরূপী ¶ পুগ্গলাধিট্ঠানা ধম্মদেসনা.
স্ৰাযং ¶ ইধ যস্মা পুথুজ্জনো অপরিঞ্ঞাতৰত্থুকো, অপরিঞ্ঞামূলিকা চ ইধাধিপ্পেতানং সব্বধম্মানং মূলভূতা মঞ্ঞনা হোতি, তস্মা পুথুজ্জনং দস্সেত্ৰা পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায তমত্থং আৰিকাতুং, ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী’’তি এৰং পুথুজ্জনং নিদ্দিসীতি ৰেদিতব্বো.
সুত্তনিক্খেপৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পথৰীৰারৰণ্ণনা
এৰং পুথুজ্জনং নিদ্দিসিত্ৰা ইদানি তস্স পথৰীআদীসু ৰত্থূসু সব্বসক্কাযধম্মজনিতং মঞ্ঞনং দস্সেন্তো, পথৰিং পথৰিতোতিআদিমাহ. তত্থ লক্খণপথৰী সসম্ভারপথৰী আরম্মণপথৰী সম্মুতিপথৰীতি চতুব্বিধা পথৰী. তাসু ‘‘কতমা চ, আৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু? যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং কক্খল়ং খরিগত’’ন্তিআদীসু (ৰিভ. ১৭৩) ৰুত্তা লক্খণপথৰী. ‘‘পথৰিং খণেয্য ৰা খণাপেয্য ৰা’’তিআদীসু (পাচি. ৮৫) ৰুত্তা সসম্ভারপথৰী. যে চ কেসাদযো ৰীসতি কোট্ঠাসা, অযোলোহাদযো চ বাহিরা. সা হি ৰণ্ণাদীহি সম্ভারেহি সদ্ধিং পথৰীতি সসম্ভারপথৰী. ‘‘পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতী’’তিআদীসু (দী. নি. ৩.৩৬০) আগতা পন আরম্মণপথৰী, নিমিত্তপথৰীতিপি ৰুচ্চতি. পথৰীকসিণজ্ঝানলাভী দেৰলোকে নিব্বত্তো আগমনৰসেন পথৰীদেৰতাতি নামং লভতি. অযং সম্মুতিপথৰীতি ৰেদিতব্বা. সা সব্বাপি ইধ লব্ভতি. তাসু যংকঞ্চি পথৰিং অযং পুথুজ্জনো পথৰিতো সঞ্জানাতি, পথৰীতি সঞ্জানাতি, পথৰীভাগেন সঞ্জানাতি, লোকৰোহারং গহেত্ৰা সঞ্ঞাৰিপল্লাসেন সঞ্জানাতি পথৰীতি. এৰং পথৰীভাগং অমুঞ্চন্তোযেৰ ৰা এতং ‘‘সত্তোতি ৰা সত্তস্সা’’তি ৰা আদিনা নযেন সঞ্জানাতি. কস্মা এৰং সঞ্জানাতীতি ন ¶ ৰত্তব্বং. উম্মত্তকো ৰিয হি পুথুজ্জনো. সো যংকিঞ্চি যেন কেনচি আকারেন গণ্হাতি. অরিযানং অদস্সাৰিতাদিভেদমেৰ ৰা এত্থ কারণং. যং ৰা পরতো ‘‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’’তি ৰদন্তেন ভগৰতাৰ ৰুত্তং.
পথৰিং পথৰিতো সঞ্ঞত্ৰাতি সো তং পথৰিং এৰং ৰিপরীতসঞ্ঞায সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘সঞ্ঞানিদানা ¶ হি পপঞ্চসঙ্খা’’তি (সু. নি. ৮৮০) ৰচনতো অপরভাগে থামপত্তেহি তণ্হামানদিট্ঠিপপঞ্চেহি ইধ মঞ্ঞনানামেন ৰুত্তেহি মঞ্ঞতি কপ্পেতি ৰিকপ্পেতি, নানপ্পকারতো অঞ্ঞথা গণ্হাতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পথৰিং মঞ্ঞতী’’তি. এৰং ¶ মঞ্ঞতো চস্স তা মঞ্ঞনা ওল়ারিকনযেন দস্সেতুং ‘‘যা অযং কেসা লোমা’’তিআদিনা নযেন ৰীসতিভেদা অজ্ঝত্তিকা পথৰী ৰুত্তা. যা চাযং ৰিভঙ্গে ‘‘তত্থ কতমা বাহিরা পথৰীধাতু? যং বাহিরং কক্খল়ং খরিগতং কক্খল়ত্তং কক্খল়ভাৰো বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং. সেয্যথিদং, অযো লোহং তিপু সীসং সজ্ঝং মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযং সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্কো মসারগল্লং তিণং কট্ঠং সক্খরা কঠলং ভূমি পাসাণো পব্বতো’’তি (ৰিভ. ১৭৩) এৰং বাহিরা পথৰী ৰুত্তা. যা চ অজ্ঝত্তারম্মণত্তিকে নিমিত্তপথৰী, তং গহেত্ৰা অযমত্থযোজনা ৰুচ্চতি.
পথৰিং মঞ্ঞতীতি তীহি মঞ্ঞনাহি অহং পথৰীতি মঞ্ঞতি, মম পথৰীতি মঞ্ঞতি, পরো পথৰীতি মঞ্ঞতি, পরস্স পথৰীতি মঞ্ঞতি, অথ ৰা অজ্ঝত্তিকং পথৰিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি, মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি, দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. কথং? অযঞ্হি কেসাদীসু ছন্দরাগং জনেতি কেসে অস্সাদেতি অভিনন্দতি অভিৰদতি অজ্ঝোসায তিট্ঠতি. লোমে, নখে, দন্তে, তচং, অঞ্ঞতরং ৰা পন রজ্জনীযৰত্থুং. এৰং অজ্ঝত্তিকং পথৰিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ইতি মে কেসা সিযুং অনাগতমদ্ধানং. ইতি লোমাতিআদিনা ৰা পন নযেন তত্থ নন্দিং সমন্নানেতি. ‘‘ইমিনাহং সীলেন ৰা…পে… ব্রহ্মচরিযেন ৰা এৰং সিনিদ্ধমুদুসুখুমনীলকেসো ভৰিস্সামী’’তিআদিনা ৰা পন নযেন অপ্পটিলদ্ধানং পটিলাভায চিত্তং পণিদহতি. এৰম্পি অজ্ঝত্তিকং পথৰিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
তথা অত্তনো কেসাদীনং সম্পত্তিং ৰা ৰিপত্তিং ৰা নিস্সায মানং জনেতি, ‘‘সেয্যোহমস্মীতি ৰা সদিসোহমস্মীতি ৰা হীনোহমস্মীতি ৰা’’তি. এৰং অজ্ঝত্তিকং ¶ পথৰিং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘তং জীৰং তং সরীর’’ন্তি (ম. নি. ২.১৮৭) আগতনযেন পন কেসং ‘‘জীৰো’’তি অভিনিৰিসতি. এস নযো লোমাদীসু. এৰং অজ্ঝত্তিকং পথৰিং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
অথ ৰা ‘‘যা চেৰ খো পনাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু, যা চ বাহিরা পথৰীধাতু, পথৰীধাতুরেৰেসা ¶ , তং নেতং মমা’’তি (ম. নি. ১.৩০২) ইমিস্সা পৰত্তিযা ¶ পচ্চনীকনযেন কেসাদিভেদং পথৰিং এতং মম এসোহমস্মি এসো মে অত্তাতি অভিনিৰিসতি. এৰম্পি অজ্ঝত্তিকং পথৰিং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. এৰং তাৰ অজ্ঝত্তিকং পথৰিং তীহি মঞ্ঞনাহি মঞ্ঞতি.
যথা চ অজ্ঝত্তিকং এৰং বাহিরম্পি. কথং? ‘‘অযঞ্হি অযলোহাদীসু ছন্দরাগং জনেতি. অযলোহাদীনি অস্সাদেতি অভিনন্দতি অভিৰদতি অজ্ঝোসায তিট্ঠতি. মম অযো মম লোহন্তিআদিনা নযেন অযাদীনি মমাযতি রক্খতি গোপযতি, এৰং বাহিরং পথৰিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ইতি মে অযলোহাদযো সিযুং অনাগতমদ্ধানন্তি ৰা পনেত্থ নন্দিং সমন্নানেতি, ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা এৰং সম্পন্নঅযলোহাদিউপকরণো ভৰিস্সামী’’তি অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহতি. এৰম্পি বাহিরং পথৰিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
তথা অত্তনো অযলোহাদীনং সম্পত্তিং ৰা ৰিপত্তিং ৰা নিস্সায মানং জনেতি ‘‘ইমিনাহং সেয্যোস্মীতি ৰা, সদিসোস্মীতি ৰা হীনোস্মীতি ৰা’’তি (ৰিভ. ৮৩২) এৰং বাহিরং পথৰিং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. অযে জীৰসঞ্ঞী হুত্ৰা পন অযং ‘‘জীৰো’’তি অভিনিৰিসতি. এস নযো লোহাদীসু. এৰং বাহিরং পথৰিং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
অথ ৰা ‘‘ইধেকচ্চো পথৰীকসিণং অত্ততো সমনুপস্সতি. যং পথৰীকসিণং, সো অহং. যো অহং, তং পথৰীকসিণন্তি পথৰীকসিণঞ্চ অত্তঞ্চ অদ্ৰযং সমনুপস্সতী’’তি (পটি. ম. ১.১৩১) পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তনযেনেৰ নিমিত্তপথৰিং ‘‘অত্তা’’তি অভিনিৰিসতি. এৰং বাহিরং পথৰিং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. এৰম্পি বাহিরং পথৰিং তীহি মঞ্ঞনাহি মঞ্ঞতি. এৰং তাৰ ‘‘পথৰিং মঞ্ঞতী’’তি এত্থ তিস্সোপি মঞ্ঞনা ৰেদিতব্বা. ইতো পরং সঙ্খেপেনেৰ কথযিস্সাম.
পথৰিযা ¶ মঞ্ঞতীতি এত্থ পথৰিযাতি ভুম্মৰচনমেতং. তস্মা অহং পথৰিযাতি মঞ্ঞতি, ময্হং ¶ কিঞ্চনং পলিবোধো পথৰিযাতি মঞ্ঞতি, পরো পথৰিযাতি মঞ্ঞতি, পরস্স কিঞ্চনং পলিবোধো পথৰিযাতি মঞ্ঞতীতি অযমেত্থ অত্থো.
অথ ৰা য্ৰাযং ‘‘কথং রূপস্মিং অত্তানং সমনুপস্সতি? ইধেকচ্চো ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি, তস্স এৰং হোতি, অযং খো মে অত্তা, সো খো পন মে অত্তা ইমস্মিং রূপেতি এৰং রূপস্মিং ৰা অত্তানং ¶ সমনুপস্সতী’’তি (পটি. ম. ১.১৩১) এতস্স অত্থনযো ৰুত্তো, এতেনেৰ নযেন ৰেদনাদিধম্মে অত্ততো গহেত্ৰা ততো অজ্ঝত্তিকবাহিরাসু পথৰীসু যংকিঞ্চি পথৰিং তস্সোকাসভাৰেন পরিকপ্পেত্ৰা সো খো পন মে অযং অত্তা ইমিস্সা পথৰিযাতি মঞ্ঞন্তো পথৰিযা মঞ্ঞতি, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স অত্তনি সিনেহং তব্বত্থুকঞ্চ মানং উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. যদা পন তেনেৰ নযেন সো খো পনস্স অত্তা পথৰিযাতি মঞ্ঞতি, তদা দিট্ঠিমঞ্ঞনা এৰ যুজ্জতি. ইতরাযোপি পন ইচ্ছন্তি.
পথৰিতো মঞ্ঞতীতি এত্থ পন পথৰিতোতি নিস্সক্কৰচনং. তস্মা সউপকরণস্স অত্তনো ৰা পরস্স ৰা যথাৰুত্তপ্পভেদতো পথৰিতো উপ্পত্তিং ৰা নিগ্গমনং ৰা পথৰিতো ৰা অঞ্ঞো অত্তাতি মঞ্ঞমানো পথৰিতো মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞিতে ৰত্থুস্মিং সিনেহং মানঞ্চ উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. অপরে আহু পথৰীকসিণং পরিত্তং ভাৰেত্ৰা ততো অঞ্ঞং অপ্পমাণং অত্তানং গহেত্ৰা পথৰিতো বহিদ্ধাপি মে অত্তাতি মঞ্ঞমানো পথৰিতো মঞ্ঞতীতি.
পথৰিং মেতি মঞ্ঞতীতি এত্থ পন কেৰলঞ্হি মহাপথৰিং তণ্হাৰসেন মমাযতীতি ইমিনা নযেন পৰত্তা একা তণ্হামঞ্ঞনা এৰ লব্ভতীতি ৰেদিতব্বা. সা চাযং মম কেসা, মম লোমা, মম অযো, মম লোহন্তি এৰং যথাৰুত্তপ্পভেদায সব্বাযপি অজ্ঝত্তিকবাহিরায পথৰিযা যোজেতব্বাতি.
পথৰিং ¶ অভিনন্দতীতি ৰুত্তপ্পকারমেৰ পথৰিং তণ্হাদীহি অভিনন্দতি, অস্সাদেতি, পরামসতি ¶ চাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘পথৰিং মঞ্ঞতী’’তি এতেনেৰ এতস্মিং অত্থে সিদ্ধে কস্মা এতং ৰুত্তন্তি চে. অৰিচারিতমেতং পোরাণেহি. অযং পন অত্তনো মতি, দেসনাৰিলাসতো ৰা আদীনৰদস্সনতো ৰা. যস্সা হি ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা নানানযৰিচিত্রদেসনাৰিলাসসম্পন্নো, অযং সা ভগৰতা সুপ্পটিৰিদ্ধা. তস্মা পুব্বে মঞ্ঞনাৰসেন কিলেসুপ্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি অভিনন্দনাৰসেন দস্সেন্তো দেসনাৰিলাসতো ৰা ইদমাহ ¶ . যো ৰা পথৰিং মঞ্ঞতি, পথৰিযা মঞ্ঞতি, পথৰিতো মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি মঞ্ঞতি, সো যস্মা ন সক্কোতি পথৰীনিস্সিতং তণ্হং ৰা দিট্ঠিং ৰা পহাতুং, তস্মা পথৰিং অভিনন্দতিযেৰ. যো চ পথৰিং অভিনন্দতি, দুক্খং সো অভিনন্দতি, দুক্খঞ্চ আদীনৰোতি আদীনৰদস্সনতোপি ইদমাহ. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা ‘‘যো, ভিক্খৰে, পথৰীধাতুং অভিনন্দতি, দুক্খং সো অভিনন্দতি, যো দুক্খং অভিনন্দতি, অপরিমুত্তো সো দুক্খস্মাতি ৰদামী’’তি.
এৰং পথৰীৰত্থুকং মঞ্ঞনং অভিনন্দনঞ্চ ৰত্ৰা ইদানি যেন কারণেন সো মঞ্ঞতি, অভিনন্দতি চ, তং কারণং আৰিকরোন্তো আহ তং কিস্স হেতু, অপরিঞ্ঞাতং তস্সাতি ৰদামীতি. তস্সত্থো, সো পুথুজ্জনো তং পথৰিং কিস্স হেতু মঞ্ঞতি, কেন কারণেন মঞ্ঞতি, অভিনন্দতীতি চে. অপরিঞ্ঞাতং তস্সাতি ৰদামীতি, যস্মা তং ৰত্থু তস্স অপরিঞ্ঞাতং, তস্মাতি ৰুত্তং হোতি. যো হি পথৰিং পরিজানাতি, সো তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানাতি ঞাতপরিঞ্ঞায তীরণপরিঞ্ঞায পহানপরিঞ্ঞাযাতি.
তত্থ কতমা ঞাতপরিঞ্ঞা. পথৰীধাতুং পরিজানাতি, অযং পথৰীধাতু অজ্ঝত্তিকা, অযং বাহিরা, ইদমস্সা লক্খণং, ইমানি রসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানানীতি, অযং ঞাতপরিঞ্ঞা. কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা পথৰীধাতুং তীরেতি অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতোতি দ্ৰাচত্তালীসায আকারেহি, অযং তীরণপরিঞ্ঞা. কতমা পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা অগ্গমগ্গেন পথৰীধাতুযা ছন্দরাগং পজহতি, অযং পহানপরিঞ্ঞা.
নামরূপৰৰত্থানং ¶ ৰা ঞাতপরিঞ্ঞা. কলাপসম্মসনাদিঅনুলোমপরিযোসানা তীরণপরিঞ্ঞা. অরিযমগ্গে ঞাণং পহানপরিঞ্ঞাতি. যো পথৰিং পরিজানাতি, সো ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানাতি, অস্স চ পুথুজ্জনস্স তা পরিঞ্ঞাযো নত্থি, তস্মা অপরিঞ্ঞাতত্তা ¶ পথৰিং মঞ্ঞতি চ অভিনন্দতি চাতি. তেনাহ ভগৰা – ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো…পে… পথৰিং মঞ্ঞতি, পথৰিযা মঞ্ঞতি, পথৰিতো মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি মঞ্ঞতি, পথৰিং অভিনন্দতি. তং কিস্স হেতু? অপরিঞ্ঞাতং তস্সাতি ৰদামী’’তি.
পথৰীৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আপোৰারাদিৰণ্ণনা
আপং ¶ আপতোতি এত্থাপি লক্খণসসম্ভারারম্মণসম্মুতিৰসেন চতুব্বিধো আপো. তেসু ‘‘তত্থ, কতমা অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু. যং অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং আপো আপোগতং, সিনেহো সিনেহগতং বন্ধনত্তং রূপস্স অজ্ঝত্তং উপাদিন্ন’’ন্তিআদীসু (ৰিভ. ১৭৪) ৰুত্তো লক্খণআপো. ‘‘আপোকসিণং উগ্গণ্হন্তো আপস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতী’’তিআদীসু ৰুত্তো সসম্ভারাপো. সেসং সব্বং পথৰিযং ৰুত্তসদিসমেৰ. কেৰলং যোজনানযে পন ‘‘পিত্তং সেম্হ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তা দ্ৰাদসভেদা অজ্ঝত্তিকা আপোধাতু, ‘‘তত্থ, কতমা বাহিরা আপোধাতু? যং বাহিরং আপো আপোগতং, সিনেহো সিনেহগতং বন্ধনত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং. সেয্যথিদং, মূলরসো খন্ধরসো তচরসো পত্তরসো পুপ্ফরসো ফলরসো খীরং দধি সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং ভুম্মানি ৰা উদকানি অন্তলিক্খানি ৰা’’তি (ৰিভ. ১৭৪) এৰং ৰুত্তা চ বাহিরা আপোধাতু ৰেদিতব্বা, যো চ অজ্ঝত্তারম্মণত্তিকে নিমিত্তআপো.
তেজং তেজতোতি ইমস্মিং তেজোৰারেপি ৰুত্তনযেনেৰ ৰিত্থারো ৰেদিতব্বো. যোজনানযে পনেত্থ ‘‘যেন চ সন্তপ্পতি, যেন চ জীরীযতি, যেন চ পরিডয্হতি, যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতী’’তি (ৰিভ. ১৭৫) এৰং ৰুত্তা চতুপ্পভেদা অজ্ঝত্তিকা তেজোধাতু. ‘‘তত্থ কতমা ¶ বাহিরা তেজোধাতু? যং বাহিরং তেজো তেজোগতং উস্মা উস্মাগতং উসুমং উসুমগতং বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং. সেয্যথিদং, কট্ঠগ্গি পলালগ্গি তিণগ্গি গোমযগ্গি থুসগ্গি সঙ্কারগ্গি ইন্দগ্গি অগ্গিসন্তাপো সূরিযসন্তাপো কট্ঠসন্নিচযসন্তাপো ¶ তিণসন্নিচযসন্তাপো ধঞ্ঞসন্নিচযসন্তাপো ভণ্ডসন্নিচযসন্তাপো’’তি (ৰিভ. ১৭৫) এৰং ৰুত্তা চ বাহিরা তেজোধাতু ৰেদিতব্বা.
ৰাযং ৰাযতোতি ইমস্স ৰাযৰারস্সাপি যোজনানযে পন ‘‘উদ্ধঙ্গমা ৰাতা অধোগমা ৰাতা কুচ্ছিসযা ৰাতা কোট্ঠাসযা ৰাতা অঙ্গমঙ্গানুসারিনো ৰাতা সত্থকৰাতা খুরকৰাতা উপ্পলকৰাতা অস্সাসো পস্সাসো’’তি এৰং ৰুত্তা অজ্ঝত্তিকা ৰাযোধাতু. ‘‘তত্থ কতমা বাহিরা ৰাযোধাতু? যং বাহিরং ৰাযো ৰাযোগতং থম্ভিতত্তং রূপস্স বহিদ্ধা অনুপাদিন্নং. সেয্যথিদং, পুরত্থিমা ৰাতা পচ্ছিমা ৰাতা উত্তরা ৰাতা দক্খিণা ৰাতা সরজা ৰাতা অরজা ৰাতা সীতা ৰাতা উণ্হা ৰাতা পরিত্তা ৰাতা অধিমত্তা ৰাতা কাল়ৰাতা ৰেরম্ভৰাতা ¶ পক্খৰাতা সুপণ্ণৰাতা তালৰণ্টৰাতা ৰিধূপনৰাতা’’তি (ৰিভ. ১৭৬) এৰং ৰুত্তা চ বাহিরা ৰাযোধাতু ৰেদিতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. এত্তাৰতা চ য্ৰাযং –
‘‘ৰুত্তম্হি একধম্মে, যে ধম্মা একলক্খণা তেন;
ৰুত্তা ভৰন্তি সব্বে, ইতি ৰুত্তো লক্খণো হারো’’তি. –
এৰং নেত্তিযং লক্খণো নাম হারো ৰুত্তো, তস্স ৰসেন যস্মা চতূসু ভূতেসু গহিতেসু উপাদারূপম্পি গহিতমেৰ ভৰতি, রূপলক্খণং অনতীতত্তা. যঞ্চ ভূতোপাদারূপং সো রূপক্খন্ধো. তস্মা ‘‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো পথৰিং আপং তেজং ৰাযং মঞ্ঞতী’’তি ৰদন্তেন অত্থতো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতীতিপি ৰুত্তং হোতি. ‘‘পথৰিযা আপস্মিং তেজস্মিং ৰাযস্মিং মঞ্ঞতী’’তি ৰদন্তেন রূপস্মিং ৰা অত্তানং সমনুপস্সতীতি ৰুত্তম্পি হোতি. ‘‘পথৰিতো আপতো তেজতো ৰাযতো মঞ্ঞতী’’তি ৰদন্তেন রূপতো অঞ্ঞো অত্তাতি সিদ্ধত্তা রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং সমনুপস্সতীতিপি ৰুত্তং হোতি. এৰমেতা চতস্সো রূপৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠিমঞ্ঞনা ¶ ৰেদিতব্বা. তত্থ একা উচ্ছেদদিট্ঠি, তিস্সো সস্সতদিট্ঠিযোতি দ্ৰেৰ দিট্ঠিযো হোন্তীতি অযম্পি অত্থৰিসেসো ৰেদিতব্বো.
আপোৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভূতৰারাদিৰণ্ণনা
৩. এৰং ¶ রূপমুখেন সঙ্খারৰত্থুকং মঞ্ঞনং ৰত্ৰা ইদানি যে সঙ্খারে উপাদায সত্তা পঞ্ঞপীযন্তি, তেসু সঙ্খারেসু সত্তেসুপি যস্মা পুথুজ্জনো মঞ্ঞনং করোতি, তস্মা তে সত্তে নিদ্দিসন্তো ভূতে ভূততো সঞ্জানাতীতিআদিমাহ. তত্থাযং ভূতসদ্দো পঞ্চক্খন্ধঅমনুস্সধাতুৰিজ্জমানখীণাসৰসত্তরুক্খাদীসু দিস্সতি. ‘‘ভূতমিদন্তি, ভিক্খৰে, সমনুপস্সথা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪০১) হি অযং পঞ্চক্খন্ধেসু দিস্সতি. ‘‘যানীধ ভূতানি সমাগতানী’’তি (সু. নি. ২২৪) এত্থ অমনুস্সেসু. ‘‘চত্তারো খো, ভিক্খু, মহাভূতা হেতূ’’তি (ম. নি. ৩.৮৬) এত্থ ধাতূসু. ‘‘ভূতস্মিং পাচিত্তিয’’ন্তিআদীসু (পাচি. ৬৯) ৰিজ্জমানে. ‘‘যো চ কালঘসো ভূতো’’তি (জা. ১.১০.১৯০) এত্থ খীণাসৰে. ‘‘সব্বেৰ নিক্খিপিস্সন্তি ভূতা লোকে সমুস্সয’’ন্তি (দী. নি. ২.২২০) এত্থ সত্তেসু. ‘‘ভূতগামপাতব্যতাযা’’তি ¶ (পাচি. ৯০) এত্থ রুক্খাদীসু. ইধ পনাযং সত্তেসু ৰত্ততি, নো চ খো অৰিসেসেন. চাতুমহারাজিকানং হি হেট্ঠা সত্তা ইধ ভূতাতি অধিপ্পেতা.
তত্থ ভূতে ভূততো সঞ্জানাতীতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. ভূতে মঞ্ঞতীতিআদীসু পন তিস্সোপি মঞ্ঞনা যোজেতব্বা. কথং? অযঞ্হি ‘‘সো পস্সতি গহপতিং ৰা গহপতিপুত্তং ৰা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতং সমঙ্গিভূত’’ন্তি (অ. নি. ৭.৫০) ৰুত্তনযেন ভূতে সুভা সুখিতাতি গহেত্ৰা রজ্জতি, দিস্ৰাপি নে রজ্জতি, সুত্ৰাপি, ঘাযিত্ৰাপি, সাযিত্ৰাপি, ফুসিত্ৰাপি, ঞত্ৰাপি. এৰং ভূতে তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘অহো ৰতাহং খত্তিযমহাসালানং ৰা সহব্যতং উপপজ্জেয্য’’ন্তিআদিনা (দী. নি. ৩.৩৩৭) ৰা পন নযেন অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহতি, এৰম্পি ভূতে তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. অত্তনো পন ভূতানঞ্চ সম্পত্তিৰিপত্তিং নিস্সায অত্তানং ৰা সেয্যং দহতি. ভূতেসু চ যংকিঞ্চি ভূতং হীনং অত্তানং ৰা হীনং, যংকিঞ্চি ভূতং সেয্যং ¶ . অত্তানং ৰা ভূতেন, ভূতং ৰা অত্তনা সদিসং দহতি. যথাহ ‘‘ইধেকচ্চো জাতিযা ৰা…পে… অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰত্থুনা পুব্বকালং পরেহি সদিসং অত্তানং দহতি. অপরকালং অত্তানং সেয্যং দহতি. পরে হীনে দহতি, যো এৰরূপো মানো ¶ …পে… অযং ৰুচ্চতি মানাতিমানো’’তি (ৰিভ. ৮৭৬-৮৮০). এৰং ভূতে মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
ভূতে পন ‘‘নিচ্চা ধুৰা সস্সতা অৰিপরিণামধম্মা’’তি ৰা ‘‘সব্বে সত্তা সব্বে পাণা সব্বে ভূতা সব্বে জীৰা অৰসা অবলা অৰীরিযা নিযতিসঙ্গতিভাৰপরিণতা ছস্ৰেৰাভিজাতীসু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তী’’তি (দী. নি. ১.১৬৮) ৰা মঞ্ঞমানো দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. এৰং ভূতে তীহি মঞ্ঞনাহি মঞ্ঞতি.
কথং ভূতেসু মঞ্ঞতি? তেসু তেসু ভূতেসু অত্তনো উপপত্তিং ৰা সুখুপ্পত্তিং ৰা আকঙ্খতি. এৰং তাৰ তণ্হামঞ্ঞনায ভূতেসু মঞ্ঞতি. ভূতেসু ৰা উপপত্তিং আকঙ্খমানো দানং দেতি, সীলং সমাদিযতি, উপোসথকম্মং করোতি. এৰম্পি ভূতেসু তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ভূতে পন সমূহগ্গাহেন গহেত্ৰা তত্থ একচ্চে ভূতে সেয্যতো দহতি, একচ্চে সদিসতো ৰা হীনতো ৰাতি. এৰং ভূতেসু মানমঞ্ঞনায ¶ মঞ্ঞতি. তথা একচ্চে ভূতে নিচ্চা ধুৰাতি মঞ্ঞতি. একচ্চে অনিচ্চা অধুৰাতি, অহম্পি ভূতেসু অঞ্ঞতরোস্মীতি ৰা মঞ্ঞতি. এৰং ভূতেসু দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি.
ভূততো মঞ্ঞতীতি এত্থ পন সউপকরণস্স অত্তনো ৰা পরস্স ৰা যতো কুতোচি ভূততো উপ্পত্তিং মঞ্ঞমানো ভূততো মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞিতে ৰত্থুস্মিং সিনেহং মানঞ্চ উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. ভূতে মেতি মঞ্ঞতীতি এত্থ পন একা তণ্হামঞ্ঞনাৰ লব্ভতি. সা চাযং ‘‘মম পুত্তা, মম ধীতা, মম অজেল়কা, কুক্কুটসূকরা, হত্থিগৰস্সৰল়ৰা’’তি এৰমাদিনা নযেন মমাযতো পৰত্ততীতি ৰেদিতব্বা. ভূতে অভিনন্দতীতি এতং ৰুত্তনযমেৰ. অপরিঞ্ঞাতং তস্সাতি এত্থ পন যে সঙ্খারে উপাদায ভূতানং পঞ্ঞত্তি, তেসং অপরিঞ্ঞাতত্তা ভূতা অপরিঞ্ঞাতা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা. যোজনা পন ৰুত্তনযেনেৰ কাতব্বা.
এৰং ¶ সঙ্খেপতো সঙ্খারৰসেন চ সত্তৰসেন চ মঞ্ঞনাৰত্থুং দস্সেত্ৰা ইদানি ভূমিৰিসেসাদিনা ভেদেন ৰিত্থারতোপি তং দস্সেন্তো দেৰে দেৰতোতিআদিমাহ. তত্থ দিব্বন্তি পঞ্চহি ¶ কামগুণেহি অত্তনো ৰা ইদ্ধিযাতি দেৰা, কীল়ন্তি জোতেন্তি চাতি অত্থো. তে তিৰিধা সম্মুতিদেৰা উপপত্তিদেৰা ৰিসুদ্ধিদেৰাতি. সম্মুতিদেৰা নাম রাজানো দেৰিযো রাজকুমারা. উপপত্তিদেৰা নাম চাতুমহারাজিকে দেৰে উপাদায ততুত্তরিদেৰা. ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম অরহন্তো খীণাসৰা. ইধ পন উপপত্তিদেৰা দট্ঠব্বা, নো চ খো অৰিসেসেন. পরনিম্মিতৰসৰত্তিদেৰলোকে মারং সপরিসং ঠপেত্ৰা সেসা ছ কামাৰচরা ইধ দেৰাতি অধিপ্পেতা. তত্থ সব্বা অত্থৰণ্ণনা ভূতৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
পজাপতিন্তি এত্থ পন মারো পজাপতীতি ৰেদিতব্বো. কেচি পন ‘‘তেসং তেসং দেৰানং অধিপতীনং মহারাজাদীনমেতং অধিৰচন’’ন্তি ৰদন্তি. তং দেৰগ্গহণেনেৰ তেসং গহিতত্তা অযুত্তন্তি মহাঅট্ঠকথাযং পটিক্খিত্তং, মারোযেৰ পন সত্তসঙ্খাতায পজায অধিপতিভাৰেন ইধ পজাপতীতি অধিপ্পেতো. সো কুহিং ৰসতি? পরনিম্মিতৰসৰত্তিদেৰলোকে ¶ . তত্র হি ৰসৰত্তিরাজা রজ্জং কারেতি. মারো একস্মিং পদেসে অত্তনো পরিসায ইস্সরিযং পৰত্তেন্তো রজ্জপচ্চন্তে দামরিকরাজপুত্তো ৰিয ৰসতীতি ৰদন্তি. মারগ্গহণেনেৰ চেত্থ মারপরিসাযপি গহণং ৰেদিতব্বং. যোজনানযো চেত্থ পজাপতিং ৰণ্ণৰন্তং দীঘাযুকং সুখবহুলং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা রজ্জন্তো তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘অহো ৰতাহং পজাপতিনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’’ন্তিআদিনা ৰা পন নযেন অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহন্তোপি পজাপতিং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. পজাপতিভাৰং পন পত্তো সমানো অহমস্মি পজানমিস্সরো অধিপতীতি মানং জনেন্তো পজাপতিং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘পজাপতি নিচ্চো ধুৰো’’তি ৰা ‘‘উচ্ছিজ্জিস্সতি ৰিনস্সিস্সতী’’তি ৰা ‘‘অৰসো অবলো অৰীরিযো নিযতিসঙ্গতিভাৰপরিণতো ছস্ৰেৰাভিজাতীসু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেতী’’তি ৰা মঞ্ঞমানো পন পজাপতিং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো.
পজাপতিস্মিন্তি এত্থ পন একা দিট্ঠিমঞ্ঞনাৰ যুজ্জতি. তস্সা এৰং পৰত্তি ৰেদিতব্বা. ইধেকচ্চো ‘‘পজাপতিস্মিং যে চ ধম্মা সংৰিজ্জন্তি, সব্বে তে নিচ্চা ধুৰা ¶ সস্সতা অৰিপরিণামধম্মা’’তি মঞ্ঞতি. অথ ৰা ‘‘পজাপতিস্মিং নত্থি পাপং, ন তস্মিং পাপকানি কম্মানি উপলব্ভন্তী’’তি মঞ্ঞতি.
পজাপতিতোতি ¶ এত্থ তিস্সোপি মঞ্ঞনা লব্ভন্তি. কথং? ইধেকচ্চো সউপকরণস্স অত্তনো ৰা পরস্স ৰা পজাপতিতো উপ্পত্তিং ৰা নিগ্গমনং ৰা মঞ্ঞতি, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞিতে ৰত্থুস্মিং সিনেহং মানঞ্চ উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. পজাপতিং মেতি এত্থ পন একা তণ্হামঞ্ঞনাৰ লব্ভতি. সা চাযং ‘‘পজাপতি মম সত্থা মম সামী’’তিআদিনা নযেন মমাযতো পৰত্ততীতি ৰেদিতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
ব্রহ্মং ব্রহ্মতোতি এত্থ ব্রূহিতো তেহি তেহি গুণৰিসেসেহীতি ব্রহ্মা. অপিচ ব্রহ্মাতি মহাব্রহ্মাপি ৰুচ্চতি, তথাগতোপি ব্রাহ্মণোপি মাতাপিতরোপি সেট্ঠম্পি. ‘‘সহস্সো ব্রহ্মা দ্ৰিসহস্সো ব্রহ্মা’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.১৬৫-১৬৬) হি মহাব্রহ্মা ব্রহ্মাতি ৰুচ্চতি. ‘‘ব্রহ্মাতি খো, ভিক্খৰে ¶ , তথাগতস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি এত্থ তথাগতো.
‘‘তমোনুদো বুদ্ধো সমন্তচক্খু,
লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তো;
অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনো,
সচ্চৰ্হযো ব্রহ্মে উপাসিতো মে’’তি. (চূল়নি. ১০৪) –
এত্থ ব্রাহ্মণো.
‘‘ব্রহ্মাতি মাতাপিতরো, পুব্বাচরিযাতি ৰুচ্চরে’’তি. (ইতিৰু. ১০৬; জা. ২.২০.১৮১) –
এত্থ মাতাপিতরো. ‘‘ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতী’’তি (ম. নি. ১.১৪৮; অ. নি. ৫.১১) এত্থ সেট্ঠং. ইধ পন পঠমাভিনিব্বত্তো কপ্পাযুকো ব্রহ্মা অধিপ্পেতো. তগ্গহণেনেৰ চ ব্রহ্মপুরোহিতব্রহ্মপারিসজ্জাপি গহিতাতি ৰেদিতব্বা. অত্থৰণ্ণনা পনেত্থ পজাপতিৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
আভস্সরৰারে ¶ দণ্ডদীপিকায অচ্চি ৰিয এতেসং সরীরতো আভা ছিজ্জিত্ৰা ছিজ্জিত্ৰা পতন্তী ৰিয সরতি ৰিসরতীতি আভস্সরা. তেসং গহণেন ¶ সব্বাপি দুতিযজ্ঝানভূমি গহিতা, একতলৰাসিনো এৰ চেতে সব্বেপি পরিত্তাভা অপ্পমাণাভা আভস্সরাতি ৰেদিতব্বা.
সুভকিণ্হৰারে সুভেন ওকিণ্ণা ৰিকিণ্ণা সুভেন সরীরপ্পভাৰণ্ণেন একগ্ঘনা সুৰণ্ণমঞ্জূসায ঠপিতসম্পজ্জলিতকঞ্চনপিণ্ডসস্সিরিকাতি সুভকিণ্হা. তেসং গহণেন সব্বাপি ততিযজ্ঝানভূমি গহিতা. একতলৰাসিনো এৰ চেতে সব্বেপি পরিত্তসুভা অপ্পমাণসুভা সুভকিণ্হাতি ৰেদিতব্বা.
ৰেহপ্ফলৰারে, ৰিপুলা ফলাতি ৰেহপ্ফলা. চতুত্থজ্ঝানভূমি ব্রহ্মানো ৰুচ্চন্তি. অত্থনযযোজনা পন ইমেসু তীসুপি ৰারেসু ভূতৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
অভিভূৰারে অভিভৰীতি অভিভূ. কিং অভিভৰি? চত্তারো খন্ধে অরূপিনো. অসঞ্ঞভৰস্সেতং অধিৰচনং. অসঞ্ঞসত্তা দেৰা ৰেহপ্ফলেহি সদ্ধিং একতলাযেৰ একস্মিং ওকাসে যেন ইরিযাপথেন নিব্বত্তা, তেনেৰ যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তি চিত্তকম্মরূপসদিসা হুত্ৰা. তে ইধ সব্বেপি অভিভূৰচনেন গহিতা. কেচি অভিভূ নাম সহস্সো ব্রহ্মাতি এৰমাদিনা নযেন তত্থ তত্থ অধিপতিব্রহ্মানং ৰণ্ণযন্তি. ব্রহ্মগ্গহণেনেৰ পন তস্স গহিতত্তা ¶ অযুত্তমেতন্তি ৰেদিতব্বং. যোজনানযো চেত্থ অভিভূ ৰণ্ণৰা দীঘাযুকোতি সুত্ৰা তত্থ ছন্দরাগং উপ্পাদেন্তো অভিভুং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘অহো ৰতাহং অভিভুনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’’ন্তিআদিনা পন নযেন অপ্পটিলদ্ধস্স পটিলাভায চিত্তং পণিদহন্তোপি অভিভুং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. অত্তানং হীনতো অভিভুং সেয্যতো দহন্তো পন অভিভুং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘অভিভূ নিচ্চো ধুৰো’’তিআদিনা নযেন পরামসন্তো অভিভুং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং পজাপতিৰারে ৰুত্তনযমেৰ.
ভূতৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আকাসানঞ্চাযতনৰারাদিৰণ্ণনা
৪. এৰং ¶ ভগৰা পটিপাটিযা দেৰলোকে দস্সেন্তোপি অভিভূৰচনেন অসঞ্ঞভৰং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা অযং ৰট্টকথা, সুদ্ধাৰাসা চ ৰিৰট্টপক্খে ঠিতা, অনাগামিখীণাসৰা এৰ হি তে দেৰা. যস্মা ৰা কতিপযকপ্পসহস্সাযুকা ¶ তে দেৰা, বুদ্ধুপ্পাদকালেযেৰ হোন্তি. বুদ্ধা পন অসঙ্খেযেপি কপ্পে ন উপ্পজ্জন্তি, তদা সুঞ্ঞাপি সা ভূমি হোতি. রঞ্ঞো খন্ধাৰারট্ঠানং ৰিয হি বুদ্ধানং সুদ্ধাৰাসভৰো. তে তেনেৰ চ কারণেন ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিসত্তাৰাসৰসেনপি ন গহিতা, সব্বকালিকা পন ইমা মঞ্ঞনা. তস্মা তাসং সদাৰিজ্জমানভূমিং দস্সেন্তো সুদ্ধাৰাসে অতিক্কমিত্ৰা, আকাসানঞ্চাযতনন্তিআদিমাহ. তত্থ আকাসানঞ্চাযতনন্তি তব্ভূমিকা চত্তারো কুসলৰিপাককিরিযা খন্ধা. তে চ তত্রূপপন্নাযেৰ দট্ঠব্বা ভৰপরিচ্ছেদকথা অযন্তি কত্ৰা. এস নযো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনাদীসু. অত্থযোজনা পন চতূসুপি এতেসু ৰারেসু অভিভূৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. মানমঞ্ঞনা চেত্থ পজাপতিৰারে ৰুত্তনযেনাপি যুজ্জতি.
আকাসানঞ্চাযতনৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দিট্ঠসুতৰারাদিৰণ্ণনা
৫. এৰং ভূমিৰিসেসাদিনা ভেদেন ৰিত্থারতোপি মঞ্ঞনাৰত্থুং দস্সেত্ৰা ইদানি সব্বমঞ্ঞনাৰত্থুভূতং সক্কাযপরিযাপন্নং তেভূমকধম্মভেদং দিট্ঠাদীহি চতূহি সঙ্গণ্হিত্ৰা দস্সেন্তো, দিট্ঠং দিট্ঠতোতিআদিমাহ.
তত্থ দিট্ঠন্তি মংসচক্খুনাপি দিট্ঠং, দিব্বচক্খুনাপি দিট্ঠং. রূপাযতনস্সেতং অধিৰচনং. তত্থ দিট্ঠং মঞ্ঞতীতি দিট্ঠং তীহি মঞ্ঞনাহি মঞ্ঞতি. কথং? রূপাযতনং সুভসঞ্ঞায সুখসঞ্ঞায চ পস্সন্তো তত্থ ছন্দরাগং জনেতি, তং অস্সাদেতি অভিনন্দতি. ৰুত্তম্পি হেতং ¶ ভগৰতা ‘‘ইত্থিরূপে, ভিক্খৰে, সত্তা রত্তা গিদ্ধা গধিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না, তে দীঘরত্তং সোচন্তি ইত্থিরূপৰসানুগা’’তি (অ. নি. ৫.৫৫). এৰং দিট্ঠং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘ইতি ¶ মে রূপং সিযা অনাগতমদ্ধানন্তি ৰা পনেত্থ নন্দিং সমন্নানেতি, রূপসম্পদং ৰা পন আকঙ্খমানো দানং দেতী’’তি ৰিত্থারো. এৰম্পি দিট্ঠং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. অত্তনো পন পরস্স চ রূপসম্পত্তিং ৰিপত্তিং নিস্সায মানং জনেতি. ‘‘ইমিনাহং সেয্যোস্মী’’তি ৰা ‘‘সদিসোস্মী’’তি ৰা ‘‘হীনোস্মী’’তি ৰাতি এৰং দিট্ঠং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. রূপাযতনং পন নিচ্চং ধুৰং সস্সতন্তি মঞ্ঞতি, অত্তানং অত্তনিযন্তি মঞ্ঞতি, মঙ্গলং অমঙ্গলন্তি মঞ্ঞতি, এৰং দিট্ঠং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. এৰং দিট্ঠং তীহি মঞ্ঞনাহি মঞ্ঞতি. কথং দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি? রূপস্মিং অত্তানং ¶ সমনুপস্সননযেন মঞ্ঞন্তো দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি. যথা ৰা ধনে ধঞ্ঞে. এৰং রূপস্মিং রাগাদযোতি মঞ্ঞন্তোপি দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি. অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিঞ্ঞেৰ পনস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞিতে ৰত্থুস্মিং সিনেহং মানঞ্চ উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. এৰং দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি. সেসং পথৰীৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
সুতন্তি মংসসোতেনপি সুতং, দিব্বসোতেনপি সুতং, সদ্দাযতনস্সেতং অধিৰচনং.
মুতন্তি মুত্ৰা মুনিত্ৰা চ গহিতং, আহচ্চ উপগন্ত্ৰাতি অত্থো, ইন্দ্রিযানং আরম্মণানঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞসংসিলেসে ৰিঞ্ঞাতন্তি ৰুত্তং হোতি, গন্ধরসফোট্ঠব্বাযতনানমেতং অধিৰচনং.
ৰিঞ্ঞাতন্তি মনসা ৰিঞ্ঞাতং, সেসানং সত্তন্নং আযতনানমেতং অধিৰচনং ধম্মারম্মণস্স ৰা. ইধ পন সক্কাযপরিযাপন্নমেৰ লব্ভতি. ৰিত্থারো পনেত্থ দিট্ঠৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
দিট্ঠসুত্তৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
একত্তৰারাদিৰণ্ণনা
৬. এৰং সব্বং সক্কাযভেদং দিট্ঠাদীহি চতূহি দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ সমাপন্নকৰারেন চ অসমাপন্নকৰারেন চ দ্ৰিধা দস্সেন্তো একত্তং নানত্তন্তিআদিমাহ.
একত্তন্তি ইমিনা হি সমাপন্নকৰারং দস্সেতি. নানত্তন্তি ইমিনা অসমাপন্নকৰারং. তেসং ¶ অযং ৰচনত্থো একভাৰো একত্তং. নানাভাৰো নানত্তন্তি. যোজনা পনেত্থ সমাপন্নকৰারং ¶ চতূহি খন্ধেহি, অসমাপন্নকৰারঞ্চ পঞ্চহি খন্ধেহি ভিন্দিত্ৰা ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিনা সাসননযেন পথৰীৰারাদীসু ৰুত্তেন চ অট্ঠকথানযেন যথানুরূপং ৰীমংসিত্ৰা ৰেদিতব্বা. কেচি পন একত্তন্তি একত্তনযং ৰদন্তি নানত্তন্তি নানত্তনযং. অপরে ‘‘একত্তসঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা, নানত্তসঞ্ঞী অত্তা হোতী’’তি এৰং দিট্ঠাভিনিৰেসং. তং সব্বং ইধ নাধিপ্পেতত্তা অযুত্তমেৰ হোতি.
এৰং ¶ সব্বং সক্কাযং দ্ৰিধা দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ একধা সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেন্তো সব্বং সব্বতোতিআদিমাহ. যোজনানযো পনেত্থ সব্বং অস্সাদেন্তো সব্বং তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘মযা এতে সত্তা নিম্মিতা’’তিআদিনা নযেন অত্তনা নিম্মিতং মঞ্ঞন্তো সব্বং মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. ‘‘সব্বং পুব্বেকতকম্মহেতু, সব্বং ইস্সরনিম্মানহেতু, সব্বং অহেতুঅপচ্চযা, সব্বং অত্থি, সব্বং নত্থী’’তিআদিনা নযেন মঞ্ঞন্তো সব্বং দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো. কথং সব্বস্মিং মঞ্ঞতি? ইধেকচ্চো এৰংদিট্ঠিকো হোতি ‘‘মহা মে অত্তা’’তি. সো সব্বলোকসন্নিৰাসং তস্সোকাসভাৰেন পরিকপ্পেত্ৰা সো খো পন মে অযং অত্তা সব্বস্মিন্তি মঞ্ঞতি, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স অত্তনি সিনেহং তব্বত্থুকঞ্চ মানং উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. সেসং পথৰীৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
এৰং সব্বং সক্কাযং একধা দস্সেত্ৰা ইদানি অপরেনপি নযেন তং একধা দস্সেন্তো নিব্বানং নিব্বানতোতি আহ. তত্থ নিব্বানন্তি ‘‘যতো খো, ভো, অযং অত্তা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতো সমঙ্গিভূতো পরিচারেতি. এত্তাৰতা খো, ভো, অযং অত্তা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পত্তো হোতী’’তিআদিনা নযেন পঞ্চধা আগতং পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং ৰেদিতব্বং. তত্থ নিব্বানং অস্সাদেন্তো তণ্হামঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. তেন নিব্বানেন ‘‘অহমস্মি নিব্বানং পত্তো’’তি মানং জনেন্তো মানমঞ্ঞনায মঞ্ঞতি. অনিব্বানংযেৰ সমানং তং নিব্বানতো নিচ্চাদিতো চ গণ্হন্তো দিট্ঠিমঞ্ঞনায মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো.
নিব্বানতো পন অঞ্ঞং অত্তানং গহেত্ৰা সো খো পন মে অযং অত্তা ইমস্মিং নিব্বানেতি ¶ মঞ্ঞন্তো নিব্বানস্মিং মঞ্ঞতি, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ ¶ পনস্স অত্তনি সিনেহং তব্বত্থুকঞ্চ মানং উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. এস নযো নিব্বানতো মঞ্ঞনাযপি. তত্রপি হি নিব্বানতো অঞ্ঞং অত্তানং গহেত্ৰা ‘‘ইদং নিব্বানং, অযং অত্তা, সো খো পন মে অযং অত্তা ইতো নিব্বানতো অঞ্ঞো’’তি মঞ্ঞন্তো নিব্বানতো মঞ্ঞতি, অযমস্স দিট্ঠিমঞ্ঞনা. তস্মিংযেৰ পনস্স অত্তনি সিনেহং তব্বত্থুকঞ্চ মানং উপ্পাদযতো তণ্হামানমঞ্ঞনাপি ৰেদিতব্বা. ‘‘অহো সুখং মম নিব্বান’’ন্তি মঞ্ঞন্তো পন নিব্বানং মেতি মঞ্ঞতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং পনেত্থ অনুগীতি –
যাদিসো ¶ এস সক্কাযো, তথা নং অৰিজানতো;
পুথুজ্জনস্স সক্কাযে, জাযন্তি সব্বমঞ্ঞনা.
জেগুচ্ছো ভিদুরো চাযং, দুক্খো অপরিণাযকো;
তং পচ্চনীকতো বালো, গণ্হং গণ্হাতি মঞ্ঞনং.
সুভতো সুখতো চেৰ, সক্কাযং অনুপস্সতো;
সলভস্সেৰ অগ্গিম্হি, হোতি তণ্হায মঞ্ঞনা.
নিচ্চসঞ্ঞং অধিট্ঠায, সম্পত্তিং তস্স পস্সতো;
গূথাদী ৰিয গূথস্মিং, হোতি মানেন মঞ্ঞনা.
অত্তা অত্তনিযো মেতি, পস্সতো নং অবুদ্ধিনো;
আদাসে ৰিয বোন্ধিস্স, দিট্ঠিযা হোতি মঞ্ঞনা.
মঞ্ঞনাতি চ নামেতং, সুখুমং মারবন্ধনং;
সিথিলং দুপ্পমুঞ্চঞ্চ, যেন বদ্ধো পুথুজ্জনো.
বহুং ¶ ৰিপ্ফন্দমানোপি, সক্কাযং নাতিৰত্ততি;
সমুস্সিতং দল়্হত্থম্ভং, সাৰ গদ্দুলবন্ধনো.
স’সো সক্কাযমলীনো, জাতিযা চ জরায চ;
রোগাদীহি চ দুক্খেহি, নিচ্চং হঞ্ঞতি বাল়্হসো.
তং ৰো ৰদামি ভদ্দন্তে, সক্কাযং অনুপস্সথ;
অসাততো অসুভতো, ভেদতো চ অনত্ততো.
এসো সভাৰো হেতস্স, পস্সং এৰমিমং বুধো;
পহায মঞ্ঞনা সব্বা, সব্বদুক্খা পমুচ্চতীতি.
একত্তৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পুথুজ্জনৰসেন ¶ চতুৰীসতিপব্বা পঠমনযকথা নিট্ঠিতা.
সেক্খৰারদুতিযনযৰণ্ণনা
৭. এৰং ¶ ভগৰা পথৰীআদীসু ৰত্থূসু সব্বসক্কাযধম্মমূলভূতং পুথুজ্জনস্স পৰত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি তেস্ৰেৰ ৰত্থূসু সেক্খস্স পৰত্তিং দস্সেন্তো যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেক্খোতিআদিমাহ. তত্থ যোতি উদ্দেসৰচনং. সোতি নিদ্দেসৰচনং. পিকারো সম্পিণ্ডনত্থো অযম্পি ধম্মো অনিযতোতিআদীসু ৰিয. তেন চ আরম্মণসভাগেন পুগ্গলং সম্পিণ্ডেতি, নো পুগ্গলসভাগেন, হেট্ঠতো হি পুগ্গলা দিট্ঠিৰিপন্না, ইধ দিট্ঠিসম্পন্না, ন তেসং সভাগতা অত্থি. আরম্মণং পন হেট্ঠা পুগ্গলানম্পি তদেৰ, ইমেসম্পি তদেৰাতি. তেন ৰুত্তং ‘‘আরম্মণসভাগেন পুগ্গলং সম্পিণ্ডেতি নো পুগ্গলসভাগেনা’’তি. যোপি সোতি ইমিনা পন সকলেন ৰচনেন ইদানি ৰত্তব্বং সেক্খং দস্সেতীতি ৰেদিতব্বো. ভিক্খৰে, ভিক্খূতি ইদং ৰুত্তনযমেৰ.
সেক্খোতি ¶ কেনট্ঠেন সেক্খো? সেক্খধম্মপ্পটিলাভতো সেক্খো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সেক্খো হোতীতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেক্খায সম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো হোতি…পে… সেক্খেন সম্মাসমাধিনা সমন্নাগতো হোতি. এত্তাৰতা খো ভিক্খু, সেক্খো হোতী’’তি (সং. নি. ৫.১৩). অপিচ সিক্খতীতিপি সেক্খো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘সিক্খতীতি খো ভিক্খু তস্মা সেক্খোতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চ সিক্খতি? অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি, সিক্খতীতি খো ভিক্খু তস্মা সেক্খোতি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৩.৮৬).
যোপি কল্যাণপুথুজ্জনো অনুলোমপটিপদায পরিপূরকারী সীলসম্পন্নো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনে মত্তঞ্ঞূ জাগরিযানুযোগমনুযুত্তো পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি – ‘‘অজ্জ ৰা স্ৰে ৰা অঞ্ঞতরং সামঞ্ঞফলং অধিগমিস্সামী’’তি, সোপি ৰুচ্চতি সিক্খতীতি সেক্খোতি. ইমস্মিং পনত্থে পটিৰেধপ্পত্তোৰ সেক্খো অধিপ্পেতো, নো পুথুজ্জনো.
অপ্পত্তং মানসং এতেনাতি অপ্পত্তমানসো. মানসন্তি রাগোপি চিত্তম্পি অরহত্তম্পি. ‘‘অন্তলিক্খচরো পাসো, য্ৰাযং ¶ চরতি মানসো’’তি (মহাৰ. ৩৩; সং. নি. ১.১৫১) এত্থ হি রাগো ¶ মানসং. ‘‘চিত্তং মনো মানস’’ন্তি (ধ. স. ৬৫) এত্থ চিত্তং. ‘‘অপ্পত্তমানসো সেক্খো, কালং কযিরা জনেসুতা’’তি (সং. নি. ১.১৫৯) এত্থ অরহত্তং. ইধাপি অরহত্তমেৰ অধিপ্পেতং. তেন অপ্পত্তারহত্তোতি ৰুত্তং হোতি.
অনুত্তরন্তি সেট্ঠং, অসদিসন্তি অত্থো. চতূহি যোগেহি খেমং অননুযুত্তন্তি যোগক্খেমং, অরহত্তমেৰ অধিপ্পেতং. পত্থযমানোতি দ্ৰে পত্থনা তণ্হাপত্থনা চ, ছন্দপত্থনা চ. ‘‘পত্থযমানস্স হি পজপ্পিতানি, পৰেধিতং ৰাপি পকপ্পিতেসূ’’তি (সু. নি. ৯০৮) এত্থ তণ্হাপত্থনা.
‘‘ছিন্নং পাপিমতো সোতং, ৰিদ্ধস্তং ৰিনল়ীকতং;
পামোজ্জবহুলা হোথ, খেমং পত্তত্থ ভিক্খৰো’’তি. (ম. নি. ১.৩৫২) –
এত্থ ¶ কত্তুকম্যতা কুসলচ্ছন্দপত্থনা. অযমেৰ ইধাধিপ্পেতা. তেন পত্থযমানোতি তং যোগক্খেমং পত্তুকামো অধিগন্তুকামো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারোতি ৰেদিতব্বো. ৰিহরতীতি অঞ্ঞং ইরিযাপথদুক্খং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং কাযং হরতি. অথ ৰা ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি অধিমুচ্চন্তো সদ্ধায ৰিহরতী’’তিআদিনাপি নিদ্দেসনযেনেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতীতি পথৰিং পথৰীভাৰেন অভিজানাতি, ন পুথুজ্জনো ৰিয সব্বাকারৰিপরীতায সঞ্ঞায সঞ্জানাতি. অপিচ খো অভিৰিসিট্ঠেন ঞাণেন জানাতি, এৰং পথৰীতি এতং পথৰীভাৰং অধিমুচ্চন্তো এৰ নং অনিচ্চাতিপি দুক্খাতিপি অনত্তাতিপি এৰং অভিজানাতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰঞ্চ নং অভিঞ্ঞত্ৰা পথৰিং মা মঞ্ঞীতি ৰুত্তং হোতি. মঞ্ঞতীতি মঞ্ঞি. অযং পন মঞ্ঞী চ ন মঞ্ঞী চ ন ৰত্তব্বোতি. এতস্মিঞ্হি অত্থে ইদং পদং নিপাতেত্ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. কো পনেত্থ অধিপ্পাযোতি. ৰুচ্চতে, পুথুজ্জনো ¶ তাৰ সব্বমঞ্ঞনানং অপ্পহীনত্তা মঞ্ঞতীতি ৰুত্তো. খীণাসৰো পহীনত্তা ন মঞ্ঞতীতি. সেক্খস্স পন দিট্ঠিমঞ্ঞনা পহীনা, ইতরা পন তনুভাৰং গতা, তেন সো মঞ্ঞতীতিপি ন ৰত্তব্বো পুথুজ্জনো ৰিয, ন মঞ্ঞতীতিপি ন ৰত্তব্বো খীণাসৰো ৰিযাতি.
পরিঞ্ঞেয্যং তস্সাতি তস্স সেক্খস্স তং মঞ্ঞনাৰত্থু ওক্কন্তনিযামত্তা সম্বোধিপরাযণত্তা চ তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞেয্যং, অপরিঞ্ঞেয্যঞ্চ অপরিঞ্ঞাতঞ্চ ¶ ন হোতি পুথুজ্জনস্স ৰিয, নোপি পরিঞ্ঞাতং খীণাসৰস্স ৰিয. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তনযমেৰ.
সেক্খৰসেন দুতিযনযকথা নিট্ঠিতা.
খীণাসৰৰারততিযাদিনযৰণ্ণনা
৮. এৰং পথৰীআদীসু ৰত্থূসু সেক্খস্স পৰত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি খীণাসৰস্স পৰত্তিং দস্সেন্তো যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহন্তিআদিমাহ. তত্থ যোপীতি পি-সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো. তেন ইধ উভযসভাগতাপি লব্ভতীতি দস্সেতি. সেক্খো হি খীণাসৰেন অরিযপুগ্গলত্তা সভাগো, তেন পুগ্গলসভাগতা লব্ভতি, আরম্মণসভাগতা পন ৰুত্তনযা এৰ. অরহন্তি আরককিলেসো, দূরকিলেসো পহীনকিলেসোতি অত্থো. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা ‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং হোতি? আরকাস্স হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোব্ভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং হোতী’’তি. (ম. নি. ১.৪৩৪) খীণাসৰোতি চত্তারো আসৰা কামাসৰো…পে… অৰিজ্জাসৰো, ইমে চত্তারো আসৰা অরহতো খীণা পহীনা সমুচ্ছিন্না পটিপ্পস্সদ্ধা, অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, তেন ৰুচ্চতি খীণাসৰোতি.
ৰুসিতৰাতি গরুসংৰাসেপি অরিযমগ্গসংৰাসেপি দসসু অরিযৰাসেসুপি ৰসি পরিৰসি ৰুত্থো পরিৰুত্থো, সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণোতি ৰুসিতৰা কতকরণীযোতি পুথুজ্জনকল্যাণকং উপাদায সত্ত সেক্খা চতূহি মগ্গেহি করণীযং করোন্তি নাম, খীণাসৰস্স সব্বকরণীযানি কতানি পরিযোসিতানি, নত্থি তস্স উত্তরি করণীযং দুক্খক্খযাধিগমাযাতি কতকরণীযো. ৰুত্তম্পি হেতং –
‘‘তস্স ¶ সম্মা ৰিমুত্তস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;
কতস্স পটিচযো নত্থি, করণীযং ন ৰিজ্জতী’’তি. (থেরগা. ৬৪২);
ওহিতভারোতি তযো ভারা খন্ধভারো কিলেসভারো অভিসঙ্খারভারোতি, তস্সিমে তযো ভারা ওহিতা ওরোপিতা নিক্খিত্তা ¶ পাতিতা, তেন ৰুচ্চতি ওহিতভারোতি. অনুপ্পত্তসদত্থোতি অনুপ্পত্তো সদত্থং, সকত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. ককারস্সাযং দকারো কতো, সদত্থোতি চ অরহত্তং ৰেদিতব্বং. তঞ্হি অত্তুপনিবন্ধনট্ঠেন অত্তানং অৰিজহনট্ঠেন অত্তনো পরমত্থট্ঠেন চ অত্তনো অত্থো সকত্থোতি ৰুচ্চতি.
পরিক্খীণভৰসংযোজনোতি ভৰসংযোজনানীতি দস সংযোজনানি কামরাগসংযোজনং পটিঘমানদিট্ঠিৰিচিকিচ্ছাসীলব্বতপরামাসভৰরাগইস্সামচ্ছরিযসংযোজনং অৰিজ্জাসংযোজনং. ইমানি হি সত্তে ভৰেসু সংযোজেন্তি উপনিবন্ধন্তি, ভৰং ৰা ভৰেন সংযোজেন্তি, তস্মা ‘‘ভৰসংযোজনানী’’তি ৰুচ্চন্তি. ইমানি ভৰসংযোজনানি অরহতো পরিক্খীণানি পহীনানি ঞাণগ্গিনা দড্ঢানি, তেন ৰুচ্চতি ‘‘পরিক্খীণভৰসংযোজনো’’তি. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তোতি এত্থ সম্মদঞ্ঞাতি সম্মা অঞ্ঞায. কিং ৰুত্তং হোতি – খন্ধানং খন্ধট্ঠং, আযতনানং আযতনট্ঠং, ধাতূনং ¶ ধাতুট্ঠং, দুক্খস্স পীল়নট্ঠং, সমুদযস্স পভৰট্ঠং, নিরোধস্স সন্তট্ঠং, মগ্গস্স দস্সনট্ঠং, সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি এৰমাদিং ৰা ভেদং সম্মা যথাভূতং অঞ্ঞায জানিত্ৰা তীরযিত্ৰা তুলযিত্ৰা ৰিভাৰেত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি.
ৰিমুত্তোতি দ্ৰে ৰিমুত্তিযো চিত্তস্স চ ৰিমুত্তি নিব্বানঞ্চ. অরহা সব্বকিলেসেহি ৰিমুত্তচিত্তত্তা চিত্তৰিমুত্তিযাপি ৰিমুত্তো. নিব্বানং অধিমুত্তত্তা নিব্বানেপি ৰিমুত্তো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো’’তি. পরিঞ্ঞাতং তস্সাতি তস্স অরহতো তং মঞ্ঞনাৰত্থু তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতং. তস্মা সো তং ৰত্থুং ন মঞ্ঞতি, তং ৰা মঞ্ঞনং ন মঞ্ঞতীতি ৰুত্তং হোতি, সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
নিব্বানৰারে ¶ পন খযা রাগস্সাতিআদযো তযো ৰারা ৰুত্তা. তে পথৰীৰারাদীসুপি ৰিত্থারেতব্বা. অযঞ্চ পরিঞ্ঞাতৰারো নিব্বানৰারেপি ৰিত্থারেতব্বো. ৰিত্থারেন্তেন চ পরিঞ্ঞাতং তস্সাতি সব্বপদেহি যোজেত্ৰা পুন খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তাতি যোজেতব্বং. এস নযো ইতরেসু. দেসনা পন একত্থ ৰুত্তং সব্বত্থ ৰুত্তমেৰ হোতীতি সংখিত্তা.
খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তাতি এত্থ চ যস্মা বাহিরকো কামেসু ৰীতরাগো, ন খযা রাগস্স ৰীতরাগো. অরহা পন খযা যেৰ, তস্মা ৰুত্তং ¶ ‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা’’তি. এস নযো দোসমোহেসুপি. যথা চ ‘‘পরিঞ্ঞাতং তস্সাতি ৰদামী’’তি ৰুত্তেপি পরিঞ্ঞাতত্তা সো তং ৰত্থুং তং ৰা মঞ্ঞনং ন মঞ্ঞতীতি অত্থো হোতি, এৰমিধাপি ৰীতরাগত্তা সো তং ৰত্থুং তং ৰা মঞ্ঞনং ন মঞ্ঞতীতি দট্ঠব্বো.
এত্থ চ পরিঞ্ঞাতং তস্সাতি অযং ৰারো মগ্গভাৰনাপারিপূরিদস্সনত্থং ৰুত্তো. ইতরে পন ফলসচ্ছিকিরিযাপারিপূরিদস্সনত্থন্তি ৰেদিতব্বা. দ্ৰীহি ৰা কারণেহি অরহা ন মঞ্ঞতি ৰত্থুস্স চ পরিঞ্ঞাতত্তা অকুসলমূলানঞ্চ সমুচ্ছিন্নত্তা. তেনস্স পরিঞ্ঞাতৰারেন ৰত্থুনো ৰত্থুপরিঞ্ঞং দীপেতি, ইতরেহি অকুসলমূলসমুচ্ছেদন্তি. তত্থ পচ্ছিমেসু তীসু ৰারেসু অযং ৰিসেসো ৰেদিতব্বো, তীসু হি ৰারেসু রাগে আদীনৰং দিস্ৰা দুক্খানুপস্সী ৰিহরন্তো অপ্পণিহিতৰিমোক্খেন ৰিমুত্তো খযা রাগস্স ৰীতরাগো হোতি. দোসে আদীনৰং দিস্ৰা অনিচ্চানুপস্সী ¶ ৰিহরন্তো অনিমিত্তৰিমোক্খেন ৰিমুত্তো খযা দোসস্স ৰীতদোসো হোতি. মোহে আদীনৰং দিস্ৰা অনত্তানুপস্সী ৰিহরন্তো সুঞ্ঞতৰিমোক্খেন ৰিমুত্তো খযা মোহস্স ৰীতমোহো হোতীতি.
এৰং সন্তে ন একো তীহি ৰিমোক্খেহি ৰিমুচ্চতীতি দ্ৰে ৰারা ন ৰত্তব্বা সিযুন্তি চে, তং ন. কস্মা? অনিযমিতত্তা. অনিযমেন হি ৰুত্তং ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহ’’ন্তি. ন পন ৰুত্তং অপ্পণিহিতৰিমোক্খেন ৰা ৰিমুত্তো, ইতরেন ৰাতি, তস্মা যং অরহতো যুজ্জতি, তং সব্বং ৰত্তব্বমেৰাতি.
অৰিসেসেন ৰা যো কোচি অরহা সমানেপি রাগাদিক্খযে ৰিপরিণামদুক্খস্স পরিঞ্ঞাতত্তা খযা রাগস্স ৰীতরাগোতি ৰুচ্চতি, দুক্খদুক্খস্স পরিঞ্ঞাতত্তা খযা দোসস্স ৰীতদোসোতি. সঙ্খারদুক্খস্স পরিঞ্ঞাতত্তা খযা মোহস্স ৰীতমোহোতি. ইট্ঠারম্মণস্স ৰা পরিঞ্ঞাতত্তা খযা রাগস্স ৰীতরাগো. অনিট্ঠারম্মণস্স পরিঞ্ঞাতত্তা খযা দোসস্স ৰীতদোসো. মজ্ঝত্তারম্মণস্স পরিঞ্ঞাতত্তা ¶ খযা মোহস্স ৰীতমোহো. সুখায ৰা ৰেদনায রাগানুসযস্স সমুচ্ছিন্নত্তা খযা রাগস্স ৰীতরাগো, ইতরাসু পটিঘমোহানুসযানং সমুচ্ছিন্নত্তা ¶ ৰীতদোসো ৰীতমোহো চাতি. তস্মা তং ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা…পে… ৰীতমোহত্তা’’তি.
খীণাসৰৰসেন ততিযচতুত্থপঞ্চমছট্ঠনযকথা নিট্ঠিতা.
তথাগতৰারসত্তমনযৰণ্ণনা
১২. এৰং পথৰীআদীসু ৰত্থূসু খীণাসৰস্স পৰত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি অত্তনো পৰত্তিং দস্সেন্তো তথাগতোপি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ তথাগতোতি অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা তথাগতোতি ৰুচ্চতি – তথা আগতোতি তথাগতো, তথা গতোতি তথাগতো, তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো, তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো, তথদস্সিতায তথাগতো, তথাৰাদিতায তথাগতো, তথাকারিতায তথাগতো, অভিভৰনট্ঠেন তথাগতোতি.
কথং ¶ ভগৰা তথা আগতোতি তথাগতো? যথা সব্বলোকহিতায উস্সুক্কমাপন্না পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা আগতা, যথা ৰিপস্সী ভগৰা আগতো, যথা সিখী ভগৰা, যথা ৰেস্সভূ ভগৰা, যথা ককুসন্ধো ভগৰা, যথা কোণাগমনো ভগৰা, যথা কস্সপো ভগৰা আগতোতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যেন অভিনীহারেন এতে ভগৰন্তো আগতা, তেনেৰ অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো.
অথ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা দানপারমিং পূরেত্ৰা, সীলনেক্খম্মপঞ্ঞাৰীরিযখন্তিসচ্চঅধিট্ঠানমেত্তাউপেক্খাপারমিং পূরেত্ৰা, ইমা দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযোতি, সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা, অঙ্গপরিচ্চাগং নযনধনরজ্জপুত্তদারপরিচ্চাগন্তি ইমে পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজিত্ৰা পুব্বযোগপুব্বচরিযধম্মক্খানঞাতত্থচরিযাদযো পূরেত্ৰা, বুদ্ধিচরিযায কোটিং পত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো.
যথা চ ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা চত্তারো সতিপট্ঠানে সম্মপ্পধানে ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেত্ৰা ব্রূহেত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকং ¶ ভগৰাপি আগতোতি তথাগতো.
যথেৰ ¶ লোকম্হি ৰিপস্সিআদযো,
সব্বঞ্ঞুভাৰং মুনযো ইধাগতা;
তথা অযং সক্যমুনীপি আগতো,
তথাগতো ৰুচ্চতি তেন চক্খুমাতি.
এৰং তথা আগতোতি তথাগতো.
কথং তথা গতোতি তথাগতো. যথা সম্পতিজাতো ৰিপস্সী ভগৰা গতো…পে… কস্সপো ভগৰা গতো. কথঞ্চ সো গতোতি, সো হি সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠায উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গতো. যথাহ – সম্পতিজাতো, আনন্দ, বোধিসত্তো সমেহি ¶ পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠহিত্ৰা উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গচ্ছতি সেতম্হি ছত্তে অনুধারীযমানে, সব্বা চ দিসা অনুৰিলোকেতি, আসভিঞ্চ ৰাচং ভাসতি ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি (ম. নি. ৩.২০৭).
তঞ্চস্স গমনং তথং অহোসি অৰিতথং অনেকেসং ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. যঞ্হি সো সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পতিট্ঠহি, ইদমস্স চতুরিদ্ধিপাদপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং. উত্তরাভিমুখভাৰো পন সব্বলোকুত্তরভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং. সত্তপদৰীতিহারো সত্তবোজ্ঝঙ্গরতনপটিলাভস্স. ‘‘সুৰণ্ণদণ্ডা ৰীতিপতন্তি চামরা’’তি (সু. নি. ৬৯৩) এত্থ ৰুত্তো চামরুক্খেপো সব্বতিত্থিযনিম্মথনস্স. সেতচ্ছত্তধারণং অরহত্তৰিমুত্তিৰরৰিমলসেতচ্ছত্তপটিলাভস্স. সব্বদিসানুৰিলোকনং সব্বঞ্ঞুতানাৰরণঞাণপটিলাভস্স. আসভীৰাচাভাসনং অপ্পটিৰত্তিযৰরধম্মচক্কপ্পৰত্তনস্স পুব্বনিমিত্তং. তথা অযং ভগৰাপি গতো. তঞ্চস্স গমনং তথং অহোসি অৰিতথং তেসঞ্ঞেৰ ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. তেনাহু পোরাণা –
‘‘মুহুত্তজাতোৰ গৰম্পতী যথা,
সমেহি পাদেহি ফুসী ৰসুন্ধরং;
সো ৰিক্কমী সত্ত পদানি গোতমো,
সেতঞ্চ ছত্তং অনুধারযুং মরূ.
গন্ত্ৰান ¶ ¶ সো সত্ত পদানি গোতমো,
দিসা ৰিলোকেসি সমা সমন্ততো;
অট্ঠঙ্গুপেতং গিরমব্ভুদীরযী,
সীহো যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো’’তি. –
এৰং তথা গতোতি তথাগতো.
অথ ¶ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা, অযম্পি ভগৰা তথেৰ নেক্খম্মেন কামচ্ছন্দং পহায গতো. অব্যাপাদেন ব্যাপাদং, আলোকসঞ্ঞায থিনমিদ্ধং, অৰিক্খেপেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ধম্মৰৰত্থানেন ৰিচিকিচ্ছং পহায, ঞাণেন অৰিজ্জং পদালেত্ৰা, পামোজ্জেন অরতিং ৰিনোদেত্ৰা, পঠমজ্ঝানেন নীৰরণকৰাটং উগ্ঘাটেত্ৰা, দুতিযজ্ঝানেন ৰিতক্কৰিচারধূমং ৰূপসমেত্ৰা, ততিযজ্ঝানেন পীতিং ৰিরাজেত্ৰা, চতুত্থজ্ঝানেন সুখদুক্খং পহায, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা রূপসঞ্ঞাপটিঘসঞ্ঞানানত্তসঞ্ঞাযো সমতিক্কমিত্ৰা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং সমতিক্কমিত্ৰা গতো.
অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞং পহায, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞং, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞং, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিং, ৰিরাগানুপস্সনায রাগং, নিরোধানুপস্সনায সমুদযং, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানং, খযানুপস্সনায ঘনসঞ্ঞং, ৰযানুপস্সনায আযূহনং, ৰিপরিণামানুপস্সনায ধুৰসঞ্ঞং, অনিমিত্তানুপস্সনায নিমিত্তং, অপ্পণিহিতানুপস্সনায পণিধিং, সুঞ্ঞতানুপস্সনায অভিনিৰেসং, অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায সারাদানাভিনিৰেসং, যথাভূতঞাণদস্সনেন সম্মোহাভিনিৰেসং, আদীনৰানুপস্সনায আলযাভিনিৰেসং, পটিসঙ্খানুপস্সনায অপ্পটিসঙ্খং, ৰিৰট্টানুপস্সনায সংযোগাভিনিৰেসং, সোতাপত্তিমগ্গেন দিট্ঠেকট্ঠে কিলেসে ভঞ্জিত্ৰা, সকদাগামিমগ্গেন ওল়ারিকে কিলেসে পহায, অনাগামিমগ্গেন অণুসহগতে কিলেসে সমুগ্ঘাটেত্ৰা, অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসে সমুচ্ছিন্দিত্ৰা গতো. এৰম্পি তথা গতোতি তথাগতো.
কথং ¶ তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো. পথৰীধাতুযা কক্খল়ত্তলক্খণং তথং অৰিতথং. আপোধাতুযা পগ্ঘরণলক্খণং. তেজোধাতুযা উণ্হত্তলক্খণং. ৰাযোধাতুযা ৰিত্থম্ভনলক্খণং. আকাসধাতুযা অসম্ফুট্ঠলক্খণং ¶ . ৰিঞ্ঞাণধাতুযা ৰিজাননলক্খণং.
রূপস্স রুপ্পনলক্খণং. ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং. সঞ্ঞায সঞ্জাননলক্খণং. সঙ্খারানং অভিসঙ্খরণলক্খণং. ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং.
ৰিতক্কস্স ¶ অভিনিরোপনলক্খণং. ৰিচারস্স অনুমজ্জনলক্খণং. পীতিযা ফরণলক্খণং. সুখস্স সাতলক্খণং. চিত্তেকগ্গতায অৰিক্খেপলক্খণং. ফস্সস্স ফুসনলক্খণং.
সদ্ধিন্দ্রিযস্স অধিমোক্খলক্খণং. ৰীরিযিন্দ্রিযস্স পগ্গহণলক্খণং. সতিন্দ্রিযস্স উপট্ঠানলক্খণং. সমাধিন্দ্রিযস্স অৰিক্খেপলক্খণং. পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স পজাননলক্খণং.
সদ্ধাবলস্স অস্সদ্ধিযে অকম্পিযলক্খণং. ৰীরিযবলস্স কোসজ্জে. সতিবলস্স মুট্ঠসচ্চে. সমাধিবলস্স উদ্ধচ্চে. পঞ্ঞাবলস্স অৰিজ্জায অকম্পিযলক্খণং.
সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপট্ঠানলক্খণং. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পৰিচযলক্খণং. ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পগ্গহণলক্খণং. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ফরণলক্খণং. পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপসমলক্খণং. সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স অৰিক্খেপলক্খণং. উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পটিসঙ্খানলক্খণং.
সম্মাদিট্ঠিযা দস্সনলক্খণং. সম্মাসঙ্কপ্পস্স অভিনিরোপনলক্খণং. সম্মাৰাচায পরিগ্গাহলক্খণং. সম্মাকম্মন্তস্স সমুট্ঠানলক্খণং. সম্মাআজীৰস্স ৰোদানলক্খণং. সম্মাৰাযামস্স পগ্গহণলক্খণং. সম্মাসতিযা উপট্ঠানলক্খণং. সম্মাসমাধিস্স অৰিক্খেপলক্খণং.
অৰিজ্জায অঞ্ঞাণলক্খণং. সঙ্খারানং চেতনালক্খণং. ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং. নামস্স নমনলক্খণং. রূপস্স রুপ্পনলক্খণং. সল়াযতনস্স আযতনলক্খণং. ফস্সস্স ফুসনলক্খণং. ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং. তণ্হায হেতুলক্খণং. উপাদানস্স গহণলক্খণং. ভৰস্স আযূহনলক্খণং. জাতিযা নিব্বত্তিলক্খণং. জরায জীরণলক্খণং. মরণস্স চুতিলক্খণং.
ধাতূনং ¶ সুঞ্ঞতালক্খণং. আযতনানং আযতনলক্খণং. সতিপট্ঠানানং উপট্ঠানলক্খণং. সম্মপ্পধানানং পদহনলক্খণং. ইদ্ধিপাদানং ইজ্ঝনলক্খণং. ইন্দ্রিযানং অধিপতিলক্খণং. বলানং অকম্পিযলক্খণং. বোজ্ঝঙ্গানং নিয্যানলক্খণং. মগ্গস্স হেতুলক্খণং.
সচ্চানং ¶ তথলক্খণং. সমথস্স অৰিক্খেপলক্খণং. ৰিপস্সনায অনুপস্সনালক্খণং. সমথৰিপস্সনানং একরসলক্খণং. যুগনন্ধানং ¶ অনতিৰত্তনলক্খণং.
সীলৰিসুদ্ধিযা সংৰরলক্খণং. চিত্তৰিসুদ্ধিযা অৰিক্খেপলক্খণং. দিট্ঠিৰিসুদ্ধিযা দস্সনলক্খণং.
খযেঞাণস্স সমুচ্ছেদলক্খণং. অনুপ্পাদে ঞাণস্স পস্সদ্ধিলক্খণং. ছন্দস্স মূললক্খণং. মনসিকারস্স সমুট্ঠানলক্খণং. ফস্সস্স সমোধানলক্খণং. ৰেদনায সমোসরণলক্খণং. সমাধিস্স পমুখলক্খণং. সতিযা আধিপতেয্যলক্খণং. পঞ্ঞায ততুত্তরিলক্খণং. ৰিমুত্তিযা সারলক্খণং. অমতোগধস্স নিব্বানস্স পরিযোসানলক্খণং তথং অৰিতথং. এৰং তথলক্খণং ঞাণগতিযা আগতো অৰিরজ্ঝিত্ৰা পত্তো অনুপ্পত্তোতি তথাগতো, এৰং তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো.
কথং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো? তথধম্মা নাম চত্তারি অরিযসচ্চানি. যথাহ ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি. কতমানি চত্তারি, ইদং দুক্খন্তি, ভিক্খৰে, তথমেতং অৰিতথমেতং অনঞ্ঞথমেত’’ন্তি (সং. নি. ৫.১০৫০) ৰিত্থারো. তানি চ ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো, তস্মা তথানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. অভিসম্বুদ্ধত্থো হি এত্থ গতসদ্দো. অপিচ জরামরণস্স জাতিপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো…পে… সঙ্খারানং অৰিজ্জাপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তথা অৰিজ্জায সঙ্খারানং পচ্চযট্ঠো. সঙ্খারানং ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযট্ঠো…পে… জাতিযা জরামরণস্স পচ্চযট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তং সব্বং ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো, তস্মাপি তথানং ধম্মানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ¶ ৰুচ্চতি. এৰং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো.
কথং তথদস্সিতায তথাগতো? ভগৰা যং সদেৰকে লোকে…পে… সদেৰমনুস্সায অপরিমাণাসু লোকধাতূসু অপরিমাণানং সত্তানং চক্খুদ্ৰারে আপাথং আগচ্ছন্তং রূপারম্মণং নাম অত্থি. তং সব্বাকারতো জানাতি, পস্সতি. এৰং জানতা পস্সতা চ তেন তং ইট্ঠানিট্ঠাদিৰসেন ¶ ৰা দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু লব্ভমানকপদৰসেন ৰা ‘‘কতমং তং রূপং রূপাযতনং, যং রূপং চতুন্নং মহাভূতানং ¶ উপাদায ৰণ্ণনিভা সনিদস্সনং সপ্পটিঘং নীলং পীতক’’ন্তি (ধ. স. ৬১৬) আদিনা নযেন অনেকেহি নামেহি তেরসহি ৰারেহি দ্ৰেপঞ্ঞাসায নযেহি ৰিভজ্জমানং তথমেৰ হোতি, ৰিতথং নত্থি. এস নযো সোতদ্ৰারাদীসুপি আপাথমাগচ্ছন্তেসু সদ্দাদীসু. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা ‘‘যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স লোকস্স…পে… সদেৰমনুস্সায দিট্ঠং সুতং মুতং ৰিঞ্ঞাতং পত্তং পরিযেসিতং অনুৰিচরিতং মনসা, তমহং জানামি, …তমহং অভিঞ্ঞাসিং, তং তথাগতস্স ৰিদিতং, তং তথাগতো ন উপট্ঠাসী’’তি (অ. নি. ৪.২৪). এৰং তথদস্সিতায তথাগতো. তত্থ তথদস্সীঅত্থে তথাগতোতি পদসম্ভৰো ৰেদিতব্বো.
কথং তথাৰাদিতায তথাগতো? যং রত্তিং ভগৰা বোধিমণ্ডে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, যঞ্চ রত্তিং যমকসালানমন্তরে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি, এত্থন্তরে পঞ্চচত্তালীসৰস্সপরিমাণে কালে পঠমবোধিযাপি মজ্ঝিমবোধিযাপি পচ্ছিমবোধিযাপি যং ভগৰতা ভাসিতং সুত্তং গেয্যং…পে… ৰেদল্লং, তং সব্বং অত্থতো চ ব্যঞ্জনতো চ অনুপৰজ্জং অনূনমনধিকং সব্বাকারপরিপুণ্ণং রাগমদনিম্মদনং দোসমোহমদনিম্মদনং, নত্থি তত্থ ৰালগ্গমত্তম্পি পক্খলিতং, সব্বং তং একমুদ্দিকায লঞ্ছিতং ৰিয, একনাল়িযা মিতং ৰিয, একতুলায তুলিতং ৰিয চ তথমেৰ হোতি অৰিতথং. তেনাহ – ‘‘যঞ্চ, চুন্দ, রত্তিং তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ রত্তিং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, যং এতস্মিং অন্তরে ভাসতি লপতি নিদ্দিসতি, সব্বং তং তথেৰ হোতি নো অঞ্ঞথা. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩). গদঅত্থো ¶ হি এত্থ গতসদ্দো. এৰং তথাৰাদিতায তথাগতো. অপিচ আগদনং আগদো, ৰচনন্তি অত্থো. তথো অৰিপরীতো আগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি এৰমেতস্মিং অত্থে পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা.
কথং ¶ তথাকারিতায তথাগতো? ভগৰতো হি ৰাচায কাযো অনুলোমেতি, কাযস্সপি ৰাচা. তস্মা যথাৰাদী তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী চ হোতি. এৰংভূতস্স চস্স যথা ৰাচা ¶ , কাযোপি তথাগতো পৰত্তোতি অত্থো. যথা চ কাযো, ৰাচাপি তথা গতা পৰত্তাতি তথাগতো. তেনাহ ‘‘যথাৰাদী, ভিক্খৰে, তথাগতো তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. ইতি যথাৰাদী তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী, তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩). এৰং তথাকারিতায তথাগতো.
কথং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো? উপরি ভৰগ্গং হেট্ঠা অৰিচিং পরিযন্তং কত্ৰা তিরিযং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু সব্বসত্তে অভিভৰতি, সীলেনপি সমাধিনাপি পঞ্ঞাযপি ৰিমুত্তিযাপি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেনপি, ন তস্স তুলা ৰা পমাণং ৰা অত্থি, অতুলো অপ্পমেয্যো অনুত্তরো রাজরাজো দেৰদেৰো সক্কানং অতিসক্কো ব্রহ্মানং অতিব্রহ্মা. তেনাহ ‘‘সদেৰকে, ভিক্খৰে, লোকে…পে… সদেৰমনুস্সায তথাগতো অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থু দসো ৰসৰত্তী. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্রেৰং পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা, অগদো ৰিয অগদো. কো পনেস? দেসনাৰিলাসমযো চেৰ পুঞ্ঞুস্সযো চ. তেন হেস মহানুভাৰো ভিসক্কো দিব্বাগদেন সপ্পে ৰিয সব্বপরপ্পৰাদিনো সদেৰকঞ্চ লোকং অভিভৰতি, ইতি সব্বলোকাভিভৰনে তথো অৰিপরীতো দেসনাৰিলাসমযো চেৰ পুঞ্ঞস্সযো চ অগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি ৰেদিতব্বো. এৰং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো.
অপিচ তথায গতোতিপি তথাগতো, তথং গতোতিপি তথাগতো. গতোতি অৰগতো, অতীতো, পত্তো, পটিপন্নোতি অত্থো. তত্থ ¶ সকলং লোকং তীরণপরিঞ্ঞায তথায গতো অৰগতোতি তথাগতো. লোকসমুদযং পহানপরিঞ্ঞায তথায গতো অতীতোতি তথাগতো. লোকনিরোধং সচ্ছিকিরিযায তথায গতো পত্তোতি তথাগতো. লোকনিরোধগামিনিং পটিপদং তথং গতো পটিপন্নোতি তথাগতো. তেন যং ৰুত্তং ভগৰতা ‘‘লোকো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকস্মা তথাগতো ৰিসংযুত্তো. লোকসমুদযো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকসমুদযো তথাগতস্স ¶ পহীনো. লোকনিরোধো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকনিরোধো তথাগতস্স সচ্ছিকতো. লোকনিরোধগামিনী পটিপদা, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, লোকনিরোধগামিনী পটিপদা তথাগতস্স ভাৰিতা. যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স ¶ লোকস্স…পে… সব্বং তং তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধং, তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩). তস্স এৰম্পি অত্থো ৰেদিতব্বো. ইদম্পি চ তথাগতস্স তথাগতভাৰদীপনে মুখমত্তমেৰ. সব্বাকারেন পন তথাগতোৰ তথাগতস্স তথাগতভাৰং ৰণ্ণেয্য.
অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি পদদ্ৰযে পন আরকত্তা অরীনং, অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি অরহন্তি ৰেদিতব্বো.
সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধোতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং পদদ্ৰযং ৰিসুদ্ধিমগ্গে বুদ্ধানুস্সতিৰণ্ণনাযং পকাসিতং.
পরিঞ্ঞাতন্তং তথাগতস্সাতি এত্থ পন তং মঞ্ঞনাৰত্থু পরিঞ্ঞাতং তথাগতস্সাতিপি অত্থো ৰেদিতব্বো. পরিঞ্ঞাতন্তং নাম পরিঞ্ঞাতপারং পরিঞ্ঞাতাৰসানং অনৰসেসতো পরিঞ্ঞাতন্তি ৰুত্তং হোতি. বুদ্ধানঞ্হি সাৰকেহি সদ্ধিং কিঞ্চাপি তেন তেন মগ্গেন কিলেসপ্পহানে ৰিসেসো নত্থি, পরিঞ্ঞায পন অত্থি. সাৰকা হি চতুন্নং ধাতূনং একদেসমেৰ সম্মসিত্ৰা নিব্বানং পাপুণন্তি. বুদ্ধানং পন অণুপ্পমাণম্পি সঙ্খারগতং ঞাণেন অদিট্ঠমতুলিতমতীরিতমসচ্ছিকতং নত্থি.
তথাগতৰারসত্তমনযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তথাগতৰারঅট্ঠমনযৰণ্ণনা
১৩. নন্দী ¶ দুক্খস্স মূলন্তিআদীসু চ নন্দীতি পুরিমতণ্হা. দুক্খন্তি পঞ্চক্খন্ধা. মূলন্তিআদি. ইতি ৰিদিত্ৰাতি তং পুরিমভৰনন্দিং ‘‘ইমস্স দুক্খস্স মূল’’ন্তি এৰং জানিত্ৰা. ভৰাতি কম্মভৰতো. জাতীতি ৰিপাকক্খন্ধা. তে হি যস্মা জাযন্তি, তস্মা ‘‘জাতী’’তি ৰুত্তা. জাতিসীসেন ৰা অযং দেসনা. এতম্পি ‘‘ইতি ৰিদিত্ৰা’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. অযঞ্হি এত্থ অত্থো ‘‘কম্মভৰতো উপপত্তিভৰো হোতীতি এৰঞ্চ জানিত্ৰা’’তি. ভূতস্সাতি ¶ সত্তস্স. জরামরণন্তি জরা চ ¶ মরণঞ্চ. ইদং ৰুত্তং হোতি – তেন উপপত্তিভৰেন ভূতস্স সত্তস্স খন্ধানং জরামরণং হোতীতি এৰঞ্চ জানিত্ৰাতি.
এত্তাৰতা যং বোধিরুক্খমূলে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো সম্মসিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, তস্স পটিচ্চসমুপ্পাদস্স পটিৰেধা মঞ্ঞনানং অভাৰকারণং দস্সেন্তো চতুসঙ্খেপং তিসন্ধিং তিযদ্ধং ৰীসতাকারং তমেৰ পটিচ্চসমুপ্পাদং দস্সেতি.
কথং পন এত্তাৰতা এস সব্বো দস্সিতো হোতীতি. এত্থ হি নন্দীতি অযং একো সঙ্খেপো. দুক্খস্সাতি ৰচনতো দুক্খং দুতিযো, ভৰা জাতীতি ৰচনতো ভৰো ততিযো, জাতিজরামরণং চতুত্থো. এৰং তাৰ চত্তারো সঙ্খেপা ৰেদিতব্বা, কোট্ঠাসাতি অত্থো. তণ্হাদুক্খানং পন অন্তরং একো সন্ধি, দুক্খস্স চ ভৰস্স চ অন্তরং দুতিযো, ভৰস্স চ জাতিযা চ অন্তরং ততিযো. এৰং চতুন্নং অঙ্গুলীনং অন্তরসদিসা চতুসঙ্খেপন্তরা তযো সন্ধী ৰেদিতব্বা.
তত্থ নন্দীতি অতীতো অদ্ধা, জাতিজরামরণং অনাগতো, দুক্খঞ্চ ভৰো চ পচ্চুপ্পন্নোতি এৰং তযো অদ্ধা ৰেদিতব্বা. অতীতে পন পঞ্চসু আকারেসু নন্দীৰচনেন তণ্হা একা আগতা, তায অনাগতাপি অৰিজ্জাসঙ্খারউপাদানভৰা পচ্চযলক্খণেন গহিতাৰ হোন্তি. জাতিজরামরণৰচনেন পন যেসং খন্ধানং তজ্জাতিজরামরণং, তে ৰুত্তা যেৰাতি কত্ৰা আযতিং ৰিঞ্ঞাণনামরূপসল়াযতনফস্সৰেদনা গহিতাৰ হোন্তি.
এৰমেতে ‘‘পুরিমকম্মভৰস্মিং মোহো অৰিজ্জা, আযূহনা সঙ্খারা, নিকন্তি তণ্হা, উপগমনং উপাদানং, চেতনা ভৰো ইতি ইমে পঞ্চ ধম্মা পুরিমকম্মভৰস্মিং ¶ ইধ পটিসন্ধিযা পচ্চযা. ইধ পটিসন্ধি ৰিঞ্ঞাণং, ওক্কন্তি নামরূপং, পসাদো আযতনং, ফুট্ঠো ফস্সো, ৰেদযিতং ৰেদনা ইতি ইমে পঞ্চ ধম্মা ইধূপপত্তিভৰস্মিং পুরেকতস্স কম্মস্স পচ্চযা. ইধ পরিপক্কত্তা আযতনানং মোহো অৰিজ্জা, আযূহনা সঙ্খারা, নিকন্তি তণ্হা, উপগমনমুপাদানং, চেতনা ভৰো ইতি ইমে পঞ্চ ধম্মা ইধ কম্মভৰস্মিং আযতিং পটিসন্ধিযা পচ্চযা. আযতিং পটিসন্ধি ৰিঞ্ঞাণং, ওক্কন্তি নামরূপং, পসাদো আযতনং, ফুট্ঠো ফস্সো ¶ , ৰেদযিতং ৰেদনা ইতি ইমে পঞ্চ ধম্মা আযতিং উপপত্তিভৰস্মিং ইধ ¶ কতস্স কম্মস্স পচ্চযা’’তি এৰং নিদ্দিট্ঠলক্খণা ৰীসতি আকারা ইধ ৰেদিতব্বা. এৰং ‘‘নন্দী দুক্খস্স মূলন্তি ইতি ৰিদিত্ৰা ভৰা জাতি, ভূতস্স জরামরণ’’ন্তি এত্তাৰতা এস সব্বোপি চতুসঙ্খেপো তিসন্ধি তিযদ্ধো ৰীসতাকারো পটিচ্চসমুপ্পাদো দস্সিতো হোতীতি ৰেদিতব্বো.
ইদানি তস্মা তিহ, ভিক্খৰে…পে… অভিসম্বুদ্ধোতি ৰদামীতি এত্থ অপুব্বপদৰণ্ণনং কত্ৰা পদযোজনায অত্থনিগমনং করিস্সাম. তস্মা তিহাতি তস্মা ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি. তিকারহকারা হি নিপাতা. সব্বসোতি অনৰসেসৰচনমেতং. তণ্হানন্তি নন্দীতি এৰং ৰুত্তানং সব্বতণ্হানং. খযাতি লোকুত্তরমগ্গেন অচ্চন্তক্খযা. ৰিরাগাদীনি খযৰেৰচনানেৰ. যা হি তণ্হা খীণা, ৰিরত্তাপি তা ভৰন্তি নিরুদ্ধাপি চত্তাপি পটিনিস্সট্ঠাপি. খযাতি ৰা চতুমগ্গকিচ্চসাধারণমেতং. ততো পঠমমগ্গেন ৰিরাগা, দুতিযেন নিরোধা, ততিযেন চাগা, চতুত্থেন পটিনিস্সগ্গাতি যোজেতব্বং. যাহি ৰা তণ্হাহি পথৰিং পথৰিতো সঞ্জানেয্য, তাসং খযা. যাহি পথৰিং মঞ্ঞেয্য, তাসং ৰিরাগা. যাহি পথৰিযা মঞ্ঞেয্য, তাসং নিরোধা. যাহি পথৰিতো মঞ্ঞেয্য, তাসং চাগা. যাহি পথৰিং মেতি মঞ্ঞেয্য, তাসং পটিনিস্সগ্গা. যাহি ৰা পথৰিং মঞ্ঞেয্য, তাসং খযা…পে… যাহি পথৰিং অভিনন্দেয্য, তাসং পটিনিস্সগ্গাতি এৰমেত্থ যোজনা কাতব্বা, ন কিঞ্চি ৰিরুজ্ঝতি.
অনুত্তরন্তি উত্তরৰিরহিতং সব্বসেট্ঠং. সম্মাসম্বোধিন্তি সম্মা সামঞ্চ বোধিং. অথ ৰা পসত্থং সুন্দরঞ্চ বোধিং. বোধীতি রুক্খোপি মগ্গোপি সব্বঞ্ঞুতঞাণম্পি নিব্বানম্পি. ‘‘বোধিরুক্খমূলে পঠমাভিসম্বুদ্ধো’’তি (মহাৰ. ১; উদা. ১) চ ‘‘অন্তরা ¶ চ বোধিং অন্তরা চ গয’’ন্তি (মহাৰ. ১১; ম. নি. ১.২৮৫) চ আগতট্ঠানেহি রুক্খো বোধীতি ৰুচ্চতি. ‘‘চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তি (চূল়নি. ১২১) আগতট্ঠানে মগ্গো. ‘‘পপ্পোতি বোধিং ৰরভূরিমেধসো’’তি (দী. নি. ৩.২১৭) আগতট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞাণং. ‘‘পত্ৰান বোধিং অমতং অসঙ্খত’’ন্তি আগতট্ঠানে নিব্বানং. ইধ পন ভগৰতো অরহত্তমগ্গঞাণং অধিপ্পেতং. অপরে সব্বঞ্ঞুতঞাণন্তিপি ৰদন্তি.
সাৰকানং ¶ ¶ অরহত্তমগ্গো অনুত্তরা বোধি হোতি ন হোতীতি. ন হোতি. কস্মা? অসব্বগুণদাযকত্তা. তেসঞ্হি কস্সচি অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলমেৰ দেতি, কস্সচি তিস্সো ৰিজ্জা, কস্সচি ছ অভিঞ্ঞা, কস্সচি চতস্সো পটিসম্ভিদা, কস্সচি সাৰকপারমীঞাণং. পচ্চেকবুদ্ধানম্পি পচ্চেকবোধিঞাণমেৰ দেতি. বুদ্ধানং পন সব্বগুণসম্পত্তিং দেতি অভিসেকো ৰিয রঞ্ঞো সব্বলোকিস্সরিযভাৰং. তস্মা অঞ্ঞস্স কস্সচিপি অনুত্তরা বোধি ন হোতীতি.
অভিসম্বুদ্ধোতি অভিঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি, পত্তো অধিগতোতি ৰুত্তং হোতি. ইতি ৰদামীতি ইতি ৰদামি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি, পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমীতি. তত্রাযং যোজনা – তথাগতোপি, ভিক্খৰে…পে… পথৰিং ন মঞ্ঞতি…পে… পথৰিং নাভিনন্দতি. তং কিস্স হেতু, নন্দী দুক্খস্স মূলং, ভৰা জাতি, ভূতস্স জরামরণন্তি ইতি ৰিদিত্ৰাতি. তত্থ ইতি ৰিদিত্ৰাতি ইতিকারো কারণত্থো. তেন ইমস্স পটিচ্চসমুপ্পাদস্স ৰিদিতত্তা পটিৰিদ্ধত্তাতি ৰুত্তং হোতি. কিঞ্চ ভিয্যো – যস্মা চ এৰমিমং পটিচ্চসমুপ্পাদং ৰিদিত্ৰা তথাগতস্স যা নন্দীতি ৰুত্ততণ্হা সব্বপ্পকারা, সা পহীনা, তাসঞ্চ তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা…পে… অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো. তস্মা পথৰিং ন মঞ্ঞতি…পে… পথৰিং নাভিনন্দতীতি ৰদামীতি এৰং অভিসম্বুদ্ধত্তা ন মঞ্ঞতি নাভিনন্দতীতি ৰদামীতি ৰুত্তং হোতি.
অথ ৰা যস্মা ‘‘নন্দী দুক্খস্স মূল’’ন্তিআদিনা নযেন পটিচ্চসমুপ্পাদং ৰিদিত্ৰা সব্বসো তণ্হা খযং গতা, তস্মা তিহ, ভিক্খৰে, তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা…পে… অভিসম্বুদ্ধোতি ৰদামি. সো এৰং অভিসম্বুদ্ধত্তা ¶ পথৰিং ন মঞ্ঞতি…পে… নাভিনন্দতীতি. যত্থ যত্থ হি যস্মাতি অৰত্ৰা তস্মাতি ৰুচ্চতি, তত্থ তত্থ যস্মাতি আনেত্ৰা যোজেতব্বং, অযং সাসনযুত্তি. এস নযো সব্বত্থ.
ইদমৰোচ ভগৰাতি ইদং নিদানাৰসানতো পভুতি যাৰ অভিসম্বুদ্ধোতি ৰদামীতি সকলসুত্তন্তং ভগৰা পরেসং পঞ্ঞায অলব্ভণেয্যপতিট্ঠং পরমগম্ভীরং সব্বঞ্ঞুতঞাণং দস্সেন্তো একেন পুথুজ্জনৰারেন একেন ¶ সেক্খৰারেন চতূহি খীণাসৰৰারেহি দ্ৰীহি তথাগতৰারেহীতি অট্ঠহি ¶ মহাৰারেহি একমেকস্মিঞ্চ ৰারে পথৰীআদীহি চতুৰীসতিযা অন্তরৰারেহি পটিমণ্ডেত্ৰা দ্ৰেভাণৰারপরিমাণায তন্তিযা অৰোচ.
এৰং ৰিচিত্রনযদেসনাৰিলাসযুত্তং পনেতং সুত্তং করৰিকরুদমঞ্জুনা কণ্ণসুখেন পণ্ডিতজনহদযানং অমতাভিসেকসদিসেন ব্রহ্মস্সরেন ভাসমানস্সাপি. ন তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি তে পঞ্চসতা ভিক্খূ ইদং ভগৰতো ৰচনং নানুমোদিংসু. কস্মা? অঞ্ঞাণকেন. তে কির ইমস্স সুত্তস্স অত্থং ন জানিংসু, তস্মা নাভিনন্দিংসু. তেসঞ্হি তস্মিং সমযে এৰং ৰিচিত্রনযদেসনাৰিলাসযুত্তম্পি এতং সুত্তং ঘনপুথুলেন দুস্সপট্টেন মুখে বন্ধং কত্ৰা পুরতো ঠপিতমনুঞ্ঞভোজনং ৰিয অহোসি. ননু চ ভগৰা অত্তনা দেসিতং ধম্মং পরে ঞাপেতুং কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো. সো কস্মা যথা তে ন জানন্তি, তথা দেসেসীতি. ৰুত্তমিদং ইমস্স সুত্তস্স নিক্খেপৰিচারণাযং এৰ ‘‘মানভঞ্জনত্থং সব্বধম্মমূলপরিযাযন্তি দেসনং আরভী’’তি, তস্মা ন যিধ পুন ৰত্তব্বমত্থি, এৰং মানভঞ্জনত্থং দেসিতঞ্চ পনেতং সুত্তং সুত্ৰা তে ভিক্খূ তংযেৰ কির পথৰিং দিট্ঠিগতিকোপি সঞ্জানাতি, সেক্খোপি অরহাপি তথাগতোপি সঞ্জানাতি. কিন্নামিদং কথং নামিদন্তি চিন্তেন্তা পুব্বে মযং ভগৰতা কথিতং যংকিঞ্চি খিপ্পমেৰ জানাম, ইদানি পনিমস্স মূলপরিযাযস্স অন্তং ৰা কোটিং ৰা ন জানাম ন পস্সাম, অহো বুদ্ধা নাম অপ্পমেয্যা অতুলাতি উদ্ধটদাঠা ৰিয সপ্পা নিম্মদা হুত্ৰা বুদ্ধুপট্ঠানঞ্চ ধম্মস্সৰনঞ্চ সক্কচ্চং আগমংসু.
তেন ¶ খো পন সমযেন ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ইমং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অহো বুদ্ধানং আনুভাৰো, তে নাম ব্রাহ্মণপব্বজিতা তথা মানমদমত্তা ভগৰতা মূলপরিযাযদেসনায নিহতমানা কতা’’তি, অযঞ্চরহি তেসং ভিক্খূনং অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা. অথ ¶ ভগৰা গন্ধকুটিযা নিক্খমিত্ৰা তঙ্খণানুরূপেন পাটিহারিযেন ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা তে ভিক্খূ আহ – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. তে তমত্থং ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি অহং ইমে এৰং মানপগ্গহিতসিরে ৰিচরন্তে নিহতমানে অকাসি’’ন্তি. ততো ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইদং অতীতং আনেসি –
ভূতপুব্বং ¶ , ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরো দিসাপামোক্খো ব্রাহ্মণো বারাণসিযং পটিৰসতি তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্টুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং পদকো ৰেয্যাকরণো লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযো, সো পঞ্চমত্তানি মাণৰকসতানি মন্তে ৰাচেতি. পণ্ডিতা মাণৰকা বহুঞ্চ গণ্হন্তি লহুঞ্চ, সুট্ঠু চ উপধারেন্তি, গহিতঞ্চ তেসং ন ৰিনস্সতি. সোপি ব্রাহ্মণো আচরিযমুট্ঠিং অকত্ৰা ঘটে উদকং আসিঞ্চন্তো ৰিয সব্বম্পি সিপ্পং উগ্গণ্হাপেত্ৰা তে মাণৰকে এতদৰোচ ‘‘এত্তকমিদং সিপ্পং দিট্ঠধম্মসম্পরাযহিত’’ন্তি. তে মাণৰকা – ‘‘যং অম্হাকং আচরিযো জানাতি, মযম্পি তং জানাম, মযম্পি দানি আচরিযা এৰা’’তি মানং উপ্পাদেত্ৰা ততো পভুতি আচরিযে অগারৰা নিক্খিত্তৰত্তা ৰিহরিংসু. আচরিযো ঞত্ৰা ‘‘করিস্সামি নেসং মাননিগ্গহ’’ন্তি চিন্তেসি. সো একদিৰসং উপট্ঠানং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নে তে মাণৰকে আহ ‘‘তাতা পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, কচ্চিত্থ সমত্থা কথেতু’’ন্তি. তে ‘‘পুচ্ছথ আচরিয, পুচ্ছথ আচরিযা’’তি সহসাৰ আহংসু, যথা তং সুতমদমত্তা. আচরিযো আহ –
‘‘কালো ঘসতি ভূতানি, সব্বানেৰ সহত্তনা;
যো চ কালঘসো ভূতো, স ভূতপচনিং পচী’’তি. (জা. ১.১০.১৯০) –
ৰিস্সজ্জেথ তাতা ইমং পঞ্হন্তি.
তে ¶ চিন্তেত্ৰা অজানমানা তুণ্হী অহেসুং. আচরিযো আহ ‘‘অলং তাতা গচ্ছথজ্জ, স্ৰে কথেয্যাথা’’তি উয্যোজেসি. তে দসপি ৰীসতিপি সম্পিণ্ডিতা হুত্ৰা ন তস্স পঞ্হস্স আদিং, ন অন্তমদ্দসংসু. আগন্ত্ৰা আচরিযস্স আরোচেসুং ‘‘ন ইমস্স পঞ্হস্স অত্থং আজানামা’’তি. আচরিযো তেসং নিগ্গহত্থায ইমং গাথমভাসি –
‘‘বহূনি ¶ নরসীসানি, লোমসানি ব্রহানি চ;
গীৰাসু পটিমুক্কানি, কোচিদেৰেত্থ কণ্ণৰা’’তি. (জা. ১.১০.১৯১) –
গাথাযত্থো – বহূনি নরানং সীসানি দিস্সন্তি, সব্বানি চ তানি লোমসানি সব্বানি চ মহন্তানি ¶ গীৰাযমেৰ চ ঠপিতানি, ন তালফলং ৰিয হত্থেন গহিতানি, নত্থি তেসং ইমেহি ধম্মেহি নানাকরণং. এত্থ পন কোচিদেৰ কণ্ণৰাতি অত্তানং সন্ধাযাহ. কণ্ণৰাতি পঞ্ঞৰা. কণ্ণচ্ছিদ্দং পন ন কস্সচি নত্থি, তং সুত্ৰা তে মাণৰকা মঙ্কুভূতা পত্তক্খন্ধা অধোমুখা অঙ্গুলিযা ভূমিং ৰিলিখন্তা তুণ্হী অহেসুং.
অথ নেসং অহিরিকভাৰং পস্সিত্ৰা আচরিযো ‘‘উগ্গণ্হথ তাতা পঞ্হ’’ন্তি পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি. কালোতি পুরেভত্তকালোপি পচ্ছাভত্তকালোপীতি এৰমাদি. ভূতানীতি সত্তাধিৰচনমেতং. কালো হি ভূতানং ন চম্মমংসাদীনি খাদতি, অপিচ খো নেসং আযুৰণ্ণবলানি খেপেন্তো যোব্বঞ্ঞং মদ্দন্তো আরোগ্যং ৰিনাসেন্তো ঘসতি খাদতীতি ৰুচ্চতি. সব্বানেৰ সহত্তনাতি এৰং ঘসন্তো চ ন কিঞ্চি ৰজ্জেতি, সব্বানেৰ ঘসতি. ন কেৰলঞ্চ ভূতানিযেৰ, অপিচ খো সহত্তনা অত্তানম্পি ঘসতি. পুরেভত্তকালো হি পচ্ছাভত্তকালং ন পাপুণাতি. এস নযো পচ্ছাভত্তকালাদীসু. যো চ কালঘসো ভূতোতি খীণাসৰস্সেতং অধিৰচনং. সো হি আযতিং পটিসন্ধিকালং খেপেত্ৰা খাদিত্ৰা ঠিতত্তা ‘‘কালঘসো’’তি ৰুচ্চতি. স ভূতপচনিং পচীতি সো যাযং তণ্হা অপাযেসু ভূতে পচতি, তং ঞাণগ্গিনা পচি দয্হি ভস্মমকাসি, তেন ‘‘ভূতপচনিং পচী’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘পজনি’’ন্তিপি পাঠো. জনিকং নিব্বত্তিকন্তি অত্থো.
অথ তে মাণৰকা দীপসহস্সালোকেন ৰিয রত্তিং সমৰিসমং আচরিযস্স ৰিস্সজ্জনেন পঞ্হস্স অত্থং পাকটং দিস্ৰা ‘‘ইদানি মযং যাৰজীৰং গুরুৰাসং ¶ ৰসিস্সাম, মহন্তা এতে আচরিযা নাম, মযঞ্হি বহুস্সুতমানং উপ্পাদেত্ৰা চতুপ্পদিকগাথাযপি অত্থং ন জানামা’’তি নিহতমানা পুব্বসদিসমেৰ আচরিযস্স ৰত্তপ্পটিপত্তিং কত্ৰা সগ্গপরাযণা অহেসুং.
অহং খো, ভিক্খৰে, তেন সমযেন তেসং আচরিযো অহোসিং, ইমে ভিক্খূ মাণৰকা. এৰং পুব্বেপাহং ইমে এৰং মানপগ্গহিতসিরে ¶ ৰিচরন্তে নিহতমানে অকাসিন্তি.
ইমঞ্চ জাতকং সুত্ৰা তে ভিক্খূ পুব্বেপি মযং মানেনেৰ উপহতাতি ভিয্যোসোমত্তায নিহতমানা হুত্ৰা অত্তনো উপকারককম্মট্ঠানপরাযণা অহেসুং.
ততো ¶ ভগৰা একং সমযং জনপদচারিকং চরন্তো ৰেসালিং পত্ৰা গোতমকে চেতিযে ৰিহরন্তো ইমেসং পঞ্চসতানং ভিক্খূনং ঞাণপরিপাকং ৰিদিত্ৰা ইমং গোতমকসুত্তং কথেসি –
‘‘অভিঞ্ঞাযাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেমি নো অনভিঞ্ঞায, সনিদানাহং…পে… সপ্পাটিহারিযাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেমি নো অপ্পাটিহারিযং. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ধম্মং দেসযতো…পে… নো অপ্পাটিহারিযং. করণীযো ওৰাদো, করণীযা অনুসাসনী. অলঞ্চ পন ৰো, ভিক্খৰে, তুট্ঠিযা অলং অত্তমনতায অলং সোমনস্সায. সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘোতি. ইদমৰোচ ভগৰা, ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে দসসহস্সিলোকধাতু অকম্পিত্থা’’তি (অ. নি. ৩.১২৬).
ইদঞ্চ সুত্তং সুত্ৰা তে পঞ্চসতা ভিক্খূ তস্মিংযেৰাসনে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু, এৰাযং দেসনা এতস্মিং ঠানে নিট্ঠমগমাসীতি.
তথাগতৰারঅট্ঠমনযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মূলপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. সব্বাসৰসুত্তৰণ্ণনা
১৪. এৰং ¶ ¶ মে সুতং…পে… সাৰত্থিযন্তি সব্বাসৰসুত্তং. তত্রাযং অপুব্বপদৰণ্ণনা – সাৰত্থীতি সৰত্থস্স ইসিনো নিৰাসট্ঠানভূতা নগরী, যথা কাকন্দী মাকন্দী কোসম্বীতি এৰং তাৰ অক্খরচিন্তকা. অট্ঠকথাচরিযা পন ভণন্তি ‘‘যংকিঞ্চি মনুস্সানং উপভোগপরিভোগং সব্বমেত্থ অত্থীতি সাৰত্থী. সত্থসমাযোগে চ কিং ভণ্ডমত্থীতি পুচ্ছিতে সব্বমত্থী’’তি ৰচনমুপাদায সাৰত্থী.
‘‘সব্বদা সব্বূপকরণং, সাৰত্থিযং সমোহিতং;
তস্মা সব্বমুপাদায, সাৰত্থীতি পৰুচ্চতি.
কোসলানং ¶ পুরং রম্মং, দস্সনেয্যং মনোরমং;
দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং, অন্নপানসমাযুতং.
ৰুদ্ধিং ৰেপুল্লতং পত্তং, ইদ্ধং ফীতং মনোরমং;
অল়কমন্দাৰ দেৰানং, সাৰত্থিপুরমুত্তম’’ন্তি.
তস্সং সাৰত্থিযং. জেতৰনেতি এত্থ অত্তনো পচ্চত্থিকজনং জিনাতীতি জেতো, রঞ্ঞা ৰা অত্তনো পচ্চত্থিকজনে জিতে জাতোতি জেতো, মঙ্গলকম্যতায ৰা তস্স এৰংনামমেৰ কতন্তি জেতো, জেতস্স ৰনং জেতৰনং. তঞ্হি জেতেন রাজকুমারেন রোপিতং সংৰদ্ধিতং পরিপালিতং, সো চ তস্স সামী অহোসি. তস্মা জেতৰনন্তি ৰুচ্চতি, তস্মিং জেতৰনে. অনাথপিণ্ডিকস্স আরামেতি এত্থ সুদত্তো নাম সো গহপতি মাতাপিতূহি কতনামৰসেন. সব্বকামসমিদ্ধিতায পন ৰিগতমলমচ্ছেরতায করুণাদিগুণসমঙ্গিতায চ নিচ্চকালং অনাথানং পিণ্ডমদাসি, তেন অনাথপিণ্ডিকোতি সঙ্খং গতো. আরমন্তি এত্থ পাণিনো ৰিসেসেন ৰা পব্বজিতাতি আরামো, তস্স পুপ্ফফলাদিসোভায নাতিদূরনচ্চাসন্নতাদিপঞ্চৰিধসেনাসনঙ্গসম্পত্তিযা চ ততো ততো আগম্ম ¶ রমন্তি অভিরমন্তি অনুক্কণ্ঠিতা হুত্ৰা নিৰসন্তীতি অত্থো. ৰুত্তপ্পকারায ৰা সম্পত্তিযা তত্থ তত্থ গতেপি অত্তনো অব্ভন্তরংযেৰ আনেত্ৰা রমেতীতি আরামো. সো হি অনাথপিণ্ডিকেন গহপতিনা জেতস্স রাজকুমারস্স হত্থতো অট্ঠারসহি হিরঞ্ঞকোটীহি কোটিসন্থরেন কীণিত্ৰা অট্ঠারসহি হিরঞ্ঞকোটীহি সেনাসনানি কারাপেত্ৰা অট্ঠারসহি হিরঞ্ঞকোটীহি ৰিহারমহং নিট্ঠাপেত্ৰা ¶ এৰং চতুপঞ্ঞাসহিরঞ্ঞকোটিপরিচ্চাগেন বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স নিয্যাদিতো. তস্মা ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স আরামো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মিং অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে.
এত্থ চ ‘‘জেতৰনে’’তি ৰচনং পুরিমসামিপরিকিত্তনং. ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’’তি পচ্ছিমসামিপরিকিত্তনং. কিমেতেসং পরিকিত্তনে পযোজনন্তি. পুঞ্ঞকামানং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনং. তত্র হি দ্ৰারকোট্ঠকপাসাদমাপনে ভূমিৰিক্কযলদ্ধা অট্ঠারস হিরঞ্ঞকোটিযো অনেককোটিঅগ্ঘনকা রুক্খা চ জেতস্স পরিচ্চাগো, চতুপঞ্ঞাস ¶ কোটিযো অনাথপিণ্ডিকস্স. ইতি তেসং পরিকিত্তনেন এৰং পুঞ্ঞকামা পুঞ্ঞানি করোন্তীতি দস্সেন্তো আযস্মা আনন্দো অঞ্ঞেপি পুঞ্ঞকামে তেসং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনে নিযোজেতি.
সব্বাসৰসংৰরপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰেতি কস্মা ইদং সুত্তমভাসি? তেসং ভিক্খূনং উপক্কিলেসৰিসোধনং আদিং কত্ৰা আসৰক্খযায পটিপত্তিদস্সনত্থং. তত্থ সব্বাসৰসংৰরপরিযাযন্তি সব্বেসং আসৰানং সংৰরকারণং সংৰরভূতং কারণং, যেন কারণেন তে সংৰরিতা পিদহিতা হুত্ৰা অনুপ্পাদনিরোধসঙ্খাতং খযং গচ্ছন্তি পহীযন্তি নপ্পৰত্তন্তি, তং কারণন্তি অত্থো. তত্থ আসৰন্তীতি আসৰা, চক্খুতোপি…পে… মনতোপি সন্দন্তি পৰত্তন্তীতি ৰুত্তং হোতি. ধম্মতো যাৰ গোত্রভুং ওকাসতো যাৰ ভৰগ্গং সৰন্তীতি ৰা আসৰা, এতে ধম্মে এতঞ্চ ওকাসং অন্তো করিত্ৰা পৰত্তন্তীতি অত্থো. অন্তোকরণত্থো হি অযং আকারো. চিরপারিৰাসিযট্ঠেন মদিরাদযো আসৰা, আসৰা ৰিযাতিপি আসৰা. লোকস্মিঞ্হি চিরপারিৰাসিকা মদিরাদযো আসৰাতি ৰুচ্চন্তি. যদি চ চিরপারিৰাসিযট্ঠেন আসৰা, এতেযেৰ ভৰিতুমরহন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘পুরিমা, ভিক্খৰে, কোটি ন পঞ্ঞাযতি অৰিজ্জায, ইতো পুব্বে অৰিজ্জা নাহোসী’’তিআদি (অ. নি. ১০.৬১). আযতং ৰা সংসারদুক্খং সৰন্তি পসৰন্তীতিপি আসৰা. পুরিমানি চেত্থ নিব্বচনানি যত্থ কিলেসা আসৰাতি ¶ আগচ্ছন্তি, তত্থ যুজ্জন্তি, পচ্ছিমং কম্মেপি. ন কেৰলঞ্চ কম্মকিলেসাযেৰ আসৰা, অপিচ খো নানপ্পকারকা উপ্পদ্দৰাপি. সুত্তেসু হি ‘‘নাহং, চুন্দ, দিট্ঠধম্মিকানংযেৰ আসৰানং সংৰরায ধম্মং দেসেমী’’তি (দী. নি. ৩.১৮২) এত্থ ৰিৰাদমূলভূতা কিলেসা আসৰাতি আগতা.
‘‘যেন ¶ দেৰূপপত্যস্স, গন্ধব্বো ৰা ৰিহঙ্গমো;
যক্খত্তং যেন গচ্ছেয্যং, মনুস্সত্তঞ্চ অব্বজে;
তে ময্হং আসৰা খীণা, ৰিদ্ধস্তা ৰিনল়ীকতা’’তি. (অ. নি. ৪.৩৬); –
এত্থ তেভূমকঞ্চ কম্মং অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা. ‘‘দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতাযা’’তি (পারা. ৩৯) এত্থ পরূপৰাদৰিপ্পটিসারৰধবন্ধাদযো ¶ চেৰ অপাযদুক্খভূতা চ নানপ্পকারা উপদ্দৰা. তে পনেতে আসৰা যত্থ যথা আগতা, তত্থ তথা ৰেদিতব্বা.
এতে হি ৰিনযে তাৰ ‘‘দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতাযা’’তি দ্ৰেধা আগতা. সল়াযতনে ‘‘তযোমে আৰুসো আসৰা, কামাসৰো ভৰাসৰো অৰিজ্জাসৰো’’তি (অ. নি. ৬.৬৩) তিধা আগতা. অঞ্ঞেসু চ সুত্তন্তেসু অভিধম্মে চ তেযেৰ দিট্ঠাসৰেন সহ চতুধা আগতা. নিব্বেধিকপরিযাযে – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা নিরযগামিনিযা, অত্থি আসৰা তিরচ্ছানযোনিগামিনিযা, অত্থি আসৰা পেত্তিৰিসযগামিনিযা, অত্থি আসৰা মনুস্সলোকগামিনিযা, অত্থি আসৰা দেৰলোকগামিনিযা’’তি (অ. নি. ৬.৬৩) পঞ্চধা আগতা. ছক্কনিপাতে – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা’’তিআদিনা নযেন ছধা আগতা. ইমস্মিং পন সুত্তে তেযেৰ দস্সনাপহাতব্বেহি সদ্ধিং সত্তধা আগতাতি. অযং তাৰ আসৰপদে ৰচনত্থো চেৰ পভেদো চ.
সংৰরপদে পন সংৰরযতীতি সংৰরো, পিদহতি নিৰারেতি পৰত্তিতুং ন দেতীতি অত্থো. তথা ¶ হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দিৰা পটিসল্লীযন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতু’’ন্তি (পারা. ৭৭), ‘‘সোতানং সংৰরংব্রঊমি, পঞ্ঞাযেতে পিধীযরে’’তি (সু. নি. ১০৪১) চ আদীসু পিধানট্ঠেন সংৰরমাহ. স্ৰাযং সংৰরো পঞ্চৰিধো হোতি সীলসংৰরো সতিঞাণ খন্তি ৰীরিযসংৰরোতি. তত্থ ‘‘ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো’’তি (ৰিভ. ৫১১) অযং সীলসংৰরো. পাতিমোক্খসীলঞ্হি ¶ এত্থ সংৰরোতি ৰুত্তং. ‘‘চক্খুন্দ্রিযে সংৰরমাপজ্জতী’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২১৩) সতিসংৰরো. সতি হেত্থ সংৰরোতি ৰুত্তা. ‘‘সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে পিধীযরে’’তি অযং ঞাণসংৰরো. ঞাণঞ্হেত্থ পিধীযরেতি ইমিনা পিধানট্ঠেন সংৰরোতি ৰুত্তং. ‘‘খমো হোতি সীতস্স…পে…, উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতী’’তিআদিনা (ম. নি. ১.২৪-২৬) পন নযেন ইধেৰ খন্তিৰীরিযসংৰরা আগতা. তেসঞ্চ ‘‘সব্বাসৰসংৰরপরিযায’’ন্তি ইমিনা উদ্দেসেন সঙ্গহিতত্তা সংৰরভাৰো ৰেদিতব্বো.
অপিচ পঞ্চৰিধোপি ¶ অযং সংৰরো ইধ আগতোযেৰ, তত্থ খন্তিৰীরিযসংৰরা তাৰ ৰুত্তাযেৰ. ‘‘সো তঞ্চ অনাসনং তঞ্চ অগোচর’’ন্তি (ম. নি. ১.২৫) অযং পনেত্থ সীলসংৰরো. ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো’’তি (ম. নি. ১.২২) অযং সতিসংৰরো. সব্বত্থ পটিসঙ্খা ঞাণসংৰরো. অগ্গহিতগ্গহণেন পন দস্সনং পটিসেৰনা ভাৰনা চ ঞাণসংৰরো. পরিযাযন্তি এতেন ধম্মাতি পরিযাযো, উপ্পত্তিং নিরোধং ৰা গচ্ছন্তীতি ৰুত্তং হোতি. এত্তাৰতা ‘‘সব্বাসৰসংৰরপরিযায’’ন্তি এত্থ যং ৰত্তব্বং, তং ৰুত্তং হোতি.
১৫. ইদানি জানতো অহন্তিআদীসু জানতোতি জানন্তস্স. পস্সতোতি পস্সন্তস্স. দ্ৰেপি পদানি একত্থানি, ব্যঞ্জনমেৰ নানং. এৰং সন্তেপি জানতোতি ঞাণলক্খণং উপাদায পুগ্গলং নিদ্দিসতি, জাননলক্খণঞ্হি ঞাণং. পস্সতোতি ঞাণপ্পভাৰং উপাদায, পস্সনপ্পভাৰঞ্হি ঞাণং. ঞাণসমঙ্গী পুগ্গলো চক্খুমা ৰিয চক্খুনা রূপানি ঞাণেন ৰিৰটে ধম্মে পস্সতি. অপিচ যোনিসোমনসিকারং উপ্পাদেতুং জানতো, অযোনিসোমনসিকারো যথা ন উপ্পজ্জতি, এৰং পস্সতোতি অযমেত্থ সারো. কেচি পনাচরিযা বহূ পপঞ্চে ভণন্তি, তে ইমস্মিং অত্থে ন যুজ্জন্তি.
আসৰানং ¶ খযন্তি আসৰপ্পহানং আসৰানং অচ্চন্তক্খযসমুপ্পাদং খীণাকারং নত্থিভাৰন্তি অযমেৰ হি ইমস্মিঞ্চ সুত্তে, ‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তি’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৩৮) চ আসৰক্খযত্থো. অঞ্ঞত্থ পন মগ্গফলনিব্বানানিপি আসৰক্খযোতি ৰুচ্চন্তি. তথা হি –
‘‘সেখস্স ¶ সিক্খমানস্স, উজুমগ্গানুসারিনো;
খযস্মিং পঠমং ঞাণং, ততো অঞ্ঞা অনন্তরা’’তি. (ইতিৰু. ৬২) –
আদীসু মগ্গো আসৰক্খযোতি ৰুত্তো,
‘‘আসৰানং খযা সমণো হোতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৩৮) ফলং.
‘‘পরৰজ্জানুপস্সিস্স, নিচ্চং উজ্ঝানসঞ্ঞিনো;
আসৰা তস্স ৰড্ঢন্তি, আরা সো আসৰক্খযা’’তি. (ধ. প. ২৫৩) –
আদীসু নিব্বানং ‘‘আসৰক্খযো’’তি ৰুত্তং.
নো অজানতো নো অপস্সতোতি যো পন ন জানাতি ন পস্সতি, তস্স নো ৰদামীতি অত্থো. এতেন যে অজানতো অপস্সতোপি সংৰরাদীহিযেৰ ¶ সুদ্ধিং ৰদন্তি, তে পটিক্খিত্তা হোন্তি. পুরিমেন ৰা পদদ্ৰযেন উপাযো ৰুত্তো, ইমিনা অনুপাযপটিসেধো. সঙ্খেপেন চেত্থ ঞাণং আসৰসংৰরপরিযাযোতি দস্সিতং হোতি.
ইদানি যং জানতো আসৰানং খযো হোতি, তং দস্সেতুকামো কিঞ্চ, ভিক্খৰে, জানতোতি পুচ্ছং আরভি, তত্থ জাননা বহুৰিধা. দব্বজাতিকো এৰ হি কোচি ভিক্খু ছত্তং কাতুং জানাতি, কোচি চীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং, তস্স ঈদিসানি কম্মানি ৰত্তসীসে ঠত্ৰা করোন্তস্স সা জাননা মগ্গফলানং পদট্ঠানং ন হোতীতি ন ৰত্তব্বা. যো পন সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰেজ্জকম্মাদীনি কাতুং জানাতি, তস্সেৰং জানতো আসৰা ৰড্ঢন্তিযেৰ, তস্মা যং জানতো ¶ পস্সতো চ আসৰানং খযো হোতি, তদেৰ দস্সেন্তো আহ যোনিসো চ মনসিকারং অযোনিসো চ মনসিকারন্তি.
তত্থ যোনিসো মনসিকারো নাম উপাযমনসিকারো পথমনসিকারো, অনিচ্চাদীসু অনিচ্চন্তি আদিনা এৰ নযেন সচ্চানুলোমিকেন ৰা চিত্তস্স আৰট্টনা অন্ৰাৰট্টনা আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো, অযং ৰুচ্চতি যোনিসো মনসিকারোতি.
অযোনিসো মনসিকারোতি অনুপাযমনসিকারো উপ্পথমনসিকারো. অনিচ্চে নিচ্চন্তি দুক্খে সুখন্তি অনত্তনি অত্তাতি অসুভে সুভন্তি অযোনিসো মনসিকারো উপ্পথমনসিকারো. সচ্চপ্পটিকুলেন ৰা চিত্তস্স আৰট্টনা অন্ৰাৰট্টনা আভোগো ¶ সমন্নাহারো মনসিকারো, অযং ৰুচ্চতি অযোনিসো মনসিকারোতি. এৰং যোনিসো মনসিকারং উপ্পাদেতুং জানতো, অযোনিসো মনসিকারো চ যথা ন উপ্পজ্জতি, এৰং পস্সতো আসৰানং খযো হোতি.
ইদানি ইমস্সেৰত্থস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ অযোনিসো, ভিক্খৰে…পে… পহীযন্তীতি. তেন কিং ৰুত্তং হোতি, যস্মা অযোনিসো মনসিকরোতো আসৰা উপ্পজ্জন্তি, যোনিসো মনসিকরোতো পহীযন্তি, তস্মা জানিতব্বং যোনিসো মনসিকারং উপ্পাদেতুং জানতো, অযোনিসো মনসিকারো চ যথা ন উপ্পজ্জতি, এৰং পস্সতো আসৰানং খযো হোতীতি, অযং তাৰেত্থ সঙ্খেপৰণ্ণনা.
অযং পন ৰিত্থারো – তত্থ ‘‘যোনিসো অযোনিসো’’তি ইমেহি তাৰ দ্ৰীহি পদেহি আবদ্ধং হোতি উপরি সকলসুত্তং. ৰট্টৰিৰট্টৰসেন ¶ হি উপরি সকলসুত্তং ৰুত্তং. অযোনিসো মনসিকারমূলকঞ্চ ৰট্টং, যোনিসো মনসিকারমূলকঞ্চ ৰিৰট্টং. কথং? অযোনিসো মনসিকারো হি ৰড্ঢমানো দ্ৰে ধম্মে পরিপূরেতি অৰিজ্জঞ্চ ভৰতণ্হঞ্চ. অৰিজ্জায চ সতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা…পে… দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি. তণ্হায সতি তণ্হাপচ্চযা উপাদানং…পে… সমুদযো হোতী’’তি. এৰং অযং অযোনিসো মনসিকারবহুলো পুগ্গলো ৰাতৰেগাভিঘাতেন ৰিপ্পনট্ঠনাৰা ৰিয গঙ্গাৰট্টে পতিতগোকুলং ৰিয চক্কযন্তে যুত্তবলিবদ্দো ¶ ৰিয চ পুনপ্পুনং ভৰযোনিগতিৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিসত্তাৰাসেসু আৰট্টপরিৰট্টং করোতি, এৰং তাৰ অযোনিসো মনসিকারমূলকং ৰট্টং.
যোনিসো মনসিকারো পন ৰড্ঢমানো – ‘‘যোনিসো মনসিকারসম্পন্নস্সেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেস্সতি, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং বহুলীকরিস্সতী’’তি (সং. নি. ৫.৫৫) ৰচনতো সম্মাদিট্ঠিপমুখং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং পরিপূরেতি. যা চ সম্মাদিট্ঠি, সা ৰিজ্জাতি তস্স ৰিজ্জুপ্পাদা অৰিজ্জানিরোধো, ‘‘অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো…পে… এৰং এতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতী’’তি (মহাৰ. ১) এৰং যোনিসো মনসিকারমূলকং ৰিৰট্টং ৰেদিতব্বং. এৰং ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি আবদ্ধং হোতি উপরি সকলসুত্তং.
এৰং আবদ্ধে ¶ চেত্থ যস্মা পুব্বে আসৰপ্পহানং দস্সেত্ৰা পচ্ছা উপ্পত্তি ৰুচ্চমানা ন যুজ্জতি. ন হি পহীনা পুন উপ্পজ্জন্তি. উপ্পন্নানং পন পহানং যুজ্জতি, তস্মা উদ্দেসপটিলোমতোপি ‘‘অযোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো’’তিআদিমাহ.
তত্থ অযোনিসো মনসিকরোতোতি ৰুত্তপ্পকারং অযোনিসো মনসিকারং উপ্পাদযতো. অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তীতি এত্থ যে পুব্বে অপ্পটিলদ্ধপুব্বং চীৰরাদিং ৰা পচ্চযং উপট্ঠাকসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকানং ৰা অঞ্ঞতরং মনুঞ্ঞং ৰত্থুং পটিলভিত্ৰা, তং সুভং সুখন্তি অযোনিসো মনসিকরোতো, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরং ৰা পন অননুভূতপুব্বং আরম্মণং যথা ৰা তথা ৰা অযোনিসো মনসিকরোতো আসৰা উপ্পজ্জন্তি, তে অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তীতি ৰেদিতব্বা, অঞ্ঞথা হি অনমতগ্গে সংসারে অনুপ্পন্না নাম আসৰা ন সন্তি. অনুভূতপুব্বেপি চ ৰত্থুম্হি আরম্মণে ৰা যস্স পকতিসুদ্ধিযা ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাপরিযত্তিনৰকম্মযোনিসোমনসিকারানং ¶ ৰা অঞ্ঞতরৰসেন পুব্বে অনুপ্পজ্জিত্ৰা পচ্ছা তাদিসেন পচ্চযেন সহসা উপ্পজ্জন্তি, ইমেপি অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তীতি ৰেদিতব্বা. তেসুযেৰ পন ৰত্থারম্মণেসু পুনপ্পুনং উপ্পজ্জমানা উপ্পন্না পৰড্ঢন্তীতি ৰুচ্চন্তি. ইতো অঞ্ঞথা হি পঠমুপ্পন্নানং ৰড্ঢি নাম নত্থি.
যোনিসো ¶ চ খো, ভিক্খৰেতি এত্থ পন যস্স পকতিসুদ্ধিযা ৰা সেয্যথাপি আযস্মতো মহাকস্সপস্স ভদ্দায চ কাপিলানিযা, উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি ৰা কারণেহি আসৰা নুপ্পজ্জন্তি, সো চ জানাতি ‘‘ন খো মে আসৰা মগ্গেন সমুগ্ঘাতং গতা, হন্দ নেসং সমুগ্ঘাতায পটিপজ্জামী’’তি. ততো মগ্গভাৰনায সব্বে সমুগ্ঘাতেতি. তস্স তে আসৰা অনুপ্পন্না ন উপ্পজ্জন্তীতি ৰুচ্চন্তি. যস্স পন কারকস্সেৰ সতো সতিসম্মোসেন সহসা আসৰা উপ্পজ্জন্তি, ততো সংৰেগমাপজ্জিত্ৰা যোনিসো পদহন্তো তে আসৰে সমুচ্ছিন্দতি, তস্স উপ্পন্না পহীযন্তীতি ৰুচ্চন্তি মণ্ডলারামৰাসীমহাতিস্সভূতত্থেরস্স ৰিয. সো কির তস্মিংযেৰ ৰিহারে উদ্দেসং গণ্হাতি, অথস্স গামে পিণ্ডায চরতো ৰিসভাগারম্মণে কিলেসো উপ্পজ্জি, সো তং ৰিপস্সনায ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. তস্স সুপিনন্তেপি তং আরম্মণং ন উপট্ঠাসি. সো ‘‘অযং কিলেসো ৰড্ঢিত্ৰা অপাযসংৰত্তনিকো হোতী’’তি সংৰেগং জনেত্ৰা আচরিযং আপুচ্ছিত্ৰা ৰিহারা নিক্খম্ম মহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে ¶ রাগপটিপক্খং অসুভকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গুম্বন্তরং পৰিসিত্ৰা পংসুকূলচীৰরং সন্থরিত্ৰা নিসজ্জ অনাগামিমগ্গেন পঞ্চকামগুণিকরাগং ছিন্দিত্ৰা উট্ঠায আচরিযং ৰন্দিত্ৰা পুনদিৰসে উদ্দেসমগ্গং পাপুণি. যে পন ৰত্তমানুপ্পন্না, তেসং পটিপত্তিযা পহানং নাম নত্থি.
১৬. ইদানি ‘‘উপ্পন্না চ আসৰা পহীযন্তী’’তি ইদমেৰ পদং গহেত্ৰা যে তে আসৰা পহীযন্তি, তেসং নানপ্পকারতো অঞ্ঞম্পি পহানকারণং আৰিকাতুং দেসনং ৰিত্থারেন্তো অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বাতিআদিমাহ যথা তং দেসনাপভেদকুসলো ধম্মরাজা. তত্থ দস্সনা পহাতব্বাতি দস্সনেন পহাতব্বা. এস নযো সব্বত্থ.
দস্সনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
১৭. ইদানি ¶ তানি পদানি অনুপুব্বতো ব্যাকাতুকামো ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা’’তি পুচ্ছং কত্ৰা মূলপরিযাযৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো’’তি পুগ্গলাধিট্ঠানং দেসনং আরভি. তত্থ মনসিকরণীযে ধম্মে নপ্পজানাতীতি আৰজ্জিতব্বে সমন্নাহরিতব্বে ধম্মে ন পজানাতি. অমনসিকরণীযেতি তব্বিপরীতে. এস নযো সেসপদেসুপি. যস্মা পন ইমে ধম্মা মনসিকরণীযা, ইমে অমনসিকরণীযাতি ¶ ধম্মতো নিযমো নত্থি, আকারতো পন অত্থি. যেনা আকারেন মনসিকরিযমানা অকুসলুপ্পত্তিপদট্ঠানা হোন্তি, তেনাকারেন ন মনসিকাতব্বা. যেন কুসলুপ্পত্তিপদট্ঠানা হোন্তি, তেনাকারেন মনসিকাতব্বা. তস্মা ‘‘য’স্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো’’তিআদিমাহ.
তত্থ য’স্সাতি যে অস্স অস্সুতৰতো পুথুজ্জনস্স. মনসিকরোতোতি আৰজ্জযতো সমন্নাহরন্তস্স. অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰোতি এত্থ সমুচ্চযত্থো ৰাসদ্দো, ন ৰিকপ্পত্থো. তস্মা যথা ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং ¶ অগ্গমক্খাযতী’’তি (ইতিৰু. ৯০) ৰুত্তে অপদা চ দ্ৰিপদা চাতি অত্থো, যথা চ ‘‘ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহাযা’’তি (ম. নি. ১.৪০২) ৰুত্তে ভূতানঞ্চ সম্ভৰেসীনঞ্চাতি অত্থো, যথা চ ‘‘অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা মিথুভেদতো ৰা’’তি (উদা. ৭৬) ৰুত্তে অগ্গিতো চ উদকতো চ মিথুভেদতো চাতি অত্থো, এৰমিধাপি অনুপ্পন্নো চ কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ কামাসৰো পৰড্ঢতীতি অত্থো দট্ঠব্বো. এৰং সেসেসু.
এত্থ চ কামাসৰোতি পঞ্চকামগুণিকো রাগো. ভৰাসৰোতি রুপারূপভৰে ছন্দরাগো, ঝাননিকন্তি চ সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিসহগতা. এৰং দিট্ঠাসৰোপি ভৰাসৰে এৰ সমোধানং গচ্ছতি. অৰিজ্জাসৰোতি চতূসু সচ্চেসু অঞ্ঞাণং. তত্থ কামগুণে অস্সাদতো মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো চ কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ পৰড্ঢতি. মহগ্গতধম্মে অস্সাদতো মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো চ ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ পৰড্ঢতি. তীসু ভূমীসু ধম্মে চতুৰিপল্লাসপদট্ঠানভাৰেন মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো চ অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ পৰড্ঢতীতি ৰেদিতব্বো. ৰুত্তনযপচ্চনীকতো সুক্কপক্খো ৰিত্থারেতব্বো.
কস্মা ¶ পন তযো এৰ আসৰা ইধ ৰুত্তাতি. ৰিমোক্খপটিপক্খতো. অপ্পণিহিতৰিমোক্খপটিপক্খো হি কামাসৰো,. অনিমিত্তসুঞ্ঞতৰিমোক্খপটিপক্খা ইতরে. তস্মা ইমে তযো আসৰে উপ্পাদেন্তা তিণ্ণং ৰিমোক্খানং অভাগিনো হোন্তি, অনুপ্পাদেন্তা ভাগিনোতি এতমত্থং দস্সেন্তেন তযো এৰ ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. দিট্ঠাসৰোপি ৰা এত্থ ৰুত্তো যেৰাতি ৰণ্ণিতমেতং.
তস্স ¶ অমনসিকরণীযানং ধম্মানং মনসিকারাতি মনসিকারহেতু, যস্মা তে ধম্মে মনসি করোতি, তস্মাতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো দুতিযপদেপি. ‘‘অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পৰড্ঢন্তী’’তি হেট্ঠা ৰুত্তআসৰানংযেৰ অভেদতো নিগমনমেতং.
১৮. এত্তাৰতা যো অযং পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায দস্সনা পহাতব্বে আসৰে নিদ্দিসিতুং অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ৰুত্তো, সো যস্মা ‘‘অযোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তী’’তি এৰং সামঞ্ঞতো ৰুত্তানং অযোনিসো মনসিকারপচ্চযানং কামাসৰাদীনম্পি ¶ অধিট্ঠানং, তস্মা তেপি আসৰে তেনেৰ পুগ্গলেন দস্সেত্ৰা ইদানি দস্সনা পহাতব্বে আসৰে দস্সেন্তো সো এৰং অযোনিসো মনসি করোতি, অহোসিং নু খো অহন্তিআদিমাহ. ৰিচিকিচ্ছাসীসেন চেত্থ দিট্ঠাসৰম্পি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি.
তস্সত্থো, যস্স তে ইমিনা ৰুত্তনযেন আসৰা উপ্পজ্জন্তি, সো পুথুজ্জনো, যো চাযং ‘‘অস্সুতৰা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তো, সো পুথুজ্জনো এৰং অযোনিসো অনুপাযেন উপ্পথেন মনসি করোতি. কথং? অহোসিং নু খো…পে…সো কুহিং গামী ভৰিস্সতীতি. কিং ৰুত্তং হোতি, সো এৰং অযোনিসো মনসি করোতি, যথাস্স ‘‘অহং অহোসিং নু খো’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা সোল়সৰিধাপি ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জতীতি.
তত্থ অহোসিং নু খো ননু খোতি সস্সতাকারঞ্চ অধিচ্চসমুপ্পত্তিআকারঞ্চ নিস্সায অতীতে অত্তনো ৰিজ্জমানতং অৰিজ্জমানতঞ্চ কঙ্খতি. কিং কারণন্তি ন ৰত্তব্বং. উম্মত্তকো ৰিয হি বালপুথুজ্জনো যথা ৰা তথা ৰা পৰত্ততি. অপিচ অযোনিসো মনসিকারোযেৰেত্থ কারণং. এৰং অযোনিসো মনসিকারস্স পন কিং কারণন্তি. স্ৰেৰ পুথুজ্জনভাৰো অরিযানং অদস্সনাদীনি ৰা. ননু চ পুথুজ্জনোপি যোনিসো মনসি করোতীতি. কো ৰা এৰমাহ ন মনসি করোতীতি. ন পন তত্থ পুথুজ্জনভাৰো কারণং ¶ , সদ্ধম্মস্সৰনকল্যাণমিত্তাদীনি তত্থ কারণানি. ন হি মচ্ছমংসাদীনি অত্তনো অত্তনো পকতিযা সুগন্ধানি, অভিসঙ্খারপচ্চযা পন সুগন্ধানিপি হোন্তি.
কিং ¶ নু খো অহোসিন্তি জাতিলিঙ্গূপপত্তিযো নিস্সায খত্তিযো নু খো অহোসিং, ব্রাহ্মণৰেস্সসুদ্দগহট্ঠপব্বজিতদেৰমনুস্সানং অঞ্ঞতরোতি কঙ্খতি.
কথং নু খোতি সণ্ঠানাকারং নিস্সায দীঘো নু খো অহোসিং, রস্সওদাতকণ্হপ্পমাণিকঅপ্পমাণিকাদীনং অঞ্ঞতরোতি কঙ্খতি. কেচি পন ইস্সরনিম্মানাদিং নিস্সায কেন নু খো কারণেন অহোসিন্তি হেতুতো কঙ্খতীতি ৰদন্তি.
কিং হুত্ৰা কিং অহোসিন্তি জাতিআদীনি নিস্সায খত্তিযো হুত্ৰা নু খো ব্রাহ্মণো অহোসিং…পে… দেৰো হুত্ৰা মনুস্সোতি অত্তনো পরম্পরং কঙ্খতি. সব্বত্থেৰ পন অদ্ধানন্তি কালাধিৰচনমেতং.
ভৰিস্সামি ¶ নু খো ননু খোতি সস্সতাকারঞ্চ উচ্ছেদাকারঞ্চ নিস্সায অনাগতে অত্তনো ৰিজ্জমানতং অৰিজ্জমানতঞ্চ কঙ্খতি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰ.
এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নমদ্ধানন্তি ইদানি ৰা পটিসন্ধিং আদিং কত্ৰা চুতিপরিযন্তং সব্বম্পি ৰত্তমানকালং গহেত্ৰা. অজ্ঝত্তং কথংকথী হোতীতি অত্তনো খন্ধেসু ৰিচিকিচ্ছো হোতি. অহং নু খোস্মীতি অত্তনো অত্থিভাৰং কঙ্খতি. যুত্তং পনেতন্তি? যুত্তং অযুত্তন্তি কা এত্থ চিন্তা. অপিচেত্থ ইদং ৰত্থুম্পি উদাহরন্তি. চূল়মাতায কির পুত্তো মুণ্ডো, মহামাতায পুত্তো অমুণ্ডো, তং পুত্তং মুণ্ডেসুং. সো উট্ঠায অহং নু খো চূল়মাতায পুত্তোতি চিন্তেসি. এৰং অহং নু খোস্মীতি কঙ্খা হোতি.
নো নু খোস্মীতি অত্তনো নত্থিভাৰং কঙ্খতি. তত্রাপি ইদং ৰত্থু – একো কির মচ্ছে গণ্হন্তো উদকে চিরট্ঠানেন সীতিভূতং অত্তনো ঊরুং মচ্ছোতি চিন্তেত্ৰা পহরি. অপরো সুসানপস্সে খেত্তং রক্খন্তো ভীতো সঙ্কুটিতো সযি. সো পটিবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো জণ্ণুকানি দ্ৰে যক্খাতি চিন্তেত্ৰা পহরি. এৰং নো নু খোস্মীতি কঙ্খতি.
কিং নু খোস্মীতি খত্তিযোৰ সমানো অত্তনো খত্তিযভাৰং কঙ্খতি. এস নযো সেসেসু. দেৰো ¶ পন সমানো দেৰভাৰং অজানন্তো নাম নত্থি. সোপি পন ‘‘অহং রূপী নু খো অরূপী নু খো’’তিআদিনা নযেন কঙ্খতি. খত্তিযাদযো কস্মা ন জানন্তীতি চে. অপচ্চক্খা তেসং তত্থ তত্থ কুলে ¶ উপ্পত্তি. গহট্ঠাপি চ পোত্থলিকাদযো পব্বজিতসঞ্ঞিনো. পব্বজিতাপি ‘‘কুপ্পং নু খো মে কম্ম’’ন্তিআদিনা নযেন গহট্ঠসঞ্ঞিনো. মনুস্সাপি চ রাজানো ৰিয অত্তনি দেৰসঞ্ঞিনো হোন্তি.
কথং নু খোস্মীতি ৰুত্তনযমেৰ. কেৰলঞ্চেত্থ অব্ভন্তরে জীৰো নাম অত্থীতি গহেত্ৰা তস্স সণ্ঠানাকারং নিস্সায দীঘো নু খোস্মি, রস্সচতুরংসছল়ংসঅট্ঠংসসোল়সংসাদীনং অঞ্ঞতরপ্পকারোতি কঙ্খন্তো কথং নু খোস্মীতি কঙ্খতীতি ৰেদিতব্বো. সরীরসণ্ঠানং পন পচ্চুপ্পন্নং অজানন্তো নাম নত্থি.
কুতো ¶ আগতো, সো কুহিং গামী ভৰিস্সতীতি অত্তভাৰস্স আগতিগতিট্ঠানং কঙ্খতি.
১৯. এৰং সোল়সপ্পভেদং ৰিচিকিচ্ছং দস্সেত্ৰা ইদানি যং ইমিনা ৰিচিকিচ্ছাসীসেন দিট্ঠাসৰং দস্সেতুং অযং দেসনা আরদ্ধা. তং দস্সেন্তো তস্স এৰং অযোনিসো মনসিকরোতো ছন্নং দিট্ঠীনন্তিআদিমাহ. তত্থ তস্স পুগ্গলস্স যথা অযং ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জতি, এৰং অযোনিসো মনসিকরোতো তস্সেৰ সৰিচিকিচ্ছস্স অযোনিসো মনসিকারস্স থামগতত্তা ছন্নং দিট্ঠীনং অঞ্ঞতরা দিট্ঠি উপ্পজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ সব্বপদেসু ৰাসদ্দো ৰিকপ্পত্থো, এৰং ৰা এৰং ৰা দিট্ঠি উপ্পজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি. অত্থি মে অত্তাতি চেত্থ সস্সতদিট্ঠি সব্বকালেসু অত্তনো অত্থিতং গণ্হাতি. সচ্চতো থেততোতি ভূততো চ থিরতো চ, ‘‘ইদং সচ্চ’’ন্তি ভূততো সুট্ঠু দল়্হভাৰেনাতি ৰুত্তং হোতি. নত্থি মে অত্তাতি অযং পন উচ্ছেদদিট্ঠি, সতো সত্তস্স তত্থ তত্থ ৰিভৰগ্গহণতো. অথ ৰা পুরিমাপি তীসু কালেসু অত্থীতি গহণতো সস্সতদিট্ঠি, পচ্চুপ্পন্নমেৰ অত্থীতি গণ্হন্তো উচ্ছেদদিট্ঠি. পচ্ছিমাপি অতীতানাগতেসু নত্থীতি গহণতো ভস্মন্তাহুতিযোতি গহিতদিট্ঠিকানং ৰিয, উচ্ছেদদিট্ঠি. অতীতে এৰ নত্থীতি গণ্হন্তো অধিচ্চসমুপ্পত্তিকস্সেৰ সস্সতদিট্ঠি.
অত্তনাৰ অত্তানং সঞ্জানামীতি সঞ্ঞাক্খন্ধসীসেন খন্ধে অত্তাতি গহেত্ৰা সঞ্ঞায অৰসেসক্খন্ধে ¶ সঞ্জানতো ইমিনা অত্তনা ইমং অত্তানং সঞ্জানামীতি হোতি. অত্তনাৰ অনত্তানন্তি সঞ্ঞাক্খন্ধংযেৰ অত্তাতি গহেত্ৰা, ইতরে চত্তারোপি অনত্তাতি গহেত্ৰা সঞ্ঞায তেসং জানতো এৰং হোতি ¶ . অনত্তনাৰ অত্তানন্তি সঞ্ঞাক্খন্ধং অনত্তাতি. ইতরে চত্তারো অত্তাতি গহেত্ৰা সঞ্ঞায তেসং জানতো এৰং হোতি, সব্বাপি সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিযোৰ.
ৰদো ৰেদেয্যোতিআদযো পন সস্সতদিট্ঠিযা এৰ অভিনিৰেসাকারা. তত্থ ৰদতীতি ৰদো, ৰচীকম্মস্স কারকোতি ৰুত্তং হোতি. ৰেদযতীতি ৰেদেয্যো, জানাতি অনুভৰতি চাতি ৰুত্তং হোতি. কিং ৰেদেতীতি, তত্র তত্র কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকং ¶ পটিসংৰেদেতি. তত্র তত্রাতি তেসু তেসু যোনিগতিট্ঠিতিনিৰাসনিকাযেসু আরম্মণেসু ৰা. নিচ্চোতি উপ্পাদৰযরহিতো. ধুৰোতি থিরো সারভূতো. সস্সতোতি সব্বকালিকো. অৰিপরিণামধম্মোতি অত্তনো পকতিভাৰং অৰিজহনধম্মো, ককণ্টকো ৰিয নানপ্পকারতং নাপজ্জতি. সস্সতিসমন্তি চন্দসূরিযসমুদ্দমহাপথৰীপব্বতা লোকৰোহারেন সস্সতিযোতি ৰুচ্চন্তি. সস্সতীহি সমং সস্সতিসমং. যাৰ সস্সতিযো তিট্ঠন্তি, তাৰ তথেৰ ঠস্সতীতি গণ্হতো এৰংদিট্ঠি হোতি.
ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিগতন্তিআদীসু. ইদন্তি ইদানি ৰত্তব্বস্স পচ্চক্খনিদস্সনং. দিট্ঠিগতসম্বন্ধেন চ ইদন্তি ৰুত্তং, ন দিট্ঠিসম্বন্ধেন. এত্থ চ দিট্ঠিযেৰ দিট্ঠিগতং, গূথগতং ৰিয. দিট্ঠীসু ৰা গতমিদং দস্সনং দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিঅন্তোগধত্তাতিপি দিট্ঠিগতং. দিট্ঠিযা ৰা গতং দিট্ঠিগতং. ইদঞ্হি অত্থি মে অত্তাতিআদি দিট্ঠিযা গমনমত্তমেৰ, নত্থেত্থ অত্তা ৰা নিচ্চো ৰা কোচীতি ৰুত্তং হোতি. সা চাযং দিট্ঠি দুন্নিগ্গমনট্ঠেন গহনং. দুরতিক্কমট্ঠেন সপ্পটিভযট্ঠেন চ কন্তারো, দুব্ভিক্খকন্তারৰাল়কন্তারাদযো ৰিয. সম্মাদিট্ঠিযা ৰিনিৰিজ্ঝনট্ঠেন ৰিলোমনট্ঠেন ৰা ৰিসূকং. কদাচি সস্সতস্স, কদাচি উচ্ছেদস্স গহণতো ৰিরূপং ফন্দিতন্তি ৰিপ্ফন্দিতং. বন্ধনট্ঠেন সংযোজনং. তেনাহ ‘‘দিট্ঠিগহনং…পে… দিট্ঠিসংযোজন’’ন্তি. ইদানিস্স তমেৰ বন্ধনত্থং দস্সেন্তো দিট্ঠিসংযোজনসংযুত্তোতিআদিমাহ. তস্সাযং সঙ্খেপত্থো. ইমিনা দিট্ঠিসংযোজনেন সংযুত্তো পুথুজ্জনো এতেহি জাতিআদীহি ন পরিমুচ্চতীতি. কিং ৰা বহুনা, সকলৰট্টদুক্খতোপি ন মুচ্চতীতি.
২০. এৰং ¶ ¶ ছপ্পভেদং দিট্ঠাসৰং দস্সেত্ৰা যস্মা সীলব্বতপরামাসো কামাসৰাদিৰচনেনেৰ দস্সিতো হোতি. কামসুখত্থঞ্হি ভৰসুখভৰৰিসুদ্ধিঅত্থঞ্চ অৰিজ্জায অভিভূতা ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণা সীলব্বতানি পরামসন্তি, তস্মা তং অদস্সেত্ৰা দিট্ঠিগ্গহণেন ৰা তস্স গহিতত্তাপি তং অদস্সেত্ৰাৰ ইদানি যো পুগ্গলো দস্সনা পহাতব্বে আসৰে পজহতি, তং দস্সেত্ৰা তেসং আসৰানং পহানং দস্সেতুং ¶ পুব্বে ৰা অযোনিসো মনসিকরোতো পুথুজ্জনস্স তেসং উপ্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি তব্বিপরীতস্স পহানং দস্সেতুং সুতৰা চ খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ.
তস্সত্থো, যাৰ ‘‘সো ইদং দুক্খ’’ন্তি আগচ্ছতি, তাৰ হেট্ঠা ৰুত্তনযেন চ ৰুত্তপচ্চনীকতো চ ৰেদিতব্বো. পচ্চনীকতো চ সব্বাকারেন অরিযধম্মস্স অকোৰিদাৰিনীতপচ্চনীকতো অযং ‘‘সুতৰা অরিযসাৰকো অরিযধম্মস্স কোৰিদো অরিযধম্মে সুৰিনীতো’’তি ৰেদিতব্বো. অপিচ খো সিখাপত্তৰিপস্সনতো পভুতি যাৰ গোত্রভু, তাৰ তদনুরূপেন অত্থেন অযং অরিযসাৰকোতি ৰেদিতব্বো.
২১. ‘‘সো ইদং দুক্খন্তি যোনিসো মনসি করোতী’’তিআদীসু পন অযং অত্থৰিভাৰনা, সো চতুসচ্চকম্মট্ঠানিকো অরিযসাৰকো তণ্হাৰজ্জা তেভূমকা খন্ধা দুক্খং, তণ্হা দুক্খসমুদযো, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধো, নিরোধসম্পাপকো মগ্গোতি এৰং পুব্বেৰ আচরিযসন্তিকে উগ্গহিতচতুসচ্চকম্মট্ঠানো অপরেন সমযেন ৰিপস্সনামগ্গং সমারুল়্হো সমানো তে তেভূমকে খন্ধে ইদং দুক্খন্তি যোনিসো মনসি করোতি, উপাযেন পথেন সমন্নাহরতি চেৰ ৰিপস্সতি চ. এত্থ হি যাৰ সোতাপত্তিমগ্গো, তাৰ মনসিকারসীসেনেৰ ৰিপস্সনা ৰুত্তা. যা পনাযং তস্সেৰ দুক্খস্স সমুট্ঠাপিকা পভাৰিকা তণ্হা, অযং সমুদযোতি যোনিসো মনসি করোতি. যস্মা পন দুক্খঞ্চ সমুদযো চ ইদং ঠানং পত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি নপ্পৰত্তন্তি, তস্মা যদিদং নিব্বানং নাম, অযং দুক্খনিরোধোতি যোনিসো মনসি করোতি. নিরোধসম্পাপকং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যোনিসো মনসি করোতি, উপাযেন পথেন সমন্নাহরতি চেৰ ৰিপস্সতি চ.
তত্রাযং ¶ উপাযো, অভিনিৰেসো নাম ৰট্টে হোতি, ৰিৰট্টে নত্থি. তস্মা ‘‘অযং অত্থি ইমস্মিং ¶ কাযে পথৰীধাতু, আপোধাতূ’’তিআদিনা নযেন সকসন্ততিযং চত্তারি ভূতানি তদনুসারেন উপাদারূপানি চ পরিগ্গহেত্ৰা অযং রূপক্খন্ধোতি ৰৰত্থপেতি. তং ৰৰত্থাপযতো উপ্পন্নে তদারম্মণে চিত্তচেতসিকে ধম্মে ইমে চত্তারো অরূপক্খন্ধাতি ৰৰত্থপেতি. ততো ইমে পঞ্চক্খন্ধা দুক্খন্তি ৰৰত্থপেতি. তে পন সঙ্খেপতো ¶ নামঞ্চ রূপঞ্চাতি দ্ৰে ভাগাযেৰ হোন্তি. ইদঞ্চ নামরূপং সহেতু সপ্পচ্চযং উপ্পজ্জতি. তস্স অযং হেতু অযং পচ্চযোতি অৰিজ্জাভৰতণ্হাকম্মাহারাদিকে হেতুপচ্চযে ৰৰত্থপেতি. ততো তেসং পচ্চযানঞ্চ পচ্চযুপ্পন্নধম্মানঞ্চ যাথাৰসরসলক্খণং ৰৰত্থপেত্ৰা ইমে ধম্মা অহুত্ৰা হোন্তীতি অনিচ্চলক্খণং আরোপেতি, উদযব্বযপীল়িতত্তা দুক্খাতি দুক্খলক্খণং আরোপেতি. অৰসৰত্তনতো অনত্তাতি অনত্তলক্খণং আরোপেতি. এৰং তীণি লক্খণানি আরোপেত্ৰা পটিপাটিযা ৰিপস্সনং পৰত্তেন্তো সোতাপত্তিমগ্গং পাপুণাতি.
তস্মিং খণে চত্তারি সচ্চানি একপটিৰেধেনেৰ পটিৰিজ্ঝতি, একাভিসমযেন অভিসমেতি. দুক্খং পরিঞ্ঞাপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি, সমুদযং পহানপটিৰেধেন, নিরোধং সচ্ছিকিরিযাপটিৰেধেন, মগ্গং ভাৰনাপটিৰেধেন. দুক্খঞ্চ পরিঞ্ঞাভিসমযেন অভিসমেতি…পে… মগ্গং ভাৰনাভিসমযেন অভিসমেতি, নো চ খো অঞ্ঞমঞ্ঞেন ঞাণেন. একঞাণেনেৰ হি এস নিরোধং আরম্মণতো, সেসানি কিচ্চতো পটিৰিজ্ঝতি চেৰ অভিসমেতি চ. ন হিস্স তস্মিং সমযে এৰং হোতি – ‘‘অহং দুক্খং পরিজানামী’’তি ৰা…পে… ‘‘মগ্গং ভাৰেমী’’তি ৰা. অপিচ খ্ৰস্স আরম্মণং কত্ৰা পটিৰেধৰসেন নিরোধং সচ্ছিকরোতো এৰং তং ঞাণং দুক্খপরিঞ্ঞাকিচ্চম্পি সমুদযপহানকিচ্চম্পি মগ্গভাৰনাকিচ্চম্পি করোতিযেৰ. তস্সেৰং উপাযেন যোনিসো মনসিকরোতো তীণি সংযোজনানি পহীযন্তি, ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি, অট্ঠৰত্থুকা ৰিচিকিচ্ছা, ‘‘সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধী’’তি সীলব্বতানং পরামসনতো সীলব্বতপরামাসোতি. তত্থ চতূসু আসৰেসু সক্কাযদিট্ঠিসীলব্বতপরামাসা দিট্ঠাসৰেন সঙ্গহিতত্তা আসৰা চেৰ সংযোজনা চ. ৰিচিকিচ্ছা সংযোজনমেৰ, ন আসৰো ¶ . ‘‘দস্সনা পহাতব্বা আসৰা’’তি এত্থ পরিযাপন্নত্তা পন আসৰাতি.
‘‘ইমে ৰুচ্চন্তি…পে… পহাতব্বা’’তি ইমে সক্কাযদিট্ঠিআদযো দস্সনা পহাতব্বা নাম ¶ আসৰাতি দস্সেন্তো আহ. অথ ৰা যা অযং ছন্নং দিট্ঠীনং অঞ্ঞতরা দিট্ঠি উপ্পজ্জতীতি এৰং সরূপেনেৰ সক্কাযদিট্ঠি ৰিভত্তা. তং সন্ধাযাহ ‘‘ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে’’তি. সা চ যস্মা সহজাতপহানেকট্ঠেহি সদ্ধিং পহীযতি. দিট্ঠাসৰে হি পহীযমানে তংসহজাতো চতূসু দিট্ঠিসম্পযুত্তচিত্তেসু কামাসৰোপি অৰিজ্জাসৰোপি পহীযতি ¶ . পহানেকট্ঠো পন চতূসু দিট্ঠিৰিপ্পযুত্তেসু নাগসুপণ্ণাদিসমিদ্ধিপত্থনাৰসেন উপ্পজ্জমানো ভৰাসৰো. তেনেৰ সম্পযুত্তো অৰিজ্জাসৰোপি, দ্ৰীসু দোমনস্সচিত্তেসু পাণাতিপাতাদিনিব্বত্তকো অৰিজ্জাসৰোপি, তথা ৰিচিকিচ্ছাচিত্তসম্পযুত্তো অৰিজ্জাসৰোপীতি এৰং সব্বথাপি অৰসেসা তযোপি আসৰা পহীযন্তি. তস্মা বহুৰচননিদ্দেসো কতোতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. এস পোরাণানং অধিপ্পাযো.
দস্সনা পহাতব্বাতি দস্সনং নাম সোতাপত্তিমগ্গো, তেন পহাতব্বাতি অত্থো. কস্মা সোতাপত্তিমগ্গো দস্সনং? পঠমং নিব্বানদস্সনতো. ননু গোত্রভু পঠমতরং পস্সতীতি? নো ন পস্সতি. দিস্ৰা কত্তব্বকিচ্চং পন ন করোতি সংযোজনানং অপ্পহানতো. তস্মা পস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. যত্থ কত্থচি রাজানং দিস্ৰাপি পণ্ণাকারং দত্ৰা কিচ্চনিপ্ফত্তিযা অদিট্ঠত্তা ‘‘অজ্জাপি রাজানং ন পস্সামী’’তি ৰদন্তো গামৰাসী পুরিসো চেত্থ নিদস্সনং.
দস্সনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সংৰরাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২২. এৰং দস্সনেন পহাতব্বে আসৰে দস্সেত্ৰা ইদানি তদনন্তরুদ্দিট্ঠে সংৰরা পহাতব্বে দস্সেতুং, কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বাতি আহ. এৰং সব্বত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইতো পরঞ্হি অত্থমত্তমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.
ননু চ দস্সনেন ভাৰনাযাতি ইমেহি দ্ৰীহি অপ্পহাতব্বো আসৰো নাম নত্থি, অথ কস্মা ৰিসুং সংৰরাদীহি পহাতব্বে দস্সেতীতি. সংৰরাদীহি পুব্বভাগে ৰিক্খম্ভিতা আসৰা চতূহি মগ্গেহি সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তি, তস্মা তেসং মগ্গানং পুব্বভাগে ইমেহি পঞ্চহাকারেহি ৰিক্খম্ভনপ্পহানং ¶ ¶ দস্সেন্তো এৰমাহ. তস্মা যো চাযং ৰুত্তো পঠমো দস্সনমগ্গোযেৰ, ইদানি ভাৰনানামেন ৰুচ্চিস্সন্তি তযো মগ্গা, তেসং সব্বেসম্পি অযং পুব্বভাগপটিপদাতি ৰেদিতব্বা.
তত্থ ¶ ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. পটিসঙ্খাতি পটিসঙ্খায. তত্থাযং সঙ্খাসদ্দো ঞাণকোট্ঠাসপঞ্ঞত্তিগণনাসু দিস্সতি. ‘‘সঙ্খাযেকং পটিসেৰতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৬৮) হি ঞাণে দিস্সতি. ‘‘পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২০১) কোট্ঠাসে. ‘‘তেসং তেসং ধম্মানং সঙ্খা সমঞ্ঞা’’তিআদীসু (ধ. স. ১৩১৩) পঞ্ঞত্তিযং. ‘‘ন সুকরং সঙ্খাতু’’ন্তিআদীসু (সং. নি. ২.১২৮) গণনাযং. ইধ পন ঞাণে দট্ঠব্বো.
পটিসঙ্খা যোনিসোতি হি উপাযেন পথেন পটিসঙ্খায ঞত্ৰা পচ্চৰেক্খিত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ অসংৰরে আদীনৰপটিসঙ্খা যোনিসো পটিসঙ্খাতি ৰেদিতব্বা. সা চাযং ‘‘ৰরং, ভিক্খৰে, তত্তায অযোসলাকায আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায চক্খুন্দ্রিযং সম্পলিমট্ঠং, ন ত্ৰেৰ চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু অনুব্যঞ্জনসো নিমিত্তগ্গাহো’’তিআদিনা (সং. নি. ৪.২৩৫) আদিত্তপরিযাযনযেন ৰেদিতব্বা. চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতীতি এত্থ চক্খুমেৰ ইন্দ্রিযং চক্খুন্দ্রিযং, সংৰরণতো সংৰরো, পিদহনতো থকনতোতি ৰুত্তং হোতি. সতিযা এতং অধিৰচনং. চক্খুন্দ্রিযে সংৰরো চক্খুন্দ্রিযসংৰরো. তিত্থকাকো আৰাটকচ্ছপো ৰনমহিংসোতিআদযো ৰিয.
তত্থ কিঞ্চাপি চক্খুন্দ্রিযে সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা নত্থি. ন হি চক্খুপসাদং নিস্সায সতি ৰা মুট্ঠসচ্চং ৰা উপ্পজ্জতি. অপিচ যদা রূপারম্মণং চক্খুস্স আপাথং আগচ্ছতি, তদা ভৰঙ্গে দ্ৰিক্খত্তুং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধে কিরিযমনোধাতু আৰজ্জনকিচ্চং সাধযমানা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি, ততো চক্খুৰিঞ্ঞাণং দস্সনকিচ্চং, ততো ৰিপাকমনোধাতু সম্পটিচ্ছনকিচ্চং, ততো ৰিপাকাহেতুকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু সন্তীরণকিচ্চং, ততো কিরিযাহেতুকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰোট্ঠব্বনকিচ্চং সাধযমানা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি. তদনন্তরং জৰনং জৰতি.
তত্থপি ¶ নেৰ ভৰঙ্গসমযে, ন আৰজ্জনাদীনং অঞ্ঞতরসমযে সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা অত্থি. জৰনক্খণে পন সচে দুস্সীল্যং ¶ ৰা মুট্ঠসচ্চং ৰা অঞ্ঞাণং ৰা অক্খন্তি ৰা কোসজ্জং ৰা উপ্পজ্জতি, অযং অসংৰরো হোতি. এৰং হোন্তোপি সো চক্খুন্দ্রিযে অসংৰরোতি ৰুচ্চতি. কস্মা? তস্মিঞ্হি সতি দ্ৰারম্পি অগুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনি ৰীথিচিত্তানিপি. যথা কিং ¶ , যথা নগরে চতূসু দ্ৰারেসু অসংৰুতেসু কিঞ্চাপি অন্তো ঘরকোট্ঠকগব্ভাদযো সুসংৰুতা, তথাপি অন্তোনগরে সব্বং ভণ্ডং অরক্খিতং অগোপিতমেৰ হোতি. নগরদ্ৰারেন হি পৰিসিত্ৰা চোরা যদিচ্ছন্তি, তং করেয্যুং, এৰমেৰ জৰনে দুস্সীল্যাদীসু উপ্পন্নেসু, তস্মিং অসংৰরে সতি দ্ৰারম্পি অগুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনি ৰীথিচিত্তানিপীতি.
তস্মিং পন সীলাদীসু উপ্পন্নেসু দ্ৰারম্পি গুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনি ৰীথিচিত্তানিপি. যথা কিং? যথা নগরদ্ৰারেসু সুসংৰুতেসু কিঞ্চাপি অন্তো ঘরাদযো অসংৰুতা, তথাপি অন্তোনগরে সব্বং ভণ্ডং সুরক্খিতং সুগোপিতমেৰ হোতি. নগরদ্ৰারেসু হি পিহিতেসু চোরানং পৰেসো নত্থি, এৰমেৰ জৰনে সীলাদীসু উপ্পন্নেসু দ্ৰারম্পি সুগুত্তং হোতি, ভৰঙ্গম্পি আৰজ্জনাদীনি ৰীথিচিত্তানিপি. তস্মা জৰনক্খণে উপ্পজ্জমানোপি চক্খুন্দ্রিযে সংৰরোতি ৰুত্তো. ইধ চাযং সতিসংৰরো অধিপ্পেতোতি ৰেদিতব্বো. চক্খুন্দ্রিযসংৰরেন সংৰুতো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো, উপেতোতি ৰুত্তং হোতি. তথা হি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতোতি ইমস্স ৰিভঙ্গে ‘‘ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো’’তি (ৰিভ. ৫১১) ৰুত্তং. তং একজ্ঝং কত্ৰা চক্খুন্দ্রিযসংৰরেন সংৰুতোতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.
অথ ৰা সংৰরীতি সংৰুতো, থকেসি পিদহীতি ৰুত্তং হোতি. চক্খুন্দ্রিযে সংৰরসংৰুতো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো, চক্খুন্দ্রিযসংৰরসঞ্ঞিতং সতিকৰাটং চক্খুদ্ৰারে, ঘরদ্ৰারে কৰাটং ৰিয সংৰরি থকেসি পিদহীতি ৰুত্তং হোতি. অযমেৰ চেত্থ অত্থো সুন্দরতরো. তথা হি ‘‘চক্খুন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো সংৰুতস্স ৰিহরতো’’তি এতেসু পদেসু অযমেৰ অত্থো দিস্সতি.
ৰিহরতীতি এৰং চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো যেন কেনচি ইরিযাপথৰিহারেন ৰিহরতি. যঞ্হিস্সাতিআদিম্হি ¶ ¶ যং চক্খুন্দ্রিযসংৰরং অস্স ভিক্খুনো অসংৰুতস্স অথকেত্ৰা অপিদহিত্ৰা ৰিহরন্তস্সাতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. অথ ৰা, যে-কারস্স যন্তি আদেসো. হিকারো চ পদপূরণো, যে অস্সাতি অত্থো.
উপ্পজ্জেয্যুন্তি ¶ নিব্বত্তেয্যুং. আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহাতি চত্তারো আসৰা চ অঞ্ঞে চ ৰিঘাতকরা কিলেসপরিল়াহা ৰিপাকপরিল়াহা চ. চক্খুদ্ৰারে হি ইট্ঠারম্মণং আপাথগতং কামস্সাদৰসেন অস্সাদযতো অভিনন্দতো কামাসৰো উপ্পজ্জতি, ঈদিসং অঞ্ঞস্মিম্পি সুগতিভৰে লভিস্সামীতি ভৰপত্থনায অস্সাদযতো ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, সত্তোতি ৰা সত্তস্সাতি ৰা গণ্হন্তস্স দিট্ঠাসৰো উপ্পজ্জতি, সব্বেহেৰ সহজাতং অঞ্ঞাণং অৰিজ্জাসৰোতি চত্তারো আসৰা উপ্পজ্জন্তি. তেহি সম্পযুত্তা অপরে কিলেসা ৰিঘাতপরিল়াহা, আযতিং ৰা তেসং ৰিপাকা. তেপি হি অসংৰুতস্সেৰ ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুন্তি ৰুচ্চন্তি.
এৰংস তেতি এৰং অস্স তে. এৰং এতেন উপাযেন ন হোন্তি, নো অঞ্ঞথাতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো পটিসঙ্খা যোনিসো সোতিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতোতিআদীসু.
ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বাতি ইমে ছসু দ্ৰারেসু চত্তারো চত্তারো কত্ৰা চতুৰীসতি আসৰা সংৰরেন পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তি. সব্বত্থেৰ চেত্থ সতিসংৰরো এৰ সংৰরোতি ৰেদিতব্বো.
সংৰরাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পটিসেৰনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২৩. পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে সীলকথাযং ৰুত্তমেৰ. যঞ্হিস্সাতি যং চীৰরপিণ্ডপাতাদীসু ৰা অঞ্ঞতরং অস্স. অপ্পটিসেৰতোতি এৰং যোনিসো অপ্পটিসেৰন্তস্স. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. কেৰলং পনিধ অলদ্ধং চীৰরাদিং পত্থযতো লদ্ধং ৰা ¶ অস্সাদযতো কামাসৰস্স উপ্পত্তি ৰেদিতব্বা. ঈদিসং অঞ্ঞস্মিম্পি সম্পত্তিভৰে সুগতিভৰে লভিস্সামীতি ভৰপত্থনায অস্সাদযতো ভৰাসৰস্স, অহং লভামি ন লভামীতি ৰা ময্হং ৰা ইদন্তি অত্তসঞ্ঞং অধিট্ঠহতো দিট্ঠাসৰস্স উপ্পত্তি ৰেদিতব্বা. সব্বেহেৰ পন সহজাতো অৰিজ্জাসৰোতি এৰং চতুন্নং আসৰানং উপ্পত্তি ৰিপাকপরিল়াহা চ নৰৰেদনুপ্পাদনতোপি ৰেদিতব্বা.
ইমে ¶ ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বাতি ইমে একমেকস্মিং পচ্চযে ¶ চত্তারো চত্তারো কত্ৰা সোল়স আসৰা ইমিনা ঞাণসংৰরসঙ্খাতেন পচ্চৰেক্খণপটিসেৰনেন পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তি.
পটিসেৰনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অধিৰাসনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২৪. পটিসঙ্খা যোনিসো খমো হোতি সীতস্সাতি উপাযেন পথেন পচ্চৰেক্খিত্ৰা খমো হোতি সীতস্স সীতং খমতি সহতি, ন অৰীরপুরিসো ৰিয অপ্পমত্তকেনপি সীতেন চলতি কম্পতি কম্মট্ঠানং ৰিজহতি. অপিচ খো লোমসনাগত্থেরো ৰিয অনপ্পকেনাপি সীতেন ফুট্ঠো ন চলতি ন কম্পতি, কম্মট্ঠানমেৰ মনসি করোতি. থেরো কির চেতিযপব্বতে পিযঙ্গুগুহাযং পধানঘরে ৰিহরন্তো অন্তরট্ঠকে হিমপাতসমযে লোকন্তরিকনিরযে পচ্চৰেক্খিত্ৰা কম্মট্ঠানং অৰিজহন্তোৰ অব্ভোকাসে ৰীতিনামেসি. এৰং উণ্হাদীসুপি অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.
কেৰলঞ্হি যো ভিক্খু অধিমত্তম্পি উণ্হং সহতি স্ৰেৰ থেরো ৰিয, অযং ‘‘খমো উণ্হস্সা’’তি ৰেদিতব্বো. থেরো কির গিম্হসমযে পচ্ছাভত্তং বহিচঙ্কমে নিসীদি. কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো সেদাপিস্স কচ্ছেহি মুচ্চন্তি. অথ নং অন্তেৰাসিকো আহ ‘‘ইধ, ভন্তে, নিসীদথ, সীতলো ওকাসো’’তি. থেরো ‘‘উণ্হভযেনেৰম্হি আৰুসো ইধ নিসিন্নো’’তি অৰীচিমহানিরযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা নিসীদিযেৰ. উণ্হন্তি চেত্থ অগ্গিসন্তাপোৰ ৰেদিতব্বো. সূরিযসন্তাপৰসেন পনেতং ৰত্থু ৰুত্তং.
যো ¶ চ দ্ৰে তযো ৰারে ভত্তং ৰা পানীযং ৰা অলভমানোপি অনমতগ্গে সংসারে অত্তনো পেত্তিৰিসযূপপত্তিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অৰেধেন্তো কম্মট্ঠানং ন ৰিজহতিযেৰ. অধিমত্তেহি ডংসমকসৰাতাতপসম্ফস্সেহি ফুট্ঠো চাপি তিরচ্ছানূপপত্তিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অৰেধেন্তো কম্মট্ঠানং ন ৰিজহতিযেৰ. সরীসপসম্ফস্সেন ফুট্ঠো চাপি অনমতগ্গে সংসারে সীহব্যগ্ঘাদিমুখেসু অনেকৰারং পরিৰত্তিতপুব্বভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অৰেধেন্তো কম্মট্ঠানং ন ৰিজহতিযেৰ পধানিযত্থেরো ৰিয. অযং ‘‘খমো জিঘচ্ছায…পে… সরীসপসম্ফস্সান’’ন্তি ৰেদিতব্বো.
থেরং ¶ কির খণ্ডচেলৰিহারে কণিকারপধানিযঘরে অরিযৰংসং সুণন্তং ঘোরৰিসো সপ্পো ডংসি. থেরো জানিত্ৰাপি পসন্নচিত্তো নিসিন্নো ধম্মংযেৰ সুণাতি. ৰিসৰেগো থদ্ধো অহোসি. থেরো উপসম্পদমণ্ডলং আদিং কত্ৰা সীলং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিসুদ্ধসীলোহমস্মীতি পীতিং উপ্পাদেসি. সহ পীতুপ্পাদা ৰিসং নিৰত্তিত্ৰা পথৰিং পাৰিসি. থেরো ¶ তত্থেৰ চিত্তেকগ্গতং লভিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
যো পন অক্কোসৰসেন দুরুত্তে দুরুত্তত্তাযেৰ চ দুরাগতে অপি অন্তিমৰত্থুসঞ্ঞিতে ৰচনপথে সুত্ৰা খন্তিগুণংযেৰ পচ্চৰেক্খিত্ৰা ন ৰেধতি দীঘভাণকঅভযত্থেরো ৰিয. অযং ‘‘খমো দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথান’’ন্তি ৰেদিতব্বো.
থেরো কির পচ্চযসন্তোসভাৰনারামতায মহাঅরিযৰংসপ্পটিপদং কথেসি, সব্বো মহাগামো আগচ্ছতি. থেরস্স মহাসক্কারো উপ্পজ্জতি. তং অঞ্ঞতরো মহাথেরো অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো দীঘভাণকো অরিযৰংসং কথেমীতি সব্বরত্তিং কোলাহলং করোসীতিআদীহি অক্কোসি. উভোপি চ অত্তনো অত্তনো ৰিহারং গচ্ছন্তা গাৰুতমত্তং একপথেন অগমংসু. সকলগাৰুতম্পি সো তং অক্কোসিযেৰ. ততো যত্থ দ্ৰিন্নং ৰিহারানং মগ্গো ভিজ্জতি, তত্থ ঠত্ৰা দীঘভাণকত্থেরো তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘এস, ভন্তে, তুম্হাকং মগ্গো’’তি আহ. সো অসুণন্তো ৰিয অগমাসি. থেরোপি ৰিহারং গন্ত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা নিসীদি. তমেনং অন্তেৰাসিকো ‘‘কিং, ভন্তে, সকলগাৰুতং পরিভাসন্তং ন কিঞ্চি অৰোচুত্থা’’তি আহ. থেরো ‘‘খন্তিযেৰ, আৰুসো, ময্হং ভারো, ন অক্খন্তি. একপদুদ্ধারেপি কম্মট্ঠানৰিযোগং ন পস্সামী’’তি আহ. এত্থ চ ৰচনমেৰ ৰচনপথোতি ৰেদিতব্বো.
যো ¶ পন উপ্পন্না সারীরিকা ৰেদনা দুক্খমনট্ঠেন দুক্খা, বহলট্ঠেন তিব্বা, ফরুসট্ঠেন খরা, তিখিণট্ঠেন কটুকা, অস্সাদৰিরহতো অসাতা, মনং অৰড্ঢনতো অমনাপা, পাণহরণসমত্থতায পাণহরা অধিৰাসেতিযেৰ, ন ৰেধতি. এৰং সভাৰো হোতি চিত্তলপব্বতে পধানিযত্থেরো ৰিয. অযং ‘‘উপ্পন্নানং…পে… অধিৰাসনজাতিকো’’তি ৰেদিতব্বো.
থেরস্স ¶ কির রত্তিং পধানেন ৰীতিনামেত্ৰা ঠিতস্স উদরৰাতো উপ্পজ্জি. সো তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো আৰত্ততি পরিৰত্ততি. তমেনং চঙ্কমপস্সে ঠিতো পিণ্ডপাতিযত্থেরো আহ ‘‘আৰুসো, পব্বজিতো নাম অধিৰাসনসীলো হোতী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি অধিৰাসেত্ৰা নিচ্চলো সযি. ৰাতো নাভিতো যাৰ হদযং ফালেতি. থেরো ৰেদনং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ¶ ৰিপস্সন্তো মুহুত্তেন অনাগামী হুত্ৰা পরিনিব্বাযীতি.
যঞ্হিস্সাতি সীতাদীসু যংকিঞ্চি একধম্মম্পি অস্স. অনধিৰাসযতোতি অনধিৰাসেন্তস্স অক্খমন্তস্স. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. আসৰুপ্পত্তি পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা. সীতেন ফুট্ঠস্স উণ্হং পত্থযন্তস্স কামাসৰো উপ্পজ্জতি, এৰং সব্বত্থ. নত্থি নো সম্পত্তিভৰে সুগতিভৰে সীতং ৰা উণ্হং ৰাতি ভৰং পত্থযন্তস্স ভৰাসৰো. ময্হং সীতং উণ্হন্তি গাহো দিট্ঠাসৰো. সব্বেহেৰ সম্পযুত্তো অৰিজ্জাসৰোতি.
‘‘ইমে ৰুচ্চন্তি…পে… অধিৰাসনা পহাতব্বা’’তি ইমে সীতাদীসু একমেকস্স ৰসেন চত্তারো চত্তারো কত্ৰা অনেকে আসৰা ইমায খন্তিসংৰরসঙ্খাতায অধিৰাসনায পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তীতি অত্থো. এত্থ চ যস্মা অযং খন্তি সীতাদিধম্মে অধিৰাসেতি, অত্তনো উপরি আরোপেত্ৰা ৰাসেতিযেৰ. ন অসহমানা হুত্ৰা নিরস্সতি, তস্মা ‘‘অধিৰাসনা’’তি ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বা.
অধিৰাসনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পরিৰজ্জনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২৫. পটিসঙ্খা ¶ যোনিসো চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতীতি অহং সমণোতি চণ্ডস্স হত্থিস্স আসন্নে ন ঠাতব্বং. ততোনিদানঞ্হি মরণম্পি সিযা মরণমত্তম্পি দুক্খন্তি এৰং উপাযেন পথেন পচ্চযেন পচ্চৰেক্খিত্ৰা চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতি পটিক্কমতি. এস নযো সব্বত্থ. চণ্ডন্তি চ দুট্ঠং, ৰাল়ন্তি ৰুত্তং হোতি. খাণুন্তি খদিরখাণুআদিং. কণ্টকট্ঠানন্তি কণ্টকানং ঠানং, যত্থ কণ্টকা ৰিজ্জন্তি, তং ওকাসন্তি ৰুত্তং হোতি. সোব্ভন্তি সব্বতো পরিচ্ছিন্নতটং. পপাতন্তি একতো ছিন্নতটং. চন্দনিকন্তি উচ্ছিট্ঠোদকগব্ভমলাদীনং ছড্ডনট্ঠানং. ওল়িগল্লন্তি তেসংযেৰ ¶ সকদ্দমাদীনং সন্দনোকাসং. তং জণ্ণুমত্তম্পি অসুচিভরিতং হোতি, দ্ৰেপি চেতানি ঠানানি অমনুস্সদুট্ঠানি হোন্তি. তস্মা তানি ৰজ্জেতব্বানি. অনাসনেতি এত্থ পন অযুত্তং আসনং অনাসনং, তং অত্থতো অনিযতৰত্থুকং রহোপটিচ্ছন্নাসনন্তি ৰেদিতব্বং. অগোচরেতি এত্থপি চ অযুত্তো গোচরো অগোচরো, সো ৰেসিযাদিভেদতো পঞ্চৰিধো. পাপকে মিত্তেতি লামকে দুস্সীলে মিত্তপতিরূপকে, অমিত্তে ৰা. ভজন্তন্তি সেৰমানং. ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারীতি পণ্ডিতা বুদ্ধিসম্পন্না সব্রহ্মচারযো, ভিক্খূনমেতং অধিৰচনং. তে হি এককম্মং একুদ্দেসো ¶ সমসিক্খতাতি ইমং ব্রহ্মং সমানং চরন্তি, তস্মা সব্রহ্মচারীতি ৰুচ্চন্তি. পাপকেসু ঠানেসূতি লামকেসু ঠানেসু. ওকপ্পেয্যুন্তি সদ্দহেয্যুং, অধিমুচ্চেয্যুং ‘‘অদ্ধা অযমাযস্মা অকাসি ৰা করিস্সতি ৰা’’তি.
যঞ্হিস্সাতি হত্থিআদীসু যংকিঞ্চি একম্পি অস্স. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. আসৰুপ্পত্তি পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা. হত্থিআদিনিদানেন দুক্খেন ফুট্ঠস্স সুখং পত্থযতো কামাসৰো উপ্পজ্জতি. নত্থি নো সম্পত্তিভৰে সুগতিভৰে ঈদিসং দুক্খন্তি ভৰং পত্থেন্তস্স ভৰাসৰো. মং হত্থী মদ্দতি, মং অস্সোতি গাহো দিট্ঠাসৰো. সব্বেহেৰ সম্পযুত্তো অৰিজ্জাসৰোতি.
ইমে ৰুচ্চন্তি…পে… পরিৰজ্জনা পহাতব্বাতি ইমে হত্থিআদীসু একেকস্স ৰসেন চত্তারো চত্তারো কত্ৰা অনেকে আসৰা ইমিনা সীলসংৰরসঙ্খাতেন পরিৰজ্জনেন পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তীতি ৰেদিতব্বা.
পরিৰজ্জনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰিনোদনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২৬. পটিসঙ্খা ¶ যোনিসো উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতীতি ‘‘ইতি পাযং ৰিতক্কো অকুসলো, ইতিপি সাৰজ্জো, ইতিপি দুক্খৰিপাকো, সো চ খো অত্তব্যাবাধায সংৰত্ততী’’তিআদিনা নযেন যোনিসো কামৰিতক্কে আদীনৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা তস্মিং তস্মিং আরম্মণে উপ্পন্নং জাতমভিনিব্বত্তং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, চিত্তং আরোপেত্ৰা ন ৰাসেতি, অব্ভন্তরে ৰা ন ৰাসেতীতিপি অত্থো.
অনধিৰাসেন্তো কিং করোতীতি? পজহতি ছড্ডেতি.
কিং কচৰরং ৰিয পিটকেনাতি? ন হি, অপিচ খো নং ৰিনোদেতি তুদতি ৰিজ্ঝতি নীহরতি.
কিং ¶ বলিবদ্দং ৰিয পতোদেনাতি? ন হি, অথ খো নং ব্যন্তীকরোতি ৰিগতন্তং করোতি. যথাস্স অন্তোপি নাৰসিস্সতি অন্তমসো ভঙ্গমত্তম্পি, তথা নং করোতি.
কথং পন নং তথা করোতীতি? অনভাৰং গমেতীতি অনু অনু অভাৰং গমেতি, ৰিক্খম্ভনপ্পহানেন যথা সুৰিক্খম্ভিতো হোতি, তথা করোতীতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো ব্যাপাদৰিহিংসাৰিতক্কেসু.
এত্থ চ কামৰিতক্কোতি ‘‘যো কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো মিচ্ছাসঙ্কপ্পো’’তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৯১০) ৰুত্তো. এস নযো ইতরেসু. উপ্পন্নুপ্পন্নেতি উপ্পন্নে উপ্পন্নে, উপ্পন্নমত্তেযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. সকিং ৰা উপ্পন্নে ৰিনোদেত্ৰা দুতিযৰারে ¶ অজ্ঝুপেক্খিতা ন হোতি, সতক্খত্তুম্পি উপ্পন্নে উপ্পন্নে ৰিনোদেতিযেৰ. পাপকে অকুসলেতি লামকট্ঠেন পাপকে, অকোসল্লতায অকুসলে. ধম্মেতি তেযেৰ কামৰিতক্কাদযো সব্বেপি ৰা নৰ মহাৰিতক্কে. তত্থ তযো ৰুত্তা এৰ. অৰসেসা ‘‘ঞাতিৰিতক্কো জনপদৰিতক্কো অমরৰিতক্কো পরানুদ্দযতাপটিসংযুত্তো ¶ ৰিতক্কো লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো’’তি (মহানি. ২০৭) ইমে ছ.
যঞ্হিস্সাতি এতেসু ৰিতক্কেসু যংকিঞ্চি অস্স, সেসং ৰুত্তনযমেৰ. কামৰিতক্কো পনেত্থ কামাসৰো এৰ. তব্বিসেসো ভৰাসৰো. তংসম্পযুত্তো দিট্ঠাসৰো. সব্বৰিতক্কেসু অৰিজ্জাসৰোতি এৰং আসৰুপ্পত্তিপি ৰেদিতব্বা.
ইমে ৰুচ্চন্তি…পে… ৰিনোদনা পহাতব্বাতি ইমে কামৰিতক্কাদিৰসেন ৰুত্তপ্পকারা আসৰা ইমিনা তস্মিং তস্মিং ৰিতক্কে আদীনৰপচ্চৰেক্খণসহিতেন ৰীরিযসংৰরসঙ্খাতেন ৰিনোদনেন পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তীতি ৰেদিতব্বা.
ৰিনোদনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভাৰনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা
২৭. পটিসঙ্খা যোনিসো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতীতি অভাৰনায আদীনৰং, ভাৰনায চ আনিসংসং উপাযেন পথেন পচ্চৰেক্খিত্ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ¶ ভাৰেতি, এস নযো সব্বত্থ. এত্থ চ কিঞ্চাপি ইমে উপরিমগ্গত্তযসমযসম্ভূতা লোকুত্তরবোজ্ঝঙ্গা এৰ অধিপ্পেতা, তথাপি আদিকম্মিকানং বোজ্ঝঙ্গেসু অসম্মোহত্থং লোকিযলোকুত্তরমিস্সকেন নেসং নযেন অত্থৰণ্ণনং করিস্সামি. ইধ পন লোকিযনযং পহায লোকুত্তরনযো এৰ গহেতব্বো. তত্থ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তানং সত্তন্নং আদিপদানংযেৰ তাৰ –
অত্থতো লক্খণাদীহি, কমতো চ ৰিনিচ্ছযো;
অনূনাধিকতো চেৰ, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিভাৰিনা.
তত্থ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গে তাৰ সরণট্ঠেন সতি. সা পনেসা উপট্ঠানলক্খণা, অপিলাপনলক্খণা ৰা. ৰুত্তম্পি হেতং ‘‘যথা, মহারাজ, রঞ্ঞো ভণ্ডাগারিকো রঞ্ঞো সাপতেয্যং ¶ অপিলাপেতি, এত্তকং, মহারাজ, হিরঞ্ঞং, এত্তকং সুৰণ্ণং, এত্তকং সাপতেয্যন্তি, এৰমেৰ খো, মহারাজ ¶ , সতি উপ্পজ্জমানা কুসলাকুসলসাৰজ্জানৰজ্জহীনপণীতকণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ধম্মে অপিলাপেতি. ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি (মি. প. ২.১.১৩) ৰিত্থারো. অপিলাপনরসা. কিচ্চৰসেনেৰ হিস্স এতং লক্খণং থেরেন ৰুত্তং. অসম্মোসরসা ৰা. গোচরাভিমুখভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সতি এৰ সম্বোজ্ঝঙ্গো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো. তত্থ বোধিযা বোধিস্স ৰা অঙ্গোতি বোজ্ঝঙ্গো.
কিং ৰুত্তং হোতি? যা হি অযং ধম্মসামগ্গী, যায লোকিযলোকুত্তরমগ্গক্খণে উপ্পজ্জমানায লীনুদ্ধচ্চপতিট্ঠানাযূহন-কামসুখত্তকিলমথানুযোগ-উচ্ছেদসস্সতাভিনিৰেসাদীনং অনেকেসং উপদ্দৰানং পটিপক্খভূতায সতিধম্মৰিচযৰীরিযপীতিপস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসঙ্খাতায ধম্মসামগ্গিযা অরিযসাৰকো বুজ্ঝতীতি কত্ৰা ‘‘বোধী’’তি ৰুচ্চতি. বুজ্ঝতীতি কিলেসসন্তাননিদ্দায উট্ঠহতি, চত্তারি ৰা অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, নিব্বানমেৰ ৰা সচ্ছিকরোতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’’তি. তস্সা ধম্মসামগ্গিসঙ্খাতায বোধিযা অঙ্গোতিপি বোজ্ঝঙ্গো, ঝানঙ্গমগ্গঙ্গাদযো ৰিয.
যোপেস ¶ যথাৰুত্তপ্পকারায এতায ধম্মসামগ্গিযা বুজ্ঝতীতি কত্ৰা অরিযসাৰকো ‘‘বোধী’’তি ৰুচ্চতি, তস্স বোধিস্স অঙ্গোতিপি বোজ্ঝঙ্গো, সেনঙ্গরথঙ্গাদযো ৰিয. তেনাহু অট্ঠকথাচরিযা ‘‘বুজ্ঝনকস্স পুগ্গলস্স অঙ্গাতি ৰা বোজ্ঝঙ্গা’’তি. অপিচ ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তিআদিনা (পটি. ম. ৩.১৭) পটিসম্ভিদানযেনাপি অত্থো ৰেদিতব্বো. পসত্থো সুন্দরো ৰা বোজ্ঝঙ্গোতি সম্বোজ্ঝঙ্গো. এৰং সতি এৰ সম্বোজ্ঝঙ্গো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো. তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং. এৰং তাৰ একস্স আদিপদস্স অত্থতো লক্খণাদীহি চ ৰিনিচ্ছযো ৰিঞ্ঞাতব্বো.
দুতিযাদীসু পন চতুসচ্চধম্মে ৰিচিনাতীতি ধম্মৰিচযো. সো পন ৰিচযলক্খণো, ওভাসনরসো, অসম্মোহপচ্চুপট্ঠানো. ৰীরভাৰতো ৰিধিনা ঈরযিতব্বতো চ ৰীরিযং. তং পগ্গহলক্খণং ¶ , উপত্থম্ভনরসং, অনোসীদনপচ্চুপট্ঠানং ¶ . পীণযতীতি পীতি. সা ফরণলক্খণা, তুট্ঠিলক্খণা ৰা, কাযচিত্তানং পীণনরসা, তেসংযেৰ ওদগ্যপচ্চুপট্ঠানা. কাযচিত্তদরথপস্সম্ভনতো পস্সদ্ধি. সা উপসমলক্খণা, কাযচিত্তদরথনিম্মদ্দনরসা, আযচিত্তানং অপরিপ্ফন্দনভূতসীতিভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সমাধানতো সমাধি. সো অৰিক্খেপলক্খণো, অৰিসারলক্খণো ৰা, চিত্তচেতসিকানং সম্পিণ্ডনরসো, চিত্তট্ঠিতিপচ্চুপট্ঠানো. অজ্ঝুপেক্খনতো উপেক্খা. সা পটিসঙ্খানলক্খণা, সমৰাহিতলক্খণা ৰা, ঊনাধিকতানিৰারণরসা, পক্খপাতুপচ্ছেদরসা ৰা, মজ্ঝত্তভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. এৰং সেসপদানম্পি অত্থতো লক্খণাদীহি চ ৰিনিচ্ছযো ৰিঞ্ঞাতব্বো.
কমতোতি এত্থ চ ‘‘সতিঞ্চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সব্বত্থিকং ৰদামী’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪) ৰচনতো সব্বেসং সেসবোজ্ঝঙ্গানং উপকারকত্তা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গোৰ পঠমং ৰুত্তো. ততো পরং ‘‘সো তথা সতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৪৬৯) নযেন সেসবোজ্ঝঙ্গানং পুব্বাপরিযৰচনে পযোজনং সুত্তেযেৰ ৰুত্তং. এৰমেত্থ কমতোপি ৰিনিচ্ছযো ৰিঞ্ঞাতব্বো.
অনূনাধিকতোতি কস্মা পন ভগৰতা সত্তেৰ বোজ্ঝঙ্গা ৰুত্তা অনূনা অনধিকাতি. লীনুদ্ধচ্চপটিপক্খতো সব্বত্থিকতো চ. এত্থ হি তযো ¶ বোজ্ঝঙ্গা লীনস্স পটিপক্খা. যথাহ – ‘‘যস্মিঞ্চ খো, ভিক্খৰে, সমযে লীনং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪). তযো উদ্ধচ্চস্স পটিপক্খা. যথাহ – ‘‘যস্মিঞ্চ খো, ভিক্খৰে, সমযে উদ্ধতং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪). একো পনেত্থ সব্বত্থিকো. যথাহ – ‘‘সতিঞ্চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সব্বত্থিকং ৰদামী’’তি. ‘‘সব্বত্থক’’ন্তিপি পাঠো, দ্ৰিন্নম্পি সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বন্তি অত্থো. এৰং লীনুদ্ধচ্চপটিপক্খতো সব্বত্থিকতো ¶ চ সত্তেৰ বোজ্ঝঙ্গা ৰুত্তা অনূনা অনধিকাতি, এৰমেত্থ অনূনাধিকতোপি ৰিনিচ্ছযো ৰিঞ্ঞাতব্বো.
এৰং ¶ তাৰ ‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তানং সত্তন্নং আদিপদানংযেৰ অত্থৰণ্ণনং ঞত্ৰা ইদানি ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীসু এৰং ঞাতব্বা. ভাৰেতীতি ৰড্ঢেতি, অত্তনো চিত্তসন্তানে পুনপ্পুনং জনেতি অভিনিব্বত্তেতীতি অত্থো. ৰিৰেকনিস্সিতন্তি ৰিৰেকে নিস্সিতং. ৰিৰেকোতি ৰিৰিত্ততা. স্ৰাযং তদঙ্গৰিৰেকো ৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধি নিস্সরণৰিৰেকোতি পঞ্চৰিধো. তস্স নানত্তং ‘‘অরিযধম্মে অৰিনীতো’’তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযমেৰ হি তত্থ ৰিনযোতি ৰুত্তো. এৰং এতস্মিং পঞ্চৰিধে ৰিৰেকে.
ৰিৰেকনিস্সিতন্তি তদঙ্গৰিৰেকনিস্সিতং সমুচ্ছেদৰিৰেকনিস্সিতং নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিতঞ্চ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতীতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. তথা হি অযং বোজ্ঝঙ্গভাৰনানুযুত্তো যোগী ৰিপস্সনাক্খণে কিচ্চতো তদঙ্গৰিৰেকনিস্সিতং, অজ্ঝাসযতো নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিতং, মগ্গকালে পন কিচ্চতো সমুচ্ছেদৰিৰেকনিস্সিতং, আরম্মণতো নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিতং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি. পঞ্চৰিধৰিৰেকনিস্সিতন্তিপি একে, তে হি ন কেৰলং বলৰৰিপস্সনামগ্গফলক্খণেসু এৰ বোজ্ঝঙ্গে উদ্ধরন্তি, ৰিপস্সনাপাদককসিণজ্ঝানআনাপানাসুভব্রহ্মৰিহারজ্ঝানেসুপি উদ্ধরন্তি. ন চ পটিসিদ্ধা অট্ঠকথাচরিযেহি. তস্মা তেসং মতেন এতেসং ঝানানং পৰত্তিক্খণে কিচ্চতো এৰ ৰিক্খম্ভনৰিৰেকনিস্সিতং. যথা ¶ চ ‘‘ৰিপস্সনাক্খণে অজ্ঝাসযতো নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিত’’ন্তি ৰুত্তং, এৰং পটিপ্পস্সদ্ধিৰিৰেকনিস্সিতম্পি ভাৰেতীতি ৰত্তুং ৰট্টতি. এস নযো ৰিরাগনিস্সিতাদীসু. ৰিৰেকট্ঠা এৰ হি ৰিরাগাদযো.
কেৰলঞ্হেত্থ ৰোস্সগ্গো দুৰিধো পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো চ পক্খন্দনৰোস্সগ্গো চাতি. তত্থ পরিচ্চাগৰোস্সগ্গোতি ৰিপস্সনাক্খণে চ তদঙ্গৰসেন, মগ্গক্খণে চ সমুচ্ছেদৰসেন কিলেসপ্পহানং. পক্খন্দনৰোস্সগ্গোতি ৰিপস্সনাক্খণে তন্নিন্নভাৰেন, মগ্গক্খণে পন আরম্মণকরণেন নিব্বানপক্খন্দনং. তদুভযম্পি ইমস্মিং লোকিযলোকুত্তরমিস্সকে অত্থৰণ্ণনানযে ৰট্টতি. তথা হি অযং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো যথাৰুত্তেন পকারেন কিলেসে পরিচ্চজতি, নিব্বানঞ্চ পক্খন্দতি. ৰোস্সগ্গপরিণামিন্তি ¶ ইমিনা পন সকলেন ৰচনেন ৰোস্সগ্গত্তং পরিণমন্তং পরিণতঞ্চ পরিপচ্চন্তং পরিপক্কঞ্চাতি. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘অযঞ্হি বোজ্ঝঙ্গভাৰনানুযুত্তো ভিক্খু যথা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো কিলেসপরিচ্চাগৰোস্সগ্গত্তং নিব্বানপক্খন্দনৰোস্সগ্গত্তঞ্চ ¶ পরিপচ্চতি, যথা চ পরিপক্কো হোতি, তথা নং ভাৰেতী’’তি. এস নযো সেসবোজ্ঝঙ্গেসু.
ইধ পন নিব্বানংযেৰ সব্বসঙ্খতেহি ৰিৰিত্তত্তা ৰিৰেকো, সব্বেসং ৰিরাগভাৰতো ৰিরাগো, নিরোধভাৰতো নিরোধোতি ৰুত্তং. মগ্গো এৰ চ ৰোস্সগ্গপরিণামী, তস্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তিযা ৰিৰেকনিস্সিতং. তথা ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং. তঞ্চ খো অরিযমগ্গক্খণুপ্পত্তিযা কিলেসানং সমুচ্ছেদতো পরিচ্চাগভাৰেন চ নিব্বানপক্খন্দনভাৰেন চ পরিণতং পরিপক্কন্তি অযমেৰ অত্থো দট্ঠব্বো. এস নযো সেসবোজ্ঝঙ্গেসু.
যঞ্হিস্সাতি এতেসু বোজ্ঝঙ্গেসু যংকিঞ্চি অস্স. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. আসৰুপ্পত্তিযং পনেত্থ ইমেসং উপরিমগ্গত্তযসম্পযুত্তানং বোজ্ঝঙ্গানং অভাৰিতত্তা যে উপ্পজ্জেয্যুং কামাসৰো ভৰাসৰো অৰিজ্জাসৰোতি তযো আসৰা, ভাৰযতো এৰংস তে আসৰা ন হোন্তীতি অযং নযো ৰেদিতব্বো.
ইমে ৰুচ্চন্তি…পে… ভাৰনা পহাতব্বাতি ইমে তযো আসৰা ইমায মগ্গত্তযসম্পযুত্তায বোজ্ঝঙ্গভাৰনায পহাতব্বাতি ৰুচ্চন্তীতি ৰেদিতব্বা.
২৮. ইদানি ¶ ইমেহি সত্তহাকারেহি পহীনাসৰং ভিক্খুং থোমেন্তো আসৰপ্পহানে চস্স আনিসংসং দস্সেন্তো এতেহেৰ চ কারণেহি আসৰপ্পহানে সত্তানং উস্সুক্কং জনেন্তো যতো খো, ভিক্খৰে…পে… অন্তমকাসি দুক্খস্সাতি আহ. তত্থ যতো খোতি সামিৰচনে তোকারো, যস্স খোতি ৰুত্তং হোতি. পোরাণা পন যস্মিং কালেতি ৰণ্ণযন্তি. যে আসৰা দস্সনা পহাতব্বাতি যে আসৰা দস্সনেন পহাতব্বা, তে দস্সনেনেৰ পহীনা হোন্তি, ন অপ্পহীনেসুযেৰ পহীনসঞ্ঞী হোতি. এৰং সব্বত্থ ৰিত্থারো.
সব্বাসৰসংৰরসংৰুতোতি সব্বেহি আসৰপিধানেহি পিহিতো, সব্বেসং ৰা আসৰানং পিধানেহি পিহিতো. অচ্ছেচ্ছি ¶ তণ্হন্তি সব্বম্পি তণ্হং ছিন্দি, সংছিন্দি সমুচ্ছিন্দি. ৰিৰত্তযি ¶ সংযোজনন্তি দসৰিধম্পি সংযোজনং পরিৰত্তযি নিম্মলমকাসি. সম্মাতি হেতুনা কারণেন. মানাভিসমযাতি মানস্স দস্সনাভিসমযা পহানাভিসমযা চ. অরহত্তমগ্গো হি কিচ্চৰসেন মানং পস্সতি, অযমস্স দস্সনাভিসমযো. তেন দিট্ঠো পন সো তাৰদেৰ পহীযতি দিট্ঠৰিসেন দিট্ঠসত্তানং জীৰিতং ৰিয. অযমস্স পহানাভিসমযো.
অন্তমকাসি দুক্খস্সাতি এৰং অরহত্তমগ্গেন সম্মা মানস্স দিট্ঠত্তা পহীনত্তা চ যে ইমে ‘‘কাযবন্ধনস্স অন্তো জীরতি (চূল়ৰ. ২৭৮). হরিতন্তং ৰা’’তি (ম. নি. ১.৩০৪) এৰং ৰুত্তঅন্তিমমরিযাদন্তো চ, ‘‘অন্তমিদং, ভিক্খৰে, জীৰিকান’’ন্তি (ইতিৰু. ৯১; সং. নি. ৩.৮০) এৰং ৰুত্তলামকন্তো চ, ‘‘সক্কাযো একো অন্তো’’তি (অ. নি. ৬.৬১) এৰং ৰুত্তকোট্ঠাসন্তো চ, ‘‘এসেৰন্তো দুক্খস্স সব্বপচ্চযসঙ্খযা’’তি (সং. নি. ২.৫১) এৰং ৰুত্তকোটন্তো চাতি এৰং চত্তারো অন্তা, তেসু সব্বস্সেৰ ৰট্টদুক্খস্স অন্তং চতুত্থকোটিসঙ্খাতং অন্তিমকোটিসঙ্খাতং অন্তমকাসি পরিচ্ছেদং পরিৰটুমং অকাসি. অন্তিমসমুস্সযমত্তাৰসেসং দুক্খং অকাসীতি ৰুত্তং হোতি.
অত্তমনা তে ভিক্খূতি সকমনা তুট্ঠমনা, পীতিসোমনস্সেহি ৰা সম্পযুত্তমনা হুত্ৰা. ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি ইদং দুক্খস্স অন্তকিরিযাপরিযোসানং ¶ ভগৰতো ভাসিতং সুকথিতং সুলপিতং, এৰমেতং ভগৰা এৰমেতং সুগতাতি মত্থকেন সম্পটিচ্ছন্তা অব্ভনুমোদিংসূতি.
সেসমেত্থ যং ন ৰুত্তং, তং পুব্বে ৰুত্তত্তা চ সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা চ ন ৰুত্তং. তস্মা সব্বং ৰুত্তানুসারেন অনুপদসো পচ্চৰেক্খিতব্বং.
ভাৰনাপহাতব্বআসৰৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
সব্বাসৰসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. ধম্মদাযাদসুত্তৰণ্ণনা
২৯. এৰং ¶ মে সুতন্তি ধম্মদাযাদসুত্তং. যস্মা পনস্স অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো, তস্মা তং দস্সেত্ৰা ৰস্স অপুব্বপদৰণ্ণনং করিস্সাম. কতরায চ পনিদং অট্ঠুপ্পত্তিযা নিক্খিত্তন্তি. লাভসক্কারে. ভগৰতো কির মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি. যথা তং চত্তারো অসঙ্খ্যেয্যে পূরিতদানপারমীসঞ্চযস্স. সব্বদিসাসু যমকমহামেঘো ¶ ৰুট্ঠহিত্ৰা মহোঘং ৰিয সব্বপারমিযো একস্মিং অত্তভাৰে ৰিপাকং দস্সামাতি সম্পিণ্ডিতা ৰিয লাভসক্কারমহোঘং নিব্বত্তযিংসু. ততো ততো অন্নপানযানৰত্থমালাগন্ধৰিলেপনাদিহত্থা খত্তিযব্রাহ্মণাদযো আগন্ত্ৰা – ‘‘কহং বুদ্ধো, কহং ভগৰা, কহং দেৰদেৰো, নরাসভো, পুরিসসীহো’’তি ভগৰন্তং পরিযেসন্তি. সকটসতেহিপি পচ্চযে আহরিত্ৰা ওকাসং অলভমানা সমন্তা গাৰুতপ্পমাণম্পি সকটধুরেন সকটধুরমাহচ্চতিট্ঠন্তি চেৰ অনুবন্ধন্তি চ. অন্ধকৰিন্দব্রাহ্মণাদযো ৰিয. সব্বং খন্ধকে তেসু তেসু সুত্তেসু চ আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যথা চ ভগৰতো, এৰং ভিক্খুসঙ্ঘস্সাপি.
ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘তেন খো পন সমযেন ভগৰা সক্কতো হোতি গরুকতো মানিতো পূজিতো অপচিতো লাভী চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো সক্কতো হোতি…পে… পরিক্খারান’’ন্তি (উদা. ১৪). তথা – ‘‘যাৰতা ¶ খো, চুন্দ, এতরহি সঙ্ঘো ৰা গণো ৰা লোকে উপ্পন্নো, নাহং, চুন্দ, অঞ্ঞং একসঙ্ঘম্পি সমনুপস্সামি, এৰং লাভগ্গযসগ্গপত্তং, যথরিৰ, চুন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি (দী. নি. ৩.১৭৬).
স্ৰাযং ভগৰতো চ ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ উপ্পন্নো লাভসক্কারো একতো হুত্ৰা দ্ৰিন্নং মহানদীনং উদকমিৰ অপ্পমেয্যো অহোসি. কমেন ভিক্খূ পচ্চযগরুকা পচ্চযবাহুলিকা অহেসুং. পচ্ছাভত্তম্পি তেলমধুফাণিতাদীসু আহটেসু গণ্ডিংযেৰ পহরিত্ৰা ‘‘অম্হাকং আচরিযস্স দেথ, উপজ্ঝাযস্স দেথা’’তি উচ্চাসদ্দমহাসদ্দং করোন্তি. সা চ নেসং পৰত্তি ভগৰতোপি ¶ পাকটা অহোসি. ততো ভগৰা অননুচ্ছৰিকন্তি ধম্মসংৰেগং উপ্পাদেত্ৰা চিন্তেসি –
‘‘পচ্চযা অকপ্পিযাতি ন সক্কা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতুং. পচ্চযপটিবদ্ধা হি কুলপুত্তানং সমণধম্মৰুত্তি. হন্দাহং ধম্মদাযাদপটিপদং দেসেমি. সা সিক্খাকামানং কুলপুত্তানং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তি ৰিয ভৰিস্সতি নগরদ্ৰারে ঠপিতসব্বকাযিকআদাসো ৰিয চ, যথা হি নগরদ্ৰারে ঠপিতে সব্বকাযিকে আদাসে চত্তারো ৰণ্ণা অত্তনো ছাযং দিস্ৰা ৰজ্জং পহায নিদ্দোসা হোন্তি, এৰমেৰ সিক্খাকামা কুলপুত্তা পযোগমণ্ডনেন অত্তানং মণ্ডেতুকামা ইমং সব্বকাযিকাদাসূপমং ¶ দেসনং আৰজ্জিত্ৰা আমিসদাযাদপটিপদং ৰজ্জেত্ৰা ধম্মদাযাদপটিপদং পূরেন্তা খিপ্পমেৰ জাতিজরামরণস্স অন্তং করিস্সন্তী’’তি. ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইদং সুত্তং অভাসি.
তত্থ ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদাতি ধম্মস্স মে দাযাদা, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসস্স. যো ময্হং ধম্মো, তস্স পটিগ্গাহকা ভৰথ, যঞ্চ খো ময্হং আমিসং, তস্স মা পটিগ্গাহকা ভৰথাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ধম্মোপি দুৰিধো – নিপ্পরিযাযধম্মো, পরিযাযধম্মোতি. আমিসম্পি দুৰিধং – নিপ্পরিযাযামিসং, পরিযাযামিসন্তি. কথং? মগ্গফলনিব্বানভেদো হি নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো নিপ্পরিযাযধম্মো নিব্বত্তিতধম্মো, ন যেন কেনচি পরিযাযেন কারণেন ৰা লেসেন ৰা ধম্মো. যং পনিদং ৰিৰট্টূপনিস্সিতং কুসলং, সেয্যথিদং, ইধেকচ্চো ¶ ৰিৰট্টং পত্থেন্তো দানং দেতি, সীলং সমাদিযতি, উপোসথকম্মং করোতি, গন্ধমালাদীহি ৰত্থুপূজং করোতি, ধম্মং সুণাতি দেসেতি ঝানসমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, এৰং করোন্তো অনুপুব্বেন নিপ্পরিযাযধম্মং অমতং নিব্বানং পটিলভতি, অযং পরিযাযধম্মো. তথা চীৰরাদযো চত্তারো পচ্চযা নিপ্পরিযাযামিসমেৰ, ন অঞ্ঞেন পরিযাযেন কারণেন ৰা লেসেন ৰা আমিসং. যং পনিদং ৰট্টগামিকুসলং, সেয্যথিদং, ইধেকচ্চো ৰট্টং পত্থেন্তো সম্পত্তিভৰং ইচ্ছমানো দানং দেতি…পে… সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, এৰং করোন্তো অনুপুব্বেন দেৰমনুস্সসম্পত্তিং পটিলভতি, ইদং পরিযাযামিসং নাম.
তত্থ নিপ্পরিযাযধম্মোপি ভগৰতোযেৰ সন্তকো. ভগৰতা হি কথিতত্তা ভিক্খূ ¶ মগ্গফলনিব্বানানি অধিগচ্ছন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘সো হি ব্রাহ্মণ ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জনেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ মগ্গৰিদূ মগ্গকোৰিদো. মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতা’’তি (ম. নি. ৩.৭৯) চ – ‘‘সো হাৰুসো, ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো’’তি (ম. নি. ১.২০৩) চ. পরিযাযধম্মোপি ভগৰতোযেৰ সন্তকো. ভগৰতা ¶ হি কথিতত্তা এৰং জানন্তি ‘‘ৰিৰট্টং পত্থেত্ৰা দানং দেন্তো…পে… সমাপত্তিযো নিব্বত্তেন্তো অনুক্কমেন অমতং নিব্বানং পটিলভতী’’তি. নিপ্পরিযাযামিসম্পি চ ভগৰতোযেৰ সন্তকং. ভগৰতা হি অনুঞ্ঞাতত্তাযেৰ ভিক্খূহি জীৰকৰত্থুং আদিং কত্ৰা পণীতচীৰরং লদ্ধং. যথাহ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গহপতিচীৰরং. যো ইচ্ছতি, পংসুকূলিকো হোতু, যো ইচ্ছতি, গহপতিচীৰরং সাদিযতু. ইতরীতরেনপাহং, ভিক্খৰে, সন্তুট্ঠিংযেৰ ৰণ্ণেমী’’তি (মহাৰ. ৩৩৭).
পুব্বে চ ভিক্খূ পণীতপিণ্ডপাতং নালত্থুং. সপদানপিণ্ডিযালোপভোজনা এৰাহেসুং. তেহি রাজগহে ৰিহরন্তেন ভগৰতা – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘভত্তং উদ্দেসভত্তং নিমন্তনং সলাকভত্তং পক্খিকং ¶ উপোসথিকং পাটিপদিক’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২৫) এৰং অনুঞ্ঞাতত্তাযেৰ পণীতভোজনং লদ্ধং. তথা সেনাসনং. পুব্বে হি অকতপব্ভাররুক্খমূলাদিসেনাসনাযেৰ ভিক্খূ অহেসুং. তে ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চ লেণানী’’তি (চূল়ৰ. ২৯৪) এৰং ভগৰতা অনুঞ্ঞাতত্তাযেৰ ৰিহারো অড্ঢযোগো পাসাদো হম্মিযং গুহাতি ইমানি সেনাসনানি লভিংসু. পুব্বে চ মুত্তহরীতকেনেৰ ভেসজ্জং অকংসু. তে ভগৰতাযেৰ – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চ ভেসজ্জানি, সেয্যথিদং, সপ্পি, নৰনীতং, তেলং, মধু, ফাণিত’’ন্তি (মহাৰ. ২৬০) এৰমাদিনা নযেন অনুঞ্ঞাতত্তা নানাভেসজ্জানি লভিংসু.
পরিযাযামিসম্পি ভগৰতোযেৰ সন্তকং. ভগৰতা হি কথিতত্তা যেৰ জানন্তি – ‘‘সম্পত্তিভৰং পত্থেন্তো দানং দত্ৰা সীলং…পে… সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অনুক্কমেন পরিযাযামিসং দিব্বসম্পত্তিং মনুস্সসম্পত্তিং পটিলভতী’’তি. তদেৰ, যস্মা নিপ্পরিযাযধম্মোপি পরিযাযধম্মোপি ¶ নিপ্পরিযাযামিসম্পি পরিযাযামিসম্পি ভগৰতোযেৰ সন্তকং, তস্মা তত্থ অত্তনো সামিভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ মা আমিসদাযাদা’’তি.
যো ময্হং সন্তকো দুৰিধোপি ধম্মো, তস্স দাযাদা ভৰথ. যঞ্চ খো এতং ময্হমেৰ সন্তকং আমিসং, তস্স ¶ দাযাদা মা ভৰথ. ধম্মকোট্ঠাসস্সেৰ সামিনো ভৰথ, মা আমিসকোট্ঠাসস্স. যো হি জিনসাসনে পব্বজিত্ৰা পচ্চযপরমো ৰিহরতি চতূসু তণ্হুপ্পাদেসু সন্দিস্সমানো নিক্খিত্তধুরো ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তিযং, অযং আমিসদাযাদো নাম. তাদিসা মা ভৰথ. যো পন অনুঞ্ঞাতপচ্চযেসু অপ্পিচ্ছতাদীনি নিস্সায পটিসঙ্খা সেৰমানো পটিপত্তিপরমো ৰিহরতি চতূসু অরিযৰংসেসু সন্দিস্সমানো, অযং ধম্মদাযাদো নাম. তাদিসা ভৰথাতি ৰুত্তং হোতি.
ইদানি যেসং তত্থ এতদহোসি, ভৰিস্সতি ৰা অনাগতমদ্ধানং ‘‘কিং নু খো ভগৰা সাৰকানং অলাভত্থিকো এৰমাহা’’তি, তেসং অতিপণীতলাভত্থিকো অহং এৰং ৰদামীতি দস্সেতুমাহ অত্থি মে তুম্হেসু…পে… নো আমিসদাযাদাতি.
তস্সাযমত্থো ¶ – অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা অনুদ্দযা হিতেসিতা, কেন নু খো কারণেন কেন উপাযেন সাৰকা ধম্মদাযাদা অস্সু ধম্মকোট্ঠাসসামিনো, নো আমিসদাযাদাতি. অযং পন অধিপ্পাযো, পস্সতি কির ভগৰা আমিসগরুকানং আমিসে উপক্খলিতানং অতীতকালে তাৰ কপিলস্স ভিক্খুনো, ‘‘সঙ্ঘাটিপি আদিত্তা হোতী’’তিআদিনা (পারা. ২৩০; সং. নি. ২.২১৮) নযেন আগতপাপভিক্খুভিক্খুনীসিক্খমানাদীনঞ্চ অনেকসতানং অপাযপরিপূরণত্তং অত্তনো সাসনে পব্বজিতানঞ্চ দেৰদত্তাদীনং. ধম্মগরুকানং পন সারিপুত্তমোগ্গল্লানমহাকস্সপাদীনং অভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিগুণপ্পটিলাভং. তস্মা তেসং অপাযা পরিমুত্তিং সব্বগুণসম্পত্তিঞ্চ ইচ্ছন্তো আহ – ‘‘অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’’তি. পচ্চযগরুকো চ চতুপরিসন্তরে কূটকহাপণো ৰিয নিব্বুতঙ্গারো ৰিয চ নিত্তেজো নিপ্পভো হোতি. ততো ৰিৰত্তিতচিত্তো ধম্মগরুকো ¶ তেজৰা সীহোৰ অভিভুয্যচারী, তস্মাপি এৰমাহ – ‘‘অত্থি মে…পে… নো আমিসদাযাদা’’তি.
এৰং ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা’’তি ইদং অনুকম্পায পণীততরং লাভং ইচ্ছন্তেন ৰুত্তং, নো অলাভত্থিকেনাতি সাৰেত্ৰা ইদানি ইমস্স ওৰাদস্স অকরণে আদীনৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘তুম্হে চ মে, ভিক্খৰে…পে… নো ধম্মদাযাদা’’তি. তত্থ তুম্হেপি তেন ¶ আদিযা ভৰেয্যাথাতি তুম্হেপি তেন আমিসদাযাদভাৰেন নো ধম্মদাযাদভাৰেন আদিযা ভৰেয্যাথ. অপদিসিতব্বা ৰিসুং কাতব্বা ৰৰত্থপেতব্বা, ৰিঞ্ঞূহি গারয্হা ভৰেয্যাথাতি ৰুত্তং হোতি. কিন্তি? আমিসদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো ধম্মদাযাদাতি.
অহম্পি তেন আদিযো ভৰেয্যন্তি অহম্পি তেন তুম্হাকং আমিসদাযাদভাৰেন নো ধম্মদাযাদভাৰেন গারয্হো ভৰেয্যং. কিন্তি? আমিস…পে… দাযাদাতি. ইদং ভগৰা তেসং অতীৰ মুদুকরণত্থমাহ. অযঞ্হি এত্থ অধিপ্পাযো – সচে, ভিক্খৰে, তুম্হে আমিসলোলা চরিস্সথ, তত্থ ৰিঞ্ঞূ মং গরহিস্সন্তি ‘‘কথঞ্হি নাম সব্বঞ্ঞূ সমানো অত্তনো সাৰকে ¶ ধম্মদাযাদে নো আমিসদাযাদে কাতুং ন সক্কোতী’’তি. সেয্যথাপি নাম অনাকপ্পসম্পন্নে ভিক্খূ দিস্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযে গরহন্তি ‘‘কস্সিমে সদ্ধিৰিহারিকা, কস্সন্তেৰাসিকা’’তি; সেয্যথা ৰা পন কুলকুমারকে ৰা কুলকুমারিকাযো ৰা দুস্সীলে পাপধম্মে দিস্ৰা মাতাপিতরো গরহন্তি ‘‘কস্সিমে পুত্তা, কস্স ধীতরো’’তি; এৰমেৰ মং ৰিঞ্ঞূ গরহিস্সন্তি ‘‘কথঞ্হি নাম সব্বঞ্ঞূ সমানো অত্তনো সাৰকে ধম্মদাযাদে নো আমিসদাযাদে কাতুং ন সক্কোতী’’তি.
এৰং ইমস্স ওৰাদস্স অকরণে আদীনৰং দস্সেত্ৰা করণে আনিসংসং দস্সেন্তো তুম্হে চ মেতিআদিমাহ. তত্থ অহম্পি তেন ন আদিযো ভৰেয্যন্তি সেয্যথাপি নাম ৰত্তপরিপূরকে দহরভিক্খূ উদ্দেসপরিপুচ্ছাসম্পন্নে ৰস্সসতিকত্থেরে ৰিয আকপ্পসম্পন্নে দিস্ৰা, কস্স সদ্ধিৰিহারিকা, কস্সন্তেৰাসিকাতি, অসুকস্সাতি, ‘‘পতিরূপং থেরস্স, পটিবলো ৰত ওৰদিতুং অনুসাসিতু’’ন্তি আচরিযুপজ্ঝাযা ন আদিযা ন গারয্হা ভৰন্তি, এৰমেৰ অহম্পি তেন তুম্হাকং ধম্মদাযাদভাৰেন নো আমিসদাযাদভাৰেন কস্স সাৰকা নালকপটিপদং ¶ তুৰট্টকপটিপদং চন্দূপমপটিপদং রথৰিনীতপটিপদং মহাগোসিঙ্গসালপটিপদং মহাসুঞ্ঞতপটিপদং পটিপন্না চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামঅরিযৰংসেসু সক্খিভূতা পচ্চযগেধতো ৰিৰত্তমানসা অব্ভা মুত্তচন্দসমা ৰিহরন্তীতি; ‘‘সমণস্স ¶ গোতমস্সা’’তি ৰুত্তে ‘‘সব্বঞ্ঞূ ৰত ভগৰা, অসক্খি ৰত সাৰকে আমিসদাযাদপটিপদং ছড্ডাপেত্ৰা ধম্মদাযাদপটিপত্তিপূরকে কাতু’’ন্তি ৰিঞ্ঞূনং ন আদিযো ন গারয্হো ভৰেয্যন্তি. এৰমিমস্মিং পদে অধিপ্পাযং ঞত্ৰা সেসং কণ্হপক্খে ৰুত্তনযপচ্চনীকেন ৰেদিতব্বং. এৰং ইমস্স ওৰাদস্স করণে আনিসংসং দস্সেত্ৰা ইদানি তং ওৰাদং নিয্যাতেন্তো আহ – ‘‘তস্মা তিহ মে, ভিক্খৰে…পে… নো আমিসদাযাদা’’তি.
৩০. এৰমিমং ওৰাদং নিয্যাতেত্ৰা ইদানি তস্সা ধম্মদাযাদপটিপত্তিযা পরিপূরকারিং থোমেতুং ইধাহং, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. ভগৰতো হি থোমনং সুত্ৰাপি হোন্তিযেৰ তদত্থায পটিপজ্জিতারো.
তত্থ ¶ ইধাতি নিপাতপদমেতং. ভুত্তাৰীতি ভুত্তৰা, কতভত্তকিচ্চোতি ৰুত্তং হোতি. পৰারিতোতি যাৰদত্থপৰারণায পৰারিতো, যাৰদত্থং ভুঞ্জিত্ৰা পটিক্খিত্তভোজনো তিত্তোৰাতি ৰুত্তং হোতি. চতুব্বিধা হি পৰারণা ৰস্সংৰুট্ঠপৰারণা পচ্চযপৰারণা অনতিরিত্তপৰারণা যাৰদত্থপৰারণাতি. তত্থ, ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে, ৰস্সংৰুট্ঠানং ভিক্খূনং তীহি ঠানেহি পৰারেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২০৯) অযং ৰস্সংৰুট্ঠপৰারণা. ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, সঙ্ঘং চতুমাসং ভেসজ্জেন পৰারেতু’’ন্তি (পাচি. ৩০৩) চ ‘‘অঞ্ঞত্র পুনপৰারণায অঞ্ঞত্র নিচ্চপৰারণাযা’’তি (পাচি. ৩০৭) চ অযং পচ্চযপৰারণা. ‘‘পৰারিতো নাম অসনং পঞ্ঞাযতি, ভোজনং পঞ্ঞাযতি, হত্থপাসে ঠিতো অভিহরতি, পটিক্খেপো পঞ্ঞাযতি, এসো পৰারিতো নামা’’তি (পাচি. ২৩৯) অযং অনতিরিত্তপৰারণা. ‘‘পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসী’’তি (দী. নি. ১.২৯৭, ৩৫৮) অযং যাৰদত্থপৰারণা. অযমিধ অধিপ্পেতা. তেন ৰুত্তং ‘‘পৰারিতোতি যাৰদত্থপৰারণায পৰারিতো’’তি.
পরিপুণ্ণোতি ভোজনেন পরিপুণ্ণো. পরিযোসিতোতি পরিযোসিতভোজনো, উত্তরপদলোপো দট্ঠব্বো ¶ . যাৰতকং ভুঞ্জিতব্বং, তাৰতকং ভুত্তং হোতি, অৰসিতা মে ভোজনকিরিযাতি অত্থো. সুহিতোতি ধাতো, জিঘচ্ছাদুক্খাভাৰেন ৰা সুখিতোতি ৰুত্তং হোতি. যাৰদত্থোতি যাৰতকো ¶ মে ভোজনেন অত্থো, সো সব্বো পত্তোতি. এত্থ চ পুরিমানং তিণ্ণং পচ্ছিমানি সাধকানি. যো হি পরিযোসিতো, সো ভুত্তাৰী হোতি. যো চ সুহিতো, সো যাৰদত্থপৰারণায পৰারিতো. যো যাৰদত্থো, সো পরিপুণ্ণোতি. পুরিমানি ৰা পচ্ছিমানং. যস্মা হি ভুত্তাৰী, তস্মা পরিযোসিতো. যস্মা পৰারিতো, তস্মা সুহিতো. যস্মা পরিপুণ্ণো, তস্মা যাৰদত্থোতি. সব্বঞ্চেতং পরিকপ্পেত্ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
সিযাতি একংসে চ ৰিকপ্পনে চ. ‘‘পথৰীধাতু সিযা অজ্ঝত্তিকা, সিযা বাহিরা’’তি (ম. নি. ৩.৩৪৯) একংসে. ‘‘সিযা অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো আপত্তি ৰীতিক্কমো’’তি (ম. নি. ৩.৩৯) ৰিকপ্পনে. ইধ উভযম্পি ৰট্টতি. অতিরেকোৰ অতিরেকধম্মো. তথা ছড্ডনীয ধম্মো. অধিকো চ ছড্ডেতব্বো চ, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বোতি ¶ অত্থো. অথাতি তম্হি কালে. জিঘচ্ছাদুব্বল্যপরেতাতি জিঘচ্ছায চ দুব্বল্যেন চ পরেতা ফুট্ঠা অনুগতা চ অট্ঠপি দসপি দিৰসানি. তত্থ কেচি জিঘচ্ছিতাপি ন দুব্বলা হোন্তি, সক্কোন্তি জিঘচ্ছং সহিতুং. ইমে পন ন তাদিসাতি দস্সেতুং উভযমাহ. ত্যাহন্তি তে অহং. সচে আকঙ্খথাতি যদি ইচ্ছথ.
অপ্পহরিতেতি অপ্পরুল়্হহরিতে, যস্মিং ঠানে পিণ্ডপাতজ্ঝোত্থরণেন ৰিনস্সনধম্মানি তিণানি নত্থি, তস্মিন্তি অত্থো. তেন নিত্তিণঞ্চ মহাতিণগহনং চ, যত্থ সকটেনপি ছড্ডিতে পিণ্ডপাতে তিণানি ন ৰিনস্সন্তি, তঞ্চ ঠানং পরিগ্গহিতং হোতি. ভূতগামসিক্খাপদস্স হি অৰিকোপনত্থমেতং ৰুত্তং.
অপ্পাণকেতি নিপ্পাণকে পিণ্ডপাতজ্ঝোত্থরণেন মরিতব্বপাণকরহিতে ৰা মহাউদকক্খন্ধে. পরিত্তোদকে এৰ হি ভত্তপক্খেপেন আল়ুলিতে সুখুমপাণকা মরন্তি, ন মহাতল়াকাদীসূতি. পাণকানুরক্খণত্থঞ্হি এতং ৰুত্তং. ওপিলাপেস্সামীতি নিমুজ্জাপেস্সামি.
তত্রেকস্সাতি তেসু দ্ৰীসু একস্স. যো ইমং ধম্মদেসনং সুট্ঠু সুতৰা পুনপ্পুনং আৰজ্জেতি চ ¶ , তং সন্ধাযাহ ৰুত্তং খো পনেতন্তি. অযং ৰুত্ত-সদ্দো কেসোহারণেপি দিস্সতি ‘‘কাপটিকো মাণৰো দহরো ৰুত্তসিরো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৪২৬). রোপিতেপি ‘‘যথা সারদিকং বীজং, খেত্তে ৰুত্তং ৰিরূহতী’’তিআদীসু ¶ (জা. ১.৩.৩১). কথিতেপি ‘‘ৰুত্তমিদং ভগৰতা, ৰুত্তমিদং অরহতা’’তিআদীসু. ইধ পন কথিতে দট্ঠব্বো. কথিতং খো পনেতন্তি অযঞ্হিস্স অত্থো. আমিসঞ্ঞতরন্তি চতুন্নং পচ্চযামিসানং অঞ্ঞতরং, একন্তি অত্থো. যদিদন্তি নিপাতো, সব্বলিঙ্গৰিভত্তিৰচনেসু তাদিসোৰ তত্থ তত্থ অত্থতো পরিণামেতব্বো. ইধ পনাস্স যো এসোতি অত্থো. যো এসো পিণ্ডপাতো নাম. ইদং আমিসঞ্ঞতরন্তি ৰুত্তং হোতি. যংনূনাহন্তি সাধু ৰতাহং. এৰন্তি যথা ইদানি ইমং খণং ৰীতিনামেমি, এৰমেৰ রত্তিন্দিৰং. ৰীতিনামেয্যন্তি খেপেয্যং অতিৰত্তাপেয্যং.
সো তং পিণ্ডপাতন্তি সো তং সদেৰকেন লোকেন সিরসা সম্পটিচ্ছিতব্বরূপং সুগতাতিরিত্তম্পি পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা ধম্মদাযাদভাৰং আকঙ্খমানো ¶ আদিত্তসীসূপমং পচ্চৰেক্খিত্ৰা তেনেৰ জিঘচ্ছাদুব্বল্যেন এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য.
অথ দুতিযস্সাতি ইমস্মিং পন ৰারে এস সঙ্খেপো, সচে সো ভিক্খু, যংনূনাহং…পে… ৰীতিনামেয্যন্তি চিন্তেন্তো এৰম্পি চিন্তেয্য, পব্বজিতেন খো ৰাল়মিগাকুলে অরঞ্ঞে ভেসজ্জং ৰিয পঞ্চকামগুণৰাল়াকুলে গামে পিণ্ডপাতোপি দুক্খং পরিযেসিতুং. অযং পন পিণ্ডপাতো ইতি পরিযেসনাদীনৰৰিমুত্তো চ সুগতাতিরিত্তো চাতি উভতো সুজাতখত্তিযকুমারো ৰিয হোতি, যেহি চ পঞ্চহি কারণেহি পিণ্ডপাতো ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি. সেয্যথিদং, পুগ্গলং গরহিত্ৰা ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি ‘‘অলজ্জিপুগ্গলস্স সন্তকো’’তি. অপরিসুদ্ধউপ্পত্তিতায ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি ‘‘ভিক্খুনিপরিপাচনঅসন্তসম্ভাৰনুপ্পন্নো’’তি. সামিকানুকম্পায ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি ‘‘পিণ্ডপাতসামিকো ভিক্খু জিঘচ্ছিতো’’তি. সো ধাতো তস্সেৰ অন্তেৰাসিকাদীসু অনুকম্পায ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি ‘‘অন্তেৰাসিকা অঞ্ঞে ৰা তপ্পটিবদ্ধা জিঘচ্ছিতা’’তি, তেপি ধাতা সুহিতা, অপিচ খো অস্সদ্ধতায ন পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি ‘‘পিণ্ডপাতসামিকো ভিক্খু অস্সদ্ধো’’তি. তেহি চ কারণেহি অযং ৰিমুত্তো. ভগৰা হি লজ্জীনং অগ্গো, পরিসুদ্ধুপ্পত্তিকো পিণ্ডপাতো, ভগৰা চ ধাতো সুহিতো, পচ্চাসীসকোপি অঞ্ঞো পুগ্গলো নত্থি, যে লোকে সদ্ধা, ভগৰা তেসং অগ্গোতি এৰং চিন্তেত্ৰা ¶ চ সো তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা…পে… ৰীতিনামেয্য. এত্তাৰতা ¶ যোপি অভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোতি, সোপি ভুঞ্জিতব্বকমেৰ পিণ্ডপাতং ন ভুত্তো হোতি. যোপি ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোতি, সোপি ভুঞ্জিতব্বকমেৰ ভুত্তো হোতি. নত্থি পিণ্ডপাতে ৰিসেসো. পুগ্গলে পন অত্থি ৰিসেসো. তস্মা তং দস্সেন্তো কিঞ্চাপি সোতিআদিমাহ.
তত্থ কিঞ্চাপীতি অনুজাননপ্পসংসনত্থে নিপাতো. কিং অনুজানাতি? তস্স ভিক্খুনো তং অনৰজ্জপরিভোগং. কিং পসংসতি? ভুত্ৰা সমণধম্মকরণং. ইদং ৰুত্তং হোতি যদিপি সো ভিক্খু এৰং ভুঞ্জিতব্বমেৰ ভুঞ্জিত্ৰা কাতব্বমেৰ করেয্য. অথ খো অসুযেৰ মে পুরিমো ভিক্খূতি যো পুরিমো ভিক্খু তম্পি পিণ্ডপাতং পটিক্খিপিত্ৰা সমণধম্মং করোতি, সোযেৰ মম দ্ৰীসু সূরেসু সূরতরো ৰিয দ্ৰীসু পণ্ডিতেসু পণ্ডিততরো ৰিয চ পুজ্জতরো ¶ চ পাসংসতরো চ, দুতিযভিক্খুতো অতিরেকেন পূজনীযো চ পসংসনীযো চাতি ৰুত্তং হোতি.
ইদানি তমত্থং কারণেন সাধেন্তো তং কিস্স হেতূতিআদিমাহ. তস্সত্থো, তত্থ সিযা তুম্হাকং, কস্মা সো ভিক্খু ভগৰতো পুজ্জতরো চ পাসংসতরো চাতি? তঞ্হি তস্সাতি যস্মা তং পিণ্ডপাতপটিক্খিপনং তস্স ভিক্খুনো দীঘরত্তং অপ্পিচ্ছতায…পে… ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তিস্সতি. কথং? তস্স হি সচে অপরেন সমযেন পচ্চযেসু অত্রিচ্ছতা ৰা পাপিচ্ছতা ৰা মহিচ্ছতা ৰা উপ্পজ্জিস্সতি. ততো নং ইমিনা পিণ্ডপাতপটিক্খেপঙ্কুসেন নিৰারেস্সতি ‘‘অরে ত্ৰং সুগতাতিরিত্তম্পি পিণ্ডপাতং পটিক্খিপিত্ৰা ঈদিসং ইচ্ছং উপ্পাদেসী’’তি এৰং পচ্চৰেক্খমানো. এস নযো অসন্তুট্ঠিযা অসংলেখস্স চুপ্পন্নস্স নিৰারণে. এৰং তাৰস্স অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিযা সংলেখায সংৰত্তিস্সতি.
সুভরতাযাতি এত্থ অযং সংৰণ্ণনা – ইধেকচ্চো অত্তনোপি উপট্ঠাকানম্পি দুব্ভরো হোতি দুপ্পোসো. একচ্চো অত্তনোপি উপট্ঠাকানম্পি সুভরো হোতি সুপোসো. কথং? যো হি অম্বিলাদীনি লদ্ধা অনম্বিলাদীনি পরিযেসতি, অঞ্ঞস্স ঘরে লদ্ধং অঞ্ঞস্স ঘরে ছড্ডেন্তো সব্বং গামং ৰিচরিত্ৰা রিত্তপত্তোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জতি, অযং অত্তনো দুব্ভরো. যো পন সালিমংসোদনাদীনং পত্তে পূরেত্ৰা দিন্নেপি দুম্মুখভাৰং অনত্তমনভাৰমেৰ চ দস্সেতি, তেসং ৰা সম্মুখাৰ তং পিণ্ডপাতং ‘‘কিং তুম্হেহি দিন্ন’’ন্তি অপসাদেন্তো ¶ সামণেরগহট্ঠাদীনম্পি দেতি ¶ , অযং উপট্ঠাকানং দুব্ভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা দূরতো পরিৰজ্জন্তি দুব্ভরো ভিক্খু ন সক্কা পোসিতুন্তি. যো পন যংকিঞ্চি লূখং ৰা পণীতং ৰা লদ্ধা তুট্ঠচিত্তোৰ ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অত্তনো কম্মং করোতি, অযং অত্তনো সুভরো. যো চ পরেসম্পি অপ্পং ৰা বহুং ৰা লূখং ৰা পণীতং ৰা দানং অহীল়েত্ৰা অত্তমনো ৰিপ্পসন্নমুখো হুত্ৰা তেসং সম্মুখাৰ পরিভুঞ্জিত্ৰা যাতি, অযং উপট্ঠাকানং সুভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা অতিৰিয ৰিস্সত্থা হোন্তি – ‘‘অম্হাকং ভদন্তো সুভরো থোকেনপি তুস্সতি, মযমেৰ নং পোসিস্সামা’’তি পটিঞ্ঞং কত্ৰা পোসেন্তি.
তত্থ সচে অপরেন সমযেন অস্স অত্তনো ৰা উপট্ঠাকানং ৰা দুব্ভরতানযেন চিত্তং উপ্পজ্জিস্সতি. ততো নং ইমিনা পিণ্ডপাতপটিক্খেপঙ্কুসেন নিৰারেস্সতি – ‘‘অরে ত্ৰং সুগতাতিরিত্তম্পি পিণ্ডপাতং পটিক্খিপিত্ৰা ঈদিসং ¶ চিত্তং উপ্পাদেসী’’তি এৰং পচ্চৰেক্খমানো, এৰমস্স সুভরতায সংৰত্তিস্সতি. সচে পনস্স কোসজ্জং উপ্পজ্জিস্সতি, তম্পি এতেনেৰঙ্কুসেন নিৰারেস্সতি – ‘‘অরে ত্ৰং নাম তদা সুগতাতিরিত্তম্পি পিণ্ডপাতং পটিক্খিপিত্ৰা তথা জিঘচ্ছাদুব্বল্যপরেতোপি সমণধম্মং কত্ৰা অজ্জ কোসজ্জমনুযুঞ্জসী’’তি এৰং পচ্চৰেক্খমানো, এৰমস্স ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তিস্সতি. এৰমস্স ইদং পিণ্ডপাতপটিক্খিপনং দীঘরত্তং অপ্পিচ্ছতায…পে… ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তিস্সতি. এৰমস্সিমে পঞ্চ গুণা পরিপূরা দস কথাৰত্থূনি পরিপূরেস্সন্তি.
কথং? অত্র হি পাল়িযংযেৰ অপ্পিচ্ছতাসন্তুট্ঠিতাৰীরিযারম্ভৰসেন তীণি আগতানি, সেসানি সল্লেখেন সঙ্গহিতানি. ইদঞ্হি সব্বকথাৰত্থূনং নামমেৰ, যদিদং সল্লেখো. যথাহ – ‘‘যা চ খো অযং, আনন্দ, কথা অভিসল্লেখিকা চেতোৰিনীৰরণসপ্পাযা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. সেয্যথিদং, অপ্পিচ্ছকথা’’তি (ম. নি. ৩.১৮৯, ১৯২) ৰিত্থারো. এৰং ইমে পঞ্চ গুণা পরিপূরা দস কথাৰত্থূনি পরিপূরেস্সন্তি. দস কথাৰত্থূনি পরিপূরানি তিস্সো সিক্খা পরিপূরেস্সন্তি.
কথং? এতেসু হি অপ্পিচ্ছকথা সন্তোসকথা অসংসগ্গকথা সীলকথাতি ইমা চতস্সো কথা অধিসীলসিক্খাসঙ্গহিতাযেৰ ¶ . পৰিৰেককথা ৰীরিযারম্ভকথা সমাধিকথাতি ইমা তিস্সো অধিচিত্তসিক্খসঙ্গহিতা ¶ . পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথাতি ইমা তিস্সো অধিপঞ্ঞাসিক্খাসঙ্গহিতাতি. এৰং দস কথাৰত্থূনি পরিপূরানি তিস্সো সিক্খা পরিপূরেস্সন্তি. তিস্সো সিক্খা পরিপূরা পঞ্চ অসেক্খধম্মক্খন্ধে পরিপূরেস্সন্তি.
কথং? পরিপূরা হি অধিসীলসিক্খা অসেক্খো সীলক্খন্ধোযেৰ হোতি, অধিচিত্তসিক্খা অসেক্খো সমাধিক্খন্ধো, অধিপঞ্ঞাসিক্খা অসেক্খা পঞ্ঞা-ৰিমুত্তি-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধা এৰাতি এৰং তিস্সো সিক্খা পরিপূরা পঞ্চ অসেক্খধম্মক্খন্ধে পরিপূরেস্সন্তি. পঞ্চ ধম্মক্খন্ধা পরিপূরা অমতং নিব্বানং পরিপূরেস্সন্তি. সেয্যথাপি উপরিপব্বতে পাৰুস্সকো মহামেঘো অভিৰুট্ঠো ¶ পব্বতকন্দরসরসাখা পরিপূরেতি. তা পরিপূরা কুসোব্ভে, কুসোব্ভা মহাসোব্ভে, মহাসোব্ভা কুন্নদিযো, কুন্নদিযো মহানদিযো, মহানদিযো মহাসমুদ্দসাগরং পরিপূরেন্তি; এৰমেৰ তস্স ভিক্খুনো ইমে পঞ্চ গুণা পরিপূরা দস কথাৰত্থুনি আদিং কত্ৰা যাৰ অমতং নিব্বানং পরিপূরেস্সন্তি. এৰমযং ভিক্খু ধম্মদাযাদপটিপদং পটিপন্নো পরমধম্মদাযাদং লভতীতি এতমত্থং সম্পস্সমানো ভগৰা ‘‘তং কিস্স হেতু তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো’’তিআদিমাহ.
এৰং তস্স ভিক্খুনো পুজ্জতরপাসংসতরভাৰং কারণেন সাধেত্ৰা ইদানি তে ভিক্খূ তথত্তায সন্নিযোজেন্তো তস্মা তিহ মে ভিক্খৰেতিআদিমাহ. কিং ৰুত্তং হোতি, যস্মা যো তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করেয্য, সো ইমেহি পঞ্চহি মূলগুণেহি পরিবাহিরো. যো পন অভুঞ্জিত্ৰা করেয্য, সো ইমেসং ভাগী হোতি – ‘‘তস্মা তিহ মে, ভিক্খৰে…পে… নো আমিসদাযাদা’’তি.
ইদমৰোচ ভগৰাতি ইদং নিদানপরিযোসানতো পভুতি যাৰ নো আমিসদাযাদাতি সুত্তপ্পদেসং ভগৰা অৰোচ. ইদং ৰত্ৰান সুগতোতি ইদঞ্চ সুত্তপ্পদেসং ৰত্ৰাৰ সোভনায পটিপদায গতত্তা সুগতোতি সঙ্খং পত্তোযেৰ ভগৰা. উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসী পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনতো উট্ঠহিত্ৰা ৰিহারং অত্তনো মহাগন্ধকুটিং পাৰিসি অসম্ভিন্নায এৰ পরিসায. কস্মা ¶ ধম্মথোমনত্থং.
বুদ্ধা ¶ কির অপরিনিট্ঠিতায দেসনায ৰিহারং পৰিসন্তা দ্ৰীহি কারণেহি পৰিসন্তি পুগ্গলথোমনত্থং ৰা ধম্মথোমনত্থং ৰা. পুগ্গলথোমনত্থং পৰিসন্তো এৰং চিন্তেসি – ‘‘ইমং মযা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিট্ঠং, ৰিত্থারেন অৰিভত্তং, ধম্মপটিগ্গাহকা ভিক্খূ উগ্গহেত্ৰা আনন্দং ৰা কচ্চানং ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিস্সন্তি, তে ময্হং ঞাণেন সংসন্দেত্ৰা কথেস্সন্তি, ততো ধম্মপটিগ্গাহকা পুন মং পুচ্ছিস্সন্তি, তেসং অহং সুকথিতং, ভিক্খৰে, আনন্দেন সুকথিতং কচ্চানেন, মং চেপি তুম্হে এতমত্থং পুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি নং এৰমেৰ ব্যাকরেয্যন্তি এৰং তে পুগ্গলে থোমেস্সামি, ততো তেসু গারৰং জনেত্ৰা ভিক্খূ উপসঙ্কমিস্সন্তি, তেপি ভিক্খূ অত্থে চ ধম্মে চ ¶ নিযোজেস্সন্তি, তে তেহি নিযোজিতা তিস্সো সিক্খা পরিপূরেন্তা দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তী’’তি.
ধম্মথোমনত্থং পৰিসন্তো এৰং চিন্তেসি, যথা ইধেৰ চিন্তেসি – ‘‘মযি ৰিহারং পৰিট্ঠে তমেৰ আমিসদাযাদং গরহন্তো ধম্মদাযাদঞ্চ থোমেন্তো ইমিস্সংযেৰ পরিসতি নিসিন্নো সারিপুত্তো ধম্মং দেসেস্সতি, এৰং দ্ৰিন্নম্পি অম্হাকং একজ্ঝাসযায মতিযা দেসিতা অযং দেসনা অগ্গা চ গরুকা চ ভৰিস্সতি পাসাণচ্ছত্তসদিসা. চতুরোঘনিত্থরণট্ঠেন তিত্থে ঠপিতা নাৰা ৰিয মগ্গগমনট্ঠেন চতুযুত্তআজঞ্ঞরথো ৰিয চ ভৰিস্সতি. যথা চ ‘এৰং করোন্তস্স অযং দণ্ডো’তি পরিসতি আণং ঠপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পাসাদং আরুল়্হে রাজিনি তত্থেৰ নিসিন্নো সেনাপতি তং রঞ্ঞা ঠপিতং আণং পৰত্তেতি; এৰম্পি মযা ঠপিতং দেসনং ইমিস্সংযেৰ পরিসতি নিসিন্নো সারিপুত্তো থোমেত্ৰা দেসেস্সতি, এৰং দ্ৰিন্নম্পি অম্হাকং মতিযা দেসিতা অযং দেসনা বলৰতরা মজ্ঝন্হিকসূরিযো ৰিয পজ্জলিস্সতী’’তি. এৰমিধ ধম্মথোমনত্থং উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি.
ঈদিসেসু চ ঠানেসু ভগৰা নিসিন্নাসনেযেৰ অন্তরহিতো চিত্তগতিযা ৰিহারং পৰিসতীতি ৰেদিতব্বো. যদি হি কাযগতিযা গচ্ছেয্য, সব্বা পরিসা ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা গচ্ছেয্য, সা একৰারং ভিন্না পুন দুস্সন্নিপাতা ভৰেয্যাতি ভগৰা চিত্তগতিযা এৰ পাৰিসি.
৩১. এৰং ¶ পৰিট্ঠে পন ভগৰতি ভগৰতো অধিপ্পাযানুরূপং তং ধম্মং থোমেতুকামো তত্র খো ¶ আযস্মা সারিপুত্তো…পে…এতদৰোচ. তত্থ আযস্মাতি পিযৰচনমেতং. সারিপুত্তোতি তস্স থেরস্স নামং, তঞ্চ খো মাতিতো, ন পিতিতো. রূপসারিযা হি ব্রাহ্মণিযা সো পুত্তো, তস্মা সারিপুত্তোতি ৰুচ্চতি. অচিরপক্কন্তস্সাতি পক্কন্তস্স সতো নচিরেন. আৰুসো, ভিক্খৰেতি এত্থ পন বুদ্ধা ভগৰন্তো সাৰকে আলপন্তা ভিক্খৰেতি আলপন্তি. সাৰকা পন বুদ্ধেহি সদিসা মা হোমাতি আৰুসোতি পঠমং ৰত্ৰা পচ্ছা ভিক্খৰেতি ভণন্তি. বুদ্ধেহি চ আলপিতো ভিক্খুসঙ্ঘো ভদন্তেতি পটিৰচনং দেতি, সাৰকেহি আৰুসোতি.
কিত্তাৰতা ¶ নু খো, আৰুসোতি এত্থ কিত্তাৰতাতি পরিচ্ছেদৰচনং, কিত্তকেনাতি ৰুত্তং হোতি. নুকারো পুচ্ছাযং. খোকারো নিপাতমত্তং. সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতোতি, তীহি ৰিৰেকেহি কাযচিত্তউপধিৰিৰেকেহি সত্থুনো ৰিহরন্তস্স. ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তীতি তিণ্ণং ৰিৰেকানং অঞ্ঞতরম্পি নানুসিক্খন্তি, আমিসদাযাদাৰ হোন্তীতি ইমমত্থং আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ পুচ্ছি. এস নযো সুক্কপক্খেপি.
এৰং ৰুত্তে তমত্থং সোতুকামা ভিক্খূ দূরতোপি খোতিআদিমাহংসু. তত্থ দূরতোপীতি তিরোরট্ঠতোপি তিরোজনপদতোপি অনেকযোজনগণনতোপীতি ৰুত্তং হোতি. সন্তিকেতি সমীপে. অঞ্ঞাতুন্তি জানিতুং বুজ্ঝিতুং. আযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতূতি আযস্মতোযেৰ সারিপুত্তস্স ভাগো হোতু, আযস্মা পন সারিপুত্তো অত্তনো ভাগং কত্ৰা ৰিভজতূতি ৰুত্তং হোতি. আযস্মতো হি ভাগো যদিদং অত্থক্খানং, অম্হাকং পন সৰনং ভাগোতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো, এৰং সদ্দলক্খণেন সমেতি. কেচি পন ভণন্তি ‘‘পটিভাতূতি দিস্সতূ’’তি. অপরে ‘‘উপট্ঠাতূ’’তি. ধারেস্সন্তীতি উগ্গহেস্সন্তি পরিযাপুণিস্সন্তি. ততো নেসং কথেতুকামো থেরো তেন হীতিআদিমাহ. তত্থ তেনাতি কারণৰচনং. হিকারো নিপাতো. যস্মা সোতুকামাত্থ, যস্মা চ ময্হং ভারং আরোপযিত্থ, তস্মা সুণাথাতি ৰুত্তং হোতি. তেপি ভিক্খূ থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিংসু, তেনাহ ‘‘এৰমাৰুসোতি…পে…পচ্চস্সোসু’’ন্তি.
অথ নেসং, আমিসদাযাদং গরহন্তেন ভগৰতা ‘‘তুম্হেপি তেন আদিযা ভৰেয্যাথা’’তি একেনেৰাকারেন ¶ ৰুত্তমত্থং তীহি আকারেহি দস্সেন্তো আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘ইধাৰুসো ¶ , সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো…পে… এত্তাৰতা খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’’তি.
এত্তাৰতা যঞ্চ ভগৰা আমিসদাযাদপটিপদং গরহন্তো ‘‘তুম্হেপি তেন আদিযা ভৰেয্যাথা’’তি আহ, যঞ্চ অত্তনা পুচ্ছং পুচ্ছি ‘‘কিত্তাৰতা নু খো…পে… নানুসিক্খন্তী’’তি, তস্স ৰিত্থারতো অত্থো সুৰিভত্তো হোতি. সো চ খো ভগৰতো আদিযভাৰং অনামসিত্ৰাৰ. ভগৰতোযেৰ হি যুত্তং সাৰকে অনুগ্গণ্হন্তস্স ‘‘অহম্পি ¶ তেন আদিযো ভৰিস্সামী’’তি ৰত্তুং, ন সাৰকানং. এস নযো সুক্কপক্খেপি, অযং তাৰেত্থ অনুসন্ধিক্কমযোজনা.
অযং পনত্থৰণ্ণনা ইধাতি ইমস্মিং সাসনে, সত্থু পৰিৰিত্তস্সাতি সত্থুনো তীহি ৰিৰেকেহি অচ্চন্তপৰিৰিত্তস্স. ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তীতি কাযৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি, ন পরিপূরেন্তীতি ৰুত্তং হোতি. যদি পন তিৰিধং ৰিৰেকং সন্ধায ৰদেয্য, পুচ্ছায অৰিসেসো সিযা. ব্যাকরণপক্খো হি অযং. তস্মা ইমিনা পদেন কাযৰিৰেকং, ‘‘যেসঞ্চ ধম্মান’’ন্তিআদিনা চিত্তৰিৰেকং, ‘‘বাহুলিকা’’তিআদিনা উপধিৰিৰেকঞ্চ দস্সেতীতি এৰমেত্থ সঙ্খেপতো অত্থো ৰেদিতব্বো.
যেসঞ্চ ধম্মানন্তি লোভাদযো সন্ধাযাহ, যে পরতো ‘‘তত্রাৰুসো লোভো চ পাপকো’’তিআদিনা নযেন ৰক্খতি. নপ্পজহন্তীতি ন পরিচ্চজন্তি, চিত্তৰিৰেকং ন পরিপূরেন্তীতি ৰুত্তং হোতি. বাহুলিকাতি চীৰরাদিবাহুল্লায পটিপন্না. সাসনং সিথিলং গণ্হন্তীতি সাথলিকা. ওক্কমনে পুব্বঙ্গমাতি এত্থ ওক্কমনং ৰুচ্চন্তি অৰগমনট্ঠেন পঞ্চ নীৰরণানি, তেন পঞ্চনীৰরণপুব্বঙ্গমাতি ৰুত্তং হোতি. পৰিৰেকেতি উপধিৰিৰেকে নিব্বানে. নিক্খিত্তধুরাতি ওরোপিতধুরা, তদধিগমায আরম্ভম্পি অকুরুমানাতি, এত্তাৰতা উপধিৰিৰেকং ন পরিপূরেন্তীতি ৰুত্তং হোতি.
এত্তাৰতা অনিযমেনেৰ ৰত্ৰা ইদানি দেসনং নিযমেন্তো ‘‘তত্রাৰুসো’’তিআদিমাহ. কস্মা? সাৰকা ‘‘তীহি ঠানেহী’’তি এৰঞ্হি অনিযমেত্ৰাৰ ৰুচ্চমানে ‘‘কম্পি মঞ্ঞে ভণতি ¶ , ন অম্হে’’তি উদাসিনাপি হোন্তি. ‘‘থেরা নৰা মজ্ঝিমা’’তি এৰং পন নিযমেত্ৰা ৰুচ্চমানে অম্হে ভণতীতি আদরং করোন্তি ¶ . যথা রঞ্ঞা ‘‘অমচ্চেহি নগরৰীথিযো সোধেতব্বা’’তি ৰুত্তেপি ‘‘কেন নু খো সোধেতব্বা’’তি মঞ্ঞমানা ন সোধেন্তি, অত্তনো অত্তনো ঘরদ্ৰারং সোধেতব্বন্তি পন ভেরিযা নিক্খন্তায সব্বে মুহুত্তেন সোধেন্তি চ অলঙ্করোন্তি চ, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
তত্থ তত্রাতি তেসু সাৰকেসু. থেরাতি দসৰস্সে উপাদায ৰুচ্চন্তি. তীহি ঠানেহীতি তীহি কারণেহি. অযঞ্হি ঠানসদ্দো ইস্সরিযট্ঠিতিখণকারণেসু দিস্সতি. ‘‘কিং পনাযস্মা দেৰানমিন্দো কম্মং কত্ৰা ¶ ইমং ঠানং পত্তো’’তিআদীসু হি ইস্সরিযে দিস্সতি. ‘‘ঠানকুসলো হোতি অক্খণৰেধী’’তিআদীসু ঠিতিযং. ‘‘ঠানসোৰেতং তথাগতং পটিভাতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৮৭) খণে. ‘‘ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো’’তিআদীসু (ৰিভ. ৮০৯; ম. নি. ১.১৪৮) কারণে. ইধ পন কারণেযেৰ. কারণঞ্হি যস্মা তত্থ ফলং তিট্ঠতি তদাযত্তৰুত্তিভাৰেন, তস্মা ঠানন্তি ৰুচ্চতি.
ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হাতি এত্থ গারয্হাতি গরহিতব্বা. থেরা নাম সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি ন উপেন্তি, গামন্তসেনাসনং ন মুঞ্চন্তি, সঙ্গণিকারামতং ৰড্ঢেন্তা ৰিহরন্তি, কাযৰিৰেকম্পি ন পরিপূরেন্তি, নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসা অহেসুন্তি এৰং নিন্দিতব্বা হোন্তি, ইমং নিন্দং আৰুসো লভন্তীতি দস্সেতি. দুতিযেন ঠানেনাতি এত্থাপি ইমে নাম আৰুসো থেরাপি সমানা যেসং ধম্মানং সত্থা পহানমাহ, তে লোভাদিধম্মে ন জহন্তি, অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি একমন্তং নিসীদিত্ৰা চিত্তেকগ্গতং ন লভন্তি, নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসা অহেসুন্তি এৰং নিন্দিতব্বা হোন্তি, ইমং নিন্দং আৰুসো লভন্তীতি দস্সেতীতি এৰং যোজনা কাতব্বা. ততিযেন ঠানেনাতি এত্থাপি ইমে নামাৰুসো, থেরাপি সমানা ইতরীতরেন ন যাপেন্তি, চীৰরপত্তসেনাসনপূতিকাযমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি উপধিৰিৰেকং অপূরযমানা, নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসা অহেসুন্তি এৰং নিন্দিতব্বা হোন্তি, ইমং নিন্দং, আৰুসো, লভন্তীতি দস্সেতীতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. এস নযো মজ্ঝিমনৰৰারেসু.
অযং পন ৰিসেসো. মজ্ঝিমাতি পঞ্চৰস্সে উপাদায যাৰ নৰ ৰস্সা ৰুচ্চন্তি. নৰাতি ¶ ঊনপঞ্চৰস্সা ৰুচ্চন্তি. যথা চ তত্থ নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসা অহেসুন্তি ৰুত্তং, এৰমিধ ¶ নৰকালে কীদিসা অহেসুং, থেরকালে কীদিসা ভৰিস্সন্তি, মজ্ঝিমথেরকালে কীদিসা ভৰিস্সন্তীতি ৰত্ৰা যোজেতব্বং.
৩২. ইমস্মিঞ্চ কণ্হপক্খে ৰুত্তপচ্চনীকনযেন সুক্কপক্খে অত্থো ৰেদিতব্বো. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো. ইমে ৰত থেরাপি সমানা যোজনপরম্পরায অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি সেৰন্তি, গামন্তসেনাসনং উপগন্তুং যুত্তকালেপি ন উপগচ্ছন্তি, এৰং জিণ্ণসরীরাপি আরদ্ধৰীরিযা ¶ পচ্চযদাযকানং পসাদং জনেন্তি, নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসা অহেসুন্তি ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা পাসংসা ভৰন্তি, পসংসং লভন্তি. লোভাদযো পহায চিত্তৰিৰেকং পূরেন্তি, অযম্পি মহাথেরো সদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকপরিৰারিতো হুত্ৰা নিসীদিতুং যুত্তকালেপি ঈদিসেপি ৰযে ৰত্তমানে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পৰিট্ঠো সাযং নিক্খমতি, সাযং পৰিট্ঠো পাতো নিক্খমতি, কসিণপরিকম্মং করোতি, সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, মগ্গফলানি অধিগচ্ছতি, সব্বথাপি চিত্তৰিৰেকং পূরেতীতি ইমিনা দুতিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি, পসংসং লভন্তি. যস্মিং কালে থেরস্স পট্টদুকূলকোসেয্যাদীনি সুখসম্ফস্সানি লহুচীৰরাদীনি যুত্তানি, তস্মিম্পি নাম কালে অযং মহাথেরো পংসুকূলানি ধারেতি, অসিথিলং সাসনং গহেত্ৰা ৰিগতনীৰরণো ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা উপধিৰিৰেকং পরিপূরযমানো ৰিহরতি, নৰমজ্ঝিমকালে কীদিসো অহোসীতি ইমিনা ততিযেন ঠানেন থেরা পাসংসা ভৰন্তি, পসংসং লভন্তীতি. এস নযো মজ্ঝিমনৰৰারেসু.
৩৩. তত্রাৰুসোতি কো অনুসন্ধি, এৰং নৰহাকারেহি আমিসদাযাদপটিপদং গরহন্তো, নৰহি ধম্মদাযাদপটিপদং থোমেন্তো, অট্ঠারসহাকারেহি দেসনং নিট্ঠাপেত্ৰা, যে তে ‘‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ, তে চ ধম্মে ন পজহন্তী’’তি এৰং পহাতব্বধম্মা ৰুত্তা. তে সরূপতো ‘‘ইমে তে’’তি দস্সেতুমিদং ‘‘তত্রাৰুসো, লোভো চা’’তিআদিমাহ, অযং অনুসন্ধি.
অপিচ হেট্ঠা পরিযাযেনেৰ ধম্মো কথিতো. আমিসং পন পরিযাযেনপি নিপ্পরিযাযেনপি কথিতং. ইদানি নিপ্পরিযাযধম্মং লোকুত্তরমগ্গং কথেতুমিদমাহ. অযং পেত্থ অনুসন্ধি.
তত্থ ¶ তত্রাতি অতীতদেসনানিদস্সনং, ‘‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তদেসনাযন্তি ৰুত্তং হোতি. লোভো চ পাপকো, দোসো চ পাপকোতি ইমে দ্ৰে ধম্মা পাপকা লামকা, ইমে পহাতব্বাতি ¶ দস্সেতি. তত্থ লুব্ভনলক্খণো লোভো. দুস্সনলক্খণো দোসো. তেসু লোভো আমিসদাযাদস্স পচ্চযানং লাভে হোতি, দোসো অলাভে. লোভেন ¶ অলদ্ধং পত্থেতি, দোসেন অলভন্তো ৰিঘাতৰা হোতি. লোভো চ দেয্যধম্মে হোতি, দোসো অদাযকে ৰা অমনুঞ্ঞদাযকে ৰা. লোভেন নৰতণ্হামূলকে ধম্মে পরিপূরেতি, দোসেন পঞ্চ মচ্ছরিযানি.
ইদানি তেসং পহানূপাযং দস্সেন্তো লোভস্স চ পহানাযাতিআদিমাহ. তস্সত্থো, তস্স পন পাপকস্স লোভস্স চ দোসস্স চ পহানায. অত্থি মজ্ঝিমা পটিপদাতি মগ্গং সন্ধায ইদং ৰুত্তং. মগ্গো হি লোভো একো অন্তো, দোসো একো অন্তোতি এতে দ্ৰে অন্তে ন উপেতি, ন উপগচ্ছতি, ৰিমুত্তো এতেহি অন্তেহি, তস্মা ‘‘মজ্ঝিমা পটিপদা’’তি ৰুচ্চতি. এতেসং মজ্ঝে ভৰত্তা ‘‘মজ্ঝিমা, পটিপজ্জিতব্বতো চ পটিপদাতি. তথা কামসুখল্লিকানুযোগো একো অন্তো, অত্তকিলমথানুযোগো একো অন্তো, সস্সতং একো অন্তো, উচ্ছেদো একো অন্তোতি পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.
চক্খুকরণীতিআদীহি পন তমেৰ পটিপদং থোমেতি. সা হি সচ্চানং দস্সনায সংৰত্ততি দস্সনপরিণাযকট্ঠেনাতি চক্খুকরণী. সচ্চানং ঞাণায সংৰত্ততি ৰিদিতকরণট্ঠেনাতি ঞাণকরণী. রাগাদীনঞ্চ ৰূপসমনতো উপসমায সংৰত্ততি. চতুন্নম্পি সচ্চানং অভিঞ্ঞেয্যভাৰদস্সনতো অভিঞ্ঞায সংৰত্ততি. সম্বোধোতি মগ্গো, তস্সত্থায সংৰত্তনতো সম্বোধায সংৰত্ততি. মগ্গোযেৰ হি মগ্গত্থায সংৰত্ততি মগ্গেন কাতব্বকিচ্চকরণতো. নিব্বানং নাম অপ্পচ্চযং তস্স পন সচ্ছিকিরিযায পচ্চক্খকম্মায সংৰত্তনতো নিব্বানায সংৰত্ততীতি ৰুচ্চতি. অযমেত্থ সারো. ইতো অঞ্ঞথা ৰণ্ণনা পপঞ্চা.
ইদানি তং মজ্ঝিমং পটিপদং সরূপতো দস্সেতুকামো ‘‘কতমা চ সা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অযমেৰা’’তিআদিনা নযেন ৰিস্সজ্জেতি.
তত্থ ¶ অযমেৰাতি অৰধারণৰচনং, অঞ্ঞমগ্গপ্পটিসেধনত্থং, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং সাধারণভাৰদস্সনত্থঞ্চ. ৰুত্তঞ্চেতং ‘‘এসেৰ ¶ মগ্গো নত্থঞ্ঞো দস্সনস্স ৰিসুদ্ধিযা’’তি (ধ. প. ২৭৪). স্ৰাযং কিলেসানং আরকত্তাপি অরিযো. অরিপহানায সংৰত্ততীতিপি অরিযেন দেসিতোতিপি অরিযভাৰপ্পটিলাভায সংৰত্ততীতিপি অরিযো. অট্ঠহি অঙ্গেহি উপেতত্তা ¶ অট্ঠঙ্গিকো, ন চ অঙ্গৰিনিমুত্তো পঞ্চঙ্গিকতূরিযাদীনি ৰিয. কিলেসে মারেন্তো গচ্ছতি, মগ্গতি ৰা নিব্বানং, মগ্গীযতি ৰা নিব্বানত্থিকেহি, গম্মতি ৰা তেহি পটিপজ্জীযতীতি মগ্গো. সেয্যথিদন্তি নিপাতো, তস্স কতমো সো ইতি চেতি অত্থো, কতমানি ৰা তানি অট্ঠঙ্গানীতি. একমেকঞ্হি অঙ্গং মগ্গোযেৰ. যথাহ ‘‘সম্মাদিট্ঠি মগ্গো চেৰ হেতু চা’’তি (ধ. স. ১০৩৯). পোরাণাপি ভণন্তি – ‘‘দস্সনমগ্গো সম্মাদিট্ঠি, অভিনিরোপনমগ্গো সম্মাসঙ্কপ্পো…পে… অৰিক্খেপমগ্গো সম্মাসমাধী’’তি.
সম্মাদিট্ঠাদীসু চেতেসু সম্মা দস্সনলক্খণা সম্মাদিট্ঠি. সম্মা অভিনিরোপনলক্খণো সম্মাসঙ্কপ্পো. সম্মা পরিগ্গহলক্খণা সম্মাৰাচা. সম্মা সমুট্ঠানলক্খণো সম্মাকম্মন্তো. সম্মা ৰোদানলক্খণো সম্মাআজীৰো. সম্মা পগ্গহলক্খণো সম্মাৰাযামো. সম্মা উপট্ঠানলক্খণা সম্মাসতি. সম্মা সমাধানলক্খণো সম্মাসমাধি. নিব্বচনম্পি নেসং সম্মা পস্সতীতি সম্মাদিট্ঠীতি এতেনেৰ নযেন ৰেদিতব্বং.
তত্থ সম্মাদিট্ঠি উপ্পজ্জমানা মিচ্ছাদিট্ঠিং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ অৰিজ্জঞ্চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ পস্সতি, তে চ খো অসম্মোহতো, নো আরম্মণতো, তস্মা ‘‘সম্মাদিট্ঠী’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাসঙ্কপ্পো মিচ্ছাসঙ্কপ্পং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা অভিনিরোপেতি, তস্মা ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাৰাচা মিচ্ছাৰাচং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা পরিগ্গণ্হাতি, তস্মা ‘‘সম্মাৰাচা’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাকম্মন্তো ¶ মিচ্ছাকম্মন্তং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা ¶ সমুট্ঠাপেতি, তস্মা ‘‘সম্মাকম্মন্তো’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাআজীৰো ¶ মিচ্ছাআজীৰং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা ৰোদাপেতি, তস্মা ‘‘সম্মাআজীৰো’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাৰাযামো মিচ্ছাৰাযামং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ কোসজ্জঞ্চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা পগ্গণ্হাতি, তস্মা ‘‘সম্মাৰাযামো’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাসতি মিচ্ছাসতিং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা উপট্ঠাপেতি, তস্মা ‘‘সম্মাসতী’’তি ৰুচ্চতি.
সম্মাসমাধি মিচ্ছাসমাধিং তপ্পচ্চনীযকিলেসে চ উদ্ধচ্চঞ্চ পজহতি, নিব্বানঞ্চ আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ সম্মা সমাধিযতি, তস্মা ‘‘সম্মাসমাধী’’তি ৰুচ্চতি.
ইদানি অযং খো সা, আৰুসোতি তমেৰ পটিপদং নিগমেন্তো আহ. তস্সত্থো, য্ৰাযং চত্তারোপি লোকুত্তরমগ্গে একতো কত্ৰা কথিতো ‘‘অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’, অযং খো সা, আৰুসো…পে… নিব্বানায সংৰত্ততীতি.
এৰং পহাতব্বধম্মেসু লোভদোসে তপ্পহানুপাযঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অঞ্ঞেপি পহাতব্বধম্মে তেসং পহানুপাযঞ্চ দস্সেন্তো তত্রাৰুসো, কোধো চাতিআদিমাহ. তত্থ কুজ্ঝনলক্খণো কোধো, চণ্ডিক্কলক্খণো ৰা, আঘাতকরণরসো, দুস্সনপচ্চুপট্ঠানো. উপনন্ধনলক্খণো উপনাহো, ৰের অপ্পটিনিস্সজ্জনরসো, কোধানুপবন্ধভাৰপচ্চুপট্ঠানো. ৰুত্তঞ্চেতং – ‘‘পুব্বকালে কোধো, অপরকালে উপনাহো’’তিআদি (ৰিভ. ৮৯১).
পরগুণমক্খনলক্খণো মক্খো, তেসং ৰিনাসনরসো, তদৰচ্ছাদনপচ্চুপট্ঠানো. যুগগ্গাহলক্খণো ¶ পল়াসো, পরগুণেহি অত্তনো গুণানং সমীকরণরসো, পরেসং গুণপ্পমাণেন উপট্ঠানপচ্চুপট্ঠানো.
পরসম্পত্তিখীযনলক্খণা ইস্সা, তস্সা অক্খমনলক্খণা ৰা, তত্থ অনভিরতিরসা, ততো ৰিমুখভাৰপচ্চুপট্ঠানা. অত্তনো সম্পত্তিনিগূহনলক্খণং ¶ মচ্ছেরং, অত্তনো সম্পত্তিযা পরেহি সাধারণভাৰঅসুখাযনরসং, সঙ্কোচনপচ্চুপট্ঠানং.
কতপাপপটিচ্ছাদনলক্খণা মাযা, তস্স নিগূহনরসা, তদাৰরণপচ্চুপট্ঠানা. অত্তনো অৰিজ্জমানগুণপকাসনলক্খণং সাঠেয্যং, তেসং সমুদাহরণরসং, সরীরাকারেহিপি তেসং ৰিভূতকরণপচ্চুপট্ঠানং.
চিত্তস্স উদ্ধুমাতভাৰলক্খণো ¶ থম্ভো, অপ্পতিস্সযৰুত্তিরসো, অমদ্দৰতাপচ্চুপট্ঠানো. করণুত্তরিযলক্খণো সারম্ভো, ৰিপচ্চনীকতারসো, অগারৰপচ্চুপট্ঠানো.
উণ্ণতিলক্খণো মানো, অহংকাররসো, উদ্ধুমাতভাৰপচ্চুপট্ঠানো. অব্ভুণ্ণতিলক্খণো অতিমানো, অতিৰিয অহঙ্কাররসো. অচ্চুদ্ধুমাতভাৰপচ্চুপট্ঠানো.
মত্তভাৰলক্খণো মদো, মদগ্গাহণরসো, উম্মাদপচ্চুপট্ঠানো. পঞ্চসু কামগুণেসু চিত্তৰোস্সগ্গলক্খণো পমাদো, ৰোস্সগ্গানুপ্পদানরসো, সতিৰিপ্পৰাসপচ্চুপট্ঠানোতি এৰং ইমেসং ধম্মানং লক্খণাদীনি ৰেদিতব্বানি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ‘‘তত্থ কতমো কোধো’’তিআদিনা ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৮৯১) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
ৰিসেসতো চেত্থ আমিসদাযাদো অত্তনা অলভন্তো অঞ্ঞস্স লাভিনো কুজ্ঝতি, তস্স সকিং উপ্পন্নো কোধো কোধোযেৰ, ততুত্তরি উপনাহো. সো এৰং কুদ্ধো উপনয্হন্তো চ সন্তেপি অঞ্ঞস্স লাভিনো গুণে মক্খেতি, অহম্পি তাদিসোতি চ যুগগ্গাহং গণ্হাতি, অযমস্স মক্খো চ পল়াসো চ, এৰং মক্খী পল়াসী তস্স লাভসক্কারাদীসু কিং ইমস্স ইমিনাতি ইস্সতি পদুস্সতি, অযমস্স ইস্সা. সচে পনস্স কাচি সম্পত্তি হোতি, তস্সা তেন সাধারণভাৰং ¶ ন সহতি, ইদমস্স মচ্ছেরং. লাভহেতু খো পন অত্তনো সন্তেপি দোসে পটিচ্ছাদেতি, অযমস্স মাযা. অসন্তেপি গুণে পকাসেতি. ইদমস্স সাঠেয্যং. সো এৰং পটিপন্নো সচে যথাধিপ্পাযং লাভং লভতি, তেন থদ্ধো হোতি অমুদুচিত্তো, নযিদং এৰং কাতব্বন্তি ওৰদিতুং অসক্কুণেয্যো, অযমস্স থম্ভো. সচে পন নং কোচি কিঞ্চি ৰদতি ‘‘নযিদং এৰং কাতব্ব’’ন্তি, তেন সারদ্ধচিত্তো হোতি ভাকুটিকমুখো ‘‘কো মে ¶ ত্ৰ’’ন্তি পসয্হ ভাণী, অযমস্স সারম্ভো. ততো থম্ভেন ‘‘অহমেৰ সেয্যো’’তি অত্তানং মঞ্ঞন্তো মানী হোতি. সারম্ভেন ‘‘কে ইমে’’তি পরে অতিমঞ্ঞন্তো অতিমানী, অযমস্স মানো চ অতিমানো চ. সো তেহি মানাতিমানেহি জাতিমদাদিঅনেকরূপং মদং জনেতি. মত্তো সমানো কামগুণাদিভেদেসু ৰত্থূসু পমজ্জতি, অযমস্স মদো চ পমাদো চাতি.
এৰং আমিসদাযাদো অপরিমুত্তো হোতি ইমেহি পাপকেহি ধম্মেহি অঞ্ঞেহি চ এৰরূপেহি. এৰং তাৰেত্থ পহাতব্বধম্মা ৰেদিতব্বা. পহানুপাযো ¶ পাঠতো চ অত্থতো চ সব্বত্থ নিব্বিসেসোযেৰ.
ঞাণপরিচযপাটৰত্থং পনেত্থ অযং ভেদো চ কমো চ ভাৰনানযো চ ৰেদিতব্বো. তত্থ ভেদো তাৰ, অযঞ্হি মজ্ঝিমা পটিপদা কদাচি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি, কদাচি সত্তঙ্গিকো. অযঞ্হি লোকুত্তরপঠমজ্ঝানৰসেন উপ্পজ্জমানো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো হোতি, অৰসেসজ্ঝানৰসেন সত্তঙ্গিকো. উক্কট্ঠনিদ্দেসতো পনিধ অট্ঠঙ্গিকোতি ৰুত্তো. ইতো পরঞ্হি মগ্গঙ্গং নত্থি. এৰং তাৰেত্থ ভেদো ৰেদিতব্বো.
যস্মা পন সব্বকুসলানং সম্মাদিট্ঠি সেট্ঠা, যথাহ ‘‘পঞ্ঞা হি সেট্ঠা কুসলা ৰদন্তী’’তি (জা. ২.১৭.৮১). কুসলৰারে চ পুব্বঙ্গমা, যথাহ ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি, সম্মাদিট্ঠিং সম্মাদিট্ঠীতি পজানাতি, মিচ্ছাদিট্ঠিং মিচ্ছাদিট্ঠীতি পজানাতী’’তি (ম. নি. ৩.১৩৬) ৰিত্থারো. যথা চাহ ‘‘ৰিজ্জা চ খো, ভিক্খৰে, পুব্বঙ্গমা কুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা’’তি. তপ্পভৰাভিনিব্বত্তানি সেসঙ্গানি, যথাহ ‘‘সম্মাদিট্ঠিস্স সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি…পে… সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধি পহোতী’’তি (ম. নি. ৩.১৪১). তস্মা ¶ ইমিনা কমেন এতানি অঙ্গানি ৰুত্তানীতি এৰমেত্থ কমো ৰেদিতব্বো.
ভাৰনানযোতি কোচি সমথপুব্বঙ্গমং ৰিপস্সনং ভাৰেতি, কোচি ৰিপস্সনাপুব্বঙ্গমং সমথং. কথং? ইধেকচ্চো পঠমং উপচারসমাধিং ৰা অপ্পনাসমাধিং ৰা উপ্পাদেতি, অযং সমথো; সো তঞ্চ তংসম্পযুত্তে চ ধম্মে অনিচ্চাদীহি ৰিপস্সতি, অযং ৰিপস্সনা. ইতি পঠমং সমথো, পচ্ছা ৰিপস্সনা. তেন ৰুচ্চতি ‘‘সমথপুব্বঙ্গমং ৰিপস্সনং ভাৰেতী’’তি. তস্স সমথপুব্বঙ্গমং ৰিপস্সনং ভাৰযতো মগ্গো সঞ্জাযতি, সো তং মগ্গং আসেৰতি ¶ ভাৰেতি বহুলীকরোতি, তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি, এৰং সমথপুব্বঙ্গমং ৰিপস্সনং ভাৰেতি.
ইধ পনেকচ্চো ৰুত্তপ্পকারং সমথং অনুপ্পাদেত্ৰাৰ পঞ্চুপাদানক্খন্ধে অনিচ্চাদীহি ৰিপস্সতি, অযং ¶ ৰিপস্সনা. তস্স ৰিপস্সনাপারিপূরিযা তত্থ জাতানং ধম্মানং ৰোস্সগ্গারম্মণতো উপ্পজ্জতি চিত্তস্স একগ্গতা, অযং সমথো. ইতি পঠমং ৰিপস্সনা পচ্ছা সমথো. তেন ৰুচ্চতি ‘‘ৰিপস্সনাপুব্বঙ্গমং সমথং ভাৰেতী’’তি. তস্স ৰিপস্সনাপুব্বঙ্গমং সমথং ভাৰযতো মগ্গো সঞ্জাযতি, সো তং মগ্গং আসেৰতি…পে… বহুলীকরোতি, তস্স তং মগ্গং আসেৰতো…পে… অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি (অ. নি. ৪.১৭০; পটি. ম. ২.১), এৰং ৰিপস্সনাপুব্বঙ্গমং সমথং ভাৰেতি.
সমথপুব্বঙ্গমং পন ৰিপস্সনং ভাৰযতোপি ৰিপস্সনাপুব্বঙ্গমং সমথং ভাৰযতোপি লোকুত্তরমগ্গক্খণে সমথৰিপস্সনা যুগনদ্ধাৰ হোন্তি. এৰমেত্থ ভাৰনানযো ৰেদিতব্বোতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ধম্মদাযাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. ভযভেরৰসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. এৰং ¶ মে সুতন্তি ভযভেরৰসুত্তং. তত্রাযং অপুব্বপদৰণ্ণনা – অথাতি অৰিচ্ছেদনত্থে নিপাতো. খোতি অৰধারণত্থে, ভগৰতো সাৰত্থিযং ৰিহারে অৰিচ্ছিন্নেযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. জাণুস্সোণীতি নেতং তস্স মাতাপিতূহি কতনামং, অপিচ খো ঠানন্তরপটিলাভলদ্ধং. জাণুস্সোণিট্ঠানং কির নামেতং পুরোহিতট্ঠানং, তং তস্স রঞ্ঞা দিন্নং, তস্মা ‘‘জানুস্সোণী’’তি ৰুচ্চতি. ব্রহ্মং অণতীতি ব্রাহ্মণো, মন্তে সজ্ঝাযতীতি অত্থো. ইদমেৰ হি জাতিব্রাহ্মণানং নিরুত্তিৰচনং. অরিযা পন বাহিতপাপত্তা ব্রাহ্মণাতি ৰুচ্চন্তি.
যেন ¶ ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি যেনাতি ভুম্মত্থে করণৰচনং, তস্মা যত্থ ভগৰা, তত্থ উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যেন ৰা কারণেন ভগৰা দেৰমনুস্সেহি উপসঙ্কমিতব্বো, তেন কারণেন উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেন চ কারণেন ভগৰা উপসঙ্কমিতব্বো? নানপ্পকারগুণৰিসেসাধিগমাধিপ্পাযেন, সাদুফলূপভোগাধিপ্পাযেন ¶ দিজগণেহি নিচ্চফলিতমহারুক্খো ৰিয.
উপসঙ্কমীতি চ গতোতি ৰুত্তং হোতি. উপসঙ্কমিত্ৰাতি উপসঙ্কমনপরিযোসানদীপনং. অথ ৰা এৰং গতো ততো আসন্নতরং ঠানং ভগৰতো সমীপসঙ্খাতং গন্ত্ৰাতিপি ৰুত্তং হোতি. ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদীতি যথা খমনীযাদীনি পুচ্ছন্তো ভগৰা তেন, এৰং সোপি ভগৰতা সদ্ধিং সমপ্পৰত্তমোদো অহোসি, সীতোদকং ৰিয উণ্হোদকেন সম্মোদিতং একীভাৰং অগমাসি. যায চ ‘‘কচ্চি তে, ভো গোতম, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি ভোতো গোতমস্স গোতমসাৰকানঞ্চ অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারো’’তিআদিকায কথায সম্মোদি, তং পীতিপামোজ্জসঙ্খাতসম্মোদজননতো সম্মোদিতুং যুত্তভাৰতো চ সম্মোদনীযং, অত্থব্যঞ্জনমধুরতায সুচিরম্পি কালং সারেতুং নিরন্তরং পৰত্তেতুং অরহরূপতো সরিতব্বভাৰতো চ সারাণীযং. সুয্যমানসুখতো চ সম্মোদনীযং, অনুস্সরিযমানসুখতো চ সারণীযং. তথা ব্যঞ্জনপরিসুদ্ধতায সম্মোদনীযং, অত্থপরিসুদ্ধতায সারণীযন্তি এৰং অনেকেহি পরিযাযেহি সম্মোদনীযং ¶ কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা পরিযোসাপেত্ৰা নিট্ঠাপেত্ৰা যেনত্থেন আগতো, তং পুচ্ছিতুকামো একমন্তং নিসীদি.
একমন্তন্তি ভাৰনপুংসকনিদ্দেসো, ‘‘ৰিসমং চন্দিমসূরিযা পরিৰত্তন্তী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৭০) ৰিয. তস্মা যথা নিসিন্নো একমন্তং নিসিন্নো হোতি, তথা নিসীদীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ভুম্মত্থে ৰা এতং উপযোগৰচনং. নিসীদীতি উপাৰিসি. পণ্ডিতা হি পুরিসা গরুট্ঠানিযং উপসঙ্কমিত্ৰা আসনকুসলতায একমন্তং নিসীদন্তি, অযঞ্চ নেসং অঞ্ঞতরো, তস্মা একমন্তং নিসীদি.
কথং নিসিন্নো পন একমন্তং নিসিন্নো হোতীতি. ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা. সেয্যথিদং, অতিদূরং অচ্চাসন্নং উপরিৰাতং উন্নতপদেসং অতিসম্মুখং অতিপচ্ছাতি. অতিদূরে নিসিন্নো হি সচে কথেতুকামো হোতি, উচ্চাসদ্দেন ¶ কথেতব্বং হোতি. অচ্চাসন্নে নিসিন্নো সঙ্ঘট্টনং করোতি. উপরিৰাতে নিসিন্নো সরীরগন্ধেন বাধতি. উন্নতপ্পদেসে নিসিন্নো অগারৰং পকাসেতি. অতিসম্মুখা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো ¶ হোতি, চক্খুনা চক্খুং আহচ্চ দট্ঠব্বং হোতি. অতিপচ্ছা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো হোতি, গীৰং পসারেত্ৰা দট্ঠব্বং হোতি. তস্মা অযম্পি এতে ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা নিসীদি, তেন ৰুত্তং ‘‘একমন্তং নিসীদী’’তি.
