📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

মজ্ঝিমনিকাযে

মজ্ঝিমপণ্ণাস-অট্ঠকথা

১. গহপতিৰগ্গো

১. কন্দরকসুত্তৰণ্ণনা

. এৰং মে সুতন্তি কন্দরকসুত্তং. তত্থ চম্পাযন্তি এৰংনামকে নগরে. তস্স হি নগরস্স আরামপোক্খরণীআদীসু তেসু তেসু ঠানেসু চম্পকরুক্খাৰ উস্সন্না অহেসুং, তস্মা চম্পাতি সঙ্খমগমাসি. গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরেতি তস্স চম্পানগরস্স অৰিদূরে গগ্গরায নাম রাজমহেসিযা খণিতত্তা গগ্গরাতি লদ্ধৰোহারা পোক্খরণী অত্থি. তস্সা তীরে সমন্ততো নীলাদিপঞ্চৰণ্ণকুসুমপটিমণ্ডিতং মহন্তং চম্পকৰনং. তস্মিং ভগৰা কুসুমগন্ধসুগন্ধে চম্পকৰনে ৰিহরতি. তং সন্ধায ‘‘গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে’’তি ৰুত্তং. মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি অদস্সিতপরিচ্ছেদেন মহন্তেন ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. পেস্সোতি তস্স নামং. হত্থারোহপুত্তোতি হত্থাচরিযস্স পুত্তো. কন্দরকো চ পরিব্বাজকোতি কন্দরকোতি এৰংনামো ছন্নপরিব্বাজকো. অভিৰাদেত্ৰাতি ছব্বণ্ণানং ঘনবুদ্ধরস্মীনং অন্তরং পৰিসিত্ৰা পসন্নলাখারসে নিমুজ্জমানো ৰিয, সিঙ্গীসুৰণ্ণৰণ্ণং দুস্সৰরং পসারেত্ৰা সসীসং পারুপমানো ৰিয, ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নচম্পকপুপ্ফানি সিরসা সম্পটিচ্ছন্তো ৰিয, সিনেরুপাদং উপগচ্ছন্তো পুণ্ণচন্দো ৰিয ভগৰতো চক্কলক্খণপটিমণ্ডিতে অলত্তকৰণ্ণফুল্লপদুমসস্সিরিকে পাদে ৰন্দিত্ৰাতি অত্থো. একমন্তং নিসীদীতি ছনিসজ্জদোসৰিরহিতে একস্মিং ওকাসে নিসীদি.

তুণ্হীভূ তং তুণ্হীভূতন্তি যতো যতো অনুৰিলোকেতি, ততো ততো তুণ্হীভূতমেৰাতি অত্থো. তত্থ হি একভিক্খুস্সাপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা নত্থি, সব্বে ভগৰতো চেৰ গারৰেন অত্তনো চ সিক্খিতসিক্খতায অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিগতসল্লাপা অন্তমসো উক্কাসিতসদ্দম্পি অকরোন্তা সুনিখাতইন্দখীলা ৰিয নিৰাতট্ঠানে সন্নিসিন্নং মহাসমুদ্দউদকং ৰিয কাযেনপি নিচ্চলা মনসাপি অৰিক্খিত্তা রত্তৰলাহকা ৰিয সিনেরুকূটং ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. পরিব্বাজকস্স এৰং সন্নিসিন্নং পরিসং দিস্ৰা মহন্তং পীতিসোমনস্সং উপ্পজ্জি. উপ্পন্নং পন অন্তোহদযস্মিংযেৰ সন্নিদহিতুং অসক্কোন্তো পিযসমুদাহারং সমুট্ঠাপেসি. তস্মা অচ্ছরিযং ভোতিআদিমাহ.

তত্থ অন্ধস্স পব্বতারোহনং ৰিয নিচ্চং ন হোতীতি অচ্ছরিযং. অযং তাৰ সদ্দনযো. অযং পন অট্ঠকথানযো, অচ্ছরাযোগ্গন্তি অচ্ছরিযং. অচ্ছরং পহরিতুং যুত্তন্তি অত্থো. অভূতপুব্বং ভূতন্তি অব্ভুতং. উভযম্পেতং ৰিম্হযস্সেৰাধিৰচনং. তং পনেতং গরহঅচ্ছরিযং, পসংসাঅচ্ছরিযন্তি দুৰিধং হোতি. তত্থ অচ্ছরিযং মোগ্গল্লান অব্ভুতং মোগ্গল্লান, যাৰ বাহাগহণাপি নাম সো মোঘপুরিসো আগমেস্সতীতি (চূল়ৰ. ৩৮৩; অ. নি. ৮.২০), ইদং গরহঅচ্ছরিযং নাম. ‘‘অচ্ছরিযং নন্দমাতে অব্ভুতং নন্দমাতে, যত্র হি নাম চিত্তুপ্পাদম্পি পরিসোধেস্সসীতি (অ. নি. ৭.৫৩) ইদং পসংসাঅচ্ছরিযং নাম. ইধাপি ইদমেৰ অধিপ্পেতং’’ অযঞ্হি তং পসংসন্তো এৰমাহ.

যাৰঞ্চিদন্তি এত্থ ইদন্তি নিপাতমত্তং. যাৰাতি পমাণপরিচ্ছেদো, যাৰ সম্মা পটিপাদিতো, যত্তকেন পমাণেন সম্মা পটিপাদিতো, ন সক্কা তস্স ৰণ্ণে ৰত্তুং, অথ খো অচ্ছরিযমেৰেতং অব্ভুতমেৰেতন্তি ৰুত্তং হোতি. এতপরমংযেৰাতি এৰং সম্মা পটিপাদিতো এসো ভিক্খুসঙ্ঘো তস্সাপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স পরমোতি এতপরমো, তং এতপরমং যথা অযং পটিপাদিতো, এৰং পটিপাদিতং কত্ৰা পটিপাদেসুং, ন ইতো ভিয্যোতি অত্থো. দুতিযনযে এৰং পটিপাদেস্সন্তি, ন ইতো ভিয্যোতি যোজেতব্বং. তত্থ পটিপাদিতোতি আভিসমাচারিকৰত্তং আদিং কত্ৰা সম্মা অপচ্চনীকপটিপত্তিযং যোজিতো. অথ কস্মা অযং পরিব্বাজকো অতীতানাগতে বুদ্ধে দস্সেতি, কিমস্স তিযদ্ধজাননঞাণং অত্থীতি. নত্থি, নযগ্গাহে পন ঠত্ৰা ‘‘যেনাকারেন অযং ভিক্খুসঙ্ঘো সন্নিসিন্নো দন্তো ৰিনীতো উপসন্তো, অতীতবুদ্ধাপি এতপরমংযেৰ কত্ৰা পটিপজ্জাপেসুং, অনাগতবুদ্ধাপি পটিপজ্জাপেস্সন্তি, নত্থি ইতো উত্তরি পটিপাদনা’’তি মঞ্ঞমানো অনুবুদ্ধিযা এৰমাহ.

. এৰমেতং কন্দরকাতি পাটিএক্কো অনুসন্ধি. ভগৰা কির তং সুত্ৰা ‘‘কন্দরক ত্ৰং ভিক্খুসঙ্ঘং উপসন্তোতি ৰদসি, ইমস্স পন ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপসন্তকারণং তুয্হং অপাকটং, ন হি ত্ৰং সমতিংস পারমিযা পূরেত্ৰা কুসলমূলং পরিপাচেত্ৰা বোধিপল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝি, মযা পন পারমিযো পূরেত্ৰা ঞাতত্থচরিযং লোকত্থচরিযং বুদ্ধত্থচরিযঞ্চ কোটিং পাপেত্ৰা বোধিপল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধং, ময্হং এতেসং উপসন্তকারণং পাকট’’ন্তি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি.

সন্তি হি কন্দরকাতি অযম্পি পাটিএক্কো অনুসন্ধি. ভগৰতো কির এতদহোসি – ‘‘অযং পরিব্বাজকো ইমং ভিক্খুসঙ্ঘং উপসন্তোতি ৰদতি, অযঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘো কপ্পেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা কুহকভাৰেন ইরিযাপথং সণ্ঠপেন্তো চিত্তেন অনুপসন্তো ন উপসন্তাকারং দস্সেতি. এত্থ পন ভিক্খুসঙ্ঘে পটিপদং পূরযমানাপি পটিপদং পূরেত্ৰা মত্থকং পত্ৰা ঠিতভিক্খূপি অত্থি, তত্থ পটিপদং পূরেত্ৰা মত্থকং পত্তা অত্তনা পটিৰিদ্ধগুণেহেৰ উপসন্তা, পটিপদং পূরযমানা উপরিমগ্গস্স ৰিপস্সনায উপসন্তা, ইতো মুত্তা পন অৰসেসা চতূহি সতিপট্ঠানেহি উপসন্তা. তং নেসং উপসন্তকারণং দস্সেস্সামী’’তি ‘‘ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেন অযং ভিক্খুসঙ্ঘো উপসন্তো’’তি দস্সেতুং ‘‘সন্তি হি কন্দরকা’’তিআদিমাহ.

তত্থ অরহন্তো খীণাসৰাতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং মূলপরিযাযসুত্তৰণ্ণনাযমেৰ ৰুত্তং. সেখপটিপদম্পি তত্থেৰ ৰিত্থারিতং. সন্ততসীলাতি সততসীলা নিরন্তরসীলা. সন্ততৰুত্তিনোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং, সন্ততজীৰিকা ৰাতিপি অত্থো. তস্মিং সন্ততসীলে ঠত্ৰাৰ জীৰিকং কপ্পেন্তি, ন দুস্সীল্যং মরণং পাপুণন্তীতি অত্থো.

নিপকাতি নেপক্কেন সমন্নাগতা পঞ্ঞৰন্তো. নিপকৰুত্তিনোতি পঞ্ঞায ৰুত্তিনো, পঞ্ঞায ঠত্ৰা জীৰিকং কপ্পেন্তি. যথা একচ্চো সাসনে পব্বজিত্ৰাপি জীৰিতকারণা ছসু অগোচরেসু চরতি, ৰেসিযাগোচরো হোতি, ৰিধৰথুল্লকুমারিকপণ্ডকপানাগারভিক্খুনিগোচরো হোতি. সংসট্ঠো ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন (ৰিভ. ৫১৪), ৰেজ্জকম্মং করোতি, দূতকম্মং করোতি, পহিণকম্মং করোতি, গণ্ডং ফালেতি, অরুমক্খনং দেতি, উদ্ধংৰিরেচনং দেতি, অধোৰিরেচনং দেতি, নত্থুতেলং পচতি, পিৰনতেলং পচতি, ৰেল়ুদানং, পত্তদানং, পুপ্ফদানং, ফলদানং, সিনানদানং, দন্তকট্ঠদানং, মুখোদকদানং, চুণ্ণমত্তিকদানং দেতি, চাটুকম্যং করোতি, মুগ্গসূপিযং, পারিভটুং, জঙ্ঘপেসনিযং করোতীতি একৰীসতিৰিধায অনেসনায জীৰিকং কপ্পেন্তো অনিপকৰুত্তি নাম হোতি, ন পঞ্ঞায ঠত্ৰা জীৰিকং কপ্পেতি, ততো কালকিরিযং কত্ৰা সমণযক্খো নাম হুত্ৰা ‘‘তস্স সঙ্ঘাটিপি আদিত্তা হোতি সম্পজ্জলিতা’’তি ৰুত্তনযেন মহাদুক্খং অনুভোতি. এৰংৰিধা অহুত্ৰা জীৰিতহেতুপি সিক্খাপদং অনতিক্কমন্তো চতুপারিসুদ্ধিসীলে পতিট্ঠায যথাবলং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা রথৰিনীতপটিপদং, মহাগোসিঙ্গপটিপদং, মহাসুঞ্ঞতপটিপদং, অনঙ্গণপটিপদং, ধম্মদাযাদপটিপদং, নালকপটিপদং, তুৰট্টকপটিপদং, চন্দোপমপটিপদন্তি ইমানি অরিযপটিপদানি পূরেন্তো চতুপচ্চয-সন্তোস-ভাৰনারাম-অরিযৰংসপটিপত্তিযং কাযসক্খিনো হুত্ৰা অনীকা নিক্খন্তহত্থী ৰিয যূথা ৰিস্সট্ঠসীহো ৰিয নিপচ্ছাবন্ধমহানাৰা ৰিয চ গমনাদীসু একৰিহারিনো ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অজ্জঅজ্জেৰ অরহত্তন্তি পৰত্তউস্সাহা ৰিহরন্তীতি অত্থো.

সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তাতি চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুট্ঠপিতচিত্তা হুত্ৰা. সেসা সতিপট্ঠানকথা হেট্ঠা ৰিত্থারিতাৰ. ইধ পন লোকিযলোকুত্তরমিস্সকা সতিপট্ঠানা কথিতা, এত্তকেন ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপসন্তকারণং কথিতং হোতি.

. যাৰ সুপঞ্ঞত্তাতি যাৰ সুট্ঠপিতা সুদেসিতা. মযম্পি হি, ভন্তেতি ইমিনা এস অত্তনো কারকভাৰং দস্সেতি, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ উক্খিপতি. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো, মযম্পি হি, ভন্তে, গিহি…পে… সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তা ৰিহরাম, ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন অযমেৰ কসি চ বীজঞ্চ যুগনঙ্গলঞ্চ ফালপাচনঞ্চ, তস্মা ভিক্খুসঙ্ঘো সব্বকালং সতিপট্ঠানপরাযণো, মযং পন কালেন কালং ওকাসং লভিত্ৰা এতং মনসিকারং করোম, মযম্পি কারকা, ন সব্বসো ৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানাযেৰাতি. মনুস্সগহনেতি মনুস্সানং অজ্ঝাসযগহনেন গহনতা, অজ্ঝাসযস্সাপি নেসং কিলেসগহনেন গহনতা ৰেদিতব্বা. কসটসাঠেয্যেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ অপরিসুদ্ধট্ঠেন কসটতা, কেরাটিযট্ঠেন সাঠেয্যতা ৰেদিতব্বা. সত্তানং হিতাহিতং জানাতীতি এৰং গহনকসটকেরাটিযানং মনুস্সানং হিতাহিতপটিপদং যাৰ সুট্ঠু ভগৰা জানাতি. যদিদং পসৰোতি এত্থ সব্বাপি চতুপ্পদজাতি পসৰোতি অধিপ্পেতা. পহোমীতি সক্কোমি. যাৰতকেন অন্তরেনাতি যত্তকেন খণেন. চম্পং গতাগতং করিস্সতীতি অস্সমণ্ডলতো যাৰ চম্পানগরদ্ৰারা গমনঞ্চ আগমনঞ্চ করিস্সতি. সাঠেয্যানীতি সঠত্তানি. কূটেয্যানীতি কূটত্তানি. ৰঙ্কেয্যানীতি ৰঙ্কত্তানি. জিম্হেয্যানীতি জিম্হত্তানি. পাতুকরিস্সতীতি পকাসেস্সতি দস্সেস্সতি. ন হি সক্কা তেন তানি এত্তকেন অন্তরেন দস্সেতুং.

তত্থ যস্স কিস্মিঞ্চিদেৰ ঠানে ঠাতুকামস্স সতো যং ঠানং মনুস্সানং সপ্পটিভযং, পুরতো গন্ত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা ঠস্সামীতি ন হোতি, তস্মিং ঠাতুকামট্ঠানেযেৰ নিখাতত্থম্ভো ৰিয চত্তারো পাদে নিচ্চলে কত্ৰা তিট্ঠতি, অযং সঠো নাম. যস্স পন কিস্মিঞ্চিদেৰ ঠানে অৰচ্ছিন্দিত্ৰা খন্ধগতং পাতেতুকামস্স সতো যং ঠানং মনুস্সানং সপ্পটিভযং, পুরতো গন্ত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা পাতেস্সামীতি ন হোতি, তত্থেৰ অৰচ্ছিন্দিত্ৰা পাতেতি, অযং কূটো নাম. যস্স কিস্মিঞ্চিদেৰ ঠানে মগ্গা উক্কম্ম নিৰত্তিত্ৰা পটিমগ্গং আরোহিতুকামস্স সতো যং ঠানং মনুস্সানং সপ্পটিভযং, পুরতো গন্ত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা এৰং করিস্সামীতি ন হোতি, তত্থেৰ মগ্গা উক্কম্ম নিৰত্তিত্ৰা পটিমগ্গং আরোহতি, অযং ৰঙ্কো নাম. যস্স পন কালেন ৰামতো কালেন দক্খিণতো কালেন উজুমগ্গেনেৰ গন্তুকামস্স সতো যং ঠানং মনুস্সানং সপ্পটিভযং, পুরতো গন্ত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা এৰং করিস্সামীতি ন হোতি, তত্থেৰ কালেন ৰামতো কালেন দক্খিণতো কালেন উজুমগ্গং গচ্ছতি, তথা লণ্ডং ৰা পস্সাৰং ৰা ৰিস্সজ্জেতুকামস্স সতো ইদং ঠানং সুসম্মট্ঠং আকিণ্ণমনুস্সং রমণীযং, ইমস্মিং ঠানে এৰরূপং কাতুং ন যুত্তং, পুরতো গন্ত্ৰা পটিচ্ছন্নঠানে করিস্সামীতি ন হোতি, তত্থেৰ করোতি, অযং জিম্হো নাম. ইতি ইমং চতুব্বিধম্পি কিরিযং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সব্বানি তানি সাঠেয্যানি কূটেয্যানি ৰঙ্কেয্যানি জিম্হেয্যানি পাতুকরিস্সতীতি এৰং করোন্তাপি তে সঠাদযো তানি সাঠেয্যাদীনি পাতুকরোন্তি নাম.

এৰং পসূনং উত্তানভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি মনুস্সানং গহনভাৰং দস্সেন্তো অম্হাকং পন, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ দাসাতি অন্তোজাতকা ৰা ধনক্কীতা ৰা করমরানীতা ৰা সযং ৰা দাসব্যং উপগতা. পেস্সাতি পেসনকারকা. কম্মকরাতি ভত্তৰেতনভতা. অঞ্ঞথাৰ কাযেনাতি অঞ্ঞেনেৰাকারেন কাযেন সমুদাচরন্তি, অঞ্ঞেনেৰাকারেন ৰাচায, অঞ্ঞেন চ নেসং আকারেন চিত্তং ঠিতং হোতীতি দস্সেতি. তত্থ যে সম্মুখা সামিকে দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনং করোন্তি, হত্থতো ভণ্ডকং গণ্হন্তি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইমং গণ্হন্তা সেসানিপি আসন-পঞ্ঞাপন-তালৰণ্টবীজন-পাদধোৰনাদীনি সব্বানি কিচ্চানি করোন্তি, পরম্মুখকালে পন তেলম্পি উত্তরন্তং ন ওলোকেন্তি, সতগ্ঘনকেপি সহস্সগ্ঘনকেপি কম্মে পরিহাযন্তে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতুম্পি ন ইচ্ছন্তি, ইমে অঞ্ঞথা কাযেন সমুদাচরন্তি নাম. যে পন সম্মুখা ‘‘অম্হাকং সামি অম্হাকং অয্যো’’তিআদীনি ৰত্ৰা পসংসন্তি, পরম্মুখা অৰত্তব্বং নাম নত্থি, যং ইচ্ছন্তি, তং ৰদন্তি, ইমে অঞ্ঞথা ৰাচায সমুদাচরন্তি নাম.

. চত্তারোমে পেস্সপুগ্গলাতি অযম্পি পাটিএক্কো অনুসন্ধি. অযঞ্হি পেস্সো ‘‘যাৰঞ্চিদং, ভন্তে, ভগৰা এৰং মনুস্সগহণে এৰং মনুস্সকসটে এৰং মনুস্সসাঠেয্যে ৰত্তমানে সত্তানং হিতাহিতং জানাতী’’তি আহ. পুরিমে চ তযো পুগ্গলা অহিতপটিপদং পটিপন্না, উপরি চতুত্থো হিতপটিপদং, এৰমহং সত্তানং হিতাহিতং জানামীতি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. হেট্ঠা কন্দরকস্স কথায সদ্ধিং যোজেতুম্পি ৰট্টতি. তেন ৰুত্তং ‘‘যাৰঞ্চিদং ভোতা গোতমেন সম্মা ভিক্খুসঙ্ঘো পটিপাদিতো’’তি. অথস্স ভগৰা ‘‘পুরিমে তযো পুগ্গলে পহায উপরি চতুত্থপুগ্গলস্স হিতপটিপত্তিযংযেৰ পটিপাদেমী’’তি দস্সেন্তোপি ইমং দেসনং আরভি. সন্তোতি ইদং সংৰিজ্জমানাতি পদস্সেৰ ৰেৰচনং. ‘‘সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা’’তি (ৰিভ. ৫৪২) এত্থ হি নিরুদ্ধা সন্তাতি ৰুত্তা. ‘‘সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তী’’তি এত্থ (ম. নি. ১.৮২) নিব্বুতা. ‘‘সন্তো হৰে সব্ভি পৰেদযন্তী’’তি এত্থ (জা. ২.২১.৪১৩) পণ্ডিতা. ইধ পন ৰিজ্জমানা উপলব্ভমানাতি অত্থো.

অত্তন্তপাদীসু অত্তানং তপতি দুক্খাপেতীতি অত্তন্তপো. অত্তনো পরিতাপনানুযোগং অত্তপরিতাপনানুযোগং. পরং তপতি দুক্খাপেতীতি পরন্তপো. পরেসং পরিতাপনানুযোগং পরপরিতাপনানুযোগং. দিট্ঠেৰ ধম্মেতি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে. নিচ্ছাতোতি ছাতং ৰুচ্চতি তণ্হা, সা অস্স নত্থীতি নিচ্ছাতো. সব্বকিলেসানং নিব্বুতত্তা নিব্বুতো. অন্তো তাপনকিলেসানং অভাৰা সীতলো জাতোতি সীতিভূতো. ঝানমগ্গফলনিব্বানসুখানি পটিসংৰেদেতীতি সুখপটিসংৰেদী. ব্রহ্মভূতেন অত্তনাতি সেট্ঠভূতেন অত্তনা. চিত্তং আরাধেতীতি চিত্তং সম্পাদেতি, পরিপূরেতি গণ্হাতি পসাদেতীতি অত্থো.

. দুক্খপটিক্কূলন্তি দুক্খস্স পটিকূলং, পচ্চনীকসণ্ঠিতং দুক্খং অপত্থযমানন্তি অত্থো.

. পণ্ডিতোতি ইধ চতূহি কারণেহি পণ্ডিতোতি ন ৰত্তব্বো, সতিপট্ঠানেসু পন কম্মং করোতীতি পণ্ডিতোতি ৰত্তুং ৰট্টতি. মহাপঞ্ঞোতি ইদম্পি মহন্তে অত্থে পরিগ্গণ্হাতীতিআদিনা মহাপঞ্ঞলক্খণেন ন ৰত্তব্বং, সতিপট্ঠানপরিগ্গাহিকায পন পঞ্ঞায সমন্নাগতত্তা মহাপঞ্ঞোতি ৰত্তুং ৰট্টতি. মহতা অত্থেন সংযুত্তো অগমিস্সাতি মহতা অত্থেন সংযুত্তো হুত্ৰা গতো ভৰেয্য, সোতাপত্তিফলং পাপুণেয্যাতি অত্থো. কিং পন যেসং মগ্গফলানং উপনিস্সযো অত্থি, বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে ঠিতেপি তেসং অন্তরাযো হোতীতি. আম হোতি, ন পন বুদ্ধে পটিচ্চ, অথ খো কিরিযপরিহানিযা ৰা পাপমিত্ততায ৰা হোতি. তত্থ কিরিযপরিহানিযা হোতি নাম – সচে হি ধম্মসেনাপতি ধনঞ্জানিস্স ব্রাহ্মণস্স আসযং ঞত্ৰা ধম্মং অদেসযিস্সা, সো ব্রাহ্মণো সোতাপন্নো অভৰিস্সা, এৰং তাৰ কিরিযপরিহানিযা হোতি. পাপমিত্ততায হোতি নাম – সচে হি অজাতসত্তু দেৰদত্তস্স ৰচনং গহেত্ৰা পিতুঘাতকম্মং নাকরিস্সা, সামঞ্ঞফলসুত্তকথিতদিৰসেৰ সোতাপন্নো অভৰিস্সা, তস্স ৰচনং গহেত্ৰা পিতুঘাতকম্মস্স কতত্তা পন ন হোতি, এৰং পাপমিত্ততায হোতি. ইমস্সাপি উপাসকস্স কিরিযপরিহানি জাতা, অপরিনিট্ঠিতায দেসনায উট্ঠহিত্ৰা পক্কন্তো. অপিচ, ভিক্খৰে, এত্তাৰতাপি পেস্সো হত্থারোহপুত্তো মহতা অত্থেন সংযুত্তোতি কতরেন মহন্তেন অত্থেন? দ্ৰীহি আনিসংসেহি. সো কির উপাসকো সঙ্ঘে চ পসাদং পটিলভি, সতিপট্ঠানপরিগ্গহণত্থায চস্স অভিনৰো নযো উদপাদি. তেন ৰুত্তং ‘‘মহতা অত্থেন সংযুত্তো’’তি. কন্দরকো পন সঙ্ঘে পসাদমেৰ পটিলভি. এতস্স ভগৰা কালোতি এতস্স ধম্মক্খানস্স, চতুন্নং ৰা পুগ্গলানং ৰিভজনস্স কালো.

. ওরব্ভিকাদীসু উরব্ভা ৰুচ্চন্তি এল়কা, উরব্ভে হনতীতি ওরব্ভিকো. সূকরিকাদীসুপি এসেৰ নযো. লুদ্দোতি দারুণো কক্খল়ো. মচ্ছঘাতকোতি মচ্ছবন্ধকেৰট্টো. বন্ধনাগারিকোতি বন্ধনাগারগোপকো. কুরুরকম্মন্তাতি দারুণকম্মন্তা.

. মুদ্ধাৰসিত্তোতি খত্তিযাভিসেকেন মুদ্ধনি অভিসিত্তো. পুরত্থিমেন নগরস্সাতি নগরতো পুরত্থিমদিসায. সন্থাগারন্তি যঞ্ঞসালং. খরাজিনং নিৰাসেত্ৰাতি সখুরং অজিনচম্মং নিৰাসেত্ৰা. সপ্পিতেলেনাতি সপ্পিনা চ তেলেন চ. ঠপেত্ৰা হি সপ্পিং অৰসেসো যো কোচি স্নেহো তেলন্তি ৰুচ্চতি. কণ্ডূৰমানোতি নখানং ছিন্নত্তা কণ্ডূৰিতব্বকালে তেন কণ্ডূৰমানো. অনন্তরহিতাযাতি অসন্থতায. সরূপৰচ্ছাযাতি সদিসৰচ্ছায. সচে গাৰী সেতা হোতি, ৰচ্ছোপি সেতকোৰ. সচে গাৰী কবরা ৰা রত্তা ৰা, ৰচ্ছোপি তাদিসো ৰাতি এৰং সরূপৰচ্ছায. সো এৰমাহাতি সো রাজা এৰং ৰদেতি. ৰচ্ছতরাতি তরুণৰচ্ছকভাৰং অতিক্কন্তা বলৰৰচ্ছা. ৰচ্ছতরীসুপি এসেৰ নযো. বরিহিসত্থাযাতি পরিক্খেপকরণত্থায চেৰ যঞ্ঞভূমিযং অত্থরণত্থায চ. সেসং হেট্ঠা তত্থ তত্থ ৰিত্থারিতত্তা উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কন্দরকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. অট্ঠকনাগরসুত্তৰণ্ণনা

১৭. এৰং মে সুতন্তি অট্ঠকনাগরসুত্তং. তত্থ বেলুৰগামকেতি ৰেসালিযা দক্খিণপস্সে অৰিদূরে বেলুৰগামকো নাম অত্থি, তং গোচরগামং কত্ৰাতি অত্থো. দসমোতি সো হি জাতিগোত্তৰসেন চেৰ সারপ্পত্তকুলগণনায চ দসমে ঠানে গণীযতি, তেনস্স দসমোত্ৰেৰ নামং জাতং. অট্ঠকনাগরোতি অট্ঠকনগরৰাসী. কুক্কুটারামোতি কুক্কুটসেট্ঠিনা কারিতো আরামো.

১৮. তেন ভগৰতা…পে… অক্খাতোতি এত্থ অযং সঙ্খেপত্থো, যো সো ভগৰা সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বকিলেসে ভঞ্জিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, তেন ভগৰতা, তেসং তেসং সত্তানং আসযানুসযং জানতা, হত্থতলে ঠপিতআমলকং ৰিয সব্বং ঞেয্যধম্মং পস্সতা. অপিচ পুব্বেনিৰাসাদীহি জানতা, দিব্বেন চক্খুনা পস্সতা, তীহি ৰিজ্জাহি ছহি ৰা পন অভিঞ্ঞাহি জানতা, সব্বত্থ অপ্পটিহতেন সমন্তচক্খুনা পস্সতা, সব্বধম্মজাননসমত্থায পঞ্ঞায জানতা, সব্বসত্তানং চক্খুৰিসযাতীতানি তিরোকুট্টাদিগতানিপি রূপানি অতিৰিসুদ্ধেন মংসচক্খুনা পস্সতা, অত্তহিতসাধিকায সমাধিপদট্ঠানায পটিৰেধপঞ্ঞায জানতা, পরহিতসাধিকায করুণাপদট্ঠানায দেসনাপঞ্ঞায পস্সতা, অরীনং হতত্তা পচ্চযাদীনঞ্চ অরহত্তা অরহতা, সম্মা সামঞ্চ সচ্চানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেন. অন্তরাযিকধম্মে ৰা জানতা, নিয্যানিকধম্মে পস্সতা, কিলেসারীনং হতত্তা অরহতা, সামং সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি এৰং চতুৰেসারজ্জৰসেন চতূহি কারণেহি থোমিতেন. অত্থি নু খো একো ধম্মো অক্খাতোতি.

১৯. অভিসঙ্খতন্তি কতং উপ্পাদিতং. অভিসঞ্চেতযিতন্তি চেতযিতং পকপ্পিতং. সো তত্থ ঠিতোতি সো তস্মিং সমথৰিপস্সনাধম্মে ঠিতো. ধম্মরাগেন ধম্মনন্দিযাতি পদদ্ৰযেহি সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগো ৰুত্তো. সমথৰিপস্সনাসু হি সব্বেন সব্বং ছন্দরাগং পরিযাদিযিতুং সক্কোন্তো অরহা হোতি, অসক্কোন্তো অনাগামী হোতি. সো সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগস্স অপ্পহীনত্তা চতুত্থজ্ঝানচেতনায সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্ততি, অযং আচরিযানং সমানকথা.

ৰিতণ্ডৰাদী পনাহ ‘‘তেনেৰ ধম্মরাগেনাতি ৰচনতো অকুসলেন সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্ততী’’তি সো ‘‘সুত্তং আহরা’’তি ৰত্তব্বো, অদ্ধা অঞ্ঞং অপস্সন্তো ইদমেৰ আহরিস্সতি, ততো ৰত্তব্বো ‘‘কিং পনিদং সুত্তং নেয্যত্থং নীতত্থ’’ন্তি, অদ্ধা নীতত্থন্তি ৰক্খতি. ততো ৰত্তব্বো – এৰং সন্তে অনাগামিফলত্থিকেন সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগো কত্তব্বো ভৰিস্সতি, ছন্দরাগে উপ্পাদিতে অনাগামিফলং পটিৰিদ্ধং ভৰিস্সতি ‘‘মা সুত্তং মে লদ্ধ’’ন্তি যং ৰা তং ৰা দীপেহি. পঞ্হং কথেন্তেন হি আচরিযস্স সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা অত্থরসং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা কথেতুং ৰট্টতি, অকুসলেন হি সগ্গে, কুসলেন ৰা অপাযে পটিসন্ধি নাম নত্থি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘ন, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো, অথ খো, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি, তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি, পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো’’তি –

এৰং পঞ্ঞাপেতব্বো. সচে সঞ্জানাতি সঞ্জানাতু, নো চে সঞ্জানাতি, ‘‘গচ্ছ পাতোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা যাগুং পিৰাহী’’তি উয্যোজেতব্বো.

যথা চ পন ইমস্মিং সুত্তে, এৰং মহামালুক্যোৰাদেপি মহাসতিপট্ঠানেপি কাযগতাসতিসুত্তেপি সমথৰিপস্সনা কথিতা. তত্থ ইমস্মিং সুত্তে সমথৰসেন গচ্ছতোপি ৰিপস্সনাৰসেন গচ্ছতোপি সমথধুরমেৰ ধুরং, মহামালুক্যোৰাদে ৰিপস্সনাৰ ধুরং, মহাসতিপট্ঠানং পন ৰিপস্সনুত্তরং নাম কথিতং, কাযগতাসতিসুত্তং সমথুত্তরন্তি.

অযং খো গহপতি…পে… একধম্মো অক্খাতোতি একধম্মং পুচ্ছিতেন অযম্পি একধম্মোতি এৰং পুচ্ছাৰসেন কথিতত্তা একাদসপি ধম্মা একধম্মো নাম জাতো. মহাসকুলুদাযিসুত্তস্মিঞ্হি একূনৰীসতি পব্বানি পটিপদাৰসেন একধম্মো নাম জাতানি, ইধ একাদসপুচ্ছাৰসেন একধম্মোতি আগতানি. অমতুপ্পত্তিযত্থেন ৰা সব্বানিপি একধম্মোতি ৰত্তুং ৰট্টতি.

২১. নিধিমুখং গৰেসন্তোতি নিধিং পরিযেসন্তো. সকিদেৰাতি একপযোগেন. কথং পন একপযোগেনেৰ একাদসন্নং নিধীনং অধিগমো হোতীতি. ইধেকচ্চো অরঞ্ঞে নিধিং গৰেসমানো চরতি, তমেনং অঞ্ঞতরো অত্থচরকো দিস্ৰা ‘‘কিং ভো চরসী’’তি পুচ্ছতি. সো ‘‘জীৰিতৰুত্তিং পরিযেসামী’’তি আহ. ইতরো ‘‘তেন হি সম্ম আগচ্ছ, এতং পাসাণং পৰত্তেহী’’তি আহ. সো তং পৰত্তেত্ৰা উপরূপরি ঠপিতা ৰা কুচ্ছিযা কুচ্ছিং আহচ্চ ঠিতা ৰা একাদস কুম্ভিযো পস্সেয্য, এৰং একপযোগেন একাদসন্নং নিধীনং অধিগমো হোতি.

আচরিযধনং পরিযেসিস্সন্তীতি অঞ্ঞতিত্থিযা হি যস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি, তস্স সিপ্পুগ্গহণতো পুরে ৰা পচ্ছা ৰা অন্তরন্তরে ৰা গেহতো নীহরিত্ৰা ধনং দেন্তি. যেসং গেহে নত্থি, তে ঞাতিসভাগতো পরিযেসন্তি, তথা অলভমানা ভিক্খম্পি চরিত্ৰা দেন্তিযেৰ. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

কিমঙ্গং পনাহন্তি বাহিরকা তাৰ অনিয্যানিকেপি সাসনে সিপ্পমত্তদাযকস্স ধনং পরিযেসন্তি; অহং পন এৰংৰিধে নিয্যানিকসাসনে একাদসৰিধং অমতুপ্পত্তিপটিপদং দেসেন্তস্স আচরিযস্স পূজং কিং ন করিস্সামি, করিস্সামিযেৰাতি ৰদতি. পচ্চেকদুস্সযুগেন অচ্ছাদেসীতি একমেকস্স ভিক্খুনো একেকং দুস্সযুগমদাসীতি অত্থো. সমুদাচারৰচনং পনেত্থ এৰরূপং হোতি, তস্মা অচ্ছাদেসীতি ৰুত্তং. পঞ্চসতৰিহারন্তি পঞ্চসতগ্ঘনিকং পণ্ণসালং কারেসীতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অট্ঠকনাগরসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. সেখসুত্তৰণ্ণনা

২২. এৰং মে সুতন্তি সেখসুত্তং. তত্থ নৰং সন্থাগারন্তি অধুনা কারিতং সন্থাগারং, একা মহাসালাতি অত্থো. উয্যোগকালাদীসু হি রাজানো তত্থ ঠত্ৰা ‘‘এত্তকা পুরতো গচ্ছন্তু, এত্তকা পচ্ছা, এত্তকা উভোহি পস্সেহি, এত্তকা হত্থীসু অভিরুহন্তু, এত্তকা অস্সেসু, এত্তকা রথেসু তিট্ঠন্তূ’’তি এৰং সন্থং করোন্তি, মরিযাদং বন্ধন্তি, তস্মা তং ঠানং সন্থাগারন্তি ৰুচ্চতি. উয্যোগট্ঠানতো চ আগন্ত্ৰা যাৰ গেহেসু অল্লগোমযপরিভণ্ডাদীনি করোন্তি, তাৰ দ্ৰে তীণি দিৰসানি তে রাজানো তত্থ সন্থম্ভন্তীতিপি সন্থাগারং. তেসং রাজূনং সহ অত্থানুসাসনং অগারন্তিপি সন্থাগারং গণরাজানো হি তে, তস্মা উপ্পন্নকিচ্চং একস্স ৰসেন ন ছিজ্জতি, সব্বেসং ছন্দো লদ্ধুং ৰট্টতি, তস্মা সব্বে তত্থ সন্নিপতিত্ৰা অনুসাসন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘সহ অত্থানুসাসনং অগারন্তিপি সন্থাগার’’ন্তি. যস্মা পনেতে তত্থ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কালে কসিতুং ৰট্টতি, ইমস্মিং কালে ৰপিতু’’ন্তি এৰমাদিনা নযেন ঘরাৰাসকিচ্চানি সম্মন্তযন্তি, তস্মা ছিদ্দাৰছিদ্দং ঘরাৰাসং তত্থ সন্থরন্তীতিপি সন্থাগারং. অচিরকারিতং হোতীতি কট্ঠকম্ম-সিলাকম্ম-চিত্তকম্মাদিৰসেন সুসজ্জিতং দেৰৰিমানং ৰিয অধুনা নিট্ঠাপিতং. সমণেন ৰাতি এত্থ যস্মা ঘরৰত্থুপরিগ্গহকালেযেৰ দেৰতা অত্তনো ৰসনট্ঠানং গণ্হন্তি, তস্মা ‘‘দেৰেন ৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা কেনচি ৰা মনুস্সভূতেনা’’তি ৰুত্তং.

যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসূতি সন্থাগারং নিট্ঠিতন্তি সুত্ৰা ‘‘গচ্ছাম, নং পস্সিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকতো পট্ঠায সব্বং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইদং সন্থাগারং দেৰৰিমানসদিসং অতিৰিয মনোরমং সস্সিরিকং কেন পঠমং পরিভুত্তং অম্হাকং দীঘরত্তং হিতায সুখায অস্সা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠস্স পঠমং দিয্যমানেপি সত্থুনোৰ অনুচ্ছৰিকং, দক্খিণেয্যৰসেন দিয্যমানেপি সত্থুনোৰ অনুচ্ছৰিকং, তস্মা পঠমং সত্থারং পরিভুঞ্জাপেস্সাম, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আগমনং করিস্সাম, ভিক্খুসঙ্ঘে আগতে তেপিটকং বুদ্ধৰচনং আগতমেৰ ভৰিস্সতি, সত্থারং তিযামরত্তিং অম্হাকং ধম্মকথং কথাপেস্সাম, ইতি তীহি রতনেহি পরিভুত্তং মযং পচ্ছা পরিভুঞ্জিস্সাম, এৰং নো দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা উপসঙ্কমিংসু.

যেন সন্থাগারং তেনুপসঙ্কমিংসূতি তং দিৰসং কির সন্থাগারং কিঞ্চাপি রাজকুলানং দস্সনত্থায দেৰৰিমানং ৰিয সুসজ্জিতং হোতি সুপটিজগ্গিতং, বুদ্ধারহং পন কত্ৰা অপ্পঞ্ঞত্তং. বুদ্ধা হি নাম অরঞ্ঞজ্ঝাসযা অরঞ্ঞারামা অন্তোগামে ৰসেয্যুং ৰা নো ৰা, তস্মা ভগৰতো মনং জানিত্ৰাৰ পঞ্ঞাপেস্সামাতি চিন্তেত্ৰা তে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিংসু. ইদানি পন মনং লভিত্ৰা পঞ্ঞাপেতুকামা যেন সন্থাগারং তেনুপসঙ্কমিংসু.

সব্বসন্থরিং সন্থাগারং সন্থরিত্ৰাতি যথা সব্বমেৰ সন্থতং হোতি, এৰং তং সন্থরাপেত্ৰা. সব্বপঠমং তাৰ ‘‘গোমযং নাম সব্বমঙ্গলেসু ৰট্টতী’’তি সুধাপরিকম্মকতম্পি ভূমিং অল্লগোমযেন ওপুঞ্ছাপেত্ৰা পরিসুক্খভাৰং ঞত্ৰা যথা অক্কন্তট্ঠানে পদং ন পঞ্ঞাযতি, এৰং চতুজ্জাতিযগন্ধেহি লিম্পাপেত্ৰা উপরি নানাৰণ্ণে কটসারকে সন্থরিত্ৰা তেসং উপরি মহাপিট্ঠিককোজৰকে আদিং কত্ৰা হত্থত্থরক-অস্সত্থরক-সীহত্থরক-ব্যগ্ঘত্থরক-চন্দত্থরক-সূরিযত্থরক-চিত্তত্থরকাদীহি নানাৰণ্ণেহি অত্থরণেহি সন্থরিতব্বকযুত্তং সব্বোকাসং সন্থরাপেসুং. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বসন্থরিং সন্থাগারং সন্থরিত্ৰা’’তি.

আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰাতি মজ্ঝট্ঠানে তাৰ মঙ্গলত্থম্ভং নিস্সায মহারহং বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ যং যং মুদুকঞ্চ মনোরমঞ্চ পচ্চত্থরণং, তং তং পচ্চত্থরিত্ৰা ভগৰতো লোহিতকং মনুঞ্ঞদস্সনং উপধানং উপদহিত্ৰা উপরি সুৰণ্ণরজততারকৰিচিত্তং ৰিতানং বন্ধিত্ৰা গন্ধদামপুপ্ফদামপত্তদামাদীহি পচ্চত্থরণেহি অলঙ্করিত্ৰা সমন্তা দ্ৰাদসহত্থট্ঠানে পুপ্ফজালং করিত্ৰা তিংসহত্থমত্তং ঠানং পটসাণিযা পরিক্খিপাপেত্ৰা পচ্ছিমভিত্তিং নিস্সায ভিক্খুসঙ্ঘস্স পল্লঙ্কপীঠ-অপস্সযপীঠ-মুণ্ডপীঠানি পঞ্ঞাপেত্ৰা উপরি সেতপচ্চত্থরণেহি পচ্চত্থরাপেত্ৰা পাচীনভিত্তিং নিস্সায অত্তনো অত্তনো মহাপিট্ঠিককোজৰকে পঞ্ঞাপেত্ৰা হংসলোমাদিপূরিতানি উপধানানি ঠপাপেসুং ‘‘এৰং অকিলমমানা সব্বরত্তিং ধম্মং সুণিস্সামা’’তি. ইদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা’’তি.

উদকমণিকন্তি মহাকুচ্ছিকং উদকচাটিং. উপট্ঠপেত্ৰাতি এৰং ভগৰা চ ভিক্খুসঙ্ঘো চ যথারুচিযা হত্থে ৰা ধোৰিস্সন্তি পাদে ৰা, মুখং ৰা ৰিক্খালেস্সন্তীতি তেসু তেসু ঠানেসু মণিৰণ্ণস্স উদকস্স পূরাপেত্ৰা ৰাসত্থায নানাপুপ্ফানি চেৰ উদকৰাসচুণ্ণানি চ পক্খিপিত্ৰা কদলিপণ্ণেহি পিদহিত্ৰা পতিট্ঠাপেসুং. ইদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘উপট্ঠপেত্ৰা’’তি.

তেলপ্পদীপং আরোপেত্ৰাতি রজতসুৰণ্ণাদিমযদণ্ডাসু দীপিকাসু যোনকরূপকিরাতরূপকাদীনং হত্থে ঠপিতসুৰণ্ণরজতাদিমযকপল্লকাদীসু চ তেলপ্পদীপং জলযিত্ৰাতি অত্থো. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসূতি এত্থ পন তে সক্যরাজানো ন কেৰলং সন্থাগারমেৰ, অথ খো যোজনাৰট্টে কপিলৰত্থুস্মিং নগরৰীথিযোপি সম্মজ্জাপেত্ৰা ধজে উস্সাপেত্ৰা গেহদ্ৰারেসু পুণ্ণঘটে চ কদলিযো চ ঠপাপেত্ৰা সকলনগরং দীপমালাদীহি ৰিপ্পকিণ্ণতারকং ৰিয কত্ৰা ‘‘খীরপাযকে দারকে খীরং পাযেথ, দহরে কুমারে লহুং লহুং ভোজেত্ৰা সযাপেথ, উচ্চাসদ্দং মা করিত্থ, অজ্জ একরত্তিং সত্থা অন্তোগামে ৰসিস্সতি, বুদ্ধা নাম অপ্পসদ্দকামা হোন্তী’’তি ভেরিং চরাপেত্ৰা সযং দণ্ডদীপিকা আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু.

অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন নৰং সন্থাগারং তেনুপসঙ্কমীতি. ‘‘যস্স দানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি এৰং কির কালে আরোচিতে ভগৰা লাখারসেন তিন্তরত্তকোৰিল়ারপুপ্ফৰণ্ণং রত্তদুপট্টং কত্তরিযা পদুমং কন্তন্তো ৰিয সংৰিধায তিমণ্ডলং পটিচ্ছাদেন্তো নিৰাসেত্ৰা সুৰণ্ণপামঙ্গেন পদুমকলাপং পরিক্খিপন্তো ৰিয ৰিজ্জুল্লতাসস্সিরিকং কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা রত্তকম্বলেন গজকুম্ভং পরিযোনদ্ধন্তো ৰিয রতনসতুব্বেধে সুৰণ্ণগ্ঘিকে পৰাল়জালং খিপমানো ৰিয সুৰণ্ণচেতিযে রত্তকম্বলকঞ্চুকং পটিমুঞ্চন্তো ৰিয গচ্ছন্তং পুণ্ণচন্দং রত্তৰণ্ণৰলাহকেন পটিচ্ছাদযমানো ৰিয কঞ্চনপব্বতমত্থকে সুপক্কলাখারসং পরিসিঞ্চন্তো ৰিয চিত্তকূটপব্বতমত্থকং ৰিজ্জুল্লতায পরিক্খিপন্তো ৰিয চ সচক্কৰাল়সিনেরুযুগন্ধরং মহাপথৰিং চালেত্ৰা গহিতং নিগ্রোধপল্লৰসমানৰণ্ণং রত্তৰরপংসুকূলং পারুপিত্ৰা গন্ধকুটিদ্ৰারতো নিক্খমি কঞ্চনগুহতো সীহো ৰিয উদযপব্বতকূটতো পুণ্ণচন্দো ৰিয চ. নিক্খমিত্ৰা পন গন্ধকুটিপমুখে অট্ঠাসি.

অথস্স কাযতো মেঘমুখেহি ৰিজ্জুকলাপা ৰিয রস্মিযো নিক্খমিত্ৰা সুৰণ্ণরসধারাপরিসেকমঞ্জরিপত্তপুপ্ফফলৰিটপে ৰিয আরামরুক্খে করিংসু. তাৰদেৰ চ অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরমাদায মহাভিক্খুসঙ্ঘো ভগৰন্তং পরিৰারেসি. তে পন পরিৰারেত্ৰা ঠিতা ভিক্খূ এৰরূপা অহেসুং অপ্পিচ্ছা সন্তুট্ঠা পৰিৰিত্তা অসংসট্ঠা আরদ্ধৰীরিযা ৰত্তারো ৰচনক্খমা চোদকা পাপগরহী সীলসম্পন্না সমাধিসম্পন্না পঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নাতি. তেহি পরিৰারিতো ভগৰা রত্তকম্বলপরিক্খিত্তো ৰিয সুৰণ্ণক্খন্ধো রত্তপদুমসণ্ডমজ্ঝগতা ৰিয সুৰণ্ণনাৰা পৰাল়ৰেদিকাপরিক্খিত্তো ৰিয সুৰণ্ণপাসাদো ৰিরোচিত্থ. সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো মহাথেরাপি নং মেঘৰণ্ণং পংসুকূলং পারুপিত্ৰা মণিৰম্মৰম্মিকা ৰিয মহানাগা পরিৰারযিংসু ৰন্তরাগা ভিন্নকিলেসা ৰিজটিতজটা ছিন্নবন্ধনা কুলে ৰা গণে ৰা অলগ্গা.

ইতি ভগৰা সযং ৰীতরাগো ৰীতরাগেহি, ৰীতদোসো ৰীতদোসেহি, ৰীতমোহো ৰীতমোহেহি, নিত্তণ্হো নিত্তণ্হেহি, নিক্কিলেসো নিক্কিলেসেহি, সযং বুদ্ধো বহুস্সুতবুদ্ধেহি পরিৰারিতো, পত্তপরিৰারিতং ৰিয কেসরং, কেসরপরিৰারিতা ৰিয কণ্ণিকা, অট্ঠনাগসহস্সপরিৰারিতো ৰিয ছদ্দন্তো নাগরাজা, নৰুতিহংসসহস্সপরিৰারিতো ৰিয ধতরট্ঠো হংসরাজা, সেনঙ্গপরিৰারিতো ৰিয চক্কৰত্তি, মরুগণপরিৰারিতো ৰিয সক্কো দেৰরাজা, ব্রহ্মগণপরিৰারিতো ৰিয হারিতমহাব্রহ্মা, তারাগণপরিৰারিতো ৰিয পুণ্ণচন্দো, অসমেন বুদ্ধৰেসেন অপরিমাণেন বুদ্ধৰিলাসেন কপিলৰত্থুগমনমগ্গং পটিপজ্জি.

অথস্স পুরত্থিমকাযতো সুৰণ্ণৰণ্ণা রস্মী উট্ঠহিত্ৰা অসীতিহত্থট্ঠানং অগ্গহেসি. পচ্ছিমকাযতো দক্খিণহত্থতো, ৰামহত্থতো সুৰণ্ণৰণ্ণা রস্মী উট্ঠহিত্ৰা অসীতিহত্থট্ঠানং অগ্গহেসি. উপরি কেসন্ততো পট্ঠায সব্বকেসাৰত্তেহি মোরগীৰৰণ্ণা রস্মী উট্ঠহিত্ৰা গগনতলে অসীতিহত্থট্ঠানং অগ্গহেসি. হেট্ঠা পাদতলেহি পৰাল়ৰণ্ণা রস্মী উট্ঠহিত্ৰা ঘনপথৰিযং অসীতিহত্থট্ঠানং অগ্গহেসি. এৰং সমন্তা অসীতিহত্থমত্তং ঠানং ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো ৰিজ্জোতমানা ৰিপ্ফন্দমানা কঞ্চনদণ্ডদীপিকাহি নিচ্ছরিত্ৰা আকাসং পক্খন্দজালা ৰিয চাতুদ্দীপিকমহামেঘতো নিক্খন্তৰিজ্জুল্লতা ৰিয ৰিধাৰিংসু. সব্বদিসাভাগা সুৰণ্ণচম্পকপুপ্ফেহি ৰিকিরিযমানা ৰিয, সুৰণ্ণঘটা নিক্খন্তসুৰণ্ণরসধারাহি সিঞ্চমানা ৰিয, পসারিতসুৰণ্ণপটপরিক্খিত্তা ৰিয, ৰেরম্ভৰাতসমুট্ঠিতকিংসুককণিকারপুপ্ফচুণ্ণসমোকিণ্ণা ৰিয ৰিপ্পকিরিংসু.

ভগৰতোপি অসীতিঅনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভাদ্ৰত্তিংসৰরলক্খণসমুজ্জলং সরীরং সমুগ্গততারকং ৰিয গগনতলং, ৰিকসিতমিৰ পদুমৰনং, সব্বপালিফুল্লো ৰিয যোজনসতিকো পারিচ্ছত্তকো, পটিপাটিযা ঠপিতানং দ্ৰত্তিংসূচন্দানং দ্ৰত্তিংসসূরিযানং দ্ৰত্তিংসচক্কৰত্তীনং দ্ৰত্তিংসদেৰরাজানং দ্ৰত্তিংসমহাব্রহ্মানং সিরিযা সিরিং অভিভৰমানং ৰিয ৰিরোচিত্থ, যথা তং দসহি পারমীহি দসহি উপপারমীহি দসহি পরমত্থপারমীহি সুপূরিতাহি সমতিংসপারমিতাহি অলঙ্কতং. কপ্পসতসহসাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দিন্নদানং রক্খিতসীলং কতকল্যাণকম্মং একস্মিং অত্তভাৰে ওসরিত্ৰা ৰিপাকং দাতুং ঠানং অলভমানং সম্বাধপত্তং ৰিয অহোসি. নাৰাসহস্সভণ্ডং একনাৰং আরোপনকালো ৰিয, সকটসহস্সভণ্ডং একসকটং আরোপনকালো ৰিয, পঞ্চৰীসতিযা নদীনং ওঘস্স সম্ভিজ্জ মুখদ্ৰারে একতো রাসীভূতকালো ৰিয চ অহোসি.

ইমায বুদ্ধসিরিযা ওভাসমানস্সাপি চ ভগৰতো পুরতো অনেকানি দণ্ডদীপিকসহস্সানি উক্খিপিংসু. তথা পচ্ছতো. ৰামপস্সে দক্খিণপস্সে. জাতিকুসুমচম্পকৰনমল্লিকরত্তুপ্পলনীলুপ্পলমকুলসিন্দুৰারপুপ্ফানি চেৰ নীলপীতাদিৰণ্ণসুগন্ধগন্ধচুণ্ণানি চ চাতুদ্দীপিকমেঘৰিস্সট্ঠোদকৰুট্ঠিযো ৰিয ৰিপ্পকিরিংসু. পঞ্চঙ্গিকতূরিযনিগ্ঘোসা চেৰ বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণপ্পটিসংযুত্তা থুতিঘোসা চ সব্বদিসা পূরযিংসু. দেৰমনুস্সনাগসুপণ্ণগন্ধব্বযক্খাদীনং অক্খীনি অমতপানং ৰিয লভিংসু. ইমস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা পদসহস্সেন গমনৰণ্ণং ৰত্তুং ৰট্টতি. তত্রিদং মুখমত্তং –

‘‘এৰং সব্বঙ্গসম্পন্নো, কম্পযন্তো ৰসুন্ধরং;

অহেঠযন্তো পাণানি, যাতি লোকৰিনাযকো.

দক্খিণং পঠমং পাদং, উদ্ধরন্তো নরাসভো;

গচ্ছন্তো সিরিসম্পন্নো, সোভতে দ্ৰিপদুত্তমো.

গচ্ছতো বুদ্ধসেট্ঠস্স, হেট্ঠা পাদতলং মুদু;

সমং সম্ফুসতে ভূমিং, রজসা নুপলিপ্পতি.

নিন্নট্ঠানং উন্নমতি, গচ্ছন্তে লোকনাযকে;

উন্নতঞ্চ সমং হোতি, পথৰী চ অচেতনা.

পাসাণা সক্খরা চেৰ, কথলা খাণুকণ্টকা;

সব্বে মগ্গা ৰিৰজ্জন্তি, গচ্ছন্তে লোকনাযকে.

নাতিদূরে উদ্ধরতি, নচ্চাসন্নে চ নিক্খিপং;

অঘট্টযন্তো নিয্যাতি, উভো জাণূ চ গোপ্ফকে.

নাতিসীঘং পক্কমতি, সম্পন্নচরণো মুনি;

ন চাতিসণিকং যাতি, গচ্ছমানো সমাহিতো.

উদ্ধং অধো চ তিরিযং, দিসঞ্চ ৰিদিসং তথা;

ন পেক্খমানো সো যাতি, যুগমত্তম্হি পেক্খতি.

নাগৰিক্কন্তচারো সো, গমনে সোভতে জিনো;

চারুং গচ্ছতি লোকগ্গো, হাসযন্তো সদেৰকে.

উল়ুরাজাৰ সোভন্তো, চতুচারীৰ কেসরী;

তোসযন্তো বহূ সত্তে, পুরং সেট্ঠং উপাগমী’’তি.

ৰণ্ণকালো নাম কিরেস, এৰংৰিধেসু কালেসু বুদ্ধস্স সরীরৰণ্ণে ৰা গুণৰণ্ণে ৰা ধম্মকথিকস্স থামোযেৰ পমাণং চুণ্ণিযপদেহি ৰা গাথাবন্ধেন ৰা যত্তকং সক্কোতি, তত্তকং ৰত্তব্বং. দুক্কথিতন্তি ন ৰত্তব্বং. অপ্পমাণৰণ্ণা হি বুদ্ধা, তেসং বুদ্ধাপি অনৰসেসতো ৰণ্ণং ৰত্তুং অসমত্থা, পগেৰ ইতরা পজাতি. ইমিনা সিরিৰিলাসেন অলঙ্কতপ্পটিযত্তং সক্যরাজপুরং পৰিসিত্ৰা ভগৰা পসন্নচিত্তেন জনেন গন্ধধূমৰাসচুণ্ণাদীহি পূজযমানো সন্থাগারং পাৰিসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন এৰং সন্থাগারং তেনুপসঙ্কমী’’তি.

ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰাতি ভগৰন্তং পুরতো কত্ৰা. তত্থ ভগৰা ভিক্খূনঞ্চেৰ উপাসকানঞ্চ মজ্ঝে নিসিন্নো গন্ধোদকেন ন্হাপেত্ৰা দুকূলচুম্বটকেন ৰোদকং কত্ৰা জাতিহিঙ্গুলকেন মজ্জিত্ৰা রত্তকম্বলপলিৰেঠিতে পীঠে ঠপিতরত্তসুৰণ্ণঘনপটিমা ৰিয অতিৰিরোচিত্থ. অযং পনেত্থ পোরাণানং ৰণ্ণভণনমগ্গো –

‘‘গন্ত্ৰান মণ্ডলমাল়ং, নাগৰিক্কন্তচরণো;

ওভাসযন্তো লোকগ্গো, নিসীদি ৰরমাসনে.

তস্মিং নিসিন্নো নরদম্মসারথি,

দেৰাতিদেৰো সতপুঞ্ঞলক্খণো;

বুদ্ধাসনে মজ্ঝগতো ৰিরোচতি,

সুৰণ্ণনেক্খং ৰিয পণ্ডুকম্বলে.

নেক্খং জম্বোনদস্সেৰ, নিক্খিত্তং পণ্ডুকম্বলে;

ৰিরোচতি ৰীতমলো, মণিৰেরোচনো যথা.

মহাসালোৰ সম্ফুল্লো, নেরুরাজাৰলঙ্কতো;

সুৰণ্ণযূপসঙ্কাসো, পদুমো কোকনদো যথা.

জলন্তো দীপরুক্খোৰ, পব্বতগ্গে যথা সিখী;

দেৰানং পারিচ্ছত্তোৰ, সব্বফুল্লো ৰিরোচথা’’তি.

কাপিলৰত্থৰে সক্যে বহুদেৰ রত্তিং ধম্মিযা কথাযাতি এত্থ ধম্মী কথা নাম সন্থাগারঅনুমোদনপ্পটিসংযুত্তা পকিণ্ণককথা ৰেদিতব্বা. তদা হি ভগৰা আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয পথৰোজং আকড্ঢন্তো ৰিয মহাজম্বুং খন্ধে গহেত্ৰা চালেন্তো ৰিয যোজনিকং মধুভণ্ডং চক্কযন্তেন পীল়েত্ৰা মধুপানং পাযমানো ৰিয কাপিলৰত্থৰানং সক্যানং হিতসুখাৰহং পকিণ্ণককথং কথেসি. ‘‘আৰাসদানং নামেতং মহারাজ মহন্তং, তুম্হাকং আৰাসো মযা পরিভুত্তো ভিক্খুসঙ্ঘেন পরিভুত্তো মযা চ ভিক্খুসঙ্ঘেন চ পরিভুত্তো পন ধম্মরতনেন পরিভুত্তো যেৰাতি তীহি রতনেহি পরিভুত্তো নাম হোতি. আৰাসদানস্মিঞ্হি দিন্নে সব্বদানং দিন্নমেৰ হোতি. ভূমট্ঠকপণ্ণসালায ৰা সাখামণ্ডপস্স ৰাপি আনিসংসো নাম পরিচ্ছিন্দিতুং ন সক্কা’’তি নানানযৰিচিত্তং বহুং ধম্মকথং কথেত্ৰা –

‘‘সীতং উণ্হং পটিহন্তি, ততো ৰাল়মিগানি চ;

সরীসপে চ মকসে, সিসিরে চাপি ৰুট্ঠিযো.

ততো ৰাতাতপো ঘোরো, সঞ্জাতো পটিহঞ্ঞতি;

লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ, ঝাযিতুঞ্চ ৰিপস্সিতুং.

ৰিহারদানং সঙ্ঘস্স, অগ্গং বুদ্ধেন ৰণ্ণিতং;

তস্মা হি পণ্ডিতো পোসো, সম্পস্সং অত্থমত্তনো.

ৰিহারে কারযে রম্মে, ৰাসযেত্থ বহুস্সুতে;

তেসং অন্নঞ্চ পানঞ্চ, ৰত্থসেনাসনানি চ.

দদেয্য উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;

তে তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;

যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. (চূল়ৰ. ২৯৫) –

এৰং অযম্পি আৰাসে আনিসংসো, অযম্পি আনিসংসোতি বহুদেৰরত্তিং অতিরেকতরং দিযড্ঢযামং আৰাসানিসংসকথং কথেসি. তত্থ ইমা গাথাৰ সঙ্গহং আরুল়্হা, পকিণ্ণকধম্মদেসনা পন সঙ্গহং ন আরোহতি. সন্দস্সেসীতিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ.

আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসীতি ধম্মকথং কথাপেতুকামো জানাপেসি. অথ কস্মা সারিপুত্তমহামোগ্গল্লানমহাকস্সপাদীসু অসীতিমহাথেরেসু ৰিজ্জমানেসু ভগৰা আনন্দত্থেরস্স ভারমকাসীতি. পরিসজ্ঝাসযৰসেন. আযস্মা হি আনন্দো বহুস্সুতানং অগ্গো, পহোসি পরিমণ্ডলেহি পদব্যঞ্জনেহি মধুরধম্মকথং কথেতুন্তি সাকিযমণ্ডলে পাকটো পঞ্ঞাতো. তস্স সক্যরাজূহি ৰিহারং গন্ত্ৰাপি ধম্মকথা সুতপুব্বা, ওরোধা পন নেসং ন যথারুচিযা ৰিহারং গন্তুং লভন্তি, তেসং এতদহোসি – ‘‘অহো ৰত ভগৰা অপ্পংযেৰ ধম্মকথং কথেত্ৰা অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠস্স আনন্দস্স ভারং করেয্যা’’তি. তেসং অজ্ঝাসযৰসেন ভগৰা তস্সেৰ ভারমকাসি.

সেখো পাটিপদোতি পটিপন্নকো সেখসমণো. সো তুয্হং পটিভাতু উপট্ঠাতু, তস্স পটিপদং দেসেহীতি পটিপদায পুগ্গলং নিযমেত্ৰা দস্সেতি. কস্মা পন ভগৰা ইমং পটিপদং নিযমেসি? বহূহি কারণেহি. ইমে তাৰ সক্যা মঙ্গলসালায মঙ্গলং পচ্চাসীসন্তি ৰড্ঢিং ইচ্ছন্তি, অযঞ্চ সেখপটিপদা ময্হং সাসনে মঙ্গলপটিপদা ৰড্ঢমানকপটিপদাতিপি ইমং পটিপদং নিযমেসি. তস্সঞ্চ পরিসতি সেখাৰ বহূ নিসিন্না, তে অত্তনা পটিৰিদ্ধট্ঠানে কথীযমানে অকিলমন্তাৰ সল্লক্খেস্সন্তীতিপি ইমং পটিপদং নিযমেসি. আযস্মা চ আনন্দো সেখপটিসম্ভিদাপত্তোৰ, সো অত্তনা পটিৰিদ্ধে পচ্চক্খট্ঠানে কথেন্তো অকিলমন্তো ৰিঞ্ঞাপেতুং সক্খিস্সতীতিপি ইমং পটিপদং নিযমেসি. সেখপটিপদায চ তিস্সোপি সিক্খা ওসটা, তত্থ অধিসীলসিক্খায কথিতায সকলং ৰিনযপিটকং কথিতমেৰ হোতি, অধিচিত্তসিক্খায কথিতায সকলং সুত্তন্তপিটকং কথিতং হোতি, অধিপঞ্ঞাসিক্খায কথিতায সকলং অভিধম্মপিটকং কথিতং হোতি, আনন্দো চ বহুস্সুতো তিপিটকধরো, সো পহোতি তীহি পিটকেহি তিস্সো সিক্খা কথেতুং, এৰং কথিতে সক্যানং মঙ্গলমেৰ ৰড্ঢিযেৰ ভৰিস্সতীতিপি ইমং পটিপদং নিযমেসি.

পিট্ঠি মে আগিলাযতীতি কস্মা আগিলাযতি? ভগৰতো হি ছব্বস্সানি পধানং পদহন্তস্স মহন্তং কাযদুক্খং অহোসি, অথস্স অপরভাগে মহল্লককালে পিট্ঠিৰাতো উপ্পজ্জি. অকারণং ৰা এতং. পহোতি হি ভগৰা উপ্পন্নং ৰেদনং ৰিক্খম্ভেত্ৰা একম্পি দ্ৰেপি সত্তাহে একপল্লঙ্কেন নিসীদিতুং. সন্থাগারসালং পন চতূহি ইরিযাপথেহি পরিভুঞ্জিতুকামো অহোসি, তত্থ পাদধোৰনট্ঠানতো যাৰ ধম্মাসনা অগমাসি, এত্তকে ঠানে গমনং নিপ্ফন্নং. ধম্মাসনং পত্তো থোকং ঠত্ৰা নিসীদি, এত্তকে ঠানং. দিযড্ঢযামং ধম্মাসনে নিসীদি, এত্তকে ঠানে নিসজ্জা নিপ্ফন্না. ইদানি দক্খিণেন পস্সেন থোকং নিপন্নে সযনং নিপ্ফজ্জিস্সতীতি এৰং চতূহি ইরিযাপথেহি পরিভুঞ্জিতুকামো অহোসি. উপাদিন্নকসরীরঞ্চ নাম ‘‘নো আগিলাযতী’’তি ন ৰত্তব্বং, তস্মা চিরং নিসজ্জায সঞ্জাতং অপ্পকম্পি আগিলাযনং গহেত্ৰা এৰমাহ.

সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰাতি সন্থাগারস্স কির একপস্সে তে রাজানো পট্টসাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা কপ্পিযমঞ্চকং পঞ্ঞপেত্ৰা কপ্পিযপচ্চত্থরণেন অত্থরিত্ৰা উপরি সুৰণ্ণ-তারক-গন্ধমালা-দামপটিমণ্ডিতং ৰিতানং বন্ধিত্ৰা গন্ধতেলপ্পদীপং আরোপযিংসু ‘‘অপ্পেৰ নাম সত্থা ধম্মাসনতো ৰুট্ঠায থোকং ৰিস্সমন্তো ইধ নিপজ্জেয্য, এৰং নো ইমং সন্থাগারং ভগৰতা চতূহি ইরিযাপথেহি পরিভুত্তং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতী’’তি. সত্থাপি তদেৰ সন্ধায তত্থ সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেত্ৰা নিপজ্জি. উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰাতি এত্তকং কালং অতিক্কমিত্ৰা ৰুট্ঠহিস্সামীতি ৰুট্ঠানসঞ্ঞং চিত্তে ঠপেত্ৰা.

২৩. মহানামং সক্কং আমন্তেসীতি সো কির তস্মিং কালে তস্সং পরিসতি জেট্ঠকো পামোক্খো, তস্মিং সঙ্গহিতে সেসপরিসা সঙ্গহিতাৰ হোতীতি থেরো তমেৰ আমন্তেসি. সীলসম্পন্নোতি সীলেন সম্পন্নো, সম্পন্নসীলো পরিপুণ্ণসীলোতি অত্থো. সদ্ধম্মেহীতি সুন্দরধম্মেহি, সতং ৰা সপ্পুরিসানং ধম্মেহি.

২৪. কথঞ্চ মহানামাতি ইমিনা এত্তকেন ঠানেন সেখপটিপদায মাতিকং ঠপেত্ৰা পটিপাটিযা ৰিত্থারেতুকামো এৰমাহ. তত্থ সীলসম্পন্নোতিআদীনি ‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথা’’তি আকঙ্খেয্যসুত্তাদীসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

২৫. কাযদুচ্চরিতেনাতিআদীসু উপযোগত্থে করণৰচনং, হিরিযিতব্বানি কাযদুচ্চরিতাদীনি হিরিযতি জিগুচ্ছতীতি অত্থো. ওত্তপ্পনিদ্দেসে হেত্ৰত্থে করণৰচনং, কাযদুচ্চরিতাদীহি ওত্তপ্পস্স হেতুভূতেহি ওত্তপ্পতি ভাযতীতি অত্থো. আরদ্ধৰীরিযোতি পগ্গহিতৰীরিযো অনোসক্কিতমানসো. পহানাযাতি পহানত্থায. উপসম্পদাযাতি পটিলাভত্থায. থামৰাতি ৰীরিযথামেন সমন্নাগতো. দল়্হপরক্কমোতি থিরপরক্কমো. অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসূতি কুসলেসু ধম্মেসু অনোরোপিতধুরো অনোসক্কিতৰীরিযো. পরমেনাতি উত্তমেন. সতিনেপক্কেনাতি সতিযা চ নিপকভাৰেন চ. কস্মা পন সতিভাজনিযে পঞ্ঞা আগতাতি? সতিযা বলৰভাৰদীপনত্থং. পঞ্ঞাৰিপ্পযুত্তা হি সতি দুব্বলা হোতি, সম্পযুত্তা বলৰতীতি.

চিরকতম্পীতি অত্তনা ৰা পরেন ৰা কাযেন চিরকতং চেতিযঙ্গণৰত্তাদি অসীতি মহাৰত্তপটিপত্তিপূরণং. চিরভাসিতম্পীতি অত্তনা ৰা পরেন ৰা ৰাচায চিরভাসিতং সক্কচ্চং উদ্দিসন-উদ্দিসাপন-ধম্মোসারণ-ধম্মদেসনা-উপনিসিন্নকথা-অনুমোদনিযাদিৰসেন পৰত্তিতং ৰচীকম্মং. সরিতা অনুস্সরিতাতি তস্মিং কাযেন চিরকতে ‘‘কাযো নাম কাযৰিঞ্ঞত্তি, চিরভাসিতে ৰাচা নাম ৰচীৰিঞ্ঞত্তি. তদুভযম্পি রূপং, তংসমুট্ঠাপিকা চিত্তচেতসিকা অরূপং. ইতি ইমে রূপারূপধম্মা এৰং উপ্পজ্জিত্ৰা এৰং নিরুদ্ধা’’তি সরতি চেৰ অনুস্সরতি চ, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেতীতি অত্থো. বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপিকা হি সতি ইধ অধিপ্পেতা. তায সতিযা এস সকিম্পি সরণেন সরিতা, পুনপ্পুনং সরণেন অনুস্সরিতাতি ৰেদিতব্বা.

উদযত্থগামিনিযাতি পঞ্চন্নং খন্ধানং উদযৰযগামিনিযা উদযঞ্চ ৰযঞ্চ পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থায. অরিযাযাতি ৰিক্খম্ভনৰসেন চ সমুচ্ছেদৰসেন চ কিলেসেহি আরকা ঠিতায পরিসুদ্ধায. পঞ্ঞায সমন্নাগতোতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায চেৰ মগ্গপঞ্ঞায চ সমঙ্গীভূতো. নিব্বেধিকাযাতি সাযেৰ নিব্বিজ্ঝনতো নিব্বেধিকাতি ৰুচ্চতি, তায সমন্নাগতোতি অত্থো. তত্থ মগ্গপঞ্ঞায সমুচ্ছেদৰসেন অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপদালিতপুব্বং লোভক্খন্ধং দোসক্খন্ধং মোহক্খন্ধং নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকা. ৰিপস্সনাপঞ্ঞায তদঙ্গৰসেন নিব্বেধিকায মগ্গপঞ্ঞায পটিলাভসংৰত্তনতো চাতি ৰিপস্সনা ‘‘নিব্বেধিকা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযাতি ইধাপি মগ্গপঞ্ঞা ‘‘সম্মা হেতুনা নযেন ৰট্টদুক্খং খেপযমানা গচ্ছতীতি সম্মা দুক্খক্খযগামিনী নাম. ৰিপস্সনা তদঙ্গৰসেন ৰট্টদুক্খঞ্চ কিলেসদুক্খঞ্চ খেপযমানা গচ্ছতীতি দুক্খক্খযগামিনী. দুক্খক্খযগামিনিযা ৰা মগ্গপঞ্ঞায পটিলাভসংৰত্তনতো এসা দুক্খক্খযগামিনী’’তি ৰেদিতব্বা.

২৬. অভিচেতসিকানন্তি অভিচিত্তং সেট্ঠচিত্তং সিতানং নিস্সিতানং. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানন্তি অপ্পিতপ্পিতক্খণে সুখপটিলাভহেতূনং. নিকামলাভীতি ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপজ্জিতা. অকিচ্ছলাভীতি নিদুক্খলাভী. অকসিরলাভীতি ৰিপুললাভী. পগুণভাৰেন একো ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপজ্জিতুং সক্কোতি, সমাধিপারিপন্থিকধম্মে পন অকিলমন্তো ৰিক্খম্ভেতুং ন সক্কোতি, সো অত্তনো অনিচ্ছায খিপ্পমেৰ ৰুট্ঠাতি, যথাপরিচ্ছেদৰসেন সমাপত্তিং ঠপেতুং ন সক্কোতি অযং কিচ্ছলাভী কসিরলাভী নাম. একো ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে চ সমাপজ্জিতুং সক্কোতি, সমাধিপারিপন্থিকধম্মে চ অকিলমন্তো ৰিক্খম্ভেতি, সো যথাপরিচ্ছেদৰসেনেৰ ৰুট্ঠাতুং সক্কোতি, অযং অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী নাম.

২৭. অযং ৰুচ্চতি মহানাম অরিযসাৰকো সেখো পাটিপদোতি মহানাম অরিযসাৰকো সেখো পাটিপদো ৰিপস্সনাগব্ভায ৰড্ঢমানকপটিপদায সমন্নাগতোতি ৰুচ্চতীতি দস্সেতি. অপুচ্চণ্ডতাযাতি অপূতিঅণ্ডতায. ভব্বো অভিনিব্ভিদাযাতি ৰিপস্সনাদিঞাণপ্পভেদায ভব্বো. সম্বোধাযাতি অরিযমগ্গায. অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্সাতি অরহত্তং অনুত্তরো যোগক্খেমো নাম, তদভিগমায ভব্বোতি দস্সেতি. যা পনাযমেত্থ অত্থদীপনত্থং উপমা আহটা, সা চেতোখিলসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. কেৰলঞ্হি তত্থ ‘‘তস্সা কুক্কুটিযা অণ্ডেসু তিৰিধকিরিযকরণং ৰিয হি ইমস্স ভিক্খুনো উস্সোল়্হিপন্নরসেহি অঙ্গেহি সমন্নাগতভাৰো’’তি যং এৰং ওপম্মসংসন্দনং আগতং, তং ইধ এৰং সীলসম্পন্নো হোতীতিআদিৰচনতো ‘‘তস্সা কুক্কুটিযা অণ্ডেসু তিৰিধকিরিযকরণং ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো সীলসম্পন্নতাদীহি পন্নরসেহি ধম্মেহি সমঙ্গিভাৰো’’তি. এৰং যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বং. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তসদিসমেৰ.

২৮. ইমংযেৰ অনুত্তরং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি ইমং পঠমাদিজ্ঝানেহি অসদিসং উত্তমং চতুত্থজ্ঝানিকং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং. পঠমাভিনিব্ভিদাতি পঠমো ঞাণভেদো. দুতিযাদীসুপি এসেৰ নযো. কুক্কুটচ্ছাপকো পন একৰারং মাতুকুচ্ছিতো একৰারং অণ্ডকোসতোতি দ্ৰে ৰারে জাযতি. অরিযসাৰকো তীহি ৰিজ্জাহি তাযো ৰারে জাযতি. পুব্বেনিৰাসচ্ছাদকং তমং ৰিনোদেত্ৰা পুব্বেনিৰাসঞাণেন পঠমং জাযতি, সত্তানং চুতিপটিসন্ধিচ্ছাদকং তমং ৰিনোদেত্ৰা দিব্বচক্খুঞাণেন দুতিযং জাযতি, চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং তমং ৰিনোদেত্ৰা আসৰক্খযঞাণেন ততিযং জাযতি.

২৯. ইদম্পিস্স হোতি চরণস্মিন্তি ইদম্পি সীলং অস্স ভিক্খুনো চরণং নাম হোতীতি অত্থো. চরণং নাম বহু অনেকৰিধং, সীলাদযো পন্নরসধম্মা, তত্থ ইদম্পি একং চরণন্তি অত্থো. পদত্থো পন চরতি তেন অগতপুব্বং দিসং গচ্ছতীতি চরণং. এস নযো সব্বত্থ.

ইদম্পিস্স হোতি ৰিজ্জাযাতি ইদং পুব্বেনিৰাসঞাণং তস্স ৰিজ্জা নাম হোতীতি অত্থো. ৰিজ্জা নাম বহু অনেকৰিধা, ৰিপস্সনঞাণাদীনি অট্ঠ ঞাণানি, তত্থ ইদম্পি ঞাণং একা ৰিজ্জাতিপি অত্থো. পদত্থো পন ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা এতায জানাতীতি ৰিজ্জা. এস নযো সব্বত্থ. ৰিজ্জাসম্পন্নো ইতিপীতি তীহি ৰিজ্জাহি ৰিজ্জাসম্পন্নো ইতিপি. চরণসম্পন্নো ইতিপীতি পঞ্চদসহি ধম্মেহি চরণসম্পন্নো ইতিপি. তদুভযেন পন ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো ইতিপীতি.

৩০. সনঙ্কুমারেনাতি পোরাণককুমারেন, চিরকালতো পট্ঠায কুমারোতি পঞ্ঞাতেন. সো কির মনুস্সপথে পঞ্চচূল়ককুমারককালে ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি, তস্স সো অত্তভাৰো পিযো অহোসি মনাপো, তস্মা তাদিসেনেৰ অত্তভাৰেন চরতি, তেন নং সনঙ্কুমারোতি সঞ্জানন্তি. জনেতস্মিন্তি জনিতস্মিং, পজাযাতি অত্থো. যে গোত্তপটিসারিনোতি যে জনেতস্মিং গোত্তং পটিসরন্তি ‘‘অহং গোতমো, অহং কস্সপো’’তি, তেসু লোকে গোত্তপটিসারীসু খত্তিযো সেট্ঠো. অনুমতা ভগৰতাতি মম পঞ্হব্যাকরণেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা দেসিতাতি অম্বট্ঠসুত্তে বুদ্ধেন ভগৰতা ‘‘অহম্পি, অম্বট্ঠ, এৰং ৰদামি –

‘খত্তিযো সেট্ঠো জনেতস্মিং, যে গোত্তপটিসারিনো;

ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো, সো সেট্ঠো দেৰমানুসে’তি’’. (দী. নি. ১.২৭৭) –

এৰং ভাসন্তেন অনুঞ্ঞাতা অনুমোদিতা. সাধু সাধু আনন্দাতি, ভগৰা কির আদিতো পট্ঠায নিদ্দং অনোক্কমন্তোৰ ইমং সুত্তং সুত্ৰা আনন্দেন সেখপটিপদায কূটং গহিতন্তি ঞত্ৰা উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো সাধুকারং অদাসি. এত্তাৰতা চ পন ইদং সুত্তং জিনভাসিতং নাম জাতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সেখসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. পোতলিযসুত্তৰণ্ণনা

৩১. এৰং মে সুতন্তি পোতলিযসুত্তং. তত্থ অঙ্গুত্তরাপেসূতি অঙ্গাযেৰ সো জনপদো, মহিযা পনস্স উত্তরেন যা আপো, তাসং অৰিদূরত্তা উত্তরাপোতিপি ৰুচ্চতি. কতরমহিযা উত্তরেন যা আপোতি, মহামহিযা. তত্থাযং আৰিভাৰকথা – অযং কির জম্বুদীপো দসসহস্সযোজনপরিমাণো. তত্থ চ চতুসহস্সযোজনপ্পমাণো পদেসো উদকেন অজ্ঝোত্থটো সমুদ্দোতি সঙ্খং গতো. তিসহস্সযোজনপ্পমাণে মনুস্সা ৰসন্তি. তিসহস্সযোজনপ্পমাণে হিমৰা পতিট্ঠিতো উব্বেধেন পঞ্চযোজনসতিকো চতুরাসীতিকূটসহস্সপটিমণ্ডিতো সমন্ততো সন্দমানপঞ্চসতনদীৰিচিত্তো, যত্থ আযামৰিত্থারেন চেৰ গম্ভীরতায চ পণ্ণাসপণ্ণাসযোজনা দিযড্ঢযোজনসতপরিমণ্ডলা অনোতত্তদহো কণ্ণমুণ্ডদহো রথকারদহো ছদ্দন্তদহো কুণালদহো মন্দাকিনীদহো সীহপপাতদহোতি সত্ত মহাসরা পতিট্ঠিতা. তেসু অনোতত্তদহো সুদস্সনকূটং চিত্রকূটং কাল়কূটং গন্ধমাদনকূটং কেলাসকূটন্তি ইমেহি পঞ্চহি পব্বতেহি পরিক্খিত্তো.

তত্থ সুদস্সনকূটং সোৰণ্ণমযং দ্ৰিযোজনসতুব্বেধং অন্তোৰঙ্কং কাকমুখসণ্ঠানং তমেৰ সরং পটিচ্ছাদেত্ৰা ঠিতং. চিত্রকূটং সব্বরতনমযং. কাল়কূটং অঞ্জনমযং. গন্ধমাদনকূটং সানুমযং অব্ভন্তরে মুগ্গৰণ্ণং, মূলগন্ধো সারগন্ধো ফেগ্গুগন্ধো তচগন্ধো পপটিকগন্ধো রসগন্ধো পত্তগন্ধো পুপ্ফগন্ধো ফলগন্ধো গন্ধগন্ধোতি ইমেহি দসহি গন্ধেহি উস্সন্নং নানপ্পকারওসধসঞ্ছন্নং, কাল়পক্খউপোসথদিৰসে আদিত্তমিৰ অঙ্গারং জলন্তং তিট্ঠতি. কেলাসকূটং রজতমযং. সব্বানি সুদস্সনেন সমানুব্বেধসণ্ঠানানি, তমেৰ সরং পটিচ্ছাদেত্ৰা ঠিতানি. তানি সব্বানি দেৰানুভাৰেন নাগানুভাৰেন চ ৰস্সন্তি, নদিযো চ তেসু সন্দন্তি. তং সব্বম্পি উদকং অনোতত্তমেৰ পৰিসতি. চন্দিমসূরিযা দক্খিণেন ৰা উত্তরেন ৰা গচ্ছন্তা পব্বতন্তরেন তত্থ ওভাসং করোন্তি, উজুং গচ্ছন্তা ন করোন্তি, তেনেৰস্স অনোতত্তন্তি সঙ্খা উদপাদি.

তত্থ মনোহরসিলাতলানি নিম্মচ্ছকচ্ছপানি ফলিকসদিসনিম্মলুদকানি ন্হানতিত্থানি সুপটিযত্তানি হোন্তি, যেসু বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰা চ ইদ্ধিমন্তো চ ইসযো ন্হাযন্তি, দেৰযক্খাদযো উয্যানকীল়কং কীল়ন্তি.

তস্স চতূসু পস্সেসু সীহমুখং হত্থিমুখং অস্সমুখং উসভমুখন্তি চত্তারি মুখানি হোন্তি, যেহি চতস্সো নদিযো সন্দন্তি. সীহমুখেন নিক্খন্তনদীতীরে সীহা বহুতরা হোন্তি. হত্থিমুখাদীহি হত্থিঅস্সউসভা. পুরত্থিমদিসতো নিক্খন্তনদী অনোতত্তং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা ইতরা তিস্সো নদিযো অনুপগম্ম পাচীনহিমৰন্তেনেৰ অমনুস্সপথং গন্ত্ৰা মহাসমুদ্দং পৰিসতি. পচ্ছিমদিসতো চ উত্তরদিসতো চ নিক্খন্তনদিযোপি তথেৰ পদক্খিণং কত্ৰা পচ্ছিমহিমৰন্তেনেৰ উত্তরহিমৰন্তেনেৰ চ অমনুস্সপথং গন্ত্ৰা মহাসমুদ্দং পৰিসন্তি. দক্খিণদিসতো নিক্খন্তনদী পন তং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণেন উজুকং পাসাণপিট্ঠেনেৰ সট্ঠিযোজনানি গন্ত্ৰা পব্বতং পহরিত্ৰা ৰুট্ঠায পরিক্খেপেন তিগাৰুতপ্পমাণা উদকধারা চ হুত্ৰা আকাসেন সট্ঠিযোজনানি গন্ত্ৰা তিযগ্গল়ে নাম পাসাণে পতিতা, পাসাণো উদকধারাৰেগেন ভিন্নো. তত্থ পঞ্ঞাসযোজনপ্পমাণা তিযগ্গল়া নাম পোক্খরণী জাতা, পোক্খরণিযা কূলং ভিন্দিত্ৰা পাসাণং পৰিসিত্ৰা সট্ঠিযোজনানি গতা. ততো ঘনপথৰিং ভিন্দিত্ৰা উমঙ্গেন সট্ঠিযোজনানি গন্ত্ৰা ৰিঞ্ঝুং নাম তিরচ্ছানপব্বতং পহরিত্ৰা হত্থতলে পঞ্চঙ্গুলিসদিসা পঞ্চধারা হুত্ৰা পৰত্তন্তি. সা তিক্খত্তুং অনোতত্তং পদক্খিণং কত্ৰা গতট্ঠানে আৰট্টগঙ্গাতি ৰুচ্চতি. উজুকং পাসাণপিট্ঠেন সট্ঠিযোজনানি গতট্ঠানে কণ্হগঙ্গাতি, আকাসেন সট্ঠিযোজনানি গতট্ঠানে আকাসগঙ্গাতি, তিযগ্গল়পাসাণে পঞ্ঞাসযোজনোকাসে ঠিতা তিযগ্গল়পোক্খরণীতি, কূলং ভিন্দিত্ৰা পাসাণং পৰিসিত্ৰা সট্ঠিযোজনানি গতট্ঠানে বহলগঙ্গাতি, উমঙ্গেন সট্ঠিযোজনানি গতট্ঠানে উমঙ্গগঙ্গাতি ৰুচ্চতি. ৰিঞ্ঝুং নাম তিরচ্ছানপব্বতং পহরিত্ৰা পঞ্চধারা হুত্ৰা পৰত্তট্ঠানে পন গঙ্গা যমুনা অচিরৰতী সরভূ মহীতি পঞ্চধা সঙ্খং গতা. এৰমেতা পঞ্চ মহানদিযো হিমৰন্ততো পভৰন্তি. তাসু যা অযং পঞ্চমী মহী নাম, সা ইধ মহামহীতি অধিপ্পেতা. তস্সা উত্তরেন যা আপো, তাসং অৰিদূরত্তা সো জনপদো অঙ্গুত্তরাপোতি ৰেদিতব্বো. তস্মিং অঙ্গুত্তরাপেসু জনপদে.

আপণং নামাতি তস্মিং কির নিগমে ৰীসতি আপণমুখসহস্সানি ৰিভত্তানি অহেসুং. ইতি সো আপণানং উস্সন্নত্তা আপণন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. তস্স চ নিগমস্স অৰিদূরে নদীতীরে ঘনচ্ছাযো রমণীযো ভূমিভাগো মহাৰনসণ্ডো, তস্মিং ভগৰা ৰিহরতি. তেনেৰেত্থ ৰসনট্ঠানং ন নিযামিতন্তি ৰেদিতব্বং. যেনঞ্ঞতরো ৰনসণ্ডো তেনুপসঙ্কমীতি ভিক্খুসঙ্ঘং ৰসনট্ঠানং পেসেত্ৰা এককোৰ উপসঙ্কমি পোতলিযং গহপতিং সন্ধায. পোতলিযোপি খো গহপতীতি পোতলিযোতি এৰংনামকো গহপতি. সম্পন্ননিৰাসনপাৰুরণোতি পরিপুণ্ণনিৰাসনপাৰুরণো, একং দীঘদসং সাটকং নিৰত্থো একং পারুতোতি অত্থো. ছত্তুপাহনাহীতি ছত্তং গহেত্ৰা উপাহনা আরুয্হাতি অত্থো. আসনানীতি পল্লঙ্কপীঠপলালপীঠকাদীনি. অন্তমসো সাখাভঙ্গম্পি হি আসনন্তেৰ ৰুচ্চতি. গহপতিৰাদেনাতি গহপতীতি ইমিনা ৰচনেন. সমুদাচরতীতি ৰোহরতি.

ভগৰন্তং এতদৰোচাতি ততিযং গহপতীতি ৰচনং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰন্তমেতং ‘‘তযিদং, ভো, গোতমা’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ নচ্ছন্নন্তি ন অনুচ্ছৰিকং. নপ্পতিরূপন্তি ন সারুপ্পং. আকারাতিআদীনি সব্বানেৰ কারণৰেৰচনানি. দীঘদসৰত্থধারণ-কেসমস্সুনখঠপনাদীনি হি সব্বানেৰ গিহিব্যঞ্জনানি তস্স গিহিভাৰং পাকটং করোন্তীতি আকারা, গিহিসণ্ঠানেন সণ্ঠিতত্তা লিঙ্গা, গিহিভাৰস্স সঞ্জানননিমিত্ততায নিমিত্তাতি ৰুত্তা. যথা তং গহপতিস্সাতি যথা গহপতিস্স আকারলিঙ্গনিমিত্তা ভৰেয্যুং, তথেৰ তুয্হং. তেন তাহং এৰং সমুদাচরামীতি দস্সেতি. অথ সো যেন কারণেন গহপতিৰাদং নাধিৰাসেতি, তং পকাসেন্তো ‘‘তথা হি পন মে’’তিআদিমাহ.

নিয্যাতন্তি নিয্যাতিতং. অনোৰাদী অনুপৰাদীতি ‘‘তাতা, কসথ, ৰপথ, ৰণিপ্পথং পযোজেথা’’তিআদিনা হি নযেন ওৰদন্তো ওৰাদী নাম হোতি. ‘‘তুম্হে ন কসথ, ন ৰপথ, ন ৰণিপ্পথং পযোজেথ, কথং জীৰিস্সথ, পুত্তদারং ৰা ভরিস্সথা’’তিআদিনা নযেন পন উপৰদন্তো উপৰাদী নাম হোতি. অহং পন উভযম্পি তং ন করোমি. তেনাহং তত্থ অনোৰাদী অনুপৰাদীতি দস্সেতি. ঘাসচ্ছাদনপরমো ৰিহরামীতি ঘাসমত্তঞ্চেৰ অচ্ছাদনমত্তঞ্চ পরমং কত্ৰা ৰিহরামি, ততো পরং নত্থি, ন চ পত্থেমীতি দীপেতি.

৩২. গিদ্ধিলোভো পহাতব্বোতি গেধভূতো লোভো পহাতব্বো. অনিন্দারোসন্তি অনিন্দাভূতং অঘট্টনং. নিন্দারোসোতি নিন্দাঘট্টনা. ৰোহারসমুচ্ছেদাযাতি এত্থ ৰোহারোতি ব্যৰহারৰোহারোপি পণ্ণত্তিপি ৰচনম্পি চেতনাপি. তত্থ –

‘‘যো হি কোচি মনুস্সেসু, ৰোহারং উপজীৰতি;

এৰং ৰাসেট্ঠ জানাহি, ৰাণিজো সো ন ব্রাহ্মণো’’তি. (ম. নি. ২.৪৫৭) –

অযং ব্যৰহারৰোহারো নাম. ‘‘সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো’’তি (ধ. স. ১৩১৩-১৩১৫) অযং পণ্ণত্তিৰোহারো নাম. ‘‘তথা তথা ৰোহরতি অপরামস’’ন্তি (ম. নি. ৩.৩৩২) অযং ৰচনৰোহারো নাম. ‘‘অট্ঠ অরিযৰোহারা অট্ঠ অনরিযৰোহরা’’তি (অ. নি. ৮.৬৭) অযং চেতনাৰোহারো নাম, অযমিধাধিপ্পেতো. যস্মা ৰা পব্বজিতকালতো পট্ঠায গিহীতি চেতনা নত্থি, সমণোতি চেতনা হোতি. গিহীতি ৰচনং নত্থি, সমণোতি ৰচনং হোতি. গিহীতি পণ্ণত্তি নত্থি, সমণোতি পণ্ণত্তি হোতি. গিহীতি ব্যৰহারো নত্থি, সমণোতি ৰা পব্বজিতোতি ৰা ব্যৰহারো হোতি. তস্মা সব্বেপেতে লব্ভন্তি.

৩৩. যেসং খো অহং সংযোজনানং হেতু পাণাতিপাতীতি এত্থ পাণাতিপাতোৰ সংযোজনং. পাণাতিপাতস্সেৰ হি হেতু পাণাতিপাতপচ্চযা পাণাতিপাতী নাম হোতি. পাণাতিপাতানং পন বহুতায ‘‘যেসং খো অহ’’ন্তি ৰুত্তং. তেসাহং সংযোজনানন্তি তেসং অহং পাণাতিপাতবন্ধনানং. পহানায সমুচ্ছেদায পটিপন্নোতি ইমিনা অপাণাতিপাতসঙ্খাতেন কাযিকসীলসংৰরেন পহানত্থায সমুচ্ছেদনত্থায পটিপন্নো. অত্তাপি মং উপৰদেয্যাতি কুন্থকিপিল্লিকম্পি নাম জীৰিতা অৰোরোপনকসাসনে পব্বজিত্ৰা পাণাতিপাতমত্ততোপি ওরমিতুং ন সক্কোমি, কিং ময্হং পব্বজ্জাযাতি এৰং অত্তাপি মং উপৰদেয্য. অনুৰিচ্চাপি মং ৰিঞ্ঞূ গরহেয্যুন্তি এৰরূপে নাম সাসনে পব্বজিত্ৰা পাণাতিপাতমত্ততোপি ওরমিতুং ন সক্কোতি, কিং এতস্স পব্বজ্জাযাতি এৰং অনুৰিচ্চ তুলযিত্ৰা পরিযোগাহেত্ৰা অঞ্ঞেপি ৰিঞ্ঞূ পণ্ডিতা গরহেয্যুং. এতদেৰ খো পন সংযোজনমেতং নীৰরণন্তি দসসু সংযোজনেসু পঞ্চসু চ নীৰরণেসু অপরিযাপন্নম্পি ‘‘অট্ঠ নীৰরণা’’তি দেসনাৰসেনেতং ৰুত্তং. ৰট্টবন্ধনট্ঠেন হি হিতপটিচ্ছাদনট্ঠেন চ সংযোজনন্তিপি নীৰরণন্তিপি ৰুত্তং. আসৰাতি পাণাতিপাতকারণা একো অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি. ৰিঘাতপরিল়াহাতি ৰিঘাতা চ পরিল়াহা চ. তত্থ ৰিঘাতগ্গহণেন কিলেসদুক্খঞ্চ ৰিপাকদুক্খঞ্চ গহিতং, পরিল়াহগ্গহণেনপি কিলেসপরিল়াহো চ ৰিপাকপরিল়াহো চ গহিতো. ইমিনা উপাযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

৩৪-৪০. অযং পন ৰিসেসো – তেসাহং সংযোজনানং পহানাযাতি ইমস্মিং পদে ইমিনা দিন্নাদানসঙ্খাতেন কাযিকসীলসংৰরেন, সচ্চৰাচাসঙ্খাতেন ৰাচসিকসীলসংৰরেন, অপিসুণাৰাচাসঙ্খাতেন ৰাচসিকসীলসংৰরেন, অগিদ্ধিলোভসঙ্খাতেন মানসিকসীলসংৰরেন, অনিন্দারোসসঙ্খাতেন কাযিকৰাচসিকসীলসংৰরেন, অকোধুপাযাসসঙ্খাতেন মানসিকসীলসংৰরেন, অনতিমানসঙ্খাতেন মানসিকসীলসংৰরেন পহানত্থায সমুচ্ছেদনত্থায পটিপন্নোতি এৰং সব্বৰারেসু যোজনা কাতব্বা.

অত্তাপি মং উপৰদেয্য অনুৰিচ্চাপি মং ৰিঞ্ঞূ গরহেয্যুন্তি ইমেসু পন পদেসু তিণসলাকম্পি নাম উপাদায অদিন্নং অগ্গহণসাসনে পব্বজিত্ৰা অদিন্নাদানমত্ততোপি ৰিরমিতুং ন সক্কোমি, কিং ময্হং পব্বজ্জাযাতি এৰং অত্তাপি মং উপৰদেয্য. এৰরূপে নাম সাসনে পব্বজিত্ৰা অদিন্নাদানমত্ততোপি ওরমিতুং ন সক্কোতি, কিং ইমস্স পব্বজ্জাযাতি এৰং অনুৰিচ্চাপি মং ৰিঞ্ঞূ গরহেয্যুং? হসাপেক্খতাযপি নাম দৰকম্যতায ৰা মুসাৰাদং অকরণসাসনে পব্বজিত্ৰা. সব্বাকারেন পিসুণং অকরণসাসনে নাম পব্বজিত্ৰা. অপ্পমত্তকম্পি গিদ্ধিলোভং অকরণসাসনে নাম পব্বজিত্ৰাপি. ককচেন অঙ্গেসু ওক্কন্তিযমানেসুপি নাম পরেসং নিন্দারোসং অকরণসাসনে পব্বজিত্ৰা. ছিন্নখাণুকণ্টকাদীসুপি নাম কোধুপাযাসং অকরণসাসনে পব্বজিত্ৰা. অধিমানমত্তম্পি নাম মানং অকরণসাসনে পব্বজিত্ৰা অতিমানমত্তম্পি পজহিতুং ন সক্কোমি, কিং ময্হং পব্বজ্জাযাতি এৰং অত্তাপি মং উপৰদেয্য. এৰরূপে নাম সাসনে পব্বজিত্ৰা অতিমানমত্তম্পি পজহিতুং ন সক্কোতি, কিং ইমস্স পব্বজ্জাযাতি এৰং অনুৰিচ্চাপি মং ৰিঞ্ঞূ গরহেয্যুন্তি এৰং সব্বৰারেসু যোজনা কাতব্বা.

আসৰাতি ইমস্মিং পন পদে অদিন্নাদানকারণা কামাসৰো দিট্ঠাসৰো অৰিজ্জাসৰোতি তযো আসৰা উপ্পজ্জন্তি, তথা মুসাৰাদকারণা পিসুণাৰাচাকারণা চ, গিদ্ধিলোভকারণা দিট্ঠাসৰো অৰিজ্জাসৰো চ, নিন্দারোসকারণা অৰিজ্জাসৰোৰ, তথা কোধুপাযাসকারণা, অতিমানকারণা ভৰাসৰো অৰিজ্জাসৰো চাতি দ্ৰেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তীতি এৰং আসৰুপ্পত্তি ৰেদিতব্বা.

ইমেসু পন অট্ঠসুপি ৰারেসু অসম্মোহত্থং পুন অযং সঙ্খেপৰিনিচ্ছযো – পুরিমেসু তাৰ চতূসু ৰিরমিতুং ন সক্কোমীতি ৰত্তব্বং, পচ্ছিমেসু পজহিতুং ন সক্কোমীতি. পাণাতিপাতনিন্দারোসকোধুপাযাসেসু চ একো অৰিজ্জাসৰোৰ হোতি, অদিন্নাদানমুসাৰাদপিসুণাৰাচাসু কামাসৰো দিট্ঠাসৰো অৰিজ্জাসৰো, গিদ্ধিলোভে দিট্ঠাসৰো অৰিজ্জাসৰো, অতিমানে ভৰাসৰো অৰিজ্জাসৰো, অপাণাতিপাতং দিন্নাদানং কাযিকং সীলং, অমুসা অপিসুণং ৰাচসিকসীলং, ঠপেত্ৰা অনিন্দারোসং সেসানি তীণি মানসিকসীলানি. যস্মা পন কাযেনপি ঘট্টেতি রোসেতি ৰাচাযপি, তস্মা অনিন্দারোসো দ্ৰে ঠানানি যাতি, কাযিকসীলম্পি হোতি ৰাচসিকসীলম্পি. এত্তাৰতা কিং কথিতং? পাতিমোক্খসংৰরসীলং. পাতিমোক্খসংৰরসীলে ঠিতস্স চ ভিক্খুনো পটিসঙ্খাপহানৰসেন গিহিৰোহারসমুচ্ছেদো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.

কামাদীনৰকথাৰণ্ণনা

৪২. ৰিত্থারদেসনাযং তমেনং দক্খোতি পদস্স উপসুম্ভেয্যাতি ইমিনা সদ্ধিং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইদং ৰুত্তং হোতি, তমেনং কুক্কুরং উপসুম্ভেয্য, তস্স সমীপে খিপেয্যাতি অত্থো. অট্ঠিকঙ্কলন্তি উরট্ঠিং ৰা পিট্ঠিকণ্টকং ৰা সীসট্ঠিং ৰা. তঞ্হি নিম্মংসত্তা কঙ্কলন্তি ৰুচ্চতি. সুনিক্কন্তং নিক্কন্তন্তি যথা সুনিক্কন্তং হোতি, এৰং নিক্কন্তং নিল্লিখিতং, যদেত্থ অল্লীনমংসং অত্থি, তং সব্বং নিল্লিখিত্ৰা অট্ঠিমত্তমেৰ কতন্তি অত্থো. তেনেৰাহ ‘‘নিম্মংস’’ন্তি. লোহিতং পন মক্খিত্ৰা তিট্ঠতি, তেন ৰুত্তং ‘‘লোহিতমক্খিত’’ন্তি.

বহুদুক্খা বহুপাযাসাতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকেহি দুক্খেহি বহুদুক্খা, উপাযাসসংকিলেসেহি বহুপাযাসা. যাযং উপেক্খা নানত্তা নানত্তসিতাতি যা অযং পঞ্চকামগুণারম্মণৰসেন নানাসভাৰা, তানেৰ চ আরম্মণানি নিস্সিতত্তা ‘‘নানত্তসিতা’’তি ৰুচ্চতি পঞ্চকামগুণূপেক্খা, তং অভিনিৰজ্জেত্ৰা. একত্তা একত্তসিতাতি চতুত্থজ্ঝানুপেক্খা, সা হি দিৰসম্পি একস্মিং আরম্মণে উপ্পজ্জনতো একসভাৰা, তদেৰ একং আরম্মণং নিস্সিতত্তা একত্তসিতা নাম. যত্থ সব্বসো লোকামিসূপাদানা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তীতি যত্থ চতুত্থজ্ঝানুপেক্খাযং যং উপেক্খং আগম্ম যং পটিচ্চ সব্বেন সব্বং অপরিসেসা লোকামিসসঙ্খাতা পঞ্চকামগুণামিসা নিরুজ্ঝন্তি. পঞ্চকামগুণামিসাতি চ কামগুণারম্মণছন্দরাগা, গহণট্ঠেন তেযেৰ চ উপাদানাতিপি ৰুত্তা. তমেৰূপেক্খং ভাৰেতীতি তং লোকামিসূপাদানানং পটিপক্খভূতং চতুত্থজ্ঝানুপেক্খমেৰ ৰড্ঢেতি.

৪৩. উড্ডীযেয্যাতি উপ্পতিত্ৰা গচ্ছেয্য. অনুপতিত্ৰাতি অনুবন্ধিত্ৰা. ৰিতচ্ছেয্যুন্তি মুখতুণ্ডকেন ডংসন্তা তচ্ছেয্যুং. ৰিস্সজ্জেয্যুন্তি মংসপেসিং নখেহি কড্ঢিত্ৰা পাতেয্যুং.

৪৭. যানং ৰা পোরিসেয্যন্তি পুরিসানুচ্ছৰিকং যানং. পৰরমণিকুণ্ডলন্তি নানপ্পকারং উত্তমমণিঞ্চ কুণ্ডলঞ্চ. সানি হরন্তীতি অত্তনো ভণ্ডকানি গণ্হন্তি.

৪৮. সম্পন্নফলন্তি মধুরফলং. উপপন্নফলন্তি ফলূপপন্নং বহুফলং.

৪৯. অনুত্তরন্তি উত্তমং পভস্সরং নিরুপক্কিলেসং.

৫০. আরকা অহং, ভন্তেতি পথৰিতো নভং ৰিয সমুদ্দস্স ওরিমতীরতো পরতীরং ৰিয চ সুৰিদূরৰিদূরে অহং. অনাজানীযেতি গিহিৰোহারসমুচ্ছেদনস্স কারণং অজাননকে. আজানীযভোজনন্তি কারণং জানন্তেহি ভুঞ্জিতব্বং ভোজনং. অনাজানীযভোজনন্তি কারণং অজানন্তেহি ভুঞ্জিতব্বং ভোজনং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

পোতলিযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. জীৰকসুত্তৰণ্ণনা

৫১. এৰং মে সুতন্তি জীৰকসুত্তং. তত্থ জীৰকস্স কোমারভচ্চস্স অম্বৰনেতি এত্থ জীৰতীতি জীৰকো. কুমারেন ভতোতি কোমারভচ্চো. যথাহ ‘‘কিং এতং ভণে কাকেহি সম্পরিকিণ্ণন্তি? দারকো দেৰাতি. জীৰতি ভণেতি? জীৰতি দেৰাতি. তেন হি ভণে তং দারকং অম্হাকং অন্তেপুরং নেত্ৰা ধাতীনং দেথ পোসেতুন্তি. তস্স জীৰতীতি জীৰকোতি নামং অকংসু, কুমারেন পোসাপিতোতি কোমারভচ্চোতি নামং অকংসূ’’তি (মহাৰ. ৩২৮). অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারেন পন জীৰকৰত্থু খন্ধকে আগতমেৰ. ৰিনিচ্ছযকথাপিস্স সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায ৰুত্তা.

অযং পন জীৰকো একস্মিং সমযে ভগৰতো দোসাভিসন্নং কাযং ৰিরেচেত্ৰা সীৰেয্যকং দুস্সযুগং দত্ৰা ৰত্থানুমোদনপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায চিন্তেসি – ‘‘মযা দিৰসস্স দ্ৰত্তিক্খত্তুং বুদ্ধুপট্ঠানং গন্তব্বং, ইদঞ্চ ৰেল়ুৰনং অতিদূরে, ময্হং উয্যানং অম্বৰনং আসন্নতরং, যংনূনাহমেত্থ ভগৰতো ৰিহারং কারেয্য’’ন্তি. সো তস্মিং অম্বৰনে রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানলেণকুটিমণ্ডপাদীনি সম্পাদেত্ৰা ভগৰতো অনুচ্ছৰিকং গন্ধকুটিং কারেত্ৰা অম্বৰনং অট্ঠারসহত্থুব্বেধেন তম্বপট্টৰণ্ণেন পাকারেন পরিক্খিপাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং চীৰরভত্তেন সন্তপ্পেত্ৰা দক্খিণোদকং পাতেত্ৰা ৰিহারং নিয্যাতেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘জীৰকস্স কোমারভচ্চস্স অম্বৰনে’’তি.

আরভন্তীতি ঘাতেন্তি. উদ্দিস্সকতন্তি উদ্দিসিত্ৰা কতং. পটিচ্চকম্মন্তি অত্তানং পটিচ্চ কতং. অথ ৰা পটিচ্চকম্মন্তি নিমিত্তকম্মস্সেতং অধিৰচনং, তং পটিচ্চ কম্মমেত্থ অত্থীতি মংসং ‘‘পটিচ্চকম্ম’’ন্তি ৰুত্তং হোতি যো এৰরূপং মংসং পরিভুঞ্জতি, সোপি তস্স কম্মস্স দাযাদো হোতি, ৰধকস্স ৰিয তস্সাপি পাণঘাতকম্মং হোতীতি তেসং লদ্ধি. ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তীতি ভগৰতা ৰুত্তকারণস্স অনুকারণং কথেন্তি. এত্থ চ কারণং নাম তিকোটিপরিসুদ্ধমচ্ছমংসপরিভোগো, অনুকারণং নাম মহাজনস্স তথা ব্যাকরণং. যস্মা পন ভগৰা উদ্দিস্সকতং ন পরিভুঞ্জতি, তস্মা নেৰ তং কারণং হোতি, ন তিত্থিযানং তথা ব্যাকরণং অনুকারণং. সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদোতি পরেহি ৰুত্তকারণেন সকারণো হুত্ৰা তুম্হাকং ৰাদো ৰা অনুৰাদো ৰা ৰিঞ্ঞূহি গরহিতব্বকারণং কোচি অপ্পমত্তকোপি কিং ন আগচ্ছতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘কিং সব্বাকারেনপি তুম্হাকং ৰাদে গারয্হং কারণং নত্থী’’তি. অব্ভাচিক্খন্তীতি অভিভৰিত্ৰা আচিক্খন্তি.

৫২. ঠানেহীতি কারণেহি. দিট্ঠাদীসু দিট্ঠং নাম ভিক্খূনং অত্থায মিগমচ্ছে ৰধিত্ৰা গয্হমানং দিট্ঠং. সুতং নাম ভিক্খূনং অত্থায মিগমচ্ছে ৰধিত্ৰা গহিতন্তি সুতং. পরিসঙ্কিতং নাম দিট্ঠপরিসঙ্কিতং সুতপরিসঙ্কিতং তদুভযৰিমুত্তপরিসঙ্কিতন্তি তিৰিধং হোতি.

তত্রাযং সব্বসঙ্গাহকৰিনিচ্ছযো – ইধ ভিক্খূ পস্সন্তি মনুস্সে জালৰাগুরাদিহত্থে গামতো ৰা নিক্খমন্তে অরঞ্ঞে ৰা ৰিচরন্তে. দুতিযদিৰসে চ নেসং তং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং সমচ্ছমংসং পিণ্ডপাতং অভিহরন্তি. তে তেন দিট্ঠেন পরিসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নু খো অত্থায কত’’ন্তি, ইদং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম, এতং গহেতুং ন ৰট্টতি. যং এৰং অপরিসঙ্কিতং, তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং, ভন্তে, ভিক্খূনং অত্থায কতং, অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কত’’ন্তি ৰদন্তি, কপ্পতি.

ন হেৰ খো ভিক্খূ পস্সন্তি, অপিচ সুণন্তি ‘‘মনুস্সা কির জালৰাগুরাদিহত্থা গামতো ৰা নিক্খমন্তি অরঞ্ঞে ৰা ৰিচরন্তী’’তি. দুতিযদিৰসে চ নেসং তং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং সমচ্ছমংসং পিণ্ডপাতং অভিহরন্তি. তে তেন সুতেন পরিসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নু খো অত্থায কত’’ন্তি, ইদং সুতপরিসঙ্কিতং নাম, এতং গহেতুং ন ৰট্টতি. যং এৰং অপরিসঙ্কিতং, তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং, ভন্তে, ভিক্খূনং অত্থায কতং, অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কত’’ন্তি ৰদন্তি, কপ্পতি.

ন হেৰ খো পন পস্সন্তি ন সুণন্তি, অপিচ তেসং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং পত্তং গহেত্ৰা সমচ্ছমংসং পিণ্ডপাতং অভিসঙ্খরিত্ৰা অভিহরন্তি. তে পরিসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নু খো অত্থায কত’’ন্তি, ইদং তদুভযৰিমুত্তপরিসঙ্কিতং নাম. এতম্পি গহেতুং ন ৰট্টতি. যং এৰং অপরিসঙ্কিতং, তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং, ভন্তে, ভিক্খূনং অত্থায কতং, অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কতং, পৰত্তমংসং ৰা কতং, কপ্পিযমেৰ লভিত্ৰা ভিক্খূনং অত্থায সম্পাদিত’’ন্তি ৰদন্তি, কপ্পতি.

মতানং পেতকিচ্চত্থায মঙ্গলাদীনং ৰা অত্থায কতেপি এসেৰ নযো. যং যঞ্হি ভিক্খূনংযেৰ অত্থায অকতং, যত্থ চ নিব্বেমতিকা হোন্তি, তং সব্বং কপ্পতি. সচে পন একস্মিং ৰিহারে ভিক্খূ উদ্দিস্স কতং হোতি, তে চ অত্তনো অত্থায কতভাৰং ন জানন্তি, অঞ্ঞে জানন্তি. যে জানন্তি, তেসং ন ৰট্টতি, ইতরেসং ৰট্টতি. অঞ্ঞে ন জানন্তি, তেযেৰ জানন্তি, তেসংযেৰ ন ৰট্টতি, অঞ্ঞেসং ৰট্টতি. তেপি ‘‘অম্হাকং অত্থায কতং’’তি জানন্তি অঞ্ঞেপি ‘‘এতেসং অত্থায কত’’ন্তি জানন্তি, সব্বেসম্পি তং ন ৰট্টতি. সব্বে ন জানন্তি, সব্বেসং ৰট্টতি. পঞ্চসু হি সহধম্মিকেসু যস্স কস্সচি ৰা অত্থায উদ্দিস্স কতং সব্বেসং ন কপ্পতি.

সচে পন কোচি একং ভিক্খুং উদ্দিস্স পাণং ৰধিত্ৰা তস্স পত্তং পূরেত্ৰা দেতি, সো চে অত্তনো অত্থায কতভাৰং জানংযেৰ গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো দেতি, সো তস্স সদ্ধায পরিভুঞ্জতি. কস্সাপত্তীতি? দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তি. যঞ্হি উদ্দিস্স কতং, তস্স অভুত্ততায অনাপত্তি, ইতরস্স অজাননতায. কপ্পিযমংসস্স হি পটিগ্গহণে আপত্তি নত্থি. উদ্দিস্সকতঞ্চ অজানিত্ৰা ভুত্তস্স পচ্ছা ঞত্ৰা আপত্তিদেসনাকিচ্চং নাম নত্থি. অকপ্পিযমংসং পন অজানিত্ৰা ভুত্তেন পচ্ছা ঞত্ৰাপি আপত্তি দেসেতব্বা. উদ্দিস্সকতঞ্হি ঞত্ৰা ভুঞ্জতোৰ আপত্তি, অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা ভুত্তস্সাপি আপত্তিযেৰ. তস্মা আপত্তিভীরুকেন রূপং সল্লক্খেন্তেনাপি পুচ্ছিত্ৰাৰ মংসং পটিগ্গহেতব্বং, পরিভোগকালে পুচ্ছিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামীতি ৰা গহেত্ৰা পুচ্ছিত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্বং. কস্মা? দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা. অচ্ছমংসঞ্হি সূকরমংসসদিসং হোতি, দীপিমংসাদীনি চ মিগমংসসদিসানি, তস্মা পুচ্ছিত্ৰা গহণমেৰ ৰট্টতীতি ৰদন্তি.

অদিট্ঠন্তি ভিক্খূনং অত্থায ৰধিত্ৰা গয্হমানং অদিট্ঠং. অসুতন্তি ভিক্খূনং অত্থায ৰধিত্ৰা গহিতন্তি অসুতং. অপরিসঙ্কিতন্তি দিট্ঠপরিসঙ্কিতাদিৰসেন অপরিসঙ্কিতং. পরিভোগন্তি ৰদামীতি ইমেহি তীহি কারণেহি পরিসুদ্ধং তিকোটিপরিসুদ্ধং নাম হোতি, তস্স পরিভোগো অরঞ্ঞে জাতসূপেয্যসাকপরিভোগসদিসো হোতি, তথারূপং পরিভুঞ্জন্তস্স মেত্তাৰিহারিস্স ভিক্খুনো দোসো ৰা ৰজ্জং ৰা নত্থি, তস্মা তং পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ৰদামীতি অত্থো.

৫৩. ইদানি তাদিসস্স পরিভোগে মেত্তাৰিহারিনোপি অনৰজ্জতং দস্সেতুং ইধ, জীৰক, ভিক্খূতিআদিমাহ. তত্থ কিঞ্চাপি অনিযমেত্ৰা ভিক্খূতি ৰুত্তং, অথ খো অত্তানমেৰ সন্ধায এতং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ভগৰতা হি মহাৰচ্ছগোত্তসুত্তে, চঙ্কীসুত্তে, ইমস্মিং সুত্তেতি তীসু ঠানেসু অত্তানংযেৰ সন্ধায দেসনা কতা. পণীতেন পিণ্ডপাতেনাতি হেট্ঠা অনঙ্গণসুত্তে যো কোচি মহগ্ঘো পিণ্ডপাতো পণীতপিণ্ডপাতোতি অধিপ্পেতো, ইধ পন মংসূপসেচনোৰ অধিপ্পেতো. অগথিতোতি তণ্হায অগথিতো. অমুচ্ছিতোতি তণ্হামুচ্ছনায অমুচ্ছিতো. অনজ্ঝোপন্নোতি ন অধিওপন্নো, সব্বং আলুম্পিত্ৰা একপ্পহারেনেৰ গিলিতুকামো কাকো ৰিয ন হোতীতি অত্থো. আদীনৰদস্সাৰীতি একরত্তিৰাসেন উদরপটলং পৰিসিত্ৰা নৰহি ৰণমুখেহি নিক্খমিস্সতীতিআদিনা নযেন আদীনৰং পস্সন্তো. নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতীতি ইদমত্থমাহারপরিভোগোতি পঞ্ঞায পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পরিভুঞ্জতি. অত্তব্যাবাধায ৰা চেতেতীতি অত্তদুক্খায ৰা চিতেতি. সুতমেতন্তি সুতং মযা এতং পুব্বে, এতং ময্হং সৰনমত্তমেৰাতি দস্সেতি. সচে খো তে, জীৰক, ইদং সন্ধায ভাসিতন্তি, জীৰক, মহাব্রহ্মুনা ৰিক্খম্ভনপ্পহানেন ব্যাপাদাদযো পহীনা, তেন সো মেত্তাৰিহারী ময্হং সমুচ্ছেদপ্পহানেন, সচে তে ইদং সন্ধায ভাসিতং, এৰং সন্তে তৰ ইদং ৰচনং অনুজানামীতি অত্থো. সো সম্পটিচ্ছি.

৫৪. অথস্স ভগৰা সেসব্রহ্মৰিহারৰসেনাপি উত্তরি দেসনং ৰড্ঢেন্তো ‘‘ইধ, জীৰক, ভিক্খূ’’তিআদিমাহ. তং উত্তানত্থমেৰ.

৫৫. যো খো জীৰকাতি অযং পাটিএক্কো অনুসন্ধি. ইমস্মিঞ্হি ঠানে ভগৰা দ্ৰারং থকেতি, সত্তানুদ্দযং দস্সেতি. সচে হি কস্সচি এৰমস্স ‘‘একং রসপিণ্ডপাতং দত্ৰা কপ্পসতসহস্সং সগ্গসম্পত্তিং পটিলভন্তি, যংকিঞ্চি কত্ৰা পরং মারেত্ৰাপি রসপিণ্ডপাতোৰ দাতব্বো’’তি, তং পটিসেধেন্তো ‘‘যো খো, জীৰক, তথাগতং ৰা’’তিআদিমাহ.

তত্থ ইমিনা পঠমেন ঠানেনাতি ইমিনা আণত্তিমত্তেনেৰ তাৰ পঠমেন কারণেন. গলপ্পৰেধকেনাতি যোত্তেন গলে বন্ধিত্ৰা কড্ঢিতো গলেন পৰেধেন্তেন. আরভিযমানোতি মারিযমানো. অকপ্পিযেন আসাদেতীতি অচ্ছমংসং সূকরমংসন্তি, দীপিমংসং ৰা মিগমংসন্তি খাদাপেত্ৰা – ‘‘ত্ৰং কিং সমণো নাম, অকপ্পিযমংসং তে খাদিত’’ন্তি ঘট্টেতি. যে পন দুব্ভিক্খাদীসু ৰা ব্যাধিনিগ্গহণত্থং ৰা ‘‘অচ্ছমংসং নাম সূকরমংসসদিসং, দীপিমংসং মিগমংসসদিস’’ন্তি জানন্তা ‘‘সূকরমংসং ইদং, মিগমংসং ইদ’’ন্তি ৰত্ৰা হিতজ্ঝাসযেন খাদাপেন্তি, ন তে সন্ধাযেতং ৰুত্তং. তেসঞ্হি বহুপুঞ্ঞমেৰ হোতি. এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চাতি অযং আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো দিট্ঠসচ্চো অরিযসাৰকো. ইমং পন ধম্মদেসনং ওগাহন্তো পসাদং উপ্পাদেত্ৰা ধম্মকথায থুতিং করোন্তো এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

জীৰকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. উপালিসুত্তৰণ্ণনা

৫৬. এৰং মে সুতন্তি উপালিসুত্তং. তত্থ নাল়ন্দাযন্তি নালন্দাতি এৰংনামকে নগরে তং নগরং গোচরগামং কত্ৰা. পাৰারিকম্বৰনেতি দুস্সপাৰারিকসেট্ঠিনো অম্বৰনে. তং কির তস্স উয্যানং অহোসি, সো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা ভগৰতি পসন্নো তস্মিং উয্যানে কুটিলেণমণ্ডপাদিপটিমণ্ডিতং ভগৰতো ৰিহারং কত্ৰা নিয্যাদেসি, সো ৰিহারো জীৰকম্বৰনং ৰিয পাৰারিকম্বৰনন্তেৰ সঙ্খং গতো. তস্মিং পাৰারিকম্বৰনে ৰিহরতীতি অত্থো. দীঘতপস্সীতি দীঘত্তা এৰংলদ্ধনামো. পিণ্ডপাতপটিক্কন্তোতি পিণ্ডপাততো পটিক্কন্তো. সাসনে ৰিয কিং পন বাহিরাযতনে পিণ্ডপাতোতি ৰোহারো অত্থীতি, নত্থি.

পঞ্ঞপেতীতি দস্সেতি ঠপেতি. দণ্ডানি পঞ্ঞপেতীতি ইদং নিগণ্ঠসমযেন পুচ্ছন্তো আহ. কাযদণ্ডং ৰচীদণ্ডং মনোদণ্ডন্তি এত্থ পুরিমদণ্ডদ্ৰযং তে অচিত্তকং পয্যপেন্তি. যথা কির ৰাতে ৰাযন্তে সাখা চলতি, উদকং চলতি, ন চ তত্থ চিত্তং অত্থি, এৰং কাযদণ্ডোপি অচিত্তকোৰ হোতি. যথা চ ৰাতে ৰাযন্তে তালপণ্ণাদীনি সদ্দং করোন্তি, উদকানি সদ্দং করোন্তি, ন চ তত্থ চিত্তং অত্থি, এৰং ৰচীদণ্ডোপি অচিত্তকোৰ হোতীতি ইমং দণ্ডদ্ৰযং অচিত্তকং পঞ্ঞপেন্তি. চিত্তং পন মনোদণ্ডন্তি পঞ্ঞপেন্তি. অথস্স ভগৰা ৰচনং পতিট্ঠপেতুকামো ‘‘কিং পন তপস্সী’’তিআদিমাহ.

তত্থ কথাৰত্থুস্মিন্তি এত্থ কথাযেৰ কথাৰত্থু. কথাযং পতিট্ঠপেসীতি অত্থো. কস্মা পন ভগৰা এৰমকাসি? পস্সতি হি ভগৰা ‘‘অযং ইমং কথং আদায গন্ত্ৰা অত্তনো সত্থু মহানিগণ্ঠস্স আরোচেস্সতি, তাসঞ্চ পরিসতি, উপালি গহপতি নিসিন্নো, সো ইমং কথং সুত্ৰা মম ৰাদং আরোপেতুং আগমিস্সতি, তস্সাহং ধম্মং দেসেস্সামি, সো তিক্খত্তুং সরণং গমিস্সতি, অথস্স চত্তারি সচ্চানি পকাসেস্সামি, সো সচ্চপকাসনাৰসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সতি, পরেসং সঙ্গহত্থমেৰ হি মযা পারমিযো পূরিতা’’তি. ইমমত্থং পস্সন্তো এৰমকাসি.

৫৭. কম্মানি পঞ্ঞপেসীতি ইদং নিগণ্ঠো বুদ্ধসমযেন পুচ্ছন্তো আহ. কাযকম্মং ৰচীকম্মং মনোকম্মন্তি এত্থ কাযদ্ৰারে আদানগহণমুঞ্চনচোপনপত্তা অট্ঠকামাৰচরকুসলচেতনা দ্ৰাদসাকুসলচেতনাতি ৰীসতিচেতনা কাযকম্মং নাম. কাযদ্ৰারে আদানাদীনি অপত্ৰা ৰচীদ্ৰারে ৰচনভেদং পাপযমানা উপ্পন্না তাযেৰ ৰীসতিচেতনা ৰচীকম্মং নাম. উভযদ্ৰারে চোপনং অপ্পত্ৰা মনোদ্ৰারে উপ্পন্না একূনতিংসকুসলাকুসলচেতনা মনোকম্মং নাম. অপিচ সঙ্খেপতো তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং কাযকম্মং নাম, চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং ৰচীকম্মং নাম, তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং মনোকম্মং নাম. ইমস্মিঞ্চ সুত্তে কম্মং ধুরং, অনন্তরসুত্তে ‘‘চত্তারিমানি পুণ্ণ কম্মানি মযা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদিতানী’’তি (ম. নি. ২.৮১) এৰমাগতেপি চেতনা ধুরং. যত্থ কত্থচি পৰত্তা চেতনা ‘‘কণ্হং কণ্হৰিপাক’’ন্তিআদিভেদং লভতি. নিদ্দেসৰারে চস্স ‘‘সব্যাবজ্ঝং কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতী’’তিআদিনা নযেন সা ৰুত্তাৰ. কাযদ্ৰারে পৰত্তা পন ইধ কাযকম্মন্তি অধিপ্পেতং, ৰচীদ্ৰারে পৰত্তা ৰচীকম্মং, মনোদ্ৰারে পৰত্তা মনোকম্মং. তেন ৰুত্তং – ‘‘ইমস্মিং সুত্তে কম্মং ধুরং, অনন্তরসুত্তে চেতনা’’তি. কম্মম্পি হি ভগৰা কম্মন্তি পঞ্ঞপেতি যথা ইমস্মিংযেৰ সুত্তে. চেতনম্পি, যথাহ – ‘‘চেতনাহং, ভিক্খৰে, কম্মং ৰদামি, চেতযিত্ৰা কম্মং করোতী’’তি (অ. নি. ৬.৬৩). কস্মা পন চেতনা কম্মন্তি ৰুত্তা? চেতনামূলকত্তা কম্মস্স.

এত্থ চ অকুসলং পত্ৰা কাযকম্মং ৰচীকম্মং মহন্তন্তি ৰদন্তো ন কিলমতি, কুসলং পত্ৰা মনোকম্মং. তথা হি মাতুঘাতাদীনি চত্তারি কম্মানি কাযেনেৰ উপক্কমিত্ৰা কাযেনেৰ করোতি, নিরযে কপ্পট্ঠিকসঙ্ঘভেদকম্মং ৰচীদ্ৰারেন করোতি. এৰং অকুসলং পত্ৰা কাযকম্মং ৰচীকম্মং মহন্তন্তি ৰদন্তো ন কিলমতি নাম. একা পন ঝানচেতনা চতুরাসীতিকপ্পসহস্সানি সগ্গসম্পত্তিং আৰহতি, একা মগ্গচেতনা সব্বাকুসলং সমুগ্ঘাতেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাপেতি. এৰং কুসলং পত্ৰা মনোকম্মং মহন্তন্তি ৰদন্তো ন কিলমতি নাম. ইমস্মিং পন ঠানে ভগৰা অকুসলং পত্ৰা মনোকম্মং মহাসাৰজ্জং ৰদমানো নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিং সন্ধায ৰদতি. তেনেৰাহ – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং মহাসাৰজ্জং, যথযিদং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি. মিচ্ছাদিট্ঠিপরমানি, ভিক্খৰে, মহাসাৰজ্জানী’’তি (অ. নি. ১.৩১০).

ইদানি নিগণ্ঠোপি তথাগতেন গতমগ্গং পটিপজ্জন্তো কিঞ্চি অত্থনিপ্ফত্তিং অপস্সন্তোপি ‘‘কিং পনাৰুসো, গোতমা’’তিআদিমাহ.

৫৮. বালকিনিযাতি উপালিস্স কির বালকলোণকারগামো নাম অত্থি, ততো আযং গহেত্ৰা মনুস্সা আগতা, সো ‘‘এথ ভণে, অম্হাকং সত্থারং মহানিগণ্ঠং পস্সিস্সামা’’তি তায পরিসায পরিৰুতো তত্থ অগমাসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘বালকিনিযা পরিসাযা’’তি, বালকগামৰাসিনিযাতি অত্থো. উপালিপমুখাযাতি উপালিজেট্ঠকায. অপিচ বালকিনিযাতি বালৰতিযা বালুস্সন্নাযাতিপি অত্থো. উপালিপমুখাযাতি উপালিগহপতিযেৰ তত্থ থোকং সপ্পঞ্ঞো, সো তস্সা পমুখো জেট্ঠকো. তেনাপি ৰুত্তং ‘‘উপালিপমুখাযা’’তি. হন্দাতি ৰচসাযত্থে নিপাতো. ছৰোতি লামকো. ওল়ারিকস্সাতি মহন্তস্স. উপনিধাযাতি উপনিক্খিপিত্ৰা. ইদং ৰুত্তং হোতি, কাযদণ্ডস্স সন্তিকে নিক্খিপিত্ৰা ‘‘অযং নু খো মহন্তো, অযং মহন্তো’’তি এৰং ওলোকিযমানো ছৰো মনোদণ্ডো কিং সোভতি, কুতো সোভিস্সতি, ন সোভতি, উপনিক্খেপমত্তম্পি নপ্পহোতীতি দীপেতি. সাধু সাধু, ভন্তে, তপস্সীতি দীঘতপস্সিস্স সাধুকারং দেন্তো, ভন্তেতি নাটপুত্তমালপতি.

