📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

মজ্ঝিমনিকাযে

উপরিপণ্ণাস-অট্ঠকথা

১. দেৰদহৰগ্গো

১. দেৰদহসুত্তৰণ্ণনা

. এৰং মে সুতন্তি দেৰদহসুত্তং. তত্থ দেৰদহং নামাতি দেৰা ৰুচ্চন্তি রাজানো, তত্থ চ সক্যরাজূনং মঙ্গলপোক্খরণী অহোসি পাসাদিকা আরক্খসম্পন্না, সা দেৰানং দহত্তা ‘‘দেৰদহ’’ন্তি পঞ্ঞাযিত্থ. তদুপাদায সোপি নিগমো দেৰদহন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. ভগৰা তং নিগমং নিস্সায লুম্বিনিৰনে ৰিহরতি. সব্বং তং পুব্বেকতহেতূতি পুব্বে কতকম্মপচ্চযা. ইমিনা কম্মৰেদনঞ্চ কিরিযৰেদনঞ্চ পটিক্খিপিত্ৰা একং ৰিপাকৰেদনমেৰ সম্পটিচ্ছন্তীতি দস্সেতি. এৰং ৰাদিনো, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠাতি ইমিনা পুব্বে অনিযমেত্ৰা ৰুত্তং নিযমেত্ৰা দস্সেতি.

অহুৰম্হেৰ মযন্তি ইদং ভগৰা তেসং অজাননভাৰং জানন্তোৰ কেৰলং কলিসাসনং আরোপেতুকামো পুচ্ছতি. যে হি ‘‘মযং অহুৰম্হা’’তিপি ন জানন্তি, তে কথং কম্মস্স কতভাৰং ৰা অকতভাৰং ৰা জানিস্সন্তি. উত্তরিপুচ্ছাযপি এসেৰ নযো.

. এৰং সন্তেতি চূল়দুক্খক্খন্ধে (ম. নি. ১.১৭৯-১৮০) মহানিগণ্ঠস্স ৰচনে সচ্চে সন্তেতি অত্থো, ইধ পন এত্তকস্স ঠানস্স তুম্হাকং অজাননভাৰে সন্তেতি অত্থো. ন কল্লন্তি ন যুত্তং.

. গাল়্হূপলেপনেনাতি বহলূপলেপনেন, পুনপ্পুনং ৰিসরঞ্জিতেন, ন পন খলিযা লিত্তেন ৰিয. এসনিযাতি এসনিসলাকায অন্তমসো নন্তকৰট্টিযাপি. এসেয্যাতি গম্ভীরং ৰা উত্তানং ৰাতি ৰীমংসেয্য. অগদঙ্গারন্তি ঝামহরীতকস্স ৰা আমলকস্স ৰা চুণ্ণং. ওদহেয্যাতি পক্খিপেয্য. অরোগোতিআদি মাগণ্ডিযসুত্তে (ম. নি. ২.২১৩) ৰুত্তমেৰ.

এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং, সল্লেন ৰিদ্ধস্স হি ৰিদ্ধকালে ৰেদনায পাকটকালো ৰিয ইমেসং ‘‘মযং পুব্বে অহুৰম্হা ৰা নো ৰা, পাপকম্মং অকরম্হা ৰা নো ৰা, এৰরূপং ৰা পাপং করম্হা’’তি জাননকালো সিযা. ৰণমুখস্স পরিকন্তনাদীসু চতূসু কালেসু ৰেদনায পাকটকালো ৰিয ‘‘এত্তকং ৰা নো দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকে ৰা নিজ্জিণ্ণে সব্বমেৰ দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতি, সুদ্ধন্তে পতিট্ঠিতা নাম ভৰিস্সামা’’তি জাননকালো সিযা. অপরভাগে ফাসুভাৰজাননকালো ৰিয দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায জাননকালো সিযা. এৰমেত্থ একায উপমায তযো অত্থা, চতূহি উপমাহি একো অত্থো পরিদীপিতো.

. ইমে পন ততো একম্পি ন জানন্তি, ৰিরজ্ঝিত্ৰা গতে সল্লে অৰিদ্ধোৰ ‘‘ৰিদ্ধোসি মযা’’তি পচ্চত্থিকস্স ৰচনপ্পমাণেনেৰ ‘‘ৰিদ্ধোস্মী’’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা দুক্খপ্পত্তপুরিসো ৰিয কেৰলং মহানিগণ্ঠস্স ৰচনপ্পমাণেন সব্বমেতং সদ্দহন্তা এৰং সল্লোপমায ভগৰতা নিগ্গহিতা পচ্চাহরিতুং অসক্কোন্তা যথা নাম দুব্বলো সুনখো মিগং উট্ঠাপেত্ৰা সামিকস্স অভিমুখং করিত্ৰা অত্তনা ওসক্কতি, এৰং মহানিগণ্ঠস্স মত্থকে ৰাদং পক্খিপন্তা নিগণ্ঠো, আৰুসোতিআদীমাহংসু.

. অথ নে ভগৰা সাচরিযকে নিগ্গণ্হন্তো পঞ্চ খো ইমেতিআদিমাহ. তত্রাযস্মন্তানন্তি তেসু পঞ্চসু ধম্মেসু আযস্মন্তানং. কা অতীতংসে সত্থরি সদ্ধাতি অতীতংসৰাদিম্হি সত্থরি কা সদ্ধা. যা অতীতৰাদং সদ্দহন্তানং তুম্হাকং মহানিগণ্ঠস্স সদ্ধা, সা কতমা? কিং ভূতত্থা অভূতত্থা, ভূতৰিপাকা অভূতৰিপাকাতি পুচ্ছতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. সহধম্মিকন্তি সহেতুকং সকারণং. ৰাদপটিহারন্তি পচ্চাগমনকৰাদং. এত্তাৰতা তেসং ‘‘অপনেথ সদ্ধং, সব্বদুব্বলা এসা’’তি সদ্ধাছেদকৰাদং নাম দস্সেতি.

. অৰিজ্জা অঞ্ঞাণাতি অৰিজ্জায অঞ্ঞাণেন. সম্মোহাতি সম্মোহেন. ৰিপচ্চেথাতি ৰিপরীততো সদ্দহথ, ৰিপল্লাসগ্গাহং ৰা গণ্হথাতি অত্থো.

. দিট্ঠধম্মৰেদনীযন্তি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ৰিপাকদাযকং. উপক্কমেনাতি পযোগেন. পধানেনাতি ৰীরিযেন. সম্পরাযৰেদনীযন্তি দুতিযে ৰা ততিযে ৰা অত্তভাৰে ৰিপাকদাযকং. সুখৰেদনীযন্তি ইট্ঠারম্মণৰিপাকদাযকং কুসলকম্মং. ৰিপরীতং দুক্খৰেদনীযং. পরিপক্কৰেদনীযন্তি পরিপক্কে নিপ্ফন্নে অত্তভাৰে ৰেদনীযং, দিট্ঠধম্মৰেদনীযস্সেৰেতং অধিৰচনং. অপরিপক্কৰেদনীযন্তি অপরিপক্কে অত্তভাৰে ৰেদনীযং, সম্পরাযৰেদনীযস্সেৰেতং অধিৰচনং. এৰং সন্তেপি অযমেত্থ ৰিসেসো – যং পঠমৰযে কতং পঠমৰযে ৰা মজ্ঝিমৰযে ৰা পচ্ছিমৰযে ৰা ৰিপাকং দেতি, মজ্ঝিমৰযে কতং মজ্ঝিমৰযে ৰা পচ্ছিমৰযে ৰা ৰিপাকং দেতি, পচ্ছিমৰযে কতং তত্থেৰ ৰিপাকং দেতি, তং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং নাম. যং পন সত্তদিৰসব্ভন্তরে ৰিপাকং দেতি, তং পরিপক্কৰেদনীযং নাম. তং কুসলম্পি হোতি অকুসলম্পি.

তত্রিমানি ৰত্থূনি – পুণ্ণো নাম কির দুগ্গতমনুস্সো রাজগহে সুমনসেট্ঠিং নিস্সায ৰসতি. তমেনং একদিৰসং নগরম্হি নক্খত্তে সঙ্ঘুট্ঠে সেট্ঠি আহ – ‘‘সচে অজ্জ কসিস্সসি, দ্ৰে চ গোণে নঙ্গলঞ্চ লভিস্সসি. কিং নক্খত্তং কীল়িস্সসি, কসিস্সসী’’তি. কিং মে নক্খত্তেন, কসিস্সামীতি? তেন হি যে গোণে ইচ্ছসি, তে গহেত্ৰা কসাহীতি. সো কসিতুং গতো. তং দিৰসং সারিপুত্তত্থেরো নিরোধা ৰুট্ঠায ‘‘কস্স সঙ্গহং করোমী’’তি? আৰজ্জন্তো পুণ্ণং দিস্ৰা পত্তচীৰরং আদায তস্স কসনট্ঠানং গতো. পুণ্ণো কসিং ঠপেত্ৰা থেরস্স দন্তকট্ঠং দত্ৰা মুখোদকং অদাসি. থেরো সরীরং পটিজগ্গিত্ৰা কম্মন্তস্স অৰিদূরে নিসীদি ভত্তাভিহারং ওলোকেন্তো. অথস্স ভরিযং ভত্তং আহরন্তিং দিস্ৰা অন্তরামগ্গেযেৰ অত্তানং দস্সেসি.

সা সামিকস্স আহটভত্তং থেরস্স পত্তে পক্খিপিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা অঞ্ঞং ভত্তং সম্পাদেত্ৰা দিৰা অগমাসি. পুণ্ণো একৰারং কসিত্ৰা নিসীদি. সাপি ভত্তং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তী আহ – ‘‘সামি পাতোৰ তে ভত্তং আহরিযিত্থ, অন্তরামগ্গে পন সারিপুত্তত্থেরং দিস্ৰা তং তস্স দত্ৰা অঞ্ঞং পচিত্ৰা আহরন্তিযা মে উস্সূরো জাতো, মা কুজ্ঝি সামী’’তি. ভদ্দকং তে ভদ্দে কতং, মযা থেরস্স পাতোৰ দন্তকট্ঠঞ্চ মুখোদকঞ্চ দিন্নং, অম্হাকংযেৰানেন পিণ্ডপাতোপি পরিভুত্তো, অজ্জ থেরেন কতসমণধম্মস্স মযং ভাগিনো জাতাতি চিত্তং পসাদেসি. একৰারং কসিতট্ঠানং সুৰণ্ণমেৰ অহোসি. সো ভুঞ্জিত্ৰা কসিতট্ঠানং ওলোকেন্তো ৰিজ্জোতমানং দিস্ৰা উট্ঠায যট্ঠিযা পহরিত্ৰা রত্তসুৰণ্ণভাৰং জানিত্ৰা ‘‘রঞ্ঞো অকথেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন সক্কা’’তি গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তং সব্বং সকটেহি আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিং কারেত্ৰা ‘‘কস্সিমস্মিং নগরে এত্তকং সুৰণ্ণং অত্থী’’তি পুচ্ছি. কস্সচি নত্থীতি চ ৰুত্তে সেট্ঠিট্ঠানমস্স অদাসি. সো পুণ্ণসেট্ঠি নাম জাতো.

অপরম্পি ৰত্থু – তস্মিংযেৰ রাজগহে কাল়ৰেল়িযো নাম দুগ্গতো অত্থি. তস্স ভরিযা পণ্ণম্বিলযাগুং পচি. মহাকস্সপত্থেরো নিরোধা ৰুট্ঠায ‘‘কস্স সঙ্গহং করোমী’’তি আৰজ্জন্তো তং দিস্ৰা গন্ত্ৰা গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. সা পত্তং গহেত্ৰা সব্বং তত্থ পক্খিপিত্ৰা থেরস্স অদাসি, থেরো ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু উপনামেসি. সত্থা অত্তনো যাপনমত্তং গণ্হি, সেসং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পহোসি. কাল়ৰল়িযোপি তং ঠানং পত্তো চূল়কং লভি. মহাকস্সপো সত্থারং কাল়ৰল়িযস্স ৰিপাকং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে সেট্ঠিচ্ছত্তং লভিস্সতী’’তি আহ. কাল়ৰল়িযো তং কথং সুত্ৰা গন্ত্ৰা ভরিযায আরোচেসি.

তদা চ রাজা নগরং অনুসঞ্চরন্তো বহিনগরে জীৰসূলে নিসিন্নং পুরিসং অদ্দস. পুরিসো রাজানং দিস্ৰা উচ্চাসদ্দং অকাসি ‘‘তুম্হাকং মে ভুঞ্জনভত্তং পহিণথ দেৰা’’তি. রাজা ‘‘পেসেস্সামী’’তি ৰত্ৰা সাযমাসভত্তে উপনীতে সরিত্ৰা ‘‘ইমং হরিতুং সমত্থং জানাথা’’তি আহ, নগরে সহস্সভণ্ডিকং চারেসুং. ততিযৰারে কাল়ৰল়িযস্স ভরিযা অগ্গহেসি. অথ নং রঞ্ঞো দস্সেসুং, সা পুরিসৰেসং গহেত্ৰা পঞ্চাৰুধসন্নদ্ধা ভত্তপাতিং গহেত্ৰা নগরা নিক্খমি. বহিনগরে তালে অধিৰত্থো দীঘতালো নাম যক্খো তং রুক্খমূলেন গচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠ ভক্খোসি মে’’তি আহ. নাহং তৰ ভক্খো, রাজদূতো অহন্তি. কত্থ গচ্ছসীতি. জীৰসূলে নিসিন্নস্স পুরিসস্স সন্তিকন্তি. মমপি একং সাসনং হরিতুং সক্খিস্সসীতি. আম সক্খিস্সামীতি. ‘‘দীঘতালস্স ভরিযা সুমনদেৰরাজধীতা কাল়ী পুত্তং ৰিজাতা’’তি আরোচেয্যাসি. ইমস্মিং তালমূলে সত্ত নিধিকুম্ভিযো অত্থি, তা ত্ৰং গণ্হেয্যাসীতি. সা ‘‘দীঘতালস্স ভরিযা সুমনদেৰরাজধীতা কাল়ী পুত্তং ৰিজাতা’’তি উগ্ঘোসেন্তী অগমাসি.

সুমনদেৰো যক্খসমাগমে নিসিন্নো সুত্ৰা ‘‘একো মনুস্সো অম্হাকং পিযপৰত্তিং আহরতি, পক্কোসথ ন’’ন্তি সাসনং সুত্ৰা পসন্নো ‘‘ইমস্স রুক্খস্স পরিমণ্ডলচ্ছাযায ফরণট্ঠানে নিধিকুম্ভিযো তুয্হং দম্মী’’তি আহ. জীৰসূলে নিসিন্নপুরিসো ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা মুখপুঞ্ছনকালে ইত্থিফস্সোতি ঞত্ৰা চূল়ায ডংসি, সা অসিনা অত্তনো চূল়ং ছিন্দিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকংযেৰ গতা. রাজা ভত্তভোজিতভাৰো কথং জানিতব্বোতি? চূল়সঞ্ঞাযাতি ৰত্ৰা রঞ্ঞো আচিক্খিত্ৰা তং ধনং আহরাপেসি. রাজা অঞ্ঞস্স এত্তকং ধনং নাম অত্থীতি. নত্থি দেৰাতি. রাজা তস্সা পতিং তস্মিং নগরে ধনসেট্ঠিং অকাসি. মল্লিকাযপি দেৰিযা ৰত্থু কথেতব্বং. ইমানি তাৰ কুসলকম্মে ৰত্থূনি.

নন্দমাণৰকো পন উপ্পলৰণ্ণায থেরিযা ৰিপ্পটিপজ্জি, তস্স মঞ্চতো উট্ঠায নিক্খমিত্ৰা গচ্ছন্তস্স মহাপথৰী ভিজ্জিত্ৰা ওকাসমদাসি, তত্থেৰ মহানরকং পৰিট্ঠো. নন্দোপি গোঘাতকো পণ্ণাস ৰস্সানি গোঘাতককম্মং কত্ৰা একদিৰসং ভোজনকালে মংসং অলভন্তো একস্স জীৰমানকগোণস্স জিৰ্হং ছিন্দিত্ৰা অঙ্গারেসু পচাপেত্ৰা খাদিতুং আরদ্ধো. অথস্স জিৰ্হা মূলে ছিজ্জিত্ৰা ভত্তপাতিযংযেৰ পতিতা, সো ৰিরৰন্তো কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তি. নন্দোপি যক্খো অঞ্ঞেন যক্খেন সদ্ধিং আকাসেন গচ্ছন্তো সারিপুত্তত্থেরং নৰোরোপিতেহি কেসেহি রত্তিভাগে অব্ভোকাসে নিসিন্নং দিস্ৰা সীসে পহরিতুকামো ইতরস্স যক্খস্স আরোচেত্ৰা তেন ৰারিযমানোপি পহারং দত্ৰা ডয্হামি ডয্হামীতি ৰিরৰন্তো তস্মিংযেৰ ঠানে ভূমিং পৰিসিত্ৰা মহানিরযে নিব্বত্তোতি ইমানি অকুসলকম্মে ৰত্থূনি.

যং পন অন্তমসো মরণসন্তিকেপি কতং কম্মং ভৰন্তরে ৰিপাকং দেতি, তং সব্বং সম্পরাযৰেদনীযং নাম. তত্থ যো অপরিহীনস্স ঝানস্স ৰিপাকো নিব্বত্তিস্সতি, সো ইধ নিব্বত্তিতৰিপাকোতি ৰুত্তো. তস্স মূলভূতং কম্মং নেৰ দিট্ঠধম্মৰেদনীযং ন সম্পরাযৰেদনীযন্তি, ন ৰিচারিতং, কিঞ্চাপি ন ৰিচারিতং, সম্পরাযৰেদনীযমেৰ পনেতন্তি ৰেদিতব্বং. যো পঠমমগ্গাদীনং ভৰন্তরে ফলসমাপত্তিৰিপাকো, সো ইধ নিব্বত্তিতগুণোত্ৰেৰ ৰুত্তো. কিঞ্চাপি এৰং ৰুত্তো, মগ্গকম্মং পন পরিপক্কৰেদনীযন্তি ৰেদিতব্বং. মগ্গচেতনাযেৰ হি সব্বলহুং ফলদাযিকা অনন্তরফলত্তাতি.

. বহুৰেদনীযন্তি সঞ্ঞাভৰূপগং. অপ্পৰেদনীযন্তি অসঞ্ঞাভৰূপগং. সৰেদনীযন্তি সৰিপাকং কম্মং. অৰেদনীযন্তি অৰিপাকং কম্মং. এৰং সন্তেতি ইমেসং দিট্ঠধম্মৰেদনীযাদীনং কম্মানং উপক্কমেন সম্পরাযৰেদনীযাদি ভাৰকারণস্স অলাভে সতি. অফলোতি নিপ্ফলো নিরত্থকোতি. এত্তাৰতা অনিয্যানিকসাসনে পযোগস্স অফলতং দস্সেত্ৰা পধানচ্ছেদকৰাদো নাম দস্সিতোতি ৰেদিতব্বো. সহধম্মিকা ৰাদানুৰাদাতি পরেহি ৰুত্তকারণেন সকারণা হুত্ৰা নিগণ্ঠানং ৰাদা চ অনুৰাদা চ. গারয্হং ঠানং আগচ্ছন্তীতি ৰিঞ্ঞূহি গরহিতব্বং কারণং আগচ্ছন্তি. ‘‘ৰাদানুপ্পত্তা গারয্হট্ঠানা’’তিপি পাঠো. তস্সত্থো – পরেহি ৰুত্তেন কারণেন সকারণা নিগণ্ঠানং ৰাদং অনুপ্পত্তা তং ৰাদং সোসেন্তা মিলাপেন্তা দুক্কটকম্মকারিনোতিআদযো দস গারয্হট্ঠানা আগচ্ছন্তি.

. সঙ্গতিভাৰহেতূতি নিযতিভাৰকারণা. পাপসঙ্গতিকাতি পাপনিযতিনো. অভিজাতিহেতূতি ছল়ভিজাতিহেতু.

১০. এৰং নিগণ্ঠানং উপক্কমস্স অফলতং দস্সেত্ৰা ইদানি নিয্যানিকসাসনে উপক্কমস্স ৰীরিযস্স চ সফলতং দস্সেতুং কথঞ্চ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অনদ্ধভূতন্তি অনধিভূতং. দুক্খেন অনধিভূতো নাম মনুস্সত্তভাৰো ৰুচ্চতি, ন তং অদ্ধভাৰেতি নাভিভৰতীতি অত্থো. তম্পি নানপ্পকারায দুক্করকারিকায পযোজেন্তো দুক্খেন অদ্ধভাৰেতি নাম. যে পন সাসনে পব্বজিত্ৰা আরঞ্ঞকা ৰা হোন্তি রুক্খমূলিকাদযো ৰা, তে দুক্খেন ন অদ্ধভাৰেন্তি নাম. নিয্যানিকসাসনস্মিঞ্হি ৰীরিযং সম্মাৰাযামো নাম হোতি.

থেরো পনাহ – যো ইস্সরকুলে নিব্বত্তো সত্তৰস্সিকো হুত্ৰা অলঙ্কতপ্পটিযত্তো পিতুঅঙ্কে নিসিন্নো ঘরে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা নিসিন্নেন ভিক্খুসঙ্ঘেন অনুমোদনায করিযমানায তিস্সো সম্পত্তিযো দস্সেত্ৰা সচ্চেসু পকাসিতেসু অরহত্তং পাপুণাতি, মাতাপিতূহি ৰা ‘‘পব্বজিস্সসি তাতা’’তি ৰুত্তো ‘‘আম পব্বজিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা ৰিহারং নীতো তচপঞ্চকং উগ্গণ্হিত্ৰা নিসিন্নো কেসেসু ওহারিযমানেসু খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণাতি, নৰপব্বজিতো ৰা পন মনোসিলাতেলমক্খিতেন সীসেন পুনদিৰসে মাতাপিতূহি পেসিতং কাজভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারে নিসিন্নোৰ অরহত্তং পাপুণাতি, অযং ন দুক্খেন অত্তানং অদ্ধভাৰেতি নাম. অযং পন উক্কট্ঠসক্কারো. যো দাসিকুচ্ছিযং নিব্বত্তো অন্তমসো রজতমুদ্দিকম্পি পিল়ন্ধিত্ৰা গোরকপিযঙ্গুমত্তেনাপি সরীরং ৰিলিম্পেত্ৰা ‘‘পব্বাজেথ ন’’ন্তি নীতো খুরগ্গে ৰা পুনদিৰসে ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, অযম্পি ন অনদ্ধভূতং অত্তানং দুক্খেন অদ্ধভাৰেতি নাম.

ধম্মিকং সুখং নাম সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা উপ্পন্নং চতুপচ্চযসুখং. অনধিমুচ্ছিতোতি তণ্হামুচ্ছনায অমুচ্ছিতো. ধম্মিকঞ্হি সুখং ন পরিচ্চজামীতি ন তত্থ গেধো কাতব্বো. সঙ্ঘতো হি উপ্পন্নং সলাকভত্তং ৰা ৰস্সাৰাসিকং ৰা ‘‘ইদমত্থং এত’’ন্তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে ভিক্খূনং অন্তরে পরিভুঞ্জন্তো পত্তন্তরে পদুমং ৰিয সীলসমাধিৰিপস্সনামগ্গফলেহি ৰড্ঢতি. ইমস্সাতি পচ্চুপ্পন্নানং পঞ্চন্নং খন্ধানং মূলভূতস্স. দুক্খনিদানস্সাতি তণ্হায. সা হি পঞ্চক্খন্ধদুক্খস্স নিদানং. সঙ্খারং পদহতোতি সম্পযোগৰীরিযং করোন্তস্স. ৰিরাগো হোতীতি মগ্গেন ৰিরাগো হোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘সঙ্খারপধানেন মে ইমস্স দুক্খনিদানস্স ৰিরাগো হোতী’’তি এৰং পজানাতীতি ইমিনা সুখাপটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা কথিতা. দুতিযৰারেন তস্স সম্পযোগৰীরিযস্স মজ্ঝত্ততাকারো কথিতো. সো যস্স হি খ্ৰাস্সাতি এত্থ অযং সঙ্খেপত্থো – সো পুগ্গলো যস্স দুক্খনিদানস্স সঙ্খারপধানেন ৰিরাগো হোতি, সঙ্খারং তত্থ পদহতি, মগ্গপধানেন পদহতি. যস্স পন দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰেন্তস্স ৰিরাগো হোতি, উপেক্খং তত্থ ভাৰেতি, মগ্গভাৰনায ভাৰেতি. তস্সাতি তস্স পুগ্গলস্স.

১১. পটিবদ্ধচিত্তোতি ছন্দরাগেন বদ্ধচিত্তো. তিব্বচ্ছন্দোতি বহলচ্ছন্দো. তিব্বাপেক্খোতি বহলপত্থনো. সন্তিট্ঠন্তিন্তি একতো তিট্ঠন্তিং. সঞ্জগ্ঘন্তিন্তি মহাহসিতং হসমানং. সংহসন্তিন্তি সিতং কুরুমানং.

এৰমেৰ খো, ভিক্খৰেতি এত্থ ইদং ওপম্মৰিভাৰনং – একো হি পুরিসো একিস্সা ইত্থিযা সারত্তো ঘাসচ্ছাদনমালালঙ্কারাদীনি দত্ৰা ঘরে ৰাসেতি. সা তং অতিচরিত্ৰা অঞ্ঞং সেৰতি. সো ‘‘নূন অহং অস্সা অনুরূপং সক্কারং ন করোমী’’তি সক্কারং ৰড্ঢেসি. সা ভিয্যোসোমত্তায অতিচরতিযেৰ. সো – ‘‘অযং সক্করিযমানাপি অতিচরতেৰ, ঘরে মে ৰসমানা অনত্থম্পি করেয্য, নীহরামি ন’’ন্তি পরিসমজ্ঝে অলংৰচনীযং কত্ৰা ‘‘মা পুন গেহং পাৰিসী’’তি ৰিস্সজ্জেসি. সা কেনচি উপাযেন তেন সদ্ধিং সন্থৰং কাতুং অসক্কোন্তী নটনচ্চকাদীহি সদ্ধিং ৰিচরতি. তস্স পুরিসস্স তং দিস্ৰা নেৰ উপ্পজ্জতি দোমনস্সং, সোমনস্সং পন উপ্পজ্জতি.

তত্থ পুরিসস্স ইত্থিযা সারত্তকালো ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো অত্তভাৰে আলযো. ঘাসচ্ছাদনাদীনি দত্ৰা ঘরে ৰসাপনকালো ৰিয অত্তভাৰস্স পটিজগ্গনকালো. তস্সা অতিচরণকালো ৰিয জগ্গিযমানস্সেৰ অত্তভাৰস্স পিত্তপকোপাদীনং ৰসেন সাবাধতা. ‘‘অত্তনো অনুরূপং সক্কারং অলভন্তী অতিচরতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা সক্কারৰড্ঢনং ৰিয ‘‘ভেসজ্জং অলভন্তো এৰং হোতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ভেসজ্জকরণকালো. সক্কারে ৰড্ঢিতেপি পুন অতিচরণং ৰিয পিত্তাদীসু একস্স ভেসজ্জে করিযমানে সেসানং পকোপৰসেন পুন সাবাধতা. পরিসমজ্ঝে অলংৰচনীযং কত্ৰা গেহা নিক্কড্ঢনং ৰিয ‘‘ইদানি তে নাহং দাসো ন কম্মকরো, অনমতগ্গে সংসারে তংযেৰ উপট্ঠহন্তো ৰিচরিং, কো মে তযা অত্থো, ছিজ্জ ৰা ভিজ্জ ৰা’’তি তস্মিং অনপেক্খতং আপজ্জিত্ৰা ৰীরিযং থিরং কত্ৰা মগ্গেন কিলেসসমুগ্ঘাতনং. নটনচ্চকাদীহি নচ্চমানং ৰিচরন্তিং দিস্ৰা যথা তস্স পুরিসস্স দোমনস্সং ন উপ্পজ্জতি, সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জতি, এৰমেৰ ইমস্স ভিক্খুনো অরহত্তং পত্তস্স পিত্তপকোপাদীনং ৰসেন আবাধিকং অত্তভাৰং দিস্ৰা দোমনস্সং ন উপ্পজ্জতি, ‘‘মুচ্চিস্সামি ৰত খন্ধপরিহারদুক্খতো’’তি সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জতীতি. অযং পন উপমা ‘‘পটিবদ্ধচিত্তস্স দোমনস্সং উপ্পজ্জতি, অপ্পটিবদ্ধচিত্তস্স নত্থেতন্তি ঞত্ৰা ইত্থিযা ছন্দরাগং পজহতি, এৰমযং ভিক্খু সঙ্খারং ৰা পদহন্তস্স উপেক্খং ৰা ভাৰেন্তস্স দুক্খনিদানং পহীযতি, নো অঞ্ঞথাতি ঞত্ৰা তদুভযং সম্পাদেন্তো দুক্খনিদানং পজহতী’’তি এতমত্থং ৰিভাৰেতুং আগতাতি ৰেদিতব্বা.

১২. যথা সুখং খো মে ৰিহরতোতি যেন সুখেন ৰিহরিতুং ইচ্ছামি তেন, মে ৰিহরতো. পদহতোতি পেসেন্তস্স. এত্থ চ যস্স সুখা পটিপদা অসপ্পাযা, সুখুমচীৰরানি ধারেন্তস্স পাসাদিকে সেনাসনে ৰসন্তস্স চিত্তং ৰিক্খিপতি, দুক্খা পটিপদা সপ্পাযা, ছিন্নভিন্নানি থূলচীৰরানি ধারেন্তস্স সুসানরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তস্স চিত্তং একগ্গং হোতি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং, উসুকারো ৰিয হি জাতিজরামরণভীতো যোগী দট্ঠব্বো, ৰঙ্ককুটিলজিম্হতেজনং ৰিয ৰঙ্ককুটিলজিম্হচিত্তং, দ্ৰে অলাতা ৰিয কাযিকচেতসিকৰীরিযং, তেজনং উজুং করোন্তস্স কঞ্জিকতেলং ৰিয সদ্ধা, নমনদণ্ডকো ৰিয লোকুত্তরমগ্গো, উস্সুকারস্স ৰঙ্ককুটিলজিম্হতেজনং কঞ্জিকতেলেন সিনেহেত্ৰা অলাতেসু তাপেত্ৰা নমনদণ্ডকেন উজুকরণং ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো ৰঙ্ককুটিলজিম্হচিত্তং সদ্ধায সিনেহেত্ৰা কাযিকচেতসিকৰীরিযেন তাপেত্ৰা লোকুত্তরমগ্গেন উজুকরণং, উসুকারস্সেৰ এৰং উজুকতেন তেজনেন সপত্তং ৰিজ্ঝিত্ৰা সম্পত্তিঅনুভৰনং ৰিয ইমস্স যোগিনো তথা উজুকতেন চিত্তেন কিলেসগণং ৰিজ্ঝিত্ৰা পাসাদিকে সেনাসনে নিরোধৰরতলগতস্স ফলসমাপত্তিসুখানুভৰনং দট্ঠব্বং. ইধ তথাগতো সুখাপটিপদাখিপ্পাভিঞ্ঞভিক্খুনো, দুক্খাপটিপদাদন্ধাভিঞ্ঞভিক্খুনো চ পটিপত্তিযো কথিতা, ইতরেসং দ্ৰিন্নং ন কথিতা, তা কথেতুং ইমং দেসনং আরভি. ইমাসু ৰা দ্ৰীসু কথিতাসু ইতরাপি কথিতাৰ হোন্তি, আগমনীযপটিপদা পন ন কথিতা, তং কথেতুং ইমং দেসনং আরভি. সহাগমনীযাপি ৰা পটিপদা কথিতাৰ, অদস্সিতং পন একং বুদ্ধুপ্পাদং দস্সেত্ৰা একস্স কুলপুত্তস্স নিক্খমনদেসনং অরহত্তেন ৰিনিৰট্টেস্সামীতি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

দেৰদহসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. পঞ্চত্তযসুত্তৰণ্ণনা

২১. এৰং মে সুতন্তি পঞ্চত্তযসুত্তং. তত্থ একেতি একচ্চে. সমণব্রাহ্মণাতি পরিব্বজুপগতভাৰেন সমণা জাতিযা ব্রাহ্মণা, লোকেন ৰা সমণাতি চ ব্রাহ্মণাতি চ এৰং সম্মতা. অপরন্তং কপ্পেত্ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা গণ্হন্তীতি অপরন্তকপ্পিকা. অপরন্তকপ্পো ৰা এতেসং অত্থীতিপি অপরন্তকপ্পিকা. এত্থ অন্তোতি ‘‘সক্কাযো খো, আৰুসো, একো অন্তো’’তিআদীসু (অ. নি. ৬.৬১) ৰিয ইধ কোট্ঠাসো অধিপ্পেতো. কপ্পোতি তণ্হাদিট্ঠিযো. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘কপ্পোতি উদ্দানতো দ্ৰে কপ্পা তণ্হাকপ্পো চ দিট্ঠিকপ্পো চা’’তি. তস্মা তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অনাগতং খন্ধকোট্ঠাসং কপ্পেত্ৰা ঠিতাতি অপরন্তকপ্পিকাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. তেসং এৰং অপরন্তং কপ্পেত্ৰা ঠিতানং পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনৰসেন অপরন্তমেৰ অনুগতা দিট্ঠীতি অপরন্তানুদিট্ঠিনো. তে এৰংদিট্ঠিনো তং অপরন্তং আরব্ভ আগম্ম পটিচ্চ অঞ্ঞম্পি জনং দিট্ঠিগতিকং করোন্তা অনেকৰিহিতানি অধিৰুত্তিপদানি অভিৰদন্তি. অনেকৰিহিতানীতি অনেকৰিধানি. অধিৰুত্তিপদানীতি অধিৰচনপদানি. অথ ৰা ভূতমত্থং অধিভৰিত্ৰা যথাসভাৰতো অগ্গহেত্ৰা ৰত্তনতো অধিৰুত্তিযোতি দিট্ঠিযো ৰুচ্চন্তি, অধিৰুত্তীনং পদানি অধিৰুত্তিপদানি, দিট্ঠিদীপকানি ৰচনানীতি অত্থো.

সঞ্ঞীতি সঞ্ঞাসমঙ্গী. অরোগোতি নিচ্চো. ইত্থেকেতি ইত্থং একে, এৰমেকেতি অত্থো. ইমিনা সোল়স সঞ্ঞীৰাদা কথিতা, অসঞ্ঞীতি ইমিনা অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা, নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি ইমিনা অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা, সতো ৰা পন সত্তস্সাতি ইমিনা সত্ত উচ্ছেদৰাদা. তত্থ সতোতি ৰিজ্জমানস্স. উচ্ছেদন্তি উপচ্ছেদং. ৰিনাসন্তি অদস্সনং. ৰিভৰন্তি ভৰৰিগমং. সব্বানেতানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানেৰ. দিট্ঠধম্মনিব্বানং ৰাতি ইমিনা পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা কথিতা. তত্থ দিট্ঠধম্মোতি পচ্চক্খধম্মো ৰুচ্চতি, তত্থ তত্থ পটিলদ্ধঅত্তভাৰস্সেতং অধিৰচনং. দিট্ঠধম্মে নিব্বানং দিট্ঠধম্মনিব্বানং, ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে দুক্খৰূপসমন্তি অত্থো. সন্তং ৰাতি সঞ্ঞীতিআদিৰসেন তীহাকারেহি সন্তং. তীণি হোন্তীতি সঞ্ঞী অত্তাতিআদীনি সন্তঅত্তৰসেন একং, ইতরানি দ্ৰেতি এৰং তীণি.

২২. রূপিং ৰাতি করজরূপেন ৰা কসিণরূপেন ৰা রূপিং. তত্থ লাভী কসিণরূপং অত্তাতি গণ্হাতি, তক্কী উভোপি রূপানি গণ্হাতিযেৰ. অরূপিন্তি অরূপসমাপত্তিনিমিত্তং ৰা, ঠপেত্ৰা সঞ্ঞাক্খন্ধং সেসঅরূপধম্মে ৰা অত্তাতি পঞ্ঞপেন্তা লাভিনোপি তক্কিকাপি এৰং পঞ্ঞপেন্তি. ততিযদিট্ঠি পন মিস্সকগাহৰসেন পৰত্তা, চতুত্থা তক্কগাহেনেৰ. দুতিযচতুক্কে পঠমদিট্ঠি সমাপন্নকৰারেন কথিতা, দুতিযদিট্ঠি অসমাপন্নকৰারেন, ততিযদিট্ঠি সুপ্পমত্তেন ৰা সরাৰমত্তেন ৰা কসিণপরিকম্মৰসেন, চতুত্থদিট্ঠি ৰিপুলকসিণৰসেন কথিতাতি ৰেদিতব্বা.

এতং ৰা পনেকেসং উপাতিৰত্ততন্তি সঞ্ঞীতিপদেন সঙ্খেপতো ৰুত্তং সঞ্ঞাসত্তকং অতিক্কন্তানন্তি অত্থো. অপরে অট্ঠকন্তি ৰদন্তি. তদুভযং পরতো আৰিভৰিস্সতি. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – কেচি হি এতা সত্ত ৰা অট্ঠ ৰা সঞ্ঞা সমতিক্কমিতুং সক্কোন্তি, কেচি পন ন সক্কোন্তি. তত্থ যে সক্কোন্তি, তেৰ গহিতা. তেসং পন একেসং উপাতিৰত্ততং অতিক্কমিতুং সক্কোন্তানং যথাপি নাম গঙ্গং উত্তিণ্ণেসু মনুস্সেসু একো দীঘৰাপিং গন্ত্ৰা তিট্ঠেয্য, একো ততো পরং মহাগামং; এৰমেৰ একে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং অপ্পমাণং আনেঞ্জন্তি ৰত্ৰা তিট্ঠন্তি, একে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং. তত্থ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং তাৰ দস্সেতুং ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকেতি ৰুত্তং. পরতো ‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমেকে’’তি ৰক্খতি. তযিদন্তি তং ইদং দিট্ঠিগতঞ্চ দিট্ঠিপচ্চযঞ্চ দিট্ঠারম্মণঞ্চ. তথাগতো অভিজানাতীতি. ইমিনা পচ্চযেন ইদং নাম দস্সনং গহিতন্তি অভিৰিসিট্ঠেন ঞাণেন জানাতি.

ইদানি তদেৰ ৰিত্থারেন্তো যে খো তে ভোন্তোতিআদিমাহ. যা ৰা পন এতাসং সঞ্ঞানন্তি যা ৰা পন এতাসং ‘‘যদি রূপসঞ্ঞান’’ন্তি এৰং ৰুত্তসঞ্ঞানং. পরিসুদ্ধাতি নিরুপক্কিলেসা. পরমাতি উত্তমা. অগ্গাতি সেট্ঠা. অনুত্তরিযা অক্খাযতীতি অসদিসা কথীযতি. যদি রূপসঞ্ঞানন্তি ইমিনা চতস্সো রূপাৰচরসঞ্ঞা কথিতা. যদি অরূপসঞ্ঞানন্তি ইমিনা আকাসানঞ্চাযতনৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞা. ইতরেহি পন দ্ৰীহি পদেহি সমাপন্নকৰারো চ অসমাপন্নকৰারো চ কথিতোতি এৰমেতা কোট্ঠাসতো অট্ঠ, অত্থতো পন সত্ত সঞ্ঞা হোন্তি. সমাপন্নকৰারো হি পুরিমাহি ছহিসঙ্গহিতোযেৰ. তযিদং সঙ্খতন্তি তং ইদং সব্বম্পি সঞ্ঞাগতং সদ্ধিং দিট্ঠিগতেন সঙ্খতং পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা কতং. ওল়ারিকন্তি সঙ্খতত্তাৰ ওল়ারিকং. অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধোতি এতেসং পন সঙ্খতন্তি ৰুত্তানং সঙ্খারানং নিরোধসঙ্খাতং নিব্বানং নাম অত্থি. অত্থেতন্তি ইতি ৰিদিত্ৰাতি তং খো পন নিব্বানং ‘‘অত্থি এত’’ন্তি এৰং জানিত্ৰা. তস্স নিস্সরণদস্সাৰীতি তস্স সঙ্খতস্স নিস্সরণদস্সী নিব্বানদস্সী. তথাগতো তদুপাতিৰত্তোতি তং সঙ্খতং অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তোতি অত্থো.

২৩. তত্রাতি তেসু অট্ঠসু অসঞ্ঞীৰাদেসু. রূপিং ৰাতিআদীনি সঞ্ঞীৰাদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. অযঞ্চ যস্মা অসঞ্ঞীৰাদো, তস্মা ইধ দুতিযচতুক্কং ন ৰুত্তং. পটিক্কোসন্তীতি পটিবাহন্তি পটিসেধেন্তি. সঞ্ঞা রোগোতিআদীসু আবাধট্ঠেন রোগো, সদোসট্ঠেন গণ্ডো, অনুপৰিট্ঠট্ঠেন সল্লং. আগতিং ৰা গতিং ৰাতিআদীসু পটিসন্ধিৰসেন আগতিং, চুতিৰসেন গতিং, চৰনৰসেন চুতিং, উপপজ্জনৰসেন উপপত্তিং, পুনপ্পুনং উপ্পজ্জিত্ৰা অপরাপরং ৰড্ঢনৰসেন ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং. কামঞ্চ চতুৰোকারভৰে রূপং ৰিনাপি ৰিঞ্ঞাণস্স পৰত্তি অত্থি, সেসে পন তযো খন্ধে ৰিনা নত্থি. অযং পন পঞ্হো পঞ্চৰোকারভৰৰসেন কথিতো. পঞ্চৰোকারে হি এত্তকে খন্ধে ৰিনা ৰিঞ্ঞাণস্স পৰত্তি নাম নত্থি. ৰিতণ্ডৰাদী পনেত্থ ‘‘অঞ্ঞত্র রূপাতিআদিৰচনতো অরূপভৰেপি রূপং, অসঞ্ঞাভৰে চ ৰিঞ্ঞাণং অত্থি, তথা নিরোধসমাপন্নস্সা’’তি ৰদতি. সো ৰত্তব্বো – ব্যঞ্জনচ্ছাযায চে অত্থং পটিবাহসি, আগতিং ৰাতিআদিৰচনতো তং ৰিঞ্ঞাণং পক্খিদ্ৰিপদচতুপ্পদা ৰিয উপ্পতিত্ৰাপি গচ্ছতি, পদসাপি গচ্ছতি, গোৰিসাণৰল্লিআদীনি ৰিয চ ৰড্ঢতীতি আপজ্জতি. যে চ ভগৰতা অনেকসতেসু সুত্তেসু তযো ভৰা ৰুত্তা, তে অরূপভৰস্স অভাৰা দ্ৰেৰ আপজ্জন্তি. তস্মা মা এৰং অৰচ, যথা ৰুত্তমত্থং ধারেহীতি.

২৪. তত্রাতি অট্ঠসু নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদেসু ভুম্মং. ইধাপি রূপিং ৰাতিআদীনি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. অসঞ্ঞা সম্মোহোতি নিস্সঞ্ঞভাৰো নামেস সম্মোহট্ঠানং. যো হি কিঞ্চি ন জানাতি, তং অসঞ্ঞী এসোতি ৰদন্তি. দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বসঙ্খারমত্তেনাতি দিট্ঠৰিঞ্ঞাতব্বমত্তেন সুতৰিঞ্ঞাতব্বমত্তেন মুতৰিঞ্ঞাতব্বমত্তেন. এত্থ চ ৰিজানাতীতি ৰিঞ্ঞাতব্বং, দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বমত্তেন পঞ্চদ্ৰারিকসঞ্ঞাপৰত্তিমত্তেনাতি অযঞ্হি এত্থ অত্থো. সঙ্খারমত্তেনাতি ওল়ারিকসঙ্খারপৰত্তিমত্তেনাতি অত্থো. এতস্স আযতনস্সাতি এতস্স নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্স. উপসম্পদন্তি পটিলাভং. ব্যসনং হেতন্তি ৰিনাসো হেস, ৰুট্ঠানং হেতন্তি অত্থো. পঞ্চদ্ৰারিকসঞ্ঞাপৰত্তঞ্হি ওল়ারিকসঙ্খারপৰত্তং ৰা অপ্পৰত্তং কত্ৰা তং সমাপজ্জিতব্বং. তস্স পন পৰত্তেন ততো ৰুট্ঠানং হোতীতি দস্সেতি. সঙ্খারসমাপত্তিপত্তব্বমক্খাযতীতি ওল়ারিকসঙ্খারপৰত্তিযা পত্তব্বন্তি ন অক্খাযতি. সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিপত্তব্বন্তি সঙ্খারানংযেৰ অৰসেসা ভাৰনাৰসেন সব্বসুখুমভাৰং পত্তা সঙ্খারা, তেসং পৰত্তিযা এতং পত্তব্বন্তি অত্থো. এৰরূপেসু হি সঙ্খারেসু পৰত্তেসু এতং পত্তব্বং নাম হোতি. তযিদন্তি তং ইদং এতং সুখুমম্পি সমানং সঙ্খতং সঙ্খতত্তা চ ওল়ারিকং.

২৫. তত্রাতি সত্তসু উচ্ছেদৰাদেসু ভুম্মং. উদ্ধং সরন্তি উদ্ধং ৰুচ্চতি অনাগতসংসারৰাদো, অনাগতং সংসারৰাদং সরন্তীতি অত্থো. আসত্তিংযেৰ অভিৰদন্তি লগ্গনকংযেৰ ৰদন্তি. ‘‘আসত্ত’’ন্তিপি পাঠো, তণ্হংযেৰ ৰদন্তীতি অত্থো. ইতি পেচ্চ ভৰিস্সামাতি এৰং পেচ্চ ভৰিস্সাম. খত্তিযা ভৰিস্সাম, ব্রাহ্মণা ভৰিস্সামাতি এৰমেত্থ নযো নেতব্বো. ৰাণিজূপমা মঞ্ঞেতি ৰাণিজূপমা ৰিয ৰাণিজপটিভাগা ৰাণিজসদিসা ময্হং উপট্ঠহন্তি. সক্কাযভযাতি সক্কাযস্স ভযা. তে হি যথেৰ ‘‘চত্তারো খো, মহারাজ, অভযস্স ভাযন্তি. কতমে চত্তারো? গণ্ডুপ্পাদো খো, মহারাজ, ভযা পথৰিং ন খাদতি ‘মা পথৰী খিযী’তি, কোন্তো খো, মহারাজ, একপাদেন তিট্ঠতি ‘মা পথৰী ওসীদী’তি, কিকী খো, মহারাজ, উত্তানা সেতি ‘মা অম্ভা উন্দ্রিযী’তি, ব্রাহ্মণধম্মিকো খো, মহারাজ, ব্রহ্মচরিযং ন চরতি ‘মা লোকো উচ্ছিজ্জী’তি ইমে চত্তারো অভযস্স ভাযন্তি, এৰং সক্কাযস্স ভাযন্তি’’. সক্কাযপরিজেগুচ্ছাতি তমেৰ তেভূমকসঙ্খাতং সক্কাযং পরিজিগুচ্ছমানা. সা গদ্দুলবদ্ধোতি দণ্ডকে রজ্জুং পৰেসেত্ৰা বদ্ধসুনখো. এৰমেৰিমেতি এত্থ দল়্হত্থম্ভো ৰিয খীলো ৰিয চ তেভূমকধম্মসঙ্খাতো সক্কাযো দট্ঠব্বো, সা ৰিয দিট্ঠিগতিকো, দণ্ডকো ৰিয দিট্ঠি, রজ্জু ৰিয তণ্হা, গদ্দুলেন বন্ধিত্ৰা থম্ভে ৰা খীলে ৰা উপনিবদ্ধসুনখস্স অত্তনো ধম্মতায ছিন্দিত্ৰা গন্তুং অসমত্থস্স অনুপরিধাৰনং ৰিয দিট্ঠিগতিকস্স দিট্ঠিদণ্ডকে পৰেসিতায তণ্হারজ্জুযা বন্ধিত্ৰা সক্কাযে উপনিবদ্ধস্স অনুপরিধাৰনং ৰেদিতব্বং.

২৬. ইমানেৰ পঞ্চাযতনানীতি ইমানেৰ পঞ্চ কারণানি. ইতি মাতিকং ঠপেন্তেনপি পঞ্চেৰ ঠপিতানি, নিগমেন্তেনপি পঞ্চেৰ নিগমিতানি, ভাজেন্তেন পন চত্তারি ভাজিতানি. দিট্ঠধম্মনিব্বানং কুহিং পৰিট্ঠন্তি. একত্তনানত্তৰসেন দ্ৰীসু পদেসু পৰিট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং.

২৭. এৰঞ্চ চতুচত্তালীস অপরন্তকপ্পিকে দস্সেত্ৰা ইদানি অট্ঠারস পুব্বন্তকপ্পিকে দস্সেতুং সন্তি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অতীতকোট্ঠাসসঙ্খাতং পুব্বন্তং কপ্পেত্ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা গণ্হন্তীতি পুব্বন্তকপ্পিকা. পুব্বন্তকপ্পো ৰা এতেসং অত্থীতি পুব্বন্তকপ্পিকা. এৰং সেসম্পি পুব্বে ৰুত্তপ্পকারং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সস্সতো অত্তা চ লোকো চাতি রূপাদীসু অঞ্ঞতরং অত্তাতি চ লোকোতি চ গহেত্ৰা সস্সতো অমরো নিচ্চো ধুৰোতি অভিৰদন্তি. যথাহ ‘‘রূপং অত্তা চেৰ লোকো চ সস্সতো চাতি অত্তানঞ্চ লোকঞ্চ পঞ্ঞপেন্তী’’তি ৰিত্থারো. অসস্সতাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ পঠমৰাদেন চত্তারো সস্সতৰাদা ৰুত্তা, দুতিযৰাদেন সত্ত উচ্ছেদৰাদা.

ননু চেতে হেট্ঠা আগতা, ইধ কস্মা পুন গহিতাতি. হেট্ঠা তত্থ তত্থ মতো তত্থ তত্থেৰ উচ্ছিজ্জতীতি দস্সনত্থং আগতা. ইধ পন পুব্বেনিৰাসলাভী দিট্ঠিগতিকো অতীতং পস্সতি, ন অনাগতং, তস্স এৰং হোতি ‘‘পুব্বন্ততো আগতো অত্তা ইধেৰ উচ্ছিজ্জতি, ইতো পরং ন গচ্ছতী’’তি ইমস্সত্থস্স দস্সনত্থং গহিতা. ততিযৰাদেন চত্তারো একচ্চসস্সতৰাদা ৰুত্তা, চতুত্থৰাদেন চত্তারো অমরাৰিক্খেপিকা ৰুত্তা. অন্তৰাতি সপরিযন্তো পরিচ্ছিন্নো পরিৰটুমো. অৰড্ঢিতকসিণস্স তং কসিণং অত্তাতি চ লোকোতি চ গহেত্ৰা এৰং হোতি. দুতিযৰাদো ৰড্ঢিতকসিণস্স ৰসেন ৰুত্তো, ততিযৰাদো তিরিযং ৰড্ঢেত্ৰা উদ্ধমধো অৰড্ঢিতকসিণস্স, চতুত্থৰাদো তক্কিৰসেন ৰুত্তো. অনন্তরচতুক্কং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ.

একন্তসুখীতি নিরন্তরসুখী. অযং দিট্ঠি লাভীজাতিস্সরতক্কীনং ৰসেন উপ্পজ্জতি. লাভিনো হি পুব্বেনিৰাসঞাণেন খত্তিযাদিকুলে একন্তসুখমেৰ অত্তনো জাতিং অনুস্সরন্তস্স এৰং দিট্ঠি উপ্পজ্জতি. তথা জাতিস্সরস্স পচ্চুপ্পন্নং সুখমনুভৰতো অতীতাসু সত্তসু জাতীসু তাদিসমেৰ অত্তভাৰং অনুস্সরন্তস্স. তক্কিস্স পন ইধ সুখসমঙ্গিনো ‘‘অতীতেপাহং এৰমেৰ অহোসি’’ন্তি তক্কেনেৰ উপ্পজ্জতি.

একন্তদুক্খীতি অযং দিট্ঠি লাভিনো নুপ্পজ্জতি. সো হি একন্তেনেৰ ইধ ঝানসুখেন সুখী হোতি. ইধ দুক্খেন ফুট্ঠস্স পন জাতিস্সরস্স তক্কিস্সেৰ চ সা উপ্পজ্জতি. ততিযা ইধ ৰোকিণ্ণসুখদুক্খানং সব্বেসম্পি তেসং উপ্পজ্জতি, তথা চতুত্থা দিট্ঠি. লাভিনো হি ইদানি চতুত্থজ্ঝানৰসেন অদুক্খমসুখস্স, পুব্বে চতুত্থজ্ঝানিকমেৰ ব্রহ্মলোকং অনুস্সরন্তস্স. জাতিস্সরস্সাপি পচ্চুপ্পন্নে মজ্ঝত্তস্স, অনুস্সরন্তস্সাপি মজ্ঝত্তভূতট্ঠানমেৰ অনুস্সরন্তস্স, তক্কিনোপি পচ্চুপ্পন্নে মজ্ঝত্তস্স, অতীতেপি এৰং ভৰিস্সতীতি তক্কেনেৰ গণ্হন্তস্স এসা দিট্ঠি উপ্পজ্জতি. এত্তাৰতা চত্তারো সস্সতৰাদা, চত্তারো একচ্চসস্সতিকা, চত্তারো অন্তানন্তিকা, চত্তারো অমরাৰিক্খেপিকা, দ্ৰে অধিচ্চ-সমুপ্পন্নিকাতি অট্ঠারসপি পুব্বন্তকপ্পিকা কথিতা হোন্তি.

২৮. ইদানি দিট্ঠুদ্ধারং উদ্ধরন্তো তত্র, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ পচ্চত্তংযেৰ ঞাণন্তি পচ্চক্খঞাণং. পরিসুদ্ধন্তি নিরুপক্কিলেসং. পরিযোদাতন্তি পভস্সরং. সব্বপদেহি ৰিপস্সনাঞাণংযেৰ কথিতং. সদ্ধাদযো হি পঞ্চ ধম্মা বাহিরসমযস্মিম্পি হোন্তি, ৰিপস্সনাঞাণং সাসনস্মিংযেৰ. তত্থ ঞাণভাগমত্তমেৰ পরিযোদপেন্তীতি মযমিদং জানামাতি এৰং তত্থ ঞাণকোট্ঠাসং ওতারেন্তিযেৰ. উপাদানমক্খাযতীতি ন তং ঞাণং, মিচ্ছাদস্সনং নামেতং, তস্মা তদপি তেসং ভৰন্তানং দিট্ঠুপাদানং অক্খাযতীতি অত্থো. অথাপি তং জাননমত্তলক্খণত্তা ঞাণভাগমত্তমেৰ, তথাপি তস্স দস্সনস্স অনুপাতিৰত্তনতো উপাদানপচ্চযতো চ উপাদানমেৰ. তদুপাতিৰত্তোতি তং দিট্ঠিং অতিক্কন্তো. এত্তাৰতা চত্তারো সস্সতৰাদা, চত্তারো একচ্চসস্সতিকা, চত্তারো অন্তানন্তিকা, চত্তারো অমরাৰিক্খেপিকা, দ্ৰে অধিচ্চসমুপ্পন্নিকা, সোল়স সঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ অসঞ্ঞীৰাদা, অট্ঠ নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা, সত্ত উচ্ছেদৰাদা, পঞ্চ দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদাতি ব্রহ্মজালে আগতা দ্ৰাসট্ঠিপি দিট্ঠিযো কথিতা হোন্তি. ব্রহ্মজালে পন কথিতে ইদং সুত্তং অকথিতমেৰ হোতি. কস্মা? ইধ ততো অতিরেকায সক্কাযদিট্ঠিযা আগতত্তা. ইমস্মিং পন কথিতে ব্রহ্মজালং কথিতমেৰ হোতি.

৩০. ইদানি ইমা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো উপ্পজ্জমানা সক্কাযদিট্ঠিপমুখেনেৰ উপ্পজ্জন্তীতি দস্সেতুং ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চোতিআদিমাহ. তত্থ পটিনিস্সগ্গাতি পরিচ্চাগেন. কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানাতি পঞ্চকামগুণতণ্হানং নিস্সট্ঠত্তা. পৰিৰেকং পীতিন্তি সপ্পীতিকজ্ঝানদ্ৰযপীতিং. নিরুজ্ঝতীতি ঝাননিরোধেন নিরুজ্ঝতি. সমাপত্তিতো পন ৰুট্ঠিতস্স নিরুদ্ধা নাম হোতি. যথেৰ হি ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং, নিরামিসসুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি এত্থ ন অযমত্থো হোতি – চতুত্থজ্ঝাননিরোধা ততিযজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি. অযং পনেত্থ অত্থো – চতুত্থজ্ঝানা ৰুট্ঠায ততিযং ঝানং সমাপজ্জতি, ততিযজ্ঝানা ৰুট্ঠায চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জতীতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. উপ্পজ্জতি দোমনস্সন্তি হীনজ্ঝানপরিযাদানকদোমনস্সং. সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতচিত্তস্স পন কম্মনীযভাৰো কথিতো.

পৰিৰেকা পীতীতি সা এৰ ঝানদ্ৰযপীতি. যং ছাযা জহতীতি যং ঠানং ছাযা জহতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যস্মিং ঠানে ছাযা অত্থি, তস্মিং আতপো নত্থি. যস্মিং আতপো অত্থি, তস্মিং ছাযা নত্থীতি.

৩১. নিরামিসং সুখন্তি ততিযজ্ঝানসুখং.

৩২. অদুক্খমসুখন্তি চতুত্থজ্ঝানৰেদনং.

৩৩. অনুপাদানোহমস্মীতি নিগ্গহণো অহমস্মি. নিব্বানসপ্পাযন্তি নিব্বানস্স সপ্পাযং উপকারভূতং. ননু চ মগ্গদস্সনং নাম সব্বত্থ নিকন্তিযা সুক্খাপিতায উপ্পজ্জতি, কথমেতং নিব্বানস্স উপকারপটিপদা নাম জাতন্তি, সব্বত্থ অনুপাদিযনৰসেন অগ্গণ্হনৰসেন উপকারপটিপদা নাম জাতং. অভিৰদতীতি অভিমানেন উপৰদতি. পুব্বন্তানুদিট্ঠিন্তি অট্ঠারসৰিধম্পি পুব্বন্তানুদিট্ঠিং. অপরন্তানুদিট্ঠিন্তি চতুচত্তারীসৰিধম্পি অপরন্তানুদিট্ঠিং. উপাদানমক্খাযতীতি অহমস্মীতি গহণস্স সক্কাযদিট্ঠিপরিযাপন্নত্তা দিট্ঠুপাদানং অক্খাযতি.

সন্তিৰরপদন্তি ৰূপসন্তকিলেসত্তা সন্তং উত্তমপদং. ছন্নং ফস্সাযতনানন্তি ভগৰতা ‘‘যত্থ চক্খু চ নিরুজ্ঝতি রূপসঞ্ঞা চ নিরুজ্ঝতি সো আযতনো ৰেদিতব্বো’’তি এত্থ দ্ৰিন্নং আযতনানং পটিক্খেপেন নিব্বানং দস্সিতং.

‘‘যত্থ আপো চ পথৰী, তেজো ৰাযো ন গাধতি;

অতো সরা নিৰত্তন্তি, এত্থ ৰট্টং ন ৰত্ততি;

এত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতী’’তি. (সং. নি. ১.২৭) –

এত্থ পন সঙ্খারপটিক্খেপেন নিব্বানং দস্সিতং.

‘‘কত্থ আপো চ পথৰী, তেজো ৰাযো ন গাধতি;

কত্থ দীঘঞ্চ রস্সঞ্চ, অণুং থূলং সুভাসুভং;

কত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতী’’তি. (দী. নি. ১.৪৯৮);

তত্র ৰেয্যাকরণং ভৰতি –

‘‘ৰিঞ্ঞাণং অনিদস্সনং, অনন্তং সব্বতো পভ’’ন্তি –

এত্থ সঙ্খারপটিক্খেপেন নিব্বানং দস্সিতং. ইমস্মিং পন সুত্তে ছআযতনপটিক্খেপেন দস্সিতং. অঞ্ঞত্থ চ অনুপাদাৰিমোক্খোতি নিব্বানমেৰ দস্সিতং, ইধ পন অরহত্তফলসমাপত্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

পঞ্চত্তযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. কিন্তিসুত্তৰণ্ণনা

৩৪. এৰং মে সুতন্তি কিন্তিসুত্তং. তত্থ পিসিনারাযন্তি এৰংনামকে মণ্ডলপদেসে. বলিহরণেতি তস্মিং ৰনসণ্ডে ভূতানং বলিং আহরন্তি, তস্মা সো বলিহরণন্তি ৰুত্তো. চীৰরহেতূতি চীৰরকারণা, চীৰরং পচ্চাসীসমানোতি অত্থো. ইতিভৰাভৰহেতূতি এৰং ইমং দেসনামযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থুং নিস্সায তস্মিং তস্মিং ভৰে সুখং ৰেদিস্সামীতি ধম্মং দেসেতীতি কিং তুম্হাকং এৰং হোতীতি অত্থো.

৩৫. চত্তারো সতিপট্ঠানাতিআদযো সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা লোকিযলোকুত্তরাৰ কথিতা. তত্থাতি তেসু সত্ততিংসায ধম্মেসু. সিযংসূতি ভৰেয্যুং. অভিধম্মেতি ৰিসিট্ঠে ধম্মে, ইমেসু সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মেসূতি অত্থো. তত্র চেতি ইদম্পি বোধিপক্খিযধম্মেস্ৰেৰ ভুম্মং. অত্থতো চেৰ নানং ব্যঞ্জনতো চাতি এত্থ ‘‘কাযোৰ সতিপট্ঠানং ৰেদনাৰ সতিপট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তে অত্থতো নানং হোতি, ‘‘সতিপট্ঠানা’’তি ৰুত্তে পন ব্যঞ্জনতো নানং নাম হোতি. তদমিনাপীতি তং তুম্হে ইমিনাপি কারণেন জানাথাতি অত্থঞ্চ ব্যঞ্জনঞ্চ সমানেত্ৰা অথস্স চ অঞ্ঞথা গহিতভাৰো ব্যঞ্জনস্স চ মিচ্ছা রোপিতভাৰো দস্সেতব্বো. যো ধম্মো যো ৰিনযোতি এত্থ অত্থঞ্চ ব্যঞ্জনঞ্চ ৰিঞ্ঞাপনকারণমেৰ ধম্মো চ ৰিনযো চ.

৩৭. অত্থতো হি খো সমেতীতি সতিযেৰ সতিপট্ঠানন্তি গহিতা. ব্যঞ্জনতো নানন্তি কেৰলং ব্যঞ্জনমেৰ সতিপট্ঠানোতি ৰা সতিপট্ঠানাতি ৰা মিচ্ছা রোপেথ. অপ্পমত্তকং খোতি সুত্তন্তং পত্ৰা ব্যঞ্জনং অপ্পমত্তকং নাম হোতি. পরিত্তমত্তং ধনিতং কত্ৰা রোপিতেপি হি নিব্বুতিং পত্তুং সক্কা হোতি.

তত্রিদং ৰত্থু – ৰিজযারামৰিহারৰাসী কিরেকো খীণাসৰত্থেরো দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং সুত্তং আহরিত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেন্তো – ‘‘সমুদ্ধো সমুদ্ধোতি, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতী’’তি ধনিতং কত্ৰা আহ. একো ভিক্খু ‘‘সমুদ্ধো নাম, ভন্তে’’তি আহ. আৰুসো, সমুদ্ধোতি ৰুত্তেপি সমুদ্দোতি ৰুত্তেপি মযং লোণসাগরমেৰ জানাম, তুম্হে পন নো অত্থগৰেসকা, ব্যঞ্জনগৰেসকা, গচ্ছথ মহাৰিহারে পগুণব্যঞ্জনানং ভিক্খূনং সন্তিকে ব্যঞ্জনং সোধাপেথাতি কম্মট্ঠানং অকথেত্ৰাৰ উট্ঠাপেসি. সো অপরভাগে মহাৰিহারে ভেরিং পহরাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স চতূসু মগ্গেসু পঞ্হং কথেত্ৰাৰ পরিনিব্বুতো. এৰং সুত্তন্তং পত্ৰা ব্যঞ্জনং অপ্পমত্তকং নাম হোতি.

ৰিনযং পন পত্ৰা নো অপ্পমত্তকং. সামণেরপব্বজ্জাপি হি উভতোসুদ্ধিতো ৰট্টতি, উপসম্পদাদিকম্মানিপি সিথিলাদীনং ধনিতাদিকরণমত্তেনেৰ কুপ্পন্তি. ইধ পন সুত্তন্তব্যঞ্জনং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

৩৮. অথ চতুত্থৰারে ৰিৰাদো কস্মা? সঞ্ঞায ৰিৰাদো. ‘‘অহং সতিমেৰ সতিপট্ঠানং ৰদামি, অযং ‘কাযো সতিপট্ঠান’ন্তি ৰদতী’’তি হি নেসং সঞ্ঞা হোতি. ব্যঞ্জনেপি এসেৰ নযো.

৩৯. চোদনায তরিতব্বন্তি ন চোদনত্থায ৰেগাযিতব্বং. একচ্চো হি পুগ্গলো ‘‘নলাটে তে সাসপমত্তা পিল়কা’’তি ৰুত্তো ‘‘ময্হং নলাটে সাসপমত্তং পিল়কং পস্সসি, অত্তনো নলাটে তালপক্কমত্তং মহাগণ্ডং ন পস্সসী’’তি ৰদতি. তস্মা পুগ্গলো উপপরিক্খিতব্বো. অদল়্হদিট্ঠীতি অনাদানদিট্ঠী সুংসুমারং হদযে পক্খিপন্তো ৰিয দল়্হং ন গণ্হাতি.

উপঘাতোতি চণ্ডভাৰেন ৰণঘট্টিতস্স ৰিয দুক্খুপ্পত্তি. সুপ্পটিনিস্সগ্গীতি ‘‘কিং নাম অহং আপন্নো, কদা আপন্নো’’তি ৰা ‘‘ত্ৰং আপন্নো, তৰ উপজ্ঝাযো আপন্নো’’তি ৰা একং দ্ৰে ৰারে ৰত্ৰাপি ‘‘অসুকং নাম অসুকদিৰসে নাম, ভন্তে, আপন্নত্থ, সণিকং অনুস্সরথা’’তি সরিত্ৰা তাৰদেৰ ৰিস্সজ্জেতি. ৰিহেসাতি বহুং অত্থঞ্চ কারণঞ্চ আহরন্তস্স কাযচিত্তকিলমথো. সক্কোমীতি এৰরূপো হি পুগ্গলো ওকাসং কারেত্ৰা ‘‘আপত্তিং আপন্নত্থ, ভন্তে’’তি ৰুত্তো ‘‘কদা কিস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘অসুকদিৰসে অসুকস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ন সরামি, আৰুসো’’তি ৰদতি, ততো ‘‘সণিকং, ভন্তে, সরথা’’তি বহুং ৰত্ৰা সারিতো সরিত্ৰা ৰিস্সজ্জেতি. তেনাহ ‘‘সক্কোমী’’তি. ইমিনা নযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

উপেক্খা নাতিমঞ্ঞিতব্বাতি উপেক্খা ন অতিক্কমিতব্বা, কত্তব্বা জনেতব্বাতি অত্থো. যো হি এৰরূপং পুগ্গলং ঠিতকংযেৰ পস্সাৰং করোন্তং দিস্ৰাপি ‘‘ননু, আৰুসো, নিসীদিতব্ব’’ন্তি ৰদতি, সো উপেক্খং অতিমঞ্ঞতি নাম.

৪০. ৰচীসংহারোতি ৰচনসঞ্চারো. ইমেহি কথিতং অমূসং অন্তরং পৰেসেয্য, তুম্হে ইমেহি ইদঞ্চিদঞ্চ ৰুত্তাতি অমূহি কথিতং ইমেসং অন্তরং পৰেসেয্যাতি অত্থো. দিট্ঠিপল়াসোতিআদীহি চিত্তস্স অনারাধনিযভাৰো কথিতো. তং জানমানো সমানো গরহেয্যাতি তং সত্থা জানমানো সমানো নিন্দেয্য অম্হেতি. এতং পনাৰুসো, ধম্মন্তি এতং কলহভণ্ডনধম্মং.

তঞ্চেতি তং সঞ্ঞত্তিকারকং ভিক্খুং. এৰং ব্যাকরেয্যাতি মযা এতে সুদ্ধন্তে পতিট্ঠাপিতাতি অৰত্ৰা যেন কারণেন সঞ্ঞত্তি কতা, তদেৰ দস্সেন্তো এৰং ব্যাকরেয্য. তাহং ধম্মং সুত্ৰাতি এত্থ ধম্মোতি সারণীযধম্মো অধিপ্পেতো. ন চেৰ অত্তানন্তিআদীসু ‘‘ব্রহ্মলোকপ্পমাণো হেস অগ্গি উট্ঠাসি, কো এতমঞ্ঞত্র মযা নিব্বাপেতুং সমত্থো’’তি হি ৰদন্তো অত্তানং উক্কংসেতি নাম. ‘‘এত্তকা জনা ৰিচরন্তি, ওকাসো লদ্ধুং ন সক্কা, একোপি এত্তকমত্তং নিব্বাপেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি ৰদমানো পরং ৰম্ভেতি নাম. তদুভযম্পেস ন করোতি. ধম্মো পনেত্থ সম্মাসম্বুদ্ধস্স ব্যাকরণং, তেসং ভিক্খূনং সঞ্ঞত্তিকরণং অনুধম্মো, তদেৰ ব্যাকরোতি নাম. ন চ কোচি সহধম্মিকোতি অঞ্ঞো চস্স কোচি সহেতুকো পরেহি ৰুত্তো ৰাদো ৰা অনুৰাদো ৰা গরহিতব্বভাৰং আগচ্ছন্তো নাম নত্থি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কিন্তিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. সামগামসুত্তৰণ্ণনা

৪১. এৰং মে সুতন্তি সামগামসুত্তং. তত্থ সামগামেতি সামাকানং উস্সন্নত্তা এৰংলদ্ধনামে গামে. অধুনা কালঙ্কতোতি সম্পতি কালং কতো. দ্ৰেধিকজাতাতি দ্ৰেজ্ঝজাতা দ্ৰেভাগজাতা. ভণ্ডনাদীসু ভণ্ডনং পুব্বভাগকলহো, তং দণ্ডাদানাদিৰসেন পণ্ণত্তিৰীতিক্কমৰসেন চ ৰদ্ধিতং কলহো, ‘‘ন ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানাসী’’তিআদিকং ৰিরুদ্ধৰচনং ৰিৰাদো. ৰিতুদন্তাতি ৰিতুজ্জন্তা. সহিতং মেতি মম ৰচনং অত্থসংহিতং. অধিচিণ্ণং তে ৰিপরাৰত্তন্তি যং তৰ অধিচিণ্ণং চিরকালসেৰনৰসেন পগুণং, তং মম ৰাদং আগম্ম নিৰত্তং. আরোপিতো তে ৰাদোতি তুয্হং উপরি মযা দোসো আরোপিতো. চর ৰাদপ্পমোক্খাযাতি ভত্তপুটং আদায তং তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰাদপ্পমোক্খত্থায উত্তরি পরিযেসমানো চর. নিব্বেঠেহি ৰাতি অথ মযা আরোপিতৰাদতো অত্তানং মোচেহি. সচে পহোসীতি সচে সক্কোসি. ৰধোযেৰাতি মরণমেৰ.

নাটপুত্তিযেসূতি নাটপুত্তস্স অন্তেৰাসিকেসু. নিব্বিন্নরূপাতি উক্কণ্ঠিতসভাৰা, অভিৰাদনাদীনি ন করোন্তি. ৰিরত্তরূপাতি ৰিগতপেমা. পটিৰানরূপাতি তেসং নিপচ্চকিরিযতো নিৰত্তসভাৰা. যথা তন্তি যথা চ দুরক্খাতাদিসভাৰে ধম্মৰিনযে নিব্বিন্নৰিরত্তপটিৰানরূপেহি ভৰিতব্বং, তথেৰ জাতাতি অত্থো. দুরক্খাতেতি দুক্কথিতে. দুপ্পৰেদিতেতি দুৰিঞ্ঞাপিতে. অনুপসমসংৰত্তনিকেতি রাগাদীনং উপসমং কাতুং অসমত্থো. ভিন্নথূপেতি ভিন্নপতিট্ঠে. এত্থ হি নাটপুত্তোৰ নেসং পতিট্ঠেন থূপো, সো পন ভিন্নো মতো. তেন ৰুত্তং ‘‘ভিন্নথূপে’’তি. অপ্পটিসরণেতি তস্সেৰ অভাৰেন পটিসরণৰিরহিতে.

ননু চাযং নাটপুত্তো নাল়ন্দৰাসিকো, সো কস্মা পাৰাযং কালংকতোতি. সো কির উপালিনা গহপতিনা পটিৰিদ্ধসচ্চেন দসহি গাথাহি ভাসিতে বুদ্ধগুণে সুত্ৰা উণ্হং লোহিতং ছড্ডেসি. অথ নং অফাসুকং গহেত্ৰা পাৰং অগমংসু, সো তত্থ কালমকাসি. কালং কুরুমানো চ ‘‘মম লদ্ধি অনিয্যানিকা সাররহিতা, মযং তাৰ নট্ঠা, অৰসেসজনো মা অপাযপূরকো অহোসি. সচে পনাহং ‘মম সাসনং অনিয্যানিক’ন্তি ৰক্খামি, ন সদ্দহিস্সন্তি. যংনূনাহং দ্ৰেপি জনে ন একনীহারেন উগ্গণ্হাপেয্যং, তে মমচ্চযেন অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰদিস্সন্তি. সত্থা তং ৰিৰাদং পটিচ্চ একং ধম্মকথং কথেস্সতি, ততো তে সাসনস্স মহন্তভাৰং জাতিস্সন্তী’’তি.

অথ নং একো অন্তেৰাসিকো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ ‘‘ভন্তে, তুম্হে দুব্বলা, ময্হং ইমস্মিং ধম্মে সারং আচিক্খথ আচরিযপ্পমাণ’’ন্তি. আৰুসো, ত্ৰং মমচ্চযেন সস্সতন্তি গণ্হেয্যাসীতি. অপরোপি তং উপসঙ্কমি, তং উচ্ছেদং গণ্হাপেসি. এৰং দ্ৰেপি জনে একলদ্ধিকে অকত্ৰা বহূ নানানীহারেন উগ্গণ্হাপেত্ৰা কালমকাসি. তে তস্স সরীরকিচ্চং কত্ৰা সন্নিপতিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং পুচ্ছিংসু ‘‘কস্সাৰুসো, আচরিযো সারমাচিক্খী’’তি? একো উট্ঠহিত্ৰা ময্হন্তি আহ. কিং আচিক্খীতি? সস্সতন্তি. অপরো তং পটিবাহিত্ৰা ময্হং সারং আচিক্খীতি আহ. এৰং সব্বে ‘‘ময্হং সারং আচিক্খি, অহং জেট্ঠকো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং ৰড্ঢেত্ৰা অক্কোসে চেৰ পরিভাসে চ হত্থপাদপহারাদীনি চ পৰত্তেত্ৰা একমগ্গেন দ্ৰে অগচ্ছন্তা নানাদিসাসু পক্কমিংসু, একচ্চে গিহী অহেসুং.

ভগৰতো পন ধরমানকালেপি ভিক্খুসঙ্ঘে ৰিৰাদো ন উপ্পজ্জি. সত্থা হি তেসং ৰিৰাদকারণে উপ্পন্নমত্তেযেৰ সযং ৰা গন্ত্ৰা তে ৰা ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা খন্তি মেত্তা পটিসঙ্খা অৰিহিংসা সারণীযধম্মেসু একং কারণং কথেত্ৰা ৰিৰাদং ৰূপসমেতি. এৰং ধরমানোপি সঙ্ঘস্স পতিট্ঠাৰ অহোসি. পরিনিব্বাযমানোপি অৰিৰাদকারণং কত্ৰাৰ পরিনিব্বাযি. ভগৰতা হি সুত্তে দেসিতা চত্তারো মহাপদেসা (অ. নি. ৪.১৮০; দী. নি. ২.১৮৭) যাৰজ্জদিৰসা ভিক্খূনং পতিট্ঠা চ অৰস্সযো চ. তথা খন্ধকে দেসিতা চত্তারো মহাপদেসা (মহাৰ. ৩০৫) সুত্তে ৰুত্তানি চত্তারি পঞ্হব্যাকরণানি (অ. নি. ৪.৪২) চ. তেনেৰাহ – ‘‘যো ৰো মযা, আনন্দ, ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’’তি (দী. নি. ২.২১৬).

৪২. অথ খো চুন্দো সমণুদ্দেসোতি অযং থেরো ধম্মসেনাপতিস্স কনিট্ঠভাতিকো. তং ভিক্খূ অনুপসম্পন্নকালে চুন্দো সমণুদ্দেসোতি সমুদাচরিত্ৰা থেরকালেপি তথেৰ সমুদাচরিংসু. তেন ৰুত্তং ‘‘চুন্দো সমণুদ্দেসো’’তি. উপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? নাটপুত্তে কির কালংকতে জম্বুদীপে মনুস্সা তত্থ তত্থ কথং পৰত্তযিংসু – ‘‘নিগণ্ঠো নাটপুত্তো একো সত্থাতি পঞ্ঞাযিত্থ, তস্স কালকিরিযায সাৰকানং এৰরূপো ৰিৰাদো জাতো, সমণো পন গোতমো জম্বুদীপে চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ পাকটোযেৰ, কীদিসো নু খো সমণে গোতমে পরিনিব্বুতে সাৰকানং ৰিৰাদো ভৰিস্সতী’’তি. থেরো তং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমং কথং গহেত্ৰা দসবলস্স আরোচেস্সামি, সত্থা চ এতং অত্থুপ্পত্তিং কত্ৰা একং দেসনং কথেস্সতী’’তি. সো নিক্খমিত্ৰা যেন সামগামো, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি. উজুমেৰ ভগৰতো সন্তিকং অগন্ত্ৰা যেনস্স উপজ্ঝাযো আযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমীতি অত্থো. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘উপজ্ঝাযো মে মহাপঞ্ঞো, সো ইমং সাসনং সত্থু আরোচেস্সতি, অথ সত্থা তদনুরূপং ধম্মং দেসেস্সতী’’তি. কথাপাভতন্তি কথামূলং, মূলঞ্হি পাভতন্তি ৰুচ্চতি. যথাহ –

‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;

সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ২.১.৪);

দস্সনাযাতি দস্সনত্থায. কিং পনিমিনা ভগৰা ন দিট্ঠপুব্বোতি? নো ন দিট্ঠপুব্বো, অযঞ্হি আযস্মা দিৰা নৰ ৰারে রত্তিং নৰ ৰারেতি একাহং অট্ঠারস ৰারে উপট্ঠানমেৰ গচ্ছতি. দিৰসস্স পন সতক্খত্তুং ৰা সহস্সক্খত্তুং ৰা গন্তুকামো সমানোপি ন অকারণা গচ্ছতি, একং পঞ্হুদ্ধারং গহেত্ৰাৰ গচ্ছতি. সো তংদিৰসং তেন গন্তুকামো এৰমাহ.

অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানন্তি একস্মিং ৰিহারে সঙ্ঘমজ্ঝে উপ্পন্নো ৰিৰাদো কথং দেৰমনুস্সানং অহিতায দুক্খায সংৰত্ততি? কোসম্বকক্খন্ধকে (মহাৰ. ৪৫১) ৰিয হি দ্ৰীসু ভিক্খূসু ৰিৰাদং আপন্নেসু তস্মিং ৰিহারে তেসং অন্তেৰাসিকা ৰিৰদন্তি, তেসং ওৰাদং গণ্হন্তো ভিক্খুনিসঙ্ঘো ৰিৰদতি, ততো তেসং উপট্ঠাকা ৰিৰদন্তি, অথ মনুস্সানং আরক্খদেৰতা দ্ৰে কোট্ঠাসা হোন্তি. তত্থ ধম্মৰাদীনং আরক্খদেৰতা ধম্মৰাদিনিযো হোন্তি, অধম্মৰাদীনং অধম্মৰাদিনিযো হোন্তি. ততো তাসং আরক্খদেৰতানং মিত্তা ভুম্মদেৰতা ভিজ্জন্তি. এৰং পরম্পরায যাৰ ব্রহ্মলোকা ঠপেত্ৰা অরিযসাৰকে সব্বে দেৰমনুস্সা দ্ৰে কোট্ঠাসা হোন্তি. ধম্মৰাদীহি পন অধম্মৰাদিনোৰ বহুতরা হোন্তি, ততো যং বহূহি গহিতং, তং গণ্হন্তি. ধম্মং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বহুতরাৰ অধম্মং গণ্হন্তি. তে অধম্মং পূরেত্ৰা ৰিহরন্তা অপাযে নিব্বত্তন্তি. এৰং একস্মিং ৰিহারে সঙ্ঘমজ্ঝে উপ্পন্নো ৰিৰাদো বহূনং অহিতায দুক্খায হোতি.

৪৩. অভিঞ্ঞা দেসিতাতি মহাবোধিমূলে নিসিন্নেন পচ্চক্খং কত্ৰা পৰেদিতা. পতিস্সযমানরূপা ৰিহরন্তীতি উপনিস্সায ৰিহরন্তি. ভগৰতো অচ্চযেনাতি এতরহি ভগৰন্তং জেট্ঠকং কত্ৰা সগারৰা ৰিহরন্তি, তুম্হাকং, ভন্তে, উগ্গতেজতায দুরাসদতায ৰিৰাদং জনেতুং ন সক্কোন্তি, ভগৰতো পন অচ্চযেন ৰিৰাদং জনেয্যুন্তি ৰদতি. যত্থ পন তং ৰিৰাদং জনেয্যুং, তং দস্সেন্তো অজ্ঝাজীৰে ৰা অধিপাতিমোক্খে ৰাতি আহ. তত্থ অজ্ঝাজীৰেতি আজীৰহেতু আজীৰকারণা – ‘‘ভিক্খু উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতি আপত্তি পারাজিকস্সা’’তিআদিনা (পরি. ২৮৭) নযেন পরিৰারে পঞ্ঞত্তানি ছ সিক্খাপদানি, তানি ঠপেত্ৰা সেসানি সব্বসিক্খাপদানি অধিপাতিমোক্খং নাম. অপ্পমত্তকো সো আনন্দাতি অজ্ঝাজীৰং অধিপাতিমোক্খঞ্চ আরব্ভ উপ্পন্নৰিৰাদো নাম যস্মা পরস্স কথাযপি অত্তনো ধম্মতাযপি সল্লক্খেত্ৰা সুপ্পজহো হোতি, তস্মা ‘‘অপ্পমত্তকো’’তি ৰুত্তো.

তত্রাযং নযো – ইধেকচ্চো ‘‘ন সক্কা উত্তরিমনুস্সধম্মং অনুল্লপন্তেন কিঞ্চি লদ্ধু’’ন্তিআদীনি চিন্তেত্ৰা আজীৰহেতু উত্তরিমনুস্সধম্মং ৰা উল্লপতি সঞ্চরিত্তং ৰা আপজ্জতি, যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো ভিক্খু অরহাতিআদিনা নযেন সামন্তজপ্পনং ৰা করোতি, অগিলানো ৰা অত্তনো অত্থায পণীতভোজনানি ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, ভিক্খুনী ৰা পন তানি ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা পাটিদেসনীযং আপজ্জতি, যো কোচি দুক্কটৰত্থুকং যংকিঞ্চি সূপোদনৰিঞ্ঞত্তিমেৰ ৰা করোতি, অঞ্ঞতরং ৰা পন পণ্ণত্তিৰীতিক্কমং করোন্তো ৰিহরতি, তমেনং সব্রহ্মচারী এৰং সঞ্জানন্তি – ‘‘কিং ইমস্স ইমিনা লাভেন লদ্ধেন, যো সাসনে পব্বজিত্ৰা মিচ্ছাজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি, পণ্ণত্তিৰীতিক্কমং করোতী’’তি. অত্তনো ধম্মতাযপিস্স এৰং হোতি – ‘‘কিস্স ময্হং ইমিনা লাভেন, য্ৰাহং এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিত্ৰা মিচ্ছাজীৰেন জীৰিকং কপ্পেমি, পণ্ণত্তিৰীতিক্কমং করোমী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ততো ওরমতি. এৰং পরস্স কথাযপি অত্তনো ধম্মতাযপি সল্লক্খেত্ৰা সুপ্পজহো হোতি. তেন ভগৰা ‘‘অপ্পমত্তকো’’তি আহ.

মগ্গে ৰা হি, আনন্দ, পটিপদায ৰাতি লোকুত্তরমগ্গং পত্ৰা ৰিৰাদো নাম সব্বসো ৰূপসম্মতি, নত্থি অধিগতমগ্গানং ৰিৰাদো. পুব্বভাগমগ্গং পন পুব্বভাগপটিপদঞ্চ সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

তত্রাযং নযো – এৰং ভিক্খুং মনুস্সা লোকুত্তরধম্মে সম্ভাৰেন্তি. সো সদ্ধিৰিহারিকাদযো আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতে পুচ্ছতি ‘‘কিং আগতত্থা’’তি. মনসিকাতব্বকম্মট্ঠানং পুচ্ছিতুং, ভন্তেতি. নিসীদথ, খণেনেৰ অরহত্তং পাপেতুং সমত্থকম্মট্ঠানকথং আচিক্খিস্সামীতি ৰত্ৰা ৰদতি – ‘‘ইধ ভিক্খু অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নো মূলকম্মট্ঠানং মনসি করোতি, তস্স তং মনসিকরোতো ওভাসো উপ্পজ্জতি. অযং পঠমমগ্গো নাম. সো দুতিযং ওভাসঞাণং নিব্বত্তেতি, দুতিযমগ্গো অধিগতো হোতি, এৰং ততিযঞ্চ চতুত্থঞ্চ. এত্তাৰতা মগ্গপ্পত্তো চেৰ ফলপ্পত্তো চ হোতী’’তি. অথ তে ভিক্খূ ‘‘অখীণাসৰো নাম এৰং কম্মট্ঠানং কথেতুং ন সক্কোতি, অদ্ধাযং খীণাসৰো’’তি নিট্ঠং গচ্ছন্তি.

সো অপরেন সমযেন কালং করোতি. সমন্তা ভিক্খাচারগামেহি মনুস্সা আগন্ত্ৰা পুচ্ছন্তি ‘‘কেনচি, ভন্তে, থেরো পঞ্হং পুচ্ছিতো’’তি. উপাসকা পুব্বেৰ থেরেন পঞ্হো কথিতো অম্হাকন্তি. তে পুপ্ফমণ্ডপং পুপ্ফকূটাগারং সজ্জেত্ৰা সুৰণ্ণেন অক্খিপিধানমুখপিধানাদিং করিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা সত্তাহং সাধুকীল়িকং কীল়েত্ৰা ঝাপেত্ৰা অট্ঠীনি আদায চেতিযং করোন্তি. অঞ্ঞে আগন্তুকা ৰিহারং আগন্ত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা ‘‘মহাথেরং পস্সিস্সাম, কহং, আৰুসো, মহাথেরো’’তি পুচ্ছন্তি. পরিনিব্বুতো, ভন্তেতি. দুক্করং, আৰুসো, থেরেন কতং মগ্গফলানি নিব্বত্তেন্তেন, পঞ্হং পুচ্ছিত্থ, আৰুসোতি. ভিক্খূনং কম্মট্ঠানং কথেন্তো ইমিনা নিযামেন কথেসি, ভন্তেতি. ন এসো, আৰুসো, মগ্গো, ৰিপস্সনুপক্কিলেসো নামেস, ন তুম্হে জানিত্থ, পুথুজ্জনো, আৰুসো, থেরোতি. তে কলহং করোন্তা উট্ঠহিত্ৰা ‘‘সকলৰিহারে ভিক্খূ চ ভিক্খাচারগামেসু মনুস্সা চ ন জানন্তি, তুম্হেযেৰ জানাথ. কতরমগ্গেন তুম্হে আগতা, কিং ৰো ৰিহারদ্ৰারে চেতিযং ন দিট্ঠ’’ন্তি. এৰংৰাদীনং পন ভিক্খূনং সতং ৰা, হোতু সহস্সং ৰা, যাৰ তং লদ্ধিং নপ্পজহন্তি, সগ্গোপি মগ্গোপি ৰারিতোযেৰ.

