📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

মজ্ঝিমনিকাযে

উপরিপণ্ণাসপাল়ি

১. দেৰদহৰগ্গো

১. দেৰদহসুত্তং

. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি দেৰদহং নাম সক্যানং নিগমো. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি. এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা.

‘‘এৰংৰাদাহং, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদামি – ‘সচ্চং কির তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি? তে চ মে, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা এৰং পুট্ঠা ‘আমা’তি পটিজানন্তি.

‘‘ত্যাহং এৰং ৰদামি – ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে, ন নাহুৰম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

‘‘‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং, ন নাকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

‘‘‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

‘‘‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

‘‘‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদ’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

. ‘‘ইতি কির তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, ন জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে, ন নাহুৰম্হাতি, ন জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং, ন নাকরম্হাতি, ন জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, ন জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি, ন জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং; এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং ন কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি.

‘‘সচে পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানেয্যাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে, ন নাহুৰম্হাতি, জানেয্যাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং, ন নাকরম্হাতি, জানেয্যাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, জানেয্যাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি, জানেয্যাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং; এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি.

. ‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো নিগণ্ঠা, পুরিসো সল্লেন ৰিদ্ধো অস্স সৰিসেন গাল়্হূপলেপনেন [গাল়্হপলেপনেন (ক.)]; সো সল্লস্সপি ৰেধনহেতু [ৰেদনাহেতু (সী. পী. ক.)] দুক্খা তিব্বা [তিপ্পা (সী. স্যা. কং. পী.)] কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেয্য. তস্স মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা ভিসক্কং সল্লকত্তং উপট্ঠাপেয্যুং. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তেয্য; সো সত্থেনপি ৰণমুখস্স পরিকন্তনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেয্য. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো এসনিযা সল্লং এসেয্য; সো এসনিযাপি সল্লস্স এসনাহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেয্য. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সল্লং অব্বুহেয্য [অব্বুয্হেয্য (সী.), অব্ভূণ্হেয্য (স্যা. কং.)]; সো সল্লস্সপি অব্বুহনহেতু [অব্বুয্হনহেতু (সী.), অব্ভূণ্হনহেতু (স্যা. কং.)] দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেয্য. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো অগদঙ্গারং ৰণমুখে ওদহেয্য; সো অগদঙ্গারস্সপি ৰণমুখে ওদহনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেয্য. সো অপরেন সমযেন রূল়্হেন ৰণেন সঞ্ছৰিনা অরোগো অস্স সুখী সেরী সযংৰসী যেন কামঙ্গমো. তস্স এৰমস্স – অহং খো পুব্বে সল্লেন ৰিদ্ধো অহোসিং সৰিসেন গাল়্হূপলেপনেন. সোহং সল্লস্সপি ৰেধনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযিং. তস্স মে মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা ভিসক্কং সল্লকত্তং উপট্ঠপেসুং. তস্স মে সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তি; সোহং সত্থেনপি ৰণমুখস্স পরিকন্তনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযিং. তস্স মে সো ভিসক্কো সল্লকত্তো এসনিযা সল্লং এসি; সো অহং এসনিযাপি সল্লস্স এসনাহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযিং. তস্স মে সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সল্লং অব্বুহি [অব্বুয্হি (সী.), অব্ভূণ্হি (স্যা. কং.)]; সোহং সল্লস্সপি অব্বুহনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযিং. তস্স মে সো ভিসক্কো সল্লকত্তো অগদঙ্গারং ৰণমুখে ওদহি; সোহং অগদঙ্গারস্সপি ৰণমুখে ওদহনহেতু দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযিং. সোম্হি এতরহি রূল়্হেন ৰণেন সঞ্ছৰিনা অরোগো সুখী সেরী সযংৰসী যেন কামঙ্গমো’’তি.

‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, সচে তুম্হে জানেয্যাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে, ন নাহুৰম্হাতি, জানেয্যাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং, ন নাকরম্হাতি, জানেয্যাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, জানেয্যাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি, জানেয্যাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং; এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি.

‘‘যস্মা চ খো তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, ন জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে, ন নাহুৰম্হাতি, ন জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং, ন নাকরম্হাতি, ন জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, ন জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি, ন জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং; তস্মা আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং ন কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি.

. ‘‘এৰং ৰুত্তে, ভিক্খৰে, তে নিগণ্ঠা মং এতদৰোচুং – ‘নিগণ্ঠো, আৰুসো, নাটপুত্তো [নাথপুত্তো (সী.)] সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰী, অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতি. চরতো চ মে তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিত’ন্তি. সো এৰমাহ – ‘অত্থি খো ৰো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পুব্বেৰ পাপকম্মং কতং, তং ইমায কটুকায দুক্করকারিকায নিজ্জীরেথ, যং পনেত্থ এতরহি কাযেন সংৰুতা ৰাচায সংৰুতা মনসা সংৰুতা তং আযতিং পাপকম্মস্স অকরণং. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি. তঞ্চ পনম্হাকং রুচ্চতি চেৰ খমতি চ, তেন চম্হা অত্তমনা’’তি.

. ‘‘এৰং ৰুত্তে অহং, ভিক্খৰে, তে নিগণ্ঠে এতদৰোচং – ‘পঞ্চ খো ইমে, আৰুসো নিগণ্ঠা, ধম্মা দিট্ঠেৰ ধম্মে দ্ৰিধাৰিপাকা. কতমে পঞ্চ? সদ্ধা, রুচি, অনুস্সৰো, আকারপরিৰিতক্কো, দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তি – ইমে খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পঞ্চ ধম্মা দিট্ঠেৰ ধম্মে দ্ৰিধাৰিপাকা. তত্রাযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং কা অতীতংসে সত্থরি সদ্ধা, কা রুচি, কো অনুস্সৰো, কো আকারপরিৰিতক্কো, কা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তী’তি. এৰংৰাদী [এৰংৰাদীসু (ক.)] খো অহং, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠেসু ন কঞ্চি [কিঞ্চি (সী. পী. ক.)] সহধম্মিকং ৰাদপটিহারং সমনুপস্সামি.

‘‘পুন চপরাহং [পুন চ পনাহং (সী. পী. ক.)], ভিক্খৰে, তে নিগণ্ঠে এৰং ৰদামি – ‘তং কিং মঞ্ঞথ, আৰুসো নিগণ্ঠা. যস্মিং ৰো সমযে তিব্বো [তিপ্পো (পী.)] উপক্কমো হোতি তিব্বং পধানং, তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ; যস্মিং পন ৰো সমযে ন তিব্বো উপক্কমো হোতি ন তিব্বং পধানং, ন তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথা’তি? ‘যস্মিং নো, আৰুসো গোতম, সমযে তিব্বো উপক্কমো হোতি তিব্বং পধানং, তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযাম; যস্মিং পন নো সমযে ন তিব্বো উপক্কমো হোতি ন তিব্বং পধানং, ন তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযামা’’’তি.

. ‘‘ইতি কির, আৰুসো নিগণ্ঠা, যস্মিং ৰো সমযে তিব্বো উপক্কমো হোতি তিব্বং পধানং, তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ; যস্মিং পন ৰো সমযে ন তিব্বো উপক্কমো হোতি ন তিব্বং পধানং, ন তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ. এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং ন কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি. সচে, আৰুসো নিগণ্ঠা, যস্মিং ৰো সমযে তিব্বো উপক্কমো হোতি তিব্বং পধানং, ন তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ; যস্মিং পন ৰো সমযে ন তিব্বো উপক্কমো হোতি ন তিব্বং পধানং, তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ [পধানং, তিট্ঠেয্যেৰ তস্মিং সমযে… ৰেদনা (সী. স্যা. কং. পী.)]; এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং কল্লমস্স ৰেয্যাকরণায – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি.

‘‘‘যস্মা চ খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, যস্মিং ৰো সমযে তিব্বো উপক্কমো হোতি তিব্বং পধানং, তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ; যস্মিং পন ৰো সমযে ন তিব্বো উপক্কমো হোতি ন তিব্বং পধানং, ন তিব্বা তস্মিং সমযে ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযেথ; তে তুম্হে সামংযেৰ ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানা অৰিজ্জা অঞ্ঞাণা সম্মোহা ৰিপচ্চেথ – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, সব্বং তং পুব্বেকতহেতু. ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো; কম্মক্খযা দুক্খক্খযো; দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো; ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি. এৰংৰাদীপি [এৰংৰাদীসুপি (ক.)] খো অহং, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠেসু ন কঞ্চি সহধম্মিকং ৰাদপটিহারং সমনুপস্সামি.

. ‘‘পুন চপরাহং, ভিক্খৰে, তে নিগণ্ঠে এৰং ৰদামি – ‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সম্পরাযৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘যং পনিদং কম্মং সম্পরাযৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং সুখৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা দুক্খৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘যং পনিদং কম্মং দুক্খৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সুখৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং পরিপক্কৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অপরিপক্কৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘যং পনিদং কম্মং অপরিপক্কৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা পরিপক্কৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং বহুৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অপ্পৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘যং পনিদং কম্মং অপ্পৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা বহুৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং সৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’. ‘যং পনিদং কম্মং অৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সৰেদনীযং হোতূতি লব্ভমেত’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’.

. ‘‘ইতি কির, আৰুসো নিগণ্ঠা, যমিদং কম্মং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সম্পরাযৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যং পনিদং কম্মং সম্পরাযৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং সুখৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা দুক্খৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং দুক্খৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সুখৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং পরিপক্কৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অপরিপক্কৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং অপরিপক্কৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা পরিপক্কৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং বহুৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অপ্পৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং অপ্পৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা বহুৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং সৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা অৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং, যমিদং কম্মং অৰেদনীযং তং উপক্কমেন ৰা পধানেন ৰা সৰেদনীযং হোতূতি অলব্ভমেতং; এৰং সন্তে আযস্মন্তানং নিগণ্ঠানং অফলো উপক্কমো হোতি, অফলং পধানং’’.

‘‘এৰংৰাদী, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা. এৰংৰাদীনং, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠানং দস সহধম্মিকা ৰাদানুৰাদা গারয্হং ঠানং আগচ্ছন্তি.

. ‘‘সচে, ভিক্খৰে, সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা পুব্বে দুক্কটকম্মকারিনো যং এতরহি এৰরূপা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযন্তি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা পাপকেন ইস্সরেন নিম্মিতা যং এতরহি এৰরূপা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযন্তি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা পাপসঙ্গতিকা যং এতরহি এৰরূপা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযন্তি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা পাপাভিজাতিকা যং এতরহি এৰরূপা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযন্তি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা এৰরূপা দিট্ঠধম্মূপক্কমা যং এতরহি এৰরূপা দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযন্তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা; নো চে সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা; নো চে সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা; নো চে সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা; নো চে সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা; নো চে সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, গারয্হা নিগণ্ঠা. এৰংৰাদী, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা. এৰংৰাদীনং, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠানং ইমে দস সহধম্মিকা ৰাদানুৰাদা গারয্হং ঠানং আগচ্ছন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অফলো উপক্কমো হোতি, অফলং পধানং.

১০. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ অনদ্ধভূতং অত্তানং দুক্খেন অদ্ধভাৰেতি, ধম্মিকঞ্চ সুখং ন পরিচ্চজতি, তস্মিঞ্চ সুখে অনধিমুচ্ছিতো হোতি. সো এৰং পজানাতি – ‘ইমস্স খো মে দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি, ইমস্স পন মে দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতী’তি. সো যস্স হি খ্ৰাস্স [যস্স খো পনস্স (সী.), যস্স খ্ৰাস্স (পী.)] দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি, সঙ্খারং তত্থ পদহতি. যস্স পনস্স দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতি, উপেক্খং তত্থ ভাৰেতি. তস্স তস্স দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি – এৰম্পিস্স তং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং হোতি. তস্স তস্স দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতি – এৰম্পিস্স তং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং হোতি.

১১. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো ইত্থিযা সারত্তো পটিবদ্ধচিত্তো তিব্বচ্ছন্দো তিব্বাপেক্খো. সো তং ইত্থিং পস্সেয্য অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তস্স পুরিসস্স অমুং ইত্থিং দিস্ৰা অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘অমু হি, ভন্তে, পুরিসো অমুস্সা ইত্থিযা সারত্তো পটিবদ্ধচিত্তো তিব্বচ্ছন্দো তিব্বাপেক্খো. তস্মা তং ইত্থিং দিস্ৰা অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা’’তি. ‘‘অথ খো, ভিক্খৰে, তস্স পুরিসস্স এৰমস্স – ‘অহং খো অমুস্সা ইত্থিযা সারত্তো পটিবদ্ধচিত্তো তিব্বচ্ছন্দো তিব্বাপেক্খো. তস্স মে অমুং ইত্থিং দিস্ৰা অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং উপ্পজ্জন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা. যংনূনাহং যো মে অমুস্সা ইত্থিযা ছন্দরাগো তং পজহেয্য’ন্তি. সো যো অমুস্সা ইত্থিযা ছন্দরাগো তং পজহেয্য. সো তং ইত্থিং পস্সেয্য অপরেন সমযেন অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তস্স পুরিসস্স অমুং ইত্থিং দিস্ৰা অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘অমু হি, ভন্তে, পুরিসো অমুস্সা ইত্থিযা ৰিরাগো. তস্মা তং ইত্থিং দিস্ৰা অঞ্ঞেন পুরিসেন সদ্ধিং সন্তিট্ঠন্তিং সল্লপন্তিং সঞ্জগ্ঘন্তিং সংহসন্তিং ন উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা’’তি.

‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ অনদ্ধভূতং অত্তানং দুক্খেন অদ্ধভাৰেতি, ধম্মিকঞ্চ সুখং ন পরিচ্চজতি, তস্মিঞ্চ সুখে অনধিমুচ্ছিতো হোতি. সো এৰং পজানাতি – ‘ইমস্স খো মে দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি, ইমস্স পন মে দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতী’তি. সো যস্স হি খ্ৰাস্স দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি, সঙ্খারং তত্থ পদহতি; যস্স পনস্স দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতি, উপেক্খং তত্থ ভাৰেতি. তস্স তস্স দুক্খনিদানস্স সঙ্খারং পদহতো সঙ্খারপ্পধানা ৰিরাগো হোতি – এৰম্পিস্স তং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং হোতি. তস্স তস্স দুক্খনিদানস্স অজ্ঝুপেক্খতো উপেক্খং ভাৰযতো ৰিরাগো হোতি – এৰম্পিস্স তং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং হোতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

১২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যথাসুখং খো মে ৰিহরতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি; দুক্খায পন মে অত্তানং পদহতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. যংনূনাহং দুক্খায অত্তানং পদহেয্য’ন্তি. সো দুক্খায অত্তানং পদহতি. তস্স দুক্খায অত্তানং পদহতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. সো ন অপরেন সমযেন দুক্খায অত্তানং পদহতি. তং কিস্স হেতু? যস্স হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থায দুক্খায অত্তানং পদহেয্য স্ৰাস্স অত্থো অভিনিপ্ফন্নো হোতি. তস্মা ন অপরেন সমযেন দুক্খায অত্তানং পদহতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উসুকারো তেজনং দ্ৰীসু অলাতেসু আতাপেতি পরিতাপেতি উজুং করোতি কম্মনিযং. যতো খো, ভিক্খৰে, উসুকারস্স তেজনং দ্ৰীসু অলাতেসু আতাপিতং হোতি পরিতাপিতং উজুং কতং [উজুং কতং হোতি (সী.)] কম্মনিযং, ন সো তং অপরেন সমযেন উসুকারো তেজনং দ্ৰীসু অলাতেসু আতাপেতি পরিতাপেতি উজুং করোতি কম্মনিযং. তং কিস্স হেতু? যস্স হি সো, ভিক্খৰে, অত্থায উসুকারো তেজনং দ্ৰীসু অলাতেসু আতাপেয্য পরিতাপেয্য উজুং করেয্য কম্মনিযং স্ৰাস্স অত্থো অভিনিপ্ফন্নো হোতি. তস্মা ন অপরেন সমযেন উসুকারো তেজনং দ্ৰীসু অলাতেসু আতাপেতি পরিতাপেতি উজুং করোতি কম্মনিযং. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যথাসুখং খো মে ৰিহরতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি; দুক্খায পন মে অত্তানং পদহতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. যংনূনাহং দুক্খায অত্তানং পদহেয্য’ন্তি. সো দুক্খায অত্তানং পদহতি. তস্স দুক্খায অত্তানং পদহতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. সো ন অপরেন সমযেন দুক্খায অত্তানং পদহতি. তং কিস্স হেতু? যস্স হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থায দুক্খায অত্তানং পদহেয্য স্ৰাস্স অত্থো অভিনিপ্ফন্নো হোতি. তস্মা ন অপরেন সমযেন দুক্খায অত্তানং পদহতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

১৩. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা. সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তং ধম্মং সুণাতি গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা কুলে পচ্চাজাতো. সো তং ধম্মং সুত্ৰা তথাগতে সদ্ধং পটিলভতি. সো তেন সদ্ধাপটিলাভেন সমন্নাগতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সম্বাধো ঘরাৰাসো রজাপথো, অব্ভোকাসো পব্বজ্জা. নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং. যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজেয্য’ন্তি. সো অপরেন সমযেন অপ্পং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায, অপ্পং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায মহন্তং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি.

১৪. ‘‘সো এৰং পব্বজিতো সমানো ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি. অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী, অথেনেন সুচিভূতেন অত্তনা ৰিহরতি. অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী হোতি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স. পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি; ইতো সুত্ৰা ন অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায – ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি. ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি; যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি. সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী, নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং. সো বীজগামভূতগামসমারম্ভা পটিৰিরতো হোতি. একভত্তিকো হোতি রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা. নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো হোতি. মালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. উচ্চাসযনমহাসযনা পটিৰিরতো হোতি. জাতরূপরজতপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. আমকধঞ্ঞপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. আমকমংসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. ইত্থিকুমারিকপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. দাসিদাসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. অজেল়কপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. কুক্কুটসূকরপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. হত্থিগৰস্সৰল়ৰপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. খেত্তৰত্থুপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি. দূতেয্যপহিণগমনানুযোগা পটিৰিরতো হোতি. কযৰিক্কযা পটিৰিরতো হোতি. তুলাকূটকংসকূটমানকূটা পটিৰিরতো হোতি. উক্কোটনৰঞ্চননিকতিসাচিযোগা [সাৰিযোগা (স্যা. কং. ক.) এত্থ সাচিসদ্দো কুটিলপরিযাযো] পটিৰিরতো হোতি. ছেদনৰধবন্ধনৰিপরামোসআলোপসহসাকারা পটিৰিরতো হোতি [পস্স ম. নি. ১.২৯৩ চূল়হত্থিপদোপমে].

‘‘সো সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেন, কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন. সো যেন যেনেৰ পক্কমতি সমাদাযেৰ পক্কমতি. সেয্যথাপি নাম পক্খী সকুণো যেন যেনেৰ ডেতি সপত্তভারোৰ ডেতি, এৰমেৰ ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেন, কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন; সো যেন যেনেৰ পক্কমতি সমাদাযেৰ পক্কমতি. সো ইমিনা অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অনৰজ্জসুখং পটিসংৰেদেতি.

১৫. ‘‘সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সো ইমিনা অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অব্যাসেকসুখং পটিসংৰেদেতি.

‘‘সো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে [সম্মিঞ্জিতে (সী. স্যা. কং. পী.)] পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি.

১৬. ‘‘সো ইমিনা চ অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো, (ইমায চ অরিযায সন্তুট্ঠিযা সমন্নাগতো,) [পস্স ম. নি. ১.২৯৬ চূল়হত্থিপদোপমে] ইমিনা চ অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো, ইমিনা চ অরিযেন সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা, উজুং কাযং পণিধায, পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতি, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতি. ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহরতি সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী, ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতি. থিনমিদ্ধং পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহরতি আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতি. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহরতি অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতি. ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহরতি অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতি.

‘‘সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি. যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা, অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

১৭. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং [সেয্যথীদং (সী. স্যা. কং. পী.)] – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

১৮. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না. ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং.

১৯. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি. এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, সফলো উপক্কমো হোতি, সফলং পধানং. এৰংৰাদী, ভিক্খৰে, তথাগতা. এৰংৰাদীনং, ভিক্খৰে, তথাগতানং [তথাগতো, এৰংৰাদিং ভিক্খৰে তথাগতং (সী. স্যা. কং. পী.)] দস সহধম্মিকা পাসংসট্ঠানা আগচ্ছন্তি.

২০. ‘‘সচে, ভিক্খৰে, সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, তথাগতো পুব্বে সুকতকম্মকারী যং এতরহি এৰরূপা অনাসৰা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, তথাগতো ভদ্দকেন ইস্সরেন নিম্মিতো যং এতরহি এৰরূপা অনাসৰা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, তথাগতো কল্যাণসঙ্গতিকো যং এতরহি এৰরূপা অনাসৰা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, তথাগতো কল্যাণাভিজাতিকো যং এতরহি এৰরূপা অনাসৰা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি; অদ্ধা, ভিক্খৰে, তথাগতো কল্যাণদিট্ঠধম্মূপক্কমো যং এতরহি এৰরূপা অনাসৰা সুখা ৰেদনা ৰেদেতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো; নো চে সত্তা পুব্বেকতহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো; নো চে সত্তা ইস্সরনিম্মানহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো; নো চে সত্তা সঙ্গতিভাৰহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো; নো চে সত্তা অভিজাতিহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো. সচে, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো; নো চে সত্তা দিট্ঠধম্মূপক্কমহেতু সুখদুক্খং পটিসংৰেদেন্তি, পাসংসো তথাগতো. এৰংৰাদী, ভিক্খৰে, তথাগতা. এৰংৰাদীনং, ভিক্খৰে, তথাগতানং ইমে দস সহধম্মিকা পাসংসট্ঠানা আগচ্ছন্তী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

দেৰদহসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং.

২. পঞ্চত্তযসুত্তং [পঞ্চাযতনসুত্ত (ক.)]

২১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা অপরন্তকপ্পিকা অপরন্তানুদিট্ঠিনো অপরন্তং আরব্ভ অনেকৰিহিতানি অধিৰুত্তিপদানি [অধিমুত্তিপদানি (স্যা. কং. ক.)] অভিৰদন্তি. ‘সঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি; ‘অসঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি; ‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী অত্তা হোতি অরোগো পরং মরণা’তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি; সতো ৰা পন সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি [পঞ্ঞাপেন্তি (সী. স্যা. কং. পী.)], দিট্ঠধম্মনিব্বানং ৰা পনেকে অভিৰদন্তি. ইতি সন্তং ৰা অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং [পরং মরণা. ইতি ইমানি (ক.)] পরং মরণা, সতো ৰা পন সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠধম্মনিব্বানং ৰা পনেকে অভিৰদন্তি. ইতি ইমানি পঞ্চ [পরং মরণা. ইতি ইমানি (ক.)] হুত্ৰা তীণি হোন্তি, তীণি হুত্ৰা পঞ্চ হোন্তি – অযমুদ্দেসো পঞ্চত্তযস্স.

২২. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, একত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নানত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, পরিত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অপ্পমাণসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, এতং [এৰং (ক.)] ৰা পনেকেসং [পনেতেসং (স্যা. কং.)] উপাতিৰত্ততং ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকে অভিৰদন্তি অপ্পমাণং আনেঞ্জং. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি [পজানাতি (সী. স্যা. কং. পী.) অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা]. যে খো তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, একত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নানত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, পরিত্তসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অপ্পমাণসঞ্ঞিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা [মরণাতি (ক.)], যা ৰা পনেতাসং সঞ্ঞানং পরিসুদ্ধা পরমা অগ্গা অনুত্তরিযা অক্খাযতি – যদি রূপসঞ্ঞানং যদি অরূপসঞ্ঞানং যদি একত্তসঞ্ঞানং যদি নানত্তসঞ্ঞানং. ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমেকে অভিৰদন্তি অপ্পমাণং আনেঞ্জং. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

২৩. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা. তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি. তং কিস্স হেতু? সঞ্ঞা রোগো সঞ্ঞা গণ্ডো সঞ্ঞা সল্লং, এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং – ‘অসঞ্ঞ’ন্তি. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি যে খো তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা. যো হি কোচি, ভিক্খৰে, সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘অহমঞ্ঞত্র রূপা, অঞ্ঞত্র ৰেদনায, অঞ্ঞত্র সঞ্ঞায, অঞ্ঞত্র সঙ্খারেহি, ৰিঞ্ঞাণস্স [অঞ্ঞত্র ৰিঞ্ঞাণা (স্যা. কং.), অঞ্ঞত্র ৰিঞ্ঞাণেন (ক.)] আগতিং ৰা গতিং ৰা চুতিং ৰা উপপত্তিং ৰা ৰুদ্ধিং ৰা ৰিরূল়্হিং ৰা ৰেপুল্লং ৰা পঞ্ঞপেস্সামী’তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

২৪. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা. তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি, যেপি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি. তং কিস্স হেতু? সঞ্ঞা রোগো সঞ্ঞা গণ্ডো সঞ্ঞা সল্লং, অসঞ্ঞা সম্মোহো, এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং – ‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞ’ন্তি. [নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাতি (স্যা. কং. পী. ক.) এতন্তিপদং মনসিকাতব্বং] তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. যে খো তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, অরূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, রূপিঞ্চ অরূপিঞ্চ ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা, নেৰরূপিং নারূপিং ৰা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা. যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা [সমণব্রাহ্মণা (সী. পী.)] দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বসঙ্খারমত্তেন এতস্স আযতনস্স উপসম্পদং পঞ্ঞপেন্তি, ব্যসনঞ্হেতং, ভিক্খৰে, অক্খাযতি [আযতনমক্খাযতি (ক.)] এতস্স আযতনস্স উপসম্পদায. ন হেতং, ভিক্খৰে, আযতনং সঙ্খারসমাপত্তিপত্তব্বমক্খাযতি; সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তিপত্তব্বমেতং, ভিক্খৰে, আযতনমক্খাযতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

২৫. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি, তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা সঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি, যেপি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি, যেপি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞিং অত্তানং পঞ্ঞপেন্তি অরোগং পরং মরণা তেসমেতে পটিক্কোসন্তি. তং কিস্স হেতু? সব্বেপিমে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা উদ্ধং সরং [উদ্ধংসরা (সী. পী.), উদ্ধং পরামসন্তি (স্যা. কং.)] আসত্তিংযেৰ অভিৰদন্তি – ‘ইতি পেচ্চ ভৰিস্সাম, ইতি পেচ্চ ভৰিস্সামা’তি. সেয্যথাপি নাম ৰাণিজস্স ৰাণিজ্জায গচ্ছতো এৰং হোতি – ‘ইতো মে ইদং ভৰিস্সতি, ইমিনা ইদং লচ্ছামী’তি, এৰমেৰিমে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা ৰাণিজূপমা মঞ্ঞে পটিভন্তি – ‘ইতি পেচ্চ ভৰিস্সাম, ইতি পেচ্চ ভৰিস্সামা’তি. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. যে খো তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সতো সত্তস্স উচ্ছেদং ৰিনাসং ৰিভৰং পঞ্ঞপেন্তি তে সক্কাযভযা সক্কাযপরিজেগুচ্ছা সক্কাযঞ্ঞেৰ অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি. সেয্যথাপি নাম সা গদ্দুলবদ্ধো দল়্হে থম্ভে ৰা খিলে [খীলে (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰা উপনিবদ্ধো, তমেৰ থম্ভং ৰা খিলং ৰা অনুপরিধাৰতি অনুপরিৰত্ততি; এৰমেৰিমে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সক্কাযভযা সক্কাযপরিজেগুচ্ছা সক্কাযঞ্ঞেৰ অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

২৬. ‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অপরন্তকপ্পিকা অপরন্তানুদিট্ঠিনো অপরন্তং আরব্ভ অনেকৰিহিতানি অধিৰুত্তিপদানি অভিৰদন্তি, সব্বে তে ইমানেৰ পঞ্চাযতনানি অভিৰদন্তি এতেসং ৰা অঞ্ঞতরং.

২৭. ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা পুব্বন্তকপ্পিকা পুব্বন্তানুদিট্ঠিনো পুব্বন্তং আরব্ভ অনেকৰিহিতানি অধিৰুত্তিপদানি অভিৰদন্তি. ‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অসস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘সস্সতো চ অসস্সতো চ অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘নেৰসস্সতো নাসস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অন্তৰা অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অনন্তৰা অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অন্তৰা চ অনন্তৰা চ অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘নেৰন্তৰা নানন্তৰা অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘একত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘নানত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘পরিত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অপ্পমাণসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘একন্তসুখী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘একন্তদুক্খী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘সুখদুক্খী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি, ‘অদুক্খমসুখী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – ইত্থেকে অভিৰদন্তি.

২৮. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি, তেসং ৰত অঞ্ঞত্রেৰ সদ্ধায অঞ্ঞত্র রুচিযা অঞ্ঞত্র অনুস্সৰা অঞ্ঞত্র আকারপরিৰিতক্কা অঞ্ঞত্র দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং ভৰিস্সতি পরিসুদ্ধং পরিযোদাতন্তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. পচ্চত্তং খো পন, ভিক্খৰে, ঞাণে অসতি পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে যদপি [যদিপি (ক.)] তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা তত্থ ঞাণভাগমত্তমেৰ পরিযোদপেন্তি তদপি তেসং ভৰতং সমণব্রাহ্মণানং উপাদানমক্খাযতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

২৯. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘অসস্সতো অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি…পে… [যথা সস্সতৰারে, তথা ৰিত্থারেতব্বং] সস্সতো চ অসস্সতো চ অত্তা চ লোকো চ… নেৰসস্সতো নাসস্সতো অত্তা চ লোকো চ… অন্তৰা অত্তা চ লোকো চ… অনন্তৰা অত্তা চ লোকো চ… অন্তৰা চ অনন্তৰা চ অত্তা চ লোকো চ… নেৰন্তৰা নানন্তৰা অত্তা চ লোকো চ… একত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ… নানত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ… পরিত্তসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ… অপ্পমাণসঞ্ঞী অত্তা চ লোকো চ… একন্তসুখী অত্তা চ লোকো চ… একন্তদুক্খী অত্তা চ লোকো চ… সুখদুক্খী অত্তা চ লোকো চ… অদুক্খমসুখী অত্তা চ লোকো চ, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি, তেসং ৰত অঞ্ঞত্রেৰ সদ্ধায অঞ্ঞত্র রুচিযা অঞ্ঞত্র অনুস্সৰা অঞ্ঞত্র আকারপরিৰিতক্কা অঞ্ঞত্র দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং ভৰিস্সতি পরিসুদ্ধং পরিযোদাতন্তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. পচ্চত্তং খো পন, ভিক্খৰে, ঞাণে অসতি পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে যদপি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা তত্থ ঞাণভাগমত্তমেৰ পরিযোদপেন্তি তদপি তেসং ভৰতং সমণব্রাহ্মণানং উপাদানমক্খাযতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

৩০. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স সা পৰিৰেকা পীতি নিরুজ্ঝতি. পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি দোমনস্সং, দোমনস্সস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যং ছাযা জহতি তং আতপো ফরতি, যং আতপো জহতি তং ছাযা ফরতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি দোমনস্সং, দোমনস্সস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. অযং খো ভৰং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স সা পৰিৰেকা পীতি নিরুজ্ঝতি. পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি দোমনস্সং, দোমনস্সস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

৩১. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা নিরামিসং সুখং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং নিরামিসং সুখং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স তং নিরামিসং সুখং নিরুজ্ঝতি. নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি, পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যং ছাযা জহতি তং আতপো ফরতি, যং আতপো জহতি তং ছাযা ফরতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি, পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. অযং খো ভৰং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা, নিরামিসং সুখং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং নিরামিসং সুখং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স তং নিরামিসং সুখং নিরুজ্ঝতি. নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি পৰিৰেকা পীতি, পৰিৰেকায পীতিযা নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

৩২. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা, নিরামিসস্স সুখস্স সমতিক্কমা, অদুক্খমসুখং ৰেদনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং অদুক্খমসুখং ৰেদনং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স সা অদুক্খমসুখা ৰেদনা নিরুজ্ঝতি. অদুক্খমসুখায ৰেদনায নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং, নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যং ছাযা জহতি তং আতপো ফরতি, যং আতপো জহতি তং ছাযা ফরতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অদুক্খমসুখায ৰেদনায নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং, নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. অযং খো ভৰং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা, নিরামিসস্স সুখস্স সমতিক্কমা, অদুক্খমসুখং ৰেদনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং অদুক্খমসুখং ৰেদনং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’তি. তস্স সা অদুক্খমসুখা ৰেদনা নিরুজ্ঝতি. অদুক্খমসুখায ৰেদনায নিরোধা উপ্পজ্জতি নিরামিসং সুখং, নিরামিসস্স সুখস্স নিরোধা উপ্পজ্জতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

৩৩. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা, নিরামিসস্স সুখস্স সমতিক্কমা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সমতিক্কমা – ‘সন্তোহমস্মি, নিব্বুতোহমস্মি, অনুপাদানোহমস্মী’তি সমনুপস্সতি. তযিদং, ভিক্খৰে, তথাগতো অভিজানাতি. অযং খো ভৰং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, অপরন্তানুদিট্ঠীনঞ্চ পটিনিস্সগ্গা, সব্বসো কামসংযোজনানং অনধিট্ঠানা, পৰিৰেকায পীতিযা সমতিক্কমা, নিরামিসস্স সুখস্স সমতিক্কমা, অদুক্খমসুখায ৰেদনায সমতিক্কমা – ‘সন্তোহমস্মি, নিব্বুতোহমস্মি, অনুপাদানোহমস্মী’তি সমনুপস্সতি; অদ্ধা অযমাযস্মা নিব্বানসপ্পাযংযেৰ পটিপদং অভিৰদতি. অথ চ পনাযং ভৰং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা পুব্বন্তানুদিট্ঠিং ৰা উপাদিযমানো উপাদিযতি, অপরন্তানুদিট্ঠিং ৰা উপাদিযমানো উপাদিযতি, কামসংযোজনং ৰা উপাদিযমানো উপাদিযতি, পৰিৰেকং ৰা পীতিং উপাদিযমানো উপাদিযতি, নিরামিসং ৰা সুখং উপাদিযমানো উপাদিযতি, অদুক্খমসুখং ৰা ৰেদনং উপাদিযমানো উপাদিযতি. যঞ্চ খো অযমাযস্মা – ‘সন্তোহমস্মি, নিব্বুতোহমস্মি, অনুপাদানোহমস্মী’তি সমনুপস্সতি তদপি ইমস্স ভোতো সমণস্স ব্রাহ্মণস্স উপাদানমক্খাযতি. ‘তযিদং সঙ্খতং ওল়ারিকং অত্থি খো পন সঙ্খারানং নিরোধো অত্থেত’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা তস্স নিস্সরণদস্সাৰী তথাগতো তদুপাতিৰত্তো.

‘‘ইদং খো পন, ভিক্খৰে, তথাগতেন অনুত্তরং সন্তিৰরপদং অভিসম্বুদ্ধং যদিদং – ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং ৰিদিত্ৰা [অনুপাদাৰিমোক্খো. তযিদং ভিক্খৰে তথাগতেন অনুত্তরং সন্তিৰরপদং অভিসম্বুদ্ধং, যদিদং ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং ৰিদিত্ৰা অনুপাদাৰিমোক্খোতি (সী. স্যা. কং. পী.)] অনুপাদাৰিমোক্খো’’তি [অনুপাদাৰিমোক্খো. তযিদং ভিক্খৰে তথাগতেন অনুত্তরং সন্তিৰরপদং অভিসম্বুদ্ধং, যদিদং ছন্নং ফস্সাযতনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ অদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং ৰিদিত্ৰা অনুপাদাৰিমোক্খোতি (সী. স্যা. কং. পী.)].

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

পঞ্চত্তযসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং.

৩. কিন্তিসুত্তং

৩৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা পিসিনারাযং [কুসিনারাযং (সী.)] ৰিহরতি বলিহরণে ৰনসণ্ডে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কিন্তি ৰো, ভিক্খৰে, মযি হোতি – ‘চীৰরহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, পিণ্ডপাতহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, সেনাসনহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, ইতিভৰাভৰহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতী’’’তি? ‘‘ন খো নো, ভন্তে, ভগৰতি এৰং হোতি – ‘চীৰরহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, পিণ্ডপাতহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, সেনাসনহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি, ইতিভৰাভৰহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতী’’’তি.

‘‘ন চ কির ৰো, ভিক্খৰে, মযি এৰং হোতি – ‘চীৰরহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি…পে… ইতিভৰাভৰহেতু ৰা সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতী’তি; অথ কিন্তি চরহি ৰো [অথ কিন্তি ৰো (সী. পী.), অথ কিঞ্চরহি ৰো (ক.)], ভিক্খৰে, মযি হোতী’’তি? ‘‘এৰং খো নো, ভন্তে, ভগৰতি হোতি – ‘অনুকম্পকো ভগৰা হিতেসী; অনুকম্পং উপাদায ধম্মং দেসেতী’’’তি. ‘‘এৰঞ্চ [এৰং (সী. পী.)] কির ৰো, ভিক্খৰে, মযি হোতি – ‘অনুকম্পকো ভগৰা হিতেসী; অনুকম্পং উপাদায ধম্মং দেসেতী’’’তি.

৩৫. ‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, যে ৰো [যে তে (ক.)] মযা ধম্মা অভিঞ্ঞা দেসিতা, সেয্যথিদং – চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, তত্থ সব্বেহেৰ সমগ্গেহি সম্মোদমানেহি অৰিৰদমানেহি সিক্খিতব্বং. তেসঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং সিযংসু [সিযুং (সী. স্যা. কং.) সদ্দনীতি ওলোকেতব্বা] দ্ৰে ভিক্খূ অভিধম্মে নানাৰাদা. তত্র চে তুম্হাকং এৰমস্স – ‘ইমেসং খো আযস্মন্তানং অত্থতো চেৰ নানং ব্যঞ্জনতো চ নান’ন্তি, তত্থ যং ভিক্খুং সুৰচতরং [সুব্বচতরং (ক.)] মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো চেৰ নানং, ব্যঞ্জনতো চ নানং. তদমিনাপেতং [তদিমিনাপেতং (স্যা. কং.)] আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো চেৰ নানং, ব্যঞ্জনতো চ নানং. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো চেৰ নানং, ব্যঞ্জনতো চ নানং. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো চেৰ নানং, ব্যঞ্জনতো চ নানং. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. ইতি দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেতব্বং, সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেতব্বং. দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেত্ৰা সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেত্ৰা [ইতি দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেতব্বং, দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেত্ৰা (সী. স্যা. কং. পী.) অনন্তরৰারত্তযে পন ইদং পাঠনানত্তং নত্থি] যো ধম্মো যো ৰিনযো সো ভাসিতব্বো.

৩৬. ‘‘তত্র চে তুম্হাকং এৰমস্স – ‘ইমেসং খো আযস্মন্তানং অত্থতো হি খো নানং, ব্যঞ্জনতো সমেতী’তি, তত্থ যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো হি নানং, ব্যঞ্জনতো সমেতি. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো হি খো নানং, ব্যঞ্জনতো সমেতি. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো হি খো নানং, ব্যঞ্জনতো সমেতি. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো হি খো নানং, ব্যঞ্জনতো সমেতি. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. ইতি দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেতব্বং, সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেতব্বং. দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেত্ৰা সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেত্ৰা যো ধম্মো যো ৰিনযো সো ভাসিতব্বো.

৩৭. ‘‘তত্র চে তুম্হাকং এৰমস্স – ‘ইমেসং খো আযস্মন্তানং অত্থতো হি খো সমেতি, ব্যঞ্জনতো নান’ন্তি, তত্থ যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো হি সমেতি, ব্যঞ্জনতো নানং. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো হি খো সমেতি, ব্যঞ্জনতো নানং. অপ্পমত্তকং খো পনেতং যদিদং – ব্যঞ্জনং. মাযস্মন্তো অপ্পমত্তকে ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো হি সমেতি, ব্যঞ্জনতো নানং. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো হি খো সমেতি, ব্যঞ্জনতো নানং. অপ্পমত্তকং খো পনেতং যদিদং – ব্যঞ্জনং. মাযস্মন্তো অপ্পমত্তকে [অপ্পমত্তকেহি (সী. পী.)] ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. ইতি সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেতব্বং, দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেতব্বং. সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেত্ৰা দুগ্গহিতং দুগ্গহিততো ধারেত্ৰা যো ধম্মো যো ৰিনযো সো ভাসিতব্বো.

৩৮. ‘‘তত্র চে তুম্হাকং এৰমস্স – ‘ইমেসং খো আযস্মন্তানং অত্থতো চেৰ সমেতি ব্যঞ্জনতো চ সমেতী’তি, তত্থ যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো চেৰ সমেতি, ব্যঞ্জনতো চ সমেতি. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো চেৰ সমেতি ব্যঞ্জনতো চ সমেতি. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মন্তানং খো অত্থতো চেৰ সমেতি ব্যঞ্জনতো চ সমেতি. তদমিনাপেতং আযস্মন্তো জানাথ – যথা অত্থতো চেৰ সমেতি ব্যঞ্জনতো চ সমেতি. মাযস্মন্তো ৰিৰাদং আপজ্জিত্থা’তি. ইতি সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেতব্বং. সুগ্গহিতং সুগ্গহিততো ধারেত্ৰা যো ধম্মো যো ৰিনযো সো ভাসিতব্বো.