যেমেতি যে ইমে. কুলপুত্তাতি দুৰিধা কুলপুত্তা জাতিকুলপুত্তা আচারকুলপুত্তা. তত্থ ‘‘তেন খো পন সমযেন রট্ঠপালো নাম কুলপুত্তো তস্মিংযেৰ থুল্লকোট্ঠিকে অগ্গকুলস্স পুত্তো’’তি (ম. নি. ২.২৯৪) এৰং আগতা উচ্চাকুলপ্পসুতা জাতিকুলপুত্তা নাম. ‘‘যে তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা’’তি (ম. নি. ৩.৭৮) এৰং আগতা পন যত্থ কত্থচি কুলে পসুতাপি আচারসম্পন্না আচারকুলপুত্তা নাম. ইধ পন দ্ৰীহিপি কারণেহি কুলপুত্তাযেৰ.
সদ্ধাতি সদ্ধায. অগারস্মাতি অগারতো. অনগারিযন্তি পব্বজ্জং ভিক্খুভাৰঞ্চ. পব্বজ্জাপি হি নত্থেত্থ অগারিযন্তি অনগারিযা, অগারস্স হিতং কসিগোরক্খাদিকম্মমেত্থ নত্থীতি অত্থো. ভিক্খুপি নত্থেতস্স অগারন্তি অনগারো, অনগারস্স ভাৰো অনগারিযং. পব্বজিতাতি ¶ উপগতা, এৰং সব্বথাপি অনগারিযসঙ্খাতং পব্বজ্জং ভিক্খুভাৰং ৰা উপগতাতি ৰুত্তং হোতি. পুব্বঙ্গমোতি পুরতো গামী নাযকো. বহুকারোতি হিতকিরিযায বহূপকারো. ভৰং তেসং গোতমো সমাদপেতাতি তে কুলপুত্তে ভৰং গোতমো অধিসীলাদীনি গাহেতা সিক্খাপেতা. সা জনতাতি সো জনসমূহো. দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতীতি দস্সনানুগতিং পটিপজ্জতি, যন্দিট্ঠিকো ভৰং গোতমো যংখন্তিকো যংরুচিকো, তেপি তন্দিট্ঠিকা হোন্তি তংখন্তিকা তংরুচিকাতি অত্থো.
কস্মা পনাযং এৰমাহাতি? এস কির পুব্বে অনেকে কুলপুত্তে অগারমজ্ঝে ৰসন্তে দেৰপুত্তে ৰিয পঞ্চহি কামগুণেহি পরিচারিযমানে অন্তো চ বহি চ সুসংৰিহিতারক্খে দিস্ৰা, তে অপরেন সমযেন ভগৰতো মধুররসং ধম্মদেসনং সুত্ৰা সদ্ধায ঘরা নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা ঘাসচ্ছাদনপরমতায ¶ সন্তুট্ঠে আরঞ্ঞকেসু সেনাসনেসু কেনচি অরক্খিযমানেপি অনুস্সঙ্কিতাপরিসঙ্কিতে হট্ঠপহট্ঠে ¶ উদগ্গুদগ্গে অদ্দস, দিস্ৰা চ ইমেসং কুলপুত্তানং ‘‘অযং ফাসুৰিহারো কং নিস্সায উপ্পন্নো’’তি চিন্তেন্তো ‘‘সমণং গোতম’’ন্তি ভগৰতি পসাদং অলত্থ. সো তং পসাদং নিৰেদেতুং ভগৰতো সন্তিকং আগতো, তস্মা এৰমাহ.
অথস্স ভগৰা তং ৰচনং সম্পটিচ্ছন্তো অব্ভনুমোদন্তো চ এৰমেতং ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. ৰচনসম্পটিচ্ছনানুমোদনত্থোযেৰ হি এত্থ অযং এৰন্তি নিপাতো. মমং উদ্দিস্সাতি মং উদ্দিস্স. সদ্ধাতি সদ্ধাযেৰ. ন ইণট্ঠা ন ভযট্টাতিআদীনি সন্ধাযাহ. ঈদিসানংযেৰ হি ভগৰা পুব্বঙ্গমো, ন ইতরেসং. দুরভিসম্ভৰানি হীতি সম্ভৰিতুং দুক্খানি দুস্সহানি, ন সক্কা অপ্পেসক্খেহি অজ্ঝোগাহিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. অরঞ্ঞৰনপত্থানীতি অরঞ্ঞানি চ ৰনপত্থানি চ. তত্থ কিঞ্চাপি অভিধম্মে নিপ্পরিযাযেন, ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখিলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি ৰুত্তং, তথাপি যন্তং ‘‘পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি আরঞ্ঞিকঙ্গনিপ্ফাদকং সেনাসনং ৰুত্তং, তদেৰ অধিপ্পেতন্তি ৰেদিতব্বং.
ৰনপত্থন্তি গামন্তং অতিক্কমিত্ৰা মনুস্সানং অনুপচারট্ঠানং, যত্থ ন কসীযতি ন ৰপীযতি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘ৰনপত্থন্তি দূরানমেতং সেনাসনানং অধিৰচনং, ৰনপত্থন্তি ৰনসণ্ডানমেতং সেনাসনানং, ৰনপত্থন্তি ভিংসনকানমেতং, ৰনপত্থন্তি সলোমহংসানমেতং, ৰনপত্থন্তি ¶ পরিযন্তানমেতং, ৰনপত্থন্তি ন মনুস্সূপচারানমেতং সেনাসনানং অধিৰচন’’ন্তি. এত্থ চ পরিযন্তানন্তি ইমমেকং পরিযাযং ঠপেত্ৰা সেসপরিযাযেহি ৰনপত্থানি ৰেদিতব্বানী. পন্তানীতি পরিযন্তানি অতিদূরানি. দুক্করং পৰিৰেকন্তি কাযৰিৰেকং দুক্করং. দুরভিরমন্তি অভিরমিতুং ন সুখং. একত্তেতি একীভাৰে. কিং দস্সেতি? কাযৰিৰেকে কতেপি তত্থ চিত্তং অভিরমাপেতুং দুক্করং. দ্ৰযংদ্ৰযারামো হি অযং লোকোতি. হরন্তি ¶ মঞ্ঞেতি হরন্তি ৰিয ঘসন্তি ৰিয. মনোতি মনং. সমাধিং অলভমানস্সাতি উপচারসমাধিং ৰা অপ্পনাসমাধিং ৰা অলভন্তস্স. কিং দস্সেতি? ঈদিসস্স ভিক্খুনো তিণপণ্ণমিগাদিসদ্দেহি ৰিৰিধেহি চ ভিংসনকেহি ৰনানি চিত্তং ৰিক্খিপন্তি মঞ্ঞেতি, সব্বং ব্রাহ্মণো সদ্ধাপব্বজিতানং কুলপুত্তানং অরঞ্ঞৰাসে (ৰিভ. ৫২৯) ৰিম্হিতো আহ.
কাযকম্মন্তৰারকথা
৩৫. অথস্স ¶ ভগৰা পুরিমনযেনেৰ ‘‘এৰমেতং ব্রাহ্মণা’’তিআদীহি তং তং ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অব্ভনুমোদিত্ৰা চ যস্মা সোল়সসু ঠানেসু আরম্মণপরিগ্গহরহিতানংযেৰ তাদিসানি সেনাসনানি দুরভিসম্ভৰানি, ন তেসু আরম্মণপরিগ্গাহযুত্তানং, অত্তনা চ বোধিসত্তো সমানো তাদিসো অহোসি, তস্মা অত্তনো তাদিসানং সেনাসনানং দুরভিসম্ভৰতং দস্সেতুং, ময্হম্পি খোতিআদিমাহ.
তত্থ পুব্বেৰ সম্বোধাতি সম্বোধতো পুব্বেৰ, অরিযমগ্গপ্পত্তিতো অপরভাগেযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. অনভিসম্বুদ্ধস্সাতি অপ্পটিৰিদ্ধচতুসচ্চস্স. বোধিসত্তস্সেৰ সতোতি বুজ্ঝনকসত্তস্সেৰ সম্মাসম্বোধিং অধিগন্তুং অরহসত্তস্সেৰ সতো, বোধিযা ৰা সত্তস্সেৰ লগ্গস্সেৰ সতো. দীপঙ্করস্স হি ভগৰতো পাদমূলে অট্ঠধম্মসমোধানেন অভিনীহারসমিদ্ধিতো পভুতি তথাগতো বোধিযা সত্তো লগ্গো ‘‘পত্তব্বা মযা এসা’’তি তদধিগমায পরক্কমং অমুঞ্চন্তোযেৰ আগতো, তস্মা বোধিসত্তোতি ৰুচ্চতি. তস্স ময্হন্তি তস্স এৰং বোধিসত্তস্সেৰ সতো ময্হং. যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰাতি যে কেচি পব্বজ্জূপগতা ৰা ভোৰাদিনো ৰা.
অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তাতি অপরিসুদ্ধেন পাণাতিপাতাদিনা কাযকম্মন্তেন সমন্নাগতা. অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তসন্দোসহেতূতি ¶ অপরিসুদ্ধস্স কাযকম্মন্তসঙ্খাতস্স অত্তনো দোসস্স হেতু, অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তকারণাতি ৰুত্তং হোতি. হৰেতি একংসৰচনে নিপাতো. অকুসলন্তি সাৰজ্জং অক্খেমঞ্চ. ভযভেরৰন্তি ভযঞ্চ ভেরৰঞ্চ. চিত্তুত্রাসস্স চ ভযানকারম্মণস্স চেতং অধিৰচনং. তত্র ¶ ভযং সাৰজ্জট্ঠেন অকুসলং, ভেরৰং অক্খেমট্ঠেনাতি ৰেদিতব্বং. অৰ্হাযন্তীতি পক্কোসন্তি. কথং? তে হি পাণাতিপাতাদীনি কত্ৰা ‘‘মযং অযুত্তমকম্হা, সচে নো তে জানেয্যুং, যেসং অপরজ্ঝিম্হা, ইদানি অনুবন্ধিত্ৰা অনযব্যসনং আপাদেয্যু’’ন্তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তরে ৰা গুম্বন্তরে ৰা নিসীদন্তি. তে ‘‘অপ্পমত্তকম্পি তিণসদ্দং ৰা পণ্ণসদ্দং ৰা সুত্ৰা, ইদানিম্হা নট্ঠা’’তি তসন্তি ৰিত্তসন্তি, আগন্ত্ৰা পরেহি পরিৰারিতা ৰিয বদ্ধা ৰধিতা ৰিয চ হোন্তি. এৰং তং ভযভেরৰং অত্তনি সমারোপনট্ঠেন অৰ্হাযন্তি পক্কোসন্তি.
ন ¶ খো পনাহং…পে… পটিসেৰামীতি অহং খো পন অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তো হুত্ৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি ন পটিসেৰামি. যে হি ৰোতি এত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং. অরিযা ৰুচ্চন্তি বুদ্ধা চ বুদ্ধসাৰকা চ. পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তাতি ঈদিসা হুত্ৰা. তেসমহং অঞ্ঞতরোতি তেসং অহম্পি একো অঞ্ঞতরো. বোধিসত্তো হি গহট্ঠোপি পব্বজিতোপি পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তোৰ হোতি. ভিয্যোতি অতিরেকত্থে নিপাতো. পল্লোমন্তি পন্নলোমতং, খেমং সোত্থিভাৰন্তি অত্থো. আপাদিন্তি আপজ্জিং, অতিরেকং সোত্থিভাৰং অতিরেকেন ৰা সোত্থিভাৰমাপজ্জিন্তি ৰুত্তং হোতি. অরঞ্ঞে ৰিহারাযাতি অরঞ্ঞে ৰিহারত্থায.
কাযকম্মন্তৰারকথা নিট্ঠিতা.
ৰচীকম্মন্তৰারাদিৰণ্ণনা
৩৬. এস নযো সব্বত্থ. অযং পন ৰিসেসো, ৰচীকম্মন্তৰারে তাৰ অপরিসুদ্ধৰচীকম্মন্তাতি অপরিসুদ্ধেন মুসাৰাদাদিনা ৰচীকম্মন্তেন সমন্নাগতা. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে মুসাৰাদেন পরস্স অত্থং ভঞ্জিত্ৰা, পিসুণৰাচায মিত্তভেদং কত্ৰা ফরুসৰাচায পরেসং পরিসমজ্ঝে মম্মানি তুদিত্ৰা নিরত্থকৰাচায পরসত্তানং কম্মন্তে নাসেত্ৰা ¶ ‘‘মযং অযুত্তমকম্হা, সচে নো তে জানেয্যুং, যেসং অপরজ্ঝিম্হা, ইদানি অনুবন্ধিত্ৰা অনযব্যসনং পাপেয্যু’’ন্তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তরে ৰা গুম্বন্তরে ৰা নিসীদন্তি. তে ‘‘অপ্পমত্তকম্পি তিণসদ্দং ৰা পণ্ণসদ্দং ৰা সুত্ৰা ইদানিম্হা নট্ঠা’’তি তসন্তি ৰিত্তসন্তি আগন্ত্ৰা পরেহি পরিৰারিতা ৰিয বদ্ধা ৰধিতা ৰিয চ হোন্তি. এৰং তং ভযভেরৰং ¶ অত্তনি সমারোপনট্ঠেন অৰ্হাযন্তি, পক্কোসন্তি.
মনোকম্মন্তৰারে অপরিসুদ্ধমনোকম্মন্তাতি অপরিসুদ্ধেন অভিজ্ঝাদিনা মনোকম্মন্তেন সমন্নাগতা. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে পরেসং রক্খিতগোপিতেসু ভণ্ডেসু অভিজ্ঝাৰিসমলোভং উপ্পাদেত্ৰা পরস্স কুজ্ঝিত্ৰা পরসত্তে মিচ্ছাদস্সনং গাহাপেত্ৰা মযং অযুত্তমকম্হা…পে… অত্তনি সমারোপনট্ঠেন অৰ্হাযন্তি পক্কোসন্তি.
আজীৰৰারে ¶ অপরিসুদ্ধাজীৰাতি অপরিসুদ্ধেন ৰেজ্জকম্মদূতকম্মৰড্ঢিপযোগাদিনা একৰীসতিঅনেসনভেদেন আজীৰেন সমন্নাগতা. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে এৰং জীৰিকং কপ্পেত্ৰা সুণন্তি – ‘‘সাসনসোধকা কির তেপিটকা ভিক্খূ সাসনং সোধেতুং নিক্খন্তা, অজ্জ ৰা স্ৰে ৰা ইধাগমিস্সন্তী’’তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তরে ৰা…পে… তসন্তি ৰিত্তসন্তি. তে হি আগন্ত্ৰা পরিৰারেত্ৰা গহিতা ৰিয ওদাতৰত্থনিৰাসিতা ৰিয চ হোন্তীতি. সেসং তাদিসমেৰ.
৩৭. ইতো পরং অভিজ্ঝালূতিআদীসু কিঞ্চাপি অভিজ্ঝাব্যাপাদা মনোকম্মন্তেন সঙ্গহিতা তথাপি নীৰরণৰসেন পুন ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ অভিজ্ঝালূতি পরভণ্ডাদিঅভিজ্ঝাযনসীলা. কামেসু তিব্বসারাগাতি ৰত্থুকামেসু বহলকিলেসরাগা, তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে অৰৰত্থিতারম্মণা হোন্তি, তেসং অৰৰত্থিতারম্মণানং অরঞ্ঞে ৰিহরন্তানং দিৰা দিট্ঠং রত্তিং ভযভেরৰং হুত্ৰা উপট্ঠাতি – ‘‘তে আকুলচিত্তা অপ্পমত্তকেনপি তসন্তি ৰিত্তসন্তি, রজ্জুং ৰা লতং ৰা দিস্ৰা সপ্পসঞ্ঞিনো হোন্তি, খাণুং দিস্ৰা যক্খসঞ্ঞিনো, থলং ৰা পব্বতং ৰা দিস্ৰা হত্থিসঞ্ঞিনো সপ্পাদীহি অনযব্যসনং আপাদিতা ৰিয হোন্তী’’তি. সেসং তাদিসমেৰ.
৩৮. ব্যাপন্নচিত্তাতি ¶ পকতিভাৰৰিজহনেন ৰিপন্নচিত্তা. কিলেসানুগতঞ্হি চিত্তং পকতিভাৰং ৰিজহতি, পুরাণভত্তব্যঞ্জনং ৰিয পূতিকং হোতি. পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পাতি পদুট্ঠচিত্তসঙ্কপ্পা, অভদ্রকেন পরেসং অনত্থজনকেন চিত্তসঙ্কপ্পেন সমন্নাগতাতি ৰুত্তং হোতি. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? ভযভেরৰাৰ্হাযনং ¶ ইতো পভুতি অভিজ্ঝালুৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যত্থ পন ৰিসেসো ভৰিস্সতি, তত্থ ৰক্খাম. ন খো পনাহং ব্যাপন্নচিত্তোতি এত্থ পন মেত্তচিত্তো অহং হিতচিত্তোতি দস্সেতি, ঈদিসা হি বোধিসত্তা হোন্তি. এৰং সব্বত্থ ৰুত্তদোসপটিপক্খৰসেন বোধিসত্তস্স গুণা ৰণ্ণেতব্বা.
৩৯. থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতাতি চিত্তগেলঞ্ঞভূতেন থিনেন সেসনামকাযগেলঞ্ঞভূতেন মিদ্ধেন চ পরিযুট্ঠিতা, অভিভূতা গহিতাতি ৰুত্তং হোতি. তে নিদ্দাবহুলা হোন্তি.
৪০. উদ্ধতাতি ¶ উদ্ধচ্চপকতিকা ৰিপ্ফন্দমানচিত্তা, উদ্ধচ্চেন হি একারম্মণে চিত্তং ৰিপ্ফন্দতি ধজযট্ঠিযং ৰাতেন পটাকা ৰিয. অৰূপসন্তচিত্তাতি অনিব্বুতচিত্তা, ইধ কুক্কুচ্চং গহেতুং ৰট্টতি.
৪১. কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছীতি এত্থ একমেৰিদং পঞ্চমং নীৰরণং. কিং নু খো ইদন্তি আরম্মণং কঙ্খনতো কঙ্খা, ইদমেৰিদন্তি নিচ্ছেতুং অসমত্থভাৰতো ৰিচিকিচ্ছাতি ৰুচ্চতি, তেন সমন্নাগতা সমণব্রাহ্মণা ‘‘কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছী’’তি ৰুত্তা.
৪২. অত্তুক্কংসনকা পরৰম্ভীতি যে অত্তানং উক্কংসেন্তি উক্খিপন্তি, উচ্চে ঠানে ঠপেন্তি, পরঞ্চ ৰম্ভেন্তি গরহন্তি নিন্দন্তি, নীচে ঠানে ঠপেন্তি, তেসমেতং অধিৰচনং. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে পরেহি ‘‘অসুকো চ কির অসুকো চ অত্তানং উক্কংসেন্তি, অম্হে গরহন্তি, দাসে ৰিয করোন্তি, গণ্হথ নে’’তি অনুবদ্ধা পলাযিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তরে ৰা গুম্বন্তরে ৰাতি কাযকম্মন্তসদিসং ৰিত্থারেতব্বং.
৪৩. ছম্ভীতি কাযথম্ভনলোমহংসনকরেন থম্ভেন সমন্নাগতা. ভীরুকজাতিকাতি ভীরুকপকতিকা, গামদারকা ৰিয ভযবহুলা অসূরা কাতরাতি ৰুত্তং হোতি.
৪৪. লাভসক্কারসিলোকন্তি ¶ এত্থ লব্ভতীতি লাভো, চতুন্নং পচ্চযানমেতং অধিৰচনং. সক্কারোতি সুন্দরকারো, পচ্চযা এৰ হি পণীতপণীতা সুন্দরসুন্দরা চ অভিসঙ্খরিত্ৰা কতা সক্কারাতি ৰুচ্চন্তি. যা চ পরেহি অত্তনো গারৰকিরিযা পুপ্ফাদীহি ৰা পূজা. সিলোকোতি ৰণ্ণভণনং এতং ¶ , লাভঞ্চ সক্কারঞ্চ সিলোকঞ্চ লাভসক্কারসিলোকং. নিকামযমানাতি পত্থযমানা. ভযভেরৰাৰ্হাযনং অভিজ্ঝালুৰারসদিসমেৰ. তদত্থদীপকং পনেত্থ পিযগামিকৰত্থুং কথেন্তি –
একো কির পিযগামিকো নাম ভিক্খু সমাদিন্নধুতঙ্গানং ভিক্খূনং লাভং দিস্ৰা ‘‘অহম্পি ধুতঙ্গং সমাদিযিত্ৰা লাভং উপ্পাদেমী’’তি চিন্তেত্ৰা সোসানিকঙ্গং সমাদায সুসানে ৰসতি. অথেকদিৰসং একো কম্মমুত্তো জরগ্গৰো দিৰা গোচরে চরিত্ৰা রত্তিং তস্মিং সুসানে পুপ্ফগুম্বে সীসং কত্ৰা রোমন্থযমানো অট্ঠাসি. পিযগামিকো রত্তিং চঙ্কমনা নিক্খন্তো ¶ তস্স হনুসদ্দং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অদ্ধা মং লাভগিদ্ধো এস সুসানে ৰসতীতি ঞত্ৰা দেৰরাজা ৰিহেঠেতুং আগতো’’তি, সো জরগ্গৰস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘সপ্পুরিস দেৰরাজ অজ্জ মে একরত্তিং খম, স্ৰে পট্ঠায ন এৰং করিস্সামী’’তি নমস্সমানো সব্বরত্তিং যাচন্তো অট্ঠাসি. ততো সূরিযে উট্ঠিতে তং দিস্ৰা কত্তরযট্ঠিযা পহরিত্ৰা পলাপেসি ‘‘সব্বরত্তিং মং ভিংসাপেসী’’তি.
৪৫. কুসীতাতি কোসজ্জানুগতা. হীনৰীরিযাতি হীনা ৰীরিযেন ৰিরহিতা ৰিযুত্তা, নিব্বীরিযাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ কুসীতা কাযিকৰীরিযারম্ভৰিরহিতা হোন্তি, হীনৰীরিযা চেতসিকৰীরিযারম্ভৰিরহিতা. তে আরম্মণৰৰত্থানমত্তম্পি কাতুং ন সক্কোন্তি. তেসং অৰৰত্থিতারম্মণানন্তি সব্বং পুব্বসদিসমেৰ.
৪৬. মুট্ঠস্সতীতি নট্ঠস্সতী. অসম্পজানাতি পঞ্ঞারহিতা, ইমস্স চ পটিপক্খে ‘‘উপট্ঠিতস্সতীহমস্মী’’তি ৰচনতো সতিভাজনিযমেৰেতং. পঞ্ঞা পনেত্থ সতিদুব্বল্যদীপনত্থং ৰুত্তা. দুৰিধা হি সতি পঞ্ঞাসম্পযুত্তা পঞ্ঞাৰিপ্পযুত্তা চ. তত্থ পঞ্ঞাসম্পযুত্তা বলৰতী, ৰিপ্পযুত্তা দুব্বলা, তস্মা যদাপি তেসং সতি হোতি, তদাপি অসম্পজানন্তা মুট্ঠস্সতীযেৰ তে, দুব্বলায সতিযা সতিকিচ্চাভাৰতোতি এতমত্থং দীপেতুং ‘‘অসম্পজানা’’তি ৰুত্তং. তে এৰং ¶ মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা আরম্মণৰৰত্থানমত্তম্পি কাতুং ন সক্কোন্তীতি সব্বং পুব্বসদিসমেৰ.
৪৭. অসমাহিতাতি উপচারপ্পনাসমাধিৰিরহিতা. ৰিব্ভন্তচিত্তাতি উব্ভন্তচিত্তা. সমাধিৰিরহেন লদ্ধোকাসেন উদ্ধচ্চেন তেসং সমাধিৰিরহানং চিত্তং নানারম্মণেসু ¶ পরিব্ভমতি, ৰনমক্কটো ৰিয ৰনসাখাসু উদ্ধচ্চেন একারম্মণে ৰিপ্ফন্দতি. পুব্বে ৰুত্তনযেনেন তে এৰং অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা আরম্মণৰৰত্থানমত্তম্পি কাতুং ন সক্কোন্তীতি সব্বং পুব্বসদিসমেৰ.
৪৮. দুপ্পঞ্ঞাতি নিপ্পঞ্ঞানমেতং অধিৰচনং. পঞ্ঞা পন দুট্ঠা নাম নত্থি. এল়মূগাতি এলমুখা, খ-কারস্স গ-কারো কতো. লালমুখাতি ৰুত্তং হোতি. দুপ্পঞ্ঞানঞ্হি কথেন্তানং লালা মুখতো গলতি, লালা চ এলাতি ¶ ৰুচ্চতি. যথাহ ‘‘পস্সেলমূগং উরগং দুজ্জিৰ্হ’’ন্তি. তস্মা তে ‘‘এল়মূগা’’তি ৰুচ্চন্তি. ‘‘এলমুখা’’তিপি পাঠো. ‘‘এলমুগা’’তি কেচি পঠন্তি, অপরে ‘‘এলমুকা’’তিপি, সব্বত্থ ‘‘এলমুখা’’তি অত্থো. তে কথং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি? তে দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা আরম্মণৰৰত্থানমত্তম্পি কাতুং ন সক্কোন্তি. তেসং অৰৰত্থিতারম্মণানং অরঞ্ঞে ৰিহরন্তানং দিৰা দিট্ঠং রত্তিং ভযভেরৰং হুত্ৰা উপট্ঠাতি ‘‘তে আকুলচিত্তা অপ্পমত্তকেনপি তসন্তি ৰিত্তসন্তি, রজ্জুং ৰা লতং ৰা দিস্ৰা সপ্পসঞ্ঞিনো হোন্তি, খাণুং দিস্ৰা যক্খসঞ্ঞিনো, থলং ৰা পব্বতং ৰা দিস্ৰা হত্থিসঞ্ঞিনো সপ্পাদীহি অনযৰ্যসনং আপাদিতা ৰিয হোন্তী’’তি. এৰং তং ভযভেরৰং অত্তনি সমারোপনট্ঠেন অৰ্হাযন্তি পক্কোসন্তি. পঞ্ঞাসম্পন্নোহমস্মীতি এত্থ পঞ্ঞাসম্পন্নোতি পঞ্ঞায সম্পন্নো সমন্নাগতো, নো চ খো ৰিপস্সনাপঞ্ঞায, ন মগ্গপঞ্ঞায, অপিচ খো পন ইমেসু সোল়সসু ঠানেসু আরম্মণৰৰত্থানপঞ্ঞাযাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তনযমেৰাতি.
ৰচীকম্মন্তৰারাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সোল়সট্ঠানারম্মণপরিগ্গহো নিট্ঠিতো.
ভযভেরৰসেনাসনাদিৰণ্ণনা
৪৯. তস্স ¶ ময্হন্তি কো অনুসন্ধি? বোধিসত্তো কির ইমানি সোল়সারম্মণানি পরিগ্গণ্হন্তো চ ভযভেরৰং অদিস্ৰা ভযভেরৰং নাম এৰরূপাসু রত্তীসু এৰরূপে সেনাসনে চ পঞ্ঞাযতি, হন্দ নং তত্থাপি গৰেসিস্সামীতি ভযভেরৰগৰেসনমকাসি, এতমত্থং ভগৰা ইদানি ব্রাহ্মণস্স দস্সেন্তো তস্স ময্হন্তিআদিমাহ.
তত্থ যা তাতি উভযমেতং রত্তীনংযেৰ উদ্দেসনিদ্দেসৰচনং. অভিঞ্ঞাতাতি ¶ এত্থ অভীতি লক্খণত্থে উপসগ্গো. তস্মা অভিঞ্ঞাতাতি চন্দপারিপূরিযা চন্দপরিক্খযেনাতি এৰমাদীহি লক্খণেহি ঞাতাতি ৰেদিতব্বা. অভিলক্খিতাতি এত্থ উপসগ্গমত্তমেৰ, তস্মা অভিলক্খিতাতি লক্খণীযা ইচ্চেৰ অত্থো, উপোসথসমাদানধম্মস্সৰনপূজাসক্কারাদিকরণত্থং লক্খেতব্বা সল্লক্খেতব্বা উপলক্খেতব্বাতি ৰুত্তং হোতি.
চাতুদ্দসীতি ¶ পক্খস্স পঠমদিৰসতো পভুতি চতুদ্দসন্নং পূরণী একা রত্তি. এৰং পঞ্চদসী অট্ঠমী চ. পক্খস্সাতি সুক্কপক্খস্স কণ্হপক্খস্স চ. এতা তিস্সো তিস্সো কত্ৰা ছ রত্তিযো, তস্মা সব্বত্থ পক্খৰচনং যোজেতব্বং ‘‘পক্খস্স চাতুদ্দসী পক্খস্স পঞ্চদসী পক্খস্স অট্ঠমী’’তি. অথ পঞ্চমী কস্মা ন গহিতাতি? অসব্বকালিকত্তা. বুদ্ধে কির ভগৰতি অনুপ্পন্নেপি উপ্পজ্জিত্ৰা অপরিনিব্বুতেপি পঞ্চমী অনভিলক্খিতাযেৰ, পরিনিব্বুতে পন ধম্মসঙ্গাহকত্থেরা চিন্তেসুং ‘‘ধম্মস্সৰনং চিরেন হোতী’’তি. ততো সম্মন্নিত্ৰা পঞ্চমীতি ধম্মস্সৰনদিৰসং ঠপেসুং, ততো পভুতি সা অভিলক্খিতা জাতা, এৰং অসব্বকালিকত্তা এত্থ ন গহিতাতি.
তথারূপাসূতি তথাৰিধাসু. আরামচেতিযানীতি পুপ্ফারামফলারামাদযো আরামা এৰ আরামচেতিযানি. চিত্তীকতট্ঠেন হি চেতিযানীতি ৰুচ্চন্তি, পূজনীযট্ঠেনাতি ৰুত্তং হোতি. ৰনচেতিযানীতি বলিহরণৰনসণ্ডসুভগৰনদেৰসালৰনাদীনি ৰনানিযেৰ ৰনচেতিযানি. রুক্খচেতিযানীতি গামনিগমাদিদ্ৰারেসু পূজনীযরুক্খাযেৰ রুক্খচেতিযানি. লোকিযা হি দিব্বাধিৰত্থাতি ৰা মঞ্ঞমানা তেসুযেৰ ৰা দিব্বসঞ্ঞিনো হুত্ৰা আরামৰনরুক্খে চিত্তীকরোন্তি ¶ , পূজেন্তি, তেন তে সব্বেপি চেতিযানীতি ৰুচ্চন্তি. ভিংসনকানীতি ভযজনকানি, পস্সতোপি সুণতোপি ভযং জনেন্তি. সলোমহংসানীতি সহেৰ লোমহংসেন ৰত্তন্তি, পৰিসমানস্সেৰ লোমহংসজননতো. অপ্পেৰ নাম পস্সেয্যন্তি অপি নাম তং ভযভেরৰং পস্সেয্যমেৰ. অপরেন সমযেনাতি, ‘‘এতদহোসি যংনূনাহ’’ন্তি এৰং চিন্তিতকালতো পট্ঠায অঞ্ঞেন কালেন.
তত্থ চ মে ব্রাহ্মণ ৰিহরতোতি ¶ তথারূপেসু সেনাসনেসু যং যং মনুস্সানং আযাচনউপহারকরণারহং যক্খট্ঠানং পুপ্ফধূপমংসরুহিরৰসামেদপিহকপপ্ফাসসুরামেরযাদীহি ওকিণ্ণকিলিন্নধরণিতলং একনিপাতং ৰিয যক্খরক্খসপিসাচানং, যং দিৰাপি পস্সন্তানং হদযং মঞ্ঞে ফলতি, তং ঠানং সন্ধাযাহ ‘‘তত্থ চ মে, ব্রাহ্মণ, ৰিহরতো’’তি. মগো ৰা আগচ্ছতীতি সিঙ্গানি ৰা খুরানি ৰা কোট্টেন্তো গোকণ্ণখগ্গদীপিৰরাহাদিভেদো মগো ৰা আগচ্ছতি, সব্বচতুপ্পদানঞ্হি ইধ মগোতি নামং. কত্থচি পন কাল়সিঙ্গালোপি ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘উসভস্সেৰ ¶ তে খন্ধো, সীহস্সেৰ ৰিজম্ভিতং;
মগরাজ নমো ত্যত্থু, অপি কিঞ্চি লভামসে’’তি. (জা. ১.৩.১৩৩);
মোরো ৰা কট্ঠং পাতেতীতি মোরো ৰা সুক্খকট্ঠং রুক্খতো চালেত্ৰা পাতেতি. মোরগ্গহণেন চ ইধ সব্বপক্খিগ্গহণং অধিপ্পেতং, তেন যো কোচি পক্খীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা মোরো ৰাতি ৰা সদ্দেন অঞ্ঞো ৰা কোচি পক্খীতি. এস নযো পুরিমে মগগ্গহণেপি. ৰাতো ৰা পণ্ণকসটং এরেতীতি ৰাতো ৰা পণ্ণকচৰরং ঘট্টেতি. এতং নূন তং ভযভেরৰং আগচ্ছতীতি যমেতং আগচ্ছতি, তং ভযভেরৰং নূনাতি. ইতো পভুতি চ আরম্মণমেৰ ভযভেরৰন্তি ৰেদিতব্বং. পরিত্তস্স চ অধিমত্তস্স চ ভযস্স আরম্মণত্তা সুখারম্মণং রূপং সুখমিৰ. কিং নু খো অহং অঞ্ঞদত্থু ভযপটিকঙ্খী ৰিহরামীতি অহং খো কিং কারণং একংসেনেৰ ভযং আকঙ্খমানো ইচ্ছমানো হুত্ৰা ৰিহরামি.
যথাভূতং যথাভূতস্সাতি যেন যেন ইরিযাপথেন ভূতস্স ভৰিতস্স সতো ৰত্তমানস্স সমঙ্গীভূতস্স ¶ ৰা. মেতি মম সন্তিকে. তথাভূতং তথাভূতো ৰাতি তেন তেনেৰ ইরিযাপথেন ভূতো ভৰিতো সন্তো ৰত্তমানো সমঙ্গীভূতো ৰাতি অত্থো. সো খো অহং…পে… পটিৰিনেমীতি বোধিসত্তস্স কির চঙ্কমন্তস্স তস্মিং মগসিঙ্গখুরসদ্দাদিভেদে ভযভেরৰারম্মণে আগতে নেৰ মহাসত্তো তিট্ঠতি, ন ¶ নিসীদতি ন সযতি, অথ খো চঙ্কমন্তোৰ পরিৰীমংসন্তো পরিৰিচিনন্তো ভযভেরৰং ন পস্সতি, মগসিঙ্গখুরসদ্দাদিমত্তমেৰ চেতং হোতি, সো তং ঞত্ৰা ইদং নামেতং, ন ভযভেরৰন্তি ততো তিট্ঠতি ৰা নিসীদতি ৰা সযতি ৰা. এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘সো খো অহ’’ন্তিআদিমাহ. এস নযো সব্বপেয্যালেসু. ইতো পরঞ্চ ইরিযাপথপটিপাটিযা অৰত্ৰা আসন্নপটিপাটিযা ইরিযাপথা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা, চঙ্কমন্তস্স হি ভযভেরৰে আগতে ন ঠিতো ন নিসিন্নো ন নিপন্নো ঠিতস্সাপি আগতে ন চঙ্কমীতি এৰং তস্স আসন্নপটিপাটিযা ৰুত্তাতি.
ভযভেরৰসেনাসনাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অসম্মোহৰিহারৰণ্ণনা
৫০. এৰং ¶ ভিংসনকেসুপি ঠানেসু অত্তনো ভযভেরৰাভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি ঝাযীনং সম্মোহট্ঠানেসু অত্তনো অসম্মোহৰিহারং দস্সেতুং সন্তি খো পন, ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ.
তত্থ সন্তীতি অত্থি সংৰিজ্জন্তি উপলব্ভন্তি. রত্তিংযেৰ সমানন্তি রত্তিংযেৰ সন্তং, দিৰাতি সঞ্জানন্তীতি ‘‘দিৰসো অয’’ন্তি সঞ্জানন্তি. দিৰাযেৰ সমানন্তি দিৰসংযেৰ সন্তং. রত্তীতি সঞ্জানন্তীতি ‘‘রত্তি অয’’ন্তি সঞ্জানন্তি. কস্মা পনেতে এৰংসঞ্ঞিনো হোন্তীতি. ৰুট্ঠানকোসল্লাভাৰতো ৰা সকুণরুততো ৰা. কথং? ইধেকচ্চো ওদাতকসিণলাভী দিৰা পরিকম্মং কত্ৰা দিৰা সমাপন্নো দিৰাযেৰ ৰুট্ঠহামীতি মনসিকারং উপ্পাদেতি, নো চ খো অদ্ধানপরিচ্ছেদে কুসলো হোতি. সো দিৰসং অতিক্কমিত্ৰা রত্তিভাগে ৰুট্ঠাতি. ওদাতকসিণফরণৰসেন চস্স ৰিসদং হোতি ৰিভূতং সুৰিভূতং. সো, দিৰা ৰুট্ঠহামীতি উপ্পাদিতমনসিকারতায ওদাতকসিণফরণৰিসদৰিভূততায চ রত্তিংযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানাতি. ইধ পনেকচ্চো নীলকসিণলাভী রত্তিং পরিকম্মং কত্ৰা রত্তিং সমাপন্নো রত্তিংযেৰ ৰুট্ঠহামীতি ¶ মনসিকারং উপ্পাদেতি, নো চ খো অদ্ধানপরিচ্ছেদে কুসলো হোতি. সো রত্তিং অতিক্কমিত্ৰা দিৰসভাগে ৰুট্ঠাতি. নীলকসিণফরণৰসেন চস্স অৰিসদং হোতি অৰিভূতং. সো রত্তিং ৰুট্ঠহামীতি উপ্পাদিতমনসিকারতায নীলকসিণফরণাৰিসদাৰিভূততায চ দিৰাযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানাতি. এৰং তাৰ ৰুট্ঠানকোসল্লাভাৰতো এৰংসঞ্ঞিনো হোন্তি.
সকুণরুততো পন ইধেকচ্চো অন্তোসেনাসনে নিসিন্নো হোতি. অথ দিৰা রৰনকসকুণা কাকাদযো চন্দালোকেন দিৰাতি ¶ মঞ্ঞমানা রত্তিং রৰন্তি, অঞ্ঞেহি ৰা কারণেহি. সো তেসং সদ্দং সুত্ৰা রত্তিংযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানাতি. ইধ পনেকচ্চো পব্বতন্তরে গম্ভীরায ঘনৰনপ্পটিচ্ছন্নায গিরিগুহায সত্তাহৰদ্দলিকায ৰত্তমানায অন্তরহিতসূরিযালোকে কালে নিসিন্নো হোতি. অথ রত্তিং রৰনকসকুণা উলূকাদযো মজ্ঝন্হিকসমযেপি তত্থ তত্থ সমন্ধকারে নিলীনা রত্তিসঞ্ঞায ৰা অঞ্ঞেহি ৰা কারণেহি রৰন্তি. সো তেসং সদ্দং সুত্ৰা দিৰাযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানাতি. এৰং সকুণরুততো এৰংসঞ্ঞিনো হোন্তীতি. ইদমহন্তি ইদং অহং এৰং সঞ্জাননং ¶ . সম্মোহৰিহারস্মিং ৰদামীতি সম্মোহৰিহারপরিযাপন্নং অন্তোগধং, সম্মোহৰিহারানং অঞ্ঞতরং ৰদামীতি ৰুত্তং হোতি.
অহং খো পন ব্রাহ্মণ…পে… সঞ্জানামীতি পাকটো বোধিসত্তস্স রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো সত্তাহৰদ্দলেপি চন্দিমসূরিযেসু অদিস্সমানেসুপি জানাতিযেৰ ‘‘এত্তকং পুরেভত্তকালো গতো, এত্তকং পচ্ছাভত্তকালো, এত্তকং পঠমযামো, এত্তকং মজ্ঝিমযামো, এত্তকং পচ্ছিমযামো’’তি, তস্মা এৰমাহ. অনচ্ছরিযঞ্চেতং যং পূরিতপারমী বোধিসত্তো এৰং জানাতি. পদেসঞাণে ঠিতানং সাৰকানম্পি হি রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো পাকটো হোতি.
কল্যাণিযমহাৰিহারে কির গোদত্তত্থেরো দ্ৰঙ্গুলকালে ভত্তং গহেত্ৰা অঙ্গুলকালে ভুঞ্জতি. সূরিযে অদিস্সমানেপি পাতোযেৰ সেনাসনং পৰিসিত্ৰা তায ৰেলায নিক্খমতি. একদিৰসং আরামিকা ‘‘স্ৰে থেরস্স নিক্খমনকালে পস্সামা’’তি ভত্তং সম্পাদেত্ৰা কালত্থম্ভমূলে নিসীদিংসু. থেরো দ্ৰঙ্গুলকালেযেৰ নিক্খমতি. ততো পভুতি কির সূরিযে অদিস্সমানেপি থেরস্স নিক্খমনসঞ্ঞায এৰ ভেরিং আকোটেন্তি.
অজগরৰিহারেপি ¶ কাল়দেৰত্থেরো অন্তোৰস্সে যামগণ্ডিকং পহরতি, আচিণ্ণমেতং থেরস্স. ন চ যামযন্তনাল়িকং পযোজেতি, অঞ্ঞে ভিক্খূ পযোজেন্তি. অথ নিক্খন্তে পঠমে যামে থেরে মুগ্গরং গহেত্ৰা ঠিতমত্তেযেৰ একং দ্ৰে ৰারে পহরন্তেযেৰ ৰা যামযন্তং পততি, এৰং তীসু যামেসু সমণধম্মং কত্ৰা থেরো পাতোযেৰ গামং পৰিসিত্ৰা পিণ্ডপাতং আদায ৰিহারং আগন্ত্ৰা ভোজনৰেলায ¶ পত্তং গহেত্ৰা দিৰা ৰিহারট্ঠানং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করোতি. ভিক্খূ কালত্থম্ভং দিস্ৰা থেরস্স অদিস্ৰা আগমনত্থায পেসেন্তি. সো ভিক্খু থেরং দিৰা ৰিহারট্ঠানা নিক্খমন্তমেৰ ৰা অন্তরামগ্গে ৰা পস্সতি. এৰং পদেসঞাণে ঠিতানং সাৰকানম্পি রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো পাকটো হোতি, কিমঙ্গং পন বোধিসত্তানন্তি.
যং খো তং ব্রাহ্মণ…পে… ৰদেয্যাতি এত্থ পন ‘‘যং খো তং, ব্রাহ্মণ, অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো…পে… সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি ৰচনং ¶ ৰদমানো কোচি সম্মা ৰদেয্য, সম্মা ৰদমানো সিযা, ন ৰিতথৰাদী অস্স. মমেৰ তং ৰচনং ৰদমানো সম্মা ৰদেয্য, সম্মা ৰদমানো সিযা, ন ৰিতথৰাদী অস্সাতি এৰং পদসম্বন্ধো ৰেদিতব্বো.
তত্থ অসম্মোহধম্মোতি অসম্মোহসভাৰো. লোকেতি মনুস্সলোকে. বহুজনহিতাযাতি বহুজনস্স হিতত্থায, পঞ্ঞাসম্পত্তিযা দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকহিতূপদেসকোতি. বহুজনসুখাযাতি বহুজনস্স সুখত্থায, চাগসম্পত্তিযা উপকরণসুখস্স দাযকোতি. লোকানুকম্পাযাতি লোকস্স অনুকম্পত্থায, মেত্তাকরুণাসম্পত্তিযা মাতাপিতরো ৰিয লোকস্স রক্খিতা গোপযিতাতি. অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানন্তি ইধ দেৰমনুস্সগ্গহণেন চ ভব্বপুগ্গলৰেনেয্যসত্তেযেৰ গহেত্ৰা তেসং নিব্বানমগ্গফলাধিগমায অত্তনো উপ্পত্তিং দস্সেতীতি ৰেদিতব্বো. অত্থাযাতি হি ৰুত্তে পরমত্থত্থায নিব্বানাযাতি ৰুত্তং হোতি. হিতাযাতি ৰুত্তে তং সম্পাপকমগ্গত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি, নিব্বানসম্পাপকমগ্গতো হি উত্তরি হিতং নাম নত্থি. সুখাযাতি ৰুত্তে ফলসমাপত্তিসুখত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি, ততো উত্তরি সুখাভাৰতো. ৰুত্তঞ্চেতং ‘‘অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকো’’তি (দী. নি. ৩.৩৫৫; অ. নি. ৫.২৭; ৰিভ. ৮০৪).
অসম্মোহৰিহারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পুব্বভাগপটিপদাদিৰণ্ণনা
৫১. এৰং ¶ ভগৰা বুদ্ধগুণপটিলাভাৰসানং অত্তনো অসম্মোহৰিহারং ব্রাহ্মণস্স দস্সেত্ৰা ইদানি যায পটিপদায তং কোটিপ্পত্তং অসম্মোহৰিহারং অধিগতো, তং পুব্বভাগতো পভুতি দস্সেতুং আরদ্ধং খো পন মে ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ.
কেচি পনাহু ‘‘ইমং অসম্মোহৰিহারং সুত্ৰা ব্রাহ্মণস্স চিত্তমেৰং উপ্পন্নং ‘কায নু খো পটিপদায ইমং পত্তো’তি, তস্স চিত্তমঞ্ঞায ইমাযাহং পটিপদায ইমং উত্তমং অসম্মোহৰিহারং পত্তোতি দস্সেন্তো এৰমাহা’’তি.
তত্থ ¶ ¶ আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণ, ৰীরিযং অহোসীতি, ব্রাহ্মণ, ন মযা অযং উত্তমো অসম্মোহৰিহারো কুসীতেন মুট্ঠস্সতিনা সারদ্ধকাযেন ৰিক্খিত্তচিত্তেন ৰা অধিগতো, অপিচ খো তদধিগমায আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অহোসি, বোধিমণ্ডে নিসিন্নেন মযা চতুরঙ্গৰীরিযং আরদ্ধং অহোসি, পগ্গহিতং অসিথিলপ্পৰত্তিতন্তি ৰুত্তং হোতি. আরদ্ধত্তাযেৰ চ মেতং অসল্লীনং অহোসি.
উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠাতি ন কেৰলঞ্চ ৰীরিযমেৰ, সতিপি মে আরম্মণাভিমুখীভাৰেন উপট্ঠিতা অহোসি. উপট্ঠিতত্তাযেৰ চ অসম্মুট্ঠা. পস্সদ্ধো কাযোতি কাযচিত্তপ্পস্সদ্ধিসম্ভৰেন কাযোপি মে পস্সদ্ধো অহোসি. তত্থ যস্মা নামকাযে পস্সদ্ধে রূপকাযোপি পস্সদ্ধোযেৰ হোতি, তস্মা নামকাযো রূপকাযোতি অৰিসেসেত্ৰাৰ পস্সদ্ধো কাযোতি ৰুত্তং. অসারদ্ধোতি সো চ খো পস্সদ্ধত্তাযেৰ অসারদ্ধো, ৰিগতদরথোতি ৰুত্তং হোতি. সমাহিতং চিত্তং একগ্গন্তি চিত্তম্পি মে সম্মা আহিতং সুট্ঠু ঠপিতং অপ্পিতং ৰিয অহোসি. সমাহিতত্তা এৰ চ একগ্গং অচলং নিপ্ফন্দনন্তি, এত্তাৰতা ঝানস্স পুব্বভাগপটিপদা কথিতা হোতি.
ইদানি ইমায পটিপদায অধিগতং পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা ৰিজ্জাত্তযপরিযোসানং ৰিসেসং দস্সেন্তো সো খো অহন্তিআদিমাহ. তত্থ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহাসিন্তি এত্থ তাৰ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে পথৰীকসিণকথাযং ৰুত্তং. কেৰলঞ্হি তত্থ ‘‘উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি আগতং, ইধ ‘‘ৰিহাসি’’ন্তি, অযমেৰ ৰিসেসো. কিং কত্ৰা পন ভগৰা ইমানি ঝানানি উপসম্পজ্জ ৰিহাসীতি, কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা. কতরং? আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং.
ইমানি চ পন চত্তারি ঝানানি কেসঞ্চি চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি, কেসঞ্চি ৰিপস্সনাপাদকানি, কেসঞ্চি অভিঞ্ঞাপাদকানি, কেসঞ্চি নিরোধপাদকানি, কেসঞ্চি ভৰোক্কমনত্থানি. তত্থ খীণাসৰানং চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি. তে হি সমাপজ্জিত্ৰা ¶ একগ্গচিত্তা সুখং দিৰসং ৰিহরিস্সামাতি ইচ্চেৰং কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেন্তি. সেক্খপুথুজ্জনানং সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সমাহিতেন চিত্তেন ৰিপস্সিস্সামাতি নিব্বত্তেন্তানং ৰিপস্সনাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘একোপি ¶ হুত্ৰা বহুধা হোতী’’তি (দী. নি. ১.২৩৮; পটি. ম. ১.১০২) ৰুত্তনযা অভিঞ্ঞাযো পত্থেন্তা নিব্বত্তেন্তি, তেসং অভিঞ্ঞাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা সত্তাহং অচিত্তা হুত্ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে নিরোধং নিব্বানং পত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সামাতি নিব্বত্তেন্তি, তেসং নিরোধপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানা ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জিস্সামাতি নিব্বত্তেন্তি, তেসং ভৰোক্কমনত্থানি হোন্তি.
ভগৰতা পনিদং চতুত্থজ্ঝানং বোধিরুক্খমূলে নিব্বত্তিতং, তং তস্স ৰিপস্সনাপাদকঞ্চেৰ অহোসি অভিঞ্ঞাপাদকঞ্চ সব্বকিচ্চসাধকঞ্চ, সব্বলোকিযলোকুত্তরগুণদাযকন্তি ৰেদিতব্বং.
পুব্বভাগপটিপদাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পুব্বেনিৰাসকথাৰণ্ণনা
৫২. যেসঞ্চ ¶ গুণানং দাযকং অহোসি, তেসং একদেসং দস্সেন্তো সো এৰং সমাহিতে চিত্তেতিআদিমাহ. তত্থ দ্ৰিন্নং ৰিজ্জানং অনুপদৰণ্ণনা চেৰ ভাৰনানযো চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতো. কেৰলঞ্হি তত্থ ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে…পে… অভিনিন্নামেতী’’তি ৰুত্তং, ইধ ‘‘অভিনিন্নামেসি’’ন্তি. অযং খো মে ব্রাহ্মণাতি অযঞ্চ অপ্পনাৰারো তত্থ অনাগতোতি অযমেৰ ৰিসেসো. তত্থ সোতি সো অহং. অভিনিন্নামেসিন্তি অভিনীহরিং. অভিনিন্নামেসিন্তি চ ৰচনতো সোতি এত্থ সো অহন্তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.
যস্মা চিদং ভগৰতো ৰসেন পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণং আগতং, তস্মা ‘‘সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’’তি এত্থ এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. এত্থ হি সো ততো চুতোতি পটিনিৰত্তন্তস্স পচ্চৰেক্খণং. তস্মা ইধূপপন্নোতি ইমিস্সা ইধূপপত্তিযা অনন্তরং. অমুত্র উদপাদিন্তি তুসিতভৰনং সন্ধাযাহাতি ৰেদিতব্বো. তত্রাপাসিং এৰংনামোতি তত্রাপি তুসিতভৰনে সেতকেতু নাম দেৰপুত্তো অহোসিং. এৰংগোত্তোতি তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং একগোত্তো. এৰংৰণ্ণোতি সুৰণ্ণৰণ্ণো. এৰমাহারোতি দিব্বসুধাহারো. এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদীতি এৰং দিব্বসুখপটিসংৰেদী. দুক্খং পন সঙ্খারদুক্খমত্তমেৰ ¶ . এৰমাযুপরিযন্তোতি এৰং সত্তপঞ্ঞাসৰস্সকোটিসট্ঠিৰস্সসতসহস্সাযুপরিযন্তো. সো ¶ ততো চুতোতি সো অহং ততো তুসিতভৰনতো চুতো. ইধূপপন্নোতি ইধ মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো.
অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদীসু মেতি মযা. ৰিজ্জাতি ৰিদিতকরণট্ঠেন ৰিজ্জা. কিং ৰিদিতং করোতি? পুব্বেনিৰাসং. অৰিজ্জাতি তস্সেৰ পুব্বেনিৰাসস্স অৰিদিতকরণট্ঠেন তপ্পটিচ্ছাদকো মোহো ৰুচ্চতি. তমোতি স্ৰেৰ মোহো পটিচ্ছাদকট্ঠেন ‘‘তমো’’তি ৰুচ্চতি. আলোকোতি সাযেৰ ৰিজ্জা ওভাসকরণট্ঠেন ‘‘আলোকো’’তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ ৰিজ্জা অধিগতাতি অযং অত্থো, সেসং পসংসাৰচনং. যোজনা পনেত্থ অযং খো মে ৰিজ্জা অধিগতা, তস্স মে অধিগতৰিজ্জস্স অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিনট্ঠাতি অত্থো. কস্মা? যস্মা ৰিজ্জা উপ্পন্না. এস নযো ইতরস্মিম্পি পদদ্ৰযে.
যথা ¶ তন্তি এত্থ যথাতি ওপম্মে. তন্তি নিপাতো. সতিযা অৰিপ্পৰাসেন অপ্পমত্তস্স. ৰীরিযাতাপেন আতাপিনো. কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খতায পহিতত্তস্স, পেসিতত্তস্সাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘যথা অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিজ্জা ৰিহঞ্ঞেয্য, ৰিজ্জা উপ্পজ্জেয্য. তমো ৰিহঞ্ঞেয্য, আলোকো উপ্পজ্জেয্য. এৰমেৰ মম অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না. তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো. এতস্স মে পধানানুযোগস্স অনুরূপমেৰ ফলং লদ্ধ’’ন্তি.
পুব্বেনিৰাসকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দিব্বচক্খুঞাণকথাৰণ্ণনা
৫৩. চুতূপপাতকথাযং যস্মা ইধ ভগৰতো ৰসেন পাল়ি আগতা, তস্মা ‘‘পস্সামি পজানামী’’তি ৰুত্তং, অযং ৰিসেসো. সেসং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তসদিসমেৰ.
এত্থ পন ৰিজ্জাতি দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. যস্মা চ পূরিতপারমীনং মহাসত্তানং পরিকম্মকিচ্চং নাম নত্থি. তে হি চিত্তে অভিনিন্নামিতমত্তেযেৰ অনেকৰিহিতং ¶ পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তি, দিব্বেন চক্খুনা সত্তে পস্সন্তি. তস্মা যো তত্থ পরিকম্মং আদিং কত্ৰা ভাৰনানযো ৰুত্তো, ন তেন ইধ অত্থোতি.
দিব্বচক্খুঞাণকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আসৰক্খযঞাণকথাৰণ্ণনা
৫৪. ততিযৰিজ্জায সো এৰং সমাহিতে চিত্তেতি ৰিপস্সনাপাদকং চতুত্থজ্ঝানচিত্তং ৰেদিতব্বং. আসৰানং খযঞাণাযাতি ¶ অরহত্তমগ্গঞাণত্থায. অরহত্তমগ্গো হি আসৰৰিনাসনতো আসৰানং খযোতি ৰুচ্চতি, তত্র চেতং ঞাণং, তপ্পরিযাপন্নত্তাতি. চিত্তং অভিনিন্নামেসিন্তি ¶ ৰিপস্সনাচিত্তং অভিনীহরিং. সো ইদং দুক্খন্তি এৰমাদীসু ‘‘এত্তকং দুক্খং, ন ইতো ভিয্যো’’তি সব্বম্পি দুক্খসচ্চং সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিং. তস্স চ দুক্খস্স নিব্বত্তিকং তণ্হং অযং দুক্খসমুদযোতি. তদুভযম্পি যং ঠানং পত্ৰা নিরুজ্ঝতি, তং তেসং অপ্পৰত্তিং নিব্বানং অযং দুক্খনিরোধোতি. তস্স সম্পাপকং অরিযমগ্গং অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিন্তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.
এৰং সরূপতো সচ্চানি দস্সেত্ৰা ইদানি কিলেসৰসেন পরিযাযতো দস্সেন্তো ইমে আসৰাতিআদিমাহ. তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতোতি তস্স ময্হং এৰং জানন্তস্স এৰং পস্সন্তস্স. সহ ৰিপস্সনায কোটিপ্পত্তং মগ্গং কথেতি. কামাসৰাতি কামাসৰতো. ৰিমুচ্চিত্থাতি ইমিনা ফলক্খণং দস্সেতি, মগ্গক্খণে হি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ফলক্খণে ৰিমুত্তং হোতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণন্তি ইমিনা পচ্চৰেক্খণঞাণং দস্সেতি. খীণা জাতীতিআদীহি তস্স ভূমিং, তেন হি ঞাণেন ভগৰা পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘খীণা জাতী’’তিআদীনি অব্ভঞ্ঞাসি. কতমা পন ভগৰতো জাতি খীণা, কথঞ্চ নং অব্ভঞ্ঞাসীতি? ন তাৰস্স অতীতা জাতি খীণা, পুব্বেৰ খীণত্তা, ন অনাগতা, অনাগতে ৰাযামাভাৰতো, ন পচ্চুপ্পন্না, ৰিজ্জমানত্তা. যা পন মগ্গস্স অভাৰিতত্তা উপ্পজ্জেয্য একচতুপঞ্চৰোকারভৰেসু একচতুপঞ্চক্খন্ধভেদা জাতি, সা মগ্গস্স ভাৰিতত্তা অনুপ্পাদধম্মতং আপজ্জনেন খীণা, তং সো মগ্গভাৰনায পহীনকিলেসে পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘কিলেসাভাৰে ৰিজ্জমানম্পি কম্মং আযতিং অপ্পটিসন্ধিকং হোতী’’তি জানন্তো অব্ভঞ্ঞাসি.
ৰুসিতন্তি ¶ ৰুত্থং পরিৰুত্থং, কতং চরিতং নিট্ঠিতন্তি অত্থো. ব্রহ্মচরিযন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযং, পুথুজ্জনকল্যাণকেন হি সদ্ধিং সত্তসেক্খা ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসন্তি নাম, খীণাসৰো ৰুত্থৰাসো. তস্মা ভগৰা অত্তনো ব্রহ্মচরিযৰাসং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘ৰুসিতং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসি. কতং করণীযন্তি চতূসু ¶ সচ্চেসু চতূহি মগ্গেহি পরিঞ্ঞাপহানসচ্ছিকিরিযাভাৰনাৰসেন সোল়সৰিধম্পি কিচ্চং নিট্ঠাপিতন্তি অত্থো. পুথুজ্জনকল্যাণকাদযো হি তং কিচ্চং করোন্তি, খীণাসৰো কতকরণীযো. তস্মা ভগৰা অত্তনো করণীযং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘কতং করণীয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসি.
নাপরং ¶ ইত্থত্তাযাতি ইদানি পুন ইত্থভাৰায এৰংসোল়সকিচ্চভাৰায, কিলেসক্খযায ৰা মগ্গভাৰনাকিচ্চং মে নত্থীতি অব্ভঞ্ঞাসি. অথ ৰা ইত্থত্তাযাতি ইত্থভাৰতো ইমস্মা এৰংপকারা ইদানি ৰত্তমানক্খন্ধসন্তানা অপরং খন্ধসন্তানং ময্হং নত্থি. ইমে পন পঞ্চক্খন্ধা পরিঞ্ঞাতা তিট্ঠন্তি ছিন্নমূলকা রুক্খা ৰিয. তে চরিমকৰিঞ্ঞাণনিরোধেন অনুপাদানো ৰিয জাতৰেদো নিব্বাযিস্সন্তীতি অব্ভঞ্ঞাসি.
ইদানি এৰং পচ্চৰেক্খণঞাণপরিগ্গহিতং আসৰানং খযঞাণাধিগমং ব্রাহ্মণস্স দস্সেন্তো, অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. তত্থ ৰিজ্জাতি অরহত্তমগ্গঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি চতুসচ্চপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. এত্তাৰতা চ পুব্বেনিৰাসঞাণেন অতীতংসঞাণং, দিব্বচক্খুনা পচ্চুপ্পন্নানাগতংসঞাণং, আসৰক্খযেন সকললোকিযলোকুত্তরগুণন্তি এৰং তীহি ৰিজ্জাহি সব্বেপি সব্বঞ্ঞুগুণে সঙ্গহেত্ৰা পকাসেন্তো অত্তনো অসম্মোহৰিহারং ব্রাহ্মণস্স দস্সেসি.
আসৰক্খযঞাণকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অরঞ্ঞৰাসকারণৰণ্ণনা
৫৫. এৰং ৰুত্তে কির ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো সব্বঞ্ঞুতং পটিজানাতি, অজ্জাপি চ অরঞ্ঞৰাসং ন ৰিজহতি, অত্থি নু খ্ৰস্স অঞ্ঞম্পি কিঞ্চি করণীয’’ন্তি. অথস্স ভগৰা অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ইমিনা অজ্ঝাসযানুসন্ধিনা, সিযা খো পন তেতিআদিমাহ. তত্থ সিযা খো পন তে, ব্রাহ্মণ, এৰমস্সাতি, ব্রাহ্মণ, কদাচি তুয্হং এৰং ভৰেয্য. ন খো পনেতং ব্রাহ্মণ এৰং দট্ঠব্বন্তি এতং খো পন, ব্রাহ্মণ, তযা ময্হং পন্তসেনাসনপটিসেৰনং ¶ অৰীতরাগাদিতাযাতি এৰং ন দট্ঠব্বং. এৰং পন্তসেনাসনপটিসেৰনে অকারণং পটিক্খিপিত্ৰা কারণং দস্সেন্তো দ্ৰে খো অহন্তিআদিমাহ. তত্থ অত্থোযেৰ অত্থৰসো. তস্মা দ্ৰে খো অহং, ব্রাহ্মণ, অত্থৰসেতি অহং খো, ব্রাহ্মণ, দ্ৰে অত্থে দ্ৰে কারণানি সম্পস্সমানোতি ৰুত্তং হোতি. অত্তনো চ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারন্তি এত্থ দিট্ঠধম্মো নাম অযং পচ্চক্খো অত্তভাৰো. সুখৰিহারো নাম চতুন্নম্পি ইরিযাপথৰিহারানং ফাসুতা, এককস্স হি ¶ ¶ অরঞ্ঞে অন্তমসো উচ্চারপস্সাৰকিচ্চং উপাদায সব্বেৰ ইরিযাপথা ফাসুকা হোন্তি, তস্মা দিট্ঠধম্মস্স সুখৰিহারন্তি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. পচ্ছিমঞ্চ জনতং অনুকম্পমানোতি কথং অরঞ্ঞৰাসেন পচ্ছিমা জনতা অনুকম্পিতা হোতি? সদ্ধাপব্বজিতা হি কুলপুত্তা ভগৰতো অরঞ্ঞৰাসং দিস্ৰা ভগৰাপি নাম অরঞ্ঞসেনাসনানি ন মুঞ্চতি, যস্স নেৰত্থি পরিঞ্ঞাতব্বং ন পহাতব্বং ন ভাৰেতব্বং ন সচ্ছিকাতব্বং, কিমঙ্গং পন মযন্তি চিন্তেত্ৰা তত্থ ৰসিতব্বমেৰ মঞ্ঞিস্সন্তি. এৰং খিপ্পমেৰ দুক্খস্সন্তকরা ভৰিস্সন্তি. এৰং পচ্ছিমা জনতা অনুকম্পিতা হোতি. এতমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পচ্ছিমঞ্চ জনতং অনুকম্পমানো’’তি.
অরঞ্ঞৰাসকারণৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দেসনানুমোদনাৰণ্ণনা
৫৬. তং সুত্ৰা অত্তমনো ব্রাহ্মণো অনুকম্পিতরূপাতিআদিমাহ. তত্থ অনুকম্পিতরূপাতি অনুকম্পিতজাতিকা অনুকম্পিতসভাৰা. জনতাতি জনসমূহো. যথা তং অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি যথা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো অনুকম্পেয্য, তথেৰ অনুকম্পিতরূপাতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন তং ভগৰতো ধম্মদেসনং অব্ভনুমোদমানো ভগৰন্তং এতদৰোচ অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতমাতি. তত্থাযং অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনেসু দিস্সতি. ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩৮৩; অ. নি. ৮.২০) হি খযে দিস্সতি. ‘‘অযং ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.১০০) সুন্দরে.
‘‘কো ¶ মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. –
আদীসু (ৰি. ৰ. ৮৫৭) অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২৫০; পারা. ১৫) অব্ভনুমোদনে ¶ . ইধাপি অব্ভনুমোদনেযেৰ. যস্মা চ অব্ভনুমোদনে, তস্মা সাধু সাধু ভো, গোতমাতি ৰুত্তং হোতীতি ৰেদিতব্বং.
‘‘ভযে কোধে পসংসাযং, তুরিতে কোতূহলচ্ছরে;
হাসে সোকে পসাদে চ, করে আমেডিতং বুধো’’তি. –
ইমিনা চ লক্খণেন ইধ পসাদৰসেন পসংসাৰসেন চাযং দ্ৰিক্খত্তুং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. অথ ¶ ৰা অভিক্কন্তন্তি অভিকন্তং. অতিইট্ঠং অতিমনাপং, অতিসুন্দরন্তি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ একেন অভিক্কন্তসদ্দেন দেসনং থোমেতি, একেন অত্তনো পসাদং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – অভিক্কন্তং, ভো গোতম, যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনা, অভিক্কন্তং যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনং আগম্ম মম পসাদোতি. ভগৰতোযেৰ ৰা ৰচনং দ্ৰে দ্ৰে অত্থে সন্ধায থোমেতি – ভোতো গোতমস্স ৰচনং অভিক্কন্তং দোসনাসনতো, অভিক্কন্তং গুণাধিগমনতো, তথা সদ্ধাজননতো, পঞ্ঞাজননতো, সাত্থতো, সব্যঞ্জনতো, উত্তানপদতো, গম্ভীরত্থতো, কণ্ণসুখতো, হদযঙ্গমতো, অনত্তুক্কংসনতো, অপরৰম্ভনতো, করুণাসীতলতো, পঞ্ঞাৰদাততো, আপাথরমণীযতো, ৰিমদ্দক্খমতো, সুয্যমানসুখতো, ৰীমংসীযমানহিততোতি এৰমাদীহি যোজেতব্বং.
ততো পরম্পি চতূহি উপমাহি দেসনংযেৰ থোমেতি. তত্থ নিক্কুজ্জিতন্তি অধোমুখঠপিতং, হেট্ঠামুখজাতং ৰা. উক্কুজ্জেয্যাতি উপরি মুখং করেয্য. পটিচ্ছন্নন্তি তিণপণ্ণাদিচ্ছাদিতং. ৰিৰরেয্যাতি উগ্ঘাটেয্য. মূল়্হস্সাতি দিসামূল়্হস্স. মগ্গং আচিক্খেয্যাতি হত্থে গহেত্ৰা ‘‘এস মগ্গো’’তি ৰদেয্য. অন্ধকারেতি কাল়পক্খচাতুদ্দসীঅড্ঢরত্তঘনৰনসণ্ডমেঘপটলেহি চতুরঙ্গে তমে, অযং তাৰ অনুত্তানপদত্থো.
অযং পন অধিপ্পাযযোজনা – যথা কোচি নিক্কুজ্জিতং উক্কুজ্জেয্য, এৰং সদ্ধম্মৰিমুখং অসদ্ধম্মে পতিতং মং অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেন্তেন, যথা পটিচ্ছন্নং ৰিৰরেয্য ¶ . এৰং কস্সপস্স ভগৰতো সাসনন্তরধানতো পভুতি মিচ্ছাদিট্ঠিগহনপটিচ্ছন্নং সাসনং ৰিৰরন্তেন, যথা ¶ মূল়্হস্স মগ্গং আচিক্খেয্য, এৰং কুম্মগ্গমিচ্ছামগ্গপ্পটিপন্নস্স মে সগ্গমোক্খমগ্গং আচিক্খন্তেন, যথা অন্ধকারে তেলপজ্জোতং ধারেয্য, এৰং মোহন্ধকারে নিমুগ্গস্স মে বুদ্ধাদিরতনরূপানি অপস্সতো তপ্পটিচ্ছাদকমোহন্ধকারৰিদ্ধংসকদেসনাপজ্জোতধারণেন ময্হং ভোতা গোতমেন এতেহি পরিযাযেহি পকাসিতত্তা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতোতি.
দেসনানুমোদনাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পসন্নাকারৰণ্ণনা
এৰং দেসনং থোমেত্ৰা ইমায দেসনায রতনত্তযপসন্নচিত্তো পসন্নাকারং করোন্তো এসাহন্তিআদিমাহ. তত্থ এসাহন্তি এসো অহং. ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামীতি ভৰং মে গোতমো সরণং পরাযণং, অঘস্স তাতা ¶ , হিতস্স চ ৰিধাতাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ভৰন্তং গোতমং গচ্ছামি, ভজামি, সেৰামি, পযিরুপাসামি, এৰং ৰা জানামি, বুজ্ঝামীতি. যেসঞ্হি ধাতূনং গতিঅত্থো, বুদ্ধিপি তেসং অত্থো. তস্মা গচ্ছামীতি ইমস্স জানামি, বুজ্ঝামীতি অযমত্থো ৰুত্তো. ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চাতি এত্থ পন অধিগতমগ্গে সচ্ছিকতনিরোধে যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানে চ অপাযেসু অপতমানে ধারেতীতি ধম্মো, সো অত্থতো অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি (অ. নি. ৪.৩৪) ৰিত্থারো. ন কেৰলঞ্চ অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ, অপিচ খো অরিযফলেহি সদ্ধিং পরিযত্তিধম্মোপি. ৰুত্তঞ্হেতং ছত্তমাণৰকৰিমানে –
‘‘রাগৰিরাগমনেজমসোকং, ধম্মমসঙ্খতমপ্পটিকূলং;
মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তং, ধম্মমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৭);
এত্থ রাগৰিরাগোতি মগ্গো কথিতো. অনেজমসোকন্তি ফলং. ধম্মমসঙ্খতন্তি নিব্বানং. অপ্পটিকূলং মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তন্তি পিটকত্তযেন ৰিভত্তা সব্বধম্মক্খন্ধাতি. দিট্ঠিসীলসঙ্ঘাতেন ¶ সংহতোতি সঙ্ঘো, সো অত্থতো অট্ঠ অরিযপুগ্গলসমূহো. ৰুত্তঞ্হেতং তস্মিংযেৰ ৰিমানে.
‘‘যত্থ ¶ চ দিন্নমহপ্ফলমাহু, চতূসু সুচীসু পুরিসযুগেসু;
অট্ঠ চ পুগ্গল ধম্মদসা তে, সঙ্ঘমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৮);
ভিক্খূনং সঙ্ঘো ভিক্খুসঙ্ঘো. এত্তাৰতা ব্রাহ্মণো তীণি সরণগমনানি পটিৰেদেসি.
পসন্নাকারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সরণগমনকথাৰণ্ণনা
ইদানি তেসু সরণগমনেসু কোসল্লত্থং সরণং, সরণগমনং. যো চ সরণং গচ্ছতি, সরণগমনপ্পভেদো ¶ , সরণগমনস্স ফলং, সংকিলেসো, ভেদোতি অযং ৰিধি ৰেদিতব্বো. সেয্যথিদং – পদত্থতো তাৰ হিংসতীতি সরণং, সরণগতানং তেনেৰ সরণগমনেন ভযং সন্তাসং দুক্খং দুগ্গতিপরিকিলেসং হনতি ৰিনাসেতীতি অত্থো, রতনত্তযস্সেৰেতং অধিৰচনং.
অথ ৰা হিতে পৰত্তনেন অহিতা চ নিৰত্তনেন সত্তানং ভযং হিংসতি বুদ্ধো. ভৰকন্তারা উত্তারণেন অস্সাসদানেন চ ধম্মো. অপ্পকানম্পি কারানং ৰিপুলফলপটিলাভকরণেন সঙ্ঘো. তস্মা ইমিনাপি পরিযাযেন রতনত্তযং সরণং. তপ্পসাদতগ্গরুতাহি ৰিহতকিলেসো তপ্পরাযণতাকারপ্পৰত্তো চিত্তুপ্পাদো সরণগমনং. তংসমঙ্গিসত্তো সরণং গচ্ছতি, ৰুত্তপ্পকারেন চিত্তুপ্পাদেন এতানি মে তীণি সরণানি সরণং, এতানি পরাযণন্তি এৰং উপেতীতি অত্থো. এৰং তাৰ সরণং সরণগমনং যো চ সরণং গচ্ছতীতি ইদং তযং ৰেদিতব্বং.
সরণগমনপ্পভেদে পন দুৰিধং সরণগমনং লোকুত্তরং লোকিযঞ্চ. তত্থ লোকুত্তরং দিট্ঠসচ্চানং ¶ মগ্গক্খণে সরণগমনুপক্কিলেসসমুচ্ছেদেন আরম্মণতো নিব্বানারম্মণং হুত্ৰা কিচ্চতো সকলেপি রতনত্তযে ইজ্ঝতি. লোকিযং পুথুজ্জনানং সরণগমনুপক্কিলেসৰিক্খম্ভনেন আরম্মণতো বুদ্ধাদিগুণারম্মণং হুত্ৰা ইজ্ঝতি, তং অত্থতো বুদ্ধাদীসু ৰত্থূসু সদ্ধাপটিলাভো, সদ্ধামূলিকা চ সম্মাদিট্ঠি দসসু পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূসু দিট্ঠিজুকম্মন্তি ৰুচ্চতি.
তযিদং চতুধা পৰত্ততি অত্তসন্নিয্যাতনেন তপ্পরাযণতায সিস্সভাৰূপগমনেন পণিপাতেনাতি. তত্থ অত্তসন্নিয্যাতনং নাম ‘‘অজ্জ ¶ আদিং কত্ৰা অহং অত্তানং বুদ্ধস্স নিয্যাতেমি, ধম্মস্স, সঙ্ঘস্সা’’তি এৰং বুদ্ধাদীনং অত্তপরিচ্চজনং. তপ্পরাযণতা নাম ‘‘অজ্জ আদিং কত্ৰা অহং বুদ্ধপরাযণো, ধম্মপরাযণো, সঙ্ঘপরাযণো ইতি মং ধারেথা’’তি এৰং তপ্পরাযণভাৰো. সিস্সভাৰূপগমনং নাম ‘‘অজ্জ আদিং কত্ৰা অহং বুদ্ধস্স অন্তেৰাসিকো, ধম্মস্স, সঙ্ঘস্সাতি মং ধারেথা’’তি এৰং সিস্সভাৰূপগমো. পণিপাতো নাম ‘‘অজ্জ আদিং কত্ৰা অহং অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মং বুদ্ধাদীনংযেৰ তিণ্ণং ৰত্থূনং করোমি, ইতি মং ধারেথা’’তি এৰং বুদ্ধাদীসু ¶ পরমনিপচ্চকারো. ইমেসঞ্হি চতুন্নং আকারানং অঞ্ঞতরম্পি করোন্তেন গহিতংযেৰ হোতি সরণগমনং.
অপিচ ভগৰতো অত্তানং পরিচ্চজামি, ধম্মস্স, সঙ্ঘস্স অত্তানং পরিচ্চজামি. জীৰিতং পরিচ্চজামি, পরিচ্চত্তোযেৰ মে অত্তা, পরিচ্চত্তংযেৰ মে জীৰিতং, জীৰিতপরিযন্তিকং বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, বুদ্ধো মে সরণং লেণং তাণন্তি এৰম্পি অত্তসন্নিয্যাতনং ৰেদিতব্বং. ‘‘সত্থারঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্যং, সুগতঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্যং, সম্মাসম্বুদ্ধঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্য’’ন্তি (সং. নি. ২.১৫৪) এৰম্পি মহাকস্সপস্স সরণগমনং ৰিয সিস্সভাৰূপগমনং দট্ঠব্বং.
‘‘সো অহং ৰিচরিস্সামি, গামা গামং পুরা পুরং;
নমস্সমানো সম্বুদ্ধং, ধম্মস্স চ সুধম্মত’’ন্তি. (সু. নি. ১৯৪; সং. নি. ১.২৪৬) –
এৰম্পি আল়ৰকাদীনং সরণগমনং ৰিয তপ্পরাযণতা ৰেদিতব্বা. ‘‘অথ খো ব্রহ্মাযু ব্রাহ্মণো ¶ উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰতো পাদানি মুখেন চ পরিচুম্বতি, পাণীহি চ পরিসম্বাহতি, নামঞ্চ সাৰেতি ব্রহ্মাযু অহং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো, ব্রহ্মাযু অহং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো’’তি (ম. নি. ২.৩৯৪) এৰম্পি পণিপাতো দট্ঠব্বো.
সো পনেস ঞাতিভযাচরিযদক্খিণেয্যৰসেন চতুব্বিধো হোতি. তত্থ দক্খিণেয্যপণিপাতেন সরণগমনং হোতি, ন ইতরেহি. সেট্ঠৰসেনেৰ হি সরণং গয্হতি, সেট্ঠৰসেন ভিজ্জতি, তস্মা যো সাকিযো ¶ ৰা কোলিযো ৰা ‘‘বুদ্ধো অম্হাকং ঞাতকো’’তি ৰন্দতি, অগ্গহিতমেৰ হোতি সরণং. যো ৰা ‘‘সমণো গোতমো রাজপূজিতো মহানুভাৰো, অৰন্দিযমানো অনত্থম্পি করেয্যা’’তি ভযেন ৰন্দতি, অগ্গহিতমেৰ হোতি সরণং. যো ৰা বোধিসত্তকালে ভগৰতো সন্তিকে কিঞ্চি উগ্গহিতং সরমানো বুদ্ধকালে ৰা –
‘‘একেন ভোগে ভুঞ্জেয্য, দ্ৰীহি কম্মং পযোজযে;
চতুত্থঞ্চ নিধাপেয্য, আপদাসু ভৰিস্সতী’’তি. (দী. নি. ৩.২৬৫) –
এৰরূপং অনুসাসনিং উগ্গহেত্ৰা ‘‘আচরিযো মে’’তি ৰন্দতি, অগ্গহিতমেৰ ¶ হোতি সরণং. যো পন ‘‘অযং লোকে অগ্গদক্খিণেয্যো’’তি ৰন্দতি, তেনেৰ গহিতং হোতি সরণং.
এৰং গহিতসরণস্স চ উপাসকস্স ৰা উপাসিকায ৰা অঞ্ঞতিত্থিযেসু পব্বজিতম্পি ঞাতিং ‘‘ঞাতকো মে অয’’ন্তি ৰন্দতো সরণগমনং ন ভিজ্জতি, পগেৰ অপব্বজিতং. তথা রাজানং ভযৰসেন ৰন্দতো, সো হি রট্ঠপূজিতত্তা অৰন্দিযমানো অনত্থম্পি করেয্যাতি. তথা যংকিঞ্চি সিপ্পং সিক্খাপকং তিত্থিযং ‘‘আচরিযো মে অয’’ন্তি ৰন্দতোপি ন ভিজ্জতীতি এৰং সরণগমনপ্পভেদো ৰেদিতব্বো.
এত্থ চ লোকুত্তরস্স সরণগমনস্স চত্তারি সামঞ্ঞফলানি ৰিপাকফলং, সব্বদুক্খক্খযো আনিসংসফলং. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘যো ¶ চ বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;
চত্তারি অরিযসচ্চানি, সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি.
দুক্খং দুক্খসমুপ্পাদং, দুক্খস্স চ অতিক্কমং;
অরিযঞ্চট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, দুক্খূপসমগামিনং.
এতং খো সরণং খেমং, এতং সরণমুত্তমং;
এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি. (ধ. প. ১৯০-১৯২);
অপিচ নিচ্চতো অনুপগমনাদিৰসেন পেতস্স আনিসংসফলং ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং, ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, সুখতো উপগচ্ছেয্য, কঞ্চি ধম্মং অত্ততো উপগচ্ছেয্য, মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, পিতরং অরহন্তং ¶ জীৰিতা ৰোরোপেয্য, দুট্ঠচিত্তো তথাগতস্স লোহিতং উপ্পাদেয্য, সঙ্ঘং ভিন্দেয্য, অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি (ম. নি. ৩.১২৮; অ. নি. ১.২৬৮-২৭৬).
লোকিযস্স পন সরণগমনস্স ভৰসম্পদাপি ভোগসম্পদাপি ফলমেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘যেকেচি বুদ্ধং সরণং গতাসে,
ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;
পহায মানুসং দেহং,
দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তী’’তি. (সং. নি. ১.৩৭);
অপরম্পি ¶ ৰুত্তং ‘‘অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো অসীতিযা দেৰতাসহস্সেহি সদ্ধিং যেনাযস্মা মহামোগ্গল্লানো, তেনুপসঙ্কমি…পে… একমন্তং ঠিতং খো সক্কং দেৰানমিন্দং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ ‘সাধু খো দেৰানমিন্দ বুদ্ধং সরণগমনং হোতি, বুদ্ধং সরণগমনহেতু খো দেৰানমিন্দ এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং ¶ উপপজ্জন্তী’তি. তে অঞ্ঞে দেৰে দসহি ঠানেহি অধিগণ্হন্তি দিব্বেন আযুনা দিব্বেন ৰণ্ণেন সুখেন যসেন আধিপতেয্যেন দিব্বেহি রূপেহি সদ্দেহি গন্ধেহি রসেহি ফোট্ঠব্বেহী’’তি (সং. নি. ৪.৩৪১). এস নযো ধম্মে সঙ্ঘে চ. অপিচ ৰেলামসুত্তাদিৰসেনাপি (অ. নি. ৯.২০) সরণগমনস্স ফলৰিসেসো ৰেদিতব্বো. এৰং সরণগমনফলং ৰেদিতব্বং.
তত্থ লোকিযসরণগমনং তীসু ৰত্থূসু অঞ্ঞাণসংসযমিচ্ছাঞাণাদীহি সংকিলিস্সতি, ন মহাজুতিকং হোতি, ন মহাৰিপ্ফারং. লোকুত্তরস্স নত্থি সংকিলেসো. লোকিযস্স চ সরণগমনস্স দুৰিধো ভেদো সাৰজ্জো অনৰজ্জো চ. তত্থ সাৰজ্জো অঞ্ঞসত্থারাদীসু অত্তসন্নিয্যাতনাদীহি হোতি, সো অনিট্ঠফলো. অনৰজ্জো কালং কিরিযায, সো অৰিপাকত্তা অফলো. লোকুত্তরস্স পন নেৰত্থি ভেদো. ভৰন্তরেপি হি অরিযসাৰকো অঞ্ঞসত্থারং ন উদ্দিসতীতি এৰং সরণগমনস্স সংকিলেসো চ ভেদো চ ৰেদিতব্বোতি. উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতূতি মং ভৰং গোতমো ‘‘উপাসকো অয’’ন্তি এৰং ধারেতু, জানাতূতি অত্থো.
সরণগমনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উপাসকৰিধিকথাৰণ্ণনা
উপাসকৰিধিকোসল্লত্থং ¶ পনেত্থ কো উপাসকো, কস্মা উপাসকোতি ৰুচ্চতি, কিমস্স সীলং, কো আজীৰো, কা ৰিপত্তি, কা সম্পত্তীতি ইদং পকিণ্ণকং ৰেদিতব্বং.
তত্থ কো উপাসকোতি যো কোচি তিসরণগতো গহট্ঠো. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘যতো খো মহানাম উপাসকো বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি. এত্তাৰতা খো মহানাম উপাসকো হোতী’’তি (সং. নি. ৫.১০৩৩).
কস্মা উপাসকোতি রতনত্তযস্স উপাসনতো. সো হি বুদ্ধং উপাসতীতি উপাসকো. ধম্মং, সঙ্ঘং উপাসতীতি উপাসকো.
কিমস্স ¶ সীলন্তি পঞ্চ ৰেরমণিযো. যথাহ ‘‘যতো খো মহানাম উপাসকো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি অদিন্নাদানা ¶ , কামেসু মিচ্ছাচারা, মুসাৰাদা, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. এত্তাৰতা খো মহানাম উপাসকো সীলৰা হোতী’’তি (সং. নি. ৫.১০৩৩).
কো আজীৰোতি পঞ্চ মিচ্ছাৰণিজ্জা পহায ধম্মেন সমেন জীৰিতকপ্পনং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘পঞ্চিমা, ভিক্খৰে, ৰণিজ্জা উপাসকেন অকরণীযা. কতমা পঞ্চ? সত্থৰণিজ্জা, সত্তৰণিজ্জা, মংসৰণিজ্জা, মজ্জৰণিজ্জা, ৰিসৰণিজ্জা. ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ৰণিজ্জা উপাসকেন অকরণীযা’’তি (অ. নি. ৫.১৭৭).
কা ৰিপত্তীতি যা তস্সেৰ সীলস্স চ আজীৰস্স চ ৰিপত্তি, অযমস্স ৰিপত্তি. অপিচ যায এস চণ্ডালো চেৰ হোতি মলঞ্চ পতিকুট্ঠো চ. সাপিস্স ৰিপত্তীতি ৰেদিতব্বা. তে চ অত্থতো অস্সদ্ধিযাদযো পঞ্চ ধম্মা হোন্তি. যথাহ ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকচণ্ডালো চ হোতি উপাসকমলঞ্চ উপাসকপতিকুট্ঠো চ. কতমেহি পঞ্চহি? অস্সদ্ধো হোতি, দুস্সীলো হোতি, কোতূহলমঙ্গলিকো হোতি, মঙ্গলং পচ্চেতি নো কম্মং, ইতো চ বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং পরিযেসতি তত্থ চ পুব্বকারং করোতী’’তি (অ. নি. ৫.১৭৫).
কা ¶ সম্পত্তীতি যা চস্স সীলসম্পদা চ আজীৰসম্পদা চ, সা সম্পত্তি. যে চস্স রতনভাৰাদিকরা সদ্ধাদযো পঞ্চ ধম্মা. যথাহ ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকরতনঞ্চ হোতি উপাসকপদুমঞ্চ উপাসকপুণ্ডরীকঞ্চ. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, ন কোতূহলমঙ্গলিকো হোতি, কম্মং পচ্চেতি নো মঙ্গলং, ন ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি, ইধ চ পুব্বকারং করোতী’’তি (অ. নি. ৫.১৭৫).
অজ্জতগ্গেতি এত্থ অযং অগ্গসদ্দো আদিকোটিকোট্ঠাসসেট্ঠেসু দিস্সতি. ‘‘অজ্জতগ্গে, সম্ম দোৰারিক, আৰরামি দ্ৰারং নিগণ্ঠানং নিগণ্ঠীন’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.৭০) হি আদিম্হি ¶ দিস্সতি. ‘‘তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং পরামসেয্য, (কথা. ৪৪১) উচ্ছগ্গং ৰেল়গ্গ’’ন্তিআদীসু কোটিযং. ‘‘অম্বিলগ্গং ৰা মধুরগ্গং ৰা তিত্তকগ্গং ৰা (সং. নি. ৫.৩৭৪), অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিহারগ্গেন ৰা পরিৰেণগ্গেন ৰা ভাজেতু’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১৮) কোট্ঠাসে. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩৪) সেট্ঠে. ইধ পনাযং ¶ আদিম্হি দট্ঠব্বো. তস্মা অজ্জতগ্গেতি অজ্জতং আদিং কত্ৰা, এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. অজ্জতন্তি অজ্জভাৰং. অজ্জদগ্গেতি ৰা পাঠো, দ-কারো পদসন্ধিকরো, অজ্জ অগ্গং কত্ৰাতি অত্থো.
পাণুপেতন্তি পাণেহি উপেতং, যাৰ মে জীৰিতং পৰত্ততি, তাৰ উপেতং. অনঞ্ঞসত্থুকং তীহি সরণগমনেহি সরণং গতং উপাসকং কপ্পিযকারকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু জানাতু. অহঞ্হি সচেপি মে তিখিণেন অসিনা সীসং ছিন্দেয্য, নেৰ বুদ্ধং ‘‘ন বুদ্ধো’’তি ৰা ধম্মং ‘‘ন ধম্মো’’তি ৰা, সঙ্ঘং ‘‘ন সঙ্ঘো’’তি ৰা ৰদেয্যন্তি. এৰং অত্তসন্নিয্যাতনেন সরণং গন্ত্ৰা চতূহি চ পচ্চযেহি পৰারেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামীতি.
উপাসকৰিধিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ভযভেরৰসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. অনঙ্গণসুত্তৰণ্ণনা
৫৭. এৰং ¶ ¶ মে সুতং…পে… আযস্মা সারিপুত্তোতি অনঙ্গণসুত্তং. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – যথা চেত্থ, এৰং সব্বসুত্তেসু. তস্মা ইতো পরং এত্তকম্পি অৰত্ৰা অপুব্বপদৰণ্ণনংযেৰ করিস্সাম.
চত্তারোতি গণনপরিচ্ছেদো. পুগ্গলাতি সত্তা নরা পোসা. এত্তাৰতা চ পুগ্গলৰাদী মহাথেরোতি ন গহেতব্বং, অযঞ্হি আযস্মা বুদ্ধপুত্তানং সেট্ঠো, সো বুদ্ধস্স ভগৰতো দেসনং অৰিলোমেন্তোযেৰ দেসেতি.
সম্মুতিপরমত্থদেসনাকথাৰণ্ণনা
বুদ্ধস্স ভগৰতো দুৰিধা দেসনা সম্মুতিদেসনা, পরমত্থদেসনা চাতি. তত্থ পুগ্গলো সত্তো ইত্থী পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারোতি এৰরূপা সম্মুতিদেসনা. অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা, খন্ধা ধাতূ আযতনানি সতিপট্ঠানাতি এৰরূপা পরমত্থদেসনা.
তত্থ ভগৰা যে সম্মুতিৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসং অধিগন্তুং সমত্থা, তেসং সম্মুতিদেসনং দেসেতি. যে পন পরমত্থৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসমধিগন্তুং সমত্থা, তেসং পরমত্থদেসনং দেসেতি. তত্থাযং উপমা, যথা হি দেসভাসাকুসলো তিণ্ণং ৰেদানং অত্থসংৰণ্ণনকো আচরিযো যে দমিল়ভাসায ৰুত্তে ¶ অত্থং জানন্তি, তেসং দমিল়ভাসায আচিক্খতি. যে অন্ধকভাসাদীসু অঞ্ঞতরায, তেসং তায তায ভাসায. এৰং তে মাণৰকা ছেকং ব্যত্তং আচরিযমাগম্ম খিপ্পমেৰ সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি. তত্থ আচরিযো ৰিয বুদ্ধো ভগৰা. তযো ৰেদা ৰিয কথেতব্বভাৰেন ঠিতানি তীণি পিটকানি. দেসভাসাকোসল্লমিৰ সম্মুতিপরমত্থকোসল্লং. নানাদেসভাসা মাণৰকা ৰিয সম্মুতিপরমত্থদেসনাপটিৰিজ্ঝনসমত্থা ৰেনেয্যসত্তা. আচরিযস্স ¶ দমিল়ভাসাদিআচিক্খনং ৰিয ভগৰতো সম্মুতিপরমত্থৰসেন দেসনা ৰেদিতব্বা. আহ চেত্থ –
‘‘দুৰে সচ্চানি অক্খাসি, সম্বুদ্ধো ৰদতং ৰরো;
সম্মুতিং পরমত্থঞ্চ, ততিযং নূপলব্ভতি.
সঙ্কেতৰচনং ¶ সচ্চং, লোকসম্মুতিকারণা;
পরমত্থৰচনং সচ্চং, ধম্মানং ভূতকারণা.
তস্মা ৰোহারকুসলস্স, লোকনাথস্স সত্থুনো;
সম্মুতিং ৰোহরন্তস্স, মুসাৰাদো ন জাযতী’’তি.
অপিচ অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা পুগ্গলকথং কথেতি – হিরোত্তপ্পদীপনত্থং, কম্মস্সকতাদীপনত্থং, পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং, আনন্তরিযদীপনত্থং, ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং, পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং, দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং, লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থঞ্চাতি. ‘‘খন্ধধাতুআযতনানি হিরীযন্তি ওত্তপ্পন্তী’’তি হি ৰুত্তে মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহমাপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি হিরীযন্তি ওত্তপ্পন্তি নামা’’তি. ‘‘ইত্থী হিরীযতি ওত্তপ্পতি পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারো’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহমাপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা হিরোত্তপ্পদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা কম্মস্সকা ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা কম্মস্সকতাদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘ৰেল়ুৰনাদযো মহাৰিহারা খন্ধেহি কারাপিতা ধাতূহি আযতনেহী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা ¶ মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি পিতরং অরহন্তং রুহিরুপ্পাদকম্মং ¶ করোন্তি, সঙ্ঘভেদকম্মং করোন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা আনন্তরিযদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি. ‘‘খন্ধা মেত্তাযন্তি ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা পুব্বেনিৰাসমনুস্সরন্তি ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি. ‘‘খন্ধা দানং পটিগ্গণ্হন্তি ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহমাপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি পটিগ্গণ্হন্তি নামা’’তি. ‘‘পুগ্গলা পটিগ্গণ্হন্তি সীলৰন্তো কল্যাণধম্মা’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহমাপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
লোকসম্মুতিঞ্চ ¶ বুদ্ধা ভগৰন্তো নপ্পজহন্তি, লোকসমঞ্ঞায লোকনিরুত্তিযং লোকাভিলাপে ঠিতাযেৰ ধম্মং দেসেন্তি. তস্মা ভগৰা লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থম্পি পুগ্গলকথং কথেতি. তস্মা অযম্পি আযস্মা লোকৰোহারকুসলতায বুদ্ধস্স ভগৰতো দেসনং অৰিলোমেন্তো লোকসম্মুতিযং ঠত্ৰাৰ চত্তারোমে, আৰুসো, পুগ্গলাতি আহ. তস্মা এত্থ পরমত্থৰসেন অগ্গহেত্ৰা সম্মুতিৰসেনেৰ পুগ্গলো ৰেদিতব্বো.
সন্তো সংৰিজ্জমানাতি লোকসঙ্কেতৰসেন অত্থি উপলব্ভমানা. লোকস্মিন্তি সত্তলোকে. সাঙ্গণোৰ সমানোতিআদীসু পন অঙ্গণন্তি কত্থচি কিলেসা ৰুচ্চন্তি. যথাহ ‘‘তত্থ কতমানি তীণি অঙ্গণানি? রাগো অঙ্গণং, দোসো অঙ্গণং, মোহো অঙ্গণ’’ন্তি (ৰিভ. ৯২৪). কত্থচি যংকিঞ্চি মলং ৰা পঙ্কো ৰা, যথাহ ‘‘তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতী’’তি. কত্থচি তথারূপো ভূমিভাগো, সো বোধিযঙ্গণং চেতিযঙ্গণন্তিআদীনং ৰসেন ৰেদিতব্বো. ইধ পন নানপ্পকারা তিব্বকিলেসা ‘‘অঙ্গণ’’ন্তি অধিপ্পেতা. তথা হি ৰক্খতি ‘‘পাপকানং খো এতং, আৰুসো, অকুসলানং ইচ্ছাৰচরানং অধিৰচনং, যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি (ম. নি. ১.৬০). সহ অঙ্গণেন সাঙ্গণো.
সাঙ্গণোৰ ¶ সমানোতি সকিলেসোযেৰ সন্তো ¶ . অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতীতি ময্হং অত্তনো চিত্তসন্তানে কিলেসো অত্থীতিপি ন জানাতি. ‘‘ইমে কিলেসা নাম কক্খল়া ৰাল়া জহিতব্বা ন গহিতব্বা ৰিসদুট্ঠসল্লসদিসা’’তি এৰং যাথাৰসরসতোপি ন জানাতি. যো অত্থীতি চ জানাতি, এৰঞ্চ জানাতি. সো ‘‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণন্তি যথাভূতং পজানাতী’’তি ৰুচ্চতি. যস্স পন ন চ মগ্গেন সমূহতা কিলেসা, ন চ উপ্পজ্জন্তি যেন ৰা তেন ৰা ৰারিতত্তা, অযমিধ অনঙ্গণোতি অধিপ্পেতো. নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতীতি ‘‘ময্হং কিলেসা যেন ৰা তেন ৰা ৰারিতত্তা নত্থি, ন মগ্গেন সমূহতত্তা’’তি ন জানাতি, ‘‘তে উপ্পজ্জমানা মহাঅনত্থং করিস্সন্তি কক্খল়া ৰাল়া ৰিসদুট্ঠসল্লসদিসা’’তি এৰং যাথাৰসরসতোপি ন জানাতি. যো পন ‘‘ইমিনা কারণেন নত্থী’’তি চ জানাতি, এৰঞ্চ জানাতি, সো ‘‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণন্তি যথাভূতং পজানাতী’’তি ৰুচ্চতি ¶ . তত্রাতি তেসু চতূসু পুগ্গলেসু, তেসু ৰা দ্ৰীসু সাঙ্গণেসু, য্ৰাযন্তি যো অযং, যাযন্তিপি পাঠো.
৫৮. কো নু খো, আৰুসো, সারিপুত্ত, হেতু কো পচ্চযোতি উভযেনাপি কারণমেৰ পুচ্ছতি. যেনিমেসন্তি যেন হেতুনা যেন পচ্চযেন ইমেসং দ্ৰিন্নং একো সেট্ঠপুরিসো একো হীনপুরিসোতি অক্খাযতি, সো কো হেতু কো পচ্চযোতি এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘নপ্পজানাতি পজানাতী’’তি এৰং ৰুত্তং, পজাননা নপ্পজাননাতি ইদমেৰ উভযং হেতু চেৰ পচ্চযো চ.
৫৯. থেরো পন অত্তনো ৰিচিত্রপটিভানতায তং পাকটতরং কত্ৰা দস্সেতুং পুন তত্রাৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ তস্সেতং পাটিকঙ্খন্তি তস্স পুগ্গলস্স এতং পাটিকঙ্খিতব্বং. ইদমেৰ এস পাপুণিস্সতি, ন অঞ্ঞন্তি ইচ্ছিতব্বং, অৰস্সং ভাৰীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ন ছন্দং জনেস্সতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তং অছন্দজননাদিং সন্ধাযাহ.
তত্থ চ ন ছন্দং জনেস্সতীতি অপ্পজানন্তো তস্স অঙ্গণস্স পহানত্থং কত্তুকম্যতাছন্দং ন জনেস্সতি. ন ৰাযমিস্সতীতি ততো বলৰতরং ৰাযামং ন করিস্সতি, ন ৰীরিযং আরভিস্সতীতি থামগতৰীরিযং পন নেৰ আরভিস্সতি, ন পৰত্তেস্সতীতি ৰুত্তং হোতি. সাঙ্গণোতি ইমেহি রাগাদীহি অঙ্গণেহি ¶ সাঙ্গণো. সংকিলিট্ঠচিত্তোতি তেহিযেৰ সুট্ঠুতরং ¶ কিলিট্ঠচিত্তো মলীনচিত্তো ৰিবাধিতচিত্তো উপতাপিতচিত্তো চ হুত্ৰা. কালং করিস্সতীতি মরিস্সতি.
সেয্যথাপীতি যথা নাম. কংসপাতীতি কংসলোহভাজনং. আভতাতি আনীতা. আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰাতি আপণতো ৰা কংসপাতিকারকানং কম্মারানং ঘরতো ৰা. রজেনাতি আগন্তুকরজেন পংসুআদিনা. মলেনাতি তত্থেৰ উট্ঠিতেন লোহমলেন. পরিযোনদ্ধাতি সঞ্ছন্না. ন চেৰ পরিভুঞ্জেয্যুন্তি উদকখাদনীযপক্খিপনাদীহি পরিভোগং ন করেয্যুং. ন চ পরিযোদপেয্যুন্তি ধোৰনঘংসনাদীহি ন পরিসুদ্ধং কারাপেয্যুং. রজাপথেতি রজপথে. অযমেৰ ৰা পাঠো, রজস্স আগমনট্ঠানে ৰা ৰুট্ঠানুট্ঠানে ৰা হেট্ঠামঞ্চে ৰা থুসকোট্ঠকে ৰা ভাজনন্তরে ৰা, যত্থ রজেন ওকিরীযতীতি অত্থো. সংকিলিট্ঠতরা অস্স মলগ্গহিতাতি এত্থ রজাপথে নিক্খিপনেন সংকিলিট্ঠতরা, অপরিভোগাপরিযোদপনেহি ¶ মলগ্গহিততরাতি ৰুত্তং হোতি, পটিপুচ্ছাৰচনঞ্চেতং. তেনস্স এৰমত্থো ৰেদিতব্বো, আৰুসো, সা কংসপাতি এৰং করীযমানা অপরেন কালেন সংকিলিট্ঠতরা চ মলগ্গহিততরা চ মত্তিকপাতীতি ৰা কংসপাতীতি ৰা ইতিপি দুজ্জানা ভৰেয্য নু খো নোতি, থেরো তং পটিজানন্তো আহ ‘‘এৰমাৰুসো’’তি. পুন ধম্মসেনাপতি ওপম্মং সম্পটিপাদেন্তো, এৰমেৰ খোতিআদিমাহ. তত্থেৰং ওপম্মসংসন্দনা ৰেদিতব্বা – কিলিট্ঠকংসপাতিসদিসো সাঙ্গণো পুগ্গলো. সংকিলিট্ঠকংসপাতিযা নপরিভুঞ্জনমাদিং কত্ৰা রজাপথনিক্খেপো ৰিয তস্স পুগ্গলস্স পব্বজ্জং লভমানস্স ৰেজ্জকম্মাদীসু পসুতপুগ্গলসন্তিকে পব্বজ্জাপটিলাভো. সংকিলিট্ঠকংসপাতিযা পুন সংকিলিট্ঠতরভাৰো ৰিয তস্স পুগ্গলস্স অনুক্কমেন আচরিযুপজ্ঝাযানং অনুসিক্খতো ৰেজ্জকম্মাদিকরণং, এত্থ ঠিতস্স সাঙ্গণকালকিরিযা. অথ ৰা অনুক্কমেন দুক্কটদুব্ভাসিতৰীতিক্কমনং, এত্থ ঠিতস্স সাঙ্গণকালকিরিযা. অথ ৰা অনুক্কমেন পাচিত্তিযথুল্লচ্চযৰীতিক্কমনং, সঙ্ঘাদিসেসৰীতিক্কমনং, পারাজিকৰীতিক্কমনং, মাতুঘাতাদিআনন্তরিযকরণং, এত্থ ঠিতস্স সাঙ্গণকালকিরিযাতি.
সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতীতি এত্থ চ অকুসলচিত্তেন কালং করিস্সতীতি ন এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সব্বসত্তা হি পকতিচিত্তেন ভৰঙ্গচিত্তেনেৰ কালং করোন্তি. অযং ¶ পন অৰিসোধেত্ৰা চিত্তসন্তানং কালং করিস্সতীতি এতমত্থং সন্ধায এৰং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
দুতিযৰারে ¶ পরিযোদপেয্যুন্তি ধোৰনঘংসনসণ্হছারিকাপরিমজ্জনাদীহি পরিসুদ্ধং আদাসমণ্ডলসদিসং করেয্যুং. ন চ নং রজাপথেতি পুব্বে ৰুত্তপ্পকারে ঠানে অনিক্খিপিত্ৰা করণ্ডমঞ্জূসাদীসু ৰা ঠপেয্যুং, পলিৰেঠেত্ৰা ৰা নাগদন্তে লগেয্যুং. সেসং ৰুত্তনযানুসারেনেৰ গহেতব্বং.
উপমাসংসন্দনা চেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা – কিলিট্ঠকংসপাতিসদিসো সাঙ্গণো ভব্বপুগ্গলো. কিলিট্ঠকংসপাতিযা পরিভুঞ্জনমাদিং কত্ৰা সুদ্ধট্ঠানে ঠপনং ৰিয তস্স পুগ্গলস্স পব্বজ্জং লভমানস্স পেসলভিক্খূনং সন্তিকে পব্বজ্জাপটিলাভো. যে ওৰদন্তি অনুসাসন্তি অপ্পমত্তকম্পি পমাদং দিস্ৰা দণ্ডকম্মং কত্ৰা পুনপ্পুনং সিক্খাপেন্তি, সংকিলিট্ঠকংসপাতিযা অপরকালে ¶ পরিসুদ্ধপরিযোদাতভাৰো ৰিয তস্স পুগ্গলস্স আচরিযুপজ্ঝাযানং অনুসিক্খতো অনুক্কমেন সম্মাৰত্তপটিপত্তি, এত্থ ঠিতস্স অনঙ্গণকালকিরিযা. অথ ৰা অনুক্কমেন পরিসুদ্ধে সীলে পতিট্ঠায অত্তনো অনুরূপং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা ধুতঙ্গানি সমাদায অত্তনো অনুকূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গামন্তসেনাসনৰাসং মুঞ্চিত্ৰা পন্তসেনাসনৰাসো, এত্থ ঠিতস্স অনঙ্গণকালকিরিযা. অথ ৰা অনুক্কমেন কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠসমাপত্তিনিব্বত্তনেন কিলেসৰিক্খম্ভনং, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানা ৰুট্ঠায ৰিপস্সনায কিলেসানং তদঙ্গনিৰারণং, সোতাপত্তিফলাধিগমো…পে… অরহত্তসচ্ছিকিরিযাতি এত্থ ঠিতস্স অচ্চন্তং অনঙ্গণকালকিরিযা এৰ.
ততিযৰারে সুভনিমিত্তন্তি রাগট্ঠানিযং ইট্ঠারম্মণং. মনসি করিস্সতীতি তস্মিং ৰিপন্নস্সতি তং নিমিত্তং আৰজ্জিস্সতি. তস্স সুভনিমিত্তস্স মনসিকারাতি তস্স পুগ্গলস্স সুভনিমিত্তমনসিকারকারণা. অনুদ্ধংসেস্সতীতি হিংসিস্সতি অধিভৰিস্সতি. রাগো হি উপ্পজ্জন্তো কুসলৰারং পচ্ছিন্দিত্ৰা সযমেৰ অকুসলজৰনং হুত্ৰা তিট্ঠন্তো কুসলচিত্তং অনুদ্ধংসেতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযানুসারেনেৰ গহেতব্বং.
ওপম্মসংসন্দনা পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা – পরিসুদ্ধকংসপাতিসদিসো পকতিযা ¶ অপ্পকিলেসো অনঙ্গণপুগ্গলো. পরিসুদ্ধকংসপাতিযা নপরিভুঞ্জনং আদিং কত্ৰা রজাপথে নিক্খেপো ৰিয তস্স পুগ্গলস্স পব্বজ্জং লভমানস্সাতি ইতো পরং সব্বং পঠমৰারসদিসমেৰ.
চতুত্থৰারে ¶ সুভনিমিত্তং ন মনসি করিস্সতীতি তস্মিং সতিৰিরহাভাৰতো তং নিমিত্তং নাৰজ্জিস্সতি, সেসং দুতিযৰারানুসারেন ৰেদিতব্বং. ‘‘অযং খো, আৰুসো’’তিআদি ‘‘কো নু খো, আৰুসো’’তিআদিম্হি ৰুত্তনযমেৰ.
৬০. ইদানি তং অঙ্গণং নানপ্পকারতো পাকটং কারাপেতুকামেনাযস্মতা মহামোগ্গল্লানেন ‘‘অঙ্গণং অঙ্গণ’’ন্তিআদিনা নযেন পুট্ঠো তং ব্যাকরোন্তো পাপকানং খো এতং, আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ ইচ্ছাৰচরানন্তি ইচ্ছায অৰচরানং, ইচ্ছাৰসেন ওতিণ্ণানং পৰত্তানং নানপ্পকারানং কোপঅপ্পচ্চযানন্তি অত্থো. যং ইধেকচ্চস্সাতি যেন ইধেকচ্চস্স এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য, তং ঠানং তং কারণং ৰিজ্জতি অত্থি, উপলব্ভতীতি ¶ ৰুত্তং হোতি. আপন্নো অস্সন্তি আপন্নো ভৰেয্যং. ন চ মং ভিক্খূ জানেয্যুন্তি ভিক্খূ চ মং ন জানেয্যুং. কিং পনেত্থ ঠানং, লাভত্থিকতা. লাভত্থিকো হি ভিক্খু পকতিযাপি চ কতপুঞ্ঞো মনুস্সেহি সক্কতো গরুকতো এৰং চিন্তেতি ‘‘আপত্তিং আপন্নং ভিক্খুং থেরা ঞত্ৰা মজ্ঝিমানং আরোচেন্তি, তে নৰকানং, নৰকা ৰিহারে ৰিঘাসাদাদীনং, তে ওৰাদং আগতানং ভিক্খুনীনং, এৰং কমেন চতস্সো পরিসা জানন্তি. এৰমস্স লাভন্তরাযো হোতি. অহো ৰতাহং আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, ন চ মং ভিক্খূ জানেয্যু’’ন্তি.
যং তং ভিক্খুং ভিক্খূ জানেয্যুন্তি যেন কারণেন তং ভিক্খুং অঞ্ঞে ভিক্খূ জানেয্যুং, তং কারণং ৰিজ্জতি খো পন অত্থিযেৰ, নো নত্থি. থেরা হি ঞত্ৰা মজ্ঝিমানং আরোচেন্তি. এৰং সো পুব্বে ৰুত্তনযেন চতূসু পরিসাসু পাকটো হোতি. এৰং পাকটো চ অযসাভিভূতো গামসতম্পি পৰিসিত্ৰা উম্মারসতেসু ঠানেসু উঞ্ছিত্ৰা যথাধোতেন পত্তেন নিক্খমতি. ততো জানন্তি মং ভিক্খূ আপত্তিং আপন্নোতি তেহি চম্হি এৰং নাসিতোতি চিন্তেত্ৰা, ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো সো ইমিনা কারণেন কুপিতো চেৰ হোতি কোধাভিভূতো অপ্পতীতো চ দোমনস্সাভিভূতো.
যো চেৰ খো ¶ , আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো উভযমেতং অঙ্গণন্তি, আৰুসো, যো চাযং সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতো কোপো, যো চ ৰেদনাক্খন্ধসঙ্গহিতো অপ্পচ্চযো, এতং উভযং অঙ্গণন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ইদঞ্চ তাদিসানং পুগ্গলানং ৰসেন ৰুত্তং. লোভো পন ইমস্স অঙ্গণস্স পুব্বভাগৰসেন, মোহো সম্পযোগৰসেনাপি গহিতোযেৰ হোতি.
অনুরহো ¶ মন্তি পুরিমসদিসমেৰ ভিক্খুং গহেত্ৰা ৰিহারপচ্চন্তে সেনাসনং পৰেসেত্ৰা দ্ৰারং থকেত্ৰা চোদেন্তে ইচ্ছতি. ঠানং খো পনেতন্তি এতং কারণং ৰিজ্জতি, যং তং ভিক্খুং চতুপরিসমজ্ঝে আনেত্ৰা ব্যত্তা ৰিনীতা ‘‘তযা অসুকম্হি নাম ঠানে ৰেজ্জকম্মং কত’’ন্তিআদিনা নযেন চোদেয্যুং. সো চতূসু পরিসাসু পাকটো হোতি. এৰং পাকটো চ অযসাভিভূতোতি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ.
সপ্পটিপুগ্গলোতি ¶ সমানো পুগ্গলো. সমানোতি সাপত্তিকো. পটিপুগ্গলোতি চোদকো. অযং সাপত্তিকেনেৰ চোদনং ইচ্ছতি, ত্ৰম্পি ইমঞ্চিমঞ্চ আপত্তিং আপন্নো, তং তাৰ পটিকরোহি পচ্ছা মং চোদেস্সসীতি ৰত্তুং সক্কাতি মঞ্ঞমানো. অপিচ জাতিআদীহিপি সমানো পুগ্গলো সপ্পটিপুগ্গলো. অযঞ্হি অত্তনো জাতিযা কুলেন বাহুসচ্চেন ব্যত্ততায ধুতঙ্গেনাতি এৰমাদীহিপি সমানেনেৰ চোদনং ইচ্ছতি, তাদিসেন ৰুত্তং নাতিদুক্খং হোতীতি মঞ্ঞমানো. অপ্পটিপুগ্গলোতি এত্থ অযুত্তো পটিপুগ্গলো অপ্পটিপুগ্গলো. ইমেহি আপত্তাদীহি অসদিসত্তা পটিসত্তু পটিসল্লো চোদকো ভৰিতুং অযুত্তোতি ৰুত্তং হোতি. ইতি সো কুপিতোতি ইতি সো ইমায অপ্পটিপুগ্গলচোদনায এৰং কুপিতো হোতি.
চতুত্থৰারে অহো ৰতাতি ‘‘অহো ৰত রে অম্হাকং পণ্ডিতকা, অহো ৰত রে অম্হাকং বহুস্সুতকা তেৰিজ্জকা’’তি (দী. নি. ১.২৯১) গরহাযং দিস্সতি. ‘‘অহো ৰত মং দহরংযেৰ সমানং রজ্জে অভিসিঞ্চেয্যু’’ন্তি (মহাৰ. ৫৭) পত্থনাযং. ইধ পত্থনাযমেৰ. পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰাতি পুনপ্পুনং পুচ্ছিত্ৰা. অযং ভিক্খু লাভত্থিকো ভগৰতো অত্তানং পটিপুচ্ছিতব্বং ইচ্ছতি, তঞ্চ খো অনুমতিপুচ্ছায, নো মগ্গং ৰা ফলং ৰা ৰিপস্সনং ৰা অন্তরং কত্ৰা. অযঞ্হি পস্সতি ভগৰন্তং সারিপুত্তাদযো মহাথেরে ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সারিপুত্ত, মোগ্গল্লান, কস্সপ ¶ , রাহুল চক্খুং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি এৰং পরিসমজ্ঝে পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তং, মনুস্সে চ ‘‘তেস পণ্ডিতা থেরা সত্থু চিত্তং আরাধেন্তী’’তি ৰণ্ণং ভণন্তে, লাভসক্কারঞ্চ উপহরন্তে. তস্মা তং লাভসক্কারং ইচ্ছন্তো এৰং চিন্তেত্ৰা নিখণিত্ৰা ঠপিতখাণু ৰিয ভগৰতো পুরতোৰ হোতি.
ইতি সো কুপিতোতি অথ ভগৰা তং অমনসিকরিত্ৰাৰ অঞ্ঞং থেরং পটিপুচ্ছিত্ৰা ধম্মং দেসেতি ¶ , তেন সো কুপিতো হোতি ভগৰতো চ থেরস্স চ. কথং ভগৰতো কুপ্পতি? ‘‘অহং পব্বজিতকালতো পভুতি গন্ধকুটিপরিৰেণতো বহিনিক্খমনং ন জানামি, সব্বকালং ছাযাৰ ন ৰিজহামি, মং নাম পুচ্ছিত্ৰা ধম্মদেসনামত্তম্পি নত্থি. তংমুহুত্তং দিট্ঠমত্তকমেৰ থেরং পুচ্ছিত্ৰা ধম্মং দেসেতী’’তি এৰং ভগৰতো কুপ্পতি. কথং থেরস্স কুপ্পতি? ‘‘অযং মহল্লকত্থেরো ভগৰতো পুরতো খাণু ¶ ৰিয নিসীদতি, কদা নু খো ইমং ধম্মকম্মিকা অভব্বট্ঠানং পাপেত্ৰা নীহরিস্সন্তি, অযঞ্হি যদি ইমস্মিং ৰিহারে ন ভৰেয্য, অৰস্সং ভগৰা মযা সদ্ধিং সল্লপেয্যা’’তি এৰং থেরস্স কুপ্পতি.
পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰাতি পুরতো পুরতো কত্ৰা, সম্পরিৰারেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অযম্পি লাভত্থিকোযেৰ, অযঞ্হি পস্সতি বহুস্সুতে ভিক্খূ মহাপরিৰারেন গামং পৰিসন্তে, চেতিযং ৰন্দন্তে, তেসঞ্চ তং সম্পত্তিং দিস্ৰা উপাসকে পসন্নে পসন্নাকারং করোন্তে. তস্মা এৰং ইচ্ছতি. কুপিতোতি অযম্পি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি ভিক্খূনং থেরস্স চ. কথং ভিক্খূনং? ‘‘ইমে যদেৰ ময্হং উপ্পজ্জতি চীৰরং ৰা পিণ্ডপাতো ৰা, তং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি, ময্হং পন পত্তচীৰরং গহেত্ৰা পিট্ঠিতো আগচ্ছন্তোপি নত্থী’’তি এৰং ভিক্খূনং কুপ্পতি. কথং থেরস্স? ‘‘এসো মহল্লকত্থেরো তেসু তেসু ঠানেসু সযমেৰ পঞ্ঞাযতি, কুদাস্সু নাম নং ধম্মকম্মিকা নিক্কড্ঢিস্সন্তি, ইমস্মিং অসতি অৰস্সং মংযেৰ পরিৰারেস্সন্তী’’তি.
ভত্তগ্গেতি ভোজনট্ঠানে. অগ্গাসনন্তি সঙ্ঘত্থেরাসনং. অগ্গোদকন্তি দক্খিণোদকং. অগ্গপিণ্ডন্তি সঙ্ঘত্থেরপিণ্ডং. সব্বত্থ ৰা অগ্গন্তি পণীতাধিৰচনমেতং. তত্থ অহমেৰ লভেয্যন্তি ইচ্ছা নাতিমহাসাৰজ্জা. ন অঞ্ঞো ভিক্খু লভেয্যাতি পন অতিমহাসাৰজ্জা ¶ . অযম্পি লাভত্থিকো পাসাদিকো হোতি চীৰরধারণাদীহি, কদাচি পব্বজতি, কদাচি ৰিব্ভমতি. তেন সো পুব্বে লদ্ধপুব্বং আসনাদিং পচ্ছা অলভন্তো এৰং চিন্তেসি. ন সো ভিক্খু লভেয্যাতি ন সো ভিক্খু থেরানং অগ্গাসনাদীসু তদনুসারেন মজ্ঝিমানং অঞ্ঞেসঞ্চ নৰানং কদাচি যং ৰা তং ৰা সব্বনিহীনং আসনাদিং লভতি. কুপিতোতি অযম্পি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি মনুস্সানঞ্চ থেরানঞ্চ. কথং মনুস্সানং? ‘‘ইমে মঙ্গলাদীসু মং নিস্সায ভিক্খূ লভন্তি, এতে, ‘ভন্তে, এত্তকে ভিক্খূ গহেত্ৰা অম্হাকং অনুকম্পং করোথা’তি ৰদন্তি, ইদানি তংমুহুত্তং দিট্ঠমত্তকং মহল্লকত্থেরং গহেত্ৰা গতা, হোতু ইদানি, নেসং কিচ্চে উপ্পন্নে জানিস্সামী’’তি এৰং ¶ মনুস্সানং কুপ্পতি. কথং থেরানং? ‘‘ইমে নাম যদি ন ভৰেয্যুং, মংযেৰ মনুস্সা নিমন্তেয্যু’’ন্তি এৰং থেরানং কুপ্পতি.
অনুমোদেয্যন্তি ¶ অনুমোদনং করেয্যং. অযম্পি লাভত্থিকো যং ৰা তং ৰা খণ্ডানুমোদনং জানাতি, ‘‘সো অনুমোদনট্ঠানে বহূ মাতুগামা আগচ্ছন্তি, তা মং সঞ্জানিত্ৰা ততো পভুতি থালকভিক্খং দস্সন্তী’’তি পত্থেন্তো এৰং চিন্তেসি. ঠানন্তি বহুস্সুতানং অনুমোদনা ভারো, তেন বহুস্সুতো অনুমোদেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. কুপিতোতি অযম্পি তীসু ঠানেসু কুপ্পতি মনুস্সানং থেরস্স ধম্মকথিকস্স চ. কথং মনুস্সানং? ‘‘ইমে পুব্বে মংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা যাচন্তি ‘অম্হাকং নাগত্থেরো অম্হাকং সুমনত্থেরো অনুমোদতূ’তি, অজ্জ পন নাৰোচু’’ন্তি এৰং মনুস্সানং কুপ্পতি. কথং থেরস্স? ‘‘অযং সঙ্ঘত্থেরো ‘তুম্হাকং কুলুপকং নাগত্থেরং সুমনত্থেরং উপসঙ্কমথ, অযং অনুমোদিস্সতী’তি ন ভণতী’’তি এৰং থেরস্স কুপ্পতি. কথং ধম্মকথিকস্স? ‘‘থেরেন ৰুত্তমত্তেযেৰ পহারং লদ্ধকুক্কুটো ৰিয তুরিততুরিতং ৰস্সতি, ইমং নাম নিক্কড্ঢন্তা নত্থি, ইমস্মিঞ্হি অসতি অহমেৰ অনুমোদেয্য’’ন্তি এৰং ধম্মকথিকস্স কুপ্পতি.
আরামগতানন্তি ৰিহারে সন্নিপতিতানং. অযম্পি লাভত্থিকো যং ৰা তং ৰা খণ্ডধম্মকথং জানাতি, সো পস্সতি তাদিসেসু ঠানেসু দ্ৰিযোজনতিযোজনতো সন্নিপতিত্ৰা ভিক্খূ সব্বরত্তিকানি ধম্মস্সৰনানি সুণন্তে, তুট্ঠচিত্তে ¶ চ দহরে ৰা সামণেরে ৰা সাধু সাধূতি মহাসদ্দেন সাধুকারং দেন্তে, ততো দুতিযদিৰসে অন্তোগামগতে ভিক্খূ উপাসকা পুচ্ছন্তি ‘‘কে, ভন্তে, ধম্মং কথেসু’’ন্তি. তে ভণন্তি ‘‘অসুকো চ অসুকো চা’’তি. তং সুত্ৰা পসন্না মনুস্সা ধম্মকথিকানং মহাসক্কারং করোন্তি. সো তং ইচ্ছমানো এৰং চিন্তেসি. ঠানন্তি বহুস্সুতানং ৰিনিচ্ছযকুসলানং ধম্মদেসনা ভারো, তেন বহুস্সুতো দেসেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. কুপিতোতি চতুপ্পদিকং গাথম্পি ৰত্তুং ওকাসং অলভমানো কুপিতো হোতি অত্তনো মন্দভাৰস্স ‘‘অহঞ্হি মন্দো দুপ্পঞ্ঞো কুতো লভিস্সামি দেসেতু’’ন্তি.
ভিক্খুনীনন্তি ওৰাদত্থং ৰা উদ্দেসত্থং ৰা পরিপুচ্ছত্থং ৰা পূজাকরণত্থং ৰা আরামং আগন্ত্ৰা সন্নিপতিতভিক্খুনীনং. অযম্পি লাভত্থিকো, তস্সেৰং হোতি ইমা মহাকুলা পব্বজিতা ভিক্খুনিযো, তাসু কুলেসু পৰিসেত্ৰা নিসিন্নাসু মনুস্সা পুচ্ছিস্সন্তি ‘‘কস্স সন্তিকে ¶ ওৰাদং ৰা উদ্দেসং ৰা পরিপুচ্ছং ৰা গণ্হথা’’তি. ততো ৰক্খন্তি ‘‘অসুকো নাম অয্যো ¶ বহুস্সুতো, তস্স দেথ করোথা’’তি, তেনস্স এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি. ঠানন্তি ওৰাদাদযো নাম বহুস্সুতানং ভারো, তেন বহুস্সুতো দেসেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. কুপিতোতি অযম্পি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি, তাসঞ্চ ভিক্খুনীনং ‘‘ইমা পুব্বে মং নিস্সায উপোসথপ্পৰারণাদীনি লভন্তি, তা ইদানি তংমুহুত্তং দিট্ঠমত্তকমহল্লকত্থেরস্স সন্তিকং গতা’’তি. ধম্মকথিকস্স চ ‘‘এস ইমাসং সহসা ওৰাদং অদাসিযেৰা’’তি.
উপাসকানন্তি, আরামগতানং উপাসকানং. নিস্সট্ঠকম্মন্তা নাম মহাউপাসকা হোন্তি, তে পুত্তভাতুকানং কম্মং নিয্যাতেত্ৰা ধম্মং সুণন্তা ৰিচরন্তি, অযং তেসং দেসেতুং ইচ্ছতি, কিং কারণা? ইমে পসীদিত্ৰা উপাসিকানম্পি আরোচেস্সন্তি, ততো সদ্ধিং উপাসিকাহি ময্হমেৰ লাভসক্কারং উপহরিস্সন্তীতি. ঠানং বহুস্সুতেনেৰ যোজেতব্বং. কুপিতোতি অযম্পি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি, উপাসকানঞ্চ ‘‘ইমে অঞ্ঞত্থ সুণন্তি, অম্হাকং কুলুপকস্স সন্তিকে সুণামাতি নাগচ্ছন্তি, হোতু ইদানি, তেসং উপ্পন্নে কিচ্চে জানিস্সামী’’তি ধম্মকথিকস্স চ, ‘‘অযমেতেসং দেসেতী’’তি.
উপাসিকানন্তি ¶ আরামগতানং. উপাসিকা নাম আসনপূজাদিকরণত্থং ৰা উপোসথদিৰসে ৰা ধম্মস্সৰনত্থং সন্নিপতিতা. সেসং উপাসকৰারে ৰুত্তনযমেৰ.
সক্করেয্যুন্তি সক্কচ্চঞ্চ করেয্যুং, সুন্দরঞ্চ করেয্যুং. ইমিনা অত্তনি কারং করীযমানং সক্কচ্চং কতঞ্চ সুন্দরঞ্চ পত্থেতি. গরুং করেয্যুন্তি ভারিযং করেয্যুং. ইমিনা ভিক্খূহি অত্তানং গরুট্ঠানে ঠপীযমানং পত্থেতি. মানেয্যুন্তি পিযাযেয্যুং. পূজেয্যুন্তি এৰং সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পচ্চযেহি পূজেয্যুন্তি পচ্চযপূজং পত্থেতি. ঠানন্তি ‘‘পিযো গরু ভাৰনিযো’’তি ৰুত্তপ্পকারো বহুস্সুতো চ সীলৰা চ এতং ৰিধিং অরহতি তেন ভিক্খূ এৰরূপং এৰং করেয্যুন্তি ৰুত্তং হোতি. কুপিতোতি অযম্পি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি ভিক্খূনঞ্চ ‘‘ইমে এতং সক্করোন্তী’’তি থেরস্স চ ‘‘ইমস্মিং অসতি মংযেৰ সক্করেয্যু’’ন্তি. এস নযো ইতো পরেসু তীসু ৰারেসু.
পণীতানং ¶ ¶ চীৰরানন্তি পট্টদুকূলপট্টুণ্ণকোসেয্যাদীনং মহগ্ঘসুখুমসুখসম্ফস্সানং চীৰরানং. ইধাপি অহমেৰ লাভী অস্সন্তি ইচ্ছা নাতিমহাসাৰজ্জা. ন অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্সাতি পন মহাসাৰজ্জা.
পণীতানং পিণ্ডপাতানন্তি সপ্পিতেলমধুসক্করাদিপূরিতানং সেট্ঠপিণ্ডপাতানং. পণীতানং সেনাসনানন্তি অনেকসতসহস্সগ্ঘনকানং মঞ্চপীঠাদীনং পণীতানং. গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানন্তি সপ্পিতেলমধুফাণিতাদীনং উত্তমভেসজ্জানং. সব্বত্থাপি ঠানং বহুস্সুতেহি পুঞ্ঞৰন্তেহি চ যোজেতব্বং. কুপিতোতি সব্বত্থাপি দ্ৰীসু ঠানেসু কুপ্পতি, মনুস্সানঞ্চ ‘‘ইমেসং নাম পরিচিতভাৰোপি নত্থি, দীঘরত্তং একতো ৰসন্তস্স পংসুকূলত্থায ৰা পিণ্ডপাতত্থায ৰা সপ্পিতেলাদিকারণা ৰা ঘরপটিপাটিযা চরন্তস্সাপি মে একদিৰসম্পি কিঞ্চি পণীতং পচ্চযং ন দেন্তি. আগন্তুকং মহল্লকং পন দিস্ৰাৰ যং ইচ্ছতি, তং দেন্তী’’তি, থেরস্স চ ‘‘অযম্পি মহল্লকো ইমেসং অত্তানং দস্সেন্তোযেৰ চরতি, কুদাস্সু নাম নং ধম্মকম্মিকা নিক্কড্ঢেয্যুং, এৰং ইমস্মিং অসতি অহমেৰ লাভী অস্স’’ন্তি.
ইমেসং খো, এতং আৰুসোতি ইমেসং হেট্ঠা একূনৰীসতিৰারেহি ৰুত্তানং ইচ্ছাৰচরানং.
৬১. দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চাতি ¶ ন ইচ্ছাৰচরা চক্খুনা দিস্সন্তি, ন সোতেন সূযন্তি, মনোৰিঞ্ঞাণৰিসযত্তা. অপ্পহীনইচ্ছাৰচরস্স পন পুগ্গলস্স ইচ্ছাৰচরৰসেন পৰত্তকাযকম্মং দিস্ৰা দিট্ঠা ৰিয ৰচীকম্মং সুত্ৰা সুতা ৰিয চ হোন্তি, তেন ৰুত্তং ‘‘দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চা’’তি. পচ্চক্খকালে দিস্সন্তি, ‘‘অসুকো কির ভিক্খু ঈদিসো’’তি তিরোক্খকালে সূযন্তি. কিঞ্চাপীতি অনুগ্গহগরহৰচনং. তেন আরঞ্ঞিকত্তং অনুগ্গণ্হাতি, ইচ্ছাৰচরানং অপ্পহানং গরহতি.
তত্রাযং যোজনা, কিঞ্চাপি সো ভিক্খু গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা আরঞ্ঞিকো হোতি, অন্তে পন্তসেনাসনে ৰসতি, ইমে চস্স এত্তকা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা. কিঞ্চাপি সো অতিরেকলাভং পটিক্খিপিত্ৰা পিণ্ডপাতিকো ¶ হোতি. কিঞ্চাপি সো লোলুপ্পচারং ৰজ্জেত্ৰা সপদানচারী হোতি. কিঞ্চাপি সো গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা পংসুকূলিকো হোতি.
লূখচীৰরধরোতি ¶ এত্থ পন লূখন্তি সত্থলূখং সুত্তলূখং রজনলূখন্তি তীহি কারণেহি লূখং ৰেদিতব্বং. তত্থ সত্থেন খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্নং সত্থলূখং নাম, তং অগ্ঘেন পরিহাযতি, থূলদীঘসুত্তকেন সিব্বিতং সুত্তলূখং নাম, তং ফস্সেন পরিহাযতি খরসম্ফস্সং হোতি. রজনেন রত্তং রজনলূখং নাম, তং ৰণ্ণেন পরিহাযতি দুব্বণ্ণং হোতি. কিঞ্চাপি সো ভিক্খু এৰং সত্থলূখসুত্তলূখরজনলূখচীৰরধরো হোতি, ইমে চস্স এত্তকা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, অথ খো নং ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী নেৰ সক্করোন্তি…পে… ন পূজেন্তীতি. তং কিস্স হেতূতি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং, কিস্স হেতূতি কিং কারণা. তে হি তস্স…পে… সূযন্তি চ যস্মা তস্স তে পাপকা সূযন্তি চাতি ৰুত্তং হোতি. ইমেসং ইচ্ছাৰচরানং অপ্পহীনত্তাতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.
ইদানি তমত্থং উপমায পাকটং করোন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ কুণপন্তি মতকল়েৰরং. অহিস্স কুণপং অহিকুণপং. এৰং ইতরানি. অতিপটিকূলজিগুচ্ছনীযভাৰতো চেত্থ ইমানেৰ তীণি ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি. অঞ্ঞেসঞ্হি সসসূকরাদীনং কুণপং মনুস্সা কটুকভণ্ডাদীহি অভিসঙ্খরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তিপি. ইমেসং পন কুণপং অভিনৰম্পি জিগুচ্ছন্তিযেৰ, কো পন ৰাদো কালাতিক্কমেন পূতিভূতে. রচযিত্ৰাতি ৰড্ঢেত্ৰা, পরিপূরেত্ৰাতি অত্থো, কুণপং গহেত্ৰা কংসপাতিযং পক্খিপিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞিস্সাতি অপরায. পটিকুজ্জিত্ৰাতি পিদহিত্ৰা ¶ . অন্তরাপণন্তি আপণানমন্তরে মহাজনসংকিণ্ণং রচ্ছামুখং. পটিপজ্জেয্যুন্তি গচ্ছেয্যুং. জঞ্ঞজঞ্ঞং ৰিযাতি চোক্খচোক্খং ৰিয মনাপমনাপং ৰিয. অপিচ ৰধুকাপণ্ণাকারং ৰিযাতি ৰুত্তং হোতি. ৰধুকাতি জনেত্তি ৰুচ্চতি, তস্সা নীযমানং পণ্ণাকারং জঞ্ঞং, উভযত্থাপি আদরৰসেন ৰা পসংসাৰসেন ৰা পুনরুত্তং. ‘‘জঞ্ঞজঞ্ঞং ব্যা’’তিপি পাঠো.
অপাপুরিত্ৰাতি ৰিৰরিত্ৰা. তস্স সহ দস্সনেন অমনাপতা চ সণ্ঠহেয্যাতি তস্স কুণপস্স দস্সনেন সহেৰ তস্স জনস্স অমনাপতা ¶ তিট্ঠেয্য. অমনাপতাতি চ ‘‘অমনাপমিদ’’ন্তি উপ্পন্নচিত্তচেতসিকানমেতং অধিৰচনং. এস নযো পটিকুল্যজেগুচ্ছতাসু. জিঘচ্ছিতানম্পীতি ছাতানম্পি. ন ভোত্তুকম্যতা অস্সাতি ভুঞ্জিতুকামতা ন ভৰেয্য. পগেৰ সুহিতানন্তি ধাতানং পন পঠমতরমেৰ ভুঞ্জিতুকামতা ন ভৰেয্যাতি ৰুত্তং হোতি.
তত্রাযং ¶ উপমাসংসন্দনা – পরিসুদ্ধকংসপাতিসদিসং ইমস্স পব্বজ্জালিঙ্গং, কুণপরচনং ৰিয ইচ্ছাৰচরানং অপ্পহানং, অপরকংসপাতিযা পটিকুজ্ঝনং ৰিয আরঞ্ঞিকঙ্গাদীহি ইচ্ছাৰচরপ্পটিচ্ছাদনং, কংসপাতিং ৰিৰরিত্ৰা কুণপদস্সনেন জনস্স অমনাপতা ৰিয আরঞ্ঞিকঙ্গাদীনি অনাদিযিত্ৰা ইচ্ছাৰচরদস্সনেন সব্রহ্মচারীনং অসক্কারকরণাদিতাতি.
৬২. সুক্কপক্খে পন, কিঞ্চাপীতি অনুগ্গহপসংসাৰচনং, তেন আরঞ্ঞিকত্তং অনুগ্গণ্হাতি, ইচ্ছাৰচরপ্পহানং পসংসতি. নেমন্তনিকোতি নিমন্তনপটিগ্গাহকো. ৰিচিতকাল়কন্তি ৰিচিনিত্ৰা অপনীতকাল়কং. অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনন্তি এত্থ সূপো নাম হত্থহারিযো ৰুচ্চতি. ব্যঞ্জনন্তি উত্তরিভঙ্গং, তেন মচ্ছমংসমুগ্গসূপাদীহি অনেকসূপং, নানপ্পকারমংসাদিব্যঞ্জনেহি অনেকব্যঞ্জনন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
উপমাসংসন্দনে চ সালিৰরভত্তরচনং ৰিয ইচ্ছাৰচরপ্পহানং, অপরকংসপাতিযা পটিকুজ্ঝনং ৰিয অপ্পিচ্ছতাসমুট্ঠানেহি গামন্তৰিহারাদীহি ইচ্ছাৰচরপ্পহানপ্পটিচ্ছাদকং, কংসপাতিং ৰিৰরিত্ৰা সালিৰরভত্তদস্সনেন জনস্স মনাপতা ¶ ৰিয গামন্তৰিহারাদীনি অনাদিযিত্ৰা ইচ্ছাৰচরপ্পহানদস্সনেন সব্রহ্মচারীনং সক্কারকরণাদিতা ৰেদিতব্বা.
৬৩. উপমা মং, আৰুসো সারিপুত্ত, পটিভাতীতি ময্হং, আৰুসো সারিপুত্ত, উপমা উপট্ঠাতি. একং উপমং ৰত্তুকামো অহন্তি অধিপ্পাযো. পটিভাতু তন্তি তুয্হং পটিভাতু উপট্ঠাতু, ৰদ ত্ৰন্তি অধিপ্পাযো. একমিদাহন্তি এত্থ ইদাতি নিপাতমত্তং, একস্মিং সমযে অহন্তি ৰুত্তং হোতি, ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং. রাজগহে ৰিহরামি গিরিব্বজেতি, রাজগহন্তি তস্স নগরস্স নামং. সমন্ততো পন গিরিপরিক্খেপেন ৰজো ৰিয সণ্ঠিতত্তা গিরিব্বজন্তি ৰুচ্চতি. তস্মিং নগরে ৰিহরামি, তং নিস্সায অহং ¶ ৰিহরামীতি ৰুত্তং হোতি. অথ খ্ৰাহন্তি অথ খো অহং. এত্থ চ অথাতি অঞ্ঞাধিকারৰচনারম্ভে নিপাতো. খোতি পদপূরণমত্তে. পুব্বণ্হসমযন্তি দিৰসস্স পুব্বভাগসমযং. পুব্বণ্হসমযেতি অত্থো, পুব্বণ্হে ৰা সমযং পুব্বণ্হসমযং, পুব্বণ্হে একং খণন্তি ৰুত্তং হোতি, এৰং অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং লব্ভতি. নিৰাসেত্ৰাতি পরিদহিত্ৰা, ৰিহারনিৰাসনপরিৰত্তনৰসেনেতং ৰেদিতব্বং. গামপ্পৰেসনত্থায ৰা সণ্ঠপেত্ৰা নিৰাসনৰসেন, ন হি সো ততো পুব্বে অনিৰত্থো অহোসি.
পত্তচীৰরমাদাযাতি ¶ পত্তং হত্থেন চীৰরং কাযেন আদিযিত্ৰা. পিণ্ডাযাতি পিণ্ডপাতত্থায. সমীতীতি তস্স নামং. যানকারপুত্তোতি রথকারপুত্তো. পণ্ডুপুত্তোতি পণ্ডুস্স পুত্তো. আজীৰকোতি নগ্গসমণকো. পুরাণযানকারপুত্তোতি পোরাণযানকারকুলস্স পুত্তো. পচ্চুপট্ঠিতোতি উপগন্ত্ৰা ঠিতো. ৰঙ্কং নাম একতো কুটিলং. জিম্হং নাম সপ্পগতমগ্গসদিসং. দোসন্তি ফেগ্গুৰিসমগণ্ঠিকাদি. যথা যথাতি কালত্থে নিপাতো, যদা যদা যস্মিং তস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. তথা তথাতি অযম্পি কালত্থোযেৰ, তস্মিং তস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. সো অত্তনো সুত্তানুলোমেন চিন্তেসি, ইতরো তেন চিন্তিতক্খণে চিন্তিতট্ঠানমেৰ তচ্ছতি. অত্তমনোতি সকমনো তুট্ঠমনো পীতিসোমনস্সেহি গহিতমনো. অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেসীতি অত্তমনতায ৰাচং ¶ , অত্তমনভাৰস্স ৰা যুত্তং ৰাচং নিচ্ছারেসি উদীরযি, পব্যাহরীতি ৰুত্তং হোতি. হদযা হদযং মঞ্ঞে অঞ্ঞাযাতি চিত্তেন চিত্তং জানিত্ৰা ৰিয.
অস্সদ্ধাতি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘেসু সদ্ধাৰিরহিতা. জীৰিকত্থাতি ইণভযাদীহি পীল়িতা বহি জীৰিতুং অসক্কোন্তা ইধ জীৰিকত্থিকা হুত্ৰা. ন সদ্ধাতি ন সদ্ধায. সঠা মাযাৰিনোতি মাযাসাঠেয্যেহি যুত্তা. কেতবিনোতি সিক্খিতকেরাটিকা, নিপ্ফন্নথামগতসাঠেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. সাঠেয্যঞ্হি অভূতগুণদস্সনতো অভূতভণ্ডগুণদস্সনসমং কত্ৰা ‘‘কেরাটিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. উন্নল়াতি উগ্গতনল়া, উট্ঠিততুচ্ছমানাতি ৰুত্তং হোতি ¶ . চপলাতি পত্তচীৰরমণ্ডনাদিনা চাপল্লেন যুত্তা. মুখরাতি মুখখরা, খরৰচনাতি ৰুত্তং হোতি, ৰিকিণ্ণৰাচাতি অসংযতৰচনা, দিৰসম্পি নিরত্থকৰচনপ্পলাপিনো. ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারাতি ছসু ইন্দ্রিযেসু অসংৰুতকম্মদ্ৰারা. ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনোতি ভোজনে যা মত্তা জানিতব্বা পরিযেসনপটিগ্গহণপরিভোগেসু যুত্ততা, তস্সা অজাননকা. জাগরিযং অননুযুত্তাতি জাগরে অননুযুত্তা. সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তোতি সমণধম্মে নিরপেক্খা, ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তিরহিতাতি অত্থো. সিক্খায ন তিব্বগারৰাতি সিক্খাপদেসু বহুলগারৰা ন হোন্তি, আপত্তিৰীতিক্কমবহুলা ৰা. বাহুলিকাতিআদি ধম্মদাযাদে ৰুত্তং, কুসীতাতিআদি ভযভেরৰে. ধম্মপরিযাযেনাতি ধম্মদেসনায.
সদ্ধা অগারস্মাতি পকতিযাপি সদ্ধা, পব্বজিতাপি সদ্ধায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা. পিৰন্তি মঞ্ঞে ঘসন্তি মঞ্ঞেতি পিৰন্তি ৰিয ঘসন্তি ৰিয. অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেন্তা ৰচসা পিৰন্তি ৰিয, অব্ভনুমোদন্তা মনসা ঘসন্তি ৰিয. সাধু ৰতাতি সুন্দরং ৰত ¶ . সব্রহ্মচারীতি রস্সম্পি ৰট্টতি দীঘম্পি. রস্সে সতি সারিপুত্তস্স উপরি হোতি, দীঘে সতি সব্রহ্মচারীনং. যদা সারিপুত্তস্স উপরি হোতি, তদা সব্রহ্মচারী সারিপুত্তো অম্হে অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰাতি অত্থো. যদা সব্রহ্মচারীনং, তদা সব্রহ্মচারযো অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰাতি অত্থো. দহরোতি তরুণো. যুৰাতি যোব্বনভাৰে ঠিতো. মণ্ডনকজাতিকোতি ¶ অলঙ্কারকসভাৰো. তত্থ কোচি তরুণোপি যুৰা ন হোতি যথা অতিতরুণো, কোচি যুৰাপি মণ্ডনকজাতিকো ন হোতি যথা উপসন্তসভাৰো, আলসিযব্যসনাদীহি ৰা অভিভূতো, ইধ পন দহরো চেৰ যুৰা চ মণ্ডনকজাতিকো চ অধিপ্পেতো, তস্মা এৰমাহ. উপ্পলাদীনি লোকসম্মতত্তা ৰুত্তানি. ইতিহ তেতি এৰং তে. উভো মহানাগাতি দ্ৰেপি মহানাগা, দ্ৰেপি হি এতে অগ্গসাৰকা ‘‘মহানাগা’’তি ৰুচ্চন্তি. তত্রাযং ৰচনত্থো, ছন্দাদীহি ন গচ্ছন্তীতি নাগা, তেন তেন মগ্গেন পহীনে কিলেসে ন আগচ্ছন্তীতি নাগা, নানপ্পকারকং আগুং ন করোন্তীতি নাগা, অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন মহানিদ্দেসে (মহানি. ৮০) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অপিচ –
‘‘আগুং ¶ ন করোতি কিঞ্চি লোকে,
সব্বসংযোগে ৰিসজ্জ বন্ধনানি;
সব্বত্থ ন সজ্জতী ৰিমুত্তো,
নাগো তাদি পৰুচ্চতে তথত্তা’’তি. (সু. নি. ৫২৭; মহানি. ৮০);
এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. মহন্তা নাগা মহানাগা, অঞ্ঞেহি খীণাসৰনাগেহি পুজ্জতরা চ পাসংসতরা চাতি অত্থো. অঞ্ঞমঞ্ঞস্সাতি অঞ্ঞো অঞ্ঞস্স. সমনুমোদিংসূতি সমং অনুমোদিংসু. তত্থ ইমায উপমায মহামোগ্গল্লানো অনুমোদি, পটিভাতু তং আৰুসোতি ধম্মসেনাপতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসূ’’তি.
সম্মুতিপরমত্থদেসনাকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
অনঙ্গণসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. আকঙ্খেয্যসুত্তৰণ্ণনা
৬৪. এৰং ¶ মে সুতন্তি আকঙ্খেয্যসুত্তং. তত্থ সম্পন্নসীলাতি তিৰিধং সম্পন্নং পরিপুণ্ণসমঙ্গিমধুরৰসেন. তত্থ –
‘‘সম্পন্নং সালিকেদারং, সুৰা ভুঞ্জন্তি কোসিয;
পটিৰেদেমি তে ব্রহ্মে, ন নং ৰারেতুমুস্সহে’’তি. (জা. ১.১৪.১);
ইদং পরিপুণ্ণসম্পন্নং নাম. ‘‘ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো’’তি (ৰিভ. ৫১১) ইদং সমঙ্গিসম্পন্নং ¶ নাম. ‘‘ইমিস্সা, ভন্তে, মহাপথৰিযা হেট্ঠিমতলং সম্পন্নং, সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনেল়কং, এৰমস্সাদ’’ন্তি (পারা. ১৭) ইদং মধুরসম্পন্নং নাম. ইধ পন পরিপুণ্ণসম্পন্নম্পি সমঙ্গিসম্পন্নম্পি ৰট্টতি. তস্মা সম্পন্নসীলাতি পরিপুণ্ণসীলা হুত্ৰাতিপি সীলসমঙ্গিনো হুত্ৰাতিপি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিব্বো. সীলন্তি কেনট্ঠেন সীলং? সীলনট্ঠেন সীলং. তস্স ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা.
তত্থ ¶ ‘‘পরিপুণ্ণসীলা’’তি ইমিনা অত্থেন খেত্তদোসৰিগমেন খেত্তপারিপূরী ৰিয সীলদোসৰিগমেন সীলপারিপূরী ৰুত্তা হোতি. যথা হি খেত্তং বীজখণ্ডং ৰপ্পখণ্ডং উদকখণ্ডং ঊসখণ্ডন্তি চতুদোসসমন্নাগতং অপরিপূরং হোতি.
তত্থ বীজখণ্ডং নাম যত্থ অন্তরন্তরা বীজানি খণ্ডানি ৰা পূতীনি ৰা হোন্তি, তানি যত্থ ৰপন্তি, তত্থ সস্সং ন উট্ঠেতি, খেত্তং খণ্ডং হোতি. ৰপ্পখণ্ডং নাম যত্থ অকুসলো বীজানি ৰপন্তো অন্তরন্তরা নিপাতেতি. এৰঞ্হি সব্বত্থ সস্সং ন উট্ঠেতি, খেত্তং খণ্ডং হোতি. উদকখণ্ডং নাম যত্থ কত্থচি উদকং অতিবহু ৰা ন ৰা হোতি, তত্রাপি হি সস্সানি ন উট্ঠেন্তি, খেত্তং খণ্ডং হোতি. ঊসখণ্ডং নাম যত্থ কস্সকো কিস্মিঞ্চি পদেসে নঙ্গলেন ¶ ভূমিং চত্তারো পঞ্চ ৰারে কসন্তো অতিগম্ভীরং করোতি, ততো ঊসং উপ্পজ্জতি, তত্রাপি হি সস্সং ন উট্ঠেতি, খেত্তং খণ্ডং হোতি, তাদিসঞ্চ খেত্তং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং, তত্রাপি হি বহুম্পি ৰপিত্ৰা অপ্পং লভতি. ইমেসং পন চতুন্নং দোসানং ৰিগমা খেত্তং পরিপুণ্ণং হোতি. তাদিসঞ্চ খেত্তং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং. এৰমেৰ খণ্ডং ছিদ্দং সবলং কম্মাসন্তি চতুদোসসমন্নাগতং সীলং অপরিপূরং হোতি. তাদিসঞ্চ সীলং ন মহপ্ফলং হোতি, ন মহানিসংসং. ইমেসং পন চতুন্নং দোসানং ৰিগমা সীলখেত্তং পরিপুণ্ণং হোতি, তাদিসঞ্চ সীলং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং.
‘‘সীলসমঙ্গিনো’’তি ইমিনা পনত্থেন সীলেন সমঙ্গিভূতা সমোধানং গতা সমন্নাগতা হুত্ৰা ৰিহরথাতি ইদমেৰ ৰুত্তং হোতি. তত্থ দ্ৰীহি কারণেহি সম্পন্নসীলতা হোতি সীলৰিপত্তিযা চ আদীনৰদস্সনেন সীলসম্পত্তিযা ¶ চ আনিসংসদস্সনেন. তদুভযম্পি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতং.
তত্থ ‘‘সম্পন্নসীলা’’তি এত্তাৰতা কির ভগৰা চতুপারিসুদ্ধিসীলং উদ্দিসিত্ৰা ‘‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা’’তি ইমিনা তত্থ জেট্ঠকসীলং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেসীতি দীপৰিহারৰাসী সুমনত্থেরো আহ. অন্তেৰাসিকো পনস্স তেপিটকচূল়নাগত্থেরো আহ – উভযত্থাপি পাতিমোক্খসংৰরো ভগৰতা ৰুত্তো, পাতিমোক্খসংৰরোযেৰ হি সীলং. ইতরানি পন তীণি সীলন্তি ৰুত্তট্ঠানং নাম অত্থীতি অননুজানন্তো ৰত্ৰা আহ ¶ – ‘‘ইন্দ্রিযসংৰরো নাম ছদ্ৰাররক্খামত্তকমেৰ, আজীৰপারিসুদ্ধি ধম্মেন সমেন পচ্চযুপ্পত্তিমত্তকং, পচ্চযনিস্সিতং পটিলদ্ধপচ্চযে ইদমত্থন্তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জনমত্তকং. নিপ্পরিযাযেন পাতিমোক্খসংৰরোৰ সীলং. যস্স সো ভিন্নো, অযং ছিন্নসীসো ৰিয পুরিসো হত্থপাদে সেসানি রক্খিস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. যস্স পন সো অরোগো, অযং অচ্ছিন্নসীসো ৰিয পুরিসো জীৰিতং সেসানি পুন পাকতিকানি কত্ৰা রক্খিতুং সক্কোতি. তস্মা ‘সম্পন্নসীলা’তি ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরং উদ্দিসিত্ৰা ‘সম্পন্নপাতিমোক্খা’তি তস্সেৰ ৰেৰচনং ৰত্ৰা তং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো ‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা’তিআদিমাহা’’তি.
তত্থ পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতাতি পাতিমোক্খসংৰরেন সমন্নাগতা. আচারগোচরসম্পন্নাতি আচারেন ¶ চ গোচরেন চ সম্পন্না. অণুমত্তেসূতি অপ্পমত্তকেসু. ৰজ্জেসূতি অকুসলধম্মেসু. ভযদস্সাৰীতি ভযদস্সিনো. সমাদাযাতি সম্মা আদিযিত্ৰা. সিক্খথ সিক্খাপদেসূতি সিক্খাপদেসু তং তং সিক্খাপদং সমাদিযিত্ৰা সিক্খথ. অপিচ সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূতি যংকিঞ্চি সিক্খাকোট্ঠাসেসু সিক্খিতব্বং কাযিকং ৰাচসিকঞ্চ, তং সব্বং সমাদায সিক্খথাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন সব্বানেতানি পাতিমোক্খসংৰরাদীনি পদানি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তানি.
৬৫. আকঙ্খেয্য চেতি ইদং কস্মা আরদ্ধং? সীলানিসংসদস্সনত্থং. সচেপি অচিরপব্বজিতানং ৰা দুপ্পঞ্ঞানং ¶ ৰা এৰমস্স ‘‘ভগৰা সীলং পূরেথাতি ৰদতি, কো নু খো সীলপূরণে আনিসংসো, কো ৰিসেসো, কা ৰড্ঢী’’তি? তেসং সত্তরস আনিসংসে দস্সেতুং এৰমাহ. অপ্পেৰ নাম এতং সব্রহ্মচারীনং পিযমনাপতাদিআসৰক্খযপরিযোসানং আনিসংসং সুত্ৰাপি সীলং পরিপূরেয্যুন্তি. ৰিসকণ্টকৰাণিজো ৰিয. ৰিসকণ্টকৰাণিজো নাম গুল়ৰাণিজো ৰুচ্চতি.
সো কির গুল়ফাণিতখণ্ডসক্খরাদীনি সকটেনাদায পচ্চন্তগামং গন্ত্ৰা ‘‘ৰিসকণ্টকং গণ্হথ, ৰিসকণ্টকং গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেসি. তং সুত্ৰা গামিকা ‘‘ৰিসং নাম কক্খল়ং, যো নং খাদতি, সো মরতি, কণ্টকম্পি ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেতি, উভোপেতে কক্খল়া, কো এত্থ আনিসংসো’’তি গেহদ্ৰারানি থকেসুং, দারকে চ পলাপেসুং. তং দিস্ৰা ৰাণিজো ¶ ‘‘অৰোহারকুসলা ইমে গামিকা, হন্দ নে উপাযেন গণ্হাপেমী’’তি ‘‘অতিমধুরং গণ্হথ, অতিসাদুং গণ্হথ, গুল়ং ফাণিতং সক্খরং সমগ্ঘং লব্ভতি, কূটমাসককূটকহাপণাদীহিপি লব্ভতী’’তি উগ্ঘোসেসি. তং সুত্ৰা গামিকা হট্ঠতুট্ঠা আগন্ত্ৰা বহুম্পি মূলং দত্ৰা গহেসুং. তত্থ ৰাণিজস্স ‘‘ৰিসকণ্টকং গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসনং ৰিয ভগৰতো ‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ…পে… সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’’তি ৰচনং. ‘‘উভোপেতে কক্খল়া, কো এত্থ আনিসংসো’’তি গামিকানং চিন্তনং ৰিয ভগৰা ‘‘সম্পন্নসীলা ৰিহরথা’’তি আহ, ‘‘সীলঞ্চ নামেতং কক্খল়ং ফরুসং খিড্ডাদিপচ্চনীকং, কো নু খো সম্পন্নসীলানং আনিসংসো’’তি ভিক্খূনং চিন্তনং. অথ তস্স ৰাণিজস্স ‘‘অতিমধুরং গণ্হথা’’তিআদিৰচনং ৰিয ¶ ভগৰতো পিযমনাপতাদিআসৰক্খযপরিযোসানং সত্তরসআনিসংসপ্পকাসনত্থং ‘‘আকঙ্খেয্য চে’’তিআদিৰচনং ৰেদিতব্বং.
তত্থ আকঙ্খেয্য চেতি যদি আকঙ্খেয্য যদি ইচ্ছেয্য. পিযো চ অস্সন্তি পিযচক্খূহি সম্পস্সিতব্বো, সিনেহুপ্পত্তিযা পদট্ঠানভূতো ভৰেয্যন্তি ৰুত্তং হোতি. মনাপোতি তেসং মনৰড্ঢনকো, তেসং ৰা মনেন পত্তব্বো, মেত্তচিত্তেন ফরিতব্বোতি ৰুত্তং হোতি. গরূতি তেসং গরুট্ঠানিযো পাসাণচ্ছত্তসদিসো. ভাৰনীযোতি ‘‘অদ্ধা অযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’’তি এৰং সম্ভাৰনীযো. সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি চতুপারিসুদ্ধিসীলেসুযেৰ পরিপূরকারী অস্স, অনূনেন পরিপূরিতাকারেন সমন্নাগতো ¶ ভৰেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তোতি অত্তনো চিত্তসমথে যুত্তো, এত্থ হি অজ্ঝত্তন্তি ৰা অত্তনোতি ৰা এতং একত্থং, ব্যঞ্জনমেৰ নানং. ভুম্মত্থে পনেতং সমথন্তি উপযোগৰচনং. অনূতি ইমিনা উপসগ্গেন যোগে সিদ্ধং. অনিরাকতজ্ঝানোতি বহি অনীহটজ্ঝানো, অৰিনাসিতজ্ঝানো ৰা, নীহরণৰিনাসত্থঞ্হি ইদং নিরাকরণং নাম. থম্ভং নিরংকত্ৰা নিৰাতৰুত্তীতিআদীসু চস্স পযোগো দট্ঠব্বো.
ৰিপস্সনায সমন্নাগতোতি সত্তৰিধায অনুপস্সনায যুত্তো, সত্তৰিধা অনুপস্সনা নাম অনিচ্চানুপস্সনা দুক্খানুপস্সনা অনত্তানুপস্সনা নিব্বিদানুপস্সনা ৰিরাগানুপস্সনা নিরোধানুপস্সনা পটিনিস্সগ্গানুপস্সনাতি. তা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা. ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানন্তি ৰড্ঢেতা ¶ সুঞ্ঞাগারানং, এত্থ চ সমথৰিপস্সনাৰসেন কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা রত্তিন্দিৰং সুঞ্ঞাগারং পৰিসিত্ৰা নিসীদমানো ভিক্খু ‘‘ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারান’’ন্তি ৰেদিতব্বো. একভূমকাদিপাসাদে কুরুমানোপি পন নেৰ সুঞ্ঞাগারানং ব্রূহেতাতি দট্ঠব্বোতি.
এত্তাৰতা চ যথা তণ্হাৰিচরিতদেসনা পঠমং তণ্হাৰসেন আরদ্ধাপি তণ্হাপদট্ঠানত্তা মানদিট্ঠীনং মানদিট্ঠিযো ওসরিত্ৰা কমেন পপঞ্চত্তযদেসনা জাতা, এৰমযং দেসনা পঠমং অধিসীলসিক্খাৰসেন আরদ্ধাপি সীলপদট্ঠানত্তা সমথৰিপস্সনানং সমথৰিপস্সনাযো ওসরিত্ৰা কমেন সিক্খত্তযদেসনা জাতাতি ৰেদিতব্বা.
এত্থ ¶ হি ‘‘সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী’’তি এত্তাৰতা অধিসীলসিক্খা ৰুত্তা. ‘‘অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো’’তি এত্তাৰতা অধিচিত্তসিক্খা, ‘‘ৰিপস্সনায সমন্নাগতো’’তি এত্তাৰতা অধিপঞ্ঞাসিক্খা, ‘‘ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারান’’ন্তি ইমিনা পন সমথৰসেন সুঞ্ঞাগারৰড্ঢনে অধিচিত্তসিক্খা, ৰিপস্সনাৰসেন অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি এৰং দ্ৰেপি সিক্খা সঙ্গহেত্ৰা ৰুত্তা. এত্থ চ ‘‘অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো’’তি ইমেহি পদেহি সীলানুরক্খিকা এৰ চিত্তেকগ্গতা কথিতা. ‘‘ৰিপস্সনাযা’’তি ইমিনা পদেন সীলানুরক্খিকো সঙ্খারপরিগ্গহো.
কথং ¶ চিত্তেকগ্গতা সীলমনুরক্খতি? যস্স হি চিত্তেকগ্গতা নত্থি, সো ব্যাধিম্হি উপ্পন্নে ৰিহঞ্ঞতি, সো ব্যাধিৰিহতো ৰিক্খিত্তচিত্তো সীলং ৰিনাসেত্ৰাপি ব্যাধিৰূপসমং কত্তা হোতি. যস্স পন চিত্তেকগ্গতা অত্থি, সো তং ব্যাধিদুক্খং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সমাপত্তিং সমাপজ্জতি, সমাপন্নক্খণে দুক্খং দূরাপকতং হোতি, বলৰতরসুখমুপ্পজ্জতি. এৰং চিত্তেকগ্গতা সীলং অনুরক্খতি.
কথং সঙ্খারপরিগ্গহো সীলমনুরক্খতি? যস্স হি সঙ্খারপরিগ্গহো নত্থি, তস্স ‘‘মম রূপং মম ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি অত্তভাৰে বলৰমমত্তং হোতি, সো তথারূপেসু দুব্ভিক্খব্যাধিভযাদীসু সম্পত্তেসু সীলং ৰিনাসেত্ৰাপি অত্তভাৰং পোসেতা হোতি. যস্স পন সঙ্খারপরিগ্গহো অত্থি, তস্স অত্তভাৰে বলৰমমত্তং ৰা সিনেহো ৰা ন হোতি, সো তথারূপেসু দুব্ভিক্খব্যাধিভযাদীসু সম্পত্তেসু সচেপিস্স অন্তানি বহি নিক্খমন্তি, সচেপি ¶ উস্সুস্সতি ৰিসুস্সতি, খণ্ডাখণ্ডিকো ৰা হোতি সতধাপি সহস্সধাপি, নেৰ সীলং ৰিনাসেত্ৰা অত্তভাৰং পোসেতা হোতি. এৰং সঙ্খারপরিগ্গহো সীলমনুরক্খতি. ‘‘ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারান’’ন্তি ইমিনা পন তস্সেৰ উভযস্স ব্রূহনা ৰড্ঢনা সাতচ্চকিরিযা দস্সিতা.
এৰং ভগৰা যস্মা ‘‘সব্রহ্মচারীনং পিযো চস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি ইমে চত্তারো ধম্মে আকঙ্খন্তেন নত্থঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বং, অঞ্ঞদত্থু সীলাদিগুণসমন্নাগতেন ভৰিতব্বং, ইদিসো হি সব্রহ্মচারীনং পিযো হোতি মনাপো গরু ভাৰনীযো. ৰুত্তম্পি হেতং –
‘‘সীলদস্সনসম্পন্নং ¶ , ধম্মট্ঠং সচ্চৰাদিনং;
অত্তনো কম্ম কুব্বানং, তং জনো কুরুতে পিয’’ন্তি. (ধ. প. ২১৭);
তস্মা ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চাতি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে… সুঞ্ঞাগারান’’ন্তি ৰত্ৰা ইদানি যস্মা পচ্চযলাভাদিং পত্থযন্তেনাপি ইদমেৰ করণীযং, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি, তস্মা ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু লাভী অস্স’’ন্তিআদিমাহ. ন চেত্থ ভগৰা লাভনিমিত্তং সীলাদিপরিপূরণং কথেতীতি ৰেদিতব্বো. ভগৰা হি ঘাসেসনং ¶ ছিন্নকথো ন ৰাচং পযুত্তং ভণেতি, এৰং সাৰকে ওৰদতি, সো কথং লাভনিমিত্তং সীলাদিপরিপূরণং কথেস্সতি, পুগ্গলজ্ঝাসযৰসেন পনেতং ৰুত্তং. যেসঞ্হি এৰং অজ্ঝাসযো ভৰেয্য ‘‘সচে মযং চতূহি পচ্চযেহি ন কিলমেয্যাম, সীলাদিং পূরেতুং সক্কুণেয্যামা’’তি, তেসং অজ্ঝাসযৰসেন ভগৰা এৰমাহ. অপিচ রসানিসংসো এস সীলস্স, যদিদং চত্তারো পচ্চযা নাম. তথা হি পণ্ডিতমনুস্সা কোট্ঠাদীসু ঠপিতং নীহরিত্ৰা পুত্তাদীনম্পি অদত্ৰা অত্তনাপি অপরিভুঞ্জিত্ৰা সীলৰন্তানং দেন্তীতি সীলস্স সরসানিসংসদস্সনত্থং পেতং ৰুত্তং.
ততিযৰারে যেসাহন্তি যেসং অহং. তেসং তে কারাতি তেসং দেৰানং ৰা মনুস্সানং ৰা তে মযি কতা পচ্চযদানকারা. দেৰাপি হি সীলাদিগুণযুত্তানং পচ্চযে দেন্তি, ন কেৰলং মনুস্সাযেৰ, সক্কো ৰিয আযস্মতো মহাকস্সপস্স. মহপ্ফলা মহানিসংসাতি উভযমেতং অত্থতো একং, ব্যঞ্জনমেৰ নানং. মহন্তং ৰা লোকিযসুখং ফলন্তীতি মহপ্ফলা ¶ . মহতো লোকুত্তরসুখস্স চ পচ্চযা হোন্তীতি মহানিসংসা. সীলাদিগুণযুত্তস্স হি কটচ্ছুভিক্খাপি পঞ্চরতনমত্তায ভূমিযা পণ্ণসালাপি কত্ৰা দিন্না অনেকানি কপ্পসহস্সানি দুগ্গতিৰিনিপাততো রক্খতি, পরিযোসানে চ অমতায পরিনিব্বানধাতুযাপচ্চযো হোতি. ‘‘খীরোদনং অহমদাসি’’ন্তিআদীনি (ৰি. ৰ. ৪১৩) চেত্থ ৰত্থূনি, সকলমেৰ ৰা পেতৰত্থু ৰিমানৰত্থু চ সাধকং. তস্মা পচ্চযদাযকেহি অত্তনি কতানং কারানং মহপ্ফলতং ইচ্ছন্তেনাপি সীলাদিগুণযুত্তেনেৰ ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি.
চতুত্থৰারে ঞাতীতি সস্সুসসুরপক্খিকা. সালোহিতাতি একলোহিতসম্বদ্ধা পীতিপিতামহাদযো ¶ . পেতাতি পেচ্চভাৰং গতা. কালঙ্কতাতি মতা. তেসং তন্তি তেসং তং মযি পসন্নচিত্ততং ৰা পসন্নেন চিত্তেন অনুস্সরণং ৰা. যস্স হি ভিক্খুনো কালঙ্কতো পিতা ৰা মাতা ৰা ‘‘অম্হাকং ঞাতকো থেরো সীলৰা কল্যাণধম্মো’’তি পসন্নচিত্তো হুত্ৰা তং ভিক্খুং অনুস্সরতি, তস্স সো চিত্তপ্পসাদোপি তং অনুস্সরণমত্তম্পি মহপ্ফলং মহানিসংসমেৰ হোতি, অনেকানি কপ্পসতসহস্সানি ¶ দুগ্গতিতো ৰারেতুং অন্তে চ অমতং পাপেতুং সমত্থমেৰ হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘যে তে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সীলসম্পন্না সমাধিসম্পন্না পঞ্ঞা, ৰিমুত্তি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্না, দস্সনংপাহং, ভিক্খৰে, তেসং ভিক্খূনং বহুকারং ৰদামি. সৰনং, অনুস্সতিং, অনুপব্বজ্জং, উপসঙ্কমনং, পযিরুপাসনংপাহং, ভিক্খৰে, তেসং ভিক্খূনং বহুকারং ৰদামী’’তি (ইতিৰু. ১০৪). তস্মা ঞাতিসালোহিতানং অত্তনি চিত্তপ্পসাদস্স অনুস্সতিযা চ মহপ্ফলতং ইচ্ছন্তেনাপি সীলাদিগুণযুত্তেনেৰ, ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি.
৬৬. পঞ্চমৰারে অরতিরতিসহো অস্সন্তি অরতিযা রতিযা চ সহো অভিভৰিতা অজ্ঝোত্থরিতা ভৰেয্যং. এত্থ চ অরতীতি অধিকুসলেসু ধম্মেসু পন্তসেনাসনেসু চ উক্কণ্ঠা. রতীতি পঞ্চকামগুণরতি. ন চ মং অরতি সহেয্যাতি মঞ্চ অরতি ন অভিভৰেয্য ন মদ্দেয্য ন অজ্ঝোত্থরেয্য. উপ্পন্নন্তি জাতং নিব্বত্তং. সীলাদিগুণযুত্তো হি অরতিঞ্চ রতিঞ্চ সহতি অজ্ঝোত্থরতি মদ্দিত্ৰা তিট্ঠতি. তস্মা ঈদিসং অত্তানং ইচ্ছন্তেনাপি সীলাদিগুণযুত্তেনেৰ ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি.
ছট্ঠৰারে ¶ ভযং চিত্তুত্রাসোপি আরম্মণম্পি. ভেরৰং আরম্মণমেৰ. সেসং পঞ্চমৰারে ৰুত্তনযমেৰ. সীলাদিগুণযুত্তো হি ভযভেরৰং সহতি অজ্ঝোত্থরতি মদ্দিত্ৰা তিট্ঠতি অরিযকোটিযৰাসীমহাদত্তত্থেরো ৰিয.
থেরো কির মগ্গং পটিপন্নো অঞ্ঞতরং পাসাদিকং অরঞ্ঞং দিস্ৰা ‘‘ইধেৰজ্জ সমণধম্মং কত্ৰা গমিস্সামী’’তি মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. রুক্খদেৰতায দারকা থেরস্স সীলতেজেন সকভাৰেন সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা ৰিস্সরমকংসু. দেৰতাপি রুক্খং চালেসি. থেরো অচলোৰ নিসীদি. সা দেৰতা ধূমাযি, পজ্জলি, নেৰ সক্খি থেরং চালেতুং, ততো উপাসকৰণ্ণেনাগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. ‘‘কো ¶ এসো’’তি ৰুত্তা ‘‘অহং, ভন্তে, এতস্মিং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা’’তি অৰোচ. ত্ৰং এতে ৰিকারে অকাসীতি. আম ভন্তেতি. কস্মাতি চ ৰুত্তা আহ – ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে ¶ , সীলতেজেন দারকা সকভাৰেন সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা ৰিস্সরমকংসু, সাহং তুম্হে পলাপেতুং এৰমকাসি’’ন্তি. থেরো আহ – ‘‘অথ কস্মা ইধ, ভন্তে, মা ৰসথ, ময্হং অফাসূতি পটিকচ্চেৰ নাৰচাসি. ইদানি পন মা কিঞ্চি অৰচ, অরিযকোটিযমহাদত্তো অমনুস্সভযেন গতোতি ৰচনতো লজ্জামি, তেনাহং ইধেৰ ৰসিস্সং, ত্ৰং পন অজ্জেকদিৰসং যত্থ কত্থচি ৰসাহী’’তি. এৰং সীলাদিগুণযুত্তো ভযভেরৰসহো হোতি. তস্মা ঈদিসমত্তানং ইচ্ছন্তেনাপি সীলাদিগুণযুত্তেনেৰ ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি.
সত্তমৰারে আভিচেতসিকানন্তি অভিচেতোতি অভিক্কন্তং ৰিসুদ্ধচিত্তং ৰুচ্চতি, অধিচিত্তং ৰা, অভিচেতসি জাতানি আভিচেতসিকানি, অভিচেতো সন্নিস্সিতানীতি ৰা আভিচেতসিকানি. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানন্তি দিট্ঠধম্মে সুখৰিহারানং. দিট্ঠধম্মোতি পচ্চক্খো অত্তভাৰো ৰুচ্চতি, তত্থ সুখৰিহারভূতানন্তি অত্থো, রূপাৰচরজ্ঝানানমেতং অধিৰচনং. তানি হি অপ্পেত্ৰা নিসিন্না ঝাযিনো ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে অসংকিলিট্ঠং নেক্খম্মসুখং ৰিন্দন্তি, তস্মা ‘‘দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানী’’তি ৰুচ্চন্তি. নিকামলাভীতি নিকামেন লাভী অত্তনো ইচ্ছাৰসেন লাভী, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে ¶ সমাপজ্জিতুং সমত্থোতি ৰুত্তং হোতি. অকিচ্ছলাভীতি সুখেনেৰ পচ্চনীকধম্মে ৰিক্খম্ভেত্ৰা সমাপজ্জিতুং সমত্থোতি ৰুত্তং হোতি. অকসিরলাভীতি অকসিরানং ৰিপুলানং লাভী, যথাপরিচ্ছেদেযেৰ ৰুট্ঠাতুং সমত্থোতি ৰুত্তং হোতি. একচ্চো হি লাভীযেৰ হোতি, ন পন সক্কোতি ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপজ্জিতুং. একচ্চো সক্কোতি তথা সমাপজ্জিতুং, পারিবন্ধিকে পন কিচ্ছেন ৰিক্খম্ভেতি. একচ্চো তথা সমাপজ্জতি, পারিবন্ধিকে চ অকিচ্ছেনেৰ ৰিক্খম্ভেতি, ন সক্কোতি নাল়িকাযন্তং ৰিয যথাপরিচ্ছেদেযেৰ চ ৰুট্ঠাতুং. যো পন ইমং তিৰিধম্পি সম্পদং ইচ্ছতি, সোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি.
এৰং অভিঞ্ঞাপাদকে ঝানে ৰুত্তে কিঞ্চাপি অভিঞ্ঞানং ৰারো আগতো, অথ খো নং ভগৰা অগ্গহেত্ৰাৰ যস্মা ন কেৰলং অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানানি চ অভিঞ্ঞাযোযেৰ চ সীলানং ¶ আনিসংসো, অপিচ খো চত্তারি আরুপ্পঝানানিপি ¶ তযো চ হেট্ঠিমা অরিযমগ্গা, তস্মা তং সব্বং পরিযাদিযিত্ৰা দস্সেতুং আকঙ্খেয্য চে…পে… যে তে সন্তাতি এৰমাদিমাহ.
তত্থ সন্তাতি অঙ্গসন্ততায চেৰ আরম্মণসন্ততায চ. ৰিমোক্খাতি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুত্তত্তা আরম্মণে চ অধিমুত্তত্তা. অতিক্কম্ম রূপেতি রূপাৰচরজ্ঝানে অতিক্কমিত্ৰা, যে তে ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে সন্তাতি পদসম্বন্ধো, ইতরথা হি অতিক্কম্ম রূপে কিং করোতীতি ন পঞ্ঞাযেয্যুং. আরুপ্পাতি আরম্মণতো চ ৰিপাকতো চ রূপৰিরহিতা. কাযেন ফুসিত্ৰাতি নামকাযেন ফুসিত্ৰা পাপুণিত্ৰা, অধিগন্ত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তানমেৰ. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘যোপি ভিক্খু ইমে ৰিমোক্খে ফুসিত্ৰা ৰিহরিতুকামো, সোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী’’তি.
৬৭. নৰমৰারে তিণ্ণং সংযোজনানন্তি সক্কাযদিট্ঠিৰিচিকিচ্ছাসীলব্বতপরামাসসঙ্খাতানং তিণ্ণং বন্ধনানং. তানি হি সংযোজেন্তি খন্ধগতিভৰাদীহি খন্ধগতিভৰাদযো, কম্মং ৰা ফলেন, তস্মা সংযোজনানীতি ৰুচ্চন্তি, বন্ধনানীতি অত্থো. পরিক্খযাতি পরিক্খযেন. সোতাপন্নোতি সোতং ¶ আপন্নো. সোতোতি চ মগ্গস্সেতং অধিৰচনং. সোতাপন্নোতি তংসমঙ্গিপুগ্গলস্স. যথাহ ‘‘সোতো সোতোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি. কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতোতি? অযমেৰ হি, ভন্তে, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো. সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধীতি. সোতাপন্নো সোতাপন্নোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি. কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতাপন্নোতি? যো হি, ভন্তে, ইমিনা অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সমন্নাগতো, অযং ৰুচ্চতি সোতাপন্নো, যোযং আযস্মা এৰংনামো এৰংগোত্তো’’তি. ইধ পন মগ্গেন ফলস্স নামং দিন্নং, তস্মা ফলট্ঠো ‘‘সোতাপন্নো’’তি ৰেদিতব্বো. অৰিনিপাতধম্মোতি ৰিনিপাতেতীতি ৰিনিপাতো, নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, ন অত্তানং অপাযে ৰিনিপাতসভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. কস্মা? যে ধম্মা অপাযগমনিযা, তেসং পহীনত্তা. সম্বোধি পরং অযনং গতি অস্সাতি সম্বোধিপরাযণো, উপরিমগ্গত্তযং অৰস্সং সম্পাপকোতি ¶ অত্থো. কস্মা? পটিলদ্ধপঠমমগ্গত্তা. সীলেস্ৰেৰাতি ঈদিসো হোতুকামোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরণারীতি.
দসমৰারে ¶ পঠমমগ্গেন পরিক্খীণানিপি তীণি সংযোজনানি সকদাগামিমগ্গস্স ৰণ্ণভণনত্থং ৰুত্তানি. রাগদোসমোহানং তনুত্তাতি এতেসং তনুভাৰেন, তনুত্তকরণেনাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ দ্ৰীহি কারণেহি তনুত্তং ৰেদিতব্বং অধিচ্চুপ্পত্তিযা চ পরিযুট্ঠানমন্দতায চ. সকদাগামিস্স হি ৰট্টানুসারিমহাজনস্সেৰ কিলেসা অভিণ্হং ন উপ্পজ্জন্তি, কদাচি করহচি উপ্পজ্জন্তি ৰিরল়াকারা হুত্ৰা, ৰিরল়ৰাপিতে খেত্তে অঙ্কুরা ৰিয. উপ্পজ্জমানাপি চ ৰট্টানুসারিমহাজনস্সেৰ মদ্দন্তা ফরন্তা ছাদেন্তা অন্ধকারং করোন্তা ন উপ্পজ্জন্তি, মন্দমন্দা উপ্পজ্জন্তি তনুকাকারা হুত্ৰা, অব্ভপটলমিৰ মক্খিকাপত্তমিৰ চ.
তত্থ কেচি থেরা ভণন্তি ‘‘সকদাগামিস্স কিলেসা কিঞ্চাপি চিরেন উপ্পজ্জন্তি, বহলাৰ উপ্পজ্জন্তি, তথা হিস্স পুত্তা চ ধীতরো চ দিস্সন্তী’’তি, এতং পন অপ্পমাণং. পুত্তধীতরো হি অঙ্গপচ্চঙ্গপরামসনমত্তেনপি হোন্তীতি. দ্ৰীহিযেৰ কারণেহিস্স কিলেসানং তনুত্তং ৰেদিতব্বং অধিচ্চুপ্পত্তিযা চ পরিযুট্ঠানমন্দতায চাতি.
সকদাগামীতি ¶ সকিং আগমনধম্মো. সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰাতি একৰারংযেৰ ইমং মনুস্সলোকং পটিসন্ধিৰসেন আগন্ত্ৰা. যোপি হি ইধ সকদাগামিমগ্গং ভাৰেত্ৰা ইধেৰ পরিনিব্বাতি, সোপি ইধ ন গহিতো. যোপি ইধ মগ্গং ভাৰেত্ৰা দেৰেসু উপপজ্জিত্ৰা তত্থেৰ পরিনিব্বাতি. যোপি দেৰলোকে মগ্গং ভাৰেত্ৰা তত্থেৰ পরিনিব্বাতি. যোপি দেৰলোকে মগ্গং ভাৰেত্ৰা ইধেৰ মনুস্সলোকে নিব্বত্তিত্ৰা পরিনিব্বাতি. যো পন ইধ মগ্গং ভাৰেত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তো, তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা পুন ইধেৰ উপপজ্জিত্ৰা পরিনিব্বাতি, অযমিধ গহিতোতি ৰেদিতব্বো. দুক্খস্সন্তং করেয্যন্তি ৰট্টদুক্খস্স পরিচ্ছেদং করেয্যং. সীলেস্ৰেৰাতি ঈদিসো হোতুকামোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি.
একাদসমৰারে পঞ্চন্নন্তি গণনপরিচ্ছেদো. ওরম্ভাগিযানন্তি ওরং ৰুচ্চতি হেট্ঠা, হেট্ঠাভাগিযানন্তি অত্থো, কামাৰচরলোকে উপ্পত্তিপচ্চযানন্তি অধিপ্পাযো. সংযোজনানন্তি বন্ধনানং, তানি কামরাগব্যাপাদসংযোজনেহি ¶ সদ্ধিং পুব্বে ৰুত্তসংযোজনানেৰ ৰেদিতব্বানি. যস্স হি এতানি অপ্পহীনানি, সো কিঞ্চাপি ভৰগ্গে উপ্পন্নো হোতি, অথ খো আযুপরিক্খযা কামাৰচরে নিব্বত্ততিযেৰ, গিলিতবলিসমচ্ছূপমো স্ৰাযং পুগ্গলো দীঘসুত্তকেন পাদে ¶ বদ্ধৰিহঙ্গূপমো চাতি ৰেদিতব্বো. পুব্বে ৰুত্তানম্পি চেত্থ ৰচনং ৰণ্ণভণনত্থমেৰাতি ৰেদিতব্বং. ওপপাতিকোতি সেসযোনিপটিক্খেপৰচনমেতং. তত্থপরিনিব্বাযীতি তত্থেৰ ব্রহ্মলোকে পরিনিব্বাযী. অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকাতি ততো ব্রহ্মলোকা পটিসন্ধিৰসেন পুন অনাৰত্তিসভাৰো. সীলেস্ৰেৰাতি ঈদিসো হোতুকামোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি.
৬৮. এৰং অনাগামিমগ্গে ৰুত্তে কিঞ্চাপি চতুত্থমগ্গস্স ৰারো আগতো, অথ খো নং ভগৰা অগ্গহেত্ৰাৰ যস্মা ন কেৰলা আসৰক্খযাভিঞ্ঞা এৰ সীলানং আনিসংসো, অপিচ খো লোকিযপঞ্চাভিঞ্ঞাযোপি, তস্মা তাপি দস্সেতুং, যস্মা চ আসৰক্খযে কথিতে দেসনা নিট্ঠিতা হোতি, এৰঞ্চ সতি ইমেসং গুণানং অকথিতত্তা অযং কথা মুণ্ডাভিঞ্ঞাকথা নাম ভৰেয্য, তস্মা চ অভিঞ্ঞাপারিপূরিং কত্ৰা দস্সেতুম্পি, যস্মা চ অনাগামিমগ্গে ঠিতস্স সুখেন ইদ্ধিৰিকুপ্পনা ¶ ইজ্ঝতি, সমাধিপরিবন্ধানং কামরাগব্যাপাদানং সমূহতত্তা, অনাগামী হি সীলেসু চ সমাধিম্হি চ পরিপূরকারী, তস্মা যুত্তট্ঠানেযেৰ লোকিযাভিঞ্ঞাযো দস্সেতুম্পি ‘‘আকঙ্খেয্য চে…পে… অনেকৰিহিত’’ন্তি এৰমাদিমাহাতি অযমনুসন্ধি.
তত্থ ‘‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধ’’ন্তিআদিনা নযেন আগতানং পঞ্চন্নম্পি লোকিযাভিঞ্ঞানং পাল়িৰণ্ণনা সদ্ধিং ভাৰনানযেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা.
৬৯. ছট্ঠাভিঞ্ঞায আসৰানং খযাতি অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসানং খযা. অনাসৰন্তি আসৰৰিরহিতং. চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিন্তি এত্থ চেতোৰচনেন অরহত্তফলসম্পযুত্তোৰ সমাধি, পঞ্ঞাৰচনেন তংসম্পযুত্তা পঞ্ঞাৰ ৰুত্তা. তত্থ চ সমাধি রাগতো ৰিমুত্তত্তা চেতোৰিমুত্তি, পঞ্ঞা অৰিজ্জায ৰিমুত্তত্তা পঞ্ঞাৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা ‘‘যো হিস্স, ভিক্খৰে, সমাধি, তদস্স সমাধিন্দ্রিযং. যা হিস্স, ভিক্খৰে, পঞ্ঞা, তদস্স পঞ্ঞিন্দ্রিযং. ইতি খো, ভিক্খৰে ¶ , রাগৰিরাগা চেতোৰিমুত্তি, অৰিজ্জাৰিরাগা পঞ্ঞাৰিমুত্তী’’তি, অপিচেত্থ সমথফলং চেতোৰিমুত্তি, ৰিপস্সনাফলং পঞ্ঞাৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা.
দিট্ঠেৰ ধম্মেতি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে. সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰাতি অত্তনোযেৰ পঞ্ঞায পচ্চক্খং ¶ কত্ৰা, অপরপচ্চযেন ঞত্ৰাতি অত্থো. উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যন্তি পাপুণিত্ৰা সম্পাদেত্ৰা ৰিহরেয্যং. সীলেস্ৰেৰাতি এৰং সব্বাসৰে নিদ্ধুনিত্ৰা চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং অধিগন্তুকামোপি সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি.
এৰং ভগৰা সীলানিসংসকথং যাৰ অরহত্তা কথেত্ৰা ইদানি সব্বম্পি তং সীলানিসংসং সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেন্তো নিগমনং আহ ‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে…পে… ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. তস্সাযং সঙ্খেপত্থো, ‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ…পে… সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’’তি ইতি যং তং মযা পুব্বে এৰং ৰুত্তং, ইদং সব্বম্পি সম্পন্নসীলো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো হোতি মনাপো, গরু ভাৰনীযো পচ্চযানং লাভী, পচ্চযদাযকানং মহপ্ফলকরো, পুব্বঞাতীনং অনুস্সরণচেতনায ফলমহত্তকরো, অরতিরতিসহো, ভযভেরৰসহো, রূপাৰচরজ্ঝানানং অরূপাৰচরজ্ঝানানঞ্চ লাভী, হেট্ঠিমানি তীণি সামঞ্ঞফলানি পঞ্চ লোকিযাভিঞ্ঞা আসৰক্খযঞাণন্তি চ ইমে চ গুণে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্তা ¶ হোতি, এতং পটিচ্চ ইদং সন্ধায ৰুত্তন্তি. ইদমৰোচ ভগৰা, অত্তমনা তে ভিক্খু ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
আকঙ্খেয্যসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. ৰত্থসুত্তৰণ্ণনা
৭০. এৰং ¶ মে সুতন্তি ৰত্থসুত্তং. তত্থ সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থন্তি উপমাৰচনমেৰেতং. উপমং করোন্তো চ ভগৰা কত্থচি পঠমংযেৰ উপমং দস্সেত্ৰা পচ্ছা অত্থং দস্সেতি, কত্থচি ¶ পঠমমত্থং দস্সেত্ৰা পচ্ছা উপমং, কত্থচি উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেতি, কত্থচি অত্থেন উপমং.
তথা হেস – ‘‘সেয্যথাপিস্সু, ভিক্খৰে, দ্ৰে অগারা সদ্ৰারা, তত্থ চক্খুমা পুরিসো মজ্ঝে ঠিতো পস্সেয্যা’’তি (ম. নি. ৩.২৬১) সকলম্পি দেৰদূতসুত্তং উপমং পঠমং দস্সেত্ৰা পচ্ছা অত্থং দস্সেন্তো আহ. ‘‘তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে’’তিআদিনা (দী. নি. ১.২৩৮; পটি. ম. ১.১০২) পন নযেন সকলম্পি ইদ্ধিৰিধমত্থং পঠমং দস্সেত্ৰা পচ্ছা উপমং দস্সেন্তো আহ. ‘‘সেয্যথাপি ব্রাহ্মণপুরিসো সারত্থিকো সারগৰেসী’’তিআদিনাৰ (ম. নি. ১.৩১৮) নযেন সকলম্পি চূল়সারোপমসুত্তং উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেন্তো আহ. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চে কুলপুত্তা ধম্মং পরিযাপুণন্তি সুত্তং…পে… সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো অলগদ্দত্থিকো’’তিআদিনা (ম. নি. ১.২৩৮) নযেন সকলম্পি অলগদ্দসুত্তং মহাসারোপমসুত্তন্তি এৰমাদীনি সুত্তানি অত্থেন উপমং পরিৰারেত্ৰা দস্সেন্তো আহ.
স্ৰাযং ইধ পঠমং উপমং দস্সেত্ৰা পচ্ছা অত্থং দস্সেতি. কস্মা পনেৰং ভগৰা দস্সেতীতি? পুগ্গলজ্ঝাসযেন ৰা দেসনাৰিলাসেন ৰা. যে হি পুগ্গলা পঠমং উপমং দস্সেত্ৰা ৰুচ্চমানমত্থং সুখেন পটিৰিজ্ঝন্তি, তেসং ¶ পঠমং উপমং দস্সেতি. এস নযো সব্বত্থ. যস্সা চ ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা দেসনাৰিলাসং পত্তো হোতি, তস্সা সুপ্পটিৰিদ্ধা. তস্মা এস দেসনাৰিলাসম্পত্তো ধম্মিস্সরো ধম্মরাজা, সো যথা যথা ইচ্ছতি, তথা তথা ধম্মং দেসেতীতি এৰং ইমিনা পুগ্গলজ্ঝাসযেন ৰা দেসনাৰিলাসেন ৰা এৰং দস্সেতীতি ৰেদিতব্বো.
তত্থ ¶ ৰত্থন্তি পকতিপরিসুদ্ধং ৰত্থং. সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতন্তি আগন্তুকেন পংসুরজাদিনা সংকিলেসেন সংকিলিট্ঠং, সেদজল্লিকাদিনা মলেন গহিতত্তা মলগ্গহিতং. রঙ্গজাতেতি এত্থ রঙ্গমেৰ রঙ্গজাতং. উপসংহরেয্যাতি উপনামেয্য. যদি নীলকাযাতি নীলকায ৰা, নীলকত্থায ৰাতি ৰুত্তং হোতি. এৰং সব্বত্থ. রজকো হি নীলকত্থায উপসংহরন্তো কংসনীলপলাসনীলাদিকে নীলরঙ্গে উপসংহরতি. পীতকত্থায উপসংহরন্তো কণিকারপুপ্ফসদিসে পীতকরঙ্গে. লোহিতকত্থায উপসংহরন্তো বন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসে ¶ লোহিতকরঙ্গে. মঞ্জিট্ঠকত্থায উপসংহরন্তো কণৰীরপুপ্ফসদিসে মন্দরত্তরঙ্গে. তেন ৰুত্তং ‘‘যদি নীলকায…পে… যদি মঞ্জিট্ঠকাযা’’তি.
দুরত্তৰণ্ণমেৰস্সাতি দুট্ঠু রঞ্জিতৰণ্ণমেৰ অস্স. অপরিসুদ্ধৰণ্ণমেৰস্সাতি নীলৰণ্ণোপিস্স পরিসুদ্ধো ন ভৰেয্য, সেসৰণ্ণোপি. তাদিসঞ্হি ৰত্থং নীলকুম্ভিযা পক্খিত্তম্পি সুনীলং ন হোতি, সেসকুম্ভীসু পক্খিত্তম্পি পীতকাদিৰণ্ণং ন হোতি, মিলাতনীল কুরণ্ড-কণিকার-বন্ধুজীৰক-কণৰীরপুপ্ফৰণ্ণমেৰ হোতি. তং কিস্স হেতূতি তং ৰত্থং কিস্স হেতু কিং কারণা ঈদিসং হোতি, তস্মিং ৰা ৰত্থে রঙ্গজাতং কিস্স হেতু ঈদিসং দুরত্তৰণ্ণং অপরিসুদ্ধৰণ্ণং হোতীতি? যস্মা পনস্স ৰত্থস্স সংকিলিট্ঠভাৰোযেৰেত্থ কারণং, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি, তস্মা ‘‘অপরিসুদ্ধত্তা, ভিক্খৰে, ৰত্থস্সা’’তি আহ.
এৰমেৰ খোতি উপমাসম্পটিপাদনং. চিত্তে সংকিলিট্ঠেতি চিত্তম্হি সংকিলিট্ঠম্হি. কস্মা পন ভগৰা সংকিলিট্ঠৰত্থেন ওপম্মং অকাসীতি চে, ৰাযামমহপ্ফলদস্সনত্থং. যথা হি আগন্তুকেহি মলেহি সংকিলিট্ঠং ৰত্থং পকতিযা পণ্ডরত্তা পুন ধোৰীযমানং পণ্ডরং হোতি, ন তত্থ জাতিকাল়কে ৰিয এল়কলোমে ৰাযামো নিপ্ফলো হোতি, এৰং চিত্তম্পি আগন্তুকেহি কিলেসেহি সংকিলিট্ঠং. পকতিযা পন তং সকলেপি পটিসন্ধিভৰঙ্গৰারে পণ্ডরমেৰ. যথাহ – ‘‘পভস্সরমিদং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তঞ্চ ¶ খো আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি (অ. নি. ১.৫১). তং ৰিসোধীযমানং সক্কা পভস্সরতরং কাতুং, ন তত্থ ৰাযামো নিপ্ফলোতি এৰং ৰাযামমহপ্ফলদস্সনত্থং সংকিলিট্ঠৰত্থেন ওপম্মং অকাসীতি ৰেদিতব্বো.
দুগ্গতি পাটিকঙ্খাতি ঈদিসে চিত্তে দুগ্গতি পাটিকঙ্খিতব্বা, দুগ্গতিং এৰ এস পাপুণিস্সতি ¶ , নাঞ্ঞন্তি এৰং দুগ্গতি ইচ্ছিতব্বা, অৰস্সং ভাৰীতি ৰুত্তং হোতি. সা চাযং দুগ্গতি নাম পটিপত্তিদুগ্গতি, গতিদুগ্গতীতি দুৰিধা হোতি. পটিপত্তিদুগ্গতিপি অগারিযপটিপত্তিদুগ্গতি, অনগারিযপটিপত্তিদুগ্গতীতি দুৰিধা হোতি.
অগারিযো হি সংকিলিট্ঠচিত্তো পাণম্পি ¶ হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, সকলেপি দস অকুসলকম্মপথে পূরেতি, অযমস্স অগারিযপটিপত্তিদুগ্গতি. সো তত্থ ঠিতো কাযস্স ভেদা নিরযম্পি গচ্ছতি, তিরচ্ছানযোনিম্পি, পেত্তিৰিসযম্পি গচ্ছতি, অযমস্স গতিদুগ্গতি.
অনগারিযোপি ইমস্মিং সাসনে পব্বজিতো সংকিলিট্ঠচিত্তো দূতেয্যপহিণগমনং গচ্ছতি, ৰেজ্জকম্মং করোতি, সঙ্ঘভেদায চেতিযভেদায পরক্কমতি, ৰেল়ুদানাদীহি জীৰিকং কপ্পেতি, সকলম্পি অনাচারং অগোচরঞ্চ পরিপূরেতি, অযমস্স অনগারিযপটিপত্তিদুগ্গতি.সো তত্থ ঠিতো কাযস্স ভেদা নিরযম্পি গচ্ছতি, তিরচ্ছানযোনিম্পি, পেত্তিৰিসযম্পি গচ্ছতি সমণযক্খো নাম হোতি সমণপেতো, আদিত্তেহি সঙ্ঘাটিআদীহি সম্পজ্জলিতকাযো অট্টস্সরং করোন্তো ৰিচরতি, অযমস্স গতিদুগ্গতি.
সেয্যথাপীতি সুক্কপক্খং দস্সেতুমারদ্ধো, তস্সত্থো কণ্হপক্খে ৰুত্তপচ্চনীকেনেৰ ৰেদিতব্বো. এত্থাপি চ সুগতি নাম পটিপত্তিসুগতি গতিসুগতীতি দুৰিধা হোতি. পটিপত্তিসুগতিপি অগারিযপটিপত্তিসুগতি অনগারিযপটিপত্তিসুগতীতি দুৰিধা হোতি. অগারিযো হি পরিসুদ্ধচিত্তো পাণাতিপাতাপি ৰিরমতি, অদিন্নাদানাপি, সকলেপি দস কুসলকম্মপথে পরিপূরেতি, অযমস্স অগারিযপটিপত্তিসুগতি. সো তত্থ ঠিতো কাযস্স ভেদা মনুস্সমহন্ততম্পি দেৰমহন্ততম্পি উপপজ্জতি, অযমস্স গতিসুগতি.
অনগারিযোপি ¶ ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰা পরিসুদ্ধচিত্তো চতুপারিসুদ্ধিসীলং সোধেতি, তেরস ধুতঙ্গানি সমাদিযতি, অট্ঠতিংসারম্মণেসু অত্তনো অনুকূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা পন্তসেনাসনে পটিসেৰমানো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা ঝানসমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, সোতাপত্তিমগ্গং ভাৰেতি…পে… অনাগামিমগ্গং ভাৰেতি, অযমস্স অনগারিযপটিপত্তিসুগতি. সো তত্থ ঠিতো কাযস্স ভেদা মনুস্সলোকে ৰা তীসু মহাকুলেসু, ছসু ৰা কামাৰচরদেৰেসু, দসসু ৰা ব্রহ্মভৰনেসু ¶ , পঞ্চসু ৰা সুদ্ধাৰাসেসু, চতূসু ৰা আরুপ্পেসু উপপজ্জতি, অযমস্স গতিসুগতীতি.
৭১. এৰং সংকিলিট্ঠে চিত্তে দুগ্গতি পাটিকঙ্খা, অসংকিলিট্ঠে চ সুগতীতি ৰত্ৰা ইদানি যেহি উপক্কিলেসেহি চিত্তং সংকিলিট্ঠং হোতি, তে দস্সেন্তো কতমে চ, ভিক্খৰে, চিত্তস্স উপক্কিলেসা ¶ ? অভিজ্ঝা ৰিসমলোভোতিআদিমাহ.
তত্থ সকভণ্ডে ছন্দরাগো অভিজ্ঝা, পরভণ্ডে ৰিসমলোভো. অথ ৰা সকভণ্ডে ৰা পরভণ্ডে ৰা হোতু, যুত্তপত্তট্ঠানে ছন্দরাগো অভিজ্ঝা, অযুত্তাপত্তট্ঠানে ৰিসমলোভো. থেরো পনাহ ‘‘কিস্স ৰিনিব্ভোগং করোথ, যুত্তে ৰা অযুত্তে ৰা হোতু, ‘রাগো ৰিসমং দোসো ৰিসমং মোহো ৰিসম’ন্তি (ৰিভ. ৯২৪) ৰচনতো ন কোচি লোভো অৰিসমো নাম, তস্মা লোভোযেৰ অভিজ্ঝাযনট্ঠেন অভিজ্ঝা, ৰিসমট্ঠেন ৰিসমং, একত্থমেতং ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি. সো পনেস অভিজ্ঝাৰিসমলোভো উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং দূসেতি, ওভাসিতুং ন দেতি. তস্মা ‘‘চিত্তস্স উপক্কিলেসো’’তি ৰুচ্চতি.
যথা চেস, এৰং নৰৰিধআঘাতৰত্থুসম্ভৰো ব্যাপাদো. দসৰিধআঘাতৰত্থুসম্ভৰো কোধো. পুনপ্পুনং চিত্তপরিযোনন্ধনো উপনাহো. অগারিযস্স ৰা অনগারিযস্স ৰা সুকতকরণৰিনাসনো মক্খো. অগারিযোপি হি কেনচি অনুকম্পকেন দলিদ্দো সমানো উচ্চে ঠানে ঠপিতো, অপরেন সমযেন ‘‘কিং তযা ময্হং কত’’ন্তি তস্স সুকতকরণং ৰিনাসেতি. অনগারিযোপি সামণেরকালতো পভুতি ¶ আচরিযেন ৰা উপজ্ঝাযেন ৰা চতূহি পচ্চযেহি উদ্দেসপরিপুচ্ছাহি চ অনুগ্গহেত্ৰা ধম্মকথানযপকরণকোসল্লাদীনি সিক্খাপিতো, অপরেন সমযেন রাজরাজমহামত্তাদীহি সক্কতো গরুকতো আচরিযুপজ্ঝাযেসু অচিত্তীকতো চরমানো ‘‘অযং অম্হেহি দহরকালে এৰং অনুগ্গহিতো সংৰড্ঢিতো চ, অথ পনিদানি নিস্সিনেহো জাতো’’তি ৰুচ্চমানো ‘‘কিং ময্হং তুম্হেহি কত’’ন্তি তেসং সুকতকরণং ৰিনাসেতি, তস্স সো সুকতকরণৰিনাসনো মক্খো উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং দূসেতি, ওভাসিতুং ন দেতি. তস্মা ‘‘চিত্তস্স উপক্কিলেসো’’তি ৰুচ্চতি.
যথা ¶ চাযং, এৰং বহুস্সুতেপি পুগ্গলে অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ‘‘ঈদিসস্স চেৰ বহুস্সুতস্স অনিযতা গতি, তৰ ৰা মম ৰা কো ৰিসেসো’’তিআদিনা নযেন উপ্পজ্জমানো যুগগ্গাহগাহী পল়াসো. পরেসং সক্কারাদীনি খীযনা ইস্সা. অত্তনো সম্পত্তিযা পরেহি সাধারণভাৰং অসহমানং মচ্ছরিযং. ৰঞ্চনিকচরিযভূতা মাযা. কেরাটিকভাৰেন উপ্পজ্জমানং সাঠেয্যং. কেরাটিকো হি আযতনমচ্ছো ৰিয হোতি. আযতনমচ্ছো নাম কির মচ্ছানং নঙ্গুট্ঠং দস্সেতি সপ্পানং সীসং ¶ , ‘‘তুম্হেহি সদিসো অহ’’ন্তি জানাপেতুং. এৰমেৰ কেরাটিকো পুগ্গলো যং যং সুত্তন্তিকং ৰা আভিধম্মিকং ৰা উপসঙ্কমতি, তং তং এৰং ৰদতি ‘‘অহং তুম্হাকং বদ্ধচরো, তুম্হে ময্হং অনুকম্পকা, নাহং তুম্হে মুঞ্চামী’’তি ‘‘এৰমেতে ‘সগারৰো অযং অম্হেসু সপ্পতিস্সো’তি মঞ্ঞিস্সন্তী’’তি. তস্সেতং কেরাটিকভাৰেন উপ্পজ্জমানং সাঠেয্যং উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং দূসেতি, ওভাসিতুং ন দেতি. তস্মা ‘‘চিত্তস্স উপক্কিলেসো’’তি ৰুচ্চতি.
যথা চেতং, এৰং ৰাতভরিতভস্তসদিসথদ্ধভাৰপগ্গহিতসিরঅনিৰাতৰুত্তিকারকরণো থম্ভো. তদুত্তরিকরণো সারম্ভো. সো দুৰিধেন লব্ভতি অকুসলৰসেন চেৰ কুসলৰসেন চ. তত্থ অগারিযস্স পরেন কতং অলঙ্কারাদিং দিস্ৰা তদ্দিগুণকরণেন উপ্পজ্জমানো, অনগারিযস্স চ যত্তকং যত্তকং পরো পরিযাপুণাতি ৰা কথেতি ৰা, মানৰসেন তদ্দিগুণতদ্দিগুণকরণেন উপ্পজ্জমানো অকুসলো. অগারিযস্স পন পরং একং সলাকভত্তং দেন্তং দিস্ৰা অত্তনা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা দাতুকামতায উপ্পজ্জমানো, অনগারিযস্স চ পরেন একনিকাযে ¶ গহিতে মানং অনিস্সায কেৰলং তং দিস্ৰা অত্তনা আলসিযং অভিভুয্য দ্ৰে নিকাযে গহেতুকামতায উপ্পজ্জমানো কুসলো. ইধ পন অকুসলো অধিপ্পেতো. অযঞ্হি উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং দূসেতি, ওভাসিতুং ন দেতি. তস্মা ‘‘চিত্তস্স উপক্কিলেসো’’তি ৰুচ্চতি.
যথা চাযং, এৰং জাতিআদীনি নিস্সায চিত্তস্স উণ্ণতিৰসেন পৰত্তমানো মানো, অচ্চুণ্ণতিৰসেন অতিমানো, মদগ্গহণাকারো মদো, কামগুণেসু চিত্তৰোস্সগ্গৰসেন উপ্পজ্জমানো পমাদো উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং দূসেতি, ওভাসিতুং ন দেতি. তস্মা ‘‘চিত্তস্স উপক্কিলেসো’’তি ৰুচ্চতি.
কস্মা ¶ পন ভগৰা উপক্কিলেসং দস্সেন্তো লোভমাদিং কত্ৰা দস্সেতীতি? তস্স পঠমুপ্পত্তিতো. সব্বসত্তানঞ্হি যত্থ কত্থচি উপপন্নানং অন্তমসো সুদ্ধাৰাসভূমিযম্পি সব্বপঠমং ভৰনিকন্তিৰসেন লোভো উপ্পজ্জতি, ততো অত্তনো অত্তনো অনুরূপপচ্চযং পটিচ্চ যথাসম্ভৰং ইতরে, ন চ এতে সোল়সেৰ চিত্তস্স উপক্কিলেসা, এতেন পন নযেন সব্বেপি কিলেসা গহিতাযেৰ হোন্তীতি ৰেদিতব্বা.
৭২. এত্তাৰতা ¶ সংকিলেসং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰোদানং দস্সেন্তো স খো সো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ ইতি ৰিদিত্ৰাতি এৰং জানিত্ৰা. পজহতীতি সমুচ্ছেদপ্পহানৰসেন অরিযমগ্গেন পজহতি. তত্থ কিলেসপটিপাটিযা মগ্গপটিপাটিযাতি দ্ৰিধা পহানং ৰেদিতব্বং. কিলেসপটিপাটিযা তাৰ অভিজ্ঝাৰিসমলোভো থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদোতি ইমে ছ কিলেসা অরহত্তমগ্গেন পহীযন্তি. ব্যাপাদো কোধো উপনাহো পমাদোতি ইমে চত্তারো কিলেসা অনাগামিমগ্গেন পহীযন্তি. মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যন্তি ইমে ছ সোতাপত্তিমগ্গেন পহীযন্তীতি. মগ্গপটিপাটিযা পন, সোতাপত্তিমগ্গেন মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যন্তি ইমে ছ পহীযন্তি. অনাগামিমগ্গেন ব্যাপাদো কোধো উপনাহো পমাদোতি ইমে চত্তারো. অরহত্তমগ্গেন অভিজ্ঝাৰিসমলোভো থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদোতি ইমে ছ পহীযন্তীতি.
ইমস্মিং ¶ পন ঠানে ইমে কিলেসা সোতাপত্তিমগ্গৰজ্ঝা ৰা হোন্তু, সেসমগ্গৰজ্ঝা ৰা, অথ খো অনাগামিমগ্গেনেৰ পহানং সন্ধায ‘‘অভিজ্ঝাৰিসমলোভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতী’’তিআদিমাহাতি ৰেদিতব্বা. অযমেত্থ পৰেণিমগ্গাগতো সম্ভৰো, সো চ উপরি চতুত্থমগ্গস্সেৰ নিদ্দিট্ঠত্তা যুজ্জতি, ততিযমগ্গেন পহীনাৰসেসানঞ্হি ৰিসমলোভাদীনং তেন পহানং হোতি, সেসানং ইমিনাৰ. যেপি হি সোতাপত্তিমগ্গেন পহীযন্তি, তেপি তংসমুট্ঠাপকচিত্তানং অপ্পহীনত্তা অনাগামিমগ্গেনেৰ সুপ্পহীনা হোন্তীতি. কেচি পন পঠমমগ্গেন চেত্থ পহানং ৰণ্ণযন্তি, তং পুব্বাপরেন ন সন্ধিযতি. কেচি ৰিক্খম্ভনপ্পহানম্পি, তং তেসং ইচ্ছামত্তমেৰ.
৭৩. যতো ¶ খো, ভিক্খৰেতি এত্থ যতোতি যম্হি কালে. পহীনো হোতীতি অনাগামিমগ্গক্খণে পহানং সন্ধাযেৰাহ.
৭৪. সো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেনাতি এতং ‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অভিজ্ঝাৰিসমলোভো পহীনো হোতি, সো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতী’’তি এৰং একমেকেন পদেন যোজেতব্বং. ইমস্স হি ভিক্খুনো অনাগামিমগ্গেন লোকুত্তরপ্পসাদো আগতো, অথস্স অপরেন সমযেন বুদ্ধগুণে ধম্মগুণে সঙ্ঘগুণে চ অনুস্সরতো লোকিযো উপ্পজ্জতি, তমস্স সব্বম্পি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকং ¶ পসাদং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেনা’’তিআদিমাহ.
তত্থ অৰেচ্চপ্পসাদেনাতি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণানং যাথাৰতো ঞাতত্তা অচলেন অচ্চুতেন পসাদেন. ইদানি যথা তস্স ভিক্খুনো অনুস্সরতো সো অৰেচ্চপ্পসাদো উপ্পন্নো, তং ৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদিনা নযেন তীণি অনুস্সতিট্ঠানানি ৰিত্থারেসি. তেসং অত্থৰণ্ণনা সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে অনুস্সতিকথাযং ৰুত্তা.
৭৫. এৰমস্স লোকিযলোকুত্তরমিস্সকং পসাদং দস্সেত্ৰা ইদানি কিলেসপ্পহানং অৰেচ্চপ্পসাদসমন্নাগতঞ্চ পচ্চৰেক্খতো উপ্পজ্জমানং সোমনস্সাদিআনিসংসং ¶ দস্সেন্তো যথোধি খো পনস্সাতিআদিমাহ. অনাগামিস্স হি পচ্চন্তে ৰুট্ঠিতং চোরুপদ্দৰং ৰূপসমেত্ৰা তং পচ্চৰেক্খতো মহানগরে ৰসন্তস্স রঞ্ঞো ৰিয ইমে চিমে চ মম কিলেসা পহীনাতি অত্তনো কিলেসপ্পহানং পচ্চৰেক্খতো বলৰসোমনস্সং উপ্পজ্জতি. তং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘যথোধি খো পনস্সা’’তিআদিমাহ.
তস্সত্থো – য্ৰাযং অনাগামী ভিক্খু এৰং ‘‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি…পে… ধম্মে…পে… সঙ্ঘে…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি, তস্স যথোধি খো চত্তং হোতি পটিনিস্সট্ঠং, সকসকওধিৰসেন চত্তমেৰ হোতি, তং তং কিলেসজাতং ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠং. সকসকওধিৰসেনাতি দ্ৰে ওধী কিলেসোধি চ মগ্গোধি চ. তত্থ কিলেসোধিৰসেনাপি যে কিলেসা যং মগ্গৰজ্ঝা, তে অঞ্ঞমগ্গৰজ্ঝেহি অমিস্সা হুত্ৰা সকেনেৰ ওধিনা পহীনা. মগ্গোধিৰসেনাপি যে কিলেসা যেন মগ্গেন পহাতব্বা, তেন তেযেৰ পহীনা ¶ হোন্তি. এৰং সকসকওধিৰসেন তং তং কিলেসজাতং চত্তমেৰ হোতি পটিনিস্সট্ঠং, তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা চ লদ্ধসোমনস্সো ততুত্তরিপি সো ‘‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’’তি লভতি অত্থৰেদন্তি সম্বন্ধো.
যতোধি ¶ খোতিপি পাঠো. তস্স ৰসেন অযমত্থো, অস্স ভিক্খুনো যতোধি খো পন চত্তং হোতি পটিনিস্সট্ঠং. তত্থ যতোতি কারণৰচনং, যস্মাতি ৰুত্তং হোতি. ওধীতি হেট্ঠা তযো মগ্গা ৰুচ্চন্তি. কস্মা? তে হি ওধিং কত্ৰা কোট্ঠাসং কত্ৰা উপরিমগ্গেন পহাতব্বকিলেসে ঠপেত্ৰা পজহন্তি, তস্মা ওধীতি ৰুচ্চন্তি. অরহত্তমগ্গো পন কিঞ্চি কিলেসং অনৰসেসেত্ৰা পজহতি, তস্মা অনোধীতি ৰুচ্চতি. ইমস্স চ ভিক্খুনো হেট্ঠামগ্গত্তযেন চত্তং. তেন ৰুত্তং ‘‘যতোধি খো পনস্স চত্তং হোতী’’তি. তত্থ খো পনাতি নিপাতমত্তং. অযং পন পিণ্ডত্থো. যস্মা অস্স ওধি চত্তং হোতি পটিনিস্সট্ঠং, তস্মা তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা চ লদ্ধসোমনস্সো ততুত্তরিপি সো ‘‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’’তি লভতি অত্থৰেদন্তি যথাপাল়ি নেতব্বং.
তত্থ চত্তন্তি ইদং সকভাৰপরিচ্চজনৰসেন ৰুত্তং. ৰন্তন্তি ইদং পন অনাদিযনভাৰদস্সনৰসেন. মুত্তন্তি ইদং সন্ততিতো ৰিনিমোচনৰসেন. পহীনন্তি ইদং মুত্তস্সপি ক্ৰচি অনৰট্ঠানদস্সনৰসেন. পটিনিস্সট্ঠন্তি ইদং পুব্বে আদিন্নপুব্বস্স ¶ পটিনিস্সগ্গদস্সনৰসেন পটিমুখং ৰা নিস্সট্ঠভাৰদস্সনৰসেন ভাৰনাবলেন অভিভুয্য নিস্সট্ঠভাৰদস্সনৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. লভতি অত্থৰেদং লভতি ধম্মৰেদন্তি এত্থ বুদ্ধাদীসু অৰেচ্চপ্পসাদোযেৰ অরণীযতো অত্থো, উপগন্তব্বতোতি ৰুত্তং হোতি. ধারণতো ধম্মো, ৰিনিপতিতুং অপ্পদানতোতি ৰুত্তং হোতি. ৰেদোতি গন্থোপি ঞাণম্পি সোমনস্সম্পি. ‘‘তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২৫৬) হি গন্থো ‘‘ৰেদো’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞা, অকিঞ্চনং কামভাৰে অসত্ত’’ন্তিআদীসু (সু. নি. ১০৬৫) ঞাণং. ‘‘যে ৰেদজাতা ৰিচরন্তি লোকে’’তিআদীসু সোমনস্সং. ইধ পন সোমনস্সঞ্চ সোমনস্সসম্পযুত্তঞাণঞ্চ অধিপ্পেতং, তস্মা ‘‘লভতি অত্থৰেদং লভতি ধম্মৰেদন্তি অৰেচ্চপ্পসাদারম্মণসোমনস্সঞ্চ সোমনস্সমযঞাণঞ্চ লভতী’’তি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
অথ ¶ ৰা অত্থৰেদন্তি অৰেচ্চপ্পসাদং পচ্চৰেক্খতো উপ্পন্নং ৰুত্তপ্পকারমেৰ ৰেদং. ধম্মৰেদন্তি ¶ অৰেচ্চপ্পসাদস্স হেতুং ওধিসো কিলেসপ্পহানং পচ্চৰেক্খতো উপ্পন্নং ৰুত্তপ্পকারমেৰ ৰেদন্তি এৰম্পি এত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘হেতুম্হি ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, হেতুফলে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা’’তি (ৰিভ. ৭১৮-৭১৯). ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জন্তি তমেৰ অত্থঞ্চ ধম্মঞ্চ অত্থধম্মানিসংসভূতং ৰেদঞ্চ পচ্চৰেক্খতো উপ্পন্নং পামোজ্জং. তঞ্হি অনৰজ্জলক্খণেন পচ্চৰেক্খণাকারপ্পৰত্তেন ধম্মেন উপসঞ্হিতন্তি ৰুচ্চতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতীতি ইমিনা পামোজ্জেন পমুদিতস্স নিরামিসা পীতি জাযতি. পীতিমনস্সাতি তায পীতিযা পীণিতমনস্স. কাযো পস্সম্ভতীতি কাযোপি পস্সদ্ধো হোতি ৰূপসন্তদরথো. পস্সদ্ধকাযো সুখন্তি এৰং ৰূপসন্তকাযদরথো চেতসিকং সুখং পটিসংৰেদেতি. চিত্তং সমাধিযতীতি চিত্তং সম্মা আধিযতি অপ্পিতং ৰিয অচলং তিট্ঠতি.
৭৬. এৰমস্স কিলেসপ্পহানং অৰেচ্চপ্পসাদসমন্নাগতং পচ্চৰেক্খতো উপ্পজ্জমানং সোমনস্সাদিআনিসংসং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘যথোধি খো পন মে’’তি ৰারেন তস্স পচ্চৰেক্খণায পৰত্তাকারং পকাসেত্ৰা তস্সেৰ ¶ অনাগামিমগ্গানুভাৰসূচকং ফলং দস্সেন্তো স খো সো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ.
তত্থ এৰংসীলোতি তস্স অনাগামিমগ্গসম্পযুত্তং সীলক্খন্ধং দস্সেতি. এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞোতি তংসম্পযুত্তমেৰ সমাধিক্খন্ধং পঞ্ঞাক্খন্ধঞ্চ দস্সেতি. সালীনন্তি লোহিতসালিগন্ধসালিআদীনং অনেকরূপানং. পিণ্ডপাতন্তি ওদনং. ৰিচিতকাল়কন্তি অপনীতকাল়কং. নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযাযাতি তস্স এৰংৰিধস্স ভিক্খুনো তং ৰুত্তপ্পকারপিণ্ডপাতভোজনং মগ্গস্স ৰা ফলস্স ৰা নেৰ অন্তরাযায হোতি, পটিলদ্ধগুণস্স হি তং কিমন্তরাযং করিস্সতি? যোপিস্স অপ্পটিলদ্ধো চতুত্থমগ্গো চ ফলং চ তপ্পটিলাভায ৰিপস্সনং আরভতোপি নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায, অন্তরাযং কাতুং অসমত্থমেৰ হোতি. কস্মা? ৰুত্তপ্পকারসীলধম্মপঞ্ঞাসঙ্গহেন মগ্গেন ৰিসুদ্ধচিত্তত্তা.
যস্মা ¶ চেত্থ এতদেৰ কারণং, তস্মা তদনুরূপং উপমং দস্সেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ.
তত্থ ¶ অচ্ছন্তি ৰিপ্পসন্নং. পরিসুদ্ধং মলৰিগমেন. পরিযোদাতং পভস্সরতায. উক্কামুখন্তি সুৰণ্ণকারানং মূসামুখং. সুৰণ্ণকারানং মূসা হি ইধ উক্কা, অঞ্ঞত্থ পন দীপিকাদযোপি ৰুচ্চন্তি. ‘‘উক্কাসু ধারীযমানাসূ’’তি (দী. নি. ১.১৫৯) হি আগতট্ঠানে দীপিকা ‘‘উক্কা’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘উক্কং বন্ধেয্য, উক্কং বন্ধিত্ৰা উক্কামুখং আলিম্পেয্যা’’তি (ম. নি. ৩.৩৬০) আগতট্ঠানে অঙ্গারকপল্লং. ‘‘কম্মারানং যথা উক্কা, অন্তো ঝাযতি নো বহী’’তি (জা. ২.২২.৬৪৯) আগতট্ঠানে কম্মারুদ্ধনং. ‘‘এৰংৰিপাকো উক্কাপাতো ভৰিস্সতী’’তি (দী. নি. ১.২৪) আগতট্ঠানে ৰাতৰেগো ‘‘উক্কা’’তি ৰুচ্চতি. ইমস্মিং পন ঠানে অঞ্ঞেসু চ এৰরূপেসু ‘‘সণ্ডাসেন জাতরূপং গহেত্ৰা উক্কামুখে পক্খিপতী’’তি আগতট্ঠানেসু সুৰণ্ণকারানং মূসা ‘‘উক্কা’’তি ৰেদিতব্বা.
তত্রাযং উপমাসংসন্দনা – সংকিলিট্ঠৰত্থং ৰিয হি সংকিলিট্ঠজাতরূপং ৰিয চ ইমস্স ভিক্খুনো পুথুজ্জনকালে কামরাগাদিমলানুগতং চিত্তং দট্ঠব্বং. অচ্ছোদকং ৰিয উক্কামুখং ৰিয চ অনাগামিমগ্গো. তং উদকং উক্কামুখঞ্চ ¶ আগম্ম ৰত্থসুৰণ্ণানং পরিসুদ্ধতা ৰিয তস্স ভিক্খুনো ৰুত্তপ্পকারসীলধম্মপঞ্ঞাসঙ্গহং অনাগামিমগ্গং আগম্ম ৰিসুদ্ধচিত্ততাতি.
৭৭. সো মেত্তাসহগতেন চেতসাতি যথানুসন্ধিৰসেন দেসনা আগতা. তযো হি অনুসন্ধী পুচ্ছানুসন্ধি অজ্ঝাসযানুসন্ধি যথানুসন্ধীতি. তত্থ ‘‘এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ ‘সিযা নু খো, ভন্তে, বহিদ্ধা অসতি পরিতস্সনা’তি? ‘সিযা ভিক্খূ’তি ভগৰা অৰোচা’’তি (ম. নি. ১.২৪২). এৰং পুচ্ছন্তানং ৰিস্সজ্জিতসুত্তৰসেন পুচ্ছানুসন্ধি ৰেদিতব্বো. ‘‘সিযা খো পন তে ব্রাহ্মণ এৰমস্স, অজ্জাপি নূন সমণো গোতমো অৰীতরাগো’’তি (ম. নি. ১.৫৫) এৰং পরেসং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ৰুত্তস্স সুত্তস্স ৰসেন অজ্ঝাসযানুসন্ধি ৰেদিতব্বো. যেন পন ধম্মেন আদিম্হি দেসনা উট্ঠিতা, তস্স ধম্মস্স অনুরূপধম্মৰসেন ৰা পটিপক্খৰসেন ৰা যেসু সুত্তেসু উপরি দেসনা আগচ্ছতি, তেসং ৰসেন যথানুসন্ধি ৰেদিতব্বো ¶ . সেয্যথিদং, আকঙ্খেয্যসুত্তে হেট্ঠা সীলেন দেসনা উট্ঠিতা, উপরি ছ অভিঞ্ঞা আগতা. ককচূপমে হেট্ঠা অক্খন্তিযা উট্ঠিতা, উপরি ককচূপমোৰাদো আগতো. অলগদ্দে হেট্ঠা দিট্ঠিপরিদীপনেন উট্ঠিতা, উপরি তিপরিৰট্টসুঞ্ঞতাপকাসনা আগতা, চূল়অস্সপুরে হেট্ঠা কিলেসপরিদীপনেন উট্ঠিতা, উপরি ব্রহ্মৰিহারা ¶ আগতা. কোসম্বিযসুত্তে হেট্ঠা ভণ্ডনেন উট্ঠিতা, উপরি সারণীযধম্মা আগতা. ইমস্মিম্পি ৰত্থসুত্তে হেট্ঠা কিলেসপরিদীপনেন উট্ঠিতা, উপরি ব্রহ্মৰিহারা আগতা. তেন ৰুত্তং ‘‘যথানুসন্ধিৰসেন দেসনা আগতা’’তি. ব্রহ্মৰিহারেসু পন অনুপদৰণ্ণনা চ ভাৰনানযো চ সব্বো সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তো.
৭৮. এৰং ভগৰা অভিজ্ঝাদীনং উপক্কিলেসানং পটিপক্খভূতং সব্বসো চ কামরাগব্যাপাদপ্পহানেন ৰিহতপচ্চত্থিকত্তা লদ্ধপদট্ঠানং তস্স অনাগামিনো ব্রহ্মৰিহারভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানিস্স অরহত্তায ৰিপস্সনং দস্সেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তিং দস্সেতুং সো অত্থি ইদন্তিআদিমাহ.
তস্সত্থো – সো অনাগামী এৰং ভাৰিতব্রহ্মৰিহারো এতেসং ব্রহ্মৰিহারানং যতো কুতোচি ৰুট্ঠায তে এৰ ব্রহ্মৰিহারধম্মে নামৰসেন ¶ তেসং নিস্সযং হদযৰত্থুং ৰত্থুনিস্সযানি ভূতানীতি ইমিনা নযেন ভূতুপাদাযধম্মে রূপৰসেন চ ৰৰত্থপেত্ৰা অত্থি ইদন্তি পজানাতি, এত্তাৰতানেন দুক্খসচ্চৰৰত্থানং কতং হোতি. ততো তস্স দুক্খস্স সমুদযং পটিৰিজ্ঝন্তো অত্থি হীনন্তি পজানাতি, এত্তাৰতানেন সমুদযসচ্চৰৰত্থানং কতং হোতি. ততো তস্স পহানুপাযং ৰিচিনন্তো অত্থি পণীতন্তি পজানাতি, এত্তাৰতানেন মগ্গসচ্চৰৰত্থানং কতং হোতি. ততো তেন মগ্গেন অধিগন্তব্বট্ঠানং ৰিচিনন্তো অত্থি উত্তরি ইমস্স সঞ্ঞাগতস্স নিস্সরণন্তি পজানাতি, ইমস্স মযা অধিগতস্স ব্রহ্মৰিহারসঞ্ঞাগতস্স উত্তরি নিস্সরণং নিব্বানং অত্থীতি এৰং পজানাতীতি অধিপ্পাযো, এত্তাৰতানেন নিরোধসচ্চৰৰত্থানং কতং হোতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতোতি তস্স ৰিপস্সনাপঞ্ঞায এৰং চতূহি ¶ আকারেহি চত্তারি সচ্চানি জানতো, মগ্গপঞ্ঞায এৰং পস্সতো, ভযভেরৰে ৰুত্তনযেনেৰ কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি…পে… ইত্থত্তাযাতি পজানাতীতি.
এৰং যাৰ অরহত্তা দেসনং পাপেত্ৰা ইদানি যস্মা তস্সং পরিসতি ন্হানসুদ্ধিকো ব্রাহ্মণো নিসিন্নো, সো এৰং ন্হানসুদ্ধিযা ৰণ্ণং ৰুচ্চমানং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতীতি ভগৰতা ৰিদিতো, তস্মা তস্স চোদনত্থায ‘‘অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ¶ সিনাতো অন্তরেন সিনানেনা’’তি ইমং পাটিযেক্কং অনুসন্ধিমাহ. তত্থ অন্তরেন সিনানেনাতি অব্ভন্তরেন কিলেসৰুট্ঠানসিনানেন.
৭৯. সুন্দরিকভারদ্ৰাজোতি ভারদ্ৰাজো নাম সো ব্রাহ্মণো অত্তনো গোত্তৰসেন, সুন্দরিকায পন নদিযা সিনাতস্স পাপপ্পহানং হোতীতি অযমস্স দিট্ঠি, তস্মা ‘‘সুন্দরিকভারদ্ৰাজো’’তি ৰুচ্চতি. সো তং ভগৰতো ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মযং সিনানসুদ্ধিং ৰণ্ণেম, সমণোপি গোতমো তথেৰ ৰণ্ণেতি, সমানচ্ছন্দো দানি এস অম্হেহী’’তি. অথ ভগৰন্তং বাহুকং নদিং গন্ত্ৰা তং তত্থ পাপং পৰাহেত্ৰা আগতং ৰিয মঞ্ঞমানো আহ ‘‘গচ্ছতি পন ভৰং গোতমো বাহুকং নদিং সিনাযিতু’’ন্তি? ভগৰা তস্স গচ্ছামীতি ৰা ন গচ্ছামীতি ৰা অৰত্ৰাযেৰ ব্রাহ্মণস্স দিট্ঠিসমুগ্ঘাতং কত্তুকামো ‘‘কিং ব্রাহ্মণ বাহুকায নদিযা ¶ , কিং বাহুকা নদী করিস্সতী’’তি আহ. তস্সত্থো কিং পযোজনং বাহুকায, কিং সা করিস্সতি? অসমত্থা সা কস্সচি অত্থায, কিং তত্থ গমিস্সামীতি?
অথ ব্রাহ্মণো তং পসংসন্তো লোক্খসম্মতাতিআদিমাহ. তত্থ লোক্খসম্মতাতি লূখভাৰসম্মতা, লূখভাৰন্তি চোক্খভাৰং, ৰিসুদ্ধিভাৰং দেতীতি এৰং সম্মতাতি ৰুত্তং হোতি. লোক্যসম্মতাতিপি পাঠো. তস্সত্থো, সেট্ঠং লোকং গমযতীতি এৰং সম্মতাতি. পুঞ্ঞসম্মতাতি পুঞ্ঞন্তি সম্মতা. পৰাহেতীতি গমযতি ৰিসোধেতি. গাথাহি অজ্ঝভাসীতি গাথাহি অভাসি. গাথা চ ৰুচ্চমানা তদত্থদীপনত্থমেৰ ৰা গাথারুচিকানং ৰুচ্চতি, ৰিসেসত্থদীপনত্থং ৰা. ইধ পনেতা উভযত্থদীপনত্থং ৰুত্তাতি ¶ ৰেদিতব্বা.
বাহুকন্তি ইদমেৰ হি এত্থ ৰচনং তদত্থদীপকং, সেসানি ৰিসেসত্থদীপকানি. যথেৰ হি বাহুকং, এৰং অধিকক্কাদীনিপি লোকো গচ্ছতি ন্হানেন পাপং পৰাহেতুং. তত্থ যে তেসং ঠানানং আসন্না হোন্তি, তে দিৰসস্স তিক্খত্তুং ন্হাযন্তি. যে দূরা, তে যথাক্কমং দ্ৰিক্খত্তুং সকিং একদিৰসন্তরং, এৰং যাৰ সংৰচ্ছরন্তরং ন্হাযন্তি. যে পন সব্বথাপি গন্তুং ন সক্কোন্তি, তে ঘটেহিপি ততো উদকং আহরাপেত্ৰা ন্হাযন্তি. সব্বঞ্চেতং নিরত্থকং, তস্মা ইমং ৰিসেসত্থং দীপেতুং অধিকক্কাদীনিপীতি আহ.
তত্থ ¶ অধিকক্কন্তি ন্হানসম্ভারৰসেন লদ্ধৰোহারং একং তিত্থং ৰুচ্চতি. গযাতিপি মণ্ডলৰাপিসণ্ঠানং তিত্থমেৰ ৰুচ্চতি. পযাগাতি এতম্পি গঙ্গায একং তিত্থমেৰ মহাপনাদস্স রঞ্ঞো গঙ্গাযং নিমুগ্গপাসাদস্স সোপানসম্মুখট্ঠানং, বাহুকা সুন্দরিকা সরস্সতী বাহুমতীতি ইমা পন চতস্সো নদিযো. বালোতি দুপ্পঞ্ঞো. পক্খন্দোতি পৰিসন্তো. ন সুজ্ঝতীতি কিলেসসুদ্ধিং ন পাপুণাতি, কেৰলং রজোজল্লমেৰ পৰাহেতি.
কিং সুন্দরিকা করিস্সতীতি সুন্দরিকা কিলেসৰিসোধনে কিং করিস্সতি? ন কিঞ্চি কাতুং সমত্থাতি অধিপ্পাযো. এস নযো পযাগবাহুকাসু. ইমেহি চ তীহি পদেহি ৰুত্তেহি ইতরানিপি চত্তারি লক্খণাহারনযেন ৰুত্তানেৰ হোন্তি, তস্মা যথেৰ সুন্দরিকা পযাগা ¶ বাহুকা ন কিঞ্চি করোন্তি, তথা অধিকক্কাদযোপীতি ৰেদিতব্বা.
ৰেরিন্তি পাণাতিপাতাদিপঞ্চৰেরসমন্নাগতং. কতকিব্বিসন্তি কতলুদ্দকম্মং. ন হি নং সোধযেতি সুন্দরিকা ৰা পযাগা ৰা বাহুকা ৰা ন সোধযে, ন সোধেতীতি ৰুত্তং হোতি. পাপকম্মিনন্তি পাপকেহি ৰেরকিব্বিসকম্মেহি যুত্তং, লামককম্মে যুত্তং ৰা ৰেরকিব্বিসভাৰং অপ্পত্তেহি খুদ্দকেহিপি পাপেহি যুত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
সুদ্ধস্সাতি ¶ নিক্কিলেসস্স. সদা ফগ্গূতি নিচ্চম্পি ফগ্গুনীনক্খত্তমেৰ. ফগ্গুনমাসে কির ‘‘উত্তরফগ্গুনদিৰসে যো ন্হাযতি, সো সংৰচ্ছরং কতপাপং সোধেতী’’তি এৰং দিট্ঠিকো সো ব্রাহ্মণো, তেনস্স ভগৰা তং দিট্ঠিং পটিহনন্তো আহ ‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফগ্গূ’’তি. নিক্কিলেসস্স নিচ্চং ফগ্গুনীনক্খত্তং, ইতরো কিং সুজ্ঝতীতি? উপোসথো সদাতি সুদ্ধস্স চ চাতুদ্দসপন্নরসাদীসু উপোসথঙ্গানি অসমাদিযতোপি নিচ্চমেৰ উপোসথো. সুদ্ধস্স সুচিকম্মস্সাতি নিক্কিলেসতায সুদ্ধস্স সুচীহি চ কাযকম্মাদীহি সমন্নাগতস্স. সদা সম্পজ্জতে ৰতন্তি ঈদিসস্স চ কুসলূপসঞ্হিতং ৰতসমাদানম্পি নিচ্চং সম্পন্নমেৰ হোতীতি. ইধেৰ সিনাহীতি ইমস্মিংযেৰ মম সাসনে সিনাহি. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘সচে অজ্ঝত্তিককিলেসমলপ্পৰাহনং ইচ্ছসি, ইধেৰ মম সাসনে অট্ঠঙ্গিকমগ্গসলিলেন সিনাহি, অঞ্ঞত্র হি ইদং নত্থী’’তি.
ইদানিস্স ¶ সপ্পাযদেসনাৰসেন তীসুপি দ্ৰারেসু সুদ্ধিং দস্সেন্তো সব্বভূতেসু করোহি খেমতন্তিআদিমাহ. তত্থ খেমতন্তি অভযং হিতভাৰং, মেত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. এতেনস্স মনোদ্ৰারসুদ্ধি দস্সিতা হোতি.
সচে মুসা ন ভণসীতি এতেনস্স ৰচীদ্ৰারসুদ্ধি. সচে পাণং ন হিংসসি সচে অদিন্নং নাদিযসীতি এতেহি কাযদ্ৰারসুদ্ধি. সদ্দহানো অমচ্ছরীতি এতেহি পন নং এৰং পরিসুদ্ধদ্ৰারং সদ্ধাসম্পদায চাগসম্পদায চ নিযোজেসি. কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা, উদপানোপি তে গযাতি অযং পন উপড্ঢগাথা, সচে সব্বভূতেসু খেমতং করিস্সসি, মুসা ন ভণিস্সসি, পাণং ন হনিস্সসি, অদিন্নং নাদিযিস্সসি, সদ্ধহানো অমচ্ছরী ভৰিস্সসি, কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা উদপানোপি তে গযা ¶ , গযাযপি হি তে ন্হাযন্তস্স উদপানেপি ইমায এৰ পটিপত্তিযা কিলেসসুদ্ধি, সরীরমলসুদ্ধি পন উভযত্থ সমাতি এৰং যোজেতব্বং. যস্মা চ লোকে গযা সম্মততরা, তস্মা তস্স ভগৰা ‘‘গচ্ছতি পন ভৰং গোতমো বাহুক’’ন্তি পুট্ঠোপি ‘‘কিং কাহসি বাহুকং গন্ত্ৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা’’তি আহাতি ৰেদিতব্বো.
৮০. এৰং ৰুত্তেতি এৰমাদি ভযভেরৰে ৰুত্তত্তা পাকটমেৰ. একো ৰূপকট্ঠোতিআদীসু পন একো কাযৰিৰেকেন ¶ . ৰূপকট্ঠো চিত্তৰিৰেকেন. অপ্পমত্তো কম্মট্ঠানে সতি অৰিজহনেন. আতাপী কাযিকচেতসিকৰীরিযসঙ্খাতেন আতাপেন. পহিতত্তো কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খতায. ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরইরিযাপথৰিহারেন. নচিরস্সেৰাতি পব্বজ্জং উপাদায ৰুচ্চতি. কুলপুত্তাতি দুৰিধা কুলপুত্তা জাতিকুলপুত্তা চ আচারকুলপুত্তা চ, অযং পন উভযথাপি কুলপুত্তো. অগারস্মাতি ঘরা. অগারস্স হিতং অগারিযং, কসিগোরক্খাদিকুটুম্বপোসনকম্মং ৰুচ্চতি, নত্থি এত্থ অগারিযন্তি অনগারিযং, পব্বজ্জাযেতং অধিৰচনং. পব্বজন্তীতি উপগচ্ছন্তি উপসঙ্কমন্তি. তদনুত্তরন্তি তং অনুত্তরং. ব্রহ্মচরিযপরিযোসানন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স পরিযোসানং, অরহত্তফলন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্স হি অত্থায কুলপুত্তা পব্বজন্তি. দিট্ঠেৰ ধম্মেতি তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে. সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰাতি অত্তনাযেৰ পঞ্ঞায পচ্চক্খং কত্ৰা, অপরপ্পচ্চযং কত্ৰাতি অত্থো. উপসম্পজ্জ ৰিহাসীতি পাপুণিত্ৰা সম্পাদেত্ৰা ৰিহাসীতি, এৰং ৰিহরন্তো চ খীণা জাতি…পে… অব্ভঞ্ঞাসি. এতেনস্স পচ্চৰেক্খণভূমিং দস্সেতি.
কতমা ¶ পনস্স জাতি খীণা? কথঞ্চ নং অব্ভঞ্ঞাসীতি? ৰুচ্চতে, কামঞ্চেতং ভযভেরৰেপি ৰুত্তং, তথাপি নং ইধ পঠমপুরিসৰসেন যোজনানযস্স দস্সনত্থং পুন সঙ্খেপতো ভণাম. ন তাৰস্স অতীতা জাতি খীণা, পুব্বেৰ খীণত্তা. ন অনাগতা, তত্থ ৰাযামাভাৰতো. ন পচ্চুপ্পন্না, ৰিজ্জমানত্তা. মগ্গস্স পন অভাৰিতত্তা যা উপ্পজ্জেয্য একচতুপঞ্চৰোকারভৰেসু একচতুপঞ্চক্খন্ধপ্পভেদা জাতি, সা মগ্গস্স ভাৰিতত্তা অনুপ্পাদধম্মতং আপজ্জনেন খীণা, তং সো মগ্গভাৰনায পহীনকিলেসে পচ্চৰেক্খিত্ৰা কিলেসাভাৰে ৰিজ্জমানম্পি কম্মং আযতিং অপ্পটিসন্ধিকং হোতীতি জানন্তো জানাতি.
ৰুসিতন্তি ¶ ৰুত্থং পরিৰুত্থং, কতং চরিতং নিট্ঠাপিতন্তি অত্থো. ব্রহ্মচরিযন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযং. কতং করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু চতূহি মগ্গেহি পরিঞ্ঞাপহানসচ্ছিকিরিযভাৰনাৰসেন সোল়সৰিধম্পি কিচ্চং নিট্ঠাপিতন্তি অত্থো. নাপরং ইত্থত্তাযাতি ইদানি পুনইত্থভাৰায ¶ এৰংসোল়সকিচ্চভাৰায, কিলেসক্খযায ৰা মগ্গভাৰনা নত্থীতি. অথ ৰা, ইত্থত্তাযাতি ইত্থভাৰতো ইমস্মা এৰংপকারা ইদানি ৰত্তমানক্খন্ধসন্তানা অপরং খন্ধসন্তানং নত্থি. ইমে পন পঞ্চক্খন্ধা পরিঞ্ঞাতা তিট্ঠন্তি, ছিন্নমূলকো রুক্খো ৰিযাতি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরোতি একো. অরহতন্তি অরহন্তানং, ভগৰতো সাৰকানং অরহতং অব্ভন্তরো অহোসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰত্থসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. সল্লেখসুত্তৰণ্ণনা
৮১. এৰং ¶ মে সুতন্তি সল্লেখসুত্তং. তত্থ মহাচুন্দোতি তস্স থেরস্স নামং. সাযন্হসমযন্তি সাযন্হকালে. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি এত্থ পটিসল্লানন্তি তেহি তেহি সত্তসঙ্খারেহি পটিনিৰত্তিত্ৰা সল্লানং নিলীযনং, একীভাৰো পৰিৰেকোতি ৰুত্তং হোতি. যো ততো ৰুট্ঠিতো, সো পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো নাম হোতি. অযং পন যস্মা পটিসল্লানানং উত্তমতো ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠাসি, তস্মা ‘‘পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো’’তি ৰুত্তো. ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰাতি সমদসনখুজ্জলৰিভূসিতেন সিরসা ভগৰন্তং সক্কচ্চং ৰন্দিত্ৰা, অভিৰাদাপেত্ৰা ৰা ‘‘সুখী ভৰ, চুন্দা’’তি এৰং ৰচীভেদং কারাপেত্ৰা, ভগৰা পন কির ৰন্দিতো সমানো সুৰণ্ণদুন্দুভিসদিসং গীৰং পগ্গয্হ কণ্ণসুখং পেমনিযং অমতাভিসেকসদিসং ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেন্তো ‘‘সুখী হোহী’’তি তস্স তস্স নামং গহেত্ৰা ৰদতি, এতং আচিণ্ণং তথাগতানং. তত্রিদং সাধকসুত্তং, ‘‘সক্কো, ভন্তে, দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতীতি, সুখী হোতু পঞ্চসিখ সক্কো দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো, সুখকামা হি দেৰা মনুস্সা অসুরা নাগা গন্ধব্বা, যে চঞ্ঞে ¶ সন্তি পুথুকাযা’’তি. এৰঞ্চ পন তথাগতা এৰরূপে মহেসক্খে যক্খে অভিৰদন্তীতি.
যা ইমাতি ইদানি ৰত্তব্বাভিমুখং করোন্তো ৰিয আহ. অনেকৰিহিতাতি নানপ্পকারা. দিট্ঠিযোতি মিচ্ছাদিট্ঠিযো ¶ . লোকে উপ্পজ্জন্তীতি সত্তেসু পাতুভৰন্তি. অত্তৰাদপ্পটিসংযুত্তাতি ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিনযপ্পৰত্তেন অত্তৰাদেন পটিসংযুত্তা, তা ৰীসতি ভৰন্তি. লোকৰাদপ্পটিসংযুত্তাতি ‘‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চা’’তিআদিনযপ্পৰত্তেন লোকৰাদেন পটিসংযুত্তা, তা অট্ঠ হোন্তি সস্সতো, অসস্সতো, সস্সতো চ অসস্সতো চ, নেৰ সস্সতো নাসস্সতো, অন্তৰা, অনন্তৰা, অন্তৰা চ অনন্তৰা চ, নেৰন্তৰা নানন্তৰা অত্তা চ লোকো চাতি এৰং পৰত্তত্তা.
আদিমেৰাতিআদীসু অযমত্থো কিং নু খো ভন্তে আদিমেৰ মনসিকরোন্তস্স অপ্পত্ৰাপি সোতাপত্তিমগ্গং ¶ ৰিপস্সনামিস্সকপঠমমনসিকারমেৰ মনসিকরোন্তস্স ভিক্খুনো এৰমেতাসং এত্তকেনেৰ উপাযেন এতাসং দিট্ঠীনং পহানঞ্চ পটিনিস্সগ্গো চ হোতীতি. ইদঞ্চ থেরো অত্তনা অনধিমানিকোপি সমানো অধিমানিকানং অধিমানপ্পহানত্থং অধিমানিকো ৰিয হুত্ৰা পুচ্ছতীতি ৰেদিতব্বো. অপরে পনাহু ‘‘থেরস্স অন্তেৰাসিকা আদিমনসিকারেনেৰ দিট্ঠীনং সমুচ্ছেদপ্পহানং হোতীতি এৰংসঞ্ঞিনোপি, সমাপত্তিৰিহারা সল্লেখৰিহারাতি এৰংসঞ্ঞিনোপি অত্থি. সো তেসং অত্থায ভগৰন্তং পুচ্ছতী’’তি.
৮২. অথস্স ভগৰা তাসং দিট্ঠীনং পহানূপাযং দস্সেন্তো যা ইমাতিআদিমাহ. তত্থ যত্থ চেতা দিট্ঠিযো উপ্পজ্জন্তীতিআদি পঞ্চক্খন্ধে সন্ধায ৰুত্তং. এতেসু হি এতা দিট্ঠিযো উপ্পজ্জন্তি. যথাহ ‘‘রূপে খো, ভিক্খৰে, সতি রূপং অভিনিৰিস্স এৰং দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, সো অত্তা সো লোকো সো পেচ্চ ভৰিস্সামি নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো’’তি (সং. নি. ৩.১৫২) ৰিত্থারো. আরম্মণৰসেন পন একৰচনং কত্ৰা যত্থ চাতি আহ, যস্মিং আরম্মণে উপ্পজ্জন্তীতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ চ উপ্পজ্জন্তি অনুসেন্তি সমুদাচরন্তীতি ইমেসং এৰং নানাকরণং ৰেদিতব্বং. জাতিৰসেন হি অজাতা জাযমানা উপ্পজ্জন্তীতি ৰুচ্চন্তি. পুনপ্পুনং আসেৰিতা থামগতা ¶ অপ্পটিৰিনীতা অনুসেন্তীতি. কাযৰচীদ্ৰারং সম্পত্তা সমুদাচরন্তীতি, ইদমেতেসং নানাকরণং. তং নেতং মমাতিআদীসু তং পঞ্চক্খন্ধপ্পভেদং আরম্মণমেতং ময্হং ন হোতি, অহম্পি এসো ন ¶ অস্মি, এসো মে অত্তাপি ন হোতীতি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতোতি এৰং তাৰ পদত্থো ৰেদিতব্বো.
যস্মা পন এত্থ এতং মমাতি তণ্হাগাহো, তঞ্চ গণ্হন্তো অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতপ্পভেদং তণ্হাপপঞ্চং গণ্হাতি. এসোহমস্মীতি মানগাহো, তঞ্চ গণ্হন্তো নৰপ্পভেদং মানপপঞ্চং গণ্হাতি. এসো মে অত্তাতি দিট্ঠিগাহো, তঞ্চ গণ্হন্তো দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগতপ্পভেদং দিট্ঠিপপঞ্চং গণ্হাতি. তস্মা নেতং মমাতি ৰদন্তো ভগৰা যথাৰুত্তপ্পভেদং তণ্হাপপঞ্চং পটিক্খিপতি. নেসোহমস্মীতি মানপপঞ্চং. ন মেসো অত্তাতি দিট্ঠিপপঞ্চং. দিট্ঠেকট্ঠাযেৰ চেত্থ তণ্হামানা ৰেদিতব্বা. এৰমেতন্তি এৰং ‘‘নেতং মমা’’তিআদিনা আকারেন এতং খন্ধপঞ্চকং. যথাভূতন্তি যথা সভাৰং, যথা অত্থীতি ৰুত্তং হোতি. খন্ধপঞ্চকঞ্হি এতেনেৰ আকারেন অত্থি. মমন্তিআদিনা পন গয্হমানম্পি তেনাকারেন নেৰত্থীতি অধিপ্পাযো. সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতোতি সোতাপত্তিমগ্গপঞ্ঞাপরিযোসানায ¶ ৰিপস্সনাপঞ্ঞায সুট্ঠু পস্সন্তস্স. এৰমেতাসন্তি এতেন উপাযেন এতাসং. পহানং পটিনিস্সগ্গোতি উভযম্পেতং সমুচ্ছেদপ্পহানস্সেৰাধিৰচনং.
এৰং ভগৰা আদিমনসিকারেনেৰ দিট্ঠীনং পহানং হোতি নু খো নোতি আযস্মতা মহাচুন্দেন অধিমানিকানং ৰসেন পঞ্হং পুট্ঠো সোতাপত্তিমগ্গেন দিট্ঠিপ্পহানং দস্সেত্ৰা ইদানি সযমেৰ অধিমানিকানং ঝানং ৰিভজন্তো ঠানং খো পনেতন্তিআদিমাহ. তত্থ অধিমানিকা নাম যেসং অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞায অধিমানো উপ্পজ্জতি, স্ৰাযং উপ্পজ্জমানো নেৰ লোকৰট্টানুসারীনং বালপুথুজ্জনানং উপ্পজ্জতি, ন অরিযসাৰকানং. ন হি সোতাপন্নস্স ‘‘সকদাগামী অহ’’ন্তি অধিমানো উপ্পজ্জতি, ন সকদাগামিস্স ‘‘অনাগামী অহ’’ন্তি, ন অনাগামিনো ‘‘অরহা অহ’’ন্তি, কারকস্সেৰ পন সমথৰসেন ৰা ৰিপস্সনাৰসেন ৰা ৰিক্খম্ভিতকিলেসস্স নিচ্চং যুত্তপযুত্তস্স আরদ্ধৰিপস্সকস্স উপ্পজ্জতি. তস্স হি সমথৰিক্খম্ভিতানং ৰা ৰিপস্সনাৰিক্খম্ভিতানং ৰা কিলেসানং সমুদাচারং অপস্সতো ‘‘সোতাপন্নো ¶ অহন্তি ৰা, সকদাগামী, অনাগামী ¶ , অরহা অহ’’ন্তি ৰা অধিমানো উপ্পজ্জতি, তলঙ্গরতিস্সপব্বতৰাসিধম্মদিন্নত্থেরেন ওৰাদিযমানত্থেরানং ৰিয.
থেরস্স কির অচিরূপসম্পন্নস্সেৰ ওৰাদে ঠত্ৰা বহূ ভিক্খূ ৰিসেসং অধিগচ্ছিংসু. তং পৰত্তিং সুত্ৰা তিস্সমহাৰিহারৰাসী ভিক্খুসঙ্ঘো ‘‘ন অট্ঠাননিযোজকো থেরোতি থেরং আনেথা’’তি সম্বহুলে ভিক্খূ পাহেসি. তে গন্ত্ৰা, ‘‘আৰুসো, ধম্মদিন্ন ভিক্খুসঙ্ঘো তং পক্কোসাপেতী’’তি আহংসু. সো আহ ‘‘কিং পন তুম্হে, ভন্তে, অত্তানং গৰেসথ পর’’ন্তি? অত্তানং সপ্পুরিসাতি, সো তেসং কম্মট্ঠানমদাসি, সব্বেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু. ভিক্খুসঙ্ঘো পুন অঞ্ঞে ভিক্খূ পাহেসি, এৰং যাৰততিযং পহিতা সব্বেপি তত্থেৰ অরহত্তং পত্ৰা ৰিহরিংসু.
ততো সঙ্ঘো গতগতা নাগচ্ছন্তীতি অঞ্ঞতরং ৰুড্ঢপব্বজিতং পাহেসি. সো গন্ত্ৰা চ, ‘‘ভন্তে, ধম্মদিন্ন তিক্খত্তুং তিস্সমহাৰিহারৰাসী ভিক্খুসঙ্ঘো তুয্হং সন্তিকে পেসেসি, ত্ৰং নাম সঙ্ঘস্স আণং গরুং ন করোসি, নাগচ্ছসী’’তি আহ. থেরো কিমেতন্তি পণ্ণসালং অপ্পৰিসিত্ৰাৰ পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা তাৰদেৰ নিক্খমি, সো অন্তরামগ্গে হঙ্কনৰিহারং পাৰিসি. তত্থ চেকো মহাথেরো সট্ঠিৰস্সাতীতো অধিমানেন অরহত্তং পটিজানাতি. থেরো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা অধিগমং পুচ্ছি. থেরো আহ ‘‘আম ধম্মদিন্ন, যং পব্বজিতেন কাতব্বং, চিরকতং তং মযা, অতীতসট্ঠিৰস্সোম্হি এতরহী’’তি. কিং, ভন্তে, ইদ্ধিম্পি ৰল়ঞ্জেথাতি. আম ধম্মদিন্নাতি. সাধু ৰত, ভন্তে, হত্থিং তুম্হাকং পটিমুখং আগচ্ছন্তং মাপেথাতি. সাধাৰুসোতি থেরো সব্বসেতং সত্তপ্পতিট্ঠং তিধাপভিন্নং নঙ্গুট্ঠং বীজযমানং সোণ্ডং মুখে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰীহি দন্তেহি ৰিজ্ঝিতুকামং ৰিয পটিমুখং আগচ্ছন্তং মহাহত্থিং মাপেসি. সো তং অত্তনাযেৰ মাপিতং হত্থিং দিস্ৰা ভীতো পলাযিতুং আরভি. তদাৰ অত্তানং ‘‘নাহং অরহা’’তি ঞত্ৰা ধম্মদিন্নস্স পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা ‘‘পতিট্ঠা মে হোহি, আৰুসো’’তি আহ. ধম্মদিন্নো ‘‘মা, ভন্তে, সোচি, মা অনত্তমনো অহোসি, কারকানংযেৰ অধিমানো উপ্পজ্জতী’’তি ¶ থেরং সমস্সাসেত্ৰা কম্মট্ঠানমদাসি. থেরো তস্সোৰাদে ঠত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
চিত্তলপব্বতেপি ¶ তাদিসোৰ থেরো ৰসতি. ধম্মদিন্নো তম্পি উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ পুচ্ছি. সোপি তথেৰ ব্যাকাসি. ততো নং ধম্মদিন্নো কিং, ভন্তে, ইদ্ধিম্পি ৰল়ঞ্জেথাতি আহ. আমাৰুসোতি. সাধু ৰত, ভন্তে, একং পোক্খরণিং মাপেথাতি. থেরো মাপেসি. এত্থ, ভন্তে, পদুমগুম্বং মাপেথাতি. তম্পি মাপেসি. পদুমগুম্বে মহাপদুমং মাপেথাতি. তম্পি মাপেসি. এতস্মিং পদুমগুম্বে ঠত্ৰা মধুরস্সরেন গাযন্তং নচ্চন্তঞ্চ একং ইত্থিৰিগ্গহং মাপেথাতি. তম্পি মাপেসি. সো এতং, ভন্তে, পুনপ্পুনং উপনিজ্ঝাযথাতি ৰত্ৰা সযং পাসাদং পাৰিসি. থেরস্স তং উপনিজ্ঝাযতো সট্ঠিৰস্সানি ৰিক্খম্ভিতকিলেসা চলিংসু, সো তদা অত্তানং ঞত্ৰা পুরিমত্থেরো ৰিয ধম্মদিন্নত্থেরস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
ধম্মদিন্নোপি অনুপুব্বেন তিস্সমহাৰিহারং অগমাসি. তস্মিঞ্চ সমযে থেরা চেতিযঙ্গণং সম্মজ্জিত্ৰা বুদ্ধারম্মণং পীতিং উপ্পাদেত্ৰা নিসিন্না হোন্তি, এতং কির তেসং ৰত্তং. তেন নেসং একোপি ‘‘ইধ পত্তচীৰরং ঠপেহী’’তি ধম্মদিন্নং ৰত্তা পুচ্ছিতাপি নাহোসি. ধম্মদিন্নো এসো ভৰেয্যাতি ঞত্ৰা পন পঞ্হং পুচ্ছিংসু. সো পুচ্ছিতপঞ্হে তিণ্হেন অসিনা কুমুদনাল়কলাপং ৰিয ছিন্দিত্ৰা পাদঙ্গুলিযা মহাপথৰিং পহরি. ভন্তে অযং অচেতনা মহাপথৰীপি ধম্মদিন্নস্স গুণং জানাতি. তুম্হে পন ন জানিত্থাতি চ ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অচেতনাযং ¶ পথৰী, ৰিজানাতি গুণাগুণং;
সচেতনাথ খো ভন্তে, ন জানাথ গুণাগুণ’’ন্তি.
তাৰদেৰ চ আকাসে অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তলঙ্গরতিস্সপব্বতমেৰ অগমাসি. এৰং কারকস্সেৰ অধিমানো উপ্পজ্জতি. তস্মা ভগৰা তাদিসানং ভিক্খূনং ৰসেন ঝানং ৰিভজন্তো ঠানং খো পনেতন্তিআদিমাহ.
তস্সত্থো, অত্থেতং কারণং, নো নত্থি. যেন ইধেকচ্চো ভিক্খু বাহিরপরিব্বাজকেহি ¶ সাধারণং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য, যং পন তস্স এৰমস্স সল্লেখেন ৰিহরামীতি, যং পটিপত্তিৰিধানং কিলেসে সংলিখতি, তেনাহং ৰিহরামীতি, তং ন যুজ্জতি, ন ¶ হি অধিমানিকস্স ভিক্খুনো ঝানং সল্লেখো ৰা সল্লেখপটিপদা ৰা হোতি. কস্মা? অৰিপস্সনাপাদকত্তা. ন হি সো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায সঙ্খারে সম্মসতি, ঝানং পনস্স চিত্তেকগ্গমত্তং করোতি, দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো হোতি. তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি, দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তী’’তি আহ.
তত্থ এতেতি ঝানধম্মৰসেন বহুৰচনং ৰেদিতব্বং, এতে পঠমজ্ঝানধম্মাতি ৰুত্তং হোতি. সমাপত্তিৰসেন ৰা, একম্পি হি পঠমজ্ঝানং পুনপ্পুনং সমাপত্তিৰসেন পৰত্তত্তা বহুত্তং গচ্ছতি. আরম্মণৰসেন ৰা, একম্পি হি পঠমজ্ঝানং পথৰীকসিণাদীসু পৰত্তিৰসেন বহুত্তং গচ্ছতীতি. এস নযো দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানেসু. আরুপ্পঝানেসু পন আরম্মণভেদাভাৰতো পুরিমকারণদ্ৰযৰসেনেৰ বহুৰচনং ৰেদিতব্বং.
যস্মা চেতেসং অঙ্গানিপি সন্তানি আরম্মণানিপি, নিব্বুতানি চেৰ সুখুমানি চাতি ৰুত্তং হোতি, তস্মা তানি সন্তা এতে ৰিহারাতি এৰং ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি. অযং তাৰ তেসং চতুন্নম্পি সাধারণা ৰণ্ণনা. ৰিসেসৰণ্ণনা পন ‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞান’’ন্তিআদিপদানুসারতো ৰত্তব্বা সিযা. সা ৰিসুদ্ধিমগ্গে সব্বাকারেন ৰুত্তাযেৰ.
৮৩. এৰং ¶ যস্মা অধিমানিকস্স ভিক্খুনো ঝানৰিহারো অৰিপস্সনাপাদকত্তা সল্লেখৰিহারো ন হোতি, ন হি সো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায সঙ্খারে সম্মসতি, চিত্তেকগ্গকরো দিট্ঠধম্মে সুখৰিহারো পনস্স হোতি, তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো রূপজ্ঝানানি চ অরূপজ্ঝানানি চ ৰিভজিত্ৰা ইদানি চ যত্থ সল্লেখো কাতব্বো চতুচত্তালীসায আকারেহি, তঞ্চ ৰত্থুং তঞ্চ সল্লেখং দস্সেন্তো ইধ খো পন ৰোতিআদিমাহ.
কস্মা পন ‘‘অট্ঠহি সমাপত্তীহি অৰিহিংসাদযো সল্লেখা’’তি ৰুত্তা? লোকুত্তরপাদকত্তা. বাহিরকানঞ্হি অট্ঠ সমাপত্তিযো ৰট্টপাদকাযেৰ. সাসনে ¶ সরণগমনম্পি লোকুত্তরপাদকং, পগেৰ অৰিহিংসাদযো. ইমিনাযেৰ চ সুত্তেন ৰেদিতব্বং ‘‘যথা বাহিরকস্স অট্ঠসমাপত্তিলাভিনো পঞ্চাভিঞ্ঞস্সাপি দিন্নদানতো সাসনে তিসরণগতস্স ¶ দিন্নদানং মহপ্ফলতরং হোতী’’তি. ইদঞ্হি সন্ধায দক্খিণাৰিসুদ্ধিসুত্তে ‘‘বাহিরকে কামেসু ৰীতরাগে দানং দত্ৰা কোটিসতসহস্সগুণা পাটিকঙ্খিতব্বা. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নে দানং দত্ৰা অসঙ্খেয্যা অপ্পমেয্যা দক্খিণা পাটিকঙ্খিতব্বা, কো পন ৰাদো সোতাপন্নে’’তি ৰুত্তং (ম. নি. ৩.৩৭৯). সরণগমনতো পট্ঠায হি তত্থ সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো অধিপ্পেতোতি, অযং তাৰেত্থ পাল়িযোজনা.
অনুপদৰণ্ণনাযং পন ইধাতি ৰিহিংসাদিৰত্থুদীপনমেতং. খো পনাতি নিপাতমত্তং. ৰোতি করণত্থে সামিৰচনং, অযং পন সঙ্খেপত্থো, যদেতং ‘‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তী’’তিআদিনা নযেন ৰিহিংসাদিৰত্থুং ৰদাম. ইধ, চুন্দ, তুম্হেহি সল্লেখো কাতব্বোতি.
এৰং সঙ্খেপতো ৰত্ৰা ইদানি ৰিত্থারেন্তো ‘‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামাতি সল্লেখো করণীযো’’তিআদিমাহ.
তত্থ পরেতি যে কেচি ইমং সল্লেখমননুযুত্তা. ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তীতি পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰাতিআদীহি সত্তানং ৰিহেসকা ভৰিস্সন্তি. মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামাতি মযং পন যত্থেৰ ৰত্থুস্মিং পরে এৰং ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, এত্থেৰ অৰিহিংসকা ভৰিস্সাম, অৰিহিংসং উপ্পাদেত্ৰা ৰিহরিস্সাম. ইতি সল্লেখো করণীযোতি এৰং তুম্হেহি সল্লেখো কাতব্বো ¶ . সল্লেখোতি চ ইধ অৰিহিংসাৰ ৰেদিতব্বা. অৰিহিংসা হি ৰিহিংসং সল্লেখতি, তং ছিন্দতি, তস্মা সল্লেখোতি ৰুচ্চতি. এস নযো সব্বত্থ. অযং পন ৰিসেসো. পরে মিচ্ছাদিট্ঠীতি এত্থ কম্মপথানং অন্তমিচ্ছাদিট্ঠিঞ্চ মিচ্ছত্তানং আদিমিচ্ছাদিট্ঠিঞ্চ মিস্সেত্ৰা দিট্ঠি ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. তথা মযমেত্থ সম্মাদিট্ঠীতি ৰুত্তট্ঠানে সম্মাদিট্ঠি. এত্থ চ কম্মপথকথা ৰিত্থারতো সম্মাদিট্ঠিসুত্তে আৰি ভৰিস্সতি. মিচ্ছত্তেসু মিচ্ছাদিট্ঠিআদযো দ্ৰেধাৰিতক্কে.
অযং পনেত্থ সঙ্খেপো, পাণং অতিপাতেন্তীতি পাণাতিপাতী ¶ পাণঘাতকাতি অত্থো. অদিন্নং আদিযন্তীতি অদিন্নাদাযী, পরস্স হারিনোতি অত্থো. অব্রহ্মং হীনং লামকধম্মং চরন্তীতি অব্রহ্মচারী, মেথুনধম্মপ্পটিসেৰকাতি ¶ অত্থো. ব্রহ্মং সেট্ঠং পটিপদং চরন্তীতি ব্রহ্মচারী, মেথুনা পটিৰিরতাতি অত্থো. এত্থ চ ব্রহ্মচরিযং সল্লেখোতি ৰেদিতব্বং. ব্রহ্মচরিযঞ্হি অব্রহ্মচরিযং সল্লেখতি. মুসা ৰদন্তীতি মুসাৰাদী, পরেসং অত্থভঞ্জনকং তুচ্ছং অলিকং ৰাচং ভাসিতারোতি অত্থো. পিসুণা ৰাচা এতেসন্তি পিসুণৰাচা. পরেসং মম্মচ্ছেদিকা ফরুসা ৰাচা এতেসন্তি ফরুসৰাচা. সম্ফং নিরত্থকৰচনং পলপন্তীতি সম্ফপ্পলাপী. অভিজ্ঝাযন্তীতি অভিজ্ঝালূ, পরভণ্ডলুব্ভনসীলাতি অত্থো. ব্যাপন্নং পূতিভূতং চিত্তমেতেসন্তি ব্যাপন্নচিত্তা. মিচ্ছা পাপিকা ৰিঞ্ঞুগরহিতা এতেসং দিট্ঠীতি মিচ্ছাদিট্ঠী, কম্মপথপরিযাপন্নায নত্থি দিন্নন্তিআদিৰত্থুকায, মিচ্ছত্তপরিযাপন্নায অনিয্যানিকদিট্ঠিযা চ সমন্নাগতাতি অত্থো. সম্মা সোভনা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা এতেসং দিট্ঠীতি সম্মাদিট্ঠী, কম্মপথপরিযাপন্নায অত্থি দিন্নন্তিআদিকায কম্মস্সকতাদিট্ঠিযা, সম্মত্তপরিযাপন্নায মগ্গদিট্ঠিযা চ সমন্নাগতাতি অত্থো.
মিচ্ছাসঙ্কপ্পাতি অযাথাৰঅনিয্যানিকঅকুসলসঙ্কপ্পা. এস নযো মিচ্ছাৰাচাতিআদীসু. অযং পন ৰিসেসো, মিচ্ছাসঙ্কপ্পাদযো ৰিয হি মিচ্ছাসতি নাম পাটিএক্কো কোচি ধম্মো নত্থি, অতীতং পন চিন্তযতো পৰত্তানং চতুন্নম্পি অকুসলক্খন্ধানমেতং অধিৰচনং. যম্পি ৰুত্তং ভগৰতা – ‘‘অত্থেসা, ভিক্খৰে, অনুস্সতি, নেসা নত্থীতি ৰদামি, পুত্তলাভং ৰা, ভিক্খৰে, অনুস্সরতো, ধনলাভং ৰা, ভিক্খৰে, অনুস্সরতো, যসলাভং ৰা, ভিক্খৰে, অনুস্সরতো’’তি, তম্পি তং তং চিন্তেন্তস্স সতিপতিরূপকেন উপ্পত্তিং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং ¶ . মিচ্ছাঞাণীতি এত্থ চ মিচ্ছাঞাণন্তি পাপকিরিযাসু উপাযচিন্তাৰসেন পাপং কত্ৰা ‘‘সুকতং মযা’’তি পচ্চৰেক্খণাকারেন চ উপ্পন্নো মোহো ৰেদিতব্বো, তেন সমন্নাগতা পুগ্গলা মিচ্ছাঞাণী. সম্মাঞাণীতি এত্থ পন একূনৰীসতিভেদং ¶ পচ্চৰেক্খণাঞাণং ‘‘সম্মাঞাণ’’ন্তি ৰুচ্চতি, তেন সমন্নাগতা পুগ্গলা সম্মাঞাণী. মিচ্ছাৰিমুত্তীতি অৰিমুত্তাযেৰ সমানা ‘‘ৰিমুত্তা ময’’ন্তি এৰংসঞ্ঞিনো, অৰিমুত্তিযং ৰা ৰিমুত্তিসঞ্ঞিনো. তত্রাযং ৰচনত্থো, মিচ্ছা পাপিকা ৰিপরীতা ৰিমুত্তি এতেসং অত্থীতি মিচ্ছাৰিমুত্তী. মিচ্ছাৰিমুত্তীতি চ যথাৰুত্তেনাকারেন পৰত্তানং অকুসলক্খন্ধানমেতং অধিৰচনং. ফলসম্পযুত্তানি পন সম্মাদিট্ঠিআদীনি অট্ঠঙ্গানি ঠপেত্ৰা সেসধম্মা সম্মাৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. সা চ মিচ্ছাৰিমুত্তিং সল্লিখিত্ৰা ঠিতত্তা সল্লেখোতি ¶ ৰেদিতব্বা. তত্থ নিযোজেন্তো আহ ‘‘মযমেত্থ সম্মাৰিমুত্তী ভৰিস্সামাতি সল্লেখো করণীযো’’তি.
ইতো পরানি তীণি নীৰরণৰসেন ৰুত্তানি. অভিজ্ঝালূ ব্যাপন্নচিত্তাতি এৰং কম্মপথেসু ৰুত্তত্তা পনেত্থ পঠমানি দ্ৰে নীৰরণানি ন ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি. তত্থ থিনমিদ্ধেন পরিযুট্ঠিতা অভিভূতাতি থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা. উদ্ধচ্চেন সমন্নাগতাতি উদ্ধতা. ৰিচিনন্তা কিচ্ছন্তি ন সক্কোন্তি সন্নিট্ঠানং কাতুন্তি ৰিচিকিচ্ছী. কোধনাতিআদীনি দস চিত্তস্স উপক্কিলেসৰসেন ৰুত্তানি. তত্থ কোধাদীসু যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ধম্মদাযাদৰত্থসুত্তেসু ৰুত্তং. অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – কোধনাতি কুজ্ঝনসীলা. উপনাহীতি উপনাহনসীলা, উপনাহো ৰা এতেসং অত্থীতি উপনাহী. তথা মক্খী পলাসী চ. ইস্সন্তীতি ইস্সুকী. মচ্ছরাযন্তীতি মচ্ছরী, মচ্ছেরং ৰা এতেসং অত্থীতি মচ্ছরী. সঠযন্তীতি সঠা, ন সম্মা ভাসন্তীতি ৰুত্তং হোতি, কেরাটিকযুত্তানমেতং অধিৰচনং. মাযা এতেসং অত্থীতি মাযাৰী. থম্ভসমঙ্গিতায থদ্ধা. অতিমানযোগেন অতিমানী. ৰুত্তপচ্চনীকনযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.
দুব্বচাতি ৰত্তুং দুক্খা কিঞ্চি ৰুচ্চমানা ন সহন্তি. তব্বিপরীতা সুৰচা. দেৰদত্তাদিসদিসা পাপকা মিত্তা এতেসন্তি পাপমিত্তা. বুদ্ধা ৰা সারিপুত্তাদিসদিসা ৰা কল্যাণা মিত্তা এতেসন্তি কল্যাণমিত্তা. কাযদুচ্চরিতাদীসু চিত্তৰোস্সগ্গৰসেন পমত্তা. ৰিপরীতা অপ্পমত্তাতি ৰেদিতব্বা. ইমানি ¶ তীণি পকিণ্ণকৰসেন ৰুত্তানি. অস্সদ্ধাতিআদীনি সত্ত অসদ্ধম্মৰসেন. তত্থ তীসু ৰত্থূসু সদ্ধা এতেসং নত্থীতি অস্সদ্ধা. সুক্কপক্খে ¶ সদ্দহন্তীতি সদ্ধা, সদ্ধা ৰা এতেসং অত্থীতিপি সদ্ধা. নত্থি এতেসং হিরীতি অহিরিকা, অকুসলসমাপত্তিযা অজিগুচ্ছমানানমেতং অধিৰচনং. হিরী এতেসং মনে, হিরিযা ৰা যুত্তমনাতি হিরিমনা. ন ওত্তপ্পন্তীতি অনোত্তপ্পী, অকুসলসমাপত্তিযা ন ভাযন্তীতি ৰুত্তং হোতি. তব্বিপরীতা ওত্তপ্পী. অপ্পং সুতমেতেসন্তি অপ্পস্সুতা, অপ্পন্তি চ থোকন্তি ন গহেতব্বং, নত্থীতি গহেতব্বং. ‘‘অপ্পস্সুতা’’তি হি নিস্সুতা সুতৰিরহিতা ৰুচ্চন্তি. বহু সুতমেতেসন্তি বহুস্সুতা, তথাগতভাসিতং একম্পি গাথং যাথাৰতো ঞত্ৰা অনুরূপপটিপন্নানমেতং অধিৰচনং. কুচ্ছিতা সীদন্তীতি কুসীতা, হীনৰীরিযানমেতং অধিৰচনং. আরদ্ধং ¶ ৰীরিযমেতেসন্তি আরদ্ধৰীরিযা, সম্মপ্পধানযুত্তানমেতং অধিৰচনং, মুট্ঠা সতি এতেসন্তি মুট্ঠস্সতী, নট্ঠস্সতীতি ৰুত্তং হোতি. উপট্ঠিতা সতি এতেসন্তি উপট্ঠিতস্সতী, নিচ্চং আরম্মণাভিমুখপ্পৰত্তসতীনমেতং অধিৰচনং. দুট্ঠা পঞ্ঞা এতেসন্তি দুপ্পঞ্ঞা, নট্ঠপঞ্ঞাতি ৰুত্তং হোতি. পঞ্ঞায সম্পন্নাতি পঞ্ঞাসম্পন্না, পঞ্ঞাতি চ ইধ ৰিপস্সনাপঞ্ঞা ৰেদিতব্বা. ৰিপস্সনাসম্ভারো হি পরিপূরো ইমস্মিং ঠানে আগতো, তস্মা ৰিপস্সনাপঞ্ঞাৰ অযন্তি পোরাণানং আণা.
ইদানি একমেৰ লোকুত্তরগুণানং অন্তরাযকরং অনিয্যানিকদিট্ঠিং তীহাকারেহি দস্সেন্তো সন্দিট্ঠিপরামাসীতিআদিমাহ. তত্থ সন্দিট্ঠিং পরামসন্তীতি সন্দিট্ঠিপরামাসী. আধানং গণ্হন্তীতি আধানগ্গাহী, আধানন্তি দল়্হং ৰুচ্চতি, দল়্হগ্গাহীতি অত্থো. যুত্তকারণং দিস্ৰাৰ লদ্ধিং পটিনিস্সজ্জন্তীতি পটিনিস্সগ্গী, দুক্খেন কিচ্ছেন কসিরেন বহুম্পি কারণং দস্সেত্ৰা ন সক্কা পটিনিস্সগ্গং কাতুন্তি দুপ্পটিনিস্সগ্গী, যে অত্তনো উপ্পন্নং দিট্ঠিং ইদমেৰ সচ্চন্তি দল়্হং গণ্হিত্ৰা অপি বুদ্ধাদীহি কারণং দস্সেত্ৰা ৰুচ্চমানা ন পটিনিস্সজ্জন্তি, তেসমেতং অধিৰচনং. তাদিসা হি পুগ্গলা যং যদেৰ ধম্মং ৰা অধম্মং ৰা গণ্হন্তি, তং সব্বং ‘‘এৰং অম্হাকং আচরিযেহি কথিতং, এৰং অম্হেহি ¶ সুত’’ন্তি কুম্মোৰ অঙ্গানি সকে কপালে অন্তোযেৰ সমোদহন্তি, কুম্ভীলগ্গাহং গণ্হন্তি ন ৰিস্সজ্জন্তি. ৰুত্তৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.
৮৪. এৰং চতুচত্তালীসায আকারেহি সল্লেখং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্মিং সল্লেখে চিত্তুপ্পাদস্সাপি বহূপকারতং দস্সেতুং চিত্তুপ্পাদম্পি খো অহন্তিআদিমাহ.
তস্সত্থো ¶ , অহং, চুন্দ, কুসলেসু ধম্মেসু চিত্তুপ্পাদম্পি বহূপকারং ৰদামি, যা পনেতা কাযেন চ ৰাচায চ অনুৰিধিযনা, যথা পঠমং চিত্তং উপ্পন্নং, তথেৰ তেসং ধম্মানং কাযেন করণং, ৰাচায চ ‘‘করোথা’’তি আণাপনং ৰা, উগ্গহপরিপুচ্ছাদীনি ৰা, তত্থ ৰাদোযেৰ কো, একন্তবহূপকারাযেৰ হি তা অনুৰিধিযনাতি দস্সেতি. কস্মা পনেত্থ চিত্তুপ্পাদোপি বহূপকারোতি? একন্তহিতসুখাৰহত্তা অনুৰিধিযনানং হেতুত্তা চ.
‘‘দানং ¶ দস্সামী’’তি হি চিত্তুপ্পাদো সযম্পি একন্তহিতসুখাৰহো অনুৰিধিযনানম্পি হেতু, এৰঞ্হি উপ্পন্নচিত্তত্তাযেৰ দুতিযদিৰসে মহাৰীথিং পিদহিত্ৰা মহামণ্ডপং কত্ৰা ভিক্খুসতস্স ৰা ভিক্খুসহস্সস্স ৰা দানং দেতি, ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেথ পূজেথ পরিৰিসথা’’তি পরিজনে আণাপেতি. এৰং ‘‘সঙ্ঘস্স চীৰরং সেনাসনং ভেসজ্জং দস্সামী’’তি চিত্তুপ্পাদো সযম্পি একন্তহিতসুখাৰহো অনুৰিধিযনানম্পি হেতু, এৰং উপ্পন্নচিত্তত্তাযেৰ হি চীৰরাদীনি অভিসঙ্খরোতি দেতি দাপেতি চ. এস নযো সরণগমনাদীসু.
‘‘সরণং গচ্ছামী’’তি হি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰাৰ পচ্ছা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা সরণং গণ্হাতি. তথা ‘‘পঞ্চঙ্গং অট্ঠঙ্গং দসঙ্গং ৰা সীলং সমাদিযিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা সমাদিযতি, ‘‘পব্বজিত্ৰা চতূসু সীলেসু পতিট্ঠহিস্সামী’’তি চ চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা কাযেন ৰাচায চ পূরেতব্বং সীলং পূরেতি. ‘‘বুদ্ধৰচনং উগ্গহেস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰাৰ একং ৰা নিকাযং দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে ৰাচায উগ্গণ্হাতি. এৰং ধুতঙ্গসমাদান-কম্মট্ঠানুগ্গহ-কসিণপরিকম্ম-ঝানসমাপত্তিৰিপস্সনামগ্গফল- পচ্চেকবোধি-সম্মাসম্বোধিৰসেন নেতব্বং.
‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি হি চিত্তুপ্পাদো সযম্পি একন্তহিতসুখাৰহো অনুৰিধিযনানম্পি হেতু, এৰঞ্হি উপ্পন্নচিত্তত্তাযেৰ ¶ অপরেন সমযেন কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খেয্যানি কাযেন ৰাচায চ পারমিযো পূরেত্ৰা সদেৰকং লোকং তারেন্তো ৰিচরতি. এৰং সব্বত্থ চিত্তুপ্পাদোপি বহূপকারো. কাযৰাচাহি পন অনুৰিধিযনা অতিবহূপকারাযেৰাতি ৰেদিতব্বা.
এৰং ¶ কুসলেসু ধম্মেসু চিত্তুপ্পাদস্সাপি বহূপকারতং দস্সেত্ৰা ইদানি তত্থ নিযোজেন্তো ‘‘তস্মা তিহ চুন্দা’’তিআদিমাহ. তং অত্থতো পাকটমেৰ.
৮৫. এৰং চতুচত্তালীসায আকারেহি দস্সিতে সল্লেখে চিত্তুপ্পাদস্সাপি বহূপকারতং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্সেৰ সল্লেখস্স হিতাধিগমায মগ্গভাৰং দস্সেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ.
তস্সত্থো ¶ , যথা নাম, চুন্দ, খাণুকণ্টকপাসাণাদীহি ৰিসমো মগ্গো ভৰেয্য, তস্স পরিক্কমনায পরিৰজ্জনত্থায অঞ্ঞো সুপরিকম্মকতো ৰিয ভূমিভাগো সমো মগ্গো ভৰেয্য, যথা চ রুক্খমূলপাসাণপপাতকুম্ভীলমকরাদি পরিব্যাকুলং ৰিসমং তিত্থমস্স, তস্স পরিক্কমনায পরিৰজ্জনত্থায অঞ্ঞং অৰিসমং অনুপুব্বগম্ভীরং সোপানফলকসদিসং তিত্থং ভৰেয্য, যং পটিপন্নো সুখেনেৰ তং নদিং ৰা তল়াকং ৰা অজ্ঝোগাহেত্ৰা ন্হাযেয্য ৰা উত্তরেয্য ৰা, এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিসমমগ্গৰিসমতিত্থসদিসায ৰিহিংসায সমন্নাগতস্স ৰিহিংসকপুগ্গলস্স সমমগ্গসমতিত্থসদিসা অৰিহিংসা হোতি পরিক্কমনায. যথেৰ হি ৰিসমমগ্গতিত্থপরিৰজ্জনত্থায সমো মগ্গো চ তিত্থঞ্চ পটিযত্তং, এৰং ৰিহিংসাপরিৰজ্জনত্থায অৰিহিংসা পটিযত্তা, যং পটিপন্নো সুখেনেৰ মনুস্সগতিং ৰা দেৰগতিং ৰা অজ্ঝোগাহেত্ৰা সম্পত্তিং ৰা অনুভৰেয্য উত্তরেয্য ৰা লোকা. এতেনেৰ উপাযেন সব্বপদানি যোজেতব্বানি.
৮৬. এৰং তস্সেৰ হিতাধিগমায মগ্গভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি উপরিভাগঙ্গমনীযতং দস্সেন্তো, সেয্যথাপীতিআদিমাহ.
তস্সত্থো, যথা নাম, চুন্দ, যে কেচি অকুসলা ধম্মা পটিসন্ধিযা জনকা ৰা অজনকা ৰা, দিন্নাযপি পটিসন্ধিযা ৰিপাকজনকা ৰা অজনকা ৰা, সব্বে তে জাতিৰসেন অধোভাগঙ্গমনীযাতি এৰংনামাৰ হোন্তি, ৰিপাককালে অনিট্ঠাকন্তৰিপাকত্তা. যথা চ যে কেচি কুসলা ধম্মা ¶ পটিসন্ধিযা জনকা ৰা অজনকা ৰা দিন্নাযপি পটিসন্ধিযা ৰিপাকজনকা ৰা অজনকা ৰা, সব্বে তে জাতিৰসেন উপরিভাগঙ্গমনীযাতি এৰংনামাৰ হোন্তি, ৰিপাককালে ইট্ঠকন্তৰিপাকত্তা, এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স…পে… উপরিভাগাযাতি. তত্রাযং ওপম্মসংসন্দনা – যথা সব্বে অকুসলা অধোভাগঙ্গমনীযা, এৰং ৰিহিংসকস্স ¶ একা ৰিহিংসাপি. যথা চ সব্বে কুসলা উপরিভাগঙ্গমনীযা, এৰং অৰিহিংসকস্স একা অৰিহিংসাপি. এতেনেৰ উপাযেন অকুসলং অকুসলেন কুসলঞ্চ কুসলেন উপমেতব্বং, অযং কিরেত্থ অধিপ্পাযোতি.
৮৭. এৰং তস্সেৰ সল্লেখস্স উপরিভাগঙ্গমনীযতং দস্সেত্ৰা ইদানি পরিনিব্বাপনে সমত্থভাৰং দস্সেতুং সো ৰত চুন্দাতিআদিমাহ. তত্থ ¶ সোতি ৰুত্তপ্পকারপুগ্গলনিদ্দেসো. তস্স যোতি ইমং উদ্দেসৰচনং আহরিত্ৰা যো অত্তনা পলিপপলিপন্নো, সো ৰত, চুন্দ, পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি এৰং সব্বপদেসু সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পলিপপলিপন্নোতি গম্ভীরকদ্দমে নিমুগ্গো ৰুচ্চতি, নো চ খো অরিযস্স ৰিনযে. অরিযস্স পন ৰিনযে পলিপন্তি পঞ্চ কামগুণা ৰুচ্চন্তি. পলিপন্নোতি তত্থ নিমুগ্গো বালপুথুজ্জনো, তস্মা এৰমেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা. যথা, চুন্দ, কোচি পুরিসো যাৰ নাসিকগ্গা গম্ভীরে কদ্দমে নিমুগ্গো অপরং তত্থেৰ নিমুগ্গং হত্থে ৰা সীসে ৰা গহেত্ৰা উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি, ন হি তং কারণমত্থি, যেন সো তং উদ্ধরিত্ৰা থলে পতিট্ঠপেয্য, এৰমেৰ যো অত্তনা পঞ্চকামগুণপলিপে পলিপন্নো, সো ৰত পরং তথেৰ পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
তত্থ সিযা অযুত্তমেতং, পুথুজ্জনানম্পি ভিক্খুভিক্খুনীউপাসকউপাসিকানং ধম্মদেসনং সুত্ৰা হোন্তিযেৰ ধম্মং অভিসমেতারো, তস্মা পলিপপলিপন্নো উদ্ধরতীতি, তং ন তথা দট্ঠব্বং. ভগৰাযেৰ হি তত্থ উদ্ধরতি, পসংসামত্তমেৰ পন ধম্মকথিকা লভন্তি রঞ্ঞা পহিতলেখৰাচকো ৰিয. যথা হি রঞ্ঞো পচ্চন্তজনপদে পহিতং লেখং তত্থ মনুস্সা লেখং ৰাচেতুং অজানন্তা যো ৰাচেতুং জানাতি, তেন ৰাচাপেত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘রঞ্ঞো আণা’’তি আদরেন সম্পাদেন্তি, ন চ নেসং ¶ হোতি ‘‘লেখৰাচকস্স অযং আণা’’তি. লেখৰাচকো পন ‘‘ৰিস্সট্ঠায ৰাচায ৰাচেসি অনেলগল়াযা’’তি পসংসামত্তমেৰ লভতি, এৰমেৰ কিঞ্চাপি সারিপুত্তপভুতযো ধম্মকথিকা ধম্মং দেসেন্তি, অথ খো লিখিতপণ্ণৰাচকো ৰিয তে হোন্তি. ভগৰতোযেৰ পন সা ধম্মদেসনা রঞ্ঞো আণা ৰিয. যে চ তং সুত্ৰা ধম্মং অভিসমেন্তি, তে ভগৰাযেৰ উদ্ধরতীতি ৰেদিতব্বা. ধম্মকথিকা পন ‘‘ৰিস্সট্ঠায ৰাচায ধম্মং দেসেন্তি অনেলগল়াযা’’তি পসংসামত্তমেৰ লভন্তীতি. তস্মা যুত্তমেৰেতন্তি. ৰুত্তৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.
অদন্তো ¶ অৰিনীতো অপরিনিব্বুতোতি এত্থ পন অনিব্বিসতায অদন্তো. অসিক্খিতৰিনযতায অৰিনীতো. অনিব্বুতকিলেসতায অপরিনিব্বুতোতি ৰেদিতব্বো. সো তাদিসো পরং দমেস্সতি, নিব্বিসং করিস্সতি ¶ , ৰিনেস্সতি ৰা তিস্সো সিক্খা সিক্খাপেস্সতি, পরিনিব্বাপেস্সতি ৰা তস্স কিলেসে নিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ৰুত্তৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.
এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স…পে… পরিনিব্বানাযাতি এত্থ পন এৰমত্থো ৰেদিতব্বো – যথা হি অত্তনা অপলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতি, দন্তো দমেস্সতি, ৰিনীতো ৰিনেস্সতি, পরিনিব্বুতো পরিনিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতীতি. কিং পন তন্তি? অপলিপপলিপন্নত্তং, দন্তত্তং ৰিনীতত্তং পরিনিব্বুতত্তঞ্চ, এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিনিব্বানায. কিং ৰুত্তং হোতি? যো অত্তনা অৰিহিংসকো, তস্স যা অৰিহিংসা, অযং যা এসা ৰিহিংসকস্স পরস্স ৰিহিংসা, তস্সা পরিনিব্বানায হোতি, অত্তনা হি অৰিহিংসকো পরস্স ৰিহিংসাচেতনং নিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. কিং পন তন্তি? অৰিহিংসকত্তমেৰ. যঞ্হি যেন অত্তনা অধিগতং হোতি, সো পরং তদত্থায সমাদপেতুং সক্কোতীতি.
অথ ৰা যথা অত্তনা অপলিপন্নো দন্তো ৰিনীতো পরিনিব্বুতো পরং পলিপপলিপন্নং অদন্তং অৰিনীতং অপরিনিব্বুতঞ্চ উদ্ধরিস্সতি দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি, এৰমেৰ ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিহিংসাপহানায মগ্গং ভাৰযতো উপ্পন্না অৰিহিংসা হোতি পরিনিব্বানায. পরিনিব্বুতো ৰিয হি অপরিনিব্বুতং অৰিহিংসাচেতনাৰ ৰিহিংসাচেতনং পরিনিব্বাপেতুং ¶ সমত্থা. এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘এৰমেৰ খো, চুন্দা’’তিআদিমাহাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যথা চেত্থ, এৰং সব্বপদেসু. অতিৰিত্থারভযেন পন অনুপদযোজনা ন কতাতি.
৮৮. এৰং তস্স পরিনিব্বাপনে সমত্থভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি তং দেসনং নিগমেত্ৰা ধম্মপটিপত্তিযং নিযোজেতুং ইতি খো, চুন্দাতিআদিমাহ. তত্থ সল্লেখপরিযাযোতি সল্লেখকারণং. এস নযো সব্বত্থ এত্থ অৰিহিংসাদযো এৰ ৰিহিংসাদীনং সল্লেখনতো সল্লেখকারণং ¶ . তেসং ৰসেন চিত্তস্স উপ্পাদেতব্বতো চিত্তুপাদকারণং, ৰিহিংসাদি, পরিক্কমনস্স হেতুতো পরিক্কমনকারণং, উপরিভাগনিপ্ফাদনতো উপরিভাগকারণং ¶ , ৰিহিংসাদীনং পরিনিব্বাপনতো পরিনিব্বানকারণন্তি ৰেদিতব্বা. হিতেসিনাতি হিতং এসন্তেন. অনুকম্পকেনাতি অনুকম্পমানেন. অনুকম্পং উপাদাযাতি অনুকম্পং চিত্তেন পরিগ্গহেত্ৰা, পরিচ্চাতিপি ৰুত্তং হোতি. কতং ৰো তং মযাতি তং মযা ইমে পঞ্চ পরিযাযে দস্সেন্তেন তুম্হাকং কতং. এত্তকমেৰ হি অনুকম্পকস্স সত্থু কিচ্চং, যদিদং অৰিপরীতধম্মদেসনা. ইতো পরং পন পটিপত্তি নাম সাৰকানং কিচ্চং. তেনাহ এতানি, চুন্দ, রুক্খমূলানি…পে… অম্হাকং অনুসাসনীতি.
তত্থ চ রুক্খমূলানীতি ইমিনা রুক্খমূলসেনাসনং দস্সেতি. সুঞ্ঞাগারানীতি ইমিনা জনৰিৰিত্তট্ঠানং. উভযেনাপি চ যোগানুরূপসেনাসনমাচিক্খতি, দাযজ্জং নিয্যাতেতি. ঝাযথাতি আরম্মণূপনিজ্ঝানেন অট্ঠতিংসারম্মণানি, লক্খণূপনিজ্ঝানেন চ অনিচ্চাদিতো খন্ধাযতনাদীনি উপনিজ্ঝাযথ, সমথঞ্চ ৰিপস্সনঞ্চ ৰড্ঢেথাতি ৰুত্তং হোতি. মা পমাদত্থাতি মা পমজ্জিত্থ. মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থাতি যে হি পুব্বে দহরকালে, আরোগ্যকালে, সত্তসপ্পাযাদিসম্পত্তিকালে, সত্থু সম্মুখীভাৰকালে চ যোনিসোমনসিকারৰিরহিতা রত্তিন্দিৰং মঙ্গুলভত্তা হুত্ৰা সেয্যসুখং মিদ্ধসুখমনুভোন্তা পমজ্জন্তি, তে পচ্ছা জরাকালে, রোগকালে, মরণকালে, ৰিপত্তিকালে, সত্থু পরিনিব্বুতকালে চ তং পুব্বে পমাদৰিহারং অনুস্সরন্তা, সপ্পটিসন্ধিকালকিরিযঞ্চ ভারিযং সম্পস্সমানা ৰিপ্পটিসারিনো হোন্তি, তুম্হে পন তাদিসা মা অহুৰত্থাতি এতমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মা ¶ পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থা’’তি. অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনীতি অযং অম্হাকং সন্তিকা ‘‘ঝাযথ মা পমাদত্থা’’তি তুম্হাকং অনুসাসনী, ওৰাদোতি ৰুত্তং হোতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
সল্লেখসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. সম্মাদিট্ঠিসুত্তৰণ্ণনা
৮৯. এৰং ¶ মে সুতন্তি সম্মাদিট্ঠিসুত্তং. তত্থ ‘‘সম্মাদিট্ঠি সম্মাদিট্ঠীতি, আৰুসো, ৰুচ্চতি, কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো’’তি ৰা ‘‘কতমং পনাৰুসো ¶ , অকুসল’’ন্তি ৰা এৰং যত্তকা থেরেন পুচ্ছা ৰুত্তা, সব্বা কথেতুকম্যতা পুচ্ছা এৰ.