অপরোপি তাদিসোৰ কম্মট্ঠানং কথেন্তো এৰং কথেতি – চিত্তেনেৰ তীসু উদ্ধনেসু তীণি কপল্লানি আরোপেত্ৰা হেট্ঠা অগ্গিং কত্ৰা চিত্তেনেৰ অত্তনো দ্ৰত্তিংসাকারং উপ্পাটেত্ৰা কপল্লেসু পক্খিপিত্ৰা চিত্তেনেৰ দণ্ডকেন পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা ভজ্জিতব্বং, যা ঝাযমানে ছারিকা হোতি, সা মুখৰাতেন পলাসেতব্বা. এত্তকেন ধূতপাপো নামেস সমণো হোতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.

অপরো এৰং কথেতি – চিত্তেনেৰ মহাচাটিং ঠপেত্ৰা মত্থুং যোজেত্ৰা চিত্তেনেৰ অত্তনো দ্ৰত্তিংসাকারং উপ্পাটেত্ৰা তত্থ পক্খিপিত্ৰা মত্থুং ওতারেত্ৰা মন্থিতব্বং. মথিযমানং ৰিলীযতি, ৰিলীনে উপরি ফেণো উগ্গচ্ছতি. সো ফেণো পরিভুঞ্জিতব্বো. এত্তাৰতা ৰো অমতং পরিভুত্তং নাম ভৰিস্সতি. ইতো পরং ‘‘অথ তে ভিক্খূ’’তিআদি সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.

৪৪. ইদানি যো এৰং ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য, তস্স মূলং দস্সেন্তো ছযিমানীতিআদিমাহ. তত্থ অগারৰোতি গারৰৰিরহিতো. অপ্পতিস্সোতি অপ্পতিস্সযো অনীচৰুত্তি. এত্থ পন যো ভিক্খু সত্থরি ধরমানে তীসু কালেসু উপট্ঠানং ন যাতি, সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমন্তে সউপাহনো চঙ্কমতি, নীচে চঙ্কমে চঙ্কমন্তে উচ্চে চঙ্কমে চঙ্কমতি, হেট্ঠা ৰসন্তে উপরি ৰসতি, সত্থু দস্সনট্ঠানে উভো অংসে পারুপতি, ছত্তং ধারেতি, উপাহনং ধারেতি, ন্হানতিত্থে উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা করোতি, পরিনিব্বুতে ৰা পন চেতিযং ৰন্দিতুং ন গচ্ছতি, চেতিযস্স পঞ্ঞাযনট্ঠানে সত্থুদস্সনট্ঠানে ৰুত্তং সব্বং করোতি, অঞ্ঞেহি চ ভিক্খূহি ‘‘কস্মা এৰং করোসি, ন ইদং ৰট্টতি, সম্মাসবুদ্ধস্স নাম লজ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তে ‘‘তূণ্হী হোতি, কিং বুদ্ধো বুদ্ধোতি ৰদসী’’তি ভণতি, অযং সত্থরি অগারৰো নাম.

যো পন ধম্মস্সৰনে সঙ্ঘুট্ঠে সক্কচ্চং ন গচ্ছতি, সক্কচ্চং ধম্মং ন সুণাতি, নিদ্দাযতি ৰা সল্লপেন্তো ৰা নিসীদতি, সক্কচ্চং ন গণ্হাতি ন ধারেতি, ‘‘কিং ধম্মে অগারৰং করোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘তুণ্হী হোতি, ধম্মো ধম্মোতি ৰদসি, কিং ধম্মো নামা’’তি ৰদতি, অযং ধম্মে অগারৰো নাম.

যো পন থেরেন ভিক্খুনা অনজ্ঝিট্ঠো ধম্মং দেসেতি, নিসীদতি পঞ্হং কথেতি, ৰুড্ঢে ভিক্খূ ঘট্টেন্তো গচ্ছতি, তিট্ঠতি নিসীদতি, দুস্সপল্লত্থিকং ৰা হত্থপল্লত্থিকং ৰা করোতি, সঙ্ঘমজ্ঝে উভো অংসে পারুপতি, ছত্তুপাহনং ধারেতি, ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স লজ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তেপি ‘‘তুণ্হী হোতি, সঙ্ঘো সঙ্ঘোতি ৰদসি, কিং সঙ্ঘো, মিগসঙ্ঘো অজসঙ্ঘো’’তিআদীনি ৰদতি, অযং সঙ্ঘে অগারৰো নাম. একভিক্খুস্মিম্পি হি অগারৰে কতে সঙ্ঘে কতোযেৰ হোতি. তিস্সো সিক্খা পন অপরিপূরযমানোৰ সিক্খায ন পরিপূরকারী নাম.

অজ্ঝত্তং ৰাতি অত্তনি ৰা অত্তনো পরিসায ৰা. বাহিদ্ধাতি পরস্মিং ৰা পরস্স পরিসায ৰা.

৪৬. ইদানি অযং ছ ঠানানি নিস্সায উপ্পন্নৰিৰাদো ৰড্ঢন্তো যানি অধিকরণানি পাপুণাতি, তানি দস্সেতুং চত্তারিমানীতিআদিমাহ. তত্থ ৰূপসমনত্থায পৰত্তমানেহি সমথেহি অধিকাতব্বানীতি অধিকরণানি. ৰিৰাদোৰ অধিকরণং ৰিৰাদাধিকরণং. ইতরেসুপি এসেৰ নযো.

ইদানি ইমানিপি চত্তারি অধিকরণানি পত্ৰা উপরি ৰড্ঢেন্তো সো ৰিৰাদো যেহি সমথেহি ৰূপসম্মতি, তেসং দস্সনত্থং সত্ত খো পনিমেতিআদিমাহ. তত্থ অধিকরণানি সমেন্তি ৰূপসমেন্তীতি অধিকরণসমথা. উপ্পন্নুপ্পন্নানন্তি উপ্পন্নানং উপ্পন্নানং. অধিকরণানন্তি এতেসং ৰিৰাদাধিকরণাদীনং চতুন্নং. সমথায ৰূপসমাযাতি সমনত্থঞ্চেৰ ৰূপসমনত্থঞ্চ. সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো…পে… তিণৰত্থারকোতি ইমে সত্ত সমথা দাতব্বা.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযকথা – অধিকরণেসু তাৰ ধম্মোতি ৰা অধম্মোতি ৰাতি অট্ঠারসহি ৰত্থূহি ৰিৰদন্তানং ভিক্খূনং যো ৰিৰাদো, ইদং ৰিৰাদাধিকরণং নাম. সীলৰিপত্তিযা ৰা আচারদিট্ঠিআজীৰৰিপত্তিযা ৰা অনুৰদন্তানং যো অনুৰাদো উপৰদনা চেৰ চোদনা চ, ইদং অনুৰাদাধিকরণং নাম. মাতিকাযং আগতা পঞ্চ ৰিভঙ্গে দ্ৰেতি সত্ত আপত্তিক্খন্ধা আপত্তাধিকরণং নাম. যং সঙ্ঘস্স অপলোকনাদীনং চতুন্নং কম্মানং করণং, ইদং কিচ্চাধিকরণং নাম.

তত্থ ৰিৰাদাধিকরণং দ্ৰীহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ যেভুয্যসিকায চ. সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মমানং যস্মিং ৰিহারে উপ্পন্নং, তস্মিংযেৰ ৰা, অঞ্ঞত্থ ৰূপসমেতুং গচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গে ৰা, যত্থ গন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স নিয্যাতিতং, তত্থ সঙ্ঘেন ৰা গণেন ৰা ৰূপসমেতুং অসক্কোন্তে তত্থেৰ উব্বাহিকায সম্মতপুগ্গলেহি ৰা ৰিনিচ্ছিতং সম্মতি. এৰং সম্মমানে পন তস্মিং যা সঙ্ঘসম্মুখতা ধম্মসম্মুখতা, ৰিনযসম্মুখতা, পুগ্গলসম্মুখতা, অযং সম্মুখাৰিনযো নাম.

তত্থ চ কারকসঙ্ঘস্স সামগ্গিৰসেন সম্মুখীভাৰো সঙ্ঘসম্মুখতা. সমেতব্বস্স ৰত্থুনো ভূততা ধম্মসম্মুখতা. যথা তং সমেতব্বং, তথেৰ সমনং ৰিনযসম্মুখতা. যো চ ৰিৰদতি, যেন চ ৰিৰদতি, তেসং উভিন্নং অত্তপচ্চত্থিকানং সম্মুখীভাৰো পুগ্গলসম্মুখতা. উব্বাহিকায ৰূপসমে পনেত্থ সঙ্ঘসম্মুখতা পরিহাযতি. এৰং তাৰ সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মতি.

সচে পনেৰম্পি ন সম্মতি, অথ নং উব্বাহিকায সম্মতা ভিক্খূ ‘‘ন মযং সক্কোম ৰূপসমেতু’’ন্তি সঙ্ঘস্সেৰ নিয্যাতেন্তি. ততো সঙ্ঘো পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং ভিক্খুং সলাকগ্গাহকং সম্মন্নিত্ৰা তেন গুল়্হকৰিৰটকসকণ্ণজপ্পকেসু তীসু সলাকগ্গাহেসু অঞ্ঞতরৰসেন সলাকং গাহেত্ৰা সন্নিপতিতপরিসায ধম্মৰাদীনং যেভুয্যতায যথা তে ধম্মৰাদিনো ৰদন্তি, এৰং ৰূপসন্তং অধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ যেভুয্যসিকায চ ৰূপসন্তং হোতি. তত্থ সম্মুখাৰিনযো ৰুত্তনযো এৰ. যং পন যেভুয্যসিকায কম্মস্স করণং, অযং যেভুয্যসিকা নাম. এৰং ৰিৰাদাধিকরণং দ্ৰীহি সমথেহি সম্মতি.

অনুৰাদাধিকরণং চতূহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ সতিৰিনযেন চ অমূল়্হৰিনযেন চ তস্সপাপিযসিকায চ. সম্মুখাৰিনযেনেৰ সম্মমানং যো চ অনুৰদতি, যঞ্চ অনুৰদতি, তেসং ৰচনং সুত্ৰা, সচে কাচি আপত্তি নত্থি, উভো খমাপেত্ৰা, সচে অত্থি, অযং নামেত্থ আপত্তীতি এৰং ৰিনিচ্ছিতং ৰূপসম্মতি. তত্থ সম্মুখাৰিনযলক্খণং ৰুত্তনযমেৰ.

যদা পন খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসিতস্স সতিৰিনযং যাচমানস্স সঙ্ঘো ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন সতিৰিনযং দেতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ সতিৰিনযেন চ ৰূপসন্তং হোতি. দিন্নে পন সতিৰিনযে পুন তস্মিং পুগ্গলে কস্সচি অনুৰাদো ন রুহতি.

যদা উম্মত্তকো ভিক্খু উম্মাদৰসেন কতে অস্সামণকে অজ্ঝাচারে ‘‘সরতাযস্মা এৰরূপিং আপত্তি’’ন্তি ভিক্খূহি ৰুচ্চমানো – ‘‘উম্মত্তকেন মে, আৰুসো, এতং কতং, নাহং তং সরামী’’তি ভণন্তোপি ভিক্খূহি চোদিযমানোৰ পুন অচোদনত্থায অমূল়্হৰিনযং যাচতি, সঙ্ঘো চস্স ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অমূল়্হৰিনযং দেতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ অমূল়্হৰিনযেন চ ৰূপসন্তং হোতি. দিন্নে পন অমূল়্হৰিনযে পুন তস্মিং পুগ্গলে কস্সচি তপ্পচ্চযা অনুৰাদো ন রুহতি.

যদা পন পারাজিকেন ৰা পারাজিকসামন্তেন ৰা চোদিযমানস্স অঞ্ঞেনাঞ্ঞং পটিচরতো পাপুস্সন্নতায পাপিযস্স পুগ্গলস্স – ‘‘সচাযং অচ্ছিন্নমূলো ভৰিস্সতি, সম্মা ৰত্তিত্ৰা ওসারণং লভিস্সতি, সচে ছিন্নমূলো, অযমেৰস্স নাসনা ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো সঙ্ঘো ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন তস্সপাপিযসিকং করোতি, তদা সম্মুখাৰিনযেন চ তস্স পাপিযসিকায চ ৰূপসন্তং হোতি. এৰং অনুৰাদাধিকরণং চতূহি সমথেহি সম্মতি.

আপত্তাধিকরণং তীহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ পটিঞ্ঞাতকরণেন চ তিণৰত্থারকেন চ. তস্স সম্মুখাৰিনযেনেৰ ৰূপসমো নত্থি. যদা পন একস্স ৰা ভিক্খুনো সন্তিকে সঙ্ঘগণমজ্ঝেসু ৰা ভিক্খু লহুকং আপত্তিং দেসেতি, তদা আপত্তাধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ পটিঞ্ঞাতকরণেন চ ৰূপসম্মতি. তত্থ সম্মুখাৰিনযো তাৰ যো চ দেসেতি, যস্স চ দেসেতি, তেসং সম্মুখতা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. পুগ্গলস্স চ গণস্স চ দেসনাকালে সঙ্ঘসম্মুখতা পরিহাযতি. যং পনেত্থ ‘‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামং আপত্তিং অপন্নো’’তি চ, আম ‘‘পস্সামী’’তি চ পটিঞ্ঞাতায ‘‘আযতিং সংৰরেয্যাসী’’তি করণং, তং পটিঞ্ঞাতকরণং নাম. সঙ্ঘাদিসেসে পরিৰাসাদিযাচনা পটিঞ্ঞা, পরিৰাসাদীনং দানং পটিঞ্ঞাতকরণং নাম.

দ্ৰেপক্খজাতা পন ভণ্ডনকারকা ভিক্খূ বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচারং চরিত্ৰা পুন লজ্জিধম্মে উপ্পন্নে ‘‘সচে মযং ইমাহি আপত্তীহি অঞ্ঞমঞ্ঞং কারেস্সাম, সিযাপি তং অধিকরণং কক্খল়ত্তায সংৰত্তেয্যা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং আপত্তিযা কারাপনে দোসং দিস্ৰা যদা তিণৰত্থারককম্মং করোন্তি, তদা আপত্তাধিকরণং সম্মুখাৰিনযেন চ তিণৰত্থারকেন চ সম্মতি. তত্র হি যত্তকা হত্থপাসুপগতা ‘‘ন মে তং খমতী’’তি এৰং দিট্ঠাৰিকম্মং অকত্ৰা ‘‘দুক্কটং কম্মং পুন কাতব্বং কম্ম’’ন্তি ন উক্কোটেন্তি, নিদ্দম্পি ওক্কন্তা হোন্তি, সব্বেসম্পি ঠপেত্ৰা থুল্লৰজ্জঞ্চ গিহিপটিসংযুত্তঞ্চ সব্বাপত্তিযো ৰুট্ঠহন্তি. এৰং আপত্তাধিকরণং তীহি সমথেহি সম্মতি. কিচ্চাধিকরণং একেন সমথেন সম্মতি সম্মুখাৰিনযেনেৰ.

ইমানি চত্তারি অধিকরণানি যথানুরূপং ইমেহি সত্তহি সমথেহি সম্মন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমায সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো…পে… তিণৰত্থারকো’’তি. অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযনযো, ৰিত্থারো পন সমথক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ১৮৫) আগতোযেৰ. ৰিনিচ্ছযোপিস্স সমন্তপাসাদিকায ৰুত্তো.

৪৭. যো পনাযং ইমস্মিং সুত্তে ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খূ ৰিৰদন্তী’’তিআদিকো ৰিত্থারো ৰুত্তো, সো এতেন নযেন সঙ্খেপতোৰ ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. তত্থ ধম্মোতিআদীসু সুত্তন্তপরিযাযেন তাৰ দস কুসলকম্মপথা ধম্মো, অকুসলকম্মপথা অধম্মো. তথা ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি হেট্ঠা আগতা সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা, তযো সতিপট্ঠানা তযো সম্মপ্পধানা তযো ইদ্ধিপাদা ছ ইন্দ্রিযানি ছ বলানি অট্ঠ বোজ্ঝঙ্গা নৰঙ্গিকো মগ্গো চাতি, চত্তারো উপাদানা পঞ্চ নীৰরণানীতিআদযো সঙ্কলিট্ঠধম্মা চাতি অযং অধম্মো.

তত্থ যংকিঞ্চি একং অধম্মকোট্ঠাসং গহেত্ৰা ‘‘ইমং অধম্মং ধম্মোতি করিস্সাম, এৰং অম্হাকং আচরিযকুলং নিয্যানিকং ভৰিস্সতি, মযঞ্চ লোকে পাকটা ভৰিস্সামা’’তি তং অধম্মং ‘‘ধম্মো অয’’ন্তি কথেন্তা ধম্মোতি ৰিৰদন্তি. তত্থেৰ ধম্মকোট্ঠাসেসু একং গহেত্ৰা ‘‘অধম্মো অয’’ন্তি কথেন্তা অধম্মোতি ৰিৰদন্তি.

ৰিনযপরিযাযেন পন ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা যথাপটিঞ্ঞায কাতব্বকম্মং ধম্মো নাম, অভূতেন পন ৰত্থুনা অচোদেত্ৰা অসারেত্ৰা অপটিঞ্ঞায কতব্বকম্মং অধম্মো নাম. তেসুপি অধম্মং ‘‘ধম্মো অয’’ন্তি কথেন্তা ধম্মোতি ৰিৰদন্তি, ‘‘অধম্মো অয’’ন্তি কথেন্তা অধম্মোতি ৰিৰদন্তি.

সুত্তন্তপরিযাযেন পন রাগৰিনযো দোসৰিনযো মোহৰিনযো সংৰরো পহানং পটিসঙ্খাতি অযং ৰিনযো নাম, রাগাদীনং অৰিনযো অসংৰরো অপ্পহানং অপ্পটিসঙ্খাতি অযং অৰিনযো নাম. ৰিনযপরিযাযেন ৰত্থুসম্পত্তি ঞত্তিসম্পত্তি অনুসাৰনসম্পত্তি সীমসম্পতি পরিসসম্পত্তীতি অযং ৰিনযো নাম, ৰত্থুৰিপত্তি…পে… পরিসৰিপত্তীতি অযং অৰিনযো নাম. তেসুপি যংকিঞ্চি অৰিনযং ‘‘ৰিনযো অয’’ন্তি কথেন্তা ৰিনযোতি ৰিৰদন্তি, ৰিনযং অৰিনযোতি কথেন্তা অৰিনযোতি ৰিৰদন্তি.

ধম্মনেত্তি সমনুমজ্জিতব্বাতি ধম্মরজ্জু অনুমজ্জিতব্বা ঞাণেন ঘংসিতব্বা উপপরিক্খিতব্বা. সা পনেসা ধম্মনেত্তি ‘‘ইতি খো ৰচ্ছ ইমে দস ধম্মা অকুসলা দস ধম্মা কুসলা’’তি এৰং মহাৰচ্ছগোত্তসুত্তে (ম. নি. ২.১৯৪) আগতাতি ৰুত্তা. সা এৰ ৰা হোতু, যো ৰা ইধ ধম্মোতি চ ৰিনযো চ ৰুত্তো. যথা তত্থ সমেতীতি যথা তায ধম্মনেত্তিযা সমেতি, ‘‘ধম্মো ধম্মোৰ হোতি, অধম্মো অধম্মোৰ, ৰিনযো ৰিনযোৰ হোতি, অৰিনযো অৰিনযোৰ’’. তথা তন্তি এৰং তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. একচ্চানং অধিকরণানন্তি ইধ ৰিৰাদাধিকরণমেৰ দস্সিতং, সম্মুখাৰিনযো পন ন কিস্মিঞ্চি অধিকরণে ন লব্ভতি.

৪৮. তং পনেতং যস্মা দ্ৰীহি সমথেহি সম্মতি সম্মুখাৰিনযেন চ যেভুয্যসিকায চ, তস্মা হেট্ঠা মাতিকায ঠপিতানুক্কমেন ইদানি সতিৰিনযস্স ৰারে পত্তেপি তং অৰত্ৰা ৰিৰাদাধিকরণযেৰ তাৰ দুতিযসমথং দস্সেন্তো কথঞ্চানন্দ, যেভুয্যসিকাতিআদিমাহ. তত্থ বহুতরাতি অন্তমসো দ্ৰীহি তীহিপি অতিরেকতরা. সেসমেত্থ হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৪৯. ইদানি হেট্ঠা অৰিত্থারিতং সতিৰিনযং আদিং কত্ৰা ৰিত্থারিতাৰসেসসমথে পটিপাটিযা ৰিত্থারেতুং কথঞ্চানন্দ, সতিৰিনযোতিআদিমাহ. তত্থ পারাজিকসামন্তেন ৰাতি দ্ৰে সামন্তানি খন্ধসামন্তঞ্চ আপত্তিসামন্তঞ্চ. তত্থ পারাজিকাপত্তিক্খন্ধো সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিক্খন্ধো থুল্লচ্চয-পাচিত্তিয-পাটিদেসনীয-দুক্কট-দুব্ভাসিতাপত্তিক্খন্ধোতি এৰং পুরিমস্স পচ্ছিমখন্ধং খন্ধসামন্তং নাম হোতি. পঠমপারাজিকস্স পন পুব্বভাগে দুক্কটং, সেসানং থুল্লচ্চযন্তি ইদং আপত্তিসামন্তং নাম. তত্থ খন্ধসামন্তে পারাজিকসামন্তং গরুকাপত্তি নাম হোতি. সরতাযস্মাতি সরতু আযস্মা. একচ্চানং অধিকরণানন্তি ইধ অনুৰাদাধিকরণমেৰ দস্সিতং.

৫০. ভাসিতপরিক্কন্তন্তি ৰাচায ভাসিতং কাযেন চ পরিক্কন্তং, পরক্কমিত্ৰা কতন্তি অত্থো. একচ্চানন্তি ইধাপি অনুৰাদাধিকরণমেৰ অধিপ্পেতং. পটিঞ্ঞাতকরণে ‘‘একচ্চান’’ন্তি আপত্তাধিকরণং দস্সিতং.

৫২. দৰাতি সহসা. রৰাতি অঞ্ঞং ভণিতুকামেন অঞ্ঞং ৰুত্তং. এৰং খো, আনন্দ, তস্সপাপিযসিকা হোতীতি তস্সপুগ্গলস্স পাপুস্সন্নতা পাপিযসিকা হোতি. ইমিনা কম্মস্স ৰত্থু দস্সিতং. এৰরূপস্স হি পুগ্গলস্স কম্মং কাত্তব্বং. কম্মেন হি অধিকরণস্স ৰূপসমো হোতি, ন পুগ্গলস্স পাপুস্সন্নতায. ইধাপি চ অনুৰাদাধিকরণমেৰ অধিকরণন্তি ৰেদিতব্বং.

৫৩. কথঞ্চানন্দ, তিণৰত্থারকোতি এত্থ ইদং কম্মং তিণৰত্থারকসদিসত্তা তিণৰত্থারকোতি ৰুত্তং. যথা হি গূথং ৰা মুত্তং ৰা ঘট্টিযমানং দুগ্গন্ধতায বাধতি, তিণেহি অৰত্থরিত্ৰা সুপ্পটিচ্ছাদিতস্স পনস্স সো গন্ধো ন বাধতি, এৰমেৰ যং অধিকরণং মূলানুমূলং গন্ত্ৰা ৰূপসমিযমানং কক্খল়ত্তায ৰাল়ত্তায ভেদায সংৰত্ততি, তং ইমিনা কম্মেন ৰূপসন্তং গূথং ৰিয তিণৰত্থারকেন পটিচ্ছন্নং ৰূপসন্তং হোতীতি ইদং কম্মং তিণৰত্থারকসদিসত্তা তিণৰত্থারকোতি ৰুত্তং. তস্স ইধানন্দ, ভিক্খূনং ভণ্ডনজাতানন্তিআদিৰচনেন আকারমত্তমেৰ দস্সিতং, খন্ধকে আগতাযেৰ পনেত্থ কম্মৰাচা পমাণং. ঠপেত্ৰা থুল্লৰজ্জং ঠপেত্ৰা গিহিপটিসংযুত্তন্তি. এত্থ পন থুল্লৰজ্জন্তি থূল্লৰজ্জং পারাজিকঞ্চেৰ সঙ্ঘাদিসেসঞ্চ. গিহিপটিসংযুত্তন্তি গিহীনং হীনেন খুংসনৰম্ভনধম্মিকপটিস্সৰেসু আপন্না আপত্তি. অধিকরণানন্তি ইধ আপত্তাধিকরণমেৰ ৰেদিতব্বং. কিচ্চাধিকরণস্স পন ৰসেন ইধ ন কিঞ্চি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি ন ৰুত্তং, সম্মুখাৰিনযেনেৰ পনস্স ৰূপসমো হোতীতি ৰেদিতব্বো.

৫৪. ছযিমে, আনন্দ, ধম্মা সারণীযাতি হেট্ঠা কলহৰসেন সুত্তং আরদ্ধং, উপরি সারণীযধম্মা আগতা. ইতি যথানুসন্ধিনাৰ দেসনা গতা হোতি. হেট্ঠা কোসম্বিযসুত্তে (ম. নি. ১.৪৯৮-৫০০) পন সোতাপত্তিমগ্গসম্মাদিট্ঠি কথিতা, ইমস্মিং সুত্তে সোতাপত্তিফলসম্মাদিট্ঠি ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. অণুন্তি অপ্পসাৰজ্জং. থূলন্তি মহাসাৰজ্জং. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সামগামসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. সুনক্খত্তসুত্তৰণ্ণনা

৫৫. এৰং মে সুতন্তি সুনক্খত্তসুত্তং. তত্থ অঞ্ঞাতি অরহত্তং. ব্যাকতাতি খীণা জাতীতিআদীহি চতূহি পদেহি কথিতা. অধিমানেনাতি অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞিনো, অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞিনো হুত্ৰা অধিগতং অম্হেহীতি মানেন ব্যাকরিংসু.

৫৬. এৰঞ্চেত্থ সুনক্খত্ত তথাগতস্স হোতীতি সুনক্খত্ত এত্থ এতেসং ভিক্খূনং পঞ্হব্যাকরণে – ‘‘ইদং ঠানং এতেসং অৰিভূতং অন্ধকারং, তেনিমে অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞিনো, হন্দ নেসং ৰিসোধেত্ৰা পাকটং কত্ৰা ধম্মং দেসেমী’’তি, এৰঞ্চ তথাগতস্স হোতি. অথ চ পনিধেকচ্চে…পে… তস্সপি হোতি অঞ্ঞথত্তন্তি ভগৰা পটিপন্নকানং ধম্মং দেসেতি. যত্থ পন ইচ্ছাচারে ঠিতা একচ্চে মোঘপুরিসা হোন্তি, তত্র ভগৰা পস্সতি – ‘‘ইমে ইমং পঞ্হং উগ্গহেত্ৰা অজানিত্ৰাৰ জানন্তা ৰিয অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞিনো হুত্ৰা গামনিগমাদীসু ৰিসেৰমানা ৰিচরিস্সন্তি, তং নেসং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি এৰমস্সাযং ইচ্ছাচারে ঠিতানং কারণা পটিপন্নকানম্পি অত্থায ‘‘ধম্মং দেসিস্সামী’’তি উপ্পন্নস্স চিত্তস্স অঞ্ঞথাভাৰো হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

৫৮. লোকামিসাধিমুত্তোতি ৰট্টামিস-কামামিস-লোকামিসভূতেসু পঞ্চসু কামগুণেসু অধিমুত্তো তন্নিন্নো তগ্গরুকো তপ্পব্ভারো. তপ্পতিরূপীতি কামগুণসভাগা. আনেঞ্জপটিসংযুত্তাযাতি আনেঞ্জসমাপত্তিপটিসংযুত্তায. সংসেয্যাতি কথেয্য. আনেঞ্জসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তোতি আনেঞ্জসমাপত্তিসংযোজনেন ৰিসংসট্ঠো. লোকামিসাধিমুত্তোতি এৰরূপো হি লূখচীৰরধরো মত্তিকাপত্তং আদায অত্তনো সদিসেহি কতিপযেহি সদ্ধিং পচ্চন্তজনপদং গচ্ছতি, গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠকালে মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘মহাপংসুকুলিকা আগতা’’তি যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেত্ৰা সক্কচ্চং দানং দেন্তি, ভত্তকিচ্চে নিট্ঠিতে অনুমোদনং সুত্ৰা – ‘‘স্ৰেপি, ভন্তে, ইধেৰ পিণ্ডায পৰিসথা’’তি ৰদন্তি. অলং উপাসকা, অজ্জাপি ৰো বহূনং দিন্নন্তি. তেন হি, ভন্তে, অন্তোৰস্সং ইধ ৰসেয্যাথাতি অধিৰাসেত্ৰা ৰিহারমগ্গং পুচ্ছিত্ৰা ৰিহারং গচ্ছন্তি. তত্থ সেনাসনং গহেত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেন্তি. সাযং একো আৰাসিকো তে ভিক্খূ পুচ্ছতি ‘‘কত্থ পিণ্ডায চরিত্থা’’তি? অসুকগামেতি. ভিক্খাসম্পন্নাতি? আম এৰরূপা নাম মনুস্সানং সদ্ধা হোতি. ‘‘অজ্জেৰ নু খো এতে এদিসা, নিচ্চম্পি এদিসা’’তি? সদ্ধা তে মনুস্সা নিচ্চম্পি এদিসা, তে নিস্সাযেৰ অযং ৰিহারো ৰড্ঢতীতি. ততো তে পংসুকুলিকা পুনপ্পুনং তেসং ৰণ্ণং কথেন্তি, দিৰসাৰসেসং কথেত্ৰা রত্তিম্পি কথেন্তি. এত্তাৰতা ইচ্ছাচারে ঠিতস্স সীসং নিক্খন্তং হোতি উদরং ফালিতং. এৰং লোকামিসাধিমুত্তো ৰেদিতব্বো.

৫৯. ইদানি আনেঞ্জসমাপত্তিলাভিং অধিমানিকং দস্সেন্তো ঠানং খো পনেতন্তিআদিমাহ. আনেঞ্জাধিমুত্তস্সাতি কিলেসসিঞ্চনৰিরহিতাসু হেট্ঠিমাসু ছসু সমাপত্তীসু অধিমুত্তস্স তন্নিন্নস্স তগ্গরুনো তপ্পব্ভারস্স. সে পৰুত্তেতি তং পৰুত্তং. ছ সমাপত্তিলাভিনো হি অধিমানিকস্স পঞ্চকামগুণামিসবন্ধনা পতিতপণ্ডুপলাসো ৰিয উপট্ঠাতি. তেনেতং ৰুত্তং.

৬০. ইদানি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি লাভিনো অধিমানিকস্স নিঘংসং দস্সেতুং ঠানং খো পনাতিআদিমাহ. তত্থ দ্ৰেধা ভিন্নাতি মজ্ঝে ভিন্না. অপ্পটিসন্ধিকাতি খুদ্দকা মুট্ঠিপাসাণমত্তা জতুনা ৰা সিলেসেন ৰা অল্লীযাপেত্ৰা পটিসন্ধাতুং সক্কা. মহন্তং পন কুটাগারপ্পমাণং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সে ভিন্নেতি তং ভিন্নং. উপরি সমাপত্তিলাভিনো হি হেট্ঠাসমাপত্তি দ্ৰেধাভিন্না সেলা ৰিয হোতি, তং সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং ন উপ্পজ্জতি. তেনেতং ৰুত্তং.

৬১. ইদানি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনলাভিনো অধিমানিকস্স চ নিঘংসং দস্সেন্তো ঠানং খো পনাতিআদিমাহ. তত্থ সে ৰন্তেতি তং ৰন্তং. অট্ঠসমাপত্তিলাভিনো হি হেট্ঠাসমাপত্তিযো ৰন্তসদিসা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি, পুন সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং ন উপ্পজ্জতি. তেনেতং ৰুত্তং.

৬২. ইদানি খীণাসৰস্স নিঘংসং দস্সেন্তো ঠানং খো পনাতিআদিমাহ. তত্থ সে উচ্ছিন্নমূলেতি সো উচ্ছিন্নমূলো. উপরি সমাপত্তিলাভিনো হি হেট্ঠাসমাপত্তি মূলচ্ছিন্নতালো ৰিয উপট্ঠাতি, তং সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং ন উপ্পজ্জতি. তেনেতং ৰুত্তং.

৬৩. ঠানং খো পনাতি পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. হেট্ঠা হি সমাপত্তিলাভিনো অধিমানিকস্সপি খীণাসৰস্সপি নিঘংসো কথিতো, সুক্খৰিপস্সকস্স পন অধিমানিকস্সপি খীণাসৰস্সপি ন কথিতো. তেসং দ্ৰিন্নম্পি নিঘংসং দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. তং পন পটিক্খিত্তং. সমাপত্তিলাভিনো হি অধিমানিকস্স নিঘংসে কথিতে সুক্খৰিপস্সকস্সপি অধিমানিকস্স কথিতোৰ হোতি, সমাপত্তিলাভিনো চ খীণাসৰস্স কথিতে সুক্খৰিপস্সকখীণাসৰস্স কথিতোৰ হোতি. এতেসং পন দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং সপ্পাযাসপ্পাযং কথেতুং ইমং দেসনং আরভি.

তত্থ সিযা – পুথুজ্জনস্স তাৰ আরম্মণং অসপ্পাযং হোতু, খীণাসৰস্স কথং অসপ্পাযন্তি. যদগ্গেন পুথুজ্জনস্স অসপ্পাযং, তদগ্গেন খীণাসৰস্সাপি অসপ্পাযমেৰ. ৰিসং নাম জানিত্ৰা খাদিতম্পি অজানিত্ৰা খাদিতম্পি ৰিসমেৰ. ন হি খীণাসৰেনপি ‘‘অহং খীণাসৰো’’তি অসংৰুতেন ভৰিতব্বং. খীণাসৰেনপি যুত্তপযুত্তেনেৰ ভৰিতুং ৰট্টতি.

৬৪. তত্থ সমণেনাতি বুদ্ধসমণেন. ছন্দরাগব্যাপাদেনাতি সো অৰিজ্জাসঙ্খাতো ৰিসদোসো ছন্দরাগেন চ ব্যাপাদেন চ রুপ্পতি কুপ্পতি. অসপ্পাযানীতি অৰড্ঢিকরানি আরম্মণানি. অনুদ্ধংসেয্যাতি সোসেয্য মিলাপেয্য. সউপাদিসেসন্তি সগহণসেসং, উপাদিতব্বং গণ্হিতব্বং ইধ উপাদীতি ৰুত্তং. অনলঞ্চ তে অন্তরাযাযাতি জীৰিতন্তরাযং তে কাতুং অসমত্থং. রজোসূকন্তি রজো চ ৰীহিসুকাদি চ সূকং. অসু চ ৰিসদোসোতি সো চ ৰিসদোসো. তদুভযেনাতি যা সা অসপ্পাযকিরিযা চ যো ৰিসদোসো চ, তেন উভযেন. পুথুত্তন্তি মহন্তভাৰং.

এৰমেৰ খোতি এত্থ সউপাদানসল্লুদ্ধারো ৰিয অপ্পহীনো অৰিজ্জাৰিসদোসো দট্ঠব্বো, অসপ্পাযকিরিযায ঠিতভাৰো ৰিয ছসু দ্ৰারেসু অসংৰুতকালো, তদুভযেন ৰণে পুথুত্তং গতে মরণং ৰিয সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তনং, মরণমত্তং দুক্খং ৰিয অঞ্ঞতরায গরুকায সংকিলিট্ঠায আপত্তিযা আপজ্জনং দট্ঠব্বং. সুক্কপক্খেপি ইমিনাৰ নযেন ওপম্মসংসন্দনং ৰেদিতব্বং.

৬৫. সতিযাযেতং অধিৰচনন্তি এত্থ সতি পঞ্ঞাগতিকা. লোকিকায পঞ্ঞায লোকিকা হোতি, লোকুত্তরায লোকুত্তরা. অরিযাযেতং পঞ্ঞাযাতি পরিসুদ্ধায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায.

ইদানি খীণাসৰস্স বলং দস্সেন্তো সো ৰতাতিআদিমাহ. তত্থ সংৰুতকারীতি পিহিতকারী. ইতি ৰিদিত্ৰা নিরুপধীতি এৰং জানিত্ৰা কিলেসুপধিপহানা নিরুপধি হোতি, নিরুপাদানোতি অত্থো. উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তোতি উপধীনং সঙ্খযভূতে নিব্বানে আরম্মণতো ৰিমুত্তো. উপধিস্মিন্তি কামুপধিস্মিং. কাযং উপসংহরিস্সতীতি কাযং অল্লীযাপেস্সতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – তণ্হক্খযে নিব্বানে আরম্মণতো ৰিমুত্তো খীণাসৰো পঞ্চ কামগুণে সেৰিতুং, কাযং ৰা উপসংহরিস্সতি চিত্তং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সুনক্খত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তৰণ্ণনা

৬৬. এৰং মে সুতন্তি আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তং. তত্থ অনিচ্চাতি হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চা. কামাতি ৰত্থুকামাপি কিলেসকামাপি. তুচ্ছাতি নিচ্চসারধুৰসারঅত্তসারৰিরহিতত্তা রিত্তা, ন পন নত্থীতি গহেতব্বা. ন হি তুচ্ছমুট্ঠীতি ৰুত্তে মুট্ঠি নাম নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. যস্স পন অব্ভন্তরে কিঞ্চি নত্থি, সো ৰুচ্চতি তুচ্ছো. মুসাতি নাসনকা. মোসধম্মাতি নস্সনসভাৰা, খেত্তং ৰিয ৰত্থু ৰিয হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰিয চ ন পঞ্ঞাযিত্থ, কতিপাহেনেৰ সুপিনকে দিট্ঠা ৰিয নস্সন্তি ন পঞ্ঞাযন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘মোসধম্মা’’তি, মাযাকতমেতন্তি যথা মাযায উদকং মণীতি কত্ৰা দস্সিতং, বদরিপণ্ণং কহাপণোতি কত্ৰা দস্সিতং, অঞ্ঞং ৰা পন এৰরূপং দস্সনূপচারে ঠিতস্সেৰ তথা পঞ্ঞাযতি, উপচারাতিক্কমতো পট্ঠায পাকতিকমেৰ পঞ্ঞাযতি. এৰং কামাপি ইত্তরপচ্চুপট্ঠানট্ঠেন ‘‘মাযাকত’’ন্তি ৰুত্তা. যথা চ মাযাকারো উদকাদীনি মণিআদীনং ৰসেন দস্সেন্তো ৰঞ্চেতি, এৰং কামাপি অনিচ্চাদীনি নিচ্চাদিসভাৰং দস্সেন্তা ৰঞ্চেন্তীতি ৰঞ্চনকট্ঠেনপি ‘‘মাযাকত’’ন্তি ৰুত্তা. বাললাপনন্তি ময্হং পুত্তো, ময্হং ধীতা, ময্হং হিরঞ্ঞং ময্হং সুৰণ্ণন্তি এৰং বালানং লাপনতো বাললাপনং. দিট্ঠধম্মিকা কামাতি মানুসকা পঞ্চ কামগুণা. সম্পরাযিকাতি তে ঠপেত্ৰা অৰসেসা. দিট্ঠধম্মিকা. কামসঞ্ঞাতি মানুসকে কামে আরব্ভ উপ্পন্নসঞ্ঞা. উভযমেতং মারধেয্যন্তি এতে কামা চ কামসঞ্ঞা চ উভযম্পি মারধেয্যং. যেহি উভযমেতং গহিতং, তেসঞ্হি উপরি মারো ৰসং ৰত্তেতি. তং সন্ধায ‘‘উভযমেতং মারধেয্য’’ন্তি ৰুত্তং.

মারস্সেস ৰিসযোতিআদীসুপি যথা চোল়স্স ৰিসযো চোল়ৰিসযো, পণ্ডস্স ৰিসযো পণ্ডৰিসযো, সংৰরানং ৰিসযো সংৰরৰিসযোতি পৰত্তনট্ঠানং ৰিসযোতি ৰুচ্চতি, এৰং যেহি এতে কামা গহিতা, তেসং উপরি মারো ৰসং ৰত্তেতি. তং সন্ধায মারস্সেস ৰিসযোতি ৰুত্তং. পঞ্চ পন কামগুণে নিৰাপবীজং ৰিয ৰিপ্পকিরন্তো মারো গচ্ছতি. যেহি পন তে গহিতা, তেসং উপরি মারো ৰসং ৰত্তেতি. তং সন্ধায মারস্সেস নিৰাপোতি ৰুত্তং. যথা চ যত্থ হত্থিআদযো ৰসং ৰত্তেন্তি, সো হত্থিগোচরো অস্সগোচরো অজগোচরোতি ৰুচ্চতি, এৰং যেহি এতে কামা গহিতা, তেসু মারো ৰসং ৰত্তেতি. তং সন্ধায মারস্সেস গোচরোতি ৰুত্তং.

এত্থাতি এতেসু কামেসু. মানসাতি চিত্তসম্ভূতা. তত্থ সিযা – দুৰিধে তাৰ কামে আরব্ভ অভিজ্ঝানলক্খণা অভিজ্ঝা, করণুত্তরিযলক্খণো সারম্ভো চ উপ্পজ্জতু, ব্যাপাদো কথং উপ্পজ্জতীতি? মমাযিতে ৰত্থুস্মিং অচ্ছিন্নেপি সোচন্তি, অচ্ছিজ্জন্তেপি সোচন্তি, অচ্ছিন্নসঙ্কিনোপি সোচন্তি, যো এৰরূপো চিত্তস্স আঘাতোতি এৰং উপ্পজ্জতি. তেৰ অরিযসাৰকস্সাতি তে অরিযসাৰকস্স. ৰকারো আগমসন্ধিমত্তং হোতি. ইধ মনুসিক্খতোতি ইমস্মিং সাসনে সিক্খন্তস্স তে তযোপি কিলেসা অন্তরাযকরা হোন্তি. অভিভুয্য লোকন্তি কামলোকং অভিভৰিত্ৰা. অধিট্ঠায মনসাতি ঝানারম্মণচিত্তেন অধিট্ঠহিত্ৰা. অপরিত্তন্তি কামাৰচরচিত্তং পরিত্তং নাম, তস্স পটিক্খেপেন মহগ্গতং অপরিত্তং নাম. পমাণন্তিপি কামাৰচরমেৰ, রূপাৰচরং অরূপাৰচরং অপ্পমাণং. সুভাৰিতন্তি পন এতং কামাৰচরাদীনং নামং ন হোতি, লোকুত্তরস্সেৰেতং নামং. তস্মা এতস্স ৰসেন অপরিত্তং অপ্পমাণং সুভাৰিতন্তি সব্বং লোকুত্তরমেৰ ৰট্টতি.

তব্বহুলৰিহারিনোতি কামপটিবাহনেন তমেৰ পটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. আযতনে চিত্তং পসীদতীতি কারণে চিত্তং পসীদতি. কিং পনেত্থ কারণং? অরহত্তং ৰা, অরহত্তস্স ৰিপস্সনং ৰা, চতুত্থজ্ঝানং ৰা, চতুত্থজ্ঝানস্স উপচারং ৰা. সম্পসাদে সতীতি এত্থ দুৰিধো সম্পসাদো অধিমোক্খসম্পসাদো চ পটিলাভসম্পসাদো চ. অরহত্তস্স হি ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা ৰিহরতো মহাভূতাদীসু উপট্ঠহন্তেসু যেনিমে নীহারেন মহাভূতা উপট্ঠহন্তি, উপাদারূপা উপট্ঠহন্তি নামরূপা উপট্ঠহন্তি, পচ্চযা সব্বথা উপট্ঠহন্তি, লক্খণারম্মণা ৰিপস্সনা উপট্ঠহতি, অজ্জেৰ অরহত্তং গণ্হিস্সামীতি অপ্পটিলদ্ধেযেৰ আসা সন্তিট্ঠতি, অধিমোক্খং পটিলভতি. ততিযজ্ঝানং ৰা পাদকং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানত্থায কসিণপরিকম্মং করোন্তস্স নীৰরণৰিক্খম্ভনাদীনি সমনুপস্সতো যেনিমে নীহারেন নীৰরণা ৰিক্খম্ভন্তি, কিলেসা সন্নিসীদন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, সঙ্খারগতং ৰা ৰিভূতং পাকটং হুত্ৰা দিব্বচক্খুকস্স পরলোকো ৰিয উপট্ঠাতি, চিত্তুপ্পাদো লেপপিণ্ডে লগ্গমানো ৰিয উপচারেন সমাধিযতি, অজ্জেৰ চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেস্সামীতি অপটিলদ্ধেযেৰ আসা সন্তিট্ঠতি, অধিমোক্খং পটিলভতি. অযং অধিমোক্খসম্পসাদো নাম. তস্মিং সম্পসাদে সতি. যো পন অরহত্তং ৰা পটিলভতি চতুত্থজ্ঝানং ৰা, তস্স চিত্তং ৰিপ্পসন্নং হোতিযেৰ. ইধ পন ‘‘আযতনে চিত্তং পসীদতী’’তি ৰচনতো অরহত্তৰিপস্সনায চেৰ চতুত্থজ্ঝানূপচারস্স চ পটিলাভো পটিলাভসম্পসাদোতি ৰেদিতব্বো. ৰিপস্সনা হি পঞ্ঞায অধিমুচ্চনস্স কারণং, উপচারং আনেঞ্জসমাপত্তিযা.

এতরহি ৰা আনেঞ্জং সমাপজ্জতি. পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতীতি এত্থ এতরহি ৰা পঞ্ঞায অধিমুচ্চতি, আনেঞ্জং ৰা সমাপজ্জতীতি এৰং পদপরিৰত্তনং কত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – তস্মিং সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা পঞ্ঞায অধিমুচ্চতি, অরহত্তং সচ্ছিকরোতীতি অত্থো. তং অনভিসম্ভুণন্তো আনেঞ্জং ৰা সমাপজ্জতি, অথ ৰা পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতীতি অরহত্তমগ্গং ভাৰেতি, তং অনভিসম্ভুণন্তো আনেঞ্জং ৰা সমাপজ্জতি. অরহত্তমগ্গং ভাৰেতুং অসক্কোন্তো এতরহি চতুসচ্চং ৰা সচ্ছিকরোতি. তং অনভিসম্ভুণন্তো আনেঞ্জং ৰা সমাপজ্জতীতি.

তত্রাযং নযো – ইধ ভিক্খু ততিযজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানস্স কসিণপরিকম্মং করোতি. তস্স নীৰরণা ৰিক্খম্ভন্তি, সতি সন্তিট্ঠতি, উপচারেন চিত্তং সমাধিযতি. সো রূপারূপং পরিগণ্হাতি, পচ্চযং পরিগ্গণ্হাতি, লক্খণারম্মণিকং ৰিপস্সনং ৰৰত্থপেতি, তস্স এৰং হোতি – ‘‘উপচারেন মে ঝানং ৰিসেসভাগিযং ভৰেয্য, তিট্ঠতু ৰিসেসভাগিযতা, নিব্বেধভাগিযং নং করিস্সামী’’তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং সচ্ছিকরোতি. এত্তকেনস্স কিচ্চং কতং নাম হোতি. অরহত্তং সচ্ছিকাতুং অসক্কোন্তো পন ততো ওসক্কিতমানসো অন্তরা ন তিট্ঠতি, চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জতিযেৰ. যথা কিং? যথা পুরিসো ‘‘ৰনমহিংসং ঘাতেস্সামী’’তি সত্তিং গহেত্ৰা অনুবন্ধন্তো সচে তং ঘাতেতি, সকলগামৰাসিনো তোসেস্সতি, অসক্কোন্তো পন অন্তরামগ্গে সসগোধাদযো খুদ্দকমিগে ঘাতেত্ৰা কাজং পূরেত্ৰা এতিযেৰ.

তত্থ পুরিসস্স সত্তিং গহেত্ৰা ৰনমহিংসানুবন্ধনং ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো ততিযজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানস্স পরিকম্মকরণং, ৰনমহিংসঘাতনং ৰিয – ‘‘নীৰরণৰিক্খম্ভনাদীনি সমনুপস্সতো ৰিসেসভাগিযং ভৰেয্য, তিট্ঠতু ৰিসেসভাগিযতা, নিব্বেধভাগিযং নং করিস্সামী’’তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তস্স সচ্ছিকরণং, মহিংসং ঘাতেতুং অসক্কোন্তস্স অন্তরামগ্গে সসগোধাদযো খুদ্দকমিগে ঘাতেত্ৰা কাজং পূরেত্ৰা গমনং ৰিয অরহত্তং সচ্ছিকাতুং অসক্কোন্তস্স, ততো ওসক্কিত্ৰা চতুত্থজ্ঝানসমাপজ্জনং ৰেদিতব্বং. মগ্গভাৰনা চতুসচ্চসচ্ছিকিরিযাযোজনাসুপি এসেৰ নযো.

ইদানি অরহত্তং সচ্ছিকাতুং অসক্কোন্তস্স নিব্বত্তট্ঠানং দস্সেন্তো কাযস্স ভেদাতিআদিমাহ. তত্থ ন্তি যেন কারণেন তং সংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আনেঞ্জূপগং, তং কারণং ৰিজ্জতীতি অত্থো. এত্থ চ তংসংৰত্তনিকন্তি তস্স ভিক্খুনো সংৰত্তনিকং. যেন ৰিপাকৰিঞ্ঞাণেন সো ভিক্খু সংৰত্ততি নিব্বত্ততি, তং ৰিঞ্ঞাণং. আনেঞ্জূপগন্তি কুসলানেঞ্জসভাৰূপগতং অস্স, তাদিসমেৰ ভৰেয্যাতি অত্থো. কেচি কুসলৰিঞ্ঞাণং ৰদন্তি. যং তস্স ভিক্খুনো সংৰত্তনিকং উপপত্তিহেতুভূতং কুসলৰিঞ্ঞাণং আনেঞ্জূপগতং অস্স, ৰিপাককালেপি তন্নামকমেৰ অস্সাতি অত্থো. সো পনাযমত্থো – ‘‘পুঞ্ঞং চে সঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, পুঞ্ঞূপগং হোতি ৰিঞ্ঞাণং. অপুঞ্ঞং চে সঙ্খারং অভিসঙ্খারোতি, অপুঞ্ঞুপগং হোতি ৰিঞ্ঞাণং. আনেঞ্জং চে সঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, আনেঞ্জূপগং হোতি ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (সং. নি. ২.৫১) ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বো. আনেঞ্জসপ্পাযাতি আনেঞ্জস্স চতুত্থজ্ঝানস্স সপ্পাযা. ন কেৰলঞ্চ সা আনেঞ্জস্সেৰ, উপরি অরহত্তস্সাপি সপ্পাযাৰ উপকারভূতাযেৰাতি ৰেদিতব্বা. ইতি ইমস্মিং পঠমকআনেঞ্জে সমাধিৰসেন ওসক্কনা কথিতা.

৬৭. ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি চতুত্থজ্ঝানং পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি ভিক্খু হেট্ঠিমেন ভিক্খুনা পঞ্ঞৰন্ততরো তস্স চ ভিক্খুনো অত্তনো চাতি দ্ৰিন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. তব্বহুলৰিহারিনোতি রূপপটিবাহনেন তমেৰ পটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. আনেঞ্জং সমাপজ্জতীতি আকাসানঞ্চাযতানানেঞ্জং সমাপজ্জতি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ ৰিসেসমত্তমেৰ পন ৰক্খাম. ইতি ইমস্মিং দুতিযআনেঞ্জে ৰিপস্সনাৰসেন ওসক্কনা কথিতা, ‘‘যংকিঞ্চি রূপ’’ন্তি এৰং ৰিপস্সনামগ্গং দস্সেন্তেন কথিতাতি অত্থো.

ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি আকাসানঞ্চাযতনং পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি হেট্ঠা দ্ৰীহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি তিণ্ণম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. উভযমেতং অনিচ্চন্তি এত্থ অট্ঠ একেককোট্ঠাসা দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকৰসেন পন সঙ্খিপিত্ৰা উভযন্তি ৰুত্তং. নালং অভিনন্দিতুন্তি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অভিনন্দিতুং ন যুত্তং. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. তব্বহুলৰিহারিনোতি কামপটিবাহনেন চ রূপপটিবাহনেন চ তমেৰ পটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. আনেঞ্জং সমাপজ্জতীতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনানেঞ্জং সমাপজ্জতি. ইমস্মিং ততিযআনেঞ্জে ৰিপস্সনাৰসেন ওসক্কনা কথিতা.

৬৮. ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি হেট্ঠা তীহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি চতুন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. যত্থেতা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তীতি যং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং পত্ৰা এতা হেট্ঠা ৰুত্তা সব্বসঞ্ঞা নিরুজ্ঝন্তি. এতং সন্তং এতং পণীতন্তি এতং অঙ্গসন্ততায আরম্মণসন্ততায চ সন্তং, অতপ্পকট্ঠেন পণীতং. তব্বহুলৰিহারিনোতি তাসং সঞ্ঞানং পটিবাহনেন তমেৰ পটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. ইমস্মিং পঠমাকিঞ্চঞ্ঞাযতনে সমাধিৰসেন ওসক্কনা কথিতা.

ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনমেৰ পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি হেট্ঠা চতূহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি পঞ্চন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰাতি অহং মমাতি গহেতব্বেন সুঞ্ঞং তুচ্ছং রিত্তং. এৰমেত্থ দ্ৰিকোটিকা সুঞ্ঞতা দস্সিতা. তব্বহুলৰিহারিনোতি হেট্ঠা ৰুত্তপটিপদঞ্চ ইমঞ্চ সুঞ্ঞতপটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. ইমস্মিং দুতিযাকিঞ্চঞ্ঞাযতনে ৰিপস্সনাৰসেন ওসক্কনা কথিতা.

৭০. ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনমেৰ পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি হেট্ঠা পঞ্চহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি ছন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. নাহং ক্ৰচনি কস্সচি কিঞ্চনতস্মিং, ন চ মম ক্ৰচনি কিস্মিঞ্চি কিঞ্চনং নত্থীতি এত্থ পন চতুকোটিকা সুঞ্ঞতা কথিতা. কথং? অযঞ্হি নাহং ক্ৰচনীতি ক্ৰচি অত্তানং ন পস্সতি, কস্সচি কিঞ্চনতস্মিন্তি অত্তনো অত্তানং কস্সচি পরস্স কিঞ্চনভাৰে উপনেতব্বং ন পস্সতি, অত্তনো ভাতিট্ঠানে ভাতরং সহাযট্ঠানে সহাযং পরিক্খারট্ঠানে ৰা পরিক্খারং মঞ্ঞিত্ৰা উপগন্ত্ৰা উপনেতব্বং ন পস্সতীতি অত্থো. ন চ মম ক্ৰচনীতি এত্থ মম – সদ্দং তাৰ ঠপেত্ৰা ন চ ক্ৰচনি পরস্স চ অত্তানং ক্ৰচি ন পস্সতীতি অযমত্থো. ইদানি মম – সদ্দং আহরিত্ৰা মম কিস্মিঞ্চি কিঞ্চনং নত্থীতি সো পরস্স অত্তা মম কিস্মিঞ্চি কিঞ্চনভাৰে অত্থীতি ন পস্সতি. অত্তনো ভাতিট্ঠানে ভাতরং সহাযট্ঠানে সহাযং পরিক্খারট্ঠানে ৰা পরিক্খারন্তি কিস্মিঞ্চি ঠানে পরস্স অত্তানং ইমিনা কিঞ্চনভাৰেন উপনেতব্বং ন পস্সতীতি অত্থো. এৰমযং যস্মা নেৰ কত্থচি অত্তানং পস্সতি, ন তং পরস্স কিঞ্চনভাৰে উপনেতব্বং পস্সতি, ন পরস্স অত্তানং পস্সতি, ন পরস্স অত্তানং অত্তনো কিঞ্চনভাৰে উপনেতব্বং পস্সতি, তস্মা অযং সুঞ্ঞতা চতুকোটিকাতি ৰেদিতব্বা. তব্বহুলৰিহারিনোতি হেট্ঠা ৰুত্তপ্পটিপদং ইমং চতুকোটিসুঞ্ঞতঞ্চ বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. ইমস্মিং ততিযাকিঞ্চঞ্ঞাযতনেপি ৰিপস্সনাৰসেনেৰ ওসক্কনা কথিতা.

ইতি পটিসঞ্চিক্খতীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং পত্ৰা এৰং পটিসঞ্চিক্খতি. অযঞ্হি হেট্ঠা ছহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি সত্তন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. যত্থেতা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তীতি যং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পত্ৰা এত্থ এতা হেট্ঠা ৰুত্তা সব্বসঞ্ঞা নিরুজ্ঝন্তি. তব্বহুলৰিহারিনোতি তাসং সঞ্ঞানং পটিবাহনেন তমেৰ পটিপদং বহুলং কত্ৰা ৰিহরন্তস্স. ইমস্মিং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে সমাধিৰসেন ওসক্কনা কথিতা.

৭১. নো চস্স নো চ মে সিযাতি সচে ময্হং পুব্বে পঞ্চৰিধং কম্মৰট্টং ন আযূহিতং অস্স, যং মে ইদং এতরহি এৰং পঞ্চৰিধং ৰিপাকৰট্টং এতং মে ন সিযা নপ্পৰত্তেয্যাতি অত্থো. ন ভৰিস্সতীতি সচে এতরহি পঞ্চৰিধং কম্মৰট্টং আযূহিতং ন ভৰিস্সতি. ন মে ভৰিস্সতীতি তস্মিং অসতি অনাগতে মে পঞ্চৰিধং ৰিপাকৰট্টং ন ভৰিস্সতি. যদত্থি যং ভূতং তং পজহামীতি যং অত্থি যং ভূতং এতরহি খন্ধপঞ্চকং, তং পজহামি. এৰং উপেক্খং পটিলভতীতি সো ভিক্খু এৰং ৰিপস্সনুপেক্খং লভতীতি অত্থো.

পরিনিব্বাযেয্য নু খো সো, ভন্তে, ভিক্খু ন ৰা পরিনিব্বাযেয্যাতি কিং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি, ততিযজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা ঠিতস্স অরহত্তম্পি ওসক্কনাপি পটিপদাপি পটিসন্ধিপি কথিতা, তথা চতুত্থজ্ঝানাদীনি পাদকানি কত্ৰা ঠিতানং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পাদকং কত্ৰা ঠিতস্স ন কিঞ্চি কথিতং, তং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. অপেত্থাতি অপি এত্থ. সো তং উপেক্খং অভিনন্দতীতি সো তং ৰিপস্সনুপেক্খং তণ্হাদিট্ঠিঅভিনন্দনাহি অভিনন্দতি. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. তন্নিস্সিতং হোতি ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিঞ্ঞাণং ৰিপস্সনানিস্সিতং হোতি. তদুপাদানন্তি যং নিকন্তিৰিঞ্ঞাণং, তং তস্স উপাদানং নাম গহণং নাম হোতি. সউপাদানোতি সগহণো. ন পরিনিব্বাযতীতি ৰিপস্সনায সালযো ভিক্খু মম সাসনে ন পরিনিব্বাযতি. যো পন ৰিহারপরিৰেণউপট্ঠাকাদীসু সালযো, তস্মিং ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি দস্সেতি. কহং পনাতি? কত্থ পন? উপাদিযমানো উপাদিযতীতি পটিসন্ধিং গণ্হমানো গণ্হাতি. উপাদানসেট্ঠং কির সো, ভন্তেতি, ভন্তে, সো কির ভিক্খু গহেতব্বট্ঠানং সেট্ঠং উত্তমং ভৰং উপাদিযতি, সেট্ঠভৰে পটিসন্ধিং গণ্হাতীতি অত্থো. ইমিনা তস্স ভিক্খুনো পটিসন্ধি কথিতা. ইদানিস্স অরহত্তং কথেতুং ইধানন্দাতিআদিমাহ.

৭৩. নিস্সায নিস্সাযাতি তং তং সমাপত্তিং নিস্সায. ওঘস্স নিত্থরণা অক্খাতাতি ওঘতরণং কথিতং, ততিযজ্ঝানং পাদকং কত্ৰা ঠিতভিক্খুনো ওঘনিত্থরণা কথিতা…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পাদকং কত্ৰা ঠিতভিক্খুনো ওঘনিত্থরণা কথিতাতি ৰদতি.

কতমো পন, ভন্তে, অরিযো ৰিমোক্খোতি ইধ কিং পুচ্ছতি? সমাপত্তিং তাৰ পদট্ঠানং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গণ্হন্তো ভিক্খু নাৰং ৰা উল়ুম্পাদীনি ৰা নিস্সায মহোঘং তরিত্ৰা পারং গচ্ছন্তো ৰিয ন কিলমতি. সুক্খৰিপস্সকো পন পকিণ্ণকসঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তং গণ্হন্তো বাহুবলেন সোতং ছিন্দিত্ৰা পারং গচ্ছন্তো ৰিয কিলমতি. ইতি ইমস্স সুক্খৰিপস্সকস্স অরহত্তং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. অরিযসাৰকোতি সুক্খৰিপস্সকো অরিযসাৰকো. অযঞ্হি হেট্ঠা অট্ঠহি ভিক্খূহি পঞ্ঞৰন্ততরো তেসঞ্চ ভিক্খূনং অত্তনো চাতি নৰন্নম্পি কম্মট্ঠানং একতো কত্ৰা সম্মসতি. এস সক্কাযো যাৰতা সক্কাযোতি যত্তকো তেভূমকৰট্টসঙ্খাতো সক্কাযো নাম অত্থি, সব্বোপি সো এস সক্কাযো, ন ইতো পরং সক্কাযো অত্থীতি পটিসঞ্চিক্খতি.

এতং অমতং যদিদং অনুপাদা চিত্তস্স ৰিমোক্খোতি যো পনেস চিত্তস্স অনুপাদাৰিমোক্খো নাম, এতং অমতং এতং সন্তং এতং পণীতন্তি পটিসঞ্চিক্খতি. অঞ্ঞত্থ চ ‘‘অনুপাদা চিত্তস্স ৰিমোক্খো’’তি নিব্বানং ৰুচ্চতি. ইমস্মিং পন সুত্তে সুক্খৰিপস্সকস্স অরহত্তং কথিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ.

কেৰলং পন ইমস্মিং সুত্তে সত্তসু ঠানেসু ওসক্কনা কথিতা, অট্ঠসু ঠানেসু পটিসন্ধি, নৰসু ঠানেসু অরহত্তং কথিতন্তি ৰেদিতব্বং. কথং? ততিযং ঝানং তাৰ পাদকং কত্ৰা ঠিতস্স ভিক্খুনো ওসক্কনা কথিতা, পটিসন্ধি কথিতা, অরহত্তং কথিতং, তথা চতুত্থজ্ঝানং, তথা আকাসানঞ্চাযতনং. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং পন পদট্ঠানং কত্ৰা ঠিতানং তিণ্ণং ভিক্খূনং ওসক্কনা কথিতা, পটিসন্ধি কথিতা, অরহত্তং কথিতং. তথা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং পাদকং কত্ৰা ঠিতস্স ভিক্খুনো. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পাদকং কত্ৰা ঠিতস্স পন ওসক্কনা নত্থি, পটিসন্ধি পন অরহত্তঞ্চ কথিতং. সুক্খৰিপস্সকস্স অরহত্তমেৰ কথিতন্তি. এৰং সত্তসু ঠানেসু ওসক্কনা কথিতা, অট্ঠসু ঠানেসু পটিসন্ধি, নৰসু ঠানেসু অরহত্তং কথিতন্তি ৰেদিতব্বং. ইমঞ্চ পন সত্তসু ঠানেসু ওসক্কনং অট্ঠসু পটিসন্ধিং নৰসু অরহত্তং সমোধানেত্ৰা কথেন্তেন ইমং আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তং সুকথিতং নাম হোতীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. গণকমোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা

৭৪. এৰং মে সুতন্তি গণকমোগ্গল্লানসুত্তং. তত্থ যাৰ পচ্ছিমসোপানকল়েৰরাতি যাৰ পঠমসোপানফলকা একদিৰসেনেৰ সত্তভূমিকো পাসাদো ন সক্কা কাতুং, ৰত্থুং সোধেত্ৰা থম্ভুস্সাপনতো পট্ঠায পন যাৰ চিত্তকম্মকরণা অনুপুব্বকিরিযা চেত্থ পঞ্ঞাযতীতি দস্সেতি. যদিদং অজ্ঝেনেতি তযোপি ৰেদা ন সক্কা একদিৰসেনেৰ অধীযিতুং, এতেসং অজ্ঝেনেপি পন অনুপুব্বকিরিযাৰ পঞ্ঞাযতীতি দস্সেতি. ইস্সত্থেতি আৰুধৰিজ্জাযপি একদিৰসেনেৰ ৰালৰেধি নাম ন সক্কা কাতুং, ঠানসম্পাদনমুট্ঠিকরণাদীহি পন এত্থাপি অনুপুব্বকিরিযা পঞ্ঞাযতীতি দস্সেতি. সঙ্খানেতি গণনায. তত্থ অনুপুব্বকিরিযং অত্তনাৰ দস্সেন্তো এৰং গণাপেমাতিআদিমাহ.

৭৫. সেয্যথাপি ব্রাহ্মণাতি ইধ ভগৰা যস্মা বাহিরসমযে যথা যথা সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি, তথা তথা কেরাটিকা হোন্তি, তস্মা অত্তনো সাসনং বাহিরসমযেন অনুপমেত্ৰা ভদ্রঅস্সাজানীযেন উপমেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. ভদ্রো হি অস্সাজানীযো যস্মিং কারণে দমিতো হোতি, তং জীৰিতহেতুপি নাতিক্কমতি. এৰমেৰ সাসনে সম্মাপটিপন্নো কুলপুত্তো সীলৰেলং নাতিক্কমতি. মুখাধানেতি মুখট্ঠপনে.

৭৬. সতিসম্পজঞ্ঞায চাতি সতিসম্পজঞ্ঞাহি সমঙ্গিভাৰত্থায. দ্ৰে হি খীণাসৰা সততৰিহারী চ নোসততৰিহারী চ. তত্থ সততৰিহারী যংকিঞ্চি কম্মং কত্ৰাপি ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জিতুং সক্কোতি, নো সততৰিহারী পন অপ্পমত্তকেপি কিচ্চে কিচ্চপ্পসুতো হুত্ৰা ফলসমাপত্তিং অপ্পেতুং ন সক্কোতি.

তত্রিদং ৰত্থু – একো কির খীণাসৰত্থেরো খীণাসৰসামণেরং গহেত্ৰা অরঞ্ঞৰাসং গতো, তত্থ মহাথেরস্স সেনাসনং পত্তং, সামণেরস্স ন পাপুণাতি, তং ৰিতক্কেন্তো থেরো একদিৰসম্পি ফলসমাপত্তিং অপ্পেতুং নাসক্খি. সামণেরো পন তেমাসং ফলসমাপত্তিরতিযা ৰীতিনামেত্ৰা ‘‘সপ্পাযো, ভন্তে, অরঞ্ঞৰাসো জাতো’’তি থেরং পুচ্ছি. থেরো ‘‘ন জাতো, আৰুসো’’তি আহ. ইতি যো এৰরূপো খীণাসৰো, সো ইমে ধম্মে আদিতো পট্ঠায আৰজ্জিত্ৰাৰ সমাপজ্জিতুং সক্খিস্সতীতি দস্সেন্তো ‘‘সতিসম্পজঞ্ঞায চা’’তি আহ.

৭৮. যেমে, ভো গোতমাতি তথাগতে কির কথযন্তেৰ ব্রাহ্মণস্স ‘‘ইমে পুগ্গলা ন আরাধেন্তি, ইমে আরাধেন্তী’’তি নযো উদপাদি, তং দস্সেন্তো এৰং ৰত্তুমারদ্ধো.

পরমজ্জধম্মেসূতি অজ্জধম্মা নাম ছসত্থারধম্মা, তেসু গোতমৰাদোৰ, পরমো উত্তমোতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

গণকমোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. গোপকমোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা

৭৯. এৰং মে সুতন্তি গোপকমোগ্গল্লানসুত্তং. তত্থ অচিরপরিনিব্বুতে ভগৰতীতি ভগৰতি অচিরপরিনিব্বুতে, ধাতুভাজনীযং কত্ৰা ধম্মসঙ্গীতিং কাতুং রাজগহং আগতকালে. রঞ্ঞো পজ্জোতস্স আসঙ্কমানোতি চণ্ডপজ্জোতো নামেস রাজা বিম্বিসারমহারাজস্স সহাযো অহোসি, জীৰকং পেসেত্ৰা ভেসজ্জকারিতকালতো পট্ঠায পন দল়্হমিত্তোৰ জাতো, সো ‘‘অজাতসত্তুনা দেৰদত্তস্স ৰচনং গহেত্ৰা পিতা ঘাতিতো’’তি সুত্ৰা ‘‘মম পিযমিত্তং ঘাতেত্ৰা এস রজ্জং করিস্সামীতি মঞ্ঞতি, ময্হং সহাযস্স সহাযানং অত্থিকভাৰং জানাপেস্সামী’’তি পরিসতি ৰাচং অভাসি. তং সুত্ৰা তস্স আসঙ্কা উপ্পন্না. তেন ৰুত্তং ‘‘রঞ্ঞো পজ্জোতস্স আসঙ্কমানো’’তি. কম্মন্তোতি বহিনগরে নগরপটিসঙ্খারাপনত্থায কম্মন্তট্ঠানং.

উপসঙ্কমীতি মযং ধম্মৰিনযসঙ্গীতিং কারেস্সামাতি ৰিচরাম, অযঞ্চ মহেসক্খো রাজৰল্লভো সঙ্গহে কতে ৰেল়ুৰনস্স আরক্খং করেয্যাতি মঞ্ঞমানো উপসঙ্কমি. তেহি ধম্মেহীতি তেহি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণধম্মেহি. সব্বেন সব্বন্তি সব্বাকারেন সব্বং. সব্বথা সব্বন্তি সব্বকোট্ঠাসেহি সব্বং. কিং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি? ছ হি সত্থারো পঠমতরং অপ্পঞ্ঞাতকুলেহি নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতা, তে তথাগতে ধরমানেযেৰ কালংকতা, সাৰকাপি নেসং অপ্পঞ্ঞাতকুলেহেৰ পব্বজিতা. তে তেসং অচ্চযেন মহাৰিৰাদং অকংসু. সমণো পন গোতমো মহাকুলা পব্বজিতো, তস্স অচ্চযেন সাৰকানং মহাৰিৰাদো ভৰিস্সতীতি অযং কথা সকলজম্বুদীপং পত্থরমানা উদপাদি. সম্মাসম্বুদ্ধে চ ধরন্তে ভিক্খূনং ৰিৰাদো নাহোসি. যোপি অহোসি, সোপি তত্থেৰ ৰূপসমিতো. পরিনিব্বুতকালে পনস্স – ‘‘অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং অপৰাহিতুং সমত্থস্স ৰাতস্স পুরতো পুরাণপণ্ণং কিং ঠস্সতি, দস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পত্তস্স সত্থু অলজ্জমানো মচ্চুরাজা কস্স লজ্জিস্সতী’’তি মহাসংৰেগং জনেত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায ভিক্খূ সমগ্গা জাতা অতিৰিয উপসন্তুপসন্তা, কিং নু খো এতন্তি ইদং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. অনুসঞ্ঞাযমানোতি অনুসঞ্জাযমানো, কতাকতং জনন্তোতি অত্থো. অনুৰিচরমানো ৰা.

৮০. অত্থি নু খোতি অযম্পি হেট্ঠিমপুচ্ছমেৰ পুচ্ছতি. অপ্পটিসরণেতি অপ্পটিসরণে ধম্মৰিনযে. কো হেতু সামগ্গিযাতি তুম্হাকং সমগ্গভাৰস্স কো হেতু কো পচ্চযো. ধম্মপ্পটিসরণাতি ধম্মো অম্হাকং পটিসরণং, ধম্মো অৰস্সযোতি দীপেতি.

৮১. পৰত্ততীতি পগুণং হুত্ৰা আগচ্ছতি. আপত্তি হোতি ৰীতিক্কমোতি উভযমেতং বুদ্ধস্স আণাতিক্কমনমেৰ. যথাধম্মং যথানুসিট্ঠং কারেমাতি যথা ধম্মো চ অনুসিট্ঠি চ ঠিতা, এৰং কারেমাতি অত্থো.

ন কির নো ভৰন্তো কারেন্তি ধম্মো নো কারেতীতি পদদ্ৰযেপি নো কারো নিপাতমত্তং. এৰং সন্তে ন কির ভৰন্তো কারেন্তি, ধম্মোৰ কারেতীতি অযমেত্থ অত্থো.

৮৩. তগ্ঘাতি একংসে নিপাতো. কহং পন ভৰং আনন্দোতি কিং থেরস্স ৰেল়ুৰনে ৰসনভাৰং ন জানাতীতি? জানাতি. ৰেল়ুৰনস্স পন অনেন আরক্খা দিন্না, তস্মা অত্তানং উক্কংসাপেতুকামো পুচ্ছতি. কস্মা পন তেন তত্থ আরক্খা দিন্না? সো কির একদিৰসং মহাকচ্চাযনত্থেরং গিজ্ঝকূটা ওতরন্তং দিস্ৰা – ‘‘মক্কটো ৰিয এসো’’তি আহ. ভগৰা তং কথং সুত্ৰা – ‘‘সচে খমাপেতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে খমাপেতি, ইমস্মিং ৰেল়ুৰনে গোনঙ্গলমক্কটো ভৰিস্সতী’’তি আহ. সো তং কথং সুত্ৰা – ‘‘সমণস্স গোতমস্স কথায দ্ৰেধাভাৰো নাম নত্থি, পচ্ছা মে মক্কটভূতকালে গোচরট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি ৰেল়ুৰনে নানাৰিধে রুক্খে রোপেত্ৰা আরক্খং অদাসি. অপরভাগে কালং কত্ৰা মক্কটো হুত্ৰা নিব্বত্তি. ‘‘ৰস্সকারা’’তি ৰুত্তে আগন্ত্ৰা সমীপে অট্ঠাসি. তগ্ঘাতি সব্বৰারেসু একংসৰচনেযেৰ নিপাতো. তগ্ঘ, ভো আনন্দাতি এৰং থেরেন পরিসমজ্ঝে অত্তনো উক্কংসিতভাৰং ঞত্ৰা অহম্পি থেরং উক্কংসিস্সামীতি এৰমাহ.

৮৪. ন চ খো, ব্রাহ্মণাতি থেরো কির চিন্তেসি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেন ৰণ্ণিতজ্ঝানম্পি অত্থি, অৰণ্ণিতজ্ঝানম্পি অত্থি, অযং পন ব্রাহ্মণো সব্বমেৰ ৰণ্ণেতীতি পঞ্হং ৰিসংৰাদেতি, ন খো পন সক্কা ইমস্স মুখং উল্লোকেতুং ন পিণ্ডপাতং রক্খিতুং, পঞ্হং উজুং কত্ৰা কথেস্সামী’’তি ইদং ৰত্তুং আরদ্ধং. অন্তরং করিত্ৰাতি অব্ভন্তরং করিত্ৰা. এৰরূপং খো, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা ঝানং ৰণ্ণেসীতি ইধ সব্বসঙ্গাহকজ্ঝানং নাম কথিতং.

যং নো মযন্তি অযং কির ব্রাহ্মণো ৰস্সকারব্রাহ্মণং উসূযতি, তেন পুচ্ছিতপঞ্হস্স অকথনং পচ্চাসীসমানো কথিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ৰস্সকারেন পুচ্ছিতং পঞ্হং পুনপ্পুনং তস্স নামং গণ্হন্তো ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি, মযা পুচ্ছিতপঞ্হং পন যট্ঠিকোটিযা উপ্পীল়েন্তো ৰিয একদেসমেৰ কথেসী’’তি অনত্তমনো অহোসি, তস্মা এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

গোপকমোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. মহাপুণ্ণমসুত্তৰণ্ণনা

৮৫. এৰং মে সুতন্তি মহাপুণ্ণমসুত্তং. তত্থ তদহূতি তস্মিং অহু, তস্মিং দিৰসেতি অত্থো. উপৰসন্তি এত্থাতি উপোসথো. উপৰসন্তীতি সীলেন ৰা অনসনেন ৰা উপেতা হুত্ৰা ৰসন্তীতি অত্থো. অযং পনেত্থ অত্থুদ্ধারো – ‘‘আযাম, আৰুসো, কপ্পিন, উপোসথং গমিস্সামা’’তিআদীসু হি পাতিমোক্খুদ্দেসো উপোসথো. ‘‘অট্ঠঙ্গসমন্নাগতো খো ৰিসাখে উপোসথো উপৰুত্থো’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.৫৩) সীলং. ‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফগ্গু, সুদ্ধস্সুপোসথো সদা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৭৯) উপৰাসো. ‘‘উপোসথো নাম নাগরাজা’’তিআদীসু (দী. নি. ২.২৪৬) পঞ্ঞত্তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, তদহুপোসথে সভিক্খুকা আৰাসা’’তিআদীসু (মহাৰ. ১৮১) উপৰসিতব্বদিৰসো. ইধাপি সোযেৰ অধিপ্পেতো. সো পনেস অট্ঠমীচাতুদ্দসীপন্নরসীভেদেন তিৰিধো. তস্মা সেসদ্ৰযনিৰারণত্থং পন্নরসেতি ৰুত্তং. তেন ৰুত্তং ‘‘উপৰসন্তি এত্থাতি উপোসথো’’তি. মাসপুণ্ণতায পুণ্ণা সংপুণ্ণাতি পুণ্ণা. মা-ইতি চন্দো ৰুচ্চতি, সো এত্থ পুণ্ণোতি পুণ্ণমা. এৰং পুণ্ণায পুণ্ণমাযাতি ইমস্মিং পদদ্ৰযে অত্থো ৰেদিতব্বো.

দেসন্তি কারণং. তেন হি ত্ৰং ভিক্খু সকে আসনে নিসীদিত্ৰা পুচ্ছাতি কস্মা ভগৰা ঠিতস্স অকথেত্ৰা নিসীদাপেসীতি. অযং কির ভিক্খু সট্ঠিমত্তানং পধানিযভিক্খূনং সঙ্ঘত্থেরো সট্ঠি ভিক্খূ গহেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰসতি, তে তস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ঘটেন্তি ৰাযমন্তি. মহাভূতানি পরিগ্গণ্হন্তি উপাদারূপানি, নামরূপপচ্চযলক্খণারম্মণিকৰিপস্সনং পরিগ্গণ্হন্তি. অথ নে আচরিযুপট্ঠানং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নে থেরো মহাভূতপরিগ্গহাদীনি পুচ্ছতি. তে সব্বং কথেন্তি, মগ্গফলপঞ্হং পুচ্ছিতা পন কথেতুং ন সক্কোন্তি. অথ থেরো চিন্তেসি – ‘‘মম সন্তিকে এতেসং ওৰাদস্স পরিহানি নত্থি, ইমে চ আরদ্ধৰীরিযা ৰিহরন্তি. কুক্কুটস্স পানীযপিৰনকালমত্তম্পি নেসং পমাদকিরিযা নত্থি. এৰং সন্তেপি মগ্গফলানি নিব্বত্তেতুং ন সক্কোন্তি. অহং ইমেসং অজ্ঝাসযং ন জানামি, বুদ্ধৰেনেয্যা এতে ভৰিস্সন্তি, গহেত্ৰা নে সত্থু সন্তিকং গচ্ছামি, অথ নেসং সত্থা চরিযৰসেন ধম্মং দেসেস্সতী’’তি, তে ভিক্খূ গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগতো.

সত্থাপি সাযন্হসমযে আনন্দত্থেরেন উপনীতং উদকং আদায সরীরং উতুং গণ্হাপেত্ৰা মিগারমাতুপাসাদপরিৰেণে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি, ভিক্খুসঙ্ঘোপি নং পরিৰারেত্ৰা নিসীদি.

তস্মিং সমযে সূরিযো অত্থঙ্গমেতি, চন্দো উগ্গচ্ছতি, মজ্ঝট্ঠানে চ ভগৰা নিসিন্নো. চন্দস্স পভা নত্থি, সূরিযস্স পভা নত্থি, চন্দিমসূরিযানং পভং মক্খেত্ৰা ছব্বণ্ণা যমকবুদ্ধরস্মিযো ৰিজ্জোতমানা পুঞ্জা পুঞ্জা হুত্ৰা দিসাৰিদিসাসু ধাৰন্তীতি সব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ৰিত্থারেতব্বং. ৰণ্ণভূমি নামেসা, ধম্মকথিকস্সেৰেত্থ থামো পমাণং, যত্তকং সক্কোতি, তত্তকং কথেতব্বং. দুক্কথিতন্তি ন ৰত্তব্বং. এৰং সন্নিসিন্নায পরিসায থেরো উট্ঠহিত্ৰা সত্থারং পঞ্হস্স ওকাসং কারেসি. ততো ভগৰা – ‘‘সচে ইমস্মিং ঠিতকে পুচ্ছন্তে ‘আচরিযো নো উট্ঠিতো’তি সেসভিক্খূ উট্ঠহিস্সন্তি, এৰং তথাগতে অগারৰো কতো ভৰিস্সতি. অথ নিসিন্নাৰ পুচ্ছিস্সন্তি, আচরিযে অগারৰো কতো ভৰিস্সতি, একগ্গা হুত্ৰা ধম্মদেসনং পটিচ্ছিতুং ন সক্কুণিস্সন্তি. আচরিযে পন নিসিন্নে তেপি নিসীদিস্সন্তি. ততো একগ্গা ধম্মদেসনং পটিচ্ছিতুং সক্কুণিস্সন্তী’’তি ইমিনা কারণেন ভগৰা ঠিতস্স অকথেত্ৰা নিসীদাপেতীতি.

ইমে নু খো, ভন্তেতি ৰিমতিপুচ্ছা ৰিয কথিতা. থেরো পন পঞ্চক্খন্ধানং উদযব্বযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা অরহত্তং পত্তো মহাখীণাসৰো, নত্থি এতস্স ৰিমতি. জানন্তেনপি পন অজানন্তেন ৰিয হুত্ৰা পুচ্ছিতুং ৰট্টতি. সচে হি জানন্তো ৰিয পুচ্ছতি, ‘‘জানাতি অয’’ন্তি তস্স তস্স ৰিস্সজ্জেন্তো একদেসমেৰ কথেতি. অজানন্তেন ৰিয পুচ্ছিতে পন কথেন্তো ইতো চ এত্তো চ কারণং আহরিত্ৰা পাকটং কত্ৰা কথেতি. কোচি পন অজানন্তোপি জানন্তো ৰিয পুচ্ছতি. থেরো এৰরূপং ৰচনং কিং করিস্সতি, জানন্তোযেৰ পন অজানন্তো ৰিয পুচ্ছতীতি ৰেদিতব্বো.

ছন্দমূলকাতি তণ্হামূলকা. এৰংরূপো সিযন্তি সচে ওদাতো হোতুকামো, হরিতালৰণ্ণো ৰা মনোসিলাৰণ্ণো ৰা সিযন্তি পত্থেতি. সচে কাল়ো হোতুকামো, নীলুপ্পলৰণ্ণো ৰা অঞ্জনৰণ্ণো ৰা অতসীপুপ্ফৰণ্ণো ৰা সিযন্তি পত্থেতি. এৰংৰেদনোতি কুসলৰেদনো ৰা সুখৰেদনো ৰা সিযন্তি পত্থেতি. সঞ্ঞাদীসুপি এসেৰ নযো. যস্মা পন অতীতে পত্থনা নাম নত্থি, পত্থেন্তেনাপি চ ন সক্কা তং লদ্ধুং, পচ্চুপ্পন্নেপি ন হোতি, ন হি ওদাতো কাল়ভাৰং পত্থেত্ৰা পচ্চুপ্পন্নে কাল়ো হোতি, ন কাল়ো ৰা ওদাতো, দীঘো ৰা রস্সো, রস্সো ৰা দীঘো, দানং পন দত্ৰা সীলং ৰা সমাদিযিত্ৰা ‘‘অনাগতে খত্তিযো ৰা হোমি ব্রাহ্মণো ৰা’’তি পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি. তস্মা অনাগতমেৰ গহিতং.

খন্ধাধিৰচনন্তি খন্ধানং খন্ধপণ্ণত্তি কিত্তকেন হোতীতি পুচ্ছতি.

মহাভূতা হেতূতি ‘‘তযো কুসলহেতূ’’তিআদীসু (ধ. স. ১৪৪১) হি হেতুহেতু ৰুত্তো. অৰিজ্জা পুঞ্ঞাভিসঙ্খারাদীনং সাধারণত্তা সাধারণহেতু. কুসলাকুসলং অত্তনো অত্তনো ৰিপাকদানে উত্তমহেতু. ইধ পচ্চযহেতু অধিপ্পেতো. তত্থ পথৰীধাতু মহাভূতং ইতরেসং তিণ্ণং ভূতানং উপাদারূপস্স চ পঞ্ঞাপনায দস্সনত্থায হেতু চেৰ পচ্চযো চ. এৰং সেসেসুপি যোজনা ৰেদিতব্বা.

ফস্সোতি ‘‘ফুট্ঠো, ভিক্খৰে, ৰেদেতি, ফুট্ঠো সঞ্জানাতি, ফুট্ঠো চেতেতী’’তি (সং. নি. ৪.৯৩) ৰচনতো ফস্সো তিণ্ণং খন্ধানং পঞ্ঞাপনায হেতু চেৰ পচ্চযো চ. ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্সাতি এত্থ পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণেন তাৰ সদ্ধিং গব্ভসেয্যকানং উপরিমপরিচ্ছেদেন সমতিংস রূপানি সম্পযুত্তা চ তযো খন্ধা উপ্পজ্জন্তি, তং নামরূপং পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স পঞ্ঞাপনায হেতু চেৰ পচ্চযো চ. চক্খুদ্ৰারে চক্খুপসাদো চেৰ রূপারম্মণঞ্চ রূপং, সম্পযুত্তা তযো খন্ধা নামং. তং নামরূপং চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স পঞ্ঞাপনায হেতু চেৰ পচ্চযো চ. এসেৰ নযো সেসৰিঞ্ঞাণেসু.

৮৭. কথং পন, ভন্তেতি ইদং কিত্তকেন নু খোতি ৰট্টং পুচ্ছন্তো এৰমাহ. সক্কাযদিট্ঠি ন হোতীতি ইদং ৰিৰট্টং পুচ্ছন্তো এৰমাহ.

৮৮. অযং রূপে অস্সাদোতি ইমিনা পরিঞ্ঞাপটিৰেধো চেৰ দুক্খসচ্চঞ্চ কথিতং. অযং রূপে আদীনৰোতি ইমিনা পহানপটিৰেধো চেৰ সমুদযসচ্চঞ্চ. ইদং রূপে নিস্সরণন্তি ইমিনা সচ্ছিকিরিযাপটিৰেধো চেৰ নিরোধসচ্চঞ্চ. যে ইমেসু তীসু ঠানেসু সম্মাদিট্ঠিআদযো ধম্মা, অযং ভাৰনাপটিৰেধো মগ্গসচ্চং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.

৮৯. বহিদ্ধাতি পরস্স সৰিঞ্ঞাণকে কাযে. সব্বনিমিত্তেসূতি ইমিনা পন অনিন্দ্রিযবদ্ধম্পি সঙ্গণ্হাতি. ‘‘সৰিঞ্ঞাণকে কাযে’’তি ৰচনেন ৰা অত্তনো চ পরস্স চ কাযো গহিতোৰ, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তগ্গহণেন অনিন্দ্রিযবদ্ধং গণ্হাতি.