৬০. খো মেতং, ভন্তে, রুচ্চতীতি, ভন্তে, এতং ময্হং ন রুচ্চতি. মাযাৰীতি মাযাকারো. আৰট্টনিমাযন্তি আৰট্টেত্ৰা গহণমাযং. আৰট্টেতীতি আৰট্টেত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হাতি. গচ্ছ ত্ৰং গহপতীতি কস্মা মহানিগণ্ঠো গহপতিং যাৰততিযং পহিণতিযেৰ? দীঘতপস্সী পন পটিবাহতেৰ? মহানিগণ্ঠেন হি ভগৰতা সদ্ধিং একং নগরং উপনিস্সায ৰিহরন্তেনপি ন ভগৰা দিট্ঠপুব্বো. যো হি সত্থুৰাদপটিঞ্ঞো হোতি, সো তং পটিঞ্ঞং অপ্পহায বুদ্ধদস্সনে অভব্বো. তস্মা এস বুদ্ধদস্সনস্স অলদ্ধপুব্বত্তা দসবলস্স দস্সনসম্পত্তিঞ্চ নিয্যানিককথাভাৰঞ্চ অজানন্তো যাৰততিযং পহিণতেৰ. দীঘতপস্সী পন কালেন কালং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তিট্ঠতিপি নিসীদতিপি পঞ্হম্পি পুচ্ছতি, সো তথাগতস্স দস্সনসম্পত্তিম্পি নিয্যানিককথাভাৰম্পি জানাতি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং গহপতি পণ্ডিতো, সমণস্স গোতমস্স সন্তিকে গন্ত্ৰা দস্সনেপি পসীদেয্য, নিয্যানিককথং সুত্ৰাপি পসীদেয্য. ততো ন পুন অম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছেয্যা’’তি. তস্মা যাৰততিযং পটিবাহতেৰ.

অভিৰাদেত্ৰাতি ৰন্দিত্ৰা. তথাগতঞ্হি দিস্ৰা পসন্নাপি অপ্পসন্নাপি যেভুয্যেন ৰন্দন্তিযেৰ, অপ্পকা ন ৰন্দন্তি. কস্মা? অতিউচ্চে হি কুলে জাতো অগারং অজ্ঝাৰসন্তোপি ৰন্দিতব্বোযেৰাতি. অযং পন গহপতি পসন্নত্তাৰ ৰন্দি, দস্সনেযেৰ কির পসন্নো. আগমা নু খ্ৰিধাতি আগমা নু খো ইধ.

৬১. সাধু সাধু, ভন্তে, তপস্সীতি দীঘতপস্সিস্স সাধুকারং দেন্তো, ভন্তেতি, ভগৰন্তং আলপতি. সচ্চে পতিট্ঠাযাতি থুসরাসিম্হি আকোটিতখাণুকো ৰিয অচলন্তো ৰচীসচ্চে পতিট্ঠহিত্ৰা. সিযা নোতি ভৰেয্য অম্হাকং.

৬২. ইধাতি ইমস্মিং লোকে. অস্সাতি ভৰেয্য. সীতোদকপটিক্খিত্তোতি নিগণ্ঠা সত্তসঞ্ঞায সীতোদকং পটিক্খিপন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. মনোসত্তা নাম দেৰাতি মনম্হি সত্তা লগ্গা লগিতা. মনোপটিবদ্ধোতি যস্মা মনম্হি পটিবদ্ধো হুত্ৰা কালঙ্করোতি, তস্মা মনোসত্তেসু দেৰেসু উপপজ্জতীতি দস্সেতি. তস্স হি পিত্তজররোগো ভৰিস্সতি. তেনস্স উণ্হোদকং পিৰিতুং ৰা হত্থপাদাদিধোৰনত্থায ৰা গত্তপরিসিঞ্চনত্থায ৰা উপনেতুং ন ৰট্টতি, রোগো বলৰতরো হোতি. সীতোদকং ৰট্টতি, রোগং ৰূপসমেতি. অযং পন উণ্হোদকমেৰ পটিসেৰতি, তং অলভমানো ওদনকঞ্জিকং পটিসেৰতি. চিত্তেন পন সীতোদকং পাতুকামো চ পরিভুঞ্জিতুকামো চ হোতি. তেনস্স মনোদণ্ডো তত্থেৰ ভিজ্জতি. সো কাযদণ্ডং ৰচীদণ্ডং রক্খামীতি সীতোদকং পাতুকামো ৰা পরিভুঞ্জিতুকামো ৰা সীতোদকমেৰ দেথাতি ৰত্তুং ন ৰিসহতি. তস্স এৰং রক্খিতাপি কাযদণ্ডৰচীদণ্ডা চুতিং ৰা পটিসন্ধিং ৰা আকড্ঢিতুং ন সক্কোন্তি. মনোদণ্ডো পন ভিন্নোপি চুতিম্পি পটিসন্ধিম্পি আকড্ঢতিযেৰ. ইতি নং ভগৰা দুব্বলকাযদণ্ডৰচীদণ্ডা ছৰা লামকা, মনোদণ্ডোৰ বলৰা মহন্তোতি ৰদাপেসি.

তস্সপি উপাসকস্স এতদহোসি. ‘‘মুচ্ছাৰসেন অসঞ্ঞিভূতানঞ্হি সত্তাহম্পি অস্সাসপস্সাসা নপ্পৰত্তন্তি, চিত্তসন্ততিপৰত্তিমত্তেনেৰ পন তে মতাতি ন ৰুচ্চন্তি. যদা নেসং চিত্তং নপ্পৰত্ততি, তদা ‘মতা এতে নীহরিত্ৰা তে ঝাপেথা’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জন্তি. কাযদণ্ডো নিরীহো অব্যাপারো, তথা ৰচীদণ্ডো. চিত্তেনেৰ পন তেসং চুতিপি পটিসন্ধিপি হোতি. ইতিপি মনোদণ্ডোৰ মহন্তো. ভিজ্জিত্ৰাপি চুতিপটিসন্ধিআকড্ঢনতো এসেৰ মহন্তো. অম্হাকং পন মহানিগণ্ঠস্স কথা অনিয্যানিকা’’তি সল্লক্খেসি. ভগৰতো পন ৰিচিত্তানি পঞ্হপটিভানানি সোতুকামো ন তাৰ অনুজানাতি.

ন খো তে সন্ধিযতীতি ন খো তে ঘটিযতি. পুরিমেন ৰা পচ্ছিমন্তি ‘‘কাযদণ্ডো মহন্তো’’তি ইমিনা পুরিমেন ৰচনেন ইদানি ‘‘মনোদণ্ডো মহন্তো’’তি ইদং ৰচনং. পচ্ছিমেন ৰা পুরিমন্তি তেন ৰা পচ্ছিমেন অদুং পুরিমৰচনং ন ঘটিযতি.

৬৩. ইদানিস্স ভগৰা অঞ্ঞানিপি কারণানি আহরন্তো ‘‘তং কিং মঞ্ঞসী’’তিআদিমাহ. তত্থ চাতুযামসংৰরসংৰুতোতি ন পাণমতিপাতেতি, ন পাণমতিপাতযতি, ন পাণমতিপাতযতো সমনুঞ্ঞো হোতি. ন অদিন্নং আদিযতি, ন অদিন্নং আদিযাপেতি, ন অদিন্নং আদিযতো সমনুঞ্ঞো হোতি. ন মুসা ভণতি, ন মুসা ভণাপেতি, ন মুসা ভণতো সমনুঞ্ঞো হোতি. ন ভাৰিতমাসীসতি, ন ভাৰিতমাসীসাপেতি, ন ভাৰিতমাসীসতো সমনুঞ্ঞো হোতীতি ইমিনা চতুকোট্ঠাসেন সংৰরেন সংৰুতো. এত্থ চ ভাৰিতন্তি পঞ্চকামগুণা.

সব্বৰারিৰারিতোতি ৰারিতসব্বউদকো, পটিক্খিত্তসব্বসীতোদকোতি অত্থো. সো হি সীতোদকে সত্তসঞ্ঞী হোতি, তস্মা ন তং ৰলঞ্জেতি. অথ ৰা সব্বৰারিৰারিতোতি সব্বেন পাপৰারণেন ৰারিতপাপো. সব্বৰারিযুত্তোতি সব্বেন পাপৰারণেন যুত্তো. সব্বৰারিধুতোতি সব্বেন পাপৰারণেন ধুতপাপো. সব্বৰারিফুটোতি সব্বেন পাপৰারণেন ফুটো. খুদ্দকে পাণে সঙ্ঘাতং আপাদেতীতি খুদ্দকে পাণে ৰধং আপাদেতি. সো কির একিন্দ্রিযং পাণং দুৰিন্দ্রিযং পাণন্তি পঞ্ঞপেতি. সুক্খদণ্ডক-পুরাণপণ্ণসক্খর-কথলানিপি পাণোতেৰ পঞ্ঞপেতি. তত্থ খুদ্দকং উদকবিন্দু খুদ্দকো পাণো, মহন্তং মহন্তোতি সঞ্ঞী হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. কিস্মিং পঞ্ঞপেতীতি কত্থ কতরস্মিং কোট্ঠাসে পঞ্ঞপেতি. মনোদণ্ডস্মিন্তি মনোদণ্ডকোট্ঠাসে, ভন্তেতি. অযং পন উপাসকো ভণন্তোৰ সযম্পি সল্লক্খেসি – ‘‘অম্হাকং মহানিগণ্ঠো ‘অসঞ্চেতনিকং কম্মং অপ্পসাৰজ্জং, সঞ্চেতনিকং মহাসাৰজ্জ’ন্তি পঞ্ঞপেত্ৰা চেতনং মনোদণ্ডোতি পঞ্ঞপেতি, অনিয্যানিকা এতস্স কথা, ভগৰতোৰ নিয্যানিকা’’তি.

৬৪. ইদ্ধাতি সমিদ্ধা. ফীতাতি অতিসমিদ্ধা সব্বপালিফুল্লা ৰিয. আকিণ্ণমনুস্সাতি জনসমাকুলা. পাণাতি হত্থিঅস্সাদযো তিরচ্ছানগতা চেৰ ইত্থিপুরিসদারকাদযো মনুস্সজাতিকা চ. একং মংসখলন্তি একং মংসরাসিং. পুঞ্জন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ইদ্ধিমাতি আনুভাৰসম্পন্নো. চেতোৰসিপ্পত্তোতি চিত্তে ৰসীভাৰপ্পত্তো. ভস্মং করিস্সামীতি ছারিকং করিস্সামি. কিঞ্হি সোভতি একা ছৰা নাল়ন্দাতি ইদম্পি ভণন্তো সো গহপতি – ‘‘কাযপযোগেন পঞ্ঞাসম্পি মনুস্সা একং নাল়ন্দং একং মংসখলং কাতুং ন সক্কোন্তি, ইদ্ধিমা পন একো একেনেৰ মনোপদোসেন ভস্মং কাতুং সমত্থো. অম্হাকং মহানিগণ্ঠস্স কথা অনিয্যানিকা, ভগৰতোৰ কথা নিয্যানিকা’’তি সল্লক্খেসি.

৬৫. অরঞ্ঞং অরঞ্ঞভূতন্তি অগামকং অরঞ্ঞমেৰ হুত্ৰা অরঞ্ঞং জাতং. ইসীনং মনোপদোসেনাতি ইসীনং অত্থায কতেন মনোপদোসেন তং মনোপদোসং অসহমানাহি দেৰতাহি তানি রট্ঠানি ৰিনাসিতানি. লোকিকা পন ইসযো মনং পদোসেত্ৰা ৰিনাসযিংসূতি মঞ্ঞন্তি. তস্মা ইমস্মিং লোকৰাদে ঠত্ৰাৰ ইদং ৰাদারোপনং কতন্তি ৰেদিতব্বং.

তত্থ দণ্ডকীরঞ্ঞাদীনং এৰং অরঞ্ঞভূতভাৰো জানিতব্বো – সরভঙ্গবোধিসত্তস্স তাৰ পরিসায অতিৰেপুল্লতং গতায কিসৰচ্ছো নাম তাপসো মহাসত্তস্স অন্তেৰাসী ৰিৰেকৰাসং পত্থযমানো গণং পহায গোধাৰরীতীরতো কলিঙ্গরট্ঠে দণ্ডকীরঞ্ঞো কুম্ভপুরং নাম নগরং উপনিস্সায রাজুয্যানে ৰিৰেকমনুব্রূহযমানো ৰিহরতি. তস্স সেনাপতি উপট্ঠাকো হোতি.

তদা চ একা গণিকা রথং অভিরুহিত্ৰা পঞ্চমাতুগামসতপরিৰারা নগরং উপসোভযমানা ৰিচরতি. মহাজনো তমেৰ ওলোকযমানো পরিৰারেত্ৰা ৰিচরতি, নগরৰীথিযো নপ্পহোন্তি. রাজা ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা ঠিতো তং দিস্ৰা কা এসাতি পুচ্ছি. তুম্হাকং নগরসোভিনী দেৰাতি. সো উস্সূযমানো ‘‘কিং এতায সোভতি, নগরং সযং সোভিস্সতী’’তি তং ঠানন্তরং অচ্ছিন্দাপেসি.

সা ততো পট্ঠায কেনচি সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা ঠানন্তরং পরিযেসমানা একদিৰসং রাজুয্যানং পৰিসিত্ৰা চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায পাসাণফলকে নিসিন্নং তাপসং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কিলিট্ঠো ৰতাযং তাপসো অনঞ্জিতমণ্ডিতো, দাঠিকাহি পরুল়্হাহি মুখং পিহিতং, মস্সুনা উরং পিহিতং, উভো কচ্ছা পরুল়্হা’’তি. অথস্সা দোমনস্সং উপ্পজ্জি – ‘‘অহং একেন কিচ্চেন ৰিচরামি, অযঞ্চ মে কাল়কণ্ণী দিট্ঠো, উদকং আহরথ, অক্খীনি ধোৰিস্সামী’’তি উদকদন্তকট্ঠং আহরাপেত্ৰা দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা তাপসস্স সরীরে পিণ্ডং পিণ্ডং খেল়ং পাতেত্ৰা দন্তকট্ঠং জটামত্থকে খিপিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উদকং তাপসস্স মত্থকস্মিংযেৰ সিঞ্চিত্ৰা – ‘‘যেহি মে অক্খীহি কাল়কণ্ণী দিট্ঠো, তানি ধোতানি কলিপৰাহিতো’’তি নিক্খন্তা.

তংদিৰসঞ্চ রাজা সতিং পটিলভিত্ৰা – ‘‘ভো কুহিং নগরসোভিনী’’তি পুচ্ছি. ইমস্মিংযেৰ নগরে দেৰাতি. পকতিট্ঠানন্তরং তস্সা দেথাতি ঠানন্তরং দাপেসি. সা পুব্বে সুকতকম্মং নিস্সায লদ্ধং ঠানন্তরং তাপসস্স সরীরে খেল়পাতনেন লদ্ধন্তি সঞ্ঞমকাসি.

ততো কতিপাহস্সচ্চযেন রাজা পুরোহিতস্স ঠানন্তরং গণ্হি. সো নগরসোভিনিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভগিনি কিন্তি কত্ৰা ঠানন্তরং পটিলভী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিং ব্রাহ্মণ অঞ্ঞং কাতব্বং অত্থি, রাজুয্যানে অনঞ্জিতকাল়কণ্ণী কূটজটিলো একো অত্থি, তস্স সরীরে খেল়ং পাতেহি, এৰং ঠানন্তরং লভিস্সসী’’তি আহ. সো ‘‘এৰং করিস্সামি ভগিনী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা তায কথিতসদিসমেৰ সব্বং কত্ৰা নিক্খমি. রাজাপি তংদিৰসমেৰ সতিং পটিলভিত্ৰা – ‘‘কুহিং, ভো, ব্রাহ্মণো’’তি পুচ্ছি. ইমস্মিংযেৰ নগরে দেৰাতি. ‘‘অম্হেহি অনুপধারেত্ৰা কতং, তদেৰস্স ঠানন্তরং দেথা’’তি দাপেসি. সোপি পুঞ্ঞবলেন লভিত্ৰা ‘‘তাপসস্স সরীরে খেল়পাতনেন লদ্ধং মে’’তি সঞ্ঞমকাসি.

ততো কতিপাহস্সচ্চযেন রঞ্ঞো পচ্চন্তো কুপিতো. রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেস্সামীতি চতুরঙ্গিনিযা সেনায নিক্খমি. পুরোহিতো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো পুরতো ঠত্ৰা ‘‘জযতু মহারাজা’’তি ৰত্ৰা – ‘‘তুম্হে, মহারাজ, জযত্থায গচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. আম ব্রাহ্মণাতি. এৰং সন্তে রাজুয্যানে অনঞ্জিতকাল়কণ্ণী একো কূটজটিলো ৰসতি, তস্স সরীরে খেল়ং পাতেথাতি. রাজা তস্স ৰচনং গহেত্ৰা যথা গণিকায চ তেন চ কতং, তথেৰ সব্বং কত্ৰা ওরোধেপি আণাপেসি – ‘‘এতস্স কূটজটিলস্স সরীরে খেল়ং পাতেথা’’তি. ততো ওরোধাপি ওরোধপালকাপি তথেৰ অকংসু. অথ রাজা উয্যানদ্ৰারে রক্খং ঠপাপেত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা সদ্ধিং নিক্খমন্তা সব্বে তাপসস্স সরীরে খেল়ং অপাতেত্ৰা নিক্খমিতুং ন লভন্তী’’তি আণাপেসি. অথ সব্বো বলকাযো চ সেনিযো চ তেনেৰ নিযামেন তাপসস্স উপরি খেল়ঞ্চ দন্তকট্ঠানি চ মুখৰিক্খালিত উদকঞ্চ পাপযিংসু, খেল়ো চ দন্তকট্ঠানি চ সকলসরীরং অৰত্থরিংসু.

সেনাপতি সব্বপচ্ছা সুণিত্ৰা ‘‘ময্হং কির সত্থারং ভৰন্তং পুঞ্ঞক্খেত্তং সগ্গসোপানং এৰং ঘট্টযিংসূ’’তি উসুমজাতহদযো মুখেন অস্সসন্তো ৰেগেন রাজুয্যানং আগন্ত্ৰা তথা ব্যসনপত্তং ইসিং দিস্ৰা কচ্ছং বন্ধিত্ৰা দ্ৰীহি হত্থেহি দন্তকট্ঠানি অপৰিযূহিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা উদকং আহরাপেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা সব্বওসধেহি চেৰ চতুজ্জাতিগন্ধেহি চ সরীরং উব্বট্টেত্ৰা সুখুমসাটকেন পুঞ্ছিত্ৰা পুরতো অঞ্জলিং কত্ৰা ঠিতো এৰমাহ ‘‘অযুত্তং, ভন্তে, মনুস্সেহি কতং, এতেসং কিং ভৰিস্সতী’’তি. দেৰতা সেনাপতি তিধা ভিন্না, একচ্চা ‘‘রাজানমেৰ নাসেস্সামা’’তি ৰদন্তি, একচ্চা ‘‘সদ্ধিং পরিসায রাজান’’ন্তি, একচ্চা ‘‘রঞ্ঞো ৰিজিতং সব্বং নাসেস্সামা’’তি. ইদং ৰত্ৰা পন তাপসো অপ্পমত্তকম্পি কোপং অকত্ৰা লোকস্স সন্তিউপাযমেৰ আচিক্খন্তো আহ ‘‘অপরাধো নাম হোতি, অচ্চযং পন দেসেতুং জানন্তস্স পাকতিকমেৰ হোতী’’তি.

সেনাপতি নযং লভিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হেহি, মহারাজ, নিরাপরাধে মহিদ্ধিকে তাপসে অপরজ্ঝন্তেহি ভারিযং কম্মং কতং, দেৰতা কির তিধা ভিন্না এৰং ৰদন্তী’’তি সব্বং আরোচেত্ৰা – ‘‘খমাপিতে কির, মহারাজ, পাকতিকং হোতি, রট্ঠং মা নাসেথ, তাপসং খমাপেথা’’তি আহ. রাজা অত্তনি দোসং কতং দিস্ৰাপি এৰং ৰদতি ‘‘ন তং খমাপেস্সামী’’তি. সেনাপতি যাৰততিযং যাচিত্ৰা অনিচ্ছন্তমাহ – ‘‘অহং, মহারাজ, তাপসস্স বলং জানামি, ন সো অভূতৰাদী, নাপি কুপিতো, সত্তানুদ্দযেন পন এৰমাহ খমাপেথ নং মহারাজা’’তি. ন খমাপেমীতি. তেন হি সেনাপতিট্ঠানং অঞ্ঞস্স দেথ, অহং তুম্হাকং আণাপৰত্তিট্ঠানে ন ৰসিস্সামীতি. ত্ৰং যেনকামং গচ্ছ, অহং ময্হং সেনাপতিং লভিস্সামীতি. ততো সেনাপতি তাপসস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কথং পটিপজ্জামি, ভন্তে’’তি আহ. সেনাপতি যে তে ৰচনং সুণন্তি, সব্বে সপরিক্খারে সধনে সদ্ৰিপদচতুপ্পদে গহেত্ৰা সত্তদিৰসব্ভন্তরে বহি রজ্জসীমং গচ্ছ, দেৰতা অতিৰিয কুপিতা ধুৰং রট্ঠম্পি অরট্ঠং করিস্সন্তীতি. সেনাপতি তথা অকাসি.

রাজা গতমত্তোযেৰ অমিত্তমথনং কত্ৰা জনপদং ৰূপসমেত্ৰা আগম্ম জযখন্ধাৰারট্ঠানে নিসীদিত্ৰা নগরং পটিজগ্গাপেত্ৰা অন্তোনগরং পাৰিসি. দেৰতা পঠমংযেৰ উদকৰুট্ঠিং পাতযিংসু. মহাজনো অত্তমনো অহোসি ‘‘কূটজটিলং অপরদ্ধকালতো পট্ঠায অম্হাকং রঞ্ঞো ৰড্ঢিযেৰ, অমিত্তে নিম্মথেসি, আগতদিৰসেযেৰ দেৰো ৰুট্ঠো’’তি. দেৰতা পুন সুমনপুপ্ফৰুট্ঠিং পাতযিংসু, মহাজনো অত্তমনতরো অহোসি. দেৰতা পুন মাসকৰুট্ঠিং পাতযিংসু. ততো কহাপণৰুট্ঠিং, ততো কহাপণত্থং ন নিক্খমেয্যুন্তি মঞ্ঞমানা হত্থূপগপাদূপগাদিকতভণ্ডৰুট্ঠিং পাতেসুং. মহাজনো সত্তভূমিকপাসাদে ঠিতোপি ওতরিত্ৰা আভরণানি পিল়ন্ধন্তো অত্তমনো অহোসি. ‘‘অরহতি ৰত কূটজটিলকে খেল়পাতনং, তস্স উপরি খেল়পাতিতকালতো পট্ঠায অম্হাকং রঞ্ঞো ৰড্ঢি জাতা, অমিত্তমথনং কতং, আগতদিৰসেযেৰ দেৰো ৰস্সি, ততো সুমনৰুট্ঠি মাসকৰুট্ঠি কহাপণৰুট্ঠি কতভণ্ডৰুট্ঠীতি চতস্সো ৰুট্ঠিযো জাতা’’তি অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেত্ৰা রঞ্ঞো কতপাপে সমনুঞ্ঞো জাতো.

তস্মিং সমযে দেৰতা একতোধারউভতোধারাদীনি নানপ্পকারানি আৰুধানি মহাজনস্স উপরি ফলকে মংসং কোট্টযমানা ৰিয পাতযিংসু. তদনন্তরং ৰীতচ্চিকে ৰীতধূমে কিংসুকপুপ্ফৰণ্ণে অঙ্গারে, তদনন্তরং কূটাগারপ্পমাণে পাসাণে, তদনন্তরং অন্তোমুট্ঠিযং অসণ্ঠহনিকং সুখুমৰালিকং ৰস্সাপযমানা অসীতিহত্থুব্বেধং থলং অকংসু. রঞ্ঞো ৰিজিতট্ঠানে কিসৰচ্ছতাপসো সেনাপতি মাতুপোসকরামোতি তযোৰ মনুস্সভূতা অরোগা অহেসুং. সেসানং তস্মিং কম্মে অসমঙ্গীভূতানং তিরচ্ছানানং পানীযট্ঠানে পানীযং নাহোসি, তিণট্ঠানে তিণং. তে যেন পানীযং যেন তিণন্তি গচ্ছন্তা অপ্পত্তেযেৰ সত্তমে দিৰসে বহিরজ্জসীমং পাপুণিংসু. তেনাহ সরভঙ্গবোধিসত্তো –

‘‘কিসঞ্হি ৰচ্ছং অৰকিরিয দণ্ডকী,

উচ্ছিন্নমূলো সজনো সরট্ঠো;

কুক্কুল়নামে নিরযম্হি পচ্চতি,

তস্স ফুলিঙ্গানি পতন্তি কাযে’’তি. (জা. ২.১৭.৭০);

এৰং তাৰ দণ্ডকীরঞ্ঞস্স অরঞ্ঞভূতভাৰো ৰেদিতব্বো.

কলিঙ্গরট্ঠে পন নাল়িকিররঞ্ঞে রজ্জং কারযমানে হিমৰতি পঞ্চসততাপসা অনিত্থিগন্ধা অজিনজটৰাকচীরধরা ৰনমূলফলভক্খা হুত্ৰা চিরং ৰীতিনামেত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থং মনুস্সপথং ওতরিত্ৰা অনুপুব্বেন কলিঙ্গরট্ঠে নাল়িকিররঞ্ঞো নগরং সম্পত্তা. তে জটাজিনৰাকচীরানি সণ্ঠপেত্ৰা পব্বজিতানুরূপং উপসমসিরিং দস্সযমানা নগরং ভিক্খায পৰিসিংসু. মনুস্সা অনুপ্পন্নে বুদ্ধুপ্পাদে তাপসপব্বজিতে দিস্ৰা পসন্না নিসজ্জট্ঠানং সংৰিধায হত্থতো ভিক্খাভাজনং গহেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং সম্পাদেত্ৰা অদংসু. তাপসা কতভত্তকিচ্চা অনুমোদনং অকংসু. মনুস্সা সুত্ৰা পসন্নচিত্তা ‘‘কুহিং ভদন্তা গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিংসু. যথাফাসুকট্ঠানং, আৰুসোতি. ভন্তে, অলং অঞ্ঞত্থ গমনেন, রাজুয্যানে ৰসথ, মযং ভুত্তপাতরাসা আগন্ত্ৰা ধম্মকথং সোস্সামাতি. তাপসা অধিৰাসেত্ৰা উয্যানং অগমংসু. নাগরা ভুত্তপাতরাসা সুদ্ধৰত্থনিৰত্থা ‘‘ধম্মকথং সোস্সামা’’তি সঙ্ঘা গণা গণীভূতা উয্যানাভিমুখা অগমংসু. রাজা উপরিপাসাদে ঠিতো তে তথা গচ্ছমানে দিস্ৰা উপট্ঠাকং পুচ্ছি ‘‘কিং এতে ভণে নাগরা সুদ্ধৰত্থা সুদ্ধুত্তরাসঙ্গা হুত্ৰা উয্যানাভিমুখা গচ্ছন্তি, কিমেত্থ সমজ্জং ৰা নাটকং ৰা অত্থী’’তি? নত্থি দেৰ, এতে তাপসানং সন্তিকে ধম্মং সোতুকামা গচ্ছন্তীতি. তেন হি ভণে অহম্পি গচ্ছিস্সামি, মযা সদ্ধিং গচ্ছন্তূতি. সো গন্ত্ৰা তেসং আরোচেসি – ‘‘রাজাপি গন্তুকামো, রাজানং পরিৰারেত্ৰাৰ গচ্ছথা’’তি. নাগরা পকতিযাপি অত্তমনা তং সুত্ৰা – ‘‘অম্হাকং রাজা অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো দুস্সীলো, তাপসা ধম্মিকা, তে আগম্ম রাজাপি ধম্মিকো ভৰিস্সতী’’তি অত্তমনতরা অহেসুং.

রাজা নিক্খমিত্ৰা তেহি পরিৰারিতো উয্যানং গন্ত্ৰা তাপসেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তাপসা রাজানং দিস্ৰা পরিকথায কুসলস্সেকস্স তাপসস্স ‘‘রঞ্ঞো ধম্মং কথেহী’’তি সঞ্ঞমদংসু, সো তাপসো পরিসং ওলোকেত্ৰা পঞ্চসু ৰেরেসু আদীনৰং পঞ্চসু চ সীলেসু আনিসংসং কথেন্তো –

‘‘পাণো ন হন্তব্বো, অদিন্নং নাদাতব্বং, কামেসুমিচ্ছাচারো ন চরিতব্বো, মুসা ন ভাসিতব্বা, মজ্জং ন পাতব্বং, পাণাতিপাতো নাম নিরযসংৰত্তনিকো হোতি তিরচ্ছানযোনিসংৰত্তনিকো পেত্তিৰিসযসংৰত্তনিকো, তথা অদিন্নাদানাদীনি. পাণাতিপাতো নিরযে পচ্চিত্ৰা মনুস্সলোকং আগতস্স ৰিপাকাৰসেসেন অপ্পাযুকসংৰত্তনিকো হোতি, অদিন্নাদানং অপ্পভোগসংৰত্তনিকং, মিচ্ছাচারো বহুসপত্তসংৰত্তনিকো, মুসাৰাদো অভূতব্ভক্খানসংৰত্তনিকো, মজ্জপানং উম্মত্তকভাৰসংৰত্তনিক’’ন্তি –

পঞ্চসু ৰেরেসু ইমং আদীনৰং কথেসি.

রাজা পকতিযাপি অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো দুস্সীলো, দুস্সীলস্স চ সীলকথা নাম দুক্কথা, কণ্ণে সূলপ্পৰেসনং ৰিয হোতি. তস্মা সো চিন্তেসি – ‘‘অহং ‘এতে পগ্গণ্হিস্সামী’তি আগতো, ইমে পন ময্হং আগতকালতো পট্ঠায মংযেৰ ঘট্টেন্তা ৰিজ্ঝন্তা পরিসমজ্ঝে কথেন্তি, করিস্সামি নেসং কাত্তব্ব’’ন্তি. সো ধম্মকথাপরিযোসানে ‘‘আচরিযা স্ৰে ময্হং গেহে ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেত্ৰা অগমাসি. সো দুতিযদিৰসে মহন্তে মহন্তে কোল়ুম্বে আহরাপেত্ৰা গূথস্স পূরাপেত্ৰা কদলিপত্তেহি নেসং মুখানি বন্ধাপেত্ৰা তত্থ তত্থ ঠপাপেসি, পুন বহলমধুকতেলনাগবলপিচ্ছিল্লাদীনং কূটে পূরেত্ৰা নিস্সেণিমত্থকে ঠপাপেসি, তত্থেৰ চ মহামল্লে বদ্ধকচ্ছে হত্থেহি মুগ্গরে গাহাপেত্ৰা ঠপেত্ৰা আহ ‘‘কূটতাপসা অতিৰিয মং ৰিহেঠযিংসু, তেসং পাসাদতো ওতরণকালে কূটেহি পিচ্ছিল্লং সোপানমত্থকে ৰিস্সজ্জেত্ৰা সীসে মুগ্গরেহি পোথেত্ৰা গলে গহেত্ৰা সোপানে খিপথা’’তি. সোপানপাদমূলে পন চণ্ডে কুক্কুরে বন্ধাপেসি.

তাপসাপি ‘‘স্ৰে রাজগেহে ভুঞ্জিস্সামা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিংসু – ‘‘মারিসা রাজগেহং নাম সাসঙ্কং সপ্পটিভযং, পব্বজিতেহি নাম ছদ্ৰারারম্মণে সঞ্ঞতেহি ভৰিতব্বং, দিট্ঠদিট্ঠে আরম্মণে নিমিত্তং ন গহেতব্বং, চক্খুদ্ৰারে সংৰরো পচ্চুপট্ঠপেতব্বো’’তি.

পুনদিৰসে ভিক্খাচারৰেলং সল্লক্খেত্ৰা ৰাকচীরং নিৰাসেত্ৰা অজিনচম্মং একংসগতং কত্ৰা জটাকলাপং সণ্ঠপেত্ৰা ভিক্খাভাজনং গহেত্ৰা পটিপাটিযা রাজনিৰেসনং অভিরুল়্হা. রাজা আরুল়্হভাৰং ঞত্ৰা গূথকোল়ুম্বমুখতো কদলিপত্তং নীহরাপেসি. দুগ্গন্ধো তাপসানং নাসপুটং পহরিত্ৰা মত্থলুঙ্গপাতনাকারপত্তো অহোসি. মহাতাপসো রাজানং ওলোকেসি. রাজা – ‘‘এত্থ ভোন্তো যাৰদত্থং ভুঞ্জন্তু চেৰ হরন্তু চ, তুম্হাকমেতং অনুচ্ছৰিকং, হিয্যো অহং তুম্হে পগ্গণ্হিস্সামীতি আগতো, তুম্হে পন মংযেৰ ঘট্টেন্তো ৰিজ্ঝন্তা পরিসমজ্ঝে কথযিত্থ, তুম্হাকমিদং অনুচ্ছৰিকং, ভুঞ্জথা’’তি মহাতাপসস্স উলুঙ্কেন গূথং উপনামেসি. মহাতাপসো ধী ধীতি ৰদন্তো পটিনিৰত্তি. ‘‘এত্তকেনেৰ গচ্ছিস্সথ তুম্হে’’তি সোপানে কূটেহি পিচ্ছিল্লং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা মল্লানং সঞ্ঞমদাসি. মল্লা মুগ্গরেহি সীসানি পোথেত্ৰা গীৰায গহেত্ৰা সোপানে খিপিংসু, একোপি সোপানে পতিট্ঠাতুং নাসক্খি, পৰট্টমানা সোপানপাদমূলংযেৰ পাপুণিংসু. সম্পত্তে সম্পত্তে চণ্ডকুক্কুরা পটপটাতি লুঞ্চমানা খাদিংসু. যোপি নেসং উট্ঠহিত্ৰা পলাযতি, সোপি আৰাটে পততি, তত্রাপি নং কুক্কুরা অনুবন্ধিত্ৰা খাদন্তিযেৰ. ইতি নেসং কুক্কুরা অট্ঠিসঙ্খলিকমেৰ অৰসেসযিংসু. এৰং সো রাজা তপসম্পন্নে পঞ্চসতে তাপসে একদিৰসেনেৰ জীৰিতা ৰোরোপেসি.

অথস্স রট্ঠে দেৰতা পুরিমনযেনেৰ পুন নৰৰুট্ঠিযো পাতেসুং. তস্স রজ্জং সট্ঠিযোজনুব্বেধেন ৰালিকথলেন অৰচ্ছাদিযিত্থ. তেনাহ সরভঙ্গো বোধিসত্তো –

‘‘যো সঞ্ঞতে পব্বজিতে অৰঞ্চযি,

ধম্মং ভণন্তে সমণে অদূসকে;

তং নাল়িকেরং সুনখা পরত্থ,

সঙ্গম্ম খাদন্তি ৰিফন্দমান’’ন্তি. (জা. ২.১৭.৭১);

এৰং কালিঙ্গারঞ্ঞস্স অরঞ্ঞভূতভাৰো ৰেদিতব্বো.

অতীতে পন বারাণসিনগরে দিট্ঠমঙ্গলিকা নাম চত্তালীসকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো একা ধীতা অহোসি দস্সনীযা পাসাদিকা. সা রূপভোগকুলসম্পত্তিসম্পন্নতায বহূনং পত্থনীযা অহোসি. যো পনস্সা ৰারেয্যত্থায পহিণাতি, তং তং দিস্ৰানস্স জাতিযং ৰা হত্থপাদাদীসু ৰা যত্থ কত্থচি দোসং আরোপেত্ৰা ‘‘কো এস দুজ্জাতো দুস্সণ্ঠিতো’’তিআদীনি ৰত্ৰা – ‘‘নীহরথ ন’’ন্তি নীহরাপেত্ৰা ‘‘এৰরূপম্পি নাম অদ্দসং, উদকং আহরথ, অক্খীনি ধোৰিস্সামী’’তি অক্খীনি ধোৰতি. তস্সা দিট্ঠং দিট্ঠং ৰিপ্পকারং পাপেত্ৰা নীহরাপেতীতি দিট্ঠমঙ্গলিকা ত্ৰেৰ সঙ্খা উদপাদি, মূলনামং অন্তরধাযি.

সা একদিৰসং গঙ্গায উদককীল়ং কীল়িস্সামীতি তিত্থং সজ্জাপেত্ৰা পহূতং খাদনীযভোজনীযং সকটেসু পূরাপেত্ৰা বহূনি গন্ধমালাদীনি আদায পটিচ্ছন্নযানং আরুয্হ ঞাতিগণপরিৰুতা গেহম্হা নিক্খমি. তেন চ সমযেন মহাপুরিসো চণ্ডালযোনিযং নিব্বত্তো বহিনগরে চম্মগেহে ৰসতি, মাতঙ্গোত্ৰেৰস্স নামং অহোসি. সো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো হুত্ৰা কেনচিদেৰ করণীযেন অন্তোনগরং পৰিসিতুকামো একং নীলপিলোতিকং নিৰাসেত্ৰা একং হত্থে বন্ধিত্ৰা একেন হত্থেন পচ্ছিং, একেন ঘণ্ডং গহেত্ৰা ‘‘উস্সরথ অয্যা, চণ্ডালোহ’’ন্তি জানাপনত্থং তং ৰাদেন্তো নীচচিত্তং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা দিট্ঠদিট্ঠে মনুস্সে নমস্সমানো নগরং পৰিসিত্ৰা মহাপথং পটিপজ্জি.

দিট্ঠমঙ্গলিকা ঘণ্ডসদ্দং সুত্ৰা সাণিঅন্তরেন ওলোকেন্তী দূরতোৰ তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘কিমেত’’ন্তি পুচ্ছি. মাতঙ্গো অয্যেতি. ‘‘কিং ৰত, ভো, অকুসলং অকরম্হ, কস্সাযং নিস্সন্দো, ৰিনাসো নু খো মে পচ্চুপট্ঠিতো, মঙ্গলকিচ্চেন নাম গচ্ছমানা চণ্ডালং অদ্দস’’ন্তি সরীরং কম্পেত্ৰা জিগুচ্ছমানা খেল়ং পাতেত্ৰা ধাতিযো আহ – ‘‘ৰেগেন উদকং আহরথ, চণ্ডালো দিট্ঠো, অক্খীনি চেৰ নাম গহিতমুখঞ্চ ধোৰিস্সামী’’তি ধোৰিত্ৰা রথং নিৰত্তাপেত্ৰা সব্বপটিযাদানং গেহং পেসেত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. সুরাসোণ্ডাদযো চেৰ তস্সা উপট্ঠাকমনুস্সা চ ‘‘কুহিং, ভো দিট্ঠমঙ্গলিকা, ইমাযপি ৰেলায নাগচ্ছতী’’তি পুচ্ছন্তা তং পৰত্তিং সুত্ৰা – ‘‘মহন্তং ৰত, ভো, সুরামংসগন্ধমালাদিসক্কারং চণ্ডালং নিস্সায অনুভৰিতুং ন লভিম্হ, গণ্হথ চণ্ডাল’’ন্তি গতট্ঠানং গৰেসিত্ৰা নিরাপরাধং মাতঙ্গপণ্ডিতং তজ্জিত্ৰা – ‘‘অরে মাতঙ্গ তং নিস্সায ইদঞ্চিদঞ্চ সক্কারং অনুভৰিতুং ন লভিম্হা’’তি কেসেসু গহেত্ৰা ভূমিযং পাতেত্ৰা জাণুকপ্পরপাসাণাদীহি কোট্টেত্ৰা মতোতি সঞ্ঞায পাদে গহেত্ৰা কড্ঢন্তা সঙ্কারকূটে ছড্ডেসুং.

মহাপুরিসো সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা হত্থপাদে পরামসিত্ৰা – ‘‘ইদং দুক্খং কং নিস্সায উপ্পন্ন’’ন্তি চিন্তেন্তো – ‘‘ন অঞ্ঞং কঞ্চি, দিট্ঠমঙ্গলিকং নিস্সায উপ্পন্ন’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘সচাহং পুরিসো, পাদেসু নং নিপাতেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰেধমানো দিট্ঠমঙ্গলিকায কুলদ্ৰারং গন্ত্ৰা – ‘‘দিট্ঠমঙ্গলিকং লভন্তো ৰুট্ঠহিস্সামি, অলভন্তস্স এত্থেৰ মরণ’’ন্তি গেহঙ্গণে নিপজ্জি. তেন চ সমযেন জম্বুদীপে অযং ধম্মতা হোতি – যস্স চণ্ডালো কুজ্ঝিত্ৰা গব্ভদ্ৰারে নিপন্নো মরতি, যে চ তস্মিং গব্ভে ৰসন্তি, সব্বে চণ্ডালা হোন্তি. গেহমজ্ঝম্হি মতে সব্বে গেহৰাসিনো, দ্ৰারম্হি মতে উভতো অনন্তরগেহৰাসিকা, অঙ্গণম্হি মতে ইতো সত্ত ইতো সত্তাতি চুদ্দসগেহৰাসিনো সব্বে চণ্ডালা হোন্তীতি. বোধিসত্তো পন অঙ্গণে নিপজ্জি.

সেট্ঠিস্স আরোচেসুং – ‘‘মাতঙ্গো তে সামি গেহঙ্গণে পতিতো’’তি গচ্ছথ ভণে, কিং কারণাতি ৰত্ৰা একমাসকং দত্ৰা উট্ঠাপেথাতি. তে গন্ত্ৰা ‘‘ইমং কির মাসকং গহেত্ৰা উট্ঠহা’’তি ৰদিংসু. সো – ‘‘নাহং মাসকত্থায নিপন্নো, দিট্ঠমঙ্গলিকায স্ৰাহং নিপন্নো’’তি আহ. দিট্ঠমঙ্গলিকায কো দোসোতি? কিং তস্সা দোসং ন পস্সথ, নিরপরাধো অহং তস্সা মনুস্সেহি ব্যসনং পাপিতো, তং লভন্তোৰ ৰুট্ঠহিস্সামি, অলভন্তো ন ৰুট্ঠহিস্সামীতি.

তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিস্স আরোচেসুং. সেট্ঠি ধীতু দোসং ঞত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, একং কহাপণং দেথা’’তি পেসেতি. সো ‘‘ন ইচ্ছামি কহাপণং, তমেৰ ইচ্ছামী’’তি আহ. তং সুত্ৰা সেট্ঠি চ সেট্ঠিভরিযা চ – ‘‘একাযেৰ নো পিযধীতা, পৰেণিযা ঘটকো অঞ্ঞো দারকোপি নত্থী’’তি সংৰেগপ্পত্তা – ‘‘গচ্ছথ তাতা, কোচি অম্হাকং অসহনকো এতং জীৰিতাপি ৰোরোপেয্য, এতস্মিঞ্হি মতে সব্বে মযং নট্ঠা হোম, আরক্খমস্স গণ্হথা’’তি পরিৰারেত্ৰা আরক্খং সংৰিধায যাগুং পেসযিংসু, ভত্তং ধনং পেসযিংসু, এৰং সো সব্বং পটিক্খিপি. এৰং একো দিৰসো গতো; দ্ৰে, তযো, চত্তারো, পঞ্চ দিৰসা গতা.

ততো সত্তসত্তগেহৰাসিকা উট্ঠায – ‘‘ন সক্কোম মযং তুম্হে নিস্সায চণ্ডালা ভৰিতুং, অম্হে মা নাসেথ, তুম্হাকং দারিকং দত্ৰা এতং উট্ঠাপেথা’’তি আহংসু. তে সতম্পি সহস্সম্পি সতসহস্সম্পি পহিণিংসু, সো পটিক্খিপতেৰ. এৰং ছ দিৰসা গতা. সত্তমে দিৰসে উভতো চুদ্দসগেহৰাসিকা সন্নিপতিত্ৰা – ‘‘ন মযং চণ্ডালা ভৰিতুং সক্কোম, তুম্হাকং অকামকানম্পি মযং এতস্স দারিকং দস্সামা’’তি আহংসু.

মাতাপিতরো সোকসল্লসমপ্পিতা ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা সযনে নিপতিংসু. উভতো চুদ্দসগেহৰাসিনো পাসাদং আরুয্হ সুপুপ্ফিতকিংসুকসাখং উচ্ছিন্দন্তা ৰিয তস্সা সব্বাভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা নখেহি সীমন্তং কত্ৰা কেসে বন্ধিত্ৰা নীলসাটকং নিৰাসাপেত্ৰা হত্থে নীলপিলোতিকখণ্ডং ৰেঠেত্ৰা কণ্ণেসু তিপুপট্টকে পিল়ন্ধাপেত্ৰা তালপণ্ণপচ্ছিং দত্ৰা পাসাদতো ওতারাপেত্ৰা দ্ৰীসু বাহাসু গহেত্ৰা – ‘‘তৰ সামিকং গহেত্ৰা যাহী’’তি মহাপুরিসস্স অদংসু.

নীলুপ্পলম্পি অতিভারোতি অনুক্খিত্তপুব্বা সুখুমালদারিকা ‘‘উট্ঠাহি সামি, গচ্ছামা’’তি আহ. বোধিসত্তো নিপন্নকোৰ আহ ‘‘নাহং উট্ঠহামী’’তি. অথ কিন্তি ৰদামীতি. ‘‘উট্ঠেহি অয্য মাতঙ্গা’’তি এৰং মং ৰদাহীতি. সা তথা অৰোচ. ন তুয্হং মনুস্সা উট্ঠানসমত্থং মং অকংসু, বাহায মং গহেত্ৰা উট্ঠাপেহীতি. সা তথা অকাসি. বোধিসত্তো উট্ঠহন্তো ৰিয পরিৰট্টেত্ৰা ভূমিযং পতিত্ৰা – ‘‘নাসিতং, ভো, দিট্ঠমঙ্গলিকায পঠমং মনুস্সেহি কোট্টাপেত্ৰা, ইদানি সযং কোট্টেতী’’তি ৰিরৰিত্থ. সা কিং করোমি অয্যাতি? দ্ৰীহি হত্থেহি গহেত্ৰা উট্ঠাপেহীতি. সা তথা উট্ঠাপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা গচ্ছাম সামীতি. গচ্ছা নাম অরঞ্ঞে হোন্তি, মযং মনুস্সা, অতিকোট্টিতোম্হি তুয্হং মনুস্সেহি, ন সক্কোমি পদসা গন্তুং, পিট্ঠিযা মং নেহীতি. সা ওনমিত্ৰা পিট্ঠিং অদাসি. বোধিসত্তো অভিরুহি. কুহিং নেমি সামীতি? বহিনগরং নেহীতি. সা পাচীনদ্ৰারং গন্ত্ৰা – ‘‘ইধ তে সামি ৰসনট্ঠান’’ন্তি পুচ্ছি. কতরট্ঠানং এতন্তি? পাচীনদ্ৰারং সামীতি. পাচীনদ্ৰারে চণ্ডালপুত্তা ৰসিতুং ন লভন্তীতি অত্তনো ৰসনট্ঠানং অনাচিক্খিত্ৰাৰ সব্বদ্ৰারানি আহিণ্ডাপেসি. কস্মা? ভৰগ্গপত্তমস্সা মানং পাতেস্সামীতি. মহাজনো উক্কুট্ঠিমকাসি – ‘‘ঠপেত্ৰা তুম্হাদিসং অঞ্ঞো এতিস্সা মানং ভেদকো নত্থী’’তি.

সা পচ্ছিমদ্ৰারং পত্ৰা ‘‘ইধ তে সামি ৰসনট্ঠান’’ন্তি পুচ্ছি. কতরট্ঠানং এতন্তি? পচ্ছিমদ্ৰারং সামীতি. ইমিনা দ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা চম্মগেহং ওলোকেন্তী গচ্ছাতি. সা তত্থ গন্ত্ৰা আহ ‘‘ইদং চম্মগেহং তুম্হাকং ৰসনট্ঠানং সামী’’তি? আমাতি পিট্ঠিতো ওতরিত্ৰা চম্মগেহং পাৰিসি.

তত্থ সত্তট্ঠদিৰসে ৰসন্তো সব্বঞ্ঞুতগৰেসনধীরো এত্তকেসু দিৰসেসু ন চ জাতিসম্ভেদমকাসি. ‘‘মহাকুলস্স ধীতা সচে মং নিস্সায মহন্তং যসং ন পাপুণাতি, ন চম্হাহং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং অন্তেৰাসিকো. এতিস্সা পাদধোৰনউদকেন সকলজম্বুদীপে রাজূনং অভিসেককিচ্চং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘অগারমজ্ঝেৰসন্তো ন সক্খিস্সামি, পব্বজিত্ৰা পন সক্খিস্সামী’’তি. চিন্তেত্ৰা তং আমন্তেসি – ‘‘দিট্ঠমঙ্গলিকে মযং পুব্বে একচরা কম্মং কত্ৰাপি অকত্ৰাপি সক্কা জীৰিতুং, ইদানি পন দারভরণং পটিপন্নম্হ, কম্মং অকত্ৰা ন সক্কা জীৰিতুং, ত্ৰং যাৰাহং আগচ্ছামি, তাৰ মা উক্কণ্ঠিত্থা’’তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা সুসানাদীসু নন্তকানি সঙ্কড্ঢিত্ৰা নিৰাসনপারুপনং কত্ৰা সমণপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা একচরো লদ্ধকাযৰিৰেকো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘ইদানি সক্কা দিট্ঠমঙ্গলিকায অৰস্সযেন মযা ভৰিতু’’ন্তি বারাণসিঅভিমুখো গন্ত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা ভিক্খং চরমানো দিট্ঠমঙ্গলিকায গেহাভিমুখো অগমাসি.

সা তং দ্ৰারে ঠিতং দিস্ৰা অসঞ্জানন্তী – ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, চণ্ডালানং ৰসনট্ঠানমেত’’ন্তি আহ. বোধিসত্তো তত্থেৰ অট্ঠাসি. সা পুনপ্পুনং ওলোকেন্তী সঞ্জানিত্ৰা হত্থেহি উরং পহরিত্ৰা ৰিরৰমানা পাদমূলে পতিত্ৰা আহ – ‘‘যদি তে সামি এদিসং চিত্তং অত্থি, কস্মা মং মহতা যসা পরিহাপেত্ৰা অনাথং অকাসী’’তি. নানপ্পকারং পরিদেৰং পরিদেৰিত্ৰা অক্খীনি পুঞ্ছমানা উট্ঠায ভিক্খাভাজনং গহেত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং অদাসি. মহাপুরিসো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা আহ – ‘‘দিট্ঠমঙ্গলিকে মা সোচি মা পরিদেৰি, অহং তুয্হং পাদধোৰনউদকেন সকলজম্বুদীপে রাজূনং অভিসেককিচ্চং কারেতুং সমত্থো, ত্ৰং পন একং মম ৰচনং করোহি, নগরং পৰিসিত্ৰা ‘ন ময্হং সামিকো চণ্ডালো, মহাব্রহ্মা ময্হং সামিকো’তি উগ্ঘোসযমানা সকলনগরং চরাহী’’তি.

এৰং ৰুত্তে দিট্ঠমঙ্গলিকা – ‘‘পকতিযাপি অহং সামি মুখদোসেনেৰ ব্যসনং পত্তা, ন সক্খিস্সামেৰং ৰত্তু’’ন্তি আহ. বোধিসত্তো – ‘‘কিং পন তযা ময্হং অগারে ৰসন্তস্স অলিকৰচনং সুতপুব্বং, অহং তদাপি অলিকং ন ভণামি, ইদানি পব্বজিতো কিং ৰক্খামি, সচ্চৰাদী পুরিসো নামাহ’’ন্তি ৰত্ৰা – ‘‘অজ্জ পক্খস্স অট্ঠমী, ত্ৰং ‘ইতো সত্তাহস্সচ্চযেন উপোসথদিৰসে ময্হং সামিকো মহাব্রহ্মা চন্দমণ্ডলং ভিন্দিত্ৰা মম সন্তিকং আগমিস্সতী’তি সকলনগরে উগ্ঘোসেহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.

সা সদ্দহিত্ৰা হট্ঠতুট্ঠা সূরা হুত্ৰা সাযংপাতং নগরং পৰিসিত্ৰা তথা উগ্ঘোসেসি. মনুস্সা পাণিনা পাণিং পহরন্তা – ‘‘পস্সথ, অম্হাকং দিট্ঠমঙ্গলিকা চণ্ডালপুত্তং মহাব্রহ্মানং করোতী’’তি হসন্তা কেল়িং করোন্তি. সা পুনদিৰসেপি তথেৰ সাযংপাতং পৰিসিত্ৰা – ‘‘ইদানি ছাহচ্চযেন, পঞ্চাহ-চতূহ-তীহ-দ্ৰীহ-একাহচ্চযেন ময্হং সামিকো মহাব্রহ্মা চন্দমণ্ডলং ভিন্দিত্ৰা মম সন্তিকং আগমিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেসি.

ব্রাহ্মণা চিন্তযিংসু – ‘‘অযং দিট্ঠমঙ্গলিকা অতিসূরা হুত্ৰা কথেতি, কদাচি এৰং সিযা, এথ মযং দিট্ঠমঙ্গলিকায ৰসনট্ঠানং পটিজগ্গামা’’তি চম্মগেহস্স বাহিরভাগং সমন্তা তচ্ছাপেত্ৰা ৰালিকং ওকিরিংসু. সাপি উপোসথদিৰসে পাতোৰ নগরং পৰিসিত্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং সামিকো আগমিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেসি. ব্রাহ্মণা চিন্তযিংসু – ‘‘অযং ভো ন দূরং অপদিস্সতি, অজ্জ কির মহাব্রহ্মা আগমিস্সতি, ৰসনট্ঠানং সংৰিদহামা’’তি চম্মগেহং সমজ্জাপেত্ৰা হরিতূপলিত্তং অহতৰত্থেহি পরিক্খিপিত্ৰা মহারহং পল্লঙ্কং অত্থরিত্ৰা উপরি চেলৰিতানং বন্ধিত্ৰা গন্ধমালদামানি ওসারযিংসু. তেসং পটিজগ্গন্তানংযেৰ সূরিযো অত্থং গতো.

মহাপুরিসো চন্দে উগ্গতমত্তে অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায কামাৰচরচিত্তেন পরিকম্মং কত্ৰা ইদ্ধিচিত্তেন দ্ৰাদসযোজনিকং ব্রহ্মত্তভাৰং মাপেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা চন্দৰিমানস্স অন্তো পৰিসিত্ৰা ৰনন্ততো অব্ভুস্সক্কমানং চন্দং ভিন্দিত্ৰা চন্দৰিমানং ওহায পুরতো হুত্ৰা ‘‘মহাজনো মং পস্সতূ’’তি অধিট্ঠাসি. মহাজনো দিস্ৰা – ‘‘সচ্চং, ভো, দিট্ঠমঙ্গলিকায ৰচনং, আগচ্ছন্তং মহাব্রহ্মানং পূজেস্সামা’’তি গন্ধমালং আদায দিট্ঠমঙ্গলিকায ঘরং পরিৰারেত্ৰা অট্ঠাসি. মহাপুরিসো মত্থকমত্থকেন সত্তৰারে বারাণসিং অনুপরিগন্ত্ৰা মহাজনেন দিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰাদসযোজনিকং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মনুস্সপ্পমাণমেৰ মাপেত্ৰা মহাজনস্স পস্সন্তস্সেৰ চম্মগেহং পাৰিসি. মহাজনো দিস্ৰা – ‘‘ওতিণ্ণো নো মহাব্রহ্মা, সাণিং আহরথা’’তি নিৰেসনং মহাসাণিযা পরিক্খিপিত্ৰা পরিৰারেত্ৰা ঠিতো.

মহাপুরিসোপি সিরিসযনমজ্ঝে নিসীদি. দিট্ঠমঙ্গলিকা সমীপে অট্ঠাসি. অথ নং পুচ্ছি ‘‘উতুসমযো তে দিট্ঠমঙ্গলিকে’’তি. আম অয্যাতি. মযা দিন্নং পুত্তং গণ্হাহীতি অঙ্গুট্ঠকেন নাভিমণ্ডলং ফুসি. তস্সা পরামসনেনেৰ গব্ভো পতিট্ঠাসি. মহাপুরিসো – ‘‘এত্তাৰতা তে দিট্ঠমঙ্গলিকে পাদধোৰনউদকং সকলজম্বুদীপে রাজূনং অভিসেকোদকং ভৰিস্সতি, ত্ৰং তিট্ঠা’’তি ৰত্ৰা ব্রহ্মত্তভাৰং মাপেত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ মহাজনস্স নিক্খমিত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা চণ্ডমণ্ডলমেৰ পৰিট্ঠো. সা ততো পট্ঠায ব্রহ্মপজাপতী নাম জাতা. পাদধোৰনউদকং লভন্তো নাম নত্থি.

ব্রাহ্মণা – ‘‘ব্রহ্মপজাপতিং অন্তোনগরে ৰসাপেস্সামা’’তি সুৰণ্ণসিৰিকায আরোপেত্ৰা যাৰ সত্তমকোটিযা অপরিসুদ্ধজাতিকস্স সিৰিকং গহেতুং ন অদংসু. সোল়স জাতিমন্তব্রাহ্মণা গণ্হিংসু. সেসা গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা – ‘‘ন সক্কা, ভো, উচ্ছিট্ঠগেহে ব্রহ্মপজাপতিযা ৰসিতুং, ৰত্থুং গহেত্ৰা গেহং করিস্সাম, যাৰ পন তং করীযতি, তাৰ মণ্ডপেৰ ৰসতূ’’তি মণ্ডপে ৰসাপেসুং. ততো পট্ঠায চক্খুপথে ঠত্ৰা ৰন্দিতুকামা কহাপণং দত্ৰা ৰন্দিতুং লভন্তি, সৰনূপচারে ৰন্দিতুকামা সতং দত্ৰা লভন্তি, আসন্নে পকতিকথং সৰনট্ঠানে ৰন্দিতুকামা পঞ্চসতানি দত্ৰা লভন্তি, পাদপিট্ঠিযং সীসং ঠপেত্ৰা ৰন্দিতুকামা সহস্সং দত্ৰা লভন্তি, পাদধোৰনউদকং পত্থযমানা দসসহস্সানি দত্ৰা লভন্তি. বহিনগরতো অন্তোনগরে যাৰ মণ্ডপা আগচ্ছন্তিযা লদ্ধধনংযেৰ কোটিসতমত্তং অহোসি.

সকলজম্বুদীপো সঙ্খুভি, ততো সব্বরাজানো ‘‘ব্রহ্মপজাপতিযা পাদধোৰনেন অভিসেকং করিস্সামা’’তি সতসহস্সং পেসেত্ৰা লভিংসু. মণ্ডপে ৰসন্তিযা এৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. মহাপুরিসং পটিচ্চ লদ্ধকুমারো পাসাদিকো অহোসি লক্খণসম্পন্নো. মহাব্রহ্মুনো পুত্তো জাতোতি সকল জম্বুদীপো এককোলাহলো অহোসি. কুমারস্স খীরমণিমূলং হোতূতি ততো ততো আগতধনং কোটিসহস্সং অহোসি. এত্তাৰতা নিৰেসনম্পি নিট্ঠিতং. কুমারস্স নামকরণং করিস্সামাতি নিৰেসনং সজ্জেত্ৰা কুমারং গন্ধোদকেন ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা মণ্ডপে জাতত্তা মণ্ডব্যোত্ৰেৰ নামং অকংসু.

কুমারো সুখেন সংৰড্ঢমানো সিপ্পুগ্গহণৰযপত্তোতি সকলজম্বুদীপে সিপ্পজাননকা তস্স সন্তিকে আগন্ত্ৰা সিপ্পং সিক্খাপেন্তি. কুমারো মেধাৰী পঞ্ঞৰা সুতং সুতং মুতং আৰুণন্তো ৰিয গণ্হাতি, গহিতগহিতং সুৰণ্ণঘটে পক্খিত্ততেলং ৰিয তিট্ঠতি. যাৰতা ৰাচুগ্গতা পরিযত্তি অত্থি, তেন অনুগ্গহিতা নাম নাহোসি. ব্রাহ্মণা তং পরিৰারেত্ৰা চরন্তি, সোপি ব্রাহ্মণভত্তো অহোসি. গেহে অসীতিব্রাহ্মণসহস্সানি নিচ্চভত্তং ভুঞ্জন্তি. গেহম্পিস্স সত্তদ্ৰারকোট্ঠকং মহন্তং অহোসি. গেহে মঙ্গলদিৰসে জম্বুদীপৰাসীহি পেসিতধনং কোটিসহস্সমত্তং অহোসি.

বোধিসত্তো আৰজ্জেসি – ‘‘পমত্তো নু খো কুমারো অপ্পমত্তো’’তি. অথস্স তং পৰত্তিং ঞত্ৰা – ‘‘ব্রাহ্মণভত্তো জাতো, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং হোতি, তং ন জানাতি, গচ্ছামি নং দমেমী’’তি চীৰরং পারুপিত্ৰা ভিক্খাভাজনং গহেত্ৰা – ‘‘দ্ৰারকোট্ঠকা অতিসম্বাধা, ন সক্কা কোট্ঠকেন পৰিসিতু’’ন্তি আকাসেনাগন্ত্ৰা অসীতিব্রাহ্মণসহস্সানং ভুঞ্জনট্ঠানে আকাসঙ্গণে ওতরি. মণ্ডব্যকুমারোপি সুৰণ্ণকটচ্ছুং গাহাপেত্ৰা – ‘‘ইধ সূপং দেথ ইধ ওদন’’ন্তি পরিৰিসাপেন্তো বোধিসত্তং দিস্ৰা দণ্ডকেন ঘট্টিতআসিৰিসো ৰিয কুপিত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘কুতো নু আগচ্ছসি দুম্মৰাসী,

ওতল্লকো পংসুপিসাচকোৰ;

সঙ্কারচোল়ং পটিমুঞ্চ কণ্ঠে,

কো রে তুৰং হোসি অদক্খিণেয্যো’’তি. (জা. ১.১৫.১);

অথ নং মহাসত্তো অকুজ্ঝিত্ৰাৰ ওৰদন্তো আহ –

‘‘অন্নং তৰেদং পকতং যসস্সি,

তং খজ্জরে ভুঞ্জরে পিয্যরে চ;

জানাসি মং ত্ৰং পরদত্তূপজীৰিং,

উত্তিট্ঠ পিণ্ডং লভতং সপাকো’’তি. (জা. ১.১৫.২);

সো নযিদং তুম্হাদিসানং পটিযত্তন্তি দস্সেন্তো আহ –

‘‘অন্নং মমেদং পকতং ব্রাহ্মণানং,

অত্থত্থিতং সদ্দহতো মমেদং;

অপেহি এত্তো কিমিধট্ঠিতোসি,

ন মাদিসা তুয্হং দদন্তি জম্মা’’তি. (জা. ১.১৫.৩);

অথ বোধিসত্তো ‘‘দানং নাম সগুণস্সপি নিগ্গুণস্সপি যস্স কস্সচি দাতব্বং, যথা হি নিন্নেপি থলেপি পতিট্ঠাপিতং বীজং পথৰীরসং আপোরসঞ্চ আগম্ম সম্পজ্জতি, এৰং নিপ্ফলং নাম নত্থি, সুখেত্তে ৰপিতবীজং ৰিয গুণৰন্তে মহপ্ফলং হোতী’’তি দস্সেতুং ইমং গাথমাহ –

‘‘থলে চ নিন্নে চ ৰপন্তি বীজং,

অনূপখেত্তে ফলমাসমানা;

এতায সদ্ধায দদাহি দানং,

অপ্পেৰ আরাধযে দক্খিণেয্যে’’তি. (জা. ১.১৫.৪);

অথ কুমারো কোধাভিভূতো – ‘‘কেনিমস্স মুণ্ডকস্স পৰেসো দিন্নো’’তি দ্ৰাররক্খাদযো তজ্জেত্ৰা –

‘‘খেত্তানি ময্হং ৰিদিতানি লোকে,

যেসাহং বীজানি পতিট্ঠপেমি;

যে ব্রাহ্মণা জাতিমন্তূপপন্না,

তানীধ খেত্তানি সুপেসলানী’’তি. (জা. ১.১৫.৫) –

গাথং ৰত্ৰা ‘‘ইমং জম্মং ৰেণুপদরেন পোথেত্ৰা গীৰাযং গহেত্ৰা সত্তপি দ্ৰারকোট্ঠকে অতিক্কমিত্ৰা বহি নীহরথা’’তি আহ. অথ নং মহাপুরিসো আহ –

‘‘গিরিং নখেন খণসি, অযো দন্তেভি খাদসি;

জাতৰেদং পদহসি, যো ইসিং পরিভাসসী’’তি. (জা. ১.১৫.৯);

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা – ‘‘সচে ম্যাযং হত্থে ৰা পাদে ৰা গণ্হাপেত্ৰা দুক্খং উপ্পাদেয্য, বহুং অপুঞ্ঞং পসৰেয্যা’’তি সত্তানুদ্দযতায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অন্তরৰীথিযং ওতরি. ভগৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো তমত্থং পকাসেন্তো ইমং গাথমাহ –

‘‘ইদং ৰত্ৰান মাতঙ্গো, ইসি সচ্চপরক্কমো;

অন্তলিক্খস্মিং পক্কামি, ব্রাহ্মণানং উদিক্খত’’ন্তি. (জা. ১.১৫.১০);

তাৰদেৰ নগররক্খিকদেৰতানং জেট্ঠকদেৰরাজা মণ্ডব্যস্স গীৰং পরিৰত্তেসি. তস্স মুখং পরিৰত্তেতিত্ৰা পচ্ছামুখং জাতং, অক্খীনি পরিৰত্তানি, মুখেন খেল়ং ৰমতি, সরীরং থদ্ধং সূলে আরোপিতং ৰিয অহোসি. অসীতিসহস্সা পরিচারকযক্খা অসীতিব্রাহ্মণসহস্সানি তথেৰ অকংসু. ৰেগেন গন্ত্ৰা ব্রহ্মপজাপতিযা আরোচযিংসু. সা তরমানরূপা আগন্ত্ৰা তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা গাথমাহ –

‘‘আৰেধিতং পিট্ঠিতো উত্তমঙ্গং,

বাহুং পসারেতি অকম্মনেয্যং;

সেতানি অক্খীনি যথা মতস্স,

কো মে ইমং পুত্তমকাসি এৰ’’ন্তি. (জা. ১.১৫.১১);

অথস্সা আরোচেসুং –

‘‘ইধাগমা সমণো দুম্মৰাসী,

ওতল্লকো পংসুপিসাচকোৰ,

সঙ্কারচোল়ং পটিমুঞ্চ কণ্ঠে,

সো তে ইমং পুত্তমকাসি এৰ’’ন্তি. (জা. ১.১৫.১২);

সা সুত্ৰাৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘ময্হং যসদাযকো অয্যো অনুকম্পায পুত্তস্স পমত্তভাৰং ঞত্ৰা আগতো ভৰিস্সতী’’তি. ততো উপট্ঠাকে পুচ্ছি –

‘‘কতমং দিসং অগমা ভূরিপঞ্ঞো,

অক্খাথ মে মাণৰা এতমত্থং;

গন্ত্ৰান তং পটিকরেমু অচ্চযং,

অপ্পেৰ নং পুত্ত লভেমু জীৰিত’’ন্তি. (জা. ১.১৫.১৩);

তে আহংসু –

‘‘ৰেহাযসং অগমা ভূরিপঞ্ঞো,

পথদ্ধুনো পন্নরসেৰ চন্দো;

অপিচাপি সো পুরিমদিসং অগচ্ছি,

সচ্চপ্পটিঞ্ঞো ইসি সাধুরূপো’’তি. (জা. ১.১৫.১৪);

মহাপুরিসোপি অন্তরৰীথিযং ওতিণ্ণট্ঠানতো পট্ঠায – ‘‘ময্হং পদৰল়ঞ্জং হত্থিঅস্সাদীনং ৰসেন মা অন্তরধাযিত্থ, দিট্ঠমঙ্গলিকাযেৰ নং পস্সতু, মা অঞ্ঞে’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা যাপনমত্তং মিস্সকোদনং গহেত্ৰা পটিক্কমনসালাযং নিসিন্নো ভুঞ্জিত্ৰা থোকং ভুত্তাৰসেসং ভিক্খাভাজনেযেৰ ঠপেসি. দিট্ঠমঙ্গলিকাপি পাসাদা ওরুয্হ অন্তরৰীথিং পটিপজ্জমানা পদৰল়ঞ্জং দিস্ৰা – ‘‘ইদং ময্হং যসদাযকস্স অয্যস্স পদ’’ন্তি পদানুসারেনাগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, দাসেন কতাপরাধং ময্হং খমথ, ন হি তুম্হে কোধৰসিকা নাম, দেথ মে পুত্তস্স জীৰিত’’ন্তি.

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা –

‘‘আৰেধিতং পিট্ঠিতো উত্তমঙ্গং,

বাহুং পসারেতি অকম্মনেয্যং;

সেতানি অক্খীনি যথা মতস্স,

কো মে ইমং পুত্তমকাসি এৰ’’ন্তি. (জা. ১.১৫.১৫) –

গাথং অভাসি. মহাপুরিসো আহ – ‘‘ন মযং এৰরূপং করোম, পব্বজিতং পন হিংসন্তে দিস্ৰা পব্বজিতেসু সগারৰাহি ভূতযক্খদেৰতাহি কতং ভৰিস্সতী’’তি.

কেৰলং, ভন্তে, তুম্হাকং মনোপদোসো মা হোতু, দেৰতাহি কতং হোতু, সুখমাপযা, ভন্তে, দেৰতা, অপিচাহং, ভন্তে, কথং পটিপজ্জামীতি. তেন হি ওসধং তে কথেস্সামি, মম ভিক্খাভাজনে ভুত্তাৰসেসং ভত্তমত্থি, তত্থ থোকং উদকং আসিঞ্চিত্ৰা থোকং গহেত্ৰা তৰ পুত্তস্স মুখে পক্খিপ, অৰসেসং উদকচাটিযং আলোল়েত্ৰা অসীতিযা ব্রাহ্মণসহস্সানং মুখে পক্খিপাতি. সা এৰং করিস্সামীতি ভত্তং গহেত্ৰা মহাপুরিসং ৰন্দিত্ৰা গন্ত্ৰা তথা অকাসি.

মুখে পক্খিত্তমত্তে জেট্ঠকদেৰরাজা – ‘‘সামিম্হি সযং ভেসজ্জং করোন্তে অম্হেহি ন সক্কা কিঞ্চি কাতু’’ন্তি কুমারং ৰিস্সজ্জেসি. সোপি খিপিত্ৰা কিঞ্চি দুক্খং অপ্পত্তপুব্বো ৰিয পকতিৰণ্ণো অহোসি. অথ নং মাতা অৰোচ – ‘‘পস্স তাত তৰ কুলুপকানং হিরোত্তপ্পরহিতানং ৰিপ্পকারং, সমণা পন ন এৰরূপা হোন্তি, সমণে তাত ভোজেয্যাসী’’তি. ততো সেসকং উদকচাটিযং আলুল়াপেত্ৰা ব্রাহ্মণানং মুখে পক্খিপাপেসি. যক্খা তাৰদেৰ ৰিস্সজ্জেত্ৰা পলাযিংসু. ব্রাহ্মণা খিপিত্ৰা খিপিত্ৰা উট্ঠহিত্ৰা কিং অম্হাকং মুখে পক্খিত্তন্তি পুচ্ছিংসু. মাতঙ্গইসিস্স উচ্ছিট্ঠভত্তন্তি. তে ‘‘চণ্ডালস্স উচ্ছিট্ঠকং খাদাপিতম্হা, অব্রাহ্মণা দানিম্হা জাতা, ইদানি নো ব্রাহ্মণা ‘অসুদ্ধব্রাহ্মণা ইমে’তি সম্ভোগং ন দস্সন্তী’’তি ততো পলাযিত্ৰা মজ্ঝরট্ঠং গন্ত্ৰা মজ্ঝরাজস্স নগরে অগ্গাসনিকা ব্রাহ্মণা নাম মযন্তি রাজগেহে ভুঞ্জন্তি.

তস্মিং সমযে বোধিসত্তো পাপনিগ্গহং করোন্তো মানজাতিকে নিম্মদযন্তো ৰিচরতি. অথেকো ‘‘জাতিমন্ততাপসো নাম মযা সদিসো নত্থী’’তি অঞ্ঞেসু সঞ্ঞম্পি ন করোতি. বোধিসত্তো তং গঙ্গাতীরে ৰসমানং দিস্ৰা ‘‘মাননিগ্গহমস্স করিস্সামী’’তি তত্থ অগমাসি. তং জাতিমন্ততাপসো পুচ্ছি – ‘‘কিং জচ্চো ভৰ’’ন্তি? চণ্ডালো অহং আচরিযাতি. অপেহি চণ্ডাল অপেহি চণ্ডাল, হেট্ঠাগঙ্গায ৰস, মা উপরিগঙ্গায উদকং উচ্ছিট্ঠমকাসীতি.

বোধিসত্তো – ‘‘সাধু আচরিয, তুম্হেহি ৰুত্তট্ঠানে ৰসিস্সামী’’তি হেট্ঠাগঙ্গায ৰসন্তো ‘‘গঙ্গায উদকং পটিসোতং সন্দতূ’’তি অধিট্ঠাসি. জাতিমন্ততাপসো পাতোৰ গঙ্গং ওরুয্হ উদকং আচমতি, জটা ধোৰতি. বোধিসত্তো দন্তকট্ঠং খাদন্তো পিণ্ডং পিণ্ডং খেল়ং উদকে পাতেতি. দন্তকট্ঠকুচ্ছিট্ঠকম্পি তত্থেৰ পৰাহেতি. যথা চে তং অঞ্ঞত্থ অলগ্গিত্ৰা তাপসস্সেৰ জটাসু লগ্গতি, তথা অধিট্ঠাসি. খেল়ম্পি দন্তকট্ঠম্পি তাপসস্স জটাসুযেৰ পতিট্ঠাতি.

তাপসো চণ্ডালস্সিদং কম্মং ভৰিস্সতীতি ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইদং, ভো চণ্ডাল, গঙ্গায উদকং তযা পটিসোতগামিকত’’ন্তি? আম আচরিয. তেন হি ত্ৰং হেট্ঠাগঙ্গায মা ৰস, উপরিগঙ্গায ৰসাতি. সাধু আচরিয, তুম্হেহি ৰুত্তট্ঠানে ৰসিস্সামীতি তত্থ ৰসন্তো ইদ্ধিং পটিপ্পস্সম্ভেসি, উদকং যথাগতিকমেৰ জাতং. পুন তাপসো তদেৰ ব্যসনং পাপুণি. সো পুন গন্ত্ৰা বোধিসত্তং পুচ্ছি, – ‘‘ভো চণ্ডাল, ত্ৰমিদং গঙ্গায উদকং কালেন পটিসোতগামিং কালেন অনুসোতগামিং করোসী’’তি? আম আচরিয. চণ্ডাল, ‘‘ত্ৰং সুখৰিহারীনং পব্বজিতানং সুখেন ৰসিতুং ন দেসি, সত্তমে তে দিৰসে সত্তধা মুদ্ধা ফলতূ’’তি. সাধু অচরিয, অহং পন সূরিযস্স উগ্গন্তুং ন দস্সামীতি.

অথ মহাসত্তো চিন্তেসি – ‘‘এতস্স অভিসাপো এতস্সেৰ উপরি পতিস্সতি, রক্খামি ন’’ন্তি সত্তানুদ্দযতায পুনদিৰসে ইদ্ধিযা সূরিযস্স উগ্গন্তুং ন অদাসি. ইদ্ধিমতো ইদ্ধিৰিসযো নাম অচিন্তেয্যো, ততো পট্ঠায অরুণুগ্গং ন পঞ্ঞাযতি, রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো নত্থি, কসিৰণিজ্জাদীনি কম্মানি পযোজেন্তো নাম নত্থি.

মনুস্সা – ‘‘যক্খাৰট্টো নু খো অযং ভূতদেৰট্টোনাগসুপণ্ণাৰট্টো’’তি উপদ্দৰপ্পত্তা ‘‘কিং নু খো কাতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘রাজকুলং নাম মহাপঞ্ঞং, লোকস্স হিতং চিন্তেতুং সক্কোতি, তত্থ গচ্ছামা’’তি রাজকুলং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. রাজা সুত্ৰা ভীতোপি অভীতাকারং কত্ৰা – ‘‘মা তাতা ভাযথ, ইমং কারণং গঙ্গাতীরৰাসী জাতিমন্ততাপসো জানিস্সতি, তং পুচ্ছিত্ৰা নিক্কঙ্খা ভৰিস্সামা’’তি কতিপযেহেৰ অত্থচরকেহি মনুস্সেহি সদ্ধিং তাপসং উপসঙ্কমিত্ৰা কতপটিসন্থারো তমত্থং পুচ্ছি. তাপসো আহ – ‘‘আম মহারাজ, একো চণ্ডালো অত্থি, সো ইমং গঙ্গায উদকং কালেন অনুসোতগামিং কালেন পতিসোতগামিং করোতি, মযা তদত্থং কিঞ্চি কথিতং অত্থি, তং পুচ্ছথ, সো জানিস্সতী’’তি.

রাজা মাতঙ্গইসিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা – ‘‘তুম্হে, ভন্তে, অরুণস্স উগ্গন্তুং ন দেথা’’তি পুচ্ছি. আম, মহারাজাতি. কিং কারণা ভন্তেতি? জাতিমন্ততাপসকারণা, মহারাজ, জাতিমন্ততাপসেন আগন্ত্ৰা মং ৰন্দিত্ৰা খমাপিতকালে দস্সামি মহারাজাতি. রাজা গন্ত্ৰা ‘‘এথ আচরিয, তাপসং খমাপেথা’’তি আহ. নাহং, মহারাজ, চণ্ডালং ৰন্দামীতি. মা আচরিয, এৰং করোথ, জনপদস্স মুখং পস্সথাতি. সো পুন পটিক্খিপিযেৰ. রাজা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আচরিযো খমাপেতুং ন ইচ্ছিতী’’তি আহ. অখমাপিতে অহং সূরিযং ন মুঞ্চামীতি. রাজা ‘‘অযং খমাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং অখমাপিতে সূরিযং ন মুঞ্চতি, কিং অম্হাকং তেন তাপসেন, লোকং ওলোকেস্সামা’’তি ‘‘গচ্ছথ, ভো, তাপসসন্তিকং, তং হত্থেসু চ পাদেসু চ গহেত্ৰা মাতঙ্গইসিস্স পাদমূলে নেত্ৰা নিপজ্জাপেত্ৰা খমাপেথ এতস্স জনপদানুদ্দযতং পটিচ্চা’’তি আহ. তে রাজপুরিসা গন্ত্ৰা তং তথা কত্ৰা আনেত্ৰা মাতঙ্গইসিস্স পাদমূলে নিপজ্জাপেত্ৰা খমাপেসুং.

অহং নাম খমিতব্বং খমামি, অপিচ খো পন এতস্স কথা এতস্সেৰ উপরি পতিস্সতি. মযা সূরিযে ৰিস্সজ্জিতে সূরিযরস্মি এতস্স মত্থকে পতিস্সতি, অথস্স সত্তধা মুদ্ধা ফলিস্সতি. তঞ্চ খো পনেস ব্যসনং মা পাপুণাতু, এথ তুম্হে এতং গলপ্পমাণে উদকে ওতারেত্ৰা মহন্তং মত্তিকাপিণ্ডমস্স সীসে ঠপেথ. অথাহং সূরিযং ৰিস্সজ্জিস্সামি. সূরিযরস্মি মত্তিকাপিণ্ডে পতিত্ৰা তং সত্তধা ভিন্দিস্সতি. অথেস মত্তিকাপিণ্ডং ছড্ডেত্ৰা নিমুজ্জিত্ৰা অঞ্ঞেন তিত্থেন উত্তরতু, ইতি নং ৰদথ, এৰমস্স সোত্থি ভৰিস্সতীতি. তে মনুস্সা ‘‘এৰং করিস্সামা’’তি তথা কারেসুং. তস্সাপি তথেৰ সোত্থি জাতা. সো ততো পট্ঠায – ‘‘জাতি নাম অকারণং, পব্বজিতানং অব্ভন্তরে গুণোৰ কারণ’’ন্তি জাতিগোত্তমানং পহায নিম্মদো অহোসি.

ইতি জাতিমন্ততাপসে দমিতে মহাজনো বোধিসত্তস্স থামং অঞ্ঞাসি, মহাকোলাহলং জাতং. রাজা অত্তনো নগরং গমনত্থায বোধিসত্তং যাচি. মহাসত্তো পটিঞ্ঞং দত্ৰা তানি চ অসীতিব্রাহ্মণসহস্সানি দমেস্সামি, পটিঞ্ঞঞ্চ মোচেস্সামীতি মজ্ঝরাজস্স নগরং অগমাসি. ব্রাহ্মণা বোধিসত্তং দিস্ৰাৰ – ভো, ‘‘অযং সো, ভো মহাচোরো, আগতো, ইদানেৰ সব্বে এতে ময্হং উচ্ছিট্ঠকং খাদিত্ৰা অব্রাহ্মণা জাতাতি অম্হে পাকটে করিস্সতি, এৰং নো ইধাপি আৰাসো ন ভৰিস্সতি, পটিকচ্চেৰ মারেস্সামা’’তি রাজানং পুন উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘তুম্হে, মহারাজ, এতং চণ্ডালপব্বজিতং মা সাধুরূপোতি মঞ্ঞিত্থ, এস গরুকমন্তং জানাতি, পথৰিং গহেত্ৰা আকাসং করোতি, আকাসং পথৰিং, দূরং গহেত্ৰা সন্তিকং করোতি, সন্তিকং দূরং, গঙ্গং নিৰত্তেত্ৰা উদ্ধগামিনিং করোতি, ইচ্ছন্তো পথৰিং উক্খিপিত্ৰা পাতেতুং মঞ্ঞে সক্কোতি. পরস্স ৰা চিত্তং নাম সব্বকালং ন সক্কা গহেতুং, অযং ইধ পতিট্ঠং লভন্তো তুম্হাকং রজ্জম্পি নাসেয্য, জীৰিতন্তরাযম্পি ৰংসুপচ্ছেদম্পি করেয্য, অম্হাকং ৰচনং করোথ, মহারাজ, অজ্জেৰ ইমং মারেতুং ৰট্টতী’’তি.

রাজানো নাম পরপত্তিযা হোন্তি, ইতি সো বহূনং কথাৰসেন নিট্ঠং গতো. বোধিসত্তো পন নগরে পিণ্ডায চরিত্ৰা উদকফাসুকট্ঠানে মিস্সকোদনং ভুঞ্জিত্ৰা রাজুয্যানং গন্ত্ৰা নিরাপরাধতায নিরাসঙ্কো মঙ্গলসিলাপট্টে নিসীদি. অতীতে চত্তালীস, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতিকপ্পে অনুস্সরিতুং সমত্থঞাণস্স অনাৰজ্জনতায মুহুত্তমত্তকে কালে সতি নপ্পহোতি, রাজা অঞ্ঞং অজানাপেত্ৰা সযমেৰ গন্ত্ৰা নিরাৰজ্জনতায পমাদেন নিসিন্নং মহাপুরিসং অসিনা পহরিত্ৰা দ্ৰে ভাগে অকাসি. ইমস্স রঞ্ঞো ৰিজিতে অট্ঠমং লোহকূটৰস্সং, নৰমং কললৰস্সং ৰস্সি. ইতি ইমস্সাপি রট্ঠে নৰ ৰুট্ঠিযো পতিতা. সো চ রাজা সপরিসো মহানিরযে নিব্বত্তো. তেনাহ সংকিচ্চপণ্ডিতো –

‘‘উপহচ্চ মনং মজ্ঝো, মাতঙ্গস্মিং যসস্সিনে;

সপারিসজ্জো উচ্ছিন্নো, মজ্ঝারঞ্ঞং তদা অহূতি’’. (জা. ২.১৯.৯৬) –

এৰং মজ্ঝারঞ্ঞস্স অরঞ্ঞভূতভাৰো ৰেদিতব্বো. মাতঙ্গস্স পন ইসিনো ৰসেন তদেৰ মাতঙ্গারঞ্ঞন্তি ৰুত্তং.

৬৬. পঞ্হপটিভানানীতি পঞ্হব্যাকরণানি. পচ্চনীকং কতব্বন্তি পচ্চনীকং কাতব্বং. অমঞ্ঞিস্সন্তি ৰিলোমভাগং গণ্হন্তো ৰিয অহোসিন্তি অত্থো.

৬৭. অনুৰিচ্চকারন্তি অনুৰিচারেত্ৰা চিন্তেত্ৰা তুলযিত্ৰা কাতব্বং করোহীতি ৰুত্তং হোতি. সাধু হোতীতি সুন্দরো হোতি. তুম্হাদিসস্মিঞ্হি মং দিস্ৰা মং সরণং গচ্ছন্তে নিগণ্ঠং দিস্ৰা নিগণ্ঠং সরণং গচ্ছন্তে – ‘‘কিং অযং উপালি দিট্ঠদিট্ঠমেৰ সরণং গচ্ছতী’’তি? গরহা উপ্পজ্জিস্সতি, তস্মা অনুৰিচ্চকারো তুম্হাদিসানং সাধূতি দস্সেতি. পটাকং পরিহরেয্যুন্তি তে কির এৰরূপং সাৰকং লভিত্ৰা – ‘‘অসুকো নাম রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা সেট্ঠি ৰা অম্হাকং সরণং গতো সাৰকো জাতো’’তি পটাকং উক্খিপিত্ৰা নগরে ঘোসেন্তা আহিণ্ডন্তি. কস্মা? এৰং নো মহন্তভাৰো আৰি ভৰিস্সতীতি চ, সচে তস্স ‘‘কিমহং এতেসং সরণং গতো’’তি ৰিপ্পটিসারো উপ্পজ্জেয্য, তম্পি সো ‘‘এতেসং মে সরণগতভাৰং বহূ জানন্তি, দুক্খং ইদানি পটিনিৰত্তিতু’’ন্তি ৰিনোদেত্ৰা ন পটিক্কমিস্সতীতি চ. ‘‘তেনাহ পটাকং পরিহরেয্যু’’ন্তি.

৬৮. ওপানভূতন্তি পটিযত্তউদপানো ৰিয ঠিতং. কুলন্তি তৰ নিৰেসনং. দাতব্বং মঞ্ঞেয্যাসীতি পুব্বে দসপি ৰীসতিপি সট্ঠিপি জনে আগতে দিস্ৰা নত্থীতি অৰত্ৰা দেতি. ইদানি মং সরণং গতকারণমত্তেনৰ মা ইমেসং দেয্যধম্মং, উপচ্ছিন্দিত্থ, সম্পত্তানঞ্হি দাতব্বমেৰাতি ওৰদতি. সুতমেতং, ভন্তেতি কুতো সুতং? নিগণ্ঠানং সন্তিকা, তে কির কুলঘরেসু এৰং পকাসেন্তি – ‘‘মযং ‘যস্স কস্সচি সম্পত্তস্স দাতব্ব’ন্তি ৰদাম, সমণো পন গোতমো ‘ময্হমেৰ দানং দাতব্বং…পে… ন অঞ্ঞেসং সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফল’ন্তি ৰদতী’’তি. তং সন্ধায অযং গহপতি ‘‘সুতমেত’’ন্তি আহ.

৬৯. অনুপুব্বিং কথন্তি দানানন্তরং সীলং, সীলানন্তরং সগ্গং, সগ্গানন্তরং মগ্গন্তি এৰং অনুপটিপাটিকথং. তত্থ দানকথন্তি ইদং দানং নাম সুখানং নিদানং, সম্পত্তীনং মূলং, ভোগানং পতিট্ঠা, ৰিসমগতস্স তাণং লেণং গতিপরাযণং, ইধলোকপরলোকেসু দানসদিসো অৰস্সযো পতিট্ঠা আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং নত্থি. ইদঞ্হি অৰস্সযট্ঠেন রতনমযসীহাসনসদিসং, পতিট্ঠানট্ঠেন মহাপথৰিসদিসং, আলম্বনট্ঠেন আলম্বনরজ্জুসদিসং. ইদঞ্হি দুক্খনিত্থরণট্ঠেন নাৰা, সমস্সাসনট্ঠেন সঙ্গামসূরো, ভযপরিত্তাণট্ঠেন সুসঙ্খতনগরং, মচ্ছেরমলাদীহি অনুপলিত্তট্ঠেন পদুমং, তেসং নিদহনট্ঠেন অগ্গি, দুরাসদট্ঠেন আসীৰিসো. অসন্তাসনট্ঠেন সীহো, বলৰন্তট্ঠেন হত্থী, অভিমঙ্গলসম্মতট্ঠেন সেতৰসভো, খেমন্তভূমিসম্পাপনট্ঠেন ৰলাহকো অস্সরাজা. দানং নামেভং ময্হং গতমগ্গো, ময্হেৰেসো ৰংসো, মযা দস পারমিযো পূরেন্তেন ৰেলামমহাযঞ্ঞো, মহাগোৰিন্দমহাযঞ্ঞো মহাসুদস্সনমহাযঞ্ঞো, ৰেস্সন্তরমহাযঞ্ঞোতি অনেকমহাযঞ্ঞা পৰত্তিতা, সসভূতেন জলিতে অগ্গিক্খন্ধে অত্তানং নিয্যাদেন্তেন সম্পত্তযাচকানং চিত্তং গহিতং. দানঞ্হি লোকে সক্কসম্পত্তিং দেতি, মারসম্পত্তিং দেতি, ব্রহ্মসম্পত্তিং দেতি, চক্কৰত্তিসম্পত্তিং দেতি, সাৰকপারমীঞাণং, পচ্চেকবোধিঞাণং, অভিসম্বোধিঞাণং দেতীতি এৰমাদিং দানগুণপটিসংযুত্তং কথং.

যস্মা পন দানং দদন্তো সীলং সমাদাতুং সক্কোতি, তস্মা তদনতরং সীলকথং কথেসি. সীলকথন্তি সীলং নামেতং অৰস্সযো পতিট্ঠা আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং, সীলং নামেতং মম ৰংসো, অহং সঙ্খপালনাগরাজকালে, ভূরিদত্তনাগরাজকালে, চম্পেয্যনাগরাজকালে, সীলৰনাগরাজকালে, মাতুপোসকহত্থিরাজকালে, ছদ্দন্তহত্থিরাজকালেতি অনন্তেসু অত্তভাৰেসু সীলং পরিপূরেসিং. ইধলোকপরলোকসম্পত্তীনঞ্হি সীলসদিসো অৰস্সযো, সীলসদিসা পতিট্ঠা, আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং নত্থি, সীলালঙ্কারসদিসো অলঙ্কারো নত্থি, সীলপুপ্ফসদিসং পুপ্ফং নত্থি, সীলগন্ধসদিসো গন্ধো নত্থি. সীলালঙ্কারেন হি অলঙ্কতং সীলকুসুমপিল়ন্ধনং সীলগন্ধানুলিত্তং সদেৰকোপি লোকো ওলোকেন্তো তিত্তিং ন গচ্ছতীতি এৰমাদিং সীলগুণপটিসংযুত্তং কথং.

ইদং পন সীলং নিস্সায অযং সগ্গো লব্ভতীতি দস্সেতুং সীলানন্তরং সগ্গকথং কথেসি. সগ্গকথন্তি অযং সগ্গো নাম ইট্ঠো কন্তো মনাপো, নিচ্চমেত্থ কীল়া, নিচ্চং সম্পত্তিযো লব্ভন্তি, চাতুমহারাজিকা দেৰা নৰুতিৰস্সসতসহস্সানি দিব্বসুখং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তি, তাৰতিংসা তিস্সো চ ৰস্সকোটিযো সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানীতি এৰমাদিং সগ্গগুণপটিসংযুত্তং কথং. সগ্গসম্পত্তিং কথযন্তানঞ্হি বুদ্ধানং মুখং নপ্পহোতি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অনেকপরিযাযেন খো অহং, ভিক্খৰে, সগ্গকথং কথেয্য’’ন্তিআদি (ম. নি. ৩.২৫৫).

এৰং সগ্গকথায পলোভেত্ৰা পুন হত্থিং অলঙ্করিত্ৰা তস্স সোণ্ডং ছিন্দন্তো ৰিয – ‘‘অযম্পি সগ্গো অনিচ্চো অদ্ধুৰো, ন এত্থ ছন্দরাগো কাতব্বো’’তি দস্সনত্থং – ‘‘অপ্পস্সাদা কামা ৰুত্তা মযা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’’তিআদিনা (পাচি. ৪১৭; ম. নি. ১.২৩৫) নযেন কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং কথেসি. তত্থ আদীনৰোতি দোসো. ওকারোতি অৰকারো লামকভাৰো. সংকিলেসোতি তেহি সত্তানং সংসারে সংকিলিস্সনং. যথাহ ‘‘কিলিস্সন্তি ৰত, ভো, সত্তা’’তি (ম. নি. ২.৩৫১).

এৰং কামাদীনৰেন তজ্জিত্ৰা নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি. কল্লচিত্তন্তি অরোগচিত্তং. সামুক্কংসিকাতি সামং উক্কংসিকা অত্তনাযেৰ গহেত্ৰা উদ্ধরিত্ৰা গহিতা, সযম্ভূঞাণেন দিট্ঠা, অসাধারণা অঞ্ঞেসন্তি অত্থো. কা পনেসাতি, অরিযসচ্চদেসনা? তেনেৰাহ – ‘‘দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গ’’ন্তি.

ৰিরজং ৰীতমলন্তি রাগরজাদীনং অভাৰা ৰিরজং, রাগমলাদীনং ৰিগতত্তা ৰীতমলং. ধম্মচক্খুন্তি উপরি ব্রহ্মাযুসুত্তে তিণ্ণং মগ্গানং, চূল়রাহুলোৰাদে আসৰক্খযস্সেতং নামং. ইধ পন সোতাপত্তিমগ্গো অধিপ্পেতো. তস্স উপ্পত্তিআকারদস্সনত্থং ‘‘যংকিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি আহ. তঞ্হি নিরোধং আরম্মণং কত্ৰা কিচ্চৰসেন এৰং সব্বসঙ্খতং পটিৰিজ্ঝন্তং উপ্পজ্জতি.

দিট্ঠো অরিযসচ্চধম্মো এতেনাতি দিট্ঠধম্মো. এস নযো সেসপদেসুপি. তিণ্ণা ৰিচিকিচ্ছা অনেনাতি তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো. ৰিগতা কথংকথা অস্সাতি ৰিগতকথংকথো. ৰেসারজ্জপ্পত্তোতি ৰেসারজ্জং পত্তো. কত্থ? সত্থু সাসনে. নাস্স পরো পচ্চযো, ন পরস্স সদ্ধায এত্থ ৰত্ততীতি অপরপ্পচ্চযো.

৭০. চিত্তেন সম্পটিচ্ছমানো অভিনন্দিত্ৰা, ৰাচায পসংসমানো অনুমোদিত্ৰা. আৰরামীতি থকেমি পিদহামি. অনাৰটন্তি ন আৰরিতং ৰিৰটং উগ্ঘাটিতং.

৭১. অস্সোসি খো দীঘতপস্সীতি সো কির তস্স গতকালতো পট্ঠায – ‘‘পণ্ডিতো গহপতি, সমণো চ গোতমো দস্সনসম্পন্নো নিয্যানিককথো, দস্সনেপি তস্স পসীদিস্সতি, ধম্মকথাযপি পসীদিস্সতি, পসীদিত্ৰা সরণং গমিস্সতি, গতো নু খো সরণং গহপতি ন তাৰ গতো’’তি ওহিতসোতোৰ হুত্ৰা ৰিচরতি. তস্মা পঠমংযেৰ অস্সোসি.

৭২. তেন হি সম্মাতি বলৰসোকেন অভিভূতো ‘‘এত্থেৰ তিট্ঠা’’তি ৰচনং সুত্ৰাপি অত্থং অসল্লক্খেন্তো দোৰারিকেন সদ্ধিং সল্লপতিযেৰ.

মজ্ঝিমায দ্ৰারসালাযান্তি যস্স ঘরস্স সত্ত দ্ৰারকোট্ঠকা, তস্স সব্বঅব্ভন্তরতো ৰা সব্ববাহিরতো ৰা পট্ঠায চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকো, যস্স পঞ্চ, তস্স ততিযো, যস্স তযো, তস্স দুতিযো দ্ৰারকোট্ঠকো মজ্ঝিমদ্ৰারসালা নাম. একদ্ৰারকোট্ঠকস্স পন ঘরস্স মজ্ঝট্ঠানে মঙ্গলত্থম্ভং নিস্সায মজ্ঝিমদ্ৰারসালা. তস্স পন গেহস্স সত্ত দ্ৰারকোট্ঠকা, পঞ্চাতিপি ৰুত্তং.

৭৩. অগ্গন্তিআদীনি সব্বানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানি. যং সুদন্তি এত্থ ন্তি যং নাটপুত্তং. সুদন্তি নিপাতমত্তং. পরিগ্গহেত্ৰাতি তেনেৰ উত্তরাসঙ্গেন উদরে পরিক্খিপন্তো গহেত্ৰা. নিসীদাপেতীতি সণিকং আচরিয, সণিকং আচরিযাতি মহন্তং তেলঘটং ঠপেন্তো ৰিয নিসীদাপেতি. দত্তোসীতি কিং জল়োসি জাতোতি অত্থো. পটিমুক্কোতি সীসে পরিক্খিপিত্ৰা গহিতো. অণ্ডহারকোতিআদিং দুট্ঠুল্লৰচনম্পি সমানং উপট্ঠাকস্স অঞ্ঞথাভাৰেন উপ্পন্নবলৰসোকতায ইদং নাম ভণামীতি অসল্লক্খেত্ৰাৰ ভণতি.

৭৪. ভদ্দিকা, ভন্তে, আৰট্টনীতি নিগণ্ঠো মাযমেৰ সন্ধায ৰদতি, উপাসকো অত্তনা পটিৰিদ্ধং সোতাপত্তিমগ্গং. তেন হীতি নিপাতমত্তমেতং, ভন্তে, উপমং তে করিস্সামিচ্চেৰ অত্থো. কারণৰচনং ৰা, যেন কারণেন তুম্হাকং সাসনং অনিয্যানিকং, মম সত্থু নিয্যানিকং, তেন কারণেন উপমং তে করিস্সামীতি ৰুত্তং হোতি.

৭৫. উপৰিজঞ্ঞাতি ৰিজাযনকালং উপগতা. মক্কটচ্ছাপকন্তি মক্কটপোতকং. কিণিত্ৰা আনেহীতি মূলং দত্ৰাৰ আহর. আপণেসু হি সৰিঞ্ঞাণকম্পি অৰিঞ্ঞাণকম্পি মক্কটাদিকীল়নভণ্ডকং ৰিক্কিণন্তি. তং সন্ধাযেতং আহ. রজিতন্তি বহলবহলং পীতাৰলেপনরঙ্গজাতং গহেত্ৰা রজিত্ৰা দিন্নং ইমং ইচ্ছামীতি অত্থো. আকোটিতপচ্চাকোটিতন্তি আকোটিতঞ্চেৰ পরিৰত্তেত্ৰা পুনপ্পুনং আকোটিতঞ্চ. উভতোভাগৰিমট্ঠন্তি মণিপাসাণেন উভোসু পস্সেসু সুট্ঠু ৰিমট্ঠং ঘট্টেত্ৰা উপ্পাদিতচ্ছৰিং.

রঙ্গক্খমো হি খোতি সৰিঞ্ঞাণকম্পি অৰিঞ্ঞাণকম্পি রঙ্গং পিৰতি. তস্মা এৰমাহ. নো আকোট্টনক্খমোতি সৰিঞ্ঞাণকস্স তাৰ আকোট্টনফলকে ঠপেত্ৰা কুচ্ছিযং আকোটিতস্স কুচ্ছি ভিজ্জতি, করীসং নিক্খমতি. সেসী আকোটিতস্স সীসং ভিজ্জতি, মত্তলুঙ্গং নিক্খমতি. অৰিঞ্ঞাণকো খণ্ডখণ্ডিতং গচ্ছতি. তস্মা এৰমাহ. নো ৰিমজ্জনক্খমোতি সৰিঞ্ঞাণকো মণিপাসাণেন ৰিমদ্দিযমানো নিল্লোমতং নিচ্ছৰিতঞ্চ আপজ্জতি, অৰিঞ্ঞাণকোপি ৰচুণ্ণকভাৰং আপজ্জতি. তস্মা এৰমাহ. রঙ্গক্খমো হি খো বালানন্তি বালানং মন্দবুদ্ধীনং রঙ্গক্খমো, রাগমত্তং জনেতি, পিযো হোতি. পণ্ডিতানং পন নিগণ্ঠৰাদো ৰা অঞ্ঞো ৰা ভারতরামসীতাহরণাদি নিরত্থককথামগ্গো অপ্পিযোৰ হোতি. নো অনুযোগক্খমো, নো ৰিমজ্জনক্খমোতি অনুযোগং ৰা ৰীমংসং ৰা ন খমতি, থুসে কোট্টেত্ৰা তণ্ডুলপরিযেসনং ৰিয কদলিযং সারগৰেসনং ৰিয চ রিত্তকো তুচ্ছকোৰ হোতি. রঙ্গক্খমো চেৰ পণ্ডিতানন্তি চতুসচ্চকথা হি পণ্ডিতানং পিযা হোতি, ৰস্সসতম্পি সুণন্তো তিত্তিং ন গচ্ছতি. তস্মা এৰমাহ. বুদ্ধৰচনং পন যথা যথাপি ওগাহিস্সতি মহাসমুদ্দো ৰিয গম্ভীরমেৰ হোতীতি ‘‘অনুযোগক্খমো চ ৰিমজ্জনক্খমো চা’’তি আহ. সুণোহি যস্সাহং সাৰকোতি তস্স গুণে সুণাহীতি ভগৰতো ৰণ্ণে ৰত্তুং আরদ্ধো.

৭৬. ধীরস্সাতি ধীরং ৰুচ্চতি পণ্ডিচ্চং, যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… সম্মাদিট্ঠি, তেন সমন্নাগতস্স ধাতুআযতনপটিচ্চসমুপ্পাদট্ঠানাট্ঠানকুসলস্স পণ্ডিতস্সাহং সাৰকো, সো ময্হং সত্থাতি এৰং সব্বপদেসু সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পভিন্নখীলস্সাতি ভিন্নপঞ্চচেতোখিলস্স. সব্বপুথুজ্জনে ৰিজিনিংসু ৰিজিনন্তি ৰিজিনিস্সন্তি ৰাতি ৰিজযা. কে তে, মচ্চুমারকিলেসমারদেৰপুত্তমারাতি? তে ৰিজিতা ৰিজযা এতেনাতি ৰিজিতৰিজযো. ভগৰা, তস্স ৰিজিতৰিজযস্স. অনীঘস্সাতি কিলেসদুক্খেনপি ৰিপাকদুক্খেনপি নিদ্দুক্খস্স. সুসমচিত্তস্সাতি দেৰদত্তধনপালকঅঙ্গুলিমালরাহুলথেরাদীসুপি দেৰমনুস্সেসু সুট্ঠু সমচিত্তস্স. ৰুদ্ধসীলস্সাতি ৰড্ঢিতাচারস্স. সাধুপঞ্ঞস্সাতি সুন্দরপঞ্ঞস্স. ৰেসমন্তরস্সাতি রাগাদিৰিসমং তরিত্ৰা ৰিতরিত্ৰা ঠিতস্স. ৰিমলস্সাতি ৰিগতরাগাদিমলস্স.

তুসিতস্সাতি তুট্ঠচিত্তস্স. ৰন্তলোকামিসস্সাতি ৰন্তকামগুণস্স. মুদিতস্সাতি মুদিতাৰিহারৰসেন মুদিতস্স, পুনরুত্তমেৰ ৰা এতং. পসাদৰসেন হি একম্পি গুণং পুনপ্পুনং ৰদতিযেৰ. কতসমণস্সাতি কতসামঞ্ঞস্স, সমণধম্মস্স মত্থকং পত্তস্সাতি অত্থো. মনুজস্সাতি লোকৰোহারৰসেন একস্স সত্তস্স. নরস্সাতি পুনরুত্তং. অঞ্ঞথা ৰুচ্চমানে একেকগাথায দস গুণা নপ্পহোন্তি.

ৰেনযিকস্সাতি সত্তানং ৰিনাযকস্স. রুচিরধম্মস্সাতি সুচিধম্মস্স. পভাসকস্সাতি ওভাসকস্স. ৰীরস্সাতি ৰীরিযসম্পন্নস্স. নিসভস্সাতি উসভৰসভনিসভেসু সব্বত্থ অপ্পটিসমট্ঠেন নিসভস্স. গম্ভীরস্সাতি গম্ভীরগুণস্স, গুণেহি ৰা গম্ভীরস্স. মোনপত্তস্সাতি ঞাণপত্তস্স. ৰেদস্সাতি ৰেদো ৰুচ্চতি ঞাণং, তেন সমন্নাগতস্স. ধম্মট্ঠস্সাতি ধম্মে ঠিতস্স. সংৰুতত্তস্সাতি পিহিতত্তস্স.

নাগস্সাতি চতূহি কারণেহি নাগস্স. পন্তসেনস্সাতি পন্তসেনাসনস্স. পটিমন্তকস্সাতি পটিমন্তনপঞ্ঞায সমন্নাগতস্স. মোনস্সাতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, তেন সমন্নাগতস্স, ধুতকিলেসস্স ৰা. দন্তস্সাতি নিব্বিসেৰনস্স.

ইসিসত্তমস্সাতি ৰিপস্সিআদযো ছ ইসযো উপাদায সত্তমস্স. ব্রহ্মপত্তস্সাতি সেট্ঠপত্তস্স. ন্হাতকস্সাতি ন্হাতকিলেসস্স. পদকস্সাতি অক্খরাদীনি সমোধানেত্ৰা গাথাপদকরণকুসলস্স. ৰিদিতৰেদস্সাতি ৰিদিতঞাণস্স. পুরিন্দদস্সাতি সব্বপঠমং ধম্মদানদাযকস্স. সক্কস্সাতি সমত্থস্স. পত্তিপত্তস্সাতি যে পত্তব্বা গুণা, তে পত্তস্স. ৰেয্যাকরণস্সাতি ৰিত্থারেত্ৰা অত্থদীপকস্স. ভগৰতা হি অব্যাকতং নাম তন্তি পদং নত্থি সব্বেসংযেৰ অত্থো কথিতো.

ৰিপস্সিস্সাতি ৰিপস্সনকস্স. অনভিনতস্সাতি অনতস্স. নো অপনতস্সাতি অদুট্ঠস্স.

অননুগতন্তরস্সাতি কিলেসে অননুগতচিত্তস্স. অসিতস্সাতি অবদ্ধস্স.

ভূরিপঞ্ঞস্সাতি ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী, তায পথৰীসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায মহন্তায ৰিত্থতায সমন্নাগতস্সাতি অত্থো. মহাপঞ্ঞস্সাতি মহাপঞ্ঞায সমন্নাগতস্স.

অনুপলিত্তস্সাতি তণ্হাদিট্ঠিকিলেসেহি অলিত্তস্স. আহুনেয্যস্সাতি আহুতিং পটিগ্গহেতুং যুত্তস্স. যক্খস্সাতি আনুভাৰদস্সনট্ঠেন আদিস্সমানকট্ঠেন ৰা ভগৰা যক্খো নাম. তেনাহ ‘‘যক্খস্সা’’তি. মহতোতি মহন্তস্স. তস্স সাৰকোহমস্মীতি তস্স এৰংৰিৰিধগুণস্স সত্থুস্স অহং সাৰকোতি. উপাসকস্স সোভাপত্তিমগ্গেনেৰ পটিসম্ভিদা আগতা. ইতি পটিসম্ভিদাৰিসযে ঠত্ৰা পদসতেন দসবলস্স কিলেসপ্পহানৰণ্ণং কথেন্তো ‘‘কস্স তং গহপতি সাৰকং ধারেমা’’তি পঞ্হস্স অত্থং ৰিস্সজ্জেসি.

৭৭. কদা সঞ্ঞূল়্হাতি কদা সম্পিণ্ডিতা. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অযং ইদানেৰ সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা আগতো, কদানেন এতে ৰণ্ণা সম্পিণ্ডিতা’’তি. তস্মা এৰমাহ. ৰিচিত্তং মালং গন্থেয্যাতি সযম্পি দক্খতায পুপ্ফানম্পি নানাৰণ্ণতায একতোৰণ্টিকাদিভেদং ৰিচিত্রমালং গন্থেয্য. এৰমেৰ খো, ভন্তেতি এত্থ নানাপুপ্ফানং মহাপুপ্ফরাসি ৰিয নানাৰিধানং ৰণ্ণানং ভগৰতো সিনেরুমত্তো ৰণ্ণরাসি দট্ঠব্বো. ছেকমালাকারো ৰিয উপালি গহপতি. মালাকারস্স ৰিচিত্রমালাগন্থনং ৰিয গহপতিনো তথাগতস্স ৰিচিত্রৰণ্ণগন্থনং.

উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছীতি তস্স হি ভগৰতো সক্কারং অসহমানস্স এতদহোসি – ‘‘অনত্থিকো দানি অযং গহপতি অম্হেহি, স্ৰে পট্ঠায পণ্ণাস সট্ঠি জনে গহেত্ৰা এতস্স ঘরং পৰিসিত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন লভিস্সামি, ভিন্না মে ভত্তকুম্ভী’’তি. অথস্স উপট্ঠাকৰিপরিণামেন বলৰসোকো উপ্পজ্জি. ইমে হি সত্তা অত্তনো অত্তনোৰ চিন্তযন্তি. তস্স তস্মিং সোকে উপ্পন্নে অব্ভন্তরং উণ্হং অহোসি, লোহিতং ৰিলীযিত্থ, তং মহাৰাতেন সমুদ্ধরিতং কুটে পক্খিত্তরজনং ৰিয পত্তমত্তং মুখতো উগ্গঞ্ছি. নিধানগতলোহিতং ৰমিত্ৰা পন অপ্পকা সত্তা জীৰিতুং সক্কোন্তি. নিগণ্ঠো তত্থেৰ জাণুনা পতিতো, অথ নং পাটঙ্কিযা বহিনগরং নীহরিত্ৰা মঞ্চকসিৰিকায গহেত্ৰা পাৰং অগমংসু, সো ন চিরস্সেৰ পাৰাযং কালমকাসি. ইমস্মিং পন সুত্তে উগ্ঘাটিতঞ্ঞূপুগ্গলস্স ৰসেন ধম্মদেসনা পরিনিট্ঠিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

উপালিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. কুক্কুরৰতিকসুত্তৰণ্ণনা

৭৮. এৰং মে সুতন্তি কুক্কুরৰতিকসুত্তং. তত্থ কোলিযেসূতি এৰংনামকে জনপদে. সো হি একোপি কোলনগরে পতিট্ঠিতানং কোলিযানং রাজকুমারানং নিৰাসট্ঠানত্তা এৰং ৰুচ্চতি. তস্মিং কোলিযেসু জনপদে. হলিদ্দৰসনন্তি তস্স কির নিগমস্স মাপিতকালে পীতকৰত্থনিৰত্থা মনুস্সা নক্খত্তং কীল়িংসু. তে নক্খত্তকীল়াৰসানে নিগমস্স নামং আরোপেন্তা হলিদ্দৰসনন্তি নামং অকংসু. তং গোচরগামং কত্ৰা ৰিহরতীতি অত্থো. ৰিহারো পনেত্থ কিঞ্চাপি ন নিযামিতো, তথাপি বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকে সেনাসনেযেৰ ৰিহাসীতি ৰেদিতব্বো. গোৰতিকোতি সমাদিন্নগোৰতো, সীসে সিঙ্গানি ঠপেত্ৰা নঙ্গুট্ঠং বন্ধিত্ৰা গাৰীহি সদ্ধিং তিণানি খাদন্তো ৰিয চরতি. অচেলোতি নগ্গো নিচ্চেলো. সেনিযোতি তস্স নামং.

কুক্কুরৰতিকোতি সমাদিন্নকুক্কুরৰতো, সব্বং সুনখকিরিযং করোতি. উভোপেতে সহপংসুকীল়িকা সহাযকা. কুক্কুরোৰ পলিকুজ্জিত্ৰাতি সুনখো নাম সামিকস্স সন্তিকে নিসীদন্তো দ্ৰীহি পাদেহি ভূমিযং ৰিলেখিত্ৰা কুক্কুরকূজিতং কূজন্তো নিসীদতি, অযম্পি ‘‘কুক্কুরকিরিযং করিস্সামী’’তি ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা দ্ৰীহি হত্থেহি ভূমিযং ৰিলেখিত্ৰা সীসং ৰিধুনন্তো ‘ভূ ভূ’তি কত্ৰা হত্থপাদে সমিঞ্জিত্ৰা সুনখো ৰিয নিসীদি. ছমানিক্খিত্তন্তি ভূমিযং ঠপিতং. সমত্তং সমাদিন্নন্তি পরিপুণ্ণং কত্ৰা গহিতং. কা গতীতি কা নিপ্ফত্তি. কো অভিসম্পরাযোতি অভিসম্পরাযম্হি কত্থ নিব্বত্তি. অলন্তি তস্স অপ্পিযং ভৰিস্সতীতি যাৰততিযং পটিবাহতি. কুক্কুরৰতন্তি কুক্কুরৰতসমাদানং.

৭৯. ভাৰেতীতি ৰড্ঢেতি. পরিপুণ্ণন্তি অনূনং. অব্বোকিণ্ণন্তি নিরন্তরং. কুক্কুরসীলন্তি কুক্কুরাচারং. কুক্কুরচিত্তন্তি ‘‘অজ্জ পট্ঠায কুক্কুরেহি কাতব্বং করিস্সামী’’তি এৰং উপ্পন্নচিত্তং. কুক্কুরাকপ্পন্তি কুক্কুরানং গমনাকারো অত্থি, তিট্ঠনাকারো অত্থি, নিসীদনাকারো অত্থি, সযনাকারো অত্থি, উচ্চারপস্সাৰকরণাকারো অত্থি, অঞ্ঞে কুক্কুরে দিস্ৰা দন্তে ৰিৰরিত্ৰা গমনাকারো অত্থি, অযং কুক্কুরাকপ্পো নাম, তং ভাৰেতীতি অত্থো. ইমিনাহং সীলেনাতিআদীসু অহং ইমিনা আচারেন ৰা ৰতসমাদানেন ৰা দুক্করতপচরণেন ৰা মেথুনৰিরতিব্রহ্মচরিযেন ৰাতি অত্থো. দেৰোতি সক্কসুযামাদীসু অঞ্ঞতরো. দেৰঞ্ঞতরোতি তেসং দুতিযততিযট্ঠানাদীসু অঞ্ঞতরদেৰো. মিচ্ছাদিট্ঠীতি অদেৰলোকগামিমগ্গমেৰ দেৰলোকগামিমগ্গোতি গহেত্ৰা উপ্পন্নতায সা অস্স মিচ্ছাদিট্ঠি নাম হোতি. অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামীতি তস্স হি নিরযতো ৰা তিরচ্ছানযোনিতো ৰা অঞ্ঞা গতি নত্থি, তস্মা এৰমাহ. সম্পজ্জমানন্তি দিট্ঠিযা অসম্মিস্সং হুত্ৰা নিপজ্জমানং.

নাহং, ভন্তে, এতং রোদামি, যং মং ভগৰা এৰমাহাতি যং মং, ভন্তে, ভগৰা এৰমাহ, অহমেতং ভগৰতো ব্যাকরণং ন রোদামি ন পরিদেৰামি, ন অনুত্থুনামীতি অত্থো. এৰং সকম্মকৰসেনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো, ন অস্সুমুঞ্চনমত্তেন.

‘‘মতং ৰা অম্ম রোদন্তি, যো ৰা জীৰং ন দিস্সতি;

জীৰন্তং অম্ম পস্সন্তী, কস্মা মং অম্ম রোদসী’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯) –

অযঞ্চেত্থ পযোগো. অপিচ মে ইদং, ভন্তেতি অপিচ খো মে ইদং, ভন্তে, কুক্কুরৰতং দীঘরত্তং সমাদিন্নং, তস্মিং সম্পজ্জন্তেপি ৰুদ্ধি নত্থি, ৰিপজ্জন্তেপি. ইতি ‘‘এত্তকং কালং মযা কতকম্মং মোঘং জাত’’ন্তি অত্তনো ৰিপত্তিং পচ্চৰেক্খমানো রোদামি, ভন্তেতি.

৮০. গোৰতন্তিআদীনি কুক্কুরৰতাদীসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. গৰাকপ্পন্তি গোআকপ্পং. সেসং কুক্কুরাকপ্পে ৰুত্তসদিসমেৰ. যথা পন তত্থ অঞ্ঞে কুক্কুরে দিস্ৰা দন্তে ৰিৰরিত্ৰা গমনাকারো, এৰমিধ অঞ্ঞে গাৰো দিস্ৰা কণ্ণে উক্খিপিত্ৰা গমনাকারো ৰেদিতব্বো. সেসং তাদিসমেৰ.

৮১. চত্তারিমানি পুণ্ণ কম্মানীতি কস্মা ইমং দেসনং আরভি? অযঞ্হি দেসনা একচ্চকম্মকিরিযৰসেন আগতা, ইমস্মিঞ্চ কম্মচতুক্কে কথিতে ইমেসং কিরিযা পাকটা ভৰিস্সতীতি ইমং দেসনং আরভি. অপিচ ইমং কম্মচতুক্কমেৰ দেসিযমানং ইমে সঞ্জানিস্সন্তি, ততো একো সরণং গমিস্সতি, একো পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতীতি অযমেৰ এতেসং সপ্পাযাতি ঞত্ৰাপি ইমং দেসনং আরভি.

তত্থ কণ্হন্তি কাল়কং দসঅকুসলকম্মপথকম্মং. কণ্হৰিপাকন্তি অপাযে নিব্বত্তনতো কাল়কৰিপাকং. সুক্কন্তি পণ্ডরং দসকুসলকম্মপথকম্মং. সুক্কৰিপাকন্তি সগ্গে নিব্বত্তনতো পণ্ডরৰিপাকং. কণ্হসুক্কন্তি ৰোমিস্সককম্মং. কণ্হসুক্কৰিপাকন্তি সুখদুক্খৰিপাকং. মিস্সককম্মঞ্হি কত্ৰা অকুসলেন তিরচ্ছানযোনিযং মঙ্গলহত্থিট্ঠানাদীসু উপ্পন্নো কুসলেন পৰত্তে সুখং ৰেদিযতি. কুসলেন রাজকুলেপি নিব্বত্তো অকুসলেন পৰত্তে দুক্খং ৰেদিযতি. অকণ্হং অসুক্কন্তি কম্মক্খযকরং চতুমগ্গচেতনাকম্মং অধিপ্পেতং. তঞ্হি যদি কণ্হং ভৰেয্য, কণ্হৰিপাকং দদেয্য. যদি সুক্কং ভৰেয্য, সুক্কৰিপাকং দদেয্য. উভযৰিপাকস্স পন অদানতো অকণ্হাসুক্কৰিপাকত্তা ‘‘অকণ্হং অসুক্ক’’ন্তি ৰুত্তং. অযং তাৰ উদ্দেসে অত্থো.

নিদ্দেসে পন সব্যাবজ্ঝন্তি সদুক্খং. কাযসঙ্খারাদীসু কাযদ্ৰারে গহণাদিৰসেন চোপনপ্পত্তা দ্ৰাদস অকুসলচেতনা সব্যাবজ্ঝকাযসঙ্খারো নাম. ৰচীদ্ৰারে হনুসঞ্চোপনৰসেন ৰচীভেদপৰত্তিকা তাযেৰ দ্ৰাদস ৰচীসঙ্খারো নাম. উভযচোপনং অপ্পত্তা রহো চিন্তযন্তস্স মনোদ্ৰারে পৰত্তা মনোসঙ্খারো নাম. ইতি তীসুপি দ্ৰারেসু কাযদুচ্চরিতাদিভেদা অকুসলচেতনাৰ সঙ্খারাতি ৰেদিতব্বা. ইমস্মিঞ্হি সুত্তে চেতনা ধুরং, উপালিসুত্তে কম্মং. অভিসঙ্খরিত্ৰাতি সঙ্কড্ঢিত্ৰা, পিণ্ডং কত্ৰাতি অত্থো. সব্যাবজ্ঝং লোকন্তি সদুক্খং লোকং উপপজ্জন্তি. সব্যাবজ্ঝা ফস্সা ফুসন্তীতি সদুক্খা ৰিপাকফস্সা ফুসন্তি. একন্তদুক্খন্তি নিরন্তরদুক্খং. ভূতাতি হেত্ৰত্থে নিস্সক্কৰচনং, ভূতকম্মতো ভূতস্স সত্তস্স উপ্পত্তি হোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথাভূতং কম্মং সত্তা করোন্তি, তথাভূতেন কম্মেন কম্মসভাগৰসেন তেসং উপপত্তি হোতি. তেনেৰাহ ‘‘যং করোতি তেন উপপজ্জতী’’তি. এত্থ চ তেনাতি কম্মেন ৰিয ৰুত্তা, উপপত্তি চ নাম ৰিপাকেন হোতি. যস্মা পন ৰিপাকস্স কম্মং হেতু, তস্মা তেন মূলহেতুভূতেন কম্মেন নিব্বত্ততীতি অযমেত্থ অত্থো. ফস্সা ফুসন্তীতি যেন কম্মৰিপাকেন নিব্বত্তো, তংকম্মৰিপাকফস্সা ফুসন্তি. কম্মদাযাদাতি কম্মদাযজ্জা কম্মমেৰ নেসং দাযজ্জং সন্তকন্তি ৰদামি.

অব্যাবজ্ঝন্তি নিদ্দুক্খং. ইমস্মিং ৰারে কাযদ্ৰারে পৰত্তা অট্ঠ কামাৰচরকুসলচেতনা কাযসঙ্খারো নাম. তাযেৰ ৰচীদ্ৰারে পৰত্তা ৰচীসঙ্খারো নাম. মনোদ্ৰারে পৰত্তা তাযেৰ অট্ঠ, তিস্সো চ হেট্ঠিমঝানচেতনা অব্যাবজ্ঝমনোসঙ্খারো নাম. ঝানচেতনা তাৰ হোতু, কামাৰচরা কিন্তি অব্যাবজ্ঝমনোসঙ্খারো নাম জাতাতি. কসিণসজ্জনকালে চ কসিণাসেৰনকালে চ লব্ভন্তি. কামাৰচরচেতনা পঠমজ্ঝানচেতনায ঘটিতা, চতুত্থজ্ঝানচেতনা ততিযজ্ঝানচেতনায ঘটিতা. ইতি তীসুপি দ্ৰারেসু কাযসুচরিতাদিভেদা কুসলচেতনাৰ সঙ্খারাতি ৰেদিতব্বো. ততিযৰারো উভযমিস্সকৰসেন ৰেদিতব্বা.

সেয্যথাপি মনুস্সাতিআদীসু মনুস্সানং তাৰ কালেন সুখং কালেন দুক্খং পাকটমেৰ, দেৰেসু পন ভুম্মদেৰতানং, ৰিনিপাতিকেসু ৰেমানিকপেতানং কালেন সুখং কালেন দুক্খং হোতীতি ৰেদিতব্বং. হত্থিআদীসু তিরচ্ছানেসুপি লব্ভতিযেৰ.

তত্রাতি তেসু তীসু কম্মেসু. তস্স পহানায যা চেতনাতি তস্স পহানত্থায মগ্গচেতনা. কম্মং পত্ৰাৰ মগ্গচেতনায অঞ্ঞো পণ্ডরতরো ধম্মো নাম নত্থি. ইদং পন কম্মচতুক্কং পত্ৰা দ্ৰাদস অকুসলচেতনা কণ্হা নাম, তেভূমককুসলচেতনা সুক্কা নাম, মগ্গচেতনা অকণ্হা অসুক্কাতি আগতা.

৮২. ‘‘লভেয্যাহং, ভন্তে’’তি ইদং সো ‘‘চিরং ৰত মে অনিয্যানিকপক্খে যোজেত্ৰা অত্তা কিলমিতো, ‘সুক্খনদীতীরে ন্হাযিস্সামী’তি সম্পরিৰত্তেন্তেন ৰিয থুসে কোট্টেন্তেন ৰিয চ ন কোচি অত্থো নিপ্ফাদিতো, হন্দাহং অত্তানং যোগে যোজেমী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ. অথ ভগৰা যোনেন খন্ধকে তিত্থিযপরিৰাসো পঞ্ঞত্তো, যং অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো সামণেরভূমিযং ঠিতো – ‘‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামো অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে আকঙ্খামি উপসম্পদং, স্ৰাহং, ভন্তে, সঙ্ঘং চত্তারো মাসে পরিৰাসং যাচামী’’তিআদিনা (মহাৰ. ৮৬) নযেন সমাদিযিত্ৰা পরিৰসতি, তং সন্ধায ‘‘যো খো, সেনিয, অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো’’তিআদিমাহ.

তত্থ পব্বজ্জন্তি ৰচনসিলিট্ঠতাৰসেনেৰ ৰুত্তং. অপরিৰসিত্ৰাযেৰ হি পব্বজ্জং লভতি. উপসম্পদত্থিকেন পন নাতিকালেন গামপ্পৰেসনাদীনি অট্ঠ ৰত্তানি পূরেন্তেন পরিৰসিতব্বং. আরদ্ধচিত্তাতি অট্ঠৰত্তপূরণেন তুট্ঠচিত্তা. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেস তিত্থিযপরিৰাসো সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায পব্বজ্জখন্ধকৰণ্ণনাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৮৬) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অপিচ মেত্থাতি অপিচ মে এত্থ. পুগ্গলৰেমত্ততা ৰিদিতাতি পুগ্গলনানত্তং ৰিদিতং. অযং পুগ্গলো পরিৰাসারহো, অযং ন পরিৰাসারহোতি ইদং ময্হং পাকটন্তি দস্সেতি.

ততো সেনিযো চিন্তেসি – ‘‘অহো অচ্ছরিযং বুদ্ধসাসনং, যত্থ এৰং ঘংসিত্ৰা কোট্টেত্ৰা যুত্তমেৰ গণ্হন্তি, অযুত্তং ছড্ডেন্তী’’তি. ততো সুট্ঠুতরং পব্বজ্জায সঞ্জাতুস্সাহো সচে, ভন্তেতিআদিমাহ. অথ ভগৰা তস্স তিব্বচ্ছন্দতং ৰিদিত্ৰা ন সেনিযো পরিৰাসং অরহতীতি অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, ভিক্খু, সেনিযং ন্হাপেত্ৰা পব্বাজেত্ৰা আনেহী’’তি. সো তথা কত্ৰা তং পব্বাজেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং আনযি. ভগৰা গণে নিসীদিত্ৰা উপসম্পাদেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অলত্থ খো অচেলো সেনিযো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং অলত্থ উপসম্পদ’’ন্তি.

অচিরূপসম্পন্নোতি উপসম্পন্নো হুত্ৰা নচিরমেৰ. ৰূপকট্ঠোতি ৰত্থুকামকিলেসকামেহি কাযেন চ চিত্তেন চ ৰূপকট্ঠো. অপ্পমত্তোতি কম্মট্ঠানে সতিং অৰিজহন্তো. আতাপীতি কাযিকচেতসিকসঙ্খাতেন ৰীরিযাতাপেন আতাপী. পহিতত্তোতি কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খতায পেসিতত্তো ৰিস্সট্ঠঅত্তভাৰো. যস্সত্থাযাতি যস্স অত্থায. কুলপুত্তাতি আচারকুলপুত্তা. সম্মদেৰাতি হেতুনাৰ কারণেনেৰ. তদনুত্তরন্তি তং অনুত্তরং. ব্রহ্মচরিযপরিযোসানন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযপরিযোসানভূতং অরহত্তফলং. তস্স হি অত্থায কুলপুত্তা পব্বজন্তি. দিট্ঠেৰ ধম্মেতি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে. সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰাতি অত্তনাযেৰ পঞ্ঞায পচ্চক্খং কত্ৰা, অপরপ্পচ্চযং ঞত্ৰাতি অত্থো. উপসম্পজ্জ ৰিহাসীতি পাপুণিত্ৰা সম্পাদেত্ৰা ৰিহাসি. এৰং ৰিহরন্তোৰ খীণা জাতি…পে… অব্ভঞ্ঞাসি.

এৰমস্স পচ্চৰেক্খণভূমিং দস্সেত্ৰা অরহত্তনিকূটেনেৰ দেসনং নিট্ঠাপেতুং ‘‘অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা সেনিযো অরহতং অহোসী’’তি ৰুত্তং. তত্থ অঞ্ঞতরোতি একো. অরহতন্তি অরহন্তানং, ভগৰতো সাৰকানং অরহন্তানং অব্ভন্তরো অহোসীতি অযমেৰত্থ অধিপ্পাযো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কুক্কুরৰতিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. অভযরাজকুমারসুত্তৰণ্ণনা

৮৩. এৰং মে সুতন্তি অভযসুত্তং. তত্থ অভযোতি তস্স নামং. রাজকুমারোতি বিম্বিসারস্স ওরসপুত্তো. ৰাদং আরোপেহীতি দোসং আরোপেহি. নেরযিকোতি নিরযে নিব্বত্তকো. কপ্পট্ঠোতি কপ্পট্ঠিতিকো. অতেকিচ্ছোতি বুদ্ধসহস্সেনাপি তিকিচ্ছিতুং ন সক্কা. উগ্গিলিতুন্তি দ্ৰে অন্তে মোচেত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তো উগ্গিলিতুং বহি নীহরিতুং ন সক্খিতি. ওগিলিতুন্তি পুচ্ছায দোসং দত্ৰা হারেতুং অসক্কোন্তো ওগিলিতুং অন্তো পৰেসেতুং ন সক্খিতি.