তত্থ যস্মা জানন্তাপি সম্মাদিট্ঠীতি ৰদন্তি অজানন্তাপি বাহিরকাপি সাসনিকাপি অনুস্সৰাদিৰসেনাপি অত্তপচ্চক্খেনাপি, তস্মা তং বহূনং ৰচনং উপাদায দ্ৰিক্খত্তুং আমসন্তো ‘‘সম্মাদিট্ঠি সম্মাদিট্ঠীতি, আৰুসো, ৰুচ্চতী’’তি আহ. অযঞ্হি এত্থ অধিপ্পাযো, অপরেহিপি সম্মাদিট্ঠীতি ৰুচ্চতি, অথাপরেহিপি সম্মাদিট্ঠীতি ৰুচ্চতি, স্ৰাযং এৰং ৰুচ্চমানো অত্থঞ্চ লক্খণঞ্চ উপাদায কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতীতি. তত্থ সম্মাদিট্ঠীতি সোভনায পসত্থায চ দিট্ঠিযা সমন্নাগতো. যদা পন ধম্মেযেৰ অযং সম্মাদিট্ঠিসদ্দো ৰত্ততি, তদাস্স সোভনা পসত্থা চ দিট্ঠি সম্মাদিট্ঠীতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.
সা চাযং সম্মাদিট্ঠি দুৰিধা হোতি লোকিযা লোকুত্তরাতি. তত্থ কম্মস্সকতাঞাণং সচ্চানুলোমিকঞাণঞ্চ লোকিযা সম্মাদিট্ঠি, সঙ্খেপতো ৰা সব্বাপি সাসৰা পঞ্ঞা. অরিযমগ্গফলসম্পযুত্তা পঞ্ঞা লোকুত্তরা সম্মাদিট্ঠি. পুগ্গলো পন তিৰিধো হোতি পুথুজ্জনো সেক্খো অসেক্খো চ. তত্থ পুথুজ্জনো দুৰিধো হোতি বাহিরকো সাসনিকো চ. তত্থ বাহিরকো কম্মৰাদী কম্মস্সকতাদিট্ঠিযা সম্মাদিট্ঠি হোতি, নো সচ্চানুলোমিকায অত্তদিট্ঠিপরামাসকত্তা. সাসনিকো দ্ৰীহিপি. সেক্খো নিযতায সম্মাদিট্ঠিযা সম্মাদিট্ঠি. অসেক্খো অসেক্খায. ইধ পন নিযতায নিয্যানিকায লোকুত্তরকুসলসম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো ‘‘সম্মাদিট্ঠী’’তি অধিপ্পেতো. তেনেৰাহ ‘‘উজুগতাস্স দিট্ঠি ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি, লোকুত্তরকুসলসম্মাদিট্ঠিযেৰ হি অন্তদ্ৰযমনুপগম্ম উজুভাৰেন গতত্তা ¶ , কাযৰঙ্কাদীনি চ সব্বৰঙ্কানি সমুচ্ছিন্দিত্ৰা গতত্তা উজুগতা হোতি, তাযেৰ ¶ চ দিট্ঠিযা সমন্নাগতো নৰপ্পকারেপি লোকুত্তরধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন অচলপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি, সব্বদিট্ঠিগহনানি চ ৰিনিব্বেঠেন্তো সব্বকিলেসে পজহন্তো জাতিসংসারা নিক্খমন্তো পটিপত্তিং পরিনিট্ঠপেন্তো অরিযেন মগ্গেন আগতো ইমং সম্বুদ্ধপ্পৰেদিতং অমতোগধং নিব্বানসঙ্খাতং সদ্ধম্মন্তি ৰুচ্চতি.
যতো খোতি কালপরিচ্ছেদৰচনমেতং, যস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. অকুসলঞ্চ পজানাতীতি দসাকুসলকম্মপথসঙ্খাতং অকুসলঞ্চ ¶ পজানাতি, নিরোধারম্মণায পজাননায কিচ্চৰসেন ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি পটিৰিজ্ঝন্তো অকুসলং পজানাতি. অকুসলমূলঞ্চ পজানাতীতি তস্স মূলপচ্চযভূতং অকুসলমূলঞ্চ পজানাতি, তেনেৰ পকারেন ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি পটিৰিজ্ঝন্তো. এস নযো কুসলঞ্চ কুসলমূলঞ্চাতি এত্থাপি. যথা চেত্থ, এৰং ইতো পরেসু সব্বৰারেসু কিচ্চৰসেনেৰ ৰত্থুপজাননা ৰেদিতব্বা. এত্তাৰতাপীতি এত্তকেন ইমিনা অকুসলাদিপ্পজাননেনাপি. সম্মাদিট্ঠি হোতীতি ৰুত্তপ্পকারায লোকুত্তরসম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো হোতি. উজুগতাস্স…পে… ইমং সদ্ধম্মন্তি এত্তাৰতা সংখিত্তদেসনা নিট্ঠিতা হোতি. দেসনাযেৰ চেসা সংখিত্তা, তেসং পন ভিক্খূনং ৰিত্থারৰসেনেৰ সম্মামনসিকারপ্পটিৰেধো ৰেদিতব্বো.
দুতিযৰারে পন দেসনাপি ৰিত্থারেন মনসিকারপ্পটিৰেধোপি ৰিত্থারেনেৰ ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. তত্থ ‘‘সংখিত্তদেসনায দ্ৰে হেট্ঠিমমগ্গা, ৰিত্থারদেসনায দ্ৰে উপরিমমগ্গা কথিতা’’তি ভিক্খূ আহংসু ৰিত্থারদেসনাৰসানে ‘‘সব্বসো রাগানুসযং পহাযা’’তিআদিৰচনং সম্পস্সমানা. থেরো পনাহ ‘‘সংখিত্তদেসনাযপি চত্তারো মগ্গা রাসিতো কথিতা, ৰিত্থারদেসনাযপী’’তি. যা চাযং ¶ ইধ সংখিত্তৰিত্থারদেসনাসু ৰিচারণা আৰিকতা, সা সব্বৰারেসু ইধ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. অপুব্বানুত্তানপদৰণ্ণনামত্তমেৰ হি ইতো পরং করিস্সাম.
অকুসলকম্মপথৰণ্ণনা
তত্থ পঠমৰারস্স তাৰ ৰিত্থারদেসনায ‘‘পাণাতিপাতো খো, আৰুসো, অকুসল’’ন্তিআদীসু অকোসল্লপ্পৰত্তিযা অকুসলং ৰেদিতব্বং, পরতো ৰত্তব্বকুসলপ্পটিপক্খতো ¶ ৰা. তং লক্খণতো সাৰজ্জদুক্খৰিপাকং সংকিলিট্ঠং ৰা. অযং তাৰেত্থ সাধারণপদৰণ্ণনা.
অসাধারণেসু পন পাণস্স অতিপাতো পাণাতিপাতো, পাণৰধো পাণঘাতোতি ৰুত্তং হোতি. পাণোতি চেত্থ ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং. তস্মিং পন পাণে পাণসঞ্ঞিনো জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা ৰধকচেতনা পাণাতিপাতো. সো গুণৰিরহিতেসু তিরচ্ছানগতাদীসু পাণেসু খুদ্দকে পাণে অপ্পসাৰজ্জো, মহাসরীরে ¶ মহাসাৰজ্জো. কস্মা? পযোগমহন্ততায. পযোগসমত্তেপি ৰত্থুমহন্ততায. গুণৰন্তেসু মনুস্সাদীসু অপ্পগুণে পাণে অপ্পসাৰজ্জো, মহাগুণে মহাসাৰজ্জো. সরীরগুণানং পন সমভাৰে সতি কিলেসানং উপক্কমানঞ্চ মুদুতায অপ্পসাৰজ্জো, তিব্বতায মহাসাৰজ্জোতি ৰেদিতব্বো. তস্স পঞ্চ সম্ভারা হোন্তি পাণো, পাণসঞ্ঞিতা, ৰধকচিত্তং, উপক্কমো, তেন মরণন্তি. ছ পযোগা সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, থাৰরো, ৰিজ্জামযো, ইদ্ধিমযোতি. ইমস্মিং পনেত্থ ৰিত্থারীযমানে অতিপপঞ্চো হোতি, তস্মা নং ন ৰিত্থারযাম, অঞ্ঞঞ্চ এৰরূপং. অত্থিকেহি পন সমন্তপাসাদিকং ৰিনযট্ঠকথং (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২) ওলোকেত্ৰা গহেতব্বো.
অদিন্নস্স আদানং অদিন্নাদানং, পরস্স হরণং থেয্যং, চোরিকাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ অদিন্নন্তি পরপরিগ্গহিতং, যত্থ পরো যথাকামকারিতং আপজ্জন্তো অদণ্ডারহো অনুপৰজ্জো চ হোতি. তস্মিং পন পরপরিগ্গহিতে পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিনো তদাদাযকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা থেয্যচেতনা অদিন্নাদানং. তং হীনে পরসন্তকে অপ্পসাৰজ্জং ¶ , পণীতে মহাসাৰজ্জং. কস্মা? ৰত্থুপণীততায. ৰত্থুসমত্তে সতি গুণাধিকানং সন্তকে ৰত্থুস্মিং মহাসাৰজ্জং. তং তং গুণাধিকং উপাদায ততো ততো হীনগুণস্স সন্তকে ৰত্থুস্মিং অপ্পসাৰজ্জং. তস্স পঞ্চ সম্ভারা হোন্তি পরপরিগ্গহিতং, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিতা, থেয্যচিত্তং, উপক্কমো, তেন হরণন্তি. ছ পযোগা সাহত্থিকাদযোৰ. তে চ খো যথানুরূপং থেয্যাৰহারো, পসয্হাৰহারো, পটিচ্ছন্নাৰহারো, পরিকপ্পাৰহারো, কুসাৰহারোতি ইমেসং অৰহারানং ৰসেন পৰত্তাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) ৰুত্তো.
কামেসুমিচ্ছাচারোতি ¶ এত্থ পন কামেসূতি মেথুনসমাচারেসু. মিচ্ছাচারোতি একন্তনিন্দিতো লামকাচারো. লক্খণতো পন অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা অগমনীযট্ঠানৰীতিক্কমচেতনা কামেসুমিচ্ছাচারো.
তত্থ অগমনীযট্ঠানং নাম পুরিসানং তাৰ মাতুরক্খিতা, পিতুরক্খিতা, মাতাপিতুরক্খিতা, ভাতুরক্খিতা, ভগিনিরক্খিতা, ঞাতিরক্খিতা, গোত্তরক্খিতা, ধম্মরক্খিতা, সারক্খা, সপরিদণ্ডাতি মাতুরক্খিতাদযো দস ¶ ; ধনক্কীতা, ছন্দৰাসিনী, ভোগৰাসিনী, পটৰাসিনী, ওদপত্তকিনী, ওভটচুম্বটা, দাসী চ ভরিযা চ, কম্মকারী চ ভরিযা চ, ধজাহতা, মুহুত্তিকাতি এতা চ ধনক্কীতাদযো দসাতি ৰীসতি ইত্থিযো. ইত্থীসু পন দ্ৰিন্নং সারক্খাসপরিদণ্ডানং, দসন্নঞ্চ ধনক্কীতাদীনন্তি দ্ৰাদসন্নং ইত্থীনং অঞ্ঞে পুরিসা, ইদং অগমনীযট্ঠানং নাম. সো পনেস মিচ্ছাচারো সীলাদিগুণরহিতে অগমনীযট্ঠানে অপ্পসাৰজ্জো, সীলাদিগুণসম্পন্নে মহাসাৰজ্জো. তস্স চত্তারো সম্ভারা অগমনীযৰত্থু, তস্মিং সেৰনচিত্তং, সেৰনপযোগো, মগ্গেনমগ্গপ্পটিপত্তিঅধিৰাসনন্তি. একো পযোগো সাহত্থিকো এৰ.
মুসাতি ¶ ৰিসংৰাদনপুরেক্খারস্স অত্থভঞ্জকো ৰচীপযোগো কাযপযোগো ৰা. ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন পনস্স পরৰিসংৰাদনককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা চেতনা মুসাৰাদো. অপরো নযো মুসাতি অভূতং অতচ্ছং ৰত্থু. ৰাদোতি তস্স ভূততো তচ্ছতো ৰিঞ্ঞাপনং. লক্খণতো পন অতথং ৰত্থুং তথতো পরং ৰিঞ্ঞাপেতুকামস্স তথাৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা চেতনা মুসাৰাদো. সো যমত্থং ভঞ্জতি, তস্স অপ্পতায অপ্পসাৰজ্জো, মহন্ততায মহাসাৰজ্জো. অপিচ গহট্ঠানং অত্তনো সন্তকং অদাতুকামতায নত্থীতিআদিনযপ্পৰত্তো অপ্পসাৰজ্জো, সক্খিনা হুত্ৰা অত্থভঞ্জনত্থং ৰুত্তো মহাসাৰজ্জো. পব্বজিতানং অপ্পকম্পি তেলং ৰা সপ্পিং ৰা লভিত্ৰা হসাধিপ্পাযেন ‘‘অজ্জ গামে তেলং নদীমঞ্ঞে সন্দতী’’তি পুরাণকথানযেন পৰত্তো অপ্পসাৰজ্জো, অদিট্ঠংযেৰ পন দিট্ঠন্তিআদিনা নযেন ৰদন্তানং মহাসাৰজ্জো. তস্স চত্তারো সম্ভারা হোন্তি অতথং ৰত্থু, ৰিসংৰাদনচিত্তং, তজ্জো ৰাযামো, পরস্স তদত্থৰিজাননন্তি. একো পযোগো সাহত্থিকোৰ. সো কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা ৰাচায ৰা ৰিসংৰাদককিরিযাকরণে ¶ দট্ঠব্বো. তায চে কিরিযায পরো তমত্থং জানাতি, অযং কিরিযাসমুট্ঠাপিকচেতনাক্খণেযেৰ মুসাৰাদকম্মুনা বজ্ঝতি.
পিসুণা ৰাচাতিআদীসু যায ৰাচায যস্স তং ৰাচং ভাসতি, তস্স হদযে অত্তনো পিযভাৰং পরস্স চ সুঞ্ঞভাৰং করোতি, সা পিসুণা ৰাচা. যায পন অত্তানম্পি পরম্পি ফরুসম্পি করোতি, সা ৰাচা সযম্পি ফরুসা নেৰ কণ্ণসুখা ন হদযসুখা ৰা, অযং ফরুসা ৰাচা. যেন ¶ সম্ফং পলপতি নিরত্থকং, সো সম্ফপ্পলাপো. তেসং মূলভূতা চেতনাপি পিসুণাৰাচাদিনামমেৰ লভতি, সা এৰ চ ইধ অধিপ্পেতাতি. তত্থ সংকিলিট্ঠচিত্তস্স পরেসং ৰা ভেদায অত্তনো পিযকম্যতায ৰা কাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা চেতনা পিসুণা ৰাচা. সা যস্স ভেদং করোতি, তস্স অপ্পগুণতায অপ্পসাৰজ্জা, মহাগুণতায মহাসাৰজ্জা. তস্সা চত্তারো সম্ভারা ভিন্দিতব্বো পরো, ‘‘ইতি ইমে নানা ভৰিস্সন্তি ৰিনা ভৰিস্সন্তী’’তি ভেদপুরেক্খারতা ৰা, ‘‘অহং ¶ পিযো ভৰিস্সামি ৰিস্সাসিকো’’তি পিযকম্যতা ৰা, তজ্জো ৰাযামো, তস্স তদত্থৰিজাননন্তি.
পরস্স মম্মচ্ছেদককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা একন্তফরুসা চেতনা ফরুসা ৰাচা. তস্স আৰিভাৰত্থমিদং ৰত্থু – একো কির দারকো মাতুৰচনং অনাদিযিত্ৰা অরঞ্ঞং গচ্ছতি, তং মাতা নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তী ‘‘চণ্ডা তং মহিংসী অনুবন্ধতূ’’তি অক্কোসি. অথস্স তত্থেৰ অরঞ্ঞে মহিংসী উট্ঠাসি. দারকো ‘‘যং মম মাতা মুখেন কথেসি তং মা হোতু, যং চিত্তেন চিন্তেসি তং হোতূ’’তি সচ্চকিরিযমকাসি. মহিংসী তত্থেৰ বদ্ধা ৰিয অট্ঠাসি. এৰং মম্মচ্ছেদকোপি পযোগো চিত্তসণ্হতায ফরুসা ৰাচা ন হোতি. মাতাপিতরো হি কদাচি পুত্তকে এৰম্পি ৰদন্তি ‘‘চোরা ৰো খণ্ডাখণ্ডিকং করোন্তূ’’তি, উপ্পলপত্তম্পি চ নেসং উপরি পতন্তং ন ইচ্ছন্তি. আচরিযুপজ্ঝাযা চ কদাচি নিস্সিতকে এৰং ৰদন্তি ‘‘কিং ইমে অহিরিকা অনোত্তপ্পিনো চরন্তি নিদ্ধমথ নে’’তি. অথ খো নেসং আগমাধিগমসম্পত্তিং ইচ্ছন্তি. যথা চ চিত্তসণ্হতায ফরুসা ৰাচা ন হোতি, এৰং ৰচনসণ্হতায অফরুসা ৰাচাপি ন হোতি. ন হি মারাপেতুকামস্স ‘‘ইমং সুখং সযাপেথা’’তি ৰচনং অফরুসা ৰাচা হোতি. চিত্তফরুসতায পনেসা ফরুসা ৰাচাৰ. সা যং ¶ সন্ধায পৰত্তিতা, তস্স অপ্পগুণতায অপ্পসাৰজ্জা, মহাগুণতায মহাসাৰজ্জা. তস্সা তযো সম্ভারা অক্কোসিতব্বো পরো, কুপিতচিত্তং, অক্কোসনাতি.
অনত্থৰিঞ্ঞাপককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা অকুসলচেতনা সম্ফপ্পলাপো. সো আসেৰনমন্দতায অপ্পসাৰজ্জো, আসেৰনমহন্ততায মহাসাৰজ্জো. তস্স দ্ৰে সম্ভারা ভারতযুদ্ধসীতাহরণাদিনিরত্থককথাপুরেক্খারতা, তথারূপীকথাকথনন্তি.
অভিজ্ঝাযতীতি ¶ অভিজ্ঝা, পরভণ্ডাভিমুখী হুত্ৰা তন্নিন্নতায পৰত্ততীতি অত্থো. সা ‘‘অহো ৰত ইদং মমস্সা’’তি এৰং পরভণ্ডাভিজ্ঝাযনলক্খণা. অদিন্নাদানং ৰিয অপ্পসাৰজ্জা চ মহাসাৰজ্জা চ. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা পরভণ্ডং, অত্তনো পরিণামনঞ্চ. পরভণ্ডৰত্থুকে হি লোভে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ‘‘অহো ৰতীদং মমস্সা’’তি অত্তনো ন পরিণামেতি.
হিতসুখং ব্যাপাদযতীতি ব্যাপাদো. সো পরৰিনাসায মনোপদোসলক্খণো ¶ , ফরুসা ৰাচা ৰিয অপ্পসাৰজ্জো মহাসাৰজ্জো চ. তস্স দ্ৰে সম্ভারা পরসত্তো চ, তস্স চ ৰিনাসচিন্তা. পরসত্তৰত্থুকে হি কোধে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ‘‘অহো ৰতাযং উচ্ছিজ্জেয্য ৰিনস্সেয্যা’’তি তস্স ৰিনাসং ন চিন্তেতি.
যথাভুচ্চগহণাভাৰেন মিচ্ছা পস্সতীতি মিচ্ছাদিট্ঠি. সা ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনা নযেন ৰিপরীতদস্সনলক্খণা. সম্ফপ্পলাপো ৰিয অপ্পসাৰজ্জা মহাসাৰজ্জা চ. অপিচ অনিযতা অপ্পসাৰজ্জা, নিযতা মহাসাৰজ্জা. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা ৰত্থুনো চ গহিতাকারৰিপরীততা, যথা চ তং গণ্হাতি, তথাভাৰেন তস্সুপট্ঠানন্তি.
ইমেসং পন দসন্নং অকুসলকম্মপথানং ধম্মতো কোট্ঠাসতো আরম্মণতো ৰেদনাতো মূলতোতি পঞ্চহাকারেহি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.
তত্থ ¶ ধম্মতোতি এতেসু হি পটিপাটিযা সত্ত, চেতনাধম্মাৰ হোন্তি, অভিজ্ঝাদযো তযো চেতনাসম্পযুত্তা.
কোট্ঠাসতোতি পটিপাটিযা সত্ত, মিচ্ছাদিট্ঠি চাতি ইমে অট্ঠ কম্মপথা এৰ হোন্তি, নো মূলানি. অভিজ্ঝাব্যাপাদা কম্মপথা চেৰ মূলানি চ. অভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা লোভো অকুসলমূলং হোতি. ব্যাপাদো দোসো অকুসলমূলং.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতো জীৰিতিন্দ্রিযারম্মণতো সঙ্খারারম্মণো হোতি. অদিন্নাদানং সত্তারম্মণং ৰা সঙ্খারারম্মণং ৰা. মিচ্ছাচারো ফোট্ঠব্বৰসেন সঙ্খারারম্মণো. সত্তারম্মণোতিপি একে. মুসাৰাদো সত্তারম্মণো ৰা সঙ্খারারম্মণো ৰা. তথা পিসুণা ৰাচা. ফরুসা ৰাচা সত্তারম্মণাৰ. সম্ফপ্পলাপো দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতৰসেন সত্তারম্মণো ¶ ৰা সঙ্খারারম্মণো ৰা, তথা অভিজ্ঝা. ব্যাপাদো সত্তারম্মণোৰ. মিচ্ছাদিট্ঠি তেভূমকধম্মৰসেন সঙ্খারারম্মণা.
ৰেদনাতোতি পাণাতিপাতো দুক্খৰেদনো হোতি. কিঞ্চাপি হি রাজানো চোরং দিস্ৰা হসমানাপি ‘‘গচ্ছথ নং ঘাতেথা’’তি ৰদন্তি, সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন নেসং দুক্খসম্পযুত্তাৰ হোতি. অদিন্নাদানং তিৰেদনং. মিচ্ছাচারো সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনো, সন্নিট্ঠাপকচিত্তে পন মজ্ঝত্তৰেদনো ন হোতি. মুসাৰাদো তিৰেদনো, তথা পিসুণা ৰাচা. ফরুসা ৰাচা দুক্খৰেদনাৰ. সম্ফপ্পলাপো তিৰেদনো ¶ . অভিজ্ঝা সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনা, তথা মিচ্ছাদিট্ঠি. ব্যাপাদো দুক্খৰেদনো.
মূলতোতি পাণাতিপাতো দোসমোহৰসেন দ্ৰিমূলকো হোতি. অদিন্নাদানং দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা. মিচ্ছাচারো লোভমোহৰসেন. মুসাৰাদো দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা, তথা পিসুণা ৰাচা সম্ফপ্পলাপো চ. ফরুসা ৰাচা দোসমোহৰসেন. অভিজ্ঝা মোহৰসেন একমূলা, তথা ব্যাপাদো. মিচ্ছাদিট্ঠি লোভমোহৰসেন দ্ৰিমূলাতি.
লোভো অকুসলমূলন্তিআদীসু লুব্ভতীতি লোভো. দুস্সতীতি দোসো. মুয্হতীতি মোহো. তেসু লোভো সযঞ্চ অকুসলো সাৰজ্জদুক্খৰিপাকট্ঠেন, ইমেসঞ্চ পাণাতিপাতাদীনং অকুসলানং ¶ কেসঞ্চি সম্পযুত্তপ্পভাৰকট্ঠেন কেসঞ্চি উপনিস্সযপচ্চযট্ঠেন মূলন্তি অকুসলমূলং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘রত্তো খো আৰুসো রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পাণম্পি হনতী’’তিআদি. দোসমোহানং অকুসলমূলভাৰেপি এসেৰ নযো.
অকুসলকম্মপথৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
কুসলকম্মপথৰণ্ণনা
পাণাতিপাতা ৰেরমণী কুসলন্তিআদীসু পাণাতিপাতাদযো ৰুত্তত্থা এৰ. ৰেরং মণতীতি ৰেরমণী, ৰেরং পজহতীতি অত্থো. ৰিরমতি ৰা এতায করণভূতায, ৰিকারস্স ৰেকারং কত্ৰাপি ৰেরমণী. অযং তাৰেত্থ ব্যঞ্জনতো ৰণ্ণনা. অত্থতো পন ৰেরমণীতি কুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতি. যা ‘‘পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে ¶ পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতী’’তি এৰং ৰুত্তা কুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতি, সা ভেদতো তিৰিধো হোতি সম্পত্তৰিরতি সমাদানৰিরতি সমুচ্ছেদৰিরতীতি. তত্থ অসমাদিন্নসিক্খাপদানং অত্তনো জাতিৰযবাহুসচ্চাদীনি পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘অযুত্তং অম্হাকং এৰরূপং কাতু’’ন্তি সম্পত্তৰত্থুং অৰীতিক্কমন্তানং উপ্পজ্জমানা ৰিরতি সম্পত্তৰিরতীতি ৰেদিতব্বা সীহল়দীপে চক্কনউপাসকস্স ৰিয.
তস্স কির দহরকালেযেৰ মাতুযা রোগো উপ্পজ্জি. ৰেজ্জেন চ ‘‘অল্লসসমংসং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ততো চক্কনস্স ভাতা ‘‘গচ্ছ তাত খেত্তং আহিণ্ডাহী’’তি চক্কনং পেসেসি. সো তত্থ গতো. তস্মিঞ্চ সমযে একো সসো তরুণসস্সং খাদিতুং আগতো হোতি, সো তং দিস্ৰা ৰেগেন ধাৰেন্তো ৰল্লিযা বদ্ধো ‘‘কিরি কিরী’’তি সদ্দমকাসি. চক্কনো তেন সদ্দেন গন্ত্ৰা তং গহেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মাতু ¶ ভেসজ্জং করোমী’’তি. পুন চিন্তেসি ‘‘ন মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং মাতু জীৰিতকারণা পরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য’’ন্তি. অথ নং ‘‘গচ্ছ অরঞ্ঞে সসেহি সদ্ধিং তিণোদকং পরিভুঞ্জা’’তি মুঞ্চি. ভাতরা চ ‘‘কিং তাত সসো লদ্ধো’’তি পুচ্ছিতো তং পৰত্তিং আচিক্খি. ততো নং ভাতা পরিভাসি. সো মাতুসন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘যতোহং ¶ জাতো, নাভিজানামি সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপেতা’’তি সচ্চং ৰত্ৰা অধিট্ঠাসি. তাৰদেৰস্স মাতা অরোগা অহোসি.
সমাদিন্নসিক্খাপদানং পন সিক্খাপদসমাদানে চ ততুত্তরি চ অত্তনো জীৰিতম্পি পরিচ্চজিত্ৰা ৰত্থুং অৰীতিক্কমন্তানং উপ্পজ্জমানা ৰিরতি সমাদানৰিরতীতি ৰেদিতব্বা উত্তরৰড্ঢমানপব্বতৰাসীউপাসকস্স ৰিয.
সো কির অম্বরিযৰিহারৰাসীপিঙ্গলবুদ্ধরক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে সিক্খাপদানি গহেত্ৰা খেত্তং কস্সতি. অথস্স গোণো নট্ঠো, সো তং গৰেসন্তো উত্তরৰড্ঢমানপব্বতং আরুহি, তত্র নং মহাসপ্পো অগ্গহেসি. সো চিন্তেসি ‘‘ইমাযস্স তিখিণৰাসিযা সীসং ছিন্দামী’’তি. পুন চিন্তেসি ‘‘ন মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং ভাৰনীযস্স গরুনো সন্তিকে সিক্খাপদং গহেত্ৰা ভিন্দেয্য’’ন্তি. এৰং যাৰততিযং চিন্তেত্ৰা ‘‘জীৰিতং ¶ পরিচ্চজামি, ন সিক্খাপদ’’ন্তি অংসে ঠপিতং তিখিণদণ্ডৰাসিং অরঞ্ঞে ছড্ডেসি. তাৰদেৰ নং মহাৰাল়ো মুঞ্চিত্ৰা অগমাসীতি.
অরিযমগ্গসম্পযুত্তা পন ৰিরতি সমুচ্ছেদৰিরতীতি ৰেদিতব্বা. যস্সা উপ্পত্তিতো পভুতি ‘‘পাণং ঘাতেস্সামী’’তি অরিযপুগ্গলানং চিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতীতি. সা পনাযং ৰিরতি কোসল্লপ্পৰত্তিযা কুসলন্তি ৰুত্তা. কুচ্ছিতসযনতো ৰা কুসন্তি লদ্ধৰোহারং দুস্সীল্যং লুনাতীতিপি কুসলং. কতমঞ্চাৰুসো কুসলন্তি ইমস্স পন পঞ্হস্স অননুরূপত্তা কুসলাতি ন ৰুত্তা.
যথা চ অকুসলানং, এৰং ইমেসম্পি কুসলকম্মপথানং ধম্মতো কোট্ঠাসতো আরম্মণতো ৰেদনাতো মূলতোতি পঞ্চহাকারেহি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.
তত্থ ধম্মতোতি এতেসু হি পটিপাটিযা সত্ত চেতনাপি ৰট্টন্তি, ৰিরতিযোপি. অন্তে তযো চেতনাসম্পযুত্তাৰ.
কোট্ঠাসতোতি ¶ পটিপাটিযা সত্ত কম্মপথা এৰ, নো মূলানি. অন্তে তযো কম্মপথা চেৰ ¶ মূলানি চ. অনভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা অলোভো কুসলমূলং হোতি. অব্যাপাদো অদোসো কুসলমূলং. সম্মাদিট্ঠি অমোহো কুসলমূলং.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতাদীনং আরম্মণানেৰ এতেসং আরম্মণানি, ৰীতিক্কমিতব্বতোযেৰ হি ৰেরমণী নাম হোতি. যথা পন নিব্বানারম্মণো অরিযমগ্গো কিলেসে পজহতি, এৰং জীৰিতিন্দ্রিযাদিআরম্মণাপেতে কম্মপথা পাণাতিপাতাদীনি দুস্সীল্যানি পজহন্তীতি ৰেদিতব্বা.
ৰেদনাতোতি সব্বে সুখৰেদনা ৰা হোন্তি, মজ্ঝত্তৰেদনা ৰা. কুসলং পত্ৰা হি দুক্খৰেদনা নাম নত্থি.
মূলতোতি পটিপাটিযা সত্ত কম্মপথা ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স অলোভঅদোসঅমোহৰসেন তিমূলা হোন্তি. ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স দ্ৰিমূলা. অনভিজ্ঝা ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স ¶ দ্ৰিমূলা. ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন একমূলা. অলোভো পন অত্তনাৰ অত্তনো মূলং ন হোতি, অব্যাপাদেপি এসেৰ নযো. সম্মাদিট্ঠি অলোভাদোসৰসেন দ্ৰিমূলাৰাতি.
অলোভো কুসলমূলন্তিআদীসু ন লোভোতি অলোভো, লোভপটিপক্খস্স ধম্মস্সেতং অধিৰচনং. অদোসামোহেসুপি এসেৰ নযো. তেসু অলোভো সযঞ্চ কুসলং, ইমেসঞ্চ পাণাতিপাতা ৰেরমণীআদীনং কুসলানং কেসঞ্চি সম্পযুত্তপ্পভাৰকট্ঠেন কেসঞ্চি উপনিস্সযপচ্চযট্ঠেন মূলন্তি কুসলমূলং. অদোসামোহানম্পি কুসলমূলভাৰে এসেৰ নযো.
ইদানি সব্বম্পি তং সঙ্খেপেন চ ৰিত্থারেন চ দেসিতমত্থং নিগমেন্তো যতো খো আৰুসোতিআদিঅপ্পনাৰারমাহ. তত্থ এৰং অকুসলং পজানাতীতি এৰং যথানিদ্দিট্ঠদসাকুসলকম্মপথৰসেন অকুসলং পজানাতি. এৰং অকুসলমূলন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. এত্তাৰতা একেন নযেন চতুসচ্চকম্মট্ঠানিকস্স যাৰ অরহত্তা নিয্যানং কথিতং হোতি. কথং? এত্থ হি ঠপেত্ৰা অভিজ্ঝং দস অকুসলকম্মপথা চ কুসলকম্মপথা চ দুক্খসচ্চং. অভিজ্ঝা চ লোভো অকুসলমূলঞ্চাতি ইমে দ্ৰে ধম্মা নিপ্পরিযাযেন সমুদযসচ্চং. পরিযাযেন পন সব্বেপি কম্মপথা দুক্খসচ্চং. সব্বানি কুসলাকুসলমূলানি সমুদযসচ্চং. উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং ¶ . দুক্খং পরিজানন্তো সমুদযং পজহমানো নিরোধং ¶ পজানন্তো অরিযমগ্গো মগ্গসচ্চন্তি ইতি দ্ৰে সচ্চানি সরূপেন ৰুত্তানি, দ্ৰে আৰত্তহারৰসেন ৰেদিতব্বানি.
সো সব্বসো রাগানুসযং পহাযাতি সো এৰং অকুসলাদীনি পজানন্তো সব্বাকারেন রাগানুসযং পজহিত্ৰা. পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰাতি পটিঘানুসযঞ্চ সব্বাকারেনেৰ নীহরিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. এত্তাৰতা অনাগামিমগ্গো কথিতো. অস্মীতি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰাতি পঞ্চসু খন্ধেসু কঞ্চি ধম্মং অনৰকারীকরিত্ৰা ‘‘অস্মী’’তি ইমিনা সমূহগ্গহণাকারেন পৰত্তং দিট্ঠিমানানুসযং সমুগ্ঘাটেত্ৰা.
তত্থ দিট্ঠিমানানুসযন্তি দিট্ঠিসদিসং মানানুসযন্তি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি মানানুসযো অস্মীতি পৰত্তত্তা দিট্ঠিসদিসো হোতি, তস্মা এৰং ৰুত্তো ¶ . ইমঞ্চ অস্মিমানং ৰিত্থারতো ৰিঞ্ঞাতুকামেন খন্ধিযৰগ্গে খেমকসুত্তং (সং. নি. ৩.৮৯) ওলোকেতব্বন্তি.
অৰিজ্জং পহাযাতি ৰট্টমূলং অৰিজ্জং পজহিত্ৰা. ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰাতি তস্সা অৰিজ্জায সমুগ্ঘাটিকং অরহত্তমগ্গৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা. এত্তাৰতা অরহত্তমগ্গো কথিতো. দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতীতি অস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ৰট্টদুক্খস্স পরিচ্ছেদকরো হোতি. এত্তাৰতাপি খো, আৰুসোতি দেসনং নিয্যাতেতি, ইমায কম্মপথদেসনায ৰুত্তমনসিকারপ্পটিৰেধৰসেনপীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. এৰং অনাগামিমগ্গঅরহত্তমগ্গেহি দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
কুসলকম্মপথৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আহারৰারৰণ্ণনা
৯০. সাধাৰুসোতি খো…পে… আগতো ইমং সদ্ধম্মন্তি এৰং আযস্মতো সারিপুত্তস্স কুসলাকুসলমুখেন চতুসচ্চদেসনং সুত্ৰা তং আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং ‘‘সাধাৰুসো’’তি ইমিনা ৰচনেন তে ভিক্খূ অভিনন্দিত্ৰা ইমস্সেৰ ৰচনস্স সমুট্ঠাপকেন চিত্তেন অনুমোদিত্ৰা ৰচসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা চেতসা সম্পিযাযিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ইদানি যস্মা থেরো নানপ্পকারেন ¶ চতুসচ্চদেসনং দেসেতুং পটিবলো, যথাহ ‘‘সারিপুত্তো, ভিক্খৰে, পহোতি চত্তারি অরিযসচ্চানি ৰিত্থারেন আচিক্খিতুং দেসেতু’’ন্তি যস্মা ৰা উত্তরিম্পি দেসেতুকামোৰ হুত্ৰা ‘‘এত্তাৰতাপি খো’’তি ¶ অৰচ, তস্মা অপরেনপি নযেন সচ্চদেসনং সোতুকামা তে ভিক্খূ আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরিং পঞ্হং অপুচ্ছিংসু. তেন সযমেৰ পুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জিতপঞ্হতো উত্তরিং সিযা খো পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো ভৰেয্য অঞ্ঞম্পি কারণন্তি ইমিনা নযেন অঞ্ঞং অতিরেকং পঞ্হং পুচ্ছিংসু, পুরিমপঞ্হস্স ৰা উপরিভাগে পুচ্ছিংসূতি ৰুত্তং হোতি. অথ নেসং ব্যাকরমানো থেরো সিযা, আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা, আহারন্তি পচ্চযং. পচ্চযো হি আহরতি অত্তনো ফলং, তস্মা ‘‘আহারো’’তি ৰুচ্চতি.
ভূতানং ¶ ৰা সত্তানন্তিআদীসু ভূতাতি সঞ্জাতা, নিব্বত্তা. সম্ভৰেসীনন্তি যে সম্ভৰং জাতিং নিব্বত্তিং এসন্তি গৰেসন্তি. তত্থ চতূসু যোনীসু অণ্ডজজলাবুজা সত্তা যাৰ অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ন ভিন্দন্তি, তাৰ সম্ভৰেসিনো নাম. অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ভিন্দিত্ৰা বহি নিক্খন্তা ভূতা নাম. সংসেদজা ওপপাতিকা চ পঠমচিত্তক্খণে সম্ভৰেসিনো নাম. দুতিযচিত্তক্খণতো পভুতি ভূতা নাম. যেন যেন ৰা ইরিযাপথেন জাযন্তি, যাৰ তে ততো অঞ্ঞং ন পাপুণন্তি, তাৰ সম্ভৰেসিনো নাম. ততো পরং ভূতা নাম.
অথ ৰা ভূতাতি জাতা অভিনিব্বত্তা, যে ভূতাযেৰ ন পুন ভৰিস্সন্তীতি সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি, তেসং খীণাসৰানমেতং অধিৰচনং. সম্ভৰমেসন্তীতি সম্ভৰেসিনো. অপ্পহীনভৰসংযোজনত্তা আযতিম্পি সম্ভৰং এসন্তানং সেক্খপুথুজ্জনানমেতং অধিৰচনং. এৰং সব্বথাপি ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি সব্বসত্তে পরিযাদিযতি. ৰাসদ্দো চেত্থ সম্পিণ্ডনত্থো, তস্মা ভূতানঞ্চ সম্ভৰেসীনঞ্চাতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো.
ঠিতিযাতি ঠিতত্থং. অনুগ্গহাযাতি অনুগ্গহত্থং উপকারত্থং. ৰচনভেদো চেস, অত্থো পন দ্ৰিন্নম্পি পদানং একোযেৰ. অথ ৰা ঠিতিযাতি তস্স তস্স সত্তস্স উপ্পন্নধম্মানং অনুপ্পবন্ধৰসেন অৰিচ্ছেদায. অনুগ্গহাযাতি অনুপ্পন্নানং উপ্পাদায. উভোপি চেতানি ভূতানং ঠিতিযা চেৰ অনুগ্গহায চ. সম্ভৰেসীনং ৰা ঠিতিযা চেৰ অনুগ্গহায চাতি এৰং উভযত্থ ¶ দট্ঠব্বানি. কবল়ীকারো আহারোতি কবল়ং কত্ৰা অজ্ঝোহরিতব্বতো ¶ কবল়ীকারো আহারো, ওদনকুম্মাসাদিৰত্থুকায ওজাযেতং অধিৰচনং. ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰাতি ৰত্থুওল়ারিকতায ওল়ারিকো, ৰত্থুসুখুমতায সুখুমো. সভাৰেন পন সুখুমরূপপরিযাপন্নত্তা কবল়ীকারো আহারো সুখুমোৰ হোতি. সাপি চস্স ৰত্থুতো ওল়ারিকতা সুখুমতা চ উপাদাযুপাদায ৰেদিতব্বা.
কুম্ভীলানঞ্হি আহারং উপাদায মোরানং আহারো সুখুমো. কুম্ভীলা কির পাসাণে গিলন্তি. তে চ নেসং কুচ্ছিপ্পত্তাৰ ৰিলীযন্তি. মোরা সপ্পৰিচ্ছিকাদিপাণে খাদন্তি. মোরানং পন আহারং উপাদায তরচ্ছানং আহারো সুখুমো. তে কির তিৰস্সছড্ডিতানি ৰিসাণানি চেৰ অট্ঠীনি চ খাদন্তি. তানি চ নেসং খেল়েন তেমিতমত্তেনেৰ কন্দমূলং ৰিয ¶ মুদুকানি হোন্তি. তরচ্ছানম্পি আহারং উপাদায হত্থীনং আহারো সুখুমো. তেপি নানারুক্খসাখাযো খাদন্তি. হত্থীনং আহারতো গৰযগোকণ্ণমিগাদীনং আহারো সুখুমো. তে কির নিস্সারানি নানারুক্খপণ্ণাদীনি খাদন্তি. তেসম্পি আহারতো গুন্নং আহারো সুখুমো. তে অল্লসুক্খতিণানি খাদন্তি. তেসং আহারতো সসানং আহারো সুখুমো. সসানং আহারতো সকুণানং আহারো সুখুমো. সকুণানং আহারতো পচ্চন্তৰাসীনং আহারো সুখুমো. পচ্চন্তৰাসীনং আহারতো গামভোজকানং আহারো সুখুমো. গামভোজকানং আহারতো রাজরাজমহামত্তানং আহারো সুখুমো. তেসম্পি আহারতো চক্কৰত্তিনো আহারো সুখুমো. চক্কৰত্তিনো আহারতো ভুম্মদেৰানং আহারো সুখুমো. ভুম্মদেৰানং আহারতো চাতুমহারাজিকানং আহারো সুখুমো. এৰং যাৰ পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং আহারো ৰিত্থারেতব্বো, তেসং আহারো সুখুমোত্ৰেৰ নিট্ঠং পত্তো.
এত্থ চ ওল়ারিকে ৰত্থুস্মিং ওজা পরিত্তা হোতি দুব্বলা, সুখুমে বলৰতী. তথা হি একপত্তপূরম্পি যাগুং পীৰতো মুহুত্তেনেৰ জিঘচ্ছিতো হোতি, যংকঞ্চিদেৰ খাদিতুকামো. সপ্পিং পন পসটমত্তং পিৰিত্ৰা দিৰসং অভোত্তুকামো হোতি. তত্থ ৰত্থু পরিস্সমং ৰিনোদেতি, ন পন সক্কোতি পালেতুং. ওজা পালেতি, ন সক্কোতি পরিস্সমং ৰিনোদেতুং. দ্ৰে পন একতো হুত্ৰা পরিস্সমঞ্চেৰ ৰিনোদেন্তি পালেন্তি চাতি.
ফস্সো ¶ ¶ দুতিযোতি চক্খুসম্ফস্সাদি ছব্বিধোপি ফস্সো. এতেসু চতূসু আহারেসু দুতিযো আহারোতি ৰেদিতব্বো. দেসনানযো এৰ চেস. তস্মা ইমিনা নাম কারণেন দুতিযো ৰা ততিযো ৰাতি ইদমেত্থ ন গৰেসিতব্বং. মনোসঞ্চেতনাতি চেতনা এৰ ৰুচ্চতি. ৰিঞ্ঞাণন্তি যংকিঞ্চি চিত্তং.
এত্থাহ, যদি পচ্চযট্ঠো আহারট্ঠো, অথ কস্মা অঞ্ঞেসুপি সত্তানং পচ্চযেসু ৰিজ্জমানেসু ইমেযেৰ চত্তারো ৰুত্তাতি? ৰুচ্চতে, অজ্ঝত্তিকসন্ততিযা ¶ ৰিসেসপচ্চযত্তা. ৰিসেসপচ্চযো হি কবল়ীকারাহারভক্খানং সত্তানং রূপকাযস্স কবল়ীকারো আহারো. নামকাযে ৰেদনায ফস্সো, ৰিঞ্ঞাণস্স মনোসঞ্চেতনা, নামরূপস্স ৰিঞ্ঞাণং. যথাহ –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অযং কাযো আহারট্ঠিতিকো, আহারং পটিচ্চ তিট্ঠতি, অনাহারো নো তিট্ঠতি. তথা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি.
কো পনেত্থ আহারো, কিং আহরতীতি? কবল়ীকারাহারো ওজট্ঠমকরূপানি আহরতি. ফস্সাহারো তিস্সো ৰেদনা, মনোসঞ্চেতনাহারো তযো ভৰে, ৰিঞ্ঞাণাহারো পটিসন্ধিনামরূপন্তি.
কথং? কবল়ীকারাহারো তাৰ মুখে ঠপিতমত্তোযেৰ অট্ঠ রূপানি সমুট্ঠাপেতি. দন্তৰিচুণ্ণিতং পন অজ্ঝোহরিযমানং একেকং সিত্থং অট্ঠট্ঠ রূপানি সমুট্ঠাপেতিযেৰ. এৰং ওজট্ঠমকরূপানি আহরতি.
ফস্সাহারো পন সুখৰেদনিযো ফস্সো উপ্পজ্জমানো সুখৰেদনং আহরতি, তথা দুক্খৰেদনিযো দুক্খং, অদুক্খমসুখৰেদনিযো অদুক্খমসুখন্তি এৰং সব্বথাপি ফস্সাহারো তিস্সো ৰেদনা আহরতি.
মনোসঞ্চেতনাহারো ¶ কামভৰূপগং কম্মং কামভৰং আহরতি, রূপারূপভৰূপগানি তং তং ভৰং. এৰং সব্বথাপি মনোসঞ্চেতনাহারো তযো ভৰে আহরতি.
ৰিঞ্ঞাণাহারো পন যে চ পটিসন্ধিক্খণে তংসম্পযুত্তকা তযো খন্ধা, যানি চ তিসন্ততিৰসেন তিংসরূপানি উপ্পজ্জন্তি, সহজাতাদিপচ্চযনযেন তানি আহরতীতি ৰুচ্চতি. এৰং ৰিঞ্ঞাণাহারো পটিসন্ধিনামরূপং আহরতীতি.
এত্থ চ মনোসঞ্চেতনাহারো তযো ভৰে আহরতীতি সাসৰা কুসলাকুসলচেতনাৰ ৰুত্তা. ৰিঞ্ঞাণং পটিসন্ধিনামরূপং আহরতীতি পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণমেৰ ৰুত্তং ¶ . অৰিসেসেন পন তংসম্পযুত্ততংসমুট্ঠানধম্মানং আহরণতো পেতে আহারাতি ৰেদিতব্বা.
এতেসু ¶ চতূসু আহারেসু কবল়ীকারাহারো উপত্থম্ভেন্তো আহারকিচ্চং সাধেতি. ফস্সো ফুসন্তোযেৰ, মনোসঞ্চেতনা আযূহমানাৰ. ৰিঞ্ঞাণং ৰিজানন্তমেৰ.
কথং? কবল়ীকারাহারো হি উপত্থম্ভেন্তোযেৰ কাযট্ঠপনেন সত্তানং ঠিতিযা হোতি. কম্মজনিতোপি হি অযং কাযো কবল়ীকারাহারেন উপত্থম্ভিতো দসপি ৰস্সানি ৰস্সসতম্পি যাৰ আযুপরিমাণং তিট্ঠতি. যথা কিং? যথা মাতুযা জনিতোপি দারকো ধাতিযা থঞ্ঞাদীনি পাযেত্ৰা পোসিযমানোৰ চিরং তিট্ঠতি, যথা চুপত্থম্ভেন উপত্থম্ভিতগেহং. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘যথা মহারাজ গেহে পতন্তে অঞ্ঞেন দারুনা উপত্থম্ভেন্তি, অঞ্ঞেন দারুনা উপত্থম্ভিতং সন্তং এৰং তং গেহং ন পততি, এৰমেৰ খো মহারাজ অযং কাযো আহারট্ঠিতিকো, আহারং পটিচ্চ তিট্ঠতী’’তি.
এৰং কবল়ীকারো আহারো উপত্থম্ভেন্তো আহারকিচ্চং সাধেতি. এৰং সাধেন্তোপি চ কবল়ীকারো আহারো দ্ৰিন্নং রূপসন্ততীনং পচ্চযো হোতি আহারসমুট্ঠানস্স চ উপাদিন্নস্স চ. কম্মজানং অনুপালকো হুত্ৰা পচ্চযো হোতি. আহারসমুট্ঠানানং জনকো হুত্ৰা পচ্চযো হোতি.
ফস্সো ¶ পন সুখাদিৰত্থুভূতং আরম্মণং ফুসন্তোযেৰ সুখাদিৰেদনাপৰত্তনেন সত্তানং ঠিতিযা হোতি. মনোসঞ্চেতনা কুসলাকুসলকম্মৰসেন আযূহমানাযেৰ ভৰমূলনিপ্ফাদনতো সত্তানং ঠিতিযা হোতি. ৰিঞ্ঞাণং ৰিজানন্তমেৰ নামরূপপ্পৰত্তনেন সত্তানং ঠিতিযা হোতি.
এৰং উপত্থম্ভনাদিৰসেন আহারকিচ্চং সাধযমানেসু পনেতেসু চত্তারি ভযানি দট্ঠব্বানি. সেয্যথিদং, কবল়ীকারাহারে নিকন্তিযেৰ ভযং, ফস্সে উপগমনমেৰ, মনোসঞ্চেতনায আযূহনমেৰ, ৰিঞ্ঞাণে অভিনিপাতোযেৰ ভযন্তি. কিং কারণা? কবল়ীকারাহারে হি নিকন্তিং কত্ৰা সীতাদীনং পুরেক্খতা সত্তা আহারত্থায মুদ্দাগণনাদিকম্মানি করোন্তা অনপ্পকং দুক্খং নিগচ্ছন্তি. একচ্চে চ ইমস্মিং সাসনে ¶ পব্বজিত্ৰাপি ৰেজ্জকম্মাদিকায অনেসনায আহারং পরিযেসন্তা দিট্ঠেপি ধম্মে গারয্হা হোন্তি. সম্পরাযেপি তস্স সঙ্ঘাটিপি আদিত্তা সম্পজ্জলিতাতিআদিনা লক্খণসংযুত্তে ৰুত্তনযেন সমণপেতা হোন্তি. ইমিনাৰ তাৰ কারণেন কবল়ীকারাহারে নিকন্তিযেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বা.
ফস্সং উপগচ্ছন্তাপি ¶ ফস্সস্সাদিনো পরেসং রক্খিতগোপিতেসু দারাদীসু ভণ্ডেসু অপরজ্ঝন্তি. তে সহ ভণ্ডেন ভণ্ডসামিকা গহেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ৰা ছিন্দিত্ৰা সঙ্কারকূটেসু ছড্ডেন্তি. রঞ্ঞো ৰা নিয্যাতেন্তি. ততো নে রাজা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারাপেতি. কাযস্স চ ভেদা দুগ্গতি নেসং পাটিকঙ্খা হোতি. ইতি ফস্সস্সাদমূলকং দিট্ঠধম্মিকম্পি সম্পরাযিকম্পি ভযং সব্বমাগতমেৰ হোতি. ইমিনা কারণেন ফস্সাহারে উপগমনমেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বং.
কুসলাকুসলকম্মাযূহনেনেৰ পন তম্মূলকং তীসু ভৰেসু ভযং সব্বমাগতংযেৰ হোতি. ইমিনা কারণেন মনোসঞ্চেতনাহারে আযূহনমেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বং.
পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণঞ্চ যস্মিং যস্মিং ঠানে অভিনিপততি, তস্মিং তস্মিং ঠানে পটিসন্ধিনামরূপং গহেত্ৰাৰ নিব্বত্ততি, তস্মিঞ্চ নিব্বত্তে সব্বভযানি নিব্বত্তানিযেৰ হোন্তি, তম্মূলকত্তাতি, ইমিনা কারণেন ৰিঞ্ঞাণাহারে অভিনিপাতোযেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বো.
এৰং ¶ সভযেসু পন ইমেসু আহারেসু সম্মাসম্বুদ্ধো কবল়ীকারাহারে নিকন্তিপরিযাদানত্থং ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দ্ৰে জাযম্পতিকা’’তিআদিনা (সং. নি. ২.৬৩) নযেন পুত্তমংসূপমং দেসেসি. ফস্সাহারে নিকন্তিপরিযাদানত্থং ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গাৰী নিচ্চম্মা’’তিআদিনা নযেন নিচ্চম্মগাৰূপমং দেসেসি. মনোসঞ্চেতনাহারে নিকন্তিপরিযাদানত্থং ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অঙ্গারকাসূ’’তিআদিনা নযেন অঙ্গারকাসূপমং দেসেসি. ৰিঞ্ঞাণাহারে নিকন্তিপরিযাদানত্থং ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, চোরং আগুচারি’’ন্তিআদিনা নযেন সত্তিসতাহতূপমং দেসেসি.
তত্রাযং ভূতমত্থং কত্ৰা সঙ্খেপতো অত্থযোজনা, দ্ৰে কির জাযম্পতিকা পুত্তং গহেত্ৰা পরিত্তেন পাথেয্যেন যোজনসতিকং কন্তারমগ্গং ¶ পটিপজ্জিংসু. তেসং পঞ্ঞাস যোজনানি গন্ত্ৰা পাথেয্যং নিট্ঠাসি. তে খুপ্পিপাসাতুরা ৰিরল়চ্ছাযাযং নিসীদিংসু. ততো পুরিসো ভরিযং আহ ‘‘ভদ্দে ইতো সমন্তা পঞ্ঞাস যোজনানি গামো ৰা নিগমো ৰা নত্থি, তস্মা যং তং পুরিসেন কাতব্বং বহুম্পি কসিগোরক্খাদিকম্মং, ন দানি সক্কা তং মযা কাতুং, এহি মং মারেত্ৰা উপড্ঢমংসং খাদিত্ৰা উপড্ঢং পাথেয্যং ¶ কত্ৰা পুত্তেন সদ্ধিং কন্তারং নিত্থরাহী’’তি. সাপি আহ ‘‘সামি মযা দানি যং তং ইত্থিযা কাতব্বং বহুম্পি সুত্তকন্তনাদিকম্মং, তং কাতুং ন সক্কা, এহি মং মারেত্ৰা উপড্ঢমংসং খাদিত্ৰা উপড্ঢং পাথেয্যং কত্ৰা পুত্তেন সদ্ধিং কন্তারং নিত্থরাহী’’তি. ততো সো তং আহ ‘‘ভদ্দে মাতুগামমরণেন দ্ৰিন্নং মরণং পঞ্ঞাযতি. ন হি মন্দো কুমারো মাতরং ৰিনা জীৰিতুং সক্কোতি. যদি পন মযং জীৰাম, পুন দারকং লভেয্যাম, হন্দ দানি পুত্তকং মারেত্ৰা মংসং গহেত্ৰা কন্তারং নিত্থরামা’’তি.
ততো মাতা পুত্তমাহ ‘‘তাত পিতু সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি. সো অগমাসি. অথস্স পিতা ‘‘মযা পুত্তকং পোসেস্সামীতি কসিগোরক্খাদীহি অনপ্পকং দুক্খমনুভূতং, ন সক্কোমি পুত্তং মারেতুং, ত্ৰংযেৰ তৰ পুত্তকং মারেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তাত মাতুসন্তিকমেৰ গচ্ছাহী’’তি আহ. সো অগমাসি. অথস্স মাতাপি ‘‘মযা পুত্তং পত্থেন্তিযা গোৰতকুক্কুরৰতদেৰতাযাচনাদীহিপি তাৰ অনপ্পকং দুক্খং অনুভূতং, কো পন ৰাদো কুচ্ছিনা পরিহরন্তিযা? ন সক্কাহং পুত্তং মারেতু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘তাত পিতুসন্তিকংযেৰ গচ্ছাহী’’তি আহ. এৰং সো দ্ৰিন্নং অন্তরা গচ্ছন্তোযেৰ মতো. তে তং দিস্ৰা পরিদেৰিত্ৰা পুব্বে ¶ ৰুত্তনযেনেৰ মংসানি গহেত্ৰা খাদন্তা পক্কমিংসু. তেসং সো পুত্তমংসাহারো নৰহি কারণেহি পটিকুলত্তা নেৰ দৰায হোতি, ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, কেৰলং কন্তারনিত্থরণত্থাযেৰ হোতি.
কতমেহি নৰহি কারণেহি পটিকূলোতি চে? সজাতিমংসতায ঞাতিমংসতায পুত্তমংসতায পিযপুত্তমংসতায তরুণমংসতায আমকমংসতায অগোরসমংসতায অলোণতায অধূপিততাযাতি. তস্মা যো ভিক্খু কবল়ীকারাহারং এৰং পুত্তমংসসদিসং পস্সতি ¶ , সো তত্থ নিকন্তিং পরিযাদিযতি. অযং তাৰ পুত্তমংসূপমাযং অত্থযোজনা.
নিচ্চম্মগাৰূপমাযং পন যথা সা গাৰী গীৰতো যাৰ খুরা, তাৰ চম্মং উদ্দালেত্ৰা মুত্তা যং যদেৰ নিস্সায তিট্ঠতি, তত্থ পাণকেহি খজ্জমানা দুক্খস্সেৰাধিকরণং হোতি, এৰং ফস্সোপি যং যদেৰ ৰত্থুং আরম্মণং ৰা নিস্সায তিট্ঠতি, তংতংৰত্থারম্মণসম্ভৰস্স ৰেদযিতদুক্খস্স অধিকরণমেৰ হোতি. তস্মা যো ভিক্খু ফস্সাহারং এৰং নিচ্চম্মগাৰিসদিসং পস্সতি ¶ , সো তত্থ নিকন্তিং পরিযাদিযতি, অযং নিচ্চম্মগাৰূপমাযং অত্থযোজনা.
অঙ্গারকাসূপমাযং পন যথা সা অঙ্গারকাসু, এৰং মহাপরিল়াহট্ঠেন তযো ভৰা. যথা নানাবাহাসু গহেত্ৰা তত্থ উপকড্ঢকা দ্ৰে পুরিসা, এৰং ভৰেসু উপকড্ঢনট্ঠেন মনোসঞ্চেতনা. তস্মা যো ভিক্খু মনোসঞ্চেতনাহারং এৰং অঙ্গারকাসূপকড্ঢকপুরিসসদিসং পস্সতি, সো তত্থ নিকন্তিং পরিযাদিযতি, অযং অঙ্গারকাসূপমাযং অত্থযোজনা.
সত্তিসতাহতূপমাযং পন যেন সো পুরিসো পুব্বণ্হসমযে সত্তিসতেন হঞ্ঞতি, তমস্স সরীরে ৰণমুখসতং কত্ৰা অন্তরা অট্ঠত্ৰা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা অপরভাগেযেৰ পততি, এৰং ইতরানি দ্ৰে সত্তিসতানি, এৰমস্স পতিতোকাসে অপতিত্ৰা অপতিত্ৰা গতাহি সত্তীহি সব্বসরীরং ছিদ্দাৰছিদ্দমেৰ হোতি, তস্স একৰণমুখেপি উপ্পন্নস্স দুক্খস্স পমাণং নত্থি, কো পন ৰাদো তীসু ৰণমুখসতেসু? তত্থ সত্তিনিপাতকালো ৰিয পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণনিব্বত্তকালো. ৰণমুখজননং ৰিয খন্ধজননং. ৰণমুখেসু দুক্খৰেদনুপ্পাদো ৰিয ¶ জাতেসু খন্ধেসু ৰট্টমূলকনানাৰিধদুক্খুপ্পাদো. অপরো নযো, আগুচারী পুরিসো ৰিয পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং. তস্স সত্তিঘাতেহি উপ্পন্নৰণমুখানি ৰিয ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং. ৰণমুখপচ্চযা তস্স পুরিসস্স কক্খল়দুক্খুপ্পাদো ৰিয নামরূপপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণস্স দ্ৰত্তিংসকম্মকারণঅট্ঠনৰুতিরোগাদিৰসেন নানপ্পকারকদুক্খুপ্পাদো দট্ঠব্বো. তস্মা যো ভিক্খু ৰিঞ্ঞাণাহারং এৰং সত্তিসতাহতসদিসং পস্সতি. সো তত্থ নিকন্তিং পরিযাদিযতি, অযং সত্তিসতাহতূপমাযং অত্থযোজনা.
সো ¶ এৰং ইমেসু আহারেসু নিকন্তিং পরিযাদিযন্তো চত্তারোপি আহারে পরিজানাতি, যেসু পরিঞ্ঞাতেসু সব্বম্পি পরিঞ্ঞাতং ৰত্থু পরিঞ্ঞাতমেৰ হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘কবল়ীকারে, ভিক্খৰে, আহারে পরিঞ্ঞাতে পঞ্চকামগুণিকো রাগো পরিঞ্ঞাতো হোতি. পঞ্চকামগুণিকে রাগে পরিঞ্ঞাতে নত্থি তং সংযোজনং, যেন সংযোজনেন সংযুত্তো অরিযসাৰকো পুন ইমং লোকং আগচ্ছেয্য. ফস্সে, ভিক্খৰে, আহারে পরিঞ্ঞাতে তিস্সো ৰেদনা পরিঞ্ঞাতা হোন্তি. তীসু ¶ ৰেদনাসু পরিঞ্ঞাতাসু অরিযসাৰকস্স নত্থি কিঞ্চি উত্তরিকরণীযন্তি ৰদামি. মনোসঞ্চেতনায, ভিক্খৰে, আহারে পরিঞ্ঞাতে তিস্সো তণ্হা পরিঞ্ঞাতা হোন্তি. তীসু তণ্হাসু পরিঞ্ঞাতাসু অরিযসাৰকস্স নত্থি কিঞ্চি উত্তরিকরণীযন্তি ৰদামি. ৰিঞ্ঞাণে, ভিক্খৰে, আহারে পরিঞ্ঞাতে নামরূপং পরিঞ্ঞাতং হোতি. নামরূপে পরিঞ্ঞাতে অরিযসাৰকস্স নত্থি কিঞ্চি উত্তরিকরণীযন্তি ৰদামী’’তি (সং. নি. ২.৬৩).
তণ্হাসমুদযা আহারসমুদযোতি পুরিমতণ্হাসমুদযা পটিসন্ধিকানং আহারানং সমুদযো নিব্বত্তো হোতীতি অত্থো. কথং? পটিসন্ধিক্খণে হি তিসন্ততিৰসেন উপ্পন্নসমতিংসরূপব্ভন্তরে জাতা ওজা অত্থি. অযং তণ্হাপচ্চযা নিব্বত্তো উপাদিন্নককবল়ীকারাহারো. পটিসন্ধিচিত্তসম্পযুত্তা পন ফস্সচেতনা সযঞ্চ চিত্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ইমে তণ্হাপচ্চযা নিব্বত্তা উপাদিন্নকফস্সমনোসঞ্চেতনা ৰিঞ্ঞাণাহারাতি. এৰং তাৰ পুরিমতণ্হাসমুদযা পটিসন্ধিকানং আহারানং সমুদযো ৰেদিতব্বো. যস্মা পনিধ উপাদিন্নকাপি অনুপাদিন্নকাপি আহারা মিস্সেত্ৰা কথিতা, তস্মা অনুপাদিন্নকানম্পি এৰং তণ্হাসমুদযা আহারসমুদযো ৰেদিতব্বো ¶ . অট্ঠলোভসহগতচিত্তসমুট্ঠিতেসু হি রূপেসু ওজা অত্থি, অযং সহজাততণ্হাপচ্চযা নিব্বত্তো অনুপাদিন্নককবল়ীকারাহারো. লোভসহগতচিত্তসম্পযুত্তা পন ফস্সচেতনা সযঞ্চ চিত্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ইমে তণ্হাপচ্চযা নিব্বত্তা অনুপাদিন্নকফস্সমনোসঞ্চেতনা ৰিঞ্ঞাণাহারাতি.
তণ্হানিরোধা ¶ আহারনিরোধোতি ইমিস্সা উপাদিন্নকানঞ্চ অনুপাদিন্নকানঞ্চ আহারানং পচ্চযভূতায তণ্হায নিরোধেন আহারনিরোধো পঞ্ঞাযতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং পন ৰিসেসো, ইধ চত্তারিপি সচ্চানি সরূপেনেৰ ৰুত্তানি. যথা চ ইধ, এৰং ইতো উত্তরিম্পি সব্বৰারেসূতি. তস্মা সব্বত্থ অসম্মুয্হন্তেন সচ্চানি উদ্ধরিতব্বানি. সব্বৰারেসু চ ‘‘এত্তাৰতাপি খো আৰুসো’’তি ইদং দেসনানিয্যাতনং তত্থ তত্থ দেসিতধম্মৰসেন যোজেতব্বং. তস্স ইধ তাৰ অযং যোজনা এত্তাৰতাপীতি ইমায আহারদেসনায ৰুত্তমনসিকারপ্পটিৰেধৰসেনাপীতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো সব্বত্থাপি.
আহারৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সচ্চৰারৰণ্ণনা
৯১. ইদানি ¶ ‘‘সাধাৰুসো’’তি পুরিমনযেনেৰ থেরস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা তে ভিক্খূ উত্তরিম্পি পঞ্হং পুচ্ছিংসু. থেরো চ নেসং অঞ্ঞেনপি পরিযাযেন ব্যাকাসি. এস নযো ইতো পরেসুপি সব্বৰারেসু. তস্মা ইতো পরং এৰরূপানি ৰচনানি অনামসিত্ৰা যেন যেন পরিযাযেন ব্যাকরোতি, তস্স তস্সেৰ অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. ইমস্স পন ৰারস্স সঙ্খেপদেসনাযং দুক্খঞ্চ পজানাতীতি এত্থ দুক্খন্তি দুক্খসচ্চং. ৰিত্থারদেসনাযং পন যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে সচ্চনিদ্দেসে ৰুত্তমেৰাতি.
সচ্চৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
জরামরণৰারৰণ্ণনা
৯২. ইতো ¶ পরং পটিচ্চসমুপ্পাদৰসেন দেসনা হোতি. তত্থ জরামরণৰারে তাৰ তেসং তেসন্তি অযং সঙ্খেপতো অনেকেসং সত্তানং সাধারণনিদ্দেসোতি ঞাতব্বো. যা দেৰদত্তস্স জরা, যা সোমদত্তস্স জরাতি এৰঞ্হি দিৰসম্পি কথেন্তস্স নেৰ সত্তা পরিযাদানং ¶ গচ্ছন্তি. ইমেহি পন দ্ৰীহি পদেহি ন কোচি সত্তো অপরিযাদিন্নো হোতি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘অযং সঙ্খেপতো অনেকেসং সত্তানং সাধারণনিদ্দেসো’’তি.
তম্হি তম্হীতি অযং গতিজাতিৰসেন অনেকেসং নিকাযানং সাধারণনিদ্দেসো. সত্তনিকাযেতি সাধারণনিদ্দেসেন নিদ্দিট্ঠস্স সরূপনিদস্সনং. জরা জীরণতাতিআদীসু পন জরাতি সভাৰনিদ্দেসো. জীরণতাতি আকারনিদ্দেসো. খণ্ডিচ্চন্তিআদযো কালাতিক্কমে কিচ্চনিদ্দেসা. পচ্ছিমা দ্ৰে পকতিনিদ্দেসা. অযঞ্হি জরাতি ইমিনা পদেন সভাৰতো দীপিতা, তেনস্সাযং সভাৰনিদ্দেসো. জীরণতাতি ইমিনা আকারতো. তেনস্সাযং আকারনিদ্দেসো. খণ্ডিচ্চন্তি ইমিনা কালাতিক্কমে দন্তনখানং খণ্ডিতভাৰকরণকিচ্চতো. পালিচ্চন্তি ইমিনা কেসলোমানং পলিতভাৰকরণকিচ্চতো. ৰলিত্তচতাতি ইমিনা মংসং মিলাপেত্ৰা তচে ৰলিত্তভাৰকরণকিচ্চতো দীপিতা. তেনস্সা ইমে খণ্ডিচ্চন্তিআদযো তযো কালাতিক্কমে কিচ্চনিদ্দেসা. তেহি ইমেসং ৰিকারানং দস্সনৰসেন পাকটীভূতা পাকটজরা দস্সিতা. যথেৰ হি উদকস্স ৰা অগ্গিনো ৰা ৰাতস্স ৰা তিণরুক্খাদীনং সম্ভগ্গপলিভগ্গতায ৰা ঝামতায ৰা গতমগ্গো পাকটো হোতি, ন চ সো গতমগ্গো ¶ তানেৰ উদকাদীনি, এৰমেৰ জরায দন্তাদীসু খণ্ডিচ্চাদিৰসেন গতমগ্গো পাকটো, চক্খুং উম্মীলেত্ৰাপি গয্হতি. ন চ খণ্ডিচ্চাদীনেৰ জরা, ন হি জরা চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা হোতি.
আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকোতি ইমেহি পন পদেহি কালাতিক্কমেযেৰ অভিব্যত্ততায আযুক্খযচক্খাদিইন্দ্রিযপরিপাকসঞ্ঞিতায পকতিযা দীপিতা. তেনস্সিমে পচ্ছিমা দ্ৰে পকতিনিদ্দেসাতি ৰেদিতব্বা.
তত্থ যস্মা জরং পত্তস্স আযু হাযতি, তস্মা জরা ‘‘আযুনো সংহানী’’তি ফলূপচারেন ৰুত্তা ¶ . যস্মা চ দহরকালে সুপ্পসন্নানি সুখুমম্পি অত্তনো ৰিসযং সুখেনেৰ গণ্হনসমত্থানি চক্খাদীনি ইন্দ্রিযানি জরং পত্তস্স পরিপক্কানি আলুল়িতানি অৰিসদানি ওল়ারিকম্পি অত্তনো ৰিসযং গহেতুং অসমত্থানি হোন্তি, তস্মা ‘‘ইন্দ্রিযানং পরিপাকো’’তিপি ফলূপচারেনেৰ ¶ ৰুত্তা. সা পনাযং এৰং নিদ্দিট্ঠা সব্বাপি জরা পাকটা পটিচ্ছন্নাতি দুৰিধা হোতি.
তত্থ দন্তাদীসু খণ্ডভাৰাদিদস্সনতো রূপধম্মেসু জরা পাকটজরা নাম. অরূপধম্মেসু পন তাদিসস্স ৰিকারস্স অদস্সনতো পটিচ্ছন্নজরা নাম. তত্থ য্ৰাযং খণ্ডাদিভাৰো দিস্সতি, সো তাদিসানং দন্তাদীনং সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ৰণ্ণোযেৰ, তং চক্খুনা দিস্ৰা মনোদ্ৰারেন চিন্তেত্ৰা ‘‘ইমে দন্তা জরায পহটা’’তি জরং জানাতি উদকট্ঠানে বদ্ধানি গোসীসাদীনি ওলোকেত্ৰা হেট্ঠা উদকস্স অত্থিভাৰং জাননং ৰিয. পুন অৰীচি সৰীচীতি এৰম্পি দুৰিধা হোতি. তত্থ মণিকনকরজতপৰাল়সূরিযাদীনং মন্দদসকাদীসু পাণীনং ৰিয পুপ্ফফলপল্লৰাদীসু চ অপাণীনং ৰিয অন্তরন্তরা ৰণ্ণৰিসেসাদীনং দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা জরা অৰীচিজরা নাম, নিরন্তরজরাতি অত্থো. ততো অঞ্ঞেসু পন যথাৰুত্তেসু অন্তরন্তরা ৰণ্ণৰিসেসাদীনং সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা জরা সৰীচিজরা নামাতি ৰেদিতব্বা.
ইতো পরং, তেসং তেসন্তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. চুতি চৰনতাতিআদীসু পন চুতীতি চৰনকৰসেন ৰুচ্চতি, একচতুপঞ্চক্খন্ধানং সামঞ্ঞৰচনমেতং. চৰনতাতি ভাৰৰচনেন লক্খণনিদস্সনং. ভেদোতি চুতিক্খন্ধানং ভঙ্গুপ্পত্তিপরিদীপনং. অন্তরধানন্তি ঘটস্সেৰ ভিন্নস্স ভিন্নানং চুতিক্খন্ধানং যেন কেনচি পরিযাযেন ঠানাভাৰপরিদীপনং. মচ্চু মরণন্তি মচ্চুসঙ্খাতং মরণং. তেন সমুচ্ছেদমরণাদীনি নিসেধেতি. কালো নাম অন্তকো, তস্স কিরিযাতি কালকিরিযা. এতেন লোকসম্মুতিযা মরণং দীপেতি.
ইদানি পরমত্থেন ¶ দীপেতুং, খন্ধানং ভেদোতিআদিমাহ. পরমত্থেন হি খন্ধাযেৰ ভিজ্জন্তি, ন সত্তো নাম কোচি মরতি. খন্ধেসু পন ভিজ্জমানেসু সত্তো মরতি, ভিন্নেসু মতোতি ৰোহারো হোতি.
এত্থ ¶ চ চতুৰোকারৰসেন খন্ধানং ভেদো, একৰোকারৰসেন কল়েৰরস্স নিক্খেপো. চতুৰোকারৰসেন ৰা খন্ধানং ভেদো, সেসদ্ৰযৰসেন কল়েৰরস্স নিক্খেপো ৰেদিতব্বো. কস্মা? ভৰদ্ৰযেপি রূপকাযসঙ্খাতস্স কল়েৰরস্স সম্ভৰতো. অথ ৰা যস্মা চ চাতুমহারাজিকাদীসু খন্ধা ভিজ্জন্তেৰ, ন কিঞ্চি নিক্খিপন্তি, তস্মা তেসং ৰসেন ¶ খন্ধানং ভেদো, মনুস্সাদীসু কল়েৰরস্স নিক্খেপো. এত্থ চ কল়েৰরস্স নিক্খেপকারণতো মরণং কল়েৰরস্স নিক্খেপোতি ৰুত্তন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.
ইতি অযঞ্চ জরা ইদঞ্চ মরণং. ইদং ৰুচ্চতাৰুসোতি ইদং উভযম্পি একতো কত্ৰা জরামরণন্তি কথীযতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
জরামরণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
জাতিৰারৰণ্ণনা
৯৩. জাতিৰারে জাতি সঞ্জাতীতিআদীসু জাযনট্ঠেন জাতি, সা অপরিপুণ্ণাযতনৰসেন যুত্তা. সঞ্জাযনট্ঠেন সঞ্জাতি, সা পরিপুণ্ণাযতনৰসেন যুত্তা. ওক্কমনট্ঠেন ওক্কন্তি, সা অণ্ডজজলাবুজৰসেন যুত্তা. তে হি অণ্ডকোসঞ্চ ৰত্থিকোসঞ্চ ওক্কমন্তা পৰিসন্তা ৰিয পটিসন্ধিং গণ্হন্তি. অভিনিব্বত্তনট্ঠেন অভিনিব্বত্তি, সা সংসেদজওপপাতিকৰসেন যুত্তা, তে হি পাকটাযেৰ হুত্ৰা নিব্বত্তন্তি. অযং তাৰ ৰোহারদেসনা.
ইদানি পরমত্থদেসনা হোতি. খন্ধাযেৰ হি পরমত্থতো পাতুভৰন্তি, ন সত্তো. তত্থ চ খন্ধানন্তি একৰোকারভৰে একস্স চতুৰোকারভৰে চতুন্নং পঞ্চৰোকারভৰে পঞ্চন্নম্পি গহণং ৰেদিতব্বং. পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি. আযতনানন্তি এত্থ তত্র তত্র উপ্পজ্জমানাযতনৰসেনেৰ সঙ্গহো ৰেদিতব্বো. পটিলাভোতি সন্ততিযং পাতুভাৰোযেৰ. পাতুভৰন্তানেৰ হি তানি পটিলদ্ধানি নাম হোন্তি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো জাতীতি ইমিনা পদেন ৰোহারতো পরমত্থতো চ দেসিতায জাতিযা নিগমনং করোতীতি. ভৰসমুদযাতি এত্থ পন জাতিযা পচ্চযভূতো কম্মভৰো ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
জাতিৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভৰৰারৰণ্ণনা
৯৪. ভৰৰারে ¶ ¶ ¶ কামভৰোতি কম্মভৰো চ উপপত্তিভৰো চ. তত্থ কম্মভৰো নাম কামভৰূপগং কম্মমেৰ. তঞ্হি উপপত্তিভৰস্স কারণত্তা ‘‘সুখো বুদ্ধানমুপ্পাদো (ধ. প. ১৯৪) দুক্খো পাপস্স উচ্চযো’’তিআদীনি (ধ. প. ১১৭) ৰিয ফলৰোহারেন ভৰোতি ৰুত্তং. উপপত্তিভৰো নাম তেন কম্মেন নিব্বত্তং উপাদিন্নখন্ধপঞ্চকং. তঞ্হি তত্থ ভৰতীতি কত্ৰা ভৰোতি ৰুত্তং. এৰং সব্বথাপি ইদং কম্মঞ্চ উপপত্তি চ উভযম্পেতমিধ ‘‘কামভৰো’’তি ৰুত্তং. এস নযো রূপারূপভৰেসু. উপাদানসমুদযাতি এত্থ পন উপাদানং কুসলকম্মভৰস্স উপনিস্সযৰসেনেৰ পচ্চযো হোতি. অকুসলকম্মভৰস্স উপনিস্সযৰসেনপি সহজাতাদিৰসেনপি. উপপত্তিভৰস্স পন সব্বস্সাপি উপনিস্সযৰসেনেৰ. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
ভৰৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উপাদানৰারৰণ্ণনা
৯৫. উপাদানৰারে কামুপাদানন্তিআদীসু ৰত্থুকামং উপাদিযতি এতেন, সযং ৰা তং উপাদিযতীতি কামুপাদানং. কামো চ সো উপাদানঞ্চাতি ৰা কামুপাদানং. উপাদানন্তি দল়্হগ্গহণং ৰুচ্চতি. দল়্হত্থো হি এত্থ উপসদ্দো, ‘‘উপাযাস উপকট্ঠা’’তিআদীসু ৰিয পঞ্চকামগুণিকরাগস্সেতং অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং ‘‘তত্থ কতমং কামুপাদানং, যো কামেসু কামচ্ছন্দো’’তি (ধ. স. ১২২০; ৰিভ. ৯৩৮) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.
তথা দিট্ঠি চ সা উপাদানঞ্চাতি দিট্ঠুপাদানং. অথ ৰা দিট্ঠিং উপাদিযতি, উপাদিযন্তি ৰা এতেন দিট্ঠিন্তি দিট্ঠুপাদানং. উপাদিযতি হি পুরিমদিট্ঠিং উত্তরদিট্ঠি. উপাদিযন্তি চ তায দিট্ঠিং. যথাহ ‘‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তিআদি (ম. নি. ৩.২৭), সীলব্বতুপাদানঅত্তৰাদুপাদানৰজ্জস্স সব্বদিট্ঠিগতস্সেতং ¶ অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং ‘‘তত্থ কতমং দিট্ঠুপাদানং নত্থি দিন্ন’’ন্তি (ধ. স. ১২২০; ৰিভ. ৯৩৮) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.
তথা ¶ সীলব্বতং উপাদিযন্তি এতেন, সযং ৰা তং উপাদিযতি, সীলব্বতঞ্চ তং উপাদানঞ্চাতি ৰা সীলব্বতুপাদানং. গোসীলগোৰতাদীনি হি এৰং সুদ্ধীতি অভিনিৰেসতো সযমেৰ উপাদানানি অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং ‘‘তত্থ কতমং সীলব্বতুপাদানং, ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণানং সীলেন ¶ সুদ্ধী’’তি ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.
ইদানি ৰদন্তি এতেনাতি ৰাদো. উপাদিযন্তি এতেনাতি উপাদানং. কিং ৰদন্তি, উপাদিযন্তি ৰা? অত্তানং. অত্তনো ৰাদুপাদানং অত্তৰাদুপাদানং. অত্তৰাদমত্তমেৰ ৰা অত্তাতি উপাদিযতি এতেনাতি অত্তৰাদুপাদানং, ৰীসতিৰত্থুকায সক্কাযদিট্ঠিযা এতং অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং ‘‘তত্থ কতমং অত্তৰাদুপাদানং, ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী’’তি (ধ. স. ১২২৩) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.
তণ্হাসমুদযাতি এত্থ তণ্হা কামুপাদানস্স উপনিস্সযৰসেন অনন্তরসমনন্তরনত্থিৰিগতাসেৰনৰসেন ৰা পচ্চযো. অৰসেসানং পন সহজাতাদিৰসেনাপি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
উপাদানৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তণ্হাৰারৰণ্ণনা
৯৬. তণ্হাৰারে রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হাতি এৰং চক্খুদ্ৰারাদীসু জৰনৰীথিযং পৰত্তায তণ্হায ‘‘সেট্ঠিপুত্তো ব্রাহ্মণপুত্তো’’তি এৰমাদীসু পিতিতো নামং ৰিয পিতিসদিসারম্মণতো নামং. এত্থ চ রূপারম্মণা তণ্হা, রূপে তণ্হাতি রূপতণ্হা. সা কামরাগভাৰেন রূপং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা কামতণ্হা. সস্সতদিট্ঠিসহগতরাগভাৰেন রূপং নিচ্চং ধুৰং সস্সতন্তি এৰং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা ভৰতণ্হা. উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতরাগভাৰেন রূপং ¶ উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি পেচ্চ ন ভৰিস্সতীতি এৰং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা ৰিভৰতণ্হাতি এৰং তিৰিধা হোতি. যথা চ রূপতণ্হা, তথা সদ্দতণ্হাদযোপীতি এতানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. তানি অজ্ঝত্তরূপাদীসু অট্ঠারস, বহিদ্ধারূপাদীসু অট্ঠারসাতি ছত্তিংস. ইতি অতীতানি ছত্তিংস, অনাগতানি ছত্তিংস, পচ্চুপ্পন্নানি ছত্তিংসাতি অট্ঠসতং. ‘‘অজ্ঝত্তিকস্সুপাদায ‘অস্মী’তি হোতি ¶ , ‘ইত্থস্মী’তি ¶ হোতী’’তি (ৰিভ. ৯৭৩-৯৭৪) ৰা এৰমাদীনা অজ্ঝত্তিকরূপাদিনিস্সিতানি অট্ঠারস, ‘‘বাহিরস্সুপাদায ‘ইমিনা অস্মী’তি হোতি, ‘ইমিনা ইত্থস্মী’তি হোতী’’তি ৰা (ৰিভ. ৯৭৫) এৰমাদিনা বাহিররূপাদিনিস্সিতানি অট্ঠারসাতি ছত্তিংস. ইতি অতীতানি ছত্তিংস, অনাগতানি ছত্তিংস, পচ্চুপ্পন্নানি ছত্তিংসাতি এৰম্পি অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. পুন সঙ্গহে করীযমানে রূপাদীসু আরম্মণেসু ছল়েৰ তণ্হাকাযা তিস্সোযেৰ কামতণ্হাদযো হোন্তীতি এৰং –
নিদ্দেসত্থেন নিদ্দেস-ৰিত্থারা ৰিত্থারস্স চ;
পুন সঙ্গহতো তণ্হা, ৰিঞ্ঞাতব্বা ৰিভাৰিনাতি.
ৰেদনাসমুদযাতি এত্থ পন ৰেদনাতি ৰিপাকৰেদনা অধিপ্পেতা. সা কথং ছসু দ্ৰারেসু তণ্হায পচ্চযো হোতীতি চে? অস্সাদনীযতো. সুখায হি ৰেদনায অস্সাদনেন সত্তা ৰেদনং মমাযন্তা ৰেদনায তণ্হং উপ্পাদেত্ৰা ৰেদনারাগরত্তা হুত্ৰা চক্খুদ্ৰারে ইট্ঠমেৰ রূপং পত্থেন্তি, লদ্ধা চ নং অস্সাদেন্তি, আরম্মণদাযকানঞ্চ চিত্তকারাদীনং সক্কারং করোন্তি. তথা সোতদ্ৰারাদীসু ইট্ঠে চ সদ্দাদযো পত্থেন্তি, লদ্ধা চ নে অস্সাদেন্তি, আরম্মণদাযকানঞ্চ ৰীণাৰাদক-গন্ধিকসূদ-তন্তৰায-নানাৰিধসিপ্পসন্দস্সকাদীনং সক্কারং করোন্তি. যথা কিং? যথা পুত্তসিনেহেন পুত্তং মমাযন্তা ধাতিযা সক্কারং করোন্তি, সপ্পাযসপ্পিখীরাদীনিযেৰ নং পাযেন্তি চেৰ ভোজেন্তি চ. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
তণ্হাৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰেদনাৰারৰণ্ণনা
৯৭. ৰেদনাৰারে ¶ ৰেদনাকাযাতি ৰেদনাসমূহা. চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা…পে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনাতি এতং ‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা’’তি (ৰিভ. ৩৪) এৰং ৰিভঙ্গে আগতত্তা চক্খুদ্ৰারাদীসু পৰত্তানং কুসলাকুসলাব্যাকতৰেদনানং ‘‘সারিপুত্তো, মন্তাণিপুত্তো’’তি এৰমাদীসু মাতিতো নামং ৰিয মাতিসদিসৰত্থুতো নামং. ৰচনত্থো পনেত্থ চক্খুসম্ফস্সহেতু ¶ জাতা ৰেদনা চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনাতি. এস নযো সব্বত্থ. অযং তাৰেত্থ সব্বসঙ্গাহিককথা ¶ . ৰিপাকৰসেন পন চক্খুদ্ৰারে দ্ৰে চক্খুৰিঞ্ঞাণানি, দ্ৰে মনোধাতুযো, তিস্সো মনোৰিঞ্ঞাণধাতুযোতি এতাহি সম্পযুত্তৰসেন ৰেদনা ৰেদিতব্বা. এস নযো সোতদ্ৰারাদীসু. মনোদ্ৰারে মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্পযুত্তাৰ.
ফস্সসমুদযাতি এত্থ পন পঞ্চদ্ৰারে পঞ্চৰত্থুকৰেদনানং সহজাতচক্খুসম্ফস্সাদিসমুদযা সমুদযো হোতি. অৰসেসানং চক্খুসম্ফস্সাদযো উপনিস্সযাদিৰসেন পচ্চযা. মনোদ্ৰারে তদারম্মণৰেদনানং অদ্ৰারিকানঞ্চ পটিসন্ধিভৰঙ্গচুতিৰেদনানং সহজাতমনোসম্ফস্সসমুদযা সমুদযো হোতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
ৰেদনাৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ফস্সৰারৰণ্ণনা
৯৮. ফস্সৰারে চক্খুসম্ফস্সোতি চক্খুম্হি সম্ফস্সো. এস নযো সব্বত্থ. চক্খুসম্ফস্সো…পে… কাযসম্ফস্সোতি এত্তাৰতা চ কুসলাকুসলৰিপাকা পঞ্চৰত্থুকা দস সম্ফস্সা ৰুত্তা হোন্তি. মনোসম্ফস্সোতি ইমিনা সেসা বাৰীসতি লোকিযৰিপাকমনসম্পযুত্তফস্সা. সল়াযতনসমুদযাতি ছন্নং চক্খাদীনং আযতনানং সমুদযেন ইমস্স ছব্বিধস্সাপি সম্ফস্সস্স সমুদযো হোতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
ফস্সৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সল়াযতনৰারৰণ্ণনা
৯৯. সল়াযতনৰারে ¶ চক্খাযতনন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে খন্ধনিদ্দেসে চেৰ আযতননিদ্দেসে চ ৰুত্তনযমেৰ. নামরূপসমুদযাতি এত্থ পন যং নামং যঞ্চ রূপং, যঞ্চ নামরূপং যস্স আযতনস্স পচ্চযো হোতি, তস্স ৰসেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে পটিচ্চসমুপ্পাদনিদ্দেসে ৰুত্তনযেন নামরূপসমুদযা সল়াযতনসমুদযো ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তপ্পকারমেৰাতি.
সল়াযতনৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নামরূপৰারৰণ্ণনা
১০০. নামরূপৰারে নমনলক্খণং নামং. রুপ্পনলক্খণং রূপং. ৰিত্থারৰারে পনস্স ৰেদনাতি ৰেদনাক্খন্ধো. সঞ্ঞাতি সঞ্ঞাক্খন্ধো. চেতনা ফস্সো মনসিকারোতি সঙ্খারক্খন্ধো ৰেদিতব্বো. কামঞ্চ অঞ্ঞেপি সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতা ¶ ধম্মা সন্তি, ইমে পন তযো সব্বদুব্বলেসুপি চিত্তেসু সন্তি. তস্মা এতেসংযেৰ ৰসেনেত্থ সঙ্খারক্খন্ধোপি দস্সিতো. চত্তারি চ মহাভূতানীতি ¶ এত্থ চত্তারীতি গণনপরিচ্ছেদো. মহাভূতানীতি পথৰীআপতেজৰাযানমেতং অধিৰচনং. যেন পন কারণেন তানি মহাভূতানীতি ৰুচ্চন্তি, যো চেত্থ অঞ্ঞো ৰিনিচ্ছযনযো, সো সব্বো ৰিসুদ্ধিমগ্গে রূপক্খন্ধনিদ্দেসে ৰুত্তো.
চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযাতি এত্থ পন চতুন্নন্তি উপযোগত্থে সামিৰচনং, চত্তারি চ মহাভূতানীতি ৰুত্তং হোতি. উপাদাযাতি উপাদিযিত্ৰা, গহেত্ৰাতি অত্থো. নিস্সাযাতিপি একে. ৰত্তমানন্তি অযঞ্চেত্থ পাঠসেসো. সমূহত্থে ৰা এতং সামিৰচনং. তেন চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং সমূহং উপাদায পৰত্তমানং রূপন্তি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. এৰং সব্বত্থাপি যানি চত্তারি পথৰীআদীনি মহাভূতানি, যঞ্চ চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰত্তমানং চক্খাযতনাদিভেদেন অভিধম্মপাল়িযমেৰ ৰুত্তং তেৰীসতিৰিধং রূপং, তং সব্বম্পি ‘‘রূপ’’ন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিঞ্ঞাণসমুদযাতি এত্থ পন যং ৰিঞ্ঞাণং যস্স নামস্স যস্স চ রূপস্স যস্স চ ¶ নামরূপস্স পচ্চযো হোতি, তস্স ৰসেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে পটিচ্চসমুপ্পাদনিদ্দেসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিঞ্ঞাণসমুদযা নামরূপসমুদযো ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
নামরূপৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰিঞ্ঞাণৰারৰণ্ণনা
১০১. ৰিঞ্ঞাণৰারে চক্খুৰিঞ্ঞাণন্তি চক্খুম্হি ৰিঞ্ঞাণং, চক্খুতো ৰা জাতং ৰিঞ্ঞাণন্তি চক্খুৰিঞ্ঞাণং. এৰং সোতঘানজিৰ্হাকাযৰিঞ্ঞাণানি. ইতরং পন মনোযেৰ ৰিঞ্ঞাণন্তি মনোৰিঞ্ঞাণং. দ্ৰিপঞ্চৰিঞ্ঞাণৰজ্জস্স তেভূমকৰিপাকচিত্তস্সেতং অধিৰচনং. সঙ্খারসমুদযাতি এত্থ পন যো সঙ্খারো যস্স ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযো হোতি, তস্স ৰসেন সঙ্খারসমুদযা ৰিঞ্ঞাণসমুদযো ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
ৰিঞ্ঞাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সঙ্খারৰারৰণ্ণনা
১০২. সঙ্খারৰারে অভিসঙ্খরণলক্খণো সঙ্খারো. ৰিত্থারৰারে পনস্স কাযসঙ্খারোতি কাযতো পৰত্তসঙ্খারো, কাযদ্ৰারে চোপনৰসেন ¶ পৰত্তানং কামাৰচরকুসলতো অট্ঠন্নং, অকুসলতো দ্ৰাদসন্নন্তি ৰীসতিযা কাযসঞ্চেতনানমেতং ¶ অধিৰচনং. ৰচীসঙ্খারোতি ৰচিতো পৰত্তসঙ্খারো, ৰচীদ্ৰারে ৰচনভেদৰসেন পৰত্তানং ৰীসতিযা এৰ ৰচীসঞ্চেতনানমেতং অধিৰচনং. চিত্তসঙ্খারোতি চিত্ততো পৰত্তসঙ্খারো, কাযৰচীদ্ৰারে চোপনং অকত্ৰা রহো নিসীদিত্ৰা চিন্তযন্তস্স পৰত্তানং লোকিযকুসলাকুসলৰসেন একূনতিংসমনোসঞ্চেতনানমেতং অধিৰচনং. অৰিজ্জাসমুদযাতি এত্থ পন কুসলানং উপনিস্সযৰসেন অকুসলানং সহজাতাদিৰসেনাপি অৰিজ্জাপচ্চযো হোতীতি ৰেদিতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
সঙ্খারৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অৰিজ্জাৰারৰণ্ণনা
১০৩. অৰিজ্জাৰারে ¶ দুক্খে অঞ্ঞাণন্তি দুক্খসচ্চে অঞ্ঞাণং, মোহস্সেতং অধিৰচনং. এস নযো সমুদযে অঞ্ঞাণন্তিআদীসু. তত্থ চতূহি কারণেহি দুক্খে অঞ্ঞাণং ৰেদিতব্বং অন্তোগধতো ৰত্থুতো আরম্মণতো পটিচ্ছাদনতো চ. তথা হি তং দুক্খসচ্চপরিযাপন্নত্তা দুক্খে অন্তোগধং, দুক্খসচ্চঞ্চস্স নিস্সযপচ্চযভাৰেন ৰত্থু, আরম্মণপচ্চযভাৰেন আরম্মণং, দুক্খসচ্চঞ্চ এতং পটিচ্ছাদেতি, তস্স যাথাৰলক্খণপ্পটিৰেধনিৰারণেন, ঞাণপ্পৰত্তিযা চেত্থ অপ্পদানেন.
সমুদযে অঞ্ঞাণং তীহি কারণেহি ৰেদিতব্বং ৰত্থুতো আরম্মণতো পটিচ্ছাদনতো চ. নিরোধে পটিপদাযঞ্চ অঞ্ঞাণং একেনেৰ কারণেন ৰেদিতব্বং পটিচ্ছাদনতো. নিরোধপটিপদায হি পটিচ্ছাদকমেৰ অঞ্ঞাণং তেসং যাথাৰলক্খণপ্পটিৰেধনিৰারণেন, তেসু চ ঞাণপ্পৰত্তিযা অপ্পদানেন. ন পন তত্থ অন্তোগধং, তস্মিং সচ্চদ্ৰযে অপরিযাপন্নত্তা. ন তস্স তং সচ্চদ্ৰযং ৰত্থু, অসহজাতত্তা. নারম্মণং, তদারব্ভ অপ্পৰত্তনতো. পচ্ছিমঞ্হি সচ্চদ্ৰযং গম্ভীরত্তা দুদ্দসং, ন চেত্থ অন্ধভূতং অঞ্ঞাণং পৰত্ততি. পুরিমং পন ৰঞ্চনিযট্ঠেন সভাৰলক্খণস্স দুদ্দসত্তা গম্ভীরং, তত্থ ৰিপল্লাসগ্গাহৰসেন পৰত্ততি.
অপিচ দুক্খেতি এত্তাৰতা সঙ্গহতো ৰত্থুতো আরম্মণতো কিচ্চতো চ অৰিজ্জা দীপিতা. দুক্খসমুদযেতি এত্তাৰতা ৰত্থুতো আরম্মণতো ¶ কিচ্চতো চ. দুক্খনিরোধে দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদাযাতি এত্তাৰতা কিচ্চতো. অৰিসেসতো পন অঞ্ঞাণন্তি এতেন সভাৰতো নিদ্দিট্ঠাতি ঞাতব্বা. আসৰসমুদযাতি এত্থ পন কামাসৰভৰাসৰা সহজাতাদিৰসেন অৰিজ্জায পচ্চযা হোন্তি. অৰিজ্জাসৰো উপনিস্সযৰসেনেৰ. পুব্বুপ্পন্না চেত্থ অৰিজ্জা অৰিজ্জাসৰোতি ¶ ৰেদিতব্বা. সা অপরাপরুপ্পন্নায অৰিজ্জায উপনিস্সযপচ্চযো হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
অৰিজ্জাৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আসৰৰারৰণ্ণনা
১০৪. আসৰৰারে ¶ অৰিজ্জাসমুদযাতি এত্থ অৰিজ্জা কামাসৰভৰাসৰানং সহজাতাদিৰসেন পচ্চযো হোতি. অৰিজ্জাসৰস্স উপনিস্সযৰসেনেৰ. অপরাপরুপ্পন্না চেত্থ অৰিজ্জা অৰিজ্জাসৰোতি ৰেদিতব্বা. পুব্বুপ্পন্না অৰিজ্জাযেৰস্স অপরাপরুপ্পন্নস্স অৰিজ্জাসৰস্স উপনিস্সযপচ্চযো হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. অযং ৰারো যা এসা পটিচ্চসমুপ্পাদপদেসু জেট্ঠিকা অৰিজ্জা, তস্সাপি পচ্চযদস্সনৰসেন ৰুত্তো. এৰং ৰুত্তেন ৰারেন সংসারস্স অনমতগ্গতা সাধিতা হোতি. কথং? আসৰসমুদযেন হি অৰিজ্জাসমুদযো. অৰিজ্জাসমুদযেনাপি আসৰসমুদযো. এৰং আসৰা অৰিজ্জায অৰিজ্জাপি আসৰানং পচ্চযোতি কত্ৰা পুব্বকোটি ন পঞ্ঞাযতি অৰিজ্জায, তস্সা অপঞ্ঞাযনতো সংসারস্স অনমতগ্গতা সিদ্ধা হোতীতি.
এৰং সব্বেপিমে ইমস্মিং সুত্তে কম্মপথৰারো আহারৰারো দুক্খৰারো জরা-মরণ-জাতি-ভৰ-উপাদান-তণ্হা-ৰেদনা-ফস্স-সল়াযতন-নামরূপ- ৰিঞ্ঞাণ-সঙ্খার-অৰিজ্জা-আসৰৰারোতি সোল়সৰারা ৰুত্তা.
তেসু একেকস্স ৰারস্স সঙ্খেপৰিত্থারৰসেন দ্ৰিধা ৰিভত্তা দ্ৰত্তিংসট্ঠানানি হোন্তি. ইতি ইমস্মিং সুত্তে ইমেসু দ্ৰত্তিংসট্ঠানেসু চত্তারি সচ্চানি কথিতানি. এতেসংযেৰ ৰিত্থারৰসেন ৰুত্তেসু সোল়সসু ঠানেসু অরহত্তং কথিতং. থেরস্স পন মতেন দ্ৰত্তিংসাযপি ঠানেসু চত্তারি সচ্চানি চত্তারো চ মগ্গা কথিতাতি. ইতি সকলেপি পঞ্চমহানিকাযসঙ্গহিতে বুদ্ধৰচনে নত্থি তং সুত্তং, যত্থ দ্ৰত্তিংসক্খত্তুং চত্তারি সচ্চানি দ্ৰত্তিংসক্খত্তুঞ্চ অরহত্তং পকাসিতং অঞ্ঞত্র ইমম্হা সম্মাদিট্ঠিসুত্তাতি.
ইদমৰোচাযস্মা ¶ সারিপুত্তোতি ইদং দ্ৰত্তিংসায চতুসচ্চপরিযাযেহি দ্ৰত্তিংসায অরহত্তপরিযাযেহীতি চতুসট্ঠিযা কারণেহি অলঙ্করিত্ৰা সম্মাদিট্ঠিসুত্তং আযস্মা সারিপুত্তো অৰোচ, অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.
আসৰৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
সম্মাদিট্ঠিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. সতিপট্ঠানসুত্তৰণ্ণনা
১০৫. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি সতিপট্ঠানসুত্তং. তত্থ কুরূসু ৰিহরতীতি কুরুনামকা জানপদিনো রাজকুমারা, তেসং নিৰাসো একোপি জনপদো রুল়্হীসদ্দেন কুরূতি ৰুচ্চতি, তস্মিং কুরূসু জনপদে. অট্ঠকথাচরিযা পনাহু – মন্ধাতুকালে তীসু দীপেসু মনুস্সা জম্বুদীপো নাম বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধমহাসাৰকচক্কৰত্তিপভুতীনং উত্তমপুরিসানং উপ্পত্তিভূমি উত্তমদীপো অতিরমণীযোতি সুত্ৰা রঞ্ঞা মন্ধাতুচক্কৰত্তিনা চক্করতনং পুরক্খত্ৰা চত্তারো দীপে অনুসংযাযন্তেন সদ্ধিং আগমংসু. ততো রাজা পরিণাযকরতনং পুচ্ছি –
‘‘অত্থি নু খো মনুস্সলোকতো রমণীযতরং ঠান’’ন্তি?
‘‘কস্মা দেৰ এৰং ভণসি?
‘‘কিং ন পস্সসি চন্দিমসূরিযানং আনুভাৰং?
‘‘ননু এতেসং ঠানং ইতো রমণীযতর’’ন্তি?
রাজা চক্করতনং পুরক্খত্ৰা তত্থ অগমাসি. চত্তারো মহারাজানো ‘‘মন্ধাতুমহারাজা আগতো’’তি সুত্ৰাৰ ‘‘মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো রাজা ন সক্কা যুদ্ধেন পটিবাহিতু’’ন্তি সকরজ্জং নিয্যাতেসুং. সো তং গহেত্ৰা পুন পুচ্ছি – ‘‘অত্থি নু খো ইতো রমণীযতরং ঠান’’ন্তি. অথস্স তাৰতিংসভৰনং কথযিংসু – ‘‘তাৰতিংসভৰনং, দেৰ, রমণীযতরং, তত্থ সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো ইমে চত্তারো মহারাজানো পরিচারকা দোৰারিকভূমিযং তিট্ঠন্তি. সক্কো দেৰরাজা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো. তস্সিমানি পন উপভোগট্ঠানানি, যোজনসহস্সুব্বেধো ৰেজযন্তপাসাদো, পঞ্চযোজনসতুব্বেধা সুধম্মা দেৰসভা, দিযড্ঢযোজনসতিকো ৰেজযন্তরথো, তথা এরাৰণো হত্থী, দিব্বরুক্খসহস্সপটিমণ্ডিতং ¶ নন্দনৰনং চিত্তলতাৰনং ফারুসকৰনং মিস্সকৰনং ¶ . যোজনসতুব্বেধো পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো, তস্স হেট্ঠা সট্ঠিযোজনাযামা পণ্ণাসযোজনৰিত্থতা পঞ্চদসযোজনুব্বেধা জযসুমনপুপ্ফৰণ্ণা পণ্ডুকম্বলসিলা, যস্সা মুদুতায সক্কস্স নিসীদতো উপড্ঢকাযো অনুপৰিসতী’’তি.
তং সুত্ৰা রাজা তত্থ গন্তুকামো চক্করতনং অব্ভুক্কিরি ¶ . তং আকাসে পতিট্ঠাসি সদ্ধিং চতুরঙ্গিনিযা সেনায. অথ দ্ৰিন্নং দেৰলোকানং ৰেমজ্ঝতো চক্করতনং ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি সদ্ধিং পরিণাযকরতনপ্পমুখায চতুরঙ্গিনিযা সেনায. রাজা এককোৰ তাৰতিংসভৰনং অগমাসি. সক্কো ‘‘মন্ধাতা আগতো’’তি সুত্ৰাৰ তস্স পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা – ‘‘স্ৰাগতং তে, মহারাজ, সকং তে, মহারাজ. অনুসাস, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা সদ্ধিং নাটকেহি রজ্জং দ্ৰেভাগে কত্ৰা একং ভাগমদাসি. রঞ্ঞো তাৰতিংসভৰনে পতিট্ঠিতমত্তস্সেৰ মনুস্সভাৰো ৰিগচ্ছি, দেৰভাৰো পাতুরহোসি.
তস্স কির সক্কেন সদ্ধিং পণ্ডুকম্বলসিলাযং নিসিন্নস্স অক্খিনিমিসমত্তেন নানত্তং পঞ্ঞাযতি. তং অসল্লক্খেন্তা দেৰা সক্কস্স চ তস্স চ নানত্তে মুয্হন্তি. সো তত্থ দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানো যাৰ ছত্তিংস সক্কা উপ্পজ্জিত্ৰা চুতা, তাৰ রজ্জং কারেত্ৰা অতিত্তোযেৰ কামেহি ততো চৰিত্ৰা অত্তনো উয্যানে পতিট্ঠিতো ৰাতাতপেন ফুট্ঠগত্তো কালমকাসি.
চক্করতনে পন পথৰিযং পতিট্ঠিতে পরিণাযকরতনং সুৰণ্ণপট্টে মন্ধাতুউপাহনং লিখাপেত্ৰা ইদং মন্ধাতুরজ্জন্তি রজ্জমনুসাসি. তেপি তীহি দীপেহি আগতমনুস্সা পুন গন্তুং অসক্কোন্তা পরিণাযকরতনং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ মযং রঞ্ঞো আনুভাৰেন আগতা, ইদানি গন্তুং ন সক্কোম, ৰসনট্ঠানং নো দেহী’’তি যাচিংসু. সো তেসং একেকং জনপদমদাসি. তত্থ পুব্বৰিদেহতো আগতমনুস্সেহি আৰসিতপদেসো তাযেৰ পুরিমসঞ্ঞায ৰিদেহরট্ঠন্তি নামং লভি. অপরগোযানতো আগতমনুস্সেহি আৰসিতপদেসো অপরন্তজনপদোতি নামং লভি. উত্তরকুরুতো আগতমনুস্সেহি আৰসিতপদেসো কুরুরট্ঠন্তি নামং লভীতি ¶ . বহুকে পন গামনিগমাদযো উপাদায বহুৰচনেন ৰোহরীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘কুরূসু ৰিহরতী’’তি.
কম্মাসধম্মং ¶ নাম কুরূনং নিগমোতি. কম্মাসধম্মন্তি এত্থ কেচি ধ-কারস্স দ-কারেন অত্থং ৰণ্ণযন্তি. কম্মাসো এত্থ দমিতোতি কম্মাসদম্মো. কম্মাসোতি কম্মাসপাদো পোরিসাদো ৰুচ্চতি. তস্স কির পাদে খাণুকেন ৰিদ্ধট্ঠানে ৰণো রুহন্তো চিত্তদারুসদিসো হুত্ৰা রুহি, তস্মা কম্মাসপাদোতি পঞ্ঞাযিত্থ ¶ . সো চ তস্মিং ওকাসে দমিতো পোরিসাদভাৰতো পটিসেধিতো. কেন? মহাসত্তেন. কতরস্মিং জাতকেতি? মহাসুতসোমজাতকেতি একে. ইমে পন থেরা জযদ্দিসজাতকেতি ৰদন্তি. তদা হি মহাসত্তেন কম্মাসপাদো দমিতো. যথাহ –
‘‘পুত্তো যদা হোমি জযদ্দিসস্স,
পঞ্চালরট্ঠাধিপতিস্স অত্রজো;
চজিত্ৰান পাণং পিতরং পমোচযিং,
কম্মাসপাদম্পি চহং পসাদযি’’ন্তি.
কেচি পন ধ-কারেনেৰ অত্থং ৰণ্ণযন্তি. কুরুরট্ঠৰাসীনং কির কুরুৰত্তধম্মো তস্মিং কম্মাসো জাতো, তস্মা তং ঠানং কম্মাসো এত্থ ধম্মো জাতোতি কম্মাসধম্মন্তি ৰুচ্চতি. তত্থ নিৰিট্ঠনিগমস্সাপি এতদেৰ নামং. ভুম্মৰচনেন কস্মা ন ৰুত্তন্তি? অৰসনোকাসতো. ভগৰতো কির তস্মিং নিগমে ৰসনোকাসো কোচি ৰিহারো নাহোসি. নিগমতো পন অপক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং উদকসম্পন্নে রমণীযে ভূমিভাগে মহাৰনসণ্ডো অহোসি. তত্থ ভগৰা ৰিহাসি. তং নিগমং গোচরগামং কত্ৰা, তস্মা এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো ‘‘কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো, তং গোচরগামং কত্ৰা’’তি.
উদ্দেসৰারকথাৰণ্ণনা
১০৬. একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গোতি. কস্মা ভগৰা ইদং সুত্তমভাসি? কুরুরট্ঠৰাসীনং গম্ভীরদেসনাপটিগ্গহণসমত্থতায. কুরুরট্ঠৰাসিনো কির ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো উতুপচ্চযাদিসম্পন্নত্তা তস্স রট্ঠস্স সপ্পাযউতুপচ্চযসেৰনেন নিচ্চং ¶ কল্লসরীরা কল্লচিত্তা চ হোন্তি. তে চিত্তসরীরকল্লতায অনুগ্গহিতপঞ্ঞাবলা গম্ভীরকথং পরিগ্গহেতুং সমত্থা হোন্তি. তেন তেসং ভগৰা ইমং গম্ভীরদেসনাপটিগ্গহণসমত্থতং সম্পস্সন্তো একৰীসতিযা ¶ ঠানেসু কম্মট্ঠানং অরহত্তে পক্খিপিত্ৰা ইদং গম্ভীরত্থং সতিপট্ঠানসুত্তং অভাসি. যথা হি পুরিসো সুৰণ্ণচঙ্কোটকং লভিত্ৰা তত্থ নানাপুপ্ফানি পক্খিপেয্য, সুৰণ্ণমঞ্জূসং ¶ ৰা পন লভিত্ৰা সত্তরতনানি পক্খিপেয্য, এৰং ভগৰা কুরুরট্ঠৰাসিপরিসং লভিত্ৰা গম্ভীরদেসনং দেসেসি. তেনেৰেত্থ অঞ্ঞানিপি গম্ভীরত্থানি দীঘনিকাযে মহানিদানং মহাসতিপট্ঠানং ইমস্মিং মজ্ঝিমনিকাযে সারোপমং রুক্খূপমং রট্ঠপালং মাগণ্ডিযং আনেঞ্জসপ্পাযন্তি অঞ্ঞানিপি সুত্তানি দেসেসি.
অপিচ তস্মিং জনপদে চতস্সো পরিসা পকতিযাৰ সতিপট্ঠানভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, অন্তমসো দাসকম্মকরপরিজনাপি সতিপট্ঠানপ্পটিসংযুত্তমেৰ কথং কথেন্তি. উদকতিত্থসুত্তকন্তনট্ঠানাদীসুপি নিরত্থককথা নাম ন পৰত্ততি. সচে কাচি ইত্থী ‘‘অম্ম ত্ৰং কতরং সতিপট্ঠানভাৰনং মনসিকরোসী’’তি পুচ্ছিতা ‘‘ন কিঞ্চী’’তি ৰদতি. তং গরহন্তি ‘‘ধিরত্থু তৰ জীৰিতং, জীৰমানাপি ত্ৰং মতসদিসা’’তি. অথ নং ‘‘মা দানি পুন এৰমকাসী’’তি ওৰদিত্ৰা অঞ্ঞতরং সতিপট্ঠানং উগ্গণ্হাপেন্তি. যা পন ‘‘অহং অসুকং সতিপট্ঠানং মনসিকরোমী’’তি ৰদতি. তস্সা ‘‘সাধু সাধূ’’তি সাধুকারং দত্ৰা ‘‘তৰ জীৰিতং সুজীৰিতং, ত্ৰং নাম মনুস্সত্তং পত্তা, তৰত্থায সম্মাসম্বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তিআদীহি পসংসন্তি. ন কেৰলঞ্চেত্থ মনুস্সজাতিযাযেৰ সতিপট্ঠানমনসিকারযুত্তা, তে নিস্সায ৰিহরন্তা তিরচ্ছানগতাপি. তত্রিদং ৰত্থু – একো কির নটকো সুৰপোতকং গহেত্ৰা সিক্খাপেন্তো ৰিচরতি. সো ভিক্খুনুপস্সযং উপনিস্সায ৰসিত্ৰা গমনকালে সুৰপোতকং পমুস্সিত্ৰা গতো. তং সামণেরিযো গহেত্ৰা পটিজগ্গিংসু. বুদ্ধরক্খিতোতিস্স নামং অকংসু. তং একদিৰসং পুরতো নিসিন্নং দিস্ৰা মহাথেরী আহ – ‘‘বুদ্ধরক্খিতা’’তি?
কিং অয্যেতি.
অত্থি কোচি তৰ মনসিকারোতি?
নত্থি অয্যেতি.
আৰুসো ¶ , পব্বজিতানং সন্তিকে ৰসন্তেন নাম ৰিস্সট্ঠঅত্তভাৰেন ভৰিতুং ন ৰট্টতি, কোচিদেৰ ¶ মনসিকারো ইচ্ছিতব্বো, ত্ৰং পন অঞ্ঞং ন সক্খিস্সসি ‘‘অট্ঠি অট্ঠী’’তি ¶ সজ্ঝাযং করোহীতি. সো থেরিযা ওৰাদে ঠত্ৰা ‘‘অট্ঠি অট্ঠী’’তি সজ্ঝাযন্তো চরতি.
তং একদিৰসং পাতোৰ তোরণগ্গে নিসীদিত্ৰা বালাতপং তপমানং একো সকুণো নখপঞ্জরেন অগ্গহেসি. সো ‘‘কিরি কিরী’’তি সদ্দমকাসি. সামণেরিযো সুত্ৰা ‘‘অয্যে বুদ্ধরক্খিতো সকুণেন গহিতো, মোচেম ন’’ন্তি লেড্ডুআদীনি গহেত্ৰা অনুবন্ধিত্ৰা মোচেসুং. তং আনেত্ৰা পুরতো ঠপিতং থেরী আহ –
‘‘বুদ্ধরক্খিত, সকুণেন গহিতকালে কিং চিন্তেসী’’তি?
ন অয্যে অঞ্ঞং চিন্তেসিং, ‘‘অট্ঠিপুঞ্জোৰ অট্ঠিপুঞ্জং গহেত্ৰা গচ্ছতি, কতরস্মিম্পি ঠানে ৰিপ্পকিরিস্সতী’’তি এৰং অয্যে অট্ঠিপুঞ্জমেৰ চিন্তেসিন্তি.
সাধু সাধু, বুদ্ধরক্খিত, অনাগতে ভৰক্খযস্স তে পচ্চযো ভৰিস্সতীতি. এৰং তত্থ তিরচ্ছানগতাপি সতিপট্ঠানমনসিকারযুত্তা, তস্মা নেসং ভগৰা সতিপট্ঠানবুদ্ধিমেৰ জনেন্তো ইদং সুত্তং অভাসি.
তত্থ একাযনোতি একমগ্গো. মগ্গস্স হি –
‘‘মগ্গো পন্থো পথো পজ্জো, অঞ্জসং ৰটুমাযনং;
নাৰা উত্তরসেতূ চ, কুল্লো চ ভিসিসঙ্কমো’’তি. (চূল়নি. ১০১) –
বহূনি নামানি. স্ৰাযং ইধ অযননামেন ৰুত্তো. তস্মা একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গোতি এত্থ একমগ্গো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো, ন দ্ৰেধাপথভূতোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. অথ ৰা একেন অযিতব্বোতি একাযনো. একেনাতি গণসঙ্গণিকং পহায ৰূপকট্ঠেন পৰিৰিত্তচিত্তেন. অযিতব্বোতি পটিপজ্জিতব্বো. অযন্তি ৰা এতেনাতি অযনো, সংসারতো নিব্বানং গচ্ছন্তীতি অত্থো ¶ . একস্স অযনো একাযনো, একস্সাতি সেট্ঠস্স. সব্বসত্তানং সেট্ঠো চ ভগৰা, তস্মা ভগৰতোতি ৰুত্তং হোতি. কিঞ্চাপি হি তেন অঞ্ঞেপি অযন্তি, এৰং সন্তেপি ভগৰতোৰ সো অযনো তেন উপ্পাদিতত্তা. যথাহ ‘‘সো হি, ব্রাহ্মণ, ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা’’তিআদি (ম. নি. ৩.৭৯). অযতীতি ৰা অযনো, গচ্ছতি পৰত্ততীতি অত্থো. একস্মিং অযনোতি একাযনো, ইমস্মিংযেৰ ধম্মৰিনযে পৰত্ততি, ন অঞ্ঞত্রাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ¶ ‘‘ইমস্মিং খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপলব্ভতী’’তি (দী. নি. ২.২১৪). দেসনাভেদোযেৰ হেসো, অত্থো পনেকো. অপিচ ¶ একং অযতীতি একাযনো. পুব্বভাগে নানামুখভাৰনানযপ্পৰত্তোপি অপরভাগে একং নিব্বানমেৰ গচ্ছতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ব্রহ্মা সহম্পতি –
‘‘একাযনং জাতিখযন্তদস্সী,
মগ্গং পজানাতি হিতানুকম্পী;
এতেন মগ্গেন তরিংসু পুব্বে,
তরিস্সন্তি যে চ তরন্তি ওঘ’’ন্তি. (সং. নি. ৫.৪০৯);
কেচি পন ‘‘ন পারং দিগুণং যন্তী’’তি গাথানযেন যস্মা একৰারং নিব্বানং গচ্ছতি. তস্মা ‘‘একাযনো’’তি ৰদন্তি, তং ন যুজ্জতি. ইমস্স হি অত্থস্স সকিং অযনোতি ইমিনা ব্যঞ্জনেন ভৰিতব্বং. যদি পন একং অযনমস্স একা গতি পৰত্তীতি এৰমত্থং যোজেত্ৰা ৰুচ্চেয্য, ব্যঞ্জনং যুজ্জেয্য, অত্থো পন উভযথাপি ন যুজ্জতি. কস্মা? ইধ পুব্বভাগমগ্গস্স অধিপ্পেতত্তা. কাযাদিচতুআরম্মণপ্পৰত্তো হি পুব্বভাগসতিপট্ঠানমগ্গো ইধ অধিপ্পেতো, ন লোকুত্তরো. সো চ অনেকৰারম্পি অযতি, অনেকঞ্চস্স অযনং হোতি.
পুব্বেপি চ ইমস্মিং পদে মহাথেরানং সাকচ্ছা অহোসিযেৰ. তিপিটকচূল়নাগত্থেরো ‘‘পুব্বভাগসতিপট্ঠানমগ্গো’’তি আহ. আচরিযো পনস্স তিপিটকচূল়সুমত্থেরো ‘‘মিস্সকমগ্গো’’তি আহ. পুব্বভাগো ভন্তেতি. মিস্সকো আৰুসোতি. আচরিযে পুনপ্পুনং ভণন্তে অপ্পটিবাহিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. পঞ্হং অৰিনিচ্ছিনিত্ৰাৰ উট্ঠহিংসু. অথাচরিযত্থেরো ন্হানকোট্ঠকং গচ্ছন্তো ‘‘মযা মিস্সকমগ্গো কথিতো, চূল়নাগো পুব্বভাগোতি আদায ৰোহরতি ¶ , কো নু খো এত্থ নিচ্ছযো’’তি সুত্তন্তং আদিতো পট্ঠায পরিৰত্তেন্তো ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানী’’তি ইমস্মিং ঠানে সল্লক্খেসি, লোকুত্তরমগ্গো উপ্পজ্জিত্ৰা সত্ত ৰস্সানি তিট্ঠমানো নাম নত্থি, মযা ৰুত্তো মিস্সকমগ্গো ন লব্ভতি, চূল়নাগেন দিট্ঠো পুব্বভাগমগ্গোৰ লব্ভতীতি ঞত্ৰা অট্ঠমিযং ধম্মস্সৰনে সঙ্ঘুট্ঠে অগমাসি.
পোরাণকত্থেরা ¶ ¶ কির পিযধম্মস্সৰনা হোন্তি. সদ্দং সুত্ৰাৰ ‘‘অহং পঠমং, অহং পঠম’’ন্তি একপ্পহারেনেৰ ওসরন্তি. তস্মিঞ্চ দিৰসে চূল়নাগত্থেরস্স ৰারো. তেন ধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ৰীজনিং গহেত্ৰা পুব্বগাথাসু ৰুত্তাসু থেরস্স আসনপিট্ঠিযং ঠিতস্স এতদহোসি ‘‘রহো নিসীদিত্ৰা ন ৰক্খামী’’তি. পোরাণকত্থেরা হি অনুসূযকা হোন্তি, ন অত্তনো রুচিমেৰ উচ্ছুভারং ৰিয এৰং উক্খিপিত্ৰা ৰিচরন্তি, কারণমেৰ গণ্হন্তি, অকারণং ৰিস্সজ্জেন্তি. তস্মা থেরো ‘‘আৰুসো চূল়নাগা’’তি আহ. সো আচরিযস্স ৰিয সদ্দোতি ধম্মং ঠপেত্ৰা ‘‘কিং ভন্তে’’তি আহ. আৰুসো চূল়নাগ মযা ৰুত্তো মিস্সকমগ্গো ন লব্ভতি, তযা ৰুত্তো পুব্বভাগসতিপট্ঠানমগ্গোৰ লব্ভতীতি.
থেরো চিন্তেসি ‘‘অম্হাকং আচরিযো সব্বপরিযত্তিকো তেপিটকো সুতবুদ্ধো, এৰরূপস্সপি নাম ভিক্খুনো অযং পঞ্হো আলুল়েতি, অনাগতে মম ভাতিকা ইমং পঞ্হং আলুল়েস্সন্তীতি সুত্তং গহেত্ৰা ইমং পঞ্হং নিচ্চলং করিস্সামী’’তি পটিসম্ভিদামগ্গতো ‘‘একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি পুব্বভাগসতিপট্ঠানমগ্গো –
‘‘মগ্গানট্ঠঙ্গিকো সেট্ঠো, সচ্চানং চতুরো পদা;
ৰিরাগো সেট্ঠো ধম্মানং, দ্ৰিপদানঞ্চ চক্খুমা.
এসেৰ মগ্গো নত্থঞ্ঞো, দস্সনস্স ৰিসুদ্ধিযা;
এতঞ্হি তুম্হে পটিপজ্জথ, মারসেনপ্পমদ্দনং;
এতঞ্হি তুম্হে পটিপন্না, দুক্খস্সন্তং করিস্সথা’’তি. (ধ. প. ২৭৩-২৭৫) –
সুত্তং ¶ আহরিত্ৰা ঠপেসি.
মগ্গোতি কেনট্ঠেন মগ্গো? নিব্বানগমনট্ঠেন নিব্বানত্থিকেহি মগ্গনিযট্ঠেন চ. সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতি রাগাদীহি মলেহি অভিজ্ঝাৰিসমলোভাদীহি চ উপক্কিলেসেহি কিলিট্ঠচিত্তানং সত্তানং ৰিসুদ্ধত্থায. তথা হি ইমিনাৰ মগ্গেন ইতো সতসহস্সকপ্পাধিকানং চতুন্নং ¶ অসঙ্খ্যেয্যানং উপরি একস্মিঞ্ঞেৰ কপ্পে নিব্বত্তে তণ্হঙ্করমেধঙ্করসরণঙ্করদীপঙ্করনামকে বুদ্ধে আদিং কত্ৰা সক্যমুনিপরিযোসানা অনেকে সম্মাসম্বুদ্ধা অনেকসতা পচ্চেকবুদ্ধা গণনপথং ৰীতিৰত্তা অরিযসাৰকা চাতি ইমে ¶ সত্তা সব্বে চিত্তমলং পৰাহেত্ৰা পরমৰিসুদ্ধিং পত্তা. রূপমলৰসেন পন সংকিলেসৰোদানপঞ্ঞত্তিযেৰ নত্থি. তথা হি –
রূপেন সংকিলিট্ঠেন, সংকিলিস্সন্তি মাণৰা;
রূপে সুদ্ধে ৰিসুজ্ঝন্তি, অনক্খাতং মহেসিনা.
চিত্তেন সংকিলিট্ঠেন, সংকিলিস্সন্তি মাণৰা;
চিত্তে সুদ্ধে ৰিসুজ্ঝন্তি, ইতি ৰুত্তং মহেসিনা.
যথাহ ‘‘চিত্তসংকিলেসা, ভিক্খৰে, সত্তা সংকিলিস্সন্তি, চিত্তৰোদানা ৰিসুজ্ঝন্তী’’তি (সং. নি. ৩.১০০). তঞ্চ চিত্তৰোদানং ইমিনা সতিপট্ঠানমগ্গেন হোতি. তেনাহ ‘‘সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তি.
সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমাযাতি সোকস্স চ পরিদেৰস্স চ সমতিক্কমায, পহানাযাতি অত্থো. অযঞ্হি মগ্গো ভাৰিতো সন্ততিমহামত্তাদীনং ৰিয সোকসমতিক্কমায, পটাচারাদীনং ৰিয চ পরিদেৰসমতিক্কমায চ সংৰত্ততি. তেনাহ ‘‘সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমাযা’’তি. কিঞ্চাপি হি সন্ততিমহামত্তো –
‘‘যং ¶ পুব্বে তং ৰিসোধেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং;
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসী’’তি. (সু. নি. ৯৫৫);
ইমং গাথং সুত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্তো.
পটাচারা –
‘‘ন সন্তি পুত্তা তাণায, ন পিতা নাপি বন্ধৰা;
অন্তকেনাধিপন্নস্স, নত্থি ঞাতীসু তাণতা’’তি. (ধ. প. ২৮৮);
ইমং গাথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতা. যস্মা পন কাযৰেদনাচিত্তধম্মেসু কঞ্চি ধম্মং অনামসিত্ৰা ভাৰনা নাম নত্থি, তস্মা তেপি ইমিনাৰ মগ্গেন সোকপরিদেৰে সমতিক্কন্তাতি ৰেদিতব্বা.
দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমাযাতি কাযিকদুক্খস্স ¶ চ চেতসিকদোমনস্সস্স চাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং অত্থঙ্গমায, নিরোধাযাতি অত্থো. অযঞ্হি মগ্গো ভাৰিতো তিস্সত্থেরাদীনং ৰিয দুক্খস্স, সক্কাদীনং ৰিয চ দোমনস্সস্স অত্থঙ্গমায সংৰত্ততি.
তত্রাযং ¶ অত্থদীপনা – সাৰত্থিযং কির তিস্সো নাম কুটুম্বিকপুত্তো চত্তালীস হিরঞ্ঞকোটিযো পহায পব্বজিত্ৰা অগামকে অরঞ্ঞে ৰিহরতি. তস্স কনিট্ঠভাতুভরিযা ‘‘গচ্ছথ নং জীৰিতা ৰোরোপেথা’’তি পঞ্চসতে চোরে পেসেসি. তে গন্ত্ৰা থেরং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. থেরো আহ ‘‘কস্মা আগতত্থ উপাসকা’’তি? তং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামাতি. পাটিভোগং মে উপাসকা গহেত্ৰা অজ্জেকরত্তিং জীৰিতং দেথাতি. কো তে, সমণ, ইমস্মিং ঠানে পাটিভোগো ভৰিস্সতীতি? থেরো মহন্তং পাসাণং গহেত্ৰা দ্ৰে ঊরুট্ঠীনি ভিন্দিত্ৰা ‘‘ৰট্টতি উপাসকা পাটিভোগো’’তি আহ. তে অপক্কমিত্ৰা চঙ্কমনসীসে অগ্গিং কত্ৰা নিপজ্জিংসু. থেরস্স ৰেদনং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সীলং পচ্চৰেক্খতো পরিসুদ্ধং সীলং নিস্সায পীতিপামোজ্জং উপ্পজ্জি ¶ . ততো অনুক্কমেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো তিযামরত্তিং সমণধম্মং কত্ৰা অরুণুগ্গমনে অরহত্তং পত্তো ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘উভো পাদানি ভিন্দিত্ৰা, সঞ্ঞপেস্সামি ৰো অহং;
অট্টিযামি হরাযামি, সরাগমরণং অহং.
এৰাহং চিন্তযিত্ৰান, যথাভূতং ৰিপস্সিসং;
সম্পত্তে অরুণুগ্গম্হি, অরহত্তমপাপুণি’’ন্তি.
অপরেপি তিংস ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞৰিহারে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা ‘‘আৰুসো, তিযামরত্তিং সমণধম্মোৰ কাতব্বো, ন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সন্তিকং আগন্তব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ৰিহরিংসু. তেসং সমণধম্মং কত্ৰা পচ্চূসসমযে পচলাযন্তানং একো ব্যগ্ঘো আগন্ত্ৰা একেকং ভিক্খুং গহেত্ৰা গচ্ছতি. ন কোচি ‘‘মং ব্যগ্ঘো গণ্হী’’তি ৰাচম্পি নিচ্ছারেসি. এৰং পঞ্চসু দসসু ভিক্খূসু খাদিতেসু উপোসথদিৰসে ‘‘ইতরে, আৰুসো, কুহি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ঞত্ৰা চ ‘‘ইদানি গহিতেন, গহিতোম্হীতি ৰত্তব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ৰিহরিংসু.
অথ অঞ্ঞতরং দহরভিক্খুং পুরিমনযেনেৰ ব্যগ্ঘো গণ্হি. সো ‘‘ব্যগ্ঘো, ভন্তে’’তি আহ. ভিক্খূ কত্তরদণ্ডে চ উক্কাযো চ গহেত্ৰা মোচেস্সামাতি অনুবন্ধিংসু. ব্যগ্ঘো ভিক্খূনং অগতিং ছিন্নতটট্ঠানং ¶ আরুয্হ তং ভিক্খুং পাদঙ্গুট্ঠকতো পট্ঠায খাদিতুং আরভি. ইতরেপি ‘‘ইদানি ¶ , সপ্পুরিস, অম্হেহি কত্তব্বং নত্থি, ভিক্খূনং ৰিসেসো নাম এৰরূপে ঠানে পঞ্ঞাযতী’’তি আহংসু. সো ব্যগ্ঘমুখে নিপন্নোৰ তং ৰেদনং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো যাৰ গোপ্ফকা খাদিতসমযে সোতাপন্নো হুত্ৰা, যাৰ জণ্ণুকা খাদিতসমযে সকদাগামী, যাৰ নাভিযা খাদিতসমযে অনাগামী হুত্ৰা, হদযরূপে অখাদিতেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘সীলৰা ¶ ৰতসম্পন্নো, পঞ্ঞৰা সুসমাহিতো;
মুহুত্তং পমাদমন্ৰায, ব্যগ্ঘেনোরুদ্ধমানসো.
পঞ্জরস্মিং গহেত্ৰান, সিলায উপরীকতো;
কামং খাদতু মং ব্যগ্ঘো, ভক্খো কাযো অমিত্তানং;
পটিলদ্ধে কম্মট্ঠানে, মরণং হেহিতি ভদ্দক’’ন্তি.
অপরোপি পীতমল্লত্থেরো নাম গিহিকালে তীসু রজ্জেসু পটাকং গহেত্ৰা তম্বপণ্ণিদীপং আগম্ম রাজানং দিস্ৰা রঞ্ঞা কতানুগ্গহো একদিৰসং কিলঞ্জকাপণসালদ্ৰারেন গচ্ছন্তো ‘‘রূপং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং, তং পজহথ, তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতী’’তি (সং. নি. ৩.৩৩-৩৪) নতুম্হাকৰগ্গং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘নেৰ কির রূপং অত্তনো, ন ৰেদনা’’তি. সো তংযেৰ অঙ্কুসং কত্ৰা নিক্খমিত্ৰা মহাৰিহারং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজিতো উপসম্পন্নো দ্ৰেমাতিকা পগুণং কত্ৰা তিংস ভিক্খূ গহেত্ৰা গবলৰালিযঅঙ্গণং গন্ত্ৰা সমণধম্মমকাসি. পাদেসু অৰহন্তেসু জণ্ণুকেহি চঙ্কমতি. তমেনং রত্তিং একো মিগলুদ্দকো মিগোতি মঞ্ঞমানো সত্তিযা পহরি. সত্তি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গতা. সো তং সত্তিং হরাপেত্ৰা পহারমুখানি তিণৰট্টিযা পূরাপেত্ৰা পাসাণপিট্ঠিযং অত্তানং নিসীদাপেত্ৰা ওকাসং কারেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা উক্কাসিতসদ্দেন আগতানং ভিক্খূনং ব্যাকরিত্ৰা ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘ভাসিতং ¶ বুদ্ধসেট্ঠস্স, সব্বলোকগ্গৰাদিনো;
ন তুম্হাকমিদং রূপং, তং জহেয্যাথ ভিক্খৰো.
অনিচ্চা ¶ ৰত সঙ্খারা, উপ্পাদৰযধম্মিনো;
উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, তেসং ৰূপসমো সুখো’’তি.
অথ নং ভিক্খূ আহংসু ‘‘সচে, ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো অরোগো অভৰিস্সা, অদ্ধা তে মুদ্ধমত্থকে ¶ হত্থং পসারেত্ৰা সীসং পরামসেয্যা’’তি. এত্তাৰতা অযং মগ্গো তিস্সত্থেরাদীনং ৰিয দুক্খস্স অত্থঙ্গমায সংৰত্ততি.
সক্কো পন দেৰানমিন্দো অত্তনো পঞ্চৰিধং পুব্বনিমিত্তং দিস্ৰা মরণভযসন্তজ্জিতো দোমনস্সজাতো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছি. সো উপেক্খাপঞ্হৰিস্সজ্জনাৰসানে অসীতিসহস্সাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সা চস্স উপপত্তি পুন পাকতিকাৰ অহোসি.
সুব্রহ্মাপি দেৰপুত্তো অচ্ছরাসহস্সপরিৰারো সগ্গসম্পত্তিং অনুভোতি, তত্থ পঞ্চসতা অচ্ছরাযো রুক্খতো পুপ্ফানি ওচিনন্তিযো চৰিত্ৰা নিরযে উপপন্না. সো ‘‘কিং ইমা চিরাযন্তী’’তি উপধারেন্তো তাসং নিরযে নিব্বত্তভাৰং দিস্ৰা ‘‘কিত্তকং নু খো মম আযূ’’তি উপপরিক্খন্তো অত্তনোপি আযুপরিক্খযং ৰিদিত্ৰা তত্থেৰ নিরযে নিব্বত্তনভাৰং দিস্ৰা ভীতো অতিৰিয দোমনস্সজাতো হুত্ৰা ‘‘ইমং মে দোমনস্সং সত্থা ৰিনযিস্সতি ন অঞ্ঞো’’তি অৰসেসা পঞ্চসতা অচ্ছরাযো গহেত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছি –
‘‘নিচ্চং উত্রস্তমিদং চিত্তং, নিচ্চং উব্বিগ্গিদং মনো;
অনুপ্পন্নেসু কিচ্ছেসু, অথো উপ্পতিতেসু চ;
সচে অত্থি অনুত্রস্তং, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো’’তি. (সং. নি. ১.৯৮);
ততো নং ভগৰা আহ –
‘‘নাঞ্ঞত্র বোজ্ঝা তপসা, নাঞ্ঞত্রিন্দ্রিযসংৰরা;
নাঞ্ঞত্র সব্বনিস্সগ্গা, সোত্থিং পস্সামি পাণিন’’ন্তি. (সং. নি. ১.৯৮);
সো ¶ দেসনাপরিযোসানে পঞ্চহি অচ্ছরাসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায তং সম্পত্তিং ¶ থাৰরং কত্ৰা দেৰলোকমেৰ অগমাসীতি ¶ . এৰমযং মগ্গো ভাৰিতো সক্কাদীনং ৰিয দোমনস্সস্স অত্থঙ্গমায সংৰত্ততীতি ৰেদিতব্বো.
ঞাযস্স অধিগমাযাতি ঞাযো ৰুচ্চতি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, তস্স অধিগমায, পত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি পুব্বভাগে লোকিযো সতিপট্ঠানমগ্গো ভাৰিতো লোকুত্তরস্স মগ্গস্স অধিগমায সংৰত্ততি. তেনাহ ‘‘ঞাযস্স অধিগমাযা’’তি. নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযাতি তণ্হাৰানৰিরহিতত্তা নিব্বানন্তি লদ্ধনামস্স অমতস্স সচ্ছিকিরিযায, অত্তপচ্চক্খতাযাতি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি মগ্গো ভাৰিতো অনুপুব্বেন নিব্বানসচ্ছিকিরিযং সাধেতি. তেনাহ ‘‘নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি.
তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তি ৰুত্তে সোকসমতিক্কমাদীনি অত্থতো সিদ্ধানেৰ হোন্তি, ঠপেত্ৰা পন সাসনযুত্তিকোৰিদে অঞ্ঞেসং ন পাকটানি, ন চ ভগৰা পঠমং সাসনযুত্তিকোৰিদং জনং কত্ৰা পচ্ছা ধম্মং দেসেতি. তেন তেনেৰ পন সুত্তেন তং তং অত্থং ঞাপেতি. তস্মা ইধ যং যং অত্থং একাযনমগ্গো সাধেতি, তং তং পাকটং কত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমাযা’’তিআদিমাহ. যস্মা ৰা যা সত্তানং ৰিসুদ্ধি একাযনমগ্গেন সংৰত্ততি, সা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমেন হোতি, সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমো দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমেন, দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমো ঞাযস্সাধিগমেন, ঞাযস্সাধিগমো নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায. তস্মা ইমম্পি কমং দস্সেন্তো ‘‘সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমাযা’’তিআদিমাহ.
অপিচ ৰণ্ণভণনমেতং একাযনমগ্গস্স. যথেৰ হি ভগৰা ‘‘ধম্মং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেস্সামি, যদিদং ছছক্কানী’’তি (ম. নি. ৩.৪২০) ছছক্কদেসনায অট্ঠহি পদেহি ৰণ্ণং অভাসি, যথা চ অরিযৰংসদেসনায ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অরিযৰংসা অগ্গঞ্ঞা রত্তঞ্ঞা ৰংসঞ্ঞা পোরাণা অসংকিণ্ণা অসংকিণ্ণপুব্বা ন ¶ সংকীযন্তি, ন সংকীযিস্সন্তি, অপ্পটিকুট্ঠা সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহী’’তি ¶ (অ. নি. ৪.২৮) নৰহি ¶ পদেহি ৰণ্ণং অভাসি, এৰং ইমস্সপি একাযনমগ্গস্স সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতিআদীহি সত্তহি পদেহি ৰণ্ণং অভাসি.
কস্মা ইতি চে? তেসং ভিক্খূনং উস্সাহজননত্থং. ৰণ্ণভাসনঞ্হি সুত্ৰা তে ভিক্খূ ‘‘অযং কির মগ্গো হদযসন্তাপভূতং সোকং, ৰাচাৰিপ্পলাপভূতং পরিদেৰং, কাযিকঅসাতভূতং দুক্খং, চেতসিকঅসাতভূতং দোমনস্সন্তি চত্তারো উপদ্দৰে হনতি, ৰিসুদ্ধিং ঞাযং নিব্বানন্তি তযো ৰিসেসে আৰহতী’’তি উস্সাহজাতা ইমং ধম্মদেসনং উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং ধারেতব্বং ৰাচেতব্বং, ইমঞ্চ মগ্গং ভাৰেতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. ইতি তেসং ভিক্খূনং উস্সাহজননত্থং ৰণ্ণং অভাসি, কম্বলৰাণিজাদযো কম্বলাদীনং ৰণ্ণং ৰিয.
যথা হি সতসহস্সগ্ঘনিকপণ্ডুকম্বলৰাণিজেন কম্বলং গণ্হথাতি উগ্ঘোসিতেপি অসুককম্বলোতি ন তাৰ মনুস্সা জানন্তি. কেসকম্বলৰালকম্বলাদযোপি হি দুগ্গন্ধা খরসম্ফস্সা কম্বলাত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. যদা পন তেন গন্ধারকো রত্তকম্বলো সুখুমো উজ্জলো সুখসম্ফস্সোতি উগ্ঘোসিতং হোতি, তদা যে পহোন্তি, তে গণ্হন্তি. যে ন পহোন্তি, তেপি দস্সনকামা হোন্তি, এৰমেৰং ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো’’তি ৰুত্তেপি অসুকমগ্গোতি ন তাৰ পাকটো হোতি. নানপ্পকারকা হি অনিয্যানমগ্গাপি মগ্গাত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. ‘‘সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তিআদিম্হি পন ৰুত্তে ‘‘অযং কির মগ্গো চত্তারো উপদ্দৰে হনতি, তযো ৰিসেসে আৰহতী’’তি উস্সাহজাতা ইমং ধম্মদেসনং উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং ধারেতব্বং ৰাচেতব্বং, ইমঞ্চ মগ্গং ভাৰেতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তীতি ৰণ্ণং ভাসন্তো ‘‘সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তিআদিমাহ. যথা চ সতসহস্সগ্ঘনিকপণ্ডুকম্বলৰাণিজোপমা, এৰং রত্তজম্বুনদসুৰণ্ণউদকপ্পসাদকমণিরতনসুৰিসুদ্ধমুত্তারতনধোতপৰাল়াদিৰাণিজূপমাদযোপেত্থ আহরিতব্বা.
যদিদন্তি নিপাতো, যে ইমেতি অযমস্স অত্থো. চত্তারোতি গণনপরিচ্ছেদো, তেন ন ততো হেট্ঠা ন উদ্ধন্তি সতিপট্ঠানপরিচ্ছেদং দীপেতি. সতিপট্ঠানাতি তযো সতিপট্ঠানা সতিগোচরোপি, তিধা পটিপন্নেসু সাৰকেসু ¶ সত্থুনো পটিঘানুনযৰীতিৰত্ততাপি, সতিপি. ‘‘চতুন্নং ¶ , ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেস্সামি, তং সুণাথ…পে…. কো চ, ভিক্খৰে, কাযস্স সমুদযো? আহারসমুদযা কাযসমুদযো’’তিআদীসু (সং. নি. ৩.৪০৮) হি ¶ সতিগোচরো সতিপট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি. তথা ‘‘কাযো পট্ঠানং, নো সতি. সতি পট্ঠানঞ্চেৰ সতি চা’’তিআদীসুপি (পটি. ম. ৩.৩৫). তস্সত্থো – পতিট্ঠাতি অস্মিন্তি পট্ঠানং. কা পতিট্ঠাতি? সতি. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানং. পধানট্ঠানন্তি ৰা পট্ঠানং. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানং, হত্থিট্ঠানঅস্সট্ঠানাদীনি ৰিয. ‘‘তযো সতিপট্ঠানা, যদরিযো সেৰতি, যদরিযো সেৰমানো সত্থা গণমনুসাসিতুমরহতী’’তি (ম. নি. ৩.৩১১) এত্থাপি তিধা পটিপন্নেসু সাৰকেসু সত্থুনো পটিঘানুনযৰীতিৰত্ততা ‘‘সতিপট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তা. তস্সত্থো – পট্ঠপেতব্বতো পট্ঠানং, পৰত্তযিতব্বতোতি অত্থো. কেন পট্ঠপেতব্বতোতি? সতিযা. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানন্তি. ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তী’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.৯৮৯) পন সতিযেৰ ‘‘সতিপট্ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্সত্থো – পতিট্ঠাতীতি পট্ঠানং, উপট্ঠাতি ওক্কন্তিত্ৰা পক্খন্দিত্ৰা পৰত্ততীতি অত্থো. সতিযেৰ পট্ঠানং সতিপট্ঠানং. অথ ৰা সরণট্ঠেন সতি, উপট্ঠানট্ঠেন পট্ঠানং. ইতি সতি চ সা পট্ঠানঞ্চাতিপি সতিপট্ঠানং. ইদমিধ অধিপ্পেতং.
যদি এৰং, কস্মা ‘‘সতিপট্ঠানা’’তি বহুৰচনং? সতিবহুত্তা. আরম্মণভেদেন হি বহুকা এতা সতিযো. অথ মগ্গোতি কস্মা একৰচনং? মগ্গট্ঠেন একত্তা. চতস্সোপি হি এতা সতিযো মগ্গট্ঠেন একত্তং গচ্ছন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘মগ্গোতি কেনট্ঠেন মগ্গো? নিব্বানগমনট্ঠেন, নিব্বানত্থিকেহি মগ্গনীযট্ঠেন চা’’তি. চতস্সোপি চেতা অপরভাগে কাযাদীসু আরম্মণেসু কিচ্চং সাধযমানা নিব্বানং গচ্ছন্তি. আদিতো পট্ঠায চ নিব্বানত্থিকেহি মগ্গীযন্তি, তস্মা চতস্সোপি একো মগ্গোতি ৰুচ্চন্তি ¶ . এৰঞ্চ সতি ৰচনানুসন্ধিনা সানুসন্ধিকাৰ দেসনা হোতি, ‘‘মারসেনপ্পমদ্দনং ৰো, ভিক্খৰে, মগ্গং দেসেস্সামি, তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, মারসেনপ্পমদ্দনো মগ্গো? যদিদং সত্তবোজ্ঝঙ্গা’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.২২৪) ৰিয হি যথা মারসেনপ্পমদ্দনোতি চ সত্তবোজ্ঝঙ্গাতি চ অত্থতো ¶ একং, ব্যঞ্জনমেৰেত্থ নানং. এৰং একাযনমগ্গোতি চ চত্তারো সতিপট্ঠানাতি চ অত্থতো একং, ব্যঞ্জনমেৰেত্থ নানং. তস্মা মগ্গট্ঠেন একত্তা একৰচনং, আরম্মণভেদেন সতিবহুত্তা বহুৰচনং ৰেদিতব্বং.
কস্মা পন ভগৰতা চত্তারোৰ সতিপট্ঠানা ৰুত্তা অনূনা অনধিকাতি? ৰেনেয্যহিতত্তা ¶ . তণ্হাচরিতদিট্ঠিচরিতসমথযানিকৰিপস্সনাযানিকেসু হি মন্দতিক্খৰসেন দ্ৰেধা দ্ৰেধা পৰত্তেসু ৰেনেয্যেসু মন্দস্স তণ্হাচরিতস্স ওল়ারিকং কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ৰিসুদ্ধিমগ্গো, তিক্খস্স সুখুমং ৰেদনানুপস্সনং সতিপট্ঠানং. দিট্ঠিচরিতস্সাপি মন্দস্স নাতিপ্পভেদগতং চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ৰিসুদ্ধিমগ্গো, তিক্খস্স অতিপ্পভেদগতং ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং. সমথযানিকস্স চ মন্দস্স অকিচ্ছেন অধিগন্তব্বনিমিত্তং পঠমং সতিপট্ঠানং ৰিসুদ্ধিমগ্গো, তিক্খস্স ওল়ারিকারম্মণে অসণ্ঠহনতো দুতিযং. ৰিপস্সনাযানিকস্সপি মন্দস্স নাতিপ্পভেদগতারম্মণং ততিযং, তিক্খস্স অতিপ্পভেদগতারম্মণং চতুত্থং. ইতি চত্তারোৰ ৰুত্তা অনূনা অনধিকাতি.
সুভসুখনিচ্চঅত্তভাৰৰিপল্লাসপহানত্থং ৰা. কাযো হি অসুভো, তত্থ চ সুভৰিপল্লাসৰিপল্লত্থা সত্তা, তেসং তত্থ অসুভভাৰদস্সনেন তস্স ৰিপল্লাসস্স পহানত্থং পঠমং সতিপট্ঠানং ৰুত্তং. সুখং নিচ্চং অত্তাতি গহিতেসুপি চ ৰেদনাদীসু ৰেদনা দুক্খা, চিত্তং অনিচ্চং, ধম্মা অনত্তা, তেসু চ সুখনিচ্চঅত্তৰিপল্লাসৰিপল্লত্থা সত্তা, তেসং তত্থ দুক্খাদিভাৰদস্সনেন তেসং ৰিপল্লাসানং পহানত্থং সেসানি তীণি ৰুত্তানীতি এৰং সুভসুখনিচ্চঅত্তভাৰৰিপল্লাসপহানত্থং ৰা চত্তারোৰ ৰুত্তা অনূনা অনধিকাতি ৰেদিতব্বা.
ন কেৰলঞ্চ ৰিপল্লাসপহানত্থমেৰ, অথ খো চতুরোঘযোগাসৰগন্থউপাদানঅগতিপহানত্থম্পি ¶ চতুব্বিধাহারপরিঞ্ঞত্থঞ্চ চত্তারোৰ ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. অযং তাৰ পকরণনযো.
অট্ঠকথাযং পন সরণৰসেন চেৰ একত্তসমোসরণৰসেন চ একমেৰ সতিপট্ঠানং আরম্মণৰসেন চত্তারোতি এতদেৰ ৰুত্তং. যথা হি চতুদ্ৰারে নগরে পাচীনতো আগচ্ছন্তা পাচীনদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, দক্খিণতো পচ্ছিমতো উত্তরতো আগচ্ছন্তা উত্তরদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা উত্তরদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. নগরং ৰিয হি নিব্বানমহানগরং ¶ . দ্ৰারং ৰিয অট্ঠঙ্গিকো লোকুত্তরমগ্গো. পাচীনদিসাদযো ৰিয কাযাদযো.
যথা ¶ পাচীনতো আগচ্ছন্তা পাচীনদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, এৰং কাযানুপস্সনামুখেন আগচ্ছন্তা চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনং ভাৰেত্ৰা কাযানুপস্সনাভাৰনানুভাৰনিব্বত্তেন অরিযমগ্গেন একং নিব্বানমেৰ ওসরন্তি.
যথা দক্খিণতো আগচ্ছন্তা দক্খিণদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা দক্খিণদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, এৰং ৰেদনানুপস্সনামুখেন আগচ্ছন্তা নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনং ভাৰেত্ৰা ৰেদনানুপস্সনাভাৰনানুভাৰনিব্বত্তেন অরিযমগ্গেন একং নিব্বানমেৰ ওসরন্তি.
যথা পচ্ছিমতো আগচ্ছন্তা পচ্ছিমদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা পচ্ছিমদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, এৰং চিত্তানুপস্সনামুখেন আগচ্ছন্তা সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনং ভাৰেত্ৰা চিত্তানুপস্সনাভাৰনানুভাৰনিব্বত্তেন অরিযমগ্গেন একং নিব্বানমেৰ ওসরন্তি.
যথা উত্তরতো আগচ্ছন্তা উত্তরদিসায উট্ঠানকং ভণ্ডং গহেত্ৰা উত্তরদ্ৰারেন নগরমেৰ পৰিসন্তি, এৰং ধম্মানুপস্সনামুখেন আগচ্ছন্তা পঞ্চৰিধেন ধম্মানুপস্সনং ভাৰেত্ৰা ধম্মানুপস্সনাভাৰনানুভাৰনিব্বত্তেন অরিযমগ্গেন একং নিব্বানমেৰ ওসরন্তি.
এৰং সরণৰসেন চেৰ একত্তসমোসরণৰসেন চ একমেৰ সতিপট্ঠানং আরম্মণৰসেন চত্তারোৰ ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা.
কতমে ¶ চত্তারোতি কথেতুকম্যতা পুচ্ছা. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. ভিক্খৰেতি ধম্মপটিগ্গাহকপুগ্গলালপনমেতং. ভিক্খূতি পটিপত্তিসম্পাদকপুগ্গলনিদস্সনমেতং. অঞ্ঞেপি চ দেৰমনুস্সা পটিপত্তিং সম্পাদেন্তিযেৰ, সেট্ঠত্তা পন পটিপত্তিযা ভিক্খুভাৰদস্সনতো চ, ‘‘ভিক্খূ’’তি আহ. ভগৰতো হি অনুসাসনিং সম্পটিচ্ছন্তেসু ভিক্খু সেট্ঠো, সব্বপ্পকারায অনুসাসনিযা ভাজনভাৰতো, তস্মা সেট্ঠত্তা ‘‘ভিক্খূ’’তি আহ. তস্মিং গহিতে পন সেসা গহিতাৰ হোন্তি রাজগমনাদীসু রাজগ্গহণেন সেসপরিসা ৰিয. যো চ ইমং পটিপত্তিং পটিপজ্জতি, সো ভিক্খু নাম হোতীতি ¶ পটিপত্তিযা ভিক্খুভাৰদস্সনতোপি ‘‘ভিক্খূ’’তি আহ ¶ . পটিপন্নকো হি দেৰো ৰা হোতু মনুস্সো ৰা, ‘‘ভিক্খূ’’তি সঙ্খং গচ্ছতিযেৰ. যথাহ –
‘‘অলঙ্কতো চেপি সমং চরেয্য,
সন্তো দন্তো নিযতো ব্রহ্মচারী;
সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং,
সো ব্রাহ্মণো সো সমণো স ভিক্খূ’’তি. (ধ. প. ১৪২);
কাযেতি রূপকাযে. রূপকাযো হি ইধ অঙ্গপচ্চঙ্গানং কেসাদীনঞ্চ ধম্মানং সমূহট্ঠেন হত্থিকাযরথকাযাদযো ৰিয কাযোতি অধিপ্পেতো. যথা চ সমূহট্ঠেন, এৰং কুচ্ছিতানং আযট্ঠেন. কুচ্ছিতানঞ্হি পরমজেগুচ্ছানং সো আযোতিপি কাযো. আযোতি উপ্পত্তিদেসো. তত্রাযং ৰচনত্থো, আযন্তি ততোতি আযো. কে আযন্তি? কুচ্ছিতা কেসাদযো. ইতি কুচ্ছিতানং আযোতি কাযো. কাযানুপস্সীতি কাযমনুপস্সনসীলো, কাযং ৰা অনুপস্সমানো.
‘‘কাযে’’তি চ ৰত্ৰাপি পুন ‘‘কাযানুপস্সী’’তি দুতিযং কাযগ্গহণং অসম্মিস্সতো ৰৰত্থানঘনৰিনিব্ভোগাদিদস্সনত্থং কতন্তি ৰেদিতব্বং. তেন ন কাযে ৰেদনানুপস্সী ৰা, চিত্তধম্মানুপস্সী ৰা, অথ খো কাযানুপস্সীযেৰাতি কাযসঙ্খাতে ৰত্থুস্মিং কাযানুপস্সনাকারস্সেৰ দস্সনেন অসম্মিস্সতো ৰৰত্থানং দস্সিতং হোতি. তথা ন কাযে অঙ্গপচ্চঙ্গৰিমুত্তএকধম্মানুপস্সী, নাপি কেসলোমাদিৰিনিমুত্তইত্থিপুরিসানুপস্সী. যোপি চেত্থ কেসলোমাদিকো ভূতুপাদাযসমূহসঙ্খাতো কাযো ¶ , তত্থপি ন ভূতুপাদাযৰিনিমুত্তএকধম্মানুপস্সী, অথ খো রথসম্ভারানুপস্সকো ৰিয অঙ্গপচ্চঙ্গসমূহানুপস্সী, নগরাৰযৰানুপস্সকো ৰিয কেসলোমাদিসমূহানুপস্সী, কদলিক্খন্ধপত্তৰট্টিৰিনিব্ভুজনকো ৰিয রিত্তমুট্ঠিৰিনিৰেঠকো ৰিয চ ভূতুপাদাযসমূহানুপস্সীযেৰাতি নানপ্পকারতো সমূহৰসেনেৰ কাযসঙ্খাতস্স ৰত্থুনো দস্সনেন ঘনৰিনিব্ভোগো দস্সিতো হোতি. ন হেত্থ যথাৰুত্তসমূহৰিনিমুত্তো কাযো ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ধম্মো দিস্সতি ¶ , যথাৰুত্তধম্মসমূহমত্তেযেৰ পন তথা তথা সত্তা মিচ্ছাভিনিৰেসং করোন্তি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘যং ¶ পস্সতি ন তং দিট্ঠং, যং দিট্ঠং তং ন পস্সতি;
অপস্সং বজ্ঝতে মূল়্হো, বজ্ঝমানো ন মুচ্চতী’’তি. –
ঘনৰিনিব্ভোগাদিদস্সনত্থন্তি ৰুত্তং. আদিসদ্দেন চেত্থ অযম্পি অত্থো ৰেদিতব্বো – অযঞ্হি একস্মিং কাযে কাযানুপস্সীযেৰ, ন অঞ্ঞধম্মানুপস্সী. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা অনুদকভূতাযপি মরীচিযা উদকানুপস্সিনো হোন্তি, ন এৰং অনিচ্চদুক্খানত্তঅসুভভূতেযেৰ ইমস্মিং কাযে নিচ্চসুখঅত্তসুভভাৰানুপস্সী, অথ খো কাযানুপস্সী অনিচ্চদুক্খানত্তঅসুভাকারসমূহানুপস্সীযেৰাতি. অথ ৰা য্ৰাযং পরতো ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা…পে… সো সতোৰ অস্সসতী’’তিআদিনা নযেন অস্সাসপস্সাসাদিচুণ্ণিকজাতঅট্ঠিকপরিযোসানো কাযো ৰুত্তো, যো চ ‘‘ইধেকচ্চো পথৰিকাযং অনিচ্চতো অনুপস্সতি আপোকাযং তেজোকাযং ৰাযোকাযং কেসকাযং লোমকাযং ছৰিকাযং চম্মকাযং মংসকাযং রুহিরকাযং নহারুকাযং অট্ঠিকাযং অট্ঠিমিঞ্জকায’’ন্তি পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ৩.৩৫) কাযো ৰুত্তো, তস্স সব্বস্স ইমস্মিংযেৰ কাযে অনুপস্সনতো ‘‘কাযে কাযানুপস্সী’’তি এৰম্পি অত্থো দট্ঠব্বো.
অথ ৰা কাযে অহন্তি ৰা মমন্তি ৰা এৰং গহেতব্বস্স যস্স কস্সচি অননুপস্সনতো তস্স তস্সেৰ পন কেসালোমাদিকস্স নানাধম্মসমূহস্স অনুপস্সনতো কাযে কেসাদিধম্মসমূহসঙ্খাতকাযানুপস্সীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. অপিচ ‘‘ইমস্মিং কাযে অনিচ্চতো অনুপস্সতি, নো নিচ্চতো’’তিআদিনা নযেন ¶ পটিসম্ভিদাযং আগতনযস্স সব্বস্সেৰ অনিচ্চলক্খণাদিনো আকারসমূহসঙ্খাতস্স কাযস্সানুপস্সনতোপি ‘‘কাযে কাযানুপস্সী’’তি এৰম্পি অত্থো দট্ঠব্বো.
তথা হি অযং কাযে কাযানুপস্সনাপটিপদং পটিপন্নো ভিক্খু ইমং কাযং অনিচ্চানুপস্সনাদীনং সত্তন্নং অনুপস্সনানং ৰসেন অনিচ্চতো অনুপস্সতি, নো নিচ্চতো. দুক্খতো অনুপস্সতি, নো সুখতো. অনত্ততো ¶ অনুপস্সতি, নো অত্ততো. নিব্বিন্দতি, নো নন্দতি. ৰিরজ্জতি, নো রজ্জতি. নিরোধেতি, নো সমুদেতি. পটিনিস্সজ্জতি, নো আদিযতি. সো তং অনিচ্চতো অনুপস্সন্তো নিচ্চসঞ্ঞং পজহতি, দুক্খতো অনুপস্সন্তো সুখসঞ্ঞং ¶ পজহতি, অনত্ততো অনুপস্সন্তো অত্তসঞ্ঞং পজহতি, নিব্বিন্দন্তো নন্দিং পজহতি, ৰিরজ্জন্তো রাগং পজহতি, নিরোধেন্তো সমুদযং পজহতি, পটিনিস্সজ্জন্তো আদানং পজহতীতি ৰেদিতব্বো.
ৰিহরতীতি ইরিযতি. আতাপীতি তীসু ভৰেসু কিলেসে আতাপেতীতি আতাপো, ৰীরিযস্সেতং নামং. আতাপো অস্স অত্থীতি আতাপী. সম্পজানোতি সম্পজঞ্ঞসঙ্খাতেন ঞাণেন সমন্নাগতো. সতিমাতি কাযপরিগ্গাহিকায সতিযা সমন্নাগতো. অযং পন যস্মা সতিযা আরম্মণং পরিগ্গহেত্ৰা পঞ্ঞায অনুপস্সতি, ন হি সতিৰিরহিতস্স অনুপস্সনা নাম অত্থি. তেনেৰাহ ‘‘সতিঞ্চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সব্বত্থিকং ৰদামী’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪). তস্মা এত্থ ‘‘কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতী’’তি এত্তাৰতা কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানকম্মট্ঠানং ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা যস্মা অনাতাপিনো অন্তোসঙ্খেপো অন্তরাযকরো হোতি, অসম্পজানো উপাযপরিগ্গহে অনুপাযপরিৰজ্জনে চ সম্মুয্হতি, মুট্ঠস্সতি উপাযাপরিচ্চাগে অনুপাযাপরিগ্গহে চ অসমত্থো হোতি, তেনস্স তং কম্মট্ঠানং ন সম্পজ্জতি, তস্মা যেসং ধম্মানং আনুভাৰেন তং সম্পজ্জতি. তেসং দস্সনত্থং ‘‘আতাপী সম্পজানো সতিমাতি ইদং ৰুত্ত’’ন্তি ৰেদিতব্বং.
ইতি কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং সম্পযোগঙ্গঞ্চস্স দস্সেত্ৰা ইদানি পহানঙ্গং দস্সেতুং ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি ৰুত্তং. তত্থ ৰিনেয্যাতি তদঙ্গৰিনযেন ৰা ৰিক্খম্ভনৰিনযেন ৰা ৰিনযিত্ৰা. লোকেতি তস্মিংযেৰ ¶ কাযে. কাযো হি ইধ লুজ্জনপলুজ্জনট্ঠেন লোকোতি অধিপ্পেতো. যস্মা পনস্স ন কাযমত্তেযেৰ অভিজ্ঝাদোমনস্সং পহীযতি, ৰেদনাদীসুপি পহীযতিযেৰ, তস্মা ‘‘পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো’’তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৩৬২) ৰুত্তং. লোকসঙ্খাতত্তা ৰা তেসং ধম্মানং অত্থুদ্ধারনযেনেতং ৰুত্তং. যং পনাহ ‘‘তত্থ কতমো লোকো? স্ৰেৰ কাযো লোকো’’তি. অযমেৰেত্থ অত্থো, তস্মিং লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং ৰিনেয্যাতি এৰং সম্বন্ধো দট্ঠব্বো. যস্মা পনেত্থ অভিজ্ঝাগহণেন কামচ্ছন্দো ¶ , দোমনস্সগ্গহণেন ব্যাপাদো সঙ্গহং গচ্ছতি, তস্মা নীৰরণপরিযাপন্নবলৰধম্মদ্ৰযদস্সনেন নীৰরণপ্পহানং ৰুত্তং হোতীতি ৰেদিতব্বং.
ৰিসেসেন ¶ চেত্থ অভিজ্ঝাৰিনযেন কাযসম্পত্তিমূলকস্স অনুরোধস্স, দোমনস্সৰিনযেন পন কাযৰিপত্তিমূলকস্স ৰিরোধস্স, অভিজ্ঝাৰিনযেন চ কাযে অভিরতিযা, দোমনস্সৰিনযেন কাযভাৰনায অনভিরতিযা, অভিজ্ঝাৰিনযেন কাযে অভূতানং সুভসুখভাৰাদীনং পক্খেপস্স, দোমনস্সৰিনযেন চ কাযে ভূতানং অসুভাসুখভাৰাদীনং অপনযনস্স চ পহানং ৰুত্তং. তেন যোগাৰচরস্স যোগানুভাৰো যোগসমত্থতা চ দীপিতা হোতি. যোগানুভাৰো হি এস, যদিদং অনুরোধৰিরোধৰিপ্পমুত্তো অরতিরতিসহো অভূতপক্খেপভূতাপনযনৰিরহিতো চ হোতি. অনুরোধৰিরোধৰিপ্পমুত্তো চেস অরতিরতিসহো অভূতং অপক্খিপন্তো ভূতঞ্চ অনপনেন্তো যোগসমত্থো হোতীতি.
অপরো নযো ‘‘কাযে কাযানুপস্সী’’তি এত্থ অনুপস্সনায কম্মট্ঠানং ৰুত্তং. ‘‘ৰিহরতী’’তি এত্থ ৰুত্তৰিহারেন কম্মট্ঠানিকস্স কাযপরিহরণং. ‘‘আতাপী’’তিআদীসু আতাপেন সম্মপ্পধানং, সতিসম্পজঞ্ঞেন সব্বত্থিককম্মট্ঠানং, কম্মট্ঠানপরিহরণূপাযো ৰা, সতিযা ৰা কাযানুপস্সনাৰসেন পটিলদ্ধসমথো, সম্পজঞ্ঞেন ৰিপস্সনা, অভিজ্ঝাদোমনস্সৰিনযেন ভাৰনাফলং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
ৰিভঙ্গে পন ‘‘অনুপস্সী’’তি তত্থ কতমা অনুপস্সনা? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি. অযং ৰুচ্চতি অনুপস্সনা. ইমায অনুপস্সনায উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সম্পন্নো সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি অনুপস্সীতি.
ৰিহরতীতি ইরিযতি ¶ ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতীতি.
আতাপীতি তত্থ কতমো আতাপো? যো চেতসিকো ৰীরিযারম্ভো…পে… সম্মাৰাযামো. অযং ৰুচ্চতি আতাপো. ইমিনা আতাপেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি আতাপীতি.
সম্পজানোতি ¶ তত্থ কতমং সম্পজঞ্ঞং? যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি. ইদং ৰুচ্চতি ¶ সম্পজঞ্ঞং. ইমিনা সম্পজঞ্ঞেন উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি সম্পজানোতি.
সতিমাতি তত্থ কতমা সতি? যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি. অযং ৰুচ্চতি সতি. ইমায সতিযা উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো. তেন ৰুচ্চতি সতিমাতি.
ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি তত্থ কতমো লোকো? স্ৰেৰ কাযো লোকো, পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো. অযং ৰুচ্চতি লোকো. তত্থ কতমা অভিজ্ঝা? যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দীরাগো চিত্তস্স সারাগো, অযং ৰুচ্চতি অভিজ্ঝা. তত্থ কতমং দোমনস্সং? যং চেতসিকং অসাতং, চেতসিকং দুক্খং, চেতোসম্ফস্সজং অসাতং…পে… দুক্খা ৰেদনা. ইদং ৰুচ্চতি দোমনস্সং. ইতি অযঞ্চ অভিজ্ঝা ইদঞ্চ দোমনস্সং ইমম্হি লোকে ৰিনীতা হোন্তি পটিৰিনীতা সন্তা ৰূপসন্তা সমিতা ৰূপসমিতা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা, তেন ৰুচ্চতি ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি (ৰিভ. ৩৫৬) এৰমেতেসং পদানমত্থো ৰুত্তো. তেন সহ অযং অট্ঠকথানযো যথা সংসন্দতি, এৰং ৰেদিতব্বো. অযং তাৰ কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানুদ্দেসস্স অত্থৰণ্ণনা.
ৰেদনাসু… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি…পে… ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি এত্থ পন ৰেদনানুপস্সীতি এৰমাদীসু ৰেদনাদীনং পুন ৰচনে পযোজনং কাযানুপস্সনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী, চিত্তে চিত্তানুপস্সী, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সীতি এত্থ পন ৰেদনাতি তিস্সো ৰেদনা, তা চ লোকিযা এৰ. চিত্তম্পি লোকিযং, তথা ধম্মা. তেসং ৰিভাগো নিদ্দেসৰারে পাকটো ভৰিস্সতি. কেৰলং পনিধ যথা ৰেদনা অনুপস্সিতব্বা, তথা অনুপস্সন্তো ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সীতি ৰেদিতব্বো. এস নযো চিত্তধম্মেসুপি. কথঞ্চ ৰেদনা অনুপস্সিতব্বাতি? সুখা তাৰ ৰেদনা ¶ দুক্খতো, দুক্খা সল্লতো, অদুক্খমসুখা অনিচ্চতো. যথাহ –
‘‘যো ¶ ¶ সুখং দুক্খতো অদ্দ, দুক্খমদ্দক্খি সল্লতো;
অদুক্খমসুখং সন্তং, অদক্খি নং অনিচ্চতো;
স ৰে সম্মদ্দসো ভিক্খু, উপসন্তো চরিস্সতী’’তি. (সং. নি. ৪.২৫৩);
সব্বা এৰ চেতা দুক্খাতিপি অনুপস্সিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘যংকিঞ্চি ৰেদযিতং, সব্বং তং দুক্খস্মিন্তি ৰদামী’’তি (সং. নি. ৪.২৫৯). সুখদুক্খতোপি চ অনুপস্সিতব্বা. যথাহ ‘‘সুখা ৰেদনা ঠিতিসুখা ৰিপরিণামদুক্খা’’তি (ম. নি. ১.৪৬৪) সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. অপিচ অনিচ্চাদিসত্তানুপস্সনাৰসেনপি অনুপস্সিতব্বা. সেসং নিদ্দেসৰারেযেৰ পাকটং ভৰিস্সতি. চিত্তধম্মেসুপি চিত্তং তাৰ আরম্মণাধিপতিসহজাতভূমিকম্মৰিপাককিরিযাদিনানত্তভেদানং অনিচ্চাদিসত্তানুপস্সনানং নিদ্দেসৰারে আগতসরাগাদিভেদানঞ্চ ৰসেন অনুপস্সিতব্বং. ধম্মা সলক্খণসামঞ্ঞলক্খণানং সুঞ্ঞতধম্মস্স অনিচ্চাদিসত্তানুপস্সনানং নিদ্দেসৰারে আগতসন্তাসন্তাদিভেদানঞ্চ ৰসেন অনুপস্সিতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. কামঞ্চেত্থ যস্স কাযসঙ্খাতে লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং পহীনং, তস্স ৰেদনাদিলোকেসুপি তং পহীনমেৰ. নানাপুগ্গলৰসেন পন নানাচিত্তক্খণিকসতিপট্ঠানভাৰনাৰসেন চ সব্বত্থ ৰুত্তং. যতো ৰা একত্থ পহীনং সেসেসুপি পহীনং হোতি. তেনেৰস্স তত্থ পহানদস্সনত্থম্পি এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বন্তি.
উদ্দেসৰারকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
কাযানুপস্সনাআনাপানপব্বৰণ্ণনা
১০৭. ইদানি সেয্যথাপি নাম ছেকো ৰিলীৰকারকো থূলকিলঞ্জসণ্হকিলঞ্জচঙ্কোটকপেল়াপুটাদীনি উপকরণানি কত্তুকামো একং মহাৰেণুং লভিত্ৰা চতুধা ভিন্দিত্ৰা ততো একেকং ৰেণুখণ্ডং গহেত্ৰা ফালেত্ৰা তং তং উপকরণং করেয্য, এৰমেৰ ভগৰা সতিপট্ঠানদেসনায সত্তানং অনেকপ্পকারৰিসেসাধিগমং কত্তুকামো একমেৰ সম্মাসতিং ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতী’’তিআদিনা ¶ নযেন আরম্মণৰসেন ¶ চতুধা ভিন্দিত্ৰা ততো একেকং সতিপট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিভজন্তো ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে’’তিআদিনা নযেন নিদ্দেসৰারং ৰত্তুমারদ্ধো.
তত্থ ¶ কথঞ্চাতিআদি ৰিত্থারেতুকম্যতা পুচ্ছা. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – ভিক্খৰে, কেন চ পকারেন ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতীতি? এস নযো সব্বপুচ্ছাৰারেসু. ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূতি, ভিক্খৰে, ইমস্মিং সাসনে ভিক্খু. অযঞ্হেত্থ ইধ-সদ্দো সব্বপ্পকারকাযানুপস্সনানিব্বত্তকস্স পুগ্গলস্স সন্নিস্সযভূতসাসনপরিদীপনো অঞ্ঞসাসনস্স তথাভাৰপটিসেধনো চ. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো…পে… সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি (ম. নি. ১.১৩৯). তেন ৰুত্তং ‘‘ইমস্মিং সাসনে ভিক্খূ’’তি.
‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা…পে… সুঞ্ঞাগারগতো ৰা’’তি ইদমস্স সতিপট্ঠানভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপনং. ইমস্স হি ভিক্খুনো দীঘরত্তং রূপাদীসু আরম্মণেসু অনুৰিসটং চিত্তং কম্মট্ঠানৰীথিং ওতরিতুং ন ইচ্ছতি, কূটগোণযুত্তরথো ৰিয উপ্পথমেৰ ধাৰতি, তস্মা সেয্যথাপি নাম গোপো কূটধেনুযা সব্বং খীরং পিৰিত্ৰা ৰড্ঢিতং কূটৰচ্ছং দমেতুকামো ধেনুতো অপনেত্ৰা একমন্তে মহন্তং থম্ভং নিখণিত্ৰা তত্থ যোত্তেন বন্ধেয্য. অথস্স সো ৰচ্ছো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তো তমেৰ থম্ভং উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা, এৰমেৰ ইমিনাপি ভিক্খুনা দীঘরত্তং রূপারম্মণাদিরসপানৰড্ঢিতং দুট্ঠচিত্তং দমেতুকামেন রূপাদিআরম্মণতো অপনেত্ৰা অরঞ্ঞং ৰা রুক্খমূলং ৰা সুঞ্ঞাগারং ৰা পৰেসেত্ৰা তত্থ সতিপট্ঠানারম্মণত্থম্ভে সতিযোত্তেন বন্ধিতব্বং. এৰমস্স তং চিত্তং ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰাপি পুব্বে আচিণ্ণারম্মণং অলভমানং সতিযোত্তং ছিন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তং তমেৰারম্মণং উপচারপ্পনাৰসেন উপনিসীদতি চেৰ উপনিপজ্জতি চ. তেনাহু পোরাণা –
‘‘যথা থম্ভে নিবন্ধেয্য, ৰচ্ছং দমং নরো ইধ;
বন্ধেয্যেৰং সকং চিত্তং, সতিযারম্মণে দল়্হ’’ন্তি.
এৰমস্স তং সেনাসনং ভাৰনানুরূপং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ইদমস্স সতিপট্ঠানভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপন’’ন্তি.
অপিচ ¶ ¶ ¶ যস্মা ইদং কাযানুপস্সনায মুদ্ধভূতং সব্ববুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং ৰিসেসাধিগমদিট্ঠধম্মসুখৰিহারপদট্ঠানং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ইত্থিপুরিসহত্থিঅস্সাদিসদ্দসমাকুলং গামন্তং অপরিচ্চজিত্ৰা ন সুকরং সম্পাদেতুং, সদ্দকণ্টকত্তা ঝানস্স. অগামকে পন অরঞ্ঞে সুকরং যোগাৰচরেন ইদং কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা আনাপানচতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ ঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণিতুং. তস্মাস্স অনুরূপসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ.
ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো ৰিয হি ভগৰা. সো যথা ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো নগরভূমিং পস্সিত্ৰা সুট্ঠু উপপরিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ নগরং মাপেথা’’তি উপদিসতি, সোত্থিনা চ নগরে নিট্ঠিতে রাজকুলতো মহাসক্কারং লভতি, এৰমেৰ যোগাৰচরস্স অনুরূপং সেনাসনং উপপরিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিতব্ব’’ন্তি উপদিসতি. ততো তত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জন্তেন যোগিনা অনুক্কমেন অরহত্তে পত্তে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা’’তি মহন্তং সক্কারং লভতি.
অযং পন ভিক্খু দীপিসদিসোতি ৰুচ্চতি. যথা হি মহাদীপিরাজা অরঞ্ঞে তিণগহনং ৰা ৰনগহনং ৰা পব্বতগহনং ৰা নিস্সায নিলীযিত্ৰা ৰনমহিংসগোকণ্ণসূকরাদযো মিগে গণ্হাতি, এৰমেৰ অযং অরঞ্ঞাদীসু কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জন্তো ভিক্খু যথাক্কমেন চত্তারো মগ্গে চেৰ চত্তারি অরিযফলানি চ গণ্হাতি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘যথাপি দীপিকো নাম, নিলীযিত্ৰা গণ্হতী মিগে;
তথেৰাযং বুদ্ধপুত্তো, যুত্তযোগো ৰিপস্সকো;
অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰান, গণ্হাতি ফলমুত্তম’’ন্তি.
তেনস্স পরক্কমজৰযোগ্গভূমিং অরঞ্ঞসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ. ইতো পরং ইমস্মিং তাৰ আনাপানপব্বে যং ৰত্তব্বং সিযা, তং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তমেৰ.
তস্স ¶ পন ইমেসং ‘‘দীঘং ৰা অস্সসন্তো দীঘং অস্সসামীতি পজানাতি…পে… পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি এৰং ৰুত্তানং ¶ অস্সাসপস্সাসানং ৰসেন সিক্খতো অস্সাসপস্সাসনিমিত্তে ¶ চত্তারি ঝানানি উপ্পজ্জন্তি. সো ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা অস্সাসপস্সাসে ৰা পরিগ্গণ্হাতি ঝানঙ্গানি ৰা. তত্থ অস্সাসপস্সাসকম্মিকো ‘‘ইমে অস্সাসপস্সাসা কিং নিস্সিতা, ৰত্থুং নিস্সিতা, ৰত্থু নাম করজকাযো, করজকাযো নাম চত্তারি মহাভূতানি উপাদারূপঞ্চা’’তি এৰং রূপং পরিগ্গণ্হাতি, ততো তদারম্মণে ফস্সপঞ্চমকে নামন্তি এৰং নামরূপং পরিগ্গহেত্ৰা তস্স পচ্চযং পরিযেসন্তো অৰিজ্জাদিপটিচ্চসমুপ্পাদং দিস্ৰা ‘‘পচ্চযপচ্চযুপ্পন্নধম্মমত্তমেৰেতং, অঞ্ঞো সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা নত্থী’’তি ৰিতিণ্ণকঙ্খো সপ্পচ্চযনামরূপে তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো অনুক্কমেন অরহত্তং পাপুণাতি. ইদং একস্স ভিক্খুনো যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখং.
ঝানকম্মিকোপি ‘‘ইমানি ঝানঙ্গানি কিং নিস্সিতানি, ৰত্থুং নিস্সিতানি. ৰত্থু নাম করজকাযোতি ঝানঙ্গানি নামং, করজকাযো রূপ’’ন্তি নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা তস্স পচ্চযং পরিযেসন্তো অৰিজ্জাদিপচ্চযাকারং দিস্ৰা ‘‘পচ্চযপচ্চযুপ্পন্নধম্মমত্তমেৰেতং, অঞ্ঞো সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা নত্থী’’তি ৰিতিণ্ণকঙ্খো সপ্পচ্চযনামরূপে তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো অনুক্কমেন অরহত্তং পাপুণাতি, ইদং একস্স ভিক্খুনো যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখং.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং অত্তনো ৰা অস্সাসপস্সাসকাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি. বহিদ্ধা ৰাতি পরস্স ৰা অস্সাসপস্সাসকাযে. অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি কালেন অত্তনো, কালেন পরস্স অস্সাসপস্সাসকাযে. এতেনস্স পগুণকম্মট্ঠানং অট্ঠপেত্ৰা অপরাপরং সঞ্চরণকালো কথিতো. একস্মিং কালে পনিদং উভযং ন লব্ভতি.
সমুদযধম্মানুপস্সী ৰাতি যথা নাম কম্মারভস্তঞ্চ গগ্গরনাল়িঞ্চ তজ্জঞ্চ ৰাযামং পটিচ্চ ৰাতো অপরাপরং সঞ্চরতি, এৰং ভিক্খুনো করজকাযঞ্চ নাসাপুটঞ্চ চিত্তঞ্চ পটিচ্চ অস্সাসপস্সাসকাযো অপরাপরং সঞ্চরতি. কাযাদযো ধম্মা সমুদযধম্মা, তে পস্সন্তো ‘‘সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি. ৰযধম্মানুপস্সী ৰাতি যথা ভস্তায অপনীতায গগ্গরনাল়িযা ভিন্নায তজ্জে চ ৰাযামে অসতি সো ৰাতো নপ্পৰত্ততি ¶ , এৰমেৰ কাযে ভিন্নে নাসাপুটে ৰিদ্ধস্তে চিত্তে ¶ চ নিরুদ্ধে অস্সাসপস্সাসকাযো নাম নপ্পৰত্ততীতি কাযাদিনিরোধা অস্সাসপস্সাসনিরোধোতি এৰং পস্সন্তো ‘‘ৰযধম্মানুপস্সী ¶ ৰা কাযস্মিং ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি. সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰাতি কালেন সমুদযং, কালেন ৰযং অনুপস্সন্তো. অত্থি কাযোতি ৰা পনস্সাতি কাযোৰ অত্থি, ন সত্তো, ন পুগ্গলো, ন ইত্থী, ন পুরিসো, ন অত্তা, ন অত্তনিযং, নাহং, ন মম, ন কোচি, ন কস্সচীতি এৰমস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি.
যাৰদেৰাতি পযোজনপরিচ্ছেদৰৰত্থাপনমেতং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যা সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, সা ন অঞ্ঞত্থায. অথ খো যাৰদেৰ ঞাণমত্তায অপরাপরং উত্তরুত্তরি ঞাণপমাণত্থায চেৰ সতিপমাণত্থায চ, সতিসম্পজঞ্ঞানং ৰুড্ঢত্থাযাতি অত্থো. অনিস্সিতো চ ৰিহরতীতি তণ্হানিস্সযদিট্ঠিনিস্সযানং ৰসেন অনিস্সিতো ৰিহরতি. ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতীতি লোকস্মিং কিঞ্চি রূপং ৰা…পে… ৰিঞ্ঞাণং ৰা ‘‘অযং মে অত্তা ৰা অত্তনিযং ৰা’’তি ন গণ্হাতি. এৰম্পীতি উপরিঅত্থং উপাদায সম্পিণ্ডনত্থো পিকারো. ইমিনা পন পদেন ভগৰা আনাপানপব্বদেসনং নিয্যাতেত্ৰা দস্সেতি.
তত্থ অস্সাসপস্সাসপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চং, তস্সা সমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, দুক্খপরিজাননো সমুদযপজহনো নিরোধারম্মণো অরিযমগ্গো মগ্গসচ্চং. এৰং চতুসচ্চৰসেন উস্সক্কিত্ৰা নিব্বুতিং পাপুণাতীতি ইদমেকস্স অস্সাসপস্সাসৰসেন অভিনিৰিট্ঠস্স ভিক্খুনো যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখন্তি.
আনাপানপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইরিযাপথপব্বৰণ্ণনা
১০৮. এৰং অস্সাসপস্সাসৰসেন কাযানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি ইরিযাপথৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ কামং সোণসিঙ্গালাদযোপি গচ্ছন্তা ‘‘গচ্ছামা’’তি জানন্তি. ন পনেতং এৰরূপং জাননং সন্ধায ৰুত্তং. এৰরূপঞ্হি জাননং সত্তূপলদ্ধিং ন পজহতি ¶ ¶ , অত্তসঞ্ঞং ন উগ্ঘাটেতি ¶ , কম্মট্ঠানং ৰা সতিপট্ঠানভাৰনা ৰা ন হোতি. ইমস্স পন ভিক্খুনো জাননং সত্তূপলদ্ধিং পজহতি, অত্তসঞ্ঞং উগ্ঘাটেতি, কম্মট্ঠানঞ্চেৰ সতিপট্ঠানভাৰনা চ হোতি. ইদঞ্হি ‘‘কো গচ্ছতি, কস্স গমনং, কিং কারণা গচ্ছতী’’তি এৰং সম্পজাননং সন্ধায ৰুত্তং. ঠানাদীসুপি এসেৰ নযো.
তত্থ কো গচ্ছতীতি ন কোচি সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা গচ্ছতি. কস্স গমনন্তি ন কস্সচি সত্তস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা গমনং. কিং কারণা গচ্ছতীতি চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন গচ্ছতি. তস্মা এস এৰং পজানাতি ‘‘গচ্ছামী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, তং ৰাযং জনেতি, ৰাযো ৰিঞ্ঞত্তিং জনেতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন সকলকাযস্স পুরতো অভিনীহারো গমনন্তি ৰুচ্চতি. ঠানাদীসুপি এসেৰ নযো.
তত্রাপি হি ‘‘তিট্ঠামী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, তং ৰাযং জনেতি, ৰাযো ৰিঞ্ঞত্তিং জনেতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন সকলকাযস্স কোটিতো পট্ঠায উস্সিতভাৰো ঠানন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘নিসীদামী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, তং ৰাযং জনেতি, ৰাযো ৰিঞ্ঞত্তিং জনেতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন হেট্ঠিমকাযস্স সমিঞ্জনং উপরিমকাযস্স উস্সিতভাৰো নিসজ্জাতি ৰুচ্চতি. ‘‘সযামী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, তং ৰাযং জনেতি, ৰাযো ৰিঞ্ঞত্তিং জনেতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন সকলসরীরস্স তিরিযতো পসারণং সযনন্তি ৰুচ্চতীতি.
তস্স এৰং পজানতো এৰং হোতি ‘‘সত্তো গচ্ছতি সত্তো তিট্ঠতী’’তি ৰুচ্চতি. অত্থি পন কোচি সত্তো গচ্ছন্তো ৰা ঠিতো ৰা নত্থি. যথা পন ‘‘সকটং গচ্ছতি সকটং তিট্ঠতী’’তি ৰুচ্চতি, ন চ কিঞ্চি সকটং নাম গচ্ছন্তং ৰা তিট্ঠন্তং ৰা অত্থি. চত্তারো পন গোণে যোজেত্ৰা ছেকম্হি সারথিম্হি পাজেন্তে ‘‘সকটং গচ্ছতি সকটং তিট্ঠতী’’তি ৰোহারমত্তমেৰ হোতি, এৰমেৰ অজাননট্ঠেন সকটং ৰিয কাযো. গোণা ৰিয চিত্তজৰাতা. সারথি ৰিয চিত্তং. গচ্ছামি তিট্ঠামীতি চিত্তে উপ্পন্নে ৰাযোধাতু ৰিঞ্ঞত্তিং জনযমানা উপ্পজ্জতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন গমনাদীনি পৰত্তন্তি. ততো ‘‘সত্তো গচ্ছতি, সত্তো ¶ তিট্ঠতি, অহং গচ্ছামি, অহং তিট্ঠামী’’তি ৰোহারমত্তং হোতীতি. তেনাহ –
‘‘নাৰা ¶ ¶ মালুতৰেগেন, জিযাৰেগেন তেজনং;
যথা যাতি তথা কাযো, যাতি ৰাতাহতো অযং.
যন্তং সুত্তৰসেনেৰ, চিত্তসুত্তৰসেনিদং;
পযুত্তং কাযযন্তম্পি, যাতি ঠাতি নিসীদতি.
কো নাম এত্থ সো সত্তো, যো ৰিনা হেতুপচ্চযে;
অত্তনো আনুভাৰেন, তিট্ঠে ৰা যদি ৰা ৰজে’’তি.
তস্মা এৰং হেতুপচ্চযৰসেনেৰ পৰত্তানি গমনাদীনি সল্লক্খেন্তো এস গচ্ছন্তো ৰা গচ্ছামীতি পজানাতি, ঠিতো ৰা, নিসিন্নো ৰা, সযানো ৰা সযানোম্হীতি পজানাতীতি ৰেদিতব্বো.
যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি, তথা তথা নং পজানাতীতি সব্বসঙ্গাহিকৰচনমেতং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যেন যেন ৰা আকারেন তস্স কাযো ঠিতো হোতি, তেন তেন নং পজানাতি. গমনাকারেন ঠিতং গচ্ছতীতি পজানাতি. ঠাননিসজ্জাসযনাকারেন ঠিতং সযানোতি পজানাতীতি.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং অত্তনো ৰা চতুইরিযাপথপরিগ্গণ্হনেন কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি. বহিদ্ধা ৰাতি পরস্স ৰা চতুইরিযাপথপরিগ্গণ্হনেন. অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি কালেন অত্তনো, কালেন পরস্স চতুইরিযাপথপরিগ্গণ্হনেন কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযধম্মানুপস্সী ৰাতিআদীসু পন ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা রূপসমুদযো’’তিআদিনা (পটি. ম. ১.৪৯) নযেন পঞ্চহাকারেহি রূপক্খন্ধস্স সমুদযো চ ৰযো চ নীহরিতব্বো. তঞ্হি সন্ধায ইধ ‘‘সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. অত্থি কাযোতি ৰা পনস্সাতিআদি ৰুত্তসদিসমেৰ.
ইধ পন চতুইরিযাপথপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চং, তস্সা সমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং ¶ , উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, দুক্খপরিজাননো সমুদযপজহনো নিরোধারম্মণো অরিযমগ্গো মগ্গসচ্চং. এৰং ¶ চতুসচ্চৰসেন উস্সক্কিত্ৰা নিব্বুতিং পাপুণাতীতি ইদমেকস্স চতূইরিযাপথপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখন্তি.
ইরিযাপথপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুসম্পজঞ্ঞপব্বৰণ্ণনা
১০৯. এৰং ¶ ইরিযাপথৰসেন কাযানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি চতুসম্পজঞ্ঞৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ অভিক্কন্তে পটিক্কন্তেতি এত্থ তাৰ অভিক্কন্তং ৰুচ্চতি গমনং. পটিক্কন্তং নিৰত্তনং. তদুভযম্পি চতূসু ইরিযাপথেসু লব্ভতি. গমনে তাৰ পুরতো কাযং অভিহরন্তো অভিক্কমতি নাম. পটিনিৰত্তেন্তো পটিক্কমতি নাম. ঠানেপি ঠিতকোৰ কাযং পুরতো ওনামেন্তো অভিক্কমতি নাম. পচ্ছতো অপনামেন্তো পটিক্কমতি নাম. নিসজ্জাযপি নিসিন্নকোৰ আসনস্স পুরিমঅঙ্গাভিমুখো সংসরন্তো অভিক্কমতি নাম. পচ্ছিমঅঙ্গপ্পদেসং পচ্ছা সংসরন্তো পটিক্কমতি নাম. নিপজ্জাযপি এসেৰ নযো.
সম্পজানকারী হোতীতি সম্পজঞ্ঞেন সব্বকিচ্চকারী, সম্পজঞ্ঞমেৰ ৰা কারী. সো হি অভিক্কন্তাদীসু সম্পজঞ্ঞং করোতেৰ, ন কত্থচি সম্পজঞ্ঞৰিরহিতো হোতি. তত্থ সাত্থকসম্পজঞ্ঞং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং গোচরসম্পজঞ্ঞং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞন্তি চতুব্বিধং সম্পজঞ্ঞং. তত্থ অভিক্কমনচিত্তে উপ্পন্নে চিত্তৰসেনেৰ অগন্ত্ৰা ‘‘কিং নু মে এত্থ গতেন অত্থো অত্থি নত্থী’’তি অত্থানত্থং পরিগ্গণ্হিত্ৰা অত্থপরিগ্গহণং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তত্থ চ অত্থোতি চেতিযদস্সনবোধিদস্সনসঙ্ঘদস্সনথেরদস্সনঅসুভদস্সনাদিৰসেন ধম্মতো ৰড্ঢি. চেতিযং ৰা বোধিং ৰা দিস্ৰাপি হি বুদ্ধারম্মণং সঙ্ঘদস্সনেন সঙ্ঘারম্মণং পীতিং উপ্পাদেত্ৰা তদেৰ খযৰযতো সম্মসন্তো অরহত্তং পাপুণাতি. থেরে দিস্ৰা তেসং ওৰাদে পতিট্ঠায অসুভং দিস্ৰা তত্থ পঠমজ্ঝানং উপ্পাদেত্ৰা তদেৰ খযৰযতো সম্মসন্তো অরহত্তং পাপুণাতি. তস্মা এতেসং দস্সনং সাত্থকং. কেচি পন ‘‘আমিসতোপি ৰড্ঢি অত্থোযেৰ, তং নিস্সায ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায পটিপন্নত্তা’’তি ৰদন্তি.
তস্মিং ¶ পন গমনে সপ্পাযাসপ্পাযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযপরিগ্গহণং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং. সেয্যথিদং, চেতিযদস্সনং তাৰ সাত্থকং. সচে পন চেতিযস্স ¶ মহাপূজায দসদ্ৰাদসযোজনন্তরে পরিসা সন্নিপতন্তি. অত্তনো ৰিভৰানুরূপং ইত্থিযোপি পুরিসাপি অলঙ্কতপ্পটিযত্তা চিত্তকম্মরূপকানি ৰিয সঞ্চরন্তি. তত্র চস্স ইট্ঠে আরম্মণে ¶ লোভো, অনিট্ঠে পটিঘো, অসমপেক্খনে মোহো উপ্পজ্জতি, কাযসংসগ্গাপত্তিং ৰা আপজ্জতি, জীৰিতব্রহ্মচরিযানং ৰা অন্তরাযো হোতি, এৰং তং ঠানং অসপ্পাযং হোতি. ৰুত্তপ্পকারঅন্তরাযাভাৰে সপ্পাযং. বোধিদস্সনেপি এসেৰ নযো. সঙ্ঘদস্সনম্পি সাত্থং. সচে পন অন্তোগামে মহামণ্ডপং কারেত্ৰা সব্বরত্তিং ধম্মস্সৰনং কারেন্তেসু মনুস্সেসু ৰুত্তপ্পকারেনেৰ জনসন্নিপাতো চেৰ অন্তরাযো চ হোতি, এৰং তং ঠানং অসপ্পাযং. অন্তরাযাভাৰে সপ্পাযং. মহাপরিসপরিৰারানং থেরানং দস্সনেপি এসেৰ নযো.
অসুভদস্সনম্পি সাত্থং. তদত্থদীপনত্থঞ্চ ইদং ৰত্থু – একো কির দহরভিক্খু সামণেরং গহেত্ৰা দন্তকট্ঠত্থায গতো. সামণেরো মগ্গা ওক্কমিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো অসুভং দিস্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো তীণি ফলানি সচ্ছিকত্ৰা উপরিমগ্গত্থায কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা অট্ঠাসি. দহরো তং অপস্সন্তো ‘‘সামণেরা’’তি পক্কোসি. সো ‘‘মযা পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খুনা সদ্ধিং দ্ৰে কথা নাম ন কথিতপুব্বা. অঞ্ঞস্মিম্পি দিৰসে উপরিৰিসেসং নিব্বত্তেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে’’তি পটিৰচনং অদাসি. এহীতি চ ৰুত্তে একৰচনেনেৰ আগন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমিনা তাৰ মগ্গেন গন্ত্ৰা মযা ঠিতোকাসে মুহুত্তং পুরত্থাভিমুখো ঠত্ৰা ওলোকেথা’’তি আহ. সো তথা কত্ৰা তেন পত্তৰিসেসমেৰ পাপুণি. এৰং একং অসুভং দ্ৰিন্নং জনানং অত্থায জাযতি. এৰং সাত্থম্পি পনেতং পুরিসস্স মাতুগামাসুভং অসপ্পাযং. মাতুগামস্স চ পুরিসাসুভং সভাগমেৰ সপ্পাযন্তি এৰং সপ্পাযপরিগ্গহণং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং নাম.
এৰং পরিগ্গহিতসাত্থসপ্পাযস্স পন অট্ঠতিংসায কম্মট্ঠানেসু অত্তনো চিত্তরুচিতকম্মট্ঠানসঙ্খাতং গোচরং উগ্গহেত্ৰা ভিক্খাচারগোচরে তং গহেত্ৰা গমনং গোচরসম্পজঞ্ঞং নাম. তস্সাৰিভাৰত্থং ইদং চতুক্কং ৰেদিতব্বং. ইধেকচ্চো ভিক্খু হরতি ন পচ্চাহরতি ¶ , একচ্চো ন হরতি পচ্চাহরতি ¶ , একচ্চো নেৰ ¶ হরতি ন পচ্চাহরতি, একচ্চো হরতি চ পচ্চাহরতি চ.
তত্থ যো ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেত্ৰা তথা রত্তিযা পঠমং যামং মজ্ঝিমে যামে সেয্যং কপ্পেত্ৰা পচ্ছিমযামেপি নিসজ্জাচঙ্কমেহি ৰীতিনামেত্ৰা পগেৰ চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তং কত্ৰা বোধিরুক্খে উদকং অভিসিঞ্চিত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তাদীনি সব্বানি খন্ধকৰত্তানি সমাদায ৰত্ততি. সো সরীরপরিকম্মং কত্ৰা সেনাসনং পৰিসিত্ৰা দ্ৰে তযো পল্লঙ্কে উসুমং গাহাপেন্তো কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায উট্ঠহিত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ পত্তচীৰরমাদায সেনাসনতো নিক্খমিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তোৰ চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা সচে বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানং হোতি, তং অৰিস্সজ্জেত্ৰাৰ চেতিযঙ্গণং পৰিসতি. অঞ্ঞং চে কম্মট্ঠানং হোতি, সোপানপাদমূলে ঠত্ৰা হত্থেন গহিতভণ্ডং ৰিয তং ঠপেত্ৰা বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা চেতিযঙ্গণং আরুয্হ মহন্তং চেতিযং চে, তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিতব্বং. খুদ্দকং চেতিযং চে, তথেৰ পদক্খিণং কত্ৰা অট্ঠসু ঠানেসু ৰন্দিতব্বং. চেতিযং ৰন্দিত্ৰা বোধিযঙ্গণং পত্তেনাপি বুদ্ধস্স ভগৰতো সম্মুখা ৰিয নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা বোধি ৰন্দিতব্বো. সো এৰং চেতিযঞ্চ বোধিঞ্চ ৰন্দিত্ৰা পটিসামিতট্ঠানং গন্ত্ৰা পটিসামিতভণ্ডকং হত্থেন গণ্হন্তো ৰিয নিক্খিত্তকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গামসমীপে কম্মট্ঠানসীসেনেৰ চীৰরং পারুপিত্ৰা গামং পিণ্ডায পৰিসতি.
অথ নং মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘অয্যো নো আগতো’’তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা আসনসালাযং ৰা গেহে ৰা নিসীদাপেত্ৰা যাগুং দত্ৰা যাৰ ভত্তং ন নিট্ঠাতি, তাৰ পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা পুরতো নিসীদিত্ৰা পঞ্হং ৰা পুচ্ছন্তি, ধম্মং ৰা সোতুকামা হোন্তি. সচেপি ন কথাপেন্তি, জনসঙ্গহত্থং ধম্মকথা নাম কাতব্বাযেৰাতি অট্ঠকথাচরিযা ৰদন্তি. ধম্মকথা হি কম্মট্ঠানৰিনিমুত্তা নাম নত্থি ¶ . তস্মা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ ধম্মং কথেত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ আহারং পরিভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা নিৰত্তিযমানেহিপি মনুস্সেহি অনুগতোৰ গামতো নিক্খমিত্ৰা তত্থেৰ নিৰত্তেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জতি. অথ নং পুরেতরং ¶ নিক্খমিত্ৰা বহিগামে ¶ কতভত্তকিচ্চা সামণেরদহরভিক্খূ দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরমস্স গণ্হন্তি.
পোরাণা ভিক্খূ কির ‘‘ন অম্হাকং উপজ্ঝাযো আচরিযো’’তি মুখং উল্লোকেত্ৰা ৰত্তং করোন্তি. সম্পত্তপরিচ্ছেদেনেৰ করোন্তি. তে তং পুচ্ছন্তি ‘‘ভন্তে, এতে মনুস্সা তুম্হাকং কিং হোন্তি মাতুপক্খতো সম্বন্ধা পিতিপক্খতো’’তি. কিং দিস্ৰা পুচ্ছথাতি. তুম্হেসু এতেসং পেমং বহুমানন্তি. আৰুসো, যং মাতাপিতূহিপি দুক্করং, তং এতে অম্হাকং করোন্তি, পত্তচীৰরম্পি নো এতেসং সন্তকমেৰ, এতেসং আনুভাৰেন নেৰ ভযে ভযং, ন ছাতকে ছাতকং জানাম, এদিসা নাম অম্হাকং উপকারিনো নত্থীতি তেসং গুণে কথেন্তো গচ্ছতি, অযং ৰুচ্চতি হরতি ন পচ্চাহরতীতি.
যস্স পন পগেৰ ৰুত্তপ্পকারং ৰত্তপটিপত্তিং করোন্তস্স কম্মজতেজো পজ্জলতি, অনুপাদিন্নকং মুঞ্চিত্ৰা উপাদিন্নকং গণ্হাতি, সরীরতো সেদা মুচ্চন্তি, কম্মট্ঠানৰীথিং নারোহতি, সো পগেৰ পত্তচীৰরমাদায ৰেগসাৰ চেতিযং ৰন্দিত্ৰা গোরূপানং নিক্খমনৰেলাযমেৰ গামং যাগুভিক্খায পৰিসিত্ৰা যাগুং লভিত্ৰা আসনসালং গন্ত্ৰা পিৰতি. অথস্স দ্ৰত্তিক্খত্তুং অজ্ঝোহরণমত্তেনেৰ কম্মজতেজো উপাদিন্নকং মুঞ্চিত্ৰা অনুপাদিন্নকং গণ্হাতি. ঘটসতেন ন্হাতো ৰিয তেজোধাতুপরিল়াহনিব্বাপনং পত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেন যাগুং পরিভুঞ্জিত্ৰা পত্তঞ্চ মুখঞ্চ ধোৰিত্ৰা অন্তরাভত্তে কম্মট্ঠানং মনসিকত্ৰা অৰসেসট্ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেন আহারং পরিভুঞ্জিত্ৰা ততো পট্ঠায পোঙ্খানুপোঙ্খং উপট্ঠহমানং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাৰ আগচ্ছতি, অযং ৰুচ্চতি ন হরতি পচ্চাহরতীতি. এদিসা চ ভিক্খূ যাগুং পিৰিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা বুদ্ধসাসনে অরহত্তং পত্তা ¶ নাম গণনপথং ৰীতিৰত্তা, সীহল়দীপেযেৰ তেসু তেসু গামেসু আসনসালাযং ন তং আসনং অত্থি, যত্থ যাগুং পিৰিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তভিক্খূ নত্থীতি.
যো পন পমাদৰিহারী হোতি নিক্খিত্তধুরো, সব্বৰত্তানি ভিন্দিত্ৰা পঞ্চৰিধচেতোখিলৰিনিবন্ধচিত্তো ৰিহরন্তো ‘‘কম্মট্ঠানং নাম অত্থী’’তিপি সঞ্ঞং অকত্ৰা গামং ¶ পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন সংসট্ঠো চরিত্ৰা চ ভুঞ্জিত্ৰা চ তুচ্ছো নিক্খমতি, অযং ৰুচ্চতি নেৰ হরতি ন পচ্চাহরতীতি.
যো ¶ পনাযং হরতি চ পচ্চাহরতি চাতি ৰুত্তো, সো গতপচ্চাগতিকৰত্তৰসেন ৰেদিতব্বো. অত্তকামা হি কুলপুত্তা সাসনে পব্বজিত্ৰা দসপি ৰীসম্পি তিংসম্পি চত্তালীসম্পি পঞ্ঞাসম্পি সতম্পি একতো ৰসন্তা কতিকৰত্তং কত্ৰা ৰিহরন্তি, আৰুসো, তুম্হে ন ইণট্ঠা ন ভযট্টা ন জীৰিকাপকতা পব্বজিতা, দুক্খা মুচ্চিতুকামা পনেত্থ পব্বজিতা, তস্মা গমনে উপ্পন্নকিলেসং গমনেযেৰ নিগ্গণ্হথ, ঠানে, নিসজ্জাযং, সযনে উপ্পন্নকিলেসং সযনেযেৰ নিগ্গণ্হথাতি. তে এৰং কতিকৰত্তং কত্ৰা ভিক্খাচারং গচ্ছন্তা অড্ঢউসভউসভঅড্ঢগাৰুতগাৰুতন্তরেসু পাসাণা হোন্তি. তায সঞ্ঞায কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাৰ গচ্ছন্তি. সচে কস্সচি গমনে কিলেসো উপ্পজ্জতি, তত্থেৰ নং নিগ্গণ্হাতি. তথা অসক্কোন্তো তিট্ঠতি. অথস্স পচ্ছতো আগচ্ছন্তোপি তিট্ঠতি. সো ‘‘অযং ভিক্খু তুয্হং উপ্পন্নৰিতক্কং জানাতি, অননুচ্ছৰিকং তে এত’’ন্তি অত্তানং পটিচোদেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা তত্থেৰ অরিযভূমিং ওক্কমতি. তথা অসক্কোন্তো নিসীদতি. অথস্স পচ্ছতো আগচ্ছন্তোপি নিসীদতীতি সোযেৰ নযো. অরিযভূমিং ওক্কমিতুং অসক্কোন্তোপি তং কিলেসং ৰিক্খম্ভেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তোৰ গচ্ছতি. ন কম্মট্ঠানৰিপ্পযুত্তেন চিত্তেন পাদং উদ্ধরতি. উদ্ধরতি চে, পটিনিৰত্তেত্ৰা পুরিমপদেসং যেৰ এতি আল়িন্দকৰাসী মহাফুস্সদেৰত্থেরো ৰিয.
সো কির একূনৰীসতিৰস্সানি গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো এৰ ৰিহাসি. মনুস্সাপি ¶ সুদং অন্তরামগ্গে কসন্তা চ ৰপন্তা চ মদ্দন্তা চ কম্মানি চ করোন্তা থেরং তথাগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং থেরো পুনপ্পুনং নিৰত্তিত্ৰা গচ্ছতি. কিং নু খো মগ্গমূল়্হো উদাহু কিঞ্চি পমুট্ঠো’’তি সমুল্লপন্তি. সো তং অনাদিযিত্ৰা কম্মট্ঠানযুত্তচিত্তেনেৰ সমণধম্মং করোন্তো ৰীসতিৰস্সব্ভন্তরে অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তপ্পত্তদিৰসেযেৰস্স চঙ্কমনকোটিযং অধিৰত্থা দেৰতা অঙ্গুলীহি দীপং উজ্জালেত্ৰা অট্ঠাসি. চত্তারোপি মহারাজানো সক্কো চ দেৰানমিন্দো ব্রহ্মা চ সহম্পতি উপট্ঠানং অগমংসু. তঞ্চ ওভাসং দিস্ৰা ৰনৰাসীমহাতিস্সত্থেরো তং দুতিযদিৰসে পুচ্ছি ‘‘রত্তিভাগে আযস্মতো সন্তিকে ওভাসো অহোসি, কিং সো ওভাসো’’তি ¶ . থেরো ৰিক্খেপং করোন্তো ‘‘ওভাসো নাম দীপোভাসোপি হোতি মণিওভাসোপী’’তি এৰমাদিমাহ. ততো ¶ পটিচ্ছাদেথ তুম্হেতি নিবদ্ধো আমাতি পটিজানিত্ৰা আরোচেসি কালৰল্লিমণ্ডপৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয চ.
সোপি কির গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো পঠমং তাৰ ভগৰতো মহাপধানং পূজেস্সামীতি সত্ত ৰস্সানি ঠানচঙ্কমনমেৰ অধিট্ঠাসি. পুন সোল়স ৰস্সানি গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো কম্মট্ঠানযুত্তেনেৰ চিত্তেন পাদং উদ্ধরন্তো ৰিযুত্তেন উদ্ধতে পটিনিৰত্তন্তো গামস্স সমীপং গন্ত্ৰা ‘‘গাৰী নু পব্বজিতো নূ’’তি আসঙ্কনীযপদেসে ঠত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা কচ্ছকন্তরতো উদকেন পত্তং ধোৰিত্ৰা উদকগণ্ডূসং করোতি. কিং কারণা? মা মে ভিক্খং দাতুং ৰন্দিতুং ৰা আগতে মনুস্সে দীঘাযুকা হোথাতি ৰচনমত্তেনাপি কম্মট্ঠানৰিক্খেপো অহোসীতি. অজ্জ, ভন্তে, কতিমীতি দিৰসং ৰা ভিক্খুগণনং ৰা পঞ্হে ৰা পুচ্ছিতো পন উদকং গিলিত্ৰা আরোচেসি. সচে দিৰসাদিপুচ্ছকা ন হোন্তি, নিক্খমনৰেলায গামদ্ৰারে নিট্ঠুভিত্ৰাৰ যাতি কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতপঞ্ঞাসভিক্খূ ৰিয.
তে কির আসাল়্হীপুণ্ণমাযং কতিকৰত্তং অকংসু ‘‘অরহত্তং অপ্পত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ন আলপিস্সামা’’তি. গামঞ্চ পিণ্ডায পৰিসন্তা উদকগণ্ডূসং কত্ৰা পৰিসিংসু. দিৰসাদীসু ¶ পুচ্ছিতেসু ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিংসু. তত্থ মনুস্সা নিট্ঠুভনং দিস্ৰা জানিংসু, ‘‘অজ্জেকো আগতো, অজ্জ দ্ৰে’’তি. এৰঞ্চ চিন্তেসুং ‘‘কিং নু খো এতে অম্হেহিযেৰ সদ্ধিং ন সল্লপন্তি, উদাহু অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি, যদি অঞ্ঞমঞ্ঞং ন সল্লপন্তি, অদ্ধা ৰিৰাদজাতা ভৰিস্সন্তি, এথ নে অঞ্ঞমঞ্ঞং খমাপেস্সামা’’তি সব্বে ৰিহারং গন্ত্ৰা পঞ্ঞাসায ভিক্খুসু দ্ৰেপি ভিক্খূ একোকাসে নাদ্দসংসু. ততো যো তেসু চক্খুমা পুরিসো, সো আহ ‘‘ন ভো কলহকারকানং ওকাসো ঈদিসো হোতি, সুসম্মট্ঠং চেতিযঙ্গণং বোধিযঙ্গণং, সুনিক্খিত্তা সম্মজ্জনিযো, সূপট্ঠপিতং পানীযং পরিভোজনীয’’ন্তি. তে ততোৰ নিৰত্তা, তেপি ভিক্খূ অন্তোতেমাসেযেৰ অরহত্তং পত্ৰা মহাপৰারণায ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেসুং.
এৰং কালৰল্লিমণ্ডপৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতভিক্খূ ৰিয ¶ চ কম্মট্ঠানযুত্তেনেৰ চিত্তেন পাদং উদ্ধরন্তো গামসমীপং ¶ পত্ৰা উদকগণ্ডূসং কত্ৰা ৰীথিযো সল্লক্খেত্ৰা যত্থ সুরাসোণ্ডধুত্তাদযো কলহকারকা চণ্ডহত্থিঅস্সাদযো ৰা নত্থি, তং ৰীথিং পটিপজ্জতি. তত্থ চ পিণ্ডায চরমানো ন তুরিততুরিতো ৰিয জৰেন গচ্ছতি. ন হি জৰেন পিণ্ডপাতিযধুতঙ্গং নাম কিঞ্চি অত্থি. ৰিসমভূমিভাগপ্পত্তং পন উদকসকটং ৰিয নিচ্চলো হুত্ৰা গচ্ছতি. অনুঘরং পৰিট্ঠো চ তং দাতুকামং ৰা অদাতুকামং ৰা সল্লক্খেতুং তদনুরূপং কালং আগমেন্তো ভিক্খং গহেত্ৰা অন্তোগামে ৰা বহিগামে ৰা ৰিহারমেৰ ৰা আগন্ত্ৰা যথাফাসুকে পতিরূপে ওকাসে নিসীদিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো আহারে পটিকূলসঞ্ঞং উপট্ঠাপেত্ৰা অক্খব্ভঞ্জনৰণলেপনপুত্তমংসূপমাৰসেন নং পচ্চৰেক্খন্তো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং আহারং আহারেতি, নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায. ভুত্তাৰী চ উদককিচ্চং কত্ৰা মুহুত্তং ভত্তকিলমথং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা যথা পুরেভত্তং, এৰং পচ্ছাভত্তং. যথা পুরিমযামং, এৰং পচ্ছিমযামঞ্চ কম্মট্ঠানমেৰ মনসি করোতি, অযং ৰুচ্চতি হরতি চ পচ্চাহরতি চাতি.
ইদং ¶ পন হরণপচ্চাহরণসঙ্খাতং গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো যদি উপনিস্সযসম্পন্নো হোতি. পঠমৰযে এৰ অরহত্তং পাপুণাতি. নো চে পঠমৰযে পাপুণাতি, অথ মজ্ঝিমৰযে. নো চে মজ্ঝিমৰযে পাপুণাতি, অথ পচ্ছিমৰযে. নো চে পচ্ছিমৰযে পাপুণাতি, অথ মরণসমযে. নো চে মরণসমযে পাপুণাতি, অথ দেৰপুত্তো হুত্ৰা. নো চে দেৰপুত্তো হুত্ৰা পাপুণাতি, অনুপ্পন্নে বুদ্ধে নিব্বত্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকরোতি. নো চে পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকরোতি, অথ বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে খিপ্পাভিঞ্ঞো ৰা হোতি সেয্যথাপি থেরো বাহিযো দারুচীরিযো, মহাপঞ্ঞো ৰা সেয্যথাপি থেরো সারিপুত্তো, মহিদ্ধিকো ৰা সেয্যথাপি থেরো মহামোগ্গল্লানো, ধুতঙ্গধরো ৰা সেয্যথাপি থেরো মহাকস্সপো, দিব্বচক্খুকো ৰা সেয্যথাপি থেরো অনুরুদ্ধো, ৰিনযধরো ৰা সেয্যথাপি থেরো উপালি, ধম্মকথিকো ৰা সেয্যথাপি থেরো পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তো, আরঞ্ঞিকো ৰা সেয্যথাপি থেরো রেৰতো, বহুস্সুতো ৰা সেয্যথাপি থেরো আনন্দো, সিক্খাকামো ৰা সেয্যথাপি থেরো রাহুলো বুদ্ধপুত্তোতি. ইতি ইমস্মিং চতুক্কে য্ৰাযং হরতি চ পচ্চাহরতি চ, তস্স গোচরসম্পজঞ্ঞং সিখাপত্তং হোতি.
অভিক্কমাদীসু ¶ পন অসম্মুয্হনং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং. তং এৰং ৰেদিতব্বং – ইধ ভিক্খু অভিক্কমন্তো ¶ ৰা পটিক্কমন্তো ৰা যথা অন্ধপুথুজ্জনা অভিক্কমাদীসু ‘‘অত্তা অভিক্কমতি, অত্তনা অভিক্কমো নিব্বত্তিতো’’তি ৰা ‘‘অহং অভিক্কমামি, মযা অভিক্কমো নিব্বত্তিতো’’তি ৰা সম্মুয্হন্তি. তথা অসম্মুয্হন্তো ‘‘অভিক্কমামী’’তি চিত্তে উপ্পজ্জমানে তেনেৰ চিত্তেন সদ্ধিং চিত্তসমুট্ঠানা ৰাযোধাতু ৰিঞ্ঞত্তিং জনযমানা উপ্পজ্জতি, ইতি চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারৰসেন অযং কাযসম্মতো অট্ঠিসঙ্ঘাতো অভিক্কমতি, তস্সেৰং অভিক্কমতো একেকপাদুদ্ধরণে পথৰীধাতু আপোধাতূতি দ্ৰে ধাতুযো ওমত্তা হোন্তি মন্দা, ইতরা দ্ৰে অধিমত্তা হোন্তি বলৰতিযো, তথা অতিহরণৰীতিহরণেসু. ৰোস্সজ্জনে তেজোৰাযোধাতুযো ওমত্তা হোন্তি মন্দা, ইতরা দ্ৰে অধিমত্তা হোন্তি বলৰতিযো. তথা সন্নিক্খেপনসন্নিরুম্ভনেসু. তত্থ উদ্ধরণে পৰত্তা ¶ রূপারূপধম্মা অতিহরণং ন পাপুণন্তি. তথা অতিহরণে পৰত্তা ৰীতিহরণং, ৰীতিহরণে পৰত্তা ৰোস্সজ্জনং, ৰোস্সজ্জনে পৰত্তা সন্নিক্খেপনং, সন্নিক্খেপনে পৰত্তা সন্নিরুম্ভনং ন পাপুণন্তি. তত্থ তত্থেৰ পব্বং পব্বং সন্ধি সন্ধি ওধি ওধি হুত্ৰা তত্তকপালে পক্খিত্ততিলানি ৰিয পটপটাযন্তা ভিজ্জন্তি. তত্থ কো একো অভিক্কমতি? কস্স ৰা একস্স অভিক্কমনং? পরমত্থতো হি ধাতূনংযেৰ গমনং, ধাতূনং ঠানং, ধাতূনং নিসজ্জনং, ধাতূনং সযনং, তস্মিং তস্মিঞ্হি কোট্ঠাসে সদ্ধিং রূপেন –
অঞ্ঞং উপ্পজ্জতে চিত্তং, অঞ্ঞং চিত্তং নিরুজ্ঝতি;
অৰীচিমনুসম্বন্ধো, নদীসোতোৰ ৰত্ততীতি.
এৰং অভিক্কমাদীসু অসম্মুয্হনং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং নামাতি;
নিট্ঠিতো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতীতি পদস্স অত্থো;
আলোকিতে ৰিলোকিতেতি এত্থ পন আলোকিতং নাম পুরতো পেক্খনং. ৰিলোকিতং নাম অনুদিসাপেক্খনং. অঞ্ঞানিপি হেট্ঠা উপরি পচ্ছতো পেক্খনৰসেন ওলোকিতউল্লোকিতাপলোকিতানি নাম ¶ হোন্তি, তানি ইধ ন গহিতানি. সারুপ্পৰসেন পন ইমানেৰ দ্ৰে গহিতানি, ইমিনা ৰা মুখেন সব্বানিপি তানি গহিতানেৰাতি.
তত্থ ¶ ‘‘আলোকেস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নে চিত্তৰসেনেৰ অনোলোকেত্ৰা অত্থপরিগ্গহণং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তং আযস্মন্তং নন্দং কাযসক্খিং কত্ৰা ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সচে, ভিক্খৰে, নন্দস্স পুরত্থিমা দিসা আলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো পুরত্থিমং দিসং আলোকেতি, এৰং মে পুরত্থিমং দিসং আলোকযতো ন অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুন্তি ইতি সো তত্থ সম্পজানো হোতি, সচে, ভিক্খৰে, নন্দস্স পচ্ছিমা দিসা, উত্তরা দিসা, দক্খিণা দিসা, উদ্ধং, অধো, অনুদিসা আলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসো সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো অনুদিসং আলোকেতি. এৰং মে অনুদিসং আলোকযতো…পে… সম্পজানো হোতী’’তি (অ. নি. ৮.৯).
অপিচ ইধাপি পুব্বে ৰুত্তচেতিযদস্সনাদিৰসেনেৰ সাত্থকতা চ সপ্পাযতা চ ৰেদিতব্বা. কম্মট্ঠানস্স পন অৰিজহনমেৰ গোচরসম্পজঞ্ঞং. তস্মা খন্ধধাতুআযতনকম্মট্ঠানিকেহি অত্তনো কম্মট্ঠানৰসেনেৰ, কসিণাদিকম্মট্ঠানিকেহি ¶ ৰা পন কম্মট্ঠানসীসেনেৰ আলোকনৰিলোকনং কাতব্বং. অব্ভন্তরে অত্তা নাম আলোকেতা ৰা ৰিলোকেতা ৰা নত্থি, আলোকেস্সামীতি পন চিত্তে উপ্পজ্জমানে তেনেৰ চিত্তেন সদ্ধিং চিত্তসমুট্ঠানা ৰাযোধাতু ৰিঞ্ঞত্তিং জনযমানা উপ্পজ্জতি. ইতি চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারৰসেনেৰ হেট্ঠিমং অক্খিদলং অধো সীদতি, উপরিমং উদ্ধং লঙ্ঘেতি, কোচি যন্তকেন ৰিৰরন্তো নাম নত্থি, ততো চক্খুৰিঞ্ঞাণং দস্সনকিচ্চং সাধেন্তং উপ্পজ্জতীতি. এৰং সম্পজাননং পনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং নাম.
অপিচ মূলপরিঞ্ঞাআগন্তুকতাৰকালিকভাৰৰসেনপেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. মূলপরিঞ্ঞাৰসেন তাৰ –
ভৰঙ্গাৰজ্জনঞ্চেৰ, দস্সনং সম্পটিচ্ছনং;
সন্তীরণং ৰোট্ঠব্বনং, জৰনং ভৰতি সত্তমং.
তত্থ ভৰঙ্গং উপপত্তিভৰস্স অঙ্গকিচ্চং সাধযমানং পৰত্ততি, তং আৰট্টেত্ৰা কিরিযমনোধাতু আৰজ্জনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা চক্খুৰিঞ্ঞাণং ¶ দস্সনকিচ্চং সাধযমানং ¶ , তন্নিরোধা ৰিপাকমনোধাতু সম্পটিচ্ছনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা ৰিপাকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু সন্তীরণকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা কিরিযমনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰোট্ঠব্বপনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা সত্তক্খত্তুং জৰনং জৰতি. তত্থ পঠমজৰনেপি ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি রজ্জনদুস্সনমুয্হনৰসেন আলোকিতৰিলোকিতং ন হোতি. দুতিযজৰনেপি…পে… সত্তমজৰনেপি. এতেসু পন যুদ্ধমণ্ডলে যোধেসু ৰিয হেট্ঠুপরিযৰসেন ভিজ্জিত্ৰা পতিতেসু ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি রজ্জনাদিৰসেন আলোকিতৰিলোকিতং হোতি. এৰং তাৰেত্থ মূলপরিঞ্ঞাৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
চক্খুদ্ৰারে পন রূপে আপাথগতে ভৰঙ্গচলনতো উদ্ধং সককিচ্চং নিপ্ফাদনৰসেন আৰজ্জনাদীসু উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধেসু অৰসানে জৰনং উপ্পজ্জতি. তং পুব্বে উপ্পন্নানং আৰজ্জনাদীনং গেহভূতে চক্খুদ্ৰারে আগন্তুকপুরিসো ৰিয হোতি. তস্স যথা পরগেহে কিঞ্চি যাচিতুং পৰিট্ঠস্স আগন্তুকপুরিসস্স গেহসামিকেসু তুণ্হীমাসিনেসু আণাকরণং ন যুত্তং. এৰং আৰজ্জনাদীনং গেহভূতে চক্খুদ্ৰারে ¶ আৰজ্জনাদীসুপি অরজ্জন্তেসু অদুস্সন্তেসু অমুয্হন্তেসু চ রজ্জনদুস্সনমুয্হনং অযুত্তন্তি এৰং আগন্তুকভাৰৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
যানি পন তানি চক্খুদ্ৰারে ৰোট্ঠব্বপনপরিযোসানানি চিত্তানি উপ্পজ্জন্তি, তানি সদ্ধিং সম্পযুত্তধম্মেহি তত্থ তত্থেৰ ভিজ্জন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং ন পস্সন্তীতি ইত্তরানি তাৰকালিকানি হোন্তি. তত্থ যথা একস্মিং ঘরে সব্বেসু মানুসকেসু মতেসু অৰসেসস্স একস্স তঙ্খণেঞ্ঞেৰ মরণধম্মস্স ন যুত্তা নচ্চগীতাদীসু অভিরতি নাম, এৰমেৰ একদ্ৰারে সসম্পযুত্তেসু আৰজ্জনাদীসু তত্থ তত্থেৰ মতেসু অৰসেসস্স তঙ্খণেঞ্ঞেৰ মরণধম্মস্স জৰনস্সাপি রজ্জনদুস্সনমুয্হনৰসেন অভিরতি নাম ন যুত্তাতি এৰং তাৰকালিকভাৰৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অপিচ খন্ধাযতনধাতুপচ্চযপচ্চৰেক্খণৰসেনপেতং ৰেদিতব্বং. এত্থ হি চক্খু চেৰ রূপঞ্চ রূপক্খন্ধো, দস্সনং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, ফস্সাদিকা সঙ্খারক্খন্ধো. এৰমেতেসং ¶ পঞ্চন্নং খন্ধানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং ¶ পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু চক্খাযতনং, রূপং রূপাযতনং, দস্সনং মনাযতনং, ৰেদনাদযো সম্পযুত্তধম্মা ধম্মাযতনং. এৰমেতেসং চতুন্নং আযতনানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু চক্খুধাতু, রূপং রূপধাতু, দস্সনং চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, তংসম্পযুত্তা ৰেদনাদযো ধম্মধাতু. এৰমেতাসং চতুন্নং ধাতূনং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু নিস্সযপচ্চযো, রূপং আরম্মণপচ্চযো, আৰজ্জনং অনন্তরসমনন্তরূপনিস্সযনত্থিৰিগতপচ্চযো, আলোকো উপনিস্সযপচ্চযো ৰেদনাদযো সহজাতপচ্চযো. এৰমেতেসং পচ্চযানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতীতি? এৰমেত্থ খন্ধাযতনধাতুপচ্চযপচ্চৰেক্খণৰসেনপি ¶ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
সমিঞ্জিতে পসারিতেতি পব্বানং সমিঞ্জনপসারণে. তত্থ চিত্তৰসেনেৰ সমিঞ্জনপসারণং অকত্ৰা হত্থপাদানং সমিঞ্জনপসারণপচ্চযা অত্থানত্থং পরিগ্গহেত্ৰা অত্থপরিগ্গহণং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তত্থ হত্থপাদে অতিচিরং সমিঞ্জেত্ৰা পসারেত্ৰা এৰ ৰা ঠিতস্স খণে খণে ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, চিত্তং একগ্গং ন লভতি, কম্মট্ঠানং পরিপততি, ৰিসেসং নাধিগচ্ছতি. কালে সমিঞ্জেন্তস্স কালে পসারেন্তস্স পন তা ৰেদনা ন উপ্পজ্জন্তি, চিত্তং একগ্গং হোতি, কম্মট্ঠানং ফাতিং গচ্ছতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতীতি এৰং অত্থানত্থপরিগ্গহণং ৰেদিতব্বং.
অত্থে পন সতিপি সপ্পাযাসপ্পাযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযপরিগ্গহণং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং. তত্রাযং নযো – মহাচেতিযঙ্গণে কির দহরভিক্খূ সজ্ঝাযং গণ্হন্তি. তেসং পিট্ঠিপস্সে দহরভিক্খুনিযো ধম্মং সুণন্তি. তত্রেকো দহরো হত্থং পসারেন্তো কাযসংসগ্গং পত্ৰা তেনেৰ কারণেন গিহী জাতো. অপরোপি ভিক্খু পাদং পসারেন্তো অগ্গিম্হি পসারেসি, অট্ঠিং আহচ্চ পাদো ঝাযি. অপরো ৰম্মিকে পসারেসি, সো আসীৰিসেন দট্ঠো. অপরো চীৰরকুটিদণ্ডকে পসারেসি, তং মণিসপ্পো ¶ ডংসি. তস্মা এৰরূপে অসপ্পাযে অপসারেত্ৰা সপ্পাযে পসারেতব্বং. ইদমেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং.
গোচরসম্পজঞ্ঞং ¶ পন মহাথেরৰত্থুনা দীপেতব্বং – মহাথেরো কির দিৰাট্ঠানে নিসিন্নো অন্তেৰাসিকেহি সদ্ধিং কথযমানো সহসা হত্থং সমিঞ্জেত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সণিকং সমিঞ্জেসি. তং অন্তেৰাসিকা পুচ্ছিংসু ‘‘কস্মা ভন্তে সহসা হত্থং সমিঞ্জেত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সণিকং সমিঞ্জযিত্থা’’তি. যতো পট্ঠাযাহং, আৰুসো, কম্মট্ঠানং মনসিকাতুং আরদ্ধো, ন মে কম্মট্ঠানং মুঞ্চিত্ৰা হত্থো সমিঞ্জিতপুব্বো, ইদানি পন তুম্হেহি সদ্ধিং কথযমানেন কম্মট্ঠানং মুঞ্চিত্ৰা সমিঞ্জিতো, তস্মা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সমিঞ্জেসিন্তি. সাধু, ভন্তে, ভিক্খুনা নাম এৰরূপেন ¶ ভৰিতব্বন্তি. এৰমেত্থাপি কম্মট্ঠানাৰিজহনমেৰ গোচরসম্পজঞ্ঞন্তি ৰেদিতব্বং.
অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি সমিঞ্জেন্তো ৰা পসারেন্তো ৰা নত্থি. ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন পন সুত্তকড্ঢনৰসেন দারুযন্তস্স হত্থপাদলল়নং ৰিয সমিঞ্জনপসারণং হোতীতি এৰং পরিজাননং পনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞন্তি ৰেদিতব্বং.
সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণেতি এত্থ সঙ্ঘাটিচীৰরানং নিৰাসনপারুপনৰসেন পত্তস্স ভিক্খাপটিগ্গহণাদিৰসেন পরিভোগো ধারণং নাম. তত্থ সঙ্ঘাটিচীৰরধারণে তাৰ নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা চ পিণ্ডায চরতো আমিসলাভো ‘‘সীতস্স পটিঘাতাযা’’তিআদিনা নযেন ভগৰতা ৰুত্তপ্পকারোযেৰ চ অত্থো অত্থো নাম. তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
উণ্হপকতিকস্স পন দুব্বলস্স চ চীৰরং সুখুমং সপ্পাযং. সীতালুকস্স ঘনং দুপট্টং. ৰিপরীতং অসপ্পাযং. যস্স কস্সচি জিণ্ণং অসপ্পাযমেৰ. অগ্গল়াদিদানে হিস্স তং পলিবোধকরং হোতি. তথা পট্টুণ্ণদুকূলাদিভেদং লোভনীযচীৰরং. তাদিসঞ্হি অরঞ্ঞে এককস্স নিৰাসন্তরাযকরং জীৰিতন্তরাযকরং ৰাপি হোতি. নিপ্পরিযাযেন পন যং নিমিত্তকম্মাদিমিচ্ছাজীৰৰসেন উপ্পন্নং, যঞ্চস্স সেৰমানস্স অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, তং অসপ্পাযং. ৰিপরীতং সপ্পাযং ¶ . তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি চীৰরং পারুপন্তো নত্থি. ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ ¶ পন চীৰরপারুপনং হোতি. তত্থ চীৰরম্পি অচেতনং, কাযোপি অচেতনো. চীৰরং ন জানাতি ‘‘মযা কাযো পারুতো’’তি. কাযোপি ন জানাতি ‘‘অহং চীৰরেন পারুতো’’তি, ধাতুযোৰ ধাতুসমূহং পটিচ্ছাদেন্তি পটপিলোতিকায পোত্থকরূপপটিচ্ছাদনে ৰিয. তস্মা নেৰ সুন্দরং চীৰরং লভিত্ৰা সোমনস্সং কাতব্বং, ন অসুন্দরং লভিত্ৰা দোমনস্সং. নাগৰম্মিকচেতিযরুক্খাদীসু ¶ হি কেচি মালাগন্ধধূমৰত্থাদীহি সক্কারং করোন্তি, কেচি গূথমুত্তকদ্দমদণ্ডসত্থপ্পহারাদীহি অসক্কারং, ন তে নাগৰম্মিকরুক্খাদযো সোমনস্সং ৰা দোমনস্সং ৰা করোন্তি; এৰমেৰ নেৰ সুন্দরং চীৰরং লভিত্ৰা সোমনস্সং কাতব্বং, ন অসুন্দরং লভিত্ৰা দোমনস্সন্তি এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেন পনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
পত্তধারণেপি পত্তং সহসাৰ অগ্গহেত্ৰা ইমং গহেত্ৰা পিণ্ডায চরমানো ভিক্খং লভিস্সামীতি এৰং পত্তগহণপচ্চযা পটিলভিতব্বঅত্থৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
কিসদুব্বলসরীরস্স পন গরু পত্তো অসপ্পাযো. যস্স কস্সচি চতুপঞ্চগণ্ডিকাহতো দুব্বিসোধনীযো অসপ্পাযোৰ. দুদ্ধোতপত্তো হি ন ৰট্টতি, তং ধোৰন্তস্সেৰ চস্স পলিবোধো হোতি. মণিৰণ্ণপত্তো পন লোভনীযো চীৰরে ৰুত্তনযেনেৰ অসপ্পাযো. নিমিত্তকম্মাদিৰসেন লদ্ধো পন যঞ্চস্স সেৰমানস্স অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, অযং একন্তঅসপ্পাযোৰ. ৰিপরীতো সপ্পাযো. তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি পত্তং গণ্হন্তো নত্থি. ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পন পত্তগ্গহণং নাম হোতি. তত্থ পত্তোপি অচেতনো, হত্থাপি অচেতনা. পত্তো ন জানাতি ‘‘অহং হত্থেহি গহিতো’’তি. হত্থাপি ন জানন্তি ‘‘পত্তো অম্হেহি গহিতো’’তি. ধাতুযোৰ ¶ ধাতুসমূহং গণ্হন্তি সণ্ডাসেন অগ্গিৰণ্ণপত্তগ্গহণে ৰিযাতি এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অপিচ যথা ছিন্নহত্থপাদে ৰণমুখেহি পগ্ঘরিতপুব্বলোহিতকিমিকুলে নীলমক্খিকসম্পরিকিণ্ণে অনাথসালাযং নিপন্নে অনাথমনুস্সে দিস্ৰা দযালুকা পুরিসা তেসং ৰণপট্টচোল়কানি ¶ চেৰ কপালাদীহি চ ভেসজ্জানি উপনামেন্তি. তত্থ চোল়কানিপি কেসঞ্চি সণ্হানি, কেসঞ্চি থূলানি পাপুণন্তি. ভেসজ্জকপালকানিপি কেসঞ্চি সুসণ্ঠানানি, কেসঞ্চি দুস্সণ্ঠানানি পাপুণন্তি, ন তে তত্থ সুমনা ৰা দুম্মনা ৰা হোন্তি. ৰণপ্পটিচ্ছাদনমত্তেনেৰ হি চোল়কেন ভেসজ্জপটিগ্গহণমত্তেনেৰ চ কপালকেন ¶ তেসমত্থো, এৰমেৰ যো ভিক্খু ৰণচোল়কং ৰিয চীৰরং, ভেসজ্জকপালকং ৰিয পত্তং, কপালে ভেসজ্জমিৰ চ পত্তে লদ্ধং ভিক্খং সল্লক্খেতি. অযং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে অসম্মোহসম্পজঞ্ঞেন উত্তমসম্পজানকারীতি ৰেদিতব্বো.
অসিতাদীসু অসিতেতি পিণ্ডপাতভোজনে. পীতেতি যাগুআদিপানে. খাযিতেতি পিট্ঠখজ্জকাদিখাদনে. সাযিতেতি মধুফাণিতাদিসাযনে. তত্থ ‘‘নেৰ দৰাযা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তো অট্ঠৰিধোপি অত্থো অত্থো নাম. তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. লূখপণীততিত্তমধুরাদীসু পন যেন ভোজনেন যস্স অফাসু হোতি, তং তস্স অসপ্পাযং. যং পন নিমিত্তকম্মাদিৰসেন পটিলদ্ধং, যঞ্চস্স ভুঞ্জতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, তং একন্তঅসপ্পাযমেৰ. ৰিপরীতং সপ্পাযং. তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি ভুঞ্জকো নত্থি, ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারৰসেনেৰ পন পত্তপটিগ্গহণং নাম হোতি. চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ হত্থস্স পত্তে ওতারণং নাম হোতি. চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ আলোপকরণং আলোপউদ্ধরণং মুখৰিৰরণঞ্চ হোতি. ন কোচি কুঞ্চিকায যন্তকেন চ হনুকট্ঠীনি ৰিৰরতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ আলোপস্স মুখে ঠপনং, উপরিদন্তানং মুসলকিচ্চসাধনং, হেট্ঠাদন্তানং উদুক্খলকিচ্চসাধনং, জিৰ্হায হত্থকিচ্চসাধনঞ্চ হোতি.
ইতি ¶ তং তত্থ অগ্গজিৰ্হায তনুকখেল়ো মূলজিৰ্হায বহলখেল়ো মক্খেতি. তং হেট্ঠাদন্তউদুক্খলে জিৰ্হাহত্থপরিৰত্তিতং খেল়উদকতেমিতং উপরিদন্তমুসলসঞ্চুণ্ণিতং কোচি কটচ্ছুনা ৰা দব্বিযা ৰা অন্তোপৰেসেন্তো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুযাৰ পৰিসতি. পৰিট্ঠং পৰিট্ঠং কোচি পলালসন্থরং কত্ৰা ধারেন্তো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুৰসেনেৰ তিট্ঠতি. ঠিতং ঠিতং ¶ কোচি উদ্ধনং কত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা পচন্তো নাম নত্থি, তেজোধাতুযাৰ পচ্চতি. পক্কং পক্কং ¶ কোচি দণ্ডেন ৰা যট্ঠিযা ৰা বহি নীহারকো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুযেৰ নীহরতি.
ইতি ৰাযোধাতু অতিহরতি চ ৰীতিহরতি চ ধারেতি চ পরিৰত্তেতি চ সঞ্চুণ্ণেতি ৰিসোসেতি চ নীহরতি চ. পথৰীধাতু ধারেতি চ পরিৰত্তেতি চ সঞ্চুণ্ণেতি চ ৰিসোসেতি চ. আপোধাতু সিনেহেতি চ অল্লত্তঞ্চ অনুপালেতি. তেজোধাতু অন্তোপৰিট্ঠং পরিপাচেতি. আকাসধাতু অঞ্জসো হোতি. ৰিঞ্ঞাণধাতু তত্থ তত্থ সম্মাপযোগমন্ৰায আভুজতীতি এৰংপৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অপিচ গমনতো পরিযেসনতো পরিভোগতো আসযতো নিধানতো অপরিপক্কতো পরিপক্কতো ফলতো নিস্সন্দতো সম্মক্খণতোতি এৰং দসৰিধপটিকূলভাৰপচ্চৰেক্খণতোপেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. ৰিত্থারকথা পনেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গে আহারপটিকূলসঞ্ঞানিদ্দেসতো গহেতব্বা.
উচ্চারপস্সাৰকম্মেতি উচ্চারস্স চ পস্সাৰস্স চ করণে. তত্থ পত্তকালে উচ্চারপস্সাৰং অকরোন্তস্স সকলসরীরতো সেদা মুচ্চন্তি, অক্খীনি ভমন্তি, চিত্তং ন একগ্গং হোতি, অঞ্ঞে চ রোগা উপ্পজ্জন্তি. করোন্তস্স পন সব্বং তং ন হোতীতি অযমেত্থ অত্থো. তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. অট্ঠানে উচ্চারপস্সাৰং করোন্তস্স পন আপত্তি হোতি, অযসো ৰড্ঢতি, জীৰিতন্তরাযো হোতি. পতিরূপে ঠানে করোন্তস্স সব্বং তং ন হোতীতি ইদমেত্থ সপ্পাযং. তস্স ৰসেন সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
অব্ভন্তরে ¶ অত্তা নাম কোচি উচ্চারপস্সাৰং করোন্তো নত্থি. চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পন উচ্চারপস্সাৰকম্মং হোতি. যথা পন পক্কে গণ্ডে গণ্ডভেদেন পুব্বলোহিতং অকামতায নিক্খমতি, যথা চ অতিভরিতা উদকভাজনা উদকং অকামতায নিক্খমতি, এৰং পক্কাসযমুত্তৰত্থীসু সন্নিচিতা উচ্চারপস্সাৰা ৰাযুৰেগসমুপ্পীল়িতা ¶ অকামতাযপি নিক্খমন্তি. সো পনাযং এৰং নিক্খমন্তো উচ্চারপস্সাৰো নেৰ তস্স ভিক্খুনো অত্তনো হোতি, ন পরস্স. কেৰলং সরীরনিস্সন্দোৰ ¶ হোতি. যথা কিং? যথা উদককুম্ভতো পুরাণউদকং ছড্ডেন্তস্স নেৰ তং অত্তনো হোতি, ন পরেসং. কেৰলং পটিজগ্গনমত্তমেৰ হোতি. এৰংপৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.
গতাদীসু গতেতি গমনে. ঠিতেতি ঠানে. নিসিন্নেতি নিসজ্জায. সুত্তেতি সযনে. জাগরিতেতি জাগরণে. ভাসিতেতি কথনে. তুণ্হীভাৰেতি অকথনে. ‘‘গচ্ছন্তো ৰা গচ্ছামীতি পজানাতি, ঠিতো ৰা ঠিতোম্হীতি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা নিসিন্নোম্হীতি পজানাতি, সযানো ৰা সযানোম্হীতি পজানাতী’’তি ইমস্মিঞ্হি ঠানে অদ্ধানইরিযাপথা কথিতা. ‘‘অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে আলোকিতে ৰিলোকিতে সমিঞ্জিতে পসারিতে’’তি ইমস্মিং মজ্ঝিমা. ‘‘গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে’’তি ইধ পন খুদ্দকচুণ্ণিকইরিযাপথা কথিতা. তস্মা এতেসুপি ৰুত্তনযেনেৰ সম্পজানকারিতা ৰেদিতব্বা.
তিপিটকমহাসীৰত্থেরো পনাহ – যো চিরং গন্ত্ৰা ৰা চঙ্কমিত্ৰা ৰা অপরভাগে ঠিতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘চঙ্কমনকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং গতে সম্পজানকারী নাম. যো সজ্ঝাযং ৰা করোন্তো পঞ্হং ৰা ৰিস্সজ্জেন্তো কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকরোন্তো চিরং ঠত্ৰা অপরভাগে নিসিন্নো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘ঠিতকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং ঠিতে সম্পজানকারী নাম. যো সজ্ঝাযাদিকরণৰসেনেৰ চিরং নিসীদিত্ৰা অপরভাগে নিপন্নো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘নিসিন্নকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং নিসিন্নে সম্পজানকারী নাম. যো পন নিপন্নকো সজ্ঝাযং ৰা করোন্তো কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকরোন্তো নিদ্দং ওক্কমিত্ৰা অপরভাগে ৰুট্ঠায ¶ ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘সযনকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং সুত্তে জাগরিতে চ সম্পজানকারী নাম. কিরিযমযচিত্তানঞ্হি অপ্পৰত্তং সুত্তং নাম, পৰত্তং জাগরিতং নামাতি. যো পন ভাসমানো ‘‘অযং সদ্দো নাম ওট্ঠে চ পটিচ্চ দন্তে চ জিৰ্হঞ্চ তালুঞ্চ পটিচ্চ চিত্তস্স তদনুরূপং পযোগং পটিচ্চ জাযতী’’তি সতো সম্পজানো ভাসতি, চিরং ৰা পন কালং সজ্ঝাযং ৰা কত্ৰা ধম্মং ৰা কথেত্ৰা কম্মট্ঠানং ¶ ৰা পরিৰত্তেত্ৰা পঞ্হং ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা অপরভাগে তুণ্হীভূতো ¶ ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘ভাসিতকালে উপ্পন্না রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং ভাসিতে সম্পজানকারী নাম. যো তুণ্হীভূতো চিরং ধম্মং ৰা কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকত্ৰা অপরভাগে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘তুণ্হীভূতকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা, উপাদারূপপৰত্তিযা সতি ভাসতি নাম, অসতি তুণ্হী ভৰতি নামা’’তি, অযং তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী নামাতি.
তযিদং মহাসীৰত্থেরেন ৰুত্তং অসম্মোহধুরং ইমস্মিং সতিপট্ঠানসুত্তে অধিপ্পেতং. সামঞ্ঞফলে পন সব্বম্পি চতুব্বিধং সম্পজঞ্ঞং লব্ভতি. তস্মা ৰিসেসতো এত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞস্সেৰ ৰসেন সম্পজানকারিতা ৰেদিতব্বা. সম্পজানকারী সম্পজানকারীতি চ সব্বপদেসু সতিসম্পযুত্তস্সেৰ সম্পজঞ্ঞস্স ৰসেনত্থো ৰেদিতব্বো. ৰিভঙ্গপ্পকরণে পন, ‘‘সতো সম্পজানো অভিক্কমতি, সতো সম্পজানো পটিক্কমতী’’তি (ৰিভ. ৫২৩) এৰমেতানি পদানি ৰিভত্তানেৰ.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং চতুসম্পজঞ্ঞপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা কাযে, পরস্স ৰা কাযে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি. ইধ সমুদযৰযধম্মানুপস্সীতিআদীসু রূপক্খন্ধস্সেৰ সমুদযো চ ৰযো চ নীহরিতব্বো. সেসং ৰুত্তসদিসমেৰ.
ইধ চতুসম্পজঞ্ঞপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চং, তস্সা সমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, ৰুত্তপ্পকারো অরিযমগ্গো মগ্গসচ্চং. এৰং চতুসচ্চৰসেন উস্সক্কিত্ৰা নিব্বুতিং পাপুণাতীতি ইদমেকস্স ¶ চতুসম্পজঞ্ঞপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো ৰসেন যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখন্তি.
চতুসম্পজঞ্ঞপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পটিকূলমনসিকারপব্বৰণ্ণনা
১১০. এৰং ¶ চতুসম্পজঞ্ঞৰসেন কাযানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি পটিকূলমনসিকারৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ ইমমেৰ কাযন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং সব্বাকারেন ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে কাযগতাসতিকম্মট্ঠানে ৰুত্তং. উভতোমুখাতি হেট্ঠা চ উপরি চাতি দ্ৰীহি মুখেহি যুত্তা. নানাৰিহিতস্সাতি ¶ নানাৰিধস্স.
ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – উভতোমুখা পুতোল়ি ৰিয হি চাতুমহাভূতিকো কাযো, তত্থ মিস্সেত্ৰা পক্খিত্তনানাৰিধধঞ্ঞং ৰিয কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা, চক্খুমা পুরিসো ৰিয যোগাৰচরো, তস্স তং পুতোল়িং মুঞ্চিত্ৰা পচ্চৰেক্খতো নানাৰিধধঞ্ঞস্স পাকটকালো ৰিয যোগিনো দ্ৰত্তিংসাকারস্স ৰিভূতাকারো ৰেদিতব্বো.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং কেসাদিপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা কাযে, পরস্স ৰা কাযে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ. কেৰলঞ্হি ইধ দ্ৰত্তিংসাকারপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
পটিকূলমনসিকারপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ধাতুমনসিকারপব্বৰণ্ণনা
১১১. এৰং পটিকূলমনসিকারৰসেন কাযানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি ধাতুমনসিকারৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্রাযং ওপম্মসংসন্দনেন ¶ সদ্ধিং অত্থৰণ্ণনা – যথা কোচি গোঘাতকো ৰা তস্সেৰ ৰা ভত্তৰেতনভতো অন্তেৰাসিকো গাৰিং ৰধিত্ৰা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা চতস্সো দিসা গতানং মহাপথানং ৰেমজ্ঝট্ঠানসঙ্খাতে চতুমহাপথে কোট্ঠাসং কোট্ঠাসং কত্ৰা নিসিন্নো অস্স, এৰমেৰ ভিক্খু চতুন্নং ইরিযাপথানং যেন কেনচি আকারেন ¶ ঠিতত্তা যথাঠিতং, যথাঠিতত্তা চ যথাপণিহিতং কাযং – ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু…পে… ৰাযোধাতূ’’তি এৰং পচ্চৰেক্খতি.
কিং ৰুত্তং হোতি – যথা গোঘাতকস্স গাৰিং পোসেন্তস্সাপি আঘাতনং আহরন্তস্সাপি আহরিত্ৰা তত্থ বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তস্সাপি ৰধেন্তস্সাপি ৰধিতং মতং পস্সন্তস্সাপি তাৰদেৰ গাৰীতি সঞ্ঞা ন অন্তরধাযতি, যাৰ নং পদালেত্ৰা বীলসো ন ৰিভজতি. ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নস্স পন ¶ গাৰীতি সঞ্ঞা অন্তরধাযতি, মংসসঞ্ঞা পৰত্ততি, নাস্স এৰং হোতি ‘‘অহং গাৰিং ৰিক্কিণামি, ইমে গাৰিং হরন্তী’’তি. অথ খ্ৰস্স ‘‘অহং মংসং ৰিক্কিণামি, ইমে মংসং হরন্তি’’চ্চেৰ হোতি, এৰমেৰ ইমস্সাপি ভিক্খুনো পুব্বে বালপুথুজ্জনকালে গিহিভূতস্সাপি পব্বজিতস্সাপি তাৰদেৰ সত্তোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা সঞ্ঞা ন অন্তরধাযতি, যাৰ ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ঘনৰিনিব্ভোগং কত্ৰা ধাতুসো ন পচ্চৰেক্খতি. ধাতুসো পচ্চৰেক্খতো পনস্স সত্তসঞ্ঞা অন্তরধাযতি, ধাতুৰসেনেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি, অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা…পে… ৰাযোধাতূ’’তি.
গোঘাতকো ৰিয হি যোগী, গাৰীতি সঞ্ঞা ৰিয সত্তসঞ্ঞা, চতুমহাপথো ৰিয চতুইরিযাপথো, বীলসো ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নভাৰো ৰিয ধাতুসো পচ্চৰেক্খণন্তি অযমেত্থ পাল়িৰণ্ণনা, কম্মট্ঠানকথা পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং চতুধাতুপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা কাযে, পরস্স ৰা কাযে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স কাযে কাযানুপস্সী ¶ ৰিহরতি. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ. কেৰলঞ্হি ইধ চতুধাতুপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
ধাতুমনসিকারপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নৰসিৰথিকপব্বৰণ্ণনা
১১২. এৰং ¶ ধাতুমনসিকারৰসেন কাযানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি নৰহি সিৰথিকপব্বেহি ৰিভজিতুং, পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ সেয্যথাপি পস্সেয্যাতি যথা পস্সেয্য. সরীরন্তি মতসরীরং. সিৰথিকায ছড্ডীতন্তি সুসানে অপৰিদ্ধং. একাহং মতস্স অস্সাতি একাহমতং. দ্ৰীহং মতস্স অস্সাতি দ্ৰীহমতং. তীহং মতস্স অস্সাতি তীহমতং. ভস্তা ৰিয ৰাযুনা উদ্ধং জীৰিতপরিযাদানা যথানুক্কমং সমুগ্গতেন সূনভাৰেন উদ্ধুমাতত্তা উদ্ধুমাতকং. ৰিনীলং ¶ ৰুচ্চতি ৰিপরিভিন্নৰণ্ণং. ৰিলীনমেৰ ৰিনীলকং. পটিকূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিনীলন্তি ৰিনীলকং. মংসুস্সদট্ঠানেসু রত্তৰণ্ণস্স পুব্বসন্নিচযট্ঠানেসু সেতৰণ্ণস্স যেভুয্যেন চ নীলৰণ্ণস্স নীলট্ঠানেসু নীলসাটকপারুতস্সেৰ ছৰসরীরস্সেতং অধিৰচনং. পরিভিন্নট্ঠানেহি নৰহি ৰা ৰণমুখেহি ৰিসন্দমানং পুব্বং ৰিপুব্বং. ৰিপুব্বমেৰ ৰিপুব্বকং, পটিকূলত্তা ৰা কুচ্ছিতং ৰিপুব্বন্তি ৰিপুব্বকং. ৰিপুব্বকং জাতং তথাভাৰং গতন্তি ৰিপুব্বকজাতং.
সো ইমমেৰ কাযন্তি সো ভিক্খু ইমং অত্তনো কাযং তেন কাযেন সদ্ধিং ঞাণেন উপসংহরতি উপনেতি. কথং? অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – আযু, উস্মা, ৰিঞ্ঞাণন্তি ইমেসং তিণ্ণং ধম্মানং অত্থিতায অযং কাযো ঠানগমনাদিখমো হোতি ইমেসং পন ৰিগমা অযম্পি এৰংধম্মো এৰংপূতিকসভাৰোযেৰ, এৰংভাৰী এৰংউদ্ধুমাতাদিভেদো ভৰিস্সতি, এৰংঅনতীতো এৰংউদ্ধুমাতাদিভাৰং অনতিক্কন্তোতি.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং উদ্ধুমাতাদিপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা কাযে, পরস্স ৰা কাযে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি.
খজ্জমানন্তি ¶ উদরাদীসু নিসীদিত্ৰা উদরমংসওট্ঠমংসঅক্খিকূটাদীনি লুঞ্চিত্ৰা লুঞ্চিত্ৰা খাদিযমানং. সমংসলোহিতন্তি সেসাৰসেসমংসলোহিতযুত্তং. নিমংসলোহিতমক্খিতন্তি মংসে খীণেপি লোহিতং ন সুস্সতি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘নিমংসলোহিতমক্খিত’’ন্তি. অঞ্ঞেনাতি অঞ্ঞেন দিসাভাগেন. হত্থট্ঠিকন্তি চতুসট্ঠিভেদম্পি হত্থট্ঠিকং পাটিযেক্কং ৰিপ্পকিণ্ণং. পাদট্ঠিকাদীসুপি এসেৰ নযো. তেরোৰস্সিকানীতি অতিক্কন্তসংৰচ্ছরানি. পূতীনীতি অব্ভোকাসে ঠিতানি ¶ ৰাতাতপৰুট্ঠিসম্ফস্সেন তেরোৰস্সিকানেৰ পূতীনি হোন্তি. অন্তোভূমিগতানি পন চিরতরং তিট্ঠন্তি. চুণ্ণকজাতানীতি চুণ্ণং চুণ্ণং হুত্ৰা ৰিপ্পকিণ্ণানি. সব্বত্থ সো ইমমেৰাতি ৰুত্তনযেন খজ্জমানাদীনং ৰসেন যোজনা কাতব্বা.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং খজ্জমানাদিপরিগ্গহণেন যাৰ চুণ্ণকভাৰা অত্তনো ¶ ৰা কাযে, পরস্স ৰা কাযে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি.
ইধ পন ঠত্ৰা নৰসিৰথিকা সমোধানেতব্বা. ‘‘একাহমতং ৰা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা সব্বাপি একা, ‘‘কাকেহি ৰা খজ্জমান’’ন্তিআদিকা একা, ‘‘অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধ’’ন্তি একা, ‘‘নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধ’’ন্তি একা, ‘‘অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধ’’ন্তি একা, ‘‘অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানী’’তিআদিকা একা, ‘‘অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানী’’তি একা, ‘‘পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানী’’তি একা, ‘‘পূতীনি চুণ্ণকজাতানী’’তি একা.
এৰং খো, ভিক্খৰেতি ইদং নৰসিৰথিকা দস্সেত্ৰা কাযানুপস্সনং নিট্ঠপেন্তো আহ. তত্থ নৰসিৰথিকপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চং, তস্সা সমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, দুক্খপরিজাননো সমুদযপজহনো নিরোধারম্মণো অরিযমগ্গো মগ্গসচ্চং. এৰং চতুসচ্চৰসেনেৰ উস্সক্কিত্ৰা নিব্বুতিং পাপুণাতীতি ইদং নৰসিৰথিকপরিগ্গাহকানং ভিক্খূনং যাৰ অরহত্তা নিয্যানমুখন্তি.
নৰসিৰথিকপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
এত্তাৰতা চ আনাপানপব্বং ইরিযাপথপব্বং চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং পটিকূলমনসিকারপব্বং ধাতুমনসিকারপব্বং নৰসিৰথিকপব্বানীতি চুদ্দসপব্বা কাযানুপস্সনা নিট্ঠিতা হোতি.
তত্থ ¶ ¶ আনাপানপব্বং পটিকূলমনসিকারপব্বন্তি ইমানেৰ দ্ৰে অপ্পনাকম্মট্ঠানানি. সিৰথিকানং পন আদীনৰানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তত্তা সেসানি দ্ৰাদসাপি উপচারকম্মট্ঠানানেৰাতি.
কাযানুপস্সনা নিট্ঠিতা.
ৰেদনানুপস্সনাৰণ্ণনা
১১৩. এৰং ভগৰা চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং কথেত্ৰা ইদানি নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনং কথেতুং কথঞ্চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সুখং ৰেদনন্তি কাযিকং ৰা চেতসিকং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘অহং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতীতি অত্থো. তত্থ কামং উত্তানসেয্যকাপি দারকা থঞ্ঞপিৰনাদিকালে সুখং ৰেদযমানা ‘‘সুখং ৰেদযামা’’তি পজানন্তি, ন পনেতং এৰরূপং জাননং সন্ধায ৰুত্তং. এৰরূপং জাননং হি সত্তূপলদ্ধিং ন জহতি, সত্তসঞ্ঞং ন উগ্ঘাটেতি, কম্মট্ঠানং ৰা সতিপট্ঠানভাৰনা ৰা ন হোতি. ইমস্স পন ভিক্খুনো জাননং সত্তূপলদ্ধিং জহতি ¶ , সত্তসঞ্ঞং উগ্ঘাটেতি, কম্মট্ঠানং চেৰ সতিপট্ঠানভাৰনা চ হোতি. ইদঞ্হি ‘‘কো ৰেদযতি, কস্স ৰেদনা, কিং কারণা ৰেদনা’’তি এৰং সম্পজানৰেদিযনং সন্ধায ৰুত্তং.
তত্থ কো ৰেদযতীতি ন কোচি সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা ৰেদযতি. কস্স ৰেদনাতি ন কস্সচি সত্তস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা ৰেদনা. কিং কারণা ৰেদনাতি ৰত্থুআরম্মণাৰ পনস্স ৰেদনা. তস্মা এস এৰং পজানাতি – ‘‘তং তং সুখাদীনং ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা ৰেদনাৰ ৰেদযতি. তং পন ৰেদনাপৰত্তিং উপাদায ‘অহং ৰেদযামী’তি ৰোহারমত্তং হোতী’’তি. এৰং ৰেদনাৰ ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা ৰেদনাৰ ৰেদযতীতি সল্লক্খেন্তো এস ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতীতি ৰেদিতব্বো. চিত্তলপব্বতে অঞ্ঞতরো থেরো ৰিয. থেরো কির অফাসুককালে বলৰৰেদনায নিত্থুনন্তো অপরাপরং পরিৰত্ততি. তমেকো দহরো আহ ‘‘কতরং ৰো, ভন্তে, ঠানং রুজ্জতী’’তি. আৰুসো, পাটিযেক্কং রুজ্জনট্ঠানং নাম নত্থি, ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা ৰেদনাৰ ৰেদযতীতি. এৰং জাননকালতো ¶ পট্ঠায অধিৰাসেতুং ৰট্টতি নো, ভন্তেতি. অধিৰাসেমি আৰুসোতি. অধিৰাসনা, ভন্তে, সেয্যাতি. থেরো অধিৰাসেসি. ততো ৰাতো ¶ যাৰ হদযা ফালেসি, মঞ্চকে অন্তানি রাসিকতানি অহেসুং. থেরো দহরস্স দস্সেসি ‘‘ৰট্টতাৰুসো, এত্তকা অধিৰাসনা’’তি. দহরো তুণ্হী অহোসি. থেরো ৰীরিযসমতং যোজেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিত্ৰা সমসীসী হুত্ৰা পরিনিব্বাযি.
যথা চ সুখং, এৰং দুক্খং…পে… নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি. ইতি ভগৰা রূপকম্মট্ঠানং কথেত্ৰা অরূপকম্মট্ঠানং কথেন্তো ৰেদনাৰসেন কথেসি. দুৰিধঞ্হি কম্মট্ঠানং রূপকম্মট্ঠানঞ্চ অরূপকম্মট্ঠানঞ্চ. রূপপরিগ্গহো অরূপপরিগ্গহোতিপি এতদেৰ ৰুচ্চতি. তত্থ ভগৰা রূপকম্মট্ঠানং কথেন্তো সঙ্খেপমনসিকারৰসেন ৰা ৰিত্থারমনসিকারৰসেন ৰা চতুধাতুৰৰত্থানং কথেসি. তদুভযম্পি সব্বাকারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে দস্সিতমেৰ.
অরূপকম্মট্ঠানং ¶ পন কথেন্তো যেভুয্যেন ৰেদনাৰসেন কথেতি. তিৰিধো হি অরূপকম্মট্ঠানে অভিনিৰেসো ফস্সৰসেন ৰেদনাৰসেন চিত্তৰসেনাতি. কথং? একচ্চস্স হি সংখিত্তেন ৰা ৰিত্থারেন ৰা পরিগ্গহিতে রূপকম্মট্ঠানে তস্মিং আরম্মণে চিত্তচেতসিকানং পঠমাভিনিপাতো তং আরম্মণং ফুসন্তো উপ্পজ্জমানো ফস্সো পাকটো হোতি. একচ্চস্স তং আরম্মণং অনুভৰন্তী উপ্পজ্জমানা ৰেদনা পাকটা হোতি. একচ্চস্স তং আরম্মণং পরিগ্গহেত্ৰা ৰিজানন্তং উপ্পজ্জমানং ৰিঞ্ঞাণং পাকটং হোতি. তত্থ যস্স ফস্সো পাকটো হোতি, সোপি ‘‘ন কেৰলং ফস্সোৰ উপ্পজ্জতি, তেন সদ্ধিং তদেৰ আরম্মণং অনুভৰমানা ৰেদনাপি উপ্পজ্জতি, সঞ্জাননমানা সঞ্ঞাপি, চেতযমানা চেতনাপি, ৰিজাননমানং ৰিঞ্ঞাণম্পি উপ্পজ্জতী’’তি ফস্সপঞ্চমকেযেৰ পরিগ্গণ্হাতি. যস্স ৰেদনা পাকটা হোতি. সো ‘‘ন কেৰলং ৰেদনাৰ উপ্পজ্জতি, তায সদ্ধিং তদেৰারম্মণং ফুসমানো ফস্সোপি উপ্পজ্জতি, সঞ্জাননমানা সঞ্ঞাপি, চেতযমানা চেতনাপি, ৰিজাননমানং ৰিঞ্ঞাণম্পি উপ্পজ্জতী’’তি ফস্সপঞ্চমকেযেৰ পরিগ্গণ্হাতি. যস্স ৰিঞ্ঞাণং পাকটং হোতি, সো ‘‘ন কেৰলং ৰিঞ্ঞাণমেৰ উপ্পজ্জতি, তেন সদ্ধিং তদেৰারম্মণং ফুসমানো ফস্সোপি ¶ উপ্পজ্জতি, অনুভৰমানা ৰেদনাপি, সঞ্জাননমানা সঞ্ঞাপি, চেতযমানা চেতনাপি উপ্পজ্জতী’’তি ফস্সপঞ্চমকেযেৰ পরিগ্গণ্হাতি.
সো ¶ ‘‘ইমে ফস্সপঞ্চমকা ধম্মা কিং নিস্সিতা’’তি উপধারেন্তো ‘‘ৰত্থুং নিস্সিতা’’তি পজানাতি. ৰত্থু নাম করজকাযো, যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ইদঞ্চ মে ৰিঞ্ঞাণং এত্থ সিতং এত্থ পটিবদ্ধ’’ন্তি (দী. নি. ১.২৩৪,২৩৫; ম. নি. ২.২৫২). সো অত্থতো ভূতানি চেৰ উপাদারূপানি চ. এৰমেত্থ ‘‘ৰত্থু রূপং, ফস্সপঞ্চমকা নাম’’ন্তি নামরূপমত্তমেৰ পস্সতি. রূপং চেত্থ রূপক্খন্ধো, নামং চত্তারো অরূপিনো খন্ধাতি পঞ্চক্খন্ধমত্তং হোতি. নামরূপৰিনিমুত্তা হি পঞ্চক্খন্ধা, পঞ্চক্খন্ধৰিনিমুত্তঞ্চ নামরূপং নত্থি.
সো ‘‘ইমে পঞ্চক্খন্ধা কিং হেতুকা’’তি উপপরিক্খন্তো ‘‘অৰিজ্জাদিহেতুকা’’তি পস্সতি. ততো পচ্চযো চেৰ পচ্চযুপ্পন্নঞ্চ ইদং, অঞ্ঞো সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা নত্থি, সুদ্ধসঙ্খারপুঞ্জমত্তমেৰাতি সপ্পচ্চযনামরূপৰসেন তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ৰিপস্সনাপটিপাটিযা ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি সম্মসন্তো ৰিচরতি.
সো ¶ ‘‘অজ্জ অজ্জা’’তি পটিৰেধং আকঙ্খমানো তথারূপে দিৰসে উতুসপ্পায পুগ্গলসপ্পায ভোজনসপ্পায ধম্মস্সৰনসপ্পাযং লভিত্ৰা একপল্লঙ্কেন নিসিন্নো ৰিপস্সনং মত্থকং পাপেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠাতি. এৰং ইমেসম্পি তিণ্ণং জনানং যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথিতং হোতি.
ইধ পন ভগৰা অরূপকম্মট্ঠানং কথেন্তো ৰেদনাৰসেন কথেসি. ফস্সৰসেন ৰা হি ৰিঞ্ঞাণৰসেন ৰা কথীযমানং ন পাকটং হোতি, অন্ধকারং ৰিয খাযতি. ৰেদনাৰসেন পন পাকটং হোতি. কস্মা? ৰেদনানং উপ্পত্তিপাকটতায. সুখদুক্খৰেদনানঞ্হি উপ্পত্তি পাকটা. যদা সুখং উপ্পজ্জতি, সকলসরীরং খোভেন্তং মদ্দন্তং ফরমানং অভিসন্দযমানং সতধোতং সপ্পিং খাদাপযন্তং ৰিয সতপাকতেলং মক্খযমানং ৰিয ঘটসহস্সেন পরিল়াহং নিব্বাপযমানং ৰিয ‘‘অহো সুখং অহো সুখ’’ন্তি ৰাচং নিচ্ছারযমানমেৰ উপ্পজ্জতি. যদা দুক্খং উপ্পজ্জতি, সকলসরীরং খোভেন্তং মদ্দন্তং ফরমানং অভিসন্দযমানং তত্তফালং পৰেসেন্তং ৰিয ৰিলীনতম্বলোহেন আসিঞ্চন্তং ৰিয সুক্খতিণৰনপ্পতিম্হি অরঞ্ঞে দারুউক্কাকলাপং খিপমানং ৰিয ¶ ‘‘অহো দুক্খং অহো দুক্খ’’ন্তি ৰিপ্পলাপযমানমেৰ উপ্পজ্জতি. ইতি সুখদুক্খৰেদনানং উপ্পত্তি পাকটা হোতি.
অদুক্খমসুখা ¶ পন দুদ্দীপনা অন্ধকারাৰ অৰিভূতা. সা সুখদুক্খানং অপগমে সাতাসাতপ্পটিক্খেপৰসেন মজ্ঝত্তাকারভূতা অদুক্খমসুখা ৰেদনাতি নযতো গণ্হন্তস্স পাকটা হোতি. যথা কিং? যথা অন্তরা পিট্ঠিপাসাণং আরোহিত্ৰা পলাতস্স মিগস্স অনুপথং গচ্ছন্তো মিগলুদ্দকো পিট্ঠিপাসাণস্স ওরভাগেপি পরভাগেপি পদং দিস্ৰা মজ্ঝে অপস্সন্তোপি ‘‘ইতো আরুল়্হো, ইতো ওরুল়্হো, মজ্ঝে পিট্ঠিপাসাণে ইমিনা পদেসেন গতো ভৰিস্সতী’’তি নযতো জানাতি, এৰং আরুল়্হট্ঠানে পদং ৰিয হি সুখৰেদনায উপ্পত্তি পাকটা হোতি. ওরুল়্হট্ঠানে পদং ৰিয দুক্খৰেদনায উপ্পত্তি পাকটা হোতি. ‘‘ইতো আরুয্হ ইতো ওরুয্হ মজ্ঝে এৰং গতো’’তি নযতো গহণং ৰিয সুখদুক্খানং অপগমে সাতাসাতপ্পটিক্খেপৰসেন মজ্ঝত্তাকারভূতা অদুক্খমসুখা ৰেদনাতি নযতো ¶ গণ্হন্তস্স পাকটা হোতি. এৰং ভগৰা পঠমং রূপকম্মট্ঠানং কথেত্ৰা পচ্ছা অরূপকম্মট্ঠানং ৰেদনাৰসেন নিব্বত্তেত্ৰাৰ দস্সেসি.
ন কেৰলঞ্চ ইধেৰ এৰং দস্সেসি, চূল়তণ্হাসঙ্খযে, মহাতণ্হাসঙ্খযে, চূল়ৰেদল্লে, মহাৰেদল্লে, রট্ঠপালসুত্তে, মাগণ্ডিযসুত্তে, ধাতুৰিভঙ্গে, আনেঞ্জসপ্পাযে, দীঘনিকাযম্হি মহানিদানে, সক্কপঞ্হে, মহাসতিপট্ঠানে, সংযুত্তম্হি চূল়নিদানসুত্তে, রুক্খোপমে, পরিৰীমংসনসুত্তে, সকলে ৰেদনাসংযুত্তেতি এৰং অনেকেসু সুত্তেসু পঠমং রূপকম্মট্ঠানং কথেত্ৰা পচ্ছা অরূপকম্মট্ঠানং ৰেদনাৰসেন নিব্বত্তেত্ৰা দস্সেসি. যথা চ তেসু, এৰং ইমস্মিম্পি সতিপট্ঠানসুত্তে পঠমং রূপকম্মট্ঠানং কথেত্ৰা পচ্ছা অরূপকম্মট্ঠানং ৰেদনাৰসেন নিব্বত্তেত্ৰা দস্সেসি.
তত্থ সুখং ৰেদনন্তিআদীসু অযং অপরোপি পজাননপরিযাযো – সুখং ৰেদনং ৰেদযামীতি পজানাতীতি সুখৰেদনাক্খণে দুক্খায ৰেদনায অভাৰতো সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তি পজানাতি. তেন যা পুব্বে অনুভূতপুব্বা দুক্খা ৰেদনা, তস্সা ইদানি অভাৰতো ইমিস্সা চ সুখায ৰেদনায ইতো পঠমং অভাৰতো ¶ ৰেদনা নাম অনিচ্চা অধুৰা ৰিপরিণামধম্মা, ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.
ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা –
‘‘যস্মিং ¶ অগ্গিৰেস্সন সমযে সুখং ৰেদনং ৰেদেতি, নেৰ তস্মিং সমযে দুক্খং ৰেদনং ৰেদেতি, ন অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদেতি, সুখংযেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি, যস্মিং অগ্গিৰেস্সন সমযে দুক্খং…পে… অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদেতি, নেৰ তস্মিং সমযে সুখং ৰেদনং ৰেদেতি, ন দুক্খং ৰেদনং ৰেদেতি, অদুক্খমসুখঞ্ঞেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি. সুখাপি খো অগ্গিৰেস্সন ৰেদনা অনিচ্চা সঙ্খতা পটিচ্চসমুপ্পন্না খযধম্মা ৰযধম্মা ৰিরাগধম্মা নিরোধধম্মা. দুক্খাপি খো…পে… অদুক্খমসুখাপি খো অগ্গিৰেস্সন ৰেদনা অনিচ্চা…পে… নিরোধধম্মা. এৰং পস্সং অগ্গিৰেস্সন সুতৰা অরিযসাৰকো সুখাযপি ৰেদনায দুক্খাযপি ৰেদনায অদুক্খমসুখাযপি ¶ ৰেদনায নিব্বিন্দতি, নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি, ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি (ম. নি. ২.২০৫).
সামিসং ৰা সুখন্তিআদীসু সামিসা সুখা নাম পঞ্চকামগুণামিসনিস্সিতা ছ গেহসিতসোমনস্সৰেদনা. নিরামিসা সুখা নাম ছ নেক্খম্মসিতসোমনস্সৰেদনা. সামিসা দুক্খা নাম ছ গেহসিতদোমনস্সৰেদনা. নিরামিসা দুক্খা নাম ছ নেক্খম্মসিতদোমনস্সৰেদনা. সামিসা অদুক্খমসুখা নাম ছ গেহসিতউপেক্খা ৰেদনা. নিরামিসা অদুক্খমসুখা নাম ছ নেক্খম্মসিতউপেক্খা ৰেদনা. তাসং ৰিভাগো উপরিপণ্ণাসকে পাল়িযং আগতোযেৰ.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং সুখৰেদনাদিপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা ৰেদনাসু, পরস্স ৰা ৰেদনাসু, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰাতি এত্থ পন ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা ৰেদনাসমুদযো’’তিআদীহি (পটি. ম. ১.৫০) পঞ্চহি পঞ্চহি আকারেহি ৰেদনানং সমুদযঞ্চ ৰযঞ্চ পস্সন্তো সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ¶ ৰেদনাসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, কালেন সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা, কালেন ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতীতি ৰেদিতব্বো. ইতো পরং কাযানুপস্সনাযং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ¶ ইধ ৰেদনাপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা ৰেদনাপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
ৰেদনানুপস্সনা নিট্ঠিতা.
চিত্তানুপস্সনাৰণ্ণনা
১১৪. এৰং নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানং কথেত্ৰা ইদানি সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনং কথেতুং কথঞ্চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সরাগন্তি অট্ঠৰিধং লোভসহগতং. ৰীতরাগন্তি লোকিযকুসলাব্যাকতং. ইদং পন যস্মা সম্মসনং ন ধম্মসমোধানং, তস্মা ইধ একপদেপি লোকুত্তরং ন লব্ভতি. সেসানি চত্তারি অকুসলচিত্তানি নেৰ পুরিমপদং, ন পচ্ছিমপদং ভজন্তি. সদোসন্তি দুৰিধং দোসসহগতং ¶ . ৰীতদোসন্তি লোকিযকুসলাব্যাকতং. সেসানি দসাকুসলচিত্তানি নেৰ পুরিমং পদং, ন পচ্ছিমং পদং ভজন্তি. সমোহন্তি ৰিচিকিচ্ছাসহগতঞ্চেৰ উদ্ধচ্চসহগতঞ্চাতি দুৰিধং. যস্মা পন মোহো সব্বাকুসলেসু উপ্পজ্জতি, তস্মা তানিপি ইধ ৰট্টন্তিযেৰ. ইমস্মিংযেৰ হি দুকে দ্ৰাদসাকুসলচিত্তানি পরিযাদিণ্ণানীতি. ৰীতমোহন্তি লোকিযকুসলাব্যাকতং. সংখিত্তন্তি থিনমিদ্ধানুপতিতং, এতঞ্হি সংকুটিতচিত্তং নাম. ৰিক্খিত্তন্তি উদ্ধচ্চসহগতং, এতঞ্হি পসটচিত্তং নাম.
মহগ্গতন্তি রূপারূপাৰচরং. অমহগ্গতন্তি কামাৰচরং. সউত্তরন্তি কামাৰচরং. অনুত্তরন্তি রূপাৰচরঞ্চ অরূপাৰচরঞ্চ. তত্রাপি সউত্তরং রূপাৰচরং, অনুত্তরং অরূপাৰচরমেৰ. সমাহিতন্তি যস্স অপ্পনাসমাধি উপচারসমাধি ৰা অত্থি. অসমাহিতন্তি উভযসমাধিৰিরহিতং. ৰিমুত্তন্তি তদঙ্গৰিক্খম্ভনৰিমুত্তীহি ৰিমুত্তং. অৰিমুত্তন্তি উভযৰিমুত্তিৰিরহিতং, সমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিমুত্তীনং পন ইধ ওকাসোৰ নত্থি.
ইতি ¶ অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং সরাগাদিপরিগ্গহণেন যস্মিং যস্মিং খণে যং যং চিত্তং পৰত্ততি, তং তং সল্লক্খেন্তো অত্তনো ৰা চিত্তে, পরস্স ৰা চিত্তে, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযধম্মানুপস্সীতি এত্থ পন ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা ¶ ৰিঞ্ঞাণসমুদযো’’তি (পটি. ম. ১.৫০) এৰং পঞ্চহি পঞ্চহি আকারেহি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো চ ৰযো চ নীহরিতব্বো. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ইধ চিত্তপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা চিত্তপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
চিত্তানুপস্সনাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ধম্মানুপস্সনা নীৰরণপব্বৰণ্ণনা
১১৫. এৰং সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানং কথেত্ৰা ইদানি পঞ্চৰিধেন ধম্মানুপস্সনং কথেতুং কথঞ্চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. অপিচ ভগৰতা কাযানুপস্সনায সুদ্ধরূপপরিগ্গহো কথিতো, ৰেদনাচিত্তানুপস্সনাহি সুদ্ধঅরূপপরিগ্গহো. ইদানি রূপারূপমিস্সকপরিগ্গহং কথেতুং ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ ¶ . কাযানুপস্সনায ৰা রূপক্খন্ধপরিগ্গহোৰ কথিতো, ৰেদনানুপস্সনায ৰেদনাক্খন্ধপরিগ্গহোৰ, চিত্তানুপস্সনায ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধপরিগ্গহোৰাতি ইদানি সঞ্ঞাসঙ্খারক্খন্ধপরিগ্গহম্পি কথেতুং ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ.
তত্থ সন্তন্তি অভিণ্হসমুদাচারৰসেন সংৰিজ্জমানং. অসন্তন্তি অসমুদাচারৰসেন ৰা পহীনত্তা ৰা অৰিজ্জমানং. যথা চাতি যেন কারণেন কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি. তঞ্চ পজানাতীতি তঞ্চ কারণং পজানাতি. ইমিনা নযেন সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
তত্থ সুভনিমিত্তে অযোনিসোমনসিকারেন কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি. সুভনিমিত্তং নাম সুভম্পি সুভনিমিত্তং, সুভারম্মণম্পি সুভনিমিত্তং. অযোনিসোমনসিকারো নাম অনুপাযমনসিকারো উপ্পথমনসিকারো অনিচ্চে নিচ্চন্তি ৰা দুক্খে সুখন্তি ৰা অনত্তনি অত্তাতি ৰা অসুভে ¶ সুভন্তি ৰা মনসিকারো, তং তত্থ বহুলং পৰত্তযতো কামচ্ছন্দো উপ্পজ্জতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সুভনিমিত্তং, তত্থ অযোনিসোমনসিকারবহুলীকারো ¶ , অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অসুভনিমিত্তে পন যোনিসোমনসিকারেনস্স পহানং হোতি. অসুভনিমিত্তং নাম অসুভম্পি অসুভারম্মণম্পি. যোনিসোমনসিকারো নাম উপাযমনসিকারো পথমনসিকারো অনিচ্চে অনিচ্চন্তি ৰা দুক্খে দুক্খন্তি ৰা অনত্তনি অনত্তাতি ৰা অসুভে অসুভন্তি ৰা মনসিকারো, তং তত্থ বহুলং পৰত্তযতো কামচ্ছন্দো পহীযতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, অসুভনিমিত্তং, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমনাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স অনুপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স পহানাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অপিচ ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তি অসুভনিমিত্তস্স উগ্গহো অসুভভাৰনানুযোগো ইন্দ্রিযেসু ¶ গুত্তদ্ৰারতা ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. দসৰিধঞ্হি অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ভাৰেন্তস্সাপি, ইন্দ্রিযেসু পিহিতদ্ৰারস্সাপি, চতুন্নং পঞ্চন্নং আলোপানং ওকাসে সতি উদকং পিৰিত্ৰা যাপনসীলতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুনোপি. তেনেতং ৰুত্তং –
‘‘চত্তারো পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;
অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);
অসুভকম্মিকতিস্সত্থেরসদিসে অসুভভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু দসঅসুভনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স অরহত্তমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি পজানাতি.
পটিঘনিমিত্তে অযোনিসোমনসিকারেন পন ব্যাপাদস্স উপ্পাদো হোতি. তত্থ পটিঘম্পি পটিঘনিমিত্তং, পটিঘারম্মণম্পি পটিঘনিমিত্তং. অযোনিসোমনসিকারো সব্বত্থ একলক্খণোৰ. তং ¶ তস্মিং নিমিত্তে বহুলং পৰত্তযতো ¶ ব্যাপাদো উপ্পজ্জতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, পটিঘনিমিত্তং, তত্থ অযোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ব্যাপাদস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা ব্যাপাদস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
মেত্তায পন চেতোৰিমুত্তিযা যোনিসোমনসিকারেনস্স পহানং হোতি. তত্থ তত্থ ‘‘মেত্তা’’তি ৰুত্তে অপ্পনাপি উপচারোপি ৰট্টতি. ‘‘চেতোৰিমুত্তী’’তি অপ্পনাৰ. যোনিসোমনসিকারো ৰুত্তলক্খণোৰ. তং তত্থ বহুলং পৰত্তযতো ব্যাপাদো পহীযতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, মেত্তা চেতোৰিমুত্তি, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমনাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ব্যাপাদস্স অনুপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা ব্যাপাদস্স পহানাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অপিচ ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তি ¶ মেত্তানিমিত্তস্স উগ্গহো মেত্তাভাৰনানুযোগো কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণা পটিসঙ্খানবহুতা কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. ওধিসকঅনোধিসকদিসাফরণানঞ্হি অঞ্ঞতরৰসেন মেত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ওধিসো অনোধিসো দিসাফরণৰসেন মেত্তং ভাৰেন্তস্সাপি. ‘‘ত্ৰং এতস্স কুদ্ধো কিং করিস্সসি, কিমস্স সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সসি, ননু ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সসি, পরস্স কুজ্ঝনং নাম ৰীতচ্চিতঙ্গার-তত্তঅযসলাক-গূথাদীনি গহেত্ৰা পরং পহরিতুকামতাসদিসং হোতি. এসোপি তৰ কুদ্ধো কিং করিস্সতি, কিং তে সীলাদীনি ৰিনাসেতুং সক্খিস্সতি, এস অত্তনো কম্মেনেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেন গমিস্সতি, অপ্পটিচ্ছিতপহেণকং ৰিয পটিৰাতং খিত্তরজোমুট্ঠি ৰিয চ এতস্সেৰেস কোধো মত্থকে পতিস্সতী’’তি এৰং অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খতোপি, উভযকম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পটিসঙ্খানে ঠিতস্সাপি, অস্সগুত্তত্থেরসদিসে মেত্তাভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি. ঠাননিসজ্জাদীসু মেত্তানিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স ব্যাপাদস্স অনাগামিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি পজানাতি.
অরতিআদীসু ¶ ¶ অযোনিসোমনসিকারেন থিনমিদ্ধস্স উপ্পাদো হোতি. অরতি নাম উক্কণ্ঠিতা. তন্দী নাম কাযালসিযতা. ৰিজম্ভিতা নাম কাযৰিনামনা. ভত্তসম্মদো নাম ভত্তমুচ্ছা ভত্তপরিল়াহো. চেতসো লীনত্তং নাম চিত্তস্স লীনাকারো. ইমেসু অরতিআদীসু অযোনিসোমনসিকারং বহুলং পৰত্তযতো থিনমিদ্ধং উপ্পজ্জতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, অরতি তন্দী ৰিজম্ভিতা ভত্তসম্মদো চেতসো লীনত্তং, তত্থ অযোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা থিনমিদ্ধস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা থিনমিদ্ধস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
আরম্ভধাতুআদীসু পন যোনিসোমনসিকারেনস্স পহানং হোতি. আরম্ভধাতু নাম পঠমারম্ভৰীরিযং. নিক্কমধাতু নাম কোসজ্জতো নিক্খন্ততায ¶ ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতু নাম পরং পরং ঠানং অক্কমনতো ততোপি বলৰতরং. ইমস্মিং তিপ্পভেদে ৰীরিযে যোনিসোমনসিকারং বহুলং পৰত্তযতো থিনমিদ্ধং পহীযতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আরম্ভধাতু নিক্কমধাতু পরক্কমধাতু, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা থিনমিদ্ধস্স অনুপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা থিনমিদ্ধস্স পহানাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অপিচ ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তি, অতিভোজনে নিমিত্তগ্গাহো ইরিযাপথসম্পরিৰত্তনতা আলোকসঞ্ঞামনসিকারো অব্ভোকাসৰাসো কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. আহরহত্থকতত্রৰট্টকঅলংসাটককাকমাসকভুত্তৰমিতকভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা রত্তিট্ঠানে দিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স হি সমণধম্মং করোতো থিনমিদ্ধং মহাহত্থী ৰিয ওত্থরন্তং আগচ্ছতি. চতুপঞ্চআলোপওকাসং পন ঠপেত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা যাপনসীলস্স ভিক্খুনো তং ন হোতীতি এৰং অতিভোজনে নিমিত্তং গণ্হন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি. যস্মিং ইরিযাপথে থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, ততো অঞ্ঞং পরিৰত্তেন্তস্সাপি, রত্তিং চন্দালোকদীপালোকউক্কালোকে দিৰা সূরিযালোকং মনসিকরোন্তস্সাপি, অব্ভোকাসে ৰসন্তস্সাপি, মহাকস্সপত্থেরসদিসে পহীনথিনমিদ্ধে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি. ঠাননিসজ্জাদীসু ধুতঙ্গনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায ¶ সংৰত্তন্তী’’তি ¶ . ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স থিনমিদ্ধস্স অরহত্তমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি পজানাতি.
চেতসো অৰূপসমে অযোনিসোমনসিকারেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদো হোতি. অৰূপসমো নাম অৰূপসন্তাকারো. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চমেৰেতং অত্থতো. তত্থ অযোনিসোমনসিকারং বহুলং পৰত্তযতো উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং উপ্পজ্জতি. তেনাহ ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, চেতসো অৰূপসমো, তত্থ অযোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদায উপ্পন্নস্স ¶ ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
সমাধিসঙ্খাতে পন চেতসো ৰূপসমে যোনিসোমনসিকারেনস্স পহানং হোতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, চেতসো ৰূপসমো, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স অনুপ্পাদায উপ্পন্নস্স ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অপিচ ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তি বহুস্সুততা পরিপুচ্ছকতা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা ৰুদ্ধসেৰিতা কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. বাহুসচ্চেনপি হি একং ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি. কপ্পিযাকপ্পিযপরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযপঞ্ঞত্তিযং চিণ্ণৰসিভাৰতায পকতঞ্ঞুনোপি, ৰুদ্ধে মহল্লকত্থেরে উপসঙ্কমন্তস্সাপি, উপালিত্থেরসদিসে ৰিনযধরে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি. ঠাননিসজ্জাদীসু কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চে উদ্ধচ্চস্স অরহত্তমগ্গেন কুক্কুচ্চস্স অনাগামিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি পজানাতি.
ৰিচিকিচ্ছাট্ঠানীযেসু ধম্মেসু অযোনিসোমনসিকারেন ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি. ৰিচিকিচ্ছাট্ঠানীযা ¶ ধম্মা নাম পুনপ্পুনং ৰিচিকিচ্ছায কারণত্তা ৰিচিকিচ্ছাৰ. তত্থ অযোনিসোমনসিকারং বহুলং পৰত্তযতো ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, ৰিচিকিচ্ছাট্ঠানীযা ধম্মা ¶ , তত্থ অযোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নায ৰা ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদায উপ্পন্নায ৰা ৰিচিকিচ্ছায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
কুসলাদীসু ধম্মেসু যোনিসোমনসিকারেন পনস্সা পহানং হোতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কুসলাকুসলা ধম্মা সাৰজ্জানৰজ্জা ধম্মা সেৰিতব্বাসেৰিতব্বা ধম্মা হীনপ্পণীতা ধম্মা কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো ¶ , অযমাহারো অনুপ্পন্নায ৰা ৰিচিকিচ্ছায অনুপ্পাদায উপ্পন্নায ৰা ৰিচিকিচ্ছায পহানাযা’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
অপিচ ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তি বহুস্সুততা পরিপুচ্ছকতা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা অধিমোক্খবহুলতা কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. বাহুসচ্চেনপি হি একং ৰা…পে… পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি. তীণি রতনানি আরব্ভ পরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযে চিণ্ণৰসিভাৰস্সাপি, তীসু রতনেসু ওকপ্পনিযসদ্ধাসঙ্খাতঅধিমোক্খবহুলস্সাপি, সদ্ধাধিমুত্তে ৰক্কলিত্থেরসদিসে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি. ঠাননিসজ্জাদীসু তিণ্ণং রতনানং গুণনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনায ৰিচিকিচ্ছায সোতাপত্তিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি পজানাতি.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং পঞ্চনীৰরণপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা ধম্মেসু, পরস্স ৰা ধম্মেসু, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযা পনেত্থ সুভনিমিত্ত অসুভনিমিত্তাদীসু অযোনিসোমনসিকারযোনিসোমনসিকারৰসেন পঞ্চসু নীৰরণেসু ৰুত্তনযেন নীহরিতব্বা. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ¶ ইধ নীৰরণপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা নীৰরণপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
নীৰরণপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
খন্ধপব্বৰণ্ণনা
১১৬. এৰং ¶ পঞ্চনীৰরণৰসেন ধম্মানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি পঞ্চক্খন্ধৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসূতি উপাদানস্স খন্ধা উপাদানক্খন্ধা, উপাদানস্স পচ্চযভূতা ধম্মপুঞ্জা ধম্মরাসযোতি অত্থো. অযমেত্থ সঙ্খেপো ¶ . ৰিত্থারতো পন খন্ধকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. ইতি রূপন্তি ‘‘ইদং রূপং, এত্তকং রূপং, ন ইতো পরং রূপং অত্থী’’তি সভাৰতো রূপং পজানাতি. ৰেদনাদীসুপি এসেৰ নযো. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারেন পন রূপাদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে খন্ধকথাযমেৰ ৰুত্তানি. ইতি রূপস্স সমুদযোতি এৰং অৰিজ্জাসমুদযাদিৰসেন পঞ্চহাকারেহি রূপস্স সমুদযো. ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমোতি এৰং অৰিজ্জানিরোধাদিৰসেন পঞ্চহাকারেহি রূপস্স অত্থঙ্গমো, ৰেদনাদীসুপি এসেৰ নযো. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে উদযব্বযঞাণকথাযং ৰুত্তো.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং পঞ্চক্খন্ধপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা ধম্মেসু, পরস্স ৰা ধম্মেসু, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযা পনেত্থ ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা রূপসমুদযো’’তিআদীনং (পটি. ম. ১.৫০) পঞ্চসু খন্ধেসু ৰুত্তানং পঞ্ঞাসায লক্খণানং ৰসেন নীহরিতব্বা. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ইধ খন্ধপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা খন্ধপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
খন্ধপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আযতনপব্বৰণ্ণনা
১১৭. এৰং ¶ পঞ্চক্খন্ধৰসেন ধম্মানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি আযতনৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ. তত্থ ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসূতি চক্খু সোতং ঘানং জিৰ্হা কাযো মনোতি ইমেসু ছসু অজ্ঝত্তিকেসু রূপং সদ্দো গন্ধো রসো ফোট্ঠব্বো ধম্মাতি ইমেসু ছসু ¶ বাহিরেসু. চক্খুং চ পজানাতীতি চক্খুপসাদং যাথাৰসরসলক্খণৰসেন পজানাতি. রূপে চ পজানাতীতি বহিদ্ধা চতুসমুট্ঠানিকরূপঞ্চ যাথাৰসরসলক্খণৰসেন পজানাতি. যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনন্তি যঞ্চ তং চক্খুং চেৰ রূপে চাতি উভযং পটিচ্চ কামরাগসংযোজনং পটিঘ-মান-দিট্ঠি-ৰিচিকিচ্ছা-সীলব্বতপরামাস-ভৰরাগ-ইস্সা-মচ্ছরিযাৰিজ্জাসংযোজনন্তি দসৰিধং সংযোজনং উপ্পজ্জতি, তঞ্চ যাথাৰসরসলক্খণৰসেন পজানাতি.