৩৯. ‘‘তেসঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং সিযা অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো আপত্তি সিযা ৰীতিক্কমো, তত্র, ভিক্খৰে, ন চোদনায তরিতব্বং [চোদিতব্বং (স্যা. কং. ক.) তুরিতব্বং (?)]. পুগ্গলো উপপরিক্খিতব্বো – ‘ইতি ময্হঞ্চ অৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স অনুপঘাতো, পরো হি পুগ্গলো অক্কোধনো অনুপনাহী অদল়্হদিট্ঠী সুপ্পটিনিস্সগ্গী, সক্কোমি চাহং এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতু’ন্তি. সচে, ভিক্খৰে, এৰমস্স, কল্লং ৰচনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, এৰমস্স – ‘ময্হং খো অৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স উপঘাতো, পরো হি পুগ্গলো কোধনো উপনাহী অদল়্হদিট্ঠী সুপ্পটিনিস্সগ্গী, সক্কোমি চাহং এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতুং. অপ্পমত্তকং খো পনেতং যদিদং – পরস্স [যদিদং ময্হঞ্চ ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ (ক.)] পুগ্গলস্স উপঘাতো. অথ খো এতদেৰ বহুতরং – স্ৰাহং সক্কোমি এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতু’ন্তি. সচে, ভিক্খৰে, এৰমস্স, কল্লং ৰচনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, এৰমস্স – ‘ময্হং খো ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স অনুপঘাতো. পরো হি পুগ্গলো অক্কোধনো অনুপনাহী দল়্হদিট্ঠী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, সক্কোমি চাহং এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতুং. অপ্পমত্তকং খো পনেতং যদিদং – ময্হং ৰিহেসা [ময্হঞ্চ ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স উপঘাতো (ক.)]. অথ খো এতদেৰ বহুতরং – স্ৰাহং সক্কোমি এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতু’ন্তি. সচে, ভিক্খৰে, এৰমস্স, কল্লং ৰচনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, এৰমস্স – ‘ময্হঞ্চ খো ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স উপঘাতো. পরো হি পুগ্গলো কোধনো উপনাহী দল়্হদিট্ঠী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, সক্কোমি চাহং এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতুং. অপ্পমত্তকং খো পনেতং যদিদং – ময্হঞ্চ ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স উপঘাতো. অথ খো এতদেৰ বহুতরং – স্ৰাহং সক্কোমি এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতু’ন্তি. সচে, ভিক্খৰে, এৰমস্স, কল্লং ৰচনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, এৰমস্স – ‘ময্হঞ্চ খো ৰিহেসা ভৰিস্সতি পরস্স চ পুগ্গলস্স উপঘাতো. পরো হি পুগ্গলো কোধনো উপনাহী দল়্হদিট্ঠী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, ন চাহং সক্কোমি এতং পুগ্গলং অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতু’ন্তি. এৰরূপে, ভিক্খৰে, পুগ্গলে উপেক্খা নাতিমঞ্ঞিতব্বা.

৪০. ‘‘তেসঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচীসংহারো [ৰচীসঙ্খারো (সী. পী.)] উপ্পজ্জেয্য দিট্ঠিপল়াসো [দিট্ঠিপলাসো (সী. ক.)] চেতসো আঘাতো অপ্পচ্চযো অনভিরদ্ধি. তত্থ একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘যং নো, আৰুসো, অম্হাকং সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচীসংহারো উপ্পন্নো দিট্ঠিপল়াসো চেতসো আঘাতো অপ্পচ্চযো অনভিরদ্ধি, তং জানমানো সমণো গরহেয্যা’তি [সমানো (সী. ক.)]. সম্মা ব্যাকরমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ব্যাকরেয্য – ‘যং নো, আৰুসো, অম্হাকং সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচীসংহারো উপ্পন্নো দিট্ঠিপল়াসো চেতসো আঘাতো অপ্পচ্চযো অনভিরদ্ধি, তং জানমানো সমণো গরহেয্যাতি. এতং পনাৰুসো, ধম্মং অপ্পহায নিব্বানং সচ্ছিকরেয্যা’তি. সম্মা ব্যাকরমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ব্যাকরেয্য – ‘এতং, আৰুসো, ধম্মং অপ্পহায ন নিব্বানং সচ্ছিকরেয্যা’তি.

‘‘অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং যং ভিক্খুং সুৰচতরং মঞ্ঞেয্যাথ, সো উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘যং নো, আৰুসো, অম্হাকং সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচীসংহারো উপ্পন্নো দিট্ঠিপল়াসো চেতসো আঘাতো অপ্পচ্চযো অনভিরদ্ধি, তং জানমানো সমণো গরহেয্যা’তি. সম্মা ব্যাকরমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ব্যাকরেয্য – ‘যং নো, আৰুসো, অম্হাকং সমগ্গানং সম্মোদমানানং অৰিৰদমানানং সিক্খতং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচীসংহারো উপ্পন্নো দিট্ঠিপল়াসো চেতসো আঘাতো অপ্পচ্চযো অনভিরদ্ধি তং জানমানো সমণো গরহেয্যাতি. এতং পনাৰুসো, ধম্মং অপ্পহায নিব্বানং সচ্ছিকরেয্যা’তি. সম্মা ব্যাকরমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ব্যাকরেয্য – ‘এতং খো, আৰুসো, ধম্মং অপ্পহায ন নিব্বানং সচ্ছিকরেয্যা’’’তি.

‘‘তং চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুং পরে এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘আযস্মতা নো এতে ভিক্খূ অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপিতা’তি? সম্মা ব্যাকরমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ব্যাকরেয্য – ‘ইধাহং, আৰুসো, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিং, তস্স মে ভগৰা ধম্মং দেসেসি, তাহং ধম্মং সুত্ৰা তেসং ভিক্খূনং অভাসিং. তং তে ভিক্খূ ধম্মং সুত্ৰা অকুসলা ৰুট্ঠহিংসু, কুসলে পতিট্ঠহিংসূ’তি. এৰং ব্যাকরমানো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চেৰ অত্তানং উক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোতি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

কিন্তিসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং.

৪. সামগামসুত্তং

৪১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি সামগামে. তেন খো পন সমযেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো [নাথপুত্তো (সী. পী.)] পাৰাযং অধুনাকালঙ্কতো [কালকতো (সী. স্যা. কং. পী.)] হোতি. তস্স কালঙ্কিরিযায ভিন্না নিগণ্ঠা দ্ৰেধিকজাতা [দ্ৰেল়্হকজাতা (স্যা. কং. ক.)] ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি – ‘‘ন ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানাসি, অহং ইমং ধম্মৰিনযং আজানামি. কিং ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানিস্সসি! মিচ্ছাপটিপন্নো ত্ৰমসি, অহমস্মি সম্মাপটিপন্নো. সহিতং মে, অসহিতং তে. পুরেৰচনীযং পচ্ছা অৰচ, পচ্ছাৰচনীযং পুরে অৰচ. অধিচিণ্ণং [অৰিচিণ্ণং (সী. পী.)] তে ৰিপরাৰত্তং. আরোপিতো তে ৰাদো. নিগ্গহিতোসি, চর ৰাদপ্পমোক্খায; নিব্বেঠেহি ৰা সচে পহোসী’’তি. ৰধোযেৰ খো [ৰধোযেৰেকো (স্যা. কং. ক.)] মঞ্ঞে নিগণ্ঠেসু নাটপুত্তিযেসু ৰত্ততি. যেপি নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স সাৰকা গিহী ওদাতৰসনা তেপি নিগণ্ঠেসু নাটপুত্তিযেসু নিব্বিন্নরূপা [নিব্বিন্দরূপা (স্যা. কং. ক.)] ৰিরত্তরূপা পটিৰানরূপা যথা তং দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে দুপ্পৰেদিতে অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে ভিন্নথূপে অপ্পটিসরণে.

৪২. অথ খো চুন্দো সমণুদ্দেসো পাৰাযং ৰস্সংৰুট্ঠো [ৰস্সংৰুত্থো (সী. স্যা. কং. পী.)] যেন সামগামো যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো চুন্দো সমণুদ্দেসো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘নিগণ্ঠো, ভন্তে, নাটপুত্তো পাৰাযং অধুনাকালঙ্কতো. তস্স কালঙ্কিরিযায ভিন্না নিগণ্ঠা দ্ৰেধিকজাতা…পে… ভিন্নথূপে অপ্পটিসরণে’’তি. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা আনন্দো চুন্দং সমণুদ্দেসং এতদৰোচ – ‘‘অত্থি খো ইদং, আৰুসো চুন্দ, কথাপাভতং ভগৰন্তং দস্সনায. আযাম, আৰুসো চুন্দ, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিস্সাম; উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং ভগৰতো আরোচেস্সামা’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো চুন্দো সমণুদ্দেসো আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চস্সোসি.

অথ খো আযস্মা চ আনন্দো চুন্দো চ সমণুদ্দেসো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অযং, ভন্তে, চুন্দো সমণুদ্দেসো এৰমাহ – ‘নিগণ্ঠো, ভন্তে, নাটপুত্তো পাৰাযং অধুনাকালঙ্কতো. তস্স কালঙ্কিরিযায ভিন্না নিগণ্ঠা দ্ৰেধিকজাতা…পে… ভিন্নথূপে অপ্পটিসরণে’তি. তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘মাহেৰ ভগৰতো অচ্চযেন সঙ্ঘে ৰিৰাদো উপ্পজ্জি; স্ৰাস্স [সো (সী. পী.), স্ৰাযং (ক.)] ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সান’’’ন্তি.

৪৩. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আনন্দ, যে ৰো মযা ধম্মা অভিঞ্ঞা দেসিতা, সেয্যথিদং – চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, পস্সসি নো ত্ৰং, আনন্দ, ইমেসু ধম্মেসু দ্ৰেপি ভিক্খূ নানাৰাদে’’তি? ‘‘যে মে, ভন্তে, ধম্মা ভগৰতা অভিঞ্ঞা দেসিতা, সেয্যথিদং – চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, নাহং পস্সামি ইমেসু ধম্মেসু দ্ৰেপি ভিক্খূ নানাৰাদে. যে চ খো [সন্তি চ খো (স্যা. কং.), সন্তি চ (ক.)], ভন্তে, পুগ্গলা ভগৰন্তং পতিস্সযমানরূপা ৰিহরন্তি তেপি ভগৰতো অচ্চযেন সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেয্যুং অজ্ঝাজীৰে ৰা অধিপাতিমোক্খে ৰা. স্ৰাস্স [সোস্স (সী. পী.), স্ৰাযং (ক.)] ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সান’’ন্তি. অপ্পমত্তকো সো, আনন্দ, ৰিৰাদো যদিদং – অজ্ঝাজীৰে ৰা অধিপাতিমোক্খে ৰা. মগ্গে ৰা হি, আনন্দ, পটিপদায ৰা সঙ্ঘে ৰিৰাদো উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জেয্য; স্ৰাস্স ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং.

৪৪. ‘‘ছযিমানি, আনন্দ, ৰিৰাদমূলানি. কতমানি ছ? ইধানন্দ, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী. যো সো, আনন্দ, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী হোতি. যো সো, আনন্দ, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে… সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খায ন পরিপূরকারী হোতি, সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি; যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায, বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং. এৰরূপঞ্চে তুম্হে, আনন্দ, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ, তত্র তুম্হে, আনন্দ, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ. এৰরূপঞ্চে তুম্হে, আনন্দ, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ. তত্র তুম্হে, আনন্দ, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি, এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি.

৪৫. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী…পে… ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী…পে… সঠো হোতি মাযাৰী…পে… পাপিচ্ছো হোতি মিচ্ছাদিট্ঠি [মিচ্ছাদিট্ঠী (স্যা. কং. পী. ক.)] …পে… সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী. যো সো, আনন্দ, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী হোতি. যো সো, আনন্দ, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে… সঙ্ঘে… সিক্খায ন পরিপূরকারী হোতি সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি; যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায, বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং. এৰরূপঞ্চে তুম্হে, আনন্দ, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ. তত্র তুম্হে, আনন্দ, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ. এৰরূপঞ্চে তুম্হে, আনন্দ, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ, তত্র তুম্হে, আনন্দ, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি, এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি. ইমানি খো, আনন্দ, ছ ৰিৰাদমূলানি.

৪৬. ‘‘চত্তারিমানি, আনন্দ, অধিকরণানি. কতমানি চত্তারি? ৰিৰাদাধিকরণং, অনুৰাদাধিকরণং, আপত্তাধিকরণং, কিচ্চাধিকরণং – ইমানি খো, আনন্দ, চত্তারি অধিকরণানি. সত্ত খো পনিমে, আনন্দ, অধিকরণসমথা – উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমায সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো, সতিৰিনযো দাতব্বো, অমূল়্হৰিনযো দাতব্বো, পটিঞ্ঞায কারেতব্বং, যেভুয্যসিকা, তস্সপাপিযসিকা, তিণৰত্থারকো.

৪৭. ‘‘কথঞ্চানন্দ, সম্মুখাৰিনযো হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খূ ৰিৰদন্তি ধম্মোতি ৰা অধম্মোতি ৰা ৰিনযোতি ৰা অৰিনযোতি ৰা. তেহানন্দ, ভিক্খূহি সব্বেহেৰ সমগ্গেহি সন্নিপতিতব্বং. সন্নিপতিত্ৰা ধম্মনেত্তি সমনুমজ্জিতব্বা. ধম্মনেত্তিং সমনুমজ্জিত্ৰা যথা তত্থ সমেতি তথা তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. এৰং খো, আনন্দ, সম্মুখাৰিনযো হোতি; এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – সম্মুখাৰিনযেন.

৪৮. ‘‘কথঞ্চানন্দ, যেভুয্যসিকা হোতি? তে চে, আনন্দ, ভিক্খূ ন সক্কোন্তি তং অধিকরণং তস্মিং আৰাসে ৰূপসমেতুং. তেহানন্দ, ভিক্খূহি যস্মিং আৰাসে বহুতরা ভিক্খূ সো আৰাসো গন্তব্বো. তত্থ সব্বেহেৰ সমগ্গেহি সন্নিপতিতব্বং. সন্নিপতিত্ৰা ধম্মনেত্তি সমনুমজ্জিতব্বা. ধম্মনেত্তিং সমনুমজ্জিত্ৰা যথা তত্থ সমেতি তথা তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. এৰং খো, আনন্দ, যেভুয্যসিকা হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – যেভুয্যসিকায.

৪৯. ‘‘কথঞ্চানন্দ, সতিৰিনযো হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খূ ভিক্খুং এৰরূপায গরুকায আপত্তিযা চোদেন্তি পারাজিকেন ৰা পারাজিকসামন্তেন ৰা – ‘সরতাযস্মা এৰরূপিং [এৰরূপং (সী. স্যা. কং. পী.) এৰরূপায-ইতি ৰুচ্চমানৰচনেন সমেতি. ৰিনযেনপি সংসন্দেতব্বং] গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি? সো এৰমাহ – ‘ন খো অহং, আৰুসো, সরামি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. তস্স খো [তস্স খো এৰং (সব্বত্থ)], আনন্দ, ভিক্খুনো সতিৰিনযো দাতব্বো. এৰং খো, আনন্দ, সতিৰিনযো হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – সতিৰিনযেন.

৫০. ‘‘কথঞ্চানন্দ, অমূল়্হৰিনযো হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খূ ভিক্খুং এৰরূপায গরুকায আপত্তিযা চোদেন্তি পারাজিকেন ৰা পারাজিকসামন্তেন ৰা – ‘সরতাযস্মা এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি? (সো এৰমাহ – ‘ন খো অহং, আৰুসো, সরামি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. তমেনং সো নিব্বেঠেন্তং অতিৰেঠেতি – ‘ইঙ্ঘাযস্মা সাধুকমেৰ জানাহি যদি সরসি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি.) [( ) এত্থন্তরে পাঠো চূল়ৰ. ২৩৭ নত্থি তস্সপাপিযসিকাৰারেএৰেতেন ভৰিতব্বং] সো এৰমাহ – ‘অহং খো, আৰুসো, উম্মাদং পাপুণিং চেতসো ৰিপরিযাসং. তেন মে উম্মত্তকেন বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচিণ্ণং ভাসিতপরিক্কন্তং [ভাসিতপরিকন্তং (সী. স্যা. কং. পী.)]. নাহং তং সরামি. মূল়্হেন মে এতং কত’ন্তি. তস্স খো [তস্স খো এৰং (স্যা. কং. ক.)], আনন্দ, ভিক্খুনো অমূল়্হৰিনযো দাতব্বো. এৰং খো, আনন্দ, অমূল়্হৰিনযো হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – অমূল়্হৰিনযেন.

৫১. ‘‘কথঞ্চানন্দ, পটিঞ্ঞাতকরণং হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খু চোদিতো ৰা অচোদিতো ৰা আপত্তিং সরতি, ৰিৰরতি উত্তানীকরোতি [উত্তানিং করোতি (ক.)]. তেন, আনন্দ, ভিক্খুনা ৰুড্ঢতরং ভিক্খুং [ৰুড্ঢতরো ভিক্খু (সী. স্যা. কং. পী.)] উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং চীৰরং কত্ৰা পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো, তং পটিদেসেমী’তি. সো এৰমাহ – ‘পস্সসী’তি? ‘আম পস্সামী’তি. ‘আযতিং সংৰরেয্যাসী’তি. (‘সংৰরিস্সামী’তি.) [( ) ৰিনযে নত্থি] এৰং খো, আনন্দ, পটিঞ্ঞাতকরণং হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – পটিঞ্ঞাতকরণেন.

৫২. ‘‘কথঞ্চানন্দ, তস্সপাপিযসিকা হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খু ভিক্খুং এৰরূপায গরুকায আপত্তিযা চোদেতি পারাজিকেন ৰা পারাজিকসামন্তেন ৰা – ‘সরতাযস্মা এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি? সো এৰমাহ – ‘ন খো অহং, আৰুসো, সরামি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. তমেনং সো নিব্বেঠেন্তং অতিৰেঠেতি – ‘ইঙ্ঘাযস্মা সাধুকমেৰ জানাহি যদি সরসি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. সো এৰমাহ – ‘ন খো অহং, আৰুসো, সরামি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা; সরামি চ খো অহং, আৰুসো, এৰরূপিং অপ্পমত্তিকং আপত্তিং আপজ্জিতা’তি. তমেনং সো নিব্বেঠেন্তং অতিৰেঠেতি – ‘ইঙ্ঘাযস্মা সাধুকমেৰ জানাহি যদি সরসি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি? সো এৰমাহ – ‘ইমঞ্হি নামাহং, আৰুসো, অপ্পমত্তিকং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা অপুট্ঠো পটিজানিস্সামি. কিং পনাহং এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা পুট্ঠো নপটিজানিস্সামী’তি? সো এৰমাহ – ‘ইমঞ্হি নাম ত্ৰং, আৰুসো, অপ্পমত্তিকং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা অপুট্ঠো নপটিজানিস্সসি, কিং পন ত্ৰং এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা পুট্ঠো [অপুট্ঠো (স্যা. কং. ক.)] পটিজানিস্সসি? ইঙ্ঘাযস্মা সাধুকমেৰ জানাহি যদি সরসি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. সো এৰমাহ – ‘সরামি খো অহং, আৰুসো, এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা. দৰা মে এতং ৰুত্তং, রৰা মে এতং ৰুত্তং – নাহং তং সরামি এৰরূপিং গরুকং আপত্তিং আপজ্জিতা পারাজিকং ৰা পারাজিকসামন্তং ৰা’তি. এৰং খো, আনন্দ, তস্সপাপিযসিকা হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – তস্সপাপিযসিকায.

৫৩. ‘‘কথঞ্চানন্দ, তিণৰত্থারকো হোতি? ইধানন্দ, ভিক্খূনং ভণ্ডনজাতানং কলহজাতানং ৰিৰাদাপন্নানং ৰিহরতং বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচিণ্ণং হোতি ভাসিতপরিক্কন্তং. তেহানন্দ, ভিক্খূহি সব্বেহেৰ সমগ্গেহি সন্নিপতিতব্বং. সন্নিপতিত্ৰা একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং ব্যত্তেন [ব্যত্ততরেন (সী. পী. ক.)] ভিক্খুনা উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা অঞ্জলিং পণামেত্ৰা সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো. ইদং অম্হাকং ভণ্ডনজাতানং কলহজাতানং ৰিৰাদাপন্নানং ৰিহরতং বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচিণ্ণং ভাসিতপরিক্কন্তং. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং যা চেৰ ইমেসং আযস্মন্তানং আপত্তি যা চ অত্তনো আপত্তি, ইমেসঞ্চেৰ আযস্মন্তানং অত্থায অত্তনো চ অত্থায, সঙ্ঘমজ্ঝে তিণৰত্থারকেন দেসেয্যং, ঠপেত্ৰা থুল্লৰজ্জং ঠপেত্ৰা গিহিপটিসংযুত্ত’’’ন্তি.

‘‘অথাপরেসং একতোপক্খিকানং ভিক্খূনং ব্যত্তেন ভিক্খুনা উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা অঞ্জলিং পণামেত্ৰা সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো. ইদং অম্হাকং ভণ্ডনজাতানং কলহজাতানং ৰিৰাদাপন্নানং ৰিহরতং বহুং অস্সামণকং অজ্ঝাচিণ্ণং ভাসিতপরিক্কন্তং. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং যা চেৰ ইমেসং আযস্মন্তানং আপত্তি যা চ অত্তনো আপত্তি, ইমেসঞ্চেৰ আযস্মন্তানং অত্থায অত্তনো চ অত্থায, সঙ্ঘমজ্ঝে তিণৰত্থারকেন দেসেয্যং, ঠপেত্ৰা থুল্লৰজ্জং ঠপেত্ৰা গিহিপটিসংযুত্ত’’’ন্তি.

‘‘এৰং খো, আনন্দ, তিণৰত্থারকো হোতি, এৰঞ্চ পনিধেকচ্চানং অধিকরণানং ৰূপসমো হোতি যদিদং – তিণৰত্থারকেন.

৫৪. ‘‘ছযিমে, আনন্দ, ধম্মা সারণীযা পিযকরণা গরুকরণা সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? ইধানন্দ, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু – যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি তথারূপেহি লাভেহি – অপটিৰিভত্তভোগী হোতি, সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু – যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি তথারূপেসু সীলেসু – সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু – যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযা তথারূপায দিট্ঠিযা – দিট্ঠিসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ. অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি. ইমে খো, আনন্দ, ছ সারণীযা ধম্মা পিযকরণা গরুকরণা সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তি.

‘‘ইমে চে তুম্হে, আনন্দ, ছ সারণীযে ধম্মে সমাদায ৰত্তেয্যাথ, পস্সথ নো তুম্হে, আনন্দ, তং ৰচনপথং অণুং ৰা থূলং ৰা যং তুম্হে নাধিৰাসেয্যাথা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তস্মাতিহানন্দ, ইমে ছ সারণীযে ধম্মে সমাদায ৰত্তথ. তং ৰো ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

সামগামসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং.

৫. সুনক্খত্তসুত্তং

৫৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলেহি ভিক্খূহি ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞা ব্যাকতা হোতি – ‘‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানামা’’তি. অস্সোসি খো সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো – ‘‘সম্বহুলেহি কির ভিক্খূহি ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞা ব্যাকতা হোতি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানামা’’তি. অথ খো সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘সম্বহুলেহি কির ভিক্খূহি ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞা ব্যাকতা – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানামা’’তি. ‘‘যে তে, ভন্তে, ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞং ব্যাকংসু – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানামা’’তি, কচ্চি তে, ভন্তে, ভিক্খূ সম্মদেৰ অঞ্ঞং ব্যাকংসু উদাহু সন্তেত্থেকচ্চে ভিক্খূ অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকংসূতি?

৫৬. ‘‘যে তে, সুনক্খত্ত, ভিক্খূ মম সন্তিকে অঞ্ঞং ব্যাকংসু – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানামা’’তি. ‘‘সন্তেত্থেকচ্চে ভিক্খূ সম্মদেৰ অঞ্ঞং ব্যাকংসু, সন্তি পনিধেকচ্চে ভিক্খূ অধিমানেনপি [অধিমানেন (?)] অঞ্ঞং ব্যাকংসু. তত্র, সুনক্খত্ত, যে তে ভিক্খূ সম্মদেৰ অঞ্ঞং ব্যাকংসু তেসং তং তথেৰ হোতি; যে পন তে ভিক্খূ অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকংসু তত্র, সুনক্খত্ত, তথাগতস্স এৰং হোতি – ‘ধম্মং নেসং দেসেস্স’ন্তি [দেসেয্যন্তি (পী. ক.)]. এৰঞ্চেত্থ, সুনক্খত্ত, তথাগতস্স হোতি – ‘ধম্মং নেসং দেসেস্স’ন্তি. অথ চ পনিধেকচ্চে মোঘপুরিসা পঞ্হং অভিসঙ্খরিত্ৰা অভিসঙ্খরিত্ৰা তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছন্তি. তত্র, সুনক্খত্ত, যম্পি তথাগতস্স এৰং হোতি – ‘ধম্মং নেসং দেসেস্স’ন্তি তস্সপি হোতি অঞ্ঞথত্ত’’ন্তি. ‘‘এতস্স ভগৰা কালো, এতস্স সুগত কালো, যং ভগৰা ধম্মং দেসেয্য. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি. ‘‘তেন হি, সুনক্খত্ত সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

৫৭. ‘‘পঞ্চ খো ইমে, সুনক্খত্ত, কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, সুনক্খত্ত, পঞ্চ কামগুণা.

৫৮. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো লোকামিসাধিমুত্তো অস্স. লোকামিসাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; আনেঞ্জপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি [উপট্ঠপেতি (সী. স্যা. কং. পী.)], ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পুরিসো সকম্হা গামা ৰা নিগমা ৰা চিরৰিপ্পৰুত্থো অস্স. সো অঞ্ঞতরং পুরিসং পস্সেয্য তম্হা গামা ৰা নিগমা ৰা অচিরপক্কন্তং. সো তং পুরিসং তস্স গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা খেমতঞ্চ সুভিক্খতঞ্চ অপ্পাবাধতঞ্চ পুচ্ছেয্য; তস্স সো পুরিসো তস্স গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা খেমতঞ্চ সুভিক্খতঞ্চ অপ্পাবাধতঞ্চ সংসেয্য. তং কিং মঞ্ঞসি, সুনক্খত্ত, অপি নু সো পুরিসো তস্স পুরিসস্স সুস্সূসেয্য, সোতং ওদহেয্য, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেয্য, তঞ্চ পুরিসং ভজেয্য, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো লোকামিসাধিমুত্তো অস্স. লোকামিসাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; আনেঞ্জপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘আনেঞ্জসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো [আনেঞ্জসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো-ইতি পাঠো সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু নত্থি, অট্ঠকথাসু পন তব্বণ্ণনা দিস্সতিযেৰ] লোকামিসাধিমুত্তো পুরিসপুগ্গলো’’’তি.

৫৯. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো আনেঞ্জাধিমুত্তো অস্স. আনেঞ্জাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; লোকামিসপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পণ্ডুপলাসো বন্ধনা পৰুত্তো অভব্বো হরিতত্তায; এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, আনেঞ্জাধিমুত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স যে লোকামিসসংযোজনে সে পৰুত্তে. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘লোকামিসসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো আনেঞ্জাধিমুত্তো পুরিসপুগ্গলো’’’তি.

৬০. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনাধিমুত্তো অস্স. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; আনেঞ্জপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পুথুসিলা দ্ৰেধাভিন্না অপ্পটিসন্ধিকা হোতি; এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনাধিমুত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স যে আনেঞ্জসংযোজনে সে ভিন্নে. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘আনেঞ্জসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনাধিমুত্তো পুরিসপুগ্গলো’’’তি.

৬১. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনাধিমুত্তো অস্স. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; আকিঞ্চঞ্ঞাযতনপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পুরিসো মনুঞ্ঞভোজনং ভুত্তাৰী ছড্ডেয্য [ছদ্দেয্য (?)]. তং কিং মঞ্ঞসি, সুনক্খত্ত, অপি নু তস্স পুরিসস্স তস্মিং ভত্তে [ৰন্তে (ক. সী.), ভুত্তে (ক. সী. ক.)] পুন ভোত্তুকম্যতা অস্সা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘অদুঞ্হি, ভন্তে, ভত্তং [ৰন্তং (সী.)] পটিকূলসম্মত’’ন্তি. ‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনাধিমুত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স যে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসংযোজনে সে ৰন্তে. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনাধিমুত্তো পুরিসপুগ্গলো’তি.

৬২. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো পুরিসপুগ্গলো সম্মা নিব্বানাধিমুত্তো অস্স. সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স খো, সুনক্খত্ত, পুরিসপুগ্গলস্স তপ্পতিরূপী চেৰ কথা সণ্ঠাতি, তদনুধম্মঞ্চ অনুৰিতক্কেতি, অনুৰিচারেতি, তঞ্চ পুরিসং ভজতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি; নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনপটিসংযুত্তায চ পন কথায কচ্ছমানায ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, ন চ তং পুরিসং ভজতি, ন চ তেন ৰিত্তিং আপজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, তালো মত্থকচ্ছিন্নো অভব্বো পুন ৰিরুল়্হিযা; এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স যে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসংযোজনে সে উচ্ছিন্নমূলে তালাৰত্থুকতে অনভাৰংকতে [অনভাৰকতে (সী. পী.), অনভাৰঙ্গতে (স্যা. কং.)] আযতিং অনুপ্পাদধম্মে. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসংযোজনেন হি খো ৰিসংযুত্তো সম্মা নিব্বানাধিমুত্তো পুরিসপুগ্গলো’’’তি.

৬৩. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘তণ্হা খো সল্লং সমণেন ৰুত্তং, অৰিজ্জাৰিসদোসো, ছন্দরাগব্যাপাদেন রুপ্পতি. তং মে তণ্হাসল্লং পহীনং, অপনীতো অৰিজ্জাৰিসদোসো, সম্মা নিব্বানাধিমুত্তোহমস্মী’তি. এৰংমানি [এৰংমানী (সী. পী. ক.), এৰমাদি (স্যা. কং.)] অস্স অতথং সমানং [অত্থং সমানং (স্যা. কং. পী.), অত্থসমানং (সী.)]. সো যানি সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স অসপ্পাযানি তানি অনুযুঞ্জেয্য; অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং অনুযুঞ্জেয্য. তস্স অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং অনুযুত্তস্স রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেয্য. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং.

‘‘সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পুরিসো সল্লেন ৰিদ্ধো অস্স সৰিসেন গাল়্হূপলেপনেন. তস্স মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা ভিসক্কং সল্লকত্তং উপট্ঠাপেয্যুং. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তেয্য. সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তিত্ৰা এসনিযা সল্লং এসেয্য. এসনিযা সল্লং এসিত্ৰা সল্লং অব্বুহেয্য, অপনেয্য ৰিসদোসং সউপাদিসেসং. সউপাদিসেসোতি [অনুপাদিসেসোতি (সব্বত্থ) অযং হি তথাগতস্স ৰিসযো] জানমানো সো এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো পুরিস, উব্ভতং খো তে সল্লং, অপনীতো ৰিসদোসো সউপাদিসেসো [অনুপাদিসেসো (সব্বত্থ) অযম্পি তথাগতস্স ৰিসযো]. অনলঞ্চ তে অন্তরাযায. সপ্পাযানি চেৰ ভোজনানি ভুঞ্জেয্যাসি, মা তে অসপ্পাযানি ভোজনানি ভুঞ্জতো ৰণো অস্সাৰী অস্স. কালেন কালঞ্চ ৰণং ধোৰেয্যাসি, কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পেয্যাসি, মা তে ন কালেন কালং ৰণং ধোৰতো ন কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পতো পুব্বলোহিতং ৰণমুখং পরিযোনন্ধি. মা চ ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুঞ্জি, মা তে ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুত্তস্স রজোসূকং ৰণমুখং অনুদ্ধংসেসি. ৰণানুরক্খী চ, অম্ভো পুরিস, ৰিহরেয্যাসি ৰণসারোপী’তি [ৰণস্সারোপীতি (ক.) ৰণ + সং + রোপী = ৰণসারোপী-ইতি পদৰিভাগো]. তস্স এৰমস্স – ‘উব্ভতং খো মে সল্লং, অপনীতো ৰিসদোসো অনুপাদিসেসো. অনলঞ্চ মে অন্তরাযাযা’তি. সো অসপ্পাযানি চেৰ ভোজনানি ভুঞ্জেয্য. তস্স অসপ্পাযানি ভোজনানি ভুঞ্জতো ৰণো অস্সাৰী অস্স. ন চ কালেন কালং ৰণং ধোৰেয্য, ন চ কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পেয্য. তস্স ন কালেন কালং ৰণং ধোৰতো, ন কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পতো পুব্বলোহিতং ৰণমুখং পরিযোনন্ধেয্য. ৰাতাতপে চ চারিত্তং অনুযুঞ্জেয্য. তস্স ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুত্তস্স রজোসূকং ৰণমুখং অনুদ্ধংসেয্য. ন চ ৰণানুরক্খী ৰিহরেয্য ন ৰণসারোপী. তস্স ইমিস্সা চ অসপ্পাযকিরিযায, অসুচি ৰিসদোসো অপনীতো সউপাদিসেসো তদুভযেন ৰণো পুথুত্তং গচ্ছেয্য. সো পুথুত্তং গতেন ৰণেন মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং.

‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘তণ্হা খো সল্লং সমণেন ৰুত্তং, অৰিজ্জাৰিসদোসো ছন্দরাগব্যাপাদেন রুপ্পতি. তং মে তণ্হাসল্লং পহীনং, অপনীতো অৰিজ্জাৰিসদোসো, সম্মা নিব্বানাধিমুত্তোহমস্মী’তি. এৰংমানি অস্স অতথং সমানং. সো যানি সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স অসপ্পাযানি তানি অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং অনুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং অনুযুঞ্জেয্য. তস্স অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং অনুযুত্তস্স, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং অনুযুত্তস্স রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেয্য. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং. মরণঞ্হেতং, সুনক্খত্ত, অরিযস্স ৰিনযে যো সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি; মরণমত্তঞ্হেতং, সুনক্খত্ত, দুক্খং যং অঞ্ঞতরং সংকিলিট্ঠং আপত্তিং আপজ্জতি.

৬৪. ‘‘ঠানং খো পনেতং, সুনক্খত্ত, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘তণ্হা খো সল্লং সমণেন ৰুত্তং, অৰিজ্জাৰিসদোসো ছন্দরাগব্যাপাদেন রুপ্পতি. তং মে তণ্হাসল্লং পহীনং, অপনীতো অৰিজ্জাৰিসদোসো, সম্মা নিব্বানাধিমুত্তোহমস্মী’তি. সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্সেৰ সতো সো যানি সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স অসপ্পাযানি তানি নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং নানুযুঞ্জেয্য. তস্স অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং নানুযুত্তস্স রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেয্য. সো ন রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন নেৰ মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য ন মরণমত্তং ৰা দুক্খং.

‘‘সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, পুরিসো সল্লেন ৰিদ্ধো অস্স সৰিসেন গাল়্হূপলেপনেন. তস্স মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা ভিসক্কং সল্লকত্তং উপট্ঠাপেয্যুং. তস্স সো ভিসক্কো সল্লকত্তো সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তেয্য. সত্থেন ৰণমুখং পরিকন্তিত্ৰা এসনিযা সল্লং এসেয্য. এসনিযা সল্লং এসিত্ৰা সল্লং অব্বুহেয্য, অপনেয্য ৰিসদোসং অনুপাদিসেসং. অনুপাদিসেসোতি জানমানো সো এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো পুরিস, উব্ভতং খো তে সল্লং, অপনীতো ৰিসদোসো অনুপাদিসেসো. অনলঞ্চ তে অন্তরাযায. সপ্পাযানি চেৰ ভোজনানি ভুঞ্জেয্যাসি, মা তে অসপ্পাযানি ভোজনানি ভুঞ্জতো ৰণো অস্সাৰী অস্স. কালেন কালঞ্চ ৰণং ধোৰেয্যাসি, কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পেয্যাসি. মা তে ন কালেন কালং ৰণং ধোৰতো ন কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পতো পুব্বলোহিতং ৰণমুখং পরিযোনন্ধি. মা চ ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুঞ্জি, মা তে ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুত্তস্স রজোসূকং ৰণমুখং অনুদ্ধংসেসি. ৰণানুরক্খী চ, অম্ভো পুরিস, ৰিহরেয্যাসি ৰণসারোপী’তি. তস্স এৰমস্স – ‘উব্ভতং খো মে সল্লং, অপনীতো ৰিসদোসো অনুপাদিসেসো. অনলঞ্চ মে অন্তরাযাযা’তি. সো সপ্পাযানি চেৰ ভোজনানি ভুঞ্জেয্য. তস্স সপ্পাযানি ভোজনানি ভুঞ্জতো ৰণো ন অস্সাৰী অস্স. কালেন কালঞ্চ ৰণং ধোৰেয্য, কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পেয্য. তস্স কালেন কালং ৰণং ধোৰতো কালেন কালং ৰণমুখং আলিম্পতো ন পুব্বলোহিতং ৰণমুখং পরিযোনন্ধেয্য. ন চ ৰাতাতপে চারিত্তং অনুযুঞ্জেয্য. তস্স ৰাতাতপে চারিত্তং অননুযুত্তস্স রজোসূকং ৰণমুখং নানুদ্ধংসেয্য. ৰণানুরক্খী চ ৰিহরেয্য ৰণসারোপী. তস্স ইমিস্সা চ সপ্পাযকিরিযায অসু চ [অসুচি (সব্বত্থ) সোচাতি তব্বণ্ণনা মনসিকাতব্বা] ৰিসদোসো অপনীতো অনুপাদিসেসো তদুভযেন ৰণো ৰিরুহেয্য. সো রুল়্হেন ৰণেন সঞ্ছৰিনা নেৰ মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য ন মরণমত্তং ৰা দুক্খং.

‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘তণ্হা খো সল্লং সমণেন ৰুত্তং, অৰিজ্জাৰিসদোসো ছন্দরাগব্যাপাদেন রুপ্পতি. তং মে তণ্হাসল্লং পহীনং, অপনীতো অৰিজ্জাৰিসদোসো, সম্মা নিব্বানাধিমুত্তোহমস্মী’তি. সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্সেৰ সতো সো যানি সম্মা নিব্বানাধিমুত্তস্স অসপ্পাযানি তানি নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং নানুযুঞ্জেয্য, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং নানুযুঞ্জেয্য. তস্স অসপ্পাযং চক্খুনা রূপদস্সনং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং সোতেন সদ্দং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং ঘানেন গন্ধং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং জিৰ্হায রসং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং কাযেন ফোট্ঠব্বং নানুযুত্তস্স, অসপ্পাযং মনসা ধম্মং নানুযুত্তস্স, রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেয্য. সো ন রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন নেৰ মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য ন মরণমত্তং ৰা দুক্খং.

৬৫. ‘‘উপমা খো মে অযং, সুনক্খত্ত, কতা অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনায. অযংযেৰেত্থ অত্থো – ৰণোতি খো, সুনক্খত্ত, ছন্নেতং অজ্ঝত্তিকানং আযতনানং অধিৰচনং; ৰিসদোসোতি খো, সুনক্খত্ত, অৰিজ্জাযেতং অধিৰচনং; সল্লন্তি খো, সুনক্খত্ত, তণ্হাযেতং অধিৰচনং; এসনীতি খো, সুনক্খত্ত, সতিযাযেতং অধিৰচনং; সত্থন্তি খো, সুনক্খত্ত, অরিযাযেতং পঞ্ঞায অধিৰচনং; ভিসক্কো সল্লকত্তোতি খো, সুনক্খত্ত, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.

‘‘সো ৰত, সুনক্খত্ত, ভিক্খু ছসু ফস্সাযতনেসু সংৰুতকারী ‘উপধি দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা নিরুপধি উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তো উপধিস্মিং ৰা কাযং উপসংহরিস্সতি চিত্তং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, আপানীযকংসো ৰণ্ণসম্পন্নো গন্ধসম্পন্নো রসসম্পন্নো; সো চ খো ৰিসেন সংসট্ঠো. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য জীৰিতুকামো অমরিতুকামো সুখকামো দুক্খপটিকূলো. তং কিং মঞ্ঞসি, সুনক্খত্ত, অপি নু সো পুরিসো অমুং আপানীযকংসং পিৰেয্য যং জঞ্ঞা – ‘ইমাহং পিৰিত্ৰা মরণং ৰা নিগচ্ছামি মরণমত্তং ৰা দুক্খ’’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, সো ৰত ভিক্খু ছসু ফস্সাযতনেসু সংৰুতকারী ‘উপধি দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা নিরুপধি উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তো উপধিস্মিং ৰা কাযং উপসংহরিস্সতি চিত্তং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সেয্যথাপি, সুনক্খত্ত, আসীৰিসো [আসিৰিসো (ক.)] ঘোরৰিসো. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য জীৰিতুকামো অমরিতুকামো সুখকামো দুক্খপটিকূলো. তং কিং মঞ্ঞসি, সুনক্খত্ত, অপি নু সো পুরিসো অমুস্স আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স হত্থং ৰা অঙ্গুট্ঠং ৰা দজ্জা [যুঞ্জেয্য (ক.)] যং জঞ্ঞা – ‘ইমিনাহং দট্ঠো মরণং ৰা নিগচ্ছামি মরণমত্তং ৰা দুক্খ’’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, সুনক্খত্ত, সো ৰত ভিক্খু ছসু ফস্সাযতনেসু সংৰুতকারী ‘উপধি দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা নিরুপধি উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তো উপধিস্মিং ৰা কাযং উপসংহরিস্সতি চিত্তং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

সুনক্খত্তসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং.

৬. আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তং

৬৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অনিচ্চা, ভিক্খৰে, কামা তুচ্ছা মুসা মোসধম্মা. মাযাকতমে তং, ভিক্খৰে, বাললাপনং. যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা – উভযমেতং মারধেয্যং, মারস্সেস [মারস্সেৰ (ক.)] ৰিসযো, মারস্সেস নিৰাপো, মারস্সেস গোচরো. এত্থেতে পাপকা অকুসলা মানসা অভিজ্ঝাপি ব্যাপাদাপি সারম্ভাপি সংৰত্তন্তি. তেৰ অরিযসাৰকস্স ইধমনুসিক্খতো অন্তরাযায সম্ভৰন্তি. তত্র, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা – উভযমেতং মারধেয্যং, মারস্সেস ৰিসযো, মারস্সেস নিৰাপো, মারস্সেস গোচরো. এত্থেতে পাপকা অকুসলা মানসা অভিজ্ঝাপি ব্যাপাদাপি সারম্ভাপি সংৰত্তন্তি, তেৰ অরিযসাৰকস্স ইধমনুসিক্খতো অন্তরাযায সম্ভৰন্তি. যংনূনাহং ৰিপুলেন মহগ্গতেন চেতসা ৰিহরেয্যং অভিভুয্য লোকং অধিট্ঠায মনসা. ৰিপুলেন হি মে মহগ্গতেন চেতসা ৰিহরতো অভিভুয্য লোকং অধিট্ঠায মনসা যে পাপকা অকুসলা মানসা অভিজ্ঝাপি ব্যাপাদাপি সারম্ভাপি তে ন ভৰিস্সন্তি. তেসং পহানা অপরিত্তঞ্চ মে চিত্তং ভৰিস্সতি অপ্পমাণং সুভাৰিত’ন্তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আনেঞ্জং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আনেঞ্জূপগং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমা আনেঞ্জসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি’’.