৯০. অনত্তকতানীতি অনত্তনি ঠত্ৰা কতানি. কমত্তানং ফুসিস্সন্তীতি কতরস্মিং অত্তনি ঠত্ৰা ৰিপাকং দস্সেন্তীতি সস্সতদস্সনং ওক্কমন্তো এৰমাহ. তণ্হাধিপতেয্যেনাতি তণ্হাজেট্ঠকেন. তত্র তত্রাতি তেসু তেসু ধম্মেসু. সট্ঠিমত্তানন্তি ইমে ভিক্খূ পকতিকম্মট্ঠানং জহিত্ৰা অঞ্ঞং নৰকম্মট্ঠানং সম্মসন্তা পল্লঙ্কং অভিন্দিত্ৰা তস্মিংযেৰ আসনে অরহত্তং পাপুণিংসু. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাপুণ্ণমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. চূল়পুণ্ণমসুত্তৰণ্ণনা

৯১. এৰং মে সুতন্তি চূল়পুণ্ণমসুত্তং. তত্থ তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতন্তি যং যং দিসং অনুৰিলোকেতি, তত্থ তত্থ তুণ্হীভূতমেৰ. অনুৰিলোকেত্ৰাতি পঞ্চপসাদপটিমণ্ডিতানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ততো ততো ৰিলোকেত্ৰা অন্তমসো হত্থকুক্কুচ্চপাদকুক্কুচ্চানম্পি অভাৰং দিস্ৰা. অসপ্পুরিসোতি পাপপুরিসো. নো হেতং, ভন্তেতি যস্মা অন্ধো অন্ধং ৰিয সো তং জানিতুং ন সক্কোতি, তস্মা এৰমাহংসু. এতেনেৰ নযেন ইতো পরেসুপি ৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. অস্সদ্ধসমন্নাগতোতি পাপধম্মসমন্নাগতো. অসপ্পুরিসভত্তীতি অসপ্পুরিসসেৰনো. অসপ্পুরিসচিন্তীতি অসপ্পুরিসচিন্তায চিন্তকো. অসপ্পুরিসমন্তীতি অসপ্পুরিসমন্তনং মন্তেতা. অসপ্পুরিসৰাচোতি অসপ্পুরিসৰাচং ভাসিতা. অসপ্পুরিসকম্মন্তোতি অসপ্পুরিসকম্মানং কত্তা. অসপ্পুরিসদিট্ঠীতি অসপ্পুরিসদিট্ঠিযা সমন্নাগতো. অসপ্পুরিসদানন্তি অসপ্পুরিসেহি দাতব্বং দানং. ত্যাস্স মিত্তাতি তে অস্স মিত্তা. অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতীতি পাণং হনিস্সামি, অদিন্নং আদিযিস্সামি, মিচ্ছা চরিস্সামি, দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তিস্সামীতি এৰং অত্তনো দুক্খত্থায চিন্তেতি. পরব্যাবাধাযাতি যথা অসুকো অসুকং পাণং হন্তি, অসুকস্স সন্তকং অদিন্নং আদিযতি, দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্ততি, এৰং নং আণাপেস্সামীতি এৰং পরস্স দুক্খত্থায চিন্তেতি. উভযব্যাবাধাযাতি অহং অসুকঞ্চ অসুকঞ্চ গহেত্ৰা দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তিস্সামীতি এৰং উভযদুক্খত্থায চিন্তেতীতি.

অত্তব্যাবাধাযপি মন্তেতীতিআদীসু অহং দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তিস্সামীতি মন্তেন্তো অত্তব্যাবাধায মন্তেতি নাম. অসুকং দস অকুসলকম্মপথে সমাদপেস্সামীতি মন্তেন্তো পরব্যাবাধায মন্তেতি নাম. অঞ্ঞেন সদ্ধিং – ‘‘মযং উভোপি একতো হুত্ৰা দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তিস্সামা’’তি মন্তেন্তো উভযব্যাবাধায মন্তেতি নাম.

অসক্কচ্চং দানং দেতীতি দেয্যধম্মম্পি পুগ্গলম্পি ন সক্করোতি. দেয্যধম্মং ন সক্করোতি নাম উত্তণ্ডুলাদিদোসসমন্নাগতং আহারং দেতি, ন পসন্নং করোতি. পুগ্গলং ন সক্করোতি নাম নিসীদনট্ঠানং অসম্মজ্জিত্ৰা যত্থ ৰা তত্থ ৰা নিসীদাপেত্ৰা যং ৰা তং ৰা আধারকং ঠপেত্ৰা দানং দেতি. অসহত্থাতি অত্তনো হত্থেন, ন দেতি, দাসকম্মকারাদীহি দাপেতি. অচিত্তিকত্ৰাতি হেট্ঠা ৰুত্তনযেন দেয্যধম্মেপি পুগ্গলেপি ন চিত্তীকারং কত্ৰা দেতি. অপৰিদ্ধন্তি ছড্ডেতুকামো হুত্ৰা ৰম্মিকে উরগং পক্খিপন্তো ৰিয দেতি. অনাগমনদিট্ঠিকোতি নো ফলপাটিকঙ্খী হুত্ৰা দেতি.

তত্থ উপপজ্জতীতি ন দানং দত্ৰা নিরযে উপপজ্জতি. যং পন তেন পাপলদ্ধিকায মিচ্ছাদস্সনং গহিতং, তায মিচ্ছাদিট্ঠিযা নিরযে উপপজ্জতি. সুক্কপক্খো ৰুত্তপটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বো. দেৰমহত্ততাতি ছকামাৰচরদেৰা. মনুস্সমহত্ততাতি তিণ্ণং কুলানং সম্পত্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. ইদং পন সুত্তং সুদ্ধৰট্টৰসেনেৰ কথিতন্তি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চূল়পুণ্ণমসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পঠমৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. অনুপদৰগ্গো

১. অনুপদসুত্তৰণ্ণনা

৯৩. এৰং মে সুতন্তি অনুপদসুত্তং. তত্থ এতদৰোচাতি এতং (পটি. ম. ৩.৪) ‘‘পণ্ডিতো’’তিআদিনা নযেন ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স গুণকথং অৰোচ. কস্মা? অৰসেসত্থেরেসু হি মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স ইদ্ধিমাতি গুণো পাকটো, মহাকস্সপস্স ধুতৰাদোতি, অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিব্বচক্খুকোতি, উপালিত্থেরস্স ৰিনযধরোতি, রেৰতত্থেরস্স ঝাযী ঝানাভিরতোতি, আনন্দত্থেরস্স বহুস্সুতোতি. এৰং তেসং তেসং থেরানং তে তে গুণা পাকটা, সারিপুত্তত্থেরস্স পন অপাকটা. কস্মা? পঞ্ঞৰতো হি গুণা ন সক্কা অকথিতা জানিতুং. ইতি ভগৰা ‘‘সারিপুত্তস্স গুণে কথেস্সামী’’তি সভাগপরিসায সন্নিপাতং আগমেসি. ৰিসভাগপুগ্গলানঞ্হি সন্তিকে ৰণ্ণং কথেতুং ন ৰট্টতি, তে ৰণ্ণে কথিযমানে অৰণ্ণমেৰ কথেন্তি. ইমস্মিং পন দিৰসে থেরস্স সভাগপরিসা সন্নিপতি, তস্সা সন্নিপতিতভাৰং দিস্ৰা সত্থা ৰণ্ণং কথেন্তো ইমং দেসনং আরভি.

তত্থ পণ্ডিতোতি ধাতুকুসলতা আযতনকুসলতা পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলতা ঠানাট্ঠানকুসলতাতি ইমেহি চতূহি কারণেহি পণ্ডিতো. মহাপঞ্ঞোতিআদীসু মহাপঞ্ঞাদীহি সমন্নাগতোতি অত্থো.

তত্রিদং মহাপঞ্ঞাদীনং নানত্তং – তত্থ কতমা মহাপঞ্ঞা? মহন্তে সীলক্খন্ধে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা, মহন্তে সমাধিক্খন্ধে, পঞ্ঞাক্খন্ধে, ৰিমুত্তিক্খন্ধে, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা, মহন্তানি ঠানাট্ঠানানি, মহন্তা ৰিহারসমাপত্তিযো, মহন্তানি অরিযসচ্চানি, মহন্তে সতিপট্ঠানে, সম্মপ্পধানে, ইদ্ধিপাদে, মহন্তানি ইন্দ্রিযানি, বলানি, বোজ্ঝঙ্গানি, মহন্তে অরিযমগ্গে, মহন্তানি সামঞ্ঞফলানি, মহন্তা অভিঞ্ঞাযো, মহন্তং পরমত্থং নিব্বানং পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা.

কতমা পুথুপঞ্ঞা, পুথু নানাখন্ধেসু ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা. পুথু নানাধাতূসু, পুথু নানাআযতনেসু, পুথু নানাঅত্থেসু, পুথু নানাপটিচ্চসমুপ্পাদেসু, পুথু নানাসুঞ্ঞতমনুপলব্ভেসু, পুথু নানাঅত্থেসু, ধম্মেসু, নিরুত্তীসু, পটিভানেসু, পুথু নানাসীলক্খন্ধেসু, পুথু নানাসমাধি-পঞ্ঞা-ৰিমুত্তি-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেসু, পুথু নানাঠানাট্ঠানেসু, পুথু নানাৰিহারসমাপত্তীসু, পুথু নানাঅরিযসচ্চেসু, পুথু নানাসতিপট্ঠানেসু, সম্মপ্পধানেসু, ইদ্ধিপাদেসু, ইন্দ্রিযেসু, বলেসু, বোজ্ঝঙ্গেসু, পুথু নানাঅরিযমগ্গেসু, সামঞ্ঞফলেসু, অভিঞ্ঞাসু, পুথু নানাজনসাধারণে ধম্মে সমতিক্কম্ম পরমত্থে নিব্বানে ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা.

কতমা হাসপঞ্ঞা, ইধেকচ্চো হাসবহুলো ৰেদবহুলো তুট্ঠিবহুলো পামোজ্জবহুলো সীলং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযসংৰরং পরিপূরেতি, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতং, জাগরিযানুযোগং, সীলক্খন্ধং, সমাধিক্খন্ধং, পঞ্ঞাক্খন্ধং, ৰিমুত্তিক্খন্ধং, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং পরিপূরেতীতি হাসপঞ্ঞা. হাসবহুলো পামোজ্জবহুলো ঠানাট্ঠানং পটিৰিজ্ঝতি, হাসবহুলো ৰিহারসমাপত্তিযো পরিপূরেতীতি হাসপঞ্ঞা, হাসবহুলো অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি. সতিপট্ঠানে, সম্মপ্পধানে, ইদ্ধিপাদে, ইন্দ্রিযানি, বলানি, বোজ্ঝঙ্গানি, অরিযমগ্গং ভাৰেতীতি হাসপঞ্ঞা, হাসবহুলো সামঞ্ঞফলানি সচ্ছিকরোতি, অভিঞ্ঞাযো পটিৰিজ্ঝতীতি হাসপঞ্ঞা, হাসবহুলো ৰেদতুট্ঠিপামোজ্জবহুলো পরমত্থং নিব্বানং সচ্ছিকরোতীতি হাসপঞ্ঞা.

কতমা জৰনপঞ্ঞা, যংকিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং…পে… যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং রূপং অনিচ্চতো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. দুক্খতো খিপ্পং… অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. যা কাচি ৰেদনা…পে… যংকিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং…পে… সব্বং ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. চক্খু…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চতো দুক্খতো অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং খযট্ঠেন, দুক্খং ভযট্ঠেন, অনত্তা অসারকট্ঠেনাতি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা রূপনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণং, চক্খু…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং খযট্ঠেন…পে… ৰিভূতং কত্ৰা জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং…পে… ৰিঞ্ঞাণং. চক্খু…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং সঙ্খতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং খযধম্মং ৰযধম্মং ৰিরাগধম্মং নিরোধধম্মন্তি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা.

কতমা তিক্খপঞ্ঞা, খিপ্পং কিলেসে ছিন্দতীতি তিক্খপঞ্ঞা. উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং, উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং, উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে, উপ্পন্নং রাগং, দোসং, মোহং, কোধং, উপনাহং, মক্খং, পল়াসং, ইস্সং, মচ্ছরিযং, মাযং, সাঠেয্যং, থম্ভং, সারম্ভং, মানং, অতিমানং, মদং, পমাদং, সব্বে কিলেসে, সব্বে দুচ্চরিতে, সব্বে অভিসঙ্খারে, সব্বে ভৰগামিকম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতীতি তিক্খপঞ্ঞা. একস্মিং আসনে চত্তারো অরিযমগ্গা, চত্তারি সামঞ্ঞফলানি, চতস্সো পটিসম্ভিদাযো, ছ চ অভিঞ্ঞাযো অধিগতা হোন্তি সচ্ছিকতা পস্সিতা পঞ্ঞাযাতি তিক্খপঞ্ঞা.

কতমা নিব্বেধিকপঞ্ঞা, ইধেকচ্চো সব্বসঙ্খারেসু উব্বেগবহুলো হোতি উত্তাসবহুলো উক্কণ্ঠনবহুলো অরতিবহুলো অনভিরতিবহুলো বহিমুখো ন রমতি সব্বসঙ্খারেসু, অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপ্পদালিতপুব্বং লোভক্খন্ধং নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞা. অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপ্পদালিতপুব্বং দোসক্খন্ধং, মোহক্খন্ধং, কোধং, উপনাহং…পে… সব্বে ভৰগামিকম্মে নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞা.

অনুপদধম্মৰিপস্সনন্তি সমাপত্তিৰসেন ৰা ঝানঙ্গৰসেন ৰা অনুপটিপাটিযা ধম্মৰিপস্সনং ৰিপস্সতি, এৰং ৰিপস্সন্তো অদ্ধমাসেন অরহত্তং পত্তো. মহামোগ্গল্লানত্থেরো পন সত্তহি দিৰসেহি. এৰং সন্তেপি সারিপুত্তত্থেরো মহাপঞ্ঞৰন্ততরো. মহামোগ্গল্লানত্থেরো হি সাৰকানং সম্মসনচারং যট্ঠিকোটিযা উপ্পীল়েন্তো ৰিয একদেসমেৰ সম্মসন্তো সত্ত দিৰসে ৰাযমিত্ৰা অরহত্তং পত্তো. সারিপুত্তত্থেরো ঠপেত্ৰা বুদ্ধানং পচ্চেকবুদ্ধানঞ্চ সম্মসনচারং সাৰকানং সম্মসনচারং নিপ্পদেসং সম্মসি. এৰং সম্মসন্তো অদ্ধমাসং ৰাযমি. অরহত্তঞ্চ কির পত্ৰা অঞ্ঞাসি – ‘‘ঠপেত্ৰা বুদ্ধে চ পচ্চেকবুদ্ধে চ অঞ্ঞো সাৰকো নাম পঞ্ঞায মযা পত্তব্বং পত্তুং সমত্থো নাম ন ভৰিস্সতী’’তি. যথা হি পুরিসো ৰেল়ুযট্ঠিং গণ্হিস্সামীতি মহাজটং ৰেল়ুং দিস্ৰা জটং ছিন্দন্তস্স পপঞ্চো ভৰিস্সতীতি অন্তরেন হত্থং পৰেসেত্ৰা সম্পত্তমেৰ যট্ঠিং মূলে চ অগ্গে চ ছিন্দিত্ৰা আদায পক্কমেয্য, সো কিঞ্চাপি পঠমতরং গচ্ছতি, যট্ঠিং পন সারং ৰা উজুং ৰা ন লভতি. অপরো চ তথারূপমেৰ ৰেণুং দিস্ৰা ‘‘সচে সম্পত্তং যট্ঠিং গণ্হিস্সামি, সারং ৰা উজুং ৰা ন লভিস্সামী’’তি কচ্ছং বন্ধিত্ৰা মহন্তেন সত্থেন ৰেণুজটং ছিন্দিত্ৰা সারা চেৰ উজূ চ যট্ঠিযো উচ্চিনিত্ৰা আদায পক্কমেয্য. অযং কিঞ্চাপি পচ্ছা গচ্ছতি, যট্ঠিযো পন সারা চেৰ উজূ চ লভতি. এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং ইমেসং দ্ৰিন্নং থেরানং পধানং.

এৰং পন অদ্ধমাসং ৰাযমিত্ৰা ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরো সূকরখতলেণদ্ৰারে ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে দেসিযমানে দসবলং বীজযমানো ঠিতো দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পব্বজিতদিৰসতো পন্নরসমে দিৰসে সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্ৰা সত্তসট্ঠি ঞাণানি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সোল়সৰিধং পঞ্ঞং অনুপ্পত্তো.

তত্রিদং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তস্স অনুপদধম্মৰিপস্সনাযাতি যা অনুপদধম্মৰিপস্সনং ৰিপস্সতীতি অনুপদধম্মৰিপস্সনা ৰুত্তা, তত্র অনুপদধম্মৰিপস্সনায সারিপুত্তস্স ইদং হোতি. ইদানি ৰত্তব্বং তং তং ৰিপস্সনাকোট্ঠাসং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

৯৪. পঠমে ঝানেতি যে পঠমে ঝানে অন্তোসমাপত্তিযং ধম্মা. ত্যাস্সাতি তে অস্স. অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তীতি অনুপটিপাটিযা ৰৰত্থিতা পরিচ্ছিন্না ঞাতা ৰিদিতা হোন্তি. কথং? থেরো হি তে ধম্মে ওলোকেন্তো অভিনিরোপনলক্খণো ৰিতক্কো ৰত্ততীতি জানাতি. তথা অনুমজ্জনলক্খণো ৰিচারো, ফরণলক্খণা পীতি, সাতলক্খণং সুখং, অৰিক্খেপলক্খণা চিত্তেকগ্গতা, ফুসনলক্খণো ফস্সো ৰেদযিতলক্খণা ৰেদনা, সঞ্জাননলক্খণা সঞ্ঞা, চেতযিতলক্খণা চেতনা, ৰিজাননলক্খণং ৰিঞ্ঞাণং, কত্তুকম্যতালক্খণো ছন্দো, অধিমোক্খলক্খণো অধিমোক্খো, পগ্গাহলক্খণং ৰীরিযং উপট্ঠানলক্খণা সতি, মজ্ঝত্তলক্খণা উপেক্খা, অনুনযমনসিকারলক্খণো মনসিকারো ৰত্ততীতি জানাতি. এৰং জানং অভিনিরোপনট্ঠেন ৰিতক্কং সভাৰতো ৰৰত্থপেতি…পে… অনুনযমনসিকারণট্ঠেন মনসিকারং সভাৰভাৰতো ৰৰত্থপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তী’’তি.

ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তীতি উপ্পজ্জমানা ৰিদিতা পাকটাৰ হুত্ৰা উপ্পজ্জন্তি. ৰিদিতা উপট্ঠহন্তীতি তিট্ঠমানাপি ৰিদিতা পাকটাৰ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি. ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তীতি নিরুজ্ঝমানাপি ৰিদিতা পাকটাৰ হুত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি. এত্থ পন তংঞাণতা চেৰ ঞাণবহুতা চ মোচেতব্বা. যথা হি তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং ন সক্কা ফুসিতুং, এৰমেৰ তেনেৰ চিত্তেন তস্স চিত্তস্স উপ্পাদো ৰা ঠিতি ৰা ভঙ্গো ৰা ন সক্কা জানিতুন্তি. এৰং তাৰ তংঞাণতা মোচেতব্বা. যদি পন দ্ৰে চিত্তানি একতো উপ্পজ্জেয্যুং, একেন চিত্তেন একস্স উপ্পাদো ৰা ঠিতি ৰা ভঙ্গো ৰা সক্কা ভৰেয্য জানিতুং. দ্ৰে পন ফস্সা ৰা ৰেদনা ৰা সঞ্ঞা ৰা চেতনা ৰা চিত্তানি ৰা একতো উপ্পজ্জনকানি নাম নত্থি, একেকমেৰ উপ্পজ্জতি. এৰং ঞাণবহুতা মোচেতব্বা. এৰং সন্তে কথং? মহাথেরস্স অন্তোসমাপত্তিযং সোল়স ধম্মা ৰিদিতা পাকটা হোন্তীতি. ৰত্থারম্মণানং পরিগ্গহিততায. থেরেন হি ৰত্থু চেৰ আরম্মণঞ্চ পরিগ্গহিতং, তেনস্স তেসং ধম্মানং উপ্পাদং আৰজ্জন্তস্স উপ্পাদো পাকটো হোতি, ঠানং আৰজ্জন্তস্স ঠানং পাকটং হোতি, ভেদং আৰজ্জন্তস্স ভেদো পাকটো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তী’’তি. অহুত্ৰা সম্ভোন্তীতি ইমিনা উদযং পস্সতি. হুত্ৰা পটিৰেন্তীতি ইমিনা ৰযং পস্সতি.

অনুপাযোতি রাগৰসেন অনুপগমনো হুত্ৰা. অনপাযোতি পটিঘৰসেন অনপগতো. অনিস্সিতোতি তণ্হাদিট্ঠিনিস্সযেহি অনিস্সিতো. অপ্পটিবদ্ধোতি ছন্দরাগেন অবদ্ধো. ৰিপ্পমুত্তোতি কামরাগতো ৰিপ্পমুত্তো. ৰিসংযুত্তোতি চতূহি যোগেহি সব্বকিলেসেহি ৰা ৰিসংযুত্তো. ৰিমরিযাদীকতেনাতি নিম্মরিযাদীকতেন. চেতসাতি এৰংৰিধেন চিত্তেন ৰিহরতি.

তত্থ দ্ৰে মরিযাদা কিলেসমরিযাদা চ আরম্মণমরিযাদা চ. সচে হিস্স অন্তোসমাপত্তিযং পৰত্তে সোল়স ধম্মে আরব্ভ রাগাদযো উপ্পজ্জেয্যুং, কিলেসমরিযাদা তেন কতা ভৰেয্য, তেসু পনস্স একোপি ন উপ্পন্নোতি কিলেসমরিযাদা নত্থি. সচে পনস্স অন্তোসমাপত্তিযং পৰত্তে সোল়স ধম্মে আৰজ্জন্তস্স একচ্চে আপাথং নাগচ্ছেয্যুং. এৰমস্স আরম্মণমরিযাদা ভৰেয্যুং. তে পনস্স সোল়স ধম্মে আৰজ্জন্তস্স আপাথং অনাগতধম্মো নাম নত্থীতি আরম্মণমরিযাদাপি নত্থি.

অপরাপি দ্ৰে মরিযাদা ৰিক্খম্ভনমরিযাদা চ সমুচ্ছেদমরিযাদা চ. তাসু সমুচ্ছেদমরিযাদা উপরি আগমিস্সতি, ইমস্মিং পন ঠানে ৰিক্খম্ভনমরিযাদা অধিপ্পেতা. তস্স ৰিক্খম্ভিতপচ্চনীকত্তা নত্থীতি ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতি.

উত্তরি নিস্সরণন্তি ইতো উত্তরি নিস্সরণং. অঞ্ঞেসু চ সুত্তেসু ‘‘উত্তরি নিস্সরণ’’ন্তি নিব্বানং ৰুত্তং, ইধ পন অনন্তরো ৰিসেসো অধিপ্পেতোতি ৰেদিতব্বো. তব্বহুলীকারাতি তস্স পজাননস্স বহুলীকরণেন. অত্থিত্ৰেৰস্স হোতীতি তস্স থেরস্স অত্থীতিযেৰ দল়্হতরং হোতি. ইমিনা নযেন সেসৰারেসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো.

দুতিযৰারে পন সম্পসাদনট্ঠেন সম্পসাদো. সভাৰতো ৰৰত্থপেতি.

চতুত্থৰারে উপেক্খাতি সুখট্ঠানে ৰেদনুপেক্খাৰ. পস্সদ্ধত্তা চেতসো অনাভোগোতি যো সো ‘‘যদেৰ তত্থ সুখ’’ন্তি চেতসো আভোগো, এতেনেতং ওল়ারিকমক্খাযতীতি এৰং পস্সদ্ধত্তা চেতসো অনাভোগো ৰুত্তো, তস্স অভাৰাতি অত্থো. সতিপারিসুদ্ধীতি পরিসুদ্ধাসতিযেৰ. উপেক্খাপি পারিসুদ্ধিউপেক্খা.

৯৫. সতো ৰুট্ঠহতীতি সতিযা সমন্নাগতো ঞাণেন সম্পজানো হুত্ৰা ৰুট্ঠাতি. তে ধম্মে সমনুপস্সতীতি যস্মা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে বুদ্ধানংযেৰ অনুপদধম্মৰিপস্সনা হোতি, ন সাৰকানং, তস্মা এত্থ কলাপৰিপস্সনং দস্সেন্তো এৰমাহ.

পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তীতি মগ্গপঞ্ঞায চত্তারি সচ্চানি দিস্ৰা চত্তারো আসৰা খীণা হোন্তি. সারিপুত্তত্থেরস্স সমথৰিপস্সনং যুগনদ্ধং আহরিত্ৰা অরহত্তং পত্তৰারোপি অত্থি, নিরোধসমাপত্তিসমাপন্নৰারোপি. অরহত্তং পত্তৰারো ইধ গহিতো, নিরোধং পন চিণ্ণৰসিতায অপরাপরং সমাপজ্জিস্সতীতি ৰদন্তি.

তত্থস্স যস্মিং কালে নিরোধসমাপত্তি সীসং হোতি, নিরোধস্স ৰারো আগচ্ছতি, ফলসমাপত্তি গূল়্হা হোতি. যস্মিং কালে ফলসমাপত্তি সীসং হোতি, ফলসমাপত্তিযা ৰারো আগচ্ছতি, নিরোধসমাপত্তি গূল়্হা হোতি. জম্বুদীপৰাসিনো থেরা পন ৰদন্তি ‘‘সারিপুত্তত্থেরো সমথৰিপস্সনং যুগনদ্ধং আহরিত্ৰা অনাগামিফলং সচ্ছিকত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জি, নিরোধা ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তো’’তি. তে ধম্মেতি অন্তোসমাপত্তিযং পৰত্তে তিসমুট্ঠানিকরূপধম্মে, হেট্ঠা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযং পৰত্তধম্মে ৰা. তেপি হি ইমস্মিং ৰারে ৰিপস্সিতব্বধম্মাৰ, তস্মা তে ৰা ৰিপস্সতীতি দস্সেতুং ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

৯৭. ৰসিপ্পতোতি চিণ্ণৰসিতং পত্তো. পারমিপ্পত্তোতি নিপ্ফত্তিং পত্তো. ওরসোতিআদীসু থেরো ভগৰতো উরে নিব্বত্তসদ্দং সুত্ৰা জাতোতি ওরসো, মুখেন পভাৰিতং সদ্দং সুত্ৰা জাতোতি মুখতো জাতো, ধম্মেন পন জাতত্তা নিম্মিতত্তা ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো, ধম্মদাযস্স আদিযনতো ধম্মদাযাদো, আমিসদাযস্স অনাদিযনতো নো আমিসদাযাদোতি ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অনুপদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. ছব্বিসোধনসুত্তৰণ্ণনা

৯৮. এৰং মে সুতন্তি ছব্বিসোধনসুত্তং. তত্থ খীণা জাতীতিআদীসু একেনাপি পদেন অঞ্ঞা ব্যাকতাৰ হোতি, দ্ৰীহিপি. ইধ পন চতূহি পদেহি অঞ্ঞব্যাকরণং আগতং. দিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতাতিআদীসু যায চেতনায দিট্ঠে দিট্ঠং মেতি ৰদতি, সা দিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা নাম. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. অযমনুধম্মোতি অযং সভাৰো. অভিনন্দিতব্বন্তি ন কেৰলং অভিনন্দিতব্বং, পরিনিব্বুতস্স পনস্স সব্বোপি খীণাসৰস্স সক্কারো কাতব্বো. উত্তরিং পঞ্হোতি সচে পনস্স ৰেয্যাকরণেন অসন্তুট্ঠা হোথ, উত্তরিম্পি অযং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বোতি দস্সেতি. ইতো পরেসুপি তীসু ৰারেসু অযমেৰ নযো.

৯৯. অবলন্তি দুব্বলং. ৰিরাগুনন্তি ৰিগচ্ছনসভাৰং. অনস্সাসিকন্তি অস্সাসৰিরহিতং. উপাযূপাদানাতি তণ্হাদিট্ঠীনমেতং অধিৰচনং. তণ্হাদিট্ঠিযো হি তেভূমকধম্মে উপেন্তীতি উপাযা, উপাদিযন্তীতি উপাদানা. চেতসো অদিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযাতিপি তাসংযেৰ নামং. চিত্তঞ্হি তণ্হাদিট্ঠীহি সক্কাযধম্মেসু তিট্ঠতি অধিতিট্ঠতীতি তণ্হাদিট্ঠিযো চেতসো অধিট্ঠানা, তাহি তং অভিনিৰিসতীতি অভিনিৰেসা, তাহিযেৰ তং অনুসেতীতি অনুসযাতি ৰুচ্চন্তি. খযা ৰিরাগাতিআদীসু খযেন ৰিরাগেনাতি অত্থো. সব্বানি চেতানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানেৰ.

১০০. পথৰীধাতূতি পতিট্ঠানধাতু. আপোধাতূতি আবন্ধনধাতু. তেজোধাতূতি পরিপাচনধাতু. ৰাযোধাতূতি ৰিত্থম্ভনধাতু. আকাসধাতূতি অসম্ফুট্ঠধাতু. ৰিঞ্ঞাণধাতূতি ৰিজাননধাতু. ন অনত্ততো উপগচ্ছিন্তি অহং অত্তাতি অত্তকোট্ঠাসেন ন উপগমিং. ন চ পথৰীধাতুনিস্সিতন্তি পথৰীধাতুনিস্সিতা সেসধাতুযো চ উপাদারূপঞ্চ অরূপক্খন্ধা চ. তেপি হি নিস্সিতৰত্থুরূপানং পথৰীধাতুনিস্সিতত্তা একেন পরিযাযেন পথৰীধাতুনিস্সিতাৰ. তস্মা ‘‘ন চ পথৰীধাতুনিস্সিত’’ন্তি ৰদন্তো সেসরূপারূপধম্মেপি অত্ততো ন উপগচ্ছিন্তি ৰদতি. আকাসধাতুনিস্সিতপদে পন অৰিনিব্ভোগৰসেন সব্বম্পি ভূতুপাদারূপং আকাসধাতুনিস্সিতং নাম, তথা তংনিস্সিতরূপৰত্থুকা অরূপক্খন্ধা. এৰং ইধাপি রূপারূপং গহিতমেৰ হোতি. ৰিঞ্ঞাণধাতুনিস্সিতপদে পন সহজাতা তযো খন্ধা চিত্তসমুট্ঠানরূপঞ্চ ৰিঞ্ঞাণধাতুনিস্সিতন্তি রূপারূপং গহিতমেৰ হোতি.

১০১. রূপে চক্খুৰিঞ্ঞাণে চক্খুৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসূতি এত্থ যং অতীতে চক্খুদ্ৰারস্স আপাথং আগন্ত্ৰা নিরুদ্ধং, যঞ্চ অনাগতে আপাথং আগন্ত্ৰা নিরুজ্ঝিস্সতি, যম্পি এতরহি আগন্ত্ৰা নিরুদ্ধং, তং সব্বং রূপং নাম. যং পন অতীতেপি আপাথং অনাগন্ত্ৰা নিরুদ্ধং, অনাগতেপি অনাগন্ত্ৰা নিরুজ্ঝিস্সতি, এতরহিপি অনাগন্ত্ৰা নিরুদ্ধং, তং চক্খুৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতব্বধম্মেসু সঙ্গহিতন্তি ৰুত্তে তিপিটকচূল়াভযত্থেরো আহ – ‘‘ইমস্মিং ঠানে দ্ৰিধা করোথ, উপরি ছন্দোৰারে কিন্তি করিস্সথ, নযিদং লব্ভতী’’তি. তস্মা তীসু কালেসু আপাথং আগতং ৰা অনাগতং ৰা সব্বম্পি তং রূপমেৰ, চক্খুৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তা পন তযো খন্ধা চক্খুৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতব্বধম্মাতি ৰেদিতব্বা. অযঞ্হেত্থ অত্থো ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণেন সদ্ধিং ৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসূ’’তি. ছন্দোতি তণ্হাছন্দো. রাগোতি স্ৰেৰ রজ্জনৰসেন রাগো. নন্দীতি স্ৰেৰ অভিনন্দনৰসেন নন্দী. তণ্হাতি স্ৰেৰ তণ্হাযনৰসেন তণ্হা. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো.

১০২. অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযাতি এত্থ অহঙ্কারো মানো, মমঙ্কারো তণ্হা, স্ৰেৰ মানানুসযো. আসৰানং খযঞাণাযাতি ইদং পুব্বেনিৰাসং দিব্বচক্খুঞ্চ অৰত্ৰা কস্মা ৰুত্তং? ভিক্খূ লোকিযধম্মং ন পুচ্ছন্তি, লোকুত্তরমেৰ পুচ্ছন্তি, তস্মা পুচ্ছিতপঞ্হংযেৰ কথেন্তো এৰমাহ. একৰিস্সজ্জিতসুত্তং নামেতং, ছব্বিসোধনন্তিপিস্স নামং. এত্থ হি চত্তারো ৰোহারা পঞ্চ খন্ধা ছ ধাতুযো ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরানি আযতনানি অত্তনো সৰিঞ্ঞাণককাযো পরেসং সৰিঞ্ঞাণককাযোতি ইমে ছ কোট্ঠাসা ৰিসুদ্ধা, তস্মা ‘‘ছব্বিসোধনিয’’ন্তি ৰুত্তং. পরসমুদ্দৰাসিত্থেরা পন অত্তনো চ পরস্স চ ৰিঞ্ঞাণককাযং একমেৰ কত্ৰা চতূহি আহারেহি সদ্ধিন্তি ছ কোট্ঠাসে ৰদন্তি.

ইমে পন ছ কোট্ঠাসা ‘‘কিং তে অধিগতং, কিন্তি তে অধিগতং, কদা তে অধিগতং, কত্থ তে অধিগতং, কতমে তে কিলেসা পহীনা, কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভী’’তি (পারা. ১৯৮) এৰং ৰিনযনিদ্দেসপরিযাযেন সোধেতব্বা.

এত্থ হি কিং তে অধিগতন্তি অধিগমপুচ্ছা, ঝানৰিমোক্খাদীসু সোতাপত্তিমগ্গাদীসু ৰা কিং তযা অধিগতং. কিন্তি তে অধিগতন্তি উপাযপুচ্ছা. অযঞ্হি এত্থাধিপ্পাযো – কিং তযা অনিচ্চলক্খণং ধুরং কত্ৰা অধিগতং, দুক্খানত্তলক্খণেসু অঞ্ঞতরং ৰা, কিং ৰা সমাধিৰসেন অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু ৰিপস্সনাৰসেন, তথা কিং রূপে অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু অরূপে, কিং ৰা অজ্ঝত্তং অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু বহিদ্ধাতি. কদা তে অধিগতন্তি কালপুচ্ছা, পুব্বণ্হমজ্ঝন্হিকাদীসু কতরস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি.

কত্থ তে অধিগতন্তি ওকাসপুচ্ছা, কিস্মিং ওকাসে, কিং রত্তিট্ঠানে দিৰাট্ঠানে রুক্খমূলে মণ্ডপে কতরস্মিং ৰা ৰিহারেতি ৰুত্তং হোতি. কতমে তে কিলেসা পহীনাতি পহীনকিলেসে পুচ্ছতি, কতরমগ্গৰজ্ঝা তৰ কিলেসা পহীনাতি ৰুত্তং হোতি.

কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভীতি পটিলদ্ধধম্মপুচ্ছা, পঠমমগ্গাদীসু কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভীতি ৰুত্তং হোতি.

তস্মা ইদানি চেপি কোচি ভিক্খু উত্তরিমনুস্সধম্মাধিগমং ব্যাকরেয্য, ন সো এত্তাৰতাৰ সক্কাতব্বো. ইমেসু পন ছসু ঠানেসু সোধনত্থং ৰত্তব্বো ‘‘কিং তে অধিগতং, কিং ঝানং উদাহু ৰিমোক্খাদীসু অঞ্ঞতর’’ন্তি? যো হি যেন অধিগতো ধম্মো, সো তস্স পাকটো হোতি. সচে ‘‘ইদং নাম মে অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কিন্তি তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো. অনিচ্চলক্খণাদীসু কিং ধুরং কত্ৰা, অট্ঠতিংসায ৰা আরম্মণেসু রূপারূপঅজ্ঝত্তবহিদ্ধাদিভেদেসু ৰা ধম্মেসু কেন মুখেন অভিনিৰিসিত্ৰাতি? যো হি যস্সাভিনিৰেসো, সো তস্স পাকটো হোতি.

সচে পন ‘‘অযং নাম মে অভিনিৰেসো, এৰং মযা অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কদা তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং পুব্বণ্হে, উদাহু মজ্ঝন্হিকাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং কালে’’তি? সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতকালো পাকটো হোতি. সচে ‘‘অমুকস্মিং নাম মে কালে অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কত্থ তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং দিৰাট্ঠানে, উদাহু রত্তিট্ঠানাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং ওকাসে’’তি? সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতোকাসো পাকটো হোতি. সচে ‘‘অমুকস্মিং নাম মে ওকাসে অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কতমে তে কিলেসা পহীনা’’তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং পঠমমগ্গৰজ্ঝা, উদাহু দুতিযাদিমগ্গৰজ্ঝা’’তি? সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতমগ্গেন পহীনকিলেসা পাকটা হোন্তি.

সচে ‘‘ইমে নাম মে কিলেসা পহীনা’’তি ৰদতি, ততো ‘‘কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভী’’তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং সোতাপত্তিমগ্গস্স, উদাহু সকদাগামিমগ্গাদীসু অঞ্ঞতরস্সা’’তি? সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতধম্মো পাকটো হোতি. সচে ‘‘ইমেসং নামাহং ধম্মানং লাভী’’তি ৰদতি, এত্তাৰতাপিস্স ৰচনং ন সদ্ধাতব্বং. বহুস্সুতা হি উগ্গহপরিপুচ্ছাকুসলা ভিক্খূ ইমানি ছ ঠানানি সোধেতুং সক্কোন্তি. ইমস্স ভিক্খুনো আগমনপটিপদা সোধেতব্বা, যদি আগমনপটিপদা ন সুজ্ঝতি, ‘‘ইমায পটিপদায লোকুত্তরধম্মা নাম ন লব্ভন্তী’’তি অপনেতব্বো.

যদি পনস্স আগমনপটিপদা সুজ্ঝতি, ‘‘দীঘরত্তং তীসু সিক্খাসু অপ্পমত্তো জাগরিযমনুযুত্তো চতূসু পচ্চযেসু অলগ্গো আকাসে পাণিসমেন চেতসা ৰিহরতী’’তি পঞ্ঞাযতি, তস্স ভিক্খুনো ব্যাকরণং পটিপদায সদ্ধিং সংসন্দতি সমেতি. ‘‘সেয্যথাপি নাম গঙ্গোদকং যমুনোদকেন সদ্ধিং সংসন্দতি সমেতি, এৰমেৰ সুপঞ্ঞত্তা তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি সমেতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চা’’তি (দী. নি. ২.২৯৬) ৰুত্তসদিসং হোতি.

অপিচ খো এত্তকেনাপি সক্কারো ন কাতব্বো. কস্মা? একচ্চস্স হি পুথুজ্জনস্সাপি সতো খীণাসৰপটিপত্তিসদিসা পটিপদা হোতি. তস্মা সো ভিক্খু তেহি তেহি উপাযেহি উত্তাসেতব্বো. খীণাসৰস্স নাম অসনিযাপি মত্থকে পতমানায ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা লোমহংসো ৰা ন হোতি, পুথুজ্জনস্স অপ্পমত্তকেনাপি হোতি.

তত্রিমানি ৰত্থূনি – দীঘভাণকঅভযত্থেরো কির একং পিণ্ডপাতিকং পরিগ্গহেতুং অসক্কোন্তো দহরস্স সঞ্ঞং অদাসি. সো তং ন্হাযমানং কল্যাণীনদীমুখদ্ৰারে নিমুজ্জিত্ৰা পাদে অগ্গহেসি. পিণ্ডপাতিকো কুম্ভীলোতি সঞ্ঞায মহাসদ্দমকাসি, তদা নং পুথুজ্জনোতি সঞ্জানিংসু. চন্দমুখতিস্সরাজকালে পন মহাৰিহারে সঙ্ঘত্থেরো খীণাসৰো দুব্বলচক্খুকো ৰিহারেযেৰ অচ্ছি. রাজা থেরং পরিগ্গণ্হিস্সামীতি ভিক্খূসু ভিক্খাচারং গতেসু অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা সপ্পো ৰিয পাদে অগ্গহেসি. থেরো সিলাথম্ভো ৰিয নিচ্চলো হুত্ৰা কো এত্থাতি আহ? অহং, ভন্তে, তিস্সোতি. সুগন্ধং ৰাযসি নো তিস্সাতি? এৰং খীণাসৰস্স ভযং নাম নত্থীতি.

একচ্চো পন পুথুজ্জনোপি অতিসূরো হোতি নিব্ভযো. সো রঞ্জনীযেন আরম্মণেন পরিগ্গণ্হিতব্বো. ৰসভরাজাপি হি একং থেরং পরিগ্গণ্হমানো ঘরে নিসীদাপেত্ৰা তস্স সন্তিকে বদরসাল়ৰং মদ্দমানো নিসীদি. মহাথেরস্স খেল়ো চলি, ততো থেরস্স পুথুজ্জনভাৰো আৰিভূতো. খীণাসৰস্স হি রসতণ্হা নাম সুপ্পহীনা, দিব্বেসুপি রসেসু নিকন্তি নাম ন হোতি. তস্মা ইমেহি উপাযেহি পরিগ্গহেত্ৰা সচস্স ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা লোমহংসো ৰা রসতণ্হা ৰা উপ্পজ্জতি, ন ত্ৰং অরহাতি অপনেতব্বো. সচে পন অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী হুত্ৰা সীহো ৰিয নিসীদতি, দিব্বারম্মণেপি নিকন্তিং ন জনেতি. অযং ভিক্খু সম্পন্নৰেয্যাকরণো সমন্তা রাজরাজমহামত্তাদীহি পেসিতং সক্কারং অরহতীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ছব্বিসোধনসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. সপ্পুরিসধম্মসুত্তৰণ্ণনা

১০৫. এৰং মে সুতন্তি সপ্পুরিসধম্মসুত্তং. তত্থ সপ্পুরিসধম্মন্তি সপ্পুরিসানং ধম্মং. অসপ্পুরিসধম্মন্তি পাপপুরিসানং ধম্মং. এৰং মাতিকং ঠপেত্ৰাপি পুন যথা নাম মগ্গকুসলো পুরিসো ৰামং মুঞ্চিত্ৰা দক্খিণং গণ্হাতি. পঠমং মুঞ্চিতব্বং কথেতি, এৰং পহাতব্বং ধম্মং পঠমং দেসেন্তো কতমো চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মোতিআদিমাহ. তত্থ উচ্চাকুলাতি খত্তিযকুলা ৰা ব্রাহ্মণকুলা ৰা. এতদেৰ হি কুলদ্ৰযং ‘‘উচ্চাকুল’’ন্তি ৰুচ্চতি. সো তত্থ পুজ্জোতি সো ভিক্খু তেসু ভিক্খূসু পূজারহো. অন্তরং করিত্ৰাতি অব্ভন্তরং কত্ৰা.

মহাকুলাতি খত্তিযকুলা ৰা ব্রাহ্মণকুলা ৰা ৰেস্সকুলা ৰা. ইদমেৰ হি কুলত্তযং ‘‘মহাকুল’’ন্তি ৰুচ্চতি. মহাভোগকুলাতি মহন্তেহি ভোগেহি সমন্নাগতা কুলা. উল়ারভোগকুলাতি উল়ারেহি পণীতেহি ভোগেহি সম্পন্নকুলা. ইমস্মিং পদদ্ৰযে চত্তারিপি কুলানি লব্ভন্তি. যত্থ কত্থচি কুলে জাতো হি পুঞ্ঞবলেহি মহাভোগোপি উল়ারভোগোপি হোতিযেৰ.

১০৬. যসস্সীতি পরিৰারসম্পন্নো. অপ্পঞ্ঞাতাতি রত্তিং খিত্তসরা ৰিয সঙ্ঘমজ্ঝাদীসু ন পঞ্ঞাযন্তি. অপ্পেসক্খাতি অপ্পপরিৰারা.

১০৭. আরঞ্ঞিকোতি সমাদিন্নআরঞ্ঞিকধুতঙ্গো. সেসধুতঙ্গেসুপি এসেৰ নযো. ইমস্মিঞ্চ সুত্তে পাল়িযং নৰেৰ ধুতঙ্গানি আগতানি, ৰিত্থারেন পনেতানি তেরস হোন্তি. তেসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ধুতঙ্গনিদ্দেসে ৰুত্তমেৰ.

১০৮. অতম্মযতাতি তম্মযতা ৰুচ্চতি তণ্হা, নিত্তণ্হাতি অত্থো. অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰাতি নিত্তণ্হতংযেৰ কারণং কত্ৰা অব্ভন্তরং ৰা কত্ৰা, চিত্তে উপ্পাদেত্ৰাতি অত্থো.

নিরোধৰারে যস্মা অনাগামিখীণাসৰাৰ তং সমাপত্তিং সমাপজ্জন্তি, পুথুজ্জনস্স সা নত্থি, তস্মা অসপ্পুরিসৰারো পরিহীনো. ন কঞ্চি মঞ্ঞতীতি কঞ্চি পুগ্গলং তীহি মঞ্ঞনাহি ন মঞ্ঞতি. কুহিঞ্চি মঞ্ঞতীতি কিস্মিঞ্চি ওকাসে ন মঞ্ঞতি. ন কেনচি মঞ্ঞতীতি কেনচি ৰত্থুনাপি তং পুগ্গলং ন মঞ্ঞতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সপ্পুরিসধম্মসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তৰণ্ণনা

১০৯. এৰং মে সুতন্তি সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তং. তত্থ তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচারন্তি অঞ্ঞং সেৰিতব্বং কাযসমাচারং, অঞ্ঞং অসেৰিতব্বং ৰদামি, সেৰিতব্বমেৰ কেনচি পরিযাযেন অসেৰিতব্বন্তি, অসেৰিতব্বং ৰা সেৰিতব্বন্তি চ ন ৰদামীতি অত্থো. ৰচীসমাচারাদীসু এসেৰ নযো. ইতি ভগৰা সত্তহি পদেহি মাতিকং ঠপেত্ৰা ৰিত্থারতো অৰিভজিত্ৰাৰ দেসনং নিট্ঠাপেসি. কস্মা? সারিপুত্তত্থেরস্স ওকাসকরণত্থং.

১১৩. মনোসমাচারে মিচ্ছাদিট্ঠিসম্মাদিট্ঠিযো দিট্ঠিপটিলাভৰসেন ৰিসুং অঙ্গং হুত্ৰা ঠিতাতি ন গহিতা.

১১৪. চিত্তুপ্পাদে অকম্মপথপ্পত্তা অভিজ্ঝাদযো ৰেদিতব্বা.

১১৫. সঞ্ঞাপটিলাভৰারে অভিজ্ঝাসহগতায সঞ্ঞাযাতিআদীনি কামসঞ্ঞাদীনং দস্সনত্থং ৰুত্তানি.

১১৭. সব্যাবজ্ঝন্তি সদুক্খং. অপরিনিট্ঠিতভাৰাযাতি ভৰানং অপরিনিট্ঠিতভাৰায. এত্থ চ সব্যাবজ্ঝত্তভাৰা নাম চত্তারো হোন্তি. পুথুজ্জনোপি হি যো তেনত্তভাৰেন ভৰং পরিনিট্ঠাপেতুং ন সক্কোতি, তস্স পটিসন্ধিতো পট্ঠায অকুসলা ধম্মা ৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা চ পরিহাযন্তি, সদুক্খমেৰ অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি নাম. তথা সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিনো. পুথুজ্জনাদযো তাৰ হোন্তু, অনাগামী কথং সব্যাবজ্ঝং অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি, কথঞ্চস্স অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তীতি. অনাগামীপি হি সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্তো উয্যানৰিমানকপ্পরুক্খে ওলোকেত্ৰা ‘‘অহো সুখং অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেতি, অনাগামিনো ভৰলোভো ভৰতণ্হা অপ্পহীনাৰ হোন্তি, তস্স অপ্পহীনতণ্হতায অকুসলা ৰড্ঢন্তি নাম, কুসলা পরিহাযন্তি নাম, সদুক্খমেৰ অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি, অপরিনিট্ঠিতভৰোযেৰ হোতীতি ৰেদিতব্বো.

অব্যাবজ্ঝন্তি অদুক্খং. অযম্পি চতুন্নং জনানং ৰসেন ৰেদিতব্বো. যো হি পুথুজ্জনোপি তেনত্তভাৰেন ভৰং পরিনিট্ঠাপেতুং সক্কোতি, পুন পটিসন্ধিং ন গণ্হাতি, তস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায অকুসলা পরিহাযন্তি, কুসলাযেৰ ৰড্ঢন্তি, অদুক্খমেৰ অত্তভাৰং নিব্বত্তেতি, পরিনিট্ঠিতভৰোযেৰ নাম হোতি. তথা সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিনো. সোতাপন্নাদযো তাৰ হোন্তু, পুথুজ্জনো কথং অব্যাবজ্ঝঅত্তভাৰং নিব্বত্তেতি, কথঞ্চস্স অকুসলপরিহানিআদীনি হোন্তীতি. পুথুজ্জনোপি পচ্ছিমভৰিকো তেনত্তভাৰেন ভৰং পরিনিট্ঠাপেতুং সমত্থো হোতি. তস্স অঙ্গুলিমালস্স ৰিয একেনূনপাণসহস্সং ঘাতেন্তস্সাপি অত্তভাৰো অব্যাবজ্ঝোযেৰ নাম, ভৰং পরিনিট্ঠাপেতিযেৰ নাম. অকুসলমেৰ হাযতি, ৰিপস্সনমেৰ গব্ভং গণ্হাপেতি নাম.

১১৯. চক্খুৰিঞ্ঞেয্যন্তিআদীসু যস্মা একচ্চস্স তস্মিংযেৰ রূপে রাগাদযো উপ্পজ্জন্তি, অভিনন্দতি অস্সাদেতি, অভিনন্দন্তো অস্সাদেন্তো অনযব্যসনং পাপুণাতি, একচ্চস্স নুপ্পজ্জন্তি, নিব্বিন্দতি ৰিরজ্জতি, নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো নিব্বুতিং পাপুণাতি, তস্মা ‘‘তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞ’’ন্তি ন ৰুত্তং. এস নযো সব্বত্থ.

এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানেয্যুন্তি এত্থ কে ভগৰতো ইমস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানন্তি, কে ন আজানন্তীতি? যে তাৰ ইমস্স সুত্তস্স পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ উগ্গণ্হিত্ৰা তক্করা ন হোন্তি, যথাৰুত্তং অনুলোমপটিপদং ন পটিপজ্জন্তি, তে ন আজানন্তি নাম. যে পন তক্করা হোন্তি, যথাৰুত্তং অনুলোমপটিপদং পটিপজ্জন্তি, তে আজানন্তি নাম. এৰং সন্তেপি সপটিসন্ধিকানং তাৰ দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতু, অপ্পটিসন্ধিকানং কথং হোতীতি. অপ্পটিসন্ধিকা অনুপাদানা ৰিয জাতৰেদা পরিনিব্বাযন্তি, কপ্পসতসহস্সানম্পি অচ্চযেন তেসং পুন দুক্খং নাম নত্থি. ইতি একংসেন তেসংযেৰ দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. বহুধাতুকসুত্তৰণ্ণনা

১২৪. এৰং মে সুতন্তি বহুধাতুকসুত্তং. তত্থ ভযানীতিআদীসু ভযন্তি চিত্তুত্রাসো. উপদ্দৰোতি অনেকগ্গতাকারো. উপসগ্গোতি উপসট্ঠাকারো তত্থ তত্থ লগ্গনাকারো. তেসং এৰং নানত্তং ৰেদিতব্বং – পব্বতাদিৰিসমনিস্সিতা চোরা জনপদৰাসীনং পেসেন্তি ‘‘মযং অসুকদিৰসে নাম তুম্হাকং গামং পহরিস্সামা’’তি. তং পৰত্তিং সুতকালতো পট্ঠায ভযং সন্তাসং আপজ্জন্তি. অযং চিত্তুত্রাসো নাম. ‘‘ইধ নো চোরা কুপিতা অনত্থম্পি আৰহেয্যু’’ন্তি হত্থসারং গহেত্ৰা দ্ৰিপদচতুপ্পদেহি সদ্ধিং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তত্থ তত্থ ভূমিযং নিপজ্জন্তি, ডংসমকসাদীহি খজ্জমানা গুম্বন্তরানি পৰিসন্তি, খাণুকণ্টকে মদ্দন্তি. তেসং এৰং ৰিচরন্তানং ৰিক্খিত্তভাৰো অনেকগ্গতাকারো নাম. ততো চোরেসু যথাৰুত্তে দিৰসে অনাগচ্ছন্তেসু ‘‘তুচ্ছকসাসনং তং ভৰিস্সতি, গামং পৰিসিস্সামা’’তি সপরিক্খারা গামং পৰিসন্তি, অথ তেসং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা গামং পরিৰারেত্ৰা দ্ৰারে অগ্গিং দত্ৰা মনুস্সে ঘাতেত্ৰা চোরা সব্বং ৰিভৰং ৰিলুম্পেত্ৰা গচ্ছন্তি. তেসু ঘাতিতাৰসেসা অগ্গিং নিব্বাপেত্ৰা কোট্ঠচ্ছাযভিত্তিচ্ছাযাদীসু তত্থ তত্থ লগ্গিত্ৰা নিসীদন্তি নট্ঠং অনুসোচমানা. অযং উপসট্ঠাকারো লগ্গনাকারো নাম.

নল়াগারাতি নল়েহি পরিচ্ছন্না অগারা, সেসসম্ভারা পনেত্থ রুক্খমযা হোন্তি. তিণাগারেপি এসেৰ নযো. বালতো উপ্পজ্জন্তীতি বালমেৰ নিস্সায উপ্পজ্জন্তি. বালো হি অপণ্ডিতপুরিসো রজ্জং ৰা উপরজ্জং ৰা অঞ্ঞং ৰা পন মহন্তং ঠানং পত্থেন্তো কতিপযে অত্তনা সদিসে ৰিধৰাপুত্তে মহাধুত্তে গহেত্ৰা ‘‘এথ অহং তুম্হে ইস্সরে করিস্সামী’’তি পব্বতগহনাদীনি নিস্সায অন্তন্তে গামে পহরন্তো দামরিকভাৰং জানাপেত্ৰা অনুপুব্বেন নিগমেপি জনপদেপি পহরতি, মনুস্সা গেহানি ছড্ডেত্ৰা খেমন্তট্ঠানং পত্থযমানা পক্কমন্তি, তে নিস্সায ৰসন্তা ভিক্খূপি ভিক্খুনিযোপি অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানানি পহায পক্কমন্তি. গতগতট্ঠানে ভিক্খাপি সেনাসনম্পি দুল্লভং হোতি. এৰং চতুন্নং পরিসানং ভযং আগতমেৰ হোতি. পব্বজিতেসুপি দ্ৰে বালা ভিক্খূ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং পট্ঠপেত্ৰা চোদনং আরভন্তি. ইতি কোসম্বিৰাসিকানং ৰিয মহাকলহো উপ্পজ্জতি, চতুন্নং পরিসানং ভযং আগতমেৰ হোতীতি এৰং যানি কানিচি ভযানি উপ্পজ্জন্তি, সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তীতি ৰেদিতব্বানি.

এতদৰোচাতি ভগৰতা ধম্মদেসনা মত্থকং অপাপেত্ৰাৰ নিট্ঠাপিতা. যংনূনাহং দসবলং পুচ্ছিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেনেৰস্স দেসনায পারিপূরিং করেয্যন্তি চিন্তেত্ৰা এতং ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে’’তিআদিৰচনং অৰোচ.

১২৫. অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহো, অড্ঢট্ঠমকধাতুযো অরূপপরিগ্গহোতি রূপারূপপরিগ্গহোৰ কথিতো. সব্বাপি খন্ধৰসেন পঞ্চক্খন্ধা হোন্তি. পঞ্চপি খন্ধা দুক্খসচ্চং, তেসং সমুট্ঠাপিকা তণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, নিরোধপজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চং. ইতি চতুসচ্চকম্মট্ঠানং একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতা ধাতুযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতাৰ. জানাতি পস্সতীতি সহ ৰিপস্সনায মগ্গো ৰুত্তো.

পথৰীধাতুআদযো সৰিঞ্ঞাণককাযং সুঞ্ঞতো নিস্সত্ততো দস্সেতুং ৰুত্তা. তাপি পুরিমাহি অট্ঠারসহি ধাতূহি পূরেতব্বা. পূরেন্তেন ৰিঞ্ঞাণধাতুতো নীহরিত্ৰা পূরেতব্বা. ৰিঞ্ঞাণধাতু হেসা চক্খুৰিঞ্ঞাণাদিৰসেন ছব্বিধা হোতি. তত্থ চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতুযা পরিগ্গহিতায তস্সা ৰত্থু চক্খুধাতু, আরম্মণং রূপধাতূতি দ্ৰে ধাতুযো পরিগ্গহিতাৰ হোন্তি. এস নযো সব্বত্থ. মনোৰিঞ্ঞাণধাতুযা পন পরিগ্গহিতায তস্সা পুরিমপচ্ছিমৰসেন মনোধাতু, আরম্মণৰসেন ধম্মধাতূতি দ্ৰে ধাতুযো পরিগ্গহিতাৰ হোন্তি. ইতি ইমাসু অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহোতি পুরিমনযেনেৰ ইদম্পি একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি.

সুখধাতূতিআদীসু সুখঞ্চ তং নিস্সত্তসুঞ্ঞতট্ঠেন ধাতু চাতি সুখধাতু. এস নযো সব্বত্থ. এত্থ চ পুরিমা চতস্সো ধাতুযো সপ্পটিপক্খৰসেন গহিতা, পচ্ছিমা দ্ৰে সরিক্খকৰসেন. অৰিভূতভাৰেন হি উপেক্খাধাতু অৰিজ্জাধাতুযা সরিক্খা. এত্থ চ সুখদুক্খধাতূসু পরিগ্গহিতাসু কাযৰিঞ্ঞাণধাতু পরিগ্গহিতাৰ হোতি, সেসাসু পরিগ্গহিতাসু মনোৰিঞ্ঞাণধাতু পরিগ্গহিতাৰ হোতি. ইমাপি ছ ধাতুযো হেট্ঠা অট্ঠারসহিযেৰ পূরেতব্বা. পূরেন্তেন উপেক্খাধাতুতো নীহরিত্ৰা পূরেতব্বা. ইতি ইমাসু অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহোতি পুরিমনযেনেৰ ইদম্পি একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি.

কামধাতুআদীনং দ্ৰেধাৰিতক্কে (ম. নি. ১.২০৬) কামৰিতক্কাদীসু ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. অভিধম্মেপি ‘‘তত্থ কতমা কামধাতু, কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো’’তিআদিনা (ৰিভ. ১৮২) নযেনেৰ এতাসং ৰিত্থারো আগতোযেৰ. ইমাপি ছ ধাতুযো হেট্ঠা অট্ঠারসহিযেৰ পূরেতব্বা. পূরেন্তেন কামধাতুতো নীহরিত্ৰা পূরেতব্বা. ইতি ইমাসু অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহোতি পুরিমনযেনেৰ ইদম্পি একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি.

কামধাতুআদীসু পঞ্চ কামাৰচরক্খন্ধা কামধাতু নাম, পঞ্চ রূপাৰচরক্খন্ধা রূপধাতু নাম, চত্তারো অরূপাৰচরক্খন্ধা অরূপধাতু নাম. অভিধম্মে পন ‘‘তত্থ কতমা কামধাতু, হেট্ঠতো অৰীচিনিরযং পরিযন্তং করিত্ৰা’’তিআদিনা (ৰিভ. ১৮২) নযেন এতাসং ৰিত্থারো আগতোযেৰ. ইমাপি তিস্সো ধাতুযো হেট্ঠা অট্ঠারসহিযেৰ পূরেতব্বা. পূরেন্তেন কামধাতুতো নীহরিত্ৰা পূরেতব্বা. ইতি ইমাসু অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহোতি পুরিমনযেনেৰ ইদম্পি একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি.

সঙ্খতাতি পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা কতা, পঞ্চন্নং খন্ধানমেতং অধিৰচনং. ন সঙ্খতা অসঙ্খতা. নিব্বানস্সেতং অধিৰচনং. ইমাপি দ্ৰে ধাতুযো হেট্ঠা অট্ঠারসহিযেৰ পূরেতব্বা. পূরেন্তেন সঙ্খতধাতুতো নীহরিত্ৰা পূরেতব্বা. ইতি ইমাসু অট্ঠারসসু ধাতূসু অড্ঢেকাদসধাতুযো রূপপরিগ্গহোতি পুরিমনযেনেৰ ইদম্পি একস্স ভিক্খুনো নিগ্গমনং মত্থকং পাপেত্ৰা কথিতং হোতি.

১২৬. অজ্ঝত্তিকবাহিরানীতি অজ্ঝত্তিকানি চ বাহিরানি চ. এত্থ হি চক্খুআদীনি অজ্ঝত্তিকানি ছ, রূপাদীনি বাহিরানি ছ. ইধাপি জানাতি পস্সতীতি সহ ৰিপস্সনায মগ্গো কথিতো.

ইমস্মিং সতি ইদন্তিআদি মহাতণ্হাসঙ্খযে ৰিত্থারিতমেৰ.

১২৭. অট্ঠানন্তি হেতুপটিক্খেপো. অনৰকাসোতি পচ্চযপটিক্খেপো. উভযেনাপি কারণমেৰ পটিক্খিপতি. কারণঞ্হি তদাযত্তৰুত্তিতায অত্তনো ফলস্স ঠানন্তি চ অৰকাসোতি চ ৰুচ্চতি. ন্তি যেন কারণেন. দিট্ঠিসম্পন্নোতি মগ্গদিট্ঠিযা সম্পন্নো সোতাপন্নো অরিযসাৰকো. কঞ্চি সঙ্খারন্তি চতুভূমকেসু সঙ্খতসঙ্খারেসু কঞ্চি একসঙ্খারম্পি. নিচ্চতো উপগচ্ছেয্যাতি নিচ্চোতি গণ্হেয্য. নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি এতং কারণং নত্থি ন উপলব্ভতি. যং পুথুজ্জনোতি যেন কারণেন পুথুজ্জনো. ঠানমেতং ৰিজ্জতীতি এতং কারণং অত্থি. সস্সতদিট্ঠিযা হি সো তেভূমকেসু সঙ্খতসঙ্খারেসু কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো গণ্হেয্যাতি অত্থো. চতুত্থভূমকসঙ্খারা পন তেজুস্সদত্তা দিৰসং সন্তত্তো অযোগুল়ো ৰিয মক্খিকানং দিট্ঠিযা ৰা অঞ্ঞেসং ৰা অকুসলানং আরম্মণং ন হোন্তি. ইমিনা নযেন কঞ্চি সঙ্খারং সুখতোতিআদীসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো.

সুখতো উপগচ্ছেয্যাতি ‘‘একন্তসুখী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’’তি (ম. নি. ৩.২১, ২২) এৰং অত্তদিট্ঠিৰসেন সুখতো গাহং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দিট্ঠিৰিপ্পযুত্তচিত্তেন পন অরিযসাৰকো পরিল়াহাভিভূতো পরিল়াহৰূপসমত্থং মত্তহত্থিং পরিত্তাসিতো ৰিয, চোক্খব্রাহ্মণো ৰিয চ গূথং কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছতি. অত্তৰারে কসিণাদিপণ্ণত্তিসঙ্গহত্থং সঙ্খারন্তি অৰত্ৰা কঞ্চি ধম্মন্তি ৰুত্তং. ইধাপি অরিযসাৰকস্স চতুভূমকৰসেন ৰেদিতব্বো, পুথুজ্জনস্স তেভূমকৰসেন. সব্বৰারেসু অরিযসাৰকস্সাপি তেভূমকৰসেনেৰ পরিচ্ছেদো ৰট্টতি. যং যঞ্হি পুথুজ্জনো গণ্হাতি, ততো ততো অরিযসাৰকো গাহং ৰিনিৰেঠেতি. পুথুজ্জনো হি যং যং নিচ্চং সুখং অত্তাতি গণ্হাতি, তং তং অরিযসাৰকো অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি গণ্হন্তো তং গাহং ৰিনিৰেঠেতি.

১২৮. মাতরন্তিআদীসু জনিকাৰ মাতা, জনকো পিতা, মনুস্সভূতোৰ খীণাসৰো অরহাতি অধিপ্পেতো. কিং পন অরিযসাৰকো অঞ্ঞং জীৰিতা ৰোরোপেয্যাতি? এতম্পি অট্ঠানং. সচেপি হি ভৰন্তরগতং অরিযসাৰকং অত্তনো অরিযভাৰং অজানন্তম্পি কোচি এৰং ৰদেয্য ‘‘ইমং কুন্থকিপিল্লিকং জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা সকলচক্কৰাল়গব্ভে চক্কৰত্তিরজ্জং পটিপজ্জাহী’’তি, নেৰ সো তং জীৰিতা ৰোরোপেয্য. অথাপি নং এৰং ৰদেয্য ‘‘সচে ইমং ন ঘাতেস্সসি, সীসং তে ছিন্দিস্সামা’’তি. সীসমেৰস্স ছিন্দেয্য, ন চ সো তং ঘাতেয্য. পুথুজ্জনভাৰস্স পন মহাসাৰজ্জভাৰদস্সনত্থং অরিযসাৰকস্স চ বলদীপনত্থমেতং ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সাৰজ্জো পুথুজ্জনভাৰো, যত্র হি নাম পুথুজ্জনো মাতুঘাতাদীনিপি আনন্তরিযানি করিস্সতি. মহাবলো চ অরিযসাৰকো, যো এতানি কম্মানি ন করোতীতি.

দুট্ঠচিত্তোতি ৰধকচিত্তেন পদুট্ঠচিত্তো. লোহিতং উপ্পাদেয্যাতি জীৰমানকসরীরে খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি লোহিতং উপ্পাদেয্য. সঙ্ঘং ভিন্দেয্যাতি সমানসংৰাসকং সমানসীমায ঠিতং পঞ্চহি কারণেহি সঙ্ঘং ভিন্দেয্য. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘পঞ্চহুপালি আকারেহি সঙ্ঘো ভিজ্জতি. কম্মেন উদ্দেসেন ৰোহরন্তো অনুস্সাৰনেন সলাকগ্গাহেনা’’তি (পরি. ৪৫৮).

তত্থ কম্মেনাতি অপলোকনাদীসু চতূসু কম্মেসু অঞ্ঞতরেন কম্মেন. উদ্দেসেনাতি পঞ্চসু পাতিমোক্খুদ্দেসেসু অঞ্ঞতরেন উদ্দেসেন. ৰোহরন্তোতি কথযন্তো, তাহি তাহি উপ্পত্তীহি অধম্মং ধম্মোতিআদীনি অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি দীপেন্তো. অনুস্সাৰনেনাতি ননু তুম্হে জানাথ ময্হং উচ্চাকুলা পব্বজিতভাৰং বহুস্সুতভাৰঞ্চ, মাদিসো নাম উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং গাহেয্যাতি চিত্তম্পি উপ্পাদেতুং তুম্হাকং যুত্তং, কিং ময্হং অৰীচি নীলুপ্পলৰনং ৰিয সীতলো, কিং অহং অপাযতো ন ভাযামীতিআদিনা নযেন কণ্ণমূলে ৰচীভেদং কত্ৰা অনুস্সাৰনেন. সলাকগ্গাহেনাতি এৰং অনুস্সাৰেত্ৰা তেসং চিত্তং উপত্থম্ভেত্ৰা অনিৰত্তিধম্মে কত্ৰা ‘‘গণ্হথ ইমং সলাক’’ন্তি সলাকগ্গাহেন.

এত্থ চ কম্মমেৰ উদ্দেসো ৰা পমাণং, ৰোহারানুস্সাৰনসলাকগ্গাহা পন পুব্বভাগা. অট্ঠারসৰত্থুদীপনৰসেন হি ৰোহরন্তেন তত্থ রুচিজননত্থং অনুস্সাৰেত্ৰা সলাকায গাহিতাযপি অভিন্নোৰ হোতি সঙ্ঘো. যদা পন এৰং চত্তারো ৰা অতিরেকা ৰা সলাকং গাহেত্ৰা আৰেণিকং কম্মং ৰা উদ্দেসং ৰা করোন্তি, তদা সঙ্ঘো ভিন্নো নাম হোতি. এৰং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সঙ্ঘং ভিন্দেয্যাতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. এত্তাৰতা মাতুঘাতাদীনি পঞ্চ আনন্তরিযকম্মানি দস্সিতানি হোন্তি, যানি পুথুজ্জনো করোতি, ন অরিযসাৰকো, তেসং আৰিভাৰত্থং –

কম্মতো দ্ৰারতো চেৰ, কপ্পট্ঠিতিযতো তথা;

পাকসাধারণাদীহি, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

তত্থ কম্মতো তাৰ – এত্থ হি মনুস্সভূতস্সেৰ মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা অপি পরিৰত্তলিঙ্গং জীৰিতা ৰোরোপেন্তস্স কম্মং আনন্তরিযং হোতি, তস্স ৰিপাকং পটিবাহিস্সামীতি সকলচক্কৰাল়ং মহাচেতিযপ্পমাণেহি কঞ্চনথূপেহি পূরেত্ৰাপি সকলচক্কৰাল়ং পূরেত্ৰা নিসিন্নভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰাপি বুদ্ধস্স ভগৰতো সঙ্ঘাটিকণ্ণং অমুঞ্চন্তো ৰিচরিত্ৰাপি কাযস্স ভেদা নিরযমেৰ উপপজ্জতি. যো পন সযং মনুস্সভূতো তিরচ্ছানভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা, সযং ৰা তিরচ্ছানভূতো মনুস্সভূতং, তিরচ্ছানোযেৰ ৰা তিরচ্ছানভূতং জীৰিতা ৰোরোপেতি, তস্স কম্মং আনন্তরিযং ন হোতি, ভারিযং পন হোতি, আনন্তরিযং আহচ্চেৰ তিট্ঠতি. মনুস্সজাতিকানং পন ৰসেন অযং পঞ্হো কথিতো.

তত্থ এল়কচতুক্কং সঙ্গামচতুক্কং চোরচতুক্কঞ্চ কথেতব্বং. এল়কং মারেমীতি অভিসন্ধিনাপি হি এল়কট্ঠানে ঠিতং মনুস্সো মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা মারেন্তো আনন্তরিযং ফুসতি. এল়কাভিসন্ধিনা পন মাতাপিতাঅভিসন্ধিনা ৰা এল়কং মারেন্তো আনন্তরিযং ন ফুসতি. মাতাপিতাঅভিসন্ধিনা মাতাপিতরো মারেন্তো ফুসতেৰ. এসেৰ নযো ইতরস্মিম্পি চতুক্কদ্ৰযে. যথা চ মাতাপিতূসু, এৰং অরহন্তেপি এতানি চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি.

মনুস্সঅরহন্তমেৰ মারেত্ৰা আনন্তরিযং ফুসতি, ন যক্খভূতং. কম্মং পন ভারিযং, আনন্তরিযসদিসমেৰ. মনুস্সঅরহন্তস্স চ পুথুজ্জনকালেযেৰ সত্থপ্পহারে ৰা ৰিসে ৰা দিন্নেপি যদি সো অরহত্তং পত্ৰা তেনেৰ মরতি, অরহন্তঘাতো হোতিযেৰ. যং পন পুথুজ্জনকালে দিন্নং দানং অরহত্তং পত্ৰা পরিভুঞ্জতি, পুথুজ্জনস্সেৰ দিন্নং হোতি. সেসঅরিযপুগ্গলে মারেন্তস্স আনন্তরিযং নত্থি. কম্মং পন ভারিযং, আনন্তরিযসদিসমেৰ.

লোহিতুপ্পাদে তথাগতস্স অভেজ্জকাযতায পরূপক্কমেন চম্মচ্ছেদং কত্ৰা লোহিতপগ্ঘরণং নাম নত্থি. সরীরস্স পন অন্তোযেৰ একস্মিংযেৰ ঠানে লোহিতং সমোসরতি. দেৰদত্তেন পৰিদ্ধসিলতো ভিজ্জিত্ৰা গতা সকলিকাপি তথাগতস্স পাদন্তং পহরি, ফরসুনা পহটো ৰিয পাদো অন্তোলোহিতোযেৰ অহোসি. তথা করোন্তস্স আনন্তরিযং হোতি. জীৰকো পন তথাগতস্স রুচিযা সত্থকেন চম্মং ছিন্দিত্ৰা তম্হা ঠানা দুট্ঠলোহিতং নীহরিত্ৰা ফাসুমকাসি, তথা করোন্তস্স পুঞ্ঞকম্মমেৰ হোতি.

অথ যে চ পরিনিব্বুতে তথাগতে চেতিযং ভিন্দন্তি, বোধিং ছিন্দন্তি ধাতুম্হি উপক্কমন্তি, তেসং কিং হোতীতি? ভারিযং কম্মং হোতি আনন্তরিযসদিসং. সধাতুকং পন থূপং ৰা পটিমং ৰা বাধমানং বোধিসাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. সচেপি তত্থ নিলীনা সকুণা চেতিযে ৰচ্চং পাতেন্তি, ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ. পরিভোগচেতিযতো হি সরীরচেতিযং মহন্ততরং. চেতিযৰত্থুং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তং বোধিমূলম্পি ছিন্দিত্ৰা হরিতুং ৰট্টতি. যা পন বোধিসাখা বোধিঘরং বাধতি, তং গেহরক্খণত্থং ছিন্দিতুং ন লভতি, বোধিঅত্থঞ্হি গেহং, ন গেহত্থায বোধি. আসনঘরেপি এসেৰ নযো. যস্মিং পন আসনঘরে ধাতু নিহিতা হোতি, তস্স রক্খণত্থায বোধিসাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. বোধিজগ্গনত্থং ওজোহরণসাখং ৰা পূতিট্ঠানং ৰা ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ, ভগৰতো সরীরপটিজগ্গনে ৰিয পুঞ্ঞম্পি হোতি.

সঙ্ঘভেদে সীমট্ঠকসঙ্ঘে অসন্নিপতিতে ৰিসুং পরিসং গহেত্ৰা কতৰোহারানুস্সাৰন-সলাকগ্গাহস্স কম্মং ৰা করোন্তস্স, উদ্দেসং ৰা উদ্দিসন্তস্স ভেদো চ হোতি আনন্তরিযকম্মঞ্চ. সমগ্গসঞ্ঞায পন ৰট্টতীতি কম্মং করোন্তস্স ভেদোৰ হোতি, ন আনন্তরিযকম্মং, তথা নৰতো ঊনপরিসাযং. সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন নৰন্নং জনানং যো সঙ্ঘং ভিন্দতি, তস্স আনন্তরিযকম্মং হোতি. অনুৰত্তকানং অধম্মৰাদীনং মহাসাৰজ্জকম্মং. ধম্মৰাদিনো পন অনৰজ্জা.

তত্থ নৰন্নমেৰ সঙ্ঘভেদে ইদং সুত্তং – ‘‘একতো উপালি চত্তারো হোন্তি, একতো চত্তারো, নৰমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি ‘অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থুসাসনং, ইদং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি, এৰং খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চ. নৰন্নং ৰা, উপালি, অতিরেকনৰন্নং ৰা সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চা’’তি (চূল়ৰ. ৩৫১). এতেসু পন পঞ্চসু সঙ্ঘভেদো ৰচীকম্মং, সেসানি কাযকম্মানীতি. এৰং কম্মতো ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

দ্ৰারতোতি সব্বানেৰ চেতানি কাযদ্ৰারতোপি ৰচীদ্ৰারতোপি সমুট্ঠহন্তি. পুরিমানি পনেত্থ চত্তারি আণত্তিকৰিজ্জামযপযোগৰসেন ৰচীদ্ৰারতো সমুট্ঠহিত্ৰাপি কাযদ্ৰারমেৰ পূরেন্তি, সঙ্ঘভেদো হত্থমুদ্দায ভেদং করোন্তস্স কাযদ্ৰারতো সমুট্ঠহিত্ৰাপি ৰচীদ্ৰারমেৰ পূরেতীতি. এৰমেত্থ দ্ৰারতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

কপ্পট্ঠিতিযতোতি সঙ্ঘভেদোযেৰ চেত্থ কপ্পট্ঠিতিযো. সণ্ঠহন্তে হি কপ্পে কপ্পৰেমজ্ঝে ৰা সঙ্ঘভেদং কত্ৰা কপ্পৰিনাসেযেৰ মুচ্চতি. সচেপি হি স্ৰেৰ কপ্পো ৰিনস্সিস্সতীতি অজ্জ সঙ্ঘভেদং করোতি, স্ৰেৰ মুচ্চতি, একদিৰসমেৰ নিরযে পচ্চতি. এৰং করণং পন নত্থি. সেসানি চত্তারি কম্মানি আনন্তরিযানেৰ হোন্তি, ন কপ্পট্ঠিতিযানীতি এৰমেত্থ কপ্পট্ঠিতিযতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

পাকতোতি যেন চ পঞ্চপে’তানি কম্মানি কতানি হোন্তি, তস্স সঙ্ঘভেদোযেৰ পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি, সেসানি ‘‘অহোসিকম্মং, নাহোসি কম্মৰিপাকো’’তি এৰমাদীসু সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি. সঙ্ঘস্স ভেদাভাৰে লোহিতুপ্পাদো, তদভাৰে অরহন্তঘাতো, তদভাৰে চ সচে পিতা সীলৰা হোতি, মাতা দুস্সীলা, নো ৰা তথা সীলৰতী, পিতুঘাতো পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি. সচে মাতাপিতুঘাতো, দ্ৰীসুপি সীলেন ৰা দুস্সীলেন ৰা সমানেসু মাতুঘাতোৰ পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি. মাতা হি দুক্করকারিনী বহূপকারা চ পুত্তানন্তি এৰমেত্থ পাকতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

সাধারণাদীহীতি পুরিমানি চত্তারি সব্বেসম্পি গহট্ঠপব্বজিতানং সাধারণানি. সঙ্ঘভেদো পন ‘‘ন খো, উপালি ভিক্খুনী, সঙ্ঘং ভিন্দতি, ন সিক্খমানা, ন সামণেরো, ন সামণেরী, ন উপাসকো, ন উপাসিকা সঙ্ঘং ভিন্দতি, ভিক্খু খো, উপালি, পকতত্তো সমানসংৰাসকো সমানসীমাযং ঠিতো সঙ্ঘং ভিন্দতী’’তি (চূল়ৰ. ৩৫১) ৰচনতো ৰুত্তপ্পকারস্স ভিক্খুনোৰ হোতি, ন অঞ্ঞস্স, তস্মা অসাধারণো. আদিসদ্দেন সব্বেপি তে দুক্খৰেদনাসহগতা দোসমোহসম্পযুত্তা চাতি এৰমেত্থ সাধারণাদীহিপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

অঞ্ঞং সত্থারন্তি ‘‘অযং মে সত্থা সত্থুকিচ্চং কাতুং অসমত্থো’’তি ভৰন্তরেপি অঞ্ঞং তিত্থকরং ‘‘অযং মে সত্থা’’তি এৰং গণ্হেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি অত্থো.

১২৯. একিস্সা লোকধাতুযাতি দসসহস্সিলোকধাতুযা. তীণি হি খেত্তানি জাতিখেত্তং আণাখেত্তং ৰিসযখেত্তং. তত্থ জাতিখেত্তং নাম দসসহস্সী লোকধাতু. সা হি তথাগতস্স মাতুকুচ্ছিওক্কমনকালে নিক্খমনকালে সম্বোধিকালে ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে আযুসঙ্খারোস্সজ্জনে পরিনিব্বানে চ কম্পতি. কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ং পন আণাখেত্তং নাম. আটানাটিযমোরপরিত্তধজগ্গপরিত্তরতনপরিত্তাদীনঞ্হি এত্থ আণা ৰত্ততি. ৰিসযখেত্তস্স পন পরিমাণং নত্থি. বুদ্ধানঞ্হি ‘‘যাৰতকং ঞাণং তাৰতকং নেয্যং, যাৰতকং নেয্যং তাৰতকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং নেয্যং নেয্যপরিযন্তিকং ঞাণ’’ন্তি (পটি. ম. ৩.৫) ৰচনতো অৰিসযো নাম নত্থি.

ইমেসু পন তীসু খেত্তেসু ঠপেত্ৰা ইমং চক্কৰাল়ং অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তীতি সুত্তং নত্থি, ন উপ্পজ্জন্তীতি পন অত্থি. তীণি পিটকানি ৰিনযপিটকং সুত্তন্তপিটকং অভিধম্মপিটকং, তিস্সো সঙ্গীতিযো মহাকস্সপত্থেরস্স সঙ্গীতি, যসত্থেরস্স সঙ্গীতি, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স সঙ্গীতীতি. ইমা তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হে তেপিটকে বুদ্ধৰচনে ইমং চক্কৰাল়ং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞত্থ বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তীতি সুত্তং নত্থি, ন উপ্পজ্জন্তীতি পন অত্থি.

অপুব্বং অচরিমন্তি অপুরে অপচ্ছা. একতো ন উপ্পজ্জন্তি, পুরে ৰা পচ্ছা ৰা উপ্পজ্জন্তীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ হি বোধিপল্লঙ্কে বোধিং অপ্পত্ৰা ন উট্ঠহিস্সামীতি নিসিন্নকালতো পট্ঠায যাৰ মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণং, তাৰ পুব্বেতি ন ৰেদিতব্বং. বোধিসত্তস্স হি পটিসন্ধিগ্গহণেন দসসহস্সচক্কৰাল়কম্পনেনেৰ খেত্তপরিগ্গহো কতো, অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি নিৰারিতাৰ হোতি. পরিনিব্বানকালতো পট্ঠায যাৰ সাসপমত্তা ধাতু তিট্ঠতি, তাৰ পচ্ছাতি ন ৰেদিতব্বং. ধাতূসু হি ঠিতাসু বুদ্ধা ঠিতাৰ হোন্তি. তস্মা এত্থন্তরে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি নিৰারিতাৰ হোতি. ধাতুপরিনিব্বানে পন জাতে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি ন নিৰারিতা.

তীণি হি অন্তরধানানি নাম পরিযত্তিঅন্তরধানং, পটিৰেধঅন্তরধানং, পটিপত্তিঅন্তরধানন্তি. তত্থ পরিযত্তীতি তীণি পিটকানি. পটিৰেধোতি সচ্চপটিৰেধো. পটিপত্তীতি পটিপদা. তত্থ পটিৰেধো চ পটিপত্তি চ হোতিপি ন হোতিপি. একস্মিঞ্হি কালে পটিৰেধধরা ভিক্খূ বহূ হোন্তি, এসো ভিক্খু পুথুজ্জনোতি অঙ্গুলিং পসারেত্ৰা দস্সেতব্বো হোতি. ইমস্মিংযেৰ দীপে একৰারে পুথুজ্জনভিক্খু নাম নাহোসি. পটিপত্তিপূরিকাপি কদাচি বহূ হোন্তি কদাচি অপ্পা. ইতি পটিৰেধো চ পটিপত্তি চ হোতিপি ন হোতিপি, সাসনট্ঠিতিযা পন পরিযত্তি পমাণং.

পণ্ডিতো হি তেপিটকং সুত্ৰা দ্ৰেপি পূরেতি. যথা অম্হাকং বোধিসত্তো আল়ারস্স সন্তিকে পঞ্চাভিঞ্ঞা সত্ত চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা পরিকম্মং পুচ্ছি, সো ন জানামীতি আহ. ততো উদকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অধিগতং ৰিসেসং সংসন্দেত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্স পরিকম্মং পুচ্ছি, সো আচিক্খি, তস্স ৰচনসমনন্তরমেৰ মহাসত্তো তং সম্পাদেসি, এৰমেৰ পঞ্ঞৰা ভিক্খু পরিযত্তিং সুত্ৰা দ্ৰেপি পূরেতি. তস্মা পরিযত্তিযা ঠিতায সাসনং ঠিতং হোতি.

যদা পন সা অন্তরধাযতি, তদা পঠমং অভিধম্মপিটকং নস্সতি. তত্থ পট্ঠানং সব্বপঠমং অন্তরধাযতি, অনুক্কমেন পচ্ছা ধম্মসঙ্গহো, তস্মিং অন্তরহিতে ইতরেসু দ্ৰীসু পিটকেসু ঠিতেসু সাসনং ঠিতমেৰ হোতি. তত্থ সুত্তন্তপিটকে অন্তরধাযমানে পঠমং অঙ্গুত্তরনিকাযো একাদসকতো পট্ঠায যাৰ এককা অন্তরধাযতি, তদনন্তরং সংযুত্তনিকাযো চক্কপেয্যালতো পট্ঠায যাৰ ওঘতরণা অন্তরধাযতি, তদনন্তরং মজ্ঝিমনিকাযো ইন্দ্রিযভাৰনতো পট্ঠায যাৰ মূলপরিযাযা অন্তরধাযতি, তদনন্তরং দীঘনিকাযো দসুত্তরতো পট্ঠায যাৰ ব্রহ্মজালা অন্তরধাযতি. একিস্সাপি দ্ৰিন্নম্পি গাথানং পুচ্ছা অদ্ধানং গচ্ছতি, সাসনং ধারেতুং ন সক্কোতি সভিযপুচ্ছা (সু. নি. সভিযসুত্তং) ৰিয আল়ৰকপুচ্ছা (সু. নি. আল়ৰকসুত্তং; সং. নি. ১.২৪৬) ৰিয চ. এতা কির কস্সপবুদ্ধকালিকা অন্তরা সাসনং ধারেতুং নাসক্খিংসু.

দ্ৰীসু পন পিটকেসু অন্তরহিতেসুপি ৰিনযপিটকে ঠিতে সাসনং তিট্ঠতি, পরিৰারখন্ধকেসু অন্তরহিতেসু উভতোৰিভঙ্গে ঠিতে ঠিতমেৰ হোতি. উভতোৰিভঙ্গে অন্তরহিতে মাতিকায ঠিতাযপি ঠিতমেৰ হোতি. মাতিকায অন্তরহিতায পাতিমোক্খপব্বজ্জউপসম্পদাসু ঠিতাসু সাসনং তিট্ঠতি. লিঙ্গমদ্ধানং গচ্ছতি, সেতৰত্থসমণৰংসো পন কস্সপবুদ্ধকালতো পট্ঠায সাসনং ধারেতুং নাসক্খি. পচ্ছিমকস্স পন সচ্চপটিৰেধতো পচ্ছিমকস্স সীলভেদতো চ পট্ঠায সাসনং ওসক্কিতং নাম হোতি. ততো পট্ঠায অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি ন ৰারিতাতি.

তীণি পরিনিব্বানানি নাম কিলেসপরিনিব্বানং খন্ধপরিনিব্বানং ধাতুপরিনিব্বানন্তি. তত্থ কিলেসপরিনিব্বানং বোধিপল্লঙ্কে অহোসি, খন্ধপরিনিব্বানং কুসিনারাযং, ধাতুপরিনিব্বানং অনাগতে ভৰিস্সতি. সাসনস্স কির ওসক্কনকালে ইমস্মিং তম্বপণ্ণিদীপে ধাতুযো সন্নিপতিত্ৰা মহাচেতিযং গমিস্সন্তি, মহাচেতিযতো নাগদীপে রাজাযতনচেতিযং, ততো মহাবোধিপল্লঙ্কং গমিস্সন্তি, নাগভৰনতোপি দেৰলোকতোপি ব্রহ্মলোকতোপি ধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কমেৰ গমিস্সন্তি. সাসপমত্তাপি ধাতু অন্তরা ন নস্সিস্সতি. সব্বা ধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কে রাসিভূতা সুৰণ্ণক্খন্ধো ৰিয একগ্ঘনা হুত্ৰা ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেস্সন্তি, তা দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিস্সন্তি.

