📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
সংযুত্তনিকাযে
নিদানৰগ্গ-অট্ঠকথা
১. নিদানসংযুত্তং
১. বুদ্ধৰগ্গো
১. পটিচ্চসমুপ্পাদসুত্তৰণ্ণনা
১. এৰং ¶ ¶ ¶ মে সুতন্তি – নিদানৰগ্গে পঠমং পটিচ্চসমুপ্পাদসুত্তং. তত্রাযং অনুপুব্বপদৰণ্ণনা – তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসীতি, এত্থ তত্রাতি দেসকালপরিদীপনং. তঞ্হি ‘‘যং সমযং ৰিহরতি, তত্র সমযে, যস্মিঞ্চ জেতৰনে ৰিহরতি, তত্র জেতৰনে’’তি দীপেতি. ভাসিতব্বযুত্তে ৰা দেসকালে দীপেতি. ন হি ভগৰা অযুত্তে দেসে কালে চ ধম্মং ভাসতি. ‘‘অকালো ¶ খো তাৰ বাহিযা’’তিআদি (উদা. ১০) চেত্থ সাধকং. খোতি পদপূরণমত্তে, অৰধারণে আদিকালত্থে ৰা নিপাতো. ভগৰাতি লোকগরুদীপনং. ভিক্খূতি কথাসৰনযুত্তপুগ্গলৰচনং. অপিচেত্থ ‘‘ভিক্খকোতি ভিক্খু, ভিক্খাচরিযং অজ্ঝূপগতোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা (পারা. ৪৫; ৰিভ. ৫১০) নযেন ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো. আমন্তেসীতি আলপি, অভাসি, সম্বোধেসি, অযমেত্থ অত্থো. অঞ্ঞত্র পন ঞাপনেপি হোতি. যথাহ – ‘‘আমন্তযামি ¶ ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে’’তি. পক্কোসনেপি. যথাহ – ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, মম ৰচনেন সারিপুত্তং আমন্তেহী’’তি (অ. নি. ৯.১১). ভিক্খৰোতি আমন্তনাকারদীপনং. তঞ্চ ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধত্তা ৰুত্তং. ভিক্খনসীলতাগুণযুত্তোপি ¶ হি ভিক্খু, ভিক্খনধম্মতাগুণযুত্তোপি ভিক্খনে সাধুকারিতাগুণযুত্তোপীতি সদ্দৰিদূ মঞ্ঞন্তি. তেন চ তেসং ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধেন ৰচনেন হীনাধিকজনসেৰিতৰুত্তিং পকাসেন্তো উদ্ধতদীনভাৰনিগ্গহং করোতি. ‘‘ভিক্খৰো’’তি ইমিনা চ করুণাৰিপ্ফারসোম্মহদযনযননিপাতপুব্বঙ্গমেন ৰচনেন তে অত্তনো অভিমুখে করোন্তো তেনেৰ কথেতুকম্যতাদীপকেন নেসং ৰচনেন সোতুকম্যতং জনেতি, তেনেৰ চ সম্বোধনত্থেন সাধুকং মনসিকারেপি নিযোজেতি. সাধুকং মনসিকারাযত্তা হি সাসনসম্পত্তি.
অপরেসুপি দেৰমনুস্সেসু ৰিজ্জমানেসু কস্মা ভিক্খূযেৰ আমন্তেসীতি চে? জেট্ঠসেট্ঠাসন্নসদাসন্নিহিতভাৰতো. সব্বপরিসসাধারণা হি ভগৰতো ধম্মদেসনা, পরিসায জেট্ঠা ভিক্খূ পঠমং উপ্পন্নত্তা, সেট্ঠা অনগারিযভাৰং আদিং কত্ৰা সত্থুচরিযানুৰিধাযকত্তা সকলসাসনপটিগ্গাহকত্তা চ, আসন্না তত্থ নিসিন্নেসু সত্থুসন্তিকত্তা, সদাসন্নিহিতা সত্থুসন্তিকাৰচরত্তাতি. অপিচ তে ধম্মদেসনায ভাজনং যথানুসিট্ঠং পটিপত্তিসব্ভাৰতো. ৰিসেসতো চ একচ্চে ভিক্খূযেৰ সন্ধায অযং দেসনাপীতি এৰং আমন্তেসি.
কিমত্থং পন ভগৰা ধম্মং দেসেন্তো পঠমং ভিক্খূ আমন্তেসি, ন ধম্মমেৰ দেসেসীতি? সতিজননত্থং. ভিক্খূ অঞ্ঞং চিন্তেন্তাপি ৰিক্খিত্তচিত্তাপি ধম্মং পচ্চৰেক্খন্তাপি কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাপি নিসিন্না হোন্তি. তে অনামন্তেত্ৰা ধম্মে দেসিযমানে ‘‘অযং দেসনা কিংনিদানা কিংপচ্চযা কতমায অট্ঠুপ্পত্তিযা দেসিতা’’তি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তা দুগ্গহিতং ৰা গণ্হেয্যুং, ন ৰা গণ্হেয্যুং, তেন নেসং সতিজননত্থং ভগৰা পঠমং আমন্তেত্ৰা পচ্ছা ধম্মং দেসেতি.
ভদন্তেতি ¶ ¶ গারৰৰচনমেতং, সত্থুনো পটিৰচনদানং ৰা. অপিচেত্থ ‘‘ভিক্খৰো’’তি ৰদমানো ভগৰা ভিক্খূ আলপতি. ‘‘ভদন্তে’’তি ৰদমানা তে ভগৰন্তং পচ্চালপন্তি. তথা হি ‘‘ভিক্খৰো’’তি ভগৰা আভাসতি, ‘‘ভদন্তে’’তি ¶ পচ্চাভাসন্তি. ‘‘ভিক্খৰো’’তি পটিৰচনং দাপেতি, ‘‘ভদন্তে’’তি পটিৰচনং দেন্তি. তে ভিক্খূতি যে ভগৰা আমন্তেসি, তে. ভগৰতো পচ্চস্সোসুন্তি ভগৰতো আমন্তনং পতিঅস্সোসুং, অভিমুখা হুত্ৰা সুণিংসু সম্পটিচ্ছিংসু পটিগ্গহেসুন্তি অত্থো. ভগৰা এতদৰোচাতি, ভগৰা এতং ইদানি ৰত্তব্বং সকলসুত্তং অৰোচ. এত্তাৰতা যং আযস্মতা আনন্দেন অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নস্স বুদ্ধানং দেসনাঞাণগম্ভীরভাৰসংসূচকস্স ইমস্স সুত্তস্স সুখাৰগাহণত্থং কালদেসদেসকপরিসাপদেসপ্পটিমণ্ডিতং নিদানং ভাসিতং, তস্স অত্থৰণ্ণনা সমত্তা.
ইদানি পটিচ্চসমুপ্পাদং ৰোতিআদিনা নযেন ভগৰতা নিক্খিত্তস্স সুত্তস্স সংৰণ্ণনায ওকাসো অনুপ্পত্তো. সা পনেসা সুত্তৰণ্ণনা যস্মা সুত্তনিক্খেপং ৰিচারেত্ৰা ৰুচ্চমানা পাকটা হোতি, তস্মা সুত্তনিক্খেপং তাৰ ৰিচারেস্সাম. চত্তারো হি সুত্তনিক্খেপা – অত্তজ্ঝাসযো, পরজ্ঝাসযো, পুচ্ছাৰসিকো, অট্ঠুপ্পত্তিকোতি. তত্থ যানি সুত্তানি ভগৰা পরেহি অনজ্ঝিট্ঠো কেৰলং অত্তনো অজ্ঝাসযেনেৰ কথেতি, সেয্যথিদং – দসবলসুত্তন্তহারকো চন্দোপম-ৰীণোপম-সম্মপ্পধান-ইদ্ধিপাদ-ইন্দ্রিযবল-বোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গ-সুত্তন্তহারকোতি এৰমাদীনি, তেসং অত্তজ্ঝাসযো নিক্খেপো.
যানি পন ‘‘পরিপক্কা খো রাহুলস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা ধম্মা. যংনূনাহং রাহুলং উত্তরিং আসৰানং খযে ৰিনেয্য’’ন্তি (সং. নি. ৪.১২১; ম. নি. ৩.৪১৬) এৰং পরেসং অজ্ঝাসযং খন্তিং নিজ্ঝানক্খমং মনং অভিনীহারং বুজ্ঝনভাৰঞ্চ অপেক্খিত্ৰা পরজ্ঝাসযৰসেন কথিতানি, সেয্যথিদং ¶ – চূল়রাহুলোৰাদসুত্তং, মহারাহুলোৰাদসুত্তং, ধম্মচক্কপ্পৰত্তনং, অনত্তলক্খণসুত্তং, আসীৰিসোপমসুত্তং, ধাতুৰিভঙ্গসুত্তন্তি, এৰমাদীনি, তেসং পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো.
ভগৰন্তং পন উপসঙ্কমিত্ৰা চতস্সো পরিসা চত্তারো ৰণ্ণা নাগা সুপণ্ণা গন্ধব্বা অসুরা যক্খা মহারাজানো তাৰতিংসাদযো দেৰা মহাব্রহ্মাতি এৰমাদযো ‘‘বোজ্ঝঙ্গা বোজ্ঝঙ্গাতি, ভন্তে, ৰুচ্চন্তি – (সং. নি. ৫.২০২) নীৰরণা নীৰরণাতি, ভন্তে, ৰুচ্চন্তি ¶ – ইমে নু খো, ভন্তে, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, কিংসূধ ৰিত্তং পুরিসস্স সেট্ঠ’’ন্তিআদিনা (সং. নি. ১.২৪৬; সু. নি. ১৮৩) নযেন পঞ্হং পুচ্ছন্তি. এৰং পুট্ঠেন ভগৰতা যানি ¶ কথিতানি বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তাদীনি, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি দেৰতাসংযুত্ত, মারসংযুত্ত, ব্রহ্মসংযুত্ত, সক্কপঞ্হ, চূল়ৰেদল্ল, মহাৰেদল্ল, সামঞ্ঞফলআল়ৰক, সূচিলোম, খরলোমসুত্তাদীনি, তেসং পুচ্ছাৰসিকো নিক্খেপো.
যানি পন তানি উপ্পন্নং কারণং পটিচ্চ কথিতানি, সেয্যথিদং – ধম্মদাযাদং. চূল়সীহনাদসুত্তং পুত্তমংসূপমং দারুক্খন্ধূপমং অগ্গিক্খন্ধূপমং ফেণপিণ্ডূপমং পারিচ্ছত্তকূপমন্তি এৰমাদীনি, তেসং অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো.