৬৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা; যং কিঞ্চি রূপং (সব্বং রূপং) [( ) নত্থি সী. পী. পোত্থকেসু] চত্তারি চ মহাভূতানি, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপ’ন্তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আনেঞ্জং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আনেঞ্জূপগং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযা আনেঞ্জসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা; যে চ দিট্ঠধম্মিকা রূপা, যে চ সম্পরাযিকা রূপা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা রূপসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা রূপসঞ্ঞা – উভযমেতং অনিচ্চং. যদনিচ্চং তং নালং অভিনন্দিতুং, নালং অভিৰদিতুং, নালং অজ্ঝোসিতু’ন্তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আনেঞ্জং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আনেঞ্জূপগং. অযং, ভিক্খৰে, ততিযা আনেঞ্জসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি.

৬৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা; যে চ দিট্ঠধম্মিকা রূপা, যে চ সম্পরাযিকা রূপা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা রূপসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা রূপসঞ্ঞা; যা চ আনেঞ্জসঞ্ঞা – সব্বা সঞ্ঞা. যত্থেতা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি এতং সন্তং এতং পণীতং – যদিদং আকিঞ্চঞ্ঞাযতন’ন্তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি.

৬৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সুঞ্ঞমিদং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা’তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি.

৭০. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘নাহং ক্ৰচনি [ক্ৰচিনি (স্যা. কং. সী. অট্ঠ.)] কস্সচি কিঞ্চনতস্মিং [কিঞ্চনতস্মি (?)], ন চ মম ক্ৰচনি কিস্মিঞ্চি কিঞ্চনং নত্থী’তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগং. অযং, ভিক্খৰে, ততিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা; যে চ দিট্ঠধম্মিকা রূপা, যে চ সম্পরাযিকা রূপা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা রূপসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা রূপসঞ্ঞা; যা চ আনেঞ্জসঞ্ঞা, যা চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা – সব্বা সঞ্ঞা. যত্থেতা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি এতং সন্তং এতং পণীতং – যদিদং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতন’ন্তি. তস্স এৰংপটিপন্নস্স তব্বহুলৰিহারিনো আযতনে চিত্তং পসীদতি. সম্পসাদে সতি এতরহি ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জতি পঞ্ঞায ৰা অধিমুচ্চতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা. ঠানমেতং ৰিজ্জতি যং তংসংৰত্তনিকং ৰিঞ্ঞাণং অস্স নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগং. অযং, ভিক্খৰে, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা অক্খাযতী’’তি.

৭১. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স, নো চ মে সিযা; ন ভৰিস্সতি, ন মে ভৰিস্সতি; যদত্থি যং, ভূতং – তং পজহামী’তি. এৰং উপেক্খং পটিলভতি. পরিনিব্বাযেয্য নু খো সো, ভন্তে, ভিক্খু ন ৰা পরিনিব্বাযেয্যা’’তি? ‘‘অপেত্থেকচ্চো, আনন্দ, ভিক্খু পরিনিব্বাযেয্য, অপেত্থেকচ্চো ভিক্খু ন পরিনিব্বাযেয্যা’’তি. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেনপেত্থেকচ্চো ভিক্খু পরিনিব্বাযেয্য, অপেত্থেকচ্চো ভিক্খু ন পরিনিব্বাযেয্যা’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স, নো চ মে সিযা; ন ভৰিস্সতি, ন মে ভৰিস্সতি; যদত্থি, যং ভূতং – তং পজহামী’তি. এৰং উপেক্খং পটিলভতি. সো তং উপেক্খং অভিনন্দতি, অভিৰদতি, অজ্ঝোসায তিট্ঠতি. তস্স তং উপেক্খং অভিনন্দতো অভিৰদতো অজ্ঝোসায তিট্ঠতো তন্নিস্সিতং হোতি ৰিঞ্ঞাণং তদুপাদানং. সউপাদানো, আনন্দ, ভিক্খু ন পরিনিব্বাযতী’’তি. ‘‘কহং পন সো, ভন্তে, ভিক্খু উপাদিযমানো উপাদিযতী’’তি? ‘‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং, আনন্দা’’তি. ‘‘উপাদানসেট্ঠং কির সো, ভন্তে, ভিক্খু উপাদিযমানো উপাদিযতী’’তি? ‘‘উপাদানসেট্ঠঞ্হি সো, আনন্দ, ভিক্খু উপাদিযমানো উপাদিযতি. উপাদানসেট্ঠঞ্হেতং, আনন্দ, যদিদং – নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং’’.

৭২. ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স, নো চ মে সিযা; ন ভৰিস্সতি, ন মে ভৰিস্সতি; যদত্থি, যং ভূতং – তং পজহামী’তি. এৰং উপেক্খং পটিলভতি. সো তং উপেক্খং নাভিনন্দতি, নাভিৰদতি, ন অজ্ঝোসায তিট্ঠতি. তস্স তং উপেক্খং অনভিনন্দতো অনভিৰদতো অনজ্ঝোসায তিট্ঠতো ন তন্নিস্সিতং হোতি ৰিঞ্ঞাণং ন তদুপাদানং. অনুপাদানো, আনন্দ, ভিক্খু পরিনিব্বাযতী’’তি.

৭৩. ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! নিস্সায নিস্সায কির নো, ভন্তে, ভগৰতা ওঘস্স নিত্থরণা অক্খাতা. কতমো পন, ভন্তে, অরিযো ৰিমোক্খো’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যে চ দিট্ঠধম্মিকা কামা, যে চ সম্পরাযিকা কামা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা কামসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা কামসঞ্ঞা; যে চ দিট্ঠধম্মিকা রূপা, যে চ সম্পরাযিকা রূপা; যা চ দিট্ঠধম্মিকা রূপসঞ্ঞা, যা চ সম্পরাযিকা রূপসঞ্ঞা; যা চ আনেঞ্জসঞ্ঞা, যা চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা, যা চ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা – এস সক্কাযো যাৰতা সক্কাযো. এতং অমতং যদিদং অনুপাদা চিত্তস্স ৰিমোক্খো. ইতি, খো, আনন্দ, দেসিতা মযা আনেঞ্জসপ্পাযা পটিপদা, দেসিতা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা, দেসিতা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসপ্পাযা পটিপদা, দেসিতা নিস্সায নিস্সায ওঘস্স নিত্থরণা, দেসিতো অরিযো ৰিমোক্খো. যং খো, আনন্দ, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা. এতানি, আনন্দ, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি. ঝাযথানন্দ, মা পমাদত্থ, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ. অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

আনেঞ্জসপ্পাযসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং.

৭. গণকমোগ্গল্লানসুত্তং

৭৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. অথ খো গণকমোগ্গল্লানো [গণকমোগ্গলানো (ক.)] ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো গণকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘সেয্যথাপি, ভো গোতম, ইমস্স মিগারমাতুপাসাদস্স দিস্সতি অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা যদিদং – যাৰ পচ্ছিমসোপানকল়েৰরাः ইমেসম্পি হি, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং দিস্সতি অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা যদিদং – অজ্ঝেনেः ইমেসম্পি হি, ভো গোতম, ইস্সাসানং দিস্সতি অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা যদিদং – ইস্সত্থে [ইস্সত্তে (ক.)]. অম্হাকম্পি হি, ভো গোতম, গণকানং গণনাজীৰানং দিস্সতি অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা যদিদং – সঙ্খানে. মযঞ্হি, ভো গোতম, অন্তেৰাসিং লভিত্ৰা পঠমং এৰং গণাপেম – ‘একং এককং, দ্ৰে দুকা, তীণি তিকা, চত্তারি চতুক্কা, পঞ্চ পঞ্চকা, ছ ছক্কা, সত্ত সত্তকা, অট্ঠ অট্ঠকা, নৰ নৰকা, দস দসকা’তি; সতম্পি মযং, ভো গোতম, গণাপেম, ভিয্যোপি গণাপেম. সক্কা নু খো, ভো গোতম, ইমস্মিম্পি ধম্মৰিনযে এৰমেৰ অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা পঞ্ঞপেতু’’ন্তি?

৭৫. ‘‘সক্কা, ব্রাহ্মণ, ইমস্মিম্পি ধম্মৰিনযে অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা পঞ্ঞপেতুং. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, দক্খো অস্সদম্মকো ভদ্দং অস্সাজানীযং লভিত্ৰা পঠমেনেৰ মুখাধানে কারণং কারেতি, অথ উত্তরিং কারণং কারেতি; এৰমেৰ খো, ব্রাহ্মণ, তথাগতো পুরিসদম্মং লভিত্ৰা পঠমং এৰং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, সীলৰা হোহি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরাহি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খস্সু সিক্খাপদেসূ’’’তি.

‘‘যতো খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোহি, চক্খুনা রূপং দিস্ৰা মা নিমিত্তগ্গাহী হোহি মানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জাহি; রক্খাহি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জাহি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায মা নিমিত্তগ্গাহী হোহি মানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জাহি; রক্খাহি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জাহী’’’তি.

‘‘যতো খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোহি. পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেয্যাসি – নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায – ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চা’’’তি.

‘‘যতো খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, জাগরিযং অনুযুত্তো ৰিহরাহি, দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেহি, রত্তিযা পঠমং যামং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেহি, রত্তিযা মজ্ঝিমং যামং দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেয্যাসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসিকরিত্ৰা, রত্তিযা পচ্ছিমং যামং পচ্চুট্ঠায চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেহী’’’তি.

‘‘যতো খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো হোহি, অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী’’’তি.

‘‘যতো খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো হোতি, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজাহি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জ’ন্তি. সো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপ্পত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা, উজুং কাযং পণিধায, পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতি, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতি; ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহরতি সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী, ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতি; থিনমিদ্ধং [থীনমিদ্ধং (সী. স্যা. কং. পী.)] পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহরতি আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতি; উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহরতি অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতি; ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহরতি অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতি.

৭৬. ‘‘সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পীতিযা চ ৰিরাগা… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সুখস্স চ পহানা… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.

‘‘যে খো তে, ব্রাহ্মণ, ভিক্খূ সেক্খা [সেখা (সব্বত্থ)] অপত্তমানসা অনুত্তরং যোগক্খেমং পত্থযমানা ৰিহরন্তি তেসু মে অযং এৰরূপী অনুসাসনী হোতি. যে পন তে ভিক্খূ অরহন্তো খীণাসৰা ৰুসিতৰন্তো কতকরণীযা ওহিতভারা অনুপ্পত্তসদত্থা পরিক্খীণভৰসংযোজনা সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তা তেসং ইমে ধম্মা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায চেৰ সংৰত্তন্তি, সতিসম্পজঞ্ঞায চা’’তি.

এৰং ৰুত্তে, গণকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো ভোতো গোতমস্স সাৰকা ভোতা গোতমেন এৰং ওৰদীযমানা এৰং অনুসাসীযমানা সব্বে অচ্চন্তং নিট্ঠং নিব্বানং আরাধেন্তি উদাহু একচ্চে নারাধেন্তী’’তি? ‘‘অপ্পেকচ্চে খো, ব্রাহ্মণ, মম সাৰকা মযা এৰং ওৰদীযমানা এৰং অনুসাসীযমানা অচ্চন্তং নিট্ঠং নিব্বানং আরাধেন্তি, একচ্চে নারাধেন্তী’’তি.

‘‘কো নু খো, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো যং তিট্ঠতেৰ নিব্বানং, তিট্ঠতি নিব্বানগামী মগ্গো, তিট্ঠতি ভৰং গোতমো সমাদপেতা; অথ চ পন ভোতো গোতমস্স সাৰকা ভোতা গোতমেন এৰং ওৰদীযমানা এৰং অনুসাসীযমানা অপ্পেকচ্চে অচ্চন্তং নিট্ঠং নিব্বানং আরাধেন্তি, একচ্চে নারাধেন্তী’’তি?

৭৭. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, তংযেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, কুসলো ত্ৰং রাজগহগামিস্স মগ্গস্সা’’তি? ‘‘এৰং, ভো, কুসলো অহং রাজগহগামিস্স মগ্গস্সা’’তি. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, ইধ পুরিসো আগচ্ছেয্য রাজগহং গন্তুকামো. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, রাজগহং গন্তুং; তস্স মে রাজগহস্স মগ্গং উপদিসা’তি. তমেনং ত্ৰং এৰং ৰদেয্যাসি – ‘এহম্ভো [এৰং ভো (সী. পী.)] পুরিস, অযং মগ্গো রাজগহং গচ্ছতি. তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি অমুকং নাম গামং, তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি অমুকং নাম নিগমং; তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি রাজগহস্স আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’ন্তি. সো তযা এৰং ওৰদীযমানো এৰং অনুসাসীযমানো উম্মগ্গং গহেত্ৰা পচ্ছামুখো গচ্ছেয্য. অথ দুতিযো পুরিসো আগচ্ছেয্য রাজগহং গন্তুকামো. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, রাজগহং গন্তুং; তস্স মে রাজগহস্স মগ্গং উপদিসা’তি. তমেনং ত্ৰং এৰং ৰদেয্যাসি – ‘এহম্ভো পুরিস, অযং মগ্গো রাজগহং গচ্ছতি. তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি অমুকং নাম গামং; তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি অমুকং নাম নিগমং; তেন মুহুত্তং গচ্ছ, তেন মুহুত্তং গন্ত্ৰা দক্খিস্সসি রাজগহস্স আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’ন্তি. সো তযা এৰং ওৰদীযমানো এৰং অনুসাসীযমানো সোত্থিনা রাজগহং গচ্ছেয্য. কো নু খো, ব্রাহ্মণ, হেতু কো পচ্চযো যং তিট্ঠতেৰ রাজগহং, তিট্ঠতি রাজগহগামী মগ্গো, তিট্ঠসি ত্ৰং সমাদপেতা; অথ চ পন তযা এৰং ওৰদীযমানো এৰং অনুসাসীযমানো একো পুরিসো উম্মগ্গং গহেত্ৰা পচ্ছামুখো গচ্ছেয্য, একো সোত্থিনা রাজগহং গচ্ছেয্যা’’তি? ‘‘এত্থ ক্যাহং, ভো গোতম, করোমি? মগ্গক্খাযীহং, ভো গোতমা’’তি.

‘‘এৰমেৰ খো, ব্রাহ্মণ, তিট্ঠতেৰ নিব্বানং, তিট্ঠতি নিব্বানগামী মগ্গো, তিট্ঠামহং সমাদপেতা; অথ চ পন মম সাৰকা মযা এৰং ওৰদীযমানা এৰং অনুসাসীযমানা অপ্পেকচ্চে অচ্চন্তং নিট্ঠং নিব্বানং আরাধেন্তি, একচ্চে নারাধেন্তি. এত্থ ক্যাহং, ব্রাহ্মণ, করোমি? মগ্গক্খাযীহং, ব্রাহ্মণ, তথাগতো’’তি.

৭৮. এৰং ৰুত্তে, গণকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যেমে, ভো গোতম, পুগ্গলা অস্সদ্ধা জীৰিকত্থা ন সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা সঠা মাযাৰিনো কেতবিনো [কেটুভিনো (সী. স্যা. কং. পী.)] উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং অননুযুত্তা সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তো সিক্খায ন তিব্বগারৰা বাহুলিকা [বাহুল্লিকা (স্যা. কং.)] সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা কুসীতা হীনৰীরিযা মুট্ঠস্সতিনো অসম্পজানা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা, ন তেহি ভৰং গোতমো সদ্ধিং সংৰসতি’’.

‘‘যে পন তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং অনুযুত্তা সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো সিক্খায তিব্বগারৰা নবাহুলিকা নসাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতিনো সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তেহি ভৰং গোতমো সদ্ধিং সংৰসতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভো গোতম, যে কেচি মূলগন্ধা, কালানুসারি তেসং অগ্গমক্খাযতি; যে কেচি সারগন্ধা, লোহিতচন্দনং তেসং অগ্গমক্খাযতি; যে কেচি পুপ্ফগন্ধা, ৰস্সিকং তেসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰ ভোতো গোতমস্স ওৰাদো পরমজ্জধম্মেসু.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি.

গণকমোগ্গল্লানসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং.

৮. গোপকমোগ্গল্লানসুত্তং

৭৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা আনন্দো রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে অচিরপরিনিব্বুতে ভগৰতি. তেন খো পন সমযেন রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো রাজগহং পটিসঙ্খারাপেতি রঞ্ঞো পজ্জোতস্স আসঙ্কমানো. অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ রাজগহে পিণ্ডায চরিতুং. যংনূনাহং যেন গোপকমোগ্গল্লানস্স ব্রাহ্মণস্স কম্মন্তো, যেন গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন গোপকমোগ্গল্লানস্স ব্রাহ্মণস্স কম্মন্তো, যেন গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো তেনুপসঙ্কমি. অদ্দসা খো গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো আযস্মন্তং আনন্দং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘এতু খো ভৰং আনন্দো. স্ৰাগতং ভোতো আনন্দস্স. চিরস্সং খো ভৰং আনন্দো ইমং পরিযাযমকাসি যদিদং ইধাগমনায. নিসীদতু ভৰং আনন্দো, ইদমাসনং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. নিসীদি খো আযস্মা আনন্দো পঞ্ঞত্তে আসনে. গোপকমোগ্গল্লানোপি খো ব্রাহ্মণো অঞ্ঞতরং নীচং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি তেহি ধম্মেহি সব্বেনসব্বং সব্বথাসব্বং সমন্নাগতো যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সো ভৰং গোতমো অহোসি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ‘‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেহি ধম্মেহি সব্বেনসব্বং সব্বথাসব্বং সমন্নাগতো যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সো ভগৰা অহোসি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. সো হি, ব্রাহ্মণ, ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জনেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ, মগ্গৰিদূ, মগ্গকোৰিদো; মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতা’’তি. অযঞ্চ হিদং আযস্মতো আনন্দস্স গোপকমোগ্গল্লানেন ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা অহোসি.

অথ খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো রাজগহে কম্মন্তে অনুসঞ্ঞাযমানো যেন গোপকমোগ্গল্লানস্স ব্রাহ্মণস্স কম্মন্তো, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘কাযনুত্থ, ভো আনন্দ, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি? ‘‘ইধ মং, ব্রাহ্মণ, গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো এৰমাহ – ‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি তেহি ধম্মেহি সব্বেনসব্বং সব্বথাসব্বং সমন্নাগতো যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সো ভৰং গোতমো অহোসি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’তি. এৰং ৰুত্তে অহং, ব্রাহ্মণ, গোপকমোগ্গল্লানং ব্রাহ্মণং এতদৰোচং – ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেহি ধম্মেহি সব্বেনসব্বং সব্বথাসব্বং সমন্নাগতো যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সো ভগৰা অহোসি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. সো হি, ব্রাহ্মণ, ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জনেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ, মগ্গৰিদূ, মগ্গকোৰিদো; মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতা’তি. অযং খো নো, ব্রাহ্মণ, গোপকমোগ্গল্লানেন ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা. অথ ত্ৰং অনুপ্পত্তো’’তি.

৮০. ‘‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি তেন ভোতা গোতমেন ঠপিতো – ‘অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতী’তি, যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’’তি [পটিধাৰেয্যাথাতি (সী. স্যা. কং. পী.)]? ‘‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ঠপিতো – ‘অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতী’তি, যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’’তি. ‘‘অত্থি পন, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – ‘অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতী’তি, যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’’তি? ‘‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – ‘অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতী’তি, যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’’তি. ‘‘এৰং অপ্পটিসরণে চ পন, ভো আনন্দ, কো হেতু সামগ্গিযা’’তি? ‘‘ন খো মযং, ব্রাহ্মণ, অপ্পটিসরণা; সপ্পটিসরণা মযং, ব্রাহ্মণ; ধম্মপ্পটিসরণা’’তি.

‘‘‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি তেন ভোতা গোতমেন ঠপিতো – অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি, যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’তি – ইতি পুট্ঠো সমানো ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ঠপিতো – অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি, যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’তি ৰদেসি; ‘অত্থি পন, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি, যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’তি – ইতি পুট্ঠো সমানো ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি, যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’তি – ৰদেসি; ‘এৰং অপ্পটিসরণে চ পন, ভো আনন্দ, কো হেতু সামগ্গিযা’তি ইতি পুট্ঠো সমানো ‘ন খো মযং, ব্রাহ্মণ, অপ্পটিসরণা; সপ্পটিসরণা মযং, ব্রাহ্মণ; ধম্মপ্পটিসরণা’তি ৰদেসি. ইমস্স পন, ভো আনন্দ, ভাসিতস্স কথং অত্থো দট্ঠব্বো’’তি?

৮১. ‘‘অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, পাতিমোক্খং উদ্দিট্ঠং. তে মযং তদহুপোসথে যাৰতিকা একং গামখেত্তং উপনিস্সায ৰিহরাম তে সব্বে একজ্ঝং সন্নিপতাম; সন্নিপতিত্ৰা যস্স তং পৰত্ততি তং অজ্ঝেসাম. তস্মিং চে ভঞ্ঞমানে হোতি ভিক্খুস্স আপত্তি হোতি ৰীতিক্কমো তং মযং যথাধম্মং যথানুসিট্ঠং কারেমাতি.

‘‘ন কির নো ভৰন্তো কারেন্তি; ধম্মো নো কারেতি’’. ‘‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি যং তুম্হে এতরহি সক্করোথ গরুং করোথ [গরুকরোথ (সী. স্যা. কং. পী.)] মানেথ পূজেথ; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা [গরুকত্ৰা (সী. স্যা. কং. পী.)] উপনিস্সায ৰিহরথা’’তি? ‘‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি যং মযং এতরহি সক্করোম গরুং করোম মানেম পূজেম; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরামা’’তি.

‘‘‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি তেন ভোতা গোতমেন ঠপিতো – অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’তি – ইতি পুট্ঠো সমানো ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ঠপিতো – অযং ৰো মমচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’তি ৰদেসি; ‘অত্থি পন, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি যং তুম্হে এতরহি পটিপাদেয্যাথা’তি – ইতি পুট্ঠো সমানো ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি সঙ্ঘেন সম্মতো, সম্বহুলেহি থেরেহি ভিক্খূহি ঠপিতো – অযং নো ভগৰতো অচ্চযেন পটিসরণং ভৰিস্সতীতি যং মযং এতরহি পটিপাদেয্যামা’তি ৰদেসি; ‘অত্থি নু খো, ভো আনন্দ, একভিক্খুপি যং তুম্হে এতরহি সক্করোথ গরুং করোথ মানেথ পূজেথ; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরথা’তি – ইতি পুট্ঠো সমানো ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি যং মযং এতরহি সক্করোম গরুং করোম মানেম পূজেম; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরামা’তি ৰদেসি. ইমস্স পন, ভো আনন্দ, ভাসিতস্স কথং অত্থো দট্ঠব্বো’’তি?

৮২. ‘‘অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দস পসাদনীযা ধম্মা অক্খাতা. যস্মিং নো ইমে ধম্মা সংৰিজ্জন্তি তং মযং এতরহি সক্করোম গরুং করোম মানেম পূজেম; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরাম. কতমে দস?

‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু.

‘‘বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো. যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা, মজ্ঝেকল্যাণা, পরিযোসানকল্যাণা, সাত্থং, সব্যঞ্জনং [সাত্থা সব্যঞ্জনা (সী. স্যা. কং.)], কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা [ধতা (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা.

‘‘সন্তুট্ঠো হোতি ( ) [(ইতরীতরেহি) দী. নি. ৩.৩৪৫] চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি.

‘‘চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী.

‘‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং [তিরোকুড্ডং (সী. স্যা. কং. পী.)] তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসতি [পরামসতি (ক.)] পরিমজ্জতি, যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি.

‘‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি – দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চ.

‘‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি. সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘ৰীতরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, সদোসং ৰা চিত্তং ‘সদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘ৰীতদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, সমোহং ৰা চিত্তং ‘সমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘ৰীতমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘মহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘অমহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘সউত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘অনুত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘সমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘অসমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি.

‘‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তারীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি.

‘‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি.

‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.

‘‘ইমে খো, ব্রাহ্মণ, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দস পসাদনীযা ধম্মা অক্খাতা. যস্মিং নো ইমে ধম্মা সংৰিজ্জন্তি তং মযং এতরহি সক্করোম গরুং করোম মানেম পূজেম; সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরামা’’তি.

৮৩. এৰং ৰুত্তে ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো উপনন্দং সেনাপতিং আমন্তেসি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞতি ভৰং সেনাপতি [মঞ্ঞসি এৰং সেনাপতি (স্যা. কং. পী.), মঞ্ঞসি সেনাপতি (সী.), মঞ্ঞসি ভৰং সেনাপতি (ক.)] যদিমে ভোন্তো সক্কাতব্বং সক্করোন্তি, গরুং কাতব্বং গরুং করোন্তি, মানেতব্বং মানেন্তি, পূজেতব্বং পূজেন্তি’’? ‘‘তগ্ঘিমে [তগ্ঘ মে (ক.)] ভোন্তো সক্কাতব্বং সক্করোন্তি, গরুং কাতব্বং গরুং করোন্তি, মানেতব্বং মানেন্তি, পূজেতব্বং পূজেন্তি. ইমঞ্চ হি তে ভোন্তো ন সক্করেয্যুং ন গরুং করেয্যুং ন মানেয্যুং ন পূজেয্যুং; অথ কিঞ্চরহি তে ভোন্তো সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরেয্যু’’ন্তি? অথ খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘কহং পন ভৰং আনন্দো এতরহি ৰিহরতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে খোহং, ব্রাহ্মণ, এতরহি ৰিহরামী’’তি. ‘‘কচ্চি পন, ভো আনন্দ, ৰেল়ুৰনং রমণীযঞ্চেৰ অপ্পসদ্দঞ্চ অপ্পনিগ্ঘোসঞ্চ ৰিজনৰাতং মনুস্সরাহস্সেয্যকং [মনুস্সরাহসেয্যকং (সী. স্যা. কং. পী.)] পটিসল্লানসারুপ্প’’ন্তি? ‘‘তগ্ঘ, ব্রাহ্মণ, ৰেল়ুৰনং রমণীযঞ্চেৰ অপ্পসদ্দঞ্চ অপ্পনিগ্ঘোসঞ্চ ৰিজনৰাতং মনুস্সরাহস্সেয্যকং পটিসল্লানসারুপ্পং, যথা তং তুম্হাদিসেহি রক্খকেহি গোপকেহী’’তি. ‘‘তগ্ঘ, ভো আনন্দ, ৰেল়ুৰনং রমণীযঞ্চেৰ অপ্পসদ্দঞ্চ অপ্পনিগ্ঘোসঞ্চ ৰিজনৰাতং মনুস্সরাহস্সেয্যকং পটিসল্লানসারুপ্পং, যথা তং ভৰন্তেহি ঝাযীহি ঝানসীলীহি. ঝাযিনো চেৰ ভৰন্তো ঝানসীলিনো চ’’.

‘‘একমিদাহং, ভো আনন্দ, সমযং সো ভৰং গোতমো ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খ্ৰাহং, ভো আনন্দ, যেন মহাৰনং কূটাগারসালা যেন সো ভৰং গোতমো তেনুপসঙ্কমিং. তত্র চ পন সো [তত্র চ সো (সী. পী.)] ভৰং গোতমো অনেকপরিযাযেন ঝানকথং কথেসি. ঝাযী চেৰ সো ভৰং গোতমো অহোসি ঝানসীলী চ. সব্বঞ্চ পন সো ভৰং গোতমো ঝানং ৰণ্ণেসী’’তি.

৮৪. ‘‘ন চ খো, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা সব্বং ঝানং ৰণ্ণেসি, নপি সো ভগৰা সব্বং ঝানং ন ৰণ্ণেসীতি. কথং রূপঞ্চ, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা ঝানং ন ৰণ্ণেসি? ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি; সো কামরাগংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা ঝাযতি পজ্ঝাযতি নিজ্ঝাযতি অপজ্ঝাযতি. ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি; সো ব্যাপাদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা ঝাযতি পজ্ঝাযতি নিজ্ঝাযতি অপজ্ঝাযতি. থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি; সো থিনমিদ্ধংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা ঝাযতি পজ্ঝাযতি নিজ্ঝাযতি অপজ্ঝাযতি. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি; সো উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা ঝাযতি পজ্ঝাযতি নিজ্ঝাযতি অপজ্ঝাযতি. ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি; সো ৰিচিকিচ্ছংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা ঝাযতি পজ্ঝাযতি নিজ্ঝাযতি অপজ্ঝাযতি. এৰরূপং খো, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা ঝানং ন ৰণ্ণেসি.

‘‘কথং রূপঞ্চ, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা ঝানং ৰণ্ণেসি? ইধ, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰরূপং খো, ব্রাহ্মণ, সো ভগৰা ঝানং ৰণ্ণেসী’’তি.

‘‘গারয্হং কির, ভো আনন্দ, সো ভৰং গোতমো ঝানং গরহি, পাসংসং পসংসি. হন্দ, চ দানি মযং, ভো আনন্দ, গচ্ছাম; বহুকিচ্চা মযং বহুকরণীযা’’তি. ‘‘যস্সদানি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, কালং মঞ্ঞসী’’তি. অথ খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো আযস্মতো আনন্দস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.

অথ খো গোপকমোগ্গল্লানো ব্রাহ্মণো অচিরপক্কন্তে ৰস্সকারে ব্রাহ্মণে মগধমহামত্তে আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘যং নো মযং ভৰন্তং আনন্দং অপুচ্ছিম্হা তং নো ভৰং আনন্দো ন ব্যাকাসী’’তি. ‘‘ননু তে, ব্রাহ্মণ, অৰোচুম্হা – ‘নত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একভিক্খুপি তেহি ধম্মেহি সব্বেনসব্বং সব্বথাসব্বং সমন্নাগতো যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সো ভগৰা অহোসি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. সো হি, ব্রাহ্মণ, ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জনেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ, মগ্গৰিদূ, মগ্গকোৰিদো. মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতা’’’তি.

গোপকমোগ্গল্লানসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং.

৯. মহাপুণ্ণমসুত্তং

৮৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে পন্নরসে পুণ্ণায পুণ্ণমায রত্তিযা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অব্ভোকাসে নিসিন্নো হোতি. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘পুচ্ছেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং কিঞ্চিদেৰ দেসং, সচে মে ভগৰা ওকাসং করোতি পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণাযা’’তি. ‘‘তেন হি ত্ৰং, ভিক্খু, সকে আসনে নিসীদিত্ৰা পুচ্ছ যদাকঙ্খসী’’তি.

৮৬. অথ খো সো ভিক্খু সকে আসনে নিসীদিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমে নু খো, ভন্তে, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো’’তি? ‘‘ইমে খো, ভিক্খু, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সো ভিক্খু ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ইমে পন, ভন্তে, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা কিংমূলকা’’তি? ‘‘ইমে খো, ভিক্খু, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা ছন্দমূলকা’’তি. ‘‘তংযেৰ নু খো, ভন্তে, উপাদানং তে পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, উদাহু অঞ্ঞত্র পঞ্চহুপাদানক্খন্ধেহি উপাদান’’ন্তি? ‘‘ন খো, ভিক্খু, তংযেৰ উপাদানং তে পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, নাপি অঞ্ঞত্র পঞ্চহুপাদানক্খন্ধেহি উপাদানং. যো খো, ভিক্খু, পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু ছন্দরাগো তং তত্থ উপাদান’’ন্তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু ছন্দরাগৰেমত্ততা’’তি? ‘‘সিযা ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ ‘‘ইধ, ভিক্খু, একচ্চস্স এৰং হোতি – ‘এৰংরূপো সিযং অনাগতমদ্ধানং, এৰংৰেদনো সিযং অনাগতমদ্ধানং, এৰংসঞ্ঞো সিযং অনাগতমদ্ধানং, এৰংসঙ্খারো সিযং অনাগতমদ্ধানং, এৰংৰিঞ্ঞাণো সিযং অনাগতমদ্ধান’ন্তি. এৰং খো, ভিক্খু, সিযা পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু ছন্দরাগৰেমত্ততা’’তি.

‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, খন্ধানং খন্ধাধিৰচনং হোতী’’তি? ‘‘যং কিঞ্চি, ভিক্খু, রূপং – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা, ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা, হীনং ৰা পণীতং ৰা, যং দূরে সন্তিকে ৰা – অযং রূপক্খন্ধো. যা কাচি ৰেদনা – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা, ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা, হীনা ৰা পণীতা ৰা, যা দূরে সন্তিকে ৰা – অযং ৰেদনাক্খন্ধো. যা কাচি সঞ্ঞা – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না…পে… যা দূরে সন্তিকে ৰা – অযং সঞ্ঞাক্খন্ধো. যে কেচি সঙ্খারা – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা, ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা, হীনা ৰা পণীতা ৰা, যে দূরে সন্তিকে ৰা – অযং সঙ্খারক্খন্ধো. যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা, ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা, হীনং ৰা পণীতং ৰা, যং দূরে সন্তিকে ৰা – অযং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো. এত্তাৰতা খো, ভিক্খু, খন্ধানং খন্ধাধিৰচনং হোতী’’তি.

‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো রূপক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায? কো হেতু কো পচ্চযো ৰেদনাক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায? কো হেতু কো পচ্চযো সঞ্ঞাক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায? কো হেতু কো পচ্চযো সঙ্খারক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায? কো হেতু কো পচ্চযো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনাযা’’তি?

‘‘চত্তারো খো, ভিক্খু, মহাভূতা হেতু, চত্তারো মহাভূতা পচ্চযো রূপক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায. ফস্সো হেতু, ফস্সো পচ্চযো ৰেদনাক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায. ফস্সো হেতু, ফস্সো পচ্চযো সঞ্ঞাক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায. ফস্সো হেতু, ফস্সো পচ্চযো সঙ্খারক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনায. নামরূপং খো, ভিক্খু, হেতু, নামরূপং পচ্চযো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স পঞ্ঞাপনাযা’’তি.

৮৭. ‘‘কথং পন, ভন্তে, সক্কাযদিট্ঠি হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ভিক্খু, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং; ৰেদনং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰেদনাৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰেদনং ৰেদনায ৰা অত্তানং; সঞ্ঞং অত্ততো সমনুপস্সতি সঞ্ঞাৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা সঞ্ঞং সঞ্ঞায ৰা অত্তানং; সঙ্খারে অত্ততো সমনুপস্সতি সঙ্খারৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা সঙ্খারে সঙ্খারেসু ৰা অত্তানং; ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. এৰং খো, ভিক্খু, সক্কাযদিট্ঠি হোতী’’তি.

‘‘কথং পন, ভন্তে, সক্কাযদিট্ঠি ন হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো অরিযানং দস্সাৰী অরিযধম্মস্স কোৰিদো অরিযধম্মে সুৰিনীতো সপ্পুরিসানং দস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স কোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে সুৰিনীতো ন রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি ন রূপৰন্তং ৰা অত্তানং ন অত্তনি ৰা রূপং ন রূপস্মিং ৰা অত্তানং; ন ৰেদনং অত্ততো সমনুপস্সতি ন ৰেদনাৰন্তং ৰা অত্তানং ন অত্তনি ৰা ৰেদনং ন ৰেদনায ৰা অত্তানং; ন সঞ্ঞং অত্ততো সমনুপস্সতি ন সঞ্ঞাৰন্তং ৰা অত্তানং ন অত্তনি ৰা সঞ্ঞং ন সঞ্ঞায ৰা অত্তানং; ন সঙ্খারে অত্ততো সমনুপস্সতি ন সঙ্খারৰন্তং ৰা অত্তানং ন অত্তনি ৰা সঙ্খারে ন সঙ্খারেসু ৰা অত্তানং; ন ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ন ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং ন অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ন ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. এৰং খো, ভিক্খু, সক্কাযদিট্ঠি ন হোতী’’তি.

৮৮. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, রূপে অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো ৰেদনায অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো সঞ্ঞায অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো সঙ্খারেসু অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো ৰিঞ্ঞাণে অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণ’’ন্তি? ‘‘যং খো, ভিক্খু, রূপং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং রূপে অস্সাদো. যং রূপং অনিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, অযং রূপে আদীনৰো. যো রূপে ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং রূপে নিস্সরণং. যং খো [যঞ্চ (স্যা. কং.)], ভিক্খু, ৰেদনং পটিচ্চ… সঞ্ঞং পটিচ্চ… সঙ্খারে পটিচ্চ… ৰিঞ্ঞাণং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং ৰিঞ্ঞাণে অস্সাদো. যং ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, অযং ৰিঞ্ঞাণে আদীনৰো. যো ৰিঞ্ঞাণে ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং ৰিঞ্ঞাণে নিস্সরণ’’ন্তি.

৮৯. ‘‘কথং পন, ভন্তে, জানতো কথং পস্সতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহংকারমমংকারমানানুসযা ন হোন্তী’’তি? ‘‘যং কিঞ্চি, ভিক্খু, রূপং – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা – সব্বং রূপং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. যা কাচি ৰেদনা… যা কাচি সঞ্ঞা… যে কেচি সঙ্খারা… যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং – অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা – সব্বং ৰিঞ্ঞাণং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. এৰং খো, ভিক্খু, জানতো এৰং পস্সতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহংকারমমংকারমানানুসযা ন হোন্তী’’তি.

৯০. অথ খো অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘ইতি কির, ভো, রূপং অনত্তা, ৰেদনা অনত্তা, সঞ্ঞা অনত্তা, সঙ্খারা অনত্তা, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা; অনত্তকতানি কম্মানি কমত্তানং [কথমত্তানং (সং. নি. ৩.৮২)] ফুসিস্সন্তী’’তি? অথ খো ভগৰা তস্স ভিক্খুনো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ঠানং খো পনেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো মোঘপুরিসো অৰিদ্ৰা অৰিজ্জাগতো তণ্হাধিপতেয্যেন চেতসা সত্থু সাসনং অতিধাৰিতব্বং মঞ্ঞেয্য – ‘ইতি কির, ভো, রূপং অনত্তা, ৰেদনা অনত্তা, সঞ্ঞা অনত্তা, সঙ্খারা অনত্তা, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা; অনত্তকতানি কম্মানি কমত্তানং ফুসিস্সন্তী’তি. পটিৰিনীতা [পটিচ্চ ৰিনীতা (সী. পী.), পটিপুচ্ছামি ৰিনীতা (স্যা. কং.)] খো মে তুম্হে, ভিক্খৰে, তত্র তত্র ধম্মেসু’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি? ‘‘অনিচ্চং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰা’’তি? ‘‘দুক্খং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – ‘এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তা’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, ৰেদনা… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি? ‘‘অনিচ্চং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰা’’তি? ‘‘দুক্খং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – ‘এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তা’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা সব্বং রূপং – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং. যা কাচি ৰেদনা… যা কাচি সঞ্ঞা… যে কেচি সঙ্খারা… যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা সব্বং ৰিঞ্ঞাণং – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো রূপস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, ৰেদনাযপি নিব্বিন্দতি, সঞ্ঞাযপি নিব্বিন্দতি, সঙ্খারেসুপি নিব্বিন্দতি, ৰিঞ্ঞাণস্মিম্পি নিব্বিন্দতি; নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি. ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি.

মহাপুণ্ণমসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং.

১০. চূল়পুণ্ণমসুত্তং

৯১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে পন্নরসে পুণ্ণায পুণ্ণমায রত্তিযা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অব্ভোকাসে নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং অনুৰিলোকেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘জানেয্য নু খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসং – ‘অসপ্পুরিসো অযং ভৰ’’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে; অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো যং অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসং জানেয্য – ‘অসপ্পুরিসো অযং ভৰ’ন্তি. জানেয্য পন, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সপ্পুরিসং – ‘সপ্পুরিসো অযং ভৰ’’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে; এতম্পি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠানং অনৰকাসো যং অসপ্পুরিসো সপ্পুরিসং জানেয্য – ‘সপ্পুরিসো অযং ভৰ’ন্তি. অসপ্পুরিসো, ভিক্খৰে, অস্সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি, অসপ্পুরিসভত্তি [অসপ্পুরিসভত্তী (সব্বত্থ)] হোতি, অসপ্পুরিসচিন্তী হোতি, অসপ্পুরিসমন্তী হোতি, অসপ্পুরিসৰাচো হোতি, অসপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি, অসপ্পুরিসদিট্ঠি [অসপ্পুরিসদিট্ঠী (সব্বত্থ)] হোতি; অসপ্পুরিসদানং দেতি’’.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অস্সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতি হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অস্সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসভত্তি হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসস্স যে তে সমণব্রাহ্মণা অস্সদ্ধা অহিরিকা অনোত্তপ্পিনো অপ্পস্সুতা কুসীতা মুট্ঠস্সতিনো দুপ্পঞ্ঞা ত্যাস্স মিত্তা হোন্তি তে সহাযা. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসভত্তি হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসচিন্তী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসচিন্তী হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসমন্তী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অত্তব্যাবাধাযপি মন্তেতি, পরব্যাবাধাযপি মন্তেতি, উভযব্যাবাধাযপি মন্তেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসমন্তী হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসৰাচো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসৰাচো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসদিট্ঠি হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো এৰংদিট্ঠি [এৰংদিট্ঠী (সী. পী.), এৰংদিট্ঠিকো (স্যা. কং.)] হোতি – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং [সুক্কটদুক্কটানং (সী. পী.)] কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা [সমগ্গতা (ক.)] সম্মাপটিপন্না, যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসদিট্ঠি হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসদানং দেতি? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসক্কচ্চং দানং দেতি, অসহত্থা দানং দেতি, অচিত্তীকত্ৰা দানং দেতি, অপৰিট্ঠং দানং দেতি অনাগমনদিট্ঠিকো দানং দেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো অসপ্পুরিসদানং দেতি.