ততো দসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰতা যো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অজ্জ সত্থা পরিনিব্বাযতি, অজ্জ সাসনং ওসক্কতি, পচ্ছিমদস্সনং দানি ইদং অম্হাক’’ন্তি দসবলস্স পরিনিব্বুতদিৰসতো মহন্ততরং কারুঞ্ঞং করিস্সন্তি. ঠপেত্ৰা অনাগামিখীণাসৰে অৰসেসা সকভাৰেন সণ্ঠাতুং ন সক্খিস্সন্তি. ধাতূসু তেজোধাতু উট্ঠহিত্ৰা যাৰ ব্রহ্মলোকা উগ্গচ্ছিস্সতি, সাসপমত্তাযপি ধাতুযা সতি একজালাৰ ভৰিস্সতি, ধাতূসু পরিযাদানং গতাসু পচ্ছিজ্জিস্সতি. এৰং মহন্তং আনুভাৰং দস্সেত্ৰা ধাতূসু অন্তরহিতাসু সাসনং অন্তরহিতং নাম হোতি. যাৰ এৰং ন অনন্তরধাযতি, তাৰ অচরিমং নাম হোতি. এৰং অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুন্তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

কস্মা পন অপুব্বং অচরিমং ন উপ্পজ্জন্তীতি. অনচ্ছরিযত্তা. বুদ্ধা হি অচ্ছরিযমনুস্সা. যথাহ – ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি অচ্ছরিযমনুস্সো, কতমো একপুগ্গলো, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭১-১৭৪).

যদি চ দ্ৰে ৰা চত্তারো ৰা অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা একতো উপ্পজ্জেয্যুং, ন অচ্ছরিযা ভৰেয্যুং. একস্মিঞ্হি ৰিহারে দ্ৰিন্নং চেতিযানম্পি লাভসক্কারো উল়ারো ন হোতি ভিক্খূপি বহুতায ন অচ্ছরিযা জাতা, এৰং বুদ্ধাপি ভৰেয্যুং. তস্মা ন উপ্পজ্জন্তি.

দেসনায চ ৰিসেসাভাৰতো. যঞ্হি সতিপট্ঠানাদিভেদং ধম্মং একো দেসেতি, অঞ্ঞেন উপ্পজ্জিত্ৰাপি সোৰ দেসেতব্বো সিযা. ততো ন অচ্ছরিযো সিযা, একস্মিং পন ধম্মং দেসেন্তে দেসনাপি অচ্ছরিযা হোতি.

ৰিৰাদাভাৰতো চ. বহূসু চ বুদ্ধেসু উপ্পজ্জন্তেসু বহূনং আচরিযানং অন্তেৰাসিকা ৰিয ‘‘অম্হাকং বুদ্ধো পাসাদিকো, অম্হাকং বুদ্ধো মধুরস্সরো লাভী পুঞ্ঞৰা’’তি ৰিৰদেয্যুং, তস্মাপি এৰং ন উপ্পজ্জন্তি. অপিচেতং কারণং মিলিন্দরঞ্ঞা পুট্ঠেন নাগসেনত্থেরেন ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হি (মি. প. ৫.১.১) –

‘‘তত্থ, ভন্তে নাগসেন, ভাসিতম্পেতং ভগৰতা ‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি. দেসেন্তা চ, ভন্তে নাগসেন, সব্বেপি তথাগতা সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মে দেসেন্তি, কথযমানা চ চত্তারি অরিযসচ্চানি কথেন্তি, সিক্খাপেন্তা চ তীসু সিক্খাসু সিক্খাপেন্তি, অনুসাসমানা চ অপ্পমাদপটিপত্তিযং অনুসাসন্তি. যদি, ভন্তে নাগসেন, সব্বেসম্পি তথাগতানং একা দেসনা একা কথা একা সিক্খা একা অনুসিট্ঠি, কেন কারণেন দ্ৰে তথাগতা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি? একেনপি তাৰ বুদ্ধুপ্পাদেন অযং লোকো ওভাসজাতো. যদি দুতিযো বুদ্ধো ভৰেয্য, দ্ৰিন্নং পভায অযং লোকো ভিয্যোসোমত্তায ওভাসজাতো ভৰেয্য. ওৰদমানা চ দ্ৰে তথাগতা সুখং ওৰদেয্যুং, অনুসাসমানা চ সুখং অনুসাসেয্যুং, তত্থ মে কারণং ব্রূহি, যথাহং নিস্সংসযো ভৰেয্যন্তি.

অযং মহারাজ দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি, যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য, চলেয্য কম্পেয্য নমেয্য ওনমেয্য ৰিনমেয্য ৰিকিরেয্য ৰিধমেয্য ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.

যথা, মহারাজ, নাৰা একপুরিসসন্ধারণী ভৰেয্য. একস্মিং পুরিসে অভিরূল়্হে সা নাৰা সমুপাদিকা ভৰেয্য. অথ দুতিযো পুরিসো আগচ্ছেয্য তাদিসো আযুনা ৰণ্ণেন ৰযেন পমাণেন কিসথূলেন সব্বঙ্গপচ্চঙ্গেন, সো তং নাৰং অভিরূহেয্য. অপিনু সা মহারাজ, নাৰা দ্ৰিন্নম্পি ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, চলেয্য কম্পেয্য নমেয্য ওনমেয্য ৰিনমেয্য ৰিকিরেয্য ৰিধমেয্য ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য, ওসীদেয্য উদকেতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি, যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য, চলেয্য…পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.

যথা ৰা পন মহারাজ পুরিসো যাৰদত্থং ভোজনং ভুঞ্জেয্য ছাদেন্তং যাৰকণ্ঠমভিপূরযিত্ৰা, সো ধাতো পীণিতো পরিপুণ্ণো নিরন্তরো তন্দিকতো অনোনমিতদণ্ডজাতো পুনদেৰ তত্তকং ভোজনং ভুঞ্জেয্য, অপিনু খো, মহারাজ, পুরিসো সুখিতো ভৰেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, সকিং ভুত্তোৰ মরেয্যাতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী …পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্যাতি.

কিং নু খো, ভন্তে নাগসেন, অতিধম্মভারেন পথৰী চলতীতি? ইধ, মহারাজ, দ্ৰে সকটা রতনপরিপূরিতা ভৰেয্যুং যাৰ মুখসমা. একস্মা সকটতো রতনং গহেত্ৰা একস্মিং সকটে আকিরেয্যুং, অপিনু খো তং, মহারাজ, সকটং দ্ৰিন্নম্পি সকটানং রতনং ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, নাভিপি তস্স ফলেয্য, অরাপি তস্স ভিজ্জেয্যুং, নেমিপি তস্স ওপতেয্য, অক্খোপি তস্স ভিজ্জেয্যাতি. কিং নু খো, মহারাজ, অতিরতনভারেন সকটং ভিজ্জতীতি? আম, ভন্তেতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অতিধম্মভারেন পথৰী চলতীতি.

অপিচ মহারাজ ইমং কারণং বুদ্ধবলপরিদীপনায ওসারিতং, অঞ্ঞম্পি তত্থ অভিরূপং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, তেসং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য – ‘‘তুম্হাকং বুদ্ধো অম্হাকং বুদ্ধো’’তি উভতোপক্খজাতা ভৰেয্যুং. যথা, মহারাজ, দ্ৰিন্নং বলৰামচ্চানং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য ‘তুম্হাকং অমচ্চো অম্হাকং অমচ্চো’তি উভতোপক্খজাতা হোন্তি, এৰমেৰ খো, মহারাজ, যদি, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, তেসং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য ‘তুম্হাকং বুদ্ধো অম্হাকং বুদ্ধো’তি উভতোপক্খজাতা ভৰেয্যুং. ইদং তাৰ, মহারাজ, একং কারণং, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি.

অপরম্পি, মহারাজ, উত্তরিং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, অগ্গো বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. জেট্ঠো বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. সেট্ঠো বুদ্ধোতি, ৰিসিট্ঠো বুদ্ধোতি, উত্তমো বুদ্ধোতি, পৰরো বুদ্ধোতি, অসমো বুদ্ধোতি, অসমসমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিসমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিভাগো বুদ্ধোতি, অপ্পটিপুগ্গলো বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. ইদম্পি খো ত্ৰং, মহারাজ, কারণং অত্থতো সম্পটিচ্ছ, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে নুপ্পজ্জন্তি.

অপিচ খো মহারাজ বুদ্ধানং ভগৰন্তানং সভাৰপকতি এসা, যং একোযেৰ বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জতি. কস্মা কারণা? মহন্ততায সব্বঞ্ঞুবুদ্ধগুণানং. অঞ্ঞম্পি মহারাজ যং লোকে মহন্তং, তং একংযেৰ হোতি. পথৰী, মহারাজ, মহন্তী, সা একাযেৰ. সাগরো মহন্তো, সো একোযেৰ. সিনেরু গিরিরাজা মহন্তো, সো একোযেৰ. আকাসো মহন্তো, সো একোযেৰ. সক্কো মহন্তো, সো একোযেৰ. মারো মহন্তো, সো একোযেৰ. ব্রহ্মা মহন্তো, সো একোযেৰ. তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো মহন্তো, সো একোযেৰ লোকস্মিং. যত্থ তে উপ্পজ্জন্তি, তত্থ অঞ্ঞস্স ওকাসো ন হোতি. তস্মা, মহারাজ, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো একোযেৰ লোকস্মিং উপ্পজ্জতীতি. সুকথিতো, ভন্তে নাগসেন, পঞ্হো ওপম্মেহি কারণেহী’’তি.

একিস্সা লোকধাতুযাতি একস্মিং চক্কৰাল়ে. হেট্ঠা ইমিনাৰ পদেন দসচক্কৰাল়সহস্সানি গহিতানি তানিপি, একচক্কৰাল়েনেৰ পরিচ্ছিন্দিতুং ৰট্টন্তি. বুদ্ধা হি উপ্পজ্জমানা ইমস্মিংযেৰ চক্কৰাল়ে উপ্পজ্জন্তি, উপ্পজ্জনট্ঠানে পন ৰারিতে ইতো অঞ্ঞেসু চক্কৰাল়েসু নুপ্পজ্জন্তীতি ৰারিতমেৰ হোতি.

অপুব্বং অচরিমন্তি এত্থ চক্করতনপাতুভাৰতো পুব্বে পুব্বং, তস্সেৰ অন্তরধানতো পচ্ছা চরিমং. তত্থ দ্ৰিধা চক্করতনস্স অন্তরধানং হোতি, চক্কৰত্তিনো কালংকিরিযতো ৰা পব্বজ্জায ৰা. অন্তরধাযমানঞ্চ পন তং কালংকিরিযতো ৰা পব্বজ্জতো ৰা সত্তমে দিৰসে অন্তরধাযতি, ততো পরং চক্কৰত্তিনো পাতুভাৰো অৰারিতো.

কস্মা পন একচক্কৰাল়ে দ্ৰে চক্কৰত্তিনো নুপ্পজ্জন্তীতি. ৰিৰাদুপচ্ছেদতো অচ্ছরিযভাৰতো চক্করতনস্স মহানুভাৰতো চ. দ্ৰীসু হি উপ্পজ্জন্তেসু ‘‘অম্হাকং রাজা মহন্তো অম্হাকং রাজা মহন্তো’’তি ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য. একস্মিং দীপে চক্কৰত্তীতি চ একস্মিং দীপে চক্কৰত্তীতি চ অনচ্ছরিযা ভৰেয্যুং. যো চাযং চক্করতনস্স দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু ইস্সরিযানুপ্পদানসমত্থো মহানুভাৰো, সো পরিহাযেথ. ইতি ৰিৰাদুপচ্ছেদতো অচ্ছরিযভাৰতো চক্করতনস্স মহানুভাৰতো চ ন একচক্কৰাল়ে দ্ৰে উপ্পজ্জন্তি.

১৩০. যং ইত্থী অস্স অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি এত্থ তিট্ঠতু তাৰ সব্বঞ্ঞুগুণে নিব্বত্তেত্ৰা লোকুত্তারণসমত্থো বুদ্ধভাৰো, পণিধানমত্তম্পি ইত্থিযা ন সম্পজ্জতি.

মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;

পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;

অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতীতি. (বু. ৰং. ২.৫৯) –

ইমানি হি পণিধানসম্পত্তিকারণানি. ইতি পণিধানম্পি সম্পাদেতুং অসমত্থায ইত্থিযা কুতো বুদ্ধভাৰোতি ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী অস্স অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি ৰুত্তং. সব্বাকারপরিপূরো চ পুঞ্ঞুস্সযো সব্বাকারপরিপূরমেৰ অত্তভাৰং নিব্বত্তেতীতি পুরিসোৰ অরহং হোতি সম্মাসম্বুদ্ধো.

যং ইত্থী রাজা অস্স চক্কৰত্তীতিআদীসুপি যস্মা ইত্থিযা কোসোহিতৰত্থগুয্হতাদীনং অভাৰেন লক্খণানি ন পরিপূরেন্তি, ইত্থিরতনাভাৰেন সত্তরতনসমঙ্গিতা ন সম্পজ্জতি, সব্বমনুস্সেহি চ অধিকো অত্তভাৰো ন হোতি, তস্মা ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী রাজা অস্স চক্কৰত্তী’’তি ৰুত্তং. যস্মা চ সক্কত্তাদীনি তীণি ঠানানি উত্তমানি, ইত্থিলিঙ্গঞ্চ হীনং, তস্মা তস্সা সক্কত্তাদীনিপি পটিসিদ্ধানি.

ননু চ যথা ইত্থিলিঙ্গং, এৰং পুরিসলিঙ্গম্পি ব্রহ্মলোকে নত্থি? তস্মা ‘‘যং পুরিসো ব্রহ্মত্তং করেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তিপি ন ৰত্তব্বং সিযাতি. নো ন ৰত্তব্বং. কস্মা? ইধ পুরিসস্স তত্থ নিব্বত্তনতো. ব্রহ্মত্তন্তি হি মহাব্রহ্মত্তং অধিপ্পেতং. ইত্থী চ ইধ ঝানং ভাৰেত্ৰা কালং কত্ৰা ব্রহ্মপারিসজ্জানং সহব্যতং উপপজ্জতি, ন মহাব্রহ্মানং, পুরিসো পন তত্থ ন উপ্পজ্জতীতি ন ৰত্তব্বো. সমানেপি চেত্থ উভযলিঙ্গাভাৰে পুরিসসণ্ঠানাৰ ব্রহ্মানো, ন ইত্থিসণ্ঠানা, তস্মা সুৰুত্তমেৰেতং.

১৩১. কাযদুচ্চরিতস্সাতিআদীসু যথা নিম্ববীজকোসাতকীবীজাদীনি মধুরফলং ন নিব্বত্তেন্তি, অসাতং অমধুরমেৰ নিব্বত্তেন্তি, এৰং কাযদুচ্চরিতাদীনি মধুরৰিপাকং ন নিব্বত্তেন্তি, অমধুরমেৰ ৰিপাকং নিব্বত্তেন্তি. যথা চ উচ্ছুবীজসালিবীজাদীনি মধুরং সাদুরসমেৰ ফলং নিব্বত্তেন্তি, ন অসাতং কটুকং, এৰং কাযসুচরিতাদীনি মধুরমেৰ ৰিপাকং নিব্বত্তেন্তি, ন অমধুরং. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘যাদিসং ৰপতে বীজং, তাদিসং হরতে ফলং;

কল্যাণকারী কল্যাণং, পাপকারী চ পাপক’’ন্তি. (সং. নি. ১.২৫৬);

তস্মা ‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযদুচ্চরিতস্সা’’তিআদি ৰুত্তং.

কাযদুচ্চরিতসমঙ্গীতিআদীসু সমঙ্গীতি পঞ্চৰিধা সমঙ্গিতা আযূহনসমঙ্গিতা চেতনাসমঙ্গিতা কম্মসমঙ্গিতা ৰিপাকসমঙ্গিতা, উপট্ঠানসমঙ্গিতাতি. তত্থ কুসলাকুসলকম্মাযূহনক্খণে আযূহনসমঙ্গিতাতি ৰুচ্চতি. তথা চেতনাসমঙ্গিতা. যাৰ পন অরহত্তং ন পাপুণন্তি, তাৰ সব্বেপি সত্তা পুব্বে উপচিতং ৰিপাকারহং কম্মং সন্ধায ‘‘কম্মসমঙ্গিনো’’তি ৰুচ্চন্তি, এসা কম্মসমঙ্গিতা. ৰিপাকসমঙ্গিতা ৰিপাকক্খণেযেৰ ৰেদিতব্বা. যাৰ পন সত্তা অরহত্তং ন পাপুণন্তি, তাৰ নেসং ততো ততো চৰিত্ৰা নিরযে তাৰ উপ্পজ্জমানানং অগ্গিজাললোহকুম্ভিআদীহি উপট্ঠানাকারেহি নিরযো, গব্ভসেয্যকত্তং আপজ্জমানানং মাতুকুচ্ছি, দেৰেসু উপ্পজ্জমানানং কপ্পরুক্খৰিমানাদীহি উপট্ঠানাকারেহি দেৰলোকোতি এৰং উপ্পত্তিনিমিত্তং উপট্ঠাতি, ইতি নেসং ইমিনা উপ্পত্তিনিমিত্তউপট্ঠানেন অপরিমুত্ততা উপট্ঠানসমঙ্গিতা নাম. সা চলতি সেসা নিচ্চলা. নিরযে হি উপট্ঠিতেপি দেৰলোকো উপট্ঠাতি, দেৰলোকে উপট্ঠিতেপি নিরযো উপট্ঠাতি, মনুস্সলোকে উপট্ঠিতেপি তিরচ্ছানযোনি উপট্ঠাতি, তিরচ্ছানযোনিযা চ উপট্ঠিতাযপি মনুস্সলোকো উপট্ঠাতিযেৰ.

তত্রিদং ৰত্থু – সোণগিরিপাদে কির অচেলৰিহারে সোণত্থেরো নাম একো ধম্মকথিকো, তস্স পিতা সুনখজীৰিকো অহোসি. থেরো তং পটিবাহন্তোপি সংৰরে ঠপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মা নস্সি জরকো’’তি মহল্লককালে অকামকং পব্বাজেসি. তস্স গিলানসেয্যায নিপন্নস্স নিরযো উপট্ঠাতি, সোণগিরিপাদতো মহন্তা মহন্তা সুনখা আগন্ত্ৰা খাদিতুকামা ৰিয সম্পরিৰারেসুং. সো মহাভযভীতো – ‘‘ৰারেহি, তাত সোণ, ৰারেহি, তাত সোণা’’তি আহ. কিং মহাথেরাতি. ন পস্সসি তাতাতি তং পৰত্তিং আচিক্খি. সোণত্থেরো – ‘‘কথঞ্হি নাম মাদিসস্স পিতা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি, পতিট্ঠা’স্স ভৰিস্সামী’’তি সামণেরেহি নানাপুপ্ফানি আহরাপেত্ৰা চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণেসু তলসন্থরণপূজং আসনপূজঞ্চ কারেত্ৰা পিতরং মঞ্চেন চেতিযঙ্গণং আহরিত্ৰা মঞ্চে নিসীদাপেত্ৰা – ‘‘অযং মহাথের-পূজা তুম্হাকং অত্থায কতা ‘অযং মে ভগৰা দুগ্গতপণ্ণাকারো’তি ৰত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা চিত্তং পসাদেহী’’তি আহ. সো মহাথেরো পূজং দিস্ৰা তথা করোন্তো চিত্তং পসাদেসি, তাৰদেৰস্স দেৰলোকো উপট্ঠাসি, নন্দনৰন-চিত্তলতাৰন-মিস্সকৰন-ফারুসকৰনৰিমানানি চেৰ নাটকানি চ পরিৰারেত্ৰা ঠিতানি ৰিয অহেসুং. সো ‘‘অপেথ অপেথ সোণা’’তি আহ. কিমিদং থেরাতি? এতা তে, তাত, মাতরো আগচ্ছন্তীতি. থেরো ‘‘সগ্গো উপট্ঠিতো মহাথেরস্সা’’তি চিন্তেসি. এৰং উপট্ঠানসমঙ্গিতা চলতীতি ৰেদিতব্বা. এতাসু সমঙ্গিতাসু ইধ আযূহনচেতনাকম্মসমঙ্গিতাৰসেন কাযদুচ্চরিতসমঙ্গীতিআদি ৰুত্তং.

১৩২. এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দোতি ‘‘এৰং ভগৰতা ইমস্মিং সুত্তে ৰুত্তে থেরো আদিতো পট্ঠায সব্বসুত্তং সমন্নাহরিত্ৰা এৰং সস্সিরিকং কত্ৰা দেসিতসুত্তস্স নাম ভগৰতা নামং ন গহিতং. হন্দস্স নামং গণ্হাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ.

তস্মা তিহ ত্ৰন্তিআদীসু অযং অত্থযোজনা –

আনন্দ, যস্মা ইমস্মিং ধম্মপরিযাযে ‘‘অট্ঠারস খো ইমা, আনন্দ, ধাতুযো, ছ ইমা, আনন্দ, ধাতুযো’’তি এৰং বহুধাতুযো ৰিভত্তা, তস্মা তিহ ত্ৰং ইমং ধম্মপরিযাযং বহুধাতুকোতিপি নং ধারেহি. যস্মা পনেত্থ ধাতুআযতনপটিচ্চসমুপ্পাদট্ঠানাট্ঠানৰসেন চত্তারো পরিৰট্টা কথিতা, তস্মা চতুপরিৰট্টোতিপি নং ধারেহি. যস্মা চ আদাসং ওলোকেন্তস্স মুখনিমিত্তং ৰিয ইমং ধম্মপরিযাযং ওলোকেন্তস্স এতে ধাতুআদযো অত্থা পাকটা হোন্তি, তস্মা ধম্মাদাসোতিপি নং ধারেহি. যস্মা চ যথা নাম পরসেনমদ্দনা যোধা সঙ্গামতূরিযং পগ্গহেত্ৰা পরসেনং পৰিসিত্ৰা সপত্তে মদ্দিত্ৰা অত্তনো জযং গণ্হন্তি, এৰমেৰ কিলেসসেনমদ্দনা যোগিনো ইধ ৰুত্তৰসেন ৰিপস্সনং পগ্গহেত্ৰা কিলেসে মদ্দিত্ৰা অত্তনো অরহত্তজযং গণ্হন্তি, তস্মা অমতদুন্দুভীতিপি নং ধারেহি. যস্মা চ যথা সঙ্গামযোধা পঞ্চাৰুধং গহেত্ৰা পরসেনং ৰিদ্ধংসেত্ৰা জযং গণ্হন্তি, এৰং যোগিনোপি ইধ ৰুত্তং ৰিপস্সনাৰুধং গহেত্ৰা কিলেসসেনং ৰিদ্ধংসেত্ৰা অরহত্তজযং গণ্হন্তি. তস্মা অনুত্তরো সঙ্গামৰিজযোতিপি নং ধারেহীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বহুধাতুকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. ইসিগিলিসুত্তৰণ্ণনা

১৩৩. এৰং মে সুতন্তি ইসিগিলিসুত্তং. তত্থ অঞ্ঞাৰ সমঞ্ঞা অহোসীতি ইসিগিলিস্স ইসিগিলীতি সমঞ্ঞায উপ্পন্নকালে ৰেভারো ন ৰেভারোতি পঞ্ঞাযিত্থ, অঞ্ঞাযেৰস্স সমঞ্ঞা অহোসি. অঞ্ঞা পঞ্ঞত্তীতি ইদং পুরিমপদস্সেৰ ৰেৰচনং. সেসেসুপি এসেৰ নযো.

তদা কির ভগৰা সাযন্হসমযে সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা যস্মিং ঠানে নিসিন্নানং পঞ্চ পব্বতা পঞ্ঞাযন্তি, তত্থ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসীদিত্ৰা ইমে পঞ্চ পব্বতে পটিপাটিযা আচিক্খি. তত্থ ন ভগৰতো পব্বতেহি অত্থো অত্থি, ইতি ইমেসু পন পব্বতেসু পটিপাটিযা কথিযমানেসু ইসিগিলিস্স ইসিগিলিভাৰো কথেতব্বো হোতি. তস্মিং কথিযমানে পদুমৰতিযা পুত্তানং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং নামানি চেৰ পদুমৰতিযা চ পত্থনা কথেতব্বা ভৰিস্সতীতি ভগৰা ইমং পঞ্চ পব্বতপটিপাটিং আচিক্খি.

পৰিসন্তা দিস্সন্তি পৰিট্ঠা ন দিস্সন্তীতি যথাফাসুকট্ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চা আগন্ত্ৰা চেতিযগব্ভে যমকমহাদ্ৰারং ৰিৰরন্তা ৰিয তং পব্বতং দ্ৰেধা কত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি মাপেত্ৰা তত্থ ৰসিংসু, তস্মা এৰমাহ. ইমে ইসীতি ইমে পচ্চেকবুদ্ধইসী.

কদা পন তে তত্থ ৰসিংসু? অতীতে কির অনুপ্পন্নে তথাগতে বারাণসিং উপনিস্সায একস্মিং গামকে একা কুলধীতা খেত্তং রক্খমানা একস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স পঞ্চহি লাজাসতেহি সদ্ধিং একং পদুমপুপ্ফং দত্ৰা পঞ্চ পুত্তসতানি পত্থেসি. তস্মিংযেৰ চ খণে পঞ্চসতা মিগলুদ্দকা মধুরমংসং দত্ৰা ‘‘এতিস্সা পুত্তা ভৰেয্যামা’’তি পত্থযিংসু. সা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তা, ততো চুতা জাতস্সরে পদুমগব্ভে নিব্বত্তি. তমেকো তাপসো দিস্ৰা পটিজগ্গি, তস্সা ৰিচরন্তিযাৰ পাদুদ্ধারে পাদুদ্ধারে ভূমিতো পদুমানি উট্ঠহন্তি. একো ৰনচরকো দিস্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা নং আহরাপেত্ৰা অগ্গমহেসিং অকাসি, তস্সা গব্ভো সণ্ঠাসি. মহাপদুমকুমারো মাতুকুচ্ছিযং ৰসি, সেসা গব্ভমলং নিস্সা নিব্বত্তা. ৰযপ্পত্তা উয্যানে পদুমস্সরে কীল়ন্তা একেকস্মিং পদুমে নিসীদিত্ৰা খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা পচ্চেকবোধিঞাণং নিব্বত্তযিংসু. অযং তেসং ব্যাকরণগাথা অহোসি –

‘‘সরোরুহং পদুমপলাসপত্তজং, সুপুপ্ফিতং ভমরগণানুচিণ্ণং;

অনিচ্চতাযুপগতং ৰিদিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.

তস্মিং কালে তে তত্থ ৰসিংসু, তদা চস্স পব্বতস্স ইসিগিলীতি সমঞ্ঞা উদপাদি.

১৩৫. যে সত্তসারাতি অরিট্ঠো উপরিট্ঠো তগরসিখী যসস্সী সুদস্সনো পিযদস্সী গন্ধারো পিণ্ডোলো উপাসভো নীতো তথো সুতৰা ভাৰিতত্তোতি তেরসন্নং পচ্চেকবুদ্ধানং নামানি ৰত্ৰা ইদানি তেসঞ্চ অঞ্ঞেসঞ্চ গাথাবন্ধেন নামানি আচিক্খন্তো যে সত্তসারাতিআদিমাহ. তত্থ সত্তসারাতি সত্তানং সারভূতা. অনীঘাতি নিদ্দুক্খা. নিরাসাতি নিত্তণ্হা.

দ্ৰে জালিনোতি চূল়জালি মহাজালীতি দ্ৰে জালিনামকা. সন্তচিত্তোতি ইদম্পি একস্স নামমেৰ. পস্সি জহি উপধিদুক্খমূলন্তি এত্থ পস্সি নাম সো পচ্চেকবুদ্ধো, দুক্খস্স পন মূলং উপধিং জহীতি অযমস্স থুতি. অপরাজিতোতিপি একস্স নামমেৰ.

সত্থা পৰত্তা সরভঙ্গো লোমহংসো উচ্চঙ্গমাযোতি ইমে পঞ্চ জনা. অসিতো অনাসৰো মনোমযোতি ইমেপি তযো জনা. মানচ্ছিদো চ বন্ধুমাতি বন্ধুমা নাম একো, মানস্স পন ছিন্নত্তা মানচ্ছিদোতি ৰুত্তো. তদাধিমুত্তোতিপি নামমেৰ.

কেতুম্ভরাগো চ মাতঙ্গো অরিযোতি ইমে তযো জনা. অথচ্চুতোতি অথ অচ্চুতো. অচ্চুতগামব্যামঙ্কোতি ইমে দ্ৰে জনা. খেমাভিরতো চ সোরতোতি ইমে দ্ৰেযেৰ.

সয্হো অনোমনিক্কমোতি সয্হো নাম সো বুদ্ধো, অনোমৰীরিযত্তা পন অনোমনিক্কমোতি ৰুত্তো. আনন্দো নন্দো উপনন্দো দ্ৰাদসাতি চত্তারো আনন্দা, চত্তারো নন্দা চত্তারো উপনন্দাতি এৰং দ্ৰাদস. ভারদ্ৰাজো অন্তিমদেহধারীতি ভারদ্ৰাজো নাম সো বুদ্ধো. অন্তিমদেহধারীতি থুতি.

তণ্হচ্ছিদোতি সিখরিস্সাযং থুতি. ৰীতরাগোতি মঙ্গলস্স থুতি. উসভচ্ছিদা জালিনিং দুক্খমূলন্তি উসভো নাম সো বুদ্ধো দুক্খমূলভূতং জালিনিং অচ্ছিদাতি অত্থো. সন্তং পদং অজ্ঝগমোপনীতোতি উপনীতো নাম সো বুদ্ধো সন্তং পদং অজ্ঝগমা. ৰীতরাগোতিপি একস্স নামমেৰ. সুৰিমুত্তচিত্তোতি অযং কণ্হস্স থুতি.

এতে চ অঞ্ঞে চাতি এতে পাল়িযং আগতা চ পাল়িযং অনাগতা অঞ্ঞে চ এতেসং একনামকাযেৰ. ইমেসু হি পঞ্চসু পচ্চেকবুদ্ধসতেসু দ্ৰেপি তযোপি দসপি দ্ৰাদসপি আনন্দাদযো ৰিয একনামকা অহেসুং. ইতি পাল়িযং আগতনামেহেৰ সব্বেসং নামানি ৰুত্তানি হোন্তীতি ইতো পরং ৰিসুং ৰিসুং অৰত্ৰা ‘‘এতে চ অঞ্ঞে চা’’তি আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ইসিগিলিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. মহাচত্তারীসকসুত্তৰণ্ণনা

১৩৬. এৰং মে সুতন্তি মহাচত্তারীসকসুত্তং. তত্থ অরিযন্তি নিদ্দোসং লোকুত্তরং, নিদ্দোসঞ্হি ‘‘অরিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. সম্মাসমাধিন্তি মগ্গসমাধিং. সউপনিসন্তি সপচ্চযং. সপরিক্খারন্তি সপরিৰারং.

পরিক্খতাতি পরিৰারিতা. সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতীতি দ্ৰিধা সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি পুরেচারিকা ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি চ মগ্গসম্মাদিট্ঠি চ. ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি তেভূমকসঙ্খারে অনিচ্চাদিৰসেন পরিৰীমংসতি; মগ্গসম্মাদিট্ঠি পন পরিৰীমংসনপরিযোসানে ভূমিলদ্ধং ৰট্টং সমুগ্ঘাটযমানা ৰূপসমযমানা সীতুদকঘটসহস্সং মত্থকে আসিঞ্চমানা ৰিয উপ্পজ্জতি. যথা হি খেত্তং কুরুমানো কস্সকো পঠমং অরঞ্ঞে রুক্খে ছিন্দতি, পচ্ছা অগ্গিং দেতি, সো অগ্গি পঠমং ছিন্নে রুক্খে অনৰসেসে ঝাপেতি, এৰমেৰ ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি পঠমং অনিচ্চাদিৰসেন সঙ্খারে ৰীমংসতি, মগ্গসম্মাদিট্ঠি তায ৰীমংসনত্থং সঙ্খারে পুন অপ্পৰত্তিৰসেন সমুগ্ঘাটযমানা উপ্পজ্জতি, সা দুৰিধাপি ইধ অধিপ্পেতা.

মিচ্ছাদিট্ঠীতি পজানাতীতি মিচ্ছাদিট্ঠিং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি লক্খণপটিৰেধেন আরম্মণতো পজানাতি, সম্মাদিট্ঠিং কিচ্চতো অসম্মোহতো পজানাতি. সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠীতি সা এৰং পজাননা অস্স সম্মাদিট্ঠি নাম হোতি.

দ্ৰাযং ৰদামীতি দ্ৰযং ৰদামি, দুৰিধকোট্ঠাসং ৰদামীতি অত্থো. পুঞ্ঞভাগিযাতি পুঞ্ঞকোট্ঠাসভূতা. উপধিৰেপক্কাতি উপধিসঙ্খাতস্স ৰিপাকস্স দাযিকা.

পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযন্তিআদীসু ৰিভজিত্ৰা ৰিভজিত্ৰা অমতদ্ৰারং পঞ্ঞপেতি দস্সেতীতি পঞ্ঞা. তস্মিং অত্থে ইন্দত্তং করোতীতি পঞ্ঞিন্দ্রিযং. অৰিজ্জায ন কম্পতীতি পঞ্ঞাবলং. বোজ্ঝঙ্গপ্পত্তা হুত্ৰা চতুসচ্চধম্মে ৰিচিনাতীতি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো. মগ্গসম্পত্তিযা পসট্ঠা সোভনা দিট্ঠীতি সম্মাদিট্ঠি. অরিযমগ্গস্স অঙ্গন্তি মগ্গঙ্গং. সোতি সো ভিক্খু. পহানাযাতি পজহনত্থায. উপসম্পদাযাতি পটিলাভত্থায. সম্মাৰাযামোতি নিয্যানিকো কুসলৰাযামো. সতোতি সতিযা সমন্নাগতো হুত্ৰা. অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তীতি সহজাতা চ পুরেজাতা চ হুত্ৰা পরিৰারেন্তি. এত্থ হি সম্মাৰাযামো চ সম্মাসতি চ লোকুত্তরসম্মাদিট্ঠিং সহজাতা পরিৰারেন্তি রাজানং ৰিয একরথে ঠিতা অসিগ্গাহছত্তগ্গাহা. ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি পন পুরেজাতা হুত্ৰা পরিৰারেতি রথস্স পুরতো পত্তিকাদযো ৰিয. দুতিযপব্বতো পট্ঠায পন সম্মাসঙ্কপ্পাদীনং তযোপি সহজাতপরিৰারাৰ হোন্তীতি ৰেদিতব্বা.

১৩৭. মিচ্ছাসঙ্কপ্পোতি পজানাতীতি মিচ্ছাসঙ্কপ্পং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি লক্খণপটিৰেধেন আরম্মণতো পজানাতি সম্মাসঙ্কপ্পং কিচ্চতো অসম্মোহতো পজানাতি. ইতো অপরেসু সম্মাৰাচাদীসুপি এৰমেৰ যোজনা ৰেদিতব্বা. কামসঙ্কপ্পাদযো দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তে (ম. নি. ১.২০৬) ৰুত্তাযেৰ.

তক্কোতিআদীসু তক্কনৰসেন তক্কো. স্ৰেৰ চ উপসগ্গেন পদং ৰড্ঢেত্ৰা ৰিতক্কোতি ৰুত্তো, স্ৰেৰ সঙ্কপ্পনৰসেন সঙ্কপ্পো. একগ্গো হুত্ৰা আরম্মণে অপ্পেতীতি অপ্পনা. উপসগ্গেন পন পদং ৰড্ঢেত্ৰা ব্যপ্পনাতি ৰুত্তং. চেতসো অভিনিরোপনাতি চিত্তস্স অভিনিরোপনা. ৰিতক্কস্মিঞ্হি সতি ৰিতক্কো আরম্মণে চিত্তং অভিনিরোপেতি ৰিতক্কে পন অসতি অত্তনোযেৰ ধম্মতায চিত্তং আরম্মণং অভিরুহতি জাতিসম্পন্নো অভিঞ্ঞাতপুরিসো ৰিয রাজগেহং. অনভিঞ্ঞাতস্স হি পটিহারেন ৰা দোৰারিকেন ৰা অত্থো হোতি, অভিঞ্ঞাতং জাতিসম্পন্নং সব্বে রাজরাজমহামত্তা জানন্তীতি অত্তনোৰ ধম্মতায নিক্খমতি চেৰ পৰিসতি চ, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. ৰাচং সঙ্খরোতীতি ৰচীসঙ্খারো. এত্থ চ লোকিযৰিতক্কো ৰাচং সঙ্খরোতি, ন লোকুত্তরো. কিঞ্চাপি ন সঙ্খরোতি, ৰচীসঙ্খারোত্ৰেৰ চ পনস্স নামং হোতি. সম্মাসঙ্কপ্পং অনুপরিধাৰন্তীতি লোকুত্তরসম্মাসঙ্কপ্পং পরিৰারেন্তি. এত্থ চ তযোপি নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদযো পুব্বভাগে নানাচিত্তেসু লব্ভন্তি, মগ্গক্খণে পন তিণ্ণম্পি কামসঙ্কপ্পাদীনঞ্চ পদচ্ছেদং সমুগ্ঘাতং করোন্তো মগ্গঙ্গং পূরযমানো একোৰ সম্মাসঙ্কপ্পো উপ্পজ্জিত্ৰা নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদিৰসেন তীণি নামানি লভতি. পরতো সম্মাৰাচাদীসুপি এসেৰ নযো.

১৩৮. মুসাৰাদা ৰেরমণীতিআদীসু ৰিরতিপি চেতনাপি ৰট্টতি. আরতীতিআদীসু ৰচীদুচ্চরিতেহি আরকা রমতীতি আরতি. ৰিনা তেহি রমতীতি ৰিরতি. ততো ততো পটিনিৰত্তাৰ হুত্ৰা তেহি ৰিনা রমতীতি পটিৰিরতি. উপসগ্গৰসেন ৰা পদং ৰড্ঢিতং, সব্বমিদং ওরমনভাৰস্সেৰ অধিৰচনং. ৰেরং মণতি ৰিনাসেতীতি ৰেরমণি. ইদম্পি ওরমনস্সেৰ ৰেৰচনং.

১৩৯. পাণাতিপাতা ৰেরমণীতিআদীসুপি চেতনা ৰিরতীতি উভযম্পি ৰট্টতিযেৰ.

১৪০. কুহনাতিআদীসু তিৰিধেন কুহনৰত্থুনা লোকং এতায কুহযন্তি ৰিম্হাপযন্তীতি কুহনা. লাভসক্কারত্থিকা হুত্ৰা এতায লপন্তীতি লপনা. নিমিত্তং সীলমেতেসন্তি নেমিত্তিকা, তেসং ভাৰো নেমিত্তিকতা. নিপ্পেসো সীলমেতেসন্তি নিপ্পেসিকা, তেসং ভাৰো নিপ্পেসিকতা. লাভেন লাভং নিজিগীসন্তি মগ্গন্তি পরিযেসন্তীতি লাভেন লাভং নিজিগীসনা, তেসং ভাৰো লাভেন লাভং নিজিগীসনতা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারেন পনেতা কুহনাদিকা ৰিসুদ্ধিমগ্গে সীলনিদ্দেসেযেৰ পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ আহরিত্ৰা পকাসিতা. মিচ্ছাআজীৰস্স পহানাযাতি এত্থ ন কেৰলং পাল়িযং আগতোৰ মিচ্ছাআজীৰো, আজীৰহেতু পন পৰত্তিতা পাণাতিপাতাদযো সত্তকম্মপথচেতনাপি মিচ্ছাআজীৰোৰ. তাসংযেৰ সত্তন্নং চেতনানং পদপচ্ছেদং সমুগ্ঘাতং কুরুমানং মগ্গঙ্গং পূরযমানা উপ্পন্না ৰিরতি সম্মাআজীৰো নাম.

১৪১. সম্মাদিট্ঠিস্সাতি মগ্গসম্মাদিট্ঠিযং ঠিতস্স পুগ্গলস্স. সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতীতি মগ্গসম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি, ফলসম্মাদিট্ঠিস্সপি ফলসম্মাসঙ্কপ্পো পহোতীতি এৰং সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. সম্মাঞাণস্স সম্মাৰিমুত্তীতি এত্থ পন মগ্গসম্মাসমাধিম্হি ঠিতস্স মগ্গপচ্চৰেক্খণং সম্মাঞাণং পহোতি, ফলসম্মাসমাধিম্হি ঠিতস্স ফলপচ্চৰেক্খণং সম্মাঞাণং পহোতি. মগ্গপচ্চৰেক্খণসম্মাঞাণে চ ঠিতস্স মগ্গসম্মাৰিমুত্তি পহোতি, ফলপচ্চৰেক্খণসম্মাঞাণে ঠিতস্স ফলসম্মাৰিমুত্তি পহোতীতি অত্থো. এত্থ চ ঠপেত্ৰা অট্ঠ ফলঙ্গানি সম্মাঞাণং পচ্চৰেক্খণং কত্ৰা সম্মাৰিমুত্তিং ফলং কাতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং.

১৪২. সম্মাদিট্ঠিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতীতিআদীসু অৰসেসনিকাযভাণকা ফলং কথিতন্তি ৰদন্তি, মজ্ঝিমভাণকা পন দসন্নং নিজ্জরৰত্থূনং আগতট্ঠানে মগ্গো কথিতোতি ৰদন্তি. তত্থ দস্সনট্ঠেন সম্মাদিট্ঠি ৰেদিতব্বা, ৰিদিতকরণট্ঠেন সম্মাঞাণং, তদধিমুত্তট্ঠেন সম্মাৰিমুত্তি.

ৰীসতি কুসলপক্খাতি সম্মাদিট্ঠিআদযো দস, ‘‘সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা দসাতি এৰং ৰীসতি কুসলপক্খা হোন্তি. ৰীসতি অকুসলপক্খাতি ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা মিচ্ছাদিট্ঠিআদযো দস, ‘‘যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা’’তিআদিনা ৰুত্তা দস চাতি এৰং ৰীসতি অকুসলপক্খা ৰেদিতব্বা. মহাচত্তারীসকোতি মহাৰিপাকদানেন মহন্তানং কুসলপক্খিকানঞ্চেৰ অকুসলপক্খিকানঞ্চ চত্তারীসায ধম্মানং পকাসিতত্তা মহাচত্তারীসকোতি.

ইমস্মিঞ্চ পন সুত্তে পঞ্চ সম্মাদিট্ঠিযো কথিতা ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি কম্মস্সকতাসম্মাদিট্ঠি মগ্গসম্মাদিট্ঠি ফলসম্মাদিট্ঠি পচ্চৰেক্খণাসম্মাদিট্ঠীতি. তত্থ ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিং মিচ্ছাদিট্ঠীতি পজানাতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি নাম. ‘‘অত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তা কম্মস্সকতাসম্মাদিট্ঠি নাম. ‘‘সম্মাদিট্ঠিস্স, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতী’’তি এত্থ পন মগ্গসম্মাদিট্ঠি ফলসম্মাদিট্ঠীতি দ্ৰেপি কথিতা. ‘‘সম্মাঞাণং পহোতী’’তি. এত্থ পন পচ্চৰেক্খণাসম্মাদিট্ঠি কথিতাতি ৰেদিতব্বা.

১৪৩. সম্মাদিট্ঠিং চে ভৰং গরহতীতি মিচ্ছাদিট্ঠি নামাযং সোভনাতি ৰদন্তোপি সম্মাদিট্ঠি নামাযং ন সোভনাতি ৰদন্তোপি সম্মাদিট্ঠিং গরহতি নাম. ওক্কলাতি ওক্কলজনপদৰাসিনো. ৰস্সভঞ্ঞাতি ৰস্সো চ ভঞ্ঞো চাতি দ্ৰে জনা. অহেতুৰাদাতি নত্থি হেতু নত্থি পচ্চযো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতি এৰমাদিৰাদিনো. অকিরিযৰাদাতি করোতো ন করীযতি পাপন্তি এৰং কিরিযপটিক্খেপৰাদিনো. নত্থিকৰাদাতি নত্থি দিন্নন্তিআদিৰাদিনো. তে ইমেসু তীসুপি দস্সনেসু ওক্কন্তনিযামা অহেসুং. কথং পনেতেসু নিযামো হোতীতি. যো হি এৰরূপং লদ্ধিং গহেত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানে নিসিন্নো সজ্ঝাযতি ৰীমংসতি, তস্স ‘‘নত্থি হেতু নত্থি পচ্চযো করোতো ন করীযতি পাপং, নত্থি দিন্নং, কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জতী’’তি তস্মিং আরম্মণে মিচ্ছাসতি সন্তিট্ঠতি, চিত্তং একগ্গং হোতি, জৰনানি জৰন্তি. পঠমজৰনে সতেকিচ্ছো হোতি, তথা দুতিযাদীসু. সত্তমে বুদ্ধানম্পি অতেকিচ্ছো অনিৰত্তী অরিট্ঠকণ্ডকসদিসো হোতি.

তত্থ কোচি একং দস্সনং ওক্কমতি, কোচি দ্ৰে, কোচি তীণিপি, নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকোৰ হোতি, পত্তো সগ্গমগ্গাৰরণঞ্চেৰ মোক্খমগ্গাৰরণঞ্চ. অভব্বো তস্স অত্তভাৰস্স অনন্তরং সগ্গম্পি গন্তুং, পগেৰ মোক্খং, ৰট্টখাণু নামেস সত্তো পথৰীগোপকো, যেভুয্যেন এৰরূপস্স ভৰতো ৰুট্ঠানং নত্থি. ৰস্সভঞ্ঞাপি এদিসা অহেসুং. নিন্দাব্যারোসউপারম্ভভযাতি অত্তনো নিন্দাভযেন ঘট্টনভযেন উপৰাদভযেন চাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাচত্তারীসকসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. আনাপানস্সতিসুত্তৰণ্ণনা

১৪৪. এৰং মে সুতন্তি আনাপানস্সতিসুত্তং. তত্থ অঞ্ঞেহি চাতি ঠপেত্ৰা পাল়িযং আগতে দস থেরে অঞ্ঞেহিপি অভিঞ্ঞাতেহি বহূহি সাৰকেহি সদ্ধিং. তদা কির মহা ভিক্খুসঙ্ঘো অহোসি অপরিচ্ছিন্নগণনো.

ওৰদন্তি অনুসাসন্তীতি আমিসসঙ্গহেন ধম্মসঙ্গহেন চাতি দ্ৰীহি সঙ্গহেহি সঙ্গণ্হিত্ৰা কম্মট্ঠানোৰাদানুসাসনীহি ওৰদন্তি চ অনুসাসন্তি চ. তে চাতি চকারো আগমসন্ধিমত্তং. উল়ারং পুব্বেনাপরং ৰিসেসং জানন্তীতি সীলপরিপূরণাদিতো পুব্বৰিসেসতো উল়ারতরং অপরং কসিণপরিকম্মাদিৰিসেসং জানন্তীতি অত্থো.

১৪৫. আরদ্ধোতি তুট্ঠো. অপ্পত্তস্স পত্তিযাতি অপ্পত্তস্স অরহত্তস্স পাপুণনত্থং. সেসপদদ্ৰযেপি অযমেৰ অত্থো. কোমুদিং চাতুমাসিনিন্তি পচ্ছিমকত্তিকচাতুমাসপুণ্ণমং. সা হি কুমুদানং অত্থিতায কোমুদী, চতুন্নং ৰস্সিকানং মাসানং পরিযোসানত্তা চাতুমাসিনীতি ৰুচ্চতি. আগমেস্সামীতি উদিক্খিস্সামি, অজ্জ অপৰারেত্ৰা যাৰ সা আগচ্ছতি, তাৰ কত্থচি অগন্ত্ৰা ইধেৰ ৰসিস্সামীতি অত্থো. ইতি ভিক্খূনং পৰারণসঙ্গহং অনুজানন্তো এৰমাহ.

পৰারণসঙ্গহো নাম ঞত্তিদুতিযেন কম্মেন দিয্যতি কস্স পনেস দিয্যতি, কস্স ন দিয্যতীতি. অকারকস্স তাৰ বালপুথুজ্জনস্স ন দিয্যতি, তথা আরদ্ধৰিপস্সকস্স চেৰ অরিযসাৰকস্স চ. যস্স পন সমথো ৰা তরুণো হোতি ৰিপস্সনা ৰা, তস্স দিয্যতি. ভগৰাপি তদা ভিক্খূনং চিত্তাচারং পরিৰীমংসন্তো সমথৰিপস্সনানং তরুণভাৰং ঞত্ৰা – ‘‘মযি অজ্জ পৰারেন্তে দিসাসু ৰস্সংৰুট্ঠা ভিক্খূ ইধ ওসরিস্সন্তি. ততো ইমে ভিক্খূ ৰুড্ঢতরেহি ভিক্খূহি সেনাসনে গহিতে ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং ন সক্খিস্সন্তি. সচেপি চারিকং পক্কমিস্সামি, ইমেসং ৰসনট্ঠানং দুল্লভমেৰ ভৰিস্সতি. মযি পন অপৰারেন্তে ভিক্খূপি ইমং সাৰত্থিং ন ওসরিস্সন্তি, অহম্পি চারিকং ন পক্কমিস্সামি, এৰং ইমেসং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানং অপলিবুদ্ধং ভৰিস্সতি. তে অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানে ফাসু ৰিহরন্তা সমথৰিপস্সনা থামজাতা কত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং সক্খিস্সন্তী’’তি সো তংদিৰসং অপৰারেত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমাযং পৰারেস্সামীতি ভিক্খূনং পৰারণসঙ্গহং অনুজানি. পৰারণসঙ্গহস্মিঞ্হি লদ্ধে যস্স নিস্সযপটিপন্নস্স আচরিযুপজ্ঝাযা পক্কমন্তি, সোপি ‘‘সচে পতিরূপো নিস্সযদাযকো আগমিস্সতি, তস্স সন্তিকে নিস্সযং গণ্হিস্সামী’’তি যাৰ গিম্হানং পচ্ছিমমাসা ৰসিতুং লভতি. সচেপি সট্ঠিৰস্সা ভিক্খূ আগচ্ছন্তি, তস্স সেনাসনং গহেতুং ন লভন্তি. অযঞ্চ পন পৰারণসঙ্গহো একস্স দিন্নোপি সব্বেসং দিন্নোযেৰ হোতি.

সাৰত্থিং ওসরন্তীতি ভগৰতা পৰারণসঙ্গহো দিন্নোতি সুতসুতট্ঠানেযেৰ যথাসভাৰেন একং মাসং ৰসিত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমায উপোসথং কত্ৰা ওসরন্তে সন্ধায ইদং ৰুত্তং. পুব্বেনাপরন্তি ইধ তরুণসমথৰিপস্সনাসু কম্মং কত্ৰা সমথৰিপস্সনা থামজাতা অকংসু, অযং পুব্বে ৰিসেসো নাম. ততো সমাহিতেন চিত্তেন সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা কেচি সোতাপত্তিফলং…পে… কেচি অরহত্তং সচ্ছিকরিংসু. অযং অপরো উল়ারো ৰিসেসো নাম.

১৪৬. অলন্তি যুত্তং. যোজনগণনানীতি একং যোজনং যোজনমেৰ, দসপি যোজনানি যোজনানেৰ, ততো উদ্ধং যোজনগণনানীতি ৰুচ্চন্তি. ইধ পন যোজনসতম্পি যোজনসহস্সম্পি অধিপ্পেতং. পুটোসেনাপীতি পুটোসং ৰুচ্চতি পাথেয্যং. তং পাথেয্যং গহেত্ৰাপি উপসঙ্কমিতুং যুত্তমেৰাতি অত্থো. ‘‘পুটংসেনা’’তিপি পাঠো, তস্সত্থো – পুটো অংসে অস্সাতি পুটংসো, তেন পুটংসেন, অংসে পাথেয্যপুটং ৰহন্তেনাপীতি ৰুত্তং হোতি.

১৪৭. ইদানি এৰরূপেহি চরণেহি সমন্নাগতা এত্থ ভিক্খূ অত্থীতি দস্সেতুং সন্তি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ চতুন্নং সতিপট্ঠানানন্তিআদীনি তেসং ভিক্খূনং অভিনিৰিট্ঠকম্মট্ঠানদস্সনত্থং ৰুত্তানি. তত্থ সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা লোকিযলোকুত্তরা কথিতা. তত্র হি যে ভিক্খূ তস্মিং খণে মগ্গং ভাৰেন্তি, তেসং লোকুত্তরা হোন্তি. আরদ্ধৰিপস্সকানং লোকিযা. অনিচ্চসঞ্ঞাভাৰনানুযোগন্তি এত্থ সঞ্ঞাসীসেন ৰিপস্সনা কথিতা. যস্মা পনেত্থ আনাপানকম্মট্ঠানৰসেন অভিনিৰিট্ঠাৰ বহূ ভিক্খূ, তস্মা সেসকম্মট্ঠানানি সঙ্খেপেন কথেত্ৰা আনাপানকম্মট্ঠানং ৰিত্থারেন কথেন্তো আনাপানস্সতি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. ইদং পন আনাপানকম্মট্ঠানং সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতং, তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰস্স পাল়িত্থো চ ভাৰনানযো চ ৰেদিতব্বো.

১৪৯. কাযঞ্ঞতরন্তি পথৰীকাযাদীসু চতূসু কাযেসু অঞ্ঞতরং ৰদামি, ৰাযো কাযং ৰদামীতি অত্থো. অথ ৰা রূপাযতনং…পে… কবল়ীকারো আহারোতি পঞ্চৰীসতি রূপকোট্ঠাসা রূপকাযো নাম. তেসু আনাপানং ফোট্ঠব্বাযতনে সঙ্গহিতত্তা কাযঞ্ঞতরং হোতি, তস্মাপি এৰমাহ. তস্মাতিহাতি যস্মা চতূসু কাযেসু অঞ্ঞতরং ৰাযোকাযং, পঞ্চৰীসতিরূপকোট্ঠাসে ৰা রূপকাযে অঞ্ঞতরং আনাপানং অনুপস্সতি, তস্মা কাযে কাযানুপস্সীতি অত্থো. এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰেদনাঞ্ঞতরন্তি তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরং, সুখৰেদনং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সাধুকং মনসিকারন্তি পীতিপটিসংৰেদিতাদিৰসেন উপ্পন্নং সুন্দরমনসিকারং. কিং পন মনসিকারো সুখৰেদনা হোতীতি. ন হোতি, দেসনাসীসং পনেতং. যথেৰ হি ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা’’তি এত্থ সঞ্ঞানামেন পঞ্ঞা ৰুত্তা, এৰমিধাপি মনসিকারনামেন ৰেদনা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. এতস্মিং চতুক্কে পঠমপদে পীতিসীসেন ৰেদনা ৰুত্তা, দুতিযপদে সুখন্তি সরূপেনেৰ ৰুত্তা. চিত্তসঙ্খারপদদ্ৰযে ‘‘সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ চেতসিকা, এতে ধম্মা চিত্তপটিবদ্ধা চিত্তসঙ্খারা’’তি (পটি. ম. ১.১৭৪) ৰচনতো ‘‘ৰিতক্কৰিচারে ঠপেত্ৰা সব্বেপি চিত্তসম্পযুত্তকা ধম্মা চিত্তসঙ্খারে সঙ্গহিতা’’তি ৰচনতো চিত্তসঙ্খারনামেন ৰেদনা ৰুত্তা. তং সব্বং মনসিকারনামেন সঙ্গহেত্ৰা ইধ ‘‘সাধুকং মনসিকার’’ন্তি আহ.

এৰং সন্তেপি যস্মা এসা ৰেদনা আরম্মণং ন হোতি, তস্মা ৰেদনানুপস্সনা ন যুজ্জতীতি. নো ন যুজ্জতি, সতিপট্ঠানৰণ্ণনাযম্পি হি ‘‘তংতংসুখাদীনং ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা ৰেদনাৰ ৰেদযতি, তং পন ৰেদনাপৰত্তিং উপাদায ‘অহং ৰেদযামী’তি ৰোহারমত্তং হোতী’’তি ৰুত্তং. অপিচ পীতিপটিসংৰেদীতিআদীনং অত্থৰণ্ণনাযমেতস্স পরিহারো ৰুত্তোযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিসুদ্ধিমগ্গে –

‘‘দ্ৰীহাকারেহি পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণতো চ অসম্মোহতো চ. কথং আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি, তস্স সমাপত্তিক্খণে ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণস্স পটিসংৰিদিতত্তা. কথং অসম্মোহতো (পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি)? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তং পীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি, তস্স ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপটিৰেধা অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং পটিসম্ভিদাযং ‘দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি, তায সতিযা, তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতী’তি. এতেনেৰ নযেন অৰসেসপদানিপি অত্থতো ৰেদিতব্বানী’’তি.

ইতি যথেৰ ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতিসুখচিত্তসঙ্খারা পটিসংৰিদিতা হোন্তি, এৰং ইমিনাপি ঝানসম্পযুত্তেন ৰেদনাসঙ্খাতমনসিকারপটিলাভেন আরম্মণতো ৰেদনা পটিসংৰিদিতা হোতি. তস্মা সুৰুত্তমেতং হোতি ‘‘ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতী’’তি.

নাহং, ভিক্খৰে, মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্সাতি এত্থ অযমধিপ্পাযো – যস্মা চিত্তপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামীতিআদিনা নযেন পৰত্তো ভিক্খু কিঞ্চাপি অস্সাসপস্সাসনিমিত্তং আরম্মণং করোতি, তস্স পন চিত্তস্স আরম্মণে সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ উপট্ঠপেত্ৰা পৰত্তনতো চিত্তে চিত্তানুপস্সীযেৰ নামেস হোতি. ন হি মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স আনাপানস্সতিভাৰনা অত্থি. তস্মা আরম্মণতো চিত্তপটিসংৰিদিতাদিৰসেন চিত্তে চিত্তানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতীতি. সো যং তং অভিজ্ঝাদোমনস্সানং পহানং, তং পঞ্ঞায দিস্ৰা সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি এত্থ অভিজ্ঝায কামচ্ছন্দনীৰরণং, দোমনস্সৰসেন ব্যাপাদনীৰরণং দস্সিতং. ইদঞ্হি চতুক্কং ৰিপস্সনাৰসেনেৰ ৰুত্তং, ধম্মানুপস্সনা চ নীৰরণপব্বাদিৰসেন ছব্বিধা হোতি, তস্সা নীৰরণপব্বং আদি, তস্সপি ইদং নীৰরণদ্ৰযং আদি, ইতি ধম্মানুপস্সনায আদিং দস্সেতুং ‘‘অভিজ্ঝাদোমনস্সান’’ন্তি আহ. পহানন্তি অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞং পজহতীতি এৰং পহানকরঞাণং অধিপ্পেতং. তং পঞ্ঞায দিস্ৰাতি তং অনিচ্চৰিরাগনিরোধপটিনিস্সগ্গাঞাণসঙ্খাতং পহানঞাণং অপরায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায, তম্পি অপরাযাতি এৰং ৰিপস্সনাপরম্পরং দস্সেতি. অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি যঞ্চ সমথপটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ একতো উপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতীতি দ্ৰিধা অজ্ঝুপেক্খতি নাম. তত্থ সহজাতানম্পি অজ্ঝুপেক্খনা হোতি আরম্মণস্সপি অজ্ঝুপেক্খনা, ইধ আরম্মণঅজ্ঝুপেক্খনা অধিপ্পেতা. তস্মাতিহ, ভিক্খৰেতি যস্মা অনিচ্চানুপস্সী অস্সসিস্সামীতিআদিনা নযেন পৰত্তো ন কেৰলং নীৰরণাদিধম্মে, অভিজ্ঝাদোমনস্সসীসেন পন ৰুত্তানং ধম্মানং পহানঞাণম্পি পঞ্ঞায দিস্ৰা অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি, তস্মা ‘‘ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতী’’তি ৰেদিতব্বো.

১৫০. পৰিচিনতীতি অনিচ্চাদিৰসেন পৰিচিনতি. ইতরং পদদ্ৰযং এতস্সেৰ ৰেৰচনং. নিরামিসাতি নিক্কিলেসা. পস্সম্ভতীতি কাযিকচেতসিকদরথপটিপ্পস্সদ্ধিযা কাযোপি চিত্তম্পি পস্সম্ভতি. সমাধিযতীতি সম্মা ঠপিযতি, অপ্পনাপত্তং ৰিয হোতি. অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি সহজাতঅজ্ঝুপেক্খনায অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি.

এৰং চুদ্দসৰিধেন কাযপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো তস্মিং কাযে সতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সতিযা সম্পযুত্তং ঞাণং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, তংসম্পযুত্তমেৰ কাযিকচেতসিকৰীরিযং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতি, পস্সদ্ধি, চিত্তেকগ্গতা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ইমেসং ছন্নং সম্বোজ্ঝঙ্গানং অনোসক্কনঅনতিৰত্তনসঙ্খাতো মজ্ঝত্তাকারো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো. যথেৰ হি সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু সারথিনো ‘‘অযং ওলীযতী’’তি তুদনং ৰা, ‘‘অযং অতিধাৰতী’’তি আকড্ঢনং ৰা নত্থি, কেৰলং এৰং পস্সমানস্স ঠিতাকারোৰ হোতি, এৰমেৰ ইমেসং ছন্নং সম্বোজ্ঝঙ্গানং অনোসক্কনঅনতিৰত্তনসঙ্খাতো মজ্ঝত্তাকারো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো নাম হোতি. এত্তাৰতা কিং কথিতং? একচিত্তক্খণিকা নানারসলক্খণা ৰিপস্সনাসম্বোজ্ঝঙ্গা নাম কথিতা.

১৫২. ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. এত্থ পন আনাপানপরিগ্গাহিকা সতি লোকিযা হোতি, লোকিযা আনাপানা লোকিযসতিপট্ঠানং পরিপূরেন্তি, লোকিযা সতিপট্ঠানা লোকুত্তরবোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, লোকুত্তরা বোজ্ঝঙ্গা ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলনিব্বানং পরিপূরেন্তি. ইতি লোকিযস্স আগতট্ঠানে লোকিযং কথিতং, লোকুত্তরস্স আগতট্ঠানে লোকুত্তরং কথিতন্তি. থেরো পনাহ ‘‘অঞ্ঞত্থ এৰং হোতি, ইমস্মিং পন সুত্তে লোকুত্তরং উপরি আগতং, লোকিযা আনাপানা লোকিযসতিপট্ঠানে পরিপূরেন্তি, লোকিযা সতিপট্ঠানা লোকিযে বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, লোকিযা বোজ্ঝঙ্গা লোকুত্তরং ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলনিব্বানং পরিপূরেন্তি, ৰিজ্জাৰিমুত্তিপদেন হি ইধ ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলনিব্বানং অধিপ্পেত’’ন্তি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

আনাপানস্সতিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. কাযগতাসতিসুত্তৰণ্ণনা

১৫৩-৪. এৰং মে সুতন্তি কাযগতাসতিসুত্তং. তত্থ গেহসিতাতি পঞ্চকামগুণনিস্সিতা. সরসঙ্কপ্পাতি ধাৰনসঙ্কপ্পা. সরন্তীতি হি সরা, ধাৰন্তীতি অত্থো. অজ্ঝত্তমেৰাতি গোচরজ্ঝত্তস্মিংযেৰ. কাযগতাসতিন্তি কাযপরিগ্গাহিকম্পি কাযারম্মণম্পি সতিং. কাযপরিগ্গাহিকন্তি ৰুত্তে সমথো কথিতো হোতি, কাযারম্মণন্তি ৰুত্তে ৰিপস্সনা. উভযেন সমথৰিপস্সনা কথিতা হোন্তি.

পুন চপরং…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতীতি সতিপট্ঠানে চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনা কথিতা.

১৫৬. অন্তোগধাৰাস্সাতি তস্স ভিক্খুনো ভাৰনায অব্ভন্তরগতাৰ হোন্তি. ৰিজ্জাভাগিযাতি এত্থ সম্পযোগৰসেন ৰিজ্জং ভজন্তীতি ৰিজ্জাভাগিযা. ৰিজ্জাভাগে ৰিজ্জাকোট্ঠাসে ৰত্তন্তীতিপি ৰিজ্জাভাগিযা. তত্থ ৰিপস্সনাঞাণং, মনোমযিদ্ধি, ছ অভিঞ্ঞাতি অট্ঠ ৰিজ্জা. পুরিমেন অত্থেন তাহি সম্পযুত্তধম্মাপি ৰিজ্জাভাগিযা. পচ্ছিমেন অত্থেন তাসু যা কাচি একা ৰিজ্জা ৰিজ্জা, সেসা ৰিজ্জাভাগিযাতি এৰং ৰিজ্জাপি ৰিজ্জায সম্পযুত্তা ধম্মাপি ৰিজ্জাভাগিযাতেৰ ৰেদিতব্বা. চেতসা ফুটোতি এত্থ দুৰিধং ফরণং আপোফরণঞ্চ, দিব্বচক্খুফরণঞ্চ, তত্থ আপোকসিণং সমাপজ্জিত্ৰা আপেন ফরণং আপোফরণং নাম. এৰং ফুটেপি মহাসমুদ্দে সব্বা সমুদ্দঙ্গমা কুন্নদিযো অন্তোগধাৰ হোন্তি, আলোকং পন ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা সকলসমুদ্দস্স দস্সনং দিব্বচক্খুফরণং নাম. এৰং ফরণেপি মহাসমুদ্দে সব্বা সমুদ্দঙ্গমা কুন্নদিযো অন্তোগধাৰ হোন্তি.

ওতারন্তি ৰিৰরং ছিদ্দং. আরম্মণন্তি কিলেসুপ্পত্তিপচ্চযং. লভেথ ওতারন্তি লভেয্য পৰেসনং, ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা যাৰ পরিযোসানা গচ্ছেয্যাতি অত্থো. নিক্খেপনন্তি নিক্খিপনট্ঠানং.

১৫৭. এৰং অভাৰিতকাযগতাসতিং পুগ্গলং অল্লমত্তিকপুঞ্জাদীহি উপমেত্ৰা ইদানি ভাৰিতকাযগতাসতিং সারফলকাদীহি উপমেতুং সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ অগ্গল়ফলকন্তি কৰাটং.

১৫৮. কাকপেয্যোতি মুখৰট্টিযং নিসীদিত্ৰা কাকেন গীৰং অনামেত্ৰাৰ পাতব্বো. অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্সাতি অভিঞ্ঞায সচ্ছিকাতব্বস্স. সক্খিভব্বতং পাপুণাতীতি পচ্চক্খভাৰং পাপুণাতি. সতি সতি আযতনেতি সতিসতি কারণে. কিং পনেত্থ কারণন্তি? অভিঞ্ঞাৰ কারণং. আল়িবন্ধাতি মরিযাদবদ্ধা.

যানীকতাযাতি যুত্তযানং ৰিয কতায. ৰত্থুকতাযাতি পতিট্ঠাকতায. অনুট্ঠিতাযাতি অনুপ্পৰত্তিতায. পরিচিতাযাতি পরিচযকতায. সুসমারদ্ধাযাতি সুট্ঠু সমারদ্ধায সুসম্পগ্গহিতায. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

কাযগতাসতিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. সঙ্খারুপপত্তিসুত্তৰণ্ণনা

১৬০. এৰং মে সুতন্তি সঙ্খারুপপত্তিসুত্তং. তত্থ সঙ্খারুপপত্তিন্তি সঙ্খারানংযেৰ উপপত্তিং, ন সত্তস্স, ন পোসস্স, পুঞ্ঞাভিসঙ্খারেন ৰা ভৰূপগক্খন্ধানং উপপত্তিং.

১৬১. সদ্ধায সমন্নাগতোতি সদ্ধাদযো পঞ্চ ধম্মা লোকিকা ৰট্টন্তি. দহতীতি ঠপেতি. অধিট্ঠাতীতি পতিট্ঠাপেতি. সঙ্খারা চ ৰিহারা চাতি সহ পত্থনায সদ্ধাদযোৰ পঞ্চ ধম্মা. তত্রুপপত্তিযাতি তস্মিং ঠানে নিব্বত্তনত্থায. অযং মগ্গো অযং পটিপদাতি সহ পত্থনায পঞ্চ ধম্মাৰ. যস্স হি পঞ্চ ধম্মা অত্থি, ন পত্থনা, তস্স গতি অনিবদ্ধা. যস্স পত্থনা অত্থি, ন পঞ্চ ধম্মা, তস্সপি অনিবদ্ধা. যেসং উভযং অত্থি, তেসং গতি নিবদ্ধা. যথা হি আকাসে খিত্তদণ্ডো অগ্গেন ৰা মজ্ঝেন ৰা মূলেন ৰা নিপতিস্সতীতি নিযমো নত্থি, এৰং সত্তানং পটিসন্ধিগ্গহণং অনিযতং. তস্মা কুসলং কম্মং কত্ৰা একস্মিং ঠানে পত্থনং কাতুং ৰট্টতি.

১৬৫. আমণ্ডন্তি আমলকং. যথা তং পরিসুদ্ধচক্খুস্স পুরিসস্স সব্বসোৰ পাকটং হোতি, এৰং তস্স ব্রহ্মুনো সদ্ধিং তত্থ নিব্বত্তসত্তেহি সহস্সী লোকধাতু. এস নযো সব্বত্থ.

১৬৭. সুভোতি সুন্দরো. জাতিমাতি আকরসম্পন্নো. সুপরিকম্মকতোতি ধোৰনাদীহি সুট্ঠুকতপরিকম্মো. পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তোতি রত্তকম্বলে ঠপিতো.

১৬৮. সতসহস্সোতি লোকধাতুসতসহস্সম্হি আলোকফরণব্রহ্মা. নিক্খন্তি নিক্খেন কতং পিল়ন্ধনং, নিক্খং নাম পঞ্চসুৰণ্ণং, ঊনকনিক্খেন কতং পসাধনঞ্হি ঘট্টনমজ্জনক্খমং ন হোতি, অতিরেকেন কতং ঘট্টনমজ্জনং খমতি, ৰণ্ণৰন্তং পন ন হোতি, ফরুসধাতুকং খাযতি. নিক্খেন কতং ঘট্টনমজ্জনঞ্চেৰ খমতি, ৰণ্ণৰন্তঞ্চ হোতি. জম্বোনদন্তি জম্বুনদিযং নিব্বত্তং. মহাজম্বুরুক্খস্স হি একেকা সাখা পণ্ণাস পণ্ণাস যোজনানি ৰড্ঢিতা, তাসু মহন্তা নদিযো সন্দন্তি, তাসং নদীনং উভযতীরেসু জম্বুপক্কানং পতিতট্ঠানে সুৰণ্ণঙ্কুরা উট্ঠহন্তি, তে নদীজলেন ৰুয্হমানা অনুপুব্বেন মহাসমুদ্দং পৰিসন্তি. তং সন্ধায জম্বোনদন্তি ৰুত্তং. দক্খকম্মারপুত্তউক্কামুখসুকুসলসম্পহট্ঠন্তি দক্খেন সুকুসলেন কম্মারপুত্তেন উক্কামুখে পচিত্ৰা সম্পহট্ঠং. উক্কামুখেতি উদ্ধনে. সম্পহট্ঠন্তি ধোতঘট্টিতমজ্জিতং. ৰত্থোপমে (ম. নি. ১.৭৫-৭৬) চ ধাতুৰিভঙ্গে (ম. নি. ৩.৩৫৭-৩৬০) চ পিণ্ডসোধনং ৰুত্তং. ইমস্মিং সুত্তে কতভণ্ডসোধনং ৰুত্তং.

যং পন সব্বৰারেসু ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰাতি ৰুত্তং, তত্থ পঞ্চৰিধং ফরণং চেতোফরণং কসিণফরণং দিব্বচক্খুফরণং আলোকফরণং সরীরফরণন্তি. তত্থ চেতোফরণং নাম লোকধাতুসহস্সে সত্তানং চিত্তজাননং. কসিণফরণং নাম লোকধাতুসহস্সে কসিণপত্থরণং. দিব্বচক্খুফরণং নাম আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বেন চক্খুনা সহস্সলোকধাতুদস্সনং. আলোকফরণম্পি এতদেৰ. সরীরফরণং নাম লোকধাতুসহস্সে সরীরপভায পত্থরণং. সব্বত্থ ইমানি পঞ্চ ফরণানি অৰিনাসেন্তেন কথেতব্বন্তি.

তিপিটকচূল়াভযত্থেরো পনাহ – ‘‘মণিওপম্মে কসিণফরণং ৰিয নিক্খোপম্মে সরীরফরণং ৰিয দিস্সতী’’তি. তস্স ৰাদং ৰিয অট্ঠকথা নাম নত্থীতি পটিক্খিত্ৰা সরীরফরণং ন সব্বকালিকং, চত্তারিমানি ফরণানি অৰিনাসেত্ৰাৰ কথেতব্বন্তি ৰুত্তং. অধিমুচ্চতীতি পদং ফরণপদস্সেৰ ৰেৰচনং, অথ ৰা ফরতীতি পত্থরতি. অধিমুচ্চতীতি জানাতি.

১৬৯. আভাতিআদীসু আভাদযো নাম পাটিযেক্কা দেৰা নত্থি, তযো পরিত্তাভাদযো দেৰা আভা নাম, পরিত্তাসুভাদযো চ. সুভকিণ্হাদযো চ সুভা নাম. ৰেহপ্ফলাদিৰারা পাকটাযেৰ.

ইমে তাৰ পঞ্চ ধম্মে ভাৰেত্ৰা কামাৰচরেসু নিব্বত্ততু. ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তং পন আসৰক্খযঞ্চ কথং পাপুণাতীতি? ইমে পঞ্চ ধম্মা সীলং, সো ইমস্মিং সীলে পতিট্ঠায কসিণপরিকম্মং কত্ৰা তা তা সমাপত্তিযো ভাৰেত্ৰা রূপীব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি, অরূপজ্ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা অরূপীব্রহ্মলোকে, সমাপত্তিপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অনাগামিফলং সচ্ছিকত্ৰা পঞ্চসু সুদ্ধাৰাসেসু নিব্বত্ততি. উপরিমগ্গং ভাৰেত্ৰা আসৰক্খযং পাপুণাতীতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সঙ্খারুপপত্তিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. সুঞ্ঞতৰগ্গো

১. চূল়সুঞ্ঞতসুত্তৰণ্ণনা

১৭৬. এৰং মে সুতন্তি চূল়সুঞ্ঞতসুত্তং. তত্থ একমিদন্তি থেরো কির ভগৰতো ৰত্তং কত্ৰা অত্তনো দিৰাট্ঠানং গন্ত্ৰা কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা নিব্বানারম্মণং সুঞ্ঞতাফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নো যথাপরিচ্ছেদেন ৰুট্ঠাসি. অথস্স সঙ্খারা সুঞ্ঞতো উপট্ঠহিংসু. সো সুঞ্ঞতাকথং সোতুকামো জাতো. অথস্স এতদহোসি – ‘‘ন খো পন সক্কা ধুরেন ধুরং পহরন্তেন ৰিয গন্ত্ৰা ‘সুঞ্ঞতাকথং মে, ভন্তে, কথেথা’তি ভগৰন্তং ৰত্তুং, হন্দাহং যং মে ভগৰা নগরকং উপনিস্সায ৰিহরন্তো একং কথং কথেসি, তং সারেমি, এৰং মে ভগৰা সুঞ্ঞতাকথং কথেস্সতী’’তি দসবলং সারেন্তো একমিদন্তিআদিমাহ.

তত্থ ইদন্তি নিপাতমত্তমেৰ. কচ্চিমেতং, ভন্তেতি থেরো একপদে ঠত্ৰা সট্ঠিপদসহস্সানি উগ্গহেত্ৰা ধারেতুং সমত্থো, কিং সো ‘‘সুঞ্ঞতাৰিহারেনা’’তি একং পদং ধারেতুং ন সক্খিস্সতি, সোতুকামেন পন জানন্তেন ৰিয পুচ্ছিতুং ন ৰট্টতি, পাকটং কত্ৰা ৰিত্থারিযমানং সুঞ্ঞতাকথং সোতুকামো অজানন্তো ৰিয এৰমাহ. একো অজানন্তোপি জানন্তো ৰিয হোতি, থেরো এৰরূপং কোহঞ্ঞং কিং করিস্সতি, অত্তনো জাননট্ঠানেপি ভগৰতো অপচিতিং দস্সেত্ৰা ‘‘কচ্চিমেত’’ন্তিআদিমাহ.

পুব্বেপীতি পঠমবোধিযং নগরকং উপনিস্সায ৰিহরণকালেপি. এতরহিপীতি ইদানিপি. এৰং পন ৰত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘আনন্দো সুঞ্ঞতাকথং সোতুকামো, একো পন সোতুং সক্কোতি, ন উগ্গহেতুং, একো সোতুম্পি উগ্গহেতুম্পি সক্কোতি, ন কথেতুং, আনন্দো পন সোতুম্পি সক্কোতি উগ্গহেতুম্পি কথেতুম্পি, (কথেমিস্স) সুঞ্ঞতাকথ’’ন্তি. ইতি তং কথেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ সুঞ্ঞো হত্থিগৰাস্সৰল়ৰেনাতি তত্থ কট্ঠরূপপোত্থকরূপচিত্তরূপৰসেন কতা হত্থিআদযো অত্থি, ৰেস্সৰণমন্ধাতাদীনং ঠিতট্ঠানে চিত্তকম্মৰসেন কতম্পি, রতনপরিক্খতানং ৰাতপানদ্ৰারবন্ধমঞ্চপীঠাদীনং ৰসেন সণ্ঠিতম্পি, জিণ্ণপটিসঙ্খরণত্থং ঠপিতম্পি জাতরূপরজতং অত্থি, কট্ঠরূপাদিৰসেন কতা ধম্মসৰনপঞ্হপুচ্ছনাদিৰসেন আগচ্ছন্তা চ ইত্থিপুরিসাপি অত্থি, তস্মা ন সো তেহি সুঞ্ঞো. ইন্দ্রিযবদ্ধানং সৰিঞ্ঞাণকানং হত্থিআদীনং, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে পরিভুঞ্জিতব্বস্স জাতরূপরজতস্স, নিবদ্ধৰাসং ৰসন্তানং ইত্থিপুরিসানঞ্চ অভাৰং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

ভিক্খুসঙ্ঘং পটিচ্চাতি ভিক্খূসু হি পিণ্ডায পৰিট্ঠেসুপি ৰিহারভত্তং সাদিযন্তেহি ভিক্খূহি চেৰ গিলানগিলানুপট্ঠাকউদ্দেসচীৰরকম্মপসুতাদীহি চ ভিক্খূহি সো অসুঞ্ঞোৰ হোতি, ইতি নিচ্চম্পি ভিক্খূনং অত্থিতায এৰমাহ. একত্তন্তি একভাৰং, একং অসুঞ্ঞতং অত্থীতি অত্থো. একো অসুঞ্ঞভাৰো অত্থীতি ৰুত্তং হোতি. অমনসিকরিত্ৰাতি চিত্তে অকত্ৰা অনাৰজ্জিত্ৰা অপচ্চৰেক্খিত্ৰা. গামসঞ্ঞন্তি গামোতি পৰত্তৰসেন ৰা কিলেসৰসেন ৰা উপ্পন্নং গামসঞ্ঞং. মনুস্সসঞ্ঞাযপি এসেৰ নযো. অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তন্তি ইদং অরঞ্ঞং, অযং রুক্খো, অযং পব্বতো, অযং নীলোভাসো ৰনসণ্ডোতি এৰং একং অরঞ্ঞংযেৰ পটিচ্চ অরঞ্ঞসঞ্ঞং মনসি করোতি. পক্খন্দতীতি ওতরতি. অধিমুচ্চতীতি এৰন্তি অধিমুচ্চতি. যে অস্সু দরথাতি যে চ পৰত্তদরথা ৰা কিলেসদরথা ৰা গামসঞ্ঞং পটিচ্চ ভৰেয্যুং, তে ইধ অরঞ্ঞসঞ্ঞায ন সন্তি. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. অত্থি চেৰাযন্তি অযং পন একং অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পজ্জমানা পৰত্তদরথমত্তা অত্থি.

যঞ্হি খো তত্থ ন হোতীতি যং মিগারমাতুপাসাদে হত্থিআদযো ৰিয ইমিস্সা অরঞ্ঞসঞ্ঞায গামসঞ্ঞামনুস্সসঞ্ঞাৰসেন উপ্পজ্জমানং পৰত্তদরথকিলেসদরথজাতং, তং ন হোতি. যং পন তত্থ অৰসিট্ঠন্তি যং মিগারমাতুপাসাদে ভিক্খুসঙ্ঘো ৰিয তত্থ অরঞ্ঞসঞ্ঞায পৰত্তদরথমত্তং অৰসিট্ঠং হোতি. তং সন্তমিদং অত্থীতি পজানাতীতি তং ৰিজ্জমানমেৰ ‘‘অত্থি ইদ’’ন্তি পজানাতি, সুঞ্ঞতাৰক্কন্তীতি সুঞ্ঞতানিব্বত্তি.

১৭৭. অমনসিকরিত্ৰা মনুস্সসঞ্ঞন্তি ইধ গামসঞ্ঞং ন গণ্হাতি. কস্মা? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘মনুস্সসঞ্ঞায গামসঞ্ঞং নিৰত্তেত্ৰা, অরঞ্ঞসঞ্ঞায মনুস্সসঞ্ঞং, পথৰীসঞ্ঞায অরঞ্ঞসঞ্ঞং, আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞায পথৰীসঞ্ঞং…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞায আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, ৰিপস্সনায নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, মগ্গেন ৰিপস্সনং নিৰত্তেত্ৰা অনুপুব্বেন অচ্চন্তসুঞ্ঞতং নাম দস্সেস্সামী’’তি. তস্মা এৰং দেসনং আরভি. তত্থ পথৰীসঞ্ঞন্তি কস্মা অরঞ্ঞসঞ্ঞং পহায পথৰীসঞ্ঞং মনসি করোতি? অরঞ্ঞসঞ্ঞায ৰিসেসানধিগমনতো. যথা হি পুরিসস্স রমণীযং খেত্তট্ঠানং দিস্ৰা – ‘‘ইধ ৰুত্তা সালিআদযো সুট্ঠু সম্পজ্জিস্সন্তি, মহালাভং লভিস্সামী’’তি সত্তক্খত্তুম্পি খেত্তট্ঠানং ওলোকেন্তস্স সালিআদযো ন সম্পজ্জন্তেৰ, সচে পন তং ঠানং ৰিহতখাণুককণ্টকং কত্ৰা কসিত্ৰা ৰপতি, এৰং সন্তে সম্পজ্জন্তি, এৰমেৰ – ‘‘ইদং অরঞ্ঞং, অযং রুক্খো, অযং পব্বতো, অযং নীলোভাসো ৰনসণ্ডো’’তি সচেপি সত্তক্খত্তুং অরঞ্ঞসঞ্ঞং মনসি করোতি, নেৰূপচারং ন সমাধিং পাপুণাতি, পথৰীসঞ্ঞায পনস্স ধুৰসেৰনং কম্মট্ঠানং পথৰীকসিণং পরিকম্মং কত্ৰা ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানম্পি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সক্কা অরহত্তং পাপুণিতুং. তস্মা অরঞ্ঞসঞ্ঞং পহায পথৰীসঞ্ঞং মনসি করোতি. পটিচ্চাতি পটিচ্চ সম্ভূতং.

ইদানি যস্মিং পথৰীকসিণে সো পথৰীসঞ্ঞী হোতি, তস্স ওপম্মদস্সনত্থং সেয্যথাপীতিআদিমাহ. তত্থ উসভস্স এতন্তি আসভং. অঞ্ঞেসং পন গুন্নং গণ্ডাপি হোন্তি পহারাপি. তেসঞ্হি চম্মং পসারিযমানং নিব্বলিকং ন হোতি, উসভস্স লক্খণসম্পন্নতায তে দোসা নত্থি. তস্মা তস্স চম্মং গহিতং. সঙ্কুসতেনাতি খিলসতেন. সুৰিহতন্তি পসারেত্ৰা সুট্ঠু ৰিহতং. ঊনকসতসঙ্কুৰিহতঞ্হি নিব্বলিকং ন হোতি, সঙ্কুসতেন ৰিহতং ভেরিতলং ৰিয নিব্বলিকং হোতি. তস্মা এৰমাহ. উক্কূলৰিক্কূলন্তি উচ্চনীচং থলট্ঠানং নিন্নট্ঠানং. নদীৰিদুগ্গন্তি নদিযো চেৰ দুগ্গমট্ঠানঞ্চ. পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তন্তি কসিণপথৰিযংযেৰ পটিচ্চ সম্ভূতং একং সঞ্ঞং মনসি করোতি. দরথমত্তাতি ইতো পট্ঠায সব্বৰারেসু পৰত্তদরথৰসেন দরথমত্তা ৰেদিতব্বা.

১৮২. অনিমিত্তং চেতোসমাধিন্তি ৰিপস্সনাচিত্তসমাধিং. সো হি নিচ্চনিমিত্তাদিৰিরহিতো অনিমিত্তোতি ৰুচ্চতি. ইমমেৰ কাযন্তি ৰিপস্সনায ৰত্থুং দস্সেতি. তত্থ ইমমেৰাতি ইমং এৰ চতুমহাভূতিকং. সল়াযতনিকন্তি সল়াযতনপটিসংযুত্তং. জীৰিতপচ্চযাতি যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযানং পৰত্তি, তাৰ জীৰিতপচ্চযা পৰত্তদরথমত্তা অত্থীতি ৰুত্তং হোতি.

১৮৩. পুন অনিমিত্তন্তি ৰিপস্সনায পটিৰিপস্সনং দস্সেতুং ৰুত্তং. কামাসৰং পটিচ্চাতি কামাসৰং পটিচ্চ উপ্পজ্জনপৰত্তদরথা ইধ ন সন্তি, অরিযমগ্গে চেৰ অরিযফলে চ নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. ইমমেৰ কাযন্তি ইমং উপাদিসেসদরথদস্সনত্থং ৰুত্তং. ইতি মনুস্সসঞ্ঞায গামসঞ্ঞং নিৰত্তেত্ৰা…পে… মগ্গেন ৰিপস্সনং নিৰত্তেত্ৰা অনুপুব্বেন অচ্চন্তসুঞ্ঞতা নাম দস্সিতা হোতি.

১৮৪. পরিসুদ্ধন্তি নিরুপক্কিলেসং. অনুত্তরন্তি উত্তরৰিরহিতং সব্বসেট্ঠং. সুঞ্ঞতন্তি সুঞ্ঞতফলসমাপত্তিং. তস্মাতি যস্মা অতীতেপি, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকসঙ্খাতা সমণব্রাহ্মণা. অনাগতেপি, এতরহিপি বুদ্ধবুদ্ধসাৰকসঙ্খাতা সমণব্রাহ্মণা ইমংযেৰ পরিসুদ্ধং পরমং অনুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিংসু ৰিহরিস্সন্তি ৰিহরন্তি চ, তস্মা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চূল়সুঞ্ঞতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. মহাসুঞ্ঞতসুত্তৰণ্ণনা

১৮৫. এৰং মে সুতন্তি মহাসুঞ্ঞতসুত্তং. তত্থ কাল়খেমকস্সাতি ছৰিৰণ্ণেন সো কাল়ো, খেমকোতি পনস্স নামং. ৰিহারোতি তস্মিংযেৰ নিগ্রোধারামে একস্মিং পদেসে পাকারেন পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকং মাপেত্ৰা হংসৰট্টকাদিসেনাসনানি চেৰ মণ্ডলমাল়ভোজনসালাদীনি চ পতিট্ঠপেত্ৰা কতো ৰিহারো. সম্বহুলানি সেনাসনানীতি মঞ্চো পীঠং ভিসিবিম্বোহনং তট্টিকা চম্মখণ্ডো তিণসন্থারো পণ্ণসন্থারো পলালসন্থারোতিআদীনি পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, মঞ্চেন মঞ্চং…পে… পলালসন্থারেনেৰ পলালসন্থারং আহচ্চ ঠপিতানি, গণভিক্খূনং ৰসনট্ঠানসদিসং অহোসি.