এৰমেতেসু চতূসু নিক্খেপেসু ইমস্স পটিচ্চসমুপ্পাদসুত্তস্স পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো. পরপুগ্গলজ্ঝাসযৰসেন হিদং ভগৰতা নিক্খিত্তং. কতমেসং পুগ্গলানং অজ্ঝাসযৰসেনাতি? উগ্ঘটিতঞ্ঞূনং. চত্তারো হি পুগ্গলা উগ্ঘটিতঞ্ঞূ ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ নেয্যো পদপরমোতি. তত্থ যস্স পুগ্গলস্স সহ উদাহটৰেলায ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো উগ্ঘটিতঞ্ঞূ. যস্স পুগ্গলস্স সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থে ¶ ৰিভজিযমানে ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ. যস্স পুগ্গলস্স উদ্দেসতো পরিপুচ্ছতো যোনিসো মনসিকরোতো, কল্যাণমিত্তে সেৰতো, ভজতো, পযিরুপাসতো, অনুপুব্বেন ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো নেয্যো. যস্স পুগ্গলস্স বহুম্পি সুণতো, বহুম্পি ধারযতো, বহুম্পি ৰাচযতো ন তায জাতিযা ধম্মাভিসমযো হোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো পদপরমো. ইতি ইমেসু চতূসু পুগ্গলেসু উগ্ঘটিতঞ্ঞূপুগ্গলানং অজ্ঝাসযৰসেন ইদং সুত্তং নিক্খিত্তং.
তদা কির পঞ্চসতা জনপদৰাসিকা ভিক্খূ সব্বেৰ একচরা দ্ৰিচরা তিচরা চতুচরা পঞ্চচরা সভাগৰুত্তিনো ধুতঙ্গধরা আরদ্ধৰীরিযা যুত্তযোগা ৰিপস্সকা সণ্হং সুখুমং সুঞ্ঞতং পচ্চযাকারদেসনং পত্থযমানা সাযন্হসমযে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ৰন্দিত্ৰা, রত্তকম্বলসাণিযা পরিক্খিপমানা ৰিয দেসনং পচ্চাসীসমানা পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. তেসং অজ্ঝাসযৰসেন ভগৰা ইদং সুত্তং আরভি. যথা হি ছেকো চিত্তকারো অপরিকম্মকতভিত্তিং লভিত্ৰা, ন আদিতোৰ রূপং সমুট্ঠাপেসি, মহামত্তিকলেপাদীহি পন ভিত্তিপরিকম্মং তাৰ কত্ৰা ¶ , কতপরিকম্মায ¶ ভিত্তিযা রূপং সমুট্ঠাপেতি, কতপরিকম্মং পন ভিত্তিং লভিত্ৰা, ভিত্তিপরিকম্মব্যাপারং অকত্ৰা, রঙ্গজাতানি যোজেত্ৰা, ৰট্টিকং ৰা তূলিকং ৰা আদায রূপমেৰ সমুট্ঠাপেতি, এৰমেৰ ভগৰা অকতাভিনিৰেসং আদিকম্মিককুলপুত্তং লভিত্ৰা নাস্স আদিতোৰ অরহত্তপদট্ঠানং সণ্হং সুখুমং সুঞ্ঞতং ৰিপস্সনালক্খণং আচিক্খতি, সীলসমাধিকম্মস্সকতাদিট্ঠিসম্পদায পন যোজেন্তো পুব্বভাগপটিপদং তাৰ আচিক্খতি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, ভিক্খু, আদিমেৰ ৰিসোধেহি কুসলেসু ধম্মেসু. কো চাদি কুসলানং ধম্মানং? সীলঞ্চ সুৰিসুদ্ধং দিট্ঠি চ উজুকা. যতো খো তে, ভিক্খু, সীলঞ্চ সুৰিসুদ্ধং ভৰিস্সতি দিট্ঠি চ উজুকা. ততো ত্ৰং, ভিক্খু, সীলং নিস্সায সীলে পতিট্ঠায চত্তারো সতিপট্ঠানে তিৰিধেন ভাৰেয্যাসি. কতমে চত্তারো? ইধ ¶ ত্ৰং, ভিক্খু, অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরাহি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. বহিদ্ধা ৰা কাযে…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে…পে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরাহি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. যতো খো ত্ৰং, ভিক্খু, সীলং নিস্সায সীলে পতিট্ঠায ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং তিৰিধেন ভাৰেস্সসি, ততো তুয্হং, ভিক্খু, যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগমিস্সতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানী’’তি (সং. নি. ৫.৩৬৯).
এৰং আদিকম্মিককুলপুত্তস্স সীলকথায পরিকম্মং কথেত্ৰা, অরহত্তপদট্ঠানং সণ্হং সুখুমং সুঞ্ঞতং ৰিপস্সনালক্খণং আচিক্খতি.
পরিসুদ্ধসীলং পন আরদ্ধৰীরিযং যুত্তযোগং ৰিপস্সকং লভিত্ৰা, নাস্স পুব্বভাগপটিপদং আচিক্খতি, উজুকমেৰ পন অরহত্তপদট্ঠানং সণ্হং সুখুমং সুঞ্ঞতং ৰিপস্সনালক্খণং আচিক্খতি. ইমে পঞ্চসতা ভিক্খূ পুব্বভাগপটিপদং পরিসোধেত্ৰা ঠিতা সুধন্তসুৰণ্ণসদিসা সুপরিমজ্জিতমণিক্খন্ধসন্নিভা, একো লোকুত্তরমগ্গোৰ নেসং অনাগতো. ইতি তস্সাগমনত্থায সত্থা তেসং অজ্ঝাসযং অপেক্খমানো ইদং সুত্তং আরভি.
তত্থ ¶ ¶ পটিচ্চসমুপ্পাদন্তি পচ্চযাকারং. পচ্চযাকারো হি অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিচ্চ সহিতে ধম্মে উপ্পাদেতি. তস্মা পটিচ্চসমুপ্পাদোতি ৰুচ্চতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গতো গহেতব্বো.
ৰোতি অযং ৰো-সদ্দো পচ্চত্ত-উপযোগকরণ-সম্পদান-সামিৰচন-পদপূরণেসু দিস্সতি. ‘‘কচ্চি পন ৰো অনুরুদ্ধা সমগ্গা সম্মোদমানা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩২৬; মহাৰ. ৪৬৬) হি পচ্চত্তে দিস্সতি. ‘‘গচ্ছথ, ভিক্খৰে, পণামেমি ৰো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৫৭) উপযোগে. ‘‘ন ৰো মম সন্তিকে ৰত্থব্ব’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.১৫৭) করণে. ‘‘ৰনপত্থপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.১৯০) সম্পদানে. ‘‘সব্বেসং ৰো, সারিপুত্ত, সুভাসিত’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৪৫) সামিৰচনে. ‘‘যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা’’তিআদীসু ¶ (ম. নি. ১.৩৫) পদপূরণমত্তে. ইধ পনাযং সম্পদানে দট্ঠব্বো. ভিক্খৰেতি পতিস্সৰেন অভিমুখীভূতানং পুন আলপনং. দেসেস্সামীতি দেসনাপটিজাননং. তং সুণাথাতি তং পটিচ্চসমুপ্পাদং তং দেসনং মযা ৰুচ্চমানং সুণাথ.
সাধুকং মনসি করোথাতি এত্থ পন সাধুকং সাধূতি একত্থমেতং. অযঞ্চ সাধুসদ্দো আযাচন-সম্পটিচ্ছন-সম্পহংসন-সুন্দর-দল়্হীকম্মাদীসু দিস্সতি. ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.২৫৭; সং. নি. ৪.৬৫; ৫.৩৮১) হি আযাচনে দিস্সতি. ‘‘সাধু, ভন্তেতি খো সো ভিক্খু ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.৮৬) সম্পটিচ্ছনে. ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্তা’’তিআদীসু (দী. নি. ৩.৩৪৯) সম্পহংসনে.
‘‘সাধু ধম্মরুচী রাজা, সাধু পঞ্ঞাণৰা নরো;
সাধু মিত্তানমদ্দুব্ভো, পাপস্স অকরণং সুখ’’ন্তি. –
আদীসু (জা. ২.১৮.১০১) সুন্দরে. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সাধুকং সুণাহী’’তিআদীসু (অ. নি. ৫.১৯২) সাধুকসদ্দোযেৰ দল়্হীকম্মে আণত্তিযন্তিপি ৰুচ্চতি. ইধ পনাযং এত্থেৰ দল়্হীকম্মে আণত্তিযা চ অত্থো ৰেদিতব্বো, সুন্দরত্থেপি ৰট্টতি. দল়্হীকরণত্থেন হি ‘‘দল়্হং ¶ ইমং ধম্মং সুণাথ, সুগ্গহিতং গণ্হন্তা’’, আণত্তিঅত্থেন ‘‘মম আণত্তিযা সুণাথ’’ সুন্দরত্থেন ‘‘সুন্দরমিমং ভদ্দকং ধম্মং সুণাথা’’তি ¶ এতং দীপিতং হোতি. মনসি করোথাতি আৰজ্জেথ. সমন্নাহরথাতি অত্থো. অৰিক্খিত্তচিত্তা হুত্ৰা নিসামেথ, চিত্তে করোথাতি অধিপ্পাযো.
ইদানেত্থ তং সুণাথাতি সোতিন্দ্রিযৰিক্খেপনিৰারণমেতং. সাধুকং মনসি করোথাতি মনসিকারে দল়্হীকম্মনিযোজনেন মনিন্দ্রিযৰিক্খেপনিৰারণং. পুরিমঞ্চেত্থ ব্যঞ্জনৰিপল্লাসগাহনিৰারণং, পচ্ছিমং অত্থৰিপল্লাসগাহনিৰারণং. পুরিমেন চ ধম্মস্সৰনে নিযোজেতি, পচ্ছিমেন সুতানং ধম্মানং ধারণূপপরিক্খাসু. পুরিমেন চ ‘‘সব্যঞ্জনো অযং ধম্মো, তস্মা সৰনীযো’’তি ¶ দীপেতি, পচ্ছিমেন ‘‘সাত্থো, তস্মা মনসি কাতব্বো’’তি. সাধুকপদং ৰা উভযপদেহি যোজেত্ৰা, ‘‘যস্মা অযং ধম্মো ধম্মগম্ভীরো চ দেসনাগম্ভীরো চ, তস্মা সুণাথ সাধুকং. যস্মা অত্থগম্ভীরো চ পটিৰেধগম্ভীরো চ, তস্মা সাধুকং মনসি করোথা’’তি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ভাসিস্সামীতি দেসেস্সামি. ‘‘তং সুণাথা’’তি এত্থ পটিঞ্ঞাতং দেসনং সংখিত্ততোৰ ন দেসেস্সামি, অপিচ খো ৰিত্থারতোপি নং ভাসিস্সামীতি ৰুত্তং হোতি. সঙ্খেপৰিত্থারৰাচকানি হি এতানি পদানি. যথাহ ৰঙ্গীসত্থেরো –
‘‘সংখিত্তেনপি দেসেতি, ৰিত্থারেনপি ভাসতি;
সাল়িকাযিৰ নিগ্ঘোসো, পটিভানং উদীরযী’’তি. (সং. নি. ১.২১৪; থেরগা. ১২৪১);
এৰং ৰুত্তে উস্সাহজাতা হুত্ৰা এৰং, ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিংসু, পটিগ্গহেসুন্তি ৰুত্তং হোতি.