এৰং, ভন্তেতি নিগণ্ঠো কির চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো ময্হং সাৰকে ভিন্দিত্ৰা গণ্হাতি, হন্দাহং একং পঞ্হং অভিসঙ্খরোমি, যং পুট্ঠো সমণো গোতমো উক্কুটিকো হুত্ৰা নিসিন্নো উট্ঠাতুং ন সক্খিস্সতী’’তি. সো অভযস্স গেহা নীহটভত্তো সিনিদ্ধভোজনং ভুঞ্জন্তো বহূ পঞ্হে অভিসঙ্খরিত্ৰা – ‘‘এত্থ সমণো গোতমো ইমং নাম দোসং দস্সেস্সতি, এত্থ ইমং নামা’’তি সব্বে পহায চাতুমাসমত্থকে ইমং পঞ্হং অদ্দস. অথস্স এতদহোসি – ‘‘ইমস্স পঞ্হস্স পুচ্ছায ৰা ৰিস্সজ্জনে ৰা ন সক্কা দোসো দাতুং, ওৰট্টিকসারো অযং, কো নু খো ইমং গহেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ৰাদং আরোপেস্সতী’’তি. ততো ‘‘অভযো রাজকুমারো পণ্ডিতো, সো সক্খিস্সতীতি তং উগ্গণ্হাপেমী’’তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা উগ্গণ্হাপেসি. সো ৰাদজ্ঝাসযতায তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছন্তো ‘‘এৰং, ভন্তে,’’তি আহ.

৮৪. অকালো খো অজ্জাতি অযং পঞ্হো চতূহি মাসেহি অভিসঙ্খতো, তত্থ ইদং গহেত্ৰা ইদং ৰিস্সজ্জিযমানে দিৰসভাগো নপ্পহোস্সতীতি মঞ্ঞন্তো এৰং চিন্তেসি. সো দানীতি স্ৰে দানি. অত্তচতুত্থোতি কস্মা বহূহি সদ্ধিং ন নিমন্তেসি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘বহূসু নিসিন্নেসু থোকং দত্ৰা ৰদন্তস্স অঞ্ঞং সুত্তং অঞ্ঞং কারণং অঞ্ঞং তথারূপং ৰত্থুং আহরিত্ৰা দস্সেস্সতি, এৰং সন্তে কলহো ৰা কোলাহলমেৰ ৰা ভৰিস্সতি. অথাপি এককংযেৰ নিমন্তেস্সামি, এৰম্পি মে গরহা উপ্পজ্জিস্সতি ‘যাৰমচ্ছরী ৰাযং অভযো, ভগৰন্তং দিৰসে দিৰসে ভিক্খূনং সতেনপি সহস্সেনপি সদ্ধিং চরন্তং দিস্ৰাপি এককংযেৰ নিমন্তেসী’’’তি. ‘‘এৰং পন দোসো ন ভৰিস্সতী’’তি অপরেহি তীহি সদ্ধিং অত্তচতুত্থং নিমন্তেসি.

৮৫. ন খ্ৰেত্থ, রাজকুমার, একংসেনাতি ন খো, রাজকুমার, এত্থ পঞ্হে একংসেন ৰিস্সজ্জনং হোতি. এৰরূপঞ্হি ৰাচং তথাগতো ভাসেয্যাপি ন ভাসেয্যাপি. ভাসিতপচ্চযেন অত্থং পস্সন্তো ভাসেয্য, অপস্সন্তো ন ভাসেয্যাতি অত্থো. ইতি ভগৰা মহানিগণ্ঠেন চতূহি মাসেহি অভিসঙ্খতং পঞ্হং অসনিপাতেন পব্বতকূটং ৰিয একৰচনেনেৰ সংচুণ্ণেসি. অনস্সুং নিগণ্ঠাতি নট্ঠা নিগণ্ঠা.

৮৬. অঙ্কে নিসিন্নো হোতীতি ঊরূসু নিসিন্নো হোতি. লেসৰাদিনো হি ৰাদং পট্ঠপেন্তা কিঞ্চিদেৰ ফলং ৰা পুপ্ফং ৰা পোত্থকং ৰা গহেত্ৰা নিসীদন্তি. তে অত্তনো জযে সতি পরং অজ্ঝোত্থরন্তি, পরস্স জযে সতি ফলং খাদন্তা ৰিয পুপ্ফং ঘাযন্তা ৰিয পোত্থকং ৰাচেন্তা ৰিয ৰিক্খেপং দস্সেন্তি. অযং পন চিন্তেসি – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো এস ওসটসঙ্গামো পরৰাদমদ্দনো. সচে মে জযো ভৰিস্সতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ভৰিস্সতি, দারকং ৰিজ্ঝিত্ৰা রোদাপেস্সামি. ততো পস্সথ, ভো, অযং দারকো রোদতি, উট্ঠহথ তাৰ, পচ্ছাপি জানিস্সামা’’তি তস্মা দারকং গহেত্ৰা নিসীদি. ভগৰা পন রাজকুমারতো সহস্সগুণেনপি সতসহস্সগুণেনপি ৰাদীৰরতরো, ‘‘ইমমেৰস্স দারকং উপমং কত্ৰা ৰাদং ভিন্দিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি রাজকুমারা’’তিআদিমাহ.

তত্থ মুখে আহরেয্যাতি মুখে ঠপেয্য. আহরেয্যস্সাহন্তি অপনেয্যং অস্স অহং. আদিকেনেৰাতি পঠমপযোগেনেৰ. অভূতন্তি অভূতত্থং. অতচ্ছন্তি ন তচ্ছং. অনত্থসংহিতন্তি ন অত্থসংহিতং ন ৰড্ঢিনিস্সিতং. অপ্পিযা অমনাপাতি নেৰ পিযা ন মনাপা. ইমিনা নযেনেৰ সব্বত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

তত্থ অপ্পিযপক্খে পঠমৰাচা অচোরংযেৰ চোরোতি, অদাসংযেৰ দাসোতি, অদুপ্পযুত্তংযেৰ দুপ্পযুত্তোতি পৰত্তা. ন তং তথাগতো ভাসতি. দুতিযৰাচা চোরংযেৰ চোরো অযন্তিআদিৰসেন পৰত্তা. তম্পি তথাগতো ন ভাসতি. ততিযৰাচা ‘‘ইদানি অকতপুঞ্ঞতায দুগ্গতো দুব্বণ্ণো অপ্পেসক্খো, ইধ ঠত্ৰাপি পুন পুঞ্ঞং ন করোসি, দুতিযচিত্তৰারে কথং চতূহি অপাযেহি ন মুচ্চিস্সসী’’তি এৰং মহাজনস্স অত্থপুরেক্খারেন ধম্মপুরেক্খারেন অনুসাসনীপুরেক্খারেন চ ৰত্তব্বৰাচা. তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতোতি তস্মিং ততিযব্যাকরণে তস্সা ৰাচায ব্যাকরণত্থায তথাগতো কালঞ্ঞূ হোতি, মহাজনস্স আদানকালং গহণকালং জানিত্ৰাৰ ব্যাকরোতীতি অত্থো.

পিযপক্খে পঠমৰাচা অট্ঠানিযকথা নাম. সা এৰং ৰেদিতব্বা – এৰং কির গামৰাসিমহল্লকং নগরং আগন্ত্ৰা পানাগারে পিৰন্তং ৰঞ্চেতুকামা সম্বহুলা ধুত্তা পীতট্ঠানে ঠত্ৰা তেন সদ্ধিং সুরং পিৰন্তা ‘‘ইমস্স নিৰাসনপাৰুরণম্পি হত্থে ভণ্ডকম্পি সব্বং গণ্হিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা কতিকং অকংসু – ‘‘একেকং অত্তপচ্চক্খকথং কথেম, যো ‘অভূত’ন্তি কথেসি, কথিতং ৰা ন সদ্দহতি, তং দাসং কত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি. তম্পি মহল্লকং পুচ্ছিংসু ‘‘তুম্হাকম্পি তাত রুচ্চতী’’তি. এৰং হোতু তাতাতি.

একো ধুত্তো আহ – ময্হং, ভো মাতু, মযি কুচ্ছিগতে কপিট্ঠফলদোহলো অহোসি. সা অঞ্ঞং কপিট্ঠহারকং অলব্ভমানা মংযেৰ পেসেসি. অহং গন্ত্ৰা রুক্খং অভিরুহিতুং অসক্কোন্তো অত্তনাৰ অত্তানং পাদে গহেত্ৰা মুগ্গরং ৰিয রুক্খস্স উপরি খিপিং; অথ সাখতো সাখং ৰিচরন্তো ফলানি গহেত্ৰা ওতরিতুং অসক্কোন্তো ঘরং গন্ত্ৰা নিস্সেণিং আহরিত্ৰা ওরুয্হ মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ফলানি মাতুযা অদাসিং; তানি পন মহন্তানি হোন্তি চাটিপ্পমাণানি. ততো মে মাতরা একাসনে নিসিন্নায সমসট্ঠিফলানি খাদিতানি. মযা একুচ্ছঙ্গেন আনীতফলেসু সেসকানি কুলসন্তকে গামে খুদ্দকমহল্লকানং অহেসুং. অম্হাকং ঘরং সোল়সহত্থং, সেসপরিক্খারভণ্ডকং অপনেত্ৰা কপিট্ঠফলেহেৰ যাৰ ছদনং পূরিতং. ততো অতিরেকানি গহেত্ৰা গেহদ্ৰারে রাসিং অকংসু. সো অসীতিহত্থুব্বেধো পব্বতো ৰিয অহোসি. কিং ঈদিসং, ভো সক্কা, সদ্দহিতুন্তি?

গামিকমহল্লকো তুণ্হী নিসীদিত্ৰা সব্বেসং কথাপরিযোসানে পুচ্ছিতো আহ – ‘‘এৰং ভৰিস্সতি তাতা, মহন্তং রট্ঠং, রট্ঠমহন্ততায সক্কা সদ্দহিতু’’ন্তি. যথা চ তেন, এৰং সেসেহিপি তথারূপাসু নিক্কারণকথাসু কথিতাসু আহ – ময্হম্পি তাতা সুণাথ, ন তুম্হাকংযেৰ কুলানি, অম্হাকম্পি কুলং মহাকুলং, অম্হাকং পন অৰসেসখেত্তেহি কপ্পাসখেত্তং মহন্ততরং. তস্স অনেককরীসসতস্স কপ্পাসখেত্তস্স মজ্ঝে একো কপ্পাসরুক্খো মহা অসীতিহত্থুব্বেধো অহোসি. তস্স পঞ্চ সাখা, তাসু অৰসেসসাখা ফলং ন গণ্হিংসু, পাচীনসাখায একমেৰ মহাচাটিমত্তং ফলং অহোসি. তস্স ছ অংসিযো, ছসু অংসীসু ছ কপ্পাসপিণ্ডিযো পুপ্ফিতা. অহং মস্সুং কারেত্ৰা ন্হাতৰিলিত্তো খেত্তং গন্ত্ৰা তা কপ্পাসপিণ্ডিযো পুপ্ফিতা দিস্ৰা ঠিতকোৰ হত্থং পসারেত্ৰা গণ্হিং. তা কপ্পাসপিণ্ডিযো থামসম্পন্না ছ দাসা অহেসুং. তে সব্বে মং এককং ওহায পলাতা. এত্তকে অদ্ধানে তে ন পস্সামি, অজ্জ দিট্ঠা, তুম্হে তে ছ জনা. ত্ৰং নন্দো নাম, ত্ৰং পুণ্ণো নাম, ত্ৰং ৰড্ঢমানো নাম, ত্ৰং চিত্তো নাম ত্ৰং মঙ্গলো নাম, ত্ৰং পোট্ঠিযো নামাতি ৰত্ৰা উট্ঠায নিসিন্নকেযেৰ চূল়াসু গহেত্ৰা অট্ঠাসি. তে ‘‘ন মযং দাসা’’তিপি ৰত্তুং নাসক্খিংসু. অথ নে কড্ঢন্তো ৰিনিচ্ছযং নেত্ৰা লক্খণং আরোপেত্ৰা যাৰজীৰং দাসে কত্ৰা পরিভুঞ্জি. এৰরূপিং কথং তথাগতো ন ভাসতি.

দুতিযৰাচা আমিসহেতুচাটুকম্যতাদিৰসেন নানপ্পকারা পরেসং থোমনৰাচা চেৰ, চোরকথং রাজকথন্তি আদিনযপ্পৰত্তা তিরচ্ছানকথা চ. তম্পি তথাগতো ন ভাসতি. ততিযৰাচা অরিযসচ্চসন্নিস্সিতকথা, যং ৰস্সসতম্পি সুণন্তা পণ্ডিতা নেৰ তিত্তিং গচ্ছন্তি. ইতি তথাগতো নেৰ সব্বম্পি অপ্পিযৰাচং ভাসতি ন পিযৰাচং. ততিযং ততিযমেৰ পন ভাসিতব্বকালং অনতিক্কমিত্ৰা ভাসতি. তত্থ ততিযং অপ্পিযৰাচং সন্ধায হেট্ঠা দহরকুমারউপমা আগতাতি ৰেদিতব্বং.

৮৭. উদাহু ঠানসোৰেতন্তি উদাহু ঠানুপ্পত্তিকঞাণেন তঙ্খণংযেৰ তং তথাগতস্স উপট্ঠাতীতি পুচ্ছতি. সঞ্ঞাতোতি ঞাতো পঞ্ঞাতো পাকটো. ধম্মধাতূতি ধম্মসভাৰো. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সেতং অধিৰচনং. তং ভগৰতা সুপ্পটিৰিদ্ধং, হত্থগতং ভগৰতো. তস্মা সো যং যং ইচ্ছতি, তং তং সব্বং ঠানসোৰ পটিভাতীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. অযং পন ধম্মদেসনা নেয্যপুগ্গলৰসেন পরিনিট্ঠিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অভযরাজকুমারসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. বহুৰেদনীযসুত্তৰণ্ণনা

৮৮. এৰং মে সুতন্তি বহুৰেদনীযসুত্তং. তত্থ পঞ্চকঙ্গো থপতীতি পঞ্চকঙ্গোতি তস্স নামং. ৰাসিফরসুনিখাদনদণ্ডমুগ্গরকাল়সুত্তনাল়িসঙ্খাতেহি ৰা অঙ্গেহি সমন্নাগতত্তা সো পঞ্চঙ্গোতি পঞ্ঞাতো. থপতীতি ৰড্ঢকীজেট্ঠকো. উদাযীতি পণ্ডিতউদাযিত্থেরো.

৮৯. পরিযাযন্তি কারণং. দ্ৰেপানন্দাতি দ্ৰেপি, আনন্দ. পরিযাযেনাতি কারণেন. এত্থ চ কাযিকচেতসিকৰসেন দ্ৰে ৰেদিতব্বা. সুখাদিৰসেন তিস্সো, ইন্দ্রিযৰসেন সুখিন্দ্রিযাদিকা পঞ্চ, দ্ৰারৰসেন চক্খুসম্ফস্সজাদিকা ছ, উপৰিচারৰসেন ‘‘চক্খুনা রূপং দিস্ৰা সোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতী’’তিআদিকা অট্ঠারস, ছ গেহস্সিতানি সোমনস্সানি, ছ নেক্খম্মসিতানি সোমনস্সানি, ছ গেহস্সিতানি দোমনস্সানি, ছ নেক্খম্মসিতানি দোমনস্সানি, ছ গেহস্সিতা উপেক্খা, ছ নেক্খম্মসিতাতি এৰং ছত্তিংস, তা অতীতে ছত্তিংস, অনাগতে ছত্তিংস, পচ্চুপ্পন্নে ছত্তিংসাতি এৰং অট্ঠৰেদনাসতং ৰেদিতব্বং.

৯০. পঞ্চ খো ইমে, আনন্দ, কামগুণাতি অযং পাটিএক্কো অনুসন্ধি. ন কেৰলম্পি দ্ৰে আদিং কত্ৰা ৰেদনা ভগৰতা পঞ্ঞত্তা, পরিযাযেন একাপি ৰেদনা কথিতা. তং দস্সেন্তো পঞ্চকঙ্গস্স থপতিনো ৰাদং উপত্থম্ভেতুং ইমং দেসনং আরভি.

অভিক্কন্ততরন্তি সুন্দরতরং. পণীততরন্তি অতপ্পকতরং. এত্থ চ চতুত্থজ্ঝানতো পট্ঠায অদুক্খমসুখা ৰেদনা, সাপি সন্তট্ঠেন পণীতট্ঠেন চ সুখন্তি ৰুত্তা. ছ গেহস্সিতানি সুখন্তি ৰুত্তানি. নিরোধো অৰেদযিতসুখৰসেন সুখং নাম জাতো. পঞ্চকামগুণৰসেন হি অট্ঠসমাপত্তিৰসেন চ উপ্পন্নং ৰেদযিতসুখং নাম. নিরোধো অৰেদযিতসুখং নাম. ইতি ৰেদযিতসুখং ৰা হোতু অৰেদযিতসুখং ৰা, তং নিদ্দুক্খভাৰসঙ্খাতেন সুখট্ঠেন একন্তসুখমেৰ জাতং.

৯১. যত্থ যত্থাতি যস্মিং যস্মিং ঠানে. সুখং উপলব্ভতীতি ৰেদযিতসুখং ৰা অৰেদযিতসুখং ৰা উপলব্ভতি. তং তং তথাগতো সুখস্মিং পঞ্ঞপেতীতি তং সব্বং তথাগতো নিদ্দুক্খভাৰং সুখস্মিংযেৰ পঞ্ঞপেতীতি. ইধ ভগৰা নিরোধসমাপত্তিং সীসং কত্ৰা নেয্যপুগ্গলৰসেন অরহত্তনিকূটেনেৰ দেসনং নিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বহুৰেদনীযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. অপণ্ণকসুত্তৰণ্ণনা

৯২. এৰং মে সুতন্তি অপণ্ণকসুত্তং. তত্থ চারিকন্তি অতুরিতচারিকং.

৯৩. অত্থি পন ৰো গহপতযোতি কস্মা আহ? সো কির গামো অটৰিদ্ৰারে নিৰিট্ঠো. নানাৰিধা সমণব্রাহ্মণা দিৰসং মগ্গং গন্ত্ৰা সাযং তং গামং ৰাসত্থায উপেন্তি, তেসং তে মনুস্সা মঞ্চপীঠানি পত্থরিত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা পাদে মক্খেত্ৰা কপ্পিযপানকানি দত্ৰা পুনদিৰসে নিমন্তেত্ৰা দানং দেন্তি. তে পসন্নচিত্তা তেহি সদ্ধিং সম্মন্তযমানা এৰং ৰদন্তি ‘‘অত্থি পন ৰো গহপতযো কিঞ্চি দস্সনং গহিত’’ন্তি? নত্থি, ভন্তেতি. ‘‘গহপতযো ৰিনা দস্সনেন লোকো ন নিয্যাতি, একং দস্সনং রুচ্চিত্ৰা খমাপেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি, ‘সস্সতো লোকো’তি দস্সনং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা পক্কন্তা. অপরদিৰসে অঞ্ঞে আগতা. তেপি তথেৰ পুচ্ছিংসু. তে তেসং ‘‘আম, ভন্তে, পুরিমেসু দিৰসেসু তুম্হাদিসা সমণব্রাহ্মণা আগন্ত্ৰা ‘সস্সতো লোকো’তি অম্হে ইদং দস্সনং গাহাপেত্ৰা গতা’’তি আরোচেসুং. ‘‘তে বালা কিং জানন্তি? ‘উচ্ছিজ্জতি অযং লোকো’তি উচ্ছেদদস্সনং গণ্হথা’’তি এৰং তেপি উচ্ছেদদস্সনং গণ্হাপেত্ৰা পক্কন্তা. এতেনুপাযেন অঞ্ঞে একচ্চসস্সতং, অঞ্ঞে অন্তানন্তং, অঞ্ঞে অমরাৰিক্খেপন্তি এৰং দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো উগ্গণ্হাপেসুং. তে পন একদিট্ঠিযম্পি পতিট্ঠাতুং নাসক্খিংসু. সব্বপচ্ছা ভগৰা অগমাসি. সো তেসং হিতত্থায পুচ্ছন্তো ‘‘অত্থি পন ৰো গহপতযো’’তিআদিমাহ. তত্থ আকারৰতীতি কারণৰতী সহেতুকা. অপণ্ণকোতি অৰিরদ্ধো অদ্ৰেজ্ঝগামী একংসগাহিকো.

৯৪. নত্থি দিন্নন্তিআদি দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি হেট্ঠা সালেয্যকসুত্তে ৰিত্থারিতা. তথা তব্বিপচ্চনীকভূতা সম্মাদিট্ঠি.

৯৫. নেক্খম্মে আনিসংসন্তি যো নেসং অকুসলতো নিক্খন্তভাৰে আনিসংসো, যো চ ৰোদানপক্খো ৰিসুদ্ধিপক্খো, তং ন পস্সন্তীতি অত্থো. অসদ্ধম্মসঞ্ঞত্তীতি অভূতধম্মসঞ্ঞাপনা. অত্তানুক্কংসেতীতি ঠপেত্ৰা মং কো অঞ্ঞো অত্তনো দস্সনং পরে গণ্হাপেতুং সক্কোতীতি অত্তানং উক্খিপতি. পরং ৰম্ভেতীতি এত্তকেসু জনেসু একোপি অত্তনো দস্সনং পরে গণ্হাপেতুং ন সক্কোতীতি এৰং পরং হেট্ঠা খিপতি. পুব্বেৰ খো পনাতি পুব্বে মিচ্ছাদস্সনং গণ্হন্তস্সেৰ সুসীল্যং পহীনং হোতি, দুস্সীলভাৰো পচ্চুপট্ঠিতো. এৰমস্সিমেতি এৰং অস্স ইমে মিচ্ছাদিট্ঠিআদযো সত্ত. অপরাপরং উপ্পজ্জনৰসেন পন তেযেৰ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি নাম.

তত্রাতি তাসু তেসং সমণব্রাহ্মণানং লদ্ধীসু. কলিগ্গহোতি পরাজযগ্গাহো. দুস্সমত্তো সমাদিন্নোতি দুগ্গহিতো দুপ্পরামট্ঠো. একংসং ফরিত্ৰা তিট্ঠতীতি একন্তং এককোট্ঠাসং সকৰাদমেৰ ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা তিট্ঠতি, ‘‘সচে খো নত্থি পরো লোকো’’তি এৰং সন্তেযেৰ সোত্থিভাৰাৰহো হোতি. রিঞ্চতীতি ৰজ্জেতি.

৯৬. সদ্ধম্মসঞ্ঞত্তীতি ভূতধম্মসঞ্ঞাপনা.

কটগ্গহোতি জযগ্গাহো. সুসমত্তো সমাদিন্নোতি সুগ্গহিতো সুপরামট্ঠো. উভযংসং ফরিত্ৰা তিট্ঠতীতি উভযন্তং উভযকোট্ঠাসং সকৰাদং পরৰাদঞ্চ ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা তিট্ঠতি ‘‘সচে খো অত্থি পরো লোকো’’তি এৰং সন্তেপি ‘‘সচে খো নত্থি পরো লোকো’’তি এৰং সন্তেপি সোত্থিভাৰাৰহো হোতি. পরতোপি একংসউভযংসেসু ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

৯৭. করোতোতি সহত্থা করোন্তস্স. কারযতোতি আণত্তিযা কারেন্তস্স. ছিন্দতোতি পরেসং হত্থাদীনি ছিন্দন্তস্স. পচতোতি দণ্ডেন পীল়েন্তস্স ৰা তজ্জেন্তস্স ৰা. সোচযতোতি পরস্স ভণ্ডহরণাদীহি সোকং সযং করোন্তস্সপি পরেহি কারেন্তস্সপি. কিলমতোতি আহারূপচ্ছেদ-বন্ধনাগারপ্পৰেসনাদীহি সযং কিলমন্তস্সাপি পরেহি কিলমাপেন্তস্সাপি. ফন্দতো ফন্দাপযতোতি পরং ফন্দন্তং ফন্দনকালে সযম্পি ফন্দতো পরম্পি ফন্দাপযতো. পাণমতিপাতযতোতি পাণং হনন্তস্সপি হনাপেন্তস্সপি. এৰং সব্বত্থ করণকারাপনৰসেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো.

সন্ধিন্তি ঘরসন্ধিং. নিল্লোপন্তি মহাৰিলোপং. একাগারিকন্তি একমেৰ ঘরং পরিৰারেত্ৰা ৰিলুম্পনং. পরিপন্থে তিট্ঠতোতি আগতাগতানং অচ্ছিন্দনত্থং মগ্গে তিট্ঠতো. করোতো ন করীযতি পাপন্তি যংকিঞ্চি পাপং করোমীতি সঞ্ঞায করোতোপি পাপং ন করীযতি, নত্থি পাপং. সত্তা পন করোমাতি এৰংসঞ্ঞিনো হোন্তীতি অত্থো. খুরপরিযন্তেনাতি খুরনেমিনা, খুরধারসদিসপরিযন্তেন ৰা. একং মংসখলন্তি একং মংসরাসিং. পুঞ্জন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ততোনিদানন্তি একমংসখলকরণনিদানং. দক্খিণতীরে মনুস্সা কক্খল়া দারুণা, তে সন্ধায হনন্তোতিআদি ৰুত্তং. উত্তরতীরে সদ্ধা হোন্তি পসন্না বুদ্ধমামকা ধম্মমামকা সঙ্ঘমামকা, তে সন্ধায দদন্তোতিআদি ৰুত্তং.

তত্থ যজন্তোতি মহাযাগং করোন্তো. দমেনাতি ইন্দ্রিযদমেন উপোসথকম্মেন. সংযমেনাতি সীলসংযমেন. সচ্চৰজ্জেনাতি সচ্চৰচনেন. আগমোতি আগমনং, পৰত্তীতি অত্থো. সব্বথাপি পাপপুঞ্ঞানং কিরিযমেৰ পটিক্খিপন্তি. সুক্কপক্খোপি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. সেসমেত্থ পুরিমৰারে ৰুত্তসদিসমেৰ.

১০০. নত্থি হেতু নত্থি পচ্চযোতি এত্থ পচ্চযো হেতুৰেৰচনং. উভযেনাপি ৰিজ্জমানকমেৰ কাযদুচ্চরিতাদিসংকিলেসপচ্চযং কাযসুচরিতাদিৰিসুদ্ধিপচ্চযং পটিক্খিপন্তি. নত্থি বলং, নত্থি ৰীরিযং, নত্থি পুরিসথামো, নত্থি পুরিসপরক্কমোতি সত্তানং সংকিলেসিতুং ৰা ৰিসুজ্ঝিতুং ৰা বলং ৰা ৰীরিযং ৰা পুরিসেন কাতব্বো নাম পুরিসথামো ৰা পুরিসপরক্কমো ৰা নত্থি.

সব্বে সত্তাতি ওট্ঠগোণগদ্রভাদযো অনৰসেসে নিদস্সেন্তি. সব্বে পাণাতি একিন্দ্রিযো পাণো দ্ৰিন্দ্রিযো পাণোতি আদিৰসেন ৰদন্তি. সব্বে ভূতাতি অণ্ডকোসৰত্থিকোসেসু ভূতে সন্ধায ৰদন্তি. সব্বে জীৰাতি সালিযৰগোধুমাদযো সন্ধায ৰদন্তি. তেসু হেতে ৰিরুহনভাৰেন জীৰসঞ্ঞিনো. অৰসা অবলা অৰীরিযাতি তেসং অত্তনো ৰসো ৰা বলং ৰা ৰীরিযং ৰা নত্থি. নিযতিসঙ্গতিভাৰপরিণতাতি এত্থ নিযতীতি নিযততা. সঙ্গতীতি ছন্নং অভিজাতীনং তত্থ তত্থ গমনং. ভাৰোতি সভাৰোযেৰ. এৰং নিযতিযা চ সঙ্গতিযা চ ভাৰেন চ পরিণতা নানপ্পকারতং পত্তা. যেন হি যথা ভৰিতব্বং, সো তথেৰ ভৰতি. যেন নো ভৰিতব্বং, সো ন ভৰতীতি দস্সেন্তি. ছস্ৰেৰাভিজাতীসূতি ছসু এৰ অভিজাতীসু ঠত্ৰা সুখঞ্চ দুক্খঞ্চ পটিসংৰেদেন্তি, অঞ্ঞা সুখদুক্খভূমি নত্থীতি দস্সেন্তি.

তত্থ ছ অভিজাতিযো নাম কণ্হাভিজাতি নীলাভিজাতি লোহিতাভিজাতি হলিদ্দাভিজাতি সুক্কাভিজাতি পরমসুক্কাভিজাতীতি. তত্থ সাকুণিকো সূকরিকো লুদ্দো মচ্ছঘাতকো চোরো চোরঘাতকো, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি কুরূরকম্মন্তা, অযং কণ্হাভিজাতি নাম. ভিক্খূ নীলাভিজাতীতি ৰদন্তি. তে কির চতূসু পচ্চযেসু কণ্টকে পক্খিপিত্ৰা খাদন্তি. ‘‘ভিক্খূ চ কণ্টকৰুত্তিনো’’তি অযঞ্হি নেসং পাল়িযেৰ. অথ ৰা কণ্টকৰুত্তিকা এৰং নাম একে পব্বজিতাতি ৰদন্তি. ‘‘সমণকণ্টকৰুত্তিকা’’তিপি হি নেসং পাল়ি. লোহিতাভিজাতি নাম নিগণ্ঠা একসাটকাতি ৰদন্তি. ইমে কির পুরিমেহি দ্ৰীহি পণ্ডরতরা. গিহী অচেলকসাৰকা হলিদ্দাভিজাতীতি ৰদন্তি. ইতি অত্তনো পচ্চযদাযকে নিগণ্ঠেহিপি জেট্ঠকতরে করোন্তি. নন্দো, ৰচ্ছো, সঙ্কিচ্চো, অযং সুক্কাভিজাতীতি ৰদন্তি. তে কির পুরিমেহি চতূহি পণ্ডরতরা. আজীৰকে পন পরমসুক্কাভিজাতীতি ৰদন্তি. তে কির সব্বেহি পণ্ডরতরা.

তত্থ সব্বে সত্তা পঠমং সাকুণিকাদযোৰ হোন্তি, ততো ৰিসুজ্ঝমানা সক্যসমণা হোন্তি, ততো ৰিসুজ্ঝমানা নিগণ্ঠা, ততো আজীৰকসাৰকা, ততো নন্দাদযো, ততো আজীৰকাতি অযমেতেসং লদ্ধি. সুক্কপক্খো ৰুত্তপচ্চনীকেন ৰেদিতব্বো. সেসমিধাপি পুরিমৰারে ৰুত্তসদিসমেৰ.

ইমাসু পন তীসু দিট্ঠীসু নত্থিকদিট্ঠি ৰিপাকং পটিবাহতি, অকিরিযদিট্ঠি কম্মং পটিবাহতি, অহেতুকদিট্ঠি উভযম্পি পটিবাহতি. তত্থ কম্মং পটিবাহন্তেনাপি ৰিপাকো পটিবাহিতো হোতি, ৰিপাকং পটিবাহন্তেনাপি কম্মং পটিবাহিতং. ইতি সব্বেপেতে অত্থতো উভযপটিবাহকা নত্থিকৰাদা চেৰ অহেতুকৰাদা অকিরিযৰাদা চ হোন্তি. যে পন তেসং লদ্ধিং গহেত্ৰা রত্তিট্ঠানে দিৰাট্ঠানে নিসিন্না সজ্ঝাযন্তি ৰীমংসন্তি, তেসং – ‘‘নত্থি দিন্নং নত্থি যিট্ঠং, করোতো ন করিযতি পাপং, নত্থি হেতু নত্থি পচ্চযো’’তি তস্মিং আরম্মণে মিচ্ছাসতি সন্তিট্ঠতি, চিত্তং একগ্গং হোতি, জৰনানি জৰন্তি, পঠমজৰনে সতেকিচ্ছা হোন্তি, তথা দুতিযাদীসু. সত্তমে বুদ্ধানম্পি অতেকিচ্ছা অনিৰত্তিনো অরিট্ঠকণ্টকসদিসা.

তত্থ কোচি একং দস্সনং ওক্কমতি, কোচি দ্ৰে, কোচি তীণিপি, একস্মিং ওক্কন্তেপি দ্ৰীসু তীসু ওক্কন্তেসুপি নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকোৰ হোতি, পত্তো সগ্গমগ্গাৰরণঞ্চেৰ মোক্খমগ্গাৰরণঞ্চ, অভব্বো তস্স অত্তভাৰস্স অনন্তরং সগ্গম্পি গন্তুং, পগেৰ মোক্খং. ৰট্টখাণু নামেস সত্তো পথৰীগোপকো. কিং পনেস একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিযতো হোতি, উদাহু অঞ্ঞস্মিম্পীতি? একস্মিঞ্ঞেৰ নিযতো, আসেৰনৰসেন পন ভৰন্তরেপি তং তং দিট্ঠিং রোচেতিযেৰ. এৰরূপস্স হি যেভুয্যেন ভৰতো ৰুট্ঠানং নাম নত্থি.

তস্মা অকল্যাণজনং, আসীৰিসমিৰোরগং;

আরকা পরিৰজ্জেয্য, ভূতিকামো ৰিচক্খণোতি.

১০৩. নত্থি সব্বসো আরুপ্পাতি অরূপব্রহ্মলোকো নাম সব্বাকারেন নত্থি. মনোমযাতি ঝানচিত্তমযা. সঞ্ঞামযাতি অরূপজ্ঝানসঞ্ঞায সঞ্ঞামযা. রূপানংযেৰ নিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায পটিপন্নো হোতীতি অযং লাভী ৰা হোতি তক্কী ৰা. লাভী নাম রূপাৰচরজ্ঝানলাভী. তস্স রূপাৰচরে কঙ্খা নত্থি, অরূপাৰচরলোকে অত্থি. সো – ‘‘অহং আরুপ্পা অত্থীতি ৰদন্তানম্পি নত্থীতি ৰদন্তানম্পি সুণামি, অত্থি নত্থীতি পন ন জানামি. চতুত্থজ্ঝানং পদট্ঠানং কত্ৰা অরূপাৰচরজ্ঝানং নিব্বত্তেস্সামি. সচে আরুপ্পা অত্থি, তত্থ নিব্বত্তিস্সামি, সচে নত্থি, রূপাৰচরব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিস্সামি. এৰং মে অপণ্ণকো ধম্মো অপণ্ণকোৰ অৰিরদ্ধোৰ ভৰিস্সতী’’তি তথা পটিপজ্জতি. তক্কী পন অপ্পটিলদ্ধজ্ঝানো, তস্সাপি রূপজ্ঝানে কঙ্খা নত্থি, অরূপলোকে পন অত্থি. সো – ‘‘অহং আরুপ্পা অত্থীতি ৰদন্তানম্পি নত্থীতি ৰদন্তানম্পি সুণামি, অত্থি নত্থীতি পন ন জানামি. কসিণপরিকম্মং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তং পদট্ঠানং কত্ৰা অরূপাৰচরজ্ঝানং নিব্বত্তেস্সামি. সচে আরুপ্পা অত্থি, তত্থ নিব্বত্তিস্সামি. সচে নত্থি, রূপাৰচরব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিস্সামি. এৰং মে অপণ্ণকো ধম্মো অপণ্ণকোৰ অৰিরদ্ধোৰ ভৰিস্সতী’’তি তথা পটিপজ্জতি.

১০৪. ভৰনিরোধোতি নিব্বানং. সারাগায সন্তিকেতি রাগৰসেন ৰট্টে রজ্জনস্স সন্তিকে. সংযোগাযাতি তণ্হাৰসেন সংযোজনত্থায. অভিনন্দনাযাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অভিনন্দনায. পটিপন্নো হোতীতি অযম্পি লাভী ৰা হোতি তক্কী ৰা. লাভী নাম অট্ঠসমাপত্তিলাভী. তস্স আরুপ্পে কঙ্খা নত্থি, নিব্বানে অত্থি. সো – ‘‘অহং নিরোধো অত্থীতিপি নত্থীতিপি সুণামি, সযং ন জানামি. সমাপত্তিং পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেস্সামি. সচে নিরোধো ভৰিস্সতি, অরহত্তং পত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামি. নো চে ভৰিস্সতি, আরুপ্পে নিব্বত্তিস্সামী’’তি এৰং পটিপজ্জতি. তক্কী পন একসমাপত্তিযাপি ন লাভী, আরুপ্পে পনস্স কঙ্খা নত্থি, ভৰনিরোধে অত্থি. সো – ‘‘অহং নিরোধো অত্থীতিপি নত্থীতিপি সুণামি, সযং ন জানামি, কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠসমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা সমাপত্তিপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেস্সামি. সচে নিরোধো ভৰিস্সতি, অরহত্তং পত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামি. নো চে ভৰিস্সতি, আরুপ্পে নিব্বত্তিস্সামী’’তি এৰং পটিপজ্জতি. এত্থাহ – ‘‘অত্থি দিন্নন্তিআদীনি তাৰ অপণ্ণকানি ভৰন্তু, নত্থি দিন্নন্তিআদীনি পন কথং অপণ্ণকানী’’তি. গহণৰসেন. তানি হি অপণ্ণকং অপণ্ণকন্তি এৰং গহিতত্তা অপণ্ণকানি নাম জাতানি.

১০৫. চত্তারোমেতি অযং পাটিএক্কো অনুসন্ধি. নত্থিকৰাদো, অহেতুকৰাদো অকিরিযৰাদো, আরুপ্পা নত্থি নিরোধো নত্থীতি এৰংৰাদিনো চ দ্ৰেতি ইমে পঞ্চ পুগ্গলা হেট্ঠা তযো পুগ্গলাৰ হোন্তি. অত্থিকৰাদাদযো পঞ্চ একো চতুত্থপুগ্গলোৰ হোতি. এতমত্থং দস্সেতুং ভগৰা ইমং দেসনং আরভি. তত্থ সব্বং অত্থতো উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অপণ্ণকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পঠমৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. ভিক্খুৰগ্গো

১. অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তৰণ্ণনা

১০৭. এৰং মে সুতন্তি অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তং. তত্থ অম্বলট্ঠিকাযং ৰিহরতীতি ৰেল়ুৰনৰিহারস্স পচ্চন্তে পধানঘরসঙ্খেপে ৰিৰেককামানং ৰসনত্থায কতে অম্বলট্ঠিকাতি এৰংনামকে পাসাদে পৰিৰেকং ব্রূহযন্তো ৰিহরতি. কণ্টকো নাম জাতকালতো পট্ঠায তিখিণোৰ হোতি, এৰমেৰং অযম্পি আযস্মা সত্তৰস্সিকসামণেরকালেযেৰ পৰিৰেকং ব্রূহযমানো তত্থ ৰিহাসি. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায. আসনন্তি পকতিপঞ্ঞত্তমেৰেত্থ আসনং অত্থি, তং পপ্ফোটেত্ৰা ঠপেসি. উদকাধানেতি উদকভাজনে. ‘‘উদকট্ঠানে’’তিপি পাঠো.

আযস্মন্তং রাহুলং আমন্তেসীতি ওৰাদদানত্থং আমন্তেসি. ভগৰতা হি রাহুলত্থেরস্স সম্বহুলা ধম্মদেসনা কতা. সামণেরপঞ্হং থেরস্সেৰ ৰুত্তং. তথা রাহুলসংযুত্তং মহারাহুলোৰাদসুত্তং চূল়রাহুলোৰাদসুত্তমিদং অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তন্তি.

অযঞ্হি আযস্মা সত্তৰস্সিককালে ভগৰন্তং চীৰরকণ্ণে গহেত্ৰা ‘‘দাযজ্জং মে সমণ দেহী’’তি দাযজ্জং যাচমানো ভগৰতা ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স নিয্যাদেত্ৰা পব্বাজিতো. অথ ভগৰা দহরকুমারা নাম যুত্তাযুত্তং কথং কথেন্তি, ওৰাদমস্স দেমীতি রাহুলকুমারং আমন্তেত্ৰা ‘‘সামণেরেন নাম, রাহুল, তিরচ্ছানকথং কথেতুং ন ৰট্টতি, ত্ৰং কথযমানো এৰরূপং কথং কথেয্যাসী’’তি সব্ববুদ্ধেহি অৰিজহিতং দসপুচ্ছং পঞ্চপণ্ণাসৰিস্সজ্জনং – ‘‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণং দ্ৰে পঞ্হা…পে… দস পঞ্হা দস উদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণাতি. একং নাম কিং? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা…পে… দস নাম কিং? দসহঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি ৰুচ্চতী’’তি (খু. পা. ৪.১০) ইমং সামণেরপঞ্হং কথেসি. পুন চিন্তেসি ‘‘দহরকুমারা নাম পিযমুসাৰাদা হোন্তি, অদিট্ঠমেৰ দিট্ঠং অম্হেহি, দিট্ঠমেৰ ন দিট্ঠং অম্হেহীতি ৰদন্তি ওৰাদমস্স দেমী’’তি অক্খীহি ওলোকেত্ৰাপি সুখসঞ্জাননত্থং পঠমমেৰ চতস্সো উদকাধানূপমাযো, ততো দ্ৰে হত্থিউপমাযো একং আদাসূপমঞ্চ দস্সেত্ৰা ইমং সুত্তং কথেসি. চতূসু পন পচ্চযেসু তণ্হাৰিৰট্টনং পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগপ্পহানং কল্যাণমিত্তুপনিস্সযস্স মহন্তভাৰঞ্চ দস্সেত্ৰা রাহুলসুত্তং (সু. নি. রাহুলসুত্ত) কথেসি. আগতাগতট্ঠানে ভৰেসু ছন্দরাগো ন কত্তব্বোতি দস্সেতুং রাহুলসংযুত্তং (সং. নি. ২.১৮৮ আদযো) কথেসি. ‘‘অহং সোভামি, মম ৰণ্ণাযতনং পসন্ন’’ন্তি অত্তভাৰং নিস্সায গেহস্সিতছন্দরাগো ন কত্তব্বোতি মহারাহুলোৰাদসুত্তং কথেসি.

তত্থ রাহুলসুত্তং ইমস্মিং নাম কালে ৰুত্তন্তি ন ৰত্তব্বং. তঞ্হি অভিণ্হোৰাদৰসেন ৰুত্তং. রাহুলসংযুত্তং সত্তৰস্সিককালতো পট্ঠায যাৰ অৰস্সিকভিক্খুকালা ৰুত্তং. মহারাহুলোৰাদসুত্তং অট্ঠারস ৰস্সসামণেরকালে ৰুত্তং. চূল়রাহুলোৰাদসুত্তং অৰস্সিকভিক্খুকালে ৰুত্তং. কুমারকপঞ্হঞ্চ ইদঞ্চ অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তং সত্তৰস্সিকসামণেরকালে ৰুত্তং. তেসু রাহুলসুত্তং অভিণ্হোৰাদত্থং, রাহুলসংযুত্তং, থেরস্স ৰিপস্সনাগব্ভগহণত্থং, মহারাহুলোৰাদং গেহস্সিতছন্দরাগৰিনোদনত্থং, চূল়রাহুলোৰাদং থেরস্স পঞ্চদস-ৰিমুত্তিপরিপাচনীয-ধম্মপরিপাককালে অরহত্তগাহাপনত্থং ৰুত্তং. ইদঞ্চ পন সন্ধায রাহুলত্থেরো ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে তথাগতস্স গুণং কথেন্তো ইদমাহ –

‘‘কিকীৰ বীজং রক্খেয্য, চামরী ৰালমুত্তমং;

নিপকো সীলসম্পন্নো, মমং রক্খি তথাগতো’’তি. (অপ. ১.২.৮৩);

সামণেরপঞ্হং অযুত্তৰচনপহানত্থং, ইদং অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তং সম্পজানমুসাৰাদস্স অকরণত্থং ৰুত্তং.

তত্থ পস্সসি নোতি পস্সসি নু. পরিত্তন্তি থোকং. সামঞ্ঞন্তি সমণধম্মো. নিক্কুজ্জিত্ৰাতি অধোমুখং কত্ৰা. উক্কুজ্জিত্ৰাতি উত্তানং কত্ৰা.

১০৮. সেয্যথাপি, রাহুল, রঞ্ঞো নাগোতি অযং উপমা সম্পজানমুসাৰাদে সংৰররহিতস্স ওপম্মদস্সনত্থং ৰুত্তা. তত্থ ঈসাদন্তোতি রথীসাসদিসদন্তো. উরুল়্হৰাতি অভিৰড্ঢিতো আরোহসম্পন্নো. অভিজাতোতি সুজাতো জাতিসম্পন্নো. সঙ্গামাৰচরোতি সঙ্গামং ওতিণ্ণপুব্বো. কম্মং করোতীতি আগতাগতে পৰট্টেন্তো ঘাতেতি. পুরত্থিমকাযাদীসু পন পুরত্থিমকাযেন তাৰ পটিসেনায ফলককোট্ঠকমুণ্ডপাকারাদযো পাতেতি, তথা পচ্ছিমকাযেন. সীসেন কম্মং নাম নিযমেত্ৰা এতং পদেসং মদ্দিস্সামীতি নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতি, এত্তকেন সতম্পি সহস্সম্পি দ্ৰেধা ভিজ্জতি. কণ্ণেহি কম্মং নাম আগতাগতে সরে কণ্ণেহি পহরিত্ৰা পাতনং. দন্তেহি কম্মং নাম পটিহত্থিঅস্সহত্থারোহঅস্সারোহপদাদীনং ৰিজ্ঝনং. নঙ্গুট্ঠেন কম্মং নাম নঙ্গুট্ঠে বন্ধায দীঘাসিলট্ঠিযা ৰা অযমুসলেন ৰা ছেদনভেদনং. রক্খতেৰ সোণ্ডন্তি সোণ্ডং পন মুখে পক্খিপিত্ৰা রক্খতি.

তত্থাতি তস্মিং তস্স হত্থিনো করণে. অপরিচ্চত্তন্তি অনিস্সট্ঠং, পরেসং জযং অম্হাকঞ্চ পরাজযং পস্সীতি মঞ্ঞতি. সোণ্ডাযপি কম্মং করোতীতি অযমুগ্গরং ৰা খদিরমুসলং ৰা গহেত্ৰা সমন্তা অট্ঠারসহত্থট্ঠানং মদ্দতি. পরিচ্চত্তন্তি ৰিস্সট্ঠং, ইদানি হত্থিযোধাদীসু ন কুতোচি ভাযতি, অম্হাকং জযং পরেসঞ্চ পরাজযং পস্সীতি মঞ্ঞতি. নাহং তস্স কিঞ্চি পাপন্তি তস্স দুক্কটাদিআপত্তিৰীতিক্কমে ৰা মাতুঘাতকাদিকম্মেসু ৰা কিঞ্চি পাপং অকত্তব্বং নাম নত্থি. তস্মা তিহ তেতি যস্মা সম্পজানমুসাৰাদিনো অকত্তব্বং পাপং নাম নত্থি, তস্মা তযা হসাযপি দৰকম্যতাযপি মুসা ন ভণিস্সামীতি সিক্খিতব্বং. পচ্চৰেক্খণত্থোতি ওলোকনত্থো, যং মুখে ৰজ্জং হোতি, তস্স দস্সনত্থোতি ৰুত্তং হোতি. পচ্চৰেক্খিত্ৰা পচ্চৰেক্খিত্ৰাতি ওলোকেত্ৰা ওলোকেত্ৰা.

১০৯. সসক্কং ন করণীযন্তি একংসেনেৰ ন কাতব্বং. পটিসংহরেয্যাসীতি নিৰত্তেয্যাসি মা করেয্যাসি. অনুপদজ্জেয্যাসীতি অনুপদেয্যাসি উপত্থম্ভেয্যাসি পুনপ্পুনং করেয্যাসি. অহোরত্তানুসিক্খীতি রত্তিঞ্চ দিৰঞ্চ সিক্খমানো.

১১১. অট্টীযিতব্বন্তি অট্টেন পীল়িতেন ভৰিতব্বং. হরাযিতব্বন্তি লজ্জিতব্বং. জিগুচ্ছিতব্বন্তি গূথং দিস্ৰা ৰিয জিগুচ্ছা উপ্পাদেতব্বা. মনোকম্মস্স পন অদেসনাৰত্থুকত্তা ইধ দেসেতব্বন্তি ন ৰুত্তং. কিত্তকে পন ঠানে কাযকম্মৰচীকম্মানি সোধেতব্বানি, কিত্তকে মনোকম্মন্তি. কাযকম্মৰচীকম্মানি তাৰ একস্মিং পুরেভত্তেযেৰ সোধেতব্বানি. ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দিৰাট্ঠানে নিসিন্নেন হি পচ্চৰেক্খিতব্বং ‘‘অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায যাৰ ইমস্মিং ঠানে নিসজ্জা অত্থি নু খো মে ইমস্মিং অন্তরে পরেসং অপ্পিযং কাযকম্মং ৰা ৰচীকম্মং ৰা’’তি. সচে অত্থীতি জানাতি, দেসনাযুত্তং দেসেতব্বং, আৰিকরণযুত্তং আৰিকাতব্বং. সচে নত্থি, তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং. মনোকম্মং পন এতস্মিং পিণ্ডপাতপরিযেসনট্ঠানে সোধেতব্বং. কথং? ‘‘অত্থি নু খো মে অজ্জ পিণ্ডপাতপরিযেসনট্ঠানে রূপাদীসু ছন্দো ৰা রাগো ৰা পটিঘং ৰা’’তি? সচে অত্থি, ‘‘পুন ন এৰং করিস্সামী’’তি চিত্তেনেৰ অধিট্ঠাতব্বং. সচে নত্থি, তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং.

১১২. সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰাতি বুদ্ধা ৰা পচ্চেকবুদ্ধা ৰা তথাগতসাৰকা ৰা. তস্মাতিহাতি যস্মা অতীতেপি এৰং পরিসোধেসুং, অনাগতেপি পরিসোধেস্সন্তি, এতরহিপি পরিসোধেন্তি, তস্মা তুম্হেহিপি তেসং অনুসিক্খন্তেহি এৰং সিক্খিতব্বন্তি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. ইমং পন দেসনং ভগৰা যাৰ ভৰগ্গা উস্সিতস্স রতনরাসিনো যোজনিযমণিক্খন্ধেন কূটং গণ্হন্তো ৰিয নেয্যপুগ্গলৰসেন পরিনিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অম্বলট্ঠিকরাহুলোৰাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. মহারাহুলোৰাদসুত্তৰণ্ণনা

১১৩. এৰং মে সুতন্তি মহারাহুলোৰাদসুত্তং. তত্থ পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধীতি দস্সনং অৰিজহিত্ৰা গমনং অব্বোচ্ছিন্নং কত্ৰা পচ্ছতো পচ্ছতো ইরিযাপথানুবন্ধনেন অনুবন্ধি. তদা হি ভগৰা পদে পদং নিক্খিপন্তো ৰিলাসিতগমনেন পুরতো পুরতো গচ্ছতি, রাহুলত্থেরো দসবলস্স পদানুপদিকো হুত্ৰা পচ্ছতো পচ্ছতো.

তত্থ ভগৰা সুপুপ্ফিতসালৰনমজ্ঝগতো সুভূমিওতরণত্থায নিক্খন্তমত্তৰরৰারণো ৰিয ৰিরোচিত্থ, রাহুলভদ্দো চ ৰরৰারণস্স পচ্ছতো নিক্খন্তগজপোতকো ৰিয. ভগৰা সাযন্হসমযে মণিগুহতো নিক্খমিত্ৰা গোচরং পটিপন্নো কেসরসীহো ৰিয, রাহুলভদ্দো চ সীহমিগরাজানং অনুবন্ধন্তো নিক্খন্তসীহপোতকো ৰিয. ভগৰা মণিপব্বতসস্সিরিকৰনসণ্ডতো দাঠবলো মহাব্যগ্ঘো ৰিয, রাহুলভদ্দো চ ব্যগ্ঘরাজানং অনুবন্ধব্যগ্ঘপোতকো ৰিয. ভগৰা সিম্বলিদাযতো নিক্খন্তসুপণ্ণরাজা ৰিয, রাহুলভদ্দো চ সুপণ্ণরাজস্স পচ্ছতো নিক্খন্তসুপণ্ণপোতকো ৰিয. ভগৰা চিত্তকূটপব্বততো গগনতলং পক্খন্দসুৰণ্ণহংসরাজা ৰিয, রাহুলভদ্দো চ হংসাধিপতিং অনুপক্খন্দহংসপোতকো ৰিয. ভগৰা মহাসরং অজ্ঝোগাল়্হা সুৰণ্ণমহানাৰা ৰিয, রাহুলভদ্দো চ সুৰণ্ণনাৰং পচ্ছা অনুবন্ধনাৰাপোতকো ৰিয. ভগৰা চক্করতনানুভাৰেন গগনতলে সম্পযাতচক্কৰত্তিরাজা ৰিয, রাহুলভদ্দো চ রাজানং অনুসম্পযাতপরিণাযকরতনং ৰিয. ভগৰা ৰিগতৰলাহকং নভং পটিপন্নতারকরাজা ৰিয, রাহুলভদ্দো চ তারকাধিপতিনো অনুমগ্গপটিপন্না পরিসুদ্ধওসধিতারকা ৰিয.

ভগৰাপি মহাসম্মতপৰেণিযং ওক্কাকরাজৰংসে জাতো, রাহুলভদ্দোপি. ভগৰাপি সঙ্খে পক্খিত্তখীরসদিসো সুপরিসুদ্ধজাতিখত্তিযকুলে জাতো, রাহুলভদ্দোপি. ভগৰাপি রজ্জং পহায পব্বজিতো, রাহুলভদ্দোপি. ভগৰতোপি সরীরং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং দেৰনগরেসু সমুস্সিতরতনতোরণং ৰিয সব্বপালিফুল্লো পারিচ্ছত্তকো ৰিয চ অতিমনোহরণং, রাহুলভদ্দস্সাপি. ইতি দ্ৰেপি অভিনীহারসম্পন্না, দ্ৰেপি রাজপব্বজিতা, দ্ৰেপি খত্তিযসুখুমালা, দ্ৰেপি সুৰণ্ণৰণ্ণা, দ্ৰেপি লক্খণসম্পন্না একমগ্গং পটিপন্না পটিপাটিযা গচ্ছন্তানং দ্ৰিন্নং চন্দমণ্ডলানং দ্ৰিন্নং সূরিযমণ্ডলানং দ্ৰিন্নং সক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মাদীনং সিরিযা সিরিং অভিভৰমানা ৰিয ৰিরোচিংসু.

তত্রাযস্মা রাহুলো ভগৰতো পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো গচ্ছন্তোৰ পাদতলতো যাৰ উপরি কেসন্তা তথাগতং আলোকেসি. সো ভগৰতো বুদ্ধৰেসৰিলাসং দিস্ৰা ‘‘সোভতি ভগৰা দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰিচিত্তসরীরো ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্ততায ৰিপ্পকিণ্ণসুৰণ্ণচুণ্ণমজ্ঝগতো ৰিয, ৰিজ্জুলতাপরিক্খিত্তো কনকপব্বতো ৰিয, যন্তসুত্তসমাকড্ঢিতরতনৰিচিত্তং সুৰণ্ণঅগ্ঘিকং ৰিয, রত্তপংসুকূলচীৰরপটিচ্ছন্নোপি রত্তকম্বলপরিক্খিত্তকনকপব্বতো ৰিয, পৰাল়লতাপটিমণ্ডিতং সুৰণ্ণঅগ্ঘিকং ৰিয, চীনপিট্ঠচুণ্ণপূজিতং সুৰণ্ণচেতিযং ৰিয, লাখারসানুলিত্তো কনকযূপো ৰিয, রত্তৰলাহকন্তরতো তঙ্খণব্ভুগ্গতপুণ্ণচন্দো ৰিয, অহো সমতিংসপারমিতানুভাৰসজ্জিতস্স অত্তভাৰস্স সিরীসম্পত্তী’’তি চিন্তেসি. ততো অত্তানম্পি ওলোকেত্ৰা – ‘‘অহম্পি সোভামি. সচে ভগৰা চতূসু মহাদীপেসু চক্কৰত্তিরজ্জং অকরিস্সা, ময্হং পরিণাযকট্ঠানন্তরং অদস্সা. এৰং সন্তে অতিৰিয জম্বুদীপতলং অসোভিস্সা’’তি অত্তভাৰং নিস্সায গেহস্সিতং ছন্দরাগং উপ্পাদেসি.

ভগৰাপি পুরতো গচ্ছন্তোৰ চিন্তেসি – ‘‘পরিপুণ্ণচ্ছৰিমংসলোহিতো দানি রাহুলস্স অত্তভাৰো. রজনীযেসু রূপারম্মণাদীসু হি চিত্তস্স পক্খন্দনকালো জাতো, কিং বহুলতায নু খো রাহুলো ৰীতিনামেতী’’তি. অথ সহাৰজ্জনেনেৰ পসন্নউদকে মচ্ছং ৰিয, পরিসুদ্ধে আদাসমণ্ডলে মুখনিমিত্তং ৰিয চ তস্স তং চিত্তুপ্পাদং অদ্দস. দিস্ৰাৰ – ‘‘অযং রাহুলো ময্হং অত্রজো হুত্ৰা মম পচ্ছতো আগচ্ছন্তো ‘অহং সোভামি, ময্হং ৰণ্ণাযতনং পসন্ন’ন্তি অত্তভাৰং নিস্সায গেহস্সিতছন্দরাগং উপ্পাদেতি, অতিত্থে পক্খন্দো উপ্পথং পটিপন্নো অগোচরে চরতি, দিসামূল়্হঅদ্ধিকো ৰিয অগন্তব্বং দিসং গচ্ছতি. অযং খো পনস্স কিলেসো অব্ভন্তরে ৰড্ঢন্তো অত্তত্থম্পি যথাভূতং পস্সিতুং ন দস্সতি, পরত্থম্পি, উভযত্থম্পি. ততো নিরযেপি পটিসন্ধিং গণ্হাপেস্সতি, তিরচ্ছানযোনিযম্পি, পেত্তিৰিসযেপি, অসুরকাযেপি, সম্বাধেপি মাতুকুচ্ছিস্মিন্তি অনমতগ্গে সংসারৰট্টে পরিপাতেস্সতি. অযঞ্হি –

অনত্থজননো লোভো, লোভো চিত্তপ্পকোপনো;

ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি.

লুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, লুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি;

অন্ধতমং তদা হোতি, যং লোভো সহতে নরং. (ইতিৰু. ৮৮) –

যথা খো পন অনেকরতনপূরা মহানাৰা ভিন্নফলকন্তরেন উদকং আদিযমানা মুহুত্তম্পি ন অজ্ঝুপেক্খিতব্বা হোতি, ৰেগেনস্সা ৰিৰরং পিদহিতুং ৰট্টতি, এৰমেৰং অযম্পি ন অজ্ঝুপেক্খিতব্বো. যাৰস্স অযং কিলেসো অব্ভন্তরে সীলরতনাদীনি ন ৰিনাসেতি, তাৰদেৰ নং নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি অজ্ঝাসযমকাসি. এৰরূপেসু পন ঠানেসু বুদ্ধানং নাগৰিলোকনং নাম হোতি. তস্মা যন্তেন পরিৰত্তিতসুৰণ্ণপটিমা ৰিয সকলকাযেনেৰ পরিৰত্তেত্ৰা ঠিতো রাহুলভদ্দং আমন্তেসি. তং সন্ধায ‘‘অথ খো ভগৰা অপলোকেত্ৰা’’তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ যংকিঞ্চি রূপন্তিআদীনি সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে খন্ধনিদ্দেসে ৰিত্থারিতানি. নেতং মমাতিআদীনি মহাহত্থিপদোপমে ৰুত্তানি. রূপমেৰ নু খো ভগৰাতি কস্মা পুচ্ছতি? তস্স কির – ‘‘সব্বং রূপং নেতং মম, নেসোহমস্মি ন মেসো অত্তা’’তি সুত্ৰা – ‘‘ভগৰা সব্বং রূপং ৰিপস্সনাপঞ্ঞায এৰং দট্ঠব্বন্তি ৰদতি, ৰেদনাদীসু নু খো কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি নযো উদপাদি. তস্মা তস্মিং নযে ঠিতো পুচ্ছতি. নযকুসলো হেস আযস্মা রাহুলো, ইদং ন কত্তব্বন্তি ৰুত্তে ইদম্পি ন কত্তব্বং ইদম্পি ন কত্তব্বমেৰাতি নযসতেনপি নযসহস্সেনপি পটিৰিজ্ঝতি. ইদং কত্তব্বন্তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো.

সিক্খাকামো হি অযং আযস্মা, পাতোৰ গন্ধকুটিপরিৰেণে পত্থমত্তং ৰালিকং ওকিরতি – ‘‘অজ্জ সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকা ময্হং উপজ্ঝাযস্স সন্তিকা এত্তকং ওৰাদং এত্তকং পরিভাসং লভামী’’তি. সম্মাসম্বুদ্ধোপি নং এতদগ্গে ঠপেন্তো – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং সিক্খাকামানং যদিদং রাহুলো’’তি (অ. নি. ১.২০৯) সিক্খাযমেৰ অগ্গং কত্ৰা ঠপেসি. সোপি আযস্মা ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে তমেৰ সীহনাদং নদি –

‘‘সব্বমেতং অভিঞ্ঞায, ধম্মরাজা পিতা মম;

সম্মুখা ভিক্খুসঙ্ঘস্স, এতদগ্গে ঠপেসি মং.

সিক্খাকামানহং অগ্গো, ধম্মরাজেন থোমিতো;

সদ্ধাপব্বজিতানঞ্চ, সহাযো পৰরো মম.

ধম্মরাজা পিতা ময্হং, ধম্মারক্খো চ পেত্তিযো;

সারিপুত্তো উপজ্ঝাযো, সব্বং মে জিনসাসন’’ন্তি.

অথস্স ভগৰা যস্মা ন কেৰলং রূপমেৰ, ৰেদনাদযোপি এৰং দট্ঠব্বা, তস্মা রূপম্পি রাহুলাতিআদিমাহ. কো নজ্জাতি কো নু অজ্জ. থেরস্স কির এতদহোসি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ময্হং অত্তভাৰনিস্সিতং ছন্দরাগং ঞত্ৰা ‘সমণেন নাম এৰরূপো ৰিতক্কো ন ৰিতক্কিতব্বো’তি নেৰ পরিযাযেন কথং কথেসি, গচ্ছ ভিক্খু রাহুলং ৰদেহি ‘মা পুন এৰরূপং ৰিতক্কং ৰিতক্কেসী’তি ন দূতং পেসেসি. মং সম্মুক্খে ঠত্ৰাযেৰ পন সভণ্ডকং চোরং চূল়ায গণ্হন্তো ৰিয সম্মুখা সুগতোৰাদং অদাসি. সুগতোৰাদো চ নাম অসঙ্খেয্যেহিপি কপ্পেহি দুল্লভো. এৰরূপস্স বুদ্ধস্স সম্মুখা ওৰাদং লভিত্ৰা কো নু ৰিঞ্ঞূ পণ্ডিতজাতিকো অজ্জ গামং পিণ্ডায পৰিসিস্সতী’’তি. অথেস আযস্মা আহারকিচ্চং পহায যস্মিং নিসিন্নট্ঠানে ঠিতেন ওৰাদো লদ্ধো, ততোৰ পটিনিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি. ভগৰাপি তং আযস্মন্তং নিৰত্তমানং দিস্ৰা ন এৰমাহ – ‘‘মা নিৰত্ত তাৰ, রাহুল, ভিক্খাচারকালো তে’’তি. কস্মা? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অজ্জ তাৰ কাযগতাসতিঅমতভোজনং ভুঞ্জতূ’’তি.

অদ্দসা খো আযস্মা সারিপুত্তোতি ভগৰতি গতে পচ্ছা গচ্ছন্তো অদ্দস. এতস্স কিরাযস্মতো এককস্স ৰিহরতো অঞ্ঞং ৰত্তং, ভগৰতা সদ্ধিং ৰিহরতো অঞ্ঞং. যদা হি দ্ৰে অগ্গসাৰকা একাকিনো ৰসন্তি, তদা পাতোৰ সেনাসনং সম্মজ্জিত্ৰা সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা সন্নিসিন্না অত্তনো চিত্তরুচিযা ভিক্খাচারং গচ্ছন্তি. ভগৰতা সদ্ধিং ৰিহরন্তা পন থেরা এৰং ন করোন্তি. তদা হি ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো পঠমং ভিক্খাচারং গচ্ছতি. তস্মিং গতে থেরো অত্তনো সেনাসনা নিক্খমিত্ৰা – ‘‘বহূনং ৰসনট্ঠানে নাম সব্বেৰ পাসাদিকং কাতুং সক্কোন্তি ৰা, ন ৰা সক্কোন্তী’’তি তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা অসম্মট্ঠং ঠানং সম্মজ্জতি. সচে কচৰরো অছড্ডিতো হোতি, তং ছড্ডেতি. পানীযট্ঠপেতব্বট্ঠানম্হি পানীযকূটে অসতি পানীযঘটং ঠপেতি. গিলানানং সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘আৰুসো, তুম্হাকং কিং আহরামি, কিং ৰো ইচ্ছিতব্ব’’ন্তি? পুচ্ছতি. অৰস্সিকদহরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা – ‘‘অভিরমথ, আৰুসো, মা উক্কণ্ঠিত্থ, পটিপত্তিসারকং বুদ্ধসাসন’’ন্তি ওৰদতি. এৰং কত্ৰা সব্বপচ্ছা ভিক্খাচারং গচ্ছতি. যথা হি চক্কৰত্তি কুহিঞ্চি গন্তুকামো সেনায পরিৰারিতো পঠমং নিক্খমতি, পরিণাযকরতনং সেনঙ্গানি সংৰিধায পচ্ছা নিক্খমতি, এৰং সদ্ধম্মচক্কৰত্তি ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো পঠমং নিক্খমতি, তস্স ভগৰতো পরিণাযকরতনভূতো ধম্মসেনাপতি ইমং কিচ্চং কত্ৰা সব্বপচ্ছা নিক্খমতি. সো এৰং নিক্খন্তো তস্মিং দিৰসে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং রাহুলভদ্দং অদ্দস. তেন ৰুত্তং ‘‘পচ্ছা গচ্ছন্তো অদ্দসা’’তি.

অথ কস্মা আনাপানস্সতিযং নিযোজেসি? নিসজ্জানুচ্ছৰিকত্তা. থেরো কির ‘‘এতস্স ভগৰতা রূপকম্মট্ঠানং কথিত’’ন্তি অনাৰজ্জিত্ৰাৰ যেনাকারেন অযং অচলো অনোবদ্ধো হুত্ৰা নিসিন্নো, ইদমস্স এতিস্সা নিসজ্জায কম্মট্ঠানং অনুচ্ছৰিকন্তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ. তত্থ আনাপানস্সতিন্তি অস্সাসপস্সাসে পরিগ্গহেত্ৰা তত্থ চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাহীতি দস্সেতি.

মহপ্ফলা হোতীতি কীৰমহপ্ফলা হোতি? ইধ ভিক্খু আনাপানস্সতিং অনুযুত্তো একাসনে নিসিন্নোৰ সব্বাসৰে খেপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, তথা অসক্কোন্তো মরণকালে সমসীসী হোতি, তথা অসক্কোন্তো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ধম্মকথিকদেৰপুত্তস্স ধম্মং সুত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, ততো ৰিরদ্ধো অনুপ্পন্নে বুদ্ধুপ্পাদে পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকরোতি, তং অসচ্ছিকরোন্তো বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে বাহিযত্থেরাদযো ৰিয খিপ্পাভিঞ্ঞো হোতি, এৰং মহপ্ফলা. মহানিসংসাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘আনাপানস্সতী যস্স, পরিপুণ্ণা সুভাৰিতা;

অনুপুব্বং পরিচিতা, যথা বুদ্ধেন দেসিতা;

সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি. (থেরগা. ৫৪৮; পটি. ম. ১.১.৬০) –

ইমং মহপ্ফলতং সম্পস্সমানো থেরো সদ্ধিৰিহারিকং তত্থ নিযোজেতি.

ইতি ভগৰা রূপকম্মট্ঠানং, থেরো আনাপানস্সতিন্তি উভোপি কম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা গতা, রাহুলভদ্দো ৰিহারেযেৰ ওহীনো. ভগৰা তস্স ওহীনভাৰং জানন্তোপি নেৰ অত্তনা খাদনীযং ভোজনীযং গহেত্ৰা অগমাসি, ন আনন্দত্থেরস্স হত্থে পেসেসি, ন পসেনদিমহারাজঅনাথপিণ্ডিকাদীনং সঞ্ঞং অদাসি. সঞ্ঞামত্তকঞ্হি লভিত্ৰা তে কাজভত্তং অভিহরেয্যুং. যথা চ ভগৰা, এৰং সারিপুত্তত্থেরোপি ন কিঞ্চি অকাসি. রাহুলত্থেরো নিরাহারো ছিন্নভত্তো অহোসি. তস্স পনাযস্মতো – ‘‘ভগৰা মং ৰিহারে ওহীনং জানন্তোপি অত্তনা লদ্ধপিণ্ডপাতং নাপি সযং গহেত্ৰা আগতো, ন অঞ্ঞস্স হত্থে পহিণি, ন মনুস্সানং সঞ্ঞং অদাসি, উপজ্ঝাযোপি মে ওহীনভাৰং জানন্তো তথেৰ ন কিঞ্চি অকাসী’’তি চিত্তম্পি ন উপ্পন্নং, কুতো তপ্পচ্চযা ওমানং ৰা অতিমানং ৰা জনেস্সতি. ভগৰতা পন আচিক্খিতকম্মট্ঠানমেৰ পুরেভত্তম্পি পচ্ছাভত্তম্পি – ‘‘ইতিপি রূপং অনিচ্চং, ইতিপি দুক্খং, ইতিপি অসুভং, ইতিপি অনত্তা’’তি অগ্গিং অভিমত্থেন্তো ৰিয নিরন্তরং মনসিকত্ৰা সাযন্হসমযে চিন্তেসি – ‘‘অহং উপজ্ঝাযেন আনাপানস্সতিং ভাৰেহীতি ৰুত্তো, তস্স ৰচনং ন করিস্সামি. আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্হি ৰচনং অকরোন্তো দুব্বচো নাম হোতি. ‘দুব্বচো রাহুলো, উপজ্ঝাযস্সপি ৰচনং ন করোতী’তি চ গরহুপ্পত্তিতো কক্খল়তরা পীল়া নাম নত্থী’’তি ভাৰনাৰিধানং পুচ্ছিতুকামো ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. তং দস্সেতুং অথ খো আযস্মা রাহুলোতিআদি ৰুত্তং.

১১৪. তত্থ পটিসল্লানাতি একীভাৰতো. যংকিঞ্চি রাহুলাতি কস্মা? ভগৰা আনাপানস্সতিং পুট্ঠো রূপকম্মট্ঠানং কথেতীতি. রূপে ছন্দরাগপ্পহানত্থং. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘রাহুলস্স অত্তভাৰং নিস্সায ছন্দরাগো উপ্পন্নো, হেট্ঠা চস্স সঙ্খেপেন রূপকম্মট্ঠানং কথিতং. ইদানিস্সাপি দ্ৰিচত্তালীসায আকারেহি অত্তভাৰং ৰিরাজেত্ৰা ৰিসঙ্খরিত্ৰা তংনিস্সিতং ছন্দরাগং অনুপ্পত্তিধম্মতং আপাদেস্সামী’’তি. অথ আকাসধাতুং কস্মা ৰিত্থারেসীতি? উপাদারূপদস্সনত্থং. হেট্ঠা হি চত্তারি মহাভূতানেৰ কথিতানি, ন উপাদারূপং. তস্মা ইমিনা মুখেন তং দস্সেতুং আকাসধাতুং ৰিত্থারেসি. অপিচ অজ্ঝত্তিকেন আকাসেন পরিচ্ছিন্নরূপম্পি পাকটং হোতি.

আকাসেন পরিচ্ছিন্নং, রূপং যাতি ৰিভূততং;

তস্সেৰং আৰিভাৰত্থং, তং পকাসেসি নাযকো.

এত্থ পন পুরিমাসু তাৰ চতূসু ধাতূসু যং ৰত্তব্বং, তং মহাহত্থিপদোপমে ৰুত্তমেৰ.

১১৮. আকাসধাতুযং আকাসগতন্তি আকাসভাৰং গতং. উপাদিন্নন্তিআদিন্নং গহিতং পরামট্ঠং, সরীরট্ঠকন্তি অত্থো. কণ্ণচ্ছিদ্দন্তি মংসলোহিতাদীহি অসম্ফুট্ঠকণ্ণৰিৰরং. নাসচ্ছিদ্দাদীসুপি এসেৰ নযো. যেন চাতি যেন ছিদ্দেন. অজ্ঝোহরতীতি অন্তো পৰেসেতি, জিৰ্হাবন্ধনতো হি যাৰ উদরপটলা মনুস্সানং ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলং ছিদ্দট্ঠানং হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. যত্থ চাতি যস্মিং ওকাসে. সন্তিট্ঠতীতি পতিট্ঠাতি. মনুস্সানঞ্হি মহন্তং পটপরিস্সাৰনমত্তঞ্চ উদরপটলং নাম হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অধোভাগং নিক্খমতীতি যেন হেট্ঠা নিক্খমতি. দ্ৰত্তিংসহত্থমত্তং একৰীসতিযা ঠানেসু ৰঙ্কং অন্তং নাম হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. যং ৰা পনঞ্ঞম্পীতি ইমিনা সুখুমসুখুমং চম্মমংসাদিঅন্তরগতঞ্চেৰ লোমকূপভাৰেন চ ঠিতং আকাসং দস্সেতি. সেসমেত্থাপি পথৰীধাতুআদীসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

১১৯. ইদানিস্স তাদিভাৰলক্খণং আচিক্খন্তো পথৰীসমন্তিআদিমাহ. ইট্ঠানিট্ঠেসু হি অরজ্জন্তো অদুস্সন্তো তাদী নাম হোতি. মনাপামনাপাতি এত্থ অট্ঠ লোভসহগতচিত্তসম্পযুত্তা মনাপা নাম, দ্ৰে দোমনস্সচিত্তসম্পযুত্তা অমনাপা নাম. চিত্তং ন পরিযাদায ঠস্সন্তীতি এতে ফস্সা উপ্পজ্জিত্ৰা তৰ চিত্তং অন্তোমুট্ঠিগতং করোন্তো ৰিয পরিযাদায গহেত্ৰা ঠাতুং ন সক্খিস্সন্তি ‘‘অহং সোভামি, ময্হং ৰণ্ণাযতনং পসন্ন’’ন্তি পুন অত্তভাৰং নিস্সায ছন্দরাগো নুপ্পজ্জিস্সতি. গূথগতন্তিআদীসু গূথমেৰ গূথগতং. এৰং সব্বত্থ.

ন কত্থচি পতিট্ঠিতোতি পথৰীপব্বতরুক্খাদীসু একস্মিম্পি ন পতিট্ঠিতো, যদি হি পথৰিযং পতিট্ঠিতো ভৰেয্য, পথৰিযা ভিজ্জমানায সহেৰ ভিজ্জেয্য, পব্বতে পতমানে সহেৰ পতেয্য, রুক্খে ছিজ্জমানে সহেৰ ছিজ্জেয্য.

১২০. মেত্তং রাহুলাতি কস্মা আরভি? তাদিভাৰস্স কারণদস্সনত্থং. হেট্ঠা হি তাদিভাৰলক্খণং দস্সিতং, ন চ সক্কা অহং তাদী হোমীতি অকারণা ভৰিতুং, নপি ‘‘অহং উচ্চাকুলপ্পসুতো বহুস্সুতো লাভী, মং রাজরাজমহামত্তাদযো ভজন্তি, অহং তাদী হোমী’’তি ইমেহি কারণেহি কোচি তাদী নাম হোতি, মেত্তাদিভাৰনায পন হোতীতি তাদিভাৰস্স কারণদস্সনত্থং ইমং দেসনং আরভি.

তত্থ ভাৰযতোতি উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা পাপেন্তস্স. যো ব্যাপাদোতি যো সত্তে কোপো, সো পহীযিস্সতি. ৰিহেসাতি পাণিআদীহি সত্তানং ৰিহিংসনং. অরতীতি পন্তসেনাসনেসু চেৰ অধিকুসলধম্মেসু চ উক্কণ্ঠিততা. পটিঘোতি যত্থ কত্থচি সত্তেসু সঙ্খারেসু চ পটিহঞ্ঞনকিলেসো. অসুভন্তি উদ্ধুমাতকাদীসু উপচারপ্পনং. উদ্ধুমাতকাদীসু অসুভভাৰনা চ নামেসা ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতাৰ. রাগোতি পঞ্চকামগুণিকরাগো. অনিচ্চসঞ্ঞন্তি অনিচ্চানুপস্সনায সহজাতসঞ্ঞং. ৰিপস্সনা এৰ ৰা এসা অসঞ্ঞাপি সঞ্ঞাসীসেন সঞ্ঞাতি ৰুত্তা. অস্মিমানোতি রূপাদীসু অস্মীতি মানো.

১২১. ইদানি থেরেন পুচ্ছিতং পঞ্হং ৰিত্থারেন্তো আনাপানস্সতিন্তিআদিমাহ. তত্থ ইদং কম্মট্ঠানঞ্চ কম্মট্ঠানভাৰনা চ পাল়িঅত্থো চ সদ্ধিং আনিসংসকথায সব্বো সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে অনুস্সতিনিদ্দেসে ৰিত্থারিতোযেৰ. ইমং দেসনং ভগৰা নেয্যপুগ্গলৰসেনেৰ পরিনিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মাহারাহুলোৰাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. চূল়মালুক্যসুত্তৰণ্ণনা

১২২. এৰং মে সুতন্তি মালুক্যসুত্তং. তত্থ মালুক্যপুত্তস্সাতি এৰংনামকস্স থেরস্স. ঠপিতানি পটিক্খিত্তানীতি দিট্ঠিগতানি নাম ন ব্যাকাতব্বানীতি এৰং ঠপিতানি চেৰ পটিক্খিত্তানি চ. তথাগতোতি সত্তো. তং মে ন রুচ্চতীতি তং অব্যাকরণং ময্হং ন রুচ্চতি. সিক্খং পচ্চক্খাযাতি সিক্খং পটিক্খিপিত্ৰা.

১২৫. কো সন্তো কং পচ্চাচিক্খসীতি যাচকো ৰা হি যাচিতকং পচ্চাচিক্খেয্য, যাচিতকো ৰা যাচকং. ত্ৰং নেৰ যাচকো ন যাচিতকো, সো দানি ত্ৰং কো সন্তো কং পচ্চাচিক্খসীতি অত্থো.

১২৬. ৰিদ্ধো অস্সাতি পরসেনায ঠিতেন ৰিদ্ধো ভৰেয্য. গাল়্হপলেপনেনাতি বহললেপনেন. ভিসক্কন্তি ৰেজ্জং. সল্লকত্তন্তি সল্লকন্তনং সল্লকন্তিযসুত্তৰাচকং. অক্কস্সাতি অক্কৰাকে গহেত্ৰা জিযং করোন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘অক্কস্সা’’তি. সণ্হস্সাতি ৰেণুৰিলীৰস্স. মরুৰাখীরপণ্ণীনম্পি ৰাকেহিযেৰ করোন্তি. তেন ৰুত্তং যদি ৰা মরুৰায যদি ৰা খীরপণ্ণিনোতি. গচ্ছন্তি পব্বতগচ্ছনদীগচ্ছাদীসু জাতং. রোপিমন্তি রোপেত্ৰা ৰড্ঢিতং সরৰনতো সরং গহেত্ৰা কতং. সিথিলহনুনোতি এৰংনামকস্স পক্খিনো. ভেরৰস্সাতি কাল়সীহস্স. সেম্হারস্সাতি মক্কটস্স. এৰং নোতি এতায দিট্ঠিযা সতি ন হোতীতি অত্থো.

১২৭. অত্থেৰ জাতীতি এতায দিট্ঠিযা সতি ব্রহ্মচরিযৰাসোৰ নত্থি, জাতি পন অত্থিযেৰ. তথা জরামরণাদীনীতি দস্সেতি. যেসাহন্তি যেসং অহং. নিঘাতন্তি উপঘাতং ৰিনাসং. মম সাৰকা হি এতেসু নিব্বিন্না ইধেৰ নিব্বানং পাপুণন্তীতি অধিপ্পাযো.

১২৮. তস্মাতিহাতি যস্মা অব্যাকতমেতং, চতুসচ্চমেৰ মযা ব্যাকতং, তস্মাতি অত্থো. ন হেতং মালুক্যপুত্ত অত্থসংহিতন্তি এতং দিট্ঠিগতং ৰা এতং ব্যাকরণং ৰা কারণনিস্সিতং ন হোতি. ন আদিব্রহ্মচরিযকন্তি ব্রহ্মচরিযস্স আদিমত্তম্পি পুব্বভাগসীলমত্তম্পি ন হোতি. ন নিব্বিদাযাতিআদীসু ৰট্টে নিব্বিন্দনত্থায ৰা ৰিরজ্ঝনত্থায ৰা ৰট্টনিরোধায ৰা রাগাদিৰূপসমনত্থায ৰা অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে অভিজাননত্থায ৰা চতুমগ্গসঙ্খাতসম্বোধত্থায ৰা অসঙ্খতনিব্বানসচ্ছিকিরিযত্থায ৰা ন হোতি. এতং হীতি এতং চতুসচ্চব্যাকরণং. আদিব্রহ্মচরিযকন্তি ব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতং পুব্বপদট্ঠানং. সেসং ৰুত্তপটিৰিপক্খনযেন ৰেদিতব্বং. ইমম্পি দেসনং ভগৰা নেয্যপুগ্গলৰসেন নিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চূল়মালুক্যসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. মহামালুক্যসুত্তৰণ্ণনা

১২৯. এৰং মে সুতন্তি মহামালুক্যসুত্তং. তত্থ ওরম্ভাগিযানীতি হেট্ঠা কোট্ঠাসিকানি কামভৰে নিব্বত্তিসংৰত্তনিকানি. সংযোজনানীতি বন্ধনানি. কস্স খো নামাতি কস্স দেৰস্স ৰা মনুস্সস্স ৰা দেসিতানি ধারেসি, কিং ত্ৰমেৰেকো অস্সোসি, ন অঞ্ঞো কোচীতি? অনুসেতীতি অপ্পহীনতায অনুসেতি. অনুসযমানো সংযোজনং নাম হোতি.

এত্থ চ ভগৰতা সংযোজনং পুচ্ছিতং, থেরেনপি সংযোজনমেৰ ব্যাকতং. এৰং সন্তেপি তস্স ৰাদে ভগৰতা দোসো আরোপিতো. সো কস্মাতি চে? থেরস্স তথালদ্ধিকত্তা. অযঞ্হি তস্স লদ্ধি ‘‘সমুদাচারক্খণেযেৰ কিলেসেহি সংযুত্তো নাম হোতি, ইতরস্মিং খণে অসংযুত্তো’’তি. তেনস্স ভগৰতা দোসো আরোপিতো. অথাযস্মা আনন্দো চিন্তেসি – ‘‘ভগৰতা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ধম্মং দেসেস্সামীতি অত্তনো ধম্মতাযেৰ অযং ধম্মদেসনা আরদ্ধা, সা ইমিনা অপণ্ডিতেন ভিক্খুনা ৰিসংৰাদিতা. হন্দাহং ভগৰন্তং যাচিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেস্সামী’’তি. সো এৰমকাসি. তং দস্সেতুং ‘‘এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো’’তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ সক্কাযদিট্ঠিপরিযুট্ঠিতেনাতি সক্কাযদিট্ঠিযা গহিতেন অভিভূতেন. সক্কাযদিট্ঠিপরেতেনাতি সক্কাযদিট্ঠিযা অনুগতেন. নিস্সরণন্তি দিট্ঠিনিস্সরণং নাম নিব্বানং, তং যথাভূতং নপ্পজানাতি. অপ্পটিৰিনীতাতি অৰিনোদিতা অনীহটা. ওরম্ভাগিযং সংযোজনন্তি হেট্ঠাভাগিযসংযোজনং নাম হোতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. সুক্কপক্খো উত্তানত্থোযেৰ. ‘‘সানুসযা পহীযতী’’তি ৰচনতো পনেত্থ একচ্চে ‘‘অঞ্ঞং সংযোজনং অঞ্ঞো অনুসযো’’তি ৰদন্তি. ‘‘যথা হি সব্যঞ্জনং ভত্ত’’ন্তি ৰুত্তে ভত্ততো অঞ্ঞং ব্যঞ্জনং হোতি, এৰং ‘‘সানুসযা’’তি ৰচনতো পরিযুট্ঠানসক্কাযদিট্ঠিতো অঞ্ঞেন অনুসযেন ভৰিতব্বন্তি তেসং লদ্ধি. তে ‘‘সসীসং পারুপিত্ৰা’’তিআদীহি পটিক্খিপিতব্বা. ন হি সীসতো অঞ্ঞো পুরিসো অত্থি. অথাপি সিযা – ‘‘যদি তদেৰ সংযোজনং সো অনুসযো, এৰং সন্তে ভগৰতা থেরস্স তরুণূপমো উপারম্ভো দুআরোপিতো হোতী’’তি. ন দুআরোপিতো, কস্মা? এৰংলদ্ধিকত্তাতি ৰিত্থারিতমেতং. তস্মা সোযেৰ কিলেসো বন্ধনট্ঠেন সংযোজনং, অপ্পহীনট্ঠেন অনুসযোতি ইমমত্থং সন্ধায ভগৰতা ‘‘সানুসযা পহীযতী’’তি এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

১৩২. তচং ছেত্ৰাতিআদীসু ইদং ওপম্মসংসন্দনং – তচচ্ছেদো ৰিয হি সমাপত্তি দট্ঠব্বা, ফেগ্গুচ্ছেদো ৰিয ৰিপস্সনা, সারচ্ছেদো ৰিয মগ্গো. পটিপদা পন লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ ৰট্টতি. এৰমেতে দট্ঠব্বাতি এৰরূপা পুগ্গলা এৰং দট্ঠব্বা.

১৩৩. উপধিৰিৰেকাতি উপধিৰিৰেকেন. ইমিনা পঞ্চকামগুণৰিৰেকো কথিতো. অকুসলানং ধম্মানং পহানাতি ইমিনা নীৰরণপ্পহানং কথিতং. কাযদুট্ঠুল্লানং পটিপ্পস্সদ্ধিযাতি ইমিনা কাযালসিযপটিপ্পস্সদ্ধি কথিতা. ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি উপধিৰিৰেকেন কামেহি ৰিনা হুত্ৰা. ৰিৰিচ্চ অকুসলেহীতি অকুসলানং ধম্মানং পহানেন কাযদুট্ঠুল্লানং পটিপ্পস্সদ্ধিযা চ অকুসলেহি ৰিনা হুত্ৰা. যদেৰ তত্থ হোতীতি যং তত্থ অন্তোসমাপত্তিক্খণেযেৰ সমাপত্তিসমুট্ঠিতঞ্চ রূপাদিধম্মজাতং হোতি. তে ধম্মেতি তে রূপগতন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তে রূপাদযো ধম্মে. অনিচ্চতোতি ন নিচ্চতো. দুক্খতোতি ন সুখতো. রোগতোতিআদীসু আবাধট্ঠেন রোগতো, অন্তোদোসট্ঠেন গণ্ডতো, অনুপৰিদ্ধট্ঠেন দুক্খজননট্ঠেন চ সল্লতো, দুক্খট্ঠেন অঘতো, রোগট্ঠেন আবাধতো, অসকট্ঠেন পরতো, পলুজ্জনট্ঠেন পলোকতো, নিস্সত্তট্ঠেন সুঞ্ঞতো, ন অত্তট্ঠেন অনত্ততো. তত্থ অনিচ্চতো, পলোকতোতি দ্ৰীহি পদেহি অনিচ্চলক্খণং কথিতং, দুক্খতোতিআদীহি ছহি দুক্খলক্খণং, পরতো সুঞ্ঞতো অনত্ততোতি তীহি অনত্তলক্খণং.

সো তেহি ধম্মেহীতি সো তেহি এৰং তিলক্খণং আরোপেত্ৰা দিট্ঠেহি অন্তোসমাপত্তিযং পঞ্চক্খন্ধধম্মেহি. চিত্তং পটিৰাপেতীতি চিত্তং পটিসংহরতি মোচেতি অপনেতি. উপসংহরতীতি ৰিপস্সনাচিত্তং তাৰ সৰনৰসেন থুতিৰসেন পরিযত্তিৰসেন পঞ্ঞত্তিৰসেন চ এতং সন্তং নিব্বানন্তি এৰং অসঙ্খতায অমতায ধাতুযা উপসংহরতি. মগ্গচিত্তং নিব্বানং আরম্মণকরণৰসেনেৰ এতং সন্তমেতং পণীতন্তি ন এৰং ৰদতি, ইমিনা পন আকারেন তং পটিৰিজ্ঝন্তো তত্থ চিত্তং উপসংহরতীতি অত্থো. সো তত্থ ঠিতোতি তায তিলক্খণারম্মণায ৰিপস্সনায ঠিতো. আসৰানং খযং পাপুণাতীতি অনুক্কমেন চত্তারো মগ্গে ভাৰেত্ৰা পাপুণাতি. তেনেৰ ধম্মরাগেনাতি সমথৰিপস্সনাধম্মে ছন্দরাগেন. সমথৰিপস্সনাসু হি সব্বসো ছন্দরাগং পরিযাদাতুং সক্কোন্তো অরহত্তং পাপুণাতি, অসক্কোন্তো অনাগামী হোতি.

যদেৰ তত্থ হোতি ৰেদনাগতন্তি ইধ পন রূপং ন গহিতং. কস্মা? সমতিক্কন্তত্তা. অযঞ্হি হেট্ঠা রূপাৰচরজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা রূপং অতিক্কমিত্ৰা অরূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপন্নোতি সমথৰসেনপিনেন রূপং অতিক্কন্তং, হেট্ঠা রূপং সম্মদেৰ সম্মসিত্ৰা তং অতিক্কম্ম ইদানি অরূপং সম্মসতীতি ৰিপস্সনাৰসেনপিনেন রূপং অতিক্কন্তং. অরূপে পন সব্বসোপি রূপং নত্থীতি তং সন্ধাযপি ইধ রূপং ন গহিতং.

অথ কিঞ্চরহীতি কিং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি? সমথৰসেন গচ্ছতো চিত্তেকগ্গতা ধুরং হোতি, সো চেতোৰিমুত্তো নাম. ৰিপস্সনাৰসেন গচ্ছতো পঞ্ঞা ধুরং হোতি, সো পঞ্ঞাৰিমুত্তো নামাতি এত্থ থেরস্স কঙ্খা নত্থি. অযং সভাৰধম্মোযেৰ, সমথৰসেনেৰ পন গচ্ছন্তেসু একো চেতোৰিমুত্তো নাম হোতি, একো পঞ্ঞাৰিমুত্তো. ৰিপস্সনাৰসেন গচ্ছন্তেসুপি একো পঞ্ঞাৰিমুত্তো নাম হোতি, একো চেতোৰিমুত্তোতি এত্থ কিং কারণন্তি পুচ্ছতি.

ইন্দ্রিযৰেমত্ততং ৰদামীতি ইন্দ্রিযনানত্ততং ৰদামি. ইদং ৰুত্তং হোতি, ন ত্ৰং, আনন্দ, দস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিজ্ঝি, তেন তে এতং অপাকটং. অহং পন পটিৰিজ্ঝিং, তেন মে এতং পাকটং. এত্থ হি ইন্দ্রিযনানত্ততা কারণং. সমথৰসেনেৰ হি গচ্ছন্তেসু একস্স ভিক্খুনো চিত্তেকগ্গতা ধুরং হোতি, সো চেতোৰিমুত্তো নাম হোতি. একস্স পঞ্ঞা ধুরং হোতি, সো পঞ্ঞাৰিমুত্তো নাম হোতি. ৰিপস্সনাৰসেনেৰ চ গচ্ছন্তেসু একস্স পঞ্ঞা ধুরং হোতি, সো পঞ্ঞাৰিমুত্তো নাম হোতি. একস্স চিত্তেকগ্গতা ধুরং হোতি, সো চেতোৰিমুত্তো নাম হোতি. দ্ৰে অগ্গসাৰকা সমথৰিপস্সনাধুরেন অরহত্তং পত্তা. তেসু ধম্মসেনাপতি পঞ্ঞাৰিমুত্তো জাতো, মহামোগ্গল্লানত্থেরো চেতোৰিমুত্তো. ইতি ইন্দ্রিযৰেমত্তমেত্থ কারণন্তি ৰেদিতব্বং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহামালুক্যসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. ভদ্দালিসুত্তৰণ্ণনা

১৩৪. এৰং মে সুতন্তি ভদ্দালিসুত্তং. তত্থ একাসনভোজনন্তি একস্মিং পুরেভত্তে অসনভোজনং, ভুঞ্জিতব্বভত্তন্তি অত্থো. অপ্পাবাধতন্তিআদীনি ককচোপমে ৰিত্থারিতানি. ন উস্সহামীতি ন সক্কোমি. সিযা কুক্কুচ্চং সিযা ৰিপ্পটিসারোতি এৰং ভুঞ্জন্তো যাৰজীৰং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং সক্খিস্সামি নু খো, ন নু খোতি ইতি মে ৰিপ্পটিসারকুক্কুচ্চং ভৰেয্যাতি অত্থো. একদেসং ভুঞ্জিত্ৰাতি পোরাণকত্থেরা কির পত্তে ভত্তং পক্খিপিত্ৰা সপ্পিম্হি দিন্নে সপ্পিনা উণ্হমেৰ থোকং ভুঞ্জিত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা অৰসেসং বহি নীহরিত্ৰা ছাযূদকফাসুকে ঠানে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি. এতং সন্ধায সত্থা আহ. ভদ্দালি, পন চিন্তেসি – ‘‘সচে সকিং পত্তং পূরেত্ৰা দিন্নং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা পুন পত্তং ধোৰিত্ৰা ওদনস্স পূরেত্ৰা লদ্ধং বহি নীহরিত্ৰা ছাযূদকফাসুকে ঠানে ভুঞ্জেয্য, ইতি এৰং ৰট্টেয্য, ইতরথা কো সক্কোতী’’তি. তস্মা এৰম্পি খো অহং, ভন্তে, ন উস্সহামীতি আহ. অযং কির অতীতে অনন্তরায জাতিযা কাকযোনিযং নিব্বত্তি. কাকা চ নাম মহাছাতকা হোন্তি. তস্মা ছাতকত্থেরো নাম অহোসি. তস্স পন ৰিরৰন্তস্সেৰ ভগৰা তং মদ্দিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা – ‘‘যো পন ভিক্খু ৰিকালে খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা খাদেয্য ৰা ভুঞ্জেয্য ৰা পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৪৮) সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি. তেন ৰুত্তং অথ খো আযস্মা, ভদ্দালি,…পে… অনুস্সাহং পৰেদেসীতি.

যথা ন্তি যথা অঞ্ঞোপি সিক্খায ন পরিপূরকারী একৰিহারেপি ৰসন্তো সত্থু সম্মুখীভাৰং ন দদেয্য, তথেৰ ন অদাসীতি অত্থো. নেৰ ভগৰতো উপট্ঠানং অগমাসি, ন ধম্মদেসনট্ঠানং ন ৰিতক্কমাল়কং, ন একং ভিক্খাচারমগ্গং পটিপজ্জি. যস্মিং কুলে ভগৰা নিসীদতি, তস্স দ্ৰারেপি ন অট্ঠাসি. সচস্স ৰসনট্ঠানং ভগৰা গচ্ছতি, সো পুরেতরমেৰ ঞত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছতি. সদ্ধাপব্বজিতো কিরেস কুলপুত্তো পরিসুদ্ধসীলো. তেনস্স ন অঞ্ঞো ৰিতক্কো অহোসি, – ‘‘মযা নাম উদরকারণা ভগৰতো সিক্খাপদপঞ্ঞাপনং পটিবাহিতং, অননুচ্ছৰিকং মে কত’’ন্তি অযমেৰ ৰিতক্কো অহোসি. তস্মা একৰিহারে ৰসন্তোপি লজ্জায সত্থু সম্মুখীভাৰং নাদাসি.

১৩৫. চীৰরকম্মং করোন্তীতি মনুস্সা ভগৰতো চীৰরসাটকং অদংসু, তং গহেত্ৰা চীৰরং করোন্তি. এতং দোসকন্তি এতং ওকাসমেতং অপরাধং, সত্থু সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তস্স পটিবাহিতকারণং সাধুকং মনসি করোহীতি অত্থো. দুক্করতরন্তি ৰস্সঞ্হি ৰসিত্ৰা দিসাপক্কন্তে ভিক্খূ কুহিং ৰসিত্থাতি পুচ্ছন্তি, তেহি জেতৰনে ৰসিম্হাতি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো, ভগৰা ইমস্মিং অন্তোৰস্সে কতরং জাতকং কথেসি, কতরং সুত্তন্তং, কতরং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসী’’তি পুচ্ছিতারো হোন্তি. ততো ‘‘ৰিকালভোজনসিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি, ভদ্দালি, নাম নং একো থেরো পটিবাহী’’তি ৰক্খন্তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ – ‘‘ভগৰতোপি নাম সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তস্স পটিবাহিতং অযুত্তং অকারণ’’ন্তি ৰদন্তি. এৰং তে অযং দোসো মহাজনন্তরে পাকটো হুত্ৰা দুপ্পটিকারতং আপজ্জিস্সতীতি মঞ্ঞমানা এৰমাহংসু. অপিচ অঞ্ঞেপি ভিক্খূ পৰারেত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগমিস্সন্তি. অথ ত্ৰং ‘‘এথাৰুসো, মম সত্থারং খমাপেন্তস্স সহাযা হোথা’’তি সঙ্ঘং সন্নিপাতেস্সসি. তত্থ আগন্তুকা পুচ্ছিস্সন্তি, ‘‘আৰুসো, কিং ইমিনাপি ভিক্খুনা কত’’ন্তি. ততো এতমত্থং সুত্ৰা ‘‘ভারিযং কতং ভিক্খুনা, দসবলং নাম পটিবাহিস্সতীতি অযুত্তমেত’’ন্তি ৰক্খন্তি. এৰম্পি তে অযং অপরাধো মহাজনন্তরে পাকটো হুত্ৰা দুপ্পটিকারতং আপজ্জিস্সতীতি মঞ্ঞমানাপি এৰমাহংসু. অথ ৰা ভগৰা পৰারেত্ৰা চারিকং পক্কমিস্সতি, অথ ত্ৰং গতগতট্ঠানে ভগৰতো খমাপনত্থায সঙ্ঘং সন্নিপাতেস্সসি. তত্র দিসাৰাসিনো ভিক্খূ পুচ্ছিস্সন্তি, ‘‘আৰুসো, কিং ইমিনা ভিক্খুনা কত’’ন্তি…পে… দুপ্পটিকারতং আপজ্জিস্সতীতি মঞ্ঞমানাপি এৰমাহংসু.

এতদৰোচাতি অপ্পতিরূপং মযা কতং, ভগৰা পন মহন্তেপি অগুণে অলগ্গিত্ৰা ময্হং অচ্চযং পটিগ্গণ্হিস্সতীতি মঞ্ঞমানো এতং ‘‘অচ্চযো মং, ভন্তে,’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ অচ্চযোতি অপরাধো. মং অচ্চগমাতি মং অতিক্কম্ম অভিভৰিত্ৰা পৰত্তো. পটিগ্গণ্হাতূতি খমতু. আযতিং সংৰরাযাতি অনাগতে সংৰরণত্থায, পুন এৰরূপস্স অপরাধস্স দোসস্স খলিতস্স অকরণত্থায. তগ্ঘাতি একংসেন. সমযোপি খো তে, ভদ্দালীতি, ভদ্দালি, তযা পটিৰিজ্ঝিতব্বযুত্তকং একং কারণং অত্থি, তম্পি তে ন পটিৰিদ্ধং ন সল্লক্খিতন্তি দস্সেতি.

১৩৬. উভতোভাগৰিমুত্তোতিআদীসু ধম্মানুসারী, সদ্ধানুসারীতি দ্ৰে একচিত্তক্খণিকা মগ্গসমঙ্গিপুগ্গলা. এতে পন সত্তপি অরিযপুগ্গলে ভগৰতাপি এৰং আণাপেতুং ন যুত্তং, ভগৰতা আণত্তে তেসম্পি এৰং কাতুং ন যুত্তং. অট্ঠানপরিকপ্পৰসেন পন অরিযপুগ্গলানং সুৰচভাৰদস্সনত্থং ভদ্দালিত্থেরস্স চ দুব্বচভাৰদস্সনত্থমেতং ৰুত্তং.

অপি নু ত্ৰং তস্মিং সমযে উভতোভাগৰিমুত্তোতি দেসনং কস্মা আরভি? ভদ্দালিস্স নিগ্গহণত্থং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – ভদ্দালি, ইমে সত্ত অরিযপুগ্গলা লোকে দক্খিণেয্যা মম সাসনে সামিনো, মযি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তে পটিবাহিতব্বযুত্তে কারণে সতি এতেসং পটিবাহিতুং যুত্তং. ত্ৰং পন মম সাসনতো বাহিরকো, মযি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তে তুয্হং পটিবাহিতুং ন যুত্তন্তি.

রিত্তো তুচ্ছোতি অন্তো অরিযগুণানং অভাৰেন রিত্তকো তুচ্ছকো, ইস্সরৰচনে কিঞ্চি ন হোতি. যথাধম্মং পটিকরোসীতি যথা ধম্মো ঠিতো, তথেৰ করোসি, খমাপেসীতি ৰুত্তং হোতি. তং তে মযং পটিগ্গণ্হামাতি তং তৰ অপরাধং মযং খমাম. ৰুড্ঢি হেসা, ভদ্দালি, অরিযস্স ৰিনযেতি এসা, ভদ্দালি, অরিযস্স ৰিনযে বুদ্ধস্স ভগৰতো সাসনে ৰুড্ঢি নাম. কতমা? অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরিত্ৰা আযতিং সংৰরাপজ্জনা. দেসনং পন পুগ্গলাধিট্ঠানং করোন্তো ‘‘যো অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, আযতিং সংৰরং আপজ্জতী’’তি আহ.

১৩৭. সত্থাপি উপৰদতীতি ‘‘অসুকৰিহারৰাসী অসুকস্স থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো অসুকস্স অন্তেৰাসিকো ইত্থন্নামো নাম ভিক্খু লোকুত্তরধম্মং নিব্বত্তেতুং অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো’’তি সুত্ৰা – ‘‘কিং তস্স অরঞ্ঞৰাসেন, যো ময্হং পন সাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’’তি এৰং উপৰদতি, সেসপদেসুপি এসেৰ নযো, অপিচেত্থ দেৰতা ন কেৰলং উপৰদন্তি, ভেরৰারম্মণং দস্সেত্ৰা পলাযনাকারম্পি করোন্তি. অত্তনাপি অত্তানন্তি সীলং আৰজ্জন্তস্স সংকিলিট্ঠট্ঠানং পাকটং হোতি, চিত্তং ৰিধাৰতি, ন কম্মট্ঠানং অল্লীযতি. সো ‘‘কিং মাদিসস্স অরঞ্ঞৰাসেনা’’তি ৰিপ্পটিসারী উট্ঠায পক্কমতি. অত্তাপি অত্তানং উপৰদিতোতি অত্তনাপি অত্তা উপৰদিতো, অযমেৰ ৰা পাঠো. সুক্কপক্খো ৰুত্তপচ্চনীকনযেন ৰেদিতব্বো. সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতিআদি এৰং সচ্ছিকরোতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং.

১৪০. পসয্হ পসয্হ কারণং করোন্তীতি অপ্পমত্তকেপি দোসে নিগ্গহেত্ৰা পুনপ্পুনং কারেন্তি. নো তথাতি মহন্তেপি অপরাধে যথা ইতরং, এৰং পসয্হ ন কারেন্তি. সো কির, ‘‘আৰুসো, ভদ্দালি, মা চিন্তযিত্থ, এৰরূপং নাম হোতি, এহি সত্থারং খমাপেহী’’তি ভিক্খুসঙ্ঘতোপি, কঞ্চি ভিক্খুং পেসেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘ভদ্দালি, মা চিন্তযিত্থ, এৰরূপং নাম হোতী’’তি এৰং সত্থুসন্তিকাপি অনুগ্গহং পচ্চাসীসতি. ততো ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেনাপি ন সমস্সাসিতো, সত্থারাপী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ.

অথ ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘোপি সত্থাপি ওৰদিতব্বযুত্তমেৰ ওৰদতি, ন ইতরন্তি দস্সেতুং ইধ, ভদ্দালি, একচ্চোতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞেনাঞ্ঞন্তিআদীনি অনুমানসুত্তে ৰিত্থারিতানি. ন সম্মা ৰত্ততীতি সম্মা ৰত্তম্পি ন ৰত্ততি. ন লোমং পাতেতীতি অনুলোমৰত্তে ন ৰত্ততি, ৰিলোমমেৰ গণ্হাতি. ন নিত্থারং ৰত্ততীতি নিত্থারণকৰত্তম্হি ন ৰত্ততি, আপত্তিৰুট্ঠানত্থং তুরিততুরিতো ছন্দজাতো ন হোতি. তত্রাতি তস্মিং তস্স দুব্বচকরণে. অভিণ্হাপত্তিকোতি নিরন্তরাপত্তিকো. আপত্তিবহুলোতি সাপত্তিককালোৰস্স বহু, সুদ্ধো নিরাপত্তিককালো অপ্পোতি অত্থো. ন খিপ্পমেৰ ৰূপসম্মতীতি খিপ্পং ন ৰূপসম্মতি, দীঘসুত্তং হোতি. ৰিনযধরা পাদধোৰনকালে আগতং ‘‘গচ্ছাৰুসো, ৰত্তৰেলা’’তি ৰদন্তি. পুন কালং মঞ্ঞিত্ৰা আগতং ‘‘গচ্ছাৰুসো, তুয্হং ৰিহারৰেলা, গচ্ছাৰুসো, সামণেরাদীনং উদ্দেসদানৰেলা, অম্হাকং ন্হানৰেলা, থেরূপট্ঠানৰেলা, মুখধোৰনৰেলা’’তিআদীনি ৰত্ৰা দিৰসভাগেপি রত্তিভাগেপি আগতং উয্যোজেন্তিযেৰ. ‘‘কায ৰেলায, ভন্তে, ওকাসো ভৰিস্সতী’’তি ৰুত্তেপি ‘‘গচ্ছাৰুসো, ত্ৰং ইমমেৰ ঠানং জানাসি, অসুকো নাম ৰিনযধরত্থেরো সিনেহপানং পিৰতি, অসুকো ৰিরেচনং কারেতি, কস্মা তুরিতোসী’’তিআদীনি ৰত্ৰা দীঘসুত্তমেৰ করোন্তি.

১৪১. খিপ্পমেৰ ৰূপসম্মতীতি লহুং ৰূপসম্মতি, ন দীঘসুত্তং হোতি. উস্সুক্কাপন্না ভিক্খূ – ‘‘আৰুসো, অযং সুব্বচো ভিক্খু, জনপদৰাসিনো নাম গামন্তসেনাসনে ৰসনট্ঠাননিসজ্জনাদীনি ন ফাসুকানি হোন্তি, ভিক্খাচারোপি দুক্খো হোতি, সীঘমস্স অধিকরণং ৰূপসমেমা’’তি সন্নিপতিত্ৰা আপত্তিতো ৰুট্ঠাপেত্ৰা সুদ্ধন্তে পতিট্ঠাপেন্তি.

১৪২. অধিচ্চাপত্তিকোতি কদাচি কদাচি আপত্তিং আপজ্জতি. সো কিঞ্চাপি লজ্জী হোতি পকতত্তো, দুব্বচত্তা পনস্স ভিক্খূ তথেৰ পটিপজ্জন্তি.

১৪৪. সদ্ধামত্তকেন ৰহতি পেমমত্তকেনাতি আচরিযুপজ্ঝাযেসু অপ্পমত্তিকায গেহস্সিতসদ্ধায অপ্পমত্তকেন গেহস্সিতপেমেন যাপেতি. পটিসন্ধিগ্গহণসদিসা হি অযং পব্বজ্জা নাম, নৰপব্বজিতো পব্বজ্জায গুণং অজানন্তো আচরিযুপজ্ঝাযেসু পেমমত্তেন যাপেতি, তস্মা এৰরূপা সঙ্গণ্হিতব্বা. অপ্পমত্তকম্পি হি সঙ্গহং লভিত্ৰা পব্বজ্জায ঠিতা অভিঞ্ঞাপত্তা মহাসমণা ভৰিস্সন্তি. এত্তকেন কথামগ্গেন ‘‘ওৰদিতব্বযুত্তকং ওৰদন্তি, ন ইতর’’ন্তি ইমমেৰ ভগৰতা দস্সিতং.

১৪৫. অঞ্ঞায সণ্ঠহিংসূতি অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. সত্তেসু হাযমানেসূতি পটিপত্তিযা হাযমানায সত্তা হাযন্তি নাম. সদ্ধম্মে অন্তরধাযমানেতি পটিপত্তিসদ্ধম্মে অন্তরধাযমানে. পটিপত্তিসদ্ধম্মোপি হি পটিপত্তিপূরকেসু সত্তেসু অসতি অন্তরধাযতি নাম. আসৰট্ঠানীযাতি আসৰা তিট্ঠন্তি এতেসূতি আসৰট্ঠানীযা. যেসু দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকা পরূপৰাদৰিপ্পটিসারৰধবন্ধনাদযো চেৰ অপাযদুক্খৰিসেসভূতা চ আসৰা তিট্ঠন্তিযেৰ. যস্মা নেসং তে কারণং হোন্তীতি অত্থো. তে আসৰট্ঠানীযা ৰীতিক্কমধম্মা যাৰ ন সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, ন তাৰ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতীতি অযমেত্থ যোজনা.

এৰং অকালং দস্সেত্ৰা পুন কালং দস্সেতুং যতো চ খো, ভদ্দালীতিআদিমাহ. তত্থ যতোতি যদা, যস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং ৰা এত্থ সঙ্খেপত্থো – যস্মিং কালে আসৰট্ঠানীযা ধম্মাতি সঙ্খং গতা ৰীতিক্কমদোসা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, তদা সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি. কস্মা? তেসংযেৰ আসৰট্ঠানীযধম্মসঙ্খাতানং ৰীতিক্কমদোসানং পটিঘাতায.

এৰং আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং অনুপ্পত্তিং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা অকালং, উপ্পত্তিঞ্চ কালন্তি ৰত্ৰা ইদানি তেসং ধম্মানং অনুপ্পত্তিকালঞ্চ উপ্পত্তিকালঞ্চ দস্সেতুং ‘‘ন তাৰ, ভদ্দালি, ইধেকচ্চে’’তিআদিমাহ. তত্থ মহত্তন্তি মহন্তভাৰং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন থেরনৰমজ্ঝিমানং ৰসেন মহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ সেনাসনানি পহোন্তি, সাসনে একচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি. মহত্তং পত্তে পন তে উপ্পজ্জন্তি, অথ সত্থা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি. তত্থ মহত্তং পত্তে সঙ্ঘে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানি –

‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন উত্তরিদ্ৰিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং কপ্পেয্য পাচিত্তিযং (পাচি. ৫১). যা পন ভিক্খুনী অনুৰস্সং ৰুট্ঠাপেয্য পাচিত্তিযং (পাচি. ১১৭১). যা পন ভিক্খুনী একৰস্সং দ্ৰে ৰুট্ঠাপেয্য পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১১৭৫).

ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বানি.

লাভগ্গন্তি লাভস্স অগ্গং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন লাভগ্গপত্তো হোতি, ন তাৰ লাভং পটিচ্চ আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. পত্তে পন উপ্পজ্জন্তি, অথ সত্থা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি –

‘‘যো পন ভিক্খু অচেলকস্স ৰা পরিব্বাজকস্স ৰা পরিব্বাজিকায ৰা সহত্থা খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা দদেয্য পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৭০).

ইদঞ্হি লাভগ্গপত্তে সঙ্ঘে সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং.

যসগ্গন্তি যসস্স অগ্গং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন যসগ্গপত্তো হোতি, ন তাৰ যসং পটিচ্চ আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. পত্তে পন উপ্পজ্জন্তি, অথ সত্থা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি ‘‘সুরামেরযপানে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৩২৭). ইদঞ্হি যসগ্গপত্তে সঙ্ঘে সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং.

বাহুসচ্চন্তি বহুস্সুতভাৰং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন বাহুসচ্চপত্তো হোতি, ন তাৰ আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. বাহুসচ্চপত্তে পন যস্মা একং নিকাযং দ্ৰে নিকাযে পঞ্চপি নিকাযে উগ্গহেত্ৰা অযোনিসো উম্মুজ্জমানা পুগ্গলা রসেন রসং সংসন্দেত্ৰা উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থু সাসনং দীপেন্তি, অথ সত্থা – ‘‘যো পন ভিক্খু এৰং ৰদেয্য তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি (পাচি. ৪১৮)…পে… সমণুদ্দেসোপি চে এৰং ৰদেয্যা’’তিআদিনা (পাচি. ৪২৯) নযেন সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি.

রত্তঞ্ঞুতং পত্তোতি এত্থ রত্তিযো জানন্তীতি রত্তঞ্ঞূ. অত্তনো পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায বহূ রত্তিযো জানন্তি, চিরপব্বজিতাতি ৰুত্তং হোতি. রত্তঞ্ঞূনং ভাৰং রত্তঞ্ঞুতং. তত্র রত্তঞ্ঞুতং পত্তে সঙ্ঘে উপসেনং ৰঙ্গন্তপুত্তং আরব্ভ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সো হাযস্মা ঊনদসৰস্সে ভিক্খূ উপসম্পাদেন্তে দিস্ৰা একৰস্সো সদ্ধিৰিহারিকং উপসম্পাদেসি. অথ ভগৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ঊনদসৰস্সেন উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৭৫). এৰং পঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে পুন ভিক্খূ ‘‘দসৰস্সম্হা দসৰস্সম্হা’’তি বালা অব্যত্তা উপসম্পাদেন্তি. অথ ভগৰা অপরম্পি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, বালেন অব্যত্তেন উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন দসৰস্সেন ৰা অতিরেকদসৰস্সেন ৰা উপসম্পাদেতু’’ন্তি. ইতি রত্তঞ্ঞুতং পত্তকালে দ্ৰে সিক্খাপদানি পঞ্ঞত্তানি.

১৪৬. আজানীযসুসূপমং ধম্মপরিযাযং দেসেসিন্তি তরুণাজানীযউপমং কত্ৰা ধম্মং দেসযিং. তত্রাতি তস্মিং অসরণে. ন খো, ভদ্দালি, এসেৰ হেতূতি ন এস সিক্খায অপরিপূরকারীভাৰোযেৰ একো হেতু.

১৪৭. মুখাধানে কারণং কারেতীতি খলীনবন্ধাদীহি মুখট্ঠপনে সাধুকং গীৰং পগ্গণ্হাপেতুং কারণং কারেতি. ৰিসূকাযিতানীতিআদীহি ৰিসেৰনাচারং কথেসি. সব্বানেৰ হেতানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানি. তস্মিং ঠানেতি তস্মিং ৰিসেৰনাচারে. পরিনিব্বাযতীতি নিব্বিসেৰনো হোতি, তং ৰিসেৰনং জহতীতি অত্থো. যুগাধানেতি যুগট্ঠপনে যুগস্স সাধুকং গহণত্থং.

অনুক্কমেতি চত্তারোপি পাদে একপ্পহারেনেৰ উক্খিপনে চ নিক্খিপনে চ. পরসেনায হি আৰাটে ঠত্ৰা অসিং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তস্স অস্সস্স পাদে ছিন্দন্তি. তস্মিং সমযে এস একপ্পহারেনেৰ চত্তারোপি পাদে উক্খিপিস্সতীতি রজ্জুবন্ধনৰিধানেন এতং কারণং করোন্তি. মণ্ডলেতি যথা অস্সে নিসিন্নোযেৰ ভূমিযং পতিতং আৰুধং গহেতুং সক্কোতি, এৰং করণত্থং মণ্ডলে কারণং কারেতি. খুরকাসেতি অগ্গগ্গখুরেহি পথৰীকমনে. রত্তিং ওক্কন্তকরণস্মিঞ্হি যথা পদসদ্দো ন সুয্যতি, তদত্থং একস্মিং ঠানে সঞ্ঞং দত্ৰা অগ্গগ্গখুরেহিযেৰ গমনং সিক্খাপেন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. জৰেতি সীঘৰাহনে. ‘‘ধাৰে’’তিপি পাঠো. অত্তনো পরাজযে সতি পলাযনত্থং, পরং পলাযন্তং অনুবন্ধিত্ৰা গহণত্থঞ্চ এতং কারণং কারেতি. দৰত্তেতি দৰত্তায, যুদ্ধকালস্মিঞ্হি হত্থীসু ৰা কোঞ্চনাদং করোন্তেসু অস্সেসু ৰা হসন্তেসু রথেসু ৰা নিঘোসন্তেসু যোধেসু ৰা উক্কুট্ঠিং করোন্তেসু তস্স রৰস্স অভাযিত্ৰা পরসেনপৰেসনত্থং অযং কারণা করীযতি.

রাজগুণেতি রঞ্ঞা জানিতব্বগুণে. কূটকণ্ণরঞ্ঞো কির গুল়ৰণ্ণো নাম অস্সো অহোসি. রাজা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা চেতিযপব্বতং গমিস্সামীতি কলম্বনদীতীরং সম্পত্তো. অস্সো তীরে ঠত্ৰা উদকং ওতরিতুং ন ইচ্ছতি, রাজা অস্সাচরিযং আমন্তেত্ৰা – ‘‘অহো তযা অস্সো সিক্খাপিতো উদকং ওতরিতুং ন ইচ্ছতী’’তি আহ. আচরিযো – ‘‘সুসিক্খাপিতো দেৰ অস্সো, এৰমস্স হি চিত্তং ‘সচাহং উদকং ওতরিস্সামি, ৰালং তেমিস্সতি, ৰালে তিন্তে রঞ্ঞো অঙ্গে উদকং পাতেয্যা’তি এৰং তুম্হাকং সরীরে উদকপাতনভযেন ন ওতরতি, ৰালং গণ্হাপেথা’’তি আহ. রাজা তথা কারেসি. অস্সো ৰেগেন ওতরিত্ৰা পারং গতো. এতদত্থং অযং কারণা করীযতি. রাজৰংসেতি অস্সরাজৰংসে. ৰংসো চেসো অস্সরাজানং, তথারূপেন পহারেন ছিন্নভিন্নসরীরাপি অস্সারোহং পরসেনায অপাতেত্ৰা বহি নীহরন্তিযেৰ. এতদত্থং কারণং কারেতীতি অত্থো.

উত্তমে জৰেতি জৰসম্পত্তিযং, যথা উত্তমজৰো হোতি, এৰং কারণং কারেতীতি অত্থো. উত্তমে হযেতি উত্তমহযভাৰে, যথা উত্তমহযো হোতি, এৰং কারণং কারেতীতি অত্থো. তত্থ পকতিযা উত্তমহযোৰ উত্তমহযকারণং অরহতি, ন অঞ্ঞো. উত্তমহযকারণায এৰ চ হযো উত্তমজৰং পটিপজ্জতি, ন অঞ্ঞোতি.

তত্রিদং ৰত্থু – একো কির রাজা একং সিন্ধৰপোতকং লভিত্ৰা সিন্ধৰভাৰং অজানিত্ৰাৰ ইমং সিক্খাপেহীতি আচরিযস্স অদাসি. আচরিযোপি তস্স সিন্ধৰভাৰং অজানন্তো তং মাসখাদকঘোটকানং কারণাসু উপনেতি. সো অত্তনো অননুচ্ছৰিকত্তা কারণং ন পটিপজ্জতি. সো তং দমেতুং অসক্কোন্তো ‘‘কূটস্সো অযং মহারাজা’’তি ৰিস্সজ্জাপেসি.

অথেকদিৰসং একো অস্সাচরিযপুব্বকো দহরো উপজ্ঝাযস্স ভণ্ডকং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো তং পরিখাপিট্ঠে চরন্তং দিস্ৰা – ‘‘অনগ্ঘো, ভন্তে, সিন্ধৰপোতকো’’তি উপজ্ঝাযস্স কথেসি. সচে রাজা জানেয্য, মঙ্গলস্সং নং করেয্যাতি. থেরো আহ – ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো, তাত, রাজা অপ্পেৰ নাম বুদ্ধসাসনে পসীদেয্য রঞ্ঞো কথেহী’’তি. সো গন্ত্ৰা, – ‘‘মহারাজ, অনগ্ঘো সিন্ধৰপোতকো অত্থী’’তি কথেসি. তযা দিট্ঠো, তাতাতি? আম, মহারাজাতি. কিং লদ্ধুং ৰট্টতীতি? তুম্হাকং ভুঞ্জনকসুৰণ্ণথালে তুম্হাকং ভুঞ্জনকভত্তং তুম্হাকং পিৰনকরসো তুম্হাকং গন্ধা তুম্হাকং মালাতি. রাজা সব্বং দাপেসি. দহরো গাহাপেত্ৰা অগমাসি.

অস্সো গন্ধং ঘাযিত্ৰাৰ ‘‘ময্হং গুণজাননকআচরিযো অত্থি মঞ্ঞে’’তি সীসং উক্খিপিত্ৰা ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. দহরো গন্ত্ৰা ‘‘ভত্তং ভুঞ্জা’’তি অচ্ছরং পহরি. অস্সো আগন্ত্ৰা সুৰণ্ণথালে ভত্তং ভুঞ্জি, রসং পিৰি. অথ নং গন্ধেহি ৰিলিম্পিত্ৰা রাজপিল়ন্ধনং পিল়ন্ধিত্ৰা ‘‘পুরতো পুরতো গচ্ছা’’তি অচ্ছরং পহরি. সো দহরস্স পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা মঙ্গলস্সট্ঠানে অট্ঠাসি. দহরো – ‘‘অযং তে, মহারাজ, অনগ্ঘো সিন্ধৰপোতকো, ইমিনাৰ নং নিযামেন কতিপাহং পটিজগ্গাপেহী’’তি ৰত্ৰা নিক্খমি.

অথ কতিপাহস্স অচ্চযেন আগন্ত্ৰা অস্সস্স আনুভাৰং পস্সিস্সসি, মহারাজাতি. সাধু আচরিয কুহিং ঠত্ৰা পস্সামাতি? উয্যানং গচ্ছ, মহারাজাতি. রাজা অস্সং গাহাপেত্ৰা অগমাসি. দহরো অচ্ছরং পহরিত্ৰা ‘‘এতং রুক্খং অনুপরিযাহী’’তি অস্সস্স সঞ্ঞং অদাসি. অস্সো পক্খন্দিত্ৰা রুক্খং অনুপরিগন্ত্ৰা আগতো. রাজা নেৰ গচ্ছন্তং ন আগচ্ছন্তং অদ্দস. দিট্ঠো তে, মহারাজাতি? ন দিট্ঠো, তাতাতি. ৰলঞ্জকদণ্ডং এতং রুক্খং নিস্সায ঠপেথাতি ৰত্ৰা অচ্ছরং পহরি ‘‘ৰলঞ্জকদণ্ডং গহেত্ৰা এহী’’তি. অস্সো পক্খন্দিত্ৰা মুখেন গহেত্ৰা আগতো. দিট্ঠং, মহারাজাতি. দিট্ঠং, তাতাতি.

পুন অচ্ছরং পহরি ‘‘উয্যানস্স পাকারমত্থকেন চরিত্ৰা এহী’’তি. অস্সো তথা অকাসি. দিট্ঠো, মহারাজাতি. ন দিট্ঠো, তাতাতি. রত্তকম্বলং আহরাপেত্ৰা অস্সস্স পাদে বন্ধাপেত্ৰা তথেৰ সঞ্ঞং অদাসি. অস্সো উল্লঙ্ঘিত্ৰা পাকারমত্থকেন অনুপরিযাযি. বলৰতা পুরিসেন আৰিঞ্ছনঅলাতগ্গিসিখা ৰিয উয্যানপাকারমত্থকে পঞ্ঞাযিত্থ. অস্সো গন্ত্ৰা সমীপে ঠিতো. দিট্ঠং, মহারাজাতি. দিট্ঠং, তাতাতি. মঙ্গলপোক্খরণিপাকারমত্থকে অনুপরিযাহীতি সঞ্ঞং অদাসি.

পুন ‘‘পোক্খরণিং ওতরিত্ৰা পদুমপত্তেসু চারিকং চরাহী’’তি সঞ্ঞং অদাসি. পোক্খরণিং ওতরিত্ৰা সব্বপদুমপত্তে চরিত্ৰা অগমাসি, একং পত্তম্পি অনক্কন্তং ৰা ফালিতং ৰা ছিন্দিতং ৰা খণ্ডিতং ৰা নাহোসি. দিট্ঠং, মহারাজাতি. দিট্ঠং, তাতাতি. অচ্ছরং পহরিত্ৰা তং হত্থতলং উপনামেসি. ধাতূপত্থদ্ধো লঙ্ঘিত্ৰা হত্থতলে অট্ঠাসি. দিট্ঠং, মহারাজাতি? দিট্ঠং, তাতাতি. এৰং উত্তমহযো এৰ উত্তমকারণায উত্তমজৰং পটিপজ্জতি.

উত্তমে সাখল্যেতি মুদুৰাচায. মুদুৰাচায হি, ‘‘তাত, ত্ৰং মা চিন্তযি, রঞ্ঞো মঙ্গলস্সো ভৰিস্সসি, রাজভোজনাদীনি লভিস্সসী’’তি উত্তমহযকারণং কারেতব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘উত্তমে সাখল্যে’’তি. রাজভোগ্গোতি রঞ্ঞো উপভোগো. রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতীতি যত্থ কত্থচি গচ্ছন্তেন হত্থং ৰিয পাদং ৰিয অনোহাযেৰ গন্তব্বং হোতি. তস্মা অঙ্গন্তি সঙ্খং গচ্ছতি, চতূসু ৰা সেনঙ্গেসু একং অঙ্গং হোতি.

অসেখায সম্মাদিট্ঠিযাতি অরহত্তফলসম্মাদিট্ঠিযা. সম্মাসঙ্কপ্পাদযোপি তংসম্পযুত্তাৰ. সম্মাঞাণং পুব্বে ৰুত্তসম্মাদিট্ঠিযেৰ. ঠপেত্ৰা পন অট্ঠ ফলঙ্গানি সেসা ধম্মা ৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. অযং পন দেসনা উগ্ঘটিতঞ্ঞূপুগ্গলস্স ৰসেন অরহত্তনিকূটং গহেত্ৰা নিট্ঠাপিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ভদ্দালিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. লটুকিকোপমসুত্তৰণ্ণনা

১৪৮. এৰং মে সুতন্তি লটুকিকোপমসুত্তং. তত্থ যেন সো ৰনসণ্ডোতি অযম্পি মহাউদাযিত্থেরো ভগৰতা সদ্ধিংযেৰ পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা সদ্ধিং পটিক্কমি. তস্মা যেন সো ভগৰতা উপসঙ্কমন্তো ৰনসণ্ডো তেনুপসঙ্কমীতি ৰেদিতব্বো. অপহত্তাতি অপহারকো. উপহত্তাতি উপহারকো. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতো.

১৪৯. যং ভগৰাতি যস্মিং সমযে ভগৰা. ইঙ্ঘাতি আণত্তিযং নিপাতো. অঞ্ঞথত্তন্তি চিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং. তঞ্চ খো ন ভগৰন্তং পটিচ্চ, এৰরূপং পন পণীতভোজনং অলভন্তা কথং যাপেস্সামাতি এৰং পণীতভোজনং পটিচ্চ অহোসীতি ৰেদিতব্বং. ভূতপুব্বন্তি ইমিনা রত্তিভোজনস্স পণীতভাৰং দস্সেতি. সূপেয্যন্তি সূপেন উপনেতব্বং মচ্ছমংসকল়ীরাদি. সমগ্গা ভুঞ্জিস্সামাতি একতো ভুঞ্জিস্সাম. সঙ্খতিযোতি অভিসঙ্খারিকখাদনীযানি. সব্বা তা রত্তিন্তি সব্বা তা সঙ্খতিযো রত্তিংযেৰ হোন্তি, দিৰা পন অপ্পা পরিত্তা থোকিকা হোন্তীতি. মনুস্সা হি দিৰা যাগুকঞ্জিযাদীহি যাপেত্ৰাপি রত্তিং যথাসত্তি যথাপণীতমেৰ ভুঞ্জন্তি.

পুন ভূতপুব্বন্তি ইমিনা রত্তি ৰিকালভোজনে আদীনৰং দস্সেতি. তত্থ অন্ধকারতিমিসাযন্তি বহলন্ধকারে. মাণৰেহীতি চোরেহি. কতকম্মেহীতি কতচোরকম্মেহি. চোরা কির কতকম্মা যং নেসং দেৰতং আযাচিত্ৰা কম্মং নিপ্ফন্নং, তস্স উপহারত্থায মনুস্সে মারেত্ৰা গললোহিতাদীনি গণ্হন্তি. তে অঞ্ঞেসু মনুস্সেসু মারিযমানেসু কোলাহলা উপ্পজ্জিস্সন্তি, পব্বজিতং পরিযেসন্তো নাম নত্থীতি মঞ্ঞমানা ভিক্খূ গহেত্ৰা মারেন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অকতকম্মেহীতি অটৰিতো গামং আগমনকালে কম্মনিপ্ফন্নত্থং পুরেতরং বলিকম্মং কাতুকামেহি. অসদ্ধম্মেন নিমন্তেতীতি ‘‘এহি ভিক্খু অজ্জেকরত্তিং ইধেৰ ভুঞ্জিত্ৰা ইধ ৰসিত্ৰা সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা স্ৰে গমিস্সসী’’তি মেথুনধম্মেন নিমন্তেতি.

পুন ভূতপুব্বন্তি ইমিনা অত্তনা দিট্ঠকারণং কথেতি. ৰিজ্জন্তরিকাযাতি ৰিজ্জুৰিজ্জোতনক্খণে. ৰিস্সরমকাসীতি মহাসদ্দমকাসি. অভুম্মেতি ভূ’তি ৰড্ঢি, অভূ’তি অৰড্ঢি, ৰিনাসো ময্হন্তি অত্থো. পিসাচো ৰত মন্তি পিসাচো মং খাদিতুং আগতো ৰত. আতুমারী মাতুমারীতি এত্থ আতূতি পিতা, মাতূতি মাতা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যস্স পিতা ৰা মাতা ৰা অত্থি, তং মাতাপিতরো অম্হাকং পুত্তকোতি যথা তথা ৰা উপ্পাদেত্ৰা যংকিঞ্চি খাদনীযভোজনীযং দত্ৰা একস্মিং ঠানে সযাপেন্তি. সো এৰং রত্তিং পিণ্ডায ন চরতি. তুয্হং পন মাতাপিতরো মতা মঞ্ঞে, তেন এৰং চরসীতি.