সম্বহুলা নু খোতি ভগৰতো বোধিপল্লঙ্কেযেৰ সব্বকিলেসানং সমুগ্ঘাটিতত্তা সংসযো নাম নত্থি, ৰিতক্কপুব্বভাগা পুচ্ছা, ৰিতক্কপুব্বভাগে চাযং নুকারো নিপাতমত্তো. পাটিমত্থকং গচ্ছন্তে অৰিনিচ্ছিতো নাম ন হোতি. ইতো কির পুব্বে ভগৰতা দস দ্ৰাদস ভিক্খূ একট্ঠানে ৰসন্তা ন দিট্ঠপুব্বা.

অথস্স এতদহোসি – গণৰাসো নামাযং ৰট্টে আচিণ্ণসমাচিণ্ণো নদীওতিণ্ণউদকসদিসো, নিরযতিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযাসুরকাযেসুপি, মনুস্সলোক-দেৰলোকব্রহ্মলোকেসুপি গণৰাসোৰ আচিণ্ণো. দসযোজনসহস্সো হি নিরযো তিপুচুণ্ণভরিতা নাল়ি ৰিয সত্তেহি নিরন্তরো, পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকারণকরণট্ঠানে সত্তানং পমাণং ৰা পরিচ্ছেদো ৰা নত্থি, তথা ৰাসীহি তচ্ছনাদিঠানেসু, ইতি গণভূতাৰ পচ্চন্তি. তিরচ্ছানযোনিযং একস্মিং ৰম্মিকে উপসিকানং পমাণং ৰা পরিচ্ছেদো ৰা নত্থি, তথা একেকবিলাদীসুপি কিপিল্লিকাদীনং. তিরচ্ছানযোনিযম্পি গণৰাসোৰ. পেতনগরানি চ গাৰুতিকানি অড্ঢযোজনিকানিপি পেতভরিতানি হোন্তি. এৰং পেত্তিৰিসযেপি গণৰাসোৰ. অসুরভৰনং দসযোজনসহস্সং কণ্ণে পক্খিত্তসূচিযা কণ্ণবিলং ৰিয হোতি. ইতি অসুরকাযেপি গণৰাসোৰ. মনুস্সলোকে সাৰত্থিযং সত্তপণ্ণাস কুলসতসহস্সানি, রাজগহে অন্তো চ বহি চ অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসিংসু. এৰং অঞ্ঞেসুপি ঠানেসূতি মনুস্সলোকেপি গণৰাসোৰ. ভুম্মদেৰতা আদিং কত্ৰা দেৰলোকব্রহ্মলোকেসুপি গণৰাসোৰ. একেকস্স হি দেৰপুত্তস্স অড্ঢতিযা নাটককোটিযো হোন্তি, নৰপি কোটিযো হোন্তি, একট্ঠানে দসসহস্সাপি ব্রহ্মানো ৰসন্তি.

ততো চিন্তেসি – ‘‘মযা সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি গণৰাসৰিদ্ধংসনত্থং দস পারমিযো পূরিতা, ইমে চ ভিক্খূ ইতো পট্ঠাযেৰ গণং বন্ধিত্ৰা গণাভিরতা জাতা অননুচ্ছৰিকং করোন্তী’’তি. সো ধম্মসংৰেগং উপ্পাদেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘সচে ‘একট্ঠানে দ্ৰীহি ভিক্খূহি ন ৰসিতব্ব’ন্তি সক্কা ভৰেয্য সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতুং, সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেয্যং, ন খো পনেতং সক্কা. হন্দাহং মহাসুঞ্ঞতাপটিপত্তিং নাম সুত্তন্তং দেসেমি, যং সিক্খাকামানং কুলপুত্তানং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তি ৰিয নগরদ্ৰারে নিক্খিত্তসব্বকাযিকআদাসো ৰিয চ ভৰিস্সতি. ততো যথা নামেকস্মিং আদাসে খত্তিযাদযো অত্তনো ৰজ্জং দিস্ৰা তং পহায অনৰজ্জা হোন্তি, এৰমেৰং মযি পরিনিব্বুতেপি পঞ্চৰস্সসহস্সানি ইমং সুত্তং আৰজ্জিত্ৰা গণং ৰিনোদেত্ৰা একীভাৰাভিরতা কুলপুত্তা ৰট্টদুক্খস্স অন্তং করিস্সন্তী’’তি. ভগৰতো চ মনোরথং পূরেন্তা ৰিয ইমং সুত্তং আৰজ্জিত্ৰা গণং ৰিনোদেত্ৰা ৰট্টদুক্খং খেপেত্ৰা পরিনিব্বুতা কুলপুত্তা গণনপথং ৰীতিৰত্তা. ৰালিকপিট্ঠিৰিহারেপি হি আভিধম্মিকঅভযত্থেরো নাম ৰস্সূপনাযিকসমযে সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ইমং সুত্তং সঞ্ঝাযিত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো এৰং কারেতি, মযং কিং করোমা’’তি আহ. তে সব্বেপি অন্তোৰস্সে গণং ৰিনোদেত্ৰা একীভাৰাভিরতা অরহত্তং পাপুণিংসু. গণভেদনং নাম ইদং সুত্তন্তি.

১৮৬. ঘটাযাতি এৰংনামকস্স সক্কস্স. ৰিহারেতি অযম্পি ৰিহারো নিগ্রোধারামস্সেৰ একদেসে কাল়খেমকস্স ৰিহারো ৰিয কতোতি ৰেদিতব্বো. চীৰরকম্মন্তি জিণ্ণমলিনানং অগ্গল়ট্ঠানুপ্পাদনধোৰনাদীহি কতপরিভণ্ডম্পি, চীৰরত্থায উপ্পন্নৰত্থানং ৰিচারণসিব্বনাদীহি অকতং সংৰিধানম্পি ৰট্টতি, ইধ পন অকতং সংৰিধানং অধিপ্পেতং. মনুস্সা হি আনন্দত্থেরস্স চীৰরসাটকে অদংসু. তস্মা থেরো সম্বহুলে ভিক্খূ গহেত্ৰা তত্থ চীৰরকম্মং অকাসি. তেপি ভিক্খূ পাতোৰ সূচিপাসকস্স পঞ্ঞাযনকালতো পট্ঠায নিসিন্না অপঞ্ঞাযনকালে উট্ঠহন্তি. সূচিকম্মে নিট্ঠিতেযেৰ সেনাসনানি সংৰিদহিস্সামাতি ন সংৰিদহিংসু. চীৰরকারসমযো নোতি থেরো কির চিন্তেসি – ‘‘অদ্ধা এতেহি ভিক্খূহি ন পটিসামিতানি সেনাসনানি, ভগৰতা চ দিট্ঠানি ভৰিস্সন্তি. ইতি অনত্তমনো সত্থা সুট্ঠু নিগ্গহেতুকামো, ইমেসং ভিক্খূনং উপত্থম্ভো ভৰিস্সামী’’তি; তস্মা এৰমাহ. অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – ‘‘ন, ভন্তে, ইমে ভিক্খূ কম্মারামা এৰ, চীৰরকিচ্চৰসেন পন এৰং ৰসন্তী’’তি.

ন খো, আনন্দাতি, আনন্দ, কম্মসমযো ৰা হোতু অকম্মসমযো ৰা, চীৰরকারসমযো ৰা হোতু অচীৰরকারসমযো ৰা, অথ খো সঙ্গণিকারামো ভিক্খু ন সোভতিযেৰ. মা ত্ৰং অনুপত্থম্ভট্ঠানে উপত্থম্ভো অহোসীতি. তত্থ সঙ্গণিকাতি সকপরিসসমোধানং. গণোতি নানাজনসমোধানং. ইতি সঙ্গণিকারামো ৰা হোতু গণারামো ৰা, সব্বথাপি গণবাহুল্লাভিরতো গণবন্ধনবদ্ধো ভিক্খু ন সোভতি. পচ্ছাভত্তে পন দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা সুধোতহত্থপাদো মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একারামতমনুযুত্তো ভিক্খু বুদ্ধসাসনে সোভতি. নেক্খম্মসুখন্তি কামতো নিক্খন্তস্স সুখং. পৰিৰেকসুখম্পি কামপৰিৰেকসুখমেৰ. রাগাদীনং পন ৰূপসমত্থায সংৰত্ততীতি উপসমসুখং. মগ্গসম্বোধত্থায সংৰত্ততীতি সম্বোধিসুখং. নিকামলাভীতি কামলাভী ইচ্ছিতলাভী. অকিচ্ছলাভীতি অদুক্খলাভী. অকসিরলাভীতি ৰিপুললাভী.

সামাযিকন্তি অপ্পিতপ্পিতসমযে কিলেসেহি ৰিমুত্তং. কন্তন্তি মনাপং. চেতোৰিমুত্তিন্তি রূপারূপাৰচরচিত্তৰিমুত্তিং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘চত্তারি চ ঝানানি চতস্সো চ অরূপসমাপত্তিযো, অযং সামাযিকো ৰিমোক্খো’’তি (পটি. ম. ১.২১৩). অসামাযিকন্তি ন সমযৰসেন কিলেসেহি ৰিমুত্তং, অথ খো অচ্চন্তৰিমুত্তং লোকুত্তরং ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘চত্তারো চ অরিযমগ্গা চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি, অযং অসামাযিকো ৰিমোক্খো’’তি. অকুপ্পন্তি কিলেসেহি অকোপেতব্বং.

এত্তাৰতা কিং কথিতং হোতি? সঙ্গণিকারামো ভিক্খু গণবন্ধনবদ্ধো নেৰ লোকিযগুণং, ন চ লোকুত্তরগুণং নিব্বত্তেতুং সক্কোতি, গণং ৰিনোদেত্ৰা পন একাভিরতো সক্কোতি. তথা হি ৰিপস্সী বোধিসত্তো চতুরাসীতিযা পব্বজিতসহস্সেহি পরিৰুতো সত্ত ৰস্সানি ৰিচরন্তো সব্বঞ্ঞুগুণং নিব্বত্তেতুং নাসক্খি, গণং ৰিনোদেত্ৰা সত্তদিৰসে একীভাৰাভিরতো বোধিমণ্ডং আরুয্হ সব্বঞ্ঞুগুণং নিব্বত্তেসি. অম্হাকং বোধিসত্তো পঞ্চৰগ্গিযেহি সদ্ধিং ছব্বস্সানি ৰিচরন্তো সব্বঞ্ঞুগুণং নিব্বত্তেতুং নাসক্খি, তেসু পক্কন্তেসু একীভাৰাভিরতো বোধিমণ্ডং আরুয্হ সব্বঞ্ঞুগুণং নিব্বত্তেসি.

এৰং সঙ্গণিকারামস্স গুণাধিগমাভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি দোসুপ্পত্তিং দস্সেন্তো নাহং আনন্দাতিআদিমাহ. তত্থ রূপন্তি সরীরং. যত্থ রত্তস্সাতি যস্মিং রূপে রাগৰসেন রত্তস্স. ন উপ্পজ্জেয্যুন্তি যস্মিং রূপে রত্তস্স ন উপ্পজ্জেয্যুং, তং রূপং ন সমনুপস্সামি, অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানানং দসবলসাৰকত্তুপগমনসঙ্খাতেন অঞ্ঞথাভাৰেন সঞ্চযস্স ৰিয, উপালিগহপতিনো অঞ্ঞথাভাৰেন নাটপুত্তস্স ৰিয, পিযজাতিকসুত্তে সেট্ঠিআদীনং ৰিয চ উপ্পজ্জন্তিযেৰ.

১৮৭. অযং খো পনানন্দাতি কো অনুসন্ধি? সচে হি কোচি দুব্বুদ্ধী নৰপব্বজিতো ৰদেয্য – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো খেত্তং পৰিট্ঠা গাৰিযো ৰিয অম্হেযেৰ গণতো নীহরতি, একীভাৰে নিযোজেতি, সযং পন রাজরাজমহামত্তাদীহি পরিৰুতো ৰিহরতী’’তি, তস্স ৰচনোকাসুপচ্ছেদনত্থং – ‘‘চক্কৰাল়পরিযন্তায পরিসায মজ্ঝে নিসিন্নোপি তথাগতো এককোৰা’’তি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. তত্থ সব্বনিমিত্তানন্তি রূপাদীনং সঙ্খনিমিত্তানং. অজ্ঝত্তন্তি ৰিসযজ্ঝত্তং. সুঞ্ঞতন্তি সুঞ্ঞতফলসমাপত্তিং. তত্র চেতি উপযোগত্থে ভুম্মং, তং চেতি ৰুত্তং হোতি. পুন তত্রাতি তস্মিং পরিসমজ্ঝে ঠিতো. ৰিৰেকনিন্নেনাতি নিব্বাননিন্নেন. ব্যন্তীভূতেনাতি আসৰট্ঠানীযধম্মেহি ৰিগতন্তেন নিস্সটেন ৰিসংযুত্তেন. উয্যোজনিকপটিসংযুত্তন্তি গচ্ছথ তুম্হেতি এৰং উয্যোজনিকেন ৰচনেন পটিসংযুত্তং.

কায পন ৰেলায ভগৰা এৰং কথেতি? পচ্ছাভত্তকিচ্চৰেলায, ৰা পুরিমযামকিচ্চৰেলায ৰা. ভগৰা হি পচ্ছাভত্তে গন্ধকুটিযং সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা ৰুট্ঠায ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদতি. তস্মিং সমযে ধম্মস্সৰনত্থায পরিসা সন্নিপতন্তি. অথ ভগৰা কালং ৰিদিত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা বুদ্ধাসনৰরগতো ধম্মং দেসেত্ৰা ভেসজ্জতেলপাকং গণ্হন্তো ৰিয কালং অনতিক্কমিত্ৰা ৰিৰেকনিন্নেন চিত্তেন পরিসং উয্যোজেতি. পুরিমযামেপি ‘‘অভিক্কন্তা খো ৰাসেট্ঠা রত্তি, যস্স দানি কালং মঞ্ঞথা’’তি (দী. নি. ৩.২৯৯) এৰং উয্যোজেতি. বুদ্ধানঞ্হি বোধিপত্তিতো পট্ঠায দ্ৰে পঞ্চৰিঞ্ঞাণানিপি নিব্বাননিন্নানেৰ. তস্মাতিহানন্দাতি যস্মা সুঞ্ঞতাৰিহারো সন্তো পণীতো, তস্মা.

১৮৮. অজ্ঝত্তমেৰাতি গোচরজ্ঝত্তমেৰ. অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতন্তি ইধ নিযকজ্ঝত্তং, অত্তনো পঞ্চসু খন্ধেসু নিস্সিতন্তি অত্থো. সম্পজানো হোতীতি কম্মট্ঠানস্স অসম্পজ্জনভাৰজাননেন সম্পজানো. বহিদ্ধাতি পরস্স পঞ্চসু খন্ধেসু. অজ্ঝত্তবহিদ্ধাতি কালেন অজ্ঝত্তং কালেন বহিদ্ধা. আনেঞ্জন্তি উভতোভাগৰিমুত্তো ভৰিস্সামাতি আনেঞ্জং অরূপসমাপত্তিং মনসি করোতি.

তস্মিংযেৰ পুরিমস্মিন্তি পাদকজ্ঝানং সন্ধায ৰুত্তং. অপগুণপাদকজ্ঝানতো ৰুট্ঠিতস্স হি অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং মনসিকরোতো তত্থ চিত্তং ন পক্খন্দতি. ততো ‘‘পরস্স সন্তানে নু খো কথ’’ন্তি বহিদ্ধা মনসি করোতি, তত্থপি ন পক্খন্দতি. ততো – ‘‘কালেন অত্তনো সন্তানে, কালেন পরস্স সন্তানে নু খো কথ’’ন্তি অজ্ঝত্তবহিদ্ধা মনসি করোতি, তত্থপি ন পক্খন্দতি. ততো উভতোভাগৰিমুত্তো হোতুকামো ‘‘অরূপসমাপত্তিযং নু খো কথ’’ন্তি আনেঞ্জং মনসি করোতি, তত্থপি ন পক্খন্দতি. ইদানি – ‘‘ন মে চিত্তং পক্খন্দতীতি ৰিস্সট্ঠৰীরিযেন উপট্ঠাকাদীনং পচ্ছতো ন চরিতব্বং, পাদকজ্ঝানমেৰ পন সাধুকং পুনপ্পুনং মনসিকাতব্বং. এৰমস্স রুক্খে ছিন্দতো ফরসুম্হি অৰহন্তে পুন নিসিতং কারেত্ৰা ছিন্দন্তস্স ছিজ্জেসু ফরসু ৰিয কম্মট্ঠানে মনসিকারো ৰহতী’’তি দস্সেতুং তস্মিংযেৰাতিআদিমাহ. ইদানিস্স এৰং পটিপন্নস্স যং যং মনসি করোতি, তত্থ তত্থ মনসিকারো সম্পজ্জতীতি দস্সেন্তো পক্খন্দতীতি আহ.

১৮৯. ইমিনা ৰিহারেনাতি ইমিনা সমথৰিপস্সনাৰিহারেন. ইতিহ তত্থ সম্পজানোতি ইতি চঙ্কমন্তোপি তস্মিং কম্মট্ঠানে সম্পজ্জমানে ‘‘সম্পজ্জতি মে কম্মট্ঠান’’ন্তি জাননেন সম্পজানো হোতি. সযতীতি নিপজ্জতি. এত্থ কঞ্চি কালং চঙ্কমিত্ৰা – ‘‘ইদানি এত্তকং কালং চঙ্কমিতুং সক্খিস্সামী’’তি ঞত্ৰা ইরিযাপথং অহাপেত্ৰা ঠাতব্বং. এস নযো সব্বৰারেসু. ন কথেস্সামীতি, ইতিহ তত্থাতি এৰং ন কথেস্সামীতি জাননেন তত্থ সম্পজানকারী হোতি.

পুন দুতিযৰারে এৰরূপিং কথং কথেস্সামীতি জাননেন সম্পজানকারী হোতি, ইমস্স ভিক্খুনো সমথৰিপস্সনা তরুণাৰ, তাসং অনুরক্খণত্থং –

‘‘আৰাসো গোচরো ভস্সং, পুগ্গলো অথ ভোজনং;

উতু ইরিযাপথো চেৰ, সপ্পাযো সেৰিতব্বকো’’তি.

সত্ত সপ্পাযানি ইচ্ছিতব্বানি. তেসং দস্সনত্থমিদং ৰুত্তং. ৰিতক্কৰারেসু অৰিতক্কনস্স চ ৰিতক্কনস্স চ জাননেন সম্পজানতা ৰেদিতব্বা.

১৯০. ইতি ৰিতক্কপহানেন দ্ৰে মগ্গে কথেত্ৰা ইদানি ততিযমগ্গস্স ৰিপস্সনং আচিক্খন্তো পঞ্চ খো ইমে, আনন্দ, কামগুণাতিআদিমাহ. আযতনেতি তেসুযেৰ কামগুণেসু কিস্মিঞ্চিদেৰ কিলেসুপ্পত্তিকারণে. সমুদাচারোতি সমুদাচরণতো অপ্পহীনকিলেসো. এৰং সন্তন্তি এৰং ৰিজ্জমানমেৰ. সম্পজানোতি কম্মট্ঠানস্স অসম্পত্তিজাননেন সম্পজানো. দুতিযৰারে এৰং সন্তমেতন্তি এৰং সন্তে এতং. সম্পজানোতি কম্মট্ঠানসম্পত্তিজাননেন সম্পজানো. অযঞ্হি ‘‘পহীনো নু খো মে পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগো নো’’তি পচ্চৰেক্খমানো অপহীনভাৰং ঞত্ৰা ৰীরিযং পগ্গহেত্ৰা তং অনাগামিমগ্গেন সমুগ্ঘাটেতি, ততো মগ্গানন্তরং ফলং, ফলতো ৰুট্ঠায পচ্চৰেক্খমানো পহীনভাৰং জানাতি, তস্স জাননেন ‘‘সম্পজানো হোতী’’তি ৰুত্তং.

১৯১. ইদানি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনং আচিক্খন্তো পঞ্চ খো ইমে, আনন্দ, উপাদানক্খন্ধাতিআদিমাহ. তত্থ সো পহীযতীতি রূপে অস্মীতি মানো অস্মীতি ছন্দো অস্মীতি অনুসযো পহীযতি. তথা ৰেদনাদীসু সম্পজানতা ৰুত্তনাযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

ইমে খো তে, আনন্দ, ধম্মাতি হেট্ঠা কথিতে সমথৰিপস্সনামগ্গফলধম্মে সন্ধাযাহ. কুসলাযতিকাতি কুসলতো আগতা. কুসলা হি কুসলাপি হোন্তি কুসলাযতিকাপি, সেয্যথিদং, পঠমজ্ঝানং কুসলং, দুতিযজ্ঝানং কুসলঞ্চেৰ কুসলাযতিকঞ্চ…পে… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং কুসলং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং কুসলঞ্চেৰ কুসলাযতিকঞ্চ, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং কুসলং, সোতাপত্তিমগ্গো কুসলো চেৰ কুসলাযতিকো চ…পে… অনাগামিমগ্গো কুসলো, অরহত্তমগ্গো কুসলো চেৰ কুসলাযতিকো চ. তথা পঠমজ্ঝানং কুসলং, তংসম্পযুত্তকা ধম্মা কুসলা চেৰ কুসলাযতিকা চ…পে… অরহত্তমগ্গো কুসলো, তংসম্পযুত্তকা ধম্মা কুসলা চেৰ কুসলাযতিকা চ.

অরিযাতি নিক্কিলেসা ৰিসুদ্ধা. লোকুত্তরাতি লোকে উত্তরা ৰিসিট্ঠা. অনৰক্কন্তা পাপিমতাতি পাপিমন্তেন মারেন অনোক্কন্তা. ৰিপস্সনাপাদকা অট্ঠ সমাপত্তিযো অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স হি ভিক্খুনো চিত্তং মারো ন পস্সতি, ‘‘ইদং নাম আরম্মণং নিস্সায সংৰত্ততী’’তি জাতিতুং ন সক্কোতি. তস্মা ‘‘অনৰক্কন্তা’’তি ৰুত্তং.

তং কিং মঞ্ঞসীতি ইদং কস্মা আহ? গণেপি একো আনিসংসো অত্থি, তং দস্সেতুং ইদমাহ. অনুবন্ধিতুন্তি অনুগচ্ছিতুং পরিচরিতুং.

ন খো, আনন্দাতি এত্থ কিঞ্চাপি ভগৰতা – ‘‘সুতাৰুধো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৭.৬৭) বহুস্সুতো পঞ্চাৰুধসম্পন্নো যোধো ৰিয কতো. যস্মা পন সো সুতপরিযত্তিং উগ্গহেত্ৰাপি তদনুচ্ছৰিকং অনুলোমপটিপদং ন পটিপজ্জতি, ন তস্স তং আৰুধং হোতি. যো পটিপজ্জতি, তস্সেৰ হোতি. তস্মা এতদত্থং অনুবন্ধিতুং নারহতীতি দস্সেন্তো ন খো, আনন্দাতি আহ.

ইদানি যদত্থং অনুবন্ধিতব্বো, তং দস্সেতুং যা চ খোতিআদিমাহ. ইতি ইমস্মিং সুত্তে তীসু ঠানেসু দস কথাৰত্থূনি আগতানি. ‘‘ইতি এৰরূপং কথং কথেস্সামী’’তি সপ্পাযাসপ্পাযৰসেন আগতানি, ‘‘যদিদং সুত্তং গেয্য’’ন্তি এত্থ সুতপরিযত্তিৰসেন আগতানি, ইমস্মিং ঠানে পরিপূরণৰসেন আগতানি. তস্মা ইমস্মিং সুত্তে দস কথাৰত্থূনি কথেন্তেন ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা কথেতব্বানি.

ইদানি যস্মা একচ্চস্স এককস্স ৰিহরতোপি অত্থো ন সম্পজ্জতি, তস্মা তং সন্ধায একীভাৰে আদীনৰং দস্সেন্তো এৰং সন্তে খো, আনন্দাতিআদিমাহ. তত্থ এৰং সন্তেতি এৰং একীভাৰে সন্তে.

১৯৩. সত্থাতি বাহিরকো তিত্থকরসত্থা. অন্ৰাৰত্তন্তীতি অনুআৰত্তন্তি উপসঙ্কমন্তি. মুচ্ছং কামযতীতি মুচ্ছনতণ্হং পত্থেতি, পৰত্তেতীতি অত্থো. আচরিযূপদ্দৰেনাতি অব্ভন্তরে উপ্পন্নেন কিলেসূপদ্দৰেন আচরিযস্সুপদ্দৰো. সেসুপদ্দৰেসুপি এসেৰ নযো. অৰধিংসু নন্তি মারযিংসু নং. এতেন হি গুণমরণং কথিতং.

ৰিনিপাতাযাতি সুট্ঠু নিপতনায. কস্মা পন ব্রহ্মচারুপদ্দৰোৰ – ‘‘দুক্খৰিপাকতরো চ কটুকৰিপাকতরো চ ৰিনিপাতায চ সংৰত্ততী’’তি ৰুত্তোতি. বাহিরপব্বজ্জা হি অপ্পলাভা, তত্থ মহন্তো নিব্বত্তেতব্বগুণো নত্থি, অট্ঠসমাপত্তিপঞ্চাভিঞ্ঞামত্তকমেৰ হোতি. ইতি যথা গদ্রভপিট্ঠিতো পতিতস্স মহন্তং দুক্খং ন হোতি, সরীরস্স পংসুমক্খনমত্তমেৰ হোতি, এৰং বাহিরসমযে লোকিযগুণমত্ততোৰ পরিহাযতি, তেন পুরিমং উপদ্দৰদ্ৰযং ন এৰং ৰুত্তং. সাসনে পন পব্বজ্জা মহালাভা, তত্থ চত্তারো মগ্গা চত্তারি ফলানি নিব্বানন্তি মহন্তা অধিগন্তব্বগুণা. ইতি যথা উভতো সুজাতো খত্তিযকুমারো হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরং অনুসঞ্চরন্তো হত্থিক্খন্ধতো পতিতো মহাদুক্খং নিগচ্ছতি, এৰং সাসনতো পরিহাযমানো নৰহি লোকুত্তরগুণেহি পরিহাযতি. তেনাযং ব্রহ্মচারুপদ্দৰো এৰং ৰুত্তো.

১৯৬. তস্মাতি যস্মা সেসুপদ্দৰেহি ব্রহ্মচারুপদ্দৰো দুক্খৰিপাকতরো, যস্মা ৰা সপত্তপটিপত্তিং ৰীতিক্কমন্তো দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্ততি, মিত্তপটিপত্তি হিতায, তস্মা. এৰং উপরিমেনপি হেট্ঠিমেনপি অত্থেন যোজেতব্বং. মিত্তৰতাযাতি মিত্তপটিপত্তিযা. সপত্তৰতাযাতি ৰেরপটিপত্তিযা.

ৰোক্কম্ম চ সত্থুসাসনাতি দুক্কটদুব্ভাসিতমত্তম্পি হি সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কমন্তো ৰোক্কম্ম ৰত্ততি নাম. তদেৰ অৰীতিক্কমন্তো ন ৰোক্কম্ম ৰত্ততি নাম.

ন ৰো অহং, আনন্দ, তথা পরক্কমিস্সামীতি অহং তুম্হেসু তথা ন পটিপজ্জিস্সামি. আমকেতি অপক্কে. আমকমত্তেতি আমকে নাতিসুক্খে ভাজনে. কুম্ভকারো হি আমকং নাতিসুক্খং অপক্কং উভোহি হত্থেহি সণ্হিকং গণ্হাতি ‘‘মা ভিজ্জতূ’’তি. ইতি যথা কুম্ভকারো তত্থ পটিপজ্জতি, নাহং তুম্হেসু তথা পটিপজ্জিস্সামি. নিগ্গয্হ নিগ্গয্হাতি সকিং ওৰদিত্ৰা তুণ্হী ন ভৰিস্সামি, নিগ্গণ্হিত্ৰা নিগ্গণ্হিত্ৰা পুনপ্পুনং ওৰদিস্সামি অনুসাসিস্সামি. পৰয্হ পৰয্হাতি দোসে পৰাহেত্ৰা পৰাহেত্ৰা. যথা পক্কভাজনেসু কুম্ভকারো ভিন্নছিন্নজজ্জরানি পৰাহেত্ৰা একতো কত্ৰা সুপক্কানেৰ আকোটেত্ৰা আকোটেত্ৰা গণ্হাতি, এৰমেৰ অহম্পি পৰাহেত্ৰা পৰাহেত্ৰা পুনপ্পুনং ওৰদিস্সামি অনুসাসিস্সামি. যো সারো সো ঠস্সতীতি এৰং ৰো মযা ওৰদিযমানানং যো মগ্গফলসারো, সো ঠস্সতি. অপিচ লোকিযগুণাপি ইধ সারোত্ৰেৰ অধিপ্পেতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাসুঞ্ঞতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. অচ্ছরিযঅব্ভুতসুত্তৰণ্ণনা

১৯৭. এৰং মে সুতন্তি অচ্ছরিযঅব্ভুতসুত্তং. তত্থ যত্র হি নামাতি অচ্ছরিযত্থে নিপাতো. যো নাম তথাগতোতি অত্থো. ছিন্নপপঞ্চেতি এত্থ পপঞ্চা নাম তণ্হা মানো দিট্ঠীতি ইমে তযো কিলেসা. ছিন্নৰটুমেতি এত্থ ৰটুমন্তি কুসলাকুসলকম্মৰট্টং ৰুচ্চতি. পরিযাদিন্নৰট্টেতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. সব্বদুক্খৰীতিৰত্তেতি সব্বং ৰিপাকৰট্টসঙ্খাতং দুক্খং ৰীতিৰত্তে. অনুস্সরিস্সতীতি ইদং যত্রাতি নিপাতৰসেন অনাগতৰচনং, অত্থো পনেত্থ অতীতৰসেন ৰেদিতব্বো. ভগৰা হি তে বুদ্ধে অনুস্সরি, ন ইদানি অনুস্সরিস্সতি. এৰংজচ্চাতি ৰিপস্সীআদযো খত্তিযজচ্চা, ককুসন্ধাদযো ব্রাহ্মণজচ্চাতি. এৰংগোত্তাতি ৰিপস্সীআদযো কোণ্ডঞ্ঞগোত্তা, ককুসন্ধাদযো কস্সপগোত্তাতি. এৰংসীলাতি লোকিযলোকুত্তরসীলেন এৰংসীলা. এৰংধম্মাতি এত্থ সমাধিপক্খা ধম্মা অধিপ্পেতা. লোকিযলোকুত্তরেন সমাধিনা এৰংসমাধিনোতি অত্থো. এৰংপঞ্ঞাতি লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞায এৰংপঞ্ঞা. এৰংৰিহারীতি এত্থ পন হেট্ঠা সমাধিপক্খানং ধম্মানং গহিতত্তা ৰিহারো গহিতোৰ, পুন কস্মা গহিতমেৰ গণ্হাতীতি চে, ন ইদং গহিতমেৰ. ইদঞ্হি নিরোধসমাপত্তিদীপনত্থং, তস্মা এৰংনিরোধসমাপত্তিৰিহারীতি অযমেত্থ অত্থো.

এৰংৰিমুত্তাতি এত্থ ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তি তদঙ্গৰিমুত্তি সমুচ্ছেদৰিমুত্তি পটিপ্পস্সদ্ধিৰিমুত্তি নিস্সরণৰিমুত্তীতি পঞ্চৰিধা ৰিমুত্তিযো. তত্থ অট্ঠ সমাপত্তিযো সযং ৰিক্খম্ভিতেহি নীৰরণাদীহি ৰিমুত্তত্তা ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. অনিচ্চানুপস্সনাদিকা সত্ত অনুপস্সনা সযং তস্স তস্স পচ্চনীকঙ্গৰসেন পরিচত্তাহি নিচ্চসঞ্ঞাদীহি ৰিমুত্তত্তা তদঙ্গৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. চত্তারো অরিযমগ্গা সযং সমুচ্ছিন্নেহি কিলেসেহি ৰিমুত্তত্তা সমুচ্ছেদৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. চত্তারি সামঞ্ঞফলানি মগ্গানুভাৰেন কিলেসানং পটিপ্পস্সদ্ধন্তে উপ্পন্নত্তা পটিপ্পস্সদ্ধিৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. নিব্বানং সব্বকিলেসেহি নিস্সটত্তা অপগতত্তা দূরে ঠিতত্তা নিস্সরণৰিমুত্তীতি সঙ্খং গতং. ইতি ইমাসং পঞ্চন্নং ৰিমুত্তীনং ৰসেন এৰংৰিমুত্তাতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

১৯৯. তস্মাতিহাতি যস্মা ত্ৰং ‘‘তথাগতা অচ্ছরিযা’’তি ৰদসি, তস্মা তং ভিয্যোসো মত্তায পটিভন্তু তথাগতস্স অচ্ছরিযা অব্ভুতধম্মাতি. সতো সম্পজানোতি এত্থ দ্ৰেসম্পজঞ্ঞানি মনুস্সলোকে দেৰলোকে চ. তত্থ ৰেস্সন্তরজাতকে ব্রাহ্মণস্স দ্ৰে পুত্তে দত্ৰা পুনদিৰসে সক্কস্স দেৰিং দত্ৰা সক্কেন পসীদিত্ৰা দিন্নে অট্ঠ ৰরে গণ্হন্তো –

‘‘ইতো ৰিমুচ্চমানাহং, সগ্গগামী ৰিসেসগূ;

অনিৰত্তী ততো অস্সং, অট্ঠমেতং ৰরং ৰরে’’তি. (জা. ২.২২.২৩০০) –

এৰং তুসিতভৰনে মে পটিসন্ধি হোতূতি ৰরং অগ্গহেসি, ততো পট্ঠায তুসিতভৰনে উপ্পজ্জিস্সামীতি জানাতি, ইদং মনুস্সলোকে সম্পজঞ্ঞং. ৰেস্সন্তরত্তভাৰতো পন চুতো পুন তুসিতভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা নিব্বত্তোস্মীতি অঞ্ঞাসি, ইদং দেৰলোকে সম্পজঞ্ঞং.

কিং পন সেসদেৰতা ন জানন্তীতি? নো ন জানন্তি. তা পন উয্যানৰিমানকপ্পরুক্খে ওলোকেত্ৰা দেৰনাটকেহি তূরিযসদ্দেন পবোধিতা ‘‘মারিস অযং দেৰলোকো তুম্হে ইধ নিব্বত্তা’’তি সারিতা জানন্তি. বোধিসত্তো পঠমজৰনৰারে ন জানাতি, দুতিযজৰনতো পট্ঠায জানাতি. ইচ্চস্স অঞ্ঞেহি অসাধারণজাননং হোতি.

অট্ঠাসীতি এত্থ কিঞ্চাপি অঞ্ঞেপি দেৰা তত্থ ঠিতা ঠিতম্হাতি জানন্তি, তে পন ছসু দ্ৰারেসু বলৰতা ইট্ঠারম্মণেন অভিভুয্যমানা সতিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অত্তনো ভুত্তপীতভাৰম্পি অজানন্তা আহারূপচ্ছেদেন কালং করোন্তি. বোধিসত্তস্স কিং তথারূপং আরম্মণং নত্থীতি? নো নত্থি. সো হি সেসদেৰে দসহি ঠানেহি অধিগ্গণ্হাতি, আরম্মণেন পন অত্তানং মদ্দিতুং ন দেতি, তং আরম্মণং অভিভৰিত্ৰা তিট্ঠতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সতো সম্পজানো, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতে কাযে অট্ঠাসী’’তি.

২০০. যাৰতাযুকন্তি সেসত্তভাৰেসু কিং যাৰতাযুকং ন তিট্ঠত্তীতি? আম ন তিট্ঠতি. অঞ্ঞদা হি দীঘাযুকদেৰলোকে নিব্বত্তো তত্থ পারমিযো ন সক্কা পূরেতুন্তি অক্খীনি নিমীলেত্ৰা অধিমুত্তিকালংকিরিযং নাম কত্ৰা মনুস্সলোকে নিব্বত্ততি. অযং কালঙ্কিরিযা অঞ্ঞেসং ন হোতি. তদা পন অদিন্নদানং নাম নত্থি, অরক্খিতসীলং নাম নত্থি, সব্বপারমীনং পূরিতত্তা যাৰতাযুকং অট্ঠাসি.

সতো সম্পজানো তুসিতা কাযা চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতীতি এৰং তাৰ সব্বপারমিযো পূরেত্ৰা তদা বোধিসত্তো যাৰতাযুকং অট্ঠাসি. দেৰতানং পন – ‘‘মনুস্সগণনাৰসেন ইদানি সত্তহি দিৰসেহি চুতি ভৰিস্সতী’’তি পঞ্চ পুব্বনিমিত্তানি উপ্পজ্জন্তি – মালা মিলাযন্তি, ৰত্থানি কিলিস্সন্তি, কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি, কাযে দুব্বণ্ণিযং ওক্কমতি, দেৰো দেৰাসনে ন সণ্ঠাতি.

তত্থ মালাতি পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে পিল়ন্ধনমালা. তা কির সট্ঠিসতসহস্সাধিকা সত্তপণ্ণাস-ৰস্সকোটিযো অমিলাযিত্ৰা তদা মিলাযন্তি. ৰত্থেসুপি এসেৰ নযো. এত্তকং পন কালং দেৰানং নেৰ সীতং ন উণ্হং হোতি, তস্মিং কালে সরীরতো বিন্দুবিন্দুৰসেন সেদা মুচ্চন্তি. এত্তকঞ্চ কালং তেসং সরীরে খণ্ডিচ্চপালিচ্চাদিৰসেন ৰিৰণ্ণতা ন পঞ্ঞাযতি, দেৰধীতা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয, দেৰপুত্তা ৰীসতিৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয খাযন্তি. মরণকালে পন নেসং কিলন্তরূপো অত্তভাৰো হোতি. এত্তকঞ্চ নেসং কালং দেৰলোকে উক্কণ্ঠিতা নাম নত্থি, মরণকালে পন নিস্সসন্তি ৰিজম্ভন্তি, সকে আসনে নাভিরমন্তি.

ইমানি পন পুব্বনিমিত্তানি, যথা লোকে মহাপুঞ্ঞানং রাজরাজমহামত্তাদীনংযেৰ উক্কাপাতভূমিচালচন্দগ্গাহাদীনি নিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, ন সব্বেসং, এৰমেৰ মহেসক্খানং দেৰতানংযেৰ পঞ্ঞাযন্তি, ন সব্বেসং. যথা চ মনুস্সেসু পুব্বনিমিত্তানি নক্খত্তপাঠকাদযোৰ জানন্তি, ন সব্বে, এৰমেৰ তানিপি সব্বে দেৰা ন জানন্তি, পণ্ডিতা এৰ পন জানন্তি. তত্থ যে চ মন্দেন কুসলকম্মেন নিব্বত্তা দেৰপুত্তা, তে তেসু উপ্পন্নেসু – ‘‘ইদানি কো জানাতি, কুহিং নিব্বত্তিস্সামা’’তি ভাযন্তি. যে মহাপুঞ্ঞা, তে – ‘‘অম্হেহি দিন্নং দানং রক্খিতং সীলং ভাৰিতং ভাৰনং আগম্ম উপরিদেৰলোকেসু সম্পত্তিং অনুভৰিস্সামা’’তি ন ভাযন্তি. বোধিসত্তোপি তানি পুব্বনিমিত্তানি দিস্ৰা ‘‘ইদানি অনন্তরে অত্তভাৰে বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ন ভাযি. অথস্স তেসু নিমিত্তেসু পাতুভূতেসু দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা – ‘‘মারিস তুম্হেহি দস পারমিযো পূরেন্তেহি ন সক্কসম্পত্তিং ন মারব্রহ্মচক্কৰত্তিসম্পত্তিং পত্থেন্তেহি পূরিতা, লোকনিত্থরণত্থায পন বুদ্ধত্তং পত্থযমানেহি পূরিতা. সো ৰো ইদানি কালো মারিস বুদ্ধত্তায, সমযো মারিস বুদ্ধত্তাযা’’তি যাচন্তি.

অথ মহাসত্তো দেৰতানং পটিঞ্ঞং অদত্ৰাৰ কালদীপদেসকুলজনেত্তিআযুপরিচ্ছেদৰসেন পঞ্চমহাৰিলোকনং নাম ৰিলোকেসি. তত্থ ‘‘কালো নু খো, ন কালো’’তি পঠমং কালং ৰিলোকেসি. তত্থ ৰস্সসতসহস্সতো উদ্ধং ৰড্ঢিতআযুকালো কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা হি সত্তানং জাতিজরামরণানি ন পঞ্ঞাযন্তি, বুদ্ধানঞ্চ ধম্মদেসনা নাম তিলক্খণমুত্তা নত্থি, তেসং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি কথেন্তানং ‘‘কিং নামেতং কথেন্তী’’তি নেৰ সোতুং ন সদ্ধাতুং মঞ্ঞন্তি, ততো অভিসমযো ন হোতি, তস্মিং অসতি অনিয্যানিকং সাসনং হোতি. তস্মা সো অকালো. ৰস্সসততো ঊনআযুকালোপি কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা হি সত্তা উস্সন্নকিলেসা হোন্তি, উস্সন্নকিলেসানঞ্চ দিন্নোৰাদো ওৰাদট্ঠানে ন তিট্ঠতি. উদকে দণ্ডরাজি ৰিয খিপ্পং ৰিগচ্ছতি. তস্মা সোপি অকালো. সতসহস্সতো পন পট্ঠায হেট্ঠা ৰস্সসততো পট্ঠায উদ্ধং আযুকালো কালো নাম. তদা চ ৰস্সসতকালো হোতি. অথ মহাসত্তো ‘‘নিব্বত্তিতব্বকালো’’তি কালং পস্সি.

ততো দীপং ৰিলোকেন্তো সপরিৰারে চত্তারো দীপে ওলোকেত্ৰা – ‘‘তীসু দীপেসু বুদ্ধা ন নিব্বত্তন্তি, জম্বুদীপেযেৰ নিব্বত্তন্তী’’তি দীপং পস্সি.

ততো – ‘‘জম্বুদীপো নাম মহা, দসযোজনসহস্সপরিমাণো, কতরস্মিং নু খো পদেসে বুদ্ধা নিব্বত্তন্তী’’তি দেসং ৰিলোকেন্তো মজ্ঝিমদেসং পস্সি. মজ্ঝিমদেসো নাম ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো’’তিআদিনা নযেন ৰিনযে (মহাৰ. ২৫৯) ৰুত্তোৰ. সো পন আযামতো তীণি যোজনসতানি. ৰিত্থারতো অড্ঢতিযানি, পরিক্খেপতো নৰযোজনসতানীতি. এতস্মিঞ্হি পদেসে চত্তারি অট্ঠ সোল়স ৰা অসঙ্খ্যেয্যানি, কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তি. দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি, কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধা উপ্পজ্জন্তি, একং অসঙ্খ্যেয্যং, কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো মহাসাৰকা উপ্পজ্জন্তি, চতুন্নং মহাদীপানং দ্ৰিসহস্সানং পরিত্তদীপানঞ্চ ইস্সরিযাধিপচ্চকারকচক্কৰত্তিরাজানো উপ্পজ্জন্তি, অঞ্ঞে চ মহেসক্খা খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিমহাসালা উপ্পজ্জন্তি. ইদঞ্চেত্থ কপিলৰত্থু নাম নগরং, তত্থ মযা নিব্বত্তিতব্বন্তি নিট্ঠমগমাসি.

ততো কুলং ৰিলোকেন্তো – ‘‘বুদ্ধা নাম লোকসম্মতে কুলে নিব্বত্তন্তি, ইদানি চ খত্তিযকুলং লোকসম্মতং, তত্থ নিব্বত্তিস্সামি, সুদ্ধোদনো নাম রাজা মে পিতা ভৰিস্সতী’’তি কুলং পস্সি.

ততো মাতরং ৰিলোকেন্তো – ‘‘বুদ্ধমাতা নাম লোলা সুরাধুত্তা ন হোতি, কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমী জাতিতো পট্ঠায অখণ্ডপঞ্চসীলা হোতি, অযঞ্চ মহামাযা নাম দেৰী এদিসা. অযং মে মাতা ভৰিস্সতি. কিত্তকং পনস্সা আযূ’’তি আৰজ্জন্তো – ‘‘দসন্নং মাসানং উপরি সত্ত দিৰসানী’’তি পস্সি.

ইতি ইমং পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা – ‘‘কালো মে মারিসা বুদ্ধভাৰাযা’’তি দেৰতানং সঙ্গহং করোন্তো পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে’’তি তা দেৰতা উয্যোজেত্ৰা তুসিতদেৰতাহি পরিৰুতো তুসিতপুরে নন্দনৰনং পাৰিসি. সব্বদেৰলোকেসু হি নন্দনৰনং অত্থিযেৰ. তত্থ নং দেৰতা – ‘‘ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছ, ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছা’’তি পুব্বেকতকুসলকম্মোকাসং সারযমানা ৰিচরন্তি. সো এৰং দেৰতাহি কুসলং সারযমানাহি পরিৰুতো তত্থ ৰিচরন্তোৰ চৰি.

এৰং চুতো চৰামীতি পজানাতি, চুতিচিত্তং ন জানাতি. পটিসন্ধিং গহেত্ৰাপি পটিসন্ধিচিত্তং ন জানাতি, ইমস্মিং মে ঠানে পটিসন্ধি গহিতাতি এৰং পন জানাতি. কেচি পন থেরা ‘‘আৰজ্জনপরিযাযো নাম লদ্ধুং ৰট্টতি, দুতিযততিযচিত্তৰারেযেৰ জানিস্সতী’’তি ৰদন্তি. তিপিটকমহাসীৰত্থেরো পনাহ – ‘‘মহাসত্তানং পটিসন্ধি ন অঞ্ঞেসং পটিসন্ধিসদিসা, কোটিপ্পত্তং তেসং সতিসম্পজঞ্ঞং. যস্মা পন তেনেৰ চিত্তেন তং চিত্তং ঞাতুং ন সক্কা, তস্মা চুতিচিত্তং ন জানাতি. চুতিক্খণেপি চৰামীতি পজানাতি, পটিসন্ধিং গহেত্ৰাপি পটিসন্ধিচিত্তং ন জানাতি, অসুকস্মিং ঠানে পটিসন্ধি গহিতাতি পজানাতি, তস্মিং কালে দসসহস্সী কম্পতী’’তি. এৰং সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমন্তো পন একূনৰীসতিযা পটিসন্ধিচিত্তেসু মেত্তাপুব্বভাগস্স সোমনস্স-সহগত-ঞাণসম্পযুত্ত-অসঙ্খারিক-কুসলচিত্তস্স সদিসমহাৰিপাকচিত্তেন পটিসন্ধিং গণ্হি. মহাসীৰত্থেরো পন ‘‘উপেক্খাসহগতেনা’’তি আহ.

পটিসন্ধিং গণ্হন্তো পন আসাল়্হীপুণ্ণমাযং উত্তরাসাল়্হনক্খত্তেন অগ্গহেসি. তদা কির মহামাযা পুরে পুণ্ণমায সত্তমদিৰসতো পট্ঠায ৰিগতসুরাপানং মালাগন্ধৰিভূসনসম্পন্নং নক্খত্তকীল়ং অনুভৰমানা সত্তমে দিৰসে পাতো ৰুট্ঠায গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায সিরীগব্ভং পৰিসিত্ৰা সিরীসযনে নিপন্না নিদ্দং ওক্কমমানা ইদং সুপিনং অদ্দস – ‘‘চত্তারো কির নং মহারাজানো সযনেনেৰ সদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা অনোতত্তদহং নেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নেসং দেৰিযো আগন্ত্ৰা মনুস্সমলহরণত্থং ন্হাপেত্ৰা দিব্বৰত্থং নিৰাসেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পেত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি পিল়ন্ধিত্ৰা ততো অৰিদূরে রজতপব্বতো, তস্স অন্তো কনকৰিমানং অত্থি, তস্মিং পাচীনতো সীসং কত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. অথ বোধিসত্তো সেতৰরৰারণো হুত্ৰা ততো অৰিদূরে একো সুৰণ্ণপব্বতো, তত্থ চরিত্ৰা ততো ওরুয্হ রজতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা উত্তরদিসতো আগম্ম কনকৰিমানং পৰিসিত্ৰা মাতরং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণপস্সং ফালেত্ৰা কুচ্ছিং পৰিট্ঠসদিসো অহোসি.

অথ পবুদ্ধা দেৰী তং সুপিনং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা পভাতায রত্তিযা চতুসট্ঠিমত্তে ব্রাহ্মণপামোক্খে পক্কোসাপেত্ৰা হরিতূপলিত্তায লাজাদীহি কতমঙ্গলসক্কারায ভূমিযা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নানং ব্রাহ্মণানং সপ্পিমধুসক্করাভিসঙ্খারস্স ৰরপাযাসস্স সুৰণ্ণরজতপাতিযো পূরেত্ৰা সুৰণ্ণরজতপাতীতিহেৰ পটিকুজ্জিত্ৰা অদাসি, অঞ্ঞেহি চ অহতৰত্থকপিলগাৰীদানাদীহি তে সন্তপ্পেসি. অথ নেসং সব্বকামসন্তপ্পিতানং সুপিনং আরোচাপেত্ৰা – ‘‘কিং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা আহংসু – ‘‘মা চিন্তযি মহারাজ, দেৰিযা তে কুচ্ছিম্হি গব্ভো পতিট্ঠিতো, সো চ খো পুরিসগব্ভো, ন ইত্থিগব্ভো, পুত্তো তে ভৰিস্সতি. সো সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী. সচে অগারা নিক্খম্ম পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতি লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো’’তি. এৰং সতো সম্পজানো বোধিসত্তো তুসিতকাযা চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি.

তত্থ সতো সম্পজানোতি ইমিনা চতুত্থায গব্ভাৰক্কন্তিযা ওক্কমতীতি দস্সেতি. চতস্সো হি গব্ভাৰক্কন্তিযো.

‘‘চতস্সো ইমা, ভন্তে, গব্ভাৰক্কন্তিযো. ইধ, ভন্তে, একচ্চো অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং পঠমা গব্ভাৰক্কন্তি.

পুন চপরং, ভন্তে, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং দুতিযা গব্ভাৰক্কন্তি.

পুন চপরং, ভন্তে, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং ততিযা গব্ভাৰক্কন্তি.

পুন চপরং, ভন্তে, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং চতুত্থা গব্ভাৰক্কন্তী’’তি (দী. নি. ৩.১৪৭).

এতাসু পঠমা লোকিযমনুস্সানং হোতি, দুতিযা অসীতিমহাসাৰকানং, ততিযা দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং পচ্চেকবোধিসত্তানঞ্চ. তে কির কম্মজৰাতেহি উদ্ধংপাদা অধোসিরা অনেকসতপোরিসে পপাতে ৰিয যোনিমুখে তাল়চ্ছিগ্গলেন হত্থী ৰিয অতিৰিয সম্বাধেন যোনিমুখেন নিক্খমমানা অনন্তং দুক্খং পাপুণন্তি. তেন নেসং ‘‘মযং নিক্খমামা’’তি সম্পজানতা ন হোতি. চতুত্থা সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তানং. তে হি মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হন্তাপি জানন্তি, তত্থ ৰসন্তাপি জানন্তি. নিক্খমনকালেপি নেসং কম্মজৰাতা উদ্ধংপাদে অধোসিরে কত্ৰা খিপিতুং ন সক্কোন্তি, দ্ৰে হত্থে পসারেত্ৰা অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ঠিতকাৰ নিক্খমন্তি.

২০১. মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতীতি এত্থ মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতীতি অত্থো. ওক্কন্তে হি তস্মিং এৰং হোতি, ন ওক্কমমানে. অপ্পমাণোতি বুদ্ধপ্পমাণো, ৰিপুলোতি অত্থো. উল়ারোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. দেৰানুভাৰন্তি এত্থ দেৰানং অযমানুভাৰো – নিৰত্থৰত্থস্স পভা দ্ৰাদস যোজনানি ফরতি, তথা সরীরস্স, তথা অলঙ্কারস্স, তথা ৰিমানস্স, তং অতিক্কমিত্ৰাতি অত্থো.

লোকন্তরিকাতি তিণ্ণং তিণ্ণং চক্কৰাল়ানং অন্তরা একেকো লোকন্তরিকা হোতি, তিণ্ণং সকটচক্কানং পত্তানং ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং আহচ্চ ঠপিতানং মজ্ঝে ওকাসো ৰিয. সো পন লোকন্তরিকনিরযো পরিমাণতো অট্ঠযোজনসহস্সো হোতি. অঘাতি নিচ্চৰিৰটা. অসংৰুতাতি হেট্ঠাপি অপ্পতিট্ঠা. অন্ধকারাতি তমভূতা. অন্ধকারতিমিসাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণুপ্পত্তিনিৰারণতো অন্ধভাৰকরণতিমিসেন সমন্নাগতা. তত্থ কির চক্খুৰিঞ্ঞাণং ন জাযতি. এৰংমহিদ্ধিকাতি চন্দিমসূরিযা কির একপ্পহারেনেৰ তীসু দীপেসু পঞ্ঞাযন্তি, এৰংমহিদ্ধিকা. একেকায দিসায নৰনৰযোজনসতসহস্সানি অন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা আলোকং দস্সেন্তি, এৰং মহানুভাৰা. আভায নানুভোন্তীতি অত্তনো পভায নপ্পহোন্তি. তে কির চক্কৰাল়পব্বতস্স ৰেমজ্ঝেন চরন্তি, চক্কৰাল়পব্বতঞ্চ অতিক্কম্ম লোকন্তরিকনিরযো, তস্মা তে তত্থ আভায নপ্পহোন্তি.

যেপি তত্থ সত্তাতি যেপি তস্মিং লোকন্তরমহানিরযে সত্তা উপপন্না. কিং পন কম্মং কত্ৰা তে তত্থ উপ্পজ্জন্তীতি? ভারিযং দারুণং মাতাপিতূনং ধম্মিকসমণব্রাহ্মণানঞ্চ উপরি অপরাধং অঞ্ঞঞ্চ দিৰসে দিৰসে পাণৰধাদিসাহসিককম্মং কত্ৰা উপ্পজ্জন্তি তম্বপণ্ণিদীপে অভযচোরনাগচোরাদযো ৰিয. তেসং অত্তভাৰো তিগাৰুতিকো হোতি, ৰগ্গুলীনং ৰিয দীঘনখা হোন্তি. তে রুক্খে ৰগ্গুলিযো ৰিয নখেহি চক্কৰাল়পাদে লগ্গন্তি. যদা পন সংসপ্পন্তা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হত্থপাসং গতা হোন্তি, অথ ‘‘ভক্খো নো লদ্ধো’’তি মঞ্ঞমানা তত্থ ৰাৰটা ৰিপরিৰত্তিত্ৰা লোকসন্ধারকউদকে পতন্তি. ৰাতে পহরন্তে মধুকফলানি ৰিয ছিজ্জিত্ৰা উদকে পতন্তি. পতিতমত্তা চ অচ্চন্তখারে উদকে পিট্ঠপিণ্ডি ৰিয ৰিলীযন্তি.

অঞ্ঞেপি কির ভো সন্তি সত্তাতি – ‘‘যথা মযং মহাদুক্খং অনুভৰাম, এৰং অঞ্ঞেপি কির সত্তা ইদং দুক্খং অনুভৰন্তা ইধূপপন্না’’তি তং দিৰসং পস্সন্তি. অযং পন ওভাসো একযাগুপানমত্তম্পি ন তিট্ঠতি, যাৰতা নিদ্দাযিত্ৰা পবুদ্ধো আরম্মণং ৰিভাৰেতি, তত্তকং কালং হোতি. দীঘভাণকা পন ‘‘অচ্ছরাসঙ্ঘাটমত্তমেৰ ৰিজ্জুভাসো ৰিয নিচ্ছরিত্ৰা কিং ইদন্তি ভণন্তানংযেৰ অন্তরধাযতী’’তি ৰদন্তি. সঙ্কম্পতীতি সমন্ততো কম্পতি. ইতরদ্ৰযং পুরিমপস্সেৰ ৰেৰচনং. পুন অপ্পমাণো চাতিআদি নিগমনত্থং ৰুত্তং.

২০২. চত্তারো দেৰপুত্তা চতুদ্দিসং আরক্খায উপগচ্ছন্তীতি এত্থ চত্তারোতি চতুন্নং মহারাজূনং ৰসেন ৰুত্তং, দসসহস্সচক্কৰাল়ে পন চত্তারো চত্তারো কত্ৰা চত্তালীসদসসহস্সা হোন্তি. তত্থ ইমস্মিং চক্কৰাল়ে মহারাজানো খগ্গহত্থা আগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স আরক্খণত্থায উপগন্ত্ৰা সিরীগব্ভং পৰিট্ঠা, ইতরে গব্ভদ্ৰারতো পট্ঠায অৰরুদ্ধপংসুপিসাচকাদিযক্খগণে পটিক্কমাপেত্ৰা যাৰ চক্কৰাল়া আরক্খং গণ্হিংসু.

কিমত্থং পনাযং রক্খা আগতা? ননু পটিসন্ধিক্খণে কললকালতো পট্ঠায সচেপি কোটিসতসহস্সা মারা কোটিসতসহস্সং সিনেরুং উক্খিপিত্ৰা বোধিসত্তস্স ৰা বোধিসত্তমাতুযা ৰা অন্তরাযকরণত্থং আগচ্ছেয্যুং, সব্বে অন্তরাৰ অন্তরধাযেয্যুং. ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা রুহিরুপ্পাদৰত্থুস্মিং – ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং পরূপক্কমেন তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেয্য. অনুপক্কমেন, ভিক্খৰে, তথাগতা পরিনিব্বাযন্তি. গচ্ছথ তুম্হে, ভিক্খৰে, যথাৰিহারং, অরক্খিযা, ভিক্খৰে, তথাগতা’’তি (চূল়ৰ. ৩৪১). এৰমেতং, ন পরূপক্কমেন তেসং জীৰিতন্তরাযো অত্থি. সন্তি খো পন অমনুস্সা ৰিরূপা দুদ্দসিকা, ভেরৰরুপা পক্খিনো, যেসং রূপং দিস্ৰা সদ্দং ৰা সুত্ৰা বোধিসত্তমাতু ভযং ৰা সন্তাসো ৰা উপ্পজ্জেয্য, তেসং নিৰারণত্থায রক্খং অগ্গহেসুং. অপিচ খো বোধিসত্তস্স পুঞ্ঞতেজেন সঞ্জাতগারৰা অত্তনো গারৰচোদিতাপি তে এৰমকংসু.

কিং পন তে অন্তোগব্ভং পৰিসিত্ৰা ঠিতা চত্তারো মহারাজানো বোধিসত্তমাতুযা অত্তানং দস্সেন্তি ন দস্সেন্তীতি? নহানমণ্ডনভোজনাদিসরীরকিচ্চকালে ন দস্সেন্তি, সিরীগব্ভং পৰিসিত্ৰা ৰরসযনে নিপন্নকালে পন দস্সেন্তি. তত্থ কিঞ্চাপি অমনুস্সদস্সনং নাম মনুস্সানং সপ্পটিভযং হোতি, বোধিসত্তমাতা পন অত্তনো চেৰ পুত্তস্স চ পুঞ্ঞানুভাৰেন তে দিস্ৰা ন ভাযতি, পকতিঅন্তেপুরপালকেসু ৰিয অস্সা তেসু চিত্তং উপ্পজ্জতি.

২০৩. পকতিযা সীলৰতীতি সভাৰেনেৰ সীলসম্পন্না. অনুপ্পন্নে কির বুদ্ধে মনুস্সা তাপসপরিব্বাজকানং সন্তিকে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা সীলং গণ্হন্তি, বোধিসত্তমাতাপি কালদেৰিলস্স ইসিনো সন্তিকে গণ্হাতি. বোধিসত্তে পন কুচ্ছিগতে অঞ্ঞস্স পাদমূলে নিসীদিতুং নাম ন সক্কা, সমাসনে নিসীদিত্ৰা গহিতসীলম্পি অৰঞ্ঞা কারণমত্তং হোতি. তস্মা সযমেৰ সীলং অগ্গহেসীতি ৰুত্তং হোতি.

পুরিসেসূতি বোধিসত্তস্স পিতরং আদিং কত্ৰা কেসুচি মনুস্সেসু পুরিসাধিপ্পাযচিত্তং নুপ্পজ্জতি. তঞ্চ খো বোধিসত্তে গারৰেন, ন পহীনকিলেসতায. বোধিসত্তমাতু রূপং পন সুকুসলাপি সিপ্পিকা পোত্থকম্মাদীসুপি কাতুং ন সক্কোন্তি, তং দিস্ৰা পুরিসস্স রাগো নুপ্পজ্জতীতি ন সক্কা ৰত্তুং. সচে পন তং রত্তচিত্তো উপসঙ্কমিতুকামো হোতি, পাদা ন ৰহন্তি, দিব্বসঙ্খলিকা ৰিয বজ্ঝন্তি. তস্মা ‘‘অনতিক্কমনীযা’’তিআদি ৰুত্তং.

পঞ্চন্নং কামগুণানন্তি পুব্বে ‘‘কামগুণূপসংহিত’’ন্তি পুরিসাধিপ্পাযৰসেন ৰত্থুপটিক্খেপো কথিতো, ইধ আরম্মণপ্পটিলাভো দস্সিতো. তদা কির ‘‘দেৰিযা এৰরূপো পুত্তো কুচ্ছিস্মিং উপ্পন্নো’’তি, সুত্ৰা সমন্ততো রাজানো মহগ্ঘআভরণতূরিযাদিৰসেন পঞ্চদ্ৰারারম্মণৰত্থুভূতং পণ্ণাকারং পেসেন্তি, বোধিসত্তস্স চ বোধিসত্তমাতুযা চ কতকম্মস্স উস্সন্নত্তা লাভসক্কারস্স পমাণপরিচ্ছেদো নাম নত্থি.

২০৪. অকিলন্তকাযাতি যথা অঞ্ঞা ইত্থিযো গব্ভভারেন কিলমন্তি, হত্থপাদা উদ্ধুমাতকাদীনি পাপুণন্তি, ন এৰং তস্সা কোচি কিলমথো অহোসি. তিরোকুচ্ছিগতন্তি অন্তোকুচ্ছিগতং. কললাদিকালং অতিক্কমিত্ৰা সঞ্জাতঅঙ্গপচ্চঙ্গং অহীনিন্দ্রিযভাৰং উপগতংযেৰ পস্সতি. কিমত্থং পস্সতি? সুখৰাসত্থং. যথেৰ হি মাতা পুত্তেন সদ্ধিং নিসিন্না ৰা নিপন্না ৰা ‘‘হত্থং ৰা পাদং ৰা ওলম্বন্তং উক্খিপিত্ৰা সণ্ঠপেস্সামী’’তি সুখৰাসত্থং পুত্তং ওলোকেতি, এৰং বোধিসত্তমাতাপি যং তং মাতু উট্ঠানগমনপরিৰত্তননিসজ্জাদীসু উণ্হসীতলোণিকতিত্তককটুকাহারঅজ্ঝোহরণকালেসু চ গব্ভস্স দুক্খং উপ্পজ্জতি, অত্থি নু খো মে তং পুত্তস্সাতি সুখৰাসত্থং বোধিসত্তং ওলোকযমানা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নং বোধিসত্তং পস্সতি. যথা হি অঞ্ঞে অন্তোকুচ্ছিগতা পক্কাসযং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা আমাসযং উক্খিপিত্ৰা উদরপটলং পিট্ঠিতো কত্ৰা পিট্ঠিকণ্টকং নিস্সায উক্কুটিকা দ্ৰীসু মুট্ঠীসু হনুকং ঠপেত্ৰা দেৰে ৰস্সন্তে রুক্খসুসিরে মক্কটা ৰিয নিসীদন্তি, ন এৰং বোধিসত্তো. বোধিসত্তো পন পিট্ঠিকণ্টকং পিট্ঠিতো কত্ৰা ধম্মাসনে ধম্মকথিকো ৰিয পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদতি. পুব্বে কতকম্মং পনস্সা ৰত্থুং সোধেতি, সুদ্ধে ৰত্থুম্হি সুখুমচ্ছৰিলক্খণং নিব্বত্ততি. অথ নং কুচ্ছিগতং তচো পটিচ্ছাদেতুং ন সক্কোতি, ওলোকেন্তিযা বহি ঠিতো ৰিয পঞ্ঞাযতি. তমত্থং উপমায ৰিভাৰেন্তো সেয্যথাপীতিআদিমাহ. বোধিসত্তো পন অন্তোকুচ্ছিগতো মাতরং ন পস্সতি. ন হি অন্তোকুচ্ছিযং চক্খুৰিঞ্ঞাণং উপ্পজ্জতি.

২০৫. কালং করোতীতি ন ৰিজাতভাৰপচ্চযা, আযুপরিক্খযেনেৰ. বোধিসত্তেন ৰসিতট্ঠানঞ্হি চেতিযকুটিসদিসং হোতি অঞ্ঞেসং অপরিভোগং, ন চ সক্কা বোধিসত্তমাতরং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেতুন্তি তত্তকংযেৰ বোধিসত্তমাতু আযুপ্পমাণং হোতি, তস্মা তদা কালং করোতি. কতরস্মিং পন ৰযে কালং করোতীতি? মজ্ঝিমৰযে. পঠমৰযস্মিঞ্হি সত্তানং অত্তভাৰে ছন্দরাগো বলৰা হোতি, তেন তদা সঞ্জাতগব্ভা ইত্থী তং গব্ভং অনুরক্খিতুং ন সক্কোন্তি, গব্ভো বহ্ৰাবাধো হোতি. মজ্ঝিমৰযস্স পন দ্ৰে কোট্ঠাসে অতিক্কম্ম ততিযকোট্ঠাসে ৰত্থুং ৰিসদং হোতি, ৰিসদে ৰত্থুম্হি নিব্বত্তা দারকা অরোগা হোন্তি. তস্মা বোধিসত্তমাতাপি পঠমৰযে সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা মজ্ঝিমৰযস্স ততিযকোট্ঠাসে ৰিজাযিত্ৰা কালং করোতি.

নৰ ৰা দস ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দেন ৰিকপ্পনৰসেন সত্ত ৰা অট্ঠ ৰা একাদস ৰা দ্ৰাদস ৰাতি এৰমাদীনম্পি সঙ্গহো ৰেদিতব্বো. তত্থ সত্তমাসজাতো জীৰতি, সীতুণ্হক্খমো পন ন হোতি. অট্ঠমাসজাতো ন জীৰতি, সেসা জীৰন্তি.

ঠিতাৰাতি ঠিতাৰ হুত্ৰা. মহামাযাপি দেৰী উপৰিজঞ্ঞা ঞাতিকুলঘরং গমিস্সামীতি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা কপিলৰত্থুতো দেৰদহনগরগামিমগ্গং অলঙ্কারাপেত্ৰা দেৰিং সুৰণ্ণসিৰিকায নিসীদাপেসি. সকলনগরৰাসিনো সক্যা পরিৰারেত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজযমানা দেৰিং গহেত্ৰা পাযিংসু. সা দেৰদহনগরস্স অৰিদূরে লুম্বিনিসালৰনুয্যানং দিস্ৰা উয্যানৰিচরণত্থায চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা রঞ্ঞো সঞ্ঞং অদাসি. রাজা উয্যানং পটিজগ্গাপেত্ৰা আরক্খং সংৰিদহাপেসি. দেৰিযা উয্যানং পৰিট্ঠমত্তায কাযদুব্বল্যং অহোসি, অথস্সা মঙ্গলসালমূলে সিরীসযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সাণিযা পরিক্খিপিংসু. সা অন্তোসাণিং পৰিসিত্ৰা সালসাখং হত্থেন গহেত্ৰা অট্ঠাসি. অথস্সা তাৰদেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি.

দেৰা নং পঠমং পটিগ্গণ্হন্তীতি খীণাসৰা সুদ্ধাৰাসব্রহ্মানো পটিগ্গণ্হন্তি. কথং? সূতিৰেসং গণ্হিত্ৰাতি একে. তং পন পটিক্খিপিত্ৰা ইদং ৰুত্তং – তদা বোধিসত্তমাতা সুৰণ্ণখচিতং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা মচ্ছক্খিসদিসং দুকূলপটং যাৰ পাদন্তাৰ পারুপিত্ৰা অট্ঠাসি. অথস্সা সল্লহুকং গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি ধম্মকরণতো উদকনিক্খমনসদিসং. অথ তে পকতিব্রহ্মৰেসেনেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা পঠমং সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গহেসুং. তেসং হত্থতো মনুস্সা দুকূলচুম্বটকেন পটিগ্গহেসুং. তেন ৰুত্তং – ‘‘দেৰা নং পঠমং পটিগ্গণ্হন্তি পচ্ছা মনুস্সা’’তি.

২০৬. চত্তারো নং দেৰপুত্তাতি চত্তারো মহারাজানো. পটিগ্গহেত্ৰাতি অজিনপ্পৰেণিযা পটিগ্গহেত্ৰা. মহেসক্খোতি মহাতেজো মহাযসো লক্খণসম্পন্নোতি অত্থো.

ৰিসদোৰ নিক্খমতীতি যথা অঞ্ঞে সত্তা যোনিমগ্গে লগ্গন্তা ভগ্গৰিভগ্গা নিক্খমন্তি, ন এৰং নিক্খমতি, অলগ্গো হুত্ৰা নিক্খমতীতি অত্থো. উদেনাতি উদকেন. কেনচি অসুচিনাতি যথা অঞ্ঞে সত্তা কম্মজৰাতেহি উদ্ধংপাদা অধোসিরা যোনিমগ্গে পক্খিত্তা সতপোরিসনরকপপাতং পতন্তা ৰিয তাল়চ্ছিদ্দেন নিক্কড্ঢিযমানা হত্থী ৰিয মহাদুক্খং অনুভৰন্তা নানাঅসুচিমক্খিতাৰ নিক্খমন্তি, ন এৰং বোধিসত্তো. বোধিসত্তঞ্হি কম্মজৰাতা উদ্ধংপাদং অধোসিরং কাতুং ন সক্কোন্তি. সো ধম্মাসনতো ওতরন্তো ধম্মকথিকো ৰিয নিস্সেণিতো ওতরন্তো পুরিসো ৰিয চ দ্ৰে হত্থে চ পাদে চ পসারেত্ৰা ঠিতকোৰ মাতুকুচ্ছিসম্ভৰেন কেনচি অসুচিনা অমক্খিতোৰ নিক্খমতি.

উদকস্স ধারাতি উদকৰট্টিযো. তাসু সীতা সুৰণ্ণকটাহে পততি, উণ্হা রজতকটাহে. ইদঞ্চ পথৰীতলে কেনচি অসুচিনা অসম্মিস্সং তেসং পানীযপরিভোজনীযউদকঞ্চেৰ অঞ্ঞেহি অসাধারণং কীল়নউদকঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং. অঞ্ঞস্স পন সুৰণ্ণরজতঘটেহি আহরিযমানউদকস্স চেৰ হংসৰট্টকাদিপোক্খরণিগতস্স চ উদকস্স পরিচ্ছেদো নত্থি.

২০৭. সম্পতিজাতোতি মুহুত্তজাতো. পাল়িযং পন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তো ৰিয দস্সিতো, ন পন এৰং দট্ঠব্বং. নিক্খন্তমত্তঞ্হি তং পঠমং ব্রহ্মানো সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গণ্হিংসু, তেসং হত্থতো চত্তারো মহারাজানো মঙ্গলসম্মতায সুখসম্ফস্সায অজিনপ্পৰেণিযা, তেসং হত্থতো মনুস্সা দুকূলচুম্বটকেন, মনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠিতো.

সেতম্হি ছত্তে অনুধারিযমানেতি দিব্বসেতচ্ছত্তে অনুধারিযমানে. এত্থ চ ছত্তস্স পরিৰারানি খগ্গাদীনি পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানিপি আগতানেৰ. পাল়িযং পন রাজগমনে রাজা ৰিয ছত্তমেৰ ৰুত্তং. তেসু ছত্তমেৰ পঞ্ঞাযতি, ন ছত্তগ্গাহকা. তথা খগ্গ-তালৰণ্ট-মোরহত্থক-ৰাল়বীজনি-উণ্হীসমত্তাযেৰ পঞ্ঞাযন্তি, ন তেসং গাহকা. সব্বানি কির তানি অদিস্সমানরূপা দেৰতা গণ্হিংসু. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অনেকসাখঞ্চ সহস্সমণ্ডলং,

ছত্তং মরূ ধারযুমন্তলিক্খে;

সুৰণ্ণদণ্ডা ৰিপতন্তি চামরা,

ন দিস্সরে চামরছত্তগাহকা’’তি. (সু. নি. ৬৯৩);

সব্বা চ দিসাতি ইদং সত্তপদৰীতিহারূপরি ঠিতস্স ৰিয সব্বদিসানুৰিলোকনং ৰুত্তং, ন খো পনেৰং দট্ঠব্বং. মহাসত্তো হি মনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা পুরত্থিমদিসং ওলোকেসি, অনেকচক্কৰাল়সহস্সানি একঙ্গণানি অহেসুং. তত্থ দেৰমনুস্সা গন্ধমালাদীহি পূজযমানা – ‘‘মহাপুরিস ইধ তুম্হেহি সদিসোপি নত্থি, কুতো উত্তরিতরো’’তি আহংসু. এৰং চতস্সো দিসা, চতস্সো অনুদিসা, হেট্ঠা, উপরীতি দসপি দিসা অনুৰিলোকেত্ৰা অত্তনা সদিসং অদিস্ৰা অযং উত্তরা দিসাতি সত্তপদৰীতিহারেন অগমাসীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. আসভিন্তি উত্তমং. অগ্গোতি গুণেহি সব্বপঠমো. ইতরানি দ্ৰে পদানি এতস্সেৰ ৰেৰচনানি. অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰোতি পদদ্ৰযেন ইমস্মিং অত্তভাৰে পত্তব্বং অরহত্তং ব্যাকাসি.

এত্থ চ সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠানং চতুইদ্ধিপাদপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, উত্তরাভিমুখভাৰো মহাজনং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা অভিভৰিত্ৰা গমনস্স পুব্বনিমিত্তং, সত্তপদগমনং সত্তবোজ্ঝঙ্গরতনপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, দিব্বসেতচ্ছত্তধারণং ৰিমুত্তিচ্ছত্তপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, পঞ্চরাজককুধভণ্ডানি পঞ্চহি ৰিমুত্তীহি ৰিমুচ্চনস্স পুব্বনিমিত্তং, দিসানুৰিলোকনং অনাৰরণঞাণপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, আসভীৰাচাভাসনং অপ্পটিৰত্তিযধম্মচক্কপ্পৰত্তনস্স পুব্বনিমিত্তং. ‘‘অযমন্তিমা জাতী’’তি সীহনাদো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বানস্স পুব্বনিমিত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইমে ৰারা পাল়িযং আগতা, সম্বহুলৰারো পন আগতো, আহরিত্ৰা দীপেতব্বো.

মহাপুরিসস্স হি জাতদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতু কম্পি. দসসহস্সিলোকধাতুম্হি দেৰতা একচক্কৰাল়ে সন্নিপতিংসু. পঠমং দেৰা পটিগ্গহিংসু, পচ্ছা মনুস্সা. তন্তিবদ্ধা ৰীণা চম্মবদ্ধা ভেরিযো চ কেনচি অৰাদিতা সযমেৰ ৰজ্জিংসু, মনুস্সানং অন্দুবন্ধনাদীনি খণ্ডাখণ্ডং ভিজ্জিংসু. সব্বরোগা অম্বিলেন ধোততম্বমলং ৰিয ৰিগচ্ছিংসু, জচ্চন্ধা রূপানি পস্সিংসু. জচ্চবধিরা সদ্দং সুণিংসু, পীঠসপ্পী জৰনসম্পন্না অহেসুং, জাতিজল়ানম্পি এল়মূগানং সতি পতিট্ঠাসি, ৰিদেসে পক্খন্দনাৰা সুপট্টনং পাপুণিংসু, আকাসট্ঠকভূমট্ঠকরতনানি সকতেজোভাসিতানি অহেসুং, ৰেরিনো মেত্তচিত্তং পটিলভিংসু, অৰীচিম্হি অগ্গি নিব্বাযি. লোকন্তরে আলোকো উদপাদি, নদীসু জলং ন পৰত্তি, মহাসমুদ্দেসু মধুরসদিসং উদকং অহোসি, ৰাতো ন ৰাযি, আকাসপব্বতরুক্খগতা সকুণা ভস্সিত্ৰা পথৰীগতা অহেসুং, চন্দো অতিরোচি, সূরিযো ন উণ্হো ন সীতলো নিম্মলো উতুসম্পন্নো অহোসি, দেৰতা অত্তনো অত্তনো ৰিমানদ্ৰারে ঠত্ৰা অপ্ফোটনসেল়নচেলুক্খেপাদীহি মহাকীল়ং কীল়িংসু, চাতুদ্দীপিকমহামেঘো ৰস্সি, মহাজনং নেৰ খুদা ন পিপাসা পীল়েসি, দ্ৰারকৰাটানি সযমেৰ ৰিৰরিংসু, পুপ্ফূপগফলূপগা রুক্খা পুপ্ফফলানি গণ্হিংসু, দসসহস্সিলোকধাতু একদ্ধজমালা অহোসীতি.

তত্রাপিস্স দসসহস্সিলোকধাতুকম্পো সব্বঞ্ঞুতঞাণপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, দেৰতানং একচক্কৰাল়ে সন্নিপাতো ধম্মচক্কপ্পৰত্তনকালে একপ্পহারেন সন্নিপতিত্ৰা ধম্মপটিগ্গণ্হনস্স পুব্বনিমিত্তং, পঠমং দেৰতানং পটিগ্গহণং চতুন্নং রূপাৰচরজ্ঝানানং পটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং. পচ্ছা মনুস্সানং পটিগ্গহণং চতুন্নং অরূপজ্ঝানানং পটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, তন্তিবদ্ধৰীণানং সযং ৰজ্জনং অনুপুব্বৰিহারপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, চম্মবদ্ধভেরীনং ৰজ্জনং মহতিযা ধম্মভেরিযা অনুস্সাৰনস্স পুব্বনিমিত্তং, অন্দুবন্ধনাদীনং ছেদো অস্মিমানসমুচ্ছেদস্স পুব্বনিমিত্তং, সব্বরোগৰিগমো সব্বকিলেসৰিগমস্স পুব্বনিমিত্তং, জচ্চন্ধানং রূপদস্সনং দিব্বচক্খুপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, জচ্চবধিরানং সদ্দস্সৰনং দিব্বসোতধাতুপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, পীঠসপ্পীনং জৰনসম্পদা চতুইদ্ধিপাদাধিগমস্স পুব্বনিমিত্তং, জল়ানং সতিপতিট্ঠানং চতুসতিপট্ঠানপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, ৰিদেসপক্খন্দনাৰানং সুপট্টনসম্পাপুণনং চতুপটিসম্ভিদাধিগমস্স পুব্বনিমিত্তং, রতনানং সকতেজোভাসিতত্তং যং লোকস্স ধম্মোভাসং দস্সেস্সতি তস্স পুব্বনিমিত্তং.

ৰেরীনং মেত্তচিত্তপটিলাভো চতুব্রহ্মৰিহারপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, অৰীচিম্হি অগ্গিনিব্বানং একাদসঅগ্গিনিব্বানস্স পুব্বনিমিত্তং, লোকন্তরালোকো অৰিজ্জন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা ঞাণালোকদস্সনস্স পুব্বনিমিত্তং, মহাসমুদ্দস্স মধুরতা নিব্বানরসেন একরসভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং, ৰাতস্স অৰাযনং দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগতভিন্দনস্স পুব্বনিমিত্তং, সকুণানং পথৰীগমনং মহাজনস্স ওৰাদং সুত্ৰা পাণেহি সরণগমনস্স পুব্বনিমিত্তং, চন্দস্স অতিৰিরোচনং বহুজনকন্ততায পুব্বনিমিত্তং, সূরিযস্স উণ্হসীতৰিৰজ্জনউতুসুখতা কাযিকচেতসিকসুখুপ্পত্তিযা পুব্বনিমিত্তং, দেৰতানং ৰিমানদ্ৰারেসু অপ্ফোটনাদীহি কীল়নং বুদ্ধভাৰং পত্ৰা উদানং উদানস্স পুব্বনিমিত্তং, চাতুদ্দীপিকমহামেঘৰস্সনং মহতো ধম্মমেঘৰস্সনস্স পুব্বনিমিত্তং, খুদাপীল়নস্স অভাৰো কাযগতাসতিঅমতপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, পিপাসাপীল়নস্স অভাৰো ৰিমুত্তিসুখেন সুখিতভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং, দ্ৰারকৰাটানং সযমেৰ ৰিৰরণং অট্ঠঙ্গিকমগ্গদ্ৰারৰিৰরণস্স পুব্বনিমিত্তং, রুক্খানং পুপ্ফফলগহণং ৰিমুত্তিপুপ্ফেহি পুপ্ফিতস্স চ সামঞ্ঞফলভারভরিতভাৰস্স চ পুব্বনিমিত্তং, দসসহস্সিলোকধাতুযা একদ্ধজমালতা অরিযদ্ধজমালামালিতায পুব্বনিমিত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অযং সম্বহুলৰারো নাম.

এত্থ পঞ্হে পুচ্ছন্তি – ‘‘যদা মহাপুরিসো পথৰিযং পতিট্ঠহিত্ৰা উত্তরাভিমুখো গন্ত্ৰা আসভিং ৰাচং ভাসতি, তদা কিং পথৰিযা গতো, উদাহু আকাসেন? দিস্সমানো গতো, উদাহু অদিস্সমানো? অচেলকো গতো, উদাহু অলঙ্কতপ্পটিযত্তো? দহরো হুত্ৰা গতো, উদাহু মহল্লকো? পচ্ছাপি কিং তাদিসোৰ অহোসি, উদাহু পুন বালদারকো’’তি? অযং পন পঞ্হো হেট্ঠা লোহপাসাদে সঙ্ঘসন্নিপাতে তিপিটকচূল়াভযত্থেরেন ৰিস্সজ্জিতোৰ. থেরো কিরেত্থ নিযতি পুব্বেকতকম্ম-ইস্সরনিম্মানৰাদৰসেন তং তং বহুং ৰত্ৰা অৰসানে এৰং ব্যাকাসি – ‘‘মহাপুরিসো পথৰিযং গতো, মহাজনস্স পন আকাসে গচ্ছন্তো ৰিয অহোসি. দিস্সমানো গতো, মহাজনস্স পন অদিস্সমানো ৰিয অহোসি. অচেলকো গতো, মহাজনস্স পন অলঙ্কতপ্পটিযত্তোৰ উপট্ঠাসি. দহরোৰ গতো, মহাজনস্স পন সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো ৰিয অহোসি. পচ্ছা পন বালদারকোৰ অহোসি, ন তাদিসো’’তি. এৰং ৰুত্তে পরিসা চস্স ‘‘বুদ্ধেন ৰিয হুত্ৰা ভো থেরেন পঞ্হো কথিতো’’তি অত্তমনা অহোসি. লোকন্তরিকৰারো ৰুত্তনযো এৰ.

ৰিদিতাতি পাকটা হুত্ৰা. যথা হি সাৰকা নহানমুখধোৰনখাদনপিৰনাদিকালে অনোকাসগতে অতীতসঙ্খারে নিপ্পদেসে সম্মসিতুং ন সক্কোন্তি, ওকাসপত্তযেৰ সম্মসন্তি, ন এৰং বুদ্ধা. বুদ্ধা হি সত্তদিৰসব্ভন্তরে ৰৰত্থিতসঙ্খারে আদিতো পট্ঠায সম্মসিত্ৰা তিলক্খণং আরোপেত্ৰাৰ ৰিস্সজ্জেন্তি, তেসং অৰিপস্সিতধম্মো নাম নত্থি, তস্মা ‘‘ৰিদিতা’’তি আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অচ্ছরিযঅব্ভুতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. বাকুলসুত্তৰণ্ণনা

২০৯. এৰং মে সুতন্তি বাকুলসুত্তং. তত্থ বাকুলোতি যথা দ্ৰাৰীসতি দ্ৰত্তিংসাতিআদিম্হি ৰত্তব্বে বাৰীসতি বাত্তিংসাতিআদীনি ৰুচ্চন্তি, এৰমেৰ দ্ৰিকুলোতি ৰত্তব্বে বাকুলোতি ৰুত্তং. তস্স হি থেরস্স দ্ৰে কুলানি অহেসুং. সো কির দেৰলোকো চৰিত্ৰা কোসম্বিনগরে নাম মহাসেট্ঠিকুলে নিব্বত্তো, তমেনং পঞ্চমে দিৰসে সীসং ন্হাপেত্ৰা গঙ্গাকীল়ং অকংসু. ধাতিযা দারকং উদকে নিমুজ্জনুম্মুজ্জনৰসেন কীল়াপেন্তিযা একো মচ্ছো দারকং দিস্ৰা ‘‘ভক্খো মে অয’’ন্তি মঞ্ঞমানো মুখং ৰিৰরিত্ৰা উপগতো. ধাতী দারকং ছড্ডেত্ৰা পলাতা. মচ্ছো তং গিলি. পুঞ্ঞৰা সত্তো দুক্খং ন পাপুণি, সযনগব্ভং পৰিসিত্ৰা নিপন্নো ৰিয অহোসি. মচ্ছো দারকস্স তেজেন তত্তকপল্লং গিলিত্ৰা দয্হমানো ৰিয ৰেগেন তিংসযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা বারাণসিনগরৰাসিনো মচ্ছবন্ধস্স জালং পাৰিসি, মহামচ্ছা নাম জালবদ্ধা পহরিযমানা মরন্তি. অযং পন দারকস্স তেজেন জালতো নীহটমত্তোৰ মতো. মচ্ছবন্ধা চ মহন্তং মচ্ছং লভিত্ৰা ফালেত্ৰা ৰিক্কিণন্তি. তং পন দারকস্স আনুভাৰেন অফালেত্ৰা সকলমেৰ কাজেন হরিত্ৰা সহস্সেন দেমাতি ৰদন্তা নগরে ৰিচরিংসু. কোচি ন গণ্হাতি.

তস্মিং পন নগরে অপুত্তকং অসীতিকোটিৰিভৰং সেট্ঠিকুলং অত্থি, তস্স দ্ৰারমূলং পত্ৰা ‘‘কিং গহেত্ৰা দেথা’’তি ৰুত্তা কহাপণন্তি আহংসু. তেহি কহাপণং দত্ৰা গহিতো. সেট্ঠিভরিযাপি অঞ্ঞেসু দিৰসেসু মচ্ছে ন কেলাযতি, তং দিৰসং পন মচ্ছং ফলকে ঠপেত্ৰা সযমেৰ ফালেসি. মচ্ছঞ্চ নাম কুচ্ছিতো ফালেন্তি, সা পন পিট্ঠিতো ফালেন্তী মচ্ছকুচ্ছিযং সুৰণ্ণৰণ্ণং দারকং দিস্ৰা – ‘‘মচ্ছকুচ্ছিযং মে পুত্তো লদ্ধো’’তি নাদং নদিত্ৰা দারকং আদায সামিকস্স সন্তিকং অগমাসি. সেট্ঠি তাৰদেৰ ভেরিং চরাপেত্ৰা দারকং আদায রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা – ‘‘মচ্ছকুচ্ছিযং মে দেৰ দারকো লদ্ধো, কিং করোমী’’তি আহ. পুঞ্ঞৰা এস, যো মচ্ছকুচ্ছিযং অরোগো ৰসি, পোসেহি নন্তি.