কথং ¶ পনেতং উপ্পজ্জতীতি? চক্খুদ্ৰারে তাৰ আপাথগতং ইট্ঠারম্মণং কামস্সাদৰসেন অস্সাদযতো অভিনন্দতো কামরাগসংযোজনং উপ্পজ্জতি. অনিট্ঠারম্মণে কুজ্ঝতো পটিঘসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘ঠপেত্ৰা মং ন কোচি অঞ্ঞো এতং আরম্মণং ৰিভাৰেতুং সমত্থো অত্থী’’তি মঞ্ঞতো মানসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘এতং রূপারম্মণং নিচ্চং ধুৰ’’ন্তি গণ্হতো দিট্ঠিসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘এতং রূপারম্মণং সত্তো নু খো, সত্তস্স নু খো’’তি ৰিচিকিচ্ছতো ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘সম্পত্তিভৰে ৰত নো ইদং সুলভং জাত’’ন্তি ভৰং পত্থেন্তস্স ভৰরাগসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘আযতিম্পি এৰরূপং সীলব্বতং সমাদিযিত্ৰা সক্কা লদ্ধু’’ন্তি সীলব্বতং সমাদিযন্তস্স সীলব্বতপরামাসসংযোজনং উপ্পজ্জতি. ‘‘অহো ৰত এতং রূপারম্মণং অঞ্ঞে ন লভেয্যু’’ন্তি উসূযতো ইস্সাসংযোজনং উপ্পজ্জতি. অত্তনা লদ্ধং রূপারম্মণং অঞ্ঞস্স মচ্ছরাযতো মচ্ছরিযসংযোজনং উপ্পজ্জতি. সব্বেহেৰ সহজাতঅঞ্ঞাণৰসেন অৰিজ্জাসংযোজনং উপ্পজ্জতি.
যথা চ অনুপ্পন্নস্সাতি যেন কারণেন অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নস্স তস্স দসৰিধস্সাপি সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ কারণং পজানাতি. যথা চ উপ্পন্নস্সাতি অপ্পহীনট্ঠেন পন সমুদাচারৰসেন ৰা উপ্পন্নস্স তস্স দসৰিধস্সাপি সংযোজনস্স যেন কারণেন পহানং হোতি, তঞ্চ কারণং পজানাতি. যথা চ পহীনস্সাতি তদঙ্গৰিক্খম্ভনপ্পহানৰসেন ¶ পহীনস্সাপি তস্স দসৰিধস্স সংযোজনস্স যেন কারণেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি. কেন কারণেন পনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি? দিট্ঠিৰিচিকিচ্ছাসীলব্বতপরামাসইস্সামচ্ছরিযভেদস্স তাৰ পঞ্চৰিধস্স সংযোজনস্স সোতাপত্তিমগ্গেন ¶ আযতিং অনুপ্পাদো হোতি. কামরাগপটিঘসংযোজনদ্ৰযস্স ওল়ারিকস্স সকদাগামিমগ্গেন, অণুসহগতস্স অনাগামিমগ্গেন, মানভৰরাগাৰিজ্জাসংযোজনত্তযস্স অরহত্তমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি.
সোতঞ্চ পজানাতি সদ্দে চা তিআদীসুপি এসেৰ নযো. অপিচেত্থ আযতনকথা ৰিত্থারতো ¶ ৰিসুদ্ধিমগ্গে আযতননিদ্দেসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং অজ্ঝত্তিকাযতনপরিগ্গহণেন অত্তনো ৰা ধম্মেসু, বাহিরাযতনপরিগ্গহণেন পরস্স ৰা ধম্মেসু, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযা পনেত্থ ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা চক্খুসমুদযো’’তি রূপাযতনস্স রূপক্খন্ধে, অরূপাযতনেসু মনাযতনস্স ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধে, ধম্মাযতনস্স সেসক্খন্ধেসু ৰুত্তনযেন নীহরিতব্বা. লোকুত্তরধম্মা ন গহেতব্বা. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ইধ আযতনপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা আযতনপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
আযতনপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
বোজ্ঝঙ্গপব্বৰণ্ণনা
১১৮. এৰং ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরাযতনৰসেন ধম্মানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি বোজ্ঝঙ্গৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তি আদিমাহ. তত্থ বোজ্ঝঙ্গেসূতি বুজ্ঝনকসত্তস্স অঙ্গেসু. সন্তন্তি পটিলাভৰসেন সংৰিজ্জমানং. সতিসম্বোজ্ঝঙ্গন্তি সতিসঙ্খাতং সম্বোজ্ঝঙ্গং. এত্থ হি সম্বুজ্ঝতি আরদ্ধৰিপস্সকতো পট্ঠায যোগাৰচরোতি সম্বোধি, যায ৰা সো সতিআদিকায সত্তধম্মসামগ্গিযা ¶ সম্বুজ্ঝতি কিলেসনিদ্দাতো উট্ঠাতি, সচ্চানি ৰা পটিৰিজ্ঝতি, সা ধম্মসামগ্গী সম্বোধি. তস্স সম্বোধিস্স, তস্সা ৰা সম্বোধিযা অঙ্গন্তি সম্বোজ্ঝঙ্গং. তেন ৰুত্তং ‘‘সতিসঙ্খাতং সম্বোজ্ঝঙ্গ’’ন্তি. সেসসম্বোজ্ঝঙ্গেসুপি ইমিনাৰ নযেন ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো.
অসন্তন্তি ¶ অপ্পটিলাভৰসেন অৰিজ্জমানং. যথা চ অনুপ্পন্নস্সাতিআদীসু পন সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স তাৰ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.১৮৩) এৰং উপ্পাদো হোতি ¶ . তত্থ সতিযেৰ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা. যোনিসোমনসিকারো ৰুত্তলক্খণোযেৰ, তং তত্থ বহুলং পৰত্তযতো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি.
অপিচ চত্তারো ধম্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি সতিসম্পজঞ্ঞং মুট্ঠস্সতিপুগ্গলপরিৰজ্জনতা উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি. অভিক্কন্তাদীসু হি সত্তসু ঠানেসু সতিসম্পজঞ্ঞেন ভত্তনিক্খিত্তকাকসদিসে মুট্ঠস্সতিপুগ্গলে পরিৰজ্জনেন তিস্সদত্তত্থেরঅভযত্থেরসদিসে উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলে সেৰনেন ঠাননিসজ্জাদীসু সতিসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততায চ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি. এৰং চতূহি কারণেহি উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পন – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কুসলাকুসলা ধম্মা…পে… কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২) এৰং উপ্পাদো হোতি.
অপিচ সত্ত ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি পরিপুচ্ছকতা ৰত্থুৰিসদকিরিযা ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা তদধিমুত্ততাতি. তত্থ পরিপুচ্ছকতাতি খন্ধধাতুআযতনইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গঝানঙ্গসমথৰিপস্সনানং অত্থসন্নিস্সিতপরিপুচ্ছাবহুলতা.
ৰত্থুৰিসদকিরিযাতি ¶ অজ্ঝত্তিকবাহিরানং ৰত্থূনং ৰিসদভাৰকরণং. যদা হিস্স কেসনখলোমা অতিদীঘা হোন্তি, সরীরং ৰা উস্সন্নদোসঞ্চেৰ সেদমলমক্খিতঞ্চ, তদা অজ্ঝত্তিকং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং ¶ . যদা পন চীৰরং জিণ্ণং কিলিট্ঠং দুগ্গন্ধং হোতি, সেনাসনং ৰা উক্লাপং, তদা বাহিরং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. তস্মা কেসাদিচ্ছেদাপনেন উদ্ধংৰিরেচনঅধোৰিরেচনাদীহি সরীরসল্লহুকভাৰকরণেন ¶ উচ্ছাদনন্হাপনেন চ অজ্ঝত্তিকং ৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং.
সূচিকম্মধোৰনরজনপরিভণ্ডকরণাদীহি বাহিরং ৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং. এতস্মিঞ্হি অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুস্মিং অৰিসদে উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি অপরিসুদ্ধং হোতি, অপরিসুদ্ধানি দীপকপল্লকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. ৰিসদে পন অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি ৰিসদং হোতি, পরিসুদ্ধানি দীপকপল্লকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰত্থুৰিসদকিরিযা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্ততী’’তি.
ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা নাম সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং সমভাৰকরণং. সচে হিস্স সদ্ধিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, ইতরানি মন্দানি. ততো ৰীরিযিন্দ্রিযং পগ্গহকিচ্চং, সতিন্দ্রিযং উপট্ঠানকিচ্চং, সমাধিন্দ্রিযং অৰিক্খেপকিচ্চং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দস্সনকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা তং ধম্মসভাৰপচ্চৰেক্খণেন ৰা যথা ৰা মনসিকরোতো বলৰং জাতং, তথা অমনসিকারেন হাপেতব্বং. ৰক্কলিত্থেরস্স ৰত্থু চেত্থ নিদস্সনং. সচে পন ৰীরিযিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, অথ নেৰ সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমোক্খকিচ্চং কাতুং সক্কোতি, ন ইতরানি ইতরকিচ্চভেদং. তস্মা তং পস্সদ্ধাদিভাৰনায হাপেতব্বং. তত্রাপি সোণত্থেরস্স ৰত্থু দস্সেতব্বং. এৰং সেসেসুপি একস্স বলৰভাৰে সতি ইতরেসং অত্তনো কিচ্চেসু অসমত্থতা ৰেদিতব্বা.
ৰিসেসতো পনেত্থ সদ্ধাপঞ্ঞানং সমাধিৰীরিযানং চ সমতং পসংসন্তি. বলৰসদ্ধো হি মন্দপঞ্ঞো মুধাপসন্নো হোতি, অৰত্থুস্মিং পসীদতি. বলৰপঞ্ঞো মন্দসদ্ধো কেরাটিকপক্খং ভজতি. ভেসজ্জসমুট্ঠিতো ৰিয রোগো অতেকিচ্ছো হোতি. চিত্তুপ্পাদমত্তেনেৰ কুসলং হোতীতি অতিধাৰিত্ৰা দানাদীনি অকরোন্তো নিরযে উপ্পজ্জতি. উভিন্নং সমতায ৰত্থুস্মিংযেৰ পসীদতি ¶ . বলৰসমাধিং পন মন্দৰীরিযং সমাধিস্স কোসজ্জপক্খত্তা কোসজ্জং অধিভৰতি. বলৰৰীরিযং মন্দসমাধিং ৰীরিযস্স উদ্ধচ্চপক্খত্তা ¶ উদ্ধচ্চং অধিভৰতি ¶ . সমাধি পন ৰীরিযেন সংযোজিতো কোসজ্জে পতিতুং ন লভতি. ৰীরিযং সমাধিনা সংযোজিতং উদ্ধচ্চে পতিতুং ন লভতি. তস্মা তদুভযং সমং কাতব্বং. উভযসমতায হি অপ্পনা হোতি.
অপিচ সমাধিকম্মিকস্স বলৰতীপি সদ্ধা ৰট্টতি. এৰং সদ্দহন্তো ওকপ্পেন্তো অপ্পনং পাপুণিস্সতি. সমাধিপঞ্ঞাসু পন সমাধিকম্মিকস্স একগ্গতা বলৰতী ৰট্টতি, এৰঞ্হি সো অপ্পনং পাপুণাতি. ৰিপস্সনাকম্মিকস্স পঞ্ঞা বলৰতী ৰট্টতি, এৰঞ্হি সো লক্খণপ্পটিৰেধং পাপুণাতি. উভিন্নং পন সমতাযপি অপ্পনা হোতিযেৰ. সতি পন সব্বত্থ বলৰতী ৰট্টতি. সতি হি চিত্তং উদ্ধচ্চপক্খিকানং সদ্ধাৰীরিযপঞ্ঞানং ৰসেন উদ্ধচ্চপাততো, কোসজ্জপক্খিকেন চ সমাধিনা কোসজ্জপাততো রক্খতি. তস্মা সা লোণধূপনং ৰিয সব্বব্যঞ্জনেসু সব্বকম্মিকঅমচ্চো ৰিয চ সব্বরাজকিচ্চেসু সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা. তেনাহ – ‘‘সতি চ পন সব্বত্থিকা ৰুত্তা ভগৰতা. কিং কারণা? চিত্তঞ্হি সতি পটিসরণং, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা চ সতি, ন চ ৰিনা সতিযা চিত্তস্স পগ্গহনিগ্গহো হোতী’’তি.
দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা নাম খন্ধাদিভেদে অনোগাল়্হপঞ্ঞানং দুম্মেধপুগ্গলানং আরকাৰ পরিৰজ্জনং. পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা নাম সমপঞ্ঞাসলক্খণপরিগ্গাহিকায উদযব্বযপঞ্ঞায সমন্নাগতপুগ্গলসেৰনা. গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা নাম গম্ভীরেসু খন্ধাদীসু পৰত্তায গম্ভীরপঞ্ঞায পভেদপচ্চৰেক্খণা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আরব্ভধাতু নিক্কমধাতু পরক্কমধাতু, তত্থ যোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২) এৰং উপ্পাদো হোতি.
অপিচ ¶ ¶ একাদস ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায ¶ সংৰত্তন্তি অপাযভযপচ্চৰেক্খণতা আনিসংসদস্সাৰিতা গমনৰীথিপচ্চৰেক্খণতা পিণ্ডপাতাপচাযনতা দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণতা সত্থুমহত্তপচ্চৰেক্খণতা জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা সব্রহ্মচারিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা কুসীতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা আরদ্ধৰীরিযপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি.
তত্থ নিরযেসু পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকারণতো পট্ঠায মহাদুক্খং অনুভৰনকালেপি, তিরচ্ছানযোনিযং জালক্খিপকুমীনাদীহি গহিতকালেপি, পাজনকণ্টকাদিপ্পহারতুন্নস্স পন সকটৰাহনাদিকালেপি, পেত্তিৰিসযে অনেকানিপি ৰস্সসহস্সানি একং বুদ্ধন্তরম্পি খুপ্পিপাসাহি আতুরিতকালেপি, কালকঞ্জিকঅসুরেসু সট্ঠিহত্থঅসীতিহত্থপ্পমাণেন অট্ঠিচম্মমত্তেনেৰ অত্তভাৰেন ৰাতাতপাদিদুক্খানুভৰনকালেপি ন সক্কা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং উপ্পাদেতুং. অযমেৰ তে ভিক্খু কালো ৰীরিযকরণাযাতি এৰং অপাযভযং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি.
‘‘ন সক্কা কুসীতেন নৰলোকুত্তরধম্মং লদ্ধুং, আরদ্ধৰীরিযেনেৰ সক্কা অযমানিসংসো ৰীরিযস্সা’’তি এৰং আনিসংসদস্সাৰিনোপি উপ্পজ্জতি. ‘‘সব্ববুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধমহাসাৰকেহি তে গতমগ্গো গন্তব্বো, সো চ ন সক্কা কুসীতেন গন্তু’’ন্তি এৰং গমনৰীথিং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. ‘‘যে তং পিণ্ডপাতাদীহি উপট্ঠহন্তি, ইমে তে মনুস্সা নেৰ ঞাতকা, ন দাসকম্মকরা, নাপি ‘তং নিস্সায জীৰিস্সামা’তি তে পণীতানি পিণ্ডপাতাদীনি দেন্তি, অথ খো অত্তনো কারানং মহপ্ফলতং পচ্চাসীসমানা দেন্তি, সত্থারাপি ‘অযং ইমে পচ্চযে পরিভুঞ্জিত্ৰা কাযদল়্হীবহুলো সুখং ৰিহরিস্সতী’তি ন এৰং সম্পস্সতা তুয্হং পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, অথ খো ‘অযং ইমে পরিভুঞ্জমানো সমণধম্মং কত্ৰা ৰট্টদুক্খতো মুচ্চিস্সতী’তি তে পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, সো দানি ত্ৰং কুসীতো ৰিহরন্তো ন তং পিণ্ডং অপচাযিস্সসি, আরদ্ধৰীরিযস্সেৰ হি পিণ্ডপাতাপচাযনং নাম হোতী’’তি এৰং পিণ্ডপাতাপচাযনং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি মহামিত্তত্থেরস্স ¶ ৰিয.
থেরো ¶ কির কস্সকলেণে নাম পটিৰসতি. তস্স চ গোচরগামে একা মহাউপাসিকা থেরং ¶ পুত্তং কত্ৰা পটিজগ্গতি. সা একদিৰসং অরঞ্ঞং গচ্ছন্তী ধীতরং আহ – ‘‘অম্ম অসুকস্মিং ঠানে পুরাণতণ্ডুলা, অসুকস্মিং খীরং, অসুকস্মিং সপ্পি, অসুকস্মিং ফাণিতং, তৰ ভাতিকস্স অয্যমিত্তস্স আগতকালে ভত্তং পচিত্ৰা খীরসপ্পিফাণিতেহি সদ্ধিং দেহি, ত্ৰং চ ভুঞ্জেয্যাসি, অহং পন হিয্যো পক্কং পারিৰাসিকভত্তং কঞ্জিকেন ভুত্তাম্হী’’তি. দিৰা কিং ভুঞ্জিস্সসি অম্মাতি? সাকপণ্ণং পক্খিপিত্ৰা কণতণ্ডুলেহি অম্বিলযাগুং পচিত্ৰা ঠপেহি অম্মাতি.
থেরো চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং নীহরন্তোৰ তং সদ্দং সুত্ৰা অত্তানং ওৰদি – ‘‘মহাউপাসিকা কির কঞ্জিযেন পারিৰাসিকভত্তং ভুঞ্জি, দিৰাপি কণপণ্ণম্বিলযাগুং ভুঞ্জিস্সতি, তুয্হং অত্থায পন পুরাণতণ্ডুলাদীনি আচিক্খতি, তং নিস্সায খো পনেসা নেৰ খেত্তং ন ৰত্থুং ন ভত্তং ন ৰত্থং পচ্চাসীসতি, তিস্সো পন সম্পত্তিযো পত্থযমানা দেতি, ত্ৰং এতিস্সা তা সম্পত্তিযো দাতুং সক্খিস্সসি ন সক্খিস্সসীতি, অযং খো পন পিণ্ডপাতো তযা সরাগেন সদোসেন সমোহেন ন সক্কা গণ্হিতুন্তি পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গণ্ঠিকং মুঞ্চিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা কস্সকলেণমেৰ গন্ত্ৰা পত্তং হেট্ঠামঞ্চে চীৰরং চীৰরৰংসে ঠপেত্ৰা অরহত্তং অপাপুণিত্ৰা ন নিক্খমিস্সামী’’তি ৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা নিসীদি. দীঘরত্তং অপ্পমত্তো হুত্ৰা নিৰুত্থভিক্খু ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা পুরেভত্তমেৰ অরহত্তং পত্ৰা ৰিকসিতং ৰিয পদুমং মহাখীণাসৰো সিতং করোন্তোৰ নিক্খমি. লেণদ্ৰারে রুক্খম্হি অধিৰত্থা দেৰতা –
‘‘নমো তে পুরিসাজঞ্ঞ, নমো তে পুরিসুত্তম;
যস্স তে আসৰা খীণা, দক্খিণেয্যোসি মারিসা’’তি. –
এৰং উদানং উদানেত্ৰা ‘‘ভন্তে, পিণ্ডায পৰিট্ঠানং তুম্হাদিসানং অরহন্তানং ভিক্খং দত্ৰা মহল্লকিত্থিযো দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি আহ.
থেরো ¶ উট্ঠহিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা কালং ওলোকেন্তো পাতোযেৰাতি ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায গামং পাৰিসি. দারিকাপি ভত্তং সম্পাদেত্ৰা ‘‘ইদানি মে ভাতা আগমিস্সতি ¶ , ইদানি আগমিস্সতী’’তি দ্ৰারং ওলোকযমানা নিসীদি. সা থেরে ঘরদ্ৰারং সম্পত্তে পত্তং গহেত্ৰা সপ্পিফাণিতযোজিতস্স খীরপিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা হত্থে ঠপেসি. থেরো ‘‘সুখং হোতূ’’তি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. সাপি তং ওলোকযমানাৰ ¶ অট্ঠাসি. থেরস্স হি তদা অতিৰিয পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো অহোসি, ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি, মুখং বন্ধনা পমুত্ততালপক্কং ৰিয অতিৰিয ৰিরোচিত্থ. মহাউপাসিকা অরঞ্ঞা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং অম্ম, ভাতিকো তে আগতো’’তি পুচ্ছি. সা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সা উপাসিকা ‘‘অজ্জ মে পুত্তস্স পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘অভিরমতি তে অম্ম ভাতা বুদ্ধসাসনে ন উক্কণ্ঠতী’’তি আহ.
‘‘মহন্তং খো পনেতং সত্থু দাযজ্জং, যদিদং সত্তঅরিযধনং নাম, তং ন সক্কা কুসীতেন গহেতুং. যথা হি ৰিপ্পটিপন্নং পুত্তং মাতাপিতরো ‘অযং অম্হাকং অপুত্তো’তি পরিবাহিরং করোন্তি, সো তেসং অচ্চযেন দাযজ্জং ন লভতি, এৰং কুসীতোপি ইদং অরিযধনদাযজ্জং ন লভতি, আরদ্ধৰীরিযোৰ লভতী’’তি দাযজ্জমহত্ততং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি. ‘‘মহা খো পন তে সত্থা, সত্থুনো হি মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণকালেপি অভিনিক্খমনেপি অভিসম্বোধিযম্পি ধম্মচক্কপ্পৰত্তনযমকপাটিহারিযদেৰোরোহণ-আযুসঙ্খারৰোস্সজ্জনেসুপি পরিনিব্বানকালেপি দসসহস্সিলোকধাতু কম্পিত্থ, যুত্তং নু তে এৰরূপস্স সত্থুনো সাসনে ‘পব্বজিত্ৰা কুসীতেন ভৰিতু’’’ন্তি এৰং সত্থুমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.
জাতিযাপি – ‘‘ত্ৰং ইদানি ন লামকজাতিকো, অসম্ভিন্নায মহাসম্মতপৰেণিযা আগতো, উক্কাকরাজৰংসে জাতোসি, সুদ্ধোধনমহারাজস্স মহামাযাদেৰিযা চ নত্তা, রাহুলভদ্দস্স কনিট্ঠো, তযা নাম এৰরূপেন জিনপুত্তেন হুত্ৰা ন যুত্তং কুসীতেন ৰিহরিতু’’ন্তি এৰং জাতিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি. ‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানা চেৰ অসীতি চ মহাসাৰকা ৰীরিযেনেৰ লোকুত্তরধম্মং পটিৰিজ্ঝিংসু, ত্ৰং এতেসং সব্রহ্মচারীনং ¶ মগ্গং পটিপজ্জিস্সসি ন পটিপজ্জিস্সসী’’তি এৰং সব্রহ্মচারিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি. কুচ্ছিং পূরেত্ৰা ঠিতঅজগরসদিসে ৰিস্সট্ঠকাযিকচেতসিকৰীরিযে কুসীতপুগ্গলে পরিৰজ্জন্তস্সাপি, আরদ্ধৰীরিযে পহিতত্তে পুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু ৰীরিযুপ্পাদনত্থং ¶ নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ¶ উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২) এৰং উপ্পাদো হোতি. তত্থ পীতিযেৰ পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা নাম, তস্স উপ্পাদকমনসিকারো যোনিসোমনসিকারো নাম.
অপিচ একাদস ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি বুদ্ধানুস্সতি ধম্মসঙ্ঘসীলচাগদেৰতানুস্সতি উপসমানুস্সতি লূখপুগ্গলপরিৰজ্জনতা সিনিদ্ধপুগ্গলসেৰনতা পসাদনীযসুত্তন্তপচ্চৰেক্খণতা তদধিমুত্ততাতি.
বুদ্ধগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি হি যাৰ উপচারা সকলসরীরং ফরমানো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি. ধম্মসঙ্ঘগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি, দীঘরত্তং অখণ্ডং কত্ৰা রক্খিতং চতুপারিসুদ্ধিসীলং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনো দসসীলপঞ্চসীলং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, দুব্ভিক্খভযাদীসু পণীতং ভোজনং সব্রহ্মচারীনং দত্ৰা ‘‘এৰং নাম অদম্হা’’তি চাগং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনোপি এৰরূপে কালে সীলৰন্তানং দিন্নদানং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, যেহি গুণেহি সমন্নাগতা দেৰতা দেৰত্তং পত্তা, তথারূপানং গুণানং অত্তনি অত্থিতং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, ‘‘সমাপত্তিযা ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা সট্ঠিপি, সত্ততিপি ৰস্সানি ন সমুদাচরন্তী’’তি পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, চেতিযদস্সনবোধিদস্সনথেরদস্সনেসু অসক্কচ্চকিরিযায সংসূচিতলূখভাৰে বুদ্ধাদীসু ¶ পসাদসিনেহাভাৰেন গদ্রভপিট্ঠে রজসদিসে লূখপুগ্গলে পরিৰজ্জন্তস্সাপি, বুদ্ধাদীসু পসাদবহুলে মুদুচিত্তে সিনিদ্ধপুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি, রতনত্তযগুণপরিদীপকে পসাদনীযে সুত্তন্তে পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পীতিউপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ¶ – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কাযপস্সদ্ধি চিত্তপস্সদ্ধি, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি এৰং উপ্পাদো হোতি.
অপিচ সত্ত ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি পণীতভোজনসেৰনতা উতুসুখসেৰনতা ইরিযাপথসুখসেৰনতা মজ্ঝত্তপযোগতা ¶ সারদ্ধকাযপুগ্গলপরিৰজ্জনতা পস্সদ্ধকাযপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি.
পণীতঞ্হি সিনিদ্ধং সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জন্তস্সাপি, সীতুণ্হেসু উতূসু ঠানাদীসু ইরিযাপথেসু সপ্পাযং উতুং চ ইরিযাপথং চ সেৰন্তস্সাপি পস্সদ্ধি উপ্পজ্জতি. যো পন মহাপুরিসজাতিকো সব্বউতুইরিযাপথক্খমোৰ হোতি, ন তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. যস্স সভাগৰিসভাগতা অত্থি, তস্সেৰ ৰিসভাগে উতুইরিযাপথে ৰজ্জেত্ৰা সভাগে সেৰন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. মজ্ঝত্তপযোগো ৰুচ্চতি অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণা, ইমিনা মজ্ঝত্তপযোগেন উপ্পজ্জতি. যো লেড্ডুদণ্ডাদীহি পরং ৰিহেঠযমানোৰ ৰিচরতি. এৰরূপং সারদ্ধকাযং পুগ্গলং পরিৰজ্জন্তস্সাপি, সংযতপাদপাণিং পস্সদ্ধকাযং পুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পস্সদ্ধিউপ্পাদনত্থায নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সমথনিমিত্তং অব্যগ্গনিমিত্তং, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ¶ উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২) এৰং উপ্পাদো হোতি. তত্থ সমথোৰ সমথনিমিত্তং, অৰিক্খেপট্ঠেন চ অব্যগ্গনিমিত্তন্তি.
অপিচ একাদস ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি ৰত্থুৰিসদকিরিযতা ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা নিমিত্তকুসলতা সমযে চিত্তস্স পগ্গহণতা সমযে চিত্তস্স নিগ্গহণতা ¶ সমযে সম্পহংসনতা সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা ঝানৰিমোক্খপচ্চৰেক্খণতা তদধিমুত্ততাতি. তত্থ ৰত্থুৰিসদকিরিযতা চ ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
নিমিত্তকুসলতা নাম কসিণনিমিত্তস্স উগ্গহণকুসলতা. সমযে চিত্তস্স পগ্গহণতাতি যস্মিং সমযে অতিসিথিলৰীরিযতাদীহি লীনং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স পগ্গহণং. সমযে চিত্তস্স নিগ্গহণতাতি যস্মিং সমযে অচ্চারদ্ধৰীরিযতাদীহি ¶ উদ্ধতং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স নিগ্গহণং. সমযে সম্পহংসনতাতি যস্মিং সমযে চিত্তং পঞ্ঞাপযোগমন্দতায ৰা উপসমসুখানধিগমেন ৰা নিরস্সাদং হোতি, তস্মিং সমযে অট্ঠসংৰেগৰত্থুপচ্চৰেক্খণেন সংৰেজেতি. অট্ঠ সংৰেগৰত্থূনি নাম জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খন্তি. রতনত্তযগুণানুস্সরণেন চ পসাদং জনেতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে সম্পহংসনতা’’তি.
সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা নাম যস্মিং সমযে সম্মাপটিপত্তিং আগম্ম অলীনং অনুদ্ধতং অনিরস্সাদং আরম্মণে সমপ্পৰত্তং সমথৰীথিপটিপন্নং চিত্তং হোতি, তদাস্স পগ্গহনিগ্গহসম্পহংসনেসু ন ব্যাপারং আপজ্জতি সারথি ৰিয সমপ্পৰত্তেসু. অস্সেসু. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা’’তি. অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা নাম উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা অপ্পত্তানং ৰিক্খিত্তচিত্তানং পুগ্গলানং আরকা পরিৰজ্জনং. সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা নাম উপচারেন ৰা অপ্পনায ৰা সমাহিতচিত্তানং ¶ সেৰনা ভজনা পযিরুপাসনা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু সমাধিউপ্পাদনত্থংযেৰ নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. এৰঞ্হি পটিপজ্জতো এস উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স – ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি ¶ (সং. নি. ৫.২৩২) এৰং উপ্পাদো হোতি. তত্থ উপেক্খাযেৰ উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা নাম.
অপিচ পঞ্চ ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি সত্তমজ্ঝত্ততা সঙ্খারমজ্ঝত্ততা সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতা সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি.
তত্থ দ্ৰীহাকারেহি সত্তমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি – ‘‘ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেন গমিস্সসি, এসোপি অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা ¶ অত্তনো কম্মেন গমিস্সতি, ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণেন চ, ‘‘পরমত্থতো সত্তোযেৰ নত্থি, সো ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং নিস্সত্তপচ্চৰেক্খণেন চ. দ্ৰীহেৰাকারেহি সঙ্খারমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি – ‘‘ইদং চীৰরং অনুপুব্বেন ৰণ্ণৰিকারং চেৰ জিণ্ণভাৰং চ উপগন্ত্ৰা পাদপুঞ্ছনচোল়কং হুত্ৰা যট্ঠিকোটিযা ছড্ডনীযং ভৰিস্সতি, সচে পনস্স সামিকো ভৰেয্য, নাস্স এৰং ৰিনস্সিতুং দদেয্যা’’তি এৰং অসামিকভাৰং পচ্চৰেক্খণেন, ‘‘অনদ্ধনিযং ইদং তাৰকালিক’’ন্তি এৰং তাৰকালিকতাপচ্চৰেক্খণেন চ. যথা চ চীৰরে, এৰং পত্তাদীসুপি যোজনা কাতব্বা.
সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতাতি এত্থ যো পুগ্গলো গিহি ৰা অত্তনো পুত্তধীতাদিকে, পব্বজিতো ৰা অত্তনো অন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকাদিকে মমাযতি, সহত্থেনেৰ নেসং কেসচ্ছেদনসূচিকম্মচীৰরধোৰনরজনপত্তপচনাদীনি করোতি, মুহুত্তম্পি অপস্সন্তো ‘‘অসুকো সামণেরো কুহিং, অসুকো দহরো কুহি’’ন্তি ভন্তমিগো ৰিয ইতো চিতো চ আলোকেতি ¶ , অঞ্ঞেন কেসচ্ছেদনাদীনং অত্থায ‘‘মুহুত্তং তাৰ অসুকং পেসেথা’’তি যাচীযমানোপি ‘‘অম্হেপি তং অত্তনো কম্মং ন কারেম, তুম্হে তং গহেত্ৰা কিলমেস্সথা’’তি ন দেতি. অযং সত্তকেলাযনো নাম. যো পন পত্তচীৰরথালককত্তরযট্ঠিআদীনি মমাযতি, অঞ্ঞস্স হত্থেন পরামসিতুম্পি ন দেতি, তাৰকালিকং যাচিতো ‘‘মযম্পি ইদং মমাযন্তা ন পরিভুঞ্জাম, তুম্হাকং কিং দস্সামা’’তি ৰদতি. অযং সঙ্খারকেলাযনো নাম. যো পন তেসু দ্ৰীসুপি ৰত্থূসু মজ্ঝত্তো উদাসিনো. অযং সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তো নাম. ইতি অযং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো এৰরূপং সত্তসঙ্খারকেলাযনং পুগ্গলং আরকা পরিৰজ্জন্তস্সাপি, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু ¶ তদুপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতীতি পজানাতি.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং অত্তনো ৰা সত্ত সম্বোজ্ঝঙ্গে পরিগ্গণ্হিত্ৰা, পরস্স ৰা, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স বোজ্ঝঙ্গে পরিগ্গণ্হিত্ৰা ¶ ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযা পনেত্থ বোজ্ঝঙ্গানং নিব্বত্তিনিরোধৰসেন ৰেদিতব্বা. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ইধ বোজ্ঝঙ্গপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা বোজ্ঝঙ্গপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
বোজ্ঝঙ্গপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুসচ্চপব্বৰণ্ণনা
১১৯. এৰং সত্তবোজ্ঝঙ্গৰসেন ধম্মানুপস্সনং ৰিভজিত্ৰা ইদানি চতুসচ্চৰসেন ৰিভজিতুং পুন চপরন্তিআদিমাহ.
তত্থ ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং পজানাতীতি ঠপেত্ৰা তণ্হং তেভূমকে ধম্মে ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি যথাসভাৰতো পজানাতি, তস্সেৰ খো পন দুক্খস্স জনিকং সমুট্ঠাপিকং পুরিমতণ্হং ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি, উভিন্নং অপ্পৰত্তিং নিব্বানং ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি, দুক্খপরিজাননং সমুদযপজহনং নিরোধসচ্ছিকরণং অরিযমগ্গং ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি যথাসভাৰতো পজানাতীতি অত্থো. অৰসেসা অরিযসচ্চকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাযেৰ.
ইতি অজ্ঝত্তং ৰাতি এৰং অত্তনো ৰা চত্তারি সচ্চানি ¶ পরিগ্গণ্হিত্ৰা, পরস্স ৰা, কালেন ৰা অত্তনো, কালেন ৰা পরস্স চত্তারি সচ্চানি পরিগ্গণ্হিত্ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি. সমুদযৰযা পনেত্থ চতুন্নং সচ্চানং যথাসম্ভৰতো উপ্পত্তিনিৰত্তিৰসেন ৰেদিতব্বা. ইতো পরং ৰুত্তনযমেৰ.
কেৰলঞ্হি ¶ ইধ চতুসচ্চপরিগ্গাহিকা সতি দুক্খসচ্চন্তি এৰং যোজনং কত্ৰা সচ্চপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো নিয্যানমুখং ৰেদিতব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
চতুসচ্চপব্বৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
এত্তাৰতা ¶ আনাপানং চতুইরিযাপথং চতুসম্পজঞ্ঞং দ্ৰত্তিংসাকারং চতুধাতুৰৰত্থানং নৰসিৰথিকা ৰেদনানুপস্সনা চিত্তানুপস্সনা নীৰরণপরিগ্গহো খন্ধপরিগ্গহো আযতনপরিগ্গহো বোজ্ঝঙ্গপরিগ্গহো সচ্চপরিগ্গহোতি একৰীসতি কম্মট্ঠানানি ৰুত্তানি. তেসু আনাপানং দ্ৰত্তিংসাকারো নৰসিৰথিকাতি একাদস অপ্পনাকম্মট্ঠানানি হোন্তি. দীঘভাণকমহাসীৰত্থেরো পন ‘‘নৰসিৰথিকা আদীনৰানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তা’’তি আহ. তস্মা তস্স মতেন দ্ৰেযেৰ অপ্পনাকম্মট্ঠানানি, সেসানি উপচারকম্মট্ঠানানি. কিং পনেতেসু সব্বেসু অভিনিৰেসো জাযতীতি? ন জাযতি. ইরিযাপথসম্পজঞ্ঞনীৰরণবোজ্ঝঙ্গেসু হি অভিনিৰেসো ন জাযতি, সেসেসু জাযতীতি. মহাসীৰত্থেরো পনাহ – ‘‘এতেসুপি অভিনিৰেসো জাযতি, অযঞ্হি অত্থি নু খো মে চত্তারো ইরিযাপথা, উদাহু নত্থি, অত্থি নু খো মে চতুসম্পজঞ্ঞং, উদাহু নত্থি, অত্থি নু খো মে পঞ্চনীৰরণা, উদাহু নত্থি, অত্থি নু খো মে সত্তবোজ্ঝঙ্গা, উদাহু নত্থীতি এৰং পরিগ্গণ্হাতি, তস্মা সব্বত্থ অভিনিৰেসো জাযতী’’তি.
১৩৭. যো হি কোচি, ভিক্খৰেতি যো হি কোচি ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা উপাসকো ৰা উপাসিকা ৰা. এৰং ভাৰেয্যাতি আদিতো পট্ঠায ৰুত্তেন ভাৰনানুক্কমেন ভাৰেয্য. পাটিকঙ্খন্তি পটিকঙ্খিতব্বং, অৰস্সং ভাৰীতি অত্থো. অঞ্ঞাতি অরহত্তং. সতি ৰা উপাদিসেসেতি উপাদানসেসে ৰা সতি ¶ অপরিক্খীণে. অনাগামিতাতি অনাগামিভাৰো.
এৰং সত্তন্নং ৰস্সানং ৰসেন সাসনস্স নিয্যানিকভাৰং দস্সেত্ৰা পুন ততো অপ্পতরেপি কালে দস্সেন্তো ‘‘তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. সব্বম্পি চেতং মজ্ঝিমস্সেৰ নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন ৰুত্তং. তিক্খপঞ্ঞং পন সন্ধায – ‘‘পাতো অনুসিট্ঠো সাযং ৰিসেসং অধিগমিস্সতি, সাযং অনুসিট্ঠো পাতো ৰিসেসং অধিগমিস্সতী’’তি (ম. নি. ২.৩৪৫) ৰুত্তং.
ইতি ¶ ¶ ভগৰা ‘‘এৰংনিয্যানিকং, ভিক্খৰে, মম সাসন’’ন্তি দস্সেত্ৰা একৰীসতিযাপি ঠানেসু অরহত্তনিকূটেন দেসিতং দেসনং নিয্যাতেন্তো ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো…পে… ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি আহ. সেসং উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
সতিপট্ঠানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. সীহনাদৰগ্গো
১. চূল়সীহনাদসুত্তৰণ্ণনা
১৩৯. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়সীহনাদসুত্তং. যস্মা পনস্স অত্থুপ্পত্তিকো নিক্খেপো, তস্মা তং দস্সেত্ৰা চস্স অনুপুব্বপদৰণ্ণনং করিস্সাম. কতরায পনিদং অত্থুপ্পত্তিযা নিক্খিত্তন্তি? লাভসক্কারপচ্চযা তিত্থিযপরিদেৰিতে. ভগৰতো কির ধম্মদাযাদসুত্তে ৰুত্তনযেন মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি. চতুপ্পমাণিকো হি অযং লোকসন্নিৰাসো, রূপপ্পমাণো রূপপ্পসন্নো, ঘোসপ্পমাণো ঘোসপ্পসন্নো, লূখপ্পমাণো লূখপ্পসন্নো, ধম্মপ্পমাণো ধম্মপ্পসন্নোতি ইমেসং পুগ্গলানং ৰসেন চতুধা ঠিতো.
তেসং ইদং নানাকরণং – কতমো চ পুগ্গলো রূপপ্পমাণো রূপপ্পসন্নো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো আরোহং ৰা পস্সিত্ৰা পরিণাহং ৰা পস্সিত্ৰা সণ্ঠানং ৰা পস্সিত্ৰা পারিপূরিং ৰা পস্সিত্ৰা তত্থ পমাণং গহেত্ৰা পসাদং জনেতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো রূপপ্পমাণো রূপপ্পসন্নো.
কতমো চ পুগ্গলো ঘোসপ্পমাণো ঘোসপ্পসন্নো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো পরৰণ্ণনায পরথোমনায পরপসংসনায পরৰণ্ণহারিকায, তত্থ পমাণং গহেত্ৰা পসাদং জনেতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ঘোসপ্পমাণো ঘোসপ্পসন্নো.
কতমো চ পুগ্গলো লূখপ্পমাণো লূখপ্পসন্নো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো চীৰরলূখং ৰা পস্সিত্ৰা পত্তলূখং ৰা পস্সিত্ৰা, সেনাসনলূখং ৰা পস্সিত্ৰা ৰিৰিধং ৰা দুক্করকারিকং পস্সিত্ৰা ¶ তত্থ পমাণং গহেত্ৰা পসাদং জনেতি, অযং ¶ ৰুচ্চতি পুগ্গলো লূখপ্পমাণো লূখপ্পসন্নো.
কতমো চ পুগ্গলো ধম্মপ্পমাণো ধম্মপ্পসন্নো? ইধেকচ্চো পুগ্গলো সীলং ৰা পস্সিত্ৰা সমাধিং ৰা পস্সিত্ৰা পঞ্ঞং ৰা পস্সিত্ৰা তত্থ পমাণং গহেত্ৰা পসাদং জনেতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ধম্মপ্পমাণো ধম্মপ্পসন্নোতি.
ইমেসু ¶ চতূসু পুগ্গলেসু রূপপ্পমাণোপি ভগৰতো আরোহপরিণাহসণ্ঠানপারিপূরিৰণ্ণপোক্খরতং, অসীতিঅনুব্যঞ্জনপ্পটিমণ্ডিতত্তা নানারতনৰিচিত্তমিৰ সুৰণ্ণমহাপটং, দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসমাকিণ্ণতায তারাগণসমুজ্জলং ৰিয গগনতলং সব্বফালিফুল্লং ৰিয চ যোজনসতুব্বেধং পারিচ্ছত্তকং অট্ঠারসরতনুব্বেধং ব্যামপ্পভাপরিক্খেপং সস্সিরিকং অনোপমসরীরং দিস্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি.
ঘোসপ্পমাণোপি, ভগৰতা কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযো পূরিতা অঙ্গপরিচ্চাগো পুত্তদারপরিচ্চাগো, রজ্জপরিচ্চাগো অত্তপরিচ্চাগো নযনপরিচ্চাগো চ কতোতিআদিনা নযেন পৰত্তং ঘোসং সুত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি.
লূখপ্পমাণোপি ভগৰতো চীৰরলূখং দিস্ৰা ‘‘সচে ভগৰা অগারং অজ্ঝাৰসিস্স, কাসিকৰত্থমেৰ অধারযিস্স. পব্বজিত্ৰা পনানেন সাণপংসুকূলচীৰরেন সন্তুস্সমানেন ভারিযং কত’’ন্তি সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি. পত্তলূখম্পি দিস্ৰা – ‘‘ইমিনা অগারং অজ্ঝাৰসন্তেন রত্তৰরসুৰণ্ণভাজনেসু চক্কৰত্তিভোজনারহং সুগন্ধসালিভোজনং পরিভুত্তং, পব্বজিত্ৰা পন পাসাণমযং পত্তং আদায উচ্চনীচকুলদ্ৰারেসু সপদানং পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধপিণ্ডিযালোপেন সন্তুস্সমানো ভারিযং করোতী’’তি সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি. সেনাসনলূখং দিস্ৰাপি – ‘‘অযং অগারং অজ্ঝাৰসন্তো তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু তিৰিধনাটকপরিৰারো দিব্বসম্পত্তিং ৰিয রজ্জসিরিং অনুভৰিত্ৰা ইদানি পব্বজ্জূপগতো রুক্খমূলসেনাসনাদীসু দারুফলকসিলাপট্টপীঠমঞ্চকাদীহি সন্তুস্সমানো ভারিযং করোতী’’তি সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ ¶ পসীদতি. দুক্করকারিকমস্স দিস্ৰাপি – ‘‘ছব্বস্সানি নাম মুগ্গযূসকুলত্থযূসহরেণুযূসাদীনং পসটমত্তেন যাপেস্সতি, অপ্পাণকং ¶ ঝানং ঝাযিস্সতি, সরীরে চ জীৰিতে চ অনপেক্খো ৰিহরিস্সতি, অহো দুক্করকারকো ভগৰা’’তি সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি.
ধম্মপ্পমাণোপি ¶ ভগৰতো সীলগুণং সমাধিগুণং পঞ্ঞাগুণং ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তিসম্পদং অভিঞ্ঞাপারিপূরিং যমকপাটিহারিযং দেৰোরোহণং পাথিকপুত্তদমনাদীনি চ অনেকানি অচ্ছরিযানি দিস্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধেযেৰ পসীদতি, তে এৰং পসন্না ভগৰতো মহন্তং লাভসক্কারং অভিহরন্তি. তিত্থিযানং পন বাৰেরুজাতকে কাকস্স ৰিয লাভসক্কারো পরিহাযিত্থ. যথাহ –
‘‘অদস্সনেন মোরস্স, সিখিনো মঞ্জুভাণিনো;
কাকং তত্থ অপূজেসুং, মংসেন চ ফলেন চ.
যদা চ সরসম্পন্নো, মোরো বাৰেরুমাগমা;
অথ লাভো চ সক্কারো, ৰাযসস্স অহাযথ.
যাৰ নুপ্পজ্জতি বুদ্ধো, ধম্মরাজা পভঙ্করো;
তাৰ অঞ্ঞে অপূজেসুং, পুথূ সমণব্রাহ্মণে.
যদা চ সরসম্পন্নো, বুদ্ধো ধম্মমদেসযি;
অথ লাভো চ সক্কারো, তিত্থিযানং অহাযথা’’তি. (জা. ১.৪.১৫৩-১৫৬);
তে এৰং পহীনলাভসক্কারা রত্তিং একদ্ৰঙ্গুলমত্তং ওভাসেত্ৰাপি সূরিযুগ্গমনে খজ্জোপনকা ৰিয হতপ্পভা অহেসুং.
যথা ¶ হি খজ্জোপনকা, কাল়পক্খম্হি রত্তিযা;
নিদস্সযন্তি ওভাসং, এতেসং ৰিসযো হি সো.
যদা চ রস্মিসম্পন্নো, অব্ভুদেতি পভঙ্করো;
অথ খজ্জুপসঙ্ঘানং, পভা অন্তরধাযতি.
এৰং খজ্জুপসদিসা, তিত্থিযাপি পুথূ ইধ;
কাল়পক্খূপমে লোকে, দীপযন্তি সকং গুণং.
যদা চ বুদ্ধো লোকস্মিং, উদেতি অমিতপ্পভো;
নিপ্পভা তিত্থিযা হোন্তি, সূরিযে খজ্জুপকা যথাতি.
তে এৰং নিপ্পভা হুত্ৰা কচ্ছুপিল়কাদীহি কিণ্ণসরীরা পরমপারিজুঞ্ঞপত্তা যেন বুদ্ধো যেন ধম্মো যেন সঙ্ঘো যেন চ মহাজনস্স সন্নিপাতো, তেন ¶ তেন গন্ত্ৰা অন্তরৰীথিযম্পি ¶ সিঙ্ঘাটকেপি চতুক্কেপি সভাযম্পি ঠত্ৰা পরিদেৰন্তি –
‘‘কিং ভো সমণোযেৰ গোতমো সমণো, মযং অস্সমণা; সমণস্সেৰ গোতমস্স সাৰকা সমণা, অম্হাকং সাৰকা অস্সমণা? সমণস্সেৰ গোতমস্স সাৰকানঞ্চস্স দিন্নং মহপ্ফলং, ন অম্হাকং, সাৰকানঞ্চ নো দিন্নং মহপ্ফলং? ননু সমণোপি গোতমো সমণো, মযম্পি সমণা. সমণস্সপি গোতমস্স সাৰকা সমণা, অম্হাকম্পি সাৰকা সমণা. সমণস্সপি গোতমস্স সাৰকানঞ্চস্স দিন্নং মহপ্ফলং, অম্হাকম্পি সাৰকানঞ্চ নো দিন্নং মহপ্ফলঞ্চেৰ? সমণস্সপি গোতমস্স সাৰকানঞ্চস্স দেথ করোথ, অম্হাকম্পি সাৰকানঞ্চ নো দেথ সক্করোথ? ননু সমণো গোতমো পুরিমানি দিৰসানি উপ্পন্নো, মযং পন লোকে উপ্পজ্জমানেযেৰ উপ্পন্না’’তি.
এৰং নানপ্পকারং ৰিরৰন্তি. অথ ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযোতি চতস্সো পরিসা তেসং সদ্দং সুত্ৰা ভগৰতো আরোচেসুং ‘‘তিত্থিযা ভন্তে ইদঞ্চিদঞ্চ কথেন্তী’’তি ¶ . তং সুত্ৰা ভগৰা – ‘‘মা তুম্হে, ভিক্খৰে, তিত্থিযানং ৰচনেন ‘অঞ্ঞত্র সমণো অত্থী’তি সঞ্ঞিনো অহুৰত্থা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযেসু সমণভাৰং পটিসেধেন্তো ইধেৰ চ অনুজানন্তো ইমিস্সা অত্থুপ্পত্তিযা ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণোতি ইদং সুত্তং অভাসি.
তত্থ ইধেৰাতি ইমস্মিংযেৰ সাসনে. অযং পন নিযমো সেসপদেসুপি ৰেদিতব্বো. দুতিযাদযোপি হি সমণা ইধেৰ, ন অঞ্ঞত্থ. সমণোতি সোতাপন্নো. তেনেৰাহ – ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পঠমো সমণো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো, অযং, ভিক্খৰে, পঠমো সমণো’’তি (অ. নি. ৪.২৪১).
দুতিযোতি সকদাগামী. তেনেৰাহ – ‘‘কতমো চ? ভিক্খৰে, দুতিযো সমণো. ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং ¶ তনুত্তা সকদাগামী হোতি, সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো সমণো’’তি.
ততিযোতি অনাগামী. তেনেৰাহ – ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ততিযো সমণো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা ¶ লোকা. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো সমণো’’তি.
চতুত্থোতি অরহা. তেনেৰাহ – ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, চতুত্থো সমণো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো সমণো’’তি (অ. নি. ৪.২৪১). ইতি ইমস্মিং ঠানে চত্তারো ফলট্ঠকসমণাৰ অধিপ্পেতা.
সুঞ্ঞাতি রিত্তা তুচ্ছা. পরপ্পৰাদাতি চত্তারো সস্সতৰাদা, চত্তারো একচ্চসস্সতিকা, চত্তারো অন্তানন্তিকা, চত্তারো অমরাৰিক্খেপিকা, দ্ৰে অধিচ্চসমুপ্পন্নিকা, সোল়স সঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা, সত্ত উচ্ছেদৰাদা, পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদাতি ইমে সব্বেপি ব্রহ্মজালে আগতা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো. ইতো বাহিরানং পরেসং ¶ ৰাদা পরপ্পৰাদা নাম. তে সব্বেপি ইমেহি চতূহি ফলট্ঠকসমণেহি সুঞ্ঞা, ন হি তে এত্থ সন্তি. ন কেৰলঞ্চ এতেহেৰ সুঞ্ঞা, চতূহি পন মগ্গট্ঠকসমণেহিপি চতুন্নং মগ্গানং অত্থায আরদ্ধৰিপস্সকেহিপীতি দ্ৰাদসহিপি সমণেহি সুঞ্ঞা এৰ. ইমমেৰ অত্থং সন্ধায ভগৰতা মহাপরিনিব্বানে ৰুত্তং –
‘‘একূনতিংসো ৰযসা সুভদ্দ,
যং পব্বজিং কিং কুসলানুএসী;
ৰস্সানি পঞ্ঞাস সমাধিকানি,
যতো অহং পব্বজিতো সুভদ্দ;
ঞাযস্স ধম্মস্স পদেসৰত্তী,
ইতো বহিদ্ধা সমণোপি নত্থি.
‘‘দুতিযোপি সমণো নত্থি, ততিযোপি সমণো নত্থি, চতুত্থোপি সমণো নত্থি. সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি (দী. নি. ২.২১৪).
এত্থ ¶ হি পদেসৰত্তীতি আরদ্ধৰিপস্সকো অধিপ্পেতো. তস্মা সোতাপত্তিমগ্গস্স আরদ্ধৰিপস্সকং মগ্গট্ঠং ফলট্ঠন্তি তযোপি একতো কত্ৰা সমণোপি নত্থীতি আহ. সকদাগামিমগ্গস্স আরদ্ধৰিপস্সকং মগ্গট্ঠং ফলট্ঠন্তি তযোপি একতো কত্ৰা দুতিযোপি সমণো নত্থীতি আহ. ইতরেসুপি দ্ৰীসু এসেৰ নযো.
কস্মা পনেতে অঞ্ঞত্থ নত্থীতি? অখেত্ততায. যথা হি ন আরগ্গে সাসপো তিট্ঠতি, ন উদকপিট্ঠে অগ্গি জলতি, ন পিট্ঠিপাসাণে বীজানি রুহন্তি, এৰমেৰ বাহিরেসু তিত্থাযতনেসু ¶ ন ইমে সমণা উপ্পজ্জন্তি, ইমস্মিংযেৰ পন সাসনে উপ্পজ্জন্তি. কস্মা? খেত্ততায. তেসং অখেত্ততা চ খেত্ততা চ অরিযমগ্গস্স অভাৰতো চ ভাৰতো চ ৰেদিতব্বা. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যস্মিং খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ন উপলব্ভতি, সমণোপি তত্থ ¶ ন উপলব্ভতি, দুতিযোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি, ততিযোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি, চতুত্থোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি. যস্মিঞ্চ খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপলব্ভতি, সমণোপি তত্থ উপলব্ভতি, দুতিযোপি তত্থ…পে…. চতুত্থোপি তত্থ সমণো উপলব্ভতি. ইমস্মিং খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপলব্ভতি, ইধেৰ, সুভদ্দ, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো, সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি (দী. নি. ২.২১৪).
এৰং যস্মা তিত্থাযতনং অখেত্তং, সাসনং খেত্তং, তস্মা যথা সুরত্তহত্থপাদো সূরকেসরকো সীহো মিগরাজা ন সুসানে ৰা সঙ্কারকূটে ৰা পটিৰসতি, তিযোজনসহস্সৰিত্থতং পন হিমৰন্তং অজ্ঝোগাহেত্ৰা মণিগুহাযংযেৰ পটিৰসতি. যথা চ ছদ্দন্তো নাগরাজা ন গোচরিযহত্থিকুলাদীসু নৰসু নাগকুলেসু উপ্পজ্জতি, ছদ্দন্তকুলেযেৰ উপ্পজ্জতি. যথা চ ৰলাহকো অস্সরাজা ন গদ্রভকুলে ৰা ঘোটককুলে ৰা উপ্পজ্জতি, সিন্ধুযা তীরে পন সিন্ধৰকুলেযেৰ উপ্পজ্জতি. যথা চ সব্বকামদদং মনোহরং মণিরতনং ন সঙ্কারকূটে ¶ ৰা পংসুপব্বতাদীসু ৰা উপ্পজ্জতি, ৰেপুল্লপব্বতব্ভন্তরেযেৰ উপ্পজ্জতি. যথা চ তিমিরপিঙ্গলো মচ্ছরাজা ন খুদ্দকপোক্খরণীসু উপ্পজ্জতি, চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরে মহাসমুদ্দেযেৰ উপ্পজ্জতি. যথা চ দিযড্ঢযোজনসতিকো সুপণ্ণরাজা ন গামদ্ৰারে এরণ্ডৰনাদীসু পটিৰসতি, মহাসমুদ্দং পন অজ্ঝোগাহেত্ৰা সিম্বলিদহৰনেযেৰ পটিৰসতি. যথা চ ধতরট্ঠো সুৰণ্ণহংসো ন গামদ্ৰারে আৰাটকাদীসু পটিৰসতি, নৰুতিহংসসহস্সপরিৰারো হুত্ৰা চিত্তকূটপব্বতেযেৰ পটিৰসতি. যথা চ চতুদ্দীপিস্সরো চক্কৰত্তিরাজা ¶ ন নীচকুলে উপ্পজ্জতি, অসম্ভিন্নজাতিখত্তিযকুলেযেৰ পন উপ্পজ্জতি. এৰমেৰ ইমেসু সমণেসু একসমণোপি ন অঞ্ঞতিত্থাযতনে উপ্পজ্জতি, অরিযমগ্গপরিক্খিত্তে পন বুদ্ধসাসনেযেৰ উপ্পজ্জতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো…পে… সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেহি সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি.
সম্মা সীহনাদং নদথাতি এত্থ সম্মাতি হেতুনা নযেন কারণেন. সীহনাদন্তি সেট্ঠনাদং অভীতনাদং অপ্পটিনাদং. ইমেসঞ্হি চতুন্নং সমণানং ইধেৰ অত্থিতায অযং নাদো সেট্ঠনাদো নাম হোতি উত্তমনাদো. ‘‘ইমে সমণা ইধেৰ অত্থী’’তি ৰদন্তস্স অঞ্ঞতো ভযং ৰা আসঙ্কা ¶ ৰা নত্থীতি অভীতনাদো নাম হোতি. ‘‘অম্হাকম্পি সাসনে ইমে সমণা অত্থী’’তি পূরণাদীসু একস্সাপি উট্ঠহিত্ৰা ৰত্তুং অসমত্থতায অযং নাদো অপ্পটিনাদো নাম হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সীহনাদন্তি সেট্ঠনাদং অভীতনাদং অপ্পটিনাদ’’ন্তি.
১৪০. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতীতি ইদং খো পন কারণং ৰিজ্জতি. যং অঞ্ঞতিত্থিযাতি যেন কারণেন অঞ্ঞতিত্থিযা. এত্থ চ তিত্থং জানিতব্বং, তিত্থকরো জানিতব্বো তিত্থিযা জানিতব্বা, তিত্থিযসাৰকা জানিতব্বা. তিত্থংনাম দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো. এত্থ হি সত্তা তরন্তি উপ্পলৰন্তি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোন্তি, তস্মা তিত্থন্তি ৰুচ্চন্তি. তাসং দিট্ঠীনং উপ্পাদেতা তিত্থকরো নাম. তস্স লদ্ধিং গহেত্ৰা পব্বজিতা তিত্থিযা নাম. তেসং পচ্চযদাযকা তিত্থিযসাৰকাতি ৰেদিতব্বা. পরিব্বাজকাতি গিহিবন্ধনং পহায পব্বজ্জূপগতা. অস্সাসোতি অৰস্সযো পতিট্ঠা উপত্থম্ভো. বলন্তি থামো. যেন তুম্হেতি যেন অস্সাসেন ৰা বলেন ৰা এৰং ৰদেথ.
অত্থি ¶ খো নো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি এত্থ অযং সঙ্খেপত্থো – যো সো ভগৰা সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বকিলেসে ভঞ্জিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, তেন ভগৰতা তেসং তেসং সত্তানং আসযানুসযং জানতা, হত্থতলে ঠপিতং আমলকং ৰিয সব্বং ঞেয্যধম্মং পস্সতা. অপিচ পুব্বেনিৰাসাদীহি জানতা, দিব্বেন চক্খুনা পস্সতা. তীহি ৰিজ্জাহি ¶ ছহি ৰা পন অভিঞ্ঞাহি জানতা, সব্বত্থ অপ্পটিহতেন সমন্তচক্খুনা পস্সতা. সব্বধম্মজাননসমত্থায পঞ্ঞায জানতা, সব্বসত্তানং চক্খুৰিসযাতীতানি তিরোকুট্টাদিগতানি ৰাপি রূপানি অতিৰিসুদ্ধেন মংসচক্খুনা পস্সতা. অত্তহিতসাধিকায সমাধিপদট্ঠানায পটিৰেধপঞ্ঞায জানতা, পরহিতসাধিকায করুণাপদট্ঠানায দেসনাপঞ্ঞায পস্সতা. অরীনং হতত্তা পচ্চযাদীনং অরহত্তা চ অরহতা, সম্মা সামঞ্চ সচ্চানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেন. অন্তরাযিকধম্মে ৰা জানতা, নিয্যানিকধম্মে পস্সতা. কিলেসারীনং হতত্তা অরহতা, সম্মা সামং সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি, এৰং চতুৰেসারজ্জৰসেন চতূহি আকারেহি থোমিতেন চত্তারো ধম্মা অক্খাতা, যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম, ন রাজরাজমহামত্তাদীনং উপত্থম্ভং কাযবলন্তি.
সত্থরি ¶ পসাদোতি ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদিনা নযেন বুদ্ধগুণে অনুস্সরন্তানং উপ্পন্নপ্পসাদো. ধম্মে পসাদোতি ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তিআদিনা নযেন ধম্মগুণে অনুস্সরন্তানং উপ্পন্নপ্পসাদো. সীলেসু পরিপূরকারিতাতি অরিযকন্তেসু সীলেসু পরিপূরকারিতা. অরিযকন্তসীলানি নাম পঞ্চসীলানি. তানি হি ভৰন্তরগতোপি অরিযসাৰকো অত্তনো অরিযসাৰকভাৰং অজানন্তোপি ন ৰীতিক্কমতি. সচেপি হি নং কোচি ৰদেয্য – ‘‘ইমং সকলং চক্কৰত্তিরজ্জং সম্পটিচ্ছিত্ৰা খুদ্দকমক্খিকং জীৰিতা ৰোরোপেহী’’তি, অট্ঠানমেতং, যং সো তস্স ৰচনং করেয্য. এৰং অরিযানং সীলানি কন্তানি পিযানি মনাপানি. তানি সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সীলেসু পরিপূরকারিতা’’তি.
সহধম্মিকা খো পনাতি ভিক্খু ভিক্খুনী সিক্খমানা সামণেরো সামণেরী উপাসকো উপাসিকাতি এতে সত্ত সহধম্মচারিনো. এতেসু হি ভিক্খু ভিক্খূহি সদ্ধিং সহধম্মং চরতি সমানসিক্খতায. তথা ¶ ভিক্খুনী ভিক্খুনীহি…পে… উপাসিকা উপাসিকাহি, সোতাপন্নো সোতাপন্নেহি, সকদাগামী…পে… অনাগামীহি সহধম্মং চরতি. তস্মা সব্বেপেতে সহধম্মিকাতি ৰুচ্চন্তি. অপিচেত্থ অরিযসাৰকাযেৰ অধিপ্পেতা. তেসঞ্হি ¶ ভৰন্তরেপি মগ্গদস্সনম্হি ৰিৰাদো নত্থি, তস্মা তে অচ্চন্তং একধম্মচারিতায সহধম্মিকা. ইমিনা, ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা নযেন সঙ্ঘং অনুস্সরন্তানং উপ্পন্নপ্পসাদো কথিতো. এত্তাৰতা চত্তারি সোতাপন্নস্স অঙ্গানি কথিতানি হোন্তি.
ইমে খো নো, আৰুসোতি, আৰুসো, ইমে চত্তারো ধম্মা তেন ভগৰতা অম্হাকং অস্সাসো চেৰ বলঞ্চাতি অক্খাতা, যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম.
১৪১. যো অম্হাকং সত্থাতি ইমিনা পূরণকস্সপাদিকে ছ সত্থারো অপদিস্সন্তি. যথা পন ইদানি সাসনে আচরিযুপজ্ঝাযাদীসু ‘‘অম্হাকং আচরিযো, অম্হাকং উপজ্ঝাযো’’তি গেহসিতপেমং হোতি. এৰরূপং পেমং সন্ধায ‘‘সত্থরি পসাদো’’তি ৰদন্তি. থেরো পনাহ – ‘‘যস্মা সত্থা নাম ন একস্স, ন দ্ৰিন্নং হোতি, সদেৰকস্স লোকস্স একোৰ সত্থা, তস্মা তিত্থিযা ‘অম্হাকং সত্থা’ তি একপদেনেৰ সত্থারং ৰিসুং কত্ৰা ইমিনাৰ পদেন ৰিরুদ্ধা পরাজিতা’’তি. ধম্মে পসাদোতি ইদং পন যথা ইদানি সাসনে ‘‘অম্হাকং দীঘনিকাযো অম্হাকং ¶ মজ্ঝিমনিকাযো’’তি মমাযন্তি, এৰং অত্তনো অত্তনো পরিযত্তিধম্মে গেহসিতপেমং সন্ধায ৰদন্তি. সীলেসূতি অজসীলগোসীলমেণ্ডকসীলকুক্কুরসীলাদীসু. ইধ নো আৰুসোতি এত্থ ইধাতি পসাদং সন্ধায ৰদন্তি. কো অধিপ্পযাসোতি কো অধিকপ্পযোগো. যদিদন্তি যমিদং তুম্হাকঞ্চেৰ অম্হাকঞ্চ নানাকরণং ৰদেয্যাথ. তং কিং নাম? তুম্হাকম্পি হি চতূসু ঠানেসু পসাদো, অম্হাকম্পি. ননু এতস্মিং পসাদে তুম্হে চ অম্হে চ দ্ৰেধা ভিন্নসুৰণ্ণং ৰিয একসদিসাতি ৰাচায সমধুরা হুত্ৰা অট্ঠংসু.
অথ নেসং তং সমধুরতং ভিন্দন্তো ভগৰা এৰং ৰাদিনোতিআদিমাহ. তত্থ একা নিট্ঠাতি যা তস্স পসাদস্স পরিযোসানভূতা ¶ নিট্ঠা, কিং সা একা, উদাহু পুথূতি এৰং পুচ্ছথাতি ৰদতি. যস্মা পন তস্মিং তস্মিং সমযে নিট্ঠং অপঞ্ঞপেন্তো নাম নত্থি, ব্রাহ্মণানঞ্হি ব্রহ্মলোকো নিট্ঠা, মহাতাপসানং আভস্সরা, পরিব্বাজকানং সুভকিণ্হা, আজীৰকানং ‘‘অনন্তমানসো’’তি এৰং পরিকপ্পিতো অসঞ্ঞীভৰো ¶ . ইমস্মিং সাসনে পন অরহত্তং নিট্ঠা. সব্বেৰ চেতে অরহত্তমেৰ নিট্ঠাতি ৰদন্তি. দিট্ঠিৰসেন পন ব্রহ্মলোকাদীনি পঞ্ঞপেন্তি. তস্মা অত্তনো অত্তনো লদ্ধিৰসেন একমেৰ নিট্ঠং পঞ্ঞপেন্তি, তং দস্সেতুং ভগৰা সম্মা ব্যাকরমানাতিআদিমাহ.
ইদানি ভিক্খূনম্পি একা নিট্ঠা, তিত্থিযানম্পি একা নিট্ঠাতি দ্ৰীসু অট্টকারকেসু ৰিয ঠিতেসু ভগৰা অনুযোগৰত্তং দস্সেন্তো সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সরাগস্স, উদাহু ৰীতরাগস্সাতিআদিমাহ. তত্থ যস্মা রাগরত্তাদীনং নিট্ঠা নাম নত্থি. যদি সিযা, সোণসিঙ্গালাদীনম্পি সিযাতি ইমং দোসং পস্সন্তানং তিত্থিযানং ‘‘ৰীতরাগস্স আৰুসো সা নিট্ঠা’’তিআদিনা নযেন ব্যাকরণং দস্সিতং.
তত্থ ৰিদ্দসুনোতি পণ্ডিতস্স. অনুরুদ্ধপটিৰিরুদ্ধস্সাতি রাগেন অনুরুদ্ধস্স কোধেন পটিৰিরুদ্ধস্স. পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনোতি এত্থ আরমন্তি এত্থাতি আরামো. পপঞ্চো আরামো অস্সাতি পপঞ্চারামো. পপঞ্চে রতি অস্সাতি পপঞ্চরতি. পপঞ্চোতি চ মত্তপমত্তাকারভাৰেন পৰত্তানং তণ্হাদিট্ঠিমানানমেতং অধিৰচনং. ইধ পন তণ্হাদিট্ঠিযোৰ অধিপ্পেতা. সরাগস্সাতিআদীসু পঞ্চসু ঠানেসু একোৰ কিলেসো আগতো. তস্স আকারতো নানত্তং ¶ ৰেদিতব্বং. সরাগস্সাতি হি ৰুত্তট্ঠানে পঞ্চকামগুণিকরাগৰসেন গহিতো. সতণ্হস্সাতি ভৰতণ্হাৰসেন. সউপাদানস্সাতি গহণৰসেন. অনুরুদ্ধপটিৰিরুদ্ধস্সাতি যুগল়ৰসেন. পপঞ্চারামস্সাতি পপঞ্চুপ্পত্তিদস্সনৰসেন. সরাগস্সাতি ৰা এত্থ অকুসলমূলৰসেন গহিতো. সতণ্হস্সাতি এত্থ তণ্হাপচ্চযা উপাদানদস্সনৰসেন. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. থেরো পনাহ ‘‘কস্মা এৰং ৰিদ্ধংসেথ? একোযেৰ হি অযং লোভো রজ্জনৰসেন রাগোতি ৰুত্তো. তণ্হাকরণৰসেন তণ্হা. গহণট্ঠেন উপাদানং. যুগল়ৰসেন অনুরোধপটিৰিরোধো. পপঞ্চুপ্পত্তিদস্সনট্ঠেন পপঞ্চো’’তি.
১৪২. ইদানি ¶ ইমেসং কিলেসানং মূলভূতং দিট্ঠিৰাদং দস্সেন্তো দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, দিট্ঠিযোতিআদিমাহ.
তত্থ ভৰদিট্ঠীতি সস্সতদিট্ঠি. ৰিভৰদিট্ঠীতি উচ্ছেদদিট্ঠি. ভৰদিট্ঠিং অল্লীনাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন সস্সতদিট্ঠিং অল্লীনা. উপগতাতি ¶ তণ্হাদিট্ঠিৰসেনেৰ উপগতা. অজ্ঝোসিতাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেনেৰ অনুপৰিট্ঠা. ৰিভৰদিট্ঠিযা তে পটিৰিরুদ্ধাতি তে সব্বে উচ্ছেদৰাদীহি সদ্ধিং – ‘‘তুম্হে অন্ধবালা ন জানাথ, সস্সতো অযং লোকো, নাযং লোকো উচ্ছিজ্জতী’’তি পটিৰিরুদ্ধা নিচ্চং কলহভণ্ডনপসুতা ৰিহরন্তি. দুতিযৰারেপি এসেৰ নযো.
সমুদযঞ্চাতিআদীসু দ্ৰে দিট্ঠীনং সমুদযা খণিকসমুদযো পচ্চযসমুদযো চ. খণিকসমুদযো দিট্ঠীনং নিব্বত্তি. পচ্চযসমুদযো অট্ঠ ঠানানি. সেয্যথিদং, খন্ধাপি দিট্ঠিট্ঠানং, অৰিজ্জাপি, ফস্সোপি, সঞ্ঞাপি, ৰিতক্কোপি, অযোনিসোমনসিকারোপি, পাপমিত্তোপি, পরতোঘোসোপি দিট্ঠিট্ঠানং. ‘‘খন্ধা হেতু খন্ধা পচ্চযো দিট্ঠীনং উপাদায সমুট্ঠানট্ঠেন. এৰং খন্ধাপি দিট্ঠিট্ঠানং. অৰিজ্জা… ফস্সো… সঞ্ঞা… ৰিতক্কো… অযোনিসোমনসিকারো… পাপমিত্তো… পরতোঘোসো হেতু, পরতোঘোসো পচ্চযো দিট্ঠীনং উপাদায সমুট্ঠানট্ঠেন. এৰং পরতোঘোসোপি দিট্ঠিট্ঠানং’’ (পটি. ম. ১.১২৪). অত্থঙ্গমাপি দ্ৰেযেৰ খণিকত্থঙ্গমো পচ্চযত্থঙ্গমো চ. খণিকত্থঙ্গমো নাম খযো ৰযো ভেদো পরিভেদো অনিচ্চতা অন্তরধানং. পচ্চযত্থঙ্গমো নাম সোতাপত্তিমগ্গো. সোতাপত্তিমগ্গো হি দিট্ঠিট্ঠানসমুগ্ঘাতোতি ৰুত্তো.
অস্সাদন্তি ¶ দিট্ঠিমূলকং আনিসংসং. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘যংদিট্ঠিকো সত্থা হোতি, তংদিট্ঠিকা সাৰকা হোন্তি. যংদিট্ঠিকা সত্থারং সাৰকা সক্করোন্তি, গরুং করোন্তি, মানেন্তি, পূজেন্তি, লভন্তি ততোনিদানং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং. অযং, ভিক্খৰে, দিট্ঠিযা দিট্ঠধম্মিকো আনিসংসো’’তি. আদীনৰন্তি দিট্ঠিগ্গহণমূলকং উপদ্দৰং. সো ৰগ্গুলিৰতং উক্কুটিকপ্পধানং কণ্টকাপস্সযতা পঞ্চাতপতপ্পনং সানুপপাতপতনং কেসমস্সুলুঞ্চনং অপ্পোণকং ঝানন্তিআদীনং ৰসেনং ৰেদিতব্বো. নিস্সরণন্তি দিট্ঠীনং নিস্সরণং নাম নিব্বানং. যথাভূতং ¶ নপ্পজানন্তীতি যে এতং সব্বং যথাসভাৰং ন জানন্তি. ন পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মাতি সকলৰট্টদুক্খতো ¶ ন পরিমুচ্চন্তি. ইমিনা এতেসং নিট্ঠা নাম নত্থীতি দস্সেতি. পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মাতি সকলৰট্টদুক্খতো পরিমুচ্চন্তি. ইমিনা এতেসং নিট্ঠা নাম অত্থীতি দ্ৰিন্নং অট্টকারকানং অট্টং ছিন্দন্তো ৰিয সাসনস্মিংযেৰ নিট্ঠায অত্থিতং পতিট্ঠপেতি.
১৪৩. ইদানি দিট্ঠিচ্ছেদনং দস্সেন্তো চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, উপাদানানীতিআদিমাহ. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তাযেৰ.
সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানাতি মযং সব্বেসং উপাদানানং পরিঞ্ঞং সমতিক্কমং ৰদামাতি এৰং পটিজানমানা. ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞন্তি সব্বেসং উপাদানানং সমতিক্কমং সম্মা ন পঞ্ঞপেন্তি. কেচি কামুপাদানমত্তস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি. কেচি দিট্ঠুপাদানমত্তস্স পঞ্ঞপেন্তি, কেচি সীলব্বতুপাদানস্সাপি. অত্তৰাদুপাদানস্স পন পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তো নাম নত্থি. তেসং পন ভেদং দস্সেন্তো কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তীতিআদিমাহ. তত্থ সব্বেপি কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তিযেৰ, ছন্নৰুতি পাসণ্ডাপি হি ‘‘কামা খো পব্বজিতেন ন সেৰিতব্বা’’তি ৰত্থুপটিসেৰনং কামং কপ্পতীতি ন পঞ্ঞপেন্তি, অকপ্পিযমেৰ কত্ৰা পঞ্ঞপেন্তি. যে পন সেৰন্তি, তে থেয্যেন সেৰন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তী’’তি.
যস্মা ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদীনি গহেত্ৰা চরন্তি. ‘‘সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধি, ভাৰনায সুদ্ধী’’তি গণ্হন্তি, অত্তুপলদ্ধিং ন পজহন্তি, তস্মা ন দিট্ঠুপাদানস্স, ন সীলব্বতুপাদানস্স ¶ , ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি. তং কিস্স হেতূতি তং অপঞ্ঞাপনং এতেসং কিস্স হেতু, কিং কারণা? ইমানি হি তে ভোন্তোতি যস্মা তে ভোন্তো ইমানি তীণি কারণানি যথাসভাৰতো ন জানন্তীতি অত্থো. যে পনেত্থ দ্ৰিন্নং পরিঞ্ঞানং পঞ্ঞাপনকারণং দিট্ঠিঞ্চেৰ সীলব্বতঞ্চ ‘‘এতং পহাতব্ব’’ন্তি যথাসভাৰতো জানন্তি. তে সন্ধায পরতো দ্ৰে ৰারা ৰুত্তা. তত্থ যে ‘‘অত্থি দিন্ন’’ন্তিআদীনি গণ্হন্তি, তে দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি. যে পন ‘‘ন সীলেন সুদ্ধি, ন ৰতেন সুদ্ধি, ন ¶ ভাৰনায সুদ্ধী’’তি গণ্হন্তি, তে সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি. অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পন একোপি পঞ্ঞপেতুং ন সক্কোতি. অট্ঠসমাপত্তিলাভিনোপি হি চন্দিমসূরিযে পাণিনা ¶ পরিমজ্জিত্ৰা চরমানাপি চ তিত্থিযা তিস্সো পরিঞ্ঞা পঞ্ঞপেন্তি. অত্তৰাদং মুঞ্চিতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা পুনপ্পুনং ৰট্টস্মিংযেৰ পতন্তি. পথৰিজিগুচ্ছনসসকো ৰিয হি এতে.
তত্থাযং অত্থসল্লাপিকা উপমা – পথৰী কির সসকং আহ – ‘‘ভো সসকা’’তি. সসকো আহ – ‘‘কো এসো’’তি. ‘‘কস্মা মমেৰ উপরি সব্বইরিযাপথে কপ্পেন্তো উচ্চারপস্সাৰং করোন্তো মং ন জানাসী’’তি. ‘‘সুট্ঠু তযা অহং দিট্ঠো, মযা অক্কন্তট্ঠানম্পি অঙ্গুলগ্গেহি ফুট্ঠট্ঠানং ৰিয হোতি, ৰিস্সট্ঠউদকং অপ্পমত্তকং, করীসং কতকফলমত্তং. হত্থিঅস্সাদীহি পন অক্কন্তট্ঠানম্পি মহন্তং, পস্সাৰোপি নেসং ঘটমত্তো হোতি, উচ্চারোপি পচ্ছিমত্তো হোতি, অলং ময্হং তযা’’তি উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে পতিতো. ততো নং পথৰী আহ – ‘‘অরে দূরং গতোপি ননু ময্হং উপরিযেৰ পতিতোসী’’তি. সো পুন তং জিগুচ্ছন্তো উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ পতিতো, এৰং ৰস্সসহস্সম্পি উপ্পতিত্ৰা পতমানো সসকো পথৰিং মুঞ্চিতুং ন সক্কোতি. এৰমেৰং তিত্থিযা সব্বূপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তোপি কামুপাদানাদীনং তিণ্ণংযেৰ সমতিক্কমং পঞ্ঞপেন্তি. অত্তৰাদং পন মুঞ্চিতুং ন সক্কোন্তি, অসক্কোন্তা পুনপ্পুনং ৰট্টস্মিংযেৰ পতন্তীতি.
এৰং যং তিত্থিযা সমতিক্কমিতুং ন সক্কোন্তি, তস্স ৰসেন দিট্ঠিচ্ছেদৰাদং ৰত্ৰা ইদানি পসাদপচ্ছেদৰাদং দস্সেন্তো এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযেতিআদিমাহ. তত্থ ধম্মৰিনযেতি ধম্মে চেৰ ৰিনযে চ, উভযেনপি অনিয্যানিকসাসনং দস্সেতি. ‘‘যো সত্থরি পসাদো ¶ সো ন সম্মগ্গতো’’তি অনিয্যানিকসাসনম্হি হি সত্থা কালং কত্ৰা সীহোপি হোতি, ব্যগ্ঘোপি হোতি, দীপিপি অচ্ছোপি তরচ্ছোপি. সাৰকা পনস্স মিগাপি সূকরাপি পসদাপি হোন্তি, সো ‘‘ইমে ময্হং পুব্বে উপট্ঠাকা পচ্চযদাযকা’’তি খন্তিং ৰা মেত্তং ৰা অনুদ্দযং ৰা অকত্ৰা তেসং উপরি পতিত্ৰা লোহিতং পিৰতি, থূলথূলমংসানিপি খাদতি. সত্থা ৰা পন বিল়ারো হোতি, সাৰকা ¶ কুক্কুটা ৰা মূসিকা ৰা. অথ নে ৰুত্তনযেনেৰ অনুকম্পং অকত্ৰা খাদতি. অথ ৰা সত্থা নিরযপালো হোতি, সাৰকা নেরযিকসত্তা. সো ‘‘ইমে ময্হং পুব্বে উপট্ঠাকা পচ্চযদাযকা’’তি অনুকম্পং অকত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা করোতি, আদিত্তেপি রথে যোজেতি, অঙ্গারপব্বতম্পি আরোপেতি, লোহকুম্ভিযম্পি খিপতি ¶ , অনেকেহিপি দুক্খধম্মেহি সম্পযোজেতি. সাৰকা ৰা পন কালং কত্ৰা সীহাদযো হোন্তি, সত্থা মিগাদীসু অঞ্ঞতরো. তে ‘‘ইমং মযং পুব্বে চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিম্হা, সত্থা নো অয’’ন্তি তস্মিং খন্তিং ৰা মেত্তং ৰা অনুদ্দযং ৰা অকত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অনযব্যসনং পাপেন্তি. এৰং অনিয্যানিকসাসনে যো সত্থরি পসাদো, সো ন সম্মগ্গতো হোতি, কঞ্চি কালং গন্ত্ৰাপি পচ্ছা ৰিনস্সতিযেৰ.
যো ধম্মে পসাদোতি অনিয্যানিকসাসনস্মিঞ্হি ধম্মে পসাদো নাম, উগ্গহিতপরিযাপুট – ধারিতৰাচিত্তমত্তকে তন্তিধম্মে পসাদো হোতি, ৰট্টমোক্খো পনেত্থ নত্থি. তস্মা যো এত্থ পসাদো, সো পুনপ্পুনং ৰট্টমেৰ গম্ভীরং করোতীতি সাসনস্মিং অসম্মগ্গতো অসভাৰতো অক্খাযতি.
যা সীলেসু পরিপূরকারিতাতি যাপি চ অনিয্যানিকসাসনে অজসীলাদীনং ৰসেন পরিপূরকারিতা, সাপি যস্মা ৰট্টমোক্খং ভৰনিস্সরণং ন সম্পাপেতি, সম্পজ্জমানা পন তিরচ্ছানযোনিং আৰহতি, ৰিপচ্চমানা নিরযং, তস্মা সা ন সম্মগ্গতা অক্খাযতি. যা সহধম্মিকেসূতি অনিয্যানিকসাসনস্মিঞ্হি যে সহধম্মিকা, তেসু যস্মা একচ্চে কালং কত্ৰা সীহাদযোপি হোন্তি, একচ্চে মিগাদযো, তত্থ সীহাদিভূতা ‘‘ইমে অম্হাকং সহধম্মিকা অহেসু’’ন্তি মিগাদিভূতেসু খন্তিআদীনি অকত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ নেসং মহাদুক্খং উপ্পাদেন্তি. তস্মা এত্থ সহধম্মিকেসু পিযমনাপতাপি অসম্মগ্গতা অক্খাযতি.
ইদং পন সব্বম্পি কারণভেদং একতো কত্ৰা দস্সেন্তো ভগৰা তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং ¶ , ভিক্খৰে, হোতীতিআদিমাহ. তত্রাযং সংখেপত্থো – এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি, যং মযা ৰুত্তং ‘‘যো সত্থরি পসাদো সো ন সম্মগ্গতো অক্খাযতী’’তিআদি, তং এৰমেৰ হোতি. কস্মা? যস্মা তে পসাদাদযো দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে ¶ …পে… অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতেতি, এত্থ হি যথা তন্তি কারণত্থে নিপাতো. তত্থ দুরক্খাতেতি দুক্কথিতে, দুক্খথিতত্তাযেৰ দুপ্পৰেদিতে. সো পনেস যস্মা মগ্গফলত্থায ন নিয্যাতি, তস্মা অনিয্যানিকো. রাগাদীনং উপসমায অসংৰত্তনতো অনুপসমসংৰত্তনিকো. ন সম্মাসম্বুদ্ধেন সব্বঞ্ঞুনা ¶ পৰেদিতোতি অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতো. তস্মিং অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে. এত্তাৰতা ভগৰা তিত্থিযেসু পসাদো সুরাপীতসিঙ্গালে পসাদো ৰিয নিরত্থকোতি দস্সেতি.
একো কির কাল়সিঙ্গালো রত্তিং নগরং পৰিট্ঠো সুরাজল্লিকং খাদিত্ৰা পুন্নাগৰনে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো সূরিযুগ্গমনে পবুজ্ঝিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ইমস্মিং কালে ন সক্কা গন্তুং, বহূ অম্হাকং ৰেরিনো, একং ৰঞ্চেতুং ৰট্টতী’’তি. সো একং ব্রাহ্মণং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ইমং ৰঞ্চেস্সামীতি ‘‘অয্য ব্রাহ্মণা’’তি আহ. কো এসো ব্রাহ্মণং পক্কোসতীতি. ‘‘অহং, সামী, ইতো তাৰ এহীতি. কিং ভোতি? মং বহিগামং নেহি, অহং তে দ্ৰে কহাপণসতানি দস্সামীতি. সোপি নযিস্সামীতি তং পাদেসু গণ্হি. অরে বাল ব্রাহ্মণ, ন ময্হং কহাপণা ছড্ডিতকা অত্থি, দুল্লভা কহাপণা, সাধুকং মং গণ্হাহীতি. কথং ভো গণ্হামীতি? উত্তরাসঙ্গেন গণ্ঠিকং কত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা গণ্হাহীতি. ব্রাহ্মণো তং তথা গহেত্ৰা দক্খিণদ্ৰারসমীপট্ঠানং গন্ত্ৰা এত্থ ওতারেমীতি পুচ্ছি. কতরট্ঠানং নাম এতন্তি? মহাদ্ৰারং এতন্তি. অরে বাল, ব্রাহ্মণ, কিং তৰ ঞাতকা অন্তরদ্ৰারে কহাপণং ঠপেন্তি, পরতো মং হরা’’তি. সো পুনপ্পুনং থোকং থোকং গন্ত্ৰা ‘‘এত্থ ওতারেমি এত্থ ওতারেমী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেন তজ্জিতো খেমট্ঠানং গন্ত্ৰা তত্থ ওতারেহীতি ৰুত্তো ওতারেত্ৰা সাটকং গণ্হি. কাল়সিঙ্গালো আহ ‘‘অহং তে দ্ৰে কহাপণসতানি দস্সামীতি অৰোচং. ময্হং পন কহাপণা বহূ, ন দ্ৰে কহাপণসতানেৰ, যাৰ অহং কহাপণে আহরামি, তাৰ ত্ৰং সূরিযং ওলোকেন্তো তিট্ঠা’’তি ৰত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা পুন ব্রাহ্মণং আহ ‘‘অয্য ব্রাহ্মণ মা ইতো ওলোকেহি, সূরিযমেৰ ওলোকেন্তো তিট্ঠা’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা কেতকৰনং পৰিসিত্ৰা যথারুচিং পক্কন্তো. ব্রাহ্মণস্সপি সূরিযং ¶ ওলোকেন্তস্সেৰ নলাটতো চেৰ কচ্ছেহি চ সেদা মুচ্চিংসু. অথ নং রুক্খদেৰতা আহ –
‘‘সদ্দহাসি ¶ সিঙ্গালস্স, সুরাপীতস্স ব্রাহ্মণ;
সিপ্পিকানং সতং নত্থি, কুতো কংসসতা দুৰে’’তি. (জা. ১.১.১১৩);
এৰং যথা কাল়সিঙ্গালে পসাদো নিরত্থকো, এৰং তিত্থিযেসুপীতি.
১৪৪. অনিয্যানিকসাসনে ¶ পসাদস্স নিরত্থকভাৰং দস্সেত্ৰা নিয্যানিকসাসনে তস্স সাত্থকতং দস্সেতুং তথাগতো চ খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতীতি অরহত্তমগ্গেন কামুপাদানস্স পহানপরিঞ্ঞং সমতিক্কমং পঞ্ঞপেতি, ইতরেসং তিণ্ণং উপাদানানং সোতাপত্তিমগ্গেন পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি. এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযেতি, ভিক্খৰে, এৰরূপে ধম্মে চ ৰিনযে চ. উভযেনপি নিয্যানিকসাসনং দস্সেতি. সত্থরি পসাদোতি এৰরূপে সাসনে যো সত্থরি পসাদো, সো সম্মগ্গতো অক্খাযতি, ভৰদুক্খনিস্সরণায সংৰত্ততি.
তত্রিমানি ৰত্থূনি – ভগৰা কির ৰেদিযকপব্বতে ইন্দসালগুহাযং পটিৰসতি. অথেকো উলূকসকুণো ভগৰতি গামং পিণ্ডায পৰিসন্তে উপড্ঢমগ্গং অনুগচ্ছতি, নিক্খমন্তে উপড্ঢমগ্গং পচ্চুগ্গমনং করোতি. সো একদিৰসং সম্মাসম্বুদ্ধং সাযন্হসমযে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং নিসিন্নং পব্বতা ওরুয্হ ৰন্দিত্ৰা পক্খে পণামেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ সীসং হেট্ঠা কত্ৰা দসবলং নমস্সমানো অট্ঠাসি. ভগৰা তং ওলোকেত্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. আনন্দত্থেরো ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো সিতস্স পাতুকম্মাযা’’তি পুচ্ছি. ‘‘পস্সানন্দ, ইমং উলূকসকুণং, অযং মযি চ ভিক্খুসঙ্ঘে চ চিত্তং পসাদেত্ৰা সতসহস্সকপ্পে দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা সোমনস্সো নাম পচ্চেকবুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি আহ –
উলূকমণ্ডলক্খিক, ৰেদিযকে চিরদীঘৰাসিক;
সুখিতোসি ত্ৰং অয্য কোসিয, কালুট্ঠিতং পস্সসি বুদ্ধৰরং.
মযি ¶ ¶ চিত্তং পসাদেত্ৰা, ভিক্খুসঙ্ঘে অনুত্তরে;
কপ্পানং সতসহস্সানি, দুগ্গতেসো ন গচ্ছতি.
দেৰলোকা চৰিত্ৰান, কুসলমূলেন চোদিতো;
ভৰিস্সতি অনন্তঞাণো, সোমনস্সোতি ৰিস্সুতোতি.
অঞ্ঞানিপি চেত্থ রাজগহনগরে সুমনমালাকারৰত্থু মহাভেরিৰাদকৰত্থু মোরজিকৰত্থু ৰীণাৰাদকৰত্থু সঙ্খধমকৰত্থূতি এৰমাদীনি ৰত্থূনি ¶ ৰিত্থারেতব্বানি. এৰং নিয্যানিকসাসনে সত্থরি পসাদো সম্মগ্গতো হোতি.
ধম্মে পসাদোতি নিয্যানিকসাসনম্হি ধম্মে পসাদো সম্মগ্গতো হোতি. সরমত্তে নিমিত্তং গহেত্ৰা সুণন্তানং তিরচ্ছানগতানম্পি সম্পত্তিদাযকো হোতি, পরমত্থে কিং পন ৰত্তব্বং. অযমত্থো মণ্ডূকদেৰপুত্তাদীনং ৰত্থুৰসেন ৰেদিতব্বো.
সীলেসু পরিপূরকারিতাতি নিয্যানিকসাসনম্হি সীলেসু পরিপূরকারিতাপি সম্মগ্গতা হোতি, সগ্গমোক্খসম্পত্তিং আৰহতি. তত্থ ছত্তমাণৰকৰত্থুসামণেরৰত্থুআদীনি দীপেতব্বানি.
সহধম্মিকেসূতি নিয্যানিকসাসনে সহধম্মিকেসু পিযমনাপতাপি সম্মগ্গতা হোতি, মহাসম্পত্তিং আৰহতি. অযমত্থো ৰিমানপেতৰত্থূহি দীপেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘খীরোদনমহমদাসিং, ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স…পে…
ফাণিতং…পে… উচ্ছুখণ্ডিকং… তিম্বরুসকং… কক্কারিকং…
এল়ালুকং… ৰল্লিপক্কং… ফারুসকং… হত্থপতাকং…
সাকমুট্ঠিং ¶ … পুপ্ফকমুট্ঠিং… মূলকং… নিম্বমুট্ঠিং…
অম্বিকঞ্জিকং… দোণিনিম্মজ্জনিং… কাযবন্ধনং…
অংসবদ্ধকং… আযোগপট্টং… ৰিধূপনং… তালৰণ্টং…
মোরহত্থং… ছত্তং… উপাহনং… পূৰং মোদকং…
সক্খলিকং ¶ অহমদাসিং, ভিক্খুনো পিণ্ডায চরন্তস্স…পে…
তস্সা মে পস্স ৰিমানং, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনীহমস্মী’’তি (ৰি. ৰ. ৪০৬).
তং কিস্স হেতূতিআদি ৰুত্তনযানুসারেনেৰ যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বং.
১৪৫. ইদানি ¶ যেসং উপাদানানং তিত্থিযা ন সম্মা পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, তথাগতো পঞ্ঞপেতি, তেসং পচ্চযং দস্সেতুং ইমে চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ কিংনিদানাতিআদীসু নিদানাদীনি সব্বানেৰ কারণৰেৰচনানি. কারণঞ্হি যস্মা ফলং নিদেতি হন্দ, নং গণ্হথাতি অপ্পেতি ৰিয, তস্মা নিদানন্তি ৰুচ্চতি. যস্মা তং ততো জাযতি সমুদেতি পভৰতি, তস্মা সমুদযো, জাতি, পভৰোতি ৰুচ্চতি. অযং পনেত্থ পদত্থো – কিং নিদানং এতেসন্তি কিংনিদানা. কো সমুদযো এতেসন্তি কিংসমুদযা. কা জাতি এতেসন্তি কিংজাতিকা. কো পভৰো এতেসন্তি কিংপভৰা. যস্মা পন তেসং তণ্হা যথাৰুত্তেন অত্থেন নিদানঞ্চেৰ সমুদযো চ জাতি চ পভৰো চ, তস্মা ‘‘তণ্হানিদানা’’তিআদিমাহ. এৰং সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. যস্মা পন ভগৰা ন কেৰলং উপাদানস্সেৰ পচ্চযং জানাতি, উপাদানস্স পচ্চযভূতায তণ্হাযপি, তণ্হাদিপচ্চযানং ৰেদনাদীনম্পি পচ্চযং জানাতিযেৰ, তস্মা তণ্হা চাযং, ভিক্খৰেতিআদিমাহ.
যতো ¶ চ খোতি যস্মিং কালে. অৰিজ্জা পহীনা হোতীতি ৰট্টমূলিকা অৰিজ্জা অনুপ্পাদনিরোধেন পহীনা হোতি. ৰিজ্জা উপ্পন্নাতি অরহত্তমগ্গৰিজ্জা উপ্পন্না. সো অৰিজ্জাৰিরাগা ৰিজ্জুপ্পাদাতি. সো ভিক্খু অৰিজ্জায চ পহীনত্তা ৰিজ্জায চ উপ্পন্নত্তা. নেৰ কামুপাদানং উপাদিযতীতি নেৰ কামুপাদানং গণ্হাতি ন উপেতি, ন সেসানি উপাদানানি. অনুপাদিযং ন পরিতস্সতীতি এৰং কিঞ্চি উপাদানং অগ্গণ্হন্তো তণ্হাপরিতস্সনায ন পরিতস্সতি. অপরিতস্সন্তি অপরিতস্সন্তো তণ্হং অনুপ্পাদেন্তো. পচ্চত্তংযেৰ পরিনিব্বাযতীতি সযমেৰ কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বাযতি. এৰমস্স আসৰক্খযং দস্সেত্ৰা ইদানি খীণাসৰস্স ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণং দস্সেন্তো খীণা জাতীতিআদিমাহ. তং ৰুত্তত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়সীহনাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. মহাসীহনাদসুত্তৰণ্ণনা
ৰেসালিনগরৰণ্ণনা
১৪৬. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাসীহনাদসুত্তং. তত্থ ৰেসালিযন্তি এৰংনামকে নগরে. তং কির অপরাপরং ৰিসালীভূততায ‘‘ৰেসালী’’তি সঙ্খং গতং. তত্রাযং অনুপুব্বকথা – বারাণসিরঞ্ঞো কির অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি গব্ভো সণ্ঠাসি. সা ঞত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেদেসি. রাজা গব্ভপরিহারং অদাসি. সা সম্মা পরিহরীযমানা গব্ভপরিপাককালে ৰিজাযনঘরং পাৰিসি. পুঞ্ঞৰন্তীনং পচ্চূসসমযে গব্ভৰুট্ঠানং হোতি, সা চ তাসং অঞ্ঞতরা, তেন পচ্চূসসমযে অলত্তকপটলবন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসং মংসপেসিং ৰিজাযি. ততো ‘‘অঞ্ঞা দেৰিযো সুৰণ্ণবিম্বসদিসে পুত্তে ৰিজাযন্তি, অগ্গমহেসী মংসপেসিন্তি রঞ্ঞো পুরতো মম অৰণ্ণো উপ্পজ্জেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা তেন অৰণ্ণভযেন তং মংসপেসিং একস্মিং ভাজনে পক্খিপিত্ৰা পটিকুজ্জিত্ৰা রাজমুদ্দিকায লঞ্ছেত্ৰা গঙ্গায সোতে পক্খিপাপেসি. মনুস্সেহি ছড্ডিতমত্তে দেৰতা আরক্খং সংৰিদহিংসু. সুৰণ্ণপট্টকঞ্চেত্থ জাতিহিঙ্গুলকেন ‘‘বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা পজা’’তি লিখিত্ৰা বন্ধিংসু. ততো তং ভাজনং ঊমিভযাদীহি অনুপদ্দুতং গঙ্গাসোতেন পাযাসি.
তেন চ সমযেন অঞ্ঞতরো তাপসো গোপালককুলং নিস্সায গঙ্গাতীরে ৰিহরতি. সো পাতোৰ গঙ্গং ওতিণ্ণো তং ভাজনং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায অগ্গহেসি. অথেত্থ তং অক্খরপট্টিকং রাজমুদ্দিকালঞ্ছনং চ দিস্ৰা মুঞ্চিত্ৰা তং মংসপেসিং অদ্দস, দিস্ৰানস্স এতদহোসি ‘‘সিযা গব্ভো, তথা হিস্স দুগ্গন্ধপূতিকভাৰো নত্থী’’তি. অস্সমং নেত্ৰা সুদ্ধে ওকাসে ঠপেসি. অথ অড্ঢমাসচ্চযেন দ্ৰে মংসপেসিযো অহেসুং. তাপসো দিস্ৰা সাধুতরং ঠপেসি. ততো পুন অড্ঢমাসচ্চযেন একমেকিস্সা মংসপেসিযা হত্থপাদসীসানমত্থায পঞ্চ পঞ্চ পিল়কা উট্ঠহিংসু. অথ ততো অড্ঢমাসচ্চযেন একা মংসপেসি সুৰণ্ণবিম্বসদিসো দারকো, একা দারিকা অহোসি.
তেসু ¶ তাপসস্স পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি, অঙ্গুট্ঠকতো চস্স খীরং নিব্বত্তি. ততো পভুতি চ ¶ খীরভত্তং অলভিত্থ, সো ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা খীরং দারকানং মুখে ¶ আসিঞ্চতি. তেসং উদরং যং যং পৰিসতি, তং তং সব্বং মণিভাজনগতং ৰিয দিস্সতি, এৰং নিচ্ছৰী অহেসুং. অপরে আহু ‘‘সিব্বেত্ৰা ঠপিতা ৰিয নেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং লীনা ছৰি অহোসী’’তি. এৰং তে নিচ্ছৰিতায ৰা লীনচ্ছৰিতায ৰা লিচ্ছৰীতি পঞ্ঞাযিংসু.
তাপসো দারকে পোসেন্তো উস্সূরে গামং সিক্খায পৰিসতি, অতিদিৰা পটিক্কমতি. তস্স তং ব্যাপারং ঞত্ৰা গোপালকা আহংসু – ‘‘ভন্তে, পব্বজিতানং দারকপোসনং পলিবোধো, অম্হাকং দারকে দেথ, মযং পোসেস্সাম, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি. তাপসো সাধূতি পটিস্সুণি. গোপালকা দুতিযদিৰসে মগ্গং সমং কত্ৰা পুপ্ফেহি ওকিরিত্ৰা ধজপটাকা উস্সাপেত্ৰা তূরিযেহি ৰজ্জমানেহি অস্সমং আগতা. তাপসো – ‘‘মহাপুঞ্ঞা দারকা অপ্পমাদেন ৰড্ঢেথ, ৰড্ঢেত্ৰা চ অঞ্ঞমঞ্ঞং আৰাহৰিৰাহং করোথ, পঞ্চগোরসেন রাজানং তোসেত্ৰা ভূমিভাগং গহেত্ৰা নগরং মাপেথ, তত্থ কুমারং অভিসিঞ্চথা’’তি ৰত্ৰা দারকে অদাসি. তে সাধূতি পটিস্সুণিত্ৰা দারকে নেত্ৰা পোসেসুং.
দারকা ৰুদ্ধিমন্ৰায কীল়ন্তা ৰিৰাদট্ঠানেসু অঞ্ঞে গোপালকদারকে হত্থেনপি পাদেনপি পহরন্তি. তে রোদন্তি. ‘‘কিস্স রোদথা’’তি চ মাতাপিতূহি ৰুত্তা ‘‘ইমে নিম্মাতাপিতিকা তাপসপোসিতা অম্হে অতিপহরন্তী’’তি ৰদন্তি. ততো তেসং মাতাপিতরো ‘‘ইমে দারকা অঞ্ঞে দারকে ৰিনাসেন্তি দুক্খাপেন্তি, ন ইমে সঙ্গহেতব্বা, ৰজ্জেতব্বা ইমে’’তি আহংসু. ততো পভুতি কির সো পদেসো ৰজ্জীতি ৰুচ্চতি যোজনসতিকো পরিমাণেন. অথ তং পদেসং গোপালকা রাজানং তোসেত্ৰা অগ্গহেসুং. তত্থ চ নগরং মাপেত্ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং কুমারং অভিসিঞ্চিত্ৰা রাজানং অকংসু. তায চস্স দারিকায সদ্ধিং ৰিৰাহং কত্ৰা কতিকং অকংসু ‘‘বাহিরকদারিকা ন আনেতব্বা, ইতো দারিকা ন কস্সচি দাতব্বা’’তি. তেসং পঠমসংৰাসেন দ্ৰে দারকা জাতা ধীতা চ পুত্তো চ. এৰং সোল়সক্খত্তুং দ্ৰে দ্ৰে জাতা. ততো তেসং দারকানং যথাক্কমং ৰড্ঢন্তানং আরামুয্যাননিৰাসট্ঠানপরিৰারসম্পত্তিং গহেতুং অপ্পহোন্তা নগরং তিক্খত্তুং গাৰুতন্তরেন গাৰুতন্তরেন ¶ পরিক্খিপিংসু ¶ . তস্স পুনপ্পুনং ৰিসালীকতত্তা ৰেসালীত্ৰেৰ নামং জাতং. তেন ৰুত্তং ‘‘ৰেসালিযন্তি এৰং নামকে নগরে’’তি.
০১ বহিনগরেতি ¶ নগরস্স বহি, ন অম্বপালিৰনং ৰিয অন্তোনগরস্মিং. অযং পন জীৰকম্বৰনং ৰিয নগরস্স বহিদ্ধা ৰনসণ্ডো. তেন ৰুত্তং ‘‘বহিনগরে’’তি. অপরপুরেতি পুরস্স অপরে, পচ্ছিমদিসাযন্তি অত্থো. ৰনসণ্ডেতি সো কির ৰনসণ্ডো নগরস্স পচ্ছিমদিসাযং গাৰুতমত্তে ঠানে. তত্থ মনুস্সা ভগৰতো গন্ধকুটিং কত্ৰা তং পরিৰারেত্ৰা ভিক্খূনং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানচঙ্কমলেণকুটিমণ্ডপাদীনি পতিট্ঠপেসুং, ভগৰা তত্থ ৰিহরতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অপরপুরে ৰনসণ্ডে’’তি. সুনক্খত্তোতি তস্স নামং. লিচ্ছৰীনং পন পুত্তত্তা লিচ্ছৰিপুত্তোতি ৰুত্তো. অচিরপক্কন্তোতি ৰিব্ভমিত্ৰা গিহিভাৰূপগমনেন অধুনাপক্কন্তো. পরিসতীতি পরিসমজ্ঝে. উত্তরিমনুস্সধম্মাতি এত্থ মনুস্সধম্মা নাম দসকুসলকম্মপথা. তে পটিসেধেতুং ন সক্কোতি. কস্মা? উপারম্ভভযা. ৰেসালিযঞ্হি বহূ মনুস্সা রতনত্তযে পসন্না বুদ্ধমামকা ধম্মমামকা সঙ্ঘমামকা. তে দসকুসলকম্মপথমত্তম্পি নত্থি সমণস্স গোতমস্সাতি ৰুত্তে ত্ৰং কত্থ ভগৰন্তং পাণং হনন্তং অদ্দস, কত্থ অদিন্নং আদিযন্তন্তিআদীনি ৰত্ৰা অত্তনো পমাণং ন জানাসি? কিং দন্তা মে অত্থীতি পাসাণসক্খরা খাদসি, অহিনঙ্গুট্ঠে গণ্হিতুং ৰাযমসি, ককচদন্তেসু পুপ্ফাৰল়িকং কীল়িতুং ইচ্ছসি? মুখতো তে দন্তে পাতেস্সামাতি ৰদেয্যুং. সো তেসং উপারম্ভভযা এৰং ৰত্তুং ন সক্কোতি.
ৰেসালিনগরৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উত্তরিমনুস্সধম্মাদিৰণ্ণনা
ততো উত্তরিং পন ৰিসেসাধিগমং পটিসেধেন্তো উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসোতি আহ.
তত্থ অলমরিযং ঞাতুন্তি অলমরিযো, অরিযভাৰায সমত্থোতি ৰুত্তং হোতি. ঞাণদস্সনমেৰ ঞাণদস্সনৰিসেসো. অলমরিযো চ সো ঞাণদস্সনৰিসেসো চাতি অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো. ঞাণদস্সনন্তি দিব্বচক্খুপি ৰিপস্সনাপি মগ্গোপি ফলম্পি পচ্চৰেক্খণঞাণম্পি ¶ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণম্পি ৰুচ্চতি. ‘‘অপ্পমত্তো সমানো ঞাণদস্সনং আরাধেতী’’তি (ম. নি. ১.৩১১) হি এত্থ দিব্বচক্খু ঞাণদস্সনং নাম. ‘‘ঞাণদস্সনায ¶ চিত্তং অভিনীহরতি ¶ অভিনিন্নামেতী’’তি (দী. নি. ১.২৩৫) এত্থ ৰিপস্সনাঞাণং. ‘‘অভব্বা তে ঞাণদস্সনায অনুত্তরায সম্বোধাযা’’তি (অ. নি. ৪.১৯৬) এত্থ মগ্গো. ‘‘অযমঞ্ঞো উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো অধিগতো ফাসু ৰিহারো’’তি (ম. নি. ১.৩২৮) এত্থ ফলং. ‘‘ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি, অকুপ্পা মে চেতোৰিমুত্তি, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি (মহাৰ. ১৬) এত্থ পচ্চৰেক্খণঞাণং. ‘‘ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি সত্তাহকালঙ্কতো আল়ারো কাল়ামো’’তি (ম. নি. ২.৩৪০) এত্থ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. ইধ পন লোকুত্তরমগ্গো অধিপ্পেতো. তঞ্হি সো ভগৰতো পটিসেধেতি.
তক্কপরিযাহতন্তি ইমিনা আচরিযং পটিবাহতি. এৰং কিরস্স অহোসি – সমণেন গোতমেন আচরিযে উপসঙ্কমিত্ৰা সুখুমং ধম্মন্তরং গহিতং নাম নত্থি, তক্কপরিযাহতং পন তক্কেত্ৰা এৰং ভৰিস্সতি এৰং ভৰিস্সতীতি তক্কপরিযাহতং ধম্মং দেসেতীতি. ৰীমংসানুচরিতন্তি ইমিনা চস্স লোকিযপঞ্ঞং অনুজানাতি. সমণো গোতমো পঞ্ঞৰা, সো তং পঞ্ঞাসঙ্খাতং ইন্দৰজিরূপমং ৰীমংসং এৰং ৰট্টিস্সতি, এৰং ৰট্টিস্সতীতি ইতো চিতো চ অনুচরাপেত্ৰা ৰীমংসায অনুচরিতং ধম্মং দেসেতি. সযংপটিভানন্তি ইমিনাস্স ধম্মেসু পচ্চক্খভাৰং পটিবাহতি. এৰং হিস্স অহোসি – সমণস্স গোতমস্স সুখুমং ধম্মন্তরং ৰিপস্সনা ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা পচ্চৰেক্খণা ৰা নত্থি, অযং পন লদ্ধপরিসো, রাজানং চক্কৰত্তিং ৰিয নং চত্তারো ৰণ্ণা পরিৰারেন্তি, সুফুসিতং পনস্স দন্তাৰরণং, মুদুকা জিৰ্হা, মধুরো সরো, অনেলগল়া ৰাচা, সো যং যদেৰস্স উপট্ঠাতি, তং তং গহেত্ৰা সযংপটিভানং কথেন্তো মহাজনং রঞ্জেতীতি.
যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতোতি যস্স চ খো অত্থায অস্স ধম্মো দেসিতো. সেয্যথিদং, রাগপটিঘাতত্থায অসুভকম্মট্ঠানং, দোসপ্পটিঘাতত্থায মেত্তাভাৰনা, মোহপটিঘাতত্থায পঞ্চ ধম্মা, ৰিতক্কূপচ্ছেদায ¶ আনাপানস্সতি.
সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযাতি সো ধম্মো যো তং যথাদেসিতং করোতি, তস্স তক্করস্স সম্মা হেতুনা নযেন কারণেন ৰট্টদুক্খক্খযায নিয্যাতি গচ্ছতি তমত্থং সাধেতীতি ¶ দীপেতি ¶ . ইদং পনেস ন অত্তনো অজ্ঝাসযেন ৰদতি. বুদ্ধানঞ্হি ধম্মো অনিয্যানিকোতি এৰমেৰং পৰেদেয্য, ন পন সক্কোতি ৰত্তুং. কস্মা? উপারম্ভভযা. ৰেসালিযঞ্হি বহূ সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামিউপাসকা. তে এৰং ৰদেয্যুং ‘‘সুনক্খত্ত ত্ৰং ভগৰতা দেসিতধম্মো অনিয্যানিকোতি ৰদসি, যদি অযং ধম্মো অনিয্যানিকো, ইমস্মিং নগরে ইমে কস্মা এত্তকা সোতাপন্না জাতা, এত্তকা সকদাগামী, এত্তকা অনাগামীতি পুব্বে ৰুত্তনযেন উপারম্ভং করেয্যু’’ন্তি. সো ইমিনা উপারম্ভভযেন অনিয্যানিকোতি ৰত্তুং অসক্কোন্তো অজ্জুনেন ৰিস্সট্ঠকণ্ডং ৰিয অস্স ধম্মো অমোঘো নিয্যাতি, অব্ভন্তরে পনস্স কিঞ্চি নত্থীতি ৰদতি.
অস্সোসি খোতি ৰেসালিযং ব্রাহ্মণকুলসেট্ঠিকুলাদীসু তত্থ তত্থ পরিসমজ্ঝে এৰং ভাসমানস্স তং ৰচনং সুণি, ন পন পটিসেধেসি. কস্মা? কারুঞ্ঞতায. এৰং কিরস্স অহোসি অযং কুদ্ধো ঝাযমানং ৰেল়ুৰনং ৰিয পক্খিত্তলোণং উদ্ধনং ৰিয চ কোধৰসেন পটপটাযতি, মযা পটিবাহিতো পন মযিপি আঘাতং বন্ধিস্সতি, এৰমস্স তথাগতে চ মযি চাতি দ্ৰীসু জনেসু আঘাতো অতিভারিযো ভৰিস্সতীতি কারুঞ্ঞতায ন পটিসেধেসি. অপি চস্স এৰং অহোসি, বুদ্ধানং অৰণ্ণকথনং নাম পুণ্ণচন্দে দোসারোপনসদিসং, কো ইমস্স কথং গণ্হিস্সতি? সযমেৰ খেল়ে পচ্ছিন্নে মুখে সুক্খে ওরমিস্সতীতি ইমিনা কারণেন ন পটিসেধেসি. পিণ্ডপাতপটিক্কন্তোতি পিণ্ডপাতপরিযেসনতো অপগতো.
১৪৭. কোধনোতি চণ্ডো ফরুসো. মোঘপুরিসোতি তুচ্ছপুরিসো. যস্স হি তস্মিং অত্তভাৰে মগ্গফলানং উপনিস্সযো নত্থি, তং বুদ্ধা ‘‘মোঘপুরিসো’’তি ৰদন্তি. উপনিস্সযে সতিপি তস্মিং খণে মগ্গে ৰা ফলে ৰা অসতি ‘‘মোঘপুরিসো’’তি ৰদন্তিযেৰ. ইমস্স পন তস্মিং অত্তভাৰে মগ্গফলানং ¶ উপনিস্সযো সমুচ্ছিন্নোযেৰ, তেন তং ‘‘মোঘপুরিসো’’তি আহ. কোধা চ পনস্স এসা ৰাচা ভাসিতাতি এসা চ পনস্স ৰাচা কোধেন ভাসিতা.
কস্মা ¶ পনেস ভগৰতো কুদ্ধোতি? অযঞ্হি পুব্বে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা দিব্বচক্খুপরিকম্মং পুচ্ছি. অথস্স ভগৰা কথেসি. সো দিব্বচক্খুং নিব্বত্তেত্ৰা আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দেৰলোকে ওলোকেন্তো নন্দনৰনচিত্তলতাৰনফারুসকৰনমিস্সকৰনেসু দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানে ¶ দেৰপুত্তে চ দেৰধীতরো চ দিস্ৰা এতেসং এৰরূপায অত্তভাৰসম্পত্তিযা ঠিতানং কীৰমধুরো নু খো সদ্দো ভৰিস্সতীতি সদ্দং সোতুকামো হুত্ৰা দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা দিব্বসোতধাতুপরিকম্মং পুচ্ছি. ভগৰা পনস্স দিব্বসোতধাতুযা উপনিস্সযো নত্থীতি ঞত্ৰা পরিকম্মং ন কথেসি. ন হি বুদ্ধা উপনিস্সযৰিরহিত তস্স পরিকম্মং কথেন্তি. সো ভগৰতি আঘাতং বন্ধিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অহং সমণং গোতমং পঠমং দিব্বচক্খুপরিকম্মং পুচ্ছিং, সো ‘ময্হং তং সম্পজ্জতু ৰা মা ৰা সম্পজ্জতূ’তি কথেসি. অহং পন পচ্চত্তপুরিসকারেন তং নিব্বত্তেত্ৰা দিব্বসোতধাতুপরিকম্মং পুচ্ছিং, তং মে ন কথেসি. অদ্ধাস্স এৰং হোতি ‘অযং রাজপব্বজিতো দিব্বচক্খুঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা দিব্বসোতধাতুঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা চেতোপরিযঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা আসৰানং খযঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা মযা সমসমো ভৰিস্সতী’তি ইস্সামচ্ছরিযৰসেন ময্হং ন কথেতী’’তি. ভিয্যোসো আঘাতং বন্ধিত্ৰা কাসাযানি ছড্ডেত্ৰা গিহিভাৰং পত্ৰাপি ন তুণ্হীভূতো ৰিচরতি. দসবলং পন অসতা তুচ্ছেন অব্ভাচিক্খন্তো ৰিচরতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘কোধা চ পনস্স এসা ৰাচা ভাসিতা’’তি.
ৰণ্ণো হেসো, সারিপুত্তাতি, সারিপুত্ত, তথাগতেন সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেন্তেন এতদত্থমেৰ ৰাযামো কতো ‘‘দেসনাধম্মো মে নিয্যানিকো ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা যো এৰং ৰদেয্য, সো ৰণ্ণংযেৰ তথাগতস্স ভাসতি. ৰণ্ণো হেসো, সারিপুত্ত, তথাগতস্স গুণো এসো তথাগতস্স, ন অগুণোতি দস্সেতি.
অযম্পি ¶ হি নাম সারিপুত্তাতিআদিনা কিং দস্সেতি? সুনক্খত্তেন পটিসিদ্ধস্স উত্তরিমনুস্সধম্মস্স অত্তনি অত্থিতং দস্সেতি. ভগৰা কির অযং, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো নত্থি তথাগতস্স উত্তরিমনুস্সধম্মোতি ৰদতি. ময্হঞ্চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং নাম অত্থি, ইদ্ধিৰিধঞাণং নাম অত্থি, দিব্বসোতধাতুঞাণং নাম অত্থি, চেতোপরিযঞাণং নাম অত্থি, দসবলঞাণং ¶ নাম অত্থি, চতুৰেসারজ্জঞাণং নাম অত্থি, অট্ঠসু পরিসাসু অকম্পনঞাণং নাম অত্থি, চতুযোনিপরিচ্ছেদকঞাণং নাম অত্থি, পঞ্চগতিপরিচ্ছেদকঞাণং নাম অত্থি, সব্বেপি চেতে উত্তরিমনুস্সধম্মাযেৰ. এৰরূপেসু উত্তরিমনুস্সধম্মেসু একস্সাপি ৰিজাননসমত্থং ধম্মন্ৰযমত্তম্পি নাম এতস্স মোঘপুরিসস্স ন ভৰিস্সতীতি এতমত্থং দস্সেতুং অযম্পি হি নাম সারিপুত্তাতিআদিনা নযেন ইমং দেসনং আরভি. তত্থ অন্ৰেতীতি অন্ৰযো, জানাতি ¶ , অনুবুজ্ঝতীতি অত্থো. ধম্মস্স অন্ৰযো ধম্মন্ৰযো, তং তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণাদিধম্মং জাননপঞ্ঞাযেতং অধিৰচনং. ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদীহি এৰরূপম্পি নাম ময্হং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণসঙ্খাতং উত্তরিমনুস্সধম্মং ৰিজ্জমানমেৰ অত্থীতি জানিতুং তস্স মোঘপুরিসস্স ধম্মন্ৰযোপি ন ভৰিস্সতীতি দস্সেতি. ইদ্ধিৰিধঞাণাদীসুপি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা.
উত্তরিমনুস্সধম্মাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দসবলঞাণাদিৰণ্ণনা
১৪৮. এত্থ চ কিঞ্চাপি চেতোপরিযঞাণানন্তরং তিস্সো ৰিজ্জা ৰত্তব্বা সিযুং, যস্মা পন তাসু ৰুত্তাসু উপরি দসবলঞাণং ন পরিপূরতি, তস্মা তা অৰত্ৰা তথাগতস্স দসবলঞাণং পরিপূরং কত্ৰা দস্সেন্তো দস খো পনিমানি সারিপুত্তাতিআদিমাহ. তত্থ তথাগতবলানীতি অঞ্ঞেহি অসাধারণানি তথাগতস্সেৰ বলানি. যথা ৰা পুব্ববুদ্ধানং বলানি পুঞ্ঞুস্সযসম্পত্তিযা আগতানি, তথা আগতবলানীতিপি অত্থো. তত্থ দুৰিধং তথাগতবলং কাযবলঞ্চ ঞাণবলঞ্চ. তেসু কাযবলং হত্থিকুলানুসারেন ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –
‘‘কালাৰকঞ্চ গঙ্গেয্যং, পণ্ডরং তম্বপিঙ্গলং;
গন্ধমঙ্গলহেমঞ্চ, উপোসথছদ্দন্তিমে দসা’’তি.
ইমানি ¶ হি দস হত্থিকুলানি. তত্থ কালাৰকন্তি পকতিহত্থিকুলং দট্ঠব্বং. যং দসন্নং পুরিসানং কাযবলং, তং একস্স কালাৰকহত্থিনো. যং দসন্নং কালাৰকানং বলং, তং একস্স গঙ্গেয্যস্স. যং দসন্নং গঙ্গেয্যানং, তং একস্স পণ্ডরস্স. যং দসন্নং পণ্ডরানং, তং একস্স তম্বস্স. যং দসন্নং তম্বানং, তং একস্স পিঙ্গলস্স. যং দসন্নং পিঙ্গলানং, তং একস্স গন্ধহত্থিনো. যং দসন্নং গন্ধহত্থীনং, তং একস্স মঙ্গলস্স. যং দসন্নং মঙ্গলানং, তং একস্স হেমৰতস্স. যং দসন্নং হেমৰতানং, তং একস্স উপোসথস্স. যং ¶ দসন্নং উপোসথানং, তং একস্স ছদ্দন্তস্স. যং দসন্নং ছদ্দন্তানং তং একস্স তথাগতস্স. নারাযনসঙ্ঘাতবলন্তিপি ইদমেৰ ৰুচ্চতি ¶ . তদেতং পকতিহত্থিগণনায হত্থীনং কোটিসহস্সানং পুরিসগণনায দসন্নং পুরিসকোটিসহস্সানং বলং হোতি. ইদং তাৰ তথাগতস্স কাযবলং.
ঞাণবলং পন পাল়িযং তাৰ আগতমেৰ. দসবলঞাণং, চতুৰেসারজ্জঞাণং, অট্ঠসু পরিসাসু অকম্পনঞাণং, চতুযোনিপরিচ্ছেদকঞাণং, পঞ্চগতিপরিচ্ছেদকঞাণং. সংযুত্তকে (সং. নি. ২.৩৪) আগতানি তেসত্ততি ঞাণানি সত্তসত্ততি ঞাণানীতি এৰং অঞ্ঞানিপি অনেকানি ঞাণসহস্সানি, এতং ঞাণবলং নাম. ইধাপি ঞাণবলমেৰ অধিপ্পেতং. ঞাণঞ্হি অকম্পিযট্ঠেন উপত্থম্ভনট্ঠেন চ বলন্তি ৰুত্তং.
যেহি বলেহি সমন্নাগতোতি যেহি দসহি ঞাণবলেহি উপেতো সমুপেতো. আসভং ঠানন্তি সেট্ঠট্ঠানং উত্তমট্ঠানং. আসভা ৰা পুব্ববুদ্ধা, তেসং ঠানন্তি অত্থো. অপিচ গৰসতজেট্ঠকো উসভো, গৰসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো. ৰজসতজেট্ঠকো ৰা উসভো, ৰজসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো. সব্বগৰসেট্ঠো সব্বপরিস্সযসহো সেতো পাসাদিকো মহাভারৰহো অসনিসতসদ্দেহিপি অকম্পনিযো নিসভো, সো ইধ উসভোতি অধিপ্পেতো. ইদম্পি হি তস্স পরিযাযৰচনং. উসভস্স ইদন্তি আসভং. ঠানন্তি চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা অচলট্ঠানং. ইদং পন আসভং ৰিযাতি আসভং. যথেৰ হি নিসভসঙ্খাতো উসভো উসভবলেন সমন্নাগতো চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা ¶ অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি, এৰং তথাগতোপি দসহি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো চতূহি ৰেসারজ্জপাদেহি অট্ঠপরিসপথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা সদেৰকে লোকে কেনচি পচ্চত্থিকেন পচ্চামিত্তেন অকম্পিযো অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি. এৰং তিট্ঠমানোৰ তং আসভং ঠানং পটিজানাতি, উপগচ্ছতি ন পচ্চক্খাতি অত্তনি আরোপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘আসভং ঠানং পটিজানাতী’’তি.
পরিসাসূতি অট্ঠসু পরিসাসু. সীহনাদং নদতীতি সেট্ঠনাদং অভীতনাদং নদতি, সীহনাদসদিসং ৰা নাদং নদতি. অযমত্থো সীহনাদসুত্তেন ¶ দীপেতব্বো. যথা ৰা সীহো সহনতো হননতো চ সীহোতি ৰুচ্চতি, এৰং তথাগতো লোকধম্মানং সহনতো পরপ্পৰাদানঞ্চ হননতো সীহোতি ৰুচ্চতি. এৰং ৰুত্তস্স সীহস্স নাদং সীহনাদং. তত্থ যথা সীহো সীহবলেন সমন্নাগতো সব্বত্থ ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো সীহনাদং নদতি, এৰং তথাগতসীহোপি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো অট্ঠসু ¶ পরিসাসু ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো ইতি রূপন্তিআদিনা নযেন নানাৰিধদেসনাৰিলাসসম্পন্নং সীহনাদং নদতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পরিসাসু সীহনাদং নদতী’’তি. ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতীতি এত্থ ব্রহ্মন্তি সেট্ঠং উত্তমং ৰিসিট্ঠং. চক্ক-সদ্দো পনাযং –
সম্পত্তিযং লক্খণে চ, রথঙ্গে ইরিযাপথে;
দানে রতনধম্মূর-চক্কাদীসু চ দিস্সতি;
ধম্মচক্কে ইধ মতো, তঞ্চ দ্ৰেধা ৰিভাৰযে.
‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, চক্কানি, যেহি সমন্নাগতানং দেৰমনুস্সান’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩১) হি অযং সম্পত্তিযং দিস্সতি. ‘‘পাদতলেসু চক্কানি জাতানী’’তি (দী. নি. ২.৩৫) এত্থ লক্খণে. ‘‘চক্কংৰ ৰহতো পদ’’ন্তি (ধ. প. ১) এত্থ রথঙ্গে. ‘‘চতুচক্কং নৰদ্ৰার’’ন্তি (সং. নি. ১.২৯) এত্থ ইরিযাপথে. ‘‘দদং ভুঞ্জ মা চ পমাদো, চক্কং পৰত্তয সব্বপাণিন’’ন্তি (জা. ১.৭.১৪৯) এত্থ দানে. ‘‘দিব্বং চক্করতনং পাতুরহোসী’’তি (দী. নি. ২.২৪৩) এত্থ রতনচক্কে. ‘‘মযা পৰত্তিতং চক্ক’’ন্তি (সু. নি. ৫৬২) এত্থ ধম্মচক্কে. ‘‘ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তি (জা. ১.১.১০৪; ১.৫.১০৩) এত্থ উরচক্কে. ‘‘খুরপরিযন্তেন চেপি চক্কেনা’’তি (দী. নি. ১.১৬৬) এত্থ ¶ পহরণচক্কে. ‘‘অসনিৰিচক্ক’’ন্তি (দী. নি. ৩.৬১; সং. নি. ২.১৬২) এত্থ অসনিমণ্ডলে. ইধ পনাযং ধম্মচক্কে অধিপ্পেতো.
তং পন ধম্মচক্কং দুৰিধং হোতি পটিৰেধঞাণঞ্চেৰ দেসনাঞাণঞ্চ. তত্থ পঞ্ঞাপভাৰিতং অত্তনো অরিযবলাৰহং পটিৰেধঞাণং. করুণাপভাৰিতং সাৰকানং অরিযবলাৰহং দেসনাঞাণং. তত্থ পটিৰেধঞাণং উপ্পজ্জমানং উপ্পন্নন্তি দুৰিধং. তঞ্হি অভিনিক্খমনতো যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. তুসিতভৰনতো ৰা যাৰ মহাবোধিপল্লঙ্কে ¶ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দীপঙ্করদসবলতো পট্ঠায ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দেসনাঞাণম্পি পৰত্তমানং পৰত্তন্তি দুৰিধং. তঞ্হি যাৰ অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞস্স সোতাপত্তিমগ্গা পৰত্তমানং, ফলক্খণে পৰত্তং নাম. তেসু পটিৰেধঞাণং ¶ লোকুত্তরং, দেসনাঞাণং লোকিযং. উভযম্পি পনেতং অঞ্ঞেহি অসাধারণং, বুদ্ধানংযেৰ ওরসঞাণং.
ইদানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, যানি আদিতোৰ ‘‘দস খো পনিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলানী’’তি নিক্খিত্তানি, তানি ৰিত্থারতো দস্সেতুং কতমানি দস? ইধ, সারিপুত্ত, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতোতিআদিমাহ. তত্থ ঠানঞ্চ ঠানতোতি কারণঞ্চ কারণতো. কারণঞ্হি যস্মা তত্থ ফলং তিট্ঠতি তদাযত্তৰুত্তিযায উপ্পজ্জতি চেৰ পৰত্ততি চ, তস্মা ঠানন্তি ৰুচ্চতি. তং ভগৰা ‘‘যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং হেতূ পচ্চযা উপ্পাদায, তং তং ঠানং. যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং ন হেতূ ন পচ্চযা উপ্পাদায, তং তং অট্ঠান’’ন্তি পজানন্তো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. অভিধম্মে পনেতং, ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণ’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৮০৯) নযেন ৰিত্থারিতমেৰ. যম্পীতি যেন ঞাণেন. ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্সাতি ইদম্পি ঠানাট্ঠানঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং নাম হোতীতি অত্থো. এৰং সব্বপদেসু যোজনা ৰেদিতব্বা.
কম্মসমাদানানন্তি ¶ সমাদিযিত্ৰা কতানং কুসলাকুসলকম্মানং, কম্মমেৰ ৰা কম্মসমাদানং. ঠানসো হেতুসোতি পচ্চযতো চেৰ হেতুতো চ. তত্থ গতিউপধিকালপযোগা ৰিপাকস্স ঠানং. কম্মং হেতু. ইমস্স পন ঞাণস্স ৰিত্থারকথা ‘‘অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮১০) নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
সব্বত্থগামিনিন্তি সব্বগতিগামিনিং অগতিগামিনিঞ্চ. পটিপদন্তি মগ্গং. যথাভূতং পজানাতীতি বহূসুপি মনুস্সেসু একমেৰ পাণং ঘাতেন্তেসু ইমস্স ¶ চেতনা নিরযগামিনী ভৰিস্সতি, ইমস্স চেতনা তিরচ্ছানযোনিগামিনীতি ইমিনা নযেন একৰত্থুস্মিম্পি কুসলাকুসলচেতনাসঙ্খাতানং পটিপত্তীনং অৰিপরীততো সভাৰং জানাতি. ইমস্স চ ঞাণস্স ৰিত্থারকথা ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো অযং ¶ মগ্গো অযং পটিপদা নিরযগামীতি পজানাতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮১১) নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
অনেকধাতুন্তি চক্খুধাতুআদীহি কামধাতুআদীহি ৰা ধাতূহি বহুধাতুং. নানাধাতুন্তি তাসংযেৰ ধাতূনং ৰিলক্খণতায নানপ্পকারধাতুং. লোকন্তি খন্ধাযতনধাতুলোকং. যথাভূতং পজানাতীতি তাসং তাসং ধাতূনং অৰিপরীততো সভাৰং পটিৰিজ্ঝতি. ইদম্পি ঞাণং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং ঞাণং, ইধ তথাগতো খন্ধনানত্তং পজানাতী’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতমেৰ.
নানাধিমুত্তিকতন্তি হীনাদীহি অধিমুত্তীহি নানাধিমুত্তিকভাৰং. ইদম্পি ঞাণং, ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং ঞাণং, ইধ তথাগতো পজানাতি সন্তি সত্তা হীনাধিমুত্তিকা’’তি আদিনা নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতমেৰ.
পরসত্তানন্তি পধানসত্তানং. পরপুগ্গলানন্তি ততো পরেসং হীনসত্তানং. একত্থমেৰ ৰা এতং ¶ পদদ্ৰযং. ৰেনেয্যৰসেন পন দ্ৰেধা ৰুত্তং. ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তন্তি সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং পরভাৰং অপরভাৰঞ্চ, ৰুদ্ধিঞ্চ হানিঞ্চাতি অত্থো. ইমস্সপি ঞাণস্স ৰিত্থারকথা – ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং ঞাণং, ইধ তথাগতো সত্তানং আসযং পজানাতি অনুসযং পজানাতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮১৪) নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনন্তি পঠমাদীনং চতুন্নং ঝানানং রূপী রূপানি পস্সতীতিআদীনং অট্ঠন্নং ৰিমোক্খানং সৰিতক্কসৰিচারাদীনং তিণ্ণং সমাধীনং পঠমজ্ঝানসমাপত্তিআদীনঞ্চ নৰন্নং অনুপুব্বসমাপত্তীনং. সংকিলেসন্তি হানভাগিযধম্মং. ৰোদানন্তি ৰিসেসভাগিযধম্মং. ৰুট্ঠানন্তি ‘‘ৰোদানম্পি ৰুট্ঠানং. তম্হা ¶ তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি (ৰিভ. ৮২৮) এৰং ৰুত্তপগুণজ্ঝানঞ্চেৰ ভৰঙ্গফলসমাপত্তিযো চ. হেট্ঠিমং হেট্ঠিমঞ্হি পগুণজ্ঝানং উপরিমস্স উপরিমস্স পদট্ঠানং হোতি. তস্মা ‘‘ৰোদানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তং. ভৰঙ্গেন পন সব্বজ্ঝানেহি ৰুট্ঠানং হোতি. ফলসমাপত্তিযা নিরোধসমাপত্তিতো ¶ ৰুট্ঠানং হোতি. তং সন্ধায ‘‘তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তং. ইদম্পি ঞাণং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণং, ঝাযীতি চত্তারো ঝাযী, অত্থেকচ্চো ঝাযী সম্পত্তিংযেৰ সমানং ৰিপত্তীতি পচ্চেতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮২৮) নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতং. সত্তন্নং ঞাণানং ৰিত্থারকথাৰিনিচ্ছযো সম্মোহৰিনোদনিযং ৰিভঙ্গট্ঠকথাযং ৰুত্তো. পুব্বেনিৰাসানুস্সতিদিব্বচক্খুঞাণকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা. আসৰক্খযকথা ভযভেরৰে.
১৪৯. ইমানি খো সারিপুত্তাতি যানি পুব্বে ‘‘দস খো পনিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলানী’’তি অৰোচং, ইমানি তানীতি অপ্পনং করোতি. তত্থ ¶ পরৰাদীকথা হোতি – দসবলঞাণং নাম পাটিযেক্কং নত্থি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সেৰাযং পভেদোতি. তং ন তথা দট্ঠব্বং. অঞ্ঞমেৰ হি দসবলঞাণং, অঞ্ঞং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. দসবলঞাণঞ্হি সকসককিচ্চমেৰ জানাতি. সব্বঞ্ঞুতঞাণং তম্পি ততো অৰসেসম্পি পজানাতি. দসবলঞাণেসু হি পঠমং কারণাকারণমেৰ জানাতি. দুতিযং কম্মন্তরৰিপাকন্তরমেৰ. ততিযং কম্মপরিচ্ছেদমেৰ. চতুত্থং ধাতুনানত্তকারণমেৰ. পঞ্চমং সত্তানং অজ্ঝাসযাধিমুত্তিমেৰ. ছট্ঠং ইন্দ্রিযানং তিক্খমুদুভাৰমেৰ. সত্তমং ঝানাদীহি সদ্ধিং তেসং সংকিলেসাদিমেৰ. অট্ঠমং পুব্বেনিৰুত্থখন্ধসন্ততিমেৰ. নৰমং সত্তানং চুতিপটিসন্ধিমেৰ. দসমং সচ্চপরিচ্ছেদমেৰ. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পন এতেহি জানিতব্বঞ্চ ততো উত্তরিঞ্চ পজানাতি. এতেসং পন কিচ্চং ন সব্বং করোতি. তঞ্হি ঝানং হুত্ৰা অপ্পেতুং ন সক্কোতি, ইদ্ধি হুত্ৰা ৰিকুব্বিতুং ন সক্কোতি, মগ্গো হুত্ৰা কিলেসে খেপেতুং ন সক্কোতি. অপিচ পরৰাদী এৰং পুচ্ছিতব্বো – ‘‘দসবলঞাণং নাম এতং সৰিতক্কসৰিচারং অৰিতক্কৰিচারমত্তং অৰিতক্কঅৰিচারং কামাৰচরং রূপাৰচরং অরূপাৰচরং লোকিযং লোকুত্তর’’ন্তি? জানন্তো পটিপাটিযা সত্ত ঞাণানি সৰিতক্কসৰিচারানীতি ৰক্খতি. ততো পরানি দ্ৰে ¶ অৰিতক্কঅৰিচারানীতি ৰক্খতি. আসৰক্খযঞাণং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং, সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচারন্তি ৰক্খতি. তথা পটিপাটিযা সত্ত কামাৰচরানি, ততো পরানি দ্ৰে রূপাৰচরানি, অৰসানে একং লোকুত্তরন্তি ৰক্খতি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পন সৰিতক্কসৰিচারমেৰ কামাৰচরমেৰ লোকিযমেৰাতি ৰক্খতি.
এৰমেত্থ ¶ অনুপদৰণ্ণনং কত্ৰা ইদানি যস্মা তথাগতো পঠমংযেৰ ঠানাট্ঠানঞাণেন ৰেনেয্যসত্তানং আসৰক্খযাধিগমস্স চেৰ অনধিগমস্স চ ঠানাট্ঠানভূতং কিলেসাৰরণাভাৰং পস্সতি, লোকিযসম্মাদিট্ঠিট্ঠানদস্সনতো নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিট্ঠানাভাৰদস্সনতো চ. অথ নেসং কম্মৰিপাকঞাণেন ৰিপাকাৰরণাভাৰং পস্সতি, তিহেতুকপটিসন্ধিদস্সনতো. সব্বত্থগামিনীপটিপদাঞাণেন ¶ কম্মাৰরণাভাৰং পস্সতি, অনন্তরিযকম্মাভাৰদস্সনতো. এৰং অনাৰরণানং অনেকধাতুনানাধাতুঞাণেন অনুকূলধম্মদেসনত্থং চরিযৰিসেসং পস্সতি, ধাতুৰেমত্তদস্সনতো. অথ নেসং নানাধিমুত্তিকতাঞাণেন অধিমুত্তিং পস্সতি, পযোগং অনাদিযিত্ৰাপি অধিমুত্তিৰসেন ধম্মদেসনত্থং. অথেৰং দিট্ঠাধিমুত্তীনং যথাসত্তি যথাবলং ধম্মং দেসেতুং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণেন ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং পস্সতি, সদ্ধাদীনং তিক্খমুদুভাৰদস্সনতো. এৰং পরিঞ্ঞাতিন্দ্রিযপরোপরিযত্তা পন তে সচে দূরে হোন্তি, পঠমজ্ঝানাদীসু ৰসীভূতত্তা ইদ্ধিৰিসেসেন তে খিপ্পং উপগচ্ছতি. উপগন্ত্ৰা চ নেসং পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণেন পুব্বজাতিভাৰনং, দিব্বচক্খুঞাণানুভাৰতো পত্তব্বেন চেতোপরিযঞাণেন সম্পতি চিত্তৰিসেসং পস্সন্তো আসৰক্খযঞাণানুভাৰেন আসৰক্খযগামিনিযা পটিপদায ৰিগতসম্মোহত্তা আসৰক্খযায ধম্মং দেসেতি. তস্মা ইমিনা অনুক্কমেন ইমানি দসবলানি ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি.
তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহাযাতিআদীসু পুন এৰরূপিং ৰাচং ন ৰক্খামীতি ৰদন্তো তং ৰাচং পজহতি নাম. পুন এৰরূপং চিত্তং ন উপ্পাদেস্সামীতি চিন্তেন্তো চিত্তং পজহতি নাম. পুন এৰরূপং দিট্ঠিং ন গণ্হিস্সামীতি পজহন্তো দিট্ঠিং পটিনিস্সজ্জতি নাম, তথা অকরোন্তো নেৰ পজহতি, ন পটিনিস্সজ্জতি. সো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযেতি যথা নিরযপালেহি আহরিত্ৰা নিরযে ঠপিতো, এৰং নিরযে ঠপিতোযেৰাতি ৰেদিতব্বো.
ইদানিস্স ¶ অত্থসাধকং উপমং দস্সেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ সীলসম্পন্নোতিআদীসু লোকিযলোকুত্তরা সীলসমাধিপঞ্ঞা ৰেদিতব্বা. লোকুত্তরৰসেনেৰ ৰিনিৰত্তেতুম্পি ৰট্টতি. অযঞ্হি সম্মাৰাচাকম্মন্তাজীৰেহি সীলসম্পন্নো, সম্মাৰাযামসতিসমাধীহি সমাধিসম্পন্নো, সম্মাদিট্ঠিসঙ্কপ্পেহি পঞ্ঞাসম্পন্নো, সো এৰং সীলাদিসম্পন্নো ভিক্খু যথা দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে অঞ্ঞং আরাধেতি অরহত্তং পাপুণাতি, এৰংসম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি ইমম্পি ¶ কারণং এৰরূপমেৰ ¶ . যথা হি মগ্গানন্তরং অৰিরজ্ঝিত্ৰাৰ ফলং নিব্বত্ততি, এৰমেৰ ইমস্সাপি পুগ্গলস্স চুতিঅনন্তরং অৰিরজ্ঝিত্ৰাৰ নিরযে পটিসন্ধি হোতীতি দস্সেতি. সকলস্মিঞ্হি বুদ্ধৰচনে ইমায উপমায গাল়্হতরং কত্ৰা ৰুত্তউপমা নাম নত্থি.
১৫০. ৰেসারজ্জানীতি এত্থ সারজ্জপটিপক্খো ৰেসারজ্জং, চতূসু ঠানেসু সারজ্জাভাৰং পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পন্নসোমনস্সমযঞাণস্সেতং নামং. সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতোতি অহং সম্মাসম্বুদ্ধো, সব্বে ধম্মা মযা অভিসম্বুদ্ধাতি এৰং পটিজানতো তৰ. অনভিসম্বুদ্ধাতি ইমে নাম ধম্মা তযা অনভিসম্বুদ্ধা. তত্র ৰতাতি তেসু ৰত অনভিসম্বুদ্ধাতি এৰং দস্সিতধম্মেসু. সহধম্মেনাতি সহেতুনা সকারণেন ৰচনেন সুনক্খত্তো ৰিয ৰিপ্পলপন্তো অপ্পমাণং. নিমিত্তমেতন্তি এত্থ পুগ্গলোপি ধম্মোপি নিমিত্তন্তি অধিপ্পেতো. তং পুগ্গলং ন পস্সামি, যো মং পটিচোদেস্সতি, তং ধম্মং ন পস্সামি, যং দস্সেত্ৰা অযং নাম ধম্মো তযা অনভিসম্বুদ্ধোতি মং পটিচোদেস্সতীতি অযমেত্থ অত্থো. খেমপ্পত্তোতি খেমং পত্তো, সেসপদদ্ৰযং ইমস্সেৰ ৰেৰচনং. সব্বঞ্হেতং ৰেসারজ্জঞাণমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. দসবলস্স হি অযং নাম ধম্মো তযা অনভিসম্বুদ্ধোতি চোদকং পুগ্গলং ৰা চোদনাকারণং অনভিসম্বুদ্ধধম্মং ৰা অপস্সতো সভাৰবুদ্ধোযেৰ ৰা সমানো অহং বুদ্ধোস্মীতি ৰদামীতি পচ্চৰেক্খন্তস্স বলৰতরং সোমনস্সং উপ্পজ্জতি. তেন সম্পযুত্তং ঞাণং ৰেসারজ্জং নাম. তং সন্ধায ‘‘খেমপ্পত্তো’’তিআদিমাহ. এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
অন্তরাযিকা ধম্মাতি এত্থ পন অন্তরাযং করোন্তীতি অন্তরাযিকা, তে অত্থতো সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কন্তা সত্ত আপত্তিক্খন্ধা. সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কন্তঞ্হি অন্তমসো দুক্কট-দুব্ভাসিতম্পি মগ্গফলানং অন্তরাযং করোতি. ইধ পন মেথুনধম্মো ¶ অধিপ্পেতো. মেথুনং সেৰতো হি যস্স কস্সচি নিস্সংসযমেৰ মগ্গফলানং অন্তরাযো হোতি. যস্স খো পন তেসু অত্থাযাতি রাগক্খযাদীসু যস্স অত্থায. ধম্মো দেসিতোতি অসুভভাৰনাদিধম্মো কথিতো ¶ . তত্র ৰত মন্তি তস্মিং অনিয্যানিকধম্মে মং. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
দসবলঞাণাদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অট্ঠপরিসৰণ্ণনা
১৫১. ‘‘অট্ঠ ¶ খো ইমা সারিপুত্তা’’তি ইদং কস্মা আরদ্ধং? ৰেসারজ্জঞাণস্স বলদস্সনত্থং. যথা হি ব্যত্তং পরিসং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিঞ্ঞূনং চিত্তং আরাধনসমত্থায কথায ধম্মকথিকস্স ছেকভাৰো পঞ্ঞাযতি, এৰং ইমা অট্ঠ পরিসা পত্ৰা ৰেসারজ্জঞাণস্স ৰেসারজ্জভাৰো সক্কা ঞাতুন্তি ৰেসারজ্জঞাণস্স বলং দস্সেন্তো, অট্ঠ খো ইমা সারিপুত্তাতিআদিমাহ.
তত্থ খত্তিযপরিসাতি খত্তিযানং সন্নিপতিত্ৰা নিসিন্নট্ঠানং, এস নযো সব্বত্থ. মারকাযিকানং পন সন্নিপতিত্ৰা নিসিন্নট্ঠানং মারপরিসা ৰেদিতব্বা, ন মারানং. সব্বাপি চেতা পরিসা উগ্গট্ঠানদস্সনৰসেন গহিতা. মনুস্সা হি ‘‘এত্থ রাজা নিসিন্নো’’তি পকতিৰচনম্পি ৰত্তুং ন সক্কোন্তি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি. এৰং উগ্গা খত্তিযপরিসা. ব্রাহ্মণা তীসু ৰেদেসু কুসলা হোন্তি, গহপতযো নানাৰোহারেসু চেৰ অক্খরচিন্তায চ. সমণা সকৰাদপরৰাদেসু কুসলা হোন্তি. তেসং মজ্ঝে ধম্মকথাকথনং নাম অতিৰিয ভারো. অমনুস্সাপি উগ্গা হোন্তি. অমনুস্সোতি হি ৰুত্তমত্তেপি মনুস্সানং সকলসরীরং সঙ্কম্পতি, তেসং রূপং ৰা দিস্ৰা সদ্দং ৰা সুত্ৰা সত্তা ৰিসঞ্ঞিনো হোন্তি. এৰং অমনুস্সপরিসা উগ্গা. তাসুপি ধম্মকথাকথনং নাম অতিৰিয ভারো. ইতি উগ্গট্ঠানদস্সনৰসেন তা গহিতাতি ৰেদিতব্বা.
অজ্ঝোগাহতীতি অনুপৰিসতি. অনেকসতং খত্তিযপরিসন্তি বিম্বিসারসমাগম ঞাতিসমাগম লিচ্ছৰীসমাগমসদিসং. অঞ্ঞেসুপি চক্কৰাল়েসু লব্ভতিযেৰ. কিং পন ভগৰা অঞ্ঞানি চক্কৰাল়ানিপি গচ্ছতীতি? আম গচ্ছতি. কীদিসো হুত্ৰা? যাদিসা তে, তাদিসোযেৰ. তেনেৰাহ ‘‘অভিজানামি ¶ খো পনাহং, আনন্দ, অনেকসতং খত্তিযপরিসং উপসঙ্কমিতা, তত্থ যাদিসকো তেসং ¶ ৰণ্ণো হোতি, তাদিসকো ময্হং ৰণ্ণো হোতি. যাদিসকো তেসং সরো হোতি, তাদিসকো ময্হং সরো হোতি. ধম্মিযা কথায সন্দস্সেমি সমাদপেমি সমুত্তেজেমি সম্পহংসেমি. ভাসমানঞ্চ মং ন জানন্তি ‘কো নু খো অযং ভাসতি দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি. ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা অন্তরধাযামি ¶ . অন্তরহিতঞ্চ মং ন জানন্তি ‘কো নু খো অযং অন্তরহিতো দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’’’তি (দী. নি. ২.১৭২).
খত্তিযা কেযূরঙ্গদমালাগন্ধাদিৰিভূসিতা নানাৰিরাগৰসনা আমুক্কমণিকুণ্ডলা মোল়িধরা হোন্তি. কিং ভগৰাপি এৰং অত্তানং মণ্ডেতি? তে চ ওদাতাপি হোন্তি কাল়াপি মংগুলচ্ছৰীপি. কিং সত্থাপি এৰরূপো হোতীতি? সত্থা অত্তনো পব্বজিতৰসেনেৰ গচ্ছতি, তেসং পন তাদিসো হুত্ৰা উপট্ঠাতি, গন্ত্ৰা রাজাসনে নিসিন্নং অত্তানং দস্সেতি, তেসং ‘‘অজ্জ অম্হাকং রাজা অতিৰিয ৰিরোচতী’’তি হোতি. তে চ ভিন্নস্সরাপি হোন্তি গগ্গস্সরাপি কাকস্সরাপি. সত্থা ব্রহ্মস্সরেনেৰ ধম্মং কথেতি. তাদিসকো ময্হং সরো হোতীতি ইদং পন ভাসন্তরং সন্ধায কথিতং. মনুস্সানং পন তং সুত্ৰা ‘‘অজ্জ রাজা মধুরেন সরেন কথেতী’’তি হোতি. কথেত্ৰা পক্কন্তে চ ভগৰতি পুন রাজানং আগতং দিস্ৰা ‘‘কো নু খো অয’’ন্তি ৰীমংসা উপ্পজ্জতি.
ইদং ৰুত্তং হোতি – কো নু খো অযং ইমস্মিং ঠানে ইদানেৰ মাগধভাসায সীহল়ভাসায মধুরেন সরেন কথেন্তো অন্তরহিতো, কিং দেৰো, উদাহু মনুস্সোতি? কিমত্থং পনেৰং অজানন্তানং ধম্মং দেসেতীতি? ৰাসনত্থায. এৰং সুতোপি হি ধম্মো অনাগতে পচ্চযো হোতিযেৰাতি অনাগতং পটিচ্চ দেসেতীতি.
সন্নিসিন্নপুব্বন্তি সঙ্গম্ম নিসিন্নপুব্বং. সল্লপিতপুব্বন্তি আলাপসল্লাপো কতপুব্বো. সাকচ্ছাতি ধম্মসাকচ্ছাপি সমাপজ্জিতপুব্বা. অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসন্তিআদীনম্পি সোণদণ্ডসমাগমাদিৰসেন চেৰ অঞ্ঞচক্কৰাল়ৰসেন চ সম্ভৰো ৰেদিতব্বো.
অট্ঠপরিসৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুযোনিৰণ্ণনা
১৫২. চতস্সো ¶ খো ইমা, সারিপুত্ত, যোনিযোতি এত্থ যোনীতি খন্ধকোট্ঠাসস্সপি কারণস্সপি পস্সাৰমগ্গস্সপি নামং. ‘‘চতস্সো নাগযোনিযো চতস্সো সুপণ্ণযোনিযো’’তি (সং. নি. ৩.৩৪২, ৩৯২) এত্থ ¶ হি খন্ধকোট্ঠাসো যোনি নাম. ‘‘যোনি হেসা ¶ ভূমিজ ফলস্স অধিগমাযা’’তি (ম. নি. ২.২২৭) এত্থ কারণং. ‘‘ন চাহং ব্রাহ্মণং ব্রূমি, যোনিজং মত্তিসম্ভৰ’’ন্তি (ম. নি. ২.৪৫৭; ধ. প. ৩৯৬) এত্থ পস্সাৰমগ্গো. ইধ পন খন্ধকোট্ঠাসো যোনীতি অধিপ্পেতো. তত্থ অণ্ডে জাতা অণ্ডজা. জলাবুম্হি জাতা জলাবুজা. সংসেদে জাতা সংসেদজা. ৰিনা এতেহি কারণেহি উপ্পতিত্ৰা ৰিয নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তাতি ওপপাতিকা. অভিনিব্ভিজ্জ জাযন্তীতি ভিন্দিত্ৰা নিক্খমনৰসেন জাযন্তি. পূতিকুণপে ৰাতিআদীহি অনিট্ঠট্ঠানানেৰ দস্সিতানি. ইট্ঠেসুপি সপ্পিতেলমধুফাণিতাদীসু সত্তা জাযন্তি এৰ. দেৰাতিআদীসু চাতুমহারাজিকতো পট্ঠায উপরিদেৰা ওপপাতিকাৰ হোন্তি. ভূমদেৰা পন চতুযোনিকা. একচ্চে চ মনুস্সাতি মনুস্সেসু কেচি দেৰা ৰিয ওপপাতিকা চ হোন্তি. যেভুয্যেন পনেতে জলাবুজাৰ, অণ্ডজাপি এত্থ কোন্তপুত্তা দ্ৰেভাতিযত্থেরা ৰিয, সংসেদজাপি পদুমগব্ভে নিব্বত্তপোক্খরসাতিব্রাহ্মণপদুমৰতিদেৰীআদযো ৰিয, এৰং ৰিনিপাতিকেসু নিজ্ঝামতণ্হিকপেতা নেরযিকা ৰিয ওপপাতিকাযেৰ, অৰসেসা চতুযোনিকাপি হোন্তি. যথা তে এৰং যক্খাপি সব্বচতুপ্পদপক্খিজাতিদীঘজাতিআদযোপি সব্বে চতুযোনিকাযেৰ.
চতুযোনিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চগতিৰণ্ণনা
১৫৩. পঞ্চ খো ইমা, সারিপুত্ত, গতিযোতি এত্থ সুকতদুক্কটকম্মৰসেন গন্তব্বাতি গতিযো. অপিচ গতিগতি নিব্বত্তিগতি অজ্ঝাসযগতি ৰিভৰগতি নিপ্ফত্তিগতীতি বহুৰিধা গতি নাম. তত্থ ‘‘তং গতিং পেচ্চ গচ্ছামী’’তি (অ. নি. ৪.১৮৪) চ, ‘‘যস্স গতিং ন জানন্তি, দেৰা গন্ধব্বমানুসা’’তি (ধ. প. ৪২০) চ অযং গতিগতি নাম. ‘‘ইমেসং খো অহং ভিক্খূনং সীলৰন্তানং নেৰ জানামি গতিং ৰা অগতিং ৰা’’তি (ম. নি. ১.৫০৮) অযং নিব্বত্তিগতি নাম. ‘‘এৰম্পি খো তে অহং ব্রহ্মে ¶ গতিং চ পজানামি জুতিঞ্চ পজানামী’’তি (ম. নি. ১.৫০৩) অযং অজ্ঝাসযগতি নাম. ‘‘ৰিভৰো গতি ধম্মানং, নিব্বানং অরহতো গতী’’তি (পরি. ৩৩৯) অযং ৰিভৰগতি নাম. ‘‘দ্ৰেযেৰ গতিযো ভৰন্তি ¶ অনঞ্ঞা’’তি (দী. নি. ১.২৫৮; ২.৩৪) অযং নিপ্ফত্তিগতি নাম. তাসু ইধ গতিগতি অধিপ্পেতা.
নিরযোতিআদীসু ¶ নিরতিঅত্থেন নিরস্সাদট্ঠেন নিরযো. তিরিযং অঞ্ছিতাতি তিরচ্ছানা. তেসং যোনি তিরচ্ছানযোনি. পেচ্চভাৰং পত্তানং ৰিসযোতি পেত্তিৰিসযো. মনসো উস্সন্নত্তা মনুস্সা. পঞ্চহি কামগুণেহি অত্তনো অত্তনো আনুভাৰেহি চ দিব্বন্তীতি দেৰা. নিরযঞ্চাহং, সারিপুত্তাতিআদীসু নিরযোতি সদ্ধিং ওকাসেন খন্ধা. তিরচ্ছানযোনিং চাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. মগ্গং পটিপদন্তি উভযেনাপি ৰুত্তগতিসংৰত্তনিক কম্মমেৰ দস্সেতি. যথা চ পটিপন্নোতি যেন মগ্গেন যায পটিপদায পটিপন্নোতি উভযম্পি একতো কত্ৰা নিদ্দিসতি. অপাযন্তিআদীসু ৰড্ঢিসঙ্খাতা সুখসঙ্খাতা ৰা অযা অপেতত্তা অপাযো. দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি দুগ্গতি. দুক্কটকারিনো এত্থ ৰিনিপতন্তীতি ৰিনিপাতো. নিব্বানঞ্চাহন্তি ইদং পন ন কেৰলং গতিগতিমেৰ, গতিনিস্সরণং নিব্বানম্পি জানামীতি দস্সনত্থমাহ. ইধ মগ্গো পটিপদাতি উভযেনাপি অরিযমগ্গোৰ ৰুত্তো.
পঞ্চগতিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ঞাণপ্পৰত্তাকারৰণ্ণনা
১৫৪. ইদানি যথাৰুত্তেসু সত্তসু ঠানেসু অট্ঠসু ঠানেসু অত্তনো ঞাণপ্পৰত্তাকারং দস্সেন্তো ইধাহং, সারিপুত্তাতিআদিমাহ.
তত্থ একন্তদুক্খাতি নিচ্চদুক্খা নিরন্তরদুক্খা. তিব্বাতি বহলা. কটুকাতি খরা. সেয্যথাপীতিআদীনি ওপম্মদস্সনত্থং ৰুত্তানি. তত্থ কাসূতি আৰাটোপি ৰুচ্চতি রাসিপি.
‘‘কিন্নু সন্তরমানোৰ, কাসুং খণসি সারথি;
পুট্ঠো মে সম্ম অক্খাহি, কিং কাসুযা করিস্সসী’’তি. (জা. ২.২২.৩) –
এত্থ ¶ হি আৰাটো কাসু নাম.
‘‘অঙ্গারকাসুং ¶ অপরে ফুনন্তি, নরা রুদন্তা পরিদড্ঢগত্তা’’তি. (জা. ২.২২.৪৬২) –
এত্থ রাসি. ইধ পন আৰাটো অধিপ্পেতো. তেনেৰাহ ‘‘সাধিকপোরিসা’’তি. তত্থ সাধিকং পোরিসং পমাণং অস্সাতি সাধিকপোরিসা, অতিরেকপঞ্চরতনাতি অত্থো. ৰীতচ্চিকানং ৰীতধূমানন্তি এতং পরিল়াহস্স বলৰভাৰদীপনত্থং ৰুত্তং, অচ্চিযা ৰা সতি ধূমে ৰা সতি, ৰাতো সমুট্ঠাতি, তেন পরিল়াহো ন বলৰা হোতি. ঘম্মপরেতোতি ঘম্মানুগতো ¶ . তসিতোতি জাততণ্হো. পিপাসিতোতি উদকং পাতুকামো. একাযনেন মগ্গেনাতি একপথেনেৰ মগ্গেন, অনুক্কমনিযেন উভোসু পস্সেসু নিরন্তরকণ্টকরুক্খগহনেন. পণিধাযাতি অঙ্গারকাসুযং পত্থনা নাম নত্থি, অঙ্গারকাসুং আরব্ভ পন ইরিযাপথস্স ঠপিতত্তা এৰং ৰুত্তং.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – অঙ্গারকাসু ৰিয হি নিরযো দট্ঠব্বো. অঙ্গারকাসুমগ্গো ৰিয নিরযূপগং কম্মং. মগ্গারুল়্হো ৰিয কম্মসমঙ্গী পুগ্গলো. চক্খুমা পুরিসো ৰিয দিব্বচক্খুকো ভগৰা. যথা সো পুরিসো মগ্গারুল়্হং দিস্ৰা ৰিজানাতি ‘‘অযং ইমিনা মগ্গেন গন্ত্ৰা অঙ্গারকাসুযং পতিস্সতী’’তি, এৰমেৰং ভগৰা পাণাতিপাতাদীসু যংকিঞ্চি কম্মং আযূহন্তং এৰং জানাতি ‘‘অযং ইমং কম্মং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সত্তী’’তি. যথা সো পুরিসো অপরভাগে তং অঙ্গারকাসুযা পতিতং পস্সতি, এৰমেৰ ভগৰা অপরভাগে ‘‘সো পুরিসো তং কম্মং কত্ৰা কুহিং নিব্বত্তো’’তি আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা ওলোকেন্তো নিরযে নিব্বত্তং পস্সতি পঞ্চৰিধবন্ধনাদিমহাদুক্খং অনুভৰন্তং. তত্থ কিঞ্চাপি তস্স কম্মাযূহনকালে অঞ্ঞো ৰণ্ণো, নিরযে নিব্বত্তস্স অঞ্ঞো. অথাপি ‘‘সো সত্তো তং কম্মং কত্ৰা কত্থ নিব্বত্তো’’তি ওলোকেন্তস্স অনেকসহস্সানং সত্তানং মজ্ঝে ঠিতোপি ‘‘অযং সো’’তি সোযেৰ সত্তো আপাথং আগচ্ছতি, ‘‘দিব্বচক্খুবলং নাম এত’’ন্তি ৰদন্তি.
দুতিযউপমাযং যস্মা অঙ্গারকাসুযং ৰিয গূথকূপে পরিল়াহো নত্থি, তস্মা ‘‘একন্তদুক্খা’’তি অৰত্ৰা ‘‘দুক্খা’’তিআদিমাহ. এত্থাপি পুরিমনযেনেৰ ওপম্মসংসন্দনং ৰেদিতব্বং ¶ . ইমম্পি হি পুগ্গলং ভগৰা হত্থিযোনিআদীসু ¶ যত্থ কত্থচি নিব্বত্তং ৰধবন্ধনআকড্ঢনৰিকড্ঢনাদীহি মহাদুক্খং অনুভৰমানং পস্সতিযেৰ.
ততিযউপমাযং তনুপত্তপলাসোতি ন অব্ভপটলং ৰিয তনুপণ্ণো, ৰিরল়পণ্ণত্তং পনস্স সন্ধায ইদং ৰুত্তং. কবরচ্ছাযোতি ৰিরল়চ্ছাযো. দুক্খবহুলাতি পেত্তিৰিসযস্মিঞ্হি ¶ দুক্খমেৰ বহুলং, সুখং পরিত্তং কদাচি অনুভৰিতব্বং হোতি, তস্মা এৰমাহ. এত্থাপি পুরিমনযেনেৰ ওপম্মসংসন্দনং ৰেদিতব্বং.
চতুত্থউপমাযং বহলপত্তপলাসোতি নিরন্তরপণ্ণো পত্তসঞ্ছন্নো. সন্তচ্ছাযোতি পাসাণচ্ছত্তং ৰিয ঘনচ্ছাযো. সুখবহুলা ৰেদনাতি মনুস্সলোকে খত্তিযকুলাদীসু সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযিতব্বা হোতি, তা ৰেদযমানং নিপন্নং ৰা নিসিন্নং ৰা পস্সামীতি দস্সেতি. ইধাপি ওপম্মসংসন্দনং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
পঞ্চমউপমাযং পাসাদোতি দীঘপাসাদো. উল্লিত্তাৰলিত্তন্তি অন্তো চেৰ উল্লিত্তং বহি চ অৰলিত্তং. ফুসিতগ্গল়ন্তি দ্ৰারবাহাহি সদ্ধিং সুপিহিতকৰাটং. গোনকত্থতোতি চতুরঙ্গুলাধিকলোমেন কাল়কোজৰেন অত্থতো. পটিকত্থতোতি উণ্ণামযেন সেতঅত্থরণেন অত্থতো. পটলিকত্থতোতি ঘনপুপ্ফকেন উণ্ণামযঅত্থরণেন অত্থতো. কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণোতি কদলিমিগচম্মমযেন উত্তমপচ্চত্থরণেন অত্থতো. তং কির পচ্চত্থরণং সেতৰত্থস্স উপরি কদলিমিগচম্মং অত্থরিত্ৰা সিব্বেত্ৰা করোন্তি. সউত্তরচ্ছদোতি সহ উত্তরচ্ছদেন, উত্তরিবদ্ধেন রত্তৰিতানেন সদ্ধিন্তি অত্থো. উভতোলোহিতকূপধানোতি সীসূপধানঞ্চ পাদূপধানঞ্চাতি পল্লঙ্কস্স উভতো ঠপিতলোহিতকূপধানো. ইধাপি উপমাসংসন্দনং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
অযং পনেত্থ অপরভাগযোজনা, যথা সো পুরিসো মগ্গারুল়্হমেৰ জানাতি ‘‘অযং এতেন মগ্গেন গন্ত্ৰা পাসাদং আরুয্হ কূটাগারং পৰিসিত্ৰা পল্লঙ্কে নিসীদিস্সতি ৰা নিপজ্জিস্সতি ৰা’’তি, এৰমেৰং ভগৰা দানাদীসু পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূসু যংকিঞ্চি কুসলকম্মং আযূহন্তংযেৰ পুগ্গলং দিস্ৰা ‘‘অযং ইমং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিস্সতী’’তি জানাতি. যথা সো পুরিসো অপরভাগে ¶ ¶ তং পাসাদং আরুয্হ কূটাগারং পৰিসিত্ৰা পল্লঙ্কে নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা একন্তসুখং নিরন্তরসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং পস্সতি, এৰমেৰং ভগৰা অপরভাগে ‘‘সো তং কল্যাণং কত্ৰা কুহিং নিব্বত্তো’’তি আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা ওলোকেন্তো দেৰলোকে ¶ নিব্বত্তং পস্সতি, নন্দনৰনাদীসু অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানং.
ঞাণপ্পৰত্তাকারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আসৰক্খযৰারৰণ্ণনা
আসৰক্খযৰারে ‘‘দিব্বেন চক্খুনা’’তি অৰত্ৰা ‘‘তমেনং পস্সামী’’তি ৰুত্তং. তং কস্মাতি চে? নিযমাভাৰা. ইমঞ্হি পুগ্গলং দিব্বচক্খুনাপি পস্সিস্সতি, চেতোপরিযঞাণেনাপি জানিস্সতি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেনপি জানিস্সতিযেৰ. একন্তসুখা ৰেদনাতি ইদং কিঞ্চাপি দেৰলোকসুখেন সদ্ধিং ব্যঞ্জনতো একং, অত্থতো পন নানা হোতি. দেৰলোকসুখঞ্হি রাগপরিল়াহাদীনং অত্থিতায ন একন্তেনেৰ সুখং. নিব্বানসুখং পন সব্বপরিল়াহানং ৰূপসমায সব্বাকারেন একন্তসুখং. উপমাযম্পি ‘‘যথা পাসাদে একন্তসুখা’’তি ৰুত্তং. তং মগ্গপরিল়াহস্স অৰূপসন্ততায ছাতজ্ঝত্ততায পিপাসাভিভূততায চ ন একন্তমেৰ সুখং. ৰনসণ্ডে পন পোক্খরণিযং ওরুয্হ রজোজল্লস্স পৰাহিতত্তা মগ্গদরথস্স ৰূপসন্ততায ভিসমূলখাদনেন চেৰ মধুরোদকপানেন চ খুপ্পিপাসানং ৰিনীততায উদকসাটকং পরিৰত্তেত্ৰা মট্ঠদুকূলং নিৰাসেত্ৰা তণ্ডুলত্থৰিকং উস্সীসকে কত্ৰা উদকসাটকং পীল়েত্ৰা হদযে ঠপেত্ৰা মন্দমন্দেন চ ৰাতেন বীজযমানস্স নিপন্নত্তা সব্বাকারেন একন্তসুখং হোতি.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – পোক্খরণী ৰিয হি অরিযমগ্গো দট্ঠব্বো. পোক্খরণিমগ্গো ৰিয পুব্বভাগপটিপদা. মগ্গারুল়্হো ৰিয পটিপদাসমঙ্গীপুগ্গলো. চক্খুমা পুরিসো ৰিয দিব্বচক্খু ভগৰা. ৰনসণ্ডো ৰিয নিব্বানং. যথা সো পুরিসো মগ্গারুল়্হং দিস্ৰাৰ জানাতি ‘‘অযং ইমিনা মগ্গেন গন্ত্ৰা পোক্খরণিযং ন্হত্ৰা রমণীযে ৰনসণ্ডে রুক্খমূলে নিসীদিস্সতি ৰা নিপজ্জিস্সতি ৰা’’তি, এৰমেৰং ভগৰা পটিপদং পূরেন্তমেৰ নামরূপং ¶ পরিচ্ছিন্দন্তমেৰ পচ্চযপরিগ্গহং করোন্তমেৰ লক্খণারম্মণায ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তমেৰ জানাতি ‘‘অযং ইমং পটিপদং পূরেত্ৰা সব্বআসৰে খেপেত্ৰা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিন্তি এৰং ৰুত্তং ফলসমাপত্তিং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরিস্সতী’’তি. যথা ¶ সো পুরিসো অপরভাগে তাযং পোক্খরণিযং ন্হত্ৰা ৰনসণ্ডং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা একন্তসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং পস্সতি, এৰমেৰ ভগৰা অপরভাগে তং পুগ্গলং পটিপদং পূরেত্ৰা মগ্গং ভাৰেত্ৰা ফলং সচ্ছিকত্ৰা নিরোধসযনৰরগতং নিব্বানারম্মণং ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা একন্তসুখং ৰেদনং ৰেদযমানং পস্সতি.
আসৰক্খযৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুক্করকারিকাদিসুদ্ধিৰণ্ণনা
১৫৫. ‘‘অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, চতুরঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি ইদং কস্মা আরদ্ধং? পাটিযেক্কং অনুসন্ধিৰসেন আরদ্ধং. অযং কির সুনক্খত্তো দুক্করকারিকায সুদ্ধি হোতীতি এৰং লদ্ধিকো. অথস্স ভগৰা মযা একস্মিং অত্তভাৰে ঠত্ৰা চতুরঙ্গসমন্নাগতং দুক্করং কতং, দুক্করকারকো নাম মযা সদিসো নত্থি. দুক্করকারেন সুদ্ধিযা সতি অহমেৰ সুদ্ধো ভৰেয্যন্তি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. অপিচ অযং সুনক্খত্তো দুক্করকারিকায পসন্নো, সো চস্স পসন্নভাৰো, ‘‘অদ্দসা খো, ভগ্গৰ, সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো অচেলং কোরক্খত্তিযং চতুক্কুণ্ডিকং ছমানিকিণ্ণং ভক্খসং মুখেন খাদন্তং মুখেন ভুঞ্জন্তং. দিস্ৰানস্স এতদহোসি ‘সাধু রূপো ৰত, ভো, অযং সমণো চতুক্কুণ্ডিকো ছমানিকিণ্ণং ভক্খসং মুখেনেৰ খাদতি, মুখেনেৰ ভুঞ্জতী’’’তি এৰমাদিনা পাথিকসুত্তে (দী. নি. ৩.৭) আগতনযেন ৰেদিতব্বো.
অথ ভগৰা অযং দুক্করকারিকায পসন্নো, মযা চ এতস্মিং অত্তভাৰে ঠত্ৰা চতুরঙ্গসমন্নাগতং দুক্করং কতং, দুক্করকারে পসীদন্তেনাপি অনেন মযি পসীদিতব্বং সিযা, সোপিস্স পসাদো মযি নত্থীতি দস্সেন্তো ইমং দেসনং আরভি.
তত্র ¶ ব্রহ্মচরিযন্তি দানম্পি ৰেয্যাৰচ্চম্পি সিক্খাপদম্পি ব্রহ্মৰিহারাপি ধম্মদেসনাপি মেথুনৰিরতিপি সদারসন্তোসোপি উপোসথোপি অরিযমগ্গোপি সকলসাসনম্পি অজ্ঝাসযোপি ৰীরিযম্পি ৰুচ্চতি.
‘‘কিং ¶ তে ৰতং কিং পন ব্রহ্মচরিযং,
কিস্স সুচিণ্ণস্স অযং ৰিপাকো;
ইদ্ধী জুতী বলৰীরিযূপপত্তি,
ইদঞ্চ তে নাগ মহাৰিমানং.
অহঞ্চ ¶ ভরিযা চ মনুস্সলোকে,
সদ্ধা উভো দানপতী অহুম্হা;
ওপানভূতং মে ঘরং তদাসি,
সন্তপ্পিতা সমণব্রাহ্মণা চ.
তং মে ৰতং তং পন ব্রহ্মচরিযং,
তস্স সুচিণ্ণস্স অযং ৰিপাকো;
ইদ্ধী জুতী বলৰীরিযূপপত্তি,
ইদঞ্চ মে ধীর মহাৰিমান’’ন্তি. (জা. ২.২২.১৫৯২, ১৫৯৩, ১৫৯৫) –
ইমস্মিঞ্হি পুণ্ণকজাতকে দানং ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তং.
‘‘কেন পাণি কামদদো, কেন পাণি মধুস্সৰো;
কেন তে ব্রহ্মচরিযেন, পুঞ্ঞং পাণিম্হি ইজ্ঝতি.
তেন পাণি কামদদো, তেন পাণি মধুস্সৰো;
তেন মে ব্রহ্মচরিযেন, পুঞ্ঞং পাণিম্হি ইজ্ঝতী’’তি. (পে. ৰ. ২৭৫) –
ইমস্মিং ¶ অঙ্কুরপেতৰত্থুস্মিং ৰেয্যাৰচ্চং ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তং. ‘‘এৰং খো তং, ভিক্খৰে, তিত্তিরিযং নাম ব্রহ্মচরিযং অহোসী’’তি (চূল়ৰ. ৩১১) ইমস্মিং তিত্তিরজাতকে পঞ্চসিক্খাপদং ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তং. ‘‘তং খো পন মে পঞ্চসিখ ব্রহ্মচরিযং নেৰ নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায, যাৰদেৰ ব্রহ্মলোকূপপত্তিযা’’তি (দী. নি. ২.৩২৯) ইমস্মিং মহাগোৰিন্দসুত্তে ব্রহ্মৰিহারা ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তং. ‘‘একস্মিং ব্রহ্মচরিযস্মিং, সহস্সং মচ্চুহাযিন’’ন্তি (সং. নি. ১.১৮৪) এত্থ ধম্মদেসনা ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তা. ‘‘পরে অব্রহ্মচারী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ব্রহ্মচারী ভৰিস্সামা’’তি (ম. নি. ১.৮৩) সল্লেখসুত্তে মেথুনৰিরতি ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তা.
‘‘মযঞ্চ ¶ ভরিযা নাতিক্কমাম,
অম্হে চ ভরিযা নাতিক্কমন্তি;
অঞ্ঞত্র তাহি ব্রহ্মচরিযং চরাম,
তস্মা হি অম্হং দহরা ন মীযরে’’তি. (জা. ১.১০.৯৭) –
মহাধম্মপালজাতকে সদারসন্তোসো ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তো.
‘‘হীনেন ব্রহ্মচরিযেন, খত্তিযে উপপজ্জতি;
মজ্ঝিমেন চ দেৰত্তং, উত্তমেন ৰিসুজ্ঝতী’’তি. (জা. ১.৮.৭৫) –
এৰং ¶ নিমিজাতকে অত্তদমনৰসেন কতো অট্ঠঙ্গিকো উপোসথো ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তো. ‘‘ইদং খো পন মে, পঞ্চসিখ, ব্রহ্মচরিযং একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায…পে… অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’তি (দী. নি. ২.৩২৯) মহাগোৰিন্দসুত্তস্মিঞ্ঞেৰ অরিযমগ্গো ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তো. ‘‘তযিদং ব্রহ্মচরিযং ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’’ন্তি (দী. নি. ৩.১৭৪) পাসাদিকসুত্তে সিক্খত্তযসঙ্গহং সাসনং ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তং.
‘‘অপি ¶ অতরমানানং, ফলাসাৰ সমিজ্ঝতি;
ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মি, এৰং জানাহি গামণী’’তি. (জা. ১.১.৮) –
এত্থ অজ্ঝাসযো ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুত্তো. ইধ পন ৰীরিযং ব্রহ্মচরিযন্তি অধিপ্পেতং. ৰীরিযব্রহ্মচরিযস্স হি ইদমেৰ সুত্তং. তদেতং একস্মিং অত্তভাৰে চতুব্বিধস্স দুক্করস্স কতত্তা চতুরঙ্গসমন্নাগতন্তি ৰুত্তং.
তপস্সী সুদং হোমীতি সুদন্তি নিপাতমত্তং, তপনিস্সিতকো হোমীতি অত্থো. পরমতপস্সীতি পরমো তপস্সী, তপনিস্সিতকানং উত্তমো. লূখো সুদং হোমীতি লূখো হোমি. জেগুচ্ছীতি পাপজেগুচ্ছিকো. পৰিৰিত্তো সুদং হোমীতি পৰিৰিত্তো অহং হোমি. তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্তাতি তত্র চতুরঙ্গে ব্রহ্মচরিযে ইদং মম তপস্সিতায হোতি, তপনিস্সিতকভাৰে ময্হং ইদং অচেলকাদিতপস্সিতকত্তং হোতীতি দস্সেতি.
তত্থ ¶ অচেলকোতি নিচ্চেলো নগ্গো. মুত্তাচারোতি ৰিসট্ঠাচারো, উচ্চারকম্মাদীসু লোকিযকুলপুত্তাচারেন ৰিরহিতো, ঠিতকোৰ উচ্চারং করোমি, পস্সাৰং করোমি, খাদামি ভুঞ্জামি চ. হত্থাপলেখনোতি হত্থে পিণ্ডম্হি ঠিতে জিৰ্হায হত্থং অপলিখামি, উচ্চারং ৰা কত্ৰা হত্থস্মিঞ্ঞেৰ দণ্ডকসঞ্ঞী হুত্ৰা হত্থেন অপলিখামীতি দস্সেতি. তে কির দণ্ডকং সত্তোতি পঞ্ঞপেন্তি, তস্মা তেসং পটিপদং পূরেন্তো এৰমকাসি. ভিক্খাগহণত্থং এহি ভদ্দন্তেতি ৰুত্তো ন এতীতি ন এহিভদ্দন্তিকো. তেন হি তিট্ঠ ভদ্দন্তেতি ৰুত্তোপি ন তিট্ঠতীতি ন তিট্ঠভদ্দন্তিকো. তদুভযম্পি ¶ তিত্থিযা এৰং এতস্স ৰচনং কতং ভৰিস্সতীতি ন করোন্তি. অহম্পি এৰং অকাসিন্তি দস্সেতি. অভিহটন্তি পুরেতরং গহেত্ৰা আহটং ভিক্খং. উদ্দিস্সকতন্তি ইদং তুম্হে উদ্দিস্স কতন্তি এৰং আরোচিতভিক্খং. ন নিমন্তনন্তি অসুকং নাম কুলং ৰা ৰীথিং ৰা গামং ৰা পৰিসেয্যাথাতি এৰং নিমন্তিতভিক্খম্পি ন সাদিযামি ন গণ্হামি.
ন কুম্ভিমুখাতি কুম্ভিতো উদ্ধরিত্ৰা দিয্যমানং ভিক্খং ন গণ্হামি. ন কল়োপিমুখাতি কল়োপীতি উক্খলি ৰা পচ্ছি ৰা. ততোপি ন গণ্হামি. কস্মা? কুম্ভিকল়োপিযো ¶ মং নিস্সায কটচ্ছুনা পহারং লভন্তীতি. ন এল়কমন্তরন্তি উম্মারং অন্তরং কত্ৰা দিয্যমানং ন গণ্হামি. কস্মা? অযং মং নিস্সায অন্তরকরণং লভতীতি. দণ্ডমুসলেসুপি এসেৰ নযো. ন দ্ৰিন্নন্তি দ্ৰীসু ভুঞ্জমানেসু একস্মিং উট্ঠায দেন্তে ন গণ্হামি. কস্মা? কবল়ন্তরাযো হোতীতি. ন গব্ভিনিযাতিআদীসু পন গব্ভিনিযা কুচ্ছিযং দারকো কিলমতি, পাযন্তিযা দারকস্স খীরন্তরাযো হোতি, পুরিসন্তরগতায রতিঅন্তরাযো হোতীতি ন গণ্হামি. ন সংকিত্তীসূতি সংকিত্তেত্ৰা কতভত্তেসু. দুব্ভিক্খসমযে কির অচেলকসাৰকা অচেলকানং অত্থায ততো ততো তণ্ডুলাদীনি সমাদপেত্ৰা ভত্তং পচন্তি. উক্কট্ঠাচেলকো ততোপি ন পটিগ্গণ্হাতি.
ন যত্থ সাতি যত্থ সুনখো পিণ্ডং লভিস্সামীতি উপট্ঠিতো হোতি, তত্থ তস্স অদত্ৰা আহটং ন গণ্হামি. কস্মা? এতস্স পিণ্ডন্তরাযো হোতীতি. সণ্ডসণ্ডচারিনীতি সমূহসমূহচারিনী, সচে হি অচেলকং দিস্ৰা ইমস্স ভিক্খং দস্সামাতি মানুসকা ভত্তগেহং পৰিসন্তি. তেসু চ পৰিসন্তেসু কল়োপিমুখাদীসু নিলীনা মক্খিকা উপ্পতিত্ৰা সণ্ডসণ্ডা চরন্তি. ততো ¶ আহটং ভিক্খং ন গণ্হামি. কস্মা? মং নিস্সায মক্খিকানং গোচরন্তরাযো জাতোতি, অহম্পি তথা অকাসিং. ন থুসোদকন্তি সব্বসস্সসম্ভারেহি কতং লোণসোৰীরকং. এত্থ চ সুরাপানমেৰ সাৰজ্জং, অযং পন সব্বেসুপি সাৰজ্জসঞ্ঞী.
একাগারিকোতি যো একস্মিঞ্ঞেৰ গেহে ভিক্খং লভিত্ৰা নিৰত্ততি. একালোপিকোতি যো একেনেৰ আলোপেন যাপেতি. দ্ৰাগারিকাদীসুপি এসেৰ নযো. একিস্সাপি দত্তিযাতি একায ¶ দত্তিযা. দত্তি নাম একা খুদ্দকপাতি হোতি, যত্থ অগ্গভিক্খং পক্খিপিত্ৰা ঠপেন্তি. একাহিকন্তি একদিৰসন্তরিকং. অদ্ধমাসিকন্তি অদ্ধমাসন্তরিকং. পরিযাযভত্তভোজনন্তি ৰারভত্তভোজনং. একাহৰারেন দ্ৰীহৰারেন সত্তাহৰারেন অড্ঢমাসৰারেনাতি এৰং দিৰসৰারেন আভতং ভত্তভোজনং.
সাকভক্খোতি অল্লসাকভক্খো. সামাকভক্খোতি সামাকতণ্ডুলভক্খো. নীৰারাদীসু নীৰারা নাম তাৰ অরঞ্ঞে সযংজাতৰীহিজাতি. দদ্দুলন্তি চম্মকারেহি চম্মং লিখিত্ৰা ছড্ডিতকসটং. হটং ৰুচ্চতি সিলেসোপি সেৰালোপি কণিকারাদিরুক্খনিয্যাসোপি. কণন্তি কুণ্ডকং ¶ . আচামোতি ভত্তউক্খলিকায লগ্গো ঝামওদনো, তং ছড্ডিতট্ঠানে গহেত্ৰা খাদতি. ‘‘ওদনকঞ্জিয’’ন্তিপি ৰদন্তি. পিঞ্ঞাকাদযো পাকটা এৰ. পৰত্তফলভোজীতি পতিতফলভোজী.
সাণানীতি সাণৰাকচোল়ানি. মসাণানীতি মিস্সকচোল়ানি. ছৰদুস্সানীতি মতসরীরতো ছড্ডিতৰত্থানি. এরকতিণাদীনি ৰা গন্থেত্ৰা কতনিৰাসনানি. পংসুকূলানীতি পথৰিযং ছড্ডিতনন্তকানি. তিরিতানীতি রুক্খত্তচৰত্থানি. অজিনন্তি অজিনমিগচম্মং. অজিনক্খিপন্তি তদেৰ মজ্ঝে ফালিতং. সখুরকন্তিপি ৰদন্তি. কুসচীরন্তি কুসতিণং গন্থেত্ৰা কতচীরং. ৰাকচীরফলকচীরেসুপি এসেৰ নযো. কেসকম্বলন্তি মনুস্সকেসেহি কতকম্বলং. যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘যানি কানিচি, ভিক্খৰে, তন্তাৰুতানং ৰত্থানং, কেসকম্বলো তেসং পটিকুট্ঠো অক্খাযতি. কেসকম্বলো, ভিক্খৰে, সীতে সীতো, উণ্হে উণ্হো, দুব্বণ্ণো দুগ্গন্ধো দুক্খসম্ফসো’’তি (অ. নি. ৩.১৩৮). ৰালকম্বলন্তি অস্সৰালাদীহি কতকম্বলং. উলূকপক্খকন্তি উলূকপত্তানি গন্থেত্ৰা কতনিৰাসনং. উব্ভট্ঠকোতি উদ্ধং ঠিতকো. উক্কুটিকপ্পধানমনুযুত্তোতি উক্কুটিকৰীরিযং অনুযুত্তো, গচ্ছন্তোপি উক্কুটিকোৰ হুত্ৰা উপ্পতিত্ৰা ¶ উপ্পতিত্ৰা গচ্ছতি. কণ্টকাপস্সযিকোতি ¶ অযকণ্টকে ৰা পকতিকণ্টকে ৰা ভূমিযং কোট্টেত্ৰা তত্থ চম্মং অত্থরিত্ৰা ঠানচঙ্কমাদীনি করোমীতি দস্সেতি. সেয্যন্তি সযন্তোপি তত্থেৰ সেয্যং কপ্পেমি. সাযং ততিযমস্সাতি সাযততিযকং. পাতো মজ্ঝন্হিকে সাযন্তি দিৰসস্স তিক্খত্তুং পাপং পৰাহেস্সামীতি উদকোরোহনানুযোগং অনুযুত্তো ৰিহরামীতি দস্সেতি.
১৫৬. নেকৰস্সগণিকন্তি নেকৰস্সগণসঞ্জাতং. রজোজল্লন্তি রজমলং, ইদং অত্তনো রজোজল্লকৰতসমাদানকালং সন্ধায ৰদতি. জেগুচ্ছিস্মিন্তি পাপজিগুচ্ছনভাৰে. যাৰ উদকবিন্দুম্হিপীতি যাৰ উদকথেৰকেপি মম দযা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, কো পন ৰাদো অঞ্ঞেসু সক্খরকঠলদণ্ডকৰালিকাদীসু. তে কির উদকবিন্দুং চ এতে চ সক্খরকঠলাদযো খুদ্দকপাণাতি পঞ্ঞপেন্তি. তেনাহ ‘‘যাৰ উদকবিন্দুম্হিপি মে দযা পচ্চুপট্ঠিতা হোতী’’তি. উদকবিন্দুম্পি ন হনামি ন ৰিনাসেমি, কিং কারণা. মাহং খুদ্দকে পাণে ৰিসমগতে সঙ্ঘাতং আপাদেসিন্তি. নিন্নথলতিণগ্গরুক্খসাখাদীসু ৰিসমট্ঠানে গতে উদকবিন্দুসঙ্খাতে খুদ্দকপাণে সঙ্ঘাতং ¶ ৰধং মা আপাদেসিন্তি. এতমত্থং ‘‘সতোৰ অভিক্কমামী’’তি দস্সেতি. অচেলকেসু কির ভূমিং অক্কন্তকালতো পভুতি সীলৰা নাম নত্থি. ভিক্খাচারং গচ্ছন্তাপি দুস্সীলাৰ হুত্ৰা গচ্ছন্তি, উপট্ঠাকানং গেহে ভুঞ্জন্তাপি দুস্সীলাৰ হুত্ৰা ভুঞ্জন্তি. আগচ্ছন্তাপি দুস্সীলাৰ হুত্ৰা আগচ্ছন্তি. যদা পন মোরপিঞ্ছেন ফলকং সম্মজ্জিত্ৰা সীলং অধিট্ঠায নিসীদন্তি, তদা সীলৰন্তা নাম হোন্তি.
ৰনকম্মিকন্তি কন্দমূলফলাফলাদীনং অত্থায ৰনে ৰিচরন্তং. ৰনেন ৰনন্তি ৰনতো ৰনং, এস নযো সব্বত্থ. সংপতামীতি গচ্ছামি. আরঞ্ঞকোতি অরঞ্ঞে জাতৰুদ্ধো, ইদং অত্তনো আজীৰককালং সন্ধায ৰদতি. বোধিসত্তো কির পাসণ্ডপরিগ্গণ্হণত্থায তং পব্বজ্জং পব্বজি, নিরত্থকভাৰং পন ঞত্ৰাপি ন উপ্পব্বজ্জিতো, বোধিসত্তা হি যং যং ঠানং উপেন্তি, ততো অনিৰত্তিতধম্মা হোন্তি, পব্বজিত্ৰা পন মা মং কোচি অদ্দসাতি ততোৰ অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো. তেনেৰাহ ‘‘মা মং তে অদ্দসংসু অহঞ্চ মা তে অদ্দস’’ন্তি.
গোট্ঠাতি ¶ গোৰজা. পট্ঠিতগাৰোতি নিক্খন্তগাৰো. তত্থ চতুক্কুণ্ডিকোতি ৰনন্তেযেৰ ঠিতো গোপালকানং গাৰীহি সদ্ধিং অপগতভাৰং দিস্ৰা ¶ দ্ৰে হত্থে দ্ৰে চ জণ্ণুকানি ভূমিযং ঠপেত্ৰা এৰং চতুক্কুণ্ডিকো উপসঙ্কমিত্ৰাতি অত্থো. তানি সুদং আহারেমীতি মহল্লকৰচ্ছকানং গোমযানি কসটানি নিরোজানি হোন্তি, তস্মা তানি ৰজ্জেত্ৰা যানি তরুণৰচ্ছকানং খীরপানেনেৰ ৰড্ঢন্তানং সওজানি গোমযানি তানি কুচ্ছিপূরং খাদিত্ৰা পুন ৰনসণ্ডমেৰ পৰিসতি. তং সন্ধাযাহ ‘‘তানি সুদং আহারেমী’’তি. যাৰকীৰঞ্চ মেতি যত্তকং কালং মম সকং মুত্তকরীসং অপরিক্খীণং হোতি. যাৰ মে দ্ৰারৰল়ঞ্জো পৰত্তিত্থ, তাৰ তদেৰ আহারেমীতি অত্থো. কালে পন গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে পরিক্খীণমংসলোহিতো উপচ্ছিন্নদ্ৰারৰল়ঞ্জো ৰচ্ছকানং গোমযানি আহারেমি. মহাৰিকটভোজনস্মিন্তি মহন্তে ৰিকটভোজনে, অপকতিভোজনেতি অত্থো.
১৫৭. তত্রাস্সুদং, সারিপুত্ত, ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতীতি. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খনং. সুদন্তি পদপূরণমত্তে নিপাতো. সারিপুত্তাতি আলপনং. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা – তত্রাতি যং ৰুত্তং অঞ্ঞতরং ভিংসনকং ৰনসণ্ডন্তি, তত্র যো সো ভিংসনকো ৰনসণ্ডো ¶ ৰুত্তো, তস্স ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি, ভিংসনককিরিযায হোতীতি অত্থো. কিং হোতি? ইদং হোতি, যো কোচি অৰীতরাগো…পে… লোমানি হংসন্তীতি.
অথ ৰা তত্রাতি সামিঅত্থে ভুম্মং. সু ইতি নিপাতো. কিং সু নাম তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণাতিআদীসু ৰিয. ইদন্তি অধিপ্পেতমত্থং পচ্চক্খং ৰিয কত্ৰা দস্সনৰচনং. সুদন্তি সু ইদং, সন্ধিৰসেন ইকারলোপো ৰেদিতব্বো. চক্খুন্দ্রিযং ইত্থিন্দ্রিযং অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং কিং সূধৰিত্তন্তিআদীসু ৰিয. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা, তস্স, সারিপুত্ত, ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং ইদংসু হোতীতি. ভিংসনকতস্মিন্তি ভিংসনকভাৰেতি অত্থো. একস্স তকারস্স লোপো দট্ঠব্বো. ‘‘ভিংসনকত্তস্মি’’ন্তিযেৰ ৰা পাঠো ¶ , ভিংসনকতায ইতি ৰা ৰত্তব্বে লিঙ্গৰিপল্লাসো কতো, নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. তস্মা এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো, ভিংসনকভাৰে ইদংসু হোতি, ভিংসনকভাৰনিমিত্তং ভিংসনকভাৰহেতু, ভিংসনকভাৰপচ্চযা ইদংসু হোতি. যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি. যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তি ¶ বহুতরানি লোমানি হংসন্তি, উদ্ধং মুখানি সূচিসদিসানি কণ্টকসদিসানি চ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, অপ্পানি ন হংসন্তি, বহুতরানং ৰা সত্তানং হংসন্তি, অপ্পকানং অতিসূরপুরিসানং ন হংসন্তীতি.
অন্তরট্ঠকাতি মাঘমাসস্স অৰসানে চতস্সো, ফগ্গুণমাসস্স আদিম্হি চতস্সোতি এৰং উভিন্নং অন্তরে অট্ঠরত্তি. অব্ভোকাসেতি মহাসত্তো হিমপাতসমযে রত্তিং অব্ভোকাসে ৰিহরতি, অথস্স লোমকূপেসু আৰুতমুত্তা ৰিয হিমবিন্দূনি তিট্ঠন্তি, সরীরং সেতদুকূলপারুতং ৰিয হোতি. দিৰা ৰনসণ্ডেতি দিৰা হিমবিন্দূসু সূরিযাতপসম্ফস্সেন ৰিগতেসু অস্সাসোপি ভৰেয্য, অযং পন সূরিযে উগ্গচ্ছন্তেযেৰ ৰনসণ্ডং পৰিসতি, তত্রাপিস্স সূরিযাতপেন পগ্ঘরন্তং হিমং সরীরেযেৰ পততি. দিৰা অব্ভোকাসে ৰিহরামি রত্তিং ৰনসণ্ডেতি গিম্হকালে কিরেস দিৰা অব্ভোকাসে ৰিহাসি, তেনস্স কচ্ছেহি সেদধারা মুচ্চিংসু, রত্তিং অস্সাসো ভৰেয্য, অযং পন সূরিযে অত্থং গচ্ছন্তেযেৰ ৰনসণ্ডং পৰিসতি. অথস্স দিৰা গহিতউস্মে ৰনসণ্ডে অঙ্গারকাসুযং পক্খিত্তো ৰিয অত্তভাৰো পরিদয্হিত্থ. অনচ্ছরিযাতি অনুঅচ্ছরিযা. পটিভাসীতি উপট্ঠাসি.
সোতত্তোতি ¶ দিৰা আতপেন রত্তিং ৰনউস্মায সুতত্তো. সোসিন্নোতি রত্তিং হিমেন দিৰা হিমোদকেন সুট্ঠু তিন্তো. ভিংসনকেতি ভযজনকে. নগ্গোতি নিচ্চেলো. নিৰাসনপারুপনে হি সতি সীতং ৰা উণ্হং ৰা ন অতিবাধেয্য, তম্পি মে নত্থীতি দস্সেতি. ন চগ্গিমাসিনোতি অগ্গিম্পি ন উপগতো. এসনাপসুতোতি সুদ্ধিএসনত্থায পসুতো, পযুত্তো. মুনীতি, তদা অত্তানং মুনীতি কত্ৰা কথেতি.
ছৰট্ঠিকানীতি উপড্ঢদড্ঢানি অট্ঠীনি. উপধাযাতি যথা সীসূপধানঞ্চ পাদূপধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, এৰং সন্থরিত্ৰা তত্থ সেয্যং কপ্পেমীতি দস্সেতি. গামণ্ডলাতি ¶ গোপালদারকা. তে কির বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, সুমেধ, ত্ৰং ইমস্মিং ঠানে কস্মা নিসিন্নো, কথেহীতি ৰদন্তি. বোধিসত্তো অধোমুখো নিসীদতি, ন কথেতি. অথ নং তে অকথেতুং ন দস্সামাতি পরিৰারেত্ৰা ওট্ঠুভন্তি সরীরে খেল়ং পাতেন্তি. বোধিসত্তো ¶ এৰম্পি ন কথেতি. অথ নং ত্ৰং ন কথেসীতি ওমুত্তেন্তি পস্সাৰমস্স উপরি ৰিস্সজ্জেন্তি. বোধিসত্তো এৰম্পি ন কথেতিযেৰ. ততো নং কথেহি কথেহীতি পংসুকেন ওকিরন্তি. বোধিসত্তো এৰম্পি ন কথেতিযেৰ. অথস্স ন কথেসীতি দণ্ডকসলাকা গহেত্ৰা কণ্ণসোতেসু পৰেসেন্তি. বোধিসত্তো দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা অধিৰাসেন্তো কস্সচি কিঞ্চি ন করিস্সামীতি মতকো ৰিয অচ্ছতি. তেনাহ ‘‘ন খো পনাহং, সারিপুত্ত, অভিজানামি তেসু পাপকং চিত্তং উপ্পাদেতা’’তি. ন মযা তেসু পাপকং চিত্তম্পি উপ্পাদিতন্তি অত্থো. উপেক্খাৰিহারস্মিং হোতীতি উপেক্খাৰিহারো হোতি. ৰিহারো এৰ হি ৰিহারস্মিন্তি ৰুত্তো. তেনেৰ চ ‘‘ইদংসু মে’’তি এত্থাপি অযংসু মেতি এৰং অত্থো ৰেদিতব্বো. ইমিনা নযেন অঞ্ঞানিপি এৰরূপানি পদানি ৰেদিতব্বানি. ইমিনা ইতো একনৰুতিকপ্পে পূরিতং উপেক্খাৰিহারং দস্সেতি. যং সন্ধাযাহ –
‘‘সুখপত্তো ন রজ্জামি, দুক্খে ন হোমি দুম্মনো;
সব্বত্থ তুলিতো হোমি, এসা মে উপেক্খাপারমী’’তি.
দুক্করকারিকাদিসুদ্ধিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আহারসুদ্ধিৰণ্ণনা
১৫৮. আহারেন ¶ সুদ্ধীতি কোলাদিনা একচ্চেন পরিত্তকআহারেন সক্কা সুজ্ঝিতুন্তি এৰংদিট্ঠিনো হোন্তি. এৰমাহংসূতি এৰং ৰদন্তি. কোলেহীতি পদরেহি. কোলোদকন্তি কোলানি মদ্দিত্ৰা কতপানকং. কোলৰিকতিন্তি কোলসাল়ৰকোলপূৰকোলগুল়াদিকোলৰিকারং. এতপরমোতি এতং পমাণং পরমং অস্সাতি এতপরমো. তদা একনৰুতিকপ্পমত্থকে পন ন বেলুৰপক্কতালপক্কপমাণো কোলো হোতি, যং এতরহি কোলস্স পমাণং, এত্তকোৰ হোতীতি অত্থো.
১৫৯. অধিমত্তকসিমানন্তি অতিৰিয কিসভাৰং. আসীতিকপব্বানি ৰা কাল়পব্বানি ৰাতি যথা আসীতিকৰল্লিযা ৰা কাল়ৰল্লিযা ৰা সন্ধিট্ঠানেসু মিলাযিত্ৰা মজ্ঝে উন্নতুন্নতানি হোন্তি, এৰং ময্হং অঙ্গপচ্চঙ্গানি হোন্তীতি দস্সেতি. ওট্ঠপদন্তি ¶ যথা ওট্ঠস্স পদং মজ্ঝে গম্ভীরং হোতি, এৰমেৰং বোধিসত্তস্স মিলাতে মংসলোহিতে ৰচ্চদ্ৰারস্স অন্তোপৰিট্ঠত্তা আনিসদং মজ্ঝে গম্ভীরং হোতি. অথস্স ভূমিযং নিসিন্নট্ঠানং সরপোঙ্খেন ¶ অক্কন্তং ৰিয মজ্ঝে উন্নতং হোতি. ৰট্টনাৰল়ীতি যথা রজ্জুযা আৰুনিত্ৰা কতা ৰট্টনাৰল়ী ৰট্টনানং অন্তরন্তরা নিন্না হোতি, ৰট্টনট্ঠানেসু উন্নতা, এৰং পিট্ঠিকণ্টকো উন্নতাৰনতো হোতি, জরসালায গোপানসিযোতি জিণ্ণসালায গোপানসিযো, তা ৰংসতো মুচ্চিত্ৰা মণ্ডলে পতিট্ঠহন্তি, মণ্ডলতো মুচ্চিত্ৰা ভূমিযন্তি; এৰং একা উপরি হোতি, একা হেট্ঠাতি ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি. বোধিসত্তস্স পন ন এৰং ফাসুল়িযো, তস্স হি লোহিতে ছিন্নে মংসে মিলাতে ফাসুল়ন্তরেহি চম্মানি হেট্ঠা ওতিণ্ণানি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
ওক্খাযিকাতি হেট্ঠা অনুপৰিট্ঠা. তস্স কির লোহিতে ছিন্নে মংসে মিলাতে অক্খিআৰাটকা মত্থলুঙ্গং আহচ্চ অট্ঠংসু, তেনস্স এৰরূপা অক্খিতারকা অহেসুং. আমকচ্ছিন্নোতি অতিতরুণকালে ছিন্নো, সো হি ৰাতাতপেন সংফুসতি চেৰ মিলাযতি চ. যাৰস্সু মে, সারিপুত্তাতি, সারিপুত্ত, ময্হং উদরচ্ছৰি যাৰ পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা হোতি. অথ ৰা যাৰস্সু মে, সারিপুত্ত, ভারিযভারিযা অহোসি দুক্করকারিকা, ময্হং উদরচ্ছৰি যাৰ পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা অহোসীতি এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পিট্ঠিকণ্টকংযেৰ পরিগ্গণ্হামীতি ¶ সহউদরচ্ছৰিং গণ্হামি. উদরচ্ছৰিংযেৰ পরিগ্গণ্হামীতি সহপিট্ঠিকণ্টকং গণ্হামি. অৰকুজ্জো পপতামীতি তস্স হি উচ্চারপস্সাৰত্থায নিসিন্নস্স পস্সাৰো নেৰ নিক্খমতি, ৰচ্চং পন একং দ্ৰে কটকট্ঠিমত্তং নিক্খমতি. বলৰদুক্খং উপ্পাদেতি. সরীরতো সেদা মুচ্চন্তি, তত্থেৰ অৰকুজ্জো ভূমিযং পততি. তেনাহ ‘‘অৰকুজ্জো পপতামী’’তি. তমেৰ কাযন্তি তং একনৰুতিকপ্পমত্থকে কাযং. মহাসচ্চকসুত্তে পন পচ্ছিমভৰিককাযং সন্ধায ইমমেৰ কাযন্তি আহ. পূতিমূলানীতি মংসে ৰা লোহিতে ৰা সতি তিট্ঠন্তি. তস্স পন অভাৰে চম্মখণ্ডে লোমানি ৰিয হত্থেযেৰ লগ্গন্তি, তং সন্ধাযাহ ‘‘পূতিমূলানি লোমানি কাযস্মা পতন্তী’’তি.
অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসন্তি ¶ অরিযভাৰং কাতুং সমত্থং লোকুত্তরমগ্গং. ইমিস্সাযেৰ অরিযায পঞ্ঞাযাতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায অনধিগমা. যাযং অরিযাতি যা অযং মগ্গপঞ্ঞা অধিগতা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা এতরহি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায অধিগতত্তা মগ্গপঞ্ঞা অধিগতা, এৰং একনৰুতিকপ্পমত্থকে ¶ ৰিপস্সনাপঞ্ঞায অনধিগতত্তা লোকুত্তরমগ্গপঞ্ঞং নাধিগতোস্মীতি, মজ্ঝিমভাণকত্থেরা পনাহু, ইমিস্সাযেৰাতি ৰুত্তপঞ্ঞাপি যাযং অরিযাতি ৰুত্তপঞ্ঞাপি মগ্গপঞ্ঞাযেৰ. অথ নে ভিক্খূ আহংসু ‘‘এৰং সন্তে মগ্গস্স অনধিগতত্তা মগ্গং নাধিগতোস্মীতি ইদং ৰুত্তং হোতি, ভন্তে’’তি. আৰুসো, কিঞ্চাপি দীপেতুং ন সক্কোমি, দ্ৰেপি পন মগ্গপঞ্ঞাযেৰাতি, এতদেৰ চেত্থ যুত্তং. ইতরথা হি যা অযন্তি নিদ্দেসো অননুরূপো সিযা.
আহারসুদ্ধিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সংসারসুদ্ধিআদিৰণ্ণনা
১৬০. সংসারেন সুদ্ধীতি বহুকং সংসরিত্ৰা সুজ্ঝন্তীতি ৰদন্তি. উপপত্তিযা সুদ্ধীতি বহুকং উপপজ্জিত্ৰা সুজ্ঝন্তীতি ৰদন্তি. আৰাসেন সুদ্ধীতি বহূসু ঠানেসু ৰসিত্ৰা সুজ্ঝন্তীতি ৰদন্তি. তীসুপি ঠানেসু সংসরণকৰসেন সংসারো. উপপজ্জনকৰসেন উপপত্তি. ৰসনকৰসেন আৰাসোতি খন্ধাযেৰ ৰুত্তা. যঞ্ঞেনাতি বহুযাগে যজিত্ৰা সুজ্ঝন্তীতি ৰদন্তি. মুদ্ধাৰসিত্তেনাতি ¶ তীহি সঙ্খেহি খত্তিযাভিসেকেন মুদ্ধনি অভিসিত্তেন. অগ্গিপারিচরিযাযাতি বহুঅগ্গিপরিচরণেন সুজ্ঝন্তীতি ৰদন্তি.
১৬১. দহরোতি তরুণো. যুৰাতি যোব্বনেন সমন্নাগতো. সুসুকাল়কেসোতি সুট্ঠু কাল়কেসো. ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতোতি ইমিনাস্স যেন যোব্বনেন সমন্নাগতো যুৰা, তং যোব্বনং ভদ্দং লদ্ধকন্তি দস্সেতি. পঠমেন ৰযসাতি পঠমৰযো নাম তেত্তিংস ৰস্সানি, তেন সমন্নাগতোতি অত্থো, পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেনাতি পঞ্ঞাৰেয্যত্তিভাৰেন. জিণ্ণোতি জরাজিণ্ণো. ৰুদ্ধোতি ৰড্ঢিত্ৰা ঠিতঅঙ্গপচ্চঙ্গো. মহল্লকোতি জাতিমহল্লকো. অদ্ধগতোতি বহুঅদ্ধানং গতো চিরকালাতিক্কন্তো. ৰযো অনুপ্পত্তোতি ৰস্সসতস্স ততিযকোট্ঠাসং পচ্ছিমৰযং অনুপ্পত্তো. আসীতিকো মে ৰযো ৰত্ততীতি ইমং কির সুত্তং ভগৰা পরিনিব্বানসংৰচ্ছরে কথেসি. তস্মা এৰমাহ. পরমাযাতি উত্তমায. সতিযাতিআদীসু পদসতম্পি পদসহস্সম্পি ৰদন্তস্সেৰ গহণসমত্থতা ¶ সতি নাম. তদেৰ আধারণউপনিবন্ধনসমত্থতা গতি নাম. এৰং গহিতং ধারিতং সজ্ঝাযং কাতুং ¶ সমত্থৰীরিযং ধিতি নাম. তস্স অত্থঞ্চ কারণঞ্চ দস্সনসমত্থতা পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং নাম.
দল়্হধম্মা ধনুগ্গহোতি দল়্হং ধনুং গহেত্ৰা ঠিতো ইস্সাসো. দল়্হধনু নাম দ্ৰিসহস্সথামং ৰুচ্চতি, দ্ৰিসহস্সথামং নাম যস্স আরোপিতস্স জিযাবদ্ধো লোহসীসাদীনং ভারো দণ্ডে গহেত্ৰা যাৰ কণ্ডপ্পমাণা উক্খিত্তস্স পথৰিতো মুচ্চতি. সিক্খিতোতি দস দ্ৰাদস ৰস্সানি আচরিযকুলে উগ্গহিতসিপ্পো. কতহত্থোতি কোচি সিপ্পমেৰ উগ্গণ্হাতি. কতহত্থো ন হোতি, অযং পন কতহত্থো চিণ্ণৰসীভাৰো. কতূপাসনোতি রাজকুলাদীসু দস্সিতসিপ্পো. লহুকেন অসনেনাতি অন্তো সুসিরং কত্ৰা তূলাদীনি পূরেত্ৰা কতলাখাপরিকম্মেন সল্লহুককণ্ডেন. এৰং কতঞ্হি একউসভগামী দ্ৰে উসভানি গচ্ছতি, অট্ঠউসভগামী সোল়সউসভানি গচ্ছতি. অপ্পকসিরেনাতি নিদুক্খেন. অতিপাতেয্যাতি অতিক্কমেয্য. এৰং অধিমত্তসতিমন্তোতি যথা সো ধনুগ্গহো তং ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলছাযং সীঘং এৰ অতিক্কমেতি, এৰং পদসতম্পি পদসহস্সম্পি উগ্গহেতুং উপধারেতুং সজ্ঝাযিতুং অত্থকারণানি চ উপপরিক্খিতুং সমত্থাতি অত্থো. অঞ্ঞত্র অসিতপীতখাযিতসাযিতাতি অসিতপীতাদীনি হি ভগৰতাপি কাতব্বানি হোন্তি, ভিক্খূহিপি. তস্মা তেসং করণমত্তকালং ঠপেত্ৰাতি দস্সেতি.
অপরিযাদিন্নাযেৰাতি ¶ অপরিক্খীণাযেৰ. সচে হি একো ভিক্খু কাযানুপস্সনং পুচ্ছতি, অঞ্ঞো ৰেদনানুপস্সনং, অঞ্ঞো চিত্তানুপস্সনং, অয্যো ধম্মানুপস্সনং. ইমিনা পুট্ঠং অহং পুচ্ছিস্সামীতি একো একং ন ওলোকেতি. এৰং সন্তেপি তেসং ৰারো পঞ্ঞাযতি. এৰং বুদ্ধানং পন ৰারো ন পঞ্ঞাযতি, ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলছাযং অতিক্কমতো পুরেতরংযেৰ ভগৰা চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনং, নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনং, সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনং, পঞ্চৰিধেন ধম্মানুপস্সনং কথেতি. তিট্ঠন্তু ৰা তাৰ এতে চত্তারো. সচে হি অঞ্ঞে চত্তারো সম্মপ্পধানেসু, অঞ্ঞে ইদ্ধিপাদেসু, অঞ্ঞে পঞ্চ ইন্দ্রিযেসু, অঞ্ঞে পঞ্চ বলেসু, অঞ্ঞে সত্ত বোজ্ঝঙ্গেসু, অঞ্ঞে অট্ঠ মগ্গঙ্গেসু পঞ্হং পুচ্ছেয্যুং, তম্পি ভগৰা ¶ কথেয্য. তিট্ঠন্তু ৰা এতে অট্ঠ. সচে অঞ্ঞে সত্ততিংস জনা বোধিপক্খিযেসু পঞ্হং ¶ পুচ্ছেয্যুং, তম্পি ভগৰা তাৰদেৰ কথেয্য. কস্মা? যাৰতা হি লোকিযমহাজনা একং পদং কথেন্তি. তাৰ আনন্দত্থেরো অট্ঠ পদানি কথেতি. আনন্দত্থেরে পন একং পদং কথেন্তেযেৰ ভগৰা সোল়সপদানি কথেতি. কস্মা? ভগৰতো হি জিৰ্হা মুদুকা দন্তাৰরণং সুফুসিতং ৰচনং অগলিতং ভৰঙ্গপরিৰাসো লহুকো. তেনাহ ‘‘অপরিযাদিন্নাযেৰস্স, সারিপুত্ত, তথাগতস্স ধম্মদেসনা’’তি.
তত্থ ধম্মদসেনাতি তন্তিঠপনা. ধম্মপদব্যঞ্জনন্তি পাল়িযা পদব্যঞ্জনং, তস্স তস্স অত্থস্স ব্যঞ্জনকং অক্খরং. পঞ্হপটিভানন্তি পঞ্হব্যাকরণং. ইমিনা কিং দস্সেতি? তথাগতো পুব্বে দহরকালে অক্খরানি সম্পিণ্ডেত্ৰা পদং ৰত্তুং সক্কোতি, পদানি সম্পিণ্ডেত্ৰা গাথং ৰত্তুং সক্কোতি, চতুঅক্খরেহি ৰা অট্ঠঅক্খরেহি ৰা সোল়সঅক্খরেহি ৰা পদেহি যুত্তায গাথায অত্থং ৰত্তুং সক্কোতি. ইদানি পন মহল্লককালে অক্খরানি সম্পিণ্ডেত্ৰা পদং ৰা, পদানি সম্পিণ্ডেত্ৰা গাথং ৰা, গাথায অত্থং ৰা ৰত্তুং ন সক্কোতীতি এৰং নত্থি. দহরকালে চ মহল্লককালে চ সব্বমেতং তথাগতস্স অপরিযাদিন্নমেৰাতি ইমং দস্সেতি. মঞ্চকেন চেপি মন্তি ইদং বুদ্ধবলদীপনত্থমেৰ পরিকপ্পেত্ৰা আহ. দসবলং পন মঞ্চকে আরোপেত্ৰা গামনিগমরাজধানিযো পরিহরণকালো নাম নত্থি. তথাগতা হি পঞ্চমে আযুকোট্ঠাসে খণ্ডিচ্চাদীহি অনভিভূতা সুৰণ্ণৰণ্ণসরীরস্স ৰেৰণ্ণিযে অননুপ্পত্তে দেৰমনুস্সানং পিযমনাপকালেযেৰ পরিনিব্বাযন্তি.
১৬২. নাগসমালোতি তস্স থেরস্স নামং. পঠমবোধিযঞ্হি ৰীসতিৰস্সব্ভন্তরে উপৰাননাগিতমেঘিযত্থেরা ¶ ৰিয অযম্পি ভগৰতো উপট্ঠাকো অহোসি. বীজযমানোতি মন্দমন্দেন তালৰণ্টৰাতেন ভগৰতো উতুসুখং সমুট্ঠাপযমানো. এতদৰোচাতি সকলসুত্তন্তং সুত্ৰা ভগৰতো পুব্বচরিতং দুক্করকারকং আগম্ম পসন্নো এতং ‘‘অচ্ছরিযং ভন্তে’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ অচ্ছরং পহরিতুং যুত্তন্তি অচ্ছরিযং. অভূতপুব্বং ভূতন্তি অব্ভুতং. উভযেনপি অত্তনো ৰিম্হযমেৰ ¶ দীপেতি. কো নামো অযং ভন্তেতি ইদং ভদ্দকো ৰতাযং ধম্মপরিযাযো, হন্দস্স ভগৰন্তং আযাচিত্ৰা নামং গণ্হাপেমীতি অধিপ্পাযেন আহ. অথস্স ভগৰা নামং গণ্হন্তো তস্মা তিহ ত্ৰন্তিআদিমাহ. তস্সত্থো, যস্মা ইদং সুত্তং সুত্ৰা তৰ লোমানি হট্ঠানি, তস্মা তিহ ত্ৰং ¶ , নাগসমাল, ইমং ধম্মপরিযাযং ‘‘লোমহংসন পরিযাযো’’ত্ৰেৰ নং ধারেহীতি.
সংসারসুদ্ধিআদিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাসীহনাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তৰণ্ণনা
১৬৩. এৰং ¶ মে সুতন্তি মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তং. তত্থ ৰিনযপরিযাযেন তযো জনা সম্বহুলাতি ৰুচ্চন্তি, ততো পরং সঙ্ঘো. সুত্তন্তপরিযাযেন তযো তযো এৰ, ততো উদ্ধং সম্বহুলাতি ৰুচ্চন্তি. ইধ সুত্তন্তপরিযাযেন সম্বহুলাতি ৰেদিতব্বা. পিণ্ডায পাৰিসিংসূতি পৰিট্ঠা, তে পন ন তাৰ পৰিট্ঠা, পৰিসিস্সামাতি নিক্খন্তত্তা পন পৰিসিংসূতি ৰুত্তা. যথা গামং গমিস্সামীতি নিক্খন্তপুরিসো তং গামং অপ্পত্তোপি ‘‘কুহিং ইত্থন্নামো’’তি ৰুত্তে ‘‘গামং গতো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং. পরিব্বাজকানং আরামোতি জেতৰনতো অৰিদূরে অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো অত্থি, তং সন্ধায এৰমাহংসু. সমণো, আৰুসোতি, আৰুসো, তুম্হাকং সত্থা সমণো গোতমো. কামানং পরিঞ্ঞন্তি কামানং পহানং সমতিক্কমং পঞ্ঞপেতি. রূপৰেদনাসুপি এসেৰ নযো.
তত্থ তিত্থিযা সকসমযং জানন্তা কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেয্যুং পঠমজ্ঝানং ৰদমানা, রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেয্যুং অরূপভৰং ৰদমানা, ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেয্যুং অসঞ্ঞভৰং ৰদমানা. তে পন ‘‘ইদং নাম পঠমজ্ঝানং অযং রূপভৰো অযং অরূপভৰো’’তিপি ন জানন্তি. তে পঞ্ঞপেতুং অসক্কোন্তাপি কেৰলং ‘‘পঞ্ঞপেম পঞ্ঞপেমা’’তি ৰদন্তি. তথাগতো কামানং পরিঞ্ঞং অনাগামিমগ্গেন পঞ্ঞপেতি, রূপৰেদনানং অরহত্তমগ্গেন ¶ . তে এৰং মহন্তে ৰিসেসে ৰিজ্জমানেপি ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিৰেসোতিআদিমাহংসু.
তত্থ ইধাতি ইমস্মিং পঞ্ঞাপনে. ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনন্তি যদিদং সমণস্স ৰা গোতমস্স ধম্মদেসনায সদ্ধিং অম্হাকং ধম্মদেসনং, অম্হাকং ৰা ধম্মদেসনায সদ্ধিং সমণস্স গোতমস্স ধম্মদেসনং আরব্ভ নানাকরণং ৰুচ্চেথ, তং কিন্নামাতি ৰদন্তি. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো ¶ . ইতি ৰেমজ্ঝে ভিন্নসুৰণ্ণং ৰিয সাসনেন সদ্ধিং অত্তনো লদ্ধিৰচনমত্তেন সমধুরং ঠপযিংসু. নেৰ অভিনন্দিংসূতি এৰমেতন্তি ন সম্পটিচ্ছিংসু. নপ্পটিক্কোসিংসূতি নযিদং এৰন্তি নপ্পটিসেধেসুং. কস্মা? তে কির তিত্থিযা নাম অন্ধসদিসা, জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা কথেয্যুন্তি ¶ নাভিনন্দিংসু, পরিঞ্ঞন্তি ৰচনেন ঈসকং সাসনগন্ধো অত্থীতি নপ্পটিক্কোসিংসু. জনপদৰাসিনো ৰা তে সকসমযপরসমযেসু ন সুট্ঠু কুসলাতিপি উভযং নাকংসু.
১৬৫. ন চেৰ সম্পাযিস্সন্তীতি সম্পাদেত্ৰা কথেতুং ন সক্খিস্সন্তি. উত্তরিঞ্চ ৰিঘাতন্তি অসম্পাযনতো উত্তরিম্পি দুক্খং আপজ্জিস্সন্তি. সম্পাদেত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তানং নাম হি দুক্খং উপ্পজ্জতি. যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিন্তি এত্থ যথাতি কারণৰচনং, তন্তি নিপাতমত্তং. যস্মা অৰিসযে পঞ্হো পুচ্ছিতো হোতীতি অত্থো. সদেৰকেতি সহ দেৰেহি সদেৰকে. সমারকাদীসুপি এসেৰ নযো. এৰং তীণি ঠানানি লোকে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰে পজাযাতি পঞ্চহিপি সত্তলোকমেৰ পরিযাদিযিত্ৰা এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে তং দেৰং ৰা মনুস্সং ৰা ন পস্সামীতি দীপেতি. ইতো ৰা পন সুত্ৰাতি ইতো ৰা পন মম সাসনতো সুত্ৰা অতথাগতোপি অতথাগতসাৰকোপি আরাধেয্য পরিতোসেয্য. অঞ্ঞথা আরাধনং নাম নত্থীতি দস্সেতি.
১৬৬. ইদানি অত্তনো তেসং পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন চিত্তারাধনং দস্সেন্তো কো চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. কামগুণাতি কামযিতব্বট্ঠেন কামা. বন্ধনট্ঠেন গুণা. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অহতানং ৰত্থানং দ্ৰিগুণং সঙ্ঘাটি’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৮) এত্থ হি পটলট্ঠো গুণট্ঠো. ‘‘অচ্চেন্তি ¶ কালা তরযন্তি রত্তিযো, ৰযোগুণা অনুপুব্বং জহন্তী’’তি (সং. নি. ১.৪) এত্থ রাসট্ঠো গুণট্ঠো. ‘‘সতগুণা দক্খিণা পাটিকঙ্খিতব্বা’’তি (ম. নি. ৩.৩৭৯) এত্থ আনিসংসট্ঠো গুণট্ঠো. ‘‘অন্তং অন্তগুণং (খু. পা. ৩ দ্ৰত্তিংসাকারে; দী. নি. ২.৩৭৭) কযিরা মালাগুণে বহূ’’তি (ধ. প. ৫৩) এত্থ বন্ধনট্ঠো গুণট্ঠো. ইধাপি এসেৰ অধিপ্পেতো, তেন ৰুত্তং ‘‘বন্ধনট্ঠেন গুণা’’তি. চক্খুৰিঞ্ঞেয্যাতি ¶ চক্খুৰিঞ্ঞাণেন পস্সিতব্বা. এতেনুপাযেন সোতৰিঞ্ঞেয্যাদীসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো. ইট্ঠাতি পরিযিট্ঠা ৰা হোন্তু মা ৰা, ইট্ঠারম্মণভূতাতি অত্থো. কন্তাতি কমনীযা. মনাপাতি মনৰড্ঢনকা. পিযরূপাতি পিযজাতিকা. কামূপসংহিতাতি আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জমানেন কামেন উপসংহিতা. রজনীযাতি রজ্জনিযা, রাগুপ্পত্তিকারণভূতাতি অত্থো.
১৬৭. যদি মুদ্দাযাতিআদীসু মুদ্দাতি অঙ্গুলিপব্বেসু সঞ্ঞং ঠপেত্ৰা হত্থমুদ্দা. গণনাতি অচ্ছিদ্দগণনা. সঙ্খানন্তি পিণ্ডগণনা. যায খেত্তং ওলোকেত্ৰা ইধ এত্তকা ৰীহী ভৰিস্সন্তি ¶ , রুক্খং ওলোকেত্ৰা ইধ এত্তকানি ফলানি ভৰিস্সন্তি, আকাসং ওলোকেত্ৰা ইমে আকাসে সকুণা এত্তকা নাম ভৰিস্সন্তীতি জানন্তি.
কসীতি কসিকম্মং. ৰণিজ্জাতি জঙ্ঘৰণিজ্জথলৰণিজ্জাদিৰণিপ্পথো. গোরক্খন্তি অত্তনো ৰা পরেসং ৰা গাৰো রক্খিত্ৰা পঞ্চগোরসৰিক্কযেন জীৰনকম্মং. ইস্সত্থো ৰুচ্চতি আৰুধং গহেত্ৰা উপট্ঠানকম্মং. রাজপোরিসন্তি আৰুধেন রাজকম্মং কত্ৰা উপট্ঠানং. সিপ্পঞ্ঞতরন্তি গহিতাৰসেসং হত্থিঅস্সসিপ্পাদি. সীতস্স পুরক্খতোতি লক্খং ৰিয সরস্স সীতস্স পুরতো, সীতেন বাধীযমানোতি অত্থো. উণ্হেপি এসেৰ নযো. ডংসাদীসু ডংসাতি পিঙ্গলমক্খিকা. মকসাতি সব্বমক্খিকা, সরীসপাতি যে কেচি সরিত্ৰা গচ্ছন্তি. রিস্সমানোতি রুপ্পমানো, ঘট্টিযমানো. মীযমানোতি মরমানো. অযং, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, অযং মুদ্দাদীহি জীৰিককপ্পনং আগম্ম সীতাদিপচ্চযো আবাধো. কামানং আদীনৰোতি কামেসু উপদ্দৰো, উপস্সগ্গোতি অত্থো. সন্দিট্ঠিকোতি পচ্চক্খো ¶ সামং পস্সিতব্বো. দুক্খক্খন্ধোতি দুক্খরাসি. কামহেতূতিআদীসু পচ্চযট্ঠেন কামা অস্স হেতূতি কামহেতু. মূলট্ঠেন কামা নিদানমস্সাতি কামনিদানো. লিঙ্গৰিপল্লাসেন পন কামনিদানন্তি ৰুত্তো. কারণট্ঠেন কামা অধিকরণং অস্সাতি কামাধিকরণো. লিঙ্গৰিপল্লাসেনেৰ পন কামাধিকরণন্তি ৰুত্তো. কামানমেৰ হেতূতি ইদং নিযমৰচনং, কামপচ্চযা উপ্পজ্জতিযেৰাতি অত্থো.
উট্ঠহতোতি ¶ আজীৰসমুট্ঠাপকৰীরিযেন উট্ঠহন্তস্স. ঘটতোতি তং ৰীরিযং পুব্বেনাপরং ঘটেন্তস্স. ৰাযমতোতি ৰাযামং পরক্কমং পযোগং করোন্তস্স. নাভিনিপ্ফজ্জন্তীতি ন নিপ্ফজ্জন্তি, হত্থং নাভিরুহন্তি. সোচতীতি চিত্তে উপ্পন্নবলৰসোকেন সোচতি. কিলমতীতি কাযে উপ্পন্নদুক্খেন কিলমতি. পরিদেৰতীতি ৰাচায পরিদেৰতি. উরত্তাল়িন্তি উরং তাল়েত্ৰা. কন্দতীতি রোদতি. সম্মোহং আপজ্জতীতি ৰিসঞ্ঞী ৰিয সম্মূল়্হো হোতি. মোঘন্তি তুচ্ছং. অফলোতি নিপ্ফলো. আরক্খাধিকরণন্তি আরক্খকারণা. কিন্তীতি কেন নু খো উপাযেন. যম্পি মেতি যম্পি ময্হং কসিকম্মাদীনি কত্ৰা উপ্পাদিতং ধনং অহোসি. তম্পি নো নত্থীতি তম্পি অম্হাকং ইদানি নত্থি.
১৬৮. পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতূতিআদিনাপি কারণং দস্সেত্ৰাৰ আদীনৰং দীপেতি. তত্থ ¶ কামহেতূতি কামপচ্চযা রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি. কামনিদানন্তি ভাৰনপুংসকং, কামে নিদানং কত্ৰা ৰিৰদন্তীতি অত্থো. কামাধিকরণন্তিপি ভাৰনপুংসকমেৰ, কামে অধিকরণং কত্ৰা ৰিৰদন্তীতি অত্থো. কামানমেৰ হেতূতি গামনিগমনগরসেনাপতিপুরোহিতট্ঠানন্তরাদীনং কামানমেৰ হেতু ৰিৰদন্তীতি অত্থো. উপক্কমন্তীতি পহরন্তি. অসিচম্মন্তি অসিঞ্চেৰ খেটকফলকাদীনি চ. ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰাতি ধনুং গহেত্ৰা সরকলাপং সন্নয্হিত্ৰা. উভতোব্যূল়ন্তি উভতো রাসিভূতং. পক্খন্দন্তীতি পৰিসন্তি. উসূসূতি কণ্ডেসু. ৰিজ্জোতলন্তেসূতি ৰিপরিৰত্তন্তেসু. তে তত্থাতি তে তস্মিং সঙ্গামে.
অদ্দাৰলেপনা ¶ উপকারিযোতি চেত্থ মনুস্সা পাকারপাদং অস্সখুরসণ্ঠানেন ইট্ঠকাহি চিনিত্ৰা উপরি সুধায লিম্পন্তি. এৰং কতা পাকারপাদা উপকারিযোতি ৰুচ্চন্তি. তা তিন্তেন কললেন সিত্তা অদ্দাৰলেপনা নাম হোন্তি. পক্খন্দন্তীতি তাসং হেট্ঠা তিখিণঅযসূলাদীহি ৰিজ্ঝীযমানাপি পাকারস্স পিচ্ছিলভাৰেন আরোহিতুং অসক্কোন্তাপি উপধাৰন্তিযেৰ. ছকণকাযাতি কুথিতগোমযেন. অভিৰগ্গেনাতি সতদন্তেন. তং অট্ঠদন্তাকারেন কত্ৰা ‘‘নগরদ্ৰারং ভিন্দিত্ৰা ¶ পৰিসিস্সামা’’তি আগতে উপরিদ্ৰারে ঠিতা তস্স বন্ধনযোত্তানি ছিন্দিত্ৰা তেন অভিৰগ্গেন ওমদ্দন্তি.
১৬৯. সন্ধিম্পি ছিন্দন্তীতি ঘরসন্ধিম্পি ছিন্দন্তি. নিল্লোপন্তি গামে পহরিত্ৰা মহাৰিলোপং করোন্তি. একাগারিকন্তি পণ্ণাসমত্তাপি সট্ঠিমত্তাপি পরিৰারেত্ৰা জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা আহরাপেন্তি. পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তীতি পন্থদূহনকম্মং করোন্তি. অড্ঢদণ্ডকেহীতি মুগ্গরেহি পহারসাধনত্থং ৰা চতুহত্থদণ্ডং দ্ৰেধা ছেত্ৰা গহিতদণ্ডকেহি. বিলঙ্গথালিকন্তি কঞ্জিযউক্খলিকম্মকারণং, তং করোন্তা সীসকপালং উপ্পাটেত্ৰা তত্তং অযোগুল়ং সণ্ডাসেন গহেত্ৰা তত্থ পক্খিপন্তি, তেন মত্থলুঙ্গং পক্কুথিত্ৰা উপরি উত্তরতি. সঙ্খমুণ্ডিকন্তি সঙ্খমুণ্ডকম্মকারণং, তং করোন্তা উত্তরোট্ঠউভতোকণ্ণচূল়িকগল়ৰাটপরিচ্ছেদেন চম্মং ছিন্দিত্ৰা সব্বকেসে একতো গণ্ঠিং কত্ৰা দণ্ডকেন ৰল্লিত্ৰা উপ্পাটেন্তি, সহ কেসেহি চম্মং উট্ঠহতি. ততো সীসকটাহং থূলসক্খরাহি ঘংসিত্ৰা ধোৰন্তা সঙ্খৰণ্ণং করোন্তি.
রাহুমুখন্তি রাহুমুখকম্মকারণং, তং করোন্তা সঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা অন্তোমুখে দীপং জালেন্তি ¶ ¶ . কণ্ণচূল়িকাহি ৰা পট্ঠায মুখং নিখাদনেন খণন্তি. লোহিতং পগ্ঘরিত্ৰা মুখং পূরেতি. জোতিমালিকন্তি সকলসরীরং তেলপিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা আলিম্পন্তি. হত্থপজ্জোতিকন্তি হত্থে তেলপিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা দীপং ৰিয জালেন্তি. এরকৰত্তিকন্তি এরকৰত্তকম্মকারণং, তং করোন্তা গীৰতো পট্ঠায চম্মবদ্ধে কন্তিত্ৰা গোপ্ফকে ঠপেন্তি. অথ নং যোত্তেহি বন্ধিত্ৰা কড্ঢন্তি. সো অত্তনো চম্মবদ্ধে অক্কমিত্ৰা অক্কমিত্ৰা পততি. চীরকৰাসিকন্তি চীরকৰাসিককম্মকারণং, তং করোন্তা তথেৰ চম্মবদ্ধে কন্তিত্ৰা কটিযং ঠপেন্তি. কটিতো পট্ঠায কন্তিত্ৰা গোপ্ফকেসু ঠপেন্তি. উপরিমেহি হেট্ঠিমসরীরং চীরকনিৰাসননিৰত্থং ৰিয হোতি. এণেয্যকন্তি এণেয্যককম্মকারণং. তং করোন্তা উভোসু কপ্পরেসু চ জাণূসু চ অযৰলযানি দত্ৰা অযসূলানি কোট্টেন্তি. সো চতূহি অযসূলেহি ভূমিযং পতিট্ঠহতি. অথ নং পরিৰারেত্ৰা অগ্গিং করোন্তি. ‘‘এণেয্যকো জোতিপরিগ্গহো যথা’’তি ¶ আগতট্ঠানেপি ইদমেৰ ৰুত্তং. তং কালেন কালং সূলানি অপনেত্ৰা চতূহি অট্ঠিকোটীহিযেৰ ঠপেন্তি. এৰরূপা কারণা নাম নত্থি.
বল়িসমংসিকন্তি উভতোমুখেহি বল়িসেহি পহরিত্ৰা চম্মমংসন্হারূনি উপ্পাটেন্তি. কহাপণিকন্তি সকলসরীরং তিণ্হাহি ৰাসীহি কোটিতো পট্ঠায কহাপণমত্তং কহাপণমত্তং পাতেন্তা কোট্টেন্তি. খারাপতচ্ছিকন্তি সরীরং তত্থ তত্থ আৰুধেহি পহরিত্ৰা কোচ্ছেহি খারং ঘংসন্তি. চম্মসংসন্হারূনি পগ্ঘরিত্ৰা সৰন্তি. অট্ঠিকসঙ্খলিকাৰ তিট্ঠতি. পলিঘপরিৰত্তিকন্তি একেন পস্সেন নিপজ্জাপেত্ৰা কণ্ণচ্ছিদ্দে অযসূলং কোট্টেত্ৰা পথৰিযা একাবদ্ধং করোন্তি. অথ নং পাদে গহেত্ৰা আৰিজ্ঝন্তি. পলালপীঠকন্তি ছেকো কারণিকো ছৰিচম্মং অচ্ছিন্দিত্ৰা নিসদপোতেহি অট্ঠীনি ভিন্দিত্ৰা কেসেসু গহেত্ৰা উক্খিপন্তি. মংসরাসিযেৰ হোতি, অথ নং কেসেহেৰ পরিযোনন্ধিত্ৰা গণ্হন্তি. পলালৰট্টিং ৰিয কত্ৰা পন ৰেঠেন্তি. সুনখেহিপীতি ¶ কতিপযানি দিৰসানি আহারং অদত্ৰা ছাতকেহি সুনখেহি খাদাপেন্তি. তে মুহুত্তেন অট্ঠিসঙ্খলিকমেৰ করোন্তি. সম্পরাযিকোতি সম্পরাযে দুতিযত্তভাৰে ৰিপাকোতি অত্থো.
১৭০. ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানন্তি নিব্বানং. নিব্বানঞ্হি আগম্ম কামেসু ছন্দরাগো ৰিনীযতি চেৰ পহীযতি চ, তস্মা নিব্বানং ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানন্তি চ ৰুত্তং. সামং ৰা কামে পরিজানিস্সন্তীতি সযং ৰা তে কামে তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিস্সন্তি. তথত্তাযাতি তথভাৰায. যথাপটিপন্নোতি যায পটিপদায পটিপন্নো.
১৭১. খত্তিযকঞ্ঞা ¶ ৰাতিআদি অপরিত্তেন ৰিপুলেন কুসলেন গহিতপটিসন্ধিকং ৰত্থালঙ্কারাদীনি লভনট্ঠানে নিব্বত্তং দস্সেতুং ৰুত্তং. পন্নরসৰস্সুদ্দেসিকাতি পন্নরসৰস্সৰযা. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ৰযপদেসং কস্মা গণ্হাতি? ৰণ্ণসম্পত্তিদস্সনত্থং. মাতুগামস্স হি দুগ্গতকুলে নিব্বত্তস্সাপি এতস্মিং কালে থোকং থোকং ৰণ্ণাযতনং পসীদতি. পুরিসানং পন ৰীসতিৰস্সকালে পঞ্চৰীসতিৰস্সকালে পসন্নং হোতি. নাতিদীঘাতিআদীহি ছদোসৰিরহিতং সরীরসম্পত্তিং দীপেতি. ৰণ্ণনিভাতি ৰণ্ণোযেৰ.
জিণ্ণন্তি ¶ জরাজিণ্ণং. গোপানসিৰঙ্কন্তি গোপানসী ৰিয ৰঙ্কং. ভোগ্গন্তি ভগ্গং, ইমিনাপিস্স ৰঙ্কভাৰমেৰ দীপেতি. দণ্ডপরাযণন্তি দণ্ডপটিসরণং দণ্ডদুতিযং. পৰেধমানন্তি কম্পমানং. আতুরন্তি জরাতুরং. খণ্ডদন্তন্তি জিণ্ণভাৰেন খণ্ডিতদন্তং. পলিতকেসন্তি পণ্ডরকেসং. ৰিলূনন্তি লুঞ্চিত্ৰা গহিতকেসং ৰিয খল্লাটং. খলিতসিরন্তি মহাখল্লাটসীসং. ৰলিনন্তি সঞ্জাতৰলিং. তিলকাহতগত্তন্তি সেতকাল়তিলকেহি ৰিকিণ্ণসরীরং. আবাধিকন্তি ব্যাধিকং. দুক্খিতন্তি দুক্খপত্তং.
বাল়্হগিলানন্তি অধিমত্তগিলানং. সিৰথিকায ছড্ডিতন্তি আমকসুসানে পাতিতং. সেসমেত্থ সতিপট্ঠানে ৰুত্তমেৰ. ইধাপি নিব্বানংযেৰ ছন্দরাগৰিনযো.
১৭৩. নেৰ তস্মিং সমযে অত্তব্যাবাধাযাতি তস্মিং সমযে অত্তনোপি দুক্খত্থায ন চেতেতি. অব্যাবজ্ঝংযেৰাতি নিদ্দুক্খমেৰ ¶ .
১৭৪. যং, ভিক্খৰে, ৰেদনা অনিচ্চাতি, ভিক্খৰে, যস্মা ৰেদনা অনিচ্চা, তস্মা অযং অনিচ্চাদিআকারোৰ ৰেদনায আদীনৰোতি অত্থো, নিস্সরণং ৰুত্তপ্পকারমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তৰণ্ণনা
১৭৫. এৰং ¶ মে সুতন্তি চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তং. তত্থ সক্কেসূতি এৰংনামকে জনপদে. সো হি জনপদো সক্যানং রাজকুমারানং ৰসনট্ঠানত্তা সক্যাত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গতো. সক্যানং পন উপ্পত্তি অম্বট্ঠসুত্তে আগতাৰ. কপিলৰত্থুস্মিন্তি এৰংনামকে নগরে. তঞ্হি কপিলস্স ইসিনো নিৰাসট্ঠানে কতত্তা কপিলৰত্থূতি ৰুত্তং, তং গোচরগামং কত্ৰা. নিগ্রোধারামেতি নিগ্রোধো নাম সক্কো, সো ঞাতিসমাগমকালে কপিলৰত্থুং আগতে ভগৰতি অত্তনো আরামে ৰিহারং কারেত্ৰা ভগৰতো নিয্যাতেসি, তস্মিং ৰিহরতীতি অত্থো. মহানামোতি অনুরুদ্ধত্থেরস্স ভাতা ভগৰতো চুল়পিতুপুত্তো. সুদ্ধোদনো ¶ সুক্কোদনো সক্কোদনো ধোতোদনো অমিতোদনোতি ইমে পঞ্চ জনা ভাতরো. অমিতা নাম দেৰী তেসং ভগিনী. তিস্সত্থেরো তস্সা পুত্তো. তথাগতো চ নন্দত্থেরো চ সুদ্ধোদনস্স পুত্তা, মহানামো চ অনুরুদ্ধত্থেরো চ সুক্কোদনস্স. আনন্দত্থেরো অমিতোদনস্স, সো ভগৰতো কনিট্ঠো. মহানামো মহল্লকতরো সকদাগামী অরিযসাৰকো.
দীঘরত্তন্তি ময্হং সকদাগামিফলুপ্পত্তিতো পট্ঠায চিররত্তং জানামীতি দস্সেতি. লোভধম্মাতি লোভসঙ্খাতা ধম্মা, নানপ্পকারকং লোভংযেৰ সন্ধায ৰদতি. ইতরেসুপি দ্ৰীসু এসেৰ নযো. পরিযাদায তিট্ঠন্তীতি খেপেত্ৰা তিট্ঠন্তি. ইদঞ্হি পরিযাদানং নাম ‘‘সব্বং হত্থিকাযং পরিযাদিযিত্ৰা সব্বং অস্সকাযং সব্বং রথকাযং সব্বং পত্তিকাযং পরিযাদিযিত্ৰা জীৰন্তংযেৰ নং ওসজ্জেয্য’’ন্তি (সং. নি. ১.১২৬) এত্থ গহণে আগতং. ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা সব্বং ¶ কামরাগং পরিযাদিযতী’’তি (সং. নি. ৩.১০২) এত্থ খেপনে. ইধাপি খেপনে অধিপ্পেতং. তেন ৰুত্তং ‘‘পরিযাদিযিত্ৰাতি খেপেত্ৰা’’তি.
যেন মে একদা লোভধম্মাপীতি যেন ময্হং একেকস্মিং কালে লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তীতি পুচ্ছতি. অযং কির রাজা ‘‘সকদাগামিমগ্গেন লোভদোসমোহা নিরৰসেসা পহীযন্তী’’তি সঞ্ঞী অহোসি, অযং ‘‘অপ্পহীনং মে অত্থী’’তিপি জানাতি, অপ্পহীনকং ¶ উপাদায পহীনকম্পি পুন পচ্ছতোৰাৰত্ততীতি সঞ্ঞী হোতি. অরিযসাৰকস্স এৰং সন্দেহো উপ্পজ্জতীতি? আম উপ্পজ্জতি. কস্মা? পণ্ণত্তিযা অকোৰিদত্তা. ‘‘অযং কিলেসো অসুকমগ্গৰজ্ঝো’’তি ইমিস্সা পণ্ণত্তিযা অকোৰিদস্স হি অরিযসাৰকস্সপি এৰং হোতি. কিং তস্স পচ্চৰেক্খণা নত্থীতি? অত্থি. সা পন ন সব্বেসং পরিপুণ্ণা হোতি. একো হি পহীনকিলেসমেৰ পচ্চৰেক্খতি. একো অৰসিট্ঠকিলেসমেৰ, একো মগ্গমেৰ, একো ফলমেৰ, একো নিব্বানমেৰ. ইমাসু পন পঞ্চসু পচ্চৰেক্খণাসু একং ৰা দ্ৰে ৰা নো লদ্ধুং ন ৰট্টতি. ইতি যস্স পচ্চৰেক্খণা ন পরিপুণ্ণা, তস্স মগ্গৰজ্ঝকিলেসপণ্ণত্তিযং অকোৰিদত্তা এৰং হোতি.
১৭৬. সো ¶ এৰ খো তেতি সোযেৰ লোভো দোসো মোহো চ তৰ সন্তানে অপ্পহীনো, ত্ৰং পন পহীনসঞ্ঞী অহোসীতি দস্সেতি. সো চ হি তেতি সো তুয্হং লোভদোসমোহধম্মো. কামেতি দুৰিধে কামে. ন পরিভুঞ্জেয্যাসীতি মযং ৰিয পব্বজেয্যাসীতি দস্সেতি.
১৭৭. অপ্পস্সাদাতি পরিত্তসুখা. বহুদুক্খাতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকদুক্খমেৰেত্থ বহুকং. বহুপাযাসাতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকো উপাযাসকিলেসোযেৰেত্থ বহু. আদীনৰোতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকো উপদ্দৰো. এত্থ ভিয্যোতি এতেসু কামেসু অযং আদীনৰোযেৰ বহু. অস্সাদো পন হিমৰন্তং উপনিধায সাসপো ৰিয অপ্পো, পরিত্তকো. ইতি চেপি মহানামাতি মহানাম এৰং চেপি অরিযসাৰকস্স. যথাভূতন্তি যথাসভাৰং. সম্মা নযেন কারণেন পঞ্ঞায সুট্ঠু দিট্ঠং হোতীতি দস্সেতি. তত্থ পঞ্ঞাযাতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায, হেট্ঠামগ্গদ্ৰযঞাণেনাতি অত্থো. সো ¶ চাতি সো এৰ মগ্গদ্ৰযেন দিট্ঠকামাদীনৰো অরিযসাৰকো. পীতিসুখন্তি ইমিনা সপ্পীতিকানি দ্ৰে ঝানানি দস্সেতি. অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরন্তি ততো ঝানদ্ৰযতো সন্ততরং অঞ্ঞং উপরিঝানদ্ৰযঞ্চেৰ মগ্গদ্ৰযঞ্চ. নেৰ তাৰ অনাৰট্টী কামেসু হোতীতি অথ খো সো দ্ৰে মগ্গে পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতোপি অরিযসাৰকো উপরি ঝানানং ৰা মগ্গানং ৰা অনধিগতত্তা নেৰ তাৰ কামেসু অনাৰট্টী হোতি, অনাৰট্টিনো অনাভোগো ন হোতি. আৰট্টিনো সাভোগোযেৰ হোতি. কস্মা? চতূহি ঝানেহি ৰিক্খম্ভনপ্পহানস্স, দ্ৰীহি মগ্গেহি সমুচ্ছেদপ্পহানস্স অভাৰা.
ময্হম্পি ¶ খোতি ন কেৰলং তুয্হেৰ, অথ খো ময্হম্পি. পুব্বেৰ সম্বোধাতি মগ্গসম্বোধিতো পঠমতরমেৰ. পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতীতি এত্থ ওরোধনাটকা পজহনপঞ্ঞা অধিপ্পেতা. পীতিসুখং নাজ্ঝগমন্তি সপ্পীতিকানি দ্ৰে ঝানানি ন পটিলভিং. অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরন্তি ইধ উপরি ঝানদ্ৰযং চেৰ চত্তারো চ মগ্গা অধিপ্পেতা. পচ্চঞ্ঞাসিন্তি পটিঅঞ্ঞাসিং.
১৭৯. একমিদাহং মহানাম সমযন্তি কস্মা আরদ্ধং? অযং পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. হেট্ঠা কামানং অস্সাদোপি আদীনৰোপি কথিতো ¶ , নিস্সরণং ন কথিতং, তং কথেতুং অযং দেসনা আরদ্ধা. কামসুখল্লিকানুযোগো হি একো অন্তো অত্তকিলমথানুযোগো একোতি ইমেহি অন্তেহি মুত্তং মম সাসনন্তি উপরি ফলসমাপত্তিসীসেন সকলসাসনং দস্সেতুম্পি অযং দেসনা আরদ্ধা.
গিজ্ঝকূটে পব্বতেতি তস্স পব্বতস্স গিজ্ঝসদিসং কূটং অত্থি, তস্মা গিজ্ঝকূটোতি ৰুচ্চতি. গিজ্ঝা ৰা তস্স কূটেসু নিৰসন্তীতিপি গিজ্ঝকূটোতি ৰুচ্চতি. ইসিগিলিপস্সেতি ইসিগিলিপব্বতস্স পস্সে. কাল়সিলাযন্তি কাল়ৰণ্ণে পিট্ঠিপাসাণে. উব্ভট্ঠকা হোন্তীতি উদ্ধংযেৰ ঠিতকা হোন্তি অনিসিন্না. ওপক্কমিকাতি উব্ভট্ঠকাদিনা অত্তনো উপক্কমেন নিব্বত্তিতা. নিগণ্ঠো, আৰুসোতি অঞ্ঞং কারণং ৰত্তুং অসক্কোন্তা নিগণ্ঠস্স উপরি পক্খিপিংসু. সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰীতি ¶ সো অম্হাকং সত্থা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং সব্বং জানাতি পস্সতীতি দস্সেতি. অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতীতি সো অম্হাকং সত্থা অপরিসেসং ধম্মং জানন্তো অপরিসেসসঙ্খাতং ঞাণদস্সনং পটিজানাতি, পটিজানন্তো চ এৰং পটিজানাতি ‘‘চরতো চ মে তিট্ঠতো চ…পে… পচ্চুপট্ঠিত’’ন্তি. তত্থ সততন্তি নিচ্চং. সমিতন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং.
১৮০. কিং পন তুম্হে, আৰুসো, নিগণ্ঠা জানাথ এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণন্তি ইদং ভগৰা পুরিসো নাম যং করোতি, তং জানাতি. ৰীসতিকহাপণে ইণং গহেত্ৰা দস দত্ৰা ‘‘দস মে দিন্না দস অৰসিট্ঠা’’তি জানাতি, তেপি দত্ৰা ‘‘সব্বং দিন্ন’’ন্তি জানাতি. খেত্তস্স ততিযভাগং লাযিত্ৰা ‘‘একো ভাগো লাযিতো, দ্ৰে অৰসিট্ঠা’’তি জানাতি. পুন একং লাযিত্ৰা ¶ ‘‘দ্ৰে লাযিতা, একো অৰসিট্ঠো’’তি জানাতি. তস্মিম্পি লাযিতে ‘‘সব্বং নিট্ঠিত’’ন্তি জানাতি, এৰং সব্বকিচ্চেসু কতঞ্চ অকতঞ্চ জানাতি, তুম্হেহিপি তথা ঞাতব্বং সিযাতি দস্সেতি. অকুসলানং ধম্মানং পহানন্তি ইমিনা অকুসলং পহায কুসলং ভাৰেত্ৰা সুদ্ধন্তং পত্তো নিগণ্ঠো নাম তুম্হাকং সাসনে অত্থীতি পুচ্ছতি.
এৰং সন্তেতি তুম্হাকং এৰং অজাননভাৰে সতি. লুদ্দাতি লুদ্দাচারা. লোহিতপাণিনোতি পাণে জীৰিতা ৰোরোপেন্তা লোহিতেন মক্খিতপাণিনো. পাণং হি হনন্তস্সপি যস্স লোহিতেন পাণি ন মক্খিযতি ¶ , সোপি লোহিতপাণীত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. কুরূরকম্মন্তাতি দারুণকম্মা. মাতরি পিতরি ধম্মিকসমণব্রাহ্মণাদীসু চ কতাপরাধা. মাগৰিকাদযো ৰা কক্খল়কম্মা.
ন খো, আৰুসো, গোতমাতি ইদং নিগণ্ঠা ‘‘অযং অম্হাকং ৰাদে দোসং দেতি, মযম্পিস্স দোসং আরোপেমা’’তি মঞ্ঞমানা আরভিংসু. তস্সত্থো, ‘‘আৰুসো, গোতম যথা তুম্হে পণীতচীৰরানি ধারেন্তা সালিমংসোদনং ভুঞ্জন্তা দেৰৰিমানৰণ্ণায গন্ধকুটিযা ৰসমানা সুখেন সুখং অধিগচ্ছথ, ন এৰং সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং. যথা পন মযং উক্কুটিকপ্পধানাদীহি নানপ্পকারণং দুক্খং অনুভৰাম, এৰং দুক্খেন সুখং অধিগন্তব্ব’’ন্তি. সুখেন চ হাৰুসোতি ইদং সচে সুখেন চ সুখং অধিগন্তব্বং সিযা. রাজা অধিগচ্ছেয্যাতি দস্সনত্থং ৰুত্তং ¶ . তত্থ মাগধোতি মগধরট্ঠস্স ইস্সরো. সেনিযোতি তস্স নামং. বিম্বীতি অত্তভাৰস্স নামং. সো তস্স সারভূতো দস্সনীযো পাসাদিকো অত্তভাৰসমিদ্ধিযা বিম্বিসারোতি ৰুচ্চতি. সুখৰিহারিতরোতি ইদং তে নিগণ্ঠা রঞ্ঞো তীসু পাসাদেসু তিৰিধৰযেহি নাটকেহি সদ্ধিং সম্পত্তিঅনুভৰনং সন্ধায ৰদন্তি. অদ্ধাতি একংসেন. সহসা অপ্পটিসঙ্খাতি সাহসং কত্ৰা, অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰাৰ যথা রত্তো রাগৰসেন দুট্ঠো দোসৰসেন মূল়্হো মোহৰসেন ভাসতি, এৰমেৰং ৰাচা ভাসিতাতি দস্সেতি.
তত্থ পটিপুচ্ছিস্সামীতি তস্মিং অত্থে পুচ্ছিস্সামি. যথা ৰো খমেয্যাতি যথা তুম্হাকং রুচ্চেয্য. পহোতীতি সক্কোতি.
অনিঞ্জমানোতি অচলমানো. একন্তসুখং পটিসংৰেদীতি নিরন্তরসুখং পটিসংৰেদী. ‘‘অহং খো ¶ , আৰুসো, নিগণ্ঠা পহোমি…পে… একন্তসুখং পটিসংৰেদী’’তি ইদং অত্তনো ফলসমাপত্তিসুখং দস্সেন্তো আহ. এত্থ চ কথাপতিট্ঠাপনত্থং রাজৰারে সত্ত আদিং কত্ৰা পুচ্ছা কতা. সত্ত রত্তিন্দিৰানি নপ্পহোতীতি হি ৰুত্তে ছ পঞ্চ চত্তারীতি সুখং পুচ্ছিতুং হোতি. সুদ্ধৰারে পন সত্তাতি ৰুত্তে পুন ছ পঞ্চ চত্তারীতি ৰুচ্চমানং অনচ্ছরিযং হোতি, তস্মা একং আদিং কত্ৰা দেসনা কতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. অনুমানসুত্তৰণ্ণনা
১৮১. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি অনুমানসুত্তং. তত্থ ভগ্গেসূতি এৰংনামকে জনপদে, ৰচনত্থো পনেত্থ ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বো. সুসুমারগিরেতি এৰংনামকে নগরে. তস্স কির নগরস্স ৰত্থুপরিগ্গহদিৰসে অৰিদূরে উদকরহদে সুংসুমারো সদ্দমকাসি, গিরং নিচ্ছারেসি. অথ নগরে নিট্ঠিতে সুংসুমারগিরং ত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. ভেসকল়াৰনেতি ভেসকল়ানামকে ৰনে. ‘‘ভেসগল়াৰনে’’তিপি পাঠো. মিগদাযেতি তং ৰনং মিগপক্খীনং অভযদিন্নট্ঠানে জাতং, তস্মা মিগদাযোতি ৰুচ্চতি.
পৰারেতীতি ¶ ইচ্ছাপেতি. ৰদন্তূতি ওৰাদানুসাসনিৰসেন ৰদন্তু, অনুসাসন্তূতি অত্থো. ৰচনীযোম্হীতি অহং তুম্হেহি ৰত্তব্বো, অনুসাসিতব্বো ওৰদিতব্বোতি অত্থো. সো চ হোতি দুব্বচোতি সো চ দুক্খেন ৰত্তব্বো হোতি, ৰুত্তো ন সহতি. দোৰচস্সকরণেহীতি দুব্বচভাৰকারকেহি উপরি আগতেহি সোল়সহি ধম্মেহি. অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিন্তি যো হি ৰুচ্চমানো তুম্হে মং কস্মা ৰদথ, অহং অত্তনো কপ্পিযাকপ্পিযং সাৰজ্জানৰজ্জং অত্থানত্থং জানামীতি ৰদতি. অযং অনুসাসনিং পদক্খিণতো ন গণ্হাতি, ৰামতো গণ্হাতি, তস্মা অপ্পদক্খিণগ্গাহীতি ৰুচ্চতি.
পাপিকানং ইচ্ছানন্তি লামকানং অসন্তসম্ভৰনপত্থনানং. পটিপ্ফরতীতি পটিৰিরুদ্ধো, পচ্চনীকো হুত্ৰা তিট্ঠতি, অপসাদেতীতি কিং নু খো তুয্হং বালস্স অব্যত্তস্স ভণিতেন, ত্ৰম্পি নাম ভণিতব্বং মঞ্ঞিস্সসীতি এৰং ঘট্টেতি. পচ্চারোপেতীতি, ত্ৰম্পি খোসি ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো, তং তাৰ পটিকরোহীতি এৰং পটিআরোপেতি.
অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতীতি অঞ্ঞেন কারণেন ৰচনেন ৰা অঞ্ঞং কারণং ৰচনং ৰা পটিচ্ছাদেতি. ‘‘আপত্তিং আপন্নোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘কো আপন্নো, কিং আপন্নো, কিস্মিং আপন্নো, কং ভণথ, কিং ভণথা’’তি ৰা ৰদতি. ‘‘এৰরূপং কিঞ্চি তযা দিট্ঠ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ন সুণামী’’তি ¶ সোতং ৰা উপনেতি. বহিদ্ধা কথং অপনামেতীতি ‘‘ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নোসী’’তি পুট্ঠো ‘‘পাটলিপুত্তং গতোম্হী’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘ন তৰ পাটলিপুত্তগমনং পুচ্ছাম, আপত্তিং ¶ পুচ্ছামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ততো রাজগেহং গতোম্হী’’তি, রাজগেহং ৰা যাহি ব্রাহ্মণগেহং ৰা, আপত্তিং আপন্নোসীতি. তত্থ মে সূকরমংসং লদ্ধন্তিআদীনি ৰদন্তো কথং বহিদ্ধা ৰিক্খিপতি.
অপদানেতি অত্তনো চরিযায. ন সম্পাযতীতি, আৰুসো, ত্ৰং কুহিং ৰসসি, কং নিস্সায ৰসসীতি ৰা, যং ত্ৰং ৰদেসি ‘‘মযা এস আপত্তিং আপজ্জন্নো দিট্ঠো’’তি. ত্ৰং তস্মিং সমযে কিং করোসি, অযং কিং করোতি, কত্থ ৰা ত্ৰং অচ্ছসি কত্থ ৰা অযন্তিআদিনা নযেন চরিযং পুট্ঠো সম্পাদেত্ৰা কথেতুং ন সক্কোতি.
১৮৩. তত্রাৰুসোতি ¶ , আৰুসো, তেসু সোল়সসু ধম্মেসু. অত্তনাৰ অত্তানং এৰং অনুমিনিতব্বন্তি এৰং অত্তনাৰ অত্তা অনুমেতব্বো তুলেতব্বো তীরেতব্বো.
১৮৪. পচ্চৰেক্খিতব্বন্তি পচ্চৰেক্খিতব্বো. অহোরত্তানুসিক্খিনাতি দিৰাপি রত্তিম্পি সিক্খন্তেন, রতিঞ্চ দিৰা চ কুসলেসু ধম্মেসু সিক্খন্তেন পীতিপামোজ্জমেৰ উপ্পাদেতব্বন্তি অত্থো.
অচ্ছে ৰা উদকপত্তেতি পসন্নে ৰা উদকভাজনে. মুখনিমিত্তন্তি মুখপটিবিম্বং. রজন্তি আগন্তুকরজং. অঙ্গণন্তি তত্থ জাতকং তিলকং ৰা পিল়কং ৰা. সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনেতি ইমিনা সব্বপ্পহানং কথেসি. কথং? এত্তকা অকুসলা ধম্মা পব্বজিতস্স নানুচ্ছৰিকাতি পটিসঙ্খানং উপ্পাদযতো হি পটিসঙ্খানপ্পহানংকথিতং হোতি. সীলং পদট্ঠানং কত্ৰা কসিণপরিকম্মং আরভিত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেন্তস্স ৰিক্খম্ভনপ্পহানং কথিতং. সমাপত্তিং পদট্ঠানং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তস্স তদঙ্গপ্পহানং কথিতং. ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মগ্গং ভাৰেন্তস্স সমুচ্ছেদপ্পহানং কথিতং. ফলে আগতে পটিপ্পস্সদ্ধিপ্পহানং, নিব্বানে আগতে নিস্সরণপ্পহানন্তি এৰং ইমস্মিং সুত্তে সব্বপ্পহানং কথিতংৰ হোতি.
ইদঞ্হি ¶ সুত্তং ভিক্খুপাতিমোক্খং নামাতি পোরাণা ৰদন্তি. ইদং দিৰসস্স তিক্খত্তুং পচ্চৰেক্খিতব্বং. পাতো এৰ ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নেন ‘‘ইমে এত্তকা কিলেসা অত্থি নু খো ময্হং নত্থী’’তি পচ্চৰেক্খিতব্বা. সচে অত্থীতি পস্সতি, তেসং পহানায ৰাযমিতব্বং. নো চে পস্সতি, সুপব্বজিতোস্মীতি ¶ অত্তমনেন ভৰিতব্বং. ভত্তকিচ্চং কত্ৰা রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসীদিত্ৰাপি পচ্চৰেক্খিতব্বং. সাযং ৰসনট্ঠানে নিসীদিত্ৰাপি পচ্চৰেক্খিতব্বং. তিক্খত্তুং অসক্কোন্তেন দ্ৰে ৰারে পচ্চৰেক্খিতব্বং. দ্ৰে ৰারে অসক্কোন্তেন পন অৰস্সং একৰারং পচ্চৰেক্খিতব্বং, অপ্পচ্চৰেক্খিতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
অনুমানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. চেতোখিলসুত্তৰণ্ণনা
১৮৫. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি চেতোখিলসুত্তং. তত্থ চেতোখিলাতি চিত্তস্স থদ্ধভাৰা কচৰরভাৰা খাণুকভাৰা. চেতসো ৰিনিবন্ধাতি চিত্তং বন্ধিত্ৰা মুট্ঠিযং কত্ৰা ৰিয গণ্হন্তীতি চেতসো ৰিনিবন্ধা. ৰুদ্ধিন্তিআদীসু সীলেন ৰুদ্ধিং, মগ্গেন ৰিরুল়্হিং, নিব্বানেন ৰেপুল্লং. সীলসমাধীহি ৰা ৰুদ্ধিং, ৰিপস্সনামগ্গেহি ৰিরুল়্হিং, ফলনিব্বানেহি ৰেপুল্লং. সত্থরি কঙ্খতীতি সত্থু সরীরে ৰা গুণে ৰা কঙ্খতি. সরীরে কঙ্খমানো দ্ৰত্তিংসৰরলক্খণপ্পটিমণ্ডিতং নাম সরীরং অত্থি নু খো নত্থীতি কঙ্খতি, গুণে কঙ্খমানো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নজাননসমত্থং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং অত্থি নু খো নত্থীতি কঙ্খতি. ৰিচিকিচ্ছতীতি ৰিচিনন্তো কিচ্ছতি, দুক্খং আপজ্জতি, ৰিনিচ্ছেতুং ন সক্কোতি. নাধিমুচ্চতীতি এৰমেতন্তি অধিমোক্খং ন পটিলভতি. ন সম্পসীদতীতি গুণেসু ওতরিত্ৰা নিব্বিচিকিচ্ছভাৰেন পসীদিতুং, অনাৰিলো ভৰিতুং ন সক্কোতি. আতপ্পাযাতি কিলেসসন্তাপকৰীরিযকরণত্থায. অনুযোগাযাতি পুনপ্পুনং যোগায. সাতচ্চাযাতি সততকিরিযায পধানাযাতি পদহনত্থায. অযং পঠমো চেতোখিলোতি অযং সত্থরি ৰিচিকিচ্ছাসঙ্খাতো পঠমো চিত্তস্স থদ্ধভাৰো, এৰমেতস্স ভিক্খুনো অপ্পহীনো হোতি. ধম্মেতি পরিযত্তিধম্মে চ পটিৰেধধম্মে চ. পরিযত্তিধম্মে কঙ্খমানো, তেপিটকং বুদ্ধৰচনং চতুরাসীতি ধম্মক্খন্ধসহস্সানীতি ৰদন্তি, অত্থি নু খো এতং নত্থীতি কঙ্খতি. পটিৰেধধম্মে কঙ্খমানো ৰিপস্সনানিস্সন্দো মগ্গো নাম, মগ্গনিস্সন্দো ফলং নাম, সব্বসঙ্খারপটিনিস্সগ্গো নিব্বানং নামাতি ৰদন্তি. তং অত্থি নু খো নত্থীতি কঙ্খতি. সঙ্ঘে কঙ্খতীতি সুপ্পটিপন্নোতিআদীনং পদানং ৰসেন এৰরূপং পটিপদং পটিপন্না ¶ চত্তারো মগ্গট্ঠা চত্তারো ফলট্ঠাতি অট্ঠন্নং পুগ্গলানং সমূহভূতো সঙ্ঘো নাম, সো অত্থি নু খো নত্থীতি কঙ্খতি. সিক্খায কঙ্খমানো অধিসীলসিক্খা নাম অধিচিত্তসিক্খা নাম অধিপঞ্ঞাসিক্খা ¶ নামাতি ৰদন্তি. সা অত্থি নু খো নত্থীতি কঙ্খতি. অযং পঞ্চমোতি অযং সব্রহ্মচারীসু কোপসঙ্খাতো পঞ্চমো চিত্তস্স থদ্ধভাৰো কচৰরভাৰো খাণুকভাৰো.
১৮৬. ৰিনিবন্ধেসু ¶ কামেতি ৰত্থুকামেপি কিলেসকামেপি. কাযেতি অত্তনো কাযে. রূপেতি বহিদ্ধা রূপে. যাৰদত্থন্তি যত্তকং ইচ্ছতি, তত্তকং. উদরাৰদেহকন্তি উদরপূরং. তঞ্হি উদরং অৰদেহনতো উদরাৰদেহকন্তি ৰুচ্চতি. সেয্যসুখন্তি মঞ্চপীঠসুখং, উতুসুখং ৰা. পস্সসুখন্তি যথা সম্পরিৰত্তকং সযন্তস্স দক্খিণপস্সৰামপস্সানং সুখং হোতি, এৰং উপ্পন্নসুখং. মিদ্ধসুখন্তি নিদ্দাসুখং. অনুযুত্তোতি যুত্তপযুত্তো ৰিহরতি.
পণিধাযাতি পত্থযিত্ৰা. সীলেনাতিআদীসু সীলন্তি চতুপারিসুদ্ধিসীলং. ৰতন্তি ৰতসমাদানং. তপোতি তপচরণং. ব্রহ্মচরিযন্তি মেথুনৰিরতি. দেৰো ৰা ভৰিস্সামীতি মহেসক্খদেৰো ৰা ভৰিস্সামি. দেৰঞ্ঞতরো ৰাপি অপ্পেসক্খদেৰেসু ৰা অঞ্ঞতরো.
১৮৯. ইদ্ধিপাদেসু ছন্দং নিস্সায পৰত্তো সমাধি ছন্দসমাধি. পধানভূতা সঙ্খারা পধানসঙ্খারা. সমন্নাগতন্তি তেহি ধম্মেহি উপেতং. ইদ্ধিযা পাদং, ইদ্ধিভূতং ৰা পাদন্তি ইদ্ধিপাদং. সেসেসুপি এসেৰ নযো, অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে আগতো যেৰ. ৰিসুদ্ধিমগ্গেপিস্স অত্থো দীপিতো. ইতি ইমেহি চতূহি ইদ্ধিপাদেহি ৰিক্খম্ভনপ্পহানং কথিতং. উস্সোল়্হীযেৰ পঞ্চমীতি এত্থ উস্সোল়্হীতি সব্বত্থ কত্তব্বৰীরিযং দস্সেতি. উস্সোল়্হীপন্নরসঙ্গসমন্নাগতোতি পঞ্চ চেতোখিলপ্পহানানি পঞ্চ ৰিনিবন্ধপ্পহানানি চত্তারো ইদ্ধিপাদা উস্সোল়্হীতি এৰং উস্সোল়্হিযা সদ্ধিং পন্নরসহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো. ভব্বোতি অনুরূপো, অনুচ্ছৰিকো. অভিনিব্ভিদাযাতি ঞাণেন কিলেসভেদায. সম্বোধাযাতি চতুমগ্গসম্বোধায. অনুত্তরস্সাতি সেট্ঠস্স. যোগক্খেমস্সাতি চতূহি যোগেহি খেমস্স অরহত্তস্স. অধিগমাযাতি পটিলাভায. সেয্যথাতি ওপম্মত্থে নিপাতো. পীতি সম্ভাৰনত্থে. উভযেনপি সেয্যথাপি নাম, ভিক্খৰেতি দস্সেতি ¶ .
কুক্কুটিযা ¶ অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰাতি এত্থ পন কিঞ্চাপি কুক্কুটিযা ৰুত্তপ্পকারতো ঊনাধিকানিপি অণ্ডানি হোন্তি, ৰচনসিলিট্ঠতায পন এৰং ৰুত্তং. এৰঞ্হি লোকে সিলিট্ঠং ৰচনং হোতি. তানস্সূতি তানি অস্সু, ভৰেয্যুন্তি অত্থো. কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানীতি তায জনেত্তিযা কুক্কুটিযা পক্খে পসারেত্ৰা তেসং উপরি সযন্তিযা সম্মা অধিসযিতানি. সম্মা পরিসেদিতানীতি কালেন কালং উতুং গাহাপেন্তিযা সুট্ঠু সমন্ততো সেদিতানি ¶ উস্মীকতানি. সম্মা পরিভাৰিতানীতি কালেন কালং সুট্ঠু সমন্ততো ভাৰিতানি, কুক্কুটগন্ধং গাহাপিতানীতি অত্থো. কিঞ্চাপি তস্সা কুক্কুটিযাতি তস্সা কুক্কুটিযা ইমং তিৰিধকিরিযাকরণেন অপ্পমাদং কত্ৰা কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য. অথ খো ভব্বাৰ তেতি অথ খো তে কুক্কুটপোতকা ৰুত্তনযেন সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জিতুং ভব্বাৰ. তে হি যস্মা তায কুক্কুটিযা এৰং তীহাকারেহি তানি অণ্ডানি পরিপালীযমানানি ন পূতীনি হোন্তি. যোপি নেসং অল্লসিনেহো, সোপি পরিযাদানং গচ্ছতি, কপালং তনুকং হোতি, পাদনখসিখা চ মুখতুণ্ডকঞ্চ খরং হোতি, সযং পরিপাকং গচ্ছতি, কপালস্স তনুত্তা বহি আলোকো অন্তো পঞ্ঞাযতি, তস্মা ‘‘চিরং ৰত মযং সঙ্কুটিতহত্থপাদা সম্বাধে সযিম্হা, অযঞ্চ বহি আলোকো দিস্সতি, এত্থ দানি নো সুখৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি নিক্খমিতুকামা হুত্ৰা কপালং পাদেন পহরন্তি, গীৰং পসারেন্তি, ততো তং কপালং দ্ৰেধা ভিজ্জতি. অথ তে পক্খে ৰিধুনন্তা তঙ্খণানুরূপং ৰিরৰন্তা নিক্খমন্তিযেৰ, নিক্খমিত্ৰা চ গামক্খেত্তং উপসোভযমানা ৰিচরন্তি.
এৰমেৰ খোতি ইদং ওপম্মসম্পটিপাদনং. তং এৰং অত্থেন সংসন্দেত্ৰা ৰেদিতব্বং – তস্সা কুক্কুটিযা অণ্ডেসু তিৰিধকিরিযাকরণং ৰিয হি ইমস্স ভিক্খুনো উস্সোল়্হীপন্নরসেহি অঙ্গেহি সমন্নাগতভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাসম্পাদনেন অণ্ডানং অপূতিভাৰো ৰিয পন্নরসঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুনো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স অপরিহানি. তস্সা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডানং অল্লসিনেহপরিযাদানং ৰিয তস্স ভিক্খুনো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ভৰত্তযানুগতনিকন্তিসিনেহপরিযাদানং ¶ . অণ্ডকলাপানং তনুভাৰো ৰিয ¶ ভিক্খুনো অৰিজ্জণ্ডকোসস্স তনুভাৰো. কুক্কুটপোতকানং পাদনখমুতুণ্ডকানং থদ্ধখরভাৰো ৰিয ভিক্খুনো ৰিপস্সনাঞাণস্স তিক্খখরৰিপ্পসন্নসূরভাৰো. কুক্কুটপোতকানং পরিণামকালো ৰিয ভিক্খুনো ৰিপস্সনাঞাণস্স পরিণামকালো ৰড্ঢিতকালো গব্ভগ্গহণকালো. কুক্কুটপোতকানং পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিক্খমনকালো ৰিয তস্স ভিক্খুনো ৰিপস্সনাঞাণগব্ভং গণ্হাপেত্ৰা ৰিচরন্তস্স তজ্জাতিকং উতুসপ্পাযং ৰা ভোজনসপ্পাযং ৰা পুগ্গলসপ্পাযং ৰা ধম্মস্সৰনসপ্পাযং ৰা লভিত্ৰা একাসনে নিসিন্নস্সেৰ ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তস্স অনুপুব্বাধিগতেন অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিঞ্ঞাপক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা ¶ অরহত্তপ্পত্তকালো ৰেদিতব্বো. যথা পন কুক্কুটপোতকানং পরিণতভাৰং ঞত্ৰা মাতাপি অণ্ডকোসং ভিন্দতি, এৰং তথারূপস্স ভিক্খুনো ঞাণপরিপাকং ঞত্ৰা সত্থাপি –
‘‘উচ্ছিন্দ সিনেহমত্তনো, কুমুদং সারদিকংৰ পাণিনা;
সন্তিমগ্গমেৰ ব্রূহয, নিব্বানং সুগতেন দেসিত’’ন্তি. (ধ. প. ২৮৫) –
আদিনা নযেন ওভাসং ফরিত্ৰা গাথায অৰিজ্জণ্ডকোসং পহরতি, সো গাথাপরিযোসানে অৰিজ্জাণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. ততো পট্ঠায যথা তে কুক্কুটপোতকা গামক্খেত্তং উপসোভযমানা তত্থ তত্থ ৰিচরন্তি, এৰং অযম্পি মহাখীণাসৰো নিব্বানরম্মণং ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা সঙ্ঘারামং উপসোভযমানো ৰিচরতি.
ইতি ইমস্মিং সুত্তে চত্তারি পহানানি কথিতানি. কথং? চেতোখিলানঞ্হি চেতোৰিনিবন্ধানং পহানেন পটিসঙ্খানপ্পপহানং কথিতং, ইদ্ধিপাদেহি ৰিক্খম্ভনপ্পহানং কথিত, মগ্গে আগতে সমুচ্ছেদপ্পহানং কথিতং, ফলে আগতে পটিপ্পস্সদ্ধিপ্পহানং কথিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চেতোখিলসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. ৰনপত্থপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা
১৯০. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি ৰনপত্থপরিযাযং. তত্থ ৰনপত্থপরিযাযন্তি ৰনপত্থকারণং, ৰনপত্থদেসনং ৰা.
১৯১. ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতীতি মনুস্সূপচারাতিক্কন্তং ৰনসণ্ডসেনাসনং নিস্সায সমণধম্মং করোন্তো ৰিহরতি. অনুপট্ঠিতাতিআদীসু পুব্বে অনুপট্ঠিতা সতি তং উপনিস্সায ৰিহরতোপি ন উপট্ঠাতি, পুব্বে অসমাহিতং চিত্তং ন সমাধিযতি, পুব্বে অপরিক্খীণা আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, পুব্বে অননুপ্পত্তং অনুত্তরং যোগক্খেমসঙ্খাতং অরহত্তঞ্চ ন পাপুণাতীতি অত্থো. জীৰিতপরিক্খারাতি জীৰিতসম্ভারা. সমুদানেতব্বাতি সমাহরিতব্বা. কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তীতি দুক্খেন উপ্পজ্জন্তি. রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰাতি রত্তিকোট্ঠাসে ৰা দিৰসকোট্ঠাসে ৰা. এত্থ চ রত্তিভাগে পটিসঞ্চিক্খমানেন ঞত্ৰা রত্তিংযেৰ পক্কমিতব্বং, রত্তিং চণ্ডৰাল়াদীনং পরিবন্ধে সতি অরুণুগ্গমনং আগমেতব্বং. দিৰসভাগে ঞত্ৰা দিৰাৰ পক্কমিতব্বং, দিৰা পরিবন্ধে সতি সূরিযত্থঙ্গমনং আগমেতব্বং.
১৯২. সঙ্খাপীতি এৰং সমণধম্মস্স অনিপ্ফজ্জনভাৰং জানিত্ৰা. অনন্তরৰারে পন সঙ্খাপীতি এৰং সমণধম্মস্স নিপ্ফজ্জনভাৰং জানিত্ৰা.
১৯৪. যাৰজীৰন্তি যাৰ জীৰিতং পৰত্ততি, তাৰ ৰত্থব্বমেৰ.
১৯৫. সো পুগ্গলোতি পদস্স নানুবন্ধিতব্বোতি ইমিনা সম্বন্ধো. অনাপুচ্ছাতি ইধ পন তং পুগ্গলং অনাপুচ্ছা পক্কমিতব্বন্তি অত্থো.
১৯৭. সঙ্খাপীতি এৰং সমণধম্মস্স অনিপ্ফজ্জনভাৰং ঞত্ৰা সো পুগ্গলো নানুবন্ধিতব্বো, তং আপুচ্ছা পক্কমিতব্বং.
১৯৮. অপি ¶ পনুজ্জমানেনাপীতি অপি নিক্কড্ঢীযমানেনাপি. এৰরূপো হি পুগ্গলো সচেপি দারুকলাপসতং ৰা উদকঘটসতং ৰা ৰালিকম্বণসতং ৰা দণ্ডং আহরাপেতি, মা ইধ ৰসীতি নিক্কড্ঢাপেতি ৰা, তং তং খমাপেত্ৰা যাৰজীৰং ৰত্থব্বমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰনপত্থপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. মধুপিণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা
১৯৯. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি মধুপিণ্ডিকসুত্তং. তত্থ মহাৰনন্তি হিমৰন্তেন সদ্ধিং একাবদ্ধং অরোপিমং জাতিৰনং, ন যথা ৰেসালিযং রোপিতারোপিতমিস্সকং. দিৰাৰিহারাযাতি দিৰা পটিসল্লানত্থায. বেলুৰলট্ঠিকাযাতি তরুণবেলুৰরুক্খস্স. দণ্ডপাণীতি ন জরাদুব্বলতায দণ্ডহত্থো. অযঞ্হি তরুণো পঠমৰযে ঠিতো, দণ্ডচিত্ততায পন সুৰণ্ণদণ্ডং গহেত্ৰা ৰিচরতি, তস্মা দণ্ডপাণীতি ৰুত্তো. জঙ্ঘাৰিহারন্তি জঙ্ঘাকিলমথৰিনোদনত্থং জঙ্ঘাচারং. অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানোতি আরামদস্সন-ৰনদস্সন-পব্বতদস্সনাদীনং অত্থায ইতো চিতো চ ৰিচরমানো. অধিচ্চনিক্খমনো কিরেস কদাচি দেৰ নিক্খমিত্ৰা এৰং ৰিচরতি. দণ্ডমোলুব্ভাতি দণ্ডং ওলুম্ভিত্ৰা গোপালকদারকো ৰিয দণ্ডং পুরতো ঠপেত্ৰা দণ্ডমত্থকে দ্ৰে হত্থে পতিট্ঠাপেত্ৰা পিট্ঠিপাণিং হনুকেন উপ্পীল়েত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি.
২০০. কিংৰাদীতি কিংদিট্ঠিকো. কিমক্খাযীতি কিং কথেতি. অযং রাজা ভগৰন্তং অৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারমত্তকমেৰ কত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছতি. তম্পি ন অঞ্ঞাতুকামতায, অচিত্তীকারেন পুচ্ছতি. কস্মা? দেৰদত্তস্স পক্খিকো কিরেস. দেৰদত্তো অত্তনো সন্তিকং আগচ্ছমানে তথাগতে ভিন্দতি. সো কির এৰং ৰদেতি ‘‘সমণো গোতমো অম্হাকং কুলেন সদ্ধিং ৰেরী, ন নো কুলস্স ৰুদ্ধিং ইচ্ছতি. ভগিনীপি মে চক্কৰত্তিপরিভোগা, তং পহায ‘নস্সতেসা’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. ভাগিনেয্যোপি মে চক্কৰত্তিবীজন্তি ঞত্ৰা অম্হাকং কুলস্স ৰড্ঢিযা অতুস্সন্তো ‘নস্সতেত’ন্তি তম্পি দহরকালেযেৰ পব্বাজেসি. অহং পন তেন ৰিনা ৰত্তিতুং অসক্কোন্তো অনুপব্বজিতো. এৰং পব্বজিতম্পি মং পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ন উজুকেহি অক্খীহি ওলোকেতি. পরিসমজ্ঝে ভাসন্তোপি মহাফরসুনা পহরন্তো ৰিয আপাযিকো দেৰদত্তোতিআদীনি ভাসতী’’তি. এৰং অযম্পি রাজা দেৰদত্তেন ভিন্নো, তস্মা এৰমকাসি.
অথ ¶ ভগৰা যথা অযং রাজা মযা পঞ্হে পুচ্ছিতে ন কথেতীতি ৰত্তুং ন লভতি, যথা ¶ চ ভাসিতস্স অত্থং ন জানাতি, এৰমস্স ¶ কথেস্সামীতি তস্সানুচ্ছৰিকং কথেন্তো যথাৰাদী খোতিআদিমাহ.
তত্থ ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতীতি লোকে কেনচি সদ্ধিং ৰিগ্গাহিককথং ন করোতি ন ৰিৰদতি. তথাগতো হি লোকেন সদ্ধিং ন ৰিৰদতি; লোকো পন তথাগতেন সদ্ধিং অনিচ্চন্তি ৰুত্তে নিচ্চন্তি ৰদমানো, দুক্খং, অনত্তা, অসুভন্তি ৰুত্তে সুভন্তি ৰদমানো ৰিৰদতি. তেনেৰাহ ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, লোকেন ৰিৰদামি, লোকোৰ খো, ভিক্খৰে, মযা ৰিৰদতি, তথা ন, ভিক্খৰে, ধম্মৰাদী কেনচি লোকস্মিং ৰিৰদতি, অধম্মৰাদীৰ খো, ভিক্খৰে, ৰিৰদতী’’তি (সং. নি. ৩.৯৪). যথাতি যেন কারণেন. কামেহীতি ৰত্থুকামেহিপি কিলেসকামেহিপি. তং ব্রাহ্মণন্তি তং খীণাসৰং ব্রাহ্মণং. অকথংকথিন্তি নিব্বিচিকিচ্ছং. ছিন্নকুক্কুচ্চন্তি ৰিপ্পটিসারকুক্কুচ্চস্স চেৰ হত্থপাদকুক্কুচ্চস্স চ ছিন্নত্তা ছিন্নকুক্কুচ্চং. ভৰাভৰেতি পুনপ্পুনব্ভৰে, হীনপণীতে ৰা ভৰে, পণীতো হি ভৰো ৰুদ্ধিপ্পত্তো অভৰোতি ৰুচ্চতি. সঞ্ঞাতি কিলেসসঞ্ঞা. কিলেসাযেৰ ৰা ইধ সঞ্ঞানামেন ৰুত্তা, তস্মা যেন কারণেন কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং লোকে নিন্নাৰাদিং খীণাসৰব্রাহ্মণং কিলেসসঞ্ঞা নানুসেন্তি, তঞ্চ কারণং অহং ৰদামীতি অযমেত্থ অত্থো. ইতি ভগৰা অত্তনো খীণাসৰভাৰং দীপেতি. নিল্লাল়েত্ৰাতি নীহরিত্ৰা কীল়াপেত্ৰা. তিৰিসাখন্তি তিসাখং. নলাটিকন্তি ৰলিভঙ্গং নলাটে তিস্সো রাজিযো দস্সেন্তো ৰলিভঙ্গং ৰুট্ঠাপেত্ৰাতি অত্থো. দণ্ডমোলুব্ভাতি দণ্ডং উপ্পীল়েত্ৰা. ‘‘দণ্ডমালুব্ভা’’তিপি পাঠো, গহেত্ৰা পক্কামীতি অত্থো.
২০১. অঞ্ঞতরোতি নামেন অপাকটো একো ভিক্খু. সো কির অনুসন্ধিকুসলো, ভগৰতা যথা দণ্ডপাণী ন জানাতি, তথা মযা কথিতন্তি ৰুত্তে কিন্তি নু খো ভগৰতা অৰিঞ্ঞেয্যং কত্ৰা পঞ্হো কথিতোতি অনুসন্ধিং গহেত্ৰা দসবলং যাচিত্ৰা ইমং পঞ্হং ভিক্খুসঙ্ঘস্স পাকটং করিস্সামীতি উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা দসনখসমুজ্জলং ¶ অঞ্জলিং পগ্গয্হ কিংৰাদী পন, ভন্তে ভগৰাতিআদিমাহ.
যতোনিদানন্তি ¶ ভাৰনপুংসকং এতং, যেন কারণেন যস্মিং কারণে সতীতি অত্থো. পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাতি এত্থ সঙ্খাতি কোট্ঠাসো. পপঞ্চসঞ্ঞাতি তণ্হামানদিট্ঠিপপঞ্চসম্পযুত্তা সঞ্ঞা ¶ , সঞ্ঞানামেন ৰা পপঞ্চাযেৰ ৰুত্তা. তস্মা পপঞ্চকোট্ঠাসাতি অযমেত্থ অত্থো. সমুদাচরন্তীতি পৰত্তন্তি. এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বন্তি যস্মিং দ্ৰাদসাযতনসঙ্খাতে কারণে সতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি, এত্থ একাযতনম্পি চে অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং নত্থীতি অত্থো. তত্থ অভিনিন্দিতব্বন্তি অহং মমন্তি অভিনন্দিতব্বং. অভিৰদিতব্বন্তি অহং মমাতি ৰত্তব্বং. অজ্ঝোসিতব্বন্তি অজ্ঝোসিত্ৰা গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা গহেতব্বযুত্তং. এতেনেত্থ তণ্হাদীনংযেৰ অপ্পৰত্তিং কথেতি. এসেৰন্তোতি অযং অভিনন্দনাদীনং নত্থিভাৰোৰ রাগানুসযাদীনং অন্তো. এসেৰ নযো সব্বত্থ.
দণ্ডাদানাদীসু পন যায চেতনায দণ্ডং আদিযতি, সা দণ্ডাদানং. যায সত্থং আদিযতি পরামসতি, সা সত্থাদানং. মত্থকপ্পত্তং কলহং. নানাগাহমত্তং ৰিগ্গহং. নানাৰাদমত্তং ৰিৰাদং. তুৰং তুৰন্তি এৰং পৰত্তং তুৰং তুৰং. পিযসুঞ্ঞকরণং পেসুঞ্ঞং. অযথাসভাৰং মুসাৰাদং করোতি, সা মুসাৰাদোতি ৰেদিতব্বা. এত্থেতেতি এত্থ দ্ৰাদসসু আযতনেসু এতে কিলেসা. কিলেসা হি উপ্পজ্জমানাপি দ্ৰাদসাযতনানি নিস্সায উপ্পজ্জন্তি, নিরুজ্ঝমানাপি দ্ৰাদসসু আযতনেসুযেৰ নিরুজ্ঝন্তি. এৰং যত্থুপ্পন্না, তত্থেৰ নিরুদ্ধা হোন্তি. স্ৰাযমত্থো সমুদযসচ্চপঞ্হেন দীপেতব্বো –
‘‘সা খো পনেসা তণ্হা কত্থ উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, কত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতী’’তি ৰত্ৰা – ‘‘যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি. কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপ’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ২০৩) নযেন দ্ৰাদসসুযেৰ আযতনেসু তস্সা উপ্পত্তি চ নিরোধো চ ৰুত্তো. যথেৰ চ তণ্হা দ্ৰাদসসু আযতনেসু উপ্পজ্জিত্ৰা ¶ নিব্বানং আগম্ম নিরুদ্ধাপি আযতনেসু পুন সমুদাচারস্স অভাৰতো আযতনেসুযেৰ নিরুদ্ধাতি ৰুত্তা, এৰমিমেপি পাপকা অকুসলা ধম্মা আযতনেসু নিরুজ্ঝন্তীতি ৰেদিতব্বা. অথ ৰা য্ৰাযং অভিনন্দনাদীনং অভাৰোৰ রাগানুসযাদীনং ¶ অন্তোতি ৰুত্তো. এত্থেতে রাগানুসযাদীনং অন্তোতি লদ্ধৰোহারে নিব্বানে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি. যঞ্হি যত্থ নত্থি, তং তত্থ নিরুদ্ধং নাম হোতি, স্ৰাযমত্থো নিরোধপঞ্হেন দীপেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘দুতিযং ঝানং সমাপন্নস্স ¶ ৰিতক্কৰিচারা ৰচীসঙ্খারা পটিপ্পস্সদ্ধা হোন্তী’’তিআদি (পটি. ম. ১.৮৩).
২০২. সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতোতি সত্থারা চ পসংসিতো. ৰিঞ্ঞূনন্তি ইদম্পি করণত্থে সামিৰচনং, পণ্ডিতেহি সব্রহ্মচারীহি চ সম্ভাৰিতোতি অত্থো. পহোতীতি সক্কোতি.
২০৩. অতিক্কম্মেৰ মূলং অতিক্কম্ম খন্ধন্তি সারো নাম মূলে ৰা খন্ধে ৰা ভৰেয্য, তম্পি অতিক্কমিত্ৰাতি অত্থো. এৰংসম্পদন্তি এৰংসম্পত্তিকং, ঈদিসন্তি অত্থো. অতিসিত্ৰাতি অতিক্কমিত্ৰা. জানং জানাতীতি জানিতব্বমেৰ জানাতি. পস্সং পস্সতীতি পস্সিতব্বমেৰ পস্সতি. যথা ৰা একচ্চো ৰিপরীতং গণ্হন্তো জানন্তোপি ন জানাতি, পস্সন্তোপি ন পস্সতি, ন এৰং ভগৰা. ভগৰা পন জানন্তো জানাতিযেৰ, পস্সন্তো পস্সতিযেৰ. স্ৰাযং দস্সনপরিণাযকট্ঠেন চক্খুভূতো. ৰিদিতকরণট্ঠেন ঞাণভূতো. অৰিপরীতসভাৰট্ঠেন পরিযত্তিধম্মপ্পৰত্তনতো ৰা হদযেন চিন্তেত্ৰা ৰাচায নিচ্ছারিতধম্মমযোতি ধম্মভূতো. সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মভূতো. অথ ৰা চক্খু ৰিয ভূতোতি চক্খুভূতোতি এৰমেতেসু পদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. স্ৰাযং ধম্মস্স ৰত্তনতো ৰত্তা. পৰত্তাপনতো পৰত্তা. অত্থং নীহরিত্ৰা দস্সনসমত্থতায অত্থস্স নিন্নেতা. অমতাধিগমায পটিপত্তিং দদাতীতি অমতস্স দাতা. অগরুং কত্ৰাতি পুনপ্পুনং আযাচাপেন্তোপি হি গরুং করোতি নাম, অত্তনো সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰা সিনেরূপাদতো ৰালুকং উদ্ধরমানো ৰিয দুব্বিঞ্ঞেয্যং কত্ৰা কথেন্তোপি গরুং করোতিযেৰ নাম. এৰং অকত্ৰা অম্হে পুনপ্পুনং অযাচাপেত্ৰা সুৰিঞ্ঞেয্যম্পি নো কত্ৰা কথেহীতি ৰুত্তং হোতি.
২০৪. যং ¶ খো নো আৰুসোতি এত্থ কিঞ্চাপি ‘‘যং খো ৰো’’তি ৰত্তব্বং সিযা, তে পন ভিক্খূ অত্তনা সদ্ধিং সঙ্গণ্হন্তো ‘‘যং খো নো’’তি আহ. যস্মা ৰা উদ্দেসোৰ তেসং উদ্দিট্ঠোৰ. ভগৰা পন থেরস্সাপি তেসম্পি ¶ ভগৰাৰ. তস্মা ভগৰাতি পদং সন্ধাযপি এৰমাহ, যং খো অম্হাকং ভগৰা তুম্হাকং সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰাতি অত্থো.
চক্খুঞ্চাৰুসোতিআদীসু অযমত্থো, আৰুসো, নিস্সযভাৰেন চক্খুপসাদঞ্চ আরম্মণভাৰেন ¶ চতুসমুট্ঠানিকরূপে চ পটিচ্চ চক্খুৰিঞ্ঞাণং নাম উপ্পজ্জতি. তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সোতি তেসং তিণ্ণং সঙ্গতিযা ফস্সো নাম উপ্পজ্জতি. তং ফস্সং পটিচ্চ সহজাতাদিৰসেন ফস্সপচ্চযা ৰেদনা উপ্পজ্জতি. তায ৰেদনায যং আরম্মণং ৰেদেতি, তদেৰ সঞ্ঞা সঞ্জানাতি, যং সঞ্ঞা সঞ্জানাতি, তদেৰ আরম্মণং ৰিতক্কো ৰিতক্কেতি. যং ৰিতক্কো ৰিতক্কেতি, তদেৰারম্মণং পপঞ্চো পপঞ্চেতি. ততোনিদানন্তি এতেহি চক্খুরূপাদীহি কারণেহি. পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তীতি তং অপরিঞ্ঞাতকারণং পুরিসং পপঞ্চকোট্ঠাসা অভিভৰন্তি, তস্স পৰত্তন্তীতি অত্থো. তত্থ ফস্সৰেদনাসঞ্ঞা চক্খুৰিঞ্ঞাণেন সহজাতা হোন্তি. ৰিতক্কো চক্খুৰিঞ্ঞাণানন্তরাদীসু সৰিতক্কচিত্তেসু দট্ঠব্বো. পপঞ্চসঙ্খা জৰনেন সহজাতা হোন্তি. যদি এৰং কস্মা অতীতানাগতগ্গহণং কতন্তি? তথা উপ্পজ্জনতো. যথেৰ হি এতরহি চক্খুদ্ৰারিকো পপঞ্চো চক্খুঞ্চ রূপে চ ফস্সৰেদনাসঞ্ঞাৰিতক্কে চ পটিচ্চ উপ্পন্নো, এৰমেৰং অতীতানাগতেসুপি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু তস্সুপ্পত্তিং দস্সেন্তো এৰমাহ.