‘‘সো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো এৰং অস্সদ্ধম্মসমন্নাগতো, এৰং অসপ্পুরিসভত্তি, এৰং অসপ্পুরিসচিন্তী, এৰং অসপ্পুরিসমন্তী, এৰং অসপ্পুরিসৰাচো, এৰং অসপ্পুরিসকম্মন্তো, এৰং অসপ্পুরিসদিট্ঠি; এৰং অসপ্পুরিসদানং দত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা যা অসপ্পুরিসানং গতি তত্থ উপপজ্জতি. কা চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসানং গতি? নিরযো ৰা তিরচ্ছানযোনি ৰা.

৯২. ‘‘জানেয্য নু খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসং – ‘সপ্পুরিসো অযং ভৰ’’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে; ঠানমেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং সপ্পুরিসো সপ্পুরিসং জানেয্য – ‘সপ্পুরিসো অযং ভৰ’ন্তি. জানেয্য পন, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো অসপ্পুরিসং – ‘অসপ্পুরিসো অযং ভৰ’’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে; এতম্পি খো, ভিক্খৰে, ঠানং ৰিজ্জতি যং সপ্পুরিসো অসপ্পুরিসং জানেয্য – ‘অসপ্পুরিসো অযং ভৰ’ন্তি. সপ্পুরিসো, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি, সপ্পুরিসভত্তি হোতি, সপ্পুরিসচিন্তী হোতি, সপ্পুরিসমন্তী হোতি, সপ্পুরিসৰাচো হোতি, সপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি, সপ্পুরিসদিট্ঠি হোতি; সপ্পুরিসদানং দেতি’’.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সদ্ধো হোতি, হিরিমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, উপট্ঠিতস্সতি হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সদ্ধম্মসমন্নাগতো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসভত্তি হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসস্স যে তে সমণব্রাহ্মণা সদ্ধা হিরিমন্তো ওত্তপ্পিনো বহুস্সুতা আরদ্ধৰীরিযা উপট্ঠিতস্সতিনো পঞ্ঞৰন্তো ত্যাস্স মিত্তা হোন্তি, তে সহাযা. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসভত্তি হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসচিন্তী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো নেৰত্তব্যাবাধায চেতেতি, ন পরব্যাবাধায চেতেতি, ন উভযব্যাবাধায চেতেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসচিন্তী হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসমন্তী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো নেৰত্তব্যাবাধায মন্তেতি, ন পরব্যাবাধায মন্তেতি, ন উভযব্যাবাধায মন্তেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসমন্তী হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসৰাচো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসৰাচো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসকম্মন্তো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসদিট্ঠি হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো এৰংদিট্ঠি হোতি – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসদিট্ঠি হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসদানং দেতি? ইধ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সক্কচ্চং দানং দেতি, সহত্থা দানং দেতি, চিত্তীকত্ৰা দানং দেতি, অনপৰিট্ঠং দানং দেতি, আগমনদিট্ঠিকো দানং দেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সপ্পুরিসদানং দেতি.

‘‘সো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো এৰং সদ্ধম্মসমন্নাগতো, এৰং সপ্পুরিসভত্তি, এৰং সপ্পুরিসচিন্তী, এৰং সপ্পুরিসমন্তী, এৰং সপ্পুরিসৰাচো, এৰং সপ্পুরিসকম্মন্তো, এৰং সপ্পুরিসদিট্ঠি; এৰং সপ্পুরিসদানং দত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা যা সপ্পুরিসানং গতি তত্থ উপপজ্জতি. কা চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসানং গতি? দেৰমহত্ততা ৰা মনুস্সমহত্ততা ৰা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

চূল়পুণ্ণমসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং.

দেৰদহৰগ্গো নিট্ঠিতো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

দেৰদহং পঞ্চত্তযং, কিন্তি-সাম-সুনক্খত্তং;

সপ্পায-গণ-গোপক-মহাপুণ্ণচূল়পুণ্ণঞ্চাতি.

২. অনুপদৰগ্গো

১. অনুপদসুত্তং

৯৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; পুথুপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; হাসপঞ্ঞো [হাসুপঞ্ঞো (সী. পী.)], ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; জৰনপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; তিক্খপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; নিব্বেধিকপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো; সারিপুত্তো, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং অনুপদধম্মৰিপস্সনং ৰিপস্সতি. তত্রিদং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তস্স অনুপদধম্মৰিপস্সনায হোতি.

৯৪. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ পঠমে ঝানে [পঠমজ্ঝানে (ক. সী. পী. ক.)] ধম্মা ৰিতক্কো চ ৰিচারো চ পীতি চ সুখঞ্চ চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো [অপ্পটিবন্ধো (ক.)] ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স [অত্থিতেৰস্স (সী. পী.)] হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ দুতিযে ঝানে ধম্মা – অজ্ঝত্তং সম্পসাদো চ পীতি চ সুখঞ্চ চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি. যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ ততিযে ঝানে ধম্মা – সুখঞ্চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি, ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ চতুত্থে ঝানে ধম্মা – উপেক্খা অদুক্খমসুখা ৰেদনা পস্সদ্ধত্তা চেতসো অনাভোগো সতিপারিসুদ্ধি চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ আকাসানঞ্চাযতনে ধম্মা – আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞা চ চিত্তেকগ্গতা চ ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ধম্মা – ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞা চ চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যে চ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে ধম্মা – আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা চ চিত্তেকগ্গতা চ, ফস্সো ৰেদনা সঞ্ঞা চেতনা চিত্তং ছন্দো অধিমোক্খো ৰীরিযং সতি উপেক্খা মনসিকারো – ত্যাস্স ধম্মা অনুপদৰৰত্থিতা হোন্তি. ত্যাস্স ধম্মা ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. সো এৰং পজানাতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

৯৫. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো তায সমাপত্তিযা সতো ৰুট্ঠহতি. সো তায সমাপত্তিযা সতো ৰুট্ঠহিত্ৰা যে ধম্মা [যে তে ধম্মা (সী.)] অতীতা নিরুদ্ধা ৰিপরিণতা তে ধম্মে সমনুপস্সতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘অত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা অত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

৯৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. সো তায সমাপত্তিযা সতো ৰুট্ঠহতি. সো তায সমাপত্তিযা সতো ৰুট্ঠহিত্ৰা যে ধম্মা অতীতা নিরুদ্ধা ৰিপরিণতা তে ধম্মে সমনুপস্সতি – ‘এৰং কিরমে ধম্মা অহুত্ৰা সম্ভোন্তি, হুত্ৰা পটিৰেন্তী’তি. সো তেসু ধম্মেসু অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সো ‘নত্থি উত্তরি নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি. তব্বহুলীকারা নত্থিত্ৰেৰস্স হোতি.

৯৭. ‘‘যং খো তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সীলস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সমাধিস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায পঞ্ঞায, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায ৰিমুত্তিযা’তি, সারিপুত্তমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সীলস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সমাধিস্মিং, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায পঞ্ঞায, ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায ৰিমুত্তিযা’তি. যং খো তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ভগৰতো পুত্তো ওরসো মুখতো জাতো ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো ধম্মদাযাদো নো আমিসদাযাদো’তি, সারিপুত্তমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ভগৰতো পুত্তো ওরসো মুখতো জাতো ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো ধম্মদাযাদো নো আমিসদাযাদো’তি. সারিপুত্তো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিতং সম্মদেৰ অনুপ্পৰত্তেতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

অনুপদসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং.

২. ছব্বিসোধনসুত্তং

৯৮. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি. তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিতব্বং নপ্পটিক্কোসিতব্বং. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো – ‘চত্তারোমে, আৰুসো, ৰোহারা তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কতমে চত্তারো? দিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, সুতে সুতৰাদিতা, মুতে মুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা – ইমে খো, আৰুসো, চত্তারো ৰোহারা তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কথং জানতো পনাযস্মতো, কথং পস্সতো ইমেসু চতূসু ৰোহারেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি? খীণাসৰস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰুসিতৰতো কতকরণীযস্স ওহিতভারস্স অনুপ্পত্তসদত্থস্স পরিক্খীণভৰসংযোজনস্স সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তস্স অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ‘দিট্ঠে খো অহং, আৰুসো, অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরামি. সুতে খো অহং, আৰুসো…পে… মুতে খো অহং, আৰুসো… ৰিঞ্ঞাতে খো অহং, আৰুসো, অনুপাযো অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরামি. এৰং খো মে, আৰুসো, জানতো এৰং পস্সতো ইমেসু চতূসু ৰোহারেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি. তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিতব্বং অনুমোদিতব্বং. ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উত্তরিং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো.

৯৯. ‘‘‘পঞ্চিমে, আৰুসো, উপাদানক্খন্ধা তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কতমে পঞ্চ? সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো – ইমে খো, আৰুসো, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কথং জানতো পনাযস্মতো, কথং পস্সতো ইমেসু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি? খীণাসৰস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰুসিতৰতো কতকরণীযস্স ওহিতভারস্স অনুপ্পত্তসদত্থস্স পরিক্খীণভৰসংযোজনস্স সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তস্স অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ‘রূপং খো অহং, আৰুসো, অবলং ৰিরাগুনং [ৰিরাগং (সী. পী.), ৰিরাগুতং (টীকা)] অনস্সাসিকন্তি ৰিদিত্ৰা যে রূপে উপাযূপাদানা [উপযূপাদানা (ক.)] চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. ৰেদনং খো অহং, আৰুসো…পে… সঞ্ঞং খো অহং, আৰুসো… সঙ্খারে খো অহং, আৰুসো… ৰিঞ্ঞাণং খো অহং, আৰুসো, অবলং ৰিরাগুনং অনস্সাসিকন্তি ৰিদিত্ৰা যে ৰিঞ্ঞাণে উপাযূপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. এৰং খো মে, আৰুসো, জানতো এৰং পস্সতো ইমেসু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি. তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিতব্বং, অনুমোদিতব্বং. ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উত্তরিং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো.

১০০. ‘‘‘ছযিমা, আৰুসো, ধাতুযো তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কতমা ছ? পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, আকাসধাতু, ৰিঞ্ঞাণধাতু – ইমা খো, আৰুসো, ছ ধাতুযো তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা. কথং জানতো পনাযস্মতো, কথং পস্সতো ইমাসু ছসু ধাতূসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি? খীণাসৰস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰুসিতৰতো কতকরণীযস্স ওহিতভারস্স অনুপ্পত্তসদত্থস্স পরিক্খীণভৰসংযোজনস্স সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তস্স অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ‘পথৰীধাতুং খো অহং, আৰুসো, ন অত্ততো উপগচ্ছিং, ন চ পথৰীধাতুনিস্সিতং অত্তানং. যে চ পথৰীধাতুনিস্সিতা উপাযূপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. আপোধাতুং খো অহং, আৰুসো…পে… তেজোধাতুং খো অহং, আৰুসো… ৰাযোধাতুং খো অহং, আৰুসো… আকাসধাতুং খো অহং, আৰুসো… ৰিঞ্ঞাণধাতুং খো অহং, আৰুসো, ন অত্ততো উপগচ্ছিং, ন চ ৰিঞ্ঞাণধাতুনিস্সিতং অত্তানং. যে চ ৰিঞ্ঞাণধাতুনিস্সিতা উপাযূপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. এৰং খো মে, আৰুসো, জানতো, এৰং পস্সতো ইমাসু ছসু ধাতূসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি. তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিতব্বং, অনুমোদিতব্বং. ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উত্তরিং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো.

১০১. ‘‘‘ছ খো পনিমানি, আৰুসো, অজ্ঝত্তিকবাহিরানি [অজ্ঝত্তিকানি বাহিরানি (স্যা. কং. পী.)] আযতনানি তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতানি. কতমানি ছ? চক্খু চেৰ রূপা চ, সোতঞ্চ সদ্দা চ, ঘানঞ্চ গন্ধা চ, জিৰ্হা চ রসা চ, কাযো চ ফোট্ঠব্বা চ, মনো চ ধম্মা চ – ইমানি খো, আৰুসো, ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরানি আযতনানি তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতানি. কথং জানতো পনাযস্মতো, কথং পস্সতো ইমেসু ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি? খীণাসৰস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰুসিতৰতো কতকরণীযস্স ওহিতভারস্স অনুপ্পত্তসদত্থস্স পরিক্খীণভৰসংযোজনস্স সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তস্স অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ‘চক্খুস্মিং, আৰুসো, রূপে চক্খুৰিঞ্ঞাণে চক্খুৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী [নন্দি (সী. স্যা. কং. পী.)] যা তণ্হা যে চ উপাযূপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. সোতস্মিং, আৰুসো, সদ্দে সোতৰিঞ্ঞাণে…পে… ঘানস্মিং, আৰুসো, গন্ধে ঘানৰিঞ্ঞাণে… জিৰ্হায, আৰুসো, রসে জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণে… কাযস্মিং, আৰুসো, ফোট্ঠব্বে কাযৰিঞ্ঞাণে… মনস্মিং, আৰুসো, ধম্মে মনোৰিঞ্ঞাণে মনোৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে চ উপাযূপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা তেসং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা ৰিমুত্তং মে চিত্তন্তি পজানামি. এৰং খো মে, আৰুসো, জানতো এৰং পস্সতো ইমেসু ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’ন্তি. তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিতব্বং অনুমোদিতব্বং. ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উত্তরিং পঞ্হো পুচ্ছিতব্বো.

১০২. ‘‘‘কথং জানতো পনাযস্মতো, কথং পস্সতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহংকারমমংকারমানানুসযা সমূহতা’তি [সুসমূহতাতি (সী. স্যা. কং. পী.)]? খীণাসৰস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰুসিতৰতো কতকরণীযস্স ওহিতভারস্স অনুপ্পত্তসদত্থস্স পরিক্খীণভৰসংযোজনস্স সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তস্স অযমনুধম্মো হোতি ৰেয্যাকরণায – ‘পুব্বে খো অহং, আৰুসো, অগারিযভূতো সমানো অৰিদ্দসু অহোসিং. তস্স মে তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ধম্মং দেসেসি. তাহং ধম্মং সুত্ৰা তথাগতে সদ্ধং পটিলভিং. সো তেন সদ্ধাপটিলাভেন সমন্নাগতো ইতি পটিসঞ্চিক্খিং – সম্বাধো ঘরাৰাসো রজাপথো, অব্ভোকাসো পব্বজ্জা. নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং. যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজেয্য’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, আৰুসো, অপরেন সমযেন অপ্পং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায, অপ্পং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায মহন্তং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিং. সো এৰং পব্বজিতো সমানো ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো অহোসিং নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহাসিং. অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো অহোসিং দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী, অথেনেন সুচিভূতেন অত্তনা ৰিহাসিং. অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী অহোসিং আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো অহোসিং সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স. পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো অহোসিং, ইতো সুত্ৰা ন অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায; ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা অহোসিং. ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো অহোসিং; যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা অহোসিং. সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো অহোসিং; কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা অহোসিং কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং.

‘‘সো বীজগামভূতগামসমারম্ভা পটিৰিরতো অহোসিং, একভত্তিকো অহোসিং রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা. নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো অহোসিং. মালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা পটিৰিরতো অহোসিং. উচ্চাসযনমহাসযনা পটিৰিরতো অহোসিং. জাতরূপরজতপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, আমকধঞ্ঞপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, আমকমংসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং; ইত্থিকুমারিকপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, দাসিদাসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, অজেল়কপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, কুক্কুটসূকরপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, হত্থিগৰস্সৰল়ৰপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং, খেত্তৰত্থুপটিগ্গহণা পটিৰিরতো অহোসিং. দূতেয্যপহিণগমনানুযোগা পটিৰিরতো অহোসিং, কযৰিক্কযা পটিৰিরতো অহোসিং, তুলাকূটকংসকূটমানকূটা পটিৰিরতো অহোসিং, উক্কোটনৰঞ্চননিকতিসাচিযোগা পটিৰিরতো অহোসিং, ছেদনৰধবন্ধনৰিপরামোসআলোপসহসাকারা পটিৰিরতো অহোসিং.

‘‘সো সন্তুট্ঠো অহোসিং কাযপরিহারিকেন চীৰরেন, কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন. সো যেন যেনেৰ [যেন যেন চ (ক.)] পক্কমিং সমাদাযেৰ পক্কমিং. সেয্যথাপি নাম পক্খী সকুণো যেন যেনেৰ ডেতি সপত্তভারোৰ ডেতি; এৰমেৰ খো অহং, আৰুসো; সন্তুট্ঠো অহোসিং কাযপরিহারিকেন চীৰরেন, কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন. সো যেন যেনেৰ পক্কমিং সমাদাযেৰ পক্কমিং. সো ইমিনা অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অনৰজ্জসুখং পটিসংৰেদেসিং.

১০৩. ‘‘সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী অহোসিং নানুব্যঞ্জনগ্গাহী; যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জিং; রক্খিং চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জিং. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী অহোসিং নানুব্যঞ্জনগ্গাহী; যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জিং; রক্খিং মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জিং. সো ইমিনা অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অব্যাসেকসুখং পটিসংৰেদেসিং.

‘‘সো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী অহোসিং, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী অহোসিং, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী অহোসিং, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী অহোসিং, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী অহোসিং, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী অহোসিং, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী অহোসিং.

‘‘সো ইমিনা চ অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো, (ইমায চ অরিযায সন্তুট্ঠিযা সমন্নাগতো,) [পস্স ম. নি. ১.২৯৬ চূল়হত্থিপদোপমে] ইমিনা চ অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো, ইমিনা চ অরিযেন সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজিং অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো নিসীদিং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা.

‘‘সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহাসিং, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেসিং. ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহাসিং সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী, ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেসিং. থিনমিদ্ধং পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহাসিং আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেসিং. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহাসিং অজ্ঝত্তং, ৰূপসন্তচিত্তো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেসিং. ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহাসিং অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেসিং.

১০৪. ‘‘সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং.

‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং. সো ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং দুক্খসমুদযোতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং দুক্খনিরোধোতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং; ইমে আসৰাতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং আসৰসমুদযোতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং আসৰনিরোধোতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং. তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থः ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি. খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি অব্ভঞ্ঞাসিং. এৰং খো মে, আৰুসো, জানতো এৰং পস্সতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহংকারমমংকারমানানুসযা সমূহতা’’তি. ‘‘তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিতব্বং অনুমোদিতব্বং. ‘সাধূ’তি ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘লাভা নো, আৰুসো, সুলদ্ধং নো, আৰুসো, যে মযং আযস্মন্তং তাদিসং সব্রহ্মচারিং সমনুপস্সামা’’’তি [পস্সামাতি (সী.)].

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

ছব্বিসোধনসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং.

৩. সপ্পুরিসসুত্তং

১০৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সপ্পুরিসধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসপ্পুরিসধম্মঞ্চ. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো? ইধ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো উচ্চাকুলা পব্বজিতো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি উচ্চাকুলা পব্বজিতো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন উচ্চাকুলা পব্বজিতা’তি. সো তায উচ্চাকুলীনতায অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযং [অযম্পি (সী. পী.)], ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো উচ্চাকুলীনতায লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি উচ্চাকুলা পব্বজিতো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায উচ্চাকুলীনতায নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি. অযং, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো মহাকুলা পব্বজিতো হোতি…পে… [যথা উচ্চাকুলৰারে তথা ৰিত্থারেতব্বং] মহাভোগকুলা পব্বজিতো হোতি…পে… উল়ারভোগকুলা পব্বজিতো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি উল়ারভোগকুলা পব্বজিতো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন উল়ারভোগকুলা পব্বজিতা’তি. সো তায উল়ারভোগতায অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো উল়ারভোগতায লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি উল়ারভোগকুলা পব্বজিতো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায উল়ারভোগতায নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

১০৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো ঞাতো হোতি যসস্সী. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি ঞাতো যসস্সী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ অপ্পঞ্ঞাতা অপ্পেসক্খা’তি. সো তেন ঞত্তেন [ঞাতেন (সী. ক.), ঞাতত্তেন (স্যা. কং. পী.)] অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ঞত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি ঞাতো হোতি যসস্সী; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন ঞত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি লাভী চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন লাভিনো চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি. সো তেন লাভেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো লাভেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন লাভেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো বহুস্সুতো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি বহুস্সুতো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন বহুস্সুতা’তি. সো তেন বাহুসচ্চেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো বাহুসচ্চেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি বহুস্সুতো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন বাহুসচ্চেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো ৰিনযধরো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি ৰিনযধরো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন ৰিনযধরা’তি. সো তেন ৰিনযধরত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ৰিনযধরত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি ৰিনযধরো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন ৰিনযধরত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো ধম্মকথিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি ধম্মকথিকো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন ধম্মকথিকা’তি. সো তেন ধম্মকথিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ধম্মকথিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি ধম্মকথিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন ধম্মকথিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

১০৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো আরঞ্ঞিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি আরঞ্ঞিকো ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন আরঞ্ঞিকা’তি. সো তেন আরঞ্ঞিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো আরঞ্ঞিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি আরঞ্ঞিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন আরঞ্ঞিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো পংসুকূলিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি পংসুকূলিকো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন পংসুকূলিকা’তি. সো তেন পংসুকূলিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো পংসুকূলিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি পংসুকূলিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন পংসুকূলিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো পিণ্ডপাতিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি পিণ্ডপাতিকো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন পিণ্ডপাতিকা’তি. সো তেন পিণ্ডপাতিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো পিণ্ডপাতিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি পিণ্ডপাতিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন পিণ্ডপাতিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো রুক্খমূলিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি রুক্খমূলিকো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন রুক্খমূলিকা’তি. সো তেন রুক্খমূলিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো রুক্খমূলিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি রুক্খমূলিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন রুক্খমূলিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সোসানিকো হোতি…পে… অব্ভোকাসিকো হোতি… নেসজ্জিকো হোতি… যথাসন্থতিকো হোতি… একাসনিকো হোতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি একাসনিকো, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ন একাসনিকা’তি. সো তেন একাসনিকত্তেন অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো একাসনিকত্তেন লোভধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, দোসধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, মোহধম্মা ৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি. নো চেপি একাসনিকো হোতি; সো চ হোতি ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তত্থ পুজ্জো, সো তত্থ পাসংসো’তি. সো পটিপদংযেৰ অন্তরং করিত্ৰা তেন একাসনিকত্তেন নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

১০৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায পঠমজ্ঝানসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসো সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খোম্হি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা লাভী, ইমে পনঞ্ঞে ভিক্খূ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ন লাভিনো’তি. সো তায নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা অত্তানুক্কংসেতি, পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. সপ্পুরিসো চ খো, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি খো অতম্মযতা ৰুত্তা ভগৰতা. যেন যেন হি মঞ্ঞন্তি ততো তং হোতি অঞ্ঞথা’তি. সো অতম্মযতঞ্ঞেৰ অন্তরং করিত্ৰা তায নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি, ন পরং ৰম্ভেতি. অযম্পি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা [একচ্চে আসৰা (ক.)] পরিক্খীণা হোন্তি. অযং [অযং খো (স্যা. কং.)], ভিক্খৰে, ভিক্খু ন কিঞ্চি মঞ্ঞতি, ন কুহিঞ্চি মঞ্ঞতি, ন কেনচি মঞ্ঞতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

সপ্পুরিসসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং.

৪. সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তং

১০৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সেৰিতব্বাসেৰিতব্বং ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কাযসমাচারংপাহং [পহং (সব্বত্থ)], ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচারং. ৰচীসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰচীসমাচারং. মনোসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং মনোসমাচারং. চিত্তুপ্পাদংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং চিত্তুপ্পাদং. সঞ্ঞাপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্ঞাপটিলাভং. দিট্ঠিপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং দিট্ঠিপটিলাভং. অত্তভাৰপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অত্তভাৰপটিলাভ’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি.

১১০. ‘‘‘কাযসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচার’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপো কাযসমাচারো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপো কাযসমাচারো সেৰিতব্বো.

১১১. ‘‘কথংরূপং, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপ্পহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো পাণভূতেসু; অদিন্নাদাযী খো পন হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি; কামেসুমিচ্ছাচারী খো পন হোতি, যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সস্সামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি – এৰরূপং, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি; অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা তং নাদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি; কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সস্সামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি তথারূপাসু ন চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি – এৰরূপং, ভন্তে, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘কাযসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচার’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘ৰচীসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰচীসমাচার’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপো ৰচীসমাচারো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো ৰচীসমাচারো সেৰিতব্বো.

১১২. ‘‘কথংরূপং, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো মুসাৰাদী হোতি, সভাগতো [সভগ্গতো (বহূসু)] ৰা পরিসাগতো [পরিসগ্গতো (বহূসু)] ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি সো অজানং ৰা আহ – ‘জানামী’তি, জানং ৰা আহ – ‘ন জানামী’তি; অপস্সং ৰা আহ – ‘পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ – ‘ন পস্সামী’তি – ইতি [পস্স ম. নি. ১.৪৪০ সালেয্যকসুত্তে] অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু [কিঞ্চক্খহেতু (সী.)] ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি; পিসুণৰাচো খো পন হোতি, ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায – ইতি সমগ্গানং ৰা ভেত্তা, ভিন্নানং ৰা অনুপ্পদাতা, ৰগ্গারামো, ৰগ্গরতো, ৰগ্গনন্দী, ৰগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি; ফরুসৰাচো খো পন হোতি, যা সা ৰাচা কণ্ডকা কক্কসা ফরুসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা অসমাধিসংৰত্তনিকা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি; সম্ফপ্পলাপী খো পন হোতি অকালৰাদী অভূতৰাদী অনত্থৰাদী অধম্মৰাদী অৰিনযৰাদী, অনিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি অকালেন অনপদেসং অপরিযন্তৰতিং অনত্থসংহিতং – এৰরূপং, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি সভাগতো ৰা পরিসাগতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি সো অজানং ৰা আহ – ‘ন জানামী’তি, জানং ৰা আহ – ‘জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ – ‘ন পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ – ‘পস্সামী’তি – ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা ন সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি; পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ইতো সুত্ৰা ন অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায – ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি; ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি; সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী, নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং – এৰরূপং, ভন্তে, ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘ৰচীসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰচীসমাচার’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘মনোসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং মনোসমাচার’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো মনোসমাচারো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো মনোসমাচারো সেৰিতব্বো.

১১৩. ‘‘কথংরূপং, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মমস্সা’তি; ব্যাপন্নচিত্তো খো পন হোতি পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা ৰজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসু’ন্তি – এৰরূপং, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং নাভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মমস্সা’তি; অব্যাপন্নচিত্তো খো পন হোতি অপ্পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা অৰেরা অব্যাবজ্ঝা [অব্যাপজ্ঝা (সী. স্যা. কং. পী. ক.)] অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তূ’তি – এৰরূপং, ভন্তে, মনোসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘মনোসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং মনোসমাচার’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

১১৪. ‘‘‘চিত্তুপ্পাদংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং চিত্তুপ্পাদ’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো চিত্তুপ্পাদো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো চিত্তুপ্পাদো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি, অভিজ্ঝাসহগতেন চেতসা ৰিহরতি; ব্যাপাদৰা হোতি, ব্যাপাদসহগতেন চেতসা ৰিহরতি; ৰিহেসৰা হোতি, ৰিহেসাসহগতেন চেতসা ৰিহরতি – এৰরূপং, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি, অনভিজ্ঝাসহগতেন চেতসা ৰিহরতি; অব্যাপাদৰা হোতি, অব্যাপাদসহগতেন চেতসা ৰিহরতি; অৰিহেসৰা হোতি, অৰিহেসাসহগতেন চেতসা ৰিহরতি – এৰরূপং, ভন্তে, চিত্তুপ্পাদং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘চিত্তুপ্পাদংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং চিত্তুপ্পাদ’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

১১৫. ‘‘‘সঞ্ঞাপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্ঞাপটিলাভ’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো সঞ্ঞাপটিলাভো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো সঞ্ঞাপটিলাভো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি, অভিজ্ঝাসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি; ব্যাপাদৰা হোতি, ব্যাপাদসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি; ৰিহেসৰা হোতি, ৰিহেসাসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি – এৰরূপং, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি, অনভিজ্ঝাসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি; অব্যাপাদৰা হোতি, অব্যাপাদসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি; অৰিহেসৰা হোতি, অৰিহেসাসহগতায সঞ্ঞায ৰিহরতি – এৰরূপং, ভন্তে, সঞ্ঞাপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘সঞ্ঞাপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্ঞাপটিলাভ’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

১১৬. ‘‘‘দিট্ঠিপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং দিট্ঠিপটিলাভ’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো দিট্ঠিপটিলাভো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি – এৰরূপো দিট্ঠিপটিলাভো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো এৰংদিট্ঠিকো হোতি – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি – এৰরূপং, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, ভন্তে, একচ্চো এৰংদিট্ঠিকো হোতি – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি – এৰরূপং, ভন্তে, দিট্ঠিপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘দিট্ঠিপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং দিট্ঠিপটিলাভ’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

১১৭. ‘‘‘অত্তভাৰপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অত্তভাৰপটিলাভ’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি – এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি – এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, ভন্তে, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? সব্যাবজ্ঝং [সব্যাপজ্ঝং (সী. স্যা. কং. পী. ক.)], ভন্তে, অত্তভাৰপটিলাভং অভিনিব্বত্তযতো অপরিনিট্ঠিতভাৰায অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি; অব্যাবজ্ঝং, ভন্তে, অত্তভাৰপটিলাভং অভিনিব্বত্তযতো পরিনিট্ঠিতভাৰায অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘অত্তভাৰপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অত্তভাৰপটিলাভ’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

১১৮. ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি.

‘‘‘কাযসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচার’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং মযা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো কাযসমাচারো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি – এৰরূপো কাযসমাচারো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? ইধ, সারিপুত্ত, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপ্পহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো পাণভূতেসু; অদিন্নাদাযী খো পন হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি; কামেসুমিচ্ছাচারী খো পন হোতি, যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সস্সামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি – এৰরূপং, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি.

‘‘কথংরূপং, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি? ইধ, সারিপুত্ত, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি; অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা তং নাদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি; কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সস্সামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি তথারূপাসু ন চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি – এৰরূপং, সারিপুত্ত, কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘কাযসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কাযসমাচার’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘ৰচীসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি …পে… মনোসমাচারংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি…পে… চিত্তুপ্পাদংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি…পে… সঞ্ঞাপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি…পে… দিট্ঠিপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি…পে….

‘‘‘অত্তভাৰপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অত্তভাৰপটিলাভ’ন্তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং মযা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, সারিপুত্ত, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, সারিপুত্ত, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি – এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো সেৰিতব্বো.

‘‘কথংরূপং, সারিপুত্ত, অত্তভাৰপটিলাভং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি? সব্যাবজ্ঝং, সারিপুত্ত, অত্তভাৰপটিলাভং অভিনিব্বত্তযতো অপরিনিট্ঠিতভাৰায অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি; অব্যাবজ্ঝং, সারিপুত্ত, অত্তভাৰপটিলাভং অভিনিব্বত্তযতো পরিনিট্ঠিতভাৰায অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি. ‘অত্তভাৰপটিলাভংপাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অত্তভাৰপটিলাভ’ন্তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং. ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো.

১১৯. ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; সোতৰিঞ্ঞেয্যং সদ্দংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি; ঘানৰিঞ্ঞেয্যং গন্ধংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রসংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; কাযৰিঞ্ঞেয্যং ফোট্ঠব্বংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি; মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’’তি.

এৰং ৰুত্তে, আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. ‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং ন সেৰিতব্বং; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰিতব্বং. ‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘সোতৰিঞ্ঞেয্যং সদ্দংপাহং, সারিপুত্ত…পে… এৰরূপো সোতৰিঞ্ঞেয্যো সদ্দো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো সোতৰিঞ্ঞেয্যো সদ্দো সেৰিতব্বো… এৰরূপো ঘানৰিঞ্ঞেয্যো গন্ধো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো ঘানৰিঞ্ঞেয্যো গন্ধো সেৰিতব্বো… এৰরূপো জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যো রসো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যো রসো সেৰিতব্বো… কাযৰিঞ্ঞেয্যং ফোট্ঠব্বংপাহং, সারিপুত্ত … এৰরূপো কাযৰিঞ্ঞেয্যো ফোট্ঠব্বো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো কাযৰিঞ্ঞেয্যো ফোট্ঠব্বো সেৰিতব্বো.

‘‘‘মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো সেৰিতব্বো. ‘মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং. ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

১২০. ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি. ‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং মযা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, সারিপুত্ত, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং ন সেৰিতব্বং; যথারূপঞ্চ খো, সারিপুত্ত, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰিতব্বং. ‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘সোতৰিঞ্ঞেয্যং সদ্দংপাহং, সারিপুত্ত…পে… এৰরূপো সোতৰিঞ্ঞেয্যো সদ্দো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো সোতৰিঞ্ঞেয্যো সদ্দো সেৰিতব্বো… এৰরূপো ঘানৰিঞ্ঞেয্যো গন্ধো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো ঘানৰিঞ্ঞেয্যো গন্ধো সেৰিতব্বো… এৰরূপো জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যো রসো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যো রসো সেৰিতব্বো… এৰরূপো কাযৰিঞ্ঞেয্যো ফোট্ঠব্বো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো কাযৰিঞ্ঞেয্যো ফোট্ঠব্বো সেৰিতব্বো.

‘‘মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, সারিপুত্ত…পে… এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো সেৰিতব্বো. ‘মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং. ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো.

১২১. ‘‘চীৰরংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি…পে… পিণ্ডপাতংপাহং, সারিপুত্ত… সেনাসনংপাহং, সারিপুত্ত… গামংপাহং, সারিপুত্ত… নিগমংপাহং, সারিপুত্ত… নগরংপাহং, সারিপুত্ত… জনপদংপাহং, সারিপুত্ত… পুগ্গলংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’’তি.

এৰং ৰুত্তে, আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স, এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. ‘চীৰরংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপং চীৰরং ন সেৰিতব্বং; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপং চীৰরং সেৰিতব্বং. ‘চীৰরংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘পিণ্ডপাতংপাহং, সারিপুত্ত…পে… এৰরূপো পিণ্ডপাতো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো পিণ্ডপাতো সেৰিতব্বো… সেনাসনংপাহং, সারিপুত্ত…পে… এৰরূপং সেনাসনং ন সেৰিতব্বং… এৰরূপং সেনাসনং সেৰিতব্বং… গামংপাহং, সারিপুত্ত …পে… এৰরূপো গামো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো গামো সেৰিতব্বো… এৰরূপো নিগমো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো নিগমো সেৰিতব্বো… এৰরূপং নগরং ন সেৰিতব্বং… এৰরূপং নগরং সেৰিতব্বং… এৰরূপো জনপদো ন সেৰিতব্বো… এৰরূপো জনপদো সেৰিতব্বো.

‘‘‘পুগ্গলংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, ভন্তে, পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো. ‘পুগ্গলংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তন্তি. ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

১২২. ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি. ‘চীৰরংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং মযা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, সারিপুত্ত, চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপং চীৰরং ন সেৰিতব্বং; যথারূপঞ্চ খো, সারিপুত্ত, চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপং চীৰরং সেৰিতব্বং. ‘চীৰরংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং. (যথা পঠমং তথা ৰিত্থারেতব্বং) এৰরূপো পিণ্ডপাতো… এৰরূপং সেনাসনং… এৰরূপো গামো… এৰরূপো নিগমো… এৰরূপং নগরং… এৰরূপো জনপদো.

‘‘‘পুগ্গলংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি খো পনেতং ৰুত্তং মযা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? যথারূপং, সারিপুত্ত, পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো; যথারূপঞ্চ খো, সারিপুত্ত, পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো. ‘পুগ্গলংপাহং, সারিপুত্ত, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং মযা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং. ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো.

১২৩. ‘‘সব্বেপি চে, সারিপুত্ত, খত্তিযা ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানেয্যুং, সব্বেসানম্পিস্স খত্তিযানং দীঘরত্তং হিতায সুখায. সব্বেপি চে, সারিপুত্ত, ব্রাহ্মণা…পে… সব্বেপি চে, সারিপুত্ত, ৰেস্সা… সব্বেপি চে, সারিপুত্ত, সুদ্দা ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানেয্যুং, সব্বেসানম্পিস্স সুদ্দানং দীঘরত্তং হিতায সুখায. সদেৰকোপি চে, সারিপুত্ত, লোকো সমারকো সব্রহ্মকো সস্সমণব্রাহ্মণী পজা সদেৰমনুস্সা ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানেয্য, সদেৰকস্সপিস্স লোকস্স সমারকস্স সব্রহ্মকস্স সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং.

৫. বহুধাতুকসুত্তং

১২৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘যানি কানিচি, ভিক্খৰে, ভযানি উপ্পজ্জন্তি সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো; যে কেচি উপদ্দৰা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো; যে কেচি উপসগ্গা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নল়াগারা ৰা তিণাগারা ৰা অগ্গি মুত্তো [অগ্গিমুক্কো (সী. পী.)] কূটাগারানিপি দহতি উল্লিত্তাৰলিত্তানি নিৰাতানি ফুসিতগ্গল়ানি পিহিতৰাতপানানি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যানি কানিচি ভযানি উপ্পজ্জন্তি সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো; যে কেচি উপদ্দৰা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো; যে কেচি উপসগ্গা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. ইতি খো, ভিক্খৰে, সপ্পটিভযো বালো, অপ্পটিভযো পণ্ডিতো; সউপদ্দৰো বালো, অনুপদ্দৰো পণ্ডিতো; সউপসগ্গো বালো, অনুপসগ্গো পণ্ডিতো. নত্থি, ভিক্খৰে, পণ্ডিততো ভযং, নত্থি পণ্ডিততো উপদ্দৰো, নত্থি পণ্ডিততো উপসগ্গো. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘পণ্ডিতা ভৰিস্সাম ৰীমংসকা’তি – এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে, আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, পণ্ডিতো ভিক্খু ‘ৰীমংসকো’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু ধাতুকুসলো চ হোতি, আযতনকুসলো চ হোতি, পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলো চ হোতি, ঠানাঠানকুসলো চ হোতি – এত্তাৰতা খো, আনন্দ, পণ্ডিতো ভিক্খু ‘ৰীমংসকো’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

১২৫. ‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘অট্ঠারস খো ইমা, আনন্দ, ধাতুযো – চক্খুধাতু, রূপধাতু, চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু; সোতধাতু, সদ্দধাতু, সোতৰিঞ্ঞাণধাতু; ঘানধাতু, গন্ধধাতু, ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু; জিৰ্হাধাতু, রসধাতু, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু; কাযধাতু, ফোট্ঠব্বধাতু, কাযৰিঞ্ঞাণধাতু; মনোধাতু, ধম্মধাতু, মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. ইমা খো, আনন্দ, অট্ঠারস ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো, যথা ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ. ছযিমা, আনন্দ, ধাতুযো – পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, আকাসধাতু, ৰিঞ্ঞাণধাতু. ইমা খো, আনন্দ, ছ ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো, যথা ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ. ছযিমা, আনন্দ, ধাতুযো – সুখধাতু, দুক্খধাতু, সোমনস্সধাতু, দোমনস্সধাতু, উপেক্খাধাতু, অৰিজ্জাধাতু. ইমা খো, আনন্দ, ছ ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো, যথা ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ. ছযিমা, আনন্দ, ধাতুযো – কামধাতু, নেক্খম্মধাতু, ব্যাপাদধাতু, অব্যাপাদধাতু, ৰিহিংসাধাতু, অৰিহিংসাধাতু. ইমা খো, আনন্দ, ছ ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো, যথা ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ. তিস্সো ইমা, আনন্দ, ধাতুযো – কামধাতু, রূপধাতু, অরূপধাতু. ইমা খো, আনন্দ, তিস্সো ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো, যথা ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ. দ্ৰে ইমা, আনন্দ, ধাতুযো – সঙ্খতাধাতু, অসঙ্খতাধাতু. ইমা খো, আনন্দ, দ্ৰে ধাতুযো যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ‘ধাতুকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

১২৬. ‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, ‘আযতনকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘ছ খো পনিমানি, আনন্দ, অজ্ঝত্তিকবাহিরানি আযতনানি – চক্খুচেৰ রূপা চ সোতঞ্চ সদ্দা চ ঘানঞ্চ গন্ধা চ জিৰ্হা চ রসা চ কাযো চ ফোট্ঠব্বা চ মনো চ ধম্মা চ. ইমানি খো, আনন্দ, ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরানি আযতনানি যতো জানাতি পস্সতি – এত্তাৰতা খো, আনন্দ, ‘আযতনকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, ‘পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘ইমস্মিং সতি ইদং হোতি, ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতি, ইমস্মিং অসতি ইদং ন হোতি, ইমস্স নিরোধা ইদং নিরুজ্ঝতি, যদিদং – অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা সম্ভৰন্তি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি. অৰিজ্জাযত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো, উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, জাতিনিরোধা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা নিরুজ্ঝন্তি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতি’. এত্তাৰতা খো, আনন্দ, ‘পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

১২৭. ‘‘কিত্তাৰতা পন, ভন্তে, ‘ঠানাঠানকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি [কিঞ্চি (স্যা. কং. ক.)] সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি ধম্মং অত্ততো উপগচ্ছেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি, ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো কঞ্চি ধম্মং অত্ততো উপগচ্ছেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি.

১২৮. ‘‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো পিতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য…পে… অরহন্তং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো দুট্ঠচিত্তো তথাগতস্স লোহিতং উপ্পাদেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো দুট্ঠচিত্তো তথাগতস্স লোহিতং উপ্পাদেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সঙ্ঘং ভিন্দেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো সঙ্ঘং ভিন্দেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুথুজ্জনো অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি.