অস্সোসি খো ইতরং কুলং – ‘‘বারাণসিযং কির একং সেট্ঠিকুলং মচ্ছকুচ্ছিযং দারকং লভতী’’তি, তে তত্থ অগমংসু. অথস্স মাতা দারকং অলঙ্করিত্ৰা কীল়াপিযমানং দিস্ৰাৰ ‘‘মনাপো ৰতাযং দারকো’’তি গন্ত্ৰা পৰতিং আচিক্খি. ইতরা ময্হং পুত্তোতিআদিমাহ. কহং তে লদ্ধোতি? মচ্ছকুচ্ছিযন্তি. নো তুয্হং পুত্তো, ময্হং পুত্তোতি. কহং তে লদ্ধোতি? মযা দসমাসে কুচ্ছিযা ধারিতো, অথ নং নদিযা কীল়াপিযমানং মচ্ছো গিলীতি. তুয্হং পুত্তো অঞ্ঞেন মচ্ছেন গিলিতো ভৰিস্সতি, অযং পন মযা মচ্ছকুচ্ছিযং লদ্ধোতি, উভোপি রাজকুলং অগমংসু. রাজা আহ – ‘‘অযং দস মাসে কুচ্ছিযা ধারিতত্তা অমাতা কাতুং ন সক্কা, মচ্ছং গণ্হন্তাপি ৰক্কযকনাদীনি বহি কত্ৰা গণ্হন্তা নাম নত্থীতি মচ্ছকুচ্ছিযং লদ্ধত্তা অযম্পি অমাতা কাতুং ন সক্কা, দারকো উভিন্নম্পি কুলানং দাযাদো হোতু, উভোপি নং জগ্গথা’’তি উভোপি জগ্গিংসু.

ৰিঞ্ঞুতং পত্তস্স দ্ৰীসুপি নগরেসু পাসাদং কারেত্ৰা নাটকানি পচ্চুপট্ঠাপেসুং. একেকস্মিং নগরে চত্তারো চত্তারো মাসে ৰসতি, একস্মিং নগরে চত্তারো মাসে ৰুট্ঠস্স সঙ্ঘাটনাৰায মণ্ডপং কারেত্ৰা তত্থ নং সদ্ধিং নাটকাহি আরোপেন্তি. সো সম্পত্তিং অনুভৰমানো ইতরং নগরং গচ্ছতি. তংনগরৰাসিনো নাটকানি উপড্ঢমগ্গং অগমংসু. তে পচ্চুগ্গন্ত্ৰা তং পরিৰারেত্ৰা অত্তনো পাসাদং নযন্তি. ইতরানি নাটকানি নিৰত্তিত্ৰা অত্তনো নগরমেৰ গচ্ছন্তি. তত্থ চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা তেনেৰ নিযামেন পুন ইতরং নগরং গচ্ছতি. এৰমস্স সম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স অসীতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি.

অথ ভগৰা চারিকং চরমানো বারাণসিং পত্তো. সো ভগৰতো সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিতো. পব্বজিত্ৰা সত্তাহমেৰ পুথুজ্জনো অহোসি, অট্ঠমে পন সো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণীতি এৰমস্স দ্ৰে কুলানি অহেসুং. তস্মা বাকুলোতি সঙ্খং অগমাসীতি.

পুরাণগিহিসহাযোতি পুব্বে গিহিকালে সহাযো. অযম্পি দীঘাযুকোৰ থেরং পব্বজিতং পস্সিতুং গচ্ছন্তো অসীতিমে ৰস্সে গতো. মেথুনো ধম্মোতি বালো নগ্গসমণকো বালপুচ্ছং পুচ্ছতি, ন সাসনৰচনং, ইদানি থেরেন দিন্ননযে ঠিতো ইমেহি পন তেতি পুচ্ছি.

২১০. যংপাযস্মাতিআদীনি পদানি সব্বৰারেসু ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি নিযমেত্ৰা ঠপিতানি. তত্থ সঞ্ঞা উপ্পন্নমত্তাৰ, ৰিতক্কো কম্মপথভেদকোতি. থেরো পনাহ – ‘‘কস্মা ৰিসুং করোথ, উভযম্পেতং কম্মপথভেদকমেৰা’’তি.

২১১. গহপতিচীৰরন্তি ৰস্সাৰাসিকং চীৰরং. সত্থেনাতি পিপ্ফলকেন. সূচিযাতি সূচিং গহেত্ৰা সিব্বিতভাৰং ন সরামীতি অত্থো. কথিনে চীৰরন্তি কথিনচীৰরং, কথিনচীৰরম্পি হি ৰস্সাৰাসিকগতিকমেৰ. তস্মা তত্থ ‘‘সিব্বিতা নাভিজানামী’’তি আহ.

এত্তকং পনস্স কালং গহপতিচীৰরং অসাদিযন্তস্স ছিন্দনসিব্বনাদীনি অকরোন্তস্স কুতো চীৰরং উপ্পজ্জতীতি. দ্ৰীহি নগরেহি. থেরো হি মহাযসস্সী, তস্স পুত্তধীতরো নত্তপনত্তকা সুখুমসাটকেহি চীৰরানি কারেত্ৰা রজাপেত্ৰা সমুগ্গে পক্খিপিত্ৰা পহিণন্তি. থেরস্স ন্হানকালে ন্হানকোট্ঠকে ঠপেন্তি. থেরো তানি নিৰাসেতি চেৰ পারুপতি চ, পুরাণচীৰরানি সম্পত্তপব্বজিতানং দেতি. থেরো তানি নিৰাসেত্ৰা চ পারুপিত্ৰা চ নৰকম্মং ন করোতি, কিঞ্চি আযূহনকম্মং নত্থি. ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা অপ্পেত্ৰা নিসীদতি. চতূসু মাসেসু পত্তেসু লোমকিলিট্ঠানি হোন্তি, অথস্স পুন তেনেৰ নিযামেন পহিণিত্ৰা দেন্তি. অড্ঢমাসে অড্ঢমাসে পরিৰত্ততীতিপি ৰদন্তিযেৰ.

অনচ্ছরিযঞ্চেতং থেরস্স মহাপুঞ্ঞস্স মহাভিঞ্ঞস্স সতসহস্সকপ্পে পূরিতপারমিস্স, অসোকধম্মরঞ্ঞো কুলূপকো নিগ্রোধত্থেরো দিৰসস্স নিক্খত্তুং চীৰরং পরিৰত্তেসি. তস্স হি তিচীৰরং হত্থিক্খন্ধে ঠপেত্ৰা পঞ্চহি চ গন্ধসমুগ্গসতেহি পঞ্চহি চ মালাসমুগ্গসতেহি সদ্ধিং পাতোৰ আহরিযিত্থ, তথা দিৰা চেৰ সাযঞ্চ. রাজা কির দিৰসস্স নিক্খত্তুং সাটকে পরিৰত্তেন্তো ‘‘থেরস্স চীৰরং নীত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম নীত’’ন্তি সুত্ৰাৰ পরিৰত্তেসি. থেরোপি ন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা ঠপেসি, সম্পত্তসব্রহ্মচারীনং অদাসি. তদা কির জম্বুদীপে ভিক্খুসঙ্ঘস্স যেভুয্যেন নিগ্রোধস্সেৰ সন্তকং চীৰরং অহোসি.

অহো ৰত মং কোচি নিমন্তেয্যাতি কিং পন চিত্তস্স অনুপ্পাদনং ভারিযং, উপ্পন্নস্স পহানন্তি. চিত্তং নাম লহুকপরিৰত্তং, তস্মা অনুপ্পাদনং ভারিযং, উপ্পন্নস্স পহানম্পি ভারিযমেৰ. অন্তরঘরেতি মহাসকুলুদাযিসুত্তে (ম. নি. ২.২৩৭) ইন্দখীলতো পট্ঠায অন্তরঘরং নাম ইধ নিম্বোদকপতনট্ঠানং অধিপ্পেতং. কুতো পনস্স ভিক্খা উপ্পজ্জিত্থাতি. থেরো দ্ৰীসু নগরেসু অভিঞ্ঞাতো, গেহদ্ৰারং আগতস্সেৰস্স পত্তং গহেত্ৰা নানারসভোজনস্স পূরেত্ৰা দেন্তি. সো লদ্ধট্ঠানতো নিৰত্ততি, ভত্তকিচ্চকরণট্ঠানং পনস্স নিবদ্ধমেৰ অহোসি. অনুব্যঞ্জনসোতি থেরেন কির রূপে নিমিত্তং গহেত্ৰা মাতুগামো ন ওলোকিতপুব্বো. মাতুগামস্স ধম্মন্তি মাতুগামস্স ছপ্পঞ্চৰাচাহি ধম্মং দেসেতুং ৰট্টতি, পঞ্হং পুট্ঠেন গাথাসহস্সম্পি ৰত্তুং ৰট্টতিযেৰ. থেরো পন কপ্পিযমেৰ ন অকাসি. যেভুয্যেন হি কুলূপকথেরানমেতং কম্মং হোতি. ভিক্খুনুপস্সযন্তি ভিক্খুনিউপস্সযং. তং পন গিলানপুচ্ছকেন গন্তুং ৰট্টতি, থেরো পন কপ্পিযমেৰ ন অকাসি. এস নযো সব্বত্থ. চুণ্ণেনাতি কোসম্বচুণ্ণাদিনা. গত্তপরিকম্মেতি সরীরসম্বাহনকম্মে. ৰিচারিতাতি পযোজযিতা. গদ্দূহনমত্তন্তি গাৰিং থনে গহেত্ৰা একং খীরবিন্দুং দূহনকালমত্তম্পি.

কেন পন কারণেন থেরো নিরাবাধো অহোসি. পদুমুত্তরে কির ভগৰতি সতসহস্সভিক্খুপরিৰারে চারিকং চরমানে হিমৰতি ৰিসরুক্খা পুপ্ফিংসু. ভিক্খুসতসহস্সানম্পি তিণপুপ্ফকরোগো উপ্পজ্জতি. থেরো তস্মিং সমযে ইদ্ধিমা তাপসো হোতি, সো আকাসেন গচ্ছন্তো ভিক্খুসঙ্ঘং দিস্ৰা ওতরিত্ৰা রোগং পুচ্ছিত্ৰা হিমৰন্ততো ওসধং আহরিত্ৰা অদাসি. উপসিঙ্ঘনমত্তেনেৰ রোগো ৰূপসমি. কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালেপি পঠমৰপ্পদিৰসে ৰপ্পং ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স পরিভোগং অগ্গিসালঞ্চেৰ ৰচ্চকুটিঞ্চ কারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভেসজ্জৰত্তং নিবন্ধি, ইমিনা কম্মেন নিরাবাধো অহোসি. উক্কট্ঠনেসজ্জিকো পনেস উক্কট্ঠারঞ্ঞকো চ তস্মা ‘‘নাভিজানামি অপস্সেনকং অপস্সযিতা’’তিআদিমাহ.

সরণোতি সকিলেসো. অঞ্ঞা উদপাদীতি অনুপসম্পন্নস্স অঞ্ঞং ব্যাকাতুং ন ৰট্টতি. থেরো কস্মা ব্যাকাসি? ন থেরো অহং অরহাতি আহ, অঞ্ঞা উদপাদীতি পনাহ. অপিচ থেরো অরহাতি পাকটো, তস্মা এৰমাহ.

২১২. পব্বজ্জন্তি থেরো সযং নেৰ পব্বাজেসি, ন উপসম্পাদেসি অঞ্ঞেহি পন ভিক্খূহি এৰং কারাপেসি. অৰাপুরণং আদাযাতি কুঞ্চিকং গহেত্ৰা.

নিসিন্নকোৰ পরিনিব্বাযীতি অহং ধরমানোপি ন অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্স ভারো অহোসিং, পরিনিব্বুতস্সাপি মে সরীরং ভিক্খুসঙ্ঘস্স পলিবোধো মা অহোসীতি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পরিনিব্বাযি. সরীরতো জালা উট্ঠহি, ছৰিমংসলোহিতং সপ্পি ৰিয ঝাযমানং পরিক্খযং গতং, সুমনমকুলসদিসা ধাতুযোৰ অৰসেসিংসু. সেসং সব্বত্থ পাকটমেৰ. ইদং পন সুত্তং দুতিযসঙ্গহে সঙ্গীতন্তি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বাকুলসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. দন্তভূমিসুত্তৰণ্ণনা

২১৩. এৰং মে সুতন্তি দন্তভূমিসুত্তং. তত্থ অরঞ্ঞকুটিকাযন্তি তস্সেৰ ৰেল়ুৰনস্স একস্মিং ৰিৰিত্তট্ঠানে পধানকম্মিকানং ভিক্খূনং অত্থায কতসেনাসনে. রাজকুমারোতি বিম্বিসারস্স পুত্তো ওরসকো.

ফুসেয্যাতি লভেয্য. একগ্গতন্তি এৰং পটিপন্নো সমাপত্তিং নাম লভতি, ঝানং নাম লভতীতি ইদং মযা সুতন্তি ৰদতি. কিলমথোতি কাযকিলমথো. ৰিহেসাতি স্ৰেৰ কিলমথো ৰুত্তো. যথাসকে তিট্ঠেয্যাসীতি অত্তনো অজাননকোট্ঠাসেযেৰ তিট্ঠেয্যাসীতি.

২১৪. দেসেসীতি চিত্তেকগ্গতং নাম এৰং লভতি, সমাপত্তিং এৰং নিব্বত্তেতীতি অপ্পনাউপচারং পাপেত্ৰা এককসিণপরিকম্মং কথেসি. পৰেদেত্ৰাতি পকাসেত্ৰা.

নেক্খম্মেন ঞাতব্বন্তি কামতো নিস্সটগুণেন ঞাতব্বং. কামতো নিস্সটগুণে ঠিতেন পুগ্গলেন একগ্গং নাম জানিতব্বন্তি অধিপ্পাযেনেতং ৰুত্তং. সেসানি তস্সেৰ ৰেৰচনানি. কামে পরিভুঞ্জন্তোতি দুৰিধেপি কামে ভুঞ্জমানো.

২১৫. হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰাতি এত্থ অদন্তহত্থিদম্মাদযো ৰিয চিত্তেকগ্গরহিতা পুগ্গলা দট্ঠব্বা. দন্তহত্থিআদযো ৰিয চিত্তেকগ্গসম্পন্না. যথা অদন্তহত্থিদম্মাদযো কূটাকারং অকত্ৰা ধুরং অছড্ডেত্ৰা দন্তগমনং ৰা গন্তুং, দন্তেহি ৰা পত্তব্বং ভূমিং পাপুণিতুং ন সক্কোন্তি, এৰমেৰ চিত্তেকগ্গরহিতা সম্পন্নচিত্তেকগ্গেহি নিব্বত্তিতগুণং ৰা নিব্বত্তেতুং পত্তভূমিং ৰা পাপুণিতুং ন সক্কোন্তি.

২১৬. হত্থৰিলঙ্ঘকেনাতি হত্থেন হত্থং গহেত্ৰা.

দট্ঠেয্যন্তি পস্সিতব্বযুত্তকং. আৰুতোতি আৰরিতো. নিৰুতোতি নিৰারিতো. ওফুটোতি ওনদ্ধো.

২১৭. নাগৰনিকন্তি হত্থিপদোপমে (ম. নি. ১.২৮৮ আদযো) নাগৰনচরকো পুরিসো ‘‘নাগৰনিকো’’তি ৰুত্তো, ইধ হত্থিসিক্খায কুসলো হত্থিং গহেতুং সমত্থো. অতিপস্সিত্ৰাতি দিস্ৰা. এত্থগেধাতি এতস্মিং পৰত্তগেধা. সরসঙ্কপ্পানন্তি ধাৰনসঙ্কপ্পানং. মনুস্সকন্তেসু সীলেসু সমাদপনাযাতি এত্থ যদা নাগো ইত্থিপুরিসেহি কুমারকুমারিকাহি সোণ্ডাদীসু গহেত্ৰা উপকেল়যমানো ৰিকারং ন করোতি সুখাযতি, তদানেন মনুস্সকন্তানি সীলানি সমাদিন্নানি নাম হোন্তি.

পেমনীযাতি তাত রাজা তে পসন্নো মঙ্গলহত্থিট্ঠানেৰ ঠপেস্সতি, রাজারহানি ভোজনাদীনি লভিস্সসীতি এৰরূপী নাগেহি পিযাপিতব্বা কথা. সুস্সূসতীতি তং পেমনীযকথং সোতুকামো হোতি. তিণঘাসোদকন্তি তিণঘাসঞ্চেৰ উদকঞ্চ, তিণঘাসন্তি ঘাসিতব্বং তিণং, খাদিতব্বন্তি অত্থো.

পণৰোতি ডিণ্ডিমো. সব্বৰঙ্কদোসনিহিতনিন্নীতকসাৰোতি নিহিতসব্বৰঙ্কদোসো চেৰ অপনীতকসাৰো চ. অঙ্গন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতীতি অঙ্গসমো হোতি.

২১৯. গেহসিতসীলানন্তি পঞ্চকামগুণনিস্সিতসীলানং. ঞাযস্সাতি অট্ঠঙ্গিকমগ্গস্স.

২২২. অদন্তমরণং মহল্লকো রঞ্ঞো নাগো কালঙ্কতোতি রঞ্ঞো মহল্লকো নাগো অদন্তমরণং মতো কালং কতো হোতি, অদন্তমরণং কালংকিরিযং নাম করিযতীতি অযমেত্থ অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. সেসং উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

দন্তভূমিসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. ভূমিজসুত্তৰণ্ণনা

২২৩. এৰং মে সুতন্তি ভূমিজসুত্তং. তত্থ ভূমিজোতি অযং থেরো জযসেনরাজকুমারস্স মাতুলো. আসঞ্চ অনাসঞ্চাতি কালেন আসং কালেন অনাসং. সকেন থালিপাকেনাতি পকতিপৰত্তায ভিক্খায অত্তনো নিট্ঠিতভত্ততোপি ভত্তেন পরিৰিসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ভূমিজসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. অনুরুদ্ধসুত্তৰণ্ণনা

২৩০. এৰং মে সুতন্তি অনুরুদ্ধসুত্তং. তত্থ এৰমাহংসূতি তস্স উপাসকস্স অফাসুককালো অহোসি, তদা উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহংসু. অপণ্ণকন্তি অৰিরাধিতং. একত্থাতি অপ্পমাণাতি ৰা মহগ্গতাতি ৰা ঝানমেৰ চিত্তেকগ্গতাযেৰ এৰং ৰুচ্চতীতি ইমং সন্ধায এৰমাহ.

২৩১. যাৰতা একং রুক্খমূলং মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতীতি একরুক্খমূলপমাণট্ঠানং কসিণনিমিত্তেন ওত্থরিত্ৰা তস্মিং কসিণনিমিত্তে মহগ্গতজ্ঝানং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. মহগ্গতন্তি পনস্স আভোগো নত্থি, কেৰলং মহগ্গতজ্ঝানপৰত্তিৰসেন পনেতং ৰুত্তং. এস নযো সব্বত্থ. ইমিনা খো এতং গহপতি পরিযাযেনাতি ইমিনা কারণেন. এত্থ হি অপ্পমাণাতি ৰুত্তানং ব্রহ্মৰিহারানং নিমিত্তং ন ৰড্ঢতি, উগ্ঘাটনং ন জাযতি, তানি ঝানানি অভিঞ্ঞানং ৰা নিরোধস্স ৰা পাদকানি ন হোন্তি, ৰিপস্সনাপাদকানি পন ৰট্টপাদকানি ভৰোক্কমনানি চ হোন্তি. ‘‘মহগ্গতা’’তি ৰুত্তানং পন কসিণজ্ঝানানং নিমিত্তং ৰড্ঢতি, উগ্ঘাটনং জাযতি, সমতিক্কমা হোন্তি, অভিঞ্ঞাপাদকানি নিরোধপাদকানি ৰট্টপাদকানি ভৰোক্কমনানি চ হোন্তি. এৰমিমে ধম্মা নানত্থা, অপ্পমাণা মহগ্গতাতি এৰং নানাব্যঞ্জনা চ.

২৩২. ইদানি মহগ্গতসমাপত্তিতো নীহরিত্ৰা ভৰূপপত্তিকারণং দস্সেন্তো চতস্সো খো ইমাতিআদিমাহ. পরিত্তাভাতি ফরিত্ৰা জানন্তস্স অযমাভোগো অত্থি, পরিত্তাভেসু পন দেৰেসু নিব্বত্তিকারণং ঝানং ভাৰেন্তো এৰং ৰুত্তো. এস নযো সব্বত্থ. পরিত্তাভা সিযা সংকিলিট্ঠাভা হোন্তি সিযা পরিসুদ্ধাভা, অপ্পমাণাভা সিযা সংকিলিট্ঠাভা হোন্তি সিযা পরিসুদ্ধাভা. কথং? সুপ্পমত্তে ৰা সরাৰমত্তে ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা পঞ্চহাকারেহি আচিণ্ণৰসিভাৰো পচ্চনীকধম্মানং সুট্ঠু অপরিসোধিতত্তা দুব্বলমেৰ সমাপত্তিং ৰল়ঞ্জিত্ৰা অপ্পগুণজ্ঝানে ঠিতো কালং কত্ৰা পরিত্তাভেসু নিব্বত্ততি, ৰণ্ণো পনস্স পরিত্তো চেৰ হোতি সংকিলিট্ঠো চ. পঞ্চহি পনাকারেহি আচিণ্ণৰসিভাৰো পচ্চনীকধম্মানং সুট্ঠু পরিসোধিতত্তা সুৰিসুদ্ধং সমাপত্তিং ৰল়ঞ্জিত্ৰা পগুণজ্ঝানে ঠিতো কালং কত্ৰা পরিত্তাভেসু নিব্বত্ততি, ৰণ্ণো পনস্স পরিত্তো চেৰ হোতি পরিসুদ্ধো চ. এৰং পরিত্তাভা সিযা সংকিলিট্ঠাভা হোন্তি সিযা পরিসুদ্ধাভা. কসিণে পন ৰিপুলপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা পঞ্চহাকারেহি আচিণ্ণৰসিভাৰোতি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ ৰেদিতব্বং. এৰং অপ্পমাণাভা সিযা সংকিলিট্ঠাভা হোন্তি সিযা পরিসুদ্ধাভাতি.

ৰণ্ণনানত্তন্তি সরীরৰণ্ণস্স নানত্তং. নো চ আভানানত্তন্তি আলোকে নানত্তং ন পঞ্ঞাযতি. অচ্চিনানত্তন্তি দীঘরস্সঅণুথূলৰসেন অচ্চিযা নানত্তং.

যত্থ যত্থাতি উয্যানৰিমানকপ্পরুক্খনদীতীরপোক্খরণীতীরেসু যত্থ যত্থ. অভিনিৰিসন্তীতি ৰসন্তি. অভিরমন্তীতি রমন্তি ন উক্কণ্ঠন্তি. কাজেনাতি যাগুভত্ততেলফাণিতমচ্ছমংসকাজেসু যেন কেনচি কাজেন. ‘‘কাচেনাতি’’পি পাঠো, অযমেৰ অত্থো. পিটকেনাতি পচ্ছিযা. তত্থ তত্থেৰাতি সপ্পিমধুফাণিতাদীনং সুলভট্ঠানতো লোণপূতিমচ্ছাদীনং উস্সন্নট্ঠানং নীতা ‘‘পুব্বে অম্হাকং ৰসনট্ঠানং ফাসুকং, তত্থ সুখং ৰসিম্হা, ইধ লোণং ৰা নো বাধতি পূতিমচ্ছগন্ধো ৰা সীসরোগং উপ্পাদেতী’’তি এৰং চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰা তত্থ তত্থেৰ রমন্তি.

২৩৪. আভাতি আভাসম্পন্না. তদঙ্গেনাতি তস্সা ভৰূপপত্তিযা অঙ্গেন, ভৰূপপত্তিকারণেনাতি অত্থো. ইদানি তং কারণং পুচ্ছন্তো কো নু খো, ভন্তেতিআদিমাহ.

কাযদুট্ঠুল্লন্তি কাযালসিযভাৰো. ঝাযতোতি জলতো.

২৩৫. দীঘরত্তং খো মেতি থেরো কির পারমিযো পূরেন্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা সমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা নিরন্তরং তীণি অত্তভাৰসতানি ব্রহ্মলোকে পটিলভি, তং সন্ধাযেতং আহ. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অৰোকিণ্ণং তীণি সতং, যং পব্বজিং ইসিপব্বজ্জং;

অসঙ্খতং গৰেসন্তো, পুব্বে সঞ্চরিতং মম’’ন্তি.

সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অনুরুদ্ধসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. উপক্কিলেসসুত্তৰণ্ণনা

২৩৬. এৰং মে সুতন্তি উপক্কিলেসসুত্তং. তত্থ এতদৰোচাতি নেৰ ভেদাধিপ্পাযেন ন পিযকম্যতায, অথ খ্ৰাস্স এতদহোসি – ‘‘ইমে ভিক্খূ মম ৰচনং গহেত্ৰা ন ওরমিস্সন্তি, বুদ্ধা চ নাম হিতানুকম্পকা, অদ্ধা নেসং ভগৰা একং কারণং কথেস্সতি, তং সুত্ৰা এতে ওরমিস্সন্তি, ততো তেসং ফাসুৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা এতং ‘‘ইধ, ভন্তে’’তিআদিৰচনমৰোচ. মা ভণ্ডনন্তিআদীসু ‘‘অকত্থা’’তি পাঠসেসং গহেত্ৰা ‘‘মা ভণ্ডনং অকত্থা’’তি এৰং অত্থো দট্ঠব্বো. অঞ্ঞতরোতি সো কির ভিক্খু ভগৰতো অত্থকামো, অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – ‘‘ইমে ভিক্খূ কোধাভিভূতা সত্থু ৰচনং ন গণ্হন্তি, মা ভগৰা এতে ওৰদন্তো কিলমী’’তি, তস্মা এৰমাহ.

পিণ্ডায পাৰিসীতি ন কেৰলং পাৰিসি, যেনপি জনেন ন দিট্ঠো, সো মং পস্সতূতিপি অধিট্ঠাসি. কিমত্থং অধিট্ঠাসীতি? তেসং ভিক্খূনং দমনত্থং. ভগৰা হি তদা পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তো ‘‘পুথুসদ্দো সমজনো’’তিআদিগাথা ভাসিত্ৰা কোসম্বিতো বালকলোণকারগামং গতো. ততো পাচীনৰংসদাযং, ততো পালিলেয্যকৰনসণ্ডং গন্ত্ৰা পালিলেয্যহত্থিনাগেন উপট্ঠহিযমানো তেমাসং ৰসি. নগরৰাসিনোপি – ‘‘সত্থা ৰিহারং গতো, গচ্ছাম ধম্মস্সৰনাযা’’তি গন্ধপুপ্ফহত্থা ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, সত্থা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘কহং তুম্হে সত্থারং দক্খথ, সত্থা ‘ইমে ভিক্খূ সমগ্গে করিস্সামী’তি আগতো, সমগ্গে কাতুং অসক্কোন্তো নিক্খমিত্ৰা গতো’’তি. ‘‘মযং সতম্পি সহস্সম্পি দত্ৰা সত্থারং আনেতুং ন সক্কোম, সো নো অযাচিতো সযমেৰ আগতো, মযং ইমে ভিক্খূ নিস্সায সত্থু সম্মুখা ধম্মকথং সোতুং ন লভিম্হা. ইমে সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতা, তস্মিম্পি সামগ্গিং করোন্তে সমগ্গা ন জাতা, কস্সাঞ্ঞস্স ৰচনং করিস্সন্তি. অলং ন ইমেসং ভিক্খা দাতব্বা’’তি সকলনগরে দণ্ডং ঠপযিংসু. তে পুনদিৰসে সকলনগরং পিণ্ডায চরিত্ৰা কটচ্ছুমত্তম্পি ভিক্খং অলভিত্ৰা ৰিহারং আগমংসু. উপাসকাপি তে পুন আহংসু – ‘‘যাৰ সত্থারং ন খমাপেথ, তাৰ ৰো তমেৰ দণ্ডকম্ম’’ন্তি. তে ‘‘সত্থারং খমাপেস্সামা’’তি ভগৰতি সাৰত্থিযং অনুপ্পত্তে তত্থ অগমংসু. সত্থা তেসং অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি দেসেসীতি অযমেত্থ পাল়িমুত্তককথা.

২৩৭. ইদানি পুথুসদ্দোতিআদিগাথাসু পুথু মহাসদ্দো অস্সাতি পুথুসদ্দো. সমজনোতি সমানো একসদিসো জনো, সব্বোৰাযং ভণ্ডনকারকজনো সমন্ততো সদ্দনিচ্ছরণেন পুথুসদ্দো চেৰ সদিসো চাতি ৰুত্তং হোতি. ন বালো কোচি মঞ্ঞথাতি তত্র কোচি একোপি অহং বালোতি ন মঞ্ঞতি, সব্বেপি পণ্ডিতমানিনোযেৰ. নাঞ্ঞং ভিয্যো অমঞ্ঞরুন্তি কোচি একোপি অহং বালোতি ন চ মঞ্ঞি, ভিয্যো চ সঙ্ঘস্মিং ভিজ্জমানে অঞ্ঞম্পি একং ‘‘ময্হং কারণা সঙ্ঘো ভিজ্জতী’’তি ইদং কারণং ন মঞ্ঞীতি অত্থো.

পরিমুট্ঠাতি মুট্ঠস্সতিনো. ৰাচাগোচরভাণিনোতি রাকারস্স রস্সাদেসো কতো; ৰাচাগোচরাৰ, ন সতিপট্ঠানগোচরা, ভাণিনো চ, কথং ভাণিনো? যাৰিচ্ছন্তি মুখাযামং, যাৰ মুখং পসারেতুং ইচ্ছন্তি, তাৰ পসারেত্ৰা ভাণিনো, একোপি সঙ্ঘগারৰেন মুখসঙ্কোচনং ন করোতীতি অত্থো. যেন নীতাতি যেন কলহেন ইমং নিল্লজ্জভাৰং নীতা. ন তং ৰিদূ ন তং জানন্তি ‘‘এৰং সাদীনৰো অয’’ন্তি.

যে চ তং উপনয্হন্তীতি তং অক্কোচ্ছি মন্তিআদিকং আকারং যে উপনয্হন্তি. সনন্তনোতি পোরাণো.

পরেতি পণ্ডিতে ঠপেত্ৰা ততো অঞ্ঞে ভণ্ডনকারকা পরে নাম. তে এত্থ সঙ্ঘমজ্ঝে কলহং করোন্তা ‘‘মযং যমামসে উপযমাম নস্সাম সততং সমিতং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ন জানন্তি. যে চ তত্থ ৰিজানন্তীতি যে চ তত্থ পণ্ডিতা ‘‘মযং মচ্চুনো সমীপং গচ্ছামা’’তি ৰিজানন্তি. ততো সম্মন্তি মেধগাতি এৰঞ্হি তে জানন্তা যোনিসোমনসিকারং উপ্পাদেত্ৰা মেধগানং কলহানং ৰূপসমায পটিপজ্জন্তি.

অট্ঠিচ্ছিন্নাতি অযং গাথা জাতকে (জা. ১.৯.১৬) আগতা, ব্রহ্মদত্তঞ্চ দীঘাৰুকুমারঞ্চ সন্ধায ৰুত্তা. অযঞ্হেত্থ অত্থো – তেসম্পি তথা পৰত্তৰেরানং হোতি সঙ্গতি, কস্মা তুম্হাকং ন হোতি, যেসং ৰো নেৰ মাতাপিতূনং অট্ঠীনি ছিন্নানি, ন পাণা হটা ন গৰাস্সধনানি হটানীতি.

সচে লভেথাতিআদিগাথা পণ্ডিতসহাযস্স চ বালসহাযস্স চ ৰণ্ণাৰণ্ণদীপনত্থং ৰুত্তা. অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানীতি পাকটপরিস্সযে চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযে চ অভিভৰিত্ৰা তেন সদ্ধিং অত্তমনো সতিমা চরেয্যাতি.

রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতন্তি যথা অত্তনো ৰিজিতরট্ঠং মহাজনকরাজা চ অরিন্দমমহারাজা চ পহায এককা ৰিচরিংসু, এৰং ৰিচরেয্যাতি অত্থো. মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগোতি মাতঙ্গো অরঞ্ঞে নাগোৰ. মাতঙ্গোতি হত্থি ৰুচ্চতি. নাগোতি মহন্তাধিৰচনমেতং. যথা হি মাতুপোসকো মাতঙ্গনাগো অরঞ্ঞে একো চরি, ন চ পাপানি অকাসি, যথা চ পালিলেয্যকো, এৰং একো চরে, ন চ পাপানি কযিরাতি ৰুত্তং হোতি.

২৩৮. বালকলোণকারগামোতি উপালিগহপতিস্স ভোগগামো. তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? গণে কিরস্স আদীনৰং দিস্ৰা একৰিহারিং ভিক্খুং পস্সিতুকামতা উদপাদি, তস্মা সীতাদীহি পীল়িতো উণ্হাদীনি পত্থযমানো ৰিয উপসঙ্কমি. ধম্মিযা কথাযাতি একীভাৰে আনিসংসপ্পটিসংযুত্তায. যেন পাচীনৰংসদাযো, তত্থ কস্মা উপসঙ্কমি? কলহকারকে কিরস্স দিট্ঠাদীনৰত্তা সমগ্গৰাসিনো ভিক্খূ পস্সিতুকামতা উদপাদি, তস্মা সীতাদীহি পীল়িতো উণ্হাদীনি পত্থযমানো ৰিয তত্থ উপসঙ্কমি. আযস্মা চ অনুরুদ্ধোতিআদি ৰুত্তনযমেৰ.

২৪১. অত্থি পন ৰোতি পচ্ছিমপুচ্ছায লোকুত্তরধম্মং পুচ্ছেয্য. সো পন থেরানং নত্থি, তস্মা তং পুচ্ছিতুং ন যুত্তন্তি পরিকম্মোভাসং পুচ্ছতি. ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামাতি পরিকম্মোভাসং সঞ্জানাম. দস্সনঞ্চ রূপানন্তি দিব্বচক্খুনা রূপদস্সনঞ্চ সঞ্জানাম. তঞ্চ নিমিত্তং নপ্পটিৰিজ্ঝামাতি তঞ্চ কারণং ন জানাম, যেন নো ওভাসো চ রূপদস্সনঞ্চ অন্তরধাযতি.

তং খো পন ৰো অনুরুদ্ধা নিমিত্তং পটিৰিজ্ঝিতব্বন্তি তং ৰো কারণং জানিতব্বং. অহম্পি সুদন্তি অনুরুদ্ধা তুম্হে কিং ন আল়ুলেস্সন্তি, অহম্পি ইমেহি একাদসহি উপক্কিলেসেহি আল়ুলিতপুব্বোতি দস্সেতুং ইমং দেসনং আরভি. ৰিচিকিচ্ছা খো মেতিআদীসু মহাসত্তস্স আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা নানাৰিধানি রূপানি দিস্ৰা ‘‘ইদং খো কি’’ন্তি ৰিচিকিচ্ছা উদপাদি. সমাধি চৰীতি পরিকম্মসমাধি চৰি. ওভাসোতি পরিকম্মোভাসোপি অন্তরধাযি, দিব্বচক্খুনাপি রূপং ন পস্সি. অমনসিকারোতি রূপানি পস্সতো ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জতি, ইদানি কিঞ্চি ন মনসিকরিস্সামীতি অমনসিকারো উদপাদি.

থিনমিদ্ধন্তি কিঞ্চি অমনসিকরোন্তস্স থিনমিদ্ধং উদপাদি.

ছম্ভিতত্তন্তি হিমৰন্তাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দানৰরক্খসঅজগরাদযো অদ্দস, অথস্স ছম্ভিতত্তং উদপাদি.

উপ্পিলন্তি ‘‘মযা দিট্ঠভযং পকতিযা ওলোকিযমানং নত্থি. অদিট্ঠে কিং নাম ভয’’ন্তি চিন্তযতো উপ্পিলাৰিতত্তং উদপাদি. সকিদেৰাতি একপযোগেনেৰ পঞ্চ নিধিকুম্ভিযোপি পস্সেয্য.

দুট্ঠুল্লন্তি মযা ৰীরিযং গাল়্হং পগ্গহিতং, তেন মে উপ্পিলং উপ্পন্নন্তি ৰীরিযং সিথিলমকাসি, ততো কাযদরথো কাযদুট্ঠুল্লং কাযালসিযং উদপাদি.

অচ্চারদ্ধৰীরিযন্তি মম ৰীরিযং সিথিলং করোতো দুট্ঠুল্লং উপ্পন্নন্তি পুন ৰীরিযং পগ্গণ্হতো অচ্চারদ্ধৰীরিযং উদপাদি. পতমেয্যাতি মরেয্য.

অতিলীনৰীরিযন্তি মম ৰীরিযং পগ্গণ্হতো এৰং জাতন্তি পুন ৰীরিযং সিথিলং করোতো অতিলীনৰীরিযং উদপাদি.

অভিজপ্পাতি দেৰলোকাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দেৰসঙ্ঘং পস্সতো তণ্হা উদপাদি.

নানত্তসঞ্ঞাতি ময্হং একজাতিকং রূপং মনসিকরোন্তস্স অভিজপ্পা উপ্পন্না, নানাৰিধরূপং মনসি করিস্সামীতি কালেন দেৰলোকাভিমুখং কালেন মনুস্সলোকাভিমুখং ৰড্ঢেত্ৰা নানাৰিধানি রূপানি মনসিকরোতো নানত্তসঞ্ঞা উদপাদি.

অতিনিজ্ঝাযিতত্তন্তি ময্হং নানাৰিধানি রূপানি মনসিকরোন্তস্স নানত্তসঞ্ঞা উদপাদি, ইট্ঠং ৰা অনিট্ঠং ৰা একজাতিকমেৰ মনসি করিস্সামীতি তথা মনসিকরোতো অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং উদপাদি.

২৪৩. ওভাসনিমিত্তং মনসি করোমীতি পরিকম্মোভাসমেৰ মনসি করোমি. ন চ রূপানি পস্সামীতি দিব্বচক্খুনা রূপানি ন পস্সামি. রূপনিমিত্তং মনসি করোমীতি দিব্বচক্খুনা ৰিসযরূপমেৰ মনসি করোমি.

পরিত্তঞ্চেৰ ওভাসন্তি পরিত্তকট্ঠানে ওভাসং. পরিত্তানি চ রূপানীতি পরিত্তকট্ঠানে রূপানি. ৰিপরিযাযেন দুতিযৰারো ৰেদিতব্বো. পরিত্তো সমাধীতি পরিত্তকো পরিকম্মোভাসো, ওভাসপরিত্ততঞ্হি সন্ধায ইধ পরিকম্মসমাধি ‘‘পরিত্তো’’তি ৰুত্তো. পরিত্তং মে তস্মিং সমযেতি তস্মিং সমযে দিব্বচক্খুপি পরিত্তকং হোতি. অপ্পমাণৰারেপি এসেৰ নযো.

২৪৫. অৰিতক্কম্পি ৰিচারমত্তন্তি পঞ্চকনযে দুতিযজ্ঝানসমাধিং. অৰিতক্কম্পি অৰিচারন্তি চতুক্কনযেপি পঞ্চকনযেপি ঝানত্তযসমাধিং. সপ্পীতিকন্তি দুকতিকজ্ঝানসমাধিং. নিপ্পীতিকন্তি দুকজ্ঝানসমাধিং. সাতসহগতন্তি তিকচতুক্কজ্ঝানসমাধিং. উপেক্খাসহগতন্তি চতুক্কনযে চতুত্থজ্ঝানসমাধিং পঞ্চকনযে পঞ্চমজ্ঝানসমাধিং.

কদা পন ভগৰা ইমং তিৰিধং সমাধিং ভাৰেতি? মহাবোধিমূলে নিসিন্নো পচ্ছিমযামে. ভগৰতো হি পঠমমগ্গো পঠমজ্ঝানিকো অহোসি, দুতিযাদযো দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানিকা. পঞ্চকনযে পঞ্চমজ্ঝানস্স মগ্গো নত্থীতি সো লোকিযো অহোসীতি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

উপক্কিলেসসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. বালপণ্ডিতসুত্তৰণ্ণনা

২৪৬. এৰং মে সুতন্তি বালপণ্ডিতসুত্তং. তত্থ বাললক্খণানীতি বালো অযন্তি এতেহি লক্খিযতি ঞাযতীতি বাললক্খণানি. তানেৰ তস্স সঞ্জাননকারণানীতি বালনিমিত্তানি. বালস্স অপদানানীতি বালাপদানানি. দুচ্চিন্তিতচিন্তীতি চিন্তযন্তো অভিজ্ঝাব্যাপাদমিচ্ছাদস্সনৰসেন দুচ্চিন্তিতমেৰ চিন্তেতি. দুব্ভাসিতভাসীতি ভাসমানোপি মুসাৰাদাদিভেদং দুব্ভাসিতমেৰ ভাসতি. দুক্কটকম্মকারীতি করোন্তোপি পাণাতিপাতাদিৰসেন দুক্কটকম্মমেৰ করোতি. তত্র চেতি যত্থ নিসিন্নো, তস্সং পরিসতি. তজ্জং তস্সারুপ্পন্তি তজ্জাতিকং তদনুচ্ছৰিকং, পঞ্চন্নং ৰেরানং দিট্ঠধম্মকসম্পরাযিকআদীনৰপ্পটিসংযুত্তন্তি অধিপ্পাযো. তত্রাতি তায কথায কচ্ছমানায. বালন্তিআদীনি সামিঅত্থে উপযোগৰচনং.

২৪৮. ওলম্বন্তীতি উপট্ঠহন্তি. সেসপদদ্ৰযং তস্সেৰ ৰেৰচনং, ওলম্বনাদিআকারেন হি তানি উপট্ঠহন্তি, তস্মা এৰং ৰুত্তং. পথৰিযা ওলম্বন্তীতি পথৰিতলে পত্থরন্তি. সেসপদদ্ৰযং তস্সেৰ ৰেৰচনং. পত্থরণাকারোযেৰ হেস. তত্র, ভিক্খৰে, বালস্সাতি তস্মিং উপট্ঠানাকারে আপাথগতে বালস্স এৰং হোতি.

২৪৯. এতদৰোচাতি অনুসন্ধিকুসলো ভিক্খু ‘‘নিরযস্স উপমা কাতুং ন সক্কা’’তি ন ভগৰা ৰদতি, ‘‘ন সুকরা’’তি পন ৰদতি, ন সুকরং পন সক্কা হোতি কাতুং, হন্দাহং দসবলং উপমং কারাপেমীতি চিন্তেত্ৰা এতং ‘‘সক্কা, ভন্তে’’তি ৰচনং অৰোচ. হনেয্যুন্তি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গমনৰসেন যথা একস্মিং ঠানে দ্ৰে পহারা নিপতন্তি, এৰং হনেয্যুং. তেনস্স দ্ৰে ৰণমুখসতানি হোন্তি. ইতো উত্তরিপি এসেৰ নযো.

২৫০. পাণিমত্তন্তি অন্তোমুট্ঠিযং ঠপনমত্তং. সঙ্খম্পি ন উপেতীতি গণনমত্তম্পি ন গচ্ছতি. কলভাগম্পীতি সতিমং কলং সহস্সিমং কলং সতসহস্সিমং ৰা কলং উপগচ্ছতীতিপি ৰত্তব্বতং ন উপেতি. উপনিধম্পীতি উপনিক্খেপনমত্তম্পি ন উপেতি, ওলোকেন্তস্স ওলোকিতমত্তম্পি নত্থি. তত্তং অযোখিলন্তি তিগাৰুতং অত্তভাৰং সম্পজ্জলিতায লোহপথৰিযা উত্তানকং নিপজ্জাপেত্ৰা তস্স দক্খিণহত্থে তালপ্পমাণং অযসূলং পৰেসেন্তি, তথা ৰামহত্থাদীসু. যথা চ উত্তানকং নিপজ্জাপেত্ৰা, এৰং উরেনপি দক্খিণপস্সেনপি ৰামপস্সেনপি নিপজ্জাপেত্ৰা তং কম্মকারণং করোন্তিযেৰ. সংৰেসেত্ৰাতি সম্পজ্জলিতায লোহপথৰিযা তিগাৰুতং অত্তভাৰং নিপজ্জাপেত্ৰা. কুঠারীহীতি মহতীহি গেহস্স একপক্খছদনমত্তাহি কুঠারীহি তচ্ছন্তি. লোহিতং নদী হুত্ৰা সন্দতি, লোহপথৰিতো জালা উট্ঠহিত্ৰা তচ্ছিতট্ঠানং গণ্হন্তি. মহাদুক্খং উপ্পজ্জতি, তচ্ছন্তা পন সুত্তাহতং করিত্ৰা দারূ ৰিয অট্ঠংসম্পি ছল়ংসম্পি করোন্তি. ৰাসীহীতি মহাসুপ্পপমাণাহি ৰাসীহি. তাহি তচ্ছন্তা তচতো যাৰ অট্ঠীনি সণিকং তচ্ছন্তি, তচ্ছিতং তচ্ছিতং পটিপাকতিকং হোতি. রথে যোজেত্ৰাতি সদ্ধিং যুগযোত্তপঞ্চরচক্ককুব্বরপাচনেহি সব্বতো সম্পজ্জলিতে রথে যোজেত্ৰা. মহন্তন্তি মহাকূটাগারপ্পমাণং. আরোপেন্তীতি সম্পজ্জলিতেহি অযমুগ্গরেহি পোথেন্তা আরোপেন্তি. সকিম্পি উদ্ধন্তি সুপক্কুথিতায উক্খলিযা পক্খিত্ততণ্ডুলা ৰিয উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চ গচ্ছতি.

ভাগসো মিতোতি ভাগে ঠপেত্ৰা ঠপেত্ৰা ৰিভত্তো. পরিযন্তোতি পরিক্খিত্তো. অযসাতি উপরি অযপট্টেন ছাদিতো.

সমন্তা যোজনসতং ফরিত্ৰা তিট্ঠতীতি এৰং ফরিত্ৰা তিট্ঠতি, যথা সমন্তা যোজনসতে ঠানে ঠত্ৰা ওলোকেন্তস্স অক্খীনি যমকগোল়কা ৰিয নিক্খমন্তি.

ন সুকরা অক্খানেন পাপুণিতুন্তি নিরযো নাম এৰম্পি দুক্খো এৰম্পি দুক্খোতি ৰস্সসতং ৰস্সসহস্সং কথেন্তেনাপি মত্থকং পাপেত্ৰা কথেতুং ন সুকরাতি অত্থো.

২৫১. দন্তুল্লেহকন্তি দন্তেহি উল্লেহিত্ৰা, লুঞ্চিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. রসাদোতি রসগেধেন পরিভুত্তরসো.

২৫২. অঞ্ঞমঞ্ঞখাদিকাতি অঞ্ঞমঞ্ঞখাদনং.

দুব্বণ্ণোতি দুরূপো. দুদ্দসিকোতি দারকানং ভযাপনত্থং কতযক্খো ৰিয দুদ্দসো. ওকোটিমকোতি লকুণ্ডকো পৰিট্ঠগীৰো মহোদরো. কাণোতি একক্খিকাণো ৰা উভযক্খিকাণো ৰা. কুণীতি একহত্থকুণী ৰা উভযহত্থকুণী ৰা. পক্খহতোতি পীঠসপ্পী. সো কাযেনাতি ইদমস্স দুক্খানুপবন্ধদস্সনত্থং আরদ্ধং.

কলিগ্গহেনাতি পরাজযেন. অধিবন্ধং নিগচ্ছেয্যাতি যস্মা বহুং জিতো সব্বসাপতেয্যম্পিস্স নপ্পহোতি, তস্মা অত্তনাপি বন্ধং নিগচ্ছেয্য. কেৰলা পরিপূরা বালভূমীতি বালো তীণি দুচ্চরিতানি পূরেত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততি, তত্থ পক্কাৰসেসেন মনুস্সত্তং আগতো পঞ্চসু নীচকুলেসু নিব্বত্তিত্ৰা পুন তীণি দুচ্চরিতানি পূরেত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততীতি অযং সকলা পরিপুণ্ণা বালভূমি.

২৫৩. পণ্ডিতলক্খণানীতিআদি ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. সুচিন্তিতচিন্তীতিআদীনি চেত্থ মনোসুচরিতাদীনং ৰসেন যোজেতব্বানি.

চক্করতনৰণ্ণনা

২৫৬. সীসং ন্হাতস্সাতি সীসেন সদ্ধিং গন্ধোদকেন ন্হাতস্স. উপোসথিকস্সাতি সমাদিন্নউপোসথঙ্গস্স. উপরিপাসাদৰরগতস্সাতি পাসাদৰরস্স উপরি গতস্স সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা পাসাদৰরস্স উপরি মহাতলে সিরীগব্ভং পৰিসিত্ৰা সীলানি আৰজ্জন্তস্স. তদা কির রাজা পাতোৰ সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা পুনপি সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি সীসং ন্হাযিত্ৰা কতপাতরাসো সুদ্ধং উত্তরাসঙ্গং একংসং কত্ৰা উপরিপাসাদস্স সিরীসযনে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো অত্তনো দানমযপুঞ্ঞসমুদযং আৰজ্জেত্ৰা নিসীদতি, অযং সব্বচক্কৰত্তীনং ধম্মতা.

তেসং তং আৰজ্জন্তানংযেৰ ৰুত্তপ্পকারপুঞ্ঞকম্মপচ্চযং উতুসমুট্ঠানং নীলমণিসঙ্ঘাটসদিসং পাচীনসমুদ্দজলতলং ছিন্দমানং ৰিয আকাসং অলঙ্কুরুমানং ৰিয দিব্বং চক্করতনং পাতুভৰতি. তযিদং দিব্বানুভাৰযুত্তত্তা দিব্বন্তি ৰুত্তং. সহস্সং অস্স অরানন্তি সহস্সারং. সহ নেমিযা সহ নাভিযা চাতি সনেমিকং সনাভিকং. সব্বেহি আকারেহি পরিপূরন্তি সব্বাকারপরিপূরং.

তত্থ চক্কঞ্চ তং রতিজননট্ঠেন রতনঞ্চাতি চক্করতনং. যায পন তং নাভিযা ‘‘সনাভিক’’ন্তি ৰুত্তং, সা ইন্দনীলমণিমযা হোতি. মজ্ঝে পনস্সা রজতমযা পনাল়ি, যায সুদ্ধসিনিদ্ধদন্তপন্তিযা হসমানং ৰিয ৰিরোচতি. মজ্ঝে ছিদ্দেন ৰিয চন্দমণ্ডলেন উভোসুপি বাহিরন্তেসু রজতপট্টেন কতপরিক্খেপো হোতি. তেসু পনস্সা নাভিপনাল়ি পরিক্খেপপট্টেসু যুত্তট্ঠানে পরিচ্ছেদলেখা সুৰিভত্তাৰ হুত্ৰা পঞ্ঞাযন্তি. অযং তাৰস্স নাভিযা সব্বাকারপরিপূরতা.

যেহি পন তং অরেহি ‘‘সহস্সার’’ন্তি ৰুত্তং, তে সত্তরতনমযা সূরিযরস্মিযো ৰিয পভাসম্পন্না হোন্তি. তেসম্পি ঘটমণিকপরিচ্ছেদলেখাদীনি সুৰিভত্তানেৰ পঞ্ঞাযন্তি. অযমস্স অরানং সব্বাকারপরিপূরতা.

যায পন তং নেমিযা সহ ‘‘সনেমিক’’ন্তি ৰুত্তং, সা বালসূরিযরস্মিকলাপসিরিং অৰহসমানা ৰিয সুরত্তসুদ্ধসিনিদ্ধপৰাল়মযা হোতি. সন্ধীসু পনস্সা সঞ্ঝারাগসস্সিরিকরত্তজম্বোনদপট্টা ৰট্টপরিচ্ছেদলেখা চ সুৰিভত্তা পঞ্ঞাযন্তি. অযমস্স নেমিযা সব্বাকারপরিপূরতা.

নেমিমণ্ডলপিট্ঠিযং পনস্স দসন্নং দসন্নং অরানমন্তরে ধমনৰংসো ৰিয অন্তোসুসিরো ছিদ্দমণ্ডলচিত্তো ৰাতগাহী পৰাল়দণ্ডো হোতি, যস্স ৰাতেন পহরিতস্স সুকুসলসমন্নাহতস্স পঞ্চঙ্গিকতূরিযস্স ৰিয সদ্দো ৰগ্গু চ রজনীযো চ কমনীযো চ হোতি. তস্স খো পন পৰাল়দণ্ডস্স উপরি সেতচ্ছত্তং, উভোসু পস্সেসু সমোসরিতকুসুমদামপন্তিযোতি এৰং সমোসরিতকুসুমদামপন্তিসতদ্ৰযপরিৰারেন সেতচ্ছত্তসতধারিনা পৰাল়দণ্ডসতেন সমুপসোভিতনেমিপরিক্খেপস্স দ্ৰিন্নম্পি নাভিপনাল়ীনং অন্তো দ্ৰে সীহমুখানি হোন্তি, যেহি তালক্খন্ধপ্পমাণা পুণ্ণচন্দকিরণকলাপসস্সিরিকা তরুণরৰিসমানরত্তকম্বলগেণ্ডুকপরিযন্তা আকাসগঙ্গাগতিসোভং অভিভৰমানা ৰিয দ্ৰে মুত্তকলাপা ওলম্বন্তি, যেহি চক্করতনেন সদ্ধিং আকাসে সম্পরিৰত্তমানেহি তীণি চক্কানি একতো পরিৰত্তন্তানি ৰিয খাযন্তি. অযমস্স সব্বসো সব্বাকারপরিপূরতা.

তং পনেতং এৰং সব্বাকারপরিপূরং পকতিযা সাযমাসভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা অত্তনো অত্তনো ঘরদ্ৰারে পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসীদিত্ৰা পৰত্তকথাসল্লাপেসু মনুস্সেসু ৰীথিচতুক্কাদীসু কীল়মানে দারকজনে নাতিউচ্চেন নাতিনীচেন ৰনসণ্ডমত্থকাসন্নেন আকাসপ্পদেসেন উপসোভযমানং ৰিয রুক্খসাখগ্গানি, দ্ৰাদসযোজনতো পট্ঠায সুয্যমানেন মধুরস্সরেন সত্তানং সোতানি ওধাপযমানং যোজনতো পট্ঠায নানপ্পভাসমুদযসমুজ্জলেন ৰণ্ণেন নযনানি সমাকড্ঢন্তং রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স পুঞ্ঞানুভাৰং উগ্ঘোসযন্তং ৰিয রাজধানিঅভিমুখং আগচ্ছতি.

অথ তস্স চক্করতনস্স সদ্দস্সৰনেনেৰ ‘‘কুতো নু খো, কস্স নু খো অযং সদ্দো’’তি আৰজ্জিতহদযানং পুরত্থিমদিসং ওলোকযমানানং তেসং মনুস্সানং অঞ্ঞতরো অঞ্ঞতরং এৰমাহ – ‘‘পস্স ভো অচ্ছরিযং, অযং পুণ্ণচন্দো পুব্বে একো উগ্গচ্ছতি, অজ্জ পন অত্তদুতিযো উগ্গতো, এতঞ্হি রাজহংসমিথুনং ৰিয পুণ্ণচন্দমিথুনং পুব্বাপরিযেন গগনতলং অভিলঙ্ঘতী’’তি. তমঞ্ঞো আহ – ‘‘কিং কথেসি সম্ম কহং নাম তযা দ্ৰে পুণ্ণচন্দা একতো উগ্গচ্ছন্তা দিট্ঠপুব্বা, ননু এস তপনীযরংসিধারো পিঞ্ছরকিরণো দিৰাকরো উগ্গতো’’তি. তমঞ্ঞো সিতং কত্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং উম্মত্তোসি, ননু খো ইদানিমেৰ দিৰাকরো অত্থঙ্গতো, সো কথং ইমং পুণ্ণচন্দং অনুবন্ধমানো উগ্গচ্ছিস্সতি, অদ্ধা পনেতং অনেকরতনপ্পভাসমুজ্জলং একস্স পুঞ্ঞৰতো ৰিমানং ভৰিস্সতী’’তি. তে সব্বেপি অপসাদযন্তা অঞ্ঞে এৰমাহংসু – ‘‘কিং বহুং ৰিপ্পলপথ, নেৰেস পুণ্ণচন্দো, ন সূরিযো ন দেৰৰিমানং. ন হেতেসং এৰরূপা সিরিসম্পত্তি অত্থি, চক্করতনেন পনেতেন ভৰিতব্ব’’ন্তি.

এৰং পৰত্তসল্লাপস্সেৰ তস্স জনস্স চন্দমণ্ডলং ওহায তং চক্করতনং অভিমুখং হোতি. ততো তেহি ‘‘কস্স নু খো ইদং নিব্বত্ত’’ন্তি ৰুত্তে ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘‘ন কস্সচি অঞ্ঞস্স, ননু অম্হাকং রাজা পূরিতচক্কৰত্তিৰত্তো, তস্সেতং নিব্বত্ত’’ন্তি. অথ সো চ মহাজনো, যো চ অঞ্ঞো পস্সতি, সব্বো চক্করতনমেৰ অনুগচ্ছতি. তম্পি চক্করতনং রঞ্ঞোযেৰ অত্থায অত্তনো আগতভাৰং ঞাপেতুকামং ৰিয সত্তক্খত্তুং পাকারমত্থকেনেৰ নগরং অনুসংযাযিত্ৰা রঞ্ঞো অন্তেপুরং পদক্খিণং কত্ৰা অন্তেপুরস্স উত্তরসীহপঞ্জরআসন্নে ঠানে যথা গন্ধপুপ্ফাদীহি সুখেন সক্কা হোতি পূজেতুং, এৰং অক্খাহতং ৰিয তিট্ঠতি.

এৰং ঠিতস্স পনস্স ৰাতপানচ্ছিদ্দাদীহি পৰিসিত্ৰা নানাৰিরাগরতনপ্পভাসমুজ্জলং অন্তো পাসাদং অলঙ্কুরুমানং পভাসমূহং দিস্ৰা দস্সনত্থায সঞ্জাতাভিলাসো রাজা হোতি. পরিজনোপিস্স পিযৰচনপাভতেন আগন্ত্ৰা তমত্থং নিৰেদেতি. অথ রাজা বলৰপীতিপামোজ্জফুটসরীরো পল্লঙ্কং মোচেত্ৰা উট্ঠাযাসনা সীহপঞ্জরসমীপং গন্ত্ৰা তং চক্করতনং দিস্ৰা ‘‘সুতং খো পন মেত’’ন্তিআদিকং চিন্তনং চিন্তেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘দিস্ৰান রঞ্ঞো খত্তিযস্স…পে… অস্সং নু খো অহং রাজা চক্কৰত্তী’’তি. তত্থ সো হোতি রাজা চক্কৰত্তীতি কিত্তাৰতা চক্কৰত্তী হোতি? একঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলমত্তম্পি চক্করতনে আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পৰত্তে.

ইদানি তস্স পৰত্তাপনত্থং যং কাতব্বং তং দস্সেন্তো অথ খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ উট্ঠাযাসনাতি নিসিন্নাসনতো উট্ঠহিত্ৰা চক্করতনসমীপং আগন্ত্ৰা. ভিঙ্কারং গহেত্ৰাতি হত্থিসোণ্ডসদিসপনাল়িং সুৰণ্ণভিঙ্কারং উক্খিপিত্ৰা ৰামহত্থেন উদকং গহেত্ৰা. পৰত্ততু ভৰং চক্করতনং, অভিৰিজিনাতু ভৰং চক্করতনন্তি. অন্ৰদেৰ রাজা চক্কৰত্তী সদ্ধিং চতুরঙ্গিনিযা সেনাযাতি সব্বচক্কৰত্তীনঞ্হি উদকেন অভিসিঞ্চিত্ৰা ‘‘অভিৰিজানাতু ভৰং চক্করতন’’ন্তি ৰচনসমনন্তরমেৰ ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা চক্করতনং পৰত্ততি, যস্স পৰত্তিসমকালমেৰ সো রাজা চক্কৰত্তী নাম হোতি.

পৰত্তে পন চক্করতনে তং অনুবন্ধমানোৰ রাজা চক্কৰত্তী যানৰরং আরুয্হ ৰেহাসং অব্ভুগ্গচ্ছতি, অথস্স ছত্তচামরাদিহত্থো পরিজনো চেৰ অন্তেপুরজনো চ. ততো নানপ্পকারকঞ্চুককৰচাদিসন্নাহৰিভূসিতেন ৰিৰিধাহরণপ্পভাসমুজ্জলিতেন সমুস্সিতদ্ধজপটাকপটিমণ্ডিতেন অত্তনো অত্তনো বলকাযেন সদ্ধিং উপরাজসেনাপতি পভূতযোপি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রাজানমেৰ পরিৰারেন্তি. রাজযুত্তা পন জনসঙ্গহত্থং নগরৰীথীসু ভেরিযো চরাপেন্তি ‘‘তাতা অম্হাকং রঞ্ঞো চক্করতনং নিব্বত্তং, অত্তনো অত্তনো ৰিভৰানুরূপেন মণ্ডিতপ্পসাধিতা সন্নিপতথা’’তি. মহাজনো পন পকতিযা চক্করতনসদ্দেনেৰ সব্বকিচ্চানি পহায গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায সন্নিপতিতোৰ, সোপি সব্বো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রাজানমেৰ পরিৰারেতি. যস্স যস্স হি রঞ্ঞা সদ্ধিং গন্তুকামতা উপ্পজ্জতি, সো সো আকাসগতোৰ হোতি. এৰং দ্ৰাদসযোজনাযামৰিত্থারা পরিসা হোতি. তত্থ একপুরিসোপি ছিন্নভিন্নসরীরো ৰা কিলিট্ঠৰত্থো ৰা নত্থি. সুচিপরিৰারো হি রাজা চক্কৰত্তী. চক্কৰত্তিপরিসা নাম ৰিজ্জাধরপরিসা ৰিয আকাসে গচ্ছমানা ইন্দনীলমণিতলে ৰিপ্পকিণ্ণরতনসদিসা হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অন্ৰদেৰ রাজা চক্কৰত্তী সদ্ধিং চতুরঙ্গিনিযা সেনাযা’’তি.

তম্পি চক্করতনং রুক্খগ্গানং উপরূপরি নাতিউচ্চেন গগনপদেসেন পৰত্ততি, যথা রুক্খানং পুপ্ফফলপল্লৰেহি অত্থিকা তানি সুখেন গহেতুং সক্কোন্তি, ভূমিযং ঠিতা ‘‘এস রাজা, এস উপরাজা, এস সেনাপতী’’তি সল্লক্খেতুং সক্কোন্তি. ঠানাদীসুপি ইরিযাপথেসু যো যেন ইচ্ছতি, সো তেনেৰ গচ্ছতি. চিত্তকম্মাদিসিপ্পপসুতা চেত্থ অত্তনো অত্তনো কিচ্চং করোন্তাযেৰ গচ্ছন্তি. যথেৰ হি ভূমিযং, তথা নেসং সব্বকিচ্চানি আকাসে ইজ্ঝন্তি. এৰং চক্কৰত্তিপরিসং গহেত্ৰা তং চক্করতনং ৰামপস্সেন সিনেরুং পহায সমুদ্দস্স উপরিভাগেন অট্ঠযোজনসহস্সপ্পমাণং পুব্বৰিদেহং গচ্ছতি.

তত্থ যো ৰিনিব্বেধেন দ্ৰাদসযোজনায পরিক্খেপতো ছত্তিংসযোজনপরিসায সন্নিৰেসক্খমো সুলভাহারূপকরণো ছাযূদকসম্পন্নো সুচিসমতলো রমণীযো ভূমিভাগো, তস্স উপরিভাগে তং চক্করতনং আকাসে অক্খাহতং ৰিয তিট্ঠতি. অথ তেন সঞ্ঞাণেন সো মহাজনো ওতরিত্ৰা যথারুচি ন্হানভোজনাদীনি সব্বকিচ্চানি করোন্তো ৰাসং কপ্পেতি, তেন ৰুত্তং ‘‘যস্মিং খো পন, ভিক্খৰে, পদেসে তং চক্করতনং পতিট্ঠাতি, তত্থ রাজা চক্কৰত্তী ৰাসং উপেতি সদ্ধিং চতুরঙ্গিনিযা সেনাযা’’তি.

এৰং ৰাসং উপগতে চক্কৰত্তিম্হি যে তত্থ রাজানো, তে ‘‘পরচক্কং আগত’’ন্তি সুত্ৰাপি ন বলকাযং সন্নিপাতেত্ৰা যুদ্ধসজ্জা হোন্তি. চক্করতনস্স উপ্পত্তিসমনন্তরমেৰ নত্থি সো সত্তো নাম, যো পচ্চত্থিকসঞ্ঞায রাজানং আরব্ভ আৰুধং উক্খিপিতুং ৰিসহেয্য. অযমনুভাৰো চক্করতনস্স.

চক্কানুভাৰেন হি তস্স রঞ্ঞো,

অরী অসেসা দমথং উপেন্তি;

অরিন্দমং নাম নরাধিপস্স,

তেনেৰ তং ৰুচ্চতি তস্স চক্কং.

তস্মা সব্বেপি তে রাজানো অত্তনো অত্তনো রজ্জসিরিৰিভৰানুরূপং পাভতং গহেত্ৰা তং রাজানং উপগম্ম ওনতসিরা অত্তনো মোল়িযমণিপ্পভাভিসেকেনস্স পাদপূজং করোন্তো ‘‘এহি খো মহারাজা’’তিআদীহি ৰচনেহি তস্স কিঙ্কারপ্পটিস্সাৰিতং আপজ্জন্তি. তেন ৰুত্তং যে খো পন, ভিক্খৰে, পুরত্থিমায…পে… অনুসাস মহারাজাতি.

তত্থ স্ৰাগতন্তি সুআগমনং. একস্মিঞ্হি আগতে সোচন্তি, গতে নন্দন্তি. একস্মিং আগতে নন্দন্তি, গতে সোচন্তি. তাদিসো ত্ৰং আগতনন্দনো গমনসোচনো, তস্মা তৰ আগমনং সুআগমনন্তি ৰুত্তং হোতি. এৰং ৰুত্তে পন চক্কৰত্তী নাপি ‘‘এত্তকং নাম মে অনুৰস্সং বলিং উপকপ্পেথা’’তি ৰদতি, নাপি অঞ্ঞস্স ভোগং অচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞস্স দেতি. অত্তনো পন ধম্মরাজভাৰস্স অনুরূপায পঞ্ঞায পাণাতিপাতাদীনি উপপরিক্খিত্ৰা পেমনীযেন মঞ্জুনা সরেন ‘‘পস্সথ তাতা, পাণাতিপাতো নামেস আসেৰিতো ভাৰিতো বহুলীকতো নিরযসংৰত্তনিকো হোতী’’তিআদিনা নযেন ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘পাণো ন হন্তব্বো’’তিআদিকং ওৰাদং দেতি. তেন ৰুত্তং রাজা চক্কৰত্তী এৰমাহ পাণো ন হন্তব্বো…পে… যথাভুত্তঞ্চ ভুঞ্জথাতি.

কিং পন সব্বেপি রঞ্ঞো ইমং ওৰাদং গণ্হন্তীতি. বুদ্ধস্সপি তাৰ সব্বে ন গণ্হন্তি, রঞ্ঞো কিং গণ্হিস্সন্তি. তস্মা যে পণ্ডিতা ৰিভাৰিনো, তে গণ্হন্তি. সব্বে পন অনুযন্তা ভৰন্তি. তস্মা ‘‘যে খো পন, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ.

অথ তং চক্করতনং এৰং পুব্বৰিদেহৰাসীনং ওৰাদে দিন্নে কতপাতরাসে চক্কৰত্তীবলেন ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পুরত্থিমং সমুদ্দং অজ্ঝোগাহতি. যথা যথা চ তং অজ্ঝোগাহতি, তথা তথা অগদগন্ধং ঘাযিত্ৰা সংখিত্তফণো নাগরাজা ৰিয সংখিত্তঊমিৰিপ্ফারং হুত্ৰা ওগচ্ছমানং মহাসমুদ্দসলিলং যোজনমত্তং ওগন্ত্ৰা অন্তোসমুদ্দে ৰেল়ুরিযভিত্তি ৰিয তিট্ঠতি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ চ তস্স রঞ্ঞো পুঞ্ঞসিরিং দট্ঠুকামানি ৰিয মহাসমুদ্দতলে ৰিপ্পকিণ্ণানি নানারতনানি ততো ততো আগন্ত্ৰা তং পদেসং পূরযন্তি. অথ সা রাজপরিসা তং নানারতনপরিপূরং মহাসমুদ্দতলং দিস্ৰা যথারুচি উচ্ছঙ্গাদীহি আদিযতি, যথারুচি আদিন্নরতনায পন পরিসায তং চক্করতনং পটিনিৰত্ততি. পটিনিৰত্তমানে চ তস্মিং পরিসা অগ্গতো হোতি, মজ্ঝে রাজা, অন্তে চক্করতনং. তম্পি জলনিধিজলং পলোভিযমানমিৰ চক্করতনসিরিযা, অসহমানমিৰ চ তেন ৰিযোগং, নেমিমণ্ডলপরিযন্তং অভিহনন্তং নিরন্তরমেৰ উপগচ্ছতি.

২৫৭. এৰং রাজা চক্কৰত্তী পুরত্থিমসমুদ্দপরিযন্তং পুব্বৰিদেহং অভিৰিজিনিত্ৰা দক্খিণসমুদ্দপরিযন্তং জম্বুদীপং ৰিজেতুকামো চক্করতনদেসিতেন মগ্গেন দক্খিণসমুদ্দাভিমুখো গচ্ছতি. তেন ৰুত্তং অথ খো তং, ভিক্খৰে, চক্করতনং পুরত্থিমসমুদ্দং অজ্ঝোগাহেত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা দক্খিণং দিসং পৰত্ততীতি. এৰং পৰত্তমানস্স পন তস্স পৰত্তনৰিধানং সেনাসন্নিৰেসো পটিরাজগমনং তেসং অনুসাসনিপ্পদানং দক্খিণসমুদ্দং অজ্ঝোগাহনং সমুদ্দসলিলস্স ওগচ্ছনং রতনাদানন্তি সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

ৰিজিনিত্ৰা পন তং দসসহস্সযোজনপ্পমাণং জম্বুদীপং দক্খিণসমুদ্দতোপি পচ্চুত্তরিত্ৰা সত্তযোজনসহস্সপ্পমাণং অপরগোযানং ৰিজেতুং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ গন্ত্ৰা তম্পি সমুদ্দপরিযন্তং তথেৰ অভিৰিজিনিত্ৰা পচ্ছিমসমুদ্দতোপি পচ্চুত্তরিত্ৰা অট্ঠযোজনসহস্সপ্পমাণং উত্তরকুরুং ৰিজেতুং তথেৰ গন্ত্ৰা তম্পি সমুদ্দপরিযন্তং তথেৰ অভিৰিজিয উত্তরসমুদ্দতোপি পচ্চুত্তরতি.

এত্তাৰতা রঞ্ঞা চক্কৰত্তিনা চাতুরন্তায পথৰিযা আধিপচ্চং অধিগতং হোতি. সো এৰং ৰিজিতৰিজযো অত্তনো রজ্জসিরিসম্পত্তিদস্সনত্থং সপরিসো উদ্ধং গগনতলং অভিলঙ্ঘিত্ৰা সুৰিকসিতপদুমুপ্পলপুণ্ডরীকৰনৰিচিত্তে চত্তারো জাতস্সরে ৰিয পঞ্চসতপঞ্চসতপরিত্তদীপপরিৰারে চত্তারো মহাদীপে ওলোকেত্ৰা চক্করতনদেসিতেনেৰ মগ্গেন যথানুক্কমং অত্তনো রাজধানিমেৰ পচ্চাগচ্ছতি. অথ তং চক্করতনং অন্তেপুরদ্ৰারং সোভযমানং ৰিয হুত্ৰা তিট্ঠতি.

এৰং পতিট্ঠিতে পন তস্মিং চক্করতনে রাজন্তেপুরে উক্কাহি ৰা দীপিকাহি ৰা কিঞ্চি করণীযং ন হোতি, চক্করতনোভাসোযেৰ রত্তিং অন্ধকারং ৰিধমতি. যে চ পন রত্তিং অন্ধকারত্থিকা হোন্তি, তেসং অন্ধকারমেৰ হোতি. তেন ৰুত্তং দক্খিণসমুদ্দং অজ্ঝোগাহেত্ৰা…পে… এৰরূপং চক্করতনং পাতুভৰতীতি.

হত্থিরতনৰণ্ণনা

২৫৮. এৰং পাতুভূতচক্করতনস্স পনস্স চক্কৰত্তিনো অমচ্চা পকতিমঙ্গলহত্থিট্ঠানং সুচিভূমিভাগং কারেত্ৰা হরিচন্দনাদীহি সুরভিগন্ধেহি উপলিম্পাপেত্ৰা হেট্ঠা ৰিচিত্তৰণ্ণসুরভিকুসুমসমাকিণ্ণং উপরি সুৰণ্ণতারকানং অন্তরন্তরা সমোসরিতমনুঞ্ঞ-কুসুমদামপ্পটিমণ্ডিতৰিতানং দেৰৰিমানং ৰিয অভিসঙ্খরিত্ৰা ‘‘এৰরূপস্স নাম দেৰ হত্থিরতনস্স আগমনং চিন্তেথা’’তি ৰদন্তি. সো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ মহাদানং দত্ৰা সীলানি সমাদায তং পুঞ্ঞসম্পত্তিং আৰজ্জন্তো নিসীদতি, অথস্স পুঞ্ঞানুভাৰচোদিতো ছদ্দন্তকুলা ৰা উপোসথকুলা ৰা তং সক্কারৰিসেসং অনুভৰিতুকামো তরুণরৰিমণ্ডলাভিরত্তচরণ-গীৰমুখপ্পটিমণ্ডিতৰিসুদ্ধসেতসরীরো সত্তপ্পতিট্ঠো সুসণ্ঠিতঙ্গপচ্চঙ্গসন্নিৰেসো ৰিকসিতরত্ত-পদুমচারুপোক্খরো ইদ্ধিমা যোগী ৰিয ৰেহাসং গমনসমত্থো মনোসিলাচুণ্ণরঞ্জিতপরিযন্তো ৰিয রজতপব্বতো হত্থিসেট্ঠো তস্মিং পদেসে পতিট্ঠাতি. সো ছদ্দন্তকুলা আগচ্ছন্তো সব্বকনিট্ঠো আগচ্ছতি, উপোসথকুলা সব্বজেট্ঠো. পাল়িযং পন ‘‘উপোসথো নাগরাজা’’ ইচ্চেৰ আগচ্ছতি. স্ৰাযং পূরিতচক্কৰত্তিৰত্তানং চক্কৰত্তীনং সুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ চিন্তযন্তানং আগচ্ছতি, ন ইতরেসং. সযমেৰ পকতিমঙ্গলহত্থিট্ঠানং আগন্ত্ৰা মঙ্গলহত্থিং অপনেত্ৰা তত্থ তিট্ঠতি. তেন ৰুত্তং পুন চপরং, ভিক্খৰে…পে… নাগরাজাতি.

এৰং পাতুভূতং পন তং হত্থিরতনং দিস্ৰা হত্থিগোপকাদযো হট্ঠতুট্ঠা ৰেগেন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেন্তি. রাজা তুরিততুরিতং আগন্ত্ৰা তং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ‘‘ভদ্দকং ৰত ভো হত্থিযানং, সচে দমথং উপেয্যা’’তি চিন্তযন্তো হত্থং পসারেতি. অথ সো ঘরধেনুৰচ্ছকো ৰিয কণ্ণে ওলম্বেত্ৰা সূরতভাৰং দস্সেন্তো রাজানং উপসঙ্কমতি, রাজা তং অভিরুহিতুকামো হোতি. অথস্স পরিজনা অধিপ্পাযং ঞত্ৰা তং হত্থিরতনং সোৰণ্ণদ্ধজং সোৰণ্ণালঙ্কারং হেমজালপটিচ্ছন্নং কত্ৰা উপনেন্তি. রাজা তং অনিসীদাপেত্ৰাৰ সত্তরতনমযায নিস্সেণিযা অভিরুয্হ আকাসং গমননিন্নচিত্তো হোতি. তস্স সহ চিত্তুপ্পাদেনেৰ সো হত্থিরাজা রাজহংসো ৰিয ইন্দনীলমণিপ্পভাজালনীলগগনতলং অভিলঙ্ঘতি, ততো চক্কচারিকায ৰুত্তনযেনেৰ সকলরাজপরিসা. ইতি সপরিসো রাজা অন্তোপাতরাসেযেৰ সকলপথৰিং অনুসংযাযিত্ৰা রাজধানিং পচ্চাগচ্ছতি, এৰং মহিদ্ধিকং চক্কৰত্তিনো হত্থিরতনং হোতি. তেন ৰুত্তং দিস্ৰান রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স…পে… এৰরূপং হত্থিরতনং পাতুভৰতীতি.

অস্সরতনৰণ্ণনা

এৰং পাতুভূতহত্থিরতনস্স পন চক্কৰত্তিনো পরিসা পকতিমঙ্গলঅস্সট্ঠানং সুচিসমতলং কারেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা চ পুরিমনযেনেৰ রঞ্ঞো তস্স আগমনচিন্তনত্থং উস্সাহং জনেন্তি. সো পুরিমনযেনেৰ কতদানসক্কারো সমাদিন্নসীলোৰ পাসাদতলে নিসিন্নো পুঞ্ঞসম্পত্তিং সমনুস্সরতি, অথস্স পুঞ্ঞানুভাৰচোদিতো সিন্ধৰকুলতো ৰিজ্জুল্লতাৰিনদ্ধসরদকালসেতৰলাহকরাসিসস্সিরিকো রত্তপাদো রত্ততুণ্ডো চন্দপ্পভাপুঞ্জসদিসসুদ্ধসিনিদ্ধঘনসঙ্ঘাতসরীরো কাকগীৰা ৰিয ইন্দনীলমণি ৰিয চ কাল়ৰণ্ণেন সীসেন সমন্নাগতত্তা কাল়সীসো সুট্ঠু কপ্পেত্ৰা ঠপিতেহি ৰিয মুঞ্জসদিসেহি সণ্হৰট্টউজুগতিগতেহি কেসেহি সমন্নাগতত্তা মুঞ্জকেসো ৰেহাসঙ্গমো ৰলাহকো নাম অস্সরাজা আগন্ত্ৰা তস্মিং ঠানে পতিট্ঠাতি. সেসং সব্বং হত্থিরতনে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. এৰরূপং অস্সরতনং সন্ধায ভগৰা পুন চপরন্তিআদিমাহ.

মণিরতনৰণ্ণনা

এৰং পাতুভূতঅস্সরতনস্স পন রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চতুহত্থাযামং সকটনাভিসমপ্পমাণং উভোসু অন্তেসু কণ্ণিকপরিযন্ততো ৰিনিগ্গতসুপরিসুদ্ধমুত্তাকলাপেহি দ্ৰীহি কঞ্চনপদুমেহি অলঙ্কতং চতুরাসীতিমণিসহস্সপরিৰারং তারাগণপরিৰুতস্স পুণ্ণচন্দস্স সিরিং পটিপ্ফরমানং ৰিয ৰেপুল্লপব্বততো মণিরতনং আগচ্ছতি. তস্সেৰং আগতস্স মুত্তাজালকে ঠপেত্ৰা ৰেল়ুপরম্পরায সট্ঠিহত্থপ্পমাণং আকাসং আরোপিতস্স রত্তিভাগে সমন্তা যোজনপ্পমাণং ওকাসং আভা ফরতি, যায সব্বো সো ওকাসো অরুণুগ্গমনৰেলা ৰিয সঞ্জাতালোকো হোতি. ততো কস্সকা কসিকম্মং, ৰাণিজা আপণুগ্ঘাটনং, তে তে চ সিপ্পিনো তং তং কম্মন্তং পযোজেন্তি দিৰাতি মঞ্ঞমানা. তেন ৰুত্তং পুন চপরং, ভিক্খৰে…পে… মণিরতনং পাতুভৰতীতি.

ইত্থিরতনৰণ্ণনা

এৰং পাতুভূতমণিরতনস্স পন চক্কৰত্তিস্স ৰিসযসুখৰিসেসকারণং ইত্থিরতনং পাতুভৰতি. মদ্দরাজকুলতো ৰা হিস্স অগ্গমহেসিং আনেন্তি, উত্তরকুরুতো ৰা পুঞ্ঞানুভাৰেন সযং আগচ্ছতি. অৰসেসা পনস্সা সম্পত্তি ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স ইত্থিরতনং পাতুভৰতি অভিরূপা দস্সনীযা’’তিআদিনা নযেন পাল়িযংযেৰ আগতা.

তত্থ সণ্ঠানপারিপূরিযা অধিকং রূপং অস্সাতি অভিরূপা. দিস্সমানা চ চক্খূনি পীণযতি, তস্মা অঞ্ঞং কিচ্চৰিক্খেপং হিত্ৰাপি দট্ঠব্বাতি দস্সনীযা. দিস্সমানা চ সোমনস্সৰসেন চিত্তং পসাদেতীতি পাসাদিকা. পরমাযাতি এৰং পসাদাৰহত্তা উত্তমায. ৰণ্ণপোক্খরতাযাতি ৰণ্ণসুন্দরতায. সমন্নাগতাতি উপেতা. অভিরূপা ৰা যস্মা নাতিদীঘা নাতিরস্সা দস্সনীযা যস্মা নাতিকিসা নাতিথূলা, পাসাদিকা যস্মা নাতিকাল়িকা নচ্চোদাতা. পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা যস্মা অতিক্কন্তা মানুসং ৰণ্ণং অপ্পত্তা দিব্বৰণ্ণং. মনুস্সানঞ্হি ৰণ্ণাভা বহি ন নিচ্ছরতি, দেৰানং অতিদূরং নিচ্ছরতি, তস্সা পন দ্ৰাদসহত্থপ্পমাণং পদেসং সরীরাভা ওভাসেতি.

নাতিদীঘাদীসু চস্সা পঠমযুগল়েন আরোহসম্পত্তি, দুতিযযুগল়েন পরিণাহসম্পত্তি, ততিযযুগল়েন ৰণ্ণসম্পত্তি ৰুত্তা. ছহি ৰাপি এতেহি কাযৰিপত্তিযা অভাৰো, অতিক্কন্তা মানুসং ৰণ্ণন্তি ইমিনা কাযসম্পত্তি ৰুত্তা.

তূলপিচুনো ৰা কপ্পাসপিচুনো ৰাতি সপ্পিমণ্ডে পক্খিপিত্ৰা ঠপিতস্স সতৰিহতস্স তূলপিচুনো ৰা সতৰিহতস্স কপ্পাসপিচুনো ৰা কাযসম্ফস্সো হোতি. সীতেতি রঞ্ঞো সীতকালে. উণ্হেতি রঞ্ঞো উণ্হকালে. চন্দনগন্ধোতি নিচ্চকালমেৰ সুপিসিতস্স অভিনৰস্স চতুজ্জাতিসমাযোজিতস্স হরিচন্দনস্স গন্ধো কাযতো ৰাযতি. উপ্পলগন্ধোতি হসিতকথিতকালেসু মুখতো নিক্খন্তো তঙ্খণং ৰিকসিতস্সেৰ নীলুপ্পলস্স অতিসুরভিগন্ধো ৰাযতি.

এৰং রূপসম্ফস্সগন্ধসম্পত্তিযুত্তায পনস্সা সরীরসম্পত্তিযা অনুরূপং আচারং দস্সেতুং তং খো পনাতিআদি ৰুত্তং. তত্থ রাজানং দিস্ৰা নিসিন্নাসনতো অগ্গিদড্ঢা ৰিয পঠমমেৰ উট্ঠাতীতি পুব্বুট্ঠাযিনী. তস্মিং নিসিন্নে তস্স রঞ্ঞো তালৰণ্টেন বীজনাদিকিচ্চং কত্ৰা পচ্ছা নিপততি নিসীদতীতি পচ্ছানিপাতিনী. কিং করোমি দেৰাতি তস্স কিংকারং পটিস্সাৰেতীতি কিংকারপটিস্সাৰিনী. রঞ্ঞো মনাপমেৰ চরতি করোতীতি মনাপচারিনী. যং রঞ্ঞো পিযং, তদেৰ ৰদতীতি পিযৰাদিনী.

ইদানি স্ৰাস্সা আচারো ভাৰসুদ্ধিযা এৰ, ন সাঠেয্যেনাতি দস্সেতুং তং খো পনাতিআদিমাহ. তত্থ নো অতিচরতীতি ন অতিক্কমিত্ৰা চরতি, অঞ্ঞং পুরিসং চিত্তেনপি ন পত্থেতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ যে তস্সা আদিম্হি ‘‘অভিরূপা’’তিআদযো অন্তে ‘‘পুব্বুট্ঠাযিনী’’তিআদযো গুণা ৰুত্তা, তে পকতিগুণা এৰ ‘‘অতিক্কন্তা মানুসং ৰণ্ণ’’ন্তিআদযো পন চক্কৰত্তিনো পুঞ্ঞং উপনিস্সায চক্করতনপাতুভাৰতো পট্ঠায পুরিমকম্মানুভাৰেন নিব্বত্তন্তীতি ৰেদিতব্বা. অভিরূপতাদিকাপি ৰা চক্করতনপাতুভাৰতো পট্ঠায সব্বাকারপারিপূরা জাতা. তেনাহ এৰরূপং ইত্থিরতনং পাতুভৰতীতি.

গহপতিরতনৰণ্ণনা

এৰং পাতুভূতইত্থিরতনস্স পন রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স ধনকরণীযানং কিচ্চানং যথাসুখপ্পৰত্তনত্থং গহপতিরতনং পাতুভৰতি. সো পকতিযাৰ মহাভোগো মহাভোগকুলে জাতো রঞ্ঞো ধনরাসিৰড্ঢকো সেট্ঠি গহপতি হোতি, চক্করতনানুভাৰসহিতং পনস্স কম্মৰিপাকজং দিব্বচক্খু পাতুভৰতি, যেন অন্তোপথৰিযং যোজনব্ভন্তরে নিধিং পস্সতি. সো তং সম্পত্তিং দিস্ৰা তুট্ঠহদযো গন্ত্ৰা রাজানং ধনেন পৰারেত্ৰা সব্বানি ধনকরণীযানি সম্পাদেতি. তেন ৰুত্তং পুন চপরং, ভিক্খৰে…পে… এৰরূপং গহপতিরতনং পাতুভৰতীতি.

পরিণাযকরতনৰণ্ণনা

এৰং পাতুভূতগহপতিরতনস্স পন রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সব্বকিচ্চসংৰিধানসমত্থং পরিণাযকরতনং পাতুভৰতি. সো রঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তোৰ হোতি. পকতিযা এৰ পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী, রঞ্ঞো পুঞ্ঞানুভাৰং নিস্সায পনস্স অত্তনো কম্মানুভাৰেন পরচিত্তঞাণং উপ্পজ্জতি. যেন দ্ৰাদসযোজনায রাজপরিসায চিত্তাচারং ঞত্ৰা রঞ্ঞো অহিতে হিতে চ ৰৰত্থপেতুং সমত্থো হোতি. সোপি তং অত্তনো আনুভাৰং দিস্ৰা তুট্ঠহদযো রাজানং সব্বকিচ্চানুসাসনেন পৰারেতি. তেন ৰুত্তং পুন চপরং…পে… পরিণাযকরতনং পাতুভৰতীতি. তত্থ ঠপেতব্বং ঠপেতুন্তি তস্মিং তস্মিং ঠানন্তরে ঠপেতব্বং ঠপেতুং.

২৫৯. সমৰেপাকিনিযাতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ.

২৬০. কটগ্গহেনাতি জযগ্গাহেন. মহন্তং ভোগক্খন্ধন্তি একপ্পহারেনেৰ দ্ৰে ৰা তীণি ৰা সতসহস্সানি. কেৰলা পরিপূরা পণ্ডিতভূমীতি পণ্ডিতো তীণি সুচরিতানি পূরেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্ততি, ততো মনুস্সলোকং আগচ্ছন্তো কুলরূপভোগসম্পত্তিযং নিব্বত্ততি, তত্থ ঠিতো তীণি চ সুচরিতানি পূরেত্ৰা পুন সগ্গে নিব্বত্ততীতি অযং সকলা পরিপুণ্ণা পণ্ডিতভূমি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

বালপণ্ডিতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. দেৰদূতসুত্তৰণ্ণনা

২৬১. এৰং মে সুতন্তি দেৰদূতসুত্তং. তত্থ দ্ৰে অগারাতিআদি অস্সপুরসুত্তে ৰিত্থারিতমেৰ.