সোতঞ্চাৰুসোতিআদীসুপি এসেৰ নযো. ছট্ঠদ্ৰারে পন মনন্তি ভৰঙ্গচিত্তং. ধম্মেতি তেভূমকধম্মারম্মণং. মনোৰিঞ্ঞাণন্তি আৰজ্জনং ৰা জৰনং ৰা. আৰজ্জনে গহিতে ফস্সৰেদনাসঞ্ঞাৰিতক্কা আৰজ্জনসহজাতা হোন্তি. পপঞ্চো জৰনসহজাতো. জৰনে গহিতে সহাৰজ্জনকং ভৰঙ্গ মনো নাম হোতি, ততো ফস্সাদযো সব্বেপি জৰনেন সহজাতাৰ. মনোদ্ৰারে পন যস্মা অতীতাদিভেদং সব্বম্পি আরম্মণং হোতি, তস্মা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসূতি ইদং যুত্তমেৰ.
ইদানি ¶ ৰট্টং দস্সেন্তো সো ৰতাৰুসোতি দেসনং আরভি. ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞপেস্সতীতি ফস্সো নাম একো ধম্মো উপ্পজ্জতীতি এৰং ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞপেস্সতি, দস্সেস্সতীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. এৰং ইমস্মিং সতি ইদং হোতীতি দ্ৰাদসাযতনৰসেন সকলং ৰট্টং দস্সেত্ৰা ইদানি দ্ৰাদসাযতনপটিক্খেপৰসেন ৰিৰট্টং দস্সেন্তো সো ৰতাৰুসো চক্খুস্মিং ¶ অসতীতি দেসনং আরভি. তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো.
এৰং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইদানি সাৰকেন পঞ্হো কথিতোতি মা নিক্কঙ্খা অহুৰত্থ, অযং ¶ ভগৰা সব্বঞ্ঞুতঞাণতুলং গহেত্ৰা নিসিন্নো, ইচ্ছমানা তমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা নিক্কঙ্খা হোথাতি উয্যোজেন্তো আকঙ্খমানা চ পনাতিআদিমাহ.
২০৫. ইমেহি আকারেহীতি ইমেহি কারণেহি পপঞ্চুপ্পত্তিযা পাটিযেক্ককারণেহি চেৰ ৰট্টৰিৰট্টকারণেহি চ. ইমেহি পদেহীতি ইমেহি অক্খরসম্পিণ্ডনেহি. ব্যঞ্জনেহীতি পাটিযেক্কঅক্খরেহি. পণ্ডিতোতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো. চতূহি ৰা কারণেহি পণ্ডিতো ধাতুকুসলো আযতনকুসলো পচ্চযাকারকুসলো কারণাকারণকুসলোতি. মহাপঞ্ঞোতি মহন্তে অত্থে মহন্তে ধম্মে মহন্তা নিরুত্তিযো মহন্তানি পটিভানানি পরিগ্গহণসমত্থায মহাপঞ্ঞায সমন্নাগতো. যথা তং মহাকচ্চানেনাতি যথা মহাকচ্চানেন ব্যাকতং, তং সন্ধায তন্তি ৰুত্তং. যথা মহাকচ্চানেন ব্যাকতং, অহম্পি তং এৰমেৰং ব্যাকরেয্যেন্তি অত্থো.
মধুপিণ্ডিকন্তি মহন্তং গুল়পূৰং বদ্ধসত্তুগুল়কং ৰা. অসেচনকন্তি অসেচিতব্বকং. সপ্পিফাণিতমধুসক্করাদীসু ইদং নামেত্থ মন্দং ইদং বহুকন্তি ন ৰত্তব্বং সমযোজিতরসং. চেতসোতি চিন্তকজাতিকো. দব্বজাতিকোতি পণ্ডিতসভাৰো. কো নামো অযন্তি ইদং থেরো অতিভদ্দকো অযং ধম্মপরিযাযো, দসবলস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেনেৰস্স নামং গণ্হাপেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা আহ. তস্মাতি যস্মা মধুপিণ্ডিকো ৰিয মধুরো, তস্মা মধুপিণ্ডিকপরিযাযোত্ৰেৰ নং ধারেহীতি ৰদতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মধুপিণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তৰণ্ণনা
২০৬. ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তং. তত্থ দ্ৰিধা কত্ৰা দ্ৰিধা কত্ৰাতি দ্ৰে দ্ৰে ভাগে কত্ৰা. কামৰিতক্কোতি কামপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো. ব্যাপাদৰিতক্কোতি ব্যাপাদপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো. ৰিহিংসাৰিতক্কোতি ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো. একং ভাগন্তি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা সব্বো পাযং ৰিতক্কো অকুসলপক্খিকোযেৰাতি তযোপি কামব্যাপাদৰিহিংসাৰিতক্কে একং কোট্ঠাসমকাসিং. কামেহি নিস্সটো নেক্খম্মপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো নেক্খম্মৰিতক্কো নাম, সো যাৰ পঠমজ্ঝানা ৰট্টতি. অব্যাপাদপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো অব্যাপাদৰিতক্কো, সো মেত্তাপুব্বভাগতো পট্ঠায যাৰ পঠমজ্ঝানা ৰট্টতি. অৰিহিংসাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো অৰিহিংসাৰিতক্কো, সো করুণাপুব্বভাগতো পট্ঠায যাৰ পঠমজ্ঝানা ৰট্টতি. দুতিযং ভাগন্তি সব্বোপাযং কুসলপক্খিকোযেৰাতি দুতিযং কোট্ঠাসমকাসিং. ইমিনা বোধিসত্তস্স ৰিতক্কনিগ্গহণকালো কথিতো.
বোধিসত্তস্স হি ছব্বস্সানি পধানং পদহন্তস্স নেক্খম্মৰিতক্কাদযো পুঞ্জপুঞ্জা মহানদিযং ওঘা ৰিয পৰত্তিংসু. সতিসম্মোসেন পন সহসা কামৰিতক্কাদযো উপ্পজ্জিত্ৰা কুসলৰারং পচ্ছিন্দিত্ৰা সযং অকুসলজৰনৰারা হুত্ৰা তিট্ঠন্তি. ততো বোধিসত্তো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং ইমে কামৰিতক্কাদযো কুসলৰারং পচ্ছিন্দিত্ৰা তিট্ঠন্তি, হন্দাহং ইমে ৰিতক্কে দ্ৰে ভাগে কত্ৰা ৰিহরামী’’তি কামৰিতক্কাদযো অকুসলপক্খিকাতি একং ভাগং করোতি নেক্খম্মৰিতক্কাদযো কুসলপক্খিকাতি একং. অথ পুন চিন্তেসি – ‘‘অকুসলপক্খতো আগতং ৰিতক্কং মন্তেন কণ্হসপ্পং উপ্পীল়েত্ৰা গণ্হন্তো ৰিয অমিত্তং গীৰায অক্কমন্তো ৰিয চ নিগ্গহেস্সামি, নাস্স ৰড্ঢিতুং দস্সামি. কুসলপক্খতো আগতং ৰিতক্কং মেঘসমযে মেঘং ৰিয সুখেত্তে সালকল্যাণিপোতকং ৰিয চ সীঘং ৰড্ঢেস্সামী’’তি. সো তথা কত্ৰা অকুসলৰিতক্কে নিগ্গণ্হি, কুসলৰিতক্কে ৰড্ঢেসি. এৰং ইমিনা বোধিসত্তস্স ৰিতক্কনিগ্গহণনকালো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.
২০৭. ইদানি ¶ ¶ যথাস্স তে ৰিতক্কা উপ্পজ্জিংসু, যথা চ নে নিগ্গহেসি, তং দস্সেন্তো তস্স ময্হং, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অপ্পমত্তস্সাতি সতিযা ¶ অৰিপ্পৰাসে ঠিতস্স. আতাপিনোতি আতাপৰীরিযৰন্তস্স. পহিতত্তস্সাতি পেসিতচিত্তস্স. উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কোতি বোধিসত্তস্স ছব্বস্সানি পধানং পদহতো রজ্জসুখং ৰা আরব্ভ, পাসাদে ৰা নাটকানি ৰা ওরোধে ৰা কিঞ্চিদেৰ ৰা সম্পত্তিং আরব্ভ কামৰিতক্কো নাম ন উপ্পন্নপুব্বো. দুক্করকারিকায পনস্স আহারূপচ্ছেদেন অধিমত্তকসিমানং পত্তস্স এতদহোসি – ‘‘ন সক্কা আহারূপচ্ছেদেন ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং, যংনূনাহং ওল়ারিকং আহারং আহারেয্য’’ন্তি. সো উরুৰেলং পিণ্ডায পাৰিসি. মনুস্সা – ‘‘মহাপুরিসো পুব্বে আহরিত্ৰা দিন্নম্পি ন গণ্হি, অদ্ধাস্স ইদানি মনোরথো মত্থকং পত্তো, তস্মা সযমেৰ আগতো’’তি পণীতপণীতং আহারং উপহরিংসু. বোধিসত্তস্স অত্তভাৰো নচিরস্সেৰ পাকতিকো অহোসি. জরাজিণ্ণত্তভাৰো হি সপ্পাযভোজনং লভিত্ৰাপি পাকতিকো ন হোতি. বোধিসত্তো পন দহরো. তেনস্স সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জতো অত্তভাৰো ন চিরস্সেৰ পাকতিকো জাতো, ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো, সমুগ্গততারাগণং ৰিয নভং পরিপুণ্ণদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপ্পটিমণ্ডিতসরীরং অহোসি. সো তং ওলোকেত্ৰা ‘‘তাৰ কিলন্তো নাম অত্তভাৰো এৰং পটিপাকতিকো জাতো’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো পঞ্ঞামহন্ততায এৰং পরিত্তকম্পি ৰিতক্কং গহেত্ৰা কামৰিতক্কোতি অকাসি.
পণ্ণসালায পুরতো নিসিন্নো চমরপসদগৰযরোহিতমিগাদিকে মগগণে মনুঞ্ঞসদ্দরৰনে মোরৰনকুক্কুটাদিকে পক্খিগণে নীলুপ্পলকুমুদকমলাদিসঞ্ছন্নানি পল্ললানি নানাকুসুমসঞ্ছন্নৰিটপা ৰনরাজিযো মণিক্খন্ধনিম্মলজলপৰাহঞ্চ নদিং নেরঞ্জরং পস্সতি. তস্স এৰং হোতি ‘‘সোভনা ৰতিমে মিগজাতা পক্খিগণা পল্ললানি ৰনরাজিযো নদী নেরঞ্জরা’’তি. সো তম্পি এৰং পরিত্তকং ৰিতক্কং গহেত্ৰা কামৰিতক্কমকাসি, তেনাহ ‘‘উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কো’’তি.
অত্তব্যাবাধাযপীতি ¶ অত্তদুক্খাযপি. এসেৰনযো সব্বত্থ. কিং পন মহাসত্তস্স উভযদুক্খায সংৰত্তনকৰিতক্কো নাম অত্থীতি? নত্থি. অপরিঞ্ঞাযং ঠিতস্স পন ৰিতক্কো যাৰ উভযব্যাবাধায সংৰত্ততীতি এতানি তীণি নামানি লভতি, তস্মা এৰমাহ. পঞ্ঞানিরোধিকোতি ¶ অনুপ্পন্নায ¶ লোকিযলোকুত্তরায পঞ্ঞায উপ্পজ্জিতুং ন দেতি, লোকিযপঞ্ঞং পন অট্ঠসমাপত্তিপঞ্চাভিঞ্ঞাৰসেন উপ্পন্নম্পি সমুচ্ছিন্দিত্ৰা খিপতীতি পঞ্ঞানিরোধিকো. ৰিঘাতপক্খিকোতি দুক্খকোট্ঠাসিকো. অসঙ্খতং নিব্বানং নাম, তং পচ্চক্খং কাতুং ন দেতীতি অনিব্বানসংৰত্তনিকো. অব্ভত্থং গচ্ছতীতি খযং নত্থিভাৰং গচ্ছতি. উদকপুপ্ফুল়কো ৰিয নিরুজ্ঝতি. পজহমেৰাতি পজহিমেৰ. ৰিনোদমেৰাতি নীহরিমেৰ. ব্যন্তমেৰ নং অকাসিন্তি ৰিগতন্তং নিস্সেসং পরিৰটুমং পরিচ্ছিন্নমেৰ নং অকাসিং.
২০৮. ব্যাপাদৰিতক্কোতি ন বোধিসত্তস্স পরূপঘাতপ্পটিসংযুত্তো নাম ৰিতক্কো চিত্তে উপ্পজ্জতি, অথস্স অতিৰস্সঅচ্চুণ্হঅতিসীতাদীনি পন পটিচ্চ চিত্তৰিপরিণামভাৰো হোতি, তং সন্ধায ‘‘ব্যাপাদৰিতক্কো’’তি আহ. ৰিহিংসাৰিতক্কোতি ন মহাসত্তস্স পরেসং দুক্খুপ্পাদনপ্পটিসংযুত্তো ৰিতক্কো উপ্পজ্জতি, চিত্তে পন উদ্ধতাকারো অনেকগ্গতাকারো হোতি, তং গহেত্ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কমকাসি. পণ্ণসালাদ্ৰারে নিসিন্নো হি সীহব্যগ্ঘাদিকে ৰাল়মিগে সূকরাদযো খুদ্দমিগে ৰিহিংসন্তে পস্সতি. অথ বোধিসত্তো ইমস্মিম্পি নাম অকুতোভযে অরঞ্ঞে ইমেসং তিরচ্ছানগতানং পচ্চত্থিকা উপ্পজ্জন্তি, বলৰন্তো দুব্বলে খাদন্তি, বলৰন্তখাদিতা ৰত্তন্তীতি কারুঞ্ঞং উপ্পাদেতি. অঞ্ঞেপি বিল়ারাদযো কুক্কুটমূসিকাদীনি খাদন্তে পস্সতি, গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠো মনুস্সে রাজকম্মিকেহি উপদ্দুতে ৰধবন্ধাদীনি অনুভৰন্তে অত্তনো কসিৰণিজ্জাদীনি কম্মানি কত্ৰা জীৰিতুং ন লভন্তীতি কারুঞ্ঞং উপ্পাদেতি, তং সন্ধায ‘‘উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাৰিতক্কো’’তি আহ. তথা তথাতি তেন তেন আকারেন. ইদং ৰুত্তং হোতি – কামৰিতক্কাদীসু যং যং ৰিতক্কেতি, যং যং ৰিতক্কং পৰত্তেতি, তেন তেনে চস্সাকারেন কামৰিতক্কাদিভাৰো চেতসো ¶ ন হি হোতীতি. পহাসি নেক্খম্মৰিতক্কন্তি নেক্খম্মৰিতক্কং পজহতি. বহুলমকাসীতি বহুলং করোতি. তস্স তং কামৰিতক্কায চিত্তন্তি তস্স তং চিত্তং কামৰিতক্কত্থায. যথা কামৰিতক্কসম্পযুত্তং ¶ হোতি, এৰমেৰং নমতীতি অত্থো. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.
ইদানি অত্থদীপিকং উপমং দস্সেন্তো সেয্যথাপী তিআদিমাহ. তত্থ কিট্ঠসম্বাধেতি সস্সসম্বাধে. আকোটেয্যাতি উজুকং পিট্ঠিযং পহরেয্য. পটিকোটেয্যাতি তিরিযং ফাসুকাসু পহরেয্য. সন্নিরুন্ধেয্যাতি আৰরিত্ৰা তিট্ঠেয্য. সন্নিৰারেয্যাতি ইতো চিতো চ গন্তুং ন দদেয্য ¶ . ততোনিদানন্তি তেন কারণেন, এৰং অরক্খিতানং গুন্নং পরেসং সস্সখাদনকারণেনাতি অত্থো. বালো হি গোপালোকো এৰং গাৰো অরক্খমানো ‘‘অযং অম্হাকং ভত্তৰেতনং খাদতি, উজুং গাৰো রক্খিতুম্পি ন সক্কোতি, কুলেহি সদ্ধিং ৰেরং গণ্হাপেতী’’তি গোসামিকানম্পি সন্তিকা ৰধাদীনি পাপুণাতি, কিট্ঠসামিকানম্পি. পণ্ডিতো পন ইমানি চত্তারি ভযানি সম্পস্সন্তো গাৰো সাধুকং রক্খতি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. আদীনৰন্তি উপদ্দৰং. ওকারন্তি লামকং, খন্ধেসু ৰা ওতারং. সংকিলেসন্তি কিলিট্ঠভাৰং. নেক্খম্মেতি নেক্খম্মম্হি. আনিসংসন্তি ৰিসুদ্ধিপক্খং. ৰোদানপক্খন্তি ইদং তস্সেৰ ৰেৰচনং, কুসলানং ধম্মানং নেক্খম্মম্হি ৰিসুদ্ধিপক্খং অদ্দসন্তি অত্থো.
২০৯. নেক্খম্মন্তি চ কামেহি নিস্সটং সব্বকুসলং, একধম্মে সঙ্গয্হমানে নিব্বানমেৰ. তত্রিদং ওপম্মসংসন্দনং – কিট্ঠসম্বাধং ৰিয হি রূপাদিআরম্মণং, কূটগাৰো ৰিয কূটচিত্তং, পণ্ডিতগোপালকো ৰিয বোধিসত্তো, চতুব্বিধভযং ৰিয অত্তপরূভযব্যাবাধায সংৰত্তনৰিতক্কো, পণ্ডিতগোপালকস্স চতুব্বিধং ভযং দিস্ৰা কিট্ঠসম্বাধে অপ্পমাদেন গোরক্খণং ৰিয বোধিসত্তস্স ছব্বস্সানি পধানং পদহতো অত্তব্যাবাধাদিভযং দিস্ৰা রূপাদীসু আরম্মণেসু যথা কামৰিতক্কাদযো ন উপ্পজ্জন্তি, এৰং চিত্তরক্খণং. পঞ্ঞাৰুদ্ধিকোতিআদীসু অনুপ্পন্নায লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞায উপ্পাদায, উপ্পন্নায চ ৰুদ্ধিযা সংৰত্ততীতি ¶ পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো. ন দুক্খকোট্ঠাসায সংৰত্ততীতি অৰিঘাতপক্খিকো. নিব্বানধাতুসচ্ছিকিরিযায সংৰত্ততীতি নিব্বানসংৰত্তনিকো. রত্তিং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যন্তি সকলরত্তিং চেপি তং ৰিতক্কং পৰত্তেয্যং. ততোনিদানন্তি তংমূলকং. ওহঞ্ঞেয্যাতি উগ্ঘাতীযেয্য, উদ্ধচ্চায সংৰত্তেয্যাতি ¶ অত্থো. আরাতি দূরে. সমাধিম্হাতি উপচারসমাধিতোপি অপ্পনাসমাধিতোপি. সো খো অহং, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তন্তি সো অহং, ভিক্খৰে, মা মে চিত্তং সমাধিম্হা দূরে হোতূতি অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি, গোচরজ্ঝত্তে ঠপেমীতি অত্থো. সন্নিসাদেমীতি তত্থেৰ চ নং সন্নিসীদাপেমি. একোদিং করোমীতি একগ্গং করোমি. সমাদহামীতি সম্মা আদহামি, সুট্ঠু আরোপেমীতি অত্থো. মা মে চিত্তং ঊহঞ্ঞীতি মা ময্হং চিত্তং উগ্ঘাতীযিত্থ, মা উদ্ধচ্চায সংৰত্ততূতি অত্থো.
২১০. উপ্পজ্জতি অব্যাপাদৰিতক্কো…পে… অৰিহিংসাৰিতক্কোতি এত্থ যো সো ইমায হেট্ঠা ¶ ৰুত্ততরুণৰিপস্সনায সদ্ধিং উপ্পন্নৰিতক্কো কামপচ্চনীকট্ঠেন নেক্খম্মৰিতক্কোতি ৰুত্তো. সোযেৰ ব্যাপাদপচ্চনীকট্ঠেন অব্যাপাদৰিতক্কোতি চ ৰিহিংসাপচ্চনীকট্ঠেন অৰিহিংসাৰিতক্কোতি চ ৰুত্তো.
এত্তাৰতা বোধিসত্তস্স সমাপত্তিং নিস্সায ৰিপস্সনাপট্ঠপনকালো কথিতো. যস্স হি সমাধিপি তরুণো, ৰিপস্সনাপি. তস্স ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অতিচিরং নিসিন্নস্স কাযো কিলমতি, অন্তো অগ্গি ৰিয উট্ঠহতি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি, মত্থকতো উসুমৰট্টি ৰিয উট্ঠহতি, চিত্তং হঞ্ঞতি ৰিহঞ্ঞতি ৰিপ্ফন্দতি. সো পুন সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা তং পরিদমেত্ৰা মুদুকং কত্ৰা সমস্সাসেত্ৰা পুন ৰিপস্সনং পট্ঠপেতি. তস্স পুন অতিচিরং নিসিন্নস্স তথেৰ হোতি. সো পুন সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা তথেৰ করোতি. ৰিপস্সনায হি বহূপকারা সমাপত্তি.
যথা যোধস্স ফলককোট্ঠকো নাম বহূপকারো হোতি, সো তং নিস্সায সঙ্গামং পৰিসতি, তত্থ হত্থীহিপি অস্সেহিপি যোধেহিপি সদ্ধিং কম্মং কত্ৰা আৰুধেসু ৰা খীণেসু ভুঞ্জিতুকামতাদিভাৰে ¶ ৰা সতি নিৰত্তিত্ৰা ফলককোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা আৰুধানিপি গণ্হাতি, ৰিস্সমতিপি, ভুঞ্জতিপি, পানীযম্পি পিৰতি, সন্নাহম্পি পটিসন্নয্হতি, তং তং কত্ৰা পুন সঙ্গামং পৰিসতি, তত্থ কম্মং কত্ৰা পুন উচ্চারাদিপীল়িতো ৰা কেনচিদেৰ ৰা করণীযেন ফলককোট্ঠকং পৰিসতি. তত্থ সন্থম্ভিত্ৰা পুন ¶ সঙ্গামং পৰিসতি, এৰং যোধস্স ফলককোট্ঠকো ৰিয ৰিপস্সনায বহূপকারা সমাপত্তি.
সমাপত্তিযা পন সঙ্গামনিত্থরণকযোধস্স ফলককোট্ঠকতোপি ৰিপস্সনা বহূপকারতরা. কিঞ্চাপি হি সমাপত্তিং নিস্সায ৰিপস্সনং পট্ঠপেতি, ৰিপস্সনা পন থামজাতা সমাপত্তিম্পি রক্খতি. থামজাতং করোতি.
যথা হি থলে নাৰম্পি নাৰায ভণ্ডম্পি সকটভারং করোন্তি. উদকং পত্ৰা পন সকটম্পি সকটভণ্ডম্পি যুত্তগোণেপি নাৰাভারং করোন্তি. নাৰা তিরিযং সোতং ছিন্দিত্ৰা সোত্থিনা সুপট্টনং গচ্ছতি, এৰমেৰং কিঞ্চাপি সমাপত্তিং নিস্সায ৰিপস্সনং পট্ঠপেতি, ৰিপস্সনা ¶ পন থামজাতা সমাপত্তিম্পি রক্খতি, থামজাতং করোতি. থলং পত্ৰা সকটং ৰিয হি সমাপত্তি. উদকং পত্ৰা নাৰা ৰিয ৰিপস্সনা. ইতি বোধিসত্তস্স এত্তাৰতা সমাপত্তিং নিস্সায ৰিপস্সনাপট্ঠপনকালো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.
যঞ্ঞদেৰাতিআদি কণ্হপক্খে ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং, ইধাপি অত্থদীপিকং উপমং দস্সেতুং সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ গামন্তসম্ভতেসূতি গামন্তং আহটেসু. সতিকরণীযমেৰ হোতীতি এতা গাৰোতি সতিউপ্পাদনমত্তমেৰ কাতব্বং হোতি. ইতো চিতো চ গন্ত্ৰা আকোটনাদিকিচ্চং নত্থি. এতে ধম্মাতি এতে সমথৰিপস্সনা ধম্মাতি সতুপ্পাদনমত্তমেৰ কাতব্বং হোতি. ইমিনা বোধিসত্তস্স সমথৰিপস্সনানং থামজাতকালো কথিতো. তদা কিরস্স সমাপত্তিং অপ্পনত্থায নিসিন্নস্স অট্ঠ সমাপত্তিযো একাৰজ্জনেন আপাথং আগচ্ছন্তি, ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নো সত্ত অনুপস্সনা একপ্পহারেনেৰ আরুল়্হো হোতি.
২১৫. সেয্যথাপীতি ইধ কিং দস্সেতি? অযং পাটিযেক্কো অনুসন্ধি, সত্তানঞ্হি হিতূপচারং অত্তনো সত্থুভাৰসম্পদঞ্চ ¶ দস্সেন্তো ভগৰা ইমং দেসনং আরভি. তত্থ অরঞ্ঞেতি অটৰিযং. পৰনেতি ৰনসণ্ডে. অত্থতো হি ইদং দ্ৰযং একমেৰ, পঠমস্স পন দুতিযং ৰেৰচনং. অযোগক্খেমকামোতি চতূহি যোগেহি খেমং নিব্ভযট্ঠানং অনিচ্ছন্তো ভযমেৰ ইচ্ছন্তো ¶ . সোৰত্থিকোতি সুৰত্থিভাৰাৰহো. পীতিগমনীযোতি তুট্ঠিং গমনীযো. ‘‘পীতগমনীযো’’তি ৰা পাঠো. পিদহেয্যাতি সাখাদীহি থকেয্য. ৰিৰরেয্যাতি ৰিসদমুখং কত্ৰা ৰিৰটং করেয্য. কুম্মগ্গন্তি উদকৰনপব্বতাদীহি সন্নিরুদ্ধং অমগ্গং. ওদহেয্য ওকচরন্তি তেসং ওকে চরমানং ৰিয একং দীপকমিগং একস্মিং ঠানে ঠপেয্য. ওকচারিকন্তি দীঘরজ্জুযা বন্ধিতংযেৰ মিগিং.
মিগলুদ্দকো হি অরঞ্ঞং মিগানং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘ইধ ৰসন্তি, ইমিনা মগ্গেন নিক্খমন্তি, এত্থ চরন্তি, এত্থ পিৰন্তি, ইমিনা মগ্গেন পৰিসন্তী’’তি সল্লক্খেত্ৰা মগ্গং পিধায কুম্মগ্গং ৰিৰরিত্ৰা ওকচরঞ্চ ওকচারিকঞ্চ ঠপেত্ৰা সযং পটিচ্ছন্নট্ঠানে সত্তিং গহেত্ৰা তিট্ঠতি. অথ সাযন্হসমযে মিগা অকুতোভযে অরঞ্ঞে চরিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা মিগপোতকেহি সদ্ধিং কীল়মানা ৰসনট্ঠানসন্তিকং আগন্ত্ৰা ওকচরঞ্চ ওকচারিকঞ্চ দিস্ৰা ¶ ‘‘সহাযকা নো আগতা ভৰিস্সন্তী’’তি নিরাসঙ্কা পৰিসন্তি, তে মগ্গং পিহিতং দিস্ৰা ‘‘নাযং মগ্গো, অযং মগ্গো ভৰিস্সতী’’তি কুম্মগ্গং পটিপজ্জন্তি. মিগলুদ্দকো ন তাৰ কিঞ্চি করোতি, পৰিট্ঠেসু পন সব্বপচ্ছিমং সণিকং পহরতি. সো উত্তসতি, ততো সব্বে উত্তসিত্ৰা ‘‘ভযং উপ্পন্ন’’ন্তি পুরতো ওলোকেন্তা উদকেন ৰা ৰনেন ৰা পব্বতেন ৰা সন্নিরুদ্ধং মগ্গং দিস্ৰা উভোহি পস্সেহি অঙ্গুলিসঙ্খলিকং ৰিয গহনৰনং পৰিসিতুং অসক্কোন্তা পৰিট্ঠমগ্গেনেৰ নিক্খমিতুং আরভন্তি. লুদ্দকো তেসং নিৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা আদিতো পট্ঠায তিংসম্পি চত্তালীসম্পি মিগে ঘাতেতি. ইদং সন্ধায এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মহামিগসঙ্ঘো অপরেন সমযেন অনযব্যসনং আপজ্জেয্যাতি ৰুত্তং.
‘‘নন্দীরাগস্সেতং অধিৰচনং, অৰিজ্জাযেতং অধিৰচন’’ন্তি এত্থ যস্মা ইমে সত্তা অৰিজ্জায অঞ্ঞাণা হুত্ৰা নন্দীরাগেন আবন্ধিত্ৰা রূপারম্মণাদীনি উপনীতা ৰট্টদুক্খসত্তিযা ¶ ঘাতং লভন্তি. তস্মা ভগৰা ওকচরং নন্দীরাগোতি, ওকচারিকং অৰিজ্জাতি কত্ৰা দস্সেসি.
মিগলুদ্দকো হি একদাপি তেসং সাখাভঙ্গেন সরীরং পুঞ্ছিত্ৰা মনুস্সগন্ধং অপনেত্ৰা ওকচরং একস্মিং ঠানে ঠপেত্ৰা ওকচারিকং সহ রজ্জুযা ৰিস্সজ্জেত্ৰা অত্তানং পটিচ্ছাদেত্ৰা সত্তিং আদায ওকচরস্স সন্তিকে তিট্ঠতি, ওকচারিকা মিগগণস্স চরণট্ঠানাভিমুখী গচ্ছতি ¶ . তং দিস্ৰা মিগা সীসানি উক্খিপিত্ৰা তিট্ঠন্তি, সাপি সীসং উক্খিপিত্ৰা তিট্ঠতি, তে ‘‘অম্হাকং সমজাতিকা অয’’ন্তি গোচরং গণ্হন্তি. সাপি তিণানি খাদন্তী ৰিয সণিকং উপগচ্ছতি. আরঞ্ঞিকো যূথপতিমিগো তস্সা ৰাতং লভিত্ৰা সকভরিযং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তদভিমুখো হোতি.
সত্তানঞ্হি নৰনৰমেৰ পিযং হোতি. ওকচারিকা আরঞ্ঞিকস্স মিগস্স অচ্চাসন্নভাৰং অদত্ৰা তদভিমুখীৰ পচ্ছতো পটিক্কমিত্ৰা ওকচরস্স সন্তিকং গচ্ছতি, যত্থ যত্থস্সা রজ্জু লগ্গতি, তত্থ তত্থ খুরেন পহরিত্ৰা মোচেতি, আরঞ্ঞিকো মিগো ওকচরং দিস্ৰা ওকচারিকায সম্মত্তো হুত্ৰা ওকচরে উসূযং কত্ৰা পিট্ঠিং নামেত্ৰা সীসং কম্পেন্তো তিট্ঠতি, তস্মিং খণে সত্তিং জিৰ্হায লেহন্তোপি ‘‘কিং এত’’ন্তি ন জানাতি, ওকচরোপি ¶ সচস্স উপরিভাগেন তং মিগং পহরিতুং সুখং হোতি, পিট্ঠিং নামেতি. সচস্স হেট্ঠাভাগেন পহরিতুং সুখং হোতি, হদযং উন্নামেতি. অথ লুদ্দকো আরঞ্ঞিকং মিগং সত্তিযা পহরিত্ৰা তত্থেৰ ঘাতেত্ৰা মংসং আদায গচ্ছতি. এৰমেৰ যথা সো মিগো ওকচারিকায সম্মত্তো ওকচরে উসূযং কত্ৰা সত্তিং জিৰ্হায লেহন্তোপি কিঞ্চি ন জানাতি, তথা ইমে সত্তা অৰিজ্জায সম্মত্তা অন্ধভূতা কিঞ্চি অজানন্তা রূপাদীসু নন্দীরাগং উপগম্ম ৰট্টদুক্খসত্তিযা ৰধং লভন্তীতি ভগৰা ওকচরং নন্দীরাগোতি, ওকচারিকং অৰিজ্জাতি কত্ৰা দস্সেসি.
ইতি খো, ভিক্খৰে, ৰিৰটো মযা খেমো মগ্গোতি ইতি খো, ভিক্খৰে, মযা ইমেসং সত্তানং হিতচরণেন সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা অহং বুদ্ধোস্মীতি তুণ্হীভূতেন অনিসীদিত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনতো পট্ঠায ধম্মং দেসেন্তেন ৰিৰটো খেমো অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, পিহিতো কুম্মগ্গো ¶ , অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞাদীনং ভব্বপুগ্গলানং ঊহতো ওকচরো নন্দীরাগো দ্ৰেধা ছেত্ৰা পাতিতো, নাসিতা ওকচারিকা অৰিজ্জা সব্বেন সব্বং সমুগ্ঘাতিতাতি অত্তনো হিতূপচারং দস্সেসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তৰণ্ণনা
২১৬. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তং. তত্থ অধিচিত্তমনুযুত্তেনাতি দসকুসলকম্মপথৰসেন উপ্পন্নং চিত্তং চিত্তমেৰ, ৰিপস্সনাপাদকঅট্ঠসমাপত্তিচিত্তং ততো চিত্ততো অধিকং চিত্তন্তি অধিচিত্তং. অনুযুত্তেনাতি তং অধিচিত্তং অনুযুত্তেন, তত্থ যুত্তপ্পযুত্তেনাতি অত্থো.
তত্রাযং ভিক্খু পুরেভত্তং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তো নিসীদনং আদায অসুকস্মিং রুক্খমূলে ৰা ৰনসণ্ডে ৰা পব্বতপাদে ৰা পব্ভারে ৰা সমণধম্মং করিস্সামীতি নিক্খমন্তোপি, তত্থ গন্ত্ৰা হত্থেহি ৰা পাদেহি ৰা নিসজ্জট্ঠানতো তিণপণ্ণানি অপনেন্তোপি অধিচিত্তং অনুযুত্তোযেৰ. নিসীদিত্ৰা পন হত্থপাদে ধোৰিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিহরন্তোপি অধিচিত্তং অনুযুত্তোযেৰ.
নিমিত্তানীতি কারণানি. কালেন কালন্তি সমযে সমযে. ন নু চ কম্মট্ঠানং নাম মুহুত্তম্পি অছড্ডেত্ৰা নিরন্তরং মনসিকাতব্বং, কস্মা ভগৰা ‘‘কালেন কাল’’ন্তি আহাতি. পাল়িযঞ্হি অট্ঠতিংস কম্মট্ঠানানি ৰিভত্তানি, তেসু ভিক্খুনা অত্তনো চিত্তরুচিতং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসিন্নেন যাৰ কোচিদেৰ উপক্কিলেসো নুপ্পজ্জতি, তাৰ ইমেসং নিমিত্তানং মনসিকারকিচ্চং নত্থি. যদা পন উপ্পজ্জতি, তদা ইমানি গহেত্ৰা চিত্তে উপ্পন্নং অব্বুদং নীহরিতব্বন্তি দস্সেন্তো এৰমাহ.
ছন্দূপসংহিতাতি ছন্দসহগতা রাগসম্পযুত্তা. ইমেসং পন তিণ্ণং ৰিতক্কানং খেত্তঞ্চ আরম্মণঞ্চ জানিতব্বং. তত্থ ছন্দূপসঞ্হিতানং অট্ঠ ¶ লোভসহগতচিত্তানি খেত্তং, দোসূপসঞ্হিতানং দ্ৰে দোমনস্সসহগতানি, মোহূপসঞ্হিতানং দ্ৰাদসপি অকুসলচিত্তানি. ৰিচিকিচ্ছাউদ্ধচ্চসম্পযুত্তচিত্তানি পন দ্ৰে এতেসং পাটিপুগ্গলিকং খেত্তং. সব্বেসম্পি সত্তা চেৰ সঙ্খারা চ আরম্মণং, ইট্ঠানিট্ঠঅসমপেক্খিতেসু হি সত্তেসু চ সঙ্খারেসু চ তে উপ্পজ্জন্তি ¶ . অঞ্ঞম্পি নিমিত্তং মনসিকাতব্বং কুসলূপসংহিতন্তি ততো নিমিত্ততো অঞ্ঞং কুসলনিস্সিতং নিমিত্তং মনসিকাতব্বং. তত্থ অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম ছন্দূপসঞ্হিতে ৰিতক্কে সত্তেসু উপ্পন্নে অসুভভাৰনা অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম. সঙ্খারেসু উপ্পন্নে অনিচ্চমনসিকারো অঞ্ঞং নিমিত্তং ¶ নাম. দোসূপসঞ্হিতে সত্তেসু উপ্পন্নে মেত্তাভাৰনা অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম. সঙ্খারেসু উপ্পন্নে ধাতুমনসিকারো অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম. মোহূপসঞ্হিতে যত্থ কত্থচি উপ্পন্নে পঞ্চধম্মূপনিস্সযো অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম.
ইমস্স হত্থা ৰা সোভনা পাদা ৰাতিআদিনা নযেন হি সত্তেসু লোভে উপ্পন্নে অসুভতো উপসংহরিতব্বং. কিম্হি সারত্তোসি? কেসেসু সারত্তোসি. লোমেসু…পে… মুত্তেসু সারত্তোসি. অযং অত্তভাৰো নাম তীহি অট্ঠিসতেহি উস্সাপিতো, নৰহি ন্হারুসতেহি আবদ্ধো, নৰহি মংসপেসিসতেহি অনুলিত্তো, অল্লচম্মেন পরিযোনদ্ধো, ছৰিরাগেন পটিচ্ছন্নো, নৰহি ৰণমুখেহি নৰনৰুতিলোমকূপসহস্সেহি চ অসুচি পগ্ঘরতি, কুণপপূরিতো, দুগ্গন্ধো, জেগুচ্ছো, পটিকূলো, দ্ৰত্তিংসকুণপসঞ্চযো, নত্থেত্থ সারং ৰা ৰরং ৰাতি এৰং অসুভতো উপসংহরন্তস্স সত্তেসু উপ্পন্নো লোভো পহীযতি, তেনস্স অসুভতো উপসংহরণং অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম হোতি.
পত্তচীৰরাদীসু সঙ্খারেসু লোভে উপ্পন্নে দ্ৰীহাকারেহি সঙ্খারমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতীতি সতিপট্ঠানৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেন অস্সামিকতাৰকালিকভাৰৰসেন মনসিকরোতো সো পহীযতি. তেনস্স অনিচ্চতো মনসিকারো অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম হোতি. সত্তেসু দোসে উপ্পন্নে পন আঘাতৰিনযককচোপমোৰাদাদীনং ৰসেন মেত্তা ভাৰেতব্বা, তং ভাৰযতো দোসো পহীযতি, তেনস্স মেত্তাভাৰনা অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম হোতি. খাণুকণ্টকতিণপণ্ণাদীসু ¶ পন দোসে উপ্পন্নে ত্ৰং কস্স কুপ্পসি, কিং পথৰীধাতুযা, উদাহু আপোধাতুযা, কো ৰা পনাযং কুপ্পতি নাম, কিং পথৰীধাতু উদাহু আপোধাতূতিআদিনা নযেন ধাতুমনসিকারং করোন্তস্স দোসো পহীযতি. তেনস্স ধাতুমনসিকারো অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম হোতি.
মোহে পন যত্থ কত্থচি উপ্পন্নে –
‘‘গরূসংৰাসো ¶ উদ্দেসো, উদ্দিট্ঠপরিপুচ্ছনং;
কালেন ধম্মস্সৰনং, ঠানাট্ঠানৰিনিচ্ছযো;
পঞ্চ ধম্মূপনিস্সায, মোহধাতু পহীযতী’’তি. –
ইমে ¶ পঞ্চ ধম্মা উপনিস্সিতব্বা. গরুং উপনিস্সায ৰিহরন্তো হি ভিক্খু – ‘‘আচরিযো গামপ্পৰেসনং অনাপুচ্ছন্তস্স পত্তকালে ৰত্তং অকরোন্তস্স ঘটসতউদকাহরণাদিদণ্ডকম্মং করোতী’’তি যত্তপ্পটিযত্তো হোতি, অথস্স মোহো পহীযতি. উদ্দেসং গণ্হন্তোপি – ‘‘আচরিযো উদ্দেসকালে উদ্দেসং অগ্গণ্হন্তস্স অসাধুকং সজ্ঝাযন্তস্স চ দণ্ডকম্মং করোতী’’তি যত্তপ্পটিযত্তো হোতি, এৰম্পিস্স মোহো পহীযতি. গরুভাৰনীযে ভিক্খূ উপসংকমিত্ৰা ‘‘ইদং ভন্তে কথং ইমস্স কো অত্থো’’তি পরিপুচ্ছন্তো কংখং ৰিনোদেতি, এৰম্পিস্স মোহো পহীযতি. কালেন ধম্মসৰনট্ঠানং গন্ত্ৰা সক্কচ্চং ধম্মং সুণন্তস্সাপি তেসু তেসু ঠানেসু অত্থো পাকটো হোতি. এৰম্পিস্স মোহো পহীযতি. ইদমস্স কারণং, ইদং ন কারণন্তি ঠানাট্ঠানৰিনিচ্ছযে ছেকো হোতি, এৰম্পিস্স মোহো পহীযতি. তেনস্স পঞ্চধম্মূপনিস্সযো অঞ্ঞং নিমিত্তং নাম হোতি.
অপিচ অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু যংকিঞ্চি ভাৰেন্তস্সাপি ইমে ৰিতক্কা পহীযন্তি এৰ. ইমানি পন নিমিত্তানি উজুৰিপচ্চনীকানি পটিপক্খভূতানি. ইমেহি পহীনা রাগাদযো সুপ্পহীনা হোন্তি. যথা হি অগ্গিং অল্লকট্ঠেহিপি পংসূহিপি সাখাদীহিপি পোথেত্ৰা নিব্বাপেন্তিযেৰ, উদকং পন অগ্গিস্স উজুৰিপচ্চনীকং, তেন নিব্বুতো সুনিব্বুতো হোতি, এৰমিমেহি নিমিত্তেহি পহীনা রাগাদযো সুপ্পহীনা হোন্তি. তস্মা এতানি কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.
কুসলূপসংহিতন্তি ¶ কুসলনিস্সিতং কুসলস্স পচ্চযভূতং. অজ্ঝত্তমেৰাতি গোচরজ্ঝত্তংযেৰ. পলগণ্ডোতি ৰড্ঢকী. সুখুমায আণিযাতি যং আণিং নীহরিতুকামো হোতি, ততো সুখুমতরায সারদারুআণিযা. ওল়ারিকং আণিন্তি চন্দফলকে ৰা সারফলকে ৰা আকোটিতং ৰিসমাণিং. অভিনিহনেয্যাতি মুগ্গরেন আকোটেন্তো হনেয্য. অভিনীহরেয্যাতি এৰং অভিনিহনন্তো ফলকতো নীহরেয্য. অভিনিৰসেয্যাতি ইদানি বহু নিক্খন্তাতি ঞত্ৰা হত্থেন চালেত্ৰা ¶ নিক্কড্ঢেয্য ¶ . তত্থ ফলকং ৰিয চিত্তং, ফলকে ৰিসমাণী ৰিয অকুসলৰিতক্কা, সুখুমাণী ৰিয অঞ্ঞং অসুভভাৰনাদিকুসলনিমিত্তং, সুখুমাণিযা ওল়ারিকাণিনীহরণং ৰিয অসুভভাৰনাদীহি কুসলনিমিত্তেহি তেসং ৰিতক্কানং নীহরণং.
২১৭. অহিকুণপেনাতিআদি অতিজেগুচ্ছপটিকূলকুণপদস্সনত্থং ৰুত্তং. কণ্ঠে আসত্তেনাতি কেনচিদেৰ পচ্চত্থিকেন আনেত্ৰা কণ্ঠে বদ্ধেন পটিমুক্কেন. অট্টিযেয্যাতি অট্টো দুক্খিতো ভৰেয্য. হরাযেয্যাতি লজ্জেয্য. জিগুচ্ছেয্যাতি সঞ্জাতজিগুচ্ছো ভৰেয্য.
পহীযন্তীতি এৰং ইমিনাপি কারণেন এতে অকুসলা ধম্মা সাৰজ্জা দুক্খৰিপাকাতি অত্তনো পঞ্ঞাবলেন উপপরিক্খতো অহিকুণপাদীনি ৰিয জিগুচ্ছন্তস্স পহীযন্তি. যো পন অত্তনো পঞ্ঞাবলেন উপপরিক্খিতুং ন সক্কোতি, তেন আচরিযং ৰা উপজ্ঝাযং ৰা অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং সঙ্ঘত্থেরং ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ঘণ্ডিং পহরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমেৰ ৰা সন্নিপাতেত্ৰা আরোচেতব্বং, বহুনঞ্হি সন্নিপাতে ভৰিস্সতেৰ একো পণ্ডিতমনুস্সো, স্ৰাযং এৰং এতেসু আদীনৰো দট্ঠব্বোতি কথেস্সতি, কাযৰিচ্ছিন্দনীযকথাদীহি ৰা পন তে ৰিতক্কে নিগ্গণ্হিস্সতীতি.
২১৮. অসতিঅমনসিকারো আপজ্জিতব্বোতি নেৰ সো ৰিতক্কো সরিতব্বো ন মনসিকাতব্বো, অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. যথা হি রূপং অপস্সিতুকামো পুরিসো অক্খীনি নিমীলেয্য, এৰমেৰ মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসিন্নেন ভিক্খুনা চিত্তম্হি ¶ ৰিতক্কে উপ্পন্নে অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. এৰমস্স সো ৰিতক্কো পহীযতি, তস্মিং পহীনে পুন কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসীদিতব্বং.
সচে ন পহীযতি, উগ্গহিতো ধম্মকথাপবন্ধো হোতি, সো মহাসদ্দেন সজ্ঝাযিতব্বো. এৰম্পি চে অঞ্ঞৰিহিতকস্স সতো সো ন পহীযতি. থৰিকায মুট্ঠিপোত্থকো হোতি, যত্থ চ বুদ্ধৰণ্ণাপি ধম্মৰণ্ণাপি লিখিতা হোন্তি, তং নীহরিত্ৰা ৰাচেন্তেন অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. এৰম্পি চে ন পহীযতি, থৰিকতো অরণিসহিতানি নীহরিত্ৰা ‘‘অযং ¶ উত্তরারণী অযং অধরারণী’’তি আৰজ্জেন্তেন অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. এৰম্পি চে ন পহীযতি, সিপাটিকং ¶ নীহরিত্ৰা ‘‘ইদং আরকণ্টকং নাম, অযং পিপ্ফলকো নাম, ইদং নখচ্ছেদনং নাম, অযং সূচি নামা’’তি পরিক্খারং সমন্নানেন্তেন অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. এৰম্পি চে ন পহীযতি, সূচিং গহেত্ৰা চীৰরে জিণ্ণট্ঠানং সিব্বন্তেন অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. এৰং যাৰ ন পহীযতি, তাৰ তং তং কুসলকম্মং করোন্তেন অঞ্ঞৰিহিতকেন ভৰিতব্বং. পহীনে পুন মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসীদিতব্বং, নৰকম্মং পন ন পট্ঠপেতব্বং. কস্মা? ৰিতক্কে পচ্ছিন্নে কম্মট্ঠানমনসিকারস্স ওকাসো ন হোতি.
পোরাণকপণ্ডিতা পন নৰকম্মং কত্ৰাপি ৰিতক্কং পচ্ছিন্দিংসু. তত্রিদং ৰত্থু – তিস্সসামণেরস্স কির উপজ্ঝাযো তিস্সমহাৰিহারে ৰসতি. তিস্সসামণেরো ‘‘ভন্তে উক্কণ্ঠিতোম্হী’’তি আহ. অথ নং থেরো ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে ন্হানউদকং দুল্লভং, মং গহেত্ৰা চিত্তলপব্বতং গচ্ছাহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. তত্থ নং থেরো আহ ‘‘অযং ৰিহারো অচ্চন্তসঙ্ঘিকো, একং পুগ্গলিকট্ঠানং করোহী’’তি. সো সাধু ভন্তেতি আদিতো পট্ঠায সংযুত্তনিকাযং পব্ভারসোধনং তেজোধাতুকসিণপরিকম্মন্তি তীণীপি একতো আরভিত্ৰা কম্মট্ঠানং অপ্পনং পাপেসি, সংযুত্তনিকাযং পরিযোসাপেসি, লেণকম্মং নিট্ঠাপেসি, সব্বং কত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সঞ্ঞং অদাসি. উপজ্ঝাযো ‘‘দুক্খেন তে সামণের কতং, অজ্জ তাৰ ত্ৰংযেৰ ৰসাহী’’তি আহ. সো তং রত্তিং লেণে ৰসন্তো উতুসপ্পাযং লভিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং ¶ পত্ৰা তত্থেৰ পরিনিব্বাযি. তস্স ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং অকংসু. অজ্জাপি তিস্সত্থেরচেতিযন্তি পঞ্ঞাযতি. ইদং পব্বং অসতিপব্বং নাম.
২১৯. ইমস্মিং ঠত্ৰা ৰিতক্কে নিগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তো ইধ ঠত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সতীতি ৰিতক্কমূলভেদং পব্বং দস্সেন্তো পুন তস্স চে ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকাতব্বন্তি সঙ্খরোতীতি সঙ্খারো, পচ্চযো, কারণং মূলন্তি অত্থো. সন্তিট্ঠতি এত্থাতি সণ্ঠানং, ৰিতক্কসঙ্খারস্স সণ্ঠানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং, তং মনসিকাতব্বন্তি. ইদং ৰুত্তং হোতি, অযং ৰিতক্কো কিং হেতু কিং পচ্চযা কিং কারণা উপ্পন্নোতি ৰিতক্কানং মূলঞ্চ মূলমূলঞ্চ মনসিকাতব্বন্তি. কিং নু খো অহং সীঘং ¶ গচ্ছামীতি কেন নু খো কারণেন অহং সীঘং গচ্ছামি? যংনূনাহং সণিকং গচ্ছেয্যন্তি কিং মে ইমিনা সীঘগমনেন, সণিকং গচ্ছিস্সামীতি ¶ চিন্তেসি. সো সণিকং গচ্ছেয্যাতি সো এৰং চিন্তেত্ৰা সণিকং গচ্ছেয্য. এস নযো সব্বত্থ.
তত্থ তস্স পুরিসস্স সীঘগমনকালো ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো ৰিতক্কসমারুল়্হকালো. তস্স সণিকগমনকালো ৰিয ইমস্স ৰিতক্কচারপচ্ছেদনকালো. তস্স ঠিতকালো ৰিয ইমস্স ৰিতক্কচারে পচ্ছিন্নে মূলকম্মট্ঠানং চিত্তোতরণকালো. তস্স নিসিন্নকালো ৰিয ইমস্স ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তকালো. তস্স নিপন্নকালো ৰিয ইমস্স নিব্বানারম্মণায ফলসমাপত্তিযা দিৰসং ৰীতিৰত্তনকালো. তত্থ ইমে ৰিতক্কা কিং হেতুকা কিং পচ্চযাতি ৰিতক্কানং মূলমূলং গচ্ছন্তস্স ৰিতক্কচারো সিথিলো হোতি. তস্মিং সিথিলীভূতে মত্থকং গচ্ছন্তে ৰিতক্কা সব্বসো নিরুজ্ঝন্তি. অযমত্থো দুদ্দুভজাতকেনপি দীপেতব্বো –
সসকস্স কির বেলুৰরুক্খমূলে নিদ্দাযন্তস্স বেলুৰপক্কং ৰণ্টতো ছিজ্জিত্ৰা কণ্ণমূলে পতিতং. সো তস্স সদ্দেন ‘‘পথৰী ভিজ্জতী’’তি সঞ্ঞায উট্ঠহিত্ৰা ৰেগেন পলাযি. তং দিস্ৰা পুরতো অঞ্ঞেপি চতুপ্পদা পলাযিংসু. তদা বোধিসত্তো সীহো হোতি. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং পথৰী নাম কপ্পৰিনাসে ভিজ্জতি, অন্তরা পথৰীভেদো নাম নত্থি, যংনূনাহং ¶ মূলমূলং গন্ত্ৰা অনুৰিজ্জেয্য’’ন্তি. সো হত্থিনাগতো পট্ঠায যাৰ সসকং পুচ্ছি ‘‘তযা, তাত, পথৰী ভিজ্জমানা দিট্ঠা’’তি. সসো ‘‘আম দেৰা’’তি আহ. সীহো ‘‘এহি, ভো, দস্সেহী’’তি. সসো ‘‘ন সক্কোমি সামী’’তি. ‘‘এহি, রে, মা ভাযী’’তি সণ্হমুদুকেন গহেত্ৰা গতো সসো রুক্খস্স অৰিদূরে ঠত্ৰা –
‘‘দুদ্দুভাযতি ভদ্দন্তে, যস্মিং দেসে ৰসামহং;
অহম্পেতং ন জানামি, কিমেতং দুদ্দুভাযতী’’তি. (জা. ১.৪.৮৫) –
গাথমাহ. বোধিসত্তো ‘‘ত্ৰং এত্থেৰ তিট্ঠা’’তি রুক্খমূলং গন্ত্ৰা সসকস্স নিপন্নট্ঠানং অদ্দস, বেলুৰপক্কং অদ্দস, উদ্ধং ওলেকেত্ৰা ৰণ্টং অদ্দস, দিস্ৰা ‘‘অযং সসো এত্থ নিপন্নো, নিদ্দাযমানো ইমস্স কণ্ণমূলে ¶ পতিতস্স সদ্দেন ‘পথৰী ভিজ্জতী’তি এৰংসঞ্ঞী হুত্ৰা পলাযী’’তি ¶ ঞত্ৰা তং কারণং সসং পুচ্ছি. সসো ‘‘আম, দেৰা’’তি আহ. বোধিসত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘বেলুৰ পতিতং সুত্ৰা, দুদ্দুভন্তি সসো জৰি;
সসস্স ৰচনং সুত্ৰা, সন্তত্তা মিগৰাহিনী’’তি. (জা. ১.৪.৮৬);
ততো বোধিসত্তো ‘‘মা ভাযথা’’তি মিগগণে অস্সাসেসি. এৰং ৰিতক্কানং মূলমূলং গচ্ছন্তস্স ৰিতক্কা পহীযন্তি.
২২০. ইমস্মিং ৰিতক্কমূলভেদপব্বে ঠত্ৰা ৰিতক্কে নিগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তেন পন এৰং নিগ্গণ্হিতব্বাতি অপরম্পি কারণং দস্সেন্তো পুন তস্স চে, ভিক্খৰেতিআদিমাহ.
দন্তেভিদন্তমাধাযাতি হেট্ঠাদন্তে উপরিদন্তং ঠপেত্ৰা. চেতসা চিত্তন্তি কুসলচিত্তেন অকুসলচিত্তং অভিনিগ্গণ্হিতব্বং. বলৰা পুরিসোতি যথা থামসম্পন্নো মহাবলো পুরিসো দুব্বলং পুরিসং সীসে ৰা গলে ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা অভিনিগ্গণ্হেয্য অভিনিপ্পীল়েয্য অভিসন্তাপেয্য সন্তত্তং কিলন্তং মুচ্ছাপরেতং ৰিয করেয্য, এৰমেৰ ভিক্খুনা ৰিতক্কেহি সদ্ধিং পটিমল্লেন হুত্ৰা ‘‘কে চ তুম্হে কো চাহ’’ন্তি অভিভৰিত্ৰা – ‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ অট্ঠি চ অৰসিস্সতু সরীরে উপসুস্সতু মংসলোহিত’’ন্তি (অ. নি. ২.৫) এৰং মহাৰীরিযং ¶ পগ্গয্হ ৰিতক্কা নিগ্গণ্হিতব্বাতি দস্সেন্তো ইম অত্থদীপিকং উপমং আহরি.
২২১. যতো খো, ভিক্খৰেতি ইদং পরিযাদানভাজনিযং নাম, তং উত্তানত্থমেৰ. যথা পন সত্থাচরিযো তিরোরট্ঠা আগতং রাজপুত্তং পঞ্চাৰুধসিপ্পং উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, অত্তনো রট্ঠে রজ্জং গণ্হ. সচে তে অন্তরামগ্গে চোরা উট্ঠহন্তি, ধনুনা কম্মং কত্ৰা গচ্ছ. সচে তে ধনু নস্সতি ৰা ভিজ্জতি ৰা সত্তিযা অসিনা’’তি এৰং পঞ্চহিপি আৰুধেহি কত্তব্বং দস্সেত্ৰা উয্যোজেতি. সো তথা কত্ৰা সকরট্ঠং গন্ত্ৰা রজ্জং গহেত্ৰা রজ্জসিরিং অনুভোতি. এৰমেৰং ভগৰা অধিচিত্তমনুযুত্তং ভিক্খুং অরহত্তগহণত্থায উয্যোজেন্তো – ‘‘সচস্স অন্তরা অকুসলৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, অঞ্ঞনিমিত্তপব্বে ঠত্ৰা তে নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং ¶ ¶ পাপুণিস্সতি. তত্থ অসক্কোন্তো আদীনৰপব্বে ঠত্ৰা, তত্রাপি অসক্কোন্তো অসতিপব্বে ঠত্ৰা, তত্রাপি অসক্কোন্তো ৰিতক্কমূলভেদপব্বে ঠত্ৰা, তত্রাপি অসক্কোন্তো অভিনিগ্গণ্হনপব্বে ঠত্ৰা ৰিতক্কে নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতী’’তি ইমানি পঞ্চ পব্বানি দেসেসি.
ৰসী ৰিতক্কপরিযাযপথেসূতি ৰিতক্কচারপথেসু চিণ্ণৰসী পগুণৰসীতি ৰুচ্চতি. যং ৰিতক্কং আকঙ্খিস্সতীতি ইদং অস্স ৰসীভাৰাকারদস্সনত্থং ৰুত্তং. অযঞ্হি পুব্বে যং ৰিতক্কং ৰিতক্কেতুকামো হোতি, তং ন ৰিতক্কেতি. যং ন ৰিতক্কেতুকামো হোতি, তং ৰিতক্কেতি. ইদানি পন ৰসীভূতত্তা যং ৰিতক্কং ৰিতক্কেতুকামো হোতি, তংযেৰ ৰিতক্কেতি. যং ন ৰিতক্কেতুকামো, ন তং ৰিতক্কেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘যং ৰিতক্কং আকঙ্খিস্সতি, তং ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি. যং ৰিতক্কং নাকঙ্খিস্সতি, ন তং ৰিতক্কং ৰিতক্খেস্সতী’’তি. অচ্ছেচ্ছি তণ্হন্তিআদি সব্বাসৰসুত্তে ৰুত্তমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
মূলপণ্ণাসট্ঠকথায পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
মজ্ঝিমনিকাযে
মূলপণ্ণাস-অট্ঠকথা
(দুতিযো ভাগো)
৩. ওপম্মৰগ্গো
১. ককচূপমসুত্তৰণ্ণনা
২২২. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি ককচূপমসুত্তং. তত্থ মোল়িযফগ্গুনোতি মোল়ীতি চূল়া ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘ছেত্ৰান মোল়িং ৰরগন্ধৰাসিতং,
ৰেহাযসং উক্খিপি সক্যপুঙ্গৰো;
রতনচঙ্কোটৰরেন ৰাসৰো,
সহস্সনেত্তো সিরসা পটিগ্গহী’’তি.
সা ¶ তস্স গিহিকালে মহতী অহোসি, তেনস্স মোল়িযফগ্গুনোতি সঙ্খা উদপাদি. পব্বজিতম্পি নং তেনেৰ নামেন সঞ্জানন্তি. অতিৰেলন্তি ৰেলং অতিক্কমিত্ৰা. তত্থ কালৰেলা, সীমৰেলা, সীলৰেলাতি তিৰিধা ৰেলা. ‘‘তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসী’’তি (ধম্মপদে ৰগ্গানমুদ্দানং, গাথানমুদ্দানং; মহাৰ. ১-৩) অযং কালৰেলা নাম. ‘‘ঠিতধম্মো ৰেলং নাতিৰত্ততী’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৪; উদা. ৪৫; অ. নি. ৮.১৯) অযং সীমৰেলা নাম. ‘‘ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো’’তি (ধ. স. ২৯৯-৩০১) চ, ‘‘ৰেলা চেসা অৰীতিক্কমনট্ঠেনা’’তি চ, অযং সীলৰেলা নাম. তং তিৰিধম্পি সো অতিক্কমিযেৰ. ভিক্খুনিযো হি ওৰদিতুং কালো নাম অত্থি, সো অত্থঙ্গতেপি সূরিযে ¶ ওৰদন্তো তং কালৰেলম্পি অতিক্কমি. ভিক্খুনীনং ওৰাদে পমাণং নাম অত্থি সীমা মরিযাদা. সো উত্তরিছপ্পঞ্চৰাচাহি ওৰদন্তো তং সীমৰেলম্পি অতিক্কমি. কথেন্তো পন দৰসহগতং কত্ৰা দুট্ঠুল্লাপত্তিপহোনকং কথেতি, এৰং সীলৰেলম্পি অতিক্কমি.
সংসট্ঠোতি মিস্সীভূতো সমানসুখদুক্খো হুত্ৰা. সম্মুখাতি পুরতো. অৰণ্ণং ভাসতীতি তা পন পচনকোট্টনাদীনি করোন্তিযো দিস্ৰা নত্থি ইমাসং অনাপত্তি নাম, ইমা ভিক্খুনিযো অনাচারা দুব্বচা পগব্ভাতি অগুণং কথেতি. অধিকরণম্পি করোতীতি ইমেসং ভিক্খূনং ইমা ভিক্খুনিযো দিট্ঠকালতো পট্ঠায অক্খীনি দয্হন্তি, ইমস্মিং ৰিহারে পুপ্ফপূজা ৰা আসনধোৰনপরিভণ্ডকরণাদীনি ৰা ইমাসং ৰসেন ৰত্তন্তি. কুলধীতরো এতা লজ্জিনিযো ¶ , তুম্হে ইমা ইদঞ্চিদঞ্চ ৰদথ, অযং নাম তুম্হাকং আপত্তি হোতি, ৰিনযধরানং সন্তিকং আগন্ত্ৰা ৰিনিচ্ছযং মে দেথাতি অধিকরণং আকড্ঢতি.
মোল়িযফগ্গুনস্স অৰণ্ণং ভাসতীতি নত্থি ইমস্স ভিক্খুনো অনাপত্তি নাম. নিচ্চকালং ইমস্স পরিৰেণদ্ৰারং অসুঞ্ঞং ভিক্খুনীহীতি অগুণং কথেতি. অধিকরণম্পি করোন্তীতি ইমেসং ভিক্খূনং মোল়িযফগ্গুনত্থেরস্স দিট্ঠকালতো পট্ঠায অক্খীনি দয্হন্তি. ইমস্মিং ৰিহারে অঞ্ঞেসং ৰসনট্ঠানং ওলোকেতুম্পি ন সক্কা. ৰিহারং আগতভিক্খুনিযো ওৰাদং ৰা পটিসন্থারং ৰা উদ্দেসপদং ৰা থেরমেৰ নিস্সায লভন্তি, কুলপুত্তকো লজ্জী কুক্কুচ্চকো, এৰরূপং নাম তুম্হে ইদঞ্চিদঞ্চ ৰদথ, এথ ৰিনযধরানং সন্তিকে ৰিনিচ্ছযং দেথাতি অধিকরণং আকড্ঢন্তি.
সো ¶ ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচাতি নেৰ পিযকম্যতায ন ভেদাধিপ্পাযেন, অত্থকামতায অৰোচ. একং কিরস্স অহোসি – ‘‘ইমস্স ভিক্খুস্স এৰং সংসট্ঠস্স ৰিহরতো অযসো উপ্পজ্জিস্সতি. সো সাসনস্সাপি অৰণ্ণোযেৰ. অঞ্ঞেন পন কথিতো অযং ন ওরমিস্সতি, ভগৰতা ধম্মং দেসেত্ৰা ওৰদিতো ওরমিস্সতী’’তি তস্স অত্থকামতায ভগৰন্তং এতং, ‘‘আযস্মা, ভন্তে’’তিআদিৰচনং অৰোচ.
২২৩. আমন্তেহীতি জানাপেহি. আমন্তেতীতি পক্কোসতি.
২২৪. সদ্ধাতি ¶ সদ্ধায. তস্মাতি যস্মা ত্ৰং কুলপুত্তো চেৰ সদ্ধাপব্বজিতো চ, যস্মা ৰা তে এতাহি সদ্ধিং সংসট্ঠস্স ৰিহরতো যে তা অক্কোসিস্সন্তি ৰা, পহরিস্সন্তি ৰা, তেসু দোমনস্সং উপ্পজ্জিস্সতি, সংসগ্গে পহীনে নুপ্পজ্জিস্সতি, তস্মা. তত্রাতি তস্মিং অৰণ্ণভাসনে. গেহসিতাতি পঞ্চকামগুণনিস্সিতা. ছন্দাতি তণ্হাছন্দাপি পটিঘছন্দাপি. ৰিপরিণতন্তি রত্তম্পি চিত্তং ৰিপরিণতং. দুট্ঠম্পি, মূল়্হম্পি চিত্তং ৰিপরিণতং. ইধ পন তণ্হাছন্দৰসেন রত্তম্পি ৰট্টতি, পটিঘছন্দৰসেন দুট্ঠম্পি ৰট্টতি. হিতানুকম্পীতি হিতেন অনুকম্পমানো হিতেন ফরমানো. ন দোসন্তরোতি ন দোসচিত্তো ভৰিস্সামি.
২২৫. অথ খো ভগৰাতি কস্মা আরভি? ফগ্গুনস্স কির এত্তকং ওৰাদং সুত্ৰাপি, ‘‘ভিক্খুনিসংসগ্গতো ওরমিস্সামি ¶ ৰিরমিস্সামী’’তি চিত্তম্পি ন উপ্পন্নং, ভগৰতা পন সদ্ধিং পটাণী ৰিয পটিৰিরুদ্ধো অট্ঠাসি, অথস্স ভগৰতো যথা নাম জিঘচ্ছিতস্স ভোজনে, পিপাসিতস্স পানীযে, সীতেন ফুট্ঠস্স উণ্হে দুক্খিতস্স সুখে পত্থনা উপ্পজ্জতি. এৰমেৰ ইমং দুব্বচং ভিক্খুং দিস্ৰা পঠমবোধিযং সুব্বচা ভিক্খূ আপাথং আগমিংসু. অথ তেসং ৰণ্ণং কথেতুকামো হুত্ৰা ইমং দেসনং আরভি.
তত্থ আরাধযিংসূতি গণ্হিংসু পূরযিংসু. একং সমযন্তি একস্মিং সমযে. একাসনভোজনন্তি একং পুরেভত্তভোজনং. সূরিযুগ্গমনতো হি যাৰ মজ্ঝন্হিকা সত্তক্খত্তুং ভুত্তভোজনম্পি ইধ একাসনভোজনন্তেৰ অধিপ্পেতং. অপ্পাবাধতন্তি নিরাবাধতং. অপ্পাতঙ্কতন্তি নিদ্দুক্খতং. লহুট্ঠানন্তি সরীরস্স সল্লহুকং উট্ঠানং. বলন্তি কাযবলং. ফাসুৰিহারন্তি কাযস্স ¶ সুখৰিহারং. ইমিনা কিং কথিতং? দিৰা ৰিকালভোজনং পজহাপিতকালো কথিতো. ভদ্দালিসুত্তে পন রত্তিং ৰিকালভোজনং পজহাপিতকালো কথিতো. ইমানি হি দ্ৰে ভোজনানি ভগৰা ন একপ্পহারেন পজহাপেসি. কস্মা? ইমানেৰ হি দ্ৰে ভোজনানি ৰট্টে সত্তানং আচিণ্ণানি. সন্তি কুলপুত্তা সুখুমালা, তে একতো দ্ৰেপি ভোজনানি পজহন্তা কিলমন্তি. তস্মা একতো অপজহাপেত্ৰা একস্মিং কালে দিৰা ৰিকালভোজনং, একস্মিং রত্তিং ৰিকালভোজনন্তি ৰিসুং পজহাপেসি. তেসু ইধ দিৰা ৰিকালভোজনং পজহাপিতকালো কথিতো. তত্থ ¶ যস্মা বুদ্ধা ন ভযং দস্সেত্ৰা তজ্জেত্ৰা পজহাপেন্তি, আনিসংসং পন দস্সেত্ৰা পজহাপেন্তি, এৰঞ্হি সত্তা সুখেন পজহন্তি. তস্মা আনিসংসং দস্সেন্তো ইমে পঞ্চ গুণে দস্সেসি. অনুসাসনী করণীযাতি পুনপ্পুনং সাসনে কত্তব্বং নাহোসি. ‘‘ইদং করোথ, ইদং মা করোথা’’তি সতুপ্পাদকরণীযমত্তমেৰ অহোসি. তাৰত্তকেনেৰ তে কত্তব্বং অকংসু, পহাতব্বং পজহিংসু, পঠমবোধিযং, ভিক্খৰে, সুব্বচা ভিক্খূ অহেসুং অস্সৰা ওৰাদপটিকরাতি.
ইদানি নেসং সুব্বচভাৰদীপিকং উপমং আহরন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ সুভূমিযন্তি সমভূমিযং. ‘‘সুভূম্যং সুখেত্তে ৰিহতখাণুকে বীজানি পতিট্ঠপেয্যা’’তি ¶ (দী. নি. ২.৪৩৮) এত্থ পন মণ্ডভূমি সুভূমীতি আগতা. চতুমহাপথেতি দ্ৰিন্নং মহামগ্গানং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গতট্ঠানে. আজঞ্ঞরথোতি ৰিনীতঅস্সরথো. ওধস্তপতোদোতি যথা রথং অভিরুহিত্ৰা ঠিতেন সক্কা হোতি গণ্হিতুং, এৰং আলম্বনং নিস্সায তিরিযতো ঠপিতপতোদো. যোগ্গাচরিযোতি অস্সাচরিযো. স্ৰেৰ অস্সদম্মে সারেতীতি অস্সদম্মসারথি. যেনিচ্ছকন্তি যেন যেন মগ্গেন ইচ্ছতি. যদিচ্ছকন্তি যং যং গতিং ইচ্ছতি. সারেয্যাতি উজুকং পুরতো পেসেয্য. পচ্চাসারেয্যাতি পটিনিৰত্তেয্য.
এৰমেৰ খোতি যথা হি সো যোগ্গাচরিযো যেন যেন মগ্গেন গমনং ইচ্ছতি, তং তং অস্সা আরুল়্হাৰ হোন্তি. যায যায চ গতিযা ইচ্ছতি, সা সা গতি গহিতাৰ হোতি. রথং পেসেত্ৰা অস্সা নেৰ ৰারেতব্বা ন ৰিজ্ঝিতব্বা হোন্তি. কেৰলং তেসং সমে ভূমিভাগে খুরেসু নিমিত্তং ঠপেত্ৰা গমনমেৰ পস্সিতব্বং হোতি. এৰং ময্হম্পি তেসু ভিক্খূসু পুনপ্পুনং ৰত্তব্বং নাহোসি. ইদং করোথ ইদং মা করোথাতি সতুপ্পাদনমত্তমেৰ কত্তব্বং হোতি. তেহিপি তাৰদেৰ কত্তব্বং কতমেৰ হোতি, অকত্তব্বং জহিতমেৰ. তস্মাতি যস্মা সুব্বচা যুত্তযানপটিভাগা ¶ হুত্ৰা সতুপ্পাদনমত্তেনেৰ পজহিংসু, তস্মা তুম্হেপি পজহথাতি অত্থো. এলণ্ডেহীতি এলণ্ডা কির সালদূসনা হোন্তি, তস্মা এৰমাহ. ৰিসোধেয্যাতি এলণ্ডে চেৰ অঞ্ঞা চ ৰল্লিযো ছিন্দিত্ৰা বহি নীহরণেন সোধেয্য. সুজাতাতি সুসণ্ঠিতা. সম্মা পরিহরেয্যাতি মরিযাদং বন্ধিত্ৰা উদকাসিঞ্চনেনপি কালেনকালং মূলমূলে ¶ খণনেনপি ৰল্লিগুম্বাদিচ্ছেদনেনপি কিপিল্লপূটকহরণেনপি মক্কটকজালসুক্খদণ্ডকহরণেনপি সম্মা ৰড্ঢেত্ৰা পোসেয্য. ৰুদ্ধিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ.
২২৬. ইদানি অক্খন্তিযা দোসং দস্সেন্তো ভূতপুব্বন্তিআদিমাহ. তত্থ ৰেদেহিকাতি ৰিদেহরট্ঠৰাসিকস্স ধীতা. অথ ৰা ৰেদোতি পঞ্ঞা ৰুচ্চতি, ৰেদেন ঈহতি ইরিযতীতি ৰেদেহিকা, পণ্ডিতাতি অত্থো. গহপতানীতি ঘরসামিনী. কিত্তিসদ্দোতি কিত্তিঘোসো. সোরতাতি সোরচ্চেন সমন্নাগতা. নিৰাতাতি নিৰাতৰুত্তি. উপসন্তাতি নিব্বুতা. দক্খাতি ¶ ভত্তপচনসযনত্থরণদীপুজ্জলনাদিকম্মেসু ছেকা. অনলসাতি উট্ঠাহিকা, সুসংৰিহিতকম্মন্তাতি সুট্ঠু সংৰিহিতকম্মন্তা. একা অনলসা হোতি, যং যং পন ভাজনং গণ্হাতি, তং তং ভিন্দতি ৰা ছিদ্দং ৰা করোতি, অযং ন তাদিসাতি দস্সেতি.
দিৰা উট্ঠাসীতি পাতোৰ কত্তব্বানি ধেনুদুহনাদিকম্মানি অকত্ৰা উস্সূরে উট্ঠিতা. হে জে কাল়ীতি অরে কাল়ি. কিং জে দিৰা উট্ঠাসীতি কিং তে কিঞ্চি অফাসুকং অত্থি, কিং দিৰা উট্ঠাসীতি? নো ৰত রে কিঞ্চীতি অরে যদি তে ন কিঞ্চি অফাসুকং অত্থি, নেৰ সীসং রুজ্ঝতি, ন পিট্ঠি, অথ কস্মা পাপি দাসি দিৰা উট্ঠাসীতি কুপিতা অনত্তমনা ভাকুটিমকাসি. দিৰাতরং উট্ঠাসীতি পুনদিৰসে উস্সূরতরং উট্ঠাসি. অনত্তমনৰাচন্তি অরে পাপি দাসি অত্তনো পমাণং ন জানাসি; কিং অগ্গিং সীতোতি মঞ্ঞসি, ইদানি তং সিক্খাপেস্সামীতিআদীনি ৰদমানা কুপিতৰচনং নিচ্ছারেসি.
পটিৰিসকানন্তি সামন্তগেহৰাসীনং. উজ্ঝাপেসীতি অৰজানাপেসি. চণ্ডীতি অসোরতা কিব্বিসা. ইতি যত্তকা গুণা, ততো দিগুণা দোসা উপ্পজ্জিংসু. গুণা নাম সণিকং সণিকং আগচ্ছন্তি; দোসা একদিৰসেনেৰ পত্থটা হোন্তি. সোরতসোরতোতি অতিৰিয সোরতো, সোতাপন্নো ¶ নু খো, সকদাগামী অনাগামী অরহা নু খোতি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. ফুসন্তীতি ফুসন্তা ঘট্টেন্তা আপাথং আগচ্ছন্তি.
অথ ¶ ভিক্খু সোরতোতি ৰেদিতব্বোতি অথ অধিৰাসনক্খন্তিযং ঠিতো ভিক্খু সোরতোতি ৰেদিতব্বো. যো চীৰর…পে… পরিক্খারহেতূতি যো এতানি চীৰরাদীনি পণীতপণীতানি লভন্তো পাদপরিকম্মপিট্ঠিপরিকম্মাদীনি একৰচনেনেৰ করোতি. অলভমানোতি যথা পুব্বে লভতি, এৰং অলভন্তো. ধম্মঞ্ঞেৰ সক্করোন্তোতি ধম্মংযেৰ সক্কারং সুকতকারং করোন্তো. গরুং করোন্তোতি গরুভারিযং করোন্তো. মানেন্তোতি মনেন পিযং করোন্তো. পূজেন্তোতি পচ্চযপূজায পূজেন্তো. অপচাযমানোতি ধম্মংযেৰ অপচাযমানো অপচিতিং নীচৰুত্তিং দস্সেন্তো.
২২৭. এৰং অক্খন্তিযা দোসং দস্সেত্ৰা ইদানি যে অধিৰাসেন্তি, তে এৰং অধিৰাসেন্তীতি পঞ্চ ৰচনপথে দস্সেন্তো পঞ্চিমে, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ কালেনাতি যুত্তপত্তকালেন. ভূতেনাতি সতা ৰিজ্জমানেন. সণ্হেনাতি সম্মট্ঠেন ¶ . অত্থসঞ্হিতেনাতি অত্থনিস্সিতেন কারণনিস্সিতেন. অকালেনাতিআদীনি তেসংযেৰ পটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বানি. মেত্তচিত্তাতি উপ্পন্নমেত্তচিত্তা হুত্ৰা. দোসন্তরাতি দুট্ঠচিত্তা, অব্ভন্তরে উপ্পন্নদোসা হুত্ৰা. তত্রাতি তেসু ৰচনপথেসু. ফরিত্ৰাতি অধিমুচ্চিত্ৰা. তদারম্মণঞ্চাতি কথং তদারম্মণং সব্বাৰন্তং লোকং করোতি? পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতং পুগ্গলং মেত্তচিত্তস্স আরম্মণং কত্ৰা পুন তস্সেৰ মেত্তচিত্তস্স অৰসেসসত্তে আরম্মণং করোন্তো সব্বাৰন্তং লোকং তদারম্মণং করোতি নাম. তত্রাযং ৰচনত্থো. তদারম্মণঞ্চাতি তস্সেৰ মেত্তচিত্তস্স আরম্মণং কত্ৰা. সব্বাৰন্তন্তি সব্বসত্তৰন্তং. লোকন্তি সত্তলোকং. ৰিপুলেনাতি অনেকসত্তারম্মণেন. মহগ্গতেনাতি মহগ্গতভূমিকেন. অপ্পমাণেনাতি সুভাৰিতেন. অৰেরেনাতি নিদ্দোসেন. অব্যাবজ্ঝেনাতি নিদ্দুক্খেন. ফরিত্ৰা ৰিহরিস্সামাতি এৰরূপেন মেত্তাসহগতেন চেতসা তঞ্চ পুগ্গলং সব্বঞ্চ লোকং তস্স চিত্তস্স আরম্মণং কত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরিস্সাম.
২২৮. ইদানি তদত্থদীপিকং উপমং আহরন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ অপথৰিন্তি নিপ্পথৰিং করিস্সামীতি অত্থো. তত্র তত্রাতি ¶ তস্মিং তস্মিং ঠানে. ৰিকিরেয্যাতি পচ্ছিযা পংসুং উদ্ধরিত্ৰা ¶ বীজানি ৰিয ৰিকিরেয্য. ওট্ঠুভেয্যাতি খেল়ং পাতেয্য. অপথৰিং করেয্যাতি এৰং কাযেন চ ৰাচায চ পযোগং কত্ৰাপি সক্কুণেয্য অপথৰিং কাতুন্তি? গম্ভীরাতি বহলত্তেন দ্ৰিযোজনসতসহস্সানি চত্তারি চ নহুতানি গম্ভীরা. অপ্পমেয্যাতি তিরিযং পন অপরিচ্ছিন্না. এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – পথৰী ৰিয হি মেত্তচিত্তং দট্ঠব্বং. কুদালপিটকং গহেত্ৰা আগতপুরিসো ৰিয পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো. যথা সো কুদালপিটকেন মহাপথৰিং অপথৰিং কাতুং ন সক্কোতি, এৰং ৰো পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো মেত্তচিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং কাতুং ন সক্খিস্সতীতি.
২২৯. দুতিযউপমাযং হলিদ্দিন্তি যংকিঞ্চি পীতকৰণ্ণং. নীলন্তি কংসনীলং ৰা পলাসনীলং ৰা. অরূপীতি অরূপো ¶ . ননু চ, দ্ৰিন্নং কট্ঠানং ৰা দ্ৰিন্নং রুক্খানং ৰা দ্ৰিন্নং সেয্যানং ৰা দ্ৰিন্নং সেলানং ৰা অন্তরং পরিচ্ছিন্নাকাসরূপন্তি আগতং, কস্মা ইধ অরূপীতি ৰুত্তোতি? সনিদস্সনভাৰপটিক্খেপতো. তেনেৰাহ ‘‘অনিদস্সনো’’তি. তস্মিঞ্হি রূপং লিখিতুং, রূপপাতুভাৰং দস্সেতুং ন সক্কা, তস্মা ‘‘অরূপী’’তি ৰুত্তো. অনিদস্সনোতি দস্সনস্স চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স অনাপাথো. উপমাসংসন্দনে পনেত্থ আকাসো ৰিয মেত্তচিত্তং. তুলিকপঞ্চমা চত্তারো রঙ্গজাতা ৰিয পঞ্চ ৰচনপথা, তুলিকপঞ্চমে রঙ্গে গহেত্ৰা আগতপুরিসো ৰিয পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো. যথা সো তুলিকপঞ্চমেহি রঙ্গেহি আকাসে রূপপাতুভাৰং কাতুং ন সক্কোতি, এৰং ৰো পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো মেত্তচিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং কত্ৰা দোসুপ্পত্তিং দস্সেতুং ন সক্খিস্সতীতি.
২৩০. ততিযউপমাযং আদিত্তন্তি পজ্জলিতং. গম্ভীরা অপ্পমেয্যাতি ইমিস্সা গঙ্গায গম্ভীরট্ঠানং গাৰুতম্পি অত্থি, অড্ঢযোজনম্পি, যোজনম্পি. পুথুলং পনস্সা এৰরূপংযেৰ, দীঘতো পন পঞ্চযোজনসতানি. সা কথং গম্ভীরা অপ্পমেয্যাতি? এতেন পযোগেন পরিৰত্তেত্ৰা উদ্ধনে উদকং ৰিয তাপেতুং অসক্কুণেয্যতো. ঠিতোদকং পন কেনচি উপাযেন অঙ্গুলমত্তং ৰা অড্ঢঙ্গুলমত্তং ৰা এৰং তাপেতুং সক্কা ভৰেয্য, অযং পন ন ¶ সক্কা, তস্মা এৰং ৰুত্তং. উপমাসংসন্দনে পনেত্থ গঙ্গা ৰিয মেত্তচিত্তং, তিণুক্কং আদায আগতপুরিসো ৰিয পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো. যথা সো আদিত্তায তিণুক্কায গঙ্গং তাপেতুং ন সক্কোতি, এৰং ¶ ৰো পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো মেত্তচিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং কাতুং ন সক্খিস্সতীতি.
২৩১. চতুত্থউপমাযং বিল়ারভস্তাতি বিল়ারচম্মপসিব্বকা. সুমদ্দিতাতি সুট্ঠু মদ্দিতা. সুপরিমদ্দিতাতি অন্তো চ বহি চ সমন্ততো সুপরিমদ্দিতা. তূলিনীতি সিম্বলিতূললতাতূলসমানা. ছিন্নসস্সরাতি ছিন্নসস্সরসদ্দা. ছিন্নভব্ভরাতি ছিন্নভব্ভরসদ্দা. উপমাসংসন্দনে পনেত্থ বিল়ারভস্তা ৰিয মেত্তচিত্তং, কট্ঠকঠলং আদায আগতপুরিসো ৰিয পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো. যথা সো কট্ঠেন ৰা কঠলেন ৰা ¶ বিল়ারভস্তং সরসরং ভরভরং সদ্দং কাতুং ন সক্কোতি, এৰং ৰো পঞ্চ ৰচনপথে গহেত্ৰা আগতপুগ্গলো মেত্তচিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং কত্ৰা দোসানুগতভাৰং কাতুং ন সক্খিস্সতীতি.
২৩২. ওচরকাতি অৰচরকা হেট্ঠাচরকা, নীচকম্মকারকাতি অত্থো. যো মনো পদূসেয্যাতি যো ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা মনো পদূসেয্য, তং ককচেন ওকন্তনং নাধিৰাসেয্য. ন মে সো তেন সাসনকরোতি সো তেন অনধিৰাসনেন ময্হং ওৰাদকরো ন হোতি. আপত্তি পনেত্থ নত্থি.
২৩৩. অণুং ৰা থূলং ৰাতি অপ্পসাৰজ্জং ৰা মহাসাৰজ্জং ৰা. যং তুম্হে নাধিৰাসেয্যাথাতি যো তুম্হেহি অধিৰাসেতব্বো ন ভৰেয্যাতি অত্থো. নো হেতং, ভন্তেতি, ভন্তে, অনধিৰাসেতব্বং নাম ৰচনপথং ন পস্সামাতি অধিপ্পাযো. দীঘরত্তং হিতায সুখাযাতি ইতি ভগৰা অরহত্তেন কূটং গণ্হন্তো যথানুসন্ধিনা দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ককচূপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. অলগদ্দূপমসুত্তৰণ্ণনা
২৩৪. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি অলগদ্দূপমসুত্তং. তত্থ গদ্ধে বাধযিংসূতি গদ্ধবাধিনো, গদ্ধবাধিনো পুব্বপুরিসা অস্সাতি গদ্ধবাধিপুব্বো, তস্স গদ্ধবাধিপুব্বস্স, গিজ্ঝঘাতককুলপ্পসুতস্সাতি অত্থো. সগ্গমোক্খানং অন্তরাযং করোন্তীতি অন্তরাযিকা. তে কম্মকিলেসৰিপাকউপৰাদআণাৰীতিক্কমৰসেন পঞ্চৰিধা. তত্থ পঞ্চানন্তরিযধম্মা কম্মন্তরাযিকা নাম. তথা ভিক্খুনীদূসককম্মং, তং পন মোক্খস্সেৰ অন্তরাযং করোতি, ন সগ্গস্স. নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিধম্মা কিলেসন্তরাযিকা নাম. পণ্ডকতিরচ্ছানগতউভতোব্যঞ্জনকানং পটিসন্ধিধম্মা ৰিপাকন্তরাযিকা নাম. অরিযূপৰাদধম্মা উপৰাদন্তরাযিকা নাম, তে পন যাৰ অরিযে ন খমাপেন্তি, তাৰদেৰ, ন ততো পরং. সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কন্তা সত্ত আপত্তিক্খন্ধা আণাৰীতিক্কমন্তরাযিকা নাম. তেপি যাৰ ভিক্খুভাৰং ৰা পটিজানাতি, ন ৰুট্ঠাতি ৰা, ন দেসেতি ৰা, তাৰদেৰ, ন ততো পরং.
তত্রাযং ¶ ভিক্খু বহুস্সুতো ধম্মকথিকো সেসন্তরাযিকে জানাতি, ৰিনযে পন অকোৰিদত্তা পণ্ণত্তিৰীতিক্কমন্তরাযিকে ন জানাতি, তস্মা রহোগতো এৰং চিন্তেসি – ইমে আগারিকা পঞ্চ কামগুণে পরিভুঞ্জন্তা সোতাপন্নাপি সকদাগামিনোপি অনাগামিনোপি হোন্তি. ভিক্খূপি মনাপিকানি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যানি রূপানি পস্সন্তি…পে… কাযৰিঞ্ঞেয্যে ফোট্ঠব্বে ফুসন্তি, মুদুকানি অত্থরণপাৰুরণাদীনি পরিভুঞ্জন্তি, এতং সব্বং ৰট্টতি. কস্মা ইত্থীনংযেৰ রূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বা ন ৰট্টন্তি? এতেপি ৰট্টন্তীতি. এৰং রসেন রসং সংসন্দেত্ৰা সচ্ছন্দরাগপরিভোগঞ্চ নিচ্ছন্দরাগপরিভোগঞ্চ একং কত্ৰা থূলৰাকেহি সদ্ধিং অতিসুখুমসুত্তং উপনেন্তো ৰিয, সাসপেন সদ্ধিং সিনেরুং উপসংহরন্তো ৰিয, পাপকং দিট্ঠিগতং উপ্পাদেত্ৰা, ‘‘কিং ভগৰতা মহাসমুদ্দং বন্ধন্তেন ৰিয মহতা উস্সাহেন পঠমপারাজিকং পঞ্ঞত্তং, নত্থি এত্থ দোসো’’তি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং পটিৰিরুজ্ঝন্তো ৰেসারজ্জঞাণং পটিবাহন্তো অরিযমগ্গে খাণুকণ্টকাদীনি পক্খিপন্তো মেথুনধম্মে দোসো নত্থীতি জিনস্স আণাচক্কে পহারং অদাসি. তেনাহ – ‘‘তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তিআদি.
এৰং ¶ ¶ ব্যা খোতি এৰং ৰিয খো. সমনুযুঞ্জন্তীতিআদীসু কিং লদ্ধিকো ত্ৰং, লদ্ধিং ৰদেহীতি পুচ্ছমানা সমনুযুঞ্জন্তি নাম. দিট্ঠিং পতিট্ঠাপেন্তা সমনুগ্গাহন্তি নাম. কেন কারণেন এৰং ৰদসীতি কারণং পুচ্ছন্তা সমনুভাসন্তি নাম. অট্ঠিকঙ্কলূপমাতিআদীসু (ম. নি. ২.৪২-৪৮) অট্ঠিকঙ্কলূপমা অপ্পস্সাদট্ঠেন. মংসপেসূপমা বহুসাধারণট্ঠেন. তিণুক্কূপমা অনুদহনট্ঠেন. অঙ্গারকাসূপমা মহাভিতাপনট্ঠেন. সুপিনকূপমা ইত্তরপচ্চুপট্ঠানট্ঠেন. যাচিতকূপমা তাৰকালিকট্ঠেন. রুক্খফলূপমা সব্বঙ্গপচ্চঙ্গপলিভঞ্জনট্ঠেন. অসিসূনূপমা অধিকুট্টনট্ঠেন. সত্তিসূলূপমা ৰিনিৰিজ্ঝনট্ঠেন. সপ্পসিরূপমা সাসঙ্কসপ্পটিভযট্ঠেন. থামসাতি দিট্ঠিথামেন. পরামাসাতি দিট্ঠিপরামাসেন. অভিনিৰিস্স ৰোহরতীতি অধিট্ঠহিত্ৰা ৰোহরতি দীপেতি ৰা.
২৩৫. যতো খো তে ভিক্খূতি যদা তে ভিক্খূ. এৰং ¶ ব্যা খো অহং, ভন্তে, ভগৰতাতি ইদং এস অত্তনো অজ্ঝাসযেন নত্থীতি ৰত্তুকামোপি ভগৰতো আনুভাৰেন সম্পটিচ্ছতি, বুদ্ধানং কির সম্মুখা দ্ৰে কথা কথেতুং সমত্থো নাম নত্থি.
২৩৬. কস্স খো নাম ত্ৰং মোঘপুরিসাতি ত্ৰং মোঘপুরিস কস্স খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সস্স ৰা সুদ্দস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰা মযা এৰং ধম্মং দেসিতং আজানাসি. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসীতি অযং পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. অরিট্ঠো কির চিন্তেসি – ‘‘ভগৰা মং মোঘপুরিসোতি ৰদতি, ন খো পন মোঘপুরিসাতি ৰুত্তমত্তকেন মগ্গফলানং উপনিস্সযো ন হোতি. উপসেনম্পি হি ৰঙ্গন্তপুত্তং, ‘অতিলহুং খো ত্ৰং, মোঘপুরিস, বাহুল্লায আৰত্তো’তি (মহাৰ. ৭৫) ভগৰা মোঘপুরিসৰাদেন ওৰদি. থেরো অপরভাগে ঘটেন্তো ৰাযমন্তো ছ অভিঞ্ঞা সচ্ছাকাসি. অহম্পি তথারূপং ৰীরিযং পগ্গণ্হিত্ৰা মগ্গফলানি নিব্বত্তেস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা বন্ধনা পৰুত্তস্স পণ্ডুপলাসস্স ৰিয অৰিরুল়্হিভাৰং দস্সেন্তো ইমং দেসনং আরভি.
উস্মীকতোপীতি ¶ , ভিক্খৰে, তুম্হে কিন্তি মঞ্ঞথ, অযং অরিট্ঠো এৰংলদ্ধিকো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন পটিৰিরুজ্ঝিত্ৰা ৰেসারজ্জঞাণং পটিবাহিত্ৰা তথাগতস্স আণাচক্কে পহারং দদমানো অপি নু ইমস্মিং ধম্মৰিনযে উস্মীকতোপি? যথা নিব্বুতেপি মহন্তে অগ্গিক্খন্ধে ¶ খজ্জুপনকমত্তাপি অগ্গিপপটিকা হোতিযেৰ, যং নিস্সায পুন মহাঅগ্গিক্খন্ধো ভৰেয্য. কিং নু খো এৰং ইমস্স অপ্পমত্তিকাপি ঞাণুস্মা অত্থি, যং নিস্সায ৰাযমন্তো মগ্গফলানি নিব্বত্তেয্যাতি? নো হেতং, ভন্তেতি, ভন্তে, এৰংলদ্ধিকস্স কুতো এৰরূপা ঞাণুস্মাতি? মগ্গফলানং পচ্চযসমত্থায ঞাণুস্মায উস্মীকতভাৰং পটিক্খিপন্তা ৰদন্তি. মঙ্কুভূতোতি নিত্তেজভূতো. পত্তক্খন্ধোতি পতিতক্খন্ধো. অপ্পটিভানোতি কিঞ্চি পটিভানং অপস্সন্তো ভিন্নপটিভানো এৰরূপম্পি নাম নিয্যানিকসাসনং লভিত্ৰা অৰিরুল়্হিধম্মো কিরম্হি সমুগ্ঘাতিতপচ্চযো জাতোতি অত্তনো অভব্বতং পচ্চৰেক্খন্তো পাদঙ্গুট্ঠকেন ভূমিং খণমানো নিসীদি.
পঞ্ঞাযিস্সসি ¶ খোতি অযম্পি পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. অরিট্ঠো কির চিন্তেসি – ‘‘ভগৰা ময্হং মগ্গফলানং উপনিস্সযো পচ্ছিন্নোতি ৰদতি, ন খো পন বুদ্ধা সউপনিস্সযানংযেৰ ধম্মং দেসেন্তি, অনুপনিস্সযানম্পি দেসেন্তি, অহং সত্থু সন্তিকা সুগতোৰাদং লভিত্ৰা অত্তনো সম্পত্তূপগং কুসলং করিস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা ওৰাদং পটিপস্সম্ভেন্তো ‘‘পঞ্ঞাযিস্সসী’’তিআদিমাহ. তস্সত্থো, ত্ৰংযেৰ, মোঘপুরিস, ইমিনা পাপকেন দিট্ঠিগতেন নিরযাদীসু পঞ্ঞাযিস্সসি, মম সন্তিকা তুয্হং সুগতোৰাদো নাম নত্থি, ন মে তযা অত্থো, ইধাহং ভিক্খূ পটিপুচ্ছিস্সামীতি.
২৩৭. অথ খো ভগৰাতি অযম্পি পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. ইমস্মিঞ্হি ঠানে ভগৰা পরিসং সোধেতি, অরিট্ঠং গণতো নিস্সারেতি. সচে হি পরিসগতানং কস্সচি এৰং ভৰেয্য – ‘‘অযং অরিট্ঠো ভগৰতা অকথিতং কথেতুং কিং সক্খিস্সতি, কচ্চি নু খো পরিসমজ্ঝে ভগৰতা কথায সমারদ্ধায সহসা কথিত’’ন্তি. এৰং কথিতং পন ন অরিট্ঠোৰ সুণাতি, অঞ্ঞেনপি সুতং ভৰিস্সতি. অথাপিস্স সিযা ‘‘যথা সত্থা অরিট্ঠং নিগ্গণ্হাতি, মম্পি এৰং নিগ্গণ্হেয্যাতি সুত্ৰাপি তুণ্হীভাৰং আপজ্জেয্যা’’তি. ‘‘তং ¶ সব্বং ন করিস্সন্তী’’তি. মযাপি ন কথিতং, অঞ্ঞেন সুতম্পি নত্থীতি ‘‘তুম্হেপিমে, ভিক্খৰে’’তিআদিনা পরিসায লদ্ধিং সোধেতি. পরিসায পন লদ্ধিসোধনেনেৰ অরিট্ঠো গণতো নিস্সারিতো নাম হোতি.
ইদানি অরিট্ঠস্স লদ্ধিং পকাসেন্তো সো ৰত, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞত্রেৰ কামেহীতিআদীসু ¶ যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘‘তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’’তি এৰংলদ্ধিকো, সো ৰত কিলেসকামেহি চেৰ কিলেসকামসম্পযুত্তেহি সঞ্ঞাৰিতক্কেহি চ অঞ্ঞত্র, এতে ধম্মে পহায, ৰিনা এতেহি ধম্মেহি, ৰত্থুকামে পটিসেৰিস্সতি, মেথুনসমাচারং সমাচরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ইদং কারণং নাম নত্থি, অট্ঠানমেতং অনৰকাসোতি.
২৩৮. এৰং ভগৰা অযং অরিট্ঠো যথা নাম রজকো সুগন্ধানিপি দুগ্গন্ধানিপি জিণ্ণানিপি নৰানিপি সুদ্ধানিপি অসুদ্ধানিপি ৰত্থানি একতো ভণ্ডিকং করোতি, এৰমেৰ ¶ ভিক্খূনং নিচ্ছন্দরাগপণীতচীৰরাদিপরিভোগঞ্চ অনিবদ্ধসীলানং গহট্ঠানং অন্তরাযকরং সচ্ছন্দরাগপরিভোগঞ্চ নিবদ্ধসীলানং ভিক্খূনং আৰরণকরং সচ্ছন্দরাগপরিভোগঞ্চ সব্বং একসদিসং করোতীতি অরিট্ঠস্স লদ্ধিং পকাসেত্ৰা ইদানি দুগ্গহিতায পরিযত্তিযা দোসং দস্সেন্তো ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চেতিআদিমাহ. তত্থ পরিযাপুণন্তীতি উগ্গণ্হন্তি. সুত্তন্তিআদীসু উভতোৰিভঙ্গনিদ্দেসখন্ধকপরিৰারা, সুত্তনিপাতে মঙ্গলসুত্তরতনসুত্তনালকসুআতুৰট্টকসুত্তানি, অঞ্ঞম্পি চ সুত্তনামকং তথাগতৰচনং সুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সব্বম্পি সগাথকং সুত্তং গেয্যন্তি ৰেদিতব্বং, ৰিসেসেন সংযুত্তকে সকলোপি সগাথাৰগ্গো. সকলং অভিধম্মপিটকং, নিগ্গাথকং সুত্তং, যঞ্চ অঞ্ঞম্পি অট্ঠহি অঙ্গেহি অসঙ্গহিতং বুদ্ধৰচনং, তং ৰেয্যাকরণন্তি ৰেদিতব্বং. ধম্মপদং, থেরগাথা, থেরিগাথা, সুত্তনিপাতে নোসুত্তনামিকা সুদ্ধিকগাথা চ গাথাতি ৰেদিতব্বা. সোমনস্সঞাণমযিকগাথাপটিসংযুত্তা দ্ৰেঅসীতিসুত্তন্তা উদানন্তি ৰেদিতব্বা. ‘‘ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা’’তিআদিনযপ্পৰত্তা (ইতিৰু. ১,২) দসুত্তরসতসুত্তন্তা ইতিৰুত্তকন্তি ৰেদিতব্বা. অপণ্ণকজাতকাদীনি পণ্ণাসাধিকানি পঞ্চজাতকসতানি জাতকন্তি ৰেদিতব্বানি. ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে’’তিআদিনযপ্পৰত্তা (অ. নি. ৪.১২৯) সব্বেপি অচ্ছরিযঅব্ভুতধম্মপ্পটিসংযুত্তা ¶ সুত্তন্তা অব্ভুতধম্মন্তি ৰেদিতব্বা. চূল়ৰেদল্লমহাৰেদল্লসম্মাদিট্ঠিসক্কপঞ্হসঙ্খারভাজনিযমহাপুণ্ণমসুত্তাদযো সব্বেপি ৰেদঞ্চ তুট্ঠিঞ্চ লদ্ধা লদ্ধা পুচ্ছিতসুত্তন্তা ৰেদল্লন্তি ৰেদিতব্বা.
অত্থং ন উপপরিক্খন্তীতি অত্থত্থং কারণত্থং ন পস্সন্তি ন পরিগ্গণ্হন্তি. অনুপপরিক্খতন্তি অনুপপরিক্খন্তানং. ন নিজ্ঝানং খমন্তীতি ন উপট্ঠহন্তি ন আপাথং আগচ্ছন্তি, ইমস্মিং ঠানে সীলং সমাধি ৰিপস্সনা মগ্গো ফলং ৰট্টং ৰিৰট্টং কথিতন্তি এৰং জানিতুং ¶ ন সক্কা হোন্তীতি অত্থো. তে উপারম্ভানিসংসা চেৰাতি তে পরেসং ৰাদে দোসারোপনানিসংসা ¶ হুত্ৰা পরিযাপুণন্তীতি অত্থো. ইতিৰাদপ্পমোক্খানিসংসা চাতি এৰং ৰাদপমোক্খানিসংসা, পরেহি সকৰাদে দোসে আরোপিতে তং দোসং এৰং মোচেস্সামাতি ইমিনাৰ কারণেন পরিযাপুণন্তীতি অত্থো. তঞ্চস্স অত্থং নানুভোন্তীতি যস্স চ মগ্গস্স ৰা ফলস্স ৰা অত্থায কুলপুত্তা ধম্মং পরিযাপুণন্তি, তঞ্চস্স ধম্মস্স অত্থং এতে দুগ্গহিতগ্গাহিনো নানুভোন্তি. অপিচ পরস্স ৰাদে উপারম্ভং আরোপেতুং অত্তনো ৰাদং মোচেতুং অসক্কোন্তাপি তঞ্চ অত্থং নানুভোন্তিযেৰ.
২৩৯. অলগদ্দত্থিকোতি আসিৰিসঅত্থিকো. গদোতি হি ৰিসস্স নামং, তং তস্স অলং পরিপুণ্ণং অত্থীতি অলগদ্দো. ভোগেতি সরীরে. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চে কুলপুত্তা ধম্মং পরিযাপুণন্তীতি নিত্থরণপরিযত্তিৰসেন উগ্গণ্হন্তি. তিস্সো হি পরিযত্তিযো অলগদ্দপরিযত্তি নিত্থরণপরিযত্তি ভণ্ডাগারিকপরিযত্তীতি.
তত্থ যো বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা এৰং চীৰরাদীনি ৰা লভিস্সামি, চতুপরিসমজ্ঝে ৰা মং জানিস্সন্তীতি লাভসক্কারহেতু পরিযাপুণাতি, তস্স সা পরিযত্তি অলগদ্দপরিযত্তি নাম. এৰং পরিযাপুণতো হি বুদ্ধৰচনং অপরিযাপুণিত্ৰা নিদ্দোক্কমনং ৰরতরং.
যো পন বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা সীলস্স আগতট্ঠানে সীলং পূরেত্ৰা সমাধিস্স আগতট্ঠানে সমাধিগব্ভং গণ্হাপেত্ৰা ৰিপস্সনায আগতট্ঠানে ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা মগ্গফলানং আগতট্ঠানে মগ্গং ভাৰেস্সামি ফলং ¶ সচ্ছিকরিস্সামীতি উগ্গণ্হাতি, তস্স সা পরিযত্তি নিত্থরণপরিযত্তি নাম হোতি.
খীণাসৰস্স পন পরিযত্তি ভণ্ডাগারিকপরিযত্তি নাম. তস্স হি অপরিঞ্ঞাতং অপ্পহীনং অভাৰিতং অসচ্ছিকতং ৰা নত্থি. সো হি পরিঞ্ঞাতক্খন্ধো পহীনকিলেসো ভাৰিতমগ্গো সচ্ছিকতফলো, তস্মা বুদ্ধৰচনং পরিযাপুণন্তো তন্তিধারকো পৰেণিপালকো ৰংসানুরক্খকোৰ হুত্ৰা উগ্গণ্হাতি. ইতিস্স সা পরিযত্তি ভণ্ডাগারিকপরিযত্তি নাম হোতি.
যো ¶ পন পুথুজ্জনো ছাতভযাদীসু গন্থধরেসু একস্মিং ঠানে ৰসিতুং অসক্কোন্তেসু সযং ভিক্খাচারেন অকিলমমানো ¶ অতিমধুরং বুদ্ধৰচনং মা নস্সতু, তন্তিং ধারেস্সামি, ৰংসং ঠপেস্সামি, পৰেণিং পালেস্সামীতি পরিযাপুণাতি, তস্স পরিযত্তি ভণ্ডাগারিকপরিযত্তি হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? ন অত্তনো ঠানে ঠত্ৰা পরিযাপুতত্তা. পুথুজ্জনস্স হি পরিযত্তি নাম অলগদ্দা ৰা হোতি নিত্থরণা ৰা, সত্তন্নং সেক্খানং নিত্থরণাৰ, খীণাসৰস্স ভণ্ডাগারিকপরিযত্তিযেৰ. ইমস্মিং পন ঠানে নিত্থরণপরিযত্তি অধিপ্পেতা.
নিজ্ঝানং খমন্তীতি সীলাদীনং আগতট্ঠানেসু ইধ সীলং কথিতং, ইধ সমাধি, ইধ ৰিপস্সনা, ইধ মগ্গো, ইধ ফলং, ইধ ৰট্টং, ইধ ৰিৰট্টন্তি আপাথং আগচ্ছন্তি. তঞ্চস্স অত্থং অনুভোন্তীতি যেসং মগ্গফলানং অত্থায পরিযাপুণন্তি. সুগ্গহিতপরিযত্তিং নিস্সায মগ্গং ভাৰেত্ৰা ফলং সচ্ছিকরোন্তা তঞ্চস্স ধম্মস্স অত্থং অনুভৰন্তি. পরৰাদে উপারম্ভং আরোপেতুং সক্কোন্তাপি সকৰাদে আরোপিতং দোসং ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং গহেত্ৰা মোচেতুং সক্কোন্তাপি অনুভোন্তিযেৰ. দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তন্তীতি সীলাদীনং আগতট্ঠানে সীলাদীনি পূরেন্তানম্পি, পরেসং ৰাদে সহধম্মেন উপারম্ভং আরোপেন্তানম্পি, সকৰাদতো দোসং হরন্তানম্পি, অরহত্তং পত্ৰা পরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেত্ৰা ধম্মদেসনায পসন্নেহি উপনীতে চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তানম্পি দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তন্তি.
এৰং ¶ সুগ্গহিতে বুদ্ধৰচনে আনিসংসং দস্সেত্ৰা ইদানি তত্থেৰ নিযোজেন্তো তস্মা তিহ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ তস্মাতি যস্মা দুগ্গহিতপরিযত্তি দুগ্গহিতঅলগদ্দো ৰিয দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্ততি, সুগ্গহিতপরিযত্তি সুগ্গহিতঅলগদ্দো ৰিয দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্ততি, তস্মাতি অত্থো. তথা নং ধারেয্যাথাতি তথেৰ নং ধারেয্যাথ, তেনেৰ অত্থেন গণ্হেয্যাথ. যে ৰা পনাস্সু ৰিযত্তা ভিক্খূতি যে ৰা পন অঞ্ঞে সারিপুত্তমোগ্গল্লানমহাকস্সপমহাকচ্চানাদিকা ব্যত্তা পণ্ডিতা ভিক্খূ অস্সু, তে পুচ্ছিতব্বা. অরিট্ঠেন ৰিয পন মম সাসনে ন কললং ৰা কচৰরং ৰা পক্খিপিতব্বং.
২৪০. কুল্লূপমন্তি কুল্লসদিসং. নিত্থরণত্থাযাতি চতুরোঘনিত্থরণত্থায. উদকণ্ণৰন্তি যঞ্হি ¶ উদকং গম্ভীরং ন পুথুলং. পুথুলং ৰা পন ন গম্ভীরং, ন তং অণ্ণৰোতি ৰুচ্চতি. যং ¶ পন গম্ভীরঞ্চেৰ পুথুলঞ্চ, তং অণ্ণৰোতি ৰুচ্চতি. তস্মা মহন্তং উদকণ্ণৰন্তি মহন্তং পুথুলং গম্ভীরং উদকন্তি অযমেত্থ অত্থো. সাসঙ্কং নাম যত্থ চোরানং নিৰুত্থোকাসো দিস্সতি. ঠিতোকাসো, নিসিন্নোকাসো, নিপন্নোকাসো দিস্সতি. সপ্পটিভযং নাম যত্থ চোরেহি মনুস্সা হতা দিস্সন্তি, ৰিলুত্তা দিস্সন্তি, আকোটিতা দিস্সন্তি. উত্তরসেতূতি উদকণ্ণৰস্স উপরি বদ্ধো সেতু. কুল্লং বন্ধিত্ৰাতি কুল্লো নাম তরণত্থায কলাপং কত্ৰা বদ্ধো. পত্থরিত্ৰা বদ্ধা পন পদরচাটিআদযো উল়ুম্পোতি ৰুচ্চন্তি. উচ্চারেত্ৰাতি ঠপেত্ৰা. কিচ্চকারীতি পত্তকারী যুত্তকারী, পতিরূপকারীতি অত্থো. ধম্মাপি ৰো পহাতব্বাতি এত্থ ধম্মাতি সমথৰিপস্সনা. ভগৰা হি সমথেপি ছন্দরাগং পজহাপেসি, ৰিপস্সনাযপি. সমথে ছন্দরাগং কত্থ পজহাপেসি? ‘‘ইতি খো, উদাযি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্সপি পহানং ৰদামি, পস্সসি নো ত্ৰং, উদাযি, তং সংযোজনং অণুং ৰা থূলং ৰা, যস্সাহং নো পহানং ৰদামী’’তি (ম. নি. ২.১৫৬) এত্থ সমথে ছন্দরাগং পজহাপেসি. ‘‘ইমং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, দিট্ঠিং এৰং পরিসুদ্ধং এৰং পরিযোদাতং ন অল্লীযেথ ন কেলাযেথ ন ধনাযেথা’’তি (ম. নি. ১.৪০১) এত্থ ৰিপস্সনায ছন্দরাগং পজহাপেসি ¶ . ইধ পন উভযত্থ পজহাপেন্তো ‘‘ধম্মাপি ৰো পহাতব্বা, পগেৰ অধম্মা’’তি আহ.
তত্রাযং অধিপ্পাযো – ভিক্খৰে, অহং এৰরূপেসু সন্তপ্পণীতেসু ধম্মেসু ছন্দরাগপ্পহানং ৰদামি, কিং পন ইমস্মিং অসদ্ধম্মে গামধম্মে ৰসলধম্মে দুট্ঠুল্লে ওদকন্তিকে, যত্থ অযং অরিট্ঠো মোঘপুরিসো নিদ্দোসসঞ্ঞী পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগং নালং অন্তরাযাযাতি ৰদতি. অরিট্ঠেন ৰিয ন তুম্হেহি ময্হং সাসনে কললং ৰা কচৰরং ৰা পক্খিপিতব্বন্তি এৰং ভগৰা ইমিনাপি ওৰাদেন অরিট্ঠংযেৰ নিগ্গণ্হাতি.
২৪১. ইদানি ¶ যো পঞ্চসু খন্ধেসু তিৰিধগ্গাহৰসেন অহং মমন্তি গণ্হাতি, সো ময্হং সাসনে অযং অরিট্ঠো ৰিয কললং কচৰরং পক্খিপতীতি দস্সেন্তো ছযিমানি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ দিট্ঠিট্ঠানানীতি দিট্ঠিপি দিট্ঠিট্ঠানং, দিট্ঠিযা আরম্মণম্পি দিট্ঠিট্ঠানং, দিট্ঠিযা পচ্চযোপি. রূপং এতং মমাতিআদীসু এতং মমাতি তণ্হাগ্গাহো. এসোহমস্মীতি মানগ্গাহো. এসো মে অত্তাতি দিট্ঠিগ্গাহো. এৰং রূপারম্মণা তণ্হামানদিট্ঠিযো কথিতা হোন্তি. রূপং পন অত্তাতি ন ৰত্তব্বং. ৰেদনাদীসুপি এসেৰ নযো. দিট্ঠং রূপাযতনং, সুতং সদ্দাযতনং ¶ , মুতং গন্ধাযতনং রসাযতনং ফোট্ঠব্বাযতনং, তঞ্হি পত্ৰা গহেতব্বতো মুতন্তি ৰুত্তং. অৰসেসানি সত্তাযতনানি ৰিঞ্ঞাতং নাম. পত্তন্তি পরিযেসিত্ৰা ৰা অপরিযেসিত্ৰা ৰা পত্তং. পরিযেসিতন্তি পত্তং ৰা অপ্পত্তং ৰা পরিযেসিতং. অনুৰিচরিতং মনসাতি চিত্তেন অনুসঞ্চরিতং. লোকস্মিঞ্হি পরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি অত্থি, পরিযেসিত্ৰা নোপত্তম্পি. অপরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি অত্থি, অপরিযেসিত্ৰা নোপত্তম্পি. তত্থ পরিযেসিত্ৰা পত্তং পত্তং নাম. পরিযেসিত্ৰা নোপত্তং পরিযেসিতং নাম. অপরিযেসিত্ৰা পত্তঞ্চ, অপরিযেসিত্ৰা নোপত্তঞ্চ মনসানুৰিচরিতং নাম.
অথ ৰা পরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি অপরিযেসিত্ৰা পত্তম্পি পত্তট্ঠেন পত্তং নাম. পরিযেসিত্ৰা নোপত্তং পরিযেসিতং নাম. অপরিযেসিত্ৰা নোপত্তং মনসানুৰিচরিতং নাম. সব্বং ৰা এতং মনসা অনুৰিচরিতত্তা মনসানুৰিচরিতং নাম. ইমিনা ৰিঞ্ঞাণারম্মণা তণ্হামানদিট্ঠিযো কথিতা, দেসনাৰিলাসেন হেট্ঠা দিট্ঠাদিআরম্মণৰসেন ৰিঞ্ঞাণং দস্সিতং ¶ . যম্পি তং দিট্ঠিট্ঠানন্তি যম্পি এতং সো লোকোতিআদিনা নযেন পৰত্তং দিট্ঠিট্ঠানং.
সো লোকো সো অত্তাতি যা এসা ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তা দিট্ঠি লোকো চ অত্তা চাতি গণ্হাতি, তং সন্ধায ৰুত্তং. সো পেচ্চ ভৰিস্সামীতি সো অহং পরলোকং গন্ত্ৰা নিচ্চো ভৰিস্সামি, ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো ভৰিস্সামি, সিনেরুমহাপথৰীমহাসমুদ্দাদীহি সস্সতীহি সমং তথেৰ ঠস্সামি. তম্পি এতং মমাতি তম্পি ¶ দস্সনং এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি সমনুপস্সতি. ইমিনা দিট্ঠারম্মণা তণ্হামানদিট্ঠিযো কথিতা. ৰিপস্সনায পটিৰিপস্সনাকালে ৰিয পচ্ছিমদিট্ঠিযা পুরিমদিট্ঠিগ্গহণকালে এৰং হোতি.
সুক্কপক্খে রূপং নেতং মমাতি রূপে তণ্হামানদিট্ঠিগ্গাহা পটিক্খিত্তা. ৰেদনাদীসুপি এসেৰ নযো. সমনুপস্সতীতি ইমস্স পন পদস্স তণ্হাসমনুপস্সনা মানসমনুপস্সনা দিট্ঠিসমনুপস্সনা ঞাণসমনুপস্সনাতি চতস্সো সমনুপস্সনাতি অত্থো. তা কণ্হপক্খে তিস্সন্নং সমনুপস্সনানং, সুক্কপক্খে ঞাণসমনুপস্সনায ৰসেন ৰেদিতব্বা. অসতি ন পরিতস্সতীতি অৰিজ্জমানে ভযপরিতস্সনায তণ্হাপরিতস্সনায ৰা ন পরিতস্সতি. ইমিনা ভগৰা অজ্ঝত্তক্খন্ধৰিনাসে অপরিতস্সমানং খীণাসৰং দস্সেন্তো দেসনং মত্থকং পাপেসি.
২৪২. এৰং ¶ ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খূতি এৰং ভগৰতা ৰুত্তে অঞ্ঞতরো অনুসন্ধিকুসলো ভিক্খু – ‘‘ভগৰতা অজ্ঝত্তক্খন্ধৰিনাসে অপরিতস্সন্তং খীণাসৰং দস্সেত্ৰা দেসনা নিট্ঠাপিতা, অজ্ঝত্তং অপরিতস্সন্তে খো পন সতি অজ্ঝত্তং পরিতস্সকেন বহিদ্ধা পরিক্খারৰিনাসে পরিতস্সকেন অপরিতস্সকেন চাপি ভৰিতব্বং. ইতি ইমেহি চতূহি কারণেহি অযং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো’’তি চিন্তেত্ৰা একংসং চীৰরং কত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ভগৰন্তং এতদৰোচ. বহিদ্ধা অসতীতি বহিদ্ধা পরিক্খারৰিনাসে. অহু ৰত মেতি অহোসি ৰত মে ভদ্দকং যানং ৰাহনং হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণন্তি অত্থো. তং ৰত মে নত্থীতি তং ৰত ইদানি ময্হং নত্থি, রাজূহি ৰা চোরেহি ৰা হটং, অগ্গিনা ৰা দড্ঢং, উদকেন ৰা ৰুল়্হং, পরিভোগেন ¶ ৰা জিণ্ণং. সিযা ৰত মেতি ভৰেয্য ৰত ময্হং যানং ৰাহনং হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং সালি ৰীহি যৰো গোধুমো. তং ৰতাহং ন লভামীতি তমহং অলভমানো তদনুচ্ছৰিকং কম্মং অকত্ৰা নিসিন্নত্তা ইদানি ন লভামীতি সোচতি, অযং অগারিযসোচনা, অনগারিযস্স পত্তচীৰরাদীনং ৰসেন ৰেদিতব্বা.
অপরিতস্সনাৰারে ন এৰং হোতীতি যেহি কিলেসেহি এৰং ভৰেয্য, তেসং পহীনত্তা ন এৰং হোতি. দিট্ঠিট্ঠানাধিট্ঠানপরিযুট্ঠানাভিনিৰেসানুসযানন্তি ¶ দিট্ঠীনঞ্চ দিট্ঠিট্ঠানানঞ্চ দিট্ঠাধিট্ঠানানঞ্চ দিট্ঠিপরিযুট্ঠানানঞ্চ অভিনিৰেসানুসযানঞ্চ. সব্বসঙ্খারসমথাযাতি নিব্বানত্থায. নিব্বানঞ্হি আগম্ম সব্বসঙ্খারাইঞ্জিতানি, সব্বসঙ্খারচলনানি সব্বসঙ্খারৰিপ্ফন্দিতানি সম্মন্তি ৰূপসম্মন্তি, তস্মা তং, ‘‘সব্বসঙ্খারসমথো’’তি ৰুচ্চতি. তদেৰ চ আগম্ম খন্ধূপধি কিলেসূপধি অভিসঙ্খারূপধি, পঞ্চকামগুণূপধীতি ইমে উপধযো পটিনিস্সজ্জিযন্তি, তণ্হা খীযতি ৰিরজ্জতি নিরুজ্ঝতি, তস্মা তং, ‘‘সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো’’তি ৰুচ্চতি. নিব্বানাযাতি অযং পনস্স সরূপনিদ্দেসো, ইতি সব্বেহেৰ ইমেহি পদেহি নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযত্থায ধম্মং দেসেন্তস্সাতি অযমত্থো দীপিতো. তস্সেৰং হোতীতি তস্স দিট্ঠিগতিকস্স উচ্ছিজ্জিস্সামি নামস্সু, ৰিনস্সিস্সামি নামস্সু, নাস্সু নাম ভৰিস্সামীতি এৰং হোতি. দিট্ঠিগতিকস্স হি তিলক্খণং আরোপেত্ৰা সুঞ্ঞতাপটিসংযুত্তং কত্ৰা দেসিযমানং ধম্মং সুণন্তস্স তাসো উপ্পজ্জতি. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘তাসো হেসো, ভিক্খৰে, অসুতৰতো পুথুজ্জনস্স নো চস্সং, নো চ মে সিযা’’তি (সং. নি. ৩.৫৫).
২৪৩. এত্তাৰতা ¶ বহিদ্ধাপরিক্খারৰিনাসে তস্সনকস্স চ নোতস্সনকস্স চ অজ্ঝত্তক্খন্ধৰিনাসে তস্সনকস্স চ নোতস্সনকস্স চাতি ইমেসং ৰসেন চতুক্কোটিকা সুঞ্ঞতা কথিতা. ইদানি বহিদ্ধা পরিক্খারং পরিগ্গহং নাম কত্ৰা, ৰীসতিৰত্থুকং সক্কাযদিট্ঠিং অত্তৰাদুপাদানং নাম কত্ৰা, সক্কাযদিট্ঠিপমুখা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো দিট্ঠিনিস্সযং নাম কত্ৰা তিকোটিকং সুঞ্ঞতং দস্সেতুং তং, ভিক্খৰে, পরিগ্গহন্তিআদিমাহ. তত্থ পরিগ্গহন্তি বহিদ্ধা পরিক্খারং. পরিগ্গণ্হেয্যাথাতি যথা ৰিঞ্ঞূ মনুস্সো পরিগ্গণ্হেয্য ¶ . অহম্পি খো তং, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, তুম্হেপি ন পস্সথ, অহম্পি ন পস্সামি, ইতি এৰরূপো পরিগ্গহো নত্থীতি দস্সেতি. এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
২৪৪. এৰং তিকোটিকং সুঞ্ঞতং দস্সেত্ৰা ইদানি অজ্ঝত্তক্খন্ধে অত্তাতি বহিদ্ধা পরিক্খারে অত্তনিযন্তি কত্ৰা দ্ৰিকোটিকং দস্সেন্তো অত্তনি ৰা, ভিক্খৰে, সতীতিআদিমাহ ¶ . তত্থ অযং সঙ্খেপত্থো, ভিক্খৰে, অত্তনি ৰা সতি ইদং মে পরিক্খারজাতং অত্তনিযন্তি অস্স, অত্তনিযেৰ ৰা পরিক্খারে সতি অযং মে অত্তা ইমস্স পরিক্খারস্স সামীতি, এৰং অহন্তি. সতি মমাতি, মমাতি সতি অহন্তি যুত্তং ভৰেয্য. সচ্চতোতি ভূততো, থেততোতি তথতো থিরতো ৰা.
ইদানি ইমে পঞ্চক্খন্ধে অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি এৰং তিপরিৰট্টৰসেন অগ্গণ্হন্তো অযং অরিট্ঠো ৰিয ময্হং সাসনে কললং কচৰরং পক্খিপতীতি দস্সেন্তো তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰাতিআদিমাহ. তত্থ অনিচ্চং, ভন্তেতি, ভন্তে, যস্মা হুত্ৰা ন হোতি, তস্মা অনিচ্চং. উপ্পাদৰযৰত্তিতো ৰিপরিণামতাৰকালিকনিচ্চপটিক্খেপট্ঠেন ৰাতি চতূহি কারণেহি অনিচ্চং. দুক্খং, ভন্তেতি, ভন্তে, পটিপীল়নাকারেন দুক্খং, সন্তাপদুক্খমদুক্খৰত্থুকসুখপটিক্খেপট্ঠেন ৰাতি চতূহি কারণেহি দুক্খং. ৰিপরিণামধম্মন্তি ভৰসঙ্কন্তিউপগমনসভাৰং পকতিভাৰৰিজহনসভাৰং. কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি যুত্তং নু খো তং ইমেসং তিণ্ণং তণ্হামানদিট্ঠিগ্গাহানং ৰসেন অহং মমাতি এৰং গহেতুং. নো হেতং, ভন্তেতি ইমিনা তে ভিক্খূ অৰসৰত্তনাকারেন রূপং, ভন্তে, অনত্তাতি পটিজানন্তি. সুঞ্ঞঅস্সামিকঅনিস্সরঅত্তপটিক্খেপট্ঠেন ৰাতি চতূহি কারণেহি অনত্তা.
ভগৰা ¶ হি কত্থচি অনিচ্চৰসেন অনত্তত্তং দস্সেতি, কত্থচি দুক্খৰসেন, কত্থচি উভযৰসেন. ‘‘চক্খু অত্তাতি যো ৰদেয্য, তং ন উপপজ্জতি, চক্খুস্স উপ্পাদোপি ৰযোপি পঞ্ঞাযতি. যস্স খো পন উপ্পাদোপি ৰযোপি পঞ্ঞাযতি, অত্তা মে উপ্পজ্জতি চ ৰেতি চাতি ইচ্চস্স এৰমাগতং হোতি, তস্মা তং ন উপপজ্জতি চক্খু অত্তাতি যো ৰদেয্য, ইতি চক্খু অনত্তা’’তি (ম. নি. ৩.৪২২) ইমস্মিঞ্হি ছছক্কসুত্তে ¶ অনিচ্চৰসেন অনত্ততং দস্সেতি. ‘‘রূপঞ্চ হিদং, ভিক্খৰে ¶ , অত্তা অভৰিস্স, নযিদং রূপং আবাধায সংৰত্তেয্য, লব্ভেথ চ রূপে ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, রূপং অনত্তা, তস্মা রূপং আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি রূপে ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’’’তি (মহাৰ. ২০; সং. নি. ৩.৫৯) ইমস্মিং অনত্তলক্খণসুত্তে দুক্খৰসেন অনত্ততং দস্সেতি. ‘‘রূপং, ভিক্খৰে, অনিচ্চং, যদনিচ্চং তং দুক্খং, যং দুক্খং তদনত্তা, যদনত্তা তং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্ব’’ন্তি (সং. নি. ৩.৭৬) ইমস্মিং অরহত্তসুত্তে উভযৰসেন অনত্ততং দস্সেতি. কস্মা? অনিচ্চং দুক্খঞ্চ পাকটং. অনত্তাতি ন পাকটং.
পরিভোগভাজনাদীসু হি ভিন্নেসু অহো অনিচ্চন্তি ৰদন্তি, অহো অনত্তাতি ৰত্তা নাম নত্থি. সরীরে গণ্ডপিল়কাদীসু ৰা উট্ঠিতাসু কণ্টকেন ৰা ৰিদ্ধা অহো দুক্খন্তি ৰদন্তি, অহো অনত্তাতি পন ৰত্তা নাম নত্থি. কস্মা? ইদঞ্হি অনত্তলক্খণং নাম অৰিভূতং দুদ্দসং দুপ্পঞ্ঞাপনং. তেন তং ভগৰা অনিচ্চৰসেন ৰা দুক্খৰসেন ৰা উভযৰসেন ৰা দস্সেতি. তযিদং ইমস্মিম্পি তেপরিৰট্টে অনিচ্চদুক্খৰসেনেৰ দস্সিতং. ৰেদনাদীসুপি এসেৰ নযো.
তস্মা তিহ, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, যস্মা এতরহি অঞ্ঞদাপি রূপং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা, তস্মাতি অত্থো. যংকিঞ্চি রূপন্তিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে খন্ধনিদ্দেসে ৰিত্থারিতানেৰ.
২৪৫. নিব্বিন্দতীতি উক্কণ্ঠতি. এত্থ চ নিব্বিদাতি ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনা অধিপ্পেতা. ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনায হি বহূনি নামানি. এসা হি কত্থচি সঞ্ঞগ্গন্তি ৰুত্তা. কত্থচি ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি. কত্থচি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গন্তি. কত্থচি পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি ¶ . কত্থচি তম্মযতাপরিযাদানন্তি. কত্থচি তীহি নামেহি. কত্থচি দ্ৰীহীতি.
তত্থ পোট্ঠপাদসুত্তে তাৰ ‘‘সঞ্ঞা খো, পোট্ঠপাদ, পঠমং উপ্পজ্জতি, পচ্ছা ঞাণ’’ন্তি (দী. নি. ১.৪১৬) এৰং সঞ্ঞগ্গন্তি ৰুত্তা. সুসিমসুত্তে ‘‘পুব্বে খো, সুসিম, ধম্মট্ঠিতিঞাণং ¶ , পচ্ছা নিব্বানে ঞাণ’’ন্তি (সং. নি. ২.৭০) এৰং ¶ ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি ৰুত্তা. দসুত্তরসুত্তে ‘‘পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিপধানিযঙ্গ’’ন্তি (দী. নি. ৩.৩৫৯) এৰং পারিসুদ্ধিপদানিযঙ্গন্তি ৰুত্তা. রথৰিনীতে ‘‘কিং নু খো, আৰুসো, পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধত্থং ভগৰতি ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতী’’তি (ম. নি. ১.২৫৭) এৰং পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি ৰুত্তা. সল়াযতনৰিভঙ্গে ‘‘অতম্মযতং, ভিক্খৰে, নিস্সায অতম্মযতং আগম্ম যাযং উপেক্খা নানত্তা নানত্তসিতা, তং অভিনিৰজ্জেত্ৰা যাযং উপেক্খা একত্তা একত্তসিতা, তং নিস্সায তং আগম্ম এৰমেতিস্সা পহানং হোতি, এৰমেতিস্সা সমতিক্কমো হোতী’’তি (দী. নি. ৩.৩১০) এৰং তম্মযতাপরিযাদানন্তি ৰুত্তা. পটিসম্ভিদামগ্গে ‘‘যা চ মুঞ্চিতুকম্যতা, যা চ পটিসঙ্খানুপস্সনা, যা চ সঙ্খারুপেক্খা, ইমে ধম্মা একত্থা ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি (পটি. ম. ১.৫৪) এৰং তীহি নামেহি ৰুত্তা. পট্ঠানে ‘‘অনুলোমং গোত্রভুস্স অনন্তরপচ্চযেন পচ্চযো, অনুলোমং ৰোদানস্স অনন্তরপচ্চযেন পচ্চযো’’তি (পট্ঠা. ১.১.৪১৭) এৰং দ্ৰীহি নামেহি ৰুত্তা. ইমস্মিং পন অলগদ্দসুত্তে নিব্বিন্দতীতি নিব্বিদানামেন আগতা.
নিব্বিদা ৰিরজ্জতীতি এত্থ ৰিরাগোতি মগ্গো ৰিরাগা ৰিমুচ্চতীতি এত্থ ৰিরাগেন মগ্গেন ৰিমুচ্চতীতি ফলং কথিতং. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতীতি ইধ পচ্চৰেক্খণা কথিতা.
এৰং ৰিমুত্তচিত্তং মহাখীণাসৰং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্স যথাভূতেহি পঞ্চহি কারণেহি নামং গণ্হন্তো অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. অৰিজ্জাতি ৰট্টমূলিকা অৰিজ্জা. অযঞ্হি দুরুক্খিপনট্ঠেন পলিঘোতি ৰুচ্চতি. তেনেস তস্স উক্খিত্তত্তা উক্খিত্তপলিঘোতি ৰুত্তো. তালাৰত্থুকতাতি সীসচ্ছিন্নতালো ৰিয কতা, সমূলং ৰা তালং উদ্ধরিত্ৰা তালস্স ৰত্থু ৰিয কতা, যথা তস্মিং ৰত্থুস্মিং পুন সো তালো ন পঞ্ঞাযতি, এৰং পুন অপঞ্ঞত্তিভাৰং ¶ নীতাতি অত্থো. পোনোব্ভৰিকোতি পুনব্ভৰদাযকো. জাতিসংসারোতিআদীসু জাযনৰসেন চেৰ সংসরণৰসেন চ এৰং লদ্ধনামানং পুনব্ভৰখন্ধানং পচ্চযো কম্মাভিসঙ্খারো. সো হি পুনপ্পুনং উপ্পত্তিকরণৰসেন পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতত্তা পরিক্খাতি ৰুচ্চতি, তেনেস তস্সা সংকিণ্ণত্তা ৰিকিণ্ণত্তা সংকিণ্ণপরিক্খোতি ¶ ৰুত্তো. তণ্হাতি ¶ ৰট্টমূলিকা তণ্হা. অযঞ্হি গম্ভীরানুগতট্ঠেন এসিকাতি ৰুচ্চতি. তেনেস তস্সা অব্বূল়্হত্তা লুঞ্চিত্ৰা ছড্ডিতত্তা অব্বূল়্হেসিকোতি ৰুত্তো. ওরম্ভাগিযানীতি ওরং ভজনকানি কামভৰে উপপত্তিপচ্চযানি. এতানি হি কৰাটং ৰিয নগরদ্ৰারং চিত্তং পিদহিত্ৰা ঠিতত্তা অগ্গল়াতি ৰুচ্চন্তি. তেনেস তেসং নিরাকতত্তা ভিন্নত্তা নিরগ্গল়োতি ৰুত্তো. অরিযোতি নিক্কিলেসো পরিসুদ্ধো. পন্নদ্ধজোতি পতিতমানদ্ধজো. পন্নভারোতি খন্ধভারকিলেসভারঅভিসঙ্খারভারপঞ্চকামগুণভারা পন্না ওরোহিতা অস্সাতি পন্নভারো. অপিচ ইধ মানভারস্সেৰ ওরোপিতত্তা পন্নভারোতি অধিপ্পেতো. ৰিসংযুত্তোতি চতূহি যোগেহি সব্বকিলেসেহি চ ৰিসংযুত্তো. ইধ পন মানসংযোগেনেৰ ৰিসংযুত্তত্তা ৰিসংযুত্তোতি অধিপ্পেতো. অস্মিমানোতি রূপে অস্মীতি মানো, ৰেদনায… সঞ্ঞায… সঙ্খারেসু… ৰিঞ্ঞাণে অস্মীতি মানো.
এত্তাৰতা ভগৰতা মগ্গেন কিলেসে খেপেত্ৰা নিরোধসযনৰরগতস্স নিব্বানারম্মণং ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা ৰিহরতো খীণাসৰস্স কালো দস্সিতো. যথা হি দ্ৰে নগরানি একং চোরনগরং, একং খেমনগরং. অথ একস্স মহাযোধস্স এৰং ভৰেয্য – ‘‘যাৰিমং চোরনগরং তিট্ঠতি, তাৰ খেমনগরং ভযতো ন মুচ্চতি, চোরনগরং অনগরং করিস্সামী’’তি সন্নাহং কত্ৰা খগ্গং গহেত্ৰা চোরনগরং উপসঙ্কমিত্ৰা নগরদ্ৰারে উস্সাপিতে এসিকত্থম্ভে খগ্গেন ছিন্দিত্ৰা সদ্ৰারবাহকং কৰাটং ছিন্দিত্ৰা পলিঘং উক্খিপিত্ৰা পাকারং ভিন্দন্তো পরিক্খং সংকিরিত্ৰা নগরসোভনত্থায উস্সিতে ধজে পাতেত্ৰা নগরং অগ্গিনা ঝাপেত্ৰা খেমনগরং পৰিসিত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ ঞাতিগণপরিৰুতো সুরসভোজনং ভুঞ্জেয্য, এৰং চোরনগরং ৰিয সক্কাযো, খেমনগরং ৰিয নিব্বানং, মহাযোধো ৰিয যোগাৰচরো. তস্সেৰং হোতি, ‘‘যাৰ সক্কাযৰট্টং ৰত্ততি, তাৰ দ্ৰত্তিংসকম্মকারণঅট্ঠনৰুতিরোগপঞ্চৰীসতিমহাভযেহি পরিমুচ্চনং নত্থী’’তি. সো মহাযোধো ৰিয সন্নাহং সীলসন্নাহং কত্ৰা, পঞ্ঞাখগ্গং গহেত্ৰা খগ্গেন এসিকত্থম্ভে ৰিয অরহত্তমগ্গেন তণ্হেসিকং লুঞ্চিত্ৰা, সো যোধো সদ্ৰারবাহকং নগরকৰাটং ¶ ৰিয পঞ্চোরম্ভাগিযসংযোজনগ্গল়ং উগ্ঘাটেত্ৰা, সো যোধো পলিঘং ৰিয, অৰিজ্জাপলিঘং উক্খিপিত্ৰা ¶ , সো যোধো পাকারং ভিন্দন্তো পরিক্খং ৰিয কম্মাভিসঙ্খারং ¶ ভিন্দন্তো জাতিসংসারপরিক্খং সংকিরিত্ৰা, সো যোধো নগরসোভনত্থায উস্সাপিতে ধজে ৰিয মানদ্ধজে পাতেত্ৰা সক্কাযনগরং ঝাপেত্ৰা, সো যোধো খেমনগরে উপরিপাসাদে সুরসভোজনং ৰিয কিলেসনিব্বানং নগরং পৰিসিত্ৰা অমতনিরোধারম্মণং ফলসমাপত্তিসুখং অনুভৰমানো কালং ৰীতিনামেতি.
২৪৬. ইদানি এৰং ৰিমুত্তচিত্তস্স খীণাসৰস্স পরেহি অনধিগমনীযৰিঞ্ঞাণতং দস্সেন্তো এৰং ৰিমুত্তচিত্তং খোতিআদিমাহ. তত্থ অন্ৰেসন্তি অন্ৰেসন্তা গৰেসন্তা. ইদং নিস্সিতন্তি ইদং নাম নিস্সিতং. তথাগতস্সাতি এত্থ সত্তোপি তথাগতোতি অধিপ্পেতো, উত্তমপুগ্গলো খীণাসৰোপি. অননুৰিজ্জোতি অসংৰিজ্জমানো ৰা অৰিন্দেয্যো ৰা. তথাগতোতি হি সত্তে গহিতে অসংৰিজ্জমানোতি অত্থো ৰট্টতি, খীণাসৰে গহিতে অৰিন্দেয্যোতি অত্থো ৰট্টতি.
তত্থ পুরিমনযে অযমধিপ্পাযো – ভিক্খৰে, অহং দিট্ঠেৰ ধম্মে ধরমানকংযেৰ খীণাসৰং তথাগতো সত্তো পুগ্গলোতি ন পঞ্ঞপেমি. অপ্পটিসন্ধিকং পন পরিনিব্বুতং খীণাসৰং সত্তোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা কিং পঞ্ঞপেস্সামি? অননুৰিজ্জো তথাগতো. ন হি পরমত্থতো সত্তো নাম কোচি অত্থি, তস্স অৰিজ্জমানস্স ইদং নিস্সিতং ৰিঞ্ঞাণন্তি অন্ৰেসন্তাপি কিং অধিগচ্ছিস্সন্তি? কথং পটিলভিস্সন্তীতি অত্থো. দুতিযনযে অযমধিপ্পাযো – ভিক্খৰে, অহং দিট্ঠেৰ ধম্মে ধরমানকংযেৰ খীণাসৰং ৰিঞ্ঞাণৰসেন ইন্দাদীহি অৰিন্দিযং ৰদামি. ন হি সইন্দা দেৰা সব্রহ্মকা সপজাপতিকা অন্ৰেসন্তাপি খীণাসৰস্স ৰিপস্সনাচিত্তং ৰা মগ্গচিত্তং ৰা ফলচিত্তং ৰা, ইদং নাম আরম্মণং নিস্সায ৰত্ততীতি জানিতুং সক্কোন্তি. তে অপ্পটিসন্ধিকস্স পরিনিব্বুতস্স কিং জানিস্সন্তীতি?
অসতাতি অসন্তেন. তুচ্ছাতি তুচ্ছকেন. মুসাতি মুসাৰাদেন. অভূতেনাতি যং নত্থি, তেন. অব্ভাচিক্খন্তীতি অভিআচিক্খন্তি, অভিভৰিত্ৰা ৰদন্তি. ৰেনযিকোতি ৰিনযতি ৰিনাসেতীতি ৰিনযো, সো এৰ ৰেনযিকো, সত্তৰিনাসকোতি ¶ অধিপ্পাযো. যথা চাহং ন, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, যেন ৰাকারেন অহং ন সত্তৰিনাসকো. যথা চাহং ন ৰদামীতি যেন ৰা ¶ কারণেন অহং সত্তৰিনাসং ন পঞ্ঞপেমি ¶ . ইদং ৰুত্তং হোতি – যথাহং ন সত্তৰিনাসকো, যথা চ ন সত্তৰিনাসং পঞ্ঞপেমি, তথা মং তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা ‘‘ৰেনযিকো সমণো গোতমো’’তি ৰদন্তা সত্তৰিনাসকো সমণো গোতমোতি চ, ‘‘সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেতী’’তি ৰদন্তা সত্তৰিনাসং পঞ্ঞপেতীতি চ অসতা তুচ্ছা মুসা অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তীতি.
পুব্বে চাতি পুব্বে মহাবোধিমণ্ডম্হিযেৰ চ. এতরহি চাতি এতরহি ধম্মদেসনাযঞ্চ. দুক্খঞ্চেৰ পঞ্ঞপেমি, দুক্খস্স চ নিরোধন্তি ধম্মচক্কং অপ্পৰত্তেত্ৰা বোধিমণ্ডে ৰিহরন্তোপি ধম্মচক্কপ্পৰত্তনতো পট্ঠায ধম্মং দেসেন্তোপি চতুসচ্চমেৰ পঞ্ঞপেমীতি অত্থো. এত্থ হি দুক্খগ্গহণেন তস্স মূলভূতো সমুদযো, নিরোধগ্গহণেন তংসম্পাপকো মগ্গো গহিতোৰ হোতীতি ৰেদিতব্বো. তত্র চেতি তস্মিং চতুসচ্চপ্পকাসনে. পরেতি সচ্চানি আজানিতুং পটিৰিজ্ঝিতুং অসমত্থপুগ্গলা. অক্কোসন্তীতি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি. পরিভাসন্তীতি ৰাচায পরিভাসন্তি. রোসেন্তি ৰিহেসেন্তীতি রোসেস্সাম ৰিহেসেস্সামাতি অধিপ্পাযেন ঘট্টেন্তি দুক্খাপেন্তি. তত্রাতি তেসু অক্কোসাদীসু, তেসু ৰা পরপুগ্গলেসু. আঘাতোতি কোপো. অপ্পচ্চযোতি দোমনস্সং. অনভিরদ্ধীতি অতুট্ঠি.
তত্র চেতি চতুসচ্চপ্পকাসনেযেৰ. পরেতি চতুসচ্চপ্পকাসনং আজানিতুং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থপুগ্গলা. আনন্দোতি আনন্দপীতি. উপ্পিলাৰিতত্তন্তি উপ্পিলাপনপীতি. তত্র চেতি চতুসচ্চপ্পকাসনম্হিযেৰ. তত্রাতি সক্কারাদীসু. যং খো ইদং পুব্বে পরিঞ্ঞাতন্তি ইদং খন্ধপঞ্চকং পুব্বে বোধিমণ্ডে তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতং. তত্থমেতি তস্মিং খন্ধপঞ্চকে ইমে. কিং ৰুত্তং হোতি? তত্রাপি তথাগতস্স ইমে সক্কারা মযি করীযন্তীতি ৰা অহং এতে অনুভৰামীতি ৰা ন হোতি. পুব্বে পরিঞ্ঞাতক্খন্ধপঞ্চকংযেৰ এতে সক্কারে অনুভোতীতি এত্তকমেৰ হোতীতি. তস্মাতি ¶ যস্মা সচ্চানি পটিৰিজ্ঝিতুং অসমত্থা তথাগতম্পি অক্কোসন্তি, তস্মা. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
২৪৭. তস্মা তিহ ¶ , ভিক্খৰে, যং ন তুম্হাকন্তি যস্মা অত্তনিযেপি ছন্দরাগপ্পহানং দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্ততি, তস্মা যং ন তুম্হাকং, তং পজহথাতি অত্থো. যথাপচ্চযং ৰা ¶ করেয্যাতি যথা যথা ইচ্ছেয্য তথা তথা করেয্য. ন হি নো এতং, ভন্তে, অত্তা ৰাতি, ভন্তে, এতং তিণকট্ঠসাখাপলাসং অম্হাকং নেৰ অত্তা ন অম্হাকং রূপং ন ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰদন্তি. অত্তনিযং ৰাতি অম্হাকং চীৰরাদিপরিক্খারোপি ন হোতীতি অত্থো. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যং ন তুম্হাকং তং পজহথাতি ভগৰা, খন্ধপঞ্চকংযেৰ ন তুম্হাকন্তি দস্সেত্ৰা পজহাপেতি, তঞ্চ খো ন উপ্পাটেত্ৰা, লুঞ্চিত্ৰা ৰা. ছন্দরাগৰিনযেন পনেতং পজহাপেতি.
২৪৮. এৰং স্ৰাক্খাতোতি এত্থ তিপরিৰট্টতো পট্ঠায যাৰ ইমং ঠানং আহরিতুম্পি ৰট্টতি, পটিলোমেন পেমমত্তকেন সগ্গপরাযণতো পট্ঠায যাৰ ইমং ঠানং আহরিতুম্পি ৰট্টতি. স্ৰাক্খাতোতি সুকথিতো. সুকথিতত্তা এৰ উত্তানো ৰিৰটো পকাসিতো. ছিন্নপিলোতিকোতি পিলোতিকা ৰুচ্চতি ছিন্নং ভিন্নং তত্থ তত্থ সিব্বিতং গণ্ঠিকতং জিণ্ণং ৰত্থং, তং যস্স নত্থি, অট্ঠহত্থং ৰা নৰহত্থং ৰা অহতসাটকং নিৰত্থো, সো ছিন্নপিলোতিকো নাম. অযম্পি ধম্মো তাদিসো, ন হেত্থ কোহঞ্ঞাদিৰসেন ছিন্নভিন্নসিব্বিতগণ্ঠিকতভাৰো অত্থি. অপিচ কচৰরো পিলোতিকোতি ৰুচ্চতি. ইমস্মিঞ্চ সাসনে সমণকচৰরং নাম পতিট্ঠাতুং ন লভতি. তেনেৰাহ –
‘‘কারণ্ডৰং নিদ্ধমথ, কসম্বুঞ্চাপকস্সথ;
ততো পলাপে ৰাহেথ, অস্সমণে সমণমানিনে.
নিদ্ধমিত্ৰান পাপিচ্ছে, পাপআচারগোচরে;
সুদ্ধা সুদ্ধেহি সংৰাসং, কপ্পযৰ্হো পতিস্সতা;
ততো সমগ্গা নিপকা, দুক্খস্সন্তং করিস্সথা’’তি. (সু. নি. ২৮৩-২৮৫);
ইতি সমণকচৰরস্স ছিন্নত্তাপি অযং ধম্মো ছিন্নপিলোতিকো নাম হোতি. ৰট্টং ¶ তেসং নত্থি পঞ্ঞাপনাযাতি তেসং ৰট্টং অপঞ্ঞত্তিভাৰং গতং নিপ্পঞ্ঞত্তিকং জাতং. এৰরূপো মহাখীণাসৰো এৰং স্ৰাক্খাতে সাসনেযেৰ উপ্পজ্জতি. যথা চ খীণাসৰো, এৰং অনাগামিআদযোপি.
তত্থ ¶ ¶ ধম্মানুসারিনো সদ্ধানুসারিনোতি ইমে দ্ৰে সোতাপত্তিমগ্গট্ঠা হোন্তি. যথাহ – ‘‘কতমো চ পুগ্গলো ধম্মানুসারী? যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, পঞ্ঞাৰাহিং পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ধম্মানুসারী. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো পুগ্গলো ধম্মানুসারী, ফলে ঠিতো দিট্ঠিপ্পত্তো. কতমো চ পুগ্গলো সদ্ধানুসারী? যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, সদ্ধাৰাহিং সদ্ধাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সদ্ধানুসারী. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো পুগ্গলো সদ্ধানুসারী, ফলে ঠিতো সদ্ধাৰিমুত্তো’’তি (পু. প. ৩০). যেসং মযি সদ্ধামত্তং পেমমত্তন্তি ইমিনা যেসং অঞ্ঞো অরিযধম্মো নত্থি, তথাগতে পন সদ্ধামত্তং পেমমত্তমেৰ হোতি. তে ৰিপস্সকপুগ্গলা অধিপ্পেতা. ৰিপস্সকভিক্খূনঞ্হি এৰং ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নানং দসবলে একা সদ্ধা একং পেমং উপ্পজ্জতি. তায সদ্ধায তেন পেমেন হত্থে গহেত্ৰা সগ্গে ঠপিতা ৰিয হোন্তি, নিযতগতিকা কির এতে. পোরাণকত্থেরা পন এৰরূপং ভিক্খুং চূল়সোতাপন্নোতি ৰদন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
অলগদ্দূপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. ৰম্মিকসুত্তৰণ্ণনা
২৪৯. এৰং ¶ মে সুতন্তি ৰম্মিকসুত্তং. তত্থ আযস্মাতি পিযৰচনমেতং. কুমারকস্সপোতি তস্স নামং. কুমারকালে পব্বজিতত্তা পন ভগৰতা, ‘‘কস্সপং পক্কোসথ, ইদং ফলং ৰা খাদনীযং ৰা কস্সপস্স দেথা’’তি ৰুত্তে, কতরস্স কস্সপস্সাতি কুমারকস্সপস্সাতি এৰং গহিতনামত্তা ততো পট্ঠায ৰুড্ঢকালেপি ‘‘কুমারকস্সপো’’ ত্ৰেৰ ¶ ৰুচ্চতি. অপিচ রঞ্ঞা পোসাৰনিকপুত্তত্তাপি তং ‘‘কুমারকস্সপো’’তি সঞ্জানিংসু. অযং পনস্স পুব্বযোগতো পট্ঠায আৰিভাৰকথা –
থেরো ¶ কির পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে সেট্ঠিপুত্তো অহোসি. অথেকদিৰসং ভগৰন্তং চিত্রকথিং একং অত্তনো সাৰকং ঠানন্তরে ঠপেন্তং দিস্ৰা ভগৰতো সত্তাহং দানং দত্ৰা, ‘‘অহম্পি ভগৰা অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স অযং থেরো ৰিয চিত্রকথী সাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পুঞ্ঞানি করোন্তো কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং নাসক্খি.
তদা কির পরিনিব্বুতস্স ভগৰতো সাসনে ওসক্কন্তে পঞ্চ ভিক্খূ নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা পব্বতং অভিরুয্হ সমণধম্মং অকংসু. সঙ্ঘত্থেরো ততিযদিৰসে অরহত্তং পত্তো. অনুথেরো চতুত্থদিৰসে অনাগামী অহোসি. ইতরে তযো ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু. তেসং একং বুদ্ধন্তরং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তিং অনুভোন্তানং একো তক্কসিলাযং রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা পুক্কুসাতি নাম রাজা হুত্ৰা ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিত্ৰা রাজগহং গচ্ছন্তো কুম্ভকারসালাযং ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা অনাগামিফলং পত্তো. একো একস্মিং সমুদ্দপট্টনে কুলঘরে নিব্বত্তিত্ৰা নাৰং আরুয্হ ভিন্ননাৰো দারুচীরানি নিৰাসেত্ৰা লাভসম্পত্তিং পত্তো, ‘‘অহং অরহা’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা, ‘‘ন ত্ৰং অরহা, গচ্ছ সত্থারং পঞ্হং পুচ্ছা’’তি অত্থকামায দেৰতায চোদিতো তথা কত্ৰা অরহত্তফলং পত্তো.
একো ¶ রাজগহে একিস্সা কুলদারিকায কুচ্ছিম্হি উপ্পন্নো. সা চ পঠমং মাতাপিতরো যাচিত্ৰা পব্বজ্জং অলভমানা কুলঘরং গতা গব্ভসণ্ঠিতম্পি অজানন্তী সামিকং আরাধেত্ৰা তেন অনুঞ্ঞাতা ভিক্খুনীসু পব্বজিতা. তস্সা গব্ভিনিনিমিত্তং দিস্ৰা ভিক্খুনিযো দেৰদত্তং পুচ্ছিংসু, সো ‘‘অস্সমণী’’তি আহ. দসবলং পুচ্ছিংসু, সত্থা উপালিত্থেরং পটিচ্ছাপেসি. থেরো সাৰত্থিনগরৰাসীনি কুলানি ৰিসাখঞ্চ উপাসিকং পক্কোসাপেত্ৰা সোধেন্তো, – ‘‘পুরে লদ্ধো গব্ভো, পব্বজ্জা অরোগা’’তি আহ. সত্থা ‘‘সুৰিনিচ্ছিতং অধিকরণ’’ন্তি থেরস্স সাধুকারং অদাসি. সা ভিক্খুনী ¶ সুৰণ্ণবিম্বসদিসং পুত্তং ৰিজাযি, তং গহেত্ৰা রাজা পসেনদি কোসলো পোসাপেসি. ‘‘কস্সপো’’তি চস্স নামং কত্ৰা অপরভাগে অলঙ্করিত্ৰা ¶ সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা পব্বাজেসি. ইতি রঞ্ঞো পোসাৰনিকপুত্তত্তাপি তং ‘‘কুমারকস্সপো’’তি সঞ্জানিংসূতি.
অন্ধৰনেতি এৰংনামকে ৰনে. তং কির ৰনং দ্ৰিন্নং বুদ্ধানং কালে অৰিজহিতনামং অন্ধৰনংত্ৰেৰ পঞ্ঞাযতি. তত্রাযং পঞ্ঞত্তিৰিভাৰনা – অপ্পাযুকবুদ্ধানঞ্হি সরীরধাতু ন একগ্ঘনা হোতি. অধিট্ঠানানুভাৰেন ৰিপ্পকিরিযতি. তেনেৰ অম্হাকম্পি ভগৰা, – ‘‘অহং ন চিরট্ঠিতিকো, অপ্পকেহি সত্তেহি অহং দিট্ঠো, যেহি ন দিট্ঠো, তেৰ বহুতরা, তে মে ধাতুযো আদায তত্থ তত্থ পূজেন্তা সগ্গপরাযণা ভৰিস্সন্তী’’তি পরিনিব্বানকালে, ‘‘অত্তনো সরীরং ৰিপ্পকিরিযতূ’’তি অধিট্ঠাসি. দীঘাযুকবুদ্ধানং পন সুৰণ্ণক্খন্ধো ৰিয একগ্ঘনং ধাতুসরীরং তিট্ঠতি.
কস্সপস্সাপি ভগৰতো তথেৰ অট্ঠাসি. ততো মহাজনা সন্নিপতিত্ৰা, ‘‘ধাতুযো একগ্ঘনা ন সক্কা ৰিযোজেতুং, কিং করিস্সামা’’তি সম্মন্তযিত্ৰা একগ্ঘনমেৰ চেতিযং করিস্সাম, কিত্তকং পন হোতু তন্তি আহংসু. একে সত্তযোজনিযন্তি আহংসু. এতং অতিমহন্তং, অনাগতে জগ্গিতুং ন সক্কা, ছযোজনং হোতু, পঞ্চযোজনং… চতুযোজনং… তিযোজনং… দ্ৰিযোজনং… একযোজনং হোতূতি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা ইট্ঠকা কীদিসা হোন্তূতি বাহিরন্তে ইট্ঠকা রত্তসুৰণ্ণমযা একগ্ঘনা সতসহস্সগ্ঘনিকা হোন্তু, অব্ভন্তরিমন্তে পঞ্ঞাসসহস্সগ্ঘনিকা. হরিতালমনোসিলাহি মত্তিকাকিচ্চং কযিরতু, তেলেন উদককিচ্চন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা চত্তারি মুখানি চতুধা ৰিভজিংসু. রাজা একং মুখং গণ্হি, রাজপুত্তো পথৰিন্দরকুমারো ¶ একং, অমচ্চানং জেট্ঠকো হুত্ৰা সেনাপতি একং, জনপদানং জেট্ঠকো হুত্ৰা সেট্ঠি একং.
তত্থ ধনসম্পন্নতায রাজাপি সুৰণ্ণং নীহরাপেত্ৰা অত্তনা গহিতমুখে কম্মং আরভি, উপরাজাপি, সেনাপতিপি. সেট্ঠিনা গহিতমুখে পন কম্মং ওলীযতি. ততো যসোরতো নাম একো উপাসকো তেপিটকো ভাণকো অনাগামী অরিযসাৰকো, সো কম্মং ওলীযতীতি ঞত্ৰা পঞ্চ সকটসতানি ¶ যোজাপেত্ৰা জনপদং গন্ত্ৰা ‘‘কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধো ¶ ৰীসতিৰস্সসহস্সানি ঠত্ৰা পরিনিব্বুতো. তস্স যোজনিকং রতনচেতিযং কযিরতি, যো যং দাতুং উস্সহতি সুৰণ্ণং ৰা হিরঞ্ঞং ৰা সত্তরতনং ৰা হরিতালং ৰা মনোসিলং ৰা, সো তং দেতূ’’তি সমাদপেসি. মনুস্সা অত্তনো অত্তনো থামেন হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীনি অদংসু. অসক্কোন্তা তেলতণ্ডুলাদীনি দেন্তিযেৰ. উপাসকো তেলতণ্ডুলাদীনি কম্মকারানং ভত্তৰেতনত্থং পহিণাতি, অৰসেসেহি সুৰণ্ণং চেতাপেত্ৰা পহিণাতি, এৰং সকলজম্বুদীপং অচরি.
চেতিযে কম্মং নিট্ঠিতন্তি চেতিযট্ঠানতো পণ্ণং পহিণিংসু – ‘‘নিট্ঠিতং কম্মং আচরিযো আগন্ত্ৰা চেতিযং ৰন্দতূ’’তি. সোপি পণ্ণং পহিণি – ‘‘মযা সকলজম্বুদীপো সমাদপিতো, যং অত্থি, তং গহেত্ৰা কম্মং নিট্ঠাপেন্তূ’’তি. দ্ৰেপি পণ্ণানি অন্তরামগ্গে সমাগমিংসু. আচরিযস্স পণ্ণতো পন চেতিযট্ঠানতো পণ্ণং পঠমতরং আচরিযস্স হত্থং অগমাসি. সো পণ্ণং ৰাচেত্ৰা চেতিযং ৰন্দিস্সামীতি এককোৰ নিক্খমি. অন্তরামগ্গে অটৰিযং পঞ্চ চোরসতানি উট্ঠহিংসু. তত্রেকচ্চে তং দিস্ৰা ইমিনা সকলজম্বুদীপতো হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং সম্পিণ্ডিতং, নিধিকুম্ভী নো পৰট্টমানা আগতাতি অৰসেসানং আরোচেত্ৰা তং অগ্গহেসুং. কস্মা তাতা, মং গণ্হথাতি? তযা সকলজম্বুদীপতো সব্বং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং সম্পিণ্ডিতং, অম্হাকম্পি থোকং থোকং দেহীতি. কিং তুম্হে ন জানাথ, কস্সপো ভগৰা পরিনিব্বুতো, তস্স যোজনিকং রতনচেতিযং কযিরতি, তদত্থায মযা সমাদপিতং, নো অত্তনো অত্থায. তং তং লদ্ধলদ্ধট্ঠানতো তত্থেৰ পেসিতং, ময্হং পন নিৰত্থসাটকমত্তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ৰিত্তং কাকণিকম্পি নত্থীতি.
একে, ‘‘এৰমেতং ৰিস্সজেথ আচরিয’’ন্তি আহংসু. একে, ‘‘অযং রাজপূজিতো অমচ্চপূজিতো ¶ , অম্হেসু কঞ্চিদেৰ নগরৰীথিযং দিস্ৰা রাজরাজমহামত্তাদীনং আরোচেত্ৰা অনযৰ্যসনং পাপুণাপেয্যা’’তি আহংসু. উপাসকো, ‘‘তাতা, নাহং এৰং করিস্সামী’’তি আহ. তঞ্চ খো তেসু কারুঞ্ঞেন, ন অত্তনো জীৰিতনিকন্তিযা. অথ তেসু গহেতব্বো ৰিস্সজ্জেতব্বোতি ৰিৰদন্তেসু গহেতব্বোতি লদ্ধিকা এৰ বহুতরা হুত্ৰা জীৰিতা ৰোরোপযিংসু.
তেসং ¶ ¶ বলৰগুণে অরিযসাৰকে অপরাধেন নিব্বুতদীপসিখা ৰিয অক্খীনি অন্তরধাযিংসু. তে, ‘‘কহং ভো চক্খু, কহং ভো চক্খূ’’তি ৰিপ্পলপন্তা একচ্চে ঞাতকেহি গেহং নীতা. একচ্চে নোঞাতকা অনাথাতি তত্থেৰ অটৰিযং রুক্খমূলে পণ্ণসালাযং ৰসিংসু. অটৰিং আগতমনুস্সা কারুঞ্ঞেন তেসং তণ্ডুলং ৰা পুটভত্তং ৰা পরিব্বযং ৰা দেন্তি. দারুপণ্ণাদীনং অত্থায গন্ত্ৰা আগতা মনুস্সা কুহিং গতত্থাতি ৰুত্তে অন্ধৰনং গতম্হাতি ৰদন্তি. এৰং দ্ৰিন্নম্পি বুদ্ধানং কালে তং ৰনং অন্ধৰনংত্ৰেৰ পঞ্ঞাযতি. কস্সপবুদ্ধকালে পনেতং ছড্ডিতজনপদে অটৰি অহোসি. অম্হাকং ভগৰতো কালে সাৰত্থিযা অৰিদূরে জেতৰনস্স পিট্ঠিভাগে পৰিৰেককামানং কুলপুত্তানং ৰসনট্ঠানং পধানঘরং অহোসি, তত্থ আযস্মা কুমারকস্সপো তেন সমযেন সেখপটিপদং পূরযমানো ৰিহরতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অন্ধৰনে ৰিহরতী’’তি.
অঞ্ঞতরা দেৰতাতি নামগোত্তৰসেন অপাকটা একা দেৰতাতি অত্থো. ‘‘অভিজানাতি নো, ভন্তে, ভগৰা অহুঞাতঞ্ঞতরস্স মহেসক্খস্স সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিং ভাসিতা’’তি (ম. নি. ১.৩৬৫) এত্থ পন অভিঞ্ঞাতো সক্কোপি দেৰরাজা অঞ্ঞতরোতি ৰুত্তো. দেৰতাতি চ ইদং দেৰানম্পি দেৰধীতানম্পি সাধারণৰচনং. ইমস্মিং পনত্থে দেৰো অধিপ্পেতো. অভিক্কন্তায রত্তিযাতি এত্থ অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনাদীসু দিস্সতি. তত্থ – ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, উদ্দিসতু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খ’’ন্তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৮.২০) খযে দিস্সতি. ‘‘অযং ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি (অ. নি. ৪.১০০) এৰমাদীসু সুন্দরে.
‘‘কো ¶ মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৫৭) –
এৰমাদীসু অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতমা’’তি এৰমাদীসু (পারা. ১৫) অব্ভনুমোদনে. ইধ পন খযে. তেন অভিক্কন্তায রত্তিযাতি পরিক্খীণায ¶ রত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থাযং দেৰপুত্তো মজ্ঝিমযামসমনন্তরে আগতোতি ¶ ৰেদিতব্বো. অভিক্কন্তৰণ্ণাতি ইধ অভিক্কন্তসদ্দো অভিরূপে. ৰণ্ণসদ্দো পন ছৰি-থুতি-কুলৰগ্গকারণ-সণ্ঠানপমাণরূপাযতনাদীসু দিস্সতি. তত্থ, ‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণোসি ভগৰা’’তি এৰমাদীসু ছৰিযা. ‘‘কদা সঞ্ঞূল়্হা পন তে গহপতি সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণা’’তি (ম. নি. ২.৭৭) এৰমাদীসু থুতিযং. ‘‘চত্তারোমে, ভো গোতম, ৰণ্ণা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ৩.১১৫) কুলৰগ্গে. ‘‘অথ কেন নু ৰণ্ণেন, গন্ধথেনোতি ৰুচ্চতী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.২৩৪) কারণে. ‘‘মহন্তং হত্থিরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.১৩৮) সণ্ঠানে. ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণা’’তি এৰমাদীসু (পারা. ৬০২) পমাণে. ‘‘ৰণ্ণো গন্ধো রসো ওজা’’তি এৰমাদীসু রূপাযতনে. সো ইধ ছৰিযং দট্ঠব্বো. তেন অভিক্কন্তৰণ্ণাতি অভিরূপছৰিইট্ঠৰণ্ণা, মনাপৰণ্ণাতি ৰুত্তং হোতি. দেৰতা হি মনুস্সলোকং আগচ্ছমানা পকতিৰণ্ণং পকতিইদ্ধিং পজহিত্ৰা ওল়ারিকং অত্তভাৰং কত্ৰা অতিরেকৰণ্ণং অতিরেকইদ্ধিং মাপেত্ৰা নটসমজ্জাদীনি গচ্ছন্তা মনুস্সা ৰিয অভিসঙ্খতেন কাযেন আগচ্ছন্তি. অযম্পি দেৰপুত্তো তথেৰ আগতো. তেন ৰুত্তং ‘‘অভিক্কন্তৰণ্ণা’’তি.
কেৰলকপ্পন্তি এত্থ কেৰলসদ্দো অনৰসেস-যেভূয্য-অব্যামিস্সানতিরেকদল়্হত্থ-ৰিসংযোগাদিঅনেকত্থো. তথা হিস্স, ‘‘কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি (পারা. ১) এৰমাদীসু অনৰসেসত্তমত্থো. ‘‘কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায উপসঙ্কমিস্সন্তী’’তি এৰমাদীসু যেভুয্যতা. ‘‘কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি (ৰিভ. ২২৫) এৰমাদীসু অব্যামিস্সতা. ‘‘কেৰলং সদ্ধামত্তকং নূন অযমাযস্মা’’তি (মহাৰ. ২৪৪) এৰমাদীসু অনতিরেকতা. ‘‘আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স বাহিযো নাম সদ্ধিৰিহারিকো কেৰলকপ্পং সঙ্ঘভেদায ঠিতো’’তি (অ. নি. ৪.২৪৩) এৰমাদীসু দল়্হত্থতা ¶ . ‘‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসোতি ৰুচ্চতী’’তি (সং. নি. ৩.৫৭) এৰমাদীসু ৰিসংযোগো. ইধ পনস্স অনৰসেসত্তমত্থোতি অধিপ্পেতো.
কপ্পসদ্দো পনাযং অভিসদ্দহন-ৰোহার-কাল-পঞ্ঞত্তি- ¶ ছেদন-ৰিকপ্প-লেস-সমন্তভাৰাদি-অনেকত্থো. তথা হিস্স, ‘‘ওকপ্পনিযমেতং ভোতো ¶ গোতমস্স, যথা তং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি (ম. নি. ১.৩৮৭) এৰমাদীসু অভিসদ্দহনমত্থো. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ফলং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫০) এৰমাদীসু ৰোহারো. ‘‘যেন সুদং নিচ্চকপ্পং ৰিহরামী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩৮৭) কালো. ‘‘ইচ্চাযস্মা কপ্পো’’তি (সং. নি. ৩.১২৪) এৰমাদীসু পঞ্ঞত্তি. ‘‘অলঙ্কতা কপ্পিতকেসমস্সূ’’তি (সং. নি. ৪.৩৬৫) এৰমাদীসু ছেদনং. ‘‘কপ্পতি দ্ৰঙ্গুলকপ্পো’’তি (চূল়ৰ. ৪৪৬) এৰমাদীসু ৰিকপ্পো. ‘‘অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতু’’ন্তি (অ. নি. ৮.৮০) এৰমাদীসু লেসো. ‘‘কেৰলকপ্পং ৰেল়ুৰনং ওভাসেত্ৰা’’তি (সং. নি. ১.৯৪) এৰমাদীসু সমন্তভাৰো. ইধ পনস্স সমন্তভাৰো অত্থো অধিপ্পেতো. তস্মা কেৰলকপ্পং অন্ধৰনন্তি এত্থ অনৰসেসং সমন্ততো অন্ধৰনন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.
ওভাসেত্ৰাতি ৰত্থালঙ্কারসরীরসমুট্ঠিতায আভায ফরিত্ৰা, চন্দিমা ৰিয চ সূরিযো ৰিয চ একোভাসং একপজ্জোতং করিত্ৰাতি অত্থো. একমন্তং অট্ঠাসীতি একস্মিং অন্তে, একস্মিং ওকাসে অট্ঠাসি. এতদৰোচাতি এতং ‘‘ভিক্খু ভিক্খূ’’তিআদিৰচনমৰোচ. কস্মা পনাযং অৰন্দিত্ৰা সমণৰোহারেনেৰ কথেতীতি? সমণসঞ্ঞাসমুদাচারেনেৰ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অযং অন্তরা কামাৰচরে ৰসি. অহং পন অস্মি ততো কালতো পট্ঠায ব্রহ্মচারী’’তি সমণসঞ্ঞাৰস্স সমুদাচরতি, তস্মা অৰন্দিত্ৰা সমণৰোহারেনেৰ কথেতি. পুব্বসহাযো কিরেসো দেৰপুত্তো থেরস্স. কুতো পট্ঠাযাতি? কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালতো পট্ঠায. যো হি পুব্বযোগে আগতেসু পঞ্চসু সহাযেসু অনুথেরো চতুত্থদিৰসে অনাগামী অহোসীতি ৰুত্তো, অযং সো. তদা কির তেসু সঙ্ঘত্থেরস্স অরহত্তেনেৰ সদ্ধিং অভিঞ্ঞা আগমিংসু. সো, ‘‘ময্হং কিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আদায আগন্ত্ৰা, ‘‘ইমং, আৰুসো, পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা অপ্পমত্তা সমণধম্মং করোথা’’তি আহ. ইতরে আহংসু – ‘‘ন, আৰুসো, অম্হাকং এৰং কতিকা অত্থি – ‘যো পঠমং ¶ ৰিসেসং নিব্বত্তেত্ৰা পিণ্ডপাতং আহরতি, তেনাভতং ভুঞ্জিত্ৰা সেসেহি ¶ সমণধম্মো কাতব্বো’তি. তুম্হে অত্তনো ¶ উপনিস্সযেন কিচ্চং মত্থকং পাপযিত্থ. মযম্পি সচে নো উপনিস্সযো ভৰিস্সতি, কিচ্চং মত্থকং পাপেস্সাম. পপঞ্চো এস অম্হাকং, গচ্ছথ তুম্হে’’তি. সো যথাফাসুকং গন্ত্ৰা আযুপরিযোসানে পরিনিব্বাযি.
পুনদিৰসে অনুথেরো অনাগামিফলং সচ্ছকাসি, তস্স অভিঞ্ঞাযো আগমিংসু. সোপি তথেৰ পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা তেহি পটিক্খিত্তো যথাফাসুকং গন্ত্ৰা আযুপরিযোসানে সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্তি. সো সুদ্ধাৰাসে ঠত্ৰা তে সহাযে ওলোকেন্তো, একো তদাৰ পরিনিব্বুতো, একো অধুনা ভগৰতো সন্তিকে অরিযভূমিং পত্তো, একো লাভসক্কারং নিস্সায, ‘‘অহং অরহা’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সুপ্পারকপট্টনে ৰসতীতি দিস্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ন ত্ৰং অরহা, ন অরহত্তমগ্গং পটিপন্নো, গচ্ছ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুণাহী’’তি উয্যোজেসি. সোপি অন্তরঘরে ভগৰন্তং ওৰাদং যাচিত্ৰা, ‘‘তস্মা তিহ তে বাহিয এৰং সিক্খিতব্বং দিট্ঠে দিট্ঠমত্তং হোতূ’’তি (উদা. ১০) ভগৰতা সংখিত্তেন ওৰদিতো অরিযভূমিং সম্পাপুণি.
ততো অঞ্ঞো একো অত্থি, সো কুহিন্তি ওলোকেন্তো অন্ধৰনে সেক্খপটিপদং পূরযমানো ৰিহরতীতি দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সহাযকস্স সন্তিকে গমিস্সামীতি, গচ্ছন্তেন পন তুচ্ছহত্থেন অগন্ত্ৰা কিঞ্চি পণ্ণাকারং গহেত্ৰা গন্তুং ৰট্টতি, সহাযো খো পন মে নিরামিসো পব্বতমত্থকে ৰসন্তো মযা আকাসে ঠত্ৰা দিন্নং পিণ্ডপাতম্পি অপরিভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি, ইদানি আমিসপণ্ণাকারং কিং গণ্হিস্সতি? ধম্মপণ্ণাকারং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি ব্রহ্মলোকে ঠিতোৰ রতনাৰল়িং গন্থেন্তো ৰিয পন্নরস পঞ্হে ৰিভজিত্ৰা তং ধম্মপণ্ণাকারং আদায আগন্ত্ৰা সহাযস্স অৰিদূরে ঠত্ৰা অত্তনো সমণসঞ্ঞাসমুদাচারৰসেন তং অনভিৰাদেত্ৰাৰ, ‘‘ভিক্খু ভিক্খূ’’তি আলপিত্ৰা অযং ৰম্মিকোতিআদিমাহ. তত্থ তুরিতালপনৰসেন ভিক্খু ভিক্খূতি আমেডিতং ৰেদিতব্বং. যথা ৰা একনেৰ তিলকেন নলাটং ন সোভতি, তং পরিৰারেত্ৰা অঞ্ঞেসুপি দিন্নেসু ফুল্লিতমণ্ডিতং ৰিয সোভতি, এৰং একেনেৰ পদেন ৰচনং ন সোভতি ¶ , পরিৰারিকপদেন সদ্ধিং ¶ ফুল্লিতমণ্ডিতং ৰিয সোভতীতি তং পরিৰারিকপদৰসেন ৰচনং ফুল্লিতমণ্ডিতং ৰিয করোন্তোপি এৰমাহ.
অযং ¶ ৰম্মিকোতি পুরতো ঠিতো ৰম্মিকো নাম নত্থি, দেসনাৰসেন পন পুরতো ঠিতং দস্সেন্তো ৰিয অযন্তি আহ. লঙ্গিন্তি সত্থং আদায খণন্তো পলিঘং অদ্দস. উক্খিপ লঙ্গিং অভিক্খণ সুমেধাতি তাত, পণ্ডিত, লঙ্গী নাম রত্তিং ধূমাযতি দিৰা পজ্জলতি. উক্খিপেত পরং পরতো খণাতি. এৰং সব্বপদেসু অত্থো দট্ঠব্বো. উদ্ধুমাযিকন্তি মণ্ডূকং. চঙ্কৰারন্তি খারপরিস্সাৰনং. কুম্মন্তি কচ্ছপং. অসিসূনন্তি মংসচ্ছেদকং অসিঞ্চেৰ অধিকুট্টনঞ্চ. মংসপেসিন্তি নিসদপোতপ্পমাণং অল্লমংসপিণ্ডং. নাগন্তি সুমনপুপ্ফকলাপসদিসং মহাফণং তিৰিধসোৰত্থিকপরিক্খিত্তং অহিনাগং অদ্দস. মা নাগং ঘট্টেসীতি দণ্ডককোটিযা ৰা ৰল্লিকোটিযা ৰা পংসুচুণ্ণং ৰা পন খিপমানো মা নাগং ঘট্টযি. নমো করোহি নাগস্সাতি উপরিৰাততো অপগম্ম সুদ্ধৰত্থং নিৰাসেত্ৰা নাগস্স নমক্কারং করোহি. নাগেন অধিসযিতং ধনং নাম যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা খাদতো ন খীযতি, নাগো তে অধিসযিতং ধনং দস্সতি, তস্মা নমো করোহি নাগস্সাতি. ইতো ৰা পন সুত্ৰাতি যথা দুক্খক্খন্ধে ইতোতি সাসনে নিস্সকং, ন তথা ইধ. ইধ পন দেৰপুত্তে নিস্সক্কং, তস্মা ইতো ৰা পনাতি মম ৰা পন সন্তিকা সুত্ৰাতি অযমেত্থ অত্থো.
২৫১. চাতুম্মহাভূতিকস্সাতি চতুমহাভূতমযস্স. কাযস্সেতং অধিৰচনন্তি সরীরস্স নামং. যথেৰ হি বাহিরকো ৰম্মিকো, ৰমতীতি ৰন্তকোতি ৰন্তুস্সযোতি ৰন্তসিনেহসম্বন্ধোতি চতূহি কারণেহি ৰম্মিকোতি ৰুচ্চতি. সো হি অহিমঙ্গুসউন্দূরঘরগোল়িকাদযো নানপ্পকারে পাণকে ৰমতীতি ৰম্মিকো. উপচিকাহি ৰন্তকোতি ৰম্মিকো. উপচিকাহি ৰমিত্ৰা মুখতুণ্ডকেন উক্খিত্তপংসুচুণ্ণেন কটিপ্পমাণেনপি পোরিসপ্পমাণেনপি উস্সিতোতি ৰম্মিকো. উপচিকাহি ¶ ৰন্তখেল়সিনেহেন আবদ্ধতায সত্তসত্তাহং দেৰে ৰস্সন্তেপি ন ৰিপ্পকিরিযতি, নিদাঘেপি ততো পংসুমুট্ঠিং গহেত্ৰা তস্মিং মুট্ঠিনা পীল়িযমানে সিনেহো নিক্খমতি, এৰং ৰন্তসিনেহেন সম্বদ্ধোতি ৰম্মিকো. এৰমযং কাযোপি, ‘‘অক্খিম্হা ¶ অক্খিগূথকো’’তিআদিনা নযেন নানপ্পকারকং অসুচিকলিমলং ৰমতীতি ৰম্মিকো. বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰা ইমস্মিং অত্তভাৰে নিকন্তিপরিযাদানেন অত্তভাৰং ছড্ডেত্ৰা গতাতি অরিযেহি ৰন্তকোতিপি ৰম্মিকো. যেহি চাযং তীহি অট্ঠিসতেহি উস্সিতো ন্হারুসম্বদ্ধো মংসাৰলেপনো অল্লচম্মপরিযোনদ্ধো ছৰিরঞ্জিতো সত্তে ৰঞ্চেতি, তং সব্বং অরিযেহি ৰন্তমেৰাতি ৰন্তুস্সযোতিপি ৰম্মিকো. ‘‘তণ্হা জনেতি পুরিসং, চিত্তমস্স ৰিধাৰতী’’তি (সং. নি. ১.৫৫) এৰং তণ্হায জনিতত্তা ¶ অরিযেহি ৰন্তেনেৰ তণ্হাসিনেহেন সম্বদ্ধো অযন্তি ৰন্তসিনেহেন সম্বদ্ধোতিপি ৰম্মিকো. যথা চ ৰম্মিকস্স অন্তো নানপ্পকারা পাণকা তত্থেৰ জাযন্তি, উচ্চারপস্সাৰং করোন্তি, গিলানা সযন্তি, মতা পতন্তি. ইতি সো তেসং সূতিঘরং ৰচ্চকুটি গিলানসালা সুসানঞ্চ হোতি. এৰং খত্তিযমহাসালাদীনম্পি কাযো অযং গোপিতরক্খিতো মণ্ডিতপ্পসাধিতো মহানুভাৰানং কাযোতি অচিন্তেত্ৰা ছৰিনিস্সিতা পাণা চম্মনিস্সিতা পাণা মংসনিস্সিতা পাণা ন্হারুনিস্সিতা পাণা অট্ঠিনিস্সিতা পাণা অট্ঠিমিঞ্জনিস্সিতা পাণাতি এৰং কুলগণনায অসীতিমত্তানি কিমিকুলসহস্সানি অন্তোকাযস্মিংযেৰ জাযন্তি, উচ্চারপস্সাৰং করোন্তি, গেলঞ্ঞেন আতুরিতানি সযন্তি, মতানি পতন্তি, ইতি অযম্পি তেসং পাণানং সূতিঘরং ৰচ্চকুটি গিলানসালা সুসানঞ্চ হোতীতি ‘‘ৰম্মিকো’’ ত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. তেনাহ ভগৰা – ‘‘ৰম্মিকোতি খো, ভিক্খু, ইমস্স চাতুমহাভূতিকস্স কাযস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি.
মাতাপেত্তিকসম্ভৰস্সাতি মাতিতো চ পিতিতো চ নিব্বত্তেন মাতাপেত্তিকেন সুক্কসোণিতেন সম্ভূতস্স. ওদনকুম্মাসূপচযস্সাতি ওদনেন চেৰ কুম্মাসেন চ উপচিতস্স ৰড্ঢিতস্স. অনিচ্চুচ্ছাদনপরিমদ্দনভেদনৰিদ্ধংসনধম্মস্সাতি এত্থ অযং কাযো হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চধম্মো. দুগ্গন্ধৰিঘাতত্থায তনুৰিলেপনেন উচ্ছাদনধম্মো. অঙ্গপচ্চঙ্গাবাধৰিনোদনত্থায খুদ্দকসম্বাহনেন পরিমদ্দনধম্মো. দহরকালে ¶ ৰা ঊরূসু সযাপেত্ৰা গব্ভৰাসেন দুস্সণ্ঠিতানং তেসং তেসং অঙ্গানং সণ্ঠানসম্পাদনত্থং অঞ্ছনপীল়নাদিৰসেন পরিমদ্দনধম্মো. এৰং পরিহরতোপি চ ভেদনৰিদ্ধংসনধম্মো ভিজ্জতি চেৰ ৰিকিরতি চ, এৰং সভাৰোতি অত্থো. তত্থ ¶ মাতাপেত্তিকসম্ভৰওদনকুম্মাসূপচযউচ্ছাদনপরিমদ্দনপদেহি সমুদযো কথিতো, অনিচ্চভেদৰিদ্ধংসনপদেহি অত্থঙ্গমো. এৰং সত্তহিপি পদেহি চাতুমহাভূতিকস্স কাযস্স উচ্চাৰচভাৰো ৰড্ঢিপরিহানি সমুদযত্থঙ্গমো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.
দিৰা কম্মন্তেতি দিৰা কত্তব্বকম্মন্তে. ধূমাযনাতি এত্থ অযং ধূমসদ্দো কোধে তণ্হায ৰিতক্কে পঞ্চসু কামগুণেসু ধম্মদেসনায পকতিধূমেতি ইমেসু অত্থেসু ৰত্ততি. ‘‘কোধো ধূমো ভস্মনিমোসৰজ্জ’’ন্তি (সং. নি. ১.১৬৫) এত্থ হি কোধে ৰত্ততি. ‘‘ইচ্ছাধূমাযিতা সত্তা’’তি ¶ এত্থ তণ্হায. ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰতো অৰিদূরে ধূমাযন্তো নিসিন্নো হোতী’’তি এত্থ ৰিতক্কে.
‘‘পঙ্কো চ কামা পলিপো চ কামা,
ভযঞ্চ মেতং তিমূলং পৰুত্তং;
রজো চ ধূমো চ মযা পকাসিতা;
হিত্ৰা তুৰং পব্বজ ব্রহ্মদত্তা’’তি. (জা. ১.৬.১৪) –
এত্থ পঞ্চকামগুণেসু. ‘‘ধূমং কত্তা হোতী’’তি (ম. নি. ১.৩৪৯) এত্থ ধম্মদেসনায. ‘‘ধজো রথস্স পঞ্ঞাণং, ধূমো পঞ্ঞাণমগ্গিনো’’তি (সং. নি. ১.৭২) এত্থ পকতিধূমে. ইধ পনাযং ৰিতক্কে অধিপ্পেতো. তেনাহ ‘‘অযং রত্তিং ধূমাযনা’’তি.
তথাগতস্সেতং অধিৰচনন্তি তথাগতো হি সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো নাম. যথাহ – ‘‘সত্তন্নং খো, ভিক্খু, ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো. কতমেসং সত্তন্নং? রাগো বাহিতো হোতি, দোসো… মোহো… মানো… সক্কাযদিট্ঠি… ৰিচিকিচ্ছা… সীলব্বতপরামাসো বাহিতো হোতি. ইমেসং ভিক্খু সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো’’তি (চূল়নি. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২৮). সুমেধোতি সুন্দরপঞ্ঞো. সেক্খস্সাতি এত্থ সিক্খতীতি ¶ সেক্খো. যথাহ – ‘‘সিক্খতীতি খো, ভিক্খু, তস্মা সেক্খোতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চ সিক্খতি? অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতী’’তি (অ. নি. ৩.৮৬).
পঞ্ঞায ¶ অধিৰচনন্তি লোকিযলোকুত্তরায পঞ্ঞায এতং অধিৰচনং, ন আৰুধসত্থস্স. ৰীরিযারম্ভস্সাতি কাযিকচেতসিকৰীরিযস্স. তং পঞ্ঞাগতিকমেৰ হোতি. লোকিযায পঞ্ঞায লোকিযং, লোকুত্তরায পঞ্ঞায লোকুত্তরং. এত্থ পনাযং অত্থদীপনা –
একো কির জানপদো ব্রাহ্মণো পাতোৰ মাণৰকেহি সদ্ধিং গামতো নিক্খম্ম দিৰসং অরঞ্ঞে মন্তে ৰাচেত্ৰা সাযং গামং আগচ্ছতি. অন্তরামগ্গে চ একো ৰম্মিকো অত্থি. সো রত্তিং ¶ ধূমাযতি, দিৰা পজ্জলতি. ব্রাহ্মণো অন্তেৰাসিং সুমেধং মাণৰং আহ – ‘‘তাত, অযং ৰম্মিকো রত্তিং ধূমাযতি, দিৰা পজ্জলতি, ৰিকারমস্স পস্সিস্সাম, ভিন্দিত্ৰা নং চত্তারো কোট্ঠাসে কত্ৰা খিপাহী’’তি. সো সাধূতি কুদালং গহেত্ৰা সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠায তথা অকাসি. তত্র আচরিযব্রাহ্মণো ৰিয ভগৰা. সুমেধমাণৰকো ৰিয সেক্খো ভিক্খু. ৰম্মিকো ৰিয কাযো. ‘‘তাত, অযং ৰম্মিকো রত্তিং ধূমাযতি, দিৰা পজ্জলতি, ৰিকারমস্স পস্সিস্সাম, ভিন্দিত্ৰা নং চত্তারো কোট্ঠাসে কত্ৰা খিপাহী’’তি ব্রাহ্মণেন ৰুত্তকালো ৰিয, ‘‘ভিক্খু চাতুমহাভূতিকং কাযং চত্তারো কোট্ঠাসে কত্ৰা পরিগ্গণ্হাহী’’তি ভগৰতা ৰুত্তকালো. তস্স সাধূতি কুদালং গহেত্ৰা তথাকরণং ৰিয সেক্খস্স ভিক্খুনো, ‘‘যো ৰীসতিযা কোট্ঠাসেসু থদ্ধভাৰো, অযং পথৰীধাতু. যো দ্ৰাদসসু কোট্ঠাসেসু আবন্ধনভাৰো, অযং আপোধাতু. যো চতূসু কোট্ঠাসেসু পরিপাচনভাৰো, অযং তেজোধাতু. যো ছসু কোট্ঠাসেসু ৰিত্থম্ভনভাৰো, অযং ৰাযোধাতূ’’তি এৰং চতুধাতুৰৰত্থানৰসেন কাযপরিগ্গহো ৰেদিতব্বো.
লঙ্গীতি খো, ভিক্খূতি কস্মা ভগৰা অৰিজ্জং লঙ্গীতি কত্ৰা দস্সেসীতি? যথা হি নগরস্স দ্ৰারং পিধায পলিঘে যোজিতে মহাজনস্স গমনং পচ্ছিজ্জতি, যে নগরস্স অন্তো, তে অন্তোযেৰ হোন্তি. যে বহি, তে বহিযেৰ. এৰমেৰ যস্স ঞাণমুখে অৰিজ্জালঙ্গী পততি, তস্স নিব্বানসম্পাপকং ঞাণগমনং পচ্ছিজ্জতি, তস্মা অৰিজ্জং লঙ্গীতি ¶ কত্ৰা দস্সেসি. পজহ অৰিজ্জন্তি এত্থ কম্মট্ঠানউগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন অৰিজ্জাপহানং কথিতং.
উদ্ধুমাযিকাতি ¶ খো, ভিক্খূতি এত্থ উদ্ধুমাযিকমণ্ডূকো নাম নো মহন্তো, নখপিট্ঠিপ্পমাণো হোতি, পুরাণপণ্ণন্তরে ৰা গচ্ছন্তরে ৰা ৰল্লিঅন্তরে ৰা ৰসতি. সো দণ্ডকোটিযা ৰা ৰল্লিকোটিযা ৰা পংসুচুণ্ণকেন ৰা ঘট্টিতো আযমিত্ৰা মহন্তো পরিমণ্ডলো বেলুৰপক্কপ্পমাণো হুত্ৰা চত্তারো পাদে আকাসগতে কত্ৰা পচ্ছিন্নগমনো হুত্ৰা অমিত্তৰসং যাতি, কাককুললাদিভত্তমেৰ হোতি. এৰমেৰ অযং কোধো পঠমং উপ্পজ্জন্তো চিত্তাৰিলমত্তকোৰ হোতি. তস্মিং খণে অনিগ্গহিতো ৰড্ঢিত্ৰা মুখৰিকুলনং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো হনুসঞ্চোপনং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো ফরুসৰাচানিচ্ছারণং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো দিসাৰিলোকনং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো আকড্ঢনপরিকড্ঢনং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো পাণিনা লেড্ডুদণ্ডসত্থপরামসনং পাপেতি. তদা অনিগ্গহিতো দণ্ডসত্থাভিনিপাতং পাপেতি ¶ . তদা অনিগ্গহিতো পরঘাতনম্পি অত্তঘাতনম্পি পাপেতি. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘যতো অযং কোধো পরং ঘাতেত্ৰা অত্তানং ঘাতেতি, এত্তাৰতাযং কোধো পরমুস্সদগতো হোতি পরমৰেপুল্লপ্পত্তো’’তি. তত্থ যথা উদ্ধুমাযিকায চতূসু পাদেসু আকাসগতেসু গমনং পচ্ছিজ্জতি, উদ্ধুমাযিকা অমিত্তৰসং গন্ত্ৰা কাকাদিভত্তং হোতি, এৰমেৰ কোধসমঙ্গীপুগ্গলো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি, অমিত্তৰসং যাতি, সব্বেসং মারানং যথাকামকরণীযো হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘উদ্ধুমাযিকাতি খো, ভিক্খু, কোধূপাযাসস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি. তত্থ বলৰপ্পত্তো কোধোৰ কোধূপাযাসো. পজহ কোধূপাযাসন্তি এত্থ পটিসঙ্খানপ্পহানং কথিতং.
দ্ৰিধাপথোতি এত্থ, যথা পুরিসো সধনো সভোগো কন্তারদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো দ্ৰেধাপথং পত্ৰা, ‘‘ইমিনা নু খো গন্তব্বং, ইমিনা গন্তব্ব’’ন্তি নিচ্ছেতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ তিট্ঠতি, অথ নং চোরা উট্ঠহিত্ৰা অনযব্যসনং পাপেন্তি, এৰমেৰ খো মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসিন্নো ভিক্খু বুদ্ধাদীসু কঙ্খায উপ্পন্নায কম্মট্ঠানং ¶ ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি, অথ নং কিলেসমারাদযো সব্বে মারা অনযব্যসনং পাপেন্তি, ইতি ৰিচিকিচ্ছা দ্ৰেধাপথসমা হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘দ্ৰিধাপথোতি খো, ভিক্খু, ৰিচিকিচ্ছাযেতং ¶ অধিৰচন’’ন্তি. পজহ ৰিচিকিচ্ছন্তি এত্থ কম্মট্ঠানউগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন ৰিচিকিচ্ছাপহানং কথিতং.
চঙ্গৰারন্তি এত্থ, যথা রজকেহি খারপরিস্সাৰনম্হি উদকে পক্খিত্তে একো উদকঘটো দ্ৰেপি দসপি ৰীসতিপি ঘটসতম্পি পগ্ঘরতিযেৰ, পসটমত্তম্পি উদকং ন তিট্ঠতি, এৰমেৰ নীৰরণসমঙ্গিনো পুগ্গলস্স অব্ভন্তরে কুসলধম্মো ন তিট্ঠতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘চঙ্গৰারন্তি খো, ভিক্খু, পঞ্চন্নেতং নীৰরণানং অধিৰচন’’ন্তি. পজহ পঞ্চনীৰরণেতি এত্থ ৰিক্খম্ভনতদঙ্গৰসেন নীৰরণপ্পহানং কথিতং.
কুম্মোতি এত্থ, যথা কচ্ছপস্স চত্তারো পাদা সীসন্তি পঞ্চেৰ অঙ্গানি হোন্তি, এৰমেৰ সব্বেপি সঙ্খতা ধম্মা গয্হমানা পঞ্চেৰ খন্ধা ভৰন্তি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘কুম্মোতি খো, ভিক্খু, পঞ্চন্নেতং উপাদানক্খন্ধানং অধিৰচন’’ন্তি. পজহ পঞ্চুপাদানক্খন্ধেতি এত্থ পঞ্চসু খন্ধেসু ছন্দরাগপ্পহানং কথিতং.
অসিসূনাতি ¶ এত্থ, যথা সূনায উপরি মংসং ঠপেত্ৰা অসিনা কোট্টেন্তি, এৰমিমে সত্তা ৰত্থুকামত্থায কিলেসকামেহি ঘাতযমানা ৰত্থুকামানং উপরি কত্ৰা কিলেসকামেহি কন্তিতা কোট্টিতা চ হোন্তি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অসিসূনাতি খো, ভিক্খু, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচন’’ন্তি. পজহ পঞ্চ কামগুণেতি এত্থ পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগপ্পহানং কথিতং.
মংসপেসীতি খো, ভিক্খূতি এত্থ অযং মংসপেসি নাম বহুজনপত্থিতা খত্তিযাদযো মনুস্সাপি নং পত্থেন্তি কাকাদযো তিরচ্ছানাপি. ইমে হি সত্তা অৰিজ্জায সম্মত্তা নন্দিরাগং উপগম্ম ৰট্টং ৰড্ঢেন্তি. যথা ৰা মংসপেসি ঠপিতঠপিতট্ঠানে লগ্গতি, এৰমিমে সত্তা নন্দিরাগবদ্ধা ৰট্টে লগ্গন্তি, দুক্খং পত্ৰাপি ন উক্কণ্ঠন্তি ¶ , ইতি নন্দিরাগো মংসপেসিসদিসো হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘মংসপেসীতি খো, ভিক্খু, নন্দিরাগস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি. পজহ নন্দীরাগন্তি এত্থ চতুত্থমগ্গেন নন্দীরাগপ্পহানং কথিতং.
নাগোতি খো, ভিক্খু, খীণাসৰস্সেতং ভিক্খুনো অধিৰচনন্তি এত্থ যেনত্থেন খীণাসৰো নাগোতি ৰুচ্চতি, সো অনঙ্গণসুত্তে (ম. নি. অট্ঠ. ১.৬৩) পকাসিতো এৰ. নমো করোহি নাগস্সাতি খীণাসৰস্স বুদ্ধনাগস্স, ‘‘বুদ্ধো ¶ সো ভগৰা বোধায ধম্মং দেসেতি, দন্তো সো ভগৰা দমথায ধম্মং দেসেতি, সন্তো সো ভগৰা সমথায ধম্মং দেসেতি, তিণ্ণো সো ভগৰা তরণায ধম্মং দেসেতি, পরিনিব্বুতো সো ভগৰা পরিনিব্বানায ধম্মং দেসেতী’’তি (ম. নি. ১.৩৬১) এৰং নমক্কারং করোহীতি অযমেত্থ অত্থো. ইতি ইদং সুত্তং থেরস্স কম্মট্ঠানং অহোসি. থেরোপি ইদমেৰ সুত্তং কম্মট্ঠানং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্তো. অযমেতস্স অত্থোতি অযং এতস্স পঞ্হস্স অত্থো. ইতি ভগৰা রতনরাসিম্হি মণিকূটং গণ্হন্তো ৰিয যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰম্মিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. রথৰিনীতসুত্তৰণ্ণনা
২৫২. এৰং ¶ মে সুতন্তি রথৰিনীতসুত্তং. তত্থ রাজগহেতি এৰংনামকে নগরে, তঞ্হি মন্ধাতুমহাগোৰিন্দাদীহি পরিগ্গহিতত্তা রাজগহন্তি ৰুচ্চতি. অঞ্ঞেপেত্থ পকারে ৰণ্ণযন্তি. কিং তেহি? নামমেতং তস্স নগরস্স. তং পনেতং বুদ্ধকালে চ চক্কৰত্তিকালে চ নগরং হোতি, সেসকালে সুঞ্ঞং হোতি যক্খপরিগ্গহিতং, তেসং ৰসন্তৰনং হুত্ৰা তিট্ঠতি. ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপেতি ৰেল়ুৰনন্তি তস্স উয্যানস্স নামং, তং কির ৰেল়ূহি পরিক্খিত্তং অহোসি অট্ঠারসহত্থেন চ পাকারেন, গোপুরট্টালকযুত্তং নীলোভাসং মনোরমং, তেন ৰেল়ুৰনন্তি ৰুচ্চতি. কলন্দকানঞ্চেত্থ নিৰাপং অদংসু, তেন কলন্দকনিৰাপোতি ৰুচ্চতি.
পুব্বে কির অঞ্ঞতরো রাজা তত্থ উয্যানকীল়নত্থং আগতো ¶ সুরামদেন মত্তো দিৰাসেয্যং উপগতো সুপি. পরিজনোপিস্স, ‘‘সুত্তো রাজা’’তি পুপ্ফফলাদীহি পলোভিযমানো ইতো চিতো চ পক্কামি, অথ সুরাগন্ধেন অঞ্ঞতরস্মা সুসিররুক্খা কণ্হসপ্পো নিক্খমিত্ৰা রঞ্ঞাভিমুখো আগচ্ছতি. তং দিস্ৰা রুক্খদেৰতা, ‘‘রঞ্ঞো জীৰিতং দম্মী’’তি কাল়কৰেসেন আগন্ত্ৰা কণ্ণমূলে সদ্দমকাসি. রাজা পটিবুজ্ঝি, কণ্হসপ্পো ¶ নিৰত্তো. সো তং দিস্ৰা, ‘‘ইমায মম জীৰিতং দিন্ন’’ন্তি কাল়কানং তত্থ নিৰাপং পট্ঠপেসি, অভযঘোসনঞ্চ ঘোসাপেসি. তস্মা তং ততো পভুতি কলন্দকনিৰাপন্তি সঙ্খ্যং গতং. কলন্দকাতি কাল়কানং নামং.
জাতিভূমিকাতি জাতিভূমিৰাসিনো. তত্থ জাতিভূমীতি জাতট্ঠানং. তং খো পনেতং নেৰ কোসলমহারাজাদীনং ন চঙ্কীব্রাহমণাদীনং ন সক্কসুযামসন্তুসিতাদীনং ন অসীতিমহাসাৰকাদীনং ন অঞ্ঞেসং সত্তানং জাতট্ঠানং ‘‘জাতিভূমী’’তি ৰুচ্চতি. যস্স পন জাতদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতু একদ্ধজমালাৰিপ্পকিণ্ণকুসুমৰাসচুণ্ণগন্ধসুগন্ধা সব্বপালিফুল্লমিৰ নন্দনৰনং ৰিরোচমানা পদুমিনিপণ্ণে উদকবিন্দু ৰিয অকম্পিত্থ, জচ্চন্ধাদীনঞ্চ ¶ রূপদস্সনাদীনি অনেকানি পাটিহারিযানি পৰত্তিংসু, তস্স সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্স জাতট্ঠানসাকিযজনপদো কপিলৰত্থাহারো, সা ‘‘জাতিভূমী’’তি ৰুচ্চতি.
ধম্মগরুভাৰৰণ্ণনা
ৰস্সংৰুট্ঠাতি তেমাসং ৰস্সংৰুট্ঠা পৰারিতপৰারণা হুত্ৰা. ভগৰা এতদৰোচাতি ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীয’’ন্তিআদীহি ৰচনেহি আগন্তুকপটিসন্থারং কত্ৰা এতং, ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনমৰোচ. তে কির ভিক্খু, – ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীযং কচ্চি যাপনীযং, কচ্চিত্থ অপ্পকিলমথেন অদ্ধানং আগতা, ন চ পিণ্ডকেন কিলমিত্থ, কুতো চ তুম্হে, ভিক্খৰে, আগচ্ছথা’’তি পটিসন্থারৰসেন পুচ্ছিতা – ‘‘ভগৰা সাকিযজনপদে কপিলৰত্থাহারতো জাতিভূমিতো আগচ্ছামা’’তি আহংসু. অথ ভগৰা নেৰ সুদ্ধোদনমহারাজস্স, ন সক্কোদনস্স, ন সুক্কোদনস্স, ন ধোতোদনস্স, ন অমিতোদনস্স, ন অমিত্তায দেৰিযা, ন মহাপজাপতিযা, ন সকলস্স সাকিযমণ্ডলস্স আরোগ্যং পুচ্ছি. অথ খো অত্তনা চ দসকথাৰত্থুলাভিং পরঞ্চ তত্থ সমাদপেতারং ¶ পটিপত্তিসম্পন্নং ভিক্খুং পুচ্ছন্তো ইদং – ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনং অৰোচ.
কস্মা ¶ পন ভগৰা সুদ্ধোদনাদীনং আরোগ্যং অপুচ্ছিত্ৰা এৰরূপং ভিক্খুমেৰ পুচ্ছতি? পিযতায. বুদ্ধানঞ্হি পটিপন্নকা ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো চ পিযা হোন্তি মনাপা. কিং কারণা? ধম্মগরুতায. ধম্মগরুনো হি তথাগতা, সো চ নেসং ধম্মগরুভাৰো, ‘‘দুক্খং খো অগারৰো ৰিহরতি, অপ্পতিস্সো’’তি (অ. নি. ৪.২১) ইমিনা অজপালনিগ্রোধমূলে উপ্পন্নজ্ঝাসযেন ৰেদিতব্বো. ধম্মগরুতাযেৰ হি ভগৰা মহাকস্সপত্থেরস্স অভিনিক্খমনদিৰসে পচ্চুগ্গমনং করোন্তো তিগাৰুতং মগ্গং অগমাসি. অতিরেকতিযোজনসতং মগ্গং গন্ত্ৰা গঙ্গাতীরে ধম্মং দেসেত্ৰা মহাকপ্পিনং সপরিসং অরহত্তে পতিট্ঠপেসি. একস্মিং পচ্ছাভত্তে পঞ্চচত্তালীসযোজনং মগ্গং গন্ত্ৰা কুম্ভকারস্স নিৰেসনে তিযামরত্তিং ধম্মকথং কত্ৰা পুক্কুসাতিকুলপুত্তং অনাগামিফলে পতিট্ঠপেসি. ৰীসযোজনসতং গন্ত্ৰা ৰনৰাসিসামণেরস্স অনুগ্গহং অকাসি. সট্ঠিযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা খদিরৰনিযত্থেরস্স ধম্মং দেসেসি. অনুরুদ্ধত্থেরো পাচীনৰংসদাযে নিসিন্নো মহাপুরিসৰিতক্কং ৰিতক্কেতীতি ঞত্ৰা তত্থ ¶ আকাসেন গন্ত্ৰা থেরস্স পুরতো ওরুয্হ সাধুকারমদাসি. কোটিকণ্ণসোণত্থেরস্স একগন্ধকুটিযং সেনাসনং পঞ্ঞপাপেত্ৰা পচ্চূসকালে ধম্মদেসনং অজ্ঝেসিত্ৰা সরভঞ্ঞপরিযোসানে সাধুকারমদাসি. তিগাৰুতং মগ্গং গন্ত্ৰা তিণ্ণং কুলপুত্তানং ৰসনট্ঠানে গোসিঙ্গসালৰনে সামগ্গিরসানিসংসং কথেসি. কস্সপোপি ভগৰা – ‘‘অনাগামিফলে পতিট্ঠিতো অরিযসাৰকো অয’’ন্তি ৰিস্সাসং উপ্পাদেত্ৰা ঘটিকারস্স কুম্ভকারস্স নিৰেসনং গন্ত্ৰা সহত্থা আমিসং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জি.
অম্হাকংযেৰ ভগৰা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায জেতৰনতো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং নিক্খমি. কোসলমহারাজঅনাথপিণ্ডিকাদযো নিৰত্তেতুং নাসক্খিংসু. অনাথপিণ্ডিকো ঘরং আগন্ত্ৰা দোমনস্সপ্পত্তো নিসীদি. অথ নং পুণ্ণা নাম দাসী দোমনস্সপ্পত্তোসি সামীতি আহ. ‘‘আম জে, সত্থারং নিৰত্তেতুং নাসক্খিং, অথ মে ইমং ¶ তেমাসং ধম্মং ৰা সোতুং, যথাধিপ্পাযং ৰা দানং দাতুং ন লভিস্সামী’’তি চিন্তা উপ্পন্নাতি. অহম্পি সামি সত্থারং নিৰত্তেস্সামীতি. সচে নিৰত্তেতুং সক্কোসি, ভুজিস্সাযেৰ ত্ৰন্তি. সা গন্ত্ৰা দসবলস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘নিৰত্তথ ভগৰা’’তি আহ. পুণ্ণে ত্ৰং পরপটিবদ্ধজীৰিকা কিং মে করিস্সসীতি. ভগৰা ¶ ময্হং দেয্যধম্মো নত্থীতি তুম্হেপি জানাথ, তুম্হাকং নিৰত্তনপচ্চযা পনাহং তীসু সরণেসু পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠহিস্সামীতি. ভগৰা সাধু সাধু পুণ্ণেতি সাধুকারং কত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা জেতৰনমেৰ পৰিট্ঠো. অযং কথা পাকটা অহোসি. সেট্ঠি সুত্ৰা পুণ্ণায কির ভগৰা নিৰত্তিতোতি তং ভুজিস্সং কত্ৰা ধীতুট্ঠানে ঠপেসি. সা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভি. অথস্সা সত্থা আরদ্ধৰিপস্সকভাৰং ঞত্ৰা ইমং ওভাসগাথং ৰিস্সজ্জেসি –
‘‘পুণ্ণে পূরেসি সদ্ধম্মং, চন্দো পন্নরসো যথা;
পরিপুণ্ণায পঞ্ঞায, দুক্খস্সন্তং করিস্সসী’’তি. (থেরীগা. ৩);
গাথাপরিযোসানে অরহত্তং পত্ৰা অভিঞ্ঞাতা সাৰিকা অহোসীতি. এৰং ধম্মগরুনো তথাগতা.
নন্দকত্থেরে ¶ উপট্ঠানসালাযং ধম্মং দেসেন্তেপি ভগৰা অনহাতোৰ গন্ত্ৰা তিযামরত্তিং ঠিতকোৰ ধম্মকথং সুত্ৰা দেসনাপরিযোসানে সাধুকারমদাসি. থেরো আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কায ৰেলায, ভন্তে, আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. তযা সুত্তন্তে আরদ্ধমত্তেতি. দুক্করং করিত্থ, ভন্তে, বুদ্ধসুখুমালা তুম্হেতি. সচে ত্ৰং, নন্দ, কপ্পং দেসেতুং সক্কুণেয্যাসি, কপ্পমত্তম্পাহং ঠিতকোৰ সুণেয্যন্তি ভগৰা অৰোচ. এৰং ধম্মগরুনো তথাগতা. তেসং ধম্মগরুতায পটিপন্নকা পিযা হোন্তি, তস্মা পটিপন্নকে পুচ্ছি. পটিপন্নকো চ নাম অত্তহিতায পটিপন্নো নো পরহিতায, পরহিতায পটিপন্নো নো অত্তহিতায, নো অত্তহিতায চ পটিপন্নো নো পরহিতায চ, অত্তহিতায চ পটিপন্নো পরহিতায চাতি চতুব্বিধো হোতি.
তত্থ যো সযং দসন্নং কথাৰত্থূনং লাভী হোতি, পরং তত্থ ন ওৰদতি ন অনুসাসতি আযস্মা বাকুলো ¶ ৰিয. অযং অত্তহিতায পটিপন্নো নাম নো পরহিতায পটিপন্নো, এৰরূপং ভিক্খুং ভগৰা ন পুচ্ছতি. কস্মা? ন ময্হং সাসনস্স ৰড্ঢিপক্খে ঠিতোতি.
যো পন দসন্নং কথাৰত্থূনং অলাভী, পরং তেহি ওৰদতি তেন কতৰত্তসাদিযনত্থং উপনন্দো সক্যপুত্তো ৰিয, অযং পরহিতায পটিপন্নো ¶ নাম নো অত্তহিতায, এৰরূপম্পি ন পুচ্ছতি. কস্মা? অস্স তণ্হা মহাপচ্ছি ৰিয অপ্পহীনাতি.
যো অত্তনাপি দসন্নং কথাৰত্থূনং অলাভী, পরম্পি তেহি ন ওৰদতি, লাল়ুদাযী ৰিয, অযং নেৰ অত্তহিতায পটিপন্নো ন পরহিতায, এৰরূপম্পি ন পুচ্ছতি. কস্মা? অস্স অন্তো কিলেসা ফরসুছেজ্জা ৰিয মহন্তাতি.
যো পন সযং দসন্নং কথাৰত্থূনং লাভী, পরম্পি তেহি ওৰদতি, অযং অত্তহিতায চেৰ পরহিতায চ পটিপন্নো নাম সারিপুত্তমোগ্গল্লানমহাকস্সপাদযো অসীতিমহাথেরা ৰিয, এৰরূপং ভিক্খুং পুচ্ছতি. কস্মা? ময্হং সাসনস্স ৰুড্ঢিপক্খে ঠিতোতি. ইধাপি এৰরূপমেৰ পুচ্ছন্তো – ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ.
এৰং ভগৰতা পুট্ঠানং পন তেসং ভিক্খূনং ভগৰা অত্তনো জাতিভূমিযং উভযহিতায পটিপন্নং ¶ দসকথাৰত্থুলাভিং ভিক্খুং পুচ্ছতি, কো নু খো তত্থ এৰরূপোতি ন অঞ্ঞমঞ্ঞং চিন্তনা ৰা সমন্তনা ৰা অহোসি. কস্মা? আযস্মা হি মন্তাণিপুত্তো তস্মিং জনপদে আকাসমজ্ঝে ঠিতো চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ পাকটো পঞ্ঞাতো. তস্মা তে ভিক্খূ মেঘসদ্দং সুত্ৰা একজ্ঝং সন্নিপতিতমোরঘটা ৰিয ঘনসজ্ঝাযং কাতুং, আরদ্ধভিক্খূ ৰিয চ অত্তনো আচরিযং পুণ্ণত্থেরং ভগৰতো আরোচেন্তা থেরস্স চ গুণং ভাসিতুং অপ্পহোন্তেহি মুখেহি একপ্পহারেনেৰ পুণ্ণো নাম, ভন্তে, আযস্মাতিআদিমাহংসু. তত্থ পুণ্ণোতি তস্স থেরস্স নামং. মন্তাণিযা পন সো পুত্তো, তস্মা মন্তাণিপুত্তোতি ৰুচ্চতি. সম্ভাৰিতোতি গুণসম্ভাৰনায সম্ভাৰিতো.
অপ্পিচ্ছতাদিৰণ্ণনা
অপ্পিচ্ছোতি ইচ্ছাৰিরহিতো নিইচ্ছো নিত্তণ্হো. এত্থ হি ব্যঞ্জনং সাৰসেসং ৰিয, অত্থো পন নিরৰসেসো. ন হি তস্স অন্তো অণুমত্তাপি পাপিকা ইচ্ছা নাম অত্থি. খীণাসৰো হেস সব্বসো পহীনতণ্হো. অপিচেত্থ অত্রিচ্ছতা পাপিচ্ছতা মহিচ্ছতা অপ্পিচ্ছতাতি অযং ভেদো ৰেদিতব্বো.
তত্থ ¶ ¶ সকলাভে অতিত্তস্স পরলাভে পত্থনা অত্রিচ্ছতা নাম. তায সমন্নাগতস্স একভাজেন পক্কপূৰোপি অত্তনো পত্তে পতিতো ন সুপক্কো ৰিয খুদ্দকো ৰিয চ খাযতি. স্ৰেৰ পরস্স পত্তে পক্খিত্তো সুপক্কো ৰিয মহন্তো ৰিয চ খাযতি. অসন্তগুণসম্ভাৰনতা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা পাপিচ্ছতা নাম, সা, ‘‘ইধেকচ্চো অস্সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো কোহঞ্ঞে পতিট্ঠাতি. সন্তগুণসম্ভাৰনা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা মহিচ্ছতা নাম. সাপি, ‘‘ইধেকচ্চো সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূতি ইচ্ছতি, সীলৰা সমানো সীলৰাতি মং জনো জানাতূ’’তি (ৰিভ. ৮৫১) ইমিনা নযেন আগতাযেৰ, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো দুস্সন্তপ্পযো হোতি, ৰিজাতমাতাপিস্স চিত্তং গহেতুং ন সক্কোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘অগ্গিক্খন্ধো ¶ সমুদ্দো চ, মহিচ্ছো চাপি পুগ্গলো;
সকটেন পচ্চযং দেতু, তযোপেতে অতপ্পযা’’তি.
সন্তগুণনিগূহনতা পন পটিগ্গহণে চ মত্তঞ্ঞুতা অপ্পিচ্ছতা নাম, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো অত্তনি ৰিজ্জমানম্পি গুণং পটিচ্ছাদেতুকামতায, ‘‘সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূতি ন ইচ্ছতি. সীলৰা, পৰিৰিত্তো, বহুস্সুতো, আরদ্ধৰীরিযো, সমাধিসম্পন্নো, পঞ্ঞৰা, খীণাসৰো সমানো খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি, সেয্যথাপি মজ্ঝন্তিকত্থেরো.
থেরো কির মহাখীণাসৰো অহোসি, পত্তচীৰরং পনস্স পাদমত্তমেৰ অগ্ঘতি, সো অসোকস্স ধম্মরঞ্ঞো ৰিহারমহদিৰসে সঙ্ঘত্থেরো অহোসি. অথস্স অতিলূখভাৰং দিস্ৰা মনুস্সা, ‘‘ভন্তে, থোকং বহি হোথা’’তি আহংসু. থেরো, ‘‘মাদিসে খীণাসৰে রঞ্ঞো সঙ্গহং অকরোন্তে অঞ্ঞো কো করিস্সতী’’তি পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা সঙ্ঘত্থেরস্স উক্খিত্তপিণ্ডং গণ্হন্তোযেৰ উম্মুজ্জি. এৰং খীণাসৰো সমানো, ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি. এৰং অপ্পিচ্ছো পন ভিক্খু অনুপ্পন্নং লাভং উপ্পাদেতি, উপ্পন্নং লাভং থাৰরং করোতি, দাযকানং ¶ চিত্তং আরাধেতি, যথা যথা হি ¶ সো অত্তনো অপ্পিচ্ছতায অপ্পং গণ্হাতি, তথা তথা তস্স ৰত্তে পসন্না মনুস্সা বহূ দেন্তি.
অপরোপি চতুব্বিধো অপ্পিচ্ছো – পচ্চযঅপ্পিচ্ছো ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো অধিগমঅপ্পিচ্ছোতি. তত্থ চতূসু পচ্চযেসু অপ্পিচ্ছো পচ্চযঅপ্পিচ্ছো নাম, সো দাযকস্স ৰসং জানাতি, দেয্যধম্মস্স ৰসং জানাতি, অত্তনো থামং জানাতি. যদি হি দেয্যধম্মো বহু হোতি, দাযকো অপ্পং দাতুকামো, দাযকস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মো অপ্পো, দাযকো বহুং দাতুকামো, দেয্যধম্মস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মোপি বহু, দাযকোপি বহুং দাতুকামো, অত্তনো থামং ঞত্ৰা পমাণেনেৰ গণ্হাতি.
ধুতঙ্গসমাদানস্স অত্তনি অত্থিভাৰং নজানাপেতুকামো ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো নাম. তস্স ৰিভাৰনত্থং ¶ ইমানি ৰত্থূনি – সোসানিকমহাসুমনত্থেরো কির সট্ঠি ৰস্সানি সুসানে ৰসি, অঞ্ঞো একভিক্খুপি ন অঞ্ঞাসি, তেনেৰাহ –
‘‘সুসানে সট্ঠি ৰস্সানি, অব্বোকিণ্ণং ৰসামহং;
দুতিযো মং ন জানেয্য, অহো সোসানিকুত্তমো’’তি.
চেতিযপব্বতে দ্ৰেভাতিযত্থেরা ৰসিংসু. তেসু কনিট্ঠো উপট্ঠাকেন পেসিতা উচ্ছুখণ্ডিকা গহেত্ৰা জেট্ঠস্স সন্তিকং অগমাসি. পরিভোগং, ভন্তে, করোথাতি. থেরস্স চ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা মুখং ৰিক্খালনকালো অহোসি. সো অলং, আৰুসোতি আহ. কচ্চি, ভন্তে, একাসনিকত্থাতি. আহরাৰুসো, উচ্ছুখণ্ডিকাতি পঞ্ঞাস ৰস্সানি একাসনিকো সমানোপি ধুতঙ্গং নিগূহমানো পরিভোগং কত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা পুন ধুতঙ্গং অধিট্ঠায গতো.
যো পন সাকেতকতিস্সত্থেরো ৰিয বহুস্সুতভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো নাম. থেরো কির খণো নত্থীতি উদ্দেসপরিপুচ্ছাসু ওকাসং অকরোন্তো মরণক্খযং, ভন্তে, লভিস্সথাতি চোদিতো গণং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কণিকারৰালিকসমুদ্দৰিহারং গতো. তত্থ অন্তোৰস্সং থেরনৰমজ্ঝিমানং উপকারো হুত্ৰা ¶ মহাপৰারণায উপোসথদিৰসে ধম্মকথায জনতং খোভেত্ৰা গতো.
যো পন সোতাপন্নাদীসু অঞ্ঞতরো হুত্ৰা সোতাপন্নাদিভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং অধিগমঅপ্পিচ্ছো ¶ নাম, তযো কুলপুত্তা ৰিয ঘটিকারকুম্ভকারো ৰিয চ.
আযস্মা পন পুণ্ণো অত্রিচ্ছতং পাপিচ্ছতং মহিচ্ছতঞ্চ পহায সব্বসো ইচ্ছাপটিপক্খভূতায অলোভসঙ্খাতায পরিসুদ্ধায অপ্পিচ্ছতায সমন্নাগতত্তা অপ্পিচ্ছো নাম অহোসি. ভিক্খূনম্পি, ‘‘আৰুসো, অত্রিচ্ছতা পাপিচ্ছতা মহিচ্ছতাতি ইমে ধম্মা পহাতব্বা’’তি তেসু আদীনৰং দস্সেত্ৰা এৰরূপং অপ্পিচ্ছতং সমাদায ৰত্তিতব্বন্তি অপ্পিচ্ছকথং কথেসি. তেন ৰুত্তং ‘‘অত্তনা চ অপ্পিচ্ছো অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’’তি.
দ্ৰাদসৰিধসন্তোসৰণ্ণনা
ইদানি ¶ অত্তনা চ সন্তুট্ঠোতিআদীসু ৰিসেসত্থমেৰ দীপযিস্সাম. যোজনা পন ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সন্তুট্ঠোতি ইতরীতরপচ্চযসন্তোসেন সমন্নাগতো. সো পনেস সন্তোসো দ্ৰাদসৰিধো হোতি. সেয্যথিদং, চীৰরে যথালাভসন্তোসো যথাবলসন্তোসো যথসারুপ্পসন্তোসোতি তিৰিধো, এৰং পিণ্ডপাতাদীসু. তস্সাযং পভেদসংৰণ্ণনা.
ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা. সো তেনেৰ যাপেতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ যো পকতিদুব্বলো ৰা হোতি আবাধজরাভিভূতো ৰা, গরুচীৰরং পারুপন্তো কিলমতি, সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. অপরো পণীতপচ্চযলাভী হোতি, সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘচীৰরং বহূনি ৰা পন চীৰরানি লভিত্ৰা ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং ইদং বহুস্সুতানং অনুরূপং, ইদং গিলানানং ইদং অপ্পলাভানং হোতূতি দত্ৰা তেসং পুরাণচীৰরং ৰা ¶ সঙ্কারকূটাদিতো ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা তেহি সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা পিণ্ডপাতং ¶ লভতি, যেনস্স পরিভুত্তেন অফাসু হোতি, সো সভাগস্স ভিক্খুনো তং দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো বহুং পণীতং পিণ্ডপাতং লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভিগিলানানং দত্ৰা তেসং ৰা সেসকং পিণ্ডায ৰা চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু সেনাসনং লভতি মনাপং ৰা অমনাপং ৰা, সো তেন নেৰ সোমনস্সং ন পটিঘং উপ্পাদেতি, অন্তমসো তিণসন্থারকেনাপি যথালদ্ধেনেৰ তুস্সতি, অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো ¶ . যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা সেনাসনং লভতি, যত্থস্স ৰসতো অফাসু হোতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স সন্তকে সপ্পাযসেনাসনে ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো লেণমণ্ডপকূটাগারাদীনি বহূনি পণীতসেনাসনানি লভতি, সো তানি চীৰরাদীনি ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভিগিলানানং দত্ৰা যত্থ কত্থচি ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো. যোপি, ‘‘উত্তমসেনাসনং নাম পমাদট্ঠানং, তত্থ নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স পুন পটিবুজ্ঝতো পাপৰিতক্কা পাতুভৰন্তী’’তি পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা তাদিসং সেনাসনং পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি, সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভোকাসরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযম্পিস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো যং লভতি, তেনেৰ সন্তুস্সতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. যো পন তেলেন অত্থিকো ফাণিতং ¶ লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলং গহেত্ৰা অঞ্ঞদেৰ ৰা পরিযেসিত্ৰা তেহি ভেসজ্জং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো বহুং তেলমধুফাণিতাদিপণীতভেসজ্জং লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভিগিলানানং দত্ৰা তেসং আভতকেন যেন কেনচি যাপেন্তোপি ¶ সন্তুট্ঠোৰ হোতি. যো পন একস্মিং ভাজনে মুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং, ‘‘গণ্হ, ভন্তে, যদিচ্ছসী’’তি ৰুচ্চমানো সচস্স তেসু অঞ্ঞতরেনপি রোগো ৰূপসম্মতি, অথ মুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিতন্তি চতুমধুরং পটিক্খিপিত্ৰা মুত্তহরীতকেনেৰ ভেসজ্জং করোন্তো পরমসন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইমেসং পন পচ্চেকং পচ্চযেসু তিণ্ণং তিণ্ণং সন্তোসানং যথাসারুপ্পসন্তোসোৰ অগ্গো. আযস্মা পুণ্ণো একেকস্মিং পচ্চযে ইমেহি তীহি সন্তোসেহি সন্তুট্ঠো অহোসি. সন্তুট্ঠিকথঞ্চাতি ভিক্খূনম্পি চ ইমং সন্তুট্ঠিকথং কত্তাৰ অহোসি.
তিৰিধপৰিৰেকৰণ্ণনা
পৰিৰিত্তোতি ¶ কাযপৰিৰেকো চিত্তপৰিৰেকো উপধিপৰিৰেকোতি ইমেহি তীহি পৰিৰেকেহি সমন্নাগতো. তত্থ একো গচ্ছতি, একো তিট্ঠতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি, একো পটিক্কমতি, একো চঙ্কমমধিট্ঠাতি, একো চরতি, একো ৰিহরতীতি অযং কাযপৰিৰেকো নাম. অট্ঠ সমাপত্তিযো পন চিত্তপৰিৰেকো নাম. নিব্বানং উপধিপৰিৰেকো নাম. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘কাযপৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং. চিত্তপৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং. উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং ৰিসঙ্খারগতান’’ন্তি (মহানি. ৫৭). পৰিৰেককথন্তি ভিক্খূনম্পি চ ইমং পৰিৰেককথং কত্তা.
পঞ্চৰিধসংসগ্গৰণ্ণনা
অসংসট্ঠোতি ¶ পঞ্চৰিধেন সংসগ্গেন ৰিরহিতো. সৰনসংসগ্গো দস্সনসংসগ্গো সমুল্লপনসংসগ্গো সম্ভোগসংসগ্গো কাযসংসগ্গোতি পঞ্চৰিধো সংসগ্গো. তেসু ইধ ভিক্খু সুণাতি, ‘‘অসুকস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা কুমারিকা ৰা অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা’’তি. সো তং সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খাদুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা হীনাযাৰত্ততীতি এৰং পরেহি ৰা কথীযমানং রূপাদিসম্পত্তিং অত্তনা ৰা হসিতলপিতগীতসদ্দং সুণন্তস্স সোতৰিঞ্ঞাণৰীথিৰসেন ¶ উপ্পন্নো রাগো সৰনসংসগ্গো নাম. সো অনিত্থিগন্ধপচ্চেকবোধিসত্তস্স চ পঞ্চগ্গল়লেণৰাসীতিস্সদহরস্স চ ৰসেন ৰেদিতব্বো –
দহরো কির আকাসেন গচ্ছন্তো গিরিগামৰাসিকম্মারধীতায পঞ্চহি কুমারীহি সদ্ধিং পদুমসরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা পদুমানি চ পিলন্ধিত্ৰা মধুরস্সরেন গাযন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা কামরাগেন ৰিদ্ধো ৰিসেসা পরিহাযিত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণি. ইধ ভিক্খু ন হেৰ খো সুণাতি, অপিচ খো সামং পস্সতি ইত্থিং ৰা কুমারিং ৰা অভিরূপং দস্সনীযং পাসাদিকং পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতং. সো তং দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং ¶ সন্ধারেতুং, সিক্খাদুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা হীনাযাৰত্ততীতি এৰং ৰিসভাগরূপং ওলোকেন্তস্স পন চক্খুৰিঞ্ঞাণৰীথিৰসেন উপ্পন্নরাগো দস্সনসংসগ্গো নাম. সো এৰং ৰেদিতব্বো –
একো কির দহরো কালদীঘৰাপিদ্ৰারৰিহারং উদ্দেসত্থায গতো. আচরিযো তস্স অন্তরাযং দিস্ৰা ওকাসং ন করোতি. সো পুনপ্পুন্নং অনুবন্ধতি. আচরিযো সচে অন্তোগামে ন চরিস্সসি. দস্সামি তে উদ্দেসন্তি আহ. সো সাধূতি সম্পটিচ্ছিত্ৰা উদ্দেসে নিট্ঠিতে আচরিযং ৰন্দিত্ৰা গচ্ছন্তো আচরিযো মে ইমস্মিং গামে চরিতুং ন দেতি, কিং নু খো কারণন্তি চীৰরং পারুপিত্ৰা গামং পাৰিসি, একা কুলধীতা পীতকৰত্থং নিৰাসেত্ৰা গেহে ঠিতা দহরং দিস্ৰা সঞ্জাতরাগা উল়ুঙ্কেন যাগুং আহরিত্ৰা তস্স পত্তে পক্খিপিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. অথ নং মাতাপিতরো ¶ কিং অম্মাতি পুচ্ছিংসু, দ্ৰারেন গতং দহরং লভমানা জীৰিস্সামি, অলভমানা মরিস্সামীতি. মাতাপিতরো ৰেগেন গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে দহরং পত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘নিৰত্তথ, ভন্তে, ভিক্খং গণ্হাহী’’তি আহংসু. দহরো অলং গচ্ছামীতি. তে, ‘‘ইদং নাম, ভন্তে, কারণ’’ন্তি যাচিত্ৰা – ‘‘অম্হাকং, ভন্তে, গেহে এত্তকং নাম ধনং অত্থি, একাযেৰ নো ধীতা, ত্ৰং নো জেট্ঠপুত্তট্ঠানে ঠস্সসি, সুখেন সক্কা জীৰিতু’’ন্তি আহংসু. দহরো, ‘‘ন ময্হং ইমিনা পলিবোধেন অত্থো’’তি অনাদিযিত্ৰাৰ পক্কন্তো.
মাতাপিতরো গন্ত্ৰা, ‘‘অম্ম, নাসক্খিম্হা দহরং নিৰত্তেতুং, যং অঞ্ঞং সামিকং ইচ্ছসি, তং লভিস্সসি, উট্ঠেহি খাদ চ পিৰ চা’’তি আহংসু. সা অনিচ্ছন্তী সত্তাহং নিরাহারা হুত্ৰা কালমকাসি. মাতাপিতরো তস্সা সরীরকিচ্চং কত্ৰা তং পীতকৰত্থং ধুরৰিহারে ভিক্খুসঙ্ঘস্স অদংসু, ভিক্খূ ¶ ৰত্থং খণ্ডাখণ্ডং কত্ৰা ভাজযিংসু. একো মহল্লকো অত্তনো কোট্ঠাসং গহেত্ৰা কল্যাণীৰিহারং আগতো. সোপি দহরো চেতিযং ৰন্দিস্সামীতি তত্থেৰ গন্ত্ৰা দিৰাট্ঠানে নিসীদি. মহল্লকো তং ৰত্থখণ্ডং গহেত্ৰা, ‘‘ইমিনা মে পরিস্সাৰনং ৰিচারেথা’’তি দহরং অৰোচ. দহরো মহাথের ‘‘কুহিং লদ্ধ’’ন্তি আহ. সো সব্বং পৰত্তিং কথেসি. সো তং সুত্ৰাৰ, ‘‘এৰরূপায নাম সদ্ধিং সংৰাসং নালত্থ’’ন্তি রাগগ্গিনা দড্ঢো তত্থেৰ কালমকাসি.
অঞ্ঞমঞ্ঞং ¶ আলাপসল্লাপৰসেন উপ্পন্নরাগো পন সমুল্লপনসংসগ্গো নাম. ভিক্খুনো ভিক্খুনিযা সন্তকং, ভিক্খুনিযা ৰা ভিক্খুস্স সন্তকং গহেত্ৰা পরিভোগকরণৰসেন উপ্পন্নরাগো সম্ভোগসংসগ্গো নাম. সো এৰং ৰেদিতব্বো – মরিচৰট্টিৰিহারমহে কির ভিক্খূনং সতসহস্সং ভিক্খুনীনং নৰুতিসহস্সানি এৰ অহেসুং. একো সামণেরো উণ্হযাগুং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো সকিং চীৰরকণ্ণে ঠপেসি, সকিং ভূমিযং. একা সামণেরী দিস্ৰা এত্থ পত্তং ঠপেত্ৰা যাহীতি থালকং অদাসি. তে অপরভাগে একস্মিং ভযে উপ্পন্নে পরসমুদ্দং অগমংসু. তেসু ভিক্খুনী পুরেতরং অগমাসি. সা, ‘‘একো কির সীহল়ভিক্খু আগতো’’তি সুত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা নিসিন্না, – ‘‘ভন্তে, মরিচৰট্টিৰিহারমহকালে তুম্হে কতিৰস্সা’’তি পুচ্ছি. তদাহং সত্তৰস্সিকসামণেরো. ত্ৰং পন কতিৰস্সাতি? অহং সত্তৰস্সিকসামণেরীযেৰ একস্স ¶ সামণেরস্স উণ্হযাগুং গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স পত্তঠপনত্থং থালকমদাসিন্তি. থেরো, ‘‘অহং সো’’তি ৰত্ৰা থালকং নীহরিত্ৰা দস্সেসি. তে এত্তকেনেৰ সংসগ্গেন ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তা দ্ৰেপি সট্ঠিৰস্সকালে ৰিব্ভমিংসু.
হত্থগাহাদিৰসেন পন উপ্পন্নরাগো কাযসংসগ্গো নাম. তত্রিদং ৰত্থু – মহাচেতিযঙ্গণে কির দহরভিক্খূ সজ্ঝাযং গণ্হন্তি. তেসং পিট্ঠিপস্সে দহরভিক্খুনিযো ধম্মং সুণন্তি. তত্রেকো দহরো হত্থং পসারেন্তো একিস্সা দহরভিক্খুনিযা কাযং ছুপি. সা তং হত্থং গহেত্ৰা অত্তনো উরস্মিং ঠপেসি, এত্তকেন সংসগ্গেন দ্ৰেপি ৰিব্ভমিত্ৰা গিহিভাৰং পত্তা.
গাহগাহকাদিৰণ্ণনা
ইমেসু ¶ পন পঞ্চসু সংসগ্গেসু ভিক্খুনো ভিক্খূহি সদ্ধিং সৰনদস্সনসমুল্লপনসম্ভোগকাযপরামাসা নিচ্চম্পি হোন্তিযেৰ, ভিক্খুনীহি সদ্ধিং ঠপেত্ৰা কাযসংসগ্গং সেসা কালেন কালং হোন্তি; তথা উপাসকউপাসিকাহি সদ্ধিং সব্বেপি কালেন কালং হোন্তি. তেসু হি কিলেসুপ্পত্তিতো চিত্তং রক্খিতব্বং. একো হি ভিক্খু গাহগাহকো হোতি, একো গাহমুত্তকো, একো মুত্তগাহকো, একো মুত্তমুত্তকো.
তত্থ যং ভিক্খুং মনুস্সাপি আমিসেন উপলাপেত্ৰা গহণৰসেন উপসঙ্কমন্তি, ভিক্খুপি পুপ্ফফলাদীহি ¶ উপলাপেত্ৰা গহণৰসেন উপসঙ্কমতি, অযং গাহগাহকো নাম. যং পন মনুস্সা ৰুত্তনযেন উপসঙ্কমন্তি, ভিক্খু দক্খিণেয্যৰসেন উপসঙ্কমতি, অযং গাহমুত্তকো নাম. যস্স মনুস্সা দক্খিণেয্যৰসেন চত্তারো পচ্চযে দেন্তি, ভিক্খু পুপ্ফফলাদীহি উপলাপেত্ৰা গহণৰসেন উপসঙ্কমতি, অযং মুত্তগাহকো নাম. যস্স মনুস্সাপি দক্খিণেয্যৰসেন চত্তারো পচ্চযে দেন্তি, ভিক্খুপি চূল়পিণ্ডপাতিযতিস্সত্থেরো ৰিয দক্খিণেয্যৰসেন পরিভুঞ্জতি, অযং মুত্তমুত্তকো নাম.
থেরং কির একা উপাসিকা দ্ৰাদস ৰস্সানি উপট্ঠহি. একদিৰসং তস্মিং গামে অগ্গি উট্ঠহিত্ৰা গেহানি ঝাপেসি. অঞ্ঞেসং কুলূপকভিক্খূ আগন্ত্ৰা ¶ – ‘‘কিং উপাসিকে, অপি কিঞ্চি ভণ্ডকং অরোগং কাতুং অসক্খিত্থা’’তি পটিসন্থারং অকংসু. মনুস্সা, ‘‘অম্হাকং মাতু কুলূপকত্থেরো ভুঞ্জনৰেলাযমেৰ আগমিস্সতী’’তি আহংসু. থেরোপি পুনদিৰসে ভিক্খাচারৰেলং সল্লক্খেত্ৰাৰ আগতো. উপাসিকা কোট্ঠচ্ছাযায নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং সম্পাদেত্ৰা অদাসি. থেরে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পক্কন্তে মনুস্সা আহংসু – ‘‘অম্হাকং মাতু কুলূপকত্থেরো ভুঞ্জনৰেলাযমেৰ আগতো’’তি. উপাসিকা, ‘‘তুম্হাকং কুলূপকা তুম্হাকংযেৰ অনুচ্ছৰিকা, ময্হং থেরো ময্হেৰ অনুচ্ছৰিকো’’তি আহ. আযস্মা পন মন্তাণিপুত্তো ইমেহি পঞ্চহি সংসগ্গেহি চতূহিপি পরিসাহি সদ্ধিং অসংসট্ঠো গাহমুত্তকো চেৰ মুত্তমুত্তকো চ অহোসি. যথা চ সযং অসংসট্ঠো, এৰং ভিক্খূনম্পি তং অসংসগ্গকথং কত্তা অহোসি.
আরদ্ধৰীরিযোতি ¶ পগ্গহিতৰীরিযো, পরিপুণ্ণকাযিকচেতসিকৰীরিযোতি অত্থো. যো হি ভিক্খু গমনে উপ্পন্নকিলেসং ঠানং পাপুণিতুং ন দেতি, ঠানে উপ্পন্নকিলেসং নিসজ্জং, নিসজ্জায উপ্পন্নকিলেসং সযনং পাপুণিতুং ন দেতি, মন্তেন কণ্হসপ্পং উপ্পীল়েত্ৰা গণ্হন্তো ৰিয, অমিত্তং গীৰায অক্কমন্তো ৰিয চ ৰিচরতি, অযং আরদ্ধৰীরিযো নাম. থেরো চ তাদিসো অহোসি. ভিক্খূনম্পি তথেৰ ৰীরিযারম্ভকথং কত্তা অহোসি.
সীলসম্পন্নোতিআদীসু সীলন্তি চতুপারিসুদ্ধিসীলং. সমাধীতি ৰিপস্সনাপাদকা অট্ঠ সমাপত্তিযো. পঞ্ঞাতি লোকিযলোকুত্তরঞাণং. ৰিমুত্তীতি অরিযফলং. ৰিমুত্তিঞাণদস্সনন্তি একূনৰীসতিৰিধং পচ্চৰেক্খণঞাণং. থেরো সযম্পি সীলাদীহি সম্পন্নো অহোসি ভিক্খূনম্পি সীলাদিকথং ¶ কত্তা. স্ৰাযং দসহি কথাৰত্থূহি ওৰদতীতি ওৰাদকো. যথা পন একো ওৰদতিযেৰ, সুখুমং অত্থং পরিৰত্তেত্ৰা জানাপেতুং ন সক্কোতি. ন এৰং থেরো. থেরো পন তানি দস কথাৰত্থূনি ৰিঞ্ঞাপেতীতি ৰিঞ্ঞাপকো. একো ৰিঞ্ঞাপেতুং সক্কোতি, কারণং দস্সেতুং ন সক্কোতি. থেরো কারণম্পি সন্দস্সেতীতি সন্দস্সকো. একো ৰিজ্জমানং কারণং দস্সেতি, গাহেতুং পন ন সক্কোতি. থেরো গাহেতুম্পি সক্কোতীতি সমাদপকো. এৰং সমাদপেত্ৰা ¶ পন তেসু কথাৰত্থূসু উস্সাহজননৰসেন ভিক্খূ সমুত্তেজেতীতি সমুত্তেজকো. উস্সাহজাতে ৰণ্ণং ৰত্ৰা সম্পহংসেতীতি সম্পহংসকো.
পঞ্চলাভৰণ্ণনা
২৫৩. সুলদ্ধলাভাতি অঞ্ঞেসম্পি মনুস্সত্তভাৰপব্বজ্জাদিগুণলাভা নাম হোন্তি. আযস্মতো পন পুণ্ণস্স সুলদ্ধলাভা এতে, যস্স সত্থু সম্মুখা এৰং ৰণ্ণো অব্ভুগ্গতোতি অত্থো. অপিচ অপণ্ডিতেহি ৰণ্ণকথনং নাম ন তথা লাভো, পণ্ডিতেহি ৰণ্ণকথনং পন লাভো. গিহী হি ৰা ৰণ্ণকথনং ন তথা লাভো, গিহী হি ‘‘ৰণ্ণং কথেস্সামী’’তি, ‘‘অম্হাকং অয্যো সণ্হো সখিলো সুখসম্ভাসো, ৰিহারং আগতানং যাগুভত্তফাণিতাদীহি সঙ্গহং করোতী’’তি কথেন্তো অৰণ্ণমেৰ কথেতি. ‘‘অৰণ্ণং কথেস্সামী’’তি ‘‘অযং থেরো মন্দমন্দো ৰিয অবলবলো ৰিয ভাকুটিকভাকুটিকো ৰিয নত্থি ইমিনা সদ্ধিং ৰিস্সাসো’’তি কথেন্তো ৰণ্ণমেৰ কথেতি. সব্রহ্মচারীহিপি সত্থু পরম্মুখা ¶ ৰণ্ণকথনং ন তথা লাভো, সত্থু সম্মুখা পন অতিলাভোতি ইমম্পি অত্থৰসং পটিচ্চ ‘‘সুলদ্ধলাভা’’তি আহ. অনুমস্স অনুমস্সাতি দস কথাৰত্থূনি অনুপৰিসিত্ৰা অনুপৰিসিত্ৰা. তঞ্চ সত্থা অব্ভনুমোদতীতি তঞ্চস্স ৰণ্ণং এৰমেতং অপ্পিচ্ছো চ সো ভিক্খু সন্তুট্ঠো চ সো ভিক্খূতি অনুমোদতি. ইতি ৰিঞ্ঞূহি ৰণ্ণভাসনং একো লাভো, সব্রহ্মচারীহি একো, সত্থু সম্মুখা একো, অনুমস্স অনুমস্স একো, সত্থারা অব্ভনুমোদনং একোতি ইমে পঞ্চ লাভে সন্ধায ‘‘সুলদ্ধলাভা’’তি আহ. কদাচীতি কিস্মিঞ্চিদেৰ কালে. করহচীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অপ্পেৰ নাম সিযা কোচিদেৰ কথাসল্লাপোতি অপি নাম কোচি কথাসমুদাচারোপি ভৰেয্য. থেরেন কির আযস্মা পুণ্ণো নেৰ দিট্ঠপুব্বো, নস্স ধম্মকথা সুতপুব্বা. ইতি সো তস্স দস্সনম্পি ধম্মকথম্পি পত্থযমানো এৰমাহ.
চারিকাদিৰণ্ণনা
২৫৪. যথাভিরন্তন্তি ¶ যথাঅজ্ঝাসযং ৰিহরিত্ৰা. বুদ্ধানঞ্হি একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং ছাযূদকাদিৰিপত্তিং ৰা অপ্ফাসুকসেনাসনং ৰা, মনুস্সানং অস্সদ্ধাদিভাৰং ¶ ৰা আগম্ম অনভিরতি নাম নত্থি. তেসং সম্পত্তিযা ‘‘ইধ ফাসু ৰিহরামা’’তি অভিরমিত্ৰা চিরৰিহারোপি নত্থি. যত্থ পন তথাগতে ৰিহরন্তে সত্তা সরণেসু ৰা পতিট্ঠহন্তি, সীলানি ৰা সমাদিযন্তি, পব্বজন্তি ৰা, ততো সোতাপত্তিমগ্গাদীনং ৰা পন তেসং উপনিস্সযো হোতি. তত্থ বুদ্ধা সত্তে তাসু সম্পত্তীসু পতিট্ঠাপনঅজ্ঝাসযেন ৰসন্তি; তাসং অভাৰে পক্কমন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘যথাঅজ্ঝাসযং ৰিহরিত্ৰা’’তি. চারিকং চরমানোতি অদ্ধানগমনং গচ্ছন্তো. চারিকা চ নামেসা ভগৰতো দুৰিধা হোতি তুরিতচারিকা চ, অতুরিতচারিকা চ.
তত্থ দূরেপি বোধনেয্যপুগ্গলং দিস্ৰা তস্স বোধনত্থায সহসা গমনং তুরিতচারিকা নাম. সা মহাকস্সপপচ্চুগ্গমনাদীসু দট্ঠব্বা. ভগৰা হি মহাকস্সপং পচ্চুগ্গচ্ছন্তো মুহুত্তেন তিগাৰুতং মগ্গং অগমাসি, আল়ৰকস্সত্থায তিংসযোজনং, তথা অঙ্গুলিমালস্স ¶ . পুক্কুসাতিস্স পন পঞ্চচত্তালীসযোজনং, মহাকপ্পিনস্স ৰীসযোজনসতং, খদিরৰনিযস্সত্থায সত্ত যোজনসতানি অগমাসি; ধম্মসেনাপতিনো সদ্ধিৰিহারিকস্স ৰনৰাসীতিস্সসামণেরস্স তিগাৰুতাধিকং ৰীসযোজনসতং.
একদিৰসং কির থেরো, ‘‘তিস্সসামণেরস্স সন্তিকং, ভন্তে, গচ্ছামী’’তি আহ. ভগৰা, ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি ৰত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, ৰীসতিসহস্সানং ছল়ভিঞ্ঞানং আরোচেহি – ‘ভগৰা ৰনৰাসীতিস্সসামণেরস্স সন্তিকং গমিস্সতী’’’তি. ততো দুতিযদিৰসে ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো আকাসে উপ্পতিত্ৰা ৰীসযোজনসতমত্থকে তস্স গোচরগামদ্ৰারে ওতরিত্ৰা চীৰরং পারুপি. কম্মন্তং গচ্ছমানা মনুস্সা দিস্ৰা, ‘‘সত্থা, ভো, আগতো, মা কম্মন্তং অগমিত্থা’’তি ৰত্ৰা আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা যাগুং দত্ৰা পানৰত্তং করোন্তা, ‘‘কুহিং, ভন্তে, ভগৰা গচ্ছতী’’তি দহরভিক্খূ পুচ্ছিংসু. উপাসকা, ন ভগৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছতি, ইধেৰ তিস্সসামণেরস্স দস্সনত্থায আগতোতি ¶ . তে ‘‘অম্হাকং কির কুলূপকত্থেরস্স দস্সনত্থায সত্থা আগতো, নো ৰত নো থেরো ওরমত্তকো’’তি সোমনস্সজাতা অহেসুং.
অথ ¶ ভগৰতো ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সামণেরো গামং পিণ্ডায চরিত্ৰা ‘‘উপাসকা মহা ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি পুচ্ছি. অথস্স তে, ‘‘সত্থা, ভন্তে, আগতো’’তি আরোচেসুং, সো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পিণ্ডপাতেন আপুচ্ছি. সত্থা তস্স পত্তং হত্থেন গহেত্ৰা, ‘‘অলং, তিস্স, নিট্ঠিতং ভত্তকিচ্চ’’ন্তি আহ. ততো উপজ্ঝাযং আপুচ্ছিত্ৰা অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকাসি. অথস্স ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সত্থা মঙ্গলং ৰত্ৰা নিক্খমিত্ৰা গামদ্ৰারে ঠত্ৰা, ‘‘কতরো তে, তিস্স, ৰসনট্ঠানং গমনমগ্গো’’তি আহ. ‘‘অযং ভগৰা’’তি. মগ্গং দেসযমানো পুরতো যাহি তিস্সাতি. ভগৰা কির সদেৰকস্স লোকস্স মগ্গদেসকো সমানোপি ‘‘সকলতিগাৰুতে মগ্গে সামণেরং দট্ঠুং লচ্ছামী’’তি তং মগ্গদেসকমকাসি.
সো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ভগৰতো ৰত্তমকাসি. অথ নং ভগৰা, ‘‘কতরো তে, তিস্স, চঙ্কমো’’তি ¶ পুচ্ছিত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা সামণেরস্স নিসীদনপাসাণে নিসীদিত্ৰা, ‘‘তিস্স, ইমস্মিং ঠানে সুখং ৰসসী’’তি পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘আম, ভন্তে, ইমস্মিং মে ঠানে ৰসন্তস্স সীহব্যগ্ঘহত্থিমিগমোরাদীনং সদ্দং সুণতো অরঞ্ঞসঞ্ঞা উপ্পজ্জতি, তায সুখং ৰসামী’’তি. অথ নং ভগৰা, ‘‘তিস্স, ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেহি, বুদ্ধদাযজ্জং তে দস্সামী’’তি ৰত্ৰা সন্নিপতিতে ভিক্খুসঙ্ঘে উপসম্পাদেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমাসীতি. অযং তুরিতচারিকা নাম.
যং পন গামনিগমপটিপাটিযা দেৰসিকং যোজনড্ঢযোজনৰসেন পিণ্ডপাতচরিযাদীহি লোকং অনুগ্গণ্হন্তস্স গমনং, অযং অতুরিতচারিকা নাম. ইমং পন চারিকং চরন্তো ভগৰা মহামণ্ডলং মজ্ঝিমমণ্ডলং অন্তিমমণ্ডলন্তি ইমেসং তিণ্ণং মণ্ডলানং অঞ্ঞতরস্মিং চরতি. তত্থ মহামণ্ডলং নৰযোজনসতিকং, মজ্ঝিমমণ্ডলং ছযোজনসতিকং, অন্তিমমণ্ডলং তিযোজনসতিকং. যদা মহামণ্ডলে চারিকং চরিতুকামো হোতি, মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা পাটিপদদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো নিক্খমতি. সমন্তা যোজনসতং এককোলাহলং অহোসি, পুরিমং পুরিমং আগতা নিমন্তেতুং লভন্তি; ইতরেসু দ্ৰীসু মণ্ডলেসু সক্কারো মহামণ্ডলে ¶ ওসরতি. তত্র ভগৰা তেসু তেসু গামনিগমেসু একাহং দ্ৰীহং ৰসন্তো মহাজনং আমিসপটিগ্গহেন অনুগ্গণ্হন্তো ধম্মদানেন চস্স ৰিৰট্টূপনিস্সিতং ¶ কুসলং ৰড্ঢেন্তো নৰহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেতি.
সচে পন অন্তোৰস্সে ভিক্খূনং সমথৰিপস্সনা তরুণা হোতি, মহাপৰারণায অপৰারেত্ৰা পৰারণাসঙ্গহং দত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমায পৰারেত্ৰা মিগসিরস্স পঠমদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো নিক্খমিত্ৰা মজ্ঝিমমণ্ডলং ওসরতি. অঞ্ঞেনপি কারণেন মজ্ঝিমমণ্ডলে চারিকং চরিতুকামো চতুমাসং ৰসিত্ৰাৰ নিক্খমতি. ৰুত্তনযেনেৰ ইতরেসু দ্ৰীসু মণ্ডলেসু সক্কারো মজ্ঝিমমণ্ডলে ওসরতি. ভগৰা পুরিমনযেনেৰ লোকং অনুগ্গণ্হন্তো অট্ঠহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেতি.
সচে পন চতুমাসং ৰুট্ঠৰস্সস্সাপি ভগৰতো ৰেনেয্যসত্তা অপরিপক্কিন্দ্রিযা হোন্তি, তেসং ইন্দ্রিযপরিপাকং আগমযমানো ¶ অপরম্পি একং মাসং ৰা দ্ৰিতিচতুমাসং ৰা তত্থেৰ ৰসিত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো নিক্খমতি. ৰুত্তনযেনেৰ ইতরেসু দ্ৰীসু মণ্ডলেসু সক্কারো অন্তোমণ্ডলে ওসরতি. ভগৰা পুরিমনযেনেৰ লোকং অনুগ্গণ্হন্তো সত্তহি ৰা ছহি ৰা পঞ্চহি ৰা চতূহি ৰা মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেতি. ইতি ইমেসু তীসু মণ্ডলেসু যত্থ কত্থচি চারিকং চরন্তো ন চীৰরাদিহেতু চরতি. অথ খো যে দুগ্গতা বালা জিণ্ণা ব্যাধিতা, তে কদা তথাগতং আগন্ত্ৰা পস্সিস্সন্তি? মযি পন চারিকং চরন্তে মহাজনো তথাগতদস্সনং লভিস্সতি, তত্থ কেচি চিত্তানি পসাদেস্সন্তি, কেচি মালাদীহি পূজেস্সন্তি, কেচি কটচ্ছুভিক্খং দস্সন্তি, কেচি মিচ্ছাদস্সনং পহায সম্মাদিট্ঠিকা ভৰিস্সন্তি, তং তেসং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযাতি এৰং লোকানুকম্পায চারিকং চরতি.
অপিচ চতূহি কারণেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো চারিকং চরন্তি – জঙ্ঘাৰিহারৰসেন সরীরফাসুকত্থায, অত্থুপ্পত্তিকালং অভিকঙ্খনত্থায, ভিখূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞাপনত্থায, তত্থ তত্থ পরিপাকগতিন্দ্রিযে বোধনেয্যসত্তে বোধনত্থাযাতি. অপরেহিপি চতূহি কারণেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো চারিকং চরন্তি – বুদ্ধং সরণং গচ্ছিস্সন্তীতি ৰা, ধম্মং সরণং গচ্ছিস্সন্তীতি ৰা, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছিস্সন্তীতি ৰা, মহতা ধম্মৰস্সেন চতস্সো পরিসা সন্তপ্পেস্সামীতি ৰাতি ¶ . অপরেহি পঞ্চহি কারণেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো চারিকং চরন্তি ¶ – পাণাতিপাতা ৰিরমিস্সন্তীতি ৰা, অদিন্নাদানা… কামেসুমিচ্ছাচারা… মুসাৰাদা… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমিস্সন্তীতি ৰাতি. অপরেহি অট্ঠহি কারণেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো চারিকং চরন্তি – পঠমজ্ঝানং পটিলভিস্সন্তীতি ৰা, দুতিযং…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং পটিলভিস্সন্তীতি ৰাতি. অপরেহি অট্ঠহি কারণেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো চারিকং চরন্তি – সোতাপত্তিমগ্গং অধিগমিস্সন্তীতি ৰা, সোতাপত্তিফলং…পে… অরহত্তফলং সচ্ছিকরিস্সন্তীতি ৰাতি. অযং অতুরিতচারিকা, সা ইধ অধিপ্পেতা. সা পনেসা দুৰিধা হোতি নিবদ্ধচারিকা, অনিবদ্ধচারিকা ¶ চ. তত্থ যং একস্সেৰ বোধনেয্যসত্তস্স অত্থায গচ্ছতি, অযং নিবদ্ধচারিকা নাম. যং পন গামনিগমনগরপটিপাটিৰসেন চরতি, অযং অনিবদ্ধচারিকা নাম. এসা ইধ অধিপ্পেতা.
সেনাসনং সংসামেত্ৰাতি সেনাসনং পটিসামেত্ৰা. তং পন পটিসামেন্তো থেরো ন চূল়পত্তমহাপত্ত-চূল়থালকমহাথালক-পট্টুণ্ণচীৰর-দুকূলচীৰরাদীনং ভণ্ডিকং কত্ৰা সপ্পিতেলাদীনং ৰা পন ঘটে পূরাপেত্ৰা গব্ভে নিদহিত্ৰা দ্ৰারং পিধায কুঞ্চিকমুদ্দিকাদীনি যোজাপেসি. ‘‘সচে ন হোতি ভিক্খু ৰা সামণেরো ৰা আরামিকো ৰা উপাসকো ৰা, চতূসু পাসাণেসু মঞ্চে মঞ্চং আরোপেত্ৰা পীঠে পীঠং আরোপেত্ৰা চীৰরৰংসে ৰা চীৰররজ্জুযা ৰা উপরি পুঞ্জং কত্ৰা দ্ৰারৰাতপানং থকেত্ৰা পক্কমিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩৬১) ৰচনতো পন নেৰাসিকং ভিক্খুং আপুচ্ছনমত্তকেনেৰ পটিসামেসি.
যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামীতি সত্থু দস্সনকামো হুত্ৰা যেন দিসাভাগেন সাৰত্থি তেন পক্কামি. পক্কমন্তো চ ন সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচাপেত্ৰা সপ্পিতেলমধুফাণিতাদীনি গাহাপেত্ৰা পক্কন্তো. যূথং পহায নিক্খন্তো পন মত্তহত্থী ৰিয, অসহাযকিচ্চো সীহো ৰিয, পত্তচীৰরমত্তং আদায এককোৰ পক্কামি. কস্মা পনেস পঞ্চসতেহি অত্তনো অন্তেৰাসিকেহি সদ্ধিং রাজগহং অগন্ত্ৰা ইদানি নিক্খন্তোতি? রাজগহং কপিলৰত্থুতো দূরং সট্ঠিযোজনানি, সাৰত্থি পন পঞ্চদস. সত্থা রাজগহতো পঞ্চচত্তালীসযোজনং আগন্ত্ৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ইদানি আসন্নো জাতোতি সুত্ৰা নিক্খমীতি অকারণমেতং. বুদ্ধানং সন্তিকং গচ্ছন্তো হি এস যোজনসহস্সম্পি গচ্ছেয্য, তদা ¶ পন ¶ কাযৰিৰেকো ন সক্কা লদ্ধুন্তি. বহূহি সদ্ধিং গমনকালে হি একস্মিং গচ্ছামাতি ৰদন্তে একো ইধেৰ ৰসামাতি ৰদতি. একস্মিং ৰসামাতি ৰদন্তে একো গচ্ছামাতি ৰদতি. তস্মা ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিতুং ৰা ফাসুকসেনাসনে কাযৰিৰেকং লদ্ধুং ৰা ন সক্কা হোতি, এককস্স পন তং সব্বং সুলভং হোতীতি তদা অগন্ত্ৰা ইদানি পক্কামি.
চারিকং ¶ চরমানোতি এত্থ কিঞ্চাপি অযং চারিকা নাম মহাজনসঙ্গহত্থং বুদ্ধানংযেৰ লব্ভতি, বুদ্ধে উপাদায পন রুল়্হীসদ্দেন সাৰকানম্পি ৰুচ্চতি কিলঞ্জাদীহি কতং বীজনম্পি তালৰণ্টং ৰিয. যেন ভগৰাতি সাৰত্থিযা অৰিদূরে একস্মিং গামকে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো জেতৰনং পৰিসিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স ৰা মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স ৰা ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা মক্খেত্ৰা পানীযং ৰা পানকং ৰা পিৰিত্ৰা থোকং ৰিস্সমিত্ৰা সত্থারং পস্সিস্সামীতি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা উজুকং গন্ধকুটিপরিৰেণমেৰ অগমাসি. থেরস্স হি সত্থারং দট্ঠুকামস্স অঞ্ঞেন ভিক্খুনা কিচ্চং নত্থি. তস্মা রাহুলং ৰা আনন্দং ৰা গহেত্ৰা ওকাসং কারেত্ৰা সত্থারং পস্সিস্সামীতি এৰম্পি চিত্তং ন উপ্পাদেসি.
থেরো হি সযমেৰ বুদ্ধসাসনে ৰল্লভো রঞ্ঞো সঙ্গামৰিজযমহাযোধো ৰিয. যথা হি তাদিসস্স যোধস্স রাজানং দট্ঠুকামস্স অঞ্ঞং সেৰিত্ৰা দস্সনকম্মং নাম নত্থি; ৰল্লভতায সযমেৰ পস্সতি. এৰং থেরোপি বুদ্ধসাসনে ৰল্লভো, তস্স অঞ্ঞং সেৰিত্ৰা সত্থুদস্সনকিচ্চং নত্থীতি পাদে ধোৰিত্ৰা পাদপুঞ্ছনম্হি পুঞ্ছিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. ভগৰাপি ‘‘পচ্চূসকালেযেৰ মন্তাণিপুত্তো আগমিস্সতী’’তি অদ্দস. তস্মা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা সূচিঘটিকং অদত্ৰাৰ দরথং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা উট্ঠায নিসীদি. থেরো কৰাটং পণামেত্ৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. ধম্মিযা কথাযাতি ভগৰা ধম্মিং কথং কথেন্তো চূল়গোসিঙ্গসুত্তে (ম. নি. ১.৩২৫ আদযো) তিণ্ণং কুলপুত্তানং সামগ্গিরসানিসংসং কথেসি; সেক্খসুত্তে (ম. নি. ২.২২ আদযো) আৰসথানিসংসং, ঘটিকারসুত্তে (ম. নি. ২.২৮২ আদযো) সতিপটিলাভিকং পুব্বেনিৰাসপ্পটিসংযুত্তকথং; রট্ঠপালসুত্তে (ম. নি. ২.৩০৪) চত্তারো ¶ ধম্মুদ্দেসে, সেলসুত্তে (ম. নি. ২.৩৯৬ আদযো) পানকানিসংসকথং ¶ , উপক্কিলেসসুত্তে (ম. নি. ৩.২৩৬ আদযো) ভগুত্থেরস্স ধম্মকথং কথেন্তো একীভাৰে আনিসংসং কথেসি. ইমস্মিং পন রথৰিনীতে আযস্মতো পুণ্ণস্স কথেন্তো দসকথাৰত্থুনিস্সযং ¶ অনন্তনযং নাম দস্সেসি পুণ্ণ, অযম্পি অপ্পিচ্ছকথাযেৰ সন্তোসকথাযেৰাতি. পটিসম্ভিদাপত্তস্স সাৰকস্স ৰেলন্তে ঠত্ৰা মহাসমুদ্দে হত্থপ্পসারণং ৰিয অহোসি.
যেন অন্ধৰনন্তি তদা কির পচ্ছাভত্তে জেতৰনং আকিণ্ণং হোতি, বহূ খত্তিযব্রাহ্মণাদযো জেতৰনং ওসরন্তি; রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স খন্ধাৰারট্ঠানং ৰিয হোতি, ন সক্কা পৰিৰেকং লভিতুং. অন্ধৰনং পন পধানঘরসদিসং পৰিৰিত্তং, তস্মা যেনন্ধৰনং তেনুপসঙ্কমি. কস্মা পন মহাথেরে ন অদ্দস? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সাযন্হসমযে আগন্ত্ৰা মহাথেরে দিস্ৰা পুন দসবলং পস্সিস্সামি, এৰং মহাথেরানং একং উপট্ঠানং ভৰিস্সতি, সত্থু দ্ৰে ভৰিস্সন্তি, ততো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা মম ৰসনট্ঠানমেৰ গমিস্সামী’’তি.
সত্তৰিসুদ্ধিপঞ্হৰণ্ণনা
২৫৬. অভিণ্হং কিত্তযমানো অহোসীতি পুনপ্পুনং ৰণ্ণং কিত্তযমানো ৰিহাসি. থেরো কির ততো পট্ঠায দিৰসে দিৰসে সঙ্ঘমজ্ঝে ‘‘পুণ্ণো কির নাম মন্তাণিপুত্তো চতূহি পরিসাহি সদ্ধিং অসংসট্ঠো, সো দসবলস্স দস্সনত্থায আগমিস্সতি; কচ্চি নু খো মং অদিস্ৰাৰ গমিস্সতী’’তি থেরনৰমজ্ঝিমানং সতিকরণত্থং আযস্মতো পুণ্ণস্স গুণং ভাসতি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘মহল্লকভিক্খূ নাম ন সব্বকালং অন্তোৰিহারে হোন্তি; গুণকথায পনস্স কথিতায যো চ নং ভিক্খুং পস্সিস্সতি; সো আগন্ত্ৰা আরোচেস্সতী’’তি. অথাযং থেরস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকো তং আযস্মন্তং মন্তাণিপুত্তং পত্তচীৰরমাদায গন্ধকুটিং পৰিসন্তং অদ্দস. কথং পন নং এস অঞ্ঞাসীতি? পুণ্ণ, পুণ্ণাতি ৰত্ৰা কথেন্তস্স ভগৰতো ধম্মকথায অঞ্ঞাসি – ‘‘অযং সো থেরো, যস্স মে উপজ্ঝাযো অভিণ্হং কিত্তযমানো হোতী’’তি. ইতি সো আগন্ত্ৰা থেরস্স আরোচেসি. নিসীদনং আদাযাতি নিসীদনং নাম সদসং ৰুচ্চতি অৰাযিমং. থেরো পন চম্মখণ্ডং গহেত্ৰা অগমাসি. পিট্ঠিতো পিট্ঠিতোতি ¶ পচ্ছতো পচ্ছতো. সীসানুলোকীতি যো উন্নতট্ঠানে পিট্ঠিং পস্সন্তো ¶ নিন্নট্ঠানে সীসং পস্সন্তো গচ্ছতি, অযম্পি সীসানুলোকীতি ৰুচ্চতি. তাদিসো হুত্ৰা অনুবন্ধি. থেরো হি কিঞ্চাপি সংযতপদসদ্দতায অচ্চাসন্নো হুত্ৰা গচ্ছন্তোপি পদসদ্দেন ন বাধতি, ‘‘নাযং সম্মোদনকালো’’তি ¶ ঞত্ৰা পন ন অচ্চাসন্নো, অন্ধৰনং নাম মহন্তং, একস্মিং ঠানে নিলীনং অপস্সন্তেন, আৰুসো পুণ্ণ, পুণ্ণাতি অফাসুকসদ্দো কাতব্বো হোতীতি নিসিন্নট্ঠানজাননত্থং নাতিদূরে হুত্ৰা সীসানুলোকী অগমাসি. দিৰাৰিহারং নিসীদীতি দিৰাৰিহারত্থায নিসীদি.
তত্থ আযস্মাপি পুণ্ণো উদিচ্চব্রাহ্মণজচ্চো, সারিপুত্তত্থেরোপি. পুণ্ণত্থেরোপি সুৰণ্ণৰণ্ণো, সারিপুত্তত্থেরোপি. পুণ্ণত্থেরোপি অরহত্তফলসমাপত্তিসমাপন্নো, সারিপুত্তত্থেরোপি. পুণ্ণত্থেরোপি কপ্পসতসহস্সং অভিনীহারসম্পন্নো, সারিপুত্তত্থেরোপি কপ্পসতসহস্সাধিকং একমসঙ্খ্যেয্যং. পুণ্ণত্থেরোপি পটিসম্ভিদাপত্তো মহাখীণাসৰো, সারিপুত্তত্থেরোপি. ইতি একং কনকগুহং পৰিট্ঠা দ্ৰে সীহা ৰিয, একং ৰিজম্ভনভূমিং ওতিণ্ণা দ্ৰে ব্যগ্ঘা ৰিয, একং সুপুপ্ফিতসালৰনং পৰিট্ঠা দ্ৰে ছদ্দন্তনাগরাজানো ৰিয, একং সিম্বলিৰনং পৰিট্ঠা দ্ৰে সুপণ্ণরাজানো ৰিয, একং নরৰাহনযানং অভিরুল়্হা দ্ৰে ৰেস্সৰণা ৰিয, একং পণ্ডুকম্বলসিলং অভিনিসিন্না দ্ৰে সক্কা ৰিয, একৰিমানব্ভন্তরগতা দ্ৰে হারিতমহাব্রহ্মানো ৰিয চ তে দ্ৰেপি ব্রাহ্মণজচ্চা দ্ৰেপি সুৰণ্ণৰণ্ণা দ্ৰেপি সমাপত্তিলাভিনো দ্ৰেপি অভিনীহারসম্পন্না দ্ৰেপি পটিসম্ভিদাপত্তা মহাখীণাসৰা একং ৰনসণ্ডং অনুপৰিট্ঠা তং ৰনট্ঠানং সোভযিংসু.
ভগৰতি নো, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতীতি, আৰুসো, কিং অম্হাকং ভগৰতো সন্তিকে আযস্মতা ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতীতি? ইদং আযস্মা সারিপুত্তো তস্স ভগৰতি ব্রহ্মচরিযৰাসং জানন্তোপি কথাসমুট্ঠাপনত্থং পুচ্ছি. পুরিমকথায হি অপ্পতিট্ঠিতায পচ্ছিমকথা ন জাযতি, তস্মা এৰং পুচ্ছি. থেরো অনুজানন্তো ‘‘এৰমাৰুসো’’তি আহ. অথস্স পঞ্হৰিস্সজ্জনং সোতুকামো আযস্মা সারিপুত্তো ‘‘কিং নু খো আৰুসো সীলৰিসুদ্ধত্থং ভগৰতি ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতী’’তি পটিপাটিযা সত্ত ৰিসুদ্ধিযো পুচ্ছি. তাসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. আযস্মা পন পুণ্ণো ¶ যস্মা চতুপারিসুদ্ধিসীলাদীসু ঠিতস্সাপি ব্রহ্মচরিযৰাসো মত্থকং ন পাপুণাতি, তস্মা, ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’তি সব্বং পটিক্খিপি.
কিমত্থং ¶ ¶ চরহাৰুসোতি যদি সীলৰিসুদ্ধিআদীনং অত্থায ব্রহ্মচরিযং ন ৰুস্সতি, অথ কিমত্থং ৰুস্সতীতি পুচ্ছি. অনুপাদাপরিনিব্বানত্থং খো, আৰুসোতি এত্থ অনুপাদাপরিনিব্বানং নাম অপ্পচ্চযপরিনিব্বানং. দ্ৰেধা উপাদানানি গহণূপাদানঞ্চ পচ্চযূপাদানঞ্চ. গহণূপাদানং নাম কামুপাদানাদিকং চতুব্বিধং, পচ্চযূপাদানং নাম অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি এৰং ৰুত্তপচ্চযা. তত্থ গহণূপাদানৰাদিনো আচরিযা অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি চতূসু উপাদানেসু অঞ্ঞতরেনাপি কঞ্চি ধম্মং অগ্গহেত্ৰা পৰত্তং অরহত্তফলং অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি কথেন্তি. তঞ্হি ন চ উপাদানসম্পযুত্তং হুত্ৰা কঞ্চি ধম্মং উপাদিযতি, কিলেসানঞ্চ পরিনিব্বুতন্তে জাতত্তা পরিনিব্বানন্তি ৰুচ্চতি. পচ্চযূপাদানৰাদিনো পন অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি অপ্পচ্চযপরিনিব্বানং. পচ্চযৰসেন অনুপ্পন্নং অসঙ্খতং অমতধাতুমেৰ অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি কথেন্তি. অযং অন্তো, অযং কোটি, অযং নিট্ঠা. অপ্পচ্চযপরিনিব্বানং পত্তস্স হি ব্রহ্মচরিযৰাসো মত্থকং পত্তো নাম হোতি, তস্মা থেরো ‘‘অনুপাদাপরিনিব্বানত্থ’’ন্তি আহ. অথ নং অনুযুঞ্জন্তো আযস্মা সারিপুত্তো ‘‘কিং নু খো, আৰুসো, সীলৰিসুদ্ধি অনুপাদাপরিনিব্বান’’ন্তি পুন পুচ্ছং আরভি.
২৫৮. থেরোপি সব্বপরিৰত্তেসু তথেৰ পটিক্খিপিত্ৰা পরিযোসানে দোসং দস্সেন্তো সীলৰিসুদ্ধিং চে, আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ পঞ্ঞপেয্যাতি যদি পঞ্ঞপেয্য. সউপাদানংযেৰ সমানং অনুপাদাপরিনিব্বানং পঞ্ঞপেয্যাতি সঙ্গহণধম্মমেৰ নিগ্গহণধম্মং সপ্পচ্চযধম্মমেৰ অপ্পচ্চযধম্মং সঙ্খতধম্মমেৰ অসঙ্খতধম্মন্তি পঞ্ঞপেয্যাতি অত্থো. ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিযং পন সপ্পচ্চযধম্মমেৰ অপ্পচ্চযধম্মং সঙ্খতধম্মমেৰ অসঙ্খতধম্মন্তি পঞ্ঞপেয্যাতি অযমেৰ অত্থো গহেতব্বো. পুথুজ্জনো হি, আৰুসোতি এত্থ ৰট্টানুগতো লোকিযবালপুথুজ্জনো দট্ঠব্বো. সো হি চতুপারিসুদ্ধিসীলমত্তস্সাপি অভাৰতো সব্বসো অঞ্ঞত্র ইমেহি ধম্মেহি. তেন হীতি যেন কারণেন একচ্চে পণ্ডিতা উপমায অত্থং জানন্তি, তেন কারণেন উপমং তে করিস্সামীতি ¶ অত্থো.
সত্তরথৰিনীতৰণ্ণনা
২৫৯. সত্ত ¶ রথৰিনীতানীতি ৰিনীতঅস্সাজানিযযুত্তে সত্ত রথে. যাৰদেৰ, চিত্তৰিসুদ্ধত্থাতি ¶ , আৰুসো, অযং সীলৰিসুদ্ধি নাম, যাৰদেৰ, চিত্তৰিসুদ্ধত্থা. চিত্তৰিসুদ্ধত্থাতি নিস্সক্কৰচনমেতং. অযং পনেত্থ অত্থো, যাৰদেৰ, চিত্তৰিসুদ্ধিসঙ্খাতা অত্থা, তাৰ অযং সীলৰিসুদ্ধি নাম ইচ্ছিতব্বা. যা পন অযং চিত্তৰিসুদ্ধি, এসা সীলৰিসুদ্ধিযা অত্থো, অযং কোটি, ইদং পরিযোসানং, চিত্তৰিসুদ্ধিযং ঠিতস্স হি সীলৰিসুদ্ধিকিচ্চং কতং নাম হোতীতি. এস নযো সব্বপদেসু.
ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – রাজা পসেনদি কোসলো ৰিয হি জরামরণভীরুকো যোগাৰচরো দট্ঠব্বো. সাৰত্থিনগরং ৰিয সক্কাযনগরং, সাকেতনগরং ৰিয নিব্বাননগরং, রঞ্ঞো সাকেতে ৰড্ঢিআৰহস্স সীঘং গন্ত্ৰা পাপুণিতব্বস্স অচ্চাযিকস্স কিচ্চস্স উপ্পাদকালো ৰিয যোগিনো অনভিসমেতানং চতুন্নং অরিযসচ্চানং অভিসমযকিচ্চস্স উপ্পাদকালো. সত্ত রথৰিনীতানি ৰিয সত্ত ৰিসুদ্ধিযো, পঠমং রথৰিনীতং আরুল়্হকালো ৰিয সীলৰিসুদ্ধিযং ঠিতকালো, পঠমরথৰিনীতাদীহি দুতিযাদীনি আরুল়্হকালো ৰিয সীলৰিসুদ্ধিআদীহি চিত্তৰিসুদ্ধিআদীসু ঠিতকালো. সত্তমেন রথৰিনীতেন সাকেতে অন্তেপুরদ্ৰারে ওরুয্হ উপরিপাসাদে ঞাতিমিত্তগণপরিৰুতস্স সুরসভোজনপরিভোগকালো ৰিয যোগিনো ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিযা সব্বকিলেসে খেপেত্ৰা ধম্মৰরপাসাদং আরুয্হ পরোপণ্ণাসকুসলধম্মপরিৰারস্স নিব্বানারম্মণং ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিরোধসযনে নিসিন্নস্স লোকুত্তরসুখানুভৰনকালো দট্ঠব্বো.
ইতি আযস্মন্তং পুণ্ণং দসকথাৰত্থুলাভিং ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরো সত্ত ৰিসুদ্ধিযো পুচ্ছি. আযস্মা পুণ্ণো দস কথাৰত্থূনি ৰিস্সজ্জেসি. এৰং পুচ্ছন্তো পন ধম্মসেনাপতি কিং জানিত্ৰা পুচ্ছি, উদাহু অজানিত্ৰা? তিত্থকুসলো ৰা পন হুত্ৰা ৰিসযস্মিং পুচ্ছি, উদাহু অতিত্থকুসলো হুত্ৰা অৰিসযস্মিং? পুণ্ণত্থেরোপি চ কিং জানিত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি, উদাহু অজানিত্ৰা? তিত্থকুসলো ৰা পন হুত্ৰা ৰিসযস্মিং ৰিস্সজ্জেসি, উদাহু অতিত্থকুসলো হুত্ৰা অৰিসযেতি? জানিত্ৰা তিত্থকুসলো হুত্ৰা ৰিসযে পুচ্ছীতি হি ৰদমানো ধম্মসেনাপতিংযেৰ ৰদেয্য. জানিত্ৰা তিত্থকুসলো হুত্ৰা ¶ ৰিসযে ৰিস্সজ্জেসীতি ৰদমানো পুণ্ণত্থেরংযেৰ ¶ ৰদেয্য. যঞ্হি ৰিসুদ্ধীসু সংখিত্তং, তং কথাৰত্থূসু ৰিত্থিণ্ণং. যং কথাৰত্থূসু সংখিত্তং, তং ৰিসুদ্ধীসু ৰিত্থিণ্ণং. তদমিনা নযেন ৰেদিতব্বং.
ৰিসুদ্ধীসু ¶ হি একা সীলৰিসুদ্ধি চত্তারি কথাৰত্থূনি হুত্ৰা আগতা অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা অসংসগ্গকথা, সীলকথাতি. একা চিত্তৰিসুদ্ধি তীণি কথাৰত্থূনি হুত্ৰা আগতা – পৰিৰেককথা, ৰীরিযারম্ভকথা, সমাধিকথাতি, এৰং তাৰ যং ৰিসুদ্ধীসু সংখিত্তং, তং কথাৰত্থূসু ৰিত্থিণ্ণং. কথাৰত্থূসু পন একা পঞ্ঞাকথা পঞ্চ ৰিসুদ্ধিযো হুত্ৰা আগতা – দিট্ঠিৰিসুদ্ধি, কঙ্খাৰিতরণৰিসুদ্ধি, মগ্গামগ্গঞাণদস্সনৰিসুদ্ধি, পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধি, ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধীতি, এৰং যং কথাৰত্থূসু সংখিত্তং, তং ৰিসুদ্ধীসু ৰিত্থিণ্ণং. তস্মা সারিপুত্তত্থেরো সত্ত ৰিসুদ্ধিযো পুচ্ছন্তো ন অঞ্ঞং পুচ্ছি, দস কথাৰত্থূনিযেৰ পুচ্ছি. পুণ্ণত্থেরোপি সত্ত ৰিসুদ্ধিযো ৰিস্সজ্জেন্তো ন অঞ্ঞং ৰিস্সজ্জেসি, দস কথাৰত্থূনিযেৰ ৰিস্সজ্জেসীতি. ইতি উভোপেতে জানিত্ৰা তিত্থকুসলা হুত্ৰা ৰিসযেৰ পঞ্হং পুচ্ছিংসু চেৰ ৰিস্সজ্জেসুং চাতি ৰেদিতব্বো.
২৬০. কো নামো আযস্মাতি ন থেরো তস্স নামং ন জানাতি. জানন্তোযেৰ পন সম্মোদিতুং লভিস্সামীতি পুচ্ছি. কথঞ্চ পনাযস্মন্তন্তি ইদং পন থেরো সম্মোদমানো আহ. মন্তাণিপুত্তোতি মন্তাণিযা ব্রাহ্মণিযা পুত্তো. যথা তন্তি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং, যথা সুতৰতা সাৰকেন ব্যাকাতব্বা, এৰমেৰ ব্যাকতাতি অযমেত্থ সঙ্খেপত্থো. অনুমস্স অনুমস্সাতি দস কথাৰত্থূনি ওগাহেত্ৰা অনুপৰিসিত্ৰা. চেলণ্ডুপকেনাতি এত্থ চেলং ৰুচ্চতি ৰত্থং, অণ্ডুপকং চুম্বটকং. ৰত্থচুম্বটকং সীসে কত্ৰা আযস্মন্তং তত্থ নিসীদাপেত্ৰা পরিহরন্তাপি সব্রহ্মচারী দস্সনায লভেয্যুং, এৰং লদ্ধদস্সনম্পি তেসং লাভাযেৰাতি অট্ঠানপরিকপ্পেন অভিণ্হদস্সনস্স উপাযং দস্সেসি. এৰং অপরিহরন্তেন হি পঞ্হং ৰা পুচ্ছিতুকামেন ধম্মং ৰা সোতুকামেন ‘‘থেরো কত্থ ঠিতো কত্থ নিসিন্নো’’তি ¶ পরিযেসন্তেন চরিতব্বং হোতি. এৰং পরিহরন্তা পন ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণেযেৰ সীসতো ওরোপেত্ৰা মহারহে আসনে নিসীদাপেত্ৰা সক্কা হোন্তি পঞ্হং ৰা পুচ্ছিতুং ধম্মং ৰা সোতুং. ইতি অট্ঠানপরিকপ্পেন অভিণ্হদস্সনস্স উপাযং দস্সেসি.
সারিপুত্তোতি চ পন মন্তি সারিযা ব্রাহ্মণিযা পুত্তোতি চ পন এৰং মং সব্রহ্মচারী জানন্তি. সত্থুকপ্পেনাতি সত্থুসদিসেন. ইতি একপদেনেৰ আযস্মা ¶ পুণ্ণো সারিপুত্তত্থেরং চন্দমণ্ডলং আহচ্চ ঠপেন্তো ৰিয উক্খিপি. থেরস্স হি ইমস্মিং ঠানে একন্তধম্মকথিকভাৰো পাকটো ¶ অহোসি. অমচ্চঞ্হি পুরোহিতং মহন্তোতি ৰদমানো রাজসদিসোতি ৰদেয্য, গোণং হত্থিপ্পমাণোতি, ৰাপিং সমুদ্দপ্পমাণোতি, আলোকং চন্দিমসূরিযালোকপ্পমাণোতি, ইতো পরং এতেসং মহন্তভাৰকথা নাম নত্থি. সাৰকম্পি মহাতি ৰদন্তো সত্থুপটিভাগোতি ৰদেয্য, ইতো পরং তস্স মহন্তভাৰকথা নাম নত্থি. ইচ্চাযস্মা পুণ্ণো একপদেনেৰ থেরং চন্দমণ্ডলং আহচ্চ ঠপেন্তো ৰিয উক্খিপি.
এত্তকম্পি নো নপ্পটিভাসেয্যাতি পটিসম্ভিদাপত্তস্স অপ্পটিভানং নাম নত্থি. যা পনাযং উপমা আহটা, তং ন আহরেয্যাম, অত্থমেৰ কথেয্যাম. উপমা হি অজানন্তানং আহরীযতীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. অট্ঠকথাযং পন ইদম্পি পটিক্খিপিত্ৰা উপমা নাম বুদ্ধানম্পি সন্তিকে আহরীযতি, থেরং পনেস অপচাযমানো এৰমাহাতি.
অনুমস্স অনুমস্স পুচ্ছিতাতি দস কথাৰত্থূনি ওগাহেত্ৰা ওগাহেত্ৰা পুচ্ছিতা. কিং পন পঞ্হস্স পুচ্ছনং ভারিযং, উদাহু ৰিস্সজ্জনন্তি? উগ্গহেত্ৰা পুচ্ছনং নো ভারিযং, ৰিস্সজ্জনং পন ভারিযং. সহেতুকং ৰা সকারণং কত্ৰা পুচ্ছনম্পি ৰিস্সজ্জনম্পি ভারিযমেৰ. সমনুমোদিংসূতি সমচিত্তা হুত্ৰা অনুমোদিংসু. ইতি যথানুসন্ধিনাৰ দেসনা নিট্ঠিতাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
রথৰিনীতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. নিৰাপসুত্তৰণ্ণনা
২৬১. এৰং ¶ মে সুতন্তি নিৰাপসুত্তং. তত্থ নেৰাপিকোতি যো মিগানং গহণত্থায অরঞ্ঞে তিণবীজানি ৰপতি ‘‘ইদং তিণং ¶ খাদিতুং আগতে মিগে সুখং গণ্হিস্সামী’’তি. নিৰাপন্তি ৰপ্পং. নিৰুত্তন্তি ৰপিতং. মিগজাতাতি মিগঘটা. অনুপখজ্জাতি অনুপৰিসিত্ৰা. মুচ্ছিতাতি তণ্হামুচ্ছনায মুচ্ছিতা, তণ্হায হদযং পৰিসিত্ৰা মুচ্ছনাকারং পাপিতাতি ¶ অত্থো. মদং আপজ্জিস্সন্তীতি মানমদং আপজ্জিস্সন্তি. পমাদন্তি ৰিস্সট্ঠসতিভাৰং. যথাকামকরণীযা ভৰিস্সন্তীতি যথা ইচ্ছিস্সাম, তথা কাতব্বা ভৰিস্সন্তি. ইমস্মিং নিৰাপেতি ইমস্মিং নিৰাপট্ঠানে. একং কির নিৰাপতিণং নাম অত্থি নিদাঘভদ্দকং, তং যথা যথা নিদাঘো হোতি, তথা তথা নীৰারৰনং ৰিয মেঘমালা ৰিয চ একগ্ঘনং হোতি, তং লুদ্দকা একস্মিং উদকফাসুকট্ঠানে কসিত্ৰা ৰপিত্ৰা ৰতিং কত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা রক্খন্তি. অথ যদা মহানিদাঘে সব্বতিণানি সুক্খানি হোন্তি, জিৰ্হাতেমনমত্তম্পি উদকং দুল্লভং হোতি, তদা মিগজাতা সুক্খতিণানি চেৰ পুরাণপণ্ণানি চ খাদন্তা কম্পমানা ৰিয ৰিচরন্তা নিৰাপতিণস্স গন্ধং ঘাযিত্ৰা ৰধবন্ধনাদীনি অগণযিত্ৰা ৰতিং অজ্ঝোত্থরন্তা পৰিসন্তি. তেসঞ্হি নিৰাপতিণং অতিৰিয পিযং হোতি মনাপং. নেৰাপিকো তে দিস্ৰা দ্ৰে তীণি দিৰসানি পমত্তো ৰিয হোতি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তিট্ঠতি. অন্তোনিৰাপট্ঠানে তহিং তহিং উদকআৰাটকাপি হোন্তি, মিগা ৰিৰটদ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা খাদিতমত্তকং পিৰিতমত্তকমেৰ কত্ৰা পক্কমন্তি, পুনদিৰসে কিঞ্চি ন করোন্তীতি কণ্ণে চালযমানা খাদিত্ৰা পিৰিত্ৰা অতরমানা গচ্ছন্তি, পুনদিৰসে কোচি কিঞ্চি কত্তা নত্থীতি যাৰদত্থং খাদিত্ৰা পিৰিত্ৰা মণ্ডলগুম্বং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জন্তি. লুদ্দকা তেসং পমত্তভাৰং জানিত্ৰা দ্ৰারং পিধায সম্পরিৰারেত্ৰা কোটিতো পট্ঠায কোট্টেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং তে তস্মিং নিৰাপে নেৰাপিকস্স যথাকামকরণীযা ভৰন্তি.
২৬২. তত্র, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, তেসু মিগজাতেসু. পঠমা মিগজাতাতি, মিগজাতা পঠমদুতিযা নাম নত্থি. ভগৰা পন আগতপটিপাটিৰসেন কপ্পেত্ৰা পঠমা, দুতিযা, ততিযা ¶ , চতুত্থাতি নামং আরোপেত্ৰা দস্সেসি. ইদ্ধানুভাৰাতি যথাকামং কত্তব্বভাৰতো; ৰসীভাৰোযেৰ হি এত্থ ইদ্ধীতি চ আনুভাৰোতি চ অধিপ্পেতো.
২৬৩. ভযভোগাতি ¶ ভযেন ভোগতো. বলৰীরিযন্তি অপরাপরং সঞ্চরণৰাযোধাতু, সা পরিহাযীতি অত্থো.
২৬৪. উপনিস্সায আসযং কপ্পেয্যামাতি অন্তো নিপজ্জিত্ৰা খাদন্তানম্পি ভযমেৰ, বাহিরতো আগন্ত্ৰা খাদন্তানম্পি ভযমেৰ, মযং পন অমুং নিৰাপট্ঠানং নিস্সায একমন্তে আসযং কপ্পেয্যামাতি চিন্তযিংসু. উপনিস্সায ¶ আসযং কপ্পযিংসূতি লুদ্দকা নাম ন সব্বকালং অপ্পমত্তা হোন্তি. মযং তত্থ তত্থ মণ্ডলগুম্বেসু চেৰ ৰতিপাদেসু চ নিপজ্জিত্ৰা এতেসু মুখধোৰনত্থং ৰা আহারকিচ্চকরণত্থং ৰা পক্কন্তেসু নিৰাপৰত্থুং পৰিসিত্ৰা খাদিতমত্তং কত্ৰা অম্হাকং ৰসনট্ঠানং পৰিসিস্সামাতি নিৰাপৰত্থুং উপনিস্সায গহনেসু গুম্বৰতিপাদাদীসু আসযং কপ্পযিংসু. ভুঞ্জিংসূতি ৰুত্তনযেন লুদ্দকানং পমাদকালং ঞত্ৰা সীঘং সীঘং পৰিসিত্ৰা ভুঞ্জিংসু. কেতবিনোতি সিক্খিতকেরাটিকা. ইদ্ধিমন্তাতি ইদ্ধিমন্তো ৰিয. পরজনাতি যক্খা. ইমে ন মিগজাতাতি. আগতিং ৰা গতিং ৰাতি ইমিনা নাম ঠানেন আগচ্ছন্তি, অমুত্র গচ্ছন্তীতি ইদং নেসং ন জানাম. দণ্ডৰাকরাহীতি দণ্ডৰাকরজালেহি. সমন্তা সপ্পদেসং অনুপরিৰারেসুন্তি অতিমাযাৰিনো এতে, ন দূরং গমিস্সন্তি, সন্তিকেযেৰ নিপন্না ভৰিস্সন্তীতি নিৰাপক্খেত্তস্স সমন্তা সপ্পদেসং মহন্তং ওকাসং অনুপরিৰারেসুং. অদ্দসংসূতি এৰং পরিৰারেত্ৰা ৰাকরজালং সমন্ততো চালেত্ৰা ওলোকেন্তা অদ্দসংসু. যত্থ তেতি যস্মিং ঠানে তে গাহং অগমংসু, তং ঠানং অদ্দসংসূতি অত্থো.
২৬৫. যংনূন মযং যত্থ অগতীতি তে কির এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘অন্তো নিপজ্জিত্ৰা অন্তো খাদন্তানম্পি ভযমেৰ, বাহিরতো আগন্ত্ৰা খাদন্তানম্পি সন্তিকে ৰসিত্ৰা খাদন্তানম্পি ভযমেৰ, তেপি হি ৰাকরজালেন পরিক্খিপিত্ৰা গহিতাযেৰা’’তি, তেন তেসং এতদহোসি – ‘‘যংনূন মযং যত্থ নেৰাপিকস্স চ নেৰাপিকপরিসায চ অগতি অৰিসযো, তত্থ তত্থ সেয্যং কপ্পেয্যামা’’তি. অঞ্ঞে ঘট্টেস্সন্তীতি ততো ততো দূরতরৰাসিনো অঞ্ঞে ঘট্টেস্সন্তি. তে ঘট্টিতা অঞ্ঞেতি তেপি ঘট্টিতা অঞ্ঞে ততো ¶ দূরতরৰাসিনো ঘট্টেস্সন্তি. এৰং ইমং ¶ নিৰাপং নিৰুত্তং সব্বসো মিগজাতা পরিমুচ্চিস্সন্তীতি এৰং ইমং অম্হেহি নিৰুত্তং নিৰাপং সব্বে মিগঘটা মিগসঙ্ঘা ৰিস্সজ্জেস্সন্তি পরিচ্চজিস্সন্তি. অজ্ঝুপেক্খেয্যামাতি তেসং গহণে অব্যাৰটা ভৰেয্যামাতি; যথা তথা আগচ্ছন্তেসু হি তরুণপোতকো ৰা মহল্লকো ৰা দুব্বলো ৰা যূথপরিহীনো ৰা সক্কা হোন্তি লদ্ধুং, অনাগচ্ছন্তেসু কিঞ্চি নত্থি. অজ্ঝুপেক্খিংসু খো, ভিক্খৰেতি এৰং চিন্তেত্ৰা অব্যাৰটাৰ অহেসুং.
২৬৭. অমুং ¶ নিৰাপং নিৰুত্তং মারস্স অমূনি চ লোকামিসানীতি এত্থ নিৰাপোতি ৰা লোকামিসানীতি ৰা ৰট্টামিসভূতানং পঞ্চন্নং কামগুণানমেতং অধিৰচনং. মারো ন চ বীজানি ৰিয কামগুণে ৰপেন্তো আহিণ্ডতি, কামগুণগিদ্ধানং পন উপরি ৰসং ৰত্তেতি, তস্মা কামগুণা মারস্স নিৰাপা নাম হোন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অমুং নিৰাপং নিৰুত্তং মারস্সা’’তি. ন পরিমুচ্চিংসু মারস্স ইদ্ধানুভাৰাতি মারস্স ৰসং গতা অহেসুং, যথাকামকরণীযা. অযং সপুত্তভরিযপব্বজ্জায আগতউপমা.