১২৯. ‘‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং একিস্সা লোকধাতুযা একো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে রাজানো চক্কৰত্তিনো অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং একিস্সা লোকধাতুযা একো রাজা চক্কৰত্তী উপ্পজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি.

১৩০. ‘‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধো, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধো, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী রাজা অস্স চক্কৰত্তী, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো রাজা অস্স চক্কৰত্তী, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ইত্থী সক্কত্তং করেয্য … মারত্তং করেয্য… ব্রহ্মত্তং করেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং পুরিসো সক্কত্তং করেয্য… মারত্তং করেয্য… ব্রহ্মত্তং করেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি.

১৩১. ‘‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযদুচ্চরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযদুচ্চরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীদুচ্চরিতস্স…পে… যং মনোদুচ্চরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীদুচ্চরিতস্স…পে… যং মনোদুচ্চরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতীতি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযসুচরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযসুচরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীসুচরিতস্স…পে… যং মনোসুচরিতস্স অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীসুচরিতস্স…পে… যং মনোসুচরিতস্স ইট্ঠো কন্তো মনাপো ৰিপাকো নিব্বত্তেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি.

‘‘‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযদুচ্চরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযদুচ্চরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীদুচ্চরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোদুচ্চরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীদুচ্চরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোদুচ্চরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং কাযসুচরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং কাযসুচরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. ‘অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং ৰচীসুচরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোসুচরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি; ‘ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ৰচীসুচরিতসমঙ্গী…পে… যং মনোসুচরিতসমঙ্গী তংনিদানা তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’তি পজানাতি. এত্তাৰতা খো, আনন্দ, ‘ঠানাঠানকুসলো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

১৩২. এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! কোনামো অযং, ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, আনন্দ, ইমং ধম্মপরিযাযং ‘বহুধাতুকো’তিপি নং ধারেহি, ‘চতুপরিৰট্টো’তিপি নং ধারেহি, ‘ধম্মাদাসো’তিপি নং ধারেহি, ‘অমতদুন্দুভী’তিপি [দুদ্রভীতিপি (ক.)] নং ধারেহি, ‘অনুত্তরো সঙ্গামৰিজযো’তিপি নং ধারেহী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

বহুধাতুকসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং.

৬. ইসিগিলিসুত্তং

১৩৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ইসিগিলিস্মিং পব্বতে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, এতং ৰেভারং পব্বত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এতস্সপি খো, ভিক্খৰে, ৰেভারস্স পব্বতস্স অঞ্ঞাৰ সমঞ্ঞা অহোসি অঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি’’.

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, এতং পণ্ডৰং পব্বত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এতস্সপি খো, ভিক্খৰে, পণ্ডৰস্স পব্বতস্স অঞ্ঞাৰ সমঞ্ঞা অহোসি অঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি’’.

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, এতং ৰেপুল্লং পব্বত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এতস্সপি খো, ভিক্খৰে, ৰেপুল্লস্স পব্বতস্স অঞ্ঞাৰ সমঞ্ঞা অহোসি অঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি’’.

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, এতং গিজ্ঝকূটং পব্বত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এতস্সপি খো, ভিক্খৰে, গিজ্ঝকূটস্স পব্বতস্স অঞ্ঞাৰ সমঞ্ঞা অহোসি অঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি’’.

‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, ইমং ইসিগিলিং পব্বত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘ইমস্স খো পন, ভিক্খৰে, ইসিগিলিস্স পব্বতস্স এসাৰ সমঞ্ঞা অহোসি এসা পঞ্ঞত্তি’’.

‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, পঞ্চ পচ্চেকবুদ্ধসতানি ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসিনো অহেসুং. তে ইমং পব্বতং পৰিসন্তা দিস্সন্তি, পৰিট্ঠা ন দিস্সন্তি. তমেনং মনুস্সা দিস্ৰা এৰমাহংসু – ‘অযং পব্বতো ইমে ইসী [ইসযো (ক.)] গিলতী’তি; ‘ইসিগিলি ইসিগিলি’ ত্ৰেৰ সমঞ্ঞা উদপাদি. আচিক্খিস্সামি [অচিক্খিস্সামি ৰো (ক.)], ভিক্খৰে, পচ্চেকবুদ্ধানং নামানি; কিত্তযিস্সামি, ভিক্খৰে, পচ্চেকবুদ্ধানং নামানি; দেসেস্সামি, ভিক্খৰে, পচ্চেকবুদ্ধানং নামানি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

১৩৪. ‘‘অরিট্ঠো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো [পচ্চেকবুদ্ধো (ক. সী. পী.)] ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; উপরিট্ঠো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; তগরসিখী [তগ্গরসিখী (ক.)] নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; যসস্সী নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; সুদস্সনো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; পিযদস্সী নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; গন্ধারো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; পিণ্ডোলো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; উপাসভো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; নীতো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; তথো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি, সুতৰা নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি; ভাৰিতত্তো নাম, ভিক্খৰে, পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমস্মিং ইসিগিলিস্মিং পব্বতে চিরনিৰাসী অহোসি.

১৩৫.

‘‘যে সত্তসারা অনীঘা নিরাসা,

পচ্চেকমেৰজ্ঝগমংসু বোধিং [পচ্চেকমেৰজ্ঝগমুং সুবোধিং (সী. স্যা. কং. পী.)];

তেসং ৰিসল্লান নরুত্তমানং,

নামানি মে কিত্তযতো সুণাথ.

‘‘অরিট্ঠো উপরিট্ঠো তগরসিখী যসস্সী,

সুদস্সনো পিযদস্সী চ সুসম্বুদ্ধো [বুদ্ধো (সী. স্যা. কং. পী.)];

গন্ধারো পিণ্ডোলো উপাসভো চ,

নীতো তথো সুতৰা ভাৰিতত্তো.

‘‘সুম্ভো সুভো মতুলো [মেথুলো (সী. স্যা. কং. পী.)] অট্ঠমো চ,

অথস্সুমেঘো [অট্ঠসুমেধো (ক.)] অনীঘো সুদাঠো;

পচ্চেকবুদ্ধা ভৰনেত্তিখীণা,

হিঙ্গূ চ হিঙ্গো চ মহানুভাৰা.

‘‘দ্ৰে জালিনো মুনিনো অট্ঠকো চ,

অথ কোসল্লো বুদ্ধো অথো সুবাহু;

উপনেমিসো নেমিসো সন্তচিত্তো,

সচ্চো তথো ৰিরজো পণ্ডিতো চ.

‘‘কাল়ূপকাল়া ৰিজিতো জিতো চ,

অঙ্গো চ পঙ্গো চ গুত্তিজিতো চ;

পস্সি জহি উপধিদুক্খমূলং [পস্সী জহী উপধিং দুক্খমূলং (সী. স্যা. কং. পী.)],

অপরাজিতো মারবলং অজেসি.

‘‘সত্থা পৰত্তা সরভঙ্গো লোমহংসো,

উচ্চঙ্গমাযো অসিতো অনাসৰো;

মনোমযো মানচ্ছিদো চ বন্ধুমা,

তদাধিমুত্তো ৰিমলো চ কেতুমা.

‘‘কেতুম্ভরাগো চ মাতঙ্গো অরিযো,

অথচ্চুতো অচ্চুতগামব্যামকো;

সুমঙ্গলো দব্বিলো সুপতিট্ঠিতো,

অসয্হো খেমাভিরতো চ সোরতো.

‘‘দুরন্নযো সঙ্ঘো অথোপি উজ্জযো,

অপরো মুনি সয্হো অনোমনিক্কমো;

আনন্দো নন্দো উপনন্দো দ্ৰাদস,

ভারদ্ৰাজো অন্তিমদেহধারী [অন্তিমদেহধারি (সী.)].

‘‘বোধি মহানামো অথোপি উত্তরো,

কেসী সিখী সুন্দরো দ্ৰারভাজো;

তিস্সূপতিস্সা ভৰবন্ধনচ্ছিদা,

উপসিখি তণ্হচ্ছিদো চ সিখরি [উপসীদরী তণ্হচ্ছিদো চ সীদরী (সী. স্যা. কং. পী.)].

‘‘বুদ্ধো অহু মঙ্গলো ৰীতরাগো,

উসভচ্ছিদা জালিনিং দুক্খমূলং;

সন্তং পদং অজ্ঝগমোপনীতো,

উপোসথো সুন্দরো সচ্চনামো.

‘‘জেতো জযন্তো পদুমো উপ্পলো চ,

পদুমুত্তরো রক্খিতো পব্বতো চ;

মানত্থদ্ধো সোভিতো ৰীতরাগো,

কণ্হো চ বুদ্ধো সুৰিমুত্তচিত্তো.

‘‘এতে চ অঞ্ঞে চ মহানুভাৰা,

পচ্চেকবুদ্ধা ভৰনেত্তিখীণা;

তে সব্বসঙ্গাতিগতে মহেসী,

পরিনিব্বুতে ৰন্দথ অপ্পমেয্যে’’তি.

ইসিগিলিসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং.

৭. মহাচত্তারীসকসুত্তং

১৩৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অরিযং ৰো, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধিং দেসেস্সামি সউপনিসং সপরিক্খারং. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অরিযো সম্মাসমাধি সউপনিসো সপরিক্খারো? সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি; যা খো, ভিক্খৰে, ইমেহি সত্তহঙ্গেহি চিত্তস্স একগ্গতা পরিক্খতা – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো সম্মাসমাধি সউপনিসো ইতিপি, সপরিক্খারো ইতিপি. তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? মিচ্ছাদিট্ঠিং ‘মিচ্ছাদিট্ঠী’তি পজানাতি, সম্মাদিট্ঠিং ‘সম্মাদিট্ঠী’তি পজানাতি – সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি? ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি – অযং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি? সম্মাদিট্ঠিংপহং [সম্মাদিট্ঠিমহং (ক.) এৰং সম্মাসঙ্কপ্পংপহংক্যাদীসুপি], ভিক্খৰে, দ্ৰাযং [দ্ৰযং (সী. স্যা. কং. পী.) টীকা ওলোকেতব্বা] ৰদামি – অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা; অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা. কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা? ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা? যা খো, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো সম্মাদিট্ঠি মগ্গঙ্গং [মগ্গঙ্গা (সী. পী.)] – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা. সো মিচ্ছাদিট্ঠিযা পহানায ৰাযমতি, সম্মাদিট্ঠিযা, উপসম্পদায, স্ৰাস্স [স্ৰাযং (ক.)] হোতি সম্মাৰাযামো. সো সতো মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি, সতো সম্মাদিট্ঠিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, সাস্স [সাযং (ক.)] হোতি সম্মাসতি. ইতিযিমে [ইতিমে (সী.), ইতিস্সিমে (স্যা. কং. পী.)] তযো ধম্মা সম্মাদিট্ঠিং অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি.

১৩৭. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? মিচ্ছাসঙ্কপ্পং ‘মিচ্ছাসঙ্কপ্পো’তি পজানাতি, সম্মাসঙ্কপ্পং ‘সম্মাসঙ্কপ্পো’তি পজানাতি, সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো? কামসঙ্কপ্পো, ব্যাপাদসঙ্কপ্পো, ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো – অযং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো? সম্মাসঙ্কপ্পংপহং, ভিক্খৰে, দ্ৰাযং ৰদামি – অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো; অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো, অব্যাপাদসঙ্কপ্পো, অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো – ‘অযং, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো’’’.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো? যো খো, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা চেতসো অভিনিরোপনা ৰচীসঙ্খারো – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. সো মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পহানায ৰাযমতি, সম্মাসঙ্কপ্পস্স উপসম্পদায, স্ৰাস্স হোতি সম্মাৰাযামো. সো সতো মিচ্ছাসঙ্কপ্পং পজহতি, সতো সম্মাসঙ্কপ্পং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সাস্স হোতি সম্মাসতি. ইতিযিমে তযো ধম্মা সম্মাসঙ্কপ্পং অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি.

১৩৮. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? মিচ্ছাৰাচং ‘মিচ্ছাৰাচা’তি পজানাতি, সম্মাৰাচং ‘সম্মাৰাচা’তি পজানাতি; সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি. কতমা চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা? মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো – অযং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা. কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা? সম্মাৰাচংপহং, ভিক্খৰে, দ্ৰাযং ৰদামি – অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা; অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা. কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা? মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা সাসৰা পুঞ্ঞভাগিযা উপধিৰেপক্কা. কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা? যা খো, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো চতূহি ৰচীদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা অরিযা অনাসৰা লোকুত্তরা মগ্গঙ্গা. সো মিচ্ছাৰাচায পহানায ৰাযমতি, সম্মাৰাচায উপসম্পদায; স্ৰাস্স হোতি সম্মাৰাযামো. সো সতো মিচ্ছাৰাচং পজহতি, সতো সম্মাৰাচং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সাস্স হোতি সম্মাসতি. ইতিযিমে তযো ধম্মা সম্মাৰাচং অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি.

১৩৯. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? মিচ্ছাকম্মন্তং ‘মিচ্ছাকম্মন্তো’তি পজানাতি, সম্মাকম্মন্তং ‘সম্মাকম্মন্তো’তি পজানাতি; সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি. কতমো চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো – অযং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো? সম্মাকম্মন্তংপহং, ভিক্খৰে, দ্ৰাযং ৰদামি – অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো; অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো? যা খো, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো তীহি কাযদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. সো মিচ্ছাকম্মন্তস্স পহানায ৰাযমতি, সম্মাকম্মন্তস্স উপসম্পদায; স্ৰাস্স হোতি সম্মাৰাযামো. সো সতো মিচ্ছাকম্মন্তং পজহতি, সতো সম্মাকম্মন্তং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সাস্স হোতি সম্মাসতি. ইতিযিমে তযো ধম্মা সম্মাকম্মন্তং অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি.

১৪০. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? মিচ্ছাআজীৰং ‘মিচ্ছাআজীৰো’তি পজানাতি, সম্মাআজীৰং ‘সম্মাআজীৰো’তি পজানাতি; সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি. কতমো চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো? কুহনা, লপনা, নেমিত্তিকতা, নিপ্পেসিকতা, লাভেন লাভং নিজিগীসনতা [নিজিগিং সনতা (সী. স্যা. কং. পী.)] – অযং, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো? সম্মাআজীৰংপহং, ভিক্খৰে, দ্ৰাযং ৰদামি – অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো; অত্থি, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো সাসৰো পুঞ্ঞভাগিযো উপধিৰেপক্কো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো? যা খো, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো মিচ্ছাআজীৰা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী – অযং, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরো মগ্গঙ্গো. সো মিচ্ছাআজীৰস্স পহানায ৰাযমতি, সম্মাআজীৰস্স উপসম্পদায; স্ৰাস্স হোতি সম্মাৰাযামো. সো সতো মিচ্ছাআজীৰং পজহতি, সতো সম্মাআজীৰং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সাস্স হোতি সম্মাসতি. ইতিযিমে তযো ধম্মা সম্মাআজীৰং অনুপরিধাৰন্তি অনুপরিৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি.

১৪১. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? সম্মাদিট্ঠিস্স, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি, সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচা পহোতি, সম্মাৰাচস্স সম্মাকম্মন্তো পহোতি, সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰো পহোতি, সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামো পহোতি, সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতি পহোতি, সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধি পহোতি, সম্মাসমাধিস্স সম্মাঞাণং পহোতি, সম্মাঞাণস্স সম্মাৰিমুত্তি পহোতি. ইতি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠঙ্গসমন্নাগতো সেক্খো [অট্ঠঙ্গসমন্নাগতা সেখা পটিপদা (সী.), অট্ঠঙ্গসমন্নাগতো সেখো পাটিপদো (পী. ক.) ( ) নত্থি সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু], দসঙ্গসমন্নাগতো অরহা হোতি. (তত্রপি সম্মাঞাণেন অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা ৰিগতা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি).

১৪২. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পুব্বঙ্গমা হোতি? সম্মাদিট্ঠিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতি. যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি. সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো নিজ্জিণ্ণো হোতি…পে… সম্মাৰাচস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা নিজ্জিণ্ণা হোতি… সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো নিজ্জিণ্ণো হোতি… সম্মাআজীৰস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো নিজ্জিণ্ণো হোতি… সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো নিজ্জিণ্ণো হোতি… সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি নিজ্জিণ্ণা হোতি… সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি নিজ্জিণ্ণো হোতি… সম্মাঞাণস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং নিজ্জিণ্ণং হোতি… সম্মাৰিমুত্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি নিজ্জিণ্ণা হোতি. যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি. সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, ৰীসতি কুসলপক্খা, ৰীসতি অকুসলপক্খা – মহাচত্তারীসকো ধম্মপরিযাযো পৰত্তিতো অপ্পটিৰত্তিযো সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং.

১৪৩. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমং মহাচত্তারীসকং ধম্মপরিযাযং গরহিতব্বং পটিক্কোসিতব্বং মঞ্ঞেয্য তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে দসসহধম্মিকা ৰাদানুৰাদা গারয্হং ঠানং আগচ্ছন্তি – সম্মাদিট্ঠিং চে ভৰং গরহতি, যে চ মিচ্ছাদিট্ঠী সমণব্রাহ্মণা তে ভোতো পুজ্জা, তে ভোতো পাসংসা; সম্মাসঙ্কপ্পং চে ভৰং গরহতি, যে চ মিচ্ছাসঙ্কপ্পা সমণব্রাহ্মণা তে ভোতো পুজ্জা, তে ভোতো পাসংসা; সম্মাৰাচং চে ভৰং গরহতি…পে… সম্মাকম্মন্তং চে ভৰং গরহতি… সম্মাআজীৰং চে ভৰং গরহতি… সম্মাৰাযামং চে ভৰং গরহতি… সম্মাসতিং চে ভৰং গরহতি… সম্মাসমাধিং চে ভৰং গরহতি… সম্মাঞাণং চে ভৰং গরহতি … সম্মাৰিমুত্তিং চে ভৰং গরহতি, যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তী সমণব্রাহ্মণা তে ভোতো পুজ্জা, তে ভোতো পাসংসা. যো কোচি, ভিক্খৰে, সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমং মহাচত্তারীসকং ধম্মপরিযাযং গরহিতব্বং পটিক্কোসিতব্বং মঞ্ঞেয্য তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমে দসসহধম্মিকা ৰাদানুৰাদা গারয্হং ঠানং আগচ্ছন্তি. যেপি তে, ভিক্খৰে, অহেসুং ওক্কলা ৰস্সভঞ্ঞা [ৰযভিঞ্ঞা (ক.) সং. নি. ৩.৬২; অ. নি. ৪.৩০ পস্সিতব্বং] অহেতুৰাদা অকিরিযৰাদা নত্থিকৰাদা তেপি মহাচত্তারীসকং ধম্মপরিযাযং ন গরহিতব্বং নপটিক্কোসিতব্বং অমঞ্ঞিংসু [মঞ্ঞেয্যুং (ক.)]. তং কিস্স হেতু? নিন্দাব্যারোসউপারম্ভভযা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

মহাচত্তারীসকসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং.

৮. আনাপানস্সতিসুত্তং

১৪৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে সম্বহুলেহি অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহি থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিং – আযস্মতা চ সারিপুত্তেন আযস্মতা চ মহামোগ্গল্লানেন [মহামোগ্গলানেন (ক.)] আযস্মতা চ মহাকস্সপেন আযস্মতা চ মহাকচ্চাযনেন আযস্মতা চ মহাকোট্ঠিকেন আযস্মতা চ মহাকপ্পিনেন আযস্মতা চ মহাচুন্দেন আযস্মতা চ অনুরুদ্ধেন আযস্মতা চ রেৰতেন আযস্মতা চ আনন্দেন, অঞ্ঞেহি চ অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহি থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিং.

তেন খো পন সমযেন থেরা ভিক্খূ নৰে ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি. অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ দসপি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ ৰীসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ তিংসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ চত্তারীসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি. তে চ নৰা ভিক্খূ থেরেহি ভিক্খূহি ওৰদিযমানা অনুসাসিযমানা উল়ারং পুব্বেনাপরং ৰিসেসং জানন্তি [পজানন্তি (স্যা. কং.), সঞ্জানন্তি (ক.)].

১৪৫. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে পন্নরসে পৰারণায পুণ্ণায পুণ্ণমায রত্তিযা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অব্ভোকাসে নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং অনুৰিলোকেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আরদ্ধোস্মি, ভিক্খৰে, ইমায পটিপদায; আরদ্ধচিত্তোস্মি, ভিক্খৰে, ইমায পটিপদায. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ভিয্যোসোমত্তায ৰীরিযং আরভথ অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইধেৰাহং সাৰত্থিযং কোমুদিং চাতুমাসিনিং আগমেস্সামী’’তি. অস্সোসুং খো জানপদা ভিক্খূ – ‘‘ভগৰা কির তত্থেৰ সাৰত্থিযং কোমুদিং চাতুমাসিনিং আগমেস্সতী’’তি. তে জানপদা ভিক্খূ সাৰত্থিং [সাৰত্থিযং (স্যা. কং. পী. ক.)] ওসরন্তি ভগৰন্তং দস্সনায. তে চ খো থেরা ভিক্খূ ভিয্যোসোমত্তায নৰে ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি. অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ দসপি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ ৰীসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ তিংসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি, অপ্পেকচ্চে থেরা ভিক্খূ চত্তারীসম্পি ভিক্খূ ওৰদন্তি অনুসাসন্তি. তে চ নৰা ভিক্খূ থেরেহি ভিক্খূহি ওৰদিযমানা অনুসাসিযমানা উল়ারং পুব্বেনাপরং ৰিসেসং জানন্তি.

১৪৬. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে পন্নরসে কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা পুণ্ণায পুণ্ণমায রত্তিযা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অব্ভোকাসে নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং অনুৰিলোকেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অপলাপাযং, ভিক্খৰে, পরিসা; নিপ্পলাপাযং, ভিক্খৰে, পরিসা; সুদ্ধা সারে [সুদ্ধসারে পতিট্ঠিতা (স্যা. কং. পী.)] পতিট্ঠিতা. তথারূপো অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো; তথারূপা অযং, ভিক্খৰে, পরিসা যথারূপা পরিসা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. তথারূপো অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো; তথারূপা অযং, ভিক্খৰে, পরিসা যথারূপায পরিসায অপ্পং দিন্নং বহু হোতি, বহু দিন্নং বহুতরং. তথারূপো অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো; তথারূপা অযং, ভিক্খৰে, পরিসা যথারূপা পরিসা দুল্লভা দস্সনায লোকস্স. তথারূপো অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো; তথারূপা অযং, ভিক্খৰে, পরিসা যথারূপং পরিসং অলং যোজনগণনানি দস্সনায গন্তুং পুটোসেনাপি’’ [পুটোসেনাপি, তথারূপো অযং ভিক্খৰে ভিক্খুসংঘো, তথারূপা অযং পরিসা (সী. পী. ক.)].

১৪৭. ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে অরহন্তো খীণাসৰা ৰুসিতৰন্তো কতকরণীযা ওহিতভারা অনুপ্পত্তসদত্থা পরিক্খীণভৰসংযোজনা সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তা – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকা তত্থ পরিনিব্বাযিনো অনাৰত্তিধম্মা তস্মা লোকা – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামিনো সকিদেৰ [সকিং দেৰ (ক.)] ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তি – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্না অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযনা – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে চতুন্নং সতিপট্ঠানানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে চতুন্নং সম্মপ্পধানানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি…পে… চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং… পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং… পঞ্চন্নং বলানং… সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং… অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স ভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে মেত্তাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি… করুণাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি… মুদিতাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি… উপেক্খাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি… অসুভভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি… অনিচ্চসঞ্ঞাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি – এৰরূপাপি, ভিক্খৰে, সন্তি ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে. সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে আনাপানস্সতিভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি. আনাপানস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা. আনাপানস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেতি. চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি. সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তি.

১৪৮. ‘‘কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতি কথং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো সতোৰ অস্সসতি সতোৰ [সতো (সী. স্যা. কং. পী.)] পস্সসতি.

‘‘দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি; রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি.

‘‘‘পীতিপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পীতিপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘সুখপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সুখপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি.

‘‘‘চিত্তপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘চিত্তপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘সমাদহং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সমাদহং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘ৰিমোচযং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘ৰিমোচযং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি.

‘‘‘অনিচ্চানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘অনিচ্চানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘ৰিরাগানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘ৰিরাগানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘নিরোধানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘নিরোধানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতি এৰং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা.

১৪৯. ‘‘কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতি কথং বহুলীকতা চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেতি? যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি; রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; কাযে কাযানুপস্সী, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. কাযেসু কাযঞ্ঞতরাহং, ভিক্খৰে, এৰং ৰদামি যদিদং – অস্সাসপস্সাসা. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, কাযে কাযানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.

‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘পীতিপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পীতিপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘সুখপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সুখপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. ৰেদনাসু ৰেদনাঞ্ঞতরাহং, ভিক্খৰে, এৰং ৰদামি যদিদং – অস্সাসপস্সাসানং সাধুকং মনসিকারং. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.

‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘চিত্তপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘চিত্তপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘সমাদহং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সমাদহং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘ৰিমোচযং চিত্তং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘ৰিমোচযং চিত্তং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; চিত্তে চিত্তানুপস্সী, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. নাহং, ভিক্খৰে, মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স আনাপানস্সতিং ৰদামি. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, চিত্তে চিত্তানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.

‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘অনিচ্চানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘অনিচ্চানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘ৰিরাগানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘ৰিরাগানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘নিরোধানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘নিরোধানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. সো যং তং অভিজ্ঝাদোমনস্সানং পহানং তং পঞ্ঞায দিস্ৰা সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং.

‘‘এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতি এৰং বহুলীকতা চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেতি.

১৫০. ‘‘কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, চত্তারো সতিপট্ঠানা কথং বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি? যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, উপট্ঠিতাস্স তস্মিং সমযে সতি হোতি অসম্মুট্ঠা [অপ্পম্মুট্ঠা (স্যা. কং.)]. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো উপট্ঠিতা সতি হোতি অসম্মুট্ঠা, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি. সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘সো তথাসতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতি পৰিচযতি [পৰিচরতি (সী. স্যা. কং. পী.)] পরিৰীমংসং আপজ্জতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তথাসতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতি পৰিচযতি পরিৰীমংসং আপজ্জতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘তস্স তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতো পৰিচযতো পরিৰীমংসং আপজ্জতো আরদ্ধং হোতি ৰীরিযং অসল্লীনং. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতো পৰিচযতো পরিৰীমংসং আপজ্জতো আরদ্ধং হোতি ৰীরিযং অসল্লীনং, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘আরদ্ধৰীরিযস্স উপ্পজ্জতি পীতি নিরামিসা. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আরদ্ধৰীরিযস্স উপ্পজ্জতি পীতি নিরামিসা, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘পীতিমনস্স কাযোপি পস্সম্ভতি, চিত্তম্পি পস্সম্ভতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পীতিমনস্স কাযোপি পস্সম্ভতি, চিত্তম্পি পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘পস্সদ্ধকাযস্স সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পস্সদ্ধকাযস্স সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘সো তথাসমাহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তথাসমাহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

১৫১. ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু…পে… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং, উপট্ঠিতাস্স তস্মিং সমযে সতি হোতি অসম্মুট্ঠা. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো উপট্ঠিতা সতি হোতি অসম্মুট্ঠা, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘সো তথাসতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতি পৰিচযতি পরিৰীমংসং আপজ্জতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তথাসতো ৰিহরন্তো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতি পৰিচযতি পরিৰীমংসং আপজ্জতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘তস্স তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতো পৰিচযতো পরিৰীমংসং আপজ্জতো আরদ্ধং হোতি ৰীরিযং অসল্লীনং. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তং ধম্মং পঞ্ঞায পৰিচিনতো পৰিচযতো পরিৰীমংসং আপজ্জতো আরদ্ধং হোতি ৰীরিযং অসল্লীনং, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘আরদ্ধৰীরিযস্স উপ্পজ্জতি পীতি নিরামিসা. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আরদ্ধৰীরিযস্স উপ্পজ্জতি পীতি নিরামিসা, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘পীতিমনস্স কাযোপি পস্সম্ভতি, চিত্তম্পি পস্সম্ভতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পীতিমনস্স কাযোপি পস্সম্ভতি, চিত্তম্পি পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘পস্সদ্ধকাযস্স সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পস্সদ্ধকাযস্স সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি.

‘‘সো তথাসমাহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি. যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তথাসমাহিতং চিত্তং সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো আরদ্ধো হোতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং তস্মিং সমযে ভিক্খু ভাৰেতি, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো তস্মিং সমযে ভিক্খুনো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতি. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, চত্তারো সতিপট্ঠানা এৰং বহুলীকতা সত্ত সম্বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি.

১৫২. ‘‘কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা কথং বহুলীকতা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি…পে… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা এৰং বহুলীকতা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

আনাপানস্সতিসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং.

৯. কাযগতাসতিসুত্তং

১৫৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো সম্বহুলানং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন কাযগতাসতি [কাযগতা সতি (স্যা. কং. পী.)] ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা ৰুত্তা মহানিসংসা’’তি. অযঞ্চ হিদং তেসং ভিক্খূনং অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা হোতি, অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন উপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, অম্হাকং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা ৰুত্তা মহানিসংসা’তি. অযং খো নো, ভন্তে, অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা, অথ ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি.

১৫৪. ‘‘কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি কথং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো সতোৰ অস্সসতি সতোৰ পস্সসতি; দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি; রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা [গেহস্সিতা (টীকা)] সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি [একোদী হোতি (সী.), একোদিভোতি (স্যা. কং.)] সমাধিযতি. এৰং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং [কাযগতং সতিং (স্যা. কং. পী.)] ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু গচ্ছন্তো ৰা ‘গচ্ছামী’তি পজানাতি, ঠিতো ৰা ‘ঠিতোম্হী’তি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা ‘নিসিন্নোম্হী’তি পজানাতি, সযানো ৰা ‘সযানোম্হী’তি পজানাতি. যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি, তথা তথা নং পজানাতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী. স্যা. কং. পী.)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উভতোমুখা পুতোল়ি [মূতোল়ী (সী. স্যা. কং. পী.)] পূরা নানাৰিহিতস্স ধঞ্ঞস্স, সেয্যথিদং – সালীনং ৰীহীনং মুগ্গানং মাসানং তিলানং তণ্ডুলানং, তমেনং চক্খুমা পুরিসো মুঞ্চিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য – ‘ইমে সালী ইমে ৰীহী ইমে মুগ্গা ইমে মাসা ইমে তিলা ইমে তণ্ডুলা’তি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা গাৰিং ৰধিত্ৰা চতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী. স্যা. কং. পী.)] বিলসো ৰিভজিত্ৰা [পটিৰিভজিত্ৰা (সী. স্যা. কং. পী.)] নিসিন্নো অস্স; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায [সীৰথিকায (সী. স্যা. কং. পী.)] ছড্ডিতং একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং. সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি [এতং অনতীতোতি (সী.)]. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং দীপীহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি ৰা [গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং সুৰানেহি ৰা খজ্জমানং সিগালেহি ৰা (সী. স্যা. কং. পী.)] খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং. সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিম্মংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে… অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি [অপগতনহারূসম্বন্ধানি (স্যা. কং.)] দিসাৰিদিসাৰিক্খিত্তানি [দিসাৰিদিসাসু ৰিক্খিতানি (সী. পী.)] অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং [অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকন্তি ইদং সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু নত্থি] অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী. স্যা. কং. পী.)] অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী. স্যা. কং. পী.)]. সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি [সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী. স্যা. কং. পী.)] …পে… অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি…পে… অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি. সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

১৫৫. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো ন্হাপকো [নহাপকো (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰা ন্হাপকন্তেৰাসী ৰা কংসথালে ন্হানীযচুণ্ণানি [নহানীযচুণ্ণানি (সী. স্যা. কং. পী.)] আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং সন্নেয্য, সাযং ন্হানীযপিণ্ডি [সাস্স নহানীযপিণ্ডী (সী. স্যা. কং. পী.)] স্নেহানুগতা স্নেহপরেতা সন্তরবাহিরা ফুটা স্নেহেন ন চ পগ্ঘরিণী; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং সমাধিজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স সমাধিজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকরহদো গম্ভীরো উব্ভিদোদকো [উব্ভিতোদকো (স্যা. কং. ক.)]. তস্স নেৰস্স পুরত্থিমায দিসায উদকস্স আযমুখং ন পচ্ছিমায দিসায উদকস্স আযমুখং ন উত্তরায দিসায উদকস্স আযমুখং ন দক্খিণায দিসায উদকস্স আযমুখং; দেৰো চ ন কালেন কালং সম্মা ধারং অনুপ্পৰেচ্ছেয্য; অথ খো তম্হাৰ উদকরহদা সীতা ৰারিধারা উব্ভিজ্জিত্ৰা তমেৰ উদকরহদং সীতেন ৰারিনা অভিসন্দেয্য পরিসন্দেয্য পরিপূরেয্য পরিপ্ফরেয্য, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো উদকরহদস্স সীতেন ৰারিনা অপ্ফুটং অস্স; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং সমাধিজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স সমাধিজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং নিপ্পীতিকেন সুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স নিপ্পীতিকেন সুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপ্পলিনিযং ৰা পদুমিনিযং ৰা পুণ্ডরীকিনিযং ৰা অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকানুগ্গতানি অন্তোনিমুগ্গপোসীনি, তানি যাৰ চগ্গা যাৰ চ মূলা সীতেন ৰারিনা অভিসন্নানি পরিসন্নানি [অভিসন্দানি পরিসন্দানি (ক.)] পরিপূরানি পরিপ্ফুটানি, নাস্স [ন নেসং (?)] কিঞ্চি সব্বাৰতং উপ্পলানং ৰা পদুমানং ৰা পুণ্ডরীকানং ৰা সীতেন ৰারিনা অপ্ফুটং অস্স; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং নিপ্পীতিকেন সুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স নিপ্পীতিকেন সুখেন অপ্ফুটং হোতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স…পে… এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন ফরিত্ৰা নিসিন্নো হোতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো ওদাতেন ৰত্থেন সসীসং পারুপিত্ৰা নিসিন্নো অস্স, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ওদাতেন ৰত্থেন অপ্ফুটং অস্স; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন ফরিত্ৰা নিসিন্নো হোতি, নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন অপ্ফুটং হোতি. তস্স এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো যে গেহসিতা সরসঙ্কপ্পা তে পহীযন্তি. তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি, সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি. এৰম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযগতাসতিং ভাৰেতি.

১৫৬. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, অন্তোগধাৰাস্স [অন্তোগধা তস্স (সী. পী.)] কুসলা ধম্মা যে কেচি ৰিজ্জাভাগিযা. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি মহাসমুদ্দো চেতসা ফুটো, অন্তোগধাৰাস্স কুন্নদিযো যা কাচি সমুদ্দঙ্গমা; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, অন্তোগধাৰাস্স কুসলা ধম্মা যে কেচি ৰিজ্জাভাগিযা.

‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি অভাৰিতা অবহুলীকতা, লভতি তস্স মারো ওতারং, লভতি তস্স মারো আরম্মণং [আরমণং (?)]. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো গরুকং সিলাগুল়ং অল্লমত্তিকাপুঞ্জে পক্খিপেয্য. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তং গরুকং সিলাগুল়ং অল্লমত্তিকাপুঞ্জে লভেথ ওতার’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি অভাৰিতা অবহুলীকতা, লভতি তস্স মারো ওতারং, লভতি তস্স মারো আরম্মণং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুক্খং কট্ঠং কোল়াপং [কোল়াপং আরকা উদকা থলে নিক্খিত্তং (ক.)]; অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য উত্তরারণিং আদায – ‘অগ্গিং অভিনিব্বত্তেস্সামি, তেজো পাতুকরিস্সামী’তি. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো অমুং সুক্খং কট্ঠং কোল়াপং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেন্তো [অভিমন্থেন্তো (স্যা. কং. পী. ক.)] অগ্গিং অভিনিব্বত্তেয্য, তেজো পাতুকরেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি অভাৰিতা অবহুলীকতা, লভতি তস্স মারো ওতারং, লভতি তস্স মারো আরম্মণং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকমণিকো রিত্তো তুচ্ছো আধারে ঠপিতো; অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য উদকভারং আদায. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো লভেথ উদকস্স নিক্খেপন’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি অভাৰিতা অবহুলীকতা, লভতি তস্স মারো ওতারং, লভতি তস্স মারো আরম্মণং’’.

১৫৭. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, ন তস্স লভতি মারো ওতারং, ন তস্স লভতি মারো আরম্মণং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো লহুকং সুত্তগুল়ং সব্বসারমযে অগ্গল়ফলকে পক্খিপেয্য. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো তং লহুকং সুত্তগুল়ং সব্বসারমযে অগ্গল়ফলকে লভেথ ওতার’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, ন তস্স লভতি মারো ওতারং, ন তস্স লভতি মারো আরম্মণং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অল্লং কট্ঠং সস্নেহং [সস্নেহং আরকা উদকা থলে নিক্খিত্তং (ক.)]; অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য উত্তরারণিং আদায – ‘অগ্গিং অভিনিব্বত্তেস্সামি, তেজো পাতুকরিস্সামী’তি. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো অমুং অল্লং কট্ঠং সস্নেহং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেন্তো অগ্গিং অভিনিব্বত্তেয্য, তেজো পাতুকরেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, ন তস্স লভতি মারো ওতারং, ন তস্স লভতি মারো আরম্মণং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকমণিকো পূরো উদকস্স সমতিত্তিকো কাকপেয্যো আধারে ঠপিতো; অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য উদকভারং আদায. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো লভেথ উদকস্স নিক্খেপন’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, ন তস্স লভতি মারো ওতারং, ন তস্স লভতি মারো আরম্মণং’’.

১৫৮. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, সো যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকমণিকো পূরো উদকস্স সমতিত্তিকো কাকপেয্যো আধারে ঠপিতো. তমেনং বলৰা পুরিসো যতো যতো আৰিঞ্ছেয্য, আগচ্ছেয্য উদক’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা সো, যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সমে ভূমিভাগে চতুরস্সা পোক্খরণী [পোক্খরিণী (সী.)] অস্স আল়িবন্ধা পূরা উদকস্স সমতিত্তিকা কাকপেয্যা. তমেনং বলৰা পুরিসো যতো যতো আল়িং মুঞ্চেয্য আগচ্ছেয্য উদক’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, সো যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুভূমিযং চতুমহাপথে আজঞ্ঞরথো যুত্তো অস্স ঠিতো ওধস্তপতোদো [ওভস্তপতোদো (ক.), উভন্তরপটোদো (স্যা. কং.) অৰ + ধংসু + ত = ওধস্ত-ইতিপদৰিভাগো]; তমেনং দক্খো যোগ্গাচরিযো অস্সদম্মসারথি অভিরুহিত্ৰা ৰামেন হত্থেন রস্মিযো গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন পতোদং গহেত্ৰা যেনিচ্ছকং যদিচ্ছকং সারেয্যাপি পচ্চাসারেয্যাপি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি কাযগতাসতি ভাৰিতা বহুলীকতা, সো যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে’’.

১৫৯. ‘‘কাযগতায, ভিক্খৰে, সতিযা আসেৰিতায ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায দসানিসংসা পাটিকঙ্খা. অরতিরতিসহো হোতি, ন চ তং অরতি সহতি, উপ্পন্নং অরতিং অভিভুয্য ৰিহরতি.

‘‘ভযভেরৰসহো হোতি, ন চ তং ভযভেরৰং সহতি, উপ্পন্নং ভযভেরৰং অভিভুয্য ৰিহরতি.

‘‘খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স জিঘচ্ছায পিপাসায ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি.

‘‘চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী.

‘‘সো অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চানুভোতি. একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি, আৰিভাৰং…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি.

‘‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চ…পে….

‘‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি. সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং…পে… সদোসং ৰা চিত্তং… ৰীতদোসং ৰা চিত্তং… সমোহং ৰা চিত্তং… ৰীতমোহং ৰা চিত্তং… সংখিত্তং ৰা চিত্তং… ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং… মহগ্গতং ৰা চিত্তং… অমহগ্গতং ৰা চিত্তং… সউত্তরং ৰা চিত্তং… অনুত্তরং ৰা চিত্তং… সমাহিতং ৰা চিত্তং… অসমাহিতং ৰা চিত্তং… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং… অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি.

‘‘সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি.

‘‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি.

‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.

‘‘কাযগতায, ভিক্খৰে, সতিযা আসেৰিতায ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায ইমে দসানিসংসা পাটিকঙ্খা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

কাযগতাসতিসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং.