২৬২. নিরযং উপপন্নাতি ভগৰা কত্থচি নিরযতো পট্ঠায দেসনং দেৰলোকেন ওসাপেতি, কত্থচি দেৰলোকতো পট্ঠায নিরযেন ওসাপেতি. সচে সগ্গসম্পত্তিং ৰিত্থারেত্ৰা কথেতুকামো হোতি, নিরযদুক্খং একদেসতো কথেতি, তিরচ্ছানযোনিদুক্খং পেত্তিৰিসযদুক্খং মনুস্সলোকসম্পত্তিং একদেসতো কথেতি, সগ্গসম্পত্তিমেৰ ৰিত্থারেতি. সচে নিরযদুক্খং ৰিত্থারেত্ৰা কথেতুকামো হোতি, দেৰলোকমনুস্সলোকেসু সম্পত্তিং তিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযেসু চ দুক্খং একদেসতো কথেতি, নিরযদুক্খমেৰ ৰিত্থারেতি. সো ইমস্মিং সুত্তে নিরযদুক্খং ৰিত্থারেতুকামো, তস্মা দেৰলোকতো পট্ঠায দেসনং নিরযেন ওসাপেতি. দেৰলোকমনুস্সলোকসম্পত্তিযো তিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযদুক্খানি চ একদেসতো কথেত্ৰা নিরযদুক্খমেৰ ৰিত্থারেন কথেতুং তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালাতিআদিমাহ.

তত্থ একচ্চে থেরা ‘‘নিরযপালা নাম নত্থি, যন্তরূপং ৰিয কম্মমেৰ কারণং কারেতী’’তি ৰদন্তি. তেসং তং ‘‘অত্থি নিরযে নিরযপালাতি, আমন্তা, অত্থি চ কারণিকা’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে (কথা. ৮৬৬) পটিসেধিতমেৰ. যথা হি মনুস্সলোকে কম্মকারণকারকা অত্থি, এৰমেৰ নিরযে নিরযপালা অত্থীতি. যমস্স রঞ্ঞোতি যমরাজা নাম ৰেমানিকপেতরাজা, একস্মিং কালে দিব্বৰিমানে দিব্বকপ্পরুক্খদিব্বউয্যানদিব্বনাটকাদিসম্পত্তিং অনুভৰতি, একস্মিং কালে কম্মৰিপাকং, ধম্মিকো রাজা. ন চেস একোৰ হোতি, চতূসু পন দ্ৰারেসু চত্তারো জনা হোন্তি. নাদ্দসন্তি অত্তনো সন্তিকে পেসিতস্স কস্সচি দেৰদূতস্স অভাৰং সন্ধায এৰং ৰদতি. অথ নং যমো ‘‘নাযং ভাসিতস্স অত্থং সল্লক্খেতী’’তি ঞত্ৰা সল্লক্খাপেতুকামো অম্ভোতিআদিমাহ.

জাতিধম্মোতি জাতিসভাৰো, অপরিমুত্তো জাতিযা, জাতি নাম ময্হং অব্ভন্তরেযেৰ অত্থীতি. পরতো জরাধম্মোতিআদীসুপি এসেৰ নযো.

২৬৩. পঠমং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জিত্ৰাতি এত্থ দহরকুমারো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম ‘‘পস্সথ, ভো, ময্হম্পি তুম্হাকং ৰিয হত্থপাদা অত্থি, সকে পনম্হি মুত্তকরীসে পলিপন্নো, অত্তনো ধম্মতায উট্ঠহিত্ৰা ন্হাযিতুং ন সক্কোমি, অহং কিলিট্ঠগত্তোম্হি, ন্হাপেথ মন্তি ৰত্তুম্পি ন সক্কোমি, জাতিতোম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো. ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি জাতিতো অপরিমুত্তাৰ. যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি জাতি আগমিস্সতি, ইতি তস্সা পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেস দেৰদূতো নাম জাতো, ৰচনত্থো পন মঘদেৰসুত্তে ৰুত্তোৰ.

দুতিযং দেৰদূতন্তি এত্থাপি জরাজিণ্ণসত্তো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ, ভো, অহম্পি তুম্হে ৰিয তরুণো অহোসিং ঊরুবলবাহুবলজৰনসম্পন্নো, তস্স মে তা বলজৰনসম্পত্তিযো অন্তরহিতা, ৰিজ্জমানাপি মে হত্থপাদা হত্থপাদকিচ্চং ন করোন্তি, জরাযম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো. ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি জরায অপরিমুত্তাৰ. যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি জরা আগমিস্সতি, ইতি তস্সা পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেস দেৰদূতো নাম জাতো.

ততিযং দেৰদূতন্তি এত্থাপি গিলানসত্তো অত্থতো এৰ ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ, ভো, অহম্পি তুম্হে ৰিয নিরোগো অহোসিং, সোম্হি এতরহি ব্যাধিনা অভিহতো সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নো, উট্ঠাতুম্পি ন সক্কোমি, ৰিজ্জমানাপি মে হত্থপাদা হত্থপাদকিচ্চং ন করোন্তি, ব্যাধিতোম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো. ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি ব্যাধিতো অপরিমুত্তাৰ. যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকং ব্যাধি আগমিস্সতি, ইতি তস্স পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেস দেৰদূতো নাম জাতো.

২৬৫. চতুত্থং দেৰদূতন্তি এত্থ পন কম্মকারণা ৰা দেৰদূতাতি কাতব্বা কম্মকারণিকা ৰা. তত্থ পন কম্মকারণপক্খে বাত্তিংস তাৰ কম্মকারণা অত্থতো এৰং ৰদন্তি নাম – ‘‘মযং নিব্বত্তমানা ন রুক্খে ৰা পাসাণে ৰা নিব্বত্তাম, তুম্হাদিসানং সরীরে নিব্বত্তাম, ইতি অম্হাকং পুরে নিব্বত্তিতোৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেতে দেৰদূতা নাম জাতা. কম্মকারণিকাপি অত্থতো এৰং ৰদন্তি নাম – ‘‘মযং দ্ৰত্তিংস কম্মকারণা করোন্তা ন রুক্খাদীসু করোম, তুম্হাদিসেসু সত্তেসুযেৰ করোম, ইতি অম্হাকং তুম্হেসু পুরে কম্মকারণাকরণতোৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেতেপি দেৰদূতা নাম জাতা.

২৬৬. পঞ্চমং দেৰদূতন্তি এত্থ মতকসত্তো অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘পস্সথ ভো মং আমকসুসানে ছড্ডিতং উদ্ধুমাতকাদিভাৰং পত্তং, মরণতোম্হি অপরিমুত্ততায এদিসো জাতো. ন খো পনাহমেৰ, তুম্হেপি মরণতো অপরিমুত্তাৰ. যথেৰ হি ময্হং, এৰং তুম্হাকম্পি মরণং আগমিস্সতি, ইতি তস্স পুরে আগমনাৰ কল্যাণং করোথা’’তি. তেনেস দেৰদূতো নাম জাতো.

ইমং পন দেৰদূতানুযোগং কো লভতি, কো ন লভতীতি? যেন তাৰ বহুং পাপং কতং, সো গন্ত্ৰা নিরযে নিব্বত্ততিযেৰ. যেন পন পরিত্তং পাপকম্মং কতং, সো লভতি. যথা হি সভণ্ডং চোরং গহেত্ৰা কত্তব্বমেৰ করোন্তি, ন ৰিনিচ্ছিনন্তি. অনুৰিজ্জিত্ৰা গহিতং পন ৰিনিচ্ছযট্ঠানং নযন্তি, সো ৰিনিচ্ছযং লভতি. এৰংসম্পদমেতং. পরিত্তপাপকম্মা হি অত্তনো ধম্মতাযপি সরন্তি, সারিযমানাপি সরন্তি.

তত্থ দীঘজযন্তদমিল়ো নাম অত্তনো ধম্মতায সরি. সো কির দমিল়ো সুমনগিরিৰিহারে আকাসচেতিযং রত্তপটেন পূজেসি. অথ নিরযে উস্সদসামন্তে নিব্বত্তো অগ্গিজালসদ্দং সুত্ৰাৰ অত্তনো পূজিতপটং অনুস্সরি, সো গন্ত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো. অপরোপি পুত্তস্স দহরভিক্খুনো খলিসাটকং দেন্তো পাদমূলে ঠপেসি, মরণকালম্হি পটপটাতি সদ্দে নিমিত্তং গণ্হি, সোপি উস্সদসামন্তে নিব্বত্তো জালসদ্দেন তং সাটকং অনুস্সরিত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো. এৰং তাৰ অত্তনো ধম্মতায কুসলং কম্মং সরিত্ৰা সগ্গে নিব্বত্ততীতি.

অত্তনো ধম্মতায অসরন্তে পন পঞ্চ দেৰদূতে পুচ্ছতি. তত্থ কোচি পঠমেন দেৰদূতেন সরতি, কোচি দুতিযাদীহি. যো পন পঞ্চহিপি ন সরতি, তং যমো রাজা সযং সারেতি. একো কির অমচ্চো সুমনপুপ্ফকুম্ভেন মহাচেতিযং পূজেত্ৰা যমস্স পত্তিং অদাসি, তং অকুসলকম্মেন নিরযে নিব্বত্তং যমস্স সন্তিকং নযিংসু. তস্মিং পঞ্চহিপি দেৰদূতেহি কুসলে অসরন্তে যমো সযং ওলোকেন্তো দিস্ৰা – ‘‘ননু ত্ৰং মহাচেতিযং সুমনপুপ্ফকুম্ভেন পূজেত্ৰা ময্হং পত্তিং অদাসী’’তি সারেসি, সো তস্মিং কালে সরিত্ৰা দেৰলোকং গতো. যমো পন সযং ওলোকেত্ৰাপি অপস্সন্তো – ‘‘মহাদুক্খং নাম অনুভৰিস্সতি অযং সত্তো’’তি তুণ্হী হোতি.

২৬৭. মহানিরযেতি অৰীচিমহানিরযম্হি. কিং পনস্স পমাণং? অব্ভন্তরং আযামেন চ ৰিত্থারেন চ যোজনসতং হোতি. লোহপথৰী লোহছদনং একেকা চ ভিত্তি নৰনৰযোজনিকা হোতি. পুরত্থিমায ভিত্তিযা অচ্চি উট্ঠিতা পচ্ছিমং ভিত্তিং গহেত্ৰা তং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পরতো যোজনসতং গচ্ছতি. সেসদিসাসুপি এসেৰ নযো. ইতি জালপরিযন্তৰসেন আযামৰিত্থারতো অট্ঠারসযোজনাধিকানি তীণি যোজনসতানি, পরিক্খেপতো পন নৰযোজনসতানি চতুপণ্ণাসযোজনানি, সমন্তা পন উস্সদেহি সদ্ধিং দসযোজনসহস্সং হোতি.

২৬৮. উব্ভতং তাদিসমেৰ হোতীতি এত্থ অক্কন্তপদং যাৰ অট্ঠিতো দল়্হং উদ্ধরিতুমেৰ ন সক্কা. অযং পনেত্থ অত্থো – হেট্ঠতো পট্ঠায ডয্হতি, উপরিতো পট্ঠায ঝাযতি, ইতি অক্কমনকালে ডয্হমানং পঞ্ঞাযতি, উদ্ধরণকালে তাদিসমেৰ, তস্মা এৰং ৰুত্তং. বহুসম্পত্তোতি বহূনি ৰস্সসতৰস্সসহস্সানি সম্পত্তো.

কস্মা পনেস নরকো অৰীচীতি সঙ্খং গতোতি. ৰীচি নাম অন্তরং ৰুচ্চতি, তত্থ চ অগ্গিজালানং ৰা সত্তানং ৰা দুক্খস্স ৰা অন্তরং নত্থি. তস্মা সো অৰীচীতি সঙ্খং গতোতি. তস্স হি পুরত্থিমভিত্তিতো জালা উট্ঠিতা সংসিব্বমানা যোজনসতং গন্ত্ৰা পচ্ছিমভিত্তিং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পরতো যোজনসতং গচ্ছতি. সেসদিসাসুপি এসেৰ নযো.

ইমেসং ছন্নং জালানং মজ্ঝে নিব্বত্তো দেৰদত্তো, তস্স যোজনসতপ্পমাণো অত্তভাৰো, দ্ৰে পাদা যাৰ গোপ্ফকা লোহপথৰিং পৰিট্ঠা, দ্ৰে হত্থা যাৰ মণিবন্ধা লোহভিত্তিযো পৰিট্ঠা, সীসং যাৰ ভমুকট্ঠিতো লোহছদনে পৰিট্ঠং, অধোভাগেন একং লোহসূলং পৰিসিত্ৰা কাযং ৰিনিৰিজ্ঝন্তং ছদনে পৰিট্ঠং, পাচীনভিত্তিতো নিক্খন্তসূলং হদযং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পচ্ছিমভিত্তিং পৰিট্ঠং, উত্তরভিত্তিতো নিক্খন্তসূলং ফাসুকা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা দক্খিণভিত্তিং পৰিট্ঠং. নিচ্চলে তথাগতম্হি অপরদ্ধত্তা নিচ্চলোৰ হুত্ৰা পচ্চতীতি কম্মসরিক্খতায এদিসো জাতো. এৰং জালানং নিরন্তরতায অৰীচি নাম.

অব্ভন্তরে পনস্স যোজনসতিকে ঠানে নাল়িযং কোট্টেত্ৰা পূরিতপিট্ঠং ৰিয সত্তা নিরন্তরা, ‘‘ইমস্মিং ঠানে সত্তো অত্থি, ইমস্মিং নত্থী’’তি ন ৰত্তব্বং, গচ্ছন্তানং ঠিতানং নিসিন্নানং নিপন্নানং অন্তো নত্থি, গচ্ছন্তে ৰা ঠিতে ৰা নিসিন্নে ৰা নিপন্নে ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ন বাধন্তি. এৰং সত্তানং নিরন্তরতায অৰীচি.

কাযদ্ৰারে পন ছ উপেক্খাসহগতানি চিত্তানি উপ্পজ্জন্তি, একং দুক্খসহগতং. এৰং সন্তেপি যথা জিৰ্হগ্গে ছ মধুবিন্দূনি ঠপেত্ৰা একস্মিং তম্বলোহবিন্দুম্হি ঠপিতে অনুদহনবলৰতায তদেৰ পঞ্ঞাযতি, ইতরানি অব্বোহারিকানি হোন্তি, এৰং অনুদহনবলৰতায দুক্খমেৰেত্থ নিরন্তরং, ইতরানি অব্বোহারিকানীতি. এৰং দুক্খস্স নিরন্তরতায অৰীচি.

২৬৯. মহন্তোতি যোজনসতিকো. সো তত্থ পততীতি একো পাদো মহানিরযে হোতি, একো গূথনিরযে নিপততি. সূচিমুখাতি সূচিসদিসমুখা, তে হত্থিগীৰপ্পমাণা একদোণিকনাৰাপ্পমাণা ৰা হোন্তি.

কুক্কুলনিরযোতি যোজনসতপ্পমাণোৰ অন্তো কূটাগারমত্তৰিতচ্চিতঅঙ্গারপুণ্ণো আদিত্তছারিকনিরযো, যত্থ পতিতপতিতা কুদ্রূসকরাসিম্হি খিত্তফালৰাসিসিলাদীনি ৰিয হেট্ঠিমতলমেৰ গণ্হন্তি.

আরোপেন্তীতি অযদণ্ডেহি পোথেন্তা আরোপেন্তি. তেসং আরোহনকালে তে কণ্টকা অধোমুখা হোন্তি, ওরোহনকালে উদ্ধংমুখা.

ৰাতেরিতানীতি কম্মমযেন ৰাতেন চলিতানি. হত্থম্পি ছিন্দন্তীতি ফলকে মংসং ৰিয কোট্টযমানানি ছিন্দন্তি. সচে উট্ঠায পলাযতি, অযোপাকারো সমুট্ঠহিত্ৰা পরিক্খিপতি, হেট্ঠা খুরধারা সমুট্ঠাতি.

খারোদকা নদীতি ৰেতরণী নাম তম্বলোহনদী. তত্থ অযোমযানি খরৰালিক-পোক্খরপত্তানি, হেট্ঠা খুরধারা উভোসু তীরেসু ৰেত্তলতা চ কুসতিণানি চ. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরাতি সো তত্থ উদ্ধঞ্চ অধো চ ৰুয্হমানো পোক্খরপত্তেসু ছিজ্জতি. সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানায খরৰালিকায কণ্টকেহি ৰিজ্ঝিযতি, খুরধারাহি ফালিযতি, উভোসু তীরেসু কুসতিণেহি ৰিলেখতি, ৰেত্তলতাহি আকড্ঢিযতি, তিক্খসত্তীহি ফালিযতি.

২৭০. তত্তেন অযোসঙ্কুনাতি তেন জিগচ্ছিতোম্হীতি ৰুত্তে মহন্তং লোহপচ্ছিং লোহগুল়ানং পূরেত্ৰা তং উপগচ্ছন্তি, সো লোহগুল়ভাৰং ঞত্ৰা দন্তে সম্ফুসেতি, অথস্স তে তত্তেন অযোসঙ্কুনা মুখং ৰিৰরন্তি, তম্বলোহধারেহি মহন্তেন লোহকটাহেন তম্বলোহং উপনেত্ৰা এৰমেৰং করোন্তি. পুন মহানিরযেতি এৰং পঞ্চৰিধবন্ধনতো পট্ঠায যাৰ তম্বলোহপানা তম্বলোহপানতো পট্ঠায পুন পঞ্চৰিধবন্ধনাদীনি কারেত্ৰা মহানিরযে পক্খিপন্তি. তত্থ কোচি পঞ্চৰিধবন্ধনেনেৰ মুচ্চতি, কোচি দুতিযেন, কোচি ততিযেন, কোচি তম্বলোহপানেন মুচ্চতি, কম্মে পন অপরিক্খীণে পুন মহানিরযে পক্খিপন্তি.

ইদং পন সুত্তং গণ্হন্তো একো দহরভিক্খু, – ‘‘ভন্তে, এত্তকং দুক্খমনুভৰিতসত্তং পুনপি মহানিরযে পক্খিপন্তী’’তি আহ. আম, আৰুসো, কম্মে অপরিক্খীণে পুনপ্পুনং এৰং করোন্তীতি. তিট্ঠতু, ভন্তে, উদ্দেসো, কম্মট্ঠানমেৰ কথেথাতি কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সোতাপন্নো হুত্ৰা আগম্ম উদ্দেসং অগ্গহেসি. অঞ্ঞেসম্পি ইমস্মিং পদেসে উদ্দেসং ঠপেত্ৰা অরহত্তং পত্তানং গণনা নত্থি. সব্ববুদ্ধানঞ্চেতং সুত্তং অৰিজহিতমেৰ হোতি.

২৭১. হীনকাযূপগাতি হীনকাযং উপগতা হুত্ৰা. উপাদানেতি তণ্হাদিট্ঠিগহণে. জাতিমরণসম্ভৰেতি জাতিযা চ মরণস্স চ কারণভূতে. অনুপাদাতি চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযিত্ৰা. জাতিমরণসঙ্খযেতি জাতিমরণসঙ্খযসঙ্খাতে নিব্বানে ৰিমুচ্চন্তি.

দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতাতি দিট্ঠধম্মে ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সব্বকিলেসনিব্বানেন নিব্বুতা. সব্বদুক্খং উপচ্চগুন্তি সব্বদুক্খাতিক্কন্তা নাম হোন্তি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

দেৰদূতসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ততিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. ৰিভঙ্গৰগ্গো

১. ভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা

২৭২. এৰং মে সুতন্তি ভদ্দেকরত্তসুত্তং. তত্থ ভদ্দেকরত্তস্সাতি ৰিপস্সনানুযোগসমন্নাগতত্তা ভদ্দকস্স একরত্তস্স. উদ্দেসন্তি মাতিকং. ৰিভঙ্গন্তি ৰিত্থারভাজনীযং.

অতীতন্তি অতীতে পঞ্চক্খন্ধে. নান্ৰাগমেয্যাতি তণ্হাদিট্ঠীহি নানুগচ্ছেয্য. নপ্পটিকঙ্খেতি তণ্হাদিট্ঠীহি ন পত্থেয্য. যদতীতন্তি ইদমেত্থ কারণৰচনং. যস্মা যং অতীতং, তং পহীনং নিরুদ্ধং অত্থঙ্গতং, তস্মা তং পুন নানুগচ্ছেয্য. যস্মা চ যং অনাগতং, তং অপ্পত্তং অজাতং অনিব্বত্তং, তস্মা তম্পি ন পত্থেয্য.

তত্থ তত্থাতি পচ্চুপ্পন্নম্পি ধম্মং যত্থ যত্থেৰ উপ্পন্নো, তত্থ তত্থেৰ চ নং অনিচ্চানুপস্সনাদীহি সত্তহি অনুপস্সনাহি যো ৰিপস্সতি অরঞ্ঞাদীসু ৰা তত্থ তত্থেৰ ৰিপস্সতি. অসংহীরং অসংকুপ্পন্তি ইদং ৰিপস্সনাপটিৰিপস্সনাদস্সনত্থং ৰুত্তং. ৰিপস্সনা হি রাগাদীহি ন সংহীরতি ন সংকুপ্পতীতি অসংহীরং অসংকুপ্পং, তং অনুব্রূহযে ৰড্ঢেয্য, পটিৰিপস্সেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা নিব্বানং রাগাদীহি ন সংহীরতি ন সংকুপ্পতীতি অসংহীরং অসংকুপ্পং. তং ৰিদ্ৰা পণ্ডিতো ভিক্খু অনুব্রূহযে, পুনপ্পুনং তদারম্মণং তং তং ফলসমাপত্তিং অপ্পেন্তো ৰড্ঢেয্যাতি অত্থো.

তস্স পন অনুব্রূহন্তস্স অত্থায – অজ্জেৰ কিচ্চমাতপ্পন্তি কিলেসানং আতাপনপরিতাপনেন আতপ্পন্তি লদ্ধনামং ৰীরিযং অজ্জেৰ কাতব্বং. কো জঞ্ঞা মরণং সুৰেতি স্ৰে জীৰিতং ৰা মরণং ৰা কো জানাতি. অজ্জেৰ দানং ৰা দস্সামি, সীলং ৰা রক্খিস্সামি, অঞ্ঞতরং ৰা পন কুসলং করিস্সামীতি হি ‘‘অজ্জ তাৰ পপঞ্চো অত্থি, স্ৰে ৰা পুনদিৰসে ৰা করিস্সামী’’তি চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰা অজ্জেৰ করিস্সামীতি এৰং ৰীরিযং কাতব্বন্তি দস্সেতি. মহাসেনেনাতি অগ্গিৰিসসত্থাদীনি অনেকানি মরণকারণানি তস্স সেনা, তায মহতিযা সেনায ৰসেন মহাসেনেন এৰরূপেন মচ্চুনা সদ্ধিং ‘‘কতিপাহং তাৰ আগমেহি যাৰাহং বুদ্ধপূজাদিং অত্তনো অৰস্সযকম্মং করোমী’’তি. এৰং মিত্তসন্থৰাকারসঙ্খাতো ৰা, ‘‘ইদং সতং ৰা সহস্সং ৰা গহেত্ৰা কতিপাহং আগমেহী’’তি এৰং লঞ্জানুপ্পদানসঙ্খাতো ৰা, ‘‘ইমিনাহং বলরাসিনা পটিবাহিস্সামী’’তি এৰং বলরাসিসঙ্খাতো ৰা সঙ্গরো নত্থি. সঙ্গরোতি হি মিত্তসন্থৰাকারলঞ্জানুপ্পদানবলরাসীনং নামং, তস্মা অযমত্থো ৰুত্তো.

অতন্দিতন্তি অনলসং উট্ঠাহকং. এৰং পটিপন্নত্তা ভদ্দো একরত্তো অস্সাতি ভদ্দেকরত্তো. ইতি তং এৰং পটিপন্নপুগ্গলং ‘‘ভদ্দেকরত্তো অয’’ন্তি. রাগাদীনং সন্ততায সন্তো বুদ্ধমুনি আচিক্খতি.

২৭৩. এৰংরূপোতিআদীসু কাল়োপি সমানো ইন্দনীলমণিৰণ্ণো অহোসিন্তি এৰং মনুঞ্ঞরূপৰসেনেৰ এৰংরূপো অহোসিং. কুসলসুখসোমনস্সৰেদনাৰসেনেৰ এৰংৰেদনো. তংসম্পযুত্তানংযেৰ সঞ্ঞাদীনং ৰসেন এৰংসঞ্ঞো এৰংসঙ্খারো এৰংৰিঞ্ঞাণো অহোসিং অতীতমদ্ধানন্তি.

তত্থ নন্দিং সমন্ৰানেতীতি তেসু রূপাদীসু তণ্হং সমন্ৰানেতি অনুপৰত্তেতি. হীনরূপাদিৰসেন পন এৰংরূপো অহোসিং…পে… এৰংৰিঞ্ঞাণো অহোসিন্তি ন মঞ্ঞতি.

নন্দিং ন সমন্ৰানেতীতি তণ্হং ৰা তণ্হাসম্পযুত্তদিট্ঠিং ৰা নানুপৰত্তযতি.

২৭৪. এৰংরূপো সিযন্তিআদীসুপি তংমনুঞ্ঞরূপাদিৰসেনেৰ তণ্হাদিট্ঠিপৰত্তসঙ্খাতা নন্দিসমন্ৰানযনাৰ ৰেদিতব্বা.

২৭৫. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নেসু ধম্মেসু সংহীরতীতি ইদং ‘‘পচ্চুপ্পন্নঞ্চ যো ধম্মং, তত্থ তত্থ ৰিপস্সতি. অসংহীরং অসংকুপ্প’’ন্তি উদ্দেসস্স নিদ্দেসত্থং ৰুত্তং. কামঞ্চেত্থ ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং ধম্মং ন ৰিপস্সতী’’তিআদি ৰত্তব্বং সিযা, যস্মা পন অসংহীরাতি চ অসংকুপ্পাতি চ ৰিপস্সনা ৰুত্তা, তস্মা তস্সা এৰ অভাৰঞ্চ ভাৰঞ্চ দস্সেতুং সংহীরতীতি মাতিকং উদ্ধরিত্ৰা ৰিত্থারো ৰুত্তো. তত্থ সংহীরতীতি ৰিপস্সনায অভাৰতো তণ্হাদিট্ঠীহি আকড্ঢিযতি. ন সংহীরতীতি ৰিপস্সনায ভাৰেন তণ্হাদিট্ঠীহি নাকড্ঢিযতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

ভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. আনন্দভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা

২৭৬. এৰং মে সুতন্তি আনন্দভদ্দেকরত্তসুত্তং. তত্থ পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতো. কো নু খো, ভিক্খৰেতি জানন্তোৰ কথাসমুট্ঠাপনত্থং পুচ্ছি.

২৭৮. সাধু সাধূতি থেরস্স সাধুকারমদাসি. সাধু খো ত্ৰন্তি পরিমণ্ডলেহি পদব্যঞ্জনেহি পরিসুদ্ধেহি কথিতত্তা দেসনং পসংসন্তো আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

আনন্দভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. মহাকচ্চানভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা

২৭৯. এৰং মে সুতন্তি মহাকচ্চানভদ্দেকরত্তসুত্তং. তত্থ তপোদারামেতি তত্তোদকস্স রহদস্স ৰসেন এৰংলদ্ধনামে আরামে. ৰেভারপব্বতস্স কির হেট্ঠা ভূমট্ঠকনাগানং পঞ্চযোজনসতিকং নাগভৰনং দেৰলোকসদিসং মণিমযেন তলেন আরামউয্যানেহি চ সমন্নাগতং, তত্থ নাগানং কীল়নট্ঠানে মহাউদকরহদো, ততো তপোদা নাম নদী সন্দতি কুথিতা উণ্হোদকা. কস্মা পনেসা এদিসা জাতা? রাজগহং কির পরিৰারেত্ৰা মহা পেতলোকো, তত্থ দ্ৰিন্নং মহালোহকুম্ভিনিরযানং অন্তরেন অযং তপোদা আগচ্ছতি, তস্মা সা কুথিতা সন্দতি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘যতাযং, ভিক্খৰে, তপোদা সন্দতি, সো দহো অচ্ছোদকো সীতোদকো সাতোদকো সেতোদকো সুপ্পতিত্থো রমণীযো পহূতমচ্ছকচ্ছপো, চক্কমত্তানি চ পদুমানি পুপ্ফন্তি. অপিচাযং, ভিক্খৰে, তপোদা দ্ৰিন্নং মহানিরযানং অন্তরিকায আগচ্ছতি, তেনাযং তপোদা কুথিতা সন্দতী’’তি (পারা. ২৩১). ইমস্স পন আরামস্স অভিসম্মুখট্ঠানে ততো মহাউদকরহদো জাতো, তস্স নামৰসেনাযং ৰিহারো তপোদারামোতি ৰুচ্চতি.

২৮০. সমিদ্ধীতি তস্স কির থেরস্স অত্তভাৰো সমিদ্ধো অভিরূপো পাসাদিকো, তস্মা সমিদ্ধিত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. আদিব্রহ্মচরিযকোতি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদি পুব্বভাগপ্পটিপত্তিভূতো. ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনাতি মধুপিণ্ডিকসুত্তে (ম. নি. ১.১৯৯ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.

২৮২. ইতি মে চক্খুন্তি ইমস্মিং কির সুত্তে ভগৰা দ্ৰাদসাযতনৰসেনেৰ মাতিকং ঠপেসি. থেরোপি ‘‘ভগৰতা হেট্ঠা দ্ৰীসু, উপরি চতুত্থে চাতি ইমেসু তীসু সুত্তেসু পঞ্চক্খন্ধৰসেন মাতিকা চ ৰিভঙ্গো চ কতো, ইধ পন দ্ৰাদসাযতনৰসেনেৰ ৰিভজনত্থং মাতিকা ঠপিতা’’তি নযং পটিলভিত্ৰা এৰমাহ. ইমং পন নযং লভন্তেন থেরেন ভারিযং কতং, অপদে পদং দস্সিতং, আকাসে পদং কতং, তেন নং ভগৰা ইমমেৰ সুত্তং সন্ধায – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং যদিদং মহাকচ্চানো’’তি (অ. নি. ১.১৯৭) এতদগ্গে ঠপেসি. এত্থ পন চক্খূতি চক্খুপসাদো. রূপাতি চতুসমুট্ঠানিকরূপা. ইমিনা নযেন সেসাযতনানিপি ৰেদিতব্বানি. ৰিঞ্ঞাণন্তি নিকন্তিৰিঞ্ঞাণং. তদভিনন্দতীতি তং চক্খুঞ্চেৰ রূপঞ্চ তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অভিনন্দতি. অন্ৰাগমেতীতি তণ্হাদিট্ঠীহি অনুগচ্ছতি.

ইতি মে মনো অহোসি অতীতমদ্ধানং ইতি ধম্মাতি এত্থ পন মনোতি ভৰঙ্গচিত্তং. ধম্মাতি তেভূমকধম্মারম্মণং.

২৮৩. পণিদহতীতি পত্থনাৰসেন ঠপেসি. পণিধানপচ্চযাতি পত্থনাট্ঠপনকারণা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাকচ্চানভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. লোমসকঙ্গিযভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা

২৮৬. এৰং মে সুতন্তি লোমসকঙ্গিযভদ্দেকরত্তসুত্তং. তত্থ লোমসকঙ্গিযোতি অঙ্গথেরো কির নামেস, কাযস্স পন ঈসকলোমসাকারতায লোমসকঙ্গিযোতি পাকটো জাতো. চন্দনো দেৰপুত্তোতি কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিরেস চন্দনো নাম উপাসকো অড্ঢো মহদ্ধনো তীণি রতনানি চতূহি পচ্চযেহি পূজেত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তো, পুরিমনামেন চন্দনো দেৰপুত্তোত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. পণ্ডুকম্বলসিলাযন্তি রত্তকম্বলসিলাযং. তস্সা কির রত্তকম্বলস্সেৰ জযসুমনপুপ্ফরাসি ৰিয ৰণ্ণো, তস্মা ‘‘পণ্ডুকম্বলসিলা’’তি ৰুচ্চতি.

কদা পন তত্থ ভগৰা ৰিহাসীতি? বোধিপত্তিতো সত্তমে সংৰচ্ছরে সাৰত্থিযং আসাল়্হীমাসপুণ্ণমায দ্ৰাদসযোজনায পরিসায মজ্ঝে যমকপাটিহারিযং কত্ৰা ওরুয্হ কণ্ডম্বমূলে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ধম্মদেসনায মহাজনং মহাৰিদুগ্গতো উদ্ধরিত্ৰা বুদ্ধা নাম যস্মা পাটিহারিযং কত্ৰা মনুস্সপথে ন ৰসন্তি, তস্মা পস্সমানস্সেৰ তস্স জনস্স পদৰীক্কমং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে পারিচ্ছত্তকমূলে পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সং উপগতো, তস্মিং সমযে ৰিহাসি.

তত্র ভগৰাতি তত্র ৰিহরন্তো ভগৰা যেভুয্যেন দসহি চক্কৰাল়সহস্সেহি সন্নিপতিতাহি দেৰতাহি পরিৰুতো মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা অভিধম্মপিটকং কথেন্তো গম্ভীরং নিপুণং তিলক্খণাহতং রূপারূপপরিচ্ছেদকথং পটিৰিজ্ঝিতুং অসক্কোন্তানং দেৰানং সংৰেগজননত্থং অন্তরন্তরা ভদ্দেকরত্তস্স উদ্দেসঞ্চ ৰিভঙ্গঞ্চ অভাসি. তত্রাযং দেৰপুত্তো উগ্গণ্হন্তো ইমা গাথা সদ্ধিং ৰিভঙ্গেন উগ্গণ্হি, দেৰত্তস্স পন পমাদাধিট্ঠানত্তা দিব্বেহি আরম্মণেহি নিপ্পীল়িযমানো অনুপুব্বেন সুত্তং সম্মুট্ঠো গাথামত্তমেৰ ধারেসি. তেনাহ ‘‘এৰং খো অহং ভিক্খু ধারেমি ভদ্দেকরত্তিযো গাথা’’তি.

উগ্গণ্হাহি ত্ৰন্তিআদীসু তুণ্হীভূতো নিসীদিত্ৰা সুণন্তো উগ্গণ্হাতি নাম, ৰাচায সজ্ঝাযং করোন্তো পরিযাপুণাতি নাম, অঞ্ঞেসং ৰাচেন্তো ধারেতি নাম. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

লোমসকঙ্গিযভদ্দেকরত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. চূল়কম্মৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

২৮৯. এৰং মে সুতন্তি চূল়কম্মৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ সুভোতি সো কির দস্সনীযো অহোসি পাসাদিকো, তেনস্স অঙ্গসুভতায সুভোত্ৰেৰ নামং অকংসু. মাণৰোতি পন তং তরুণকালে ৰোহরিংসু, সো মহল্লককালেপি তেনেৰ ৰোহারেন ৰোহরিযতি. তোদেয্যপুত্তোতি তোদেয্যস্স নাম পসেনদিরঞ্ঞো পুরোহিতব্রাহ্মণস্স পুত্তো. সো কির সাৰত্থিযা অৰিদূরে তুদিগামো নাম অত্থি, তস্স অধিপতিত্তা তোদেয্যোতি সঙ্খং গতো. মহাধনো পন হোতি সত্তাসীতিকোটিৰিভৰো পরমমচ্ছরী, ‘‘দদতো ভোগানং অপরিক্খযো নাম নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা কস্সচি কিঞ্চি ন দেতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অঞ্জনানং খযং দিস্ৰা, ৰম্মিকানঞ্চ সঞ্চযং;

মধূনঞ্চ সমাহারং, পণ্ডিতো ঘরমাৰসে’’তি.

এৰং অদানমেৰ সিক্খাপেসি. ধুরৰিহারে ৰসতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স যাগুউল়ুঙ্গমত্তং ৰা ভত্তকটচ্ছুমত্তং ৰা অদত্ৰা ধনলোভেন কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ ঘরে সুনখো হুত্ৰা নিব্বত্তো. সুভো তং সুনখং অতিৰিয পিযাযতি, অত্তনো ভুঞ্জনকভত্তংযেৰ ভোজেতি, উক্খিপিত্ৰা ৰরসযনে সযাপেতি. অথ ভগৰা একদিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তং সুনখং দিস্ৰা – ‘‘তোদেয্যব্রাহ্মণো ধনলোভেন অত্তনোৰ ঘরে সুনখো হুত্ৰা নিব্বত্তো, অজ্জ মযি সুভস্স ঘরং গতে মং দিস্ৰা সুনখো ভুক্কারং করিস্সতি, অথস্সাহং একং ৰচনং ৰক্খামি, সো ‘জানাতি মং সমণো গোতমো’তি গন্ত্ৰা উদ্ধনট্ঠানে নিপজ্জিস্সতি. ততোনিদানং সুভস্স মযা সদ্ধিং একো কথাসল্লাপো ভৰিস্সতি, সো ধম্মং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠহিস্সতি, সুনখো পন কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সতী’’তি ইমং মাণৰস্স সরণেসু পতিট্ঠানভাৰং ঞত্ৰা ভগৰা তং দিৰসং সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা এককোৰ গামং পৰিসিত্ৰা নিক্খন্তে মাণৰে তং ঘরং পিণ্ডায পাৰিসি.

সুনখো ভগৰন্তং দিস্ৰা ভুক্কারং করোন্তো ভগৰতো সমীপং গতো. ততো নং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘তোদেয্য ত্ৰং পুব্বেপি মং ভো ভোতি পরিভৰিত্ৰা সুনখো জাতো, ইদানিপি ভুক্কারং কত্ৰা অৰীচিং গমিস্সসী’’তি. সুনখো তং সুত্ৰা – ‘‘জানাতি মং সমণো গোতমো’’তি ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গীৰং ওনামেত্ৰা উদ্ধনন্তরে ছারিকাযং নিপন্নো. মনুস্সা উক্খিপিত্ৰা সযনে সযাপেতুং নাসক্খিংসু. সুভো আগন্ত্ৰা – ‘‘কেনাযং সুনখো সযনা ওরোপিতো’’তি আহ. মনুস্সা ন কেনচীতি ৰত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসুং. মাণৰো সুত্ৰা – ‘‘মম পিতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো, তোদেয্যো নাম সুনখো নত্থি. সমণো পন গোতমো পিতরং সুনখং করোতি, যংকিঞ্চি এস মুখারুল়্হং ভাসতী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা ভগৰন্তং মুসাৰাদেন নিগ্গহেতুকামো ৰিহারং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং পুচ্ছি.

ভগৰাপি তস্স তথেৰ ৰত্ৰা অৰিসংৰাদনত্থং আহ – ‘‘অত্থি পন তে মাণৰ পিতরা অনক্খাতং ধন’’ন্তি. অত্থি, ভো গোতম, সতসহস্সগ্ঘনিকা সুৰণ্ণমালা সতসহস্সগ্ঘনিকা সুৰণ্ণপাদুকা সতসহস্সগ্ঘনিকা সুৰণ্ণপাতি সতসহস্সঞ্চ কহাপণন্তি. গচ্ছ তং সুনখং অপ্পোদকপাযাসং ভোজাপেত্ৰা সযনে আরোপেত্ৰা ঈসকং নিদ্দং ওক্কন্তকালে পুচ্ছ, সব্বং তে আচিক্খিস্সতি. অথ নং জানেয্যাসি ‘‘পিতা মে এসো’’তি. মাণৰো – ‘‘সচে সচ্চং ভৰিস্সতি, ধনং লচ্ছামি, নো চে, সমণং গোতমং মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি দ্ৰীহিপি কারণেহি তুট্ঠো গন্ত্ৰা তথা অকাসি. সুনখো – ‘‘ঞাতোম্হি ইমিনা’’তি রোদিত্ৰা হুং হুন্তি করোন্তো ধননিধানট্ঠানং গন্ত্ৰা পাদেন পথৰিং খণিত্ৰা সঞ্ঞং অদাসি, মাণৰো ধনং গহেত্ৰা – ‘‘ভৰপটিচ্ছন্নং নাম এৰং সুখুমং পটিসন্ধিঅন্তরং পাকটং সমণস্স গোতমস্স, অদ্ধা এস সব্বঞ্ঞূ’’তি ভগৰতি পসন্নচিত্তো চুদ্দস পঞ্হে অভিসঙ্খরি. অঙ্গৰিজ্জাপাঠকো কিরেস, তেনস্স এতদহোসি – ‘‘ইদং ধম্মপণ্ণাকারং গহেত্ৰা সমণং গোতমং পঞ্হে পুচ্ছিস্সামী’’তি দুতিযগমনেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, তেন পুট্ঠপঞ্হে পন ভগৰা একপ্পহারেনেৰ ৰিস্সজ্জেন্তো কম্মস্সকাতিআদিমাহ.

তত্থ কম্মং এতেসং সকং অত্তনো ভণ্ডকন্তি কম্মস্সকা. কম্মস্স দাযাদাতি কম্মদাযাদা, কম্মং এতেসং দাযজ্জং ভণ্ডকন্তি অত্থো. কম্মং এতেসং যোনি কারণন্তি কম্মযোনী. কম্মং এতেসং বন্ধূতি কম্মবন্ধূ, কম্মঞাতকাতি অত্থো. কম্মং এতেসং পটিসরণং পতিট্ঠাতি কম্মপটিসরণা. যদিদং হীনপ্পণীততাযাতি যং ইদং ‘‘ত্ৰং হীনো ভৰ, ত্ৰং পণীতো, ত্ৰং অপ্পাযুকো, ত্ৰং দীঘাযুকো…পে… ত্ৰং দুপ্পঞ্ঞো ভৰ, ত্ৰং পঞ্ঞৰা’’তি এৰং হীনপ্পণীততায ৰিভজনং, তং ন অঞ্ঞো কোচি করোতি, কম্মমেৰ এৰং সত্তে ৰিভজতীতি অত্থো. ন মাণৰো কথিতস্স অত্থং সঞ্জানাসি, ঘনদুস্সপট্টেনস্স মুখং বন্ধিত্ৰা মধুরং পুরতো ঠপিতং ৰিয অহোসি. মাননিস্সিতো কিরেস পণ্ডিতমানী, অত্তনা সমং ন পস্সতি. অথস্স ‘‘কিং সমণো গোতমো কথেতি, যমহং জানামি, তদেৰ কথেতীতি অযং মানো মা অহোসী’’তি মানভঞ্জনত্থং ভগৰা ‘‘আদিতোৰ দুপ্পটিৰিজ্ঝং কত্ৰা কথেস্সামি, ততো ‘নাহং ভো গোতম জানামি, ৰিত্থারেন মে পাকটং কত্ৰা কথেথা’তি মং যাচিস্সতি, অথস্সাহং যাচিতকালে কথেস্সামি, এৰঞ্চস্স সাত্থকং ভৰিস্সতী’’তি দুপ্পটিৰিজ্ঝং কত্ৰা কথেসি.

ইদানি সো অত্তনো অপ্পটিৰিদ্ধভাৰং পকাসেন্তো ন খো অহন্তিআদিমাহ.

২৯০. সমত্তেনাতি পরিপুণ্ণেন. সমাদিন্নেনাতি গহিতেন পরামট্ঠেন. অপ্পাযুকসংৰত্তনিকা এসা, মাণৰ, পটিপদা যদিদং পাণাতিপাতীতি যং ইদং পাণাতিপাতকম্মং, এসা অপ্পাযুকসংৰত্তনিকা পটিপদাতি.

কথং পনেসা অপ্পাযুকতং করোতি? চত্তারি হি কম্মানি উপপীল়কং উপচ্ছেদকং জনকং উপত্থম্ভকন্তি. বলৰকম্মেন হি নিব্বত্তং পৰত্তে উপপীল়কং আগন্ত্ৰা অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘সচাহং পঠমতরং জানেয্যং, ন তে ইধ নিব্বত্তিতুং দদেয্যং, চতূসুযেৰ তং অপাযেসু নিব্বত্তাপেয্যং. হোতু, ত্ৰং যত্থ কত্থচি নিব্বত্ত, অহং উপপীল়ককম্মং নাম তং পীল়েত্ৰা নিরোজং নিযূসং কসটং করিস্সামী’’তি. ততো পট্ঠায তং তাদিসং করোতি. কিং করোতি? পরিস্সযং উপনেতি, ভোগে ৰিনাসেতি.

তত্থ দারকস্স মাতুকুচ্ছিযং নিব্বত্তকালতো পট্ঠায মাতু অস্সাদো ৰা সুখং ৰা ন হোতি, মাতাপিতূনং পীল়াৰ উপ্পজ্জতি. এৰং পরিস্সযং উপনেতি. দারকস্স পন মাতুকুচ্ছিম্হি নিব্বত্তকালতো পট্ঠায গেহে ভোগা উদকং পত্ৰা লোণং ৰিয রাজাদীনং ৰসেন নস্সন্তি, কুম্ভদোহনধেনুযো খীরং ন দেন্তি, সূরতা গোণা চণ্ডা হোন্তি, কাণা হোন্তি, খুজ্জা হোন্তি, গোমণ্ডলে রোগো পততি, দাসাদযো ৰচনং ন করোন্তি, ৰাপিতং সস্সং ন জাযতি, গেহগতং গেহে, অরঞ্ঞগতং অরঞ্ঞে নস্সতি, অনুপুব্বেন ঘাসচ্ছাদনমত্তং দুল্লভং হোতি, গব্ভপরিহারো ন হোতি, ৰিজাতকালে মাতুথঞ্ঞং ছিজ্জতি, দারকো পরিহারং অলভন্তো পীল়িতো নিরোজো নিযূসো কসটো হোতি, ইদং উপপীল়ককম্মং নাম.

দীঘাযুককম্মেন পন নিব্বত্তস্স উপচ্ছেদককম্মং আগন্ত্ৰা আযুং ছিন্দতি. যথা হি পুরিসো অট্ঠুসভগমনং কত্ৰা সরং খিপেয্য তমঞ্ঞো ধনুতো ৰিমুত্তমত্তং মুগ্গরেন পহরিত্ৰা তত্থেৰ পাতেয্য, এৰং দীঘাযুককম্মেন নিব্বত্তস্স উপচ্ছেদককম্মং আযুং ছিন্দতি. কিং করোতি? চোরানং অটৰিং পৰেসেতি, ৰাল়মচ্ছোদকং ওতারেতি, অঞ্ঞতরং ৰা পন সপরিস্সযট্ঠানং উপনেতি, ইদং উপচ্ছেদককম্মং নাম, ‘‘উপঘাতক’’ন্তিপি এতস্সেৰ নামং.

পটিসন্ধিনিব্বত্তকং পন কম্মং জনককম্মং নাম. অপ্পভোগকুলাদীসু নিব্বত্তস্স ভোগসম্পদাদিকরণেন উপত্থম্ভককম্মং উপত্থম্ভককম্মং নাম.

ইমেসু চতূসু পুরিমানি দ্ৰে অকুসলানেৰ, জনকং কুসলম্পি অকুসলম্পি, উপত্থম্ভকং কুসলমেৰ. তত্থ পাণাতিপাতকম্মং উপচ্ছেদককম্মেন অপ্পাযুকসংৰত্তনিকং হোতি. পাণাতিপাতিনা ৰা কতং কুসলকম্মং উল়ারং ন হোতি, দীঘাযুকপটিসন্ধিং জনেতুং ন সক্কোতি. এৰং পাণাতিপাতো অপ্পাযুকসংৰত্তনিকো হোতি. পটিসন্ধিমেৰ ৰা নিযামেত্ৰা অপ্পাযুকং করোতি, সন্নিট্ঠানচেতনায ৰা নিরযে নিব্বত্ততি, পুব্বাপরচেতনাহি ৰুত্তনযেন অপ্পাযুকো হোতি.

দীঘাযুকসংৰত্তনিকা এসা মাণৰ পটিপদাতি এত্থ পরিত্তকম্মেনপি নিব্বত্তং পৰত্তে এতং পাণাতিপাতা ৰিরতিকম্মং আগন্ত্ৰা অত্থতো এৰং ৰদতি নাম – ‘‘সচাহং পঠমতরং জানেয্যং, ন তে ইধ নিব্বত্তিতুং দদেয্যং, দেৰলোকেযেৰ তং নিব্বত্তাপেয্যং. হোতু, ত্ৰং যত্থ কত্থচি নিব্বত্তি, অহং উপত্থম্ভককম্মং নাম থম্ভং তে করিস্সামী’’তি উপত্থম্ভং করোতি. কিং করোতি? পরিস্সযং নাসেতি, ভোগে উপ্পাদেতি.

তত্থ দারকস্স মাতুকুচ্ছিযং নিব্বত্তকালতো পট্ঠায মাতাপিতূনং সুখমেৰ সাতমেৰ হোতি. যেপি পকতিযা মনুস্সামনুস্সপরিস্সযা হোন্তি, তে সব্বে অপগচ্ছন্তি. এৰং পরিস্সযং নাসেতি. দারকস্স পন মাতুকুচ্ছিম্হি নিব্বত্তকালতো পট্ঠায গেহে ভোগানং পমাণং ন হোতি, নিধিকুম্ভিযো পুরতোপি পচ্ছতোপি গেহং পৰট্টমানা পৰিসন্তি. মাতাপিতরো পরেহি ঠপিতধনস্সাপি সম্মুখীভাৰং গচ্ছন্তি. ধেনুযো বহুখীরা হোন্তি, গোণা সুখসীলা হোন্তি, ৰপ্পট্ঠানে সস্সানি সম্পজ্জন্তি. ৰড্ঢিযা ৰা সম্পযুত্তং, তাৰকালিকং ৰা দিন্নং ধনং অচোদিতা সযমেৰ আহরিত্ৰা দেন্তি, দাসাদযো সুৰচা হোন্তি, কম্মন্তা ন পরিহাযন্তি. দারকো গব্ভতো পট্ঠায পরিহারং লভতি, কোমারিকৰেজ্জা সন্নিহিতাৰ হোন্তি. গহপতিকুলে জাতো সেট্ঠিট্ঠানং, অমচ্চকুলাদীসু জাতো সেনাপতিট্ঠানাদীনি লভতি. এৰং ভোগে উপ্পাদেতি. সো অপরিস্সযো সভোগো চিরং জীৰতীতি. এৰং অপাণাতিপাতকম্মং দীঘাযুকসংৰত্তনিকং হোতি.

অপাণাতিপাতিনা ৰা কতং অঞ্ঞম্পি কুসলং উল়ারং হোতি, দীঘাযুকপটিসন্ধিং জনেতুং সক্কোতি, এৰম্পি দীঘাযুকসংৰত্তনিকং হোতি. পটিসন্ধিমেৰ ৰা নিযামেত্ৰা দীঘাযুকং করোতি. সন্নিট্ঠানচেতনায ৰা দেৰলোকে নিব্বত্ততি, পুব্বাপরচেতনাহি ৰুত্তনযেন দীঘাযুকো হোতি. ইমিনা নযেন সব্বপঞ্হৰিস্সজ্জনেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.

ৰিহেঠনকম্মাদীনিপি হি পৰত্তে আগন্ত্ৰা অত্থতো তথেৰ ৰদমানানি ৰিয উপপীল়নেন নিব্ভোগতং আপাদেত্ৰা পটিজগ্গনং অলভন্তস্স রোগুপ্পাদনাদীহি ৰা, ৰিহেঠকাদীহি কতস্স কুসলস্স অনুল়ারতায ৰা, আদিতোৰ পটিসন্ধিনিযামনেন ৰা, ৰুত্তনযেনেৰ পুব্বাপরচেতনাৰসেন ৰা বহ্ৰাবাধতাদীনি করোন্তি, অপাণাতিপাতো ৰিয চ অৰিহেঠনাদীনিপি অপ্পাবাধতাদীনীতি.

২৯৩. এত্থ পন ইস্সামনকোতি ইস্সাসম্পযুত্তচিত্তো. উপদুস্সতীতি ইস্সাৰসেনেৰ উপক্কোসন্তো দুস্সতি. ইস্সং বন্ধতীতি যৰকলাপং বন্ধন্তো ৰিয যথা ন নস্সতি এৰং বন্ধিত্ৰা ৰিয ঠপেতি. অপ্পেসক্খোতি অপ্পপরিৰারো, রত্তিং খিত্তো ৰিয সরো ন পঞ্ঞাযতি, উচ্ছিট্ঠহত্থো নিসীদিত্ৰা উদকদাযকম্পি ন লভতি.

২৯৪. দাতা হোতীতি মচ্ছরিযৰসেন ন দাতা হোতি. তেন কম্মেনাতি তেন মচ্ছরিযকম্মেন.

২৯৫. অভিৰাদেতব্বন্তি অভিৰাদনারহং বুদ্ধং ৰা পচ্চেকবুদ্ধং ৰা অরিযসাৰকং ৰা. পচ্চুট্ঠাতব্বাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমস্মিং পন পঞ্হৰিস্সজ্জনে উপপীল়কউপত্থম্ভককম্মানি ন গহেতব্বানি. ন হি পৰত্তে নীচকুলিনং ৰা উচ্চাকুলিনং ৰা সক্কা কাতুং, পটিসন্ধিমেৰ পন নিযামেত্ৰা নীচকুলিযং কম্মং নীচকুলে নিব্বত্তেতি, উচ্চাকুলিযং কম্মং উচ্চাকুলে.

২৯৬. ন পরিপুচ্ছিতা হোতীতি এত্থ পন অপরিপুচ্ছনেন নিরযে ন নিব্বত্ততি. অপরিপুচ্ছকো পন ‘‘ইদং কাতব্বং, ইদং ন কাতব্ব’’ন্তি ন জানাতি, অজানন্তো কাতব্বং ন করোতি, অকাতব্বং করোতি. তেন নিরযে নিব্বত্ততি, ইতরো সগ্গে. ইতি খো, মাণৰ…পে… যদিদং হীনপ্পণীততাযাতি সত্থা দেসনং যথানুসন্ধিং পাপেসি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

চূল়কম্মৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সুভসুত্তন্তিপি ৰুচ্চতি.

৬. মহাকম্মৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

২৯৮. এৰং মে সুতন্তি মহাকম্মৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ মোঘন্তি তুচ্ছং অফলং. সচ্চন্তি তথং ভূতং. ইদঞ্চ এতেন ন সম্মুখা সুতং, উপালিসুত্তে (ম. নি. ২.৫৬) পন – ‘‘মনোকম্মং মহাসাৰজ্জতরং পঞ্ঞপেমি পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা, নো তথা কাযকম্মং নো তথা ৰচীকম্ম’’ন্তি ভগৰতা ৰুত্তং অত্থি, সা কথা তিত্থিযানং অন্তরে পাকটা জাতা, তং গহেত্ৰা এস ৰদতি. অত্থি চ সা সমাপত্তীতি ইদং – ‘‘কথং নু খো, ভো, অভিসঞ্ঞানিরোধো হোতী’’তি পোট্ঠপাদসুত্তে (দী. নি. ১.৪০৬ আদযো) উপ্পন্নং অভিসঞ্ঞানিরোধকথং সন্ধায ৰদতি. ন কিঞ্চি ৰেদিযতীতি একৰেদনম্পি ন ৰেদিযতি. অত্থি চ খোতি থেরো নিরোধসমাপত্তিং সন্ধায অনুজানাতি. পরিরক্খিতব্বন্তি গরহতো মোচনেন রক্খিতব্বং. সঞ্চেতনা অস্স অত্থীতি সঞ্চেতনিকং, সাভিসন্ধিকং সঞ্চেতনিককম্মং কত্ৰাতি অত্থো. দুক্খং সোতি থেরো ‘‘অকুসলমেৰ সন্ধায পরিব্বাজকো পুচ্ছতী’’তি সঞ্ঞায এৰং ৰদতি.

দস্সনম্পি খো অহন্তি ভগৰা চতুরঙ্গেপি অন্ধকারে সমন্তা যোজনট্ঠানে তিলমত্তম্পি সঙ্খারং মংসচক্খুনাৰ পস্সতি, অযঞ্চ পরিব্বাজকো ন দূরে গাৰুতমত্তব্ভন্তরে ৰসতি, কস্মা ভগৰা এৰমাহাতি? সমাগমদস্সনং সন্ধাযেৰমাহ.

২৯৯. উদাযীতি লালুদাযী. তং দুক্খস্মিন্তি সব্বং তং দুক্খমেৰ. ইতি ইমং ৰট্টদুক্খং কিলেসদুক্খং সঙ্খারদুক্খং সন্ধায ‘‘সচে ভাসিতং ভৰেয্য ভগৰা’’তি পুচ্ছতি.

৩০০. উম্মঙ্গন্তি পঞ্হাউম্মঙ্গং. উম্মুজ্জমানোতি সীসং নীহরমানো. অযোনিসো উম্মুজ্জিস্সতীতি অনুপাযেন সীসং নীহরিস্সতি. ইদঞ্চ পন ভগৰা জানন্তো নেৰ দিব্বচক্খুনা ন চেতোপরিযঞাণেন ন সব্বঞ্ঞুতঞাণেন জানি, অধিপ্পাযেনেৰ পন অঞ্ঞাসি. কথেন্তস্স হি অধিপ্পাযো নাম সুৰিজানো হোতি, কথেতুকামো গীৰং পগ্গণ্হাতি, হনুকং চালেতি, মুখমস্স ফন্দতি, সন্নিসীদিতুং ন সক্কোতি. ভগৰা তস্স তং আকারং দিস্ৰা ‘‘অযং উদাযী সন্নিসীদিতুং ন সক্কোতি, যং অভূতং, তদেৰ কথেস্সতী’’তি ওলোকেত্ৰাৰ অঞ্ঞাসি. আদিং যেৰাতিআদিম্হিযেৰ. তিস্সো ৰেদনাতি ‘‘কিং সো ৰেদিযতী’’তি? পুচ্ছন্তেন ‘‘তিস্সো ৰেদনা পুচ্ছামী’’তি এৰং ৰৰত্থপেত্ৰাৰ তিস্সো ৰেদনা পুচ্ছিতা. সুখৰেদনিযন্তি সুখৰেদনায পচ্চযভূতং. সেসেসুপি এসেৰ নযো.

এত্থ চ কামাৰচরকুসলতো সোমনস্সসহগতচিত্তসম্পযুত্তা চতস্সো চেতনা, হেট্ঠা তিকজ্ঝানচেতনাতি এৰং পটিসন্ধিপৰত্তেসু সুখৰেদনায জননতো সুখৰেদনিযং কম্মং নাম. কামাৰচরঞ্চেত্থ পটিসন্ধিযংযেৰ একন্তেন সুখং জনেতি, পৰত্তে ইট্ঠমজ্ঝত্তারম্মণে অদুক্খমসুখম্পি.

অকুসলচেতনা পটিসন্ধিপৰত্তেসু দুক্খস্সেৰ জননতো দুক্খৰেদনিযং কম্মং নাম. কাযদ্ৰারে পৰত্তেযেৰ চেতং একন্তেন দুক্খং জনেতি, অঞ্ঞত্থ অদুক্খমসুখম্পি, সা পন ৰেদনা অনিট্ঠানিট্ঠমজ্ঝত্তেসুযেৰ আরম্মণেসু উপ্পজ্জনতো দুক্খাত্ৰেৰ সঙ্খং গতা.

কামাৰচরকুসলতো পন উপেক্খাসহগতচিত্তসম্পযুত্তা চতস্সো চেতনা, রূপাৰচরকুসলতো চতুত্থজ্ঝানচেতনাতি এৰং পটিসন্ধিপৰত্তেসু ততিযৰেদনায জননতো অদুক্খমসুখৰেদনিযং কম্মং নাম. এত্থ চ কামাৰচরং পটিসন্ধিযংযেৰ একন্তেন অদুক্খমসুখং জনেতি, পৰত্তে ইট্ঠারম্মণে সুখম্পি. অপিচ সুখৰেদনিযকম্মং পটিসন্ধিপৰত্তিৰসেন ৰট্টতি, তথা অদুক্খমসুখৰেদনিযং, দুক্খৰেদনিযং পৰত্তিৰসেনেৰ ৰট্টতি. এতস্স পন ৰসেন সব্বং পৰত্তিৰসেনেৰ ৰট্টতি.

এতস্স ভগৰাতি থেরো তথাগতেন মহাকম্মৰিভঙ্গকথনত্থং আলযো দস্সিতো, তথাগতং যাচিত্ৰা মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণং ভিক্খুসঙ্ঘস্স পাকটং করিস্সামীতি চিন্তেত্ৰা অনুসন্ধিকুসলতায এৰমাহ. তত্থ মহাকম্মৰিভঙ্গন্তি মহাকম্মৰিভজনং. কতমে চত্তারো…পে… ইধানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো…পে… নিরযং উপপজ্জতীতি ইদং ন মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণভাজনং, মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণভাজনত্থায পন মাতিকাট্ঠপনং.

৩০১. ইধানন্দ, একচ্চো সমণো ৰাতি পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. ইদঞ্হি ভগৰা – ‘‘দিব্বচক্খুকা সমণব্রাহ্মণা ইদং আরম্মণং কত্ৰা ইমং পচ্চযং লভিত্ৰা ইদং দস্সনং গণ্হন্তী’’তি পকাসনত্থং আরভি. তত্থ আতপ্পন্তিআদীনি পঞ্চপি ৰীরিযস্সেৰ নামানি. চেতোসমাধিন্তি দিব্বচক্খুসমাধিং. পস্সতীতি ‘‘সো সত্তো কুহিং নিব্বত্তো’’তি ওলোকেন্তো পস্সতি. যে অঞ্ঞথাতি যে ‘‘দসন্নং কুসলানং কম্মপথানং পূরিতত্তা নিরযং উপপজ্জতী’’তি জানন্তি, মিচ্ছা তেসং ঞাণন্তি ৰদতি. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰিদিতন্তি পাকটং. থামসাতি দিট্ঠিথামেন. পরামাসাতি দিট্ঠিপরামাসেন. অভিনিৰিস্স ৰোহরতীতি অধিট্ঠহিত্ৰা আদিযিত্ৰা ৰোহরতি.

৩০২. তত্রানন্দাতি ইদম্পি ন মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণস্স ভাজনং, অথ খ্ৰাস্স মাতিকাট্ঠপনমেৰ. এত্থ পন এতেসং দিব্বচক্খুকানং ৰচনে এত্তকা অনুঞ্ঞাতা, এত্তকা অননুঞ্ঞাতাতি ইদং দস্সিতং. তত্থ তত্রাতি তেসু চতূসু সমণব্রাহ্মণেসু. ইদমস্সাতি ইদং ৰচনং অস্স. অঞ্ঞথাতি অঞ্ঞেনাকারেন. ইতি ইমেসং সমণব্রাহ্মণানং ৰাদে দ্ৰীসু ঠানেসু অনুঞ্ঞাতা, তীসু অননুঞ্ঞাতাতি এৰং সব্বত্থ অনুঞ্ঞা নানুঞ্ঞা ৰেদিতব্বা.

৩০৩. এৰং দিব্বচক্খুকানং ৰচনে অনুঞ্ঞা চ অননুঞ্ঞা চ দস্সেত্ৰা ইদানি মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণং ৰিভজন্তো তত্রানন্দ, য্ৰাযং পুগ্গলোতিআদিমাহ.

পুব্বে ৰাস্স তং কতং হোতীতি যং ইমিনা দিব্বচক্খুকেন কম্মং করোন্তো দিট্ঠো, ততো পুব্বে কতং. পুব্বে কতেনপি হি নিরযে নিব্বত্ততি, পচ্ছা কতেনপি নিব্বত্ততি, মরণকালে ৰা পন – ‘‘খন্দো সেট্ঠো সিৰো সেট্ঠো, পিতামহো সেট্ঠো, ইস্সরাদীহি ৰা লোকো ৰিসট্ঠো’’তিআদিনা মিচ্ছাদস্সনেনপি নিব্বত্ততেৰ. দিট্ঠেৰ ধম্মেতি যং তত্থ দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে, যং উপপজ্জৰেদনীযং, তস্স উপপজ্জিত্ৰা, যং অপরাপরিযৰেদনীযং, তস্স অপরস্মিং পরিযাযে ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি.

ইতি অযং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা একং কম্মরাসিং একঞ্চ ৰিপাকরাসিং অদ্দস, সম্মাসম্বুদ্ধো ইমিনা অদিট্ঠে তযো কম্মরাসী, দ্ৰে চ ৰিপাকরাসী অদ্দস. ইমিনা পন দিট্ঠে অদিট্ঠে চ চত্তারো কম্মরাসী তযো চ ৰিপাকরাসী অদ্দস. ইমানি সত্ত ঠানানি জাননঞাণং তথাগতস্স মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণং নাম. দুতিযৰারে দিব্বচক্খুকেন কিঞ্চি ন দিট্ঠং, তথাগতেন পন তযো কম্মরাসী, দ্ৰে চ ৰিপাকরাসী দিট্ঠাতি. ইমানিপি পঞ্চ পচ্চত্তট্ঠানানি জাননঞাণং তথাগতস্স মহাকম্মৰিভঙ্গঞাণং নাম. সেসৰারদ্ৰযেপি এসেৰ নযো.

অভব্বন্তি ভূতৰিরহিতং অকুসলং. অভব্বাভাসন্তি অভব্বং আভাসতি অভিভৰতি পটিবাহতীতি অত্থো. বহুকস্মিঞ্হি অকুসলকম্মে আযূহিতে বলৰকম্মং দুব্বলকম্মস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি ইদং অভব্বঞ্চেৰ অভব্বাভাসঞ্চ. কুসলং পন আযূহিত্ৰা আসন্নে অকুসলং কতং হোতি, তং কুসলস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি, ইদং অভব্বং ভব্বাভাসং. বহুম্হি কুসলে আযূহিতেপি বলৰকম্মং দুব্বলকম্মস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি, ইদং ভব্বঞ্চেৰ ভব্বাভাসঞ্চ. অকুসলং পন আযূহিত্ৰা আসন্নে কুসলং কতং হোতি, তং অকুসলস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি, ইদং ভব্বং অভব্বাভাসং.

অপিচ উপট্ঠানাকারেনপেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি, অভব্বতো আভাসতি উপট্ঠাতীতি অভব্বাভাসং. তত্থ ‘‘য্ৰাযং পুগ্গলো ইধ পাণাতিপাতী’’তিআদিনা নযেন চত্তারো পুগ্গলা ৰুত্তা, তেসু পঠমস্স কম্মং অভব্বং অভব্বাভাসং, তঞ্হি অকুসলত্তা অভব্বং, তস্স চ নিরযে নিব্বত্তত্তা তত্থ নিব্বত্তিকারণভূতং অকুসলং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. দুতিযস্স কম্মং অভব্বং ভব্বাভাসং, তঞ্হি অকুসলত্তা অভব্বং. তস্স পন সগ্গে নিব্বত্তত্তা অঞ্ঞতিত্থিযানং সগ্গে নিব্বত্তিকারণভূতং কুসলং হুত্ৰা উপট্ঠাতি. ইতরস্মিম্পি কম্মদ্ৰযে এসেৰ নযো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

মহাকম্মৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. সল়াযতনৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৩০৪. এৰং মে সুতন্তি সল়াযতনৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ ৰেদিতব্বানীতি সহৰিপস্সনেন মগ্গেন জানিতব্বানি. মনোপৰিচারাতি ৰিতক্কৰিচারা. ৰিতক্কুপ্পাদকঞ্হি মনো ইধ মনোতি অধিপ্পেতং, মনস্স উপৰিচারাতি মনোপৰিচারা. সত্তপদাতি ৰট্টৰিৰট্টনিস্সিতানং সত্তানং পদা. এত্থ হি অট্ঠারস ৰট্টপদা নাম, অট্ঠারস ৰিৰট্টপদা নাম, তেপি সহৰিপস্সনেন মগ্গেনেৰ ৰেদিতব্বা. যোগ্গাচরিযানন্তি হত্থিযোগ্গাদিআচারসিক্খাপকানং, দমেতব্বদমকানন্তি অত্থো. সেসং ৰিভঙ্গেযেৰ আৰিভৰিস্সতি. অযমুদ্দেসোতি ইদং মাতিকাট্ঠপনং.

৩০৫. চক্খাযতনাদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতানি. চক্খুৰিঞ্ঞাণন্তি কুসলাকুসলৰিপাকতো দ্ৰে চক্খুৰিঞ্ঞাণানি. সেসপসাদৰিঞ্ঞাণেসুপি এসেৰ নযো. ইমানি পন দস ঠপেত্ৰা সেসং ইধ মনোৰিঞ্ঞাণং নাম.

চক্খুসম্ফস্সোতি চক্খুম্হি সম্ফস্সো. চক্খুৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তসম্ফস্সস্সেতং অধিৰচনং. সেসেসুপি এসেৰ নযো.

চক্খুনা রূপং দিস্ৰাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণেন রূপং দিস্ৰা. এসেৰ নযো সব্বত্থ. সোমনস্সট্ঠানিযন্তি সোমনস্সস্স আরম্মণৰসেন কারণভূতং. উপৰিচরতীতি তত্থ ৰিচারপৰত্তনেন উপৰিচরতি, ৰিতক্কো তংসম্পযুত্তো চাতি ইমিনা নযেন অট্ঠারস ৰিতক্কৰিচারসঙ্খাতা মনোপৰিচারা ৰেদিতব্বা. ছ সোমনস্সূপৰিচারাতি এত্থ পন সোমনস্সেন সদ্ধিং উপৰিচরন্তীতি সোমনস্সূপৰিচারা. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো.

৩০৬. গেহসিতানীতি কামগুণনিস্সিতানি. নেক্খম্মসিতানীতি ৰিপস্সনানিস্সিতানি. ইট্ঠানন্তি পরিযেসিতানং. কন্তানন্তি কামিতানং. মনোরমানন্তি মনো এতেসু রমতীতি মনোরমানি, তেসং মনোরমানং. লোকামিসপটিসংযুত্তানন্তি তণ্হাপটিসংযুত্তানং. অতীতন্তি পটিলদ্ধং. পচ্চুপ্পন্নং তাৰ আরব্ভ সোমনস্সং উপ্পজ্জতু, অতীতে কথং উপ্পজ্জতীতি. অতীতেপি – ‘‘যথাহং এতরহি ইট্ঠারম্মণং অনুভৰামি, এৰং পুব্বেপি অনুভৰি’’ন্তি অনুস্সরন্তস্স বলৰসোমনস্সং উপ্পজ্জতি.

অনিচ্চতন্তি অনিচ্চাকারং. ৰিপরিণামৰিরাগনিরোধন্তি পকতিৰিজহনেন ৰিপরিণামং, ৰিগচ্ছনেন ৰিরাগং, নিরুজ্ঝনেন নিরোধং. সম্মপঞ্ঞাযাতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায. ইদং ৰুচ্চতি নেক্খম্মসিতং সোমনস্সন্তি ইদং রঞ্ঞো ৰিয অত্তনো সিরিসম্পত্তিং ওলোকেন্তস্স ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নস্স সঙ্খারানং ভেদং পস্সতো সঙ্খারগতম্হি তিক্খে সূরে ৰিপস্সনাঞাণে ৰহন্তে উপ্পন্নসোমনস্সং ‘‘নেক্খম্মসিতং সোমনস্স’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;

অমানুসী রতী হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো.

যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;

লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতন্তং ৰিজানত’’ন্তি. (ধ. প. ৩৭৩-৩৭৪);

ইমানীতি ইমানি ছসু দ্ৰারেসু ইট্ঠারম্মণে আপাথগতে অনিচ্চাদিৰসেন ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নস্স উপ্পন্নানি ছ নেক্খম্মসিতানি সোমনস্সানি.

৩০৭. অতীতন্তি পচ্চুপ্পন্নং তাৰ পত্থেত্ৰা অলভন্তস্স দোমনস্সং উপ্পজ্জতু, অতীতে কথং উপ্পজ্জতীতি. অতীতেপি ‘‘যথাহং এতরহি ইট্ঠারম্মণং পত্থেত্ৰা ন লভামি, এৰং পুব্বেপি পত্থেত্ৰা ন লভি’’ন্তি অনুস্সরন্তস্স বলৰদোমনস্সং উপ্পজ্জতি.

অনুত্তরেসু ৰিমোক্খেসূতি অনুত্তরৰিমোক্খো নাম অরহত্তং, অরহত্তে পত্থনং পট্ঠপেন্তস্সাতি অত্থো. আযতনন্তি অরহত্তাযতনং. পিহং উপট্ঠাপযতোতি পত্থনং পট্ঠপেন্তস্স. তং পনেতং পত্থনং পট্ঠপেন্তস্স উপ্পজ্জতি, ইতি পত্থনামূলকত্তা ‘‘পিহং উপট্ঠাপযতো’’তি ৰুত্তং. ইমানি ছ নেক্খম্মসিতানি দোমনস্সানীতি ইমানি এৰং ছসু দ্ৰারেসু ইট্ঠারম্মণে আপাথগতে অরহত্তে পিহং পট্ঠপেত্ৰা তদধিগমায অনিচ্চাদিৰসেন ৰিপস্সনং উপট্ঠপেত্ৰা উস্সুক্কাপেতুং অসক্কোন্তস্স – ‘‘ইমম্পি পক্খং ইমম্পি মাসং ইমম্পি সংৰচ্ছরং অরহত্তং পাপুণিতুং নাসক্খি’’ন্তি অনুসোচতো গামন্তপব্ভারৰাসিমহাসীৰত্থেরস্স ৰিয অস্সুধারাপৰত্তনৰসেন উপ্পন্নদোমনস্সানি ছ নেক্খম্মসিতদোমনস্সানীতি ৰেদিতব্বানি. ৰত্থু পন সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায সক্কপঞ্হৰণ্ণনাযং (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৬১) ৰিত্থারিতং, ইচ্ছন্তেন ততো গহেতব্বং.

৩০৮. উপ্পজ্জতি উপেক্খাতি এত্থ উপেক্খা নাম অঞ্ঞাণুপেখা. অনোধিজিনস্সাতি কিলেসোধিং জিনিত্ৰা ঠিতত্তা খীণাসৰো ওধিজিনো নাম, তস্মা অখীণাসৰস্সাতি অত্থো. অৰিপাকজিনস্সাতি এত্থপি আযতিং ৰিপাকং জিনিত্ৰা ঠিতত্তা খীণাসৰোৰ ৰিপাকজিনো নাম, তস্মা অখীণাসৰস্সেৰাতি অত্থো. অনাদীনৰদস্সাৰিনোতিআদীনৰতো উপদ্দৰতো অপস্সন্তস্স. ইমা ছ গেহসিতা উপেক্খাতি ইমা এৰং ছসু দ্ৰারেসু ইট্ঠারম্মণে আপাথগতে গুল়পিণ্ডকে নিলীনমক্খিকা ৰিয রূপাদীনি অনতিৰত্তমানা তত্থ লগ্গা লগ্গিতা হুত্ৰা উপ্পন্না উপেক্খা ছ গেহসিতা উপেক্খাতি ৰেদিতব্বা.

রূপং সা অতিৰত্ততীতি রূপং সা অনতিক্কমতি, তত্থ নিকন্তিৰসেন ন তিট্ঠতি. ইমা ছ নেক্খম্মসিতা উপেক্খাতি ইমা এৰং ছসু দ্ৰারেসু ইট্ঠাদিআরম্মণে আপাথগতে ইট্ঠে অরজ্জন্তস্স, অনিট্ঠে অদুস্সন্তস্স, অসমপেক্খনে অসম্মুয্হন্তস্স, উপ্পন্নৰিপস্সনা-ঞাণসম্পযুত্তা ছ নেক্খম্মসিতা উপেক্খাতি ৰেদিতব্বা.

৩০৯. তত্র ইদং নিস্সায ইদং পজহথাতি তেসু ছত্তিংসসত্তপদেসু অট্ঠারস নিস্সায অট্ঠারস পজহথাতি অত্থো. তেনেৰ – ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যানি ছ নেক্খম্মসিতানী’’তিআদিমাহ. নিস্সায আগম্মাতি পৰত্তনৰসেন নিস্সায চেৰ আগম্ম চ. এৰমেতেসং সমতিক্কমো হোতীতি এৰং নেক্খম্মসিতানং পৰত্তনেন গেহসিতানি অতিক্কন্তানি নাম হোন্তি.

এৰং সরিক্খকেনেৰ সরিক্খকং জহাপেত্ৰা ইদানি বলৰতা দুব্বলং জহাপেন্তো – ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যানি ছ নেক্খম্মসিতানি সোমনস্সানী’’তিআদিমাহ. এৰং নেক্খম্মসিতসোমনস্সেহি নেক্খম্মসিতদোমনস্সানি, নেক্খম্মসিতউপেক্খাহি চ নেক্খম্মসিতসোমনস্সানি জহাপেন্তেন বলৰতা দুব্বলপ্পহানং কথিতং.

এত্থ পন ঠত্ৰা উপেক্খাকথা ৰেদিতব্বা – অট্ঠসু হি সমাপত্তীসু পঠমাদীনি চ তীণি ঝানানি, সুদ্ধসঙ্খারে চ পাদকে কত্ৰা ৰিপস্সনং আরদ্ধানং চতুন্নং ভিক্খূনং পুব্বভাগৰিপস্সনা সোমনস্সসহগতা ৰা হোতি উপেক্খাসহগতা ৰা, ৰুট্ঠানগামিনী পন সোমনস্সসহগতাৰ. চতুত্থজ্ঝানাদীনি পাদকানি কত্ৰা ৰিপস্সনং আরদ্ধানং পঞ্চন্নং পুব্বভাগৰিপস্সনা পুরিমসদিসাৰ. ৰুট্ঠানগামিনী পন উপেক্খাসহগতা হোতি. ইদং সন্ধায – ‘‘যা ছ নেক্খম্মসিতা উপেক্খা, তা নিস্সায তা আগম্ম, যানি ছ নেক্খম্মসিতানি সোমনস্সানি, তানি পজহথা’’তি ৰুত্তং. ন কেৰলঞ্চ এৰংপটিপন্নস্স ভিক্খুনো অযং ৰিপস্সনায ৰেদনাৰিসেসোৰ হোতি, অরিযমগ্গেপি পন ঝানঙ্গবোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গানম্পি ৰিসেসো হোতি.

কো পনেতং ৰিসেসং নিযমেতি? কেচি তাৰ থেরা ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং নিযমেতীতি ৰদন্তি, কেচি ৰিপস্সনায আরম্মণভূতা খন্ধা নিযমেন্তীতি ৰদন্তি, কেচি পুগ্গলজ্ঝাসযো নিযমেতীতি ৰদন্তি. তেসম্পি ৰাদে অযমেৰ পুব্বভাগে ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনা নিযমেতীতি ৰেদিতব্বা. ৰিনিচ্ছযকথা পনেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গে সঙ্খারুপেক্খানিদ্দেসে ৰুত্তাৰ.

৩১০. নানত্তাতি নানা বহূ অনেকপ্পকারা. নানত্তসিতাতি নানারম্মণনিস্সিতা. একত্তাতি একা. একত্তসিতাতি একারম্মণনিস্সিতা. কতমা পনাযং উপেক্খাতি? হেট্ঠা তাৰ অঞ্ঞাণুপেক্খা ৰুত্তা, উপরি ছল়ঙ্গুপেক্খা ৰক্খতি, ইধ সমথউপেক্খা, ৰিপস্সনুপেক্খাতি দ্ৰে উপেক্খা গহিতা.

তত্থ যস্মা অঞ্ঞাৰ রূপেসু উপেক্খা, অঞ্ঞাৰ সদ্দাদীসু, ন হি যা রূপে উপেক্খা, সা সদ্দাদীসু হোতি. রূপে উপেক্খা চ রূপমেৰ আরম্মণং করোতি, ন সদ্দাদযো. রূপে উপেক্খাভাৰঞ্চ অঞ্ঞা সমথউপেক্খা পথৰীকসিণং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞা আপোকসিণাদীনি. তস্মা নানত্তং নানত্তসিতং ৰিভজন্তো অত্থি, ভিক্খৰে, উপেক্খা রূপেসূতিআদিমাহ. যস্মা পন দ্ৰে ৰা তীণি ৰা আকাসানঞ্চাযতনানি ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনাদীনি ৰা নত্থি, তস্মা একত্তং একত্তসিতং ৰিভজন্তো অত্থি, ভিক্খৰে, উপেক্খা আকাসানঞ্চাযতননিস্সিতাতিআদিমাহ.

তত্থ আকাসানঞ্চাযতনউপেক্খা সম্পযুত্তৰসেন আকাসানঞ্চাযতননিস্সিতা, আকাসানঞ্চাযতনখন্ধে ৰিপস্সন্তস্স ৰিপস্সনুপেক্খা আরম্মণৰসেন আকাসানঞ্চাযতননিস্সিতা. সেসাসুপি এসেৰ নযো.

তং পজহথাতি এত্থ অরূপাৰচরসমাপত্তিউপেক্খায রূপাৰচরসমাপত্তিউপেক্খং পজহাপেতি, অরূপাৰচরৰিপস্সনুপেক্খায রূপাৰচরৰিপস্সনুপেক্খং.

অতম্মযতন্তি এত্থ তম্মযতা নাম তণ্হা, তস্সা পরিযাদানতো ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনা অতম্মযতাতি ৰুচ্চতি. তং পজহথাতি ইধ ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনায অরূপাৰচরসমাপত্তিউপেক্খঞ্চ ৰিপস্সনুপেক্খঞ্চ পজহাপেতি.

৩১১. যদরিযোতি যে সতিপট্ঠানে অরিযো সম্মাসম্বুদ্ধো সেৰতি. তত্থ তীসু ঠানেসু সতিং পট্ঠপেন্তো সতিপট্ঠানে সেৰতীতি ৰেদিতব্বো. ন সুস্সূসন্তীতি সদ্দহিত্ৰা সোতুং ন ইচ্ছন্তি. ন অঞ্ঞাতি জাননত্থায চিত্তং ন উপট্ঠপেন্তি. ৰোক্কম্মাতি অতিক্কমিত্ৰা. সত্থু সাসনাতি সত্থু ওৰাদং গহেতব্বং পূরেতব্বং ন মঞ্ঞন্তীতি অত্থো. ন চ অত্তমনোতি ন সকমনো. এত্থ চ গেহসিতদোমনস্সৰসেন অপ্পতীতো হোতীতি ন এৰমত্থো দট্ঠব্বো, অপ্পটিপন্নকেসু পন অত্তমনতাকারণস্স অভাৰেনেতং ৰুত্তং. অনৰস্সুতোতি পটিঘঅৰস্সৰেন অনৰস্সুতো. সতো সম্পজানোতি সতিযা চ ঞাণেন চ সমন্নাগতো. উপেক্খকোতি ছল়ঙ্গুপেক্খায উপেক্খকো. অত্তমনোতি ইধাপি গেহসিতসোমনস্সৰসেন উপ্পিলাৰিতোতি ন এৰমত্থো দট্ঠব্বো, পটিপন্নকেসু পন অনত্তমনতাকারণস্স অভাৰেনেতং ৰুত্তং. অনৰস্সুতোতি রাগাৰস্সৰেন অনৰস্সুতো.

৩১২. সারিতোতি দমিতো. একমেৰ দিসং ধাৰতীতি অনিৰত্তিত্ৰা ধাৰন্তো একংযেৰ দিসং ধাৰতি, নিৰত্তিত্ৰা পন অপরং ধাৰিতুং সক্কোতি. অট্ঠ দিসা ৰিধাৰতীতি একপল্লঙ্কেন নিসিন্নো কাযেন অনিৰত্তিত্ৰাৰ ৰিমোক্খৰসেন একপ্পহারেনেৰ অট্ঠ দিসা ৰিধাৰতি, পুরত্থাভিমুখো ৰা দক্খিণাদীসু অঞ্ঞতরদিসাভিমুখো ৰা নিসীদিত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো সমাপজ্জতিযেৰাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

সল়াযতনৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. উদ্দেসৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৩১৩. এৰং মে সুতন্তি উদ্দেসৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ উদ্দেসৰিভঙ্গন্তি উদ্দেসঞ্চ ৰিভঙ্গঞ্চ, মাতিকঞ্চ ৰিভজনঞ্চাতি অত্থো. উপপরিক্খেয্যাতি তুলেয্য তীরেয্য পরিগ্গণ্হেয্য পরিচ্ছিন্দেয্য. বহিদ্ধাতি বহিদ্ধাআরম্মণেসু. অৰিক্খিত্তং অৰিসটন্তি নিকন্তিৰসেন আরম্মণে তিট্ঠমানং ৰিক্খিত্তং ৰিসটং নাম হোতি, তং পটিসেধেন্তো এৰমাহ. অজ্ঝত্তং অসণ্ঠিতন্তি গোচরজ্ঝত্তে নিকন্তিৰসেন অসণ্ঠিতং. অনুপাদায ন পরিতস্সেয্যাতি অনুপাদিযিত্ৰা অগ্গহেত্ৰা তং ৰিঞ্ঞাণং ন পরিতস্সেয্য. যথা ৰিঞ্ঞাণং বহিদ্ধা অৰিক্খিত্তং অৰিসটং, অজ্ঝত্তং অসণ্ঠিতং অনুপাদায ন পরিতস্সেয্য, এৰং ভিক্খু উপপরিক্খেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. জাতিজরামরণদুক্খসমুদযসম্ভৰোতি জাতিজরামরণস্স চেৰ অৰসেসস্স চ দুক্খস্স নিব্বত্তি ন হোতীতি অত্থো.

৩১৬. রূপনিমিত্তানুসারীতি রূপনিমিত্তং অনুস্সরতি অনুধাৰতীতি রূপনিমিত্তানুসারী.

৩১৮. এৰং খো, আৰুসো, অজ্ঝত্তং অসণ্ঠিতন্তি নিকন্তিৰসেন অসণ্ঠিতং. নিকন্তিৰসেন হি অতিট্ঠমানং হানভাগিযং ন হোতি, ৰিসেসভাগিযমেৰ হোতি.

৩২০. অনুপাদা পরিতস্সনাতি সত্থারা খন্ধিযৰগ্গে ‘‘উপাদাপরিতস্সনঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনুপাদাঅপরিতস্সনঞ্চা’’তি (সং. নি. ৩.৭) এৰং গহেত্ৰা পরিতস্সনা, অগ্গহেত্ৰাৰ অপরিতস্সনা চ কথিতা, তং মহাথেরো উপাদাপরিতস্সনমেৰ অনুপাদাপরিতস্সনন্তি কত্ৰা দস্সেন্তো এৰমাহ. কথং পনেসা অনুপাদাপরিতস্সনা হোতীতি. উপাদাতব্বস্স অভাৰতো. যদি হি কোচি সঙ্খারো নিচ্চো ৰা ধুৰো ৰা অত্তা ৰা অত্তনিযো ৰাতি গহেতব্বযুত্তকো অভৰিস্স, অযং পরিতস্সনা উপাদাপরিতস্সনাৰ অস্স. যস্মা পন এৰং উপাদাতব্বো সঙ্খারো নাম নত্থি, তস্মা রূপং অত্তাতিআদিনা নযেন রূপাদযো উপাদিন্নাপি অনুপাদিন্নাৰ হোন্তি. এৰমেসা দিট্ঠিৰসেন উপাদাপরিতস্সনাপি সমানা অত্থতো অনুপাদাপরিতস্সনাযেৰ নাম হোতীতি ৰেদিতব্বা.