১৫০. এৰমেৰাতি এৰমেৰ কিঞ্চি আনিসংসং অপস্সন্তা নিক্কারণেনেৰ. এৰমাহংসূতি গরহন্তো আহ. তত্থ আহংসূতি ৰদন্তি. কিং পনিমস্সাতি ইমস্স অপ্পমত্তকস্স হেতু কিং ৰত্তব্বং নাম, ননু অপস্সন্তেন ৰিয অসুণন্তেন ৰিয ভৰিতব্বন্তি. ওরমত্তকস্সাতি পরিত্তমত্তকস্স. অধিসল্লিখতেৰাযন্তি অযং সমণো নৰনীতং পিসন্তো ৰিয পদুমনাল়সুত্তং ককচেন ওক্কন্তন্তো ৰিয অতিসল্লেখতি, অতিৰাযামং করোতি. সিক্খাকামাতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো ৰিয সিক্খাকামা, তেসু চ অপ্পচ্চযং উপট্ঠপেন্তি. তেসঞ্হি এৰং হোতি ‘‘সচে এতে ‘অপ্পমত্তকমেতং, হরথ ভগৰা’তি ৰদেয্যুং, কিং সত্থা ন হরেয্য. এৰং পন অৰত্ৰা ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ‘এৰং ভগৰা, সাধু ভগৰা, পঞ্ঞপেথ ভগৰা’তি অতিরেকতরং উস্সাহং পটিলভন্তী’’তি. তস্মা তেসু অপ্পচ্চযং উপট্ঠপেন্তি.

তেসন্তি তেসং একচ্চানং মোঘপুরিসানং. ন্তি তং অপ্পমত্তকং পহাতব্বং. থূলো কলিঙ্গরোতি গলে বদ্ধং মহাকট্ঠং ৰিয হোতি. লটুকিকা সকুণিকাতি চাতকসকুণিকা. সা কির রৰসতং রৰিত্ৰা নচ্চসতং নচ্চিত্ৰা সকিং গোচরং গণ্হাতি. আকাসতো ভূমিযং পতিট্ঠিতং পন নং দিস্ৰা ৰচ্ছপালকাদযো কীল়নত্থং পূতিলতায বন্ধন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. আগমেতীতি উপেতি. তঞ্হি তস্সাতি তং পূতিলতাবন্ধনং তস্সা অপ্পসরীরতায চেৰ অপ্পথামতায চ বলৰবন্ধনং নাম, মহন্তং নাল়িকেররজ্জু ৰিয দুচ্ছিজ্জং হোতি. তেসন্তি তেসং মোঘপুরিসানং সদ্ধামন্দতায চ পঞ্ঞামন্দতায চ বলৰং বন্ধনং নাম, দুক্কটৰত্থুমত্তকম্পি মহন্তং পারাজিকৰত্থু ৰিয দুপ্পজহং হোতি.

১৫১. সুক্কপক্খে পহাতব্বস্সাতি কিং ইমস্স অপ্পমত্তকস্স পহাতব্বস্স হেতু ভগৰতা ৰত্তব্বং অত্থি, যস্স নো ভগৰা পহানমাহ. ননু এৰং ভগৰতো অধিপ্পাযং ঞত্ৰাপি পহাতব্বমেৰাতি অত্থো. অপ্পোস্সুক্কাতি অনুস্সুক্কা. পন্নলোমাতি পতিতলোমা, ন তস্স পহাতব্বভযেন উদ্ধগ্গলোমা. পরদত্তৰুত্তাতি পরেহি দিন্নৰুত্তিনো, পরতো লদ্ধেন যাপেন্তাতি অত্থো. মিগভূতেন চেতসা ৰিহরন্তীতি অপচ্চাসীসনপক্খে ঠিতা হুত্ৰা ৰিহরন্তি. মিগো হি পহারং লভিত্ৰা মনুস্সাৰাসং গন্ত্ৰা ভেসজ্জং ৰা ৰণতেলং ৰা লভিস্সামীতি অজ্ঝাসযং অকত্ৰা পহারং লভিত্ৰাৰ অগামকং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা পহটট্ঠানং হেট্ঠা কত্ৰা নিপতিত্ৰা ফাসুভূতকালে উট্ঠায গচ্ছতি. এৰং মিগা অপচ্চাসীসনপক্খে ঠিতা. ইদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘মিগভূতেন চেতসা ৰিহরন্তী’’তি. তঞ্হি তস্সাতি তং ৰরত্তবন্ধনং তস্স হত্থিনাগস্স মহাসরীরতায চেৰ মহাথামতায চ দুব্বলবন্ধনং নাম. পূতিলতা ৰিয সুছিজ্জং হোতি. তেসং তন্তি তেসং তং কুলপুত্তানং সদ্ধামহন্ততায চ পঞ্ঞামহন্ততায চ মহন্তং পারাজিকৰত্থুপি দুক্কটৰত্থুমত্তকং ৰিয সুপ্পজহং হোতি.

১৫২. দলিদ্দোতি দালিদ্দিযেন সমন্নাগতো. অস্সকোতি নিস্সকো. অনাল়্হিযোতি অনড্ঢো. অগারকন্তি খুদ্দকগেহং. ওলুগ্গৰিলুগ্গন্তি যস্স গেহযট্ঠিযো পিট্ঠিৰংসতো মুচ্চিত্ৰা মণ্ডলে লগ্গা, মণ্ডলতো মুচ্চিত্ৰা ভূমিযং লগ্গা. কাকাতিদাযিন্তি যত্থ কিঞ্চিদেৰ ভুঞ্জিস্সামাতি অন্তো নিসিন্নকালে ৰিসুং দ্ৰারকিচ্চং নাম নত্থি, ততো ততো কাকা পৰিসিত্ৰা পরিৰারেন্তি. সূরকাকা হি পলাযনকালে চ যথাসম্মুখট্ঠানেনেৰ নিক্খমিত্ৰা পলাযন্তি. নপরমরূপন্তি ন পুঞ্ঞৰন্তানং গেহং ৰিয উত্তমরূপং. খটোপিকাতি ৰিলীৰমঞ্চকো. ওলুগ্গৰিলুগ্গাতি ওণতুণ্ণতা. ধঞ্ঞসমৰাপকন্তি ধঞ্ঞঞ্চ সমৰাপকঞ্চ. তত্থ ধঞ্ঞং নাম কুদ্রূসকো. সমৰাপকন্তি লাবুবীজকুম্ভণ্ডবীজকাদি বীজজাতং. নপরমরূপন্তি যথা পুঞ্ঞৰন্তানং গন্ধসালিবীজাদি পরিসুদ্ধং বীজং, ন এৰরূপং. জাযিকাতি কপণজাযা. নপরমরূপাতি পচ্ছিসীসা লম্বত্থনী মহোদরা পিসাচা ৰিয বীভচ্ছা. সামঞ্ঞন্তি সমণভাৰো. সো ৰতস্সং, যোহন্তি সো ৰতাহং পুরিসো নাম অস্সং, যো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা পব্বজেয্যন্তি.

সো ন সক্কুণেয্যাতি সো এৰং চিন্তেত্ৰাপি গেহং গন্ত্ৰা – ‘‘পব্বজ্জা নাম লাভগরুকা দুক্করা দুরাসদা, সত্তপি অট্ঠপি গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা যথাধোতেনেৰ পত্তেন আগন্তব্বম্পি হোতি, এৰং যাপেতুং অসক্কোন্তস্স মে পুন আগতস্স ৰসনট্ঠানং ইচ্ছিতব্বং, তিণৰল্লিদব্বসম্ভারা নাম দুস্সমোধানিযা, কিন্তি করোমী’’তি ৰীমংসতি. অথস্স তং অগারকং ৰেজযন্তপাসাদো ৰিয উপট্ঠাতি. অথস্স খটোপিকং ওলোকেত্ৰা – ‘‘মযি গতে ইমং ৰিসঙ্খরিত্ৰা উদ্ধনালাতং করিস্সন্তি, পুন অট্টনিপাদৰিলীৰাদীনি লদ্ধব্বানি হোন্তি, কিন্তি করিস্সামী’’তি চিন্তেতি. অথস্স সা সিরিসযনং ৰিয উপট্ঠাতি. ততো ধঞ্ঞকুম্ভিং ওলোকেত্ৰা – ‘‘মযি গতে অযং ঘরণী ইমং ধঞ্ঞং তেন তেন সদ্ধিং ভুঞ্জিস্সতি. পুন আগতেন জীৰিতৰুত্তি নাম লদ্ধব্বা হোতি, কিন্তি করিস্সামী’’তি চিন্তেতি. অথস্স সা অড্ঢতেল়সানি কোট্ঠাগারসতানি ৰিয উপট্ঠাতি. ততো মাতুগামং ওলোকেত্ৰা – ‘‘মযি গতে ইমং হত্থিগোপকো ৰা অস্সগোপকো ৰা যো কোচি পলোভেস্সতি, পুন আগতেন ভত্তপাচিকা নাম লদ্ধব্বা হোতি, কিন্তি করিস্সামী’’তি চিন্তেতি. অথস্স সা রূপিনী দেৰী ৰিয উপট্ঠাতি. ইদং সন্ধায ‘‘সো ন সক্কুণেয্যা’’তিআদি ৰুত্তং.

১৫৩. নিক্খগণানন্তি সুৰণ্ণনিক্খসতানং. চযোতি সন্তানতো কতসন্নিচযো. ধঞ্ঞগণানন্তি ধঞ্ঞসকটসতানং.

১৫৪. চত্তারোমে, উদাযি, পুগ্গলাতি ইধ কিং দস্সেতি? হেট্ঠা ‘‘তে তঞ্চেৰ পজহন্তি, তে তঞ্চেৰ নপ্পজহন্তী’’তি পজহনকা চ অপ্পজহনকা চ রাসিৰসেন দস্সিতা, ন পাটিযেক্কং ৰিভত্তা. ইদানি যথা নাম দব্বসম্ভারত্থং গতো পুরিসো পটিপাটিযা রুক্খে ছিন্দিত্ৰা পুন নিৰত্তিত্ৰা ৰঙ্কঞ্চ পহায কম্মে উপনেতব্বযুত্তকমেৰ গণ্হাতি, এৰমেৰ অপ্পজহনকে ছড্ডেত্ৰা অব্বোহারিকে কত্ৰা পজহনকপুগ্গলা চত্তারো হোন্তীতি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি.

উপধিপহানাযাতি খন্ধুপধিকিলেসুপধিঅভিসঙ্খারুপধিকামগুণূপধীতি ইমেসং উপধীনং পহানায. উপধিপটিসংযুত্তাতি উপধিঅনুধাৰনকা. সরসঙ্কপ্পাতি এত্থ সরন্তি ধাৰন্তীতি সরা. সঙ্কপ্পেন্তীতি সঙ্কপ্পা. পদদ্ৰযেনপি ৰিতক্কাযেৰ ৰুত্তা. সমুদাচরন্তীতি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ৰত্তন্তি. সংযুত্তোতি কিলেসেহি সংযুত্তো. ইন্দ্রিযৰেমত্ততাতি ইন্দ্রিযনানত্ততা. কদাচি করহচীতি বহুকালং ৰীতিৰত্তেত্ৰা. সতিসম্মোসাতি সতিসম্মোসেন. নিপাতোতি অযোকটাহম্হি পতনং. এত্তাৰতা ‘‘নপ্পজহতি, পজহতি, খিপ্পং পজহতী’’তি তযো রাসযো দস্সিতা. তেসু চত্তারো জনা নপ্পজহন্তি নাম, চত্তারো পজহন্তি নাম, চত্তারো খিপ্পং পজহন্তি নাম.

তত্থ পুথুজ্জনো সোতাপন্নো সকদাগামী অনাগামীতি ইমে চত্তারো জনা নপ্পজহন্তি নাম. পুথুজ্জনাদযো তাৰ মা পজহন্তু, অনাগামী কথং ন পজহতীতি? সোপি হি যাৰদেৰস্স ভৰলোভো অত্থি, তাৰ অহোসুখং অহোসুখন্তি অভিনন্দতি. তস্মা নপ্পজহতি নাম. এতেযেৰ পন চত্তারো জনা পজহন্তি নাম. সোতাপন্নাদযো তাৰ পজহন্তু, পুথুজ্জনো কথং পজহতীতি? আরদ্ধৰিপস্সকো হি সতিসম্মোসেন সহসা কিলেসে উপ্পন্নে ‘‘মাদিসস্স নাম ভিক্খুনো কিলেসো উপ্পন্নো’’তি সংৰেগং কত্ৰা ৰীরিযং পগ্গয্হ ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মগ্গেন কিলেসে সমুগ্ঘাতেতি. ইতি সো পজহতি নাম. তেযেৰ চত্তারো খিপ্পং পজহন্তি নাম. তত্থ ইমস্মিং সুত্তে, মহাহত্থিপদোপমে (ম. নি. ১.২৮৮ আদযো), ইন্দ্রিযভাৰনেতি (ম. নি. ৩.৪৫৩ আদযো) ইমেসু সুত্তেসু কিঞ্চাপি ততিযৰারো গহিতো, পঞ্হো পন দুতিযৰারেনেৰ কথিতোতি ৰেদিতব্বো.

উপধি দুক্খস্স মূলন্তি এত্থ পঞ্চ খন্ধা উপধি নাম. তং দুক্খস্স মূলন্তি ইতি ৰিদিত্ৰা কিলেসুপধিনা নিরুপধি হোতি, নিগ্গহণো নিতণ্হোতি অত্থো. উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তোতি তণ্হক্খযে নিব্বানে আরম্মণতো ৰিমুত্তো.

১৫৫. এৰং চত্তারো পুগ্গলে ৰিত্থারেত্ৰা ইদানি যে পজহন্তি, তে ‘‘ইমে নাম এত্তকে কিলেসে পজহন্তি’’. যে নপ্পজহন্তি, তেপি ‘‘ইমে নাম এত্তকে কিলেসে নপ্পজহন্তী’’তি দস্সেতুং পঞ্চ খো ইমে উদাযি কামগুণাতিআদিমাহ. তত্থ মিল়্হসুখন্তি অসুচিসুখং. অনরিযসুখন্তি অনরিযেহি সেৰিতসুখং. ভাযিতব্বন্তি এতস্স সুখস্স পটিলাভতোপি ৰিপাকতোপি ভাযিতব্বং. নেক্খম্মসুখন্তি কামতো নিক্খন্তসুখং. পৰিৰেকসুখন্তি গণতোপি কিলেসতোপি পৰিৰিত্তসুখং. উপসমসুখন্তি রাগাদিৰূপসমত্থায সুখং. সম্বোধসুখন্তি মগ্গসঙ্খাতস্স সম্বোধস্স নিব্বত্তনত্থায সুখং. ন ভাযিতব্বন্তি এতস্স সুখস্স পটিলাভতোপি ৰিপাকতোপি ন ভাযিতব্বং, ভাৰেতব্বমেৰেতং.

১৫৬. ইঞ্জিতস্মিং ৰদামীতি ইঞ্জনং চলনং ফন্দনন্তি ৰদামি. কিঞ্চ তত্থ ইঞ্জিতস্মিন্তি কিঞ্চ তত্থ ইঞ্জিতং. ইদং তত্থ ইঞ্জিতস্মিন্তি যে এতে অনিরুদ্ধা ৰিতক্কৰিচারা, ইদং তত্থ ইঞ্জিতং. দুতিযততিযজ্ঝানেসুপি এসেৰ নযো. অনিঞ্জিতস্মিং ৰদামীতি ইদং চতুত্থজ্ঝানং অনিঞ্জনং অচলনং নিপ্ফন্দনন্তি ৰদামি.

অনলন্তি ৰদামীতি অকত্তব্বআলযন্তি ৰদামি, তণ্হালযো এত্থ ন উপ্পাদেতব্বোতি দস্সেতি. অথ ৰা অনলং অপরিযত্তং, ন এত্তাৰতা অলমেতন্তি সন্নিট্ঠানং কাতব্বন্তি ৰদামি. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্সাপীতি এৰরূপাযপি সন্তায সমাপত্তিযা পহানমেৰ ৰদামি. অণুং ৰা থূলং ৰাতি খুদ্দকং ৰা মহন্তং ৰা অপ্পসাৰজ্জং ৰা মহাসাৰজ্জং ৰা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. দেসনা পন নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন অরহত্তনিকূটেনেৰ নিট্ঠাপিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

লটুকিকোপমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. চাতুমসুত্তৰণ্ণনা

১৫৭. এৰং মে সুতন্তি চাতুমসুত্তং. তত্থ চাতুমাযন্তি এৰংনামকে গামে. পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানীতি অধুনা পব্বজিতানং ভিক্খূনং পঞ্চ সতানি. থেরা কির চিন্তেসুং – ‘‘ইমে কুলপুত্তা দসবলং অদিস্ৰাৰ পব্বজিতা, এতেসং ভগৰন্তং দস্সেস্সাম, ভগৰতো সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অত্তনো অত্তনো যথাউপনিস্সযেন পতিট্ঠহিস্সন্তী’’তি. তস্মা তে ভিক্খূ গহেত্ৰা আগতা. পটিসম্মোদমানাতি ‘‘কচ্চাৰুসো, খমনীয’’ন্তিআদিং পটিসন্থারকথং কুরুমানা. সেনাসনানি পঞ্ঞাপযমানাতি অত্তনো অত্তনো আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰসনট্ঠানানি পুচ্ছিত্ৰা দ্ৰারৰাতপানানি ৰিৰরিত্ৰা মঞ্চপীঠকটসারকাদীনি নীহরিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা যথাট্ঠানে সণ্ঠাপযমানা. পত্তচীৰরানি পটিসামযমানাতি, ভন্তে, ইদং মে পত্তং ঠপেথ, ইদং চীৰরং, ইদং থালকং, ইদং উদকতুম্বং, ইমং কত্তরযট্ঠিন্তি এৰং সমণপরিক্খারে সঙ্গোপযমানা.

উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দাতি উদ্ধং উগ্গতত্তা উচ্চং, পত্থটত্তা মহন্তং অৰিনিব্ভোগসদ্দং করোন্তা. কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপেতি কেৰট্টানং মচ্ছপচ্ছিঠপিতট্ঠানে মহাজনো সন্নিপতিত্ৰা – ‘‘ইধ অঞ্ঞং একং মচ্ছং দেহি, একং মচ্ছফালং দেহি, এতস্স তে মহা দিন্নো, ময্হং খুদ্দকো’’তি এৰং উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং করোন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. মচ্ছগহণত্থং জালে পক্খিত্তেপি তস্মিং ঠানে কেৰট্টা চেৰ অঞ্ঞে চ ‘‘পৰিট্ঠো ন পৰিট্ঠো, গহিতো ন গহিতো’’তি মহাসদ্দং করোন্তি. তম্পি সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পণামেমীতি নীহরামি. ন ৰো মম সন্তিকে ৰত্থব্বন্তি তুম্হে মাদিসস্স বুদ্ধস্স ৰসনট্ঠানং আগন্ত্ৰা এৰং মহাসদ্দং করোথ, অত্তনো ধম্মতায ৰসন্তা কিং নাম সারুপ্পং করিস্সথ, তুম্হাদিসানং মম সন্তিকে ৰসনকিচ্চং নত্থীতি দীপেতি. তেসু একভিক্খুপি ‘‘ভগৰা তুম্হে মহাসদ্দমত্তকেন অম্হে পণামেথা’’তি ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি ৰত্তুং নাসক্খি, সব্বে ভগৰতো ৰচনং সম্পটিচ্ছন্তা ‘‘এৰং, ভন্তে,’’তি ৰত্ৰা নিক্খমিংসু. এৰং পন তেসং অহোসি ‘‘মযং সত্থারং পস্সিস্সাম, ধম্মকথং সোস্সাম, সত্থু সন্তিকে ৰসিস্সামাতি আগতা. এৰরূপস্স পন গরুনো সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা মহাসদ্দং করিম্হা, অম্হাকমেৰ দোসোযং, পণামিতম্হা, ন নো লদ্ধং ভগৰতো সন্তিকে ৰত্থুং, ন সুৰণ্ণৰণ্ণসরীরং ওলোকেতুং, ন মধুরস্সরেন ধম্মং সোতু’’ন্তি. তে বলৰদোমনস্সজাতা হুত্ৰা পক্কমিংসু.

১৫৮. তেনুপসঙ্কমিংসূতি তে কির সক্যা আগমনসমযেপি তে ভিক্খূ তত্থেৰ নিসিন্না পস্সিংসু. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো এতে ভিক্খূ পৰিসিত্ৰাৰ পটিনিৰত্তা, জানিস্সাম তং কারণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমিংসু. হন্দাতি ৰৰস্সগ্গত্থে নিপাতো. কহং পন তুম্হেতি তুম্হে ইদানেৰ আগন্ত্ৰা কহং গচ্ছথ, কিং তুম্হাকং কোচি উপদ্দৰো, উদাহু দসবলস্সাতি? তেসং পন ভিক্খূনং, – ‘‘আৰুসো, মযং ভগৰন্তং দস্সনায আগতা, দিট্ঠো নো ভগৰা, ইদানি অত্তনো ৰসনট্ঠানং গচ্ছামা’’তি কিঞ্চাপি এৰং ৰচনপরিহারো অত্থি, এৰরূপং পন লেসকপ্পং অকত্ৰা যথাভূতমেৰ আরোচেত্ৰা ভগৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খুসঙ্ঘো পণামিতোতি আহংসু. তে পন রাজানো সাসনে ধুরৰহা, তস্মা চিন্তেসুং – ‘‘দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি সদ্ধিং পঞ্চসু ভিক্খুসতেসু গচ্ছন্তেসু ভগৰতো পাদমূলং ৰিগচ্ছিস্সতি, ইমেসং নিৰত্তনাকারং করিস্সামা’’তি. এৰং চিন্তেত্ৰা তেন হাযস্মন্তোতিআদিমাহংসু. তেসুপি ভিক্খূসু ‘‘মযং মহাসদ্দমত্তকেন পণামিতা, ন মযং জীৰিতুং অসক্কোন্তা পব্বজিতা’’তি একভিক্খুপি পটিপ্ফরিতো নাম নাহোসি, সব্বে পন সমকংযেৰ, ‘‘এৰমাৰুসো,’’তি সম্পটিচ্ছিংসু.

১৫৯. অভিনন্দতূতি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আগমনং ইচ্ছন্তো অভিনন্দতু. অভিৰদতূতি এতু ভিক্খুসঙ্ঘোতি এৰং চিত্তং উপ্পাদেন্তো অভিৰদতু. অনুগ্গহিতোতি আমিসানুগ্গহেন চ ধম্মানুগ্গহেন চ অনুগ্গহিতো. অঞ্ঞথত্তন্তি দসবলস্স দস্সনং ন লভামাতি পসাদঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য. ৰিপরিণামোতি পসাদঞ্ঞথত্তেন ৰিব্ভমন্তানং ৰিপরিণামঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য. বীজানং তরুণানন্তি তরুণসস্সানং. সিযা অঞ্ঞথত্তন্তি উদকৰারকালে উদকং অলভন্তানং মিলাতভাৰেন অঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য, সুস্সিত্ৰা মিলাতভাৰং আপজ্জনেন ৰিপরিণামো ভৰেয্য. ৰচ্ছকস্স পন খীরপিপাসায সুস্সনং অঞ্ঞথত্তং নাম, সুস্সিত্ৰা কালকিরিযা ৰিপরিণামো নাম.

১৬০. পসাদিতো ভগৰাতি থেরো কির তত্থ নিসিন্নোৰ দিব্বচক্খুনা ব্রহ্মানং আগতং অদ্দস, দিব্বায সোতধাতুযা চ আযাচনসদ্দং সুণি, চেতোপরিযঞাণেন ভগৰতো পসন্নভাৰং অঞ্ঞাসি. তস্মা – ‘‘কঞ্চি ভিক্খুং পেসেত্ৰা পক্কোসিযমানানং গমনং নাম ন ফাসুকং, যাৰ সত্থা ন পেসেতি, তাৰদেৰ গমিস্সামা’’তি মঞ্ঞমানো এৰমাহ. অপ্পোস্সুক্কোতি অঞ্ঞেসু কিচ্চেসু অনুস্সুক্কো হুত্ৰা. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারন্তি ফলসমাপত্তিৰিহারং অনুযুত্তো মঞ্ঞে ভগৰা ৰিহরিতুকামো, সো ইদানি যথারুচিযা ৰিহরিস্সতীতি এৰং মে অহোসীতি ৰদতি. মযম্পি দানীতি মযং পরং ওৰদমানা ৰিহারতো নিক্কড্ঢিতা, কিং অম্হাকং পরোৰাদেন. ইদানি মযম্পি দিট্ঠধম্মসুখৰিহারেনেৰ ৰিহরিস্সামাতি দীপেতি. থেরো ইমস্মিং ঠানে ৰিরদ্ধো অত্তনো ভারভাৰং ন অঞ্ঞাসি. অযঞ্হি ভিক্খুসঙ্ঘো দ্ৰিন্নম্পি মহাথেরানং ভারো, তেন নং পটিসেধেন্তো ভগৰা আগমেহীতিআদিমাহ. মহামোগ্গল্লানত্থেরো পন অত্তনো ভারভাৰং অঞ্ঞাসি. তেনস্স ভগৰা সাধুকারং অদাসি.

১৬১. চত্তারিমানি, ভিক্খৰেতি কস্মা আরভি? ইমস্মিং সাসনে চত্তারি ভযানি. যো তানি অভীতো হোতি, সো ইমস্মিং সাসনে পতিট্ঠাতুং সক্কোতি. ইতরো পন ন সক্কোতীতি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. তত্থ উদকোরোহন্তেতি উদকং ওরোহন্তে পুগ্গলে. কুম্ভীলভযন্তি সুংসুমারভযং. সুসুকাভযন্তি চণ্ডমচ্ছভযং.

১৬২. কোধুপাযাসস্সেতং অধিৰচনন্তি যথা হি বাহিরং উদকং ওতিণ্ণো ঊমীসু ওসীদিত্ৰা মরতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে কোধুপাযাসে ওসীদিত্ৰা ৰিব্ভমতি. তস্মা কোধুপাযাসো ‘‘ঊমিভয’’ন্তি ৰুত্তো.

১৬৩. ওদরিকত্তস্সেতং অধিৰচনন্তি যথা হি বাহিরং উদকং ওতিণ্ণো কুম্ভীলেন খাদিতো মরতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে ওদরিকত্তেন খাদিতো ৰিব্ভমতি. তস্মা ওদরিকত্তং ‘‘কুম্ভীলভয’’ন্তি ৰুত্তং.

১৬৪. অরক্খিতেনেৰ কাযেনাতি সীসপ্পচালকাদিকরণেন অরক্খিতকাযো হুত্ৰা. অরক্খিতায ৰাচাযাতি দুট্ঠুল্লভাসনাদিৰসেন অরক্খিতৰাচো হুত্ৰা. অনুপট্ঠিতায সতিযাতি কাযগতাসতিং অনুপট্ঠাপেত্ৰা. অসংৰুতেহীতি অপিহিতেহি. পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনন্তি যথা হি বাহিরং উদকং ওতিণ্ণো আৰট্টে নিমুজ্জিত্ৰা মরতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে পব্বজিতো পঞ্চকামগুণাৰট্টে নিমুজ্জিত্ৰা ৰিব্ভমতি. তস্মা পঞ্চ কামগুণা ‘‘আৰট্টভয’’ন্তি ৰুত্তা.

১৬৫. অনুদ্ধংসেতীতি কিলমেতি মিলাপেতি. রাগানুদ্ধংসেনাতি রাগানুদ্ধংসিতেন. মাতুগামস্সেতং অধিৰচনন্তি যথা হি বাহিরং উদকং ওতিণ্ণো চণ্ডমচ্ছং আগম্ম লদ্ধপ্পহারো মরতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে মাতুগামং আগম্ম উপ্পন্নকামরাগো ৰিব্ভমতি. তস্মা মাতুগামো ‘‘সুসুকাভয’’ন্তি ৰুত্তো.

ইমানি পন চত্তারি ভযানি ভাযিত্ৰা যথা উদকং অনোরোহন্তস্স উদকং নিস্সায আনিসংসো নত্থি, উদকপিপাসায পিপাসিতো চ হোতি রজোজল্লেন কিলিট্ঠসরীরো চ, এৰমেৰং ইমানি চত্তারি ভযানি ভাযিত্ৰা সাসনে অপব্বজন্তস্সাপি ইমং সাসনং নিস্সায আনিসংসো নত্থি, তণ্হাপিপাসায পিপাসিতো চ হোতি কিলেসরজেন সংকিলিট্ঠচিত্তো চ. যথা পন ইমানি চত্তারি ভযানি অভাযিত্ৰা উদকং ওরোহন্তস্স ৰুত্তপ্পকারো আনিসংসো হোতি, এৰং ইমানি অভাযিত্ৰা সাসনে পব্বজিতস্সাপি ৰুত্তপ্পকারো আনিসংসো হোতি. থেরো পনাহ – ‘‘চত্তারি ভযানি ভাযিত্ৰা উদকং অনোতরন্তো সোতং ছিন্দিত্ৰা পরতীরং পাপুণিতুং ন সক্কোতি, অভাযিত্ৰা ওতরন্তো সক্কোতি, এৰমেৰং ভাযিত্ৰা সাসনে অপব্বজন্তোপি তণ্হাসোতং ছিন্দিত্ৰা নিব্বানপারং দট্ঠুং ন সক্কোতি, অভাযিত্ৰা পব্বজন্তো পন সক্কোতী’’তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. অযং পন দেসনা নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন নিট্ঠাপিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চাতুমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. নল়কপানসুত্তৰণ্ণনা

১৬৬. এৰং মে সুতন্তি নল়কপানসুত্তং. তত্থ নল়কপানেতি এৰংনামকে গামে. পুব্বে কির অম্হাকং বোধিসত্তো ৰানরযোনিযং নিব্বত্তো, মহাকাযো কপিরাজা অনেকৰানরসহস্সপরিৰুতো পব্বতপাদে ৰিচরতি. পঞ্ঞৰা খো পন হোতি মহাপুঞ্ঞো. সো পরিসং এৰং ওৰদতি – ‘‘ইমস্মিং পব্বতপাদে তাতা, ৰিসফলানি নাম হোন্তি, অমনুস্সপরিগ্গহিতা পোক্খরণিযো নাম হোন্তি, তুম্হে পুব্বে খাদিতপুব্বানেৰ ফলানি খাদথ, পীতপুব্বানেৰ পানীযানি চ পিৰথ, এত্থ ৰো মং পটিপুচ্ছিতব্বকিচ্চং নত্থি, অখাদিতপুব্বানি পন ফলানি অপীতপুব্বানি চ পানীযানি মং অপুচ্ছিত্ৰা মা খাদিত্থ মা পিৰিত্থা’’তি.

তে একদিৰসং চরমানা অঞ্ঞং পব্বতপাদং গন্ত্ৰা গোচরং গহেত্ৰা পানীযং ওলোকেন্তা একং অমনুস্সপরিগ্গহিতং পোক্খরণিং দিস্ৰা সহসা অপিৰিত্ৰা সমন্তা পরিৰারেত্ৰা মহাসত্তস্স আগমনং ওলোকযমানা নিসীদিংসু. মহাসত্তো আগন্ত্ৰা ‘‘কিং তাতা পানীযং ন পিৰথা’’তি আহ. তুম্হাকং আগমনং ওলোকেমাতি. সাধু তাতাতি সমন্তা পদং পরিযেসমানো ওতিণ্ণপদংযেৰ অদ্দস, ন উত্তিণ্ণপদং, দিস্ৰা সপরিস্সযাতি অঞ্ঞাসি. তাৰদেৰ চ তত্থ অভিনিব্বত্তঅমনুস্সো উদকং দ্ৰেধা কত্ৰা উট্ঠাসি সেতমুখো নীলকুচ্ছি রত্তহত্থপাদো মহাদাঠিকো ৰঙ্কদাঠো ৰিরূপো বীভচ্ছো উদকরক্খসো. সো এৰমাহ – ‘‘কস্মা পানীযং ন পিৰথ, মধুরং উদকং পিৰথ, কিং তুম্হে এতস্স ৰচনং সুণাথা’’তি? মহাসত্তো আহ – ‘‘ত্ৰং ইধ অধিৰত্থো অমনুস্সো’’তি? আমাহন্তি. ত্ৰং ইধ ওতিণ্ণে লভসীতি? আম লভামি, তুম্হে পন সব্বে খাদিস্সামীতি. ন সক্খিস্সসি, যক্খাতি. পানীযং পন পিৰিস্সথাতি? আম পিৰিস্সামাতি. এৰং সন্তে একোপি ৰো ন মুচ্চিস্সতীতি. পানীযঞ্চ পিৰিস্সাম, ন চ তে ৰসং গমিস্সামাতি একনল়ং আহরাপেত্ৰা কোটিযং গহেত্ৰা ধমি, সব্বো একচ্ছিদ্দো অহোসি, তীরে নিসীদিত্ৰাৰ পানীযং পিৰি, সেসৰানরানং পাটিযেক্কে নল়ে আহরাপেত্ৰা ধমিত্ৰা অদাসি. সব্বে যক্খস্স পস্সন্তস্সেৰ পানীযং পিৰিংসু. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘দিস্ৰা পদমনুত্তিণ্ণং, দিস্ৰানো’ তরিতং পদং;

নল়েন ৰারিং পিস্সাম, নেৰ মং ত্ৰং ৰধিস্সসী’’তি. (জা. ১.১.২০);

ততো পট্ঠায যাৰ অজ্জদিৰসা তস্মিং ঠানে নল়া একচ্ছিদ্দাৰ হোন্তি. ইমিনা হি সদ্ধিং ইমস্মিং কপ্পে চত্তারি কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযানি নাম – চন্দে সসবিম্বং, ৰট্টকজাতকম্হি সচ্চকিরিযট্ঠানে অগ্গিস্স গমনুপচ্ছেদো, ঘটিকারকুম্ভকারস্স মাতাপিতূনং ৰসনট্ঠানে দেৰস্স অৰস্সনং, তস্সা পোক্খরণিযা তীরে নল়ানং একচ্ছিদ্দভাৰোতি. ইতি সা পোক্খরণী নল়েন পানীযস্স পীতত্তা নল়কপানাতি নামং লভি. অপরভাগে তং পোক্খরণিং নিস্সায গামো পতিট্ঠাসি, তস্সাপি নল়কপানন্তেৰ নামং জাতং. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘নল়কপানে’’তি. পলাসৰনেতি কিংসুকৰনে.

১৬৭. তগ্ঘ মযং, ভন্তেতি একংসেনেৰ মযং, ভন্তে, অভিরতা. অঞ্ঞেপি যে তুম্হাকং সাসনে অভিরমন্তি, তে অম্হেহি সদিসাৰ হুত্ৰা অভিরমন্তীতি দীপেন্তি.

নেৰ রাজাভিনীতাতিআদীসু একো রঞ্ঞো অপরাধং কত্ৰা পলাযতি. রাজা কুহিং, ভো, অসুকোতি? পলাতো দেৰাতি. পলাতট্ঠানেপি মে ন মুচ্চিস্সতি, সচে পন পব্বজেয্য, মুচ্চেয্যাতি ৰদতি. তস্স কোচিদেৰ সুহদো গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ত্ৰং সচে জীৰিতুমিচ্ছসি, পব্বজাহীতি. সো পব্বজিত্ৰা জীৰিতং রক্খমানো চরতি. অযং রাজাভিনীতো নাম.

একো পন চোরানং মূলং ছিন্দন্তো চরতি. চোরা সুত্ৰা ‘‘পুরিসানং অত্থিকভাৰং ন জানাতি, জানাপেস্সাম ন’’ন্তি ৰদন্তি. সো তং পৰত্তিং সুত্ৰা পলাযতি. চোরা পলাতোতি সুত্ৰা ‘‘পলাতট্ঠানেপি নো ন মুচ্চিস্সতি, সচে পন পব্বজেয্য, মুচ্চেয্যা’’তি ৰদন্তি. সো তং পৰত্তিং সুত্ৰা পব্বজতি. অযং চোরাভিনীতো নাম.

একো পন বহুং ইণং খাদিত্ৰা তেন ইণেন অট্টো পীল়িতো তম্হা গামা পলাযতি. ইণসামিকা সুত্ৰা ‘‘পলাতট্ঠানেপি নো ন মুচ্চিস্সতি, সচে পন পব্বজেয্য, মুচ্চেয্যা’’তি ৰদন্তি. সো তং পৰত্তিং সুত্ৰা পব্বজতি. অযং ইণট্টো নাম.

রাজভযাদীনং পন অঞ্ঞতরেন ভযেন ভীতো অট্টো আতুরো হুত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিতো ভযট্টো নাম. দুব্ভিক্খাদীসু জীৰিতুং অসক্কোন্তো পব্বজিতো আজীৰিকাপকতো নাম, আজীৰিকায পকতো অভিভূতোতি অত্থো. ইমেসু পন একোপি ইমেহি কারণেহি পব্বজিতো নাম নত্থি, তস্মা ‘‘নেৰ রাজাভিনীতো’’তিআদিমাহ.

ৰিৰেকন্তি ৰিৰিচ্চ ৰিৰিত্তো হুত্ৰা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং কামেহি চ অকুসলধম্মেহি চ ৰিৰিত্তেন পঠমদুতিযজ্ঝানসঙ্খাতং পীতিসুখং অধিগন্তব্বং, সচে তং ৰিৰিচ্চ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং নাধিগচ্ছতি, অঞ্ঞং ৰা উপরি দ্ৰিন্নং ঝানানং চতুন্নঞ্চ মগ্গানং ৰসেন সন্ততরং সুখং নাধিগচ্ছতি, তস্স ইমে অভিজ্ঝাদযো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তীতি. তত্থ অরতীতি অধিকুসলেসু ধম্মেসু উক্কণ্ঠিততা. তন্দীতি আলসিযভাৰো. এৰং যো পব্বজিত্ৰা পব্বজিতকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি, তস্স ইমে সত্ত পাপধম্মা উপ্পজ্জিত্ৰা চিত্তং পরিযাদিযন্তীতি দস্সেত্ৰা ইদানি যস্স তে ধম্মা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, সোযেৰ সমণকিচ্চম্পি কাতুং ন সক্কোতীতি পুন ৰিৰেকং অনুরুদ্ধা…পে… অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরন্তি আহ.

এৰং কণ্হপক্খং দস্সেত্ৰা ইদানি তেনেৰ নযেন সুক্কপক্খং দস্সেতুং পুন ৰিৰেকন্তিআদিমাহ. তস্সত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

১৬৮. সঙ্খাযাতি জানিত্ৰা. একন্তি একচ্চং. পটিসেৰতীতি সেৰিতব্বযুত্তকং সেৰতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. উপপত্তীসু ব্যাকরোতীতি সপ্পটিসন্ধিকে তাৰ ব্যাকরোতু, অপ্পটিসন্ধিকে কথং ব্যাকরোতীতি. অপ্পটিসন্ধিকস্স পুন ভৰে পটিসন্ধি নত্থীতি ৰদন্তো উপপত্তীসু ব্যাকরোতি নাম.

জনকুহনত্থন্তি জনৰিম্হাপনত্থং. জনলপনত্থন্তি মহাজনস্স উপলাপনত্থং. ন ইতি মং জনো জানাতূতি এৰং মং মহাজনো জানিস্সতি, এৰং মে মহাজনস্স অন্তরে কিত্তিসদ্দো উগ্গচ্ছিস্সতীতি ইমিনাপি কারণেন ন ব্যাকরোতীতি অত্থো. উল়ারৰেদাতি মহন্ততুট্ঠিনো.

১৬৯. সো খো পনস্স আযস্মাতি সো পরিনিব্বুতো আযস্মা ইমস্স ঠিতস্স আযস্মতো. এৰংসীলোতিআদীসু লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ সীলাদযো ৰেদিতব্বো. এৰংধম্মোতি এত্থ পন সমাধিপক্খিকা ধম্মা ধম্মাতি অধিপ্পেতা. ফাসুৰিহারো হোতীতি তেন ভিক্খুনা পূরিতপটিপত্তিং পূরেন্তস্স অরহত্তফলং সচ্ছিকত্ৰা ফলসমাপত্তিৰিহারেন ফাসুৰিহারো হোতি, অরহত্তং পত্তুমসক্কোন্তস্স পটিপত্তিং পূরযমানস্স চরতোপি ফাসুৰিহারোযেৰ নাম হোতি. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বোতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

নল়কপানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. গোলিযানিসুত্তৰণ্ণনা

১৭৩. এৰং মে সুতন্তি গোলিযানিসুত্তং. তত্থ পদসমাচারোতি দুব্বলসমাচারো ওল়ারিকাচারো, পচ্চযেসু সাপেক্খো মহারক্খিতত্থেরো ৰিয. তং কির উপট্ঠাককুলে নিসিন্নং উপট্ঠাকো আহ ‘‘অসুকত্থেরস্স মে, ভন্তে, চীৰরং দিন্ন’’ন্তি. সাধু তে কতং তংযেৰ তক্কেত্ৰা ৰিহরন্তস্স চীৰরং দেন্তেনাতি. তুম্হাকম্পি, ভন্তে, দস্সামীতি. সাধু করিস্সসি তংযেৰ তক্কেন্তস্সাতি আহ. অযম্পি এৰরূপো ওল়ারিকাচারো অহোসি. সপ্পতিস্সেনাতি সজেট্ঠকেন, ন অত্তানং জেট্ঠকং কত্ৰা ৰিহরিতব্বং. সেরিৰিহারেনাতি সচ্ছন্দৰিহারেন নিরঙ্কুসৰিহারেন.

নানূপখজ্জাতি ন অনুপখজ্জ ন অনুপৰিসিত্ৰা. তত্থ যো দ্ৰীসু মহাথেরেসু উভতো নিসিন্নেসু তে অনাপুচ্ছিত্ৰাৰ চীৰরেন ৰা জাণুনা ৰা ঘট্টেন্তো নিসীদতি, অযং অনুপখজ্জ নিসীদতি নাম. এৰং অকত্ৰা পন অত্তনো পত্তআসনসন্তিকে ঠত্ৰা নিসীদাৰুসোতি ৰুত্তে নিসীদিতব্বং. সচে ন ৰদন্তি, নিসীদামি, ভন্তেতি আপুচ্ছিত্ৰা নিসীদিতব্বং আপুচ্ছিতকালতো পট্ঠায নিসীদাতি ৰুত্তেপি অৰুত্তেপি নিসীদিতুং ৰট্টতিযেৰ. ন পটিবাহিস্সামীতি এত্থ যো অত্তনো পত্তাসনং অতিক্কমিত্ৰা নৰকানং পাপুণনট্ঠানে নিসীদতি, অযং নৰে ভিক্খূ আসনেন পটিবাহতি নাম. তস্মিঞ্হি তথা নিসিন্নে নৰা ভিক্খূ ‘‘অম্হাকং নিসীদিতুং ন দেতী’’তি উজ্ঝাযন্তা তিট্ঠন্তি ৰা আসনং ৰা পরিযেসন্তা আহিণ্ডন্তি. তস্মা অত্তনো পত্তাসনেযেৰ নিসীদিতব্বং. এৰং ন পটিবাহতি নাম.

আভিসমাচারিকম্পি ধম্মন্তি অভিসমাচারিকং ৰত্তপটিপত্তিমত্তম্পি. নাতিকালেনাতি ন অতিপাতো পৰিসিতব্বং, ন অতিদিৰা পটিক্কমিতব্বং, ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিংযেৰ পৰিসিতব্বঞ্চ নিক্খমিতব্বঞ্চ. অতিপাতো পৰিসিত্ৰা অতিদিৰা নিক্খমন্তস্স হি চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তাদীনি পরিহাযন্তি. কালস্সেৰ মুখং ধোৰিত্ৰা মক্কটকসুত্তানি ছিন্দন্তেন উস্সাৰবিন্দূ নিপাতেন্তেন গামং পৰিসিত্ৰা যাগুং পরিযেসিত্ৰা যাৰ ভিক্খাকালা অন্তোগামেযেৰ নানপ্পকারং তিরচ্ছানকথং কথেন্তেন নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দিৰা নিক্খম্ম ভিক্খূনং পাদধোৰনৰেলায ৰিহারং পচ্চাগন্তব্বং হোতি. ন পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তং কুলেসু চারিত্তং আপজ্জিতব্বন্তি ‘‘যো পন ভিক্খু নিমন্তিতো সভত্তো সমানো সন্তং ভিক্খুং অনাপুচ্ছা পুরেভত্তং ৰা পচ্ছাভত্তং ৰা কুলেসু চারিত্তং আপজ্জেয্য, অঞ্ঞত্র সমযা পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৯৯) ইমং সিক্খাপদং রক্খন্তেন তস্স ৰিভঙ্গে ৰুত্তং পুরেভত্তঞ্চ পচ্ছাভত্তঞ্চ চারিত্তং ন আপজ্জিতব্বং. উদ্ধতো হোতি চপলোতি উদ্ধচ্চপকতিকো চেৰ হোতি চীৰরমণ্ডন-পত্তমণ্ডন-সেনাসনমণ্ডনা ইমস্স ৰা পূতিকাযস্স কেলাযনা মণ্ডনাতি এৰং ৰুত্তেন চ তরুণদারকাৰচাপল্যেন সমন্নাগতো.

পঞ্ঞৰতা ভৰিতব্বন্তি চীৰরকম্মাদীসু ইতিকত্তব্বেসু উপাযপঞ্ঞায সমন্নাগতেন ভৰিতব্বং. অভিধম্মে অভিৰিনযেতি অভিধম্মপিটকে চেৰ ৰিনযপিটকে চ পাল়িৰসেন চেৰ অট্ঠকথাৰসেন চ যোগো করণীযো. সব্বন্তিমেন হি পরিচ্ছেদেন অভিধম্মে দুকতিকমাতিকাহি সদ্ধিং ধম্মহদযৰিভঙ্গং ৰিনা ন ৰট্টতি. ৰিনযে পন কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযেন সদ্ধিং সুৰিনিচ্ছিতানি দ্ৰে পাতিমোক্খানি ৰিনা ন ৰট্টতি.

আরুপ্পাতি এত্তাৰতা অট্ঠপি সমাপত্তিযো ৰুত্তা হোন্তি. তা পন সব্বেন সব্বং অসক্কোন্তেন সত্তসুপি যোগো করণীযো, ছসুপি…পে… পঞ্চসুপি. সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন একং কসিণে পরিকম্মকম্মট্ঠানং পগুণং কত্ৰা আদায ৰিচরিতব্বং, এত্তকং ৰিনা ন ৰট্টতি. উত্তরিমনুস্সধম্মেতি ইমিনা সব্বেপি লোকুত্তরধম্মে দস্সেতি. তস্মা অরহন্তেন হুত্ৰা ৰিহাতব্বং, অরহত্তং অনভিসম্ভুণন্তেন অনাগামিফলে সকদাগামিফলে সোতাপত্তিফলে ৰা পতিট্ঠাতব্বং. সব্বন্তিমেন পরিযাযেন একং ৰিপস্সনামুখং যাৰ অরহত্তা পগুণং কত্ৰা আদায ৰিচরিতব্বং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. ইমং পন দেসনং আযস্মা সারিপুত্তো নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন আভিসমাচারিকৰত্ততো পট্ঠায অনুপুব্বেন অরহত্তং পাপেত্ৰা নিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

গোলিযানিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. কীটাগিরিসুত্তৰণ্ণনা

১৭৪. এৰং মে সুতন্তি কীটাগিরিসুত্তং. তত্থ কাসীসূতি এৰংনামকে জনপদে. এথ তুম্হেপি, ভিক্খৰেতি এথ তুম্হেপি, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ আনিসংসে সম্পস্সমানা অঞ্ঞত্রেৰ রত্তিভোজনা ভুঞ্জথ. ইতি ভগৰা রত্তিং ৰিকালভোজনং, দিৰা ৰিকালভোজনন্তি ইমানি দ্ৰে ভোজনানি একপ্পহারেন অজহাপেত্ৰা একস্মিং সমযে দিৰা ৰিকালভোজনমেৰ জহাপেসি, পুন কালং অতিনামেত্ৰা রত্তিং ৰিকালভোজনং জহাপেন্তো এৰমাহ. কস্মা? ইমানি হি দ্ৰে ভোজনানি ৰত্তমানানি ৰট্টে আচিণ্ণানি সমাচিণ্ণানি নদিং ওতিণ্ণউদকং ৰিয অনুপক্খন্দানি, নিৰাতেসু চ ঘরেসু সুভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা ৰড্ঢিতা সুখুমালা কুলপুত্তা দ্ৰে ভোজনানি একপ্পহারেন পজহন্তা কিলমন্তি. তস্মা একপ্পহারেন অজহাপেত্ৰা ভদ্দালিসুত্তে দিৰা ৰিকালভোজনং জহাপেসি, ইধ রত্তিং ৰিকালভোজনং. জহাপেন্তো পন ন তজ্জিত্ৰা ৰা নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰা, তেসং পহানপচ্চযা পন অপ্পাবাধতঞ্চ সঞ্জানিস্সথাতি এৰং আনিসংসং দস্সেত্ৰাৰ জহাপেসি. কীটাগিরীতি তস্স নিগমস্স নামং.

১৭৫. অস্সজিপুনব্বসুকাতি অস্সজি চ পুনব্বসুকো চ ছসু ছব্বগ্গিযেসু দ্ৰে গণাচরিযা. পণ্ডুকো লোহিতকো মেত্তিযো ভুম্মজকো অস্সজি পুনব্বসুকোতি ইমে ছ জনা ছব্বগ্গিযা নাম. তেসু পণ্ডুকলোহিতকা অত্তনো পরিসং গহেত্ৰা সাৰত্থিযং ৰসন্তি, মেত্তিযভুম্মজকা রাজগহে, ইমে দ্ৰে জনা কীটাগিরিস্মিং আৰাসিকা হোন্তি. আৰাসিকাতি নিবদ্ধৰাসিনো, তংনিবন্ধা অকতং সেনাসনং করোন্তি, জিণ্ণং পটিসঙ্খরোন্তি, কতে ইস্সরা হোন্তি. কালিকন্তি অনাগতে কালে পত্তব্বং আনিসংসং.

১৭৮. মযা চেতং, ভিক্খৰেতি ইধ কিং দস্সেতি? ভিক্খৰে, দিৰসস্স তযো ৰারে ভুঞ্জিত্ৰা সুখৰেদনংযেৰ উপ্পাদেন্তো ন ইমস্মিং সাসনে কিচ্চকারী নাম হোতি, এত্তকা পন ৰেদনা সেৰিতব্বা, এত্তকা ন সেৰিতব্বাতি এতমত্থং দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. এৰরূপং সুখৰেদনং পজহথাতি ইদঞ্চ গেহস্সিতসোমনস্সৰসেন ৰুত্তং, উপসম্পজ্জ ৰিহরথাতি ইদঞ্চ নেক্খম্মসিতসোমনস্সৰসেন. ইতো পরেসুপি দ্ৰীসু ৰারেসু গেহস্সিতনেক্খম্মসিতানংযেৰ দোমনস্সানঞ্চ উপেক্খানঞ্চ ৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

১৮১. এৰং সেৰিতব্বাসেৰিতব্বৰেদনং দস্সেত্ৰা ইদানি যেসং অপ্পমাদেন কিচ্চং কত্তব্বং, যেসঞ্চ ন কত্তব্বং, তে দস্সেতুং নাহং, ভিক্খৰে, সব্বেসংযেৰাতিআদিমাহ. তত্থ কতং তেসং অপ্পমাদেনাতি তেসং যং অপ্পমাদেন কত্তব্বং, তং কতং. অনুলোমিকানীতি পটিপত্তিঅনুলোমানি কম্মট্ঠানসপ্পাযানি, যত্থ ৰসন্তেন সক্কা হোন্তি মগ্গফলানি পাপুণিতুং. ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানাতি সদ্ধাদীনি ইন্দ্রিযানি সমানং কুরুমানা.

১৮২. সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলাতি ইধ কিং দস্সেতি? যেসং অপ্পমাদেন করণীযং নত্থি, তে দ্ৰে হোন্তি. যেসং অত্থি, তে পঞ্চাতি এৰং সব্বেপি ইমে সত্ত পুগ্গলা হোন্তীতি ইমমত্থং দস্সেতি.

তত্থ উভতোভাগৰিমুত্তোতি দ্ৰীহি ভাগেহি ৰিমুত্তো. অরূপসমাপত্তিযা রূপকাযতো ৰিমুত্তো, মগ্গেন নামকাযতো. সো চতুন্নং অরূপসমাপত্তীনং একেকতো ৰুট্ঠায সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তং পত্তানং চতুন্নং, নিরোধা ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তঅনাগামিনো চ ৰসেন পঞ্চৰিধো হোতি. পাল়ি পনেত্থ – ‘‘কতমো চ পুগ্গলো উভতোভাগৰিমুত্তো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো অট্ঠ ৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তী’’তি (পু. প. ২০৮) এৰং অভিধম্মে অট্ঠৰিমোক্খলাভিনো ৰসেন আগতা.

পঞ্ঞাৰিমুত্তোতি পঞ্ঞায ৰিমুত্তো. সো সুক্খৰিপস্সকো, চতূহি ঝানেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তা চত্তারো চাতি ইমেসং ৰসেন পঞ্চৰিধোৰ হোতি. পাল়ি পনেত্থ অট্ঠৰিমোক্খপটিক্খেপৰসেনেৰ আগতা. যথাহ – ‘‘ন হেৰ খো অট্ঠ ৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো পঞ্ঞাৰিমুত্তো’’তি.

ফুট্ঠন্তং সচ্ছিকরোতীতি কাযসক্খী. যো ঝানফস্সং পঠমং ফুসতি, পচ্ছা নিরোধং নিব্বানং সচ্ছিকরোতি, সো সোতাপত্তিফলট্ঠং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠা ছব্বিধো হোন্তীতি ৰেদিতব্বো. তেনেৰাহ – ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো অট্ঠ ৰিমোক্খে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা একচ্চে আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো কাযসক্খী’’তি.

দিট্ঠন্তং পত্তোতি দিট্ঠিপ্পত্তো. তত্রিদং সঙ্খেপলক্খণং – দুক্খা সঙ্খারা, সুখো নিরোধোতি ঞাতং হোতি দিট্ঠং ৰিদিতং সচ্ছিকতং ফুসিতং পঞ্ঞাযাতি দিট্ঠিপ্পত্তো. ৰিত্থারতো পনেসোপি কাযসক্খি ৰিয ছব্বিধো হোতি. তেনেৰাহ – ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং পজানাতি, তথাগতপ্পৰেদিতা চস্স ধম্মা পঞ্ঞায ৰোদিট্ঠা হোন্তি ৰোচরিতা…পে… অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো’’তি (পু. প. ২০৮).

সদ্ধাৰিমুত্তোতি সদ্ধায ৰিমুত্তো. সোপি ৰুত্তনযেনেৰ ছব্বিধো হোতি. তেনেৰাহ – ‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো ইদং দুক্খন্তি – যথাভূতং পজানাতি…পে… অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং পজানাতি. তথাগতপ্পৰেদিতা চস্স ধম্মা পঞ্ঞায ৰোদিট্ঠা হোন্তি ৰোচরিতা…পে… নো চ খো যথা দিট্ঠিপ্পত্তস্স. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো’’তি (পু. প. ২০৮). এতেসু হি সদ্ধাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গক্খণে সদ্দহন্তস্স ৰিয ওকপ্পেন্তস্স ৰিয অধিমুচ্চন্তস্স ৰিয চ কিলেসক্খযো হোতি, দিট্ঠিপ্পত্তস্স পুব্বভাগমগ্গক্খণে কিলেসচ্ছেদকঞাণং অদন্ধং তিখিণং সূরং হুত্ৰা ৰহতি. তস্মা যথা নাম নাতিতিখিণেন অসিনা কদলিং ছিন্দন্তস্স ছিন্নট্ঠানং ন মট্ঠং হোতি, অসি ন সীঘং ৰহতি, সদ্দো সুয্যতি, বলৰতরো ৰাযামো কাতব্বো হোতি, এৰরূপা সদ্ধাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গভাৰনা. যথা পন নিসিতঅসিনা কদলিং ছিন্দন্তস্স ছিন্নট্ঠানং মট্ঠং হোতি, অসি সীঘং ৰহতি, সদ্দো ন সুয্যতি, বলৰৰাযামকিচ্চং ন হোতি, এৰরূপা পঞ্ঞাৰিমুত্তস্স পুব্বভাগমগ্গভাৰনা ৰেদিতব্বা.

ধম্মং অনুস্সরতীতি ধম্মানুসারী. ধম্মোতি পঞ্ঞা, পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমং মগ্গং ভাৰেতীতি অত্থো. সদ্ধানুসারিম্হি চ এসেৰ নযো. উভো পনেতে সোতাপত্তিমগ্গট্ঠাযেৰ. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, পঞ্ঞাৰাহিং পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ধম্মানুসারী’’তি (পু. প. ২০৮). তথা – ‘‘যস্স পুগ্গলস্স সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নস্স সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমত্তং হোতি, সদ্ধাৰাহিং সদ্ধাপুব্বঙ্গমং অরিযমগ্গং ভাৰেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সদ্ধানুসারী’’তি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেসা উভতোভাগৰিমুত্তাদিকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে পঞ্ঞাভাৰনাধিকারে ৰুত্তা. তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. যা পনেসা এতেসং ৰিভাগদস্সনত্থং ইধ পাল়ি আগতা, তত্থ যস্মা রূপসমাপত্তিযা ৰিনা অরূপসমাপত্তিযো নাম নত্থি, তস্মা আরুপ্পাতি ৰুত্তেপি অট্ঠ ৰিমোক্খা ৰুত্তাৰ হোন্তীতি ৰেদিতব্বা.

কাযেন ফুসিত্ৰাতি সহজাতনামকাযেন ফুসিত্ৰা. পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰাতি পঞ্ঞায চ এতস্স অরিযসচ্চধম্মে দিস্ৰা. একচ্চে আসৰাতি পঠমমগ্গাদীহি পহাতব্বা একদেসআসৰা. তথাগতপ্পৰেদিতাতি তথাগতেন পৰেদিতা চতুসচ্চধম্মা. পঞ্ঞায ৰোদিট্ঠা হোন্তীতি ইমস্মিং ঠানে সীলং কথিতং, ইমস্মিং সমাধি, ইমস্মিং ৰিপস্সনা, ইমস্মিং মগ্গো, ইমস্মিং ফলন্তি এৰং অত্থেন অত্থে কারণেন কারণে চিণ্ণচরিতত্তা মগ্গপঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি. ৰোচরিতাতি ৰিচরিতা. সদ্ধা নিৰিট্ঠা হোতীতি ওকপ্পনসদ্ধা পতিট্ঠিতা হোতি. মত্তসো নিজ্ঝানং খমন্তীতি মত্তায ওলোকনং খমন্তি. সদ্ধামত্তন্তি সদ্ধাযেৰ, ইতরং তস্সেৰ ৰেৰচনং

ইতি ইমেসু অপ্পমাদেন করণীযেসু পুগ্গলেসু তযো পটিৰিদ্ধমগ্গফলা সেখা. তেসু অনুলোমসেনাসনং সেৰমানা কল্যাণমিত্তে ভজমানা ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানা অনুপুব্বেন অরহত্তং গণ্হন্তি. তস্মা তেসং যথাঠিতোৰ পাল়িঅত্থো. অৰসানে পন দ্ৰে সোতাপত্তিমগ্গসমঙ্গিনো. তেহি তস্স মগ্গস্স অনুলোমসেনাসনং সেৰিতং, কল্যাণমিত্তা ভজিতা, ইন্দ্রিযানি সমন্নানীতানি. উপরি পন তিণ্ণং মগ্গানং অত্থায সেৰমানা ভজমানা সমন্নানযমানা অনুপুব্বেন অরহত্তং পাপুণিস্সন্তীতি অযমেত্থ পাল়িঅত্থো.

ৰিতণ্ডৰাদী পন ইমমেৰ পাল়িং গহেত্ৰা – ‘‘লোকুত্তরমগ্গো ন একচিত্তক্খণিকো, বহুচিত্তক্খণিকো’’তি ৰদতি. সো ৰত্তব্বো – ‘‘যদি অঞ্ঞেন চিত্তেন সেনাসনং পটিসেৰতি, অঞ্ঞেন কল্যাণমিত্তে ভজতি, অঞ্ঞেন ইন্দ্রিযানি সমন্নানেতি, অঞ্ঞং মগ্গচিত্তন্তি সন্ধায ত্ৰং ‘ন একচিত্তক্খণিকো মগ্গো, বহুচিত্তক্খণিকো’তি ৰদসি, এৰং সন্তে সেনাসনং সেৰমানো নীলোভাসং পব্বতং পস্সতি, ৰনং পস্সতি, মিগপক্খীনং সদ্দং সুণাতি, পুপ্ফফলানং গন্ধং ঘাযতি, পানীযং পিৰন্তো রসং সাযতি, নিসীদন্তো নিপজ্জন্তো ফস্সং ফুসতি. এৰং তে পঞ্চৰিঞ্ঞাণসমঙ্গীপি লোকুত্তরধম্মসমঙ্গীযেৰ ভৰিস্সতি. সচে পনেতং সম্পটিচ্ছসি, সত্থারা সদ্ধিং পটিৰিরুজ্ঝসি. সত্থারা হি পঞ্চৰিঞ্ঞাণকাযা একন্তং অব্যাকতাৰ ৰুত্তা, তংসমঙ্গিস্স কুসলাকুসলং পটিক্খিত্তং, লোকুত্তরমগ্গো চ একন্তকুসলো. তস্মা পজহেতং ৰাদ’’ন্তি পঞ্ঞপেতব্বো. সচে পঞ্ঞত্তিং ন উপগচ্ছতি, ‘‘গচ্ছ পাতোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা যাগুং পিৰাহী’’তি উয্যোজেতব্বো.

১৮৩. নাহং, ভিক্খৰে, আদিকেনেৰাতি অহং, ভিক্খৰে, পঠমমেৰ মণ্ডূকস্স উপ্পতিত্ৰা গমনং ৰিয অঞ্ঞারাধনং অরহত্তে পতিট্ঠানং ন ৰদামি. অনুপুব্বসিক্খাতি করণত্থে পচ্চত্তৰচনং. পরতো পদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. সদ্ধাজাতোতি ওকপ্পনিযসদ্ধায জাতসদ্ধো. উপসঙ্কমতীতি গরূনং সমীপং গচ্ছতি. পযিরুপাসতীতি সন্তিকে নিসীদতি. ধারেতীতি সাধুকং কত্ৰা ধারেতি. ছন্দো জাযতীতি কত্তুকম্যতাকুসলচ্ছন্দো জাযতি. উস্সহতীতি ৰীরিযং করোতি. তুলেতীতি অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি তুলযতি. তুলযিত্ৰা পদহতীতি এৰং তীরণৰিপস্সনায তুলযন্তো মগ্গপধানং পদহতি. পহিতত্তোতি পেসিতচিত্তো. কাযেন চেৰ পরমসচ্চন্তি নামকাযেন নিব্বানসচ্চং সচ্ছিকরোতি. পঞ্ঞায চাতি নামকাযসম্পযুত্তায মগ্গপঞ্ঞায পটিৰিজ্ঝতি পস্সতি.

ইদানি যস্মা তে সত্থু আগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনমত্তম্পি ন অকংসু, তস্মা তেসং চরিযং গরহন্তো সাপি নাম, ভিক্খৰে, সদ্ধা নাহোসীতিআদিমাহ. তত্থ কীৰদূরেৰিমেতি কিত্তকং দূরে ঠানে. যোজনসতম্পি যোজনসহস্সম্পি অপক্কন্তাতি ৰত্তুং ৰট্টতি, ন পন কিঞ্চি আহ. চতুপ্পদং ৰেয্যাকরণন্তি চতুসচ্চব্যাকরণং সন্ধায ৰুত্তং.

১৮৪. যস্সুদ্দিট্ঠস্সাতি যস্স উদ্দিট্ঠস্স. যোপি সো, ভিক্খৰে, সত্থাতি বাহিরকসত্থারং দস্সেতি. এৰরূপীতি এৰংজাতিকা. পণোপণৰিযাতি পণৰিযা চ ওপণৰিযা চ. ন উপেতীতি ন হোতি. কযৰিক্কযকালে ৰিয অগ্ঘৰড্ঢনহাপনং ন হোতীতি অত্থো. অযং গোণো কিং অগ্ঘতি, ৰীসতি অগ্ঘতীতি ভণন্তো পণতি নাম. ন ৰীসতি অগ্ঘতি, দস অগ্ঘতীতি ভণন্তো ওপণতি নাম. ইদং পটিসেধেন্তো আহ ‘‘পণোপণৰিযা ন উপেতী’’তি. ইদানি তং পণোপণৰিযং দস্সেতুং এৰঞ্চ নো অস্স, অথ নং করেয্যাম, ন চ নো এৰমস্স, ন নং করেয্যামাতি আহ.

কিং পন, ভিক্খৰেতি, ভিক্খৰে, যং তথাগতো সব্বসো আমিসেহি ৰিসংসট্ঠো ৰিহরতি, এৰং ৰিসংসট্ঠস্স সত্থুনো এৰরূপা পণোপণৰিযা কিং যুজ্জিস্সতি? পরিযোগাহিয ৰত্ততোতি পরিযোগাহিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা গহেত্ৰা ৰত্তন্তস্স. অযমনুধম্মোতি অযং সভাৰো. জানাতি ভগৰা, নাহং জানামীতি ভগৰা একাসনভোজনে আনিসংসং জানাতি, অহং ন জানামীতি মযি সদ্ধায দিৰসস্স তযো ৰারে ভোজনং পহায একাসনভোজনং ভুঞ্জতি. রুল়হনীযন্তি রোহনীযং. ওজৰন্তন্তি সিনেহৰন্তং. কামং তচো চাতি ইমিনা চতুরঙ্গৰীরিযং দস্সেতি. এত্থ হি তচো একং অঙ্গং, ন্হারু একং, অট্ঠি একং, মংসলোহিতং একন্তি এৰং চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা অরহত্তং অপ্পত্ৰা ন ৰুট্ঠহিস্সামীতি এৰং পটিপজ্জতীতি দস্সেতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. দেসনং পন ভগৰা নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন অরহত্তনিকূটেন নিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কীটাগিরিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. পরিব্বাজকৰগ্গো

১. তেৰিজ্জৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা

১৮৫. এৰং মে সুতন্তি তেৰিজ্জৰচ্ছসুত্তং. তত্থ একপুণ্ডরীকেতি পুণ্ডরীকো ৰুচ্চতি সেতম্বরুক্খো, সো তস্মিং আরামে একো পুণ্ডরীকো অত্থীতি একপুণ্ডরীকো. এতদহোসীতি তত্থ পৰিসিতুকামতায অহোসি. চিরস্সং খো, ভন্তেতি পকতিযা আগতপুব্বতং উপাদায. ধম্মস্স চানুধম্মন্তি ইধ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং ধম্মো নাম, মহাজনস্স ব্যাকরণং অনুধম্মো নাম. সেসং জীৰকসুত্তে (ম. নি. ২.৫১ আদযো) ৰুত্তনযমেৰ. ন মে তেতি অননুঞ্ঞায ঠত্ৰা অনুঞ্ঞম্পি পটিক্খিপতি. ‘‘সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰী অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতী’’তি হি ইদং অনুজানিতব্বং সিযা, – ‘‘চরতো চ মে…পে… পচ্চুপট্ঠিত’’ন্তি ইদং পন নানুজানিতব্বং. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন হি আৰজ্জিত্ৰা পজানাতি. তস্মা অননুঞ্ঞায ঠত্ৰা অনুঞ্ঞম্পি পটিক্খিপন্তো এৰমাহ.

১৮৬. আসৰানং খযাতি এত্থ সকিং খীণানং আসৰানং পুন খেপেতব্বাভাৰা যাৰদেৰাতি ন ৰুত্তং. পুব্বেনিৰাসঞাণেন চেত্থ ভগৰা অতীতজাননগুণং দস্সেতি, দিব্বচক্খুঞাণেন পচ্চুপ্পন্নজাননগুণং, আসৰক্খযঞাণেন লোকুত্তরগুণন্তি. ইতি ইমাহি তীহি ৰিজ্জাহি সকলবুদ্ধগুণে সংখিপিত্ৰা কথেসি.

গিহিসংযোজনন্তি গিহিবন্ধনং গিহিপরিক্খারেসু নিকন্তিং. নত্থি খো ৰচ্ছাতি গিহিসংযোজনং অপ্পহায দুক্খস্সন্তকরো নাম নত্থি. যেপি হি সন্ততিমহামত্তো উগ্গসেনো সেট্ঠিপুত্তো ৰীতসোকদারকোতি গিহিলিঙ্গে ঠিতাৰ অরহত্তং পত্তা, তেপি মগ্গেন সব্বসঙ্খারেসু নিকন্তিং সুক্খাপেত্ৰা পত্তা. তং পত্ৰা পন ন তেন লিঙ্গেন অট্ঠংসু, গিহিলিঙ্গং নামেতং হীনং, উত্তমগুণং ধারেতুং ন সক্কোতি. তস্মা তত্থ ঠিতো অরহত্তং পত্ৰা তংদিৰসমেৰ পব্বজতি ৰা পরিনিব্বাতি ৰা. ভূমদেৰতা পন তিট্ঠন্তি. কস্মা? নিলীযনোকাসস্স অত্থিতায. সেসকামভৰে মনুস্সেসু সোতাপন্নাদযো তযো তিট্ঠন্তি, কামাৰচরদেৰেসু সোতাপন্না সকদাগামিনো চ, অনাগামিখীণাসৰা পনেত্থ ন তিট্ঠন্তি. কস্মা? তঞ্হি ঠানং লল়িতজনস্স আৰাসো, নত্থি তত্থ তেসং পৰিৰেকারহং পটিচ্ছন্নট্ঠানঞ্চ. ইতি তত্থ খীণাসৰো পরিনিব্বাতি, অনাগামী চৰিত্ৰা সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্ততি. কামাৰচরদেৰতো উপরি পন চত্তারোপি অরিযা তিট্ঠন্তি.

সোপাসি কম্মৰাদীতি সোপি কম্মৰাদী অহোসি, কিরিযম্পি ন পটিবাহিত্থ. তঞ্হি একনৰুতিকপ্পমত্থকে অত্তানংযেৰ গহেত্ৰা কথেতি. তদা কির মহাসত্তো পাসণ্ডপরিগ্গণ্হনত্থং পব্বজিতো তস্সপি পাসণ্ডস্স নিপ্ফলভাৰং জানিত্ৰা ৰীরিযং ন হাপেসি, কিরিযৰাদী হুত্ৰা সগ্গে নিব্বত্ততি. তস্মা এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

তেৰিজ্জৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. অগ্গিৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা

১৮৭. এৰং মে সুতন্তি অগ্গিৰচ্ছসুত্তং. তত্থ ন খো অহন্তি পঠমৰারে নাহং সস্সতদিট্ঠিকোতি ৰদতি, দুতিযে নাহং উচ্ছেদদিট্ঠিকোতি. এৰং অন্তানন্তিকাদিৰসেন সব্বৰারেসু পটিক্খেপো ৰেদিতব্বো. হোতি চ ন চ হোতীতি অযং পনেত্থ একচ্চসস্সতৰাদো. নেৰ হোতি ন ন হোতীতি অযং অমরাৰিক্খেপোতি ৰেদিতব্বো.

১৮৯. সদুক্খন্তি কিলেসদুক্খেন চেৰ ৰিপাকদুক্খেন চ সদুক্খং. সৰিঘাতন্তি তেসংযেৰ দ্ৰিন্নং ৰসেন সউপঘাতকং. সউপাযাসন্তি তেসংযেৰ ৰসেন সউপাযাসং. সপরিল়াহন্তি তেসংযেৰ ৰসেন সপরিল়াহং.

কিঞ্চি দিট্ঠিগতন্তি কাচি একা দিট্ঠিপি রুচ্চিত্ৰা খমাপেত্ৰা গহিতা অত্থীতি পুচ্ছতি. অপনীতন্তি নীহটং অপৰিদ্ধং. দিট্ঠন্তি পঞ্ঞায দিট্ঠং. তস্মাতি যস্মা পঞ্চন্নং খন্ধানং উদযৰযং অদ্দস, তস্মা. সব্বমঞ্ঞিতানন্তি সব্বেসং তিণ্ণম্পি তণ্হাদিট্ঠিমানমঞ্ঞিতানং. মথিতানন্তি তেসংযেৰ ৰেৰচনং. ইদানি তানি ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো সব্বঅহংকার-মমংকার-মানানুসযানন্তি আহ. এত্থ হি অহংকারো দিট্ঠি, মমংকারো তণ্হা, মানানুসযো মানো. অনুপাদা ৰিমুত্তোতি চতূহি উপাদানেহি কঞ্চি ধম্মং অনুপাদিযিত্ৰা ৰিমুত্তো.

১৯০. ন উপেতীতি ন যুজ্জতি. এত্থ চ ‘‘ন উপপজ্জতী’’তি ইদং অনুজানিতব্বং সিযা. যস্মা পন এৰং ৰুত্তে সো পরিব্বাজকো উচ্ছেদং গণ্হেয্য, উপপজ্জতীতি পন সস্সতমেৰ, উপপজ্জতি চ ন চ উপপজ্জতীতি একচ্চসস্সতং, নেৰ উপপজ্জতি ন ন উপপজ্জতীতি অমরাৰিক্খেপং, তস্মা ভগৰা – ‘‘অযং অপ্পতিট্ঠো অনালম্বো হোতু, সুখপৰেসনট্ঠানং মা লভতূ’’তি অননুঞ্ঞায ঠত্ৰা অনুঞ্ঞম্পি পটিক্খিপি. অলন্তি সমত্থং পরিযত্তং. ধম্মোতি পচ্চযাকারধম্মো. অঞ্ঞত্রযোগেনাতি অঞ্ঞত্থ পযোগেন. অঞ্ঞত্রাচরিযকেনাতি পচ্চযাকারং অজানন্তানং অঞ্ঞেসং আচরিযানং সন্তিকে ৰসন্তেন.

১৯১. তেন হি ৰচ্ছাতি যস্মা ত্ৰং সম্মোহমাপাদিন্তি ৰদসি, তস্মা তংযেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. অনাহারো নিব্বুতোতি অপ্পচ্চযো নিব্বুতো.

১৯২. যেন রূপেনাতি যেন রূপেন সত্তসঙ্খাতং তথাগতং রূপীতি পঞ্ঞাপেয্য. গম্ভীরোতি গুণগম্ভীরো. অপ্পমেয্যোতি পমাণং গণ্হিতুং ন সক্কুণেয্যো. দুপ্পরিযোগাল়্হোতি দুওগাহো দুজ্জানো. সেয্যথাপি মহাসমুদ্দোতি যথা মহাসমুদ্দো গম্ভীরো অপ্পমেয্যো দুজ্জানো, এৰমেৰ খীণাসৰোপি. তং আরব্ভ উপপজ্জতীতিআদি সব্বং ন যুজ্জতি. কথং? যথা পরিনিব্বুতং অগ্গিং আরব্ভ পুরত্থিমং দিসং গতোতিআদি সব্বং ন যুজ্জতি, এৰং.

অনিচ্চতাতি অনিচ্চতায. সারে পতিট্ঠিতন্তি লোকুত্তরধম্মসারে পতিট্ঠিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অগ্গিৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. মহাৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা

১৯৩. এৰং মে সুতন্তি মহাৰচ্ছসুত্তং. তত্থ সহকথীতি সদ্ধিংৰাদো, বহুং মযা তুম্হেহি সদ্ধিং কথিতপুব্বন্তি কথং সারেতি মেত্তিং ঘটেতি. পুরিমানি হি দ্ৰে সুত্তানি এতস্সেৰ কথিতানি, সংযুত্তকে অব্যাকতসংযুত্তং (সং. নি. ৪.৪১৬ আদযো) নাম এতস্সেৰ কথিতং – ‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, সস্সতো লোকো ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি অব্যাকতমেত’’ন্তি এৰং একুত্তরনিকাযেপি ইমিনা সদ্ধিং কথিতং অত্থিযেৰ. তস্মা এৰমাহ. সম্মাসম্বুদ্ধোপি তস্স আগতাগতস্স সঙ্গহং কত্ৰা ওকাসমকাসিযেৰ. কস্মা? অযঞ্হি সস্সতদিট্ঠিকো, সস্সতদিট্ঠিকা চ সীঘং লদ্ধিং ন ৰিস্সজ্জেন্তি, ৰসাতেলমক্খিতপিলোতিকা ৰিয চিরেন সুজ্ঝন্তি. পস্সতি চ ভগৰা – ‘‘অযং পরিব্বাজকো কালে গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে লদ্ধিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা মম সন্তিকে পব্বজিত্ৰা ছ অভিঞ্ঞাযো সচ্ছিকত্ৰা অভিঞ্ঞাতসাৰকো ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা তস্স আগতাগতস্স সঙ্গহং কত্ৰা ওকাসমকাসিযেৰ. ইদং পনস্স পচ্ছিমগমনং. সো হি ইমস্মিং সুত্তে তরণং ৰা হোতু অতরণং ৰা, যট্ঠিং ওতরিত্ৰা উদকে পতমানো ৰিয সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজিস্সামীতি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা আগতো. তস্মা ধম্মদেসনং যাচন্তো সাধু মে ভৰং গোতমোতিআদিমাহ. তস্স ভগৰা মূলৰসেন সংখিত্তদেসনং, কম্মপথৰসেন ৰিত্থারদেসনং দেসেসি. মূলৰসেন চেত্থ অতিসংখিত্তা দেসনা, কম্মপথৰসেন সংখিত্তা ৰিত্থারসদিসা. বুদ্ধানং পন নিপ্পরিযাযেন ৰিত্থারদেসনা নাম নত্থি. চতুৰীসতিসমন্তপট্ঠানম্পি হি সত্তপকরণে অভিধম্মপিটকে চ সব্বং সংখিত্তমেৰ. তস্মা মূলৰসেনাপি কম্মপথৰসেনাপি সংখিত্তমেৰ দেসেসীতি ৰেদিতব্বো.

১৯৪. তত্থ পাণাতিপাতা ৰেরমণী কুসলন্তিআদীসু পটিপাটিযা সত্তধম্মা কামাৰচরা, অনভিজ্ঝাদযো তযো চতুভূমিকাপি ৰট্টন্তি.

যতো খো, ৰচ্ছ, ভিক্খুনোতি কিঞ্চাপি অনিযমেত্ৰা ৰুত্তং, যথা পন জীৰকসুত্তে চ চঙ্কীসুত্তে চ, এৰং ইমস্মিং সুত্তে চ অত্তানমেৰ সন্ধাযেতং ভগৰতা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

১৯৫. অত্থি পনাতি কিং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি? অযং কিরস্স লদ্ধি – ‘‘তস্মিং তস্মিং সাসনে সত্থাৰ অরহা হোতি, সাৰকো পন অরহত্তং পত্তুং সমত্থো নত্থি. সমণো চ গোতমো ‘যতো খো, ৰচ্ছ, ভিক্খুনো’তি একং ভিক্খুং কথেন্তো ৰিয কথেতি, অত্থি নু খো সমণস্স গোতমস্স সাৰকো অরহত্তপ্পত্তো’’তি. এতমত্থং পুচ্ছিস্সামীতি পুচ্ছতি. তত্থ তিট্ঠতূতি ভৰং তাৰ গোতমো তিট্ঠতু, ভৰঞ্হি লোকে পাকটো অরহাতি অত্থো. তস্মিং ব্যাকতে উত্তরি ভিক্খুনীআদীনং ৰসেন পঞ্হং পুচ্ছি, ভগৰাপিস্স ব্যাকাসি.

১৯৬. আরাধকোতি সম্পাদকো পরিপূরকো.

১৯৭. সেখায ৰিজ্জায পত্তব্বন্তি হেট্ঠিমফলত্তযং পত্তব্বং. তং সব্বং মযা অনুপ্পত্তন্তি ৰদতি. ৰিতণ্ডৰাদী পনাহ – ‘‘কতমে ধম্মা সেক্খা? চত্তারো মগ্গা অপরিযাপন্না হেট্ঠিমানি চ তীণি সামঞ্ঞফলানী’’তি (ধ. স. ১০২৩) ৰচনতো অরহত্তমগ্গোপি অনেন পত্তোযেৰ. ফলং পন অপত্তং, তস্স পত্তিযা উত্তরি যোগং কথাপেতীতি. সো এৰং সঞ্ঞাপেতব্বো –

‘‘যো ৰে কিলেসানি পহায পঞ্চ,

পরিপুণ্ণসেখো অপরিহানধম্মো;

চেতোৰসিপ্পত্তো সমাহিতিন্দ্রিযো,

স ৰে ঠিতত্তোতি নরো পৰুচ্চতী’’তি. (অ. নি. ৪.৫);

অনাগামিপুগ্গলো হি একন্তপরিপুণ্ণসেখো. তং সন্ধায ‘‘সেখায ৰিজ্জায পত্তব্ব’’ন্তি আহ. মগ্গস্স পন একচিত্তক্খণিকত্তা তত্থ ঠিতস্স পুচ্ছা নাম নত্থি. ইমিনা সুত্তেন মগ্গোপি বহুচিত্তক্খণিকো হোতূতি চে. এতং ন বুদ্ধৰচনং, ৰুত্তগাথায চ অত্থো ৰিরুজ্ঝতি. তস্মা অনাগামিফলে ঠত্ৰা অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনং কথাপেতীতি ৰেদিতব্বো. যস্মা পনস্স ন কেৰলং সুদ্ধঅরহত্তস্সেৰ উপনিস্সযো, ছন্নম্পি অভিঞ্ঞানং উপনিস্সযো অত্থি, তস্মা ভগৰা – ‘‘এৰমযং সমথে কম্মং কত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা নিব্বত্তেস্সতি, ৰিপস্সনায কম্মং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতি. এৰং ছল়ভিঞ্ঞো মহাসাৰকো ভৰিস্সতী’’তি ৰিপস্সনামত্তং অকথেত্ৰা সমথৰিপস্সনা আচিক্খি.

১৯৮. সতি সতিআযতনেতি সতি সতিকারণে. কিঞ্চেত্থ কারণং? অভিঞ্ঞা ৰা অভিঞ্ঞাপাদকজ্ঝানং ৰা অৰসানে পন অরহত্তং ৰা কারণং অরহত্তস্স ৰিপস্সনা ৰাতি ৰেদিতব্বং.

২০০. পরিচিণ্ণো মে ভগৰাতি সত্ত হি সেখা ভগৰন্তং পরিচরন্তি নাম, খীণাসৰেন ভগৰা পরিচিণ্ণো হোতি. ইতি সঙ্খেপেন অরহত্তং ব্যাকরোন্তো থেরো এৰমাহ. তে পন ভিক্খূ তমত্থং ন জানিংসু, অজানন্তাৰ তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা. ভগৰতো আরোচেসুং. দেৰতাতি তেসং গুণানং লাভী দেৰতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাৰচ্ছসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. দীঘনখসুত্তৰণ্ণনা

২০১. এৰং মে সুতন্তি দীঘনখসুত্তং. তত্থ সূকরখতাযন্তি সূকরখতাতি এৰংনামকে লেণে. কস্সপবুদ্ধকালে কির তং লেণং একস্মিং বুদ্ধন্তরে পথৰিযা ৰড্ঢমানায অন্তোভূমিগতং জাতং. অথেকদিৰসং একো সূকরো তস্স ছদনপরিযন্তসমীপে পংসুং খণি. দেৰে ৰুট্টে পংসুধোতো ছদনপরিযন্তো পাকটো অহোসি. একো ৰনচরকো দিস্ৰা – ‘‘পুব্বে সীলৰন্তেহি পরিভুত্তলেণেন ভৰিতব্বং, পটিজগ্গিস্সামি ন’’ন্তি সমন্ততো পংসুং অপনেত্ৰা লেণং সোধেত্ৰা কুট্টপরিক্খেপং কত্ৰা দ্ৰারৰাতপানং যোজেত্ৰা সুপরিনিট্ঠিত-সুধাকম্মচিত্তকম্মরজতপট্টসদিসায ৰালুকায সন্থতপরিৰেণং লেণং কত্ৰা মঞ্চপীঠং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভগৰতো ৰসনত্থায অদাসি. লেণং গম্ভীরং অহোসি ওতরিত্ৰা অভিরুহিতব্বং. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

দীঘনখোতি তস্স পরিব্বাজকস্স নামং. উপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? সো কির থেরে অড্ঢমাসপব্বজিতে চিন্তেসি – ‘‘ময্হং মাতুলো অঞ্ঞং পাসণ্ডং গন্ত্ৰা ন চিরং তিট্ঠতি, ইদানি পনস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গতস্স অড্ঢমাসো জাতো. পৰত্তিম্পিস্স ন সুণামি, ওজৰন্তং নু খো সাসনং, জানিস্সামি ন’’ন্তি গন্তুকামো জাতো. তস্মা উপসঙ্কমি. একমন্তং ঠিতোতি তস্মিং কির সমযে থেরো ভগৰন্তং বীজযমানো ঠিতো হোতি, পরিব্বাজকো মাতুলে হিরোত্তপ্পেন ঠিতকোৰ পঞ্হং পুচ্ছি. তেন ৰুত্তং ‘‘একমন্তং ঠিতো’’তি.

সব্বং মে নক্খমতীতি সব্বা মে উপপত্তিযো নক্খমন্তি, পটিসন্ধিযো নক্খমন্তীতি অধিপ্পাযেন ৰদতি. এত্তাৰতানেন ‘‘উচ্ছেদৰাদোহমস্মী’’তি দীপিতং হোতি. ভগৰা পনস্স অধিপ্পাযং মুঞ্চিত্ৰা অক্খরে তাৰ দোসং দস্সেন্তো যাপি খো তেতিআদিমাহ. তত্থ এসাপি তে দিট্ঠি নক্খমতীতি এসাপি তে পঠমং রুচ্চিত্ৰা খমাপেত্ৰা গহিতদিট্ঠি নক্খমতীতি. এসা চে মে, ভো গোতম, দিট্ঠি খমেয্যাতি ময্হঞ্হি সব্বং নক্খমতীতি দিট্ঠি, তস্স ময্হং যা এসা সব্বং মে নক্খমতীতি দিট্ঠি, এসা মে খমেয্য. যং তং ‘‘সব্বং মে নক্খমতী’’তি ৰুত্তং, তম্পিস্স তাদিসমেৰ. যথা সব্বগহণেন গহিতাপি অযং দিট্ঠি খমতি, এৰমেৰং তম্পি খমেয্য. এৰং অত্তনো ৰাদে আরোপিতং দোসং ঞত্ৰা তং পরিহরামীতি সঞ্ঞায ৰদতি, অত্থতো পনস্স ‘‘এসা দিট্ঠি ন মে খমতী’’তি আপজ্জতি. যস্স পনেসা ন খমতি ন রুচ্চতি, তস্সাযং তায দিট্ঠিযা সব্বং মে ন খমতীতি দিট্ঠি রুচিতং. তেন হি দিট্ঠিঅক্খমেন অরুচিতেন ভৰিতব্বন্তি সব্বং খমতীতি রুচ্চতীতি আপজ্জতি. ন পনেস তং সম্পটিচ্ছতি, কেৰলং তস্সাপি উচ্ছেদদিট্ঠিযা উচ্ছেদমেৰ গণ্হাতি. তেনাহ ভগৰা অতো খো তে, অগ্গিৰেস্সন,…পে… অঞ্ঞঞ্চ দিট্ঠিং উপাদিযন্তীতি. তত্থ অতোতি পজহনকেসু নিস্সক্কং, যে পজহন্তি, তেহি যে নপ্পজহন্তীতি ৰুচ্চিযন্তি, তেৰ বহুতরাতি অত্থো. বহূ হি বহুতরাতি এত্থ হিকারো নিপাতমত্তং, বহূ বহুতরাতি অত্থো. পরতো তনূ হি তনুতরাতি পদেপি এসেৰ নযো. যে এৰমাহংসূতি যে এৰং ৰদন্তি. তঞ্চেৰ দিট্ঠিং নপ্পজহন্তি, অঞ্ঞঞ্চ দিট্ঠিং উপাদিযন্তীতি মূলদস্সনং নপ্পজহন্তি, অপরদস্সনং উপাদিযন্তি.

এত্থ চ সস্সতং গহেত্ৰা তম্পি অপ্পহায উচ্ছেদং ৰা একচ্চসস্সতং ৰা গহেতুং ন সক্কা, উচ্ছেদম্পি গহেত্ৰা তং অপ্পহায সস্সতং ৰা একচ্চসস্সতং ৰা ন সক্কা গহেতুং, একচ্চসস্সতম্পি গহেত্ৰা তং অপ্পহায সস্সতং ৰা উচ্ছেদং ৰা ন সক্কা গহেতুং. মূলসস্সতং পন অপ্পহায অঞ্ঞং সস্সতমেৰ সক্কা গহেতুং. কথং? একস্মিঞ্হি সমযে ‘‘রূপং সস্সত’’ন্তি গহেত্ৰা অপরস্মিং সমযে ‘‘ন সুদ্ধরূপমেৰ সস্সতং, ৰেদনাপি সস্সতা, ৰিঞ্ঞাণম্পি সস্সত’’ন্তি গণ্হাতি. উচ্ছেদেপি একচ্চসস্সতেপি এসেৰ নযো. যথা চ খন্ধেসু, এৰং আযতনেসুপি যোজেতব্বং. ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তঞ্চেৰ দিট্ঠিং নপ্পজহন্তি, অঞ্ঞঞ্চ দিট্ঠিং উপাদিযন্তী’’তি.

দুতিযৰারে অতোতি অপ্পজহনকেসু নিস্সক্কং, যে নপ্পজহন্তি, তেহি, যে পজহন্তীতি ৰুচ্চিযন্তি, তেৰ তনুতরা অপ্পতরাতি অত্থো. তঞ্চেৰ দিট্ঠিং পজহন্তি, অঞ্ঞঞ্চ দিট্ঠিং ন উপাদিযন্তীতি তঞ্চ মূলদস্সনং পজহন্তি, অঞ্ঞঞ্চ দস্সনং ন গণ্হন্তি. কথং? একস্মিঞ্হি সমযে ‘‘রূপং সস্সত’’ন্তি গহেত্ৰা অপরস্মিং সমযে তত্থ আদীনৰং দিস্ৰা ‘‘ওল়ারিকমেতং ময্হং দস্সন’’ন্তি পজহতি ‘‘ন কেৰলঞ্চ রূপং সস্সতন্তি দস্সনমেৰ ওল়ারিকং, ৰেদনাপি সস্সতা…পে… ৰিঞ্ঞাণম্পি সস্সতন্তি দস্সনং ওল়ারিকমেৰা’’তি ৰিস্সজ্জেতি. উচ্ছেদেপি একচ্চসস্সতেপি এসেৰ নযো. যথা চ খন্ধেসু, এৰং আযতনেসুপি যোজেতব্বং. এৰং তঞ্চ মূলদস্সনং পজহন্তি, অঞ্ঞঞ্চ দস্সনং ন গণ্হন্তি.

সন্তগ্গিৰেস্সনাতি কস্মা আরভি? অযং উচ্ছেদলদ্ধিকো অত্তনো লদ্ধিং নিগূহতি, তস্সা পন লদ্ধিযা ৰণ্ণে ৰুচ্চমানে অত্তনো লদ্ধিং পাতুকরিস্সতীতি তিস্সো লদ্ধিযো একতো দস্সেত্ৰা ৰিভজিতুং ইমং দেসনং আরভি.

সারাগায সন্তিকেতিআদীসু রাগৰসেন ৰট্টে রজ্জনস্স আসন্না তণ্হাদিট্ঠিসংযোজনেন ৰট্টসংযোজনস্স সন্তিকে. অভিনন্দনাযাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেনেৰ গিলিত্ৰা পরিযাদিযনস্স গহণস্স চ আসন্নাতি অত্থো. অসারাগায সন্তিকেতিআদীসু ৰট্টে অরজ্জনস্স আসন্নাতিআদিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

এত্থ চ সস্সতদস্সনং অপ্পসাৰজ্জং দন্ধৰিরাগং, উচ্ছেদদস্সনং মহাসাৰজ্জং খিপ্পৰিরাগং. কথং? সস্সতৰাদী হি ইধলোকং পরলোকঞ্চ অত্থীতি জানাতি, সুকতদুক্কটানং ফলং অত্থীতি জানাতি, কুসলং করোতি, অকুসলং করোন্তো ভাযতি, ৰট্টং অস্সাদেতি, অভিনন্দতি. বুদ্ধানং ৰা বুদ্ধসাৰকানং ৰা সম্মুখীভূতো সীঘং লদ্ধিং জহিতুং ন সক্কোতি. তস্মা তং সস্সতদস্সনং অপ্পসাৰজ্জং দন্ধৰিরাগন্তি ৰুচ্চতি. উচ্ছেদৰাদী পন ইধলোকপরলোকং অত্থীতি জানাতি, সুকতদুক্কটানং ফলং অত্থীতি জানাতি, কুসলং ন করোতি, অকুসলং করোন্তো ন ভাযতি, ৰট্টং ন অস্সাদেতি, নাভিনন্দতি, বুদ্ধানং ৰা বুদ্ধসাৰকানং ৰা সম্মুখীভাৰে সীঘং দস্সনং পজহতি. পারমিযো পূরেতুং সক্কোন্তো বুদ্ধো হুত্ৰা, অসক্কোন্তো অভিনীহারং কত্ৰা সাৰকো হুত্ৰা পরিনিব্বাযতি. তস্মা উচ্ছেদদস্সনং মহাসাৰজ্জং খিপ্পৰিরাগন্তি ৰুচ্চতি.

২০২. সো পন পরিব্বাজকো এতমত্থং অসল্লক্খেত্ৰা – ‘‘ময্হং দস্সনং সংৰণ্ণেতি পসংসতি, অদ্ধা মে সুন্দরং দস্সন’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা উক্কংসেতি মে ভৰন্তিআদিমাহ.

ইদানি যস্মা অযং পরিব্বাজকো কঞ্জিযেনেৰ তিত্তকালাবু, উচ্ছেদদস্সনেনেৰ পূরিতো, সো যথা কঞ্জিযং অপ্পহায ন সক্কা লাবুম্হি তেলফাণিতাদীনি পক্খিপিতুং, পক্খিত্তানিপি ন গণ্হাতি, এৰমেৰং তং লদ্ধিং অপ্পহায অভব্বো মগ্গফলানং লাভায, তস্মা লদ্ধিং জহাপনত্থং তত্রগ্গিৰেস্সনাতিআদি আরদ্ধং. ৰিগ্গহোতি কলহো. এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতীতি এৰং ৰিগ্গহাদিআদীনৰং দিস্ৰা তাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি. সো হি পরিব্বাজকো ‘‘কিং মে ইমিনা ৰিগ্গহাদিনা’’তি তং উচ্ছেদদস্সনং পজহতি.

২০৫. অথস্স ভগৰা ৰমিতকঞ্জিযে লাবুম্হি সপ্পিফাণিতাদীনি পক্খিপন্তো ৰিয হদযে অমতোসধং পূরেস্সামীতি ৰিপস্সনং আচিক্খন্তো অযং খো পন, অগ্গিৰেস্সন, কাযোতিআদিমাহ. তস্সত্থো ৰম্মিকসুত্তে ৰুত্তো. অনিচ্চতোতিআদীনিপি হেট্ঠা ৰিত্থারিতানেৰ. যো কাযস্মিং কাযছন্দোতি যা কাযস্মিং তণ্হা. স্নেহোতি তণ্হাস্নেহোৰ. কাযন্ৰযতাতি কাযানুগমনভাৰো, কাযং অনুগচ্ছনককিলেসোতি অত্থো.

এৰং রূপকম্মট্ঠানং দস্সেত্ৰা ইদানি অরূপকম্মট্ঠানং দস্সেন্তো তিস্সো খোতিআদিমাহ. পুন তাসংযেৰ ৰেদনানং অসম্মিস্সভাৰং দস্সেন্তো যস্মিং, অগ্গিৰেস্সন, সমযেতিআদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – যস্মিং সমযে সুখাদীসু একং ৰেদনং ৰেদযতি, তস্মিং সমযে অঞ্ঞা ৰেদনা অত্তনো ৰারং ৰা ওকাসং ৰা ওলোকযমানা নিসিন্না নাম নত্থি, অথ খো অনুপ্পন্নাৰ হোন্তি ভিন্নউদকপুপ্ফুল়া ৰিয চ অন্তরহিতা ৰা. সুখাপি খোতিআদি তাসং ৰেদনানং চুণ্ণৰিচুণ্ণভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং.

ন কেনচি সংৰদতীতি তস্সতং গহেত্ৰা ‘‘সস্সতৰাদী অহ’’ন্তি উচ্ছেদৰাদিনাপি সদ্ধিং ন সংৰদতি, তমেৰ গহেত্ৰা ‘‘সস্সতৰাদী অহ’’ন্তি একচ্চসস্সতৰাদিনা সদ্ধিং ন ৰিৰদতি. এৰং তযোপি ৰাদা পরিৰত্তেত্ৰা যোজেতব্বা. যঞ্চ লোকে ৰুত্তন্তি যং লোকে কথিতং ৰোহরিতং, তেন ৰোহরতি অপরামসন্তো কিঞ্চি ধম্মং পরামাসগ্গাহেন অগ্গণ্হন্তো. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘যো হোতি ভিক্খু অরহং কতাৰী,

খীণাসৰো অন্তিমদেহধারী;

অহং ৰদামীতিপি সো ৰদেয্য,

মমং ৰদন্তীতিপি সো ৰদেয্য;

লোকে সমঞ্ঞং কুসলো ৰিদিত্ৰা,

ৰোহারমত্তেন সো ৰোহরেয্যা’’তি. (সং. নি. ১.২৫);

অপরম্পি ৰুত্তং – ‘‘ইমা খো চিত্ত লোকসমঞ্ঞা লোকনিরুত্তিযো লোকৰোহারা লোকপঞ্ঞত্তিযো, যাহি তথাগতো ৰোহরতি অপরামস’’ন্তি (দী. নি. ১.৪৪০).

২০৬. অভিঞ্ঞাপহানমাহাতি সস্সতাদীসু তেসং তেসং ধম্মানং সস্সতং অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা সস্সতস্স পহানমাহ, উচ্ছেদং, একচ্চসস্সতং অভিঞ্ঞায একচ্চসস্সতস্স পহানং ৰদতি. রূপং অভিঞ্ঞায রূপস্স পহানং ৰদতীতিআদিনা নযেনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

পটিসঞ্চিক্খতোতি পচ্চৰেক্খন্তস্স. অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চীতি অনুপ্পাদনিরোধেন নিরুদ্ধেহি আসৰেহি অগ্গহেত্ৰাৰ চিত্তং ৰিমুচ্চি. এত্তাৰতা চেস পরস্স ৰড্ঢিতং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা খুদং ৰিনোদেন্তো ৰিয পরস্স আরদ্ধায ধম্মদেসনায ঞাণং পেসেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তঞ্চেৰ পত্তো, সাৰকপারমীঞাণস্স চ মত্থকং, সোল়স চ পঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো. দীঘনখো পন সোতাপত্তিফলং পত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠিতো.

ভগৰা পন ইমং দেসনং সূরিযে ধরমানেযেৰ নিট্ঠাপেত্ৰা গিজ্ঝকূটা ওরুয্হ ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা সাৰকসন্নিপাতমকাসি, চতুরঙ্গসমন্নাগতো সন্নিপাতো অহোসি. তত্রিমানি অঙ্গানি – মাঘনক্খত্তেন যুত্তো পুণ্ণমউপোসথদিৰসো, কেনচি অনামন্তিতানি হুত্ৰা অত্তনোযেৰ ধম্মতায সন্নিপতিতানি অড্ঢতেলসানি ভিক্খুসতানি, তেসু একোপি পুথুজ্জনো ৰা সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামি-সুক্খৰিপস্সক-অরহন্তেসু ৰা অঞ্ঞতরো নত্থি, সব্বে ছল়ভিঞ্ঞাৰ, একোপি চেত্থ সত্থকেন কেসে ছিন্দিত্ৰা পব্বজিতো নাম নত্থি, সব্বে এহিভিক্খুনোযেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

দীঘনখসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. মাগণ্ডিযসুত্তৰণ্ণনা

২০৭. এৰং মে সুতন্তি মাগণ্ডিযসুত্তং. তত্থ অগ্যাগারেতি অগ্গিহোমসালযং. তিণসন্থারকেতি দ্ৰে মাগণ্ডিযা মাতুলো চ ভাগিনেয্যো চ. তেসু মাতুলো পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো, ভাগিনেয্যোপি সউপনিস্সযো নচিরস্সেৰ পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতি. অথস্স ভগৰা উপনিস্সযং দিস্ৰা রমণীযং দেৰগব্ভসদিসং গন্ধকুটিং পহায তত্থ ছারিকতিণকচৰরাদীহি উক্লাপে অগ্যাগারে তিণসন্থারকং পঞ্ঞাপেত্ৰা পরসঙ্গহকরণত্থং কতিপাহং ৰসিত্থ. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. তেনুপসঙ্কমীতি ন কেৰলং তংদিৰসমেৰ, যস্মা পন তং অগ্যাগারং গামূপচারে দারকদারিকাহি ওকিণ্ণং অৰিৰিত্তং, তস্মা ভগৰা নিচ্চকালম্পি দিৰসভাগং তস্মিং ৰনসণ্ডে ৰীতিনামেত্ৰা সাযং ৰাসত্থায তত্থ উপগচ্ছতি.

অদ্দসা খো…পে… তিণসন্থারকং পঞ্ঞত্তন্তি ভগৰা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু তিণসন্থারকং সঙ্ঘরিত্ৰা সঞ্ঞাণং কত্ৰা গচ্ছতি, তংদিৰসং পন পঞ্ঞপেত্ৰাৰ অগমাসি. কস্মা? তদা হি পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেত্ৰাৰ অদ্দস – ‘‘অজ্জ মাগণ্ডিযো ইধাগন্ত্ৰা ইমং তিণসন্থারকং দিস্ৰা ভারদ্ৰাজেন সদ্ধিং তিণসন্থারকং আরব্ভ কথাসল্লাপং করিস্সতি, অথাহং আগন্ত্ৰা ধম্মং দেসেস্সামি, সো ধম্মং সুত্ৰা মম সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতি. পরেসং সঙ্গহকরণত্থমেৰ হি মযা পারমিযো পূরিতা’’তি তিণসন্থারকং পঞ্ঞপেত্ৰাৰ অগমাসি.

সমণসেয্যানুরূপং মঞ্ঞেতি ইমং তিণসন্থারকং ‘‘সমণস্স অনুচ্ছৰিকা সেয্যা’’তি মঞ্ঞামি. ন চ অসঞ্ঞতসমণস্স নিৰুত্থট্ঠানমেতং. তথাহেত্থ হত্থেন আকড্ঢিতট্ঠানং ৰা পাদেন আকড্ঢিতট্ঠানং ৰা সীসেন পহটট্ঠানং ৰা ন পঞ্ঞাযতি, অনাকুলো অনাকিণ্ণো অভিন্নো ছেকেন চিত্তকারেন তূলিকায পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পঞ্ঞত্তো ৰিয. সঞ্ঞতসমণস্স ৰসিতট্ঠানং, কস্স ভো ৰসিতট্ঠানন্তি পুচ্ছতি. ভূনহুনোতি হতৰড্ঢিনো মরিযাদকারকস্স. কস্মা এৰমাহ? ছসু দ্ৰারেসু ৰড্ঢিপঞ্ঞাপনলদ্ধিকত্তা. অযঞ্হি তস্স লদ্ধি – চক্খু ব্রূহেতব্বং ৰড্ঢেতব্বং, অদিট্ঠং দক্খিতব্বং, দিট্ঠং সমতিক্কমিতব্বং. সোতং ব্রূহেতব্বং ৰড্ঢেতব্বং, অসুতং সোতব্বং, সুতং সমতিক্কমিতব্বং. ঘানং ব্রূহেতব্বং ৰড্ঢেতব্বং, অঘাযিতং ঘাযিতব্বং, ঘাযিতং সমতিক্কমিতব্বং. জিৰ্হা ব্রূহেতব্বা ৰড্ঢেতব্বা, অস্সাযিতং সাযিতব্বং, সাযিতং সমতিক্কমিতব্বং. কাযো ব্রূহেতব্বো ৰড্ঢেতব্বো, অফুট্ঠং ফুসিতব্বং, ফুট্ঠং সমতিক্কমিতব্বং. মনো ব্রূহেতব্বো ৰড্ঢেতব্বো, অৰিঞ্ঞাতং ৰিজানিতব্বং, ৰিঞ্ঞাতং সমতিক্কমিতব্বং. এৰং সো ছসু দ্ৰারেসু ৰড্ঢিং পঞ্ঞপেতি. ভগৰা পন –

‘‘চক্খুনা সংৰরো সাধু, সাধু সোতেন সংৰরো;

ঘানেন সংৰরো সাধু, সাধু জিৰ্হায সংৰরো.

কাযেন সংৰরো সাধু, সাধু ৰাচায সংৰরো;

মনসা সংৰরো সাধু, সাধু সব্বত্থ সংৰরো;

সব্বত্থ সংৰুতো ভিক্খু, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি. (ধ. প. ৩৬০-৩৬১) –

ছসু দ্ৰারেসু সংৰরং পঞ্ঞপেতি. তস্মা সো ‘‘ৰড্ঢিহতো সমণো গোতমো মরিযাদকারকো’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘ভূনহুনো’’তি আহ.

অরিযে ঞাযে ধম্মে কুসলেতি পরিসুদ্ধে কারণধম্মে অনৰজ্জে. ইমিনা কিং দস্সেতি? এৰরূপস্স নাম উগ্গতস্স পঞ্ঞাতস্স যসস্সিনো উপরি ৰাচং ভাসমানেন ৰীমংসিত্ৰা উপধারেত্ৰা মুখে আরক্খং ঠপেত্ৰা ভাসিতব্বো হোতি. তস্মা মা সহসা অভাসি, মুখে আরক্খং ঠপেহীতি দস্সেতি. এৰঞ্হি নো সুত্তে ওচরতীতি যস্মা অম্হাকং সুত্তে এৰং আগচ্ছতি, ন মযং মুখারুল়্হিচ্ছামত্তং ৰদাম, সুত্তে চ নাম আগতং ৰদমানা কস্স ভাযেয্যাম, তস্মা সম্মুখাপি নং ৰদেয্যামাতি অত্থো. অপ্পোস্সুক্কোতি মম রক্খনত্থায অনুস্সুক্কো অৰাৰটো হুত্ৰাতি অত্থো. ৰুত্তোৰ নং ৰদেয্যাতি মযা ৰুত্তোৰ হুত্ৰা অপুচ্ছিতোৰ কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা অম্বজম্বূআদীনি গহেত্ৰা ৰিয অপূরযমানো মযা কথিতনিযামেন ভৰং ভারদ্ৰাজো ৰদেয্য, ৰদস্সূতি অত্থো.

২০৮. অস্সোসি খোতি সত্থা আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা মাগণ্ডিযং তত্থ আগতং অদ্দস, দ্ৰিন্নং জনানং ভাসমানানং দিব্বসোতেন সদ্দম্পি অস্সোসি. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিযা ৰুট্ঠিতো. সংৰিগ্গোতি পীতিসংৰেগেন সংৰিগ্গো চলিতো কম্পিতো. তস্স কির এতদহোসি – ‘‘নেৰ মাগণ্ডিযেন সমণস্স গোতমস্স আরোচিতং, ন মযা. অম্হে মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞো এত্থ ততিযোপি নত্থি, সুতো ভৰিস্সতি অম্হাকং সদ্দো তিখিণসোতেন পুরিসেনা’’তি. অথস্স অব্ভন্তরে পীতি উপ্পজ্জিত্ৰা নৰনৰুতিলোমকূপসহস্সানি উদ্ধগ্গানি অকাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘সংৰিগ্গো লোমহট্ঠজাতো’’তি. অথ খো মাগণ্ডিযো পরিব্বাজকোতি পরিব্বাজকস্স পভিন্নমুখং ৰিয বীজং পরিপাকগতং ঞাণং, তস্মা সন্নিসীদিতুং অসক্কোন্তো আহিণ্ডমানো পুন সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তং দস্সেতুং ‘‘অথ খো মাগণ্ডিযো’’তিআদি ৰুত্তং.

২০৯. সত্থা – ‘‘এৰং কির ত্ৰং, মাগণ্ডিয, মং অৰচা’’তি অৰত্ৰাৰ চক্খুং খো, মাগণ্ডিযাতি পরিব্বাজকস্স ধম্মদেসনং আরভি. তত্থ ৰসনট্ঠানট্ঠেন রূপং চক্খুস্স আরামোতি চক্খু রূপারামং. রূপে রতন্তি রূপরতং. রূপেন চক্খু আমোদিতং পমোদিতন্তি রূপসমুদিতং. দন্তন্তি নিব্বিসেৰনং. গুত্তন্তি গোপিতং. রক্খিতন্তি ঠপিতরক্খং. সংৰুতন্তি পিহিতং. সংৰরাযাতি পিধানত্থায.

২১০. পরিচারিতপুব্বোতি অভিরমিতপুব্বো. রূপপরিল়াহন্তি রূপং আরব্ভ উপ্পজ্জনপরিল়াহং. ইমস্স পন তে, মাগণ্ডিয, কিমস্স ৰচনীযন্তি ইমস্স রূপং পরিগ্গণ্হিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তস্স খীণাসৰস্স তযা কিং ৰচনং ৰত্তব্বং অস্স, ৰুড্ঢিহতো মরিযাদকারকোতি ইদং ৰত্তব্বং, ন ৰত্তব্বন্তি পুচ্ছতি. ন কিঞ্চি, ভো গোতমাতি, ভো গোতম, কিঞ্চি ৰত্তব্বং নত্থি. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো.

২১১. ইদানি যস্মা তযা পঞ্চক্খন্ধে পরিগ্গহেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তস্স খীণাসৰস্স কিঞ্চি ৰত্তব্বং নত্থি, অহঞ্চ পঞ্চক্খন্ধে পরিগ্গহেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, তস্মা অহম্পি তে ন কিঞ্চি ৰত্তব্বোতি দস্সেতুং অহং খো পনাতিআদিমাহ. তস্স ময্হং মাগণ্ডিযাতি গিহিকালে অত্তনো সম্পত্তিং দস্সেন্তো আহ. তত্থ ৰস্সিকোতিআদীসু যত্থ সুখং হোতি ৰস্সকালে ৰসিতুং, অযং ৰস্সিকো. ইতরেসুপি এসেৰ নযো. অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – ৰস্সং ৰাসো ৰস্সং, ৰস্সং অরহতীতি ৰস্সিকো. ইতরেসুপি এসেৰ নযো.

তত্থ ৰস্সিকো পাসাদো নাতিউচ্চো হোতি নাতিনীচো, দ্ৰারৰাতপানানিপিস্স নাতিতনূনি নাতিবহূনি, ভূমত্থরণপচ্চত্থরণখজ্জভোজ্জানিপেত্থ মিস্সকানেৰ ৰট্টন্তি. হেমন্তিকে থম্ভাপি ভিত্তিযোপি নীচা হোন্তি, দ্ৰারৰাতপানানি তনুকানি সুখুমচ্ছিদ্দানি. উণ্হপৰেসনত্থায ভিত্তিনিযূহানি নীহরীযন্তি. ভূমত্থরণপচ্চত্থরণনিৰাসনপারুপনানি পনেত্থ উণ্হৰীরিযানি কম্বলাদীনি ৰট্টন্তি. খজ্জভোজ্জং সিনিদ্ধং কটুকসন্নিস্সিতঞ্চ. গিম্হিকে থম্ভাপি ভিত্তিযোপি উচ্চা হোন্তি. দ্ৰারৰাতপানানি পনেত্থ বহূনি ৰিপুলজালানি ভৰন্তি. ভূমত্থরণাদীনি দুকূলমযানি ৰট্টন্তি, খজ্জভোজ্জানি মধুররসসীতৰীরিযানি. ৰাতপানসমীপেসু চেত্থ নৰ চাটিযো ঠপেত্ৰা উদকস্স পূরেত্ৰা নীলুপ্পলাদীহি সঞ্ছাদেন্তি. তেসু তেসু পদেসেসু উদকযন্তানি করোন্তি, যেহি দেৰে ৰস্সন্তে ৰিয উদকধারা নিক্খমন্তি.

বোধিসত্তস্স পন অট্ঠসতসুৰণ্ণঘটে চ রজতঘটে চ গন্ধোদকস্স পূরেত্ৰা নীলুপ্পলগচ্ছকে কত্ৰা সযনং পরিৰারেত্ৰা ঠপযিংসু. মহন্তেসু লোহকটাহেসু গন্ধকললং পূরেত্ৰা নীলুপ্পলপদুমপুণ্ডরীকানি রোপেত্ৰা উতুগ্গহণত্থায তত্থ তত্থ ঠপেসুং. সূরিযরস্মীহি পুপ্ফানি পুপ্ফন্তি. নানাৰিধা ভমরগণা পাসাদং পৰিসিত্ৰা পুপ্ফেসু রসং গণ্হন্তা ৰিচরন্তি. পাসাদো অতিসুগন্ধো হোতি. যমকভিত্তিযা অন্তরে লোহনাল়িং ঠপেত্ৰা নৰভূমিকপাসাদস্স উপরি আকাসঙ্গণে রতনমণ্ডপমত্থকে সুখুমচ্ছিদ্দকং জালং বদ্ধং অহোসি. একস্মিং ঠানে সুক্খমহিংসচম্মং পসারেতি. বোধিসত্তস্স উদককীল়নৰেলায মহিংসচম্মে পাসাণগুল়ে খিপন্তি, মেঘথনিতসদ্দো ৰিয হোতি. হেট্ঠা যন্তং পরিৰত্তেন্তি, উদকং অভিরুহিত্ৰা জালমত্থকে পততি, ৰস্সপতনসলিলং ৰিয হোতি. তদা বোধিসত্তো নীলপটং নিৰাসেতি, নীলপটং পারুপতি, নীলপসাধনং পসাধেতি. পরিৰারাপিস্স চত্তালীসনাটকসহস্সানি নীলৰত্থাভরণানেৰ নীলৰিলেপনানি হুত্ৰা মহাপুরিসং পরিৰারেত্ৰা রতনমণ্ডপং গচ্ছন্তি. দিৰসভাগং উদককীল়ং কীল়ন্তো সীতলং উতুসুখং অনুভোতি.

পাসাদস্স চতূসু দিসাসু চত্তারো সরা হোন্তি. দিৰাকালে নানাৰণ্ণসকুণগণা পাচীনসরতো ৰুট্ঠায ৰিরৰমানা পাসাদমত্থকেন পচ্ছিমসরং গচ্ছন্তি. পচ্ছিমসরতো ৰুট্ঠায পাচীনসরং, উত্তরসরতো দক্খিণসরং, দক্খিণসরতো উত্তরসরং গচ্ছন্তি, অন্তরৰস্সসমযো ৰিয হোতি. হেমন্তিকপাসাদো পন পঞ্চভূমিকো অহোসি, ৰস্সিকপাসাদো সত্তভূমিকো.

নিপ্পুরিসেহীতি পুরিসৰিরহিতেহি. ন কেৰলঞ্চেত্থ তূরিযানেৰ নিপ্পুরিসানি, সব্বট্ঠানানিপি নিপ্পুরিসানেৰ. দোৰারিকাপি ইত্থিযোৰ, ন্হাপনাদিপরিকম্মকরাপি ইত্থিযোৰ. রাজা কির – ‘‘তথারূপং ইস্সরিযসুখসম্পত্তিং অনুভৰমানস্স পুরিসং দিস্ৰা পরিসঙ্কা উপ্পজ্জতি, সা মে পুত্তস্স মা অহোসী’’তি সব্বকিচ্চেসু ইত্থিযোৰ ঠপেসি. তায রতিযা রমমানোতি ইদং চতুত্থজ্ঝানিকফলসমাপত্তিরতিং সন্ধায ৰুত্তং.

২১২. গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰাতি এত্থ যস্মা খত্তিযানং সেতচ্ছত্তস্মিংযেৰ পত্থনা হোতি, মহা চ নেসং পপঞ্চো, ব্রাহ্মণা মন্তেহি অতিত্তা মন্তে গৰেসন্তা ৰিচরন্তি, গহপতিনো পন মুদ্দাগণনমত্তং উগ্গহিতকালতো পট্ঠায সম্পত্তিংযেৰ অনুভৰন্তি, তস্মা খত্তিযব্রাহ্মণে অগ্গহেত্ৰা ‘‘গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা’’তি আহ. আৰট্টেয্যাতি মানুসককামহেতু আৰট্টো ভৰেয্যাতি অত্থো. অভিক্কন্ততরাতি ৰিসিট্ঠতরা. পণীততরাতি অতপ্পকতরা. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘কুসগ্গেনুদকমাদায, সমুদ্দে উদকং মিনে;

এৰং মানুসকা কামা, দিব্বকামান সন্তিকে’’তি. (জা. ২.২১.৩৮৯) –

সমধিগয্হ তিট্ঠতীতি দিব্বসুখং গণ্হিত্ৰা ততো ৰিসিট্ঠতরা হুত্ৰা তিট্ঠতি.

ওপম্মসংসন্দনং পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বং – গহপতিস্স পঞ্চহি কামগুণেহি সমঙ্গীভূতকালো ৰিয বোধিসত্তস্স তীসু পাসাদেসু চত্তালীসসহস্সইত্থিমজ্ঝে মোদনকালো, তস্স সুচরিতং পূরেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তকালো ৰিয বোধিসত্তস্স অভিনিক্খমনং কত্ৰা বোধিপল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিদ্ধকালো, তস্স নন্দনৰনে সম্পত্তিং অনুভৰনকালো ৰিয তথাগতস্স চতুত্থজ্ঝানিকফলসমাপত্তিরতিযা ৰীতিৰত্তনকালো, তস্স মানুসকানং পঞ্চন্নং কামগুণানং অপত্থনকালো ৰিয তথাগতস্স চতুত্থজ্ঝানিকফলসমাপত্তিরতিযা ৰীতিনামেন্তস্স হীনজনসুখস্স অপত্থনকালোতি.

২১৩. সুখীতি পঠমং দুক্খিতো পচ্ছা সুখিতো অস্স. সেরীতি পঠমং ৰেজ্জদুতিযকো পচ্ছা সেরী এককো ভৰেয্য. সযংৰসীতি পঠমং ৰেজ্জস্স ৰসে ৰত্তমানো ৰেজ্জেন নিসীদাতি ৰুত্তে নিসীদি, নিপজ্জাতি ৰুত্তে নিপজ্জি, ভুঞ্জাতি ৰুত্তে ভুঞ্জি, পিৰাতি ৰুত্তে পিৰি, পচ্ছা সযংৰসী জাতো. যেন কামং গমোতি পঠমং ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং গন্তুং নালত্থ, পচ্ছা রোগে ৰূপসন্তে ৰনদস্সন-গিরিদস্সন-পব্বতদস্সনাদীসুপি যেনকামং গমো জাতো, যত্থ যত্থেৰ গন্তুং ইচ্ছতি, তত্থ তত্থেৰ গচ্ছেয্য.

এত্থাপি ইদং ওপম্মসংসন্দনং – পুরিসস্স কুট্ঠিকালো ৰিয হি বোধিসত্তস্স অগারমজ্ঝে ৰসনকালো, অঙ্গারকপল্লং ৰিয একং কামৰত্থু, দ্ৰে কপল্লানি ৰিয দ্ৰে ৰত্থূনি, সক্কস্স পন দেৰরঞ্ঞো অড্ঢতেয্যকোটিযানি অঙ্গারকপল্লানি ৰিয অড্ঢতিযনাটককোটিযো, নখেহি ৰণমুখানি তচ্ছেত্ৰা অঙ্গারকপল্লে পরিতাপনং ৰিয ৰত্থুপটিসেৰনং, ভেসজ্জং আগম্ম অরোগকালো ৰিয কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা নিক্খম্ম বুদ্ধভূতকালে চতুত্থজ্ঝানিকফলসমাপত্তিরতিযা ৰীতিৰত্তনকালো, অঞ্ঞং কুট্ঠিপুরিসং দিস্ৰা অপত্থনকালো ৰিয তায রতিযা ৰীতিনামেন্তস্স হীনজনরতিযা অপত্থনকালোতি.

২১৪. উপহতিন্দ্রিযোতি কিমিরকুট্ঠেন নাম উপহতকাযপ্পসাদো. উপহতিন্দ্রিযাতি উপহতপঞ্ঞিন্দ্রিযা. তে যথা সো উপহতকাযিন্দ্রিযো কুট্ঠী দুক্খসম্ফস্সস্মিংযেৰ অগ্গিস্মিং সুখমিতি ৰিপরীতসঞ্ঞং পচ্চলত্থ, এৰং পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স উপহতত্তা দুক্খসম্ফস্সেস্ৰেৰ কামেসু সুখমিতি ৰিপরীতসঞ্ঞং পচ্চলত্থুং.

২১৫. অসুচিতরানি চেৰাতিআদীসু পকতিযাৰ তানি অসুচীনি চ দুগ্গন্ধানি চ পূতীনি চ, ইদানি পন অসুচিতরানি চেৰ দুগ্গন্ধতরানি চ পূতিতরানি চ হোন্তি. কাচীতি তস্স হি পরিতাপেন্তস্স চ কণ্ডূৰন্তস্স চ পাণকা অন্তো পৰিসন্তি, দুট্ঠলোহিতদুট্ঠপুব্বা পগ্ঘরন্তি. এৰমস্স কাচি অস্সাদমত্তা হোতি.

আরোগ্যপরমাতি গাথায যে কেচি ধনলাভা ৰা যসলাভা ৰা পুত্তলাভা ৰা অত্থি, আরোগ্যং তেসং পরমং উত্তমং, নত্থি ততো উত্তরিতরো লাভোতি, আরোগ্যপরমা লাভা. যংকিঞ্চি ঝানসুখং ৰা মগ্গসুখং ৰা ফলসুখং ৰা অত্থি, নিব্বানং তত্থ পরমং, নত্থি ততো উত্তরিতরং সুখন্তি নিব্বানং পরমং সুখং. অট্ঠঙ্গিকো মগ্গানন্তি পুব্বভাগমগ্গানং পুব্বভাগগমনেনেৰ অমতগামীনং অট্ঠঙ্গিকো খেমো, নত্থি ততো খেমতরো অঞ্ঞো মগ্গো. অথ ৰা খেমং অমতগামিনন্তি এত্থ খেমন্তিপি অমতন্তিপি নিব্বানস্সেৰ নামং. যাৰতা পুথুসমণব্রাহ্মণা পরপ্পৰাদা খেমগামিনো চ অমতগামিনো চাতি লদ্ধিৰসেন গহিতা, সব্বেসং তেসং খেমঅমতগামীনং মগ্গানং অট্ঠঙ্গিকো পরমো উত্তমোতি অযমেত্থ অত্থো.

২১৬. আচরিযপাচরিযানন্তি আচরিযানঞ্চেৰ আচরিযাচরিযানঞ্চ. সমেতীতি একনাল়িযা মিতং ৰিয একতুলায তুলিতং ৰিয সদিসং হোতি নিন্নানাকরণং. অনোমজ্জতীতি পাণিং হেট্ঠা ওতারেন্তো মজ্জতি – ‘‘ইদং তং, ভো গোতম, আরোগ্যং, ইদং তং নিব্বান’’ন্তি কালেন সীসং কালেন উরং পরিমজ্জন্তো এৰমাহ.

২১৭. ছেকন্তি সম্পন্নং. সাহুল়িচীরেনাতি কাল়কেহি এল়কলোমেহি কতথূলচীরেন. সঙ্কারচোল়কেনাতিপি ৰদন্তি. ৰাচং নিচ্ছারেয্যাতি কালেন দসায কালেন অন্তে কালেন মজ্ঝে পরিমজ্জন্তো নিচ্ছারেয্য, ৰদেয্যাতি অত্থো. পুব্বকেহেসাতি পুব্বকেহি এসা. ৰিপস্সীপি হি ভগৰা…পে… কস্সপোপি ভগৰা চতুপরিসমজ্ঝে নিসিন্নো ইমং গাথং অভাসি, ‘‘অত্থনিস্সিতগাথা’’তি মহাজনো উগ্গণ্হি. সত্থরি পরিনিব্বুতে অপরভাগে পরিব্বাজকানং অন্তরং পৰিট্ঠা. তে পোত্থকগতং কত্ৰা পদদ্ৰযমেৰ রক্খিতুং সক্খিংসু. তেনাহ – সা এতরহি অনুপুব্বেন পুথুজ্জনগাথাতি.

২১৮. রোগোৰ ভূতোতি রোগভূতো. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. অরিযং চক্খুন্তি পরিসুদ্ধং ৰিপস্সনাঞাণঞ্চেৰ মগ্গঞাণঞ্চ. পহোতীতি সমত্থো. ভেসজ্জং করেয্যাতি উদ্ধংৰিরেচনং অধোৰিরেচনং অঞ্জনঞ্চাতি ভেসজ্জং করেয্য.

২১৯. ন চক্খূনি উপ্পাদেয্যাতি যস্স হি অন্তরা পিত্তসেম্হাদিপলিৰেঠেন চক্খুপসাদো উপহতো হোতি, সো ছেকং ৰেজ্জং আগম্ম সপ্পাযভেসজ্জং সেৰন্তো চক্খূনি উপ্পাদেতি নাম. জচ্চন্ধস্স পন মাতুকুচ্ছিযংযেৰ ৰিনট্ঠানি, তস্মা সো ন লভতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ন চক্খূনি উপ্পাদেয্যা’’তি.

২২০. দুতিযৰারে জচ্চন্ধোতি জাতকালতো পট্ঠায পিত্তাদিপলিৰেঠেন অন্ধো. অমুস্মিন্তি তস্মিং পুব্বে ৰুত্তে. অমিত্ততোপি দহেয্যাতি অমিত্তো মে অযন্তি এৰং অমিত্ততো ঠপেয্য. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ইমিনা চিত্তেনাতি ৰট্টে অনুগতচিত্তেন. তস্স মে উপাদানপচ্চযাতি একসন্ধি দ্ৰিসঙ্খেপো পচ্চযাকারো কথিতো, ৰট্টং ৰিভাৰিতং.

২২১. ধম্মানুধম্মন্তি ধম্মস্স অনুধম্মং অনুচ্ছৰিকং পটিপদং. ইমে রোগা গণ্ডা সল্লাতি পঞ্চক্খন্ধে দস্সেতি. উপাদাননিরোধাতি ৰিৰট্টং দস্সেন্তো আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মাগণ্ডিযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. সন্দকসুত্তৰণ্ণনা

২২৩. এৰং মে সুতন্তি সন্দকসুত্তং. তত্থ পিলক্খগুহাযন্তি তস্সা গুহায দ্ৰারে পিলক্খরুক্খো অহোসি, তস্মা পিলক্খগুহাত্ৰেৰ সঙ্খং গতা. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ৰিৰেকতো ৰুট্ঠিতো. দেৰকতসোব্ভোতি ৰস্সোদকেনেৰ তিন্নট্ঠানে জাতো মহাউদকরহদো. গুহাদস্সনাযাতি এত্থ গুহাতি পংসুগুহা. সা উন্নমে উদকমুত্তট্ঠানে অহোসি, একতো উমঙ্গং কত্ৰা খাণুকে চ পংসুঞ্চ নীহরিত্ৰা অন্তো থম্ভে উস্সাপেত্ৰা মত্থকে পদরচ্ছন্নগেহসঙ্খেপেন কতা, তত্থ তে পরিব্বাজকা ৰসন্তি. সা ৰস্সানে উদকপুণ্ণা তিট্ঠতি, নিদাঘে তত্থ ৰসন্তি. তং সন্ধায ‘‘গুহাদস্সনাযা’’তি আহ. ৰিহারদস্সনত্থঞ্হি অনমতগ্গিযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা সমুদ্দপব্বতদস্সনত্থং ৰাপি গন্তুং ৰট্টতীতি.

উন্নাদিনিযাতি উচ্চং নদমানায. এৰং নদমানায চস্সা উদ্ধঙ্গমনৰসেন উচ্চো, দিসাসু পত্থটৰসেন মহাসদ্দোতি উচ্চাসদ্দমহাসদ্দো, তায উচ্চাসদ্দমহাসদ্দায. তেসং পরিব্বাজকানং পাতোৰ উট্ঠায কত্তব্বং নাম চেতিযৰত্তং ৰা বোধিৰত্তং ৰা আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তং ৰা যোনিসোমনসিকারো ৰা নত্থি. তেন তে পাতোৰ উট্ঠায বালাতপে নিসিন্না, সাযং ৰা কথায ফাসুকত্থায সন্নিপতিতা ‘‘ইমস্স হত্থো সোভণো ইমস্স পাদো’’তি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হত্থপাদাদীনি ৰা আরব্ভ ইত্থিপুরিসদারকদারিকাৰণ্ণে ৰা অঞ্ঞং ৰা কামস্সাদভৰস্সাদাদিৰত্থুং আরব্ভ কথং পট্ঠপেত্ৰা অনুপুব্বেন রাজকথাদিঅনেকৰিধং তিরচ্ছানকথং কথেন্তি. সা হি অনিয্যানিকত্তা সগ্গমোক্খমগ্গানং তিরচ্ছানভূতা কথাতি তিরচ্ছানকথা. তত্থ রাজানং আরব্ভ ‘‘মহাসম্মতো মন্ধাতা ধম্মাসোকো এৰংমহানুভাৰো’’তিআদিনা নযেন পৰত্তা কথা রাজকথা. এস নযো চোরকথাদীসু.

তেসু ‘‘অসুকো রাজা অভিরূপো দস্সনীযো’’তিআদিনা নযেন গেহস্সিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা হোতি. ‘‘সোপি নাম এৰং মহানুভাৰো খযং গতো’’তি এৰং পৰত্তা পন কম্মট্ঠানভাৰে তিট্ঠতি. চোরেসুপি ‘‘মূলদেৰো এৰংমহানুভাৰো, মেঘমালো এৰংমহানুভাৰো’’তি তেসং কম্মং পটিচ্চ অহো সূরাতি গেহস্সিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা. যুদ্ধেপি ভারতযুদ্ধাদীসু ‘‘অসুকেন অসুকো এৰং মারিতো এৰং ৰিদ্ধো’’তি কামস্সাদৰসেনেৰ কথা তিরচ্ছানকথা. ‘‘তেপি নাম খযং গতা’’তি এৰং পৰত্তা পন সব্বত্থ কথা কম্মট্ঠানমেৰ হোতি. অপিচ অন্নাদীসু ‘‘এৰং ৰণ্ণৰন্তং গন্ধৰন্তং রসৰন্তং ফস্সসম্পন্নং খাদিম্হ ভুঞ্জিম্হ পিৰিম্হ পরিভুঞ্জিম্হা’’তি কামস্সাদৰসেন কথেতুং ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা – ‘‘পুব্বে এৰং ৰণ্ণাদিসম্পন্নং অন্নং পানং ৰত্থং সযনং মালং গন্ধং সীলৰন্তানং অদম্হ, চেতিযে পূজং অকরিম্হা’’তি কথেতুং ৰট্টতি.