২৬৮. চেতোৰিমুত্তি পরিহাযীতি এত্থ চেতোৰিমুত্তি নাম অরঞ্ঞে ৰসিস্সামাতি উপ্পন্নঅজ্ঝাসযো; সো পরিহাযীতি অত্থো. তথূপমে অহং ইমে দুতিযেতি অযং ব্রাহ্মণধম্মিকপব্বজ্জায উপমা. ব্রাহ্মণা হি অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা ৰট্টুপচ্ছেদভযেন পৰেণিং ঘটযিস্সামাতি ধনং পরিযেসিত্ৰা ভরিযং গহেত্ৰা অগারমজ্ঝে ৰসন্তা একস্মিং পুত্তে জাতে ‘‘অম্হাকং পুত্তো জাতো ৰট্টং ন উচ্ছিন্নং পৰেণি ঘটিতা’’তি পুন নিক্খমিত্ৰা পব্বজন্তি ৰা তমেৰ ৰা স’কলত্তৰাসং ৰসন্তি.
২৬৯. এৰঞ্হি তে, ভিক্খৰে, ততিযাপি সমণব্রাহ্মণা ন পরিমুচ্চিংসূতি পুরিমা ৰিয তেপি মারস্স ইদ্ধানুভাৰা ন মুচ্চিংসু; যথাকামকরণীযাৰ অহেসুং. কিং পন তে অকংসূতি? গামনিগমরাজধানিযো ওসরিত্ৰা তেসু তেসু আরামউয্যানট্ঠানেসু অস্সমং মাপেত্ৰা নিৰসন্তা কুলদারকে হত্থিঅস্সরথসিপ্পাদীনি নানপ্পকারানি সিপ্পানি সিক্খাপেসুং. ইতি তে ৰাকরজালেন ততিযা মিগজাতা ৰিয মারস্স পাপিমতো ¶ দিট্ঠিজালেন পরিক্খিপিত্ৰা যথাকামকরণীযা অহেসুং.
২৭০. তথূপমে ¶ অহং ইমে চতুত্থেতি অযং ইমস্স সাসনস্স উপমা আহটা.
২৭১. অন্ধমকাসি মারন্তি ন মারস্স অক্খীনি ভিন্দি. ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং সমাপন্নস্স পন ভিক্খুনো ইমং নাম আরম্মণং নিস্সায চিত্তং ৰত্ততীতি মারো পস্সিতুং ন সক্কোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অন্ধমকাসি মার’’ন্তি. অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুন্তি তেনেৰ পরিযাযেন যথা মারস্স চক্খু অপদং ¶ হোতি নিপ্পদং, অপ্পতিট্ঠং, নিরারম্মণং, এৰং ৰধিত্ৰাতি অত্থো. অদস্সনং গতো পাপিমতোতি তেনেৰ পরিযাযেন মারস্স পাপিমতো অদস্সনং গতো. ন হি সো অত্তনো মংসচক্খুনা তস্স ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং সমাপন্নস্স ভিক্খুনো ঞাণসরীরং দট্ঠুং সক্কোতি. পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তীতি মগ্গপঞ্ঞায চত্তারি অরিযসচ্চানি দিস্ৰা চত্তারো আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. তিণ্ণো লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে সত্তৰিসত্তভাৰেন ৰিসত্তিকাতি এৰং সঙ্খং গতং. অথ ৰা ‘‘ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা? ৰিসতাতি ৰিসত্তিকা ৰিসটাতি ৰিসত্তিকা, ৰিপুলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসালাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসক্কতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসং হরতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসংৰাদিকাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমূলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসফলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসপরিভোগাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসালা ৰা পন সা তণ্হা রূপে সদ্দে গন্ধে রসে ফোট্ঠব্বে’’তি (মহানি. ৩; চূল়নি. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২২, খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২৪) ৰিসত্তিকা. এৰং ৰিসত্তিকাতি সঙ্খং গতং তণ্হং তিণ্ণো নিত্তিণ্ণো উত্তিণ্ণো. তেন ৰুচ্চতি – ‘‘তিণ্ণো লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
নিৰাপসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. পাসরাসিসুত্তৰণ্ণনা
২৭২. এৰং ¶ মে সুতন্তি পাসরাসিসুত্তং. তত্থ সাধু মযং, আৰুসোতি আযাচন্তা ভণন্তি. এতে কির পঞ্চসতা ভিক্খূ জনপদৰাসিনো ‘‘দসবলং পস্সিস্সামা’’তি সাৰত্থিং অনুপ্পত্তা. সত্থুদস্সনং পন এতেহি লদ্ধং, ধম্মিং কথং ন তাৰ সুণন্তি. তে সত্থুগারৰেন ‘‘অম্হাকং, ভন্তে ¶ , ধম্মকথং কথেথা’’তি ৰত্তুং ন সক্কোন্তি. বুদ্ধা হি গরূ হোন্তি, একচারিকো সীহো মিগরাজা ৰিয, পভিন্নকুঞ্জরো ৰিয, ফণকতআসীৰিসো ৰিয, মহাঅগ্গিক্খন্ধো ৰিয চ দুরাসদা ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘আসীৰিসো যথা ঘোরো, মিগরাজাৰ কেসরী;
নাগোৰ কুঞ্জরো দন্তী, এৰং বুদ্ধা দুরাসদা’’তি.
এৰং ¶ দুরাসদং সত্থারং তে ভিক্খূ সযং যাচিতুং অসক্কোন্তা আযস্মন্তং আনন্দং যাচমানা ‘‘সাধু মযং, আৰুসো’’তি আহংসু.
অপ্পেৰ নামাতি অপি নাম লভেয্যাথ. কস্মা পন থেরো তে ভিক্খূ ‘‘রম্মকস্স ব্রাহ্মণস্স অস্সমং উপসঙ্কমেয্যাথা’’তি আহ? পাকটকিরিযতায. দসবলস্স হি কিরিযা থেরস্স পাকটা হোতি; জানাতি থেরো, ‘‘অজ্জ সত্থা জেতৰনে ৰসিত্ৰা পুব্বারামে দিৰাৰিহারং করিস্সতি; অজ্জ পুব্বারামে ৰসিত্ৰা জেতৰনে দিৰাৰিহারং করিস্সতি; অজ্জ এককোৰ পিণ্ডায পৰিসিস্সতি; অজ্জ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ইমস্মিং কালে জনপদচারিকং নিক্খমিস্সতী’’তি. কিং পনস্স এৰং জাননত্থং চেতোপরিযঞাণং অত্থীতি? নত্থি. অনুমানবুদ্ধিযা পন কতকিরিযায নযগ্গাহেন জানাতি. যঞ্হি দিৰসং ভগৰা জেতৰনে ৰসিত্ৰা পুব্বারামে দিৰাৰিহারং কাতুকামো হোতি, তদা সেনাসনপরিক্খারভণ্ডানং পটিসামনাকারং দস্সেতি, থেরো সম্মজ্জনিসঙ্কারছড্ডনকাদীনি পটিসামেতি. পুব্বারামে ৰসিত্ৰা জেতৰনং দিৰাৰিহারায আগমনকালেপি এসেৰ নযো.
যদা ¶ পন এককো পিণ্ডায পৰিসিতুকামো হোতি, তদা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদতি. থেরো ‘‘অজ্জ ভগৰা বোধনেয্যবন্ধৰং দিস্ৰা নিসিন্নো’’তি তায সঞ্ঞায ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ, আৰুসো, ভগৰা এককো পৰিসিতুকামো, তুম্হে ভিক্খাচারসজ্জা হোথা’’তি ভিক্খূনং সঞ্ঞং দেতি. যদা পন ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো পৰিসিতুকামো হোতি, তদা গন্ধকুটিদ্ৰারং উপড্ঢপিদহিতং কত্ৰা ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদতি, থেরো তায সঞ্ঞায ঞত্ৰা পত্তচীৰরগ্গহণত্থায ভিক্খূনং ¶ সঞ্ঞং দেতি. যদা জনপদচারিকং নিক্খমিতুকামো হোতি, তদা একং দ্ৰে আলোপে অতিরেকং ভুঞ্জতি, সব্বকালং চঙ্কমনঞ্চারুয্হ অপরাপরং চঙ্কমতি, থেরো তায সঞ্ঞায ঞত্ৰা ‘‘ভগৰা, আৰুসো, জনপদচারিকং চরিতুকামো, তুম্হাকং কত্তব্বং করোথা’’তি ভিক্খূনং সঞ্ঞং দেতি.
ভগৰা পঠমবোধিযং ৰীসতি ৰস্সানি অনিবদ্ধৰাসো অহোসি, পচ্ছা পঞ্চৰীসতি ৰস্সানি অব্বোকিণ্ণং সাৰত্থিংযেৰ উপনিস্সায ৰসন্তো একদিৰসে ¶ দ্ৰে ঠানানি পরিভুঞ্জতি. জেতৰনে রত্তিং ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো দক্খিণদ্ৰারেন সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা পুব্বারামে দিৰাৰিহারং করোতি. পুব্বারামে রত্তিং ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে পাচীনদ্ৰারেন সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা জেতৰনে দিৰাৰিহারং করোতি. কস্মা? দ্ৰিন্নং কুলানং অনুকম্পায. মনুস্সত্তভাৰে ঠিতেন হি অনাথপিণ্ডিকেন ৰিয অঞ্ঞেন কেনচি, মাতুগামত্তভাৰে ঠিতায চ ৰিসাখায ৰিয অঞ্ঞায ইত্থিযা তথাগতং উদ্দিস্স ধনপরিচ্চাগো কতো নাম নত্থি, তস্মা ভগৰা তেসং অনুকম্পায একদিৰসে ইমানি দ্ৰে ঠানানি পরিভুঞ্জতি. তস্মিং পন দিৰসে জেতৰনে ৰসি, তস্মা থেরো – ‘‘অজ্জ ভগৰা সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা সাযন্হকালে গত্তানি পরিসিঞ্চনত্থায পুব্বকোট্ঠকং গমিস্সতি; অথাহং গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা ঠিতং ভগৰন্তং যাচিত্ৰা রম্মকস্স ব্রাহ্মণস্স অস্সমং গহেত্ৰা গমিস্সামি. এৰমিমে ভিক্খূ ভগৰতো সম্মুখা লভিস্সন্তি ধম্মকথং সৰনাযা’’তি চিন্তেত্ৰা তে ভিক্খূ এৰমাহ.
মিগারমাতুপাসাদোতি ৰিসাখায পাসাদো. সা হি মিগারেন সেট্ঠিনা মাতুট্ঠানে ঠপিতত্তা মিগারমাতাতি ৰুচ্চতি. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি তস্মিং কির পাসাদে দ্ৰিন্নং মহাসাৰকানং সিরিগব্ভানং ¶ মজ্ঝে ভগৰতো সিরিগব্ভো অহোসি. থেরো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তোগব্ভং সম্মজ্জিত্ৰা মালাকচৰরং নীহরিত্ৰা মঞ্চপীঠং পঞ্ঞপেত্ৰা সত্থু সঞ্ঞং অদাসি. সত্থা সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো সীহসেয্যং উপগম্ম দরথং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা উট্ঠায ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিত্ৰা ¶ সাযন্হসমযে ততো ৰুট্ঠাসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো’’তি.
পরিসিঞ্চিতুন্তি যো হি চুণ্ণমত্তিকাদীহি গত্তানি উব্বট্টেন্তো মল্লকমুট্ঠাদীহি ৰা ঘংসন্তো ন্হাযতি, সো ন্হাযতীতি ৰুচ্চতি. যো তথা অকত্ৰা পকতিযাৰ ন্হাযতি, সো পরিসিঞ্চতীতি ৰুচ্চতি. ভগৰতোপি সরীরে তথা হরিতব্বং রজোজল্লং নাম ন উপলিম্পতি, উতুগ্গহণত্থং পন ভগৰা কেৰলং উদকং ওতরতি. তেনাহ – ‘‘গত্তানি পরিসিঞ্চিতু’’ন্তি. পুব্বকোট্ঠকোতি পাচীনকোট্ঠকো.
সাৰত্থিযং ¶ কির ৰিহারো কদাচি মহা হোতি কদাচি খুদ্দকো. তথা হি সো ৰিপস্সিস্স ভগৰতো কালে যোজনিকো অহোসি, সিখিস্স তিগাৰুতো, ৰেস্সভুস্স অড্ঢযোজনিকো, ককুসন্ধস্স গাৰুতপ্পমাণো, কোণাগমনস্স অড্ঢগাৰুতপ্পমাণো, কস্সপস্স ৰীসতিউসভপ্পমাণো, অম্হাকং ভগৰতো কালে অট্ঠকরীসপ্পমাণো জাতো. তম্পি নগরং তস্স ৰিহারস্স কদাচি পাচীনতো হোতি, কদাচি দক্খিণতো, কদাচি পচ্ছিমতো, কদাচি উত্তরতো. জেতৰনে গন্ধকুটিযং পন চতুন্নং মঞ্চপাদানং পতিট্ঠিতট্ঠানং অচলমেৰ.
চত্তারি হি অচলচেতিযট্ঠানানি নাম মহাবোধিপল্লঙ্কট্ঠানং ইসিপতনে ধম্মচক্কপ্পৰত্তনট্ঠানং সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে দেৰোরোহণকালে সোপানস্স পতিট্ঠট্ঠানং মঞ্চপাদট্ঠানন্তি. অযং পন পুব্বকোট্ঠকো কস্সপদসবলস্স ৰীসতিউসভৰিহারকালে পাচীনদ্ৰারে কোট্ঠকো অহোসি. সো ইদানিপি পুব্বকোট্ঠকোত্ৰেৰ পঞ্ঞাযতি. কস্সপদসবলস্স কালে অচিরৰতী নগরং পরিক্খিপিত্ৰা সন্দমানা পুব্বকোট্ঠকং পত্ৰা উদকেন ভিন্দিত্ৰা মহন্তং উদকরহদং মাপেসি সমতিত্থং অনুপুব্বগম্ভীরং. তত্থ একং রঞ্ঞো ন্হানতিত্থং, একং নাগরানং, একং ভিক্খুসঙ্ঘস্স, একং বুদ্ধানন্তি এৰং পাটিযেক্কানি ন্হানতিত্থানি হোন্তি রমণীযানি ৰিপ্পকিণ্ণরজতপট্টসদিসৰালিকানি. ইতি ভগৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং যেন অযং এৰরূপো ¶ পুব্বকোট্ঠকো তেনুপসঙ্কমি গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং ¶ . অথাযস্মা আনন্দো উদকসাটিকং উপনেসি. ভগৰা রত্তদুপট্টং অপনেত্ৰা উদকসাটিকং নিৰাসেসি. থেরো দুপট্টেন সদ্ধিং মহাচীৰরং অত্তনো হত্থগতমকাসি. ভগৰা উদকং ওতরি. সহোতরণেনেৰস্স উদকে মচ্ছকচ্ছপা সব্বে সুৰণ্ণৰণ্ণা অহেসুং. যন্তনালিকাহি সুৰণ্ণরসধারানিসিঞ্চমানকালো ৰিয সুৰণ্ণপটপসারণকালো ৰিয চ অহোসি. অথ ভগৰতো ন্হানৰত্তং দস্সেত্ৰা ন্হত্ৰা পচ্চুত্তিণ্ণস্স থেরো রত্তদুপট্টং উপনেসি. ভগৰা তং নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতাসদিসং কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা মহাচীৰরং অন্তন্তেন সংহরিত্ৰা পদুমগব্ভসদিসং কত্ৰা উপনীতং দ্ৰীসু কণ্ণেসু গহেত্ৰা অট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পুব্বকোট্ঠকে গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একচীৰরো অট্ঠাসী’’তি.
এৰং ¶ ঠিতস্স পন ভগৰতো সরীরং ৰিকসিতকমলুপ্পলসরং সব্বপালিফুল্লং পারিচ্ছত্তকং তারামরীচিৰিকসিতং চ গগনতলং সিরিযা অৰহসমানং ৰিয ৰিরোচিত্থ. ব্যামপ্পভাপরিক্খেপৰিলাসিনী চস্স দ্ৰত্তিংসৰরলক্খণমালা গন্থেত্ৰা ঠপিতা দ্ৰত্তিংসচন্দমালা ৰিয, দ্ৰত্তিংসসূরিযমালা ৰিয, পটিপাটিযা ঠপিতা দ্ৰত্তিংসচক্কৰত্তি দ্ৰত্তিংসদেৰরাজা দ্ৰত্তিংসমহাব্রহ্মানো ৰিয চ অতিৰিয ৰিরোচিত্থ, ৰণ্ণভূমিনামেসা. এৰরূপেসু ঠানেসু বুদ্ধানং সরীরৰণ্ণং ৰা গুণৰণ্ণং ৰা চুণ্ণিযপদেহি ৰা গাথাহি ৰা অত্থঞ্চ উপমাযো চ কারণানি চ আহরিত্ৰা পটিবলেন ধম্মকথিকেন পূরেত্ৰা কথেতুং ৰট্টতীতি এৰরূপেসু ঠানেসু ধম্মকথিকস্স থামো ৰেদিতব্বো.
২৭৩. গত্তানি পুব্বাপযমানোতি পকতিভাৰং গমযমানো নিরুদকানি কুরুমানো, সুক্খাপযমানোতি অত্থো. সোদকেন গত্তেন চীৰরং পারুপন্তস্স হি চীৰরে কণ্ণিকা উট্ঠহন্তি, পরিক্খারভণ্ডং দুস্সতি. বুদ্ধানং পন সরীরে রজোজল্লং ন উপলিম্পতি; পদুমপত্তে পক্খিত্তউদকবিন্দু ৰিয উদকং ৰিনিৰত্তেত্ৰা গচ্ছতি, এৰং ¶ সন্তেপি সিক্খাগারৰতায ভগৰা, ‘‘পব্বজিতৰত্তং নামেত’’ন্তি মহাচীৰরং উভোসু কণ্ণেসু গহেত্ৰা পুরতো কাযং পটিচ্ছাদেত্ৰা অট্ঠাসি. তস্মিং খণে থেরো চিন্তেসি – ‘‘ভগৰা মহাচীৰরং পারুপিত্ৰা মিগারমাতুপাসাদং আরব্ভ গমনাভিহারতো পট্ঠায দুন্নিৰত্তিযো ভৰিস্সতি; বুদ্ধানঞ্হি অধিপ্পাযকোপনং নাম একচারিকসীহস্স গহণত্থং হত্থপ্পসারণং ৰিয; পভিন্নৰরৰারণস্স সোণ্ডায ¶ পরামসনং ৰিয; উগ্গতেজস্স আসীৰিসস্স গীৰায গহণং ৰিয চ ভারিযং হোতি. ইধেৰ রম্মকস্স ব্রাহ্মণস্স অস্সমস্স ৰণ্ণং কথেত্ৰা তত্থ গমনত্থায ভগৰন্তং যাচিস্সামী’’তি. সো তথা অকাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মা আনন্দো…পে… অনুকম্পং উপাদাযা’’তি.
তত্থ অনুকম্পং উপাদাযাতি ভগৰতো সম্মুখা ধম্মিং কথং সোস্সামাতি তং অস্সমং গতানং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অনুকম্পং পটিচ্চ, তেসু কারুঞ্ঞং কত্ৰাতি অত্থো. ধম্মিযা কথাযাতি দসসু পারমিতাসু অঞ্ঞতরায ¶ পারমিযা চেৰ মহাভিনিক্খমনস্স চ ৰণ্ণং কথযমানা সন্নিসিন্না হোন্তি. আগমযমানোতি ওলোকযমানো. অহং বুদ্ধোতি সহসা অপ্পৰিসিত্ৰা যাৰ সা কথা নিট্ঠাতি, তাৰ অট্ঠাসীতি অত্থো. অগ্গল়ং আকোটেসীতি অগ্গনখেন কৰাটে সঞ্ঞং অদাসি. ৰিৰরিংসূতি সোতং ওদহিত্ৰাৰ নিসিন্নত্তা তঙ্খণংযেৰ আগন্ত্ৰা ৰিৰরিংসু.
পঞ্ঞত্তে আসনেতি বুদ্ধকালে কির যত্থ যত্থ একোপি ভিক্খু ৰিহরতি, সব্বত্থ বুদ্ধাসনং পঞ্ঞত্তমেৰ হোতি. কস্মা? ভগৰা কির অত্তনো সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ফাসুকট্ঠানে ৰিহরন্তে মনসি করোতি ‘‘অসুকো ময্হং সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গতো, সক্খিস্সতি নু খো ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং নো ৰা’’তি. অথ নং পস্সতি কম্মট্ঠানং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অকুসলৰিতক্কে ৰিতক্কযমানং, ততো ‘‘কথঞ্হি নাম মাদিসস্স সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিহরন্তং ইমং কুলপুত্তং অকুসলৰিতক্কা অভিভৰিত্ৰা অনমতগ্গে ৰট্টদুক্খে সংসারেস্সন্তী’’তি তস্স অনুগ্গহত্থং তত্থেৰ অত্তানং দস্সেত্ৰা তং কুলপুত্তং ওৰদিত্ৰা আকাসং উপ্পতিত্ৰা পুন অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গচ্ছতি. অথেৰং ওৰদিযমানা তে ভিক্খূ চিন্তযিংসু – ‘‘সত্থা ¶ অম্হাকং মনং জানিত্ৰা আগন্ত্ৰা অম্হাকং সমীপে ঠিতংযেৰ অত্তানং দস্সেতি; তস্মিং খণে, ‘ভন্তে, ইধ নিসীদথ, ইধ নিসীদথা’তি আসনপরিযেসনং নাম ভারো’’তি. তে আসনং পঞ্ঞপেত্ৰাৰ ৰিহরন্তি. যস্স পীঠং অত্থি, সো তং পঞ্ঞপেতি. যস্স নত্থি, সো মঞ্চং ৰা ফলকং ৰা কট্ঠং ৰা পাসাণং ৰা ৰালিকপুঞ্জং ৰা পঞ্ঞপেতি. তং অলভমানা পুরাণপণ্ণানিপি সঙ্কড্ঢিত্ৰা তত্থ পংসুকূলং পত্থরিত্ৰা ঠপেন্তি. ইধ পন পকতিপঞ্ঞত্তমেৰ আসনং অহোসি, তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদী’’তি.
কায ¶ নুত্থাতি কতমায নু কথায সন্নিসিন্না ভৰথাতি অত্থো. ‘‘কায নেত্থা’’তিপি পাল়ি, তস্সা কতমায নু এত্থাতি অত্থো. ‘‘কায নোত্থা’’তিপি পাল়ি, তস্সাপি পুরিমোযেৰ অত্থো. অন্তরা কথাতি কম্মট্ঠানমনসিকারউদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনং অন্তরা অঞ্ঞা একা কথা. ৰিপ্পকতাতি মম আগমনপচ্চযা অপরিনিট্ঠিতা সিখং অপ্পত্তা. অথ ভগৰা অনুপ্পত্তোতি ¶ অথ এতস্মিং কালে ভগৰা আগতো. ধম্মী ৰা কথাতি দসকথাৰত্থুনিস্সিতা ৰা ধম্মী কথা. অরিযো ৰা তুণ্হীভাৰোতি এত্থ পন দুতিযজ্ঝানম্পি অরিযো তুণ্হীভাৰো মূলকম্মট্ঠানম্পি. তস্মা তং ঝানং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নোপি, মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নিসিন্নোপি ভিক্খু অরিযেন তুণ্হীভাৰেন নিসিন্নোতি ৰেদিতব্বো.
২৭৪. দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, পরিযেসনাতি কো অনুসন্ধি? তে ভিক্খূ সম্মুখা ধম্মিং কথং সোস্সামাতি থেরস্স ভারং অকংসু, থেরো তেসং অস্সমগমনমকাসি. তে তত্থ নিসীদিত্ৰা অতিরচ্ছানকথিকা হুত্ৰা ধম্মিযা কথায নিসীদিংসু. অথ ভগৰা ‘‘অযং তুম্হাকং পরিযেসনা অরিযপরিযেসনা নামা’’তি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. তত্থ কতমা চ, ভিক্খৰে, অনরিযপরিযেসনাতি এত্থ যথা মগ্গকুসলো পুরিসো পঠমং ৰজ্জেতব্বং অপাযমগ্গং দস্সেন্তো ‘‘ৰামং মুঞ্চিত্ৰা দক্খিণং গণ্হা’’তি ৰদতি. এৰং ভগৰা দেসনাকুসলতায পঠমং ৰজ্জেতব্বং অনরিযপরিযেসনং আচিক্খিত্ৰা পচ্ছা ইতরং আচিক্খিস্সামীতি উদ্দেসানুক্কমং ভিন্দিত্ৰা এৰমাহ. জাতিধম্মোতি ¶ জাযনসভাৰো. জরাধম্মোতি জীরণসভাৰো. ব্যাধিধম্মোতি ব্যাধিসভাৰো. মরণধম্মোতি মরণসভাৰো. সোকধম্মোতি সোচনকসভাৰো. সংকিলেসধম্মোতি সংকিলিস্সনসভাৰো.
পুত্তভরিযন্তি পুত্তা চ ভরিযা চ. এস নযো সব্বত্থ. জাতরূপরজতন্তি এত্থ পন জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. রজতন্তি যংকিঞ্চি ৰোহারূপগং লোহমাসকাদি. জাতিধম্মা হেতে, ভিক্খৰে, উপধযোতি এতে পঞ্চকামগুণূপধযো নাম হোন্তি, তে সব্বেপি জাতিধম্মাতি দস্সেতি. ব্যাধিধম্মৰারাদীসু জাতরূপরজতং ন গহিতং, ন হেতস্স সীসরোগাদযো ব্যাধযো নাম হোন্তি, ন সত্তানং ৰিয চুতিসঙ্খাতং মরণং, ন সোকো উপ্পজ্জতি. অযাদীহি পন সংকিলেসেহি সংকিলিস্সতীতি সংকিলেসধম্মৰারে গহিতং. তথা উতুসমুট্ঠানত্তা জাতিধম্মৰারে. মলং গহেত্ৰা জীরণতো জরাধম্মৰারে চ.
২৭৫. অযং ¶ ¶ , ভিক্খৰে, অরিযা পরিযেসনাতি, ভিক্খৰে, অযং নিদ্দোসতাযপি অরিযেহি পরিযেসিতব্বতাযপি অরিযপরিযেসনাতি ৰেদিতব্বা.
২৭৬. অহম্পি সুদং, ভিক্খৰেতি কস্মা আরভি? মূলতো পট্ঠায মহাভিনিক্খমনং দস্সেতুং. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ভিক্খৰে, অহম্পি পুব্বে অনরিযপরিযেসনং পরিযেসিং. স্ৰাহং তং পহায অরিযপরিযেসনং পরিযেসিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো. পঞ্চৰগ্গিযাপি অনরিযপরিযেসনং পরিযেসিংসু. তে তং পহায অরিযপরিযেসনং পরিযেসিত্ৰা খীণাসৰভূমিং পত্তা. তুম্হেপি মম চেৰ পঞ্চৰগ্গিযানঞ্চ মগ্গং আরুল়্হা. অরিযপরিযেসনা তুম্হাকং পরিযেসনা’’তি মূলতো পট্ঠায অত্তনো মহাভিনিক্খমনং দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি.
২৭৭. তত্থ দহরোৰ সমানোতি তরুণোৰ সমানো. সুসুকাল়কেসোতি সুট্ঠু কাল়কেসো, অঞ্জনৰণ্ণকেসোৰ হুত্ৰাতি অত্থো. ভদ্রেনাতি ভদ্দকেন. পঠমেন ৰযসাতি তিণ্ণং ৰযানং পঠমৰযেন. অকামকানন্তি অনিচ্ছমানানং, অনাদরত্থে সামিৰচনং. অস্সূনি মুখে এতেসন্তি অস্সুমুখা; তেসং অস্সুমুখানং, অস্সুকিলিন্নমুখানন্তি অত্থো. রুদন্তানন্তি কন্দিত্ৰা রোদমানানং. কিং ¶ কুসলগৰেসীতি কিং কুসলন্তি গৰেসমানো. অনুত্তরং সন্তিৰরপদন্তি উত্তমং সন্তিসঙ্খাতং ৰরপদং, নিব্বানং পরিযেসমানোতি অত্থো. যেন আল়ারো কালামোতি এত্থ আল়ারোতি তস্স নামং, দীঘপিঙ্গলো কিরেসো. তেনস্স আল়ারোতি নামং অহোসি. কালামোতি গোত্তং. ৰিহরতাযস্মাতি ৰিহরতু আযস্মা. যত্থ ৰিঞ্ঞূ পুরিসোতি যস্মিং ধম্মে পণ্ডিতো পুরিসো. সকং আচরিযকন্তি অত্তনো আচরিযসমযং. উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাতি পটিলভিত্ৰা ৰিহরেয্য. এত্তাৰতা তেন ওকাসো কতো হোতি. তং ধম্মন্তি তং তেসং সমযং তন্তিং. পরিযাপুণিন্তি সুত্ৰাৰ উগ্গণ্হিং.
ওট্ঠপহতমত্তেনাতি তেন ৰুত্তস্স পটিগ্গহণত্থং ওট্ঠপহরণমত্তেন; অপরাপরং কত্ৰা ওট্ঠসঞ্চরণমত্তকেনাতি অত্থো. লপিতলাপনমত্তেনাতি তেন লপিতস্স পটিলাপনমত্তকেন. ঞাণৰাদন্তি জানামীতি ৰাদং ¶ . থেরৰাদন্তি থিরভাৰৰাদং, থেরো অহমেত্থাতি এতং ৰচনং. অহঞ্চেৰ অঞ্ঞে চাতি ন কেৰলং অহং, অঞ্ঞেপি বহূ এৰং ৰদন্তি. কেৰলং সদ্ধামত্তকেনাতি পঞ্ঞায অসচ্ছিকত্ৰা সুদ্ধেন সদ্ধামত্তকেনেৰ. বোধিসত্তো কির ৰাচায ধম্মং উগ্গণ্হন্তোযেৰ, ‘‘ন ¶ কালামস্স ৰাচায পরিযত্তিমত্তমেৰ অস্মিং ধম্মে, অদ্ধা এস সত্তন্নং সমাপত্তীনং লাভী’’তি অঞ্ঞাসি, তেনস্স এতদহোসি.
আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং পৰেদেসীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনপরিযোসানা সত্ত সমাপত্তিযো মং জানাপেসি. সদ্ধাতি ইমাসং সত্তন্নং সমাপত্তীনং নিব্বত্তনত্থায সদ্ধা. ৰীরিযাদীসুপি এসেৰ নযো. পদহেয্যন্তি পযোগং করেয্যং. নচিরস্সেৰ তং ধম্মং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসিন্তি বোধিসত্তো কির ৰীরিযং পগ্গহেত্ৰা কতিপাহঞ্ঞেৰ সত্ত সুৰণ্ণনিস্সেণিযো পসারেন্তো ৰিয সত্ত সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি; তস্মা এৰমাহ.
লাভা নো, আৰুসোতি অনুসূযকো কিরেস কালামো. তস্মা ‘‘অযং অধুনাগতো, কিন্তি কত্ৰা ইমং ধম্মং নিব্বত্তেসী’’তি উসূযং অকত্ৰা পসন্নো পসাদং পৰেদেন্তো এৰমাহ. উভোৰ সন্তা ইমং গণং পরিহরামাতি ‘‘মহা অযং গণো, দ্ৰেপি জনা পরিহরামা’’তি ৰত্ৰা গণস্স সঞ্ঞং অদাসি, ‘‘অহম্পি সত্তন্নং সমাপত্তীনং লাভী, মহাপুরিসোপি সত্তন্নমেৰ ¶ , এত্তকা জনা মহাপুরিসস্স সন্তিকে পরিকম্মং উগ্গণ্হথ, এত্তকা ময্হ’’ন্তি মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অদাসি. উল়ারাযাতি উত্তমায. পূজাযাতি কালামস্স কির উপট্ঠাকা ইত্থিযোপি পুরিসাপি গন্ধমালাদীনি গহেত্ৰা আগচ্ছন্তি. কালামো – ‘‘গচ্ছথ, মহাপুরিসং পূজেথা’’তি ৰদতি. তে তং পূজেত্ৰা যং অৰসিট্ঠং হোতি, তেন কালামং পূজেন্তি. মহগ্ঘানি মঞ্চপীঠানি আহরন্তি; তানিপি মহাপুরিসস্স দাপেত্ৰা যদি অৰসিট্ঠং হোতি, অত্তনা গণ্হাতি. গতগতট্ঠানে ৰরসেনাসনং বোধিসত্তস্স জগ্গাপেত্ৰা সেসকং অত্তনা গণ্হাতি. এৰং উল়ারায পূজায পূজেসি. নাযং ধম্মো নিব্বিদাযাতিআদীসু অযং সত্তসমাপত্তিধম্মো নেৰ ৰট্টে নিব্বিন্দনত্থায, ন ৰিরজ্জনত্থায, ন রাগাদিনিরোধত্থায, ন ¶ উপসমত্থায, ন অভিঞ্ঞেয্যধম্মং অভিজাননত্থায, ন চতুমগ্গসম্বোধায, ন নিব্বানসচ্ছিকিরিযায সংৰত্ততীতি অত্থো.
যাৰদেৰ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপপত্তিযাতি যাৰ সট্ঠিকপ্পসহস্সাযুপরিমাণে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনভৰে উপপত্তি, তাৰদেৰ সংৰত্ততি, ন ততো উদ্ধং. এৰমযং পুনরাৰত্তনধম্মোযেৰ; যঞ্চ ঠানং পাপেতি, তং জাতিজরামরণেহি অপরিমুত্তমেৰ মচ্চুপাসপরিক্খিত্তমেৰাতি. ততো পট্ঠায চ পন মহাসত্তো যথা নাম ছাতজ্ঝত্তপুরিসো মনুঞ্ঞভোজনং ¶ লভিত্ৰা সম্পিযাযমানোপি ভুঞ্জিত্ৰা পিত্তৰসেন ৰা সেম্হৰসেন ৰা মক্খিকাৰসেন ৰা ছড্ডেত্ৰা পুন একং পিণ্ডম্পি ভুঞ্জিস্সামীতি মনং ন উপ্পাদেতি; এৰমেৰ ইমা সত্ত সমাপত্তিযো মহন্তেন উস্সাহেন নিব্বত্তেত্ৰাপি, তাসু ইমং পুনরাৰত্তিকাদিভেদং আদীনৰং দিস্ৰা, পুন ইমং ধম্মং আৰজ্জিস্সামি ৰা সমাপজ্জিস্সামি ৰা অধিট্ঠহিস্সামি ৰা ৰুট্ঠহিস্সামি ৰা পচ্চৰেক্খিস্সামি ৰাতি চিত্তমেৰ ন উপ্পাদেসি. অনলঙ্করিত্ৰাতি অলং ইমিনা, অলং ইমিনাতি পুনপ্পুনং অলঙ্করিত্ৰা. নিব্বিজ্জাতি নিব্বিন্দিত্ৰা. অপক্কমিন্তি অগমাসিং.
২৭৮. ন খো রামো ইমং ধম্মন্তি ইধাপি বোধিসত্তো তং ধম্মং উগ্গণ্হন্তোযেৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘নাযং অট্ঠসমাপত্তিধম্মো উদকস্স ৰাচায উগ্গহিতমত্তোৰ, অদ্ধা পনেস ¶ অট্ঠসমাপত্তিলাভী’’তি. তেনস্স এতদহোসি – ‘‘ন খো রামো…পে… জানং পস্সং ৰিহাসী’’তি. সেসমেত্থ পুরিমৰারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
২৭৯. যেন উরুৰেলা সেনানিগমোতি এত্থ উরুৰেলাতি মহাৰেলা, মহাৰালিকরাসীতি অত্থো. অথ ৰা উরূতি ৰালিকা ৰুচ্চতি; ৰেলাতি মরিযাদা, ৰেলাতিক্কমনহেতু আহটা উরু উরুৰেলাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. অতীতে কির অনুপ্পন্নে বুদ্ধে দসসহস্সা কুলপুত্তা তাপসপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তস্মিং পদেসে ৰিহরন্তা একদিৰসং সন্নিপতিত্ৰা কতিকৰত্তং অকংসু – ‘‘কাযকম্মৰচীকম্মানি নাম পরেসম্পি পাকটানি হোন্তি, মনোকম্মং পন অপাকটং. তস্মা যো কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেতি, তস্স অঞ্ঞো চোদকো ¶ নাম নত্থি; সো অত্তনাৰ অত্তানং চোদেত্ৰা পত্তপুটেন ৰালিকং আহরিত্ৰা ইমস্মিং ঠানে আকিরতু, ইদমস্স দণ্ডকম্ম’’ন্তি. ততো পট্ঠায যো তাদিসং ৰিতক্কং ৰিতক্কেতি, সো তত্থ পত্তপুটেন ৰালিকং আকিরতি, এৰং তত্থ অনুক্কমেন মহাৰালিকরাসি জাতো. ততো তং পচ্ছিমা জনতা পরিক্খিপিত্ৰা চেতিযট্ঠানমকাসি; তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘উরুৰেলাতি মহাৰেলা, মহাৰালিকরাসীতি অত্থো’’তি. তমেৰ সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অথ ৰা উরূতি ৰালিকা ৰুচ্চতি, ৰেলাতি মরিযাদা. ৰেলাতিক্কমনহেতু আহটা উরু উরুৰেলাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো’’তি.
সেনানিগমোতি ¶ সেনায নিগমো. পঠমকপ্পিকানং কির তস্মিং ঠানে সেনানিৰেসো অহোসি; তস্মা সো পদেসো সেনানিগমোতি ৰুচ্চতি. ‘‘সেনানি-গামো’’তিপি পাঠো. সেনানী নাম সুজাতায পিতা, তস্স গামোতি অত্থো. তদৰসরিন্তি তত্থ ওসরিং. রমণীযং ভূমিভাগন্তি সুপুপ্ফিতনানপ্পকারজলজথলজপুপ্ফৰিচিত্তং মনোরম্মং ভূমিভাগং. পাসাদিকঞ্চ ৰনসণ্ডন্তি মোরপিঞ্ছকলাপসদিসং পসাদজননৰনসণ্ডঞ্চ অদ্দসং. নদিঞ্চ সন্দন্তিন্তি সন্দমানঞ্চ মণিক্খন্ধসদিসং ৰিমলনীলসীতলসলিলং নেরঞ্জরং নদিং অদ্দসং. সেতকন্তি পরিসুদ্ধং নিক্কদ্দমং. সুপতিত্থন্তি অনুপুব্বগম্ভীরেহি সুন্দরেহি তিত্থেহি উপেতং. রমণীযন্তি রজতপট্টসদিসং ¶ ৰিপ্পকিণ্ণৰালিকং পহূতমচ্ছকচ্ছপং অভিরামদস্সনং. সমন্তা চ গোচরগামন্তি তস্স পদেসস্স সমন্তা অৰিদূরে গমনাগমনসম্পন্নং সম্পত্তপব্বজিতানং সুলভপিণ্ডং গোচরগামঞ্চ অদ্দসং. অলং ৰতাতি সমত্থং ৰত. তত্থেৰ নিসীদিন্তি বোধিপল্লঙ্কে নিসজ্জং সন্ধাযাহ. উপরিসুত্তস্মিঞ্হি তত্থেৰাতি দুক্করকারিকট্ঠানং অধিপ্পেতং, ইধ পন বোধিপল্লঙ্কো. তেনাহ – ‘‘তত্থেৰ নিসীদি’’ন্তি. অলমিদং পধানাযাতি ইদং ঠানং পধানত্থায সমত্থন্তি এৰং চিন্তেত্ৰা নিসীদিন্তি অত্থো.
২৮০. অজ্ঝগমন্তি অধিগচ্ছিং পটিলভিং. ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনন্তি সব্বধম্মদস্সনসমত্থঞ্চ মে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং উদপাদি. অকুপ্পা মে ৰিমুত্তীতি ময্হং অরহত্তফলৰিমুত্তি অকুপ্পতায চ অকুপ্পারম্মণতায চ অকুপ্পা, সা হি রাগাদীহি ন কুপ্পতীতি অকুপ্পতাযপি অকুপ্পা, অকুপ্পং নিব্বানমস্সারম্মণন্তিপি অকুপ্পা. অযমন্তিমা জাতীতি অযং সব্বপচ্ছিমা জাতি. নত্থি ¶ দানি পুনব্ভৰোতি ইদানি মে পুন পটিসন্ধি নাম নত্থীতি এৰং পচ্চৰেক্খণঞাণম্পি মে উপ্পন্নন্তি দস্সেতি.
২৮১. অধিগতোতি পটিৰিদ্ধো. ধম্মোতি চতুসচ্চধম্মো. গম্ভীরোতি উত্তানভাৰপটিক্খেপৰচনমেতং. দুদ্দসোতি গম্ভীরত্তাৰ দুদ্দসো দুক্খেন দট্ঠব্বো, ন সক্কা সুখেন দট্ঠুং. দুদ্দসত্তাৰ দুরনুবোধো, দুক্খেন অৰবুজ্ঝিতব্বো, ন সক্কা সুখেন অৰবুজ্ঝিতুং. সন্তোতি নিব্বুতো. পণীতোতি অতপ্পকো. ইদং দ্ৰযং লোকুত্তরমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. অতক্কাৰচরোতি তক্কেন অৰচরিতব্বো ওগাহিতব্বো ন হোতি, ঞাণেনেৰ অৰচরিতব্বো. নিপুণোতি সণ্হো. পণ্ডিতৰেদনীযোতি সম্মাপটিপদং পটিপন্নেহি পণ্ডিতেহি ৰেদিতব্বো. আলযরামাতি ¶ সত্তা পঞ্চসু কামগুণেসু অল্লীযন্তি. তস্মা তে আলযাতি ৰুচ্চন্তি. অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতানি আলযন্তি, তস্মা আলযাতি ৰুচ্চন্তি. তেহি আলযেহি রমন্তীতি আলযরামা. আলযেসু রতাতি আলযরতা. আলযেসু সুট্ঠু মুদিতাতি আলযসম্মুদিতা. যথেৰ হি সুসজ্জিতং পুপ্ফফলভরিতরুক্খাদিসম্পন্নং উয্যানং পৰিট্ঠো রাজা তায তায সম্পত্তিযা রমতি, সম্মুদিতো আমোদিতপমোদিতো হোতি, ন ¶ উক্কণ্ঠতি, সাযম্পি নিক্খমিতুং ন ইচ্ছতি; এৰমিমেহিপি কামালযতণ্হালযেহি সত্তা রমন্তি, সংসারৰট্টে সম্মুদিতা অনুক্কণ্ঠিতা ৰসন্তি. তেন নেসং ভগৰা দুৰিধম্পি আলযং উয্যানভূমিং ৰিয দস্সেন্তো ‘‘আলযরামা’’তিআদিমাহ.
যদিদন্তি নিপাতো, তস্স ঠানং সন্ধায ‘‘যং ইদ’’ন্তি, পটিচ্চসমুপ্পাদং সন্ধায ‘‘যো অয’’ন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পাদোতি ইমেসং পচ্চযা ইদপ্পচ্চযা; ইদপ্পচ্চযা এৰ ইদপ্পচ্চযতা; ইদপ্পচ্চযতা চ সা পটিচ্চসমুপ্পাদো চাতি ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পাদো. সঙ্খারাদিপচ্চযানমেতং অধিৰচনং. সব্বসঙ্খারসমথোতিআদি সব্বং নিব্বানমেৰ. যস্মা হি তং আগম্ম সব্বসঙ্খারৰিপ্ফন্দিতানি সম্মন্তি ৰূপসম্মন্তি, তস্মা সব্বসঙ্খারসমথোতি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তং আগম্ম সব্বে উপধযো পটিনিস্সট্ঠা হোন্তি, সব্বা তণ্হা খীযন্তি, সব্বে কিলেসরাগা ৰিরজ্জন্তি, সব্বং দুক্খং নিরুজ্ঝতি; তস্মা সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধোতি ৰুচ্চতি. সা পনেসা তণ্হা ভৰেন ভৰং, ফলেন ৰা সদ্ধিং কম্মং ৰিনতি সংসিব্বতীতি ¶ কত্ৰা ৰানন্তি ৰুচ্চতি, ততো নিক্খন্তং ৰানতোতি নিব্বানং. সো মমস্স কিলমথোতি যা অজানন্তানং দেসনা নাম, সো মম কিলমথো অস্স, সা মম ৰিহেসা অস্সাতি অত্থো. কাযকিলমথো চেৰ কাযৰিহেসা চ অস্সাতি ৰুত্তং হোতি. চিত্তে পন উভযম্পেতং বুদ্ধানং নত্থি. অপিস্সূতি অনুব্রূহনত্থে নিপাতো, সো ‘‘ন কেৰলং এতদহোসি, ইমাপি গাথা পটিভংসূ’’তি দীপেতি. মন্তি মম. অনচ্ছরিযাতি অনুঅচ্ছরিযা. পটিভংসূতি পটিভানসঙ্খাতস্স ঞাণস্স গোচরা অহেসুং; পরিৰিতক্কযিতব্বতং পাপুণিংসু.
কিচ্ছেনাতি দুক্খেন, ন দুক্খায পটিপদায. বুদ্ধানঞ্হি চত্তারোপি মগ্গা সুখপ্পটিপদাৰ হোন্তি. পারমীপূরণকালে পন সরাগসদোসসমোহস্সেৰ সতো আগতাগতানং যাচকানং ¶ , অলঙ্কতপ্পটিযত্তং সীসং কন্তিত্ৰা, গললোহিতং নীহরিত্ৰা, সুঅঞ্জিতানি অক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা, কুলৰংসপ্পদীপং পুত্তং মনাপচারিনিং ভরিযন্তি এৰমাদীনি দেন্তস্স, অঞ্ঞানি চ খন্তিৰাদিসদিসেসু অত্তভাৰেসু ছেজ্জভেজ্জাদীনি পাপুণন্তস্স আগমনিযপটিপদং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ¶ . হলন্তি এত্থ হ-কারো নিপাতমত্তো, অলন্তি অত্থো. পকাসিতুন্তি দেসিতুং, এৰং কিচ্ছেন অধিগতস্স ধম্মস্স অলং দেসিতুং, পরিযত্তং দেসিতুং, কো অত্থো দেসিতেনাতি ৰুত্তং হোতি. রাগদোসপরেতেহীতি রাগদোসপরিফুট্ঠেহি রাগদোসানুগতেহি ৰা.
পটিসোতগামিন্তি নিচ্চাদীনং পটিসোতং অনিচ্চং দুক্খমনত্তা অসুভন্তি এৰং গতং চতুসচ্চধম্মং. রাগরত্তাতি কামরাগেন ভৰরাগেন দিট্ঠিরাগেন চ রত্তা. ন দক্খন্তীতি অনিচ্চং দুক্খমনত্তা অসুভন্তি ইমিনা সভাৰেন ন পস্সিস্সন্তি, তে অপস্সন্তে কো সক্খিস্সতি এৰং গাহাপেতুং. তমোখন্ধেন আৰুটাতি অৰিজ্জারাসিনা অজ্ঝোত্থতা.
২৮২. অপ্পোস্সুক্কতাযাতি নিরুস্সুক্কভাৰেন, অদেসেতুকামতাযাতি অত্থো. কস্মা পনস্স এৰং চিত্তং নমি, ননু এস মুত্তো মোচেস্সামি, তিণ্ণো তারেস্সামি.
‘‘কিং মে অঞ্ঞাতৰেসেন, ধম্মং সচ্ছিকতেনিধ;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, তারযিস্সং সদেৰক’’ন্তি. (বু. ৰং. ২.৫৬) –
পত্থনং ¶ কত্ৰা পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তোতি. সচ্চমেতং, তদেৰং পচ্চৰেক্খণানুভাৰেন পনস্স এৰং চিত্তং নমি. তস্স হি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা সত্তানং কিলেসগহনতং, ধম্মস্স চ গম্ভীরতং পচ্চৰেক্খন্তস্স সত্তানং কিলেসগহনতা চ ধম্মগম্ভীরতা চ সব্বাকারেন পাকটা জাতা. অথস্স ‘‘ইমে সত্তা কঞ্জিকপুণ্ণা লাবু ৰিয, তক্কভরিতা চাটি ৰিয, ৰসাতেলপীতপিলোতিকা ৰিয, অঞ্জনমক্খিতহত্থো ৰিয চ কিলেসভরিতা অতিসংকিলিট্ঠা রাগরত্তা দোসদুট্ঠা মোহমূল়্হা, তে কিং নাম পটিৰিজ্ঝিস্সন্তী’’তি চিন্তযতো কিলেসগহনপচ্চৰেক্খণানুভাৰেনাপি এৰং চিত্তং নমি.
‘‘অযঞ্চ ধম্মো পথৰীসন্ধারকউদকক্খন্ধো ৰিয গম্ভীরো, পব্বতেন পটিচ্ছাদেত্ৰা ঠপিতো ¶ সাসপো ৰিয দুদ্দসো, সতধা ভিন্নস্স ৰালস্স কোটিযা কোটিপটিপাদনং ৰিয দুরনুবোধো. ননু মযা হি ইমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং ৰাযমন্তেন অদিন্নং দানং নাম নত্থি, অরক্খিতং সীলং ¶ নাম নত্থি, অপরিপূরিতা কাচি পারমী নাম নত্থি? তস্স মে নিরুস্সাহং ৰিয মারবলং ৰিধমন্তস্সাপি পথৰী ন কম্পিত্থ, পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তস্সাপি ন কম্পিত্থ, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং সোধেন্তস্সাপি ন কম্পিত্থ, পচ্ছিমযামে পন পটিচ্চসমুপ্পাদং পটিৰিজ্ঝন্তস্সেৰ মে দসসহস্সিলোকধাতু কম্পিত্থ. ইতি মাদিসেনাপি তিক্খঞাণেন কিচ্ছেনেৰাযং ধম্মো পটিৰিদ্ধো, তং লোকিযমহাজনা কথং পটিৰিজ্ঝিস্সন্তী’’তি ধম্মগম্ভীরতাপচ্চৰেক্খণানুভাৰেনাপি এৰং চিত্তং নমীতি ৰেদিতব্বং.
অপিচ ব্রহ্মুনা যাচিতে দেসেতুকামতাযপিস্স এৰং চিত্তং নমি. জানাতি হি ভগৰা – ‘‘মম অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তে নমমানে মং মহাব্রহ্মা ধম্মদেসনং যাচিস্সতি, ইমে চ সত্তা ব্রহ্মগরুকা, তে ‘সত্থা কির ধম্মং ন দেসেতুকামো অহোসি, অথ নং মহাব্রহ্মা যাচিত্ৰা দেসাপেসি, সন্তো ৰত, ভো, ধম্মো পণীতো ৰত, ভো, ধম্মো’তি মঞ্ঞমানা সুস্সূসিস্সন্তী’’তি. ইদম্পিস্স কারণং পটিচ্চ অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তং নমি, নো ধম্মদেসনাযাতি ৰেদিতব্বং.
সহম্পতিস্সাতি সো কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে সহকো নাম থেরো পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা পঠমজ্ঝানভূমিযং কপ্পাযুকব্রহ্মা হুত্ৰা নিব্বত্তো. তত্র নং সহম্পতিব্রহ্মাতি পটিসঞ্জানন্তি, তং সন্ধাযাহ – ‘‘ব্রহ্মুনো ¶ সহম্পতিস্সা’’তি. নস্সতি ৰত, ভোতি সো কির ইমং সদ্দং তথা নিচ্ছারেসি, যথা দসসহস্সিলোকধাতুব্রহ্মানো সুত্ৰা সব্বে সন্নিপতিংসু. যত্র হি নামাতি যস্মিং নাম লোকে. পুরতো পাতুরহোসীতি তেহি দসহি ব্রহ্মসহস্সেহি সদ্ধিং পাতুরহোসি. অপ্পরজক্খজাতিকাতি পঞ্ঞামযে অক্খিম্হি অপ্পং পরিত্তং রাগদোসমোহরজং এতেসং, এৰংসভাৰাতি অপ্পরজক্খজাতিকা. অস্সৰনতাতি অস্সৰনতায. ভৰিস্সন্তীতি পুরিমবুদ্ধেসু দসপুঞ্ঞকিরিযৰসেন কতাধিকারা পরিপাকগতপদুমানি ৰিয সূরিযরস্মিসম্ফস্সং, ধম্মদেসনংযেৰ আকঙ্খমানা চতুপ্পদিকগাথাৰসানে অরিযভূমিং ওক্কমনারহা ন একো, ন দ্ৰে, অনেকসতসহস্সা ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো ভৰিস্সন্তীতি দস্সেতি.
পাতুরহোসীতি ¶ ¶ পাতুভৰি. সমলেহি চিন্তিতোতি সমলেহি ছহি সত্থারেহি চিন্তিতো. তে হি পুরেতরং উপ্পজ্জিত্ৰা সকলজম্বুদীপে কণ্টকে পত্থরমানা ৰিয, ৰিসং সিঞ্চমানা ৰিয চ সমলং মিচ্ছাদিট্ঠিধম্মং দেসযিংসু. অপাপুরেতন্তি ৰিৰর এতং. অমতস্স দ্ৰারন্তি অমতস্স নিব্বানস্স দ্ৰারভূতং অরিযমগ্গং. সুণন্তু ধম্মং ৰিমলেনানুবুদ্ধন্তি ইমে সত্তা রাগাদিমলানং অভাৰতো ৰিমলেন সম্মাসম্বুদ্ধেন অনুবুদ্ধং চতুসচ্চধম্মং সুণন্তু তাৰ ভগৰাতি যাচতি.
সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতোতি সেলমযে একগ্ঘনে পব্বতমুদ্ধনি যথা ঠিতোৰ. ন হি তস্স ঠিতস্স দস্সনত্থং গীৰুক্খিপনপসারণাদিকিচ্চং অত্থি. তথূপমন্তি তপ্পটিভাগং সেলপব্বতূপমং. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – যথা সেলপব্বতমুদ্ধনি ঠিতোৰ চক্খুমা পুরিসো সমন্ততো জনতং পস্সেয্য, তথা ত্ৰম্পি, সুমেধ, সুন্দরপঞ্ঞ-সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সমন্তচক্খু ভগৰা ধম্মমযং পাসাদমারুয্হ সযং অপেতসোকো সোকাৰতিণ্ণং জাতিজরাভিভূতং জনতং অৰেক্খস্সু উপধারয উপপরিক্খ. অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – যথা হি পব্বতপাদে সমন্তা মহন্তং খেত্তং কত্ৰা তত্থ কেদারপাল়ীসু কুটিকাযো কত্ৰা রত্তিং অগ্গিং জালেয্যুং. চতুরঙ্গসমন্নাগতঞ্চ অন্ধকারং অস্স, অথ তস্স পব্বতস্স মত্থকে ঠত্ৰা চক্খুমতো পুরিসস্স ভূমিং ওলোকযতো নেৰ খেত্তং, ন কেদারপাল়িযো, ন কুটিযো, ন তত্থ সযিতমনুস্সা পঞ্ঞাযেয্যুং. কুটিকাসু পন ¶ অগ্গিজালামত্তকমেৰ পঞ্ঞাযেয্য. এৰং ধম্মপাসাদং আরুয্হ সত্তনিকাযং ওলোকযতো তথাগতস্স, যে তে অকতকল্যাণা সত্তা, তে একৰিহারে দক্খিণজাণুপস্সে নিসিন্নাপি বুদ্ধচক্খুস্স আপাথং নাগচ্ছন্তি, রত্তিং খিত্তা সরা ৰিয হোন্তি. যে পন কতকল্যাণা ৰেনেয্যপুগ্গলা, তে এৰস্স দূরেপি ঠিতা আপাথং আগচ্ছন্তি, সো অগ্গি ৰিয হিমৰন্তপব্বতো ৰিয চ. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘দূরে ¶ সন্তো পকাসেন্তি, হিমৰন্তোৰ পব্বতো;
অসন্তেত্থ ন দিস্সন্তি, রত্তিং খিত্তা যথা সরা’’তি. (ধ. প. ৩০৪);
উট্ঠেহীতি ভগৰতো ধম্মদেসনত্থং চারিকচরণং যাচন্তো ভণতি. ৰীরাতিআদীসু ভগৰা ৰীরিযৰন্ততায ৰীরো. দেৰপুত্তমচ্চুকিলেসমারানং ৰিজিতত্তা ৰিজিতসঙ্গামো. জাতিকন্তারাদিনিত্থরণত্থায ¶ ৰেনেয্যসত্থৰাহনসমত্থতায সত্থৰাহো. কামচ্ছন্দইণস্স অভাৰতো অণণোতি ৰেদিতব্বো.
২৮৩. অজ্ঝেসনন্তি যাচনং. বুদ্ধচক্খুনাতি ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণেন চ আসযানুসযঞাণেন চ. ইমেসঞ্হি দ্ৰিন্নং ঞাণানং বুদ্ধচক্খূতি নামং, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স সমন্তচক্খূতি, তিণ্ণং মগ্গঞাণানং ধম্মচক্খূতি. অপ্পরজক্খেতিআদীসু যেসং ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্ঞাচক্খুম্হি রাগাদিরজং অপ্পং, তে অপ্পরজক্খা. যেসং তং মহন্তং, তে মহারজক্খা. যেসং সদ্ধাদীনি ইন্দ্রিযানি তিক্খানি, তে তিক্খিন্দ্রিযা. যেসং তানি মুদূনি, তে মুদিন্দ্রিযা. যেসং তেযেৰ সদ্ধাদযো আকারা সুন্দরা, তে স্ৰাকারা. যে কথিতকারণং সল্লক্খেন্তি, সুখেন সক্কা হোন্তি ৰিঞ্ঞাপেতুং, তে সুৰিঞ্ঞাপযা. যে পরলোকঞ্চেৰ ৰজ্জঞ্চ ভযতো পস্সন্তি, তে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনো নাম.
অযং পনেত্থ পাল়ি – ‘‘সদ্ধো পুগ্গলো অপ্পরজক্খো, অস্সদ্ধো পুগ্গলো মহারজক্খো. আরদ্ধৰীরিযো…, কুসিতো…, উপট্ঠিতস্সতি…, মুট্ঠস্সতি…, সমাহিতো…, অসমাহিতো…, পঞ্ঞৰা…, দুপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো মহারজক্খো. তথা সদ্ধো পুগ্গলো তিক্খিন্দ্রিযো…পে… পঞ্ঞৰা পুগ্গলো পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰী, দুপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো ন পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰী. লোকোতি ¶ খন্ধলোকো, আযতনলোকো, ধাতুলোকো, সম্পত্তিভৰলোকো, সম্পত্তিসম্ভৰলোকো, ৰিপত্তিভৰলোকো, ৰিপত্তিসম্ভৰলোকো, একো লোকো সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. দ্ৰে লোকা – নামঞ্চ রূপঞ্চ. তযো লোকা – তিস্সো ৰেদনা. চত্তারো লোকা – চত্তারো আহারা. পঞ্চ লোকা – পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ছ লোকা – ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি. সত্ত লোকা – সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. অট্ঠ লোকা – অট্ঠ লোকধম্মা. নৰ লোকা – নৰ সত্তাৰাসা. দস লোকা – দসাযতনানি. দ্ৰাদস লোকা – দ্ৰাদসাযতনানি. অট্ঠারস ¶ লোকা – অট্ঠারস্স ধাতুযো. ৰজ্জন্তি সব্বে কিলেসা ৰজ্জা, সব্বে দুচ্চরিতা ৰজ্জা, সব্বে অভিসঙ্খারা ৰজ্জা, সব্বে ভৰগামিকম্মা ৰজ্জা. ইতি ইমস্মিঞ্চ লোকে ইমস্মিঞ্চ ৰজ্জে তিব্বা ভযসঞ্ঞা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, সেয্যথাপি উক্খিত্তাসিকে ৰধকে. ইমেহি পঞ্ঞাসায আকারেহি ইমানি পঞ্চিন্দ্রিযানি জানাতি পস্সতি অঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি. ইদং তথাগতস্স ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তে ঞাণ’’ন্তি (পটি. ম. ১.১১২).
উপ্পলিনিযন্তি ¶ উপ্পলৰনে. ইতরেসুপি এসেৰ নযো. অন্তোনিমুগ্গপোসীনীতি যানি অন্তো নিমুগ্গানেৰ পোসিযন্তি. উদকং অচ্চুগ্গম্ম ঠিতানীতি উদকং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতানি. তত্থ যানি অচ্চুগ্গম্ম ঠিতানি, তানি সূরিযরস্মিসম্ফস্সং আগমযমানানি ঠিতানি অজ্জ পুপ্ফনকানি. যানি সমোদকং ঠিতানি, তানি স্ৰে পুপ্ফনকানি. যানি উদকানুগ্গতানি অন্তোনিমুগ্গপোসীনি, তানি ততিযদিৰসে পুপ্ফনকানি. উদকা পন অনুগ্গতানি অঞ্ঞানিপি সরোগউপ্পলাদীনি নাম অত্থি, যানি নেৰ পুপ্ফিস্সন্তি, মচ্ছকচ্ছপভক্খানেৰ ভৰিস্সন্তি. তানি পাল়িং নারুল়্হানি. আহরিত্ৰা পন দীপেতব্বানীতি দীপিতানি.
যথেৰ হি তানি চতুব্বিধানি পুপ্ফানি, এৰমেৰ উগ্ঘটিতঞ্ঞূ ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ নেয্যো পদপরমোতি চত্তারো পুগ্গলা. তত্থ ‘‘যস্স পুগ্গলস্স সহ উদাহটৰেলায ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো উগ্ঘটিতঞ্ঞূ. যস্স পুগ্গলস্স সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থে ৰিভজিযমানে ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ. যস্স পুগ্গলস্স উদ্দেসতো পরিপুচ্ছতো যোনিসো মনসিকরোতো কল্যাণমিত্তে ¶ সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো অনুপুব্বেন ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো নেয্যো. যস্স পুগ্গলস্স বহুম্পি সুণতো বহুম্পি ভণতো বহুম্পি ধারযতো বহুম্পি ৰাচযতো ন তায জাতিযা ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো পদপরমো’’ (পু. প. ১৫১). তত্থ ভগৰা উপ্পলৰনাদিসদিসং দসসহস্সিলোকধাতুং ওলোকেন্তো ‘‘অজ্জ পুপ্ফনকানি ৰিয উগ্ঘটিতঞ্ঞূ, স্ৰে পুপ্ফনকানি ৰিয ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ, ততিযদিৰসে পুপ্ফনকানি ৰিয নেয্যো, মচ্ছকচ্ছপভক্খানি পুপ্ফানি ৰিয পদপরমো’’তি ¶ অদ্দস. পস্সন্তো চ ‘‘এত্তকা অপ্পরজক্খা, এত্তকা মহারজক্খা, তত্রাপি এত্তকা উগ্ঘটিতঞ্ঞূ’’তি এৰং সব্বাকারতোৰ অদ্দস.
তত্থ তিণ্ণং পুগ্গলানং ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ভগৰতো ধম্মদেসনা অত্থং সাধেতি. পদপরমানং অনাগতে ৰাসনত্থায হোতি. অথ ভগৰা ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অত্থাৰহং ধম্মদেসনং ৰিদিত্ৰা দেসেতুকম্যতং উপ্পাদেত্ৰা পুন সব্বেপি তীসু ভৰেসু সত্তে ভব্বাভব্বৰসেন দ্ৰে কোট্ঠাসে অকাসি. যে সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘কতমে তে সত্তা অভব্বা, যে তে সত্তা কম্মাৰরণেন সমন্নাগতা কিলেসাৰরণেন সমন্নাগতা ৰিপাকাৰরণেন সমন্নাগতা অস্সদ্ধা অচ্ছন্দিকা ¶ দুপ্পঞ্ঞা অভব্বা নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং, ইমে তে সত্তা অভব্বা. কতমে তে সত্তা ভব্বা? যে তে সত্তা ন কম্মাৰরণেন…পে… ইমে তে সত্তা ভব্বা’’তি (ৰিভ. ৮২৭; পটি. ম. ১.১১৫). তত্থ সব্বেপি অভব্বপুগ্গলে পহায ভব্বপুগ্গলেযেৰ ঞাণেন পরিগ্গহেত্ৰা ‘‘এত্তকা রাগচরিতা, এত্তকা দোসমোহচরিতা ৰিতক্কসদ্ধাবুদ্ধিচরিতা’’তি ছ কোট্ঠাসে অকাসি; এৰং কত্ৰা ধম্মং দেসিস্সামীতি চিন্তেসি.
পচ্চভাসিন্তি পতিঅভাসিং. অপারুতাতি ৰিৰটা. অমতস্স দ্ৰারাতি অরিযমগ্গো. সো হি অমতসঙ্খাতস্স নিব্বানস্স দ্ৰারং, সো মযা ৰিৰরিত্ৰা ঠপিতোতি দস্সেতি. পমুঞ্চন্তু সদ্ধন্তি সব্বে অত্তনো সদ্ধং পমুঞ্চন্তু, ৰিস্সজ্জেন্তু. পচ্ছিমপদদ্ৰযে অযমত্থো, অহঞ্হি অত্তনো পগুণং সুপ্পৰত্তিতম্পি ইমং পণীতং উত্তমং ধম্মং কাযৰাচাকিলমথসঞ্ঞী হুত্ৰা ন ভাসিং ¶ . ইদানি পন সব্বো জনো সদ্ধাভাজনং উপনেতু, পূরেস্সামি নেসং সঙ্কপ্পন্তি.
২৮৪. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসীতি এতং অহোসি – কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্যন্তি অযং ধম্মদেসনাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো উদপাদীতি অত্থো. কদা পনেস উদপাদীতি? বুদ্ধভূতস্স অট্ঠমে সত্তাহে.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – বোধিসত্তো কির মহাভিনিক্খমনদিৰসে ৰিৰটং ইত্থাগারং দিস্ৰা সংৰিগ্গহদযো, ‘‘কণ্ডকং আহরা’’তি ছন্নং আমন্তেত্ৰা ছন্নসহাযো অস্সরাজপিট্ঠিগতো ¶ নগরতো নিক্খমিত্ৰা কণ্ডকনিৰত্তনচেতিযট্ঠানং নাম দস্সেত্ৰা তীণি রজ্জানি অতিক্কম্ম অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতে নিসিন্নো মগধিস্সরেন রঞ্ঞা নামগোত্তং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমং রজ্জং সম্পটিচ্ছাহী’’তি ৰুত্তো, ‘‘অলং মহারাজ, ন ময্হং রজ্জেন অত্থো, অহং রজ্জং পহায লোকহিতত্থায পধানং অনুযুঞ্জিত্ৰা লোকে ৰিৰটচ্ছদো ভৰিস্সামীতি নিক্খন্তো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘তেন হি বুদ্ধো হুত্ৰা পঠমং ময্হং ৰিজিতং ওসরেয্যাসী’’তি পটিঞ্ঞং গহিতো কালামঞ্চ উদকঞ্চ উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং ধম্মদেসনায সারং অৰিন্দন্তো ততো পক্কমিত্ৰা উরুৰেল়ায ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং করোন্তোপি অমতং পটিৰিজ্ঝিতুং অসক্কোন্তো ওল়ারিকাহারপটিসেৰনেন কাযং সন্তপ্পেসি.
তদা ¶ চ উরুৰেলগামে সুজাতা নাম কুটুম্বিযধীতা একস্মিং নিগ্রোধরুক্খে পত্থনমকাসি – ‘‘সচাহং সমানজাতিকং কুলঘরং গন্ত্ৰা পঠমগব্ভে পুত্তং লভিস্সামি, বলিকম্মং করিস্সামী’’তি. তস্সা সা পত্থনা সমিজ্ঝি. সা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে পাতোৰ বলিকম্মং করিস্সামীতি রত্তিযা পচ্চূসসমযে এৰ পাযসং পটিযাদেসি. তস্মিং পাযসে পচ্চমানে মহন্তমহন্তা পুপ্ফুল়া উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণাৰট্টা হুত্ৰা সঞ্চরন্তি. একফুসিতম্পি বহি ন গচ্ছতি. মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি. চত্তারো লোকপালা খগ্গহত্থা আরক্খং গণ্হিংসু. সক্কো অলাতানি সমানেন্তো অগ্গিং জালেসি. দেৰতা চতূসু দীপেসু ওজং সংহরিত্ৰা ¶ তত্থ পক্খিপিংসু. বোধিসত্তো ভিক্খাচারকালং আগমযমানো পাতোৰ গন্ত্ৰা রুক্খমূলে নিসীদি. রুক্খমূলে সোধনত্থায গতা ধাতী আগন্ত্ৰা সুজাতায আরোচেসি – ‘‘দেৰতা রুক্খমূলে নিসিন্না’’তি. সুজাতা, সব্বং পসাধনং পসাধেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকে সুৰণ্ণথালে পাযসং ৰড্ঢেত্ৰা অপরায সুৰণ্ণপাতিযা পিদহিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা গতা মহাপুরিসং দিস্ৰা সহেৰ পাতিযা হত্থে ঠপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘যথা ময্হং মনোরথো নিপ্ফন্নো, এৰং তুম্হাকম্পি নিপ্ফজ্জতূ’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
বোধিসত্তো ¶ নেরঞ্জরায তীরং গন্ত্ৰা সুৰণ্ণথালং তীরে ঠপেত্ৰা ন্হত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একূনপণ্ণাসপিণ্ডে করোন্তো পাযসং পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘সচাহং অজ্জ বুদ্ধো ভৰামি, থালং পটিসোতং গচ্ছতূ’’তি খিপি. থালং পটিসোতং গন্ত্ৰা থোকং ঠত্ৰা কালনাগরাজস্স ভৰনং পৰিসিত্ৰা তিণ্ণং বুদ্ধানং থালানি উক্খিপিত্ৰা অট্ঠাসি.
মহাসত্তো ৰনসণ্ডে দিৰাৰিহারং কত্ৰা সাযন্হসমযে সোত্তিযেন দিন্না অট্ঠ তিণমুট্ঠিযো গহেত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ দক্খিণদিসাভাগে অট্ঠাসি. সো পদেসো পদুমিনিপত্তে উদকবিন্দু ৰিয অকম্পিত্থ. মহাসত্তো, ‘‘অযং মম গুণং ধারেতুং ন সক্কোতী’’তি পচ্ছিমদিসাভাগং অগমাসি, সোপি তথেৰ অকম্পিত্থ. উত্তরদিসাভাগং অগমাসি, সোপি তথেৰ অকম্পিত্থ. পুরত্থিমদিসাভাগং অগমাসি, তত্থ পল্লঙ্কপ্পমাণং ঠানং সুনিখাতইন্দখিলো ৰিয নিচ্চলমহোসি. মহাসত্তো ‘‘ইদং ঠানং সব্ববুদ্ধানং কিলেসভঞ্জনৰিদ্ধংসনট্ঠান’’ন্তি তানি তিণানি অগ্গে গহেত্ৰা চালেসি. তানি চিত্তকারেন তূলিকগ্গেন পরিচ্ছিন্নানি ৰিয অহেসুং. বোধিসত্তো ¶ , ‘‘বোধিং অপ্পত্ৰা ইমং পল্লঙ্কং ন ভিন্দিস্সামী’’তি চতুরঙ্গৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি.
তঙ্খণঞ্ঞেৰ মারো বাহুসহস্সং মাপেত্ৰা দিযড্ঢযোজনসতিকং গিরিমেখলং নাম হত্থিং আরুয্হ নৰযোজনং মারবলং গহেত্ৰা অদ্ধক্খিকেন ওলোকযমানো পব্বতো ৰিয অজ্ঝোত্থরন্তো উপসঙ্কমি. মহাসত্তো, ‘‘ময্হং দস পারমিযো পূরেন্তস্স অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ¶ ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা সক্খি নত্থি, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন ময্হং সত্তসু ৰারেসু মহাপথৰী সক্খি অহোসি; ইদানিপি মে অযমেৰ অচেতনা কট্ঠকলিঙ্গরূপমা মহাপথৰী সক্খী’’তি হত্থং পসারেতি. মহাপথৰী তাৰদেৰ অযদণ্ডেন পহতং কংসথালং ৰিয রৰসতং রৰসহস্সং মুঞ্চমানা ৰিরৰিত্ৰা পরিৰত্তমানা মারবলং চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং মুঞ্চনমকাসি. মহাসত্তো সূরিযে ধরমানেযেৰ মারবলং ৰিধমিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসঞাণং, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেত্ৰা ৰট্টৰিৰট্টং সম্মসিত্ৰা অরুণোদযে বুদ্ধো হুত্ৰা ¶ , ‘‘মযা অনেককপ্পকোটিসতসহস্সং অদ্ধানং ইমস্স পল্লঙ্কস্স অত্থায ৰাযামো কতো’’তি সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি. অথেকচ্চানং দেৰতানং, ‘‘কিং নু খো অঞ্ঞেপি বুদ্ধত্তকরা ধম্মা অত্থী’’তি কঙ্খা উদপাদি.
অথ ভগৰা অট্ঠমে দিৰসে সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায দেৰতানং কঙ্খং ঞত্ৰা কঙ্খাৰিধমনত্থং আকাসে উপ্পতিত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেত্ৰা তাসং কঙ্খং ৰিধমিত্ৰা পল্লঙ্কতো ঈসকং পাচীননিস্সিতে উত্তরদিসাভাগে ঠত্ৰা চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পূরিতানং পারমীনং ফলাধিগমট্ঠানং পল্লঙ্কঞ্চেৰ বোধিরুক্খঞ্চ অনিমিসেহি অক্খীহি ওলোকযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং অনিমিসচেতিযং নাম জাতং.
অথ পল্লঙ্কস্স চ ঠিতট্ঠানস্স চ অন্তরা পুরত্থিমপচ্ছিমতো আযতে রতনচঙ্কমে চঙ্কমন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং রতনচঙ্কমচেতিযং নাম জাতং. ততো পচ্ছিমদিসাভাগে দেৰতা রতনঘরং মাপযিংসু, তত্থ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা অভিধম্মপিটকং ৰিসেসতো চেত্থ অনন্তনযসমন্তপট্ঠানং ৰিচিনন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং রতনঘরচেতিযং নাম জাতং. এৰং বোধিসমীপেযেৰ চত্তারি সত্তাহানি ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চমে সত্তাহে বোধিরুক্খমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো ¶ তেনুপসঙ্কমি, তত্রাপি ধম্মং ৰিচিনন্তোযেৰ ৰিমুত্তিসুখঞ্চ পটিসংৰেদেন্তো নিসীদি, ধম্মং ৰিচিনন্তো চেত্থ এৰং অভিধম্মে নযমগ্গং সম্মসি – পঠমং ধম্মসঙ্গণীপকরণং নাম, ততো ৰিভঙ্গপকরণং, ধাতুকথাপকরণং, পুগ্গলপঞ্ঞত্তিপকরণং, কথাৰত্থু নাম পকরণং, যমকং নাম পকরণং, ততো মহাপকরণং পট্ঠানং নামাতি.
তত্থস্স ¶ সণ্হসুখুমপট্ঠানম্হি চিত্তে ওতিণ্ণে পীতি উপ্পজ্জি; পীতিযা উপ্পন্নায লোহিতং পসীদি, লোহিতে পসন্নে ছৰি পসীদি. ছৰিযা পসন্নায পুরত্থিমকাযতো কূটাগারাদিপ্পমাণা রস্মিযো উট্ঠহিত্ৰা আকাসে পক্খন্দছদ্দন্তনাগকুলং ৰিয পাচীনদিসায অনন্তানি চক্কৰাল়ানি পক্খন্দা, পচ্ছিমকাযতো উট্ঠহিত্ৰা পচ্ছিমদিসায, দক্খিণংসকূটতো উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণদিসায, ৰামংসকূটতো ¶ উট্ঠহিত্ৰা উত্তরদিসায অনন্তানি চক্কৰাল়ানি পক্খন্দা, পাদতলেহি পৰাল়ঙ্কুরৰণ্ণা রস্মিযো নিক্খমিত্ৰা মহাপথৰিং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা উদকং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা ৰাতক্খন্ধং পদালেত্ৰা অজটাকাসং পক্খন্দা, সীসতো সম্পরিৰত্তিযমানং মণিদামং ৰিয নীলৰণ্ণা রস্মিৰট্টি উট্ঠহিত্ৰা ছ দেৰলোকে ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা নৰ ব্রহ্মলোকে ৰেহপ্ফলে পঞ্চ সুদ্ধাৰাসে চ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা চত্তারো আরুপ্পে অতিক্কম্ম অজটাকাসং পক্খন্দা. তস্মিং দিৰসে অপরিমাণেসু চক্কৰাল়েসু অপরিমাণা সত্তা সব্বে সুৰণ্ণৰণ্ণাৰ অহেসুং. তং দিৰসঞ্চ পন ভগৰতো সরীরা নিক্খন্তা যাৰজ্জদিৰসাপি তা রস্মিযো অনন্তা লোকধাতুযো গচ্ছন্তিযেৰ.
এৰং ভগৰা অজপালনিগ্রোধে সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ততো অপরং সত্তাহং মুচলিন্দে নিসীদি, নিসিন্নমত্তস্সেৰ চস্স সকলং চক্কৰাল়গব্ভং পূরেন্তো মহাঅকালমেঘো উদপাদি. এৰরূপো কির মহামেঘো দ্ৰীসুযেৰ কালেসু ৰস্সতি চক্কৰত্তিম্হি ৰা উপ্পন্নে বুদ্ধে ৰা. ইধ বুদ্ধকালে উদপাদি. তস্মিং পন উপ্পন্নে মুচলিন্দো নাগরাজা চিন্তেসি – ‘‘অযং মেঘো সত্থরি ময্হং ভৰনং পৰিট্ঠমত্তেৰ উপ্পন্নো, ৰাসাগারমস্স লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. সো সত্তরতনমযং পাসাদং নিম্মিনিতুং সক্কোন্তোপি এৰং কতে ময্হং মহপ্ফলং ন ভৰিস্সতি, দসবলস্স কাযৰেয্যাৰচ্চং করিস্সামীতি মহন্তং অত্তভাৰং কত্ৰা সত্থারং সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা উপরি ফণং ধারেসি. পরিক্খেপস্স অন্তো ওকাসো হেট্ঠা লোহপাসাদপ্পমাণো অহোসি. ইচ্ছিতিচ্ছিতেন ইরিযাপথেন সত্থা ৰিহরিস্সতীতি নাগরাজস্স অজ্ঝাসযো অহোসি. তস্মা এৰং মহন্তং ওকাসং ¶ পরিক্খিপি. মজ্ঝে রতনপল্লঙ্কো পঞ্ঞত্তো হোতি, উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তং সমোসরিতগন্ধদামকুসুমদামচেলৰিতানং অহোসি. চতূসু কোণেসু গন্ধতেলেন দীপা জলিতা, চতূসু দিসাসু ৰিৰরিত্ৰা চন্দনকরণ্ডকা ¶ ঠপিতা. এৰং ভগৰা তং সত্তাহং তত্থ ৰীতিনামেত্ৰা ততো অপরং সত্তাহং রাজাযতনে নিসীদি.
অট্ঠমে সত্তাহে সক্কেন দেৰানমিন্দেন আভতং দন্তকট্ঠঞ্চ ওসধহরীতকঞ্চ ¶ খাদিত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰা চতূহি লোকপালেহি উপনীতে পচ্চগ্ঘে সেলমযে পত্তে তপুস্সভল্লিকানং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা পুন পচ্চাগন্ত্ৰা অজপালনিগ্রোধে নিসিন্নস্স সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণো অযং ৰিতক্কো উদপাদি.
তত্থ পণ্ডিতোতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো. ৰিযত্তোতি ৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো. মেধাৰীতি ঠানুপ্পত্তিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো. অপ্পরজক্খজাতিকোতি সমাপত্তিযা ৰিক্খম্ভিতত্তা নিক্কিলেসজাতিকো ৰিসুদ্ধসত্তো. আজানিস্সতীতি সল্লক্খেস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি. ঞাণঞ্চ পন মেতি ময্হম্পি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং উপ্পজ্জি. ভগৰা কির দেৰতায কথিতেনেৰ নিট্ঠং অগন্ত্ৰা সযম্পি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ওলোকেন্তো ইতো সত্তমদিৰসমত্থকে কালং কত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তোতি অদ্দস. তং সন্ধাযাহ – ‘‘ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদী’’তি. মহাজানিযোতি সত্তদিৰসব্ভন্তরে পত্তব্বমগ্গফলতো পরিহীনত্তা মহতী জানি অস্সাতি মহাজানিযো. অক্খণে নিব্বত্তত্তা গন্ত্ৰা দেসিযমানং ধম্মম্পিস্স সোতুং সোতপ্পসাদো নত্থি, ইধ ধম্মদেসনট্ঠানং আগমনপাদাপি নত্থি, এৰং মহাজানিযো জাতোতি দস্সেতি. অভিদোসকালঙ্কতোতি অড্ঢরত্তে কালঙ্কতো. ঞাণঞ্চ পন মেতি ময্হম্পি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং উদপাদি. ইধাপি কির ভগৰা দেৰতায ৰচনেন সন্নিট্ঠানং অকত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ওলোকেন্তো ‘‘হিয্যো অড্ঢরত্তে কালঙ্কত্ৰা উদকো রামপুত্তো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তো’’তি অদ্দস. তস্মা এৰমাহ. সেসং পুরিমনযসদিসমেৰ. বহুকারাতি বহূপকারা. পধানপহিতত্তং উপট্ঠহিংসূতি পধানত্থায পেসিতত্তভাৰং ৰসনট্ঠানে পরিৰেণসম্মজ্জনেন পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অনুবন্ধনেন মুখোদকদন্তকট্ঠদানাদিনা চ উপট্ঠহিংসু. কে পন তে পঞ্চৰগ্গিযা নাম? যেতে –
রামো ¶ ¶ ধজো লক্খণো জোতিমন্তি,
যঞ্ঞো সুভোজো সুযামো সুদত্তো;
এতে তদা অট্ঠ অহেসুং ব্রাহ্মণা,
ছল়ঙ্গৰা মন্তং ৰিযাকরিংসূতি.
বোধিসত্তস্স ¶ জাতকালে সুপিনপটিগ্গাহকা চেৰ লক্খণপটিগ্গাহকা চ অট্ঠ ব্রাহ্মণা. তেসু তযো দ্ৰেধা ব্যাকরিংসু – ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারং অজ্ঝাৰসমানো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজমানো বুদ্ধো’’তি. পঞ্চ ব্রাহ্মণা একংসব্যাকরণা অহেসুং – ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারে ন তিট্ঠতি, বুদ্ধোৰ হোতী’’তি. তেসু পুরিমা তযো যথামন্তপদং গতা, ইমে পন পঞ্চ মন্তপদং অতিক্কন্তা. তে অত্তনা লদ্ধং পুণ্ণপত্তং ঞাতকানং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ‘‘অযং মহাপুরিসো অগারং ন অজ্ঝাৰসিস্সতি, একন্তেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি নিব্বিতক্কা বোধিসত্তং উদ্দিস্স সমণপব্বজ্জং পব্বজিতা. তেসং পুত্তাতিপি ৰদন্তি. তং অট্ঠকথায পটিক্খিত্তং.
এতে কির দহরকালেযেৰ বহূ মন্তে জানিংসু, তস্মা তে ব্রাহ্মণা আচরিযট্ঠানে ঠপযিংসু. তে পচ্ছা অম্হেহি পুত্তদারজটং ছড্ডেত্ৰা ন সক্কা ভৰিস্সতি পব্বজিতুন্তি দহরকালেযেৰ পব্বজিত্ৰা রমণীযানি সেনাসনানি পরিভুঞ্জন্তা ৰিচরিংসু. কালেন কালং পন ‘‘কিং, ভো, মহাপুরিসো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো’’তি পুচ্ছন্তি. মনুস্সা, ‘‘কুহিং তুম্হে মহাপুরিসং পস্সিস্সথ, তীসু পাসাদেসু তিৰিধনাটকমজ্ঝে দেৰো ৰিয সম্পত্তিং অনুভোতী’’তি ৰদন্তি. তে সুত্ৰা, ‘‘ন তাৰ মহাপুরিসস্স ঞাণং পরিপাকং গচ্ছতী’’তি অপ্পোস্সুক্কা ৰিহরিংসুযেৰ. কস্মা পনেত্থ ভগৰা, ‘‘বহুকারা খো ইমে পঞ্চৰগ্গিযা’’তি আহ? কিং উপকারকানংযেৰ এস ধম্মং দেসেতি, অনুপকারকানং ন দেসেতীতি? নো ন দেসেতি. পরিচযৰসেন হেস আল়ারঞ্চেৰ কালামং উদকঞ্চ রামপুত্তং ওলোকেসি. এতস্মিং পন বুদ্ধক্খেত্তে ঠপেত্ৰা অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞং পঠমং ধম্মং সচ্ছিকাতুং সমত্থো নাম নত্থি. কস্মা? তথাৰিধউপনিস্সযত্তা.
পুব্বে ¶ কির পুঞ্ঞকরণকালে দ্ৰে ভাতরো অহেসুং. তে একতোৰ সস্সং অকংসু. তত্থ জেট্ঠকস্স ¶ ‘‘একস্মিং সস্সে নৰৰারে অগ্গসস্সদানং মযা দাতব্ব’’ন্তি অহোসি. সো ৰপ্পকালে বীজগ্গং নাম দত্ৰা গব্ভকালে কনিট্ঠেন সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘গব্ভকালে গব্ভং ফালেত্ৰা দস্সামা’’তি. কনিট্ঠো ‘‘তরুণসস্সং নাসেতুকামোসী’’তি আহ. জেট্ঠো কনিট্ঠস্স অননুৰত্তনভাৰং ¶ ঞত্ৰা খেত্তং ৰিভজিত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসতো গব্ভং ফালেত্ৰা খীরং নীহরিত্ৰা সপ্পিফাণিতেহি যোজেত্ৰা অদাসি, পুথুককালে পুথুকং কারেত্ৰা অদাসি, লাযনে লাযনগ্গং ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং কলাপাদীসু কলাপগ্গং খল়গ্গং ভণ্ডগ্গং কোট্ঠগ্গন্তি এৰং একসস্সে নৰৰারে অগ্গদানং অদাসি. কনিট্ঠো পনস্স উদ্ধরিত্ৰা অদাসি, তেসু জেট্ঠো অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো জাতো, কনিট্ঠো সুভদ্দপরিব্বাজকো. ইতি একস্মিং সস্সে নৰন্নং অগ্গদানানং দিন্নত্তা ঠপেত্ৰা থেরং অঞ্ঞো পঠমং ধম্মং সচ্ছিকাতুং সমত্থো নাম নত্থি. ‘‘বহুকারা খো ইমে পঞ্চৰগ্গিযা’’তি ইদং পন উপকারানুস্সরণমত্তকেনেৰ ৰুত্তং.
ইসিপতনে মিগদাযেতি তস্মিং কির পদেসে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পচ্চেকসম্বুদ্ধা গন্ধমাদনপব্বতে সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিযা ৰীতিনামেত্ৰা নিরোধা ৰুট্ঠায নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায আকাসেন আগন্ত্ৰা নিপতন্তি. তত্থ চীৰরং পারুপিত্ৰা নগরে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চা গমনকালেপি ততোযেৰ উপ্পতিত্ৰা গচ্ছন্তি. ইতি ইসযো এত্থ নিপতন্তি উপ্পতন্তি চাতি তং ঠানং ইসিপতনন্তি সঙ্খং গতং. মিগানং পন অভযত্থায দিন্নত্তা মিগদাযোতি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ইসিপতনে মিগদাযে’’তি.
২৮৫. অন্তরা চ গযং অন্তরা চ বোধিন্তি গযায চ বোধিস্স চ ৰিৰরে তিগাৰুতন্তরে ঠানে. বোধিমণ্ডতো হি গযা তীণি গাৰুতানি. বারাণসী অট্ঠারস যোজনানি. উপকো বোধিমণ্ডস্স চ গযায চ অন্তরে ভগৰন্তং অদ্দস. অন্তরাসদ্দেন পন যুত্তত্তা উপযোগৰচনং কতং. ঈদিসেসু চ ঠানেসু অক্খরচিন্তকা ‘‘অন্তরা গামঞ্চ নদিঞ্চ যাতী’’তি এৰং একমেৰ অন্তরাসদ্দং পযুজ্জন্তি. সো দুতিযপদেনপি যোজেতব্বো হোতি ¶ . অযোজিযমানে উপযোগৰচনং ন পাপুণাতি. ইধ পন যোজেত্ৰা এৰ ৰুত্তোতি. অদ্ধানমগ্গপটিপন্নন্তি অদ্ধানসঙ্খাতং মগ্গং পটিপন্নং, দীঘমগ্গপটিপন্নন্তি অত্থো. অদ্ধানমগ্গগমনসমযস্স হি ৰিভঙ্গে ‘‘অদ্ধযোজনং গচ্ছিস্সামীতি ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তিআদিৰচনতো ¶ ¶ (পাচি. ২১৮) অদ্ধযোজনম্পি অদ্ধানমগ্গো হোতি. বোধিমণ্ডতো পন গযা তিগাৰুতং.
সব্বাভিভূতি সব্বং তেভূমকধম্মং অভিভৰিত্ৰা ঠিতো. সব্বৰিদূতি সব্বং চতুভূমকধম্মং অৰেদিং অঞ্ঞাসিং. সব্বেসু ধম্মেসু অনুপলিত্তোতি সব্বেসু তেভূমকধম্মেসু কিলেসলেপনেন অনুপলিত্তো. সব্বং জহোতি সব্বং তেভূমকধম্মং জহিত্ৰা ঠিতো. তণ্হাক্খযে ৰিমুত্তোতি তণ্হাক্খযে নিব্বানে আরম্মণতো ৰিমুত্তো. সযং অভিঞ্ঞাযাতি সব্বং চতুভূমকধম্মং অত্তনাৰ জানিত্ৰা. কমুদ্দিসেয্যন্তি কং অঞ্ঞং ‘‘অযং মে আচরিযো’’তি উদ্দিসেয্যং.
ন মে আচরিযো অত্থীতি লোকুত্তরধম্মে ময্হং আচরিযো নাম নত্থি. নত্থি মে পটিপুগ্গলোতি ময্হং পটিভাগপুগ্গলো নাম নত্থি. সম্মাসম্বুদ্ধোতি সহেতুনা নযেন চত্তারি সচ্চানি সযং বুদ্ধো. সীতিভূতোতি সব্বকিলেসগ্গিনিব্বাপনেন সীতিভূতো. কিলেসানংযেৰ নিব্বুতত্তা নিব্বুতো. কাসিনং পুরন্তি কাসিরট্ঠে নগরং. আহঞ্ছং অমতদুন্দুভিন্তি ধম্মচক্কপটিলাভায অমতভেরিং পহরিস্সামীতি গচ্ছামি. অরহসি অনন্তজিনোতি অনন্তজিনোতি ভৰিতুং যুত্তো. হুপেয্য পাৰুসোতি, আৰুসো, এৰম্পি নাম ভৰেয্য. পক্কামীতি ৰঙ্কহারজনপদং নাম অগমাসি.
তত্থেকং মিগলুদ্দকগামকং নিস্সায ৰাসং কপ্পেসি. জেট্ঠকলুদ্দকো তং উপট্ঠাসি. তস্মিঞ্চ জনপদে চণ্ডা মক্খিকা হোন্তি. অথ নং একায চাটিযা ৰসাপেসুং, মিগলুদ্দকো দূরে মিগৰং গচ্ছন্তো ‘‘অম্হাকং অরহন্তে মা পমজ্জী’’তি ছাৰং নাম ধীতরং আণাপেত্ৰা অগমাসি সদ্ধিং পুত্তভাতুকেহি. সা চস্স ধীতা দস্সনীযা হোতি কোট্ঠাসসম্পন্না. দুতিযদিৰসে উপকো ঘরং আগতো তং দারিকং সব্বং উপচারং কত্ৰা পরিৰিসিতুং ¶ উপগতং দিস্ৰা রাগেন অভিভূতো ভুঞ্জিতুম্পি অসক্কোন্তো ভাজনেন ভত্তং আদায ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ভত্তং একমন্তে নিক্খিপিত্ৰা সচে ছাৰং লভামি, জীৰামি, নো চে, মরামীতি নিরাহারো সযি. সত্তমে ¶ দিৰসে মাগৰিকো আগন্ত্ৰা ধীতরং উপকস্স পৰত্তিং পুচ্ছি. সা ‘‘একদিৰসমেৰ আগন্ত্ৰা পুন নাগতপুব্বো’’তি আহ. মাগৰিকো আগতৰেসেনেৰ নং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিস্সামীতি তংখণংযেৰ গন্ত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, অপ্ফাসুক’’ন্তি পাদে পরামসন্তো ¶ পুচ্ছি. উপকো নিত্থুনন্তো পরিৰত্ততিযেৰ. সো ‘‘ৰদথ ভন্তে, যং মযা সক্কা কাতুং, তং সব্বং করিস্সামী’’তি আহ. উপকো, ‘‘সচে ছাৰং লভামি, জীৰামি, নো চে, ইধেৰ মরণং সেয্যো’’তি আহ. জানাসি পন, ভন্তে, কিঞ্চি সিপ্পন্তি. ন জানামীতি. ন, ভন্তে, কিঞ্চি সিপ্পং অজানন্তেন সক্কা ঘরাৰাসং অধিট্ঠাতুন্তি.
সো আহ – ‘‘নাহং কিঞ্চি সিপ্পং জানামি, অপিচ তুম্হাকং মংসহারকো ভৰিস্সামি, মংসঞ্চ ৰিক্কীণিস্সামী’’তি. মাগৰিকো, ‘‘অম্হাকম্পি এতদেৰ রুচ্চতী’’তি উত্তরসাটকং দত্ৰা ঘরং আনেত্ৰা ধীতরং অদাসি. তেসং সংৰাসমন্ৰায পুত্তো ৰিজাযি. সুভদ্দোতিস্স নামং অকংসু. ছাৰা তস্স রোদনকালে ‘‘মংসহারকস্স পুত্ত, মিগলুদ্দকস্স পুত্ত মা রোদী’’তিআদীনি ৰদমানা পুত্ততোসনগীতেন উপকং উপ্পণ্ডেসি. ভদ্দে ত্ৰং মং অনাথোতি মঞ্ঞসি. অত্থি মে অনন্তজিনো নাম সহাযো. তস্সাহং সন্তিকে গমিস্সামীতি আহ. ছাৰা এৰমযং অট্টীযতীতি ঞত্ৰা পুনপ্পুনং কথেতি. সো একদিৰসং অনারোচেত্ৰাৰ মজ্ঝিমদেসাভিমুখো পক্কামি.
ভগৰা চ তেন সমযেন সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে মহাৰিহারে. অথ খো ভগৰা পটিকচ্চেৰ ভিক্খূ আণাপেসি – ‘‘যো, ভিক্খৰে, ‘অনন্তজিনো’তি পুচ্ছমানো আগচ্ছতি, তস্স মং দস্সেয্যাথা’’তি. উপকোপি খো ‘‘কুহিং অনন্তজিনো ৰসতী’’তি পুচ্ছন্তো অনুপুব্বেন সাৰত্থিং আগন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ঠত্ৰা কুহিং অনন্তজিনোতি পুচ্ছি. তং ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকং নযিংসু. সো ভগৰন্তং দিস্ৰা – ‘‘সঞ্জানাথ মং ভগৰা’’তি আহ. আম, উপক, সঞ্জানামি, কুহিং পন ত্ৰং ৰসিত্থাতি. ৰঙ্কহারজনপদে, ভন্তেতি. উপক, মহল্লকোসি জাতো পব্বজিতুং সক্খিস্সসীতি. পব্বজিস্সামি, ভন্তেতি. ভগৰা পব্বাজেত্ৰা তস্স কম্মট্ঠানং অদাসি. সো কম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তো অনাগামিফলে ¶ পতিট্ঠায কালং কত্ৰা অৰিহেসু ¶ নিব্বত্তো. নিব্বত্তক্খণেযেৰ অরহত্তং পাপুণীতি. অৰিহেসু নিব্বত্তমত্তা হি সত্ত জনা অরহত্তং পাপুণিংসু, তেসং সো অঞ্ঞতরো.
ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘অৰিহং ¶ উপপন্নাসে, ৰিমুত্তা সত্ত ভিক্খৰো;
রাগদোসপরিক্খীণা, তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকং.
উপকো পলগণ্ডো চ, পুক্কুসাতি চ তে তযো;
ভদ্দিযো খণ্ডদেৰো চ, বহুরগ্গি চ সঙ্গিযো;
তে হিত্ৰা মানুসং দেহং, দিব্বযোগং উপজ্ঝগু’’ন্তি. (সং. নি. ১.১০৫);
২৮৬. সণ্ঠপেসুন্তি কতিকং অকংসু. বাহুল্লিকোতি চীৰরবাহুল্লাদীনং অত্থায পটিপন্নো. পধানৰিব্ভন্তোতি পধানতো ৰিব্ভন্তো ভট্ঠো পরিহীনো. আৰত্তো বাহুল্লাযাতি চীৰরাদীনং বহুলভাৰত্থায আৰত্তো. অপিচ খো আসনং ঠপেতব্বন্তি অপিচ খো পনস্স উচ্চকুলে নিব্বত্তস্স আসনমত্তং ঠপেতব্বন্তি ৰদিংসু. নাসক্খিংসূতি বুদ্ধানুভাৰেন বুদ্ধতেজসা অভিভূতা অত্তনো কতিকায ঠাতুং নাসক্খিংসু. নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরন্তীতি গোতমাতি, আৰুসোতি চ ৰদন্তি. আৰুসো গোতম, মযং উরুৰেলাযং পধানকালে তুয্হং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিচরিম্হা, মুখোদকং দন্তকট্ঠং অদম্হা, ৰুত্থপরিৰেণং সম্মজ্জিম্হা, পচ্ছা কো তে ৰত্তপ্পটিপত্তিমকাসি, কচ্চি অম্হেসু পক্কন্তেসু ন চিন্তযিত্থাতি এৰরূপিং কথং কথেন্তীতি অত্থো. ইরিযাযাতি দুক্করইরিযায. পটিপদাযাতি দুক্করপটিপত্তিযা. দুক্করকারিকাযাতি পসতপসত-মুগ্গযূসাদিআহরকরণাদিনা দুক্করকরণেন. অভিজানাথ মে নোতি অভিজানাথ নু মম. এৰরূপং পভাৰিতমেতন্তি এতং এৰরূপং ৰাক্যভেদন্তি অত্থো. অপি নু অহং উরুৰেলায পধানে তুম্হাকং সঙ্গণ্হনত্থং অনুক্কণ্ঠনত্থং রত্তিং ৰা দিৰা ¶ ৰা আগন্ত্ৰা, – ‘‘আৰুসো, মা ৰিতক্কযিত্থ, ময্হং ওভাসো ৰা নিমিত্তং ৰা পঞ্ঞাযতী’’তি এৰরূপং কঞ্চি ৰচনভেদং অকাসিন্তি অধিপ্পাযো. তে একপদেনেৰ সতিং লভিত্ৰা উপ্পন্নগারৰা, ‘‘হন্দ অদ্ধা এস বুদ্ধো জাতো’’তি সদ্দহিত্ৰা নো হেতং, ভন্তেতি আহংসু. অসক্খিং খো অহং, ভিক্খৰে, পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ সঞ্ঞাপেতুন্তি অহং ¶ , ভিক্খৰে, পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ বুদ্ধো অহন্তি জানাপেতুং অসক্খিং. তদা পন ভগৰা উপোসথদিৰসেযেৰ আগচ্ছি. অত্তনো বুদ্ধভাৰং জানাপেত্ৰা কোণ্ডঞ্ঞত্থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তং কথেসি. সুত্তপরিযোসানে থেরো অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে ¶ পতিট্ঠাসি. সূরিযে ধরমানেযেৰ দেসনা নিট্ঠাসি. ভগৰা তত্থেৰ ৰস্সং উপগচ্ছি.
দ্ৰেপি সুদং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ওৰদামীতিআদি পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায পিণ্ডপাতত্থাযপি গামং অপ্পৰিসনদীপনত্থং ৰুত্তং. তেসঞ্হি ভিক্খূনং কম্মট্ঠানেসু উপ্পন্নমলৰিসোধনত্থং ভগৰা অন্তোৰিহারেযেৰ অহোসি. উপ্পন্নে উপ্পন্নে কম্মট্ঠানমলে তেপি ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছন্তি. ভগৰাপি তেসং নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা মলং ৰিনোদেতি. অথ নেসং ভগৰতা এৰং নীহটভত্তেন ওৰদিযমানানং ৰপ্পত্থেরো পাটিপদদিৰসে সোতাপন্নো অহোসি. ভদ্দিযত্থেরো দুতিযাযং, মহানামত্থেরো ততিযাযং, অস্সজিত্থেরো চতুত্থিযং. পক্খস্স পন পঞ্চমিযং সব্বেৰ তে একতো সন্নিপাতেত্ৰা অনত্তলক্খণসুত্তং কথেসি, সুত্তপরিযোসানে সব্বেপি অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. তেনাহ – ‘‘অথ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ মযা এৰং ওৰদিযমানা…পে… অনুত্তরং যোগক্খেমং নিব্বানং অজ্ঝগমংসু…পে… নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি. এত্তকং কথামগ্গং ভগৰা যং পুব্বে অৰচ – ‘‘তুম্হেপি মমঞ্চেৰ পঞ্চৰগ্গিযানঞ্চ মগ্গং আরুল়্হা, অরিযপরিযেসনা তুম্হাকং পরিযেসনা’’তি ইমং একমেৰ অনুসন্ধিং দস্সেন্তো আহরি.
২৮৭. ইদানি যস্মা ন অগারিযানংযেৰ পঞ্চকামগুণপরিযেসনা ¶ হোতি, অনগারিযানম্পি চত্তারো পচ্চযে অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তানং পঞ্চকামগুণৰসেন অনরিযপরিযেসনা হোতি, তস্মা তং দস্সেতুং পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণাতিআদিমাহ. তত্থ নৰরত্তেসু পত্তচীৰরাদীসু চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপাতিআদযো চত্তারো কামগুণা লব্ভন্তি. রসো পনেত্থ পরিভোগরসো হোতি. মনুঞ্ঞে পিণ্ডপাতে ভেসজ্জে চ পঞ্চপি লব্ভন্তি. সেনাসনম্হি চীৰরে ৰিয চত্তারো. রসো পন এত্থাপি পরিভোগরসোৰ. যে হি কেচি, ভিক্খৰেতি কস্মা আরভি? এৰং পঞ্চ কামগুণে দস্সেত্ৰা ইদানি যে এৰং ৰদেয্যুং, ‘‘পব্বজিতকালতো পট্ঠায অনরিযপরিযেসনা নাম কুতো, অরিযপরিযেসনাৰ পব্বজিতান’’ন্তি, তেসং পটিসেধনত্থায ‘‘পব্বজিতানম্পি চতূসু পচ্চযেসু অপ্পচ্চৰেক্খণপরিভোগো অনরিযপরিযেসনা ¶ এৰা’’তি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. তত্থ গধিতাতি তণ্হাগেধেন গধিতা. মুচ্ছিতাতি তণ্হামুচ্ছায মুচ্ছিতা ¶ . অজ্ঝোপন্নাতি তণ্হায অজ্ঝোগাল়্হা. অনাদীনৰদস্সাৰিনোতি আদীনৰং অপস্সন্তা. অনিস্সরণপঞ্ঞাতি নিস্সরণং ৰুচ্চতি পচ্চৰেক্খণঞাণং. তে তেন ৰিরহিতা.
ইদানি তস্সত্থস্স সাধকং উপমং দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্রেৰং ওপম্মসংসন্দনং ৰেদিতব্বং – আরঞ্ঞকমগো ৰিয হি সমণব্রাহ্মণা, লুদ্দকেন অরঞ্ঞে ঠপিতপাসো ৰিয চত্তারো পচ্চযা, তস্স লুদ্দস্স পাসরাসিং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা সযনকালো ৰিয তেসং চত্তারো পচ্চযে অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভোগকালো. লুদ্দকে আগচ্ছন্তে মগস্স যেন কামং অগমনকালো ৰিয সমণব্রাহ্মণানং মারস্স যথাকামকরণীযকালো, মারৰসং উপগতভাৰোতি অত্থো. মগস্স পন অবদ্ধস্স পাসরাসিং অধিসযিতকালো ৰিয সমণব্রাহ্মণানং চতূসু পচ্চযেসু পচ্চৰেক্খণপরিভোগো, লুদ্দকে আগচ্ছন্তে মগস্স যেন কামং গমনং ৰিয সমণব্রাহ্মণানং মারৰসং অনুপগমনং ৰেদিতব্বং. ৰিস্সত্থোতি নিব্ভযো নিরাসঙ্কো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
পাসরাসিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অরিযপরিযেসনাতিপি এতস্সেৰ নামং.
৭. চূল়হত্থিপদোপমসুত্তৰণ্ণনা
২৮৮. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়হত্থিপদোপমসুত্তং. তত্থ সব্বসেতেন ৰল়ৰাভিরথেনাতি, ‘‘সেতা সুদং অস্সা যুত্তা হোন্তি সেতালঙ্কারা. সেতো রথো সেতালঙ্কারো সেতপরিৰারো, সেতা রস্মিযো, সেতা পতোদলট্ঠি, সেতং ছত্তং, সেতং উণ্হীসং, সেতানি ৰত্থানি, সেতা উপাহনা, সেতায সুদং ৰালবীজনিযা বীজিযতী’’তি (সং. নি. ৫.৪) এৰং ৰুত্তেন সকলসেতেন চতূহি ৰল়ৰাহি যুত্তরথেন.
রথো ¶ চ নামেসো দুৰিধো হোতি – যোধরথো, অলঙ্কাররথোতি. তত্থ যোধরথো চতুরস্সসণ্ঠানো হোতি নাতিমহা, দ্ৰিন্নং তিণ্ণং ৰা জনানং গহণসমত্থো. অলঙ্কাররথো মহা হোতি, দীঘতো দীঘো, পুথুলতো পুথুলো. তত্থ ছত্তগ্গাহকো ৰালবীজনিগ্গাহকো তালৰণ্টগ্গাহকোতি এৰং অট্ঠ ৰা দস ৰা সুখেন ঠাতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা নিপজ্জিতুং ৰা সক্কোন্তি, অযম্পি অলঙ্কাররথোযেৰ. সো সব্বো সচক্কপঞ্জরকুব্বরো রজতপরিক্খিত্তো অহোসি. ৰল়ৰা পকতিযা সেতৰণ্ণাৰ. পসাধনম্পি তাদিসং রজতমযং অহোসি. রস্মিযোপি রজতপনাল়ি সুপরিক্খিত্তা. পতোদলট্ঠিপি রজতপরিক্খিত্তা. ব্রাহ্মণোপি সেতৰত্থং নিৰাসেত্ৰা সেতংযেৰ উত্তরাসঙ্গমকাসি, সেতৰিলেপনং ৰিলিম্পি, সেতমালং পিলন্ধি, দসসু অঙ্গুলীসু অঙ্গুলিমুদ্দিকা, কণ্ণেসু কুণ্ডলানীতি এৰমাদিঅলঙ্কারোপিস্স রজতমযোৰ অহোসি. পরিৰারব্রাহ্মণাপিস্স দসসহস্সমত্তা তথেৰ সেতৰত্থৰিলেপনমালালঙ্কারা অহেসুং. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বসেতেন ৰল়ৰাভিরথেনা’’তি.
সাৰত্থিযা নিয্যাতীতি সো কির ছন্নং ছন্নং মাসানং একৰারং নগরং পদক্খিণং করোতি. ইতো এত্তকেহি দিৰসেহি নগরং পদক্খিণং করিস্সতীতি পুরেতরমেৰ ঘোসনা করীযতি; তং সুত্ৰা যে নগরতো ন পক্কন্তা, তে ন পক্কমন্তি. যে পক্কন্তা, তেপি, ‘‘পুঞ্ঞৰতো সিরিসম্পত্তিং পস্সিস্সামা’’তি আগচ্ছন্তি. যং দিৰসং ব্রাহ্মণো নগরং অনুৰিচরতি, তদা পাতোৰ নগরৰীথিযো সম্মজ্জিত্ৰা ৰালিকং ওকিরিত্ৰা লাজপঞ্চমেহি পুপ্ফেহি ¶ অভিপ্পকিরিত্ৰা পুণ্ণঘটে ঠপেত্ৰা ¶ কদলিযো চ ধজে চ উস্সাপেত্ৰা সকলনগরং ধূপিতৰাসিতং করোন্তি. ব্রাহ্মণো পাতোৰ সীসং ন্হাযিত্ৰা পুরেভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সেতৰত্থাদীহি অত্তানং অলঙ্করিত্ৰা পাসাদা ওরুয্হ রথং অভিরুহতি. অথ নং তে ব্রাহ্মণা সব্বসেতৰত্থৰিলেপনমালালঙ্কারা সেতচ্ছত্তানি গহেত্ৰা পরিৰারেন্তি; ততো মহাজনস্স সন্নিপাতনত্থং পঠমংযেৰ তরুণদারকানং ফলাফলানি ৰিকিরিত্ৰা তদনন্তরং মাসকরূপানি; তদনন্তরং কহাপণে ৰিকিরন্তি; মহাজনা সন্নিপতন্তি. উক্কুট্ঠিযো চেৰ চেলুক্খেপা চ পৰত্তন্তি. অথ ব্রাহ্মণো মঙ্গলিকসোৰত্থিকাদীসু মঙ্গলানি চেৰ সুৰত্থিযো ¶ চ করোন্তেসু মহাসম্পত্তিযা নগরং অনুৰিচরতি. পুঞ্ঞৰন্তা মনুস্সা একভূমকাদিপাসাদে আরুয্হ সুকপত্তসদিসানি ৰাতপানকৰাটানি ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তি. ব্রাহ্মণোপি অত্তনো যসসিরিসম্পত্তিযা নগরং অজ্ঝোত্থরন্তো ৰিয দক্খিণদ্ৰারাভিমুখো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সাৰত্থিযা নিয্যাতী’’তি.
দিৰা দিৰস্সাতি দিৰসস্স দিৰা, মজ্ঝন্হকালেতি অত্থো. পিলোতিকং পরিব্বাজকন্তি পিলোতিকাতি এৰং ইত্থিলিঙ্গৰোহারৰসেন লদ্ধনামং পরিব্বাজকং. সো কির পরিব্বাজকো দহরো পঠমৰযে ঠিতো সুৰণ্ণৰণ্ণো বুদ্ধুপট্ঠাকো, পাতোৰ তথাগতস্স চেৰ মহাথেরানঞ্চ উপট্ঠানং কত্ৰা তিদণ্ডকুণ্ডিকাদিপরিক্খারং আদায জেতৰনা নিক্খমিত্ৰা নগরাভিমুখো পাযাসি. তং এস দূরতোৰ আগচ্ছন্তং অদ্দস. এতদৰোচাতি অনুক্কমেন সন্তিকং আগতং সঞ্জানিত্ৰা এতং, ‘‘হন্দ কুতো নু ভৰং ৰচ্ছাযনো আগচ্ছতী’’তি গোত্তং কিত্তেন্তো ৰচনং অৰোচ. পণ্ডিতো মঞ্ঞেতি ভৰং ৰচ্ছাযনো সমণং গোতমং পণ্ডিতোতি মঞ্ঞতি, উদাহু নোতি অযমেত্থ অত্থো.
কো চাহং, ভোতি, ভো, সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জাননে অহং কো নাম? কো চ সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জানিস্সামীতি কুতো চাহং সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জানিস্সামি, কেন কারণেন জানিস্সামীতি? এৰং সব্বথাপি অত্তনো অজাননভাৰং দীপেতি ¶ . সোপি নূনস্স তাদিসোৰাতি যো সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জানেয্য, সোপি নূন দস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো তাদিসো বুদ্ধোযেৰ ভৰেয্য. সিনেরুং ৰা হিমৰন্তং ৰা পথৰিং ৰা আকাসং ৰা পমেতুকামেন তপ্পমাণোৰ দণ্ডো ৰা রজ্জু ৰা ¶ লদ্ধুং ৰট্টতি. সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞং জানন্তেনপি তস্স ঞাণসদিসমেৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং লদ্ধুং ৰট্টতীতি দীপেতি. আদরৰসেন পনেত্থ আমেডিতং কতং. উল়ারাযাতি উত্তরায সেট্ঠায. কো চাহং, ভোতি, ভো, অহং সমণস্স গোতমস্স পসংসনে কো নাম? কো চ সমণং গোতমং পসংসিস্সামীতি কেন কারণেন পসংসিস্সামি? পসত্থপসত্থোতি সব্বগুণানং উত্তরিতরেহি সব্বলোকপসত্থেহি অত্তনো গুণেহেৰ পসত্থো, ন তস্স অঞ্ঞেহি পসংসনকিচ্চং অত্থি. যথা হি চম্পকপুপ্ফং ৰা নীলুপ্পলং ৰা পদুমং ৰা লোহিতচন্দনং ৰা অত্তনো ৰণ্ণগন্ধসিরিযাৰ ¶ পাসাদিকঞ্চেৰ সুগন্ধঞ্চ, ন তস্স আগন্তুকেহি ৰণ্ণগন্ধেহি থোমনকিচ্চং অত্থি. যথা চ মণিরতনং ৰা চন্দমণ্ডলং ৰা অত্তনো আলোকেনেৰ ওভাসতি, ন তস্স অঞ্ঞেন ওভাসনকিচ্চং অত্থি. এৰং সমণো গোতমো সব্বলোকপসত্থেহি অত্তনো গুণেহেৰ পসত্থো থোমিতো সব্বলোকস্স সেট্ঠতং পাপিতো, ন তস্স অঞ্ঞেন পসংসনকিচ্চং অত্থি. পসত্থেহি ৰা পসত্থোতিপি পসত্থপসত্থো.
কে পসত্থা নাম? রাজা পসেনদি কোসলো কাসিকোসলৰাসিকেহি পসত্থো, বিম্বিসারো অঙ্গমগধৰাসীহি. ৰেসালিকা লিচ্ছৰী ৰজ্জিরট্ঠৰাসীহি পসত্থা. পাৰেয্যকা মল্লা, কোসিনারকা মল্লা, অঞ্ঞেপি তে তে খত্তিযা তেহি তেহি জানপদেহি পসত্থা. চঙ্কীআদযো ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণগণেহি, অনাথপিণ্ডিকাদযো উপাসকা অনেকসতেহি উপাসকগণেহি, ৰিসাখাদযো উপাসিকা অনেকসতাহি উপাসিকাহি, সকুলুদাযিআদযো পরিব্বাজকা অনেকেহি পরিব্বাজকসতেহি, উপ্পলৰণ্ণাথেরিআদিকা মহাসাৰিকা অনেকেহি ভিক্খুনিসতেহি, সারিপুত্তত্থেরাদযো মহাসাৰকা অনেকসতেহি ¶ ভিক্খূহি, সক্কাদযো দেৰা অনেকসহস্সেহি দেৰেহি, মহাব্রহ্মাদযো ব্রহ্মানো অনেকসহস্সেহি ব্রহ্মেহি পসত্থা. তে সব্বেপি দসবলং থোমেন্তি ৰণ্ণেন্তি, পসংসন্তীতি ভগৰা ‘‘পসত্থপসত্থো’’তি ৰুচ্চতি.
অত্থৰসন্তি অত্থানিসংসং. অথস্স পরিব্বাজকো অত্তনো পসাদকারণং আচিক্খন্তো সেয্যথাপি, ভো, কুসলো নাগৰনিকোতিআদিমাহ. তত্থ নাগৰনিকোতি নাগৰনৰাসিকো অনুগ্গহিতসিপ্পো পুরিসো. পরতো পন উগ্গহিতসিপ্পো পুরিসো নাগৰনিকোতি আগতো. চত্তারি পদানীতি চত্তারি ঞাণপদানি ঞাণৰলঞ্জানি, ঞাণেন অক্কন্তট্ঠানানীতি অত্থো.
২৮৯. খত্তিযপণ্ডিতেতিআদীসু ¶ পণ্ডিতেতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতে. নিপুণেতি সণ্হে সুখুমবুদ্ধিনো, সুখুমঅত্থন্তরপটিৰিজ্ঝনসমত্থে. কতপরপ্পৰাদেতি ৰিঞ্ঞাতপরপ্পৰাদে চেৰ পরেহি সদ্ধিং কতৰাদপরিচযে চ. ৰালৰেধিরূপেতি ৰালৰেধিধনুগ্গহসদিসে. তে ভিন্দন্তা মঞ্ঞে চরন্তীতি ৰালৰেধি ¶ ৰিয ৰালং সুখুমানিপি পরেসং দিট্ঠিগতানি অত্তনো পঞ্ঞাগতেন ভিন্দন্তা ৰিয চরন্তীতি অত্থো. পঞ্হং অভিসঙ্খরোন্তীতি দুপদম্পি তিপদম্পি চতুপ্পদম্পি পঞ্হং করোন্তি. ৰাদং আরোপেস্সামাতি দোসং আরোপেস্সাম. ন চেৰ সমণং গোতমং পঞ্হং পুচ্ছন্তীতি; কস্মা ন পুচ্ছন্তি? ভগৰা কির পরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেন্তো পরিসায অজ্ঝাসযং ওলোকেতি, ততো পস্সতি – ‘‘ইমে খত্তিযপণ্ডিতা গুল়্হং রহস্সং পঞ্হং ওৰট্টিকসারং কত্ৰা আগতা’’তি. সো তেহি অপুট্ঠোযেৰ এৰরূপে পঞ্হে পুচ্ছায এত্তকা দোসা, ৰিস্সজ্জনে এত্তকা, অত্থে পদে অক্খরে এত্তকাতি ইমে পঞ্হে পুচ্ছন্তো এৰং পুচ্ছেয্য, ৰিস্সজ্জেন্তো এৰং ৰিস্সজ্জেয্যাতি, ইতি ওৰট্টিকসারং কত্ৰা আনীতে পঞ্হে ধম্মকথায অন্তরে পক্খিপিত্ৰা ৰিদ্ধংসেতি. খত্তিযপণ্ডিতা ‘‘সেয্যো ৰত নো, যে মযং ইমে পঞ্হে ন পুচ্ছিম্হা, সচে হি মযং পুচ্ছেয্যাম, অপ্পতিট্ঠেৰ নো কত্ৰা সমণো গোতমো খিপেয্যা’’তি অত্তমনা ভৰন্তি.
অপিচ বুদ্ধা নাম ধম্মং দেসেন্তা পরিসং মেত্তায ফরন্তি, মেত্তাফরণেন দসবলে মহাজনস্স চিত্তং পসীদতি, বুদ্ধা চ নাম রূপগ্গপ্পত্তা হোন্তি দস্সনসম্পন্না মধুরস্সরা মুদুজিৰ্হা সুফুসিতদন্তাৰরণা ¶ অমতেন হদযং সিঞ্চন্তা ৰিয ধম্মং কথেন্তি. তত্র নেসং মেত্তাফরণেন পসন্নচিত্তানং এৰং হোতি – ‘‘এৰরূপং অদ্ৰেজ্ঝকথং অমোঘকথং নিয্যানিককথং কথেন্তেন ভগৰতা সদ্ধিং ন সক্খিস্সাম পচ্চনীকগ্গাহং গণ্হিতু’’ন্তি অত্তনো পসন্নভাৰেনেৰ ন পুচ্ছন্তি.
অঞ্ঞদত্থূতি একংসেন. সাৰকা সম্পজ্জন্তীতি সরণগমনৰসেন সাৰকা হোন্তি. তদনুত্তরন্তি তং অনুত্তরং. ব্রহ্মচরিযপরিযোসানন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স পরিযোসানভূতং অরহত্তফলং, তদত্থায হি তে পব্বজন্তি. মনং ৰত, ভো, অনস্সামাতি, ভো, সচে মযং ন উপসঙ্কমেয্যাম, ইমিনা থোকেন অনুপসঙ্কমনমত্তেন অপযিরুপাসনমত্তেনেৰ নট্ঠা ভৰেয্যাম. উপসঙ্কমনমত্তকেন পনম্হা ন নট্ঠাতি অত্থো. দুতিযপদং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং. অস্সমণাৰ সমানাতিআদীসু ¶ পাপানং অসমিতত্তা অস্সমণাৰ. অবাহিতত্তা চ পন অব্রাহ্মণাৰ. কিলেসারীনং অহতত্তা অনরহন্তোযেৰ সমানাতি অত্থো.
২৯০. উদানং উদানেসীতি উদাহারং উদাহরি. যথা হি যং তেলং মানং গহেতুং ন সক্কোতি, ৰিস্সন্দিত্ৰা গচ্ছতি, তং অৰসেকোতি ৰুচ্চতি, যঞ্চ ¶ জলং তল়াকং গহেতুং ন সক্কোতি, অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গচ্ছতি, তং ওঘোতি ৰুচ্চতি. এৰমেৰ যং পীতিমযং ৰচনং হদযং গহেতুং ন সক্কোতি, অধিকং হুত্ৰা অন্তো অসণ্ঠহিত্ৰা বহি নিক্খমতি, তং উদানন্তি ৰুচ্চতি. এৰরূপং পীতিমযং ৰচনং নিচ্ছারেসীতি অত্থো. হত্থিপদোপমোতি হত্থিপদং উপমা অস্স ধম্মস্সাতি হত্থিপদোপমো. সো ন এত্তাৰতা ৰিত্থারেন পরিপূরো হোতীতি দস্সেতি. নাগৰনিকোতি উগ্গহিতহত্থিসিপ্পো হত্থিৰনচারিকো. অথ কস্মা ইধ কুসলোতি ন ৰুত্তোতি? পরতো ‘‘যো হোতি কুসলো’’তি ৰিভাগদস্সনতো. যো হি কোচি পৰিসতি, যো পন কুসলো হোতি, সো নেৰ তাৰ নিট্ঠং গচ্ছতি. তস্মা ইধ কুসলোতি অৰত্ৰা পরতো ৰুত্তো.
২৯১. ৰামনিকাতি রস্সা আযামতোপি ন দীঘা মহাকুচ্ছিহত্থিনিযো. উচ্চা চ নিসেৰিতন্তি সত্তট্ঠরতনুব্বেধে ৰটরুক্খাদীনং খন্ধপ্পদেসে ঘংসিতট্ঠানং. উচ্চা কাল়ারিকাতি উচ্চা চ যট্ঠিসদিসপাদা হুত্ৰা, কাল়ারিকা চ দন্তানং কল়ারতায. তাসং কির একো দন্তো উন্নতো হোতি, একো ওনতো. উভোপি চ ৰিরল়া হোন্তি, ন আসন্না. উচ্চা ¶ চ দন্তেহি আরঞ্জিতানীতি সত্তট্ঠরতনুব্বেধে ৰটরুক্খাদীনং খন্ধপ্পদেসে ফরসুনা পহতট্ঠানং ৰিয দাট্ঠাহি ছিন্নট্ঠানং. উচ্চা কণেরুকা নামাতি উচ্চা চ যট্ঠিসদিসদীঘপাদা হুত্ৰা, কণেরুকা চ দন্তানং কণেরুতায, তা কির মকুল়দাঠা হোন্তি. তস্মা কণেরুকাতি ৰুচ্চন্তি. সো নিট্ঠং গচ্ছতীতি সো নাগৰনিকো যস্স ৰতাহং নাগস্স অনুপদং আগতো, অযমেৰ সো, ন অঞ্ঞো. যঞ্হি অহং পঠমং পদং দিস্ৰা ৰামনিকানং পদং ইদং ভৰিস্সতীতি নিট্ঠং ন গতো, যম্পি ততো ওরভাগে দিস্ৰা কাল়ারিকানং ভৰিস্সতি, কণেরুকানং ভৰিস্সতীতি নিট্ঠং ন গতো, সব্বং তং ইমস্সেৰ মহাহত্থিনো পদন্তি মহাহত্থিং দিস্ৰাৰ নিট্ঠং গচ্ছতি.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – নাগৰনং ৰিয হি আদিতো পট্ঠায যাৰ নীৰরণপ্পহানা ধম্মদেসনা ৰেদিতব্বা. কুসলো নাগৰনিকো ৰিয যোগাৰচরো; মহানাগো ৰিয ¶ সম্মাসম্বুদ্ধো; মহন্তং হত্থিপদং ৰিয ঝানাভিঞ্ঞা. নাগৰনিকস্স তত্থ তত্থ হত্থিপদং দিস্ৰাপি ৰামনিকানং পদং ভৰিস্সতি, কাল়ারিকানং কণেরুকানং পদং ভৰিস্সতীতি অনিট্ঠঙ্গতভাৰো ৰিয যোগিনো, ইমা ঝানাভিঞ্ঞা নাম বাহিরকপরিব্বাজকানম্পি ¶ সন্তীতি অনিট্ঠঙ্গতভাৰো. নাগৰনিকস্স, তত্থ তত্থ মযা দিট্ঠং পদং ইমস্সেৰ মহাহত্থিনো, ন অঞ্ঞস্সাতি মহাহত্থিং দিস্ৰা নিট্ঠঙ্গমনং ৰিয অরিযসাৰকস্স অরহত্তং পত্ৰাৰ নিট্ঠঙ্গমনং. ইদঞ্চ পন ওপম্মসংসন্দনং মত্থকে ঠত্ৰাপি কাতুং ৰট্টতি. ইমস্মিম্পি ঠানে ৰট্টতিযেৰ. অনুক্কমাগতং পন পাল়িপদং গহেত্ৰা ইধেৰ কতং. তত্থ ইধাতি দেসাপদেসে নিপাতো. স্ৰাযং কত্থচি লোকং উপাদায ৰুচ্চতি. যথাহ – ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতী’’তি (দী. নি. ১.২৭৯). কত্থচি সাসনং. যথাহ – ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো’’তি (অ. নি. ৪.২৪১). কত্থচি ওকাসং. যথাহ –
‘‘ইধেৰ তিট্ঠমানস্স, দেৰভূতস্স মে সতো;
পুনরাযু চ মে লদ্ধো, এৰং জানাহি মারিসা’’তি. (দী. নি. ২.৩৬৯; দী. নি. অট্ঠ. ১.১৯০);
কত্থচি ¶ পদপূরণমত্তমেৰ. যথাহ – ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী অস্সং পৰারিতো’’তি (ম. নি. ১.৩০). ইধ পন লোকং উপাদায ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘ব্রাহ্মণ ইমস্মিং লোকে তথাগতো উপ্পজ্জতি অরহং…পে… বুদ্ধো ভগৰা’’তি.
তত্থ তথাগতসদ্দো মূলপরিযাযে, অরহন্তিআদযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা. লোকে উপ্পজ্জতীতি এত্থ পন লোকোতি ওকাসলোকো সত্তলোকো সঙ্খারলোকোতি তিৰিধো. ইধ পন সত্তলোকো অধিপ্পেতো. সত্তলোকে উপ্পজ্জমানোপি চ তথাগতো ন দেৰলোকে, ন ব্রহ্মলোকে, মনুস্সলোকেযেৰ উপ্পজ্জতি. মনুস্সলোকেপি ন অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে, ইমস্মিংযেৰ চক্কৰাল়ে. তত্রাপি ন সব্বট্ঠানেসু, ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো. তস্সাপরেন মহাসালো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো ¶ , ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায ¶ দিসায উসিরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি (মহাৰ. ২৫৯) এৰং পরিচ্ছিন্নে আযামতো তিযোজনসতে ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যযোজনসতে পরিক্খেপতো নৰযোজনসতে মজ্ঝিমপদেসে উপ্পজ্জতি. ন কেৰলঞ্চ তথাগতোৰ, পচ্চেকবুদ্ধা অগ্গসাৰকা অসীতি মহাথেরা বুদ্ধমাতা বুদ্ধপিতা চক্কৰত্তী রাজা অঞ্ঞে চ সারপ্পত্তা ব্রাহ্মণগহপতিকা এত্থেৰ উপ্পজ্জন্তি. তত্থ তথাগতো সুজাতায দিন্নমধুপাযসভোজনতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গো, তাৰ উপ্পজ্জতি নাম. অরহত্তফলে উপ্পন্নো নাম. মহাভিনিক্খমনতো ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গো. তুসিতভৰনতো ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গো. দীপঙ্করপাদমূলতো ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গো, তাৰ উপ্পজ্জতি নাম. অরহত্তফলে উপ্পন্নো নাম. ইধ সব্বপঠমং উপ্পন্নভাৰং সন্ধায উপ্পজ্জতীতি ৰুত্তং ¶ , তথাগতো লোকে উপ্পন্নো হোতীতি অযঞ্হেত্থ অত্থো.
সো ইমং লোকন্তি সো ভগৰা ইমং লোকং, ইদানি ৰত্তব্বং নিদস্সেতি. সদেৰকন্তি সহ দেৰেহি সদেৰকং. এৰং সহ মারেন সমারকং. সহ ব্রহ্মুনা সব্রহ্মকং. সহ সমণব্রাহ্মণেহি সস্সমণব্রাহ্মণিং. পজাতত্তা পজা, তং পজং. সহ দেৰমনুস্সেহি সদেৰমনুস্সং. তত্থ সদেৰকৰচনেন পঞ্চকামাৰচরদেৰগ্গহণং ৰেদিতব্বং. সমারকৰচনেন ছট্ঠকামাৰচরদেৰগ্গহণং. সব্রহ্মকৰচনেন ব্রহ্মকাযিকাদিব্রহ্মগ্গহণং. সস্সমণব্রাহ্মণিৰচনেন সাসনস্স পচ্চত্থিপচ্চামিত্তসমণব্রাহ্মণগ্গহণং সমিতপাপবাহিতপাপসমণব্রাহ্মণগ্গহণঞ্চ. পজাৰচনেন সত্তলোকগ্গহণং. সদেৰমনুস্সৰচনেন সম্মুতিদেৰঅৰসেসমনুস্সগ্গহণং. এৰমেত্থ তীহি পদেহি ওকাসলোকেন সদ্ধিং সত্তলোকো, দ্ৰীহি পজাৰসেন সত্তলোকোৰ গহিতোতি ৰেদিতব্বো.
অপরো নযো – সদেৰকগ্গহণেন অরূপাৰচরদেৰলোকো গহিতো. সমারকগ্গহণেন ছকামাৰচরদেৰলোকো. সব্রহ্মকগ্গহণেন রূপী ব্রহ্মলোকো. সস্সমণব্রাহ্মণাদিগ্গহণেন চতুপরিসৰসেন সম্মুতিদেৰেহি ৰা সহ মনুস্সলোকো অৰসেসসব্বসত্তলোকো ৰা.
অপিচেত্থ ¶ সদেৰকৰচনেন উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো সব্বস্স লোকস্স সচ্ছিকতভাৰমাহ. ততো যেসং অহোসি – ‘‘মারো মহানুভাৰো ছকামাৰচরিস্সরো ৰসৰত্তী. কিং সোপি এতেন সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সমারকন্তি আহ. যেসং পন অহোসি – ‘‘ব্রহ্মা মহানুভাৰো ¶ , একঙ্গুলিযা একস্মিং চক্কৰাল়সহস্সে আলোকং ফরতি, দ্ৰীহি…পে… দসহি অঙ্গুলীহি দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু আলোকং ফরতি, অনুত্তরঞ্চ ঝানসমাপত্তিসুখং পটিসংৰেদেতি. কিং সোপি সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সব্রহ্মকন্তি আহ. ততো যে চিন্তেসুং – ‘‘পুথূ সমণব্রাহ্মণা সাসনস্স পচ্চত্থিকা, কিং তেপি সচ্ছিকতা’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সস্সমণব্রাহ্মণিং পজন্তি আহ. এৰং উক্কট্ঠুক্কট্ঠানং সচ্ছিকতভাৰং পকাসেত্ৰা অথ সম্মুতিদেৰে অৰসেসমনুস্সে চ উপাদায উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেন ¶ সেসসত্তলোকস্স সচ্ছিকতভাৰং পকাসেন্তো সদেৰমনুস্সন্তি আহ. অযমেত্থ ভাৰানুক্কমো. পোরাণা পনাহু – সদেৰকন্তি দেৰতাহি সদ্ধিং অৰসেসলোকং. সমারকন্তি মারেন সদ্ধিং অৰসেসলোকং. সব্রহ্মকন্তি ব্রহ্মেহি সদ্ধিং অৰসেসলোকং. এৰং সব্বেপি তিভৰূপগে সত্তে তীহাকারেহি তীসু পদেসু পক্খিপেত্ৰা পুন দ্ৰীহি পদেহি পরিযাদিযন্তো ‘‘সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্স’’ন্তি আহ. এৰং পঞ্চহি পদেহি তেন তেনাকারেন তেধাতুকমেৰ পরিযাদিন্নন্তি.
সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতীতি সযন্তি সামং অপরনেয্যো হুত্ৰা. অভিঞ্ঞাতি অভিঞ্ঞায, অধিকেন ঞাণেন ঞত্ৰাতি অত্থো. সচ্ছিকত্ৰাতি পচ্চক্খং কত্ৰা. এতেন অনুমানাদিপটিক্খেপো কতো হোতি. পৰেদেতীতি বোধেতি ৰিঞ্ঞাপেতি পকাসেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… পরিযোসানকল্যাণন্তি সো ভগৰা সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ হিত্ৰাপি অনুত্তরং ৰিৰেকসুখং ধম্মং দেসেতি. তঞ্চ খো অপ্পং ৰা বহুং ৰা দেসেন্তো আদিকল্যাণাদিপ্পকারমেৰ দেসেতি. আদিম্হিপি কল্যাণং ভদ্দকং অনৰজ্জমেৰ কত্ৰা দেসেতি. মজ্ঝেপি… পরিযোসানেপি কল্যাণং ভদ্দকং অনৰজ্জমেৰ কত্ৰা দেসেতীতি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ ¶ অত্থি দেসনায আদিমজ্ঝপরিযোসানং, অত্থি সাসনস্স. দেসনায তাৰ চতুপ্পদিকাযপি গাথায পঠমপাদো আদি নাম, ততো দ্ৰে মজ্ঝং নাম, অন্তে একো পরিযোসানং নাম. একানুসন্ধিকস্স সুত্তস্স নিদানমাদি, ইদমৰোচাতি পরিযোসানং, উভিন্নং অন্তরা মজ্ঝং. অনেকানুসন্ধিকস্স সুত্তস্স পঠমানুসন্ধি আদি, অন্তে অনুসন্ধি পরিযোসানং, মজ্ঝে একো ৰা দ্ৰে ৰা বহূ ৰা মজ্ঝমেৰ. সাসনস্স পন সীলসমাধিৰিপস্সনা ¶ আদি নাম. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘কো চাদি কুসলানং ধম্মানং, সীলঞ্চ সুৰিসুদ্ধং, দিট্ঠি চ উজুকা’’তি (সং. নি. ৫.৩৬৯). ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা’’তি এৰং ৰুত্তো পন অরিযমগ্গো মজ্ঝং নাম, ফলঞ্চেৰ নিব্বানঞ্চ পরিযোসানং নাম. ‘‘এতদত্থমিদং, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মচরিযমেতং সারং, এতং পরিযোসান’’ন্তি (ম. নি. ১.৩২৪) হি এত্থ ফলং পরিযোসানন্তি ৰুত্তং. ‘‘নিব্বানোগধঞ্হি ¶ , আৰুসো ৰিসাখ, ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি নিব্বানপরাযণং নিব্বানপরিযোসান’’ন্তি (ম. নি. ১.৪৬৬) এত্থ নিব্বানং পরিযোসানন্তি ৰুত্তং. ইধ দেসনায আদিমজ্ঝপরিযোসানং অধিপ্পেতং. ভগৰা হি ধম্মং দেসেন্তো আদিম্হি সীলং দস্সেত্ৰা মজ্ঝে মগ্গং পরিযোসানে নিব্বানং দস্সেতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণ’’ন্তি. তস্মা অঞ্ঞোপি ধম্মকথিকো ধম্মং কথেন্তো –
‘‘আদিম্হি সীলং দস্সেয্য, মজ্ঝে মগ্গং ৰিভাৰযে;
পরিযোসানম্হি নিব্বানং, এসা কথিকসণ্ঠিতী’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ১.১৯০);
সাত্থং সব্যঞ্জনন্তি যস্স হি যাগুভত্তইত্থিপুরিসাদিৰণ্ণনা নিস্সিতা দেসনা হোতি, ন সো সাত্থং দেসেতি. ভগৰা পন তথারূপং দেসনং পহায চতুসতিপট্ঠানাদিনিস্সিতং দেসনং দেসেতি. তস্মা ‘‘সাত্থং দেসেতী’’তি ৰুচ্চতি. যস্স পন দেসনা একব্যঞ্জনাদিযুত্তা ৰা সব্বনিরোট্ঠব্যঞ্জনা ৰা সব্বৰিস্সট্ঠসব্বনিগ্গহীতব্যঞ্জনা ৰা, তস্স দমিল়কিরাসৰরাদিমিলক্খূনং ভাসা ৰিয ব্যঞ্জনপারিপূরিযা অভাৰতো অব্যঞ্জনা নাম দেসনা হোতি. ভগৰা পন –
‘‘সিথিলং ¶ ধনিতঞ্চ দীঘরস্সং, গরুকং লহুকঞ্চ নিগ্গহীতং;
সম্বন্ধং ৰৰত্থিতং ৰিমুত্তং, দসধা ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা পভেদো’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ১.১৯০) –
এৰং ¶ ৰুত্তং দসৰিধং ব্যঞ্জনং অমক্খেত্ৰা পরিপুণ্ণব্যঞ্জনমেৰ কত্ৰা ধম্মং দেসেতি. তস্মা ‘‘সব্যঞ্জনং ধম্মং দেসেতী’’তি ৰুচ্চতি.
কেৰলপরিপুণ্ণন্তি এত্থ কেৰলন্তি সকলাধিৰচনং. পরিপুণ্ণন্তি অনূনাধিকৰচনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘সকলপরিপুণ্ণমেৰ দেসেতি, একদেসনাপি অপরিপুণ্ণা নত্থী’’তি. পরিসুদ্ধন্তি নিরুপক্কিলেসং. যো হি ইদং ধম্মদেসনং নিস্সায লাভং ৰা সক্কারং ৰা লভিস্সামীতি দেসেতি, তস্স অপরিসুদ্ধা দেসনা হোতি. ভগৰা পন লোকামিসনিরপেক্খো ¶ হিতফরণেন মেত্তাভাৰনায মুদুহদযো উল্লুম্পনসভাৰসণ্ঠিতেন চিত্তেন দেসেতি. তস্মা ‘‘পরিসুদ্ধং ধম্মং দেসেতী’’তি ৰুচ্চতি. ব্রহ্মচরিযং পকাসেতীতি এত্থ ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহং সকলসাসনং. তস্মা ব্রহ্মচরিযং পকাসেতীতি সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… পরিসুদ্ধং, এৰং দেসেন্তো চ সিক্খত্তযসঙ্গহিতং সকলসাসনং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ব্রহ্মচরিযন্তি সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মভূতং চরিযং. ব্রহ্মভূতানং ৰা বুদ্ধাদীনং চরিযন্তি ৰুত্তং হোতি.
তং ধম্মন্তি তং ৰুত্তপ্পকারসম্পদং ধম্মং. সুণাতি গহপতি ৰাতি কস্মা পঠমং গহপতিং নিদ্দিসতীতি? নিহতমানত্তা উস্সন্নত্তা চ. যেভুয্যেন হি খত্তিযকুলতো পব্বজিতা জাতিং নিস্সায মানং করোন্তি. ব্রাহ্মণকুলা পব্বজিতা মন্তে নিস্সায মানং করোন্তি. হীনজচ্চকুলা পব্বজিতা অত্তনো ৰিজাতিতায পতিট্ঠাতুং ন সক্কোন্তি. গহপতিদারকা পন কচ্ছেহি সেদং মুঞ্চন্তেহি পিট্ঠিযা লোণং পুপ্ফমানায ভূমিং কসিত্ৰা নিহতমানদপ্পা হোন্তি. তে পব্বজিত্ৰা মানং ৰা দপ্পং ৰা অকত্ৰা যথাবলং বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তা সক্কোন্তি অরহত্তে পতিট্ঠাতুং. ইতরেহি চ কুলেহি নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতা নাম ন বহুকা, গহপতিকাৰ বহুকা, ইতি নিহতমানত্তা উস্সন্নত্তা চ পঠমং গহপতিং নিদ্দিসতীতি.
অঞ্ঞতরস্মিং ৰাতি ইতরেসং ৰা কুলানং অঞ্ঞতরস্মিং. পচ্চাজাতোতি পতিজাতো. তথাগতে সদ্ধং পটিলভতীতি পরিসুদ্ধং ধম্মং সুত্ৰা ¶ ধম্মস্সামিম্হি তথাগতে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত ভগৰা’’তি সদ্ধং পটিলভতি. ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি এৰং পচ্চৰেক্খতি. সম্বাধো ঘরাৰাসোতি সচেপি সট্ঠিহত্থে ঘরে যোজনসতন্তরেপি ৰা দ্ৰে জাযম্পতিকা ৰসন্তি, তথাপি নেসং সকিঞ্চনসপলিবোধট্ঠেন ঘরাৰাসো সম্বাধোযেৰ. রজোপথোতি রাগরজাদীনং উট্ঠানট্ঠানন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ¶ ৰুত্তং. আগমনপথোতিপি ৰট্টতি. অলগ্গনট্ঠেন অব্ভোকাসো ৰিযাতি অব্ভোকাসো. পব্বজিতো হি কূটাগাররতনপাসাদদেৰৰিমানাদীসু পিহিতদ্ৰারৰাতপানেসু পটিচ্ছন্নেসু ৰসন্তোপি নেৰ লগ্গতি ন ¶ সজ্জতি ন বজ্ঝতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অব্ভোকাসো পব্বজ্জা’’তি. অপিচ সম্বাধো ঘরাৰাসো কুসলকিরিযায ওকাসাভাৰতো. রজোপথো অসংৰুতসঙ্কারট্ঠানং ৰিয রজানং কিলেসরজানং সন্নিপাতট্ঠানতো. অব্ভোকাসো পব্বজ্জা কুসলকিরিযায যথাসুখং ওকাসসব্ভাৰতো.
নযিদং সুকরং…পে… পব্বজেয্যন্তি এত্থ অযং সঙ্খেপকথা – যদেতং সিক্খত্তযব্রহ্মচরিযং একম্পি দিৰসং অখণ্ডং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং. একদিৰসম্পি চ কিলেসমলেন অমলিনং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং, সঙ্খলিখিতং লিখিতসঙ্খসদিসং ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগং চরিতব্বং, ইদং ন সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন একন্তপরিপুণ্ণং…পে… চরিতুং. যংনূনাহং কেসে চ মস্সুঞ্চ ওহারেত্ৰা কাসাযরসপীততায কাসাযানি ব্রহ্মচরিযং চরন্তানং অনুচ্ছৰিকানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা পরিদহিত্ৰা অগারস্মা নিক্খমিত্ৰা অনগারিযং পব্বজেয্যন্তি. এত্থ চ যস্মা অগারস্স হিতং কসিৰাণিজ্জাদিকম্মং অগারিযন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ পব্বজ্জায নত্থি. তস্মা পব্বজ্জা অনগারিযাতি ঞাতব্বা, তং অনগারিযং. পব্বজেয্যন্তি পটিপজ্জেয্যং. অপ্পং ৰাতি সহস্সতো হেট্ঠা ভোগক্খন্ধো অপ্পো নাম হোতি, সহস্সতো পট্ঠায মহা. আবন্ধনট্ঠেন ঞাতি এৰ পরিৰট্টো ঞাতিপরিৰট্টো. সো ৰীসতিযা হেট্ঠা অপ্পো হোতি, ৰীসতিযা পট্ঠায মহা.
২৯২. ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নোতি যা ভিক্খূনং অধিসীলসঙ্খাতা সিক্খা, তঞ্চ, যত্থ চেতে সহ জীৰন্তি একজীৰিকা সভাগৰুত্তিনো ¶ হোন্তি, তং ভগৰতা পঞ্ঞত্তসিক্খাপদসঙ্খাতং সাজীৰঞ্চ তত্থ সিক্খনভাৰেন সমাপন্নোতি ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো. সমাপন্নোতি সিক্খং পরিপূরেন্তো, সাজীৰঞ্চ অৰীতিক্কমন্তো হুত্ৰা তদুভযং উপগতোতি অত্থো. পাণাতিপাতং পহাযাতিআদীসু পাণাতিপাতাদিকথা হেট্ঠা ৰিত্থারিতা এৰ. পহাযাতি ইমং পাণাতিপাতচেতনাসঙ্খাতং দুস্সীল্যং পজহিত্ৰা. পটিৰিরতো হোতীতি পহীনকালতো পট্ঠায ততো দুস্সীল্যতো ওরতো ৰিরতোৰ হোতি. নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থোতি পরূপঘাতত্থায দণ্ডং ৰা সত্থং ৰা আদায অৰত্তনতো নিক্খিত্তদণ্ডো চেৰ নিক্খিত্তসত্থো চাতি ¶ ¶ অত্থো. এত্থ চ ঠপেত্ৰা দণ্ডং সব্বম্পি অৰসেসং উপকরণং সত্তানং ৰিহিংসনভাৰতো সত্থন্তি ৰেদিতব্বং. যং পন ভিক্খূ কত্তরদণ্ডং ৰা দন্তকট্ঠৰাসিং ৰা পিপ্ফলকং ৰা গহেত্ৰা ৰিচরন্তি, ন তং পরূপঘাতত্থায. তস্মা নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. লজ্জীতি পাপজিগুচ্ছনলক্খণায লজ্জায সমন্নাগতো. দযাপন্নোতি দযং মেত্তচিত্ততং আপন্নো. সব্বপাণভূতহিতানুকম্পীতি সব্বে পাণভূতে হিতেন অনুকম্পকো. তায দযাপন্নতায সব্বেসং পাণভূতানং হিতচিত্তকোতি অত্থো. ৰিহরতীতি ইরিযতি পালেতি.
দিন্নমেৰ আদিযতীতি দিন্নাদাযী. চিত্তেনপি দিন্নমেৰ পটিকঙ্খতীতি দিন্নপাটিকঙ্খী. থেনেতীতি থেনো. ন থেনেন অথেনেন. অথেনত্তাযেৰ সুচিভূতেন. অত্তনাতি অত্তভাৰেন, অথেনং সুচিভূতং অত্তভাৰং কত্ৰা ৰিহরতীতি ৰুত্তং হোতি.
অব্রহ্মচরিযন্তি অসেট্ঠচরিযং. ব্রহ্মং সেট্ঠং আচারং চরতীতি ব্রহ্মচারী. আরাচারীতি অব্রহ্মচরিযতো দূরচারী. মেথুনাতি রাগপরিযুট্ঠানৰসেন সদিসত্তা মেথুনকাতি লদ্ধৰোহারেহি পটিসেৰিতব্বতো মেথুনাতি সঙ্খং গতা অসদ্ধম্মা. গামধম্মাতি গামৰাসীনং ধম্মা.
সচ্চং ৰদতীতি সচ্চৰাদী. সচ্চেন সচ্চং সন্দহতি ঘটেতীতি সচ্চসন্ধো, ন অন্তরন্তরা মুসা ৰদতীতি অত্থো. যো হি পুরিসো কদাচি মুসা ৰদতি, কদাচি সচ্চং, তস্স মুসাৰাদেন অন্তরিতত্তা সচ্চং সচ্চেন ন ঘটীযতি ¶ . তস্মা ন সো সচ্চসন্ধো, অযং পন ন তাদিসো, জীৰিতহেতুপি মুসাৰাদং অৰত্ৰা সচ্চেন সচ্চং সন্দহতিযেৰাতি সচ্চসন্ধো. থেতোতি থিরো, থিরকথোতি অত্থো. একো হি পুগ্গলো হলিদ্দিরাগো ৰিয, থুসরাসিম্হি নিখাতখাণু ৰিয, অস্সপিট্ঠে ঠপিতকুম্ভণ্ডমিৰ চ ন থিরকথো হোতি. একো পাসাণলেখা ৰিয ইন্দখিলো ৰিয চ থিরকথো হোতি; অসিনা সীসে ছিজ্জন্তেপি দ্ৰে কথা ন কথেতি; অযং ৰুচ্চতি থেতো ¶ . পচ্চযিকোতি পত্তিযাযিতব্বকো, সদ্ধাযিকোতি অত্থো. একচ্চো হি পুগ্গলো ন পচ্চযিকো হোতি, ‘‘ইদং কেন ৰুত্তং, অসুকেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘মা তস্স ৰচনং সদ্দহথা’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. একো পচ্চযিকো হোতি, ‘‘ইদং কেন ৰুত্তং, অসুকেনা’’তি ৰুত্তে, ‘‘যদি তেন ৰুত্তং, ইদমেৰ পমাণং, ইদানি উপপরিক্খিতব্বং নত্থি, এৰমেৰ ইদ’’ন্তি ৰত্তব্বতং ¶ আপজ্জতি, অযং ৰুচ্চতি পচ্চযিকো. অৰিসংৰাদকো লোকস্সাতি তায সচ্চৰাদিতায লোকং ন ৰিসংৰাদেতীতি অত্থো.
ইমেসং ভেদাযাতি যেসং ইতো সুত্ৰাতি ৰুত্তানং সন্তিকে সুতং, তেসং ভেদায. ভিন্নানং ৰা সন্ধাতাতি দ্ৰিন্নম্পি মিত্তানং ৰা সমানুপজ্ঝাযকাদীনং ৰা কেনচিদেৰ কারণেন ভিন্নানং একমেকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ঈদিসে কুলে জাতানং এৰং বহুস্সুতানং ইদং ন যুত্ত’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা সন্ধানং কত্তা. অনুপ্পদাতাতি সন্ধানানুপ্পদাতা, দ্ৰে জনে সমগ্গে দিস্ৰা, ‘‘তুম্হাকং এৰরূপে কুলে জাতানং এৰরূপেহি গুণেহি সমন্নাগতানং অনুচ্ছৰিকমেত’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা দল়্হীকম্মং কত্তাতি অত্থো. সমগ্গো আরামো অস্সাতি সমগ্গারামো. যত্থ সমগ্গা নত্থি, তত্থ ৰসিতুম্পি ন ইচ্ছতীতি অত্থো. ‘‘সমগ্গরামো’’তিপি পাল়ি, অযমেৰেত্থ অত্থো. সমগ্গরতোতি সমগ্গেসু রতো, তে পহায অঞ্ঞত্র গন্তুম্পি ন ইচ্ছতীতি অত্থো. সমগ্গে দিস্ৰাপি সুত্ৰাপি নন্দতীতি সমগ্গনন্দী. সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতাতি যা ৰাচা সত্তে সমগ্গেযেৰ করোতি, তং সামগ্গিগুণপরিদীপকমেৰ ৰাচং ভাসতি, ন ইতরন্তি.
নেলাতি এলং ৰুচ্চতি দোসো, নাস্সা এলন্তি নেলা, নিদ্দোসাতি অত্থো. ‘‘নেলঙ্গো সেতপচ্ছাদো’’তি এত্থ ৰুত্তনেলং ৰিয. কণ্ণসুখাতি ¶ ব্যঞ্জনমধুরতায কণ্ণানং সুখা, সূচিৰিজ্ঝনং ৰিয কণ্ণসূলং ন জনেতি. অত্থমধুরতায সকলসরীরে কোপং অজনেত্ৰা পেমং জনেতীতি পেমনীযা. হদযং গচ্ছতি, অপটিহঞ্ঞমানা সুখেন চিত্তং পৰিসতীতি হদযঙ্গমা. গুণপরিপুণ্ণতায পুরে ভৰাতি পোরী, পুরে সংৰদ্ধনারী ৰিয সুকুমারাতিপি পোরী, পুরস্স এসাতিপি পোরী, নগরৰাসীনং কথাতি অত্থো ¶ . নগরৰাসিনো হি যুত্তকথা হোন্তি, পিতিমত্তং পিতাতি, মাতিমত্তং মাতাতি, ভাতিমত্তং ভাতাতি ৰদন্তি. এৰরূপী কথা বহুনো জনস্স কন্তা হোতীতি বহুজনকন্তা. কন্তভাৰেনেৰ বহুনো জনস্স মনাপা চিত্তৰুদ্ধিকরাতি বহুজনমনাপা.
কালেন ৰদতীতি কালৰাদী, ৰত্তব্বযুত্তকালং সল্লক্খেত্ৰা ৰদতীতি অত্থো. ভূতং তচ্ছং সভাৰমেৰ ৰদতীতি ভূতৰাদী. দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকত্থসন্নিস্সিতমেৰ কত্ৰা ৰদতীতি অত্থৰাদী ¶ . নৰলোকুত্তরধম্মসন্নিস্সিতং কত্ৰা ৰদতীতি ধম্মৰাদী. সংৰরৰিনযপহানৰিনযসন্নিস্সিতং কত্ৰা ৰদতীতি ৰিনযৰাদী. নিধানং ৰুচ্চতি ঠপনোকাসো, নিধানমস্সা অত্থীতি নিধানৰতী, হদযে নিধাতব্ব যুত্তৰাচং ভাসিতাতি অত্থো. কালেনাতি এৰরূপিং ভাসমানোপি চ ‘‘অহং নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিস্সামী’’তি ন অকালেন ভাসতি, যুত্তকালং পন অৰেক্খিত্ৰা ভাসতীতি অত্থো. সাপদেসন্তি সউপমং, সকারণন্তি অত্থো. পরিযন্তৰতিন্তি পরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা যথাস্সা পরিচ্ছেদো পঞ্ঞাযতি, এৰং ভাসতীতি অত্থো. অত্থসংহিতন্তি অনেকেহিপি নযেহি ৰিভজন্তেন পরিযাদাতুং অসক্কুণেয্যতায অত্থসম্পন্নং, যং ৰা সো অত্থৰাদী অত্থং ৰদতি, তেন অত্থেন সংহিতত্তা অত্থসংহিতং ৰাচং ভাসতি, ন অঞ্ঞং নিক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞং ভাসতীতি ৰুত্তং হোতি.
২৯৩. বীজগামভূতগামসমারম্ভাতি মূলবীজং খন্ধবীজং ফল়ুবীজং অগ্গবীজং বীজবীজন্তি পঞ্চৰিধস্স বীজগামস্স চেৰ যস্স কস্সচি নীলতিণরুক্খাদিকস্স ভূতগামস্স চ সমারম্ভা, ছেদনভেদনপচনাদিভাৰেন ৰিকোপনা পটিৰিরতোতি অত্থো. একভত্তিকোতি পাতরাসভত্তং সাযমাসভত্তন্তি দ্ৰে ভত্তানি. তেসু পাতরাসভত্তং অন্তোমজ্ঝন্হিকেন পরিচ্ছিন্নং, ইতরং মজ্ঝন্হিকতো উদ্ধং অন্তোঅরুণেন. তস্মা অন্তোমজ্ঝন্হিকে দসক্খত্তুং ভুঞ্জমানোপি ¶ একভত্তিকোৰ হোতি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘একভত্তিকো’’তি. রত্তিযা ভোজনং রত্তি, ততো উপরতোতি রত্তূপরতো. অতিক্কন্তে মজ্ঝন্হিকে যাৰ সূরিযত্থংগমনা ভোজনং ৰিকালভোজনং নাম. ততো ৰিরতত্তা ৰিরতো ৰিকালভোজনা. সাসনস্স ¶ অননুলোমত্তা ৰিসূকং পটাণীভূতং দস্সনন্তি ৰিসূকদস্সনং. অত্তনা নচ্চননচ্চাপনাদিৰসেন নচ্চা চ গীতা চ ৰাদিতা চ, অন্তমসো মযূরনচ্চনাদিৰসেনাপি পৰত্তানং নচ্চাদীনং ৰিসূকভূতা দস্সনা চাতি নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা. নচ্চাদীনি হি অত্তনা পযোজেতুং ৰা পরেহি পযোজাপেতুং ৰা পযুত্তানি পস্সিতুং ৰা নেৰ ভিক্খূনং ন ভিক্খুনীনং ৰট্টন্তি. মালাদীসু মালাতি যংকিঞ্চি পুপ্ফং. গন্ধন্তি যংকিঞ্চি গন্ধজাতং. ৰিলেপনন্তি ছৰিরাগকরণং. তত্থ পিল়ন্ধন্তো ধারেতি নাম. ঊনট্ঠানং পূরেন্তো মণ্ডেতি নাম. গন্ধৰসেন ছৰিরাগৰসেন চ সাদিযন্তো ৰিভূসেতি নাম. ঠানং ৰুচ্চতি কারণং. তস্মা যায দুস্সীল্যচেতনায তানি মালাধারণাদীনি মহাজনো করোতি, ততো পটিৰিরতোতি অত্থো.
উচ্চাসযনং ¶ ৰুচ্চতি পমাণাতিক্কন্তং. মহাসযনং অকপ্পিযত্থরণং. ততো পটিৰিরতোতি অত্থো. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. রজতন্তি কহাপণো লোহমাসকো জতুমাসকো দারুমাসকোতি যে ৰোহারং গচ্ছন্তি, তস্স উভযস্সপি পটিগ্গহণা পটিৰিরতো, নেৰ নং উগ্গণ্হাতি, ন উগ্গণ্হাপেতি, ন উপনিক্খিত্তং সাদিযতীতি অত্থো. আমকধঞ্ঞপটিগ্গহণাতি সালিৰীহিযৰগোধূমকঙ্গুৰরককুদ্রূসকসঙ্খাতস্স সত্তৰিধস্সাপি আমকধঞ্ঞস্স পটিগ্গহণা. ন কেৰলঞ্চ এতেসং পটিগ্গহণমেৰ, আমসনম্পি ভিক্খূনং ন ৰট্টতিযেৰ. আমকমংসপটিগ্গহণাতি এত্থ অঞ্ঞত্র ওদিস্স অনুঞ্ঞাতা আমকমংসমচ্ছানং পটিগ্গহণমেৰ ভিক্খূনং ন ৰট্টতি, নো আমসনং.
ইত্থিকুমারিকপটিগ্গহণাতি এত্থ ইত্থীতি পুরিসন্তরগতা, ইতরা কুমারিকা নাম. তাসং পটিগ্গহণম্পি আমসনম্পি অকপ্পিযমেৰ. দাসিদাসপটিগ্গহণাতি এত্থ দাসিদাসৰসেনেৰ তেসং পটিগ্গহণং ন ৰট্টতি, ‘‘কপ্পিযকারকং দম্মি, আরামিকং দম্মী’’তি এৰং ৰুত্তে পন ৰট্টতি. অজেল়কাদীসু খেত্তৰত্থুপরিযোসানেসু ¶ কপ্পিযাকপ্পিযনযো ৰিনযৰসেন উপপরিক্খিতব্বো. তত্থ খেত্তং নাম যস্মিং পুব্বণ্ণং রুহতি. ৰত্থু নাম যস্মিং অপরণ্ণং ¶ রুহতি. যত্থ ৰা উভযম্পি রুহতি, তং খেত্তং. তদত্থায অকতভূমিভাগো ৰত্থু. খেত্তৰত্থুসীসেন চেত্থ ৰাপিতল়াকাদীনিপি সঙ্গহিতানেৰ. দূতেয্যং ৰুচ্চতি দূতকম্মং, গিহীনং পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা গহেত্ৰা তত্থ তত্থ গমনং. পহিণগমনং ৰুচ্চতি ঘরা ঘরং পেসিতস্স খুদ্দকগমনং. অনুযোগো নাম তদুভযকরণং, তস্মা দূতেয্যপহিণগমনানং অনুযোগাতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
কযৰিক্কযাতি কযা চ ৰিক্কযা চ. তুলাকূটাদীসু কূটন্তি ৰঞ্চনং. তত্থ তুলাকূটং তাৰ রূপকূটং অঙ্গকূটং গহণকূটং পটিচ্ছন্নকূটন্তি চতুব্বিধং হোতি. তত্থ রূপকূটং নাম দ্ৰে তুলা সরূপা কত্ৰা গণ্হন্তো মহতিযা গণ্হাতি, দদন্তো খুদ্দিকায দেতি. অঙ্গকূটং নাম গণ্হন্তো পচ্ছাভাগে হত্থেন তুলং অক্কমতি, দদন্তো পুব্বভাগে. গহণকূটং নাম গণ্হন্তো মূলে রজ্জুং গণ্হাতি, দদন্তো অগ্গে. পটিচ্ছন্নকূটং নাম তুলং সুসিরং কত্ৰা অন্তো অযচুণ্ণং পক্খিপিত্ৰা গণ্হন্তো তং পচ্ছাভাগে করোতি, দদন্তো অগ্গভাগে. কংসো ৰুচ্চতি সুৰণ্ণপাতি, তায ৰঞ্চনং কংসকূটং. কথং? একং সুৰণ্ণপাতিং কত্ৰা অঞ্ঞা দ্ৰে তিস্সো লোহপাতিযো সুৰণ্ণৰণ্ণা করোতি, ততো জনপদং গন্ত্ৰা কিঞ্চিদেৰ অদ্ধকুলং পৰিসিত্ৰা, ‘‘সুৰণ্ণভাজনানি ¶ কিণথা’’তি ৰত্ৰা অগ্ঘে পুচ্ছিতে সমগ্ঘতরং দাতুকামা হোন্তি. ততো তেহি ‘‘কথং ইমেসং সুৰণ্ণভাৰো জানিতব্বো’’তি ৰুত্তে – ‘‘ৰীমংসিত্ৰা গণ্হথা’’তি সুৰণ্ণপাতিং পাসাণে ঘংসিত্ৰা সব্বা পাতিযো দত্ৰা গচ্ছতি.
মানকূটং নাম হদযভেদসিখাভেদরজ্জুভেদৰসেন তিৰিধং হোতি. তত্থ হদযভেদো সপ্পিতেলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো হেট্ঠা ছিদ্দেন মানেন, ‘‘সণিকং আসিঞ্চা’’তি ৰত্ৰা অন্তোভাজনে বহুং পগ্ঘরাপেত্ৰা গণ্হাতি; দদন্তো ছিদ্দং পিধায সীঘং পূরেত্ৰা দেতি. সিখাভেদো তিলতণ্ডুলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো সণিকং সিখং উস্সাপেত্ৰা গণ্হাতি, দদন্তো ৰেগেন পূরেত্ৰা সিখং ছিন্দন্তো দেতি. রজ্জুভেদো খেত্তৰত্থুমিননকালে ¶ লব্ভতি. লঞ্জং অলভন্তা হি খেত্তং অমহন্তম্পি মহন্তং কত্ৰা মিনন্তি.
উক্কোটনাদীসু ¶ উক্কোটনন্তি সামিকে অস্সামিকে কাতুং লঞ্জগ্গহণং. ৰঞ্চনন্তি তেহি তেহি উপাযেহি পরেসং ৰঞ্চনং. তত্রিদমেকং ৰত্থু – একো কির লুদ্দকো মিগঞ্চ মিগপোতকঞ্চ গহেত্ৰা আগচ্ছতি. তমেকো ধুত্তো, ‘‘কিং, ভো, মিগো অগ্ঘতি, কিং মিগপোতকো’’তি আহ. ‘‘মিগো দ্ৰে কহাপণে মিগপোতকো এক’’ন্তি চ ৰুত্তে কহাপণং দত্ৰা মিগপোতকং গহেত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তো, ‘‘ন মে, ভো, মিগপোতকেন অত্থো, মিগং মে দেহী’’তি আহ. তেন হি ‘‘দ্ৰে কহাপণে দেহী’’তি. সো আহ – ‘‘ননু তে, ভো, মযা পঠমং একো কহাপণো দিন্নো’’তি. আম দিন্নোতি. ‘‘ইমম্পি মিগপোতকং গণ্হ, এৰং সো চ কহাপণো অযঞ্চ কহাপণগ্ঘনকো মিগপোতকোতি দ্ৰে কহাপণা ভৰিস্সন্তী’’তি. সো কারণং ৰদতীতি সল্লক্খেত্ৰা মিগপোতকং গহেত্ৰা মিগং অদাসীতি.
নিকতীতি যোগৰসেন ৰা মাযাৰসেন ৰা অপামঙ্গং পামঙ্গন্তি, অমণিং মণিন্তি, অসুৰণ্ণং সুৰণ্ণন্তি কত্ৰা পটিরূপকেন ৰঞ্চনং. সাচিযোগোতি কুটিলযোগো, এতেসংযেৰ উক্কোটনাদীনমেতং নামং, তস্মা উক্কোটনসাচিযোগো ৰঞ্চনসাচিযোগো নিকতিসাচিযোগোতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেচি অঞ্ঞং দস্সেত্ৰা অঞ্ঞস্স পরিৰত্তনং সাচিযোগোতি ৰদন্তি. তং পন ৰঞ্চনেনেৰ সঙ্গহিতং. ছেদনাদীসু ছেদনন্তি হত্থচ্ছেদনাদি. ৰধোতি মারণং. বন্ধোতি রজ্জুবন্ধনাদীহি ¶ বন্ধনং. ৰিপরামোসোতি হিমৰিপরামোসো গুম্বৰিপরামোসোতি দুৰিধো. যং হিমপাতসমযে হিমেন পটিচ্ছন্না হুত্ৰা মগ্গপটিপন্নং জনং মুসন্তি, অযং হিমৰিপরামোসো. যং গুম্বাদীহি পটিচ্ছন্না মুসন্তি, অযং গুম্বৰিপরামোসো. আলোপো ৰুচ্চতি গামনিগমাদীনং ৰিলোপকরণং. সহসাকারোতি সাহসিককিরিযা, গেহং পৰিসিত্ৰা মনুস্সানং উরে সত্থং ঠপেত্ৰা ইচ্ছিতভণ্ডগ্গহণং. এৰমেতস্মা ছেদন…পে… সহসাকারা পটিৰিরতো হোতি.
২৯৪. সো সন্তুট্ঠো হোতীতি স্ৰাযং ভিক্খু হেট্ঠা ৰুত্তেন চতূসু পচ্চযেসু দ্ৰাদসৰিধেন ইতরীতরপচ্চযসন্তোসেন সমন্নাগতো হোতি. ইমিনা পন দ্ৰাদসৰিধেন ইতরীতরপচ্চযসন্তোসেন ¶ সমন্নাগতস্স ভিক্খুনো অট্ঠ পরিক্খারা ৰট্টন্তি তীণি চীৰরানি পত্তো দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসি একা সূচি কাযবন্ধনং পরিস্সাৰনন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘তিচীৰরঞ্চ ¶ পত্তো চ, ৰাসি সূচি চ বন্ধনং;
পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি.
তে সব্বেপি কাযপরিহারিকাপি হোন্তি কুচ্ছিপরিহারিকাপি. কথং? তিচীৰরং তাৰ নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা চ ৰিচরণকালে কাযং পরিহরতি পোসেতীতি কাযপরিহারিকং হোতি, চীৰরকণ্ণেন উদকং পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰনকালে খাদিতব্বফলাফলগ্গহণকালে চ কুচ্ছিং পরিহরতি পোসেতীতি কুচ্ছিপরিহারিকং হোতি. পত্তোপি তেন উদকং উদ্ধরিত্ৰা নহানকালে কুটিপরিভণ্ডকরণকালে চ কাযপরিহারিকো হোতি, আহারং গহেত্ৰা ভুঞ্জনকালে কুচ্ছিপরিহারিকো হোতি. ৰাসিপি তায দন্তকট্ঠচ্ছেদনকালে মঞ্চপীঠানং অঙ্গপাদচীৰরকুটিদণ্ডকসজ্জনকালে চ কাযপরিহারিকা হোতি, উচ্ছুচ্ছেদননাল়িকেরাদিতচ্ছনকালে কুচ্ছিপরিহারিকা. সূচিপি চীৰরসিব্বনকালে কাযপরিহারিকা হোতি, পূৰং ৰা ফলং ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা খাদনকালে কুচ্ছিপরিহারিকা. কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা ৰিচরণকালে কাযপরিহারিকং, উচ্ছুআদীনি বন্ধিত্ৰা গহণকালে কুচ্ছিপরিহারিকং. পরিস্সাৰনং তেন উদকং পরিস্সাৰেত্ৰা নহানকালে, সেনাসনপরিভণ্ডকরণকালে চ কাযপরিহারিকং, পানীযপরিস্সাৰনকালে তেনেৰ তিলতণ্ডুলপুথুকাদীনি গহেত্ৰা খাদনকালে চ কুচ্ছিপরিহারিকং. অযং তাৰ অট্ঠপরিক্খারিকস্স পরিক্খারমত্তা.
নৰপরিক্খারিকস্স ¶ পন সেয্যং পৰিসন্তস্স তত্রট্ঠকপচ্চত্থরণং ৰা কুঞ্চিকা ৰা ৰট্টতি. দসপরিক্খারিকস্স নিসীদনং ৰা চম্মখণ্ডং ৰা ৰট্টতি. একাদসপরিক্খারিকস্স কত্তরযট্ঠি ৰা তেলনাল়িকা ৰা ৰট্টতি. দ্ৰাদসপরিক্খারিকস্স ছত্তং ৰা উপাহনা ৰা ৰট্টতি. এতেসু চ অট্ঠপরিক্খারিকোৰ সন্তুট্ঠো, ইতরে অসন্তুট্ঠা, মহিচ্ছা মহাভারাতি ন ৰত্তব্বা. এতেপি হি অপ্পিচ্ছাৰ সন্তুট্ঠাৰ ¶ সুভরাৰ সল্লহুকৰুত্তিনোৰ. ভগৰা পন নযিমং সুত্তং তেসং ৰসেন কথেসি, অট্ঠপরিক্খারিকস্স ৰসেন কথেসি. সো হি খুদ্দকৰাসিঞ্চ সূচিঞ্চ পরিস্সাৰনে পক্খিপিত্ৰা পত্তস্স অন্তো ঠপেত্ৰা পত্তং অংসকূটে লগ্গেত্ৰা তিচীৰরং কাযপটিবদ্ধং কত্ৰা যেনিচ্ছকং সুখং পক্কমতি. পটিনিৰত্তেত্ৰা গহেতব্বং নামস্স ন হোতি, ইতি ¶ ইমস্স ভিক্খুনো সল্লহুকৰুত্তিতং দস্সেন্তো ভগৰা, সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেনাতিআদিমাহ.
তত্থ কাযপরিহারিকেনাতি কাযপরিহরণমত্তকেন. কুচ্ছিপরিহারিকেনাতি কুচ্ছিপরিহরণমত্তকেন. সমাদাযেৰ পক্কমতীতি তং অট্ঠপরিক্খারমত্তকং সব্বং গহেত্ৰা কাযপটিবদ্ধং কত্ৰাৰ গচ্ছতি, ‘‘মম ৰিহারো পরিৰেণং উপট্ঠাকো’’তিস্স সঙ্গো ৰা বদ্ধো ৰা ন হোতি, সো জিযা মুত্তো সরো ৰিয, যূথা অপক্কন্তো মত্তহত্থী ৰিয ইচ্ছিতিচ্ছিতং সেনাসনং ৰনসণ্ডং রুক্খমূলং ৰনপব্ভারং পরিভুঞ্জন্তো একোৰ তিট্ঠতি, একোৰ নিসীদতি, সব্বিরিযাপথেসু একোৰ অদুতিযো.
‘‘চাতুদ্দিসো অপ্পটিঘো চ হোতি,
সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন;
পরিস্সযানং সহিতা অছম্ভী,
একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি. (সু. নি. ৪২);
এৰং ৰণ্ণিতং খগ্গৰিসাণকপ্পতং আপজ্জতি.
ইদানি তমত্থং উপমায সাধেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ পক্খী সকুণোতি পক্খযুত্তো সকুণো. ডেতীতি উপ্পততি. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – সকুণা নাম ‘‘অসুকস্মিং পদেসে ¶ রুক্খো পরিপক্কফলো’’তি ঞত্ৰা নানাদিসাহি আগন্ত্ৰা নখপক্খতুণ্ডাদীহি তস্স ফলানি ৰিজ্ঝন্তা ৰিধুনন্তা খাদন্তি. ‘‘ইদং অজ্জতনায ইদং স্ৰাতনায ভৰিস্সতী’’তি নেসং ন হোতি. ফলে পন খীণে নেৰ রুক্খস্স আরক্খং ঠপেন্তি, ন তত্থ পত্তং ৰা নখং ৰা তুণ্ডং ৰা ঠপেন্তি, অথ খো তস্মিং রুক্খে অনপেক্খো হুত্ৰা যো যং দিসাভাগং ইচ্ছতি, সো তেন সপত্তভারোৰ – উপ্পতিত্ৰা গচ্ছতি. এৰমেৰ অযং ভিক্খু নিস্সঙ্গো ¶ নিরপেক্খোযেৰ পক্কমতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সমাদাযেৰ পক্কমতী’’তি. অরিযেনাতি নিদ্দোসেন. অজ্ঝত্তন্তি সকে অত্তভাৰে. অনৰজ্জসুখন্তি নিদ্দোসসুখং.
২৯৫. সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰাতি সো ইমিনা অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো ভিক্খু চক্খুৰিঞ্ঞাণেন রূপং পস্সিত্ৰাতি অত্থো. সেসপদেসু যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং. অব্যাসেকসুখন্তি কিলেসেহি ¶ অনৰসিত্তসুখং, অৰিকিণ্ণসুখন্তিপি ৰুত্তং. ইন্দ্রিযসংৰরসুখঞ্হি দিট্ঠাদীসু দিট্ঠমত্তাদিৰসেন পৰত্ততায অৰিকিণ্ণং হোতি. সো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তেতি সো মনচ্ছট্ঠানং ইন্দ্রিযানং সংৰরেন সমন্নাগতো ভিক্খু ইমেসু অভিক্কন্তপটিক্কন্তাদীসু সত্তসু ঠানেসু সতিসম্পজঞ্ঞৰসেন সম্পজানকারী হোতি. তত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সতিপট্ঠানে ৰুত্তমেৰ.
২৯৬. সো ইমিনা চাতিআদিনা কিং দস্সেতি? অরঞ্ঞৰাসস্স পচ্চযসম্পত্তিং দস্সেতি. যস্স হি ইমে চত্তারো পচ্চযা নত্থি, তস্স অরঞ্ঞৰাসো ন ইজ্ঝতি, তিরচ্ছানগতেহি ৰা ৰনচরকেহি ৰা সদ্ধিং ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, অরঞ্ঞে অধিৰত্থা দেৰতা, ‘‘কিং এৰরূপস্স পাপভিক্খুনো অরঞ্ঞৰাসেনা’’তি ভেরৰসদ্দং সাৰেন্তি, হত্থেহি সীসং পহরিত্ৰা পলাযনাকারং করোন্তি. ‘‘অসুকো ভিক্খু অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ইদঞ্চিদঞ্চ পাপকম্মং অকাসী’’তি অযসো পত্থরতি. যস্স পনেতে চত্তারো পচ্চযা অত্থি, তস্স অরঞ্ঞৰাসো ইজ্ঝতি, সো হি অত্তনো সীলং পচ্চৰেক্খন্তো কিঞ্চি কাল়কং ৰা তিলকং ৰা অপস্সন্তো পীতিং উপ্পাদেত্ৰা তং খযতো ৰযতো সম্মসন্তো অরিযভূমিং ওক্কমতি, অরঞ্ঞে অধিৰত্থা দেৰতা অত্তমনা ৰণ্ণং ভাসন্তি, ইতিস্স উদকে পক্খিত্ততেলবিন্দু ৰিয যসো ৰিত্থারিকো হোতি.
তত্থ ¶ ৰিৰিত্তন্তি সুঞ্ঞং অপ্পসদ্দং, অপ্পনিগ্ঘোসন্তি অত্থো. এতদেৰ হি সন্ধায ৰিভঙ্গে, ‘‘ৰিৰিত্তন্তি সন্তিকে চেপি সেনাসনং হোতি, তঞ্চ অনাকিণ্ণং গহট্ঠেহি পব্বজিতেহি, তেন তং ৰিৰিত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৬) ৰুত্তং. সেতি চেৰ আসতি চ এত্থাতি সেনাসনং, মঞ্চপীঠাদীনমেতং অধিৰচনং. তেনাহ – ‘‘সেনাসনন্তি মঞ্চোপি সেনাসনং, পীঠম্পি ভিসিপি বিম্বোহনম্পি, ৰিহারোপি অড্ঢযোগোপি, পাসাদোপি, হম্মিযম্পি, গুহাপি, অট্টোপি, মাল়োপি, লেণম্পি, ৰেল়ুগুম্বোপি ¶ , রুক্খমূলম্পি, মণ্ডপোপি সেনাসনং, যত্থ ৰা পন ভিক্খূ পটিক্কমন্তি, সব্বমেতং সেনাসন’’ন্তি. অপিচ ‘‘ৰিহারো অড্ঢযোগো পাসাদো হম্মিযং গুহা’’তি ইদং ৰিহারসেনাসনং নাম. ‘‘মঞ্চো পীঠং, ভিসি বিম্বোহন’’ন্তি ইদং মঞ্চপীঠসেনাসনং নাম. ‘‘চিমিলিকা, চম্মখণ্ডো, তিণসন্থারো, পণ্ণসন্থারো’’তি ইদং সন্থতসেনাসনং নাম. ‘‘যত্থ ¶ ৰা পন ভিক্খূ পটিক্কমন্তী’’তি ইদং ওকাসসেনাসনং নামাতি এৰং চতুব্বিধং সেনাসনং হোতি, তং সব্বম্পি সেনাসনগ্গহণেন গহিতমেৰ. ইমস্স পন সকুণসদিসস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুনো অনুচ্ছৰিকং দস্সেন্তো অরঞ্ঞং রুক্খমূলন্তিআদিমাহ.
তত্থ অরঞ্ঞন্তি ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা, সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি ইদং ভিক্খুনীনং ৰসেন আগতং অরঞ্ঞং. ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) ইদং পন ইমস্স ভিক্খুনো অনুরূপং, তস্স লক্খণং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ধুতঙ্গনিদ্দেসে ৰুত্তং. রুক্খমূলন্তি যংকিঞ্চি সন্দচ্ছাযং ৰিৰিত্তং রক্খমূলং. পব্বতন্তি সেলং. তত্থ হি উদকসোণ্ডীসু উদককিচ্চং কত্ৰা সীতায রুক্খচ্ছাযায নিসিন্নস্স নানাদিসাসু খাযমানাসু সীতেন ৰাতেন ৰীজিযমানস্স চিত্তং একগ্গং হোতি. কন্দরন্তি কং ৰুচ্চতি উদকং, তেন দারিতং, উদকেন ভিন্নং পব্বতপ্পদেসং, যং নদীতুম্বন্তিপি নদীকুঞ্জন্তিপি ৰদন্তি. তত্থ হি রজতপট্টসদিসা ৰালিকা হোন্তি, মত্থকে মণিৰিতানং ৰিয ৰনগহনং, মণিক্খন্ধসদিসং উদকং সন্দতি. এৰরূপং কন্দরং ওরুয্হ পানীযং পিৰিত্ৰা গত্তানি সীতানি কত্ৰা ৰালিকং উস্সাপেত্ৰা পংসুকূলচীৰরং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসিন্নস্স সমণধম্মং করোতো চিত্তং একগ্গং হোতি. গিরিগুহন্তি দ্ৰিন্নং পব্বতানং অন্তরা, একস্মিংযেৰ ৰা উমঙ্গসদিসং মহাৰিৰরং. সুসানলক্খণং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং. ৰনপত্থন্তি অতিক্কমিত্ৰা মনুস্সানং উপচারট্ঠানং, যত্থ ন কসন্তি ন ৰপন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘ৰনপত্থন্তি দূরানমেতং সেনাসনানং অধিৰচন’’ন্তিআদি (ৰিভ. ৫৩১). অব্ভোকাসন্তি ¶ অচ্ছন্নং, আকঙ্খমানো পনেত্থ চীৰরকুটিং কত্ৰা ৰসতি. পলালপুঞ্জন্তি পলালরাসিং ¶ . মহাপলালপুঞ্জতো হি পলালং নিক্কড্ঢিত্ৰা পব্ভারলেণসদিসে আলযে করোন্তি, গচ্ছগুম্বাদীনম্পি উপরি পলালং পক্খিপিত্ৰা হেট্ঠা নিসিন্না সমণধম্মং করোন্তি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
পচ্ছাভত্তন্তি ভত্তস্স পচ্ছতো. পিণ্ডপাতপটিক্কন্তোতি পিণ্ডপাতপরিযেসনতো পটিক্কন্তো. পল্লঙ্কন্তি সমন্ততো ঊরুবদ্ধাসনং. আভুজিত্ৰাতি বন্ধিত্ৰা. উজুং কাযং পণিধাযাতি উপরিমং সরীরং উজুকং ঠপেত্ৰা অট্ঠারস ¶ পিট্ঠিকণ্টকে কোটিযা কোটিং পটিপাদেত্ৰা. এৰঞ্হি নিসিন্নস্স চম্মমংসনহারূনি ন পণমন্তি. অথস্স যা তেসং পণমনপচ্চযা খণে খণে ৰেদনা উপ্পজ্জেয্যুং, তা ন উপ্পজ্জন্তি. তাসু অনুপ্পজ্জমানাসু চিত্তং একগ্গং হোতি, কম্মট্ঠানং ন পরিপততি, ৰুদ্ধিং ফাতিং উপগচ্ছতি. পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰাতি কম্মট্ঠানাভিমুখং সতিং ঠপযিত্ৰা, মুখসমীপে ৰা কত্ৰাতি অত্থো. তেনেৰ ৰিভঙ্গে ৰুত্তং – ‘‘অযং সতি উপট্ঠিতা হোতি সূপট্ঠিতা নাসিকগ্গে ৰা মুখনিমিত্তে ৰা, তেন ৰুচ্চতি পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি (ৰিভ. ৫৩৭). অথ ৰা ‘‘পরীতি পরিগ্গহট্ঠো, মুখন্তি নিয্যানত্থো, সতীতি উপট্ঠানত্থো, তেন ৰুচ্চতি পরিমুখং সতি’’ন্তি (পটি. ম. ১.১৬৪) এৰং পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তনযেনপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. তত্রাযং সঙ্খেপো ‘‘পরিগ্গহিতনিয্যানসতিং কত্ৰা’’তি.
অভিজ্ঝং লোকেতি এত্থ লুজ্জনপলুজ্জনট্ঠেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা লোকো, তস্মা পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু রাগং পহায কামচ্ছন্দং ৰিক্খম্ভেত্ৰাতি অযমেত্থ অত্থো. ৰিগতাভিজ্ঝেনাতি ৰিক্খম্ভনৰসেন পহীনত্তা ৰিগতাভিজ্ঝেন, ন চক্খুৰিঞ্ঞাণসদিসেনাতি অত্থো. অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতীতি অভিজ্ঝাতো চিত্তং পরিমোচেতি. যথা নং সা মুঞ্চতি চেৰ, মুঞ্চিত্ৰা চ ন পুন গণ্হাতি, এৰং করোতীতি অত্থো. ব্যাপাদপদোসং পহাযাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. ব্যাপজ্জতি ইমিনা চিত্তং পূতিকম্মাসাদযো ৰিয পুরিমপকতিং পজহতীতি ব্যাপাদো. ৰিকারাপত্তিযা পদুস্সতি, পরং ৰা পদূসেতি ৰিনাসেতীতি পদোসো. উভযমেতং কোধস্সেৰাধিৰচনং. থিনং চিত্তগেলঞ্ঞং. মিদ্ধং চেতসিকগেলঞ্ঞং. থিনঞ্চ মিদ্ধঞ্চ থিনমিদ্ধং. আলোকসঞ্ঞীতি ¶ রত্তিম্পি দিৰা দিট্ঠআলোকসঞ্জাননসমত্থতায ৰিগতনীৰরণায পরিসুদ্ধায সঞ্ঞায ¶ সমন্নাগতো. সতো সম্পজানোতি সতিযা চ ঞাণেন চ সমন্নাগতো. ইদং উভযং আলোকসঞ্ঞায উপকারত্তা ৰুত্তং. উদ্ধচ্চঞ্চ কুক্কুচ্চঞ্চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং. তিণ্ণৰিচিকিচ্ছোতি ৰিচিকিচ্ছং তরিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা ঠিতো. ‘‘কথমিদং কথমিদ’’ন্তি এৰং নপ্পৰত্ততীতি অকথংকথী. কুসলেসু ধম্মেসূতি অনৰজ্জেসু ধম্মেসু. ‘‘ইমে নু খো কুসলা, কথমিমে কুসলা’’তি এৰং ন ৰিচিকিচ্ছতি ন কঙ্খতীতি অত্থো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ইমেসু পন নীৰরণেসু ¶ ৰচনত্থলক্খণাদিভেদতো যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং.
২৯৭. পঞ্ঞায দুব্বলীকরণেতি ইমে পঞ্চ নীৰরণা উপ্পজ্জমানা অনুপ্পন্নায লোকিযলোকুত্তরায পঞ্ঞায উপ্পজ্জিতুং ন দেন্তি, উপ্পন্না অপি অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ ৰা অভিঞ্ঞা উচ্ছিন্দিত্ৰা পাতেন্তি; তস্মা ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা’’তি ৰুচ্চন্তি. তথাগতপদং ইতিপীতি ইদম্পি তথাগতস্স ঞাণপদং ঞাণৰল়ঞ্জং ঞাণেন অক্কন্তট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি. তথাগতনিসেৰিতন্তি তথাগতস্স ঞাণফাসুকায নিঘংসিতট্ঠানং. তথাগতারঞ্জিতন্তি তথাগতস্স ঞাণদাঠায আরঞ্জিতট্ঠানং.
২৯৯. যথাভূতং পজানাতীতি যথাসভাৰং পজানাতি. নত্ৰেৰ তাৰ অরিযসাৰকো নিট্ঠং গতো হোতীতি ইমা ঝানাভিঞ্ঞা বাহিরকেহিপি সাধারণাতি ন তাৰ নিট্ঠং গতো হোতি. মগ্গক্খণেপি অপরিযোসিতকিচ্চতায ন তাৰ নিট্ঠং গতো হোতি. অপিচ খো নিট্ঠং গচ্ছতীতি অপিচ খো পন মগ্গক্খণে মহাহত্থিং পস্সন্তো নাগৰনিকো ৰিয সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰাতি ইমিনা আকারেন তীসু রতনেসু নিট্ঠং গচ্ছতি. নিট্ঠং গতো হোতীতি এৰং মগ্গক্খণে নিট্ঠং গচ্ছন্তো অরহত্তফলক্খণে পরিযোসিতসব্বকিচ্চতায সব্বাকারেন তীসু রতনেসু নিট্ঠং গতো হোতি. সেসং উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়হত্থিপদোপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. মহাহত্থিপদোপমসুত্তৰণ্ণনা
৩০০. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাহত্থিপদোপমসুত্তং. তত্থ জঙ্গলানন্তি পথৰীতলচারীনং. পাণানন্তি সপাদকপাণানং. পদজাতানীতি পদানি. সমোধানং গচ্ছন্তীতি ওধানং পক্খেপং গচ্ছন্তি. অগ্গমক্খাযতীতি সেট্ঠং অক্খাযতি. যদিদং মহন্তত্তেনাতি মহন্তভাৰেন অগ্গং অক্খাযতি, ন গুণৰসেনাতি অত্থো. যে কেচি কুসলা ধম্মাতি যে কেচি লোকিযা ¶ ৰা লোকুত্তরা ৰা কুসলা ধম্মা. সঙ্গহং গচ্ছন্তীতি এত্থ চতুব্বিধো সঙ্গহো – সজাতিসঙ্গহো, সঞ্জাতিসঙ্গহো, কিরিযসঙ্গহো, গণনসঙ্গহোতি. তত্থ ‘‘সব্বে খত্তিযা আগচ্ছন্তু সব্বে ব্রাহ্মণা’’তি এৰং সমানজাতিৰসেন সঙ্গহো সজাতিসঙ্গহো নাম. ‘‘সব্বে কোসলকা সব্বে মাগধকা’’তি এৰং সঞ্জাতিদেসৰসেন সঙ্গহো সঞ্জাতিসঙ্গহো নাম. ‘‘সব্বে রথিকা সব্বে ধনুগ্গহা’’তি এৰং কিরিযৰসেন সঙ্গহো কিরিযসঙ্গহো নাম. ‘‘চক্খাযতনং কতমক্খন্ধগণনং গচ্ছতীতি? চক্খাযতনং রূপক্খন্ধগণনং গচ্ছতি. হঞ্চি চক্খাযতনং রূপক্খন্ধগণনং গচ্ছতি, তেন ৰত রে ৰত্তব্বে চক্খাযতনং রূপক্খন্ধেন সঙ্গহিত’’ন্তি (কথা. ৪৭১), অযং গণনসঙ্গহো নাম. ইমস্মিম্পি ঠানে অযমেৰ অধিপ্পেতো.
ননু চ ‘‘চতুন্নং অরিযসচ্চানং কতি কুসলা কতি অকুসলা কতি অব্যাকতাতি পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জনে সমুদযসচ্চং অকুসলং, মগ্গসচ্চং কুসলং, নিরোধসচ্চং অব্যাকতং, দুক্খসচ্চং সিযা কুসলং, সিযা অকুসলং, সিযা অব্যাকত’’ন্তি (ৰিভ. ২১৬-২১৭) আগতত্তা চতুভূমকম্পি কুসলং দিযড্ঢমেৰ সচ্চং ভজতি. অথ কস্মা মহাথেরো চতূসু অরিযসচ্চেসু গণনং গচ্ছতীতি আহাতি? সচ্চানং অন্তোগধত্তা. যথা হি ‘‘সাধিকমিদং, ভিক্খৰে, দিযড্ঢসিক্খাপদসতং অন্ৰদ্ধমাসং উদ্দেসং আগচ্ছতি, যত্থ অত্তকামা ¶ কুলপুত্তা সিক্খন্তি. তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা অধিসীলসিক্খা অধিচিত্তসিক্খা অধিপঞ্ঞাসিক্খা’’তি (অ. নি. ৩.৮৮) এত্থ সাধিকমিদং দিযড্ঢসিক্খাপদসতং একা অধিসীলসিক্খাৰ হোতি, তং সিক্খন্তোপি তিস্সো সিক্খা সিক্খতীতি দস্সিতো, সিক্খানং অন্তোগধত্তা. যথা চ একস্স হত্থিপদস্স চতূসু কোট্ঠাসেসু একস্মিং কোট্ঠাসে ওতিণ্ণানিপি দ্ৰীসু ¶ তীসু চতূসু কোট্ঠাসেসু ওতিণ্ণানিপি সিঙ্গালসসমিগাদীনং পাদানি হত্থিপদে সমোধানং গতানেৰ হোন্তি. হত্থিপদতো অমুচ্চিত্ৰা তস্সেৰ অন্তোগধত্তা. এৰমেৰ একস্মিম্পি দ্ৰীসুপি তীসুপি চতূসুপি সচ্চেসু গণনং গতা ধম্মা চতূসু সচ্চেসু গণনং গতাৰ হোন্তি; সচ্চানং অন্তোগধত্তাতি দিযড্ঢসচ্চগণনং গতেপি কুসলধম্মে ‘‘সব্বে তে চতূসু অরিযসচ্চেসু সঙ্গহং গচ্ছন্তী’’তি আহ. ‘‘দুক্খে অরিযসচ্চে’’তিআদীসু উদ্দেসপদেসু চেৰ জাতিপি দুক্খাতিআদীসু নিদ্দেসপদেসু চ যং ¶ ৰত্তব্বং, তং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তমেৰ. কেৰলং পনেত্থ দেসনানুক্কমোৰ ৰেদিতব্বো.
৩০১. যথা হি ছেকো ৰিলীৰকারো সুজাতং ৰেল়ুং লভিত্ৰা চতুধা ছেত্ৰা ততো তযো কোট্ঠাসে ঠপেত্ৰা একং গণ্হিত্ৰা পঞ্চধা ভিন্দেয্য, ততোপি চত্তারো ঠপেত্ৰা একং গণ্হিত্ৰা ফালেন্তো পঞ্চ পেসিযো করেয্য, ততো চতস্সো ঠপেত্ৰা একং গণ্হিত্ৰা কুচ্ছিভাগং পিট্ঠিভাগন্তি দ্ৰিধা ফালেত্ৰা পিট্ঠিভাগং ঠপেত্ৰা কুচ্ছিভাগং আদায ততো সমুগ্গবীজনিতালৰণ্টাদিনানপ্পকারং ৰেল়ুৰিকতিং করেয্য, সো পিট্ঠিভাগঞ্চ ইতরা চ চতস্সো পেসিযো ইতরে চ চত্তারো কোট্ঠাসে ইতরে চ তযো কোট্ঠাসে কম্মায ন উপনেস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. একপ্পহারেন পন উপনেতুং ন সক্কা, অনুপুব্বেন উপনেস্সতি. এৰমেৰ অযং মহাথেরোপি ৰিলীৰকারো সুজাতং ৰেল়ুং লভিত্ৰা চত্তারো কোট্ঠাসে ৰিয, ইমং মহন্তং সুত্তন্তং আরভিত্ৰা চতুঅরিযসচ্চৰসেন মাতিকং ঠপেসি. ৰিলীৰকারস্স তযো কোট্ঠাসে ঠপেত্ৰা একং গহেত্ৰা তস্স পঞ্চধা করণং ৰিয থেরস্স তীণি অরিযসচ্চানি ঠপেত্ৰা একং দুক্খসচ্চং গহেত্ৰা ভাজেন্তস্স খন্ধৰসেন পঞ্চধা করণং. ততো যথা সো ৰিলীৰকারো চত্তারো কোট্ঠাসে ¶ ঠপেত্ৰা একং ভাগং গহেত্ৰা পঞ্চধা ফালেসি, এৰং থেরো চত্তারো অরূপক্খন্ধে ঠপেত্ৰা রূপক্খন্ধং ৰিভজন্তো চত্তারি চ মহাভূতানি চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপন্তি পঞ্চধা অকাসি. ততো যথা সো ৰিলীৰকারো চতস্সো পেসিযো ঠপেত্ৰা একং গহেত্ৰা কুচ্ছিভাগং পিট্ঠিভাগন্তি দ্ৰিধা ফালেসি, এৰং থেরো উপাদায রূপঞ্চ তিস্সো চ ধাতুযো ঠপেত্ৰা একং পথৰীধাতুং ৰিভজন্তো অজ্ঝত্তিকবাহিরৰসেন দ্ৰিধা দস্সেসি. যথা সো ৰিলীৰকারো পিট্ঠিভাগং ঠপেত্ৰা কুচ্ছিভাগং আদায নানপ্পকারং ৰিলীৰৰিকতিং অকাসি, এৰং থেরো বাহিরং পথৰীধাতুং ঠপেত্ৰা অজ্ঝত্তিকং পথৰীধাতুং ৰীসতিযা আকারেহি ৰিভজিত্ৰা দস্সেতুং কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতূতিআদিমাহ.
যথা ¶ পন ৰিলীৰকারো পিট্ঠিভাগঞ্চ ইতরা চ চত্তস্সো পেসিযো ইতরে চ চত্তারো কোট্ঠাসে ইতরে চ তযো কোট্ঠাসে অনুপুব্বেন ¶ কম্মায উপনেস্সতি, ন হি সক্কা একপ্পহারেন উপনেতুং, এৰং থেরোপি বাহিরঞ্চ পথৰীধাতুং ইতরা চ তিস্সো ধাতুযো উপাদারূপঞ্চ ইতরে চ চত্তারো অরূপিনো খন্ধে ইতরানি চ তীণি অরিযসচ্চানি অনুপুব্বেন ৰিভজিত্ৰা দস্সেস্সতি, ন হি সক্কা একপ্পহারেন দস্সেতুং. অপিচ রাজপুত্তূপমাযপি অযং কমো ৰিভাৰেতব্বো –
একো কির মহারাজা, তস্স পরোসহস্সং পুত্তা. সো তেসং পিল়ন্ধনপরিক্খারং চতূসু পেল়াসু ঠপেত্ৰা জেট্ঠপুত্তস্স অপ্পেসি – ‘‘ইদং তে, তাত, ভাতিকানং পিল়ন্ধনভণ্ডং তথারূপে ছণে সম্পত্তে পিল়ন্ধনং নো দেহীতি যাচন্তানং দদেয্যাসী’’তি. সো ‘‘সাধু দেৰা’’তি সারগব্ভে পটিসামেসি, তথারূপে ছণদিৰসে রাজপুত্তা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পিল়ন্ধনং নো, তাত, দেথ, নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি আহংসু. তাতা, জেট্ঠভাতিকস্স ৰো হত্থে মযা পিল়ন্ধনং ঠপিতং, তং আহরাপেত্ৰা পিল়ন্ধথাতি. তে সাধূতি পটিস্সুণিত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘তুম্হাকং কির নো হত্থে পিল়ন্ধনভণ্ডং, তং দেথা’’তি আহংসু. সো এৰং করিস্সামীতি গব্ভং ৰিৰরিত্ৰা, চতস্সো পেল়াযো নীহরিত্ৰা তিস্সো ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা, ততো পঞ্চ সমুগ্গে নীহরিত্ৰা চত্তারো ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা, ততো পঞ্চসু করণ্ডেসু ¶ নীহরিতেসু চত্তারো ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা পিধানং পস্সে ঠপেত্ৰা ততো হত্থূপগপাদূপগাদীনি নানপ্পকারানি পিল়ন্ধনানি নীহরিত্ৰা অদাসি. সো কিঞ্চাপি ইতরেহি চতূহি করণ্ডেহি ইতরেহি চতূহি সমুগ্গেহি ইতরাহি তীহি পেল়াহি ন তাৰ ভাজেত্ৰা দেতি, অনুপুব্বেন পন দস্সতি, ন হি সক্কা একপ্পহারেন দাতুং.
তত্থ মহারাজা ৰিয ভগৰা দট্ঠব্বো. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘রাজাহমস্মি সেলাতি ভগৰা, ধম্মরাজা অনুত্তরো’’তি (সু. নি. ৫৫৯). জেট্ঠপুত্তো ৰিয সারিপুত্তত্থেরো, ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘যং খো তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য, ‘ভগৰতো পুত্তো ওরসো মুখতো জাতো ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো ধম্মদাযাদো, নো আমিসদাযাদো’তি সারিপুত্তমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য, ভগৰতো পুত্তো…পে… নো আমিসদাযাদো’’তি (ম. নি. ৩.৯৭). পরোসহস্সরাজপুত্তা ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘো দট্ঠব্বো. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘পরোসহস্সং ¶ ¶ ভিক্খূনং, সুগতং পযিরুপাসতি;
দেসেন্তং ৰিরজং ধম্মং, নিব্বানং অকুতোভয’’ন্তি. (সং. নি. ১.২১৬);
রঞ্ঞো তেসং পুত্তানং পিল়ন্ধনং চতূসু পেল়াসু পক্খিপিত্ৰা জেট্ঠপুত্তস্স হত্থে ঠপিতকালো ৰিয ভগৰতো ধম্মসেনাপতিস্স হত্থে চতুসচ্চপ্পকাসনায ঠপিতকালো, তেনেৰাহ – ‘‘সারিপুত্তো, ভিক্খৰে, পহোতি চত্তারি অরিযসচ্চানি ৰিত্থারেন আচিক্খিতুং দেসেতুং পঞ্ঞাপেতুং পট্ঠপেতুং ৰিৰরিতুং ৰিভজিতুং উত্তানীকাতু’’ন্তি (ম. নি. ৩.৩৭১). তথারূপে খণে তেসং রাজপুত্তানং তং রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা পিল়ন্ধনং যাচনকালো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰস্সূপনাযিকসমযে আগন্ত্ৰা ধম্মদেসনায যাচিতকালো. উপকট্ঠায কির ৰস্সূপনাযিকায ইদং সুত্তং দেসিতং. রঞ্ঞো, ‘‘তাতা, জেট্ঠভাতিকস্স ৰো হত্থে মযা পিল়ন্ধনং ঠপিতং তং আহরাপেত্ৰা পিল়ন্ধথা’’তি ৰুত্তকালো ৰিয সম্বুদ্ধেনাপি, ‘‘সেৰেথ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে, ভজথ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে. পণ্ডিতা ভিক্খূ অনুগ্গাহকা সব্রহ্মচারীন’’ন্তি এৰং ধম্মসেনাপতিনো সন্তিকে ভিক্খূনং পেসিতকালো.
রাজপুত্তেহি রঞ্ঞো কথং সুত্ৰা জেট্ঠভাতিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পিল়ন্ধনং যাচিতকালো ৰিয ভিক্খূহি সত্থুকথং সুত্ৰা ¶ ধম্মসেনাপতিং উপসঙ্কম্ম ধম্মদেসনং আযাচিতকালো. জেট্ঠভাতিকস্স গব্ভং ৰিৰরিত্ৰা চতস্সো পেল়াযো নীহরিত্ৰা ঠপনং ৰিয ধম্মসেনাপতিস্স ইমং সুত্তন্তং আরভিত্ৰা চতুন্নং অরিযসচ্চানং ৰসেন মাতিকায ঠপনং. তিস্সো পেল়াযো ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা ততো পঞ্চসমুগ্গনীহরণং ৰিয তীণি অরিযসচ্চানি ঠপেত্ৰা দুক্খং অরিযসচ্চং ৰিভজন্তস্স পঞ্চক্খন্ধদস্সনং. চত্তারো সমুগ্গে ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা ততো পঞ্চকরণ্ডনীহরণং ৰিয চত্তারো অরূপক্খন্ধে ঠপেত্ৰা একং রূপক্খন্ধং ৰিভজন্তস্স চতুমহাভূতউপাদারূপৰসেন পঞ্চকোট্ঠাসদস্সনং.
৩০২. চত্তারো করণ্ডে ঠপেত্ৰা একং ৰিৰরিত্ৰা পিধানং পস্সে ঠপেত্ৰা হত্থূপগপাদূপগাদিপিল়ন্ধনদানং ৰিয তীণি মহাভূতানি উপাদারূপঞ্চ ঠপেত্ৰা একং পথৰীধাতুং ৰিভজন্তস্স বাহিরং তাৰ পিধানং ৰিয ঠপেত্ৰা অজ্ঝত্তিকায ¶ পথৰীধাতুযা নানাসভাৰতো ৰীসতিযা আকারেহি দস্সনত্থং ‘‘কতমা চাৰুসো অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতূ’’তিআদিৰচনং.
তস্স ¶ পন রাজপুত্তস্স তেহি চতূহি করণ্ডেহি চতূহি সমুগ্গেহি তীহি চ পেল়াহি পচ্ছা অনুপুব্বেন নীহরিত্ৰা পিল়ন্ধনদানং ৰিয থেরস্সাপি ইতরেসঞ্চ তিণ্ণং মহাভূতানং উপাদারূপানঞ্চ চতুন্নং অরূপক্খন্ধানঞ্চ তিণ্ণং অরিযসচ্চানঞ্চ পচ্ছা অনুপুব্বেন ভাজেত্ৰা দস্সনং ৰেদিতব্বং. যং পনেতং ‘‘কতমা চাৰুসো, অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতূ’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ অজ্ঝত্তং পচ্চত্তন্তি উভযম্পেতং নিযকাধিৰচনমেৰ. কক্খল়ন্তি থদ্ধং. খরিগতন্তি ফরুসং. উপাদিন্নন্তি ন কম্মসমুট্ঠানমেৰ, অৰিসেসেন পন সরীরট্ঠকস্সেতং গহণং. সরীরট্ঠকঞ্হি উপাদিন্নং ৰা হোতু, অনুপাদিন্নং ৰা, আদিন্নগহিতপরামট্ঠৰসেন সব্বং উপাদিন্নমেৰ নাম. সেয্যথিদং – কেসা লোমা…পে… উদরিযং করীসন্তি ইদং ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স কুলপুত্তস্স অজ্ঝত্তিকপথৰীধাতুৰসেন তাৰ কম্মট্ঠানং ৰিভত্তং. এত্থ পন মনসিকারং আরভিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গহেতুকামেন ¶ যং কাতব্বং, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতমেৰ. মত্থলুঙ্গং পন ন ইধ পাল়িআরুল়্হং. তম্পি আহরিত্ৰা, ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰণ্ণসণ্ঠানাদিৰসেন ৰৰত্থপেত্ৰা, ‘‘অযম্পি অচেতনা অব্যাকতা সুঞ্ঞা থদ্ধা পথৰীধাতু এৰা’’তি মনসি কাতব্বং. যং ৰা পনঞ্ঞম্পীতি ইদং ইতরেসু তীসু কোট্ঠাসেসু অনুগতায পথৰীধাতুযা গহণত্থং ৰুত্তং. যা চেৰ খো পন অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতূতি যা চ অযং ৰুত্তপ্পকারা অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু. যা চ বাহিরাতি যা চ ৰিভঙ্গে, ‘‘অযো লোহং তিপু সীস’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ১৭৩) নযেন আগতা বাহিরা পথৰীধাতু.
এত্তাৰতা থেরেন অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু নানাসভাৰতো ৰীসতিযা আকারেহি ৰিত্থারেন দস্সিতা, বাহিরা সঙ্খেপেন. কস্মা? যস্মিঞ্হি ঠানে সত্তানং আলযো নিকন্তি পত্থনা পরিযুট্ঠানং গহণং পরামাসো বলৰা হোতি, তত্থ তেসং আলযাদীনং উদ্ধরণত্থং বুদ্ধা ৰা বুদ্ধসাৰকা ৰা ৰিত্থারকথং কথেন্তি. যত্থ পন ন বলৰা, তত্থ কত্তব্বকিচ্চাভাৰতো সঙ্খেপেন কথেন্তি. যথা হি কস্সকো খেত্তং কসমানো যত্থ মূলসন্তানকানং বলৰতায নঙ্গলং লগ্গতি, তত্থ গোণে ঠপেত্ৰা পংসুং ৰিযূহিত্ৰা মূলসন্তানকানি ছেত্ৰা ছেত্ৰা ¶ উদ্ধরন্তো বহুং ৰাযামং করোতি. যত্থ তানি নত্থি, তত্থ বলৰং পযোগং কত্ৰা গোণে পিট্ঠিযং পহরমানো কসতিযেৰ, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
পথৰীধাতুরেৰেসাতি দুৰিধাপেসা থদ্ধট্ঠেন কক্খল়ট্ঠেন ফরুসট্ঠেন একলক্খণা পথৰীধাতুযেৰ ¶ , আৰুসোতি অজ্ঝত্তিকং বাহিরায সদ্ধিং যোজেত্ৰা দস্সেতি. যস্মা বাহিরায পথৰীধাতুযা অচেতনাভাৰো পাকটো, ন অজ্ঝত্তিকায, তস্মা সা বাহিরায সদ্ধিং একসদিসা অচেতনাযেৰাতি গণ্হন্তস্স সুখপরিগ্গহো হোতি. যথা কিং? যথা দন্তেন গোণেন সদ্ধিং যোজিতো অদন্তো কতিপাহমেৰ ৰিসূকাযতি ৰিপ্ফন্দতি, অথ ন চিরস্সেৰ দমথং উপেতি. এৰং অজ্ঝত্তিকাপি বাহিরায সদ্ধিং একসদিসাতি গণ্হন্তস্স কতিপাহমেৰ অচেতনাভাৰো ¶ ন উপট্ঠাতি, অথ ন চিরেনেৰস্সা অচেতনাভাৰো পাকটো হোতি. তং নেতং মমাতি তং উভযম্পি ন এতং মম, ন এসোহমস্মি, ন এসো মে অত্তাতি এৰং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং. যথাভূতন্তি যথাসভাৰং, তঞ্হি অনিচ্চাদিসভাৰং, তস্মা অনিচ্চং দুক্খমনত্তাতি এৰং দট্ঠব্বন্তি অত্থো.
হোতি খো সো, আৰুসোতি কস্মা আরভি? বাহিরআপোধাতুৰসেন বাহিরায পথৰীধাতুযা ৰিনাসং দস্সেত্ৰা ততো ৰিসেসতরেন উপাদিন্নায সরীরট্ঠকপথৰীধাতুযা ৰিনাসদস্সনত্থং. পকুপ্পতীতি আপোসংৰট্টৰসেন ৰড্ঢমানা কুপ্পতি. অন্তরহিতা তস্মিং সমযে বাহিরা পথৰীধাতু হোতীতি তস্মিং সমযে কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ে খারোদকেন ৰিলীযমানা উদকানুগতা হুত্ৰা সব্বা পব্বতাদিৰসেন সণ্ঠিতা পথৰীধাতু অন্তরহিতা হোতি. ৰিলীযিত্ৰা উদকমেৰ হোতি. তাৰ মহল্লিকাযাতি তাৰ মহন্তায.
দুৰে সতসহস্সানি, চত্তারি নহুতানি চ;
এত্তকং বহলত্তেন, সঙ্খাতাযং ৰসুন্ধরাতি. –
এৰং বহলত্তেনেৰ মহন্তায, ৰিত্থারতো পন কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়প্পমাণায. অনিচ্চতাতি হুত্ৰা অভাৰতা. খযধম্মতাতি খযং গমনসভাৰতা ¶ . ৰযধম্মতাতি ৰযং গমনসভাৰতা. ৰিপরিণামধম্মতাতি পকতিৰিজহনসভাৰতা, ইতি সব্বেহিপি ইমেহি পদেহি অনিচ্চলক্খণমেৰ ৰুত্তং. যং পন অনিচ্চং, তং দুক্খং. যং দুক্খং, তং অনত্তাতি তীণিপি লক্খণানি আগতানেৰ হোন্তি. মত্তট্ঠকস্সাতি পরিত্তট্ঠিতিকস্স, তত্থ দ্ৰীহাকারেহি ইমস্স কাযস্স পরিত্তট্ঠিতিতা ৰেদিতব্বা ঠিতিপরিত্ততায চ সরসপরিত্ততায চ. অযঞ্হি অতীতে চিত্তক্খণে জীৰিত্থ, ন জীৰতি, ন জীৰিস্সতি. অনাগতে চিত্তক্খণে জীৰিস্সতি, ন জীৰতি, ন জীৰিত্থ. পচ্চুপ্পন্নে চিত্তক্খণে জীৰতি ¶ , ন জীৰিত্থ, ন জীৰিস্সতীতি ৰুচ্চতি.
‘‘জীৰিতং অত্তভাৰো চ, সুখদুক্খা চ কেৰলা;
একচিত্তসমাযুত্তা, লহু সো ৰত্ততে খণো’’তি. –
ইদং ¶ এতস্সেৰ পরিত্তট্ঠিতিদস্সনত্থং ৰুত্তং. এৰং ঠিতিপরিত্ততায পরিত্তট্ঠিতিতা ৰেদিতব্বা.
অস্সাসপস্সাসূপনিবদ্ধাদিভাৰেন পনস্স সরসপরিত্ততা ৰেদিতব্বা. সত্তানঞ্হি অস্সাসূপনিবদ্ধং জীৰিতং, পস্সাসূপনিবদ্ধং জীৰিতং, অস্সাসপস্সাসূপনিবদ্ধং জীৰিতং, মহাভূতূপনিবদ্ধং জীৰিতং, কবল়ীকারাহারূপনিবদ্ধং জীৰিতং, ৰিঞ্ঞাণূপনিবদ্ধং জীৰিতন্তি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতং.
তণ্হুপাদিন্নস্সাতি তণ্হায আদিন্নগহিতপরামট্ঠস্স অহন্তি ৰা মমন্তি ৰা অস্মীতি ৰা. অথ খ্ৰাস্স নোতেৰেত্থ হোতীতি অথ খো অস্স ভিক্খুনো এৰং তীণি লক্খণানি আরোপেত্ৰা পস্সন্তস্স এত্থ অজ্ঝত্তিকায পথৰীধাতুযা অহন্তি ৰাতিআদি তিৰিধো তণ্হামানদিট্ঠিগ্গাহো নোতেৰ হোতি, ন হোতিযেৰাতি অত্থো. যথা চ আপোধাতুৰসেন, এৰং তেজোধাতুৰাযোধাতুৰসেনপি বাহিরায পথৰীধাতুযা অন্তরধানং হোতি. ইধ পন একংযেৰ আগতং. ইতরানিপি অত্থতো ৰেদিতব্বানি.
তঞ্চে, আৰুসোতি ইধ তস্স ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স ভিক্খুনো সোতদ্ৰারে পরিগ্গহং পট্ঠপেন্তো বলং দস্সেতি. অক্কোসন্তীতি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি. পরিভাসন্তীতি তযা ইদঞ্চিদঞ্চ কতং, এৰঞ্চ এৰঞ্চ তং করিস্সামাতি ৰাচায পরিভাসন্তি. রোসেন্তীতি ঘট্টেন্তি. ৰিহেসেন্তীতি দুক্খাপেন্তি, সব্বং ৰাচায ঘট্টনমেৰ ৰুত্তং. সো এৰন্তি সো ধাতুকম্মট্ঠানিকো ¶ এৰং সম্পজানাতি. উপ্পন্না খো মে অযন্তি সম্পতিৰত্তমানুপ্পন্নভাৰেন চ সমুদাচারুপ্পন্নভাৰেন চ উপ্পন্না. সোতসম্ফস্সজাতি উপনিস্সযৰসেন সোতসম্ফস্সতো জাতা সোতদ্ৰারজৰনৰেদনা, ফস্সো অনিচ্চোতি সোতসম্ফস্সো হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চোতি পস্সতি. ৰেদনাদযোপি ¶ সোতসম্ফস্সসম্পযুত্তাৰ ৰেদিতব্বা. ধাতারম্মণমেৰাতি ধাতুসঙ্খাতমেৰ আরম্মণং. পক্খন্দতীতি ওতরতি. পসীদতীতি তস্মিং আরম্মণে পসীদতি, ভুম্মৰচনমেৰ ৰা এতং. ব্যঞ্জনসন্ধিৰসেন ‘‘ধাতারম্মণমেৰা’’তি ৰুত্তং, ধাতারম্মণেযেৰাতি অযমেত্থ অত্থো. অধিমুচ্চতীতি ধাতুৰসেন এৰন্তি অধিমোক্খং লভতি, ন রজ্জতি, ন দুস্সতি. অযঞ্হি ¶ সোতদ্ৰারম্হি আরম্মণে আপাথগতে মূলপরিঞ্ঞাআগন্তুকতাৰকালিকৰসেন পরিগ্গহং করোতি, তস্স ৰিত্থারকথা সতিপট্ঠানে সতিসম্পজঞ্ঞপব্বে ৰুত্তা. সা পন তত্থ চক্খুদ্ৰারৰসেন ৰুত্তা, ইধ সোতদ্ৰারৰসেন ৰেদিতব্বা.
এৰং কতপরিগ্গহস্স হি ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স বলৰৰিপস্সকস্স সচেপি চক্খুদ্ৰারাদীসু আরম্মণে আপাথগতে অযোনিসো আৰজ্জনং উপ্পজ্জতি, ৰোট্ঠব্বনং পত্ৰা একং দ্ৰে ৰারে আসেৰনং লভিত্ৰা চিত্তং ভৰঙ্গমেৰ ওতরতি, ন রাগাদিৰসেন উপ্পজ্জতি, অযং কোটিপ্পত্তো তিক্খৰিপস্সকো. অপরস্স রাগাদিৰসেন একং ৰারং জৰনং জৰতি, জৰনপরিযোসানে পন রাগাদিৰসেন এৰং মে জৰনং জৰিতন্তি আৰজ্জতো আরম্মণং পরিগ্গহিতমেৰ হোতি, পুন ৰারং তথা ন জৰতি. অপরস্স একৰারং এৰং আৰজ্জতো পুন দুতিযৰারং রাগাদিৰসেন জৰনং জৰতিযেৰ, দুতিযৰারাৰসানে পন এৰং মে জৰনং জৰিতন্তি আৰজ্জতো আরম্মণং পরিগ্গহিতমেৰ হোতি, ততিযৰারে তথা ন উপ্পজ্জতি. এত্থ পন পঠমো অতিতিক্খো, ততিযো অতিমন্দো, দুতিযস্স পন ৰসেন ইমস্মিং সুত্তে, লটুকিকোপমে, ইন্দ্রিযভাৰনে চ অযমত্থো ৰেদিতব্বো.
এৰং সোতদ্ৰারে পরিগ্গহিতৰসেন ধাতুকম্মট্ঠানিকস্স বলং দস্সেত্ৰা ইদানি কাযদ্ৰারে দীপেন্তো তঞ্চে, আৰুসোতিআদিমাহ. অনিট্ঠারম্মণঞ্হি পত্ৰা দ্ৰীসু ৰারেসু কিলমতি সোতদ্ৰারে চ কাযদ্ৰারে চ. তস্মা যথা নাম খেত্তস্সামী পুরিসো কুদালং গহেত্ৰা খেত্তং ¶ অনুসঞ্চরন্তো যত্থ ৰা তত্থ ৰা মত্তিকপিণ্ডং অদত্ৰা দুব্বলট্ঠানেসুযেৰ কুদালেন ভূমিং ভিন্দিত্ৰা সতিণমত্তিকপিণ্ডং দেতি. এৰমেৰ মহাথেরো অনাগতে সিক্খাকামা পধানকম্মিকা কুলপুত্তা ইমেসু দ্ৰারেসু সংৰরং পট্ঠপেত্ৰা খিপ্পমেৰ জাতিজরামরণস্স অন্তং করিস্সন্তীতি ইমেসুযেৰ দ্ৰীসু দ্ৰারেসু গাল়্হং কত্ৰা সংৰরং দেসেন্তো ইমং দেসনং আরভি.
তত্থ ¶ সমুদাচরন্তীতি উপক্কমন্তি. পাণিসম্ফস্সেনাতি ¶ পাণিপ্পহারেন, ইতরেসুপি এসেৰ নযো. তথাভূতোতি তথাসভাৰো. যথাভূতস্মিন্তি যথাসভাৰে. কমন্তীতি পৰত্তন্তি. এৰং বুদ্ধং অনুস্সরতোতিআদীসু ইতিপি সো ভগৰাতিআদিনা নযেন অনুস্সরন্তোপি বুদ্ধং অনুস্সরতি, ৰুত্তং খো পনেতং ভগৰতাতি অনুস্সরন্তোপি অনুস্সরতিযেৰ. স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মোতিআদিনা নযেন অনুস্সরন্তোপি ধম্মং অনুস্সরতি, ককচূপমোৰাদং অনুস্সরন্তোপি অনুস্সরতিযেৰ. সুপ্পটিপন্নোতিআদিনা নযেন অনুস্সরন্তোপি সঙ্ঘং অনুস্সরতি, ককচোকন্তনং অধিৰাসযমানস্স ভিক্খুনো গুণং অনুস্সরমানোপি অনুস্সরতিযেৰ.
উপেক্খা কুসলনিস্সিতা ন সণ্ঠাতীতি ইধ ৰিপস্সনুপেক্খা অধিপ্পেতা. উপেক্খা কুসলনিস্সিতা সণ্ঠাতীতি ইধ ছল়ঙ্গুপেক্খা, সা পনেসা কিঞ্চাপি খীণাসৰস্স ইট্ঠানিট্ঠেসু আরম্মণেসু অরজ্জনাদিৰসেন পৰত্ততি, অযং পন ভিক্খু ৰীরিযবলেন ভাৰনাসিদ্ধিযা অত্তনো ৰিপস্সনং খীণাসৰস্স ছল়ঙ্গুপেক্খাঠানে ঠপেতীতি ৰিপস্সনাৰ ছল়ঙ্গুপেক্খা নাম জাতা.
৩০৩. আপোধাতুনিদ্দেসে আপোগতন্তি সব্বআপেসু গতং অল্লযূসভাৰলক্খণং. পিত্তং সেম্হন্তিআদীসু পন যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং সদ্ধিং ভাৰনানযেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং. পকুপ্পতীতি ওঘৰসেন ৰড্ঢতি, সমুদ্দতো ৰা উদকং উত্তরতি, অযমস্স পাকতিকো পকোপো, আপোসংৰট্টকালে পন কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ং উদকপূরমেৰ হোতি. ওগচ্ছন্তীতি হেট্ঠা গচ্ছন্তি, উদ্ধনে আরোপিতউদকং ৰিয খযং ৰিনাসং পাপুণন্তি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৩০৪. তেজোধাতুনিদ্দেসে ¶ তেজোগতন্তি সব্বতেজেসু গতং উণ্হত্তলক্খণং. তেজো এৰ ৰা তেজোভাৰং গতন্তি তেজোগতং. পুরিমে আপোগতেপি পচ্ছিমে ৰাযোগতেপি এসেৰ নযো. যেন চাতি যেন তেজোগতেন. তস্মিং কুপ্পিতে অযং কাযো সন্তপ্পতি, একাহিকজরাদিভাৰেন উসুমজাতো হোতি. যেন চ জীরীযতীতি যেন অযং কাযো জীরতি, ইন্দ্রিযৰেকল্লত্তং বলপরিক্খযং ৰলিপলিতাদিভাৰঞ্চ পাপুণাতি. যেন চ পরিডয্হতীতি যেন কুপ্পিতেন অযং কাযো দয্হতি, সো চ পুগ্গলো দয্হামি ¶ দয্হামীতি কন্দন্তো সতধোতসপ্পিগোসীতচন্দনাদিলেপঞ্চ ¶ তালৰণ্টৰাতঞ্চ পচ্চাসীসতি. যেন চ অসিতপীতখাযিতসাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতীতি যেন তং অসিতং ৰা ওদনাদি, পীতং ৰা পানকাদি, খাযিতং ৰা পিট্ঠখজ্জকাদি, সাযিতং ৰা অম্বপক্কমধুফাণিতাদি সম্মা পরিপাকং গচ্ছতি, রসাদিভাৰেন ৰিৰেকং গচ্ছতীতি অত্থো. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং সদ্ধিং ভাৰনানযেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং.
হরিতন্তন্তি হরিতমেৰ. অল্লতিণাদিং আগম্ম নিব্বাযতীতি অত্থো. পন্থন্তন্তি মহামগ্গমেৰ. সেলন্তন্তি পব্বতং. উদকন্তন্তি উদকং. রমণীযং ৰা ভূমিভাগন্তি তিণগুম্বাদিরহিতং, ৰিৰিত্তং অব্ভোকাসং ভূমিভাগং. অনাহারাতি নিরাহারা নিরুপাদানা, অযম্পি পকতিযাৰ তেজোৰিকারো ৰুত্তো, তেজোসংৰট্টকালে পন কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ং ঝাপেত্ৰা ছারিকামত্তম্পি ন তিট্ঠতি. ন্হারুদদ্দুলেনাতি চম্মনিল্লেখনেন. অগ্গিং গৰেসন্তীতি এৰরূপং সুখুমং উপাদানং গহেত্ৰা অগ্গিং পরিযেসন্তি, যং অপ্পমত্তকম্পি উসুমং লভিত্ৰা পজ্জলতি, সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৩০৫. ৰাযোধাতুনিদ্দেসে উদ্ধঙ্গমা ৰাতাতি উগ্গারহিক্কারাদিপৰত্তকা উদ্ধং আরোহনৰাতা. অধোগমা ৰাতাতি উচ্চারপস্সাৰাদিনীহরণকা অধো ওরোহনৰাতা. কুচ্ছিসযা ৰাতাতি অন্তানং বহিৰাতা. কোট্ঠাসযা ৰাতাতি অন্তানং অন্তোৰাতা. অঙ্গমঙ্গানুসারিনোতি ধমনীজালানুসারেন সকলসরীরে অঙ্গমঙ্গানি অনুসটা সমিঞ্জনপসারণাদিনিব্বত্তকৰাতা. অস্সাসোতি অন্তোপৰিসননাসিকৰাতো ¶ . পস্সাসোতি বহিনিক্খমননাসিকৰাতো. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং সদ্ধিং ভাৰনানযেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তং.
গামম্পি ৰহতীতি সকলগামম্পি চুণ্ণৰিচুণ্ণং কুরুমানা আদায গচ্ছতি, নিগমাদীসুপি এসেৰ নযো. ইধ ৰাযোসংৰট্টকালে কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ৰিদ্ধংসনৰসেন ¶ ৰাযোধাতুৰিকারো দস্সিতো. ৰিধূপনেনাতি অগ্গিবীজনকেন. ওস্সৰনেতি ছদনগ্গে, তেন হি উদকং সৰতি, তস্মা তং ‘‘ওস্সৰন’’ন্তি ৰুচ্চতি. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
৩০৬. সেয্যথাপি ¶ , আৰুসোতি ইধ কিং দস্সেতি? হেট্ঠা কথিতানং মহাভূতানং নিস্সত্তভাৰং. কট্ঠন্তি দব্বসম্ভারং. ৰল্লিন্তি আবন্ধনৰল্লিং. তিণন্তি ছদনতিণং. মত্তিকন্তি অনুলেপমত্তিকং. আকাসো পরিৰারিতোতি এতানি কট্ঠাদীনি অন্তো চ বহি চ পরিৰারেত্ৰা আকাসো ঠিতোতি অত্থো. অগারংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতীতি অগারন্তি পণ্ণত্তিমত্তং হোতি. কট্ঠাদীসু পন ৰিসুং ৰিসুং রাসিকতেসু কট্ঠরাসিৰল্লিরাসীত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. এৰমেৰ খোতি এৰমেৰ অট্ঠিআদীনি অন্তো চ বহি চ পরিৰারেত্ৰা ঠিতো আকাসো, তানেৰ অট্ঠিআদীনি পটিচ্চ রূপংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি, সরীরন্তি ৰোহারং গচ্ছতি. যথা কট্ঠাদীনি পটিচ্চ গেহন্তি সঙ্খং গতং অগারং খত্তিযগেহং ব্রাহ্মণগেহন্তি ৰুচ্চতি, এৰমিদম্পি খত্তিযসরীরং ব্রাহ্মণসরীরন্তি ৰুচ্চতি, ন হেত্থ কোচি সত্তো ৰা জীৰো ৰা ৰিজ্জতি.
অজ্ঝত্তিকঞ্চেৰ, আৰুসো, চক্খূতি ইদং কস্মা আরদ্ধং? হেট্ঠা উপাদারূপং চত্তারো চ অরূপিনো খন্ধা তীণি চ অরিযসচ্চানি ন কথিতানি, ইদানি তানি কথেতুং অযং দেসনা আরদ্ধাতি. তত্থ চক্খুং অপরিভিন্নন্তি চক্খুপসাদে নিরুদ্ধেপি উপহতেপি পিত্তসেম্হলোহিতেহি পলিবুদ্ধেপি চক্খু চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযো ভৰিতুং ন সক্কোতি, পরিভিন্নমেৰ হোতি, চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স পন পচ্চযো ভৰিতুং সমত্থং অপরিভিন্নং নাম. বাহিরা চ রূপাতি বাহিরা চতুসমুট্ঠানিকরূপা. তজ্জো সমন্নাহারোতি তং চক্খুঞ্চ রূপে চ পটিচ্চ ভৰঙ্গং আৰট্টেত্ৰা উপ্পজ্জনমনসিকারো, ভৰঙ্গাৰট্টনসমত্থং চক্খুদ্ৰারে ¶ কিরিযমনোধাতুচিত্তন্তি অত্থো. তং রূপানং অনাপাথগতত্তাপি অঞ্ঞাৰিহিতস্সপি ন হোতি, তজ্জস্সাতি তদনুরূপস্স. ৰিঞ্ঞাণভাগস্সাতি ৰিঞ্ঞাণকোট্ঠাসস্স.
যং তথাভূতস্সাতিআদীসু দ্ৰারৰসেন চত্তারি সচ্চানি ¶ দস্সেতি. তত্থ তথাভূতস্সাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণেন সহভূতস্স, চক্খুৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিনোতি অত্থো. রূপন্তি চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স ন রূপজনকত্তা চক্খুৰিঞ্ঞাণক্খণে তিসমুট্ঠানরূপং, তদনন্তরচিত্তক্খণে চতুসমুট্ঠানম্পি লব্ভতি. সঙ্গহং গচ্ছতীতি গণনং গচ্ছতি. ৰেদনাদযো চক্খুৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তাৰ. ৰিঞ্ঞাণম্পি চক্খুৰিঞ্ঞাণমেৰ. এত্থ চ সঙ্খারাতি চেতনাৰ ৰুত্তা. সঙ্গহোতি একতো সঙ্গহো. সন্নিপাতোতি সমাগমো. সমৰাযোতি রাসি. যো পটিচ্চসমুপ্পাদং পস্সতীতি যো পচ্চযে পস্সতি. সো ধম্মং পস্সতীতি সো পটিচ্চসমুপ্পন্নধম্মে পস্সতি, ছন্দোতিআদি সব্বং তণ্হাৰেৰচনমেৰ ¶ , তণ্হা হি ছন্দকরণৰসেন ছন্দো. আলযকরণৰসেন আলযো. অনুনযকরণৰসেন অনুনযো. অজ্ঝোগাহিত্ৰা গিলিত্ৰা গহনৰসেন অজ্ঝোসানন্তি ৰুচ্চতি. ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানন্তি নিব্বানস্সেৰ ৰেৰচনং, ইতি তীণি সচ্চানি পাল়িযং আগতানেৰ মগ্গসচ্চং আহরিত্ৰা গহেতব্বং, যা ইমেসু তীসু ঠানেসু দিট্ঠি সঙ্কপ্পো ৰাচা কম্মন্তো আজীৰো ৰাযামো সতি সমাধি ভাৰনাপটিৰেধো, অযং মগ্গোতি. বহুকতং হোতীতি এত্তাৰতাপি বহুং ভগৰতো সাসনং কতং হোতি, অজ্ঝত্তিকঞ্চেৰ, আৰুসো, সোতন্তিআদিৰারেসুপি এসেৰ নযো.
মনোদ্ৰারে পন অজ্ঝত্তিকো মনো নাম ভৰঙ্গচিত্তং. তং নিরুদ্ধম্পি আৰজ্জনচিত্তস্স পচ্চযো ভৰিতুং অসমত্থং মন্দথামগতমেৰ পৰত্তমানম্পি পরিভিন্নং নাম হোতি. আৰজ্জনস্স পন পচ্চযো ভৰিতুং সমত্থং অপরিভিন্নং নাম. বাহিরা চ ধম্মাতি ধম্মারম্মণং. নেৰ তাৰ তজ্জস্সাতি ইদং ভৰঙ্গসমযেনেৰ কথিতং. দুতিযৰারো পগুণজ্ঝানপচ্চৰেক্খণেন ৰা, পগুণকম্মট্ঠানমনসিকারেন ৰা, পগুণবুদ্ধৰচনসজ্ঝাযকরণাদিনা ৰা, অঞ্ঞৰিহিতকং সন্ধায ৰুত্তো. ইমস্মিং ৰারে রূপন্তি চতুসমুট্ঠানম্পি লব্ভতি. মনোৰিঞ্ঞাণঞ্হি রূপং সমুট্ঠাপেতি, ৰেদনাদযো মনোৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তা ¶ , ৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণমেৰ. সঙ্খারা পনেত্থ ফস্সচেতনাৰসেনেৰ ¶ গহিতা. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ইতি মহাথেরো হেট্ঠা একদেসমেৰ সম্মসন্তো আগন্ত্ৰা ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা হেট্ঠা পরিহীনদেসনং সব্বং তংতংদ্ৰারৰসেন ভাজেত্ৰা দস্সেন্তো যথানুসন্ধিনাৰ সুত্তন্তং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাহত্থিপদোপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. মহাসারোপমসুত্তৰণ্ণনা
৩০৭. এৰং ¶ মে সুতন্তি মহাসারোপমসুত্তং. তত্থ অচিরপক্কন্তেতি সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা রুহিরুপ্পাদকম্মং কত্ৰা নচিরপক্কন্তে সলিঙ্গেনেৰ পাটিযেক্কে জাতে.
ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো কুলপুত্তোতি কিঞ্চাপি অসুককুলপুত্তোতি ন নিযামিতো, দেৰদত্তংযেৰ পন সন্ধায ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সো হি অসম্ভিন্নায মহাসম্মতপৰেণিযা ওক্কাকৰংসে জাতত্তা জাতিকুলপুত্তো. ওতিণ্ণোতি যস্স জাতি অন্তো অনুপৰিট্ঠা, সো জাতিযা ওতিণ্ণো নাম. জরাদীসুপি এসেৰ নযো. লাভসক্কারাদীসুপি লাভোতি চত্তারো পচ্চযা. সক্কারোতি তেসংযেৰ সুকতভাৰো. সিলোকোতি ৰণ্ণভণনং. অভিনিব্বত্তেতীতি উপ্পাদেতি. অপঞ্ঞাতাতি দ্ৰিন্নং জনানং ঠিতট্ঠানে ন পঞ্ঞাযন্তি, ঘাসচ্ছাদনমত্তম্পি ন লভন্তি. অপ্পেসক্খাতি অপ্পপরিৰারা, পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা গচ্ছন্তং ন লভন্তি.
সারেন সারকরণীযন্তি রুক্খসারেন কত্তব্বং অক্খচক্কযুগনঙ্গলাদিকং যংকিঞ্চি. সাখাপলাসং অগ্গহেসি ব্রহ্মচরিযস্সাতি মগ্গফলসারস্স সাসনব্রহ্মচরিযস্স চত্তারো পচ্চযা সাখাপলাসং নাম, তং অগ্গহেসি. তেন চ ৰোসানং আপাদীতি তেনেৰ চ অলমেত্তাৰতা সারো মে পত্তোতি ৰোসানং আপন্নো.
৩১০. ঞাণদস্সনং আরাধেতীতি দেৰদত্তো পঞ্চাভিঞ্ঞো, দিব্বচক্খু চ পঞ্চন্নং অভিঞ্ঞানং মত্থকে ঠিতং, তং ইমস্মিং সুত্তে ‘‘ঞাণদস্সন’’ন্তি ৰুত্তং ¶ . অজানং অপস্সং ৰিহরন্তীতি ¶ কিঞ্চি সুখুমং রূপং অজানন্তা অন্তমসো পংসুপিসাচকম্পি অপস্সন্তা ৰিহরন্তি.
৩১১. অসমযৰিমোক্খং আরাধেতীতি, ‘‘কতমো অসমযৰিমোক্খো? চত্তারো চ অরিযমগ্গা চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি, নিব্বানঞ্চ, অযং অসমযৰিমোক্খো’’তি (পটি. ম. ১.২১৩) এৰং ¶ ৰুত্তে নৰলোকুত্তরধম্মে আরাধেতি সম্পাদেতি পটিলভতি. লোকিযসমাপত্তিযো হি অপ্পিতপ্পিতক্খণেযেৰ পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুচ্চন্তি, তস্মা, ‘‘কতমো সমযৰিমোক্খো? চত্তারি চ ঝানানি চতস্সো চ অরূপাৰচরসমাপত্তিযো, অযং সমযৰিমোক্খো’’তি এৰং সমযৰিমোক্খোতি ৰুত্তা. লোকুত্তরধম্মা পন কালেন কালং ৰিমুচ্চন্তি, সকিং ৰিমুত্তানি হি মগ্গফলানি ৰিমুত্তানেৰ হোন্তি. নিব্বানং সব্বকিলেসেহি অচ্চন্তং ৰিমুত্তমেৰাতি ইমে নৰ ধম্মা অসমযৰিমোক্খোতি ৰুত্তা.
অকুপ্পা চেতোৰিমুত্তীতি অরহত্তফলৰিমুত্তি. অযমত্থো এতস্সাতি এতদত্থং, অরহত্তফলত্থমিদং ব্রহ্মচরিযং. অযং এতস্স অত্থোতি ৰুত্তং হোতি. এতং সারন্তি এতং অরহত্তফলং ব্রহ্মচরিযস্স সারং. এতং পরিযোসানন্তি এতং অরহত্তফলং ব্রহ্মচরিযস্স পরিযোসানং, এসা কোটি, ন ইতো পরং পত্তব্বং অত্থীতি যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাসারোপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. চূল়সারোপমসুত্তৰণ্ণনা
৩১২. এৰং ¶ মে সুতন্তি চূল়সারোপমসুত্তং. তত্থ পিঙ্গলকোচ্ছোতি সো ব্রাহ্মণো পিঙ্গলধাতুকো. কোচ্ছোতি পনস্স নামং, তস্মা ‘‘পিঙ্গলকোচ্ছো’’তি ৰুচ্চতি. সঙ্ঘিনোতিআদীসু পব্বজিতসমূহসঙ্খাতো সঙ্ঘো এতেসং অত্থীতি সঙ্ঘিনো. স্ৰেৰ গণো এতেসং অত্থীতি গণিনো. আচারসিক্খাপনৰসেন তস্স গণস্স আচরিযাতি গণাচরিযা. ঞাতাতি পঞ্ঞাতা পাকটা. ‘‘অপ্পিচ্ছা সন্তুট্ঠা, অপ্পিচ্ছতায ¶ ৰত্থম্পি ন নিৰাসেন্তী’’তিআদিনা নযেন সমুগ্গতো যসো এতেসং ¶ অত্থীতি যসস্সিনো. তিত্থকরাতি লদ্ধিকরা. সাধুসম্মতাতি ইমে সাধু সুন্দরা সপ্পুরিসাতি এৰং সম্মতা. বহুজনস্সাতি অস্সুতৰতো অন্ধবালপুথুজ্জনস্স. ইদানি তে দস্সেন্তো সেয্যথিদং পূরণোতিআদিমাহ. তত্থ পূরণোতি তস্স সত্থুপটিঞ্ঞস্স নামং. কস্সপোতি গোত্তং. সো কির অঞ্ঞতরস্স কুলস্স একূনদাসসতং পূরযমানো জাতো, তেনস্স ‘‘পূরণো’’তি নামং অকংসু. মঙ্গলদাসত্তা চস্স ‘‘দুক্কট’’ন্তি ৰত্তা নত্থি, অকতং ৰা ন কতন্তি. ‘‘সো কিমহমেত্থ ৰসামী’’তি পলাযি. অথস্স চোরা ৰত্থানি অচ্ছিন্দিংসু. সো পণ্ণেন ৰা তিণেন ৰা পটিচ্ছাদেতুম্পি অজানন্তো জাতরূপেনেৰ একং গামং পাৰিসি. মনুস্সা তং দিস্ৰা, ‘‘অযং সমণো অরহা অপ্পিচ্ছো, নত্থি ইমিনা সদিসো’’তি পূৰভত্তাদীনি গহেত্ৰা উপসঙ্কমন্তি. সো ‘‘ময্হং সাটকং অনিৰত্থভাৰেন ইদং উপ্পন্ন’’ন্তি ততো পট্ঠায সাটকং লভিত্ৰাপি ন নিৰাসেসি, তদেৰ পব্বজ্জং অগ্গহেসি. তস্স সন্তিকে অঞ্ঞেপি পঞ্চসতা মনুস্সা পব্বজিংসু, তং সন্ধাযাহ ‘‘পূরণো কস্সপো’’তি.
মক্খলীতি তস্স নামং. গোসালায জাতত্তা গোসালোতি দুতিযং নামং. তং কির সকদ্দমায ভূমিযা তেলঘটং গহেত্ৰা গচ্ছন্তং, ‘‘তাত, মা খলী’’তি সামিকো আহ. সো পমাদেন খলিত্ৰা পতিত্ৰা সামিকস্স ভযেন পলাযিতুং আরদ্ধো. সামিকো উপধাৰিত্ৰা সাটককণ্ণে অগ্গহেসি. সোপি সাটকং ছড্ডেত্ৰা অচেলকো হুত্ৰা পলাযি, সেসং পূরণসদিসমেৰ.
অজিতোতি ¶ তস্স নামং. কেসকম্বলং ধারেতীতি কেসকম্বলো. ইতি নামদ্ৰযং সংসন্দিত্ৰা ‘‘অজিতো কেসকম্বলো’’তি ৰুচ্চতি. তত্থ কেসকম্বলো নাম মনুস্সকেসেহি কতকম্বলো, ততো পটিকিট্ঠতরং ৰত্থং নাম নত্থি. যথাহ – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যানি কানিচি তন্তাৰুতানং ৰত্থানং, কেসকম্বলো তেসং পটিকিট্ঠো অক্খাযতি, কেসকম্বলো, ভিক্খৰে, সীতে সীতো উণ্হে উণ্হো দুব্বণ্ণো দুগ্গন্ধো দুক্খসম্ফস্সো’’তি (অ. নি. ৩.১৩৮).
পকুধোতি ¶ তস্স নামং. কচ্চাযনোতি গোত্তং. ইতি ¶ নামগোত্তং সংসন্দিত্ৰা, ‘‘পকুধো কচ্চাযনো’’তি ৰুচ্চতি. সীতুদকপটিক্খিত্তকো এস, ৰচ্চং কত্ৰাপি উদককিচ্চং ন করোতি, উণ্হোদকং ৰা কঞ্জিযং ৰা লভিত্ৰা করোতি, নদিং ৰা মগ্গোদকং ৰা অতিক্কম্ম, ‘‘সীলং মে ভিন্ন’’ন্তি ৰালিকথূপং কত্ৰা সীলং অধিট্ঠায গচ্ছতি, এৰরূপো নিস্সিরিকলদ্ধিকো এস.
সঞ্জযোতি তস্স নামং. বেলট্ঠস্স পুত্তোতি বেলট্ঠপুত্তো. অম্হাকং গণ্ঠনকিলেসো পলিবুজ্ঝনকিলেসো নত্থি, কিলেসগণ্ঠরহিতা মযন্তি এৰং ৰাদিতায লদ্ধনামৰসেন নিগণ্ঠো. নাটস্স পুত্তোতি নাটপুত্তো. অব্ভঞ্ঞংসূতি যথা তেসং পটিঞ্ঞা, তথেৰ জানিংসু. ইদং ৰুত্তং হোতি – সচে নেসং সা পটিঞ্ঞা নিয্যানিকা সব্বে অব্ভঞ্ঞংসু. নো চে, ন অব্ভঞ্ঞংসু. তস্মা কিং তেসং পটিঞ্ঞা নিয্যানিকা ন নিয্যানিকাতি, অযমেতস্স পঞ্হস্স অত্থো. অথ ভগৰা নেসং অনিয্যানিকভাৰকথনেন অত্থাভাৰতো অলন্তি পটিক্খিপিত্ৰা উপমায অত্থং পৰেদেন্তো ধম্মমেৰ দেসেতুং, ধম্মং, তে ব্রাহ্মণ, দেসেস্সামীতি আহ.
৩২০. তত্থ সচ্ছিকিরিযাযাতি সচ্ছিকরণত্থং. ন ছন্দং জনেতীতি কত্তুকম্যতাছন্দং ন জনযতি. ন ৰাযমতীতি ৰাযামং পরক্কমং ন করোতি. ওলীনৰুত্তিকো চ হোতীতি লীনজ্ঝাসযো হোতি. সাথলিকোতি সিথিলগ্গাহী, সাসনং সিথিলং কত্ৰা গণ্হাতি, দল়্হং ন গণ্হাতি.
৩২৩. ইধ, ব্রাহ্মণ ভিক্খু, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি কথং ইমে পঠমজ্ঝানাদিধম্মা ঞাণদস্সনেন উত্তরিতরা জাতাতি? নিরোধপাদকত্তা. হেট্ঠা পঠমজ্ঝানাদিধম্মা হি ৰিপস্সনাপাদকা ¶ , ইধ নিরোধপাদকা, তস্মা উত্তরিতরা জাতাতি ৰেদিতব্বা. ইতি ভগৰা ইদম্পি সুত্তং যথানুসন্ধিনাৰ নিট্ঠপেসি. দেসনাৰসানে ব্রাহ্মণো সরণেসু পতিট্ঠিতোতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়সারোপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. মহাযমকৰগ্গো
১. চূল়গোসিঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
৩২৫. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়গোসিঙ্গসুত্তং. তত্থ নাতিকে ৰিহরতীতি নাতিকা নাম একং তল়াকং নিস্সায দ্ৰিন্নং চূল়পিতিমহাপিতিপুত্তানং দ্ৰে গামা, তেসু একস্মিং গামে. গিঞ্জকাৰসথেতি ইট্ঠকামযে আৰসথে. একস্মিং কির সমযে ভগৰা মহাজনসঙ্গহং করোন্তো ৰজ্জিরট্ঠে চারিকং চরমানো নাতিকং অনুপ্পত্তো. নাতিকৰাসিনো মনুস্সা ভগৰতো মহাদানং দত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পসন্নহদযা, ‘‘সত্থু ৰসনট্ঠানং করিস্সামা’’তি মন্তেত্ৰা ইট্ঠকাহেৰ ভিত্তিসোপানত্থম্ভে ৰাল়রূপাদীনি দস্সেন্তো পাসাদং কত্ৰা সুধায লিম্পিত্ৰা মালাকম্মলতাকম্মাদীনি নিট্ঠাপেত্ৰা ভুম্মত্থরণমঞ্চপীঠাদীনি পঞ্ঞপেত্ৰা সত্থু নিয্যাতেসুং. অপরাপরং পনেত্থ মনুস্সা ভিক্খুসঙ্ঘস্স রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানমণ্ডপচঙ্কমাদীনি কারযিংসু. ইতি সো ৰিহারো মহা অহোসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘গিঞ্জকাৰসথে’’তি.
গোসিঙ্গসালৰনদাযেতি তত্থ একস্স জেট্ঠকরুক্খস্স খন্ধতো গোসিঙ্গসণ্ঠানং হুত্ৰা ৰিটপং উট্ঠহি, তং রুক্খং উপাদায সব্বম্পি তং ৰনং গোসিঙ্গসালৰনন্তি সঙ্খং গতং. দাযোতি অৰিসেসেন অরঞ্ঞস্সেতং নামং. তস্মা গোসিঙ্গসালৰনদাযেতি গোসিঙ্গসালৰনঅরঞ্ঞেতি অত্থো. ৰিহরন্তীতি সামগ্গিরসং অনুভৰমানা ৰিহরন্তি. ইমেসঞ্হি কুলপুত্তানং উপরিপণ্ণাসকে পুথুজ্জনকালো কথিতো, ইধ খীণাসৰকালো. তদা হি তে লদ্ধস্সাদা লদ্ধপতিট্ঠা অধিগতপটিসম্ভিদা খীণাসৰা হুত্ৰা সামগ্গিরসং অনুভৰমানা তত্থ ৰিহরিংসু. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
যেন গোসিঙ্গসালৰনদাযো তেনুপসঙ্কমীতি ধম্মসেনাপতিমহামোগ্গল্লানত্থেরেসু ৰা অসীতিমহাসাৰকেসু ¶ ৰা, অন্তমসো ধম্মভণ্ডাগারিকআনন্দত্থেরম্পি কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সযমেৰ পত্তচীৰরং আদায অনীকা নিস্সটো হত্থী ৰিয, যূথা নিস্সটো কাল়সীহো ৰিয ¶ , ৰাতচ্ছিন্নো ৰলাহকো ৰিয এককোৰ উপসঙ্কমি. কস্মা পনেত্থ ভগৰা সযং অগমাসীতি? তযো কুলপুত্তা ¶ সামগ্গিরসং অনুভৰন্তা ৰিহরন্তি, তেসং পগ্গণ্হনতো, পচ্ছিমজনতং অনুকম্পনতো ধম্মগরুভাৰতো চ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অহং ইমে কুলপুত্তে পগ্গণ্হিত্ৰা উক্কংসিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা ধম্মং নেসং দেসেস্সামী’’তি. এৰং তাৰ পগ্গণ্হনতো অগমাসি. অপরম্পিস্স অহোসি – ‘‘অনাগতে কুলপুত্তা সম্মাসম্বুদ্ধো সমগ্গৰাসং ৰসন্তানং সন্তিকং সযং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা ধম্মং কথেত্ৰা তযো কুলপুত্তে পগ্গণ্হি, কো নাম সমগ্গৰাসং ন ৰসেয্যাতি সমগ্গৰাসং ৰসিতব্বং মঞ্ঞমানা খিপ্পমেৰ দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তী’’তি. এৰং পচ্ছিমজনতং অনুকম্পনতোপি অগমাসি. বুদ্ধা চ নাম ধম্মগরুনো হোন্তি, সো চ নেসং ধম্মগরুভাৰো রথৰিনীতে আৰিকতোৰ. ইতি ইমস্মা ধম্মগরুভাৰতোপি ধম্মং পগ্গণ্হিস্সামীতি অগমাসি.
দাযপালোতি অরঞ্ঞপালো. সো তং অরঞ্ঞং যথা ইচ্ছিতিচ্ছিতপ্পদেসেন মনুস্সা পৰিসিত্ৰা তত্থ পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা নিয্যাসং ৰা দব্বসম্ভারং ৰা ন হরন্তি, এৰং ৰতিযা পরিক্খিত্তস্স তস্স অরঞ্ঞস্স যোজিতে দ্ৰারে নিসীদিত্ৰা তং অরঞ্ঞং রক্খতি, পালেতি. তস্মা ‘‘দাযপালো’’তি ৰুত্তো. অত্তকামরূপাতি অত্তনো হিতং কামযমানসভাৰা হুত্ৰা ৰিহরন্তি. যো হি ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰাপি ৰেজ্জকম্মদূতকম্মপহিণগমনাদীনং ৰসেন একৰীসতিঅনেসনাহি জীৰিকং কপ্পেতি, অযং ন অত্তকামরূপো নাম. যো পন ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰা একৰীসতিঅনেসনং পহায চতুপারিসুদ্ধিসীলে পতিট্ঠায বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযধুতঙ্গং অধিট্ঠায অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু চিত্তরুচিযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গামন্তং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং কুরুমানো ৰিহরতি, অযং অত্তকামো নাম. তেপি তযো কুলপুত্তা এৰরূপা অহেসুং. তেন ৰুত্তং – ‘‘অত্তকামরূপা ৰিহরন্তী’’তি.
মা তেসং অফাসুমকাসীতি তেসং মা অফাসুকং অকাসীতি ভগৰন্তং ৰারেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ইমে কুলপুত্তা ¶ সমগ্গা ৰিহরন্তি, একচ্চস্স চ গতট্ঠানে ভণ্ডনকলহৰিৰাদা ৰত্তন্তি, তিখিণসিঙ্গো চণ্ডগোণো ৰিয ওৰিজ্ঝন্তো ৰিচরতি, অথেকমগ্গেন দ্ৰিন্নং গমনং ন ¶ হোতি, কদাচি অযম্পি এৰং করোন্তো ইমেসং কুলপুত্তানং সমগ্গৰাসং ¶ ভিন্দেয্য. পাসাদিকো চ পনেস সুৰণ্ণৰণ্ণো সুরসগিদ্ধো মঞ্ঞে, গতকালতো পট্ঠায পণীতদাযকানং অত্তনো উপট্ঠাকানঞ্চ ৰণ্ণকথনাদীহি ইমেসং কুলপুত্তানং অপ্পমাদৰিহারং ভিন্দেয্য. ৰসনট্ঠানানি চাপি এতেসং কুলপুত্তানং নিবদ্ধানি পরিচ্ছিন্নানি তিস্সো চ পণ্ণসালা তযো চঙ্কমা তীণি দিৰাট্ঠানানি তীণি মঞ্চপীঠানি. অযং পন সমণো মহাকাযো ৰুড্ঢতরো মঞ্ঞে ভৰিস্সতি. সো অকালে ইমে কুলপুত্তে সেনাসনা ৰুট্ঠাপেস্সতি. এৰং সব্বথাপি এতেসং অফাসু ভৰিস্সতী’’তি. তং অনিচ্ছন্তো, ‘‘মা তেসং অফাসুকমকাসী’’তি ভগৰন্তং ৰারেসি.
কিং পনেস জানন্তো ৰারেসি, অজানন্তোতি? অজানন্তো. কিঞ্চাপি হি তথাগতস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায দসসহস্সচক্কৰাল়কম্পনাদীনি পাটিহারিযানি পৰত্তিংসু, অরঞ্ঞৰাসিনো পন দুব্বলমনুস্সা সকম্মপ্পসুতা তানি সল্লক্খেতুং ন সক্কোন্তি. সম্মাসম্বুদ্ধো চ নাম যদা অনেকভিক্খুসহস্সপরিৰারো ব্যামপ্পভায অসীতিঅনুব্যঞ্জনেহি দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসিরিযা চ বুদ্ধানুভাৰং দস্সেন্তো ৰিচরতি, তদা কো এসোতি অপুচ্ছিত্ৰাৰ জানিতব্বো হোতি. তদা পন ভগৰা সব্বম্পি তং বুদ্ধানুভাৰং চীৰরগব্ভেন পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰলাহকগব্ভেন পটিচ্ছন্নো পুণ্ণচন্দো ৰিয সযমেৰ পত্তচীৰরমাদায অঞ্ঞাতকৰেসেন অগমাসি. ইতি নং অজানন্তোৰ দাযপালো নিৰারেসি.
এতদৰোচাতি থেরো কির মা সমণাতি দাযপালস্স কথং সুত্ৰাৰ চিন্তেসি – ‘‘মযং তযো জনা ইধ ৰিহরাম, অঞ্ঞে পব্বজিতা নাম নত্থি, অযঞ্চ দাযপালো পব্বজিতেন ৰিয সদ্ধিং কথেতি, কো নু খো ভৰিস্সতী’’তি দিৰাট্ঠানতো ৰুট্ঠায দ্ৰারে ঠত্ৰা মগ্গং ওলোকেন্তো ভগৰন্তং অদ্দস. ভগৰাপি থেরস্স সহ দস্সনেনেৰ সরীরোভাসং মুঞ্চি, অসীতিঅনুব্যঞ্জনৰিরাজিতা ব্যামপ্পভা পসারিতসুৰণ্ণপটো ৰিয ৰিরোচিত্থ. থেরো, ‘‘অযং দাযপালো ফণকতং আসিৰিসং ¶ গীৰায গহেতুং হত্থং পসারেন্তো ৰিয লোকে অগ্গপুগ্গলেন সদ্ধিং কথেন্তোৰ ন জানাতি, অঞ্ঞতরভিক্খুনা ৰিয সদ্ধিং কথেতী’’তি নিৰারেন্তো এতং, ‘‘মা, আৰুসো দাযপালা’’তিআদিৰচনং অৰোচ.
তেনুপসঙ্কমীতি ¶ কস্মা ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং অকত্ৰা উপসঙ্কমি? এৰং কিরস্স অহোসি ¶ – ‘‘মযং তযো জনা সমগ্গৰাসং ৰসাম, সচাহং এককোৰ পচ্চুগ্গমনং করিস্সামি, সমগ্গৰাসো নাম ন ভৰিস্সতী’’তি পিযমিত্তে গহেত্ৰাৰ পচ্চুগ্গমনং করিস্সামি. যথা চ ভগৰা ময্হং পিযো, এৰং সহাযানম্পি মে পিযোতি, তেহি সদ্ধিং পচ্চুগ্গমনং কাতুকামো সযং অকত্ৰাৰ উপসঙ্কমি. কেচি পন তেসং থেরানং পণ্ণসালদ্ৰারে চঙ্কমনকোটিযা ভগৰতো আগমনমগ্গো হোতি, তস্মা থেরো তেসং সঞ্ঞং দদমানোৰ গতোতি. অভিক্কমথাতি ইতো আগচ্ছথ. পাদে পক্খালেসীতি ৰিকসিতপদুমসন্নিভেহি জালহত্থেহি মণিৰণ্ণং উদকং গহেত্ৰা সুৰণ্ণৰণ্ণেসু পিট্ঠিপাদেসু উদকমভিসিঞ্চিত্ৰা পাদেন পাদং ঘংসন্তো পক্খালেসি. বুদ্ধানং কাযে রজোজল্লং নাম ন উপলিম্পতি, কস্মা পক্খালেসীতি? সরীরস্স উতুগ্গহণত্থং, তেসঞ্চ চিত্তসম্পহংসনত্থং. অম্হেহি অভিহটেন উদকেন ভগৰা পাদে পক্খালেসি, পরিভোগং অকাসীতি তেসং ভিক্খূনং বলৰসোমনস্সৰসেন চিত্তং পীণিতং হোতি, তস্মা পক্খালেসি. আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং ভগৰা এতদৰোচাতি সো কির তেসং ৰুড্ঢতরো.
৩২৬. তস্স সঙ্গহে কতে সেসানং কতোৰ হোতীতি থেরঞ্ঞেৰ এতং কচ্চি ৰো অনুরুদ্ধাতিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ কচ্চীতি পুচ্ছনত্থে নিপাতো. ৰোতি সামিৰচনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – কচ্চি অনুরুদ্ধা তুম্হাকং খমনীযং, ইরিযাপথো ৰো খমতি? কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি ৰো জীৰিতং যাপেতি ঘটিযতি? কচ্চি পিণ্ডকেন ন কিলমথ, কচ্চি তুম্হাকং সুলভপিণ্ডং, সম্পত্তে ৰো দিস্ৰা মনুস্সা উল়ুঙ্কযাগুং ৰা কটচ্ছুভিক্খং ৰা দাতব্বং মঞ্ঞন্তীতি ভিক্খাচারৰত্তং পুচ্ছতি. কস্মা? পচ্চযেন অকিলমন্তেন হি সক্কা সমণধম্মো কাতুং, ৰত্তমেৰ ৰা এতং পব্বজিতানং. অথ ¶ তেন পটিৰচনে দিন্নে, ‘‘অনুরুদ্ধা, তুম্হে রাজপব্বজিতা মহাপুঞ্ঞা, মনুস্সা তুম্হাকং অরঞ্ঞে ৰসন্তানং অদত্ৰা কস্স অঞ্ঞস্স দাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, তুম্হে পন এতং ভুঞ্জিত্ৰা কিং নু খো মিগপোতকা ৰিয অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্ঘট্টেন্তা ৰিহরথ, উদাহু সামগ্গিভাৰো ৰো অত্থী’’তি সামগ্গিরসং পুচ্ছন্তো, কচ্চি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, সমগ্গাতিআদিমাহ.
তত্থ খীরোদকীভূতাতি যথা খীরঞ্চ উদকঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং সংসন্দতি, ৰিসুং ন হোতি, একত্তং ৰিয উপেতি, কচ্চি এৰং সামগ্গিৰসেন একত্তূপগতচিত্তুপ্পাদা ¶ ৰিহরথাতি পুচ্ছতি. পিযচক্খূহীতি মেত্তচিত্তং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা ওলোকনচক্খূনি পিযচক্খূনি নাম. কচ্চি তথারূপেহি চক্খূহি অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্পস্সন্তা ৰিহরথাতি পুচ্ছতি. তগ্ঘাতি একংসত্থে নিপাতো. একংসেন ¶ মযং, ভন্তেতি ৰুত্তং হোতি. যথা কথং পনাতি এত্থ যথাতি নিপাতমত্তং. কথন্তি কারণপুচ্ছা. কথং পন তুম্হে এৰং ৰিহরথ, কেন কারণেন ৰিহরথ, তং মে কারণং ব্রূথাতি ৰুত্তং হোতি. মেত্তং কাযকম্মন্তি মেত্তচিত্তৰসেন পৰত্তং কাযকম্মং. আৰি চেৰ রহো চাতি সম্মুখা চেৰ পরম্মুখা চ. ইতরেসুপি এসেৰ নযো.
তত্থ সম্মুখা কাযৰচীকম্মানি সহৰাসে লব্ভন্তি, ইতরানি ৰিপ্পৰাসে. মনোকম্মং সব্বত্থ লব্ভতি. যঞ্হি সহৰসন্তেসু একেন মঞ্চপীঠং ৰা দারুভণ্ডং ৰা মত্তিকাভণ্ডং ৰা বহি দুন্নিক্খিত্তং হোতি, তং দিস্ৰা কেনিদং ৰল়ঞ্জিতন্তি অৰঞ্ঞং অকত্ৰা অত্তনা দুন্নিক্খিত্তং ৰিয গহেত্ৰা পটিসামেন্তস্স পটিজগ্গিতব্বযুত্তং ৰা পন ঠানং পটিজগ্গন্তস্স সম্মুখা মেত্তং কাযকম্মং নাম হোতি. একস্মিং পক্কন্তে তেন দুন্নিক্খিত্তং সেনাসনপরিক্খারং তথেৰ নিক্খিপন্তস্স পটিজগ্গিতব্বযুত্তট্ঠানং ৰা পন পটিজগ্গন্তস্স পরম্মুখা মেত্তং কাযকম্মং নাম হোতি. সহৰসন্তস্স পন তেহি সদ্ধিং মধুরং সম্মোদনীযং কথং পটিসন্থারকথং সারণীযকথং ধম্মীকথং সরভঞ্ঞং সাকচ্ছং পঞ্হপুচ্ছনং পঞ্হৰিস্সজ্জনন্তি এৰমাদিকরণে ¶ সম্মুখা মেত্তং ৰচীকম্মং নাম হোতি. থেরেসু পন পক্কন্তেসু ময্হং পিযসহাযো নন্দিযত্থেরো কিমিলত্থেরো এৰং সীলসম্পন্নো, এৰং আচারসম্পন্নোতিআদিগুণকথনং পরম্মুখা মেত্তং ৰচীকম্মং নাম হোতি. ময্হং পিযমিত্তো নন্দিযত্থেরো কিমিলত্থেরো অৰেরো হোতু, অব্যাপজ্জো সুখী হোতূতি এৰং সমন্নাহরতো পন সম্মুখাপি পরম্মুখাপি মেত্তং মনোকম্মং হোতিযেৰ.
নানা হি খো নো, ভন্তে, কাযাতি কাযঞ্হি পিট্ঠং ৰিয মত্তিকা ৰিয চ ওমদ্দিত্ৰা একতো কাতুং ন সক্কা. একঞ্চ পন মঞ্ঞে চিত্তন্তি চিত্তং পন নো হিতট্ঠেন নিরন্তরট্ঠেন অৰিগ্গহট্ঠেন সমগ্গট্ঠেন একমেৰাতি দস্সেতি. কথং পনেতং সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইতরেসং চিত্তৰসেন ৰত্তিংসূতি? একস্স পত্তে মলং উট্ঠহতি, একস্স চীৰরং কিলিট্ঠং হোতি, একস্স পরিভণ্ডকম্মং হোতি. তত্থ যস্স পত্তে মলং উট্ঠিতং, তেন মমাৰুসো, পত্তে মলং উট্ঠিতং পচিতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তে ইতরে ময্হং চীৰরং কিলিট্ঠং ¶ ধোৰিতব্বং, ময্হং পরিভণ্ডং কাতব্বন্তি অৰত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দারূনি আহরিত্ৰা ছিন্দিত্ৰা পত্তকটাহে পরিভণ্ডং কত্ৰা ততো পরং চীৰরং ৰা ধোৰন্তি, পরিভণ্ডং ৰা করোন্তি. মমাৰুসো, চীৰরং কিলিট্ঠং ধোৰিতুং ৰট্টতি, মম পণ্ণসালা উক্লাপা পরিভণ্ডং কাতুং ৰট্টতীতি পঠমতরং আরোচিতেপি এসেৰ নযো.
৩২৭. সাধু ¶ সাধু, অনুরুদ্ধাতি ভগৰা হেট্ঠা ন চ মযং, ভন্তে, পিণ্ডকেন কিলমিম্হাতি ৰুত্তে ন সাধুকারমদাসি. কস্মা? অযঞ্হি কবল়ীকারো আহারো নাম ইমেসং সত্তানং অপাযলোকেপি দেৰমনুস্সলোকেপি আচিণ্ণসমাচিণ্ণোৰ. অযং পন লোকসন্নিৰাসো যেভুয্যেন ৰিৰাদপক্খন্দো, অপাযলোকে দেৰমনুস্সলোকেপি ইমে সত্তা পটিৰিরুদ্ধা এৰ, এতেসং সামগ্গিকালো দুল্লভো, কদাচিদেৰ হোতীতি সমগ্গৰাসস্স দুল্লভত্তা ইধ ভগৰা সাধুকারমদাসি. ইদানি তেসং অপ্পমাদলক্খণং পুচ্ছন্তো কচ্চি ¶ পন ৰো, অনুরুদ্ধাতিআদিমাহ. তত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং পচ্চত্তৰচনং ৰা, কচ্চি তুম্হেতি অত্থো. অম্হাকন্তি অম্হেসু তীসু জনেসু. পিণ্ডায পটিক্কমতীতি গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্চাগচ্ছতি. অৰক্কারপাতিন্তি অতিরেকপিণ্ডপাতং অপনেত্ৰা ঠপনত্থায একং সমুগ্গপাতিং ধোৰিত্ৰা ঠপেতি.
যো পচ্ছাতি তে কির থেরা ন একতোৰ ভিক্খাচারং পৰিসন্তি, ফলসমাপত্তিরতা হেতে. পাতোৰ সরীরপ্পটিজগ্গনং কত্ৰা ৰত্তপ্পটিপত্তিং পূরেত্ৰা সেনাসনং পৰিসিত্ৰা কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদন্তি. তেসু যো পঠমতরং নিসিন্নো অত্তনো কালপরিচ্ছেদৰসেন পঠমতরং উট্ঠাতি; সো পিণ্ডায চরিত্ৰা পটিনিৰত্তো ভত্তকিচ্চট্ঠানং আগন্ত্ৰা জানাতি – ‘‘দ্ৰে ভিক্খূ পচ্ছা, অহং পঠমতরং আগতো’’তি. অথ পত্তং পিদহিত্ৰা আসনপঞ্ঞাপনাদীনি কত্ৰা যদি পত্তে পটিৰিসমত্তমেৰ হোতি, নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জতি. যদি অতিরেকং হোতি, অৰক্কারপাতিযং পক্খিপিত্ৰা পাতিং পিধায ভুঞ্জতি. কতভত্তকিচ্চো পত্তং ধোৰিত্ৰা ৰোদকং কত্ৰা থৰিকায ওসাপেত্ৰা পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসতি. দুতিযোপি আগন্ত্ৰাৰ জানাতি – ‘‘একো পঠমং আগতো, একো পচ্ছতো’’তি. সো সচে পত্তে ভত্তং পমাণমেৰ হোতি, ভুঞ্জতি. সচে মন্দং, অৰক্কারপাতিতো গহেত্ৰা ভুঞ্জতি. সচে অতিরেকং ¶ হোতি, অৰক্কারপাতিযং পক্খিপিত্ৰা পমাণমেৰ ভুঞ্জিত্ৰা পুরিমত্থেরো ৰিয ৰসনট্ঠানং পৰিসতি. ততিযোপি আগন্ত্ৰাৰ জানাতি – ‘‘দ্ৰে পঠমং আগতা, অহং পচ্ছতো’’তি. সোপি দুতিযত্থেরো ৰিয ভুঞ্জিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো পত্তং ধোৰিত্ৰা ৰোদকং কত্ৰা থৰিকায ওসাপেত্ৰা আসনানি উক্খিপিত্ৰা পটিসামেতি; পানীযঘটে ৰা পরিভোজনীযঘটে ৰা অৰসেসং উদকং ছড্ডেত্ৰা ঘটে নিকুজ্জিত্ৰা অৰক্কারপাতিযং সচে অৰসেসভত্তং হোতি, তং ৰুত্তনযেন জহিত্ৰা পাতিং ধোৰিত্ৰা পটিসামেতি; ভত্তগ্গং সম্মজ্জতি. ততো কচৰরং ছড্ডেত্ৰা ¶ সম্মজ্জনিং উক্খিপিত্ৰা ¶ উপচিকাহি মুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰসনট্ঠানং পৰিসতি. ইদং থেরানং বহিৰিহারে অরঞ্ঞে ভত্তকিচ্চকরণট্ঠানে ভোজনসালাযং ৰত্তং. ইদং সন্ধায, ‘‘যো পচ্ছা’’তিআদি ৰুত্তং.
যো পস্সতীতিআদি পন নেসং অন্তোৰিহারে ৰত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তত্থ ৰচ্চঘটন্তি আচমনকুম্ভিং. রিত্তন্তি রিত্তকং. তুচ্ছন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অৰিসয্হন্তি উক্খিপিতুং অসক্কুণেয্যং, অতিভারিযং. হত্থৰিকারেনাতি হত্থসঞ্ঞায. তে কির পানীযঘটাদীসু যংকিঞ্চি তুচ্ছকং গহেত্ৰা পোক্খরণিং গন্ত্ৰা অন্তো চ বহি চ ধোৰিত্ৰা উদকং পরিস্সাৰেত্ৰা তীরে ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুং হত্থৰিকারেন আমন্তেন্তি, ওদিস্স ৰা অনোদিস্স ৰা সদ্দং ন করোন্তি. কস্মা ওদিস্স সদ্দং ন করোন্তি? তং ভিক্খুং সদ্দো বাধেয্যাতি. কস্মা অনোদিস্স সদ্দং ন করোন্তি? অনোদিস্স সদ্দে দিন্নে, ‘‘অহং পুরে, অহং পুরে’’তি দ্ৰেপি নিক্খমেয্যুং, ততো দ্ৰীহি কত্তব্বকম্মে ততিযস্স কম্মচ্ছেদো ভৰেয্য. সংযতপদসদ্দো পন হুত্ৰা অপরস্স ভিক্খুনো দিৰাট্ঠানসন্তিকং গন্ত্ৰা তেন দিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা হত্থসঞ্ঞং করোতি, তায সঞ্ঞায ইতরো আগচ্ছতি, ততো দ্ৰে জনা হত্থেন হত্থং সংসিব্বন্তা দ্ৰীসু হত্থেসু ঠপেত্ৰা উপট্ঠপেন্তি. তং সন্ধাযাহ – ‘‘হত্থৰিকারেন দুতিযং আমন্তেত্ৰা হত্থৰিলঙ্ঘকেন উপট্ঠপেমা’’তি.
পঞ্চাহিকং খো পনাতি চাতুদ্দসে পন্নরসে অট্ঠমিযন্তি ইদং তাৰ পকতিধম্মস্সৰনমেৰ, তং অখণ্ডং কত্ৰা পঞ্চমে পঞ্চমে দিৰসে দ্ৰে থেরা নাতিৰিকালে ন্হাযিত্ৰা অনুরুদ্ধত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং গচ্ছন্তি. তত্থ তযোপি নিসীদিত্ৰা তিণ্ণং পিটকানং অঞ্ঞতরস্মিং অঞ্ঞমঞ্ঞং পঞ্হং পুচ্ছন্তি ¶ , অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিস্সজ্জেন্তি, তেসং এৰং করোন্তানংযেৰ অরুণং উগ্গচ্ছতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. এত্তাৰতা থেরেন ভগৰতা অপ্পমাদলক্খণং পুচ্ছিতেন পমাদট্ঠানেসুযেৰ অপ্পমাদলক্খণং ৰিস্সজ্জিতং হোতি. অঞ্ঞেসঞ্হি ভিক্খূনং ভিক্খাচারং পৰিসনকালো, নিক্খমনকালো, নিৰাসনপরিৰত্তনং, চীৰরপারুপনং, অন্তোগামে পিণ্ডায চরণং ধম্মকথনং, অনুমোদনং ¶ , গামতো নিক্খমিত্ৰা ভত্তকিচ্চকরণং, পত্তধোৰনং, পত্তওসাপনং, পত্তচীৰরপটিসামনন্তি পপঞ্চকরণট্ঠানানি এতানি. তস্মা থেরো অম্হাকং এত্তকং ঠানং মুঞ্চিত্ৰা পমাদকালো নাম নত্থীতি দস্সেন্তো পমাদট্ঠানেসুযেৰ অপ্পমাদলক্খণং ৰিস্সজ্জেসি.
৩২৮. অথস্স ¶ ভগৰা সাধুকারং দত্ৰা পঠমজ্ঝানং পুচ্ছন্তো পুন অত্থি পন ৰোতিআদিমাহ. তত্থ উত্তরি মনুস্সধম্মাতি মনুস্সধম্মতো উত্তরি. অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসোতি অরিযভাৰকরণসমত্থো ঞাণৰিসেসো. কিঞ্হি নো সিযা, ভন্তেতি কস্মা, ভন্তে, নাধিগতো ভৰিস্সতি, অধিগতোযেৰাতি. যাৰ দেৰাতি যাৰ এৰ.
৩২৯. এৰং পঠমজ্ঝানাধিগমে ব্যাকতে দুতিযজ্ঝানাদীনি পুচ্ছন্তো এতস্স পন ৰোতিআদিমাহ. তত্থ সমতিক্কমাযাতি সমতিক্কমত্থায. পটিপ্পস্সদ্ধিযাতি পটিপ্পস্সদ্ধত্থায. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. পচ্ছিমপঞ্হে পন লোকুত্তরঞাণদস্সনৰসেন অধিগতং নিরোধসমাপত্তিং পুচ্ছন্তো অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসোতি আহ. থেরোপি পুচ্ছানুরূপেনেৰ ব্যাকাসি. তত্থ যস্মা ৰেদযিতসুখতো অৰেদযিতসুখং সন্ততরং পণীততরং হোতি, তস্মা অঞ্ঞং ফাসুৰিহারং উত্তরিতরং ৰা পণীততরং ৰা ন সমনুপস্সামাতি আহ.
৩৩০. ধম্মিযা কথাযাতি সামগ্গিরসানিসংসপ্পটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায. সব্বেপি তে চতূসু সচ্চেসু পরিনিট্ঠিতকিচ্চা, তেন তেসং পটিৰেধত্থায কিঞ্চি কথেতব্বং নত্থি. সামগ্গিরসেন পন অযঞ্চ অযঞ্চ আনিসংসোতি সামগ্গিরসানিসংসমেৰ নেসং ভগৰা কথেসি. ভগৰন্তং অনুসংযাযিত্ৰাতি অনুগন্ত্ৰা. তে কির ভগৰতো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা থোকং ¶ অগমংসু, অথ ভগৰা ৰিহারস্স পরিৰেণপরিযন্তং গতকালে, ‘‘আহরথ মে পত্তচীৰরং, তুম্হে ইধেৰ তিট্ঠথা’’তি পক্কামি. ততো পটিনিৰত্তিত্ৰাতি ততো ঠিতট্ঠানতো নিৰত্তিত্ৰা. কিং নু খো মযং আযস্মতোতি ভগৰন্তং নিস্সায পব্বজ্জাদীনি ¶ অধিগন্ত্ৰাপি অত্তনো গুণকথায অট্টিযমানা অধিগমপ্পিচ্ছতায আহংসু. ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চাতি পঠমজ্ঝানাদীনং লোকিযলোকুত্তরানং. চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতোতি অজ্জ মে আযস্মন্তো লোকিযসমাপত্তিযা ৰীতিনামেসুং, অজ্জ লোকুত্তরাযাতি এৰং চিত্তেন চিত্তং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিদিতং. দেৰতাপি মেতি, ভন্তে অনুরুদ্ধ, অজ্জ অয্যো নন্দিযত্থেরো, অজ্জ অয্যো কিমিলত্থেরো ইমায চ ইমায চ সমাপত্তিযা ৰীতিনামেসীতি এৰমারোচেসুন্তি অত্থো. পঞ্হাভিপুট্ঠেনাতি তম্পি মযা সযং ৰিদিতন্তি ৰা দেৰতাহি আরোচিতন্তি ৰা এত্তকেনেৰ মুখং মে সজ্জন্তি কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা অপুট্ঠেনেৰ মে ন কথিতং. ভগৰতা পন পঞ্হাভিপুট্ঠেন পঞ্হং অভিপুচ্ছিতেন সতা ব্যাকতং, তত্র মে কিং ন রোচথাতি আহ.
৩৩১. দীঘোতি ¶ ‘‘মণি মাণিৰরো দীঘো, অথো সেরীসকো সহা’’তি (দী. নি. ৩.২৯৩) এৰং আগতো অট্ঠৰীসতিযা যক্খসেনাপতীনং অব্ভন্তরো একো দেৰরাজা. পরজনোতি তস্সেৰ যক্খস্স নামং. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি সো কির ৰেস্সৰণেন পেসিতো এতং ঠানং গচ্ছন্তো ভগৰন্তং সযং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা গিঞ্জকাৰসথতো গোসিঙ্গসালৰনস্স অন্তরে দিস্ৰা ভগৰা অত্তনা পত্তচীৰরং গহেত্ৰা গোসিঙ্গসালৰনে তিণ্ণং কুলপুত্তানং সন্তিকং গচ্ছতি. অজ্জ মহতী ধম্মদেসনা ভৰিস্সতি. মযাপি তস্সা দেসনায ভাগিনা ভৰিতব্বন্তি অদিস্সমানেন কাযেন সত্থু পদানুপদিকো গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সত্থরি গচ্ছন্তেপি ন গতো, – ‘‘ইমে থেরা কিং করিস্সন্তী’’তি দস্সনত্থং পন তত্থেৰ ঠিতো. অথ তে দ্ৰে থেরে অনুরুদ্ধত্থেরং পলিৰেঠেন্তে দিস্ৰা, – ‘‘ইমে থেরা ভগৰন্তং নিস্সায পব্বজ্জাদযো সব্বগুণে অধিগন্ত্ৰাপি ভগৰতোৰ মচ্ছরাযন্তি, ন সহন্তি, অতিৰিয নিলীযন্তি পটিচ্ছাদেন্তি, ন দানি তেসং পটিচ্ছাদেতুং দস্সামি, পথৰিতো যাৰ ¶ ব্রহ্মলোকা এতেসং গুণে পকাসেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি.
লাভা ৰত, ভন্তেতি যে, ভন্তে, ৰজ্জিরট্ঠৰাসিনো ভগৰন্তঞ্চ ইমে চ তযো কুলপুত্তে পস্সিতুং লভন্তি, ৰন্দিতুং লভন্তি, দেয্যধম্মং দাতুং লভন্তি, ধম্মং সোতুং লভন্তি, তেসং লাভা, ভন্তে, ৰজ্জীনন্তি অত্থো. সদ্দং সুত্ৰাতি ¶ সো কির অত্তনো যক্খানুভাৰেন মহন্তং সদ্দং কত্ৰা সকলং ৰজ্জিরট্ঠং অজ্ঝোত্থরন্তো তং ৰাচং নিচ্ছারেসি. তেন চস্স তেসু রুক্খপব্বতাদীসু অধিৰত্থা ভুম্মা দেৰতা সদ্দং অস্সোসুং. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সদ্দং সুত্ৰা’’তি. অনুস্সাৰেসুন্তি মহন্তং সদ্দং সুত্ৰা সাৰেসুং. এস নযো সব্বত্থ. যাৰ ব্রহ্মলোকাতি যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মলোকা. তঞ্চেপি কুলন্তি, ‘‘অম্হাকং কুলতো নিক্খমিত্ৰা ইমে কুলপুত্তা পব্বজিতা এৰং সীলৰন্তো গুণৰন্তো আচারসম্পন্না কল্যাণধম্মা’’তি এৰং তঞ্চেপি কুলং এতে তযো কুলপুত্তে পসন্নচিত্তং অনুস্সরেয্যাতি এৰং সব্বত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ইতি ভগৰা যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়গোসিঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. মহাগোসিঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
৩৩২. এৰং ¶ মে সুতন্তি মহাগোসিঙ্গসুত্তং. তত্থ গোসিঙ্গসালৰনদাযেতি ইদং ৰসনট্ঠানদস্সনত্থং ৰুত্তং. অঞ্ঞেসু হি সুত্তেসু, ‘‘সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’’তি এৰং পঠমং গোচরগামং দস্সেত্ৰা পচ্ছা ৰসনট্ঠানং দস্সেতি. ইমস্মিং পন মহাগোসিঙ্গসুত্তে ভগৰতো গোচরগামো অনিবন্ধো, কোচিদেৰ গোচরগামো ভৰিস্সতি. তস্মা ৰসনট্ঠানমেৰ পরিদীপিতং. অরঞ্ঞনিদানকং নামেতং সুত্তন্তি. সম্বহুলেহীতি বহুকেহি. অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহীতি সব্বত্থ ৰিস্সুতেহি পাকটেহি. থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিন্তি পাতিমোক্খসংৰরাদীহি থিরকারকেহেৰ ধম্মেহি সমন্নাগতত্তা থেরেহি, সৰনন্তে জাতত্তা সাৰকেহি সদ্ধিং একতো. ইদানি তে থেরে ¶ সরূপতো দস্সেন্তো, আযস্মতা চ সারিপুত্তেনাতিআদিমাহ. তত্থাযস্মা সারিপুত্তো অত্তনো সীলাদীহি গুণেহি বুদ্ধসাসনে অভিঞ্ঞাতো. চক্খুমন্তানং গগনমজ্ঝে ঠিতো সূরিযো ৰিয চন্দো ৰিয, সমুদ্দতীরে ঠিতানং ¶ সাগরো ৰিয চ পাকটো পঞ্ঞাতো. ন কেৰলঞ্চস্স ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণৰসেনেৰ মহন্ততা ৰেদিতব্বা, ইতো অঞ্ঞেসং ধম্মদাযাদসুত্তং অনঙ্গণসুত্তং সম্মাদিট্ঠিসুত্তং সীহনাদসুত্তং রথৰিনীতং মহাহত্থিপদোপমং মহাৰেদল্লং চাতুমসুত্তং দীঘনখং অনুপদসুত্তং সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তং সচ্চৰিভঙ্গসুত্তং পিণ্ডপাতপারিসুদ্ধি সম্পসাদনীযং সঙ্গীতিসুত্তং দসুত্তরসুত্তং পৰারণাসুত্তং (সং. নি. ১.২১৫ আদযো) সুসিমসুত্তং থেরপঞ্হসুত্তং মহানিদ্দেসো পটিসম্ভিদামগ্গো থেরসীহনাদসুত্তং অভিনিক্খমনং এতদগ্গন্তি ইমেসম্পি সুত্তানং ৰসেন থেরস্স মহন্ততা ৰেদিতব্বা. এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৮৮-১৮৯) ৰুত্তং.
মহামোগ্গল্লানোপি সীলাদিগুণেহি চেৰ ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণেহি চ থেরো ৰিয অভিঞ্ঞাতো পাকটো মহা. অপিচস্স অনুমানসুত্তং, চূল়তণ্হাসঙ্খযসুত্তং মারতজ্জনিযসুত্তং পাসাদকম্পনং সকলং ইদ্ধিপাদসংযুত্তং নন্দোপনন্দদমনং যমকপাটিহারিযকালে দেৰলোকগমনং ৰিমানৰত্থু পেতৰত্থু থেরস্স অভিনিক্খমনং এতদগ্গন্তি ইমেসম্পি ৰসেন মহন্তভাৰো ৰেদিতব্বো ¶ . এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি (অ. নি. ১.১৯০) ৰুত্তং.
মহাকস্সপোপি সীলাদিগুণেহি চেৰ ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণেহি চ থেরো ৰিয অভিঞ্ঞাতো পাকটো মহা. অপিচস্স চীৰরপরিৰত্তনসুত্তং জিণ্ণচীৰরসুত্তং (সং. নি. ২.১৫৪ আদযো) চন্দোপমং সকলং কস্সপসংযুত্তং মহাঅরিযৰংসসুত্তং থেরস্স অভিনিক্খমনং এতদগ্গন্তি ইমেসম্পি ৰসেন মহন্তভাৰো ৰেদিতব্বো. এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং ¶ , ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং যদিদং মহাকস্সপো’’তি (অ. নি. ১.১৯১) ৰুত্তং.
অনুরুদ্ধত্থেরোপি ¶ সীলাদিগুণেহি চেৰ ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণেহি চ থেরো ৰিয অভিঞ্ঞাতো পাকটো মহা. অপিচস্স চূল়গোসিঙ্গসুত্তং নল়কপানসুত্তং অনুত্তরিযসুত্তং উপক্কিলেসসুত্তং অনুরুদ্ধসংযুত্তং মহাপুরিসৰিতক্কসুত্তং থেরস্স অভিনিক্খমনং এতদগ্গন্তি ইমেসম্পি ৰসেন মহন্তভাৰো ৰেদিতব্বো. এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং দিব্বচক্খুকানং যদিদং অনুরুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৯২) ৰুত্তং.
আযস্মতা চ রেৰতেনাতি এত্থ পন দ্ৰে রেৰতা খদিরৰনিযরেৰতো চ কঙ্খারেৰতো চ. তত্থ খদিরৰনিযরেৰতো ধম্মসেনাপতিত্থেরস্স কনিট্ঠভাতিকো, ন সো ইধ অধিপ্পেতো. ‘‘অকপ্পিযো গুল়ো, অকপ্পিযা মুগ্গা’’তি (মহাৰ. ২৭২) এৰং কঙ্খাবহুলো পন থেরো ইধ রেৰতোতি অধিপ্পেতো. সোপি সীলাদিগুণেহি চেৰ ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণেহি চ থেরো ৰিয অভিঞ্ঞাতো পাকটো মহা. অপিচস্স অভিনিক্খমনেনপি এতদগ্গেনপি মহন্তভাৰো ৰেদিতব্বো. এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ঝাযীনং যদিদং কঙ্খারেৰতো’’তি (অ. নি. ১.২০৪) ৰুত্তং.
আনন্দত্থেরোপি সীলাদিগুণেহি চেৰ ইমস্মিং সুত্তে আগতগুণেহি চ থেরো ৰিয অভিঞ্ঞাতো পাকটো মহা. অপিচস্স সেক্খসুত্তং বাহিতিকসুত্তং আনেঞ্জসপ্পাযং গোপকমোগ্গল্লানং বহুধাতুকং চূল়সুঞ্ঞতং মহাসুঞ্ঞতং অচ্ছরিযব্ভুতসুত্তং ভদ্দেকরত্তং মহানিদানং মহাপরিনিব্বানং ¶ সুভসুত্তং চূল়নিযলোকধাতুসুত্তং অভিনিক্খমনং এতদগ্গন্তি ইমেসম্পি ৰসেন মহন্তভাৰো ৰেদিতব্বো. এতদগ্গস্মিঞ্হি, ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯-২২৩) ৰুত্তং.
অঞ্ঞেহি চ অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহীতি ন কেৰলঞ্চ এতেহেৰ, অঞ্ঞেহি চ মহাগুণতায পাকটেহি অভিঞ্ঞাতেহি বহূহি ¶ থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিং ভগৰা গোসিঙ্গসালৰনদাযে ৰিহরতীতি অত্থো. আযস্মা হি সারিপুত্তো সযং মহাপঞ্ঞো অঞ্ঞেপি বহূ মহাপঞ্ঞে ভিক্খূ গহেত্ৰা তদা দসবলং পরিৰারেত্ৰা ৰিহাসি. আযস্মা ¶ মহামোগ্গল্লানো সযং ইদ্ধিমা, আযস্মা মহাকস্সপো সযং ধুতৰাদো, আযস্মা অনুরুদ্ধো সযং দিব্বচক্খুকো, আযস্মা রেৰতো সযং ঝানাভিরতো, আযস্মা আনন্দো সযং বহুস্সুতো অঞ্ঞেপি বহূ বহুস্সুতে ভিক্খূ গহেত্ৰা তদা দসবলং পরিৰারেত্ৰা ৰিহাসি, এৰং তদা এতে চ অঞ্ঞে চ অভিঞ্ঞাতা মহাথেরা তিংসসহস্সমত্তা ভিক্খূ দসবলং পরিৰারেত্ৰা ৰিহরিংসূতি ৰেদিতব্বা.
পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিৰিৰেকতো ৰুট্ঠিতো. যেনাযস্মা মহাকস্সপো তেনুপসঙ্কমীতি থেরো কির পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো পচ্ছিমলোকধাতুং ওলোকেন্তো ৰনন্তে কীল়ন্তস্স মত্তখত্তিযস্স কণ্ণতো পতমানং কুণ্ডলং ৰিয, সংহরিত্ৰা সমুগ্গে পক্খিপমানং রত্তকম্বলং ৰিয, মণিনাগদন্ততো পতমানং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং ৰিয চ অত্থং গচ্ছমানং পরিপুণ্ণপণ্ণাসযোজনং সূরিযমণ্ডলং অদ্দস. তদনন্তরং পাচীনলোকধাতুং ওলোকেন্তো নেমিযং গহেত্ৰা পরিৰত্তযমানং রজতচক্কং ৰিয, রজতকূটতো নিক্খমন্তং খীরধারামণ্ডং ৰিয, সপক্খে পপ্ফোটেত্ৰা গগনতলে পক্খন্দমানং সেতহংসং ৰিয চ মেঘৰণ্ণায সমুদ্দকুচ্ছিতো উগ্গন্ত্ৰা পাচীনচক্কৰাল়পব্বতমত্থকে সসলক্খণপ্পটিমণ্ডিতং একূনপণ্ণাসযোজনং চন্দমণ্ডলং অদ্দস. ততো সালৰনং ওলোকেসি. তস্মিঞ্হি সমযে সালরুক্খা মূলতো পট্ঠায যাৰ অগ্গা সব্বপালিফুল্লা দুকূলপারুতা ৰিয, মুত্তাকলাপৰিনদ্ধা ৰিয চ ৰিরোচিংসু. ভূমিতলং পুপ্ফসন্থরপূজায পটিমণ্ডিতং ৰিয, তত্থ তত্থ নিপতন্তেন পুপ্ফরেণুনা লাখারসেন সিঞ্চমানং ৰিয চ অহোসি. ভমরমধুকরগণা কুসুমরেণুমদমত্তা উপগাযমানা ৰিয ৰনন্তরেসু ৰিচরন্তি. তদা চ উপোসথদিৰসোৰ হোতি. অথ থেরো, ‘‘কায নু খো অজ্জ রতিযা ৰীতিনামেস্সামী’’তি চিন্তেসি, অরিযসাৰকা চ নাম পিযধম্মস্সৰনা হোন্তি. অথস্স ¶ ¶ এতদহোসি – ‘‘অজ্জ ময্হং জেট্ঠভাতিকস্স ধম্মসেনাপতিত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মরতিযা ৰীতিনামেস্সামী’’তি. গচ্ছন্তো পন এককোৰ অগন্ত্ৰা ‘‘ময্হং পিযসহাযং মহাকস্সপত্থেরং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি নিসিন্নট্ঠানতো ৰুট্ঠায চম্মখণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা যেনাযস্মা মহাকস্সপো তেনুপসঙ্কমি.
এৰমাৰুসোতি ¶ খো আযস্মা মহাকস্সপোতি থেরোপি যস্মা পিযধম্মস্সৰনোৰ অরিযসাৰকো, তস্মা তস্স ৰচনং সুত্ৰা গচ্ছাৰুসো, ত্ৰং, ময্হং সীসং ৰা রুজ্জতি পিট্ঠি ৰাতি কিঞ্চি লেসাপদেসং অকত্ৰা তুট্ঠহদযোৰ, ‘‘এৰমাৰুসো’’তিআদিমাহ. পটিস্সুত্ৰা চ নিসিন্নট্ঠানতো ৰুট্ঠায চম্মখণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা মহামোগ্গল্লানং অনুবন্ধি. তস্মিং সমযে দ্ৰে মহাথেরা পটিপাটিযা ঠিতানি দ্ৰে চন্দমণ্ডলানি ৰিয, দ্ৰে সূরিযমণ্ডলানি ৰিয, দ্ৰে ছদ্দন্তনাগরাজানো ৰিয, দ্ৰে সীহা ৰিয, দ্ৰে ব্যগ্ঘা ৰিয চ ৰিরোচিংসু. অনুরুদ্ধত্থেরোপি তস্মিং সমযে দিৰাট্ঠানে নিসিন্নো দ্ৰে মহাথেরে সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং গচ্ছন্তে দিস্ৰা পচ্ছিমলোকধাতুং ওলোকেন্তো সূরিযং ৰনন্তং পৰিসন্তং ৰিয, পাচীনলোকধাতুং ওলোকেন্তো চন্দং ৰনন্ততো উগ্গচ্ছন্তং ৰিয, সালৰনং ওলোকেন্তো সব্বপালিফুল্লমেৰ সালৰনঞ্চ দিস্ৰা অজ্জ উপোসথদিৰসো, ইমে চ মে জেট্ঠভাতিকা ধম্মসেনাপতিস্স সন্তিকং গচ্ছন্তি, মহন্তেন ধম্মস্সৰনেন ভৰিতব্বং, অহম্পি ধম্মস্সৰনস্স ভাগী ভৰিস্সামীতি নিসিন্নট্ঠানতো ৰুট্ঠায চম্মখণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা মহাথেরানং পদানুপদিকো হুত্ৰা নিক্খমি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মা চ মহামোগ্গল্লানো আযস্মা চ মহাকস্সপো আযস্মা চ অনুরুদ্ধো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমিংসূ’’তি. উপসঙ্কমিংসূতি. পটিপাটিযা ঠিতা তযো চন্দা ৰিয, সূরিযা ৰিয, সীহা ৰিয চ ৰিরোচমানা উপসঙ্কমিংসু.