অথ নেসং ভগৰা এতদৰোচ – এতং ইদানি ৰত্তব্বং ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পটিচ্চসমুপ্পাদো’’তিআদিং সকলং সুত্তং অৰোচ. তত্থ কতমো চ, ভিক্খৰে, পটিচ্চসমুপ্পাদোতি কথেতুকম্যতাপুচ্ছা. পঞ্চৰিধা হি পুচ্ছা অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা অনুমতিপুচ্ছা কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি, তাসং ইদং নানত্তং –
কতমা ¶ অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা (মহানি. ১৫০; চূল়নি. পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ১২)? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং. তস্স ঞাণায দস্সনায ¶ তুলনায তীরণায ৰিভূতায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি. অযং অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা.
কতমা দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং. সো অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি. অযং দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা.
কতমা ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্দো হোতি ৰিমতিপক্খন্দো দ্ৰেল়্হকজাতো – ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কথং নু খো’’তি, সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায ¶ পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা.
কতমা অনুমতিপুচ্ছা? ভগৰা ভিক্খূনং অনুমতিযা পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি, অনিচ্চং, ভন্তে. যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি, দুক্খং, ভন্তে. যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – ‘‘এতং মম এসোহমস্মি এসো মে অত্তা’’তি, নো হেতং ভন্তেতি (সং. নি. ৩.৭৯). অযং অনুমতিপুচ্ছা.
কতমা কথেতুকম্যতাপুচ্ছা? ভগৰা ভিক্খূনং কথেতুকম্যতায পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো’’তি? অযং কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি.
তত্থ বুদ্ধানং পুরিমা তিস্সো পুচ্ছা নত্থি. কস্মা? বুদ্ধানঞ্হি তীসু অদ্ধাসু কিঞ্চি সঙ্খতং অদ্ধাৰিমুত্তং ৰা অসঙ্খতং অদিট্ঠং অজোতিতং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং নাম নত্থি. তেন নেসং অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা নত্থি. যং পন ভগৰতা অত্তনো ঞাণেন পটিৰিদ্ধং, তস্স অঞ্ঞেন সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা সদ্ধিং সংসন্দনকিচ্চং নত্থি. তেনস্স দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা নত্থি. যস্মা পনেস অকথংকথী তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ¶ সব্বধম্মেসু ৰিহতসংসযো. তেনস্স ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা নত্থি. ইতরা পন দ্ৰে পুচ্ছা ভগৰতো অত্থি. তাসু অযং কথেতুকম্যতা পুচ্ছাতি ৰেদিতব্বা.
ইদানি তাৰ পুচ্ছায পুট্ঠং পচ্চযাকারং ৰিভজন্তো অৰিজ্জাপচ্চযা, ভিক্খৰে, সঙ্খারাতিআদিমাহ. এত্থ চ যথা নাম ‘‘পিতরং কথেস্সামী’’তি আরদ্ধো ¶ ‘‘তিস্সস্স পিতা সোণস্স পিতা’’তি পঠমতরং পুত্তম্পি কথেতি, এৰমেৰ ভগৰা পচ্চযং কথেতুং আরদ্ধো ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তিআদিনা নযেন সঙ্খারাদীনং পচ্চযে অৰিজ্জাদিধম্মে কথেন্তো পচ্চযুপ্পন্নম্পি কথেসি. আহারৰগ্গস্স পন পরিযোসানে ‘‘পটিচ্চসমুপ্পাদঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি ¶ পটিচ্চসমুপ্পন্নে চ ধম্মে’’তি (সং. নি. ২.২০) উভযং আরভিত্ৰা উভযম্পি কথেসি. ইদানি অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতিআদীসু পন অৰিজ্জা চ সা পচ্চযো চাতি অৰিজ্জাপচ্চযো. তস্মা অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা সম্ভৰন্তীতি ইমিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারেন পন সব্বাকারসম্পন্না অনুলোমপটিচ্চসমুপ্পাদকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতা, তস্মা সা তত্থ কথিতৰসেনেৰ গহেতব্বা.
পটিলোমকথাযং পন অৰিজ্জায ত্ৰেৰাতি অৰিজ্জায তু এৰ. অসেসৰিরাগনিরোধাতি ৰিরাগসঙ্খাতেন মগ্গেন অসেসনিরোধা. সঙ্খারনিরোধোতি সঙ্খারানং অনুপ্পাদনিরোধো হোতি. এৰংনিরোধানং পন সঙ্খারানং নিরোধা ৰিঞ্ঞাণাদীনঞ্চ নিরোধা নামরূপাদীনি নিরুদ্ধানিযেৰ হোন্তীতি দস্সেতুং সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধোতিআদীনি ৰত্ৰা, এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতীতি আহ. তত্থ কেৰলস্সাতি সকলস্স, সুদ্ধস্স ৰা, সত্তৰিরহিতস্সাতি অত্থো. দুক্খক্খন্ধস্সাতি দুক্খরাসিস্স. নিরোধো হোতীতি অনুপ্পাদো হোতি. ইতি ভগৰা অনুলোমতো দ্ৰাদসহি পদেহি ৰট্টকথং কথেত্ৰা তমেৰ ৰট্টং ৰিনিৰট্টেত্ৰা পটিলোমতো দ্ৰাদসহি পদেহি ৰিৰট্টং কথেন্তো অরহত্তেন দেসনায কূটং গণ্হি. দেসনাপরিযোসানে তে পঞ্চসতা আরদ্ধৰিপস্সকা উগ্ঘটিতঞ্ঞূপুগ্গলা সূরিযরস্মিসম্ফুট্ঠানি পরিপাকগতানি পদুমানি ৰিয সচ্চানি বুজ্ঝিত্ৰা অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু.
ইদমৰোচ ভগৰাতি ইদং ৰট্টৰিৰট্টৰসেন সকলসুত্তং ভগৰা অৰোচ. অত্তমনা তে ভিক্খূতি তুট্ঠচিত্তা তে পঞ্চসতা খীণাসৰা ভিক্খূ. ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি করৰীকরুতমঞ্জুনা ¶ কণ্ণসুখেন পণ্ডিতজনহদযানং অমতাভিসেকসদিসেন ব্রহ্মস্সরেন ভাসতো ভগৰতো ¶ ৰচনং অভিনন্দিংসু, অনুমোদিংসু চেৰ সম্পটিচ্ছিংসু চাতি অত্থো. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘সুভাসিতং সুলপিতং, সাধু সাধূতি তাদিনো;
অনুমোদমানা সিরসা, সম্পটিচ্ছিংসু ভিক্খৰো’’তি.
পঠমপটিচ্চসমুপ্পাদসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. ৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
২. দুতিযেপি ¶ ৰুত্তনযেনেৰ সুত্তনিক্খেপো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – পঠমং উগ্ঘটিতঞ্ঞূপুগ্গলানং ৰসেন সঙ্খেপতো দস্সিতং, ইদং ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূনং ৰসেন ৰিত্থারতোতি. ইমস্মিঞ্চ পন সুত্তে চতস্সো ৰল্লিহারকপুরিসূপমা ৰত্তব্বা, তা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তা এৰ. যথা হি ৰল্লিহারকো পুরিসো ৰল্লিযা অগ্গং দিস্ৰা তদনুসারেন মূলং পরিযেসন্তো তং দিস্ৰা ৰল্লিং মূলে ছেত্ৰা আদায কম্মে উপনেয্য, এৰং ভগৰা ৰিত্থারদেসনং দেসেন্তো পটিচ্চসমুপ্পাদস্স অগ্গভূতা জরামরণা পট্ঠায যাৰ মূলভূতং অৰিজ্জাপদং, তাৰ দেসনং আহরিত্ৰা পুন ৰট্টৰিৰট্টং দেসেন্তো নিট্ঠপেসি.
তত্রাযং জরামরণাদীনং ৰিত্থারদেসনায অত্থনিচ্ছযো – জরামরণনিদ্দেসে তাৰ তেসং তেসন্তি অযং সঙ্খেপতো অনেকেসং সত্তানং সাধারণনিদ্দেসোতি ৰিঞ্ঞাতব্বো. যা দেৰদত্তস্স জরা, যা সোমদত্তস্সাতি এৰঞ্হি দিৰসম্পি কথেন্তস্স নেৰ সত্তা পরিযাদানং গচ্ছন্তি. ইমেহি পন দ্ৰীহি পদেহি ন কোচি সত্তো অপরিযাদিন্নো হোতি. তস্মা ৰুত্তং, ‘‘অযং সঙ্খেপতো অনেকেসং সত্তানং সাধারণনিদ্দেসো’’তি. তম্হি তম্হীতি অযং গতিজাতিৰসেন অনেকেসং সত্তনিকাযানং সাধারণনিদ্দেসো. সত্তনিকাযেতি সাধারণনিদ্দেসেন নিদ্দিট্ঠস্স সরূপনিদস্সনং. জরা জীরণতাতিআদীসু পন জরাতি সভাৰনিদ্দেসো. জীরণতাতি আকারনিদ্দেসো. খণ্ডিচ্চন্তিআদযো তযো কালাতিক্কমে কিচ্চনিদ্দেসা, পচ্ছিমা দ্ৰে পকতিনিদ্দেসা. অযঞ্হি জরাতি ইমিনা পদেন সভাৰতো দীপিতা, তেনস্সাযং সভাৰনিদ্দেসো ¶ . জীরণতাতি ইমিনা আকারতো, তেনস্সাযং আকারনিদ্দেসো. খণ্ডিচ্চন্তি ইমিনা কালাতিক্কমে দন্তনখানং খণ্ডিতভাৰকরণকিচ্চতো. পালিচ্চন্তি ইমিনা কেসলোমানং পলিতভাৰকরণকিচ্চতো. ৰলিত্তচতাতি ইমিনা মংসং ¶ মিলাপেত্ৰা তচৰলিভাৰকরণকিচ্চতো দীপিতা. তেনস্সা ইমে খণ্ডিচ্চন্তিআদযো তযো কালাতিক্কমে কিচ্চনিদ্দেসা. তেহি ইমেসং ৰিকারানং দস্সনৰসেন ¶ পাকটীভূতা পাকটজরা দস্সিতা. যথেৰ হি উদকস্স ৰা ৰাতস্স ৰা অগ্গিনো ৰা তিণরুক্খাদীনং সংভগ্গপলিভগ্গতায ৰা ঝামতায ৰা গতমগ্গো পাকটো হোতি, ন চ সো গতমগ্গো তানেৰ উদকাদীনি, এৰমেৰ জরায দন্তাদীসু খণ্ডিচ্চাদিৰসেন গতমগ্গো পাকটো, চক্খুং উম্মীলেত্ৰাপি গয্হতি ন চ খণ্ডিচ্চাদীনেৰ জরা. ন হি জরা চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা হোতি.
আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকোতি ইমেহি পন পদেহি কালাতিক্কমেযেৰ অভিব্যত্তায আযুক্খয-চক্খাদিইন্দ্রিয-পরিপাকসঞ্ঞিতায পকতিযা দীপিতা. তেনস্সিমে পচ্ছিমা দ্ৰে পকতিনিদ্দেসাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ যস্মা জরং পত্তস্স আযু হাযতি, তস্মা জরা ‘‘আযুনো সংহানী’’তি ফলূপচারেন ৰুত্তা. যস্মা চ দহরকালে সুপ্পসন্নানি সুখুমম্পি অত্তনো ৰিসযং সুখেনেৰ গণ্হনসমত্থানি চক্খাদীনি ইন্দ্রিযানি জরং পত্তস্স পরিপক্কানি আলুল়িতানি অৰিসদানি, ওল়ারিকম্পি অত্তনো ৰিসযং গহেতুং অসমত্থানি হোন্তি, তস্মা ‘‘ইন্দ্রিযানং পরিপাকো’’তি ফলূপচারেনেৰ ৰুত্তা.