ঞাতিকথাদীসুপি ‘‘অম্হাকং ঞাতকা সূরা সমত্থা’’তি ৰা ‘‘পুব্বে মযং এৰং ৰিচিত্রেহি যানেহি চরিম্হা’’তি ৰা অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘তেপি নো ঞাতকা খযং গতা’’তি ৰা ‘‘পুব্বে মযং এৰরূপা উপাহনা সঙ্ঘস্স অদম্হা’’তি ৰা কথেতব্বা. গামকথাপি সুনিৰিট্ঠদুন্নিৰিট্ঠসুভিক্খদুব্ভিক্খাদিৰসেন ৰা ‘‘অসুকগামৰাসিনো সূরা সমত্থা’’তি ৰা এৰং অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা সদ্ধা পসন্নাতি ৰা খযৰযং গতাতি ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. নিগমনগরজনপদকথাসুপি এসেৰ নযো. ইত্থিকথাপি ৰণ্ণসণ্ঠানাদীনি পটিচ্চ অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, সদ্ধা পসন্না খযং গতাতি এৰমেৰ ৰট্টতি. সূরকথাপি নন্দিমিত্তো নাম যোধো সূরো অহোসীতি অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, সদ্ধো পসন্নো অহোসি খযং গতোতি এৰমেৰ ৰট্টতি. ৰিসিখাকথাপি অসুকা ৰিসিখা সুনিৰিট্ঠা দুন্নিৰিট্ঠা সূরা সমত্থাতি অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, সদ্ধা পসন্না খযং গতা ইচ্চেৰং ৰট্টতি.

কুম্ভট্ঠানকথাতি কুম্ভট্ঠানউদকতিত্থকথা ৰা ৰুচ্চতি কুম্ভদাসিকথা ৰা. সাপি ‘‘পাসাদিকা নচ্চিতুং গাযিতুং ছেকা’’তি অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, সদ্ধা পসন্নাতিআদিনা নযেনেৰ ৰট্টতি. পুব্বপেতকথাতি অতীতঞাতিকথা. তত্থ ৰত্তমানঞাতিকথাসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো.

নানত্তকথাতি পুরিমপচ্ছিমকথাৰিমুত্তা অৰসেসা নানাসভাৰা নিরত্থককথা. লোকক্খাযিকাতি অযং লোকো কেন নিম্মিতো, অসুকেন নাম নিম্মিতো, কাকা সেতা অট্ঠীনং সেতত্তা, বকা রত্তা লোহিতস্স রত্তত্তাতি এৰমাদিকা লোকাযতৰিতণ্ডসল্লাপকথা.

সমুদ্দক্খাযিকা নাম কস্মা সমুদ্দো সাগরো, সাগরদেৰেন খণিতত্তা সাগরো, খতো মেতি হত্থমুদ্দায নিৰেদিতত্তা সমুদ্দোতি এৰমাদিকা নিরত্থকা সমুদ্দক্খাযিককথা. ইতি ভৰো, ইতি অভৰোতি যং ৰা তং ৰা নিরত্থককারণং ৰত্ৰা পৰত্তিতকথা ইতিভৰাভৰকথা. এত্থ চ ভৰোতি সস্সতং, অভৰোতি উচ্ছেদং. ভৰোতি ৰড্ঢি, অভৰোতি হানি. ভৰোতি কামসুখং, অভৰোতি অত্তকিলমথো. ইতি ইমায ছব্বিধায ইতিভৰাভৰকথায সদ্ধিং বাত্তিংসতিরচ্ছানকথা নাম হোতি. এৰরূপিং তিরচ্ছানকথং কথেন্তিযা নিসিন্নো হোতি.

ততো সন্দকো পরিব্বাজকো তে পরিব্বাজকে ওলোকেত্ৰা – ‘‘ইমে পরিব্বাজকা অতিৰিয অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা অপ্পতিস্সা, মযঞ্চ সমণস্স গোতমস্স পাতুভাৰতো পট্ঠায সূরিযুগ্গমনে খজ্জোপনকূপমা জাতা, লাভসক্কারোপি নো পরিহীনো. সচে পন ইমং ঠানং সমণো গোতমো গোতমসাৰকো ৰা গিহিউপট্ঠাকোপি ৰাস্স আগচ্ছেয্য, অতিৰিয লজ্জনীযং ভৰিস্সতি. পরিসদোসো খো পন পরিসজেট্ঠকস্সেৰ উপরি আরোহতী’’তি ইতো চিতো চ ৰিলোকেন্তো থেরং অদ্দস. তেন ৰুত্তং অদ্দসা খো সন্দকো পরিব্বাজকো…পে… তুণ্হী অহেসুন্তি.

তত্থ সণ্ঠপেসীতি সিক্খাপেসি, ৰজ্জমস্সা পটিচ্ছাদেসি. যথা সুট্ঠপিতা হোতি, তথা নং ঠপেসি. যথা নাম পরিসমজ্ঝং পৰিসন্তো পুরিসো ৰজ্জপটিচ্ছাদনত্থং নিৰাসনং সণ্ঠপেতি, পারুপনং সণ্ঠপেতি, রজোকিণ্ণট্ঠানং পুঞ্ছতি, এৰমস্সা ৰজ্জপটিচ্ছাদনত্থং ‘‘অপ্পসদ্দা ভোন্তো’’তি সিক্খাপেন্তো যথা সুট্ঠপিতা হোতি, তথা নং ঠপেসীতি অত্থো. অপ্পসদ্দকামাতি অপ্পসদ্দং ইচ্ছন্তি, এককা নিসীদন্তি, এককা তিট্ঠন্তি, ন গণসঙ্গণিকায যাপেন্তি. অপ্পসদ্দৰিনীতাতি অপ্পসদ্দেন নিরৰেন বুদ্ধেন ৰিনীতা. অপ্পসদ্দস্স ৰণ্ণৰাদিনোতি যং ঠানং অপ্পসদ্দং নিস্সদ্দং. তস্স ৰণ্ণৰাদিনো. উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞেয্যাতি ইধাগন্তব্বং মঞ্ঞেয্য.

কস্মা পনেস থেরস্স উপসঙ্কমনং পচ্চাসীসতীতি. অত্তনো ৰুদ্ধিং পত্থযমানো. পরিব্বাজকা কির বুদ্ধেসু ৰা বুদ্ধসাৰকেসু ৰা অত্তনো সন্তিকং আগতেসু – ‘‘অজ্জ অম্হাকং সন্তিকং সমণো গোতমো আগতো, সারিপুত্তো আগতো, ন খো পনেতে যস্স ৰা তস্স ৰা সন্তিকং গচ্ছন্তি, পস্সথ অম্হাকং উত্তমভাৰ’’ন্তি অত্তনো উপট্ঠাকানং সন্তিকে অত্তানং উক্খিপন্তি উচ্চে ঠানে ঠপেন্তি. ভগৰতোপি উপট্ঠাকে গণ্হিতুং ৰাযমন্তি. তে কির ভগৰতো উপট্ঠাকে দিস্ৰা এৰং ৰদন্তি – ‘‘তুম্হাকং সত্থা ভৰং গোতমোপি গোতমস্স সাৰকাপি অম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তি, মযং অঞ্ঞমঞ্ঞং সমগ্গা. তুম্হে পন অম্হে অক্খীহি পস্সিতুং ন ইচ্ছথ, সামীচিকম্মং ন করোথ, কিং ৰো অম্হেহি অপরদ্ধ’’ন্তি. অপ্পেকচ্চে মনুস্সা – ‘‘বুদ্ধাপি এতেসং সন্তিকং গচ্ছন্তি, কিং অম্হাক’’ন্তি ততো পট্ঠায তে দিস্ৰা নপ্পমজ্জন্তি. তুণ্হী অহেসুন্তি সন্দকং পরিৰারেত্ৰা নিস্সদ্দা নিসীদিংসু.

২২৪. স্ৰাগতং ভোতো আনন্দস্সাতি সুআগমনং ভোতো আনন্দস্স. ভৰন্তে হি নো আগতে আনন্দো হোতি, গতে সোকোতি দীপেতি. চিরস্সং খোতি পিযসমুদাচারৰচনমেতং. থেরো পন কালেন কালং পরিব্বাজকারামং চারিকত্থায গচ্ছতীতি পুরিমগমনং গহেত্ৰা এৰমাহ. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ন মানত্থদ্ধো হুত্ৰা নিসীদি, অত্তনো পন আসনা ৰুট্ঠায তং আসনং পপ্ফোটেত্ৰা থেরং আসনেন নিমন্তেন্তো নিসীদতু ভৰং আনন্দো, ইদমাসনং পঞ্ঞত্তন্তি আহ.

অন্তরাকথা ৰিপ্পকতাতি নিসিন্নানং ৰো আরম্ভতো পট্ঠায যাৰ মমাগমনং এতস্মিং অন্তরে কা নাম কথা ৰিপ্পকতা, মমাগমনপচ্চযা কতমা কথা পরিযন্তং ন গতাতি পুচ্ছতি.

অথ পরিব্বাজকো ‘‘নিরত্থককথাৰ এসা নিস্সারা ৰট্টসন্নিস্সিতা, ন তুম্হাকং পুরতো ৰত্তব্বতং অরহতী’’তি দীপেন্তো তিট্ঠতেসা, ভোতিআদিমাহ. নেসা ভোতোতি সচে ভৰং সোতুকামো ভৰিস্সতি, পচ্ছাপেসা কথা ন দুল্লভা ভৰিস্সতি, অম্হাকং পনিমায অত্থো নত্থি. ভোতো পন আগমনং লভিত্ৰা অঞ্ঞদেৰ সুকারণং কথং সোতুকামম্হাতি দীপেতি. ততো ধম্মদেসনং যাচন্তো সাধু ৰত ভৰন্তং যে ৰাতিআদিমাহ. তত্থ আচরিযকেতি আচরিযসমযে. অনস্সাসিকানীতি অস্সাসৰিরহিতানি. সসক্কন্তি একংসত্থে নিপাতো, ৰিঞ্ঞূ পুরিসো একংসেনেৰ ন ৰসেয্যাতি অত্থো. ৰসন্তো চ নারাধেয্যাতি ন সম্পাদেয্য, ন পরিপূরেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. ঞাযং ধম্মং কুসলন্তি কারণভূতং অনৰজ্জট্ঠেন কুসলং ধম্মং.

২২৫. ইধাতি ইমস্মিং লোকে. নত্থি দিন্নন্তিআদীনি সালেয্যকসুত্তে (ম. নি. ১.৪৪০) ৰুত্তানি. চাতুমহাভূতিকোতি চতুমহাভূতমযো. পথৰী পথৰীকাযন্তি অজ্ঝত্তিকা পথৰীধাতু বাহিরপথৰীধাতুং. অনুপেতীতি অনুযাতি. অনুপগচ্ছতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং, অনুগচ্ছতীতিপি অত্থো, উভযেনাপি উপেতি উপগচ্ছতীতি দস্সেতি. আপাদীসুপি এসেৰ নযো. ইন্দ্রিযানীতি মনচ্ছট্ঠানি ইন্দ্রিযানি আকাসং পক্খন্দন্তি. আসন্দিপঞ্চমাতি নিপন্নমঞ্চেন পঞ্চমা, মঞ্চো চেৰ, চত্তারো মঞ্চপাদে গহেত্ৰা ঠিতা চত্তারো পুরিসা চাতি অত্থো. যাৰাল়াহনাতি যাৰ সুসানা. পদানীতি অযং এৰং সীলৰা অহোসি, এৰং দুস্সীলোতিআদিনা নযেন পৰত্তানি গুণপদানি. সরীরমেৰ ৰা এত্থ পদানীতি অধিপ্পেতং. কাপোতকানীতি কপোতকৰণ্ণানি, পারাৰতপক্খৰণ্ণানীতি অত্থো.

ভস্সন্তাতি ভস্মন্তা, অযমেৰ ৰা পাল়ি. আহুতিযোতি যং পহেণকসক্কারাদিভেদং দিন্নদানং, সব্বং তং ছারিকাৰসানমেৰ হোতি, ন ততো পরং ফলদাযকং হুত্ৰা গচ্ছতীতি অত্থো. দত্তুপঞ্ঞত্তন্তি দত্তূহি বালমনুস্সেহি পঞ্ঞত্তং. ইদং ৰুত্তং হোতি – বালেহি অবুদ্ধীহি পঞ্ঞত্তমিদং দানং, ন পণ্ডিতেহি. বালা দেন্তি, পণ্ডিতা গণ্হন্তীতি দস্সেতি. অত্থিকৰাদন্তি অত্থি দিন্নং দিন্নফলন্তি ইমং অত্থিকৰাদংযেৰ ৰদন্তি তেসং তুচ্ছং ৰচনং মুসাৰিলাপো. বালে চ পণ্ডিতে চাতি বালা চ পণ্ডিতা চ.

অকতেন মে এত্থ কতন্তি ময্হং অকতেনেৰ সমণকম্মেন এত্থ এতস্স সমযে কম্মং কতং নাম হোতি, অৰুসিতেনেৰ ব্রহ্মচরিযেন ৰুসিতং নাম হোতি. এত্থাতি এতস্মিং সমণধম্মে. সমসমাতি অতিৰিয সমা, সমেন ৰা গুণেন সমা. সামঞ্ঞং পত্তাতি সমানভাৰং পত্তা.

২২৬. করতোতিআদীনি অপণ্ণকসুত্তে ৰুত্তানি. তথা নত্থি হেতূতিআদীনি.

২২৮. চতুত্থব্রহ্মচরিযৰাসে অকটাতি অকতা. অকটৰিধাতি অকতৰিধানা, এৰং করোহীতি কেনচি কারাপিতা ন হোন্তীতি অত্থো. অনিম্মিতাতি ইদ্ধিযাপি ন নিম্মিতা. অনিম্মাতাতি অনিম্মাপিতা. কেচি অনিম্মিতব্বাতি পদং ৰদন্তি, তং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং সন্দিস্সতি. ৰঞ্ঝাতি ৰঞ্ঝপসুৰঞ্ঝতালাদযো ৰিয অফলা, কস্সচি অজনকাতি অত্থো. এতেন পথৰীকাযাদীনং রূপাদিজনকভাৰং পটিক্খিপতি. পব্বতকূটা ৰিয ঠিতাতি কূটট্ঠা. ঈসিকট্ঠাযিট্ঠিতাতি মুঞ্জে ঈসিকা ৰিয ঠিতা. তত্রাযমধিপ্পাযো – যমিদং জাযতীতি ৰুচ্চতি, তং মুঞ্জতো ঈসিকা ৰিয ৰিজ্জমানমেৰ নিক্খমতীতি. ‘‘এসিকট্ঠাযিট্ঠিতা’’তিপি পাঠো, সুনিখাতো এসিকত্থম্ভো নিচ্চলো তিট্ঠতি, এৰং ঠিতাতি অত্থো. উভযেনপি তেসং ৰিনাসাভাৰং দীপেতি. ন ইঞ্জন্তীতি এসিকত্থম্ভো ৰিয ঠিতত্তা ন চলন্তি. ন ৰিপরিণামেন্তীতি পকতিং ন জহন্তি. ন অঞ্ঞমঞ্ঞং ব্যাবাধেন্তীতি অঞ্ঞমঞ্ঞং ন উপহনন্তি. নালন্তি ন সমত্থা.

পথৰীকাযোতিআদীসু পথৰীযেৰ পথৰীকাযো, পথৰীসমূহো ৰা. তত্থাতি তেসু জীৰসত্তমেসু কাযেসু. নত্থি হন্তা ৰাতি হন্তুং ৰা ঘাতেতুং ৰা সোতুং ৰা সাৰেতুং ৰা জানিতুং ৰা জানাপেতুং ৰা সমত্থো নাম নত্থীতি দীপেতি. সত্তন্নংত্ৰেৰ কাযানন্তি যথা মুগ্গরাসিআদীসু পহটং সত্থং মুগ্গরাসিআদীনং অন্তরেন পৰিসতি, এৰং সত্তন্নং কাযানং অন্তরেন ছিদ্দেন ৰিৰরেন সত্থং পৰিসতি. তত্থ ‘‘অহং ইমং জীৰিতা ৰোরোপেমী’’তি কেৰলং সঞ্ঞামত্তমেৰ হোতীতি দস্সেতি. যোনিপমুখসতসহস্সানীতি পমুখযোনীনং উত্তমযোনীনং চুদ্দসসতসহস্সানি অঞ্ঞানি চ সট্ঠিসতানি অঞ্ঞানি চ ছসতানি. পঞ্চ চ কম্মুনো সতানীতি পঞ্চ কম্মসতানি চ, কেৰলং তক্কমত্তকেন নিরত্থকং দিট্ঠিং দীপেতি. পঞ্চ চ কম্মানি তীণি চ কম্মানীতিআদীসুপি এসেৰ নযো. কেচি পনাহু পঞ্চ কম্মানীতি পঞ্চিন্দ্রিযৰসেন ভণতি. তীণীতি কাযকম্মাদিৰসেনাতি. কম্মে চ অড্ঢকম্মে চাতি এত্থ পনস্স কাযকম্মঞ্চ ৰচীকম্মঞ্চ কম্মন্তি লদ্ধি, মনোকম্মং উপড্ঢকম্মন্তি. দ্ৰট্ঠিপটিপদাতি দ্ৰাসট্ঠি পটিপদাতি ৰদতি. দ্ৰট্ঠন্তরকপ্পাতি একস্মিং কপ্পে চতুসট্ঠি অন্তরকপ্পা নাম হোন্তি, অযং পন অঞ্ঞে দ্ৰে অজানন্তো এৰমাহ. ছল়াভিজাতিযো অপণ্ণকসুত্তে ৰিত্থারিতা.

অট্ঠ পুরিসভূমিযোতি মন্দভূমি খিড্ডাভূমি ৰীমংসকভূমি উজুগতভূমি সেক্খভূমি সমণভূমি জিনভূমি পন্নভূমীতি ইমা অট্ঠ পুরিসভূমিযোতি ৰদতি. তত্থ জাতদিৰসতো পট্ঠায সত্তদিৰসে সম্বাধট্ঠানতো নিক্খন্তত্তা সত্তা মন্দা হোন্তি মোমূহা. অযং মন্দভূমীতি ৰদতি. যে পন দুগ্গতিতো আগতা হোন্তি, তে অভিণ্হং রোদন্তি চেৰ ৰিরৰন্তি চ. সুগতিতো আগতা তং অনুস্সরিত্ৰা অনুস্সরিত্ৰা হসন্তি. অযং খিড্ডাভূমি নাম. মাতাপিতূনং হত্থং ৰা পাদং ৰা মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা গহেত্ৰা ভূমিযং পদনিক্খিপনং ৰীমংসকভূমি নাম. পদসাৰ গন্তুং সমত্থকালো উজুগতভূমি নাম. সিপ্পানং সিক্খনকালো সেক্খভূমি নাম. ঘরা নিক্খম্ম পব্বজনকালো সমণভূমি নাম. আচরিযং সেৰিত্ৰা জাননকালো জিনভূমি নাম. ভিক্খু চ পন্নকো জিনো ন কিঞ্চি আহাতি এৰং অলাভিং সমণং পন্নভূমীতি ৰদতি.

একূনপঞ্ঞাস আজীৰসতেতি একূনপঞ্ঞাস আজীৰৰুত্তিসতানি. পরিব্বাজকসতেতি পরিব্বাজকপব্বজ্জসতানি. নাগাৰাসসতেতি নাগমণ্ডলসতানি. ৰীসে ইন্দ্রিযসতেতি ৰীস ইন্দ্রিযসতানি. তিংসে নিরযসতেতি তিংস নিরযসতানি. রজোধাতুযোতি রজওকিরণট্ঠানানি. হত্থপিট্ঠিপাদপিট্ঠাদীনি সন্ধায ৰদতি. সত্ত সঞ্ঞীগব্ভাতি ওট্ঠগোণগদ্রভঅজপসুমিগমহিংসে সন্ধায ৰদতি. অসঞ্ঞীগব্ভাতি সালিযৰগোধুমমুগ্গকঙ্গুৰরককুদ্রূসকে সন্ধায ৰদতি. নিগণ্ঠিগব্ভাতি নিগণ্ঠিম্হি জাতগব্ভা, উচ্ছুৰেল়ুনল়াদযো সন্ধায ৰদতি. সত্ত দেৰাতি বহূ দেৰা, সো পন সত্তাতি ৰদতি. মানুসাপি অনন্তা, সো সত্তাতি ৰদতি. সত্ত পিসাচাতি পিসাচা মহন্তা, সত্তাতি ৰদতি.

সরাতি মহাসরা. কণ্ণমুণ্ড-রথকার-অনোতত্ত-সীহপপাতকুল়ির-মুচলিন্দ-কুণালদহে গহেত্ৰা ৰদতি. পৰুটাতি গণ্ঠিকা. পপাতাতি মহাপপাতা. পপাতসতানীতি খুদ্দকপপাতসতানি. সুপিনাতি মহাসুপিনা. সুপিনসতানীতি খুদ্দকসুপিনসতানি. মহাকপ্পিনোতি মহাকপ্পানং. এত্থ একম্হা সরা ৰস্সসতে ৰস্সসতে কুসগ্গেন একং উদকবিন্দুং নীহরিত্ৰা নীহরিত্ৰা সত্তক্খত্তুং তম্হি সরে নিরুদকে কতে একো মহাকপ্পোতি ৰদতি. এৰরূপানং মহাকপ্পানং চতুরাসীতিসতসহস্সানি খেপেত্ৰা বালা চ পণ্ডিতা চ দুক্খস্সন্তং করোন্তীতি অযমস্স লদ্ধি. পণ্ডিতোপি কির অন্তরা সুজ্ঝিতুং ন সক্কোতি, বালোপি ততো উদ্ধং ন গচ্ছতি.

সীলেনাতি অচেলকসীলেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা যেন কেনচি. ৰতেনাতি তাদিসেন ৰতেন. তপেনাতি তপোকম্মেন. অপরিপক্কং পরিপাচেতি নাম যো ‘‘অহং পণ্ডিতো’’তি অন্তরা ৰিসুজ্ঝতি. পরিপক্কং ফুস্স ফুস্স ব্যন্তিং করোতি নাম যো ‘‘অহং বালো’’তি ৰুত্তপরিমাণং কালং অতিক্কমিত্ৰা যাতি. হেৰং নত্থীতি এৰং নত্থি. তঞ্হি উভযম্পি ন সক্কা কাতুন্তি দীপেতি. দোণমিতেতি দোণেন মিতং ৰিয. সুখদুক্খেতি সুখদুক্খং. পরিযন্তকতেতি ৰুত্তপরিমাণেন কালেন কতপরিযন্তো. নত্থি হাযনৰড্ঢনেতি নত্থি হাযনৰড্ঢনানি. ন সংসারো পণ্ডিতস্স হাযতি, ন বালস্স ৰড্ঢতীতি অত্থো. উক্কংসাৰকংসেতি উক্কংসাৰকংসা, হাপনৰড্ঢনানমেৰেতং ৰেৰচনং. ইদানি তমত্থং উপমায সাধেন্তো সেয্যথাপি নামাতিআদিমাহ. তত্থ সুত্তগুল়েতি ৰেঠেত্ৰা কতসুত্তগুল়ং. নিব্বেঠিযমানমেৰ পলেতীতি পব্বতে ৰা রুক্খগ্গে ৰা ঠত্ৰা খিত্তং সুত্তপমাণেন নিব্বেঠিযমানং গচ্ছতি, সুত্তে খীণে তত্থ তিট্ঠতি ন গচ্ছতি. এৰমেৰং ৰুত্তকালতো উদ্ধং ন গচ্ছতীতি দস্সেতি.

২২৯. কিমিদন্তি কিমিদং তৰ অঞ্ঞাণং, কিং সব্বঞ্ঞু নাম ত্ৰন্তি এৰং পুট্ঠো সমানো নিযতিৰাদে পক্খিপন্তো সুঞ্ঞং মে অগারন্তিআদিমাহ.

২৩০. অনুস্সৰিকো হোতীতি অনুস্সৰনিস্সিতো হোতি. অনুস্সৰসচ্চোতি সৰনং সচ্চতো গহেত্ৰা ঠিতো. পিটকসম্পদাযাতি ৰগ্গপণ্ণাসকায পিটকগন্থসম্পত্তিযা.

২৩২. মন্দোতি মন্দপঞ্ঞো. মোমূহোতি অতিমূল়্হো. ৰাচাৰিক্খেপং আপজ্জতীতি ৰাচায ৰিক্খেপং আপজ্জতি. কীদিসং? অমরাৰিক্খেপং, অপরিযন্তৰিক্খেপন্তি অত্থো. অথ ৰা অমরা নাম মচ্ছজাতি. সা উম্মুজ্জননিম্মুজ্জনাদিৰসেন উদকে সন্ধাৰমানা গহেতুং ন সক্কাতি এৰমেৰ অযম্পি ৰাদো ইতো চিতো চ সন্ধাৰতি, গাহং ন উপগচ্ছতীতি অমরাৰিক্খেপোতি ৰুচ্চতি. তং অমরাৰিক্খেপং.

এৰন্তিপি মে নোতিআদীসু ইদং কুসলন্তি পুট্ঠো ‘‘এৰন্তিপি মে নো’’তি ৰদতি, ততো কিং অকুসলন্তি ৰুত্তে ‘‘তথাতিপি মে নো’’তি ৰদতি, কিং উভযতো অঞ্ঞথাতি ৰুত্তে ‘‘অঞ্ঞথাতিপি মে নো’’তি ৰদতি, ততো তিৰিধেনাপি ন হোতীতি তে লদ্ধীতি ৰুত্তে ‘‘নোতিপি মে নো’’তি ৰদতি, ততো কিং নো নোতি তে লদ্ধীতি ৰুত্তে ‘‘নো নোতিপি মে নো’’তি ৰিক্খেপমাপজ্জতি, একস্মিম্পি পক্খে ন তিট্ঠতি. নিব্বিজ্জ পক্কমতীতি অত্তনোপি এস সত্থা অৰস্সযো ভৰিতুং ন সক্কোতি, ময্হং কিং সক্খিস্সতীতি নিব্বিন্দিত্ৰা পক্কমতি. পুরিমেসুপি অনস্সাসিকেসু এসেৰ নযো.

২৩৪. সন্নিধিকারকং কামে পরিভুঞ্জিতুন্তি যথা পুব্বে গিহিভূতো সন্নিধিং কত্ৰা ৰত্থুকামে পরিভুঞ্জতি, এৰং তিলতণ্ডুলসপ্পিনৰনীতাদীনি সন্নিধিং কত্ৰা ইদানি পরিভুঞ্জিতুং অভব্বোতি অত্থো. ননু চ খীণাসৰস্স ৰসনট্ঠানে তিলতণ্ডুলাদযো পঞ্ঞাযন্তীতি. নো ন পঞ্ঞাযন্তি, ন পনেস তে অত্তনো অত্থায ঠপেতি, অফাসুকপব্বজিতাদীনং অত্থায ঠপেতি. অনাগামিস্স কথন্তি. তস্সাপি পঞ্চ কামগুণা সব্বসোৰ পহীনা, ধম্মেন পন লদ্ধং ৰিচারেত্ৰা পরিভুঞ্জতি.

২৩৬. পুত্তমতায পুত্তাতি সো কির ইমং ধম্মং সুত্ৰা আজীৰকা মতা নামাতি সঞ্ঞী হুত্ৰা এৰমাহ. অযঞ্হেত্থ অত্থো – আজীৰকা মতা নাম, তেসং মাতা পুত্তমতা হোতি, ইতি আজীৰকা পুত্তমতায পুত্তা নাম হোন্তি. সমণে গোতমেতি সমণে গোতমে ব্রহ্মচরিযৰাসো অত্থি, অঞ্ঞত্থ নত্থীতি দীপেতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সন্দকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. মহাসকুলুদাযিসুত্তৰণ্ণনা

২৩৭. এৰং মে সুতন্তি মহাসকুলুদাযিসুত্তং. তত্থ মোরনিৰাপেতি তস্মিং ঠানে মোরানং অভযং ঘোসেত্ৰা ভোজনং অদংসু. তস্মা তং ঠানং মোরনিৰাপোতি সঙ্খং গতং. অন্নভারোতি একস্স পরিব্বাজকস্স নামং. তথা ৰরধরোতি. অঞ্ঞে চাতি ন কেৰলং ইমে তযো, অঞ্ঞেপি অভিঞ্ঞাতা বহূ পরিব্বাজকা. অপ্পসদ্দস্স ৰণ্ণৰাদীতি ইধ অপ্পসদ্দৰিনীতোতি অৰত্ৰাৰ ইদং ৰুত্তং. কস্মা? ন হি ভগৰা অঞ্ঞেন ৰিনীতোতি.

২৩৮. পুরিমানীতি হিয্যোদিৰসং উপাদায পুরিমানি নাম হোন্তি, ততো পরং পুরিমতরানি. কুতূহলসালাযন্তি কুতূহলসালা নাম পচ্চেকসালা নত্থি, যত্থ পন নানাতিত্থিযা সমণব্রাহ্মণা নানাৰিধং কথং পৰত্তেন্তি, সা বহূনং – ‘‘অযং কিং ৰদতি, অযং কিং ৰদতী’’তি কুতূহলুপ্পত্তিট্ঠানতো ‘‘কুতূহলসালা’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘কোতূহলসালা’’তিপি পাঠো. লাভাতি যে এৰরূপে সমণব্রাহ্মণে দট্ঠুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং ধম্মকথং ৰা নেসং সোতুং লভন্তি, তেসং অঙ্গমগধানং ইমে লাভাতি অত্থো.

সঙ্ঘিনোতিআদীসু পব্বজিতসমূহসঙ্খাতো সঙ্ঘো এতেসং অত্থীতি সঙ্ঘিনো. স্ৰেৰ গণো এতেসং অত্থীতি গণিনো. আচারসিক্খাপনৰসেন তস্স গণস্স আচরিযাতি গণাচরিযা. ঞাতাতি পঞ্ঞাতা পাকটা. যথাভুচ্চগুণেহি চেৰ অযথাভূতগুণেহি চ সমুগ্গতো যসো এতেসং অত্থীতি যসস্সিনো. পূরণাদীনঞ্হি ‘‘অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো, অপ্পিচ্ছতায ৰত্থম্পি ন নিৰাসেতী’’তিআদিনা নযেন যসো সমুগ্গতো, তথাগতস্স ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদীহি যথাভূতগুণেহি. তিত্থকরাতি লদ্ধিকরা. সাধুসম্মতাতি ইমে সাধূ সুন্দরা সপ্পুরিসাতি এৰং সম্মতা. বহুজনস্সাতি অস্সুতৰতো চেৰ অন্ধবালপুথুজ্জনস্স ৰিভাৰিনো চ পণ্ডিতজনস্স. তত্থ তিত্থিযা বালজনস্স এৰং সম্মতা, তথাগতো পণ্ডিতজনস্স. ইমিনা নযেন পূরণো কস্সপো সঙ্ঘীতিআদীসু অত্থো ৰেদিতব্বো. ভগৰা পন যস্মা অট্ঠতিংস আরম্মণানি ৰিভজন্তো বহূনি নিব্বানওতরণতিত্থানি অকাসি, তস্মা ‘‘তিত্থকরো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি.

কস্মা পনেতে সব্বেপি তত্থ ওসটাতি? উপট্ঠাকরক্খণত্থঞ্চেৰ লাভসক্কারত্থঞ্চ. তেসঞ্হি এৰং হোতি – ‘‘অম্হাকং উপট্ঠাকা সমণং গোতমং সরণং গচ্ছেয্যুং, তে চ রক্খিস্সাম. সমণস্স চ গোতমস্স উপট্ঠাকে সক্কারং করোন্তে দিস্ৰা অম্হাকম্পি উপট্ঠাকা অম্হাকং সক্কারং করিস্সন্তী’’তি. তস্মা যত্থ যত্থ ভগৰা ওসরতি, তত্থ তত্থ সব্বে ওসরন্তি.

২৩৯. ৰাদং আরোপেত্ৰাতি ৰাদে দোসং আরোপেত্ৰা. অপক্কন্তাতি, অপগতা, কেচি দিসং পক্কন্তা, কেচি গিহিভাৰং পত্তা, কেচি ইমং সাসনং আগতা. সহিতং মেতি ময্হং ৰচনং সহিতং সিলিট্ঠং, অত্থযুত্তং কারণযুত্তন্তি অত্থো. অসহিতং তেতি তুয্হং ৰচনং অসহিতং. অধিচিণ্ণং তে ৰিপরাৰত্তন্তি যং তুয্হং দীঘরত্তাচিণ্ণৰসেন সুপ্পগুণং, তং ময্হং একৰচনেনেৰ ৰিপরাৰত্তং ৰিপরিৰত্তিত্ৰা ঠিতং, ন কিঞ্চি জাতন্তি অত্থো. আরোপিতো তে ৰাদোতি মযা তৰ ৰাদে দোসো আরোপিতো. চর ৰাদপ্পমোক্খাযাতি দোসমোচনত্থং চর ৰিচর, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা সিক্খাতি অত্থো. নিব্বেঠেহি ৰা সচে পহোসীতি অথ সযং পহোসি, ইদানেৰ নিব্বেঠেহি. ধম্মক্কোসেনাতি সভাৰক্কোসেন.

২৪০. তং নো সোস্সামাতি তং অম্হাকং দেসিতং ধম্মং সুণিস্সাম. খুদ্দমধুন্তি খুদ্দকমক্খিকাহি কতং দণ্ডকমধুং. অনেলকন্তি নিদ্দোসং অপগতমচ্ছিকণ্ডকং. পীল়েয্যাতি দদেয্য. পচ্চাসীসমানরূপোতি পূরেত্ৰা নু খো নো ভোজনং দস্সতীতি ভাজনহত্থো পচ্চাসীসমানো পচ্চুপট্ঠিতো অস্স. সম্পযোজেত্ৰাতি অপ্পমত্তকং ৰিৰাদং কত্ৰা.

২৪১. ইতরীতরেনাতি লামকলামকেন. পৰিৰিত্তোতি ইদং পরিব্বাজকো কাযৰিৰেকমত্তং সন্ধায ৰদতি, ভগৰা পন তীহি ৰিৰেকেহি ৰিৰিত্তোৰ.

২৪২. কোসকাহারাপীতি দানপতীনং ঘরে অগ্গভিক্খাঠপনত্থং খুদ্দকসরাৰা হোন্তি, দানপতিনো অগ্গভত্তং ৰা তত্থ ঠপেত্ৰা ভুঞ্জন্তি, পব্বজিতে সম্পত্তে তং ভত্তং তস্স দেন্তি. তং সরাৰকং কোসকোতি ৰুচ্চতি. তস্মা যে চ একেনেৰ ভত্তকোসকেন যাপেন্তি, তে কোসকাহারাতি. বেলুৰাহারাতি বেলুৰমত্তভত্তাহারা. সমতিত্তিকন্তি ওট্ঠৰট্টিযা হেট্ঠিমলেখাসমং. ইমিনা ধম্মেনাতি ইমিনা অপ্পাহারতাধম্মেন. এত্থ পন সব্বাকারেনেৰ ভগৰা অনপ্পাহারোতি ন ৰত্তব্বো. পধানভূমিযং ছব্বস্সানি অপ্পাহারোৰ অহোসি, ৰেরঞ্জাযং তযো মাসে পত্থোদনেনেৰ যাপেসি পালিলেয্যকৰনসণ্ডে তযো মাসে ভিসমুল়ালেহেৰ যাপেসি. ইধ পন এতমত্থং দস্সেতি – ‘‘অহং একস্মিং কালে অপ্পাহারো অহোসিং, ময্হং পন সাৰকা ধুতঙ্গসমাদানতো পট্ঠায যাৰজীৰং ধুতঙ্গং ন ভিন্দন্তী’’তি. তস্মা যদি তে ইমিনা ধম্মেন সক্করেয্যুং, মযা হি তে ৰিসেসতরা. অঞ্ঞো চেৰ পন ধম্মো অত্থি, যেন মং তে সক্করোন্তীতি দস্সেতি. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু যোজনা ৰেদিতব্বা.

পংসুকূলিকাতি সমাদিন্নপংসুকূলিকঙ্গা. লূখচীৰরধরাতি সত্থসুত্তলূখানি চীৰরানি ধারযমানা. নন্তকানীতি অন্তৰিরহিতানি ৰত্থখণ্ডানি, যদি হি নেসং অন্তো ভৰেয্য, পিলোতিকাতি সঙ্খং গচ্ছেয্যুং. উচ্চিনিত্ৰাতি ফালেত্ৰা দুব্বলট্ঠানং পহায থিরট্ঠানমেৰ গহেত্ৰা. অলাবুলোমসানীতি অলাবুলোমসদিসসুত্তানি সুখুমানীতি দীপেতি. এত্তাৰতা চ সত্থা চীৰরসন্তোসেন অসন্তুট্ঠোতি ন ৰত্তব্বো. অতিমুত্তকসুসানতো হিস্স পুণ্ণদাসিযা পারুপিত্ৰা পাতিতসাণপংসুকূলং গহণদিৰসে উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী অকম্পি. ইধ পন এতমত্থং দস্সেতি – ‘‘অহং একস্মিংযেৰ কালে পংসুকূলং গণ্হিং, ময্হং পন সাৰকা ধুতঙ্গসমাদানতো পট্ঠায যাৰজীৰং ধুতঙ্গং ন ভিন্দন্তী’’তি.

পিণ্ডপাতিকাতি অতিরেকলাভং পটিক্খিপিত্ৰা সমাদিন্নপিণ্ডপাতিকঙ্গা. সপদানচারিনোতি লোলুপ্পচারং পটিক্খিপিত্ৰা সমাদিন্নসপদানচারা. উঞ্ছাসকে ৰতে রতাতি উঞ্ছাচরিযসঙ্খাতে ভিক্খূনং পকতিৰতে রতা, উচ্চনীচঘরদ্ৰারট্ঠাযিনো হুত্ৰা কবরমিস্সকং ভত্তং সংহরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি অত্থো. অন্তরঘরন্তি ব্রহ্মাযুসুত্তে উম্মারতো পট্ঠায অন্তরঘরং, ইধ ইন্দখীলতো পট্ঠায অধিপ্পেতং. এত্তাৰতা চ সত্থা পিণ্ডপাতসন্তোসেন অসন্তুট্ঠোতি ন ৰত্তব্বো, অপ্পাহারতায ৰুত্তনিযামেনেৰ পন সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. ইধ পন এতমত্থং দস্সেতি – ‘‘অহং একস্মিংযেৰ কালে নিমন্তনং ন সাদযিং, ময্হং পন সাৰকা ধুতঙ্গসমাদানতো পট্ঠায যাৰজীৰং ধুতঙ্গং ন ভিন্দন্তী’’তি.

রুক্খমূলিকাতি ছন্নং পটিক্খিপিত্ৰা সমাদিন্নরুক্খমূলিকঙ্গা. অব্ভোকাসিকাতি ছন্নঞ্চ রুক্খমূলঞ্চ পটিক্খিপিত্ৰা সমাদিন্নঅব্ভোকাসিকঙ্গা. অট্ঠমাসেতি হেমন্তগিম্হিকে মাসে. অন্তোৰস্সে পন চীৰরানুগ্গহত্থং ছন্নং পৰিসন্তি. এত্তাৰতা চ সত্থা সেনাসনসন্তোসেন অসন্তুট্ঠোতি ন ৰত্তব্বো, সেনাসনসন্তোসো পনস্স ছব্বস্সিকমহাপধানেন চ পালিলেয্যকৰনসণ্ডেন চ দীপেতব্বো. ইধ পন এতমত্থং দস্সেতি – ‘‘অহং একস্মিংযেৰ কালে ছন্নং ন পাৰিসিং, ময্হং পন সাৰকা ধুতঙ্গসমাদানতো পট্ঠায যাৰজীৰং ধুতঙ্গং ন ভিন্দন্তী’’তি.

আরঞ্ঞিকাতি গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা সমাদিন্নআরঞ্ঞিকঙ্গা. সঙ্ঘমজ্ঝে ওসরন্তীতি অবদ্ধসীমায কথিতং, বদ্ধসীমাযং পন ৰসন্তা অত্তনো ৰসনট্ঠানেযেৰ উপোসথং করোন্তি. এত্তাৰতা চ সত্থা নো পৰিৰিত্তোতি ন ৰত্তব্বো, ‘‘ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লিযিতু’’ন্তি (পারা. ১৬২; ৫৬৫) এৰঞ্হিস্স পৰিৰেকো পঞ্ঞাযতি. ইধ পন এতমত্থং দস্সেতি ‘‘অহং একস্মিংযেৰ তথারূপে কালে পটিসল্লিযিং, ময্হং পন সাৰকা ধুতঙ্গসমাদানতো পট্ঠায যাৰজীৰং ধুতঙ্গং ন ভিন্দন্তী’’তি. মমং সাৰকাতি মং সাৰকা.

২৪৪. সনিদানন্তি সপ্পচ্চযং. কিং পন অপ্পচ্চযং নিব্বানং ন দেসেতীতি. নো ন দেসেতি, সহেতুকং পন তং দেসনং কত্ৰা দেসেতি, নো অহেতুকন্তি. সপ্পাটিহারিযন্তি পুরিমস্সেৰেতং ৰেৰচনং, সকারণন্তি অত্থো. তং ৰতাতি এত্থ ৰতাতি নিপাতমত্তং.

২৪৫. অনাগতং ৰাদপথন্তি অজ্জ ঠপেত্ৰা স্ৰে ৰা পুনদিৰসে ৰা অড্ঢমাসে ৰা মাসে ৰা সংৰচ্ছরে ৰা তস্স তস্স পঞ্হস্স উপরি আগমনৰাদপথং. দক্খতীতি যথা সচ্চকো নিগণ্ঠো অত্তনো নিগ্গহণত্থং আগতকারণং ৰিসেসেত্ৰা ৰদন্তো ন অদ্দস, এৰং ন দক্খতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সহধম্মেনাতি সকারণেন. অন্তরন্তরা কথং ওপাতেয্যুন্তি মম কথাৰারং পচ্ছিন্দিত্ৰা অন্তরন্তরে অত্তনো কথং পৰেসেয্যুন্তি অত্থো. ন খো পনাহং, উদাযীতি, উদাযি, অহং অম্বট্ঠসোণদণ্ডকূটদন্তসচ্চকনিগণ্ঠাদীহি সদ্ধিং মহাৰাদে ৰত্তমানেপি – ‘‘অহো ৰত মে একসাৰকোপি উপমং ৰা কারণং ৰা আহরিত্ৰা দদেয্যা’’তি এৰং সাৰকেসু অনুসাসনিং ন পচ্চাসীসামি. মমযেৰাতি এৰরূপেসু ঠানেসু সাৰকা মমযেৰ অনুসাসনিং ওৰাদং পচ্চাসীসন্তি.

২৪৬. তেসাহং চিত্তং আরাধেমীতি তেসং অহং তস্স পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণেন চিত্তং গণ্হামি সম্পাদেমি পরিপূরেমি, অঞ্ঞং পুট্ঠো অঞ্ঞং ন ব্যাকরোমি, অম্বং পুট্ঠো লবুজং ৰিয লবুজং ৰা পুট্ঠো অম্বং ৰিয. এত্থ চ ‘‘অধিসীলে সম্ভাৰেন্তী’’তি ৰুত্তট্ঠানে বুদ্ধসীলং নাম কথিতং, ‘‘অভিক্কন্তে ঞাণদস্সনে সম্ভাৰেন্তী’’তি ৰুত্তট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, ‘‘অধিপঞ্ঞায সম্ভাৰেন্তী’’তি ৰুত্তট্ঠানে ঠানুপ্পত্তিকপঞ্ঞা, ‘‘যেন দুক্খেনা’’তি ৰুত্তট্ঠানে সচ্চব্যাকরণপঞ্ঞা. তত্থ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ সচ্চব্যাকরণপঞ্ঞঞ্চ ঠপেত্ৰা অৰসেসা পঞ্ঞা অধিপঞ্ঞং ভজতি.

২৪৭. ইদানি তেসং তেসং ৰিসেসাধিগমানং পটিপদং আচিক্খন্তো পুন চপরং উদাযীতিআদিমাহ. তত্থ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তাতি অভিঞ্ঞাৰোসানসঙ্খাতঞ্চেৰ অভিঞ্ঞাপারমীসঙ্খাতঞ্চ অরহত্তং পত্তা.

সম্মপ্পধানেতি উপাযপধানে. ছন্দং জনেতীতি কত্তুকম্যতাকুসলচ্ছন্দং জনেতি. ৰাযমতীতি ৰাযামং করোতি. ৰীরিযং আরভতীতি ৰীরিযং পৰত্তেতি. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি চিত্তং উক্খিপতি. পদহতীতি উপাযপধানং করোতি. ভাৰনায পারিপূরিযাতি ৰড্ঢিযা পরিপূরণত্থং. অপিচেত্থ – ‘‘যা ঠিতি, সো অসম্মোসো…পে… যং ৰেপুল্লং, সা ভাৰনাপারিপূরী’’তি (ৰিভ. ৪০৬) এৰং পুরিমং পুরিমস্স পচ্ছিমং পচ্ছিমস্স অত্থোতিপি ৰেদিতব্বং.

ইমেহি পন সম্মপ্পধানেহি কিং কথিতং? কস্সপসংযুত্তপরিযাযেন সাৰকস্স পুব্বভাগপটিপদা কথিতা. ৰুত্তঞ্হেতং তত্থ –

‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, সম্মপ্পধানা. কতমে চত্তারো? ইধাৰুসো, ভিক্খু, অনুপ্পন্না মে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি আতপ্পং করোতি. উপ্পন্না মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীযমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি আতপ্পং করোতি. অনুপ্পন্না মে কুসলা ধম্মা অনুপ্পজ্জমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি আতপ্পং করোতি. উপ্পন্না মে কুসলা ধম্মা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি আতপ্পং করোতী’’তি (সং. নি. ২.১৪৫).

এত্থ চ পাপকা অকুসলাতি লোভাদযো ৰেদিতব্বা. অনুপ্পন্না কুসলা ধম্মাতি সমথৰিপস্সনা চেৰ মগ্গো চ, উপ্পন্না কুসলা নাম সমথৰিপস্সনাৰ. মগ্গো পন সকিং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝমানো অনত্থায সংৰত্তনকো নাম নত্থি. সো হি ফলস্স পচ্চযং দত্ৰাৰ নিরুজ্ঝতি. পুরিমস্মিম্পি ৰা সমথৰিপস্সনাৰ গহেতব্বাতি ৰুত্তং, তং পন ন যুত্তং.

তত্থ ‘‘উপ্পন্না সমথৰিপস্সনা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তন্তী’’তি অত্থস্স আৰিভাৰত্থমিদং ৰত্থু – একো কির খীণাসৰত্থেরো ‘‘মহাচেতিযঞ্চ মহাবোধিঞ্চ ৰন্দিস্সামী’’তি সমাপত্তিলাভিনা ভণ্ডগাহকসামণেরেন সদ্ধিং জনপদতো মহাৰিহারং আগন্ত্ৰা ৰিহারপরিৰেণং পাৰিসি. সাযন্হসমযে মহাভিক্খুসঙ্ঘে চেতিযং ৰন্দমানে চেতিযং ৰন্দনত্থায ন নিক্খমি. কস্মা? খীণাসৰানঞ্হি তীসু রতনেসু মহন্তং গারৰং হোতি. তস্মা ভিক্খুসঙ্ঘে ৰন্দিত্ৰা পটিক্কমন্তে মনুস্সানং সাযমাসভুত্তৰেলাযং সামণেরম্পি অজানাপেত্ৰা ‘‘চেতিযং ৰন্দিস্সামী’’তি এককোৰ নিক্খমি. সামণেরো – ‘‘কিং নু খো থেরো অৰেলায এককোৰ গচ্ছতি, জানিস্সামী’’তি উপজ্ঝাযস্স পদানুপদিকো নিক্খমি. থেরো অনাৰজ্জনেন তস্স আগমনং অজানন্তো দক্খিণদ্ৰারেন চেতিযঙ্গণং আরুহি. সামণেরোপি অনুপদংযেৰ আরুল়্হো.

মহাথেরো মহাচেতিযং উল্লোকেত্ৰা বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা সব্বং চেতসো সমন্নাহরিত্ৰা হট্ঠপহট্ঠো চেতিযং ৰন্দতি. সামণেরো থেরস্স ৰন্দনাকারং দিস্ৰা ‘‘উপজ্ঝাযো মে অতিৰিয পসন্নচিত্তো ৰন্দতি, কিং নু খো পুপ্ফানি লভিত্ৰা পূজং করেয্যা’’তি চিন্তেসি. থেরো ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায সিরসি অঞ্জলিং ঠপেত্ৰা মহাচেতিযং উল্লোকেত্ৰা ঠিতো. সামণেরো উক্কাসিত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং জানাপেসি. থেরো পরিৰত্তেত্ৰা ওলোকেন্তো ‘‘কদা আগতোসী’’তি পুচ্ছি. তুম্হাকং চেতিযং ৰন্দনকালে, ভন্তে. অতিৰিয পসন্না চেতিযং ৰন্দিত্থ কিং নু খো পুপ্ফানি লভিত্ৰা পূজেয্যাথাতি? আম সামণের ইমস্মিং চেতিযে ৰিয অঞ্ঞত্র এত্তকং ধাতূনং নিধানং নাম নত্থি, এৰরূপং অসদিসং মহাথূপং পুপ্ফানি লভিত্ৰা কো ন পূজেয্যাতি. তেন হি, ভন্তে, অধিৰাসেথ, আহরিস্সামীতি তাৰদেৰ ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ইদ্ধিযা হিমৰন্তং গন্ত্ৰা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নপুপ্ফানি পরিস্সাৰনং পূরেত্ৰা মহাথেরে দক্খিণমুখতো পচ্ছিমং মুখং অসম্পত্তেযেৰ আগন্ত্ৰা পুপ্ফপরিস্সাৰনং হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘পূজেথ, ভন্তে,’’তি আহ. থেরো ‘‘অতিমন্দানি নো সামণের পুপ্ফানী’’তি আহ. গচ্ছথ, ভন্তে, ভগৰতো গুণে আৰজ্জিত্ৰা পূজেথাতি.

থেরো পচ্ছিমমুখনিস্সিতেন সোপাণেন আরুয্হ কুচ্ছিৰেদিকাভূমিযং পুপ্ফপূজং কাতুং আরদ্ধো. ৰেদিকাভূমিযং পরিপুণ্ণানি পুপ্ফানি পতিত্ৰা দুতিযভূমিযং জণ্ণুপমাণেন ওধিনা পূরযিংসু. ততো ওতরিত্ৰা পাদপিট্ঠিকপন্তিং পূজেসি. সাপি পরিপূরি. পরিপুণ্ণভাৰং ঞত্ৰা হেট্ঠিমতলে ৰিকিরন্তো অগমাসি. সব্বং চেতিযঙ্গণং পরিপূরি. তস্মিং পরিপুণ্ণে ‘‘সামণের পুপ্ফানি ন খীযন্তী’’তি আহ. পরিস্সাৰনং, ভন্তে, অধোমুখং করোথাতি. অধোমুখং কত্ৰা চালেসি, তদা পুপ্ফানি খীণানি. পরিস্সাৰনং সামণেরস্স দত্ৰা সদ্ধিং হত্থিপাকারেন চেতিযং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা পরিৰেণং গচ্ছন্তো চিন্তেসি – ‘‘যাৰ মহিদ্ধিকো ৰতাযং সামণেরো, সক্খিস্সতি নু খো ইমং ইদ্ধানুভাৰং রক্খিতু’’ন্তি. ততো ‘‘ন সক্খিস্সতী’’তি দিস্ৰা সামণেরমাহ – ‘‘সামণের ত্ৰং ইদানি মহিদ্ধিকো, এৰরূপং পন ইদ্ধিং নাসেত্ৰা পচ্ছিমকালে কাণপেসকারিযা হত্থেন মদ্দিতকঞ্জিযং পিৰিস্সসী’’তি. দহরকভাৰস্স নামেস দোসোযং, সো উপজ্ঝাযস্স কথাযং সংৰিজ্জিত্ৰা – ‘‘কম্মট্ঠানং মে, ভন্তে, আচিক্খথা’’তি ন যাচি, অম্হাকং উপজ্ঝাযো কিং ৰদতীতি তং পন অসুণন্তো ৰিয অগমাসি.

থেরো মহাচেতিযঞ্চ মহাবোধিঞ্চ ৰন্দিত্ৰা সামণেরং পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা অনুপুব্বেন কুটেল়িতিস্সমহাৰিহারং অগমাসি. সামণেরো উপজ্ঝাযস্স পদানুপদিকো হুত্ৰা ভিক্খাচারং ন গচ্ছতি, ‘‘কতরং গামং পৰিসথ, ভন্তে,’’তি পুচ্ছিত্ৰা পন ‘‘ইদানি মে উপজ্ঝাযো গামদ্ৰারং পত্তো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা অত্তনো চ উপজ্ঝাযস্স চ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা আকাসেন গন্ত্ৰা থেরস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা পিণ্ডায পৰিসতি. থেরো সব্বকালং ওৰদতি – ‘‘সামণের মা এৰমকাসি, পুথুজ্জনিদ্ধি নাম চলা অনিবদ্ধা, অসপ্পাযং রূপাদিআরম্মণং লভিত্ৰা অপ্পমত্তকেনেৰ ভিজ্জতি, সন্তায সমাপত্তিযা পরিহীনায ব্রহ্মচরিযৰাসো সন্থম্ভিতুং ন সক্কোতী’’তি. সামণেরো ‘‘কিং কথেতি ময্হং উপজ্ঝাযো’’তি সোতুং ন ইচ্ছতি, তথেৰ করোতি. থেরো অনুপুব্বেন চেতিযৰন্দনং করোন্তো কম্মুবিন্দুৰিহারং নাম গতো. তত্থ ৰসন্তেপি থেরে সামণেরো তথেৰ করোতি.

অথেকদিৰসং একা পেসকারধীতা অভিরূপা পঠমৰযে ঠিতা কম্মবিন্দুগামতো নিক্খমিত্ৰা পদুমস্সরং ওরুয্হ গাযমানা পুপ্ফানি ভঞ্জতি. তস্মিং সমযে সামণেরো পদুমস্সরমত্থকেন গচ্ছতি, গচ্ছন্তো পন সিলেসিকায কাণমচ্ছিকা ৰিয তস্সা গীতসদ্দে বজ্ঝি. তাৰদেৰস্স ইদ্ধি অন্তরহিতা, ছিন্নপক্খকাকো ৰিয অহোসি. সন্তসমাপত্তিবলেন পন তত্থেৰ উদকপিট্ঠে অপতিত্ৰা সিম্বলিতূলং ৰিয পতমানং অনুপুব্বেন পদুমসরতীরে অট্ঠাসি. সো ৰেগেন গন্ত্ৰা উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা নিৰত্তি. মহাথেরো ‘‘পগেৰেতং মযা দিট্ঠং, নিৰারিযমানোপি ন নিৰত্তিস্সতী’’তি কিঞ্চি অৰত্ৰা পিণ্ডায পাৰিসি.

সামণেরো গন্ত্ৰা পদুমসরতীরে অট্ঠাসি তস্সা পচ্চুত্তরণং আগমযমানো. সাপি সামণেরং আকাসেন গচ্ছন্তঞ্চ পুন আগন্ত্ৰা ঠিতঞ্চ দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা এস মং নিস্সায উক্কণ্ঠিতো’’তি ঞত্ৰা ‘‘পটিক্কম সামণেরা’’তি আহ. সো পটিক্কমি. ইতরা পচ্চুত্তরিত্ৰা সাটকং নিৰাসেত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে,’’তি পুচ্ছি. সো তমত্থং আরোচেসি. সা বহূহি কারণেহি ঘরাৰাসে আদীনৰং ব্রহ্মচরিযৰাসে আনিসংসঞ্চ দস্সেত্ৰা ওৰদমানাপি তস্স উক্কণ্ঠং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তী – ‘‘অযং মম কারণা এৰরূপায ইদ্ধিযা পরিহীনো, ন দানি যুত্তং পরিচ্চজিতু’’ন্তি ইধেৰ তিট্ঠাতি ৰত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা মাতাপিতূনং তং পৰত্তিং আরোচেসি. তেপি আগন্ত্ৰা নানপ্পকারং ওৰদমানা ৰচনং অগ্গণ্হন্তং আহংসু – ‘‘ত্ৰং অম্হে উচ্চকুলাতি সল্লক্খেসি, মযং পেসকারা. সক্খিস্সসি পেসকারকম্মং কাতু’’ন্তি সামণেরো আহ – ‘‘উপাসক গিহিভূতো নাম পেসকারকম্মং ৰা করেয্য নল়কারকম্মং ৰা, কিং ইমিনা সাটকমত্তেন লোভং করোথা’’তি. পেসকারো উদরে বদ্ধসাটকং দত্ৰা ঘরং নেত্ৰা ধীতরং অদাসি.

সো পেসকারকম্মং উগ্গণ্হিত্ৰা পেসকারেহি সদ্ধিং সালায কম্মং করোতি. অঞ্ঞেসং ইত্থিযো পাতোৰ ভত্তং সম্পাদেত্ৰা আহরিংসু, তস্স ভরিযা ন তাৰ আগচ্ছতি. সো ইতরেসু কম্মং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ভুঞ্জমানেসু তসরং ৰট্টেন্তো নিসীদি. সা পচ্ছা অগমাসি. অথ নং সো ‘‘অতিচিরেন আগতাসী’’তি তজ্জেসি. মাতুগামো চ নাম অপি চক্কৰত্তিরাজানং অত্তনি পটিবদ্ধচিত্তং ঞত্ৰা দাসং ৰিয সল্লক্খেতি. তস্মা সা এৰমাহ – ‘‘অঞ্ঞেসং ঘরে দারুপণ্ণলোণাদীনি সন্নিহিতানি, বাহিরতো আহরিত্ৰা দাযকা পেসনতকারকাপি অত্থি, অহং পন একিকাৰ, ত্ৰম্পি ময্হং ঘরে ইদং অত্থি ইদং নত্থীতি ন জানাসি. সচে ইচ্ছসি, ভুঞ্জ, নো চে ইচ্ছসি, মা ভুঞ্জা’’তি. সো ‘‘ন কেৰলঞ্চ উস্সূরে ভত্তং আহরসি, ৰাচাযপি মং ঘট্টেসী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা অঞ্ঞং পহরণং অপস্সন্তো তমেৰ তসরদণ্ডকং তসরতো লুঞ্চিত্ৰা খিপি. সা তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ঈসকং পরিৰত্তি. তসরদণ্ডকস্স চ কোটি নাম তিখিণা হোতি, সা তস্সা পরিৰত্তমানায অক্খিকোটিযং পৰিসিত্ৰা অট্ঠাসি. সা উভোহি হত্থেহি ৰেগেন অক্খিং অগ্গহেসি, ভিন্নট্ঠানতো লোহিতং পগ্ঘরতি. সো তস্মিং কালে উপজ্ঝাযস্স ৰচনং অনুস্সরি – ‘‘ইদং সন্ধায মং উপজ্ঝাযো ‘অনাগতে কালে কাণপেসকারিযা হত্থেহি মদ্দিতকঞ্জিযং পিৰিস্সসী’তি আহ, ইদং থেরেন দিট্ঠং ভৰিস্সতি, অহো দীঘদস্সী অয্যো’’তি মহাসদ্দেন রোদিতুং আরভি. তমেনং অঞ্ঞে – ‘‘অলং, আৰুসো, মা রোদি, অক্খি নাম ভিন্নং ন সক্কা রোদনেন পটিপাকতিকং কাতু’’ন্তি আহংসু. সো ‘‘নাহমেতমত্থং রোদামি, অপিচ খো ইমং সন্ধায রোদামী’’তি সব্বং পটিপাটিযা কথেসি. এৰং উপ্পন্না সমথৰিপস্সনা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তন্তি.

অপরম্পি ৰত্থু – তিংসমত্তা ভিক্খূ কল্যাণিমহাচেতিযং ৰন্দিত্ৰা অটৰিমগ্গেন মহামগ্গং ওতরমানা অন্তরামগ্গে ঝামখেত্তে কম্মং কত্ৰা আগচ্ছন্তং একং মনুস্সং অদ্দসংসু. তস্স সরীরং মসিমক্খিতং ৰিয অহোসি. মসিমক্খিতংযেৰ একং কাসাৰং কচ্ছং পীল়েত্ৰা নিৰত্থং, ওলোকিযমানো ঝামখাণুকো ৰিয খাযতি. সো দিৰসভাগে কম্মং কত্ৰা উপড্ঢজ্ঝাযমানানং দারূনং কলাপং উক্খিপিত্ৰা পিট্ঠিযং ৰিপ্পকিণ্ণেহি কেসেহি কুম্মগ্গেন আগন্ত্ৰা ভিক্খূনং সম্মুখে অট্ঠাসি. সামণেরা দিস্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওলোকযমানা, – ‘‘আৰুসো, তুয্হং পিতা তুয্হং মহাপিতা তুয্হং মাতুলো’’তি হসমানা গন্ত্ৰা ‘‘কোনামো ত্ৰং উপাসকা’’তি নামং পুচ্ছিংসু. সো নামং পুচ্ছিতো ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা দারুকলাপং ছড্ডেত্ৰা ৰত্থং সংৰিধায নিৰাসেত্ৰা মহাথেরে ৰন্দিত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ তাৰ, ভন্তে,’’তি আহ. মহাথেরা অট্ঠংসু.

দহরসামণেরা আগন্ত্ৰা মহাথেরানং সম্মুখাপি পরিহাসং করোন্তি. উপাসকো আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হে মং পস্সিত্ৰা পরিহসথ, এত্তকেনেৰ মত্থকং পত্তম্হাতি মা সল্লক্খেথ. অহম্পি পুব্বে তুম্হাদিসোৰ সমণো অহোসিং. তুম্হাকং পন চিত্তেকগ্গতামত্তকম্পি নত্থি, অহং ইমস্মিং সাসনে মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অহোসিং, আকাসং গহেত্ৰা পথৰিং করোমি, পথৰিং আকাসং. দূরং গণ্হিত্ৰা সন্তিকং করোমি, সন্তিকং দূরং. চক্কৰাল়সতসহস্সং খণেন ৰিনিৰিজ্ঝামি. হত্থে মে পস্সথ, ইদানি মক্কটহত্থসদিসা, অহং ইমেহেৰ হত্থেহি ইধ নিসিন্নোৰ চন্দিমসূরিযে পরামসিং. ইমেসংযেৰ পাদানং চন্দিমসূরিযে পাদকথলিকং কত্ৰা নিসীদিং. এৰরূপা মে ইদ্ধি পমাদেন অন্তরহিতা, তুম্হে মা পমজ্জিত্থ. পমাদেন হি এৰরূপং ব্যসনং পাপুণন্তি. অপ্পমত্তা ৰিহরন্তা জাতিজরামরণস্স অন্তং করোন্তি. তস্মা তুম্হে মঞ্ঞেৰ আরম্মণং করিত্ৰা অপ্পমত্তা হোথ, ভন্তে,’’তি তজ্জেত্ৰা ওৰাদমদাসি. তে তস্স কথেন্তস্সেৰ সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা ৰিপস্সমানা তিংসজনা তত্থেৰ অরহত্তং পাপুণিংসূতি. এৰম্পি উপ্পন্না সমথৰিপস্সনা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তন্তীতি ৰেদিতব্বা.

অনুপ্পন্নানং পাপকানন্তি চেত্থ ‘‘অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো ন উপ্পজ্জতী’’তিআদীসু ৰুত্তনযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. উপ্পন্নানং পাপকানন্তি এত্থ পন চতুব্বিধং উপ্পন্নং ৰত্তমানুপ্পন্নং ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নং, ওকাসকতুপ্পন্নং, ভূমিলদ্ধুপ্পন্নন্তি. তত্থ যে কিলেসা ৰিজ্জমানা উপ্পাদাদিসমঙ্গিনো, ইদং ৰত্তমানুপ্পন্নং নাম. কম্মে পন জৰিতে আরম্মণরসং অনুভৰিত্ৰা নিরুদ্ধৰিপাকো ভুত্ৰা ৰিগতং নাম. কম্মং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধং ভৰিত্ৰা ৰিগতং নাম. তদুভযম্পি ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নন্তি সঙ্খং গচ্ছতি. কুসলাকুসলং কম্মং অঞ্ঞস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি, এৰং কতে ওকাসে ৰিপাকো উপ্পজ্জমানো ওকাসকরণতো পট্ঠায উপ্পন্নোতি সঙ্খং গচ্ছতি. ইদং ওকাসকতুপ্পন্নং নাম. পঞ্চক্খন্ধা পন ৰিপস্সনায ভূমি নাম. তে অতীতাদিভেদা হোন্তি. তেসু অনুসযিতকিলেসা পন অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা. অতীতখন্ধেসু অনুসযিতাপি হি অপ্পহীনাৰ হোন্তি, অনাগতখন্ধেসু, পচ্চুপ্পন্নখন্ধেসু অনুসযিতাপি অপ্পহীনাৰ হোন্তি. ইদং ভূমিলদ্ধুপ্পন্নং নাম. তেনাহু পোরাণা – ‘‘তাসু তাসু ভূমীসু অসমুগ্ঘাতিতকিলেসা ভূমিলদ্ধুপ্পন্নাতি সঙ্খং গচ্ছন্তী’’তি.

অপরম্পি চতুব্বিধং উপ্পন্নং সমুদাচারুপ্পন্নং, আরম্মণাধিগহিতুপ্পন্নং, অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নন্তি. তত্থ সম্পতি ৰত্তমানংযেৰ সমুদাচারুপ্পন্নং নাম. সকিং চক্খূনি উম্মীলেত্ৰা আরম্মণে নিমিত্তে গহিতে অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে কিলেসা নুপ্পজ্জিস্সন্তীতি ন ৰত্তব্বা. কস্মা? আরম্মণস্স অধিগহিতত্তা. যথা কিং? যথা খীররুক্খস্স কুঠারিযা আহতাহতট্ঠানে খীরং ন নিক্খমিস্সতীতি ন ৰত্তব্বং, এৰং. ইদং আরম্মণাধিগহিতুপ্পন্নং নাম. সমাপত্তিযা অৰিক্খম্ভিতা কিলেসা পন ইমস্মিং নাম ঠানে নুপ্পজ্জিস্সন্তীতি ন ৰত্তব্বা. কস্মা? অৰিক্খম্ভিতত্তা. যথা কিং? যথা সচে খীররুক্খে কুঠারিযা আহনেয্যুং, ইমস্মিং নাম ঠানে খীরং ন নিক্খমেয্যাতি ন ৰত্তব্বং, এৰং. ইদং অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং নাম. মগ্গেন অসমুগ্ঘাতিতকিলেসা পন ভৰগ্গে নিব্বত্তস্সাপি উপ্পজ্জন্তীতি পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. ইদং অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নং নাম.

ইমেসু উপ্পন্নেসু ৰত্তমানুপ্পন্নং ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নং ওকাসকতুপ্পন্নং সমুদাচারুপ্পন্নন্তি চতুব্বিধং উপ্পন্নং ন মগ্গৰজ্ঝং, ভূমিলদ্ধুপ্পন্নং আরম্মণাধিগহিতুপ্পন্নং অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নন্তি চতুব্বিধং মগ্গৰজ্ঝং. মগ্গো হি উপ্পজ্জমানো এতে কিলেসে পজহতি. সো যে কিলেসে পজহতি, তে অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘হঞ্চি অতীতে কিলেসে পজহতি, তেন হি খীণং খেপেতি, নিরুদ্ধং নিরোধেতি, ৰিগতং ৰিগমেতি অত্থঙ্গতং অত্থঙ্গমেতি. অতীতং যং নত্থি, তং পজহতি. হঞ্চি অনাগতে কিলেসে পজহতি, তেন হি অজাতং পজহতি, অনিব্বত্তং, অনুপ্পন্নং, অপাতুভূতং পজহতি. অনাগতং যং নত্থি, তং পজহতি, হঞ্চি পচ্চুপ্পন্নে কিলেসে পজহতি, তেন হি রত্তো রাগং পজহতি, দুট্ঠো দোসং, মূল়্হো মোহং, ৰিনিবদ্ধো মানং, পরামট্ঠো দিট্ঠিং, ৰিক্খেপগতো উদ্ধচ্চং, অনিট্ঠঙ্গতো ৰিচিকিচ্ছং, থামগতো অনুসযং পজহতি. কণ্হসুক্কধম্মা যুগনদ্ধা সমমেৰ ৰত্তন্তি. সংকিলেসিকা মগ্গভাৰনা হোতি…পে… তেন হি নত্থি মগ্গভাৰনা, নত্থি ফলসচ্ছিকিরিযা, নত্থি কিলেসপ্পহানং, নত্থি ধম্মাভিসমযোতি. অত্থি মগ্গভাৰনা…পে… অত্থি ধম্মাভিসমযোতি. যথা কথং ৰিয, সেয্যথাপি তরুণো রুক্খো অজাতফলো…পে… অপাতুভূতাযেৰ ন পাতুভৰন্তী’’তি.

ইতি পাল়িযং অজাতফলরুক্খো আগতো, জাতফলরুক্খেন পন দীপেতব্বং. যথা হি সফলো তরুণম্বরুক্খো, তস্স ফলানি মনুস্সা পরিভুঞ্জেয্যুং, সেসানি পাতেত্ৰা পচ্ছিযো পূরেয্যুং. অথঞ্ঞো পুরিসো তং ফরসুনা ছিন্দেয্য, তেনস্স নেৰ অতীতানি ফলানি নাসিতানি হোন্তি, ন অনাগতপচ্চুপ্পন্নানি নাসিতানি. অতীতানি হি মনুস্সেহি পরিভুত্তানি, অনাগতানি অনিব্বত্তানি, ন সক্কা নাসেতুং. যস্মিং পন সমযে সো ছিন্নো, তদা ফলানিযেৰ নত্থীতি পচ্চুপ্পন্নানিপি অনাসিতানি. সচে পন রুক্খো অচ্ছিন্নো, অথস্স পথৰীরসঞ্চ আপোরসঞ্চ আগম্ম যানি ফলানি নিব্বত্তেয্যুং, তানি নাসিতানি হোন্তি. তানি হি অজাতানেৰ ন জাযন্তি, অনিব্বত্তানেৰ ন নিব্বত্তন্তি, অপাতুভূতানেৰ ন পাতুভৰন্তি, এৰমেৰ মগ্গো নাপি অতীতাদিভেদে কিলেসে পজহতি, নাপি ন পজহতি. যেসঞ্হি কিলেসানং মগ্গেন খন্ধেসু অপরিঞ্ঞাতেসু উপ্পত্তি সিযা, মগ্গেন উপ্পজ্জিত্ৰা খন্ধানং পরিঞ্ঞাতত্তা তে কিলেসা অজাতাৰ ন জাযন্তি, অনিব্বত্তাৰ ন নিব্বত্তন্তি, অপাতুভূতাৰ ন পাতুভৰন্তি, তরুণপুত্তায ইত্থিযা পুন অৰিজাযনত্থং, ব্যাধিতানং রোগৰূপসমনত্থং পীতভেসজ্জেহি চাপি অযমত্থো ৰিভাৰেতব্বো. এৰং মগ্গো যে কিলেসে পজহতি, তে অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা, ন চ মগ্গো কিলেসে ন পজহতি. যে পন মগ্গো কিলেসে পজহতি, তে সন্ধায ‘‘উপ্পন্নানং পাপকান’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

ন কেৰলঞ্চ মগ্গো কিলেসেযেৰ পজহতি, কিলেসানং পন অপ্পহীনত্তা যে চ উপ্পজ্জেয্যুং উপাদিন্নকক্খন্ধা, তেপি পজহতিযেৰ. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন সত্ত ভৰে ঠপেত্ৰা অনমতগ্গে সংসারে যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তী’’তি (চূল়নি. ৬) ৰিত্থারো. ইতি মগ্গো উপাদিন্নঅনুপাদিন্নতো ৰুট্ঠাতি. ভৰৰসেন পন সোতাপত্তিমগ্গো অপাযভৰতো ৰুট্ঠাতি, সকদাগামিমগ্গো সুগতিভৰেকদেসতো, অনাগামিমগ্গো সুগতিকামভৰতো, অরহত্তমগ্গো রূপারূপভৰতো ৰুট্ঠাতি. সব্বভৰেহি ৰুট্ঠাতিযেৰাতিপি ৰদন্তি.

অথ মগ্গক্খণে কথং অনুপ্পন্নানং উপ্পাদায ভাৰনা হোতি, কথং ৰা উপ্পন্নানং ঠিতিযাতি. মগ্গপ্পৰত্তিযাযেৰ. মগ্গো হি পৰত্তমানো পুব্বে অনুপ্পন্নপুব্বত্তা অনুপ্পন্নো নাম ৰুচ্চতি. অনাগতপুব্বঞ্হি ঠানং আগন্ত্ৰা অননুভূতপুব্বং ৰা আরম্মণং অনুভৰিত্ৰা ৰত্তারো ভৰন্তি ‘‘অনাগতট্ঠানং আগতম্হা, অননুভূতং আরম্মণং অনুভৰামা’’তি. যা চস্স পৰত্তি, অযমেৰ ঠিতি নামাতি ঠিতিযা ভাৰেতীতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি.

ইদ্ধিপাদেসু সঙ্খেপকথা চেতোখিলসুত্তে (ম. নি. ১.১৮৫ আদযো) ৰুত্তা. উপসমমানং গচ্ছতি, কিলেসূপসমত্থং ৰা গচ্ছতীতি উপসমগামী. সম্বুজ্ঝমানা গচ্ছতি, মগ্গসম্বোধত্থায ৰা গচ্ছতীতি সম্বোধগামী.

ৰিৰেকনিস্সিতাদীনি সব্বাসৰসংৰরে ৰুত্তানি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনাযং বোধিপক্খিযকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা.

২৪৮. ৰিমোক্খকথাযং ৰিমোক্খেতি কেনট্ঠেন ৰিমোক্খা, অধিমুচ্চনট্ঠেন. কো পনাযং অধিমুচ্চনট্ঠো নাম? পচ্চনীকধম্মেহি চ সুট্ঠু মুচ্চনট্ঠো, আরম্মণে চ অভিরতিৰসেন সুট্ঠু মুচ্চনট্ঠো, পিতুঅঙ্কে ৰিস্সট্ঠঙ্গপচ্চঙ্গস্স দারকস্স সযনং ৰিয অনিগ্গহিতভাৰেন নিরাসঙ্কতায আরম্মণে পৰত্তীতি ৰুত্তং হোতি. অযং পনত্থো পচ্ছিমৰিমোক্খে নত্থি, পুরিমেসু সব্বেসু অত্থি. রূপী রূপানি পস্সতীতি এত্থ অজ্ঝত্তকেসাদীসু নীলকসিণাদিৰসেন উপ্পাদিতং রূপজ্ঝানং রূপং, তদস্স অত্থীতি রূপী. বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি বহিদ্ধাপি নীলকসিণাদীনি রূপানি ঝানচক্খুনা পস্সতি. ইমিনা অজ্ঝত্ত বহিদ্ধাৰত্থুকেসু কসিণেসু উপ্পাদিতজ্ঝানস্স পুগ্গলস্স চত্তারিপি রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি.

অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অজ্ঝত্তং ন রূপসঞ্ঞী, অত্তনো কেসাদীসু অনুপ্পাদিতরূপাৰচরজ্ঝানোতি অত্থো. ইমিনা বহিদ্ধা পরিকম্মং কত্ৰা বহিদ্ধাৰ উপ্পাদিতজ্ঝানস্স রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি. সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ইমিনা সুৰিসুদ্ধেসু নীলাদীসু ৰণ্ণকসিণেসু ঝানানি দস্সিতানি. তত্থ কিঞ্চাপি অন্তোঅপ্পনাযং সুভন্তি আভোগো নত্থি, যো পন সুৰিসুদ্ধং সুভকসিণং আরম্মণং কত্ৰা ৰিহরতি, সো যস্মা সুভন্তি অধিমুত্তো হোতীতি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, তস্মা এৰং দেসনা কতা. পটিসম্ভিদামগ্গে পন ‘‘কথং সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো. ইধ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে… মেত্তায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি. করুণাসহগতেন, মুদিতাসহগতেন, উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে… উপেক্খায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি. এৰং সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো’’তি (পটি. ম. ১.২১২) ৰুত্তং.

সব্বসো রূপসঞ্ঞানন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তমেৰ. অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খোতি অযং চতুন্নং খন্ধানং সব্বসো ৰিস্সট্ঠত্তা ৰিমুত্তত্তা অট্ঠমো উত্তমো ৰিমোক্খো নাম.

২৪৯. অভিভাযতনকথাযং অভিভাযতনানীতি অভিভৰনকারণানি. কিং অভিভৰন্তি? পচ্চনীকধম্মেপি আরম্মণানিপি. তানি হি পটিপক্খভাৰেন পচ্চনীকধম্মে অভিভৰন্তি, পুগ্গলস্স ঞাণুত্তরিতায আরম্মণানি. অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞীতিআদীসু পন অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মৰসেন অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী নাম হোতি. অজ্ঝত্তঞ্চ নীলপরিকম্মং করোন্তো কেসে ৰা পিত্তে ৰা অক্খিতারকায ৰা করোতি, পীতপরিকম্মং করোন্তো মেদে ৰা ছৰিযা ৰা হত্থতলপাদতলেসু ৰা অক্খীনং পীতট্ঠানে ৰা করোতি, লোহিতপরিকম্মং করোন্তো মংসে ৰা লোহিতে ৰা জিৰ্হায ৰা অক্খীনং রত্তট্ঠানে ৰা করোতি, ওদাতপরিকম্মং করোন্তো অট্ঠিম্হি ৰা দন্তে ৰা নখে ৰা অক্খীনং সেতট্ঠানে ৰা করোতি. তং পন সুনীলং সুপীতকং সুলোহিতকং সুওদাতং ন হোতি, অসুৰিসুদ্ধমেৰ হোতি.

একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্সেতং পরিকম্মং অজ্ঝত্তং উপ্পন্নং হোতি, নিমিত্তং পন বহিদ্ধা, সো এৰং অজ্ঝত্তং পরিকম্মস্স বহিদ্ধা চ অপ্পনায ৰসেন – ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. পরিত্তানীতি অৰড্ঢিতানি. সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানীতি সুৰণ্ণানি ৰা হোন্তু দুব্বণ্ণানি ৰা, পরিত্তৰসেনেৰ ইদমভিভাযতনং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তানি অভিভুয্যাতি যথা নাম সম্পন্নগহণিকো কটচ্ছুমত্তং ভত্তং লভিত্ৰা ‘‘কিমেত্থ ভুঞ্জিতব্বং অত্থী’’তি সঙ্কড্ঢিত্ৰা এককবল়মেৰ করোতি, এৰমেৰং ঞাণুত্তরিকো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো – ‘‘কিমেত্থ পরিত্তকে আরম্মণে সমাপজ্জিতব্বং অত্থি, নাযং মম ভারো’’তি তানি রূপানি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদেনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো. জানামি পস্সামীতি ইমিনা পনস্স আভোগো কথিতো, সো চ খো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স, ন অন্তোসমাপত্তিযং. এৰংসঞ্ঞী হোতীতি আভোগসঞ্ঞাযপি ঝানসঞ্ঞাযপি এৰংসঞ্ঞী হোতি. অভিভৰসঞ্ঞা হিস্স অন্তোসমাপত্তিযং অত্থি, আভোগসঞ্ঞা পন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্সেৰ.

অপ্পমাণানীতি ৰড্ঢিতপ্পমাণানি, মহন্তানীতি অত্থো. অভিভুয্যাতি এত্থ পন যথা মহগ্ঘসো পুরিসো একং ভত্তৰড্ঢিতকং লভিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাপি হোতু, অঞ্ঞাপি হোতু, কিমেসা ময্হং করিস্সতী’’তি তং ন মহন্ততো পস্সতি, এৰমেৰ ঞাণুত্তরো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো ‘‘কিমেত্থ সমাপজ্জিতব্বং, নযিদং অপ্পমাণং, ন ময্হং চিত্তেকগ্গতাকরণে ভারো অত্থী’’তি তানি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদেনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো.

অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অলাভিতায ৰা অনত্থিকতায ৰা অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মসঞ্ঞাৰিরহিতো. একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্স পরিকম্মম্পি নিমিত্তম্পি বহিদ্ধাৰ উপ্পন্নং, সো এৰং বহিদ্ধা পরিকম্মস্স চেৰ অপ্পনায চ ৰসেন – ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. সেসমেত্থ চতুত্থাভিভাযতনে ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসু পন চতূসু পরিত্তং ৰিতক্কচরিতৰসেন আগতং, অপ্পমাণং মোহচরিতৰসেন, সুৰণ্ণং দোসচরিতৰসেন, দুব্বণ্ণং রাগচরিতৰসেন. এতেসঞ্হি এতানি সপ্পাযানি. সা চ নেসং সপ্পাযতা ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গেচরিযনিদ্দেসে ৰুত্তা.

পঞ্চমঅভিভাযতনাদীসু নীলানীতি সব্বসঙ্গাহিকৰসেন ৰুত্তং. নীলৰণ্ণানীতি ৰণ্ণৰসেন. নীলনিদস্সনানীতি নিদস্সনৰসেন. অপঞ্ঞাযমানৰিৰরানি অসম্ভিন্নৰণ্ণানি একনীলানেৰ হুত্ৰা দিস্সন্তীতি ৰুত্তং হোতি. নীলনিভাসানীতি ইদং পন ওভাসৰসেন ৰুত্তং, নীলোভাসানি নীলপভাযুত্তানীতি অত্থো. এতেন নেসং সুৰিসুদ্ধতং দস্সেতি. ৰিসুদ্ধৰণ্ণৰসেনেৰ হি ইমানি চত্তারি অভিভাযতনানি ৰুত্তানি. উমাপুপ্ফন্তি এতঞ্হি পুপ্ফং সিনিদ্ধং মুদুং দিস্সমানম্পি নীলমেৰ হোতি. গিরিকণ্ণিকপুপ্ফাদীনি পন দিস্সমানানি সেতধাতুকানি হোন্তি. তস্মা ইদমেৰ গহিতং, ন তানি. বারাণসেয্যকন্তি বারাণসিযং ভৰং. তত্থ কির কপ্পাসোপি মুদু, সুত্তকন্তিকাযোপি তন্তৰাযাপি ছেকা, উদকম্পি সুচি সিনিদ্ধং, তস্মা ৰত্থং উভতোভাগৰিমট্ঠং হোতি, দ্ৰীসু পস্সেসু মট্ঠং মুদু সিনিদ্ধং খাযতি. পীতানীতিআদীসু ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ‘‘নীলকসিণং উগ্গণ্হন্তো নীলস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰা’’তিআদিকং পনেত্থ কসিণকরণঞ্চেৰ পরিকম্মঞ্চ অপ্পনাৰিধানঞ্চ সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারতো ৰুত্তমেৰ.

অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তাতি ইতো পুব্বেসু সতিপট্ঠানাদীসু তে ধম্মে ভাৰেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তাৰ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তা নাম হোন্তি, ইমেসু পন অট্ঠসু অভিভাযতনেসু চিণ্ণৰসীভাৰাযেৰ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তা নাম.

২৫০. কসিণকথাযং সকলট্ঠেন কসিণানি, তদারম্মণানং ধম্মানং খেত্তট্ঠেন অধিট্ঠানট্ঠেন ৰা আযতনানি. উদ্ধন্তি উপরি গগনতলাভিমুখং. অধোতি হেট্ঠা ভূমিতলাভিমুখং. তিরিযন্তি খেত্তমণ্ডলমিৰ সমন্তা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. একচ্চো হি উদ্ধমেৰ কসিণং ৰড্ঢেতি, একচ্চো অধো, একচ্চো সমন্ততো. তেন তেন কারণেন এৰং পসারেতি আলোকমিৰ রূপদস্সনকামো. তেন ৰুত্তং – ‘‘পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধংঅধোতিরিয’’ন্তি. অদ্ৰযন্তি দিসাঅনুদিসাসু অদ্ৰযং. ইদং পন একস্স অঞ্ঞভাৰানুপগমনত্থং ৰুত্তং. যথা হি উদকং পৰিট্ঠস্স সব্বদিসাসু উদকমেৰ হোতি অনঞ্ঞং, এৰমেৰং পথৰীকসিণং পথৰীকসিণমেৰ হোতি, নত্থি তস্স অঞ্ঞো কসিণসম্ভেদোতি. এস নযো সব্বত্থ. অপ্পমাণন্তি ইদং তস্স তস্স ফরণঅপ্পমাণৰসেন ৰুত্তং. তঞ্হি চেতসা ফরন্তো সকলমেৰ ফরতি, অযমস্স আদি, ইদং মজ্ঝন্তি পমাণং গণ্হাতীতি. ৰিঞ্ঞাণকসিণন্তি চেত্থ কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে পৰত্তং ৰিঞ্ঞাণং. তত্থ কসিণৰসেন কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে, কসিণুগ্ঘাটিমাকাসৰসেন তত্থ পৰত্তৰিঞ্ঞাণে উদ্ধংঅধোতিরিযতা ৰেদিতব্বা. অযমেত্থ সঙ্খেপো. কম্মট্ঠানভাৰনানযেন পনেতানি পথৰীকসিণাদীনি ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তানেৰ. ইধাপি চিণ্ণৰসিভাৰেনেৰ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা. তথা ইতো অনন্তরেসু চতূসু ঝানেসু. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং মহাঅস্সপুরসুত্তে ৰুত্তমেৰ.

২৫২. ৰিপস্সনাঞাণে পন রূপীতিআদীনমত্থো ৰুত্তোযেৰ. এত্থ সিতমেত্থ পটিবদ্ধন্তি এত্থ চাতুমহাভূতিকে কাযে নিস্সিতঞ্চ পটিবদ্ধঞ্চ. সুভোতি সুন্দরো. জাতিমাতি সুপরিসুদ্ধআকরসমুট্ঠিতো. সুপরিকম্মকতোতি সুট্ঠু কতপরিকম্মো অপনীতপাসাণসক্খরো. অচ্ছোতি তনুচ্ছৰি. ৰিপ্পসন্নোতি সুট্ঠু ৰিপ্পসন্নো. সব্বাকারসম্পন্নোতি ধোৰন ৰেধনাদীহি সব্বেহি আকারেহি সম্পন্নো. নীলন্তিআদীহি ৰণ্ণসম্পত্তিং দস্সেতি. তাদিসঞ্হি আৰুতং পাকটং হোতি.

এৰমেৰ খোতি এত্থ এৰং উপমাসংসন্দনং ৰেদিতব্বং – মণি ৰিয হি করজকাযো. আৰুতসুত্তং ৰিয ৰিপস্সনাঞাণং. চক্খুমা পুরিসো ৰিয ৰিপস্সনালাভী ভিক্খু. হত্থে করিত্ৰা পচ্চৰেক্খতো ‘‘অযং খো মণী’’তি মণিনো আৰিভূতকালো ৰিয ৰিপস্সনাঞাণং অভিনীহরিত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুনো চাতুমহাভূতিককাযস্স আৰিভূতকালো. ‘‘তত্রিদং সুত্তং আৰুত’’ন্তি সুত্তস্স আৰিভূতকালো ৰিয ৰিপস্সনাঞাণং অভিনীহরিত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুনো তদারম্মণানং ফস্সপঞ্চমকানং ৰা সব্বচিত্তচেতসিকানং ৰা ৰিপস্সনাঞাণস্সেৰ ৰা আৰিভূতকালোতি.

কিং পনেতং ঞাণস্স আৰিভূতং, পুগ্গলস্সাতি. ঞাণস্স, তস্স পন আৰিভাৰত্তা পুগ্গলস্স আৰিভূতাৰ হোন্তি. ইদঞ্চ ৰিপস্সনাঞাণং মগ্গস্স অনন্তরং, এৰং সন্তেপি যস্মা অভিঞ্ঞাৰারে আরদ্ধে এতস্স অন্তরাৰারো নত্থি, তস্মা ইধেৰ দস্সিতং. যস্মা চ অনিচ্চাদিৰসেন অকতসম্মসনস্স দিব্বায সোতধাতুযা ভেরৰসদ্দং সুণন্তো পুব্বেনিৰাসানুস্সতিযা ভেরৰে খন্ধে অনুস্সরতো দিব্বেন চক্খুনা ভেরৰরূপং পস্সতো ভযসন্তাসো উপ্পজ্জতি, ন অনিচ্চাদিৰসেন কতসম্মসনস্স, তস্মা অভিঞ্ঞাপত্তস্স ভযৰিনোদকহেতুসম্পাদনত্থম্পি ইদং ইধেৰ দস্সিতং. ইধাপি অরহত্তৰসেনেৰ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্ততা ৰেদিতব্বা.

২৫৩. মনোমযিদ্ধিযং চিণ্ণৰসিতায. তত্থ মনোমযন্তি মনেন নিব্বত্তং. সব্বঙ্গপচ্চঙ্গিন্তি সব্বেহি অঙ্গেহি চ পচ্চঙ্গেহি চ সমন্নাগতং. অহীনিন্দ্রিযন্তি সণ্ঠানৰসেন অৰিকলিন্দ্রিযং. ইদ্ধিমতা নিম্মিতরূপঞ্হি সচে ইদ্ধিমা ওদাতো, তম্পি ওদাতং. সচে অৰিদ্ধকণ্ণো, তম্পি অৰিদ্ধকণ্ণন্তি এৰং সব্বাকারেহি তেন সদিসমেৰ হোতি. মুঞ্জম্হা ঈসিকন্তিআদি উপমত্তযম্পি তং সদিসভাৰদস্সনত্থমেৰ ৰুত্তং. মুঞ্জসদিসা এৰ হি তস্স অন্তো ঈসিকা হোতি. কোসসদিসোযেৰ অসি, ৰট্টায কোসিযা ৰট্টং অসিমেৰ পক্খিপন্তি, পত্থটায পত্থটং.

করণ্ডাতি ইদম্পি অহিকঞ্চুকস্স নামং, ন ৰিলীৰকরণ্ডকস্স. অহিকঞ্চুকো হি অহিনা সদিসোৰ হোতি. তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘পুরিসো অহিং করণ্ডা উদ্ধরেয্যা’’তি হত্থেন উদ্ধরমানো ৰিয দস্সিতো, অথ খো চিত্তেনেৰস্স উদ্ধরণং ৰেদিতব্বং. অযঞ্হি অহি নাম সজাতিযং ঠিতো, কট্ঠন্তরং ৰা রুক্খন্তরং ৰা নিস্সায, তচতো সরীরনিক্কড্ঢনপযোগসঙ্খাতেন থামেন, সরীরং খাদমানং ৰিয পুরাণতচং জিগুচ্ছন্তোতি ইমেহি চতূহি কারণেহি সযমেৰ কঞ্চুকং জহাতি, ন সক্কা ততো অঞ্ঞেন উদ্ধরিতুং. তস্মা চিত্তেন উদ্ধরণং সন্ধায ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইতি মুঞ্জাদিসদিসং ইমস্স ভিক্খুনো সরীরং, ঈসিকাদিসদিসং নিম্মিতরূপন্তি ইদমেত্থ ওপম্মসংসন্দনং. নিম্মানৰিধানং পনেত্থ পরতো চ ইদ্ধিৰিধাদিপঞ্চঅভিঞ্ঞাকথা সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাতি তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. উপমামত্তমেৰ হি ইধ অধিকং.

তত্থ ছেককুম্ভকারাদযো ৰিয ইদ্ধিৰিধঞাণলাভী ভিক্খু দট্ঠব্বো. সুপরিকম্মকতমত্তিকাদযো ৰিয ইদ্ধিৰিধঞাণং দট্ঠব্বং. ইচ্ছিতিচ্ছিতভাজনৰিকতিআদিকরণং ৰিয তস্স ভিক্খুনো ৰিকুব্বনং দট্ঠব্বং. ইধাপি চিণ্ণৰসিতাৰসেনেৰ অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্ততা ৰেদিতব্বা. তথা ইতো পরাসু চতূসু অভিঞ্ঞাসু.

২৫৫. তত্থ দিব্বসোতধাতুউপমাযং সঙ্খধমোতি সঙ্খধমকো. অপ্পকসিরেনেৰাতি নিদ্দুক্খেনেৰ. ৰিঞ্ঞাপেয্যাতি জানাপেয্য. তত্থ এৰং চাতুদ্দিসা ৰিঞ্ঞাপেন্তে সঙ্খধমকে ‘‘সঙ্খসদ্দো অয’’ন্তি ৰৰত্থাপেন্তানং সত্তানং তস্স সঙ্খসদ্দস্স আৰিভূতকালো ৰিয যোগিনো দূরসন্তিকভেদানং দিব্বানঞ্চেৰ মানুসকানঞ্চ সদ্দানং আৰিভূতকালো দট্ঠব্বো.

২৫৬. চেতোপরিযঞাণ-উপমাযং দহরোতি তরুণো. যুৰাতি যোব্বনেন সমন্নাগতো. মণ্ডনকজাতিকোতি যুৰাপি সমানো ন অলসিযো কিলিট্ঠৰত্থসরীরো, অথ খো মণ্ডনকপকতিকো, দিৰসস্স দ্ৰে তযো ৰারে ন্হাযিত্ৰা সুদ্ধৰত্থ-পরিদহন-অলঙ্কারকরণসীলোতি অত্থো. সকণিকন্তি কাল়তিলকৰঙ্ক-মুখদূসিপীল়কাদীনং অঞ্ঞতরেন সদোসং. তত্থ যথা তস্স মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খতো মুখদোসো পাকটো হোতি, এৰং চেতোপরিযঞাণায চিত্তং অভিনীহরিত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুনো পরেসং সোল়সৰিধং চিত্তং পাকটং হোতীতি ৰেদিতব্বং. পুব্বেনিৰাসউপমাদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং মহাঅস্সপুরে ৰুত্তমেৰ.

২৫৯. অযং খো উদাযি পঞ্চমো ধম্মোতি একূনৰীসতি পব্বানি পটিপদাৰসেন একং ধম্মং কত্ৰা পঞ্চমো ধম্মোতি ৰুত্তো. যথা হি অট্ঠকনাগরসুত্তে (ম. নি. ২.১৭ আদযো) একাদস পব্বানি পুচ্ছাৰসেন একধম্মো কতো, এৰমিধ একূনৰীসতি পব্বানি পটিপদাৰসেন একো ধম্মো কতোতি ৰেদিতব্বানি. ইমেসু চ পন একূনৰীসতিযা পব্বেসু পটিপাটিযা অট্ঠসু কোট্ঠাসেসু ৰিপস্সনাঞাণে চ আসৰক্খযঞাণে চ অরহত্তৰসেন অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্ততা ৰেদিতব্বা, সেসেসু চিণ্ণৰসিভাৰৰসেন. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাসকুলুদাযিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. সমণমুণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা

২৬০. এৰং মে সুতন্তি সমণমুণ্ডিকসুত্তং. তত্থ উগ্গাহমানোতি তস্স পরিব্বাজকস্স নামং. সুমনোতি পকতিনামং. কিঞ্চি কিঞ্চি পন উগ্গহিতুং উগ্গাহেতুং সমত্থতায উগ্গাহমানোতি নং সঞ্জানন্তি. সমযং পৰদন্তি এত্থাতি সমযপ্পৰাদকং. তস্মিং কির ঠানে চঙ্কীতারুক্খপোক্খরসাতিপ্পভুতযো ব্রাহ্মণা নিগণ্ঠাচেলকপরিব্বাজকাদযো চ পব্বজিতা সন্নিপতিত্ৰা অত্তনো অত্তনো সমযং পৰদন্তি কথেন্তি দীপেন্তি, তস্মা সো আরামো সমযপ্পৰাদকোতি ৰুচ্চতি. স্ৰেৰ তিন্দুকাচীরসঙ্খাতায তিম্বরূসকরুক্খপন্তিযা পরিক্খিত্তত্তা তিন্দুকাচীরং. যস্মা পনেত্থ পঠমং একা সালা অহোসি, পচ্ছা মহাপুঞ্ঞং পোট্ঠপাদপরিব্বাজকং নিস্সায বহূ সালা কতা, তস্মা তমেৰ একং সালং উপাদায লদ্ধনামৰসেন একসালকোতি ৰুচ্চতি. মল্লিকায পন পসেনদিরঞ্ঞো দেৰিযা উয্যানভূতো সো পুপ্ফফলসঞ্ছন্নো আরামোতি কত্ৰা মল্লিকায আরামোতি সঙ্খং গতো. তস্মিং সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে. পটিৰসতীতি ৰাসফাসুতায ৰসতি. দিৰা দিৰস্সাতি দিৰসস্স দিৰা নাম মজ্ঝন্হাতিক্কমো, তস্মিং দিৰসস্সপি দিৰাভূতে অতিক্কন্তমত্তে মজ্ঝন্হিকে নিক্খমীতি অত্থো. পটিসল্লীনোতি ততো ততো রূপাদিগোচরতো চিত্তং পটিসংহরিত্ৰা লীনো, ঝানরতিসেৰনৰসেন একীভাৰং গতো. মনোভাৰনীযানন্তি মনৰড্ঢনকানং, যে আৰজ্জতো মনসিকরোতো চিত্তং ৰিনীৰরণং হোতি উন্নমতি ৰড্ঢতি. যাৰতাতি যত্তকা. অযং তেসং অঞ্ঞতরোতি অযং তেসং অব্ভন্তরো একো সাৰকো. অপ্পেৰ নামাতি তস্স উপসঙ্কমনং পত্থযমানো আহ. পত্থনাকারণং পন সন্দকসুত্তে ৰুত্তমেৰ.

২৬১. এতদৰোচাতি দন্দপঞ্ঞো অযং গহপতি, ধম্মকথায নং সঙ্গণ্হিত্ৰা অত্তনো সাৰকং করিস্সামীতি মঞ্ঞমানো এতং ‘‘চতূহি খো’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ পঞ্ঞপেমীতি দস্সেমি ঠপেমি. সম্পন্নকুসলন্তি পরিপুণ্ণকুসলং. পরমকুসলন্তি উত্তমকুসলং. অযোজ্ঝন্তি ৰাদযুদ্ধেন যুজ্ঝিত্ৰা চালেতুং অসক্কুণেয্যং অচলং নিক্কম্পং থিরং. করোতীতি অকরণমত্তমেৰ ৰদতি, এত্থ পন সংৰরপ্পহানং ৰা পটিসেৰনপ্পহানং ৰা ন ৰদতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.

নেৰ অভিনন্দীতি তিত্থিযা নাম জানিত্ৰাপি অজানিত্ৰাপি যং ৰা তং ৰা ৰদন্তীতি মঞ্ঞমানো নাভিনন্দি. ন পটিক্কোসীতি সাসনস্স অনুলোমং ৰিয পসন্নাকারং ৰিয ৰদতীতি মঞ্ঞমানো ন পটিসেধেতি.

২৬২. যথা উগ্গাহমানস্সাতি যথা তস্স ৰচনং, এৰং সন্তে উত্তানসেয্যকো কুমারো অযোজ্ঝসমণো থিরসমণো ভৰিস্সতি, মযং পন এৰং ন ৰদামাতি দীপেতি. কাযোতিপি ন হোতীতি সককাযো পরকাযোতিপি ৰিসেসঞাণং ন হোতি. অঞ্ঞত্র ফন্দিতমত্তাতি পচ্চত্থরণে ৰলিসম্ফস্সেন ৰা মঙ্গুলদট্ঠেন ৰা কাযফন্দনমত্তং নাম হোতি. তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং কাযেন করণকম্মং নাম নত্থি. তম্পি চ কিলেসসহগতচিত্তেনেৰ হোতি. ৰাচাতিপি ন হোতীতি মিচ্ছাৰাচা সম্মাৰাচাতিপি নানত্তং ন হোতি. রোদিতমত্তাতি জিঘচ্ছাপিপাসাপরেতস্স পন রোদিতমত্তং হোতি. তম্পি কিলেসসহগতচিত্তেনেৰ. সঙ্কপ্পোতি মিচ্ছাসঙ্কপ্পো সম্মাসঙ্কপ্পোতিপি নানত্তং ন হোতি. ৰিকূজিতমত্তাতি ৰিকূজিতমত্তং রোদনহসিতমত্তং হোতি. দহরকুমারকানঞ্হি চিত্তং অতীতারম্মণং পৰত্ততি, নিরযতো আগতা নিরযদুক্খং সরিত্ৰা রোদন্তি, দেৰলোকতো আগতা হসন্তি, তম্পি কিলেসসহগতচিত্তেনেৰ হোতি. আজীৰোতি মিচ্ছাজীৰো সম্মাজীৰোতিপি নানত্তং ন হোতি. অঞ্ঞত্র মাতুথঞ্ঞাতি থঞ্ঞচোরদারকা নাম হোন্তি, মাতরি খীরং পাযন্তিযা অপিৰিত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতকালে পিট্ঠিপস্সেন আগন্ত্ৰা থঞ্ঞং পিৰন্তি. এত্তকং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞো মিচ্ছাজীৰো নত্থি. অযম্পি কিলেসসহগতচিত্তেনেৰ হোতীতি দস্সেতি.

২৬৩. এৰং পরিব্বাজকৰাদং পটিক্খিপিত্ৰা ইদানি সযং সেক্খভূমিযং মাতিকং ঠপেন্তো চতূহি খো অহন্তিআদিমাহ. তত্থ সমধিগয্হ তিট্ঠতীতি ৰিসেসেত্ৰা তিট্ঠতি. কাযেন পাপ কম্মন্তিআদীসু ন কেৰলং অকরণমত্তমেৰ, ভগৰা পন এত্থ সংৰরপ্পহানপটিসঙ্খা পঞ্ঞপেতি. তং সন্ধাযেৰমাহ. ন চেৰ সম্পন্নকুসলন্তিআদি পন খীণাসৰং সন্ধায ৰুত্তং.

ইদানি অসেক্খভূমিযং মাতিকং ঠপেন্তো দসহি খো অহন্তিআদিমাহ. তত্থ তীণি পদানি নিস্সায দ্ৰে পঠমচতুক্কা ঠপিতা, একং পদং নিস্সায দ্ৰে পচ্ছিমচতুক্কা. অযং সেক্খভূমিযং মাতিকা.

২৬৪. ইদানি তং ৰিভজন্তো কতমে চ থপতি অকুসলসীলাতিআদিমাহ. তত্থ সরাগন্তি অট্ঠৰিধং লোভসহগতচিত্তং. সদোসন্তি পটিঘসম্পযুত্তচিত্তদ্ৰযং. সমোহন্তি ৰিচিকিচ্ছুদ্ধচ্চসহগতচিত্তদ্ৰযম্পি ৰট্টতি, সব্বাকুসলচিত্তানিপি. মোহো সব্বাকুসলে উপ্পজ্জতীতি হি ৰুত্তং. ইতোসমুট্ঠানাতি ইতো সরাগাদিচিত্ততো সমুট্ঠানং উপ্পত্তি এতেসন্তি ইতোসমুট্ঠানা.

কুহিন্তি কতরং ঠানং পাপুণিত্ৰা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি. এত্থেতেতি সোতাপত্তিফলে ভুম্মং. পাতিমোক্খসংৰরসীলঞ্হি সোতাপত্তিফলে পরিপুণ্ণং হোতি, তং ঠানং পত্ৰা অকুসলসীলং অসেসং নিরুজ্ঝতি. অকুসলসীলন্তি চ দুস্সীলস্সেতং অধিৰচনন্তি ৰেদিতব্বং.

অকুসলানং সীলানং নিরোধায পটিপন্নোতি এত্থ যাৰ সোতাপত্তিমগ্গা নিরোধায পটিপন্নো নাম হোতি, ফলপত্তে পন তে নিরোধিতা নাম হোন্তি.

২৬৫. ৰীতরাগন্তিআদীহি অট্ঠৰিধং কামাৰচরকুসলচিত্তমেৰ ৰুত্তং. এতেন হি কুসলসীলং সমুট্ঠাতি.

সীলৰা হোতীতি সীলসম্পন্নো হোতি গুণসম্পন্নো চ. নো চ সীলমযোতি অলমেত্তাৰতা, নত্থি ইতো কিঞ্চি উত্তরি করণীযন্তি এৰং সীলমযো ন হোতি. যত্থস্স তেতি অরহত্তফলে ভুম্মং. অরহত্তফলঞ্হি পত্ৰা অকুসলসীলং অসেসং নিরুজ্ঝতি.

নিরোধায পটিপন্নোতি এত্থ যাৰ অরহত্তমগ্গা নিরোধায পটিপন্নো নাম হোতি, ফলপত্তে পন তে নিরোধিতা নাম হোন্তি.

২৬৬. কামসঞ্ঞাদীসু কামসঞ্ঞা অট্ঠলোভসহগতচিত্তসহজাতা, ইতরা দ্ৰে দোমনস্সসহগতচিত্তদ্ৰযেন সহজাতা.

পঠমং ঝানন্তি অনাগামিফলপঠমজ্ঝানং. এত্থেতেতি অনাগামিফলে ভুম্মং. অনাগামিফলঞ্হি পত্ৰা অকুসলসঙ্কপ্পা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.

নিরোধায পটিপন্নোতি এত্থ যাৰ অনাগামিমগ্গা নিরোধায পটিপন্নো নাম হোতি, ফলপত্তে পন তে নিরোধিতা নাম হোন্তি. নেক্খম্মসঞ্ঞাদযো হি তিস্সোপি অট্ঠকামাৰচরকুসলসহজাতসঞ্ঞাৰ.

২৬৭. এত্থেতেতি অরহত্তফলে ভুম্মং. দুতিযজ্ঝানিকং অরহত্তফলঞ্হি পাপুণিত্ৰা কুসলসঙ্কপ্পা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি. নিরোধায পটিপন্নোতি এত্থ যাৰ অরহত্তমগ্গা নিরোধায পটিপন্নো নাম হোতি, ফলপত্তে পন তে নিরোধিতা নাম হোন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সমণমুণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. চূল়সকুলুদাযিসুত্তৰণ্ণনা

২৭০. এৰং মে সুতন্তি চূল়সকুলুদাযিসুত্তং. তত্থ যদা পন, ভন্তে, ভগৰাতি ইদং পরিব্বাজকো ধম্মকথং সোতুকামো ভগৰতো ধম্মদেসনায সালযভাৰং দস্সেন্তো আহ.

২৭১. তংযেৰেত্থ পটিভাতূতি সচে ধম্মং সোতুকামো, তুয্হেৰেত্থ একো পঞ্হো একং কারণং উপট্ঠাতু. যথা মং পটিভাসেয্যাতি যেন কারণেন মম ধম্মদেসনা উপট্ঠহেয্য, এতেন হি কারণেন কথায সমুট্ঠিতায সুখং ধম্মং দেসেতুন্তি দীপেতি. তস্স ময্হং, ভন্তেতি সো কির তং দিস্ৰা – ‘‘সচে ভগৰা ইধ অভৰিস্সা, অযমেতস্স ভাসিতস্স অত্থোতি দীপসহস্সং ৰিয উজ্জলাপেত্ৰা অজ্জ মে পাকটং অকরিস্সা’’তি দসবলংযেৰ অনুস্সরি. তস্মা তস্স ময্হং, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ অহো নূনাতি অনুস্সরণত্থে নিপাতদ্ৰযং. তেন তস্স ভগৰন্তং অনুস্সরন্তস্স এতদহোসি ‘‘অহো নূন ভগৰা অহো নূন সুগতো’’তি. যো ইমেসন্তি যো ইমেসং ধম্মানং. সুকুসলোতি সুট্ঠু কুসলো নিপুণো ছেকো. সো ভগৰা অহো নূন কথেয্য, সো সুগতো অহো নূন কথেয্য, তস্স হি ভগৰতো পুব্বেনিৰাসঞাণস্স অনেকানি কপ্পকোটিসহস্সানি একঙ্গণানি পাকটানীতি, অযমেত্থ অধিপ্পাযো.

তস্স ৰাহং পুব্বন্তং আরব্ভাতি যো হি লাভী হোতি, সো ‘‘পুব্বে ত্ৰং খত্তিযো অহোসি, ব্রাহ্মণো অহোসী’’তি ৰুত্তে জানন্তো সক্কচ্চং সুস্সূসতি. অলাভী পন – ‘‘এৰং ভৰিস্সতি এৰং ভৰিস্সতী’’তি সীসকম্পমেত্তমেৰ দস্সেতি. তস্মা এৰমাহ – ‘‘তস্স ৰাহং পুব্বন্তং আরব্ভ পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণেন চিত্তং আরাধেয্য’’ন্তি.

সো ৰা মং অপরন্তন্তি দিব্বচক্খুলাভিনো হি অনাগতংসঞাণং ইজ্ঝতি, তস্মা এৰমাহ. ইতরং পুব্বে ৰুত্তনযমেৰ.

ধম্মং তে দেসেস্সামীতি অযং কির অতীতে দেসিযমানেপি ন বুজ্ঝিস্সতি, অনাগতে দেসিযমানেপি ন বুজ্ঝিস্সতি. অথস্স ভগৰা সণ্হসুখুমং পচ্চযাকারং দেসেতুকামো এৰমাহ. কিং পন তং বুজ্ঝিস্সতীতি? এতং পগেৰ ন বুজ্ঝিস্সতি, অনাগতে পনস্স ৰাসনায পচ্চযো ভৰিস্সতীতি দিস্ৰা ভগৰা এৰমাহ.

পংসুপিসাচকন্তি অসুচিট্ঠানে নিব্বত্তপিসাচং. সো হি একং মূলং গহেত্ৰা অদিস্সমানকাযো হোতি. তত্রিদং ৰত্থু – একা কির যক্খিনী দ্ৰে দারকে থূপারামদ্ৰারে নিসীদাপেত্ৰা আহারপরিযেসনত্থং নগরং গতা. দারকা একং পিণ্ডপাতিকত্থেরং দিস্ৰা আহংসু, – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং মাতা অন্তো নগরং পৰিট্ঠা, তস্সা ৰদেয্যাথ ‘যং ৰা তং ৰা লদ্ধকং, গহেত্ৰা সীঘং গচ্ছ, দারকা তে জিঘচ্ছিতং সন্ধারেতুং ন সক্কোন্তী’’’তি. তমহং কথং পস্সিস্সামীতি? ইদং, ভন্তে, গণ্হথাতি একং মূলখণ্ডং অদংসু. থেরস্স অনেকানি যক্খসহস্সানি পঞ্ঞাযিংসু, সো দারকেহি দিন্নসঞ্ঞাণেন তং যক্খিনিং অদ্দস ৰিরূপং বীভচ্ছং কেৰলং ৰীথিযং গব্ভমলং পচ্চাসীসমানং. দিস্ৰা তমত্থং কথেসি. কথং মং ত্ৰং পস্সসীতি ৰুত্তে মূলখণ্ডং দস্সেসি, সা অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হি. এৰং পংসুপিসাচকা একং মূলং গহেত্ৰা অদিস্সমানকাযা হোন্তি. তং সন্ধাযেস ‘‘পংসুপিসাচকম্পি ন পস্সামী’’তি আহ. ন পক্খাযতীতি ন দিস্সতি ন উপট্ঠাতি.

২৭২. দীঘাপি খো তে এসাতি উদাযি এসা তৰ ৰাচা দীঘাপি ভৰেয্য, এৰং ৰদন্তস্স ৰস্সসতম্পি ৰস্সসহস্সম্পি পৰত্তেয্য, ন চ অত্থং দীপেয্যাতি অধিপ্পাযো. অপ্পাটিহীরকতন্তি অনিয্যানিকং অমূলকং নিরত্থকং সম্পজ্জতীতি অত্থো.

ইদানি তং ৰণ্ণং দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তোতি ৰিসভাগৰণ্ণে রত্তকম্বলে ঠপিতো. এৰংৰণ্ণো অত্তা হোতীতি ইদং সো সুভকিণ্হদেৰলোকে নিব্বত্তক্খন্ধে সন্ধায – ‘‘অম্হাকং মতকালে অত্তা সুভকিণ্হদেৰলোকে খন্ধা ৰিয জোতেতী’’তি ৰদতি.

২৭৩. অযং ইমেসং উভিন্নন্তি সো কির যস্মা মণিস্স বহি আভা ন নিচ্ছরতি, খজ্জোপনকস্স অঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলচতুরঙ্গুলমত্তং নিচ্ছরতি, মহাখজ্জোপনকস্স পন খল়মণ্ডলমত্তম্পি নিচ্ছরতিযেৰ, তস্মা এৰমাহ.

ৰিদ্ধেতি উব্বিদ্ধে, মেঘৰিগমেন দূরীভূতেতি অত্থো. ৰিগতৰলাহকেতি অপগতমেঘে. দেৰেতি আকাসে. ওসধিতারকাতি সুক্কতারকা. সা হি যস্মা তস্সা উদযতো পট্ঠায তেন সঞ্ঞাণেন ওসধানি গণ্হন্তিপি পিৰন্তিপি, তস্মা ‘‘ওসধিতারকা’’তি ৰুচ্চতি. অভিদো অড্ঢরত্তসমযন্তি অভিন্নে অড্ঢরত্তসমযে. ইমিনা গগনমজ্ঝে ঠিতচন্দং দস্সেতি. অভিদো মজ্ঝন্হিকেপি এসেৰ নযো.

অতো খোতি যে অনুভোন্তি, তেহি বহুতরা, বহূ চেৰ বহুতরা চাতি অত্থো. আভা নানুভোন্তীতি ওভাসং ন ৰল়ঞ্জন্তি, অত্তনো সরীরোভাসেনেৰ আলোকং ফরিত্ৰা ৰিহরন্তি.

২৭৪. ইদানি যস্মা সো ‘‘একন্তসুখং লোকং পুচ্ছিস্সামী’’তি নিসিন্নো, পুচ্ছামূল়্হো পন জাতো, তস্মা নং ভগৰা তং পুচ্ছং সরাপেন্তো কিং পন, উদাযি, অত্থি একন্তসুখো লোকোতিআদিমাহ. তত্থ আকারৰতীতি কারণৰতী. অঞ্ঞতরং ৰা পন তপোগুণন্তি অচেলকপাল়িং সন্ধাযাহ, সুরাপানৰিরতীতি অত্থো.

২৭৫. কতমা পন সা, ভন্তে, আকারৰতী পটিপদা একন্তসুখস্সাতি কস্মা পুচ্ছতি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘মযং সত্তানং একন্তসুখং ৰদাম, পটিপদং পন কালেন সুখং কালেন দুক্খং ৰদাম. একন্তসুখস্স খো পন অত্তনো পটিপদাযপি একন্তসুখায ভৰিতব্বং. অম্হাকং কথা অনিয্যানিকা, সত্থু কথাৰ নিয্যানিকা’’তি. ইদানি সত্থারংযেৰ পুচ্ছিত্ৰা জানিস্সামীতি তস্মা পুচ্ছতি.

এত্থ মযং অনস্সামাতি এতস্মিং কারণে মযং অনস্সাম. কস্মা পন এৰমাহংসু? তে কির পুব্বে পঞ্চসু ধম্মেসু পতিট্ঠায কসিণপরিকম্মং কত্ৰা ততিযজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানা কালং কত্ৰা সুভকিণ্হেসু নিব্বত্তন্তীতি জানন্তি, গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে পন কালে কসিণপরিকম্মম্পি ন জানিংসু, ততিযজ্ঝানম্পি নিব্বত্তেতুং নাসক্খিংসু. পঞ্চ পুব্বভাগধম্মে পন ‘‘আকারৰতী পটিপদা’’তি উগ্গহেত্ৰা ততিযজ্ঝানং ‘‘একন্তসুখো লোকো’’তি উগ্গণ্হিংসু. তস্মা এৰমাহংসু. উত্তরিতরন্তি ইতো পঞ্চহি ধম্মেহি উত্তরিতরং পটিপদং ৰা ততিযজ্ঝানতো উত্তরিতরং একন্তসুখং লোকং ৰা ন জানামাতি ৰুত্তং হোতি. অপ্পসদ্দে কত্ৰাতি একপ্পহারেনেৰ মহাসদ্দং কাতুং আরদ্ধে নিস্সদ্দে কত্ৰা.

২৭৬. সচ্ছিকিরিযাহেতূতি এত্থ দ্ৰে সচ্ছিকিরিযা পটিলাভসচ্ছিকিরিযা চ পচ্চক্খসচ্ছিকিরিযা চ. তত্থ ততিযজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা সুভকিণ্হলোকে তেসং দেৰানং সমানাযুৰণ্ণো হুত্ৰা নিব্বত্ততি, অযং পটিলাভসচ্ছিকিরিযা নাম. চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ইদ্ধিৰিকুব্বনেন সুভকিণ্হলোকং গন্ত্ৰা তেহি দেৰেহি সদ্ধিং সন্তিট্ঠতি সল্লপতি সাকচ্ছং আপজ্জতি, অযং পচ্চক্খসচ্ছিকিরিযা নাম. তাসং দ্ৰিন্নম্পি ততিযজ্ঝানং আকারৰতী পটিপদা নাম. তঞ্হি অনুপ্পাদেত্ৰা নেৰ সক্কা সুভকিণ্হলোকে নিব্বত্তিতুং, ন চতুত্থজ্ঝানং উপ্পাদেতুং. ইতি দুৰিধম্পেতং সচ্ছিকিরিযং সন্ধায – ‘‘এতস্স নূন, ভন্তে, একন্তসুখস্স লোকস্স সচ্ছিকিরিযাহেতূ’’তি আহ.

২৭৭. উদঞ্চনিকোতি উদকৰারকো. অন্তরাযমকাসীতি যথা পব্বজ্জং ন লভতি, এৰং উপদ্দুতমকাসি যথা তং উপনিস্সযৰিপন্নং. অযং কির কস্সপবুদ্ধকালে পব্বজিত্ৰা সমণধম্মমকাসি. অথস্স একো সহাযকো ভিক্খু সাসনে অনভিরতো, ‘‘আৰুসো, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি আরোচেসি. সো তস্স পত্তচীৰরে লোভং উপ্পাদেত্ৰা গিহিভাৰায ৰণ্ণং অভাসি. ইতরো তস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ৰিব্ভমি. তেনস্স কম্মুনা ইদানি ভগৰতো সম্মুখা পব্বজ্জায অন্তরাযো জাতো. ভগৰতা পনস্স পুরিমসুত্তং অতিরেকভাণৰারমত্তং, ইদং ভাণৰারমত্তন্তি এত্তকায তন্তিযা ধম্মো কথিতো, একদেসনাযপি মগ্গফলপটিৰেধো ন জাতো, অনাগতে পনস্স পচ্চযো ভৰিস্সতীতি ভগৰা ধম্মং দেসেতি. অনাগতে পচ্চযভাৰঞ্চস্স দিস্ৰা ভগৰা ধরমানো একং ভিক্খুম্পি মেত্তাৰিহারিম্হি এতদগ্গে ন ঠপেসি. পস্সতি হি ভগৰা – ‘‘অনাগতে অযং মম সাসনে পব্বজিত্ৰা মেত্তাৰিহারীনং অগ্গো ভৰিস্সতী’’তি.

সো ভগৰতি পরিনিব্বুতে ধম্মাসোকরাজকালে পাটলিপুত্তে নিব্বত্তিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তো অস্সগুত্তত্থেরো নাম হুত্ৰা মেত্তাৰিহারীনং অগ্গো অহোসি. থেরস্স মেত্তানুভাৰেন তিরচ্ছানগতাপি মেত্তচিত্তং পটিলভিংসু, থেরো সকলজম্বুদীপে ভিক্খুসঙ্ঘস্স ওৰাদাচরিযো হুত্ৰা ৰত্তনিসেনাসনে আৰসি, তিংসযোজনমত্তা অটৰী একং পধানঘরং অহোসি. থেরো আকাসে চম্মখণ্ডং পত্থরিত্ৰা তত্থ নিসিন্নো কম্মট্ঠানং কথেসি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ভিক্খাচারম্পি অগন্ত্ৰা ৰিহারে নিসিন্নো কম্মট্ঠানং কথেসি, মনুস্সা ৰিহারমেৰ গন্ত্ৰা দানমদংসু. ধম্মাসোকরাজা থেরস্স গুণং সুত্ৰা দট্ঠুকামো তিক্খত্তুং পহিণি. থেরো ভিক্খুসঙ্ঘস্স ওৰাদং দম্মীতি একৰারম্পি ন গতোতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চূল়সকুলুদাযিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. ৰেখনসসুত্তৰণ্ণনা

২৭৮. এৰং মে সুতন্তি ৰেখনসসুত্তং. তত্থ ৰেখনসোতি অযং কির সকুলুদাযিস্স আচরিযো, সো ‘‘সকুলুদাযী পরিব্বাজকো পরমৰণ্ণপঞ্হে পরাজিতো’’তি সুত্ৰা ‘‘মযা সো সাধুকং উগ্গহাপিতো, তেনাপি সাধুকং উগ্গহিতং, কথং নু খো পরাজিতো, হন্দাহং সযং গন্ত্ৰা সমণং গোতমং পরমৰণ্ণপঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা জানিস্সামী’’তি রাজগহতো পঞ্চচত্তালীসযোজনং সাৰত্থিং গন্ত্ৰা যেন ভগৰা, তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পন ঠিতকোৰ ভগৰতো সন্তিকে উদানং উদানেসি. তত্থ পুরিমসদিসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

২৮০. পঞ্চ খো ইমেতি কস্মা আরভি? অগারিযোপি একচ্চো কামগরুকো কামাধিমুত্তো হোতি, একচ্চো নেক্খম্মগরুকো নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি. পব্বজিতোপি চ একচ্চো কামগরুকো কামাধিমুত্তো হোতি, একচ্চো নেক্খম্মগরুকো নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি. অযং পন কামগরুকো কামাধিমুত্তো হোতি. সো ইমায কথায কথিযমানায অত্তনো কামাধিমুত্তত্তং সল্লক্খেস্সতি, এৰমস্সাযং দেসনা সপ্পাযা ভৰিস্সতীতি ইমং দেসনং আরভি. কামগ্গসুখন্তি নিব্বানং অধিপ্পেতং.

২৮১. পাপিতো ভৰিস্সতীতি অজাননভাৰং পাপিতো ভৰিস্সতি. নামকংযেৰ সম্পজ্জতীতি নিরত্থকৰচনমত্তমেৰ সম্পজ্জতি. তিট্ঠতু পুব্বন্তো তিট্ঠতু অপরন্তোতি যস্মা তুয্হং অতীতকথায অনুচ্ছৰিকং পুব্বেনিৰাসঞাণং নত্থি, অনাগতকথায অনুচ্ছৰিকং দিব্বচক্খুঞাণং নত্থি, তস্মা উভযম্পেতং তিট্ঠতূতি আহ. সুত্তবন্ধনেহীতি সুত্তমযবন্ধনেহি. তস্স হি আরক্খত্থায হত্থপাদেসু চেৰ গীৰায চ সুত্তকানি বন্ধন্তি. তানি সন্ধাযেতং ৰুত্তং. মহল্লককালে পনস্স তানি সযং ৰা পূতীনি হুত্ৰা মুঞ্চন্তি, ছিন্দিত্ৰা ৰা হরন্তি.

এৰমেৰ খোতি ইমিনা ইদং দস্সেতি – দহরস্স কুমারস্স সুত্তবন্ধনানং অজাননকালো ৰিয অৰিজ্জায পুরিমায কোটিযা অজাননং, ন হি সক্কা অৰিজ্জায পুরিমকোটি ঞাতুং, মোচনকালে জাননসদিসং পন অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জাবন্ধনস্স পমোক্খো জাতোতি জাননং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ৰেখনসসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ততিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. রাজৰগ্গো

১. ঘটিকারসুত্তৰণ্ণনা

২৮২. এৰং মে সুতন্তি ঘটিকারসুত্তং. তত্থ সিতং পাত্ৰাকাসীতি মহামগ্গেন গচ্ছন্তো অঞ্ঞতরং ভূমিপ্পদেসং ওলোকেত্ৰা – ‘‘অত্থি নু খো মযা চরিযং চরমানেন ইমস্মিং ঠানে নিৰুত্থপুব্ব’’ন্তি আৰজ্জন্তো অদ্দস – ‘‘কস্সপবুদ্ধকালে ইমস্মিং ঠানে ৰেগল়িঙ্গং নাম গামনিগমো অহোসি, অহং তদা জোতিপালো নাম মাণৰো অহোসিং, ময্হং সহাযো ঘটিকারো নাম কুম্ভকারো অহোসি, তেন সদ্ধিং মযা ইধ একং সুকারণং কতং, তং ভিক্খুসঙ্ঘস্স অপাকটং পটিচ্ছন্নং, হন্দ নং ভিক্খুসঙ্ঘস্স পাকটং করোমী’’তি মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে ঠিতকোৰ সিতপাতুকম্মমকাসি, অগ্গগ্গদন্তে দস্সেত্ৰা মন্দহসিতং হসি. যথা হি লোকিযমনুস্সা উরং পহরন্তা – ‘‘কুহং কুহ’’ন্তি হসন্তি, ন এৰং বুদ্ধা, বুদ্ধানং পন হসিতং হট্ঠপহট্ঠাকারমত্তমেৰ হোতি.

হসিতঞ্চ নামেতং তেরসহি সোমনস্সসহগতচিত্তেহি হোতি. তত্থ লোকিযমহাজনো অকুসলতো চতূহি, কামাৰচরকুসলতো চতূহীতি অট্ঠহি চিত্তেহি হসতি, সেক্খা অকুসলতো দিট্ঠিসম্পযুত্তানি দ্ৰে অপনেত্ৰা ছহি চিত্তেহি হসন্তি, খীণাসৰা চতূহি সহেতুককিরিযচিত্তেহি একেন অহেতুককিরিযচিত্তেনাতি পঞ্চহি চিত্তেহি হসন্তি. তেসুপি বলৰারম্মণে আপাথগতে দ্ৰীহি ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেহি হসন্তি, দুব্বলারম্মণে দুহেতুকচিত্তদ্ৰযেন চ অহেতুকচিত্তেন চাতি তীহি চিত্তেহি হসন্তি. ইমস্মিং পন ঠানে কিরিযাহেতুকমনোৰিঞ্ঞাণধাতুসোমনস্সসহগতচিত্তং ভগৰতো হট্ঠপহট্ঠাকারমত্তং হসিতং উপ্পাদেসি.

তং পনেতং হসিতং এৰং অপ্পমত্তকম্পি থেরস্স পাকটং অহোসি. কথং? তথারূপে হি কালে তথাগতস্স চতূহি দাঠাহি চতুদ্দীপিকমহামেঘমুখতো সতেরতাৰিজ্জুলতা ৰিয ৰিরোচমানা মহাতালক্খন্ধপমাণা রস্মিৰট্টিযো উট্ঠহিত্ৰা তিক্খত্তুং সীসৰরং পদক্খিণং কত্ৰা দাঠগ্গেসুযেৰ অন্তরধাযন্তি. তেন সঞ্ঞাণেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্ছতো গচ্ছমানোপি সিতপাতুভাৰং জানাতি.

ভগৰন্তং এতদৰোচাতি – ‘‘এত্থ কির কস্সপো ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ওৰদি, চতুসচ্চপ্পকাসনং অকাসি, ভগৰতোপি এত্থ নিসীদিতুং রুচিং উপ্পাদেস্সামি, এৰমযং ভূমিভাগো দ্ৰীহি বুদ্ধেহি পরিভুত্তো ভৰিস্সতি, মহাজনো গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা চেতিযট্ঠানং কত্ৰা পরিচরন্তো সগ্গমগ্গপরাযণো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা এতং ‘‘তেন হি, ভন্তে,’’তিআদিৰচনং অৰোচ.

২৮৩. মুণ্ডকেন সমণকেনাতি মুণ্ডং মুণ্ডোতি, সমণং ৰা সমণোতি ৰত্তুং ৰট্টতি, অযং পন অপরিপক্কঞাণত্তা ব্রাহ্মণকুলে উগ্গহিতৰোহারৰসেনেৰ হীল়েন্তো এৰমাহ. সোত্তিসিনানিন্তি সিনানত্থায কতসোত্তিং. সোত্তি নাম কুরুৰিন্দপাসাণচুণ্ণানি লাখায বন্ধিত্ৰা কতগুল়িককলাপকা ৰুচ্চতি, যং সন্ধায – ‘‘তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ কুরুৰিন্দকসুত্তিযা নহাযন্তী’’তি (চূল়ৰ. ২৪৩) ৰুত্তং. তং উভোসু অন্তেসু গহেত্ৰা সরীরং ঘংসন্তি. এৰং সম্মাতি যথা এতরহিপি মনুস্সা ‘‘চেতিযৰন্দনায গচ্ছাম, ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছামা’’তি ৰুত্তা উস্সাহং ন করোন্তি, ‘‘নটসমজ্জাদিদস্সনত্থায গচ্ছামা’’তি ৰুত্তা পন একৰচনেনেৰ সম্পটিচ্ছন্তি, তথেৰ সিন্হাযিতুন্তি ৰুত্তে একৰচনেন সম্পটিচ্ছন্তো এৰমাহ.

২৮৪. জোতিপালং মাণৰং আমন্তেসীতি একপস্সে অরিযপরিহারেন পঠমতরং ন্হাযিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা ঠিতো তস্স মহন্তেন ইস্সরিযপরিহারেন ন্হাযন্তস্স ন্হানপরিযোসানং আগমেত্ৰা তং নিৰত্থনিৰাসনং কেসে ৰোদকে কুরুমানং আমন্তেসি. অযন্তি আসন্নত্তা দস্সেন্তো আহ. ওৰট্টিকং ৰিনিৰট্ঠেত্ৰাতি নাগবলো বোধিসত্তো ‘‘অপেহি সম্মা’’তি ঈসকং পরিৰত্তমানোৰ তেন গহিতগহণং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰাতি অত্থো. কেসেসু পরামসিত্ৰা এতদৰোচাতি সো কির চিন্তেসি – ‘‘অযং জোতিপালো পঞ্ঞৰা, সকিং দস্সনং লভমানো তথাগতস্স দস্সনেপি পসীদিস্সতি, ধম্মকথাযপি পসীদিস্সতি, পসন্নো চ পসন্নাকারং কাতুং সক্খিস্সতি, মিত্তা নাম এতদত্থং হোন্তি, যংকিঞ্চি কত্ৰা মম সহাযং গহেত্ৰা দসবলস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি. তস্মা নং কেসেসু পরামসিত্ৰা এতদৰোচ.