৩৩৩. এৰং উপসঙ্কমন্তে পন তে মহাথেরে আযস্মা আনন্দো অত্তনো দিৰাট্ঠানে নিসিন্নোযেৰ দিস্ৰা, ‘‘অজ্জ মহন্তং ধম্মস্সৰনং ভৰিস্সতি, মযাপি তস্স ভাগিনা ভৰিতব্বং, ন খো পন এককোৰ গমিস্সামি, ময্হং পিযসহাযম্পি রেৰতত্থেরং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি সব্বং মহামোগ্গল্লানস্স মহাকস্সপস্স অনুরুদ্ধস্স উপসঙ্কমনে ৰুত্তনযেনেৰ ¶ ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বং. ইতি তে দ্ৰে জনা পটিপাটিযা ঠিতা দ্ৰে চন্দা ৰিয, সূরিযা ৰিয, সীহা ৰিয চ ৰিরোচমানা উপসঙ্কমিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দসা খো আযস্মা সারিপুত্তো’’তিআদি ¶ . দিস্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচাতি দূরতোৰ দিস্ৰা অনুক্কমেন কথাউপচারং সম্পত্তমেতং, ‘‘এতু খো আযস্মা’’তিআদিৰচনং অৰোচ. রমণীযং, আৰুসোতি এত্থ দুৰিধং রামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং পুগ্গলরামণেয্যকঞ্চ. তত্থ ৰনং নাম নাগসলল়সালচম্পকাদীহি ¶ সঞ্ছন্নং হোতি বহলচ্ছাযং পুপ্ফফলূপগং ৰিৰিধরুক্খং উদকসম্পন্নং গামতো নিস্সটং, ইদং ৰনরামণেয্যকং নাম. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘রমণীযানি অরঞ্ঞানি, যত্থ ন রমতী জনো;
ৰীতরাগা রমিস্সন্তি, ন তে কামগৰেসিনো’’তি. (ধ. প. ৯৯);
ৰনং পন সচেপি উজ্জঙ্গলে হোতি নিরুদকং ৰিরলচ্ছাযং কণ্টকসমাকিণ্ণং, বুদ্ধাদযোপেত্থ অরিযা ৰিহরন্তি, ইদং পুগ্গলরামণেয্যকং নাম. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, নিন্নে ৰা যদি ৰা থলে;
যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যক’’ন্তি. (ধ. প. ৯৮);
ইধ পন তং দুৰিধম্পি লব্ভতি. তদা হি গোসিঙ্গসালৰনং সব্বপালিফুল্লং হোতি কুসুমগন্ধসুগন্ধং, সদেৰকে চেত্থ লোকে অগ্গপুগ্গলো সম্মাসম্বুদ্ধো তিংসসহস্সমত্তেহি অভিঞ্ঞাতভিক্খূহি সদ্ধিং ৰিহরতি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘রমণীযং, আৰুসো আনন্দ, গোসিঙ্গসালৰন’’ন্তি.
দোসিনাতি দোসাপগতা, অব্ভং মহিকা ধূমো রজো রাহূতি ইমেহি পঞ্চহি উপক্কিলেসেহি ৰিরহিতাতি ৰুত্তং হোতি. সব্বপালিফুল্লাতি সব্বত্থ পালিফুল্লা, মূলতো পট্ঠায যাৰ অগ্গা অপুপ্ফিতট্ঠানং নাম নত্থি. দিব্বা মঞ্ঞে গন্ধা সম্পৰন্তীতি দিব্বা মন্দারপুপ্ফকোৰিল়ারপারিচ্ছত্তকচন্দনচুণ্ণগন্ধা ৰিয সমন্তা পৰাযন্তি, সক্কসুযাসন্তুসিতনিম্মানরতিপরনিম্মিতমহাব্রহ্মানং ওতিণ্ণট্ঠানং ৰিয ৰাযন্তীতি ৰুত্তং হোতি.
কথংরূপেন ¶ , আৰুসো আনন্দাতি আনন্দত্থেরো তেসং পঞ্চন্নং থেরানং সঙ্ঘনৰকোৰ. কস্মা থেরো ¶ তংযেৰ পঠমং পুচ্ছতীতি? মমাযিতত্তা. তে হি দ্ৰে থেরা অঞ্ঞমঞ্ঞং মমাযিংসু. সারিপুত্তত্থেরো, ‘‘মযা কত্তব্বং সত্থু উপট্ঠানং করোতী’’তি আনন্দত্থেরং মমাযি. আনন্দত্থেরো ভগৰতো সাৰকানং অগ্গোতি সারিপুত্তত্থেরং মমাযি, কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হাপেসি. সারিপুত্তত্থেরোপি তথেৰ অকাসি. এৰং একমেকেন অত্তনো পত্তচীৰরং ¶ দত্ৰা পব্বাজেত্ৰা উপজ্ঝং গণ্হাপিতানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি অহেসুং. আযস্মা আনন্দো পণীতানি চীৰরাদীনিপি লভিত্ৰা থেরস্সেৰ দেতি.
একো কির ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধরতনস্স চ সঙ্ঘরতনস্স চ পূজা পঞ্ঞাযতি, কথং নু খো ধম্মরতনং পূজিতং নাম হোতী’’তি? সো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছি. ভগৰা আহ – ‘‘সচেসি, ব্রাহ্মণ, ধম্মরতনং পূজিতুকামো, একং বহুস্সুতং পূজেহী’’তি বহুস্সুতং, ভন্তে, আচিক্খথাতি ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছতি. সো ভিক্খুসঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা বহুস্সুতং, ভন্তে, আচিক্খথাতি আহ. আনন্দত্থেরো ব্রাহ্মণাতি. ব্রাহ্মণো থেরং সহস্সগ্ঘনিকেন চীৰরেন পূজেসি. থেরো তং গহেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. ভগৰা ‘‘কুতো, আনন্দ, লদ্ধ’’ন্তি আহ. একেন, ভন্তে, ব্রাহ্মণেন দিন্নং, ইদং পনাহং আযস্মতো সারিপুত্তস্স দাতুকামোতি. দেহি, আনন্দাতি. চারিকং পক্কন্তো, ভন্তেতি. আগতকালে দেহীতি. সিক্খাপদং, ভন্তে, পঞ্ঞত্তন্তি. কদা পন সারিপুত্তো আগমিস্সতীতি? দসাহমত্তেন, ভন্তেতি. ‘‘অনুজানামি, আনন্দ, দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং নিক্খিপিতু’’ন্তি (পারা. ৪৬১; মহাৰ. ৩৪৭) সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি. সারিপুত্তত্থেরোপি তথেৰ যংকিঞ্চি মনাপং লভতি, তং আনন্দত্থেরস্স দেতি. এৰং তে থেরা অঞ্ঞমঞ্ঞং মমাযিংসু, ইতি মমাযিতত্তা পঠমং পুচ্ছি.
অপিচ অনুমতিপুচ্ছা নামেসা খুদ্দকতো পট্ঠায পুচ্ছিতব্বা হোতি. তস্মা থেরো চিন্তেসি – ‘‘অহং পঠমং আনন্দং পুচ্ছিস্সামি, আনন্দো অত্তনো পটিভানং ব্যাকরিস্সতি. ততো রেৰতং, অনুরুদ্ধং, মহাকস্সপং, মহামোগ্গল্লানং ¶ পুচ্ছিস্সামি. মহামোগ্গল্লানো অত্তনো পটিভানং ব্যাকরিস্সতি. ততো পঞ্চপি থেরা মং পুচ্ছিস্সন্তি, অহম্পি অত্তনো পটিভানং ব্যাকরিস্সামী’’তি. এত্তাৰতাপি অযং ধম্মদেসনা সিখাপ্পত্তা ৰেপুল্লপ্পত্তা ন ভৰিস্সতি, অথ মযং সব্বেপি দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিস্সাম, সত্থা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ব্যাকরিস্সতি. এত্তাৰতা অযং ধম্মদেসনা সিখাপ্পত্তা ৰেপুল্লপ্পত্তা ভৰিস্সতি. যথা হি জনপদম্হি ¶ উপ্পন্নো অট্টো গামভোজকং পাপুণাতি, তস্মিং নিচ্ছিতুং অসক্কোন্তে জনপদভোজকং পাপুণাতি, তস্মিং অসক্কোন্তে মহাৰিনিচ্ছযঅমচ্চং, তস্মিং অসক্কোন্তে ¶ সেনাপতিং, তস্মিং অসক্কোন্তে উপরাজং, তস্মিং ৰিনিচ্ছিতুং অসক্কোন্তে রাজানং পাপুণাতি, রঞ্ঞা ৰিনিচ্ছিতকালতো পট্ঠায অট্টো অপরাপরং ন সঞ্চরতি, রাজৰচনেনেৰ ছিজ্জতি. এৰমেৰং অহঞ্হি পঠমং আনন্দং পুচ্ছিস্সামি…পে… অথ মযং সব্বেপি দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিস্সাম, সত্থা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ব্যাকরিস্সতি. এত্তাৰতা অযং ধম্মদেসনা সিখাপ্পত্তা ৰেপুল্লপ্পত্তা ভৰিস্সতি. এৰং অনুমতিপুচ্ছং পুচ্ছন্তো থেরো পঠমং আনন্দত্থেরং পুচ্ছি.
বহুস্সুতো হোতীতি বহু অস্স সুতং হোতি, নৰঙ্গং সত্থুসাসনং পাল়িঅনুসন্ধিপুব্বাপরৰসেন উগ্গহিতং হোতীতি অত্থো. সুতধরোতি সুতস্স আধারভূতো. যস্স হি ইতো গহিতং ইতো পলাযতি, ছিদ্দঘটে উদকং ৰিয ন তিট্ঠতি, পরিসমজ্ঝে একং সুত্তং ৰা জাতকং ৰা কথেতুং ৰা ৰাচেতুং ৰা ন সক্কোতি, অযং ন সুতধরো নাম. যস্স পন উগ্গহিতং বুদ্ধৰচনং উগ্গহিতকালসদিসমেৰ হোতি, দসপি ৰীসতিপি ৰস্সানি সজ্ঝাযং অকরোন্তস্স ন নস্সতি, অযং সুতধরো নাম. সুতসন্নিচযোতি সুতস্স সন্নিচযভূতো. যথা হি সুতং হদযমঞ্জূসায সন্নিচিতং সিলাযং লেখা ৰিয, সুৰণ্ণঘটে পক্খিত্তসীহৰসা ৰিয চ অজ্ঝোসায তিট্ঠতি, অযং সুতসন্নিচযো নাম. ধাতাতি ঠিতা পগুণা. একচ্চস্স হি উগ্গহিতং বুদ্ধৰচনং ধাতং পগুণং নিচ্চলিতং ন হোতি, অসুকসুত্তং ৰা জাতকং ৰা কথেহীতি ৰুত্তে সজ্ঝাযিত্ৰা সংসন্দিত্ৰা সমনুগ্গাহিত্ৰা জানিস্সামীতি ৰদতি. একচ্চস্স ধাতং পগুণং ¶ ভৰঙ্গসোতসদিসং হোতি, অসুকসুত্তং ৰা জাতকং ৰা কথেহীতি ৰুত্তে উদ্ধরিত্ৰা তমেৰ কথেতি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ধাতা’’তি.
ৰচসা পরিচিতাতি সুত্তদসক-ৰগ্গদসক-পণ্ণাসদসকানং ৰসেন ৰাচায সজ্ঝাযিতা. মনসানুপেক্খিতাতি চিত্তেন অনুপেক্খিতা, যস্স ৰাচায সজ্ঝাযিতং বুদ্ধৰচনং মনসা চিন্তেন্তস্স তত্থ তত্থ পাকটং হোতি. মহাদীপং জালেত্ৰা ঠিতস্স রূপগতং ৰিয পঞ্ঞাযতি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা’’তি. দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধাতি অত্থতো চ কারণতো চ পঞ্ঞায সুপ্পটিৰিদ্ধা. পরিমণ্ডলেহি ¶ পদব্যঞ্জনেহীতি এত্থ পদমেৰ অত্থস্স ব্যঞ্জনতো পদব্যঞ্জনং, তং অক্খরপারিপূরিং কত্ৰা দসৰিধব্যঞ্জনবুদ্ধিযো অপরিহাপেত্ৰা ৰুত্তং ¶ পরিমণ্ডলং নাম হোতি, এৰরূপেহি পদব্যঞ্জনেহীতি অত্থো. অপিচ যো ভিক্খু পরিসতি ধম্মং দেসেন্তো সুত্তং ৰা জাতকং ৰা নিক্খপিত্ৰা অঞ্ঞং উপারম্ভকরং সুত্তং আহরতি, তস্স উপমং কথেতি, তদত্থং ওহারেতি, এৰমিদং গহেত্ৰা এত্থ খিপন্তো একপস্সেনেৰ পরিহরন্তো কালং ঞত্ৰা ৰুট্ঠহতি. নিক্খিত্তসুত্তং পন নিক্খত্তমত্তমেৰ হোতি, তস্স কথা অপরিমণ্ডলা নাম হোতি. যো পন সুত্তং ৰা জাতকং ৰা নিক্খিপিত্ৰা বহি একপদম্পি অগন্ত্ৰা পাল়িযা অনুসন্ধিঞ্চ পুব্বাপরঞ্চ অমক্খেন্তো আচরিযেহি দিন্ননযে ঠত্ৰা তুলিকায পরিচ্ছিন্দন্তো ৰিয, গম্ভীরমাতিকায উদকং পেসেন্তো ৰিয, পদং কোট্টেন্তো সিন্ধৰাজানীযো ৰিয গচ্ছতি, তস্স কথা পরিমণ্ডলা নাম হোতি. এৰরূপিং কথং সন্ধায – ‘‘পরিমণ্ডলেহি পদব্যঞ্জনেহী’’তি ৰুত্তং.
অনুপ্পবন্ধেহীতি এত্থ যো ভিক্খু ধম্মং কথেন্তো সুত্তং ৰা জাতকং ৰা আরভিত্ৰা আরদ্ধকালতো পট্ঠায তুরিততুরিতো অরণিং মন্থেন্তো ৰিয, উণ্হখাদনীযং খাদন্তো ৰিয, পাল়িযা অনুসন্ধিপুব্বাপরেসু গহিতং গহিতমেৰ অগ্গহিতং অগ্গহিতমেৰ চ কত্ৰা পুরাণপণ্ণন্তরেসু চরমানং গোধং উট্ঠপেন্তো ৰিয তত্থ তত্থ পহরন্তো ওসাপেন্তো ওহায গচ্ছতি. যোপি ধম্মং কথেন্তো ¶ কালেন সীঘং কালেন দন্ধং কালেন মহাসদ্দং কালেন খুদ্দকসদ্দং করোতি. যথা পেতগ্গি কালেন জলতি, কালেন নিব্বাযতি, এৰমেৰ ইধ পেতগ্গিধম্মকথিকো নাম হোতি, পরিসায উট্ঠাতুকামায পুনপ্পুনং আরভতি. যোপি কথেন্তো তত্থ তত্থ ৰিত্থাযতি, নিত্থুনন্তো কন্দন্তো ৰিয কথেতি, ইমেসং সব্বেসম্পি কথা অপ্পবন্ধা নাম হোতি. যো পন সুত্তং আরভিত্ৰা আচরিযেহি দিন্ননযে ঠিতো অচ্ছিন্নধারং কত্ৰা নদীসোতং ৰিয পৰত্তেতি, আকাসগঙ্গতো ভস্সমানং উদকং ৰিয নিরন্তরং কথং পৰত্তেতি, তস্স কথা অনুপ্পবন্ধা হোতি. তং সন্ধায ৰুত্তং ¶ ‘‘অনুপ্পবন্ধেহী’’তি. অনুসযসমুগ্ঘাতাযাতি সত্তন্নং অনুসযানং সমুগ্ঘাতত্থায. এৰরূপেনাতি এৰরূপেন বহুস্সুতেন ভিক্খুনা তথারূপেনেৰ ভিক্খুসতেন ভিক্খুসহস্সেন ৰা সঙ্ঘাটিকণ্ণেন ৰা সঙ্ঘাটিকণ্ণং, পল্লঙ্কেন ৰা পল্লঙ্কং আহচ্চ নিসিন্নেন গোসিঙ্গসালৰনং সোভেয্য. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
৩৩৪. পটিসল্লানং অস্স আরামোতি পটিসল্লানারামো. পটিসল্লানে রতোতি পটিসল্লানরতো.
৩৩৫. সহস্সং ¶ লোকানন্তি সহস্সং লোকধাতূনং. এত্তকঞ্হি থেরস্স ধুৰসেৰনং আৰজ্জনপটিবদ্ধং, আকঙ্খমানো পন থেরো অনেকানিপি চক্কৰাল়সহস্সানি ৰোলোকেতিযেৰ. উপরিপাসাদৰরগতোতি সত্তভূমকস্স ৰা নৰভূমকস্স ৰা পাসাদৰরস্স উপরি গতো. সহস্সং নেমিমণ্ডলানং ৰোলোকেয্যাতি পাসাদপরিৰেণে নাভিযা পতিট্ঠিতানং নেমিৰট্টিযা নেমিৰট্টিং আহচ্চ ঠিতানং নেমিমণ্ডলানং সহস্সং ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেয্য, তস্স নাভিযোপি পাকটা হোন্তি, অরাপি অরন্তরানিপি নেমিযোপি. এৰমেৰ খো, আৰুসোতি, আৰুসো, এৰং অযম্পি দিব্বচক্খুকো ভিক্খু দিব্বেন চক্খুনা অতিক্কন্তমানুসকেন সহস্সং লোকানং ৰোলোকেতি. তস্স পাসাদে ঠিতপুরিসস্স চক্কনাভিযো ৰিয চক্কৰাল়সহস্সে সিনেরুসহস্সং পাকটং হোতি. অরা ৰিয দীপা পাকটা হোন্তি. অরন্তরানি ৰিয দীপট্ঠিতমনুস্সা পাকটা হোন্তি. নেমিযো ৰিয চক্কৰাল়পব্বতা পাকটা হোন্তি.
৩৩৬. আরঞ্ঞিকোতি সমাদিণ্ণঅরঞ্ঞধুতঙ্গো. সেসপদেসুপি ¶ এসেৰ নযো.
৩৩৭. নো চ সংসাদেন্তীতি ন ওসাদেন্তি. সহেতুকঞ্হি সকারণং কত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিতুং ৰিস্সজ্জিতুম্পি অসক্কোন্তো সংসাদেতি নাম. এৰং ন করোন্তীতি অত্থো. পৰত্তিনী হোতীতি নদীসোতোদকং ৰিয পৰত্ততি.
৩৩৮. যায ¶ ৰিহারসমাপত্তিযাতি যায লোকিযায ৰিহারসমাপত্তিযা, যায লোকুত্তরায ৰিহারসমাপত্তিযা.
৩৩৯. সাধু সাধু সারিপুত্তাতি অযং সাধুকারো আনন্দত্থেরস্স দিন্নো. সারিপুত্তত্থেরেন পন সদ্ধিং ভগৰা আলপতি. এস নযো সব্বত্থ. যথা তং আনন্দোৰাতি যথা আনন্দোৰ সম্মা ব্যাকরণমানো ব্যাকরেয্য, এৰং ব্যাকতং আনন্দেন অত্তনো অনুচ্ছৰিকমেৰ, অজ্ঝাসযানুরূপমেৰ ব্যাকতন্তি অত্থো. আনন্দত্থেরো হি অত্তনাপি বহুস্সুতো, অজ্ঝাসযোপিস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সাসনে সব্রহ্মচারী বহুস্সুতা ভৰেয্যু’’ন্তি. কস্মা? বহুস্সুতস্স হি কপ্পিযাকপ্পিযং সাৰজ্জানৰজ্জং, গরুকলহুকং সতেকিচ্ছাতেকিচ্ছং পাকটং হোতি. বহুস্সুতো উগ্গহিতবুদ্ধৰচনং আৰজ্জিত্ৰা ইমস্মিং ঠানে সীলং কথিতং, ইমস্মিং ¶ সমাধি, ইমস্মিং ৰিপস্সনা, ইমস্মিং মগ্গফলনিব্বানানীতি সীলস্স আগতট্ঠানে সীলং পূরেত্ৰা, সমাধিস্স আগতট্ঠানে সমাধিং পূরেত্ৰা ৰিপস্সনায আগতট্ঠানে ৰিপস্সনাগব্ভং গণ্হাপেত্ৰা মগ্গং ভাৰেত্ৰা ফলং সচ্ছিকরোতি. তস্মা থেরস্স এৰং অজ্ঝাসযো হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী একং ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে উগ্গহেত্ৰা আৰজ্জন্তা সীলাদীনং আগতট্ঠানেসু সীলাদীনি পরিপূরেত্ৰা অনুক্কমেন মগ্গফলনিব্বানানি সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. সেসৰারেসুপি এসেৰ নযো.
৩৪০. আযস্মা হি রেৰতো ঝানজ্ঝাসযো ঝানাভিরতো, তস্মাস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী একিকা নিসীদিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা লোকুত্তরধম্মং সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. তস্মা এৰং ব্যাকাসি.
৩৪১. আযস্মা ¶ অনুরুদ্ধো দিব্বচক্খুকো, তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বেন চক্খুনা অনেকেসু চক্কৰাল়সহস্সেসু চৰমানে চ উপপজ্জমানে চ সত্তে দিস্ৰা ৰট্টভযেন চিত্তং সংৰেজেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা লোকুত্তরধম্মং সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. তস্মা এৰং ব্যাকাসি.
৩৪২. আযস্মা মহাকস্সপো ধুতৰাদো, তস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী ধুতৰাদা হুত্ৰা ধুতঙ্গানুভাৰেন পচ্চযতণ্হং মিলাপেত্ৰা অপরেপি নানপ্পকারে কিলেসে ধুনিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা লোকুত্তরধম্মং সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. তস্মা এৰং ব্যাকাসি.
৩৪৩. আযস্মা ¶ মহামোগ্গল্লানো সমাধিপারমিযা মত্থকং পত্তো, সুখুমং পন চিত্তন্তরং খন্ধন্তরং ধাত্ৰন্তরং আযতনন্তরং ঝানোক্কন্তিকং আরম্মণোক্কন্তিকং অঙ্গৰৰত্থানং আরম্মণৰৰত্থানং অঙ্গসঙ্কন্তি আরম্মণসঙ্কন্তি একতোৰড্ঢনং উভতোৰড্ঢনন্তি আভিধম্মিকধম্মকথিকস্সেৰ পাকটং. অনাভিধম্মিকো হি ধম্মং কথেন্তো – ‘‘অযং সকৰাদো অযং পরৰাদো’’তি ন জানাতি. সকৰাদং দীপেস্সামীতি পরৰাদং দীপেতি, পরৰাদং দীপেস্সামীতি সকৰাদং দীপেতি, ধম্মন্তরং ৰিসংৰাদেতি. আভিধম্মিকো সকৰাদং সকৰাদনিযামেনেৰ ¶ , পরৰাদং পরৰাদনিযামেনেৰ দীপেতি, ধম্মন্তরং ন ৰিসংৰাদেতি. তস্মা থেরস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী আভিধম্মিকা হুত্ৰা সুখুমেসু ঠানেসু ঞাণং ওতারেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা লোকুত্তরধম্মং সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. তস্মা এৰং ব্যাকাসি.
৩৪৪. আযস্মা সারিপুত্তো পঞ্ঞাপারমিযা মত্থকং পত্তো, পঞ্ঞৰাযেৰ চ চিত্তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেতুং সক্কোতি, ন দুপ্পঞ্ঞো. দুপ্পঞ্ঞো হি উপ্পন্নস্স চিত্তস্স ৰসে ৰত্তেত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰাপি কতিপাহেনেৰ গিহিভাৰং পত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণাতি. তস্মা থেরস্স এৰং হোতি – ‘‘অহো ৰত সব্রহ্মচারী অচিত্তৰসিকা হুত্ৰা চিত্তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা সব্বানস্স ৰিসেৰিতৰিপ্ফন্দিতানি ভঞ্জিত্ৰা ঈসকম্পি বহি নিক্খমিতুং অদেন্তা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ¶ লোকুত্তরধম্মং সচ্ছিকরেয্যু’’ন্তি. তস্মা এৰং ব্যাকাসি.
৩৪৫. সব্বেসং ৰো, সারিপুত্ত, সুভাসিতং পরিযাযেনাতি সারিপুত্ত, যস্মা সঙ্ঘারামস্স নাম বহুস্সুতভিক্খূহিপি সোভনকারণং অত্থি, ঝানাভিরতেহিপি, দিব্বচক্খুকেহিপি, ধুতৰাদেহিপি, আভিধম্মিকেহিপি, অচিত্তৰসিকেহিপি সোভনকারণং অত্থি. তস্মা সব্বেসং ¶ ৰো সুভাসিতং পরিযাযেন, তেন তেন কারণেন সুভাসিতমেৰ, নো দুব্ভাসিতং. অপিচ মমপি সুণাথাতি অপিচ মমপি ৰচনং সুণাথ. ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামীতি ন তাৰ অহং ইমং চতুরঙ্গৰীরিযং অধিট্ঠায আভুজিতং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি, ন মোচেস্সামীতি অত্থো. ইদং কির ভগৰা পরিপাকগতে ঞাণে রজ্জসিরিং পহায কতাভিনিক্খমনো অনুপুব্বেন বোধিমণ্ডং আরুয্হ চতুরঙ্গৰীরিযং অধিট্ঠায অপরাজিতপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা দল়্হসমাদানো হুত্ৰা নিসিন্নো তিণ্ণং মারানং মত্থকং ভিন্দিত্ৰা পচ্চূসসমযে দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেন্তো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝি, তং অত্তনো মহাবোধিপল্লঙ্কং সন্ধায এৰমাহ. অপিচ পচ্ছিমং জনতং অনুকম্পমানোপি পটিপত্তিসারং পুথুজ্জনকল্যাণকং দস্সেন্তো এৰমাহ. পস্সতি হি ভগৰা – ‘‘অনাগতে এৰং অজ্ঝাসযা কুলপুত্তা ইতি পটিসঞ্চিক্খিস্সন্তি, ‘ভগৰা মহাগোসিঙ্গসুত্তং কথেন্তো ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু পচ্ছাভত্তং…পে… এৰরূপেন খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুনা গোসিঙ্গসালৰনং সোভেয্যাতি আহ, মযং ভগৰতো অজ্ঝাসযং গণ্হিস্সামা’তি পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা চতুরঙ্গৰীরিযং অধিট্ঠায দল়্হসমাদানা হুত্ৰা ‘অরহত্তং অপ্পত্ৰা ইমং পল্লঙ্কং ন ভিন্দিস্সামা’তি সমণধম্মং কাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, তে এৰং পটিপন্না কতিপাহেনেৰ ¶ জাতিজরামরণস্স অন্তং করিস্সন্তী’’তি, ইমং পচ্ছিমং জনতং অনুকম্পমানো পটিপত্তিসারং পুথুজ্জনকল্যাণকং দস্সেন্তো এৰমাহ. এৰরূপেন খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুনা গোসিঙ্গসালৰনং সোভেয্যাতি, সারিপুত্ত, এৰরূপেন ভিক্খুনা নিপ্পরিযাযেনেৰ গোসিঙ্গসালৰনং সোভেয্যাতি যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাগোসিঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. মহাগোপালকসুত্তৰণ্ণনা
৩৪৬. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাগোপালকসুত্তং. তত্থ তিস্সো কথা একনাল়িকা, চতুরস্সা, নিসিন্নৰত্তিকাতি. তত্থ পাল়িং ৰত্ৰা একেকপদস্স অত্থকথনং একনাল়িকা নাম. অপণ্ডিতং গোপালকং দস্সেত্ৰা, অপণ্ডিতং ¶ ভিক্খুং দস্সেত্ৰা, পণ্ডিতং গোপালকং দস্সেত্ৰা, পণ্ডিতং ভিক্খুং দস্সেত্ৰাতি চতুক্কং বন্ধিত্ৰা কথনং চতুরস্সা নাম. অপণ্ডিতং গোপালকং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, অপণ্ডিতং ভিক্খুং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, পণ্ডিতং গোপালকং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, পণ্ডিতং ভিক্খুং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনন্তি অযং নিসিন্নৰত্তিকা নাম. অযং ইধ সব্বাচরিযানং আচিণ্ণা.
একাদসহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহীতি একাদসহি অগুণকোট্ঠাসেহি. গোগণন্তি গোমণ্ডলং. পরিহরিতুন্তি পরিগ্গহেত্ৰা ৰিচরিতুং. ফাতিং কাতুন্তি ৰড্ঢিং আপাদেতুং. ইধাতি ইমস্মিং লোকে. ন রূপঞ্ঞূ হোতীতি গণনতো ৰা ৰণ্ণতো ৰা রূপং ন জানাতি. গণনতো ন জানাতি নাম অত্তনো গুন্নং সতং ৰা সহস্সং ৰাতি সঙ্খ্যং ন জানাতি. সো গাৰীসু হটাসু ৰা পলাতাসু ৰা গোগণং গণেত্ৰা, অজ্জ এত্তিকা ন দিস্সন্তীতি দ্ৰে তীণি গামন্তরানি ৰা অটৰিং ৰা ৰিচরন্তো ন পরিযেসতি, অঞ্ঞেসং গাৰীসু অত্তনো গোগণং পৰিট্ঠাসুপি গোগণং গণেত্ৰা, ‘‘ইমা এত্তিকা গাৰো ন অম্হাক’’ন্তি যট্ঠিযা পোথেত্ৰা ন নীহরতি, তস্স নট্ঠা গাৰিযো নট্ঠাৰ হোন্তি. পরগাৰিযো গহেত্ৰা ৰিচরন্তং গোসামিকা দিস্ৰা, ‘‘অযং এত্তকং কালং অম্হাকং ধেনুং গণ্হাতী’’তি তজ্জেত্ৰা অত্তনো গাৰিযো গহেত্ৰা গচ্ছন্তি. তস্স গোগণোপি পরিহাযতি, পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি. ৰণ্ণতো ন জানাতি নাম – ‘‘এত্তিকা গাৰো সেতা, এত্তিকা রত্তা, এত্তিকা কাল়া, এত্তিকা কবরা এত্তিকা নীলা’’তি ন জানাতি, সো গাৰীসু হটাসু ৰা…পে… পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন লক্খণকুসলো হোতীতি গাৰীনং সরীরে কতং ধনুসত্তিসূলাদিভেদং লক্খণং ন জানাতি ¶ , সো গাৰীসু হটাসু ৰা পলাতাসু ৰা অজ্জ অসুকলক্খণা চ অসুকলক্খণা চ গাৰো ¶ ন দিস্সন্তি…পে… পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন আসাটিকং হারেতাতি গুন্নং খাণুকণ্টকাদীহি পহটট্ঠানেসু ৰণো হোতি. তত্থ নীলমক্খিকা অণ্ডকানি পাতেন্তি, তেসং আসাটিকাতি নাম. তানি দণ্ডেন অপনেত্ৰা ভেসজ্জং দাতব্বং হোতি. বালো ¶ গোপালকো তথা ন করোতি, তেন ৰুত্তং – ‘‘ন আসাটিকং হারেতা হোতী’’তি. তস্স গুন্নং ৰণা ৰড্ঢন্তি, গম্ভীরা হোন্তি, পাণকা কুচ্ছিং পৰিসন্তি, গাৰো গেলঞ্ঞাভিভূতা নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং, ন পানীযং পাতুং সক্কোন্তি. তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি, গোণানং জৰো হাযতি, উভযেসং জীৰিতন্তরাযো হোতি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি, পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰণং পটিচ্ছাদেতা হোতীতি গুন্নং ৰুত্তনযেনেৰ সঞ্জাতো ৰণো ভেসজ্জং দত্ৰা ৰাকেন ৰা চীরকেন ৰা বন্ধিত্ৰা পটিচ্ছাদেতব্বো হোতি. বালো গোপালকো তথা ন করোতি, অথস্স গুন্নং ৰণেহি যূসা পগ্ঘরন্তি, তা অঞ্ঞমঞ্ঞং নিঘংসেন্তি, তেন অঞ্ঞেসম্পি ৰণা জাযন্তি. এৰং গাৰো গেলঞ্ঞাভিভূতা নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ধূমং কত্তা হোতীতি অন্তোৰস্সে ডংসমকসাদীনং উস্সন্নকালে গোগণে ৰজং পৰিট্ঠে তত্থ তত্থ ধূমো কাতব্বো হোতি, অপণ্ডিতো গোপালকো তং ন করোতি. গোগণো সব্বরত্তিং ডংসাদীহি উপদ্দুতো নিদ্দং অলভিত্ৰা পুনদিৰসে অরঞ্ঞে তত্থ তত্থ রুক্খমূলাদীসু নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযতি, নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং…পে… পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন তিত্থং জানাতীতি তিত্থং সমন্তি ৰা ৰিসমন্তি ৰা সগাহন্তি ৰা নিগ্গাহন্তি ৰা ন জানাতি, সো অতিত্থেন গাৰিযো ওতারেতি. তাসং ৰিসমতিত্থে পাসাণাদীনি অক্কমন্তীনং পাদা ভিজ্জন্তি, সগাহং গম্ভীরং তিত্থং ওতিণ্ণা কুম্ভীলাদযো গাহা গণ্হন্তি. অজ্জ এত্তিকা গাৰো নট্ঠা, অজ্জ এত্তিকাতি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি, পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন ¶ পীতং জানাতীতি পীতম্পি অপীতম্পি ন জানাতি. গোপালকেন হি ‘‘ইমায গাৰিযা পীতং, ইমায ন পীতং, ইমায পানীযতিত্থে ওকাসো লদ্ধো, ইমায ন ¶ লদ্ধো’’তি এৰং পীতাপীতং জানিতব্বং হোতি. অযং পন দিৰসভাগং অরঞ্ঞে গোগণং রক্খিত্ৰা পানীযং পাযেস্সামীতি নদিং ৰা ¶ তল়াকং ৰা গহেত্ৰা গচ্ছতি. তত্থ মহাউসভা চ অনুউসভা চ বলৰগাৰিযো চ দুব্বলানি চেৰ মহল্লকানি চ গোরূপানি সিঙ্গেহি ৰা ফাসুকাহি ৰা পহরিত্ৰা অত্তনো ওকাসং কত্ৰা ঊরুপ্পমাণং উদকং পৰিসিত্ৰা যথাকামং পিৰন্তি. অৰসেসা ওকাসং অলভমানা তীরে ঠত্ৰা কললমিস্সকং উদকং পিৰন্তি, অপীতা এৰ ৰা হোন্তি. অথ নে গোপালকো পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা পুন অরঞ্ঞং পৰেসেতি, তত্থ অপীতগাৰিযো পিপাসায সুক্খমানা যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং ন সক্কোন্তি, তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি, গোণানং জৰো হাযতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰীথিং জানাতীতি ‘‘অযং মগ্গো সমো খেমো, অযং ৰিসমো সাসঙ্কো সপ্পটিভযো’’তি ন জানাতি. সো সমং খেমং মগ্গং ৰজ্জেত্ৰা গোগণং ইতরং মগ্গং পটিপাদেতি, তত্থ গাৰো সীহব্যগ্ঘাদীনং গন্ধেন চোরপরিস্সযেন ৰা অভিভূতা ভন্তমিগসপ্পটিভাগা গীৰং উক্খিপিত্ৰা তিট্ঠন্তি, নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদন্তি, ন পানীযং পিৰন্তি, তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন গোচরকুসলো হোতীতি গোপালকেন হি গোচরকুসলেন ভৰিতব্বং, পঞ্চাহিকৰারো ৰা সত্তাহিকৰারো ৰা জানিতব্বো, একদিসায গোগণং চারেত্ৰা পুনদিৰসে তত্থ ন চারেতব্বো. মহতা হি গোগণেন চিণ্ণট্ঠানং ভেরিতলং ৰিয সুদ্ধং হোতি নিত্তিণং, উদকম্পি আলুল়ীযতি. তস্মা পঞ্চমে ৰা সত্তমে ৰা দিৰসে পুন তত্থ চারেতুং ৰট্টতি, এত্তকেন হি তিণম্পি পটিৰিরুহতি, উদকম্পি পসীদতি. অযং পন ইমং পঞ্চাহিকৰারং ৰা সত্তাহিকৰারং ৰা ন জানাতি, দিৰসে দিৰসে রক্খিতট্ঠানেযেৰ রক্খতি. অথস্স গোগণো হরিততিণং ন লভতি, সুক্খতিণং খাদন্তো কললমিস্সকং উদকং পিৰতি, তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
অনৰসেসদোহী চ হোতীতি পণ্ডিতগোপালকেন যাৰ ৰচ্ছকস্স মংসলোহিতং সণ্ঠাতি, তাৰ ¶ একং দ্ৰে থনে ঠপেত্ৰা সাৰসেসদোহিনা ভৰিতব্বং. অযং ৰচ্ছকস্স কিঞ্চি অনৰসেসেত্ৰা দুহতি, খীরপকো ৰচ্ছো খীরপিপাসায সুক্খতি, সণ্ঠাতুং ¶ অসক্কোন্তো কম্পমানো ¶ মাতু পুরতো পতিত্ৰা কালঙ্করোতি. মাতা পুত্তকং দিস্ৰা, ‘‘ময্হং পুত্তকো অত্তনো মাতুখীরং পাতুম্পি ন লভতী’’তি পুত্তসোকেন ন যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং, ন পানীযং পাতুং সক্কোতি, থনেসু খীরং ছিজ্জতি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি, পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
গুন্নং পিতুট্ঠানং করোন্তীতি গোপিতরো. গাৰো পরিণযন্তি যথারুচিং গহেত্ৰা গচ্ছন্তীতি গোপরিণাযকা. ন অতিরেকপূজাযাতি পণ্ডিতো হি গোপালকো এৰরূপে উসভে অতিরেকপূজায পূজেতি, পণীতং গোভত্তং দেতি, গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকেহি মণ্ডেতি, মালং পিলন্ধেতি, সিঙ্গে সুৰণ্ণরজতকোসকে চ ধারেতি, রত্তিং দীপং জালেত্ৰা চেলৰিতানস্স হেট্ঠা সযাপেতি. অযং পন ততো একসক্কারম্পি ন করোতি, উসভা অতিরেকপূজং অলভমানা গোগণং ন রক্খন্তি, পরিস্সযং ন ৰারেন্তি. এৰমস্স গোগণো পরিহাযতি, পঞ্চগোরসতো পরিবাহিরো হোতি.
৩৪৭. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. ন রূপঞ্ঞূ হোতীতি, ‘‘চত্তারি মহাভূতানি চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপ’’ন্তি এৰং ৰুত্তরূপং দ্ৰীহাকারেহি ন জানাতি গণনতো ৰা সমুট্ঠানতো ৰা. গণনতো ন জানাতি নাম, ‘‘চক্খাযতনং, সোত-ঘান-জিৰ্হা-কাযাযতনং, রূপ-সদ্দ-গন্ধ-রস-ফোট্ঠব্বাযতনং, ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসিন্দ্রিযং, জীৰিতিন্দ্রিযং, কাযৰিঞ্ঞত্তি, ৰচীৰিঞ্ঞত্তি, আকাসধাতু, আপোধাতু, রূপস্স লহুতা, মুদুতা, কম্মঞ্ঞতা, উপচযো, সন্ততি, জরতা, রূপস্স অনিচ্চতা, কবল়ীকারো আহারো’’তি এৰং পাল়িযং আগতা পঞ্চৰীসতি রূপকোট্ঠাসাতি ন জানাতি. সেয্যথাপি সো গোপালকো গণনতো গুন্নং রূপং ন জানাতি, তথূপমো অযং ভিক্খু. সো গণনতো রূপং অজানন্তো রূপং পরিগ্গহেত্ৰা অরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা রূপারূপং পরিগ্গহেত্ৰা পচ্চযং সল্লক্খেত্ৰা লক্খণং আরোপেত্ৰা কম্মট্ঠানং মত্থকং পাপেতুং ন সক্কোতি. সো যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে সীলসমাধিৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানেহি ন ৰড্ঢতি, যথা ¶ চ সো গোপালকো পঞ্চহি গোরসেহি পরিবাহিরো হোতি, এৰং অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন, অসেক্খেন সমাধি, পঞ্ঞা, ৰিমুত্তি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেনাতি পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরো হোতি.
সমুট্ঠানতো ¶ ¶ ন জানাতি নাম, ‘‘এত্তকং রূপং একসমুট্ঠানং, এত্তকং দ্ৰিসমুট্ঠানং, এত্তকং তিসমুট্ঠানং, এত্তকং চতুসমুট্ঠানং, এত্তকং ন কুতোচিসমুট্ঠাতী’’তি ন জানাতি. সেয্যথাপি সো গোপালকো ৰণ্ণতো গুন্নং রূপং ন জানাতি, তথূপমো অযং ভিক্খু. সো সমুট্ঠানতো রূপং অজানন্তো রূপং পরিগ্গহেত্ৰা অরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন লক্খণকুসলো হোতীতি কম্মলক্খণো বালো, কম্মলক্খণো পণ্ডিতোতি এৰং ৰুত্তং কুসলাকুসলং কম্মং পণ্ডিতবাললক্খণন্তি ন জানাতি. সো এৰং অজানন্তো বালে ৰজ্জেত্ৰা পণ্ডিতে ন সেৰতি, বালে ৰজ্জেত্ৰা পণ্ডিতে অসেৰন্তো কপ্পিযাকপ্পিযং কুসলাকুসলং সাৰজ্জানৰজ্জং গরুকলহুকং সতেকিচ্ছঅতেকিচ্ছং কারণাকারণং ন জানাতি; তং অজানন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি. সো যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে যথাৰুত্তেহি সীলাদীহি ন ৰড্ঢতি, গোপালকো ৰিয চ পঞ্চহি গোরসেহি পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরো হোতি.
ন আসাটিকং হারেতা হোতীতি উপ্পন্নং কামৰিতক্কন্তি এৰং ৰুত্তে কামৰিতক্কাদিকে ন ৰিনোদেতি, সো ইমং অকুসলৰিতক্কং আসাটিকং অহারেত্ৰা ৰিতক্কৰসিকো হুত্ৰা ৰিচরন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি, সো যথা তস্স গোপালকস্স…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰণং পটিচ্ছাদেতা হোতীতি চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতীতিআদিনা নযেন সব্বারম্মণেসু নিমিত্তং গণ্হন্তো যথা সো গোপালকো ৰণং ন পটিচ্ছাদেতি, এৰং সংৰরং ন সম্পাদেতি. সো ৰিৰটদ্ৰারো ৰিচরন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ধূমং কত্তা হোতীতি সো গোপালকো ধূমং ৰিয ধম্মদেসনাধূমং ন করোতি, ধম্মকথং ৰা সরভঞ্ঞং ৰা উপনিসিন্নকথং ৰা অনুমোদনং ৰা ন করোতি ¶ . ততো নং মনুস্সা বহুস্সুতো গুণৰাতি ন জানন্তি, তে গুণাগুণং অজানন্তা চতূহি পচ্চযেহি সঙ্গহং ন করোন্তি ¶ . সো পচ্চযেহি ¶ কিলমমানো বুদ্ধৰচনং সজ্ঝাযং কাতুং ৰত্তপটিপত্তিং পূরেতুং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন তিত্থং জানাতীতি তিত্থভূতে বহুস্সুতভিক্খূ ন উপসঙ্কমতি, উপসঙ্কমন্তো, ‘‘ইদং, ভন্তে, ব্যঞ্জনং কথং রোপেতব্বং, ইমস্স ভাসিতস্স কো অত্থো, ইমস্মিং ঠানে পাল়ি কিং ৰদেতি, ইমস্মিং ঠানে অত্থো কিং দীপেতী’’তি এৰং ন পরিপুচ্ছতি ন পরিপঞ্হতি, ন জানাপেতীতি অত্থো. তস্স তে এৰং অপরিপুচ্ছতো অৰিৰটঞ্চেৰ ন ৰিৰরন্তি, ভাজেত্ৰা ন দস্সেন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ ন উত্তানীকরোন্তি, অপাকটং ন পাকটং করোন্তি. অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসূতি অনেকৰিধাসু কঙ্খাসু একং কঙ্খম্পি ন পটিৰিনোদেন্তি. কঙ্খা এৰ হি কঙ্খাঠানিযা ধম্মা নাম. তত্থ একং কঙ্খম্পি ন নীহরন্তীতি অত্থো. সো এৰং বহুস্সুততিত্থং অনুপসঙ্কমিত্ৰা সকঙ্খো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি. যথা চ সো গোপালকো তিত্থং ন জানাতি, এৰং অযম্পি ভিক্খু ধম্মতিত্থং ন জানাতি, অজানন্তো অৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছতি, অভিধম্মিকং উপসঙ্কমিত্ৰা কপ্পিযাকপ্পিযং পুচ্ছতি, ৰিনযধরং উপসঙ্কমিত্ৰা রূপারূপপরিচ্ছেদং পুচ্ছতি. তে অৰিসযে পুট্ঠা কথেতুং ন সক্কোন্তি, সো অত্তনা সকঙ্খো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন পীতং জানাতীতি যথা সো গোপালকো পীতাপীতং ন জানাতি, এৰং ধম্মূপসঞ্হিতং পামোজ্জং ন জানাতি ন লভতি, সৰনমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থুং নিস্সায আনিসংসং ন ৰিন্দতি, ধম্মস্সৰনগ্গং গন্ত্ৰা সক্কচ্চং ন সুণাতি, নিসিন্নো নিদ্দাযতি, কথং কথেতি, অঞ্ঞৰিহিতকো হোতি, সো সক্কচ্চং ধম্মং অসুণন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰীথিং জানাতীতি সো গোপালকো মগ্গামগ্গং ৰিয, – ‘‘অযং লোকিযো অযং লোকুত্তরো’’তি অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং যথাভূতং ন পজানাতি. অজানন্তো লোকিযমগ্গে অভিনিৰিসিত্ৰা লোকুত্তরং নিব্বত্তেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন গোচরকুসলো হোতীতি সো গোপালকো পঞ্চাহিকৰারে ¶ সত্তাহিকৰারে ৰিয চত্তারো সতিপট্ঠানে ¶ , ‘‘ইমে লোকিযা ইমে লোকুত্তরা’’তি যথাভূতং ন পজানাতি. অজানন্তো সুখুমট্ঠানেসু অত্তনো ¶ ঞাণং চরাপেত্ৰা লোকিযসতিপট্ঠানে অভিনিৰিসিত্ৰা লোকুত্তরং নিব্বত্তেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
অনৰসেসদোহী চ হোতীতি পটিগ্গহণে মত্তং অজানন্তো অনৰসেসং দুহতি. নিদ্দেসৰারে পনস্স অভিহট্ঠুং পৰারেন্তীতি অভিহরিত্ৰা পৰারেন্তি. এত্থ দ্ৰে অভিহারা ৰাচাভিহারো চ পচ্চযাভিহারো চ. ৰাচাভিহারো নাম মনুস্সা ভিক্খুস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ৰদেয্যাথ, ভন্তে, যেনত্থো’’তি পৰারেন্তি. পচ্চযাভিহারো নাম ৰত্থাদীনি ৰা তেলফাণিতাদীনি ৰা গহেত্ৰা ভিক্খুস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘গণ্হথ, ভন্তে, যাৰতকেন অত্থো’’তি ৰদন্তি. তত্র ভিক্খু মত্তং ন জানাতীতি ভিক্খু তেসু পচ্চযেসু পমাণং ন জানাতি, – ‘‘দাযকস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, দেয্যধম্মস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, অত্তনো থামো ৰেদিতব্বো’’তি রথৰিনীতে ৰুত্তনযেন পমাণযুত্তং অগ্গহেত্ৰা যং আহরন্তি, তং সব্বং গণ্হাতীতি অত্থো. মনুস্সা ৰিপ্পটিসারিনো ন পুন অভিহরিত্ৰা পৰারেন্তি. সো পচ্চযেহি কিলমন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
তে ন অতিরেকপূজায পূজেতা হোতীতি সো গোপালকো মহাউসভে ৰিয তে থেরে ভিক্খূ ইমায আৰি চেৰ রহো চ মেত্তায কাযকম্মাদিকায অতিরেকপূজায ন পূজেতি. ততো থেরা, – ‘‘ইমে অম্হেসু গরুচিত্তীকারং ন করোন্তী’’তি নৰকে ভিক্খূ দ্ৰীহি সঙ্গহেহি ন সঙ্গণ্হন্তি, ন আমিসসঙ্গহেন চীৰরেন ৰা পত্তেন ৰা পত্তপরিযাপন্নেন ৰা ৰসনট্ঠানেন ৰা. কিলমন্তে মিলাযন্তেপি নপ্পটিজগ্গন্তি. পাল়িং ৰা অট্ঠকথং ৰা ধম্মকথাবন্ধং ৰা গুয্হগন্থং ৰা ন সিক্খাপেন্তি. নৰকা থেরানং সন্তিকা সব্বসো ইমে দ্ৰে সঙ্গহে অলভমানা ইমস্মিং সাসনে পতিট্ঠাতুং ন সক্কোন্তি. যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং সীলাদীনি ন ৰড্ঢন্তি. যথা চ সো গোপালকো পঞ্চহি গোরসেহি পরিবাহিরো হোতি, এৰং পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরা হোন্তি. সুক্কপক্খো কণ্হপক্খে ৰুত্তৰিপল্লাসৰসেন যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বোতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাগোপালকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. চূল়গোপালকসুত্তৰণ্ণনা
৩৫০. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়গোপালকসুত্তং. তত্থ উক্কচেলাযন্তি এৰংনামকে নগরে. তস্মিং কির মাপিযমানে রত্তিং গঙ্গাসোততো মচ্ছো থলং পত্তো. মনুস্সা চেলানি তেলপাতিযং তেমেত্ৰা উক্কা কত্ৰা মচ্ছং গণ্হিংসু. নগরে নিট্ঠিতে তস্স নামং করোন্তে অম্হেহি নগরট্ঠানস্স গহিতদিৰসে চেলুক্কাহি মচ্ছো গহিতোতি উক্কচেলা-ত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. ভিক্খূ আমন্তেসীতি যস্মিং ঠানে নিসিন্নস্স সব্বা গঙ্গা পাকটা হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, তাদিসে ৰালিকুস্সদে গঙ্গাতিত্থে সাযন্হসমযে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসীদিত্ৰা মহাগঙ্গং পরিপুণ্ণং সন্দমানং ওলোকেন্তো, – ‘‘অত্থি নু খো ইমং গঙ্গং নিস্সায কোচি পুব্বে ৰড্ঢিপরিহানিং পত্তো’’তি আৰজ্জিত্ৰা, পুব্বে একং বালগোপালকং নিস্সায অনেকসতসহস্সা গোগণা ইমিস্সা গঙ্গায আৰট্টে পতিত্ৰা সমুদ্দমেৰ পৰিট্ঠা, অপরং পন পণ্ডিতগোপালকং নিস্সায অনেকসতসহস্সগোগণস্স সোত্থি জাতা ৰড্ঢি জাতা আরোগ্যং জাতন্তি অদ্দস. দিস্ৰা ইমং কারণং নিস্সায ভিক্খূনং ধম্মং দেসেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি.
মাগধকোতি মগধরট্ঠৰাসী. দুপ্পঞ্ঞজাতিকোতি নিপ্পঞ্ঞসভাৰো দন্ধো মহাজল়ো. অসমৰেক্খিত্ৰাতি অসল্লক্খেত্ৰা অনুপধারেত্ৰা. পতারেসীতি তারেতুং আরভি. উত্তরং তীরং সুৰিদেহানন্তি গঙ্গায ওরিমে তীরে মগধরট্ঠং, পারিমে তীরে ৰিদেহরট্ঠং, গাৰো মগধরট্ঠতো ৰিদেহরট্ঠং নেত্ৰা রক্খিস্সামীতি উত্তরং তীরং পতারেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘উত্তরং তীরং সুৰিদেহান’’ন্তি. আমণ্ডলিকং করিত্ৰাতি মণ্ডলিকং কত্ৰা. অনযব্যসনং আপজ্জিংসূতি অৰড্ঢিং ৰিনাসং পাপুণিংসু, মহাসমুদ্দমেৰ পৰিসিংসু. তেন হি গোপালকেন গাৰো ওতারেন্তেন গঙ্গায ওরিমতীরে সমতিত্থঞ্চ ¶ ৰিসমতিত্থঞ্চ ওলোকেতব্বং অস্স, মজ্ঝে গঙ্গায গুন্নং ৰিস্সমট্ঠানত্থং দ্ৰে তীণি ৰালিকত্থলানি সল্লক্খেতব্বানি অস্সু. তথা পারিমতীরে তীণি চত্তারি তিত্থানি, ইমস্মা তিত্থা ভট্ঠা ইমং তিত্থং গণ্হিস্সন্তি, ইমস্মা ভট্ঠা ইমন্তি. অযং পন বালগোপালকো ওরিমতীরে গুন্নং ওতরণতিত্থং সমং ৰা ৰিসমং ৰা অনোলোকেত্ৰাৰ মজ্ঝে ¶ গঙ্গায গুন্নং ৰিস্সমট্ঠানত্থং দ্ৰে তীণি ৰালিকত্থলানিপি অসল্লক্খেত্ৰাৰ পরতীরে চত্তারি ¶ পঞ্চ উত্তরণতিত্থানি অসমৰেক্খিত্ৰাৰ অতিত্থেনেৰ গাৰো ওতারেসি. অথস্স মহাউসভো জৰনসম্পন্নতায চেৰ থামসম্পন্নতায চ তিরিযং গঙ্গায সোতং ছেত্ৰা পারিমং তীরং পত্ৰা ছিন্নতটঞ্চেৰ কণ্টকগুম্বগহনঞ্চ দিস্ৰা, ‘‘দুব্বিনিৰিট্ঠমেত’’ন্তি ঞত্ৰা ধুরগ্গ-পতিট্ঠানোকাসম্পি অলভিত্ৰা পটিনিৰত্তি. গাৰো মহাউসভো নিৰত্তো মযম্পি নিৰত্তিস্সামাতি নিৰত্তা. মহতো গোগণস্স নিৰত্তট্ঠানে উদকং ছিজ্জিত্ৰা মজ্ঝে গঙ্গায আৰট্টং উট্ঠপেসি. গোগণো আৰট্টং পৰিসিত্ৰা সমুদ্দমেৰ পত্তো. একোপি গোণো অরোগো নাম নাহোসি. তেনাহ – ‘‘তত্থেৰ অনযব্যসনং আপজ্জিংসূ’’তি.
অকুসলা ইমস্স লোকস্সাতি ইধ লোকে খন্ধধাতাযতনেসু অকুসলা অছেকা, পরলোকেপি এসেৰ নযো. মারধেয্যং ৰুচ্চতি তেভূমকধম্মা. অমারধেয্যং নৰ লোকুত্তরধম্মা. মচ্চুধেয্যম্পি তেভূমকধম্মাৰ. অমচ্চুধেয্যং নৰ লোকুত্তরধম্মা. তত্থ অকুসলা অছেকা. ৰচনত্থতো পন মারস্স ধেয্যং মারধেয্যং. ধেয্যন্তি ঠানং ৰত্থু নিৰাসো গোচরো. মচ্চুধেয্যেপি এসেৰ নযো. তেসন্তি তেসং এৰরূপানং সমণব্রাহ্মণানং, ইমিনা ছ সত্থারো দস্সিতাতি ৰেদিতব্বা.
৩৫১. এৰং কণ্হপক্খং নিট্ঠপেত্ৰা সুক্কপক্খং দস্সেন্তো ভূতপুব্বং, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ বলৰগাৰোতি দন্তগোণে চেৰ ধেনুযো চ. দম্মগাৰোতি দমেতব্বগোণে চেৰ অৰিজাতগাৰো চ. ৰচ্ছতরেতি ৰচ্ছভাৰং তরিত্ৰা ঠিতে বলৰৰচ্ছে. ৰচ্ছকেতি ধেনুপকে তরুণৰচ্ছকে ¶ . কিসাবলকেতি অপ্পমংসলোহিতে মন্দথামে. তাৰদেৰ জাতকোতি তংদিৰসে জাতকো. মাতুগোরৰকেন ৰুয্হমানোতি মাতা পুরতো পুরতো হুংহুন্তি গোরৰং কত্ৰা সঞ্ঞং দদমানা উরেন উদকং ছিন্দমানা গচ্ছতি, ৰচ্ছকো তায গোরৰসঞ্ঞায ধেনুযা ৰা উরেন ছিন্নোদকেন গচ্ছমানো ‘‘মাতুগোরৰকেন ৰুয্হমানো’’তি ৰুচ্চতি.
৩৫২. মারস্স ¶ সোতং ছেত্ৰাতি অরহত্তমগ্গেন মারস্স তণ্হাসোতং ছেত্ৰা. পারং গতাতি মহাউসভা নদীপারং ৰিয সংসারপারং নিব্বানং গতা. পারং অগমংসূতি মহাউসভানং পারঙ্গতক্খণে গঙ্গায সোতস্স তযো কোট্ঠাসে অতিক্কম্ম ঠিতা মহাউসভে পারং পত্তে দিস্ৰা তেসং গতমগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা পারং অগমংসু. পারং গমিস্সন্তীতি চতুমগ্গৰজ্ঝানং কিলেসানং তযো ¶ কোট্ঠাসে খেপেত্ৰা ঠিতা ইদানি অরহত্তমগ্গেন অৰসেসং তণ্হাসোতং ছেত্ৰা বলৰগাৰো ৰিয নদীপারং সংসারপারং নিব্বানং গমিস্সন্তীতি. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. ধম্মানুসারিনো, সদ্ধানুসারিনোতি ইমে দ্ৰে পঠমমগ্গসমঙ্গিনো.
জানতাতি সব্বধম্মে জানন্তেন বুদ্ধেন. সুপ্পকাসিতোতি সুকথিতো. ৰিৰটন্তি ৰিৰরিতং. অমতদ্ৰারন্তি অরিযমগ্গো. নিব্বানপত্তিযাতি তদত্থায ৰিৰটং. ৰিনল়ীকতন্তি ৰিগতমাননল়ং কতং. খেমং পত্থেথাতি কত্তুকম্যতাছন্দেন অরহত্তং পত্থেথ, কত্তুকামা নিব্বত্তেতুকামা হোথাতি অত্থো. ‘‘পত্ত’ত্থা’’তিপি পাঠো. এৰরূপং সত্থারং লভিত্ৰা তুম্হে পত্তাযেৰ নামাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. ভগৰা পন যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়গোপালকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. চূল়সচ্চকসুত্তৰণ্ণনা
৩৫৩. এৰং ¶ মে সুতন্তি চূল়সচ্চকসুত্তং. তত্থ মহাৰনে কূটাগারসালাযন্তি মহাৰনং নাম সযংজাতং অরোপিমং সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনং. কপিলৰত্থুসামন্তা ¶ পন মহাৰনং হিমৰন্তেন সহ একাবদ্ধং অপরিচ্ছেদং হুত্ৰা মহাসমুদ্দং আহচ্চ ঠিতং. ইদং তাদিসং ন হোতি. সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনন্তি মহাৰনং. কূটাগারসালা পন মহাৰনং নিস্সায কতে আরামে কূটাগারং অন্তোকত্ৰা হংসৰট্টকচ্ছন্নেন কতা সব্বাকারসম্পন্না বুদ্ধস্স ভগৰতো গন্ধকুটি ৰেদিতব্বা.
সচ্চকো ¶ নিগণ্ঠপুত্তোতি পুব্বে কির একো নিগণ্ঠো চ নিগণ্ঠী চ পঞ্চ পঞ্চ ৰাদসতানি উগ্গহেত্ৰা, ৰাদং আরোপেস্সামাতি জম্বুদীপে ৰিচরন্তা ৰেসালিযং সমাগতা. লিচ্ছৰিরাজানো দিস্ৰা, – ‘‘ত্ৰং কো, ত্ৰং কা’’তি পুচ্ছিংসু. নিগণ্ঠো – ‘‘অহং ৰাদং আরোপেস্সামীতি জম্বুদীপে ৰিচরামী’’তি আহ. নিগণ্ঠীপি তথা আহ. লিচ্ছৰিনো, ‘‘ইধেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰাদং আরোপেথা’’তি আহংসু. নিগণ্ঠী অত্তনা উগ্গহিতানি পঞ্চৰাদসতানি পুচ্ছি, নিগণ্ঠো কথেসি. নিগণ্ঠেন পুচ্ছিতেপি নিগণ্ঠী কথেসিযেৰ. একস্সপি ন জযো, ন পরাজযো, উভো সমসমাৰ অহেসুং. লিচ্ছৰিনো, – ‘‘তুম্হে উভোপি সমসমা আহিণ্ডিত্ৰা কিং করিস্সথ, ইধেৰ ৰসথা’’তি গেহং দত্ৰা বলিং পট্ঠপেসুং. তেসং সংৰাসমন্ৰায চতস্সো ধীতরো জাতা, – একা সচ্চা নাম, একা লোলা নাম, একা পটাচারা নাম, একা আচারৰতী নাম. তাপি পণ্ডিতাৰ অহেসুং, মাতাপিতূহি উগ্গহিতানি পঞ্চ পঞ্চ ৰাদসতানি উগ্গহেসুং. তা ৰযপত্তা মাতাপিতরো অৰোচুং – ‘‘অম্হাকং অম্মা কুলে দারিকা নাম হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীনি দত্ৰা কুলঘরং পেসিতপুব্বা নাম নত্থি. যো পন অগারিকো তাসং ৰাদং মদ্দিতুং সক্কোতি, তস্স পাদপরিচারিকা হোন্তি. যো পব্বজিতো তাসং মদ্দিতুং সক্কোতি, তস্স সন্তিকে পব্বজন্তি. তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? মযম্পি এৰমেৰ করিস্সামাতি. চতস্সোপি পরিব্বাজিকৰেসং গহেত্ৰা, ‘‘অযং জম্বুদীপো নাম জম্বুযা পঞ্ঞাযতী’’তি জম্বুসাখং গহেত্ৰা চারিকং পক্কমিংসু. যং গামং পাপুণন্তি, তস্স দ্ৰারে পংসুপুঞ্জে ¶ ৰা ৰালিকপুঞ্জে ৰা জম্বুধজং ঠপেত্ৰা, – ‘‘যো ৰাদং আরোপেতুং সক্কোতি, সো ইমং মদ্দতূ’’তি ৰত্ৰা গামং পৰিসন্তি. এৰং গামেন গামং ৰিচরন্তিযো সাৰত্থিং পাপুণিত্ৰা তথেৰ গামদ্ৰারে জম্বুধজং ¶ ঠপেত্ৰা সম্পত্তমনুস্সানং আরোচেত্ৰা অন্তোনগরং পৰিট্ঠা.
তেন সমযেন ভগৰা সাৰত্থিং নিস্সায জেতৰনে ৰিহরতি. অথাযস্মা সারিপুত্তো গিলানে পুচ্ছন্তো অজগ্গিতট্ঠানং জগ্গন্তো অত্তনো কিচ্চমহন্ততায অঞ্ঞেহি ভিক্খূহি দিৰাতরং গামং পিণ্ডায পৰিসন্তো গামদ্ৰারে জম্বুধজং দিস্ৰা, – ‘‘কিমিদ’’ন্তি দারকে পুচ্ছি. তে তমত্থং আরোচেসুং. তেন হি মদ্দথাতি. ন সক্কোম, ভন্তে, ভাযামাতি. ‘‘কুমারা ¶ মা ভাযথ, ‘কেন অম্হাকং জম্বুধজো মদ্দাপিতো’তি ৰুত্তে, বুদ্ধসাৰকেন সারিপুত্তত্থেরেন মদ্দাপিতো, ৰাদং আরোপেতুকামা জেতৰনে থেরস্স সন্তিকং গচ্ছথাতি ৰদেয্যাথা’’তি আহ. তে থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা জম্বুধজং মদ্দিত্ৰা ছড্ডেসুং. থেরো পিণ্ডায চরিত্ৰা ৰিহারং গতো. পরিব্বাজিকাপি গামতো নিক্খমিত্ৰা, ‘‘অম্হাকং ধজো কেন মদ্দাপিতো’’তি পুচ্ছিংসু. দারকা তমত্থং আরোচেসুং. পরিব্বাজিকা পুন গামং পৰিসিত্ৰা একেকং ৰীথিং গহেত্ৰা, – ‘‘বুদ্ধসাৰকো কির সারিপুত্তো নাম অম্হেহি সদ্ধিং ৰাদং করিস্সতি, সোতুকামা নিক্খমথা’’তি আরোচেসুং. মহাজনো নিক্খমি, তেন সদ্ধিং পরিব্বাজিকা জেতৰনং অগমিংসু.
থেরো – ‘‘অম্হাকং ৰসনট্ঠানে মাতুগামস্স আগমনং নাম অফাসুক’’ন্তি ৰিহারমজ্ঝে নিসীদি. পরিব্বাজিকাযো গন্ত্ৰা থেরং পুচ্ছিংসু – ‘‘তুম্হেহি অম্হাকং ধজো মদ্দাপিতো’’তি? আম, মযা মদ্দাপিতোতি. মযং তুম্হেহি সদ্ধিং ৰাদং করিস্সামাতি. সাধু করোথ, কস্স পুচ্ছা কস্স ৰিস্সজ্জনং হোতূতি? পুচ্ছা নাম অম্হাকং পত্তা, তুম্হে পন মাতুগামা নাম পঠমং পুচ্ছথাতি আহ. তা চতস্সোপি চতূসু দিসাসু ঠত্ৰা মাতাপিতূনং সন্তিকে উগ্গহিতং ৰাদসহস্সং পুচ্ছিংসু. থেরো খগ্গেন কুমুদনাল়ং ছিন্দন্তো ৰিয পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং নিজ্জটং নিগ্গণ্ঠিং কত্ৰা কথেসি, কথেত্ৰা পুন পুচ্ছথাতি আহ. এত্তকমেৰ, ভন্তে, মযং জানামাতি. থেরো আহ – ‘‘তুম্হেহি ৰাদসহস্সং পুচ্ছিতং মযা কথিতং, অহং পন একং যেৰ পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, তং তুম্হে কথেথা’’তি. তা থেরস্স ৰিসযং দিস্ৰা, ‘‘পুচ্ছথ, ভন্তে, ব্যাকরিস্সামা’’তি ৰত্তুং নাসক্খিংসু. ‘‘ৰদ, ভন্তে, জানমানা ¶ ব্যাকরিস্সামা’’তি পুন আহংসু.
থেরো ¶ অযং পন কুলপুত্তে পব্বাজেত্ৰা পঠমং সিক্খাপেতব্বপঞ্হোতি ৰত্ৰা, – ‘‘একং নাম কি’’ন্তি পুচ্ছি. তা নেৰ অন্তং, ন কোটিং অদ্দসংসু. থেরো কথেথাতি আহ. ন পস্সাম, ভন্তেতি. তুম্হেহি ৰাদসহস্সং পুচ্ছিতং মযা কথিতং, ময্হং তুম্হে একং পঞ্হম্পি কথেতুং ন সক্কোথ, এৰং সন্তে কস্স জযো কস্স পরাজযোতি? তুম্হাকং, ভন্তে, জযো, অম্হাকং পরাজযোতি. ইদানি কিং করিস্সথাতি? তা মাতাপিতূহি ৰুত্তৰচনং আরোচেত্ৰা, ‘‘তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি আহংসু. তুম্হে মাতুগামা নাম অম্হাকং সন্তিকে পব্বজিতুং ন ৰট্টতি, অম্হাকং পন সাসনং গহেত্ৰা ¶ ভিক্খুনিউপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজথাতি. তা সাধূতি থেরস্স সাসনং গহেত্ৰা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজিংসু. পব্বজিতা চ পন অপ্পমত্তা আতাপিনিযো হুত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু.
অযং সচ্চকো তাসং চতুন্নম্পি কনিট্ঠভাতিকো. তাহি চতূহিপি উত্তরিতরপঞ্ঞো, মাতাপিতূনম্পি সন্তিকা ৰাদসহস্সং, ততো বহুতরঞ্চ বাহিরসমযং উগ্গহেত্ৰা কত্থচি অগন্ত্ৰা রাজদারকে সিপ্পং সিক্খাপেন্তো তত্থেৰ ৰেসালিযং ৰসতি, পঞ্ঞায অতিপূরিতত্তা কুচ্ছি মে ভিজ্জেয্যাতি ভীতো অযপট্টেন কুচ্ছিং পরিক্খিপিত্ৰা চরতি, ইমং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সচ্চকো নিগণ্ঠপুত্তো’’তি.
ভস্সপ্পৰাদকোতি ভস্সং ৰুচ্চতি কথামগ্গো, তং পৰদতি কথেতীতি ভস্সপ্পৰাদকো. পণ্ডিতৰাদোতি অহং পণ্ডিতোতি এৰং ৰাদো. সাধুসম্মতো বহুজনস্সাতি যং যং নক্খত্তচারেন আদিসতি, তং তং যেভুয্যেন তথেৰ হোতি, তস্মা অযং সাধুলদ্ধিকো ভদ্দকোতি এৰং সম্মতো মহাজনস্স. ৰাদেন ৰাদং সমারদ্ধোতি কথামগ্গেন দোসং আরোপিতো. আযস্মা অস্সজীতি সারিপুত্তত্থেরস্স আচরিযো অস্সজিত্থেরো. জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানোতি ততো ততো লিচ্ছৰিরাজগেহতো তং তং গেহং গমনত্থায অনুচঙ্কমমানো. যেনাযস্মা অস্সজি তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? সমযজাননত্থং.
এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অহং ‘সমণস্স গোতমস্স ৰাদং আরোপেস্সামী’তি আহিণ্ডামি, ‘সমযং পনস্স ন জানামী’তি ন আরোপেসিং. পরস্স হি সমযং ¶ ঞত্ৰা আরোপিতো ৰাদো স্ৰারোপিতো নাম হোতি. অযং পন সমণস্স গোতমস্স সাৰকো পঞ্ঞাযতি অস্সজিত্থেরো ¶ ; সো অত্তনো সত্থু সমযে কোৰিদো, এতাহং পুচ্ছিত্ৰা কথং পতিট্ঠাপেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ৰাদং আরোপেস্সামী’’তি. তস্মা উপসঙ্কমি. ৰিনেতীতি কথং ৰিনেতি, কথং সিক্খাপেতীতি পুচ্ছতি. থেরো পন যস্মা দুক্খন্তি ৰুত্তে উপারম্ভস্স ওকাসো হোতি, মগ্গফলানিপি পরিযাযেন দুক্খন্তি আগতানি, অযঞ্চ দুক্খন্তি ৰুত্তে থেরং পুচ্ছেয্য – ‘‘ভো অস্সজি, কিমত্থং তুম্হে পব্বজিতা’’তি. ততো ‘‘মগ্গফলত্থাযা’’তি ৰুত্তে, – ‘‘নযিদং, ভো অস্সজি, তুম্হাকং সাসনং নাম, মহাআঘাতনং নামেতং, নিরযুস্সদো নামেস, নত্থি তুম্হাকং সুখাসা, উট্ঠাযুট্ঠায দুক্খমেৰ জিরাপেন্তা আহিণ্ডথা’’তি দোসং আরোপেয্য, তস্মা ¶ পরৰাদিস্স পরিযাযকথং কাতুং ন ৰট্টতি. যথা এস অপ্পতিট্ঠো হোতি, এৰমস্স নিপ্পরিযাযকথং কথেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা, ‘‘রূপং, ভিক্খৰে, অনিচ্চ’’ন্তি ইমং অনিচ্চানত্তৰসেনেৰ কথং কথেতি. দুস্সুতন্তি সোতুং অযুত্তং.
৩৫৪. সন্থাগারেতি রাজকুলানং অত্থানুসাসনসন্থাগারসালাযং. যেন তে লিচ্ছৰী তেনুপসঙ্কমীতি এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অহং পুব্বে সমযং অজাননভাৰেন সমণস্স গোতমস্স ৰাদং ন আরোপেসিং, ইদানি পনস্স মহাসাৰকেন কথিতং সমযং জানামি, ইমে চ মম অন্তেৰাসিকা পঞ্চসতা লিচ্ছৰী সন্নিপতিতা. এতেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ৰাদং আরোপেস্সামী’’তি তস্মা উপসঙ্কমি. ঞাতঞ্ঞতরেনাতি ঞাতেসু অভিঞ্ঞাতেসু পঞ্চৰগ্গিযত্থেরেসু অঞ্ঞতরেন. পতিট্ঠিতন্তি যথা তেন পতিট্ঠিতং. সচে এৰং পতিট্ঠিস্সতি, অথ পন অঞ্ঞদেৰ ৰক্খতি, তত্র মযা কিং সক্কা কাতুন্তি ইদানেৰ পিট্ঠিং পরিৰত্তেন্তো আহ. আকড্ঢেয্যাতি অত্তনো অভিমুখং কড্ঢেয্য. পরিকড্ঢেয্যাতি পুরতো পটিপণামেয্য. সম্পরিকড্ঢেয্যাতি কালেন আকড্ঢেয্য, কালেন পরিকড্ঢেয্য. সোণ্ডিকাকিলঞ্জন্তি সুরাঘরে পিট্ঠকিলঞ্জং. সোণ্ডিকাধুত্তোতি সুরাধুত্তো. ৰালং কণ্ণে গহেত্ৰাতি সুরাপরিস্সাৰনত্থৰিকং ধোৰিতুকামো ¶ কসটনিধুননত্থং উভোসু কণ্ণেসু গহেত্ৰা. ওধুনেয্যাতি অধোমুখং কত্ৰা ধুনেয্য. নিদ্ধুনেয্যাতি উদ্ধংমুখং কত্ৰা ধুনেয্য. নিপ্ফোটেয্যাতি পুনপ্পুনং পপ্ফোটেয্য. সাণধোৰিকং নামাতি এত্থ মনুস্সা সাণসাটককরণত্থং সাণৰাকে গহেত্ৰা মুট্ঠিং মুট্ঠিং বন্ধিত্ৰা উদকে পক্খিপন্তি. তে ততিযদিৰসে সুট্ঠু কিলিন্না হোন্তি. অথ মনুস্সা অম্বিলযাগুসুরাদীনি আদায তত্থ গন্ত্ৰা সাণমুট্ঠিং গহেত্ৰা, দক্খিণতো ৰামতো সম্মুখা চাতি তীসু ফলকেসু সকিং দক্খিণফলকে, সকিং ৰামফলকে, সকিং সম্মুখফলকে পহরন্তা অম্বিলযাগুসুরাদীনি ভুঞ্জন্তা পিৰন্তা খাদন্তা ¶ ধোৰন্তি. মহন্তা কীল়া হোতি. রঞ্ঞো নাগো তং কীল়ং দিস্ৰা গম্ভীরং উদকং অনুপৰিসিত্ৰা সোণ্ডায উদকং গহেত্ৰা সকিং কুম্ভে সকিং পিট্ঠিযং সকিং উভোসু পস্সেসু সকিং অন্তরসত্থিযং পক্খিপন্তো কীল়িত্থ. তদুপাদায তং কীল়িতজাতং সাণধোৰিকং নাম ৰুচ্চতি ¶ , তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সাণধোৰিকং নাম কীল়িতজাতং কীল়তী’’তি. কিং সো ভৰমানো সচ্চকো নিগণ্ঠপুত্তো, যো ভগৰতো ৰাদং আরোপেস্সতীতি যো সচ্চকো নিগণ্ঠপুত্তো ভগৰতো ৰাদং আরোপেস্সতি, সো কিং ভৰমানো কিং যক্খো ভৰমানো উদাহু ইন্দো, উদাহু ব্রহ্মা ভৰমানো ভগৰতো ৰাদং আরোপেস্সতি? ন হি সক্কা পকতিমনুস্সেন ভগৰতো ৰাদং আরোপেতুন্তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.
৩৫৫. তেন খো পন সমযেনাতি যস্মিং সমযে সচ্চকো আরামং পাৰিসি, তস্মিং. কিস্মিং পন সমযে পাৰিসীতি? মহামজ্ঝন্হিকসমযে. কস্মা পন তস্মিং সমযে চঙ্কমন্তীতি? পণীতভোজনপচ্চযস্স থিনমিদ্ধস্স ৰিনোদনত্থং. দিৰাপধানিকা ৰা তে. তাদিসানঞ্হি পচ্ছাভত্তং চঙ্কমিত্ৰা ন্হত্ৰা সরীরং উতুং গণ্হাপেত্ৰা নিসজ্জ সমণধম্মং করোন্তানং চিত্তং একগ্গং হোতি. যেন তে ভিক্খূতি সো কির কুহিং সমণো গোতমোতি পরিৰেণতো পরিৰেণং গন্ত্ৰা পুচ্ছিত্ৰা পৰিসিস্সামীতি ৰিলোকেন্তো অরঞ্ঞে হত্থী ৰিয চঙ্কমে চঙ্কমমানে পংসুকূলিকভিক্খূ দিস্ৰা তেসং সন্তিকং অগমাসি. তং সন্ধায, ‘‘যেন তে ভিক্খূ’’তিআদি ৰুত্তং. কহং ¶ নু খো, ভোতি কতরস্মিং আৰাসে ৰা মণ্ডপে ৰাতি অত্থো. এস, অগ্গিৰেস্সন, ভগৰাতি তদা কির ভগৰা পচ্চূসকালে মহাকরুণা সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়ে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণজালং পত্থরিত্ৰা বোধনেয্যসত্তং ওলোকেন্তো অদ্দস – ‘‘স্ৰে সচ্চকো নিগণ্ঠপুত্তো মহতিং লিচ্ছৰিপরিসং গহেত্ৰা মম ৰাদং আরোপেতুকামো আগমিস্সতী’’তি. তস্মা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো মহাপরিসায নিসীদিতুং সুখট্ঠানে নিসীদিস্সামীতি গন্ধকুটিং অপৰিসিত্ৰা মহাৰনে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি. তে ভিক্খূ ভগৰতো ৰত্তং দস্সেত্ৰা আগতা, সচ্চকেন পুট্ঠা দূরে নিসিন্নং ভগৰন্তং দস্সেন্তা, ‘‘এস অগ্গিৰেস্সন ভগৰা’’তি আহংসু.
মহতিযা লিচ্ছৰিপরিসায সদ্ধিন্তি হেট্ঠা পঞ্চমত্তেহি লিচ্ছৰিসতেহি পরিৰুতোতি ৰুত্তং. তে ¶ এতস্স অন্তেৰাসিকাযেৰ, অন্তোৰেসালিযং পন সচ্চকো পঞ্চমত্তানি লিচ্ছৰিরাজসতানি গহেত্ৰা, ‘‘ৰাদত্থিকো ভগৰন্তং উপসঙ্কমন্তো’’তি সুত্ৰা দ্ৰিন্নং পণ্ডিতানং কথাসল্লাপং সোস্সামাতি ¶ যেভুয্যেন মনুস্সা নিক্খন্তা, এৰং সা পরিসা মহতী অপরিচ্ছিন্নগণনা অহোসি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অঞ্জলিং পণামেত্ৰাতি এতে উভতোপক্খিকা, তে এৰং চিন্তেসুং – ‘‘সচে নো মিচ্ছাদিট্ঠিকা চোদেস্সন্তি, ‘কস্মা তুম্হে সমণং গোতমং ৰন্দিত্থা’তি, তেসং, ‘কিং অঞ্জলিমত্তকরণেনপি ৰন্দিতং হোতী’তি ৰক্খাম. সচে নো সম্মাদিট্ঠিকা চোদেস্সন্তি, ‘কস্মা ভগৰন্তং ন ৰন্দিত্থা’তি, ‘কিং সীসেন ভূমিং পহরন্তেনেৰ ৰন্দিতং হোতি, ননু অঞ্জলিকম্মম্পি ৰন্দনা এৰা’তি ৰক্খামা’’তি. নাম গোত্তন্তি, ভো গোতম, অহং অসুকস্স পুত্তো দত্তো নাম মিত্তো নাম ইধ আগতোতি ৰদন্তা নামং সাৰেন্তি নাম. ভো গোতম, অহং ৰাসিট্ঠো নাম কচ্চানো নাম ইধ আগতোতি ৰদন্তা গোত্তং সাৰেন্তি নাম. এতে কির দলিদ্দা জিণ্ণকুলপুত্তা পরিসমজ্ঝে নামগোত্তৰসেন পাকটা ভৰিস্সামাতি এৰং অকংসু. যে পন তুণ্হীভূতা নিসীদিংসু, তে কেরাটিকা চেৰ অন্ধবালা চ. তত্থ কেরাটিকা, ‘‘একং দ্ৰে কথাসল্লাপে করোন্তো ৰিস্সাসিকো হোতি, অথ ৰিস্সাসে সতি ¶ একং দ্ৰে ভিক্খা অদাতুং ন যুত্ত’’ন্তি ততো অত্তানং মোচেন্তা তুণ্হী নিসীদন্তি. অন্ধবালা অঞ্ঞাণতাযেৰ অৰক্খিত্তমত্তিকাপিণ্ডো ৰিয যত্থ কত্থচি তুণ্হীভূতা নিসীদন্তি.
৩৫৬. কিঞ্চিদেৰ দেসন্তি কঞ্চি ওকাসং কিঞ্চি কারণং, অথস্স ভগৰা পঞ্হপুচ্ছনে উস্সাহং জনেন্তো আহ – পুচ্ছ, অগ্গিৰেস্সন, যদাকঙ্খসীতি. তস্সত্থো – ‘‘পুচ্ছ যদি আকঙ্খসি, ন মে পঞ্হৰিস্সজ্জনে ভারো অত্থি’’. অথ ৰা ‘‘পুচ্ছ যং আকঙ্খসি, সব্বং তে ৰিস্সজ্জেস্সামী’’তি সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেসি অসাধারণং পচ্চেকবুদ্ধঅগ্গসাৰমহাসাৰকেহি. তে হি যদাকঙ্খসীতি ন ৰদন্তি, সুত্ৰা ৰেদিস্সামাতি ৰদন্তি. বুদ্ধা পন ‘‘পুচ্ছাৰুসো, যদাকঙ্খসী’’তি (সং. নি. ১.২৩৭) ৰা, ‘‘পুচ্ছ, মহারাজ, যদাকঙ্খসী’’তি (দী. নি. ১.১৬২) ৰা,
‘‘পুচ্ছ ৰাসৰ মং পঞ্হং, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছসি;
তস্স তস্সেৰ পঞ্হস্স, অহং অন্তং করোমি তে’’ ইতি. (দী. নি. ২.৩৫৬) ৰা,
‘‘তেন ¶ হি ত্ৰং, ভিক্খু, সকে আসনে নিসীদিত্ৰা পুচ্ছ যদাকঙ্খসী’’তি (ম. নি. ৩.৮৫) ৰা,
‘‘বাৰরিস্স ¶ চ তুয্হং ৰা, সব্বেসং সব্বসংসযং;
কতাৰকাসা পুচ্ছৰ্হো, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছথা’’তি. (সু. নি. ১০৩৬) ৰা,
‘‘পুচ্ছ মং সভিয পঞ্হং, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছসি;
তস্স তস্সেৰ পঞ্হস্স, অহং অন্তং করোমি তে’’ ইতি. (সু. নি. ৫১৭) ৰা –
তেসং তেসং যক্খনরিন্দদেৰসমণব্রাহ্মণপরিব্বাজকানং সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেন্তি. অনচ্ছরিযঞ্চেতং, যং ভগৰা বুদ্ধভূমিং পত্ৰা এতং পৰারণং পৰারেয্য. যো বোধিসত্তভূমিযং পদেসঞাণেপি ঠিতো
‘‘কোণ্ডঞ্ঞ পঞ্হানি ৰিযাকরোহি,
যাচন্তি তং ইসযো সাধুরূপা;
কোণ্ডঞ্ঞ এসো মনুজেসু ধম্মো,
যং ৰুদ্ধমাগচ্ছতি এস ভারো’’তি. (জা. ২.১৭.৬০) –
এৰং ¶ সক্কাদীনং অত্থায ইসীহি যাচিতো
‘‘কতাৰকাসা পুচ্ছন্তু ভোন্তো,
যং কিঞ্চি পঞ্হং মনসাভিপত্থিতং;
অহঞ্হি তং তং ৰো ৰিযাকরিস্সং,
ঞত্ৰা সযং লোকমিমং পরঞ্চা’’তি. (জা. ২.১৭.৬১);
এৰং ¶ সরভঙ্গকালে, সম্ভৰজাতকে চ সকলজম্বুদীপং তিক্খত্তুং ৰিচরিত্ৰা পঞ্হানং অন্তকরং অদিস্ৰা সুচিরতেন ব্রাহ্মণেন পঞ্হং পুট্ঠো ওকাসে কারিতে, জাতিযা সত্তৰস্সো রথিকাযং পংসুং কীল়ন্তো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা অন্তরৰীথিযং নিসিন্নোৰ –
‘‘তগ্ঘ তে অহমক্খিস্সং, যথাপি কুসলো তথা;
রাজা চ খো তং জানাতি, যদি কাহতি ৰা ন ৰা’’তি. (জা. ১.১৬.১৭২) –
সব্বঞ্ঞুপৰারণং পৰারেসি.
এৰং ভগৰতা সব্বঞ্ঞুপৰারণায পৰারিতায অত্তমনো পঞ্হং পুচ্ছন্তো, ‘‘কথং পন, ভো গোতমা’’তিআদিমাহ.
অথস্স ¶ ভগৰা, ‘‘পস্সথ, ভো, অঞ্ঞং সাৰকেন কথিতং, অঞ্ঞং সত্থা কথেতি, ননু মযা পটিকচ্চেৰ ৰুত্তং, ‘সচে তথা পতিট্ঠিস্সতি, যথাস্স সাৰকেন পতিট্ঠিতং, এৰাহং ৰাদং আরোপেস্সামী’তি. অযং পন অঞ্ঞমেৰ কথেতি, তত্থ কিং মযা সক্কা কাতু’’ন্তি এৰং নিগণ্ঠস্স ৰচনোকাসো মা হোতূতি হেট্ঠা অস্সজিত্থেরেন কথিতনিযামেনেৰ কথেন্তো, এৰং খো অহং, অগ্গিৰেস্সনাতিআদিমাহ. উপমা মং, ভো গোতম, পটিভাতীতি, ভো গোতম, ময্হং একা উপমা উপট্ঠাতি, আহরামি তং উপমন্তি ৰদতি. পটিভাতু তং, অগ্গিৰেস্সনাতি উপট্ঠাতু তে, অগ্গিৰেস্সন, আহর তং উপমং ৰিসত্থোতি ভগৰা অৰোচ. বলকরণীযাতি বাহুবলেন কত্তব্বা কসিৰাণিজ্জাদিকা কম্মন্তা. রূপত্তাযং পুরিসপুগ্গলোতি রূপং অত্তা অস্সাতি রূপত্তা, রূপং অত্তাতি গহেত্ৰা ঠিতপুগ্গলং দীপেতি. রূপে পতিট্ঠাযাতি তস্মিং অত্তাতি গহিতরূপে পতিট্ঠহিত্ৰা. পুঞ্ঞং ৰা অপুঞ্ঞং ৰা পসৰতীতি কুসলং ৰা অকুসলং ৰা পটিলভতি. ৰেদনত্তাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমিনা কিং দীপেতি? ইমে পঞ্চক্খন্ধা ইমেসং সত্তানং পথৰী ৰিয পতিট্ঠা, তে ইমেসু পঞ্চসু খন্ধেসু পতিট্ঠায কুসলাকুসলকম্মং নাম আযূহন্তি. তুম্হে এৰরূপং ৰিজ্জমানমেৰ অত্তানং পটিসেধেন্তো পঞ্চক্খন্ধা ¶ অনত্তাতি দীপেথাতি অতিৰিয সকারণং কত্ৰা উপমং আহরি. ইমিনা চ নিগণ্ঠেন আহটওপম্মং নিযতমেৰ ¶ , সব্বঞ্ঞুবুদ্ধতো অঞ্ঞো তস্স কথং ছিন্দিত্ৰা ৰাদে দোসং দাতুং সমত্থো নাম নত্থি. দুৰিধা হি পুগ্গলা বুদ্ধৰেনেয্যা চ সাৰকৰেনেয্যা চ. সাৰকৰেনেয্যে সাৰকাপি ৰিনেন্তি বুদ্ধাপি. বুদ্ধৰেনেয্যে পন সাৰকা ৰিনেতুং ন সক্কোন্তি, বুদ্ধাৰ ৰিনেন্তি. অযম্পি নিগণ্ঠো বুদ্ধৰেনেয্যো, তস্মা এতস্স ৰাদং ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞো দোসং দাতুং সমত্থো নাম নত্থি. তেনস্স ভগৰা সযমেৰ ৰাদে দোসদস্সনত্থং ননু ত্ৰং, অগ্গিৰেস্সনাতিআদিমাহ.
অথ নিগণ্ঠো চিন্তেসি – ‘‘অতিৰিয সমণো গোতমো মম ৰাদং পতিট্ঠপেতি, সচে উপরি কোচি দোসো ভৰিস্সতি, মমং এককংযেৰ নিগ্গণ্হিস্সতি. হন্দাহং ইমং ৰাদং মহাজনস্সাপি মত্থকে পক্খিপামী’’তি, তস্মা এৰমাহ – অহম্পি, ভো গোতম, এৰং ৰদামি রূপং মে অত্তা…পে… ৰিঞ্ঞাণং মে অত্তাতি, অযঞ্চ মহতী জনতাতি. ভগৰা পন নিগণ্ঠতো সতগুণেনপি ¶ সহস্সগুণেনপি সতসহস্সগুণেনপি ৰাদীৰরতরো, তস্মা চিন্তেসি – ‘‘অযং নিগণ্ঠো অত্তানং মোচেত্ৰা মহাজনস্স মত্থকে ৰাদং পক্খিপতি, নাস্স অত্তানং মোচেতুং দস্সামি, মহাজনতো নিৰত্তেত্ৰা এককংযেৰ নং নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. অথ নং কিঞ্হি তে, অগ্গিৰেস্সনাতিআদিমাহ. তস্সত্থো – নাযং জনতা মম ৰাদং আরোপেতুং আগতা, ত্ৰংযেৰ সকলং ৰেসালিং সংৰট্টিত্ৰা মম ৰাদং আরোপেতুং আগতো, তস্মা ত্ৰং সকমেৰ ৰাদং নিৰেঠেহি, মা মহাজনস্স মত্থকে পক্খিপসীতি. সো পটিজানন্তো অহঞ্হি, ভো গোতমাতিআদিমাহ.
৩৫৭. ইতি ভগৰা নিগণ্ঠস্স ৰাদং পতিট্ঠপেত্ৰা, তেন হি, অগ্গিৰেস্সনাতি পুচ্ছং আরভি. তত্থ তেন হীতি কারণত্থে নিপাতো. যস্মা ত্ৰং পঞ্চক্খন্ধে অত্ততো পটিজানাসি, তস্মাতি অত্থো. সকস্মিং ৰিজিতেতি অত্তনো রট্ঠে. ঘাতেতাযং ৰা ঘাতেতুন্তি ঘাতারহং ঘাতেতব্বযুত্তকং ঘাতেতুং ¶ . জাপেতাযং ৰা জাপেতুন্তি ধনজানিরহং জাপেতব্বযুত্তং জাপেতুং জিণ্ণধনং কাতুং. পব্বাজেতাযং ৰা পব্বাজেতুন্তি সকরট্ঠতো পব্বাজনারহং পব্বাজেতুং, নীহরিতুং. ৰত্তিতুঞ্চ অরহতীতি ৰত্ততি চেৰ ৰত্তিতুঞ্চ অরহতি. ৰত্তিতুং যুত্তোতি দীপেতি. ইতি নিগণ্ঠো অত্তনো ৰাদভেদনত্থং আহটকারণমেৰ অত্তনো মারণত্থায আৰুধং তিখিণং করোন্তো ৰিয ৰিসেসেত্ৰা দীপেতি, যথা তং বালো. এৰং মে রূপং হোতূতি মম রূপং এৰংৰিধং হোতু, পাসাদিকং অভিরূপং অলঙ্কতপ্পটিযত্তং সুৰণ্ণতোরণং ৰিয সুসজ্জিতচিত্তপটো ৰিয চ মনাপদস্সনন্তি. এৰং মে রূপং ¶ মা অহোসীতি মম রূপং এৰংৰিধং মা হোতু, দুব্বণ্ণং দুস্সণ্ঠিতং ৰলিতপলিতং তিলকসমাকিণ্ণন্তি.
তুণ্হী অহোসীতি নিগণ্ঠো ইমস্মিং ঠানে ৰিরদ্ধভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘সমণো গোতমো মম ৰাদং ভিন্দনত্থায কারণং আহরি, অহং বালতায তমেৰ ৰিসেসেত্ৰা দীপেসিং, ইদানি নট্ঠোম্হি, সচে ৰত্ততীতি ৰক্খামি, ইমে রাজানো উট্ঠহিত্ৰা, ‘অগ্গিৰেস্সন, ত্ৰং মম রূপে ৰসো ৰত্ততীতি ৰদসি, যদি তে রূপে ৰসো ৰত্ততি, কস্মা ত্ৰং যথা ইমে লিচ্ছৰিরাজানো ¶ তাৰতিংসদেৰসদিসেহি অত্তভাৰেহি ৰিরোচন্তি অভিরূপা পাসাদিকা, এৰং ন ৰিরোচসী’তি. সচে ন ৰত্ততীতি ৰক্খামি, সমণো গোতমো উট্ঠহিত্ৰা, ‘অগ্গিৰেস্সন, ত্ৰং পুব্বে ৰত্ততি মে রূপস্মিং ৰসোতি ৰত্ৰা ইদানি পটিক্খিপসী’তি ৰাদং আরোপেস্সতি. ইতি ৰত্ততীতি ৰুত্তেপি একো দোসো, ন ৰত্ততীতি ৰুত্তেপি একো দোসো’’তি তুণ্হী অহোসি. দুতিযম্পি ভগৰা পুচ্ছি, দুতিযম্পি তুণ্হী অহোসি. যস্মা পন যাৰততিযং ভগৰতা পুচ্ছিতে অব্যাকরোন্তস্স সত্তধা মুদ্ধা ফলতি, বুদ্ধা চ নাম সত্তানংযেৰ অত্থায কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমীনং পূরিতত্তা সত্তেসু বলৰঅনুদ্দযা হোন্তি. তস্মা যাৰততিযং অপুচ্ছিত্ৰা অথ খো ভগৰা সচ্চকং নিগণ্ঠপুত্তং এতদৰোচ – এতং ‘‘ব্যাকরোহী দানী’’তিআদিৰচনং অৰোচ.
তত্থ সহধম্মিকন্তি সহেতুকং সকারণং. ৰজিরং পাণিম্হি অস্সাতি ৰজিরপাণি. যক্খোতি ন যো ৰা সো ৰা যক্খো, সক্কো দেৰরাজাতি ৰেদিতব্বো. আদিত্তন্তি ¶ অগ্গিৰণ্ণং. সম্পজ্জলিতন্তি সুট্ঠু পজ্জলিতং. সজোতিভূতন্তি সমন্ততো জোতিভূতং, একগ্গিজালভূতন্তি অত্থো. ঠিতো হোতীতি মহন্তং সীসং, কন্দলমকুলসদিসা দাঠা, ভযানকানি অক্খিনাসাদীনীতি এৰং ৰিরূপরূপং মাপেত্ৰা ঠিতো. কস্মা পনেস আগতোতি? দিট্ঠিৰিস্সজ্জাপনত্থং. অপিচ, ‘‘অহঞ্চেৰ খো পন ধম্মং দেসেয্যং, পরে চ মে ন আজানেয্যু’’ন্তি এৰং ধম্মদেসনায অপ্পোস্সুক্কভাৰং আপন্নে ভগৰতি সক্কো মহাব্রহ্মুনা সদ্ধিং আগন্ত্ৰা, ‘‘ভগৰা ধম্মং দেসেথ, তুম্হাকং আণায অৰত্তমানে মযং ৰত্তাপেস্সাম, তুম্হাকং ধম্মচক্কং হোতু, অম্হাকং আণাচক্ক’’ন্তি পটিঞ্ঞমকাসি. তস্মা ‘‘অজ্জ সচ্চকং তাসেত্ৰা পঞ্হং ৰিস্সজ্জাপেস্সামী’’তি আগতো.
ভগৰা ¶ চেৰ পস্সতি, সচ্চকো চ নিগণ্ঠপুত্তোতি যদি হি তং অঞ্ঞেপি পস্সেয্যুং. তং কারণং অগরু অস্স, ‘‘সমণো গোতমো সচ্চকং অত্তনো ৰাদে অনোতরন্তং ঞত্ৰা যক্খং আৰাহেত্ৰা দস্সেসি, ততো সচ্চকো ভযেন কথেসী’’তি ৰদেয্যুং. তস্মা ভগৰা চেৰ পস্সতি সচ্চকো চ. তস্স তং দিস্ৰাৰ সকলসরীরতো সেদা মুচ্চিংসু, অন্তোকুচ্ছি ৰিপরিৰত্তমানা মহারৰং রৰি. সো ‘‘অঞ্ঞেপি নু খো পস্সন্তী’’তি ওলোকেন্তো ¶ কস্সচি লোমহংসমত্তম্পি ন অদ্দস. ততো – ‘‘ইদং ভযং মমেৰ উপ্পন্নং. সচাহং যক্খোতি ৰক্খামি, ‘কিং তুয্হমেৰ অক্খীনি অত্থি, ত্ৰমেৰ যক্খং পস্সসি, পঠমং যক্খং অদিস্ৰা সমণেন গোতমেন ৰাদসঙ্ঘাটে খিত্তোৰ যক্খং পস্সসী’তি ৰদেয্যু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘ন দানি মে ইধ অঞ্ঞং পটিসরণং অত্থি, অঞ্ঞত্র সমণা গোতমা’’তি মঞ্ঞমানো, অথ খো সচ্চকো নিগণ্ঠপুত্তো…পে… ভগৰন্তং এতদৰোচ. তাণং গৰেসীতি তাণন্তি গৰেসমানো. লেণং গৰেসীতি লেণন্তি গৰেসমানো. সরণং গৰেসীতি সরণন্তি গৰেসমানো. এত্থ চ তাযতি রক্খতীতি তাণং. নিলীযন্তি এত্থাতি লেণং. সরতীতি সরণং, ভযং হিংসতি ৰিদ্ধংসেতীতি অত্থো.
৩৫৮. মনসি করিত্ৰাতি মনম্হি কত্ৰা পচ্চৰেক্খিত্ৰা উপধারেত্ৰা. এৰং মে ৰেদনা হোতূতি কুসলাৰ হোতু, সুখাৰ হোতু. এৰং মে সঞ্ঞা হোতূতি কুসলাৰ হোতু, সুখাৰ হোতু, সোমনস্সসম্পযুত্তাৰ হোতূতি. সঙ্খারৰিঞ্ঞাণেসুপি এসেৰ নযো. মা অহোসীতি এত্থ পন ৰুত্তৰিপরিযাযেন অত্থো ¶ ৰেদিতব্বো. কল্লং নূতি যুত্তং নু. সমনুপস্সিতুন্তি ‘‘এতং মম এসোহমস্মি এসো মে অত্তা’’তি এৰং তণ্হামানদিট্ঠিৰসেন পস্সিতুং. নো হিদং, ভো গোতমাতি ন যুত্তমেতং, ভো গোতম. ইতি ভগৰা যথা নাম ছেকো অহিতুণ্ডিকো সপ্পদট্ঠৰিসং তেনেৰ সপ্পেন পুন ডংসাপেত্ৰা উব্বাহেয্য, এৰং তস্সংযেৰ পরিসতি সচ্চকং নিগণ্ঠপুত্তং তেনেৰ মুখেন পঞ্চক্খন্ধা অনিচ্চা দুক্খা অনত্তাতি ৰদাপেসি. দুক্খং অল্লীনোতি ইমং পঞ্চক্খন্ধদুক্খং তণ্হাদিট্ঠীহি অল্লীনো. উপগতো অজ্ঝোসিতোতিপি তণ্হাদিট্ঠিৰসেনেৰ ৰেদিতব্বো. দুক্খং এতং মমাতিআদীসু পঞ্চক্খন্ধদুক্খং তণ্হামানদিট্ঠিৰসেন সমনুপস্সতীতি অত্থো. পরিজানেয্যাতি অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি তীরণপরিঞ্ঞায পরিতো জানেয্য. পরিক্খেপেত্ৰাতি খযং ৰযং অনুপ্পাদং উপনেত্ৰা.
৩৫৯. নৰন্তি ¶ তরুণং. অকুক্কুকজাতন্তি পুপ্ফগ্গহণকালে অন্তো অঙ্গুট্ঠপ্পমাণো একো ঘনদণ্ডকো নিব্বত্ততি, তেন ৰিরহিতন্তি অত্থো. রিত্তোতি সুঞ্ঞো অন্তোসারৰিরহিতো. রিত্তত্তাৰ তুচ্ছো. অপরদ্ধোতি পরাজিতো. ভাসিতা খো পন তেতি ইদং ভগৰা তস্স মুখরভাৰং ¶ পকাসেত্ৰা নিগ্গণ্হন্তো আহ. সো কির পুব্বে পূরণাদযো ছ সত্থারো উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছতি. তে ৰিস্সজ্জেতুং ন সক্কোন্তি. অথ নেসং পরিসমজ্ঝে মহন্তং ৰিপ্পকারং আরোপেত্ৰা উট্ঠায জযং পৰেদেন্তো গচ্ছতি. সো সম্মাসম্বুদ্ধম্পি তথেৰ ৰিহেঠেস্সামীতি সঞ্ঞায উপসঙ্কমিত্ৰা –
‘‘অম্ভো কো নাম যং রুক্খো, সিন্নপত্তো সকণ্টকো;
যত্থ একপ্পহারেন, উত্তমঙ্গং ৰিভিজ্জিত’’ন্তি.
অযং খদিরং আহচ্চ অসারকরুক্খপরিচিতো মুদুতুণ্ডসকুণো ৰিয সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণসারং আহচ্চ ঞাণতুণ্ডভেদং পত্তো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স থদ্ধভাৰং অঞ্ঞাসি. তদস্স পরিসমজ্ঝে ¶ পকাসেন্তো ভাসিতা খো পন তেতিআদিমাহ. নত্থি এতরহীতি উপাদিন্নকসরীরে সেদো নাম নত্থীতি ন ৰত্তব্বং, এতরহি পন নত্থীতি ৰদতি. সুৰণ্ণৰণ্ণং কাযং ৰিৰরীতি ন সব্বং কাযং ৰিৰরি. বুদ্ধা নাম গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চিত্ৰা পটিচ্ছন্নসরীরা পরিসতি ধম্মং দেসেন্তি. অথ ভগৰা গলৰাটকসম্মুখট্ঠানে চীৰরং গহেত্ৰা চতুরঙ্গুলমত্তং ওতারেসি. ওতারিতমত্তে পন তস্মিং সুৰণ্ণৰণ্ণা রস্মিযো পুঞ্জপুঞ্জা হুত্ৰা সুৰণ্ণঘটতো রত্তসুৰণ্ণরসধারা ৰিয, রত্তৰণ্ণৰলাহকতো ৰিজ্জুলতা ৰিয চ নিক্খমিত্ৰা সুৰণ্ণমুরজসদিসং মহাখন্ধং উত্তমসিরং পদক্খিণং কুরুমানা আকাসে পক্খন্দিংসু. কস্মা পন ভগৰা এৰমকাসীতি? মহাজনস্স কঙ্খাৰিনোদনত্থং. মহাজনো হি সমণো গোতমো ময্হং সেদো নত্থীতি ৰদতি, সচ্চকস্স তাৰ নিগণ্ঠপুত্তস্স যন্তারুল়্হস্স ৰিয সেদা পগ্ঘরন্তি. সমণো পন গোতমো ঘনদুপট্টচীৰরং পারুপিত্ৰা নিসিন্নো, অন্তো সেদস্স অত্থিতা ৰা নত্থিতা ৰা কথং সক্কা ঞাতুন্তি কঙ্খং করেয্য, তস্স কঙ্খাৰিনোদনত্থং এৰমকাসি. মঙ্কুভূতোতি নিত্তেজভূতো. পত্তক্খন্ধোতি পতিতক্খন্ধো. অপ্পটিভানোতি উত্তরি অপ্পস্সন্তো. নিসীদীতি পাদঙ্গুট্ঠকেন ভূমিং কসমানো নিসীদি.
৩৬০. দুম্মুখোতি ¶ ন ৰিরূপমুখো, অভিরূপো হি সো পাসাদিকো. নামং পনস্স এতং. অভব্বো তং পোক্খরণিং পুন ওতরিতুন্তি সব্বেসং অল়ানং ¶ ভগ্গত্তা পচ্ছিন্নগমনো ওতরিতুং অভব্বো, তত্থেৰ কাককুললাদীনং ভত্তং হোতীতি দস্সেতি. ৰিসূকাযিকানীতি দিট্ঠিৰিসূকানি. ৰিসেৰিতানীতি দিট্ঠিসঞ্চরিতানি. ৰিপ্ফন্দিতানীতি দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতানি. যদিদং ৰাদাধিপ্পাযোতি এত্থ যদিদন্তি নিপাতমত্তং; ৰাদাধিপ্পাযো হুত্ৰা ৰাদং আরোপেস্সামীতি অজ্ঝাসযেন উপসঙ্কমিতুং অভব্বো; ধম্মস্সৰনায পন উপসঙ্কমেয্যাতি দস্সেতি. দুম্মুখং লিচ্ছৰিপুত্তং এতদৰোচাতি কস্মা অৰোচ ¶ ? দুম্মুখস্স কিরস্স উপমাহরণকালে সেস লিচ্ছৰিকুমারাপি চিন্তেসুং – ‘‘ইমিনা নিগণ্ঠেন অম্হাকং সিপ্পুগ্গহণট্ঠানে চিরং অৰমানো কতো, অযং দানি অমিত্তস্স পিট্ঠিং পস্সিতুং কালো. মযম্পি একেকং উপমং আহরিত্ৰা পাণিপ্পহারেন পতিতং মুগ্গরেন পোথেন্তো ৰিয তথা নং করিস্সাম, যথা ন পুন পরিসমজ্ঝে সীসং উক্খিপিতুং সক্খিস্সতী’’তি, তে ওপম্মানি করিত্ৰা দুম্মুখস্স কথাপরিযোসানং আগমযমানা নিসীদিংসু. সচ্চকো তেসং অধিপ্পাযং ঞত্ৰা, ইমে সব্বেৰ গীৰং উক্খিপিত্ৰা ওট্ঠেহি চলমানেহি ঠিতা; সচে পচ্চেকা উপমা হরিতুং লভিস্সন্তি, পুন মযা পরিসমজ্ঝে সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কা ভৰিস্সতি, হন্দাহং দুম্মুখং অপসাদেত্ৰা যথা অঞ্ঞস্স ওকাসো ন হোতি, এৰং কথাৰারং পচ্ছিন্দিত্ৰা সমণং গোতমং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামীতি তস্মা এতদৰোচ. তত্থ আগমেহীতি তিট্ঠ, মা পুন ভণাহীতি অত্থো.
৩৬১. তিট্ঠতেসা, ভো গোতমাতি, ভো গোতম, এসা অম্হাকঞ্চেৰ অঞ্ঞেসঞ্চ পুথুসমণব্রাহ্মণানং ৰাচা তিট্ঠতু. ৰিলাপং ৰিলপিতং মঞ্ঞেতি এতঞ্হি ৰচনং ৰিলপিতং ৰিয হোতি, ৰিপ্পলপিতমত্তং হোতীতি অত্থো. অথ ৰা তিট্ঠতেসাতি এত্থ কথাতি আহরিত্ৰা ৰত্তব্বা. ৰাচাৰিলাপং ৰিলপিতং মঞ্ঞেতি এত্থ পনিদং ৰাচানিচ্ছারণং ৰিলপিতমত্তং মঞ্ঞে হোতীতি অত্থো.
ইদানি পঞ্হং পুচ্ছন্তো কিত্তাৰতাতিআদিমাহ. তত্থ ৰেসারজ্জপত্তোতি ঞাণপত্তো. অপরপ্পচ্চযোতি অপরপ্পত্তিযো. অথস্স ভগৰা পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো ইধ, অগ্গিৰেস্সনাতিআদিমাহ, তং উত্তানত্থমেৰ. যস্মা পনেত্থ পস্সতীতি ৰুত্তত্তা সেক্খভূমি দস্সিতা. তস্মা উত্তরি অসেক্খভূমিং পুচ্ছন্তো দুতিযং পঞ্হং পুচ্ছি, তম্পিস্স ভগৰা ব্যাকাসি ¶ . তত্থ ¶ দস্সনানুত্তরিযেনাতিআদীসু দস্সনানুত্তরিযন্তি লোকিযলোকুত্তরা পঞ্ঞা. পটিপদানুত্তরিযন্তি লোকিযলোকুত্তরা পটিপদা. ৰিমুত্তানুত্তরিযন্তি লোকিযলোকুত্তরা ৰিমুত্তি. সুদ্ধলোকুত্তরমেৰ ৰা গহেত্ৰা দস্সনানুত্তরিযন্তি অরহত্তমগ্গসম্মাদিট্ঠি. পটিপদানুত্তরিযন্তি সেসানি মগ্গঙ্গানি. ৰিমুত্তানুত্তরিযন্তি অগ্গফলৰিমুত্তি. খীণাসৰস্স ৰা নিব্বানদস্সনং দস্সনানুত্তরিযং ¶ নাম. মগ্গঙ্গানি পটিপদানুত্তরিযং. অগ্গফলং ৰিমুত্তানুত্তরিযন্তি ৰেদিতব্বং. বুদ্ধো সো ভগৰাতি সো ভগৰা সযম্পি চত্তারি সচ্চানি বুদ্ধো. বোধাযাতি পরেসম্পি চতুসচ্চবোধায ধম্মং দেসেতি. দন্তোতিআদীসু দন্তোতি নিব্বিসেৰনো. দমথাযাতি নিব্বিসেৰনত্থায. সন্তোতি সব্বকিলেসৰূপসমেন সন্তো. সমথাযাতি কিলেসৰূপসমায. তিণ্ণোতি চতুরোঘতিণ্ণো. তরণাযাতি চতুরোঘতরণায. পরিনিব্বুতোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো. পরিনিব্বানাযাতি কিলেসপরিনিব্বানত্থায.
৩৬২. ধংসীতি গুণধংসকা. পগব্বাতি ৰাচাপাগব্বিযেন সমন্নাগতা. আসাদেতব্বন্তি ঘট্টেতব্বং. আসজ্জাতি ঘট্টেত্ৰা. নত্ৰেৰ ভৰন্তং গোতমন্তি ভৰন্তং গোতমং আসজ্জ কস্সচি অত্তনো ৰাদং অনুপহতং সকলং আদায পক্কমিতুং থামো নত্থীতি দস্সেতি. ন হি ভগৰা হত্থিআদযো ৰিয কস্সচি জীৰিতন্তরাযং করোতি. অযং পন নিগণ্ঠো ইমা তিস্সো উপমা ন ভগৰতো উক্কংসনত্থং আহরি, অত্তুক্কংসনত্থমেৰ আহরি. যথা হি রাজা কঞ্চি পচ্চত্থিকং ঘাতেত্ৰা এৰং নাম সূরো এৰং থামসম্পন্নো পুরিসো ভৰিস্সতীতি পচ্চত্থিকং থোমেন্তোপি অত্তানমেৰ থোমেতি. এৰমেৰ সোপি সিযা হি, ভো গোতম, হত্থিং পভিন্নন্তিআদীহি ভগৰন্তং উক্কংসেন্তোপি মযমেৰ সূরা মযং পণ্ডিতা মযং বহুস্সুতাযেৰ এৰং পভিন্নহত্থিং ৰিয, জলিতঅগ্গিক্খন্ধং ৰিয, ফণকতআসীৰিসং ৰিয চ ৰাদত্থিকা সম্মাসম্বুদ্ধং উপসঙ্কমিম্হাতি অত্তানংযেৰ উক্কংসেতি. এৰং অত্তানং উক্কংসেত্ৰা ভগৰন্তং নিমন্তযমানো অধিৰাসেতু মেতিআদিমাহ. তত্থ অধিৰাসেতূতি সম্পটিচ্ছতু. স্ৰাতনাযাতি যং মে তুম্হেসু কারং করোতো স্ৰে ভৰিস্সতি পুঞ্ঞঞ্চ পীতিপামোজ্জঞ্চ, তদত্থায. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেনাতি ভগৰা ¶ কাযঙ্গং ৰা ৰাচঙ্গং ৰা অচোপেত্ৰা অব্ভন্তরেযেৰ খন্তিং ধারেন্তো তুণ্হীভাৰেন অধিৰাসেসি. সচ্চকস্স অনুগ্গহকরণত্থং মনসাৰ সম্পটিচ্ছীতি ৰুত্তং হোতি.
৩৬৩. যমস্স পতিরূপং মঞ্ঞেয্যাথাতি তে কির লিচ্ছৰী তস্স পঞ্চথালিপাকসতানি নিচ্চভত্তং ¶ আহরন্তি ¶ . তদেৰ সন্ধায এস স্ৰে তুম্হে যং অস্স সমণস্স গোতমস্স পতিরূপং কপ্পিযন্তি মঞ্ঞেয্যাথ, তং আহরেয্যাথ; সমণস্স হি গোতমস্স তুম্হে পরিচারকা কপ্পিযাকপ্পিযং যুত্তাযুত্তং জানাথাতি ৰদতি. ভত্তাভিহারং অভিহরিংসূতি অভিহরিতব্বং ভত্তং অভিহরিংসু. পণীতেনাতি উত্তমেন. সহত্থাতি সহত্থেন. সন্তপ্পেত্ৰাতি সুট্ঠু তপ্পেত্ৰা, পরিপুণ্ণং সুহিতং যাৰদত্থং কত্ৰা. সম্পৰারেত্ৰাতি সুট্ঠু পৰারেত্ৰা, অলং অলন্তি হত্থসঞ্ঞায পটিক্খিপাপেত্ৰা. ভুত্তাৰিন্তি ভুত্তৰন্তং. ওনীতপত্তপাণিন্তি পত্ততো ওনীতপাণিং, অপনীতহত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ওনিত্তপত্তপাণি’’ন্তিপি পাঠো, তস্সত্থো, ওনিত্তং নানাভূতং পত্তং পাণিতো অস্সাতি ওনিত্তপত্তপাণী. তং ওনিত্তপত্তপাণিং, হত্থে চ পত্তঞ্চ ধোৰিত্ৰা একমন্তে পত্তং নিক্খিপিত্ৰা নিসিন্নন্তি অত্থো. একমন্তং নিসীদীতি ভগৰন্তং এৰংভূতং ঞত্ৰা একস্মিং ওকাসে নিসীদীতি অত্থো. পুঞ্ঞঞ্চাতি যং ইমস্মিং দানে পুঞ্ঞং, আযতিং ৰিপাকক্খন্ধাতি অত্থো. পুঞ্ঞমহীতি ৰিপাকক্খন্ধানংযেৰ পরিৰারো. তং দাযকানং সুখায হোতূতি তং ইমেসং লিচ্ছৰীনং সুখত্থায হোতু. ইদং কির সো অহং পব্বজিতো নাম, পব্বজিতেন চ ন যুত্তং অত্তনো দানং নিয্যাতেতুন্তি তেসং নিয্যাতেন্তো এৰমাহ. অথ ভগৰা যস্মা লিচ্ছৰীহি সচ্চকস্স দিন্নং, ন ভগৰতো. সচ্চকেন পন ভগৰতো দিন্নং, তস্মা তমত্থং দীপেন্তো যং খো, অগ্গিৰেস্সনাতিআদিমাহ. ইতি ভগৰা নিগণ্ঠস্স মতেন ৰিনাযেৰ অত্তনো দিন্নং দক্খিণং নিগণ্ঠস্স নিয্যাতেসি, সা চস্স অনাগতে ৰাসনা ভৰিস্সতীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়সচ্চকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. মহাসচ্চকসুত্তৰণ্ণনা
৩৬৪. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাসচ্চকসুত্তং. তত্থ একং সমযন্তি চ তেন খো পন সমযেনাতি চ পুব্বণ্হসমযন্তি চ তীহি পদেহি একোৰ সমযো ৰুত্তো. ভিক্খূনঞ্হি ৰত্তপটিপত্তিং ¶ কত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায চেতিযং ৰন্দিত্ৰা কতরং গামং পৰিসিস্সামাতি ৰিতক্কমাল়কে ঠিতকালো নাম হোতি. ভগৰা এৰরূপে সমযে রত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা পংসুকূলচীৰরং একংসং পারুপিত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো গন্ধকুটিপমুখে অট্ঠাসি. তং সন্ধায, – ‘‘একং সমযন্তি চ তেন খো পন সমযেনাতি চ পুব্বণ্হসময’’ন্তি চ ৰুত্তং. পৰিসিতুকামোতি পিণ্ডায পৰিসিস্সামীতি এৰং কতসন্নিট্ঠানো. তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমীতি? ৰাদারোপনজ্ঝাসযেন. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘পুব্বেপাহং অপণ্ডিততায সকলং ৰেসালিপরিসং গহেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পরিসমজ্ঝে মঙ্কু জাতো. ইদানি তথা অকত্ৰা এককোৰ গন্ত্ৰা ৰাদং আরোপেস্সামি. যদি সমণং গোতমং পরাজেতুং সক্খিস্সামি, অত্তনো লদ্ধিং দীপেত্ৰা জযং করিস্সামি. যদি সমণস্স গোতমস্স জযো ভৰিস্সতি, অন্ধকারে নচ্চং ৰিয ন কোচি জানিস্সতী’’তি নিদ্দাপঞ্হং নাম গহেত্ৰা ইমিনা ৰাদজ্ঝাসযেন উপসঙ্কমি.
অনুকম্পং উপাদাযাতি সচ্চকস্স নিগণ্ঠপুত্তস্স অনুকম্পং পটিচ্চ. থেরস্স কিরস্স এৰং অহোসি – ‘‘ভগৰতি মুহুত্তং নিসিন্নে বুদ্ধদস্সনং ধম্মস্সৰনঞ্চ লভিস্সতি. তদস্স দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তিস্সতী’’তি. তস্মা ভগৰন্তং যাচিত্ৰা পংসুকূলচীৰরং চতুগ্গুণং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদতু ভগৰাতি আহ. ‘‘কারণং আনন্দো ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. ভগৰন্তং এতদৰোচাতি যং পন পঞ্হং ওৰট্টিকসারং কত্ৰা আদায আগতো তং ঠপেত্ৰা পস্সেন তাৰ পরিহরন্তো এতং সন্তি, ভো গোতমাতিআদিৰচনং অৰোচ.
৩৬৫. ফুসন্তি হি তে, ভো গোতমাতি তে সমণব্রাহ্মণা সরীরে উপ্পন্নং সারীরিকং দুক্খং ৰেদনং ফুসন্তি লভন্তি, অনুভৰন্তীতি অত্থো. ঊরুক্খম্ভোতি খম্ভকতঊরুভাৰো, ঊরুথদ্ধতাতি ¶ অত্থো. ৰিম্হযত্থৰসেন পনেত্থ ভৰিস্সতীতি অনাগতৰচনং কতং. কাযন্ৰযং হোতীতি কাযানুগতং ¶ হোতি কাযস্স ৰসৰত্তি. কাযভাৰনাতি ¶ পন ৰিপস্সনা ৰুচ্চতি, তায চিত্তৰিক্খেপং পাপুণন্তো নাম নত্থি, ইতি নিগণ্ঠো অসন্তং অভূতং যং নত্থি, তদেৰাহ. চিত্তভাৰনাতিপি সমথো ৰুচ্চতি, সমাধিযুত্তস্স চ পুগ্গলস্স ঊরুক্খম্ভাদযো নাম নত্থি, ইতি নিগণ্ঠো ইদং অভূতমেৰ আহ. অট্ঠকথাযং পন ৰুত্তং – ‘‘যথেৰ ‘ভূতপুব্বন্তি ৰত্ৰা ঊরুক্খম্ভোপি নাম ভৰিস্সতী’তিআদীনি ৰদতো অনাগতরূপং ন সমেতি, তথা অত্থোপি ন সমেতি, অসন্তং অভূতং যং নত্থি, তং কথেতী’’তি.
নো কাযভাৰনন্তি পঞ্চাতপতপ্পনাদিং অত্তকিলমথানুযোগং সন্ধাযাহ. অযঞ্হি তেসং কাযভাৰনা নাম. কিং পন সো দিস্ৰা এৰমাহ? সো কির দিৰাদিৰস্স ৰিহারং আগচ্ছতি, তস্মিং খো পন সমযে ভিক্খূ পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু পটিসল্লানং উপগচ্ছন্তি. সো তে পটিসল্লীনে দিস্ৰা চিত্তভাৰনামত্তং এতে অনুযুঞ্জন্তি, কাযভাৰনা পনেতেসং নত্থীতি মঞ্ঞমানো এৰমাহ.
৩৬৬. অথ নং ভগৰা অনুযুঞ্জন্তো কিন্তি পন তে, অগ্গিৰেস্সন, কাযভাৰনা সুতাতি আহ. সো তং ৰিত্থারেন্তো সেয্যথিদং, নন্দো ৰচ্ছোতিআদিমাহ. তত্থ নন্দোতি তস্স নামং. ৰচ্ছোতি গোত্তং. কিসোতি নামং. সংকিচ্চোতি গোত্তং. মক্খলিগোসালো হেট্ঠা আগতোৰ. এতেতি এতে তযো জনা, তে কির কিলিট্ঠতপানং মত্থকপত্তা অহেসুং. উল়ারানি উল়ারানীতি পণীতানি পণীতানি. গাহেন্তি নামাতি বলং গণ্হাপেন্তি নাম. ব্রূহেন্তীতি ৰড্ঢেন্তি. মেদেন্তীতি জাতমেদং করোন্তি. পুরিমং পহাযাতি পুরিমং দুক্করকারং পহায. পচ্ছা উপচিনন্তীতি পচ্ছা উল়ারখাদনীযাদীহি সন্তপ্পেন্তি, ৰড্ঢেন্তি. আচযাপচযো হোতীতি ৰড্ঢি চ অৰড্ঢি চ হোতি, ইতি ইমস্স কাযস্স কালেন ৰড্ঢি, কালেন পরিহানীতি ৰড্ঢিপরিহানিমত্তমেৰ পঞ্ঞাযতি, কাযভাৰনা পন ন পঞ্ঞাযতীতি দীপেত্ৰা চিত্তভাৰনং পুচ্ছন্তো, ‘‘কিন্তি পন তে, অগ্গিৰেস্সন, চিত্তভাৰনা সুতা’’তি আহ. ন সম্পাযাসীতি সম্পাদেত্ৰা কথেতুং নাসক্খি, যথা তং বালপুথুজ্জনো.
৩৬৭. কুতো ¶ ¶ পন ত্ৰন্তি যো ত্ৰং এৰং ওল়ারিকং দুব্বলং কাযভাৰনং ন জানাসি? সো ¶ ত্ৰং কুতো সণ্হং সুখুমং চিত্তভাৰনং জানিস্সসীতি. ইমস্মিং পন ঠানে চোদনালযত্থেরো, ‘‘অবুদ্ধৰচনং নামেতং পদ’’ন্তি বীজনিং ঠপেত্ৰা পক্কমিতুং আরভি. অথ নং মহাসীৰত্থেরো আহ – ‘‘দিস্সতি, ভিক্খৰে, ইমস্স চাতুমহাভূতিকস্স কাযস্স আচযোপি অপচযোপি আদানম্পি নিক্খেপনম্পী’’তি (সং. নি. ২.৬২). তং সুত্ৰা সল্লক্খেসি – ‘‘ওল়ারিকং কাযং পরিগ্গণ্হন্তস্স উপ্পন্নৰিপস্সনা ওল়ারিকাতি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি.
৩৬৮. সুখসারাগীতি সুখসারাগেন সমন্নাগতো. সুখায ৰেদনায নিরোধা উপ্পজ্জতি দুক্খা ৰেদনাতি ন অনন্তরাৰ উপ্পজ্জতি, সুখদুক্খানঞ্হি অনন্তরপচ্চযতা পট্ঠানে (পট্ঠা. ১.২.৪৫-৪৬) পটিসিদ্ধা. যস্মা পন সুখে অনিরুদ্ধে দুক্খং নুপ্পজ্জতি, তস্মা ইধ এৰং ৰুত্তং. পরিযাদায তিট্ঠতীতি খেপেত্ৰা গণ্হিত্ৰা তিট্ঠতি. উভতোপক্খন্তি সুখং একং পক্খং দুক্খং একং পক্খন্তি এৰং উভতোপক্খং হুত্ৰা.
৩৬৯. উপ্পন্নাপি সুখা ৰেদনা চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, ভাৰিতত্তা কাযস্স. উপ্পন্নাপি দুক্খা ৰেদনা চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, ভাৰিতত্তা চিত্তস্সাতি এত্থ কাযভাৰনা ৰিপস্সনা, চিত্তভাৰনা সমাধি. ৰিপস্সনা চ সুখস্স পচ্চনীকা, দুক্খস্স আসন্না. সমাধি দুক্খস্স পচ্চনীকো, সুখস্স আসন্নো. কথং? ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নস্স হি অদ্ধানে গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে তত্থ তত্থ অগ্গিউট্ঠানং ৰিয হোতি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি, মত্থকতো উসুমৰট্টিউট্ঠানং ৰিয হোতীতি চিত্তং হঞ্ঞতি ৰিহঞ্ঞতি ৰিপ্ফন্দতি. এৰং তাৰ ৰিপস্সনা সুখস্স পচ্চনীকা, দুক্খস্স আসন্না. উপ্পন্নে পন কাযিকে ৰা চেতসিকে ৰা দুক্খে তং দুক্খং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সমাপত্তিং সমাপন্নস্স সমাপত্তিক্খণে দুক্খং দূরাপগতং হোতি, অনপ্পকং সুখং ওক্কমতি. এৰং সমাধি দুক্খস্স পচ্চনীকো, সুখস্স আসন্নো. যথা ৰিপস্সনা সুখস্স পচ্চনীকা, দুক্খস্স আসন্না, ন তথা সমাধি. যথা সমাধি দুক্খস্স পচ্চনীকো, সুখস্স আসন্নো, ন চ তথা ৰিপস্সনাতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘উপ্পন্নাপি সুখা ¶ ৰেদনা চিত্তং ন পরিযাদায ¶ তিট্ঠতি, ভাৰিতত্তা কাযস্স. উপ্পন্নাপি দুক্খা ৰেদনা চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, ভাৰিতত্তা চিত্তস্সা’’তি.
৩৭০. আসজ্জ ¶ উপনীযাতি গুণে ঘট্টেত্ৰা চেৰ উপনেত্ৰা চ. তং ৰত মেতি তং ৰত মম চিত্তং.
৩৭১. কিঞ্হি নো সিযা, অগ্গিৰেস্সনাতি, অগ্গিৰেস্সন, কিং ন ভৰিস্সতি, ভৰিস্সতেৰ, মা এৰং সঞ্ঞী হোহি, উপ্পজ্জিযেৰ মে সুখাপি দুক্খাপি ৰেদনা, উপ্পন্নায পনস্সা অহং চিত্তং পরিযাদায ঠাতুং ন দেমি. ইদানিস্স তমত্থং পকাসেতুং উপরি পসাদাৰহং ধম্মদেসনং দেসেতুকামো মূলতো পট্ঠায মহাভিনিক্খমনং আরভি. তত্থ ইধ মে, অগ্গিৰেস্সন, পুব্বেৰ সম্বোধা…পে… তত্থেৰ নিসীদিং, অলমিদং পধানাযাতি ইদং সব্বং হেট্ঠা পাসরাসিসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো, তত্থ বোধিপল্লঙ্কে নিসজ্জা, ইধ দুক্করকারিকা.
৩৭৪. অল্লকট্ঠন্তি অল্লং উদুম্বরকট্ঠং. সস্নেহন্তি সখীরং. কামেহীতি ৰত্থুকামেহি. অৰূপকট্ঠাতি অনপগতা. কামচ্ছন্দোতিআদীসু কিলেসকামোৰ ছন্দকরণৰসেন ছন্দো. সিনেহকরণৰসেন স্নেহো. মুচ্ছাকরণৰসেন মুচ্ছা. পিপাসাকরণৰসেন পিপাসা. অনুদহনৰসেন পরিল়াহোতি ৰেদিতব্বো. ওপক্কমিকাতি উপক্কমনিব্বত্তা. ঞাণায দস্সনায অনুত্তরায সম্বোধাযাতি সব্বং লোকুত্তরমগ্গৰেৰচনমেৰ.
ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – অল্লং সখীরং উদুম্বরকট্ঠং ৰিয হি কিলেসকামেন ৰত্থুকামতো অনিস্সটপুগ্গলা. উদকে পক্খিত্তভাৰো ৰিয কিলেসকামেন তিন্ততা; মন্থনেনাপি অগ্গিনো অনভিনিব্বত্তনং ৰিয কিলেসকামেন ৰত্থুকামতো অনিস্সটানং ওপক্কমিকাহি ৰেদনাহি লোকুত্তরমগ্গস্স অনধিগমো. অমন্থনেনাপি অগ্গিনো অনভিনিব্বত্তনং ৰিয তেসং পুগ্গলানং ৰিনাপি ওপক্কমিকাহি ৰেদনাহি লোকুত্তরমগ্গস্স অনধিগমো. দুতিযউপমাপি ইমিনাৰ নযেন ৰেদিতব্বা. অযং পন ৰিসেসো, পুরিমা সপুত্তভরিযপব্বজ্জায উপমা; পচ্ছিমা ব্রাহ্মণধম্মিকপব্বজ্জায.
৩৭৬. ততিযউপমায ¶ ¶ কোল়াপন্তি ছিন্নসিনেহং নিরাপং. থলে নিক্খিত্তন্তি পব্বতথলে ৰা ভূমিথলে ৰা নিক্খিত্তং. এত্থাপি ইদং ওপম্মসংসন্দনং – সুক্খকোল়াপকট্ঠং ৰিয হি কিলেসকামেন ৰত্থুকামতো নিস্সটপুগ্গলা, আরকা উদকা থলে নিক্খিত্তভাৰো ৰিয কিলেসকামেন ¶ অতিন্ততা. মন্থনেনাপি অগ্গিনো অভিনিব্বত্তনং ৰিয কিলেসকামেন ৰত্থুকামতো নিস্সটানং অব্ভোকাসিকনেসজ্জিকাদিৰসেন ওপক্কমিকাহিপি ৰেদনাহি লোকুত্তরমগ্গস্স অধিগমো. অঞ্ঞস্স রুক্খস্স সুক্খসাখায সদ্ধিং ঘংসনমত্তেনেৰ অগ্গিনো অভিনিব্বত্তনং ৰিয ৰিনাপি ওপক্কমিকাহি ৰেদনাহি সুখাযেৰ পটিপদায লোকুত্তরমগ্গস্স অধিগমোতি. অযং উপমা ভগৰতা অত্তনো অত্থায আহটা.
৩৭৭. ইদানি অত্তনো দুক্করকারিকং দস্সেন্তো, তস্স ময্হন্তিআদিমাহ. কিং পন ভগৰা দুক্করং অকত্ৰা বুদ্ধো ভৰিতুং ন সমত্থোতি? কত্ৰাপি অকত্ৰাপি সমত্থোৰ. অথ কস্মা অকাসীতি? সদেৰকস্স লোকস্স অত্তনো পরক্কমং দস্সেস্সামি. সো চ মং ৰীরিযনিম্মথনগুণো হাসেস্সতীতি. পাসাদে নিসিন্নোযেৰ হি পৰেণিআগতং রজ্জং লভিত্ৰাপি খত্তিযো ন তথাপমুদিতো হোতি, যথা বলকাযং গহেত্ৰা সঙ্গামে দ্ৰে তযো সম্পহারে দত্ৰা অমিত্তমথনং কত্ৰা পত্তরজ্জো. এৰং পত্তরজ্জস্স হি রজ্জসিরিং অনুভৰন্তস্স পরিসং ওলোকেত্ৰা অত্তনো পরক্কমং অনুস্সরিত্ৰা, ‘‘অসুকট্ঠানে অসুককম্মং কত্ৰা অসুকঞ্চ অসুকঞ্চ অমিত্তং এৰং ৰিজ্ঝিত্ৰা এৰং পহরিত্ৰা ইমং রজ্জসিরিং পত্তোস্মী’’তি চিন্তযতো বলৰসোমনস্সং উপ্পজ্জতি. এৰমেৰং ভগৰাপি সদেৰকস্স লোকস্স পরক্কমং দস্সেস্সামি, সো হি মং পরক্কমো অতিৰিয হাসেস্সতি, সোমনস্সং উপ্পাদেস্সতীতি দুক্করমকাসি.
অপিচ পচ্ছিমং জনতং অনুকম্পমানোপি অকাসিযেৰ, পচ্ছিমা হি জনতা সম্মাসম্বুদ্ধো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰাপি পধানং পদহিত্ৰাৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পত্তো, কিমঙ্গং পন মযন্তি পধানৰীরিযং কত্তব্বং মঞ্ঞিস্সতি; এৰং সন্তে খিপ্পমেৰ জাতিজরামরণস্স অন্তং করিস্সতীতি পচ্ছিমং জনতং অনুকম্পমানো অকাসিযেৰ.
দন্তেভিদন্তমাধাযাতি ¶ হেট্ঠাদন্তে উপরিদন্তং ঠপেত্ৰা. চেতসা চিত্তন্তি কুসলচিত্তেন অকুসলচিত্তং. অভিনিগ্গণ্হেয্যন্তি নিগ্গণ্হেয্যং. অভিনিপ্পীল়েয্যন্তি ¶ নিপ্পীল়েয্যং. অভিসন্তাপেয্যন্তি তাপেত্ৰা ৰীরিযনিম্মথনং করেয্যং. সারদ্ধোতি সদরথো. পধানাভিতুন্নস্সাতি পধানেন অভিতুন্নস্স, ৰিদ্ধস্স সতোতি অত্থো.
৩৭৮. অপ্পাণকন্তি ¶ নিরস্সাসকং. কম্মারগগ্গরিযাতি কম্মারস্স গগ্গরনাল়িযা. সীসৰেদনা হোন্তীতি কুতোচি নিক্খমিতুং অলভমানেহি ৰাতেহি সমুট্ঠাপিতা বলৰতিযো সীসৰেদনা হোন্তি. সীসৰেঠং দদেয্যাতি সীসৰেঠনং দদেয্য. দেৰতাতি বোধিসত্তস্স চঙ্কমনকোটিযং পণ্ণসালপরিৰেণসামন্তা চ অধিৰত্থা দেৰতা.
তদা কির বোধিসত্তস্স অধিমত্তে কাযদাহে উপ্পন্নে মুচ্ছা উদপাদি. সো চঙ্কমেৰ নিসিন্নো হুত্ৰা পপতি. তং দিস্ৰা দেৰতা এৰমাহংসু – ‘‘ৰিহারোত্ৰেৰ সো অরহতো’’তি, ‘‘অরহন্তো নাম এৰরূপা হোন্তি মতকসদিসা’’তি লদ্ধিযা ৰদন্তি. তত্থ যা দেৰতা ‘‘কালঙ্কতো’’তি আহংসু, তা গন্ত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসুং – ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কালঙ্কতো’’তি. মম পুত্তো বুদ্ধো হুত্ৰা কালঙ্কতো, নো অহুত্ৰাতি? বুদ্ধো ভৰিতুং নাসক্খি, পধানভূমিযংযেৰ পতিত্ৰা কালঙ্কতোতি. নাহং সদ্দহামি, মম পুত্তস্স বোধিং অপত্ৰা কালঙ্কিরিযা নাম নত্থীতি.
অপরভাগে সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা অনুপুব্বেন রাজগহং গন্ত্ৰা কপিলৰত্থুং অনুপ্পত্তস্স সুদ্ধোদনমহারাজা পত্তং গহেত্ৰা পাসাদং আরোপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা অন্তরাভত্তসমযে এতমত্থং আরোচেসি – তুম্হাকং ভগৰা পধানকরণকালে দেৰতা আগন্ত্ৰা, ‘‘পুত্তো তে, মহারাজ, কালঙ্কতো’’তি আহংসূতি. কিং সদ্দহসি মহারাজাতি? ন ভগৰা সদ্দহিন্তি. ইদানি, মহারাজ, সুপিনপ্পটিগ্গহণতো পট্ঠায অচ্ছরিযানি পস্সন্তো কিং সদ্দহিস্সসি? অহম্পি বুদ্ধো জাতো, ত্ৰম্পি বুদ্ধপিতা জাতো, পুব্বে পন ময্হং অপরিপক্কে ঞাণে বোধিচরিযং চরন্তস্স ধম্মপালকুমারকালেপি সিপ্পং উগ্গহেতুং গতস্স, ‘‘তুম্হাকং পুত্তো ধম্মপালকুমারো কালঙ্কতো, ইদমস্স অট্ঠী’’তি ¶ এল়কট্ঠিং আহরিত্ৰা দস্সেসুং, তদাপি তুম্হে, ‘‘মম পুত্তস্স অন্তরামরণং নাম নত্থি, নাহং সদ্দহামী’’তি অৰোচুত্থ, মহারাজাতি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ভগৰা মহাধম্মপালজাতকং কথেসি.
৩৭৯. মা ¶ খো ত্ৰং মারিসাতি সম্পিযাযমানা আহংসু. দেৰতানং কিরাযং পিযমনাপৰোহারো, যদিদং মারিসাতি. অজজ্জিতন্তি অভোজনং. হলন্তি ৰদামীতি অলন্তি ৰদামি, অলং ইমিনা এৰং মা করিত্থ, যাপেস্সামহন্তি এৰং পটিসেধেমীতি অত্থো.
৩৮০-১. মঙ্গুরচ্ছৰীতি ¶ মঙ্গুরমচ্ছচ্ছৰি. এতাৰ পরমন্তি তাসম্পি ৰেদনানমেতংযেৰ পরমং, উত্তমং পমাণং. পিতু সক্কস্স কম্মন্তে…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতাতি রঞ্ঞো কির ৰপ্পমঙ্গলদিৰসো নাম হোতি, তদা অনেকপ্পকারং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদেন্তি. নগরৰীথিযো সোধাপেত্ৰা পুণ্ণঘটে ঠপাপেত্ৰা ধজপটাকাদযো উস্সাপেত্ৰা সকলনগরং দেৰৰিমানং ৰিয অলঙ্করোন্তি. সব্বে দাসকম্মকরাদযো অহতৰত্থনিৰত্থা গন্ধমালাদিপটিমণ্ডিতা রাজকুলে সন্নিপতন্তি. রঞ্ঞো কম্মন্তে নঙ্গলসতসহস্সং যোজীযতি. তস্মিং পন দিৰসে একেন ঊনং অট্ঠসতং যোজেন্তি. সব্বনঙ্গলানি সদ্ধিং বলিবদ্দরস্মিযোত্তেহি জাণুস্সোণিস্স রথো ৰিয রজতপরিক্খিত্তানি হোন্তি. রঞ্ঞো আলম্বননঙ্গলং রত্তসুৰণ্ণপরিক্খিত্তং হোতি. বলিবদ্দানং সিঙ্গানিপি রস্মিপতোদাপি সুৰণ্ণপরিক্খিত্তা হোন্তি. রাজা মহাপরিৰারেন নিক্খমন্তো পুত্তং গহেত্ৰা অগমাসি.
কম্মন্তট্ঠানে একো জম্বুরুক্খো বহলপত্তপলাসো সন্দচ্ছাযো অহোসি. তস্স হেট্ঠা কুমারস্স সযনং পঞ্ঞপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতং ৰিতানং বন্ধাপেত্ৰা সাণিপাকারেন পরিক্খিপাপেত্ৰা আরক্খং ঠপেত্ৰা রাজা সব্বালঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো নঙ্গলকরণট্ঠানং অগমাসি. তত্থ রাজা সুৰণ্ণনঙ্গলং গণ্হাতি. অমচ্চা একেনূনঅট্ঠসতরজতনঙ্গলানি গহেত্ৰা ইতো চিতো চ কসন্তি. রাজা পন ওরতো পারং গচ্ছতি, পারতো ৰা ওরং গচ্ছতি. এতস্মিং ঠানে মহাসম্পত্তি হোতি, বোধিসত্তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ধাতিযো রঞ্ঞো সম্পত্তিং পস্সিস্সামাতি অন্তোসাণিতো বহি নিক্খন্তা. বোধিসত্তো ¶ ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো কঞ্চি অদিস্ৰা ৰেগেন উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা আনাপানে পরিগ্গহেত্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেসি. ধাতিযো খজ্জভোজ্জন্তরে ৰিচরমানা থোকং চিরাযিংসু, সেসরুক্খানং ¶ ছাযা নিৰত্তা, তস্স পন রুক্খস্স পরিমণ্ডলা হুত্ৰা অট্ঠাসি. ধাতিযো অয্যপুত্তো এককোতি ৰেগেন সাণিং উক্খিপিত্ৰা অন্তো পৰিসমানা বোধিসত্তং সযনে পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তঞ্চ পাটিহারিযং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু – ‘‘কুমারো দেৰ, এৰং নিসিন্নো অঞ্ঞেসং রুক্খানং ছাযা নিৰত্তা, জম্বুরুক্খস্স পরিমণ্ডলা ঠিতা’’তি. রাজা ৰেগেনাগন্ত্ৰা পাটিহারিযং দিস্ৰা, ‘‘ইদং তে, তাত, দুতিযং ৰন্দন’’ন্তি পুত্তং ৰন্দি. ইদমেতং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘পিতু সক্কস্স কম্মন্তে…পে… পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতা’’তি. সিযা নু খো এসো মগ্গো বোধাযাতি ভৰেয্য নু খো এতং আনাপানস্সতিপঠমজ্ঝানং বুজ্ঝনত্থায মগ্গোতি. সতানুসারিৰিঞ্ঞাণন্তি ¶ নযিদং বোধায মগ্গো ভৰিস্সতি, আনাপানস্সতিপঠমজ্ঝানং পন ভৰিস্সতীতি এৰং একং দ্ৰে ৰারে উপ্পন্নসতিযা অনন্তরং উপ্পন্নৰিঞ্ঞাণং সতানুসারিৰিঞ্ঞাণং নাম. যং তং সুখন্তি যং তং আনাপানস্সতিপঠমজ্ঝানসুখং.
৩৮২. পচ্চুপট্ঠিতা হোন্তীতি পণ্ণসালপরিৰেণসম্মজ্জনাদিৰত্তকরণেন উপট্ঠিতা হোন্তি. বাহুল্লিকোতি পচ্চযবাহুল্লিকো. আৰত্তো বাহুল্লাযাতি রসগিদ্ধো হুত্ৰা পণীতপিণ্ডপাতাদীনং অত্থায আৰত্তো. নিব্বিজ্জ পক্কমিংসূতি উক্কণ্ঠিত্ৰা ধম্মনিযামেনেৰ পক্কন্তা বোধিসত্তস্স সম্বোধিং পত্তকালে কাযৰিৰেকস্স ওকাসদানত্থং ধম্মতায গতা. গচ্ছন্তা চ অঞ্ঞট্ঠানং অগন্ত্ৰা বারাণসিমেৰ অগমংসু. বোধিসত্তো তেসু গতেসু অদ্ধমাসং কাযৰিৰেকং লভিত্ৰা বোধিমণ্ডে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝি.
৩৮৩. ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতিআদি ভযভেরৰে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৩৮৭. অভিজানামি খো পনাহন্তি অযং পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. নিগণ্ঠো কির চিন্তেসি – ‘‘অহং সমণং গোতমং একং পঞ্হং পুচ্ছিং. সমণো গোতমো ‘অপরাপি মং, অগ্গিৰেস্সন, অপরাপি মং, অগ্গিৰেস্সনা’তি পরিযোসানং অদস্সেন্তো কথেতিযেৰ. কুপিতো নু খো’’তি? অথ ভগৰা, অগ্গিৰেস্সন ¶ , তথাগতে অনেকসতায পরিসায ধম্মং দেসেন্তে কুপিতো ¶ সমণো গোতমোতি একোপি ৰত্তা নত্থি, পরেসং বোধনত্থায পটিৰিজ্ঝনত্থায এৰ তথাগতো ধম্মং দেসেতীতি দস্সেন্তো ইমং ধম্মদেসনং আরভি. তত্থ আরব্ভাতি সন্ধায. যাৰদেৰাতি পযোজনৰিধি পরিচ্ছেদনিযমনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – পরেসং ৰিঞ্ঞাপনমেৰ তথাগতস্স ধম্মদেসনায পযোজনং, তস্মা ন একস্সেৰ দেসেতি, যত্তকা ৰিঞ্ঞাতারো অত্থি, সব্বেসং দেসেতীতি. তস্মিংযেৰ পুরিমস্মিন্তি ইমিনা কিং দস্সেতীতি? সচ্চকো কির চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো অভিরূপো পাসাদিকো সুফুসিতং দন্তাৰরণং, জিৰ্হা মুদুকা, মধুরং ৰাক্করণং, পরিসং রঞ্জেন্তো মঞ্ঞে ৰিচরতি, অন্তো পনস্স চিত্তেকগ্গতা নত্থী’’তি. অথ ভগৰা, অগ্গিৰেস্সন, ন তথাগতো পরিসং রঞ্জেন্তো ৰিচরতি, চক্কৰাল়পরিযন্তাযপি পরিসায তথাগতো ধম্মং দেসেতি, অসল্লীনো অনুপলিত্তো এত্তকং একৰিহারী, সুঞ্ঞতফলসমাপত্তিং অনুযুত্তোতি দস্সেতুং এৰমাহ.
অজ্ঝত্তমেৰাতি ¶ গোচরজ্ঝত্তমেৰ. সন্নিসাদেমীতি সন্নিসীদাপেমি, তথাগতো হি যস্মিং খণে পরিসা সাধুকারং দেতি, তস্মিং খণে পুব্বাভোগেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জতি, সাধুকারসদ্দস্স নিগ্ঘোসে অৰিচ্ছিন্নেযেৰ সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ঠিতট্ঠানতো পট্ঠায ধম্মং দেসেতি, বুদ্ধানঞ্হি ভৰঙ্গপরিৰাসো লহুকো হোতীতি অস্সাসৰারে পস্সাসৰারে সমাপত্তিং সমাপজ্জন্তি. যেন সুদং নিচ্চকপ্পন্তি যেন সুঞ্ঞেন ফলসমাধিনা নিচ্চকালং ৰিহরামি, তস্মিং সমাধিনিমিত্তে চিত্তং সণ্ঠপেমি সমাদহামীতি দস্সেতি.
ওকপ্পনিযমেতন্তি সদ্দহনিযমেতং. এৰং ভগৰতো একগ্গচিত্ততং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ইদানি অত্তনো ওৰট্টিকসারং কত্ৰা আনীতপঞ্হং পুচ্ছন্তো অভিজানাতি খো পন ভৰং গোতমো দিৰা সুপিতাতি আহ. যথা হি সুনখো নাম অসম্ভিন্নখীরপক্কপাযসং সপ্পিনা যোজেত্ৰা উদরপূরং ভোজিতোপি গূথং দিস্ৰা অখাদিত্ৰা গন্তুং ন সক্কা, অখাদমানো ¶ ঘাযিত্ৰাপি গচ্ছতি, অঘাযিত্ৰাৰ গতস্স কিরস্স সীসং রুজ্জতি; এৰমেৰং ইমস্সপি সত্থা অসম্ভিন্নখীরপক্কপাযসসদিসং অভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ আসৰক্খযা পসাদনীযং ধম্মদেসনং দেসেতি. এতস্স পন এৰরূপং ধম্মদেসনং ¶ সুত্ৰা সত্থরি পসাদমত্তম্পি ন উপ্পন্নং, তস্মা ওৰট্টিকসারং কত্ৰা আনীতপঞ্হং অপুচ্ছিত্ৰা গন্তুং অসক্কোন্তো এৰমাহ. তত্থ যস্মা থিনমিদ্ধং সব্বখীণাসৰানং অরহত্তমগ্গেনেৰ পহীযতি, কাযদরথো পন উপাদিন্নকেপি হোতি অনুপাদিন্নকেপি. তথা হি কমলুপ্পলাদীনি একস্মিং কালে ৰিকসন্তি, একস্মিং মকুলানি হোন্তি, সাযং কেসঞ্চি রুক্খানম্পি পত্তানি পতিলীযন্তি, পাতো ৰিপ্ফারিকানি হোন্তি. এৰং উপাদিন্নকস্স কাযস্স দরথোযেৰ দরথৰসেন ভৰঙ্গসোতঞ্চ ইধ নিদ্দাতি অধিপ্পেতং, তং খীণাসৰানম্পি হোতি. তং সন্ধায, ‘‘অভিজানামহ’’ন্তিআদিমাহ. সম্মোহৰিহারস্মিং ৰদন্তীতি সম্মোহৰিহারোতি ৰদন্তি.
৩৮৯. আসজ্জ আসজ্জাতি ঘট্টেত্ৰা ঘট্টেত্ৰা. উপনীতেহীতি উপনেত্ৰা কথিতেহি. ৰচনপ্পথেহীতি ৰচনেহি. অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰাতি অলন্তি চিত্তেন সম্পটিচ্ছন্তো অভিনন্দিত্ৰা ৰাচাযপি পসংসন্তো অনুমোদিত্ৰা. ভগৰতা ইমস্স নিগণ্ঠস্স দ্ৰে সুত্তানি কথিতানি. পুরিমসুত্তং একো ভাণৰারো, ইদং দিযড্ঢো, ইতি অড্ঢতিযে ভাণৰারে সুত্ৰাপি অযং নিগণ্ঠো নেৰ অভিসমযং পত্তো, ন পব্বজিতো, ন সরণেসু পতিট্ঠিতো. কস্মা এতস্স ভগৰা ¶ ধম্মং দেসেসীতি? অনাগতে ৰাসনত্থায. পস্সতি হি ভগৰা, ‘‘ইমস্স ইদানি উপনিস্সযো নত্থি, ময্হং পন পরিনিব্বানতো সমধিকানং দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং অচ্চযেন তম্বপণ্ণিদীপে সাসনং পতিট্ঠহিস্সতি. তত্রাযং কুলঘরে নিব্বত্তিত্ৰা সম্পত্তে কালে পব্বজিত্ৰা তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা কাল়বুদ্ধরক্খিতো নাম মহাখীণাসৰো ভৰিস্সতী’’তি. ইদং দিস্ৰা অনাগতে ৰাসনত্থায ধম্মং দেসেসি.
সোপি তত্থেৰ তম্বপণ্ণিদীপম্হি সাসনে পতিট্ঠিতে দেৰলোকতো চৰিত্ৰা দক্খিণগিরিৰিহারস্স ভিক্খাচারগামে একস্মিং অমচ্চকুলে নিব্বত্তো পব্বজ্জাসমত্থযোব্বনে পব্বজিত্ৰা তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা গণং পরিহরন্তো ¶ মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপজ্ঝাযং পস্সিতুং অগমাসি. অথস্স উপজ্ঝাযো সদ্ধিৰিহারিকং চোদেস্সামীতি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা আগতেন তেন সদ্ধিং মুখং দত্ৰা কথামত্তম্পি ন অকাসি. সো পচ্চূসসমযে ৰুট্ঠায থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, – ‘‘তুম্হে, ভন্তে, মযি গন্থকম্মং কত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আগতে মুখং দত্ৰা কথামত্তম্পি ন ¶ করিত্থ, কো ময্হং দোসো’’তি পুচ্ছি. থেরো আহ – ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, বুদ্ধরক্খিত এত্তকেনেৰ ‘পব্বজ্জাকিচ্চং মে মত্থকং পত্ত’ন্তি সঞ্ঞং করোসী’’তি. কিং করোমি, ভন্তেতি? গণং ৰিনোদেত্ৰা ত্ৰং পপঞ্চং ছিন্দিত্ৰা চেতিযপব্বতৰিহারং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করোহীতি. সো উপজ্ঝাযস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা পুঞ্ঞৰা রাজপূজিতো হুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো চেতিযপব্বতৰিহারে ৰসি.
তস্মিঞ্হি কালে তিস্সমহারাজা উপোসথকম্মং করোন্তো চেতিযপব্বতে রাজলেণে ৰসতি. সো থেরস্স উপট্ঠাকভিক্খুনো সঞ্ঞং অদাসি – ‘‘যদা ময্হং অয্যো পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতি, ধম্মং ৰা কথেতি, তদা মে সঞ্ঞং দদেয্যাথা’’তি. থেরোপি একস্মিং ধম্মস্সৰনদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো কণ্টকচেতিযঙ্গণং আরুয্হ চেতিযং ৰন্দিত্ৰা কাল়তিম্বরুরুক্খমূলে অট্ঠাসি. অথ নং একো পিণ্ডপাতিকত্থেরো কাল়কারামসুত্তন্তে পঞ্হং পুচ্ছি. থেরো ননু, আৰুসো, অজ্জ ধম্মস্সৰনদিৰসোতি আহ. আম, ভন্তে, ধম্মস্সৰনদিৰসোতি. তেন হি পীঠকং আনেথ, ইধেৰ নিসিন্না ধম্মস্সৰনং করিস্সামাতি. অথস্স রুক্খমূলে আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা অদংসু. থেরো পুব্বগাথা ৰত্ৰা কাল়কারামসুত্তং আরভি. সোপিস্স উপট্ঠাকদহরো রঞ্ঞো ¶ সঞ্ঞং দাপেসি. রাজা পুব্বগাথাসু অনিট্ঠিতাসুযেৰ পাপুণি. পত্ৰা চ অঞ্ঞাতকৰেসেনেৰ পরিসন্তে ঠত্ৰা তিযামরত্তিং ঠিতকোৰ ধম্মং সুত্ৰা থেরস্স, ইদমৰোচ ভগৰাতি ৰচনকালে ¶ সাধুকারং অদাসি. থেরো ঞত্ৰা, কদা আগতোসি, মহারাজাতি পুচ্ছি. পুব্বগাথা ওসারণকালেযেৰ, ভন্তেতি. দুক্করং তে মহারাজ, কতন্তি. নযিদং, ভন্তে, দুক্করং, যদি পন মে অয্যস্স ধম্মকথং আরদ্ধকালতো পট্ঠায একপদেপি অঞ্ঞৰিহিতভাৰো অহোসি, তম্বপণ্ণিদীপস্স পতোদযট্ঠিনিতুদনমত্তেপি ঠানে সামিভাৰো নাম মে মা হোতূতি সপথমকাসি.
তস্মিং পন সুত্তে বুদ্ধগুণা পরিদীপিতা, তস্মা রাজা পুচ্ছি – ‘‘এত্তকাৰ, ভন্তে, বুদ্ধগুণা, উদাহু অঞ্ঞেপি অত্থী’’তি. মযা কথিততো, মহারাজ, অকথিতমেৰ বহু অপ্পমাণন্তি. উপমং, ভন্তে, করোথাতি. যথা, মহারাজ ¶ , করীসসহস্সমত্তে সালিক্খেত্তে একসালিসীসতো অৰসেসসালীযেৰ বহূ, এৰং মযা কথিতগুণা অপ্পা, অৰসেসা বহূতি. অপরম্পি, ভন্তে, উপমং করোথাতি. যথা, মহারাজ, মহাগঙ্গায ওঘপুণ্ণায সূচিপাসং সম্মুখং করেয্য, সূচিপাসেন গতউদকং অপ্পং, সেসং বহু, এৰমেৰ মযা কথিতগুণা অপ্পা, অৰসেসা বহূতি. অপরম্পি, ভন্তে, উপমং করোথাতি. ইধ, মহারাজ, চাতকসকুণা নাম আকাসে কীল়ন্তা ৰিচরন্তি. খুদ্দকা সা সকুণজাতি, কিং নু খো তস্স সকুণস্স আকাসে পক্খপসারণট্ঠানং বহু, অৰসেসো আকাসো অপ্পোতি? কিং, ভন্তে, ৰদথ, অপ্পো তস্স পক্খপসারণোকাসো, অৰসেসোৰ বহূতি. এৰমেৰ, মহারাজ, অপ্পকা মযা বুদ্ধগুণা কথিতা, অৰসেসা বহূ অনন্তা অপ্পমেয্যাতি. সুকথিতং, ভন্তে, অনন্তা বুদ্ধগুণা অনন্তেনেৰ আকাসেন উপমিতা. পসন্না মযং অয্যস্স, অনুচ্ছৰিকং পন কাতুং ন সক্কোম. অযং মে দুগ্গতপণ্ণাকারো ইমস্মিং তম্বপণ্ণিদীপে ইমং তিযোজনসতিকং রজ্জং অয্যস্স দেমাতি. তুম্হেহি, মহারাজ, অত্তনো পসন্নাকারো কতো, মযং পন অম্হাকং দিন্নং রজ্জং তুম্হাকংযেৰ দেম, ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেহি মহারাজাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাসচ্চকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. চূল়তণ্হাসঙ্খযসুত্তৰণ্ণনা
৩৯০. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়তণ্হাসঙ্খযসুত্তং. তত্থ পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদেতি পুব্বারামসঙ্খাতে ৰিহারে মিগারমাতুযা পাসাদে. তত্রাযং অনুপুব্বীকথাঅতীতে সতসহস্সকপ্পমত্থকে একা উপাসিকা পদুমুত্তরং ভগৰন্তং নিমন্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সতসহস্সং দানং দত্ৰা ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘অনাগতে তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স অগ্গুপট্ঠাযিকা হোমী’’তি পত্থনমকাসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চেৰ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো ¶ কালে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ধনঞ্জযস্স সেট্ঠিনো গহে সুমনদেৰিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. জাতকালে চস্সা ৰিসাখাতি নামং অকংসু. সা যদা ভগৰা ভদ্দিযনগরং অগমাসি, তদা পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঠমদস্সনম্হিযেৰ সোতাপন্না অহোসি. অপরভাগে সাৰত্থিযং মিগারসেট্ঠিপুত্তস্স পুণ্ণৰড্ঢনকুমারস্স গেহং গতা, তত্থ নং মিগারসেট্ঠি মাতিট্ঠানে ঠপেসি, তস্মা মিগারমাতাতি ৰুচ্চতি.
পতিকুলং গচ্ছন্তিযা চস্সা পিতা মহালতাপিল়ন্ধনং নাম কারাপেসি. তস্মিং পিল়ন্ধনে চতস্সো ৰজিরনাল়িযো উপযোগং অগমংসু, মুত্তানং একাদস নাল়িযো, পৰাল়ানং দ্ৰাৰীসতি নাল়িযো, মণীনং তেত্তিংস নাল়িযো, ইতি এতেহি চ অঞ্ঞেহি চ সত্তৰণ্ণেহি রতনেহি নিট্ঠানং অগমাসি. তং সীসে পটিমুক্কং যাৰ পাদপিট্ঠিযা ভস্সতি, পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারযমানাৰ নং ইত্থী ধারেতুং সক্কোতি. সা অপরভাগে দসবলস্স অগ্গুপট্ঠাযিকা হুত্ৰা তং পসাধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নৰহি কোটীহি ভগৰতো ৰিহারং কারযমানা করীসমত্তে ভূমিভাগে পাসাদং কারেসি. তস্স উপরিভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানি হোন্তি, হেট্ঠাভূমিযং পঞ্চাতি গব্ভসহস্সপ্পটিমণ্ডিতো অহোসি. সা ‘‘সুদ্ধপাসাদোৰ ন সোভতী’’তি তং পরিৰারেত্ৰা পঞ্চ দ্ৰিকূটগেহসতানি, পঞ্চ ¶ চূল়পাসাদসতানি, পঞ্চ দীঘসালসতানি চ কারাপেসি. ৰিহারমহো চতূহি মাসেহি নিট্ঠানং অগমাসি.
মাতুগামত্তভাৰে ¶ ঠিতায ৰিসাখায ৰিয অঞ্ঞিস্সা বুদ্ধসাসনে ধনপরিচ্চাগো নাম নত্থি, পুরিসত্তভাৰে ঠিতস্স চ অনাথপিণ্ডিকস্স ৰিয অঞ্ঞস্স বুদ্ধসাসনে ধনপরিচ্চাগো নাম নত্থি. সো হি চতুপঞ্ঞাসকোটিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা সাৰত্থিযা দক্খিণভাগে অনুরাধপুরস্স মহাৰিহারসদিসে ঠানে জেতৰনমহাৰিহারং নাম কারেসি. ৰিসাখা, সাৰত্থিযা পাচীনভাগে উত্তমদেৰীৰিহারসদিসে ঠানে পুব্বারামং নাম কারেসি. ভগৰা ইমেসং দ্ৰিন্নং কুলানং অনুকম্পায সাৰত্থিং নিস্সায ৰিহরন্তো ইমেসু দ্ৰীসু ৰিহারেসু নিবদ্ধৰাসং ৰসি. একং অন্তোৰস্সং জেতৰনে ৰসতি, একং পুব্বারামে, এতস্মিং পন সমযে ভগৰা পুব্বারামে ৰিহরতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে’’তি.
কিত্তাৰতা ¶ নু খো, ভন্তেতি কিত্তকেন নু খো, ভন্তে. সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতীতি তণ্হাসঙ্খযে নিব্বানে তং আরম্মণং কত্ৰা ৰিমুত্তচিত্ততায তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো নাম সংখিত্তেন কিত্তাৰতা হোতি? যায পটিপত্তিযা তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতি, তং মে খীণাসৰস্স ভিক্খুনো পুব্বভাগপ্পটিপদং সংখিত্তেন দেসেথাতি পুচ্ছতি. অচ্চন্তনিট্ঠোতি খযৰযসঙ্খাতং অন্তং অতীতাতি অচ্চন্তা. অচ্চন্তা নিট্ঠা অস্সাতি অচ্চন্তনিট্ঠো, একন্তনিট্ঠো সততনিট্ঠোতি অত্থো. অচ্চন্তং যোগক্খেমীতি অচ্চন্তযোগক্খেমী, নিচ্চযোগক্খেমীতি অত্থো. অচ্চন্তং ব্রহ্মচারীতি অচ্চন্তব্রহ্মচারী, নিচ্চব্রহ্মচারীতি অত্থো. অচ্চন্তং পরিযোসানমস্সাতি পুরিমনযেনেৰ অচ্চন্তপরিযোসানো. সেট্ঠো দেৰমনুস্সানন্তি দেৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ সেট্ঠো উত্তমো. এৰরূপো ভিক্খু কিত্তাৰতা হোতি, খিপ্পমেতস্স সঙ্খেপেনেৰ পটিপত্তিং কথেথাতি ভগৰন্তং যাচতি. কস্মা পনেস এৰং ৰেগাযতীতি? কীল়ং অনুভৰিতুকামতায.
অযং কির উয্যানকীল়ং আণাপেত্ৰা চতূহি মহারাজূহি চতূসু দিসাসু আরক্খং গাহাপেত্ৰা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰসঙ্ঘেন পরিৰুতো অড্ঢতিযাহি নাটককোটীহি সদ্ধিং এরাৰণং ¶ আরুয্হ উয্যানদ্ৰারে ঠিতো ইমং পঞ্হং সল্লক্খেসি – ‘‘কিত্তকেন নু খো তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তস্স খীণাসৰস্স সঙ্খেপতো আগমনিযপুব্বভাগপটিপদা হোতী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং পঞ্হো অতিৰিয সস্সিরিকো, সচাহং ইমং পঞ্হং অনুগ্গণ্হিত্ৰাৰ উয্যানং পৰিসিস্সামি, ছদ্ৰারিকেহি আরম্মণেহি নিম্মথিতো ন পুন ইমং পঞ্হং সল্লক্খেস্সামি ¶ , তিট্ঠতু তাৰ উয্যানকীল়া, সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ইমং পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা উগ্গহিতপঞ্হো উয্যানে কীল়িস্সামী’’তি হত্থিক্খন্ধে অন্তরহিতো ভগৰতো সন্তিকে পাতুরহোসি. তেপি চত্তারো মহারাজানো আরক্খং গহেত্ৰা ঠিতট্ঠানেযেৰ ঠিতা, পরিচারিকদেৰসঙ্ঘাপি নাটকানিপি এরাৰণোপি নাগরাজা তত্থেৰ উয্যানদ্ৰারে অট্ঠাসি, এৰমেস কীল়ং অনুভৰিতুকামতায ৰেগাযন্তো এৰমাহ.
সব্বে ধম্মা নালং অভিনিৰেসাযাতি এত্থ সব্বে ধম্মা নাম পঞ্চক্খন্ধা দ্ৰাদসাযতনানি অট্ঠারস ধাতুযো. তে সব্বেপি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অভিনিৰেসায ¶ নালং ন পরিযত্তা ন সমত্থা ন যুত্তা, কস্মা? গহিতাকারেন অতিট্ঠনতো. তে হি নিচ্চাতি গহিতাপি অনিচ্চাৰ সম্পজ্জন্তি, সুখাতি গহিতাপি দুক্খাৰ সম্পজ্জন্তি, অত্তাতি গহিতাপি অনত্তাৰ সম্পজ্জন্তি, তস্মা নালং অভিনিৰেসায. অভিজানাতীতি অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি ঞাতপরিঞ্ঞায অভিজানাতি. পরিজানাতীতি তথেৰ তীরণপরিঞ্ঞায পরিজানাতি. যংকিঞ্চি ৰেদনন্তি অন্তমসো পঞ্চৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তম্পি যংকিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি ৰেদনং অনুভৰতি. ইমিনা ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স ৰেদনাৰসেন নিব্বত্তেত্ৰা অরূপপরিগ্গহং দস্সেতি. সচে পন ৰেদনাকম্মট্ঠানং হেট্ঠা ন কথিতং ভৰেয্য, ইমস্মিং ঠানে কথেতব্বং সিযা. হেট্ঠা পন কথিতং, তস্মা সতিপট্ঠানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অনিচ্চানুপস্সীতি এত্থ অনিচ্চং ৰেদিতব্বং, অনিচ্চানুপস্সনা ৰেদিতব্বা, অনিচ্চানুপস্সী ৰেদিতব্বো. তত্থ অনিচ্চন্তি পঞ্চক্খন্ধা, তে হি উপ্পাদৰযট্ঠেন অনিচ্চা. অনিচ্চানুপস্সনাতি পঞ্চক্খন্ধানং খযতো ৰযতো দস্সনঞাণং. অনিচ্চানুপস্সীতি তেন ঞাণেন সমন্নাগতো পুগ্গলো ¶ . তস্মা ‘‘অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতী’’তি অনিচ্চতো অনুপস্সন্তো ৰিহরতীতি অযমেত্থ অত্থো.
ৰিরাগানুপস্সীতি এত্থ দ্ৰে ৰিরাগা খযৰিরাগো চ অচ্চন্তৰিরাগো চ. তত্থ সঙ্খারানং খযৰযতো অনুপস্সনাপি, অচ্চন্তৰিরাগং নিব্বানং ৰিরাগতো দস্সনমগ্গঞাণম্পি ৰিরাগানুপস্সনা. তদুভযসমাঙ্গীপুগ্গলো ৰিরাগানুপস্সী নাম, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ৰিরাগানুপস্সী’’তি, ৰিরাগতো অনুপস্সন্তোতি অত্থো. নিরোধানুপস্সিম্হিপি এসেৰ নযো, নিরোধোপি হি খযনিরোধো চ অচ্চন্তনিরোধো চাতি দুৰিধোযেৰ. পটিনিস্সগ্গানুপস্সীতি এত্থ পটিনিস্সগ্গো ৰুচ্চতি ৰোস্সগ্গো, সো চ পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো পক্খন্দনৰোস্সগ্গোতি দুৰিধো হোতি ¶ . তত্থ পরিচ্চাগৰোস্সগ্গোতি ৰিপস্সনা, সা হি তদঙ্গৰসেন কিলেসে চ খন্ধে চ ৰোস্সজ্জতি. পক্খন্দনৰোস্সগ্গোতি মগ্গো, সো হি নিব্বানং আরম্মণং আরম্মণতো পক্খন্দতি. দ্ৰীহিপি ৰা কারণেহি ৰোস্সগ্গোযেৰ, সমুচ্ছেদৰসেন খন্ধানং কিলেসানঞ্চ ৰোস্সজ্জনতো, নিব্বানঞ্চ পক্খন্দনতো. তস্মা কিলেসে চ খন্ধে চ পরিচ্চজতীতি পরিচ্চাগৰোস্সগ্গো, নিরোধে নিব্বানধাতুযা চিত্তং পক্খন্দতীতি পক্খন্দনৰোস্সগ্গোতি উভযম্পেতং মগ্গে সমেতি. তদুভযসমঙ্গীপুগ্গলো ইমায পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায সমন্নাগতত্তা পটিনিস্সগ্গানুপস্সী নাম হোতি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী’’তি. ন কিঞ্চি লোকে উপাদিযতীতি ¶ কিঞ্চি একম্পি সঙ্খারগতং তণ্হাৰসেন ন উপাদিযতি ন গণ্হাতি ন পরামসতি. অনুপাদিযং ন পরিতস্সতীতি অগ্গণ্হন্তো তণ্হাপরিতস্সনায ন পরিতস্সতি. পচ্চত্তঞ্ঞেৰ পরিনিব্বাযতীতি সযমেৰ কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বাযতি. খীণা জাতীতিআদিনা পনস্স পচ্চৰেক্খণাৰ দস্সিতা. ইতি ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স সংখিত্তেন খীণাসৰস্স পুব্বভাগপ্পটিপদং পুচ্ছিতো সল্লহুকং কত্ৰা সংখিত্তেনেৰ খিপ্পং কথেসি.
৩৯১. অৰিদূরে নিসিন্নো হোতীতি অনন্তরে কূটাগারে নিসিন্নো হোতি. অভিসমেচ্চাতি ঞাণেন অভিসমাগন্ত্ৰা, জানিত্ৰাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – কিং নু খো এস জানিত্ৰা অনুমোদি, উদাহু ¶ অজানিত্ৰা ৰাতি. কস্মা পনস্স এৰমহোসীতি? থেরো কির ন ভগৰতো পঞ্হৰিস্সজ্জনসদ্দং অস্সোসি, সক্কস্স পন দেৰরঞ্ঞো, ‘‘এৰমেতং ভগৰা এৰমেতং সুগতা’’তি অনুমোদনসদ্দং অস্সোসি. সক্কো কির দেৰরাজা মহতা সদ্দেন অনুমোদি. অথ কস্মা ন ভগৰতো সদ্দং অস্সোসীতি? যথাপরিসৰিঞ্ঞাপকত্তা. বুদ্ধানঞ্হি ধম্মং কথেন্তানং একাবদ্ধায চক্কৰাল়পরিযন্তাযপি পরিসায সদ্দো সুয্যতি, পরিযন্তং পন মুঞ্চিত্ৰা অঙ্গুলিমত্তম্পি বহিদ্ধা ন নিচ্ছরতি. কস্মা? এৰরূপা মধুরকথা মা নিরত্থকা অগমাসীতি. তদা ভগৰা মিগারমাতুপাসাদে সত্তরতনমযে কূটাগারে সিরিগব্ভম্হি নিসিন্নো হোতি, তস্স দক্খিণপস্সে সারিপুত্তত্থেরস্স ৰসনকূটাগারং, ৰামপস্সে মহামোগ্গল্লানস্স, অন্তরে ছিদ্দৰিৰরোকাসো নত্থি, তস্মা থেরো ন ভগৰতো সদ্দং অস্সোসি, সক্কস্সেৰ অস্সোসীতি.
পঞ্চহি ¶ তূরিযসতেহীতি পঞ্চঙ্গিকানং তূরিযানং পঞ্চহি সতেহি. পঞ্চঙ্গিকং তূরিযং নাম আততং ৰিততং আততৰিততং সুসিরং ঘনন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতং. তত্থ আততং নাম চম্মপরিযোনদ্ধেসু ভেরিআদীসু একতলতূরিযং. ৰিততং নাম উভযতলং. আততৰিততং নাম তন্তিবদ্ধপণৰাদি. সুসিরং ৰংসাদি. ঘনং সম্মাদি. সমপ্পিতোতি উপগতো. সমঙ্গীভূতোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. পরিচারেতীতি তং সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ততো ততো ইন্দ্রিযানি চারেতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – পরিৰারেত্ৰা ৰজ্জমানেহি পঞ্চহি তূরিযসতেহি সমন্নাগতো হুত্ৰা দিব্বসম্পত্তিং ¶ অনুভৰতী. পটিপণামেত্ৰাতি অপনেত্ৰা, নিস্সদ্দানি কারাপেত্ৰাতি অত্থো. যথেৰ হি ইদানি সদ্ধা রাজানো গরুভাৰনিযং ভিক্খুং দিস্ৰা – ‘‘অসুকো নাম অয্যো আগচ্ছতি, মা, তাতা, গাযথ, মা ৰাদেথ, মা নচ্চথা’’তি নাটকানি পটিৰিনেন্তি, সক্কোপি থেরং দিস্ৰা এৰমকাসি. চিরস্সং খো, মারিস মোগ্গল্লান, ইমং পরিযাযমকাসীতি এৰরূপং লোকে পকতিযা পিযসমুদাহারৰচনং হোতি, লোকিযা হি চিরস্সং আগতম্পি অনাগতপুব্বম্পি মনাপজাতিযং আগতং দিস্ৰা, – ‘‘কুতো ভৰং আগতো, চিরস্সং ভৰং ¶ আগতো, কথং তে ইধাগমনমগ্গো ঞাতো মগ্গমূল়্হোসী’’তিআদীনি ৰদন্তি. অযং পন আগতপুব্বত্তাযেৰ এৰমাহ. থেরো হি কালেন কালং দেৰচারিকং গচ্ছতিযেৰ. তত্থ পরিযাযমকাসীতি ৰারমকাসি. যদিদং ইধাগমনাযাতি যো অযং ইধাগমনায ৰারো, তং, ভন্তে, চিরস্সমকাসীতি ৰুত্তং হোতি. ইদমাসনং পঞ্ঞত্তন্তি যোজনিকং মণিপল্লঙ্কং পঞ্ঞপাপেত্ৰা এৰমাহ.
৩৯২. বহুকিচ্চা বহুকরণীযাতি এত্থ যেসং বহূনি কিচ্চানি, তে বহুকিচ্চা. বহুকরণীযাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অপ্পেৰ সকেন করণীযেনাতি সকরণীযমেৰ অপ্পং মন্দং, ন বহু, দেৰানং করণীযং পন বহু, পথৰিতো পট্ঠায হি কপ্পরুক্খমাতুগামাদীনং অত্থায অট্টা সক্কস্স সন্তিকে ছিজ্জন্তি, তস্মা নিযমেন্তো আহ – অপিচ দেৰানংযেৰ তাৰতিংসানং করণীযেনাতি. দেৰানঞ্হি ধীতা চ পুত্তা চ অঙ্কে নিব্বত্তন্তি, পাদপরিচারিকা ইত্থিযো সযনে নিব্বত্তন্তি, তাসং মণ্ডনপসাধনকারিকা দেৰধীতা সযনং পরিৰারেত্ৰা নিব্বত্তন্তি, ৰেয্যাৰচ্চকরা অন্তোৰিমানে নিব্বত্তন্তি, এতেসং অত্থায অট্টকরণং নত্থি. যে পন সীমন্তরে নিব্বত্তন্তি, তে ‘‘মম সন্তকা তৰ সন্তকা’’তি নিচ্ছেতুং অসক্কোন্তা অট্টং করোন্তি, সক্কং দেৰরাজানং পুচ্ছন্তি, সো যস্স ৰিমানং আসন্নতরং, তস্স সন্তকোতি ৰদতি. সচে দ্ৰেপি সমট্ঠানে ¶ হোন্তি, যস্স ৰিমানং ওলোকেন্তো ঠিতো, তস্স সন্তকোতি ৰদতি. সচে একম্পি ন ওলোকেতি, তং উভিন্নং কলহুপচ্ছেদনত্থং অত্তনো সন্তকং করোতি. তং সন্ধায, ‘‘দেৰানংযেৰ তাৰতিংসানং করণীযেনা’’তি আহ. অপিচস্স এৰরূপং কীল়াকিচ্চম্পি করণীযমেৰ.
যং ¶ নো খিপ্পমেৰ অন্তরধাযতীতি যং অম্হাকং সীঘমেৰ অন্ধকারে রূপগতং ৰিয ন দিস্সতি. ইমিনা – ‘‘অহং, ভন্তে, তং পঞ্হৰিস্সজ্জনং ন সল্লক্খেমী’’তি দীপেতি. থেরো – ‘‘কস্মা নু খো অযং যক্খো অসল্লক্খণভাৰং দীপেতি, পস্সেন পরিহরতী’’তি আৰজ্জন্তো – ‘‘দেৰা নাম মহামূল়্হা হোন্তি. ছদ্ৰারিকেহি আরম্মণেহি নিম্মথীযমানা অত্তনো ভুত্তাভুত্তভাৰম্পি পীতাপীতভাৰম্পি ন জানন্তি, ইধ কতমেত্থ পমুস্সন্তী’’তি অঞ্ঞাসি. কেচি ¶ পনাহু – ‘‘থেরো এতস্স গরু ভাৰনিযো, তস্মা ‘ইদানেৰ লোকে অগ্গপুগ্গলস্স সন্তিকে পঞ্হং উগ্গহেত্ৰা আগতো, ইদানেৰ নাটকানং অন্তরং পৰিট্ঠোতি এৰং মং থেরো তজ্জেয্যা’তি ভযেন এৰমাহা’’তি. এতং পন কোহঞ্ঞং নাম হোতি, ন অরিযসাৰকস্স এৰরূপং কোহঞ্ঞং নাম হোতি, তস্মা মূল়্হভাৰেনেৰ ন সল্লক্খেসীতি ৰেদিতব্বং. উপরি কস্মা সল্লক্খেসীতি? থেরো তস্স সোমনস্সসংৰেগং জনযিত্ৰা তমং নীহরি, তস্মা সল্লক্খেসীতি.
ইদানি সক্কো পুব্বে অত্তনো এৰং ভূতকারণং থেরস্স আরোচেতুং ভূতপুব্বন্তিআদিমাহ. তত্থ সমুপব্যূল়্হোতি সন্নিপতিতো রাসিভূতো. অসুরা পরাজিনিংসূতি অসুরা পরাজযং পাপুণিংসু. কদা পনেতে পরাজিতাতি? সক্কস্স নিব্বত্তকালে. সক্কো কির অনন্তরে অত্তভাৰে মগধরট্ঠে মচলগামে মঘো নাম মাণৰো অহোসি, পণ্ডিতো ব্যত্তো, বোধিসত্তচরিযা ৰিযস্স চরিযা অহোসি. সো তেত্তিংস পুরিসে গহেত্ৰা কল্যাণমকাসি. একদিৰসং অত্তনোৰ পঞ্ঞায উপপরিক্খিত্ৰা গামমজ্ঝে মহাজনস্স সন্নিপতিতট্ঠানে কচৰরং উভযতো অপব্বহিত্ৰা তং ঠানং অতিরমণীযমকাসি, পুন তত্থেৰ মণ্ডপং কারেসি, পুন গচ্ছন্তে কালে সালং কারেসি. গামতো চ নিক্খমিত্ৰা গাৰুতম্পি অড্ঢযোজনম্পি তিগাৰুতম্পি যোজনম্পি ৰিচরিত্ৰা তেহি সহাযেহি সদ্ধিং ৰিসমং সমং অকাসি. তে সব্বেপি একচ্ছন্দা তত্থ তত্থ সেতুযুত্তট্ঠানেসু সেতুং, মণ্ডপসালাপোক্খরণীমালাগচ্ছরোপনাদীনং যুত্তট্ঠানেসু মণ্ডপাদীনি করোন্তা বহুং পুঞ্ঞমকংসু ¶ . মঘো সত্ত ৰতপদানি পূরেত্ৰা কাযস্স ভেদা সদ্ধিং সহাযেহি তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তি.
তস্মিং ¶ কালে অসুরগণা তাৰতিংসদেৰলোকে পটিৰসন্তি. সব্বে তে দেৰানং সমানাযুকা সমানৰণ্ণা চ হোন্তি, তে সক্কং সপরিসং দিস্ৰা অধুনা নিব্বত্তা নৰকদেৰপুত্তা আগতাতি মহাপানং সজ্জযিংসু. সক্কো দেৰপুত্তানং সঞ্ঞং ¶ অদাসি – ‘‘অম্হেহি কুসলং করোন্তেহি ন পরেহি সদ্ধিং সাধারণং কতং, তুম্হে গণ্ডপানং মা পিৰিত্থ পীতমত্তমেৰ করোথা’’তি. তে তথা অকংসু. বালঅসুরা গণ্ডপানং পিৰিত্ৰা মত্তা নিদ্দং ওক্কমিংসু. সক্কো দেৰানং সঞ্ঞং দত্ৰা তে পাদেসু গাহাপেত্ৰা সিনেরুপাদে খিপাপেসি, সিনেরুস্স হেট্ঠিমতলে অসুরভৰনং নাম অত্থি, তাৰতিংসদেৰলোকপ্পমাণমেৰ. তত্থ অসুরা ৰসন্তি. তেসম্পি চিত্তপাটলি নাম রুক্খো অত্থি. তে তস্স পুপ্ফনকালে জানন্তি – ‘‘নাযং তাৰতিংসা, সক্কেন ৰঞ্চিতা ময’’ন্তি. তে গণ্হথ নন্তি ৰত্ৰা সিনেরুং পরিহরমানা দেৰে ৰুট্ঠে ৰম্মিকপাদতো ৰম্মিকমক্খিকা ৰিয অভিরুহিংসু. তত্থ কালেন দেৰা জিনন্তি, কালেন অসুরা. যদা দেৰানং জযো হোতি, অসুরে যাৰ সমুদ্দপিট্ঠা অনুবন্ধন্তি. যদা অসুরানং জযো হোতি, দেৰে যাৰ ৰেদিকপাদা অনুবন্ধন্তি. তস্মিং পন সঙ্গামে দেৰানং জযো অহোসি, দেৰা অসুরে যাৰ সমুদ্দপিট্ঠা অনুবন্ধিংসু. সক্কো অসুরে পলাপেত্ৰা পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেসি. এৰং আরক্খং দত্ৰা ৰেদিকপাদে ৰজিরহত্থা ইন্দপটিমাযো ঠপেসি. অসুরা কালেন কালং উট্ঠহিত্ৰা তা পটিমাযো দিস্ৰা, ‘‘সক্কো অপ্পমত্তো তিট্ঠতী’’তি ততোৰ নিৰত্তন্তি. ততো পটিনিৰত্তিত্ৰাতি ৰিজিতট্ঠানতো নিৰত্তিত্ৰা. পরিচারিকাযোতি মালাগন্ধাদিকম্মকারিকাযো.
৩৯৩. ৰেস্সৰণো চ মহারাজাতি সো কির সক্কস্স ৰল্লভো, বলৰৰিস্সাসিকো, তস্মা সক্কেন সদ্ধিং অগমাসি. পুরক্খত্ৰাতি পুরতো কত্ৰা. পৰিসিংসূতি পৰিসিত্ৰা পন উপড্ঢপিহিতানি দ্ৰারানি কত্ৰা ওলোকযমানা অট্ঠংসু. ইদম্পি, মারিস মোগ্গল্লান, পস্স ৰেজযন্তস্স পাসাদস্স রামণেয্যকন্তি, মারিস মোগ্গল্লান, ইদম্পি ৰেজযন্তস্স পাসাদস্স রামণেয্যকং পস্স, সুৰণ্ণত্থম্ভে পস্স, রজতত্থম্ভে মণিত্থম্ভে পৰাল়ত্থম্ভে লোহিতঙ্গত্থম্ভে মসারগল্লত্থম্ভে মুত্তত্থম্ভে সত্তরতনত্থম্ভে, তেসংযেৰ সুৰণ্ণাদিমযে ঘটকে ৰাল়রূপকানি চ পস্সাতি ¶ এৰং থম্ভপন্তিযো আদিং কত্ৰা রামণেয্যকং দস্সেন্তো এৰমাহ. যথা তং পুব্বেকতপুঞ্ঞস্সাতি ¶ যথা পুব্বে কতপুঞ্ঞস্স উপভোগট্ঠানেন সোভিতব্বং, এৰমেৰং সোভতীতি অত্থো. অতিবাল়্হং ¶ খো অযং যক্খো পমত্তো ৰিহরতীতি অত্তনো পাসাদে নাটকপরিৰারেন সম্পত্তিযা ৰসেন অতিৰিয মত্তো.
ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসীতি ইদ্ধিমকাসি. আপোকসিণং সমাপজ্জিত্ৰা পাসাদপতিট্ঠিতোকাসং উদকং হোতূতি ইদ্ধিং অধিট্ঠায পাসাদকণ্ণিকে পাদঙ্গুট্ঠকেন পহরি. সো পাসাদো যথা নাম উদকপিট্ঠে ঠপিতপত্তং মুখৰট্টিযং অঙ্গুলিযা পহটং অপরাপরং কম্পতি চলতি ন সন্তিট্ঠতি. এৰমেৰং সংকম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, থম্ভপিট্ঠসঙ্ঘাটকণ্ণিকগোপানসিআদীনি করকরাতি সদ্দং মুঞ্চন্তানি পতিতুং ৰিয আরদ্ধানি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সঙ্কম্পেসি সম্পকম্পেসি সম্পৰেধেসী’’তি. অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতাতি অহো অচ্ছরিযং, অহো অব্ভুতন্তি এৰং সঞ্জাতঅচ্ছরিযঅব্ভুতা চেৰ সঞ্জাততুট্ঠিনো চ অহেসুং উপ্পন্নবলৰসোমনস্সা. সংৰিগ্গন্তি উব্বিগ্গং. লোমহট্ঠজাতন্তি জাতলোমহংসং, কঞ্চনভিত্তিযং ঠপিতমণিনাগদন্তেহি ৰিয উদ্ধগ্গেহি লোমেহি আকিণ্ণসরীরন্তি অত্থো. লোমহংসো চ নামেস সোমনস্সেনপি হোতি দোমনস্সেনপি, ইধ পন সোমনস্সেন জাতো. থেরো হি সক্কস্স সোমনস্সৰেগেন সংৰেজেতুং তং পাটিহারিযমকাসি. তস্মা সোমনস্সৰেগেন সংৰিগ্গলোমহট্ঠং ৰিদিত্ৰাতি অত্থো.
৩৯৪. ইধাহং, মারিসাতি ইদানিস্স যস্মা থেরেন সোমনস্সসংৰেগং জনযিত্ৰা তমং ৰিনোদিতং, তস্মা সল্লক্খেত্ৰা এৰমাহ. এসো নু তে, মারিস, সো ভগৰা সত্থাতি, মারিস, ত্ৰং কুহিং গতোসীতি ৰুত্তে ময্হং সত্থু সন্তিকন্তি ৰদেসি, ইমস্মিং দেৰলোকে একপাদকেন ৰিয তিট্ঠসি, যং ত্ৰং এৰং ৰদেসি, এসো নু তে, মারিস, সো ভগৰা সত্থাতি পুচ্ছিংসু. সব্রহ্মচারী মে এসোতি এত্থ কিঞ্চাপি থেরো অনগারিযো অভিনীহারসম্পন্নো অগ্গসাৰকো, সক্কো অগারিযো, মগ্গব্রহ্মচরিযৰসেন পনেতে সব্রহ্মচারিনো হোন্তি, তস্মা এৰমাহ. অহো ¶ নূন তে সো ভগৰা সত্থাতি সব্রহ্মচারী তাৰ তে এৰংমহিদ্ধিকো, সো পন তে ভগৰা সত্থা অহো নূন মহিদ্ধিকোতি সত্থু ইদ্ধিপাটিহারিযদস্সনে জাতাভিলাপা হুত্ৰা এৰমাহংসু.
৩৯৫. ঞাতঞ্ঞতরস্সাতি ¶ পঞ্ঞাতঞ্ঞতরস্স, সক্কো হি পঞ্ঞাতানং অঞ্ঞতরো. সেসং সব্বত্থ পাকটমেৰ, দেসনং পন ভগৰা যথানুসন্ধিনাৰ নিট্ঠাপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়তণ্হাসঙ্খযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. মহাতণ্হাসঙ্খযসুত্তৰণ্ণনা
৩৯৬. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাতণ্হাসঙ্খযসুত্তং. তত্থ দিট্ঠিগতন্তি অলগদ্দূপমসুত্তে লদ্ধিমত্তং দিট্ঠিগতন্তি ৰুত্তং, ইধ সস্সতদিট্ঠি. সো চ ভিক্খু বহুস্সুতো, অযং অপ্পস্সুতো, জাতকভাণকো ভগৰন্তং জাতকং কথেত্ৰা, ‘‘অহং, ভিক্খৰে, তেন সমযেন ৰেস্সন্তরো অহোসিং, মহোসধো, ৰিধুরপণ্ডিতো, সেনকপণ্ডিতো, মহাজনকো রাজা অহোসি’’ন্তি সমোধানেন্তং সুণাতি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘ইমে রূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারা তত্থ তত্থেৰ নিরুজ্ঝন্তি, ৰিঞ্ঞাণং পন ইধলোকতো পরলোকং, পরলোকতো ইমং লোকং সন্ধাৰতি সংসরতী’’তি সস্সতদস্সনং উপ্পন্নং. তেনাহ – ‘‘তদেৰিদং ৰিঞ্ঞাণং সন্ধাৰতি সংসরতি অনঞ্ঞ’’ন্তি.
সম্মাসম্বুদ্ধেন পন, ‘‘ৰিঞ্ঞাণং পচ্চযসম্ভৰং, সতি পচ্চযে উপ্পজ্জতি, ৰিনা পচ্চযং নত্থি ৰিঞ্ঞাণস্স সম্ভৰো’’তি ৰুত্তং. তস্মা অযং ভিক্খু বুদ্ধেন অকথিতং কথেতি, জিনচক্কে পহারং দেতি, ৰেসারজ্জঞাণং পটিবাহতি, সোতুকামং জনং ৰিসংৰাদেতি, অরিযপথে তিরিযং নিপতিত্ৰা মহাজনস্স অহিতায দুক্খায পটিপন্নো. যথা নাম রঞ্ঞো রজ্জে মহাচোরো উপ্পজ্জমানো মহাজনস্স অহিতায দুক্খায উপ্পজ্জতি, এৰং জিনসাসনে চোরো ¶ হুত্ৰা মহাজনস্স অহিতায দুক্খায উপ্পন্নোতি ৰেদিতব্বো. সম্বহুলা ভিক্খূতি জনপদৰাসিনো পিণ্ডপাতিকভিক্খূ. তেনুপসঙ্কমিংসূতি অযং পরিসং লভিত্ৰা সাসনম্পি অন্তরধাপেয্য, যাৰ পক্খং ন লভতি, তাৰদেৰ নং দিট্ঠিগতা ৰিৰেচেমাতি সুতসুতট্ঠানতোযেৰ অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰা উপসঙ্কমিংসু.
৩৯৮. কতমং তং সাতি ৰিঞ্ঞাণন্তি সাতি যং ত্ৰং ৰিঞ্ঞাণং সন্ধায ৰদেসি, কতমং তং ৰিঞ্ঞাণন্তি? য্ৰাযং, ভন্তে, ৰদো ৰেদেয্যো তত্র তত্র কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকং পটিসংৰেদেতীতি, ভন্তে, যো অযং ৰদতি ৰেদযতি, যো চাযং তহিং তহিং কুসলাকুসলকম্মানং ৰিপাকং পচ্চনুভোতি. ইদং, ভন্তে, ৰিঞ্ঞাণং, যমহং সন্ধায ৰদেমীতি ¶ . কস্স নু খো নামাতি ¶ কস্স খত্তিযস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা ৰেস্সসুদ্দগহট্ঠপব্বজিতদেৰমনুস্সানং ৰা অঞ্ঞতরস্স.
৩৯৯. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসীতি কস্মা আমন্তেসি? সাতিস্স কির এৰং অহোসি – ‘‘সত্থা মং ‘মোঘপুরিসো’তি ৰদতি, ন চ মোঘপুরিসোতি ৰুত্তমত্তেনেৰ মগ্গফলানং উপনিস্সযো ন হোতি. উপসেনম্পি হি ৰঙ্গন্তপুত্তং, ‘অতিলহুং খো ত্ৰং মোঘপুরিস বাহুল্লায আৰত্তো’তি (মহাৰ. ৭৫) ভগৰা মোঘপুরিসৰাদেন ওৰদি. থেরো অপরভাগে ঘটেন্তো ৰাযমন্তো ছ অভিঞ্ঞা সচ্ছাকাসি. অহম্পি তথারূপং ৰীরিযং পগ্গণ্হিত্ৰা মগ্গফলানি নিব্বত্তেস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা ছিন্নপচ্চযো অযং সাসনে অৰিরুল়্হধম্মোতি দস্সেন্তো ভিক্খূ আমন্তেসি. উস্মীকতোতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তাধিপ্পাযমেৰ. অথ খো ভগৰাতি অযম্পি পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. সাতিস্স কির এতদহোসি – ‘‘ভগৰা ময্হং মগ্গফলানং উপনিস্সযো নত্থীতি ৰদতি, কিং সক্কা উপনিস্সযে অসতি কাতুং? ন হি তথাগতা সউপনিস্সযস্সেৰ ধম্মং দেসেন্তি, যস্স কস্সচি দেসেন্তিযেৰ. অহং বুদ্ধস্স সন্তিকা সুগতোৰাদং লভিত্ৰা সগ্গসম্পত্তূপগং কুসলং করিস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা, ‘‘নাহং, মোঘপুরিস, তুয্হং ওৰাদং ৰা অনুসাসনিং ৰা দেমী’’তি সুগতোৰাদং পটিপ্পস্সম্ভেন্তো ইমং দেসনং আরভি. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইদানি পরিসায ¶ লদ্ধিং সোধেন্তো, ‘‘ইধাহং ভিক্খূ পটিপুচ্ছিস্সামী’’তিআদিমাহ. তং সব্বম্পি হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৪০০. ইদানি ৰিঞ্ঞাণস্স সপ্পচ্চযভাৰং দস্সেতুং যং যদেৰ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ মনঞ্চ পটিচ্চ ধম্মে চাতি সহাৰজ্জনেন ভৰঙ্গমনঞ্চ তেভূমকধম্মে চ পটিচ্চ. কট্ঠঞ্চ পটিচ্চাতিআদি ওপম্মনিদস্সনত্থং ৰুত্তং. তেন কিং দীপেতি? দ্ৰারসঙ্কন্তিযা অভাৰং. যথা হি কট্ঠং পটিচ্চ জলমানো অগ্গি উপাদানপচ্চযে সতিযেৰ জলতি, তস্মিং অসতি পচ্চযৰেকল্লেন তত্থেৰ ¶ ৰূপসম্মতি, ন সকলিকাদীনি সঙ্কমিত্ৰা সকলিকগ্গীতিআদিসঙ্খ্যং গচ্ছতি, এৰমেৰ চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পন্নং ৰিঞ্ঞাণং তস্মিং দ্ৰারে চক্খুরূপআলোকমনসিকারসঙ্খাতে পচ্চযম্হি সতিযেৰ উপ্পজ্জতি, তস্মিং অসতি পচ্চযৰেকল্লেন তত্থেৰ নিরুজ্ঝতি, ন সোতাদীনি সঙ্কমিত্ৰা সোতৰিঞ্ঞাণন্তিআদিসঙ্খ্যং গচ্ছতি ¶ . এস নযো সব্বৰারেসু. ইতি ভগৰা নাহং ৰিঞ্ঞাণপ্পৰত্তে দ্ৰারসঙ্কন্তিমত্তম্পি ৰদামি, অযং পন সাতি মোঘপুরিসো ভৰসঙ্কন্তিং ৰদতীতি সাতিং নিগ্গহেসি.
৪০১. এৰং ৰিঞ্ঞাণস্স সপ্পচ্চযভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি পন পঞ্চন্নম্পি খন্ধানং সপ্পচ্চযভাৰং দস্সেন্তো, ভূতমিদন্তিআদিমাহ. তত্থ ভূতমিদন্তি ইদং খন্ধপঞ্চকং জাতং ভূতং নিব্বত্তং, তুম্হেপি তং ভূতমিদন্তি, ভিক্খৰে, পস্সথাতি. তদাহারসম্ভৰন্তি তং পনেতং খন্ধপঞ্চকং আহারসম্ভৰং পচ্চযসম্ভৰং, সতি পচ্চযে উপ্পজ্জতি এৰং পস্সথাতি পুচ্ছতি. তদাহারনিরোধাতি তস্স পচ্চযস্স নিরোধা. ভূতমিদং নোস্সূতি ভূতং নু খো ইদং, ন নু খো ভূতন্তি. তদাহারসম্ভৰং নোস্সূতি তং ভূতং খন্ধপঞ্চকং পচ্চযসম্ভৰং নু খো, ন নু খোতি. তদাহারনিরোধাতি তস্স পচ্চযস্স নিরোধা. নিরোধধম্মং নোস্সূতি তং ধম্মং নিরোধধম্মং নু খো, ন নু খোতি. সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতোতি ইদং খন্ধপঞ্চকং জাতং ভূতং নিব্বত্তন্তি যাথাৰসরসলক্খণতো ৰিপস্সনাপঞ্ঞায সম্মা পস্সন্তস্স. পঞ্ঞায সুদিট্ঠন্তি ৰুত্তনযেনেৰ ৰিপস্সনাপঞ্ঞায সুট্ঠু দিট্ঠং. এৰং যে যে তং পুচ্ছং সল্লক্খেসুং, তেসং তেসং পটিঞ্ঞং গণ্হন্তো পঞ্চন্নং খন্ধানং সপ্পচ্চযভাৰং দস্সেতি.
ইদানি যায পঞ্ঞায তেহি তং সপ্পচ্চযং সনিরোধং খন্ধপঞ্চকং সুদিট্ঠং, তত্থ নিত্তণ্হভাৰং পুচ্ছন্তো ইমং চে তুম্হেতিআদিমাহ. তত্থ দিট্ঠিন্তি ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠিং ¶ . সভাৰদস্সনেন পরিসুদ্ধং. পচ্চযদস্সনেন পরিযোদাতং. অল্লীযেথাতি তণ্হাদিট্ঠীহি অল্লীযিত্ৰা ৰিহরেয্যাথ. কেলাযেথাতি তণ্হাদিট্ঠীহি কীল়মানা ৰিহরেয্যাথ ¶ . ধনাযেথাতি ধনং ৰিয ইচ্ছন্তা গেধং আপজ্জেয্যাথ. মমাযেথাতি তণ্হাদিট্ঠীহি মমত্তং উপ্পাদেয্যাথ. নিত্থরণত্থায নো গহণত্থাযাতি যো সো মযা চতুরোঘনিত্থরণত্থায কুল্লূপমো ধম্মো দেসিতো, নো নিকন্তিৰসেন গহণত্থায. অপি নু তং তুম্হে আজানেয্যাথাতি. ৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.
৪০২. ইদানি তেসং খন্ধানং পচ্চযং দস্সেন্তো, চত্তারোমে, ভিক্খৰে, আহারাতিআদিমাহ, তম্পি ৰুত্তত্থমেৰ. যথা পন একো ইমং জানাসীতি ৰুত্তো, ‘‘ন কেৰলং ইমং, মাতরম্পিস্স জানামি, মাতু মাতরম্পী’’তি এৰং পৰেণিৰসেন জানন্তো সুট্ঠু জানাতি নাম. এৰমেৰং ভগৰা ন কেৰলং খন্ধমত্তমেৰ জানাতি, খন্ধানং পচ্চযম্পি তেসম্পি পচ্চযানং ¶ পচ্চযন্তি এৰং সব্বপচ্চযপরম্পরং জানাতি. সো তং, বুদ্ধবলং দীপেন্তো ইদানি পচ্চযপরম্পরং দস্সেতুং, ইমে চ, ভিক্খৰে, চত্তারো আহারাতিআদিমাহ. তং ৰুত্তত্থমেৰ. ইতি খো, ভিক্খৰে, অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা…পে… দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতীতি এত্থ পন পটিচ্চসমুপ্পাদকথা ৰিত্থারেতব্বা ভৰেয্য, সা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাৰ.
৪০৪. ইমস্মিং সতি ইদং হোতীতি ইমস্মিং অৰিজ্জাদিকে পচ্চযে সতি ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং হোতি. ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতীতি ইমস্স অৰিজ্জাদিকস্স পচ্চযস্স উপ্পাদা ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং উপ্পজ্জতি, তেনেৰাহ – ‘‘যদিদং অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা…পে… সমুদযো হোতী’’তি. এৰং ৰট্টং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰিৰট্টং দস্সেন্তো, অৰিজ্জায ত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধাতিআদিমাহ. তত্থ অৰিজ্জায ত্ৰেৰাতি অৰিজ্জায এৰ তু. অসেসৰিরাগনিরোধাতি ৰিরাগসঙ্খাতেন মগ্গেন অসেসনিরোধা অনুপ্পাদনিরোধা. সঙ্খারনিরোধোতি সঙ্খারানং অনুপ্পাদনিরোধো হোতি, এৰং নিরুদ্ধানং পন সঙ্খারানং নিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো হোতি, ৰিঞ্ঞাণাদীনঞ্চ নিরোধা নামরূপাদীনি নিরুদ্ধানিযেৰ হোন্তীতি দস্সেতুং সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধোতিআদিং ৰত্ৰা এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো ¶ হোতীতি ৰুত্তং. তত্থ কেৰলস্সাতি সকলস্স, সুদ্ধস্স ৰা, সত্তৰিরহিতস্সাতি অত্থো. দুক্খক্খন্ধস্সাতি ¶ দুক্খরাসিস্স. নিরোধো হোতীতি অনুপ্পাদো হোতি.
৪০৬. ইমস্মিং অসতীতিআদি ৰুত্তপটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বং.
৪০৭. এৰং ৰট্টৰিৰট্টং কথেত্ৰা ইদানি ইমং দ্ৰাদসঙ্গপচ্চযৰট্টং সহ ৰিপস্সনায মগ্গেন জানন্তস্স যা পটিধাৰনা পহীযতি, তস্সা অভাৰং পুচ্ছন্তো অপি নু তুম্হে, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ এৰং জানন্তাতি এৰং সহৰিপস্সনায মগ্গেন জানন্তা. এৰং পস্সন্তাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. পুব্বন্তন্তি পুরিমকোট্ঠাসং, অতীতখন্ধধাতুআযতনানীতি অত্থো. পটিধাৰেয্যাথাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন পটিধাৰেয্যাথ. সেসং সব্বাসৰসুত্তে ৰিত্থারিতমেৰ.
ইদানি নেসং তত্থ নিচ্চলভাৰং পুচ্ছন্তো, অপি নু তুম্হে, ভিক্খৰে, এৰং জানন্তা এৰং পস্সন্তা এৰং ৰদেয্যাথ, সত্থা নো গরূতিআদিমাহ. তত্থ গরূতি ভারিকো অকামা অনুৰত্তিতব্বো ¶ . সমণোতি বুদ্ধসমণো. অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্যাথাতি অযং সত্থা অম্হাকং কিচ্চং সাধেতুং ন সক্কোতীতি অপি নু এৰংসঞ্ঞিনো হুত্ৰা অঞ্ঞং বাহিরকং সত্থারং উদ্দিসেয্যাথ. পুথুসমণব্রাহ্মণানন্তি এৰংসঞ্ঞিনো হুত্ৰা পুথূনং তিত্থিযসমণানং চেৰ ব্রাহ্মণানঞ্চ. ৰতকোতূহলমঙ্গলানীতি ৰতসমাদানানি চ দিট্ঠিকুতূহলানি চ দিট্ঠসুতমুতমঙ্গলানি চ. তানি সারতো পচ্চাগচ্ছেয্যাথাতি এতানি সারন্তি এৰংসঞ্ঞিনো হুত্ৰা পটিআগচ্ছেয্যাথ. এৰং নিস্সট্ঠানি চ পুন গণ্হেয্যাথাতি অত্থো. সামং ঞাতন্তি সযং ঞাণেন ঞাতং. সামং দিট্ঠন্তি সযং পঞ্ঞাচক্খুনা দিট্ঠং. সামং ৰিদিতন্তি সযং ৰিভাৰিতং পাকটং কতং. উপনীতা খো মে তুম্হেতি মযা, ভিক্খৰে, তুম্হে ইমিনা সন্দিট্ঠিকাদিসভাৰেন ধম্মেন নিব্বানং উপনীতা, পাপিতাতি অত্থো. সন্দিট্ঠিকোতিআদীনমত্থো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতো. ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তন্তি এতং ৰচনমিদং তুম্হেহি সামং ঞাতাদিভাৰং পটিচ্চ ৰুত্তং.
৪০৮. তিণ্ণং খো পন, ভিক্খৰেতি কস্মা আরভি? ননু হেট্ঠা ৰট্টৰিৰট্টৰসেন দেসনা মত্থকং পাপিতাতি? আম পাপিতা. অযং পন পাটিএক্কো অনুসন্ধি ¶ , ‘‘অযঞ্হি লোকসন্নিৰাসো পটিসন্ধিসম্মূল়্হো, তস্স সম্মোহট্ঠানং ¶ ৰিদ্ধংসেত্ৰা পাকটং করিস্সামী’’তি ইমং দেসনং আরভি. অপিচ ৰট্টমূলং অৰিজ্জা, ৰিৰট্টমূলং বুদ্ধুপ্পাদো, ইতি ৰট্টমূলং অৰিজ্জং ৰিৰট্টমূলঞ্চ বুদ্ধুপ্পাদং দস্সেত্ৰাপি, ‘‘পুন একৰারং ৰট্টৰিৰট্টৰসেন দেসনং মত্থকং পাপেস্সামী’’তি ইমং দেসনং আরভি. তত্থ সন্নিপাতাতি সমোধানেন পিণ্ডভাৰেন. গব্ভস্সাতি গব্ভে নিব্বত্তনকসত্তস্স. অৰক্কন্তি হোতীতি নিব্বত্তি হোতি. কত্থচি হি গব্ভোতি মাতুকুচ্ছি ৰুত্তো. যথাহ –
‘‘যমেকরত্তিং পঠমং, গব্ভে ৰসতি মাণৰো;
অব্ভুট্ঠিতোৰ সো যাতি, স গচ্ছং ন নিৰত্ততী’’তি. (জা. ১.১৫.৩৬৩);
কত্থচি গব্ভে নিব্বত্তনসত্তো. যথাহ – ‘‘যথা খো, পনানন্দ, অঞ্ঞা ইত্থিকা নৰ ৰা দস ৰা মাসে গব্ভং কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ৰিজাযন্তী’’তি (ম. নি. ৩.২০৫). ইধ সত্তো অধিপ্পেতো, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘গব্ভস্স অৰক্কন্তি হোতী’’তি.
ইধাতি ¶ ইমস্মিং সত্তলোকে. মাতা চ উতুনী হোতীতি ইদং উতুসমযং সন্ধায ৰুত্তং. মাতুগামস্স কির যস্মিং ওকাসে দারকো নিব্বত্ততি, তত্থ মহতী লোহিতপীল়কা সণ্ঠহিত্ৰা ভিজ্জিত্ৰা পগ্ঘরতি, ৰত্থু সুদ্ধং হোতি, সুদ্ধে ৰত্থুম্হি মাতাপিতূসু একৰারং সন্নিপতিতেসু যাৰ সত্ত দিৰসানি খেত্তমেৰ হোতি. তস্মিং সমযে হত্থগ্গাহৰেণিগ্গাহাদিনা অঙ্গপরামসনেনপি দারকো নিব্বত্ততিযেৰ. গন্ধব্বোতি তত্রূপগসত্তো. পচ্চুপট্ঠিতো হোতীতি ন মাতাপিতূনং সন্নিপাতং ওলোকযমানো সমীপে ঠিতো পচ্চুপট্ঠিতো নাম হোতি. কম্মযন্তযন্তিতো পন একো সত্তো তস্মিং ওকাসে নিব্বত্তনকো হোতীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. সংসযেনাতি ‘‘অরোগো নু খো ভৰিস্সামি অহং ৰা, পুত্তো ৰা মে’’তি এৰং মহন্তেন জীৰিতসংসযেন. লোহিতঞ্হেতং, ভিক্খৰেতি তদা কির মাতুলোহিতং তং ঠানং সম্পত্তং পুত্তসিনেহেন পণ্ডরং হোতি. তস্মা এৰমাহ. ৰঙ্ককন্তি গামদারকানং কীল়নকং খুদ্দকনঙ্গলং. ঘটিকা ৰুচ্চতি দীঘদণ্ডেন রস্সদণ্ডকং পহরণকীল়া. মোক্খচিকন্তি সম্পরিৰত্তককীল়া, আকাসে ৰা দণ্ডকং গহেত্ৰা ভূমিযং ৰা সীসং ঠপেত্ৰা হেট্ঠুপরিযভাৰেন পরিৰত্তনকীল়নন্তি ¶ ৰুত্তং হোতি. চিঙ্গুলকং ৰুচ্চতি তালপণ্ণাদীহি কতং ৰাতপ্পহারেন পরিব্ভমনচক্কং ¶ . পত্তাল়্হকং ৰুচ্চতি পণ্ণনাল়িকা, তায ৰালিকাদীনি মিনন্তা কীল়ন্তি. রথকন্তি খুদ্দকরথং. ধনুকম্পি খুদ্দকধনুমেৰ.
৪০৯. সারজ্জতীতি রাগং উপ্পাদেতি. ব্যাপজ্জতীতি ব্যাপাদং উপ্পাদেতি. অনুপট্ঠিতকাযসতীতি কাযে সতি কাযসতি, তং অনুপট্ঠপেত্ৰাতি অত্থো. পরিত্তচেতসোতি অকুসলচিত্তো. যত্থস্স তে পাপকাতি যস্সং ফলসমাপত্তিযং এতে নিরুজ্ঝন্তি, তং ন জানাতি নাধিগচ্ছতীতি অত্থো. অনুরোধৰিরোধন্তি রাগঞ্চেৰ দোসঞ্চ. অভিনন্দতীতি তণ্হাৰসেন অভিনন্দতি, তণ্হাৰসেনেৰ অহো সুখন্তিআদীনি ৰদন্তো অভিৰদতি. অজ্ঝোসায তিট্ঠতীতি তণ্হাঅজ্ঝোসানগহণেন গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা গণ্হাতি. সুখং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা অভিনন্দতু, দুক্খং কথং অভিনন্দতীতি? ‘‘অহং দুক্খিতো মম দুক্খ’’ন্তি গণ্হন্তো অভিনন্দতি নাম. উপ্পজ্জতি নন্দীতি তণ্হা উপ্পজ্জতি. তদুপাদানন্তি সাৰ তণ্হা গহণট্ঠেন উপাদানং নাম. তস্স উপাদানপচ্চযা ভৰো…পে… সমুদযো হোতীতি, ইদঞ্হি ভগৰতা পুন একৰারং দ্ৰিসন্ধি তিসঙ্খেপং পচ্চযাকারৰট্টং দস্সিতং.
৪১০-৪. ইদানি ¶ ৰিৰট্টং দস্সেতুং ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতীতিআদিমাহ. তত্থ অপ্পমাণচেতসোতি অপ্পমাণং লোকুত্তরং চেতো অস্সাতি অপ্পমাণচেতসো, মগ্গচিত্তসমঙ্গীতি অত্থো. ইমং খো মে তুম্হে, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিং ধারেথাতি, ভিক্খৰে, ইমং সংখিত্তেন দেসিতং ময্হং, তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিদেসনং তুম্হে নিচ্চকালং ধারেয্যাথ মা পমজ্জেয্যাথ. দেসনা হি এত্থ ৰিমুত্তিপটিলাভহেতুতো ৰিমুত্তীতি ৰুত্তা. মহাতণ্হাজালতণ্হাসঙ্ঘাটপটিমুক্কন্তি তণ্হাৰ সংসিব্বিতট্ঠেন মহাতণ্হাজালং, সঙ্ঘটিতট্ঠেন সঙ্ঘাটন্তি ৰুচ্চতি; ইতি ইমস্মিং মহাতণ্হাজালে তণ্হাসঙ্ঘাটে চ ইমং সাতিং ভিক্খুং কেৰট্টপুত্তং পটিমুক্কং ধারেথ. অনুপৰিট্ঠো অন্তোগধোতি নং ধারেথাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাতণ্হাসঙ্খযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. মহাঅস্সপুরসুত্তৰণ্ণনা
৪১৫. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি মহাঅস্সপুরসুত্তং. তত্থ অঙ্গেসূতি অঙ্গা নাম জানপদিনো রাজকুমারা, তেসং নিৰাসো একোপি জনপদো রুল়্হীসদ্দেন ‘‘অঙ্গা’’তি ৰুচ্চতি, তস্মিং অঙ্গেসু জনপদে. অস্সপুরং নাম অঙ্গানং নিগমোতি অস্সপুরন্তি নগরনামেন লদ্ধৰোহারো অঙ্গানং জনপদস্স একো নিগমো, তং গোচরগামং কত্ৰা ৰিহরতীতি অত্থো. ভগৰা এতদৰোচাতি এতং ‘‘সমণা সমণাতি ৰো, ভিক্খৰে, জনো সঞ্জানাতী’’তিআদিৰচনমৰোচ.
কস্মা পন এৰং অৰোচাতি. তস্মিং কির নিগমে মনুস্সা সদ্ধা পসন্না বুদ্ধমামকা ধম্মমামকা সঙ্ঘমামকা, তদহুপব্বজিতসামণেরম্পি ৰস্সসতিকত্থেরসদিসং কত্ৰা পসংসন্তি; পুব্বণ্হসমযং ভিক্খুসঙ্ঘং পিণ্ডায পৰিসন্তং দিস্ৰা বীজনঙ্গলাদীনি গহেত্ৰা খেত্তং গচ্ছন্তাপি, ফরসুআদীনি গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসন্তাপি তানি উপকরণানি নিক্খিপিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিসীদনট্ঠানং আসনসালং ৰা মণ্ডপং ৰা রুক্খমূলং ৰা সম্মজ্জিত্ৰা আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা অরজপানীযং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকাদীনি দত্ৰা কতভত্তকিচ্চং ভিক্খুসঙ্ঘং উয্যোজেত্ৰা ততো তানি উপকরণানি আদায খেত্তং ৰা অরঞ্ঞং ৰা গন্ত্ৰা অত্তনো কম্মানি করোন্তি, কম্মন্তট্ঠানেপি নেসং অঞ্ঞা কথা নাম নত্থি. চত্তারো মগ্গট্ঠা চত্তারো ফলট্ঠাতি অট্ঠ পুগ্গলা অরিযসঙ্ঘো নাম; তে ‘‘এৰরূপেন সীলেন, এৰরূপেন আচারেন, এৰরূপায পটিপত্তিযা সমন্নাগতা লজ্জিনো পেসলা উল়ারগুণা’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্সেৰ ৰণ্ণং কথেন্তি. কম্মন্তট্ঠানতো আগন্ত্ৰা ভুত্তসাযমাসা ঘরদ্ৰারে নিসিন্নাপি, সযনিঘরং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নাপি ভিক্খুসঙ্ঘস্সেৰ ৰণ্ণং কথেন্তি. ভগৰা তেসং মনুস্সানং নিপচ্চকারং দিস্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পিণ্ডপাতাপচাযনে নিযোজেত্ৰা এতদৰোচ.
যে ধম্মা সমণকরণা চ ব্রাহ্মণকরণা চাতি যে ধম্মা সমাদায পরিপূরিতা সমিতপাপসমণঞ্চ ¶ বাহিতপাপব্রাহ্মণঞ্চ করোন্তীতি অত্থো. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সমণস্স সমণিযানি সমণকরণীযানি ¶ . কতমানি তীণি? অধিসীলসিক্খাসমাদানং, অধিচিত্তসিক্খাসমাদানং ¶ , অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদান’’ন্তি (অ. নি. ৩.৮২) এত্থ পন সমণেন কত্তব্বধম্মা ৰুত্তা. তেপি চ সমণকরণা হোন্তিযেৰ. ইধ পন হিরোত্তপ্পাদিৰসেন দেসনা ৰিত্থারিতা. এৰং নো অযং অম্হাকন্তি এত্থ নোতি নিপাতমত্তং. এৰং অযং অম্হাকন্তি অত্থো. মহপ্ফলা মহানিসংসাতি উভযম্পি অত্থতো একমেৰ. অৰঞ্ঝাতি অমোঘা. সফলাতি অযং তস্সেৰ অত্থো. যস্সা হি ফলং নত্থি, সা ৰঞ্ঝা নাম হোতি. সউদ্রযাতি সৰড্ঢি, ইদং সফলতায ৰেৰচনং. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বন্তি, ভিক্খৰে, এৰং তুম্হেহি সিক্খিতব্বং. ইতি ভগৰা ইমিনা এত্তকেন ঠানেন হিরোত্তপ্পাদীনং ধম্মানং ৰণ্ণং কথেসি. কস্মা? ৰচনপথপচ্ছিন্দনত্থং. সচে হি কোচি অচিরপব্বজিতো বালভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘‘ভগৰা হিরোত্তপ্পাদিধম্মে সমাদায ৰত্তথাতি ৰদতি, কো নু খো তেসং সমাদায ৰত্তনে আনিসংসো’’তি? তস্স ৰচনপথপচ্ছিন্দনত্থং. অযঞ্চ আনিসংসো, ইমে হি ধম্মা সমাদায পরিপূরিতা সমিতপাপসমণং নাম বাহিতপাপব্রাহ্মণং নাম করোন্তি, চতুপচ্চযলাভং উপ্পাদেন্তি, পচ্চযদাযকানং মহপ্ফলতং সম্পাদেন্তি, পব্বজ্জং অৰঞ্ঝং সফলং সউদ্রযং করোন্তীতি ৰণ্ণং অভাসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন ৰণ্ণকথা সতিপট্ঠানে (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৩; ম. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৩) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
৪১৬. হিরোত্তপ্পেনাতি ‘‘যং হিরীযতি হিরীযিতব্বেন, ওত্তপ্পতি ওত্তপ্পিতব্বেনা’’তি (ধ. স. ১৩৩১) এৰং ৰিত্থারিতায হিরিযা চেৰ ওত্তপ্পেন চ. অপিচেত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী, বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং. অত্তাধিপতেয্যা হিরী, লোকাধিপতেয্যং ওত্তপ্পং. লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্পং, ৰিত্থারকথা পনেত্থ সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা. অপিচ ইমে দ্ৰে ধম্মা লোকং পালনতো লোকপালধম্মা নামাতি কথিতা. যথাহ – ‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, সুক্কা ধম্মা লোকং পালেন্তি. কতমে দ্ৰে? হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ ¶ . ইমে খো, ভিক্খৰে, দ্ৰে সুক্কা ধম্মা লোকং পালেন্তি. ইমে চ খো, ভিক্খৰে, দ্ৰে সুক্কা ধম্মা লোকং ন পালেয্যুং, নযিধ পঞ্ঞাযেথ, ‘মাতা’তি ৰা, ‘মাতুচ্ছা’তি ৰা, ‘মাতুলানী’তি ৰা, ‘আচরিযভরিযা’তি ৰা, ‘গরূনং দারা’তি ৰা, সম্ভেদং ¶ লোকো অগমিস্স, যথা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা সোণসিঙ্গালা’’তি (অ. নি. ২.৯). ইমেযেৰ জাতকে ‘‘দেৰধম্মা’’তি কথিতা. যথাহ –
‘‘হিরিওত্তপ্পসম্পন্না ¶ , সুক্কধম্মসমাহিতা;
সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি. (জা. ১.১.৬);
মহাচুন্দত্থেরস্স পন কিলেসসল্লেখনপটিপদাতি কত্ৰা দস্সিতা. যথাহ – ‘‘পরে অহিরিকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ হিরিমনা ভৰিস্সামাতি সল্লেখো করণীযো. পরে অনোত্তাপী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ওত্তাপী ভৰিস্সামাতি সল্লেখো করণীযো’’তি (ম. নি. ১.৮৩). ইমেৰ মহাকস্সপত্থেরস্স ওৰাদূপসম্পদাতি কত্ৰা দস্সিতা. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘তস্মা তিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং, তিব্বং মে হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং ভৰিস্সতি থেরেসু নৰেসু মজ্ঝিমেসূতি. এৰঞ্হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি (সং. নি. ২.১৫৪). ইধ পনেতে সমণধম্মা নামাতি দস্সিতা.
যস্মা পন এত্তাৰতা সামঞ্ঞত্থো মত্থকং পত্তো নাম হোতি, তস্মা অপরেপি সমণকরণধম্মে দস্সেতুং সিযা খো পন, ভিক্খৰে, তুম্হাকন্তিআদিমাহ. তত্থ সামঞ্ঞত্থোতি সংযুত্তকে তাৰ, ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সামঞ্ঞং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো. সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সামঞ্ঞং. কতমো চ, ভিক্খৰে, সামঞ্ঞত্থো? যো, ভিক্খৰে, রাগক্খযো দোসক্খযো মোহক্খযো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সামঞ্ঞত্থো’’তি (সং. নি. ৫.৩৬) মগ্গো ‘‘সামঞ্ঞ’’ন্তি, ফলনিব্বানানি ‘‘সামঞ্ঞত্থো’’তি ৰুত্তানি. ইমস্মিং পন ঠানে মগ্গম্পি ফলম্পি একতো কত্ৰা সামঞ্ঞত্থো কথিতোতি ৰেদিতব্বো. আরোচযামীতি কথেমি. পটিৰেদযামীতি জানাপেমি.
৪১৭. পরিসুদ্ধো নো কাযসমাচারোতি এত্থ কাযসমাচারো পরিসুদ্ধো অপরিসুদ্ধোতি দুৰিধো. যো হি ভিক্খু পাণং ¶ হনতি অদিন্নং আদিযতি, কামেসু মিচ্ছা চরতি, তস্স কাযসমাচারো অপরিসুদ্ধো নাম, অযং পন কম্মপথৰসেনেৰ ৰারিতো. যো পন পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ¶ ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা পরং পোথেতি ৰিহেঠেতি, তস্স কাযসমাচারো ¶ অপরিসুদ্ধো নাম, অযম্পি সিক্খাপদবদ্ধেনেৰ পটিক্খিত্তো. ইমস্মিং সুত্তে উভযম্পেতং অকথেত্ৰা পরমসল্লেখো নাম কথিতো. যো হি ভিক্খু পানীযঘটে ৰা পানীযং পিৰন্তানং, পত্তে ৰা ভত্তং ভুঞ্জন্তানং কাকানং নিৰারণৰসেন হত্থং ৰা দণ্ডং ৰা লেড্ডুং ৰা উগ্গিরতি, তস্স কাযসমাচারো অপরিসুদ্ধো. ৰিপরীতো পরিসুদ্ধো নাম. উত্তানোতি উগ্গতো পাকটো. ৰিৰটোতি অনাৰটো অসঞ্ছন্নো. উভযেনাপি পরিসুদ্ধতংযেৰ দীপেতি. ন চ ছিদ্দৰাতি সদা একসদিসো অন্তরন্তরে ছিদ্দরহিতো. সংৰুতোতি কিলেসানং দ্ৰার পিদহনেন পিদহিতো, ন ৰজ্জপটিচ্ছাদনত্থায.
৪১৮. ৰচীসমাচারেপি যো ভিক্খু মুসা ৰদতি, পিসুণং কথেতি, ফরুসং ভাসতি, সম্ফং পলপতি, তস্স ৰচীসমাচারো অপরিসুদ্ধো নাম. অযং পন কম্মপথৰসেন ৰারিতো. যো পন গহপতিকাতি ৰা দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা আদীহি খুংসেন্তো ৰদতি, তস্স ৰচীসমাচারো অপরিসুদ্ধো নাম. অযং পন সিক্খাপদবদ্ধেনেৰ পটিক্খিত্তো. ইমস্মিং সুত্তে উভযম্পেতং অকথেত্ৰা পরমসল্লেখো নাম কথিতো. যো হি ভিক্খু দহরেন ৰা সামণেরেন ৰা, ‘‘কচ্চি, ভন্তে, অম্হাকং উপজ্ঝাযং পস্সথা’’তি ৰুত্তে, সম্বহুলা, আৰুসো, ভিক্খুভিক্খুনিযো একস্মিং পদেসে ৰিচদিংসু, উপজ্ঝাযো তে ৰিক্কাযিকসাকভণ্ডিকং উক্খিপিত্ৰা গতো ভৰিস্সতী’’তিআদিনা নযেন হসাধিপ্পাযোপি এৰরূপং কথং কথেতি, তস্স ৰচীসমাচারো অপরিসুদ্ধো. ৰিপরীতো পরিসুদ্ধো নাম.
৪১৯. মনোসমাচারে যো ভিক্খু অভিজ্ঝালু ব্যাপন্নচিত্তো মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, তস্স মনোসমাচারো অপরিসুদ্ধো নাম. অযং পন কম্মপথৰসেনেৰ ৰারিতো. যো পন উপনিক্খিত্তং জাতরূপরজতং সাদিযতি, তস্স মনোসমাচারো অপরিসুদ্ধো নাম. অযম্পি সিক্খাপদবদ্ধেনেৰ পটিক্খিত্তো. ইমস্মিং সুত্তে উভযম্পেতং অকথেত্ৰা পরমসল্লেখো নাম কথিতো. যো পন ভিক্খু কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ¶ ¶ ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেতি, তস্স মনোসমাচারো অপরিসুদ্ধো. ৰিপরীতো পরিসুদ্ধো নাম.
৪২০. আজীৰস্মিং যো ভিক্খু আজীৰহেতু ৰেজ্জকম্মং পহিণগমনং গণ্ডফালনং করোতি, অরুমক্খনং দেতি, তেলং পচতীতি একৰীসতিঅনেসনাৰসেন জীৰিকং কপ্পেতি. যো ৰা পন ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, তস্স আজীৰো অপরিসুদ্ধো নাম. অযং পন সিক্খাপদবদ্ধেনেৰ পটিক্খিত্তো. ইমস্মিং সুত্তে উভযম্পেতং অকথেত্ৰা পরমসল্লেখো নাম কথিতো. যো হি ভিক্খু সপ্পিনৰনীততেলমধুফাণিতাদীনি লভিত্ৰা, ‘‘স্ৰে ৰা পুনদিৰসে ৰা ভৰিস্সতী’’তি ¶ সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জতি, যো ৰা পন নিম্বঙ্কুরাদীনি দিস্ৰা সামণেরে ৰদতি – ‘‘অংঙ্কুরে খাদথা’’তি, সামণেরা থেরো খাদিতুকামোতি কপ্পিযং কত্ৰা দেন্তি, দহরে পন সামণেরে ৰা পানীযং পিৰথ, আৰুসোতি ৰদতি, তে থেরো পানীযং পিৰিতুকামোতি পানীযসঙ্খং ধোৰিত্ৰা দেন্তি, তম্পি পরিভুঞ্জন্তস্স আজীৰো অপরিসুদ্ধো নাম হোতি. ৰিপরীতো পরিসুদ্ধো নাম.
৪২২. মত্তঞ্ঞূতি পরিযেসনপটিগ্গহণপরিভোগেসু মত্তঞ্ঞূ, যুত্তঞ্ঞূ, পমাণঞ্ঞূ.
৪২৩. জাগরিযমনুযুত্তাতি রত্তিন্দিৰং ছ কোট্ঠাসে কত্ৰা একস্মিং কোট্ঠাসে নিদ্দায ওকাসং দত্ৰা পঞ্চ কোট্ঠাসে জাগরিযম্হি যুত্তা পযুত্তা. সীহসেয্যন্তি এত্থ কামভোগিসেয্যা, পেতসেয্যা, সীহসেয্যা, তথাগতসেয্যাতি চতস্সো সেয্যা. তত্থ ‘‘যেভুয্যেন, ভিক্খৰে, কামভোগী সত্তা ৰামেন পস্সেন সেন্তী’’তি (অ. নি. ৪.২৪৬) অযং কামভোগিসেয্যা, তেসু হি যেভুয্যেন দক্খিণপস্সেন সযানো নাম নত্থি.
‘‘যেভুয্যেন, ভিক্খৰে, পেতা উত্তানা সেন্তী’’তি (অ. নি. ৪.২৪৬) অযং পেতসেয্যা, পেতা হি অপ্পমংসলোহিতত্তা অট্ঠিসঙ্ঘাতজটিতা একেন পস্সেন সযিতুং ন সক্কোন্তি, উত্তানাৰ সেন্তি.
‘‘যেভুয্যেন ¶ , ভিক্খৰে, সীহো মিগরাজা নঙ্গুট্ঠং অন্তরসত্থিম্হি অনুপক্খিপিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সেতী’’তি (অ. নি. ৪.২৪৬) অযং সীহসেয্যা. তেজুস্সদত্তা হি সীহো মিগরাজা দ্ৰে পুরিমপাদে একস্মিং ঠানে পচ্ছিমপাদে একস্মিং ঠপেত্ৰা নঙ্গুট্ঠং অন্তরসত্থিম্হি পক্খিপিত্ৰা পুরিমপাদপচ্ছিমপাদনঙ্গুট্ঠানং ঠিতোকাসং সল্লক্খেত্ৰা দ্ৰিন্নং পুরিমপাদানং মত্থকে সীসং ঠপেত্ৰা সযতি ¶ . দিৰসম্পি সযিত্ৰা পবুজ্ঝমানো ন উত্রাসন্তো পবুজ্ঝতি. সীসং পন উক্খিপিত্ৰা পুরিমপাদানং ঠিতোকাসং সল্লক্খেতি. সচে কিঞ্চি ঠানং ৰিজহিত্ৰা ঠিতং হোতি, ‘‘নযিদং তুয্হং জাতিযা, ন সূরভাৰস্স চ অনুরূপ’’ন্তি অনত্তমনো হুত্ৰা তত্থেৰ সযতি, ন গোচরায পক্কমতি. অৰিজহিত্ৰা ঠিতে পন ‘‘তুয্হং জাতিযা সূরভাৰস্স চ অনুরূপমিদ’’ন্তি হট্ঠতুট্ঠো উট্ঠায সীহৰিজম্ভিতং ৰিজম্ভিত্ৰা কেসরভারং ৰিধুনিত্ৰা ¶ তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা গোচরায পক্কমতি. চতুত্থজ্ঝানসেয্যা পন তথাগতসেয্যাতি ৰুচ্চতি. তাসু ইধ সীহসেয্যা আগতা. অযঞ্হি তেজুস্সদইরিযাপথত্তা উত্তমসেয্যা নাম. পাদে পাদন্তি দক্খিণপাদে ৰামপাদং. অচ্চাধাযাতি অতিআধায ঈসকং অতিক্কম্ম ঠপেত্ৰা, গোপ্ফকেন হি গোপ্ফকে, জাণুনা ৰা জাণুম্হি সঙ্ঘট্টিযমানে অভিণ্হং ৰেদনা উপ্পজ্জতি, চিত্তং একগ্গং ন হোতি, সেয্যা অফাসুকা হোতি. যথা পন ন সঙ্ঘট্টেতি, এৰং অতিক্কম্ম ঠপিতে ৰেদনা নুপ্পজ্জতি, চিত্তং একগ্গং হোতি, সেয্যা ফাসুকা হোতি, তস্মা এৰমাহ.
৪২৫. অভিজ্ঝং লোকেতিআদি চূল়হত্থিপদে ৰিত্থারিতং.
৪২৬. যা পনাযং সেয্যথাপি, ভিক্খৰেতি উপমা ৰুত্তা. তত্থ ইণং আদাযাতি ৰড্ঢিযা ধনং গহেত্ৰা. ব্যন্তী করেয্যাতি ৰিগতন্তানি করেয্য. যথা তেসং কাকণিকমত্তোপি পরিযন্তো নাম নাৰসিস্সতি, এৰং করেয্য, সব্বসো পটিনিয্যাতেয্যাতি অত্থো. ততোনিদানন্তি আণণ্যনিদানং. সো হি অণণোম্হীতি আৰজ্জন্তো বলৰপামোজ্জং লভতি, বলৰসোমনস্সমধিগচ্ছতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘লভেথ পামোজ্জং, অধিগচ্ছেয্য সোমনস্স’’ন্তি.
ৰিসভাগৰেদনুপ্পত্তিযা ককচেনেৰ চতুইরিযাপথং ছিন্দন্তো আবাধতীতি আবাধো, স্ৰাস্স অত্থীতি আবাধিকো. তংসমুট্ঠানেন দুক্খেন ¶ দুক্খিতো. অধিমত্তগিলানোতি বাল়্হগিলানো. নচ্ছাদেয্যাতি অধিমত্তব্যাধিপরেততায ন রুচ্চেয্য. বলমত্তাতি বলমেৰ, বলঞ্চস্স কাযে ন ভৰেয্যাতি অত্থো. ততোনিদানন্তি আরোগ্যনিদানং, তস্স হি অরোগোম্হীতি আৰজ্জযতো তদুভযং হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘লভেথ পামোজ্জং, অধিগচ্ছেয্য সোমনস্স’’ন্তি. ন ¶ চস্স কিঞ্চি ভোগানং ৰযোতি কাকণিকমত্তম্পি ভোগানং ৰযো ন ভৰেয্য. ততোনিদানন্তি বন্ধনামোক্খনিদানং, সেসং ৰুত্তনযেনেৰ সব্বপদেসু যোজেতব্বং. অনত্তাধীনোতি ন অত্তনি অধীনো, অত্তনো রুচিযা কিঞ্চি কাতুং ন লভতি. পরাধীনোতি পরেসু অধীনো, পরস্সেৰ রুচিযা পৰত্ততি. ন যেন কামং গমোতি যেন দিসাভাগেনস্স কামো হোতি. ইচ্ছা উপ্পজ্জতি গমনায, তেন গন্তুং ন লভতি. দাসব্যাতি দাসভাৰা. ভুজিস্সোতি অত্তনো সন্তকো ¶ . ততোনিদানন্তি ভুজিস্সনিদানং. কন্তারদ্ধানমগ্গন্তি কন্তারং অদ্ধানমগ্গং, নিরুদকং দীঘমগ্গন্তি অত্থো. ততোনিদানন্তি খেমন্তভূমিনিদানং.
ইমে পঞ্চ নীৰরণে অপ্পহীনেতি এত্থ ভগৰা অপ্পহীনং কামচ্ছন্দনীৰরণং ইণসদিসং, সেসানি রোগাদিসদিসানি কত্ৰা দস্সেতি. তত্রাযং সদিসতা – যো হি পরেসং ইণং গহেত্ৰা ৰিনাসেতি. সো তেহি ইণং দেহীতি ৰুচ্চমানোপি ফরুসং ৰুচ্চমানোপি বজ্ঝমানোপি পহরিযমানোপি কিঞ্চি পটিবাহিতুং ন সক্কোতি, সব্বং তিতিক্খতি, তিতিক্খকারণঞ্হিস্স তং ইণং হোতি. এৰমেৰং যো যম্হি কামচ্ছন্দেন রজ্জতি, তণ্হাগণেন তং ৰত্থুং গণ্হাতি, সো তেন ফরুসং ৰুচ্চমানোপি বজ্ঝমানোপি পহরিযমানোপি সব্বং তিতিক্খতি. তিতিক্খকারণঞ্হিস্স সো কামচ্ছন্দো হোতি ঘরসামিকেহি ৰধীযমানানং ইত্থীনং ৰিযাতি. এৰং ইণং ৰিয কামচ্ছন্দো দট্ঠব্বো.
যথা পন পিত্তরোগাতুরো মধুসক্করাদীসুপি দিন্নেসু পিত্তরোগাতুরতায তেসং রসং ন ৰিন্দতি, তিত্তকং তিত্তকন্তি উগ্গিরতিযেৰ. এৰমেৰং ব্যাপন্নচিত্তো হিতকামেহি আচরিযুপজ্ঝাযেহি অপ্পমত্তকম্পি ওৰদীযমানো ওৰাদং ন গণ্হাতি, ‘‘অতি ৰিয মে তুম্হে উপদ্দৰেথা’’তিআদীনি ৰত্ৰা ৰিব্ভমতি. পিত্তরোগাতুরতায সো পুরিসো মধুসক্করাদিরসং ৰিয, কোধাতুরতায ¶ ঝানসুখাদিভেদং সাসনরসং ন ৰিন্দতীতি. এৰং রোগো ৰিয ব্যাপাদো দট্ঠব্বো.
যথা ¶ পন নক্খত্তদিৰসে বন্ধনাগারে বদ্ধো পুরিসো নক্খত্তস্স নেৰ আদিং, ন মজ্ঝং, ন পরিযোসানং পস্সতি. সো দুতিযদিৰসে মুত্তো, ‘‘অহো হিয্যো নক্খত্তং মনাপং, অহো নচ্চং, অহো গীত’’ন্তিআদীনি সুত্ৰাপি পটিৰচনং ন দেতি. কিং কারণা? নক্খত্তস্স অননুভূতত্তা. এৰমেৰং ¶ থিনমিদ্ধাভিভূতো ভিক্খু ৰিচিত্তনযেপি ধম্মস্সৰনে পৰত্তমানে নেৰ তস্স আদিং, ন মজ্ঝং, ন পরিযোসানং জানাতি. সো উট্ঠিতে ধম্মস্সৰনে, ‘‘অহো ধম্মস্সৰনং, অহো কারণং, অহো উপমা’’তি ধম্মস্সৰনস্স ৰণ্ণং ভণমানানং সুত্ৰাপি পটিৰচনং ন দেতি. কিং কারণা? থিনমিদ্ধৰসেন ধম্মকথায অননুভূতত্তাতি. এৰং বন্ধনাগারং ৰিয থিনমিদ্ধং দট্ঠব্বং.
যথা পন নক্খত্তং কীল়ন্তোপি দাসো, ‘‘ইদং নাম অচ্চাযিকং করণীযং অত্থি, সীঘং, তত্থ গচ্ছ, নো চে গচ্ছসি, হত্থপাদং ৰা তে ছিন্দামি কণ্ণনাসং ৰা’’তি ৰুত্তো সীঘং গচ্ছতিযেৰ, নক্খত্তস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং অনুভৰিতুং ন লভতি. কস্মা? পরাধীনতায. এৰমেৰং ৰিনযে অপ্পকতঞ্ঞুনা ৰিৰেকত্থায অরঞ্ঞং পৰিট্ঠেনাপি কিস্মিঞ্চিদেৰ অন্তমসো কপ্পিযমংসেপি অকপ্পিযমংসসঞ্ঞায উপ্পন্নায ৰিৰেকং পহায সীলৰিসোধনত্থং ৰিনযধরস্স সন্তিকে গন্তব্বং হোতি. ৰিৰেকসুখং অনুভৰিতুং ন লভতি. কস্মা? উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চাভিভূততাযাতি, এৰং দাসব্যং ৰিয উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং দট্টব্বং.
যথা পন কন্তারদ্ধানমগ্গপটিপন্নো পুরিসো চোরেহি মনুস্সানং ৰিলুত্তোকাসং পহতোকাসঞ্চ দিস্ৰা দণ্ডকসদ্দেনপি সকুণসদ্দেনপি চোরা আগতাতি উস্সঙ্কিতপরিসঙ্কিতো হোতি, গচ্ছতিপি, তিট্ঠতিপি, নিৰত্ততিপি, গতট্ঠানতো আগতট্ঠানমেৰ বহুতরং হোতি. সো কিচ্ছেন কসিরেন খেমন্তভূমিং পাপুণাতি ৰা, ন ৰা পাপুণাতি. এৰমেৰং যস্স অট্ঠসু ঠানেসু ৰিচিকিচ্ছা উপ্পন্না হোতি. সো ‘‘বুদ্ধো নু খো, ন নু খো বুদ্ধো’’তিআদিনা নযেন ৰিচিকিচ্ছন্তো অধিমুচ্চিত্ৰা সদ্ধায গণ্হিতুং ন সক্কোতি. অসক্কোন্তো মগ্গং ৰা ফলং ৰা ন পাপুণাতীতি যথা ¶ কন্তারদ্ধানমগ্গে ‘‘চোরা অত্থি নত্থী’’তি পুনপ্পুনং আসপ্পনপরিসপ্পনং অপরিযোগাহনং ছম্ভিতত্ত চিত্তস্স উপ্পাদেন্তো খেমন্তপত্তিযা অন্তরাযং করোতি, এৰং ৰিচিকিচ্ছাপি ‘‘বুদ্ধো নু খো ন বুদ্ধো’’তিআদিনা নযেন পুনপ্পুনং আসপ্পনপরিসপ্পনং অপরিযোগাহনং ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স উপ্পাদযমানা অরিযভূমিপ্পত্তিযা অন্তরাযং করোতীতি কন্তারদ্ধানমগ্গো ৰিয দট্ঠব্বা.
ইদানি ¶ সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আণণ্যন্তি এত্থ ভগৰা পহীনকামচ্ছন্দনীৰরণং আণণ্যসদিসং, সেসানি আরোগ্যাদিসদিসানি কত্ৰা দস্সেতি. তত্রাযং সদিসতা – যথা হি পুরিসো ইণং আদায কম্মন্তে পযোজেত্ৰা সমিদ্ধকম্মন্তো, ‘‘ইদং ইণং নাম পলিবোধমূল’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সৰড্ঢিকং ইণং নিয্যাতেত্ৰা পণ্ণং ফালাপেয্য. অথস্স ততো পট্ঠায নেৰ কোচি দূতং পেসেতি, ন পণ্ণং, সো ইণসামিকে দিস্ৰাপি সচে ইচ্ছতি, আসনা উট্ঠহতি, নো চে, ন উট্ঠহতি. কস্মা? তেহি সদ্ধিং নিল্লেপতায অলগ্গতায. এৰমেৰ ভিক্খু, ‘‘অযং কামচ্ছন্দো নাম পলিবোধমূল’’ন্তি সতিপট্ঠানে ৰুত্তনযেনেৰ ছ ধম্মে ভাৰেত্ৰা কামচ্ছন্দনীৰরণং ¶ পজহতি. তস্সেৰং পহীনকামচ্ছন্দস্স যথা ইণমুত্তস্স পুরিসস্স ইণসামিকে দিস্ৰা নেৰ ভযং ন ছম্ভিতত্তং হোতি. এৰমেৰ পরৰত্থুম্হি নেৰ সঙ্গো ন বন্ধো হোতি. দিব্বানিপি রূপানি পস্সতো কিলেসো ন সমুদাচরতি. তস্মা ভগৰা আণণ্যমিৰ কামচ্ছন্দপ্পহানমাহ.
যথা পন সো পিত্তরোগাতুরো পুরিসো ভেসজ্জকিরিযায তং রোগং ৰূপসমেত্ৰা ততো পট্ঠায মধুসক্করাদীনং রসং ৰিন্দতি. এৰমেৰং ভিক্খু, ‘‘অযং ব্যাপাদো নাম অনত্থকারকো’’তি ছ ধম্মে ভাৰেত্ৰা ব্যাপাদনীৰরণং পজহতি. সো এৰং পহীনব্যাপাদো যথা পিত্তরোগৰিমুত্তো পুরিসো মধুসক্করাদীনি মধুরানি সম্পিযাযমানো পটিসেৰতি. এৰমেৰং আচারপণ্ণত্তিআদীনি সিক্খাপিযমানো সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা সম্পিযাযমানো সিক্খতি. তস্মা ভগৰা আরোগ্যমিৰ ব্যাপাদপ্পহানমাহ.
যথা ¶ সো নক্খত্তদিৰসে বন্ধনাগারং পৰেসিতো পুরিসো অপরস্মিং নক্খত্তদিৰসে, ‘‘পুব্বেপি অহং পমাদদোসেন বদ্ধো তং নক্খত্তং নানুভৰামি, ইদানি অপ্পমত্তো ভৰিস্সামী’’তি যথাস্স পচ্চত্থিকা ওকাসং ন লভন্তি. এৰং অপ্পমত্তো হুত্ৰা নক্খত্তং অনুভৰিত্ৰা – ‘‘অহো নক্খত্তং অহো নক্খত্ত’’ন্তি উদানং উদানেসি. এৰমেৰ ভিক্খু, ‘‘ইদং থিনমিদ্ধং নাম মহাঅনত্থকর’’ন্তি ছ ধম্মে ভাৰেত্ৰা থিনমিদ্ধনীৰরণং পজহতি. সো এৰং পহীনথিনমিদ্ধো যথা বন্ধনা মুত্তো পুরিসো সত্তাহম্পি নক্খত্তস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ¶ অনুভৰতি. এৰমেৰং ভিক্খু ধম্মনক্খত্তস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং অনুভৰন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণাতি. তস্মা ভগৰা বন্ধনা মোক্খমিৰ থিনমিদ্ধপ্পহানমাহ.
যথা পন দাসো কঞ্চিদেৰ মিত্তং উপনিস্সায সামিকানং ধনং দত্ৰা অত্তানং ভুজিস্সং কত্ৰা ততো পট্ঠায যং ইচ্ছতি, তং করেয্য. এৰমেৰ ভিক্খু, ‘‘ইদং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং নাম মহাঅনত্থকর’’ন্তি ছ ধম্মে ভাৰেত্ৰা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পজহতি. সো এৰং পহীনুদ্ধচ্চকুক্কুচ্চো যথা ভুজিস্সো পুরিসো যং ইচ্ছতি, তং করোতি. ন তং কোচি বলক্কারেন ততো নিৰত্তেতি. এৰমেৰং ভিক্খু যথাসুখং নেক্খম্মপটিপদং পটিপজ্জতি, ন নং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ¶ বলক্কারেন ততো নিৰত্তেতি. তস্মা ভগৰা ভুজিস্সং ৰিয উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপ্পহানমাহ.
যথা বলৰা পুরিসো হত্থসারং গহেত্ৰা সজ্জাৰুধো সপরিৰারো কন্তারং পটিপজ্জেয্য. তং চোরা দূরতোৰ দিস্ৰা পলাযেয্যুং. সো সোত্থিনা তং কন্তারং নিত্থরিত্ৰা খেমন্তং পত্তো হট্ঠতুট্ঠো অস্স. এৰমেৰং ভিক্খু, ‘‘অযং ৰিচিকিচ্ছা নাম অনত্থকারিকা’’তি ছ ধম্মে ভাৰেত্ৰা ৰিচিকিচ্ছং পজহতি. সো এৰং পহীনৰিচিকিচ্ছো যথা বলৰা সজ্জাৰুধো সপরিৰারো পুরিসো নিব্ভযো চোরে তিণং ৰিয অগণেত্ৰা সোত্থিনা নিক্খমিত্ৰা খেমন্তভূমিং পাপুণাতি. এৰমেৰং দুচ্চরিতকন্তারং নিত্থরিত্ৰা পরমখেমন্তভূমিং অমতং নিব্বানং পাপুণাতি. তস্মা ভগৰা খেমন্তভূমিং ৰিয ৰিচিকিচ্ছাপহানমাহ.
৪২৭. ইমমেৰ কাযন্তি ইমং করজকাযং. অভিসন্দেতীতি তেমেতি স্নেহেতি, সব্বত্থ পৰত্তপীতিসুখং করোতি. পরিসন্দেতীতি সমন্ততো সন্দেতি. পরিপূরেতীতি ৰাযুনা ভস্তং ৰিয পূরেতি. পরিপ্ফরতীতি সমন্ততো ফুসতি ¶ . সব্বাৰতো কাযস্সাতি অস্স ভিক্খুনো সব্বকোট্ঠাসৰতো কাযস্স. কিঞ্চি উপাদিন্নকসন্ততিপৰত্তিট্ঠানে ছৰিমংসলোহিতানুগতং অণুমত্তম্পি ঠানং পঠমজ্ঝানসুখেন অফুট্ঠং নাম ন হোতি. দক্খোতি ছেকো পটিবলো ন্হানীযচুণ্ণানি কাতুঞ্চেৰ যোজেতুঞ্চ সন্নেতুঞ্চ. কংসথালেতি যেন কেনচি ¶ লোহেন কতভাজনে. মত্তিকভাজনং পন থিরং ন হোতি, সন্নেন্তস্স ভিজ্জতি, তস্মা তং ন দস্সেতি. পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকন্তি সিঞ্চিত্ৰা সিঞ্চিত্ৰা. সন্নেয্যাতি ৰামহত্থেন কংসথালং গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন পমাণযুত্তং উদকং সিঞ্চিত্ৰা সিঞ্চিত্ৰা পরিমদ্দন্তো পিণ্ডং করেয্য. স্নেহানুগতাতি উদকসিনেহেন অনুগতা. স্নেহপরেতাতি উদকসিনেহেন পরিগতা. সন্তরবাহিরাতি সদ্ধিং অন্তোপদেসেন চেৰ বহিপদেসেন চ, সব্বত্থকমেৰ উদকসিনেহেন ফুটাতি অত্থো. ন চ পগ্ঘরিণীতি ন বিন্দু বিন্দু উদকং পগ্ঘরতি, সক্কা হোতি হত্থেনপি দ্ৰীহিপি তীহিপি অঙ্গুলীহি গহেতুং ওৰট্টিকম্পি কাতুন্তি অত্থো.
৪২৮. দুতিযজ্ঝানসুখউপমাযং উব্ভিতোদকোতি উব্ভিন্নউদকো, ন হেট্ঠা উব্ভিজ্জিত্ৰা উগ্গচ্ছনউদকো, অন্তোযেৰ পন উব্ভিজ্জনউদকোতি অত্থো. আযমুখন্তি আগমনমগ্গো. দেৰোতি ¶ মেঘো. কালেনকালন্তি কালে কালে, অন্ৰদ্ধমাসং ৰা অনুদসাহং ৰাতি অত্থো. ধারন্তি ৰুট্ঠিং. নানুপ্পৰেচ্ছেয্যাতি ন পৰেসেয্য, ন ৰস্সেয্যাতি অত্থো. সীতা ৰারিধারা উব্ভিজ্জিত্ৰাতি সীতং ৰারি তং উদকরহদং পূরযমানং উব্ভিজ্জিত্ৰা. হেট্ঠা উগ্গচ্ছনউদকঞ্হি উগ্গন্ত্ৰা উগ্গন্ত্ৰা ভিজ্জন্তং উদকং খোভেতি. চতূহি দিসাহি পৰিসনউদকং পুরাণপণ্ণতিণকট্ঠদণ্ডকাদীহি উদকং খোভেতি. ৰুট্ঠিউদকং ধারানিপাতপুপ্ফুল়কেহি উদকং খোভেতি. সন্নিসিন্নমেৰ পন হুত্ৰা ইদ্ধিনিম্মিতমিৰ উপ্পজ্জমানং উদকং ইমং পদেসং ফরতি, ইমং পদেসং ন ফরতীতি নত্থি. তেন অফুটোকাসো নাম ন হোতীতি. তত্থ রহদো ৰিয করজকাযো, উদকং ৰিয দুতিযজ্ঝানসুখং. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৪২৯. ততিযজ্ঝানসুখউপমাযং ¶ উপ্পলানি এত্থ সন্তীতি উপ্পলিনী. সেসপদদ্ৰযেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ সেতরত্তনীলেসু যংকিঞ্চি উপ্পলং উপ্পলমেৰ, ঊনকসতপত্তং পুণ্ডরীকং, সতপত্তং পদুমং. পত্তনিযমং ৰা ৰিনাপি সেতং পদুমং, রত্তং পুণ্ডরীকন্তি অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো. উদকানুগ্গতানীতি উদকতো ন উগ্গতানি. অন্তোনিমুগ্গপোসীনীতি ¶ উদকতলস্স অন্তো নিমুগ্গানিযেৰ হুত্ৰা পোসীনি, ৰড্ঢীনীতি অত্থো. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৪৩০. চতুত্থজ্ঝানসুখউপমাযং পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেনাতি এত্থ নিরুপক্কিলেসট্ঠেন পরিসুদ্ধং. পভস্সরট্ঠেন পরিযোদাতং ৰেদিতব্বং. ওদাতেন ৰত্থেনাতি ইদং উতুফরণত্থং ৰুত্তং. কিলিট্ঠৰত্থেন হি উতুফরণং ন হোতি, তঙ্খণধোতপরিসুদ্ধেন উতুফরণং বলৰং হোতি. ইমিস্সা হি উপমায ৰত্থং ৰিয করজকাযো. উতুফরণং ৰিয চতুত্থজ্ঝানসুখং. তস্মা যথা সুন্হাতস্স পুরিসস্স পরিসুদ্ধং ৰত্থং সসীসং পারুপিত্ৰা নিসিন্নস্স সরীরতো উতু সব্বমেৰ ৰত্থং ফরতি, ন কোচি ৰত্থস্স অফুটোকাসো হোতি. এৰং চতুত্থজ্ঝানসুখেন ভিক্খুনো করজকাযস্স ন কোচি ওকাসো অফুটো হোতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. চতুত্থজ্ঝানচিত্তমেৰ ৰা ৰত্থং ৰিয, তংসমুট্ঠানরূপং উতুফরণং ৰিয. যথা হি কত্থচি ওদাতৰত্থে কাযং অপ্ফুসন্তেপি তংসমুট্ঠানেন উতুনা সব্বত্থকমেৰ কাযো ফুট্ঠো হোতি. এৰং চতুত্থজ্ঝানসমুট্ঠিতেন সুখুমরূপেন সব্বত্থকমেৰ ভিক্খুনো করজকাযো ফুটো হোতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
৪৩১. পুব্বেনিৰাসঞাণউপমাযং ¶ তংদিৰসং কতকিরিযা পাকটা হোতীতি তংদিৰসং গতগামত্তযমেৰ গহিতং. তত্থ গামত্তযং গতপুরিসো ৰিয পুব্বেনিৰাসঞাণলাভী দট্ঠব্বো. তযো গামা ৰিয তযো ভৰা দট্ঠব্বা. তস্স পুরিসস্স তীসু গামেসু তংদিৰসং কতকিরিযায আৰিভাৰো ৰিয পুব্বেনিৰাসায চিত্তং অভিনীহরিত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুনো তীসু ভৰেসু কতকিরিযায আৰিভাৰো দট্ঠব্বো.
৪৩২. দিব্বচক্খুউপমাযং ¶ দ্ৰে অগারাতি দ্ৰে ঘরা. সদ্ৰারাতি সম্মুখদ্ৰারা. অনুচঙ্কমন্তেতি অপরাপরং সঞ্চরন্তে. অনুৰিচরন্তেতি ইতো চিতো চ ৰিচরন্তে, ইতো পন গেহা নিক্খমিত্ৰা এতং গেহং, এতস্মা ৰা নিক্খমিত্ৰা ইমং গেহং পৰিসনৰসেনপি দট্ঠব্বা. তত্থ দ্ৰে অগারা সদ্ৰারা ৰিয চুতিপটিসন্ধিযো, চক্খুমা ¶ পুরিসো ৰিয দিব্বচক্খুঞাণলাভী, চক্খুমতো পুরিসস্স দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে ঠত্ৰা পস্সতো দ্ৰে অগারে পৰিসনকনিক্খমনকপুরিসানং পাকটকালো ৰিয দিব্বচক্খুলাভিনো আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা ওলোকেন্তস্স চৰনকউপপজ্জনকসত্তানং পাকটকালো. কিং পন তে ঞাণস্স পাকটা, পুগ্গলস্সাতি? ঞাণস্স. তস্স পাকটত্তা পন পুগ্গলস্স পাকটাযেৰাতি.
৪৩৩. আসৰক্খযঞাণউপমাযং পব্বতসঙ্খেপেতি পব্বতমত্থকে. অনাৰিলোতি নিক্কদ্দমো. সিপ্পিযো চ সম্বুকা চ সিপ্পিসম্বুকং. সক্খরা চ কথলা চ সক্খরকথলং. মচ্ছানং গুম্বা ঘটাতি মচ্ছগুম্বং. তিট্ঠন্তম্পি চরন্তম্পীতি এত্থ সক্খরকথলং তিট্ঠতিযেৰ, ইতরানি চরন্তিপি তিট্ঠন্তিপি. যথা পন অন্তরন্তরা ঠিতাসুপি নিসিন্নাসুপি ৰিজ্জমানাসুপি, ‘‘এতা গাৰো চরন্তী’’তি চরন্তিযো উপাদায ইতরাপি চরন্তীতি ৰুচ্চন্তি. এৰং তিট্ঠন্তমেৰ সক্খরকথলং উপাদায ইতরম্পি দ্ৰযং তিট্ঠন্তন্তি ৰুত্তং. ইতরঞ্চ দ্ৰযং চরন্তং উপাদায সক্খরকথলম্পি চরন্তন্তি ৰুত্তং. তত্থ চক্খুমতো পুরিসস্স তীরে ঠত্ৰা পস্সতো সিপ্পিসম্বুকাদীনং ৰিভূতকালো ৰিয আসৰানং খযায চিত্তং নীহরিত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুনো চতুন্নং সচ্চানং ৰিভূতকালো দট্ঠব্বো.
৪৩৪. ইদানি সত্তহাকারেহি সলিঙ্গতো সগুণতো খীণাসৰস্স নামং গণ্হন্তো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমণো ইতিপীতিআদিমাহ. তত্থ এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমণো ¶ হোতীতিআদীসু, ভিক্খৰে, এৰং ভিক্খু সমিতপাপত্তা সমণো হোতি. বাহিতপাপত্তা ব্রাহ্মণো হোতি. ন্হাতকিলেসত্তা ন্হাতকো হোতি, ধোতকিলেসত্তাতি অত্থো. চতুমগ্গঞাণসঙ্খাতেহি ৰেদেহি অকুসলধম্মানং গতত্তা ৰেদগূ হোতি, ৰিদিতত্তাতি অত্থো. তেনেৰ ৰিদিতাস্স হোন্তীতিআদিমাহ. কিলেসানং সুতত্তা সোত্তিযো হোতি, নিস্সুতত্তা ¶ অপহতত্তাতি অত্থো. কিলেসানং আরকত্তা অরিযো হোতি, হতত্তাতি অত্থো. তেহি আরকত্তা অরহং হোতি, দূরীভূতত্তাতি অত্থো. সেসং সবত্থ পাকটমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাঅস্সপুরসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. চূল়অস্সপুরসুত্তৰণ্ণনা
৪৩৫. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়অস্সপুরসুত্তং. তস্স দেসনাকারণং পুরিমসদিসমেৰ. সমণসামীচিপ্পটিপদাতি সমণানং অনুচ্ছৰিকা সমণানং অনুলোমপ্পটিপদা.
৪৩৬. সমণমলানন্তিআদীসু এতে ধম্মা উপ্পজ্জমানা সমণে মলিনে করোন্তি মলগ্গহিতে, তস্মা ‘‘সমণমলা’’তি ৰুচ্চন্তি. এতেহি সমণা দুস্সন্তি, পদুস্সন্তি, তস্মা সমণদোসাতি ৰুচ্চন্তি. এতে উপ্পজ্জিত্ৰা সমণে কসটে নিরোজে করোন্তি মিলাপেন্তি, তস্মা সমণকসটাতি ৰুচ্চন্তি. আপাযিকানং ঠানানন্তি অপাযে নিব্বত্তাপকানং কারণানং. দুগ্গতিৰেদনিযানন্তি দুগ্গতিযং ৰিপাকৰেদনায পচ্চযানং. মতজং নামাতি মনুস্সা তিখিণং অযং অযেন সুঘংসিত্ৰা তং অযচুণ্ণং মংসেন সদ্ধিং মদ্দিত্ৰা কোঞ্চসকুণে খাদাপেন্তি. তে উচ্চারং কাতুং অসক্কোন্তা মরন্তি. নো চে মরন্তি, পহরিত্ৰা মারেন্তি. অথ তেসং কুচ্ছিং ফালেত্ৰা নং উদকেন ধোৰিত্ৰা চুণ্ণং গহেত্ৰা মংসেন সদ্ধিং মদ্দিত্ৰা পুন খাদাপেন্তীতি এৰং সত্ত ৰারে খাদাপেত্ৰা গহিতেন অযচুণ্ণেন আৰুধং করোন্তি. সুসিক্খিতা চ নং অযকারা বহুহত্থকম্মমূলং লভিত্ৰা করোন্তি. তং মতসকুণতো জাতত্তা ‘‘মতজ’’ন্তি ৰুচ্চতি, অতিতিখিণং হোতি. পীতনিসিতন্তি উদকপীতঞ্চেৰ সিলায চ সুনিঘংসিতং. সঙ্ঘাটিযাতি কোসিযা. সম্পারুতন্তি পরিযোনদ্ধং. সম্পলিৰেঠিতন্তি সমন্ততো ৰেঠিতং.
৪৩৭. রজোজল্লিকস্সাতি ¶ রজোজল্লধারিনো. উদকোরোহকস্সাতি দিৰসস্স তিক্খত্তুং উদকং ওরোহন্তস্স. রুক্খমূলিকস্সাতি রুক্খমূলৰাসিনো. অব্ভোকাসিকস্সাতি অব্ভোকাসৰাসিনো. উব্ভট্ঠকস্সাতি উদ্ধং ঠিতকস্স. পরিযাযভত্তিকস্সাতি মাসৰারেন ৰা অড্ঢমাসৰারেন ৰা ভুঞ্জন্তস্স. সব্বমেতং বাহিরসমযেনেৰ কথিতং. ইমস্মিঞ্হি সাসনে চীৰরধরো ভিক্খু সঙ্ঘাটিকোতি ন ৰুচ্চতি. রজোজল্লধারণাদিৰতানি ইমস্মিং সাসনে নত্থিযেৰ. বুদ্ধৰচনস্স বুদ্ধৰচনমেৰ নামং, ন মন্তাতি. রুক্খমূলিকো, অব্ভোকাসিকোতি এত্তকংযেৰ পন লব্ভতি. তম্পি বাহিরসমযেনেৰ কথিতং. জাতমেৰ ¶ নন্তি তংদিৰসে জাতমত্তংযেৰ ¶ নং. সঙ্ঘাটিকং করেয্যুন্তি সঙ্ঘাটিকং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা চ পারুপিত্ৰা চ সঙ্ঘাটিকং করেয্যুং. এস নযো সব্বত্থ.
৪৩৮. ৰিসুদ্ধমত্তানং সমনুপস্সতীতি অত্তানং ৰিসুজ্ঝন্তং পস্সতি. ৰিসুদ্ধোতি পন ন তাৰ ৰত্তব্বো. পামোজ্জং জাযতীতি তুট্ঠাকারো জাযতি. পমুদিতস্স পীতীতি তুট্ঠস্স সকলসরীরং খোভযমানা পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযোতি পীতিসম্পযুত্তস্স পুগ্গলস্স নামকাযো. পস্সম্ভতীতি ৰিগতদরথো হোতি. সুখং ৰেদেতীতি কাযিকম্পি চেতসিকম্পি সুখং ৰেদিযতি. চিত্তং সমাধিযতীতি ইমিনা নেক্খম্মসুখেন সুখিতস্স চিত্তং সমাধিযতি, অপ্পনাপত্তং ৰিয হোতি. সো মেত্তাসহগতেন চেতসাতি হেট্ঠা কিলেসৰসেন আরদ্ধা দেসনা পব্বতে ৰুট্ঠৰুট্ঠি ৰিয নদিং যথানুসন্ধিনা ব্রহ্মৰিহারভাৰনং ওতিণ্ণা. তত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তমেৰ. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পোক্খরণীতি মহাসীহনাদসুত্তে মগ্গো পোক্খরণিযা উপমিতো, ইধ সাসনং উপমিতন্তি ৰেদিতব্বং. আসৰানং খযা সমণো হোতীতি সব্বকিলেসানং সমিতত্তা পরমত্থসমণো হোতীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়অস্সপুরসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুত্থৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. চূল়যমকৰগ্গো
১. সালেয্যকসুত্তৰণ্ণনা
৪৩৯. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি সালেয্যকসুত্তং. তত্থ কোসলেসূতি কোসলা নাম জানপদিনো রাজকুমারা. তেসং নিৰাসো একোপি জনপদো রুল়্হীসদ্দেন কোসলাতি ৰুচ্চতি, তস্মিং কোসলেসু জনপদে. পোরাণা পনাহু – যস্মা পুব্বে মহাপনাদং রাজকুমারং নানানাটকানি দিস্ৰা সিতমত্তম্পি অকরোন্তং সুত্ৰা রাজা আহ – ‘‘যো মম পুত্তং হসাপেতি, সব্বালঙ্কারেন নং অলঙ্করোমী’’তি. ততো নঙ্গলানিপি ছড্ডেত্ৰা মহাজনকাযে সন্নিপতিতে মনুস্সা সাতিরেকানি সত্তৰস্সানি নানাকীল়িকাযো দস্সেত্ৰা নং হসাপেতুং নাসক্খিংসু. ততো ¶ সক্কো দেৰনটং পেসেসি. সো দিব্বনাটকং দস্সেত্ৰা হসাপেসি. অথ তে মনুস্সা অত্তনো অত্তনো ৰসনোকাসাভিমুখা পক্কমিংসু. তে পটিপথে মিত্তসুহজ্জাদযো দিস্ৰা পটিসন্থারং করোন্তা, ‘‘কচ্চি, ভো, কুসলং, কচ্চি, ভো, কুসল’’ন্তি আহংসু. তস্মা তং ‘‘কুসলং কুসল’’ন্তি ৰচনং উপাদায সো পদেসো কোসলাতি ৰুচ্চতীতি.
চারিকং চরমানোতি অতুরিতচারিকং চরমানো. মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি সতং ৰা সহস্সং ৰা সতসহস্সং ৰাতি এৰং অপরিচ্ছিন্নেন মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. ব্রাহ্মণগামোতি ব্রাহ্মণানং সমোসরণগামোপি ব্রাহ্মণগামোতি ৰুচ্চতি ব্রাহ্মণানং ভোগগামোপি. ইধ সমোসরণগামো অধিপ্পেতো. তদৰসরীতি তং অৰসরি, সম্পত্তোতি অত্থো. ৰিহারো পনেত্থ অনিযামিতো; তস্মা তস্স অৰিদূরে বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকো একো ৰনসণ্ডো ভৰিস্সতি, সত্থা তং ৰনসণ্ডং গতোতি ৰেদিতব্বো. অস্সোসুন্তি সুণিংসু উপলভিংসু. সোতদ্ৰারসম্পত্তৰচননিগ্ঘোসানুসারেন জানিংসু. খোতি অৰধারণত্থে পদপূরণমত্তে ৰা নিপাতো. তত্থ ¶ অৰধারণত্থেন অস্সোসুংযেৰ ¶ , ন নেসং কোচি সৰনন্তরাযো অহোসীতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. পদপূরণেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতামত্তমেৰ.
ইদানি যমত্থং অস্সোসুং, তং পকাসেতুং সমণো খলু, ভো, গোতমোতিআদি ৰুত্তং. তত্থ সমিতপাপত্তা সমণোতি ৰেদিতব্বো. খলূতি অনুস্সৰনত্থে নিপাতো. ভোতি তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং আলপনমত্তং. গোতমোতি ভগৰতো গোত্তৰসেন পরিদীপনং. তস্মা সমণো খলু, ভো, গোতমোতি এত্থ সমণো কির, ভো, গোতমগোত্তোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সক্যপুত্তোতি ইদং পন ভগৰতো উচ্চাকুলপরিদীপনং. সক্যকুলা পব্বজিতোতি সদ্ধাপব্বজিতভাৰদীপনং. কেনচি পারিজুঞ্ঞেন অনভিভূতো অপরিক্খীণংযেৰ তং কুলং পহায সদ্ধাপব্বজিতোতি ৰুত্তং হোতি. ততো পরং ৰুত্তত্থমেৰ. তং খো পনাতি ইত্থম্ভূতাখ্যানত্থে উপযোগৰচনং, তস্স খো পন ভোতো গোতমস্সাতি অত্থো. কল্যাণোতি ¶ কল্যাণগুণসমন্নাগতো, সেট্ঠোতি ৰুত্তং হোতি. কিত্তিসদ্দোতি কিত্তিযেৰ, থুতিঘোসো ৰা. অব্ভুগ্গতোতি সদেৰকং লোকং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা উগ্গতো. কিন্তি? ‘‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… বুদ্ধো ভগৰা’’তি.
তত্রাযং পদসম্বন্ধো – সো ভগৰা ইতিপি অরহং, ইতিপি সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… ইতিপি ভগৰাতি. ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেনাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ আরকত্তা, অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি সো ভগৰা অরহন্তি ৰেদিতব্বোতিআদিনা নযেন মাতিকং নিক্খিপিত্ৰা সব্বানেৰ এতানি পদানি ৰিসুদ্ধিমগ্গে বুদ্ধানুস্সতিনিদ্দেসে ৰিত্থারিতানীতি ততো তেসং ৰিত্থারো গহেতব্বো.
সাধু খো পনাতি সুন্দরং খো পন; অত্থাৰহং সুখাৰহন্তি ৰুত্তং হোতি. তথারূপানং অরহতন্তি যথারূপো সো ভৰং গোতমো, এৰরূপানং অনেকেহিপি কপ্পকোটিসতসহস্সেহি দুল্লভদস্সনানং ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্তেহি অসীতিঅনুব্যঞ্জনরতনপটিমণ্ডিতেহি দ্ৰত্তিংস্মহাপুরিসলক্খণৰরেহি সমাকিণ্ণমনোরমসরীরানং অতপ্পকদস্সনানং অতিমধুরধম্মনিগ্ঘোসানং, যথাভূতগুণাধিগমেন লোকে অরহন্তোতি লদ্ধসদ্দানং অরহতং. দস্সনং হোতীতি পসাদসোম্মানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা দস্সনমত্তম্পি সাধু হোতি. সচে পন অট্ঠঙ্গসমন্নাগতেন ব্রহ্মস্সরেন ধম্মং ¶ ¶ দেসেন্তস্স একং পদম্পি সোতুং লভিস্সাম, সাধুতরংযেৰ ভৰিস্সতীতি এৰং অজ্ঝাসযং কত্ৰা.
যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসূতি সব্বকিচ্চানি পহায তুট্ঠমানসা আগমংসু. এতদৰোচুন্তি দুৰিধা হি পুচ্ছা অগারিকপুচ্ছা অনগারিকপুচ্ছা চ. তত্থ ‘‘কিং, ভন্তে, কুসলং, কিং অকুসল’’ন্তি ইমিনা নযেন অগারিকপুচ্ছা আগতা. ‘‘ইমে খো, ভন্তে, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা’’তি ইমিনা নযেন অনগারিকপুচ্ছা. ইমে পন অত্তনো অনুরূপং অগারিকপুচ্ছং পুচ্ছন্তা এতং, ‘‘কো নু খো, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো’’তিআদিৰচনং অৰোচুং. তেসং ভগৰা যথা ন সক্কোন্তি সল্লক্খেতুং, এৰং ¶ সংখিত্তেনেৰ তাৰ পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো, অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাহেতু খো গহপতযোতিআদিমাহ. কস্মা পন ভগৰা যথা ন সল্লক্খেন্তি, এৰং ৰিস্সজ্জেসীতি? পণ্ডিতমানিকা হি তে; আদিতোৰ মাতিকং অট্ঠপেত্ৰা যথা সল্লক্খেন্তি, এৰং অত্থে ৰিত্থারিতে, দেসনং উত্তানিকাতি মঞ্ঞন্তা অৰজানন্তি, মযম্পি কথেন্তা এৰমেৰ কথেয্যামাতি ৰত্তারো ভৰন্তি. তেন নেসং ভগৰা যথা ন সক্কোন্তি সল্লক্খেতুং, এৰং সংখিত্তেনেৰ তাৰ পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি. ততো সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তেহি ৰিত্থারদেসনং যাচিতো ৰিত্থারেন দেসেতুং, তেন হি গহপতযোতিআদিমাহ. তত্থ তেন হীতি কারণত্থে নিপাতো. যস্মা মং তুম্হে যাচথ, তস্মাতি অত্থো.
৪৪০. তিৰিধন্তি তীহি কোট্ঠাসেহি. কাযেনাতি কাযদ্ৰারেন. অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাতি অধম্মচরিযসঙ্খাতা ৰিসমচরিযা. অযং পনেত্থ পদত্থো, অধম্মস্স চরিযা অধম্মচরিযা, অধম্মকরণন্তি অত্থো. ৰিসমা চরিযা, ৰিসমস্স ৰা কম্মস্স চরিযাতি ৰিসমচরিযা. অধম্মচরিযা চ সা ৰিসমচরিযা চাতি অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা. এতেনুপাযেন সব্বেসু কণ্হসুক্কপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. লুদ্দোতি কক্খল়ো. দারুণোতি সাহসিকো. লোহিতপাণীতি পরং জীৰিতা ৰোরোপেন্তস্স পাণী লোহিতেন লিপ্পন্তি. সচেপি ন লিপ্পন্তি, তথাৰিধো লোহিতপাণীত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. হতপ্পহতে নিৰিট্ঠোতি হতে চ পরস্স পহারদানে ¶ , পহতে চ পরমারণে নিৰিট্ঠো. অদযাপন্নোতি নিক্করুণতং আপন্নো.
যং তং পরস্সাতি যং তং পরস্স সন্তকং. পরৰিত্তূপকরণন্তি তস্সেৰ পরস্স ৰিত্তূপকরণং তুট্ঠিজননং ¶ পরিক্খারভণ্ডকং. গামগতং ৰাতি অন্তোগামে ৰা ঠপিতং. অরঞ্ঞগতং ৰাতি অরঞ্ঞে রুক্খগ্গপব্বতমত্থকাদীসু ৰা ঠপিতং. অদিন্নন্তি তেহি পরেহি কাযেন ৰা ৰাচায ৰা অদিন্নং. থেয্যসঙ্খাতন্তি এত্থ থেনোতি চোরো. থেনস্স ভাৰো থেয্যং, অৰহরণচিত্তস্সেতং অধিৰচনং. সঙ্খা সঙ্খাতন্তি অত্থতো একং, কোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচনং, ‘‘সঞ্ঞানিদানা হি পপঞ্চসঙ্খা’’তিআদীসু ৰিয. থেয্যঞ্চ তং সঙ্খাতঞ্চাতি থেয্যসঙ্খাতং, থেয্যচিত্তসঙ্খাতো একো চিত্তকোট্ঠাসোতি অত্থো ¶ . করণত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং, তস্মা থেয্যসঙ্খাতেনাতি অত্থতো দট্ঠব্বং.
মাতুরক্খিতাতিআদীসু যং পিতরি নট্ঠে ৰা মতে ৰা ঘাসচ্ছাদনাদীহি পটিজগ্গমানা, ৰযপত্তং কুলঘরে দস্সামীতি মাতা রক্খতি, অযং মাতুরক্খিতা নাম. এতেনুপাযেন পিতুরক্খিতাদযোপি ৰেদিতব্বা. সভাগকুলানি পন কুচ্ছিগতেসুপি গব্ভেসু কতিকং করোন্তি – ‘‘সচে ময্হং পুত্তো হোতি, তুয্হং ধীতা, অঞ্ঞত্থ গন্তুং ন লভিস্সতি, ময্হং পুত্তস্সেৰ হোতূ’’তি. এৰং গব্ভেপি পরিগ্গহিতা সস্সামিকা নাম. ‘‘যো ইত্থন্নামং ইত্থিং গচ্ছতি, তস্স এত্তকো দণ্ডো’’তি এৰং গামং ৰা গেহং ৰা ৰীথিং ৰা উদ্দিস্স ঠপিতদণ্ডা, পন সপরিদণ্ডা নাম. অন্তমসো মালাগুণপরিক্খিত্তাপীতি যা সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন, ‘‘এসা মে ভরিযা ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞায তস্সা উপরি কেনচি মালাগুণং খিপন্তেন মালাগুণমত্তেনাপি পরিক্খিত্তা হোতি. তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতীতি এৰরূপাসু ইত্থীসু সম্মাদিট্ঠিসুত্তে ৰুত্তমিচ্ছাচারলক্খণৰসেন ৰীতিক্কমং কত্তা হোতি.
সভাগতোতি সভাযং ঠিতো. পরিসাগতোতি পরিসাযং ঠিতো. ঞাতিমজ্ঝগতোতি দাযাদানং মজ্ঝে ঠিতো. পূগমজ্ঝগতোতি সেনীনং মজ্ঝে ঠিতো. রাজকুলমজ্ঝগতোতি রাজকুলস্স মজ্ঝে মহাৰিনিচ্ছযে ঠিতো ¶ . অভিনীতোতি পুচ্ছনত্থায নীতো. সক্খিপুট্ঠোতি সক্খিং কত্ৰা পুচ্ছিতো. এহম্ভো পুরিসাতি আলপনমেতং. অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰাতি অত্তনো ৰা পরস্স ৰা হত্থপাদাদিহেতু ৰা ধনহেতু ৰা. আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰাতি এত্থ আমিসন্তি লাভো অধিপ্পেতো. কিঞ্চিক্খন্তি যং ৰা তং ৰা অপ্পমত্তকং. অন্তমসো তিত্তিরৰট্টকসপ্পিপিণ্ডনৰনীতপিণ্ডাদিমত্তকস্সপি লঞ্জস্স হেতূতি অত্থো. সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতীতি জানন্তোযেৰ মুসাৰাদং কত্তা হোতি.
ইমেসং ¶ ভেদাযাতি যেসং ইতোতি ৰুত্তানং সন্তিকে সুতং হোতি, তেসং ভেদায. অমূসং ভেদাযাতি যেসং অমুত্রাতি ৰুত্তানং সন্তিকে সুতং হোতি, তেসং ভেদায. ইতি সমগ্গানং ৰা ভেদকাতি এৰং সমগ্গানং ৰা দ্ৰিন্নং সহাযকানং ভেদং ¶ কত্তা. ভিন্নানং ৰা অনুপ্পদাতাতি সুট্ঠু কতং তযা, তং পজহন্তেন কতিপাহেনেৰ তে মহন্তং অনত্থং করেয্যাতি এৰং ভিন্নানং পুন অসংসন্দনায অনুপ্পদাতা উপত্থম্ভেতা কারণং দস্সেতাতি অত্থো. ৰগ্গো আরামো অভিরতিট্ঠানমস্সাতি ৰগ্গারামো. ৰগ্গরতোতি ৰগ্গেসু রতো. ৰগ্গে দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা নন্দতীতি ৰগ্গনন্দী. ৰগ্গকরণিং ৰাচন্তি যা ৰাচা সমগ্গেপি সত্তে ৰগ্গে করোতি ভিন্দতি, তং কলহকারণং ৰাচং ভাসিতা হোতি.
অণ্ডকাতি যথা সদোসে রুক্খে অণ্ডকানি উট্ঠহন্তি, এৰং সদোসতায খুংসনাৰম্ভনাদিৰচনেহি অণ্ডকা জাতা. কক্কসাতি পূতিকা. যথা নাম পূতিকরুক্খো কক্কসো হোতি পগ্ঘরিতচুণ্ণো, এৰং কক্কসা হোতি, সোতং ঘংসমানা ৰিয পৰিসতি. তেন ৰুত্তং ‘‘কক্কসা’’তি. পরকটুকাতি পরেসং কটুকা অমনাপা দোসজননী. পরাভিসজ্জনীতি কুটিলকণ্টকসাখা ৰিয মম্মেসু ৰিজ্ঝিত্ৰা পরেসং অভিসজ্জনী গন্তুকামানম্পি গন্তুং অদত্ৰা লগ্গনকারী. কোধসামন্তাতি কোধস্স আসন্না. অসমাধিসংৰত্তনিকাতি অপ্পনাসমাধিস্স ৰা উপচারসমাধিস্স ৰা অসংৰত্তনিকা. ইতি সব্বানেৰ তানি সদোসৰাচায ৰেৰচনানি.
অকালৰাদীতি অকালেন ৰত্তা. অভূতৰাদীতি যং নত্থি, তস্স ৰত্তা. অনত্থৰাদীতি অকারণনিস্সিতং ৰত্তা. অধম্মৰাদীতি অসভাৰং ৰত্তা ¶ . অৰিনযৰাদীতি অসংৰরৰিনযপটিসংযুত্তস্স ৰত্তা. অনিধানৰতি ৰাচন্তি হদযমঞ্জূসাযং নিধেতুং অযুত্তং ৰাচং ভাসিতা হোতি. অকালেনাতি ৰত্তব্বকালস্স পুব্বে ৰা পচ্ছা ৰা অযুত্তকালে ৰত্তা হোতি. অনপদেসন্তি সুত্তাপদেসৰিরহিতং. অপরিযন্তৰতিন্তি অপরিচ্ছেদং, সুত্তং ৰা জাতকং ৰা নিক্খিপিত্ৰা তস্স উপলব্ভং ৰা উপমং ৰা ৰত্থুং ৰা আহরিত্ৰা বাহিরকথংযেৰ কথেতি. নিক্খিত্তং নিক্খিত্তমেৰ হোতি. ‘‘সুত্তং নু খো কথেতি জাতকং নু খো, নস্স অন্তং ৰা কোটিং ৰা পস্সামা’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. যথা ৰটরুক্খসাখানং গতগতট্ঠানে পারোহা ওতরন্তি, ওতিণ্ণোতিণ্ণট্ঠানে সম্পজ্জিত্ৰা পুন ৰড্ঢন্তিযেৰ ¶ . এৰং অড্ঢযোজনম্পি যোজনম্পি ¶ গচ্ছন্তিযেৰ, গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে পন মূলরুক্খো ৰিনস্সতি, পৰেণিজাতকাৰ তিট্ঠন্তি. এৰমযম্পি নিগ্রোধধম্মকথিকো নাম হোতি; নিক্খিত্তং নিক্খিত্তমত্তমেৰ কত্ৰা পস্সেনেৰ পরিহরন্তো গচ্ছতি. যো পন বহুম্পি ভণন্তো এতদত্থমিদং ৰুত্তন্তি আহরিত্ৰা জানাপেতুং সক্কোতি, তস্স কথেতুং ৰট্টতি. অনত্থসংহিতন্তি ন অত্থনিস্সিতং.
অভিজ্ঝাতা হোতীতি অভিজ্ঝায ওলোকেতা হোতি. অহো ৰতাতি পত্থনত্থে নিপাতো. অভিজ্ঝায ওলোকিতমত্তকেন চেত্থ কম্মপথভেদো ন হোতি. যদা পন, ‘‘অহো ৰতিদং মম সন্তকং অস্স, অহমেত্থ ৰসং ৰত্তেয্য’’ন্তি অত্তনো পরিণামেতি, তদা কম্মপথভেদো হোতি, অযমিধ অধিপ্পেতো.
ব্যাপন্নচিত্তোতি ৰিপন্নচিত্তো পূতিভূতচিত্তো. পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পোতি দোসেন দুট্ঠচিত্তসঙ্কপ্পো. হঞ্ঞন্তূতি ঘাতিযন্তূ. ৰজ্ঝন্তূতি ৰধং পাপুণন্তু. মা ৰা অহেসুন্তি কিঞ্চিপি মা অহেসুং. ইধাপি কোপমত্তকেন কম্মপথভেদো ন হোতি. হঞ্ঞন্তূতিআদিচিন্তনেনেৰ হোতি, তস্মা এৰং ৰুত্তং.
মিচ্ছাদিট্ঠিকোতি অকুসলদস্সনো. ৰিপরীতদস্সনোতি ৰিপল্লত্থদস্সনো. নত্থি দিন্নন্তি দিন্নস্স ফলাভাৰং সন্ধায ৰদতি. যিট্ঠং ৰুচ্চতি মহাযাগো. হুতন্তি পহেণকসক্কারো অধিপ্পেতো, তম্পি উভযং ফলাভাৰমেৰ ¶ সন্ধায পটিক্খিপতি. সুকতদুক্কটানন্তি সুকতদুক্কটানং, কুসলাকুসলানন্তি অত্থো. ফলং ৰিপাকোতি যং ফলন্তি ৰা ৰিপাকোতি ৰা ৰুচ্চতি, তং নত্থীতি ৰদতি. নত্থি অযং লোকোতি পরলোকে ঠিতস্স অযং লোকো নত্থি. নত্থি পরো লোকোতি ইধ লোকে ঠিতস্সপি পরলোকো নত্থি, সব্বে তত্থ তত্থেৰ উচ্ছিজ্জন্তীতি দস্সেতি. নত্থি মাতা নত্থি পিতাতি তেসু সম্মাপটিপত্তিমিচ্ছাপটিপত্তীনং ফলাভাৰৰসেন ৰদতি. নত্থি সত্তা ওপপাতিকাতি চৰিত্ৰা উপপজ্জনকসত্তা নাম নত্থীতি ৰদতি. সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং অভিৰিসিট্ঠায পঞ্ঞায সযং পচ্চক্খং কত্ৰা পৰেদেন্তি, তে নত্থীতি সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং অভাৰং ¶ দীপেতি, এত্তাৰতা দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি কথিতা হোতি.
৪৪১. পাণাতিপাতং ¶ পহাযাতিআদযো সত্ত কম্মপথা চূল়হত্থিপদে ৰিত্থারিতা. অনভিজ্ঝাদযো উত্তানত্থাযেৰ.
৪৪২. সহব্যতং উপপজ্জেয্যন্তি সহভাৰং উপগচ্ছেয্যং. ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানন্তি পঠমজ্ঝানভূমিদেৰানং. আভানং দেৰানন্তি আভা নাম ৰিসুং নত্থি, পরিত্তাভঅপ্পমাণাভআভস্সরানমেতং অধিৰচনং. পরিত্তাভানন্তিআদি পন একতো অগ্গহেত্ৰা তেসংযেৰ ভেদতো গহণং. পরিত্তসুভানন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. ইতি ভগৰা আসৰক্খযং দস্সেত্ৰা অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠপেসি.
ইধ ঠত্ৰা পন দেৰলোকা সমানেতব্বা. তিস্সন্নং তাৰ ঝানভূমীনং ৰসেন নৰ ব্রহ্মলোকা, পঞ্চ সুদ্ধাৰাসা চতূহি আরূপেহি সদ্ধিং নৰাতি অট্ঠারস, ৰেহপ্ফলেহি সদ্ধিং একূনৰীসতি, তে অসঞ্ঞং পক্খিপিত্ৰা ৰীসতি ব্রহ্মলোকা হোন্তি, এৰং ছহি কামাৰচরেহি সদ্ধিং ছব্বীসতি দেৰলোকা নাম. তেসং সব্বেসম্পি ভগৰতা দসকুসলকম্মপথেহি নিব্বত্তি দস্সিতা.
তত্থ ছসু তাৰ কামাৰচরেসু তিণ্ণং সুচরিতানং ৰিপাকেনেৰ নিব্বত্তি হোতি. উপরিদেৰলোকানং পন ইমে কম্মপথা উপনিস্সযৰসেন কথিতা ¶ . দস কুসলকম্মপথা হি সীলং, সীলৰতো চ কসিণপরিকম্মং ইজ্ঝতীতি. সীলে পতিট্ঠায কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা পঠমজ্ঝানভূমিযং নিব্বত্ততি; দুতিযাদীনি ভাৰেত্ৰা দুতিযজ্ঝানভূমিআদীসু নিব্বত্ততি; রূপাৰচরজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠিতো পঞ্চসু সুদ্ধাৰাসেসু নিব্বত্ততি; রূপাৰচরজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা অরূপাৰচরসমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা চতূসু অরূপেসু নিব্বত্ততি; রূপারূপজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. অসঞ্ঞভৰো পন বাহিরকানং তাপসপরিব্বাজকানং আচিণ্ণোতি ইধ ন নিদ্দিট্ঠো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
সালেয্যকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. ৰেরঞ্জকসুত্তৰণ্ণনা
৪৪৪. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি ৰেরঞ্জকসুত্তং. তত্থ ৰেরঞ্জকাতি ৰেরঞ্জৰাসিনো. কেনচিদেৰ করণীযেনাতি কেনচিদেৰ অনিযমিতকিচ্চেন. সেসং সব্বং পুরিমসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. কেৰলঞ্হি ইধ অধম্মচারী ৰিসমচারীতি এৰং পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা কতা. পুরিমসুত্তে ধম্মাধিট্ঠানাতি অযং ৰিসেসো. সেসং তাদিসমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰেরঞ্জকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. মহাৰেদল্লসুত্তৰণ্ণনা
৪৪৯. এৰং ¶ মে সুতন্তি মহাৰেদল্লসুত্তং. তত্থ আযস্মাতি সগারৰসপ্পতিস্সৰচনমেতং. মহাকোট্ঠিকোতি তস্স থেরস্স নামং. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতো. দুপ্পঞ্ঞো দুপ্পঞ্ঞোতি এত্থ পঞ্ঞায দুট্ঠং নাম নত্থি, অপ্পঞ্ঞো নিপ্পঞ্ঞোতি অত্থো. কিত্তাৰতা নু খোতি কারণপরিচ্ছেদপুচ্ছা, কিত্তকেন নু খো এৰং ৰুচ্চতীতি ¶ অত্থো. পুচ্ছা চ নামেসা অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা, অনুমতিপুচ্ছা, কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি পঞ্চৰিধা হোতি. তাসমিদং নানাকরণং –
কতমা অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং, তস্স ঞাণায দস্সনায তুলনায তীরণায ৰিভূতায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি. অযং অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা.
কতমা দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং, অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি. অযং দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা.
কতমা ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্দো হোতি ৰিমতিপক্খন্দো, দ্ৰেল়্হকজাতো, ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি, সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায ¶ পঞ্হং পুচ্ছতি. অযং ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা (মহানি. ১৫০; চূল়নি. পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ১২).
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰাতি? অনিচ্চং, ভন্তে’’তি (মহাৰ. ২১) এৰরূপা অনুমতিং গহেত্ৰা ধম্মদেসনাকালে পুচ্ছা অনুমতিপুচ্ছা নাম.
‘‘চত্তারোমে ¶ , ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা, কতমে চত্তারো’’তি (সং. নি. ৫.৩৯০) এৰরূপা ভিক্খুসঙ্ঘং সযমেৰ পুচ্ছিত্ৰা সযমেৰ ৰিস্সজ্জেতুকামস্স পুচ্ছা কথেতুকম্যতাপুচ্ছা নাম. তাসু ইধ দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা অধিপ্পেতা.
থেরো হি অত্তনো দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা সযমেৰ পঞ্হং সমুট্ঠপেত্ৰা সযং ৰিনিচ্ছিনন্তো ইদং সুত্তং আদিতো পট্ঠায মত্থকং পাপেসি. একচ্চো হি পঞ্হং সমুট্ঠাপেতুংযেৰ সক্কোতি ন নিচ্ছেতুং; একচ্চো নিচ্ছেতুং সক্কোতি ন সমুট্ঠাপেতুং; একচ্চো উভযম্পি ন সক্কোতি; একচ্চো উভযম্পি সক্কোতি. তেসু থেরো উভযম্পি সক্কোতিযেৰ. কস্মা? মহাপঞ্ঞতায. মহাপঞ্ঞং নিস্সায হি ইমস্মিং সাসনে সারিপুত্তত্থেরো, মহাকচ্চানত্থেরো, পুণ্ণত্থেরো, কুমারকস্সপত্থেরো, আনন্দত্থেরো, অযমেৰ আযস্মাতি সম্বহুলা থেরা ৰিসেসট্ঠানং অধিগতা. ন হি সক্কা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতেন ভিক্খুনা ¶ সাৰকপারমীঞাণস্স মত্থকং পাপুণিতুং, মহাপঞ্ঞেন পন সক্কাতি মহাপঞ্ঞতায সারিপুত্তত্থেরো তং ঠানং অধিগতো. পঞ্ঞায হি থেরেন সদিসো নত্থি. তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৮৯).