সা পনাযং এৰং নিদ্দিট্ঠা সব্বাপি জরা পাকটা পটিচ্ছন্নাতি দুৰিধা হোতি. তত্থ দন্তাদীসু খণ্ডাদিভাৰদস্সনতো রূপধম্মেসু জরা পাকটজরা নাম, অরূপধম্মেসু পন জরা তাদিসস্স ৰিকারস্স অদস্সনতো পটিচ্ছন্নজরা নাম. তত্থ য্ৰাযং খণ্ডাদিভাৰো দিস্সতি, সো তাদিসানং দন্তাদীনং সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ৰণ্ণোযেৰ, তং চক্খুনা দিস্ৰা মনোদ্ৰারেন চিন্তেত্ৰা ‘‘ইমে দন্তা জরায পহটা’’তি জরং জানাতি উদকট্ঠানে বদ্ধানি গোসীসাদীনি ওলোকেত্ৰা হেট্ঠা উদকস্স অত্থিভাৰং জাননং ৰিয. পুন ¶ অৰীচি সৰীচীতি এৰম্পি দুৰিধা হোতি. তত্থ মণি-কনক-রজত-পৰাল়চন্দসূরিযাদীনং ৰিয মন্দদসকাদীসু পাণীনং ৰিয চ পুপ্ফফলপল্লৰাদীসু চ অপাণীনং ৰিয অন্তরন্তরা ৰণ্ণৰিসেসাদীনং দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা জরা অৰীচিজরা নাম, নিরন্তরজরাতি অত্থো. ততো অঞ্ঞেসু পন যথাৰুত্তেসু অন্তরন্তরা ৰণ্ণৰিসেসাদীনং সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা জরা সৰীচিজরা নামাতি ৰেদিতব্বা.
ইতো পরং তেসং তেসন্তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. চুতি চৰনতাতিআদীসু পন চুতীতি চৰনকৰসেন ৰুচ্চতি, একচতুপঞ্চক্খন্ধসামঞ্ঞৰচনমেতং. চৰনতাতি ভাৰৰচনেন লক্খণনিদস্সনং ¶ . ভেদোতি চুতিক্খন্ধানং ¶ ভঙ্গুপ্পত্তিপরিদীপনং. অন্তরধানন্তি ঘটস্সেৰ ভিন্নস্স ভিন্নানং চুতিক্খন্ধানং যেন কেনচি পরিযাযেন ঠানাভাৰপরিদীপনং. মচ্চু মরণন্তি মচ্চুসঙ্খাতং মরণং, তেন সমুচ্ছেদমরণাদীনি নিসেধেতি. কালো নাম অন্তকো, তস্স কিরিযা কালকিরিযা. এৰং তেন লোকসম্মুতিযা মরণং দীপেতি.
ইদানি পরমত্থেন দীপেতুং খন্ধানং ভেদোতিআদিমাহ. পরমত্থেন হি খন্ধাযেৰ ভিজ্জন্তি, ন সত্তো নাম কোচি মরতি. খন্ধেসু পন ভিজ্জমানেসু সত্তো মরতি, ভিন্নেসু মতোতি ৰোহারো হোতি. এত্থ চ চতুপঞ্চৰোকারৰসেন খন্ধানং ভেদো, একৰোকারৰসেন কল়েৰরস্স নিক্খেপো. চতুৰোকারৰসেন চ খন্ধানং ভেদো, সেসদ্ৰযৰসেন কল়েৰরস্স নিক্খেপো ৰেদিতব্বো. কস্মা? ভৰদ্ৰযেপি রূপকাযসঙ্খাতস্স কল়েৰরস্স সব্ভাৰতো. অথ ৰা যস্মা চাতুমহারাজিকাদীসু খন্ধা ভিজ্জন্তেৰ, ন কিঞ্চি নিক্খিপতি, তস্মা তেসং ৰসেন খন্ধানং ভেদো, মনুস্সাদীসু কল়েৰরস্স নিক্খেপো. এত্থ চ কল়েৰরস্স নিক্খেপকারণতো মরণং ‘‘কল়েৰরস্স নিক্খেপো’’তি ৰুত্তন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ইতি অযঞ্চ জরা ইদঞ্চ মরণং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰেতি ইদং উভযম্পি একতো কত্ৰা জরামরণন্তি কথীযতি.
জাতিনিদ্দেসে ¶ জাতি সঞ্জাতীতিআদীসু জাযনট্ঠেন জাতি, সা অপরিপুণ্ণাযতনৰসেন যুত্তা. সঞ্জাযনট্ঠেন সঞ্জাতি, সা পরিপুণ্ণাযতনৰসেন যুত্তা. ওক্কমনট্ঠেন ওক্কন্তি, সা অণ্ডজজলাবুজৰসেন যুত্তা. তে হি অণ্ডকোসঞ্চ ৰত্থিকোসঞ্চ ওক্কমন্তা পৰিসন্তা ৰিয পটিসন্ধিং গণ্হন্তি. অভিনিব্বত্তনট্ঠেন অভিনিব্বত্তি, সা সংসেদজওপপাতিকৰসেন যুত্তা. তে হি পাকটাযেৰ হুত্ৰা নিব্বত্তন্তি. অযং তাৰ ৰোহারদেসনা.
ইদানি পরমত্থদেসনা হোতি. খন্ধাযেৰ হি পরমত্থতো পাতুভৰন্তি, ন সত্তো. তত্থ চ খন্ধানন্তি একৰোকারভৰে একস্স, চতুৰোকারভৰে চতুন্নং, পঞ্চৰোকারভৰে পঞ্চন্নম্পি গহণং ৰেদিতব্বং. পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি. আযতনানন্তি এত্থ তত্র তত্র উপ্পজ্জমানাযতনৰসেন সঙ্গহো ৰেদিতব্বো. পটিলাভোতি সন্ততিযং পাতুভাৰোযেৰ. পাতুভৰন্তানেৰ ¶ হি তানি পটিলদ্ধানি নাম হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জাতীতি ইমিনা পদেন ৰোহারতো পরমত্থতো চ দেসিতায জাতিযা নিগমনং করোতীতি.
ভৰনিদ্দেসে ¶ কামভৰোতি কম্মভৰো চ উপপত্তিভৰো চ. তত্থ কম্মভৰো নাম কামভৰূপগকম্মমেৰ. তঞ্হি তত্থ উপপত্তিভৰস্স কারণত্তা ‘‘সুখো বুদ্ধানং উপ্পাদো (ধ. প. ১৯৪) দুক্খো পাপস্স উচ্চযো’’তিআদীনি (ধ. প. ১১৭) ৰিয ফলৰোহারেন ভৰোতি ৰুত্তং. উপপত্তিভৰো নাম তেন কম্মেন নিব্বত্তং উপাদিণ্ণক্খন্ধপঞ্চকং. তঞ্হি তত্থ ভৰতীতি কত্ৰা ভৰোতি ৰুত্তং. সব্বথাপি ইদং কম্মঞ্চ উপপত্তিঞ্চ উভযম্পেতমিধ ‘‘কামভৰো’’তি ৰুত্তং. এস নযো রূপারূপভৰেসূতি.
উপাদাননিদ্দেসে কামুপাদানন্তিআদীসু ৰত্থুকামং উপাদিযন্তি এতেন, সযং ৰা তং উপাদিযতীতি কামুপাদানং, কামো চ সো উপাদানঞ্চাতি কামুপাদানং. উপাদানন্তি দল়্হগ্গহণং ৰুচ্চতি. দল়্হত্থো হি এত্থ উপসদ্দো উপাযাসউপকট্ঠাদীসু ৰিয. পঞ্চকামগুণিকরাগস্সেতং অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেতং, ‘‘তত্থ কতমং কামুপাদানং? যো কামেসু কামচ্ছন্দো’’তি (ধ. স. ১২২০; ৰিভ. ৯৩৮) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
তথা ¶ দিট্ঠি চ সা উপাদানঞ্চাতি দিট্ঠুপাদানং. অথ ৰা দিট্ঠিং উপাদিযতি, উপাদিযন্তি ৰা এতেন দিট্ঠিন্তি দিট্ঠুপাদানং. উপাদিযতি হি পুরিমদিট্ঠিং উত্তরদিট্ঠি, উপাদিযন্তি চ তায দিট্ঠিং. যথাহ – ‘‘সস্সতো অত্তা চ লোকো চ ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তিআদি (ম. নি. ৩.২৭). সীলব্বতুপাদানঅত্তৰাদুপাদানৰজ্জস্স সব্বদিট্ঠিগতস্সেতং অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং, ‘‘তত্থ কতমং দিট্ঠুপাদানং? নত্থি দিন্ন’’ন্তি (ধ. স. ১২২১) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
তথা সীলব্বতমুপাদিযন্তি এতেন, সযং ৰা তং উপাদিযতি, সীলব্বতঞ্চ ¶ তং উপাদানঞ্চাতি ৰা সীলব্বতুপাদানং. গোসীলগোৰতাদীনি হি ‘‘এৰং সুদ্ধী’’তি (ধ. স. ১২২২; ৰিভ. ৯৩৮) অভিনিৰেসতো সযমেৰ উপাদানানীতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং, ‘‘তত্থ কতমং সীলব্বতুপাদানং? ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণানং সীলেন সুদ্ধী’’তি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
ইদানি ৰদন্তি এতেনাতি ৰাদো, উপাদিযন্তি এতেনাতি উপাদানং, কিং ৰদন্তি উপাদিযন্তি ৰা? অত্তানং. অত্তনো ৰাদুপাদানং অত্তৰাদুপাদানং. অত্তৰাদমত্তমেৰ ৰা অত্তাতি ¶ উপাদিযন্তি এতেনাতি অত্তৰাদুপাদানং. ৰীসতিৰত্থুকায সক্কাযদিট্ঠিযা এতং অধিৰচনং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং, ‘‘তত্থ কতমং অত্তৰাদুপাদানং? ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী’’তি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
তণ্হানিদ্দেসে রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হাতি এতং চক্খুদ্ৰারাদীসু জৰনৰীথিযা পৰত্তায তণ্হায ‘‘সেট্ঠিপুত্তো ব্রাহ্মণপুত্তো’’তি এৰমাদীসু পিতিতো নামং ৰিয পিতিসদিসারম্মণতো নামং. এত্থ চ রূপারম্মণা তণ্হা, রূপে তণ্হাতি রূপতণ্হা. সা কামরাগভাৰেন রূপং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা কামতণ্হা, সস্সতদিট্ঠিসহগতরাগভাৰেন ‘‘রূপং নিচ্চং ধুৰং সস্সত’’ন্তি এৰং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা ভৰতণ্হা, উচ্ছেদদিট্ঠিসহগতরাগভাৰেন ‘‘রূপং উচ্ছিজ্জতি ৰিনস্সতি পেচ্চ ন ভৰতী’’তি এৰং অস্সাদেন্তী পৰত্তমানা ৰিভৰতণ্হাতি রূপতণ্হা এৰং তিৰিধা হোতি. যথা চ রূপতণ্হা, তথা সদ্দতণ্হাদযোপীতি এৰং তানি অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. তানি অজ্ঝত্তরূপাদীসু অট্ঠারস, বহিদ্ধারূপাদীসু অট্ঠারসাতি ছত্তিংস. ইতি অতীতানি ছত্তিংস, অনাগতানি ছত্তিংস, পচ্চুপ্পন্নানি ¶ ছত্তিংসাতি এৰং অট্ঠসতং তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. ‘‘অজ্ঝত্তিকস্স উপাদায অস্মীতি হোতি, ইত্থস্মীতি হোতী’’তি (ৰিভ. ৯৭৩) ৰা এৰমাদীনি অজ্ঝত্তিকরূপাদিনিস্সিতানি অট্ঠারস, ‘‘বাহিরস্স উপাদায ইমিনা অস্মীতি হোতি, ইমিনা ইত্থস্মীতি হোতী’’তি (ৰিভ. ৯৭৫) ৰা এৰমাদীনি বাহিররূপাদিনিস্সিতানি অট্ঠারসাতি ¶ ছত্তিংস, ইতি অতীতানি ছত্তিংস, অনাগতানি ছত্তিংস, পচ্চুপ্পন্নানি ছত্তিংসাতি এৰম্পি অট্ঠসতং তণ্হাৰিচরিতানি হোন্তি. পুন সঙ্গহে করিযমানে রূপাদীসু আরম্মণেসু ছল়েৰ তণ্হাকাযা তিস্সোযেৰ কামতণ্হাদযো হোন্তীতি. এৰং –
‘‘নিদ্দেসত্থেন নিদ্দেস, ৰিত্থারা ৰিত্থারস্স চ;
পুন সঙ্গহতো তণ্হা, ৰিঞ্ঞাতব্বা ৰিভাৰিনা’’তি.