ইত্তরজচ্চোতি অঞ্ঞজাতিকো, মযা সদ্ধিং অসমানজাতিকো, লামকজাতিকোতি অত্থো. ন ৰতিদন্তি ইদং অম্হাকং গমনং ন ৰত ওরকং ভৰিস্সতি ন খুদ্দকং, মহন্তং ভৰিস্সতি. অযঞ্হি ন অত্তনো থামেন গণ্হি, সত্থু থামেন গণ্হীতি গহণস্মিংযেৰ নিট্ঠং অগমাসি. যাৰতাদোহিপীতি এত্থ দোকারহিকারপিকারা নিপাতা, যাৰতুপরিমন্তি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ৰাচায আলপনং ওৰট্টিকায গহণঞ্চ অতিক্কমিত্ৰা যাৰ কেসগ্গহণম্পি তত্থ গমনত্থং পযোগো কত্তব্বো’’তি.

২৮৫. ধম্মিযা কথাযাতি ইধ সতিপটিলাভত্থায পুব্বেনিৰাসপটিসংযুত্তা ধম্মী কথা ৰেদিতব্বা. তস্স হি ভগৰা, – ‘‘জোতিপাল, ত্ৰং ন লামকট্ঠানং ওতিণ্ণসত্তো, মহাবোধিপল্লঙ্কে পন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পত্থেত্ৰা ওতিণ্ণোসি, তাদিসস্স নাম পমাদৰিহারো ন যুত্তো’’তিআদিনা নযেন সতিপটিলাভায ধম্মং কথেসি. পরসমুদ্দৰাসীথেরা পন ৰদন্তি – ‘‘জোতিপাল, যথা অহং দসপারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো লোকে ৰিচরামি, এৰমেৰং ত্ৰম্পি দসপারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সমণগণপরিৰারো লোকে ৰিচরিস্সসি. এৰরূপেন নাম তযা পমাদং আপজ্জিতুং ন যুত্ত’’ন্তি যথাস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমতি, এৰং কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং কথেসীতি.

২৮৬. অলত্থ খো, আনন্দ,…পে… পব্বজ্জং অলত্থ উপসম্পদন্তি পব্বজিত্ৰা কিমকাসি? যং বোধিসত্তেহি কত্তব্বং. বোধিসত্তা হি বুদ্ধানং সম্মুখে পব্বজন্তি. পব্বজিত্ৰা চ পন ইত্তরসত্তা ৰিয পতিতসিঙ্গা ন হোন্তি, চতুপারিসুদ্ধিসীলে পন সুপতিট্ঠায তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা তেরস ধুতঙ্গানি সমাদায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গতপচ্চাগতৰত্তং পূরযমানা সমণধম্মং করোন্তা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা যাৰ অনুলোমঞাণং আহচ্চ তিট্ঠন্তি, মগ্গফলত্থং ৰাযামং ন করোন্তি. জোতিপালোপি তথেৰ অকাসি.

২৮৭. অড্ঢমাসুপসম্পন্নেতি কুলদারকঞ্হি পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসম্পি অৰসিত্ৰা গতে মাতাপিতূনং সোকো ন ৰূপসম্মতি, সোপি পত্তচীৰরগ্গহণং ন জানাতি, দহরভিক্খুসামণেরেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসো ন উপ্পজ্জতি, থেরেহি সদ্ধিং সিনেহো ন পতিট্ঠাতি, গতগতট্ঠানে অনভিরতি উপ্পজ্জতি. এত্তকং পন কালং নিৰাসে সতি মাতাপিতরো পস্সিতুং লভন্তি. তেন তেসং সোকো তনুভাৰং গচ্ছতি, পত্তচীৰরগ্গহণং জানাতি, সামণেরদহরভিক্খূহি সদ্ধিং ৰিস্সাসো জাযতি, থেরেহি সদ্ধিং সিনেহো পতিট্ঠাতি, গতগতট্ঠানে অভিরমতি, ন উক্কণ্ঠতি. তস্মা এত্তকং ৰসিতুং ৰট্টতীতি অড্ঢমাসং ৰসিত্ৰা পক্কামি.

পণ্ডুপুটকস্স সালিনোতি পুটকে কত্ৰা সুক্খাপিতস্স রত্তসালিনো. তস্স কির সালিনো ৰপ্পকালতো পট্ঠায অযং পরিহারো – কেদারা সুপরিকম্মকতা হোন্তি, তত্থ বীজানি পতিট্ঠাপেত্ৰা গন্ধোদকেন সিঞ্চিংসু, ৰপ্পকালে ৰিতানং ৰিয উপরি ৰত্থকিলঞ্জং বন্ধিত্ৰা পরিপক্ককালে ৰীহিসীসানি ছিন্দিত্ৰা মুট্ঠিমত্তে পুটকে কত্ৰা যোত্তবদ্ধে ৰেহাসংযেৰ সুক্খাপেত্ৰা গন্ধচুণ্ণানি অত্থরিত্ৰা কোট্ঠকেসু পূরেত্ৰা ততিযে ৰস্সে ৰিৰরিংসু. এৰং তিৰস্সং পরিৰুত্থস্স সুগন্ধরত্তসালিনো অপগতকাল়কে সুপরিসুদ্ধে তণ্ডুলে গহেত্ৰা খজ্জকৰিকতিম্পি ভত্তম্পি পটিযাদিযিংসু. তং সন্ধায ৰুত্তং পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং…পে… কালং আরোচাপেসীতি.

২৮৮. অধিৰুট্ঠো মেতি কিং সন্ধায ৰদতি? ৰেগল়িঙ্গতো নিক্খমনকালে ঘটিকারো অত্তনো সন্তিকে ৰস্সাৰাসং ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং অগ্গহেসি, তং সন্ধায ৰদতি. অহুদেৰ অঞ্ঞথত্তং অহু দোমনস্সন্তি তেমাসং দানং দাতুং, ধম্মঞ্চ সোতুং, ইমিনা চ নিযামেন ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানি পটিজগ্গিতুং নালত্থন্তি অলাভং আরব্ভ চিত্তঞ্ঞথত্তং চিত্তদোমনস্সং অহোসি, ন তথাগতং আরব্ভ. কস্মা? সোতাপন্নত্তা. সো কির পুব্বে ব্রাহ্মণভত্তো অহোসি. অথেকস্মিং সমযে পচ্চন্তে কুপিতে ৰূপসমনত্থং গচ্ছন্তো উরচ্ছদং নাম ধীতরমাহ – ‘‘অম্ম অম্হাকং দেৰে মা পমজ্জী’’তি. ব্রাহ্মণা তং রাজধীতরং দিস্ৰা ৰিসঞ্ঞিনো অহেসুং. কে ইমে চাতি ৰুত্তে তুম্হাকং ভূমিদেৰাতি. ভূমিদেৰা নাম এৰরূপা হোন্তীতি নিট্ঠুভিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. সা একদিৰসং ৰীথিং ওলোকেন্তী ঠিতা কস্সপস্স ভগৰতো অগ্গসাৰকং দিস্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা পিণ্ডপাতং দত্ৰা অনুমোদনং সুণমানাযেৰ সোতাপন্না হুত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেপি ভিক্খূ অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সত্থা ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সেহি সদ্ধিং ইসিপতনে ৰসতী’’তি চ সুত্ৰা নিমন্তেত্ৰা দানং অদাসি.

রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো. অথ নং পঠমতরমেৰ ব্রাহ্মণা আগন্ত্ৰা ধীতু অৰণ্ণং ৰত্ৰা পরিভিন্দিংসু. রাজা পন ধীতু জাতকালেযেৰ ৰরং অদাসি. তস্সা ‘‘সত্ত দিৰসানি রজ্জং দাতব্ব’’ন্তি ৰরং গণ্হিংসু. অথস্সা রাজা সত্ত দিৰসানি রজ্জং নিয্যাতেসি. সা সত্থারং ভোজযমানা রাজানং পক্কোসাপেত্ৰা বহিসাণিযং নিসীদাপেসি. রাজা সত্থু অনুমোদনং সুত্ৰাৰ সোতাপন্নো জাতো. সোতাপন্নস্স চ নাম তথাগতং আরব্ভ আঘাতো নত্থি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ন তথাগতং আরব্ভা’’তি.

যং ইচ্ছতি তং হরতূতি সো কির ভাজনানি পচিত্ৰা কযৰিক্কযং ন করোতি, এৰং পন ৰত্ৰা দারুত্থায ৰা মত্তিকত্থায ৰা পলালত্থায ৰা অরঞ্ঞং গচ্ছতি. মহাজনা ‘‘ঘটিকারেন ভাজনানি পক্কানী’’তি সুত্ৰা পরিসুদ্ধতণ্ডুললোণদধিতেলফাণিতাদীনি গহেত্ৰা আগচ্ছন্তি. সচে ভাজনং মহগ্ঘং হোতি, মূলং অপ্পং, যং ৰা তং ৰা দত্ৰা গণ্হামাতি তং ন গণ্হন্তি. ধম্মিকো ৰাণিজো মাতাপিতরো পটিজগ্গতি, সম্মাসম্বুদ্ধং উপট্ঠহতি, বহু নো অকুসলং ভৰিস্সতীতি পুন গন্ত্ৰা মূলং আহরন্তি. সচে পন ভাজনং অপ্পগ্ঘং হোতি, আভতং মূলং বহু, ধম্মিকো ৰাণিজো, অম্হাকং পুঞ্ঞং ভৰিস্সতীতি যথাভতং ঘরসামিকা ৰিয সাধুকং পটিসামেত্ৰা গচ্ছন্তি. এৰংগুণো পন কস্মা ন পব্বজতীতি. রঞ্ঞো ৰচনপথং পচ্ছিন্দন্তো অন্ধে জিণ্ণে মাতাপিতরো পোসেতীতি আহ.

২৮৯. কো নু খোতি কুহিং নু খো. কুম্ভিযাতি উক্খলিতো. পরিযোগাতি সূপভাজনতো. পরিভুঞ্জাতি ভুঞ্জ. কস্মা পনেতে এৰং ৰদন্তি? ঘটিকারো কির ভত্তং পচিত্ৰা সূপং সম্পাদেত্ৰা মাতাপিতরো ভোজেত্ৰা সযম্পি ভুঞ্জিত্ৰা ভগৰতো ৰড্ঢমানকং ভত্তসূপং পট্ঠপেত্ৰা আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা আধারকং উপট্ঠপেত্ৰা উদকং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা মাতাপিতূনং সঞ্ঞং দত্ৰা অরঞ্ঞং গচ্ছতি. তস্মা এৰং ৰদন্তি. অভিৰিস্সত্থোতি অতিৰিস্সত্থো. পীতিসুখং ন ৰিজহতীতি ন নিরন্তরং ৰিজহতি, অথ খো রত্তিভাগে ৰা দিৰসভাগে ৰা গামে ৰা অরঞ্ঞে ৰা যস্মিং যস্মিং খণে – ‘‘সদেৰকে নাম লোকে অগ্গপুগ্গলো ময্হং গেহং পৰিসিত্ৰা সহত্থেন আমিসং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জতি, লাভা ৰত মে’’তি অনুস্সরতি, তস্মিং তস্মিং খণে পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জতি. তং সন্ধায এৰং ৰুত্তং.

২৯০. কল়োপিযাতি পচ্ছিতো. কিং পন ভগৰা এৰমকাসীতি. পচ্চযো ধম্মিকো, ভিক্খূনং পত্তে ভত্তসদিসো, তস্মা এৰমকাসি. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিপি চ সাৰকানংযেৰ হোতি, বুদ্ধানং সিক্খাপদৰেলা নাম নত্থি. যথা হি রঞ্ঞো উয্যানে পুপ্ফফলানি হোন্তি, অঞ্ঞেসং তানি গণ্হন্তানং নিগ্গহং করোন্তি, রাজা যথারুচিযা পরিভুঞ্জতি, এৰংসম্পদমেতং. পরসমুদ্দৰাসীথেরা পন ‘‘দেৰতা কির পটিগ্গহেত্ৰা অদংসূ’’তি ৰদন্তি.

২৯১. হরথ, ভন্তে, হরথ ভদ্রমুখাতি অম্হাকং পুত্তো ‘‘কুহিং গতোসী’’তি ৰুত্তে – ‘‘দসবলস্স সন্তিক’’ন্তি ৰদতি, কুহিং নু খো গচ্ছতি, সত্থু ৰসনট্ঠানস্স ওৰস্সকভাৰম্পি ন জানাতীতি পুত্তে অপরাধসঞ্ঞিনো গহণে তুট্ঠচিত্তা এৰমাহংসু.

তেমাসং আকাসচ্ছদনং অট্ঠাসীতি ভগৰা কির চতুন্নং ৰস্সিকানং মাসানং একং মাসং অতিক্কমিত্ৰা তিণং আহরাপেসি, তস্মা এৰমাহ. অযং পনেত্থ পদত্থো – আকাসং ছদনমস্সাতি আকাসচ্ছদনং. ন দেৰোতিৰস্সীতি কেৰলং নাতিৰস্সি, যথা পনেত্থ পকতিযা চ নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানব্ভন্তরে একম্পি উদকবিন্দু নাতিৰস্সি, এৰং ঘনছদনগেহব্ভন্তরে ৰিয ন ৰাতাতপাপি আবাধং অকংসু, পকতিযা উতুফরণমেৰ অহোসি. অপরভাগে তস্মিং নিগমে ছড্ডিতেপি তং ঠানং অনোৰস্সকমেৰ অহোসি. মনুস্সা কম্মং করোন্তা দেৰে ৰস্সন্তে তত্থ সাটকে ঠপেত্ৰা কম্মং করোন্তি. যাৰ কপ্পুট্ঠানা তং ঠানং তাদিসমেৰ ভৰিস্সতি. তঞ্চ খো পন ন তথাগতস্স ইদ্ধানুভাৰেন, তেসংযেৰ পন গুণসম্পত্তিযা. তেসঞ্হি – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো কত্থ ন লভেয্য, অম্হাকং নাম দ্ৰিন্নং অন্ধকানং নিৰেসনং উত্তিণং কারেসী’’তি ন তপ্পচ্চযা দোমনস্সং উদপাদি – ‘‘সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলো অম্হাকং নিৰেসনা তিণং আহরাপেত্ৰা গন্ধকুটিং ছাদাপেসী’’তি পন তেসং অনপ্পকং বলৰসোমনস্সং উদপাদি. ইতি তেসংযেৰ গুণসম্পত্তিযা ইদং পাটিহারিযং জাতন্তি ৰেদিতব্বং.

২৯২. তণ্ডুলৰাহসতানীতি এত্থ দ্ৰে সকটানি একো ৰাহোতি ৰেদিতব্বো. তদুপিযঞ্চ সূপেয্যন্তি সূপত্থায তদনুরূপং তেলফাণিতাদিং. ৰীসতিভিক্খুসহস্সস্স তেমাসত্থায ভত্তং ভৰিস্সতীতি কির সঞ্ঞায রাজা এত্তকং পেসেসি. অলং মে রঞ্ঞোৰ হোতূতি কস্মা পটিক্খিপি? অধিগতঅপ্পিচ্ছতায. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘নাহং রঞ্ঞা দিট্ঠপুব্বো, কথং নু খো পেসেসী’’তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘সত্থা বারাণসিং গতো, অদ্ধা সো রঞ্ঞো ৰস্সাৰাসং যাচিযমানো ময্হং পটিঞ্ঞাতভাৰং আরোচেত্ৰা মম গুণকথং কথেসি, গুণকথায লদ্ধলাভো পন নটেন নচ্চিত্ৰা লদ্ধং ৰিয গাযকেন গাযিত্ৰা লদ্ধং ৰিয চ হোতি. কিং ময্হং ইমিনা, কম্মং কত্ৰা উপ্পন্নেন মাতাপিতূনম্পি সম্মাসম্বুদ্ধস্সপি উপট্ঠানং সক্কা কাতু’’ন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ঘটিকারসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. রট্ঠপালসুত্তৰণ্ণনা

২৯৩. এৰং মে সুতন্তি রট্ঠপালসুত্তং. তত্থ থুল্লকোট্ঠিকন্তি থুল্লকোট্ঠং পরিপুণ্ণকোট্ঠাগারং. সো কির জনপদো নিচ্চসস্সো সদা বীজভণ্ডং নিক্খমতি, খলভণ্ডং পৰিসতি. তেন তস্মিং নিগমে কোট্ঠা নিচ্চপূরাৰ হোন্তি. তস্মা সো থুল্লকোট্ঠিকন্তেৰ সঙ্খং গতো.

২৯৪. রট্ঠপালোতি কস্মা রট্ঠপালো? ভিন্নং রট্ঠং সন্ধারেতুং পালেতুং সমত্থোতি রট্ঠপালো. কদা পনস্সেতং নামং উপ্পন্নন্তি. পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধকালে. ইতো হি পুব্বে সতসহস্সকপ্পমত্থকে ৰস্সসতসহস্সাযুকেসু মনুস্সেসু পদুমুত্তরো নাম সত্থা উপ্পজ্জিত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো লোকহিতায চারিকং চরি, যং সন্ধায ৰুত্তং –

‘‘নগরং হংসৰতী নাম, আনন্দো নাম খত্তিযো;

সুজাতা নাম জনিকা, পদুমুত্তরস্স সত্থুনো’’তি. (বু. ৰং. ১২.১৯);

পদুমুত্তরে পন অনুপ্পন্নে এৰ হংসৰতিযা দ্ৰে কুটুম্বিকা সদ্ধা পসন্না কপণদ্ধিকযাচকাদীনং দানং পট্ঠপযিংসু. তদা পব্বতৰাসিনো পঞ্চসতা তাপসা হংসৰতিং অনুপ্পত্তা. তে দ্ৰেপি জনা তাপসগণং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা উপট্ঠহিংসু. তাপসা কিঞ্চিকালং ৰসিত্ৰা পব্বতপাদমেৰ গতা. দ্ৰে সঙ্ঘত্থেরা ওহীযিংসু. তদা তেসং তে যাৰজীৰং উপট্ঠানং অকংসু. তাপসেসু ভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং করোন্তেসু একো সক্কভৰনস্স ৰণ্ণং কথেসি, একো ভূমিন্ধরনাগরাজভৰনস্স.

কুটুম্বিকেসু একো সক্কভৰনং পত্থনং কত্ৰা সক্কো হুত্ৰা নিব্বত্তো, একো নাগভৰনে পালিতনাগরাজা নাম. তং সক্কো অত্তনো উপট্ঠানং আগতং দিস্ৰা নাগযোনিযং অভিরমসীতি পুচ্ছি. সো নাভিরমামীতি আহ. তেন হি পদুমুত্তরস্স ভগৰতো দানং দত্ৰা ইমস্মিং ঠানে পত্থনং করোহি, উভো সুখং ৰসিস্সামাতি. নাগরাজা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারস্স ভগৰতো সত্তাহং মহাদানং দদমানো পদুমুত্তরস্স দসবলস্স পুত্তং উপরেৰতং নাম সামণেরং দিস্ৰা সত্তমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স দিব্বৰত্থানি দত্ৰা সামণেরস্স ঠানন্তরং পত্থেসি. ভগৰা অনাগতং ওলোকেত্ৰা – ‘‘অনাগতে গোতমস্স নাম বুদ্ধস্স পুত্তো রাহুলকুমারো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি তে পত্থনা’’তি কথেসি. নাগরাজা তমত্থং সক্কস্স কথেসি. সক্কো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তথেৰ সত্তাহং দানং দত্ৰা ভিন্নং রট্ঠং সন্ধারেতুং পালেতুং সমত্থকুলে নিব্বত্তিত্ৰা সদ্ধাপব্বজিতং রট্ঠপালং নাম কুলপুত্তং দিস্ৰা – ‘‘অহম্পি অনাগতে লোকস্মিং তুম্হাদিসে বুদ্ধে উপ্পন্নে ভিন্নং রট্ঠং সন্ধারেতুং পালেতুং সমত্থকুলে নিব্বত্তিত্ৰা অযং কুলপুত্তো ৰিয সদ্ধাপব্বজিতো রট্ঠপালো নাম ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনমকাসি. সত্থা সমিজ্ঝনকভাৰং ঞত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘সরাজিকং চাতুৰণ্ণং, পোসেতুং যং পহোস্সতি;

রট্ঠপালকুলং নাম, তত্থ জাযিস্সতে অয’’ন্তি. –

এৰং পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধকালে তস্সেতং নামং উপ্পন্নন্তি ৰেদিতব্বং.

এতদহোসীতি কিং অহোসি? যথা যথা খোতিআদি. তত্রাযং সঙ্খেপকথা – অহং খো যেন যেন কারণেন ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, তেন তেন মে উপপরিক্খতো এৰং হোতি – ‘‘যদেতং সিক্খত্তযব্রহ্মচরিযং একদিৰসম্পি অখণ্ডং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং চরিতব্বং, একদিৰসম্পি চ কিলেসমলেন অমলীনং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং, সঙ্খলিখিতং ৰিলিখিতসঙ্খসদিসং ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগং কত্ৰা চরিতব্বং, নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন একন্তপরিপুণ্ণং…পে… চরিতুং, যংনূনাহং কেসঞ্চ মস্সুঞ্চ ওহারেত্ৰা কাসাযরসপীততায কাসাযানি ব্রহ্মচরিযং চরন্তানং অনুচ্ছৰিকানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা নিক্খমিত্ৰা অনগারিযং পব্বজেয্য’’ন্তি.

অচিরপক্কন্তেসু থুল্লকোট্ঠিকেসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি রট্ঠপালো অনুট্ঠিতেসু তেসু ন ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচি. কস্মা? তত্থস্স বহূ ঞাতিসালোহিতা মিত্তামচ্চা সন্তি, তে – ‘‘ত্ৰং মাতাপিতূনং একপুত্তকো, ন লব্ভা তযা পব্বজিতু’’ন্তি বাহাযম্পি গহেত্ৰা আকড্ঢেয্যুং, ততো পব্বজ্জায অন্তরাযো ভৰিস্সতীতি সহেৰ পরিসায উট্ঠহিত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা পুন কেনচি সরীরকিচ্চলেসেন নিৰত্তিত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কম্ম পব্বজ্জং যাচি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো রট্ঠপালো কুলপুত্তো অচিরপক্কন্তেসু থুল্লকোট্ঠিকেসু…পে… পব্বাজেতু মং ভগৰা’’তি. ভগৰা পন যস্মা রাহুলকুমারস্স পব্বজিততো পভুতি মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেতি, তস্মা নং পুচ্ছি অনুঞ্ঞাতোসি পন ত্ৰং, রট্ঠপাল, মাতাপিতূহি…পে… পব্বজ্জাযাতি.

২৯৫. অম্মতাতাতি এত্থ অম্মাতি মাতরং আলপতি, তাতাতি পিতরং. একপুত্তকোতি একোৰ পুত্তকো, অঞ্ঞো কোচি জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰা নত্থি. এত্থ চ একপুত্তোতি ৰত্তব্বে অনুকম্পাৰসেন একপুত্তকোতি ৰুত্তং. পিযোতি পীতিজনকো. মনাপোতি মনৰড্ঢনকো. সুখেধিতোতি সুখেন এধিতো, সুখসংৰড্ঢিতোতি অত্থো. সুখপরিভতোতি সুখেন পরিভতো, জাতকালতো পভুতি ধাতীহি অঙ্কতো অঙ্কং আহরিত্ৰা ধারিযমানো অস্সকরথকাদীহি বালকীল়নকেহি কীল়যমানো সাদুরসভোজনং ভোজযমানো সুখেন পরিহটো. ন ত্ৰং, তাত রট্ঠপাল, কস্সচি দুক্খস্স জানাসীতি ত্ৰং, তাত রট্ঠপাল অপ্পমত্তকম্পি কলভাগং দুক্খস্স ন জানাসি ন সরসীতি অত্থো. মরণেনপি তে মযং অকামকা ৰিনা ভৰিস্সামাতি সচেপি তৰ অম্হেসু জীৰমানেসু মরণং ভৰেয্য, তেন তে মরণেনপি মযং অকামকা অনিচ্ছকা ন অত্তনো রুচিযা ৰিনা ভৰিস্সাম, তযা ৰিযোগং পাপুণিস্সামাতি অত্থো. কিং পন মযং তন্তি এৰং সন্তে কিং পন কিং নাম তং কারণং, যেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সাম. অথ ৰা কিং পন মযং তন্তি কেন পন কারণেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সামাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

২৯৬. তত্থেৰাতি যত্থ নং ঠিতং মাতাপিতরো নানুজানিংসু, তত্থেৰ ঠানে. অনন্তরহিতাযাতি কেনচি অত্থরণেন অনত্থতায. পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা তত্থ সহাযকেহি সদ্ধিং যথাসুখং ইন্দ্রিযানি চারেহি সঞ্চারেহি, ইতো চিতো চ উপনেহীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা সহাযকেহি সদ্ধিং লল় উপলল় রম, কীল়স্সূতিপি ৰুত্তং হোতি. কামে পরিভুঞ্জন্তোতি অত্তনো পুত্তদারেহি সদ্ধিং ভোগে ভুঞ্জন্তো. পুঞ্ঞানি করোন্তোতি বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ আরব্ভ দানপ্পদানাদীনি সুগতিমগ্গসংসোধকানি কুসলকম্মানি করোন্তো. তুণ্হী অহোসীতি কথানুপ্পবন্ধৰিচ্ছেদনত্থং নিরালাপসল্লাপো অহোসি.

অথস্স মাতাপিতরো তিক্খত্তুং ৰত্ৰা পটিৰচনম্পি অলভমানা সহাযকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এস ৰো সহাযকো পব্বজিতুকামো, নিৰারেথ ন’’ন্তি আহংসু. তেপি তং উপসঙ্কমিত্ৰা তিক্খত্তুং অৰোচুং, তেসম্পি তুণ্হী অহোসি. তেন ৰুত্তং – অথ খো রট্ঠপালস্স কুলপুত্তস্স সহাযকা…পে… তুণ্হী অহোসীতি. অথস্স সহাযকানং তিক্খত্তুং ৰত্ৰা এতদহোসি – ‘‘সচে অযং পব্বজ্জং অলভমানো মরিস্সতি, ন কোচি গুণো লব্ভতি. পব্বজিতং পন নং মাতাপিতরোপি কালেন কালং পস্সিস্সন্তি, মযম্পি পস্সিস্সাম, পব্বজ্জাপি চ নামেসা ভারিযা, দিৰসে দিৰসে মত্তিকাপত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডায চরিতব্বং, একসেয্যং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং অতিদুক্করং, অযঞ্চ সুখুমালো নাগরিকজাতিযো, সো তং চরিতুং অসক্কোন্তো পুন ইধেৰ আগমিস্সতি, হন্দস্স মাতাপিতরো অনুজানাপেস্সামা’’তি. তে তথা অকংসু. মাতাপিতরোপি নং ‘‘পব্বজিতেন চ পন তে মাতাপিতরো উদ্দস্সেতব্বা’’তি ইমং কতিকং কত্ৰা অনুজানিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো রট্ঠপালস্স কুলপুত্তস্স সহাযকা যেন রট্ঠপালস্স কুলপুত্তস্স মাতাপিতরো…পে… অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহি…পে… উদ্দস্সেতব্বা’’তি. তত্থ উদ্দস্সেতব্বাতি উদ্ধং দস্সেতব্বা, যথা তং কালেন কালং পস্সন্তি, এৰং আগন্ত্ৰা অত্তানং দস্সেতব্বা.

২৯৯. বলং গহেত্ৰাতি সপ্পাযভোজনানি ভুঞ্জন্তো উচ্ছাদনাদীহি চ কাযং পরিহরন্তো কাযবলং জনেত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা অস্সুমুখং ঞাতিপরিৰট্টং পহায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… পব্বাজেতু মং, ভন্তে, ভগৰাতি. ভগৰা সমীপে ঠিতং অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ভিক্খু রট্ঠপালং পব্বাজেহি চেৰ উপসম্পাদেহি চা’’তি. সাধু, ভন্তেতি খো সো ভিক্খু ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা রট্ঠপালং কুলপুত্তং জিনদত্তিযং সদ্ধিৰিহারিকং লদ্ধা পব্বাজেসি চেৰ উপসম্পাদেসি চ. তেন ৰুত্তং – ‘‘অলত্থ খো রট্ঠপালো কুলপুত্তো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদ’’ন্তি.

পহিতত্তো ৰিহরন্তোতি দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি এৰং ৰিহরন্তো. নেয্যপুগ্গলো হি অযমাযস্মা, তস্মা পুঞ্ঞৰা অভিনীহারসম্পন্নোপি সমানো ‘‘অজ্জ অজ্জেৰ অরহত্ত’’ন্তি সমণধম্মং করোন্তোপি দ্ৰাদসমে ৰস্সে অরহত্তং পাপুণি.

যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ময্হং মাতাপিতরো পব্বজ্জং অনুজানমানা – ‘‘তযা কালেন কালং আগন্ত্ৰা অম্হাকং দস্সনং দাতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা অনুজানিংসু, দুক্করকারিকা খো পন মাতাপিতরো, অহঞ্চ যেনজ্ঝাসযেন পব্বজিতো, সো মে মত্থকং পত্তো, ইদানি ভগৰন্তং আপুচ্ছিত্ৰা অত্তানং মাতাপিতূনং দস্সেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা আপুচ্ছিতুকামো উপসঙ্কমি. মনসাকাসীতি ‘‘কিং নু খো রট্ঠপালে গতে কোচি উপদ্দৰো ভৰিস্সতী’’তি মনসি অকাসি. ততো ‘‘ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘সক্খিস্সতি নু খো রট্ঠপালো তং মদ্দিতু’’ন্তি ওলোকেন্তো তস্স অরহত্তসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘সক্খিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. তেন ৰুত্তং – যথা ভগৰা অঞ্ঞাসি…পে… কালং মঞ্ঞসীতি.

মিগচীরেতি এৰংনামকে উয্যানে. তঞ্হি রঞ্ঞা – ‘‘অকালে সম্পত্তপব্বজিতানং দিন্নমেৰ ইদং, যথাসুখং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি এৰমনুঞ্ঞাতমেৰ অহোসি, তস্মা থেরো – ‘‘মম আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচেস্সামি, তে মে পাদধোৰনউণ্হোদকপাদমক্খনতেলাদীনি পেসিস্সন্তী’’তি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা উয্যানমেৰ পাৰিসি. পিণ্ডায পাৰিসীতি দুতিযদিৰসে পাৰিসি.

মজ্ঝিমাযাতি সত্তদ্ৰারকোট্ঠকস্স ঘরস্স মজ্ঝিমে দ্ৰারকোট্ঠকে. উল্লিখাপেতীতি কপ্পকেন কেসে পহরাপেতি. এতদৰোচাতি – ‘‘ইমে সমণকা অম্হাকং পিযপুত্তকং পব্বাজেত্ৰা চোরানং হত্থে নিক্খিপিত্ৰা ৰিয একদিৰসম্পি ন দস্সাপেন্তি, এৰং ফরুসকারকা এতে পুন ইমং ঠানং উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞন্তি, এত্তোৰ নিকড্ঢিতব্বা এতে’’তি চিন্তেত্ৰা এতং ‘‘ইমেহি মুণ্ডকেহী’’তিআদিৰচনং অৰোচ. ঞাতিদাসীতি ঞাতকানং দাসী. আভিদোসিকন্তি পারিৰাসিকং একরত্তাতিক্কন্তং পূতিভূতং. তত্থাযং পদত্থো – পূতিভাৰদোসেন অভিভূতোতি অভিদোসো, অভিদোসোৰ আভিদোসিকো. একরত্তাতিক্কন্তস্সেৰ নামসঞ্ঞা এসা যদিদং আভিদোসিকোতি, তং আভিদোসিকং. কুম্মাসন্তি যৰকুম্মাসং. ছড্ডেতুকামা হোতীতি যস্মা অন্তমসো দাসকম্মকারানং গোরূপানম্পি অপরিভোগারহো, তস্মা নং কচৰরং ৰিয বহি ছড্ডেতুকামা হোতি. সচেতন্তি সচে এতং. ভগিনীতি অরিযৰোহারেন অত্তনো ধাতিং ঞাতিদাসিং আলপতি. ছড্ডনীযধম্মন্তি ছড্ডেতব্বসভাৰং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ভগিনি এতং সচে বহি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, ইধ মে পত্তে আকিরাহী’’তি. কিং পন এৰং ৰত্তুং লব্ভতি, ৰিঞ্ঞত্তি ৰা পযুত্তৰাচা ৰা ন হোতীতি. ন হোতি. কস্মা? নিস্সট্ঠপরিগ্গহত্তা. যঞ্হি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, যত্থ সামিকা অনালযা হোন্তি, তং সব্বং ‘‘দেথ আহরথ আকিরথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. তেনেৰ হি অযমাযস্মা অগ্গঅরিযৰংসিকো সমানোপি এৰমাহ.

হত্থানন্তি ভিক্খাগহণত্থং পত্তং উপনামযতো মণিবন্ধতো পভুতি দ্ৰিন্নম্পি হত্থানং. পাদানন্তি নিৰাসনন্ততো পট্ঠায দ্ৰিন্নম্পি পাদানং. সরস্সাতি সচে তং ভগিনীতি ৰাচং নিচ্ছারযতো সরস্স চ. নিমিত্তং অগ্গহেসীতি হত্থপিট্ঠিআদীনি ওলোকযমানা – ‘‘পুত্তস্স মে রট্ঠপালস্স ৰিয সুৰণ্ণকচ্ছপপিট্ঠিসদিসা ইমা হত্থপাদপিট্ঠিযো, হরিতালৰট্টিযো ৰিয সুৰট্টিতা অঙ্গুলিযো, মধুরো সরো’’তি গিহিকালে সল্লক্খিতপুব্বং আকারং অগ্গহেসি সঞ্জানি সল্লক্খেসি. তস্স হাযস্মতো দ্ৰাদসৰস্সানি অরঞ্ঞাৰাসঞ্চেৰ পিণ্ডিযালোপভোজনঞ্চ পরিভুঞ্জন্তস্স অঞ্ঞাদিসো সরীরৰণ্ণো অহোসি, তেন নং সা ঞাতিদাসী দিস্ৰাৰ ন সঞ্জানি, নিমিত্তং পন অগ্গহেসীতি.

৩০০. রট্ঠপালস্স মাতরং এতদৰোচাতি থেরস্স অঙ্গপচ্চঙ্গানি সণ্ঠাপেত্ৰা থঞ্ঞং পাযেত্ৰা সংৰড্ঢিতধাতীপি সমানা পব্বজিত্ৰা মহাখীণাসৰভাৰপ্পত্তেন সামিপুত্তেন সদ্ধিং – ‘‘ত্ৰং নু খো, মে ভন্তে, পুত্তো রট্ঠপালো’’তিআদিৰচনং ৰত্তুং অৰিসহন্তী ৰেগেন ঘরং পৰিসিত্ৰা রট্ঠপালস্স মাতরং এতদৰোচ. যগ্ঘেতি আরোচনত্থে নিপাতো. সচে জে সচ্চন্তি এত্থ জেতি আলপনে নিপাতো. এৰঞ্হি তস্মিং দেসে দাসিজনং আলপন্তি, তস্মা ‘‘ত্ৰঞ্হি, ভোতি দাসি, সচে সচ্চং ভণসী’’তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

উপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? মহাকুলে ইত্থিযো বহি নিক্খমন্তা গরহং পাপুণন্তি, ইদঞ্চ অচ্চাযিককিচ্চং, সেট্ঠিস্স নং আরোচেস্সামীতি চিন্তেতি. তস্মা উপসঙ্কমি. অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি তস্মিং কির দেসে দানপতীনং ঘরেসু সালা হোন্তি, আসনানি চেত্থ পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, উপট্ঠাপিতং উদককঞ্জিযং. তত্থ পব্বজিতা পিণ্ডায চরিত্ৰা নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি. সচে ইচ্ছন্তি, দানপতীনম্পি সন্তকং গণ্হন্তি. তস্মা তম্পি অঞ্ঞতরস্স কুলস্স ঈদিসায সালায অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি ৰেদিতব্বং. ন হি পব্বজিতা কপণমনুস্সা ৰিয অসারুপ্পে ঠানে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তীতি.

অত্থি নাম তাতাতি এত্থ অত্থীতি ৰিজ্জমানত্থে, নামাতি পুচ্ছনত্থে মঞ্ঞনত্থে ৰা নিপাতো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – অত্থি নু খো, তাত রট্ঠপাল, অম্হাকং ধনং, ননু মযং নিদ্ধনাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি. তথা অত্থি নু খো, তাত রট্ঠপাল, অম্হাকং জীৰিতং, ননু মযং মতাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি. তথা অত্থি মঞ্ঞে, তাত রট্ঠপাল, তৰ অব্ভন্তরে সাসনং নিস্সায পটিলদ্ধো সমণগুণো, যং ত্ৰং সুভোজনরসসংৰড্ঢিতোপি ইমং জিগুচ্ছনেয্যং আভিদোসিকং কুম্মাসং অমতমিৰ নিব্বিকারো পরিভুঞ্জিস্সসীতি. সো পন গহপতি দুক্খাভিতুন্নতায এতমত্থং পরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰত্তুমসক্কোন্তো – ‘‘অত্থি নাম, তাত রট্ঠপাল, আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি এত্তকমেৰ অৰচ. অক্খরচিন্তকা পনেত্থ ইদং লক্খণং ৰদন্তি – অনোকপ্পনামরিসনত্থৰসেনেতং অত্থিসদ্দে উপপদে ‘‘পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি অনাগতৰচনং কতং. তস্সাযমত্থো – ‘‘অত্থি নাম…পে… পরিভুঞ্জিস্সসি, ইদং পচ্চক্খম্পি অহং ন সদ্দহামি ন মরিসযামী’’তি. ইদং এত্তকং ৰচনং গহপতি থেরস্স পত্তমুখৰট্টিযং গহেত্ৰা ঠিতকোৰ কথেসি. থেরোপি পিতরি পত্তমুখৰট্টিযং গহেত্ৰা ঠিতেযেৰ তং পূতিকুম্মাসং পরিভুঞ্জি সুনখৰন্তসদিসং পূতিকুক্কুটণ্ডমিৰ ভিন্নট্ঠানে পূতিকং ৰাযন্তং. পুথুজ্জনেন কির তথারূপং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিতুং ন সক্কা. থেরো পন অরিযিদ্ধিযং ঠত্ৰা দিব্বোজং অমতরসং পরিভুঞ্জমানো ৰিয পরিভুঞ্জিত্ৰা ধমকরণেন উদকং গহেত্ৰা পত্তঞ্চ মুখঞ্চ হত্থপাদে চ ধোৰিত্ৰা কুতো নো গহপতীতিআদিমাহ.

তত্থ কুতো নোতি কুতো নু. নেৰ দানন্তি দেয্যধম্মৰসেন নেৰ দানং অলত্থম্হ. ন পচ্চক্খানন্তি ‘‘কিং, তাত রট্ঠপাল, কচ্চি তে খমনীযং, কচ্চিসি অপ্পকিলমথেন আগতো, ন তাৰ তাত গেহে ভত্তং সম্পাদিযতী’’তি এৰং পটিসন্থারৰসেন পচ্চক্খানম্পি ন অলত্থম্হ. কস্মা পন থেরো এৰমাহ? পিতু অনুগ্গহেন. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘যথা এস মং ৰদতি, অঞ্ঞেপি পব্বজিতে এৰং ৰদতি মঞ্ঞে. বুদ্ধসাসনে চ পত্তন্তরে পদুমং ৰিয ভস্মাছন্নো অগ্গি ৰিয ফেগ্গুপটিচ্ছন্নো চন্দনসারো ৰিয সুত্তিকাপটিচ্ছন্নং মুত্তরতনং ৰিয ৰলাহকপটিচ্ছন্নো চন্দিমা ৰিয মাদিসানং পটিচ্ছন্নগুণানং ভিক্খূনং অন্তো নত্থি, তেসুপি ন এৰরূপং ৰচনং পৰত্তেস্সতি, সংৰরে ঠস্সতী’’তি অনুগ্গহেন এৰমাহ.

এহি তাতাতি তাত তুয্হং ঘরং মা হোতু, এহি ঘরং গমিস্সামাতি ৰদতি. অলন্তি থেরো উক্কট্ঠএকাসনিকতায পটিক্খিপন্তো এৰমাহ. অধিৰাসেসীতি থেরো পন পকতিযা উক্কট্ঠসপদানচারিকো স্ৰাতনাযভিক্খং নাম নাধিৰাসেতি, মাতু অনুগ্গহেন পন অধিৰাসেসি. মাতু কিরস্স থেরং অনুস্সরিত্ৰা মহাসোকো উপ্পজ্জি, রোদনেনেৰ পক্কক্খি ৰিয জাতা, তস্মা থেরো ‘‘সচাহং তং অপস্সিত্ৰা গমিস্সামি, হদযম্পিস্সা ফালেয্যা’’তি অনুগ্গহেন অধিৰাসেসি. কারাপেত্ৰাতি একং হিরঞ্ঞস্স, একং সুৰণ্ণস্সাতি দ্ৰে পুঞ্জে কারাপেত্ৰা. কীৰমহন্তা পন পুঞ্জা অহেসুন্তি. যথা ওরতো ঠিতো পুরিসো পারতো ঠিতং মজ্ঝিমপ্পমাণং পুরিসং ন পস্সতি, এৰংমহন্তা.

৩০১. ইদং তে তাতাতি কহাপণপুঞ্জঞ্চ সুৰণ্ণপুঞ্জঞ্চ দস্সেন্তো আহ. মত্তিকন্তি মাতিতো আগতং, ইদং তে মাতামহিযা মাতু ইমং গেহং আগচ্ছন্তিযা গন্ধমালাদীনং অত্থায দিন্নং ধনন্তি অত্থো. অঞ্ঞং পেত্তিকং অঞ্ঞং পিতামহন্তি যং পন তে পিতু চ পিতামহানঞ্চ সন্তকং, তং অঞ্ঞংযেৰ, নিহিতঞ্চ পযুত্তঞ্চ অতিৰিয বহু. এত্থ চ ‘‘পিতামহ’’ন্তি তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘পেতামহ’’ন্তি ৰা পাঠো. সক্কা ততোনিদানন্তি ধনহেতু ধনপচ্চযা. তং তং ধনং রক্খন্তস্স চ রাজাদীনং ৰসেন ধনপরিক্খযং পাপুণন্তস্স কস্সচি উপ্পজ্জমানসোকাদযো সন্ধায এৰমাহ. এৰং ৰুত্তে সেট্ঠি গহপতি – ‘‘অহং ইমং উপ্পব্বাজেস্সামীতি আনেসিং, সো দানি মে ধম্মকথং কাতুং আরদ্ধো, অযং ন মে ৰচনং করিস্সতী’’তি উট্ঠায গন্ত্ৰা অস্স ওরোধানং দ্ৰারং ৰিৰরাপেত্ৰা – ‘‘অযং ৰো সামিকো, গচ্ছথ যং কিঞ্চি কত্ৰা নং গণ্হিতুং ৰাযমথা’’তি উয্যোজেসি. সুৰযে ঠিতা নাটকিত্থিযো নিক্খমিত্ৰা থেরং পরিৰারযিংসু, তাসু দ্ৰে জেট্ঠকিত্থিযো সন্ধায পুরাণদুতিযিকাতিআদি ৰুত্তং. পচ্চেকং পাদেসু গহেত্ৰাতি একেকম্হি পাদে নং গহেত্ৰা.

কীদিসা নাম তা অয্যপুত্ত অচ্ছরাযোতি কস্মা এৰমাহংসু? তদা কির সম্বহুলে খত্তিযকুমারেপি ব্রাহ্মণকুমারেপি সেট্ঠিপুত্তেপি মহাসম্পত্তিযো পহায পব্বজন্তে দিস্ৰা পব্বজ্জাগুণং অজানন্তা কথং সমুট্ঠাপেন্তি ‘‘কস্মা এতে পব্বজন্তী’’তি. অথঞ্ঞে ৰদন্তি ‘‘দেৰচ্ছরাদেৰনাটকানং কারণা’’তি. সা কথা ৰিত্থারিকা অহোসি. তং গহেত্ৰা সব্বা এৰমাহংসু. অথ থেরো পটিক্খিপন্তো ন খো মযং ভগিনীতিআদিমাহ. সমুদাচরতীতি ৰোহরতি ৰদতি. তত্থেৰ মুচ্ছিতা পপতিংসূতি তং ভগিনিৰাদেন সমুদাচরন্তং দিস্ৰা ‘‘মযং অজ্জ আগমিস্সতি, অজ্জ আগমিস্সতী’’তি দ্ৰাদস ৰস্সানি বহি ন নিক্খন্তা, এতং নিস্সায নো দারকা ন লদ্ধা, যেসং আনুভাৰেন জীৰেয্যাম, ইতো চম্হা পরিহীনা অঞ্ঞতো চ. অযং লোকো নাম অত্তনোৰ চিন্তেসি, তস্মা তাপি ‘‘ইদানি মযং অনাথা জাতা’’তি অত্তনোৰ চিন্তযমানা – ‘‘অনত্থিকো দানি অম্হেহি অযং, সো অম্হে পজাপতিযো সমানা অত্তনা সদ্ধিং একমাতুকুচ্ছিযা সযিতদারিকা ৰিয মঞ্ঞতী’’তি সমুপ্পন্নবলৰসোকা হুত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে মুচ্ছিতা পপতিংসু, পতিতাতি অত্থো.

মা নো ৰিহেঠেথাতি মা অম্হে ধনং দস্সেত্ৰা মাতুগামে চ উয্যোজেত্ৰা ৰিহেঠযিত্থ, ৰিহেসা হেসা পব্বজিতানন্তি. কস্মা এৰমাহ? মাতাপিতূনং অনুগ্গহেন. সো কির সেট্ঠি – ‘‘পব্বজিতলিঙ্গং নাম কিলিট্ঠং, পব্বজ্জাৰেসং হারেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা তযো জনা একতো ভুঞ্জিস্সামা’’তি মঞ্ঞমানো থেরস্স ভিক্খং ন দেতি. থেরো – ‘‘মাদিসস্স খীণাসৰস্স আহারন্তরাযং কত্ৰা এতে বহুং অপুঞ্ঞং পসৰেয্যু’’ন্তি তেসং অনুগ্গহেন এৰমাহ.

৩০২. গাথা অভাসীতি গাথাযো অভাসি. তত্থ পস্সাতি সন্তিকে ঠিতজনং সন্ধায ৰদতি. চিত্তন্তি চিত্তৰিচিত্তং. বিম্বন্তি অত্তভাৰং. অরুকাযন্তি নৰন্নং ৰণমুখানং ৰসেন ৰণকাযং. সমুস্সিতন্তি তীণি অট্ঠিসতানি নৰহি ন্হারুসতেহি বন্ধিত্ৰা নৰহি মংসপেসিসতেহি লিম্পিত্ৰা সমন্ততো উস্সিতং. আতুরন্তি জরাতুরতায রোগাতুরতায কিলেসাতুরতায চ নিচ্চাতুরং. বহুসঙ্কপ্পন্তি পরেসং উপ্পন্নপত্থনাসঙ্কপ্পেহি বহুসঙ্কপ্পং. ইত্থীনঞ্হি কাযে পুরিসানং সঙ্কপ্পা উপ্পজ্জন্তি, তেসং কাযে ইত্থীনং. সুসানে ছড্ডিতকল়েৰরভূতম্পি চেতং কাককুললাদযো পত্থযন্তিযেৰাতি বহুসঙ্কপ্পো নাম হোতি. যস্স নত্থি ধুৰং ঠিতীতি যস্স কাযস্স মাযামরীচিফেণপিণ্ড উদকপুপ্ফুল়াদীনং ৰিয একংসেনেৰ ঠিতি নাম নত্থি, ভিজ্জনধম্মতাৰ নিযতা.

তচেন ওনদ্ধন্তি অল্লমনুস্সচম্মেন ওনদ্ধং. সহ ৰত্থেভি সোভতীতি গন্ধাদীহি মণিকুণ্ডলেহি চ চিত্তকতম্পি রূপং ৰত্থেহি সহেৰ সোভতি, ৰিনা ৰত্থেহি জেগুচ্ছং হোতি অনোলোকনক্খমং.

অলত্তককতাতি অলত্তকেন রঞ্জিতা. চুণ্ণকমক্খিতন্তি সাসপকক্কেন মুখপীল়কাদীনি নীহরিত্ৰা লোণমত্তিকায দুট্ঠলোহিতং ৰিলিযাপেত্ৰা তিলপিট্ঠেন লোহিতং পসাদেত্ৰা হলিদ্দিযা ৰণ্ণং সম্পাদেত্ৰা চুণ্ণকগণ্ডিকায মুখং পহরন্তি, তেনেস অতিৰিয ৰিরোচতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

অট্ঠাপদকতাতি রসোদকেন মক্খিত্ৰা নলাটপরিযন্তে আৰত্তনপরিৰত্তে কত্ৰা অট্ঠপদকরচনায রচিতা. অঞ্জনীতি অঞ্জননাল়িকা.

ওদহীতি ঠপেসি. পাসন্তি ৰাকরাজালং. নাসদাতি ন ঘট্টযি. নিৰাপন্তি নিৰাপসুত্তে ৰুত্তনিৰাপতিণসদিসভোজনং. কন্দন্তেতি ৰিরৰমানে পরিদেৰমানে. ইমায হি গাথায থেরো মাতাপিতরো মিগলুদ্দকে ৰিয কত্ৰা দস্সেসি, অৰসেসঞাতকে মিগলুদ্দকপরিসং ৰিয, হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰাকরাজালং ৰিয, অত্তনা ভুত্তভোজনং নিৰাপতিণং ৰিয, অত্তানং মহামিগং ৰিয কত্ৰা দস্সেসি. যথা হি মহামিগো যাৰদত্থং নিৰাপতিণং খাদিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা গীৰং উক্খিপিত্ৰা দিসং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইমং নাম ঠানং গতস্স সোত্থি ভৰিস্সতী’’তি মিগলুদ্দকানং পরিদেৰন্তানংযেৰ ৰাকরং অঘট্টযমানোৰ উপ্পতিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘনচ্ছাযস্স ছত্তস্স ৰিয গুম্বস্স হেট্ঠা মন্দমন্দেন ৰাতেন বীজযমানো আগতমগ্গং ওলোকেন্তো তিট্ঠতি, এৰমেৰ থেরো ইমা গাথা ভাসিত্ৰা আকাসেনেৰ গন্ত্ৰা মিগচীরে পচ্চুপট্ঠাসি.

কস্মা পন থেরো আকাসেন গতোতি. পিতা কিরস্স সেট্ঠি সত্তসু দ্ৰারকোট্ঠকেসু অগ্গল়ং দাপেত্ৰা মল্লে আণাপেসি – ‘‘সচে নিক্খমিত্ৰা গচ্ছতি, হত্থপাদেসু নং গহেত্ৰা কাসাযানি হরিত্ৰা গিহিৰেসং গণ্হাপেথা’’তি. তস্মা থেরো – ‘‘এতে মাদিসং মহাখীণাসৰং হত্থে ৰা পাদে ৰা গহেত্ৰা অপুঞ্ঞং পসৰেয্যুং, তং নেসং মা অহোসী’’তি চিন্তেত্ৰা আকাসেন অগমাসি. পরসমুদ্দৰাসিত্থেরানং পন – ‘‘ঠিতকোৰ ইমা গাথা ভাসিত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রঞ্ঞো কোরব্যস্স মিগচীরে পচ্চুপট্ঠাসী’’তি অযং ৰাচনামগ্গোযেৰ.

৩০৩. মিগৰোতি তস্স উয্যানপালস্স নামং. সোধেন্তোতি উয্যানমগ্গং সমং কারেত্ৰা অন্তোউয্যানে তচ্ছিতব্বযুত্তট্ঠানানি তচ্ছাপেন্তো সম্মজ্জিতব্বযুত্তানি ঠানানি সম্মজ্জাপেন্তো ৰালুকাওকিরণ-পুপ্ফৰিকিরণ-পুণ্ণঘটট্ঠপন-কদলিক্খন্ধঠপনাদীনি চ করোন্তোতি অত্থো. যেন রাজা কোরব্যো তেনুপসঙ্কমীতি অম্হাকং রাজা সদা ইমস্স কুলপুত্তস্স ৰণ্ণং কথেসি, পস্সিতুকামো এতং, আগতভাৰং পনস্স ন জানাতি, মহা খো পনাযং পণ্ণাকারো, গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা যেন রাজা কোরব্যো তেনুপসঙ্কমি.

কিত্তযমানো অহোসীতি সো কির রাজা থেরং অনুস্সরিত্ৰা বলমজ্ঝেপি নাটকমজ্ঝেপি – ‘‘দুক্করং কতং কুলপুত্তেন তাৰ মহন্তং সম্পত্তিং পহায পব্বজিত্ৰা পুননিৰত্তিত্ৰা অনপলোকেন্তেনা’’তি গুণং কথেসি, তং গহেত্ৰা অযং এৰমাহ. ৰিস্সজ্জেথাতি ৰত্ৰাতি ওরোধমহামত্তবলকাযাদীসু যস্স যং অনুচ্ছৰিকং, তস্স তং দাপেত্ৰাতি অত্থো. উস্সটায উস্সটাযাতি উস্সিতায উস্সিতায, মহামত্তমহারট্ঠিকাদীনং ৰসেন উগ্গতুগ্গতমেৰ পরিসং গহেত্ৰা উপসঙ্কমীতি অত্থো. ইধ ভৰং রট্ঠপালো হত্থত্থরে নিসীদতূতি হত্থত্থরো তনুকো বহলপুপ্ফাদিগুণং কত্ৰা অত্থতো অভিলক্খিতো হোতি, তাদিসে অনাপুচ্ছিত্ৰা নিসীদিতুং ন যুত্তন্তি মঞ্ঞমানো এৰমাহ.

৩০৪. পারিজুঞ্ঞানীতি পারিজুঞ্ঞভাৰা পরিক্খযা. জিণ্ণোতি জরাজিণ্ণো. ৰুড্ঢোতি ৰযোৰুড্ঢো. মহল্লকোতি জাতিমহল্লকো. অদ্ধগতোতি অদ্ধানং অতিক্কন্তো. ৰযোঅনুপ্পত্তোতি পচ্ছিমৰযং অনুপ্পত্তো. পব্বজতীতি ধুরৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা, – ‘‘ভন্তে, মযা দহরকালে বহুং কুসলং কতং, ইদানি মহল্লকোম্হি, মহল্লকস্স চেসা পব্বজ্জা নাম, চেতিযঙ্গণং সম্মজ্জিত্ৰা অপ্পহরিতং কত্ৰা জীৰিস্সামি, পব্বাজেথ মং, ভন্তে,’’তি কারুঞ্ঞং উপ্পাদেন্তো যাচতি, থেরা অনুকম্পায পব্বাজেন্তি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দুতিযৰারেপি এসেৰ নযো.

অপ্পাবাধোতি অরোগো. অপ্পাতঙ্কোতি নিদ্দুক্খো. সমৰেপাকিনিযাতি সমৰিপাচনিযা. গহণিযাতি কম্মজতেজোধাতুযা. তত্থ যস্স ভুত্তভুত্তো আহারো জীরতি, যস্স ৰা পন পুটভত্তং ৰিয তথেৰ তিট্ঠতি, উভোপেতে ন সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতা. যস্স পন ভুত্তকালে ভত্তচ্ছন্দো উপ্পজ্জতেৰ, অযং সমৰেপাকিনিযা সমন্নাগতো. নাতিসীতায নচ্চুণ্হাযাতি তেনেৰ কারণেন নাতিসীতায নচ্চুণ্হায. অনুপুব্বেনাতি রাজানো ৰা হরন্তীতিআদিনা অনুক্কমেন. দুতিযৰারে রাজভযচোরভযছাতকভযাদিনা অনুক্কমেন.

৩০৫. ধম্মুদ্দেসা উদ্দিট্ঠাতি ধম্মনিদ্দেসা উদ্দিট্ঠা. উপনিয্যতীতি জরামরণসন্তিকং গচ্ছতি, আযুক্খযেন ৰা তত্থ নিয্যতি. অদ্ধুৰোতি ধুৰট্ঠানৰিরহিতো. অতাণোতি তাযিতুং সমত্থেন ৰিরহিতো. অনভিস্সরোতি অসরণো অভিসরিত্ৰা অভিগন্ত্ৰা অস্সাসেতুং সমত্থেন ৰিরহিতো. অস্সকোতি নিস্সকো সকভণ্ডৰিরহিতো. সব্বং পহায গমনীযন্তি সকভণ্ডন্তি সল্লক্খিতং সব্বং পহায লোকেন গন্তব্বং. তণ্হাদাসোতি তণ্হায দাসো.

৩০৬. হত্থিস্মিন্তি হত্থিসিপ্পে. কতাৰীতি কতকরণীযো, সিক্খিতসিক্খো পগুণসিপ্পোতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. ঊরুবলীতি ঊরুবলসম্পন্নো. যস্স হি ফলকঞ্চ আৰুধঞ্চ গহেত্ৰা পরসেনং পৰিসিত্ৰা অভিন্নং ভিন্দতো ভিন্নং সন্ধারযতো পরহত্থগতং রজ্জং আহরিতুং ঊরুবলং অত্থি, অযং ঊরুবলী নাম. বাহুবলীতি বাহুবলসম্পন্নো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. অলমত্তোতি সমত্থঅত্তভাৰো.

পরিযোধায ৰত্তিস্সন্তীতি উপ্পন্নং উপ্পদ্দৰং ওধায অৰত্থরিত্ৰা ৰত্তিস্সন্তীতি সল্লক্খেত্ৰা গহিতা.

সংৰিজ্জতি খো, ভো রট্ঠপাল, ইমস্মিং রাজকুলে পহূতং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণন্তি ইদং সো রাজা উপরি ধম্মুদ্দেসস্স কারণং আহরন্তো আহ.

অথাপরং এতদৰোচাতি এতং ‘‘পস্সামি লোকে’’তিআদিনা নযেন চতুন্নং ধম্মুদ্দেসানং অনুগীতিং অৰোচ.

৩০৭. তত্থ ভিয্যোৰ কামে অভিপত্থযন্তীতি একং লভিত্ৰা দ্ৰে পত্থযন্তি, দ্ৰে লভিত্ৰা চত্তারোতি এৰং উত্তরুত্তরি ৰত্থুকামকিলেসকামে পত্থযন্তিযেৰ.

পসয্হাতি সপত্তগণং অভিভৰিত্ৰা. সসাগরন্তন্তি সদ্ধিং সাগরন্তেন. ওরং সমুদ্দস্সাতি যং সমুদ্দস্স ওরতো সকরট্ঠং, তেন অতিত্তরূপোতি অত্থো. ন হত্থীতি ন হি অত্থি.

অহো ৰতা নোতি অহো ৰত নু, অযমেৰ ৰা পাঠো. অমরাতি চাহূতি অমরং ইতি চ আহু. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং মতং ঞাতী পরিৰারেত্ৰা কন্দন্তি, তং – ‘‘অহো ৰত অম্হাকং ভাতা মতো, পুত্তো মতো’’তিআদীনিপি ৰদন্তি.

ফুসন্তি ফস্সন্তি মরণফস্সং ফুসন্তি. তথেৰ ফুট্ঠোতি যথা বালো, ধীরোপি তথেৰ মরণফস্সেন ফুট্ঠো, অফুট্ঠো নাম নত্থি, অযং পন ৰিসেসো. বালো চ বাল্যা ৰধিতোৰ সেতীতি বালো বালভাৰেন মরণফস্সং আগম্ম ৰধিতোৰ সেতি অভিহতোৰ সযতি. অকতং ৰত মে কল্যাণন্তিআদিৰিপ্পটিসারৰসেন চলতি ৰেধতি ৰিপ্ফন্দতি. ধীরো চ ন ৰেধতীতি ধীরো সুগতিনিমিত্তং পস্সন্তো ন ৰেধতি ন চলতি.

যায ৰোসানং ইধাধিগচ্ছতীতি যায পঞ্ঞায ইমস্মিং লোকে সব্বকিচ্চৰোসানং অরহত্তং অধিগচ্ছতি, সাৰ ধনতো উত্তমতরা. অব্যোসিতত্তাতি অপরিযোসিতত্তা, অরহত্তপত্তিযা, অভাৰেনাতি অত্থো. ভৰাভৰেসূতি হীনপ্পণীতেসু ভৰেসু.

উপেতি গব্ভঞ্চ পরঞ্চ লোকন্তি তেসু পাপং করোন্তেসু যো কোচি সত্তো পরম্পরায সংসারং আপজ্জিত্ৰা গব্ভঞ্চ পরঞ্চ লোকং উপেতি. তস্সপ্পপঞ্ঞোতি তস্স তাদিসস্স অপ্পপঞ্ঞস্স অঞ্ঞো অপ্পপঞ্ঞো অভিসদ্দহন্তো.

সকম্মুনা হঞ্ঞতীতি অত্তনা কতকম্মৰসেন ‘‘কসাহিপি তালেতী’’তিআদীহি কম্মকারণাহি হঞ্ঞতি. পেচ্চ পরম্হি লোকেতি ইতো গন্ত্ৰা পরম্হি অপাযলোকে.

ৰিরূপরূপেনাতি ৰিৰিধরূপেন, নানাসভাৰেনাতি অত্থো. কামগুণেসূতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকেসু সব্বকামগুণেসু আদীনৰং দিস্ৰা. দহরাতি অন্তমসো কললমত্তভাৰং উপাদায তরুণা. ৰুড্ঢাতি ৰস্সসতাতিক্কন্তা. অপণ্ণকং সামঞ্ঞমেৰ সেয্যোতি অৰিরুদ্ধং অদ্ৰজ্ঝগামিং একন্তনিয্যানিকং সামঞ্ঞমেৰ ‘‘সেয্যো, উত্তরিতরঞ্চ পণীততরঞ্চা’’তি উপধারেত্ৰা পব্বজিতোস্মি মহারাজাতি. তস্মা যং ত্ৰং ৰদসি – ‘‘কিং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা’’তি, ইদং দিস্ৰা চ সুত্ৰা চ পব্বজিতোস্মীতি মং ধারেহীতি দেসনং নিট্ঠাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

রট্ঠপালসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. মঘদেৰসুত্তৰণ্ণনা

৩০৮. এৰং মে সুতন্তি মঘদেৰসুত্তং. তত্থ মঘদেৰঅম্বৰনেতি পুব্বে মঘদেৰো নাম রাজা তং অম্বৰনং রোপেসি. তেসু রুক্খেসু পলুজ্জমানেসু অপরভাগে অঞ্ঞেপি রাজানো রোপেসুংযেৰ. তং পন পঠমৰোহারৰসেন মঘদেৰম্বৰনন্তেৰ সঙ্খং গতং. সিতং পাত্ৰাকাসীতি সাযন্হসমযে ৰিহারচারিকং চরমানো রমণীযং ভূমিভাগং দিস্ৰা – ‘‘ৰসিতপুব্বং নু খো মে ইমস্মিং ওকাসে’’তি আৰজ্জন্তো – ‘‘পুব্বে অহং মঘদেৰো নাম রাজা হুত্ৰা ইমং অম্বৰনং রোপেসিং, এত্থেৰ পব্বজিত্ৰা চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিং. তং খো পনেতং কারণং ভিক্খুসঙ্ঘস্স অপাকটং, পাকটং করিস্সামী’’তি অগ্গগ্গদন্তে দস্সেন্তো সিতং পাতু অকাসি.

ধম্মো অস্স অত্থীতি ধম্মিকো. ধম্মেন রাজা জাতোতি ধম্মরাজা. ধম্মে ঠিতোতি দসকুসলকম্মপথধম্মে ঠিতো. ধম্মং চরতীতি সমং চরতি. তত্র ব্রাহ্মণগহপতিকেসূতি যোপি সো পুব্বরাজূহি ব্রাহ্মণানং দিন্নপরিহারো, তং অহাপেত্ৰা পকতিনিযামেনেৰ অদাসি, তথা গহপতিকানং. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পক্খস্সাতি ইমিনা পাটিহারিকপক্খোপি সঙ্গহিতো. অট্ঠমীউপোসথস্স হি পচ্চুগ্গমনানুগ্গমনৰসেন সত্তমিযঞ্চ নৰমিযঞ্চ, চাতুদ্দসপন্নরসানং পচ্চুগ্গমনানুগ্গমনৰসেন তেরসিযঞ্চ পাটিপদে চাতি ইমে দিৰসা পাটিহারিকপক্খাতি ৰেদিতব্বা. তেসুপি উপোসথং উপৰসি.

৩০৯. দেৰদূতাতি দেৰোতি মচ্চু, তস্স দূতাতি দেৰদূতা. সিরস্মিঞ্হি পলিতেসু পাতুভূতেসু মচ্চুরাজস্স সন্তিকে ঠিতো ৰিয হোতি, তস্মা পলিতানি মচ্চুদেৰস্স দূতাতি ৰুচ্চন্তি. দেৰা ৰিয দূতাতিপি দেৰদূতা. যথা হি অলঙ্কতপটিযত্তায দেৰতায আকাসে ঠত্ৰা ‘‘অসুকদিৰসে মরিস্সতী’’তি ৰুত্তে তং তথেৰ হোতি, এৰং সিরস্মিং পলিতেসু পাতুভূতেসু দেৰতাব্যাকরণসদিসমেৰ হোতি. তস্মা পলিতানি দেৰসদিসা দূতাতি ৰুচ্চন্তি. ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতাতিপি দেৰদূতা. সব্ববোধিসত্তা হি জিণ্ণব্যাধিতমতপব্বজিতে দিস্ৰাৰ সংৰেগমাপজ্জিত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজন্তি. যথাহ –

‘‘জিণ্ণঞ্চ দিস্ৰা দুখিতঞ্চ ব্যাধিতং,

মতঞ্চ দিস্ৰা গতমাযুসঙ্খযং;

কাসাযৰত্থং পব্বজিতঞ্চ দিস্ৰা,

তস্মা অহং পব্বজিতোম্হি রাজা’’তি.

ইমিনা পরিযাযেন পলিতানি ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতত্তা দেৰদূতাতি ৰুচ্চন্তি.

কপ্পকস্স গামৰরং দত্ৰাতি সতসহস্সুট্ঠানকং জেট্ঠকগামং দত্ৰা. কস্মা অদাসি? সংৰিগ্গমানসত্তা. তস্স হি অঞ্জলিস্মিং ঠপিতানি পলিতানি দিস্ৰাৰ সংৰেগো উপ্পজ্জতি. অঞ্ঞানি চতুরাসীতিৰস্সসহস্সানি আযু অত্থি, এৰং সন্তেপি মচ্চুরাজস্স সন্তিকে ঠিতং ৰিয অত্তানং মঞ্ঞমানো সংৰিগ্গো পব্বজ্জং রোচেতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘সিরে দিস্ৰান পলিতং, মঘদেৰো দিসম্পতি;

সংৰেগং অলভী ধীরো, পব্বজ্জং সমরোচযী’’তি.

অপরম্পি ৰুত্তং –

‘‘উত্তমঙ্গরুহা ময্হং, ইমে জাতা ৰযোহরা;

পাতুভূতা দেৰদূতা, পব্বজ্জাসমযো মমা’’তি.

পুরিসযুগেতি ৰংসসম্ভৰে পুরিসে. কেসমস্সুং ওহারেত্ৰাতি তাপসপব্বজ্জং পব্বজন্তাপি হি পঠমং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা পব্বজন্তি, ততো পট্ঠায ৰড্ঢিতে কেসে বন্ধিত্ৰা জটাকলাপধরা হুত্ৰা ৰিচরন্তি. বোধিসত্তোপি তাপসপব্বজ্জং পব্বজি. পব্বজিতো পন অনেসনং অননুযুঞ্জিত্ৰা রাজগেহতো আহটভিক্খায যাপেন্তো ব্রহ্মৰিহারং ভাৰেসি. তস্মা সো মেত্তাসহগতেনাতিআদি ৰুত্তং.

কুমারকীল়িতং কীল়ীতি অঙ্কেন অঙ্কং পরিহরিযমানো কীল়ি. মালাকলাপং ৰিয হি নং উক্খিপিত্ৰাৰ ৰিচরিংসু. রঞ্ঞো মঘদেৰস্স পুত্তো…পে… পব্বজীতি ইমস্স পব্বজিতদিৰসে পঞ্চ মঙ্গলানি অহেসুং. মঘদেৰরঞ্ঞো মতকভত্তং, তস্স রঞ্ঞো পব্বজিতমঙ্গলং, তস্স পুত্তস্স ছত্তুস্সাপনমঙ্গলং, তস্স পুত্তস্স উপরজ্জমঙ্গলং, তস্স পুত্তস্স নামকরণমঙ্গলন্তি একস্মিংযেৰ সমযে পঞ্চ মঙ্গলানি অহেসুং, সকলজম্বুদীপতলে উন্নঙ্গলমহোসি.

৩১১. পুত্তপপুত্তকাতি পুত্তা চ পুত্তপুত্তা চাতি এৰং পৰত্তা তস্স পরম্পরা. পচ্ছিমকো অহোসীতি পব্বজ্জাপচ্ছিমকো অহোসি. বোধিসত্তো কির ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো – ‘‘পৰত্ততি নু খো তং মযা মনুস্সলোকে নিহতং কল্যাণৰত্ত’’ন্তি আৰজ্জন্তো অদ্দস – ‘‘এত্তকং অদ্ধানং পৰত্ততি, ইদানি ন পৰত্তিস্সতী’’তি. ন খো পনাহং ময্হং পৰেণিযা উচ্ছিজ্জিতুং দস্সামীতি অত্তনো ৰংসে জাতরঞ্ঞোযেৰ অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অত্তনো ৰংসস্স নেমিং ঘটেন্তো ৰিয নিব্বত্তো, তেনেৰস্স নিমীতি নামং অহোসি. ইতি সো পব্বজিতরাজূনং সব্বপচ্ছিমকো হুত্ৰা পব্বজিতোতি পব্বজ্জাপচ্ছিমকো অহোসি. গুণেহি পন অতিরেকতরো. তস্স হি সব্বরাজূহি অতিরেকতরা দ্ৰে গুণা অহেসুং. চতূসু দ্ৰারেসু সতসহস্সং সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দেৰসিকং দানং অদাসি, অনুপোসথিকস্স চ দস্সনং নিৰারেসি. অনুপোসথিকেসু হি রাজানং পস্সিস্সামাতি গতেসু দোৰারিকো পুচ্ছতি ‘‘তুম্হে উপোসথিকা নো ৰা’’তি. যে অনুপোসথিকা হোন্তি, তে নিৰারেতি ‘‘অনুপোসথিকানং রাজা দস্সনং ন দেতী’’তি. ‘‘মযং জনপদৰাসিনো কালে ভোজনং কুহিং লভিস্সামা’’তিপি তত্থ ৰচনোকাসো নত্থি. চতূসু হি দ্ৰারেসু রাজঙ্গণে চ অনেকানি ভত্তচাটিসহস্সানি পটিযত্তানেৰ হোন্তি. তস্মা মহাজনো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানে মস্সুং কারেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা ৰত্থানি পরিৰত্তেত্ৰা যথারুচিতং ভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায রঞ্ঞো গেহদ্ৰারং গচ্ছতি. দোৰারিকেন ‘‘উপোসথিকা তুম্হে’’তি পুচ্ছিতপুচ্ছিতা ‘‘আম আমা’’তি ৰদন্তি. তেন হি আগচ্ছথাতি পৰেসেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেতি. ইতি ইমেহি দ্ৰীহি গুণেহি অতিরেকতরো অহোসি.

৩১২. দেৰানং তাৰতিংসানন্তি তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তদেৰানং. তে কির দেৰা ৰিদেহরট্ঠে মিথিলনগরৰাসিনো রঞ্ঞো ওৰাদে ঠত্ৰা পঞ্চ সীলানি রক্খিত্ৰা উপোসথকম্মং কত্ৰা তত্থ নিব্বত্তা রঞ্ঞো গুণকথং কথেন্তি. তে সন্ধায ৰুত্তং ‘‘দেৰানং তাৰতিংসান’’ন্তি.

নিসিন্নো হোতীতি পাসাদৰরস্স উপরিগতো দানঞ্চ সীলঞ্চ উপপরিক্খমানো নিসিন্নো হোতি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘দানং নু খো মহন্তং উদাহু সীলং, যদি দানং মহন্তং, অজ্ঝোত্থরিত্ৰা দানমেৰ দস্সামি. অথ সীলং, সীলমেৰ পূরিস্সামী’’তি. তস্স ‘‘ইদং মহন্তং ইদং মহন্ত’’ন্তি নিচ্ছিতুং অসক্কোন্তস্সেৰ সক্কো গন্ত্ৰা পুরতো পাতুরহোসি. তেন ৰুত্তং অথ খো, আনন্দ,…পে… সম্মুখে পাতুরহোসীতি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘রঞ্ঞো কঙ্খা উপ্পন্না, তস্স কঙ্খচ্ছেদনত্থং পঞ্হঞ্চ কথেস্সামি, ইধাগমনত্থায পটিঞ্ঞঞ্চ গণ্হিস্সামী’’তি. তস্মা গন্ত্ৰা সম্মুখে পাতুরহোসি. রাজা অদিট্ঠপুব্বং রূপং দিস্ৰা ভীতো অহোসি লোমহট্ঠজাতো. অথ নং সক্কো – ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, ৰিস্সত্থো পঞ্হং পুচ্ছ, কঙ্খং তে পটিৰিনোদেস্সামী’’তি আহ.

রাজা

‘‘পুচ্ছামি তং মহারাজ, সব্বভূতানমিস্সর;

দানং ৰা ব্রহ্মচরিযং ৰা, কতমং সু মহপ্ফল’’ন্তি. –

পঞ্হং পুচ্ছি. সক্কো – ‘‘দানং নাম কিং, সীলমেৰ গুণৰিসিট্ঠতায মহন্তং. অহঞ্হি পুব্বে, মহারাজ, দসৰস্সসহস্সানি দসন্নং জটিলসহস্সানং দানং দত্ৰা পেত্তিৰিসযতো ন মুত্তো, সীলৰন্তা পন ময্হং দানং ভুঞ্জিত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অৰোচ –

‘‘হীনেন ব্রহ্মচরিযেন, খত্তিযে উপপজ্জতি;

মজ্ঝিমেন চ দেৰত্তং, উত্তমেন ৰিসুজ্ঝতি.

ন হেতে সুলভা কাযা, যাচযোগেন কেনচি;

যে কাযে উপপজ্জন্তি, অনাগারা তপস্সিনো’’তি. (জা. ২.২২.৪২৯-৪৩০);

এৰং রঞ্ঞো কঙ্খং ৰিনোদেত্ৰা দেৰলোকগমনায পটিঞ্ঞাগহণত্থং লাভা তে মহারাজাতিআদিমাহ. তত্থ অৰিকম্পমানোতি অভাযমানো. অধিৰাসেসীতি অহং মহাজনং কুসলং সমাদপেমি, পুঞ্ঞৰন্তানং পন ৰসনট্ঠানং দিস্ৰা আগতেন মনুস্সপথে সুখং কথেতুং হোতীতি অধিৰাসেসি.

৩১৩. এৰং ভদ্দন্তৰাতি এৰং হোতু ভদ্দকং তৰ ৰচনন্তি ৰত্ৰা. যোজেত্ৰাতি একস্মিংযেৰ যুগে সহস্সঅস্সাজানীযে যোজেত্ৰা. তেসং পন পাটিযেক্কং যোজনকিচ্চং নত্থি, মনং আগম্ম যুত্তাযেৰ হোন্তি. সো পন দিব্বরথো দিযড্ঢযোজনসতিকো হোতি, নদ্ধিতো পট্ঠায রথসীসং পঞ্ঞাসযোজনানি, অক্খবন্ধো পণ্ণাসযোজনানি, অক্খবন্ধতো পট্ঠায পচ্ছাভাগো পণ্ণাসযোজনানি, সব্বো সত্তৰণ্ণরতনমযো. দেৰলোকো নাম উদ্ধং, মনুস্সলোকো অধো, তস্মা হেট্ঠামুখং রথং পেসেসীতি ন সল্লক্খেতব্বং. যথা পন পকতিমগ্গং পেসেতি, এৰমেৰ মনুস্সানং সাযমাসভত্তে নিট্ঠিতে চন্দেন সদ্ধিং যুগনদ্ধং কত্ৰা পেসেসি, যমকচন্দা উট্ঠিতা ৰিয অহেসুং. মহাজনো দিস্ৰা ‘‘যমকচন্দা উগ্গতা’’তি আহ. আগচ্ছন্তে আগচ্ছন্তে ন যমকচন্দা, একং ৰিমানং, ন ৰিমানং, একো রথোতি. রথোপি আগচ্ছন্তো আগচ্ছন্তো পকতিরথপ্পমাণোৰ, অস্সাপি পকতিঅস্সপ্পমাণাৰ অহেসুং. এৰং রথং আহরিত্ৰা রঞ্ঞো পাসাদং পদক্খিণং কত্ৰা পাচীনসীহপঞ্জরট্ঠানে রথং নিৰত্তেত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখং কত্ৰা সীহপঞ্জরে ঠত্ৰাৰ আরোহনসজ্জং ঠপেসি.

অভিরুহ মহারাজাতি রাজা – ‘‘দিব্বযানং মে লদ্ধ’’ন্তি ন তাৰদেৰ অভিরুহি, নাগরানং পন ওৰাদং অদাসি ‘‘পস্সথ তাতা, যং মে সক্কেন দেৰরঞ্ঞা দিব্বরথো পেসিতো, সো চ খো ন জাতিগোত্তং ৰা কুলপ্পদেসং ৰা পটিচ্চ পেসিতো, ময্হং পন সীলাচারগুণে পসীদিত্ৰা পেসিতো. সচে তুম্হেপি সীলং রক্খিস্সথ, তুম্হাকম্পি পেসেস্সতি, এৰং রক্খিতুং যুত্তং নামেতং সীলং. নাহং দেৰলোকং গন্ত্ৰা চিরাযিস্সামি, অপ্পমত্তা হোথা’’তি মহাজনং ওৰদিত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা রথং অভিরুহি. ততো মাতলি সঙ্গাহকো ‘‘অহম্পি মহারাজস্স মমানুচ্ছৰিকং করিস্সামী’’তি আকাসম্হি দ্ৰে মগ্গে দস্সেত্ৰা অপিচ মহারাজাতিআদিমাহ.

তত্থ কতমেনাতি, মহারাজ, ইমেসু মগ্গেসু একো নিরযং গচ্ছতি, একো দেৰলোকং, তেসু তং কতমেন নেমি. যেনাতি যেন মগ্গেন গন্ত্ৰা যত্থ পাপকম্মন্তা পাপকানং কম্মানং ৰিপাকং পটিসংৰেদিযন্তি, তং ঠানং সক্কা হোতি পস্সিতুন্তি অত্থো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. জাতকেপি –

‘‘কেন তং নেমি মগ্গেন, রাজসেট্ঠ দিসম্পতি;

যেন ৰা পাপকম্মন্তা, পুঞ্ঞকম্মা চ যে নরা’’তি. (জা. ২.২২.৪৫০) –

গাথায অযমেৰত্থো. তেনেৰাহ –

‘‘নিরযে তাৰ পস্সামি, আৰাসে পাপকম্মিনং;

ঠানানি লুদ্দকম্মানং, দুস্সীলানঞ্চ যা গতী’’তি. (জা. ২.২২.৪৫১);

উভযেনেৰ মং মাতলি নেহীতি মাতলি দ্ৰীহি মগ্গেহি মং নেহি, অহং নিরযং পস্সিতুকামো দেৰলোকম্পীতি. পঠমং কতমেন নেমীতি. পঠমং নিরযমগ্গেন নেহীতি. ততো মাতলি অত্তনো আনুভাৰেন রাজানং পঞ্চদস মহানিরযে দস্সেসি. ৰিত্থারকথা পনেত্থ –

‘‘দস্সেসি মাতলি রঞ্ঞো, দুগ্গং ৰেতরণিং নদিং;

কুথিতং খারসংযুত্তং, তত্তং অগ্গিসিখূপম’’ন্তি. (জা. ২.২২.৪৫২) –

জাতকে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বা. নিরযং দস্সেত্ৰা রথং নিৰত্তেত্ৰা দেৰলোকাভিমুখং গন্ত্ৰা বীরণীদেৰধীতায সোণদিন্নদেৰপুত্তস্স গণদেৰপুত্তানঞ্চ ৰিমানানি দস্সেন্তো দেৰলোকং নেসি. তত্রাপি ৰিত্থারকথা –

‘‘যদি তে সুতা বীরণী জীৰলোকে,

আমাযদাসী অহু ব্রাহ্মণস্স;

সা পত্তকালে অতিথিং ৰিদিত্ৰা,

মাতাৰ পুত্তং সকিমাভিনন্দী;

সংযমা সংৰিভাগা চ,

সা ৰিমানস্মি মোদতী’’তি. (জা. ২.২২.৫০৭) –

জাতকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

এৰং গচ্ছতো পন তস্স রথনেমি ৰট্টিযা চিত্তকূটদ্ৰারকোট্ঠকস্স উম্মারে পহতমত্তেৰ দেৰনগরে কোলাহলং অহোসি. সক্কং দেৰরাজানং এককংযেৰ ওহায দেৰসঙ্ঘো মহাসত্তং পচ্চুগ্গমনমকাসি, তং দেৰতানং আদরং দিস্ৰা সক্কো চিত্তং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো – ‘‘অভিরম, মহারাজ, দেৰেসু দেৰানুভাৰেনা’’তি আহ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অযং রাজা অজ্জ আগন্ত্ৰা একদিৰসেনেৰ দেৰগণং অত্তনো অভিমুখমকাসি. সচে একং দ্ৰে দিৰসে ৰসিস্সতি, ন মং দেৰা ওলোকেস্সন্তী’’তি. সো উসূযমানো, ‘‘মহারাজ, তুয্হং ইমস্মিং দেৰলোকে ৰসিতুং পুঞ্ঞং নত্থি, অঞ্ঞেসং পুঞ্ঞেন ৰসাহী’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন এৰমাহ. বোধিসত্তো – ‘‘নাসক্খি জরসক্কো মনং সন্ধারেতুং, পরং নিস্সায লদ্ধং খো পন যাচিত্ৰা লদ্ধভণ্ডকং ৰিয হোতী’’তি পটিক্খিপন্তো অলং মারিসাতিআদিমাহ. জাতকেপি ৰুত্তং –

‘‘যথা যাচিতকং যানং, যথা যাচিতকং ধনং;

এৰংসম্পদমেৰে তং, যং পরতো দানপচ্চযা;

ন চাহমেতমিচ্ছামি, যং পরতো দানপচ্চযা’’তি. (জা. ২.২২.৫৮৫-৫৮৬) –

সব্বং ৰত্তব্বং. বোধিসত্তো পন মনুস্সত্তভাৰেন কতিৰারে দেৰলোকং গতোতি. চত্তারো – মন্ধাতুরাজকালে সাধিনরাজকালে গুত্তিলৰীণাৰাদককালে নিমিমহারাজকালেতি. সো মন্ধাতুকালে দেৰলোকে অসঙ্খ্যেয্যং কালং ৰসি, তস্মিঞ্হি ৰসমানেযেৰ ছত্তিংস সক্কা চৰিংসু. সাধিনরাজকালে সত্তাহং ৰসি, মনুস্সগণনায সত্ত ৰস্সসতানি হোন্তি. গুত্তিলৰীণাৰাদককালে চ নিমিরাজকালে চ মুহুত্তমত্তং ৰসি, মনুস্সগণনায সত্ত দিৰসানি হোন্তি.

৩১৪. তত্থেৰ মিথিলং পটিনেসীতি পটিনেত্ৰা পকতিসিরিগব্ভেযেৰ পতিট্ঠাপেসি.

৩১৫. কল়ারজনকোতি তস্স নামং. কল়ারদন্ততায পন কল়ারজনকোতি ৰুত্তো. ন সো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজীতি এত্তকমত্তমেৰ ন অকাসি, সেসং সব্বং পাকতিকমেৰ অহোসি.

৩১৬. সমুচ্ছেদো হোতীতি এত্থ কল্যাণৰত্তং কো সমুচ্ছিন্দতি, কেন সমুচ্ছিন্নং, কো পৰত্তেতি, কেন পৰত্তিতং নাম হোতীতি অযং ৰিভাগো ৰেদিতব্বো. তত্থ সীলৰা ভিক্খু ‘‘ন সক্কা মযা অরহত্তং লদ্ধু’’ন্তি ৰীরিযং অকরোন্তো সমুচ্ছিন্দতি. দুস্সীলেন সমুচ্ছিন্নং নাম হোতি. সত্ত সেখা পৰত্তেন্তি. খীণাসৰেন পৰত্তিতং নাম হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মঘদেৰসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. মধুরসুত্তৰণ্ণনা

৩১৭. এৰং মে সুতন্তি মধুরসুত্তং. তত্থ মহাকচ্চানোতি গিহিকালে উজ্জেনিকরঞ্ঞো পুরোহিতপুত্তো অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো সুৰণ্ণৰণ্ণো চ. মধুরাযন্তি এৰংনামকে নগরে. গুন্দাৰনেতি কণ্হকগুন্দাৰনে. অৰন্তিপুত্তোতি অৰন্তিরট্ঠে রঞ্ঞো ধীতায পুত্তো. ৰুদ্ধো চেৰ অরহা চাতি দহরং অরহন্তম্পি ন তথা সম্ভাৰেন্তি যথা মহল্লকং, থেরো পন ৰুদ্ধো চেৰ অহোসি অরহা চ. ব্রাহ্মণা, ভো কচ্চানাতি সো কির রাজা ব্রাহ্মণলদ্ধিকো, তস্মা এৰমাহ. ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণোতিআদীসু জাতিগোত্তাদীনং পঞ্ঞাপনট্ঠানে ব্রাহ্মণাৰ সেট্ঠাতি দস্সেতি. হীনো অঞ্ঞো ৰণ্ণোতি ইতরে তযো ৰণ্ণা হীনা লামকাতি ৰদতি. সুক্কোতি পণ্ডরো. কণ্হোতি কাল়কো. সুজ্ঝন্তীতি জাতিগোত্তাদিপঞ্ঞাপনট্ঠানেসু সুজ্ঝন্তি. ব্রহ্মুনো পুত্তাতি মহাব্রহ্মুনো পুত্তা. ওরসা মুখতো জাতাতি উরে ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তা, উরে কত্ৰা সংৰদ্ধিতাতি ৰা ওরসা. ব্রহ্মজাতি ব্রহ্মতো নিব্বত্তা. ব্রহ্মনিম্মিতাতি ব্রহ্মুনা নিম্মিতা. ব্রহ্মদাযাদাতি ব্রহ্মুনো দাযাদা. ঘোসোযেৰ খো এসোতি ৰোহারমত্তমেৰেতং.

৩১৮. ইজ্ঝেয্যাতি সমিজ্ঝেয্য, যত্তকানি ধনাদীনি পত্থেয্য, তত্তকেহিস্স মনোরথো পূরেয্যাতি অত্থো. খত্তিযোপিস্সাস্সাতি খত্তিযোপি অস্স ইস্সরিযসম্পত্তস্স পুব্বুট্ঠাযী অস্স. নেসং এত্থ কিঞ্চীতি ন এতেসং এত্থ কিঞ্চি.

৩২২. আসনেন ৰা নিমন্তেয্যামাতি নিসিন্নাসনং পপ্ফোটেত্ৰা ইধ নিসীদাতি ৰদেয্যাম. অভিনিমন্তেয্যামপি নন্তি অভিহরিত্ৰা তং নিমন্তেয্যাম. তত্থ দুৰিধো অভিহারো ৰাচায চেৰ কাযেন চ. ‘‘তুম্হাকং ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে মমং চীৰরাদীহি ৰদেয্যাথ যেনত্থো’’তি ৰদন্তো হি ৰাচায অভিহরিত্ৰা নিমন্তেতি নাম. চীৰরাদিৰেকল্লং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ইদং গণ্হথা’’তি তানি দেন্তো পন কাযেন অভিহরিত্ৰা নিমন্তেতি নাম. তদুভযম্পি সন্ধায ‘‘অভিনিমন্তেয্যামপি ন’’ন্তি আহ. রক্খাৰরণগুত্তিন্তি রক্খাসঙ্খাতঞ্চেৰ আৰরণসঙ্খাতঞ্চ গুত্তিং. যা পনেসা আৰুধহত্থে পুরিসে ঠপেন্তেন রক্খা, সা ধম্মিকা নাম সংৰিহিতা ন হোতি. যথা পন অৰেলায কট্ঠহারিকাপণ্ণহারিকাদযো ৰিহারং ন পৰিসন্তি, মিগলুদ্দকাদযো ৰিহারসীমায মিগে ৰা মচ্ছে ৰা ন গণ্হন্তি, এৰং সংৰিদহন্তেন ধম্মিকা নাম সংৰিহিতা হোতি. তং সন্ধাযাহ ‘‘ধম্মিক’’ন্তি.

এৰং সন্তেতি এৰং চতুন্নম্পি ৰণ্ণানং পব্বজিতানং পব্বজিতসক্কারেন সমে সমানে. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মধুরসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. বোধিরাজকুমারসুত্তৰণ্ণনা

৩২৪. এৰং মে সুতন্তি বোধিরাজকুমারসুত্তং. তত্থ কোকনদোতি কোকনদং ৰুচ্চতি পদুমং. সো চ মঙ্গলপাসাদো ওলোকনকপদুমং দস্সেত্ৰা কতো, তস্মা কোকনদোতি সঙ্খং লভি.

৩২৫. যাৰ পচ্ছিমসোপানকল়েৰরাতি এত্থ পচ্ছিমসোপানকল়েৰরন্তি পঠমং সোপানফলকং ৰুত্তং. অদ্দসা খোতি ওলোকনত্থংযেৰ দ্ৰারকোট্ঠকে ঠিতো অদ্দস. ভগৰা তুণ্হী অহোসীতি ‘‘কিস্স নু খো অত্থায রাজকুমারেন অযং মহাসক্কারো কতো’’তি আৰজ্জন্তো পুত্তপত্থনায কতভাৰং অঞ্ঞাসি. সো হি রাজকুমারো অপুত্তকো, সুতঞ্চানেন অহোসি – ‘‘বুদ্ধানং কির অধিকারং কত্ৰা মনসা ইচ্ছিতং লভন্তী’’তি. সো – ‘‘সচাহং পুত্তং লভিস্সামি, সম্মাসম্বুদ্ধো মম চেলপ্পটিকং অক্কমিস্সতি. নো চে লভিস্সামি, ন অক্কমিস্সতী’’তি পত্থনং কত্ৰা সন্থরাপেসি. অথ ভগৰা ‘‘নিব্বত্তিস্সতি নু খো এতস্স পুত্তো’’তি আৰজ্জেত্ৰা ‘‘ন নিব্বত্তিস্সতী’’তি অদ্দস.

পুব্বে কির সো একস্মিং দীপে ৰসমানো সমচ্ছন্দেন সকুণপোতকে খাদি. সচস্স মাতুগামো অঞ্ঞোৰ ভৰেয্য, পুত্তং লভেয্য. উভোহি পন সমানচ্ছন্দেহি হুত্ৰা পাপকম্মং কতং, তেনস্স পুত্তো ন নিব্বত্তিস্সতীতি অঞ্ঞাসি. দুস্সে পন অক্কন্তে – ‘‘বুদ্ধানং অধিকারং কত্ৰা পত্থিতপত্থিতং লভন্তীতি লোকে অনুস্সৰো, মযা চ মহাঅভিনীহারো কতো, ন চ পুত্তং লভামি, তুচ্ছং ইদং ৰচন’’ন্তি মিচ্ছাগহণং গণ্হেয্য. তিত্থিযাপি – ‘‘নত্থি সমণানং অকত্তব্বং নাম, চেলপ্পটিকং মদ্দন্তা আহিণ্ডন্তী’’তি উজ্ঝাযেয্যুং. এতরহি চ অক্কমন্তেসু বহূ ভিক্খূ পরচিত্তৰিদুনো, তে ভব্বং জানিত্ৰা অক্কমিস্সন্তি, অভব্বং জানিত্ৰা ন অক্কমিস্সন্তি. অনাগতে পন উপনিস্সযো মন্দো ভৰিস্সতি, অনাগতং ন জানিস্সন্তি. তেসু অক্কমন্তেসু সচে পত্থিতং ইজ্ঝিস্সতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ইজ্ঝিস্সতি, – ‘‘পুব্বে ভিক্খুসঙ্ঘস্স অভিনীহারং কত্ৰা ইচ্ছিতিচ্ছিতং লভন্তি, তং ইদানি ন লভন্তি. তেযেৰ মঞ্ঞে ভিক্খূ পটিপত্তিপূরকা অহেসুং, ইমে পটিপত্তিং পূরেতুং ন সক্কোন্তী’’তি মনুস্সা ৰিপ্পটিসারিনো ভৰিস্সন্তীতি ইমেহি কারণেহি ভগৰা অক্কমিতুং অনিচ্ছন্তো তুণ্হী অহোসি. সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি ‘‘ন, ভিক্খৰে, চেলপ্পটিকা অক্কমিতব্বা’’তি (চূল়ৰ. ২৬৮). মঙ্গলত্থায পঞ্ঞত্তং অনক্কমন্তেসু পন অক্কমনত্থায অনুপঞ্ঞত্তিং ঠপেসি – ‘‘গিহী, ভিক্খৰে, মঙ্গলিকা, অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিহীনং মঙ্গলত্থাযা’’তি (চূল়ৰ. ২৬৮).

৩২৬. পচ্ছিমং জনতং তথাগতো অনুকম্পতীতি ইদং থেরো ৰুত্তেসু কারণেসু ততিযং কারণং সন্ধাযাহ. ন খো সুখেন সুখন্তি কস্মা আহ? কামসুখল্লিকানুযোগসঞ্ঞী হুত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধো ন অক্কমি, তস্মা অহম্পি সত্থারা সমানচ্ছন্দো ভৰিস্সামীতি মঞ্ঞমানো এৰমাহ.

৩২৭. সো খো অহন্তিআদি ‘‘যাৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে’’তি তাৰ মহাসচ্চকে (ম. নি. ১.৩৬৪ আদযো) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং. ততো পরং যাৰ পঞ্চৰগ্গিযানং আসৰক্খযা পাসরাসিসুত্তে (ম. নি. ১.২৭২ আদযো) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.

৩৪৩. অঙ্কুসগয্হে সিপ্পেতি অঙ্কুসগহণসিপ্পে. কুসলো অহন্তি ছেকো অহং. কস্স পনাযং সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হীতি? পিতু সন্তিকে, পিতাপিস্স পিতু সন্তিকেৰ উগ্গণ্হি. কোসম্বিযং কির পরন্তপরাজা নাম রজ্জং কারেসি. রাজমহেসী গরুভারা আকাসতলে রঞ্ঞা সদ্ধিং বালাতপং তপ্পমানা রত্তকম্বলং পারুপিত্ৰা নিসিন্না হোতি, একো হত্থিলিঙ্গসকুণো ‘‘মংসপেসী’’তি মঞ্ঞমানো গহেত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. সা ‘‘ছড্ডেয্য ম’’ন্তি ভযেন নিস্সদ্দা অহোসি, সো তং পব্বতপাদে রুক্খৰিটপে ঠপেসি. সা পাণিস্সরং করোন্তী মহাসদ্দমকাসি. সকুণো পলাযি, তস্সা তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. তিযামরত্তিং দেৰে ৰস্সন্তে কম্বলং পারুপিত্ৰা নিসীদি. ততো চ অৰিদূরে তাপসো ৰসতি. সো তস্সা সদ্দেন অরুণে উগ্গতে রুক্খমূলং আগতো জাতিং পুচ্ছিত্ৰা নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা ওতারেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং নেত্ৰা যাগুং পাযেসি. দারকস্স মেঘউতুঞ্চ পব্বতউতুঞ্চ গহেত্ৰা জাতত্তা উদেনোতি নামং অকাসি. তাপসো ফলাফলানি আহরিত্ৰা দ্ৰেপি জনে পোসেসি.

সা একদিৰসং তাপসস্স আগমনৰেলায পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা ইত্থিকুত্তং দস্সেত্ৰা তাপসং সীলভেদং আপাদেসি. তেসং একতো ৰসন্তানং কালে গচ্ছন্তে পরন্তপরাজা কালং অকাসি. তাপসো রত্তিভাগে নক্খত্তং ওলোকেত্ৰা রঞ্ঞো মতভাৰং ঞত্ৰা – ‘‘তুয্হং রাজা মতো, পুত্তো তে কিং ইধ ৰসিতুং ইচ্ছতি, উদাহু পেত্তিকে রজ্জে ছত্তং উস্সাপেতু’’ন্তি পুচ্ছি. সা পুত্তস্স আদিতো পট্ঠায সব্বং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ছত্তং উস্সাপেতুকামতঞ্চস্স ঞত্ৰা তাপসস্স আরোচেসি. তাপসো চ হত্থিগন্থসিপ্পং জানাতি, কুতোনেন লদ্ধং? সক্কস্স সন্তিকা. পুব্বে কিরস্স সক্কো উপট্ঠানং আগন্ত্ৰা ‘‘কেন কিলমথা’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘হত্থিপরিস্সযো অত্থী’’তি আরোচেসি. তস্স সক্কো হত্থিগন্থঞ্চেৰ ৰীণকঞ্চ দত্ৰা ‘‘পলাপেতুকামতায সতি ইমং তন্তিং ৰাদেত্ৰা ইমং সিলোকং ৰদেয্যাথ, পক্কোসিতুকামতায সতি ইমং সিলোকং ৰদেয্যাথা’’তি আহ. তাপসো তং সিপ্পং কুমারস্স অদাসি. সো একং ৰটরুক্খং অভিরুহিত্ৰা হত্থীসু আগতেসু তন্তিং ৰাদেত্ৰা সিলোকং ৰদতি, হত্থী ভীতা পলাযিংসু.

সো সিপ্পস্স আনুভাৰং ঞত্ৰা পুনদিৰসে পক্কোসনসিপ্পং পযোজেসি. জেট্ঠকহত্থী আগন্ত্ৰা খন্ধং উপনামেসি. সো তস্স খন্ধগতো যুদ্ধসমত্থে তরুণহত্থী উচ্চিনিত্ৰা কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ গহেত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা নিক্খন্তো অনুপুব্বেন তং তং গামং পৰিসিত্ৰা – ‘‘অহং রঞ্ঞো পুত্তো, সম্পত্তিং অত্থিকা আগচ্ছন্তূ’’তি জনসঙ্গহং কত্ৰা নগরং পরিৰারেত্ৰা – ‘‘অহং রঞ্ঞো পুত্তো, ময্হং ছত্তং দেথা’’তি অসদ্দহন্তানং কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ দস্সেত্ৰা ছত্তং উস্সাপেসি. সো হত্থিৰিত্তকো হুত্ৰা ‘‘অসুকট্ঠানে সুন্দরো হত্থী অত্থী’’তি ৰুত্তে গন্ত্ৰা গণ্হাতি. চণ্ডপজ্জোতো ‘‘তস্স সন্তিকে সিপ্পং গণ্হিস্সামী’’তি কট্ঠহত্থিং পযোজেত্ৰা তস্স অন্তো যোধে নিসীদাপেত্ৰা তং হত্থিং গহণত্থায আগতং গণ্হিত্ৰা তস্স সন্তিকে সিপ্পং গহণত্থায ধীতরং উয্যোজেসি. সো তায সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেত্ৰা তং গহেত্ৰা অত্তনো নগরংযেৰ অগমাসি. তস্সা কুচ্ছিযং উপ্পন্নো অযং বোধিরাজকুমারো অত্তনো পিতু সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হি.

৩৪৪. পধানিযঙ্গানীতি পধানং ৰুচ্চতি পদহনভাৰো, পধানমস্স অত্থীতি পধানিযো. পধানিযস্স ভিক্খুনো অঙ্গানীতি পধানিযঙ্গানি. সদ্ধোতি সদ্ধায সমন্নাগতো. সা পনেসা আগমনসদ্ধা অধিগমসদ্ধা ওকপ্পনসদ্ধা পসাদসদ্ধাতি চতুব্বিধা. তত্থ সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তানং সদ্ধা অভিনীহারতো পট্ঠায আগতত্তা আগমনসদ্ধা নাম. অরিযসাৰকানং পটিৰেধেন অধিগতত্তা অধিগমসদ্ধা নাম. বুদ্ধো ধম্মো সঙ্ঘোতি ৰুত্তে অচলভাৰেন ওকপ্পনং ওকপ্পনসদ্ধা নাম. পসাদুপ্পত্তি পসাদসদ্ধা নাম, ইধ পন ওকপ্পনসদ্ধা অধিপ্পেতা. বোধিন্তি চতুমগ্গঞাণং. তং সুপ্পটিৰিদ্ধং তথাগতেনাতি সদ্দহতি, দেসনাসীসমেৰ চেতং, ইমিনা পন অঙ্গেন তীসুপি রতনেসু সদ্ধা অধিপ্পেতা. যস্স হি বুদ্ধাদীসু পসাদো বলৰা, তস্স পধানং ৰীরিযং ইজ্ঝতি.

অপ্পাবাধোতি অরোগো. অপ্পাতঙ্কোতি নিদ্দুক্খো. সমৰেপাকিনিযাতি সমৰিপাচনিযা. গহণিযাতি কম্মজতেজোধাতুযা. নাতিসীতায নাচ্চুণ্হাযাতি অতিসীতগহণিকো হি সীতভীরূ হোতি, অচ্চুণ্হগহণিকো উণ্হভীরূ, তেসং পধানং ন ইজ্ঝতি. মজ্ঝিমগহণিকস্স ইজ্ঝতি. তেনাহ ‘‘মজ্ঝিমায পধানক্খমাযা’’তি. যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তাতি যথাভূতং অত্তনো অগুণং পকাসেতা. উদযত্থগামিনিযাতি উদযঞ্চ অত্থঞ্চ গন্তুং পরিচ্ছিন্দিতুং সমত্থায, এতেন পঞ্ঞাসলক্খণপরিগ্গাহিকং উদযব্বযঞাণং ৰুত্তং. অরিযাযাতি পরিসুদ্ধায. নিব্বেধিকাযাতি অনিব্বিদ্ধপুব্বে লোভক্খন্ধাদযো নিব্বিজ্ঝিতুং সমত্থায. সম্মাদুক্খক্খযগামিনিযাতি তদঙ্গৰসেন কিলেসানং পহীনত্তা যং দুক্খং খীযতি, তস্স দুক্খস্স খযগামিনিযা. ইতি সব্বেহিপি ইমেহি পদেহি ৰিপস্সনাপঞ্ঞাৰ কথিতা. দুপ্পঞ্ঞস্স হি পধানং ন ইজ্ঝতি. ইমানি চ পঞ্চ পধানিযঙ্গানি লোকিযানেৰ ৰেদিতব্বানি.

৩৪৫. সাযমনুসিট্ঠো পাতো ৰিসেসং অধিগমিস্সতীতি অত্থঙ্গতে সূরিযে অনুসিট্ঠো অরুণুগ্গমনে ৰিসেসং অধিগমিস্সতি. পাতমনুসিট্ঠো সাযন্তি অরুণুগ্গমনে অনুসিট্ঠো সূরিযত্থঙ্গমনৰেলাযং. অযঞ্চ পন দেসনা নেয্যপুগ্গলৰসেন ৰুত্তা. দন্ধপঞ্ঞো হি নেয্যপুগ্গলো সত্তহি দিৰসেহি অরহত্তং পাপুণাতি, তিক্খপঞ্ঞো একদিৰসেন, সেসদিৰসে মজ্ঝিমপঞ্ঞাৰসেন ৰেদিতব্বং. অহো বুদ্ধো অহো ধম্মো অহো ধম্মস্স স্ৰাক্খাততাতি যস্মা বুদ্ধধম্মানং উল়ারতায ধম্মস্স চ স্ৰাক্খাততায পাতো কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সাযং অরহত্তং পাপুণাতি, তস্মা পসংসন্তো এৰমাহ. যত্র হি নামাতি ৰিম্হযত্থে নিপাতো.

৩৪৬. কুচ্ছিমতীতি আপন্নসত্তা. যো মে অযং, ভন্তে, কুচ্ছিগতোতি কিং পনেৰং সরণং গহিতং হোতীতি. ন হোতি. অচিত্তকসরণগমনং নাম নত্থি, আরক্খো পনস্স পচ্চুপট্ঠিতোৰ হোতি. অথ নং যদা মহল্লককালে মাতাপিতরো, – ‘‘তাত, কুচ্ছিগতমেৰ তং সরণং গণ্হাপযিম্হা’’তি সারেন্তি, সো চ সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অহং সরণং গতো উপাসকো’’তি সতিং উপ্পাদেতি, তদা সরণং গহিতং নাম হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বোধিরাজকুমারসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. অঙ্গুলিমালসুত্তৰণ্ণনা

৩৪৭. এৰং মে সুতন্তি অঙ্গুলিমালসুত্তং. তত্থ অঙ্গুলীনং মালং ধারেতীতি কস্মা ধারেতি? আচরিযৰচনেন. তত্রাযং অনুপুব্বিকথা –

অযং কির কোসলরঞ্ঞো পুরোহিতস্স মন্তাণিযা নাম ব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং অগ্গহেসি. ব্রাহ্মণিযা রত্তিভাগে গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. তস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনকালে সকলনগরে আৰুধানি পজ্জলিংসু, রঞ্ঞো মঙ্গলসকুন্তোপি সিরিসযনে ঠপিতা অসিলট্ঠিপি পজ্জলি. ব্রাহ্মণো নিক্খমিত্ৰা নক্খত্তং ওলোকেন্তো চোরনক্খত্তেন জাতোতি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা সুখসেয্যভাৰং পুচ্ছি.

রাজা ‘‘কুতো, মে আচরিয, সুখসেয্যা? ময্হং মঙ্গলাৰুধং পজ্জলি, রজ্জস্স ৰা জীৰিতস্স ৰা অন্তরাযো ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি. মা ভাযি, মহারাজ, ময্হং ঘরে কুমারো জাতো, তস্সানুভাৰেন ন কেৰলং তুয্হং নিৰেসনে, সকলনগরেপি আৰুধানি পজ্জলিতানীতি. কিং ভৰিস্সতি আচরিযাতি? চোরো ভৰিস্সতি মহারাজাতি. কিং একচোরকো, উদাহু রজ্জদূসকো চোরোতি? একচোরকো দেৰাতি. এৰং ৰত্ৰা চ পন রঞ্ঞো মনং গণ্হিতুকামো আহ – ‘‘মারেথ নং দেৰা’’তি. একচোরকো সমানো কিং করিস্সতি? করীসসহস্সখেত্তে একসালিসীসং ৰিয হোতি, পটিজগ্গথ নন্তি. তস্স নামগ্গহণং গণ্হন্তা সযনে ঠপিতমঙ্গলঅসিলট্ঠি, ছদনে ঠপিতা সরা, কপ্পাসপিচুম্হি ঠপিতং তালৰণ্টকরণসত্থকন্তি এতে পজ্জলন্তা কিঞ্চি ন হিংসিংসু, তস্মা অহিংসকোতি নামং অকংসু. তং সিপ্পুগ্গহণকালে তক্কসীলং পেসযিংসু.

সো ধম্মন্তেৰাসিকো হুত্ৰা সিপ্পং পট্ঠপেসি. ৰত্তসম্পন্নো কিংকারপটিস্সাৰী মনাপচারী পিযৰাদী অহোসি. সেসঅন্তেৰাসিকা বাহিরকা অহেসুং. তে – ‘‘অহিংসকমাণৰকস্স আগতকালতো পট্ঠায মযং ন পঞ্ঞাযাম, কথং নং ভিন্দেয্যামা’’তি? নিসীদিত্ৰা মন্তযন্তা – ‘‘সব্বেহি অতিরেকপঞ্ঞত্তা দুপ্পঞ্ঞোতি. ন সক্কা ৰত্তুং, ৰত্তসম্পন্নত্তা দুব্বত্তোতি. ন সক্কা ৰত্তুং, জাতিসম্পন্নত্তা দুজ্জাতোতি ন সক্কা ৰত্তুং, কিন্তি করিস্সামা’’তি? ততো একং খরমন্তং মন্তযিংসু ‘‘আচরিযস্স অন্তরং কত্ৰা নং ভিন্দিস্সামা’’তি তযো রাসী হুত্ৰা পঠমং একচ্চে আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠংসু. কিং তাতাতি? ইমস্মিং গেহে একা কথা সুয্যতীতি. কিং তাতাতি? অহিংসকমাণৰো তুম্হাকং অন্তরে দুব্ভতীতি মঞ্ঞামাতি. আচরিযো সন্তজ্জেত্ৰা – ‘‘গচ্ছথ ৰসলা, মা মে পুত্তং ময্হং অন্তরে পরিভিন্দথা’’তি নিট্ঠুভি. ততো ইতরে, অথ ইতরেহি তযোপি কোট্ঠাসা আগন্ত্ৰা তথেৰ ৰত্ৰা – ‘‘অম্হাকং অসদ্দহন্তা উপপরিক্খিত্ৰা জানাথা’’তি আহংসু.

আচরিযো সিনেহেন ৰদন্তে দিস্ৰা ‘‘অত্থি মঞ্ঞে সন্থৰো’’তি পরিভিজ্জিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ঘাতেমি ন’’ন্তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘সচে ঘাতেস্সামি ‘দিসাপামোক্খো আচরিযো অত্তনো সন্তিকং সিপ্পুগ্গহণত্থং আগতে মাণৰকে দোসং উপ্পাদেত্ৰা জীৰিতা ৰোরোপেতী’তি. পুন কোচি সিপ্পুগ্গহণত্থং ন আগমিস্সতি, এৰং মে লাভো পরিহাযিস্সতি, অথ নং সিপ্পস্স পরিযোসানুপচারোতি ৰত্ৰা জঙ্ঘসহস্সং ঘাতেহীতি ৰক্খামি. অৰস্সং এত্থ একো উট্ঠায তং ঘাতেস্সতী’’তি.

অথ নং আহ – ‘‘এহি তাত জঙ্ঘসহস্সং ঘাতেহি, এৰং তে সিপ্পস্স উপচারো কতো ভৰিস্সতী’’তি. মযং অহিংসককুলে জাতা, ন সক্কা আচরিযাতি. অলদ্ধুপচারং সিপ্পং ফলং ন দেতি তাতাতি. সো পঞ্চাৰুধং গহেত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা অটৰিং পৰিট্ঠো. অটৰিং পৰিসনট্ঠানেপি অটৰিমজ্ঝেপি অটৰিতো নিক্খমনট্ঠানেপি ঠত্ৰা মনুস্সে ঘাতেতি. ৰত্থং ৰা ৰেঠনং ৰা ন গণ্হাতি. একো দ্ৰেতি গণিতমত্তমেৰ করোন্তো গচ্ছতি, গণনম্পি ন উগ্গণ্হাতি. পকতিযাপি পঞ্ঞৰা এস, পাণাতিপাতিনো পন চিত্তং ন পতিট্ঠাতি, তস্মা অনুক্কমেন গণনম্পি ন সল্লক্খেসি, একেকং অঙ্গুলিং ছিন্দিত্ৰা ঠপেতি. ঠপিতট্ঠানে অঙ্গুলিযো ৰিনস্সন্তি, ততো ৰিজ্ঝিত্ৰা অঙ্গুলীনং মালং কত্ৰা ধারেসি, তেনেৰ চস্স অঙ্গুলিমালোতি সঙ্খা উদপাদি. সো সব্বং অরঞ্ঞং নিস্সঞ্চারমকাসি, দারুআদীনং অত্থায অরঞ্ঞং গন্তুং সমত্থো নাম নত্থি.

রত্তিভাগে অন্তোগামম্পি আগন্ত্ৰা পাদেন পহরিত্ৰা দ্ৰারং উগ্ঘাতেতি. ততো সযিতেযেৰ মারেত্ৰা একো একোতি গহেত্ৰা গচ্ছতি. গামো ওসরিত্ৰা নিগমে অট্ঠাসি, নিগমো নগরে. মনুস্সা তিযোজনতো পট্ঠায ঘরানি পহায দারকে হত্থেসু গহেত্ৰা আগম্ম সাৰত্থিং পরিৰারেত্ৰা খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা – ‘‘চোরো, তে দেৰ, ৰিজিতে অঙ্গুলিমালো নামা’’তিআদীনি ৰদন্তা কন্দন্তি. ভগ্গৰো ‘‘ময্হং পুত্তো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ব্রাহ্মণিং আহ – ভোতি অঙ্গুলিমালো নাম চোরো উপ্পন্নো, সো ন অঞ্ঞো, তৰ পুত্তো অহিংসককুমারো. ইদানি রাজা তং গণ্হিতুং নিক্খমিস্সতি, কিং কত্তব্বন্তি? গচ্ছ সামি, পুত্তং মে গহেত্ৰা এহীতি. নাহং ভদ্দে উস্সহামি, চতূসু হি জনেসু ৰিস্সাসো নাম নত্থি, চোরো মে পুরাণসহাযোতি অৰিস্সাসনীযো, সাখা মে পুরাণসন্থতাতি অৰিস্সাসনীযা, রাজা মং পূজেতীতি অৰিস্সাসনীযো, ইত্থী মে ৰসং গতাতি অৰিস্সাসনীযাতি. মাতু হদযং পন মুদুকং হোতি. তস্মা অহং পন গন্ত্ৰা ময্হং পুত্তং আনেস্সামীতি নিক্খন্তা.

তংদিৰসঞ্চ ভগৰা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো অঙ্গুলিমালং দিস্ৰা – ‘‘মযি গতে এতস্স সোত্থি ভৰিস্সতি. অগামকে অরঞ্ঞে ঠিতো চতুপ্পদিকং গাথং সুত্ৰা মম সন্তিকে পব্বজিত্ৰা ছ অভিঞ্ঞা সচ্ছিকরিস্সতি. সচে ন গমিস্সামি, মাতরি অপরজ্ঝিত্ৰা অনুদ্ধরণীযো ভৰিস্সতি, করিস্সামিস্স সঙ্গহ’’ন্তি পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো তং সঙ্গণ্হিতুকামো ৰিহারা নিক্খমি. এতমত্থং দস্সেতুং ‘‘অথ খো ভগৰা’’তিআদি ৰুত্তং.

৩৪৮. সঙ্করিত্ৰা সঙ্করিত্ৰাতি সঙ্কেতং কত্ৰা ৰগ্গৰগ্গা হুত্ৰা. হত্থত্থং গচ্ছন্তীতি হত্থে অত্থং ৰিনাসং গচ্ছন্তি. কিং পন তে ভগৰন্তং সঞ্জানিত্ৰা এৰং ৰদন্তি অসঞ্জানিত্ৰাতি? অসঞ্জানিত্ৰা. অঞ্ঞাতকৰেসেন হি ভগৰা এককোৰ অগমাসি. চোরোপি তস্মিং সমযে দীঘরত্তং দুব্ভোজনেন চ দুক্খসেয্যায চ উক্কণ্ঠিতো হোতি. কিত্তকা পনানেন মনুস্সা মারিতাতি? একেনূনসহস্সং. সো পন ইদানি একং লভিত্ৰা সহস্সং পূরেস্সতীতি সঞ্ঞী হুত্ৰা যমেৰ পঠমং পস্সামি, তং ঘাতেত্ৰা গণনং পূরেত্ৰা সিপ্পস্স উপচারং কত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা ৰত্থানি পরিৰত্তেত্ৰা মাতাপিতরো পস্সিস্সামীতি অটৰিমজ্ঝতো অটৰিমুখং আগন্ত্ৰা একমন্তং ঠিতোৰ ভগৰন্তং অদ্দস. এতমত্থং দস্সেতুং ‘‘অদ্দসা খো’’তিআদি ৰুত্তং.

ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসীতি মহাপথৰিং উম্মিযো উট্ঠপেন্তো ৰিয সংহরিত্ৰা অপরভাগে অক্কমতি, ওরভাগে ৰলিযো নিক্খমন্তি, অঙ্গুলিমালো সরক্খেপমত্তং মুঞ্চিত্ৰা গচ্ছতি. ভগৰা পুরতো মহন্তং অঙ্গণং দস্সেত্ৰা সযং মজ্ঝে হোতি, চোরো অন্তে. সো ‘‘ইদানি নং পাপুণিত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি সব্বথামেন ধাৰতি. ভগৰা অঙ্গণস্স পারিমন্তে হোতি, চোরো মজ্ঝে. সো ‘‘এত্থ নং পাপুণিত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি ৰেগেন ধাৰতি. ভগৰা তস্স পুরতো মাতিকং ৰা থলং ৰা দস্সেতি, এতেনুপাযেন তীণি যোজনানি গহেত্ৰা অগমাসি. চোরো কিলমি, মুখে খেল়ো সুস্সি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চিংসু. অথস্স ‘‘অচ্ছরিযং ৰত ভো’’তি এতদহোসি. মিগম্পীতি মিগং কস্মা গণ্হাতি? ছাতসমযে আহারত্থং. সো কির একং গুম্বং ঘট্টেত্ৰা মিগে উট্ঠাপেতি. ততো চিত্তরুচিযং মিগং অনুবন্ধন্তো গণ্হিত্ৰা পচিত্ৰা খাদতি. পুচ্ছেয্যন্তি যেন কারণেনাযং গচ্ছন্তোৰ ঠিতো নাম, অহঞ্চ ঠিতোৰ অট্ঠিতো নাম, যংনূনাহং ইমং সমণং তং কারণং পুচ্ছেয্যন্তি অত্থো.

৩৪৯. নিধাযাতি যো ৰিহিংসনত্থং ভূতেসু দণ্ডো পৰত্তযিতব্বো সিযা, তং নিধায অপনেত্ৰা মেত্তায খন্তিযা পটিসঙ্খায অৰিহিংসায সারণীযধম্মেসু চ ঠিতো অহন্তি অত্থো. তুৰমট্ঠিতোসীতি পাণেসু অসঞ্ঞতত্তা এত্তকানি পাণসহস্সানি ঘাতেন্তস্স তৰ মেত্তা ৰা খন্তি ৰা পটিসঙ্খা ৰা অৰিহিংসা ৰা সারণীযধম্মো ৰা নত্থি, তস্মা তুৰং অট্ঠিতোসি, ইদানি ইরিযাপথেন ঠিতোপি নিরযে ধাৰিস্সসি, তিরচ্ছানযোনিযং পেত্তিৰিসযে অসুরকাযে ৰা ধাৰিস্সসীতি ৰুত্তং হোতি.

ততো চোরো – ‘‘মহা অযং সীহনাদো, মহন্তং গজ্জিতং, ন ইদং অঞ্ঞস্স ভৰিস্সতি, মহামাযায পুত্তস্স সিদ্ধত্থস্স সমণরঞ্ঞো এতং গজ্জিতং, দিট্ঠো ৰতম্হি মঞ্ঞে তিখিণচক্খুনা সম্মাসম্বুদ্ধেন, সঙ্গহকরণত্থং মে ভগৰা আগতো’’তি চিন্তেত্ৰা চিরস্সং ৰত মেতিআদিমাহ. তত্থ মহিতোতি দেৰমনুস্সাদীহি চতুপচ্চযপূজায পূজিতো. পচ্চুপাদীতি চিরস্সং কালস্স অচ্চযেন ময্হং সঙ্গহত্থায ইমং মহাৰনং পটিপজ্জি. পহায পাপন্তি পজহিত্ৰা পাপং.

ইত্ৰেৰাতি এৰং ৰত্ৰাযেৰ. আৰুধন্তি পঞ্চাৰুধং. সোব্ভেতি সমন্ততো ছিন্নে. পপাতেতি একতো ছিন্নে. নরকেতি ফলিতট্ঠানে. ইধ পন তীহিপি ইমেহি পদেহি অরঞ্ঞমেৰ ৰুত্তং. অকিরীতি খিপি ছড্ডেসি.

তমেহি ভিক্খূতি তদা অৰোচাতি ভগৰতো ইমং পব্বাজেন্তো কুহিং সত্থকং লভিস্সামি, কুহিং পত্তচীৰরন্তি পরিযেসনকিচ্চং নত্থি, কম্মং পন ওলোকেসি. অথস্স পুব্বে সীলৰন্তানং অট্ঠপরিক্খারভণ্ডকস্স দিন্নভাৰং ঞত্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা – ‘‘এহি ভিক্খু স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. সো সহ ৰচনেনেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং পটিলভি. তাৰদেৰস্স গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি, সমণলিঙ্গং পাতুরহোসি.

‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসি সূচি চ বন্ধনং;

পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি. –

এৰং ৰুত্তা অট্ঠ পরিক্খারা সরীরপটিবদ্ধাৰ হুত্ৰা নিব্বত্তিংসু. এসেৰ তস্স অহু ভিক্খুভাৰোতি এস এহিভিক্খুভাৰো তস্স উপসম্পন্নভিক্খুভাৰো অহোসি, ন হি এহিভিক্খূনং ৰিসুং উপসম্পদা নাম অত্থি.

৩৫০. পচ্ছাসমণেনাতি ভণ্ডগ্গাহকেন পচ্ছাসমণেন, তেনেৰ অত্তনো পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা তং পচ্ছাসমণং কত্ৰা গতোতি অত্থো. মাতাপিস্স অট্ঠউসভমত্তেন ঠানেন অন্তরিতা, – ‘‘তাত, অহিংসক কত্থ ঠিতোসি, কত্থ নিসিন্নোসি, কুহিং গতোসি? মযা সদ্ধিং ন কথেসি তাতা’’তি ৰদন্তী আহিণ্ডিত্ৰা অপস্সমানা এত্তোৰ গতা.

পঞ্চমত্তেহি অস্সসতেহীতি সচে চোরস্স পরাজযো ভৰিস্সতি, অনুবন্ধিত্ৰা নং গণ্হিস্সামি. সচে ময্হং পরাজযো ভৰিস্সতি, ৰেগেন পলাযিস্সামীতি সল্লহুকেন বলেন নিক্খমি. যেন আরামোতি কস্মা আরামং অগমাসি? সো কির চোরস্স ভাযতি, চিত্তেন গন্তুকামো ন গচ্ছতি, গরহাভযেন নিক্খমি. তেনস্স এতদহোসি – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিস্সামি, সো পুচ্ছিস্সতি ‘কস্মা বলং গহেত্ৰা নিক্খন্তোসী’তি. অথাহং আরোচেস্সামি, ভগৰা হি মং ন কেৰলং সম্পরাযিকেনেৰ অত্থেন সঙ্গণ্হাতি, দিট্ঠধম্মিকেনপি সঙ্গণ্হাতিযেৰ. সো সচে ময্হং জযো ভৰিস্সতি, অধিৰাসেস্সতি. সচে পরাজযো ভৰিস্সতি ‘কিং তে, মহারাজ, একং চোরং আরব্ভ গমনেনা’তি ৰক্খতি. ততো মং জনো এৰং সঞ্জানিস্সতি – ‘রাজা চোরং গহেতুং নিক্খন্তো, সম্মাসম্বুদ্ধেন পন নিৰত্তিতো’তি’’ গরহমোক্খং সম্পস্সমানো অগমাসি.

কুতো পনস্সাতি কস্মা আহ? অপি নাম ভগৰা তস্স উপনিস্সযং ওলোকেত্ৰা তং আনেত্ৰা পব্বাজেয্যাতি ভগৰতো পরিগণ্হনত্থং আহ. রঞ্ঞোতি ন কেৰলং রঞ্ঞোযেৰ ভযং অহোসি, অৰসেসোপি মহাজনো ভীতো ফলকাৰুধানি ছড্ডেত্ৰা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেৰ পলাযিত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায অট্টালকে আরুয্হ ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. এৰঞ্চ অৰোচ – ‘‘অঙ্গুলিমালো ‘রাজা ময্হং সন্তিকং আগচ্ছতী’তি ঞত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা জেতৰনে নিসিন্নো, রাজা তেন গহিতো, মযং পন পলাযিত্ৰা মুত্তা’’তি. নত্থি তে ইতো ভযন্তি অযঞ্হি ইদানি কুন্থকিপিল্লিকং জীৰিতা ন ৰোরোপেতি, নত্থি তে ইমস্স সন্তিকা ভযন্তি অত্থো.

কথং গোত্তোতি? কস্মা পুচ্ছতি? পব্বজিতং দারুণকম্মেন উপ্পন্ননামং গহেত্ৰা ৰোহরিতুং ন যুত্তং, মাতাপিতূনং গোত্তৰসেন নং সমুদাচরিস্সামীতি মঞ্ঞমানো পুচ্ছি. পরিক্খারানন্তি এতেসং অত্থায অহং উস্সুক্কং করিস্সামীতি অত্থো. কথেন্তোযেৰ চ উদরে বদ্ধসাটকং মুঞ্চিত্ৰা থেরস্স পাদমূলে ঠপেসি.

৩৫১. আরঞ্ঞিকোতিআদীনি চত্তারি ধুতঙ্গানি পাল়িযং আগতানি. থেরেন পন তেরসপি সমাদিন্নানেৰ অহেসুং, তস্মা অলন্তি আহ. যঞ্হি মযং, ভন্তেতি কিং সন্ধায ৰদতি? ‘‘হত্থিম্পি ধাৰন্তং অনুবন্ধিত্ৰা গণ্হামী’’তি আগতট্ঠানে রঞ্ঞা পেসিতহত্থাদযো সো এৰং অগ্গহেসি. রাজাপি – ‘‘হত্থীহিযেৰ নং পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হথ, অস্সেহেৰ, রথেহেৰা’’তি এৰং অনেকৰারং বহূ হত্থাদযো পেসেসি. এৰং গতেসু পন তেসু – ‘‘অহং অরে অঙ্গুলিমালো’’তি তস্মিং উট্ঠায সদ্দং করোন্তে একোপি আৰুধং পরিৰত্তেতুং নাসক্খি, সব্বেৰ কোট্টেত্ৰা মারেসি. হত্থী অরঞ্ঞহত্থী, অস্সা অরঞ্ঞঅস্সা, রথাপি তত্থেৰ ভিজ্জন্তীতি ইদং সন্ধায রাজা এৰং ৰদতি.

পিণ্ডায পাৰিসীতি ন ইদং পঠমং পাৰিসি. ইত্থিদস্সনদিৰসং সন্ধায পনেতং ৰুত্তং. দেৰসিকম্পি পনেস পৰিসতেৰ, মনুস্সা চ নং দিস্ৰা উত্তসন্তিপি পলাযন্তিপি দ্ৰারম্পি থকেন্তি, একচ্চে অঙ্গুলিমালোতি সুত্ৰাৰ পলাযিত্ৰা অরঞ্ঞং ৰা পৰিসন্তি, ঘরং ৰা পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং থকেন্তি. পলাযিতুং অসক্কোন্তা পিট্ঠিং দত্ৰা তিট্ঠন্তি. থেরো উল়ুঙ্গযাগুম্পি কটচ্ছুভিক্খম্পি ন লভতি, পিণ্ডপাতেন কিলমতি. বহি অলভন্তো নগরং সব্বসাধারণন্তি নগরং পৰিসতি. যেন দ্ৰারেন পৰিসতি, তত্থ অঙ্গুলিমালো আগতোতি কূটসহস্সানং ভিজ্জনকারণং হোতি. এতদহোসীতি কারুঞ্ঞপ্পত্তিযা অহোসি. একেন ঊনমনুস্সসহস্সং ঘাতেন্তস্স একদিৰসম্পি কারুঞ্ঞং নাহোসি, গব্ভমূল়্হায ইত্থিযা দস্সনমত্তেনেৰ কথং উপ্পন্নন্তি? পব্বজ্জাবলেন, পব্বজ্জাবলঞ্হি এতং.

তেন হীতি যস্মা তে কারুঞ্ঞং উপ্পন্নং, তস্মাতি অত্থো. অরিযায জাতিযাতি, অঙ্গুলিমাল, এতং ত্ৰং মা গণ্হি, নেসা তৰ জাতি. গিহিকালো এস, গিহী নাম পাণম্পি হনন্তি, অদিন্নাদানাদীনিপি করোন্তি. ইদানি পন তে অরিযা নাম জাতি. তস্মা ত্ৰং ‘‘যতো অহং, ভগিনি, জাতো’’তি সচে এৰং ৰত্তুং কুক্কুচ্চাযসি, তেন হি ‘‘অরিযায জাতিযা’’তি এৰং ৰিসেসেত্ৰা ৰদাহীতি উয্যোজেসি.

তং ইত্থিং এতদৰোচাতি ইত্থীনং গব্ভৰুট্ঠানট্ঠানং নাম ন সক্কা পুরিসেন উপসঙ্কমিতুং. থেরো কিং করোসীতি? অঙ্গুলিমালত্থেরো সচ্চকিরিযং কত্ৰা সোত্থিকরণত্থায আগতোতি আরোচাপেসি. ততো তে সাণিযা পরিক্খিপিত্ৰা থেরস্স বহিসাণিযং পীঠকং পঞ্ঞাপেসুং. থেরো তত্থ নিসীদিত্ৰা – ‘‘যতো অহং ভগিনি সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স অরিযায জাতিযা জাতো’’তি সচ্চকিরিযং অকাসি, সহ সচ্চৰচনেনেৰ ধমকরণতো মুত্তউদকং ৰিয দারকো নিক্খমি. মাতাপুত্তানং সোত্থি অহোসি. ইমঞ্চ পন পরিত্তং ন কিঞ্চি পরিস্সযং ন মদ্দতি, মহাপরিত্তং নামেতন্তি ৰুত্তং. থেরেন নিসীদিত্ৰা সচ্চকিরিযকতট্ঠানে পীঠকং অকংসু. গব্ভমূল়্হং তিরচ্ছানগতিত্থিম্পি আনেত্ৰা তত্থ নিসজ্জাপেন্তি, তাৰদেৰ সুখেন গব্ভৰুট্ঠানং হোতি. যা দুব্বলা হোতি ন সক্কা আনেতুং, তস্সা পীঠকধোৰনউদকং নেত্ৰা সীসে সিঞ্চন্তি, তঙ্খণংযেৰ গব্ভৰুট্ঠানং হোতি, অঞ্ঞম্পি রোগং ৰূপসমেতি. যাৰ কপ্পা তিট্ঠনকপাটিহারিযং কিরেতং.