১০. সঙ্খারুপপত্তিসুত্তং

১৬০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সঙ্খারুপপত্তিং [সঙ্খারূপপত্তিং (স্যা. কং.), সঙ্খারুপ্পত্তিং (সী. পী.)] ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

১৬১. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন সমন্নাগতো হোতি, চাগেন সমন্নাগতো হোতি, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা খত্তিযমহাসালানং [খত্তিযমহাসালানং ৰা (স্যা. কং. পী.)] সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা [ৰিহারো (সী. পী.)] চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা [তত্রূপপত্তিযা (স্যা. কং.), তত্রুপ্পত্তিযা (সী. পী.)] সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন সমন্নাগতো হোতি, চাগেন সমন্নাগতো হোতি, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা ব্রাহ্মণমহাসালানং…পে… গহপতিমহাসালানং [ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা (স্যা. কং. পী.)] সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৩. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন সমন্নাগতো হোতি, চাগেন সমন্নাগতো হোতি, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘চাতুমহারাজিকা [চাতুম্মহারাজিকা (সী. স্যা. কং. পী.)] দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলা’তি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৪. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন সমন্নাগতো হোতি, চাগেন সমন্নাগতো হোতি, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – তাৰতিংসা দেৰা…পে… যামা দেৰা… তুসিতা দেৰা… নিম্মানরতী দেৰা… পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলাতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৫. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন সমন্নাগতো হোতি, চাগেন সমন্নাগতো হোতি, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘সহস্সো ব্রহ্মা দীঘাযুকো ৰণ্ণৰা সুখবহুলো’তি. সহস্সো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা সহস্সিলোকধাতুং [সহস্সিং লোকধাতুং (সী.)] ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা [অধিমুঞ্চিত্ৰা (ক.)] ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, চক্খুমা পুরিসো একং আমণ্ডং হত্থে করিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, সহস্সো ব্রহ্মা সহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা সহস্সস্স ব্রহ্মুনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – দ্ৰিসহস্সো ব্রহ্মা…পে… তিসহস্সো ব্রহ্মা… চতুসহস্সো ব্রহ্মা… পঞ্চসহস্সো ব্রহ্মা দীঘাযুকো ৰণ্ণৰা সুখবহুলোতি. পঞ্চসহস্সো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা পঞ্চসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, চক্খুমা পুরিসো পঞ্চ আমণ্ডানি হত্থে করিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চসহস্সো ব্রহ্মা পঞ্চসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা পঞ্চসহস্সস্স ব্রহ্মুনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন সমন্নাগতো হোতি, সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘দসসহস্সো ব্রহ্মা দীঘাযুকো ৰণ্ণৰা সুখবহুলো’তি. দসসহস্সো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মণি ৰেল়ুরিযো সুভো জাতিমা অট্ঠংসো সুপরিকম্মকতো পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তো ভাসতে চ তপতে চ [ভাসতি চ তপতি চ (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰিরোচতি চ; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, দসসহস্সো ব্রহ্মা দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা দসসহস্সস্স ব্রহ্মুনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘সতসহস্সো ব্রহ্মা দীঘাযুকো ৰণ্ণৰা সুখবহুলো’তি. সতসহস্সো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা সতসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নিক্খং জম্বোনদং [নেক্খং (সী. স্যা. কং. পী.)] দক্খকম্মারপুত্তউক্কামুখসুকুসলসম্পহট্ঠং পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তং ভাসতে চ তপতে চ ৰিরোচতি চ; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, সতসহস্সো ব্রহ্মা সতসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা সতসহস্সস্স ব্রহ্মুনো সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৬৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – আভা দেৰা…পে… পরিত্তাভা দেৰা… অপ্পমাণাভা দেৰা… আভস্সরা দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলাতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা আভস্সরানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭০. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন … সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – পরিত্তসুভা দেৰা…পে… অপ্পমাণসুভা দেৰা… সুভকিণ্হা দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলাতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুভকিণ্হানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭১. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ৰেহপ্ফলা দেৰা…পে… অৰিহা দেৰা… অতপ্পা দেৰা… সুদস্সা দেৰা… সুদস্সী দেৰা… অকনিট্ঠা দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলাতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা অকনিট্ঠানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘আকাসানঞ্চাযতনূপগা দেৰা দীঘাযুকা চিরট্ঠিতিকা সুখবহুলা’তি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা আকাসানঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭৩. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – ‘ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা দেৰা দীঘাযুকা চিরট্ঠিতিকা সুখবহুলা’তি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭৪. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স সুতং হোতি – আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা দেৰা…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগা দেৰা দীঘাযুকা চিরট্ঠিতিকা সুখবহুলাতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্তন্তি. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা তত্রুপপত্তিযা সংৰত্ততি.

১৭৫. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন কত্থচি উপপজ্জতী’’তি [ন কত্থচি উপপজ্জতি, ন কুহিঞ্চি উপপজ্জতীতি (সী. পী.), ন কত্থচি উপপজ্জতি, ন কুহিঞ্চি উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি. (ক.)].

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

সঙ্খারুপপত্তিসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং.

অনুপদৰগ্গো নিট্ঠিতো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

অনুপাদ-সোধন-পোরিসধম্মো, সেৰিতব্ব-বহুধাতু-ৰিভত্তি;

বুদ্ধস্স কিত্তিনাম-চত্তারীসেন, আনাপানো কাযগতো উপপত্তি [ইতো পরং স্যা. কং. ক. পোত্থকেসু এৰম্পি দিস্সতি –-§চন্দকে ৰিমলে পরিসুদ্ধে, পুণ্ণসম্মোদিনিরোধঅত্তনো;§দন্ধা বহুজনসেৰিতং ধম্মৰরং, যং অনুপদং ৰগ্গৰরং দুতিযাতি].

৩. সুঞ্ঞতৰগ্গো

১. চূল়সুঞ্ঞতসুত্তং

১৭৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. অথ খো আযস্মা আনন্দো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘একমিদং, ভন্তে, সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি নগরকং নাম সক্যানং নিগমো. তত্থ মে, ভন্তে, ভগৰতো সম্মুখা সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সুঞ্ঞতাৰিহারেনাহং, আনন্দ, এতরহি বহুলং ৰিহরামী’তি. কচ্চি মেতং, ভন্তে, সুস্সুতং সুগ্গহিতং সুমনসিকতং সূপধারিত’’ন্তি? ‘‘তগ্ঘ তে এতং, আনন্দ, সুস্সুতং সুগ্গহিতং সুমনসিকতং সূপধারিতং. পুব্বেপাহং [পুব্বেচাহং (সী. স্যা. কং. পী.)], আনন্দ, এতরহিপি [এতরহি চ (সব্বত্থ)] সুঞ্ঞতাৰিহারেন বহুলং ৰিহরামি. সেয্যথাপি, আনন্দ, অযং মিগারমাতুপাসাদো সুঞ্ঞো হত্থিগৰস্সৰল়ৰেন, সুঞ্ঞো জাতরূপরজতেন, সুঞ্ঞো ইত্থিপুরিসসন্নিপাতেন অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – ভিক্খুসঙ্ঘং পটিচ্চ একত্তং; এৰমেৰ খো, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা গামসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা মনুস্সসঞ্ঞং, অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স অরঞ্ঞসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা গামসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা মনুস্সসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং গামসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং মনুস্সসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’’’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৭৭. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা মনুস্সসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা অরঞ্ঞসঞ্ঞং, পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স পথৰীসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সেয্যথাপি, আনন্দ, আসভচম্মং সঙ্কুসতেন সুৰিহতং ৰিগতৰলিকং; এৰমেৰ খো, আনন্দ, ভিক্খু যং ইমিস্সা পথৰিযা উক্কূলৰিক্কূলং নদীৰিদুগ্গং খাণুকণ্টকট্ঠানং পব্বতৰিসমং তং সব্বং [সব্বং (ক.)] অমনসিকরিত্ৰা পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স পথৰীসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা মনুস্সসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং মনুস্সসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং অরঞ্ঞসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৭৮. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা অরঞ্ঞসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা পথৰীসঞ্ঞং, আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা অরঞ্ঞসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং অরঞ্ঞসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং পথৰীসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৭৯. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা পথৰীসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা পথৰীসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং পথৰীসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৮০. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৮১. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ একত্ত’ন্তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৮২. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, অনিমিত্তং চেতোসমাধিং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স অনিমিত্তে চেতোসমাধিম্হি চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – ইমমেৰ কাযং পটিচ্চ সল়াযতনিকং জীৰিতপচ্চযা’তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞাযা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – ইমমেৰ কাযং পটিচ্চ সল়াযতনিকং জীৰিতপচ্চযা’তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৮৩. ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খু অমনসিকরিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, অমনসিকরিত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং, অনিমিত্তং চেতোসমাধিং পটিচ্চ মনসি করোতি একত্তং. তস্স অনিমিত্তে চেতোসমাধিম্হি চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি অধিমুচ্চতি. সো এৰং পজানাতি – ‘অযম্পি খো অনিমিত্তো চেতোসমাধি অভিসঙ্খতো অভিসঞ্চেতযিতো’. ‘যং খো পন কিঞ্চি অভিসঙ্খতং অভিসঞ্চেতযিতং তদনিচ্চং নিরোধধম্ম’ন্তি পজানাতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি. সো এৰং পজানাতি – ‘যে অস্সু দরথা কামাসৰং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা ভৰাসৰং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, যে অস্সু দরথা অৰিজ্জাসৰং পটিচ্চ তেধ ন সন্তি, অত্থি চেৰাযং দরথমত্তা যদিদং – ইমমেৰ কাযং পটিচ্চ সল়াযতনিকং জীৰিতপচ্চযা’তি. সো ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং কামাসৰেনা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং ভৰাসৰেনা’তি পজানাতি, ‘সুঞ্ঞমিদং সঞ্ঞাগতং অৰিজ্জাসৰেনা’তি পজানাতি, ‘অত্থি চেৰিদং অসুঞ্ঞতং যদিদং – ইমমেৰ কাযং পটিচ্চ সল়াযতনিকং জীৰিতপচ্চযা’তি. ইতি যঞ্হি খো তত্থ ন হোতি তেন তং সুঞ্ঞং সমনুপস্সতি, যং পন তত্থ অৰসিট্ঠং হোতি তং ‘সন্তমিদং অত্থী’তি পজানাতি. এৰম্পিস্স এসা, আনন্দ, যথাভুচ্চা অৰিপল্লত্থা পরিসুদ্ধা পরমানুত্তরা সুঞ্ঞতাৰক্কন্তি ভৰতি.

১৮৪. ‘‘যেপি হি কেচি, আনন্দ, অতীতমদ্ধানং সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিংসু, সব্বে তে ইমংযেৰ পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিংসু. যেপি [যে (সী. পী.)] হি কেচি, আনন্দ, অনাগতমদ্ধানং সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সন্তি, সব্বে তে ইমংযেৰ পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সন্তি. যেপি [যে (সী. পী.)] হি কেচি, আনন্দ, এতরহি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি, সব্বে তে ইমংযেৰ পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি. তস্মাতিহ, আনন্দ, ‘পরিসুদ্ধং পরমানুত্তরং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামা’তি [ৰিহরিস্সামীতি (পী. ক.)] – এৰঞ্হি ৰো [তে (ক.)], আনন্দ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

চূল়সুঞ্ঞতসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং.

২. মহাসুঞ্ঞতসুত্তং

১৮৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি. কপিলৰত্থুস্মিং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারো তেনুপসঙ্কমি দিৰাৰিহারায. তেন খো পন সমযেন কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারে সম্বহুলানি সেনাসনানি পঞ্ঞত্তানি হোন্তি. অদ্দসা খো ভগৰা কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারে সম্বহুলানি সেনাসনানি পঞ্ঞত্তানি. দিস্ৰান ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘সম্বহুলানি খো কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারে সেনাসনানি পঞ্ঞত্তানি. সম্বহুলা নু খো ইধ ভিক্খূ ৰিহরন্তী’’তি.

১৮৬. তেন খো পন সমযেন আযস্মা আনন্দো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং ঘটায সক্কস্স ৰিহারে চীৰরকম্মং করোতি. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ঘটায সক্কস্স ৰিহারো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘সম্বহুলানি খো, আনন্দ, কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারে সেনাসনানি পঞ্ঞত্তানি. সম্বহুলা নু খো এত্থ ভিক্খূ ৰিহরন্তী’’তি? ‘‘সম্বহুলানি, ভন্তে, কাল়খেমকস্স সক্কস্স ৰিহারে সেনাসনানি পঞ্ঞত্তানি. সম্বহুলা ভিক্খূ এত্থ ৰিহরন্তি. চীৰরকারসমযো নো, ভন্তে, ৰত্ততী’’তি.

‘‘ন খো, আনন্দ, ভিক্খু সোভতি সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো গণারামো গণরতো গণসম্মুদিতো. সো ৰতানন্দ, ভিক্খু সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো গণারামো গণরতো গণসম্মুদিতো যং তং নেক্খম্মসুখং পৰিৰেকসুখং উপসমসুখং সম্বোধিসুখং [সম্বোধসুখং (সী. পী.), সম্বোধসুখং চিত্তেকগ্গতাসুখং (ক.) উপরি অরণৰিভঙ্গসুত্তে পন সম্বোধিসুখন্ত্ৰেৰ দিস্সতি] তস্স সুখস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো চ খো সো, আনন্দ, ভিক্খু একো গণস্মা ৰূপকট্ঠো ৰিহরতি তস্সেতং ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং যং তং নেক্খম্মসুখং পৰিৰেকসুখং উপসমসুখং সম্বোধিসুখং তস্স সুখস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো গণারামো গণরতো গণসম্মুদিতো সামাযিকং ৰা কন্তং চেতোৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতি অসামাযিকং ৰা অকুপ্পন্তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো চ খো সো, আনন্দ, ভিক্খু একো গণস্মা ৰূপকট্ঠো ৰিহরতি তস্সেতং ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং সামাযিকং ৰা কন্তং চেতোৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতি অসামাযিকং ৰা অকুপ্পন্তি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘নাহং, আনন্দ, একং রূপম্পি [একরূপম্পি (সী.)] সমনুপস্সামি যত্থ রত্তস্স যথাভিরতস্স রূপস্স ৰিপরিণামঞ্ঞথাভাৰা ন উপ্পজ্জেয্যুং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সূপাযাসা.

১৮৭. ‘‘অযং খো পনানন্দ, ৰিহারো তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো যদিদং – সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং [ৰিহরতং (ক. সী.), ৰিহরতি (স্যা. কং. ক.)]. তত্র চে, আনন্দ, তথাগতং ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরন্তং ভৰন্তি [ভগৰন্তং (সী. স্যা. কং. ক.)] উপসঙ্কমিতারো ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো রাজানো রাজমহামত্তা তিত্থিযা তিত্থিযসাৰকা. তত্রানন্দ, তথাগতো ৰিৰেকনিন্নেনেৰ চিত্তেন ৰিৰেকপোণেন ৰিৰেকপব্ভারেন ৰূপকট্ঠেন নেক্খম্মাভিরতেন ব্যন্তীভূতেন সব্বসো আসৰট্ঠানীযেহি ধম্মেহি অঞ্ঞদত্থু উয্যোজনিকপটিসংযুত্তংযেৰ কথং কত্তা হোতি. তস্মাতিহানন্দ, ভিক্খু চেপি আকঙ্খেয্য – ‘অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তেনানন্দ, ভিক্খুনা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেতব্বং সন্নিসাদেতব্বং একোদি কাতব্বং সমাদহাতব্বং.

১৮৮. ‘‘কথঞ্চানন্দ, ভিক্খু অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেতি সন্নিসাদেতি একোদিং করোতি [একোদিকরোতি (সী. স্যা. কং. পী.)] সমাদহতি? ইধানন্দ, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে… দুতিযং ঝানং… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং খো, আনন্দ, ভিক্খু অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেতি সন্নিসাদেতি একোদিং করোতি সমাদহতি. সো অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং মনসি করোতি. তস্স অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং মনসিকরোতো সুঞ্ঞতায চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং খো মে মনসিকরোতো অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতায চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সো বহিদ্ধা সুঞ্ঞতং মনসি করোতি…পে… সো অজ্ঝত্তবহিদ্ধা সুঞ্ঞতং মনসি করোতি …পে… সো আনেঞ্জং মনসি করোতি. তস্স আনেঞ্জং মনসিকরোতো আনেঞ্জায চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘আনেঞ্জং খো মে মনসিকরোতো আনেঞ্জায চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

‘‘তেনানন্দ, ভিক্খুনা তস্মিংযেৰ পুরিমস্মিং সমাধিনিমিত্তে অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেতব্বং সন্নিসাদেতব্বং একোদি কাতব্বং সমাদহাতব্বং. সো অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং মনসি করোতি. তস্স অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং মনসিকরোতো অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতং খো মে মনসিকরোতো অজ্ঝত্তং সুঞ্ঞতায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সো বহিদ্ধা সুঞ্ঞতং মনসি করোতি…পে… সো অজ্ঝত্তবহিদ্ধা সুঞ্ঞতং মনসি করোতি…পে… সো আনেঞ্জং মনসি করোতি. তস্স আনেঞ্জং মনসিকরোতো আনেঞ্জায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘আনেঞ্জং খো মে মনসিকরোতো আনেঞ্জায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

১৮৯. ‘‘তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো চঙ্কমায চিত্তং নমতি, সো চঙ্কমতি – ‘এৰং মং চঙ্কমন্তং নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো ঠানায চিত্তং নমতি, সো তিট্ঠতি – ‘এৰং মং ঠিতং নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো নিসজ্জায চিত্তং নমতি, সো নিসীদতি – ‘এৰং মং নিসিন্নং নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো সযনায চিত্তং নমতি, সো সযতি – ‘এৰং মং সযন্তং নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰিস্সন্তী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

‘‘তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো কথায [ভস্সায (সী.), ভাসায (স্যা. কং. পী.)] চিত্তং নমতি, সো – ‘যাযং কথা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি, সেয্যথিদং – রাজকথা চোরকথা মহামত্তকথা সেনাকথা ভযকথা যুদ্ধকথা অন্নকথা পানকথা ৰত্থকথা সযনকথা মালাকথা গন্ধকথা ঞাতিকথা যানকথা গামকথা নিগমকথা নগরকথা জনপদকথা ইত্থিকথা সুরাকথা ৰিসিখাকথা কুম্ভট্ঠানকথা পুব্বপেতকথা নানত্তকথা লোকক্খাযিকা সমুদ্দক্খাযিকা ইতিভৰাভৰকথা ইতি ৰা ইতি – এৰরূপিং কথং ন কথেস্সামী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. যা চ খো অযং, আনন্দ, কথা অভিসল্লেখিকা চেতোৰিনীৰরণসপ্পাযা [চেতোৰিচারণসপ্পাযা (সী. স্যা. কং.), চেতোৰিৰরণসপ্পাযা (পী.)] একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা ইতি – ‘এৰরূপিং কথং কথেস্সামী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

‘‘তস্স চে, আনন্দ, ভিক্খুনো ইমিনা ৰিহারেন ৰিহরতো ৰিতক্কায চিত্তং নমতি, সো – ‘যে তে ৰিতক্কা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – কামৰিতক্কো ব্যাপাদৰিতক্কো ৰিহিংসাৰিতক্কো ইতি এৰরূপে ৰিতক্কে [এৰরূপেন ৰিতক্কেন (সী. স্যা. কং. ক.)] ন ৰিতক্কেস্সামী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. যে চ খো ইমে, আনন্দ, ৰিতক্কা অরিযা নিয্যানিকা নিয্যন্তি তক্করস্স সম্মাদুক্খক্খযায, সেয্যথিদং – নেক্খম্মৰিতক্কো অব্যাপাদৰিতক্কো অৰিহিংসাৰিতক্কো ইতি – ‘এৰরূপে ৰিতক্কে [এৰরূপেন ৰিতক্কেন (ক.)] ৰিতক্কেস্সামী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

১৯০. ‘‘পঞ্চ খো ইমে, আনন্দ, কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, আনন্দ, পঞ্চ কামগুণা যত্থ ভিক্খুনা অভিক্খণং সকং চিত্তং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘অত্থি নু খো মে ইমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু অঞ্ঞতরস্মিং ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা আযতনে উপ্পজ্জতি চেতসো সমুদাচারো’তি? সচে, আনন্দ, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং পজানাতি – ‘অত্থি খো মে ইমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু অঞ্ঞতরস্মিং ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা আযতনে উপ্পজ্জতি চেতসো সমুদাচারো’তি, এৰং সন্তমেতং [এৰং সন্তং (অট্ঠ.)], আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘যো খো ইমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগো সো মে নপ্পহীনো’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পনানন্দ, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং পজানাতি – ‘নত্থি খো মে ইমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু অঞ্ঞতরস্মিং ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা আযতনে উপ্পজ্জতি চেতসো সমুদাচারো’তি, এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘যো খো ইমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগো সো মে পহীনো’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

১৯১. ‘‘পঞ্চ খো ইমে, আনন্দ, উপাদানক্খন্ধা যত্থ ভিক্খুনা উদযব্বযানুপস্সিনা ৰিহাতব্বং – ‘ইতি রূপং ইতি রূপস্স সমুদযো ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো, ইতি ৰেদনা… ইতি সঞ্ঞা… ইতি সঙ্খারা… ইতি ৰিঞ্ঞাণং ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি. তস্স ইমেসু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু উদযব্বযানুপস্সিনো ৰিহরতো যো পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু অস্মিমানো সো পহীযতি. এৰং সন্তমেতং, আনন্দ, ভিক্খু এৰং পজানাতি – ‘যো খো ইমেসু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু অস্মিমানো সো মে পহীনো’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ইমে খো তে, আনন্দ, ধম্মা একন্তকুসলা কুসলাযাতিকা [ধম্মা একন্তকুসলাযতিকা (সব্বত্থ) অট্ঠকথাটীকা ওলোকেতব্বা] অরিযা লোকুত্তরা অনৰক্কন্তা পাপিমতা. তং কিং মঞ্ঞসি, আনন্দ, কং অত্থৰসং সম্পস্সমানো অরহতি সাৰকো সত্থারং অনুবন্ধিতুং অপি পণুজ্জমানো’’তি [অপি পনুজ্জমানোপীতি (ক. সী.), অপি পযুজ্জমানোতি (স্যা. কং. পী.)]? ‘‘ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা ভগৰংপটিসরণা. সাধু ৰত, ভন্তে, ভগৰন্তংযেৰ পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি.

১৯২. ‘‘ন খো, আনন্দ, অরহতি সাৰকো সত্থারং অনুবন্ধিতুং, যদিদং সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং তস্স হেতু [ৰেয্যাকরণস্স হেতু (ক.)]. তং কিস্স হেতু? দীঘরত্তস্স [দীঘরত্তং + অস্সাতি পদচ্ছেদো] হি তে, আনন্দ, ধম্মা সুতা ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. যা চ খো অযং, আনন্দ, কথা অভিসল্লেখিকা চেতোৰিনীৰরণসপ্পাযা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমা অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা – এৰরূপিযা খো, আনন্দ, কথায হেতু অরহতি সাৰকো সত্থারং অনুবন্ধিতুং অপি পণুজ্জমানো.

‘‘এৰং সন্তে খো, আনন্দ, আচরিযূপদ্দৰো হোতি, এৰং সন্তে অন্তেৰাসূপদ্দৰো হোতি, এৰং সন্তে ব্রহ্মচারূপদ্দৰো হোতি.

১৯৩. ‘‘কথঞ্চানন্দ, আচরিযূপদ্দৰো হোতি? ইধানন্দ, একচ্চো সত্থা ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. তস্স তথাৰূপকট্ঠস্স ৰিহরতো অন্ৰাৰত্তন্তি [অন্ৰাৰট্টন্তি (সী. স্যা. কং. পী.)] ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সো অন্ৰাৰত্তন্তেসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমেসু চেৰ জানপদেসু চ মুচ্ছং নিকামযতি [মুচ্ছতি কামযতি (সী. পী.) অট্ঠকথাযং পন ন তথা দিস্সতি], গেধং আপজ্জতি, আৰত্ততি বাহুল্লায. অযং ৰুচ্চতানন্দ, উপদ্দৰো [উপদ্দুতো (সী. পী.)] আচরিযো. আচরিযূপদ্দৰেন অৰধিংসু নং পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোব্ভৰিকা [পোনোভৰিকা (সী. পী.)] সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা. এৰং খো, আনন্দ, আচরিযূপদ্দৰো হোতি.

১৯৪. ‘‘কথঞ্চানন্দ, অন্তেৰাসূপদ্দৰো হোতি? তস্সেৰ খো পনানন্দ, সত্থু সাৰকো তস্স সত্থু ৰিৰেকমনুব্রূহযমানো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. তস্স তথাৰূপকট্ঠস্স ৰিহরতো অন্ৰাৰত্তন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সো অন্ৰাৰত্তন্তেসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমেসু চেৰ জানপদেসু চ মুচ্ছং নিকামযতি, গেধং আপজ্জতি, আৰত্ততি বাহুল্লায. অযং ৰুচ্চতানন্দ, উপদ্দৰো অন্তেৰাসী. অন্তেৰাসূপদ্দৰেন অৰধিংসু নং পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোব্ভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা. এৰং খো, আনন্দ, অন্তেৰাসূপদ্দৰো হোতি.

১৯৫. ‘‘কথঞ্চানন্দ, ব্রহ্মচারূপদ্দৰো হোতি? ইধানন্দ, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা. সো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. তস্স তথাৰূপকট্ঠস্স ৰিহরতো অন্ৰাৰত্তন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সো অন্ৰাৰত্তন্তেসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমেসু চেৰ জানপদেসু চ ন মুচ্ছং নিকামযতি, ন গেধং আপজ্জতি, ন আৰত্ততি বাহুল্লায. তস্সেৰ খো পনানন্দ, সত্থু সাৰকো তস্স সত্থু ৰিৰেকমনুব্রূহযমানো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. তস্স তথাৰূপকট্ঠস্স ৰিহরতো অন্ৰাৰত্তন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সো অন্ৰাৰত্তন্তেসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমেসু চেৰ জানপদেসু চ মুচ্ছং নিকামযতি, গেধং আপজ্জতি, আৰত্ততি বাহুল্লায. অযং ৰুচ্চতানন্দ, উপদ্দৰো ব্রহ্মচারী. ব্রহ্মচারূপদ্দৰেন অৰধিংসু নং পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোব্ভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা. এৰং খো, আনন্দ, ব্রহ্মচারূপদ্দৰো হোতি.

‘‘তত্রানন্দ, যো চেৰাযং আচরিযূপদ্দৰো, যো চ অন্তেৰাসূপদ্দৰো অযং তেহি ব্রহ্মচারূপদ্দৰো দুক্খৰিপাকতরো চেৰ কটুকৰিপাকতরো চ, অপি চ ৰিনিপাতায সংৰত্ততি.

১৯৬. ‘‘তস্মাতিহ মং, আনন্দ, মিত্তৰতায সমুদাচরথ, মা সপত্তৰতায. তং ৰো ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখায.

‘‘কথঞ্চানন্দ, সত্থারং সাৰকা সপত্তৰতায সমুদাচরন্তি, নো মিত্তৰতায? ইধানন্দ, সত্থা সাৰকানং ধম্মং দেসেতি অনুকম্পকো হিতেসী অনুকম্পং উপাদায – ‘ইদং ৰো হিতায, ইদং ৰো সুখাযা’তি. তস্স সাৰকা ন সুস্সূসন্তি, ন সোতং ওদহন্তি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেন্তি, ৰোক্কম্ম চ সত্থুসাসনা ৰত্তন্তি. এৰং খো, আনন্দ, সত্থারং সাৰকা সপত্তৰতায সমুদাচরন্তি, নো মিত্তৰতায.

‘‘কথঞ্চানন্দ, সত্থারং সাৰকা মিত্তৰতায সমুদাচরন্তি, নো সপত্তৰতায? ইধানন্দ, সত্থা সাৰকানং ধম্মং দেসেতি অনুকম্পকো হিতেসী অনুকম্পং উপাদায – ‘ইদং ৰো হিতায, ইদং ৰো সুখাযা’তি. তস্স সাৰকা সুস্সূসন্তি, সোতং ওদহন্তি, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেন্তি, ন চ ৰোক্কম সত্থুসাসনা ৰত্তন্তি. এৰং খো, আনন্দ, সত্থারং সাৰকা মিত্তৰতায সমুদাচরন্তি, নো সপত্তৰতায.

‘‘তস্মাতিহ মং, আনন্দ, মিত্তৰতায সমুদাচরথ, মা সপত্তৰতায. তং ৰো ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখায. ন ৰো অহং, আনন্দ, তথা পরক্কমিস্সামি যথা কুম্ভকারো আমকে আমকমত্তে. নিগ্গয্হ নিগ্গয্হাহং, আনন্দ, ৰক্খামি; পৰয্হ পৰয্হ, আনন্দ, ৰক্খামি [পৰয্হ পৰয্হ (সী. পী.), পগ্গয্হ পগ্গয্হ আনন্দ ৰক্খামি (ক.)]. যো সারো সো ঠস্সতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

মহাসুঞ্ঞতসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং.

৩. অচ্ছরিযঅব্ভুতসুত্তং

১৯৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো সম্বহুলানং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো, তথাগতস্স মহিদ্ধিকতা মহানুভাৰতা, যত্র হি নাম তথাগতো অতীতে বুদ্ধে পরিনিব্বুতে ছিন্নপপঞ্চে ছিন্নৰটুমে পরিযাদিন্নৰট্টে সব্বদুক্খৰীতিৰত্তে জানিস্সতি [অনুস্সরিস্সতি জানিস্সতি (ক.)] – ‘এৰংজচ্চা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংনামা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংগোত্তা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংসীলা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংধম্মা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংপঞ্ঞা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংৰিহারী তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপি, ‘এৰংৰিমুত্তা তে ভগৰন্তো অহেসুং’ ইতিপী’’তি! এৰং ৰুত্তে, আযস্মা আনন্দো তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযা চেৰ, আৰুসো, তথাগতা অচ্ছরিযধম্মসমন্নাগতা চ; অব্ভুতা চেৰ, আৰুসো, তথাগতা অব্ভুতধম্মসমন্নাগতা চা’’তি. অযঞ্চ হিদং তেসং ভিক্খূনং অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা হোতি.

১৯৮. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, অম্হাকং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো, তথাগতস্স মহিদ্ধিকতা মহানুভাৰতা, যত্র হি নাম তথাগতো অতীতে বুদ্ধে পরিনিব্বুতে ছিন্নপপঞ্চে ছিন্নৰটুমে পরিযাদিন্নৰট্টে সব্বদুক্খৰীতিৰত্তে জানিস্সতি – এৰংজচ্চা তে ভগৰন্তো অহেসুং ইতিপি, এৰংনামা… এৰংগোত্তা… এৰংসীলা… এৰংধম্মা.. এৰংপঞ্ঞা… এৰংৰিহারী… এৰংৰিমুত্তা তে ভগৰন্তো অহেসুং ইতিপী’তি! এৰং ৰুত্তে, ভন্তে, আযস্মা আনন্দো অম্হে এতদৰোচ – ‘অচ্ছরিযা চেৰ, আৰুসো, তথাগতা অচ্ছরিযধম্মসমন্নাগতা চ, অব্ভুতা চেৰ, আৰুসো, তথাগতা অব্ভুতধম্মসমন্নাগতা চা’তি. অযং খো নো, ভন্তে, অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা; অথ ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি.

১৯৯. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘তস্মাতিহ তং, আনন্দ, ভিয্যোসোমত্তায পটিভন্তু তথাগতস্স অচ্ছরিযা অব্ভুতধম্মা’’তি [অব্ভুতা ধম্মাতি (?)].

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সতো সম্পজানো, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতং কাযং উপপজ্জী’তি. যম্পি, ভন্তে, সতো সম্পজানো বোধিসত্তো তুসিতং কাযং উপপজ্জি ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সতো সম্পজানো, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতে কাযে অট্ঠাসী’তি. যম্পি, ভন্তে, সতো সম্পজানো বোধিসত্তো তুসিতে কাযে অট্ঠাসি ইদংপাহং [ইদংপহং (সী. স্যা. কং. পী.)], ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০০. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যাৰতাযুকং, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতে কাযে অট্ঠাসী’তি. যম্পি, ভন্তে, যাৰতাযুকং বোধিসত্তো তুসিতে কাযে অট্ঠাসি ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সতো সম্পজানো, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতা, কাযা চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিং ওক্কমী’তি. যম্পি, ভন্তে, সতো সম্পজানো বোধিসত্তো তুসিতা কাযা চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিং ওক্কমি ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০১. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো তুসিতা কাযা চৰিত্ৰা মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, অথ সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰং. যাপি তা লোকন্তরিকা অঘা অসংৰুতা অন্ধকারা অন্ধকারতিমিসা, যত্থপিমে চন্দিমসূরিযা এৰংমহিদ্ধিকা এৰংমহানুভাৰা আভায নানুভোন্তি তত্থপি অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰং. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি তেনোভাসেন অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্জানন্তি – অঞ্ঞেপি কির, ভো, সন্তি সত্তা ইধূপপন্নাতি. অযঞ্চ দসসহস্সী লোকধাতু সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি অপ্পমাণো চ উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰ’ন্তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০২. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, চত্তারো দেৰপুত্তা চতুদ্দিসং আরক্খায উপগচ্ছন্তি – মা নং বোধিসত্তং ৰা বোধিসত্তমাতরং ৰা মনুস্সো ৰা অমনুস্সো ৰা কোচি ৰা ৰিহেঠেসী’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০৩. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, পকতিযা সীলৰতী বোধিসত্তমাতা হোতি ৰিরতা পাণাতিপাতা ৰিরতা অদিন্নাদানা ৰিরতা কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরতা মুসাৰাদা ৰিরতা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, ন বোধিসত্তমাতু পুরিসেসু মানসং উপ্পজ্জতি কামগুণূপসংহিতং, অনতিক্কমনীযা চ বোধিসত্তমাতা হোতি কেনচি পুরিসেন রত্তচিত্তেনা’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, লাভিনী বোধিসত্তমাতা হোতি পঞ্চন্নং কামগুণানং. সা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতা সমঙ্গীভূতা পরিচারেতী’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০৪. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, ন বোধিসত্তমাতু কোচিদেৰ আবাধো উপ্পজ্জতি; সুখিনী বোধিসত্তমাতা হোতি অকিলন্তকাযা; বোধিসত্তঞ্চ বোধিসত্তমাতা তিরোকুচ্ছিগতং পস্সতি সব্বঙ্গপচ্চঙ্গং অহীনিন্দ্রিযং. সেয্যথাপি, আনন্দ, মণি ৰেল়ুরিযো সুভো জাতিমা অট্ঠংসো সুপরিকম্মকতো. তত্রাস্স সুত্তং আৰুতং নীলং ৰা পীতং ৰা লোহিতং ৰা ওদাতং ৰা পণ্ডুসুত্তং ৰা. তমেনং চক্খুমা পুরিসো হত্থে করিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য – অযং খো মণি ৰেল়ুরিযো সুভো জাতিমা অট্ঠংসো সুপরিকম্মকতো, তত্রিদং সুত্তং আৰুতং নীলং ৰা পীতং ৰা লোহিতং ৰা ওদাতং ৰা পণ্ডুসুত্তং ৰাতি. এৰমেৰ খো, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিং ওক্কন্তো হোতি, ন বোধিসত্তমাতু কোচিদেৰ আবাধো উপ্পজ্জতি; সুখিনী বোধিসত্তমাতা হোতি অকিলন্তকাযা; বোধিসত্তঞ্চ বোধিসত্তমাতা তিরোকুচ্ছিগতং পস্সতি সব্বঙ্গপচ্চঙ্গং অহীনিন্দ্রিয’ন্তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০৫. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সত্তাহজাতে, আনন্দ, বোধিসত্তে বোধিসত্তমাতা কালং করোতি, তুসিতং কাযং উপপজ্জতী’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যথা খো পনানন্দ, অঞ্ঞা ইত্থিকা নৰ ৰা দস ৰা মাসে গব্ভং কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ৰিজাযন্তি, ন হেৰং বোধিসত্তং বোধিসত্তমাতা ৰিজাযতি. দসেৰ মাসানি বোধিসত্তং বোধিসত্তমাতা কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ৰিজাযতী’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যথা খো পনানন্দ, অঞ্ঞা ইত্থিকা নিসিন্না ৰা নিপন্না ৰা ৰিজাযন্তি, ন হেৰং বোধিসত্তং বোধিসত্তমাতা ৰিজাযতি. ঠিতাৰ বোধিসত্তং বোধিসত্তমাতা ৰিজাযতী’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, দেৰা নং পঠমং পটিগ্গণ্হন্তি পচ্ছা মনুস্সা’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০৬. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অপ্পত্তোৰ বোধিসত্তো পথৰিং হোতি, চত্তারো নং দেৰপুত্তা পটিগ্গহেত্ৰা মাতু পুরতো ঠপেন্তি – অত্তমনা, দেৰি, হোহি; মহেসক্খো তে পুত্তো উপ্পন্নো’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, ৰিসদোৰ নিক্খমতি অমক্খিতো উদেন [উদ্দেন (সী. স্যা. কং. পী.)] অমক্খিতো সেম্হেন অমক্খিতো রুহিরেন অমক্খিতো কেনচি অসুচিনা সুদ্ধো ৰিসদো [ৰিসুদ্ধো (স্যা.)]. সেয্যথাপি, আনন্দ, মণিরতনং কাসিকে ৰত্থে নিক্খিত্তং নেৰ মণিরতনং কাসিকং ৰত্থং মক্খেতি নাপি কাসিকং ৰত্থং মণিরতনং মক্খেতি. তং কিস্স হেতু? উভিন্নং সুদ্ধত্তা. এৰমেৰ খো, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, ৰিসদোৰ নিক্খমতি অমক্খিতো উদেন অমক্খিতো সেম্হেন অমক্খিতো রুহিরেন অমক্খিতো কেনচি অসুচিনা সুদ্ধো ৰিসদো’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, দ্ৰে উদকস্স ধারা অন্তলিক্খা পাতুভৰন্তি – একা সীতস্স, একা উণ্হস্স; যেন বোধিসত্তস্স উদককিচ্চং করোন্তি মাতু চা’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

২০৭. ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘সম্পতিজাতো, আনন্দ, বোধিসত্তো সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠহিত্ৰা উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গচ্ছতি, সেতম্হি ছত্তে অনুধারিযমানে, সব্বা চ দিসা ৰিলোকেতি, আসভিঞ্চ ৰাচং ভাসতি – অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্স. অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমি.

‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা, আনন্দ, বোধিসত্তো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অথ সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰং. যাপি তা লোকন্তরিকা অঘা অসংৰুতা অন্ধকারা অন্ধকারতিমিসা যত্থপিমে চন্দিমসূরিযা এৰংমহিদ্ধিকা এৰংমহানুভাৰা আভায নানুভোন্তি তত্থপি অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰং. যেপি তত্থ সত্তা উপপন্না তেপি তেনোভাসেন অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্জানন্তি – অঞ্ঞেপি কির, ভো, সন্তি সত্তা ইধূপপন্নাতি. অযঞ্চ দসসহস্সী লোকধাতু সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি, অপ্পমাণো চ উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুভৰতি অতিক্কম্মেৰ দেৰানং দেৰানুভাৰ’ন্তি. যম্পি, ভন্তে…পে… ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমী’’তি.

২০৮. ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, আনন্দ, ইদম্পি তথাগতস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেহি. ইধানন্দ, তথাগতস্স ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা সঞ্ঞা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. ইদম্পি খো, ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেহী’’তি. ‘‘যম্পি, ভন্তে, ভগৰতো ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা সঞ্ঞা… ৰিদিতা ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি. ইদংপাহং, ভন্তে, ভগৰতো অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমী’’তি.

ইদমৰোচ আযস্মা আনন্দো. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি; অত্তমনা চ তে ভিক্খূ আযস্মতো আনন্দস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

অচ্ছরিযঅব্ভুতসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং.

৪. বাকুলসুত্তং

২০৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা বাকুলো [বক্কুলো (সী. স্যা. কং. পী.)] রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. অথ খো অচেলকস্সপো আযস্মতো বাকুলস্স পুরাণগিহিসহাযো যেনাযস্মা বাকুলো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা বাকুলেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো অচেলকস্সপো আযস্মন্তং বাকুলং এতদৰোচ –

‘‘কীৰচিরং পব্বজিতোসি, আৰুসো বাকুলা’’তি? ‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্সা’’তি. ‘‘ইমেহি পন তে, আৰুসো বাকুল, অসীতিযা ৰস্সেহি কতিক্খত্তুং মেথুনো ধম্মো পটিসেৰিতো’’তি? ‘‘ন খো মং, আৰুসো কস্সপ, এৰং পুচ্ছিতব্বং – ‘ইমেহি পন তে, আৰুসো বাকুল, অসীতিযা ৰস্সেহি কতিক্খত্তুং মেথুনো ধম্মো পটিসেৰিতো’তি. এৰঞ্চ খো মং, আৰুসো কস্সপ, পুচ্ছিতব্বং – ‘ইমেহি পন তে, আৰুসো বাকুল, অসীতিযা ৰস্সেহি কতিক্খত্তুং কামসঞ্ঞা উপ্পন্নপুব্বা’’’তি? ( ) [(ইমেহি পন তে আৰুসো বক্কুল অসীতিযো ৰস্সেহি কতিক্খত্তুং কামসঞ্ঞা উপ্পন্নপুব্বাতি.) (সী. পী.)]

২১০. ‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি কামসঞ্ঞং উপ্পন্নপুব্বং. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি কামসঞ্ঞং উপ্পন্নপুব্বং ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি ব্যাপাদসঞ্ঞং…পে… ৰিহিংসাসঞ্ঞং উপ্পন্নপুব্বং. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি ৰিহিংসাসঞ্ঞং উপ্পন্নপুব্বং, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি কামৰিতক্কং উপ্পন্নপুব্বং. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি কামৰিতক্কং উপ্পন্নপুব্বং, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি ব্যাপাদৰিতক্কং…পে… ৰিহিংসাৰিতক্কং উপ্পন্নপুব্বং. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি ৰিহিংসাৰিতক্কং উপ্পন্নপুব্বং, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

২১১. ‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি গহপতিচীৰরং সাদিতা. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি গহপতিচীৰরং সাদিতা, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি সত্থেন চীৰরং ছিন্দিতা. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি সত্থেন চীৰরং ছিন্দিতা…পে… ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি সূচিযা চীৰরং সিব্বিতা…পে… নাভিজানামি রজনেন চীৰরং রজিতা… নাভিজানামি কথিনে [কঠিনে (সী. স্যা. কং. পী.)] চীৰরং সিব্বিতা… নাভিজানামি সব্রহ্মচারীনং চীৰরকম্মে ৰিচারিতা [সব্রহ্মচারী চীৰরকম্মে ব্যাপারিতা (সী. পী.)] … নাভিজানামি নিমন্তনং সাদিতা… নাভিজানামি এৰরূপং চিত্তং উপ্পন্নপুব্বং – ‘অহো ৰত মং কোচি নিমন্তেয্যা’তি… নাভিজানামি অন্তরঘরে নিসীদিতা… নাভিজানামি অন্তরঘরে ভুঞ্জিতা… নাভিজানামি মাতুগামস্স অনুব্যঞ্জনসো নিমিত্তং গহেতা… নাভিজানামি মাতুগামস্স ধম্মং দেসিতা অন্তমসো চতুপ্পদম্পি গাথং… নাভিজানামি ভিক্খুনুপস্সযং উপসঙ্কমিতা… নাভিজানামি ভিক্খুনিযা ধম্মং দেসিতা… নাভিজানামি সিক্খমানায ধম্মং দেসিতা… নাভিজানামি সামণেরিযা ধম্মং দেসিতা… নাভিজানামি পব্বাজেতা… নাভিজানামি উপসম্পাদেতা… নাভিজানামি নিস্সযং দাতা… নাভিজানামি সামণেরং উপট্ঠাপেতা… নাভিজানামি জন্তাঘরে ন্হাযিতা… নাভিজানামি চুণ্ণেন ন্হাযিতা… নাভিজানামি সব্রহ্মচারীগত্তপরিকম্মে ৰিচারিতা [ব্যাপারিতা (সী. পী.)] … নাভিজানামি আবাধং উপ্পন্নপুব্বং, অন্তমসো গদ্দূহনমত্তম্পি… নাভিজানামি ভেসজ্জং উপহরিতা, অন্তমসো হরিতকিখণ্ডম্পি… নাভিজানামি অপস্সেনকং অপস্সযিতা… নাভিজানামি সেয্যং কপ্পেতা. যংপাযস্মা…পে… ধারেম.