ৰেদনানিদ্দেসে ৰেদনাকাযাতি ৰেদনাসমূহা. চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা…পে… মনোসম্ফস্সজাৰেদনাতি এতং ‘‘চক্খুসম্ফস্সজাৰেদনা অত্থি কুসলা, অত্থি অকুসলা, অত্থি অব্যাকতা’’তি এৰং ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৩৪) আগতত্তা চক্খুদ্ৰারাদীসু পৰত্তানং কুসলাকুসলাব্যাকতৰেদনানং ‘‘সারিপুত্তো মন্তাণিপুত্তো’’তি এৰমাদীসু মাতিতো নামং ৰিয মাতিসদিসতো ¶ ৰত্থুতো নামং. ৰচনত্থো পনেত্থ – চক্খুসম্ফস্সহেতু জাতা ৰেদনা চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনাতি. এসেৰ নযো সব্বত্থ. অযং তাৰেত্থ সব্বসঙ্গাহিকা কথা. ৰিপাকৰসেন পন চক্খুদ্ৰারে দ্ৰে চক্খুৰিঞ্ঞাণানি, দ্ৰে মনোধাতুযো, তিস্সো মনোৰিঞ্ঞাণধাতুযোতি এতাহি সম্পযুত্তৰসেন ৰেদনা ৰেদিতব্বা. এসেৰ নযো সোতদ্ৰারাদীসু. মনোদ্ৰারে মনোৰিঞ্ঞাণধাতুসম্পযুত্তাৰ.
ফস্সনিদ্দেসে চক্খুসম্ফস্সোতি চক্খুম্হি সম্ফস্সো. এস নযো সব্বত্থ. চক্খুসম্ফস্সো…পে… কাযসম্ফস্সোতি এত্তাৰতা চ কুসলাকুসলৰিপাকা পঞ্চৰত্থুকা দস ফস্সা ৰুত্তা হোন্তি. মনোসম্ফস্সোতি ইমিনা সেসবাৰীসতিলোকিযৰিপাকমনসম্পযুত্তা ফস্সা.
সল়াযতননিদ্দেসে চক্খাযতনন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং ৰিসুদ্ধিমগ্গে খন্ধনিদ্দেসে চেৰ আযতননিদ্দেসে চ ৰুত্তমেৰ.
নামরূপনিদ্দেসে ¶ নমনলক্খণং নামং. রুপ্পনলক্খণং রূপং. ৰিভজনে পনস্স ৰেদনাতি ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞাতি সঞ্ঞাক্খন্ধো, চেতনা ফস্সো মনসিকারোতি সঙ্খারক্খন্ধো ৰেদিতব্বো. কামঞ্চ অঞ্ঞেপি সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতা ধম্মা সন্তি, ইমে পন তযো সব্বদুব্বলেসুপি চিত্তেসু সন্তি, তস্মা এতেসংযেৰ ¶ ৰসেনেত্থ সঙ্খারক্খন্ধো দস্সিতো. চত্তারো চ মহাভূতাতি এত্থ চত্তারোতি গণনপরিচ্ছেদো. মহাভূতাতি পথৰীআপতেজৰাযানমেতং অধিৰচনং. যেন পন কারণেন তানি মহাভূতানীতি ৰুচ্চন্তি, যো চেত্থ অঞ্ঞো ৰিনিচ্ছযনযো, সো সব্বো ৰিসুদ্ধিমগ্গে রূপক্খন্ধনিদ্দেসে ৰুত্তো. চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযাতি এত্থ পন চতুন্নন্তি উপযোগত্থে সামিৰচনং, চত্তারি মহাভূতানীতি ৰুত্তং হোতি. উপাদাযাতি উপাদিযিত্ৰা, গহেত্ৰাতি অত্থো. নিস্সাযাতিপি একে. ‘‘ৰত্তমান’’ন্তি অযঞ্চেত্থ পাঠসেসো. সমূহত্থে ৰা এতং সামিৰচনং, চতুন্নং মহাভূতানং সমূহং উপাদায ৰত্তমানং রূপন্তি এত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰং সব্বথাপি যানি চ চত্তারি পথৰীআদীনি মহাভূতানি, যঞ্চ চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰত্তমানং চক্খাযতনাদিভেদেন অভিধম্মপাল়িযমেৰ ৰুত্তং তেৰীসতিৰিধং রূপং, তং সব্বম্পি রূপন্তি ৰেদিতব্বং.
ৰিঞ্ঞাণনিদ্দেসে ¶ চক্খুৰিঞ্ঞাণন্তি চক্খুম্হি ৰিঞ্ঞাণং, চক্খুতো ৰা জাতং ৰিঞ্ঞাণন্তি চক্খুৰিঞ্ঞাণং. এৰং সোতঘানজিৰ্হাকাযৰিঞ্ঞাণানি. ইতরং পন মনোযেৰ ৰিঞ্ঞাণন্তি মনোৰিঞ্ঞাণং. দ্ৰিপঞ্চৰিঞ্ঞাণৰজ্জিততেভূমকৰিপাকচিত্তস্সেতং অধিৰচনং.
সঙ্খারনিদ্দেসে অভিসঙ্খরণলক্খণো সঙ্খারো. ৰিভজনে পনস্স কাযসঙ্খারোতি কাযতো পৰত্তসঙ্খারো. কাযদ্ৰারে চোপনৰসেন পৰত্তানং কামাৰচরকুসলতো অট্ঠন্নং, অকুসলতো দ্ৰাদসন্নন্তি ৰীসতিযা কাযসঞ্চেতনানমেতং অধিৰচনং. ৰচীসঙ্খারোতি ৰচনতো পৰত্তসঙ্খারো, ৰচীদ্ৰারে ৰচনভেদৰসেন পৰত্তানং ৰীসতিযা এৰ ৰচীসঞ্চেতনানমেতং অধিৰচনং. চিত্তসঙ্খারোতি চিত্ততো পৰত্তসঙ্খারো, কাযৰচীদ্ৰারে চোপনং অকত্ৰা রহো নিসীদিত্ৰা চিন্তেন্তস্স পৰত্তানং লোকিযকুসলাকুসলৰসেন একূনতিংসমনোসঞ্চেতনানমেতং অধিৰচনং.
অৰিজ্জানিদ্দেসে ¶ দুক্খে অঞ্ঞাণন্তি দুক্খসচ্চে অঞ্ঞাণং, মোহস্সেতং অধিৰচনং. এস নযো দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণন্তিআদীসু. তত্থ চতূহি কারণেহি দুক্খে অঞ্ঞাণং ৰেদিতব্বং অন্তোগধতো ৰত্থুতো আরম্মণতো পটিচ্ছাদনতো চ. তথা ¶ হি তং দুক্খসচ্চপরিযাপন্নত্তা দুক্খে অন্তোগধং, দুক্খসচ্চঞ্চস্স নিস্সযপচ্চযভাৰেন ৰত্থু, আরম্মণপচ্চযভাৰেন আরম্মণং, দুক্খসচ্চং এতং পটিচ্ছাদেতি তস্স যাথাৰলক্খণপটিৰেধনিৰারণেন ঞাণপ্পৰত্তিযা চেত্থ অপ্পদানেন.
দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং তীহি কারণেহি ৰেদিতব্বং ৰত্থুতো আরম্মণতো পটিচ্ছাদনতো চ. নিরোধে পটিপদায চ অঞ্ঞাণং একেনেৰ কারণেন ৰেদিতব্বং পটিচ্ছাদনতো. নিরোধপটিপদানঞ্হি পটিচ্ছাদকমেৰ অঞ্ঞাণং তেসং যাথাৰলক্খণপটিৰেধনিৰারণেন তেসু চ ঞাণপ্পৰত্তিযা অপ্পদানেন. ন পন তং তত্থ অন্তোগধং তস্মিং সচ্চদ্ৰযে অপরিযাপন্নত্তা, ন তস্স তং সচ্চদ্ৰযং ৰত্থু অসহজাতত্তা, নারম্মণং, তদারব্ভ অপ্পৰত্তনতো. পচ্ছিমঞ্হি সচ্চদ্ৰযং গম্ভীরত্তা দুদ্দসং, ন তত্থ অন্ধভূতং অঞ্ঞাণং পৰত্ততি. পুরিমং পন ৰচনীযত্তেন সভাৰলক্খণস্স দুদ্দসত্তা গম্ভীরং, তত্থ ৰিপল্লাসগাহৰসেন পৰত্ততি.
অপিচ ‘‘দুক্খে’’তি এত্তাৰতা সঙ্গহতো ৰত্থুতো আরম্মণতো কিচ্চতো চ অৰিজ্জা দীপিতা. ‘‘দুক্খসমুদযে’’তি এত্তাৰতা ৰত্থুতো আরম্মণতো কিচ্চতো চ. ‘‘দুক্খনিরোধে দুক্খনিরোধগামিনিযা ¶ পটিপদাযা’’তি এত্তাৰতা কিচ্চতো. অৰিসেসতো পন ‘‘অঞ্ঞাণ’’ন্তি এতেন সভাৰতো নিদ্দিট্ঠাতি ঞাতব্বা.