তথা ন সক্কা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতেন ভিক্খুনা ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা সমানেত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেতুং, মহাপঞ্ঞেন পন সক্কাতি মহাপঞ্ঞতায মহাকচ্চানত্থেরো তত্থ পটিবলো জাতো, তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং যদিদং মহাকচ্চানো’’তি (অ. নি. ১.১৯৭).
তথা ¶ ন সক্কা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতেন ভিক্খুনা ধম্মকথং কথেন্তেন দস কথাৰত্থূনি আহরিত্ৰা সত্ত ৰিসুদ্ধিযো ৰিভজন্তেন ধম্মকথং কথেতুং, মহাপঞ্ঞেন পন সক্কাতি মহাপঞ্ঞতায পুণ্ণত্থেরো চতুপরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা নিসিন্নো লীল়াযন্তো পুণ্ণচন্দো ৰিয ধম্মং কথেসি. তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ¶ ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধম্মকথিকানং যদিদং পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৯৬).
তথা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতো ভিক্খু ধম্মং কথেন্তো ইতো ৰা এত্তো ৰা অনুক্কমিত্ৰা যট্ঠিকোটিং গহেত্ৰা অন্ধো ৰিয, একপদিকং দণ্ডকসেতুং আরুল়্হো ৰিয চ গচ্ছতি. মহাপঞ্ঞো পন চতুপ্পদিকং গাথং নিক্খিপিত্ৰা উপমা চ কারণানি চ আহরিত্ৰা তেপিটকং বুদ্ধৰচনং গহেত্ৰা হেট্ঠুপরিযং করোন্তো কথেসি. মহাপঞ্ঞতায পন কুমারকস্সপত্থেরো চতুপ্পদিকং গাথং নিক্খিপিত্ৰা উপমা চ কারণানি চ আহরিত্ৰা তেহি সদ্ধিং যোজেন্তো জাতস্সরে পঞ্চৰণ্ণানি কুসুমানি ফুল্লাপেন্তো ৰিয সিনেরুমত্থকে ৰট্টিসহস্সং তেলপদীপং জালেন্তো ৰিয তেপিটকং বুদ্ধৰচনং হেট্ঠুপরিযং করোন্তো ¶ কথেসি. তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং চিত্তকথিকানং যদিদং কুমারকস্সপো’’তি (অ. নি. ১.২১৭).
তথা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতো ভিক্খু চতূহি মাসেহি চতুপ্পদিকম্পি গাথং গহেতুং ন সক্কোতি. মহাপঞ্ঞো পন একপদে ঠত্ৰা পদসতম্পি পদসহস্সম্পি গণ্হাতি. আনন্দত্থেরো পন মহাপঞ্ঞতায একপদুদ্ধারে ঠত্ৰা সকিংযেৰ সুত্ৰা পুন অপুচ্ছন্তো সট্ঠি পদসহস্সানি পন্নরস গাথাসহস্সানি ৰল্লিযা পুপ্ফানি আকড্ঢিত্ৰা গণ্হন্তো ৰিয একপ্পহারেনেৰ গণ্হাতি. গহিতগহিতং পাসাণে খতলেখা ৰিয, সুৰণ্ণঘটে পক্খিত্তসীহৰসা ৰিয চ গহিতাকারেনেৰ তিট্ঠতি. তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং গতিমন্তানং যদিদং আনন্দো ¶ , সতিমন্তানং, ধিতিমন্তানং, বহুস্সুতানং, উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯-২২৩).
ন হি সক্কা যায ৰা তায ৰা অপ্পমত্তিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতেন ভিক্খুনা চতুপটিসম্ভিদাপভেদস্স মত্থকং পাপুণিতুং. মহাপঞ্ঞেন পন সক্কাতি মহাপঞ্ঞতায মহাকোট্ঠিতত্থেরো অধিগমপরিপুচ্ছাসৰনপুব্বযোগানং ৰসেন অনন্তনযুস্সদং পটিসম্ভিদাপভেদং পত্তো. তেনেৰ নং ভগৰা এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং পটিসম্ভিদাপত্তানং যদিদং মহাকোট্ঠিতো’’তি (অ. নি. ১.২১৮).
ইতি ¶ থেরো মহাপঞ্ঞতায পঞ্হং সমুট্ঠাপেতুম্পি নিচ্ছেতুম্পীতি উভযম্পি সক্কোতি. সো দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা সযমেৰ সব্বপঞ্হে সমুট্ঠপেত্ৰা সযং ৰিনিচ্ছিনন্তো ইদং সুত্তং আদিতো পট্ঠায মত্থকং পাপেত্ৰা, ‘‘সোভনা ৰত অযং ধম্মদেসনা, জেট্ঠভাতিকেন নং ধম্মসেনাপতিনা সদ্ধিং সংসন্দিস্সামি, ততো অযং দ্ৰিন্নম্পি অম্হাকং একমতিযা একজ্ঝাসযেন চ ঠপিতা অতিগরুকা ভৰিস্সতি পাসাণচ্ছত্তসদিসা, চতুরোঘনিত্থরণত্থিকানং তিত্থে ঠপিতনাৰা ৰিয, মগ্গগমনত্থিকানং সহস্সযুত্তআজঞ্ঞরথো ৰিয বহুপকারা ভৰিস্সতী’’তি দিট্ঠসংসন্দনত্থং পঞ্হং পুচ্ছি. তেন ৰুত্তং – ‘‘তাসু ইধ দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা অধিপ্পেতা’’তি.
নপ্পজানাতীতি ¶ এত্থ যস্মা নপ্পজানাতি, তস্মা দুপ্পঞ্ঞোতি ৰুচ্চতীতি অযমত্থো. এস নযো সব্বত্থ. ইদং দুক্খন্তি নপ্পজানাতীতি ইদং দুক্খং, এত্তকং দুক্খং, ইতো উদ্ধং নত্থীতি দুক্খসচ্চং যাথাৰসরসলক্খণতো ন পজানাতি. অযং দুক্খসমুদযোতি ইতো দুক্খং সমুদেতীতি পৰত্তিদুক্খপভাৰিকা তণ্হা সমুদযসচ্চন্তি যাথাৰসরসলক্খণতো ন পজানাতি. অযং দুক্খনিরোধোতি ইদং দুক্খং অযং দুক্খসমুদযো চ ইদং নাম ঠানং পত্ৰা নিরুজ্ঝতীতি উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিব্বানং নিরোধসচ্চন্তি যাথাৰসরসলক্খণতো ন পজানাতি. অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি অযং পটিপদা দুক্খনিরোধং গচ্ছতীতি মগ্গসচ্চং যাথাৰসরসলক্খণতো ন পজানাতীতি. অনন্তরৰারেপি ¶ ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. সঙ্খেপতো পনেত্থ চতুসচ্চকম্মট্ঠানিকো পুগ্গলো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.
অযঞ্হি আচরিযসন্তিকে চত্তারি সচ্চানি সৰনতো উগ্গণ্হাতি. ঠপেত্ৰা তণ্হং তেভূমকা ধম্মা দুক্খসচ্চং, তণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিব্বানং নিরোধসচ্চং, দুক্খসচ্চং পরিজানন্তো সমুদযসচ্চং পজহন্তো নিরোধপাপনো মগ্গো মগ্গসচ্চন্তি এৰং উগ্গহেত্ৰা অভিনিৰিসতি. তত্থ পুরিমানি দ্ৰে সচ্চানি ৰট্টং, পচ্ছিমানি ৰিৰট্টং, ৰট্টে অভিনিৰেসো হোতি, নো ৰিৰট্টে, তস্মা অযং অভিনিৰিসমানো দুক্খসচ্চে অভিনিৰিসতি.
দুক্খসচ্চং নাম রূপাদযো পঞ্চক্খন্ধাতি ৰৰত্থপেত্ৰা ধাতুকম্মট্ঠানৰসেন ওতরিত্ৰা, ‘‘চত্তারি মহাভূতানি চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং রূপ’’ন্তি ৰৰত্থপেতি. তদারম্মণা ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং নামন্তি এৰং যমকতালক্খন্ধং ভিন্দন্তো ৰিয ‘‘দ্ৰেৰ ইমে ধম্মা ¶ নামরূপ’’ন্তি ৰৰত্থপেতি. তং পনেতং ন অহেতুকং সহেতুকং সপ্পচ্চযং, কো চস্স পচ্চযো অৰিজ্জাদযো ধম্মাতি এৰং পচ্চযে চেৰ পচ্চযুপ্পন্নধম্মে চ ৰৰত্থপেত্ৰা ‘‘সব্বেপি ধম্মা হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চা’’তি অনিচ্চলক্খণং আরোপেতি, ততো উদযৰযপ্পটিপীল়নাকারেন দুক্খা, অৰসৰত্তনাকারেন অনত্তাতি তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ৰিপস্সনাপটিপাটিযা সম্মসন্তো লোকুত্তরমগ্গং পাপুণাতি.
মগ্গক্খণে ¶ চত্তারি সচ্চানি একপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি, একাভিসমযেন অভিসমেতি. দুক্খং পরিঞ্ঞাপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি. সমুদযং পহানপটিৰেধেন, নিরোধং সচ্ছিকিরিযাপটিৰেধেন, মগ্গং ভাৰনাপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি. দুক্খং পরিঞ্ঞাভিসমযেন অভিসমেতি, সমুদযং পহানাভিসমযেন, নিরোধং সচ্ছিকিরিযাভিসমযেন, মগ্গং ভাৰনাভিসমযেন অভিসমেতি. সো তীণি সচ্চানি কিচ্চতো পটিৰিজ্ঝতি, নিরোধং আরম্মণতো. তস্মিঞ্চস্স খণে অহং দুক্খং পরিজানামি, সমুদযং পজহামি, নিরোধং সচ্ছিকরোমি, মগ্গং ভাৰেমীতি আভোগসমন্নাহারমনসিকারপচ্চৰেক্খণা নত্থি. এতস্স পন পরিগ্গণ্হন্তস্সেৰ মগ্গো ¶ তীসু সচ্চেসু পরিঞ্ঞাদিকিচ্চং সাধেন্তোৰ নিরোধং আরম্মণতো পটিৰিজ্ঝতীতি.
তস্মা পঞ্ঞৰাতি ৰুচ্চতীতি এত্থ হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নো, উপরিমকোটিযা খীণাসৰো পঞ্ঞৰাতি নিদ্দিট্ঠো. যো পন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং পাল়িতো চ অত্থতো চ অনুসন্ধিতো চ পুব্বাপরতো চ উগ্গহেত্ৰা হেট্ঠুপরিযং করোন্তো ৰিচরতি, অনিচ্চদুক্খানত্তৰসেন পরিগ্গহমত্তম্পি নত্থি, অযং পঞ্ঞৰা নাম, দুপ্পঞ্ঞো নামাতি? ৰিঞ্ঞাণচরিতো নামেস, পঞ্ঞৰাতি ন ৰত্তব্বো. অথ যো তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ৰিপস্সনাপটিপাটিযা সম্মসন্তো অজ্জ অজ্জেৰ অরহত্তন্তি চরতি, অযং পঞ্ঞৰা নাম, দুপ্পঞ্ঞো নামাতি? ভজাপিযমানো পঞ্ঞৰাপক্খং ভজতি. সুত্তে পন পটিৰেধোৰ কথিতো.
ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণন্তি ইধ কিং পুচ্ছতি? যেন ৰিঞ্ঞাণেন সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা এস পঞ্ঞৰা নাম জাতো, তস্স আগমনৰিপস্সনা ৰিঞ্ঞাণং কম্মকারকচিত্তং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. সুখন্তিপি ৰিজানাতীতি সুখৰেদনম্পি ৰিজানাতি. উপরিপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. ইমিনা ¶ থেরো ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো সুখং ৰেদনং ৰেদযামীতি পজানাতী’’তিআদিনা (ম. নি. ১.১১৩; দী. নি. ২.৩৮০) নযেন আগতৰেদনাৰসেন অরূপকম্মট্ঠানং কথেসি. তস্সত্থো সতিপট্ঠানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
সংসট্ঠাতি ¶ একুপ্পাদাদিলক্খণেন সংযোগট্ঠেন সংসট্ঠা, উদাহু ৰিসংসট্ঠাতি পুচ্ছতি. এত্থ চ থেরো মগ্গপঞ্ঞঞ্চ ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণঞ্চাতি ইমে দ্ৰে লোকিযলোকুত্তরধম্মে মিস্সেত্ৰা ভূমন্তরং ভিন্দিত্ৰা সমযং অজানন্তো ৰিয পুচ্ছতীতি ন ৰেদিতব্বো. মগ্গপঞ্ঞায পন মগ্গৰিঞ্ঞাণেন, ৰিপস্সনাপঞ্ঞায চ ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণেনেৰ সদ্ধিং সংসট্ঠভাৰং পুচ্ছতীতি ৰেদিতব্বো. থেরোপিস্স তমেৰত্থং ৰিস্সজ্জেন্তো ইমে ধম্মা সংসট্ঠাতিআদিমাহ. তত্থ ন চ লব্ভা ইমেসং ধম্মানন্তি ইমেসং লোকিযমগ্গক্খণেপি লোকুত্তরমগ্গক্খণেপি একতো উপ্পন্নানং দ্ৰিন্নং ধম্মানং. ৰিনিব্ভুজিত্ৰা ৰিনিব্ভুজিত্ৰাতি ৰিসুং ৰিসুং কত্ৰা ৰিনিৰট্টেত্ৰা, আরম্মণতো ৰা ৰত্থুতো ৰা উপ্পাদতো ৰা নিরোধতো ৰা নানাকরণং ¶ দস্সেতুং ন সক্কাতি অত্থো. তেসং তেসং পন ধম্মানং ৰিসযো নাম অত্থি. লোকিযধম্মং পত্ৰা হি চিত্তং জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, লোকুত্তরং পত্ৰা পঞ্ঞা.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি হি লোকিযধম্মং পুচ্ছন্তো, ‘‘ভিক্খু, ত্ৰং কতমং পঞ্ঞং অধিগতো, কিং পঠমমগ্গপঞ্ঞং, উদাহু দুতিয ততিয চতুত্থ মগ্গপঞ্ঞ’’ন্তি ন এৰং পুচ্ছতি. কিং ফস্সো ত্ৰং, ভিক্খু, কিং ৰেদনো, কিং সঞ্ঞো, কিং চেতনোতি ন চ পুচ্ছতি, চিত্তৰসেন পন, ‘‘কিঞ্চিত্তো ত্ৰং, ভিক্খূ’’তি (পারা. ১৩৫) পুচ্ছতি. কুসলাকুসলং পঞ্ঞপেন্তোপি ‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা’’তি (ধ. প. ১, ২) চ, ‘‘কতমে ধম্মা কুসলা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতী’’তি (ধ. স. ১) চ এৰং চিত্তৰসেনেৰ পঞ্ঞাপেতি. লোকুত্তরং পুচ্ছন্তো পন কিং ফস্সো ত্ৰং ভিক্খু, কিং ৰেদনো, কিং সঞ্ঞো, কিং চেতনোতি ন পুচ্ছতি. কতমা তে, ভিক্খু, পঞ্ঞা অধিগতা, কিং পঠমমগ্গপঞ্ঞা, উদাহু দুতিযততিযচতুত্থমগ্গপঞ্ঞাতি এৰং পঞ্ঞাৰসেনেৰ পুচ্ছতি.
ইন্দ্রিযসংযুত্তেপি ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধিন্দ্রিযং ৰীরিযিন্দ্রিযং সতিন্দ্রিযং সমাধিন্দ্রিযং পঞ্ঞিন্দ্রিযং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, সদ্ধিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং? চতূসু ¶ সোতাপত্তিযঙ্গেসু এত্থ সদ্ধিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, ৰীরিযিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং? চতূসু সম্মপ্পধানেসু এত্থ ৰীরিযিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, সতিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং? চতূসু সতিপট্ঠানেসু এত্থ সতিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, সমাধিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং? চতূসু ঝানেসু এত্থ সমাধিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং? চতূসু অরিযসচ্চেসু এত্থ পঞ্ঞিন্দ্রিযং ¶ দট্ঠব্ব’’ন্তি (সং. নি. ৫.৪৭৮). এৰং সৰিসযস্মিংযেৰ লোকিযলোকুত্তরা ধম্মা কথিতা.
যথা হি চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা রাজাতি রাজপঞ্চমেসু সহাযেসু নক্খত্তং কীল়িস্সামাতি ৰীথিং ওতিণ্ণেসু একস্স সেট্ঠিপুত্তস্স গেহং গতকালে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ, ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি ¶ দেথা’’তি গেহে ৰিচারেতি. দুতিযস্স ততিযস্স চতুত্থস্স গেহং গতকালে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ, ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি দেথা’’তি গেহে ৰিচারেতি. অথ সব্বপচ্ছা রঞ্ঞো গেহং গতকালে কিঞ্চাপি রাজা সব্বত্থ ইস্সরোৰ, ইমস্মিং পন কালে অত্তনো গেহেযেৰ, ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি দেথা’’তি ৰিচারেতি. এৰমেৰং খো সদ্ধাপঞ্চমকেসু ইন্দ্রিযেসু তেসু সহাযেসু একতো ৰীথিং ওতরন্তেসু ৰিয একারম্মণে উপ্পজ্জমানেসুপি যথা পঠমস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সোতাপত্তিযঙ্গানি পত্ৰা অধিমোক্খলক্খণং সদ্ধিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা দুতিযস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সম্মপ্পধানানি পত্ৰা পগ্গহণলক্খণং ৰীরিযিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা ততিযস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সতিপট্ঠানানি পত্ৰা উপট্ঠানলক্খণং সতিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা চতুত্থস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং ঝানৰিমোক্খে পত্ৰা অৰিক্খেপলক্খণং সমাধিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. সব্বপচ্ছা রঞ্ঞো গেহং গতকালে পন যথা ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, রাজাৰ গেহে ৰিচারেতি, এৰমেৰ অরিযসচ্চানি পত্ৰা পজাননলক্খণং পঞ্ঞিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি.
ইতি ¶ পটিসম্ভিদাপত্তানং অগ্গে ঠপিতো মহাকোট্ঠিতত্থেরো লোকিযধম্মং পুচ্ছন্তো চিত্তং জেট্ঠকং চিত্তং পুব্বঙ্গমং কত্ৰা পুচ্ছি; লোকুত্তরধম্মং পুচ্ছন্তো ¶ পঞ্ঞং জেট্ঠকং পঞ্ঞং পুব্বঙ্গমং কত্ৰা পুচ্ছি. ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরোপি তথেৰ ৰিস্সজ্জেসীতি.
যং হাৰুসো, পজানাতীতি যং চতুসচ্চধম্মমিদং দুক্খন্তিআদিনা নযেন মগ্গপঞ্ঞা পজানাতি. তং ৰিজানাতীতি ¶ মগ্গৰিঞ্ঞাণম্পি তথেৰ তং ৰিজানাতি. যং ৰিজানাতীতি যং সঙ্খারগতং অনিচ্চন্তিআদিনা নযেন ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণং ৰিজানাতি. তং পজানাতীতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞাপি তথেৰ তং পজানাতি. তস্মা ইমে ধম্মাতি তেন কারণেন ইমে ধম্মা. সংসট্ঠাতি একুপ্পাদএকনিরোধএকৰত্থুকএকারম্মণতায সংসট্ঠা.
পঞ্ঞা ভাৰেতব্বাতি ইদং মগ্গপঞ্ঞং সন্ধায ৰুত্তং. তংসম্পযুত্তং পন ৰিঞ্ঞাণং তায সদ্ধিং ভাৰেতব্বমেৰ হোতি. ৰিঞ্ঞাণং পরিঞ্ঞেয্যন্তি ইদং ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণং সন্ধায ৰুত্তং. তংসম্পযুত্তা পন পঞ্ঞা তেন সদ্ধিং পরিজানিতব্বাৰ হোতি.
৪৫০. ৰেদনা ৰেদনাতি ইদং কস্মা পুচ্ছতি? ৰেদনালক্খণং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. এৰং সন্তেপি তেভূমিকসম্মসনচারৰেদনাৰ অধিপ্পেতাতি সল্লক্খেতব্বা. সুখম্পি ৰেদেতীতি সুখং আরম্মণং ৰেদেতি অনুভৰতি. পরতো পদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. ‘‘রূপঞ্চ হিদং, মহালি, একন্তদুক্খং অভৰিস্স, দুক্খানুপতিতং দুক্খাৰক্কন্তং অনৰক্কন্তং সুখেন, নযিদং সত্তা রূপস্মিং সারজ্জেয্যুং. যস্মা চ খো, মহালি, রূপং সুখং সুখানুপতিতং সুখাৰক্কন্তং অনৰক্কন্তং দুক্খেন, তস্মা সত্তা রূপস্মিং সারজ্জন্তি, সারাগা সংযুজ্জন্তি, সংযোগা সংকিলিস্সন্তি. ৰেদনা চ হিদং… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণঞ্চ হিদং, মহালি, একন্তদুক্খং অভৰিস্স…পে… সংকিলিস্সন্তী’’তি (সং. নি. ৩.৭০) ইমিনা হি মহালিসুত্তপরিযাযেন ইধ আরম্মণং সুখং দুক্খং অদুক্খমসুখন্তি কথিতং. অপিচ পুরিমং সুখং ৰেদনং আরম্মণং কত্ৰা অপরা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি; পুরিমং দুক্খং ৰেদনং আরম্মণং কত্ৰা অপরা দুক্খা ৰেদনা ৰেদেতি; পুরিমং অদুক্খমসুখং ৰেদনং আরম্মণং কত্ৰা অপরা অদুক্খমসুখা ৰেদনা ৰেদেতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ৰেদনাযেৰ হি ৰেদেতি, ন অঞ্ঞো কোচি ৰেদিতা নাম অত্থীতি ৰুত্তমেতং.
সঞ্ঞা ¶ ¶ সঞ্ঞাতি ইধ কিং পুচ্ছতি? সব্বসঞ্ঞায লক্খণং. কিং সব্বত্থকসঞ্ঞাযাতি? সব্বসঞ্ঞায লক্খণন্তিপি ¶ সব্বত্থকসঞ্ঞায লক্খণন্তিপি একমেৰেতং, এৰং সন্তেপি তেভূমিকসম্মসনচারসঞ্ঞাৰ অধিপ্পেতাতি সল্লক্খেতব্বা. নীলকম্পি সঞ্জানাতীতি নীলপুপ্ফে ৰা ৰত্থে ৰা পরিকম্মং কত্ৰা উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা পাপেন্তো সঞ্জানাতি. ইমস্মিঞ্হি অত্থে পরিকম্মসঞ্ঞাপি উপচারসঞ্ঞাপি অপ্পনাসঞ্ঞাপি ৰট্টতি. নীলে নীলন্তি উপ্পজ্জনকসঞ্ঞাপি ৰট্টতিযেৰ. পীতকাদীসুপি এসেৰ নযো.
যা চাৰুসো, ৰেদনাতি এত্থ ৰেদনা, সঞ্ঞা, ৰিঞ্ঞাণন্তি ইমানি তীণি গহেত্ৰা পঞ্ঞা কস্মা ন গহিতাতি? অসব্বসঙ্গাহিকত্তা. পঞ্ঞায হি গহিতায পঞ্ঞায সম্পযুত্তাৰ ৰেদনাদযো লব্ভন্তি, নো ৰিপ্পযুত্তা. তং পন অগ্গহেত্ৰা ইমেসু গহিতেসু পঞ্ঞায সম্পযুত্তা চ ৰিপ্পযুত্তা চ অন্তমসো দ্ৰে পঞ্চৰিঞ্ঞাণধম্মাপি লব্ভন্তি. যথা হি তযো পুরিসা সুত্তং সুত্তন্তি ৰদেয্যুং, চতুত্থো রতনাৰুতসুত্তন্তি. তেসু পুরিমা তযো তক্কগতম্পি পট্টিৰট্টকাদিগতম্পি যংকিঞ্চি বহুং সুত্তং লভন্তি অন্তমসো মক্কটকসুত্তম্পি. রতনাৰুতসুত্তং পরিযেসন্তো মন্দং লভতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. হেট্ঠতো ৰা পঞ্ঞা ৰিঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সম্পযোগং লভাপিতা ৰিস্সট্ঠত্তাৰ ইধ ন গহিতাতি ৰদন্তি. যং হাৰুসো, ৰেদেতীতি যং আরম্মণং ৰেদনা ৰেদেতি, সঞ্ঞাপি তদেৰ সঞ্জানাতি. যং সঞ্জানাতীতি যং আরম্মণং সঞ্ঞা সঞ্জানাতি, ৰিঞ্ঞাণম্পি তদেৰ ৰিজানাতীতি অত্থো.
ইদানি সঞ্জানাতি ৰিজানাতি পজানাতীতি এত্থ ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. তত্থ উপসগ্গমত্তমেৰ ৰিসেসো. জানাতীতি পদং পন অৰিসেসো. তস্সাপি জাননত্থে ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. সঞ্ঞা হি নীলাদিৰসেন আরম্মণং সঞ্জাননমত্তমেৰ, অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি লক্খণপটিৰেধং পাপেতুং ন সক্কোতি. ৰিঞ্ঞাণং নীলাদিৰসেন আরম্মণঞ্চেৰ সঞ্জানাতি, অনিচ্চাদিলক্খণপটিৰেধঞ্চ পাপেতি, উস্সক্কিত্ৰা পন মগ্গপাতুভাৰং পাপেতুং ন সক্কোতি. পঞ্ঞা নীলাদিৰসেন আরম্মণম্পি ¶ সঞ্জানাতি, অনিচ্চাদিৰসেন ¶ লক্খণপটিৰেধম্পি পাপেতি, উস্সক্কিত্ৰা মগ্গপাতুভাৰং পাপেতুম্পি সক্কোতি.
যথা হি হেরঞ্ঞিকফলকে কহাপণরাসিম্হি কতে অজাতবুদ্ধি দারকো গামিকপুরিসো মহাহেরঞ্ঞিকোতি ¶ তীসু জনেসু ওলোকেত্ৰা ঠিতেসু অজাতবুদ্ধি দারকো কহাপণানং চিত্তৰিচিত্তচতুরস্সমণ্ডলভাৰমেৰ জানাতি, ইদং মনুস্সানং উপভোগপরিভোগং রতনসম্মতন্তি ন জানাতি. গামিকপুরিসো চিত্তাদিভাৰঞ্চেৰ জানাতি, মনুস্সানং উপভোগপরিভোগরতনসম্মতভাৰঞ্চ. ‘‘অযং কূটো অযং ছেকো অযং করতো অযং সণ্হো’’তি পন ন জানাতি. মহাহেরঞ্ঞিকো চিত্তাদিভাৰম্পি রতনসম্মতভাৰম্পি কূটাদিভাৰম্পি জানাতি, জানন্তো চ পন নং রূপং দিস্ৰাপি জানাতি, আকোটিতস্স সদ্দং সুত্ৰাপি, গন্ধং ঘাযিত্ৰাপি, রসং সাযিত্ৰাপি, হত্থেন গরুকলহুকভাৰং উপধারেত্ৰাপি অসুকগামে কতোতিপি জানাতি, অসুকনিগমে অসুকনগরে অসুকপব্বতচ্ছাযায অসুকনদীতীরে কতোতিপি, অসুকাচরিযেন কতোতিপি জানাতি. এৰমেৰং সঞ্ঞা অজাতবুদ্ধিদারকস্স কহাপণদস্সনং ৰিয নীলাদিৰসেন আরম্মণমত্তমেৰ সঞ্জানাতি. ৰিঞ্ঞাণং গামিকপুরিসস্স কহাপণদস্সনং ৰিয নীলাদিৰসেন আরম্মণম্পি সঞ্জানাতি, অনিচ্চাদিৰসেন লক্খণপটিৰেধম্পি পাপেতি. পঞ্ঞা মহাহেরঞ্ঞিকস্স কহাপণদস্সনং ৰিয নীলাদিৰসেন আরম্মণম্পি সঞ্জানাতি, অনিচ্চাদিৰসেন লক্খণপটিৰেধম্পি পাপেতি, উস্সক্কিত্ৰা মগ্গপাতুভাৰম্পি পাপেতি. সো পন নেসং ৰিসেসো দুপ্পটিৰিজ্ঝো.
তেনাহ আযস্মা নাগসেনো – ‘‘দুক্করং, মহারাজ, ভগৰতা কতন্তি. কিং, ভন্তে, নাগসেন ভগৰতা দুক্করং কতন্তি? দুক্করং, মহারাজ, ভগৰতা কতং, ইমেসং অরূপীনং চিত্তচেতসিকানং ধম্মানং একারম্মণে পৰত্তমানানং ৰৰত্থানং অক্খাতং, অযং ফস্সো, অযং ৰেদনা, অযং সঞ্ঞা, অযং চেতনা, ইদং চিত্ত’’ন্তি (মি. প. ২.৭.১৬). যথা হি তিলতেলং, সাসপতেলং, মধুকতেলং, এরণ্ডকতেলং, ৰসাতেলন্তি ইমানি পঞ্চ তেলানি একচাটিযং পক্খিপিত্ৰা দিৰসং যমকমন্থেহি মন্থেত্ৰা ততো ইদং তিলতেলং, ইদং সাসপতেলন্তি একেকস্স পাটিযেক্কং উদ্ধরণং নাম দুক্করং, ইদং ততো ¶ দুক্করতরং. ভগৰা পন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স ¶ সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা ধম্মিস্সরো ধম্মরাজা ইমেসং অরূপীনং ধম্মানং একারম্মণে পৰত্তমানানং ৰৰত্থানং অক্খাসি. পঞ্চন্নং মহানদীনং সমুদ্দং পৰিট্ঠট্ঠানে, ‘‘ইদং গঙ্গায উদকং, ইদং যমুনাযা’’তি এৰং পাটিযেক্কং উদকউদ্ধরণেনাপি অযমত্থো ৰেদিতব্বো.
৪৫১. নিস্সট্ঠেনাতি নিস্সটেন পরিচ্চত্তেন ৰা. তত্থ নিস্সটেনাতি অত্থে সতি পঞ্চহি ইন্দ্রিযেহীতি ¶ নিস্সক্কৰচনং. পরিচ্চত্তেনাতি অত্থে সতি করণৰচনং ৰেদিতব্বং. ইদং ৰুত্তং হোতি – পঞ্চহি ইন্দ্রিযেহি নিস্সরিত্ৰা মনোদ্ৰারে পৰত্তেন পঞ্চহি ৰা ইন্দ্রিযেহি তস্স ৰত্থুভাৰং অনুপগমনতায পরিচ্চত্তেনাতি. পরিসুদ্ধেনাতি নিরুপক্কিলেসেন. মনোৰিঞ্ঞাণেনাতি রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানচিত্তেন. কিং নেয্যন্তি কিং জানিতব্বং. ‘‘যংকিঞ্চি নেয্যং নাম অত্থি ধম্ম’’ন্তিআদীসু (মহানি. ৬৯) হি জানিতব্বং নেয্যন্তি ৰুত্তং. আকাসানঞ্চাযতনং নেয্যন্তি কথং রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানচিত্তেন অরূপাৰচরসমাপত্তি নেয্যাতি? রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানে ঠিতেন অরূপাৰচরসমাপত্তিং নিব্বত্তেতুং সক্কা হোতি. এত্থ ঠিতস্স হি সা ইজ্ঝতি. তস্মা ‘‘আকাসানঞ্চাযতনং নেয্য’’ন্তিআদিমাহ. অথ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং কস্মা ন ৰুত্তন্তি? পাটিযেক্কং অভিনিৰেসাভাৰতো. তত্থ হি কলাপতো নযতো সম্মসনং লব্ভতি, ধম্মসেনাপতিসদিসস্সাপি হি ভিক্খুনো পাটিযেক্কং অভিনিৰেসো ন জাযতি. তস্মা থেরোপি, ‘‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’’তি (ম. নি. ৩.৯৪) কলাপতো নযতো সম্মসিত্ৰা ৰিস্সজ্জেসীতি. ভগৰা পন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স হত্থগতত্তা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযম্পি পরোপঞ্ঞাস ধম্মে পাটিযেক্কং অংগুদ্ধারেনেৰ উদ্ধরিত্ৰা, ‘‘যাৰতা সঞ্ঞাসমাপত্তিযো, তাৰতা অঞ্ঞাপটিৰেধো’’তি আহ.
পঞ্ঞাচক্খুনা পজানাতীতি দস্সনপরিণাযকট্ঠেন চক্খুভূতায পঞ্ঞায পজানাতি. তত্থ দ্ৰে পঞ্ঞা সমাধিপঞ্ঞা ৰিপস্সনাপঞ্ঞা চ. সমাধিপঞ্ঞায কিচ্চতো অসম্মোহতো চ পজানাতি. ৰিপস্সনাপঞ্ঞায লক্খণপটিৰেধেন আরম্মণতো জাননং কথিতং. কিমত্থিযাতি কো এতিস্সা অত্থো. অভিঞ্ঞত্থাতিআদীসু ¶ অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে অভিজানাতীতি ¶ অভিঞ্ঞত্থা. পরিঞ্ঞেয্যে ধম্মে পরিজানাতীতি পরিঞ্ঞত্থা. পহাতব্বে ধম্মে পজহতীতি পহানত্থা. সা পনেসা লোকিযাপি অভিঞ্ঞত্থা চ পরিঞ্ঞত্থা চ ৰিক্খম্ভনতো পহানত্থা. লোকুত্তরাপি অভিঞ্ঞত্থা চ পরিঞ্ঞত্থা চ সমুচ্ছেদতো পহানত্থা. তত্থ লোকিযা কিচ্চতো অসম্মোহতো চ পজানাতি, লোকুত্তরা অসম্মোহতো.
৪৫২. সম্মাদিট্ঠিযা উপ্পাদাযাতি ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠিযা চ মগ্গসম্মাদিট্ঠিযা চ. পরতো চ ঘোসোতি সপ্পাযধম্মস্সৰনং. যোনিসো চ মনসিকারোতি অত্তনো উপাযমনসিকারো. তত্থ সাৰকেসু অপি ধম্মসেনাপতিনো দ্ৰে পচ্চযা লদ্ধুং ৰট্টন্তিযেৰ. থেরো হি কপ্পসতসহস্সাধিকং ¶ একং অসঙ্খ্যেয্যং পারমিযো পূরেত্ৰাপি অত্তনো ধম্মতায অণুমত্তম্পি কিলেসং পজহিতুং নাসক্খি. ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০) অস্সজিত্থেরতো ইমং গাথং সুত্ৰাৰস্স পটিৰেধো জাতো. পচ্চেকবুদ্ধানং পন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানঞ্চ পরতোঘোসকম্মং নত্থি, যোনিসোমনসিকারস্মিংযেৰ ঠত্ৰা পচ্চেকবোধিঞ্চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ নিব্বত্তেন্তি.
অনুগ্গহিতাতি লদ্ধূপকারা. সম্মাদিট্ঠীতি অরহত্তমগ্গসম্মাদিট্ঠি. ফলক্খণে নিব্বত্তা চেতোৰিমুত্তি ফলং অস্সাতি চেতোৰিমুত্তিফলা. তদেৰ চেতোৰিমুত্তিসঙ্খাতং ফলং আনিসংসো অস্সাতি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. এত্থ চ চতুত্থফলপঞ্ঞা পঞ্ঞাৰিমুত্তি নাম, অৰসেসা ধম্মা চেতোৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. সীলানুগ্গহিতাতিআদীসু সীলন্তি চতুপারিসুদ্ধিসীলং. সুতন্তি সপ্পাযধম্মস্সৰনং. সাকচ্ছাতি কম্মট্ঠানে খলনপক্খলনচ্ছেদনকথা. সমথোতি ৰিপস্সনাপাদিকা অট্ঠ সমাপত্তিযো. ৰিপস্সনাতি সত্তৰিধা অনুপস্সনা. চতুপারিসুদ্ধিসীলঞ্হি পূরেন্তস্স, সপ্পাযধম্মস্সৰনং সুণন্তস্স, কম্মট্ঠানে খলনপক্খলনং ছিন্দন্তস্স, ৰিপস্সনাপাদিকাসু অট্ঠসমাপত্তীসু কম্মং করোন্তস্স, সত্তৰিধং অনুপস্সনং ভাৰেন্তস্স অরহত্তমগ্গো উপ্পজ্জিত্ৰা ফলং দেতি.
যথা হি মধুরং অম্বপক্কং পরিভুঞ্জিতুকামো অম্বপোতকস্স ¶ সমন্তা উদককোট্ঠকং থিরং কত্ৰা বন্ধতি. ঘটং গহেত্ৰা কালেন কালং উদকং আসিঞ্চতি. উদকস্স অনিক্খমনত্থং মরিযাদং থিরং করোতি. যা হোতি ¶ সমীপে ৰল্লি ৰা সুক্খদণ্ডকো ৰা কিপিল্লিকপুটো ৰা মক্কটকজালং ৰা, তং অপনেতি. খণিত্তিং গহেত্ৰা কালেন কালং মূলানি পরিখণতি. এৰমস্স অপ্পমত্তস্স ইমানি পঞ্চ কারণানি করোতো সো অম্বো ৰড্ঢিত্ৰা ফলং দেতি. এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. রুক্খস্স সমন্ততো কোট্ঠকবন্ধনং ৰিয হি সীলং দট্ঠব্বং, কালেন কালং উদকসিঞ্চনং ৰিয ধম্মস্সৰনং, মরিযাদায থিরভাৰকরণং ৰিয সমথো, সমীপে ৰল্লিআদীনং হরণং ৰিয কম্মট্ঠানে খলনপক্খলনচ্ছেদনং, কালেন কালং খণিত্তিং গহেত্ৰা মূলখণনং ৰিয সত্তন্নং অনুপস্সনানং ভাৰনা. তেহি পঞ্চহি কারণেহি অনুগ্গহিতস্স অম্বরুক্খস্স মধুরফলদানকালো ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো ইমেহি পঞ্চহি ধম্মেহি অনুগ্গহিতায সম্মাদিট্ঠিযা অরহত্তফলদানং ৰেদিতব্বং.
৪৫৩. কতি ¶ পনাৰুসো, ভৰাতি ইধ কিং পুচ্ছতি? মূলমেৰ গতো অনুসন্ধি, দুপ্পঞ্ঞো যেহি ভৰেহি ন উট্ঠাতি, তে পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. তত্থ কামভৰোতি কামভৰূপগং কম্মং কম্মাভিনিব্বত্তা উপাদিন্নক্খন্ধাপীতি উভযমেকতো কত্ৰা কামভৰোতি আহ. রূপারূপভৰেসুপি এসেৰ নযো. আযতিন্তি অনাগতে. পুনব্ভৰস্স অভিনিব্বত্তীতি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি. ইধ ৰট্টং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. তত্রাতত্রাভিনন্দনাতি রূপাভিনন্দনা সদ্দাভিনন্দনাতি এৰং তহিং তহিং অভিনন্দনা, করণৰচনে চেতং পচ্চত্তং. তত্রতত্রাভিনন্দনায পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতীতি অত্থো. এত্তাৰতা হি গমনং হোতি, আগমনং হোতি, গমনাগমনং হোতি, ৰট্টং ৰত্ততীতি ৰট্টং মত্থকং পাপেত্ৰা দস্সেসি. ইদানি ৰিৰট্টং পুচ্ছন্তো ‘‘কথং পনাৰুসো’’তিআদিমাহ. তস্স ৰিস্সজ্জনে অৰিজ্জাৰিরাগাতি অৰিজ্জায খযনিরোধেন. ৰিজ্জুপ্পাদাতি অরহত্তমগ্গৰিজ্জায উপ্পাদেন. কিং ¶ অৰিজ্জা পুব্বে নিরুদ্ধা, অথ ৰিজ্জা পুব্বে উপ্পন্নাতি? উভযমেতং ন ৰত্তব্বং. পদীপুজ্জলনেন অন্ধকারৰিগমো ৰিয ৰিজ্জুপ্পাদেন অৰিজ্জা নিরুদ্ধাৰ হোতি. তণ্হানিরোধাতি তণ্হায খযনিরোধেন. পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি ন হোতীতি এৰং আযতিং পুনব্ভৰস্স অভিনিব্বত্তি ন হোতি, গমনং আগমনং গমনাগমনং উপচ্ছিজ্জতি, ৰট্টং ন ৰত্ততীতি ৰিৰট্টং মত্থকং পাপেত্ৰা দস্সেসি.
৪৫৪. কতমং পনাৰুসোতি ইধ কিং পুচ্ছতি? উভতোভাগৰিমুত্তো ভিক্খু কালেন কালং নিরোধং সমাপজ্জতি. তস্স নিরোধপাদকং পঠমজ্ঝানং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. পঠমং ঝানন্তি ইধ কিং পুচ্ছতি? নিরোধং সমাপজ্জনকেন ¶ ভিক্খুনা অঙ্গৰৰত্থানং কোট্ঠাসপরিচ্ছেদো নাম জানিতব্বো, ইদং ঝানং পঞ্চঙ্গিকং চতুরঙ্গিকং তিৰঙ্গিকং দুৰঙ্গিকন্তি অঙ্গৰৰত্থানং কোট্ঠাসপরিচ্ছেদং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. ৰিতক্কোতিআদীসু পন অভিনিরোপনলক্খণো ৰিতক্কো, অনুমজ্জনলক্খণো ৰিচারো, ফরণলক্খণা পীতি, সাতলক্খণং সুখং, অৰিক্খেপলক্খণা চিত্তেকগ্গতাতি ইমে পঞ্চ ধম্মা ৰত্তন্তি. কতঙ্গৰিপ্পহীনন্তি ইধ পন কিং পুচ্ছতি? নিরোধং সমাপজ্জনকেন ভিক্খুনা উপকারানুপকারানি অঙ্গানি জানিতব্বানি, তানি পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি, ৰিস্সজ্জনং পনেত্থ পাকটমেৰ. ইতি হেট্ঠা নিরোধপাদকং পঠমজ্ঝানং গহিতং, উপরি তস্স অনন্তরপচ্চযং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং পুচ্ছিস্সতি. অন্তরা পন ছ সমাপত্তিযো সংখিত্তা, নযং ৰা দস্সেত্ৰা ৰিস্সট্ঠাতি ৰেদিতব্বা.
৪৫৫. ইদানি ¶ ৰিঞ্ঞাণনিস্সযে পঞ্চ পসাদে পুচ্ছন্তো পঞ্চিমানি, আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ গোচরৰিসযন্তি গোচরভূতং ৰিসযং. অঞ্ঞমঞ্ঞস্সাতি চক্খু সোতস্স সোতং ৰা চক্খুস্সাতি এৰং একেকস্স গোচরৰিসযং ন পচ্চনুভোতি. সচে হি নীলাদিভেদং রূপারম্মণং সমোধানেত্ৰা সোতিন্দ্রিযস্স উপনেয্য, ‘‘ইঙ্ঘ তাৰ নং ৰৰত্থপেহি ৰিভাৰেহি, কিং নামেতং আরম্মণ’’ন্তি. চক্খুৰিঞ্ঞাণঞ্হি ৰিনাপি মুখেন অত্তনো ধম্মতায এৰং ৰদেয্য – ‘‘অরে অন্ধবাল ¶ , ৰস্সসতম্পি ৰস্সসহস্সম্পি পরিধাৰমানো অঞ্ঞত্র মযা কুহিং এতস্স জাননকং লভিস্সসি, আহর নং চক্খুপসাদে উপনেহি, অহমেতং আরম্মণং জানিস্সামি, যদি ৰা নীলং যদি ৰা পীতকং, ন হি এসো অঞ্ঞস্স ৰিসযো, ময্হেৰেসো ৰিসযো’’তি. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো. এৰমেতানি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স গোচরং ৰিসযং ন পচ্চনুভোন্তি নাম. কিং পটিসরণন্তি এতেসং কিং পটিসরণং, কিং এতানি পটিসরন্তীতি পুচ্ছতি. মনো পটিসরণন্তি জৰনমনো পটিসরণং. মনো চ নেসন্তি মনোদ্ৰারিকজৰনমনো ৰা পঞ্চদ্ৰারিকজৰনমনো ৰা এতেসং গোচরৰিসযং রজ্জনাদিৰসেন অনুভোতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণঞ্হি রূপদস্সনমত্তমেৰ, এত্থ রজ্জনং ৰা দুস্সনং ৰা মুয্হনং ৰা নত্থি. এতস্মিং পন দ্ৰারে জৰনং রজ্জতি ৰা দুস্সতি ৰা মুয্হতি ৰা. সোতৰিঞ্ঞাণাদীসুপি এসেৰ নযো.
তত্রাযং উপমা – পঞ্চ কির দুব্বলভোজকা রাজানং সেৰিত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন একস্মিং পঞ্চকুলিকে গামে পরিত্তকং আযং লভিংসু. তেসং তত্থ ¶ মচ্ছভাগো মংসভাগো যুত্তিকহাপণো ৰা, বন্ধকহাপণো ৰা, মাপহারকহাপণো ৰা, অট্ঠকহাপণো ৰা, সোল়সকহাপণো ৰা, বাত্তিংসকহাপণো ৰা, চতুসট্ঠিকহাপণো ৰা, দণ্ডোতি এত্তকমত্তমেৰ পাপুণাতি. সতৰত্থুকং পঞ্চসতৰত্থুকং সহস্সৰত্থুকং মহাবলিং রাজাৰ গণ্হাতি. তত্থ পঞ্চকুলিকগামো ৰিয পঞ্চ পসাদা দট্ঠব্বা; পঞ্চ দুব্বলভোজকা ৰিয পঞ্চ ৰিঞ্ঞাণানি; রাজা ৰিয জৰনং; দুব্বলভোজকানং পরিত্তকং আযপাপুণনং ৰিয চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনং রূপদস্সনাদিমত্তং. রজ্জনাদীনি পন এতেসু নত্থি. রঞ্ঞো মহাবলিগ্গহণং ৰিয তেসু দ্ৰারেসু জৰনস্স রজ্জনাদীনি ৰেদিতব্বানি.
৪৫৬. পঞ্চিমানি, আৰুসোতি ইধ কিং পুচ্ছতি? অন্তোনিরোধস্মিং পঞ্চ পসাদে. কিরিযমযপৰত্তস্মিঞ্হি ¶ ৰত্তমানে অরূপধম্মা পসাদানং বলৰপচ্চযা হোন্তি. যো পন তং পৰত্তং নিরোধেত্ৰা নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নো, তস্স অন্তোনিরোধে পঞ্চ পসাদা কিং পটিচ্চ তিট্ঠন্তীতি ইদং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. আযুং পটিচ্চাতি জীৰিতিন্দ্রিযং পটিচ্চ তিট্ঠন্তি ¶ . উস্মং পটিচ্চাতি জীৰিতিন্দ্রিযং কম্মজতেজং পটিচ্চ তিট্ঠতি. যস্মা পন কম্মজতেজোপি জীৰিতিন্দ্রিযেন ৰিনা ন তিট্ঠতি, তস্মা ‘‘উস্মা আযুং পটিচ্চ তিট্ঠতী’’তি আহ. ঝাযতোতি জলতো. অচ্চিং পটিচ্চাতি জালসিখং পটিচ্চ. আভা পঞ্ঞাযতীতি আলোকো নাম পঞ্ঞাযতি. আভং পটিচ্চ অচ্চীতি তং আলোকং পটিচ্চ জালসিখা পঞ্ঞাযতি.
এৰমেৰ খো, আৰুসো, আযু উস্মং পটিচ্চ তিট্ঠতীতি এত্থ জালসিখা ৰিয কম্মজতেজো. আলোকো ৰিয জীৰিতিন্দ্রিযং. জালসিখা হি উপ্পজ্জমানা আলোকং গহেত্ৰাৰ উপ্পজ্জতি. সা তেন অত্তনা জনিতআলোকেনেৰ সযম্পি অণু থূলা দীঘা রস্সাতি পাকটা হোতি. তত্থ জালপৰত্তিযা জনিতআলোকেন তস্সাযেৰ জালপৰত্তিযা পাকটভাৰো ৰিয উস্মং পটিচ্চ নিব্বত্তেন কম্মজমহাভূতসম্ভৰেন জীৰিতিন্দ্রিযেন উস্মায অনুপালনং. জীৰিতিন্দ্রিযঞ্হি দসপি ৰস্সানি…পে… ৰস্সসতম্পি কম্মজতেজপৰত্তং পালেতি. ইতি মহাভূতানি উপাদারূপানং নিস্সযপচ্চযাদিৰসেন পচ্চযানি হোন্তীতি আযু উস্মং পটিচ্চ তিট্ঠতি. জীৰিতিন্দ্রিযং ¶ মহাভূতানি পালেতীতি উস্মা আযুং পটিচ্চ তিট্ঠতীতি ৰেদিতব্বা.
৪৫৭. আযুসঙ্খারাতি আযুমেৰ. ৰেদনিযা ধম্মাতি ৰেদনা ধম্মাৰ. ৰুট্ঠানং পঞ্ঞাযতীতি সমাপত্তিতো ৰুট্ঠানং পঞ্ঞাযতি. যো হি ভিক্খু অরূপপৰত্তে উক্কণ্ঠিত্ৰা সঞ্ঞঞ্চ ৰেদনঞ্চ নিরোধেত্ৰা নিরোধং সমাপন্নো, তস্স যথাপরিচ্ছিন্নকালৰসেন রূপজীৰিতিন্দ্রিযপচ্চযা অরূপধম্মা উপ্পজ্জন্তি. এৰং পন রূপারূপপৰত্তং পৰত্ততি. যথা কিং? যথা একো পুরিসো জালাপৰত্তে উক্খণ্ঠিতো উদকেন পহরিত্ৰা জালং অপ্পৰত্তং কত্ৰা ছারিকায অঙ্গারে পিধায তুণ্হী নিসীদতি. যদা পনস্স পুন জালায অত্থো হোতি, ছারিকং অপনেত্ৰা অঙ্গারে পরিৰত্তেত্ৰা উপাদানং দত্ৰা মুখৰাতং ৰা তালৰণ্টৰাতং ৰা দদাতি. অথ জালাপৰত্তং পুন পৰত্ততি. এৰমেৰ জালাপৰত্তং ৰিয অরূপধম্মা. পুরিসস্স জালাপৰত্তে উক্কণ্ঠিত্ৰা উদকপ্পহারেন জালং অপ্পৰত্তং কত্ৰা ছারিকায অঙ্গারে পিধায তুণ্হীভূতস্স নিসজ্জা ৰিয ভিক্খুনো ¶ অরূপপৰত্তে উক্কণ্ঠিত্ৰা সঞ্ঞঞ্চ ৰেদনঞ্চ নিরোধেত্ৰা নিরোধসমাপজ্জনং. ছারিকায ¶ পিহিতঅঙ্গারা ৰিয রূপজীৰিতিন্দ্রিযং. পুরিসস্স পুন জালায অত্থে সতি ছারিকাপনযনাদীনি ৰিয ভিক্খুনো যথাপরিচ্ছিন্নকালাপগমনং. অগ্গিজালায পৰত্তি ৰিয পুন অরূপধম্মেসু উপ্পন্নেসু রূপারূপপৰত্তি ৰেদিতব্বা.
আযু উস্মা চ ৰিঞ্ঞাণন্তি রূপজীৰিতিন্দ্রিযং, কম্মজতেজোধাতু, চিত্তন্তি ইমে তযো ধম্মা যদা ইমং রূপকাযং জহন্তি, অথাযং অচেতনং কট্ঠং ৰিয পথৰিযং ছড্ডিতো সেতীতি অত্থো. ৰুত্তঞ্চেতং –
‘‘আযু উস্মা চ ৰিঞ্ঞাণং, যদা কাযং জহন্তিমং;
অপৰিদ্ধো তদা সেতি, পরভত্তং অচেতন’’ন্তি. (সং. নি. ৩.৯৫);
কাযসঙ্খারাতি অস্সাসপস্সাসা. ৰচীসঙ্খারাতি ৰিতক্কৰিচারা. চিত্তসঙ্খারাতি সঞ্ঞাৰেদনা. আযূতি রূপজীৰিতিন্দ্রিযং. পরিভিন্নানীতি উপহতানি, ৰিনট্ঠানীতি অত্থো. তত্থ কেচি ‘‘নিরোধসমাপন্নস্স চিত্তসঙ্খারাৰ নিরুদ্ধা’’তি ৰচনতো চিত্তং অনিরুদ্ধং হোতি, তস্মা সচিত্তকা অযং সমাপত্তীতি ৰদন্তি. তে ৰত্তব্বা – ‘‘ৰচীসঙ্খারাপিস্স নিরুদ্ধা’’তি ৰচনতো ৰাচা অনিরুদ্ধা হোতি, তস্মা নিরোধং সমাপন্নেন ধম্মম্পি কথেন্তেন সজ্ঝাযম্পি ¶ করোন্তেন নিসীদিতব্বং সিযা. ‘‘যো চাযং মতো কালঙ্কতো, তস্সাপি চিত্তসঙ্খারা নিরুদ্ধা’’তি ৰচনতো চিত্তং অনিরুদ্ধং ভৰেয্য, তস্মা কালঙ্কতে মাতাপিতরো ৰা অরহন্তে ৰা ঝাপযন্তেন অনন্তরিযকম্মং কতং ভৰেয্য. ইতি ব্যঞ্জনে অভিনিৰেসং অকত্ৰা আচরিযানং নযে ঠত্ৰা অত্থো উপপরিক্খিতব্বো. অত্থো হি পটিসরণং, ন ব্যঞ্জনং.
ইন্দ্রিযানি ৰিপ্পসন্নানীতি কিরিযমযপৰত্তস্মিঞ্হি ৰত্তমানে বহিদ্ধা আরম্মণেসু পসাদে ঘট্টেন্তেসু ইন্দ্রিযানি কিলমন্তানি উপহতানি মক্খিতানি ৰিয হোন্তি, ৰাতাদীহি উট্ঠিতেন রজেন চতুমহাপথে ঠপিতআদাসো ৰিয. যথা ¶ পন থৰিকাযং পক্খিপিত্ৰা মঞ্জূসাদীসু ঠপিতো আদাসো অন্তোযেৰ ৰিরোচতি, এৰং নিরোধং সমাপন্নস্স ভিক্খুনো অন্তোনিরোধে পঞ্চ পসাদা অতিৰিরোচন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘ইন্দ্রিযানি ৰিপ্পসন্নানী’’তি.
৪৫৮. কতি ¶ পনাৰুসো, পচ্চযাতি ইধ কিং পুচ্ছতি? নিরোধস্স অনন্তরপচ্চযং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. ৰিস্সজ্জনে পনস্স সুখস্স চ পহানাতি চত্তারো অপগমনপচ্চযা কথিতা. অনিমিত্তাযাতি ইধ কিং পুচ্ছতি? নিরোধতো ৰুট্ঠানকফলসমাপত্তিং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. অৰসেসসমাপত্তিৰুট্ঠানঞ্হি ভৰঙ্গেন হোতি, নিরোধা ৰুট্ঠানং পন ৰিপস্সনানিস্সন্দায ফলসমাপত্তিযাতি তমেৰ পুচ্ছতি. সব্বনিমিত্তানন্তি রূপাদীনং সব্বারম্মণানং. অনিমিত্তায চ ধাতুযা মনসিকারোতি সব্বনিমিত্তাপগতায নিব্বানধাতুযা মনসিকারো. ফলসমাপত্তিসহজাতং মনসিকারং সন্ধাযাহ. ইতি হেট্ঠা নিরোধপাদকং পঠমজ্ঝানং গহিতং, নিরোধস্স অনন্তরপচ্চযং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং গহিতং, ইধ নিরোধতো ৰুট্ঠানকফলসমাপত্তি গহিতাতি.
ইমস্মিং ঠানে নিরোধকথা কথেতব্বা হোতি. সা, ‘‘দ্ৰীহি বলেহি সমন্নাগতত্তা তযো চ সঙ্খারানং পটিপ্পস্সদ্ধিযা সোল়সহি ঞাণচরিযাহি নৰহি সমাধিচরিযাহি ৰসীভাৰতাপঞ্ঞা নিরোধসমাপত্তিযা ঞাণ’’ন্তি এৰং পটিসম্ভিদামগ্গে (পটি. ম. ১.৮৩) আগতা. ৰিসুদ্ধিমগ্গে পনস্সা সব্বাকারেন ৰিনিচ্ছযকথা কথিতা.
ইদানি ¶ ৰলঞ্জনসমাপত্তিং পুচ্ছন্তো কতি পনাৰুসো, পচ্চযাতিআদিমাহ. নিরোধতো হি ৰুট্ঠানকফলসমাপত্তিযা ঠিতি নাম ন হোতি, একং দ্ৰে চিত্তৰারমেৰ পৰত্তিত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতি. অযঞ্হি ভিক্খু সত্ত দিৰসে অরূপপৰত্তং নিরোধেত্ৰা নিসিন্নো নিরোধৰুট্ঠানকফলসমাপত্তিযং ন চিরং তিট্ঠতি. ৰলঞ্জনসমাপত্তিযং পন অদ্ধানপরিচ্ছেদোৰ পমাণং. তস্মা সা ঠিতি নাম হোতি. তেনাহ – ‘‘অনিমিত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ঠিতিযা’’তি. তস্সা চিরট্ঠিতত্থং কতি পচ্চযাতি অত্থো. ৰিস্সজ্জনে পনস্সা পুব্বে চ অভিসঙ্খারোতি অদ্ধানপরিচ্ছেদো ৰুত্তো. ৰুট্ঠানাযাতি ইধ ভৰঙ্গৰুট্ঠানং পুচ্ছতি. ৰিস্সজ্জনেপিস্সা সব্বনিমিত্তানঞ্চ ¶ মনসিকারোতি রূপাদিনিমিত্তৰসেন ভৰঙ্গসহজাতমনসিকারো ৰুত্তো.
৪৫৯. যা চাযং, আৰুসোতি ইধ কিং পুচ্ছতি? ইধ অঞ্ঞং অভিনৰং নাম নত্থি. হেট্ঠা কথিতধম্মেযেৰ একতো সমোধানেত্ৰা পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. কত্থ পন তে কথিতা? ‘‘নীলম্পি ¶ সঞ্জানাতি পীতকম্পি, লোহিতকম্পি, ওদাতকম্পি সঞ্জানাতী’’তি (ম. নি. ১.৪৫০) এতস্মিঞ্হি ঠানে অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি কথিতা. ‘‘নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনন্তি নেয্য’’ন্তি (ম. নি. ১.৪৫১) এত্থ আকিঞ্চঞ্ঞং. ‘‘পঞ্ঞাচক্খুনা পজানাতী’’তি (ম. নি. ১.৪৫১) এত্থ সুঞ্ঞতা. ‘‘কতি পনাৰুসো, পচ্চযা অনিমিত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ঠিতিযা ৰুট্ঠানাযা’’তি এত্থ অনিমিত্তা. এৰং হেট্ঠা কথিতাৰ ইমস্মিং ঠানে একতো সমোধানেত্ৰা পুচ্ছতি. তং পন পটিক্খিপিত্ৰা এতা তস্মিং তস্মিং ঠানে নিদ্দিট্ঠাৰাতি ৰত্ৰা অঞ্ঞে চত্তারো ধম্মা একনামকা অত্থি. একো ধম্মো চতুনামকো অত্থি, এতং পাকটং কত্ৰা কথাপেতুং ইধ পুচ্ছতীতি অট্ঠকথাযং সন্নিট্ঠানং কতং. তস্সা ৰিস্সজ্জনে অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তীতি অযং ফরণঅপ্পমাণতায অপ্পমাণা নাম. অযঞ্হি অপ্পমাণে ৰা সত্তে ফরতি, একস্মিম্পি ৰা সত্তে অসেসেত্ৰা ফরতি.
অযং ৰুচ্চতাৰুসো, আকিঞ্চঞ্ঞাতি আরম্মণকিঞ্চনস্স অভাৰতো আকিঞ্চঞ্ঞা. অত্তেন ৰাতি অত্ত ভাৰপোসপুগ্গলাদিসঙ্খাতেন অত্তেন সুঞ্ঞং. অত্তনিযেন ৰাতি চীৰরাদিপরিক্খারসঙ্খাতেন অত্তনিযেন সুঞ্ঞং. অনিমিত্তাতি ¶ রাগনিমিত্তাদীনং অভাৰেনেৰ অনিমিত্তা, অরহত্তফলসমাপত্তিং সন্ধাযাহ. নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চাতি ব্যঞ্জনম্পি নেসং নানা অত্থোপি. তত্থ ব্যঞ্জনস্স নানতা পাকটাৰ. অত্থো পন, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি ভূমন্তরতো মহগ্গতা এৰ হোতি রূপাৰচরা; আরম্মণতো সত্ত পঞ্ঞত্তিআরম্মণা. আকিঞ্চঞ্ঞা ভুম্মন্তরতো মহগ্গতা অরূপাৰচরা; আরম্মণতো ন ৰত্তব্বারম্মণা. সুঞ্ঞতা ভুম্মন্তরতো কামাৰচরা; আরম্মণতো সঙ্খারারম্মণা. ৰিপস্সনা হি এত্থ সুঞ্ঞতাতি অধিপ্পেতা. অনিমিত্তা ভুম্মন্তরতো লোকুত্তরা; আরম্মণতো নিব্বনারম্মণা.
রাগো ¶ খো, আৰুসো, পমাণকরণোতিআদীসু যথা পব্বতপাদে পূতিপণ্ণরসউদকং নাম হোতি কাল়ৰণ্ণং; ওলোকেন্তানং ব্যামসতগম্ভীরং ৰিয খাযতি. যট্ঠিং ৰা রজ্জুং ৰা গহেত্ৰা মিনন্তস্স পিট্ঠিপাদোত্থরণমত্তম্পি ন হোতি. এৰমেৰং যাৰ রাগাদযো নুপ্পজ্জন্তি, তাৰ পুগ্গলং সঞ্জানিতুং ন সক্কা হোন্তি, সোতাপন্নো ৰিয, সকদাগামী ৰিয, অনাগামী ৰিয চ খাযতি. যদা পনস্স রাগাদযো উপ্পজ্জন্তি, তদা রত্তো দুট্ঠো মূল়্হোতি পঞ্ঞাযতি. ইতি এতে ‘‘এত্তকো অয’’ন্তি পুগ্গলস্স পমাণং দস্সেন্তো ৰিয উপ্পজ্জন্তীতি পমাণকরণা নাম ¶ ৰুত্তা. যাৰতা খো, আৰুসো, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তিযোতি যত্তকা অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তিযো. কিত্তকা পন তা? চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা, চত্তারো মগ্গা, চত্তারি চ ফলানীতি দ্ৰাদস. তত্থ ব্রহ্মৰিহারা ফরণঅপ্পমাণতায অপ্পমাণা. সেসা পমাণকরণানং কিলেসানং অভাৰেন অপ্পমাণা. নিব্বানম্পি অপ্পমাণমেৰ, চেতোৰিমুত্তি পন ন হোতি, তস্মা ন গহিতং. অকুপ্পাতি অরহত্তফলচেতোৰিমুত্তি; সা হি তাসং সব্বজেট্ঠিকা, তস্মা অগ্গমক্খাযতীতি ৰুত্তা. রাগো খো, আৰুসো, কিঞ্চনোতি রাগো উপ্পজ্জিত্ৰা পুগ্গলং কিঞ্চতি মদ্দতি পলিবুন্ধতি. তস্মা কিঞ্চনোতি ৰুত্তো. মনুস্সা কির গোণেহি খলং মদ্দাপেন্তো কিঞ্চেহি কপিল, কিঞ্চেহি কাল়কাতি ৰদন্তি. এৰং মদ্দনত্থো কিঞ্চনত্থোতি ৰেদিতব্বো. দোসমোহেসুপি এসেৰ নযো. আকিঞ্চঞ্ঞা চেতোৰিমুত্তিযো নাম নৰ ধম্মা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনঞ্চ মগ্গফলানি চ. তত্থ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং ¶ কিঞ্চনং আরম্মণং অস্স নত্থীতি আকিঞ্চঞ্ঞং. মগ্গফলানি কিঞ্চনানং মদ্দনানং পলিবুন্ধনকিলেসানং নত্থিতায আকিঞ্চঞ্ঞানি. নিব্বানম্পি আকিঞ্চঞ্ঞং, চেতোৰিমুত্তি পন ন হোতি, তস্মা ন গহিতং.
রাগো খো, আৰুসো, নিমিত্তকরণোতিআদীসু যথা নাম দ্ৰিন্নং কুলানং সদিসা দ্ৰে ৰচ্ছকা হোন্তি. যাৰ তেসং লক্খণং ন কতং হোতি, তাৰ ‘‘অযং অসুককুলস্স ৰচ্ছকো, অযং অসুককুলস্সা’’তি ন সক্কা হোন্তি জানিতুং. যদা পন তেসং সত্তিসূলাদীসু অঞ্ঞতরং লক্খণং কতং হোতি, তদা ¶ সক্কা হোন্তি জানিতুং. এৰমেৰ যাৰ পুগ্গলস্স রাগো নুপ্পজ্জতি, তাৰ ন সক্কা হোতি জানিতুং অরিযো ৰা পুথুজ্জনো ৰাতি. রাগো পনস্স উপ্পজ্জমানোৰ সরাগো নাম অযং পুগ্গলোতি সঞ্জানননিমিত্তং করোন্তো ৰিয উপ্পজ্জতি, তস্মা ‘‘নিমিত্তকরণো’’তি ৰুত্তো. দোসমোহেসুপি এসেৰ নযো.
অনিমিত্তা চেতোৰিমুত্তি নাম তেরস ধম্মা – ৰিপস্সনা, চত্তারো আরুপ্পা, চত্তারো মগ্গা, চত্তারি চ ফলানীতি. তত্থ ৰিপস্সনা নিচ্চনিমিত্তং সুখনিমিত্তং অত্তনিমিত্তং উগ্ঘাটেতীতি অনিমিত্তা নাম. চত্তারো আরুপ্পা রূপনিমিত্তস্স অভাৰেন অনিমিত্তা নাম. মগ্গফলানি নিমিত্তকরণানং কিলেসানং অভাৰেন অনিমিত্তানি. নিব্বানম্পি অনিমিত্তমেৰ, তং পন চেতোৰিমুত্তি ন হোতি, তস্মা ন গহিতং. অথ কস্মা সুঞ্ঞতা চেতোৰিমুত্তি ন গহিতাতি? সা, ‘‘সুঞ্ঞা রাগেনা’’তিআদিৰচনতো সব্বত্থ অনুপৰিট্ঠাৰ, তস্মা ৰিসুং ন গহিতা ¶ . একত্থাতি আরম্মণৰসেন একত্থা. অপ্পমাণং আকিঞ্চঞ্ঞং সুঞ্ঞতং অনিমিত্তন্তি হি সব্বানেতানি নিব্বানস্সেৰ নামানি. ইতি ইমিনা পরিযাযেন একত্থা. অঞ্ঞস্মিং পন ঠানে অপ্পমাণা হোন্তি, অঞ্ঞস্মিং আকিঞ্চঞ্ঞা অঞ্ঞস্মিং সুঞ্ঞতা অঞ্ঞস্মিং অনিমিত্তাতি ইমিনা পরিযাযেন নানাব্যঞ্জনা. ইতি থেরো যথানুসন্ধিনাৰ দেসনং নিট্ঠপেসীতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাৰেদল্লসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. চূল়ৰেদল্লসুত্তৰণ্ণনা
৪৬০. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি চূল়ৰেদল্লসুত্তং. তত্থ ৰিসাখো উপাসকোতি ৰিসাখোতি এৰংনামকো উপাসকো. যেন ধম্মদিন্নাতি যেন ধম্মদিন্না নাম ভিক্খুনী তেনুপসঙ্কমি. কো পনাযং ৰিসাখো? কা ধম্মদিন্না? কস্মা উপসঙ্কমীতি? ৰিসাখো নাম ধম্মদিন্নায গিহিকালে ঘরসামিকো. সো যদা ভগৰা সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো যসাদযো কুলপুত্তে ৰিনেত্ৰা উরুৰেলং পত্ৰা তত্থ জটিলসহস্সং ৰিনেত্ৰা পুরাণজটিলেহি ¶ খীণাসৰভিক্খূহি সদ্ধিং রাজগহং গন্ত্ৰা বুদ্ধদস্সনত্থং দ্ৰাদসনহুতায পরিসায সদ্ধিং আগতস্স বিম্বিসারমহারাজস্স ধম্মং দেসেসি. তদা রঞ্ঞা সদ্ধিং আগতেসু দ্ৰাদসনহুতেসু একং নহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি, একাদস নহুতানি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু সদ্ধিং রঞ্ঞা বিম্বিসারেন. অযং উপাসকো তেসং অঞ্ঞতরো, তেহি সদ্ধিং পঠমদস্সনেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায, পুন একদিৰসং ধম্মং সুত্ৰা সকদাগামিফলং পত্ৰা, ততো অপরভাগেপি একদিৰসং ধম্মং সুত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠিতো. সো অনাগামী হুত্ৰা গেহং আগচ্ছন্তো যথা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো সিতং কুরুমানো আগচ্ছতি, এৰং অনাগন্ত্ৰা সন্তিন্দ্রিযো সন্তমানসো হুত্ৰা অগমাসি.
ধম্মদিন্না সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা ৰীথিং ওলোকযমানা তস্স আগমনাকারং দিস্ৰা, ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তস্স পচ্চুগ্গমনং কুরুমানা সোপানসীসে ঠত্ৰা ওলম্বনত্থং হত্থং পসারেসি. উপাসকো অত্তনো হত্থং সমিঞ্জেসি. সা ‘‘পাতরাসভোজনকালে জানিস্সামী’’তি চিন্তেসি. উপাসকো পুব্বে তায সদ্ধিং একতো ভুঞ্জতি. তং দিৰসং পন তং অনপলোকেত্ৰা যোগাৰচরভিক্খু ৰিয এককোৰ ভুঞ্জি. সা, ‘‘সাযন্হকালে জানিস্সামী’’তি চিন্তেসি. উপাসকো তংদিৰসং সিরিগব্ভং ন পাৰিসি, অঞ্ঞং গব্ভং পটিজগ্গাপেত্ৰা কপ্পিযমঞ্চকং পঞ্ঞপাপেত্ৰা নিপজ্জি. উপাসিকা, ‘‘কিং নু খ্ৰস্স বহিদ্ধা পত্থনা অত্থি, উদাহু কেনচিদেৰ পরিভেদকেন ভিন্নো, উদাহু ময্হেৰ কোচি দোসো অত্থী’’তি বলৰদোমনস্সা ¶ ¶ হুত্ৰা, ‘‘একং দ্ৰে দিৰসে ৰসিতকালে সক্কা ঞাতু’’ন্তি তস্স উপট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি.
উপাসকো, ‘‘কিং ধম্মদিন্নে অকালে আগতাসী’’তি পুচ্ছি. আম অয্যপুত্ত, আগতাম্হি, ন ত্ৰং যথা পুরাণো, কিং নু তে বহিদ্ধা পত্থনা অত্থীতি? নত্থি ধম্মদিন্নেতি. অঞ্ঞো কোচি পরিভেদকো অত্থীতি? অযম্পি নত্থীতি. এৰং সন্তে ময্হেৰ কোচি দোসো ভৰিস্সতীতি. তুয্হম্পি দোসো নত্থীতি. অথ কস্মা মযা সদ্ধিং যথা পকতিযা আলাপসল্লাপমত্তম্পি ন করোথাতি? সো চিন্তেসি – ‘‘অযং লোকুত্তরধম্মো নাম গরু ভারিযো ন পকাসেততব্বো, সচে খো পনাহং ন কথেস্সামি, অযং হদযং ¶ ফালেত্ৰা এত্থেৰ কালং করেয্যা’’তি তস্সানুগ্গহত্থায কথেসি – ‘‘ধম্মদিন্নে অহং সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা লোকুত্তরধম্মং নাম অধিগতো, তং অধিগতস্স এৰরূপা লোকিযকিরিযা ন ৰট্টতি. যদি ত্ৰং ইচ্ছসি, তৰ চত্তালীস কোটিযো মম চত্তালীস কোটিযোতি অসীতিকোটিধনং অত্থি, এত্থ ইস্সরা হুত্ৰা মম মাতিট্ঠানে ৰা ভগিনিট্ঠানে ৰা ঠত্ৰা ৰস. তযা দিন্নেন ভত্তপিণ্ডমত্তকেন অহং যাপেস্সামি. অথেৰং ন করোসি, ইমে ভোগে গহেত্ৰা কুলগেহং গচ্ছ, অথাপি তে বহিদ্ধা পত্থনা নত্থি, অহং তং ভগিনিট্ঠানে ৰা ধিতুট্ঠানে ৰা ঠপেত্ৰা পোসেস্সামী’’তি.
সা চিন্তেসি – ‘‘পকতিপুরিসো এৰং ৰত্তা নাম নত্থি. অদ্ধা এতেন লোকুত্তরৰরধম্মো পটিৰিদ্ধো. সো পন ধম্মো কিং পুরিসেহেৰ পটিবুজ্ঝিতব্বো, উদাহু মাতুগামোপি পটিৰিজ্ঝিতুং সক্কোতী’’তি ৰিসাখং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো এসো ধম্মো পুরিসেহেৰ লভিতব্বো, মাতুগামেনপি সক্কা লদ্ধু’’ন্তি? কিং ৰদেসি ধম্মদিন্নে, যে পটিপন্নকা, তে এতস্স দাযাদা, যস্স যস্স উপনিস্সযো অত্থি, সো সো এতং পটিলভতীতি. এৰং সন্তে ময্হং পব্বজ্জং অনুজানাথাতি. সাধু ভদ্দে, অহম্পি তং এতস্মিংযেৰ মগ্গে যোজেতুকামো, মনং পন তে অজানমানো ন কথেমীতি তাৰদেৰ বিম্বিসারস্স রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি.
রাজা ¶ , ‘‘কিং, গহপতি, অকালে আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ধম্মদিন্না, ‘‘মহারাজ, পব্বজিস্সামী’’তি ৰদতীতি. কিং পনস্স লদ্ধুং ৰট্টতীতি? অঞ্ঞং কিঞ্চি নত্থি, সোৰণ্ণসিৰিকং ¶ দেৰ, লদ্ধুং ৰট্টতি নগরঞ্চ পটিজগ্গাপেতুন্তি. রাজা সোৰণ্ণসিৰিকং দত্ৰা নগরং পটিজগ্গাপেসি. ৰিসাখো ধম্মদিন্নং গন্ধোদকেন নহাপেত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্কারাপেত্ৰা সোৰণ্ণসিৰিকায নিসীদাপেত্ৰা ঞাতিগণেন পরিৰারাপেত্ৰা গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযমানো নগরৰাসনং করোন্তো ৰিয ভিক্খুনিউপস্সযং গন্ত্ৰা, ‘‘ধম্মদিন্নং পব্বাজেথায্যে’’তি আহ. ভিক্খুনিযো ‘‘একং ৰা দ্ৰে ৰা দোসে সহিতুং ৰট্টতি গহপতী’’তি আহংসু. নত্থয্যে কোচি দোসো, সদ্ধায পব্বজতীতি. অথেকা ব্যত্তা থেরী তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা কেসে ওহারেত্ৰা ¶ পব্বাজেসি. ৰিসাখো, ‘‘অভিরময্যে, স্ৰাক্খাতো ধম্মো’’তি ৰন্দিত্ৰা পক্কামি.
তস্সা পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায লাভসক্কারো উপ্পজ্জি. তেনেৰ পলিবুদ্ধা সমণধম্মং কাতুং ওকাসং ন লভতি. অথাচরিয-উপজ্ঝাযথেরিযো গহেত্ৰা জনপদং গন্ত্ৰা অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু চিত্তরুচিতং কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরদ্ধা, অভিনীহারসম্পন্নত্তা পন নাতিচিরং কিলমিত্থ.
ইতো পট্ঠায হি সতসহস্সকপ্পমত্থকে পদুমুত্তরো নাম সত্থা লোকে উদপাদি. তদা এসা একস্মিং কুলে দাসী হুত্ৰা অত্তনো কেসে ৰিক্কিণিত্ৰা সুজাতত্থেরস্স নাম অগ্গসাৰকস্স দানং দত্ৰা পত্থনমকাসি. সা তায পত্থনাভিনীহারসম্পত্তিযা নাতিচিরং কিলমিত্থ, কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং যেনত্থেন সাসনে পব্বজিতা, সো মত্থকং পত্তো, কিং মে জনপদৰাসেন, ময্হং ঞাতকাপি পুঞ্ঞানি করিস্সন্তি, ভিক্খুনিসঙ্ঘোপি পচ্চযেহি ন কিলমিস্সতি, রাজগহং গচ্ছামী’’তি ভিক্খুনিসঙ্ঘং গহেত্ৰা রাজগহমেৰ অগমাসি. ৰিসাখো, ‘‘ধম্মদিন্না কির আগতা’’তি সুত্ৰা, ‘‘পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ জনপদং গতা, গন্ত্ৰাপি নচিরস্সেৰ পচ্চাগতা, কিং নু খো ভৰিস্সতি, গন্ত্ৰা জানিস্সামী’’তি দুতিযগমনেন ভিক্খুনিউপস্সযং অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ৰিসাখো উপাসকো যেন ধম্মদিন্না ভিক্খুনী তেনুপসঙ্কমী’’তি.
এতদৰোচাতি ¶ এতং সক্কাযোতিআদিৰচনং অৰোচ. কস্মা অৰোচাতি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অভিরমসি নাভিরমসি, অয্যে’’তি এৰং পুচ্ছনং নাম ন পণ্ডিতকিচ্চং, পঞ্চুপাদানক্খন্ধে উপনেত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, পঞ্হব্যাকরণেন তস্সা অভিরতিং ৰা অনভিরতিং ¶ ৰা জানিস্সামীতি, তস্মা অৰোচ. তং সুত্ৰাৰ ধম্মদিন্না অহং, আৰুসো ৰিসাখ, অচিরপব্বজিতা সকাযং ৰা পরকাযং ৰা কুতো জানিস্সামীতি ৰা, অঞ্ঞত্থেরিযো উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছাতি ৰা অৰত্ৰা উপনিক্খিত্তং সম্পটিচ্ছমানা ৰিয, একপাসকগণ্ঠিং মোচেন্তী ৰিয গহনট্ঠানে হত্থিমগ্গং নীহরমানা ৰিয খগ্গমুখেন ¶ সমুগ্গং ৰিৰরমানা ৰিয চ পটিসম্ভিদাৰিসযে ঠত্ৰা পঞ্হং ৰিস্সজ্জমানা, পঞ্চ খো ইমে, আৰুসো ৰিসাখ, উপাদানক্খন্ধাতিআদিমাহ. তত্থ পঞ্চাতি গণনপরিচ্ছেদো. উপাদানক্খন্ধাতি উপাদানানং পচ্চযভূতা খন্ধাতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ উপাদানক্খন্ধকথা ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বা. সা পনেসা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা এৰাতি তত্থ ৰিত্তারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সক্কাযসমুদযাদীসুপি যং ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা তত্থ তত্থ ৰুত্তমেৰ.
ইদং পন চতুসচ্চব্যাকরণং সুত্ৰা ৰিসাখো থেরিযা অভিরতভাৰং অঞ্ঞাসি. যো হি বুদ্ধসাসনে উক্কণ্ঠিতো হোতি অনভিরতো, সো এৰং পুচ্ছিতপুচ্ছিতপঞ্হং সণ্ডাসেন একেকং পলিতং গণ্হন্তো ৰিয, সিনেরুপাদতো ৰালুকং উদ্ধরন্তো ৰিয ৰিস্সজ্জেতুং ন সক্কোতি. যস্মা পন ইমানি চত্তারি সচ্চানি লোকে চন্দিমসূরিযা ৰিয বুদ্ধসাসনে পাকটানি, পরিসমজ্ঝে গতো হি ভগৰাপি মহাথেরাপি সচ্চানেৰ পকাসেন্তি; ভিক্খুসঙ্ঘোপি পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায কুলপুত্তে চত্তারি নাম কিং, চত্তারি অরিযসচ্চানীতি পঞ্হং উগ্গণ্হাপেতি. অযঞ্চ ধম্মদিন্না উপাযকোসল্লে ঠিতা পণ্ডিতা ব্যত্তা নযং গহেত্ৰা সুতেনপি কথেতুং সমত্থা, তস্মা ‘‘ন সক্কা এতিস্সা এত্তাৰতা সচ্চানং পটিৰিদ্ধভাৰো ঞাতুং, সচ্চৰিনিব্ভোগপঞ্হব্যাকরণেন সক্কা ঞাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা হেট্ঠা কথিতানি দ্ৰে সচ্চানি পটিনিৰত্তেত্ৰা গুল়্হং কত্ৰা গণ্ঠিপঞ্হং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছন্তো তঞ্ঞেৰ নু খো, অয্যেতিআদিমাহ.
তস্স ৰিস্সজ্জনে ন খো, আৰুসো ৰিসাখ, তঞ্ঞেৰ উপাদানন্তি উপাদানস্স সঙ্খারক্খন্ধেকদেসভাৰতো ন তংযেৰ উপাদানং তে পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, নাপি অঞ্ঞত্র পঞ্চহি উপাদানক্খন্ধেহি উপাদানং. যদি হি তঞ্ঞেৰ ¶ সিযা, রূপাদিসভাৰম্পি উপাদানং সিযা. যদি অঞ্ঞত্র সিযা, পরসমযে চিত্তৰিপ্পযুত্তো অনুসযো ৰিয পণ্ণত্তি ৰিয নিব্বানং ৰিয চ খন্ধৰিনিমুত্তং ৰা সিযা, ছট্ঠো ৰা খন্ধো পঞ্ঞপেতব্বো ভৰেয্য, তস্মা এৰং ব্যাকাসি. তস্সা ¶ ¶ ব্যাকরণং সুত্ৰা ‘‘অধিগতপতিট্ঠা অয’’ন্তি ৰিসাখো নিট্ঠমগমাসি. ন হি সক্কা অখীণাসৰেন অসম্বদ্ধেন অৰিত্থাযন্তেন পদীপসহস্সং জালেন্তেন ৰিয এৰরূপো গুল়্হো পটিচ্ছন্নো তিলক্খণাহতো গম্ভীরো পঞ্হো ৰিস্সজ্জেতুং. নিট্ঠং গন্ত্ৰা পন, ‘‘অযং ধম্মদিন্না সাসনে লদ্ধপতিট্ঠা অধিগতপটিসম্ভিদা ৰেসারজ্জপ্পত্তা ভৰমত্থকে ঠিতা মহাখীণাসৰা, সমত্থা ময্হং পুচ্ছিতপঞ্হং কথেতুং, ইদানি পন নং ওৰত্তিকসারং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তং পুচ্ছন্তো, কথং পনায্যেতিআদিমাহ.
৪৬১. তস্স ৰিস্সজ্জনে অস্সুতৰাতিআদি মূলপরিযাযে ৰিত্থারিতমেৰ. রূপং অত্ততো সমনুপস্সতীতি, ‘‘ইধেকচ্চো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি. যং রূপং সো অহং, যো অহং তং রূপন্তি রূপঞ্চ অত্তঞ্চ অদ্ৰযং সমনুপস্সতি. সেয্যথাপি নাম তেলপ্পদীপস্স ঝাযতো যা অচ্চি সো ৰণ্ণো, যো ৰণ্ণো সা অচ্চীতি অচ্চিঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ অদ্ৰযং সমনুপস্সতি. এৰমেৰ ইধেকচ্চো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি…পে… অদ্ৰযং সমনুপস্সতী’’তি (পটি. ম. ১.১৩১) এৰং রূপং অত্তাতি দিট্ঠিপস্সনায পস্সতি. রূপৰন্তং ৰা অত্তানন্তি অরূপং অত্তাতি গহেত্ৰা ছাযাৰন্তং রুক্খং ৰিয তং অত্তানং রূপৰন্তং সমনুপস্সতি. অত্তনি ৰা রূপন্তি অরূপমেৰ অত্তাতি গহেত্ৰা পুপ্ফস্মিং গন্ধং ৰিয অত্তনি রূপং সমনুপস্সতি. রূপস্মিং ৰা অত্তানন্তি অরূপমেৰ অত্তাতি গহেত্ৰা করণ্ডায মণিং ৰিয অত্তানং রূপস্মিং সমনুপস্সতি. ৰেদনং অত্ততোতিআদীসুপি এসেৰ নযো.
তত্থ, রূপং অত্ততো সমনুপস্সতীতি সুদ্ধরূপমেৰ অত্তাতি কথিতং. রূপৰন্তং ৰা অত্তানং, অত্তনি ৰা রূপং, রূপস্মিং ৰা অত্তানং. ৰেদনং অত্ততো… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতীতি ইমেসু সত্তসু ঠানেসু ¶ অরূপং অত্তাতি কথিতং. ৰেদনাৰন্তং ৰা অত্তানং, অত্তনি ৰা ৰেদনং, ৰেদনায ৰা অত্তানন্তি এৰং চতূসু খন্ধেসু তিণ্ণং ¶ তিণ্ণং ৰসেন দ্ৰাদসসু ঠানেসু রূপারূপমিস্সকো অত্তা কথিতো. তত্থ রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি… ৰেদনং… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতীতি ইমেসু পঞ্চসু ঠানেসু উচ্ছেদদিট্ঠি কথিতা, অৰসেসেসু সস্সতদিট্ঠীতি. এৰমেত্থ পন্নরস ভৰদিট্ঠিযো, পঞ্চ ৰিভৰদিট্ঠিযো হোন্তি. ন রূপং অত্ততোতি এত্থ রূপং অত্তাতি ন সমনুপস্সতি. অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি পন সমনুপস্সতি. ন রূপৰন্তং অত্তানং…পে… ন ৰিঞ্ঞাণস্মিং অত্তানন্তি ইমে ¶ পঞ্চক্খন্ধে কেনচি পরিযাযেন অত্ততো ন সমনুপস্সতি, সব্বাকারেন পন অনিচ্চা দুক্খা অনত্তাতি সমনুপস্সতি.
এত্তাৰতা থেরিযা, ‘‘এৰং খো, আৰুসো ৰিসাখ, সক্কাযদিট্ঠি হোতী’’তি এৰং পুরিমপঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তিযা এত্তকেন গমনং হোতি, আগমনং হোতি, গমনাগমনং হোতি, ৰট্টং ৰত্ততীতি ৰট্টং মত্থকং পাপেত্ৰা দস্সিতং. এৰং খো, আৰুসো ৰিসাখ, সক্কাযদিট্ঠি ন হোতীতি পচ্ছিমং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তিযা এত্তকেন গমনং ন হোতি, আগমনং ন হোতি, গমনাগমনং ন হোতি, ৰট্টং নাম ন ৰত্ততীতি ৰিৰট্টং মত্থকং পাপেত্ৰা দস্সিতং.
৪৬২. কতমো পনায্যে, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি অযং পঞ্হো থেরিযা পটিপুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জেতব্বো ভৰেয্য – ‘‘উপাসক, তযা হেট্ঠা মগ্গো পুচ্ছিতো, ইধ কস্মা মগ্গমেৰ পুচ্ছসী’’তি. সা পন অত্তনো ব্যত্ততায পণ্ডিচ্চেন তস্স অধিপ্পাযং সল্লক্খেসি – ‘‘ইমিনা উপাসকেন হেট্ঠা পটিপত্তিৰসেন মগ্গো পুচ্ছিতো ভৰিস্সতি, ইধ পন তং সঙ্খতাসঙ্খতলোকিযলোকুত্তরসঙ্গহিতাসঙ্গহিতৰসেন পুচ্ছিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা অপ্পটিপুচ্ছিত্ৰাৰ যং যং পুচ্ছি, তং তং ৰিস্সজ্জেসি. তত্থ সঙ্খতোতি চেতিতো কপ্পিতো পকপ্পিতো আযূহিতো কতো নিব্বত্তিতো সমাপজ্জন্তেন সমাপজ্জিতব্বো. তীহি চ খো, আৰুসো ৰিসাখ, খন্ধেহি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঙ্গহিতোতি এত্থ যস্মা মগ্গো সপ্পদেসো, তযো খন্ধা নিপ্পদেসা, তস্মা অযং সপ্পদেসত্তা নগরং ৰিয রজ্জেন নিপ্পদেসেহি তীহি খন্ধেহি সঙ্গহিতো. তত্থ সম্মাৰাচাদযো তযো সীলমেৰ, তস্মা তে সজাতিতো সীলক্খন্ধেন সঙ্গহিতাতি. কিঞ্চাপি হি পাল়িযং সীলক্খন্ধেতি ভুম্মেন ¶ ৰিয নিদ্দেসো কতো, অত্থো পন করণৰসেন ৰেদিতব্বো. সম্মাৰাযামাদীসু পন ¶ তীসু সমাধি অত্তনো ধম্মতায আরম্মণে একগ্গভাৰেন অপ্পেতুং ন সক্কোতি. ৰীরিযে পন পগ্গহকিচ্চং সাধেন্তে সতিযা চ অপিলাপনকিচ্চং সাধেন্তিযা লদ্ধূপকারো হুত্ৰা সক্কোতি.
তত্রাযং উপমা – যথা হি ‘‘নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি উয্যানং পৰিট্ঠেসু তীসু সহাযেসু একো সুপুপ্ফিতং চম্পকরুক্খং দিস্ৰা হত্থং উক্খিপিত্ৰাপি গহেতুং ন সক্কুণেয্য. অথস্স দুতিযো ওনমিত্ৰা পিট্ঠিং দদেয্য, সো তস্স পিট্ঠিযং ঠত্ৰাপি কম্পমানো গহেতুং ন সক্কুণেয্য ¶ . অথস্স ইতরো অংসকূটং উপনামেয্য, সো একস্স পিট্ঠিযং ঠত্ৰা একস্স অংসকূটং ওলুব্ভ যথারুচি পুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা পিল়ন্ধিত্ৰা নক্খত্তং কীল়েয্য. এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং. একতো উয্যানং পৰিট্ঠা তযো সহাযকা ৰিয হি একতো জাতা সম্মাৰাযামাদযো তযো ধম্মা. সুপুপ্ফিতচম্পকো ৰিয আরম্মণং. হত্থং উক্খিপিত্ৰাপি গহেতুং অসক্কোন্তো ৰিয অত্তনো ধম্মতায আরম্মণে একগ্গভাৰেন অপ্পেতুং অসক্কোন্তো সমাধি. পিট্ঠিং দত্ৰা ওনতসহাযো ৰিয ৰাযামো. অংসকূটং দত্ৰা ঠিতসহাযো ৰিয সতি. যথা তেসু একস্স পিট্ঠিযং ঠত্ৰা একস্স অংসকূটং ওলুব্ভ ইতরো যথারুচি পুপ্ফং গহেতুং সক্কোতি, এৰমেৰং ৰীরিযে পগ্গহকিচ্চং সাধেন্তে, সতিযা চ অপিলাপনকিচ্চং সাধেন্তিযা লদ্ধুপকারো সমাধি সক্কোতি আরম্মণে একগ্গভাৰেন অপ্পেতুং. তস্মা সমাধিযেৰেত্থ সজাতিতো সমাধিক্খন্ধেন সঙ্গহিতো. ৰাযামসতিযো পন কিরিযতো সঙ্গহিতা হোন্তি.
সম্মাদিট্ঠিসম্মাসঙ্কপ্পেসুপি পঞ্ঞা অত্তনো ধম্মতায অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি আরম্মণং নিচ্ছেতুং ন সক্কোতি, ৰিতক্কে পন আকোটেত্ৰা আকোটেত্ৰা দেন্তে সক্কোতি. কথং? যথা হি হেরঞ্ঞিকো কহাপণং হত্থে ঠপেত্ৰা সব্বভাগেসু ওলোকেতুকামো সমানোপি ন চক্খুদলেনেৰ পরিৰত্তেতুং সক্কোতি, অঙ্গুলিপব্বেহি পন পরিৰত্তেত্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেতুং সক্কোতি. এৰমেৰ ন পঞ্ঞা অত্তনো ধম্মতায অনিচ্চাদিৰসেন আরম্মণং নিচ্ছেতুং সক্কোতি, অভিনিরোপনলক্খণেন ¶ পন আহননপরিযাহননরসেন ৰিতক্কেন আকোটেন্তেন ৰিয পরিৰত্তেন্তেন ৰিয চ আদাযা দিন্নমেৰ ৰিনিচ্ছেতুং সক্কোতি. তস্মা ¶ ইধাপি সম্মাদিট্ঠিযেৰ সজাতিতো পঞ্ঞাক্খন্ধেন সঙ্গহিতা. সম্মাসঙ্কপ্পো পন কিরিযতো সঙ্গহিতো হোতি. ইতি ইমেহি তীহি খন্ধেহি মগ্গো সঙ্গহং গচ্ছতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘তীহি চ খো, আৰুসো ৰিসাখ, খন্ধেহি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঙ্গহিতো’’তি.
ইদানি একচিত্তক্খণিকং মগ্গসমাধিং সনিমিত্তং সপরিক্খারং পুচ্ছন্তো, কতমো পনায্যেতিআদিমাহ. তস্স ৰিস্সজ্জনে চত্তারো সতিপট্ঠানা মগ্গক্খণে চতুকিচ্চসাধনৰসেন উপ্পন্না সতি, সা সমাধিস্স পচ্চযত্থেন নিমিত্তং. চত্তারো সম্মপ্পধানা চতুকিচ্চসাধনৰসেনেৰ উপ্পন্নং ৰীরিযং, তং পরিৰারট্ঠেন পরিক্খারো হোতি. তেসংযেৰ ধম্মানন্তি তেসং মগ্গসম্পযুত্তধম্মানং. আসেৰনাতিআদীসু একচিত্তক্খণিকাযেৰ আসেৰনাদযো ৰুত্তাতি.
ৰিতণ্ডৰাদী ¶ পন, ‘‘একচিত্তক্খণিকো নাম মগ্গো নত্থি, ‘এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানী’তি হি ৰচনতো সত্তপি ৰস্সানি মগ্গভাৰনা হোতি, কিলেসা পন লহু ছিজ্জন্তা সত্তহি ঞাণেহি ছিজ্জন্তী’’তি ৰদতি. সো ‘‘সুত্তং আহরা’’তি ৰত্তব্বো. অদ্ধা অঞ্ঞং অপস্সন্তো, ‘‘যা তেসংযেৰ ধম্মানং আসেৰনা ভাৰনা বহুলীকম্ম’’ন্তি ইদমেৰ সুত্তং আহরিত্ৰা, ‘‘অঞ্ঞেন চিত্তেন আসেৰতি, অঞ্ঞেন ভাৰেতি, অঞ্ঞেন বহুলীকরোতী’’তি ৰক্খতি. ততো ৰত্তব্বো – ‘‘কিং পনিদং, সুত্তং নেয্যত্থং নীতত্থ’’ন্তি. ততো ৰক্খতি – ‘‘নীতত্থং যথা সুত্তং তথেৰ অত্থো’’তি. তস্স ইদং উত্তরং – এৰং সন্তে একং চিত্তং আসেৰমানং উপ্পন্নং, অপরম্পি আসেৰমানং, অপরম্পি আসেৰমানন্তি এৰং দিৰসম্পি আসেৰনাৰ ভৰিস্সতি, কুতো ভাৰনা, কুতো বহুলীকম্মং? একং ৰা ভাৰযমানং উপ্পন্নং অপরম্পি ভাৰযমানং অপরম্পি ভাৰযমানন্তি এৰং দিৰসম্পি ভাৰনাৰ ভৰিস্সতি, কুতো আসেৰনা কুতো বহুলীকম্মং? একং ৰা বহুলীকরোন্তং উপ্পন্নং, অপরম্পি বহুলীকরোন্তং, অপরম্পি বহুলীকরোন্তন্তি এৰং দিৰসম্পি ¶ বহুলীকম্মমেৰ ভৰিস্সতি কুতো আসেৰনা, কুতো ভাৰনাতি.
অথ ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘‘একেন চিত্তেন আসেৰতি, দ্ৰীহি ভাৰেতি, তীহি বহুলীকরোতি. দ্ৰীহি ৰা আসেৰতি, তীহি ভাৰেতি, একেন বহুলীকরোতি ¶ . তীহি ৰা আসেৰতি, একেন ভাৰেতি, দ্ৰীহি বহুলীকরোতী’’তি. সো ৰত্তব্বো – ‘‘মা সুত্তং মে লদ্ধন্তি যং ৰা তং ৰা অৰচ. পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তেন নাম আচরিযস্স সন্তিকে ৰসিত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা অত্থরসং ৰিদিত্ৰা ৰত্তব্বং হোতি. একচিত্তক্খণিকাৰ অযং আসেৰনা, একচিত্তক্খণিকা ভাৰনা, একচিত্তক্খণিকং বহুলীকম্মং. খযগামিলোকুত্তরমগ্গো বহুলচিত্তক্খণিকো নাম নত্থি, ‘একচিত্তক্খণিকোযেৰা’তি সঞ্ঞাপেতব্বো. সচে সঞ্জানাতি, সঞ্জানাতু, নো চে সঞ্জানাতি, গচ্ছ পাতোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা যাগুং পিৰাহী’’তি উয্যোজেতব্বো.
৪৬৩. কতি পনায্যে সঙ্খারাতি ইধ কিং পুচ্ছতি? যে সঙ্খারে নিরোধেত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জতি, তে পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. তেনেৰস্স অধিপ্পাযং ঞত্ৰা থেরী, পুঞ্ঞাভিসঙ্খারাদীসু অনেকেসু সঙ্খারেসু ৰিজ্জমানেসুপি, কাযসঙ্খারাদযোৰ আচিক্খন্তী, তযোমে ¶ , আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ কাযপটিবদ্ধত্তা কাযেন সঙ্খরীযতি করীযতি নিব্বত্তীযতীতি কাযসঙ্খারো. ৰাচং সঙ্খরোতি করোতি নিব্বত্তেতীতি ৰচীসঙ্খারো. চিত্তপটিবদ্ধত্তা চিত্তেন সঙ্খরীযতি করীযতি নিব্বত্তীযতীতি চিত্তসঙ্খারো. কতমো পনায্যেতি ইধ কিং পুচ্ছতি? ইমে সঙ্খারা অঞ্ঞমঞ্ঞমিস্সা আলুল়িতা অৰিভূতা দুদ্দীপনা. তথা হি, কাযদ্ৰারে আদানগহণমুঞ্চনচোপনানি পাপেত্ৰা উপ্পন্না অট্ঠ কামাৰচরকুসলচেতনা দ্ৰাদস অকুসলচেতনাতি এৰং কুসলাকুসলা ৰীসতি চেতনাপি অস্সাসপস্সাসাপি কাযসঙ্খারাত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. ৰচীদ্ৰারে হনুসংচোপনং ৰচীভেদং পাপেত্ৰা উপ্পন্না ৰুত্তপ্পকারাৰ ৰীসতি চেতনাপি ৰিতক্কৰিচারাপি ৰচীসঙ্খারোত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. কাযৰচীদ্ৰারেসু চোপনং অপত্তা রহো নিসিন্নস্স চিন্তযতো উপ্পন্না কুসলাকুসলা একূনতিংস চেতনাপি সঞ্ঞা চ ৰেদনা চাতি ইমে দ্ৰে ধম্মাপি চিত্তসঙ্খারোত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. এৰং ¶ ইমে সঙ্খারা অঞ্ঞমঞ্ঞমিস্সা আলুল়িতা অৰিভূতা দুদ্দীপনা. তে পাকটে ৰিভূতে কত্ৰা কথাপেস্সামীতি পুচ্ছতি.
কস্মা পনায্যেতি ইধ কাযসঙ্খারাদিনামস্স পদত্থং পুচ্ছতি. তস্স ৰিস্সজ্জনে কাযপ্পটিবদ্ধাতি কাযনিস্সিতা, কাযে সতি হোন্তি, অসতি ¶ ন হোন্তি. চিত্তপ্পটিবদ্ধাতি চিত্তনিস্সিতা, চিত্তে সতি হোন্তি, অসতি ন হোন্তি.
৪৬৪. ইদানি কিং নু খো এসা সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং ৰলঞ্জেতি, ন ৰলঞ্জেতি. চিণ্ণৰসী ৰা তত্থ নো চিণ্ণৰসীতি জাননত্থং পুচ্ছন্তো, কথং পনায্যে, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তি হোতীতিআদিমাহ. তস্স ৰিস্সজ্জনে সমাপজ্জিস্সন্তি ৰা সমাপজ্জামীতি ৰা পদদ্ৰযেন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিকালো কথিতো. সমাপন্নোতি পদেন অন্তোনিরোধো. তথা পুরিমেহি দ্ৰীহি পদেহি সচিত্তককালো কথিতো, পচ্ছিমেন অচিত্তককালো. পুব্বেৰ তথা চিত্তং ভাৰিতং হোতীতি নিরোধসমাপত্তিতো পুব্বে অদ্ধানপরিচ্ছেদকালেযেৰ, এত্তকং কালং অচিত্তকো ভৰিস্সামীতি অদ্ধানপরিচ্ছেদচিত্তং ভাৰিতং হোতি. যং তং তথত্তায উপনেতীতি যং এৰং ভাৰিতং চিত্তং, তং পুগ্গলং তথত্তায অচিত্তকভাৰায উপনেতি.
পঠমং নিরুজ্ঝতি ৰচীসঙ্খারোতি সেসসঙ্খারেহি পঠমং দুতিযজ্ঝানেযেৰ নিরুজ্ঝতি. ততো কাযসঙ্খারোতি ¶ ততো পরং কাযসঙ্খারো চতুত্থজ্ঝানে নিরুজ্ঝতি. ততো চিত্তসঙ্খারোতি ততো পরং চিত্তসঙ্খারো অন্তোনিরোধে নিরুজ্ঝতি. ৰুট্ঠহিস্সন্তি ৰা ৰুট্ঠহামীতি ৰা পদদ্ৰযেন অন্তোনিরোধকালো কথিতো. ৰুট্ঠিতোতি পদেন ফলসমাপত্তিকালো. তথা পুরিমেহি দ্ৰীহি পদেহি অচিত্তককালো কথিতো, পচ্ছিমেন সচিত্তককালো. পুব্বেৰ তথা চিত্তং ভাৰিতং হোতীতি নিরোধসমাপত্তিতো পুব্বে অদ্ধানপরিচ্ছেদকালেযেৰ এত্তকং কালং অচিত্তকো হুত্ৰা ততো পরং সচিত্তকো ভৰিস্সামীতি অদ্ধানপরিচ্ছেদচিত্তং ভাৰিতং হোতি. যং তং তথত্তায উপনেতীতি যং এৰং ভাৰিতং চিত্তং, তং পুগ্গলং তথত্তায সচিত্তকভাৰায উপনেতি. ইতি হেট্ঠা নিরোধসমাপজ্জনকালো গহিতো, ইধ নিরোধতো ৰুট্ঠানকালো.
ইদানি ¶ নিরোধকথং কথেতুং ৰারোতি নিরোধকথা কথেতব্বা সিযা, সা পনেসা, ‘‘দ্ৰীহি বলেহি সমন্নাগতত্তা তযো চ সঙ্খারানং পটিপ্পস্সদ্ধিযা সোল়সহি ঞাণচরিযাহি নৰহি সমাধিচরিযাহি ৰসীভাৰতাপঞ্ঞা নিরোধসমাপত্তিযা ঞাণ’’ন্তি মাতিকং ঠপেত্ৰা সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতা. তস্মা তত্থ কথিতনযেনেৰ গহেতব্বা ¶ . কো পনাযং নিরোধো নাম? চতুন্নং খন্ধানং পটিসঙ্খা অপ্পৰত্তি. অথ কিমত্থমেতং সমাপজ্জন্তীতি. সঙ্খারানং পৰত্তে উক্কণ্ঠিতা সত্তাহং অচিত্তকা হুত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সাম, দিট্ঠধম্মনিব্বানং নামেতং, যদিদং নিরোধোতি এতদত্থং সমাপজ্জন্তি.
পঠমং উপ্পজ্জতি চিত্তসঙ্খারোতি নিরোধা ৰুট্ঠহন্তস্স হি ফলসমাপত্তিচিত্তং পঠমং উপ্পজ্জতি. তংসম্পযুত্তং সঞ্ঞঞ্চ ৰেদনঞ্চ সন্ধায, ‘‘পঠমং উপ্পজ্জতি চিত্তসঙ্খারো’’তি আহ. ততো কাযসঙ্খারোতি ততো পরং ভৰঙ্গসমযে কাযসঙ্খারো উপ্পজ্জতি. কিং পন ফলসমাপত্তি অস্সাসপস্সাসে ন সমুট্ঠাপেতীতি? সমুট্ঠাপেতি. ইমস্স পন চতুত্থজ্ঝানিকা ফলসমাপত্তি, সা ন সমুট্ঠাপেতি. কিং ৰা এতেন ফলসমাপত্তি পঠমজ্ঝানিকা ৰা হোতু, দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানিকা ৰা, সন্তায সমাপত্তিযা ৰুট্ঠিতস্স ভিক্খুনো অস্সাসপস্সাসা অব্বোহারিকা হোন্তি. তেসং অব্বোহারিকভাৰো সঞ্জীৰত্থেরৰত্থুনা ৰেদিতব্বো. সঞ্জীৰত্থেরস্স হি সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায কিংসুকপুপ্ফসদিসে ৰীতচ্চিতঙ্গারে মদ্দমানস্স গচ্ছতো চীৰরে অংসুমত্তম্পি ন ঝাযি, উসুমাকারমত্তম্পি নাহোসি, সমাপত্তিফলং নামেতন্তি ৰদন্তি. এৰমেৰং সন্তায ¶ সমাপত্তিযা ৰুট্ঠিতস্স ভিক্খুনো অস্সাসপস্সাসা অব্বোহারিকা হোন্তীতি ভৰঙ্গসমযেনেৰেতং কথিতন্তি ৰেদিতব্বং.
ততো ৰচীসঙ্খারোতি ততো পরং কিরিযমযপৰত্তৰল়ঞ্জনকালে ৰচীসঙ্খারো উপ্পজ্জতি. কিং ভৰঙ্গং ৰিতক্কৰিচারে ন সমুট্ঠাপেতীতি? সমুট্ঠাপেতি. তংসমুট্ঠানা পন ৰিতক্কৰিচারা ৰাচং অভিসঙ্খাতুং ন সক্কোন্তীতি ¶ কিরিযমযপৰত্তৰল়ঞ্জনকালেনেৰতং কথিতং. সুঞ্ঞতো ফস্সোতিআদযো সগুণেনাপি আরম্মণেনাপি কথেতব্বা. সগুণেন তাৰ সুঞ্ঞতা নাম ফলসমাপত্তি, তায সহজাতং ফস্সং সন্ধায সুঞ্ঞতো ফস্সোতি ৰুত্তং. অনিমিত্তাপণিহিতেসুপিএসেৰ নযো. আরম্মণেন পন নিব্বানং রাগাদীহি সুঞ্ঞত্তা সুঞ্ঞং নাম, রাগনিমিত্তাদীনং অভাৰা অনিমিত্তং, রাগদোসমোহপ্পণিধীনং অভাৰা অপ্পণিহিতং. সুঞ্ঞতং নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্নফলসমাপত্তিযং ফস্সো সুঞ্ঞতো নাম. অনিমিত্তাপণিহিতেসুপি এসেৰ নযো.
অপরা ¶ আগমনিযকথা নাম হোতি, সুঞ্ঞতা, অনিমিত্তা, অপ্পণিহিতাতি হি ৰিপস্সনাপি ৰুচ্চতি. তত্থ যো ভিক্খু সঙ্খারে অনিচ্চতো পরিগ্গহেত্ৰা অনিচ্চতো দিস্ৰা অনিচ্চতো ৰুট্ঠাতি, তস্স ৰুট্ঠানগামিনিৰিপস্সনা অনিমিত্তা নাম হোতি. যো দুক্খতো পরিগ্গহেত্ৰা দুক্খতো দিস্ৰা দুক্খতো ৰুট্ঠাতি, তস্স অপ্পণিহিতা নাম. যো অনত্ততো পরিগ্গহেত্ৰা অনত্ততো দিস্ৰা অনত্ততো ৰুট্ঠাতি, তস্স সুঞ্ঞতা নাম. তত্থ অনিমিত্তৰিপস্সনায মগ্গো অনিমিত্তো নাম, অনিমিত্তমগ্গস্স ফলং অনিমিত্তং নাম. অনিমিত্তফলসমাপত্তিসহজাতে ফস্সে ফুসন্তে অনিমিত্তো ফস্সো ফুসতীতি ৰুচ্চতি. অপ্পণিহিতসুঞ্ঞতেসুপি এসেৰ নযো. আগমনিযেন কথিতে পন সুঞ্ঞতো ৰা ফস্সো অনিমিত্তো ৰা ফস্সো অপ্পণিহিতো ৰা ফস্সোতি ৰিকপ্পো আপজ্জেয্য, তস্মা সগুণেন চেৰ আরম্মণেন চ কথেতব্বং. এৰঞ্হি তযো ফস্সা ফুসন্তীতি সমেতি.
ৰিৰেকনিন্নন্তিআদীসু নিব্বানং ৰিৰেকো নাম, তস্মিং ৰিৰেকে নিন্নং ওনতন্তি ৰিৰেকনিন্নং. অঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা যেন ৰিৰেকো, তেন ৰঙ্কং ৰিয হুত্ৰা ঠিতন্তি ৰিৰেকপোণং. যেন ৰিৰেকো, তেন পতমানং ৰিয ঠিতন্তি ৰিৰেকপব্ভারং.
৪৬৫. ইদানি ¶ যা ৰেদনা নিরোধেত্ৰা নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জতি, তা পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছন্তো কতি পনায্যে, ৰেদনাতি আহ. কাযিকং ৰাতিআদীসু পঞ্চদ্ৰারিকং সুখং ¶ কাযিকং নাম, মনোদ্ৰারিকং চেতসিকং নামাতি ৰেদিতব্বং. তত্থ সুখন্তি সভাৰনিদ্দেসো. সাতন্তি তস্সেৰ মধুরভাৰদীপকং ৰেৰচনং. ৰেদযিতন্তি ৰেদযিতভাৰদীপকং, সব্বৰেদনানং সাধারণৰচনং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. ঠিতিসুখা ৰিপরিণামদুক্খাতিআদীসু সুখায ৰেদনায অত্থিভাৰো সুখং, নত্থিভাৰো দুক্খং. দুক্খায ৰেদনায অত্থিভাৰো দুক্খং, নত্থিভাৰো সুখং. অদুক্খমসুখায ৰেদনায জাননভাৰো সুখং, অজাননভাৰো দুক্খন্তি অত্থো.
কিং অনুসযো অনুসেতীতি কতমো অনুসযো অনুসেতি. অপ্পহীনট্ঠেন সযিতো ৰিয হোতীতি অনুসযপুচ্ছং পুচ্ছতি. ন খো, আৰুসো ¶ ৰিসাখ, সব্বায সুখায ৰেদনায রাগানুসযো অনুসেতীতি ন সব্বায সুখায ৰেদনায রাগানুসযো অনুসেতি. ন সব্বায সুখায ৰেদনায সো অপ্পহীনো, ন সব্বং সুখং ৰেদনং আরব্ভ উপ্পজ্জতীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. কিং পহাতব্বন্তি অযং পহানপুচ্ছা নাম.
রাগং তেন পজহতীতি এত্থ একেনেৰ ব্যাকরণেন দ্ৰে পুচ্ছা ৰিস্সজ্জেসি. ইধ ভিক্খু রাগানুসযং ৰিক্খম্ভেত্ৰা পঠমজ্ঝানং সমাপজ্জতি, ঝানৰিক্খম্ভিতং রাগানুসযং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অনাগামিমগ্গেন সমুগ্ঘাতেতি. সো অনাগামিমগ্গেন পহীনোপি তথা ৰিক্খম্ভিতত্তাৰ পঠমজ্ঝানে নানুসেতি নাম. তেনাহ – ‘‘ন তত্থ রাগানুসযো অনুসেতী’’তি. তদাযতনন্তি তং আযতনং, পরমস্সাসভাৰেন পতিট্ঠানভূতং অরহত্তন্তি অত্থো. ইতি অনুত্তরেসূতি এৰং অনুত্তরা ৰিমোক্খাতি লদ্ধনামে অরহত্তে. পিহং উপট্ঠাপযতোতি পত্থনং পট্ঠপেন্তস্স. উপ্পজ্জতি পিহাপচ্চযা দোমনস্সন্তি পত্থনায পট্ঠপনমূলকং দোমনস্সং উপ্পজ্জতি. তং পনেতং ন পত্থনায পট্ঠপনমূলকং উপ্পজ্জতি, পত্থেত্ৰা অলভন্তস্স পন অলাভমূলকং উপ্পজ্জমানং, ‘‘উপ্পজ্জতি পিহাপচ্চযা’’তি ৰুত্তং. তত্থ কিঞ্চাপি দোমনস্সং নাম একন্তেন অকুসলং, ইদং পন সেৰিতব্বং দোমনস্সং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. যোগিনো হি ¶ তেমাসিকং ছমাসিকং ৰা নৰমাসিকং ৰা পটিপদং গণ্হন্তি. তেসু যো তং তং পটিপদং গহেত্ৰা অন্তোকালপরিচ্ছেদেযেৰ অরহত্তং পাপুণিস্সামীতি ঘটেন্তো ৰাযমন্তো ন সক্কোতি যথাপরিচ্ছিন্নকালেন ¶ পাপুণিতুং, তস্স বলৰদোমনস্সং উপ্পজ্জতি, আল়িন্দিকৰাসিমহাফুস্সদেৰত্থেরস্স ৰিয অস্সুধারা পৰত্তন্তি. থেরো কির একূনৰীসতিৰস্সানি গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেসি. তস্স, ‘‘ইমস্মিং ৰারে অরহত্তং গণ্হিস্সামি, ইমস্মিং ৰারে ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেস্সামী’’তি মানসং বন্ধিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তস্সেৰ একূনৰীসতিৰস্সানি অতিক্কন্তানি. পৰারণাদিৰসে আগতে থেরস্স অস্সুপাতেন মুত্তদিৰসো নাম নাহোসি. ৰীসতিমে পন ৰস্সে অরহত্তং পাণুণি.
পটিঘং ¶ তেন পজহতীতি এত্থ দোমনস্সেনেৰ পটিঘং পজহতি. ন হি পটিঘেনেৰ পটিঘপ্পহানং, দোমনস্সেন ৰা দোমনস্সপ্পহানং নাম অত্থি. অযং পন ভিক্খু তেমাসিকাদীসু অঞ্ঞতরং পটিপদং গহেত্ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘‘পস্স ভিক্খু, কিং তুয্হং সীলেন হীনট্ঠানং অত্থি, উদাহু ৰীরিযেন, উদাহু পঞ্ঞায, ননু তে সীলং সুপরিসুদ্ধং ৰীরিযং সুপগ্গহিতং পঞ্ঞা সূরা হুত্ৰা ৰহতী’’তি. সো এৰং পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা, ‘‘ন দানি পুন ইমস্স দোমনস্সস্স উপ্পজ্জিতুং দস্সামী’’তি ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অন্তোতেমাসে ৰা অন্তোছমাসে ৰা অন্তোনৰমাসে ৰা অনাগামিমগ্গেন তং সমুগ্ঘাতেতি. ইমিনা পরিযাযেন পটিঘেনেৰ পটিঘং, দোমনস্সেনেৰ দোমনস্সং পজহতি নাম.
ন তত্থ পটিঘানুসযো অনুসেতীতি তত্থ এৰরূপে দোমনস্সে পটিঘানুসযো নানুসেতি. ন তং আরব্ভ উপ্পজ্জতি, পহীনোৰ তত্থ পটিঘানুসযোতি অত্থো. অৰিজ্জং তেন পজহতীতি ইধ ভিক্খু অৰিজ্জানুসযং ৰিক্খম্ভেত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জতি, ঝানৰিক্খম্ভিতং অৰিজ্জানুসযং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তমগ্গেন সমুগ্ঘাতেতি. সো অরহত্তমগ্গেন পহীনোপি তথা ৰিক্খম্ভিতত্তাৰ চতুত্থজ্ঝানে ¶ নানুসেতি নাম. তেনাহ – ‘‘ন তত্থ অৰিজ্জানুসযো অনুসেতী’’তি.
৪৬৬. ইদানি পটিভাগপুচ্ছং পুচ্ছন্তো সুখায পনায্যেতিআদিমাহ. তস্স ৰিস্সজ্জনে যস্মা সুখস্স দুক্খং, দুক্খস্স চ সুখং পচ্চনীকং, তস্মা দ্ৰীসু ৰেদনাসু ৰিসভাগপটিভাগো কথিতো. উপেক্খা পন অন্ধকারা অৰিভূতা দুদ্দীপনা, অৰিজ্জাপি তাদিসাৰাতি তেনেত্থ সভাগপটিভাগো কথিতো. যত্তকেসু পন ঠানেসু অৰিজ্জা তমং করোতি, তত্তকেসু ¶ ৰিজ্জা তমং ৰিনোদেতীতি ৰিসভাগপটিভাগো কথিতো. অৰিজ্জায খো, আৰুসোতি এত্থ উভোপেতে ধম্মা অনাসৰা লোকুত্তরাতি সভাগপটিভাগোৰ কথিতো. ৰিমুত্তিযা খো, আৰুসোতি এত্থ অনাসৰট্ঠেন লোকুত্তরট্ঠেন অব্যাকতট্ঠেন চ সভাগপটিভাগোৰ কথিতো. অচ্চযাসীতি এত্থ পঞ্হং অতিক্কমিত্ৰা গতোসীতি অত্থো. নাসক্খি পঞ্হানং পরিযন্তং গহেতুন্তি পঞ্হানং পরিচ্ছেদপমাণং গহেতুং নাসক্খি, অপ্পটিভাগধম্মস্স পটিভাগং পুচ্ছি. নিব্বানং নামেতং অপ্পটিভাগং ¶ , ন সক্কা নীলং ৰা পীতকং ৰাতি কেনচি ধম্মেন সদ্ধিং পটিভাগং কত্ৰা দস্সেতুং. তঞ্চ ত্ৰং ইমিনা অধিপ্পাযেন পুচ্ছসীতি অত্থো.
এত্তাৰতা চাযং উপাসকো যথা নাম সত্তমে ঘরে সলাকভত্তং লভিত্ৰা গতো ভিক্খু সত্ত ঘরানি অতিক্কম্ম অট্ঠমস্স দ্ৰারে ঠিতো সব্বানিপি সত্ত গেহানি ৰিরদ্ধোৰ ন অঞ্ঞাসি, এৰমেৰং অপ্পটিভাগধম্মস্স পটিভাগং পুচ্ছন্তো সব্বাসুপি সত্তসু সপ্পটিভাগপুচ্ছাসু ৰিরদ্ধোৰ হোতীতি ৰেদিতব্বো. নিব্বানোগধন্তি নিব্বানব্ভন্তরং নিব্বানং অনুপৰিট্ঠং. নিব্বানপরাযনন্তি নিব্বানং পরং অযনমস্স পরা গতি, ন ততো পরং গচ্ছতীতি অত্থো. নিব্বানং পরিযোসানং অৰসানং অস্সাতি নিব্বানপরিযোসানং.
৪৬৭. পণ্ডিতাতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতা, ধাতুকুসলা আযতনকুসলা পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলা ঠানাট্ঠানকুসলাতি অত্থো. মহাপঞ্ঞাতি মহন্তে অত্থে মহন্তে ধম্মে মহন্তা ¶ নিরুত্তিযো মহন্তানি পটিভানানি পরিগ্গণ্হনসমত্থায পঞ্ঞায সমন্নাগতা. যথা তং ধম্মদিন্নাযাতি যথা ধম্মদিন্নায ভিক্খুনিযা ব্যাকতং, অহম্পি তং এৰমেৰং ব্যাকরেয্যন্তি. এত্তাৰতা চ পন অযং সুত্তন্তো জিনভাসিতো নাম জাতো, ন সাৰকভাসিতো. যথা হি রাজযুত্তেহি লিখিতং পণ্ণং যাৰ রাজমুদ্দিকায ন লঞ্ছিতং হোতি, ন তাৰ রাজপণ্ণন্তি সঙ্খ্যং গচ্ছতি; লঞ্ছিতমত্তং পন রাজপণ্ণং নাম হোতি, তথা, ‘‘অহম্পি তং এৰমেৰ ব্যাকরেয্য’’ন্তি ইমায জিনৰচনমুদ্দিকায লঞ্ছিতত্তা অযং সুত্তন্তো আহচ্চৰচনেন জিনভাসিতো নাম জাতো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়ৰেদল্লসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. চূল়ধম্মসমাদানসুত্তৰণ্ণনা
৪৬৮. এৰং ¶ মে সুতন্তি চূল়ধম্মসমাদানসুত্তং. তত্থ ধম্মসমাদানানীতি ধম্মোতি গহিতগহণানি. পচ্চুপ্পন্নসুখন্তি পচ্চুপ্পন্নে সুখং, আযূহনক্খণে সুখং ¶ সুকরং সুখেন সক্কা পূরেতুং. আযতিং দুক্খৰিপাকন্তি অনাগতে ৰিপাককালে দুক্খৰিপাকং. ইমিনা উপাযেন সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
৪৬৯. নত্থি কামেসু দোসোতি ৰত্থুকামেসুপি কিলেসকামেসুপি দোসো নত্থি. পাতব্যতং আপজ্জন্তীতি তে ৰত্থুকামেসু কিলেসকামেন পাতব্যতং পিৰিতব্বতং, যথারুচি পরিভুঞ্জিতব্বতং আপজ্জন্তীতি অত্থো. মোল়িবদ্ধাহীতি মোল়িং কত্ৰা বদ্ধকেসাহি. পরিব্বাজিকাহীতি তাপসপরিব্বাজিকাহি. এৰমাহংসূতি এৰং ৰদন্তি. পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তীতি পহানং সমতিক্কমং পঞ্ঞপেন্তি. মালুৰাসিপাটিকাতি দীঘসণ্ঠানং মালুৰাপক্কং. ফলেয্যাতি আতপেন সুস্সিত্ৰা ভিজ্জেয্য. সালমূলেতি সালরুক্খস্স সমীপে. সন্তাসং আপজ্জেয্যাতি কস্মা আপজ্জতি? ভৰনৰিনাসভযা. রুক্খমূলে পতিতমালুৰাবীজতো হি লতা ¶ উপ্পজ্জিত্ৰা রুক্খং অভিরুহতি. সা মহাপত্তা চেৰ হোতি বহুপত্তা চ, কোৰিল়ারপত্তসদিসেহি পত্তেহি সমন্নাগতা. অথ তং রুক্খং মূলতো পট্ঠায ৰিনন্ধমানা সব্বৰিটপানি সঞ্ছাদেত্ৰা মহন্তং ভারং জনেত্ৰা তিট্ঠতি. সা ৰাতে ৰা ৰাযন্তে দেৰে ৰা ৰস্সন্তে ওঘনং জনেত্ৰা তস্স রুক্খস্স সব্বসাখাপসাখং ভঞ্জতি, ভূমিযং নিপাতেতি. ততো তস্মিং রুক্খে পতিট্ঠিতৰিমানং ভিজ্জতি নস্সতি. ইতি সা ভৰনৰিনাসভযা সন্তাসং আপজ্জতি.
আরামদেৰতাতি তত্থ তত্থ পুপ্ফারামফলারামেসু অধিৰত্থা দেৰতা. ৰনদেৰতাতি অন্ধৰনসুভগৰনাদীসু ৰনেসু অধিৰত্থা দেৰতা. রুক্খদেৰতাতি অভিলক্খিতেসু নল়েরুপুচিমন্দাদীসু রুক্খেসু অধিৰত্থা দেৰতা. ওসধিতিণৰনপ্পতীসূতি হরীতকীআমলকীআদীসু ওসধীসু তালনাল়িকেরাদীসু তিণেসু ৰনজেট্ঠকেসু চ ৰনপ্পতিরুক্খেসু অধিৰত্থা দেৰতা. ৰনকম্মিকাতি ৰনে কসনলাযনদারুআহরণগোরক্খাদীসু কেনচিদেৰ ¶ কম্মেন ৰা ৰিচরকমনুস্সা. উদ্ধরেয্যুন্তি খাদেয্যুং. ৰিলম্বিনীতি ৰাতেন পহতপহতট্ঠানেসু কেল়িং করোন্তী ৰিয ৰিলম্বন্তী. সুখো ইমিস্সাতি এৰরূপায মালুৰালতায সম্ফস্সোপি সুখো, দস্সনম্পি সুখং. অযং মে দারকানং আপানমণ্ডলং ভৰিস্সতি, কীল়াভূমি ভৰিস্সতি, দুতিযং ¶ মে ৰিমানং পটিলদ্ধন্তি লতায দস্সনেপি সম্ফস্সেপি সোমনস্সজাতা এৰমাহ.
ৰিটভিং করেয্যাতি সাখানং উপরি ছত্তাকারেন তিট্ঠেয্য. ওঘনং জনেয্যাতি হেট্ঠা ঘনং জনেয্য. উপরি আরুয্হ সকলং রুক্খং পলিৰেঠেত্ৰা পুন হেট্ঠা ভস্সমানা ভূমিং গণ্হেয্যাতি অত্থো. পদালেয্যাতি এৰং ওঘনং কত্ৰা পুন ততো পট্ঠায যাৰ মূলা ওতিণ্ণসাখাহি অভিরুহমানা সব্বসাখা পলিৰেঠেন্তী মত্থকং পত্ৰা তেনেৰ নিযামেন পুন ওরোহিত্ৰা চ অভিরুহিত্ৰা চ সকলরুক্খং সংসিব্বিত্ৰা অজ্ঝোত্থরন্তী সব্বসাখা হেট্ঠা কত্ৰা সযং উপরি ঠত্ৰা ¶ ৰাতে ৰা ৰাযন্তে দেৰে ৰা ৰস্সন্তে পদালেয্য. ভিন্দেয্যাতি অত্থো. খাণুমত্তমেৰ তিট্ঠেয্য, তত্থ যং সাখট্ঠকৰিমানং হোতি, তং সাখাসু ভিজ্জমানাসু তত্থ তত্থেৰ ভিজ্জিত্ৰা সব্বসাখাসু ভিন্নাসু সব্বং ভিজ্জতি. রুক্খট্ঠকৰিমানং পন যাৰ রুক্খস্স মূলমত্তম্পি তিট্ঠতি, তাৰ ন নস্সতি. ইদং পন ৰিমানং সাখট্ঠকং, তস্মা সব্বসাখাসু সংভিজ্জমানাসু ভিজ্জিত্থ. দেৰতা পুত্তকে গহেত্ৰা খাণুকে ঠিতা পরিদেৰিতুং আরদ্ধা.
৪৭১. তিব্বরাগজাতিকোতি বহলরাগসভাৰো. রাগজং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতীতি তিব্বরাগজাতিকত্তা দিট্ঠে দিট্ঠে আরম্মণে নিমিত্তং গণ্হাতি. অথস্স আচরিযুপজ্ঝাযা দণ্ডকম্মং আণাপেন্তি. সো অভিক্খণং দণ্ডকম্মং করোন্তো দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি, নত্ৰেৰ ৰীতিক্কমং করোতি. তিব্বদোসজাতিকোতি অপ্পমত্তিকেনেৰ কুপ্পতি, দহরসামণেরেহি সদ্ধিং হত্থপরামাসাদীনি করোন্তোৰ কথেতি. সোপি দণ্ডকম্মপচ্চযা দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. মোহজাতিকো পন ইধ কতং ৰা কততো অকতং ৰা অকততো ন সল্লক্খেতি, তানি তানি কিচ্চানি ৰিরাধেতি. সোপি দণ্ডকম্মপচ্চযা দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.
৪৭২. ন তিব্বরাগজাতিকোতিআদীনি ৰুত্তপটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বানি. কস্মা পনেত্থ কোচি তিব্বরাগাদিজাতিকো হোতি, কোচি ন তিব্বরাগাদিজাতিকো? কম্মনিযামেন. যস্স হি ¶ কম্মাযূহনক্খণে লোভো বলৰা হোতি, অলোভো মন্দো, অদোসামোহা বলৰন্তো, দোসমোহা ¶ মন্দা, তস্স মন্দো অলোভো লোভং পরিযাদাতুং ন সক্কোতি, অদোসামোহা পন বলৰন্তো দোসমোহে পরিযাদাতুং সক্কোন্তি. তস্মা সো তেন কম্মেন দিন্নপটিসন্ধিৰসেন নিব্বত্তো লুদ্ধো হোতি, সুখসীলো অক্কোধনো পঞ্ঞৰা ৰজিরূপমঞাণো.
যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে লোভদোসা বলৰন্তো হোন্তি, অলোভাদোসা মন্দা, অমোহো বলৰা, মোহো মন্দো, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দুট্ঠো চ, পঞ্ঞৰা পন হোতি ৰজিরূপমঞাণো দত্তাভযত্থেরো ৰিয.
যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে লোভাদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি, ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দন্ধো চ, সুখসীলকো ¶ পন হোতি অক্কোধনো.
তথা যস্স কম্মাযূহনক্খণে তযোপি লোভদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি, অলোভাদযো মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ লুদ্ধো চেৰ হোতি দুট্ঠো চ মূল়্হো চ.
যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে অলোভদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি, ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অপ্পকিলেসো হোতি, দিব্বারম্মণম্পি দিস্ৰা নিচ্চলো, দুট্ঠো পন হোতি দন্ধপঞ্ঞো চ.
যস্স পন কম্মাযূহনক্খণে অলোভাদোসমোহা বলৰন্তো হোন্তি, ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অলুদ্ধো চেৰ হোতি সুখসীলকো চ, মূল়্হো পন হোতি.
তথা যস্স কম্মাযূহনক্খণে অলোভদোসামোহা বলৰন্তো হোন্তি, ইতরে মন্দা, সো পুরিমনযেনেৰ অলুদ্ধো চেৰ হোতি পঞ্ঞৰা চ, দুট্ঠো পন হোতি কোধনো.
যস্স ¶ ¶ পন কম্মাযূহনক্খণে তযোপি অলোভাদযো বলৰন্তো হোন্তি, লোভাদযো মন্দা, সো মহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরো ৰিয অলুদ্ধো অদুট্ঠো পঞ্ঞৰা চ হোতি.
সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
চূল়ধম্মসমাদানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. মহাধম্মসমাদানসুত্তৰণ্ণনা
৪৭৩. এৰং ¶ মে সুত্তন্তি মহাধম্মসমাদানসুত্তং. তত্থ এৰংকামাতি এৰংইচ্ছা. এৰংছন্দাতি এৰংঅজ্ঝাসযা. এৰংঅধিপ্পাযাতি এৰংলদ্ধিকা. তত্রাতি তস্মিং অনিট্ঠৰড্ঢনে চেৰ ইট্ঠপরিহানে চ. ভগৰংমূলকাতি ভগৰা মূলং এতেসন্তি ভগৰংমূলকা. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমে, ভন্তে, অম্হাকং ধম্মা পুব্বে কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধেন উপ্পাদিতা, তস্মিং পরিনিব্বুতে একং বুদ্ধন্তরং অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমে ধম্মে উপ্পাদেতুং সমত্থো নাম নাহোসি, ভগৰতা পন নো ইমে ধম্মা উপ্পাদিতা. ভগৰন্তঞ্হি নিস্সায মযং ইমে ধম্মে আজানাম পটিৰিজ্ঝামাতি এৰং ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মাতি. ভগৰংনেত্তিকাতি ভগৰা হি ধম্মানং নেতা ৰিনেতা অনুনেতাতি. যথাসভাৰতো ¶ পাটিযেক্কং পাটিযেক্কং নামং গহেত্ৰা দস্সিতা ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা নাম হোন্তি. ভগৰংপটিসরণাতি চতুভূমকা ধম্মা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স আপাথং আগচ্ছমানা ভগৰতি পটিসরন্তি নামাতি ভগৰংপটিসরণা. পটিসরন্তীতি ওসরন্তি সমোসরন্তি. অপিচ মহাবোধিমণ্ডে নিসিন্নস্স ভগৰতো পটিৰেধৰসেন ফস্সো আগচ্ছতি, অহং ভগৰা কিন্নামোতি? ত্ৰং ফুসনট্ঠেন ফস্সো নাম. ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণং আগচ্ছতি. অহং ভগৰা কিন্নামন্তি? ত্ৰং ৰিজাননট্ঠেন ৰিঞ্ঞাণং নামাতি এৰং চতুভূমকধম্মানং যথাসভাৰতো পাটিযেক্কং পাটিযেক্কং নামং গণ্হন্তো ভগৰা ধম্মে পটিসরতীতিপি ভগৰংপটিসরণা. ভগৰন্তঞ্ঞেৰ পটিভাতূতি ভগৰতোযেৰ এতস্স ভাসিতস্স অত্থো উপট্ঠাতু, তুম্হেযেৰ নো কথেত্ৰা দেথাতি অত্থো.
৪৭৪. সেৰিতব্বেতি ¶ নিস্সযিতব্বে. ভজিতব্বেতি উপগন্তব্বে. যথা তং অৰিদ্দসুনোতি যথা অৰিদুনো বালস্স অন্ধপুথুজ্জনস্স. যথা তং ৰিদ্দসুনোতি যথা ৰিদুনো মেধাৰিনো পণ্ডিতস্স.
৪৭৫. অত্থি, ভিক্খৰে, ধম্মসমাদানন্তি পুরিমসুত্তে উপ্পটিপাটিআকারেন মাতিকা ঠপিতা ¶ , ইধ পন যথাধম্মরসেনেৰ সত্থা মাতিকং ঠপেসি. তত্থ ধম্মসমাদানন্তি পাণাতিপাতাদীনং ধম্মানং গহণং.
৪৭৬. অৰিজ্জাগতোতি অৰিজ্জায সমন্নাগতো.
৪৭৭. ৰিজ্জাগতোতি ৰিজ্জায সমন্নাগতো পঞ্ঞৰা.
৪৭৮. সহাপি দুক্খেনাতি এত্থ মিচ্ছাচারো অভিজ্ঝা মিচ্ছাদিট্ঠীতি ইমে তাৰ তযো পুব্বচেতনায চ অপরচেতনায চাতি দ্ৰিন্নং চেতনানং ৰসেন দুক্খৰেদনা হোন্তি. সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন সুখসম্পযুত্তা ৰা উপেক্খাসম্পযুত্তা ৰা হোতি. সেসা পাণাতিপাতাদযো সত্ত তিস্সন্নম্পি চেতনানং ৰসেন দুক্খৰেদনা হোন্তি. ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সহাপি দুক্খেন সহাপি দোমনস্সেনা’’তি. দোমনস্সমেৰ চেত্থ দুক্খন্তি ৰেদিতব্বং. পরিযেট্ঠিং ৰা আপজ্জন্তস্স পুব্বভাগপরভাগেসু কাযিকং দুক্খম্পি ৰট্টতিযেৰ.
৪৭৯. সহাপি ¶ সুখেনাতি এত্থ পাণাতিপাতো ফরুসৰাচা ব্যাপাদোতি ইমে তাৰ তযো পুব্বচেতনায চ অপরচেতনায চাতি দ্ৰিন্নং চেতনানং ৰসেন সুখৰেদনা হোন্তি. সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন দুক্খসম্পযুত্তাৰ হোতি. সেসা সত্ত তিস্সন্নম্পি চেতনানং ৰসেন সুখৰেদনা হোন্তিযেৰ. সহাপি সোমনস্সেনাতি সোমনস্সমেৰ চেত্থ সুখন্তি ৰেদিতব্বং. ইট্ঠফোট্ঠব্বসমঙ্গিনো ৰা পুব্বভাগপরভাগেসু কাযিকং সুখম্পি ৰট্টতিযেৰ.
৪৮০. ততিযধম্মসমাদানে ইধেকচ্চো মচ্ছবন্ধো ৰা হোতি, মাগৰিকো ৰা, পাণুপঘাতংযেৰ নিস্সায জীৰিকং কপ্পেতি. তস্স গরুট্ঠানিযো ভিক্খু অকামকস্সেৰ পাণাতিপাতে আদীনৰং, পাণাতিপাতৰিরতিযা চ আনিসংসং কথেত্ৰা সিক্খাপদং দেতি. সো গণ্হন্তোপি দুক্খিতো দোমনস্সিতোৰ হুত্ৰা গণ্হাতি. অপরভাগে কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা ¶ রক্খিতুং অসক্কোন্তোপি দুক্খিতোৰ হোতি, তস্স পুব্বাপরচেতনা দুক্খসহগতাৰ হোন্তি. সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন সুখসহগতা ৰা উপেক্খাসহগতা ৰাতি এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো ¶ . ইতি পুব্বভাগপরভাগচেতনাৰ সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘সহাপি দুক্খেন সহাপি দোমনস্সেনা’’তি. দোমনস্সমেৰ চেত্থ দুক্খন্তি ৰেদিতব্বং.
৪৮১. চতুত্থধম্মসমাদানে দসসুপি পদেসু তিস্সোপি পুব্বভাগাপরভাগসন্নিট্ঠাপকচেতনা সুখসম্পযুত্তা হোন্তিযেৰ, তং সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘সহাপি সুখেন সহাপি সোমনস্সেনা’’তি. সোমনস্সমেৰ চেত্থ সুখন্তি ৰেদিতব্বং.
৪৮২. তিত্তকালাবূতি তিত্তকরসঅলাবু. ৰিসেন সংসট্ঠোতি হলাহলৰিসেন সম্পযুত্তো মিস্সিতো লুল়িতো. নচ্ছাদেস্সতীতি ন রুচ্চিস্সতি ন তুট্ঠিং করিস্সতি. নিগচ্ছসীতি গমিস্সসি. অপ্পটিসঙ্খায পিৰেয্যাতি তং অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা পিৰেয্য.
৪৮৩. আপানীযকংসোতি আপানীযস্স মধুরপানকস্স ভরিতকংসো. ৰণ্ণসম্পন্নোতি পানকৰণ্ণাদীহি সম্পন্নৰণ্ণো, কংসে পক্খিত্তপানকৰসেন পানককংসোপি এৰং ৰুত্তো. ছাদেস্সতীতি ¶ তঞ্হি হলাহলৰিসং যত্থ যত্থ পক্খিত্তং হোতি, তস্স তস্সেৰ রসং দেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছাদেস্সতী’’তি.
৪৮৪. পূতিমুত্তন্তি মুত্তমেৰ. যথা হি মনুস্সভাৰো সুৰণ্ণৰণ্ণো পূতিকাযোত্ৰেৰ, তদহুজাতাপি গলোচিলতা পূতিলতাত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. এৰং তঙ্খণং গহিতং তরুণম্পি মুত্তং পূতিমুত্তমেৰ. নানাভেসজ্জেহীতি হরীতকামলকাদীহি নানোসধেহি. সুখী অস্সাতি অরোগো সুৰণ্ণৰণ্ণো সুখী ভৰেয্য.
৪৮৫. দধি চ মধু চাতি সুপরিসুদ্ধং দধি চ সুমধুরং মধু চ. একজ্ঝং সংসট্ঠন্তি একতো কত্ৰা মিস্সিতং আলুল়িতং. তস্স তন্তি তস্স তং চতুমধুরভেসজ্জং পিৰতো রুচ্চেয্য. ইদঞ্চ যং ভগন্দরসংসট্ঠং লোহিতং পক্খন্দতি, ন তস্স ভেসজ্জং, আহারং থম্ভেত্ৰা মগ্গং অৰলঞ্জং করোতি. যং ¶ পন পিত্তসংসট্ঠং লোহিতং, তস্সেতং ভেসজ্জং সীতলকিরিযায পরিযত্তভূতং.
৪৮৬. ৰিদ্ধেতি ¶ উব্বিদ্ধে. মেঘৰিগমেন দূরীভূতেতি অত্থো. ৰিগতৰলাহকেতি অপগতমেঘে, দেৰেতি আকাসে. আকাসগতং তমগতন্তি আকাসগতং তমং. পুথুসমণব্রাহ্মণপরপ্পৰাদেতি পুথূনং সমণব্রাহ্মণসঙ্খাতানং পরেসং ৰাদে. অভিৰিহচ্চাতি অভিহন্ত্ৰা. ভাসতে চ তপতে চ ৰিরোচতে চাতি সরদকালে মজ্ঝন্হিকসমযে আদিচ্চোৰ ওভাসং মুঞ্চতি তপতি ৰিজ্জোততীতি.
ইদং পন সুত্তং দেৰতানং অতিৰিয পিযং মনাপং. তত্রিদং ৰত্থু – দক্খিণদিসাযং কির হত্থিভোগজনপদে সঙ্গরৰিহারো নাম অত্থি. তস্স ভোজনসালদ্ৰারে সঙ্গররুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা রত্তিভাগে একস্স দহরস্স সরভঞ্ঞৰসেন ইদং সুত্তং ওসারেন্তস্স সুত্ৰা সাধুকারং অদাসি. দহরো কিং এসোতি আহ. অহং, ভন্তে, ইমস্মিং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতাতি. কস্মিং দেৰতে পসন্নাসি, কিং সদ্দে, উদাহু সুত্তেতি? সদ্দো নাম, ভন্তে, যস্স কস্সচি হোতিযেৰ, সুত্তে ¶ পসন্নাম্হি. সত্থারা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা কথিতদিৰসে চ অজ্জ চ একব্যঞ্জনেপি নানং নত্থীতি. অস্সোসি ত্ৰং দেৰতে সত্থারা কথিতদিৰসেতি? আম, ভন্তে. কত্থ ঠিতা অস্সোসীতি? জেতৰনং, ভন্তে, গতাম্হি, মহেসক্খাসু পন দেৰতাসু আগচ্ছন্তীসু তত্থ ওকাসং অলভিত্ৰা ইধেৰ ঠত্ৰা অস্সোসিন্তি. এত্থ ঠিতায সক্কা সুত্থু সদ্দো সোতুন্তি? ত্ৰং পন, ভন্তে, ময্হং সদ্দং সুণসীতি? আম দেৰতেতি. দক্খিণকণ্ণপস্সে নিসীদিত্ৰা কথনকালো ৰিয, ভন্তে, হোতীতি. কিং পন দেৰতে সত্থু রূপং পস্সসীতি? সত্থা মমেৰ ওলোকেতীতি মঞ্ঞমানা সণ্ঠাতুং ন সক্কোমি, ভন্তেতি. ৰিসেসং পন নিব্বত্তেতুং অসক্খিত্থ দেৰতেতি. দেৰতা তত্থেৰ অন্তরধাযি. তং দিৰসং কিরেস দেৰপুত্তো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. এৰমিদং সুত্তং দেৰতানং পিযং মনাপং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মহাধম্মসমাদানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. ৰীমংসকসুত্তৰণ্ণনা
৪৮৭. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি ৰীমংসকসুত্তং. তত্থ ৰীমংসকেনাতি তযো ৰীমংসকা – অত্থৰীমংসকো সঙ্খারৰীমংসকো সত্থুৰীমংসকোতি. তেসু, ‘‘পণ্ডিতা হাৰুসো, মনুস্সা ৰীমংসকা’’তি (সং. নি. ৩.২) এত্থ অত্থৰীমংসকো আগতো. ‘‘যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু ধাতুকুসলো চ হোতি, আযতনকুসলো চ হোতি, পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলো চ হোতি, ঠানাট্ঠানকুসলো চ হোতি, এত্তাৰতা খো, আনন্দ, পণ্ডিতো ভিক্খু ৰীমংসকোতি অলং ৰচনাযা’’তি (ম. নি. ৩.১২৪) এত্থ সঙ্খারৰীমংসকো আগতো. ইমস্মিং পন সুত্তে সত্থুৰীমংসকো অধিপ্পেতো. চেতোপরিযাযন্তি চিত্তৰারং চিত্তপরিচ্ছেদং. সমন্নেসনাতি এসনা পরিযেসনা উপপরিক্খা. ইতি ৰিঞ্ঞাণাযাতি এৰং ৰিজাননত্থায.
৪৮৮. দ্ৰীসু ধম্মেসু তথাগতো সমন্নেসিতব্বোতি ইধ কল্যাণমিত্তূপনিস্সযং দস্সেতি. মহা হি এস কল্যাণমিত্তূপনিস্সযো ¶ নাম. তস্স মহন্তভাৰো এৰং ৰেদিতব্বো – একস্মিং হি সমযে আযস্মা আনন্দো উপড্ঢং অত্তনো আনুভাৰেন হোতি, উপড্ঢং কল্যাণমিত্তানুভাৰেনাতি চিন্তেত্ৰা অত্তনো ধম্মতায নিচ্ছেতুং অসক্কোন্তো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি, – ‘‘উপড্ঢমিদং, ভন্তে, ব্রহ্মচরিযস্স, যদিদং কল্যাণমিত্ততা কল্যাণসহাযতা কল্যাণসম্পৰঙ্কতা’’তি. ভগৰা আহ – ‘‘মা হেৰং, আনন্দ, মা হেৰং, আনন্দ, সকলমেৰিদং, আনন্দ, ব্রহ্মচরিযং যদিদং কল্যাণমিত্ততা কল্যাণসহাযতা, কল্যাণসম্পৰঙ্কতা. কল্যাণমিত্তস্সেতং, আনন্দ, ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং কল্যাণসহাযস্স কল্যাণসম্পৰঙ্কস্স, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেস্সতি, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং বহুলীকরিস্সতি. কথঞ্চানন্দ, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো…পে… অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং বহুলীকরোতি. ইধানন্দ, ভিক্খু সম্মাদিট্ঠিং ভাৰেতি…পে… সম্মাসমাধিং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং এৰং খো, আনন্দ, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো…পে… বহুলীকরোতি, তদমিনাপেতং, আনন্দ, পরিযাযেন ৰেদিতব্বং. যথা সকলমেৰিদং ব্রহ্মচরিযং যদিদং কল্যাণমিত্ততা কল্যাণসহাযতা কল্যাণসম্পৰঙ্কতা. মমঞ্হি, আনন্দ, কল্যাণমিত্তং আগম্ম ¶ জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি. জরাধম্মা…পে… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা ¶ সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তী’’তি (সং. নি. ৫.২).
ভিক্খূনং বাহিরঙ্গসম্পত্তিং কথেন্তোপি আহ – ‘‘বাহিরং, ভিক্খৰে, অঙ্গন্তি করিত্ৰা নাঞ্ঞং একঙ্গম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং মহতো অত্থায সংৰত্ততি, যথযিদং, ভিক্খৰে, কল্যাণমিত্ততা. কল্যাণমিত্ততা, ভিক্খৰে, মহতো অত্থায সংৰত্ততী’’তি (অ. নি. ১.১১৩). মহাচুন্দস্স কিলেসসল্লেখপটিপদং কথেন্তোপি, ‘‘পরে পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ কল্যাণমিত্তা ভৰিস্সামাতি সল্লেখো করণীযো’’তি (ম. নি. ১.৮৩) আহ. মেঘিযত্থেরস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনিযধম্মে কথেন্তোপি, ‘‘অপরিপক্কায, মেঘিয, চেতোৰিমুত্তিযা পঞ্চ ধম্মা পরিপাকায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, মেঘিয, ভিক্খু ¶ কল্যাণমিত্তো হোতি’’তি (উদা. ৩১) কল্যাণমিত্তূপনিস্সযমেৰ ৰিসেসেসি. পিযপুত্তস্স রাহুলত্থেরস্স অভিণ্হোৰাদং দেন্তোপি –
‘‘মিত্তে ভজস্সু কল্যাণে, পন্তঞ্চ সযনাসনং;
ৰিৰিত্তং অপ্পনিগ্ঘোসং, মত্তঞ্ঞূ হোহি ভোজনে.
চীৰরে পিণ্ডপাতে চ, পচ্চযে সযনাসনে;
এতেসু তণ্হং মাকাসি, মা লোকং পুনরাগমী’’তি. (সু. নি. ৩৪০, ৩৪১) –
কল্যাণমিত্তূপনিস্সযমেৰ সব্বপঠমং কথেসি. এৰং মহা এস কল্যাণমিত্তূপনিস্সযো নাম. ইধাপি তং দস্সেন্তো ভগৰা দ্ৰীসু ধম্মেসু তথাগতো সমন্নেসিতব্বোতি দেসনং আরভি. পণ্ডিতো ভিক্খু দ্ৰীসু ধম্মেসু তথাগতং এসতু গৰেসতূতি অত্থো. এতেন ভগৰা অযং মহাজচ্চোতি ৰা, লক্খণসম্পন্নোতি ৰা, অভিরূপো দস্সনীযোতি ৰা, অভিঞ্ঞাতো অভিলক্খিতোতি ৰা, ইমং নিস্সাযাহং চীৰরাদযো পচ্চযে লভিস্সামীতি ৰা, এৰং চিন্তেত্ৰা মং নিস্সায ৰসনকিচ্চং ¶ নত্থি. যো পন এৰং সল্লক্খেতি, ‘‘পহোতি মে এস সত্থা হুত্ৰা সত্থুকিচ্চং সাধেতু’’ন্তি, সো মং ভজতূতি সীহনাদং নদতি. বুদ্ধসীহনাদো কির নামেস সুত্তন্তোতি.
ইদানি ¶ তে দ্ৰে ধম্মে দস্সেন্তো চক্খুসোতৰিঞ্ঞেয্যেসূতি আহ. তত্থ সত্থু কাযিকো সমাচারো ৰীমংসকস্স চক্খুৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো নাম. ৰাচসিকো সমাচারো সোতৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো নাম. ইদানি তেসু সমন্নেসিতব্বাকারং দস্সেন্তো যে সংকিলিট্ঠাতিআদিমাহ. তত্থ সংকিলিট্ঠাতি কিলেসসম্পযুত্তা. তে চ ন চক্খুসোতৰিঞ্ঞেয্যা. যথা পন উদকে চলন্তে ৰা পুপ্ফুল়কে ৰা মুঞ্চন্তে অন্তো মচ্ছো অত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি, এৰং পাণাতিপাতাদীনি ৰা করোন্তস্স, মুসাৰাদাদীনি ৰা ভণন্তস্স কাযৰচীসমাচারে দিস্ৰা চ সুত্ৰা চ তংসমুট্ঠাপকচিত্তং সংকিলিট্ঠন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. তস্মা এৰমাহ. সংকিলিট্ঠচিত্তস্স হি কাযৰচীসমাচারাপি সংকিলিট্ঠাযেৰ নাম. ন তে তথাগতস্স সংৰিজ্জন্তীতি ন তে তথাগতস্স অত্থি. ন উপলব্ভন্তীতি এৰং জানাতীতি অত্থো. নত্থিতাযেৰ হি তে ন উপলব্ভন্তি ন পটিচ্ছন্নতায. তথা হি ভগৰা একদিৰসং ইমেসু ধম্মেসু ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ পৰারেন্তো আহ – ‘‘হন্দ দানি, ভিক্খৰে, পৰারেমি ৰো, ন চ মে কিঞ্চি গরহথ কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা’’তি. এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ন খো মযং, ভন্তে, ভগৰতো কিঞ্চি গরহাম কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা. ভগৰা হি, ভন্তে, অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জানেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ মগ্গৰিদূ মগ্গকোৰিদো. মগ্গানুগা চ, ভন্তে, এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছাসমন্নাগতা’’তি (সং. নি. ১.২১৫). এৰং পরিসুদ্ধা তথাগতস্স কাযৰচীসমাচারা. উত্তরোপি সুদং মাণৰো তথাগতস্স কাযৰচীদ্ৰারে অনারাধনীযং কিঞ্চি পস্সিস্সামীতি সত্ত মাসে অনুবন্ধিত্ৰা লিক্খামত্তম্পি ন অদ্দস. মনুস্সভূতো ৰা এস বুদ্ধভূতস্স কাযৰচীদ্ৰারে কিং অনারাধনীযং পস্সিস্সতি? মারোপি দেৰপুত্তো বোধিসত্তস্স সতো মহাভিনিক্খমনতো পট্ঠায ছব্বস্সানি গৰেসমানো কিঞ্চি অনারাধনীযং নাদ্দস, অন্তমসো চেতোপরিৰিতক্কমত্তম্পি. মারো কির চিন্তেসি – ‘‘সচস্স ৰিতক্কিতমত্তম্পি অকুসলং পস্সিস্সামি, তত্থেৰ নং মুদ্ধনি পহরিত্ৰা পক্কমিস্সামী’’তি. সো ছব্বস্সানি অদিস্ৰা বুদ্ধভূতম্পি একং ৰস্সং অনুবন্ধিত্ৰা কিঞ্চি ৰজ্জং অপস্সন্তো গমনসমযে ৰন্দিত্ৰা –
‘‘মহাৰীর ¶ ¶ মহাপুঞ্ঞং, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
সব্বৰেরভযাতীতং, পাদে ৰন্দামি গোতম’’ন্তি. (সং. নি. ১.১৫৯) –
গাথং ৰত্ৰা গতো.
ৰীতিমিস্সাতি কালে কণ্হা, কালে সুক্কাতি এৰং ৰোমিস্সকা. ৰোদাতাতি পরিসুদ্ধা নিক্কিলেসা. সংৰিজ্জন্তীতি ৰোদাতা ধম্মা অত্থি উপলব্ভন্তি. তথাগতস্স হি পরিসুদ্ধা কাযসমাচারাদযো. তেনাহ – ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরক্খেয্যানি. কতমানি চত্তারি? পরিসুদ্ধকাযসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো, নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং, যং তথাগতো রক্খেয্য, ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি. পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো… পরিসুদ্ধমনোসমাচারো… পরিসুদ্ধাজীৰো, ভিক্খৰে, তথাগতো ¶ , নত্থি তথাগতস্স মিচ্ছাজীৰো, যং তথাগতো রক্খেয্য, মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’’তি (অ. নি. ৭.৫৮).
ইমং কুসলং ধম্মন্তি ইমং অনৰজ্জং আজীৰট্ঠমকসীলং. ‘‘অযমাযস্মা সত্থা কিং নু খো দীঘরত্তং সমাপন্নো অতিচিরকালতো পট্ঠায ইমিনা সমন্নাগতো, উদাহু ইত্তরসমাপন্নো হিয্যো ৰা পরে ৰা পরসুৰে ৰা দিৰসে সমাপন্নো’’তি এৰং গৰেসতূতি অত্থো. একচ্চেন হি একস্মিং ঠানে ৰসন্তেন বহু মিচ্ছাজীৰকম্মং কতং, তং তত্থ কালাতিক্কমে পঞ্ঞাযতি, পাকটং হোতি. সো অঞ্ঞতরং পচ্চন্তগামং ৰা সমুদ্দতীরং ৰা গন্ত্ৰা পণ্ণসালং কারেত্ৰা আরঞ্ঞকো ৰিয হুত্ৰা ৰিহরতি. মনুস্সা সম্ভাৰনং উপ্পাদেত্ৰা তস্স পণীতে পচ্চযে দেন্তি. জনপদৰাসিনো ভিক্খূ তস্স পরিহারং দিস্ৰা, ‘‘অতিদপ্পিতো ৰতাযং আযস্মা, কো নু খো এসো’’তি পরিগ্গণ্হন্তা, ‘‘অসুকট্ঠানে অসুকং নাম মিচ্ছাজীৰং কত্ৰা পক্কন্তভিক্খূ’’তি ঞত্ৰা ন সক্কা ইমিনা সদ্ধিং উপোসথো ৰা পৰারণা ৰা কাতুন্তি সন্নিপতিত্ৰা ধম্মেন সমেন উক্খেপনীযাদীসু অঞ্ঞতরং কম্মং করোন্তি. এৰরূপায পটিচ্ছন্নপটিপত্তিযা অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা ৰীমংসাপেতুং এৰমাহ.
এৰং ¶ জানাতীতি দীঘরত্তং সমাপন্নো, ন ইত্তরসমাপন্নোতি জানাতি. অনচ্ছরিযং চেতং. যং তথাগতস্স এতরহি সব্বঞ্ঞুতং পত্তস্স দীঘরত্তং আজীৰট্ঠমকসীলং ¶ পরিসুদ্ধং ভৰেয্য. যস্স বোধিসত্তকালেপি এৰং অহোসি.
অতীতে কির গন্ধাররাজা চ ৰেদেহরাজা চ দ্ৰেপি সহাযকা হুত্ৰা কামেসু আদীনৰং দিস্ৰা রজ্জানি পুত্তানং নিয্যাতেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞগামকে পিণ্ডায চরন্তি. পচ্চন্তো নাম দুল্লভলোণো হোতি. ততো অলোণং যাগুং লভিত্ৰা একিস্সায সালায নিসীদিত্ৰা পিৰন্তি. অন্তরন্তরে মনুস্সা লোণচুণ্ণং আহরিত্ৰা দেন্তি. একদিৰসং একো ৰেদেহিসিস্স পণ্ণে পক্খিপিত্ৰা লোণচুণ্ণং অদাসি ¶ . ৰেদেহিসি গহেত্ৰা উপড্ঢং গন্ধারিসিস্স-সন্তিকে ঠপেত্ৰা উপড্ঢং অত্তনো সন্তিকে ঠপেসি. ততো থোকং পরিভুত্তাৰসেসং দিস্ৰা, ‘‘মা ইদং নস্সী’’তি পণ্ণেন ৰেঠেত্ৰা তিণগহনে ঠপেসি. পুন একস্মিং দিৰসে যাগুপানকালে সতিং কত্ৰা ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা গন্ধারিসিং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ইতো থোকং গণ্হথ আচরিযা’’তি আহ. কুতো তে লদ্ধং ৰেদেহিসীতি? তস্মিং দিৰসে পরিভুত্তাৰসেসং ‘‘মা নস্সী’’তি মযা ঠপিতন্তি. গন্ধারিসি গহেতুং ন ইচ্ছতি, অলোণকংযেৰ যাগুং পিৰিত্ৰা ৰেদেহং ইসিং অৰোচ –
‘‘হিত্ৰা গামসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সোল়স;
কোট্ঠাগারানি ফীতানি, সন্নিধিং দানি কুব্বসী’’তি. (জা. ১.৭.৭৬);
ৰেদেহিসি অৰোচ – ‘‘তুম্হে রজ্জং পহায পব্বজিতা, ইদানি কস্মা লোণচুণ্ণমত্তসন্নিধিকারণা পব্বজ্জায অনুচ্ছৰিকং ন করোথা’’তি? কিং মযা কতং ৰেদেহিসীতি? অথ নং আহ –
‘‘হিত্ৰা গন্ধারৰিসযং, পহূতধনধারিযং;
পসাসনতো নিক্খন্তো, ইধ দানি পসাসসী’’তি. (জা. ১.৭.৭৭);
গন্ধারো আহ –
‘‘ধম্মং ¶ ভণামি ৰেদেহ, অধম্মো মে ন রুচ্চতি;
ধম্মং মে ভণমানস্স, ন পাপমুপলিম্পতী’’তি. (জা. ১.৭.৭৮);
ৰেদেহো ¶ আহ –
‘‘যেন কেনচি ৰণ্ণেন, পরো লভতি রুপ্পনং;
মহত্থিযম্পি চে ৰাচং, ন তং ভাসেয্য পণ্ডিতো’’তি. (জা. ১.৭.৭৯);
গন্ধারো আহ –
‘‘কামং রুপ্পতু ৰা মা ৰা, ভুসংৰ ৰিকিরীযতু;
ধম্মং মে ভণমানস্স, ন পাপমুপলিম্পতী’’তি. (জা. ১.৭.৮০);
ততো ৰেদেহিসি যস্স সকাপি বুদ্ধি নত্থি, আচরিযসন্তিকে ৰিনযং ন সিক্খতি, সো অন্ধমহিংসো ৰিয ৰনে চরতীতি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘নো ¶ চে অস্স সকা বুদ্ধি, ৰিনযো ৰা সুসিক্খিতো;
ৰনে অন্ধমহিংসোৰ, চরেয্য বহুকো জনো.
যস্মা চ পনিধেকচ্চে, আচেরম্হি সুসিক্খিতা;
তস্মা ৰিনীতৰিনযা, চরন্তি সুসমাহিতা’’তি. (জা. ১.৭.৮১-৮২);
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ৰেদেহিসি অজানিত্ৰা মযা কতন্তি গন্ধারিসিং খমাপেসি. তে উভোপি তপং চরিত্ৰা ব্রহ্মলোকং অগমংসু. এৰং তথাগতস্স বোধিসত্তকালেপি দীঘরত্তং আজীৰট্ঠমকসীলং পরিসুদ্ধং অহোসি.
উত্তজ্ঝাপন্নো অযমাযস্মা ভিক্খু যসপত্তোতি অযমাযস্মা অম্হাকং সত্থা ভিক্খু ঞত্তং পঞ্ঞাতভাৰং ¶ পাকটভাৰং অজ্ঝাপন্নো নু খো, সযঞ্চ পরিৰারসম্পত্তিং পত্তো নু খো নোতি. তেন চস্স পঞ্ঞাতজ্ঝাপন্নভাৰেন যসসন্নিস্সিতভাৰেন চ কিং একচ্চে আদীনৰা সন্দিস্সন্তি উদাহু নোতি এৰং সমন্নেসন্তূতি দস্সেতি. ন তাৰ, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, যাৰ ভিক্খু ন রাজরাজমহামত্তাদীসু অভিঞ্ঞাতভাৰং ৰা পরিৰারসম্পত্তিং ৰা আপন্নো হোতি, তাৰ একচ্চে মানাতিমানাদযো আদীনৰা ন সংৰিজ্জন্তি উপসন্তূপসন্তো ৰিয সোতাপন্নো ৰিয সকদাগামী ৰিয চ ৰিহরতি. অরিযো নু খো পুথুজ্জনো নু খোতিপি ঞাতুং ন সক্কা হোতি.
যতো ¶ চ খো, ভিক্খৰেতি যদা পন ইধেকচ্চো ভিক্খু ঞাতো হোতি পরিৰারসম্পন্নো ৰা, তদা তিণ্হেন সিঙ্গেন গোগণং ৰিজ্ঝন্তো দুট্ঠগোণো ৰিয, মিগসঙ্ঘং অভিমদ্দমানো দীপি ৰিয চ অঞ্ঞে ভিক্খূ তত্থ তত্থ ৰিজ্ঝন্তো অগারৰো অসভাগৰুত্তি অগ্গপাদেন ভূমিং ফুসন্তো ৰিয চরতি. একচ্চো পন কুলপুত্তো যথা যথা ঞাতো হোতি যসস্সী, তথা তথা ফলভারভরিতো ৰিয সালি সুট্ঠুতরং ওনমতি, রাজরাজমহামত্তাদীসু উপসঙ্কমন্তেসু অকিঞ্চনভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা সমণসঞ্ঞং উপট্ঠপেত্ৰা ছিন্নৰিসাণউসভো ৰিয, চণ্ডালদারকো ৰিয চ সোরতো নিৰাতো নীচচিত্তো হুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স চেৰ সদেৰকস্স চ লোকস্স, হিতায সুখায পটিপজ্জতি. এৰরূপং পটিপত্তিং সন্ধায ‘‘নাস্স ইধেকচ্চে আদীনৰা’’তি আহ.
তথাগতো পন অট্ঠসু লোকধম্মেসু তাদী, সো হি লাভেপি তাদী, অলাভেপি ¶ তাদী, যসেপি তাদী, অযসেপি তাদী, পসংসাযপি তাদী, নিন্দাযপি তাদী, সুখেপি তাদী, দুক্খেপি তাদী, তস্মা সব্বাকারেন নাস্স ইধেকচ্চে আদীনৰা সংৰিজ্জন্তি. অভযূপরতোতি অভযো হুত্ৰা উপরতো, অচ্চন্তূপরতো সততূপরতোতি অত্থো. ন ৰা ভযেন উপরতোতিপি অভযূপরতো. চত্তারি হি ভযানি কিলেসভযং ৰট্টভযং দুগ্গতিভযং উপৰাদভযন্তি. পুথুজ্জনো চতূহিপি ভযেহি ভাযতি. সেক্খা তীহি, তেসঞ্হি দুগ্গতিভযং পহীনং, ইতি সত্ত সেক্খা ভযূপরতা, খীণাসৰো অভযূপরতো নাম, তস্স হি একম্পি ভযং নত্থি. কিং পরৰাদভযং নত্থীতি? নত্থি. পরানুদ্দযং পন পটিচ্চ, ‘‘মাদিসং খীণাসৰং পটিচ্চ সত্তা মা নস্সন্তূ’’তি উপৰাদং রক্খতি. মূলুপ্পলৰাপিৰিহারৰাসী যসত্থেরো ৰিয.
থেরো ¶ কির মূলুপ্পলৰাপিগামং পিণ্ডায পাৰিসি. অথস্স উপট্ঠাককুলদ্ৰারং পত্তস্স পত্তং গহেত্ৰা থণ্ডিলপীঠকং নিস্সায আসনং পঞ্ঞপেসুং. অমচ্চধীতাপি তংযেৰ পীঠকং নিস্সায পরতোভাগে নীচতরং আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদি. একো নেৰাসিকো ভিক্খু পচ্ছা পিণ্ডায পৰিট্ঠো দ্ৰারে ঠত্ৰাৰ ওলোকেন্তো থেরো অমচ্চধীতরা সদ্ধিং একমঞ্চে নিসিন্নোতি সল্লক্খেত্ৰা, ‘‘অযং পংসুকূলিকো ৰিহারেৰ উপসন্তূপসন্তো ¶ ৰিয ৰিহরতি, অন্তোগামে পন উপট্ঠাযিকাহি সদ্ধিং একমঞ্চে নিসীদতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘কিং নু খো মযা দুদ্দিট্ঠ’’ন্তি পুনপ্পুনং ওলোকেত্ৰা তথাসঞ্ঞীৰ হুত্ৰা পক্কামি. থেরোপি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায নিসীদি. নেৰাসিকোপি কতভত্তকিচ্চো ৰিহারং গন্ত্ৰা, ‘‘তং পংসুকূলিকং নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰিহারা নিক্কড্ঢিস্সামী’’তি অসঞ্ঞতনীহারেন থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পরিভোগঘটতো উলুঙ্কেন উদকং গহেত্ৰা মহাসদ্দং করোন্তো পাদে ধোৰি. থেরো, ‘‘কো নু খো অযং অসঞ্ঞতচারিকো’’তি আৰজ্জন্তো সব্বং ঞত্ৰা, ‘‘অযং মযি মনং পদোসেত্ৰা অপাযূপগো মা অহোসী’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা কণ্ণিকামণ্ডলসমীপে পল্লঙ্কেন নিসীদি. নেৰাসিকো দুট্ঠাকারেন ঘটিকং উক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো পৰিট্ঠো থেরং অপস্সন্তো, ‘‘হেট্ঠামঞ্চং পৰিট্ঠো ¶ ভৰিস্সতী’’তি ওলোকেত্ৰা তত্থাপি অপস্সন্তো নিক্খমিতুং আরভি. থেরো উক্কাসি. ইতরো উদ্ধং ওলোকেন্তো দিস্ৰা অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো এৰমাহ – ‘‘পতিরূপং তে, আৰুসো, পংসুকূলিক এৰং আনুভাৰসম্পন্নস্স উপট্ঠাযিকায সদ্ধিং একমঞ্চে নিসীদিতু’’ন্তি. পব্বজিতা নাম, ভন্তে, মাতুগামেন সদ্ধিং ন একমঞ্চে নিসীদন্তি, তুম্হেহি পন দুদ্দিট্ঠমেতন্তি. এৰং খীণাসৰা পরানুদ্দযায উপৰাদং রক্খন্তি.
খযা রাগস্সাতি রাগস্স খযেনেৰ. ৰীতরাগত্তা কামে ন পটিসেৰতি, ন পটিসঙ্খায ৰারেত্ৰাতি. তঞ্চেতি এৰং তথাগতস্স কিলেসপ্পহানং ঞত্ৰা তত্থ তত্থ ঠিতনিসিন্নকালাদীসুপি চতুপরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰাপি ইতিপি সত্থা ৰীতরাগো ৰীতদোসো ৰীতমোহো ৰন্তকিলেসো পহীনমলো অব্ভা মুত্তপুণ্ণচন্দো ৰিয সুপরিসুদ্ধোতি এৰং তথাগতস্স কিলেসপ্পহানে ৰণ্ণং কথযমানং তং ৰীমংসকং ভিক্খুং পরে এৰং পুচ্ছেয্যুং চেতি অত্থো.
আকারাতি কারণানি. অন্ৰযাতি অনুবুদ্ধিযো. সঙ্ঘে ৰা ৰিহরন্তোতি অপ্পেকদা অপরিচ্ছিন্নগণনস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে ৰিহরন্তো. একো ৰা ৰিহরন্তোতি ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে ¶ , অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুন্তি, তেমাসং পটিসল্লীযিতুন্তি এৰং পটিসল্লানে চেৰ পালিলেয্যকৰনসণ্ডে চ এককো ৰিহরন্তো. সুগতাতি সুট্ঠুগতা সুপ্পটিপন্না কারকা যুত্তপযুত্তা. এৰরূপাপি হি একচ্চে ভিক্খূ অত্থি. দুগ্গতাতি ¶ দুট্ঠুগতা দুপ্পটিপন্না কাযদল়্হিবহুলা ৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানা. এৰরূপাপি একচ্চে অত্থি. গণমনুসাসন্তীতি গণবন্ধনেন বদ্ধা গণারামা গণবহুলিকা হুত্ৰা গণং পরিহরন্তি. এৰরূপাপি একচ্চে অত্থি. তেসং পটিপক্খভূতা গণতো নিস্সটা ৰিসংসট্ঠা ৰিপ্পমুত্তৰিহারিনোপি অত্থি.
আমিসেসু সন্দিস্সন্তীতি আমিসগিদ্ধা আমিসচক্খুকা চতুপচ্চযআমিসত্থমেৰ আহিণ্ডমানা আমিসেসু সন্দিস্সমানকভিক্খূপি অত্থি. আমিসেন অনুপলিত্তা চতূহি পচ্চযেহি ¶ ৰিনিৰত্তমানসা অব্ভা মুত্তচন্দসদিসা হুত্ৰা ৰিহরমানাপি অত্থি. নাযমাযস্মা তং তেন অৰজানাতীতি অযং আযস্মা সত্থা তায তায পটিপত্তিযা তং তং পুগ্গলং নাৰজানাতি, অযং পটিপন্নো কারকো, অযং গণতো নিস্সটো ৰিসংসট্ঠো. অযং আমিসেন অনুপলিত্তো পচ্চযেহি ৰিনিৰত্তমানসো অব্ভা মুত্তো চন্দিমা ৰিযাতি এৰমস্স গেহসিতৰসেন উস্সাদনাপি নত্থি. অযং দুপ্পটিপন্নো অকারকো কাযদল়্হিবহুলো ৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানো, অযং গণবন্ধনবদ্ধো, অযং আমিসগিদ্ধো লোলো আমিসচক্খুকোতি এৰমস্স গেহসিতৰসেন অপসাদনাপি নত্থীতি অত্থো. ইমিনা কিং কথিতং হোতি? তথাগতস্স সত্তেসু তাদিভাৰো কথিতো হোতি. অযঞ্হি –
‘‘ৰধকস্স দেৰদত্তস্স, চোরস্সঙ্গুলিমালিনো;
ধনপালে রাহুলে চ, সব্বেসং সমকো মুনী’’তি. (মি. প. ৬.৬.৫);
৪৮৯. তত্র, ভিক্খৰেতি তেসু দ্ৰীসু ৰীমংসকেসু. যো, ‘‘কে পনাযস্মতো আকারা’’তি পুচ্ছাযং আগতো গণ্ঠিৰীমংসকো চ, যো ‘‘অভযূপরতো অযমাযস্মা’’তি আগতো মূলৰীমংসকো চ. তেসু মূলৰীমংসকেন তথাগতোৰ উত্তরি পটিপুচ্ছিতব্বো. সো হি পুব্বে পরস্সেৰ কথায নিট্ঠঙ্গতো. পরো চ নাম জানিত্ৰাপি কথেয্য অজানিত্ৰাপি. এৰমস্স কথা ভূতাপি হোতি অভূতাপি, তস্মা পরস্সেৰ কথায নিট্ঠং অগন্ত্ৰা ততো উত্তরি তথাগতোৰ পটিপুচ্ছিতব্বোতি অত্থো.
ব্যাকরমানোতি ¶ এত্থ যস্মা তথাগতস্স মিচ্ছাব্যাকরণং নাম নত্থি, তস্মা সম্মা মিচ্ছাতি অৰত্ৰা ব্যাকরমানোত্ৰেৰ ৰুত্তং. এতং পথোহমস্মি ¶ এতং গোচরোতি এস ময্হং পথো এস গোচরোতি অত্থো. ‘‘এতাপাথো’’তিপি পাঠো, তস্সত্থো ময্হং আজীৰট্ঠমকসীলং পরিসুদ্ধং, স্ৰাহং তস্স পরিসুদ্ধভাৰেন ৰীমংসকস্স ভিক্খুনো ঞাণমুখে এতাপাথো, এৰং আপাথং গচ্ছামীতি ৰুত্তং হোতি. নো চ তেন তম্মযোতি তেনপি চাহং পরিসুদ্ধেন সীলেন ন তম্মযো, ন সতণ্হো, পরিসুদ্ধসীলত্তাৰ নিত্তণ্হোহমস্মীতি দীপেতি.
উত্তরুত্তরিং ¶ পণীতপণীতন্তি উত্তরুত্তরিং চেৰ পণীততরঞ্চ কত্ৰা দেসেতি. কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগন্তি কণ্হং চেৰ সুক্কঞ্চ, তঞ্চ খো সপ্পটিভাগং সৰিপক্খং কত্ৰা, কণ্হং পটিবাহিত্ৰা সুক্কন্তি সুক্কং পটিবাহিত্ৰা কণ্হন্তি এৰং সপ্পটিভাগং কত্ৰা কণ্হসুক্কং দেসেতি. কণ্হং দেসেন্তোপি সউস্সাহং সৰিপাকং দেসেতি, সুক্কং দেসেন্তোপি সউস্সাহং সৰিপাকং দেসেতি. অভিঞ্ঞায ইধেকচ্চং ধম্মং ধম্মেসু নিট্ঠং গচ্ছতীতি তস্মিং দেসিতে ধম্মে একচ্চং পটিৰেধধম্মং অভিঞ্ঞায তেন পটিৰেধধম্মেন দেসনাধম্মে নিট্ঠং গচ্ছতি. সত্থরি পসীদতীতি এৰং ধম্মে নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায সম্মাসম্বুদ্ধো সো ভগৰাতি সত্থরি পসীদতি. তেন পন ভগৰতা যো ধম্মো অক্খাতো, সোপি স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো নিয্যানিকত্তা. য্ৰাস্স তং ধম্মং পটিপন্নো সঙ্ঘো, সোপি সুপ্পটিপন্নো ৰঙ্কাদিদোসরহিতং পটিপদং পটিপন্নত্তাতি এৰং ধম্মে সঙ্ঘেপি পসীদতি. তঞ্চেতি তং এৰং পসন্নং তত্থ তত্থ তিণ্ণং রতনানং ৰণ্ণং কথেন্তং ভিক্খুং.
৪৯০. ইমেহি আকারেহীতি ইমেহি সত্থুৰীমংসনকারণেহি. ইমেহি পদেহীতি ইমেহি অক্খরসম্পিণ্ডনপদেহি. ইমেহি ব্যঞ্জনেহীতি ইমেহি ইধ ৰুত্তেহি অক্খরেহি. সদ্ধা নিৰিট্ঠাতি ওকপ্পনা পতিট্ঠিতা. মূলজাতাতি সোতাপত্তিমগ্গৰসেন সঞ্জাতমূলা. সোতাপত্তিমগ্গো হি সদ্ধায মূলং নাম. আকারৰতীতি কারণং পরিযেসিত্ৰা গহিতত্তা সকারণা. দস্সনমূলিকাতি সোতাপত্তিমগ্গমূলিকা. সো হি দস্সনন্তি ৰুচ্চতি. দল়্হাতি থিরা. অসংহারিযাতি হরিতুং ন সক্কা. সমণেন ৰাতি সমিতপাপসমণেন ৰা. ব্রাহ্মণেন ৰাতি বাহিতপাপব্রাহ্মণেন ৰা. দেৰেন ৰাতি উপপত্তিদেৰেন ৰা. মারেন ৰাতি ৰসৰত্তিমারেন ¶ ৰা, সোতাপন্নস্স হি ৰসৰত্তিমারেনাপি সদ্ধা অসংহারিযা হোতি সূরম্বট্ঠস্স ৰিয.
সো ¶ কির সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপন্নো হুত্ৰা গেহং আগতো. অথ মারো দ্ৰত্তিংসৰরলক্খণপ্পটিমণ্ডিতং বুদ্ধরূপং মাপেত্ৰা তস্স ¶ ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা – ‘‘সত্থা আগতো’’তি সাসনং পহিণি. সূরো চিন্তেসি, ‘‘অহং ইদানেৰ সত্থু সন্তিকা ধম্মং সুত্ৰা আগতো, কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থুসঞ্ঞায ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. মারো আহ – ‘‘যং তে মযা, সূরম্বট্ঠ, রূপং অনিচ্চং…পে… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চন্তি কথিতং, তং অনুপধারেত্ৰাৰ সহসা মযা এৰং ৰুত্তং. তস্মা ত্ৰং রূপং নিচ্চং…পে… ৰিঞ্ঞাণং নিচ্চন্তি গণ্হাহী’’তি. সূরো চিন্তেসি – ‘‘অট্ঠানমেতং, যং বুদ্ধা অনুপধারেত্ৰা অপচ্চক্খং কত্ৰা কিঞ্চি কথেয্যুং, অদ্ধা অযং ময্হং ৰিবাধনত্থং মারো আগতো’’তি. ততো নং ত্ৰং মারোতি আহ. সো মুসাৰাদং কাতুং নাসক্খি, আম মারোস্মীতি পটিজানি. কস্মা আগতোসীতি ৰুত্তে তৰ সদ্ধাচালনত্থন্তি আহ. কণ্হ পাপিম, ত্ৰং তাৰ এককো তিট্ঠ, তাদিসানং মারানং সতম্পি সহস্সম্পি মম সদ্ধং চালেতুং অসমত্থং, মগ্গেন আগতা সদ্ধা নাম সিলাপথৰিযং পতিট্ঠিতসিনেরু ৰিয অচলা হোতি, কিং ত্ৰং এত্থাতি অচ্ছরং পহরি. সো ঠাতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰন্তরধাযি. ব্রহ্মুনা ৰাতি ব্রহ্মকাযিকাদীসু অঞ্ঞতরব্রহ্মুনা ৰা. কেনচি ৰা লোকস্মিন্তি এতে সমণাদযো ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেনপি কেনচি ৰা লোকস্মিং হরিতুং ন সক্কা. ধম্মসমন্নেসনাতি সভাৰসমন্নেসনা. ধম্মতাসুসমন্নিট্ঠোতি ধম্মতায সুসমন্নিট্ঠো, সভাৰেনেৰ সুট্ঠু সমন্নেসিতো হোতীতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ৰীমংসকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. কোসম্বিযসুত্তৰণ্ণনা
৪৯১. এৰং ¶ মে সুতন্তি কোসম্বিযসুত্তং. তত্থ কোসম্বিযন্তি এৰংনামকে নগরে. তস্স কির নগরস্স আরামপোক্খরণীআদীসু তেসু তেসু ঠানেসু কোসম্বরুক্খাৰ উস্সন্না অহেসুং, তস্মা কোসম্বীতি সঙ্খং অগমাসি. কুসম্বস্স ¶ নাম ইসিনো অস্সমতো অৰিদূরে মাপিতত্তাতিপি ¶ একে. ঘোসিতারামেতি ঘোসিতসেট্ঠিনা কারিতে আরামে.
পুব্বে কির অদ্দিলরট্ঠং নাম অহোসি. ততো কোতূহলকো নাম দলিদ্দো ছাতকভযেন সপুত্তদারো কেদারপরিচ্ছিন্নং সুভিক্খং রট্ঠং গচ্ছন্তো পুত্তং ৰহিতুং অসক্কোন্তো ছড্ডেত্ৰা অগমাসি. মাতা নিৰত্তিত্ৰা তং গহেত্ৰা গতা. তে একং গোপালকগামকং পৰিসিংসু, গোপালকানঞ্চ তদা পহতপাযসো পটিযত্তো হোতি, ততো পাযসং লভিত্ৰা ভুঞ্জিংসু. অথ সো পুরিসো পহূতপাযসং ভুঞ্জিত্ৰা জিরাপেতুং অসক্কোন্তো রত্তিভাগে কালং কত্ৰা তত্থেৰ সুনখিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গহেত্ৰা কুক্কুরো জাতো. সো গোপালকস্স পিযো অহোসি মনাপো, গোপালকো চ পচ্চেকবুদ্ধং উপট্ঠাসি. পচ্চেকবুদ্ধোপি ভত্তকিচ্চাৰসানে কুক্কুরস্স একং পিণ্ডং দেতি. সো পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা গোপালকেন সদ্ধিং পণ্ণসালম্পি গচ্ছতি.
সো গোপালকে অসন্নিহিতে ভত্তৰেলায সযমেৰ গন্ত্ৰা কালারোচনত্থং পণ্ণসালদ্ৰারে ভুস্সতি, অন্তরামগ্গেপি চণ্ডমিগে দিস্ৰা ভুস্সিত্ৰা পলাপেতি. সো পচ্চেকবুদ্ধে মুদুকেন চিত্তেন কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি. তত্রস্স ঘোসকদেৰপুত্তোত্ৰেৰ নামং অহোসি. সো দেৰলোকতো চৰিত্ৰা কোসম্বিযং একস্মিং কুলঘরে নিব্বত্তি. তং অপুত্তকো সেট্ঠি তস্স মাতাপিতূনং ধনং দত্ৰা পুত্তং কত্ৰা অগ্গহেসি. অথ সো অত্তনো পুত্তে জাতে সত্তক্খত্তুং মারাপেতুং উপক্কমি. সো পুঞ্ঞৰন্ততায সত্তসুপি ঠানেসু মরণং অপ্পত্ৰা অৰসানে একায সেট্ঠিধীতায ৰেয্যত্তিযেন লদ্ধজীৰিকো অপরভাগে পিতুঅচ্চযেন সেট্ঠিট্ঠানং পত্ৰা ঘোসিতসেট্ঠি নাম ¶ জাতো. অঞ্ঞেপি কোসম্বিযং কুক্কুটসেট্ঠি পাৰারিকসেট্ঠীতি দ্ৰে সেট্ঠিনো সন্তি. ইমেহি সদ্ধিং তযো অহেসুং.
তেন ¶ চ সমযেন তেসং সহাযকানং সেট্ঠীনং কুলূপকা পঞ্চসতা ইসযো পব্বতপাদে ৰসিংসু. তে কালেন কালং লোণম্বিলসেৰনত্থায মনুস্সপথং আগচ্ছন্তি. অথেকস্মিং ৰারে গিম্হসমযে মনুস্সপথং ¶ আগচ্ছন্তা নিরুদকমহাকন্তারং অতিক্কমিত্ৰা কন্তারপরিযোসানে মহন্তং নিগ্রোধরুক্খং দিস্ৰা চিন্তেসুং – ‘‘যাদিসো অযং রুক্খো, অদ্ধা এত্থ মহেসক্খায দেৰতায ভৰিতব্বং, সাধু ৰতস্স, সচে নো পানীযং ৰা ভোজনীযং ৰা দদেয্যা’’তি. দেৰতা ইসীনং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ইমেসং সঙ্গহং করিস্সামীতি অত্তনো আনুভাৰেন ৰিটপন্তরতো নঙ্গলসীসমত্তং উদকধারং পৰত্তেসি. ইসিগণো রজতক্খন্ধসদিসং উদকৰট্টিং দিস্ৰা অত্তনো ভাজনেহি উদকং গহেত্ৰা পরিভোগং কত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘দেৰতায অম্হাকং পরিভোগউদকং দিন্নং, ইদং পন অগামকং মহাঅরঞ্ঞং, সাধু ৰতস্স, সচে নো আহারম্পি দদেয্যা’’তি. দেৰতা ইসীনং উপসংকপ্পনৰসেন দিব্বানি যাগুখজ্জকাদীনি দত্ৰা সন্তপ্পেসি. ইসযো চিন্তযিংসু – ‘‘দেৰতায অম্হাকং পরিভোগউদকম্পি ভোজনম্পি সব্বং দিন্নং, সাধু ৰতস্স, সচে নো অত্তানং দস্সেয্যা’’তি.
দেৰতা তেসং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা উপড্ঢকাযং দস্সেসি. তে আহংসু – ‘‘দেৰতে, মহতী তে সম্পত্তি, কিং কম্মং কত্ৰা ইমং সম্পত্তিং অধিগতাসী’’তি? ভন্তে, নাতিমহন্তং পরিত্তকং কম্মং কত্ৰাতি. উপড্ঢউপোসথকম্মং নিস্সায হি দেৰতায সা সম্পত্তি লদ্ধা.
অনাথপিণ্ডিকস্স কির গেহে অযং দেৰপুত্তো কম্মকারো অহোসি. সেট্ঠিস্স হি গেহে উপোসথদিৰসেসু অন্তমসো দাসকম্মকারে উপাদায সব্বো জনো উপোসথিকো হোতি. একদিৰসং অযং কম্মকারো এককোৰ পাতো উট্ঠায কম্মন্তং গতো. মহাসেট্ঠি নিৰাপং লভনমনুস্সে সল্লক্খেন্তো এতস্সেৰেকস্স অরঞ্ঞং গতভাৰং ঞত্ৰা অস্স সাযমাসত্থায নিৰাপং অদাসি. ভত্তকারিকা দাসী একস্সেৰ ভত্তং পচিত্ৰা অরঞ্ঞতো আগতস্স ভত্তং ৰড্ঢেত্ৰা অদাসি, কম্মকারো আহ – ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইমস্মিং কালে গেহং একসদ্দং অহোসি, অজ্জ অতিৰিয সন্নিসিন্নং, কিং নু খো এত’’ন্তি ¶ ? তস্স সা আচিক্খি – ‘‘অজ্জ ¶ ইমস্মিং গেহে সব্বে মনুস্সা উপোসথিকা, মহাসেট্ঠি তুয্হেৰেকস্স নিৰাপং অদাসী’’তি. এৰং অম্মাতি? আম সামীতি. ইমস্মিং কালে উপোসথং সমাদিন্নস্স উপোসথকম্মং হোতি ন হোতীতি মহাসেট্ঠিং পুচ্ছ অম্মাতি? তায গন্ত্ৰা পুচ্ছিতো মহাসেট্ঠি আহ – ‘‘সকলউপোসথকম্মং ন হোতি, উপড্ঢকম্মং পন হোতি, উপোসথিকো হোতূ’’তি ¶ . কম্মকারো ভত্তং অভুঞ্জিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উপোসথিকো হুত্ৰা ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা নিপজ্জি. তস্স আহারপরিক্খীণকাযস্স রত্তিং ৰাতো কুপ্পি. সো পচ্চূসসমযে কালং কত্ৰা উপড্ঢউপোসথকম্মনিস্সন্দেন মহাৰট্টনিঅটৰিযং নিগ্রোধরুক্খে দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সো তং পৰত্তিং ইসীনং আরোচেসি.
ইসযো তুম্হেহি মযং বুদ্ধো, ধম্মো, সঙ্ঘোতি অসুতপুব্বং সাৰিতা, উপ্পন্নো নু খো লোকে বুদ্ধোতি? আম, ভন্তে, উপ্পন্নোতি. ইদানি কুহিং ৰসতীতি? সাৰত্থিং নিস্সায জেতৰনে, ভন্তেতি. ইসযো তিট্ঠথ তাৰ তুম্হে মযং সত্থারং পস্সিস্সামাতি হট্ঠতুট্ঠা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন কোসম্বিনগরং সম্পাপুণিংসু. মহাসেট্ঠিনো, ‘‘ইসযো আগতা’’তি পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা, ‘‘স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে ইসিগণস্স মহাদানং অদংসু. ইসযো ভুঞ্জিত্ৰাৰ গচ্ছামাতি আপুচ্ছিংসু. তুম্হে, ভন্তে, অঞ্ঞস্মিং কালে একম্পি মাসং দ্ৰেপি তযোপি চত্তারোপি মাসে ৰসিত্ৰা গচ্ছথ. ইমস্মিং পন ৰারে হিয্যো আগন্ত্ৰা অজ্জেৰ গচ্ছামাতি ৰদথ, কিমিদন্তি? আম গহপতযো বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, ন খো পন সক্কা জীৰিতন্তরাযো ৰিদিতুং, তেন মযং তুরিতা গচ্ছামাতি. তেন হি, ভন্তে, মযম্পি গচ্ছাম, অম্হেহি সদ্ধিংযেৰ গচ্ছথাতি. তুম্হে অগারিযা নাম মহাজটা, তিট্ঠথ তুম্হে, মযং পুরেতরং গমিস্সামাতি নিক্খমিত্ৰা একস্মিং ঠানে দ্ৰেপি দিৰসানি অৰসিত্ৰা তুরিতগমনেনেৰ সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনৰিহারে সত্থু সন্তিকমেৰ অগমংসু. সত্থু মধুরধম্মকথং সুত্ৰা সব্বেৰ পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু.
তেপি ¶ তযো সেট্ঠিনো পঞ্চহি পঞ্চহি সকটসতেহি সপ্পিমধুফাণিতাদীনি চেৰ পট্টুন্নদুকূলাদীনি চ আদায কোসম্বিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনসামন্তে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তিণ্ণম্পি সহাযকানং মধুরধম্মকথং কথেসি. তে বলৰসোমনস্সজাতা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ¶ পুনদিৰসে মহাদানং অদংসু. পুন নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসেতি এৰং অড্ঢমাসং দানং দত্ৰা, ‘‘অম্হাকং জনপদং আগমনায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি পাদমূলে নিপজ্জিংসু. ভগৰা, ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো গহপতযো তথাগতা অভিরমন্তী’’তি আহ. এত্তাৰতা পটিঞ্ঞা দিন্না নাম হোতীতি গহপতযো ¶ সল্লক্খেত্ৰা দিন্না নো ভগৰতা পটিঞ্ঞাতি দসবলং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে যোজনে যোজনে ঠানে ৰিহারং কারেত্ৰা অনুপুব্বেন কোসম্বিং পত্ৰা, ‘‘লোকে বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি কথযিংসু. তযোপি জনা অত্তনো অত্তনো আরামে মহন্তং ধনপরিচ্চাগং কত্ৰা ভগৰতো ৰসনত্থায ৰিহারে কারাপযিংসু. তত্থ কুক্কুটসেট্ঠিনা কারিতো কুক্কুটারামো নাম অহোসি. পাৰারিকসেট্ঠিনা অম্বৰনে কারিতো পাৰারিকম্বৰনো নাম অহোসি. ঘোসিতেন কারিতো ঘোসিতারামো নাম অহোসি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘ঘোসিতসেট্ঠিনা কারিতে আরামে’’তি.
ভণ্ডনজাতাতিআদীসু কলহস্স পুব্বভাগো ভণ্ডনং নাম, তং জাতং এতেসন্তি ভণ্ডনজাতা. হত্থপরামাসাদিৰসেন মত্থকং পত্তো কলহো জাতো এতেসন্তি কলহজাতা. ৰিরুদ্ধভূতং ৰাদন্তি ৰিৰাদং, তং আপন্নাতি ৰিৰাদাপন্না. মুখসত্তীহীতি ৰাচাসত্তীহি. ৰিতুদন্তাতি ৰিজ্ঝন্তা. তে ন চেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্ঞাপেন্তি ন চ সঞ্ঞত্তিং উপেন্তীতি তে অত্থঞ্চ কারণঞ্চ দস্সেত্ৰা নেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং জানাপেন্তি. সচেপি সঞ্ঞাপেতুং আরভন্তি, তথাপি সঞ্ঞত্তিং ন উপেন্তি, জানিতুং ন ইচ্ছন্তীতি অত্থো. নিজ্ঝত্তিযাপি এসেৰ নযো. এত্থ চ নিজ্ঝত্তীতি সঞ্ঞত্তিৰেৰচনমেৰেতং. কস্মা পনেতে ভণ্ডনজাতা অহেসুন্তি? অপ্পমত্তকেন কারণেন.
দ্ৰে কির ভিক্খূ একস্মিং আৰাসে ৰসন্তি ৰিনযধরো চ সুত্তন্তিকো চ. তেসু সুত্তন্তিকো ভিক্খু একদিৰসং ¶ ৰচ্চকুটিং পৰিট্ঠো আচমনউদকাৰসেসং ভাজনে ঠপেত্ৰাৰ নিক্খমি. ৰিনযধরো পচ্ছা পৰিট্ঠো তং উদকং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা তং ভিক্খুং পুচ্ছি, আৰুসো, তযা ইদং উদকং ঠপিতন্তি? আম, আৰুসোতি. ত্ৰমেত্থ আপত্তিভাৰং ন জানাসীতি? আম ন জানামীতি. হোতি, আৰুসো, এত্থ আপত্তীতি. সচে হোতি দেসেস্সামীতি. সচে পন তে, আৰুসো, অসঞ্চিচ্চ অসতিযা কতং, নত্থি তে আপত্তীতি. সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি অহোসি.
ৰিনযধরো ¶ অত্তনো নিস্সিতকানং, ‘‘অযং সুত্তন্তিকো আপত্তিং আপজ্জমানোপি ন জানাতী’’তি আরোচেসি. তে তস্স নিস্সিতকে দিস্ৰা – ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো আপত্তিং আপজ্জিত্ৰাপি আপত্তিভাৰং ন জানাতী’’তি আহংসু. তে গন্ত্ৰা অত্তনো উপজ্ঝাযস্স আরোচেসুং. সো ¶ এৰমাহ – ‘‘অযং ৰিনযধরো পুব্বে ‘অনাপত্তী’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘আপত্তী’তি ৰদতি, মুসাৰাদী এসো’’তি. তে গন্ত্ৰা, ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো মুসাৰাদী’’তি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং ৰড্ঢযিংসু, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
ভগৰন্তং এতদৰোচাতি এতং, ‘‘ইধ, ভন্তে, কোসম্বিযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তঞ্চ খো নেৰ পিযকম্যতায ন ভেদাধিপ্পাযেন, অথ খো অত্থকামতায হিতকামতায. সামগ্গিকারকো কিরেস ভিক্খু, তস্মাস্স এতদহোসি – ‘‘যথা ইমে ভিক্খূ ৰিৰাদং আরদ্ধা, ন সক্কা মযা, নাপি অঞ্ঞেন ভিক্খুনা সমগ্গা কাতুং, অপ্পেৰ নাম সদেৰকে লোকে অপ্পটিপুগ্গলো ভগৰা সযং ৰা গন্ত্ৰা, অত্তনো ৰা সন্তিকং পক্কোসাপেত্ৰা এতেসং ভিক্খূনং খন্তিমেত্তাপটিসংযুত্তং সারণীযধম্মদেসনং কথেত্ৰা সামগ্গিং করেয্যা’’তি অত্থকামতায হিতকামতায গন্ত্ৰা অৰোচ.
৪৯২. ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সারণীযাতি হেট্ঠা কলহভণ্ডনৰসেন দেসনা আরদ্ধা. ইমস্মিং ঠানে ছ সারণীযা ধম্মা আগতাতি এৰমিদং কোসম্বিযসুত্তং যথানুসন্ধিনাৰ গতং হোতি. তত্থ সারণীযাতি সরিতব্বযুত্তা অদ্ধানে অতিক্কন্তেপি ন পমুস্সিতব্বা. যো তে ধম্মে পূরেতি, তং সব্রহ্মচারীনং পিযং করোন্তীতি পিযকরণা. গরুং করোন্তীতি গরুকরণা. সঙ্গহাযাতি সঙ্গহণত্থায. অৰিৰাদাযাতি অৰিৰাদনত্থায. সামগ্গিযাতি সমগ্গভাৰত্থায ¶ . একীভাৰাযাতি একীভাৰত্থায নিন্নানাকরণায. সংৰত্তন্তীতি ভৰন্তি. মেত্তং কাযকম্মন্তি মেত্তচিত্তেন কত্তব্বং কাযকম্মং. ৰচীকম্মমনোকম্মেসুপি এসেৰ নযো. ইমানি ভিক্খূনং ৰসেন আগতানি, গিহীসুপি লব্ভন্তিযেৰ. ভিক্খূনঞ্হি মেত্তচিত্তেন আভিসমাচারিকধম্মপূরণং মেত্তং কাযকম্মং নাম. গিহীনং চেতিযৰন্দনত্থায বোধিৰন্দনত্থায সঙ্ঘনিমন্তনত্থায গমনং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠে ভিক্খূ দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনং পত্তপটিগ্গহণং আসনপঞ্ঞাপনং অনুগমনন্তি এৰমাদিকং মেত্তং কাযকম্মং নাম.
ভিক্খূনং ¶ মেত্তচিত্তেন আচারপঞ্ঞত্তিসিক্খাপদং, কম্মট্ঠানকথনং ধম্মদেসনা তেপিটকম্পি বুদ্ধৰচনং মেত্তং ৰচীকম্মং নাম. গিহীনঞ্চ, ‘‘চেতিযৰন্দনত্থায গচ্ছাম, বোধিৰন্দনত্থায গচ্ছাম, ধম্মস্সৰনং করিস্সাম, পদীপমালাপুপ্ফপূজং করিস্সাম, তীণি সুচরিতানি সমাদায ৰত্তিস্সাম, সলাকভত্তাদীনি দস্সাম, ৰস্সাৰাসিকং দস্সাম, অজ্জ সঙ্ঘস্স ¶ চত্তারো পচ্চযে দস্সাম, সঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা খাদনীযাদীনি সংৰিদহথ, আসনানি পঞ্ঞাপেথ, পানীযং উপট্ঠপেথ, সঙ্ঘং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা আনেথ, পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা ছন্দজাতা উস্সাহজাতা ৰেয্যাৰচ্চং করোথা’’তিআদিকথনকালে মেত্তং ৰচীকম্মং নাম.
ভিক্খূনং পাতোৰ উট্ঠায সরীরপটিজগ্গনং চেতিযঙ্গণৰত্তাদীনি চ কত্ৰা ৰিৰিত্তাসনে নিসীদিত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে ভিক্খূ সুখী হোন্তু, অৰেরা অব্যাপজ্ঝা’’তি চিন্তনং মেত্তং মনোকম্মং নাম. গিহীনং ‘‘অয্যা সুখী হোন্তু, অৰেরা অব্যাপজ্ঝা’’তি চিন্তনং মেত্তং মনোকম্মং নাম.
আৰি চেৰ রহো চাতি সম্মুখা চ পরম্মুখা চ. তত্থ নৰকানং চীৰরকম্মাদীসু সহাযভাৰূপগমনং সম্মুখা মেত্তং কাযকম্মং নাম. থেরানং পন পাদধোৰনৰন্দনবীজনদানাদিভেদম্পি সব্বং সামীচিকম্মং সম্মুখা মেত্তং কাযকম্মং নাম. উভযেহিপি দুন্নিক্খিত্তানং দারুভণ্ডাদীনং তেসু অৰমঞ্ঞং অকত্ৰা অত্তনা ¶ দুন্নিক্খিত্তানং ৰিয পটিসামনং পরম্মুখা মেত্তং কাযকম্মং নাম. দেৰত্থেরো তিস্সত্থেরোতি এৰং পগ্গয্হ ৰচনং সম্মুখা মেত্তং ৰচীকম্মং নাম. ৰিহারে অসন্তং পন পরিপুচ্ছন্তস্স, কুহিং অম্হাকং দেৰত্থেরো, অম্হাকং তিস্সত্থেরো কদা নু খো আগমিস্সতীতি এৰং মমাযনৰচনং পরম্মুখা মেত্তং ৰচীকম্মং নাম. মেত্তাসিনেহসিনিদ্ধানি পন নযনানি উম্মীলেত্ৰা সুপ্পসন্নেন মুখেন ওলোকনং সম্মুখা মেত্তং মনোকম্মং নাম. দেৰত্থেরো, তিস্সত্থেরো অরোগো হোতু অপ্পাবাধোতি সমন্নাহরণং পরম্মুখা মেত্তং মনোকম্মং নাম.
লাভাতি চীৰরাদযো লদ্ধপচ্চযা. ধম্মিকাতি কুহনাদিভেদং মিচ্ছাজীৰং ৰজ্জেত্ৰা ধম্মেন সমেন ভিক্খাচরিযৰত্তেন উপ্পন্না. অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পীতি পচ্ছিমকোটিযা পত্তে পরিযাপন্নং পত্তস্স অন্তোগতং দ্ৰত্তিকটচ্ছুভিক্খামত্তম্পি. অপ্পটিৰিভত্তভোগীতি এত্থ দ্ৰে পটিৰিভত্তানি ¶ নাম আমিসপটিৰিভত্তং পুগ্গলপটিৰিভত্তঞ্চ. তত্থ, ‘‘এত্তকং দস্সামি, এত্তকং ন দস্সামী’’তি এৰং চিত্তেন ৰিভজনং আমিসপটিৰিভত্তং নাম. ‘‘অসুকস্স দস্সামি, অসুকস্স ন দস্সামী’’তি এৰং চিত্তেন ৰিভজনং পন পুগ্গলপটিৰিভত্তং নাম. তদুভযম্পি অকত্ৰা যো অপ্পটিৰিভত্তং ভুঞ্জতি, অযং অপ্পটিৰিভত্তভোগী নাম.
সীলৰন্তেহি ¶ সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগীতি এত্থ সাধারণভোগিনো ইদং লক্খণং, যং যং পণীতং লব্ভতি, তং তং নেৰ লাভেন লাভং জিগীসনামুখেন গিহীনং দেতি, ন অত্তনা পরিভুঞ্জতি; পটিগ্গণ্হন্তোৰ সঙ্ঘেন সাধারণং হোতূতি গহেত্ৰা গণ্ডিং পহরিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং সঙ্ঘসন্তকং ৰিয পস্সতি. ইদং পন সারণীযধম্মং কো পূরেতি, কো ন পূরেতীতি? দুস্সীলো তাৰ ন পূরেতি. ন হি তস্স সন্তকং সীলৰন্তা গণ্হন্তি. পরিসুদ্ধসীলো পন ৰত্তং অখণ্ডেন্তো পূরেতি.
তত্রিদং ৰত্তং – যো হি ওদিস্সকং কত্ৰা মাতু ৰা পিতু ৰা আচরিযুপজ্ঝাযাদীনং ৰা দেতি, সো দাতব্বং দেতি, সারণীযধম্মো ¶ পনস্স ন হোতি, পলিবোধজগ্গনং নাম হোতি. সারণীযধম্মো হি মুত্তপলিবোধস্সেৰ ৰট্টতি, তেন পন ওদিস্সকং দেন্তেন গিলানগিলানুপট্ঠাকআগন্তুকগমিকানঞ্চেৰ নৰপব্বজিতস্স চ সঙ্ঘাটিপত্তগ্গহণং অজানন্তস্স দাতব্বং. এতেসং দত্ৰা অৰসেসং থেরাসনতো পট্ঠায থোকং থোকং অদত্ৰা যো যত্তকং গণ্হাতি, তস্স তত্তকং দাতব্বং. অৰসিট্ঠে অসতি পুন পিণ্ডায চরিত্ৰা থেরাসনতো পট্ঠায যং যং পণীতং, তং তং দত্ৰা সেসং পরিভুঞ্জিতব্বং, ‘‘সীলৰন্তেহী’’তি ৰচনতো দুস্সীলস্স অদাতুম্পি ৰট্টতি.
অযং পন সারণীযধম্মো সুসিক্খিতায পরিসায সুপূরো হোতি, নো অসিক্খিতায পরিসায. সুসিক্খিতায হি পরিসায যো অঞ্ঞতো লভতি, সো ন গণ্হাতি, অঞ্ঞতো অলভন্তোপি পমাণযুত্তমেৰ গণ্হাতি, ন অতিরেকং. অযঞ্চ পন সারণীযধম্মো এৰং পুনপ্পুনং পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধং লদ্ধং দেন্তস্সাপি দ্ৰাদসহি ৰস্সেহি পূরতি, ন ততো ওরং. সচে হি দ্ৰাদসমেপি ৰস্সে সারণীযধম্মপূরকো পিণ্ডপাতপূরং পত্তং আসনসালাযং ঠপেত্ৰা নহাযিতুং গচ্ছতি, সঙ্ঘত্থেরো চ কস্সেসো পত্তোতি? সারণীযধম্মপূরকস্সাতি ৰুত্তে – ‘‘আহরথ ন’’ন্তি সব্বং ¶ পিণ্ডপাতং ৰিচারেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা চ রিত্তপত্তং ঠপেতি. অথ সো ভিক্খু রিত্তপত্তং দিস্ৰা, ‘‘ময্হং অসেসেত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিংসূ’’তি দোমনস্সং উপ্পাদেতি, সারণীযধম্মো ভিজ্জতি, পুন দ্ৰাদস ৰস্সানি পূরেতব্বো ¶ হোতি, তিত্থিযপরিৰাসসদিসো হেস. সকিং খণ্ডে জাতে পুন পূরেতব্বোৰ. যো পন, ‘‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে, যস্স মে পত্তগতং অনাপুচ্ছাৰ সব্রহ্মচারী পরিভুঞ্জন্তী’’তি সোমনস্সং জনেতি, তস্স পুণ্ণো নাম হোতি.
এৰং পূরিতসারণীযধম্মস্স পন নেৰ ইস্সা, ন মচ্ছরিযং হোতি, সো মনুস্সানং পিযো হোতি, সুলভপচ্চযো; পত্তগতমস্স দীযমানম্পি ন খীযতি, ভাজনীযভণ্ডট্ঠানে অগ্গভণ্ডং লভতি, ভযে ৰা ছাতকে ৰা সম্পত্তে দেৰতা উস্সুক্কং আপজ্জন্তি.
তত্রিমানি ৰত্থূনি – লেণগিরিৰাসী তিস্সত্থেরো কির মহাগিরিগামং উপনিস্সায ৰসতি. পঞ্ঞাস মহাথেরা নাগদীপং ¶ চেতিযৰন্দনত্থায গচ্ছন্তা গিরিগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা কিঞ্চি অলদ্ধা নিক্খমিংসু. থেরো পৰিসন্তো তে দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘লদ্ধং, ভন্তে’’তি? ৰিচরিম্হা, আৰুসোতি. সো অলদ্ধভাৰং ঞত্ৰা আহ – ‘‘যাৰাহং, ভন্তে, আগচ্ছামি, তাৰ ইধেৰ হোথা’’তি. মযং, আৰুসো, পঞ্ঞাস জনা পত্ততেমনমত্তম্পি ন লভিম্হাতি. নেৰাসিকা নাম, ভন্তে, পটিবলা হোন্তি, অলভন্তাপি ভিক্খাচারমগ্গসভাৰং জানন্তীতি. থেরা আগমিংসু. থেরো গামং পাৰিসি. ধুরগেহেযেৰ মহাউপাসিকা খীরভত্তং সজ্জেত্ৰা থেরং ওলোকযমানা ঠিতা থেরস্স দ্ৰারং সম্পত্তস্সেৰ পত্তং পূরেত্ৰা অদাসি. সো তং আদায থেরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘গণ্হথ, ভন্তে’’তি সঙ্ঘত্থেরমাহ. থেরো, ‘‘অম্হেহি এত্তকেহি কিঞ্চি ন লদ্ধং, অযং সীঘমেৰ গহেত্ৰা আগতো, কিং নু খো’’তি সেসানং মুখং ওলোকেসি. থেরো ওলোকনাকারেনেৰ ঞত্ৰা – ‘‘ধম্মেন সমেন লদ্ধপিণ্ডপাতো, নিক্কুক্কুচ্চা গণ্হথ ভন্তে’’তিআদিতো পট্ঠায সব্বেসং যাৰদত্থং দত্ৰা অত্তনাপি যাৰদত্থং ভুঞ্জি.
অথ নং ভত্তকিচ্চাৰসানে থেরা পুচ্ছিংসু – ‘‘কদা, আৰুসো, লোকুত্তরধম্মং পটিৰিজ্ঝী’’তি? নত্থি মে, ভন্তে, লোকুত্তরধম্মোতি. ঝানলাভীসি, আৰুসোতি? এতম্পি মে, ভন্তে, নত্থীতি. ননু, আৰুসো, পাটিহারিযন্তি? সারণীযধম্মো মে, ভন্তে, পূরিতো, তস্স মে ¶ ধম্মস্স পূরিতকালতো ¶ পট্ঠায সচেপি ভিক্খুসতসহস্সং হোতি, পত্তগতং ন খীযতীতি. সাধু সাধু, সপ্পুরিস, অনুচ্ছৰিকমিদং তুয্হন্তি. ইদং তাৰ পত্তগতং ন খীযতীতি এত্থ ৰত্থু.
অযমেৰ পন থেরো চেতিযপব্বতে গিরিভণ্ডমহাপূজায দানট্ঠানং গন্ত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং ঠানে কিং ৰরভণ্ড’’ন্তি পুচ্ছতি. দ্ৰে সাটকা, ভন্তেতি. এতে ময্হং পাপুণিস্সন্তীতি. তং সুত্ৰা অমচ্চো রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘একো দহরো এৰং ৰদতী’’তি. ‘‘দহরস্সেৰং চিত্তং, মহাথেরানং পন সুখুমসাটকা ৰট্টন্তী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘মহাথেরানং দস্সামী’’তি ঠপেসি. তস্স ভিক্খুসঙ্ঘে পটিপাটিযা ঠিতে দেন্তস্স মত্থকে ঠপিতাপি তে সাটকা হত্থং নারোহন্তি, অঞ্ঞেৰ আরোহন্তি. দহরস্স দানকালে পন হত্থং আরুল়্হা. সো ¶ তস্স হত্থে ঠপেত্ৰা অমচ্চস্স মুখং ওলোকেত্ৰা দহরং নিসীদাপেত্ৰা দানং দত্ৰা সঙ্ঘং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দহরস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা, ‘‘কদা, ভন্তে, ইমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিত্থা’’তি আহ. সো পরিযাযেনপি অসন্তং অৰদন্তো, ‘‘নত্থি ময্হং, মহারাজ, লোকুত্তরধম্মো’’তি আহ. ননু, ভন্তে, পুব্বেৰ অৰচুত্থাতি? আম, মহারাজ, সারণীযধম্মপূরকো অহং, তস্স মে ধম্মস্স পূরিতকালতো পট্ঠায ভাজনীযভণ্ডট্ঠানে অগ্গভণ্ডং পাপুণাতীতি. সাধু সাধু, ভন্তে, অনুচ্ছৰিকমিদং তুম্হাকন্তি ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. ইদং ভাজনীযভণ্ডট্ঠানে অগ্গভণ্ডং পাপুণাতীতি এত্থ ৰত্থু.
ব্রাহ্মণতিস্সভযে পন ভাতরগামৰাসিনো নাগত্থেরিযা অনারোচেত্ৰাৰ পলাযিংসু. থেরী পচ্চূসকালে, ‘‘অতিৰিয অপ্পনিগ্ঘোসো গামো, উপধারেথ তাৰা’’তি দহরভিক্খুনিযো আহ. তা গন্ত্ৰা সব্বেসং গতভাৰং ঞত্ৰা আগম্ম থেরিযা আরোচেসুং. সা সুত্ৰা, ‘‘মা তুম্হে তেসং গতভাৰং চিন্তযিত্থ, অত্তনো উদ্দেসপরিপুচ্ছাযোনিসোমনসিকারেসুযেৰ যোগং করোথা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায পারুপিত্ৰা অত্তদ্ৰাদসমা গামদ্ৰারে নিগ্রোধরুক্খমূলে অট্ঠাসি. রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা দ্ৰাদসন্নম্পি ভিক্খুনীনং পিণ্ডপাতং দত্ৰা, ‘‘অয্যে, অঞ্ঞত্থ মা গচ্ছথ, নিচ্চং ইধেৰ এথা’’তি আহ. থেরিযা পন কনিট্ঠভাতা ¶ নাগত্থেরো নাম অত্থি. সো, ‘‘মহন্তং ভযং, ন সক্কা ইধ যাপেতুং, পরতীরং গমিস্সামাতি অত্তদ্ৰাদসমোৰ অত্তনো ৰসনট্ঠানা নিক্খন্তো থেরিং দিস্ৰা গমিস্সামী’’তি ভাতরগামং আগতো. থেরী, ‘‘থেরা আগতা’’তি সুত্ৰা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা, কিং অয্যাতি পুচ্ছি. সো তং পৰত্তিং আচিক্খি. সা, ‘‘অজ্জ একদিৰসং ৰিহারেযেৰ ৰসিত্ৰা স্ৰেৰ গমিস্সথা’’তি আহ. থেরা ৰিহারং অগমংসু.
থেরী ¶ পুনদিৰসে রুক্খমূলে পিণ্ডায চরিত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. থেরো, ‘‘ৰট্টিস্সতি থেরী’’তি ৰত্ৰা তুণ্হী অট্ঠাসি. ধম্মিকো তাতা পিণ্ডপাতো ¶ কুক্কুচ্চং অকত্ৰা পরিভুঞ্জথাতি. ৰট্টিস্সতি থেরীতি. সা পত্তং গহেত্ৰা আকাসে খিপি, পত্তো আকাসে অট্ঠাসি. থেরো, ‘‘সত্ততালমত্তে ঠিতম্পি ভিক্খুনীভত্তমেৰ, থেরীতি ৰত্ৰা ভযং নাম সব্বকালং ন হোতি, ভযে ৰূপসন্তে অরিযৰংসং কথযমানো, ‘ভো পিণ্ডপাতিক ভিক্খুনীভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰীতিনামযিত্থা’তি চিত্তেন অনুৰদিযমানো সন্থম্ভেতুং ন সক্খিস্সামি, অপ্পমত্তা হোথ থেরিযো’’তি মগ্গং আরুহি.
রুক্খদেৰতাপি, ‘‘সচে থেরো থেরিযা হত্থতো পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিস্সতি, ন নং নিৰত্তেস্সামি, সচে পন ন পরিভুঞ্জিস্সতি, নিৰত্তেস্সামী’’তি চিন্তযমানা ঠত্ৰা থেরস্স গমনং দিস্ৰা রুক্খা ওরুয্হ পত্তং, ভন্তে, দেথাতি পত্তং গহেত্ৰা থেরং রুক্খমূলংযেৰ আনেত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা পিণ্ডপাতং দত্ৰা কতভত্তকিচ্চং পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা দ্ৰাদস ভিক্খুনিযো, দ্ৰাদস চ ভিক্খূ সত্ত ৰস্সানি উপট্ঠহি. ইদং দেৰতা উস্সুক্কং আপজ্জন্তীতি এত্থ ৰত্থু, তত্র হি থেরী সারণীযধম্মপূরিকা অহোসি.
অখণ্ডানীতিআদীসু যস্স সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসু আদিম্হি ৰা অন্তে ৰা সিক্খাপদং ভিন্নং হোতি, তস্স সীলং পরিযন্তে ছিন্নসাটকো ৰিয খণ্ডং নাম. যস্স পন ৰেমজ্ঝে ভিন্নং, তস্স মজ্ঝে ছিদ্দসাটকো ৰিয ছিদ্দং নাম হোতি. যস্স পন পটিপাটিযা দ্ৰে তীণি ভিন্নানি, তস্স পিট্ঠিযং ৰা কুচ্ছিযং ৰা উট্ঠিতেন ৰিসভাগৰণ্ণেন কাল়রত্তাদীনং অঞ্ঞতরৰণ্ণা গাৰী ৰিয সবলং নাম হোতি. যস্স পন অন্তরন্তরা ভিন্নানি, তস্স ¶ অন্তরন্তরা ৰিসভাগবিন্দুচিত্রা গাৰী ৰিয কম্মাসং নাম হোতি. যস্স পন সব্বেন সব্বং অভিন্নানি, তস্স তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি নাম হোন্তি. তানি পনেতানি তণ্হাদাসব্যতো মোচেত্ৰা ভুজিস্সভাৰকরণতো ভুজিস্সানি. বুদ্ধাদীহি ৰিঞ্ঞূহি পসত্থত্তা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি. তণ্হাদিট্ঠীহি অপরামট্ঠত্তা, ‘‘ইদং নাম ত্ৰং আপন্নপুব্বো’’তি কেনচি পরামট্ঠুং অসক্কুণেয্যত্তা চ অপরামট্ঠানি. উপচারসমাধিং ৰা অপ্পনাসমাধিং ৰা সংৰত্তযন্তীতি সমাধিসংৰত্তনিকানীতি ৰুচ্চন্তি. সীলসামঞ্ঞগতো ¶ ৰিহরতীতি তেসু তেসু দিসাভাগেসু ৰিহরন্তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সমানভাৰূপগতসীলো ৰিহরতি ¶ . সোতাপন্নাদীনঞ্হি সীলং সমুদ্দন্তরেপি দেৰলোকেপি ৰসন্তানং অঞ্ঞেসং সোতাপন্নাদীনং সীলেন সমানমেৰ হোতি, নত্থি মগ্গসীলে নানত্তং, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
যাযং দিট্ঠীতি মগ্গসম্পযুত্তা সম্মাদিট্ঠি. অরিযাতি নিদ্দোসা. নিয্যাতীতি নিয্যানিকা. তক্করস্সাতি যো তথাকারী হোতি. দুক্খক্খযাযাতি সব্বদুক্খক্খযত্থং. দিট্ঠিসামঞ্ঞগতোতি সমানদিট্ঠিভাৰং উপগতো হুত্ৰা ৰিহরতি. অগ্গন্তি জেট্ঠকং. সব্বগোপানসিযো সঙ্গণ্হাতীতি সঙ্গাহিকং. সব্বগোপানসীনং সঙ্ঘাটং করোতীতি সঙ্ঘাটনিকং. সঙ্ঘাটনিযন্তি অত্থো. যদিদং কূটন্তি যমেতং কূটাগারকণ্ণিকাসঙ্খাতং কূটং নাম. পঞ্চভূমিকাদিপাসাদা হি কূটবদ্ধাৰ তিট্ঠন্তি. যস্মিং পতিতে মত্তিকং আদিং কত্ৰা সব্বে পতন্তি. তস্মা এৰমাহ. এৰমেৰ খোতি যথা কূটং কূটাগারস্স, এৰং ইমেসম্পি সারণীযধম্মানং যা অযং অরিযা দিট্ঠি, সা অগ্গা চ সঙ্গাহিকা চ সঙ্ঘাটনিযা চাতি দট্ঠব্বা.
৪৯৩. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, যাযং দিট্ঠীতি এত্থ, ভিক্খৰে, যাযং সোতাপত্তিমগ্গদিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযাতি ৰুত্তা, সা কথং কেন কারণেন নিয্যাতীতি অত্থো. পরিযুট্ঠিতচিত্তোৰ হোতীতি এত্তাৰতাপি পরিযুট্ঠিতচিত্তোযেৰ নাম হোতীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. সুপ্পণিহিতং মে মানসন্তি ময্হং চিত্তং সুট্ঠু ঠপিতং. সচ্চানং বোধাযাতি চতুন্নং সচ্চানং বোধত্থায. অরিযন্তিআদীসু তং ঞাণং যস্মা অরিযানং হোতি, ন পুথুজ্জনানং, তস্মা অরিযন্তি ৰুত্তং. যেসং পন লোকুত্তরধম্মোপি অত্থি, তেসংযেৰ হোতি, ন ¶ অঞ্ঞেসং, তস্মা লোকুত্তরন্তি ৰুত্তং. পুথুজ্জনানং পন অভাৰতো অসাধারণং পুথুজ্জনেহীতি ৰুত্তং. এস নযো সব্বৰারেসু.
৪৯৪. লভামি পচ্চত্তং সমথন্তি অত্তনো চিত্তে সমথং লভামীতি অত্থো. নিব্বুতিযম্পি এসেৰ নযো. এত্থ চ সমথোতি একগ্গতা. নিব্বুতীতি কিলেসৰূপসমো.
৪৯৫. তথারূপায দিট্ঠিযাতি এৰরূপায সোতাপত্তিমগ্গদিট্ঠিযা.
৪৯৬. ধম্মতাযাতি সভাৰেন. ধম্মতা এসাতি সভাৰো ¶ এস. ৰুট্ঠানং পঞ্ঞাযতীতি সঙ্ঘকম্মৰসেন ¶ ৰা দেসনায ৰা ৰুট্ঠানং দিস্সতি. অরিযসাৰকো হি আপত্তিং আপজ্জন্তো গরুকাপত্তীসু কুটিকারসদিসং, লহুকাপত্তীসু সহসেয্যাদিসদিসং অচিত্তকাপত্তিংযেৰ আপজ্জতি, তম্পি অসঞ্চিচ্চ, নো সঞ্চিচ্চ, আপন্নং ন পটিচ্ছাদেতি. তস্মা অথ খো নং খিপ্পমেৰাতিআদিমাহ. দহরোতি তরুণো. কুমারোতি ন মহল্লকো. মন্দোতি চক্খুসোতাদীনং মন্দতায মন্দো. উত্তানসেয্যকোতি অতিদহরতায উত্তানসেয্যকো, দক্খিণেন ৰা ৰামেন ৰা পস্সেন সযিতুং ন সক্কোতীতি অত্থো. অঙ্গারং অক্কমিত্ৰাতি ইতো চিতো চ পসারিতেন হত্থেন ৰা পাদেন ৰা ফুসিত্ৰা. এৰং ফুসন্তানং পন মনুস্সানং ন সীঘং হত্থো ঝাযতি, তথা হি একচ্চে হত্থেন অঙ্গারং গহেত্ৰা পরিৰত্তমানা দূরম্পি গচ্ছন্তি. দহরস্স পন হত্থপাদা সুখুমালা হোন্তি, সো ফুট্ঠমত্তেনেৰ দয্হমানো চিরীতি সদ্দং করোন্তো খিপ্পং পটিসংহরতি, তস্মা ইধ দহরোৰ দস্সিতো. মহল্লকো চ দয্হন্তোপি অধিৰাসেতি, অযং পন অধিৰাসেতুং ন সক্কোতি. তস্মাপি দহরোৰ দস্সিতো. দেসেতীতি আপত্তিপটিগ্গাহকে সভাগপুগ্গলে সতি একং দিৰসং ৰা রত্তিং ৰা অনধিৰাসেত্ৰা রত্তিং চতুরঙ্গেপি তমে সভাগভিক্খুনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা দেসেতিযেৰ.
৪৯৭. উচ্চাৰচানীতি উচ্চনীচানি. কিং করণীযানীতি কিং করোমীতি এৰং ৰত্ৰা কত্তব্বকম্মানি. তত্থ উচ্চকম্মং নাম চীৰরস্স করণং রজনং চেতিযে সুধাকম্মং উপোসথাগারচেতিযঘরবোধিঘরেসু কত্তব্বকম্মন্তি এৰমাদি. অৰচকম্মং নাম পাদধোৰনমক্খনাদিখুদ্দককম্মং, অথ ৰা চেতিযে ¶ সুধাকম্মাদি উচ্চকম্মং নাম. তত্থেৰ কসাৰপচনউদকানযনকুচ্ছকরণ নিয্যাসবন্ধনাদি অৰচকম্মং নাম. উস্সুক্কং আপন্নো হোতীতি উস্সুক্কভাৰং কত্তব্বতং পটিপন্নো হোতি. তিব্বাপেক্খো হোতীতি বহলপত্থনো হোতি. থম্বঞ্চ ¶ আলুম্পতীতি তিণঞ্চ আলুম্পমানা খাদতি. ৰচ্ছকঞ্চ অপচিনাতীতি ৰচ্ছকঞ্চ অপলোকেতি. তরুণৰচ্ছা হি গাৰী অরঞ্ঞে একতো আগতং ৰচ্ছকং একস্মিং ঠানে নিপন্নং পহায দূরং ন গচ্ছতি, ৰচ্ছকস্স আসন্নট্ঠানে চরমানা তিণং আলুম্পিত্ৰা গীৰং উক্খিপিত্ৰা একন্তং ৰচ্ছকমেৰ চ ৰিলোকেতি, এৰমেৰ সোতাপন্নো উচ্চাৰচানি কিং করণীযানি করোন্তো তন্নিন্নো হোতি, অসিথিলপূরকো তিব্বচ্ছন্দো বহলপত্থনো হুত্ৰাৰ করোতি.
তত্রিদং ¶ ৰত্থু – মহাচেতিযে কির সুধাকম্মে করিযমানে একো অরিযসাৰকো একেন হত্থেন সুধাভাজনং, একেন কুচ্ছং গহেত্ৰা সুধাকম্মং করিস্সামীতি চেতিযঙ্গণং আরুল়্হো. একো কাযদল়্হিবহুলো ভিক্খু গন্ত্ৰা থেরস্স সন্তিকে অট্ঠাসি. থেরো অঞ্ঞস্মিং সতি পপঞ্চো হোতীতি তস্মা ঠানা অঞ্ঞং ঠানং গতো. সোপি ভিক্খু তত্থেৰ অগমাসি. থেরো পুন অঞ্ঞং ঠানন্তি এৰং কতিপযট্ঠানে আগতং, – ‘‘সপ্পুরিস মহন্তং চেতিযঙ্গণং কিং অঞ্ঞস্মিং ঠানে ওকাসং ন লভথা’’তি আহ. ন ইতরো পক্কামীতি.
৪৯৮. বলতায সমন্নাগতোতি বলেন সমন্নাগতো. অট্ঠিং কত্ৰাতি অত্থিকভাৰং কত্ৰা, অত্থিকো হুত্ৰাতি অত্থো. মনসিকত্ৰাতি মনস্মিং করিত্ৰা. সব্বচেতসা সমন্নাহরিত্ৰাতি অপ্পমত্তকম্পি ৰিক্খেপং অকরোন্তো সকলচিত্তেন সমন্নাহরিত্ৰা. ওহিতসোতোতি ঠপিতসোতো. অরিযসাৰকা হি পিযধম্মস্সৰনা হোন্তি, ধম্মস্সৰনগ্গং গন্ত্ৰা নিদ্দাযমানা ৰা যেন কেনচি সদ্ধিং সল্লপমানা ৰা ৰিক্খিত্তচিত্তা ৰা ন নিসীদন্তি, অথ খো অমতং পরিভুঞ্জন্তা ৰিয অতিত্তাৰ হোন্তি ধম্মস্সৰনে, অথ অরুণং উগ্গচ্ছতি. তস্মা এৰমাহ.
৫০০. ধম্মতা ¶ সুসমন্নিট্ঠা হোতীতি সভাৰো সুট্ঠু সমন্নেসিতো হোতি. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাযাতি করণৰচনং ¶ , সোতাপত্তিফলসচ্ছিকতঞাণেনাতি অত্থো. এৰং সত্তঙ্গসমন্নাগতোতি এৰং ইমেহি সত্তহি মহাপচ্চৰেক্খণঞাণেহি সমন্নাগতো. অযং তাৰ আচরিযানং সমানকথা. লোকুত্তরমগ্গো হি বহুচিত্তক্খণিকো নাম নত্থি.
ৰিতণ্ডৰাদী পন একচিত্তক্খণিকো নাম মগ্গো নত্থি, ‘‘এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানী’’তি হি ৰচনতো সত্তপি ৰস্সানি মগ্গভাৰনা হোন্তি. কিলেসা পন লহু ছিজ্জন্তা সত্তহি ঞাণেহি ছিজ্জন্তীতি ৰদতি. সো সুত্তং আহরাতি ৰত্তব্বো, অদ্ধা অঞ্ঞং সুত্তং অপস্সন্তো, ‘‘ইদমস্স পঠমং ঞাণং অধিগতং হোতি, ইদমস্স দুতিযং ঞাণং…পে… ইদমস্স সত্তমং ঞাণং অধিগতং হোতী’’তি ইমমেৰ আহরিত্ৰা দস্সেস্সতি. ততো ৰত্তব্বো কিং পনিদং সুত্তং নেয্যত্থং নীতত্থন্তি. ততো ৰক্খতি – ‘‘নীতত্থত্থং, যথাসুত্তং তথেৰ অত্থো’’তি. সো ৰত্তব্বো – ‘‘ধম্মতা সুসমন্নিট্ঠা হোতি সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাযাতি এত্থ কো অত্থো’’তি? অদ্ধা সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাযত্থোতি ৰক্খতি. ততো পুচ্ছিতব্বো, ‘‘মগ্গসমঙ্গী ¶ ফলং সচ্ছিকরোতি, ফলসমঙ্গী’’তি. জানন্তো, ‘‘ফলসমঙ্গী সচ্ছিকরোতী’’তি ৰক্খতি. ততো ৰত্তব্বো, – ‘‘এৰং সত্তঙ্গসমন্নাগতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সোতাপত্তিফলসমন্নাগতো হোতীতি ইধ মগ্গং অভাৰেত্ৰা মণ্ডূকো ৰিয উপ্পতিত্ৰা অরিযসাৰকো ফলমেৰ গণ্হিস্সতি. মা সুত্তং মে লদ্ধন্তি যং ৰা তং ৰা অৰচ. পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তেন নাম আচরিযসন্তিকে ৰসিত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা অত্থরসং ৰিদিত্ৰা ৰত্তব্বং হোতী’’তি. ‘‘ইমানি সত্ত ঞাণানি অরিযসাৰকস্স পচ্চৰেক্খণঞাণানেৰ, লোকুত্তরমগ্গো বহুচিত্তক্খণিকো নাম নত্থি, একচিত্তক্খণিকোযেৰা’’তি সঞ্ঞাপেতব্বো. সচে সঞ্জানাতি সঞ্জানাতু. নো চে সঞ্জানাতি, ‘‘গচ্ছ পাতোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা যাগুং পিৰাহী’’তি উয্যোজেতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
কোসম্বিযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. ব্রহ্মনিমন্তনিকসুত্তৰণ্ণনা
৫০১. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি ব্রহ্মনিমন্তনিকসুত্তং. তত্থ পাপকং দিট্ঠিগতন্তি লামকা সস্সতদিট্ঠি. ইদং নিচ্চন্তি ইদং সহ কাযেন ব্রহ্মট্ঠানং অনিচ্চং ‘‘নিচ্চ’’ন্তি ৰদতি. ধুৰাদীনি তস্সেৰ ৰেৰচনানি. তত্থ ধুৰন্তি থিরং. সস্সতন্তি সদা ৰিজ্জমানং. কেৰলন্তি অখণ্ডং সকলং. অচৰনধম্মন্তি অচৰনসভাৰং. ইদঞ্হি ন জাযতীতিআদীসু ইমস্মিং ঠানে কোচি জাযনকো ৰা জীযনকো ৰা মীযনকো ৰা চৰনকো ৰা উপপজ্জনকো ৰা নত্থীতি সন্ধায ৰদতি. ইতো চ পনঞ্ঞন্তি ইতো সহ কাযকা ব্রহ্মট্ঠানা উত্তরি অঞ্ঞং নিস্সরণং নাম নত্থীতি এৰমস্স থামগতা সস্সতদিট্ঠি উপ্পন্না হোতি. এৰংৰাদী পন সো উপরি তিস্সো ঝানভূমিযো চত্তারো মগ্গা চত্তারি ফলানি নিব্বানন্তি সব্বং পটিবাহতি. অৰিজ্জাগতোতি অৰিজ্জায গতো সমন্নাগতো অঞ্ঞাণী অন্ধীভূতো. যত্র হি নামাতি যো নাম.
৫০২. অথ খো, ভিক্খৰে, মারো পাপিমাতি মারো কথং ভগৰন্তং অদ্দস? সো কির অত্তনো ভৰনে নিসীদিত্ৰা কালেন কালং সত্থারং আৰজ্জেতি – ‘‘অজ্জ সমণো গোতমো কতরস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা ৰসতী’’তি. ইমস্মিং পন কালে আৰজ্জন্তো, ‘‘উক্কট্ঠং নিস্সায সুভগৰনে ৰিহরতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘কত্থ নু খো গতো’’তি ওলোকেন্তো ব্রহ্মলোকং গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘সমণো গোতমো ব্রহ্মলোকং গচ্ছতি, যাৰ তত্থ ধম্মকথং কথেত্ৰা ব্রহ্মগণং মম ৰিসযা নাতিক্কমেতি, তাৰ গন্ত্ৰা ধম্মদেসনাযং ৰিছন্দং করিস্সামী’’তি সত্থু পদানুপদিকো গন্ত্ৰা ব্রহ্মগণস্স অন্তরে অদিস্সমানেন কাযেন অট্ঠাসি. সো, ‘‘সত্থারা বকব্রহ্মা অপসাদিতো’’তি ঞত্ৰা ব্রহ্মুনো উপত্থম্ভো হুত্ৰা অট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো, ভিক্খৰে, মারো পাপিমা’’তি.
ব্রহ্মপারিসজ্জং অন্ৰাৰিসিত্ৰাতি একস্স ব্রহ্মপারিসজ্জস্স সরীরং পৰিসিত্ৰা. মহাব্রহ্মানং পন ব্রহ্মপুরোহিতানং ৰা অন্ৰাৰিসিতুং ন সক্কোতি. মেতমাসদোতি মা ¶ এতং অপসাদযিত্থ. অভিভূতি ¶ অভিভৰিত্ৰা ঠিতো জেট্ঠকো. অনভিভূতোতি অঞ্ঞেহি অনভিভূতো. অঞ্ঞদত্থূতি একংসৰচনে ¶ নিপাতো. দস্সনৰসেন দসো, সব্বং পস্সতীতি দীপেতি. ৰসৰত্তীতি সব্বজনং ৰসে ৰত্তেতি. ইস্সরোতি লোকে ইস্সরো. কত্তা নিম্মাতাতি লোকস্স কত্তা চ নিম্মাতা চ, পথৰীহিমৰন্তসিনেরুচক্কৰাল়মহাসমুদ্দচন্দিমসূরিযা চ ইমিনা নিম্মিতাতি দীপেতি.
সেট্ঠো সজিতাতি অযং লোকস্স উত্তমো চ সজিতা চ. ‘‘ত্ৰং খত্তিযো নাম হোহি, ত্ৰং ব্রাহ্মণো নাম, ৰেস্সো নাম, সুদ্দো নাম, গহট্ঠো নাম, পব্বজিতো নাম, অন্তমসো ওট্ঠো হোহি, গোণো হোহী’’তি এৰং সত্তানং ৰিসজ্জেতা অযন্তি দস্সেতি. ৰসী পিতা ভূতভব্যানন্তি অযং চিণ্ণৰসিতায ৰসী, অযং পিতা ভূতানঞ্চ ভব্যানঞ্চাতি ৰদতি. তত্থ অণ্ডজজলাবুজা সত্তা অন্তোঅণ্ডকোসে চেৰ অন্তোৰত্থিম্হি চ ভব্যা নাম, বহি নিক্খন্তকালতো পট্ঠায ভূতা. সংসেদজা পঠমচিত্তক্খণে ভব্যা, দুতিযতো পট্ঠায ভূতা. ওপপাতিকা পঠমইরিযাপথে ভব্যা, দুতিযতো পট্ঠায ভূতাতি ৰেদিতব্বা. তে সব্বেপি এতস্স পুত্তাতি সঞ্ঞায, ‘‘পিতা ভূতভব্যান’’ন্তি আহ.
পথৰীগরহকাতি যথা ত্ৰং এতরহি, ‘‘অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা’’তি পথৰিং গরহসি জিগুচ্ছসি, এৰং তেপি পথৰীগরহকা অহেসুং, ন কেৰলং ত্ৰংযেৰাতি দীপেতি. আপগরহকাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. হীনে কাযে পতিট্ঠিতাতি চতূসু অপাযেসু নিব্বত্তা. পথৰীপসংসকাতি যথা ত্ৰং গরহসি, এৰং অগরহিত্ৰা, ‘‘নিচ্চা ধুৰা সস্সতা অচ্ছেজ্জা অভেজ্জা অক্খযা’’তি এৰং পথৰীপসংসকা পথৰিযা ৰণ্ণৰাদিনো অহেসুন্তি ৰদতি. পথৰাভিনন্দিনোতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন পথৰিযা অভিনন্দিনো. সেসেসুপি এসেৰ নযো. পণীতে কাযে পতিট্ঠিতাতি ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তা. তং তাহন্তি তেন কারণেন তং অহং. ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো. উপাতিৰত্তিত্থোতি অতিক্কমিত্থ. ‘‘উপাতিৰত্তিতো’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. দণ্ডেন পটিপ্পণামেয্যাতি চতুহত্থেন মুগ্গরদণ্ডেন পোথেত্ৰা পলাপেয্য. নরকপপাতেতি সতপোরিসে মহাসোব্ভে. ৰিরাধেয্যাতি ¶ হত্থেন গহণযুত্তে ৰা পাদেন পতিট্ঠানযুত্তে ৰা ঠানে গহণপতিট্ঠানানি কাতুং ন সক্কুণেয্য. ননু ত্ৰং ভিক্খু পস্সসীতি ভিক্খু ননু ত্ৰং ইমং ব্রহ্মপরিসং সন্নিপতিতং ওভাসমানং ৰিরোচমানং জোতযমানং পস্সসীতি ব্রহ্মুনো ওৰাদে ঠিতানং ¶ ইদ্ধানুভাৰং দস্সেতি. ইতি খো মং, ভিক্খৰে, মারো পাপিমা ব্রহ্মপরিসং উপনেসীতি, ভিক্খৰে ¶ , মারো পাপিমা ননু ত্ৰং ভিক্খু পস্সসি ব্রহ্মপরিসং যসেন চ সিরিযা চ ওভাসমানং ৰিরোচমানং জোতযমানং, যদি ত্ৰম্পি মহাব্রহ্মুনো ৰচনং অনতিক্কমিত্ৰা যদেৰ তে ব্রহ্মা ৰদতি, তং করেয্যাসি, ত্ৰম্পি এৰমেৰং যসেন চ সিরিযা চ ৰিরোচেয্যাসীতি এৰং ৰদন্তো মং ব্রহ্মপরিসং উপনেসি উপসংহরি. মা ত্ৰং মঞ্ঞিত্থোতি মা ত্ৰং মঞ্ঞি. মারো ত্ৰমসি পাপিমাতি পাপিম ত্ৰং মহাজনস্স মারণতো মারো নাম, পাপকং লামকং মহাজনস্স অযসং করণতো পাপিমা নামাতি জানামি.
৫০৩. কসিণং আযুন্তি সকলং আযুং. তে খো এৰং জানেয্যুন্তি তে এৰং মহন্তেন তপোকম্মেন সমন্নাগতা, ত্ৰং পন পুরিমদিৰসে জাতো, কিং জানিস্সসি, যস্স তে অজ্জাপি মুখে খীরগন্ধো ৰাযতীতি ঘট্টেন্তো ৰদতি. পথৰিং অজ্ঝোসিস্সসীতি পথৰিং অজ্ঝোসায গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা তণ্হামানদিট্ঠীহি গণ্হিস্সসি. ওপসাযিকো মে ভৰিস্সসীতি ময্হং সমীপসযো ভৰিস্সসি, মং গচ্ছন্তং অনুগচ্ছিস্সসি, ঠিতং উপতিট্ঠিস্সসি, নিসিন্নং উপনিসীদিস্সসি, নিপন্নং উপনিপজ্জিস্সসীতি অত্থো. ৰত্থুসাযিকোতি মম ৰত্থুস্মিং সযনকো. যথাকামকরণীযো বাহিতেয্যোতি মযা অত্তনো রুচিযা যং ইচ্ছামি, তং কত্তব্বো, বাহিত্ৰা চ পন জজ্ঝরিকাগুম্বতোপি নীচতরো লকুণ্ডটকতরো কাতব্বো ভৰিস্সসীতি অত্থো.
ইমিনা এস ভগৰন্তং উপলাপেতি ৰা অপসাদেতি ৰা. উপলাপেতি নাম সচে খো ত্ৰং, ভিক্খু, তণ্হাদীহি পথৰিং অজ্ঝোসিস্সসি, ওপসাযিকো মে ভৰিস্সসি, মযি গচ্ছন্তে গমিস্সসি, তিট্ঠন্তে ঠস্সসি, নিসিন্নে নিসীদিস্সসি, নিপন্নে নিপজ্জিস্সসি, অহং তং সেসজনং পটিবাহিত্ৰা ৰিস্সাসিকং অব্ভন্তরিকং ¶ করিস্সামীতি এৰং তাৰ উপলাপেতি নাম. সেসপদেহি পন অপসাদেতি নাম. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচে ত্ৰং পথৰিং অজ্ঝোসিস্সসি, ৰত্থুসাযিকো মে ভৰিস্সসি, মম গমনাদীনি আগমেত্ৰা গমিস্সসি ৰা ঠস্সসি ৰা নিসীদিস্সসি ৰা নিপজ্জিস্সসি ৰা, মম ৰত্থুস্মিং ময্হং আরক্খং গণ্হিস্সসি, অহং পন তং যথাকামং করিস্সামি বাহিত্ৰা ¶ চ জজ্ঝরিকাগুম্বতোপি লকুণ্ডকতরন্তি এৰং অপসাদেতি নাম. অযং পন ব্রহ্মা মাননিস্সিতো, তস্মা ইধ অপসাদনাৰ অধিপ্পেতা. আপাদীসুপি এসেৰ নযো.
অপিচ ¶ তে অহং ব্রহ্মেতি ইদানি ভগৰা, ‘‘অযং ব্রহ্মা মাননিস্সিতো ‘অহং জানামী’তি মঞ্ঞতি, অত্তনো যসেন সম্মত্তো সরীরং ফুসিতুম্পি সমত্থং কিঞ্চি ন পস্সতি, থোকং নিগ্গহেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং দেসনং আরভি. তত্থ গতিঞ্চ পজানামীতি নিপ্ফত্তিঞ্চ পজানামি. জুতিঞ্চাতি আনুভাৰঞ্চ পজানামি. এৰং মহেসক্খোতি এৰং মহাযসো মহাপরিৰারো.
যাৰতা চন্দিমসূরিযা পরিহরন্তীতি যত্তকে ঠানে চন্দিমসূরিযা ৰিচরন্তি. দিসা ভন্তি ৰিরোচনাতি দিসাসু ৰিরোচমানা ওভাসন্তি, দিসা ৰা তেহি ৰিরোচমানা ওভাসন্তি. তাৰ সহস্সধা লোকোতি তত্তকেন পমাণেন সহস্সধা লোকো, ইমিনা চক্কৰাল়েন সদ্ধিং চক্কৰাল়সহস্সন্তি অত্থো. এত্থ তে ৰত্ততে ৰসোতি এত্থ চক্কৰাল়সহস্সে তুয্হং ৰসো ৰত্ততি. পরোপরঞ্চ জানাসীতি এত্থ চক্কৰাল়সহস্সে পরোপরে উচ্চনীচে হীনপ্পণীতে সত্তে জানাসি. অথো রাগৰিরাগিনন্তি ন কেৰলং, ‘‘অযং ইদ্ধো অযং পকতিমনুস্সো’’তি পরোপরং, ‘‘অযং পন সরাগো অযং ৰীতরাগো’’তি এৰং রাগৰিরাগিনম্পি জনং জানাসি. ইত্থংভাৰঞ্ঞথাভাৰন্তি ইত্থংভাৰোতি ইদং চক্কৰাল়ং. অঞ্ঞথাভাৰোতি ইতো সেসং একূনসহস্সং. সত্তানং আগতিং গতিন্তি এত্থ চক্কৰাল়সহস্সে পটিসন্ধিৰসেন সত্তানং আগতিং, চুতিৰসেন গতিং চ জানাসি. তুয্হং পন অতিমহন্তোহমস্মীতি সঞ্ঞা হোতি, সহস্সিব্রহ্মা নাম ত্ৰং, অঞ্ঞেসং পন তযা উত্তরি দ্ৰিসহস্সানং তিসহস্সানং চতুসহস্সানং পঞ্চসহস্সানং দসসহস্সানং সতসহস্সানঞ্চ ব্রহ্মানং পমাণং নত্থি, চতুহত্থায ¶ পিলোতিকায পটপ্পমাণং কাতুং ৰাযমন্তো ৰিয মহন্তোস্মীতি সঞ্ঞং করোসীতি নিগ্গণ্হাতি.
৫০৪. ইধূপপন্নোতি ইধ পঠমজ্ঝানভূমিযং উপপন্নো. তেন তং ত্ৰং ন জানাসীতি তেন কারণেন তং কাযং ত্ৰং ন জানাসি. নেৰ তে সমসমোতি ¶ জানিতব্বট্ঠানং পত্ৰাপি তযা সমসমো ন হোমি. অভিঞ্ঞাযাতি অঞ্ঞায. কুতো নীচেয্যন্তি তযা নীচতরভাৰো পন ময্হং কুতো.
হেট্ঠূপপত্তিকো কিরেস ব্রহ্মা অনুপ্পন্নে বুদ্ধুপ্পাদে ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানভূমিযং ¶ ৰেহপ্ফলব্রহ্মলোকে পঞ্চকপ্পসতিকং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তি. তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা হেট্টূপপত্তিকং কত্ৰা ততিযজ্ঝানং পণীতং ভাৰেত্ৰা সুভকিণ্হব্রহ্মলোকে চতুসট্ঠিকপ্পং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তি. তত্থ দুতিযজ্ঝানং ভাৰেত্ৰা আভস্সরেসু অট্ঠকপ্পং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তি. তত্থ পঠমজ্ঝানং ভাৰেত্ৰা পঠমজ্ঝানভূমিযং কপ্পাযুকো হুত্ৰা নিব্বত্তি, সো পঠমকালে অত্তনা কতকম্মঞ্চ নিব্বত্তট্ঠানঞ্চ অঞ্ঞাসি, কালে পন গচ্ছন্তে উভযং পমুস্সিত্ৰা সস্সতদিট্ঠিং উপ্পাদেসি. তেন নং ভগৰা, ‘‘তেন তং ত্ৰং ন জানাসি…পে… কুতো নীচেয্য’’ন্তি আহ.
অথ ব্রহ্মা চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো ময্হং আযুঞ্চ নিব্বত্তট্ঠানঞ্চ পুব্বেকতকম্মঞ্চ জানাতি, হন্দ নং পুব্বে কতকম্মং পুচ্ছামী’’তি সত্থারং অত্তনো পুব্বেকতকম্মং পুচ্ছি. সত্থা কথেসি.
পুব্বে কিরেস কুলঘরে নিব্বত্তিত্ৰা কামেসু আদীনৰং দিস্ৰা, ‘‘জাতিজরাব্যাধিমরণস্স অন্তং করিস্সামী’’তি নিক্খম্ম ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানলাভী হুত্ৰা গঙ্গাতীরে পণ্ণসালং কারেত্ৰা ঝানরতিযা ৰীতিনামেতি. তদা চ কালেন কালং সত্থৰাহা পঞ্চহি সকটসতেহি মরুকন্তারং পটিপজ্জন্তি. মরুকন্তারে পন দিৰা ন সক্কা গন্তুং, রত্তিং গমনং হোতি. অথ পুরিমসকটস্স অগ্গযুগে যুত্তবলিবদ্দা গচ্ছন্তা নিৰত্তিত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখাৰ ¶ অহেসুং. ইতরসকটানি তথেৰ নিৰত্তিত্ৰা অরুণে উগ্গতে নিৰত্তিতভাৰং জানিংসু. তেসঞ্চ তদা কন্তারং অতিক্কমনদিৰসো অহোসি. সব্বং দারুদকং পরিক্খীণং, তস্মা, ‘‘নত্থি দানি অম্হাকং জীৰিত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গোণে চক্কেসু বন্ধিত্ৰা মনুস্সা সকটপচ্ছাযাযং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিংসু ¶ . তাপসোপি কালস্সেৰ পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা পণ্ণসালদ্ৰারে নিসিন্নো গঙ্গং ওলোকযমানো অদ্দস গঙ্গং মহতা উদকোঘেন ৰুয্হমানং পৰত্তিতমণিক্খন্ধং ৰিয আগচ্ছন্তিং. দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অত্থি নু খো ইমস্মিং লোকে এৰরূপস্স মধুরোদকস্স অলাভেন কিলিস্সমানা সত্তা’’তি. সো এৰং আৰজ্জন্তো মরুকন্তারে তং সত্থং দিস্ৰা, ‘‘ইমে সত্তা মা নস্সন্তূ’’তি, ‘‘ইতো মহা উদকক্খন্ধো ছিজ্জিত্ৰা মরুকন্তারে সত্থাভিমুখো গচ্ছতূ’’তি অভিঞ্ঞাচিত্তেন অধিট্ঠাসি. সহচিত্তুপ্পাদেন মাতিকারুল়্হং ৰিয উদকং তত্থ অগমাসি. মনুস্সা উদকসদ্দেন ৰুট্ঠায উদকং দিস্ৰা হত্থতুট্ঠা ¶ ন্হাযিত্ৰা পিৰিত্ৰা গোণেপি পাযেত্ৰা সোত্থিনা ইচ্ছিতট্ঠানং অগমংসু. সত্থা তং ব্রহ্মুনো পুব্বকম্মং দস্সেন্তো –
‘‘যং ত্ৰং অপাযেসি বহূ মনুস্সে,
পিপাসিতে ঘম্মনি সম্পরেতে;
তং তে পুরাণং ৰতসীলৰত্তং,
সুত্তপ্পবুদ্ধোৰ অনুস্সরামী’’তি. (জা. ১.৭.৭১) –
ইমং গাথমাহ.
অপরস্মিং সমযে তাপসো গঙ্গাতীরে পণ্ণসালং মাপেত্ৰা আরঞ্ঞকং গামং নিস্সায ৰসতি. তেন চ সমযেন চোরা তং গামং পহরিত্ৰা হত্থসারং গহেত্ৰা গাৰিযো চ করমরে চ গহেত্ৰা গচ্ছন্তি. গাৰোপি সুনখাপি মনুস্সাপি মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তি. তাপসো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি আৰজ্জন্তো, ‘‘মনুস্সানং ভযং উপ্পন্ন’’ন্তি ঞত্ৰা, ‘‘মযি পস্সন্তে ইমে সত্তা মা নস্সন্তূ’’তি অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং ¶ সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায অভিঞ্ঞাচিত্তেন চোরানং পটিপথে চতুরঙ্গিনিসেনং মাপেসি কম্মসজ্জং আগচ্ছন্তিং. চোরা দিস্ৰা, ‘‘রাজা’’তি তে মঞ্ঞমানা ৰিলোপং ছড্ডেত্ৰা পক্কমিংসু. তাপসো ‘‘যং যস্স সন্তকং, তং তস্সেৰ হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি, তং তথেৰ অহোসি. মহাজনো সোত্থিভাৰং পাপুণি. সত্থা ইদম্পি তস্স পুব্বকম্মং দস্সেন্তো –
‘‘যং ¶ এণিকূলস্মিং জনং গহীতং,
অমোচযী গয্হক নীযমানং;
তং তে পুরাণং ৰতসীলৰত্তং,
সুত্তপ্পবুদ্ধোৰ অনুস্সরামী’’তি. (জা. ১.৭.৭২) –
ইমং গাথমাহ. এত্থ এণিকূলস্মিন্তি গঙ্গাতীরে.
পুন ¶ একস্মিং সমযে উপরিগঙ্গাৰাসিকং কুলং হেট্ঠাগঙ্গাৰাসিকেন কুলেন সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং কত্ৰা নাৰাসঙ্ঘাটং বন্ধিত্ৰা বহুং খাদনীযভোজনীযঞ্চেৰ গন্ধমালাদীনি চ আরোপেত্ৰা গঙ্গাসোতেন আগচ্ছতি. মনুস্সা খাদমানা ভুঞ্জমানা নচ্চন্তা গাযন্তা দেৰৰিমানেন গচ্ছন্তা ৰিয বলৰসোমনস্সা অহেসুং. গঙ্গেয্যকো নাগো দিস্ৰা কুপিতো, ‘‘ইমে মযি সঞ্ঞম্পি ন করোন্তি, ইদানি নে সমুদ্দমেৰ পাপেস্সামী’’তি মহন্তং অত্তভাৰং মাপেত্ৰা উদকং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা উট্ঠায ফণং কত্ৰা সুস্সূকারং করোন্তো অট্ঠাসি. মহাজনো দিস্ৰা ভীতো ৰিস্সরমকাসি. তাপসো পণ্ণসালায নিসিন্নো সুত্ৰা, ‘‘ইমে গাযন্তা নচ্চন্তা সোমনস্সজাতা আগচ্ছন্তি, ইদানি পন ভযরৰং রৰিংসু, কিং নু খো’’তি আৰজ্জন্তো নাগরাজং দিস্ৰা, ‘‘মযি পস্সন্তে ইমে সত্তা মা নস্সন্তূ’’তি অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা সুপণ্ণৰণ্ণং মাপেত্ৰা নাগরাজস্স দস্সেসি. নাগরাজা ভীতো ফণং সংহরিত্ৰা উদকং পৰিট্ঠো. মহাজনো সোত্থিভাৰং পাপুণি. সত্থা ইদম্পি তস্স পুব্বকম্মং দস্সেন্তো –
‘‘গঙ্গায সোতস্মিং গহীতনাৰং,
লুদ্দেন নাগেন মনুস্সকপ্পা;
অমোচযিত্থ বলসা পসয্হ,
তং তে পুরাণং ৰতসীলৰত্তং;
সুত্তপ্পবুদ্ধোৰ অনুস্সরামী’’তি. (জা. ১.৭.৭৩) –
ইমং গাথমাহ.
অপরস্মিং ¶ সমযে এস ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা কেসৰো নাম তাপসো অহোসি. তেন সমযেন অম্হাকং বোধিসত্তো কপ্পো নাম মাণৰো ¶ কেসৰস্স বদ্ধচরো অন্তেৰাসিকো হুত্ৰা আচরিযস্স কিংকারপটিস্সাৰী মনাপচারী বুদ্ধিসম্পন্নো অত্থচরো অহোসি. কেসৰো তং ৰিনা ৰত্তিতুং নাসক্খি, তং নিস্সাযেৰ জীৰিকং কপ্পেসি. সত্থা ইদম্পি তস্স পুব্বকম্মং দস্সেন্তো –
‘‘কপ্পো ¶ চ তে বদ্ধচরো অহোসি,
সম্বুদ্ধিমন্তং ৰতিনং অমঞ্ঞি;
তং তে পুরাণং ৰতসীলৰত্তং,
সুত্তপ্পবুদ্ধোৰ অনুস্সরামী’’তি. (জা. ১.৭.৭৪) –
ইমং গাথমাহ.
এৰং ব্রহ্মুনো নানত্তভাৰেসু কতকম্মং সত্থা পকাসেসি. সত্থরি কথেন্তেযেৰ ব্রহ্মা সল্লক্খেসি, দীপসহস্সে উজ্জলিতে রূপানি ৰিয সব্বকম্মানিস্স পাকটানি অহেসুং. সো পসন্নচিত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অদ্ধা পজানাসি মমেতমাযুং,
অঞ্ঞম্পি জানাসি তথা হি বুদ্ধো;
তথা হি তাযং জলিতানুভাৰো,
ওভাসযং তিট্ঠতি ব্রহ্মলোক’’ন্তি. (জা. ১.৭.৭৫);
অথস্স ভগৰা উত্তরি অসমসমতং পকাসেন্তো পথৰিং খো অহং ব্রহ্মেতিআদিমাহ. তত্থ পথৰিযা পথৰত্তেন অননুভূতন্তি পথৰিযা পথৰিসভাৰেন অননুভূতং অপ্পত্তং. কিং পন তন্তি? নিব্বানং. তঞ্হি সব্বস্মা সঙ্খতা নিস্সটত্তা পথৰিসভাৰেন অপ্পত্তং নাম. তদভিঞ্ঞাযাতি তং নিব্বানং জানিত্ৰা সচ্ছিকত্ৰা. পথৰিং নাপহোসিন্তি পথৰিং তণ্হাদিট্ঠিমানগাহেহি ন গণ্হিং. আপাদীসুপি এসেৰ নযো. ৰিত্থারো পন মূলপরিযাযে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
সচে খো তে, মারিস, সব্বস্স সব্বত্তেনাতি ইদমেৰ ব্রহ্মা অত্তনো ৰাদিতায সব্বন্তি অক্খরং নিদ্দিসিত্ৰা অক্খরে দোসং গণ্হন্তো আহ. সত্থা পন সক্কাযং সন্ধায ‘‘সব্ব’’ন্তি ৰদতি, ব্রহ্মা সব্বসব্বং সন্ধায. ত্ৰং ¶ ‘‘সব্ব’’ন্তি ৰদসি, ‘‘সব্বস্স সব্বত্তেন অননুভূত’’ন্তি ৰদসি, যদি সব্বং অননুভূতং নত্থি, অথস্স অননুভূতং অত্থি. মা হেৰ তে রিত্তকমেৰ ¶ অহোসি ¶ তুচ্ছকমেৰ অহোসীতি তুয্হং ৰচনং রিত্তকং মা হোতু, তুচ্ছকং মা হোতূতি সত্থারং মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হাতি.
সত্থা পন এতস্মা ব্রহ্মুনা সতগুণেন সহস্সগুণেন সতসহস্সগুণেন ৰাদীতরো, তস্মা অহং সব্বঞ্চ ৰক্খামি, অননুভূতঞ্চ ৰক্খামি, সুণাহি মেতি তস্স ৰাদমদ্দনত্থং কারণং আহরন্তো ৰিঞ্ঞাণন্তিআদিমাহ. তত্থ ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিজানিতব্বং. অনিদস্সনন্তি চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স আপাথং অনুপগমনতো অনিদস্সনং নাম, পদদ্ৰযেনপি নিব্বানমেৰ ৰুত্তং. অনন্তন্তি তযিদং উপ্পাদৰযঅন্তরহিতত্তা অনন্তং নাম. ৰুত্তম্পি হেতং –
‘‘অন্তৰন্তানি ভূতানি, অসম্ভূতং অনন্তকং;
ভূতে অন্তানি দিস্সন্তি, ভূতে অন্তা পকাসিতা’’তি.
সব্বতোপভন্তি সব্বসো পভাসম্পন্নং. নিব্বানতো হি অঞ্ঞো ধম্মো সপভতরো ৰা জোতিৰন্ততরো ৰা পরিসুদ্ধতরো ৰা পণ্ডরতরো ৰা নত্থি. সব্বতো ৰা তথা পভূতমেৰ, ন কত্থচি নত্থীতি সব্বতোপভং. পুরত্থিমদিসাদীসু হি অসুকদিসায নাম নিব্বানং নত্থীতি ন ৰত্তব্বং. অথ ৰা পভন্তি তিত্থস্স নামং, সব্বতো পভমস্সাতি সব্বতোপভং. নিব্বানস্স কির যথা মহাসমুদ্দস্স যতো যতো ওতরিতুকামা হোন্তি, তং তদেৰ তিত্থং, অতিত্থং নাম নত্থি. এৰমেৰং অট্ঠতিংসায কম্মট্ঠানেসু যেন যেন মুখেন নিব্বানং ওতরিতুকামা হোন্তি, তং তদেৰ তিত্থং. নিব্বানস্স অতিত্থং নাম কম্মট্ঠানং নত্থি. তেন ৰুত্তং সব্বতোপভন্তি. তং পথৰিযা পথৰত্তেনাতি তং নিব্বানং পথৰিযা পথৰীসভাৰেন ততো পরেসং আপাদীনং আপাদিসভাৰেন চ অননুভূতং. ইতি যং তুম্হাদিসানং ৰিসযভূতং সব্বতেভূমকধম্মজাতং তস্স সব্বত্তেন তং ৰিঞ্ঞাণং অনিদস্সনং অনন্তং সব্বতোপতং অননুভূতন্তি ৰাদং পতিট্ঠপেসি.
ততো ¶ ব্রহ্মা গহিতগহিতং সত্থারা ৰিস্সজ্জাপিতো কিঞ্চি গহেতব্বং অদিস্ৰা লল়িতকং কাতুকামো হন্দ চরহি তে, মারিস, অন্তরধাযামীতি আহ. তত্থ অন্তরধাযামীতি অদিস্সমানকপাটিহারিযং করোমীতি আহ. সচে ৰিসহসীতি যদি সক্কোসি ময্হং অন্তরধাযিতুং, অন্তরধাযসি ¶ , পাটিহারিযং করোহীতি. নেৰস্সু মে সক্কোতি অন্তরধাযিতুন্তি ময্হং ¶ অন্তরধাযিতুং নেৰ সক্কোতি. কিং পনেস কাতুকামো অহোসীতি? মূলপটিসন্ধিং গন্তুকামো অহোসি. ব্রহ্মানঞ্হি মূলপটিসন্ধিকঅত্তভাৰো সুখুমো, অঞ্ঞেসং অনাপাথো, অভিসঙ্খতকাযেনেৰ তিট্ঠন্তি. সত্থা তস্স মূলপটিসন্ধিং গন্তুং ন অদাসি. মূলপটিসন্ধিং ৰা অগন্ত্ৰাপি যেন তমেন অত্তানং অন্তরধাপেত্ৰা অদিস্সমানকো ভৰেয্য, সত্থা তং তমং ৰিনোদেসি, তস্মা অন্তরধাযিতুং নাসক্খি. সো অসক্কোন্তো ৰিমানে নিলীযতি, কপ্পরুক্খে নিলীযতি, উক্কুটিকো নিসীদতি. ব্রহ্মগণো কেল়িমকাসি – ‘‘এস খো বকো ব্রহ্মা ৰিমানে নিলীযতি, কপ্পরুক্খে নিলীযতি, উক্কুটিকো নিসীদতি, ব্রহ্মে ত্ৰং অন্তরহিতোম্হী’’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেসি নামাতি. সো ব্রহ্মগণেন উপ্পণ্ডিতো মঙ্কু অহোসি.
এৰং ৰুত্তে অহং, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, এতেন ব্রহ্মুনা, ‘‘হন্দ চরহি তে, মারিস, অন্তরধাযামী’’তি এৰং ৰুত্তে তং অন্তরধাযিতুং অসক্কোন্তং দিস্ৰা অহং এতদৰোচং. ইমং গাথমভাসিন্তি কস্মা ভগৰা গাথমভাসীতি? সমণস্স গোতমস্স ইমস্মিং ঠানে অত্থিভাৰো ৰা নত্থিভাৰো ৰা কথং সক্কা জানিতুন্তি এৰং ব্রহ্মগণস্স ৰচনোকাসো মা হোতূতি অন্তরহিতোৰ গাথমভাসি.
তত্থ ভৰেৰাহং ভযং দিস্ৰাতি অহং ভৰে ভযং দিস্ৰাযেৰ. ভৰঞ্চ ৰিভৰেসিনন্তি ইমঞ্চ কামভৰাদিতিৰিধম্পি সত্তভৰং ৰিভৰেসিনং ৰিভৰং গৰেসমানং পরিযেসমানম্পি পুনপ্পুনং ভৰেযেৰ দিস্ৰা. ভৰং নাভিৰদিন্তি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন কিঞ্চি ভৰং ন অভিৰদিং, ন গৰেসিন্তি অত্থো. নন্দিঞ্চ ন উপাদিযিন্তি ভৰতণ্হং ন উপগঞ্ছিং, ন অগ্গহেসিন্তি অত্থো. ইতি ¶ চত্তারি সচ্চানি পকাসেন্তো সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে দেসনানুসারেন ৰিপস্সনাগব্ভং গাহাপেত্ৰা দসমত্তানি ব্রহ্মসহস্সানি মগ্গফলামতপানং পিৰিংসু.
অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতাতি অচ্ছরিযজাতা অব্ভুতজাতা তুট্ঠিজাতা চ অহেসুং. সমূলং ভৰং উদব্বহীতি বোধিমণ্ডে অত্তনো তায তায দেসনায অঞ্ঞেসম্পি বহূনং দেৰমনুস্সানং সমূলকং ভৰং উদব্বহি, উদ্ধরি উপ্পাটেসীতি অত্থো.
৫০৫. তস্মিং ¶ পন সমযে মারো পাপিমা কোধাভিভূতো হুত্ৰা, ‘‘মযি ৰিচরন্তেযেৰ সমণেন ¶ গোতমেন ধম্মকথং কথেত্ৰা দসমত্তানি ব্রহ্মসহস্সানি মম ৰসং অতিৰত্তিতানী’’তি কোধাভিভূততায অঞ্ঞতরস্স ব্রহ্মপারিসজ্জস্স সরীরে অধিমুচ্চি, তং দস্সেতুং অথ খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সচে ত্ৰং এৰং অনুবুদ্ধোতি সচে ত্ৰং এৰং অত্তনাৰ চত্তারি সচ্চানি অনুবুদ্ধো. মা সাৰকে উপনেসীতি গিহিসাৰকে ৰা পব্বজিতসাৰকে ৰা তং ধম্মং মা উপনযসি. হীনে কাযে পতিট্ঠিতাতি চতূসু অপাযেসু পতিট্ঠিতা. পণীতে কাযে পতিট্ঠিতাতি ব্রহ্মলোকে পতিট্ঠিতা. ইদং কে সন্ধায ৰদতি? বাহিরপব্বজ্জং পব্বজিতে তাপসপরিব্বাজকে. অনুপ্পন্নে হি বুদ্ধুপ্পাদে কুলপুত্তা তাপসপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা কস্সচি কিঞ্চি অৰিচারেত্ৰা একচরা হুত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জিংসু, তে সন্ধায এৰমাহ. অনক্খাতং কুসলঞ্হি মারিসাতি পরেসং অনক্খাতং অনোৰদনং ধম্মকথায অকথনং কুসলং এতং সেয্যো. মা পরং ওৰদাহীতি কালেন মনুস্সলোকং, কালেন দেৰলোকং, কালেন ব্রহ্মলোকং, কালেন নাগলোকং আহিণ্ডন্তো মা ৰিচরি, একস্মিং ঠানে নিসিন্নো ঝানমগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেহীতি. অনালপনতাযাতি অনুল্লপনতায. ব্রহ্মুনো চ অভিনিমন্তনতাযাতি বকব্রহ্মুনো চ ইদঞ্হি, মারিস, নিচ্চন্তিআদিনা নযেন সহ কাযকেন ব্রহ্মট্ঠানেন নিমন্তনৰচনেন. তস্মাতি তেন কারণেন. ইমস্স ৰেয্যাকরণস্স ব্রহ্মনিমন্তনিকংত্ৰেৰ অধিৰচনং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি জাতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
ব্রহ্মনিমন্তনিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. মারতজ্জনীযসুত্তৰণ্ণনা
৫০৬. এৰং ¶ ¶ মে সুতন্তি মারতজ্জনীযসুত্তং. তত্থ কোট্ঠমনুপৰিট্ঠোতি কুচ্ছিং পৰিসিত্ৰা অন্তানং অন্তো অনুপৰিট্ঠো, পক্কাসযট্ঠানে নিসিন্নো. গরুগরো ৰিযাতি গরুকগরুকো ৰিয থদ্ধো পাসাণপুঞ্জসদিসো. মাসাচিতং ¶ মঞ্ঞেতি মাসভত্তং ভুত্তস্স কুচ্ছি ৰিয মাসপূরিতপসিব্বকো ৰিয তিন্তমাসো ৰিয চাতি অত্থো. ৰিহারং পৰিসিত্ৰাতি সচে আহারদোসেন এস গরুভাৰো, অব্ভোকাসে চঙ্কমিতুং ন সপ্পাযন্তি চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা পকতিপঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. পচ্চত্তং যোনিসো মনসাকাসীতি, ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি আৰজ্জমানো অত্তনোযেৰ উপাযেন মনসি অকাসি. সচে পন থেরো অত্তনো সীলং আৰজ্জেত্ৰা, ‘‘যং হিয্যো ৰা পরে ৰা পরসুৰে ৰা পরিভুত্তং অৰিপক্কমত্থি, অঞ্ঞো ৰা কোচি ৰিসভাগদোসো, সব্বং জীরতু ফাসুকং হোতূ’’তি হত্থেন কুচ্ছিং পরামসিস্স, মারো পাপিমা ৰিলীযিত্ৰা অগমিস্স. থেরো পন তথা অকত্ৰা যোনিসো মনসি অকাসি. মা তথাগতং ৰিহেসেসীতি যথা হি পুত্তেসু ৰিহেসিতেসু মাতাপিতরো ৰিহেসিতাৰ হোন্তি, সদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকেসু ৰিহেসিতেসু আচরিযুপজ্ঝাযা ৰিহেসিতাৰ, জনপদে ৰিহেসিতে রাজা ৰিহেসিতোৰ হোতি, এৰং তথাগতসাৰকে ৰিহেসিতে তথাগতো ৰিহেসিতোৰ হোতি. তেনাহ – ‘‘মা তথাগতং ৰিহেসেসী’’তি.
পচ্চগ্গল়ে অট্ঠাসীতি পতিঅগ্গল়েৰ অট্ঠাসি. অগ্গল়ং ৰুচ্চতি কৰাটং, মুখেন উগ্গন্ত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা বহিপণ্ণসালায কৰাটং নিস্সায অট্ঠাসীতি অত্থো.
৫০৭. ভূতপুব্বাহং পাপিমাতি কস্মা ইদং দেসনং আরভি? থেরো কির চিন্তেসি – ‘‘আকাসট্ঠকদেৰতানং তাৰ মনুস্সগন্ধো যোজনসতে ঠিতানং আবাধং করোতি. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘যোজনসতং খো রাজঞ্ঞ মনুস্সগন্ধো দেৰে উব্বাধতী’তি (দী. নি. ২.৪১৫). অযং পন মারো নাগরিকো পরিচোক্খো মহেসক্খো আনুভাৰসম্পন্নো দেৰরাজা সমানো মম কুচ্ছিযং পৰিসিত্ৰা অন্তানং অন্তো পক্কাসযোকাসে নিসিন্নো অতিৰিয পদুট্ঠো ভৰিস্সতি. এৰরূপং নাম ¶ জেগুচ্ছং ¶ পটিকূলং ওকাসং পৰিসিত্ৰা নিসীদিতুং সক্কোন্তস্স কিমঞ্ঞং অকরণীযং ভৰিস্সতি, কিং অঞ্ঞং লজ্জিস্সতি, ত্ৰং মম ঞাতিকোতি পন ৰুত্তে মুদুভাৰং অনাপজ্জমানো নাম নত্থি, হন্দস্স ¶ ঞাতিকোটিং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মুদুকেনেৰ নং উপাযেন ৰিস্সজ্জেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং দেসনমারভি.
সো মে ত্ৰং ভাগিনেয্যো হোসীতি সো ত্ৰং তস্মিং কালে ময্হং ভাগিনেয্যো হোসি. ইদং পৰেণিৰসেন ৰুত্তং. দেৰলোকস্মিং পন মারস্স পিতু ৰংসো পিতামহস্স ৰংসো রজ্জং করোন্তো নাম নত্থি, পুঞ্ঞৰসেন দেৰলোকে দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তো, যাৰতাযুকং ঠত্ৰা চৰতি. অঞ্ঞো একো অত্তনা কতেন কম্মেন তস্মিং ঠানে অধিপতি হুত্ৰা নিব্বত্ততি. ইতি অযং মারোপি তদা ততো চৰিত্ৰা পুন কুসলং কত্ৰা ইমস্মিং কালে তস্মিং অধিপতিট্ঠানে নিব্বত্তোতি ৰেদিতব্বো.
ৰিধুরোতি ৰিগতধুরো, অঞ্ঞেহি সদ্ধিং অসদিসোতি অত্থো. অপ্পকসিরেনাতি অপ্পদুক্খেন. পসুপালকাতি অজেল়কপালকা. পথাৰিনোতি মগ্গপটিপন্না. কাযে উপচিনিত্ৰাতি সমন্ততো চিতকং বন্ধিত্ৰা. অগ্গিং দত্ৰা পক্কমিংসূতি এত্তকেন সরীরং পরিযাদানং গমিস্সতীতি চিতকস্স পমাণং সল্লক্খেত্ৰা চতূসু দিসাসু অগ্গিং দত্ৰা পক্কমিংসু. চিতকো পদীপসিখা ৰিয পজ্জলি, থেরস্স উদকলেণং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নকালো ৰিয অহোসি. চীৰরানি পপ্ফোটেত্ৰাতি সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ৰিগতধূমে কিংসুকৰণ্ণে অঙ্গারে মদ্দমানো চীৰরানি ৰিধুনিত্ৰা. সরীরে পনস্স উসুমমত্তম্পি নাহোসি, চীৰরেসু অংসুমত্তম্পি নজ্ঝাযি, সমাপত্তিফলং নামেতং.
৫০৮. অক্কোসথাতি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসথ. পরিভাসথাতি ৰাচায পরিভাসথ. রোসেথাতি ঘট্টেথ. ৰিহেসেথাতি দুক্খাপেথ. সব্বমেতং ৰাচায ঘট্টনস্সেৰ অধিৰচনং. যথা তং দূসী মারোতি যথা এতেসং দূসী মারো. লভেথ ওতারন্তি লভেথ ছিদ্দং, কিলেসুপ্পত্তিযা আরম্মণং পচ্চযং লভেয্যাতি অত্থো. মুণ্ডকাতিআদীসু মুণ্ডে মুণ্ডাতি সমণে চ সমণাতি ¶ ৰত্তুং ৰট্টেয্য, ইমে পন হীল়েন্তা মুণ্ডকা সমণকাতি আহংসু. ইব্ভাতি গহপতিকা. কিণ্হাতি কণ্হা, কাল়কাতি অত্থো. বন্ধুপাদাপচ্চাতি এত্থ বন্ধূতি ব্রহ্মা অধিপ্পেতো ¶ . তঞ্হি ব্রাহ্মণা পিতামহোতি ৰোহরন্তি. পাদানং ¶ অপচ্চা পাদাপচ্চা, ব্রহ্মুনো পিট্ঠিপাদতো জাতাতি অধিপ্পাযো. তেসং কির অযং লদ্ধি – ‘‘ব্রাহ্মণা ব্রহ্মুনো মুখতো নিক্খন্তা, খত্তিযা উরতো, ৰেস্সা নাভিতো, সুদ্দা জাণুতো, সমণা পিট্ঠিপাদতো’’তি.
ঝাযিনোস্মা ঝাযিনোস্মাতি ঝাযিনো মযং ঝাযিনো মযন্তি. মধুরকজাতাতি আলসিযজাতা. ঝাযন্তীতি চিন্তযন্তি. পজ্ঝাযন্তীতিআদীনি উপসগ্গৰসেন ৰড্ঢিতানি. মূসিকং মগ্গযমানোতি সাযং গোচরত্থায সুসিররুক্খতো নিক্খন্তং রুক্খসাখায মূসিকং পরিযেসন্তো. সো কির উপসন্তূপসন্তো ৰিয নিচ্চলোৰ তিট্ঠতি, সম্পত্তকালে মূসিকং সহসা গণ্হাতি. কোত্থূতি সিঙ্গালো, সোণোতিপি ৰদন্তি. সন্ধিসমলসঙ্কটিরেতি সন্ধিম্হি চ সমলে চ সঙ্কটিরে চ. তত্থ সন্ধি নাম ঘরসন্ধি. সমলো নাম গূথনিদ্ধমনপনাল়ি. সঙ্কটিরং নাম সঙ্কারট্ঠানং. ৰহচ্ছিন্নোতি কন্তারতো নিক্খন্তো ছিন্নৰহো. সন্ধিসমলসঙ্কটিরেতি সন্ধিম্হি ৰা সমলে ৰা সঙ্কটিরে ৰা. সোপি হি বদ্ধগত্তো ৰিয নিচ্চলো ঝাযতি.
নিরযং উপপজ্জন্তীতি সচে মারো মনুস্সানং সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা এৰং করেয্য, মনুস্সানং অকুসলং ন ভৰেয্য, মারস্সেৰ ভৰেয্য. সরীরে পন অনধিমুচ্চিত্ৰা ৰিসভাগৰত্থুং ৰিপ্পটিসারারম্মণং দস্সেতি, তদা কির সো ভিক্খূ খিপ্পং গহেত্ৰা মচ্ছে অজ্ঝোত্থরন্তে ৰিয, জালং গহেত্ৰা মচ্ছে গণ্হন্তে ৰিয, লেপযট্ঠিং ওড্ডেত্ৰা সকুণে বন্ধন্তে ৰিয, সুনখেহি সদ্ধিং অরঞ্ঞে মিগৰং চরন্তে ৰিয, মাতুগামে গহেত্ৰা আপানভূমিযং নিসিন্নে ৰিয, নচ্চন্তে ৰিয, গাযন্তে ৰিয, ভিক্খুনীনং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু ৰিসভাগমনুস্সে নিসিন্নে ৰিয, ঠিতে ৰিয চ কত্ৰা দস্সেসি. মনুস্সা অরঞ্ঞগতাপি ৰনগতাপি ৰিহারগতাপি ৰিপ্পটিসারারম্মণং পস্সিত্ৰা আগন্ত্ৰা অঞ্ঞেসং কথেন্তি – ‘‘সমণা ¶ এৰরূপং অস্সমণকং অননুচ্ছৰিকং করোন্তি, এতেসং দিন্নে কুতো কুসলং, মা এতেসং কিঞ্চি অদত্থা’’তি. এৰং তে মনুস্সা দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে সীলৰন্তে অক্কোসন্তা অপুঞ্ঞং পসৰিত্ৰা অপাযপূরকা অহেসুং. তেন ৰুত্তং ‘‘নিরযং উপপজ্জন্তী’’তি.
৫০৯. অন্ৰাৰিট্ঠাতি ¶ আৰট্টিতা. ফরিত্ৰা ৰিহরিংসূতি ন কেৰলং ফরিত্ৰা ৰিহরিংসু. ককুসন্ধস্স পন ভগৰতো ওৰাদে ঠত্ৰা ইমে চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু.
৫১০. আগতিং ¶ ৰা গতিং ৰাতি পটিসন্ধিৰসেন আগমনট্ঠানং ৰা, চুতিৰসেন গমনট্ঠানং ৰা ন জানামি. সিযা চিত্তস্স অঞ্ঞথত্তন্তি সোমনস্সৰসেন অঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য. সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তীতি ইধাপি পুরিমনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. যথা হি পুব্বে ৰিপ্পটিসারকরং আরম্মণং দস্সেতি, এৰমিধাপি পসাদকরং. সো কির তদা মনুস্সানং দস্সনট্ঠানে ভিক্খূ আকাসে গচ্ছন্তে ৰিয, ঠিতে ৰিয পল্লঙ্কেন নিসিন্নে ৰিয, আকাসে সূচিকম্মং করোন্তে ৰিয, পোত্থকং ৰাচেন্তে ৰিয, আকাসে চীৰরং পসারেত্ৰা কাযং উতুং গণ্হাপেন্তে ৰিয, নৰপব্বজিতে আকাসেন চরন্তে ৰিয, তরুণসামণেরে আকাসে ঠত্ৰা পুপ্ফানি ওচিনন্তে ৰিয কত্ৰা দস্সেসি. মনুস্সা অরঞ্ঞগতাপি ৰনগতাপি ৰিহারগতাপি পব্বজিতানং তং পটিপত্তিং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা অঞ্ঞেসং কথেন্তি – ‘‘ভিক্খূসু অন্তমসো সামণেরাপি এৰংমহিদ্ধিকো মহানুভাৰা, এতেসং দিন্নং মহপ্ফলং নাম হোতি, এতেসং দেথ সক্করোথা’’তি. ততো মনুস্সা ভিক্খুসঙ্ঘং চতূহি পচ্চযেহি সক্করোন্তা বহুং পুঞ্ঞং কত্ৰা সগ্গপথপূরকা অহেসুং. তেন ৰুত্তং ‘‘সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তী’’তি.
৫১১. এথ তুম্হে, ভিক্খৰে, অসুভানুপস্সিনো কাযে ৰিহরথাতি ভগৰা সকলজম্বুদীপং আহিণ্ডন্তো অন্তমসো দ্ৰিন্নম্পি তিণ্ণম্পি ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা –
‘‘অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি ¶ পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি, উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.
আহারে পটিকূলসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো রসতণ্হায চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি ¶ পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি, উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.
সব্বলোকে অনভিরতিসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো লোকচিত্রেসু চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি, উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.
অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতেন ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো লাভসক্কারসিলোকে চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি, উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতী’’তি (অ. নি. ৭.৪৯) এৰং আনিসংসং দস্সেত্ৰা –
এথ তুম্হে, ভিক্খৰে, অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরথ, আহারে পটিকূলসঞ্ঞিনো সব্বলোকে অনভিরতিসঞ্ঞিনো সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সিনোতি. ইমানি চত্তারি কম্মট্ঠানানি কথেসি. তেপি ভিক্খূ ইমেসু চতূসু কম্মট্ঠানেসু কম্মং করোন্তা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সব্বাসৰে খেপেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, ইমানিপি চত্তারি কম্মট্ঠানানি রাগসন্তানি দোসমোহসন্তানি রাগপটিঘাতানি দোসমোহপটিঘাতানি চাতি.
৫১২. সক্খরং গহেত্ৰাতি অন্তোমুট্ঠিযং তিট্ঠনপমাণং পাসাণং গহেত্ৰা. অযঞ্হি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি ভিক্খূ অক্কোসাপেত্ৰাপি, ব্রাহ্মণগহপতিকানং ৰসেন ভিক্খুসঙ্ঘস্স লাভসক্কারং উপ্পাদাপেত্ৰাপি, ওতারং অলভন্তো ইদানি সহত্থা উপক্কমিতুকামো অঞ্ঞতরস্স কুমারস্স সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা এৰরূপং পাসাণং অগ্গহেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সক্খরং গহেত্ৰা’’তি.
সীসং ৰো ভিন্দীতি সীসং ভিন্দি, মহাচম্মং ছিজ্জিত্ৰা মংসং দ্ৰেধা অহোসি. সক্খরা পনস্স সীসকটাহং অভিন্দিত্ৰা অট্ঠিং আহচ্চেৰ নিৰত্তা. নাগাপলোকিতং অপলোকেসীতি পহারসদ্দং সুত্ৰা যথা নাম হত্থিনাগো ¶ ইতো ৰা এত্তো ৰা অপলোকেতুকামো গীৰং অপরিৰত্তেত্ৰা ¶ সকলসরীরেনেৰ নিৰত্তিত্ৰা অপলোকেতি. এৰং সকলসরীরেনেৰ নিৰত্তিত্ৰা অপলোকেসি. যথা হি মহাজনস্স অট্ঠীনি কোটিযা কোটিং আহচ্চ ঠিতানি, পচ্চেকবুদ্ধানং অঙ্কুসলগ্গানি, ন এৰং বুদ্ধানং. বুদ্ধানং পন সঙ্খলিকানি ৰিয একাবদ্ধানি হুত্ৰা ঠিতানি, তস্মা পচ্ছতো অপলোকনকালে ন সক্কা হোতি গীৰং পরিৰত্তেতুং. যথা পন হত্থিনাগো পচ্ছাভাগং অপলোকেতুকামো সকলসরীরেনেৰ পরিৰত্ততি, এৰং পরিৰত্তিতব্বং হোতি. তস্মা ভগৰা যন্তেন পরিৰত্তিতা সুৰণ্ণপটিমা ৰিয সকলসরীরেনেৰ নিৰত্তিত্ৰা অপলোকেসি ¶ , অপলোকেত্ৰা ঠিতো পন, ‘‘ন ৰাযং দূসী মারো মত্তমঞ্ঞাসী’’তি আহ. তস্সত্থো, অযং দূসী মারো পাপং করোন্তো নেৰ পমাণং অঞ্ঞাসি, পমাণাতিক্কন্তমকাসীতি.
সহাপলোকনাযাতি ককুসন্ধস্স ভগৰতো অপলোকনেনেৰ সহ তঙ্খণঞ্ঞেৰ. তম্হা চ ঠানা চৰীতি তম্হা চ দেৰট্ঠানা চুতো, মহানিরযং উপপন্নোতি অত্থো. চৰমানো হি ন যত্থ কত্থচি ঠিতো চৰতি, তস্মা ৰসৰত্তিদেৰলোকং আগন্ত্ৰা চুতো, ‘‘সহাপলোকনাযা’’তি চ ৰচনতো ন ভগৰতো অপলোকিতত্তা চুতোতি ৰেদিতব্বো, চুতিকালদস্সনমত্তমেৰ হেতং. উল়ারে পন মহাসাৰকে ৰিরদ্ধত্তা কুদারিযা পহটং ৰিযস্স আযু তত্থেৰ ছিজ্জিত্ৰা গতন্তি ৰেদিতব্বং. তযো নামধেয্যা হোন্তীতি তীণি নামানি হোন্তি. ছফস্সাযতনিকোতি ছসু ফস্সাযতনেসু পাটিযেক্কায ৰেদনায পচ্চযো.
সঙ্কুসমাহতোতি অযসূলেহি সমাহতো. পচ্চত্তৰেদনিযোতি সযমেৰ ৰেদনাজনকো. সঙ্কুনা সঙ্কু হদযে সমাগচ্ছেয্যাতি অযসূলেন সদ্ধিং অযসূলং হদযমজ্ঝে সমাগচ্ছেয্য. তস্মিং কির নিরযে উপপন্নানং তিগাৰুতো অত্তভাৰো হোতি, থেরস্সাপি তাদিসো অহোসি. অথস্স হি নিরযপালা তালক্খন্ধপমাণানি অযসূলানি আদিত্তানি সম্পজ্জলিতানি সজোতিভূতানি সযমেৰ গহেত্ৰা পুনপ্পুনং নিৰত্তমানা, – ‘‘ইমিনা তে ঠানেন চিন্তেত্ৰা ¶ পাপং কত’’ন্তি পূৰদোণিযং ¶ পূৰং কোট্টেন্তো ৰিয হদযমজ্ঝং কোট্টেত্ৰা, পণ্ণাস জনা পাদাভিমুখা পণ্ণাস জনা সীসাভিমুখা কোট্টেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং গচ্ছন্তা পঞ্চহি ৰস্সসতেহি উভো অন্তে পত্ৰা পুন নিৰত্তমানা পঞ্চহি ৰস্সসতেহি হদযমজ্ঝং আগচ্ছন্তি. তং সন্ধায এৰং ৰুত্তং.
ৰুট্ঠানিমন্তি ৰিপাকৰুট্ঠানৰেদনং. সা কির মহানিরযে ৰেদনাতো দুক্খতরা হোতি, যথা হি সিনেহপানসত্তাহতো পরিহারসত্তাহং দুক্খতরং, এৰং মহানিরযদুক্খতো উস্সদে ৰিপাকৰুট্ঠানৰেদনা দুক্খতরাতি ৰদন্তি. সেয্যথাপি মচ্ছস্সাতি পুরিসসীসঞ্হি ৰট্টং হোতি, সূলেন পহরন্তস্স পহারো ঠানং ন লভতি পরিগলতি, মচ্ছসীসং আযতং পুথুলং, পহারো ঠানং লভতি ¶ , অৰিরজ্ঝিত্ৰা কম্মকারণা সুকরা হোতি, তস্মা এৰরূপং সীসং হোতি.
৫১৩. ৰিধুরং সাৰকমাসজ্জাতি ৰিধুরং সাৰকং ঘট্টযিত্ৰা. পচ্চত্তৰেদনাতি সযমেৰ পাটিযেক্কৰেদনাজনকা. ঈদিসো নিরযো আসীতি ইমস্মিং ঠানে নিরযো দেৰদূতসুত্তেন দীপেতব্বো. কণ্হ-দুক্খং নিগচ্ছসীতি কাল়ক-মার, দুক্খং ৰিন্দিস্সসি. মজ্ঝে সরস্সাতি মহাসমুদ্দস্স মজ্ঝে উদকং ৰত্থুং কত্ৰা নিব্বত্তৰিমানানি কপ্পট্ঠিতিকানি হোন্তি, তেসং ৰেল়ুরিযস্স ৰিয ৰণ্ণো হোতি, পব্বতমত্থকে জলিতনল়গ্গিক্খন্ধো ৰিয চ নেসং অচ্চিযো জোতন্তি, পভস্সরা পভাসম্পন্না হোন্তি, তেসু ৰিমানেসু নীলভেদাদিৰসেন নানত্তৰণ্ণা অচ্ছরা নচ্চন্তি. যো এতমভিজানাতীতি যো এতং ৰিমানৰত্থুং জানাতীতি অত্থো. এৰমেত্থ ৰিমানপেতৰত্থুকেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পযীতি ইদং পাসাদকম্পনসুত্তেন দীপেতব্বং. যো ৰেজযন্তং পাসাদন্তি ইদং চূল়তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিসুত্তেন দীপেতব্বং. সক্কং সো পরিপুচ্ছতীতি ইদম্পি তেনেৰ দীপেতব্বং. সুধম্মাযাভিতো সভন্তি সুধম্মসভায সমীপে, অযং পন ব্রহ্মলোকে সুধম্মসভাৰ, ন তাৰতিংসভৰনে. সুধম্মসভাৰিরহিতো হি দেৰলোকো নাম নত্থি.
ব্রহ্মলোকে পভস্সরন্তি ব্রহ্মলোকে ¶ মহামোগ্গল্লানমহাকস্সপাদীহি সাৰকেহি সদ্ধিং তস্স তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নস্স ¶ ভগৰতো ওভাসং. একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰা ব্রহ্মলোকে সুধম্মায দেৰসভায সন্নিপতিত্ৰা, – ‘‘অত্থি নু খো কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংমহিদ্ধিকো. যো ইধ আগন্তুং সক্কুণেয্যা’’তি চিন্তেন্তস্সেৰ ব্রহ্মগণস্স চিত্তমঞ্ঞায তত্থ গন্ত্ৰা ব্রহ্মগণস্স মত্থকে নিসিন্নো তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা মহামোগ্গল্লানাদীনং আগমনং চিন্তেসি. তেপি গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পচ্চেকং দিসাসু নিসীদিংসু, সকলব্রহ্মলোকো একোভাসো অহোসি. সত্থা চতুসচ্চপ্পকাসনং ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে অনেকানি ব্রহ্মসহস্সানি মগ্গফলেসু পতিট্ঠহিংসু. তং সন্ধাযিমা গাথা ৰুত্তা, সো পনাযমত্থো অঞ্ঞতরব্রহ্মসুত্তেন দীপেতব্বো.
ৰিমোক্খেন ¶ অফস্সযীতি ঝানৰিমোক্খেন ফুসি. ৰনন্তি জম্বুদীপং. পুব্বৰিদেহানন্তি পুব্বৰিদেহানঞ্চ দীপং. যে চ ভূমিসযা নরাতি ভূমিসযা নরা নাম অপরগোযানকা চ উত্তরকুরুকা চ. তেপি সব্বে ফুসীতি ৰুত্তং হোতি. অযং পন অত্থো নন্দোপনন্দদমনেন দীপেতব্বো. ৰত্থু ৰিসুদ্ধিমগ্গে ইদ্ধিকথায ৰিত্থারিতং. অপুঞ্ঞং পসৰীতি অপুঞ্ঞং পটিলভি. আসং মা অকাসি ভিক্খূসূতি ভিক্খূ ৰিহেসেমীতি এতং আসং মা অকাসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায
মারতজ্জনীযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চমৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
মূলপণ্ণাসট্ঠকথা নিট্ঠিতা.