কিং পন ভগৰা থেরং ৰেজ্জকম্মং কারাপেসীতি? ন কারাপেসি. থেরঞ্হি দিস্ৰা মনুস্সা ভীতা পলাযন্তি. থেরো ভিক্খাহারেন কিলমতি, সমণধম্মং কাতুং ন সক্কোতি. তস্স অনুগ্গহেন সচ্চকিরিযং কারেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ইদানি কির অঙ্গুলিমালত্থেরো মেত্তচিত্তং পটিলভিত্ৰা সচ্চকিরিযায মনুস্সানং সোত্থিভাৰং করোতীতি মনুস্সা থেরং উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, ততো ভিক্খাহারেন অকিলমন্তো সমণধম্মং কাতুং সক্খিস্সতী’’তি অনুগ্গহেন সচ্চকিরিযং কারেসি. ন হি সচ্চকিরিযা ৰেজ্জকম্মং হোতি. থেরস্সাপি চ ‘‘সমণধম্মং করিস্সামী’’তি মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স চিত্তং কম্মট্ঠানাভিমুখং ন গচ্ছতি, অটৰিযং ঠত্ৰা মনুস্সানং ঘাতিতট্ঠানমেৰ পাকটং হোতি. ‘‘দুগ্গতোম্হি, খুদ্দকপুত্তোম্হি, জীৰিতং মে দেহি সামীতি মরণভীতানং ৰচনাকারো চ হত্থপাদৰিকারো চ আপাথং আগচ্ছতি, সো ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা ততোৰ উট্ঠায গচ্ছতি, অথস্স ভগৰা তং জাতিং অব্বোহারিকং কত্ৰাৰাযং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গণ্হিস্সতীতি অরিযায জাতিযা সচ্চকিরিযং কারেসি. একো ৰূপকট্ঠোতিআদি ৰত্থসুত্তে (ম. নি. ১.৮০) ৰিত্থারিতং.

৩৫২. অঞ্ঞেনপি লেড্ডু খিত্তোতি কাকসুনখসূকরাদীনং পটিক্কমাপনত্থায সমন্তা সরক্খেপমত্তে ঠানে যেন কেনচি দিসাভাগেন খিত্তো আগন্ত্ৰা থেরস্সেৰ কাযে পততি. কিত্তকে ঠানে এৰং হোতি? গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চিত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা পটিনিৰত্তেত্ৰা যাৰ গণ্ঠিকপটিমুক্কট্ঠানং আগচ্ছতি, তাৰ হোতি. ভিন্নেন সীসেনাতি মহাচম্মং ছিন্দিত্ৰা যাৰ অট্ঠিমরিযাদা ভিন্নেন.

ব্রাহ্মণাতি খীণাসৰভাৰং সন্ধায আহ. যস্স খো ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, কম্মস্স ৰিপাকেনাতি ইদং সভাগদিট্ঠধম্মৰেদনীযকম্মং সন্ধায ৰুত্তং. কম্মঞ্হি করিযমানমেৰ তযো কোট্ঠাসে পূরেতি. সত্তসু চিত্তেসু কুসলা ৰা অকুসলা ৰা পঠমজৰনচেতনা দিট্ঠধম্মৰেদনীযকম্মং নাম হোতি. তং ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ৰিপাকং দেতি. তথা অসক্কোন্তং অহোসিকম্মং, নাহোসি কম্মৰিপাকো, ন ভৰিস্সতি কম্মৰিপাকো, নত্থি কম্মৰিপাকোতি ইমস্স তিকস্স ৰসেন অহোসিকম্মং নাম হোতি. অত্থসাধিকা সত্তমজৰনচেতনা উপপজ্জৰেদনীযকম্মং নাম. তং অনন্তরে অত্তভাৰে ৰিপাকং দেতি. তথা অসক্কোন্তং ৰুত্তনযেনেৰ তং অহোসিকম্মং নাম হোতি. উভিন্নমন্তরে পঞ্চজৰনচেতনা অপরাপরিযৰেদনীযকম্মং নাম হোতি. তং অনাগতে যদা ওকাসং লভতি, তদা ৰিপাকং দেতি. সতি সংসারপ্পৰত্তিযা অহোসিকম্মং নাম ন হোতি. থেরস্স পন উপপজ্জৰেদনীযঞ্চ অপরাপরিযৰেদনীযঞ্চাতি ইমানি দ্ৰে কম্মানি কম্মক্খযকরেন অরহত্তমগ্গেন সমুগ্ঘাটিতানি, দিট্ঠধম্মৰেদনীযং অত্থি. তং অরহত্তপ্পত্তস্সাপি ৰিপাকং দেতিযেৰ. তং সন্ধায ভগৰা ‘‘যস্স খো ত্ৰ’’ন্তিআদিমাহ. তস্মা যস্স খোতি এত্থ যাদিসস্স খো ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, কম্মস্স ৰিপাকেনাতি এৰং অত্থো ৰেদিতব্বো.

অব্ভা মুত্তোতি দেসনাসীসমত্তমেতং, অব্ভা মহিকা ধূমো রজো রাহূতি ইমেহি পন উপক্কিলেসেহি মুত্তো চন্দিমা ইধ অধিপ্পেতো. যথা হি এৰং নিরুপক্কিলেসো চন্দিমা লোকং পভাসেতি, এৰং পমাদকিলেসৰিমুত্তো অপ্পমত্তো ভিক্খু ইমং অত্তনো খন্ধাযতনধাতুলোকং পভাসেতি, ৰিহতকিলেসন্ধকারং করোতি.

কুসলেন পিধীযতীতি মগ্গকুসলেন পিধীযতি অপ্পটিসন্ধিকং করীযতি. যুঞ্জতি বুদ্ধসাসনেতি বুদ্ধসাসনে কাযেন ৰাচায মনসা চ যুত্তপ্পযুত্তো ৰিহরতি. ইমা তিস্সো থেরস্স উদানগাথা নাম.

দিসা হি মেতি ইদং কির থেরো অত্তনো পরিত্তাণাকারং করোন্তো আহ. তত্থ দিসা হি মেতি মম সপত্তা. যে মং এৰং উপৰদন্তি – ‘‘যথা মযং অঙ্গুলিমালেন মারিতানং ঞাতকানং ৰসেন দুক্খং ৰেদিযাম, এৰং অঙ্গুলিমালোপি ৰেদিযতূ’’তি, তে ময্হং দিসা চতুসচ্চধম্মকথং সুণন্তূতি অত্থো. যুঞ্জন্তূতি কাযৰাচামনেহি যুত্তপ্পযুত্তা ৰিহরন্তু. যে ধম্মমেৰাদপযন্তি সন্তোতি যে সন্তো সপ্পুরিসা ধম্মংযেৰ আদপেন্তি সমাদপেন্তি গণ্হাপেন্তি, তে মনুজা ময্হং সপত্তা ভজন্তু সেৰন্তু পযিরুপাসন্তূতি অত্থো.

অৰিরোধপ্পসংসীনন্তি অৰিরোধো ৰুচ্চতি মেত্তা, মেত্তাপসংসকানন্তি অত্থো. সুণন্তু ধম্মং কালেনাতি খণে খণে খন্তিমেত্তাপটিসঙ্খাসারণীযধম্মং সুণন্তু. তঞ্চ অনুৰিধীযন্তূতি তঞ্চ ধম্মং অনুকরোন্তু পূরেন্তু.

ন হি জাতু সো মমং হিংসেতি যো ময্হং দিসো, সো মং একংসেনেৰ ন হিংসেয্য. অঞ্ঞং ৰা পন কিঞ্চি নন্তি ন কেৰলং মং, অঞ্ঞম্পি পন কঞ্চি পুগ্গলং মা হিংসন্তু মা ৰিহেঠেন্তু. পপ্পুয্য পরমং সন্তিন্তি পরমং সন্তিভূতং নিব্বানং পাপুণিত্ৰা. রক্খেয্য তসথাৰরেতি তসা ৰুচ্চন্তি সতণ্হা, থাৰরা নিত্তণ্হা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যো নিব্বানং পাপুণাতি, সো সব্বং তসথাৰরং রক্খিতুং সমত্থো হোতি. তস্মা ময্হম্পি দিসা নিব্বানং পাপুণন্তু, এৰং মং একংসেনেৰ ন হিংসিস্সন্তীতি. ইমা তিস্সো গাথা অত্তনো পরিত্তং কাতুং আহ.

ইদানি অত্তনোৰ পটিপত্তিং দীপেন্তো উদকঞ্হি নযন্তি নেত্তিকাতি আহ. তত্থ নেত্তিকাতি যে মাতিকং সোধেত্ৰা বন্ধিতব্বট্ঠানে বন্ধিত্ৰা উদকং নযন্তি. উসুকারাতি উসুকারকা. নমযন্তীতি তেলকঞ্জিকেন মক্খেত্ৰা কুক্কুল়ে তাপেত্ৰা উন্নতুন্নতট্ঠানে নমেন্তা উজুং করোন্তি. তেজনন্তি কণ্ডং. তঞ্হি ইস্সাসো তেজং করোতি, পরঞ্চ তজ্জেতি, তস্মা তেজনন্তি ৰুচ্চতি. অত্তানং দমযন্তীতি যথা নেত্তিকা উজুমগ্গেন উদকং নযন্তি, উসুকারা তেজনং, তচ্ছকা চ দারুং উজুং করোন্তি, এৰমেৰং পণ্ডিতা অত্তানং দমেন্তি উজুকং করোন্তি নিব্বিসেৰনং করোন্তি.

তাদিনাতি ইট্ঠানিট্ঠাদীসু নিব্বিকারেন – ‘‘পঞ্চহাকারেহি ভগৰা তাদী, ইট্ঠানিট্ঠে তাদী, ৰন্তাৰীতি তাদী, চত্তাৰীতি তাদী, তিণ্ণাৰীতি তাদী, তন্নিদ্দেসাতি তাদী’’তি (মহানি. ৩৮; ১৯২) এৰং তাদিলক্খণপ্পত্তেন সত্থারা. ভৰনেত্তীতি ভৰরজ্জু, তণ্হাযেতং নামং. তায হি গোণা ৰিয গীৰায রজ্জুযা, সত্তা হদযে বদ্ধা তং তং ভৰং নীযন্তি, তস্মা ভৰনেত্তীতি ৰুচ্চতি. ফুট্ঠো কম্মৰিপাকেনাতি মগ্গচেতনায ফুট্ঠো. যস্মা হি মগ্গচেতনায কম্মং পচ্চতি ৰিপচ্চতি ডয্হতি, পরিক্খযং গচ্ছতি, তস্মা সা কম্মৰিপাকোতি ৰুত্তা. তায হি ফুট্ঠত্তা এস অণণো নিক্কিলেসো জাতো, ন দুক্খৰেদনায অণণো. ভুঞ্জামীতি চেত্থ থেয্যপরিভোগো ইণপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো সামিপরিভোগোতি চত্তারো পরিভোগা ৰেদিতব্বা. তত্থ দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো নাম. সো হি চত্তারো পচ্চযে থেনেত্ৰা ভুঞ্জতি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘থেয্যায ৰো, ভিক্খৰে, রট্ঠপিণ্ডো ভুত্তো’’তি (পারা. ১৯৫). সীলৰতো পন অপচ্চৰেক্খণপরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. সত্তন্নং সেক্খানং পরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো নাম. খীণাসৰস্স পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম. ইধ কিলেসইণানং অভাৰং সন্ধায ‘‘অণণো’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনিণো’’তিপি পাঠো. সামিপরিভোগং সন্ধায ‘‘ভুঞ্জামি ভোজন’’ন্তি ৰুত্তং.

কামরতিসন্থৰন্তি দুৰিধেসুপি কামেসু তণ্হারতিসন্থৰং মা অনুযুঞ্জথ মা করিত্থ. নযিদং দুম্মন্তিতং মমাতি যং মযা সম্মাসম্বুদ্ধং দিস্ৰা পব্বজিস্সামীতি মন্তিতং, তং মম মন্তিতং ন দুম্মন্তিতং. সংৰিভত্তেসু ধম্মেসূতি অহং সত্থাতি এৰং লোকে উপ্পন্নেহি যে ধম্মা সংৰিভত্তা, তেসু ধম্মেসু যং সেট্ঠং নিব্বানং, তদেৰ অহং উপগমং উপগতো সম্পত্তো, তস্মা ময্হং ইদং আগমনং স্ৰাগতং নাম গতন্তি. তিস্সো ৰিজ্জাতি পুব্বেনিৰাসদিব্বচক্খুআসৰক্খযপঞ্ঞা. কতং বুদ্ধস্স সাসনন্তি যং বুদ্ধস্স সাসনে কত্তব্বকিচ্চং অত্থি, তং সব্বং মযা কতং. তীহি ৰিজ্জাহি নৰহি চ লোকুত্তরধম্মেহি দেসনং মত্থকং পাপেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অঙ্গুলিমালসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. পিযজাতিকসুত্তৰণ্ণনা

৩৫৩. এৰং মে সুতন্তি পিযজাতিকসুত্তং. তত্থ নেৰ কম্মন্তা পটিভন্তীতি ন সব্বেন সব্বং পটিভন্তি, পকতিনিযামেন পন ন পটিভন্তি. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. এত্থ চ ন পটিভাতীতি ন রুচ্চতি. আল়াহনন্তি সুসানং. অঞ্ঞথত্তন্তি ৰিৰণ্ণতায অঞ্ঞথাভাৰো. ইন্দ্রিযানি নাম মনোৰিঞ্ঞেয্যা ধম্মা, পতিট্ঠিতোকাসং পন সন্ধায ইদং ৰুত্তং. পিযজাতিকাতি পিযতো জাযন্তি. পিযপ্পভাৰিকাতি পিযতো পভৰন্তি.

৩৫৫. সচে তং, মহারাজাতি তস্স অত্থং অসল্লক্খযমানাপি সত্থরি সদ্ধায এৰং ৰদতি. চর পিরেতি অপেহি অম্হাকং পরে, অনজ্ঝত্তিকভূতেতি অত্থো. অথ ৰা চর পিরেতি পরতো গচ্ছ, মা ইধ তিট্ঠাতিপি অত্থো.

৩৫৬. দ্ৰিধা ছেত্ৰাতি অসিনা দ্ৰে কোট্ঠাসে করোন্তো ছিন্দিত্ৰা. অত্তানং উপ্ফালেসীতি তেনেৰ অসিনা অত্তনো উদরং ফালেসি. যদি হি তস্স সা অপ্পিযা ভৰেয্য, ইদানি অঞ্ঞং মাতুগামং গণ্হিস্সামীতি অত্তানং ন ঘাতেয্য. যস্মা পনস্স সা পিযা অহোসি, তস্মা পরলোকেপি তায সদ্ধিং সমঙ্গিভাৰং পত্থযমানো এৰমকাসি.

৩৫৭. পিযা তে ৰজিরীতি এৰং কিরস্সা অহোসি – ‘‘সচাহং, ‘ভূতপুব্বং, মহারাজ, ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযং অঞ্ঞতরিস্সা ইত্থিযা’তিআদিকথং কথেয্যং, ‘কো তে এৰং অকাসি, অপেহি নত্থি এত’ন্তি মং পটিসেধেয্য, ৰত্তমানেনেৰ নং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ. ৰিপরিণামঞ্ঞথাভাৰাতি এত্থ মরণৰসেন ৰিপরিণামো, কেনচি সদ্ধিং পলাযিত্ৰা গমনৰসেন অঞ্ঞথাভাৰো ৰেদিতব্বো.

ৰাসভাযাতি ৰাসভা নাম রঞ্ঞো একা দেৰী, তং সন্ধাযাহ.

পিযা তে অহন্তি কস্মা সব্বপচ্ছা আহ? এৰং কিরস্সা অহোসি – ‘‘অযং রাজা ময্হং কুপিতো, সচাহং সব্বপঠমং ‘পিযা তে অহ’ন্তি পুচ্ছেয্যং, ‘ন মে ত্ৰং পিযা, চর পিরে’তি ৰদেয্য, এৰং সন্তে কথা পতিট্ঠানং ন লভিস্সতী’’তি কথায পতিট্ঠানত্থং সব্বপচ্ছা পুচ্ছি. কাসিকোসলেসু ছড্ডিতভাৰেন ৰিপরিণামো, পটিরাজূনং হত্থগমনৰসেন অঞ্ঞথাভাৰো ৰেদিতব্বো.

আচমেহীতি আচমনোদকং দেহি. আচমিত্ৰা হত্থপাদে ধোৰিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা সত্থারং নমস্সিতুকামো এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

পিযজাতিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. বাহিতিকসুত্তৰণ্ণনা

৩৫৮. এৰং মে সুতন্তি বাহিতিকসুত্তং. তত্থ একপুণ্ডরীকং নাগন্তি এৰংনামকং হত্থিং. তস্স কির ফাসুকানং উপরি তালফলমত্তং পণ্ডরট্ঠানং অত্থি, তেনস্স একপুণ্ডরীকোতি নামং অকংসু. সিরিৰড্ঢং মহামত্তন্তি পচ্চেকহত্থিং অভিরুহিত্ৰা কথাফাসুকত্থং সদ্ধিং গচ্ছন্তং এৰংনামকং মহামত্তং. আযস্মানোতি এত্থ নোতি পুচ্ছায নিপাতো. মহামত্তো থেরস্স সঙ্ঘাটিপত্তধারণাকারং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এৰং, মহারাজা’’তি আহ.

৩৫৯. ওপারম্ভোতি উপারম্ভং দোসং আরোপনারহো. কিং পুচ্ছামীতি রাজা পুচ্ছতি. সুন্দরিৰত্থুস্মিং উপ্পন্নমিদং সুত্তং, তং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. যঞ্হি মযং, ভন্তেতি, ভন্তে, যং মযং ৰিঞ্ঞূহীতি ইদং পদং গহেত্ৰা পঞ্হেন পরিপূরেতুং নাসক্খিম্হা, তং কারণং আযস্মতা এৰং ৰদন্তেন পরিপূরিতং.

৩৬০. অকুসলোতি অকোসল্লসম্ভূতো. সাৰজ্জোতি সদোসো. সব্যাবজ্ঝোতি সদুক্খো. দুক্খৰিপাকোতি ইধ নিস্সন্দৰিপাকো কথিতো. তস্সাতি তস্স এৰং অত্তব্যাবাধাদীনং অত্থায পৰত্তকাযসমাচারস্স.

সব্বাকুসলধম্মপহীনো খো, মহারাজ, তথাগতো কুসলধম্মসমন্নাগতোতি এত্থ সব্বেসংযেৰ অকুসলানং ধম্মানং পহানং ৰণ্ণেতীতি. আম ৰণ্ণেতীতি ৰুত্তে যথা পুচ্ছা, তথা অত্থো ৰুত্তো ভৰেয্য. এৰং ব্যাকরণং পন ন ভারিযং. অপ্পহীনঅকুসলোপি হি পহানং ৰণ্ণেয্য, ভগৰা পন পহীনাকুসলতায যথাকারী তথাৰাদীতি দস্সেতুং এৰং ব্যাকাসি. সুক্কপক্খেপি এসেৰ নযো.

৩৬২. বাহিতিকাতি বাহিতিরট্ঠে উট্ঠিতৰত্থস্সেতং নামং. সোল়সসমা আযামেনাতি আযামেন সমসোল়সহত্থা. অট্ঠসমা ৰিত্থারেনাতি ৰিত্থারেন সমঅট্ঠহত্থা.

৩৬৩. ভগৰতো পাদাসীতি ভগৰতো নিয্যাতেসি. দত্ৰা চ পন গন্ধকুটিযং ৰিতানং কত্ৰা বন্ধি. ততো পট্ঠায গন্ধকুটি ভিয্যোসোমত্তায সোভি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. নেয্যপুগ্গলস্স পন ৰসেন অযং দেসনা নিট্ঠিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বাহিতিকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. ধম্মচেতিযসুত্তৰণ্ণনা

৩৬৪. এৰং মে সুতন্তি ধম্মচেতিযসুত্তং. তত্থ মেদাল়ুপন্তি নামেতং তস্স, তস্স হি নিগমস্স মেদৰণ্ণা পাসাণা কিরেত্থ উস্সন্না অহেসুং, তস্মা মেদাল়ুপন্তি সঙ্খং গতং. সেনাসনং পনেত্থ অনিযতং, তস্মা ন তং ৰুত্তং. নগরকন্তি এৰংনামকং সক্যানং নিগমং. কেনচিদেৰ করণীযেনাতি ন অঞ্ঞেন করণীযেন, অযং পন বন্ধুলসেনাপতিং সদ্ধিং দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি একদিৰসেনেৰ গণ্হথাতি আণাপেসি, তংদিৰসঞ্চস্স ভরিযায মল্লিকায পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ভগৰা নিমন্তিতো, বুদ্ধপ্পমুখে ভিক্খুসঙ্ঘে ঘরং আগন্ত্ৰা নিসিন্নমত্তে ‘‘সেনাপতি কালঙ্কতো’’তি সাসনং আহরিত্ৰা মল্লিকায অদংসু. সা পণ্ণং গহেত্ৰা মুখসাসনং পুচ্ছি. ‘‘রঞ্ঞা অয্যে সেনাপতি সদ্ধিং দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি একপ্পহারেনেৰ গহাপিতো’’তি আরোচেসুং. মহাজনগতং মা করিত্থাতি ওৰট্টিকায পণ্ণং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসি. তস্মিং সমযে একা সপ্পিচাটি নীহরিতা, সা উম্মারে আহচ্চ ভিন্না, তং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং আহরাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসি.

সত্থা কতভত্তকিচ্চো কথাসমুট্ঠাপনত্থং – ‘‘সপ্পিচাটিযা ভিন্নপচ্চযা ন চিন্তেতব্ব’’ন্তি আহ. তস্মিং সমযে মল্লিকা পণ্ণং নীহরিত্ৰা ভগৰতো পুরতো ঠপেত্ৰা – ‘‘ভগৰা ইমং দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি সদ্ধিং সেনাপতিনো মতসাসনং, অহং এতম্পি ন চিন্তযামি, সপ্পিচাটিপচ্চযা কিং চিন্তেয্যামী’’তি আহ. ভগৰা – ‘‘মল্লিকে, মা চিন্তযি, অনমতগ্গে সংসারে নাম ৰত্তমানানং হোতি এত’’ন্তি অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তং ধম্মকথং কত্ৰা অগমাসি. মল্লিকা দ্ৰত্তিংসসুণিসাযো পক্কোসাপেত্ৰা ওৰাদং অদাসি. রাজা মল্লিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সেনাপতিনো অম্হাকং অন্তরে ভিন্নদোসো অত্থি নত্থী’’তি পুচ্ছি. নত্থি সামীতি. সো তস্সা ৰচনেন তস্স নিদ্দোসভাৰং ঞত্ৰা ৰিপ্পটিসারী বলৰদোমনস্সং উপ্পাদেসি. সো – ‘‘এৰরূপং নাম অদোসকারকং মং সম্ভাৰযিত্ৰা আগতং সহাযকং ৰিনাসেসি’’ন্তি ততো পট্ঠায পাসাদে ৰা নাটকেসু ৰা রজ্জসুখেসু ৰা চিত্তস্সাদং অলভমানো তত্থ তত্থ ৰিচরিতুং আরদ্ধো. এতদেৰ কিচ্চং অহোসি. ইদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘কেনচিদেৰ করণীযেনা’’তি.

দীঘং কারাযনন্তি দীঘকারাযনো নাম বন্ধুলসেনাপতিস্স ভাগিনেয্যো ‘‘এতস্স মে মাতুলো অদোসকারকো নিক্কারণেন ঘাতিতো’’তি রঞ্ঞা সেনাপতিট্ঠানে ঠপিতো. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. মহচ্চা রাজানুভাৰেনাতি মহতা রাজানুভাৰেন, ধরণিতলং ভিন্দন্তো ৰিয সাগরং পরিৰত্তেন্তো ৰিয ৰিচিত্তৰেসসোভেন মহতা বলকাযেনাতি অত্থো. পাসাদিকানীতি দস্সনেনেৰ সহ রঞ্জনকানি. পসাদনীযানীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অথ ৰা পাসাদিকানীতি পসাদজনকানি. অপ্পসদ্দানীতি নিস্সদ্দানি. অপ্পনিগ্ঘোসানীতি অৰিভাৰিতত্থেন নিগ্ঘোসেন রহিতানি. ৰিজনৰাতানীতি ৰিগতজনৰাতানি. মনুস্সরাহস্সেয্যকানীতি মনুস্সানং রহস্সকম্মানুচ্ছৰিকানি, রহস্সমন্তং মন্তেন্তানং অনুরূপানীতি অত্থো. পটিসল্লানসারুপ্পানীতি নিলীযনভাৰস্স একীভাৰস্স অনুচ্ছৰিকানি. যত্থ সুদং মযন্তি ন তেন তত্থ ভগৰা পযিরুপাসিতপুব্বো, তাদিসেসু পন পযিরুপাসিতপুব্বো, তস্মা যাদিসেসু সুদং মযন্তি অযমেত্থ অত্থো.

অত্থি, মহারাজাতি পণ্ডিতো সেনাপতি ‘‘রাজা ভগৰন্তং মমাযতী’’তি জানাতি, সো সচে মং রাজা ‘‘কহং ভগৰা’’তি ৰদেয্য, অদন্ধাযন্তেন আচিক্খিতুং যুত্তন্তি চরপুরিসে পযোজেত্ৰা ভগৰতো নিৰাসনট্ঠানং ঞত্ৰাৰ ৰিহরতি. তস্মা এৰমাহ. আরামং পাৰিসীতি বহিনিগমে খন্ধাৰারং বন্ধাপেত্ৰা কারাযনেন সদ্ধিং পাৰিসি.

৩৬৬. ৰিহারোতি গন্ধকুটিং সন্ধাযাহংসু. আল়িন্দন্তি পমুখং. উক্কাসিত্ৰাতি উক্কাসিতসদ্দং কত্ৰা. অগ্গল়ন্তি কৰাটং. আকোটেহীতি অগ্গনখেন ঈসকং কুঞ্চিকচ্ছিদ্দসমীপে কোটেহীতি ৰুত্তং হোতি. দ্ৰারং কির অতিউপরি অমনুস্সা, অতিহেট্ঠা দীঘজাতিকা কোটেন্তি. তথা অকোটেত্ৰা মজ্ঝে ছিদ্দসমীপে কোটেতব্বং, ইদং দ্ৰারকোট্টকৰত্তন্তি দীপেন্তা ৰদন্তি. তত্থেৰাতি ভিক্খূহি ৰুত্তট্ঠানেযেৰ. খগ্গঞ্চ উণ্হীসঞ্চাতি দেসনামত্তমেতং,

ৰালবীজনিমুণ্হীসং, খগ্গং ছত্তঞ্চুপাহনং;

ওরুয্হ রাজা যানম্হা, ঠপযিত্ৰা পটিচ্ছদন্তি. –

আগতানি পন পঞ্চপি রাজককুধভণ্ডানি অদাসি. কস্মা পন অদাসীতি. অতিগরুনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকং উদ্ধতৰেসেন গন্তুং ন যুত্তন্তি চ, এককোৰ উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো রুচিৰসেন সম্মোদিস্সামি চাতি. পঞ্চসু হি রাজককুধভণ্ডেসু নিৰত্তিতেসু ত্ৰং নিৰত্তাতি ৰত্তব্বং ন হোতি, সব্বে সযমেৰ নিৰত্তন্তি. ইতি ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি অদাসি. রহাযতীতি রহস্সং করোতি নিগূহতি. অযং কিরস্স অধিপ্পাযো ‘‘পুব্বেপি অযং রাজা সমণেন গোতমেন সদ্ধিং চতুক্কণ্ণমন্তং মন্তেত্ৰা ময্হং মাতুলং সদ্ধিং দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি গণ্হাপেসি, ইদানিপি চতুক্কণ্ণমন্তং মন্তেতুকামো, কচ্চি নু খো মং গণ্হাপেস্সতী’’তি. এৰং কোপৰসেনস্স এতদহোসি.

ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰারন্তি ন ভগৰা উট্ঠায দ্ৰারং ৰিৰরি, ৰিৰরতূতি পন হত্থং পসারেসি. ততো – ‘‘ভগৰা তুম্হেহি অনেকেসু কপ্পকোটীসু দানং দদমানেহি ন সহত্থা দ্ৰারৰিৰরণকম্মং কত’’ন্তি সযমেৰ দ্ৰারং ৰিৰটং. তং পন যস্মা ভগৰতো মনেন ৰিৰটং, তস্মা ‘‘ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰার’’ন্তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ৰিহারং পৰিসিত্ৰাতি গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা. তস্মিং পন পৰিট্ঠমত্তেযেৰ কারাযনো পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি গহেত্ৰা খন্ধাৰারং গন্ত্ৰা ৰিটটূভং আমন্তেসি ‘‘ছত্তং সম্ম উস্সাপেহী’’তি. ময্হং পিতা কিং গতোতি? পিতরং মা পুচ্ছ, সচে ত্ৰং ন উস্সাপেসি, তং গণ্হিত্ৰা অহং উস্সাপেমীতি. ‘‘উস্সাপেমি সম্মা’’তি সম্পটিচ্ছি. কারাযনো রঞ্ঞো একং অস্সঞ্চ অসিঞ্চ একমেৰ চ পরিচারিকং ইত্থিং ঠপেত্ৰা – ‘‘সচে রাজা জীৰিতেন অত্থিকো, মা আগচ্ছতূ’’তি ৰিটটূভস্স ছত্তং উস্সাপেত্ৰা তং গহেত্ৰা সাৰত্থিমেৰ গতো.

৩৬৭. ধম্মন্ৰযোতি পচ্চক্খঞাণসঙ্খাতস্স ধম্মস্স অনুনযো অনুমানং, অনুবুদ্ধীতি অত্থো. ইদানি যেনস্স ধম্মন্ৰযেন ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা’’তিআদি হোতি, তং দস্সেতুং ইধ পনাহং, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ আপাণকোটিকন্তি পাণোতি জীৰিতং, তং মরিযাদং অন্তো করিত্ৰা, মরণসমযেপি চরন্তিযেৰ, তং ন ৰীতিক্কমন্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অপাণকোটিক’’ন্তিপি পাঠো, আজীৰিতপরিযন্তন্তি অত্থো. যথা একচ্চে জীৰিতহেতু অতিক্কমন্তা পাণকোটিকং কত্ৰা চরন্তি, ন এৰন্তি অত্থো. অযম্পি খো মে, ভন্তেতি বুদ্ধসুবুদ্ধতায ধম্মস্ৰাক্খাততায সঙ্ঘসুপ্পটিপন্নতায চ এতং এৰং হোতি, এৰঞ্হি মে, ভন্তে, অযং ভগৰতি ধম্মন্ৰযো হোতীতি দীপেতি. এসেৰ নযো সব্বত্থ.

৩৬৯. ৰিয মঞ্ঞে চক্খুং বন্ধন্তেতি চক্খুং অবন্ধন্তে ৰিয. অপাসাদিকঞ্হি দিস্ৰা পুন ওলোকনকিচ্চং ন হোতি, তস্মা সো চক্খুং ন বন্ধতি নাম. পাসাদিকং দিস্ৰা পুনপ্পুনং ওলোকনকিচ্চং হোতি, তস্মা সো চক্খুং বন্ধতি নাম. ইমে চ অপাসাদিকা, তস্মা এৰমাহ. বন্ধুকরোগো নোতি কুলরোগো. অম্হাকং কুলে জাতা এৰরূপা হোন্তীতি ৰদন্তি. উল়ারন্তি মহেসক্খং. পুব্বেনাপরন্তি পুব্বতো অপরং ৰিসেসং. তত্থ কসিণপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিং নিব্বত্তেন্তো উল়ারং পুব্বে ৰিসেসং সঞ্জানাতি নাম, সমাপত্তিং পদট্ঠানং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গণ্হন্তো উল়ারং পুব্বতো অপরং ৰিসেসং সঞ্জানাতি নাম.

৩৭০. ঘাতেতাযং ৰা ঘাতেতুন্তি ঘাতেতব্বযুত্তকং ঘাতেতুং. জাপেতাযং ৰা জাপেতুন্তি ধনেন ৰা জাপেতব্বযুত্তকং জাপেতুং জানিতুং অধনং কাতুং. পব্বাজেতাযং ৰা পব্বাজেতুন্তি রট্ঠতো ৰা পব্বাজেতব্বযুত্তকং পব্বাজেতুং.

৩৭৩. ইসিদত্তপুরাণাতি ইসিদত্তো চ পুরাণো চ. তেসু একো ব্রহ্মচারী, একো সদারসন্তুট্ঠো. মমভত্তাতি মম সন্তকং ভত্তং এতেসন্তি মমভত্তা. মমযানাতি মম সন্তকং যানং এতেসন্তি মমযানা. জীৰিকায দাতাতি জীৰিতৰুত্তিং দাতা. ৰীমংসমানোতি উপপরিক্খমানো. তদা কির রাজা নিদ্দং অনোক্কন্তোৰ ওক্কন্তো ৰিয হুত্ৰা নিপজ্জি. অথ তে থপতযো ‘‘কতরস্মিং দিসাভাগে ভগৰা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকস্মিং নামা’’তি সুত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘যেন সম্মাসম্বুদ্ধো, তেন সীসে কতে রাজা পাদতো হোতি. যেন রাজা, তেন সীসে কতে সত্থা পাদতো হোতি, কিং করিস্সামা’’তি? ততো নেসং এতদহোসি – ‘‘রাজা কুপ্পমানো যং অম্হাকং দেতি, তং অচ্ছিন্দেয্য. ন খো পন মযং সক্কোম জানমানা সত্থারং পাদতো কাতু’’ন্তি রাজানং পাদতো কত্ৰা নিপজ্জিংসু. তং সন্ধায অযং রাজা এৰমাহ.

৩৭৪. পক্কামীতি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা কারাযনস্স ঠিতট্ঠানং গতো, তং তত্থ অদিস্ৰা খন্ধাৰারট্ঠানং গতো, তত্থাপি অঞ্ঞং অদিস্ৰা তং ইত্থিং পুচ্ছি. সা সব্বং পৰত্তিং আচিক্খি. রাজা – ‘‘ন ইদানি মযা এককেন তত্থ গন্তব্বং, রাজগহং গন্ত্ৰা ভাগিনেয্যেন সদ্ধিং আগন্ত্ৰা ময্হং রজ্জং গণ্হিস্সামী’’তি রাজগহং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কণাজকভত্তঞ্চেৰ ভুঞ্জি, বহলউদকঞ্চ পিৰি. তস্স সুখুমালপকতিকস্স আহারো ন সম্মা পরিণামি. সো রাজগহং পাপুণন্তোপি ৰিকালে দ্ৰারেসু পিহিতেসু পাপুণি. ‘‘অজ্জ সালাযং সযিত্ৰা স্ৰে ময্হং ভাগিনেয্যং পস্সিস্সামী’’তি বহিনগরে সালায নিপজ্জি. তস্স রত্তিভাগে উট্ঠানানি পৰত্তিংসু, কতিপযৰারে বহি নিক্খমি. ততো পট্ঠায পদসা গন্তুং অসক্কোন্তো তস্সা ইত্থিযা অঙ্কে নিপজ্জিত্ৰা বলৰপচ্চূসে কালমকাসি. সা তস্স মতভাৰং ঞত্ৰা – ‘‘দ্ৰীসু রজ্জেসু রজ্জং কারেত্ৰা ইদানি পরস্স বহিনগরে অনাথসালায অনাথকালকিরিযং কত্ৰা নিপন্নো ময্হং সামি কোসলরাজা’’তিআদীনি ৰদমানা উচ্চাসদ্দেন পরিদেৰিতুং আরভি. মনুস্সা সুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা আগন্ত্ৰা দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা আগতকারণং ঞত্ৰা মহাপরিহারেন সরীরকিচ্চং করিত্ৰা ‘‘ৰিটটূভং গণ্হিস্সামী’’তি ভেরিং চরাপেত্ৰা বলকাযং সন্নিপাতেসি. অমচ্চা পাদেসু পতিত্ৰা – ‘‘সচে, দেৰ, তুম্হাকং মাতুলো অরোগো অস্স, তুম্হাকং গন্তুং যুত্তং ভৰেয্য, ইদানি পন ৰিটটূভোপি তুম্হে নিস্সায ছত্তং উস্সাপেতুং অরহতিযেৰা’’তি সঞ্ঞাপেত্ৰা নিৰারেসুং.

ধম্মচেতিযানীতি ধম্মস্স চিত্তীকারৰচনানি. তীসু হি রতনেসু যত্থ কত্থচি চিত্তীকারে কতে সব্বত্থ কতোযেৰ হোতি, তস্মা ভগৰতি চিত্তীকারে কতে ধম্মোপি কতোৰ হোতীতি ভগৰা ‘‘ধম্মচেতিযানী’’তি আহ. আদিব্রহ্মচরিযকানীতি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতানি, পুব্বভাগপটিপত্তিভূতানীতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ধম্মচেতিযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. কণ্ণকত্থলসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৫. এৰং মে সুতন্তি কণ্ণকত্থলসুত্তং. তত্থ উরুঞ্ঞাযন্তি উরুঞ্ঞাতি তস্স রট্ঠস্সপি নগরস্সপি এতদেৰ নামং, ভগৰা উরুঞ্ঞানগরং উপনিস্সায ৰিহরতি. কণ্ণকত্থলে মিগদাযেতি তস্স নগরস্স অৰিদূরে কণ্ণকত্থলং নাম একো রমণীযো ভূমিভাগো অত্থি, সো মিগানং অভযত্থায দিন্নত্তা মিগদাযোতি ৰুচ্চতি, তস্মিং কণ্ণকত্থলে মিগদাযে. কেনচিদেৰ করণীযেনাতি ন অঞ্ঞেন, অনন্তরসুত্তে ৰুত্তকরণীযেনেৰ. সোমা চ ভগিনী সকুলা চ ভগিনীতি ইমা দ্ৰে ভগিনিযো রঞ্ঞো পজাপতিযো. ভত্তাভিহারেতি ভত্তং অভিহরণট্ঠানে. রঞ্ঞো ভুঞ্জনট্ঠানঞ্হি সব্বাপি ওরোধা কটচ্ছুআদীনি গহেত্ৰা রাজানং উপট্ঠাতুং গচ্ছন্তি, তাপি তথেৰ অগমংসু.

৩৭৬. কিং পন, মহারাজাতি কস্মা এৰমাহ? রঞ্ঞো গরহপরিমোচনত্থং. এৰঞ্হি পরিসা চিন্তেয্য – ‘‘অযং রাজা আগচ্ছমানোৰ মাতুগামানং সাসনং আরোচেতি, মযং অত্তনো ধম্মতায ভগৰন্তং দট্ঠুং আগতোতি মঞ্ঞাম, অযং পন মাতুগামানং সাসনং গহেত্ৰা আগতো, মাতুগামদাসো মঞ্ঞে, এস পুব্বেপি ইমিনাৰ কারণেন আগচ্ছতী’’তি. পুচ্ছিতো পন সো অত্তনো আগমনকারণং কথেস্সতি, এৰমস্স অযং গরহা ন উপ্পজ্জিস্সতীতি গরহমোচনত্থং এৰমাহ.

৩৭৮. অব্ভুদাহাসীতি কথেসি. সকিদেৰ সব্বং উস্সতি সব্বং দক্খিতীতি যো একাৰজ্জনেন একচিত্তেন অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং সব্বং উস্সতি ৰা দক্খিতি ৰা, সো নত্থীতি অত্থো. একেন হি চিত্তেন অতীতং সব্বং জানিস্সামীতি আৰজ্জিত্ৰাপি অতীতং সব্বং জানিতুং ন সক্কা, একদেসমেৰ জানাতি. অনাগতপচ্চুপ্পন্নং পন তেন চিত্তেন সব্বেনেৰ সব্বং ন জানাতীতি. এস নযো ইতরেসু. এৰং একচিত্তৰসেনাযং পঞ্হো কথিতো. হেতুরূপন্তি হেতুসভাৰং কারণজাতিকং. সহেতুরূপন্তি সকারণজাতিকং. সম্পরাযিকাহং, ভন্তেতি সম্পরাযগুণং অহং, ভন্তে, পুচ্ছামি.

৩৭৯. পঞ্চিমানীতি ইমস্মিং সুত্তে পঞ্চ পধানিযঙ্গানি লোকুত্তরমিস্সকানি কথিতানি. কথিনঙ্গণৰাসীচূল়সমুদ্দত্থেরো পন ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, কিং রুচ্চতী’’তি ৰুত্তে ‘‘ময্হং লোকুত্তরানেৰাতি রুচ্চতী’’তি আহ. পধানৰেমত্ততন্তি পধাননানত্তং. অঞ্ঞাদিসমেৰ হি পুথুজ্জনস্স পধানং, অঞ্ঞাদিসং সোতাপন্নস্স, অঞ্ঞাদিসং সকদাগামিনো, অঞ্ঞাদিসং অনাগামিনো, অঞ্ঞাদিসং অরহতো, অঞ্ঞাদিসং অসীতিমহাসাৰকানং, অঞ্ঞাদিসং দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং, অঞ্ঞাদিসং পচ্চেকবুদ্ধানং, অঞ্ঞাদিসং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং. পুথুজ্জনস্স পধানং সোতাপন্নস্স পধানং ন পাপুণাতি…পে… পচ্চেকবুদ্ধস্স পধানং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স পধানং ন পাপুণাতি. ইমমত্থং সন্ধায ‘‘পধানৰেমত্ততং ৰদামী’’তি আহ. দন্তকারণং গচ্ছেয্যুন্তি যং অকূটকরণং, অনৰচ্ছিন্দনং, ধুরস্স অচ্ছিন্দনন্তি দন্তেসু কারণং দিস্সতি, তং কারণং উপগচ্ছেয্যুন্তি অত্থো. দন্তভূমিন্তি দন্তেহি গন্তব্বভূমিং. অস্সদ্ধোতিআদীসু পুথুজ্জনসোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিনো চত্তারোপি অস্সদ্ধা নাম. পুথুজ্জনো হি সোতাপন্নস্স সদ্ধং অপ্পত্তোতি অস্সদ্ধো, সোতাপন্নো সকদাগামিস্স, সকদাগামী অনাগামিস্স, অনাগামী অরহতো সদ্ধং অপ্পত্তোতি অস্সদ্ধো, আবাধো অরহতোপি উপ্পজ্জতীতি পঞ্চপি বহ্ৰাবাধা নাম হোন্তি. অরিযসাৰকস্স পন সঠো মাযাৰীতি নামং নত্থি. তেনেৰ থেরো – ‘‘পঞ্চ পধানিযঙ্গানি লোকুত্তরানি কথিতানীতি ময্হং রুচ্চতী’’তি আহ. অস্সখল়ুঙ্কসুত্তন্তে পন – ‘‘তযো চ, ভিক্খৰে, অস্সখল়ুঙ্কে তযো চ পুরিসখল়ুঙ্কে দেসেস্সামী’’তি (অ. নি. ৩.১৪১) এত্থ অরিযসাৰকস্সাপি সম্বোধিনামং আগতং, তস্স ৰসেন লোকুত্তরমিস্সকা কথিতাতি ৰুত্তং. পুথুজ্জনো পন সোতাপত্তিমগ্গৰীরিযং অসম্পত্তো…পে… অনাগামী অরহত্তমগ্গৰীরিযং অসম্পত্তোতি কুসীতোপি অস্সদ্ধো ৰিয চত্তারোৰ হোন্তি, তথা দুপ্পঞ্ঞো.

এৰং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং ৰেদিতব্বং – অদন্তহত্থিআদযো ৰিয হি মগ্গপধানরহিতো পুগ্গলো. দন্তহত্থিআদযো ৰিয মগ্গপধানৰা. যথা অদন্তা হত্থিআদযো কূটাকারং অকত্ৰা অৰিচ্ছিন্দিত্ৰা ধুরং অপাতেত্ৰা দন্তগমনং ৰা গন্তুং দন্তভূমিং ৰা পত্তুং ন সক্কোন্তি, এৰমেৰং মগ্গপধানরহিতো মগ্গপধানৰতা পত্তব্বং পাপুণিতুং নিব্বত্তেতব্বং গুণং নিব্বত্তেতুং ন সক্কোতি. যথা পন দন্তহত্থিআদযো কূটাকারং অকত্ৰা অৰিচ্ছিন্দিত্ৰা ধুরং অপাতেত্ৰা দন্তগমনং ৰা গন্তুং দন্তভূমিং ৰা পত্তুং সক্কোন্তি, এৰমেৰং মগ্গপধানৰা মগ্গপধানৰতা পত্তব্বং পাপুণিতুং নিব্বত্তেতব্বং গুণং নিব্বত্তেতুং সক্কোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গপধানৰা সোতাপত্তিমগ্গপধানৰতা পত্তোকাসং পাপুণিতুং নিব্বত্তেতব্বং গুণং নিব্বত্তেতুং সক্কোতি…পে… অরহত্তমগ্গপধানৰা অরহত্তমগ্গপধানৰতা পত্তোকাসং পাপুণিতুং নিব্বত্তেতব্বং গুণং নিব্বত্তেতুং সক্কোতী’’তি.

৩৮০. সম্মপ্পধানাতি মগ্গপধানেন সম্মপ্পধানা. ন কিঞ্চি নানাকরণং ৰদামি যদিদং ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিন্তি যং একস্স ফলৰিমুত্তিযা ইতরস্স ফলৰিমুত্তিং আরব্ভ নানাকরণং ৰত্তব্বং সিযা, তং ন কিঞ্চি ৰদামীতি অত্থো. অচ্চিযা ৰা অচ্চিন্তি অচ্চিযা ৰা অচ্চিম্হি. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো, ভুম্মত্থে হি এতং উপযোগৰচনং. কিং পন ত্ৰং, মহারাজাতি, মহারাজ, কিং ত্ৰং? ‘‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা তাৰতিংসা…পে… সন্তি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ততুত্তরি’’ন্তি এৰং দেৰানং অত্থিভাৰং ন জানাসি, যেন এৰং ৰদেসীতি. ততো অত্থিভাৰং জানামি, মনুস্সলোকং পন আগচ্ছন্তি নাগচ্ছন্তীতি ইদং পুচ্ছন্তো যদি ৰা তে, ভন্তেতিআদিমাহ. সব্যাবজ্ঝাতি সদুক্খা, সমুচ্ছেদপ্পহানেন অপ্পহীনচেতসিকদুক্খা. আগন্তারোতি উপপত্তিৰসেন আগন্তারো. অব্যাবজ্ঝাতি সমুচ্ছিন্নদুক্খা. অনাগন্তারোতি উপপত্তিৰসেন অনাগন্তারো.

৩৮১. পহোতীতি সক্কোতি. রাজা হি পুঞ্ঞৰন্তম্পি লাভসক্কারসম্পন্নং যথা ন কোচি উপসঙ্কমতি, এৰং করোন্তো তম্হা ঠানা চাৰেতুং সক্কোতি. তং অপুঞ্ঞৰন্তম্পি সকলগামং পিণ্ডায চরিত্ৰা যাপনমত্তং অলভন্তং যথা লাভসক্কারসম্পন্নো হোতি, এৰং করোন্তো তম্হা ঠানা চাৰেতুং সক্কোতি. ব্রহ্মচরিযৰন্তম্পি ইত্থীহি সদ্ধিং সম্পযোজেত্ৰা সীলৰিনাসং পাপেন্তো বলক্কারেন ৰা উপ্পব্বাজেন্তো তম্হা ঠানা চাৰেতুং সক্কোতি. অব্রহ্মচরিযৰন্তম্পি সম্পন্নকামগুণং অমচ্চং বন্ধনাগারং পৰেসেত্ৰা ইত্থীনং মুখম্পি পস্সিতুং অদেন্তো তম্হা ঠানা চাৰেতি নাম. রট্ঠতো পন যং ইচ্ছতি, তং পব্বাজেতি নাম.

দস্সনাযপি নপ্পহোন্তীতি কামাৰচরে তাৰ অব্যাবজ্ঝে দেৰে সব্যাবজ্ঝা দেৰা চক্খুৰিঞ্ঞাণদস্সনাযপি নপ্পহোন্তি. কস্মা? অরহতো তত্থ ঠানাভাৰতো. রূপাৰচরে পন একৰিমানস্মিংযেৰ তিট্ঠন্তি চ নিসীদন্তি চাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণদস্সনায পহোন্তি, এতেহি দিট্ঠং পন সল্লক্খিতং পটিৰিদ্ধং লক্খণং দট্ঠুং সল্লক্খিতুং পটিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কোন্তীতি ঞাণচক্খুনা দস্সনায নপ্পহোন্তি, উপরিদেৰে চ চক্খুৰিঞ্ঞাণদস্সনেনাপীতি.

৩৮২. কো নামো অযং, ভন্তেতি রাজা থেরং জানন্তোপি অজানন্তো ৰিয পুচ্ছতি. কস্মা? পসংসিতুকামতায. আনন্দরূপোতি আনন্দসভাৰো. ব্রহ্মপুচ্ছাপি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. অথ খো অঞ্ঞতরো পুরিসোতি সা কির কথা ৰিটটূভেনেৰ কথিতা, তে ‘‘তযা কথিতা, তযা কথিতা’’তি কুপিতা অঞ্ঞমঞ্ঞং ইমস্মিংযেৰ ঠানে অত্তনো অত্তনো বলকাযং উট্ঠাপেত্ৰা কলহম্পি করেয্যুন্তি নিৰারণত্থং সো রাজপুরিসো এতদৰোচ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. অযং পন দেসনা নেয্যপুগ্গলস্স ৰসেন নিট্ঠিতাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কণ্ণকত্থলসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

চতুত্থৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. ব্রাহ্মণৰগ্গো

১. ব্রহ্মাযুসুত্তৰণ্ণনা

৩৮৩. এৰং মে সুতন্তি ব্রহ্মাযুসুত্তং. তত্থ মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি মহতাতি গুণমহত্তেনপি মহতা, সঙ্খ্যামহত্তেনপি. সো হি ভিক্খুসঙ্ঘে গুণেহিপি মহা অহোসি অপ্পিচ্ছতাদিগুণসমন্নাগতত্তা, সঙ্খ্যাযপি মহা পঞ্চসতসঙ্খ্যত্তা. ভিক্খূনং সঙ্ঘেন ভিক্খুসঙ্ঘেন, দিট্ঠিসীলসামঞ্ঞসঙ্ঘাতসঙ্খাতেন সমণগণেনাতি অত্থো. সদ্ধিন্তি একতো. পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহীতি পঞ্চ মত্তা এতেসন্তি পঞ্চমত্তানি. মত্তাতি পমাণং ৰুচ্চতি, তস্মা যথা ভোজনে মত্তঞ্ঞূতি ৰুত্তে ভোজনে মত্তং জানাতি পমাণং জানাতীতি অত্থো হোতি, এৰমিধাপি তেসং ভিক্খুসতানং পঞ্চমত্তা পঞ্চপমাণন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ভিক্খূনং সতানি ভিক্খুসতানি. তেহি পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি.

ৰীসৰস্সসতিকোতি ৰীসাধিকৰস্সসতিকো. তিণ্ণং ৰেদানন্তি ইরুৰেদযজুৰেদসামৰেদানং. ওট্ঠপহতকরণৰসেন পারং গতোতি পারগূ. সহ নিঘণ্ডুনা চ কেটুভেন চ সনিঘণ্ডুকেটুভানং, নিঘণ্ডূতি নামনিঘণ্টুরুক্খাদীনং ৰেৰচনপ্পকাসকং সত্থং. কেটুভন্তি কিরিযাকপ্পৰিকপ্পো কৰীনং উপকারায সত্থং. সহ অক্খরপ্পভেদেন সক্খরপ্পভেদানং. অক্খরপ্পভেদোতি সিক্খা চ নিরুত্তি চ. ইতিহাসপঞ্চমানন্তি আথব্বণৰেদং চতুত্থং কত্ৰা ‘‘ইতিহ আস ইতিহ আসা’’তি ঈদিসৰচনপ্পটিসংযুত্তো পুরাণকথাসঙ্খাতো ইতিহাসো পঞ্চমো এতেসন্তি ইতিহাসপঞ্চমা, তেসং ইতিহাসপঞ্চমানং. পদঞ্চ তদৰসেসঞ্চ ব্যাকরণং অধীযতি পৰেদেতি চাতি পদকো ৰেয্যাকরণো. লোকাযতং ৰুচ্চতি ৰিতণ্ডৰাদসত্থং. মহাপুরিসলক্খণন্তি মহাপুরিসানং বুদ্ধাদীনং লক্খণদীপকং দ্ৰাদসসহস্সগন্থপ্পমাণং সত্থং, যত্থ সোল়সসহস্সগাথাপরিমাণায বুদ্ধমন্তা নাম অহেসুং, যেসং ৰসেন ‘‘ইমিনা লক্খণেন সমন্নাগতা বুদ্ধা নাম হোন্তি, ইমিনা পচ্চেকবুদ্ধা নাম হোন্তি, ইমিনা দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অসীতিমহাসাৰকা, বুদ্ধমাতা, বুদ্ধপিতা, অগ্গুপট্ঠাকো, অগ্গুপট্ঠাযিকা, রাজা চক্কৰত্তী’’তি অযং ৰিসেসো ঞাযতি. অনৰযোতি ইমেসু লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনূনো পরিপূরকারী, অৰযো ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. অৰযো নাম যো তানি অত্থতো চ গন্থতো চ সন্ধারেতুং ন সক্কোতি. অস্সোসি খোতিআদীসু যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সালেয্যকসুত্তে (ম. নি. ১.৪৩৯ আদযো) ৰুত্তমেৰ.

৩৮৪. অযং তাতাতি অযং মহল্লকতায গন্তুং অসক্কোন্তো মাণৰং আমন্তেত্ৰা এৰমাহ. অপিচ এস ব্রাহ্মণো চিন্তেসি ‘‘ইমস্মিং লোকে ‘অহং বুদ্ধো অহং বুদ্ধো’তি উগ্গতস্স নামং গহেত্ৰা বহূ জনা ৰিচরন্তি, তস্মা ন মে অনুস্সৰমত্তেনেৰ উপসঙ্কমিতুং যুত্তং. একচ্চঞ্হি উপসঙ্কমন্তস্স অপক্কমনম্পি গরু হোতি, অনত্থোপি উপ্পজ্জতি. যংনূনাহং মম অন্তেৰাসিকং পেসেত্ৰা ‘বুদ্ধো ৰা নো ৰা’তি জানিত্ৰা উপসঙ্কমেয্য’’ন্তি তস্মা মাণৰং আমন্তেত্ৰা ‘‘অযং তাতা’’তিআদিমাহ. তং ভৰন্তন্তি তস্স ভৰতো. তথা সন্তংযেৰাতি তথা সতোযেৰ. ইদঞ্হি ইত্থম্ভূতাখ্যানত্থে উপযোগৰচনং. যথা কথং পনাহং, ভোতি এত্থ কথং পনাহং, ভো, তং ভৰন্তং গোতমং জানিস্সামি, যথা সক্কা সো ঞাতুং, তথা মে আচিক্খাতি অত্থো. যথাতি ৰা নিপাতমত্তমেৰেতং. কথন্তি অযং আকারপুচ্ছা, কেনাকারেনাহং ভৰন্তং গোতমং জানিস্সামীতি অত্থো.

এৰং ৰুত্তে কির নং উপজ্ঝাযো – ‘‘কিং ত্ৰং, তাত, পথৰিযং ঠিতো পথৰিং ন পস্সামীতি ৰিয চন্দিমসূরিযানং ওভাসে ঠিতো চন্দিমসূরিযে ন পস্সামীতি ৰিয ৰদসী’’তিআদীনি ৰত্ৰা জাননাকারং দস্সেন্তো আগতানি খো তাতাতিআদিমাহ. তত্থ মন্তেসূতি ৰেদেসু. তথাগতো কির উপ্পজ্জিস্সতীতি পটিকচ্চেৰ সুদ্ধাৰাসা দেৰা ৰেদেসু লক্খণানি পক্খিপিত্ৰা ‘‘বুদ্ধমন্তা নাম এতে’’তি ব্রাহ্মণৰেসেন ৰেদে ৰাচেন্তি ‘‘তদনুসারেন মহেসক্খা সত্তা তথাগতং জানিস্সন্তী’’তি. তেন পুব্বে ৰেদেসু মহাপুরিসলক্খণানি আগচ্ছন্তি. পরিনিব্বুতে পন তথাগতে অনুক্কমেন অন্তরধাযন্তি, তেন এতরহি নত্থি. মহাপুরিসস্সাতি পণিধিসমাদানঞাণকরুণাদিগুণমহতো পুরিসস্স. দ্ৰেযেৰ গতিযোতি দ্ৰে এৰ নিট্ঠা. কামঞ্চাযং গতিসদ্দো – ‘‘পঞ্চ খো ইমা, সারিপুত্ত, গতিযো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.১৫৩) ভৰভেদে ৰত্ততি, ‘‘গতি মিগানং পৰন’’ন্তিআদীসু (পরি. ৩৩৯) নিৰাসট্ঠানে, ‘‘এৰং অধিমত্তগতিমন্তো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.১৬১) পঞ্ঞায, ‘‘গতিগত’’ন্তিআদীসু ৰিসটভাৰে, ইধ পন নিট্ঠাযং ৰত্ততীতি ৰেদিতব্বো. তত্থ কিঞ্চাপি যেহি সমন্নাগতো রাজা হোতি, ন তেহেৰ বুদ্ধো হোতি, জাতিসামঞ্ঞতো পন তানিযেৰ তানীতি ৰুচ্চন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘যেহি সমন্নাগতস্সা’’তি. সচে অগারং অজ্ঝাৰসতীতি যদি অগারে ৰসতি, রাজা হোতি চক্কৰত্তী. চতূহি অচ্ছরিযধম্মেহি সঙ্গহৰত্থূহি চ লোকং রঞ্জনতো রাজা. চক্করতনং ৰত্তেতি, চতূহি সম্পত্তিচক্কেহি ৰত্তেতি, তেহি চ পরং ৰত্তেতি, পরহিতায চ ইরিযাপথচক্কানং ৰত্তো এতস্মিং অত্থীতি চক্কৰত্তী. এত্থ চ রাজাতি সামঞ্ঞং, চক্কৰত্তীতি ৰিসেসনং. ধম্মেন চরতীতি ধম্মিকো, ঞাযেন সমেন ৰত্ততীতি অত্থো. ধম্মেন রজ্জং লভিত্ৰা রাজা জাতোতি ধম্মরাজা. পরহিতধম্মকরণেন ৰা ধম্মিকো, অত্তহিতধম্মকরণেন ধম্মরাজা. চতুরন্তায ইস্সরোতি চাতুরন্তো, চতুসমুদ্দন্তায চতুব্বিধদীপভূসিতায চ পথৰিযা ইস্সরোতি অত্থো. অজ্ঝত্তং কোপাদিপচ্চত্থিকে বহিদ্ধা চ সব্বরাজানো ৰিজেসীতি ৰিজিতাৰী. জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তোতি জনপদে থাৰরভাৰং ধুৰভাৰং পত্তো, ন সক্কা কেনচি চালেতুং, জনপদো ৰা তম্হি থাৰরিযপ্পত্তো অনুস্সুক্কো সকম্মনিরতো অচলো অসম্পৰেধীতি জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তো. সেয্যথিদন্তি নিপাতো, তস্স তানি কতমানীতি অত্থো. চক্করতনন্তিআদীসু চক্কঞ্চ তং রতিজননত্থেন রতনঞ্চাতি চক্করতনং. এসেৰ নযো সব্বত্থ.

ইমেসু পন রতনেসু অযং চক্কৰত্তিরাজা চক্করতনেন অজিতং জিনাতি, হত্থিঅস্সরতনেহি ৰিজিতে যথাসুখং অনুৰিচরতি, পরিণাযকরতনেন ৰিজিতমনুরক্খতি, সেসেহি উপভোগসুখমনুভৰতি. পঠমেন চস্স উস্সাহসত্তিযোগো, হত্থিঅস্সগহপতিরতনেহি পভুসত্তিযোগো, পচ্ছিমেন মন্তসত্তিযোগো সুপরিপুণ্ণো হোতি, ইত্থিমণিরতনেহি তিৰিধসত্তিযোগফলং. সো ইত্থিমণিরতনেহি ভোগসুখমনুভৰতি, সেসেহি ইস্সরিযসুখং. ৰিসেসতো চস্স পুরিমানি তীণি অদোসকুসলমূলজনিতকম্মানুভাৰেন সম্পজ্জন্তি, মজ্ঝিমানি অলোভকুসলমূলজনিতকম্মানুভাৰেন, পচ্ছিমমেকং অমোহকুসলমূলজনিতকম্মানুভাৰেনাতি ৰেদিতব্বং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তে রতনসুত্তস্স (সং. নি. ৫.২২২-২২৩) উপদেসতো গহেতব্বো. অপিচ বালপণ্ডিতসুত্তেপি (ম. নি. ৩.২৫৫) ইমেসং রতনানং উপ্পত্তিক্কমেন সদ্ধিং ৰণ্ণনা আগমিস্সতি.

পরোসহস্সন্তি অতিরেকসহস্সং. সূরাতি অভীরুকজাতিকা. ৰীরঙ্গরূপাতি দেৰপুত্তসদিসকাযা, এৰং তাৰ একে ৰণ্ণযন্তি, অযং পনেত্থ সভাৰো – ৰীরাতি উত্তমসূরা ৰুচ্চন্তি. ৰীরানং অঙ্গং ৰীরঙ্গং, ৰীরকারণং ৰীরিযন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰীরঙ্গং রূপং এতেসন্তি ৰীরঙ্গরূপা, ৰীরিযমযসরীরা ৰিযাতি ৰুত্তং হোতি. পরসেনপ্পমদ্দনাতি সচে পটিমুখং তিট্ঠেয্য পরসেনা, তং মদ্দিতুং সমত্থাতি অধিপ্পাযো. ধম্মেনাতি ‘‘পাণো ন হন্তব্বো’’তিআদিনা পঞ্চসীলধম্মেন.

অরহং হোতি সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদোতি এত্থ রাগদোসমোহমানদিট্ঠিঅৰিজ্জাদুচ্চরিতছদনেহি সত্তহি পটিচ্ছন্নে কিলেসন্ধকারলোকে তং ছদনং ৰিৰট্টেত্ৰা সমন্ততো সঞ্জাতালোকো হুত্ৰা ঠিতোতি ৰিৰট্টচ্ছদো. তত্থ পঠমেন পদেন পূজারহতা, দুতিযেন তস্সা হেতু যস্মা সম্মাসম্বুদ্ধোতি, ততিযেন বুদ্ধত্তহেতুভূতা ৰিৰট্টচ্ছদতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. অথ ৰা ৰিৰট্টো চ ৰিচ্ছদো চাতি ৰিৰট্টচ্ছদো, ৰট্টরহিতো ছদনরহিতো চাতি ৰুত্তং হোতি. তেন অরহং ৰট্টাভাৰেন, সম্মাসম্বুদ্ধো ছদনাভাৰেনাতি এৰং পুরিমপদদ্ৰযস্সেৰ হেতুদ্ৰযং ৰুত্তং হোতি. দুতিযৰেসারজ্জেন চেত্থ পুরিমসিদ্ধি, পঠমেন দুতিযসিদ্ধি, ততিযচতুত্থেহি ততিযসিদ্ধি হোতি. পুরিমঞ্চ ধম্মচক্খুং, দুতিযং বুদ্ধচক্খুং, ততিযং সমন্তচক্খুং সাধেতীতিপি ৰেদিতব্বং. ত্ৰং মন্তানং পটিগ্গহেতাতি ইমিনাস্স সূরভাৰং জনেতি.

৩৮৫. সোপি তায আচরিযকথায লক্খণেসু ৰিগতসম্মোহো একোভাসজাতো ৰিয বুদ্ধমন্তে সম্পস্সমানো এৰং, ভোতি আহ. তস্সত্থো – যথা, ভো, মং ত্ৰং ৰদসি, এৰং করিস্সামীতি. সমন্নেসীতি গৰেসি, একং দ্ৰেতি ৰা গণযন্তো সমানযি. অদ্দসা খোতি কথং অদ্দস? বুদ্ধানঞ্হি নিসিন্নানং ৰা নিপন্নানং ৰা কোচি লক্খণং পরিযেসিতুং ন সক্কোতি, ঠিতানং পন চঙ্কমন্তানং ৰা সক্কোতি. তস্মা লক্খণপরিযেসনত্থং আগতং দিস্ৰা বুদ্ধা উট্ঠাযাসনা তিট্ঠন্তি ৰা চঙ্কমং ৰা অধিট্ঠহন্তি. ইতি লক্খণদস্সনানুরূপে ইরিযাপথে ৰত্তমানস্স অদ্দস. যেভুয্যেনাতি পাযেন, বহুকানি অদ্দস, অপ্পানি ন অদ্দসাতি অত্থো. ততো যানি ন অদ্দস, তেসং দীপনত্থং ৰুত্তং ঠপেত্ৰা দ্ৰেতি. কঙ্খতীতি ‘‘অহো ৰত পস্সেয্য’’ন্তি পত্থনং উপ্পাদেতি. ৰিচিকিচ্ছতীতি ততো ততো তানি ৰিচিনন্তো কিচ্ছতি ন সক্কোতি দট্ঠুং. নাধিমুচ্চতীতি তায ৰিচিকিচ্ছায সন্নিট্ঠানং ন গচ্ছতি. ন সম্পসীদতীতি ততো ‘‘পরিপুণ্ণলক্খণো অয’’ন্তি ভগৰতি পসাদং নাপজ্জতি. কঙ্খায ৰা দুব্বলা ৰিমতি ৰুত্তা, ৰিচিকিচ্ছায মজ্ঝিমা, অনধিমুচ্চনতায বলৰতী, অসম্পসাদেন তেহি তীহি ধম্মেহি চিত্তস্স কালুস্সিযভাৰো. কোসোহিতেতি ৰত্থিকোসেন পটিচ্ছন্নে. ৰত্থগুয্হেতি অঙ্গজাতে. ভগৰতো হি ৰারণস্সেৰ কোসোহিতৰত্থগুয্হং সুৰণ্ণৰণ্ণং পদুমগব্ভসমানং, তং সো ৰত্থপটিচ্ছন্নত্তা, অন্তোমুখগতায চ জিৰ্হায পহূতভাৰং অসল্লক্খেন্তো তেসু দ্ৰীসু লক্খণেসু কঙ্খী অহোসি ৰিচিকিচ্ছী.

অথ খো ভগৰাতি অথ ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ইমস্স এতানি দ্ৰে লক্খণানি ন দস্সেস্সামি, নিক্কঙ্খো ন ভৰিস্সতি. এতস্স কঙ্খায সতি আচরিযোপিস্স নিক্কঙ্খো ন ভৰিস্সতি, অথ মং দস্সনায ন আগমিস্সতি, অনাগতো ধম্মং ন সোস্সতি, ধম্মং অসুণন্তো তীণি সামঞ্ঞফলানি ন সচ্ছিকরিস্সতি. এতস্মিং পন নিক্কঙ্খে আচরিযোপিস্স নিক্কঙ্খো মং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা তীণি সামঞ্ঞফলানি সচ্ছিকরিস্সতি. এতদত্থংযেৰ চ মযা পারমিযো পূরিতা. দস্সেস্সামিস্স তানি লক্খণানী’’তি.

তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারমকাসি. কথংরূপং? কিমেত্থ অঞ্ঞেন ৰত্তব্বং? ৰুত্তমেতং নাগসেনত্থেরেনেৰ মিলিন্দরঞ্ঞা পুট্ঠেন –

আহ চ দুক্করং, ভন্তে নাগসেন, ভগৰতা কতন্তি. কিং মহারাজাতি? মহাজনেন হিরিকরণোকাসং ব্রহ্মাযুব্রাহ্মণস্স চ অন্তেৰাসিউত্তরস্স চ বাৰরিযস্স অন্তেৰাসীনং সোল়সব্রাহ্মণানঞ্চ সেলস্স চ ব্রাহ্মণস্স অন্তেৰাসীনং তিসতমাণৰানঞ্চ দস্সেসি, ভন্তেতি. ন, মহারাজ, ভগৰা গুয্হং দস্সেতি, ছাযং ভগৰা দস্সেতি, ইদ্ধিযা অভিসঙ্খরিত্ৰা নিৰাসননিৰত্থং কাযবন্ধনবদ্ধং চীৰরপারুতং ছাযারূপকমত্তং দস্সেসি মহারাজাতি. ছাযং দিট্ঠে সতি দিট্ঠোযেৰ. ননু, ভন্তেতি? তিট্ঠতেতং, মহারাজ, হদযরূপং দিস্ৰা বুজ্ঝনকসত্তো ভৰেয্য, হদযমংসং নীহরিত্ৰা দস্সেয্য সম্মাসম্বুদ্ধোতি. কল্লোসি, ভন্তে নাগসেনাতি.

নিন্নামেত্ৰাতি নীহরিত্ৰা. অনুমসীতি কথিনসূচিং ৰিয কত্ৰা অনুমজ্জি. তথা করণেন চেত্থ মুদুভাৰো, কণ্ণসোতানুমসনেন দীঘভাৰো, নাসিকসোতানুমসনেন তনুভাৰো, নলাটচ্ছাদনেন পুথুলভাৰো পকাসিতোতি ৰেদিতব্বো. উভোপি কণ্ণসোতানীতিআদীসু চেত্থ বুদ্ধানং কণ্ণসোতেসু মলং ৰা জল্লিকা ৰা নত্থি, ধোৰিত্ৰা ঠপিতরজতপনাল়িকা ৰিয হোন্তি, তথা নাসিকসোতেসু, তানিপি হি সুপরিকম্মকতকঞ্চনপনাল়িকা ৰিয চ মণিপনাল়িকা ৰিয চ হোন্তি. তস্মা জিৰ্হং নীহরিত্ৰা কথিনসূচিং ৰিয কত্ৰা মুখপরিযন্তে উপসংহরন্তো দক্খিণকণ্ণসোতং পৰেসেত্ৰা ততো নীহরিত্ৰা ৰামকণ্ণসোতং পৰেসেসি, ততো নীহরিত্ৰা দক্খিণনাসিকসোতং পৰেসেত্ৰা ততো নীহরিত্ৰা ৰামনাসিকসোতং পৰেসেসি, ততো নীহরিত্ৰা পুথুলভাৰং দস্সেন্তো রত্তৰলাহকেন অড্ঢচন্দং ৰিয চ সুৰণ্ণপত্তং ৰিয চ রত্তকম্বলপটলেন ৰিজ্জুজোতসদিসায জিৰ্হায কেৰলকপ্পং নলাটমণ্ডলং পটিচ্ছাদেসি.

যংনূনাহন্তি কস্মা চিন্তেসি? অহঞ্হি মহাপুরিসলক্খণানি সমন্নেসিত্ৰা গতো ‘‘দিট্ঠানি তে, তাত, মহাপুরিসলক্খণানী’’তি আচরিযেন পুচ্ছিতো ‘‘আম, আচরিযা’’তি ৰত্তুং সক্খিস্সামি. সচে পন মং ‘‘কিরিযাকরণমস্স কীদিস’’ন্তি পুচ্ছিস্সতি, তং ৰত্তুং ন সক্খিস্সামি, ন জানামীতি ৰুত্তে পন আচরিযো কুজ্ঝিস্সতি ‘‘ননু ত্ৰং মযা সব্বম্পেতং জাননত্থায পেসিতো, কস্মা অজানিত্ৰা আগতোসী’’তি, তস্মা যন্নূনাহন্তি চিন্তেত্ৰা অনুবন্ধি. ভগৰা ন্হানট্ঠানং মুখধোৰনট্ঠানং সরীরপটিজগ্গনট্ঠানং রাজরাজমহামত্তাদীনং ওরোধেহি সদ্ধিং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্নট্ঠানন্তি ইমানি চত্তারি ঠানানি ঠপেত্ৰা সেসট্ঠানেসু অন্তমসো একগন্ধকুটিযম্পি ওকাসমকাসি.

গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে – ‘‘অযং কির ব্রহ্মাযুব্রাহ্মণস্স মাণৰো উত্তরো নাম ‘বুদ্ধো ৰা নো ৰা’তি তথাগতস্স বুদ্ধভাৰং ৰীমংসন্তো চরতি, বুদ্ধৰীমংসকো নামায’’ন্তি পাকটো জাতো. যম্হি যম্হি ঠানে বুদ্ধা ৰসন্তি, পঞ্চ কিচ্চানি কতানেৰ হোন্তি, তানি হেট্ঠা দস্সিতানেৰ. তত্থ পচ্ছাভত্তং অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা দন্তখচিতং চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা মহাজনস্স ধম্মং দেসেন্তে ভগৰতি উত্তরোপি অৰিদূরে নিসীদতি. ধম্মস্সৰনপরিযোসানে সদ্ধা মনুস্সা স্ৰাতনায ভগৰন্তং নিমন্তেত্ৰা মাণৰম্পি উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদন্তি – ‘‘তাত, অম্হেহি ভগৰা নিমন্তিতো, ত্ৰম্পি ভগৰতা সদ্ধিং আগন্ত্ৰা অম্হাকং গেহে ভত্তং গণ্হেয্যাসী’’তি. পুনদিৰসে তথাগতো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো গামং পৰিসতি, উত্তরোপি পদৰারে পদৰারে পরিগ্গণ্হন্তো পদানুপদিকো অনুবন্ধতি. কুলগেহং পৰিট্ঠকালে দক্খিণোদকগ্গহণং আদিং কত্ৰা সব্বং ওলোকেন্তো নিসীদতি. ভত্তকিচ্চাৰসানে তথাগতস্স পত্তং ভূমিযং ঠপেত্ৰা নিসিন্নকালে মাণৰকস্স পাতরাসভত্তং সজ্জেন্তি. সো একমন্তে নিসিন্নো ভুঞ্জিত্ৰা পুন আগন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ঠত্ৰা ভত্তানুমোদনং সুত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিংযেৰ ৰিহারং গচ্ছতি.

তত্থ ভগৰা ভিক্খূনং ভত্তকিচ্চপরিযোসানং আগমেন্তো গন্ধমণ্ডলমাল়ে নিসীদতি. ভিক্খূহি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা আগম্ম ৰন্দিত্ৰা কালে আরোচিতে ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসতি, মাণৰোপি ভগৰতা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছতি. ভগৰা পরিৰারেত্ৰা আগতং ভিক্খুসঙ্ঘং গন্ধকুটিপ্পমুখে ঠিতো ওৰদিত্ৰা উয্যোজেত্ৰা গন্ধকুটিং পৰিসতি, মাণৰোপি পৰিসতি. ভগৰা খুদ্দকমঞ্চে অপ্পমত্তকং কালং নিসীদতি, মাণৰোপি অৰিদূরে ওলোকেন্তো নিসীদতি. ভগৰা মুহুত্তং নিসীদিত্ৰা সীসোক্কমনং দস্সেতি, – ‘‘ভোতো গোতমস্স ৰিহারৰেলা ভৰিস্সতী’’তি মাণৰো গন্ধকুটিদ্ৰারং পিদহন্তো নিক্খমিত্ৰা একমন্তং নিসীদতি. মনুস্সা পুরেভত্তং দানং দত্ৰা ভুত্তপাতরাসা সমাদিন্নউপোসথঙ্গা সুদ্ধুত্তরাসঙ্গা মালাগন্ধাদিহত্থা ধম্মং সুণিস্সামাতি ৰিহারং আগচ্ছন্তি, চক্কৰত্তিনো খন্ধাৰারট্ঠানং ৰিয হোতি.

ভগৰা মুহুত্তং সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা ৰুট্ঠায পুব্বভাগেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা সমাপত্তিং সমাপজ্জতি. সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায মহাজনস্স আগতভাৰং ঞত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম মহাজনপরিৰুতো গন্ধমণ্ডলমাল়ং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনগতো পরিসায ধম্মং দেসেতি. মাণৰোপি অৰিদূরে নিসীদিত্ৰা – ‘‘কিং নু খো সমণো গোতমো গেহস্সিতৰসেন পরিসং উস্সাদেন্তো ৰা অপসাদেন্তো ৰা ধম্মং দেসেতি, উদাহু নো’’তি অক্খরক্খরং পদং পদং পরিগ্গণ্হাতি. ভগৰা তথাৰিধং কথং অকথেত্ৰাৰ কালং ঞত্ৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি. মাণৰো ইমিনা নিযামেন পরিগ্গণ্হন্তো সত্ত মাসে একতো ৰিচরিত্ৰা ভগৰতো কাযদ্ৰারাদীসু অণুমত্তম্পি অৰক্খলিতং ন অদ্দস. অনচ্ছরিযঞ্চেতং, যং বুদ্ধভূতস্স মনুস্সভূতো মাণৰো ন পস্সেয্য, যস্স বোধিসত্তভূতস্স ছব্বস্সানি পধানভূমিযং অমনুস্সভূতো মারো দেৰপুত্তো গেহস্সিতৰিতক্কমত্তম্পি অদিস্ৰা বুদ্ধভূতং একসংৰচ্ছরং অনুবন্ধিত্ৰা কিঞ্চি অপস্সন্তো –

‘‘সত্ত ৰস্সানি ভগৰন্তং, অনুবন্ধিং পদাপদং;

ওতারং নাধিগচ্ছিস্সং, সম্বুদ্ধস্স সতীমতো’’তি. (সু. নি. ৪৪৮) –

আদিগাথাযো ৰত্ৰা পক্কামি. ততো মাণৰো চিন্তেসি – ‘‘অহং ভৰন্তং গোতমং সত্ত মাসে অনুবন্ধমানো কিঞ্চি ৰজ্জং ন পস্সামি. সচে পনাহং অঞ্ঞেপি সত্ত মাসে সত্ত ৰা ৰস্সানি ৰস্সসতং ৰা ৰস্সসহস্সং ৰা অনুবন্ধেয্যং, নেৰস্স ৰজ্জং পস্সেয্যং. আচরিযো খো পনস্স মে মহল্লকো, যোগক্খেমং নাম ন সক্কা জানিতুং. সমণস্স গোতমস্স সভাৰগুণেনেৰ বুদ্ধভাৰং ৰত্ৰা ময্হং আচরিযস্স আরোচেস্সামী’’তি ভগৰন্তং আপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমি.

আচরিযস্স সন্তিকঞ্চ পন গন্ত্ৰা – ‘‘কচ্চি, তাত উত্তর, তং ভৰন্তং গোতমং তথাসন্তংযেৰ সদ্দো অব্ভুগ্গতো’’তি পুচ্ছিতো, ‘‘আচরিয, কিং ৰদেসি? চক্কৰাল়ং অতিসম্বাধং, ভৰগ্গং অতিনীচং, তস্স হি, ভোতো গোতমস্স আকাসং ৰিয অপরিযন্তো গুণগণো. তথাসন্তংযেৰ, ভো, তং ভৰন্তং গোতম’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা যথাদিট্ঠানি দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পটিপাটিযা আচিক্খিত্ৰা কিরিযসমাচারং আচিক্খি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো উত্তরো মাণৰো…পে… এদিসো চ এদিসো চ ভৰং গোতমো ততো চ ভিয্যো’’তি.

৩৮৬. তত্থ সুপ্পতিট্ঠিতপাদোতি যথা হি অঞ্ঞেসং ভূমিযং পাদং ঠপেন্তানং অগ্গতলং ৰা পণ্হি ৰা পস্সং ৰা পঠমং ফুসতি, ৰেমজ্ঝং ৰা পন ছিদ্দং হোতি, উক্খিপন্তানম্পি অগ্গতলাদীসু এককোট্ঠাসোৰ পঠমং উট্ঠহতি, ন এৰং তস্স. তস্স পন সুৰণ্ণপাদুকতলং ৰিয একপ্পহারেনেৰ সকলং পাদতলং ভূমিং ফুসতি, ভূমিতো উট্ঠহতি. তস্মা ‘‘সুপ্পতিট্ঠিতপাদো খো পন সো ভৰং গোতমো’’তি ৰদতি.

তত্রিদং ভগৰতো সুপ্পতিট্ঠিতপাদতায – সচেপি হি ভগৰা অনেকসতপোরিসং নরকং অক্কমিস্সামীতি পাদং নীহরতি, তাৰদেৰ নিন্নট্ঠানং ৰাতপূরিতং ৰিয কম্মারভস্তং উন্নমিত্ৰা পথৰীসমং হোতি, উন্নতট্ঠানম্পি অন্তো পৰিসতি. দূরে অক্কমিস্সামীতি অভিনীহরন্তস্স সিনেরুপ্পমাণোপি পব্বতো সেদিতৰেত্তঙ্কুরো ৰিয নমিত্ৰা পাদসমীপং আগচ্ছতি. তথা হিস্স যমকপাটিহারিযং কত্ৰা যুগন্ধরপব্বতং অক্কমিস্সামীতি পাদে অভিনীহরতো পব্বতো নমিত্ৰা পাদসমীপং আগতো, সো তং অক্কমিত্ৰা দুতিযপাদেন তাৰতিংসভৰনং অক্কমি. ন হি চক্কলক্খণেন পতিট্ঠাতব্বট্ঠানং ৰিসমং ভৰিতুং সক্কোতি. খাণু ৰা কণ্ডকো ৰা সক্খরকথলা ৰা উচ্চারপস্সাৰো ৰা খেল়সিঙ্ঘাণিকাদীনি ৰা পুরিমতরাৰ অপগচ্ছন্তি, তত্থ তত্থেৰ চ পথৰিং পৰিসন্তি. তথাগতস্স হি সীলতেজেন পঞ্ঞাতেজেন ধম্মতেজেন দসন্নং পারমীনং আনুভাৰেন অযং মহাপথৰী সমা মুদু পুপ্ফাভিকিণ্ণা হোতি. তত্র তথাগতো সমং পাদং নিক্খিপতি, সমং উদ্ধরতি, সব্বাৰন্তেহি পাদতলেহি ভূমিং ফুসতি.

চক্কানীতি দ্ৰীসু পাদেসু দ্ৰে চক্কানি. তেসং অরা চ নেমি চ নাভি চ পাল়িযং ৰুত্তাৰ. সব্বাকারপরিপূরানীতি ইমিনা পন অযং ৰিসেসো ৰেদিতব্বো – তেসং কির চক্কানং পাদতলস্স মজ্ঝে নাভি দিস্সতি, নাভিপরিচ্ছিন্না ৰট্টলেখা দিস্সতি, নাভিমুখপরিক্খেপপট্টো দিস্সতি, পনাল়িমুখং দিস্সতি, অরা দিস্সন্তি, অরেসু ৰট্টলেখা দিস্সন্তি, নেমী দিস্সন্তি, নেমিমণিকা দিস্সন্তি. ইদং তাৰ পাল়িআগতমেৰ.

সম্বহুলৰারো পন অনাগতো, সো এৰং দট্ঠব্বো – সত্তি সিরি ৰচ্ছো নন্দি সোৰত্তিকো ৰটংসকো ৰড্ঢমানকং মচ্ছযুগলং ভদ্দপীঠং অঙ্কুসং তোমরো পাসাদো তোরণং সেতচ্ছত্তং খগ্গো তালৰণ্টং মোরহত্থকো ৰাল়বীজনী উণ্হীসং পত্তো মণি কুসুমদামং নীলুপ্পলং রত্তুপ্পলং সেতুপ্পলং পদুমং পুণ্ডরীকং পুণ্ণঘটো পুণ্ণপাতি সমুদ্দো চক্কৰাল়ো হিমৰা সিনেরু চন্দিমসূরিযা নক্খত্তানি চত্তারো মহাদীপা দ্ৰেপরিত্তদীপসহস্সানি, অন্তমসো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো পরিসং উপাদায সব্বো চক্কলক্খণস্সেৰ পরিৰারো.

আযতপণ্হীতি দীঘপণ্হি, পরিপুণ্ণপণ্হীতি অত্থো. যথা হি অঞ্ঞেসং অগ্গপাদো দীঘো হোতি, পণ্হিমত্থকে জঙ্ঘা পতিট্ঠাতি, পণ্হি তচ্ছেত্ৰা ঠপিতা ৰিয হোতি, ন এৰং তথাগতস্স. তথাগতস্স পন চতূসু কোট্ঠাসেসু দ্ৰে কোট্ঠাসা অগ্গপাদো হোতি, ততিযে কোট্ঠাসে জঙ্ঘা পতিট্ঠাতি, চতুত্থে কোট্ঠাসে আরগ্গেন ৰট্টেত্ৰা ঠপিতা ৰিয রত্তকম্বলে গেণ্ডুকসদিসা পণ্হি হোতি.

দীঘঙ্গুলীতি যথা অঞ্ঞেসং কাচি অঙ্গুলি দীঘা হোতি, কাচি রস্সা, ন এৰং তথাগতস্স. তথাগতস্স পন মক্কটস্সেৰ দীঘহত্থপাদঙ্গুলিযো মূলে থূলা অনুপুব্বেন গন্ত্ৰা অগ্গে তনুকা নিয্যাসতেলেন মদ্দিত্ৰা ৰট্টিতহরিতালৰট্টিসদিসা হোন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘দীঘঙ্গুলী’’তি.

মুদুতলুনহত্থপাদোতি সপ্পিমণ্ডে ওসাদেত্ৰা ঠপিতং সতৰারৰিহতকপ্পাসপটলং ৰিয মুদূ, জাতমত্তকুমারস্স ৰিয চ নিচ্চকালং তলুনা চ হত্থপাদা অস্সাতি মুদুতলুনহত্থপাদো.

জালহত্থপাদোতি ন চম্মেন পটিবদ্ধঅঙ্গুলন্তরো. এদিসো হি ফণহত্থকো পুরিসদোসেন উপহতো পব্বজ্জম্পি ন লভতি. তথাগতস্স পন চতস্সো হত্থঙ্গুলিযো পঞ্চপি পাদঙ্গুলিযো একপ্পমাণা হোন্তি, তাসং একপ্পমাণত্তায যৰলক্খণং অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা তিট্ঠতি. অথস্স হত্থপাদা কুসলেন ৰড্ঢকিনা যোজিতজালৰাতপানসদিসা হোন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘জালহত্থপাদো’’তি.

উদ্ধং পতিট্ঠিতগোপ্ফকত্তা উস্সঙ্খা পাদা অস্সাতি উস্সঙ্খপাদো. অঞ্ঞেসঞ্হি পিট্ঠিপাদে গোপ্ফকা হোন্তি. তেন তেসং পাদা আণিবদ্ধা ৰিয থদ্ধা হোন্তি, ন যথাসুখং পরিৰত্তন্তি, গচ্ছন্তানং পাদতলানি ন দিস্সন্তি. তথাগতস্স পন অভিরুহিত্ৰা উপরি গোপ্ফকা পতিট্ঠহন্তি. তেনস্স নাভিতো পট্ঠায উপরিমকাযো নাৰায ঠপিতসুৰণ্ণপটিমা ৰিয নিচ্চলো হোতি, অধোকাযোৰ ইঞ্জতি. সুখেন পাদা পরিৰত্তন্তি. পুরতোপি পচ্ছতোপি উভযপস্সেসুপি ঠত্ৰা পস্সন্তানং পাদতলানি পঞ্ঞাযন্তি, ন হত্থীনং ৰিয পচ্ছতোযেৰ.

এণিজঙ্ঘোতি এণিমিগসদিসজঙ্ঘো মংসুস্সদেন পরিপুণ্ণজঙ্ঘো, ন একতো বদ্ধপিণ্ডিকমংসো, সমন্ততো সমসণ্ঠিতেন মংসেন পরিক্খিত্তাহি সুৰট্টিতাহি সালিগব্ভসদিসাহি জঙ্ঘাহি সমন্নাগতোতি অত্থো.

অনোনমন্তোতি অনমন্তো. এতেনস্স অখুজ্জঅৰামনভাৰো দীপিতো. অৰসেসজনা হি খুজ্জা ৰা হোন্তি ৰামনা ৰা, খুজ্জানং উপরিমকাযো অপরিপুণ্ণো হোতি, ৰামনানং হেট্ঠিমকাযো. তে অপরিপুণ্ণকাযত্তা ন সক্কোন্তি অনোনমন্তা জণ্ণুকানি পরিমজ্জিতুং. তথাগতো পন পরিপুণ্ণউভযকাযত্তা সক্কোতি.

উসভৰারণাদীনং ৰিয সুৰণ্ণপদুমকণ্ণিকসদিসে কোসে ওহিতং পটিচ্ছন্নং ৰত্থগুয্হং অস্সাতি কোসোহিতৰত্থগুয্হো. ৰত্থগুয্হন্তি ৰত্থেন গূহিতব্বং অঙ্গজাতং ৰুচ্চতি.

সুৰণ্ণৰণ্ণোতি জাতিহিঙ্গুলকেন মজ্জিত্ৰা দীপিদাঠায ঘংসিত্ৰা গেরুকপরিকম্মং কত্ৰা ঠপিতঘনসুৰণ্ণরূপকসদিসোতি অত্থো. এতেনস্স ঘনসিনিদ্ধসণ্হসরীরতং দস্সেত্ৰা ছৰিৰণ্ণদস্সনত্থং কঞ্চনসন্নিভত্তচোতি ৰুত্তং, পুরিমস্স ৰা ৰেৰচনমেৰ এতং.

রজোজল্লন্তি রজো ৰা মলং ৰা. ন উপলিম্পতীতি ন লগ্গতি, পদুমপলাসতো উদকবিন্দু ৰিয ৰিৰট্টতি. হত্থধোৰনপাদধোৰনাদীনি পন উতুগ্গহণত্থায চেৰ দাযকানং পুঞ্ঞফলত্থায চ বুদ্ধা করোন্তি, ৰত্তসীসেনাপি চ করোন্তিযেৰ. সেনাসনং পৰিসন্তেন হি ভিক্খুনা পাদে ধোৰিত্ৰা পৰিসিতব্বন্তি ৰুত্তমেতং.

উদ্ধগ্গলোমোতি আৰট্টপরিযোসানে উদ্ধগ্গানি হুত্ৰা মুখসোভং উল্লোকযমানানি ৰিয ঠিতানি লোমানি অস্সাতি উদ্ধগ্গলোমো.

ব্রহ্মুজুগত্তোতি ব্রহ্মা ৰিয উজুগত্তো, উজুমেৰ উগ্গতদীঘসরীরো. যেভুয্যেন হি সত্তা খন্ধে কটিযং জাণূসূতি তীসু ঠানেসু নমন্তি. তে কটিযং নমন্তা পচ্ছতো নমন্তি, ইতরেসু দ্ৰীসু ঠানেসু পুরতো. দীঘসরীরা পনেকে পস্সৰঙ্কা হোন্তি, একে মুখং উন্নামেত্ৰা নক্খত্তানি গণযন্তা ৰিয চরন্তি, একে অপ্পমংসলোহিতা সূলসদিসা হোন্তি, পৰেধমানা গচ্ছন্তি. তথাগতো পন উজুমেৰ উগ্গন্ত্ৰা দীঘপ্পমাণো দেৰনগরে উস্সিতসুৰণ্ণতোরণং ৰিয হোতি.

সত্তুস্সদোতি দ্ৰে হত্থপিট্ঠিযো দ্ৰে পাদপিট্ঠিযো দ্ৰে অংসকূটানি খন্ধোতি ইমেসু সত্তসু ঠানেসু পরিপুণ্ণমংসুস্সদো অস্সাতি সত্তুস্সদো. অঞ্ঞেসং পন হত্থপাদপিট্ঠীসু ন্হারুজালা পঞ্ঞাযন্তি, অংসকূটখন্ধেসু অট্ঠিকোটিযো, তে মনুস্সপেতা ৰিয খাযন্তি, ন তথাগতো. তথাগতো পন সত্তসু ঠানেসু পরিপুণ্ণমংসুস্সদত্তা নিগূল়্হন্হারুজালেহি হত্থপিট্ঠাদীহি ৰট্টেত্ৰা ঠপিতসুৰণ্ণৰণ্ণালিঙ্গসদিসেন খন্ধেন সিলারূপকং ৰিয চিত্তকম্মরূপকং ৰিয চ খাযতি.

সীহস্স পুব্বদ্ধং ৰিয কাযো অস্সাতি সীহপুব্বদ্ধকাযো. সীহস্স হি পুরত্থিমকাযোৰ পরিপুণ্ণো হোতি, পচ্ছিমকাযো অপরিপুণ্ণো. তথাগতস্স পন সীহস্স পুব্বদ্ধকাযোৰ সব্বো কাযো পরিপুণ্ণো. সোপি সীহস্সেৰ ন তত্থ তত্থ ৰিনতুন্নতাদিৰসেন দুস্সণ্ঠিতৰিসণ্ঠিতো, দীঘযুত্তঠানে পন দীঘো, রস্সকিসথূলঅনুৰট্টিতযুত্তট্ঠানেসু তথাৰিধোৰ হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘মনাপিযে চ খো, ভিক্খৰে, কম্মৰিপাকে পচ্চুপট্ঠিতে যেহি অঙ্গেহি দীঘেহি সোভতি, তানি অঙ্গানি দীঘানি সণ্ঠহন্তি. যেহি অঙ্গেহি রস্সেহি সোভতি, তানি অঙ্গানি রস্সানি সণ্ঠহন্তি. যেহি অঙ্গেহি থূলেহি সোভতি, তানি অঙ্গানি থূলানি সণ্ঠহন্তি. যেহি অঙ্গেহি কিসেহি সোভতি, তানি অঙ্গানি কিসানি সণ্ঠহন্তি. যেহি অঙ্গেহি ৰট্টেহি সোভতি, তানি অঙ্গানি ৰট্টানি সণ্ঠহন্তী’’তি.

ইতি নানাচিত্তেন পুঞ্ঞচিত্তেন চিত্তিতো দসহি পারমীহি সজ্জিতো তথাগতস্স অত্তভাৰো, তস্স লোকে সব্বসিপ্পিনো ৰা ইদ্ধিমন্তো ৰা পটিরূপকম্পি কাতুং ন সক্কোন্তি.

চিতন্তরংসোতি অন্তরংসং ৰুচ্চতি দ্ৰিন্নং কোট্টানমন্তরং, তং চিতং পরিপুণ্ণমস্সাতি চিতন্তরংসো. অঞ্ঞেসঞ্হি তং ঠানং নিন্নং হোতি, দ্ৰে পিট্ঠিকোট্টা পাটিযেক্কং পঞ্ঞাযন্তি. তথাগতস্স পন কটিতো পট্ঠায মংসপটলং যাৰ খন্ধা উগ্গম্ম সমুস্সিতসুৰণ্ণফলকং ৰিয পিট্ঠিং ছাদেত্ৰা পতিট্ঠিতং.

নিগ্রোধপরিমণ্ডলোতি নিগ্রোধো ৰিয পরিমণ্ডলো. যথা পণ্ণাসহত্থতায ৰা সতহত্থতায ৰা সমক্খন্ধসাখো নিগ্রোধো দীঘতোপি ৰিত্থারতোপি একপ্পমাণোৰ হোতি, এৰং কাযতোপি ব্যামতোপি একপ্পমাণো. যথা অঞ্ঞেসং কাযো ৰা দীঘো হোতি ব্যামো ৰা, ন এৰং ৰিসমপ্পমাণোতি অত্থো. তেনেৰ ‘‘যাৰতক্ৰস্স কাযো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ যাৰতকো অস্সাতি যাৰতক্ৰস্স.

সমৰট্টক্খন্ধোতি সমৰট্টিতক্খন্ধো. যথা একে কোঞ্চা ৰিয বকা ৰিয ৰরাহা ৰিয চ দীঘগলা ৰঙ্কগলা পুথুলগলা চ হোন্তি, কথনকালে সিরাজালং পঞ্ঞাযতি, মন্দো সরো নিক্খমতি, ন এৰং তস্স. তথাগতস্স পন সুৰট্টিতসুৰণ্ণালিঙ্গসদিসো খন্ধো হোতি, কথনকালে সিরাজালং ন পঞ্ঞাযতি, মেঘস্স ৰিয গজ্জতো সরো মহা হোতি.

রসগ্গসগ্গীতি এত্থ রসং গসন্তীতি রসগ্গসা, রসহরণীনমেতং অধিৰচনং, তা অগ্গা অস্সাতি রসগ্গসগ্গী. তথাগতস্স হি সত্ত রসহরণিসহস্সানি উদ্ধগ্গানি হুত্ৰা গীৰাযমেৰ পটিমুক্কানি. তিলফলমত্তোপি আহারো জিৰ্হগ্গে ঠপিতো সব্বং কাযং অনুফরতি, তেনেৰ মহাপধানং পদহন্তস্স একতণ্ডুলাদীহিপি কাল়াযযূসপসতেনাপি কাযস্স যাপনং অহোসি. অঞ্ঞেসং পন তথা অভাৰা ন সকলকাযং ওজা ফরতি, তেন তে বহ্ৰাবাধা হোন্তি. ইদং লক্খণং অপ্পাবাধতাসঙ্খাতস্স নিস্সন্দফলস্স ৰসেন পাকটং হোতি.

সীহস্সেৰ হনু অস্সাতি সীহহনু. তত্থ সীহস্স হেট্ঠিমহনুমেৰ পরিপুণ্ণং হোতি, ন উপরিমং. তথাগতস্স পন সীহস্স হেট্ঠিমং ৰিয দ্ৰেপি পরিপুণ্ণানি দ্ৰাদসিযং পক্খস্স চন্দসদিসানি হোন্তি.

চত্তালীসদন্তোতিআদীসু উপরিমহনুকে পতিট্ঠিতা ৰীসতি, হেট্ঠিমে ৰীসতীতি চত্তালীস দন্তা অস্সাতি চত্তালীসদন্তো. অঞ্ঞেসঞ্হি পরিপুণ্ণদন্তানম্পি দ্ৰত্তিংস দন্তা হোন্তি, তথাগতস্স চত্তালীসং.

অঞ্ঞেসঞ্চ কেচি দন্তা উচ্চা কেচি নীচাতি ৰিসমা হোন্তি, তথাগতস্স পন অযপট্টছিন্নসঙ্খপটলং ৰিয সমা.

অঞ্ঞেসং কুম্ভীলানং ৰিয দন্তা ৰিরল়া হোন্তি, মচ্ছমংসাদীনি খাদন্তানং দন্তন্তরং পূরতি. তথাগতস্স পন কনকলতায সমুস্সাপিতৰজিরপন্তি ৰিয অৰিরল়া তুলিকায দস্সিতপরিচ্ছেদা ৰিয দন্তা হোন্তি.

সুসুক্কদাঠোতি অঞ্ঞেসঞ্চ পূতিদন্তা উট্ঠহন্তি, তেন কাচি দাঠা কাল়াপি ৰিৰণ্ণাপি হোন্তি. তথাগতো সুসুক্কদাঠো ওসধিতারকম্পি অতিক্কম্ম ৰিরোচমানায পভায সমন্নাগতদাঠো, তেন ৰুত্তং ‘‘সুসুক্কদাঠো’’তি.

পহূতজিৰ্হোতি অঞ্ঞেসং জিৰ্হা থূলাপি হোতি কিসাপি রস্সাপি থদ্ধাপি ৰিসমাপি, তথাগতস্স পন মুদু দীঘা পুথুলা ৰণ্ণসম্পন্না হোতি. সো তং লক্খণং পরিযেসিতুং আগতানং কঙ্খাৰিনোদনত্থং মুদুকত্তা তং জিৰ্হং কথিনসূচিং ৰিয ৰট্টেত্ৰা উভো নাসিকসোতানি পরামসতি, দীঘত্তা উভো কণ্ণসোতানি পরামসতি, পুথুলত্তা কেসন্তপরিযোসানং কেৰলম্পি নলাটং পটিচ্ছাদেতি. এৰং তস্সা মুদুদীঘপুথুলভাৰং পকাসেন্তো কঙ্খং ৰিনোদেতি. এৰং তিলক্খণসম্পন্নং জিৰ্হং সন্ধায ‘‘পহূতজিৰ্হো’’তি ৰুত্তং.

ব্রহ্মস্সরোতি অঞ্ঞে ছিন্নস্সরাপি ভিন্নস্সরাপি কাকস্সরাপি হোন্তি, তথাগতো পন মহাব্রহ্মুনো সরসদিসেন সরেন সমন্নাগতো. মহাব্রহ্মুনো হি পিত্তসেম্হেহি অপলিবুদ্ধত্তা সরো ৰিসুদ্ধো হোতি. তথাগতেনাপি কতকম্মং ৰত্থুং সোধেতি, ৰত্থুস্স সুদ্ধত্তা নাভিতো পট্ঠায সমুট্ঠহন্তো সরো ৰিসুদ্ধো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতোৰ সমুট্ঠাতি. করৰিকো ৰিয ভণতীতি করৰিকভাণী, মত্তকরৰিকরুতমঞ্জুঘোসোতি অত্থো.

তত্রিদং করৰিকরুতস্স মঞ্জুতায – করৰিকসকুণে কির মধুররসং অম্বপক্কং মুখতুণ্ডকেন পহরিত্ৰা পগ্ঘরিতং রসং সাযিত্ৰা পক্খেন তালং দত্ৰা ৰিকূজমানে চতুপ্পদাদীনি মত্তানি ৰিয লল়িতুং আরভন্তি. গোচরপ্পসুতাপি চতুপ্পদা মুখগতানিপি তিণানি ছড্ডেত্ৰা তং সদ্দং সুণন্তি, ৰাল়মিগা খুদ্দকমিগে অনুবন্ধমানা উক্খিত্তপাদং অনুক্খিপিত্ৰাৰ তিট্ঠন্তি, অনুবদ্ধমিগাপি মরণভযং হিত্ৰাপি তিট্ঠন্তি, আকাসে পক্খন্দপক্খিনোপি পক্খে পসারেত্ৰা তিট্ঠন্তি, উদকে মচ্ছাপি কণ্ণপটলং অপ্ফোটেন্তা তং সদ্দং সুণমানাৰ তিট্ঠন্তি. এৰং মঞ্জুরুতা করৰিকা.

অসন্ধিমিত্তাপি ধম্মাসোকস্স দেৰী – ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, বুদ্ধসদ্দেন সদিসো কস্সচি সদ্দো’’তি সঙ্ঘং পুচ্ছি. অত্থি করৰিকসকুণস্সাতি. কুহিং, ভন্তে, সকুণাতি? হিমৰন্তেতি. সা রাজানং আহ, – ‘‘দেৰ, করৰিকসকুণং দট্ঠুকামা’’তি. রাজা ‘‘ইমস্মিং পঞ্জরে নিসীদিত্ৰা করৰিকো আগচ্ছতূ’’তি সুৰণ্ণপঞ্জরং ৰিস্সজ্জেসি. পঞ্জরো গন্ত্ৰা একস্স করৰিকস্স পুরতো অট্ঠাসি. সো ‘‘রাজাণায আগতো পঞ্জরো, ন সক্কা অগন্তু’’ন্তি তত্থ নিসীদি. পঞ্জরো আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো পুরতোৰ অট্ঠাসি. করৰিকং সদ্দং কারাপেতুং ন সক্কোন্তি. অথ রাজা ‘‘কথং ভণে ইমে সদ্দং করোন্তী’’তি আহ? ঞাতকে দিস্ৰা দেৰাতি. অথ নং রাজা আদাসেহি পরিক্খিপাপেসি. সো অত্তনোৰ ছাযং দিস্ৰা ‘‘ঞাতকা মে আগতা’’তি মঞ্ঞমানো পক্খেন তাল়ং দত্ৰা মঞ্জুস্সরেন মণিৰংসং ধমমানো ৰিয ৰিরৰি. সকলনগরে মনুস্সা মত্তা ৰিয লল়িংসু. অসন্ধিমিত্তা চিন্তেসি – ‘‘ইমস্স তাৰ তিরচ্ছানস্স এৰং মধুরো সদ্দো, কীদিসো নু খো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণসিরিপ্পত্তস্স ভগৰতো অহোসী’’তি পীতিং উপ্পাদেত্ৰা তং পীতিং অৰিজহিত্ৰা সত্তহি জঙ্ঘসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. এৰং মধুরো করৰিকসদ্দো. ততো সতভাগেন সহস্সভাগেন চ মধুরতরো তথাগতস্স সদ্দো, লোকে পন করৰিকতো অঞ্ঞস্স মধুররস্স অভাৰতো ‘‘করৰিকভাণী’’তি ৰুত্তং.

অভিনীলনেত্তোতি ন সকলনীলনেত্তোৰ, নীলযুত্তট্ঠানে পনস্স উমাপুপ্ফসদিসেন অতিৰিসুদ্ধেন নীলৰণ্ণেন সমন্নাগতানি অক্খীনি হোন্তি. পীতযুত্তট্ঠানে কণিকারপুপ্ফসদিসেন পীতৰণ্ণেন, লোহিতযুত্তট্ঠানে বন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসেন লোহিতৰণ্ণেন, সেতযুত্তট্ঠানে ওসধিতারকসদিসেন সেতৰণ্ণেন, কাল়যুত্তট্ঠানে অদ্দারিট্ঠকসদিসেন কাল়ৰণ্ণেন সমন্নাগতানি সুৰণ্ণৰিমানে উগ্ঘাটিতমণিসীহপঞ্জরসদিসানি খাযন্তি.

গোপখুমোতি এত্থ পখুমন্তি সকলং চক্খুভণ্ডং অধিপ্পেতং. তং কাল়ৰচ্ছকস্স বহলধাতুকং হোতি, রত্তৰচ্ছকস্স ৰিপ্পসন্নং, তংমুহুত্তজাতরত্তৰচ্ছসদিসচক্খুভণ্ডোতি অত্থো. অঞ্ঞেসঞ্হি অক্খিভণ্ডা অপরিপুণ্ণা হোন্তি, হত্থিমূসিককাকাদীনং অক্খিসদিসেহি ৰিনিগ্গতেহি গম্ভীরেহিপি অক্খীহি সমন্নাগতা হোন্তি. তথাগতস্স পন ধোৰিত্ৰা মজ্জিত্ৰা ঠপিতমণিগুল়িকা ৰিয মুদুসিনিদ্ধনীলসুখুমপখুমাচিতানি অক্খীনি.

উণ্ণাতি উণ্ণলোমং. ভমুকন্তরেতি দ্ৰিন্নং ভমুকানং ৰেমজ্ঝে নাসিকমত্থকেযেৰ জাতা. উগ্গন্ত্ৰা পন নলাটমজ্ঝজাতা. ওদাতাতি পরিসুদ্ধা ওসধিতারকৰণ্ণা. মুদূতি সপ্পিমণ্ডে ওসাদেত্ৰা ঠপিতসতৰারৰিহতকপ্পাসপটলসদিসা. তূলসন্নিভাতি সিম্বলিতূললতাতূলসমানা, অযমস্সা ওদাততায উপমা. সা পনেসা কোটিযং গহেত্ৰা আকড্ঢিযমানা উপড্ঢবাহুপ্পমাণা হোতি, ৰিস্সট্ঠা দক্খিণাৰট্টৰসেন আৰট্টিত্ৰা উদ্ধগ্গা হুত্ৰা সন্তিট্ঠতি, সুৰণ্ণফলকমজ্ঝে ঠপিতরজতপুপ্ফুল়কা ৰিয সুৰণ্ণঘটতো নিক্খমমানা খীরধারা ৰিয অরুণপ্পভারঞ্জিতে গমনতলে ওসধিতারকা ৰিয চ অতিমনোহরায সিরিযা ৰিরোচতি.

উণ্হীসসীসোতি ইদং পরিপুণ্ণনলাটতঞ্চেৰ পরিপুণ্ণসীসতঞ্চাতি দ্ৰে অত্থৰসে পটিচ্চ ৰুত্তং. তথাগতস্স হি দক্খিণকণ্ণচূল়িকতো পট্ঠায মংসপটলং উট্ঠহিত্ৰা সকলং নলাটং ছাদযমানং পূরযমানং গন্ত্ৰা ৰামকণ্ণচূল়িকায পতিট্ঠিতং, রঞ্ঞো বদ্ধউণ্হীসপট্টো ৰিয ৰিরোচতি. পচ্ছিমভৰিকবোধিসত্তানং কির ইমং লক্খণং ৰিদিত্ৰা রাজূনং উণ্হীসপট্টং অকংসু, অযং তাৰ একো অত্থো. অঞ্ঞে পন জনা অপরিপুণ্ণসীসা হোন্তি, কেচি কপ্পসীসা, কেচি ফলসীসা, কেচি অট্ঠিসীসা, কেচি তুম্বসীসা, কেচি পব্ভারসীসা. তথাগতস্স পন আরগ্গেন ৰট্টেত্ৰা ঠপিতং ৰিয সুপরিপুণ্ণং উদকপুপ্ফুল়সদিসং সীসং হোতি. তত্থ পুরিমনযেন উণ্হীসৰেঠিতসীসো ৰিযাতি উণ্হীসসীসো. দুতিযনযেন উণ্হীসং ৰিয সব্বত্থ পরিমণ্ডলসীসোতি উণ্হীসসীসো.

ইমানি পন মহাপুরিসলক্খণানি কম্মং কম্মসরিক্খকং লক্খণং লক্খণানিসংসন্তি ইমে চত্তারো কোট্ঠাসে একেকস্মিং লক্খণে দস্সেত্ৰা কথিতানি সুকথিতানি হোন্তি. তস্মা ভগৰতা লক্খণসুত্তে (দী. নি. ৩.২০০-২০২) ৰুত্তানি ইমানি কম্মাদীনি দস্সেত্ৰা কথেতব্বানি. সুত্তৰসেন ৰিনিচ্ছিতুং অসক্কোন্তেন সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায তস্সেৰ সুত্তস্স ৰণ্ণনায ৰুত্তনযেন গহেতব্বানি.

ইমেহি খো, ভো, সো ভৰং গোতমোতি, ভো আচরিয, ইমেহি দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণেহি সো ভৰং গোতমো সমন্নাগতো দেৰনগরে সমুস্সিতরতনৰিচিত্তং সুৰণ্ণতোরণং ৰিয যোজনসতুব্বেধো সব্বপালিফুল্লো পারিচ্ছত্তকো ৰিয সেলন্তরম্হি সুপুপ্ফিতসালরুক্খো ৰিয তারাগণপটিমণ্ডিতগগনতলমিৰ চ অত্তনো সিরিৰিভৰেন লোকং আলোকং কুরুমানো ৰিয চরতীতি ইমত্থম্পি দীপেত্ৰা কিরিযাচারং আচিক্খিতুং গচ্ছন্তো খো পনাতিআদিমাহ.

৩৮৭. দক্খিণেনাতি বুদ্ধানঞ্হি ঠত্ৰা ৰা নিসীদিত্ৰা ৰা নিপজ্জিত্ৰা ৰা গমনং অভিনীহরন্তানং দক্খিণপাদোৰ পুরতো হোতি. সততপাটিহারিযং কিরেতং. নাতিদূরে পাদং উদ্ধরতীতি তং দক্খিণপাদং ন অতিদূরে ঠপেস্সামীতি উদ্ধরতি. অতিদূরঞ্হি অভিহরিযমানে দক্খিণপাদেন ৰামপাদো আকড্ঢিযমানো গচ্ছেয্য, দক্খিণপাদোপি দূরং গন্তুং ন সক্কুণেয্য, আসন্নেযেৰ পতিট্ঠহেয্য, এৰং সতি পদৰিচ্ছেদো নাম হোতি. দক্খিণপাদে পন পমাণেনেৰ উদ্ধতে ৰামপাদোপি পমাণেনেৰ উদ্ধরিযতি, পমাণেন উদ্ধতো পতিট্ঠহন্তোপি পমাণেযেৰ পতিট্ঠাতি. এৰমনেন তথাগতস্স দক্খিণপাদকিচ্চং ৰামপাদেন নিযমিতং, ৰামপাদকিচ্চং দক্খিণপাদেন নিযমিতন্তি ৰেদিতব্বং.

নাতিসীঘন্তি দিৰা ৰিহারভত্তত্থায গচ্ছন্তো ভিক্খু ৰিয ন অতিসীঘং গচ্ছতি. নাতিসণিকন্তি যথা পচ্ছতো আগচ্ছন্তো ওকাসং ন লভতি, এৰং ন অতিসণিকং গচ্ছতি. অদ্দুৰেন অদ্দুৰন্তি জণ্ণুকেন জণ্ণুকং, সত্থিং উন্নামেতীতি গম্ভীরে উদকে গচ্ছন্তো ৰিয ন ঊরুং উন্নামেতি. ন ওনামেতীতি রুক্খসাখাছেদনদণ্ডঙ্কুসপাদো ৰিয ন পচ্ছতো ওসক্কাপেতি. ন সন্নামেতীতি ওবদ্ধানাবদ্ধট্ঠানেহি পাদং কোট্টেন্তো ৰিয ন থদ্ধং করোতি. ৰিনামেতীতি যন্তরূপকং কীল়াপেন্তো ৰিয ন ইতো চিতো চ চালেতি. অধরকাযোৰাতি হেট্ঠিমকাযোৰ ইঞ্জতি, উপরিমকাযো নাৰায ঠপিতসুৰণ্ণপটিমা ৰিয নিচ্চলো হোতি. দূরে ঠত্ৰা ওলোকেন্তো হি বুদ্ধানং ঠিতভাৰং ৰা গমনভাৰং ৰা ন জানাতি. কাযবলেনাতি বাহা খিপন্তো সরীরতো সেদেহি মুচ্চন্তেহি ন কাযবলেন গচ্ছতি. সব্বকাযেনেৰাতি গীৰং অপরিৰত্তেত্ৰা রাহুলোৰাদে ৰুত্তনাগাপলোকিতৰসেনেৰ অপলোকেতি.

ন উদ্ধন্তিআদীসু নক্খত্তানি গণেন্তো ৰিয ন উদ্ধং উল্লোকেতি, নট্ঠং কাকণিকং ৰা মাসকং ৰা পরিযেসন্তো ৰিয ন অধো ওলোকেতি, ন হত্থিঅস্সাদযো পস্সন্তো ৰিয ইতো চিতো চ ৰিপেক্খমানো গচ্ছতি. যুগমত্তন্তি নৰৰিদত্থিমত্তে চক্খূনি ঠপেত্ৰা গচ্ছন্তো যুগমত্তং পেক্খতি নাম, ভগৰাপি যুগে যুত্তো সুদন্তআজানীযো ৰিয এত্তকং পস্সন্তো গচ্ছতি. ততো চস্স উত্তরীতি যুগমত্ততো পরং ন পস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. ন হি কুট্টং ৰা কৰাটং ৰা গচ্ছো ৰা লতা ৰা আৰরিতুং সক্কোতি, অথ খ্ৰস্স অনাৰরণঞাণস্স অনেকানি চক্কৰাল়সহস্সানি একঙ্গণানেৰ হোন্তি. অন্তরঘরন্তি হেট্ঠা মহাসকুলুদাযিসুত্তে ইন্দখীলতো পট্ঠায অন্তরঘরং, ইধ ঘরউম্মারতো পট্ঠায ৰেদিতব্বং. কাযন্তিআদি পকতিইরিযপথেনেৰ পৰিসতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. দলিদ্দমনুস্সানং নীচঘরকং পৰিসন্তেপি হি তথাগতে ছদনং ৰা উগ্গচ্ছতি, পথৰী ৰা ওগচ্ছতি, ভগৰা পন পকতিগমনেনেৰ গচ্ছতি. নাতিদূরেতি অতিদূরে পরিৰত্তন্তেন হি একং দ্ৰে পদৰারে পিট্ঠিভাগেন গন্ত্ৰা নিসীদিতব্বং হোতি. নাচ্চাসন্নেতি অচ্চাসন্নে পরিৰত্তন্তেন একং দ্ৰে পদৰারে পুরতো গন্ত্ৰা নিসীদিতব্বং হোতি. তস্মা যস্মিং পদৰারে ঠিতেন পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা অগন্ত্ৰা নিসীদিতব্বং হোতি, তত্থ পরিৰত্ততি.

পাণিনাতি কটিৰাতাবাধিকো ৰিয ন আসনং হত্থেহি গহেত্ৰা নিসীদতি. পক্খিপতীতি যো কিঞ্চি কম্মং কত্ৰা কীল়ন্তো ঠিতকোৰ পততি, যোপি ওরিমং অঙ্গং নিস্সায নিসিন্নো ঘংসন্তো যাৰ পারিমঙ্গা গচ্ছতি, পারিমঙ্গং ৰা নিস্সায নিসিন্নো তথেৰ যাৰ ওরিমঙ্গা আগচ্ছতি, সব্বো সো আসনে কাযং পক্খিপতি নাম. ভগৰা পন এৰং অকত্ৰা আসনস্স মজ্ঝে ওলম্বকং ধারেন্তো ৰিয তূলপিচুং ঠপেন্তো ৰিয সণিকং নিসীদতি. হত্থকুক্কুচ্চন্তি পত্তমুখৰট্টিযং উদকবিন্দুঠপনং মক্খিকবীজনিযা পণ্ণচ্ছেদনফালনাদি হত্থেন অসংযতকরণং. পাদকুক্কুচ্চন্তি পাদেন ভূমিঘংসনাদি অসংযতকরণং.

ন ছম্ভতীতি ন ভাযতি. ন কম্পতীতি ন ওসীদতি. ন ৰেধতীতি ন চলতি. পরিতস্সতীতি ভযপরিতস্সনাযপি তণ্হাপরিতস্সনাযপি ন পরিতস্সতি. একচ্চো হি ধম্মকথাদীনং অত্থায আগন্ত্ৰা মনুস্সেসু ৰন্দিত্ৰা ঠিতেসু ‘‘সক্খিস্সামি নু খো তেসং চিত্তং গণ্হন্তো ধম্মং ৰা কথেতুং, পঞ্হং ৰা পুচ্ছিতো ৰিস্সজ্জেতুং, ভত্তানুমোদনং ৰা কাতু’’ন্তি ভযপরিতস্সনায পরিতস্সতি. একচ্চো ‘‘মনাপা নু খো মে যাগু আগচ্ছিস্সতি, মনাপং অন্তরখজ্জক’’ন্তি ৰা তণ্হাপরিতস্সনায পরিতস্সতি. তদুভযম্পি তস্স নত্থীতি ন পরিতস্সতি. ৰিৰেকাৰট্টোতি ৰিৰেকে নিব্বানে আৰট্টমানসো হুত্ৰা. ৰিৰেকৰত্তোতিপি পাঠো, ৰিৰেকৰত্তযুত্তো হুত্ৰাতি অত্থো. ৰিৰেকৰত্তং নাম কতভত্তকিচ্চস্স ভিক্খুনো দিৰাৰিহারে সমথৰিপস্সনাৰসেন মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদনং. এৰং নিসিন্নস্স হি ইরিযাপথো উপসন্তো হোতি.

ন পত্তং উন্নামেতীতিআদীসু একচ্চো পত্তমুখৰট্টিযা উদকদানং আহরন্তো ৰিয পত্তং উন্নামেতি, একো পাদপিট্ঠিযং ঠপেন্তো ৰিয ওনামেতি, একো বদ্ধং কত্ৰা গণ্হাতি, একো ইতো চিতো চ ফন্দাপেতি, এৰং অকত্ৰা উভোহি হত্থেহি গহেত্ৰা ঈসকং নামেত্ৰা উদকং পটিগ্গণ্হাতীতি অত্থো. ন সম্পরিৰত্তকন্তি পরিৰত্তেত্ৰা পঠমমেৰ পত্তপিট্ঠিং ন ধোৰতি. নাতিদূরেতি যথা নিসিন্নাসনতো দূরে পততি, ন এৰং ছড্ডেতি. নাচ্চাসন্নেতি পাদমূলেযেৰ ন ছড্ডেতি. ৰিচ্ছড্ডযমানোতি ৰিকিরন্তো, যথা পটিগ্গাহকো তেমতি, ন এৰং ছড্ডেতি.

নাতিথোকন্তি যথা একচ্চো পাপিচ্ছো অপ্পিচ্ছতং দস্সেন্তো মুট্ঠিমত্তমেৰ গণ্হাতি, ন এৰং. অতিবহুন্তি যাপনমত্ততো অতিরেকং. ব্যঞ্জনমত্তাযাতি ব্যঞ্জনস্স মত্তা নাম ওদনতো চতুত্থো ভাগো. একচ্চো হি ভত্তে মনাপে ভত্তং বহুং গণ্হাতি, ব্যঞ্জনে মনাপে ব্যঞ্জনং বহুং. সত্থা পন তথা ন গণ্হাতি. ন চ ব্যঞ্জনেনাতি অমনাপঞ্হি ব্যঞ্জনং ঠপেত্ৰা ভত্তমেৰ ভুঞ্জন্তো, ভত্তং ৰা ঠপেত্ৰা ব্যঞ্জনমেৰ খাদন্তো ব্যঞ্জনেন আলোপং অতিনামেতি নাম. সত্থা একন্তরিকং ব্যঞ্জনং গণ্হাতি, ভত্তম্পি ব্যঞ্জনম্পি একতোৰ নিট্ঠন্তি. দ্ৰত্তিক্খত্তুন্তি তথাগতস্স হি পুথুজিৰ্হায দন্তানং উপনীতভোজনং দ্ৰত্তিক্খত্তুং দন্তেহি ফুট্ঠমত্তমেৰ সণ্হকরণীযপিট্ঠৰিলেপনং ৰিয হোতি, তস্মা এৰমাহ. ন মুখে অৰসিট্ঠাতি পোক্খরপত্তে পতিতউদকবিন্দু ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা পরগলমেৰ যাতি, তস্মা অৰসিট্ঠা ন হোতি. রসপটিসংৰেদীতি মধুরতিত্তকদুকাদিরসং জানাতি. বুদ্ধানঞ্হি অন্তমসো পানীযেপি দিব্বোজা পক্খিত্তাৰ হোতি, তেন নেসং সব্বত্থেৰ রসো পাকটো হোতি, রসগেধো পন নত্থি.

অট্ঠঙ্গসমন্নাগতন্তি ‘‘নেৰ দৰাযা’’তি ৰুত্তেহি অট্ঠহি অঙ্গেহি সমন্নাগতং. ৰিসুদ্ধিমগ্গে পনস্স ৰিনিচ্ছযো আগতোতি সব্বাসৰসুত্তে ৰুত্তমেতং. হত্থেসু ধোতেসূতি সত্থা কিং করোতি? পঠমং পত্তস্স গহণট্ঠানং ধোৰতি. তত্থ পত্তং গহেত্ৰা সুখুমজালহত্থং পেসেত্ৰা দ্ৰে ৰারে সঞ্চারেতি. এত্তাৰতা পোক্খরপত্তে পতিতউদকং ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা গচ্ছতি. ন চ অনত্থিকোতি যথা একচ্চো পত্তং আধারকে ঠপেত্ৰা পত্তে উদকং ন পুঞ্ছতি, রজে পতন্তে অজ্ঝুপেক্খতি, ন এৰং করোতি. ন চ অতিৰেলানুরক্খীতি যথা একচ্চো পমাণাতিক্কন্তং আরক্খং ঠপেতি, ভুঞ্জিত্ৰা ৰা পত্তে উদকং পুঞ্ছিত্ৰা চীৰরভোগন্তরং পৰেসেত্ৰা পত্তং উদরেন অক্কমিত্ৰা গণ্হাতি, ন এৰং করোতি.

ন চ অনুমোদনস্সাতি যো হি ভুত্তমত্তোৰ দারকেসু ভত্তত্থায রোদন্তেসু ছাতজ্ঝত্তেসু মনুস্সেসু ভুঞ্জিত্ৰা অনাগতেস্ৰেৰ অনুমোদনং আরভতি, ততো সব্বকম্মানি ছড্ডেত্ৰা একচ্চে আগচ্ছন্তি, একচ্চে অনাগতাৰ হোন্তি, অযং কালং অতিনামেতি. যোপি মনুস্সেসু আগন্ত্ৰা অনুমোদনত্থায ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নেসু অনুমোদনং অকত্ৰাৰ ‘‘কথং তিস্স, কথং ফুস্স, কথং সুমন, কথং তিস্সে, কথং ফুস্সে, কথং সুমনে, কচ্চিত্থ অরোগা, সস্সং সম্পন্ন’’ন্তিআদিং পাটিযেক্কং কথং সমুট্ঠাপেতি, অযং অনুমোদনস্স কালং অতিনামেতি, মনুস্সানং পন ওকাসং ঞত্ৰা আযাচিতকালে করোন্তো নাতিনামেতি নাম, সত্থা তথা করোতি.

ন তং ভত্তন্তি কিং ভত্তং নামেতং উত্তণ্ডুলং অতিকিলিন্নন্তিআদীনি ৰত্ৰা ন গরহতি. অঞ্ঞং ভত্তন্তি স্ৰাতনায ৰা পুনদিৰসায ৰা ভত্তং উপ্পাদেস্সামীতি হি অনুমোদনং করোন্তো অঞ্ঞং ভত্তং পটিকঙ্খতি. যো ৰা – ‘‘যাৰ মাতুগামানং ভত্তং পচ্চতি, তাৰ অনুমোদনং করিস্সামি, অথ মে অনুমোদনাৰসানে অত্তনো পক্কভত্ততোপি থোকং দস্সন্তী’’তি অনুমোদনং ৰড্ঢেতি, অযম্পি পটিকঙ্খতি নাম. সত্থা ন এৰং করোতি. ন চ মুচ্চিতুকামোতি একচ্চো হি পটিসংমুঞ্চিত্ৰা গচ্ছতি, ৰেগেন অনুবন্ধিতব্বো হোতি. সত্থা পন ন এৰং গচ্ছতি, পরিসায মজ্ঝে ঠিতোৰ গচ্ছতি. অচ্চুক্কট্ঠন্তি যো হি যাৰ হনুকট্ঠিতো উক্খিপিত্ৰা পারুপতি, তস্স অচ্চুক্কট্ঠং নাম হোতি. যো যাৰ গোপ্ফকা ওতারেত্ৰাৰ পারুপতি, তস্স অচ্চুক্কট্ঠং হোতি. যোপি উভতো উক্খিপিত্ৰা উদরং ৰিৰরিত্ৰা যাতি, তস্সপি অচ্চুক্কট্ঠং হোতি. যো একংসং কত্ৰা থনং ৰিৰরিত্ৰা যাতি, তস্সপি অচ্চুক্কট্ঠং. সত্থা তং সব্বং ন করোতি.

অল্লীনন্তি যথা অঞ্ঞেসং সেদেন তিন্তং অল্লীযতি, ন এৰং সত্থু. অপকট্ঠন্তি খলিসাটকো ৰিয কাযতো মুচ্চিত্ৰাপি ন তিট্ঠতি. ৰাতোতি ৰেরম্ভৰাতোপি উট্ঠহিত্ৰা চালেতুং ন সক্কোতি. পাদমণ্ডনানুযোগন্তি ইট্ঠকায ঘংসনাদীহি পাদসোভানুযোগং. পক্খালেত্ৰাতি পাদেনেৰ পাদং ধোৰিত্ৰা. সো নেৰ অত্তব্যাবাধাযাতিআদীনি ন পুব্বেনিৰাসচেতোপরিযঞাণানং অত্থিতায ৰদতি, ইরিযাপথসন্ততং পন দিস্ৰা অনুমানেন ৰদতি. ধম্মন্তি পরিযত্তিধম্মং. ন উস্সাদেতীতি কিং মহারট্ঠিক, কিং মহাকুটুম্বিকাতিআদীনি ৰত্ৰা গেহস্সিতৰসেন ন উস্সাদেতি. ন অপসাদেতীতি ‘‘কিং, উপাসক, কথং তে ৰিহারমগ্গো ঞাতো? কিং ভযেন নাগচ্ছসি? ন হি ভিক্খূ কিঞ্চি অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তি, মা ভাযী’’তি ৰা ‘‘কিং তুয্হং এৰং মচ্ছরিযজীৰিতং নামা’’তি ৰা আদীনি ৰত্ৰা গেহস্সিতপেমেন ন অপসাদেতি.

ৰিস্সট্ঠোতি সিনিদ্ধো অপলিবুদ্ধো. ৰিঞ্ঞেয্যোতি ৰিঞ্ঞাপনীযো পাকটো, ৰিস্সট্ঠত্তাযেৰ চেস ৰিঞ্ঞেয্যো হোতি. মঞ্জূতি মধুরো. সৰনীযোতি সোতসুখো, মধুরত্তাযেৰ চেস সৰনীযো হোতি. বিন্দূতি সম্পিণ্ডিতো. অৰিসারীতি অৰিসটো, বিন্দুত্তাযেৰ চেস অৰিসারী হোতি. গম্ভীরোতি গম্ভীরসমুট্ঠিতো. নিন্নাদীতি নিন্নাদৰা, গম্ভীরত্তাযেৰ চেস নিন্নাদী হোতি. যথাপরিসন্তি চক্কৰাল়পরিযন্তম্পি একাবদ্ধপরিসং ৰিঞ্ঞাপেতি. বহিদ্ধাতি অঙ্গুলিমত্তম্পি পরিসতো বহিদ্ধা ন গচ্ছতি. তস্মা? সো এৰরূপো মধুরস্সরো অকারণা মা নস্সীতি. ইতি ভগৰতো ঘোসো পরিসায মত্থকেনেৰ চরতি.

অৰলোকযমানাতি সিরস্মিং অঞ্জলিং ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং ওলোকেন্তাৰ পচ্চোসক্কিত্ৰা দস্সনৰিজহনট্ঠানে ৰন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি. অৰিজহিতত্তাতি যো হি কথং সুত্ৰা ৰুট্ঠিতো অঞ্ঞং দিট্ঠসুতাদিকং কথং কথেন্তো গচ্ছতি, এস সভাৰেন ৰিজহতি নাম. যো পন সুতধম্মকথায ৰণ্ণং কথেন্তোৰ গচ্ছতি, অযং ন ৰিজহতি নাম, এৰং অৰিজহন্তভাৰেন পক্কমন্তি. গচ্ছন্তন্তি রজ্জুযন্তৰসেন রতনসত্তুব্বেধং সুৰণ্ণগ্ঘিকং ৰিয গচ্ছন্তং. অদ্দসাম ঠিতন্তি সমুস্সিতকঞ্চনপব্বতং ৰিয ঠিতং অদ্দসাম. ততো চ ভিয্যোতি ৰিত্থারেত্ৰা গুণে কথেতুং অসক্কোন্তো অৰসেসে গুণে সংখিপিত্ৰা কলাপং ৰিয সুত্তকবদ্ধং ৰিয চ কত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তো এৰমাহ. অযমেত্থ অধিপ্পাযো – মযা কথিতগুণেহি অকথিতাৰ বহুতরা. মহাপথৰিমহাসমুদ্দাদযো ৰিয হি তস্স ভোতো অনন্তা অপ্পমেয্যা গুণা আকাসমিৰ ৰিত্থারিতাতি.