ইতি খো, ভিক্খৰেতি এৰং খো, ভিক্খৰে. নিরোধো হোতীতি অনুপ্পাদো হোতি. অপিচেত্থ সব্বেহেৰ তেহি নিরোধপদেহি নিব্বানং দেসিতং. নিব্বানঞ্হি আগম্ম তে তে ধম্মা নিরুজ্ঝন্তি, তস্মা তং তেসং তেসং নিরোধোতি ৰুচ্চতি. ইতি ভগৰা ইমস্মিং সুত্তে দ্ৰাদসহি পদেহি ৰট্টৰিৰট্টং দেসেন্তো অরহত্তনিকূটেনেৰ দেসনং নিট্ঠপেসি. দেসনাপরিযোসানে ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্চসতা ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
ৰিভঙ্গসুত্তং দুতিযং.
৩. পটিপদাসুত্তৰণ্ণনা
৩. ততিযে ¶ ¶ মিচ্ছাপটিপদন্তি অযং তাৰ অনিয্যানিকপটিপদা. ননু চ অৰিজ্জাপচ্চযা পুঞ্ঞাভিসঙ্খারোপি অত্থি আনেঞ্জাভিসঙ্খারোপি, সো কথং মিচ্ছাপটিপদা হোতীতি. ৰট্টসীসত্তা. যঞ্হি কিঞ্চি ভৰত্তযসঙ্খাতং ৰট্টং পত্থেত্ৰা পৰত্তিতং, অন্তমসো পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ ৰা পন সমাপত্তিযো, সব্বং তং ৰট্টপক্খিযং ৰট্টসীসন্তি ৰট্টসীসত্তা মিচ্ছাপটিপদাৰ হোতি. যং পন কিঞ্চি ৰিৰট্টং নিব্বানং পত্থেত্ৰা পৰত্তিতং, অন্তমসো উল়ুঙ্কযাগুমত্তদানম্পি পণ্ণমুট্ঠিদানমত্তম্পি, সব্বং তং ৰিৰট্টপক্খিযং ৰিৰট্টনিস্সিতং, ৰিৰট্টপক্খিকত্তা সম্মাপটিপদাৰ হোতি. অপ্পমত্তকম্পি হি পণ্ণমুট্ঠিমত্তদানকুসলং ৰা হোতু মহন্তং ৰেলামদানাদিকুসলং ৰা, সচে ৰট্টসম্পত্তিং পত্থেত্ৰা ৰট্টনিস্সিতৰসেন মিচ্ছা ঠপিতং হোতি, ৰট্টমেৰ আহরিতুং সক্কোতি, নো ৰিৰট্টং. ‘‘ইদং মে দানং আসৰক্খযাৰহং হোতূ’’তি এৰং পন ৰিৰট্টং পত্থেন্তেন ৰিৰট্টৰসেন সম্মা ঠপিতং অরহত্তম্পি পচ্চেকবোধিঞাণম্পি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণম্পি দাতুং সক্কোতিযেৰ, ন অরহত্তং অপ্পত্ৰা পরিযোসানং গচ্ছতি. ইতি অনুলোমৰসেন মিচ্ছাপটিপদা, পটিলোমৰসেন সম্মাপটিপদা দেসিতাতি ৰেদিতব্বা. ননু চেত্থ পটিপদা পুচ্ছিতা, নিব্বানং ভাজিতং, নিয্যাতনেপি পটিপদাৰ নিয্যাতিতা. ন চ নিব্বানস্স পটিপদাতি নামং, সৰিপস্সনানং পন চতুন্নং মগ্গানমেতং নামং, তস্মা পুচ্ছানিয্যাতনেহি পদভাজনং ন সমেতীতি. নো ন সমেতি, কস্মা? ফলেন পটিপদায দস্সিতত্তা. ফলেন হেত্থ পটিপদা দস্সিতা. ‘‘অৰিজ্জায ত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো’’তি ¶ এতং নিরোধসঙ্খাতং নিব্বানং যস্সা পটিপদায ফলং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাপটিপদাতি অযমেত্থ অত্থো. ইমস্মিঞ্চ অত্থে অসেসৰিরাগনিরোধাতি এত্থ ৰিরাগো নিরোধস্সেৰ ৰেৰচনং, অসেসৰিরাগা অসেসনিরোধাতি অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো. যেন ৰা ৰিরাগসঙ্খাতেন মগ্গেন অসেসনিরোধো হোতি, তং দস্সেতুং এতং পদভাজনং ৰুত্তং. এৰঞ্হি সতি সানুভাৰা পটিপদা ৰিভত্তা হোতি. ইতি ইমস্মিম্পি সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি. ততিযং.
৪. ৰিপস্সীসুত্তৰণ্ণনা
৪. চতুত্থে ¶ ৰিপস্সিস্সাতি তস্স কির বোধিসত্তস্স যথা লোকিযমনুস্সানং কিঞ্চিদেৰ পস্সন্তানং পরিত্তকম্মাভিনিব্বত্তস্স কম্মজপসাদস্স দুব্বলত্তা অক্খীনি ৰিপ্ফন্দন্তি ¶ , ন এৰং ৰিপ্ফন্দিংসু. বলৰকম্মনিব্বত্তস্স পন কম্মজপসাদস্স বলৰত্তা অৰিপ্ফন্দন্তেহি অনিমিসেহি এৰ অক্খীহি পস্সি সেয্যথাপি দেৰা তাৰতিংসা. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনিমিসন্তো কুমারো পেক্খতীতি খো, ভিক্খৰে, ৰিপস্সিস্স কুমারস্স ‘ৰিপস্সী ৰিপস্সী’ত্ৰেৰ সমঞ্ঞা উদপাদী’’তি (দী. নি. ২.৪০). অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – অন্তরন্তরা নিমিসজনিতন্ধকারৰিরহেন ৰিসুদ্ধং পস্সতি, ৰিৰটেহি ৰা অক্খীহি পস্সতীতি ৰিপস্সী. এত্থ চ কিঞ্চাপি পচ্ছিমভৰিকানং সব্ববোধিসত্তানং বলৰকম্মনিব্বত্তস্স কম্মজপসাদস্স বলৰত্তা অক্খীনি ন ৰিপ্ফন্দন্তি, সো পন বোধিসত্তো এতেনেৰ নামং লভি.
অপিচ ৰিচেয্য ৰিচেয্য পস্সতীতি ৰিপস্সী, ৰিচিনিত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা পস্সতীতি অত্থো. একদিৰসং কির ৰিনিচ্ছযট্ঠানে নিসীদিত্ৰা অত্থে অনুসাসন্তস্স রঞ্ঞো অলঙ্কতপটিযত্তং মহাপুরিসং আহরিত্ৰা অঙ্কে ঠপযিংসু. তস্স তং অঙ্কে কত্ৰা পলাল়যমানস্সেৰ অমচ্চা সামিকং অস্সামিকং অকংসু. বোধিসত্তো অনত্তমনসদ্দং নিচ্ছারেসি. রাজা ‘‘কিমেতং উপধারেথা’’তি আহ. উপধারযমানা অঞ্ঞং অদিস্ৰা ‘‘অট্টস্স দুব্বিনিচ্ছিতত্তা এৰং কতং ভৰিস্সতী’’তি পুন সামিকমেৰ সামিকং কত্ৰা ‘‘ঞত্ৰা নু খো কুমারো এৰং করোতী’’তি? ৰীমংসন্তা পুন সামিকং অস্সামিকমকংসু. পুন বোধিসত্তো তথেৰ সদ্দং নিচ্ছারেসি. অথ রাজা ‘‘জানাতি মহাপুরিসো’’তি ততো পট্ঠায অপ্পমত্তো অহোসি. তেন ৰুত্তং ‘‘ৰিচেয্য ৰিচেয্য কুমারো অত্থে পনাযতি ঞাযেনাতি খো, ভিক্খৰে, ৰিপস্সিস্স কুমারস্স ভিয্যোসোমত্তায ‘ৰিপস্সী ৰিপস্সী’ত্ৰেৰ সমঞ্ঞা উদপাদী’’তি (দী. নি. ২.৪১).
ভগৰতোতি ¶ ভাগ্যসম্পন্নস্স. অরহতোতি রাগাদিঅরীনং হতত্তা, সংসারচক্কস্স ৰা অরানং হতত্তা, পচ্চযানং ৰা অরহত্তা অরহাতি এৰং গুণতো উপ্পন্ননামধেয্যস্স. সম্মাসম্বুদ্ধস্সাতি সম্মা নযেন হেতুনা সামং ¶ পচ্চত্তপুরিসকারেন চত্তারি সচ্চানি বুদ্ধস্স. পুব্বেৰ সম্বোধাতি ¶ সম্বোধো ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং, ততো পুব্বেৰ. বোধিসত্তস্সেৰ সতোতি এত্থ বোধীতি ঞাণং, বোধিমা সত্তো বোধিসত্তো, ঞাণৰা পঞ্ঞৰা পণ্ডিতোতি অত্থো. পুরিমবুদ্ধানঞ্হি পাদমূলে অভিনীহারতো পট্ঠায পণ্ডিতোৰ সো সত্তো, ন অন্ধবালোতি বোধিসত্তো. যথা ৰা উদকতো উগ্গন্ত্ৰা ঠিতং পরিপাকগতং পদুমং সূরিযরস্মিসম্ফস্সেন অৰস্সং বুজ্ঝিস্সতীতি বুজ্ঝনকপদুমন্তি ৰুচ্চতি, এৰং বুদ্ধানং সন্তিকে ব্যাকরণস্স লদ্ধত্তা অৰস্সং অনন্তরাযেন পারমিযো পূরেত্ৰা বুজ্ঝিস্সতীতি বুজ্ঝনকসত্তোতিপি বোধিসত্তো. যা চ এসা চতুমগ্গঞাণসঙ্খাতা বোধি, তং পত্থযমানো পৰত্ততীতি বোধিযং সত্তো আসত্তোতিপি বোধিসত্তো. এৰং গুণতো উপ্পন্ননামৰসেন বোধিসত্তস্সেৰ সতো. কিচ্ছন্তি দুক্খং. আপন্নোতি অনুপ্পত্তো. ইদং ৰুত্তং হোতি – অহো অযং সত্তলোকো দুক্খং অনুপ্পত্তোতি. চৰতি চ উপপজ্জতি চাতি ইদং অপরাপরং চুতিপটিসন্ধিৰসেন ৰুত্তং. নিস্সরণন্তি নিব্বানং. তঞ্হি জরামরণদুক্খতো নিস্সটত্তা তস্স নিস্সরণন্তি ৰুচ্চতি. কুদাস্সু নামাতি কতরস্মিং নু খো কালে.
যোনিসো মনসিকারাতি উপাযমনসিকারেন পথমনসিকারেন. অহু পঞ্ঞায অভিসমযোতি পঞ্ঞায সদ্ধিং জরামরণকারণস্স অভিসমযো সমৰাযো সমাযোগো অহোসি, ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণ’’ন্তি ইদং তেন দিট্ঠন্তি অত্থো. অথ ৰা যোনিসো মনসিকারা অহু পঞ্ঞাযাতি যোনিসো মনসিকারেন চ পঞ্ঞায চ অভিসমযো অহু. ‘‘জাতিযা খো সতি জরামরণ’’ন্তি, এৰং জরামরণকারণস্স পটিৰেধো অহোসীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ.