‘‘অসীতি মে, আৰুসো, ৰস্সানি পব্বজিতস্স নাভিজানামি গামন্তসেনাসনে ৰস্সং উপগন্তা. যংপাযস্মা বাকুলো অসীতিযা ৰস্সেহি নাভিজানাতি গামন্তসেনাসনে ৰস্সং উপগন্তা, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

‘‘সত্তাহমেৰ খো অহং, আৰুসো, সরণো রট্ঠপিণ্ডং ভুঞ্জিং; অথ অট্ঠমিযং অঞ্ঞা উদপাদি. যংপাযস্মা বাকুলো সত্তাহমেৰ সরণো রট্ঠপিণ্ডং ভুঞ্জি; অথ অট্ঠমিযং অঞ্ঞা উদপাদি ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম.

২১২. ‘‘লভেয্যাহং, আৰুসো বাকুল, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি. অলত্থ খো অচেলকস্সপো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং. অচিরূপসম্পন্নো পনাযস্মা কস্সপো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা কস্সপো অরহতং অহোসি.

অথ খো আযস্মা বাকুলো অপরেন সমযেন অৰাপুরণং [অপাপুরণং (সী. স্যা. কং. পী.)] আদায ৰিহারেন ৰিহারং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অভিক্কমথাযস্মন্তো, অভিক্কমথাযস্মন্তো. অজ্জ মে পরিনিব্বানং ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘যংপাযস্মা বাকুলো অৰাপুরণং আদায ৰিহারেন ৰিহারং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘অভিক্কমথাযস্মন্তো, অভিক্কমথাযস্মন্তো; অজ্জ মে পরিনিব্বানং ভৰিস্সতী’তি, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেম’’.

আযস্মা বাকুলো মজ্ঝে ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিসিন্নকোৰ পরিনিব্বাযি. ‘‘যংপাযস্মা বাকুলো মজ্ঝে ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিসিন্নকোৰ পরিনিব্বাযি, ইদম্পি মযং আযস্মতো বাকুলস্স অচ্ছরিযং অব্ভুতধম্মং ধারেমা’’তি.

বাকুলসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং.

৫. দন্তভূমিসুত্তং

২১৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. তেন খো পন সমযেন অচিরৰতো সমণুদ্দেসো অরঞ্ঞকুটিকাযং ৰিহরতি. অথ খো জযসেনো রাজকুমারো জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো যেন অচিরৰতো সমণুদ্দেসো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা অচিরৰতেন সমণুদ্দেসেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জযসেনো রাজকুমারো অচিরৰতং সমণুদ্দেসং এতদৰোচ –

‘‘সুতং মেতং, ভো অগ্গিৰেস্সন – ‘ইধ ভিক্খু অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ফুসেয্য চিত্তস্স একগ্গত’ন্তি. ‘এৰমেতং, রাজকুমার, এৰমেতং, রাজকুমার. ইধ ভিক্খু অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ফুসেয্য চিত্তস্স একগ্গত’ন্তি. ‘সাধু মে ভৰং অগ্গিৰেস্সনো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেতূ’তি. ‘ন খো তে অহং, রাজকুমার, সক্কোমি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেতুং. অহঞ্চ হি তে, রাজকুমার, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেয্যং, ত্ৰঞ্চ মে ভাসিতস্স অত্থং ন আজানেয্যাসি; সো মমস্স কিলমথো, সা মমস্স ৰিহেসা’তি. ‘দেসেতু মে ভৰং অগ্গিৰেস্সনো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং. অপ্পেৰনামাহং ভোতো অগ্গিৰেস্সনস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানেয্য’ন্তি. ‘দেসেয্যং খো তে অহং, রাজকুমার, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং. সচে মে ত্ৰং ভাসিতস্স অত্থং আজানেয্যাসি, ইচ্চেতং কুসলং; নো চে মে ত্ৰং ভাসিতস্স অত্থং আজানেয্যাসি, যথাসকে তিট্ঠেয্যাসি, ন মং তত্থ উত্তরিং পটিপুচ্ছেয্যাসী’তি. ‘দেসেতু মে ভৰং অগ্গিৰেস্সনো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং. সচে অহং ভোতো অগ্গিৰেস্সনস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামি [আজানেয্যামি (ক.)], ইচ্চেতং কুসলং; নো চে অহং ভোতো অগ্গিৰেস্সনস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামি, যথাসকে তিট্ঠিস্সামি [তিট্ঠেয্যামি (ক.)], নাহং তত্থ ভৰন্তং অগ্গিৰেস্সনং উত্তরিং পটিপুচ্ছিস্সামী’’’তি.

২১৪. অথ খো অচিরৰতো সমণুদ্দেসো জযসেনস্স রাজকুমারস্স যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেসি. এৰং ৰুত্তে, জযসেনো রাজকুমারো অচিরৰতং সমণুদ্দেসং এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানমেতং, ভো অগ্গিৰেস্সন, অনৰকাসো যং ভিক্খু অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ফুসেয্য চিত্তস্স একগ্গত’’ন্তি. অথ খো জযসেনো রাজকুমারো অচিরৰতস্স সমণুদ্দেসস্স অট্ঠানতঞ্চ অনৰকাসতঞ্চ পৰেদেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.

অথ খো অচিরৰতো সমণুদ্দেসো অচিরপক্কন্তে জযসেনে রাজকুমারে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো অচিরৰতো সমণুদ্দেসো যাৰতকো অহোসি জযসেনেন রাজকুমারেন সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি.

এৰং ৰুত্তে, ভগৰা অচিরৰতং সমণুদ্দেসং এতদৰোচ – ‘‘তং কুতেত্থ, অগ্গিৰেস্সন, লব্ভা. যং তং নেক্খম্মেন ঞাতব্বং নেক্খম্মেন দট্ঠব্বং নেক্খম্মেন পত্তব্বং নেক্খম্মেন সচ্ছিকাতব্বং তং ৰত জযসেনো রাজকুমারো কামমজ্ঝে ৰসন্তো কামে পরিভুঞ্জন্তো কামৰিতক্কেহি খজ্জমানো কামপরিল়াহেন পরিডয্হমানো কামপরিযেসনায উস্সুকো [উস্সুক্কো (সব্বত্থ)] ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সচ্ছি ৰা করিস্সতী’’তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

২১৫. ‘‘সেয্যথাপিস্সু, অগ্গিৰেস্সন, দ্ৰে হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰা সুদন্তা সুৰিনীতা, দ্ৰে হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰা অদন্তা অৰিনীতা. তং কিং মঞ্ঞসি, অগ্গিৰেস্সন, যে তে দ্ৰে হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰা সুদন্তা সুৰিনীতা, অপি নু তে দন্তাৰ দন্তকারণং গচ্ছেয্যুং, দন্তাৰ দন্তভূমিং সম্পাপুণেয্যু’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যে পন তে দ্ৰে হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰা অদন্তা অৰিনীতা, অপি নু তে অদন্তাৰ দন্তকারণং গচ্ছেয্যুং, অদন্তাৰ দন্তভূমিং সম্পাপুণেয্যুং, সেয্যথাপি তে দ্ৰে হত্থিদম্মা ৰা অস্সদম্মা ৰা গোদম্মা ৰা সুদন্তা সুৰিনীতা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰ খো, অগ্গিৰেস্সন, যং তং নেক্খম্মেন ঞাতব্বং নেক্খম্মেন দট্ঠব্বং নেক্খম্মেন পত্তব্বং নেক্খম্মেন সচ্ছিকাতব্বং তং ৰত জযসেনো রাজকুমারো কামমজ্ঝে ৰসন্তো কামে পরিভুঞ্জন্তো কামৰিতক্কেহি খজ্জমানো কামপরিল়াহেন পরিডয্হমানো কামপরিযেসনায উস্সুকো ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সচ্ছি ৰা করিস্সতী’’তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

২১৬. ‘‘সেয্যথাপি, অগ্গিৰেস্সন, গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা অৰিদূরে মহাপব্বতো. তমেনং দ্ৰে সহাযকা তম্হা গামা ৰা নিগমা ৰা নিক্খমিত্ৰা হত্থৰিলঙ্ঘকেন যেন সো পব্বতো তেনুপসঙ্কমেয্যুং; উপসঙ্কমিত্ৰা একো সহাযকো হেট্ঠা পব্বতপাদে তিট্ঠেয্য, একো সহাযকো উপরিপব্বতং আরোহেয্য. তমেনং হেট্ঠা পব্বতপাদে ঠিতো সহাযকো উপরিপব্বতে ঠিতং সহাযকং এৰং ৰেদয্য – ‘যং, সম্ম, কিং ত্ৰং পস্সসি উপরিপব্বতে ঠিতো’তি? সো এৰং ৰদেয্য – ‘পস্সামি খো অহং, সম্ম, উপরিপব্বতে ঠিতো আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’’’ন্তি.

‘‘সো এৰং ৰদেয্য – ‘অট্ঠানং খো এতং, সম্ম, অনৰকাসো যং ত্ৰং উপরিপব্বতে ঠিতো পস্সেয্যাসি আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’ন্তি. তমেনং উপরিপব্বতে ঠিতো সহাযকো হেট্ঠিমপব্বতপাদং ওরোহিত্ৰা তং সহাযকং বাহাযং গহেত্ৰা উপরিপব্বতং আরোপেত্ৰা মুহুত্তং অস্সাসেত্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘যং, সম্ম, কিং ত্ৰং পস্সসি উপরিপব্বতে ঠিতো’তি? সো এৰং ৰদেয্য – ‘পস্সামি খো অহং, সম্ম, উপরিপব্বতে ঠিতো আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’’’ন্তি.

‘‘সো এৰং ৰদেয্য – ‘ইদানেৰ খো তে, সম্ম, ভাসিতং – মযং এৰং আজানাম – অট্ঠানং খো এতং সম্ম, অনৰকাসো যং ত্ৰং উপরিপব্বতে ঠিতো পস্সেয্যাসি আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’ন্তি. ইদানেৰ চ পন তে ভাসিতং মযং এৰং আজানাম – ‘পস্সামি খো অহং, সম্ম, উপরিপব্বতে ঠিতো আরামরামণেয্যকং ৰনরামণেয্যকং ভূমিরামণেয্যকং পোক্খরণীরামণেয্যক’ন্তি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘তথা হি পনাহং, সম্ম, ইমিনা মহতা পব্বতেন আৰুতো [আৰটো (সী. অট্ঠ. পী.), আৰুটো (স্যা. কং. ক.)] দট্ঠেয্যং নাদ্দস’’’ন্তি.

‘‘অতো মহন্ততরেন, অগ্গিৰেস্সন, অৰিজ্জাখন্ধেন জযসেনো রাজকুমারো আৰুতো নিৰুতো [নিৰুটো (স্যা. কং. পী. ক.)] ওফুটো [ওৰুতো (সী.), ওৰুটো (স্যা. কং. পী.)] পরিযোনদ্ধো. সো ৰত যং তং নেক্খম্মেন ঞাতব্বং নেক্খম্মেন দট্ঠব্বং নেক্খম্মেন পত্তব্বং নেক্খম্মেন সচ্ছিকাতব্বং তং ৰত জযসেনো রাজকুমারো কামমজ্ঝে ৰসন্তো কামে পরিভুঞ্জন্তো কামৰিতক্কেহি খজ্জমানো কামপরিল়াহেন পরিডয্হমানো কামপরিযেসনায উস্সুকো ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সচ্ছি ৰা করিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সচে খো তং, অগ্গিৰেস্সন, জযসেনস্স রাজকুমারস্স ইমা দ্ৰে উপমা পটিভাযেয্যুং [পটিভাসেয্যুং (সী. স্যা. কং. পী.)], অনচ্ছরিযং তে জযসেনো রাজকুমারো পসীদেয্য, পসন্নো চ তে পসন্নাকারং করেয্যা’’তি. ‘‘কুতো পন মং, ভন্তে, জযসেনস্স রাজকুমারস্স ইমা দ্ৰে উপমা পটিভাযিস্সন্তি [পটিভাসিস্সন্তি (সী. স্যা. কং. পী.)] অনচ্ছরিযা পুব্বে অস্সুতপুব্বা, সেয্যথাপি ভগৰন্ত’’ন্তি?

২১৭. ‘‘সেয্যথাপি, অগ্গিৰেস্সন, রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো নাগৰনিকং আমন্তেতি – ‘এহি ত্ৰং, সম্ম নাগৰনিক, রঞ্ঞো নাগং অভিরুহিত্ৰা নাগৰনং পৰিসিত্ৰা আরঞ্ঞকং নাগং অতিপস্সিত্ৰা রঞ্ঞো নাগস্স গীৰাযং উপনিবন্ধাহী’তি. ‘এৰং, দেৰা’তি খো, অগ্গিৰেস্সন, নাগৰনিকো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স পটিস্সুত্ৰা রঞ্ঞো নাগং অভিরুহিত্ৰা নাগৰনং পৰিসিত্ৰা আরঞ্ঞকং নাগং অতিপস্সিত্ৰা রঞ্ঞো নাগস্স গীৰাযং উপনিবন্ধতি. তমেনং রঞ্ঞো নাগো অব্ভোকাসং নীহরতি. এত্তাৰতা খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো অব্ভোকাসং গতো হোতি. এত্থগেধা [এতগেধা (সী. পী.)] হি, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকা নাগা যদিদং – নাগৰনং. তমেনং নাগৰনিকো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স আরোচেসি – ‘অব্ভোকাসগতো খো [খো তে (স্যা. কং. ক.)], দেৰ, আরঞ্ঞকো নাগো’তি. অথ খো অগ্গিৰেস্সন, তমেনং রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো হত্থিদমকং আমন্তেসি – ‘এহি ত্ৰং, সম্ম হত্থিদমক, আরঞ্ঞকং নাগং দমযাহি আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সীলানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সরসঙ্কপ্পানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ দরথকিলমথপরিল়াহানং অভিনিম্মদনায গামন্তে অভিরমাপনায মনুস্সকন্তেসু সীলেসু সমাদপনাযা’’’তি [সমাদাপনাযাতি (?)].

‘‘‘এৰং, দেৰা’তি খো, অগ্গিৰেস্সন, হত্থিদমকো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স পটিস্সুত্ৰা মহন্তং থম্ভং পথৰিযং নিখণিত্ৰা আরঞ্ঞকস্স নাগস্স গীৰাযং উপনিবন্ধতি আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সীলানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সরসঙ্কপ্পানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ দরথকিলমথপরিল়াহানং অভিনিম্মদনায গামন্তে অভিরমাপনায মনুস্সকন্তেসু সীলেসু সমাদপনায. তমেনং হত্থিদমকো যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপাহি ৰাচাহি সমুদাচরতি. যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো হত্থিদমকস্স যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপাহি ৰাচাহি সমুদাচরিযমানো সুস্সূসতি, সোতং ওদহতি, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি; তমেনং হত্থিদমকো উত্তরি তিণঘাসোদকং অনুপ্পৰেচ্ছতি.

‘‘যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো হত্থিদমকস্স তিণঘাসোদকং পটিগ্গণ্হাতি, তত্র হত্থিদমকস্স এৰং হোতি – ‘জীৰিস্সতি খো [নু খো (সী. ক.)] দানি আরঞ্ঞকো [রঞ্ঞো (সী. পী.)] নাগো’তি. তমেনং হত্থিদমকো উত্তরি কারণং কারেতি – ‘আদিয, ভো, নিক্খিপ, ভো’তি. যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো হত্থিদমকস্স আদাননিক্খেপে ৰচনকরো হোতি ওৰাদপ্পটিকরো, তমেনং হত্থিদমকো উত্তরি কারণং কারেতি – ‘অভিক্কম, ভো, পটিক্কম, ভো’তি. যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো হত্থিদমকস্স অভিক্কমপটিক্কমৰচনকরো হোতি ওৰাদপ্পটিকরো, তমেনং হত্থিদমকো উত্তরি কারণং কারেতি – ‘উট্ঠহ, ভো, নিসীদ, ভো’তি. যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, আরঞ্ঞকো নাগো হত্থিদমকস্স উট্ঠাননিসজ্জায ৰচনকরো হোতি ওৰাদপ্পটিকরো, তমেনং হত্থিদমকো উত্তরি আনেঞ্জং নাম কারণং কারেতি, মহন্তস্স ফলকং সোণ্ডায উপনিবন্ধতি, তোমরহত্থো চ পুরিসো উপরিগীৰায নিসিন্নো হোতি, সমন্ততো চ তোমরহত্থা পুরিসা পরিৰারেত্ৰা ঠিতা হোন্তি, হত্থিদমকো চ দীঘতোমরযট্ঠিং গহেত্ৰা পুরতো ঠিতো হোতি. সো আনেঞ্জং কারণং কারিযমানো নেৰ পুরিমে পাদে চোপেতি ন পচ্ছিমে পাদে চোপেতি, ন পুরিমকাযং চোপেতি ন পচ্ছিমকাযং চোপেতি, ন সীসং চোপেতি, ন কণ্ণে চোপেতি, ন দন্তে চোপেতি, ন নঙ্গুট্ঠং চোপেতি, ন সোণ্ডং চোপেতি. সো হোতি আরঞ্ঞকো নাগো খমো সত্তিপ্পহারানং অসিপ্পহারানং উসুপ্পহারানং সরপত্তপ্পহারানং [পরসত্থপ্পহারানং (সী.), পরসত্তুপ্পহারানং (স্যা. কং. পী.)] ভেরিপণৰৰংসসঙ্খডিণ্ডিমনিন্নাদসদ্দানং [ভেরিপণৰসঙ্খতিণৰনিন্নাদসদ্দানং (পী.)] সব্বৰঙ্কদোসনিহিতনিন্নীতকসাৰো রাজারহো রাজভোগ্গো রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

২১৮. ‘‘এৰমেৰ খো, অগ্গিৰেস্সন, ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা. সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তং ধম্মং সুণাতি গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা কুলে পচ্চাজাতো. সো তং ধম্মং সুত্ৰা তথাগতে সদ্ধং পটিলভতি. সো তেন সদ্ধাপটিলাভেন সমন্নাগতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সম্বাধো ঘরাৰাসো রজাপথো, অব্ভোকাসো পব্বজ্জা. নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং. যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজেয্য’ন্তি.

‘‘সো অপরেন সমযেন অপ্পং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায অপ্পং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায মহন্তং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. এত্তাৰতা খো, অগ্গিৰেস্সন, অরিযসাৰকো অব্ভোকাসগতো হোতি. এত্থগেধা হি, অগ্গিৰেস্সন, দেৰমনুস্সা যদিদং – পঞ্চ কামগুণা. তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, সীলৰা হোহি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরাহি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খস্সু সিক্খাপদেসূ’’’তি.

‘‘যতো খো, অগ্গিৰেস্সন, অরিযসাৰকো সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোহি, চক্খুনা রূপং দিস্ৰা মা নিমিত্তগ্গাহী…পে… (যথা গণকমোগ্গল্লানসুত্তন্তে, এৰং ৰিত্থারেতব্বানি.)

২১৯. ‘‘সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. ৰেদনাসু…পে… চিত্তে…পে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. সেয্যথাপি, অগ্গিৰেস্সন, হত্থিদমকো মহন্তং থম্ভং পথৰিযং নিখণিত্ৰা আরঞ্ঞকস্স নাগস্স গীৰাযং উপনিবন্ধতি আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সীলানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ সরসঙ্কপ্পানং অভিনিম্মদনায আরঞ্ঞকানঞ্চেৰ দরথকিলমথপরিল়াহানং অভিনিম্মদনায গামন্তে অভিরমাপনায মনুস্সকন্তেসু সীলেসু সমাদপনায; এৰমেৰ খো, অগ্গিৰেস্সন, অরিযসাৰকস্স ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানা চেতসো উপনিবন্ধনা হোন্তি গেহসিতানঞ্চেৰ সীলানং অভিনিম্মদনায গেহসিতানঞ্চেৰ সরসঙ্কপ্পানং অভিনিম্মদনায গেহসিতানঞ্চেৰ দরথকিলমথপরিল়াহানং অভিনিম্মদনায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায.

২২০. ‘‘তমেনং তথাগতো উত্তরিং ৰিনেতি – ‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরাহি, মা চ কামূপসংহিতং ৰিতক্কং ৰিতক্কেসি. ৰেদনাসু… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরাহি, মা চ কামূপসংহিতং ৰিতক্কং ৰিতক্কেসী’’’তি.

‘‘সো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি.

২২১. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি.

‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি.

‘‘সো হোতি ভিক্খু খমো সীতস্স উণ্হস্স জিঘচ্ছায পিপাসায ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি সব্বরাগদোসমোহনিহিতনিন্নীতকসাৰো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

২২২. ‘‘মহল্লকো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো অদন্তো অৰিনীতো কালঙ্করোতি, ‘অদন্তমরণং [অদন্তং মরণং (ক.)] মহল্লকো রঞ্ঞো নাগো কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; মজ্ঝিমো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো. দহরো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো অদন্তো অৰিনীতো কালঙ্করোতি, ‘অদন্তমরণং দহরো রঞ্ঞো নাগো কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; এৰমেৰ খো, অগ্গিৰেস্সন, থেরো চেপি ভিক্খু অখীণাসৰো কালঙ্করোতি, ‘অদন্তমরণং থেরো ভিক্খু কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; মজ্ঝিমো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, ভিক্খু. নৰো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, ভিক্খু অখীণাসৰো কালঙ্করোতি, ‘অদন্তমরণং নৰো ভিক্খু কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘মহল্লকো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো সুদন্তো সুৰিনীতো কালঙ্করোতি, ‘দন্তমরণং মহল্লকো রঞ্ঞো নাগো কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; মজ্ঝিমো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো… দহরো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, রঞ্ঞো নাগো সুদন্তো সুৰিনীতো কালঙ্করোতি, ‘দন্তমরণং দহরো রঞ্ঞো নাগো কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; এৰমেৰ খো, অগ্গিৰেস্সন, থেরো চেপি ভিক্খু খীণাসৰো কালঙ্করোতি, ‘দন্তমরণং থেরো ভিক্খু কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি; মজ্ঝিমো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, ভিক্খু. নৰো চেপি, অগ্গিৰেস্সন, ভিক্খু খীণাসৰো কালঙ্করোতি, ‘দন্তমরণং নৰো ভিক্খু কালঙ্কতো’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো অচিরৰতো সমণুদ্দেসো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

দন্তভূমিসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং.

৬. ভূমিজসুত্তং

২২৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. অথ খো আযস্মা ভূমিজো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন জযসেনস্স রাজকুমারস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো জযসেনো রাজকুমারো যেনাযস্মা ভূমিজো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা ভূমিজেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জযসেনো রাজকুমারো আযস্মন্তং ভূমিজং এতদৰোচ – ‘‘সন্তি, ভো ভূমিজ, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা [চরতি, অভব্বো (সী. পী.) এৰমুপরিপি একৰচনেনেৰ দিস্সতি] ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি [আসঞ্চ অনাসঞ্চ চেপি (অট্ঠ.)] করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমাযা’তি. ইধ ভোতো ভূমিজস্স সত্থা কিংৰাদী [কিংৰাদী কিংদিট্ঠী (স্যা. কং. ক.)] কিমক্খাযী’’তি? ‘‘ন খো মেতং, রাজকুমার, ভগৰতো সম্মুখা সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং. ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ভগৰা এৰং ব্যাকরেয্য – ‘আসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. আসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমাযা’তি. ন খো মে তং, রাজকুমার, ভগৰতো সম্মুখা সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং. ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ভগৰা এৰং ব্যাকরেয্যা’’তি. ‘‘সচে খো ভোতো ভূমিজস্স সত্থা এৰংৰাদী [এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠী (স্যা. কং. ক.)] এৰমক্খাযী, অদ্ধা ভোতো ভূমিজস্স সত্থা সব্বেসংযেৰ পুথুসমণব্রাহ্মণানং মুদ্ধানং [বুদ্ধানং (ক.) মুদ্ধানন্তিমুদ্ধং, মত্থকন্তি অত্থো] মঞ্ঞে আহচ্চ তিট্ঠতী’’তি. অথ খো জযসেনো রাজকুমারো আযস্মন্তং ভূমিজং সকেনেৰ থালিপাকেন পরিৰিসি.

২২৪. অথ খো আযস্মা ভূমিজো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা ভূমিজো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন জযসেনস্স রাজকুমারস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদিং. অথ খো, ভন্তে, জযসেনো রাজকুমারো যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মযা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো, ভন্তে, জযসেনো রাজকুমারো মং এতদৰোচ – ‘সন্তি, ভো ভূমিজ, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমাযা’তি. ‘ইধ ভোতো ভূমিজস্স সত্থা কিংৰাদী কিমক্খাযী’তি? এৰং ৰুত্তে অহং, ভন্তে, জযসেনং রাজকুমারং এতদৰোচং – ‘ন খো মে তং, রাজকুমার, ভগৰতো সম্মুখা সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং. ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ভগৰা এৰং ব্যাকরেয্য – আসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা অযোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. আসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা যোনিসো ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমাযাতি. ন খো মে তং, রাজকুমার, ভগৰতো সম্মুখা সুতং, সম্মুখা পটিগ্গহিতং. ঠানঞ্চ খো এতং ৰিজ্জতি যং ভগৰা এৰং ব্যাকরেয্যা’তি. ‘সচে ভোতো ভূমিজস্স সত্থা এৰংৰাদী এৰমক্খাযী, অদ্ধা ভোতো ভূমিজস্স সত্থা সব্বেসংযেৰ পুথুসমণব্রাহ্মণানং মুদ্ধানং মঞ্ঞে আহচ্চ তিট্ঠতী’তি. ‘কচ্চাহং, ভন্তে, এৰং পুট্ঠো এৰং ব্যাকরমানো ৰুত্তৰাদী চেৰ ভগৰতো হোমি, ন চ ভগৰন্তং অভূতেন অব্ভাচিক্খামি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোমি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতী’’’তি?

‘‘তগ্ঘ ত্ৰং, ভূমিজ, এৰং পুট্ঠো এৰং ব্যাকরমানো ৰুত্তৰাদী চেৰ মে হোসি, ন চ মং অভূতেন অব্ভাচিক্খসি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোসি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতি. যে হি কেচি, ভূমিজ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিনো মিচ্ছাসঙ্কপ্পা মিচ্ছাৰাচা মিচ্ছাকম্মন্তা মিচ্ছাআজীৰা মিচ্ছাৰাযামা মিচ্ছাসতী মিচ্ছাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

২২৫. ‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো তেলত্থিকো তেলগৰেসী তেলপরিযেসনং চরমানো ৰালিকং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য. আসঞ্চেপি করিত্ৰা ৰালিকং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, অভব্বো তেলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ৰালিকং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, অভব্বো তেলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ৰালিকং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, অভব্বো তেলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ৰালিকং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, অভব্বো তেলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, তেলস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিনো মিচ্ছাসঙ্কপ্পা মিচ্ছাৰাচা মিচ্ছাকম্মন্তা মিচ্ছাআজীৰা মিচ্ছাৰাযামা মিচ্ছাসতী মিচ্ছাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো খীরত্থিকো খীরগৰেসী খীরপরিযেসনং চরমানো গাৰিং তরুণৰচ্ছং ৰিসাণতো আৰিঞ্ছেয্য [আৰিঞ্জেয্য (সী. স্যা. কং. পী.)]. আসঞ্চেপি করিত্ৰা গাৰিং তরুণৰচ্ছং ৰিসাণতো আৰিঞ্ছেয্য, অভব্বো খীরস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা গাৰিং তরুণৰচ্ছং ৰিসাণতো আৰিঞ্ছেয্য, অভব্বো খীরস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, খীরস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিনো…পে… মিচ্ছাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

২২৬. ‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো নৰনীতত্থিকো নৰনীতগৰেসী নৰনীতপরিযেসনং চরমানো উদকং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন [মন্থেন (সী.), মত্তেন (ক.)] আৰিঞ্ছেয্য. আসঞ্চেপি করিত্ৰা উদকং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন আৰিঞ্ছেয্য, অভব্বো নৰনীতস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা উদকং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন আৰিঞ্ছেয্য, অভব্বো নৰনীতস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, নৰনীতস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিনো…পে… মিচ্ছাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো অগ্গিত্থিকো [অগ্গত্থিকো (সী.)] অগ্গিগৰেসী অগ্গিপরিযেসনং চরমানো অল্লং কট্ঠং সস্নেহং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেয্য [অভিমত্থেয্য (স্যা. কং. পী. ক.)]. আসঞ্চেপি করিত্ৰা অল্লং কট্ঠং সস্নেহং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেয্য, অভব্বো অগ্গিস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা অল্লং কট্ঠং সস্নেহং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেয্য, অভব্বো অগ্গিস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, অগ্গিস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিনো…পে… মিচ্ছাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে…আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, অভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? অযোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায. যে হি কেচি, ভূমিজ, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সম্মাদিট্ঠিনো সম্মাসঙ্কপ্পা সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তা সম্মাআজীৰা সম্মাৰাযামা সম্মাসতী সম্মাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

২২৭. ‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো তেলত্থিকো তেলগৰেসী তেলপরিযেসনং চরমানো তিলপিট্ঠং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য. আসঞ্চেপি করিত্ৰা তিলপিট্ঠং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, ভব্বো তেলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা তিলপিট্ঠং দোণিযা আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং পীল়েয্য, ভব্বো তেলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, তেলস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সম্মাদিট্ঠিনো…পে… সম্মাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো খীরত্থিকো খীরগৰেসী খীরপরিযেসনং চরমানো গাৰিং তরুণৰচ্ছং থনতো আৰিঞ্ছেয্য. আসঞ্চেপি করিত্ৰা গাৰিং তরুণৰচ্ছং থনতো আৰিঞ্ছেয্য, ভব্বো খীরস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা গাৰিং তরুণৰচ্ছং থনতো আৰিঞ্ছেয্য, ভব্বো খীরস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, খীরস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সম্মাদিট্ঠিনো…পে… সম্মাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা…পে… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

২২৮. ‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো নৰনীতত্থিকো নৰনীতগৰেসী নৰনীতপরিযেসনং চরমানো দধিং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন আৰিঞ্ছেয্য. আসঞ্চেপি করিত্ৰা দধিং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন আৰিঞ্ছেয্য, ভব্বো নৰনীতস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা দধিং কলসে আসিঞ্চিত্ৰা মত্থেন আৰিঞ্ছেয্য, ভব্বো নৰনীতস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, নৰনীতস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সম্মাদিট্ঠিনো…পে… সম্মাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা… আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা … নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

‘‘সেয্যথাপি, ভূমিজ, পুরিসো অগ্গিত্থিকো অগ্গিগৰেসী অগ্গিপরিযেসনং চরমানো সুক্খং কট্ঠং কোল়াপং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেয্য; ( ) [(ভব্বো অগ্গিস্স অধিগমায) (সব্বত্থ)] আসঞ্চেপি করিত্ৰা… অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা.. আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা… নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা সুক্খ কট্ঠং কোল়াপং উত্তরারণিং আদায অভিমন্থেয্য, ভব্বো অগ্গিস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, অগ্গিস্স অধিগমায. এৰমেৰ খো, ভূমিজ, যে হি কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সম্মাদিট্ঠিনো…পে… সম্মাসমাধিনো তে আসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; আসঞ্চ অনাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায; নেৰাসং নানাসঞ্চেপি করিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি, ভব্বা ফলস্স অধিগমায. তং কিস্স হেতু? যোনি হেসা, ভূমিজ, ফলস্স অধিগমায.

‘‘সচে খো তং, ভূমিজ, জযসেনস্স রাজকুমারস্স ইমা চতস্সো উপমা পটিভাযেয্যুং অনচ্ছরিযং তে জযসেনো রাজকুমারো পসীদেয্য, পসন্নো চ তে পসন্নাকারং করেয্যা’’তি. ‘‘কুতো পন মং, ভন্তে, জযসেনস্স রাজকুমারস্স ইমা চতস্সো উপমা পটিভাযিস্সন্তি অনচ্ছরিযা পুব্বে অস্সুতপুব্বা, সেয্যথাপি ভগৰন্ত’’ন্তি?

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা ভূমিজো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

ভূমিজসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং.

৭. অনুরুদ্ধসুত্তং

২২৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো পঞ্চকঙ্গো থপতি অঞ্ঞতরং পুরিসং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, যেনাযস্মা অনুরুদ্ধো তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স পাদে সিরসা ৰন্দাহি [ৰন্দাহি, এৰঞ্চ ৰদেহি (সী. পী.)] – ‘পঞ্চকঙ্গো, ভন্তে, থপতি আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স পাদে সিরসা ৰন্দতী’তি; এৰঞ্চ ৰদেহি [এৰঞ্চ ৰদেতি (সী. পী.)] – ‘অধিৰাসেতু কির, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো পঞ্চকঙ্গস্স থপতিস্স স্ৰাতনায অত্তচতুত্থো ভত্তং; যেন চ কির, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো পগেৰতরং আগচ্ছেয্য; পঞ্চকঙ্গো, ভন্তে, থপতি [পঞ্চকঙ্গো থপতি (সী. পী.)] বহুকিচ্চো বহুকরণীযো রাজকরণীযেনা’’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সো পুরিসো পঞ্চকঙ্গস্স থপতিস্স পটিস্সুত্ৰা যেনাযস্মা অনুরুদ্ধো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো পুরিসো আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চকঙ্গো, ভন্তে, থপতি আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স পাদে সিরসা ৰন্দতি, এৰঞ্চ ৰদেতি – ‘অধিৰাসেতু কির, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো পঞ্চকঙ্গস্স থপতিস্স স্ৰাতনায অত্তচতুত্থো ভত্তং; যেন চ কির, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো পগেৰতরং আগচ্ছেয্য; পঞ্চকঙ্গো, ভন্তে, থপতি বহুকিচ্চো বহুকরণীযো রাজকরণীযেনা’’’তি. অধিৰাসেসি খো আযস্মা অনুরুদ্ধো তুণ্হীভাৰেন.

২৩০. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন পঞ্চকঙ্গস্স থপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো পঞ্চকঙ্গো থপতি আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি. অথ খো পঞ্চকঙ্গো থপতি আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং অঞ্ঞতরং নীচং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো পঞ্চকঙ্গো থপতি আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচ –

‘‘ইধ মং, ভন্তে, থেরা ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহংসু – ‘অপ্পমাণং, গহপতি, চেতোৰিমুত্তিং ভাৰেহী’তি [অপ্পমাণা গহপতি চেতোৰিমুত্তি ভাৰেতব্বাতি (ক.)]. একচ্চে থেরা এৰমাহংসু – ‘মহগ্গতং, গহপতি, চেতোৰিমুত্তিং ভাৰেহী’তি. যা চাযং, ভন্তে, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি যা চ মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি – ইমে ধম্মা নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চ, উদাহু একত্থা ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি? ‘‘তেন হি, গহপতি, তং যেৰেত্থ পটিভাতু. অপণ্ণকন্তে ইতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ময্হং খো, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘যা চাযং অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি যা চ মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি ইমে ধম্মা একত্থা ব্যঞ্জনমেৰ নান’’’ন্তি. ‘‘যা চাযং, গহপতি, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি যা চ মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি ইমে ধম্মা নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চ. তদমিনাপেতং, গহপতি, পরিযাযেন ৰেদিতব্বং যথা ইমে ধম্মা নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চ’’.

‘‘কতমা চ, গহপতি, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি? ইধ, গহপতি, ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং; ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাবজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. করুণাসহগতেন চেতসা… মুদিতাসহগতেন চেতসা… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং; ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাবজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, গহপতি, অপ্পমাণা চেতোৰিমুত্তি.

২৩১. ‘‘কতমা চ, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি? ইধ, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা একং রুক্খমূলং মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা রুক্খমূলানি মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি [অযং (স্যা. কং. ক.)] ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা একং গামক্খেত্তং মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা গামক্খেত্তানি মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা একং মহারজ্জং মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মহারজ্জানি মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইধ পন, গহপতি, ভিক্খু যাৰতা সমুদ্দপরিযন্তং পথৰিং মহগ্গতন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. অযম্পি ৰুচ্চতি, গহপতি, মহগ্গতা চেতোৰিমুত্তি. ইমিনা খো এতং, গহপতি, পরিযাযেন ৰেদিতব্বং যথা ইমে ধম্মা নানত্থা চেৰ নানাব্যঞ্জনা চ.

২৩২. ‘‘চতস্সো খো ইমা গহপতি, ভৰূপপত্তিযো. কতমা চতস্সো? ইধ, গহপতি, একচ্চো ‘পরিত্তাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরিত্তাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. ইধ পন, গহপতি, একচ্চো ‘অপ্পমাণাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপ্পমাণাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. ইধ পন, গহপতি, একচ্চো ‘সংকিলিট্ঠাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সংকিলিট্ঠাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. ইধ পন, গহপতি, একচ্চো ‘পরিসুদ্ধাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরিসুদ্ধাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. ইমা খো, গহপতি, চতস্সো ভৰূপপত্তিযো.

‘‘হোতি খো সো, গহপতি, সমযো, যা তা দেৰতা একজ্ঝং সন্নিপতন্তি, তাসং একজ্ঝং সন্নিপতিতানং ৰণ্ণনানত্তঞ্হি খো পঞ্ঞাযতি নো চ আভানানত্তং. সেয্যথাপি, গহপতি, পুরিসো সম্বহুলানি তেলপ্পদীপানি একং ঘরং পৰেসেয্য. তেসং একং ঘরং পৰেসিতানং অচ্চিনানত্তঞ্হি খো পঞ্ঞাযেথ, নো চ আভানানত্তং; এৰমেৰ খো, গহপতি, হোতি খো সো সমযো, যা তা দেৰতা একজ্ঝং সন্নিপতন্তি তাসং একজ্ঝং সন্নিপতিতানং ৰণ্ণনানত্তঞ্হি খো পঞ্ঞাযতি, নো চ আভানানত্তং.

‘‘হোতি খো সো, গহপতি, সমযো, যা তা দেৰতা ততো ৰিপক্কমন্তি, তাসং ততো ৰিপক্কমন্তীনং ৰণ্ণনানত্তঞ্চেৰ পঞ্ঞাযতি আভানানত্তঞ্চ. সেয্যথাপি, গহপতি, পুরিসো তানি সম্বহুলানি তেলপ্পদীপানি তম্হা ঘরা নীহরেয্য. তেসং ততো নীহতানং [নীহরন্তানং (সী. স্যা. কং. পী.)] অচ্চিনানত্তঞ্চেৰ পঞ্ঞাযেথ আভানানত্তঞ্চ; এৰমেৰ খো, গহপতি, হোতি খো সো সমযো, যা তা দেৰতা ততো ৰিপক্কমন্তি, তাসং ততো ৰিপক্কমন্তীনং ৰণ্ণনানত্তঞ্চেৰ পঞ্ঞাযতি আভানানত্তঞ্চ.

‘‘ন খো, গহপতি, তাসং দেৰতানং এৰং হোতি – ‘ইদং অম্হাকং নিচ্চন্তি ৰা ধুৰন্তি ৰা সস্সত’ন্তি ৰা, অপি চ যত্থ যত্থেৰ তা [যা (ক.)] দেৰতা অভিনিৰিসন্তি তত্থ তত্থেৰ তা দেৰতা অভিরমন্তি. সেয্যথাপি, গহপতি, মক্খিকানং কাজেন ৰা পিটকেন ৰা হরীযমানানং ন এৰং হোতি – ‘ইদং অম্হাকং নিচ্চন্তি ৰা ধুৰন্তি ৰা সস্সত’ন্তি ৰা, অপি চ যত্থ যত্থেৰ তা [যা (ক.)] মক্খিকা অভিনিৰিসন্তি তত্থ তত্থেৰ তা মক্খিকা অভিরমন্তি; এৰমেৰ খো, গহপতি, তাসং দেৰতানং ন এৰং হোতি – ‘ইদং অম্হাকং নিচ্চন্তি ৰা ধুৰন্তি ৰা সস্সত’ন্তি ৰা, অপি চ যত্থ যত্থেৰ তা দেৰতা অভিনিৰিসন্তি তত্থ তত্থেৰ তা দেৰতা অভিরমন্তী’’তি.

২৩৩. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা সভিযো কচ্চানো [কচ্চাযনো (সী.)] আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচ – ‘‘সাধু, ভন্তে অনুরুদ্ধ! অত্থি চ মে এত্থ উত্তরিং পটিপুচ্ছিতব্বং. যা তা, ভন্তে, দেৰতা আভা সব্বা তা পরিত্তাভা উদাহু সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা অপ্পমাণাভা’’তি? ‘‘তদঙ্গেন খো, আৰুসো কচ্চান, সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিত্তাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা অপ্পমাণাভা’’তি. ‘‘কো নু খো, ভন্তে অনুরুদ্ধ, হেতু কো পচ্চযো যেন তাসং দেৰতানং একং দেৰনিকাযং উপপন্নানং সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিত্তাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা অপ্পমাণাভা’’তি?