৩৯০. অপ্পটিসংৰিদিতোতি অৰিঞ্ঞাতআগমনো. পব্বজিতে উপসঙ্কমন্তেন হি চীৰরপরিকম্মাদিসমযে ৰা একং নিৰাসেত্ৰা সরীরভঞ্জনসমযে ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ততোৰ পটিনিৰত্তিতব্বং হোতি, পটিসন্থারমত্তম্পি ন জাযতি. পুরেতরং পন ওকাসে কারিতে দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা ভিক্খু ৰিৰিত্তে ঠানে নিসীদতি, তং আগন্ত্ৰা পস্সন্তা দস্সনেনপি পসীদন্তি, পটিসন্থারো জাযতি, পঞ্হব্যাকরণং ৰা ধম্মকথা ৰা লব্ভতি. তস্মা পণ্ডিতা ওকাসং কারেন্তি. সো চ নেসং অঞ্ঞতরো, তেনস্স এতদহোসি. জিণ্ণো ৰুড্ঢোতি অত্তনো উগ্গতভাৰং অকথেত্ৰা কস্মা এৰমাহ? বুদ্ধা নাম অনুদ্দযসম্পন্না হোন্তি, মহল্লকভাৰং ঞত্ৰা সীঘং ওকাসং করিস্সতীতি এৰমাহ.

৩৯১. ওরমিয ওকাসমকাসীতি ৰেগেন উট্ঠায দ্ৰিধা ভিজ্জিত্ৰা ওকাসমকাসি.

যে মেতি যে মযা. নারীসমানসৰ্হযাতি নারীসমাননামং ইত্থিলিঙ্গং, তেন অৰ্হাতব্বাতি নারীসমানসৰ্হযা, ইত্থিলিঙ্গেন ৰত্তব্বাতি ৰোহারকুসলতায এৰং ৰদতি. পহূতজিৰ্হোতি পুথুলজিৰ্হো. নিন্নামযেতন্তি নীহর এতং.

৩৯৩. কেৰলীতি সকলগুণসম্পন্নো.

৩৯৪. পচ্চভাসীতি একপ্পহারেন পুচ্ছিতে অট্ঠ পঞ্হে ব্যাকরোন্তো পতিঅভাসি. যো ৰেদীতি যো ৰিদতি জানাতি, যস্স পুব্বেনিৰাসো পাকটো. সগ্গাপাযঞ্চ পস্সতীতি দিব্বচক্খুঞাণং কথিতং. জাতিক্খযং পত্তোতি অরহত্তং পত্তো. অভিঞ্ঞা ৰোসিতোতি তং অরহত্তং অভিজানিত্ৰা ৰোসিতো ৰোসানপ্পত্তো. মুনীতি অরহত্তঞাণমোনেয্যেন সমন্নাগতো.

ৰিসুদ্ধন্তি পণ্ডরং. মুত্তং রাগেহীতি কিলেসরাগেহি মুত্তং. পহীনজাতিমরণোতি জাতিক্খযপ্পত্তত্তা পহীনজাতিকো, জাতিপহানেনেৰ পহীনমরণো. ব্রহ্মচরিযস্স কেৰলীতি যং ব্রহ্মচরিযস্স কেৰলী সকলভাৰো, তেন সমন্নাগতো, সকলচতুমগ্গব্রহ্মচরিযৰাসোতি অত্থো. পারগূ সব্বধম্মানন্তি সব্বেসং লোকিযলোকুত্তরধম্মানং অভিঞ্ঞায পারং গতো, সব্বধম্মে অভিজানিত্ৰা ঠিতোতি অত্থো. পারগূতি ৰা এত্তাৰতা পরিঞ্ঞাপারগূ পঞ্চন্নং খন্ধানং, পহানপারগূ সব্বকিলেসানং, ভাৰনাপারগূ চতুন্নং মগ্গানং, সচ্ছিকিরিযাপারগূ নিরোধস্স, সমাপত্তিপারগূ সব্বসমাপত্তীনন্তি অযমত্থো ৰুত্তো. পুন সব্বধম্মানন্তি ইমিনা অভিঞ্ঞাপারগূ ৰুত্তোতি. বুদ্ধো তাদী পৰুচ্চতীতি তাদিসো ছহি আকারেহি পারং গতো সব্বাকারেন চতুন্নং সচ্চানং বুদ্ধত্তা বুদ্ধোতি পৰুচ্চতীতি.

কিং পন এত্তাৰতা সব্বে পঞ্হা ৰিস্সজ্জিতা হোন্তীতি? আম ৰিস্সজ্জিতা, চিত্তং ৰিসুদ্ধং জানাতি, মুত্তং রাগেহীতি ইমিনা তাৰ বাহিতপাপত্তা ব্রাহ্মণোতি পঠমপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. পারগূতি ইমিনা ৰেদেহি গতত্তা ৰেদগূতি দুতিযপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. পুব্বেনিৰাসন্তিআদীহি ইমাসং তিস্সন্নং ৰিজ্জানং অত্থিতায তেৰিজ্জোতি ততিযপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. মুত্তং রাগেহি সব্বসোতি ইমিনাৰ নিস্সটত্তা পাপধম্মানং সোত্তিযোতি চতুত্থপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. জাতিক্খযং পত্তোতি ইমিনা পন অরহত্তস্সেৰ ৰুত্তত্তা পঞ্চমপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. ৰোসিতোতি চ ব্রহ্মচরিযস্স কেৰলীতি চ ইমেহি ছট্ঠপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. অভিঞ্ঞা ৰোসিতো মুনীতি ইমিনা সত্তমপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি. পারগূ সব্বধম্মানং, বুদ্ধো তাদী পৰুচ্চতীতি ইমিনা অট্ঠমপঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো হোতি.

৩৯৫. দানকথন্তিআদীনি হেট্ঠা সুত্তে ৰিত্থারিতানেৰ. পচ্চপাদীতি পটিপজ্জি. ধম্মস্সানুধম্মন্তি ইমস্মিং সুত্তে ধম্মো নাম অরহত্তমগ্গো, অনুধম্মো নাম হেট্ঠিমা তযো মগ্গা তীণি চ সামঞ্ঞফলানি, তানি পটিপাটিযা পটিলভীতি অত্থো. ন চ মং ধম্মাধিকরণং ৰিহেসেসীতি মঞ্চ ধম্মকারণা ন কিলমেসি, ন পুনপ্পুনং কথাপেসীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. তত্থ পরিনিব্বাযীতি পন পদেন দেসনায অরহত্তেনেৰ কূটং গহিতন্তি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ব্রহ্মাযুসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. সেলসুত্তৰণ্ণনা

৩৯৬. এৰং মে সুতন্তি সেলসুত্তং. তত্থ অঙ্গুত্তরাপেসূতিআদি পোতলিযসুত্তে ৰিত্থারিতমেৰ. অড্ঢতেল়সেহীতি অড্ঢেন তেল়সেহি, দ্ৰাদসহি সতেহি পঞ্ঞাসায চ ভিক্খূহি সদ্ধিন্তি ৰুত্তং হোতি. তে পন সাৰকসন্নিপাতে সন্নিপতিতা ভিক্খূযেৰ সব্বে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বজিতা খীণাসৰা. কেণিযোতি তস্স নামং, জটিলোতি তাপসো. সো কির ব্রাহ্মণমহাসালো, ধনরক্খণত্থায পন তাপসপব্বজ্জং সমাদায রঞ্ঞো পণ্ণাকারং দত্ৰা ভূমিভাগং গহেত্ৰা তত্থ অস্সমং কারেত্ৰা ৰসতি পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং পযোজেত্ৰা কুলসহস্সস্স নিস্সযো হুত্ৰা, অস্সমেপি চস্স একো তালরুক্খো দিৰসে দিৰসে একং সোৰণ্ণমযং তালফলং মুঞ্চতীতি ৰদন্তি. সো দিৰা কাসাযানি ধারেতি, জটা চ বন্ধতি, রত্তিং কামসম্পত্তিং অনুভৰতি. ধম্মিযা কথাযাতি পানকানিসংসপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায. অযঞ্হি কেণিযো তুচ্ছহত্থো ভগৰতো দস্সনায গন্তুং লজ্জাযমানো – ‘‘ৰিকালভোজনা ৰিরতানম্পি পানকং কপ্পতী’’তি চিন্তেত্ৰা সুসঙ্খতবদরপানং পঞ্চহি কাজসতেহি গাহাপেত্ৰা অগমাসি. এৰং গতভাৰো চস্স – ‘‘অথ খো কেণিযস্স জটিলস্স এতদহোসি কিং নু খো অহং সমণস্স গোতমস্স হরাপেয্য’’ন্তি ভেসজ্জক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩০০) পাল়িআরুল়্হোযেৰ.

দুতিযম্পি খো ভগৰাতি কস্মা পুনপ্পুনং পটিক্খিপি? তিত্থিযানং পটিক্খেপপসন্নতায, অকারণমেতং, নত্থি বুদ্ধানং পচ্চযহেতু এৰরূপং কোহঞ্ঞং. অযং পন অড্ঢতেল়সানি ভিক্খুসতানি দিস্ৰা এত্তকানংযেৰ ভিক্খং পটিযাদেস্সতি, স্ৰেৰ সেলো তীহি পুরিসসতেহি সদ্ধিং পব্বজিস্সতি. অযুত্তং খো পন নৰকে অঞ্ঞতো পেসেত্ৰা ইমেহেৰ সদ্ধিং গন্তুং, ইমে ৰা অঞ্ঞতো পেসেত্ৰা নৰকেহি সদ্ধিং গন্তুং. অথাপি সব্বে গহেত্ৰা গমিস্সামি, ভিক্খাহারো নপ্পহোস্সতি. ততো ভিক্খূসু পিণ্ডায চরন্তেসু মনুস্সা উজ্ঝাযিস্সন্তি – ‘‘চিরস্সাপি কেণিযো সমণং গোতমং নিমন্তেত্ৰা যাপনমত্তং দাতুং নাসক্খী’’তি, সযম্পি ৰিপ্পটিসারী ভৰিস্সতি. পটিক্খেপে পন কতে ‘‘সমণো গোতমো পুনপ্পুনং ‘ত্ৰঞ্চ ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নো’তি ব্রাহ্মণানং নামং গণ্হাতী’’তি চিন্তেত্ৰা ব্রাহ্মণেপি নিমন্তেতুকামো ভৰিস্সতি, ততো ব্রাহ্মণে পাটিযেক্কং নিমন্তেস্সতি, তে তেন নিমন্তিতা ভিক্খূ হুত্ৰা ভুঞ্জিস্সন্তি. এৰমস্স সদ্ধা অনুরক্খিতা ভৰিস্সতীতি পুনপ্পুনং পটিক্খিপি. কিঞ্চাপি খো, ভোতি ইমিনা ইদং দীপেতি, – ‘‘ভো গোতম, কিং জাতং যদি অহং ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নো, অধিৰাসেতু ভৰং গোতমো, অহং ব্রাহ্মণানম্পি দাতুং সক্কোমি তুম্হাকম্পী’’তি.

কাযৰেয্যাৰটিকন্তি কাযৰেয্যাৰচ্চং. মণ্ডলমাল়ন্তি দুস্সমণ্ডপং.

৩৯৭. আৰাহোতি কঞ্ঞাগহণং. ৰিৰাহোতি কঞ্ঞাদানং. সো মে নিমন্তিতোতি সো মযা নিমন্তিতো. অথ ব্রাহ্মণো পরিপক্কোপনিস্সযত্তা বুদ্ধসদ্দং সুত্ৰাৰ অমতেনেৰাভিসিত্তো পসাদং আৰিকরোন্তো বুদ্ধোতি, ভো কেণিয, ৰদেসীতি আহ. কেণিযো যথাভূতং আচিক্খন্তো বুদ্ধোতি, ভো সেল, ৰদামীতি আহ. ততো নং পুনপি দল়্হীকরণত্থং পুচ্ছি, ইতরোপি তথেৰ আরোচেসি.

৩৯৮. অথস্স কপ্পসতসহস্সেহিপি বুদ্ধসদ্দস্সেৰ দুল্লভভাৰং সম্পস্সতো. এতদহোসীতি. এতং ‘‘ঘোসোপি খো’’তিআদি অহোসি. নীলৰনরাজীতি নীলৰণ্ণরুক্খপন্তি. পদে পদন্তি পদপ্পমাণে পদং. অচ্চাসন্নে হি অতিদূরে ৰা পাদে নিক্খিপমানে সদ্দো উট্ঠাতি, তং পটিসেধেন্তো এৰমাহ. সীহাৰ একচরাতি গণৰাসী সীহো সীহপোতকাদীহি সদ্ধিং পমাদং আপজ্জতি, একচরো অপ্পমত্তো হোতি. ইতি অপ্পমাদৰিহারং দস্সেন্তো একচরসীহেন ওপম্মং করোতি. মা মে ভোন্তোতি আচারং সিক্খাপেন্তো আহ. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচে তুম্হে কথাৰারং অলভিত্ৰা মম কথায অন্তরে কথং পৰেসেস্সথ, ‘‘অন্তেৰাসিকে সিক্খাপেতুং নাসক্খী’’তি ময্হং গরহা উপ্পজ্জিস্সতি, তস্মা ওকাসং পস্সিত্ৰা মন্তেয্যাথাতি. নো চ খো নং জানামীতি ৰিপস্সীপি বোধিসত্তো চতুরাসীতিসহস্সত্থেরপব্বজিতপরিৰারো সত্ত মাসানি বোধিসত্তচারিকং চরি, বুদ্ধুপ্পাদকালো ৰিয অহোসি. অম্হাকম্পি বোধিসত্তো ছব্বস্সানি বোধিসত্তচারিকং চরি. এৰং পরিপুণ্ণসরীরলক্খণেহি সমন্নাগতাপি বুদ্ধা ন হোন্তি. তস্মা ব্রাহ্মণো ‘‘নো চ খো নং জানামী’’তি আহ.

৩৯৯. পরিপুণ্ণকাযোতি লক্খণেহি পরিপুণ্ণতায অহীনঙ্গতায চ পরিপুণ্ণসরীরো. সুরুচীতি সুন্দরসরীরপ্পভো. সুজাতোতি আরোহপরিণাহসম্পত্তিযা সণ্ঠানসম্পত্তিযা চ সুনিব্বত্তো. চারুদস্সনোতি সুচিরম্পি পস্সন্তানং অতিত্তিজনকো মনোহরদস্সনো. সুৰণ্ণৰণ্ণোতি সুৰণ্ণসদিসৰণ্ণো. সুসুক্কদাঠোতি সুট্ঠু সুক্কদাঠো. মহাপুরিসলক্খণাতি পঠমং ৰুত্তব্যঞ্জনানেৰ ৰচনন্তরেন নিগমেন্তো আহ.

ইদানি তেসু লক্খণেসু অত্তনো চিত্তরুচিতানি গহেত্ৰা থোমেন্তো পসন্ননেত্তোতিআদিমাহ. ভগৰা হি পঞ্চৰণ্ণপসাদসম্পত্তিযা পসন্ননেত্তো, পুণ্ণচন্দসদিসমুখতায সুমুখো, আরোহপরিণাহসম্পত্তিযা ব্রহা, ব্রহ্মুজুগত্ততায উজু, জুতিমন্ততায পতাপৰা. যম্পি চেত্থ পুব্বে ৰুত্তং, তং ‘‘মজ্ঝে সমণসঙ্ঘস্সা’’তি ইমিনা পরিযাযেন থোমযতা পুন ৰুত্তং. এদিসো হি এৰং ৰিরোচতি. উত্তরগাথাযপি এসেৰ নযো. উত্তমৰণ্ণীনোতি উত্তমৰণ্ণসম্পন্নস্স. রথেসভোতি উত্তমসারথি. জম্বুসণ্ডস্সাতি জম্বুদীপস্স. পাকটেন ইস্সরিযং ইস্সরো হোতি.

খত্তিযাতি জাতিখত্তিযা. ভোগীতি ভোগিযা. রাজানোতি যে কেচি রজ্জং কারেন্তা. রাজাভিরাজাতি রাজূনং পূজনীযো, অধিরাজা হুত্ৰা, চক্কৰত্তীতি অধিপ্পাযো. মনুজিন্দোতি মনুস্সাধিপতি পরমিস্সরো হুত্ৰা.

এৰং ৰুত্তে ভগৰা – ‘‘যে তে ভৰন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, তে সকৰণ্ণে ভঞ্ঞমানে অত্তানং পাতুকরোন্তী’’তি ইমং সেলস্স মনোরথং পূরেন্তো রাজাহমস্মীতিআদিমাহ. তত্রাযমধিপ্পাযো – যং মং ত্ৰং সেল ‘‘রাজা অরহসি ভৰিতু’’ন্তি যাচসি, এত্থ অপ্পোস্সুক্কো হোতি রাজাহমস্মি. সতি চ রাজত্তে যথা অঞ্ঞো রাজা যোজনসতং ৰা অনুসাসতি যোজনসহস্সং ৰা, চক্কৰত্তী হুত্ৰাপি চতুদীপপরিযন্তমত্তং ৰা, নাহমেৰং পরিচ্ছিন্নৰিসযো, অহঞ্হি ধম্মরাজা অনুত্তরো ভৰগ্গতো অৰীচিপরিযন্তং কত্ৰা তিরিযং অপ্পমাণলোকধাতুযো অনুসাসামি. যাৰতা হি অপদদ্ৰিপদাদিভেদা সত্তা, অহং তেসং অগ্গো. ন হি মে কোচি সীলেন ৰা…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন ৰা পটিভাগো অত্থি, স্ৰাহং এৰং ধম্মরাজা অনুত্তরো অনুত্তরেনেৰ চতুসতিপট্ঠানাদিভেদেন ধম্মেন চক্কং ৰত্তেমি. ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথাতি আণাচক্কং, ইদং খো পন, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চন্তিআদিনা পরিযত্তিধম্মেন ধম্মচক্কমেৰ ৰা. চক্কং অপ্পটিৰত্তিযন্তি যং চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং হোতি সমণেন ৰা…পে… কেনচি ৰা লোকস্মিন্তি.

এৰং অত্তানং আৰিকরোন্তং ভগৰন্তং দিস্ৰা পীতিসোমনস্সজাতো সেলো পুন দল়্হীকরণত্থং সম্বুদ্ধো পটিজানাসীতি গাথাদ্ৰযমাহ. তত্থ কো নু সেনাপতীতি রঞ্ঞো ভোতো ধম্মেন পৰত্তিতস্স চক্কস্স অনুপৰত্তকো সেনাপতি কো নূতি পুচ্ছি.

তেন চ সমযেন ভগৰতো দক্খিণপস্সে আযস্মা সারিপুত্তো নিসিন্নো হোতি সুৰণ্ণপুঞ্জো ৰিয সিরিযা সোভমানো, তং দস্সেন্তো ভগৰা মযা পৰত্তিতন্তি গাথমাহ. তত্থ অনুজাতো তথাগতন্তি তথাগতং হেতুং অনুজাতো, তথাগতেন হেতুনা জাতোতি অত্থো. অপিচ অৰজাতো অনুজাতো অতিজাতোতি তযো ৰুত্তা. তেসু অৰজাতো দুস্সীলো, সো তথাগতস্স পুত্তো নাম ন হোতি. অতিজাতো নাম পিতরা উত্তরিতরো, তাদিসোপি তথাগতস্স পুত্তো নত্থি. তথাগতস্স পন একো অনুজাতোৰ পুত্তো হোতি, তং দস্সেন্তো এৰমাহ.

এৰং ‘‘কো নু সেনাপতী’’তি পঞ্হং ব্যাকরিত্ৰা যং সেলো আহ ‘‘সম্বুদ্ধো পটিজানাসী’’তি, তত্র নং নিক্কঙ্খং কাতুকামো ‘‘নাহং পটিঞ্ঞামত্তেনেৰ পটিজানামি, অপিচাহং ইমিনা কারণেন বুদ্ধো’’তি ঞাপেতুং অভিঞ্ঞেয্যন্তি গাথমাহ. তত্র অভিঞ্ঞেয্যন্তি ৰিজ্জা চ ৰিমুত্তি চ. ভাৰেতব্বং মগ্গসচ্চং. পহাতব্বং সমুদযসচ্চং. হেতুৰচনেন পন ফলসিদ্ধিতো তেসং ফলানি নিরোধসচ্চদুক্খসচ্চানিপি ৰুত্তানেৰ হোন্তি. এৰং সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকতং পরিঞ্ঞাতব্বং পরিঞ্ঞাতন্তি ইদম্পেত্থ সঙ্গহিতন্তি চতুসচ্চভাৰনাফলঞ্চ ৰিমুত্তিঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘বুজ্ঝিতব্বং বুজ্ঝিত্ৰা বুদ্ধো জাতোস্মী’’তি যুত্তহেতুনা বুদ্ধভাৰং সাধেতি.

এৰং নিপ্পরিযাযেন অত্তানং আৰিকত্ৰা অত্তনি কঙ্খাৰিতরণত্থং ব্রাহ্মণং অতিচারিযমানো ৰিনযস্সূতি গাথত্তযমাহ. তত্থ সল্লকত্তোতি রাগাদিসল্লকন্তনো. অনুত্তরোতি যথা বাহিরৰেজ্জেন ৰূপসমিতরোগো ইমস্মিঞ্ঞেৰত্তভাৰে কুপ্পতি, ন এৰং. মযা ৰূপসমিতস্স পন রোগস্স ভৰন্তরেপি উপ্পত্তি নত্থি, তস্মা অহং অনুত্তরোতি অত্থো. ব্রহ্মভূতোতি সেট্ঠভূতো. অতিতুলোতি তুলং অতীতো, নিরুপমোতি অত্থো. মারসেনপ্পমদ্দনোতি কামা তে পঠমা সেনাতি এৰং আগতায মারসেনায পমদ্দনো. সব্বামিত্তেতি খন্ধকিলেসাভিসঙ্খারমচ্চুদেৰপুত্তমারসঙ্খাতে সব্বপচ্চত্থিকে. ৰসীকত্ৰাতি অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা. অকুতোভযোতি কুতোচি অভযো.

এৰং ৰুত্তে সেলো ব্রাহ্মণো তাৰদেৰ ভগৰতি সঞ্জাতপসাদো পব্বজ্জাপেক্খো হুত্ৰা ইমং ভোন্তোতি গাথত্তযমাহ. তত্থ কণ্হাভিজাতিকোতি চণ্ডালাদিনীচকুলে জাতো. ততো তেপি মাণৰকা পব্বজ্জাপেক্খা হুত্ৰা এৰঞ্চে রুচ্চতি, ভোতোতি গাথমাহংসু. অথ সেলো তেসু মাণৰকেসু তুট্ঠচিত্তো তে চ দস্সেন্তো পব্বজ্জং যাচন্তো ‘‘ব্রাহ্মণা’’তি গাথমাহ.

ততো ভগৰা যস্মা সেলো অতীতে পদুমুত্তরস্স ভগৰতো সাসনে তেসংযেৰ তিণ্ণং পুরিসসতানং গণসেট্ঠো হুত্ৰা তেহি সদ্ধিং পরিৰেণং কারেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা তেন কম্মেন দেৰমনুস্সসম্পত্তিং অনুভৰমানো পচ্ছিমে ভৰে তেসংযেৰ আচরিযো হুত্ৰা নিব্বত্তো, তঞ্চ তেসং কম্মং ৰিমুত্তিপরিপাকায পরিপক্কং এহিভিক্খুভাৰস্স চ উপনিস্সযভূতং, তস্মা তে সব্বেৰ এহিভিক্খুপব্বজ্জং পব্বাজেন্তো স্ৰাক্খাতন্তি গাথমাহ. তত্থ সন্দিট্ঠিকন্তি সযমেৰ দট্ঠব্বং পচ্চক্খং. অকালিকন্তি মগ্গানন্তরফলুপ্পত্তিযা ন কালন্তরং পত্তব্বফলং. যত্থ অমোঘাতি যস্মিং মগ্গব্রহ্মচরিযে অপ্পমত্তস্স সিক্খত্তযপূরণেন সিক্খতো পব্বজ্জা অমোঘা হোতি, সফলাতি অত্থো. এৰঞ্চ ৰত্ৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ. তে সব্বে পত্তচীৰরধরা হুত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা ৰস্সসতিকত্থেরা ৰিয সুৰিনীতা ভগৰন্তং অভিৰাদযিংসু. এৰমিমং তেসং এহিভিক্খুভাৰং সন্ধায ‘‘অলত্থ খো সেলো’’তিআদি ৰুত্তং.

৪০০. ইমাহীতি ইমাহি কেণিযস্স চিত্তানুকূলাহি গাথাহি. তত্থ অগ্গিপরিচরিযং ৰিনা ব্রাহ্মণানং যঞ্ঞাভাৰতো ‘‘অগ্গিহুত্তমুখা যঞ্ঞা’’তি ৰুত্তং. অগ্গিহুত্তসেট্ঠা অগ্গিজুহনপ্পধানাতি অত্থো. ৰেদে সজ্ঝাযন্তেহি পঠমং সজ্ঝাযিতব্বতো, সাৰিত্তী, ‘‘ছন্দসো মুখ’’ন্তি ৰুত্তো. মনুস্সানং সেট্ঠতো রাজা ‘‘মুখ’’ন্তি ৰুত্তো. নদীনং আধারতো পটিসরণতো চ সাগরো ‘‘মুখ’’ন্তি ৰুত্তো. চন্দযোগৰসেন ‘‘অজ্জ কত্তিকা অজ্জ রোহিণী’’তি সঞ্ঞাণতো আলোককরণতো সোম্মভাৰতো চ ‘‘নক্খত্তানং মুখং চন্দো’’তি ৰুত্তং. তপন্তানং অগ্গত্তা আদিচ্চো ‘‘তপতং মুখ’’ন্তি ৰুত্তো. দক্খিণেয্যানং পন অগ্গত্তা ৰিসেসেন তস্মিং সমযে বুদ্ধপ্পমুখং সঙ্ঘং সন্ধায ‘‘পুঞ্ঞং আকঙ্খমানানং, সঙ্ঘো এৰ যজতং মুখ’’ন্তি ৰুত্তং. তেন সঙ্ঘো পুঞ্ঞস্স আযমুখন্তি দস্সেতি.

যং তং সরণন্তি অঞ্ঞং ব্যাকরণগাথমাহ. তস্সত্থো – পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা ভগৰা যস্মা মযং ইতো অট্ঠমে দিৰসে তং সরণং আগতম্হা, তস্মা অত্তনা তৰ সাসনে অনুত্তরেন দমথেন দন্তাম্হা, অহো তে সরণস্স আনুভাৰোতি.

ততো পরং ভগৰন্তং দ্ৰীহি গাথাহি থোমেত্ৰা ততিযায ৰন্দনং যাচন্তো ভিক্খৰো তিসতা ইমেতিআদিমাহাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সেলসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. অস্সলাযনসুত্তৰণ্ণনা

৪০১. এৰং মে সুতন্তি অস্সলাযনসুত্তং. তত্থ নানাৰেরজ্জকানন্তি অঙ্গমগধাদীহি নানপ্পকারেহি ৰেরজ্জেহি আগতানং, তেসু ৰা রট্ঠেসু জাতসংৰড্ঢানন্তিপি অত্থো. কেনচিদেৰাতি যঞ্ঞুপাসনাদিনা অনিযমিতকিচ্চেন. চাতুৰণ্ণিন্তি চতুৰণ্ণসাধারণং. মযং পন ন্হানসুদ্ধিযা ভাৰনাসুদ্ধিযাপি ব্রাহ্মণাৰ সুজ্ঝন্তীতি ৰদাম, অযুত্তম্পি সমণো গোতমো করোতীতি মঞ্ঞমানা এৰং চিন্তযিংসু. ৰুত্তসিরোতি ৰাপিতসিরো.

ধম্মৰাদীতি সভাৰৰাদী. দুপ্পটিমন্তিযাতি অম্হাদিসেহি অধম্মৰাদীহি দুক্খেন পটিমন্তিতব্বা হোন্তি. ধম্মৰাদিনো নাম পরাজযো ন সক্কা কাতুন্তি দস্সেতি. পরিব্বাজকন্তি পব্বজ্জাৰিধানং, তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা সব্বপচ্ছা পব্বজন্তা যেহি মন্তেহি পব্বজন্তি, পব্বজিতা চ যে মন্তে পরিহরন্তি, যং ৰা আচারং আচরন্তি, তং সব্বং ভোতা চরিতং সিক্খিতং. তস্মা তুয্হং পরাজযো নত্থি, জযোৰ ভৰিস্সতীতি মঞ্ঞন্তা এৰমাহংসু.

৪০২. দিস্সন্তি খো পনাতিআদি তেসং লদ্ধিভিন্দনত্থং ৰুত্তং. তত্থ ব্রাহ্মণিযোতি ব্রাহ্মণানং পুত্তপটিলাভত্থায আৰাহৰিৰাহৰসেন কুলা আনীতা ব্রাহ্মণিযো দিস্সন্তি. তা খো পনেতা অপরেন সমযেন উতুনিযোপি হোন্তি, সঞ্জাতপুপ্ফাতি অত্থো. গব্ভিনিযোতি সঞ্জাতগব্ভা. ৰিজাযমানাতি পুত্তধীতরো জনযমানা. পাযমানাতি দারকে থঞ্ঞং পাযন্তিযো. যোনিজাৰ সমানাতি ব্রাহ্মণীনং পস্সাৰমগ্গেন জাতা সমানা. এৰমাহংসূতি এৰং ৰদন্তি. কথং? ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণো…পে… ব্রহ্মদাযাদাতি. যদি পন নেসং সচ্চৰচনং সিযা, ব্রাহ্মণীনং কুচ্ছি মহাব্রহ্মুনো উরো ভৰেয্য, ব্রাহ্মণীনং পস্সাৰমগ্গো মহাব্রহ্মুনো মুখং ভৰেয্য, এত্তাৰতা ‘‘মযং মহাব্রহ্মুনো উরে ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তা’’তি ৰত্তুং মা লভন্তূতি অযং মুখতো জাতচ্ছেদকৰাদো ৰুত্তো.

৪০৩. অয্যো হুত্ৰা দাসো হোতি, দাসো হুত্ৰা অয্যো হোতীতি ব্রাহ্মণো সভরিযো ৰণিজ্জং পযোজেন্তো যোনকরট্ঠং ৰা কম্বোজরট্ঠং ৰা গন্ত্ৰা কালং করোতি, তস্স গেহে ৰযপ্পত্তে পুত্তে অসতি ব্রাহ্মণী দাসেন ৰা কম্মকরেন ৰা সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেতি. একস্মিং দারকে জাতে সো পুরিসো দাসোৰ হোতি, তস্স জাতদারকো পন দাযজ্জসামিকো হোতি. মাতিতো সুদ্ধো পিতিতো অসুদ্ধো সো ৰণিজ্জং পযোজেন্তো মজ্ঝিমপদেসং গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণদারিকং গহেত্ৰা তস্সা কুচ্ছিস্মিং পুত্তং পটিলভতি, সোপি মাতিতোৰ সুদ্ধো হোতি পিতিতো অসুদ্ধো. এৰং ব্রাহ্মণসমযস্মিঞ্ঞেৰ জাতিসম্ভেদো হোতীতি দস্সনত্থমেতং ৰুত্তং. কিং বলং, কো অস্সাসোতি যত্থ তুম্হে দাসা হোন্তা সব্বেৰ দাসা হোথ, অয্যা হোন্তা সব্বেৰ অয্যা হোথ, এত্থ ৰো কো থামো, কো অৰস্সযো, যং ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণোতি ৰদথাতি দীপেতি.

৪০৪. খত্তিযোৰ নু খোতিআদযো সুত্তচ্ছেদকৰাদা নাম হোন্তি.

৪০৮. ইদানি চাতুৰণ্ণিসুদ্ধিং দস্সেন্তো ইধ রাজাতিআদিমাহ. সাপানদোণিযাতি সুনখানং পিৰনদোণিযা. অগ্গিকরণীযন্তি সীতৰিনোদনঅন্ধকারৰিধমনভত্তপচনাদি অগ্গিকিচ্চং. এত্থ অস্সলাযনাতি এত্থ সব্বস্মিং অগ্গিকিচ্চং করোন্তে.

৪০৯. ইদানি যদেতং ব্রাহ্মণা চাতুৰণ্ণিসুদ্ধীতি ৰদন্তি, এত্থ চাতুৰণ্ণাতি নিযমো নত্থি. পঞ্চমো হি পাদসিকৰণ্ণোপি অত্থীতি সংখিত্তেন তেসং ৰাদে দোসদস্সনত্থং ইধ খত্তিযকুমারোতিআদিমাহ. তত্র অমুত্র চ পনেসানন্তি অমুস্মিঞ্চ পন পুরিমনযে এতেসং মাণৰকানং কিঞ্চি নানাকরণং ন পস্সামীতি ৰদতি. নানাকরণং পন তেসম্পি অত্থিযেৰ. খত্তিযকুমারস্স হি ব্রাহ্মণকঞ্ঞায উপ্পন্নো খত্তিযপাদসিকো নাম, ইতরো ব্রাহ্মণপাদসিকো নাম, এতে হীনজাতিমাণৰকা.

এৰং পঞ্চমস্স ৰণ্ণস্স অত্থিতায চাতুৰণ্ণিসুদ্ধীতি এতেসং ৰাদে দোসং দস্সেত্ৰা ইদানি পুন চাতুৰণ্ণিসুদ্ধিযং ওৰদন্তো তং কিং মঞ্ঞসীতিআদিমাহ. তত্থ সদ্ধেতি মতকভত্তে. থালিপাকেতি পণ্ণাকারভত্তে. যঞ্ঞেতি যঞ্ঞভত্তে. পাহুনেতি আগন্তুকানং কতভত্তে. কিং হীতি কিং মহপ্ফলং ভৰিস্সতি, নো ভৰিস্সতীতি দীপেতি.

৪১০. ভূতপুব্বন্তি অস্সলাযন পুব্বে মযি জাতিযা হীনতরে তুম্হে সেট্ঠতরা সমানাপি মযা জাতিৰাদে পঞ্হং পুট্ঠা সম্পাদেতুং ন সক্খিত্থ, ইদানি তুম্হে হীনতরা হুত্ৰা মযা সেট্ঠতরেন বুদ্ধানং সকে জাতিৰাদপঞ্হং পুট্ঠা কিং সম্পাদেস্সথ? ন এত্থ চিন্তা কাতব্বাতি মাণৰং উপত্থম্ভেন্তো ইমং দেসনং আরভি. তত্থ অসিতোতি কাল়কো. দেৰলোতি তস্স নামং, অযমেৰ ভগৰা তেন সমযেন. পটলিযোতি গণঙ্গণুপাহনা. পত্থণ্ডিলেতি পণ্ণসালপরিৰেণে. কো নু খোতি কহং নু খো. গামণ্ডলরূপো ৰিযাতি গামদারকরূপো ৰিয. সো খ্ৰাহং, ভো, হোমীতি সো অহং, ভো, অসিতদেৰলো হোমীতি ৰদতি. তদা কির মহাসত্তো কোণ্ডদমকো হুত্ৰা ৰিচরতি. অভিৰাদেতুং উপক্কমিংসূতি ৰন্দিতুং উপক্কমং অকংসু. ততো পট্ঠায চ ৰস্সসতিকতাপসোপি তদহুজাতং ব্রাহ্মণকুমারং অৰন্দন্তো কোণ্ডিতো হোতি.

৪১১. জনিকা মাতাতি যায তুম্হে জনিতা, সা ৰো জনিকা মাতা. জনিকামাতূতি জনিকায মাতু. যো জনকোতি যো জনকো পিতা. ‘‘যো জনিকো পিতাতেৰ’’ ৰা পাঠো.

অসিতেনাতি পঞ্চাভিঞ্ঞেন অসিতেন দেৰলেন ইসিনা ইমং গন্ধব্বপঞ্হং পুট্ঠা ন সম্পাযিস্সন্তি. যেসন্তি যেসং সত্তন্নং ইসীনং. ন পুণ্ণো দব্বিগাহোতি তেসং সত্তন্নং ইসীনং দব্বিং গহেত্ৰা পণ্ণং পচিত্ৰা দাযকো পুণ্ণো নাম একো অহোসি, সো দব্বিগহণসিপ্পং জানাতি. ত্ৰং সাচরিযকো তেসং পুণ্ণোপি ন হোতি, তেন ঞাতং দব্বিগহণসিপ্পমত্তম্পি ন জানাসীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

অযং পন অস্সলাযনো সদ্ধো অহোসি পসন্নো, অত্তনো অন্তোনিৰেসনেযেৰ চেতিযং কারেসি. যাৰজ্জদিৰসা অস্সলাযনৰংসে জাতা নিৰেসনং কারেত্ৰা অন্তোনিৰেসনে চেতিযং করোন্তেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অস্সলাযনসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. ঘোটমুখসুত্তৰণ্ণনা

৪১২. এৰং মে সুতন্তি ঘোটমুখসুত্তং. তত্থ খেমিযম্বৰনেতি এৰংনামকে অম্বৰনে. ধম্মিকো পরিব্বজোতি ধম্মিকা পব্বজ্জা. অদস্সনাতি তুম্হাদিসানং ৰা পণ্ডিতানং অদস্সনেন. যো ৰা পনেত্থ ধম্মোতি যো ৰা পন এত্থ ধম্মো সভাৰো, তস্সেৰ ৰা অদস্সনেন. ইমিনা ‘‘অম্হাকং কথা অপ্পমাণং, ধম্মোৰ পমাণ’’ন্তি দস্সেতি. ততো থেরো ‘‘নৰউপোসথাগারে ৰিয বহুনা কম্মেন ইধ ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা চঙ্কমা ওরুয্হ পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. তং দস্সেতুং এৰং ৰুত্তেতিআদি ৰুত্তং.

৪১৩. চত্তারোমে ব্রাহ্মণাতি থেরস্স কির এতদহোসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো ‘ধম্মিকং পব্বজ্জং উপগতো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা নত্থী’তি ৰদতি. ইমস্স চত্তারো পুগ্গলে দ্ৰে চ পরিসা দস্সেত্ৰা ‘চতুত্থং পুগ্গলং কতরায পরিসায বহুলং পস্সসী’তি পুচ্ছিস্সামি, জানমানো ‘অনাগারিযপরিসায’ন্তি ৰক্খতি. এৰমেতং সকমুখেনেৰ ‘ধম্মিকো পরিব্বজো অত্থী’তি ৰদাপেস্সামী’’তি ইমং দেসনং আরভি.

৪১৪. তত্থ সারত্তরত্তাতি সুট্ঠু রত্তরত্তা. সানুগ্গহা ৰাচা ভাসিতা সকারণা ৰাচা ভাসিতা. ৰুত্তঞ্হেতং মযা ‘‘অম্হাকং কথা অপ্পমাণং, ধম্মোৰ পমাণ’’ন্তি.

৪২১. কিং পন তেতি গিহি নাম কপ্পিযম্পি অকপ্পিযম্পি ৰদেয্যাতি ৰিৰেচনত্থং পুচ্ছি. কারাপেসীতি মাপেসি. কারাপেত্ৰা চ পন কালং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো. এতস্স কির জাননসিপ্পে মাতরম্পি পিতরম্পি ঘাতেত্ৰা অত্তাৰ ঘাতেতব্বোতি আগচ্ছতি. এতং সিপ্পং জানন্তো ঠপেত্ৰা এতং অঞ্ঞো সগ্গে নিব্বত্তো নাম নত্থি, এস পন থেরং উপনিস্সায পুঞ্ঞং কত্ৰা তত্থ নিব্বত্তিত্ৰা চ পন ‘‘কেনাহং কম্মেন ইধ নিব্বত্তো’’তি আৰজ্জেত্ৰা যথাভূতং ঞত্ৰা একদিৰসং জিণ্ণায ভোজনসালায পটিসঙ্খরণত্থং সঙ্ঘে সন্নিপতিতে মনুস্সৰেসেন আগন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিমত্থং, ভন্তে, সঙ্ঘো সন্নিপতিতো’’তি? ভোজনসালায পটিসঙ্খরণত্থন্তি. কেনেসা কারিতাতি? ঘোটমুখেনাতি. ইদানি সো কুহিন্তি? কালঙ্কতোতি. অত্থি পনস্স কোচি ঞাতকোতি? অত্থি একা ভগিনীতি. পক্কোসাপেথ নন্তি. ভিক্খূ পক্কোসাপেসুং. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা – ‘‘অহং, তৰ ভাতা, ঘোটমুখো নাম ইমং সালং কারেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো, অসুকে চ অসুকে চ ঠানে মযা ঠপিতং ধনং অত্থি, তং গহেত্ৰা ইমঞ্চ ভোজনসালং কারেহি, দারকে চ পোসেহী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ৰন্দিত্ৰা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা দেৰলোকমেৰ অগমাসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ঘোটমুখসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. চঙ্কীসুত্তৰণ্ণনা

৪২২. এৰং মে সুতন্তি চঙ্কীসুত্তং. তত্থ দেৰৰনে সালৰনেতি তস্মিং কির দেৰতানং বলিকম্মং করীযতি, তেন তং দেৰৰনন্তিপি সালৰনন্তিপি ৰুচ্চতি. ওপাসাদং অজ্ঝাৰসতীতি ওপাসাদনামকে ব্রাহ্মণগামে ৰসতি, অভিভৰিত্ৰা ৰা আৰসতি, তস্স সামী হুত্ৰা যায মরিযাদায তত্থ ৰসিতব্বং, তায মরিযাদায ৰসতি. উপসগ্গৰসেন পনেত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং ৰেদিতব্বং, তথস্স অনুপ্পযোগত্তাৰ সেসপদেসু. তত্থ লক্খণং সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বং. সত্তুস্সদন্তি সত্তেহি উস্সদং উস্সন্নং, বহুজনং আকিণ্ণমনুস্সং পোসাৰনিযহত্থিঅস্সমোরমিগাদিঅনেকসত্তসমাকিণ্ণঞ্চাতি অত্থো. যস্মা পন সো গামো বহি আৰিজ্ঝিত্ৰা জাতেন হত্থিঅস্সাদীনং ঘাসতিণেন চেৰ গেহচ্ছদনতিণেন চ সম্পন্নো, তথা দারুকট্ঠেহি চেৰ গেহসম্ভারকট্ঠেহি চ, যস্মা চস্স অব্ভন্তরে ৰট্টচতুরস্সাদিসণ্ঠানা বহূ পোক্খরণিযো, জলজকুসুমৰিচিত্তানি চ বহি অনেকানি তল়াকানি ৰা উদকস্স নিচ্চভরিতানেৰ হোন্তি, তস্মা সতিণকট্ঠোদকন্তি ৰুত্তং.

সহ ধঞ্ঞেন সধঞ্ঞং, পুব্বণ্ণাপরণ্ণাদিভেদং বহুধঞ্ঞসন্নিচযন্তি অত্থো. এত্তাৰতা যস্মিং গামে ব্রাহ্মণো সেতচ্ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রাজলীলায ৰসতি. তস্স সমিদ্ধিসম্পত্তি দীপিতা হোতি. রাজতো লদ্ধং ভোগ্গং রাজভোগ্গং. কেন দিন্নন্তি চে, রঞ্ঞা পসেনদিনা কোসলেন দিন্নং. রাজদাযন্তি রঞ্ঞো দাযভূতং, দাযজ্জন্তি অত্থো. ব্রহ্মদেয্যন্তি সেট্ঠদেয্যং, ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রাজসঙ্খেপেন ভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো. অথ ৰা রাজভোগ্গন্তি সব্বং ছেজ্জভেজ্জং অনুসাসন্তেন তিত্থপব্বতাদীসু সুঙ্কং গণ্হন্তেন সেতচ্ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রঞ্ঞা হুত্ৰা ভুঞ্জিতব্বং. তত্থ রঞ্ঞা পসেনদিনা কোসলেন দিন্নং রাজদাযন্তি. এত্থ রঞ্ঞা দিন্নত্তা রাজদাযং, দাযকরাজদীপনত্থং পনস্স ‘‘রঞ্ঞা পসেনদিনা কোসলেন দিন্ন’’ন্তি ইদং ৰুত্তং. ব্রহ্মদেয্যন্তি সেট্ঠদেয্যং, যথা দিন্নং ন পুন গহেতব্বং হোতি নিস্সট্ঠপরিচ্চত্তং, এৰং দিন্নন্তি অত্থো.

৪২৩. বহূ বহূ হুত্ৰা সংহতাতি সঙ্ঘা. একেকিস্সা দিসায সঙ্ঘো তেসং অত্থীতি সঙ্ঘী. পুব্বে গামস্স অন্তো অগণা বহি নিক্খমিত্ৰা গণা সম্পন্নাতি গণীভূতা. উত্তরেনমুখাতি উত্তরদিসাভিমুখা. খত্তং আমন্তেসীতি খত্তা ৰুচ্চতি পুচ্ছিতপঞ্হব্যাকরণসমত্থো মহামত্তো, তং আমন্তেসি. আগমেন্তূতি মুহুত্তং পটিমানেন্তু, অচ্ছন্তূতি ৰুত্তং হোতি.

৪২৪. নানাৰেরজ্জকানন্তি নানাৰিধেসু রজ্জেসু অঞ্ঞেসু কাসিকোসলাদীসু জাতা ৰা নিৰসন্তি ৰা, ততো ৰা আগতাতি নানাৰেরজ্জকা, তেসং নানাৰেরজ্জকানং. কেনচিদেৰাতি অনিযমিতেন যঞ্ঞুপাসনাদিনা কেনচি কিচ্চেন. তে তস্স গমনং সুত্ৰা চিন্তেসুং – ‘‘অযং, চঙ্কী, উগ্গতব্রাহ্মণো, যেভুয্যেন চ অঞ্ঞে ব্রাহ্মণা সমণং গোতমং সরণং গতা, অযমেৰ ন গতো. স্ৰাযং সচে তত্থ গমিস্সতি, অদ্ধা সমণস্স গোতমস্স আৰট্টনিযা মাযায আৰট্টিতো সরণং গমিস্সতি. ততো এতস্সাপি গেহদ্ৰারে ব্রাহ্মণানং অসন্নিপাতো ভৰিস্সতি. হন্দস্স গমনন্তরাযং করোমা’’তি সম্মন্তযিত্ৰা তত্থ অগমংসু. তং সন্ধায ‘‘অথ খো তে ব্রাহ্মণা’’তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ উভতোতি দ্ৰীহি পক্খেহি. মাতিতো চ পিতিতো চাতি, ভোতো মাতা ব্রাহ্মণী, মাতুমাতা ব্রাহ্মণী, তস্সাপি মাতা ব্রাহ্মণী. পিতা ব্রাহ্মণো, পিতুপিতা ব্রাহ্মণো, তস্সপি পিতা ব্রাহ্মণোতি. এৰং ভৰং উভতো সুজাতো, মাতিতো চ পিতিতো চ. সংসুদ্ধগহণিকোতি সংসুদ্ধা তে মাতু গহণী, সংসুদ্ধা তে মাতু কুচ্ছীতি অত্থো. যাৰ সত্তমা পিতামহযুগাতি এত্থ পিতু পিতা পিতামহো, পিতামহস্স যুগং পিতামহযুগং. যুগন্তি আযুপ্পমাণং ৰুচ্চতি. অভিলাপমত্তমেৰ চেতং, অত্থতো পন পিতামহোৰ পিতামহযুগং. ততো উদ্ধং সব্বেপি পুব্বপুরিসা পিতামহগ্গহণেনেৰ গহিতা. এৰং যাৰ সত্তমো পুরিসো, তাৰ সংসুদ্ধগহণিকো. অথ ৰা অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো জাতিৰাদেনাতি দস্সেতি. অক্খিত্তোতি অপনেথ এতং, কিং ইমিনাতি এৰং অক্খিত্তো অনৰক্খিত্তো. অনুপক্কুট্ঠোতি ন উপকুট্ঠো, ন অক্কোসং ৰা নিন্দং ৰা পত্তপুব্বো. কেন কারণেনাতি. জাতিৰাদেন, ইতিপি হীনজাতিকো এসোতি এৰরূপেন ৰচনেনাতি অত্থো. ইমিনাপঙ্গেনাতি ইমিনাপি কারণেন.

অড্ঢোতি ইস্সরো. মহদ্ধনোতি মহতা ধনেন সমন্নাগতো. ভোতো হি গেহে পথৰিযং পংসুৰালিকা ৰিয বহু ধনং, সমণো পন গোতমো অধনো ভিক্খায উদরং পূরেত্ৰা যাপেতীতি দস্সেন্তি. মহাভোগোতি পঞ্চকামগুণৰসেন মহাউপভোগো. এৰং যং যং গুণং ৰদন্তি, তস্স তস্স পটিপক্খৰসেন ভগৰতো অগুণংযেৰ দস্সেমাতি মঞ্ঞমানা ৰদন্তি.

অভিরূপোতি অঞ্ঞেহি মনুস্সেহি অধিকরূপো. দস্সনীযোতি দিৰসম্পি পস্সন্তানং অতিত্তিকরণতো দস্সনযোগ্গো, দস্সনেনেৰ চিত্তপসাদজননতো পাসাদিকো. পোক্খরতা ৰুচ্চতি সুন্দরভাৰো, ৰণ্ণস্স পোক্খরতা ৰণ্ণপোক্খরতা, তায ৰণ্ণপোক্খরতায, ৰণ্ণসম্পত্তিযাতি অত্থো. পোরাণা পন পোক্খরন্তি সরীরং ৰদন্তি, ৰণ্ণং ৰণ্ণমেৰ. তেসং মতেন ৰণ্ণো চ পোক্খরঞ্চ ৰণ্ণপোক্খরানি, তেসং ভাৰো ৰণ্ণপোক্খরতা. ইতি পরমায ৰণ্ণপোক্খরতাযাতি উত্তমপরিসুদ্ধেন ৰণ্ণেন চেৰ সরীরসণ্ঠানসম্পত্তিযা চাতি অত্থো. ব্রহ্মৰণ্ণীতি সেট্ঠৰণ্ণী, পরিসুদ্ধৰণ্ণেসুপি সেট্ঠেন সুৰণ্ণৰণ্ণেনেৰ সমন্নাগতোতি অত্থো. ব্রহ্মৰচ্ছসীতি মহাব্রহ্মুনো সরীরসদিসেন সরীরেন সমন্নাগতো. অখুদ্দাৰকাসো দস্সনাযাতি ভোতো সরীরে দস্সনস্স ওকাসো ন খুদ্দকো মহা. সব্বানেৰ তে অঙ্গপচ্চঙ্গানি দস্সনীযানেৰ, তানি চাপি মহন্তানেৰাতি দীপেতি.

সীলমস্স অত্থীতি সীলৰা. ৰুদ্ধং ৰড্ঢিতং সীলমস্সাতি ৰুদ্ধসীলী. ৰুদ্ধসীলেনাতি ৰুদ্ধেন ৰড্ঢিতেন সীলেন. সমন্নাগতোতি যুত্তো, ইদং ৰুদ্ধসীলীপদস্সেৰ ৰেৰচনং. সব্বমেতং পঞ্চসীলমত্তমেৰ সন্ধায ৰদন্তি.

কাল্যাণৰাচোতিআদীসু কল্যাণা সুন্দরা পরিমণ্ডলপদব্যঞ্জনা ৰাচা অস্সাতি কল্যাণৰাচো. কল্যাণং মধুরং ৰাক্করণং অস্সাতি কল্যাণৰাক্করণো. ৰাক্করণন্তি উদাহরণঘোসো. গুণপরিপুণ্ণভাৰেন পুরে ভৰাতি পোরী. পুরে ৰা ভৰত্তা পোরী. নাগরিকিত্থিযা সুখুমালত্তনেন সদিসাতিপি পোরী. তায পোরিযা. ৰিস্সট্ঠাযাতি অপলিবুদ্ধায, সন্দিট্ঠৰিলম্বিতাদিদোসরহিতায. অনেলগলাযাতি এলগলেন ৰিরহিতায. একচ্চস্স হি কথেন্তস্স এলং গলতি, লালা ৰা পগ্ঘরতি, খেল়ফুসিতানি ৰা নিক্খমন্তি, তস্স ৰাচা এলগলা নাম হোতি. তব্বিপরিতাযাতি অত্থো. অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযাতিআদিমজ্ঝপরিযোসানং পাকটং কত্ৰা ভাসিতত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনসমত্থায. সেসমেত্থ ব্রাহ্মণৰণ্ণে উত্তানমেৰ.

৪২৫. এৰং ৰুত্তেতি এৰং তেহি ব্রাহ্মণেহি ৰুত্তে, চঙ্কী, ‘‘ইমে ব্রাহ্মণা অত্তনো ৰণ্ণে ৰুচ্চমানে অতুস্সনকসত্তো নাম নত্থি, ৰণ্ণমস্স ভণিত্ৰা নিৰারেস্সামাতি জাতিআদীহি মম ৰণ্ণং ৰদন্তি, ন খো পন মে যুত্তং অত্তনো ৰণ্ণে রজ্জিতুং. হন্দাহং এতেসং ৰাদং ভিন্দিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স মহন্তভাৰং ঞাপেত্ৰা এতেসং তত্থ গমনং করোমী’’তি চিন্তেত্ৰা তেন হি, ভো, মমাপি সুণাথাতিআদিমাহ. তত্থ যেপি ‘‘উভতো সুজাতো’’তিআদযো অত্তনো গুণেহি সদিসা গুণা, তেপি ‘‘কো চাহং, কে চ সমণস্স গোতমস্স জাতিসম্পত্তিআদযো গুণা’’তি অত্তনো গুণেহি উত্তরিতরেযেৰ মঞ্ঞমানো, ইতরে পন একন্তেনেৰ ভগৰতো মহন্তভাৰদীপনত্থং পকাসেতি. মযমেৰ অরহামাতি এৰং নিযমেন্তো চেত্থ ইদং দীপেতি – যদি গুণমহন্ততায উপসঙ্কমিতব্বো নাম হোতি, যথা সিনেরুং উপনিধায সাসপো, মহাসমুদ্দং উপনিধায গোপদকং, সত্তসু মহাসরেসু উদকং উপনিধায উস্সাৰবিন্দু পরিত্তো লামকো, এৰমেৰং সমণস্স গোতমস্স জাতিসম্পত্তিআদযো গুণে উপনিধায অম্হাকং গুণা পরিত্তা লামকা, তস্মা মযমেৰ অরহাম তং ভৰন্তং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিতুন্তি.

ভূমিগতঞ্চ ৰেহাসট্ঠঞ্চাতি এত্থ রাজঙ্গণে চেৰ উয্যানে চ সুধামট্ঠা পোক্খরণিযো সত্তরতনপূরিং কত্ৰা ভূমিযং ঠপিতং ধনং ভূমিগতং নাম, পাসাদনিযূহাদযো পন পূরেত্ৰা ঠপিতং ৰেহাসট্ঠং নাম. এৰং তাৰ কুলপরিযাযেন আগতং. তথাগতস্স পন জাতদিৰসেযেৰ সঙ্খো এলো উপ্পলো পুণ্ডরীকোতি চত্তারো নিধযো উপগতা. তেসু সঙ্খো গাৰুতিকো, এলো অড্ঢযোজনিকো, উপ্পলো তিগাৰুতিকো পুণ্ডরীকো যোজনিকোতি. তেসুপি গহিতগহিতট্ঠানং পূরতিযেৰ. ইতি ভগৰা পহূতং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ওহায পব্বজিতোতি ৰেদিতব্বো. দহরো ৰাতিআদীনি হেট্ঠা ৰিত্থারিতানেৰ.

অখুদ্দাৰকাসোতি এত্থ ভগৰতি অপরিমাণোযেৰ দস্সনাৰকাসোতি ৰেদিতব্বো. তত্রিদং ৰত্থুং – রাজগহে কির অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো ‘‘সমণস্স কির গোতমস্স পমাণং গহেতুং ন সক্কা’’তি সুত্ৰা ভগৰতো পিণ্ডায পৰিসনকালে সট্ঠিহত্থং ৰেল়ুং গহেত্ৰা নগরদ্ৰারস্স বহি ঠত্ৰা সম্পত্তে ভগৰতি ৰেল়ুং গহেত্ৰা সমীপে অট্ঠাসি, ৰেল়ু ভগৰতো জাণুমত্তং পাপুণি. পুনদিৰসে দ্ৰে ৰেল়ূ ঘটেত্ৰা সমীপে অট্ঠাসি, ভগৰা দ্ৰিন্নং ৰেল়ূনং উপরি দ্ৰিৰেণুমত্তমেৰ পঞ্ঞাযমানো, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং করোসী’’তি আহ? তুম্হাকং পমাণং গণ্হামীতি. ‘‘ব্রাহ্মণ, সচেপি ত্ৰং সকলচক্কৰাল়গব্ভং পূরেত্ৰা ঠিতৰেল়ুং ঘটেত্ৰা আগমিস্সসি, নেৰ মে পমাণং গহেতুং সক্খিস্সসি. ন হি মযা চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ তথা পারমিযো পূরিতা, যথা মে পরো পমাণং গণ্হেয্য, অতুলো ব্রাহ্মণ, তথাগতো অপ্পমেয্যো’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিপাণসহস্সানি অমতং পিৰিংসু.

অপরম্পি ৰত্থু – রাহু কির অসুরিন্দো চত্তারি যোজনসহস্সানি অট্ঠ চ যোজনসতানি উচ্চো, বাহন্তরমস্স দ্ৰাদসযোজনসতানি, হত্থতলপাদতলানং পুথুলতা তীণি যোজনসতানি, অঙ্গুলিপব্বানি পণ্ণাসযোজনানি, ভমুকন্তরং পণ্ণাসযোজনং, নলাটং তিযোজনসতং, সীসং নৰযোজনসতং. সো – ‘‘অহং উচ্চোস্মি, সত্থারং ওনমিত্ৰা ওলোকেতুং ন সক্খিস্সামী’’তি ন গচ্ছতি. সো একদিৰসং ভগৰতো ৰণ্ণং সুত্ৰা ‘‘যথা কথঞ্চ ওলোকেস্সামী’’তি আগতো. ভগৰা তস্স অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ‘‘চতূসু ইরিযাপথেসু কতরেন দস্সেমী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ঠিতকো নাম নীচোপি উচ্চো ৰিয পঞ্ঞাযতি, নিপন্নোৰস্স অত্তানং দস্সেস্সামী’’তি, ‘‘আনন্দ, গন্ধকুটিপরিৰেণে মঞ্চকং পঞ্ঞাপেহী’’তি ৰত্ৰা তত্থ সীহসেয্যং কপ্পেসি. রাহু আগন্ত্ৰা নিপন্নং ভগৰন্তং গীৰং উন্নামেত্ৰা নভমজ্ঝে পুণ্ণচন্দং ৰিয উল্লোকেতি. কিমিদং অসুরিন্দাতি চ ৰুত্তে, ভগৰা ওনমিত্ৰা ওলোকেতুং ন সক্খিস্সামীতি ন গচ্ছিন্তি. ন মযা অসুরিন্দ অধোমুখেন পারমিযো পূরিতা, উদ্ধগ্গং মে কত্ৰা দানং দিন্নন্তি. তংদিৰসং রাহু সরণং অগমাসি. এৰং ভগৰা অখুদ্দাৰকাসো দস্সনায.

চতুপারিসুদ্ধিসীলেন সীলৰা. তং পন সীলং অরিযং উত্তমং পরিসুদ্ধং, তেনাহ অরিযসীলীতি. তদেৰ অনৰজ্জট্ঠেন কুসলং, তেনাহ কুসলসীলীতি. কুসলেন সীলেনাতি ইদমস্স ৰেৰচনং. বহূনং আচরিযপাচরিযোতি ভগৰতো একেকায ধম্মদেসনায চতুরাসীতিপাণসহস্সানি অপরিমাণাপি দেৰমনুস্সা মগ্গফলামতং পিৰন্তি. তস্মা বহূনং আচরিযো, সাৰকৰিনেয্যানং পাচরিযোতি.

খীণকামরাগোতি এত্থ কামং ভগৰতো সব্বেপি কিলেসা খীণা, ব্রাহ্মণো পন তে ন জানাতি, অত্তনো জাননট্ঠানেযেৰ গুণং কথেতি. ৰিগতচাপল্লোতি ‘‘পত্তমণ্ডনা চীৰরমণ্ডনা সেনাসনমণ্ডনা ইমস্স ৰা পূতিকাযস্স…পে… কেলনা পটিকেলনা’’তি এৰং ৰুত্তচাপল্যৰিরহিতো.

অপাপপুরেক্খারোতি অপাপে নৰলোকুত্তরধম্মে পুরতো কত্ৰা ৰিচরতি. ব্রহ্মঞ্ঞায পজাযাতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানমহাকস্সপাদিভেদায ব্রাহ্মণপজায. (অৰিরুদ্ধো হি সো) এতিস্সায পজায পুরেক্খারো. অযঞ্হি পজা সমণং গোতমং পুরতো কত্ৰা চরতীতি অত্থো. অপিচ অপাপপুরেক্খারোতি ন পাপুপুরেক্খারো, ন পাপং পুরতো কত্ৰা চরতি, পাপং ন ইচ্ছতীতি অত্থো. কস্স? ব্রহ্মঞ্ঞায পজায অত্তনা সদ্ধিং পটিৰিরুদ্ধাযপি ব্রাহ্মণপজায অৰিরুদ্ধো হিতসুখত্থিকোযেৰাতি ৰুত্তং হোতি.

তিরোরট্ঠাতি পররট্ঠতো. তিরোজনপদাতি পরজনপদতো. সংপুচ্ছিতুং আগচ্ছন্তীতি খত্তিযপণ্ডিতাদযো চেৰ ব্রাহ্মণগন্ধব্বাদযো চ পঞ্হে অভিসঙ্খরিত্ৰা পুচ্ছিস্সামাতি আগচ্ছন্তি. তত্থ কেচি পুচ্ছায ৰা দোসং ৰিস্সজ্জনসম্পটিচ্ছনে ৰা অসমত্থতং সল্লক্খেত্ৰা অপুচ্ছিত্ৰাৰ তুণ্হী নিসীদন্তি, কেচি পুচ্ছন্তি, কেসঞ্চি ভগৰা পুচ্ছায উস্সাহং জনেত্ৰা ৰিস্সজ্জেতি. এৰং সব্বেসম্পি তেসং ৰিমতিযো তীরং পত্ৰা মহাসমুদ্দস্স ঊমিযো ৰিয ভগৰন্তং পত্ৰাৰ ভিজ্জন্তি. সেসমেত্থ তথাগতস্স ৰণ্ণে উত্তানমেৰ.

অতিথী নো তে হোন্তীতি তে অম্হাকং আগন্তুকা নৰকা পাহুনকা হোন্তীতি অত্থো. পরিযাপুণামীতি জানামি. অপরিমাণৰণ্ণোতি তথারূপেনেৰ সব্বঞ্ঞুনাপি অপ্পমেয্যৰণ্ণো, পগেৰ মাদিসেনাতি দস্সেতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘বুদ্ধোপি বুদ্ধস্স ভণেয্য ৰণ্ণং,

কপ্পম্পি চে অঞ্ঞমভাসমানো;

খীযেথ কপ্পো চিরদীঘমন্তরে,

ৰণ্ণো ন খীযেথ তথাগতস্সা’’তি.

ইমং পন গুণকথং সুত্ৰা তে ব্রাহ্মণা চিন্তযিংসু ‘‘যথা, চঙ্কী, সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অনোমগুণো সো ভৰং গোতমো, এৰং তস্স গুণে জানমানেন খো পন ইমিনা অতিচিরং অধিৰাসিতং, হন্দ নং অনুৰত্তামা’’তি অনুৰত্তমানা ‘‘তেন হি, ভো’’তিআদিমাহংসু.

৪২৬. ওপাতেতীতি পৰেসেতি. সংপুরেক্খরোন্তীতি পুত্তমত্তনত্তমত্তম্পি সমানং পুরতো কত্ৰা ৰিচরন্তি.

৪২৭. মন্তপদন্তি মন্তাযেৰ মন্তপদং, ৰেদোতি অত্থো. ইতিহিতিহ পরম্পরাযাতি এৰং কির এৰং কিরাতি পরম্পরভাৰেন আগতন্তি দীপেতি. পিটকসম্পদাযাতি পাৰচনসঙ্খাতসম্পত্তিযা. সাৰিত্তিআদীহি ছন্দবন্ধেহি চ ৰগ্গবন্ধেহি চ সম্পাদেত্ৰা আগতন্তি দস্সেতি. তত্থ চাতি তস্মিং মন্তপদে. পৰত্তারোতি পৰত্তযিতারো. যেসন্তি যেসং সন্তকং. মন্তপদন্তি ৰেদসঙ্খাতং মন্তমেৰ. গীতন্তি অট্ঠকাদীহি দসহি পোরাণকব্রাহ্মণেহি পদসম্পত্তিৰসেন সজ্ঝাযিতং. পৰুত্তন্তি অঞ্ঞেসং ৰুত্তং, ৰাচিতন্তি অত্থো. সমিহিতন্তি সমুপব্যূল়্হং রাসিকতং, পিণ্ডং কত্ৰা ঠপিতন্তি অত্থো. তদনুগাযন্তীতি এতরহি ব্রাহ্মণা তং তেহি পুব্বে গীতং অনুগাযন্তি অনুসজ্ঝাযন্তি ৰাদেন্তি. তদনুভাসন্তীতি তং অনুভাসন্তি, ইদং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং. ভাসিতমনুভাসন্তীতি তেহি ভাসিতং সজ্ঝাযিতং অনুসজ্ঝাযন্তি. ৰাচিতমনুৰাচেন্তীতি তেহি অঞ্ঞেসং ৰাচিতং অনুৰাচেন্তি. সেয্যথিদন্তি তে কতমেতি অত্থো. অট্ঠকোতিআদীনি তেসং নামানি, তে কির দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেত্ৰা পরূপঘাতং অকত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স ভগৰতো পাৰচনেন সহ সংসন্দেত্ৰা মন্তে গন্থেসুং, অপরাপরে পন ব্রাহ্মণা পাণাতিপাতাদীনি পক্খিপিত্ৰা তযো ৰেদে ভিন্দিত্ৰা বুদ্ধৰচনেন সদ্ধিং ৰিরুদ্ধে অকংসু.

৪২৮. অন্ধৰেণীতি অন্ধপৰেণী. একেন হি চক্খুমতা গহিতযট্ঠিযা কোটিং একো অন্ধো গণ্হাতি, তং অন্ধং অঞ্ঞো, তং অঞ্ঞোতি এৰং পণ্ণাস সট্ঠি অন্ধা পটিপাটিযা ঘটিতা অন্ধৰেণীতি ৰুচ্চতি. পরম্পরাসংসত্তাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং লগ্গা, যট্ঠিগ্গাহকেনপি চক্খুমতা ৰিরহিতাতি অত্থো. একো কির ধুত্তো অন্ধগণং দিস্ৰা ‘‘অসুকস্মিং নাম গামে খজ্জভোজ্জং সুলভ’’ন্তি উস্সাহেত্ৰা তেহি ‘‘তত্থ নো সামি নেহি, ইদং নাম তে দেমা’’তি ৰুত্তে লঞ্জং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে মগ্গা ওক্কম্ম মহন্তং গচ্ছং অনুপরিগন্ত্ৰা পুরিমস্স হত্থেন পচ্ছিমস্স কচ্ছং গণ্হাপেত্ৰা ‘‘কিঞ্চি কম্মং অত্থি, গচ্ছথ তাৰ তুম্হে’’তি ৰত্ৰা পলাযি. তে দিৰসম্পি গন্ত্ৰা মগ্গং অৰিন্দমানা ‘‘কহং, ভো, চক্খুমা কহং মগ্গো’’তি পরিদেৰিত্ৰা মগ্গং অৰিন্দমানা তত্থেৰ মরিংসু. তে সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পরম্পরাসংসত্তা’’তি. পুরিমোপীতি পুরিমেসু দসসু ব্রাহ্মণেসু একোপি. মজ্ঝিমোপীতি মজ্ঝে আচরিযপাচরিযেসু একোপি. পচ্ছিমোপীতি ইদানি ব্রাহ্মণেসু একোপি.

পঞ্চ খোতি পাল়িআগতেসু দ্ৰীসু অঞ্ঞেপি এৰরূপে তযো পক্খিপিত্ৰা ৰদতি. দ্ৰেধাৰিপাকাতি ভূতৰিপাকা ৰা অভূতৰিপাকা ৰা. নালমেত্থাতি, ভারদ্ৰাজ, সচ্চং অনুরক্খিস্সামীতি পটিপন্নেন ৰিঞ্ঞুনা ‘‘যং মযা গহিতং, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি এত্থ একংসেনেৰ নিট্ঠং গন্তুং নালং ন যুত্তন্তি উপরি পুচ্ছায মগ্গং ৰিৰরিত্ৰা ঠপেসি.

৪৩০. ইধ, ভারদ্ৰাজ, ভিক্খূতি জীৰকসুত্তে (ম. নি. ২.৫১ আদযো) ৰিয মহাৰচ্ছসুত্তে (ম. নি. ২.১৯৩ আদযো) ৰিয চ অত্তানঞ্ঞেৰ সন্ধায ৰদতি. লোভনীযেসু ধম্মেসূতি লোভধম্মেসু. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো.

৪৩২. সদ্ধং নিৰেসেতীতি ওকপ্পনিযসদ্ধং নিৰেসেতি. উপসঙ্কমতীতি উপগচ্ছতি. পযিরুপাসতীতি সন্তিকে নিসীদতি. সোতন্তি পসাদসোতং ওদহতি. ধম্মন্তি দেসনাধম্মং সুণাতি. ধারেতীতি পগুণং কত্ৰা ধারেতি. উপপরিক্খতীতি অত্থতো চ কারণতো চ ৰীমংসতি. নিজ্ঝানং খমন্তীতি ওলোকনং খমন্তি, ইধ সীলং কথিতং, ইধ সমাধীতি এৰং উপট্ঠহন্তীতি অত্থো. ছন্দোতি কত্তুকম্যতা ছন্দো. উস্সহতীতি ৰাযমতি. তুলেতীতি অনিচ্চাদিৰসেন তীরেতি. পদহতীতি মগ্গপধানং পদহতি. কাযেন চেৰ পরমসচ্চন্তি সহজাতনামকাযেন চ নিব্বানং সচ্ছিকরোতি, পঞ্ঞায চ কিলেসে নিব্বিজ্ঝিত্ৰা তদেৰ ৰিভূতং পাকটং করোন্তো পস্সতি.

৪৩৩. সচ্চানুবোধোতি মগ্গানুবোধো. সচ্চানুপ্পত্তীতি ফলসচ্ছিকিরিযা. তেসংযেৰাতি হেট্ঠা ৰুত্তানং দ্ৰাদসন্নং, এৰং দীঘং মগ্গৰাদং অনুলোমেতি, তস্মা নাযমত্থো. অযং পনেত্থ অত্থো – তেসংযেৰাতি তেসং মগ্গসম্পযুত্তধম্মানং. পধানন্তি মগ্গপধানং. তঞ্হি ফলসচ্ছিকিরিযসঙ্খাতায সচ্চানুপ্পত্তিযা বহুকারং, মগ্গে অসতি ফলাভাৰতোতি. ইমিনা নযেন সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চঙ্কীসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. এসুকারীসুত্তৰণ্ণনা

৪৩৭. এৰং মে সুতন্তি এসুকারীসুত্তং. তত্থ বিলং ওলগ্গেয্যুন্তি কোট্ঠাসং লগ্গাপেয্যুং, ইমিনা সত্থধম্মং নাম দস্সেতি. সত্থৰাহো কির মহাকন্তারপটিপন্নো অন্তরামগ্গে গোণে মতে মংসং গহেত্ৰা সব্বেসং সত্থিকানং ‘‘ইদং খাদিত্ৰা এত্তকং মূলং দাতব্ব’’ন্তি কোট্ঠাসং ওলগ্গেতি, গোণমংসং নাম খাদন্তাপি অত্থি অখাদন্তাপি, মূলং দাতুং সক্কোন্তাপি অসক্কোন্তাপি. সত্থৰাহো যেন মূলেন গোণো গহিতো, তস্স নিক্খমনত্থং সব্বেসং বলক্কারেন কোট্ঠাসং দত্ৰা মূলং গণ্হাতি, অযং সত্থধম্মো. এৰমেৰং ব্রাহ্মণাপি লোকস্স পটিঞ্ঞং অগ্গহেত্ৰা অত্তনোৰ ধম্মতায চতস্সো পারিচরিযা পঞ্ঞপেন্তীতি দস্সেতুং এৰমেৰ খোতিআদিমাহ. পাপিযো অস্সাতি পাপং অস্স. সেয্যো অস্সাতি হিতং অস্স. অথ ৰা পাপিযোতি পাপকো লামকো অত্তভাৰো অস্স. সেয্যোতি সেট্ঠো উত্তমো. সেয্যংসোতি সেয্যো. উচ্চাকুলীনতাতি উচ্চাকুলীনত্তেন সেয্যো. পাপিযংসোতি পাপিযো. উচ্চাকুলীনতা চ দ্ৰীসু কুলেসু ৰড্ঢেতি খত্তিযকুলে ব্রাহ্মণকুলে চ, উল়ারৰণ্ণতা তীসু. ৰেস্সোপি হি উল়ারৰণ্ণো হোতি. উল়ারভোগতা চতূসুপি. সুদ্দোপি হি অন্তমসো চণ্ডালোপি উল়ারভোগো হোতিযেৰ.

৪৪০. ভিক্খাচরিযন্তি কোটিধনেনপি হি ব্রাহ্মণেন ভিক্খা চরিতব্বাৰ, পোরাণকব্রাহ্মণা অসীতিকোটিধনাপি একৰেলং ভিক্খং চরন্তি. কস্মা? দুগ্গতকালে চরন্তানং ইদানি ভিক্খং চরিতুং আরদ্ধাতি গরহা ন ভৰিস্সতীতি. অতিমঞ্ঞমানোতি যো ভিক্খাচরিযৰংসং হরিত্ৰা সত্তজীৰকসিকম্মৰণিজ্জাদীহি জীৰিকং কপ্পেতি, অযং অতিমঞ্ঞতি নাম. গোপো ৰাতি যথা গোপকো অত্তনা রক্খিতব্বং ভণ্ডং থেনেন্তো অকিচ্চকারী হোতি, এৰন্তি অত্থো. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. অসিতব্যাভঙ্গিন্তি তিণলাযনঅসিতঞ্চেৰ কাজঞ্চ. অনুস্সরতোতি যত্থ জাতো, তস্মিং পোরাণে মাতাপেত্তিকে কুলৰংসে অনুস্সরিযমানেতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

এসুকারীসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. ধনঞ্জানিসুত্তৰণ্ণনা

৪৪৫. এৰং মে সুতন্তি ধনঞ্জানিসুত্তং. তত্থ দক্খিণাগিরিস্মিন্তি গিরীতি পব্বতো, রাজগহং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতপব্বতস্স দক্খিণদিসাভাগে জনপদস্সেতং নামং. তণ্ডুলপালিদ্ৰারাযাতি রাজগহস্স কির দ্ৰত্তিংসমহাদ্ৰারানি চতুসট্ঠিখুদ্দকদ্ৰারানি, তেসু একং তণ্ডুলপালিদ্ৰারং নাম, তং সন্ধাযেৰমাহ. রাজানং নিস্সাযাতি ‘‘গচ্ছ মনুস্সে অপীল়েত্ৰা সস্সভাগং গণ্হাহী’’তি রঞ্ঞা পেসিতো গন্ত্ৰা সব্বমেৰ সস্সং গণ্হাতি, ‘‘মা নো, ভন্তে, নাসেহী’’তি চ ৰুত্তে – ‘‘রাজকুলে ৰুত্তং মন্দং, অহং রঞ্ঞা আগমনকালেযেৰ এৰং আণত্তো, মা কন্দিত্থা’’তি এৰং রাজানং নিস্সায ব্রাহ্মণগহপতিকে ৰিলুম্পতি. ধঞ্ঞং যেভুয্যেন অত্তনো ঘরং পৰেসেত্ৰা অপ্পকং রাজকুলে পৰেসেতি. কিং ব্রাহ্মণগহপতিকানং ন পীল়ং অকাসীতি চ ৰুত্তো – ‘‘আম, মহারাজ, ইমস্মিং ৰারে খেত্তানি মন্দসস্সানি অহেসুং, তস্মা অপীল়েন্তস্স মে গণ্হতো ন বহুং জাত’’ন্তি এৰং ব্রাহ্মণগহপতিকে নিস্সায রাজানং ৰিলুম্পতি.

৪৪৬. পযো পীযতন্তি তরুণখীরং পিৰতু. তাৰ ভত্তস্সাতি যাৰ খীরং পিৰিত্ৰা নিসীদিস্সথ, তাৰদেৰ ভত্তস্স কালো ভৰিস্সতি. ইধেৰ হি নো পাতরাসভত্তং আহরিস্সন্তীতি দস্সেতি. মাতাপিতরোতিআদীসু মহল্লকা মাতাপিতরো মুদুকানি অত্থরণপাৰুরণানি সুখুমানি ৰত্থানি মধুরভোজনং সুগন্ধগন্ধমালাদীনি চ পরিযেসিত্ৰা পোসেতব্বা. পুত্তধীতানং নামকরণমঙ্গলাদীনি সব্বকিচ্চানি করোন্তেন পুত্তদারো পোসেতব্বো. এৰঞ্হি অকরিযমানে গরহা উপ্পজ্জতীতি ইমিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

৪৪৭. অধম্মচারীতি পঞ্চ দুস্সীল্যকম্মানি ৰা দস দুস্সীল্যকম্মানি ৰা ইধ অধম্মো নাম. উপকড্ঢেয্যুন্তি পঞ্চৰিধবন্ধনাদিকম্মকরণত্থং তং তং নিরযং কড্ঢেয্যুং.

৪৪৮. ধম্মচারীতি ধম্মিকসিৰৰিজ্জাদিকম্মকারী. পটিক্কমন্তীতি ওসরন্তি পরিহাযন্তি. অভিক্কমন্তীতি অভিসরন্তি ৰড্ঢন্তি. সেয্যোতি ৰরতরং. হীনেতি নিহীনে লামকে. কালঙ্কতো চ সারিপুত্তাতি ইদং ভগৰা ‘‘তত্রস্স গন্ত্ৰা দেসেহী’’তি অধিপ্পাযেন থেরমাহ. থেরোপি তংখণংযেৰ গন্ত্ৰা মহাব্রহ্মুনো ধম্মং দেসেসি, ততো পট্ঠায চাতুপ্পদিকং গাথং কথেন্তোপি চতুসচ্চৰিমুত্তং নাম ন কথেসীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ধনঞ্জানিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. ৰাসেট্ঠসুত্তৰণ্ণনা

৪৫৪. এৰং মে সুতন্তি ৰাসেট্ঠসুত্তং. তত্থ ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডেতি ইচ্ছানঙ্গলগামস্স অৰিদূরে ৰনসণ্ডে. চঙ্কীতি আদযো পঞ্চপি জনা রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স পুরোহিতা এৰ. অঞ্ঞে চ অভিঞ্ঞাতাতি অঞ্ঞে চ বহূ অভিঞ্ঞাতা ব্রাহ্মণা. তে কির ছট্ঠে ছট্ঠে মাসে দ্ৰীসু ঠানেসু সন্নিপতন্তি. যদা জাতিং সোধেতুকামা হোন্তি, তদা পোক্খরসাতিস্স সন্তিকে জাতিসোধনত্থং উক্কট্ঠায সন্নিপতন্তি. যদা মন্তে সোধেতুকামা হোন্তি, তদা ইচ্ছানঙ্গলে সন্নিপতন্তি. ইমস্মিং কালে মন্তসোধনত্থং সন্নিপতিংসু. অযমন্তরা কথাতি যং অত্তনো সহাযকভাৰানুরূপং কথং কথেন্তা অনুৰিচরিংসু, তস্সা কথায অন্তরা অযমঞ্ঞা কথা উদপাদি. সীলৰাতি গুণৰা. ৰত্তসম্পন্নোতি আচারসম্পন্নো.

৪৫৫. অনুঞ্ঞাতপটিঞ্ঞাতাতি সিক্খিতা তুম্হেতি এৰং আচরিযেহি অনুঞ্ঞাতা, আম আচরিয সিক্খিতম্হাতি এৰং সযঞ্চ পটিঞ্ঞাতা. অস্মাতি ভৰাম. অহং পোক্খরসাতিস্স, তারুক্খস্সাযং মাণৰোতি অহং পোক্খরসাতিস্স জেট্ঠন্তেৰাসী অগ্গসিস্সো, অযং তারুক্খস্সাতি দীপেতি.

তেৰিজ্জানন্তি তিৰেদানং ব্রাহ্মণানং. যদক্খাতন্তি যং অত্থতো চ ব্যঞ্জনতো চ একং পদম্পি অক্খাতং. তত্র কেৰলিনোস্মসেতি তং সকলং জাননতো তত্থ নিট্ঠাগতম্হাতি অত্থো. ইদানি তং কেৰলিভাৰং আৰিকরোন্তো পদকস্মাতিআদিমাহ. তত্থ জপ্পে আচরিযসাদিসাতি কথনট্ঠানে মযং আচরিযসদিসাযেৰ.

কম্মুনাতি দসকুসলকম্মপথকম্মুনা. অযঞ্হি পুব্বে সত্তৰিধং কাযৰচীকম্মং সন্ধায ‘‘যতো খো, ভো, সীলৰা হোতী’’তি আহ, তিৰিধং মনোকম্মং সন্ধায ‘‘ৰত্তসম্পন্নো’’তি. তেন সমন্নাগতো হি আচারসম্পন্নো হোতি. চক্খুমাতি পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমন্তভাৰেন ভগৰন্তং আলপতি.

খযাতীতন্তি ঊনভাৰং অতীতং, পরিপুণ্ণন্তি অত্থো. পেচ্চাতি উপগন্ত্ৰা. নমস্সন্তীতি নমো করোন্তি.

চক্খুং লোকে সমুপ্পন্নন্তি অৰিজ্জন্ধকারে লোকে তং অন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা লোকস্স দিট্ঠধম্মিকাদিঅত্থদস্সনেন চক্খু হুত্ৰা সমুপ্পন্নং.

৪৫৬. এৰং ৰাসেট্ঠেন থোমেত্ৰা যাচিতো ভগৰা দ্ৰেপি জনে সঙ্গণ্হন্তো তেসং ৰো অহং ব্যক্খিস্সন্তিআদিমাহ. তত্থ ব্যক্খিস্সন্তি ব্যাকরিস্সামি. অনুপুব্বন্তি তিট্ঠতু তাৰ ব্রাহ্মণচিন্তা, তিণরুক্খকীটপটঙ্গতো পট্ঠায অনুপটিপাটিযা আচিক্খিস্সামীতি অত্থো. জাতিৰিভঙ্গন্তি জাতিৰিত্থারং. অঞ্ঞমঞ্ঞা হি জাতিযোতি তেসং তেসঞ্হি পাণানং জাতিযো অঞ্ঞমঞ্ঞা নানপ্পকারাতি অত্থো.

তিণরুক্খেতি অনুপাদিন্নকজাতিং কত্ৰা পচ্ছা উপাদিন্নকজাতিং কথেস্সামি, এৰং তস্স জাতিভেদো পাকটো ভৰিস্সতীতি ইমং দেসনং আরভি. মহাসীৰত্থেরো পন ‘‘কিং, ভন্তে, অনুপাদিন্নকং বীজনানতায নানং, উপাদিন্নং কম্মনানতাযাতি? এৰং ৰত্তুং ন ৰট্টতী’’তি পুচ্ছিতো আম ন ৰট্টতি. কম্মঞ্হি যোনিযং খিপতি. যোনিসিদ্ধা ইমে সত্তা নানাৰণ্ণা হোন্তীতি. তিণরুক্খেতি এত্থ অন্তোফেগ্গূ বহিসারা অন্তমসো তালনাল়িকেরাদযোপি তিণানেৰ, অন্তোসারা পন বহিফেগ্গূ সব্বে রুক্খা নাম. ন চাপি পটিজানরেতি মযং তিণা মযং রুক্খাতি ৰা, অহং তিণং, অহং রুক্খোতি ৰা এৰং ন জানন্তি. লিঙ্গং জাতিমযন্তি অজানন্তানম্পি চ তেসং জাতিমযমেৰ সণ্ঠানং অত্তনো মূলভূততিণাদিসদিসমেৰ হোতি. কিং কারণা? অঞ্ঞমঞ্ঞা হি জাতিযো. যস্মা অঞ্ঞা তিণজাতি, অঞ্ঞা রুক্খজাতি. তিণেসুপি অঞ্ঞা তালজাতি, অঞ্ঞা নাল়িকেরজাতি, এৰং ৰিত্থারেতব্বং. ইমিনা ইদং দস্সেতি – যং জাতিৰসেন নানা হোতি, তং অত্তনো পটিঞ্ঞং পরেসং ৰা উপদেসং ৰিনাপি অঞ্ঞজাতিতো ৰিসেসেন গয্হতি. যদি চ জাতিযা ব্রাহ্মণো ভৰেয্য, সোপি অত্তনো পটিঞ্ঞং পরেসং ৰা উপদেসং ৰিনা খত্তিযতো ৰেস্সতো সুদ্দতো ৰা ৰিসেসেন গয্হেয্য, ন চ গয্হতি. তস্মা ন জাতিযা ব্রাহ্মণোতি. পরতো পন ‘‘যথা এতাসু জাতীসূ’’তি গাথায এতমত্থং ৰচীভেদেনেৰ আৰিকরিস্সতি.

এৰং অনুপাদিন্নকেসু জাতিং দস্সেত্ৰা উপাদিন্নকেসু দস্সেন্তো ততো কীটেতিআদিমাহ. যাৰ কুন্থকিপিল্লিকেতি কুন্থকিপিল্লিকং পরিযন্তং কত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ যে উপ্পতিত্ৰা গচ্ছন্তি, তে পটঙ্গা নাম. অঞ্ঞমঞ্ঞা হি জাতিযোতি তেসম্পি নীলরত্তাদিৰণ্ণৰসেন জাতিযো নানপ্পকারাৰ হোন্তি.

খুদ্দকেতি কাল়কাদযো. মহল্লকেতি সসবিল়ারাদযো.

পাদূদরেতি উদরপাদে, উদরংযেৰ নেসং পাদাতি ৰুত্তং হোতি. দীঘপিট্ঠিকেতি সপ্পানঞ্হি সীসতো যাৰ নঙ্গুট্ঠা পিট্ঠিযেৰ হোতি, তেন তে ‘‘দীঘপিট্ঠিকা’’তি ৰুচ্চন্তি.

উদকেতি ওদকে, উদকম্হি জাতে.

পক্খীতি সকুণে. তে হি পত্তেহি যন্তীতি পত্তযানা, ৰেহাসং গচ্ছন্তীতি ৰিহঙ্গমা.

এৰং থলজলাকাসগোচরানং পাণানং জাতিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি যেনাধিপ্পাযেন তং দস্সেতি, তং আৰিকরোন্তো যথা এতাসূতি গাথমাহ. তস্সত্থো সঙ্খেপেন ৰুত্তোৰ. ৰিত্থারতো পনেত্থ যং ৰত্তব্বং, তং সযমেৰ দস্সেন্তো ন কেসেহীতিআদিমাহ. তত্রাযং যোজনা – যং ৰুত্তং ‘‘নত্থি মনুস্সেসু লিঙ্গজাতিমযং পুথূ’’তি, তং এৰং নত্থীতি ৰেদিতব্বং. সেয্যথিদং? ন কেসেহীতি. ন হি – ‘‘ব্রাহ্মণানং এদিসা কেসা হোন্তি, খত্তিযানং এদিসা’’তি নিযমো অত্থি যথা হত্থিঅস্সমিগাদীনন্তি ইমিনা নযেন সব্বং যোজেতব্বং.

লিঙ্গং জাতিমযং নেৰ, যথা অঞ্ঞাসু জাতিসূতি ইদং পন ৰুত্তস্সেৰত্থস্স নিগমনন্তি ৰেদিতব্বং. তস্সাযং যোজনা – এৰং যস্মা ইমেহি কেসাদীহি নত্থি মনুস্সেসু লিঙ্গং জাতিমযং পুথু, তস্মা ৰেদিতব্বমেতং ‘‘ব্রাহ্মণাদিভেদেসু মনুস্সেসু লিঙ্গং জাতিমযং নেৰ, যথা অঞ্ঞাসু জাতিসূ’’তি.

৪৫৭. ইদানি এৰং জাতিভেদে অসতিপি ‘‘ব্রাহ্মণো খত্তিযো’’তি ইদং নানত্তং যথা জাতং, তং দস্সেতুং পচ্চত্তন্তি গাথমাহ. তত্থ ৰোকারন্তি নানত্তং. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – যথা হি তিরচ্ছানানং যোনিসিদ্ধমেৰ কেসাদিসণ্ঠানেন নানত্তং, তথা ব্রাহ্মণাদীনং অত্তনো অত্তনো সরীরে তং নত্থি. এৰং সন্তেপি যদেতং ‘‘ব্রাহ্মণো খত্তিযো’’তি ৰোকারং, তং ৰোকারঞ্চ মনুস্সেসু সমঞ্ঞায পৰুচ্চতি, ৰোহারমত্তেনেৰ পৰুচ্চতীতি.

এত্তাৰতা ভগৰা ভারদ্ৰাজস্স ৰাদং নিগ্গণ্হিত্ৰা ইদানি যদি জাতিযা ব্রাহ্মণো ভৰেয্য, আজীৰসীলাচারৰিপন্নোপি ব্রাহ্মণো ভৰেয্য. যস্মা পন পোরাণা ব্রাহ্মণা তস্স ব্রাহ্মণভাৰং ন ইচ্ছন্তি, লোকে চ অঞ্ঞেপি পণ্ডিতমনুস্সা, তস্মা ৰাসেট্ঠস্স ৰাদং পগ্গণ্হন্তো যো হি কোচি মনুস্সেসূতি অট্ঠ গাথা আহ. তত্থ গোরক্খন্তি খেত্তরক্খং, কসিকম্মন্তি ৰুত্তং হোতি. গোতি হি পথৰিযা নামং, তস্মা এৰমাহ. পুথুসিপ্পেনাতি তন্তৰাযকম্মাদিনানাসিপ্পেন. ৰোহারন্তি ৰণিজ্জং. পরপেস্সেনাতি পরেসং ৰেয্যাৰচ্চকম্মেন. ইস্সত্থন্তি আৰুধজীৰিকং, উসুঞ্চ সত্তিং চাতি ৰুত্তং হোতি. পোরোহিচ্চেনাতি পুরোহিতকম্মেন.

এৰং ব্রাহ্মণসমযেন চ লোকৰোহারেন চ আজীৰসীলাচারৰিপন্নস্স অব্রাহ্মণভাৰং সাধেত্ৰা এৰং সন্তে ন জাতিযা ব্রাহ্মণো, গুণেহি পন ব্রাহ্মণো হোতি. তস্মা যত্থ কত্থচি কুলে জাতো যো গুণৰা, সো ব্রাহ্মণো, অযমেত্থ ঞাযোতি এৰমেতং ঞাযং অত্থতো আপাদেত্ৰা ইদানি নং ৰচীভেদেন পকাসেন্তো ন চাহং ব্রাহ্মণন্তিআদিমাহ. তস্সত্থো – অহঞ্হি য্ৰাযং চতুন্নং যোনীনং যত্থ কত্থচি জাতো, তত্রাপি ৰিসেসেন যো ব্রাহ্মণস্স সংৰণ্ণিতায মাতরি সম্ভূতো, তং যোনিজং মত্তিসম্ভৰং, যা চাযং উভতো সুজাতোতিআদিনা নযেন ব্রাহ্মণেহি ব্রাহ্মণস্স পরিসুদ্ধউপ্পত্তিমগ্গসঙ্খাতা যোনি ৰুত্তা, সংসুদ্ধগহণিকোতি ইমিনা চ মাতিসম্পত্তি, ততোপি জাতসম্ভূতত্তা যোনিজো মত্তিসম্ভৰোতি ৰুচ্চতি, তং যোনিজং মত্তিসম্ভৰং ইমিনা চ যোনিজমত্তিসম্ভৰমত্তেন ন ব্রাহ্মণং ব্রূমি. কস্মা? যস্মা, ভো ভোতি, ৰচনমত্তেন অঞ্ঞেহি সকিঞ্চনেহি ৰিসিট্ঠত্তা ভোৰাদি নাম সো হোতি, সচে হোতি সকিঞ্চনো সপলিবোধো. যো পনাযং যত্থ কত্থচি জাতোপি রাগাদিকিঞ্চনাভাৰেন অকিঞ্চনো, সব্বগহণপটিনিস্সগ্গেন অনাদানো, অকিঞ্চনং অনাদানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণং. কস্মা? যস্মা বাহিতপাপোতি.

৪৫৮. কিঞ্চভিয্যো সব্বসংযোজনং ছেত্ৰাতিআদি সত্তৰীসতি গাথা. তত্থ সব্বসংযোজনন্তি দসৰিধসংযোজনং. ন পরিতস্সতীতি তণ্হাপরিতস্সনায ন পরিতস্সতি. সঙ্গাতিগন্তি রাগসঙ্গাদযো অতিক্কন্তং. ৰিসংযুত্তন্তি চতূহি যোনীহি সব্বকিলেসেহি ৰা ৰিসংযুত্তং.

নদ্ধিন্তি উপনাহং. ৰরত্তন্তি তণ্হং. সন্দানন্তি যুত্তপাসং, দিট্ঠিপরিযুট্ঠানস্সেতং অধিৰচনং. সহনুক্কমন্তি অনুক্কমো ৰুচ্চতি পাসে পৰেসনগণ্ঠি, দিট্ঠানুসযস্সেতং নামং. উক্খিত্তপলিঘন্তি এত্থ পলিঘোতি অৰিজ্জা. বুদ্ধন্তি চতুসচ্চবুদ্ধং. তিতিক্খতীতি খমতি.

খন্তিবলন্তি অধিৰাসনখন্তিবলং. সা পন সকিং উপ্পন্না বলানীকং নাম ন হোতি, পুনপ্পুনং উপ্পন্না পন হোতি. তস্সা অত্থিতায বলানীকং.

ৰতৰন্তন্তি ধুতঙ্গৰন্তং. সীলৰন্তন্তি গুণৰন্তং. অনুস্সদন্তি রাগাদিউস্সদৰিরহিতং. ‘‘অনুস্সুত’’ন্তিপি পাঠো, অনৰস্সুতন্তি অত্থো. দন্তন্তি নিব্বিসেৰনং.

ন লিম্পতীতি ন অল্লীযতি. কামেসূতি কিলেসকামৰত্থুকামেসু.

দুক্খস্স পজানাতি, ইধেৰ খযন্তি এত্থ অরহত্তফলং দুক্খক্খযোতি অধিপ্পেতং. পজানাতীতি অধিগমৰসেন জানাতি. পন্নভারন্তি ওহিতভারং, খন্ধকিলেসঅভিসঙ্খারকামগুণভারে ওতারেত্ৰা ঠিতং. ৰিসংযুত্তপদং ৰুত্তত্থমেৰ.

গম্ভীরপঞ্ঞন্তি গম্ভীরেসু আরম্মণেসু পৰত্তপঞ্ঞং. মেধাৰিন্তি পকতিপঞ্ঞায পঞ্ঞৰন্তং.

অনাগারেহি চূভযন্তি অনাগারেহি চ ৰিসংসট্ঠং উভযঞ্চ, দ্ৰীহিপি চেতেহি ৰিসংসট্ঠমেৰাতি অত্থো. অনোকসারিন্তি ওকং ৰুচ্চতি পঞ্চকামগুণালযো, তং অনল্লীযমানন্তি অত্থো. অপ্পিচ্ছন্তি অনিচ্ছং.

তসেসূতি সতণ্হেসু. থাৰরেসূতি নিত্তণ্হেসু.

অত্তদণ্ডেসূতি গহিতদণ্ডেসু. নিব্বুতন্তি কিলেসনিব্বানেন নিব্বুতং. সাদানেসূতি সউপাদানেসু.

ওহিতোতি পতিতো.

৪৫৯. অকক্কসন্তি নিদ্দোসং. সদোসো হি রুক্খোপি সকক্কসোতি ৰুচ্চতি. ৰিঞ্ঞাপনিন্তি অত্থৰিঞ্ঞাপনিকং. সচ্চন্তি অৰিসংৰাদিকং. উদীরযেতি ভণতি. যায নাভিসজ্জেতি যায গিরায পরস্স সজ্জনং ৰা লগ্গনং ৰা ন করোতি, তাদিসং অফরুসং গিরং ভাসতীতি অত্থো.

দীঘন্তি সুত্তারুল়্হভণ্ডং. রস্সন্তি ৰিপ্পকিণ্ণভণ্ডং. অণুন্তি খুদ্দকং. থূলন্তি মহন্তং. সুভাসুভন্তি সুন্দরাসুন্দরং. দীঘভণ্ডঞ্হি অপ্পগ্ঘম্পি হোতি মহগ্ঘম্পি. রস্সাদীসুপি এসেৰ নযো. ইতি এত্তাৰতা ন সব্বং পরিযাদিণ্ণং, ‘‘সুভাসুভ’’ন্তি ইমিনা পন পরিযাদিণ্ণং হোতি.

নিরাসযন্তি নিত্তণ্হং.

আলযাতি তণ্হালযা. অঞ্ঞাযাতি জানিত্ৰা. অমতোগধন্তি অমতব্ভন্তরং. অনুপ্পত্তন্তি অনুপৰিট্ঠং.

উভো সঙ্গন্তি উভযম্পেতং সঙ্গং. পুঞ্ঞঞ্হি সগ্গে লগ্গাপেতি, অপুঞ্ঞং অপাযে, তস্মা উভযম্পেতং সঙ্গন্তি আহ. উপচ্চগাতি অতীতো.

অনাৰিলন্তি আৰিলকরণকিলেসৰিরহিতং. নন্দীভৰপরিক্খীণন্তি পরিক্খীণনন্দিং পরিক্খীণভৰং.

‘‘যো ইম’’ন্তি গাথায অৰিজ্জাযেৰ ৰিসংৰাদকট্ঠেন পলিপথো, মহাৰিদুগ্গতায দুগ্গং, সংসরণট্ঠেন সংসারো, মোহনট্ঠেন মোহোতি ৰুত্তো. তিণ্ণোতি চতুরোঘতিণ্ণো. পারঙ্গতোতি নিব্বানং গতো. ঝাযীতি আরম্মণলক্খণূপনিজ্ঝানৰসেন ঝাযী. অনেজোতি নিত্তণ্হো. অনুপাদায নিব্বুতোতি কিঞ্চি গহণং অগ্গহেত্ৰা সব্বকিলেসনিব্বানেন নিব্বুতো.

কামেতি দুৰিধেপি কামে. অনাগারোতি অনাগারো হুত্ৰা. পরিব্বজেতি পরিব্বজতি. কামভৰপরিক্খীণন্তি খীণকামং খীণভৰং.

মানুসকং যোগন্তি মানুসকং পঞ্চকামগুণযোগং. দিব্বং যোগন্তি দিব্বং পঞ্চকামগুণযোগং. সব্বযোগৰিসংযুত্তন্তি সব্বকিলেসযোগৰিসংযুত্তং.

রতিন্তি পঞ্চকামগুণরতিং. অরতিন্তি কুসলভাৰনায উক্কণ্ঠিতং. ৰীরন্তি ৰীরিযৰন্তং.

সুগতন্তি সুন্দরং ঠানং গতং, সুন্দরায ৰা পটিপত্তিযা গতং.

গতিন্তি নিব্বত্তিং. পুরেতি অতীতে. পচ্ছাতি অনাগতে. মজ্ঝেতি পচ্চুপ্পন্নে. কিঞ্চনন্তি কিঞ্চনকারকো কিলেসো.

মহেসিন্তি মহন্তে গুণে পরিযেসনট্ঠেন মহেসিং. ৰিজিতাৰিনন্তি ৰিজিতৰিজযং.

৪৬০. এৰং ভগৰা গুণতো খীণাসৰংযেৰ ব্রাহ্মণং দস্সেত্ৰা যে জাতিতো ব্রাহ্মণোতি অভিনিৰেসং করোন্তি, তে ইদং অজানন্তা, সাৰ নেসং দিট্ঠি দুদ্দিট্ঠীতি দস্সেন্তো সমঞ্ঞা হেসাতি গাথাদ্ৰযমাহ. তস্সত্থো – যদিদং ব্রাহ্মণো খত্তিযো ভারদ্ৰাজো ৰাসেট্ঠোতি নামগোত্তং পকপ্পিতং কতং অভিসঙ্খতং, সমঞ্ঞা হেসা লোকস্মিং, ৰোহারমত্তন্তি অত্থো. কস্মা? যস্মা সমুচ্চা সমুদাগতং সমঞ্ঞায আগতং. এতঞ্হি তত্থ তত্থ জাতকালেযেৰস্স ঞাতিসালোহিতেহি পকপ্পিতং কতং. নো চে নং এৰং পকপ্পেয্যুং, ন কোচি কিঞ্চি দিস্ৰা অযং ব্রাহ্মণোতি ৰা ভারদ্ৰাজোতি ৰা জানেয্য. এৰং পকপ্পিতং পেতং দীঘরত্তানুসযিতং, দিট্ঠিগতমজানতং, তং পকপ্পিতং নামগোত্তং ‘‘নামগোত্তমত্তমেতং, ৰোহারত্থং পকপ্পিত’’ন্তি, অজানন্তানং সত্তানং হদযে দীঘরত্তং দিট্ঠিগতমনুসযিতং. তস্স অনুসযিতত্তা তং নামগোত্তং অজানন্তা নো পব্রুন্তি, ‘‘জাতিযা হোতি ব্রাহ্মণো’’তি অজানন্তাৰ এৰং ৰদন্তীতি ৰুত্তং হোতি.

এৰং ‘‘যে ‘জাতিতো ব্রাহ্মণো’তি অভিনিৰেসং করোন্তি, তে ইদং ৰোহারমত্তং অজানন্তা, সাৰ নেসং দিট্ঠি দুদ্দিট্ঠী’’তি দস্সেত্ৰা ইদানি নিপ্পরিযাযমেৰ জাতিৰাদং পটিক্খিপন্তো কম্মৰাদঞ্চ পতিট্ঠপেন্তো ন জচ্চাতিআদিমাহ. তত্থ ‘‘কম্মুনা’’তি উপড্ঢগাথায ৰিত্থারণত্থং কস্সকো কম্মুনাতিআদি ৰুত্তং. তত্থ কম্মুনাতি পচ্চুপ্পন্নেন কসিকম্মাদিনিব্বত্তকচেতনাকম্মুনা.

পটিচ্চসমুপ্পাদদস্সাতি ইমিনা পচ্চযেন এৰং হোতীতি এৰং পটিচ্চসমুপ্পাদদস্সাৰিনো. কম্মৰিপাককোৰিদাতি সম্মানাৰমানারহকুলে কম্মৰসেন উপ্পত্তি হোতি, অঞ্ঞাপি হীনপণীততা হীনপণীতে কম্মে ৰিপচ্চমানে হোতীতি. এৰং কম্মৰিপাককুসলা.

কম্মুনা ৰত্ততীতি গাথায পন লোকোতি ৰা পজাতি ৰা সত্তোতি ৰা একোযেৰত্থো, ৰচনমত্তভেদো. পুরিমপদেন চেত্থ ‘‘অত্থি ব্রহ্মা মহাব্রহ্মা সেট্ঠো সজিতা’’তি দিট্ঠিযা পটিসেধো ৰেদিতব্বো. কম্মুনা হি তাসু তাসু গতীসু ৰত্ততি লোকো, তস্স কো সজিতাতি. দুতিযপদেন ‘‘এৰং কম্মুনা নিব্বত্তোপি চ পৰত্তেপি অতীতপচ্চুপ্পন্নভেদেন কম্মুনা ৰত্ততি, সুখদুক্খানি পচ্চনুভোন্তো হীনপণীতাদিভেদঞ্চ আপজ্জন্তো পৰত্ততী’’তি দস্সেতি. ততিযেন তমেৰত্থং নিগমেতি ‘‘এৰং সব্বথাপি কম্মনিবন্ধনা সত্তা কম্মেনেৰ বদ্ধা হুত্ৰা পৰত্তন্তি, ন অঞ্ঞথা’’তি. চতুত্থেন তমেত্থং উপমায ৰিভাৰেতি. যথা হি রথস্স যাযতো আণি নিবন্ধনং হোতি, ন তায অনিবদ্ধো যাতি, এৰং লোকস্স নিব্বত্ততো চ পৰত্ততো চ কম্মং নিবন্ধনং, ন তেন অনিবদ্ধো নিব্বত্ততি ন পৰত্ততি.

ইদানি যস্মা এৰং কম্মনিবন্ধনো লোকো, তস্মা সেট্ঠেন কম্মুনা সেট্ঠভাৰং দস্সেন্তো তপেনাতি গাথাদ্ৰযমাহ. তত্থ তপেনাতি ধুতঙ্গতপেন. ব্রহ্মচরিযেনাতি মেথুনৰিরতিযা. সংযমেনাতি সীলেন. দমেনাতি ইন্দ্রিযদমেন. এতেনাতি এতেন সেট্ঠেন পরিসুদ্ধেন ব্রহ্মভূতেন কম্মুনা ব্রাহ্মণো হোতি. কস্মা? যস্মা এতং ব্রাহ্মণমুত্তমং, যস্মা এতং কম্মং উত্তমো ব্রাহ্মণগুণোতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ব্রহ্মান’’ন্তিপি পাঠো. অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – ব্রহ্মং আনেতীতি ব্রহ্মানং, ব্রাহ্মণভাৰং আৰহতীতি ৰুত্তং হোতি.

দুতিযগাথায সন্তোতি সন্তকিলেসো. ব্রহ্মা সক্কোতি ব্রহ্মা চ সক্কো চ, যো এৰরূপো, সো ন কেৰলং ব্রাহ্মণো, অথ খো ব্রহ্মা চ সক্কো চ সো ৰিজানতং পণ্ডিতানং, এৰং ৰাসেট্ঠ, জানাহীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ৰাসেট্ঠসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. সুভসুত্তৰণ্ণনা

৪৬২. এৰং মে সুতন্তি সুভসুত্তং. তত্থ তোদেয্যপুত্তোতি তুদিগামৰাসিনো তোদেয্যব্রাহ্মণস্স পুত্তো. আরাধকো হোতীতি সম্পাদকো হোতি পরিপূরকো. ঞাযং ধম্মন্তি কারণধম্মং. কুসলন্তি অনৰজ্জং.

৪৬৩. মিচ্ছাপটিপত্তিন্তি অনিয্যানিকং অকুসলপটিপদং. সম্মাপটিপত্তিন্তি নিয্যানিকং কুসলপটিপদং.

মহট্ঠন্তিআদীসু মহন্তেহি ৰেয্যাৰচ্চকরেহি ৰা উপকরণেহি ৰা বহূহি অত্থো এত্থাতি মহট্ঠং. মহন্তানি নামগ্গহণমঙ্গলাদীনি কিচ্চানি এত্থাতি মহাকিচ্চং. ইদং অজ্জ কত্তব্বং, ইদং স্ৰেতি এৰং মহন্তানি অধিকারসঙ্খাতানি অধিকরণানি এত্থাতি মহাধিকরণং. বহূনং কম্মে যুত্তপ্পযুত্ততাৰসেন পীল়াসঙ্খাতো মহাসমারম্ভো এত্থাতি মহাসমারম্ভং. ঘরাৰাসকম্মট্ঠানন্তি ঘরাৰাসকম্মং. এৰং সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. কসিকম্মে চেত্থ নঙ্গলকোটিং আদিং কত্ৰা উপকরণানং পরিযেসনৰসেন মহট্ঠতা, ৰণিজ্জায যথাঠিতংযেৰ ভণ্ডং গহেত্ৰা পরিৰত্তনৰসেন অপ্পট্ঠতা ৰেদিতব্বা. ৰিপজ্জমানন্তি অৰুট্ঠিঅতিৰুট্ঠিআদীহি কসিকম্মং, মণিসুৰণ্ণাদীসু অচ্ছেকতাদীহি চ ৰণিজ্জকম্মং অপ্পফলং হোতি, মূলচ্ছেদম্পি পাপুণাতি. ৰিপরিযাযেন সম্পজ্জমানং মহপ্ফলং চূল়ন্তেৰাসিকস্স ৰিয.

৪৬৪. এৰমেৰ খোতি যথা কসিকম্মট্ঠানং ৰিপজ্জমানং অপ্পফলং হোতি, এৰং ঘরাৰাসকম্মট্ঠানম্পি. অকতকল্যাণো হি কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততি. মহাদত্তসেনাপতি নাম কিরেকো ব্রাহ্মণভত্তো অহোসি, তস্স মরণসমযে নিরযো উপট্ঠাসি. সো ব্রাহ্মণেহি ‘‘কিং পস্সসী’’তি ৰুত্তো? লোহিতঘরন্তি আহ. ব্রহ্মলোকো ভো এসোতি. ব্রহ্মলোকো নাম ভো কহন্তি? উপরীতি. ময্হং হেট্ঠা উপট্ঠাতীতি. কিঞ্চাপি হেট্ঠা উপট্ঠাতি, তথাপি উপরীতি কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তো. ‘‘ইমিনা অম্হাকং যঞ্ঞে দোসো দিন্নো’’তি সহস্সং গহেত্ৰা নীহরিতুং অদংসু. সম্পজ্জমানং পন মহপ্ফলং হোতি. কতকল্যাণো হি কালং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্ততি. সকলায গুত্তিলৰিমানকথায দীপেতব্বং. যথা পন তং ৰণিজ্জকম্মট্ঠানং ৰিপজ্জমানং অপ্পফলং হোতি, এৰং সীলেসু অপরিপূরকারিনো অনেসনায যুত্তস্স পব্বজ্জাকম্মট্ঠানম্পি. এৰরূপা হি নেৰ ঝানাদিসুখং ন সগ্গমোক্খং লভতি. সম্পজ্জমানং পন মহপ্ফলং হোতি. সীলানি হি পূরেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো অরহত্তম্পি পাপুণাতি.

ব্রাহ্মণা, ভো গোতমোতি ইধ কিং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি? ব্রাহ্মণা ৰদন্তি – ‘‘পব্বজিতো ইমে পঞ্চ ধম্মে পূরেতুং সমত্থো নাম নত্থি, গহট্ঠোৰ পূরেতী’’তি. সমণো পন গোতমো – ‘‘গিহিস্স ৰা অহং মাণৰ পব্বজিতস্স ৰা’’তি পুনপ্পুনং ৰদতি, নেৰ পব্বজিতং মুঞ্চতি, ময্হমেৰ পুচ্ছং মঞ্ঞে ন সল্লক্খেতীতি চাগসীসেন পঞ্চ ধম্মে পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. সচে তে অগরূতি সচে তুয্হং যথা ব্রাহ্মণা পঞ্ঞপেন্তি, তথা ইধ ভাসিতুং ভারিযং ন হোতি, যদি ন কোচি অফাসুকভাৰো হোতি, ভাসস্সূতি অত্থো. ন খো মে, ভোতি কিং সন্ধাযাহ? পণ্ডিতপটিরূপকানঞ্হি সন্তিকে কথেতুং দুক্খং হোতি, তে পদে পদে অক্খরে অক্খরে দোসমেৰ ৰদন্তি. একন্তপণ্ডিতা পন কথং সুত্ৰা সুকথিতং পসংসন্তি, দুক্কথিতে পাল়িপদঅত্থব্যঞ্জনেসু যং যং ৰিরুজ্ঝতি, তং তং উজুং কত্ৰা দেন্তি. ভগৰতা চ সদিসো একন্তপণ্ডিতো নাম নত্থি, তেনাহ ‘‘ন খো মে, ভো গোতম, গরু, যত্থস্সু ভৰন্তো ৰা নিসিন্নো ভৰন্তরূপো ৰা’’তি. সচ্চন্তি ৰচীসচ্চং. তপন্তি তপচরিযং. ব্রহ্মচরিযন্তি মেথুনৰিরতিং. অজ্ঝেনন্তি মন্তগহণং. চাগন্তি আমিসপরিচ্চাগং.

৪৬৬. পাপিতো ভৰিস্সতীতি. অজাননভাৰং পাপিতো ভৰিস্সতি. এতদৰোচাতি ভগৰতা অন্ধৰেণূপমায নিগ্গহিতো তং পচ্চাহরিতুং অসক্কোন্তো যথা নাম দুব্বলসুনখো মিগং উট্ঠপেত্ৰা সামিকস্স অভিমুখং কত্ৰা সযং অপসক্কতি, এৰমেৰং আচরিযং অপদিসন্তো এৰং ‘‘ব্রাহ্মণো’’তিআদিৰচনং অৰোচ. তত্থ পোক্খরসাতীতি ইদং তস্স নামং, ‘‘পোক্খরসাযী’’তিপি ৰুচ্চতি. তস্স কির কাযো সেতপোক্খরসদিসো দেৰনগরে উস্সাপিতরজততোরণং ৰিয সোভতি, সীসং পনস্স কাল়ৰণ্ণইন্দনীলমযং ৰিয, মস্সুপি চন্দমণ্ডলে কাল়মেঘরাজি ৰিয খাযতি, অক্খীনি নীলুপ্পলসদিসানি, নাসা রজতপনাল়িকা ৰিয সুৰট্টিতা সুপরিসুদ্ধা, হত্থপাদতলানি চেৰ মুখঞ্চ কতলাখারসপরিকম্মং ৰিয সোভতি. অতিৰিয সোভগ্গপ্পত্তো ব্রাহ্মণস্স অত্তভাৰো. অরাজকে ঠানে রাজানং কাতুং যুত্তমিমং ব্রাহ্মণং, এৰমেস সস্সিরিকো, ইতি নং পোক্খরসদিসত্তা ‘‘পোক্খরসাতী’’তি সঞ্জানন্তি, পোক্খরে পন সো নিব্বত্তো, ন মাতুকুচ্ছিযন্তি ইতি নং পোক্খরে সযিতত্তা ‘‘পোক্খরসাযী’’তিপি সঞ্জানন্তি. ওপমঞ্ঞোতি উপমঞ্ঞগোত্তো. সুভগৰনিকোতি উক্কট্ঠায সুভগৰনস্স ইস্সরো. হস্সকংযেৰাতি হসিতব্বকঞ্ঞেৰ. নামকংযেৰাতি লামকংযেৰ. তদেৰ তং অত্থাভাৰেন রিত্তকং. রিত্তকত্তা চ তুচ্ছকং. ইদানি নং ভগৰা সাচরিযকং নিগ্গণ্হিতুং কিং পন মাণৰাতিআদিমাহ.

৪৬৭. তত্থ কতমা নেসং সেয্যোতি কতমা ৰাচা তেসং সেয্যো, পাসংসতরোতি অত্থো. সম্মুচ্চাতি সম্মুতিযা লোকৰোহারেন. মন্তাতি তুলযিত্ৰা পরিগ্গণ্হিত্ৰা. পটিসঙ্খাযাতি জানিত্ৰা. অত্থসংহিতন্তি কারণনিস্সিতং. এৰং সন্তেতি লোকৰোহারং অমুঞ্চিত্ৰা তুলযিত্ৰা জানিত্ৰা কারণনিস্সিতং কত্ৰা কথিতায সেয্যভাৰে সতি. আৰুতোতি আৰরিতো. নিৰুতোতি নিৰারিতো. ওফুটোতি ওনদ্ধো. পরিযোনদ্ধোতি পলিৰেঠিতো.

৪৬৮. গধিতোতিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. সচে তং, ভো গোতম, ঠানন্তি সচে এতং কারণমত্থি. স্ৰাস্সাতি ধূমছারিকাদীনং অভাৰেন সো অস্স অগ্গি অচ্চিমা চ ৰণ্ণিমা চ পভস্সরো চাতি. তথূপমাহং মাণৰাতি তপ্পটিভাগং অহং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথেৰ হি তিণকট্ঠুপাদানং পটিচ্চ জলমানো অগ্গি ধূমছারিকঙ্গারানং অত্থিতায সদোসো হোতি, এৰমেৰং পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পন্না পীতি জাতিজরাব্যাধিমরণসোকাদীনং অত্থিতায সদোসা. যথা পন পরিচ্চত্ততিণকট্ঠুপাদানো ধূমাদীনং অভাৰেন পরিসুদ্ধো, এৰমেৰং লোকুত্তরজ্ঝানদ্ৰযসম্পযুত্তা পীতি জাতিআদীনং অভাৰেন পরিসুদ্ধাতি অত্থো.

৪৬৯. ইদানি যে তে ব্রাহ্মণেহি চাগসীসেন পঞ্চ ধম্মা পঞ্ঞত্তা, তেপি যস্মা পঞ্চেৰ হুত্ৰা ন নিচ্চলা তিট্ঠন্তি, অনুকম্পাজাতিকেন সদ্ধিং ছ আপজ্জন্তি. তস্মা তং দোসং দস্সেতুং যে তে মাণৰাতিআদিমাহ. তত্থ অনুকম্পাজাতিকন্তি অনুকম্পাসভাৰং.

কত্থ বহুলং সমনুপস্সসীতি ইদং ভগৰা যস্মা – ‘‘এস ইমে পঞ্চ ধম্মে পব্বজিতো পরিপূরেতুং সমত্থো নাম নত্থি, গহট্ঠো পরিপূরেতী’’তি আহ, তস্মা – ‘‘পব্বজিতোৰ ইমে পূরেতি, গহট্ঠো পূরেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি তেনেৰ মুখেন ভণাপেতুং পুচ্ছতি.

ন সততং সমিতং সচ্চৰাদীতিআদীসু গহট্ঠো অঞ্ঞস্মিং অসতি ৰল়ঞ্জনকমুসাৰাদম্পি করোতিযেৰ, পব্বজিতা অসিনা সীসে ছিজ্জন্তেপি দ্ৰে কথা ন কথেন্তি. গহট্ঠো চ অন্তোতেমাসমত্তম্পি সিক্খাপদং রক্খিতুং ন সক্কোতি, পব্বজিতো নিচ্চমেৰ তপস্সী সীলৰা তপনিস্সিতকো হোতি. গহট্ঠো মাসস্স অট্ঠদিৰসমত্তম্পি উপোসথকম্মং কাতুং ন সক্কোতি, পব্বজিতা যাৰজীৰং ব্রহ্মচারিনো হোন্তি. গহট্ঠো রতনসুত্তমঙ্গলসুত্তমত্তম্পি পোত্থকে লিখিত্ৰা ঠপেতি, পব্বজিতা নিচ্চং সজ্ঝাযন্তি. গহট্ঠো সলাকভত্তম্পি অখণ্ডং কত্ৰা দাতুং ন সক্কোতি, পব্বজিতা অঞ্ঞস্মিং অসতি কাকসুনখাদীনম্পি পিণ্ডং দেন্তি, ভণ্ডগ্গাহকদহরস্সপি পত্তে পক্খিপন্তেৰাতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. চিত্তস্সাহমেতেন্তি অহং এতে পঞ্চ ধম্মে মেত্তচিত্তস্স পরিৰারে ৰদামীতি অত্থো.

৪৭০. জাতৰদ্ধোতি জাতো চ ৰড্ঢিতো চ. যো হি কেৰলং তত্থ জাতোৰ হোতি, অঞ্ঞত্থ ৰড্ঢিতো, তস্স সমন্তা গামমগ্গা ন সব্বসো পচ্চক্খা হোন্তি, তস্মা জাতৰদ্ধোতি আহ. জাতৰদ্ধোপি হি যো চিরং নিক্খন্তো, তস্স ন সব্বসো পচ্চক্খা হোন্তি, তস্মা তাৰদেৰ অৰসটন্তি আহ, তংখণমেৰ নিক্খন্তন্তি অত্থো. দন্ধাযিতত্তন্তি ‘‘অযং নু খো মগ্গো অযং ন নু খো’’তি কঙ্খাৰসেন চিরাযিতত্তং. ৰিত্থাযিতত্তন্তি যথা সুখুমং অত্থজাতং সহসা পুচ্ছিতস্স কস্সচি সরীরং থদ্ধভাৰং গণ্হাতি, এৰং থদ্ধভাৰগহণং. নত্ৰেৰাতি ইমিনা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স অপ্পটিহতভাৰং দস্সেতি. তস্স হি পুরিসস্স মারাৰট্টনাদীনং ৰসেন সিযা ঞাণস্স পটিঘাতো, তেন সো দন্ধাযেয্য ৰা ৰিত্থাযেয্য ৰা, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পন অপ্পটিহতং, ন সক্কা তস্স কেনচি অন্তরাযো কাতুন্তি দীপেতি.

সেয্যথাপি মাণৰ বলৰা সঙ্খধমোতি এত্থ বলৰাতি বলসম্পন্নো. সঙ্খধমোতি সঙ্খধমকো. অপ্পকসিরেনাতি অকিচ্ছেন অদুক্খেন. দুব্বলো হি সঙ্খধমকো সঙ্খং ধমন্তোপি ন সক্কোতি চতস্সো দিসা সরেন ৰিঞ্ঞাপেতুং, নাস্স সঙ্খসদ্দো সব্বসো ফরি. বলৰতো পন ৰিপ্ফারিকো হোতি, তস্মা বলৰাতি আহ. মেত্তায চেতোৰিমুত্তিযাতি এত্থ মেত্তাযাতি ৰুত্তে উপচারোপি অপ্পনাপি ৰট্টতি, চেতোৰিমুত্তিযাতি ৰুত্তে পন অপ্পনাৰ ৰট্টতি. যং পমাণকতং কম্মন্তি পমাণকতং কম্মং নাম কামাৰচরং ৰুচ্চতি, অপ্পমাণকতং কম্মং নাম রূপারূপাৰচরং. তেসুপি ইধ ব্রহ্মৰিহারকম্মঞ্ঞেৰ অধিপ্পেতং. তঞ্হি পমাণং অতিক্কমিত্ৰা ওধিসকঅনোধিসক দিসাফরণৰসেন ৰড্ঢেত্ৰা কতত্তা অপ্পমাণকতন্তি ৰুচ্চতি. ন তং তত্রাৰসিস্সতি, ন তং তত্রাৰতিট্ঠতীতি তং কামাৰচরকম্মং তস্মিং রূপারূপাৰচরকম্মে ন ওহীযতি ন তিট্ঠতি. কিং ৰুত্তং হোতি? কামাৰচরকম্মং তস্স রূপারূপাৰচরকম্মস্স অন্তরা লগ্গিতুং ৰা ঠাতুং ৰা রূপারূপাৰচরকম্মং ফরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অত্তনো ওকাসং গহেত্ৰা পতিট্ঠাতুং ৰা ন সক্কোতি, অথ খো রূপারূপাৰচরকম্মমেৰ কামাৰচরং মহোঘো ৰিয পরিত্তউদকং ফরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অত্তনো ওকাসং গহেত্ৰা তিট্ঠতি, তস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা সযমেৰ ব্রহ্মসহব্যতং উপনেতীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সুভসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. সঙ্গারৰসুত্তৰণ্ণনা

৪৭৩. এৰং মে সুতন্তি সঙ্গারৰসুত্তং. তত্থ চঞ্চলিকপ্পেতি এৰংনামকে গামে. অভিপ্পসন্নাতি অৰেচ্চপ্পসাদৰসেন পসন্না. সা কির সোতাপন্না অরিযসাৰিকা ভারদ্ৰাজগোত্তস্স ব্রাহ্মণস্স ভরিযা. সো ব্রাহ্মণো পুব্বে কালেন কালং ব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা তেসং সক্কারং করোতি. ইমং পন ব্রাহ্মণিং ঘরং আনেত্ৰা অভিরূপায মহাকুলায ব্রাহ্মণিযা চিত্তং কোপেতুং অসক্কোন্তো ব্রাহ্মণানং সক্কারং কাতুং নাসক্খি. অথ নং ব্রাহ্মণা দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে – ‘‘নযিদানি ত্ৰং ব্রাহ্মণলদ্ধিকো, একাহম্পি ব্রাহ্মণানং সক্কারং ন করোসী’’তি নিপ্পীল়েন্তি. সো ঘরং আগন্ত্ৰা ব্রাহ্মণিযা তমত্থং আরোচেত্ৰা – ‘‘সচে, ভোতি একদিৰসং মুখং রক্খিতুং সক্কুণেয্যাসি, ব্রাহ্মণানং একদিৰসং ভিক্খং দদেয্য’’ন্তি আহ. তুয্হং দেয্যধম্মং রুচ্চনকট্ঠানে দেহি, কিং ময্হং এত্থাতি. সো ব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা অপ্পোদকং পাযাসং পচাপেত্ৰা ঘরঞ্চ সুজ্ঝাপেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ব্রাহ্মণে নিসীদাপেসি. ব্রাহ্মণী মহাসাটকং নিৰাসেত্ৰা কটচ্ছুং গহেত্ৰা পরিৰিসন্তী দুস্সকণ্ণকে পক্খলিত্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণে পরিৰিসামী’’তি সঞ্ঞম্পি অকত্ৰা আসেৰনৰসেন সহসা সত্থারমেৰ অনুস্সরিত্ৰা উদানং উদানেসি.

ব্রাহ্মণা উদানং সুত্ৰা ‘‘উভতোপক্খিকো এস সমণস্স গোতমস্স সহাযো, নাস্স দেয্যধম্মং গণ্হিস্সামা’’তি কুপিতা ভোজনানি ছড্ডেত্ৰা নিক্খমিংসু. ব্রাহ্মণো – ‘‘ননু পঠমংযেৰ তং অৰচং ‘অজ্জেকদিৰসং মুখং রক্খেয্যাসী’তি, এত্তকং তে খীরঞ্চ তণ্ডুলাদীনি চ নাসিতানী’’তি অতিৰিয কোপৰসং উপগতো – ‘‘এৰমেৰ পনাযং ৰসলী যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণস্স ৰণ্ণং ভাসতি, ইদানি ত্যাহং ৰসলি তস্স সত্থুনো ৰাদং আরোপেস্সামী’’তি আহ. অথ নং ব্রাহ্মণী ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, গন্ত্ৰা ৰিজানিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন খ্ৰাহং তং, ব্রাহ্মণ, পস্সামি সদেৰকে লোকে…পে… ৰাদং আরোপেয্যা’’তিআদিমাহ. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা –

‘‘কিংসু ছেত্ৰা সুখং সেতি, কিংসু ছেত্ৰা ন সোচতি;

কিস্সস্সু একধম্মস্স, ৰধং রোচেসি গোতমা’’তি. (সং. নি. ১.১৮৭) –

পঞ্হং পুচ্ছি. সত্থা আহ –

‘‘কোধং ছেত্ৰা সুখং সেতি, কোধং ছেত্ৰা ন সোচতি;

কোধস্স ৰিসমূলস্স, মধুরগ্গস্স ব্রাহ্মণ;

ৰধং অরিযা পসংসন্তি, তঞ্হি ছেত্ৰা ন সোচতী’’তি. (সং. নি. ১.১৮৭) –

পঞ্হং কথেসি. সো পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো. তস্সেৰ কনিট্ঠভাতা অক্কোসকভারদ্ৰাজো নাম ‘‘ভাতা মে পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অক্কোসিত্ৰা ভগৰতা ৰিনীতো পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো. অপরো তস্স কনিট্ঠো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো নাম. সোপি ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জনং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো. অপরো তস্স কনিট্ঠো পিঙ্গলভারদ্ৰাজো নাম. সো পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা পঞ্হব্যাকরণপরিযোসানে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো. সঙ্গারৰো মাণৰোতি অযং তেসং সব্বকনিট্ঠো তস্মিং দিৰসে ব্রাহ্মণেহি সদ্ধিং একভত্তগ্গে নিসিন্নো. অৰভূতাৰাতি অৰড্ঢিভূতা অৰমঙ্গলভূতাযেৰ. পরভূতাৰাতি ৰিনাসং পত্তাযেৰ. ৰিজ্জমানানন্তি ৰিজ্জমানেসু. সীলপঞ্ঞাণন্তি সীলঞ্চ ঞাণঞ্চ ন জানাসি.

৪৭৪. দিট্ঠধম্মাভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তাতি দিট্ঠধম্মে অভিঞ্ঞাতে ইমস্মিঞ্ঞেৰ অত্তভাৰে অভিজানিত্ৰা ৰোসিতৰোসানা হুত্ৰা পারমীসঙ্খাতং সব্বধম্মানং পারভূতং নিব্বানং পত্তা মযন্তি ৰত্ৰা আদিব্রহ্মচরিযং পটিজানন্তীতি অত্থো. আদিব্রহ্মচরিযন্তি ব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতা উপ্পাদকা জনকাতি এৰং পটিজানন্তীতি ৰুত্তং হোতি. তক্কীতি তক্কগাহী. ৰীমংসীতি ৰীমংসকো, পঞ্ঞাচারং চরাপেত্ৰা এৰংৰাদী. তেসাহমস্মীতি তেসং সম্মাসম্বুদ্ধানং অহমস্মি অঞ্ঞতরো.

৪৮৫. অট্ঠিতৰতন্তি অট্ঠিততপং, অস্স পধানপদেন সদ্ধিং সম্বন্ধো, তথা সপ্পুরিসপদস্স. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ভোতো গোতমস্স অট্ঠিতপধানৰতং অহোসি, সপ্পুরিসপধানৰতং অহোসীতি. অত্থি দেৰাতি পুট্ঠো সমানোতি ইদং মাণৰো ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো অজানন্তোৰ পকাসেসী’’তি সঞ্ঞায আহ. এৰং সন্তেতি তুম্হাকং অজাননভাৰে সন্তে. তুচ্ছং মুসা হোতীতি তুম্হাকং কথা অফলা নিপ্ফলা হোতি. এৰং মাণৰো ভগৰন্তং মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হাতি নাম. ৰিঞ্ঞুনা পুরিসেনাতি পণ্ডিতেন মনুস্সেন. ত্ৰং পন অৰিঞ্ঞুতায মযা ব্যাকতম্পি ন জানাসীতি দীপেতি. উচ্চেন সম্মতন্তি উচ্চেন সদ্দেন সম্মতং পাকটং লোকস্মিং. অধিদেৰাতি সুসুদারকাপি হি দেৰা নাম হোন্তি, দেৰিযো নাম হোন্তি দেৰা পন অধিদেৰা নাম, লোকে দেৰো দেৰীতি লদ্ধনামেহি মনুস্সেহি অধিকাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সঙ্গারৰসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পঞ্চমৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

মজ্ঝিমপণ্ণাস-অট্ঠকথা নিট্ঠিতা.