ইতি হিদন্তি এৰমিদং. সমুদযো সমুদযোতি একাদসসু ঠানেসু ¶ সঙ্খারাদীনং সমুদযং সম্পিণ্ডেত্ৰা নিদ্দিসতি. পুব্বে অননুস্সুতেসূতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারানং সমুদযো হোতী’’তি. এৰং ইতো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু, চতূসু ৰা অরিযসচ্চধম্মেসু. চক্খুন্তিআদীনি ঞাণৰেৰচনানেৰ. ঞাণমেৰ হেত্থ দস্সনট্ঠেন চক্খু, ঞাতট্ঠেন ঞাণং, পজাননট্ঠেন পঞ্ঞা, পটিৰেধনট্ঠেন ৰিজ্জা, ওভাসনট্ঠেন আলোকোতি ৰুত্তং ¶ . তং পনেতং চতূসু সচ্চেসু লোকিযলোকুত্তরমিস্সকং ¶ নিদ্দিট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং. নিরোধৰারেপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. চতুত্থং.
৫-১০. সিখীসুত্তাদিৰণ্ণনা
৫-১০. পঞ্চমাদীসু সিখিস্স, ভিক্খৰেতিআদীনং পদানং ‘‘সিখিস্সপি, ভিক্খৰে’’তি ন এৰং যোজেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো. কস্মা? একাসনে অদেসিতত্তা. নানাঠানেসু হি এতানি দেসিতানি, অত্থো পন সব্বত্থ সদিসোযেৰ. সব্ববোধিসত্তানঞ্হি বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নানং ন অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা আচিক্খতি – ‘‘অতীতে বোধিসত্তা পচ্চযাকারং সম্মসিত্ৰা বুদ্ধা জাতা’’তি. যথা পন পঠমকপ্পিককালে দেৰে ৰুট্ঠে উদকস্স গতমগ্গেনেৰ অপরাপরং ৰুট্ঠিউদকং গচ্ছতি, এৰং তেহি তেহি পুরিমবুদ্ধেহি গতমগ্গেনেৰ পচ্ছিমা পচ্ছিমা গচ্ছন্তি. সব্ববোধিসত্তা হি আনাপানচতুত্থজ্ঝানতো ৰুট্ঠায পচ্চযাকারে ঞাণং ওতারেত্ৰা তং অনুলোমপটিলোমং সম্মসিত্ৰা বুদ্ধা হোন্তীতি পটিপাটিযা সত্তসু সুত্তেসু বুদ্ধৰিপস্সনা নাম কথিতাতি.
বুদ্ধৰগ্গো পঠমো.
২. আহারৰগ্গো
১. আহারসুত্তৰণ্ণনা
১১. আহারৰগ্গস্স পঠমে আহারাতি পচ্চযা. পচ্চযা হি আহরন্তি অত্তনো ফলং, তস্মা আহারাতি ৰুচ্চন্তি. ভূতানং ৰা সত্তানন্তিআদীসু ভূতাতি জাতা নিব্বত্তা. সম্ভৰেসিনোতি যে সম্ভৰং জাতিং নিব্বত্তিং এসন্তি গৰেসন্তি. তত্থ চতূসু যোনীসু অণ্ডজজলাবুজা সত্তা যাৰ অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ¶ ন ভিন্দন্তি, তাৰ সম্ভৰেসিনো নাম, অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ভিন্দিত্ৰা বহি নিক্খন্তা ভূতা নাম. সংসেদজা ওপপাতিকা চ পঠমচিত্তক্খণে সম্ভৰেসিনো নাম, দুতিযচিত্তক্খণতো পভুতি ভূতা নাম. যেন ৰা ইরিযাপথেন ¶ জাযন্তি, যাৰ ততো অঞ্ঞং ন পাপুণন্তি, তাৰ সম্ভৰেসিনো নাম, ততো পরং ভূতা নাম. অথ ৰা ভূতাতি জাতা অভিনিব্বত্তা, যে ভূতা অভিনিব্বত্তাযেৰ, ন পুন ¶ ভৰিস্সন্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি, তেসং খীণাসৰানং এতং অধিৰচনং. সম্ভৰমেসন্তীতি সম্ভৰেসিনো. অপ্পহীনভৰসংযোজনত্তা আযতিম্পি সম্ভৰং এসন্তানং সেক্খপুথুজ্জনানমেতং অধিৰচনং. এৰং সব্বথাপি ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি সব্বসত্তে পরিযাদিযতি. ৰাসদ্দো চেত্থ সম্পিণ্ডনত্থো, তস্মা ভূতানঞ্চ সম্ভৰেসীনঞ্চাতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো.
ঠিতিযাতি ঠিতত্থং. অনুগ্গহাযাতি অনুগ্গহত্থং. ৰচনভেদোযেৰ চেস, অত্থো পন দ্ৰিন্নম্পি পদানং একোযেৰ. অথ ৰা ঠিতিযাতি তস্স তস্স সত্তস্স উপ্পন্নধম্মানং অনুপ্পবন্ধৰসেন অৰিচ্ছেদায. অনুগ্গহাযাতি অনুপ্পন্নানং উপ্পাদায. উভোপি চেতানি ‘‘ভূতানং ৰা ঠিতিযা চেৰ অনুগ্গহায চ, সম্ভৰেসীনং ৰা ঠিতিযা চেৰ অনুগ্গহায চা’’তি এৰং উভযত্থ দট্ঠব্বানীতি.
কবল়ীকারো আহারোতি কবল়ং কত্ৰা অজ্ঝোহরিতব্বকো আহারো, ওদনকুম্মাসাদিৰত্থুকায ওজাযেতং অধিৰচনং. ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰাতি ৰত্থুওল়ারিকতায ওল়ারিকো, সুখুমতায সুখুমো. সভাৰেন পন সুখুমরূপপরিযাপন্নত্তা কবল়ীকারো আহারো সুখুমোৰ হোতি. সাপি চস্স ৰত্থুতো ওল়ারিকতা সুখুমতা চ উপাদাযুপাদায ৰেদিতব্বা. কুম্ভীলানঞ্হি আহারং উপাদায মোরানং আহারো সুখুমো. কুম্ভীলা কির পাসাণে গিলন্তি, তে চ নেসং কুচ্ছিপ্পত্তা ৰিলীযন্তি. মোরা সপ্পৰিচ্ছিকাদিপাণে খাদন্তি. মোরানং পন আহারং উপাদায তরচ্ছানং আহারো সুখুমো. তে কির তিৰস্সছড্ডিতানি ৰিসাণানি চেৰ অট্ঠীনি চ খাদন্তি, তানি চ নেসং খেল়েন তেমিতমত্তানেৰ কন্দমূলং ৰিয মুদুকানি হোন্তি. তরচ্ছানং আহারং উপাদায ¶ হত্থীনং আহারো সুখুমো. তে হি নানারুক্খসাখাদযো খাদন্তি. হত্থীনং আহারতো গৰযগোকণ্ণমিগাদীনং আহারো সুখুমো. তে কির নিস্সারানি নানারুক্খপণ্ণাদীনি খাদন্তি. তেসম্পি আহারতো গুন্নং আহারো সুখুমো. তে অল্লসুক্খতিণানি খাদন্তি. তেসং আহারতো সসানং আহারো সুখুমো. সসানং আহারতো সকুণানং আহারো সুখুমো. সকুণানং আহারতো পচ্চন্তৰাসীনং আহারো সুখুমো. পচ্চন্তৰাসীনং আহারতো গামভোজকানং আহারো ¶ সুখুমো. গামভোজকানং আহারতো রাজরাজমহামত্তানং আহারো সুখুমো. তেসম্পি আহারতো চক্কৰত্তিনো আহারো সুখুমো. চক্কৰত্তিনো ¶ আহারতো ভুম্মানং দেৰানং আহারো সুখুমো. ভুম্মানং দেৰানং আহারতো চাতুমহারাজিকানং. এৰং যাৰ পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং আহারা ৰিত্থারেতব্বা. তেসং পনাহারো সুখুমোত্ৰেৰ নিট্ঠং পত্তো.
এত্থ চ ওল়ারিকে ৰত্থুস্মিং ওজা পরিত্তা হোতি দুব্বলা, সুখুমে বলৰতী. তথা হি একপত্তপূরম্পি যাগুং পীতো মুহুত্তেনেৰ জিঘচ্ছিতো হোতি যংকিঞ্চিদেৰ খাদিতুকামো, সপ্পিং পন পসতমত্তং পিৰিত্ৰা দিৰসং অভোত্তুকামো হোতি. তত্থ ৰত্থু কম্মজতেজসঙ্খাতং পরিস্সযং ৰিনোদেতি, ন পন সক্কোতি পালেতুং. ওজা পন পালেতি, ন সক্কোতি পরিস্সযং ৰিনোদেতুং. দ্ৰে পন একতো হুত্ৰা পরিস্সযঞ্চেৰ ৰিনোদেন্তি পালেন্তি চাতি.
ফস্সো দুতিযোতি চক্খুসম্ফস্সাদি ছব্বিধোপি ফস্সো এতেসু চতূসু আহারেসু দুতিযো আহারোতি ৰেদিতব্বো. দেসনানযো এৰ চেস, তস্মা ইমিনা নাম কারণেন দুতিযো ততিযো চাতি ইদমেত্থ ন গৰেসিতব্বং. মনোসঞ্চেতনাতি চেতনাৰ ৰুচ্চতি. ৰিঞ্ঞাণন্তি চিত্তং. ইতি ভগৰা ইমস্মিং ঠানে উপাদিণ্ণকঅনুপাদিণ্ণকৰসেন একরাসিং কত্ৰা চত্তারো আহারে দস্সেসি. কবল়ীকারাহারো হি উপাদিণ্ণকোপি অত্থি অনুপাদিণ্ণকোপি, তথা ফস্সাদযো. তত্থ সপ্পাদীহি গিলিতানং মণ্ডূকাদীনং ৰসেন উপাদিণ্ণককবল়ীকারাহারো দট্ঠব্বো. মণ্ডূকাদযো হি সপ্পাদীহি গিলিতা অন্তোকুচ্ছিগতাপি কিঞ্চি কালং জীৰন্তিযেৰ. তে যাৰ উপাদিণ্ণকপক্খে তিট্ঠন্তি, তাৰ আহারত্থং ন সাধেন্তি ¶ . ভিজ্জিত্ৰা পন অনুপাদিণ্ণকপক্খে ঠিতা সাধেন্তি. তদাপি উপাদিণ্ণকাহারোতি ৰুচ্চন্তীতি. ইদং পন আচরিযানং ন রুচ্চতীতি অট্ঠকথাযমেৰ পটিক্খিপিত্ৰা ইদং ৰুত্তং – ইমেসং সত্তানং খাদন্তানম্পি অখাদন্তানম্পি ভুঞ্জন্তানম্পি অভুঞ্জন্তানম্পি পটিসন্ধিচিত্তেনেৰ সহজাতা কম্মজা ওজা নাম অত্থি, সা যাৰপি সত্তমা দিৰসা পালেতি, অযমেৰ ¶ উপাদিণ্ণককবল়ীকারাহারোতি ৰেদিতব্বো. তেভূমকৰিপাকৰসেন পন উপাদিণ্ণকফস্সাদযো ৰেদিতব্বা, তেভূমককুসলাকুসলকিরিযৰসেন অনুপাদিণ্ণকা. লোকুত্তরা পন রুল়্হীৰসেন কথিতাতি.