‘‘তেন হাৰুসো কচ্চান, তংযেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা একং রুক্খমূলং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং [যোপাযং (ক.)] ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা রুক্খমূলানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা রুক্খমূলানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা রুক্খমূলানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং ভিক্খু যাৰতা একং গামক্খেত্তং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা একং গামক্খেত্তং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা একং গামক্খেত্তং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা গামক্খেত্তানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা গামক্খেত্তানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা গামক্খেত্তানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং ভিক্খু যাৰতা একং মহারজ্জং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা একং মহারজ্জং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা একং মহারজ্জং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মহারজ্জানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মহারজ্জানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসো কচ্চান, য্ৰাযং ভিক্খু যাৰতা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মহারজ্জানি ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, যোচাযং ভিক্খু যাৰতা সমুদ্দপরিযন্তং পথৰিং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং কতমা চিত্তভাৰনা মহগ্গততরা’’তি? ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, ভিক্খু যাৰতা সমুদ্দপরিযন্তং পথৰিং ‘মহগ্গত’ন্তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি – অযং ইমাসং উভিন্নং চিত্তভাৰনানং মহগ্গততরা’’তি? ‘‘অযং খো, আৰুসো কচ্চান, হেতু অযং পচ্চযো, যেন তাসং দেৰতানং একং দেৰনিকাযং উপপন্নানং সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিত্তাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা অপ্পমাণাভা’’তি.

২৩৪. ‘‘সাধু, ভন্তে অনুরুদ্ধ! অত্থি চ মে এত্থ উত্তরিং পটিপুচ্ছিতব্বং. যাৰতা [যা তা (ক.)], ভন্তে, দেৰতা আভা সব্বা তা সংকিলিট্ঠাভা উদাহু সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিসুদ্ধাভা’’তি? ‘‘তদঙ্গেন খো, আৰুসো কচ্চান, সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা সংকিলিট্ঠাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিসুদ্ধাভা’’তি. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, অনুরুদ্ধ, হেতু কো পচ্চযো, যেন তাসং দেৰতানং একং দেৰনিকাযং উপপন্নানং সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা সংকিলিট্ঠাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিসুদ্ধাভা’’তি?

‘‘তেন, হাৰুসো কচ্চান, উপমং তে করিস্সামি. উপমাযপিধেকচ্চে [উপমাযমিধেকচ্চে (ক.)] ৰিঞ্ঞূ পুরিসা ভাসিতস্স অত্থং আজানন্তি. সেয্যথাপি, আৰুসো কচ্চান, তেলপ্পদীপস্স ঝাযতো তেলম্পি অপরিসুদ্ধং ৰট্টিপি অপরিসুদ্ধা. সো তেলস্সপি অপরিসুদ্ধত্তা ৰট্টিযাপি অপরিসুদ্ধত্তা অন্ধন্ধং ৰিয ঝাযতি; এৰমেৰ খো, আৰুসো কচ্চান, ইধেকচ্চো ভিক্খু ‘সংকিলিট্ঠাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি, তস্স কাযদুট্ঠুল্লম্পি ন সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধং হোতি, থিনমিদ্ধম্পি ন সুসমূহতং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চম্পি ন সুপ্পটিৰিনীতং হোতি. সো কাযদুট্ঠুল্লস্সপি ন সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধত্তা থিনমিদ্ধস্সপি ন সুসমূহতত্তা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্সপি ন সুপ্পটিৰিনীতত্তা অন্ধন্ধং ৰিয ঝাযতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সংকিলিট্ঠাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. সেয্যথাপি, আৰুসো কচ্চান, তেলপ্পদীপস্স ঝাযতো তেলম্পি পরিসুদ্ধং ৰট্টিপি পরিসুদ্ধা. সো তেলস্সপি পরিসুদ্ধত্তা ৰট্টিযাপি পরিসুদ্ধত্তা ন অন্ধন্ধং ৰিয ঝাযতি; এৰমেৰ খো, আৰুসো কচ্চান, ইধেকচ্চো ভিক্খু ‘পরিসুদ্ধাভা’তি ফরিত্ৰা অধিমুচ্চিত্ৰা ৰিহরতি. তস্স কাযদুট্ঠুল্লম্পি সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধং হোতি, থিনমিদ্ধম্পি সুসমূহতং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চম্পি সুপ্পটিৰিনীতং হোতি. সো কাযদুট্ঠুল্লস্সপি সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধত্তা থিনমিদ্ধস্সপি সুসমূহতত্তা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্সপি সুপ্পটিৰিনীতত্তা ন অন্ধন্ধং ৰিয ঝাযতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরিসুদ্ধাভানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. অযং খো, আৰুসো কচ্চান, হেতু অযং পচ্চযো যেন তাসং দেৰতানং একং দেৰনিকাযং উপপন্নানং সন্তেত্থ একচ্চা দেৰতা সংকিলিট্ঠাভা, সন্তি পনেত্থ একচ্চা দেৰতা পরিসুদ্ধাভা’’তি.

২৩৫. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা সভিযো কচ্চানো আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচ – ‘‘সাধু, ভন্তে অনুরুদ্ধ! ন, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো এৰমাহ – ‘এৰং মে সুত’ন্তি ৰা ‘এৰং অরহতি ভৰিতু’ন্তি ৰা; অথ চ পন, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো ‘এৰম্পি তা দেৰতা, ইতিপি তা দেৰতা’ত্ৰেৰ ভাসতি. তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অদ্ধা আযস্মতা অনুরুদ্ধেন তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সন্নিৰুত্থপুব্বঞ্চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা’’’তি. ‘‘অদ্ধা খো অযং, আৰুসো কচ্চান, আসজ্জ উপনীয ৰাচা ভাসিতা, অপি চ তে অহং ব্যাকরিস্সামি – ‘দীঘরত্তং খো মে, আৰুসো কচ্চান, তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং সন্নিৰুত্থপুব্বঞ্চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা’’’তি.

এৰং ৰুত্তে, আযস্মা সভিযো কচ্চানো পঞ্চকঙ্গং থপতিং এতদৰোচ – ‘‘লাভা তে, গহপতি, সুলদ্ধং তে, গহপতি, যং ত্ৰঞ্চেৰ তং কঙ্খাধম্মং পহাসি [পজহসি (ক.)], মযঞ্চিমং [যম্পিমং (সী. স্যা. কং. পী.)] ধম্মপরিযাযং অলত্থম্হা সৰনাযা’’তি.

অনুরুদ্ধসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং.

৮. উপক্কিলেসসুত্তং

২৩৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. তেন খো পন সমযেন কোসম্বিযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, কোসম্বিযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি. সাধু, ভন্তে, ভগৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. অথ খো ভগৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং, মা কলহং, মা ৰিগ্গহং, মা ৰিৰাদ’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু, ভন্তে! ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতু; মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি. দুতিযম্পি খো ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং, মা কলহং, মা ৰিগ্গহং, মা ৰিৰাদ’’ন্তি. দুতিযম্পি খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু, ভন্তে! ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতু; মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি. ততিযম্পি খো ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং, মা কলহং, মা ৰিগ্গহং, মা ৰিৰাদ’’ন্তি. ততিযম্পি খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতু; মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি.

অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কোসম্বিং পিণ্ডায পাৰিসি. কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ঠিতকোৰ ইমা গাথা অভাসি –

২৩৭.

‘‘পুথুসদ্দো সমজনো, ন বালো কোচি মঞ্ঞথ;

সঙ্ঘস্মিং ভিজ্জমানস্মিং, নাঞ্ঞং ভিয্যো অমঞ্ঞরুং.

‘‘পরিমুট্ঠা পণ্ডিতাভাসা, ৰাচাগোচরভাণিনো;

যাৰিচ্ছন্তি মুখাযামং, যেন নীতা ন তং ৰিদূ.

‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;

যে চ তং উপনয্হন্তি, ৰেরং তেসং ন সম্মতি.

‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;

যে চ তং নুপনয্হন্তি, ৰেরং তেসূপসম্মতি.

‘‘ন হি ৰেরেন ৰেরানি, সম্মন্তীধ কুদাচনং;

অৰেরেন চ সম্মন্তি, এস ধম্মো সনন্তনো.

‘‘পরে চ ন ৰিজানন্তি, মযমেত্থ যমামসে;

যে চ তত্থ ৰিজানন্তি, ততো সম্মন্তি মেধগা.

‘‘অট্ঠিচ্ছিন্না পাণহরা, গৰস্সধনহারিনো;

রট্ঠং ৰিলুম্পমানানং, তেসম্পি হোতি সঙ্গতি;

কস্মা তুম্হাকং নো সিযা.

‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং,

সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং;

অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি,

চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.

‘‘নো চে লভেথ নিপকং সহাযং,

সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং;

রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায,

একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো.

‘‘একস্স চরিতং সেয্যো, নত্থি বালে সহাযতা;

একো চরে ন চ পাপানি কযিরা,

অপ্পোস্সুক্কো মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো’’তি.

২৩৮. অথ খো ভগৰা ঠিতকোৰ ইমা গাথা ভাসিত্ৰা যেন বালকলোণকারগামো [বালকলোণকগামো (ক.), তথা ৰিনযেপি] তেনুপসঙ্কমি. তেন খো পন সমযেন আযস্মা ভগু বালকলোণকারগামে ৰিহরতি. অদ্দসা খো আযস্মা ভগু ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান আসনং পঞ্ঞপেসি উদকঞ্চ পাদানং ধোৰনং [উদকঞ্চ পাদানং (সী. স্যা. কং. পী.)]. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. নিসজ্জ পাদে পক্খালেসি. আযস্মাপি খো ভগু ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং ভগুং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি, ভিক্খু, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি পিণ্ডকেন ন কিলমসী’’তি? ‘‘খমনীযং ভগৰা, যাপনীযং ভগৰা, ন চাহং, ভন্তে, পিণ্ডকেন কিলমামী’’তি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং ভগুং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন পাচীনৰংসদাযো তেনুপসঙ্কমি.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা চ অনুরুদ্ধো আযস্মা চ নন্দিযো [ভদ্দিযো (ম. নি. ২.১৬৬ নল়কপানে] আযস্মা চ কিমিলো [কিম্বিলো (সী. স্যা. কং. পী.)] পাচীনৰংসদাযে ৰিহরন্তি. অদ্দসা খো দাযপালো ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মা, মহাসমণ, এতং দাযং পাৰিসি. সন্তেত্থ তযো কুলপুত্তা অত্তকামরূপা ৰিহরন্তি. মা তেসং অফাসুমকাসী’’তি. অস্সোসি খো আযস্মা অনুরুদ্ধো দাযপালস্স ভগৰতা সদ্ধিং মন্তযমানস্স. সুত্ৰান দাযপালং এতদৰোচ – ‘‘মা, আৰুসো দাযপাল, ভগৰন্তং ৰারেসি. সত্থা নো ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি.

২৩৯. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো যেনাযস্মা চ নন্দিযো যেনাযস্মা চ কিমিলো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তঞ্চ নন্দিযং আযস্মন্তঞ্চ কিমিলং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কমথাযস্মন্তো, অভিক্কমথাযস্মন্তো, সত্থা নো ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি. অথ খো আযস্মা চ অনুরুদ্ধো আযস্মা চ নন্দিযো আযস্মা চ কিমিলো ভগৰন্তং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা একো ভগৰতো পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি, একো আসনং পঞ্ঞপেসি, একো পাদোদকং উপট্ঠপেসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. নিসজ্জ পাদে পক্খালেসি. তেপি খো আযস্মন্তো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি ৰো, অনুরুদ্ধা, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি পিণ্ডকেন ন কিলমথা’’তি? ‘‘খমনীযং ভগৰা, যাপনীযং ভগৰা, ন চ মযং, ভন্তে, পিণ্ডকেন কিলমামা’’তি. ‘‘কচ্চি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘তগ্ঘ মযং, ভন্তে, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরামা’’তি. ‘‘যথা কথং পন তুম্হে, অনুরুদ্ধা, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে যোহং এৰরূপেহি সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরামী’তি. তস্স ময্হং, ভন্তে, ইমেসু আযস্মন্তেসু মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ, মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ, মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ. তস্স, ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘যংনূনাহং সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তেয্য’ন্তি. সো খো অহং, ভন্তে, সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তামি. নানা হি খো নো, ভন্তে, কাযা, একঞ্চ পন মঞ্ঞে চিত্ত’’ন্তি.

আযস্মাপি খো নন্দিযো…পে… আযস্মাপি খো কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ময্হম্পি খো, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে যোহং এৰরূপেহি সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরামী’তি. তস্স ময্হং, ভন্তে, ইমেসু আযস্মন্তেসু মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ, মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ, মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ. তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘যংনূনাহং সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তেয্য’ন্তি. সো খো অহং, ভন্তে, সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তামি. নানা হি খো নো, ভন্তে, কাযা, একঞ্চ পন মঞ্ঞে চিত্তন্তি. এৰং খো মযং, ভন্তে, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরামা’’তি.

২৪০. ‘‘সাধু, সাধু, অনুরুদ্ধা! কচ্চি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘তগ্ঘ মযং, ভন্তে, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরামা’’তি. ‘‘যথা কথং পন তুম্হে, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, অম্হাকং যো পঠমং গামতো পিণ্ডায পটিক্কমতি, সো আসনানি পঞ্ঞপেতি, পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেতি, অৰক্কারপাতিং উপট্ঠাপেতি. যো পচ্ছা গামতো পিণ্ডায পটিক্কমতি – সচে হোতি ভুত্তাৰসেসো, সচে আকঙ্খতি, ভুঞ্জতি; নো চে আকঙ্খতি, অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেতি অপাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেতি – সো আসনানি পটিসামেতি, পানীযং পরিভোজনীযং পটিসামেতি, অৰক্কারপাতিং ধোৰিত্ৰা পটিসামেতি, ভত্তগ্গং সম্মজ্জতি. যো পস্সতি পানীযঘটং ৰা পরিভোজনীযঘটং ৰা ৰচ্চঘটং ৰা রিত্তং তুচ্ছং সো উপট্ঠাপেতি. সচস্স হোতি অৰিসয্হং, হত্থৰিকারেন দুতিযং আমন্তেত্ৰা হত্থৰিলঙ্ঘকেন উপট্ঠাপেম [উপট্ঠপেতি (সী.)], ন ত্ৰেৰ মযং, ভন্তে, তপ্পচ্চযা ৰাচং ভিন্দাম. পঞ্চাহিকং খো পন মযং, ভন্তে, সব্বরত্তিং ধম্মিযা কথায সন্নিসীদাম. এৰং খো মযং, ভন্তে, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরামা’’তি.

২৪১. ‘‘সাধু, সাধু, অনুরুদ্ধা! অত্থি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, এৰং অপ্পমত্তানং আতাপীনং পহিতত্তানং ৰিহরতং উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো অধিগতো ফাসুৰিহারো’’তি? ‘‘ইধ মযং, ভন্তে, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরন্তা ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানাম দস্সনঞ্চ রূপানং. সো খো পন নো ওভাসো নচিরস্সেৰ অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং; তঞ্চ নিমিত্তং নপ্পটিৰিজ্ঝামা’’তি.

‘‘তং খো পন ৰো, অনুরুদ্ধা, নিমিত্তং পটিৰিজ্ঝিতব্বং. অহম্পি সুদং, অনুরুদ্ধা, পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোৰ সমানো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি দস্সনঞ্চ রূপানং. সো খো পন মে ওভাসো নচিরস্সেৰ অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন মে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপান’ন্তি? তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘ৰিচিকিচ্ছা খো মে উদপাদি, ৰিচিকিচ্ছাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতী’’’তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি দস্সনঞ্চ রূপানং. সো খো পন মে ওভাসো নচিরস্সেৰ অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন মে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপান’ন্তি? তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘অমনসিকারো খো মে উদপাদি, অমনসিকারাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি ন অমনসিকারো’’’তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘থিনমিদ্ধং খো মে উদপাদি, থিনমিদ্ধাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি ন অমনসিকারো ন থিনমিদ্ধ’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘ছম্ভিতত্তং খো মে উদপাদি, ছম্ভিতত্তাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সেয্যথাপি, অনুরুদ্ধা, পুরিসো অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো, তস্স উভতোপস্সে ৰট্টকা [ৰধকা (সী. স্যা. কং. পী.)] উপ্পতেয্যুং, তস্স ততোনিদানং ছম্ভিতত্তং উপ্পজ্জেয্য; এৰমেৰ খো মে, অনুরুদ্ধা, ছম্ভিতত্তং উদপাদি, ছম্ভিতত্তাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি ন অমনসিকারো ন থিনমিদ্ধং ন ছম্ভিতত্ত’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘উপ্পিলং [উব্বিল্লং (সী. পী.), উব্বিলং (স্যা. কং.)] খো মে উদপাদি, উপ্পিলাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সেয্যথাপি, অনুরুদ্ধা, পুরিসো একং নিধিমুখং গৰেসন্তো সকিদেৰ পঞ্চনিধিমুখানি অধিগচ্ছেয্য, তস্স ততোনিদানং উপ্পিলং উপ্পজ্জেয্য; এৰমেৰ খো মে, অনুরুদ্ধা, উপ্পিলং উদপাদি, উপ্পিলাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিল’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘দুট্ঠুল্লং খো মে উদপাদি, দুট্ঠুল্লাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্ল’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘অচ্চারদ্ধৰীরিযং খো মে উদপাদি, অচ্চারদ্ধৰীরিযাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সেয্যথাপি, অনুরুদ্ধা, পুরিসো উভোহি হত্থেহি ৰট্টকং গাল়্হং গণ্হেয্য, সো তত্থেৰ পতমেয্য [মতমেয্য (বহূসু) প + তং + এয্য = পতমেয্য-ইতি পদৰিভাগো]; এৰমেৰ খো মে, অনুরুদ্ধা, অচ্চারদ্ধৰীরিযং উদপাদি, অচ্চারদ্ধৰীরিযাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্লং, ন অচ্চারদ্ধৰীরিয’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘অতিলীনৰীরিযং খো মে উদপাদি, অতিলীনৰীরিযাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সেয্যথাপি, অনুরুদ্ধা, পুরিসো ৰট্টকং সিথিলং গণ্হেয্য, সো তস্স হত্থতো উপ্পতেয্য; এৰমেৰ খো মে, অনুরুদ্ধা, অতিলীনৰীরিযং উদপাদি, অতিলীনৰীরিযাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্লং, ন অচ্চারদ্ধৰীরিযং, ন অতিলীনৰীরিয’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘অভিজপ্পা খো মে উদপাদি, অভিজপ্পাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্লং, ন অচ্চারদ্ধৰীরিযং, ন অতিলীনৰীরিযং, ন অভিজপ্পা’’’তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা…পে… তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘নানত্তসঞ্ঞা খো মে উদপাদি, নানত্তসঞ্ঞাধিকরণঞ্চ পন মে সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্লং, ন অচ্চারদ্ধৰীরিযং, ন অতিলীনৰীরিযং, ন অভিজপ্পা, ন নানত্তসঞ্ঞা’’’তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্চেৰ সঞ্জানামি দস্সনঞ্চ রূপানং. সো খো পন মে ওভাসো নচিরস্সেৰ অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. তস্স ময্হং অনুরুদ্ধা এতদহোসি – ‘কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন মে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপান’ন্তি. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘অতিনিজ্ঝাযিতত্তং খো মে রূপানং উদপাদি, অতিনিজ্ঝাযিতত্তাধিকরণঞ্চ পন মে রূপানং সমাধি চৰি. সমাধিম্হি চুতে ওভাসো অন্তরধাযতি দস্সনঞ্চ রূপানং. সোহং তথা করিস্সামি যথা মে পুন ন ৰিচিকিচ্ছা উপ্পজ্জিস্সতি, ন অমনসিকারো, ন থিনমিদ্ধং, ন ছম্ভিতত্তং, ন উপ্পিলং, ন দুট্ঠুল্লং, ন অচ্চারদ্ধৰীরিযং, ন অতিলীনৰীরিযং, ন অভিজপ্পা, ন নানত্তসঞ্ঞা, ন অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপান’’’ন্তি.

২৪২. ‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, ‘ৰিচিকিচ্ছা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ৰিচিকিচ্ছং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘অমনসিকারো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অমনসিকারং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘থিনমিদ্ধং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থিনমিদ্ধং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘উপ্পিলং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপ্পিলং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘দুট্ঠুল্লং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা দুট্ঠুল্লং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘অচ্চারদ্ধৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অচ্চারদ্ধৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘অতিলীনৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিলীনৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘অভিজপ্পা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজপ্পং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘নানত্তসঞ্ঞা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা নানত্তসঞ্ঞং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং, ‘অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং.

২৪৩. ‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্হি খো সঞ্জানামি, ন চ রূপানি পস্সামি; রূপানি হি খো পস্সামি, ন চ ওভাসং সঞ্জানামি – ‘কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং [দিৰসং (সী. স্যা. কং. পী.)], কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰং’ [রত্তিদিৰং (ক.)]. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘কো নু খো হেতু কো পচ্চযো য্ৰাহং ওভাসঞ্হি খো সঞ্জানামি ন চ রূপানি পস্সামি; রূপানি হি খো [খো তস্মিং সমযে (সী. ক.)] পস্সামি ন চ ওভাসং সঞ্জানামি – কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং, কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰ’ন্তি. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘যস্মিঞ্হি খো অহং সমযে রূপনিমিত্তং অমনসিকরিত্ৰা ওভাসনিমিত্তং মনসি করোমি, ওভাসঞ্হি খো তস্মিং সমযে সঞ্জানামি, ন চ রূপানি পস্সামি. যস্মিং পনাহং সমযে ওভাসনিমিত্তং অমনসিকরিত্ৰা রূপনিমিত্তং মনসি করোমি, রূপানি হি খো তস্মিং সমযে পস্সামি ন চ ওভাসং সঞ্জানামি – কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং, কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰ’’’ন্তি.

‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো পরিত্তঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, পরিত্তানি চ রূপানি পস্সামি; অপ্পমাণঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, অপ্পমাণানি চ রূপানি পস্সামি – কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং, কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰং. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘কো নু খো হেতু কো পচ্চযো য্ৰাহং পরিত্তঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, পরিত্তানি চ রূপানি পস্সামি; অপ্পমাণঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, অপ্পমাণানি চ রূপানি পস্সামি – কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং, কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰ’ন্তি. তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘যস্মিং খো মে সমযে পরিত্তো সমাধি হোতি, পরিত্তং মে তস্মিং সমযে চক্খু হোতি. সোহং পরিত্তেন চক্খুনা পরিত্তঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, পরিত্তানি চ রূপানি পস্সামি. যস্মিং পন মে সমযে অপ্পমাণো সমাধি হোতি, অপ্পমাণং মে তস্মিং সমযে চক্খু হোতি. সোহং অপ্পমাণেন চক্খুনা অপ্পমাণঞ্চেৰ ওভাসং সঞ্জানামি, অপ্পমাণানি চ রূপানি পস্সামি – কেৰলম্পি রত্তিং, কেৰলম্পি দিৰং, কেৰলম্পি রত্তিন্দিৰ’’’ন্তি.

২৪৪. যতো খো মে, অনুরুদ্ধা, ‘ৰিচিকিচ্ছা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ৰিচিকিচ্ছা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘অমনসিকারো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অমনসিকারো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘থিনমিদ্ধং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থিনমিদ্ধং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘উপ্পিলং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপ্পিলং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘দুট্ঠুল্লং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা দুট্ঠুল্লং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘অচ্চারদ্ধৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অচ্চারদ্ধৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘অতিলীনৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিলীনৰীরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘অভিজপ্পা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজপ্পা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘নানত্তসঞ্ঞা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা নানত্তসঞ্ঞা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি, ‘অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো অহোসি.

২৪৫. ‘‘তস্স ময্হং, অনুরুদ্ধা, এতদহোসি – ‘যে খো মে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে মে পহীনা. হন্দ, দানাহং তিৰিধেন সমাধিং ভাৰেমী’তি [ভাৰেসিন্তি (সী. স্যা. কং.)]. সো খো অহং, অনুরুদ্ধা, সৰিতক্কম্পি সৰিচারং সমাধিং ভাৰেসিং [ভাৰেমি (ক.)], অৰিতক্কম্পি ৰিচারমত্তং সমাধিং ভাৰেসিং, অৰিতক্কম্পি অৰিচারং সমাধিং ভাৰেসিং, সপ্পীতিকম্পি সমাধিং ভাৰেসিং, নিপ্পীতিকম্পি সমাধিং ভাৰেসিং, সাতসহগতম্পি সমাধিং ভাৰেসিং, উপেক্খাসহগতম্পি সমাধিং ভাৰেসিং. যতো খো মে, অনুরুদ্ধা, সৰিতক্কোপি সৰিচারো সমাধি ভাৰিতো অহোসি, অৰিতক্কোপি ৰিচারমত্তো সমাধি ভাৰিতো অহোসি, অৰিতক্কোপি অৰিচারো সমাধি ভাৰিতো অহোসি, সপ্পীতিকোপি সমাধি ভাৰিতো অহোসি, নিপ্পীতিকোপি সমাধি ভাৰিতো অহোসি, সাতসহগতোপি সমাধি ভাৰিতো অহোসি, উপেক্খাসহগতোপি সমাধি ভাৰিতো অহোসি. ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি, অকুপ্পা মে চেতোৰিমুত্তি. অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনো আযস্মা অনুরুদ্ধো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি.

উপক্কিলেসসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং.

৯. বালপণ্ডিতসুত্তং

২৪৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, বালস্স বাললক্খণানি বালনিমিত্তানি বালাপদানানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ হোতি দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ. নো চেতং [নো চেদং (সং. নি. ৩.২৭-২৮)], ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ অভৰিস্স দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ কেন নং [ন তেন নং (ক.), ন নং (?)] পণ্ডিতা জানেয্যুং – ‘বালো অযং ভৰং অসপ্পুরিসো’তি? যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ হোতি দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ তস্মা নং পণ্ডিতা জানন্তি – ‘বালো অযং ভৰং অসপ্পুরিসো’তি. স খো সো, ভিক্খৰে, বালো তিৰিধং দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. সচে, ভিক্খৰে, বালো সভাযং ৰা নিসিন্নো হোতি, রথিকায [রথিযায (বহূসু)] ৰা নিসিন্নো হোতি, সিঙ্ঘাটকে ৰা নিসিন্নো হোতি; তত্র চে জনো তজ্জং তস্সারুপ্পং কথং মন্তেতি. সচে, ভিক্খৰে, বালো পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি, তত্র, ভিক্খৰে, বালস্স এৰং হোতি – ‘যং খো জনো তজ্জং তস্সারুপ্পং কথং মন্তেতি, সংৰিজ্জন্তেৰ তে [সংৰিজ্জন্তে তে চ (সী. স্যা. কং. পী.)] ধম্মা মযি, অহঞ্চ তেসু ধম্মেসু সন্দিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, বালো পঠমং দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.

২৪৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, বালো পস্সতি রাজানো চোরং আগুচারিং গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তে – কসাহিপি তাল়েন্তে ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তে অদ্ধদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তে হত্থম্পি ছিন্দন্তে পাদম্পি ছিন্দন্তে হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তে কণ্ণম্পি ছিন্দন্তে নাসম্পি ছিন্দন্তে কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তে বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তে সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তে রাহুমুখম্পি করোন্তে জোতিমালিকম্পি করোন্তে হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তে এরকৰত্তিকম্পি করোন্তে চীরকৰাসিকম্পি করোন্তে এণেয্যকম্পি করোন্তে বল়িসমংসিকম্পি করোন্তে কহাপণিকম্পি করোন্তে খারাপতচ্ছিকম্পি [খারাপটিচ্ছকম্পি (ক.)] করোন্তে পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তে পলালপীঠকম্পি [পলালপিট্ঠকম্পি (পী.)] করোন্তে তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তে সুনখেহিপি খাদাপেন্তে জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তে অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তে. তত্র, ভিক্খৰে, বালস্স এৰং হোতি – ‘যথারূপানং খো পাপকানং কম্মানং হেতু রাজানো চোরং আগুচারিং গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি…পে… অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি; সংৰিজ্জন্তেৰ তে ধম্মা মযি, অহঞ্চ তেসু ধম্মেসু সন্দিস্সামি. মং চেপি রাজানো [সচে মম্পি (ক.)] জানেয্যুং, মম্পি রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেয্যুং – কসাহিপি তাল়েয্যুং…পে… জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেয্যুং, অসিনাপি সীসং ছিন্দেয্যু’ন্তি. ইদম্পি, ভিক্খৰে, বালো দুতিযং দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.

২৪৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, বালং পীঠসমারূল়্হং ৰা মঞ্চসমারূল়্হং ৰা ছমাযং [ছমায (সী. পী.)] ৰা সেমানং, যানিস্স পুব্বে পাপকানি কম্মানি কতানি কাযেন দুচ্চরিতানি ৰাচায দুচ্চরিতানি মনসা দুচ্চরিতানি তানিস্স তম্হি সমযে ওলম্বন্তি অজ্ঝোলম্বন্তি অভিপ্পলম্বন্তি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহতং পব্বতকূটানং ছাযা সাযন্হসমযং পথৰিযা ওলম্বন্তি অজ্ঝোলম্বন্তি অভিপ্পলম্বন্তি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, বালং পীঠসমারূল়্হং ৰা মঞ্চসমারূল়্হং ৰা ছমাযং ৰা সেমানং, যানিস্স পুব্বে পাপকানি কম্মানি কতানি কাযেন দুচ্চরিতানি ৰাচায দুচ্চরিতানি মনসা দুচ্চরিতানি তানিস্স তম্হি সমযে ওলম্বন্তি অজ্ঝোলম্বন্তি অভিপ্পলম্বন্তি. তত্র, ভিক্খৰে, বালস্স এৰং হোতি – ‘অকতং ৰত মে কল্যাণং, অকতং কুসলং, অকতং ভীরুত্তাণং; কতং পাপং, কতং লুদ্দং, কতং কিব্বিসং. যাৰতা, ভো, অকতকল্যাণানং অকতকুসলানং অকতভীরুত্তাণানং কতপাপানং কতলুদ্দানং কতকিব্বিসানং গতি তং গতিং পেচ্চ গচ্ছামী’তি. সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি. ইদম্পি, ভিক্খৰে, বালো ততিযং দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.

‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, বালো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. যং খো তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘একন্তং অনিট্ঠং একন্তং অকন্তং একন্তং অমনাপ’ন্তি, নিরযমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘একন্তং অনিট্ঠং একন্তং অকন্তং একন্তং অমনাপ’ন্তি. যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, উপমাপি [উপমাহিপি (সী.)] ন সুকরা যাৰ দুক্খা নিরযা’’তি.

২৪৯. এৰং ৰুত্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সক্কা পন, ভন্তে, উপমং কাতু’’ন্তি? ‘‘সক্কা ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ. সেয্যথাপি, ভিক্খু, চোরং আগুচারিং গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেয্যুং – ‘অযং খো, দেৰ, চোরো আগুচারী, ইমস্স যং ইচ্ছসি তং দণ্ডং পণেহী’তি. তমেনং রাজা এৰং ৰদেয্য – ‘গচ্ছথ, ভো, ইমং পুরিসং পুব্বণ্হসমযং সত্তিসতেন হনথা’তি. তমেনং পুব্বণ্হসমযং সত্তিসতেন হনেয্যুং. অথ রাজা মজ্ঝন্হিকসমযং [মজ্ঝন্তিকসমযং (সী. স্যা. কং. ক.), মজ্ঝন্তিকং সমযং (পী.)] এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কথং সো পুরিসো’তি? ‘‘‘তথেৰ, দেৰ, জীৰতী’তি. তমেনং রাজা এৰং ৰদেয্য – ‘গচ্ছথ, ভো, তং পুরিসং মজ্ঝন্হিকসমযং সত্তিসতেন হনথা’তি. তমেনং মজ্ঝন্হিকসমযং সত্তিসতেন হনেয্যুং. অথ রাজা সাযন্হসমযং এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কথং সো পুরিসো’তি? ‘তথেৰ, দেৰ, জীৰতী’তি. তমেনং রাজা এৰং ৰদেয্য – ‘গচ্ছথ, ভো, তং পুরিসং সাযন্হসমযং সত্তিসতেন হনথা’তি. তমেনং সাযন্হসমযং সত্তিসতেন হনেয্যুং. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো তীহি সত্তিসতেহি হঞ্ঞমানো ততোনিদানং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদিযেথা’’তি? ‘‘একিস্সাপি, ভন্তে, সত্তিযা হঞ্ঞমানো সো পুরিসো ততোনিদানং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদিযেথ, কো পন ৰাদো তীহি সত্তিসতেহী’’তি?

২৫০. অথ খো ভগৰা পরিত্তং পাণিমত্তং পাসাণং গহেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমো নু খো মহন্ততরো – যো চাযং মযা পরিত্তো পাণিমত্তো পাসাণো গহিতো, যো চ হিমৰা পব্বতরাজা’’তি? ‘‘অপ্পমত্তকো অযং, ভন্তে, ভগৰতা পরিত্তো পাণিমত্তো পাসাণো গহিতো, হিমৰন্তং পব্বতরাজানং উপনিধায সঙ্খম্পি ন উপেতি, কলভাগম্পি ন উপেতি, উপনিধম্পি [উপনিধিম্পি (সী. পী.)] ন উপেতি’’. ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যং সো পুরিসো তীহি সত্তিসতেহি হঞ্ঞমানো ততোনিদানং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি তং নিরযকস্স দুক্খস্স উপনিধায সঙ্খম্পি ন উপেতি, কলভাগম্পি ন উপেতি, উপনিধম্পি ন উপেতি’’.

‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা পঞ্চৰিধবন্ধনং নাম কম্মকারণং করোন্তি – তত্তং অযোখিলং [অযোখীলং (সী. স্যা. কং. পী.)] হত্থে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং দুতিযে হত্থে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং পাদে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং দুতিযে পাদে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং মজ্ঝে উরস্মিং গমেন্তি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদেতি, ন চ তাৰ কালং করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি [ব্যন্তিহোতি (পী. ক.)]. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা সংৰেসেত্ৰা কুঠারীহি [কুধারীহি (ক.)] তচ্ছন্তি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা…পে… ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা ৰাসীহি তচ্ছন্তি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা…পে… ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা রথে যোজেত্ৰা আদিত্তায পথৰিযা সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায [সঞ্জোতিভূতায (স্যা. কং. পী.)] সারেন্তিপি পচ্চাসারেন্তিপি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা…পে… ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা মহন্তং অঙ্গারপব্বতং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আরোপেন্তিপি ওরোপেন্তিপি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদেতি, ন চ তাৰ কালং করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায লোহকুম্ভিযা পক্খিপন্তি আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায. সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চতি. সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছতি, সকিম্পি অধো গচ্ছতি, সকিম্পি তিরিযং গচ্ছতি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদেতি, ন চ তাৰ কালঙ্করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা [নিরযপালা পুনপ্পুনং (ক.)] মহানিরযে পক্খিপন্তি. সো খো পন, ভিক্খৰে, মহানিরযো –

‘‘চতুক্কণ্ণো চতুদ্ৰারো, ৰিভত্তো ভাগসো মিতো;

অযোপাকারপরিযন্তো, অযসা পটিকুজ্জিতো.

‘‘তস্স অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসা যুতা;

সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা’’.

‘‘অনেকপরিযাযেনপি খো অহং, ভিক্খৰে, নিরযকথং কথেয্যং; যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, ন সুকরা অক্খানেন পাপুণিতুং যাৰ দুক্খা নিরযা.

২৫১. ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা তিণভক্খা. তে অল্লানিপি তিণানি সুক্খানিপি তিণানি দন্তুল্লেহকং খাদন্তি. কতমে চ, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা তিণভক্খা? হত্থী অস্সা গোণা গদ্রভা অজা মিগা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানগতা পাণা তিণভক্খা. স খো সো, ভিক্খৰে, বালো ইধ পুব্বে রসাদো ইধ পাপানি কম্মানি করিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তেসং সত্তানং সহব্যতং উপপজ্জতি যে তে সত্তা তিণভক্খা.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা গূথভক্খা. তে দূরতোৰ গূথগন্ধং ঘাযিত্ৰা ধাৰন্তি – ‘এত্থ ভুঞ্জিস্সাম, এত্থ ভুঞ্জিস্সামা’তি. সেয্যথাপি নাম ব্রাহ্মণা আহুতিগন্ধেন ধাৰন্তি – ‘এত্থ ভুঞ্জিস্সাম, এত্থ ভুঞ্জিস্সামা’তি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, সন্তি তিরচ্ছানগতা পাণা গূথভক্খা, তে দূরতোৰ গূথগন্ধং ঘাযিত্ৰা ধাৰন্তি – ‘এত্থ ভুঞ্জিস্সাম, এত্থ ভুঞ্জিস্সামা’তি. কতমে চ, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা গূথভক্খা? কুক্কুটা সূকরা সোণা সিঙ্গালা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানগতা পাণা গূথভক্খা. স খো সো, ভিক্খৰে, বালো ইধ পুব্বে রসাদো ইধ পাপানি কম্মানি করিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তেসং সত্তানং সহব্যতং উপপজ্জতি যে তে সত্তা গূথভক্খা.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা অন্ধকারে জাযন্তি অন্ধকারে জীযন্তি [জিয্যন্তি (ক.)] অন্ধকারে মীযন্তি [মিয্যন্তি (ক.)]. কতমে চ, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা অন্ধকারে জাযন্তি অন্ধকারে জীযন্তি অন্ধকারে মীযন্তি? কীটা পুল়ৰা [পটঙ্গা (স্যা. কং. ক.)] গণ্ডুপ্পাদা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানগতা পাণা অন্ধকারে জাযন্তি অন্ধকারে জীযন্তি অন্ধকারে মীযন্তি. স খো সো, ভিক্খৰে, বালো ইধ পুব্বে রসাদো, ইধ পাপানি কম্মানি করিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তেসং সত্তানং সহব্যতং উপপজ্জতি যে তে সত্তা অন্ধকারে জাযন্তি অন্ধকারে জীযন্তি অন্ধকারে মীযন্তি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা উদকস্মিং জাযন্তি উদকস্মিং জীযন্তি উদকস্মিং মীযন্তি. কতমে চ, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা উদকস্মিং জাযন্তি উদকস্মিং জীযন্তি উদকস্মিং মীযন্তি? মচ্ছা কচ্ছপা সুসুমারা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানগতা পাণা উদকস্মিং জাযন্তি উদকস্মিং জীযন্তি উদকস্মিং মীযন্তি. স খো সো, ভিক্খৰে, বালো ইধ পুব্বে রসাদো ইধ পাপানি কম্মানি করিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তেসং সত্তানং সহব্যতং উপপজ্জতি যে তে সত্তা উদকস্মিং জাযন্তি উদকস্মিং জীযন্তি উদকস্মিং মীযন্তি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা অসুচিস্মিং জাযন্তি অসুচিস্মিং জীযন্তি অসুচিস্মিং মীযন্তি. কতমে চ, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা অসুচিস্মিং জাযন্তি অসুচিস্মিং জীযন্তি অসুচিস্মিং মীযন্তি? যে তে, ভিক্খৰে, সত্তা পূতিমচ্ছে ৰা জাযন্তি পূতিমচ্ছে ৰা জীযন্তি পূতিমচ্ছে ৰা মীযন্তি পূতিকুণপে ৰা…পে… পূতিকুম্মাসে ৰা… চন্দনিকায ৰা… ওলিগল্লে ৰা জাযন্তি, (যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানগতা পাণা অসুচিস্মিং জাযন্তি অসুচিস্মিং জীযন্তি অসুচিস্মিং মীযন্তি.) [( ) নত্থি সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু] স খো সো, ভিক্খৰে, বালো ইধ পুব্বে রসাদো ইধ পাপানি কম্মানি করিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তেসং সত্তানং সহব্যতং উপপজ্জতি যে তে সত্তা অসুচিস্মিং জাযন্তি অসুচিস্মিং জীযন্তি অসুচিস্মিং মীযন্তি.

‘‘অনেকপরিযাযেনপি খো অহং, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানযোনিকথং কথেয্যং; যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, ন সুকরং অক্খানেন পাপুণিতুং যাৰ দুক্খা তিরচ্ছানযোনি.

২৫২. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো একচ্ছিগ্গলং যুগং মহাসমুদ্দে পক্খিপেয্য. তমেনং পুরত্থিমো ৰাতো পচ্ছিমেন সংহরেয্য, পচ্ছিমো ৰাতো পুরত্থিমেন সংহরেয্য, উত্তরো ৰাতো দক্খিণেন সংহরেয্য, দক্খিণো ৰাতো উত্তরেন সংহরেয্য. তত্রাস্স কাণো কচ্ছপো, সো ৰস্সসতস্স ৰস্সসতস্স [ৰস্সসতস্স ৰস্সসহস্সস্স ৰস্সসতসহস্সস্স (সী.), ৰস্সসতস্স (স্যা. কং. পী.)] অচ্চযেন সকিং উম্মুজ্জেয্য. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো কাণো কচ্ছপো অমুস্মিং একচ্ছিগ্গলে যুগে গীৰং পৰেসেয্যা’’তি? (‘‘নো হেতং, ভন্তে’’.) [( ) নত্থি সী. পী. পোত্থকেসু] ‘‘যদি পন [যদি নূন (সী. স্যা. কং. পী.)], ভন্তে, কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেনা’’তি. ‘‘খিপ্পতরং খো সো, ভিক্খৰে, কাণো কচ্ছপো অমুস্মিং একচ্ছিগ্গলে যুগে গীৰং পৰেসেয্য, অতো দুল্লভতরাহং, ভিক্খৰে, মনুস্সত্তং ৰদামি সকিং ৰিনিপাতগতেন বালেন. তং কিস্স হেতু? ন হেত্থ, ভিক্খৰে, অত্থি ধম্মচরিযা সমচরিযা কুসলকিরিযা পুঞ্ঞকিরিযা. অঞ্ঞমঞ্ঞখাদিকা এত্থ, ভিক্খৰে, ৰত্ততি দুব্বলখাদিকা’’.

‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, বালো সচে কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন মনুস্সত্তং আগচ্ছতি, যানি তানি নীচকুলানি – চণ্ডালকুলং ৰা নেসাদকুলং ৰা ৰেনকুলং [ৰেণকুলং (সী. পী.)] ৰা রথকারকুলং ৰা পুক্কুসকুলং ৰা. তথারূপে কুলে পচ্চাজাযতি দলিদ্দে অপ্পন্নপানভোজনে কসিরৰুত্তিকে, যত্থ কসিরেন ঘাসচ্ছাদো লব্ভতি. সো চ হোতি দুব্বণ্ণো দুদ্দসিকো