অঞ্ঞথা হোতীতি পরিৰত্ততি পকতিজহনেন নস্সতি, রূপৰিপরিণামানুপরিৰত্তীতি ‘‘মম রূপং ৰিপরিণত’’ন্তি ৰা, ‘‘যং অহু, তং ৰত মে নত্থী’’তি ৰা আদিনা (ম. নি. ১.২৪২) নযেন কম্মৰিঞ্ঞাণং রূপস্স ভেদানুপরিৰত্তি হোতি. ৰিপরিণামানুপরিৰত্তজাতি ৰিপরিণামস্স অনুপরিৰত্তনতো ৰিপরিণামারম্মণচিত্ততো জাতা. পরিতস্সনা ধম্মসমুপ্পাদাতি তণ্হাপরিতস্সনা চ অকুসলধম্মসমুপ্পাদা চ. চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তীতি কুসলচিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা গহেত্ৰা খেপেত্ৰা তিট্ঠন্তি. উত্তাসৰাতি ভযতাসেনপি সউত্তাসো তণ্হাতাসেনপি সউত্তাসো. ৰিঘাতৰাতি সৰিঘাতো সদুক্খো. অপেক্খৰাতি সালযো সসিনেহো. এৰং খো, আৰুসো, অনুপাদা পরিতস্সনা হোতীতি এৰং মণিকরণ্ডকসঞ্ঞায তুচ্ছকরণ্ডকং গহেত্ৰা তস্মিং নট্ঠে পচ্ছা ৰিঘাতং আপজ্জন্তস্স ৰিয পচ্ছা অগ্গহেত্ৰা পরিতস্সনা হোতি.

৩২১. চ রূপৰিপরিণামানুপরিৰত্তীতি খীণাসৰস্স কম্মৰিঞ্ঞাণমেৰ নত্থি, তস্মা রূপভেদানুপরিৰত্তি ন হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

উদ্দেসৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. অরণৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৩২৩. এৰং মে সুতন্তি অরণৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ নেৰুস্সাদেয্য ন অপসাদেয্যাতি গেহসিতৰসেন কঞ্চি পুগ্গলং নেৰ উক্খিপেয্য ন অৰক্খিপেয্য. ধম্মমেৰ দেসেয্যাতি সভাৰমেৰ কথেয্য. সুখৰিনিচ্ছযন্তি ৰিনিচ্ছিতসুখং. রহো ৰাদন্তি পরম্মুখা অৰণ্ণং, পিসুণৰাচন্তি অত্থো. সম্মুখা ন খীণন্তি সম্মুখাপি খীণং আকিণ্ণং সংকিলিট্ঠং ৰাচং ন ভণেয্য. নাভিনিৰেসেয্যাতি ন অধিট্ঠহিত্ৰা আদায ৰোহরেয্য. সমঞ্ঞন্তি লোকসমঞ্ঞং লোকপণ্ণত্তিং. নাতিধাৰেয্যাতি নাতিক্কমেয্য.

৩২৪. কামপটিসন্ধিসুখিনোতি কামপটিসন্ধিনা কামূপসংহিতেন সুখেন সুখিতস্স. সদুক্খোতি ৰিপাকদুক্খেন সংকিলেসদুক্খেনপি সদুক্খো. সউপঘাতোতি ৰিপাকূপঘাতকিলেসূপঘাতেহেৰ সউপঘাতো. তথা সপরিল়াহো. মিচ্ছাপটিপদাতি অযাথাৰপটিপদা অকুসলপটিপদা.

৩২৬. ইত্থেকে অপসাদেতীতি এৰং গেহসিতৰসেন একচ্চে পুগ্গলে অপসাদেতি. উস্সাদনেপি এসেৰ নযো. ভৰসংযোজনন্তি ভৰবন্ধনং, তণ্হাযেতং নামং.

সুভূতিত্থেরো কির ইমং চতুক্কং নিস্সায এতদগ্গে ঠপিতো. ভগৰতো হি ধম্মং দেসেন্তস্স পুগ্গলানং উস্সাদনাঅপসাদনা পঞ্ঞাযন্তি, তথা সারিপুত্তত্থেরাদীনং. সুভূতিত্থেরস্স পন ধম্মদেসনায ‘‘অযং পুগ্গলো অপ্পটিপন্নকো অনারাধকো’’তি ৰা, ‘‘অযং সীলৰা গুণৰা লজ্জিপেসলো আচারসম্পন্নো’’তি ৰা নত্থি, ধম্মদেসনায পনস্স ‘‘অযং মিচ্ছাপটিপদা, অযং সম্মাপটিপদা’’ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযতি. তস্মা ভগৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং অরণৰিহারীনং যদিদং সুভূতী’’তি আহ.

৩২৯. কালঞ্ঞূ অস্সাতি অসম্পত্তে চ অতিক্কন্তে চ কালে অকথেত্ৰা ‘‘ইদানি ৰুচ্চমানং মহাজনো গণ্হিস্সতী’’তি যুত্তপত্তকালং ঞত্ৰাৰ পরম্মুখা অৰণ্ণং ভাসেয্য. খীণৰাদেপি এসেৰ নযো.

৩৩০. উপহঞ্ঞতীতি ঘাতিযতি. সরোপি উপহঞ্ঞতীতি সদ্দোপি ভিজ্জতি. আতুরীযতীতি আতুরো হোতি গেলঞ্ঞপ্পত্তো সাবাধো. অৰিস্সট্ঠন্তি ৰিস্সট্ঠং অপলিবুদ্ধং ন হোতি.

৩৩১. তদেৰাতি তংযেৰ ভাজনং. অভিনিৰিস্স ৰোহরতীতি পত্তন্তি সঞ্জাননজনপদং গন্ত্ৰা ‘‘পত্তং আহরথ ধোৰথা’’তি সুত্ৰা ‘‘অন্ধবালপুথুজ্জনো, নযিদং পত্তং, পাতি নমেসা, এৰং ৰদাহী’’তি অভিনিৰিস্স ৰোহরতি. এৰং সব্বপদেহি যোজেতব্বং. অতিসারোতি অতিধাৰনং.

৩৩২. তথা তথা ৰোহরতি অপরামসন্তি অম্হাকং জনপদে ভাজনং পাতীতি ৰুচ্চতি, ইমে পন নং পত্তন্তি ৰদন্তীতি ততো পট্ঠায জনপদৰোহারং মুঞ্চিত্ৰা পত্তং পত্তন্তেৰ অপরামসন্তো ৰোহরতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.

৩৩৩. ইদানি মরিযাদভাজনীযং করোন্তো তত্র, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সরণোতি সরজো সকিলেসো. অরণোতি অরজো নিক্কিলেসো. সুভূতি চ পন, ভিক্খৰেতি অযং থেরো দ্ৰীসু ঠানেসু এতদগ্গং আরুল়্হো ‘‘অরণৰিহারীনং যদিদং সুভূতি, দক্খিণেয্যানং যদিদং সুভূতী’’তি (অ. নি. ১.২০২).

ধম্মসেনাপতি কির ৰত্থুং সোধেতি, সুভূতিত্থেরো দক্খিণং সোধেতি. তথা হি ধম্মসেনাপতি পিণ্ডায চরন্তো গেহদ্ৰারে ঠিতো যাৰ ভিক্খং আহরন্তি, তাৰ পুব্বভাগে পরিচ্ছিন্দিত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জতি, নিরোধা ৰুট্ঠায দেয্যধম্মং পটিগ্গণ্হাতি. সুভূতিত্থেরো চ তথেৰ মেত্তাঝানং সমাপজ্জতি, মেত্তাঝানা ৰুট্ঠায দেয্যধম্মং পটিগ্গণ্হাতি. এৰং পন কাতুং সক্কাতি. আম সক্কা, নেৰ অচ্ছরিযঞ্চেতং, যং মহাভিঞ্ঞপ্পত্তা সাৰকা এৰং করেয্যুং. ইমস্মিম্পি হি তম্বপণ্ণিদীপে পোরাণকরাজকালে পিঙ্গলবুদ্ধরক্খিতত্থেরো নাম উত্তরগামং নিস্সায ৰিহাসি. তত্থ সত্ত কুলসতানি হোন্তি, একম্পি তং কুলদ্ৰারং নত্থি, যত্থ থেরো সমাপত্তিং ন সমাপজ্জি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায

অরণৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. ধাতুৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৩৪২. এৰং মে সুতন্তি ধাতুৰিভঙ্গসুত্তং. তত্থ চারিকন্তি তুরিতগমনচারিকং. সচে তে ভগ্গৰ অগরূতি সচে তুয্হং ভারিযং অফাসুকং কিঞ্চি নত্থি. সচে সো অনুজানাতীতি ভগ্গৰস্স কির এতদহোসি – ‘‘পব্বজিতা নাম নানাঅজ্ঝাসযা, একো গণাভিরতো হোতি, একো একাভিরতো. সচে সো একাভিরতো ভৰিস্সতি, ‘আৰুসো, মা পাৰিসি, মযা সালা লদ্ধা’তি ৰক্খতি. সচে অযং একাভিরতো ভৰিস্সতি, ‘আৰুসো, নিক্খম, মযা সালা লদ্ধা’তি ৰক্খতি. এৰং সন্তে অহং উভিন্নং ৰিৰাদকারেতা নাম ভৰিস্সামি, দিন্নং নাম দিন্নমেৰ ৰট্টতি, কতং কতমেৰা’’তি. তস্মা এৰমাহ.

কুলপুত্তোতি জাতিকুলপুত্তোপি আচারকুলপুত্তোপি. ৰাসূপগতোতি ৰাসং উপগতো. কুতো আগন্ত্ৰাতি? তক্কসীলনগরতো.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – মজ্ঝিমপ্পদেসে কির রাজগহনগরে বিম্বিসারে রজ্জং কারেন্তে পচ্চন্তে তক্কসীলনগরে পুক্কুসাতি রাজা রজ্জং কারেসি. অথ তক্কসীলতো ভণ্ডং গহেত্ৰা ৰাণিজা রাজগহং আগতা পণ্ণাকারং গহেত্ৰা রাজানং অদ্দসংসু. রাজা তে ৰন্দিত্ৰা ঠিতে ‘‘কত্থৰাসিনো তুম্হে’’তি পুচ্ছি. তক্কসীলৰাসিনো দেৰাতি. অথ নে রাজা জনপদস্স খেমসুভিক্খতাদীনি নগরস্স চ পৰত্তিং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কো নাম তুম্হাকং রাজা’’তি পুচ্ছি. পুক্কুসাতি নাম দেৰাতি. ধম্মিকোতি? আম দেৰ ধম্মিকো. চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি জনং সঙ্গণ্হাতি, লোকস্স মাতাপিতিট্ঠানে ঠিতো, অঙ্গে নিপন্নদারকং ৰিয জনং তোসেতীতি. কতরস্মিং ৰযে ৰত্ততীতি? অথস্স ৰযং আচিক্খিংসু. ৰযেসুপি বিম্বিসারেন সমৰযো জাতো. অথ তে রাজা আহ – ‘‘তাতা তুম্হাকং রাজা ধম্মিকো, ৰযেন চ মে সমানো, সক্কুণেয্যাথ তুম্হাকং রাজানং মম মিত্তং কাতু’’ন্তি. সক্কোম দেৰাতি. রাজা তেসং সুঙ্কং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গেহঞ্চ দাপেত্ৰা – ‘‘গচ্ছথ ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা গমনকালে মং দিস্ৰা গচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে তথা কত্ৰা গমনকালে রাজানং অদ্দসংসু. ‘‘গচ্ছথ তুম্হাকং রাজানং মম ৰচনেন পুনপ্পুনং আরোগ্যং পুচ্ছিত্ৰা ‘রাজা তুম্হেহি সদ্ধিং মিত্তভাৰং ইচ্ছতী’তি ৰদথা’’তি আহ.

তে সাধূতি পটিস্সুণিত্ৰা গন্ত্ৰা ভণ্ডং পটিসামেত্ৰা ভুত্তপাতরাসা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিংসু. রাজা ‘‘কহং ভণে তুম্হে এত্তকে ইমে দিৰসে ন দিস্সথা’’তি পুচ্ছি. তে সব্বং পৰত্তিং আরোচেসুং. রাজা – ‘‘সাধু, তাতা, তুম্হে নিস্সায মযা মজ্ঝিমপ্পদেসে রাজা মিত্তো লদ্ধো’’তি অত্তমনো অহোসি. অপরভাগে রাজগহৰাসিনোপি ৰাণিজা তক্কসীলং অগমংসু. তে পণ্ণাকারং গহেত্ৰা আগতে পুক্কুসাতি রাজা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘রাজগহতো’’তি সুত্ৰা ‘‘ময্হং সহাযস্স নগরতো আগতা তুম্হে’’তি. আম দেৰাতি. আরোগ্যং মে সহাযস্সাতি আরোগ্যং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজ্জ পট্ঠায যে ময্হং সহাযস্স নগরতো জঙ্ঘসত্থেন ৰা সকটসত্থেন ৰা ৰাণিজা আগচ্ছন্তি, সব্বেসং মম ৰিসযং পৰিট্ঠকালতো পট্ঠায ৰসনগেহানি, রাজকোট্ঠাগারতো নিৰাপঞ্চ দেন্তু, সুঙ্কং ৰিস্সজ্জেন্তু, কিঞ্চি উপদ্দৰং মা করোন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেসি. বিম্বিসারোপি অত্তনো নগরে তথেৰ ভেরিং চরাপেসি.

অথ বিম্বিসারো পুক্কুসাতিস্স পণ্ণং পহিণি – ‘‘পচ্চন্তদেসে নাম মণিমুত্তাদীনি রতনানি উপ্পজ্জন্তি, যং ময্হং সহাযস্স রজ্জে দস্সনীযং ৰা সৰনীযং ৰা রতনং উপ্পজ্জতি, তত্থ মে মা মচ্ছরাযতূ’’তি. পুক্কুসাতিপি – ‘‘মজ্ঝিমদেসো নাম মহাজনপদো, যং তত্থ এৰরূপং রতনং উপ্পজ্জতি, তত্থ মে সহাযো মা মচ্ছরাযতূ’’তি পটিপণ্ণং পহিণি. এৰং তে গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে অঞ্ঞমঞ্ঞং অদিস্ৰাপি দল়্হমিত্তা অহেসুং.

এৰং তেসং কতিকং কত্ৰা ৰসন্তানং পঠমতরং পুক্কুসাতিস্স পণ্ণাকারো উপ্পজ্জি. রাজা কির অট্ঠ পঞ্চৰণ্ণে অনগ্ঘকম্বলে লভি. সো – ‘‘অতিসুন্দরা ইমে কম্বলা, অহং সহাযস্স পেসিস্সামী’’তি লাখাগুল়মত্তে অট্ঠ সারকরণ্ডকে লিখাপেত্ৰা তেসু তে কম্বলে পক্খিপিত্ৰা লাখায ৰট্টাপেত্ৰা সেতৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা সমুগ্গে পক্খিপিত্ৰা ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা রাজমুদ্দিকায লঞ্ছেত্ৰা ‘‘ময্হং সহাযস্স দেথা’’তি অমচ্চে পেসেসি. সাসনঞ্চ অদাসি – ‘‘অযং পণ্ণাকারো নগরমজ্ঝে অমচ্চাদিপরিৰুতেন দট্ঠব্বো’’তি. তে গন্ত্ৰা বিম্বিসারস্স অদংসু.

সো সাসনং সুত্ৰা অমচ্চাদযো সন্নিপতন্তূতি ভেরিং চরাপেত্ৰা নগরমজ্ঝে অমচ্চাদিপরিৰুতো সেতচ্ছত্তেন ধারিযমানেন পল্লঙ্কৰরে নিসিন্নো লঞ্ছনং ভিন্দিত্ৰা ৰত্থং অপনেত্ৰা সমুগ্গং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো ভণ্ডিকং মুঞ্চিত্ৰা লাখাগুল়ে দিস্ৰা ‘‘ময্হং সহাযো পুক্কুসাতি ‘জুতৰিত্তকো মে সহাযো’তি মঞ্ঞমানো মঞ্ঞে ইমং পণ্ণাকারং পহিণী’’তি একং গুল়ং গহেত্ৰা হত্থেন ৰট্টেত্ৰা তুলযন্তোৰ অন্তো দুস্সভণ্ডিকং অত্থীতি অঞ্ঞাসি. অথ নং পল্লঙ্কপাদে পহরিত্ৰা তাৰদেৰ লাখা পরিপতি, সো নখেন করণ্ডকং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো কম্বলরতনং দিস্ৰা ইতরেপি ৰিৰরাপেসি, সব্বেপি কম্বলা অহেসুং. অথ নে পত্থরাপেসি, তে ৰণ্ণসম্পন্না ফস্সসম্পন্না দীঘতো সোল়সহত্থা তিরিযং অট্ঠহত্থা অহেসুং. মহাজনো দিস্ৰা অঙ্গুলিযো পোঠেসি, চেলুক্খেপং অকাসি, – ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো অদিট্ঠসহাযো পুক্কুসাতি অদিস্ৰাৰ এৰরূপং পণ্ণাকারং পেসেসি, যুত্তং এৰরূপং মিত্তং কাতু’’ন্তি অত্তমনো অহোসি. রাজা একমেকং কম্বলং অগ্ঘাপেসি, সব্বে অনগ্ঘা অহেসুং. তেসু চত্তারো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পেসেসি, চত্তারো অত্তনো ঘরে অকাসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘পচ্ছা পেসেন্তেন পঠমং পেসিতপণ্ণাকারতো অতিরেকং পেসেতুং ৰট্টতি, সহাযেন চ মে অনগ্ঘো পণ্ণাকারো পেসিতো, কিং নু খো পেসেমী’’তি?

কিং পন রাজগহে ততো অধিকং রতনং নত্থীতি? নো নত্থি, মহাপুঞ্ঞো রাজা, অপিচ খো পনস্স সোতাপন্নকালতো পট্ঠায ঠপেত্ৰা তীণি রতনানি অঞ্ঞং রতনং সোমনস্সং জনেতুং সমত্থং নাম নত্থি. সো রতনং ৰিচিনিতুং আরদ্ধো – রতনং নাম সৰিঞ্ঞাণকং অৰিঞ্ঞাণকন্তি দুৰিধং. তত্থ অৰিঞ্ঞাণকং সুৰণ্ণরজতাদি, সৰিঞ্ঞাণকং ইন্দ্রিযবদ্ধং. অৰিঞ্ঞাণকং সৰিঞ্ঞাণকস্সেৰ অলঙ্কারাদিৰসেন পরিভোগং হোতি, ইতি ইমেসু দ্ৰীসু রতনেসু সৰিঞ্ঞাণকং সেট্ঠং. সৰিঞ্ঞাণকম্পি দুৰিধং তিরচ্ছানরতনং মনুস্সরতনন্তি. তত্থ তিরচ্ছানরতনং হত্থিঅস্সরতনং, তম্পি মনুস্সানং উপভোগত্থমেৰ নিব্বত্ততি, ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসু মনুস্সরতনং সেট্ঠং. মনুস্সরতনম্পি দুৰিধং ইত্থিরতনং পুরিসরতনন্তি. তত্থ চক্কৰত্তিনো রঞ্ঞো উপ্পন্নং ইত্থিরতনম্পি পুরিসস্সেৰ উপভোগং. ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসু পুরিসরতনমেৰ সেট্ঠং.

পুরিসরতনম্পি দুৰিধং অগারিযরতনং অনগারিযরতনঞ্চ. তত্থ অগারিযরতনেসুপি চক্কৰত্তিরাজা অজ্জ পব্বজিতসামণেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দতি, ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসু অনগারিযরতনমেৰ সেট্ঠং. অনগারিযরতনম্পি দুৰিধং সেক্খরতনঞ্চ অসেক্খরতনঞ্চ. তত্থ সতসহস্সম্পি সেক্খানং অসেক্খস্স পদেসং ন পাপুণাতি, ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসু অসেক্খরতনমেৰ সেট্ঠং. তম্পি দুৰিধং বুদ্ধরতনং সাৰকরতনন্তি. তত্থ সতসহস্সম্পি সাৰকরতনানং বুদ্ধরতনস্স পদেসং ন পাপুণাতি, ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসূ বুদ্ধরতনমেৰ সেট্ঠং.

বুদ্ধরতনম্পি দুৰিধং পচ্চেকবুদ্ধরতনং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধরতনন্তি. তত্থ সতসহস্সম্পি পচ্চেকবুদ্ধানং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স পদেসং ন পাপুণাতি, ইতি ইমেসুপি দ্ৰীসু সব্বঞ্ঞুবুদ্ধরতনংযেৰ সেট্ঠং. সদেৰকস্মিঞ্হি লোকে বুদ্ধরতনসমং রতনং নাম নত্থি. তস্মা অসদিসমেৰ রতনং ময্হং সহাযস্স পেসেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা তক্কসীলৰাসিনো পুচ্ছি – ‘‘তাতা তুম্হাকং জনপদে বুদ্ধো ধম্মো সঙ্ঘোতি ইমানি তীণি রতনানি দিস্সন্তী’’তি. ঘোসোপি সো মহারাজ তাৰ তত্থ নত্থি, দস্সনং পন কুতোতি.

‘‘সুন্দরং তাতা’’তি রাজা তুট্ঠো চিন্তেসি – ‘‘সক্কা ভৰেয্য জনসঙ্গহত্থায ময্হং সহাযস্স ৰসনট্ঠানং সম্মাসম্বুদ্ধং পেসেতুং, বুদ্ধা পন পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ন অরুণং উট্ঠপেন্তি. তস্মা সত্থারা গন্তুং ন সক্কা. সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো মহাসাৰকে পেসেতুং সক্কা ভৰেয্য. মযা পন ‘থেরা পচ্চন্তে ৰসন্তী’তি সুত্ৰাপি মনুস্সে পেসেত্ৰা তে অত্তনো সমীপং আণাপেত্ৰা উপট্ঠাতুমেৰ যুত্তং. তস্মা ন থেরেহিপি সক্কা গন্তুং. যেন পনাকারেন সাসনে পেসিতে সত্থা চ মহাসাৰকা চ গতা ৰিয হোন্তি, তেনাকারেন সাসনং পহিণিস্সামী’’তি. চিন্তেত্ৰা চতুরতনাযামং ৰিদত্থিমত্তপুথুলং নাতিতনুং নাতিবহলং সুৰণ্ণপট্টং কারাপেত্ৰা ‘‘তত্থ অজ্জ অক্খরানি লিখিস্সামী’’তি. পাতোৰ সীসং ন্হাযিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায ভুত্তপাতরাসো অপনীতগন্ধমালাভরণো সুৰণ্ণসরকেন জাতিহিঙ্গুলিকং আদায হেট্ঠতো পট্ঠায দ্ৰারানি পিদহন্তো পাসাদমারুয্হ পুব্বদিসামুখং সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা আকাসতলে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণপট্টে অক্খরানি লিখন্তো – ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পন্নো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’’তি. বুদ্ধগুণে তাৰ একদেসেন লিখি.

ততো ‘‘এৰং দস পারমিযো পূরেত্ৰা তুসিতভৰনতো চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি, এৰং লোকৰিৰরণং অহোসি, মাতুকুচ্ছিযং ৰসমানে ইদং নাম অহোসি, অগারমজ্ঝে ৰসমানে ইদং নাম অহোসি, এৰং মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো এৰং মহাপধানং পদহি. এৰং দুক্করকারিকং কত্ৰা মহাবোধিমণ্ডং আরুয্হ অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তস্স এৰং লোকৰিৰরণং অহোসি. সদেৰকে লোকে অঞ্ঞং এৰরূপং রতনং নাম নত্থীতি.

যংকিঞ্চি ৰিত্তং ইধ ৰা হুরং ৰা,

সগ্গেসু ৰা যং রতনং পণীতং;

ন নো সমং অত্থি তথাগতেন,

ইদম্পি বুদ্ধে রতনং পণীতং;

এতেন সচ্চেন সুৰত্থি হোতূ’’তি. (খু. পা. ৬.৩; সু. নি. ২২৬) –

এৰং একদেসেন বুদ্ধগুণেপি লিখিত্ৰা দুতিযং ধম্মরতনং থোমেন্তো – ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো…পে… পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি. ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’তি. ‘‘সত্থারা দেসিতধম্মো নাম এৰরূপো চ এৰরূপো চা’’তি সত্ততিংস বোধিপক্খিযে একদেসেন লিখিত্ৰা –

‘‘যং বুদ্ধসেট্ঠো পরিৰণ্ণযী সুচিং,

সমাধিমানন্তরিকঞ্ঞমাহু;

সমাধিনা তেন সমো ন ৰিজ্জতি,

ইদম্পি ধম্মে রতনং পণীতং;

এতেন সচ্চেন সুৰত্থি হোতূ’’তি. (খু. পা. ৬.৫; সু. নি. ২২৮) –

এৰং একদেসেন ধম্মগুণে লিখিত্ৰা ততিযং সঙ্ঘরতনং থোমেন্তো – ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে… পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ‘‘কুলপুত্তা নাম সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা এৰং নিক্খমিত্ৰা পব্বজন্তি, কেচি সেতচ্ছত্তং পহায পব্বজন্তি, কেচি উপরজ্জং, কেচি সেনাপতিট্ঠানাদীনি পহায পব্বজন্তি. পব্বজিত্ৰা চ পন ইমঞ্চ পটিপত্তিং পূরেন্তী’’তি চূল়সীলমজ্ঝিমসীলমহাসীলাদীনি একদেসেন লিখিত্ৰা ছদ্ৰারসংৰরং সতিসম্পজঞ্ঞং চতুপচ্চযসন্তোসং নৰৰিধং সেনাসনং, নীৰরণপ্পহানং পরিকম্মং ঝানাভিঞ্ঞা অট্ঠতিংস কম্মট্ঠানানি যাৰ আসৰক্খযা একদেসেন লিখি, সোল়সৰিধং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ৰিত্থারেনেৰ লিখিত্ৰা ‘‘সত্থু সাৰকসঙ্ঘো নাম এৰরূপেহি চ গুণেহি সমন্নাগতো.

যে পুগ্গলা অট্ঠসতং পসট্ঠা,

চত্তারি এতানি যুগানি হোন্তি;

তে দক্খিণেয্যা সুগতস্স সাৰকা,

এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানি;

ইদম্পি সঙ্ঘে রতনং পণীতং,

এতেন সচ্চেন সুৰত্থি হোতূ’’তি. (খু. পা. ৬.৬; সু. নি. ২২৯) –

এৰং একদেসেন সঙ্ঘগুণে লিখিত্ৰা – ‘‘ভগৰতো সাসনং স্ৰাক্খাতং নিয্যানিকং, সচে ময্হং সহাযো সক্কোতি, নিক্খমিত্ৰা পব্বজতূ’’তি লিখিত্ৰা সুৰণ্ণপট্টং সংহরিত্ৰা সুখুমকম্বলেন ৰেঠেত্ৰা সারসমুগ্গে পক্খিপিত্ৰা তং সমুগ্গং সুৰণ্ণমযে, সুৰণ্ণমযং, রজতমযে রজতমযং মণিমযে, মণিমযং পৰাল়মযে, পৰাল়মযং লোহিতঙ্কমযে, লোহিতঙ্কমযং মসারগল্লমযে, মসারগল্লমযং ফলিকমযে, ফলিকমযং দন্তমযে, দন্তমযং সব্বরতনমযে, সব্বরতনমযং কিলঞ্জমযে, কিলঞ্জমযং সমুগ্গং সারকরণ্ডকে ঠপেসি.

পুন সারকরণ্ডকং সুৰণ্ণকরণ্ডকেতি পুরিমনযেনেৰ হরিত্ৰা সব্বরতনমযং করণ্ডকং কিলঞ্জমযে করণ্ডকে ঠপেসি. ততো কিলঞ্জমযং করণ্ডকং সারমযপেল়াযাতি পুন ৰুত্তনযেনেৰ হরিত্ৰা সব্বরতনমযং পেল়ং কিলঞ্জমযপেল়ায ঠপেত্ৰা বহি ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা রাজমুদ্দিকায লঞ্ছেত্ৰা অমচ্চে আণাপেসি – ‘‘মম আণাপৰত্তিট্ঠানে মগ্গং অলঙ্কারাপেথ মগ্গো অট্ঠুসভৰিত্থতো হোতু, চতুউসভট্ঠানং সোধিতমত্তকমেৰ হোতু, মজ্ঝে চতুউসভং রাজানুভাৰেন পটিযাদেথা’’তি. ততো মঙ্গলহত্থিং অলঙ্কারাপেত্ৰা তস্স উপরি পল্লঙ্কং পঞ্ঞপেত্ৰা সেতচ্ছত্তং উস্সাপেত্ৰা নগরৰীথিযো সিত্তসম্মট্ঠা সমুস্সিতদ্ধজপটাকা কদলিপুণ্ণঘটগন্ধধূমপুপ্ফাদীহি সুপ্পটিমণ্ডিতা কারেত্ৰা ‘‘অত্তনো অত্তনো ৰিসযপ্পদেসে এৰরূপং পূজং কারেন্তূ’’তি অন্তরভোগিকানং জৰনদূতে পেসেত্ৰা সযং সব্বালঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা – ‘‘সব্বতাল়াৰচরসম্মিস্সবলকাযপরিৰুতো পণ্ণাকারং পেসেমী’’তি অত্তনো ৰিসযপরিযন্তং গন্ত্ৰা অমচ্চস্স মুখসাসনং অদাসি – ‘‘তাত ময্হং সহাযো পুক্কুসাতি ইমং পণ্ণাকারং পটিচ্ছন্তো ওরোধমজ্ঝে অপটিচ্ছিত্ৰা পাসাদং আরুয্হ পটিচ্ছতূ’’তি. এৰং সাসনং দত্ৰা পচ্চন্তদেসং সত্থা গচ্ছতীতি পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. অন্তরভোগিকা তেনেৰ নিযামেন মগ্গং পটিযাদেত্ৰা পণ্ণাকারং নযিংসু.

পুক্কুসাতিপি অত্তনো রজ্জসীমতো পট্ঠায তেনেৰ নিযামেন মগ্গং পটিযাদেত্ৰা নগরং অলঙ্কারাপেত্ৰা পণ্ণাকারস্স পচ্চুগ্গমনং অকাসি. পণ্ণাকারো তক্কসীলং পাপুণন্তো উপোসথদিৰসে পাপুণি, পণ্ণাকারং গহেত্ৰা গতঅমচ্চোপি রঞ্ঞো ৰুত্তসাসনং আরোচেসি. রাজা তং সুত্ৰা পণ্ণাকারেন সদ্ধিং আগতানং কত্তব্বকিচ্চং ৰিচারেত্ৰা পণ্ণাকারং আদায পাসাদং আরুয্হ ‘‘মা ইধ কোচি পৰিসতূ’’তি দ্ৰারে আরক্খং কারেত্ৰা সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা পণ্ণাকারং উচ্চাসনে ঠপেত্ৰা সযং নীচাসনে নিসিন্নো লঞ্ছনং ভিন্দিত্ৰা নিৰাসনং অপনেত্ৰা কিলঞ্জপেল়তো পট্ঠায অনুপুব্বেন ৰিৰরন্তো সারমযং সমুগ্গং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মহাপরিহারো নাযং অঞ্ঞস্স রতনস্স ভৰিস্সতি, অদ্ধা মজ্ঝিমদেসে সোতব্বযুত্তকং রতনং উপ্পন্ন’’ন্তি. অথ তং সমুগ্গং ৰিৰরিত্ৰা রাজলঞ্ছনং ভিন্দিত্ৰা সুখুমকম্বলং উভতো ৰিযূহিত্ৰা সুৰণ্ণপট্টং অদ্দস.

সো তং পসারেত্ৰা – ‘‘মনাপানি ৰত অক্খরানি সমসীসানি সমপন্তীনি চতুরস্সানী’’তিআদিতো পট্ঠায ৰাচেতুং আরভি. তস্স – ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পন্নো’’তি বুদ্ধগুণে ৰাচেন্তস্স বলৰসোমনস্সং উপ্পজ্জি, নৰনৰুতিলোমকূপসহস্সানি উদ্ধগ্গলোমানি অহেসুং. অত্তনো ঠিতভাৰং ৰা নিসিন্নভাৰং ৰা ন জানাতি. অথস্স – ‘‘কপ্পকোটিসতসহস্সেহিপি এতং দুল্লভসাসনং সহাযং নিস্সায সোতুং লভামী’’তি ভিয্যো বলৰপীতি উদপাদি. সো হি উপরি ৰাচেতুং অসক্কোন্তো যাৰ পীতিৰেগপস্সদ্ধিযা নিসীদিত্ৰা পরতো – ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তি ধম্মগুণে আরভি. তত্রাপিস্স তথেৰ অহোসি. সো পুন যাৰ পীতিৰেগপস্সদ্ধিযা নিসীদিত্ৰা পরতো ‘‘সুপ্পটিপন্নো’’তি সঙ্ঘগুণে আরভি. তত্রাপিস্স তথেৰ অহোসি. অথ সব্বপরিযন্তে আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ৰাচেত্ৰা চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তেসি, সো ঝানসুখেনেৰ ৰীতিনামেসি. অঞ্ঞো কোচি দট্ঠুং ন লভতি, একোৰ চূল়ুপট্ঠাকো পৰিসতি. এৰং অদ্ধমাসমত্তং ৰীতিনামেসি.

নাগরা রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা উক্কুট্ঠিং অকংসু ‘‘পণ্ণাকারং পটিচ্ছিতদিৰসতো পট্ঠায বলদস্সনং ৰা নাটকদস্সনং ৰা নত্থি, ৰিনিচ্ছযদানং নত্থি, রাজা সহাযেন পহিতং পণ্ণাকারং যস্সিচ্ছতি তস্স দস্সেতু, রাজানো নাম একচ্চস্স পণ্ণাকারৰসেনপি ৰঞ্চেত্ৰা রজ্জং অত্তনো কাতুং ৰাযমন্তি. কিং নাম অম্হাকং রাজা করোতী’’তি? রাজা উক্কুট্ঠিসদ্দং সুত্ৰা – ‘‘রজ্জং নু খো ধারেমি, উদাহু সত্থার’’ন্তি চিন্তেসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘রজ্জকারিতঅত্তভাৰো নাম নেৰ গণকেন, ন গণকমহামত্তেন গণেতুং সক্কো. সত্থুসাসনং ধারেস্সামী’’তি সযনে ঠপিতং অসিং গহেত্ৰা কেসে ছিন্দিত্ৰা সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা – ‘‘এতং গহেত্ৰা রজ্জং কারেথা’’তি সদ্ধিং চূল়ামণিনা কেসকলাপং পরিসমজ্ঝে পাতেসি, মহাজনো তং উক্খিপিত্ৰা – ‘‘সহাযকসন্তিকা লদ্ধপণ্ণাকারা নাম রাজানো তুম্হাদিসা হোন্তি দেৰা’’তি একপ্পহারেনেৰ ৰিরৰি. রঞ্ঞোপি দ্ৰঙ্গুলমত্তং কেসমস্সু অহোসি. বোধিসত্তস্স পব্বজ্জাসদিসমেৰ কির জাতং.

ততো চূল়ুপট্ঠাকং পেসেত্ৰা অন্তরাপণা দ্ৰে কাসাযৰত্থানি মত্তিকাপত্তঞ্চ আহরাপেত্ৰা – ‘‘যে লোকে অরহন্তো, তে উদ্দিস্স ময্হং পব্বজ্জা’’তি সত্থারং উদ্দিস্স একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা পত্তং ৰামঅংসকূটে কত্ৰা কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা – ‘‘সোভতি নু খো মে পব্বজ্জা নো ৰা’’তি মহাতলে কতিপযৰারে অপরাপরং চঙ্কমিত্ৰা – ‘‘সোভতি মে পব্বজ্জা’’তি দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পাসাদা ওতরি. ওতরন্তং পন নং তীসু দ্ৰারেসু ঠিতনাটকাদীনি দিস্ৰাপি ন সঞ্জানিংসু. ‘‘একো পচ্চেকবুদ্ধো অম্হাকং রঞ্ঞো ধম্মকথং কথেতুং আগতো’’তি কির চিন্তযিংসু. উপরিপাসাদং পন আরুয্হ রঞ্ঞো ঠিতনিসিন্নট্ঠানানি দিস্ৰা রাজা গতোতি ঞত্ৰা সমুদ্দমজ্ঝে ওসীদমানায নাৰায জনো ৰিয একপ্পহারেনেৰ ৰিরৰিংসু. কুলপুত্তং ভূমিতলং ওতিণ্ণমত্তং অট্ঠারসসেনিযো সব্বে নাগরা বলকাযা চ পরিৰারেত্ৰা মহাৰিরৰং ৰিরৰিংসু. অমচ্চাপি তং এতদৰোচুং – ‘‘দেৰ মজ্ঝিমদেসরাজানো নাম বহুমাযা, সাসনং পেসেত্ৰা বুদ্ধরতনং নাম লোকে উপ্পন্নং ৰা নো ৰাতি ঞত্ৰা গমিস্সথ, নিৰত্তথ দেৰা’’তি. সদ্দহামহং ময্হং সহাযকস্স, তস্স মযা সদ্ধিং দ্ৰেজ্ঝৰচনং নাম নত্থি, তিট্ঠথ তুম্হেতি. তে অনুগচ্ছন্তিযেৰ.

কুলপুত্তো কত্তরদণ্ডেন লেখং কত্ৰা – ‘‘ইদং রজ্জং কস্সা’’তি আহ? তুম্হাকং দেৰাতি. যো ইমং লেখং অন্তরং করোতি, রাজাণায কারেতব্বোতি. মহাজনকজাতকে বোধিসত্তেন কতলেখং সীৰলিদেৰী অন্তরং কাতুং অৰিসহন্তী ৰিৰত্তমানা অগমাসি. তস্সা গতমগ্গেন মহাজনো অগমাসি. তং পন লেখং মহাজনো অন্তরং কাতুং ন ৰিসহি, লেখং উস্সীসকং কত্ৰা ৰিৰত্তমানা ৰিরৰিংসু. কুলপুত্তো ‘‘অযং মে গতট্ঠানে দন্তকট্ঠং ৰা মুখোদকং ৰা দস্সতী’’তি অন্তমসো একচেটকম্পি অগ্গহেত্ৰা পক্কামি. এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘মম সত্থা চ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা এককোৰ পব্বজিতো’’তি এককোৰ অগমাসি. ‘‘সত্থু লজ্জামী’’তি চ – ‘‘সত্থা কির মে পব্বজিত্ৰা যানং নারুল়্হো’’তি চ অন্তমসো একপটলিকম্পি উপাহনং নারুহি, পণ্ণচ্ছত্তকম্পি ন ধারেসি. মহাজনো রুক্খপাকারট্টালকাদীনি আরুয্হ এস অম্হাকং রাজা গচ্ছতীতি ওলোকেসি. কুলপুত্তো – ‘‘দূরং গন্তব্বং, ন সক্কা একেন মগ্গো নিত্থরিতু’’ন্তি একং সত্থৰাহং অনুবন্ধি. সুখুমালস্স কুলপুত্তস্স কঠিনতত্তায পথৰিযা গছন্তস্স পাদতলেসু ফোটা উট্ঠহিত্ৰা ভিজ্জন্তি, দুক্খা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি. সত্থৰাহে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা নিসিন্নে কুলপুত্তো মগ্গা ওক্কম্ম একস্মিং রুক্খমূলে নিসীদতি. নিসিন্নট্ঠানে পাদপরিকম্মং ৰা পিট্ঠিপরিকম্মং ৰা কত্তা নাম নত্থি, কুলপুত্তো আনাপানচতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা মগ্গদরথকিলমথপরিল়াহং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ঝানরতিযা ৰীতিনামেতি.

পুনদিৰসে উট্ঠিতে অরুণে সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা পুন সত্থৰাহং অনুবন্ধতি. পাতরাসকালে কুলপুত্তস্স পত্তং গহেত্ৰা খাদনীযং ভোজনীযং পত্তে পক্খিপিত্ৰা দেন্তি. তং উত্তণ্ডুলম্পি হোতি কিলিন্নম্পি সমসক্খরম্পি অলোণাতিলোণম্পি, কুলপুত্তো পৰিসনট্ঠানং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অমতং ৰিয পরিভুঞ্জিত্ৰা এতেন নিযামেন অট্ঠহি ঊনকানি দ্ৰে যোজনসতানি গতো. জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকস্স পন সমীপেন গচ্ছন্তোপি – ‘‘কহং সত্থা ৰসতী’’তি নাপুচ্ছি. কস্মা? সত্থুগারৰেন চেৰ রঞ্ঞো পেসিতসাসনৰসেন চ. রঞ্ঞো হি – ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতী’’তি সত্থারং রাজগহে উপ্পন্নং ৰিয কত্ৰা সাসনং পেসিতং, তস্মা নং অপুচ্ছিত্ৰাৰ পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্তং মগ্গং অতিক্কন্তো. সো সূরিযত্থঙ্গমনৰেলায রাজগহং পত্ৰা সত্থা কহং ৰসতীতি পুচ্ছি. কুতো নু, ভন্তে, আগতোতি? ইতো উত্তরতোতি. সত্থা তুয্হং আগতমগ্গে ইতো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্তে সাৰত্থি নাম অত্থি, তত্থ ৰসতীতি. কুলপুত্তো চিন্তেসি – ‘‘ইদানি অকালো ন সক্কা গন্তুং, অজ্জ ইধেৰ ৰসিত্ৰা স্ৰে সত্থু সন্তিকং গমিস্সামী’’তি. ততো – ‘‘ৰিকালে সম্পত্তপব্বজিতা কহং ৰসন্তী’’তি পুচ্ছি. ইমায কুম্ভকারসালায, ভন্তেতি. অথ সো তং কুম্ভকারং যাচিত্ৰা তত্থ ৰাসত্থায পৰিসিত্ৰা নিসীদি.

ভগৰাপি তংদিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো পুক্কুসাতিং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং কুলপুত্তো সহাযেন পেসিতং সাসনমত্তকং ৰাচেত্ৰা অতিরেকতিযোজনসতিকং মহারজ্জং পহায মং উদ্দিস্স পব্বজিত্ৰা অট্ঠহি ঊনকানি দ্ৰে যোজনসতানি অতিক্কম্ম রাজগহং পাপুণিস্সতি, মযি অগচ্ছন্তে পন তীণি সামঞ্ঞফলানি অপ্পটিৰিজ্ঝিত্ৰা একরত্তিৰাসেন অনাথকালকিরিযং করিস্সতি, মযি পন গতে তীণি সামঞ্ঞফলানি পটিৰিজ্ঝিস্সতি. জনসঙ্গহত্থাযেৰ পন মযা সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরিতা, করিস্সামি তস্স সঙ্গহ’’ন্তি পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তো গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা মুহুত্তং অত্তদরথকিলমথং পটিপস্সম্ভেত্ৰা – ‘‘কুলপুত্তো মযি গারৰেন দুক্করং অকাসি, অতিরেকযোজনসতং রজ্জং পহায অন্তমসো মুখধোৰনদাযকম্পি চেটকং অগ্গহেত্ৰা এককোৰ নিক্খন্তো’’তি সারিপুত্তমহামোগ্গল্লানাদীসু কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সযমেৰ অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা এককোৰ নিক্খন্তো. গচ্ছন্তো চ নেৰ আকাসে উপ্পতি, ন পথৰিং সংখিপি, – ‘‘কুলপুত্তো মম লজ্জমানো হত্থিঅস্সরথসুৰণ্ণসিৰিকাদীসু একযানেপি অনিসীদিত্ৰা অন্তমসো একপটলিকং উপাহনম্পি অনারুয্হ পণ্ণচ্ছত্তকম্পি অগ্গহেত্ৰা নিক্খন্তো, মযাপি পদসাৰ গন্তুং ৰট্টতী’’তি পন চিন্তেত্ৰা পদসাৰ অগমাসি.

সো অসীতি অনুব্যঞ্জনানি ব্যামপ্পভা বাত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানীতি ইমং বুদ্ধসিরিং পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰলাহকপটিচ্ছন্নো পুণ্ণচন্দো ৰিয অঞ্ঞতরভিক্খুৰেসেন গচ্ছন্তো একপচ্ছাভত্তেনেৰ পঞ্চচত্তালীস যোজনানি অতিক্কম্ম সূরিযত্থঙ্গমলীৰেলায কুলপুত্তে পৰিট্ঠমত্তেযেৰ তং কুম্ভকারসালং পাপুণি. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তেন খো পন সমযেন, পুক্কুসাতি, নাম কুলপুত্তো ভগৰন্তং উদ্দিস্স সদ্ধায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, সো তস্মিং কুম্ভকারাৰেসনে পঠমং ৰাসূপগতো হোতী’’তি.

এৰং গন্ত্ৰাপি পন ভগৰা – ‘‘অহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি পসয্হ কুম্ভকারসালং অপৰিসিত্ৰা দ্ৰারে ঠিতোৰ কুলপুত্তং ওকাসং কারেন্তো সচে তে ভিক্খূতিআদিমাহ. উরুন্দন্তি ৰিৰিত্তং অসম্বাধং. ৰিহরতাযস্মা যথাসুখন্তি যেন যেন ইরিযাপথেন ফাসু হোতি, তেন তেন যথাসুখং আযস্মা ৰিহরতূতি ওকাসং অকাসি. অতিরেকতিযোজনসতঞ্হি রজ্জং পহায পব্বজিতো কুলপুত্তো পরস্স ছড্ডিতপতিতং কুম্ভকারসালং কিং অঞ্ঞস্স সব্রহ্মচারিনো মচ্ছরাযিস্সতি. একচ্চে পন মোঘপুরিসা সাসনে পব্বজিত্ৰা আৰাসমচ্ছরিযাদীহি অভিভূতা অত্তনো ৰসনট্ঠানে ময্হং কুটি ময্হং পরিৰেণন্তি অঞ্ঞেসং অৰাসায পরক্কমন্তি. নিসীদীতি অচ্চন্তসুখুমালো লোকনাথো দেৰৰিমানসদিসং গন্ধকুটিং পহায তত্থ তত্থ ৰিপ্পকিণ্ণছারিকায ভিন্নভাজনতিণপলাসকুক্কুটসূকরৰচ্চাদিসংকিলিট্ঠায সঙ্কারট্ঠানসদিসায কুম্ভকারসালায তিণসন্থারং সন্থরিত্ৰা পংসুকূলচীৰরং পঞ্ঞপেত্ৰা দেৰৰিমানসদিসং দিব্বগন্ধসুগন্ধং গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা নিসীদন্তো ৰিয নিসীদি.

ইতি ভগৰাপি অসম্ভিন্নমহাসম্মতৰংসে উপ্পন্নো, কুলপুত্তোপি খত্তিযগব্ভে ৰড্ঢিতো. ভগৰাপি অভিনীহারসম্পন্নো, কুলপুত্তোপি অভিনীহারসম্পন্নো. ভগৰাপি রজ্জং পহায পব্বজিতো, কুলপুত্তোপি. ভগৰাপি সুৰণ্ণৰণ্ণো, কুলপুত্তোপি. ভগৰাপি সমাপত্তিলাভী, কুলপুত্তোপি. ইতি দ্ৰেপি খত্তিযা দ্ৰেপি অভিনীহারসম্পন্না দ্ৰেপি রাজপব্বজিতা দ্ৰেপি সুৰণ্ণৰণ্ণা দ্ৰেপি সমাপত্তিলাভিনো কুম্ভকারসালং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নাতি তেহি কুম্ভকারসালা অতিৰিয সোভতি, দ্ৰীহি সীহাদীহি পৰিট্ঠগুহাদীহি আহরিত্ৰা দীপেতব্বং. তেসু পন দ্ৰীসু ভগৰা – ‘‘সুখুমালো অহং পরমসুখুমালো একপচ্ছাভত্তেন পঞ্চচত্তালীস যোজনানি আগতো, মুহুত্তং তাৰ সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা মগ্গদরথং পটিপস্সম্ভেমী’’তি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা নিসীদন্তোৰ ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জি. কুলপুত্তোপি – ‘‘দ্ৰানৰুতিযোজনসতং আগতোম্হি, মুহুত্তং তাৰ নিপজ্জিত্ৰা মগ্গদরথং ৰিনোদেমী’’তি চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰা নিসীদমানোৰ আনাপানচতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জি. ইদং সন্ধায অথ খো ভগৰা বহুদেৰ রত্তিন্তিআদি ৰুত্তং.

ননু চ ভগৰা কুলপুত্তস্স ধম্মং দেসেস্সামীতি আগতো, কস্মা ন দেসেসীতি? কুলপুত্তস্স মগ্গদরথো অপ্পটিপস্সদ্ধো, ন সক্খিস্সতি ধম্মদেসনং সম্পটিচ্ছিতুং, সো তাৰস্স পটিপস্সম্ভতূতি ন দেসেসি. অপরে – ‘‘রাজগহং নাম আকিণ্ণমনুস্সং অৰিৰিত্তং দসহি সদ্দেহি, সো সদ্দো দিযড্ঢযামমত্তেন সন্নিসীদতি, তং আগমেন্তো ন দেসেসী’’তি ৰদন্তি. তং অকারণং, ব্রহ্মলোকপ্পমাণম্পি হি সদ্দং ভগৰা অত্তনো আনুভাৰেন ৰূপসমেতুং সক্কোতি, মগ্গদরথৰূপসমং আগমেন্তোযেৰ পন ন দেসেসি.

তত্থ বহুদেৰ রত্তিন্তি দিযড্ঢযামমত্তং. এতদহোসীতি ভগৰা ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সুৰণ্ণৰিমানে মণিসীহপঞ্জরং ৰিৰরন্তো ৰিয পঞ্চপসাদপ্পটিমণ্ডিতানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি, অথস্স হত্থকুক্কুচ্চপাদকুক্কুচ্চসীসকম্পনৰিরহিতং সুনিখাতইন্দখীলং ৰিয নিচ্চলং অৰিব্ভন্তং সুৰণ্ণপটিমং ৰিয নিসিন্নং কুলপুত্তং দিস্ৰা এতং – ‘‘পাসাদিকং খো’’তিআদি অহোসি. তত্থ পাসাদিকন্তি পসাদাৰহং. ভাৰনপুংসকং পনেতং, পাসাদিকেন ইরিযাপথেন ইরিযতি. যথা ইরিযতো ইরিযাপথো পাসাদিকো হোতি, এৰং ইরিযতীতি অযমেত্থ অত্থো. চতূসু হি ইরিযাপথেসু তযো ইরিযাপথা ন সোভন্তি. গচ্ছন্তস্স হি ভিক্খুনো হত্থা চলন্তি, পাদা চলন্তি, সীসং চলতি, ঠিতস্স কাযো থদ্ধো হোতি, নিপন্নস্সাপি ইরিযাপথো অমনাপো হোতি, পচ্ছাভত্তে পন দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা চম্মখণ্ডং পঞ্ঞপেত্ৰা সুধোতহত্থপাদস্স চতুসন্ধিকপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিপন্নস্সেৰ ইরিযাপথো সোভতি. অযঞ্চ কুলপুত্তো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা আনাপানচতুত্থজ্ঝানং অপ্পেত্ৰা নিসীদি. ইতিস্স ইরিযাপথেনেৰ পসন্নো ভগৰা – ‘‘পাসাদিকং খো’’তি পরিৰিতক্কেসি.

যংনূনাহং পুচ্ছেয্যন্তি কস্মা পুচ্ছতি? কিং ভগৰা অত্তানং উদ্দিস্স পব্বজিতভাৰং ন জানাতীতি? নো ন জানাতি, অপুচ্ছিতে পন কথা ন পতিট্ঠাতি, অপতিট্ঠিতায কথায কথা ন সঞ্জাযতীতি কথাপতিট্ঠাপনত্থং পুচ্ছি.

দিস্ৰা চ পন জানেয্যাসীতি তথাগতং বুদ্ধসিরিযা ৰিরোচন্তং অযং বুদ্ধোতি সব্বে জানন্তি. অনচ্ছরিযমেতং জাননং, বুদ্ধসিরিং পন পটিচ্ছাদেত্ৰা অঞ্ঞতরপিণ্ডপাতিকৰেসেন চরন্তো দুজ্জানো হোতি. ইচ্চাযস্মা, পুক্কুসাতি, ‘‘ন জানেয্য’’ন্তি সভাৰমেৰ কথেতি. তথা হি নং এককুম্ভকারসালায নিসিন্নম্পি ন জানাতি.

এতদহোসীতি মগ্গদরথস্স ৰূপসমভাৰং ঞত্ৰা অহোসি. এৰমাৰুসোতি কুলপুত্তো সহাযেন পেসিতং সাসনমত্তং ৰাচেত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজমানো – ‘‘দসবলস্স মধুরধম্মদেসনং সোতুং লভিস্সামী’’তি. পব্বজিতো, পব্বজিত্ৰা এত্তকং অদ্ধানং আগচ্ছন্তো – ‘‘ধম্মং তে ভিক্খু দেসেস্সামী’’তি পদমত্তস্স ৰত্তারং নালত্থ, সো ‘‘ধম্মং তে ভিক্খু দেসেস্সামী’’তি ৰুত্তং কিং সক্কচ্চং ন সুণিস্সতি. পিপাসিতসোণ্ডো ৰিয হি পিপাসিতহত্থী ৰিয চাযং, তস্মা সক্কচ্চং সৰনং পটিজানন্তো ‘‘এৰমাৰুসো’’তি আহ.

৩৪৩. ছধাতুরো অযন্তি ভগৰা কুলপুত্তস্স পুব্বভাগপটিপদং অকথেত্ৰা আদিতোৰ অরহত্তস্স পদট্ঠানভূতং অচ্চন্তসুঞ্ঞতং ৰিপস্সনালক্খণমেৰ আচিক্খিতুং আরদ্ধো. যস্স হি পুব্বভাগপটিপদা অপরিসুদ্ধা হোতি, তস্স পঠমমেৰ সীলসংৰরং ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতং ভোজনে মত্তঞ্ঞুতং জাগরিযানুযোগং সত্ত সদ্ধম্মে চত্তারি ঝানানীতি ইমং পুব্বভাগপটিপদং আচিক্খতি. যস্স পনেসা পরিসুদ্ধা, তস্স তং অকথেত্ৰা অরহত্তস্স পদট্ঠানভূতং ৰিপস্সনমেৰ আচিক্খতি. কুলপুত্তস্স চ পুব্বভাগপটিপদা পরিসুদ্ধা. তথা হি অনেন সাসনং ৰাচেত্ৰা পাসাদৰরগতেনেৰ আনাপানচতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তিতং, যদস্স দ্ৰানৰুতিযোজনসভং আগচ্ছন্তস্স যানকিচ্চং সাধেসি, সামণেরসীলম্পিস্স পরিপুণ্ণং. তস্মা পুব্বভাগপটিপদং অকথেত্ৰা অরহত্তস্স পদট্ঠানভূতং অচ্চন্তসুঞ্ঞতং ৰিপস্সনালক্খণমেৰস্স আচিক্খিতুং আরদ্ধো.

তত্থ ছধাতুরোতি ধাতুযো ৰিজ্জমানা, পুরিসো অৰিজ্জমানো. ভগৰা হি কত্থচি ৰিজ্জমানেন অৰিজ্জমানং দস্সেতি, কত্থচি অৰিজ্জমানেন ৰিজ্জমানং, কত্থচি ৰিজ্জমানেন ৰিজ্জমানং, কত্থচি অৰিজ্জমানেন অৰিজ্জমানন্তি সব্বাসৰে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. ইধ পন ৰিজ্জমানেন অৰিজ্জমানং দস্সেন্তো এৰমাহ. সচে হি ভগৰা পুরিসোতি পণ্ণত্তিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ধাতুযো ইচ্চেৰ ৰত্ৰা চিত্তং উপট্ঠাপেয্য, কুলপুত্তো সন্দেহং করেয্য, সম্মোহং আপজ্জেয্য, দেসনং সম্পটিচ্ছিতুং ন সক্কুণেয্য. তস্মা তথাগতো অনুপুব্বেন পুরিসোতি পণ্ণত্তিং পহায ‘‘সত্তোতি ৰা পুরিসোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা পণ্ণত্তিমত্তমেৰ, পরমত্থতো সত্তো নাম নত্থি, ধাতুমত্তেযেৰ চিত্তং ঠপাপেত্ৰা তীণি ফলানি পটিৰিজ্ঝাপেস্সামী’’তি অনঙ্গণসুত্তে (ম. নি. ১.৫৭ আদযো) ৰুত্তভাসন্তরকুসলো তায তায ভাসায সিপ্পং উগ্গণ্হাপেন্তো আচরিযো ৰিয এৰমাহ.

তত্থ ছ ধাতুযো অস্সাতি ছধাতুরো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং ত্ৰং পুরিসোতি সঞ্জানাসি, সো ছধাতুকো, ন চেত্থ পরমত্থতো পুরিসো অত্থি, পুরিসোতি পন পণ্ণত্তিমত্তমেৰাতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. চতুরাধিট্ঠানোতি এত্থ অধিট্ঠানং ৰুচ্চতি পতিট্ঠা, চতুপতিট্ঠানোতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – স্ৰাযং ভিক্খু পুরিসো ছধাতুরো ছফস্সাযতনো অট্ঠারসমনোপৰিচারো, সো এত্তোৰ ৰিৰট্টিত্ৰা উত্তমসিদ্ধিভূতং অরহত্তং গণ্হমানো ইমেসু চতূসু ঠানেসু পতিট্ঠায গণ্হাতীতি চতুরাধিট্ঠানোতি. যত্থ ঠিতন্তি যেসু অধিট্ঠানেসু পতিট্ঠিতং. মঞ্ঞস্স ৰা নপ্পৰত্তন্তীতি মঞ্ঞস্স ৰা মানস্স ৰা নপ্পৰত্তন্তি. মুনি সন্তোতি ৰুচ্চতীতি খীণাসৰমুনি উপসন্তো নিব্বুতোতি ৰুচ্চতি. পঞ্ঞং নপ্পমজ্জেয্যাতি অরহত্তফলপঞ্ঞায পটিৰিজ্ঝনত্থং আদিতোৰ সমাধিৰিপস্সনাপঞ্ঞং নপ্পমজ্জেয্য. সচ্চমনুরক্খেয্যাতি পরমত্থসচ্চস্স নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযত্থং আদিতোৰ ৰচীসচ্চং রক্খেয্য. চাগমনুব্রূহেয্যাতি অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসপরিচ্চাগকরণত্থং আদিতোৰ কিলেসপরিচ্চাগং ব্রূহেয্য. সন্তিমেৰ সো সিক্খেয্যাতি অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসৰূপসমনত্থং আদিতোৰ কিলেসৰূপসমনং সিক্খেয্য. ইতি পঞ্ঞাধিট্ঠানাদীনং অধিগমত্থায ইমানি সমথৰিপস্সনাপঞ্ঞাদীনি পুব্বভাগাধিট্ঠানানি ৰুত্তানি.

৩৪৫. ফস্সাযতনন্তি ফস্সস্স আযতনং, আকরোতি অত্থো. পঞ্ঞাধিট্ঠানন্তিআদীনি পুব্বে ৰুত্তানং অরহত্তফলপঞ্ঞাদীনং ৰসেন ৰেদিতব্বানি.

৩৪৮. ইদানি নিক্খিত্তমাতিকাৰসেন ‘‘যত্থ ঠিতং মঞ্ঞস্স ৰা নপ্পৰত্তন্তী’’তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, অরহত্তে পন পত্তে পুন ‘‘পঞ্ঞং নপ্পমজ্জেয্যা’’তিআদীহি কিচ্চং নত্থি. ইতি ভগৰা মাতিকং উপ্পটিপাটিধাতুকং ঠপেত্ৰাপি যথাধম্মৰসেনেৰ ৰিভঙ্গং ৰিভজন্তো পঞ্ঞং নপ্পমজ্জেয্যাতিআদিমাহ. তত্থ কো পঞ্ঞং পমজ্জতি, কো নপ্পমজ্জতি? যো তাৰ ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰেজ্জকম্মাদিৰসেন একৰীসতিৰিধায অনেসনায জীৰিকং কপ্পেন্তো পব্বজ্জানুরূপেন চিত্তুপ্পাদং ঠপেতুং ন সক্কোতি, অযং পঞ্ঞং পমজ্জতি নাম. যো পন সাসনে পব্বজিত্ৰা সীলে পতিট্ঠায বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযং ধুতঙ্গং সমাদায চিত্তরুচিতং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিৰিত্তং সেনাসনং নিস্সায কসিণপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিং পত্ৰা অজ্জেৰ অরহত্তন্তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ৰিচরতি, অযং পঞ্ঞং নপ্পমজ্জতি নাম. ইমস্মিং পন সুত্তে ধাতুকম্মট্ঠানৰসেন এস পঞ্ঞায অপ্পমাদো ৰুত্তো. ধাতুকম্মট্ঠানে পনেত্থ যং ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা হত্থিপদোপমসুত্তাদীসু ৰুত্তমেৰ.

৩৫৪. অথাপরং ৰিঞ্ঞাণংযেৰ অৰসিস্সতীতি অযম্পেত্থ পাটিযেক্কো অনুসন্ধি. হেট্ঠতো হি রূপকম্মট্ঠানং কথিতং, ইদানি অরূপকম্মট্ঠানং ৰেদনাৰসেন নিব্বত্তেত্ৰা দস্সেতুং অযং দেসনা আরদ্ধা. যং ৰা পনেতং ইমস্স ভিক্খুনো পথৰীধাতুআদীসু আগমনিযৰিপস্সনাৰসেন কম্মকারকৰিঞ্ঞাণং, তং ৰিঞ্ঞাণধাতুৰসেন ভাজেত্ৰা দস্সেন্তোপি ইমং দেসনং আরভি. তত্থ অৰসিস্সতীতি কিমত্থায অৰসিস্সতি? সত্থু কথনত্থায কুলপুত্তস্স চ পটিৰিজ্ঝনত্থায অৰসিস্সতি. পরিসুদ্ধন্তি নিরুপক্কিলেসং. পরিযোদাতন্তি পভস্সরং. সুখন্তিপি ৰিজানাতীতি সুখৰেদনং ৰেদযমানো সুখৰেদনং ৰেদযামীতি পজানাতি. সেসপদদ্ৰযেসুপি এসেৰ নযো. সচে পনাযং ৰেদনাকথা হেট্ঠা ন কথিতা ভৰেয্য, ইধ ঠত্ৰা কথেতুং ৰট্টেয্য. সতিপট্ঠানে পনেসা কথিতাৰাতি তত্থ কথিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. সুখৰেদনিযন্তি এৰমাদি পচ্চযৰসেন উদযত্থঙ্গমনদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ সুখৰেদনিযন্তি সুখৰেদনায পচ্চযভূতং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো.

৩৬০. উপেক্খাযেৰ অৰসিস্সতীতি এত্তাৰতা হি যথা নাম ছেকেন মণিকারাচরিযেন ৰজিরসূচিযা ৰিজ্ঝিত্ৰা চম্মখণ্ডে পাতেত্ৰা পাতেত্ৰা দিন্নমুত্তং অন্তেৰাসিকো গহেত্ৰা গহেত্ৰা সুত্তগতং করোন্তো মুত্তোলম্বকমুত্তজালাদীনি করোতি, এৰমেৰ ভগৰতা কথেত্ৰা কথেত্ৰা দিন্নং কম্মট্ঠানং অযং কুলপুত্তো মনসিকরোন্তো মনসিকরোন্তো পগুণং অকাসীতি রূপকম্মট্ঠানম্পিস্স অরূপকম্মট্ঠানম্পি পগুণং জাতং, অথ ভগৰা ‘‘অথাপরং উপেক্খাযেৰ অৰসিস্সতী’’তি আহ.

কিমত্থং পন অৰসিস্সতীতি? সত্থু কথনত্থং. কুলপুত্তস্স পটিৰিজ্ঝনত্থন্তিপি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. কুলপুত্তেন হি সহাযস্স সাসনং ৰাচেত্ৰা পাসাদতলে ঠিতেনেৰ আনাপানচতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তিতং, যদস্স এত্তকং মগ্গং আগচ্ছন্তস্স যানকিচ্চং সাধেতি. সত্থু কথনত্থংযেৰ অৰসিস্সতি. ইমস্মিঞ্হি ঠানে সত্থা কুলপুত্তস্স রূপাৰচরজ্ঝানে ৰণ্ণং কথেসি. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি ‘‘ভিক্খু পগুণং তৰ ইদং রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝান’’ন্তি. পরিসুদ্ধাতিআদি তস্সাযেৰ উপেক্খায ৰণ্ণভণনং. উক্কং বন্ধেয্যাতি অঙ্গারকপল্লং সজ্জেয্য. আলিম্পেয্যাতি তত্থ অঙ্গারে পক্খিপিত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা নাল়িকায ধমেন্তো অগ্গিং জালেয্য. উক্কামুখে পক্খিপেয্যাতি অঙ্গারে ৰিযূহিত্ৰা অঙ্গারমত্থকে ৰা ঠপেয্য, তত্তকে ৰা পক্খিপেয্য. নীহটন্তি নীহটদোসং. নিন্নীতকসাৰন্তি অপনীতকসাৰং. এৰমেৰ খোতি যথা তং সুৰণ্ণং ইচ্ছিতিচ্ছিতায পিল়ন্ধনৰিকতিযা সংৰত্ততি, এৰমেৰ অযং তাৰ চতুত্থজ্ঝানুপেক্খা ৰিপস্সনা অভিঞ্ঞা নিরোধো ভৰোক্কন্তীতি ইমেসু যং ইচ্ছতি, তস্সত্থায হোতীতি ৰণ্ণং কথেসি.

কস্মা পন ভগৰা ইমস্মিং রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানে নিকন্তিপরিযাদানত্থং অৰণ্ণং অকথেত্ৰা ৰণ্ণং কথেসীতি. কুলপুত্তস্স হি চতুত্থজ্ঝানে নিকন্তিপরিযুট্ঠানং বলৰং. সচে অৰণ্ণং কথেয্য, – ‘‘ময্হং পব্বজিত্ৰা দ্ৰানৰুতিযোজনসতং আগচ্ছন্তস্স ইমং চতুত্থজ্ঝানং যানকিচ্চং সাধেসি, অহং এত্তকং মগ্গং আগচ্ছন্তো ঝানসুখেন ঝানরতিযা আগতো, এৰরূপস্স নাম পণীতধম্মস্স অৰণ্ণং কথেতি, জানং নু খো কথেতি অজান’’ন্তি কুলপুত্তো সংসযং সম্মোহং আপজ্জেয্য, তস্মা ভগৰা ৰণ্ণং কথেসি.

৩৬১. তদনুধম্মন্তি এত্থ অরূপাৰচরজ্ঝানং ধম্মো নাম, তং অনুগতত্তা রূপাৰচরজ্ঝানং অনুধম্মোতি ৰুত্তং. ৰিপাকজ্ঝানং ৰা ধম্মো, কুসলজ্ঝানং অনুধম্মো. তদুপাদানাতি তগ্গহণা. চিরং দীঘমদ্ধানন্তি ৰীসতিকপ্পসহস্সানি. ৰিপাকৰসেন হেতং ৰুত্তং. ইতো উত্তরিম্পি এসেৰ নযো.

৩৬২. এৰং চতূহি ৰারেহি অরূপাৰচরজ্ঝানস্স ৰণ্ণং কথেত্ৰা ইদানি তস্সেৰ আদীনৰং দস্সেন্তো সো এৰং পজানাতীতিআদিমাহ. তত্থ সঙ্খতমেতন্তি কিঞ্চাপি এত্থ ৰীসতিকপ্পসহস্সানি আযু অত্থি, এতং পন সঙ্খতং পকপ্পিতং আযূহিতং, করোন্তেন করীযতি, অনিচ্চং অধুৰং অসস্সতং তাৰকালিকং, চৰনপরিভেদনৰিদ্ধংসনধম্মং, জাতিযা অনুগতং, জরায অনুসটং, মরণেন অব্ভাহতং, দুক্খে পতিট্ঠিতং, অতাণং অলেণং অসরণং অসরণীভূতন্তি. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনাদীসুপি এসেৰ নযো.

ইদানি অরহত্তনিকূটেন দেসনং গণ্হন্তো সো নেৰ তং অভিসঙ্খরোতীতিআদিমাহ. যথা হি ছেকো ভিসক্কো ৰিসৰিকারং দিস্ৰা ৰমনং কারেত্ৰা ৰিসং ঠানতো চাৰেত্ৰা উপরি আরোপেত্ৰা খন্ধং ৰা সীসং ৰা গহেতুং অদত্ৰা ৰিসং ওতারেত্ৰা পথৰিযং পাতেয্য, এৰমেৰ ভগৰা কুলপুত্তস্স অরূপাৰচরজ্ঝানে ৰণ্ণং কথেসি. তং সুত্ৰা কুলপুত্তো রূপাৰচরজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদায অরূপাৰচরজ্ঝানে পত্থনং ঠপেসি.

ভগৰা তং ঞত্ৰা তং অসম্পত্তস্স অপ্পটিলদ্ধস্সেৰ ভিক্খুনো ‘‘অত্থেসা আকাসানঞ্চাযতনাদীসু সম্পত্তি নাম. তেসঞ্হি পঠমব্রহ্মলোকে ৰীসতিকপ্পসহস্সানি আযু, দুতিযে চত্তালীসং, ততিযে সট্ঠি, চতুত্থে চতুরাসীতি কপ্পসহস্সানি আযু. তং পন অনিচ্চং অধুৰং অসস্সতং তাৰকালিকং, চৰনপরিভেদনৰিদ্ধংসনধম্মং, জাতিযা অনুগতং, জরায অনুসটং, মরণেন অব্ভাহতং, দুক্খে পতিট্ঠিতং, অতাণং অলেণং অসরণং অসরণীভূতং, এত্তকং কালং তত্থ সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰাপি পুথুজ্জনকালকিরিযং কত্ৰা পুন চতূসু অপাযেসু পতিতব্ব’’ন্তি সব্বমেতং আদীনৰং একপদেনেৰ ‘‘সঙ্খতমেত’’ন্তি কথেসি. কুলপুত্তো তং সুত্ৰা অরূপাৰচরজ্ঝানে নিকন্তিং পরিযাদিযি, ভগৰা তস্স রূপাৰচরারূপাৰচরেসু নিকন্তিযা পরিযাদিন্নভাৰং ঞত্ৰা অরহত্তনিকূটং গণ্হন্তো ‘‘সো নেৰ তং অভিসঙ্খরোতী’’তিআদিমাহ.

যথা ৰা পনেকো মহাযোধো একং রাজানং আরাধেত্ৰা সতসহস্সুট্ঠানকং গামৰরং লভেয্য, পুন রাজা তস্সানুভাৰং সরিত্ৰা – ‘‘মহানুভাৰো যোধো, অপ্পকং তেন লদ্ধ’’ন্তি – ‘‘নাযং তাত গামো তুয্হং অনুচ্ছৰিকো, অঞ্ঞং চতুসতসহস্সুট্ঠানকং গণ্হাহী’’তি দদেয্য সো সাধু দেৰাতি তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইতরং গামং গণ্হেয্য. রাজা অসম্পত্তমেৰ চ নং পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘কিং তে তেন, অহিৰাতরোগো এত্থ উপ্পজ্জতি? অসুকস্মিং পন ঠানে মহন্তং নগরং অত্থি, তত্থ ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রজ্জং কারেহী’’তি পহিণেয্য, সো তথা করেয্য.

তত্থ রাজা ৰিয সম্মাসম্বুদ্ধো দট্ঠব্বো, মহাযোধো ৰিয পুক্কুসাতি কুলপুত্তো, পঠমলদ্ধগামো ৰিয আনাপানচতুত্থজ্ঝানং, তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইতরং গামং গণ্হাহীতি ৰুত্তকালো ৰিয আনাপানচতুত্থজ্ঝানে নিকন্তিপরিযাদানং কত্ৰা আরুপ্পকথনং, তং গামং অসম্পত্তমেৰ পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিং তে তেন, অহিৰাতরোগো এত্থ উপ্পজ্জতি? অসুকস্মিং ঠানে নগরং অত্থি, তত্থ ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রজ্জং কারেহী’’তি ৰুত্তকালো ৰিয অরূপে সঙ্খতমেতন্তি আদীনৰকথনেন অপ্পত্তাসুযেৰ তাসু সমাপত্তীসু পত্থনং নিৰত্থাপেত্ৰা উপরি অরহত্তনিকূটেন দেসনাগহণং.

তত্থ নেৰ অভিসঙ্খরোতীতি নাযূহতি ন রাসিং করোতি. ন অভিসঞ্চেতযতীতি ন কপ্পেতি. ভৰায ৰা ৰিভৰায ৰাতি ৰুদ্ধিযা ৰা পরিহানিযা ৰা, সস্সতুচ্ছেদৰসেনপি যোজেতব্বং. ন কিঞ্চি লোকে উপাদিযতীতি লোকে রূপাদীসু কিঞ্চি একধম্মম্পি তণ্হায ন গণ্হাতি, ন পরামসতি. নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতীতি ভগৰা অত্তনো বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা দেসনায অরহত্তনিকূটং গণ্হি. কুলপুত্তো পন অত্তনো যথোপনিস্সযেন তীণি সামঞ্ঞফলানি পটিৰিজ্ঝি. যথা নাম রাজা সুৰণ্ণভাজনেন নানারসভোজনং ভুঞ্জন্তো অত্তনো পমাণেন পিণ্ডং ৰট্টেত্ৰা অঙ্কে নিসিন্নেন রাজকুমারেন পিণ্ডম্হি আলযে দস্সিতে তং পিণ্ডং উপনামেয্য, কুমারো অত্তনো মুখপ্পমাণেনেৰ কবল়ং করেয্য, সেসং রাজা সযং ৰা ভুঞ্জেয্য, পাতিযং ৰা পক্খিপেয্য, এৰং ধম্মরাজা তথাগতো অত্তনো পমাণেন অরহত্তনিকূটং গণ্হন্তো দেসনং দেসেসি, কুলপুত্তো অত্তনো যথোপনিস্সযেন তীণি সামঞ্ঞফলানি পটিৰিজ্ঝি.

ইতো পুব্বে পনস্স খন্ধা ধাতুযো আযতনানীতি এৰরূপং অচ্চন্তসুঞ্ঞতং তিলক্খণাহতং কথং কথেন্তস্স নেৰ কঙ্খা, ন ৰিমতি, নাপি – ‘‘এৰং কির তং, এৰং মে আচরিযেন ৰুত্ত’’ন্তি ইতি কির ন দন্ধাযিতত্তং ন ৰিত্থাযিতত্তং অত্থি. একচ্চেসু চ কির ঠানেসু বুদ্ধা অঞ্ঞাতকৰেসেন ৰিচরন্তি, সম্মাসম্বুদ্ধো নু খো এসোতি অহুদেৰ সংসযো, অহু ৰিমতি. যতো অনেন অনাগামিফলং পটিৰিদ্ধং, অথ অযং মে সত্থাতি নিট্ঠং গতো. যদি এৰং কস্মা অচ্চযং ন দেসেসীতি. ওকাসাভাৰতো. ভগৰা হি যথানিক্খিত্তায মাতিকায অচ্ছিন্নধারং কত্ৰা আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয দেসনং দেসেসিযেৰ.

৩৬৩. সোতি অরহা. অনজ্ঝোসিতাতি গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠাপেত্ৰা গহেতুং ন যুত্থাতি পজানাতি. অনভিনন্দিতাতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অভিনন্দিতুং ন যুত্তাতি পজানাতি.

৩৬৪. ৰিসংযুত্তো নং ৰেদেতীতি সচে হিস্স সুখৰেদনং আরব্ভ রাগানুসযো, দুক্খৰেদনং আরব্ভ পটিঘানুসযো, ইতরং আরব্ভ অৰিজ্জানুসযো উপ্পজ্জেয্য, সংযুত্তো ৰেদিযেয্য নাম. অনুপ্পজ্জনতো পন ৰিসংযুত্তো নং ৰেদেতি নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো. কাযপরিযন্তিকন্তি কাযকোটিকং. যাৰ কাযপৰত্তা উপ্পজ্জিত্ৰা ততো পরং অনুপ্পজ্জনৰেদনন্তি অত্থো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. অনভিনন্দিতানি সীতীভৰিস্সন্তীতি দ্ৰাদসসু আযতনেসু কিলেসানং ৰিসেৰনস্স নত্থিতায অনভিনন্দিতানি হুত্ৰা ইধ দ্ৰাদসসুযেৰ আযতনেসু নিরুজ্ঝিস্সন্তি. কিলেসা হি নিব্বানং আগম্ম নিরুদ্ধাপি যত্থ নত্থি, তত্থ নিরুদ্ধাতি ৰুচ্চন্তি. স্ৰাযমত্থো – ‘‘এত্থেসা তণ্হা নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতী’’তি সমুদযপঞ্হেন দীপেতব্বো. তস্মা ভগৰা নিব্বানং আগম্ম সীতিভূতানিপি ইধেৰ সীতীভৰিস্সন্তীতি আহ. ননু চ ইধ ৰেদযিতানি ৰুত্তানি, ন কিলেসাতি. ৰেদযিতানিপি কিলেসাভাৰেনেৰ সীতীভৰন্তি. ইতরথা নেসং সীতিভাৰো নাম নত্থীতি সুৰুত্তমেতং.

৩৬৫. এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – যথা হি একো পুরিসো তেলপদীপস্স ঝাযতো তেলে খীণে তেলং আসিঞ্চতি, ৰট্টিযা খীণায ৰট্টিং পক্খিপতি, এৰং দীপসিখায অনুপচ্ছেদোৰ হোতি, এৰমেৰ পুথুজ্জনো একস্মিং ভৰে ঠিতো কুসলাকুসলং করোতি, সো তেন সুগতিযঞ্চ অপাযেসু চ নিব্বত্ততিযেৰ, এৰং ৰেদনানং অনুপচ্ছেদোৰ হোতি. যথা পনেকো দীপসিখায উক্কণ্ঠিতো – ‘‘ইমং পুরিসং আগম্ম দীপসিখা ন উপচ্ছিজ্জতী’’তি নিলীনো তস্স পুরিসস্স সীসং ছিন্দেয্য, এৰং ৰট্টিযা চ তেলস্স চ অনুপহারা দীপসিখা অনাহারা নিব্বাযতি, এৰমেৰ ৰট্টে উক্কণ্ঠিতো যোগাৰচরো অরহত্তমগ্গেন কুসলাকুসলং সমুচ্ছিন্দতি, তস্স সমুচ্ছিন্নত্তা খীণাসৰস্স ভিক্খুনো কাযস্স ভেদা পুন ৰেদযিতানি ন উপ্পজ্জন্তীতি.

তস্মাতি যস্মা আদিম্হি সমাধিৰিপস্সনাপঞ্ঞাহি অরহত্তফলপঞ্ঞা উত্তরিতরা, তস্মা. এৰং সমন্নাগতোতি ইমিনা উত্তমেন অরহত্তফলপঞ্ঞাধিট্ঠানেন সমন্নাগতো. সব্বদুক্খক্খযে ঞাণং নাম অরহত্তমগ্গে ঞাণং, ইমস্মিং পন সুত্তে অরহত্তফলে ঞাণং অধিপ্পেতং. তেনেৰাহ তস্স সা ৰিমুত্তি সচ্চে ঠিতা অকুপ্পা হোতীতি.

৩৬৬. এত্থ হি ৰিমুত্তীতি অরহত্তফলৰিমুত্তি, সচ্চন্তি পরমত্থসচ্চং নিব্বানং. ইতি অকুপ্পারম্মণকরণেন অকুপ্পাতি ৰুত্তা. মুসাতি ৰিতথং. মোসধম্মন্তি নস্সনসভাৰং. তং সচ্চন্তি তং অৰিতথং সভাৰো. অমোসধম্মন্তি অনস্সনসভাৰং.

তস্মাতি যস্মা আদিতো সমথৰিপস্সনাৰসেন ৰচীসচ্চতো দুক্খসচ্চসমুদযসচ্চেহি চ পরমত্থসচ্চং নিব্বানমেৰ উত্তরিতরং, তস্মা. এৰং সমন্নাগতোতি ইমিনা উত্তমেন পরমত্থসচ্চাধিট্ঠানেন সমন্নাগতো.

৩৬৭. পুব্বেতি পুথুজ্জনকালে. উপধী হোন্তীতি খন্ধূপধি কিলেসূপধি অভিসঙ্খারূপধি পঞ্চকামগুণূপধীতি ইমে উপধযো হোন্তি. সমত্তা সমাদিন্নাতি পরিপূরা গহিতা পরমট্ঠা. তস্মাতি যস্মা আদিতো সমথৰিপস্সনাৰসেন কিলেসপরিচ্চাগতো, সোতাপত্তিমগ্গাদীহি চ কিলেসপরিচ্চাগতো অরহত্তমগ্গেনেৰ কিলেসপরিচ্চাগো উত্তরিতরো, তস্মা. এৰং সমন্নাগতোতি ইমিনা উত্তমেন চাগাধিট্ঠানেন সমন্নাগতো.

৩৬৮. আঘাতোতিআদীসু আঘাতকরণৰসেন আঘাতো, ব্যাপজ্জনৰসেন ব্যাপাদো, সম্পদুস্সনৰসেন সম্পদোসোতি তীহি পদেহি দোসাকুসলমূলমেৰ ৰুত্তং. তস্মাতি যস্মা আদিতো সমথৰিপস্সনাৰসেন কিলেসৰূপসমতো, সোতাপত্তিমগ্গাদীহি কিলেসৰূপসমতো চ অরহত্তমগ্গেনেৰ কিলেসৰূপসমো উত্তরিতরো, তস্মা. এৰং সমন্নাগতোতি ইমিনা উত্তমেন উপসমাধিট্ঠানেন সমন্নাগতো.

৩৬৯. মঞ্ঞিতমেতন্তি তণ্হামঞ্ঞিতং মানমঞ্ঞিতং দিট্ঠিমঞ্ঞিতন্তি তিৰিধম্পি ৰট্টতি. অযমহমস্মীতি এত্থ পন অযমহন্তি একং তণ্হামঞ্ঞিতমেৰ ৰট্টতি. রোগোতিআদীসু আবাধট্ঠেন রোগো, অন্তোদোসট্ঠেন গণ্ডো, অনুপৰিট্ঠট্ঠেন সল্লং. মুনি সন্তোতি ৰুচ্চতীতি খীণাসৰমুনি সন্তো নিব্বুতোতি ৰুচ্চতি. যত্থ ঠিতন্তি যস্মিং ঠানে ঠিতং. সংখিত্তেনাতি বুদ্ধানং কির সব্বাপি ধম্মদেসনা সংখিত্তাৰ, ৰিত্থারদেসনা নাম নত্থি, সমন্তপট্ঠানকথাপি সংখিত্তাযেৰ. ইতি ভগৰা দেসনং যথানুসন্ধিং পাপেসি. উগ্ঘাটিতঞ্ঞূতিআদীসু পন চতূসু পুগ্গলেসু পুক্কুসাতি কুলপুত্তো ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ, ইতি ৰিপঞ্চিতঞ্ঞুৰসেন ভগৰা ইমং ধাতুৰিভঙ্গসুত্তং কথেসি.

৩৭০. ন খো মে, ভন্তে, পরিপুণ্ণং পত্তচীৰরন্তি কস্মা কুলপুত্তস্স ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং ন নিব্বত্তন্তি. পুব্বে অট্ঠন্নং পরিক্খারানং অদিন্নত্তা. কুলপুত্তো হি দিন্নদানো কতাভিনীহারো, ন দিন্নত্তাতি ন ৰত্তব্বং. ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং পন পচ্ছিমভৰিকানংযেৰ নিব্বত্ততি, অযঞ্চ পুনপটিসন্ধিকো, তস্মা ন নিব্বত্তন্তি. অথ ভগৰা সযং পরিযেসিত্ৰা কস্মা ন উপসম্পাদেসীতি. ওকাসাভাৰতো. কুলপুত্তস্স আযু পরিক্খীণং, সুদ্ধাৰাসিকো অনাগামী মহাব্রহ্মা কুম্ভকারসালং আগন্ত্ৰা নিসিন্নো ৰিয অহোসি. তস্মা সযং ন পরিযেসি.

পত্তচীৰরপরিযেসনং পক্কামীতি কায ৰেলায পক্কামি? উট্ঠিতে অরুণে. ভগৰতো কির ধম্মদেসনাপরিনিট্ঠানঞ্চ অরুণুট্ঠানঞ্চ রস্মিৰিস্সজ্জনঞ্চ একক্খণে অহোসি. ভগৰা কির দেসনং নিট্ঠপেত্ৰাৰ ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জি, সকলকুম্ভকারনিৰেসনং একপজ্জোতং অহোসি, ছব্বণ্ণরস্মিযো জালজালা পুঞ্জপুঞ্জা হুত্ৰা ৰিধাৰন্তিযো সব্বদিসাভাগে সুৰণ্ণপটপরিযোনদ্ধে ৰিয চ নানাৰণ্ণকুসুমরতনৰিসরসমুজ্জলে ৰিয চ অকংসু. ভগৰা ‘‘নগরৰাসিনো মং পস্সন্তূ’’তি অধিট্ঠাসি. নগরৰাসিনো ভগৰন্তং দিস্ৰাৰ ‘‘সত্থা কির আগতো, কুম্ভকারসালায কির নিসিন্নো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আরোচেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং.

রাজা আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কায ৰেলায আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. হিয্যো সূরিযত্থঙ্গমনৰেলায মহারাজাতি. কেন কম্মেন ভগৰাতি? তুম্হাকং সহাযো পুক্কুসাতি রাজা তুম্হেহি পহিতং সাসনং সুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিত্ৰা মং উদ্দিস্স আগচ্ছন্তো সাৰত্থিং অতিক্কম্ম পঞ্চচত্তালীস যোজনানি আগন্ত্ৰা ইমং কুম্ভকারসালং পৰিসিত্ৰা নিসীদি, অহং তস্স সঙ্গহত্থং আগন্ত্ৰা ধম্মকথং কথেসিং, কুলপুত্তো তীণি ফলানি পটিৰিজ্ঝি মহারাজাতি. ইদানি কহং, ভন্তেতি? উপসম্পদং যাচিত্ৰা অপরিপুণ্ণপত্তচীৰরতায পত্তচীৰরপরিযেসনত্থং গতো মহারাজাতি. রাজা কুলপুত্তস্স গতদিসাভাগেন অগমাসি. ভগৰাপি আকাসেনাগন্ত্ৰা জেতৰনগন্ধকুটিম্হিযেৰ পাতুরহোসি.

কুলপুত্তোপি পত্তচীৰরং পরিযেসমানো নেৰ বিম্বিসাররঞ্ঞো ন তক্কসীলকানং জঙ্ঘৰাণিজানং সন্তিকং অগমাসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ন খো মে কুক্কুটস্স ৰিয তত্থ তত্থ মনাপামনাপমেৰ ৰিচিনিত্ৰা পত্তচীৰরং পরিযেসিতুং যুত্তং, মহন্তং নগরং ৰজ্জিত্ৰা উদকতিত্থসুসানসঙ্কারট্ঠানঅন্তরৰীথীসু পরিযেসিস্সামী’’তি অন্তরৰীথিযং সঙ্কারকূটেসু তাৰ পিলোতিকং পরিযেসিতুং আরদ্ধো.

জীৰিতা ৰোরোপেসীতি এতস্মিং সঙ্কারকূটে পিলোতিকং ওলোকেন্তং ৰিব্ভন্তা তরুণৰচ্ছা গাৰী উপধাৰিত্ৰা সিঙ্গেন ৰিজ্ঝিত্ৰা ঘাতেসি. ছাতকজ্ঝত্তো কুলপুত্তো আকাসেযেৰ আযুক্খযং পত্ৰা পতিতো. সঙ্কারট্ঠানে অধোমুখট্ঠপিতা সুৰণ্ণপটিমা ৰিয অহোসি, কালঙ্কতো চ পন অৰিহাব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি, নিব্বত্তমত্তোৰ অরহত্তং পাপুণি. অৰিহাব্রহ্মলোকে কির নিব্বত্তমত্তাৰ সত্ত জনা অরহত্তং পাপুণিংসু. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘অৰিহং উপপন্নাসে, ৰিমুত্তা সত্ত ভিক্খৰো;

রাগদোসপরিক্খীণা, তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকং.

কে চ তে অতরুং পঙ্কং, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তরং;

কে হিত্ৰা মানুসং দেহং, দিব্বযোগং উপচ্চগুং.

উপকো পলগণ্ডো চ, পুক্কুসাতি চ তে তযো;

ভদ্দিযো খণ্ডদেৰো চ, বাহুরগ্গি চ সিঙ্গিযো;

তে হিত্ৰা মানুসং দেহং, দিব্বযোগং উপচ্চগু’’ন্তি. (সং. নি. ১.৫০, ১০৫);

বিম্বিসারোপি ‘‘ময্হং সহাযো মযা পেসিতসাসনমত্তং ৰাচেত্ৰা হত্থগতং রজ্জং পহায এত্তকং অদ্ধানং আগতো, দুক্করং