এত্থাহ – ‘‘যদি পচ্চযট্ঠো আহারট্ঠো, অথ কস্মা অঞ্ঞেসুপি সত্তানং পচ্চযেসু ৰিজ্জমানেসু ইমেযেৰ চত্তারো ৰুত্তা’’তি? ৰুচ্চতে – অজ্ঝত্তিকসন্ততিযা ৰিসেসপচ্চযত্তা. ৰিসেসপচ্চযো হি কবল়ীকারাহারভক্খানং সত্তানং রূপকাযস্স কবল়ীকারো আহারো, নামকাযে ¶ ৰেদনায ফস্সো, ৰিঞ্ঞাণস্স মনোসঞ্চেতনা, নামরূপস্স ৰিঞ্ঞাণং. যথাহ – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অযং কাযো আহারট্ঠিতিকো আহারং পটিচ্চ তিট্ঠতি, অনাহারো নো তিট্ঠতি (সং. নি. ৫.১৮৩), তথা ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি (সং. নি. ২.১; ৰিভ. ২২৫).
কো পনেত্থ আহারো কিং আহরতীতি? কবল়ীকারাহারো ওজট্ঠমকরূপানি আহরতি ফস্সাহারো তিস্সো ৰেদনা, মনোসঞ্চেতনাহারো তযো ভৰে, ৰিঞ্ঞাণাহারো পটিসন্ধিনামরূপন্তি.
কথং? কবল়ীকারাহারো তাৰ মুখে ঠপিতমত্তেযেৰ অট্ঠ রূপানি সমুট্ঠাপেতি, দন্তৰিচুণ্ণিতং পন অজ্ঝোহরিযমানং একেকং সিত্থং অট্ঠট্ঠরূপানি সমুট্ঠাপেতিযেৰ. এৰং কবল়ীকারাহারো ওজট্ঠমকরূপানি আহরতি. ফস্সাহারো পন সুখৰেদনীযো ফস্সো উপ্পজ্জমানোযেৰ সুখং ৰেদনং আহরতি, দুক্খৰেদনীযো দুক্খং, অদুক্খমসুখৰেদনীযো অদুক্খমসুখন্তি এৰং সব্বথাপি ফস্সাহারো তিস্সো ৰেদনা আহরতি.
মনোসঞ্চেতনাহারো কামভৰূপগং কম্মং কামভৰং আহরতি, রূপারূপভৰূপগানি তং তং ভৰং. এৰং সব্বথাপি মনোসঞ্চেতনাহারো তযো ভৰে আহরতি. ৰিঞ্ঞাণাহারো পন যে ¶ চ পটিসন্ধিক্খণে তংসম্পযুত্তকা তযো খন্ধা, যানি চ তিসন্ততিৰসেন তিংস রূপানি উপ্পজ্জন্তি, সহজাতাদিপচ্চযনযেন তানি আহরতীতি ৰুচ্চতি. এৰং ৰিঞ্ঞাণাহারো পটিসন্ধিনামরূপং আহরতীতি. এত্থ চ ‘‘মনোসঞ্চেতনা তযো ভৰে আহরতী’’তি সাসৰকুসলাকুসলচেতনাৰ ৰুত্তা. ‘‘ৰিঞ্ঞাণং ¶ পটিসন্ধিনামরূপং আহরতী’’তি পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণমেৰ ৰুত্তং. অৰিসেসেন পন তংসম্পযুত্ততংসমুট্ঠানধম্মানং আহরণতোপেতে ‘‘আহারা’’তি ৰেদিতব্বা.
এতেসু চতূসু আহারেসু কবল়ীকারাহারো উপত্থম্ভেন্তো আহারকিচ্চং সাধেতি, ফস্সো ফুসন্তোযেৰ মনোসঞ্চেতনা আযূহমানাৰ, ৰিঞ্ঞাণং ৰিজানন্তমেৰ. কথং? কবল়ীকারাহারো হি উপত্থম্ভেন্তোযেৰ কাযট্ঠপনেন সত্তানং ঠিতিযা হোতি. কম্মজনিতোপি হি অযং কাযো কবল়ীকারাহারেন উপত্থদ্ধো দসপি ৰস্সানি ৰস্সসতম্পি যাৰ আযুপরিমাণা তিট্ঠতি. যথা কিং ¶ ? যথা মাতুযা জনিতোপি দারকো ধাতিযা থঞ্ঞাদীনি পাযেত্ৰা পোসিযমানো চিরং তিট্ঠতি, যথা চ উপত্থম্ভেন উপত্থম্ভিতং গেহং. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘যথা, মহারাজ, গেহে পপতন্তে অঞ্ঞেন দারুনা উপত্থম্ভিতং সন্তং এৰ তং গেহং ন পততি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং কাযো আহারট্ঠিতিকো আহারং পটিচ্চ তিট্ঠতী’’তি.
এৰং কবল়ীকারো আহারো উপত্থম্ভেন্তো আহারকিচ্চং সাধেতি.
এৰং সাধেন্তোপি চ কবল়ীকারো আহারো দ্ৰিন্নং রূপসন্ততীনং পচ্চযো হোতি আহারসমুট্ঠানস্স চ উপাদিণ্ণকস্স চ. কম্মজানং অনুপালকো হুত্ৰা পচ্চযো হোতি, আহারসমুট্ঠানানং জনকো হুত্ৰাতি. ফস্সো পন সুখাদিৰত্থুভূতং আরম্মণং ফুসন্তোযেৰ সুখাদিৰেদনাপৰত্তনেন সত্তানং ঠিতিযা ¶ হোতি. মনোসঞ্চেতনা কুসলাকুসলকম্মৰসেন আযূহমানাযেৰ ভৰমূলনিপ্ফাদনতো সত্তানং ঠিতিযা হোতি. ৰিঞ্ঞাণং ৰিজানন্তমেৰ নামরূপপ্পৰত্তনেন সত্তানং ঠিতিযা হোতীতি.
এৰং উপত্থম্ভনাদিৰসেন আহারকিচ্চং সাধযমানেসু পনেতেসু চত্তারি ভযানি দট্ঠব্বানি. সেয্যথিদং – কবল়ীকারাহারে নিকন্তিযেৰ ভযং, ফস্সে উপগমনমেৰ, মনোসঞ্চেতনায আযূহনমেৰ, ৰিঞ্ঞাণে অভিনিপাতোযেৰ ভযন্তি. কিং কারণা? কবল়ীকারাহারে হি নিকন্তিং ¶ কত্ৰা সীতাদীনং পুরক্খতা সত্তা আহারত্থায মুদ্দাগণনাদিকম্মানি করোন্তা অনপ্পকং দুক্খং নিগচ্ছন্তি. একচ্চে চ ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰাপি ৰেজ্জকম্মাদিকায অনেসনায আহারং পরিযেসন্তা দিট্ঠেৰ ধম্মে গারয্হা হোন্তি, সম্পরাযেপি, ‘‘তস্স সঙ্ঘাটিপি আদিত্তা সম্পজ্জলিতা’’তিআদিনা লক্খণসংযুত্তে (সং. নি. ২.২১৮) ৰুত্তনযেন সমণপেতা হোন্তি. ইমিনা তাৰ কারণেন কবল়ীকারে আহারে নিকন্তি এৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বা.
ফস্সং উপগচ্ছন্তাপি ফস্সস্সাদিনো পরেসং রক্খিতগোপিতেসু দারাদীসু ভণ্ডেসু অপরজ্ঝন্তি, তে সহ ভণ্ডেন ভণ্ডসামিকা গহেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ৰা ছিন্দিত্ৰা সঙ্কারকূটে ছড্ডেন্তি ¶ , রঞ্ঞো ৰা নিয্যাদেন্তি. ততো তে রাজা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারাপেতি. কাযস্স চ ভেদা দুগ্গতি তেসং পাটিকঙ্খা হোতি. ইতি ফস্সস্সাদমূলকং দিট্ঠধম্মিকম্পি সম্পরাযিকম্পি ভযং সব্বমাগতমেৰ হোতি. ইমিনা কারণেন ফস্সাহারে উপগমনমেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বং.
কুসলাকুসলকম্মাযূহনে পন তম্মূলকং তীসু ভৰেসু ভযং সব্বং আগতমেৰ হোতি. ইমিনা কারণেন মনোসঞ্চেতনাহারে আযূহনমেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বং.
পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণঞ্চ যস্মিং যস্মিং ঠানে অভিনিপততি, তস্মিং তস্মিং ঠানে পটিসন্ধিনামরূপং গহেত্ৰাৰ নিব্বত্ততি. তস্মিঞ্চ নিব্বত্তে সব্বভযানি নিব্বত্তানিযেৰ হোন্তি তম্মূলকত্তাতি ইমিনা কারণেন ৰিঞ্ঞাণাহারে অভিনিপাতোযেৰ ভযন্তি ৰেদিতব্বোতি.
কিংনিদানাতিআদীসু নিদানাদীনি সব্বানেৰ কারণৰেৰচনানি. কারণঞ্হি যস্মা ফলং নিদেতি, ‘‘হন্দ নং গণ্হথা’’তি ¶ অপ্পেতি ৰিয, তস্মা নিদানন্তি ৰুচ্চতি. যস্মা তং ততো সমুদেতি জাযতি পভৰতি, তস্মা সমুদযো জাতি পভৰোতি ৰুচ্চতি. অযং পনেত্থ পদত্থো – কিংনিদানং এতেসন্তি কিংনিদানা. কো সমুদযো এতেসন্তি কিংসমুদযা. কা জাতি এতেসন্তি কিংজাতিকা. কো পভৰো এতেসন্তি কিংপভৰা. যস্মা পন তেসং তণ্হা যথাৰুত্তেন অত্থেন নিদানঞ্চেৰ সমুদযো ¶ চ জাতি চ পভৰো চ, তস্মা ‘‘তণ্হানিদানা’’তিআদিমাহ. এৰং সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.
এত্থ চ ইমে চত্তারো আহারা তণ্হানিদানাতি পটিসন্ধিং আদিং কত্ৰা অত্তভাৰসঙ্খাতানং আহারানং পুরিমতণ্হানং ৰসেন নিদানং ৰেদিতব্বং. কথং? পটিসন্ধিক্খণে তাৰ পরিপুণ্ণাযতনানং সত্তানং সত্তসন্ততিৰসেন, সেসানং ততো ঊনঊনসন্ততিৰসেন উপ্পন্নরূপব্ভন্তরং জাতা ওজা অত্থি, অযং তণ্হানিদানো উপাদিণ্ণককবল়ীকারাহারো. পটিসন্ধিচিত্তসম্পযুত্তা পন ফস্সচেতনা সযঞ্চ চিত্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ইমে তণ্হানিদানা উপাদিণ্ণক-ফস্সমনোসঞ্চেতনা-ৰিঞ্ঞাণাহারাতি এৰং তাৰ পুরিমতণ্হানিদানা পটিসন্ধিকা আহারা. যথা চ পটিসন্ধিকা, এৰং ততো পরং পঠমভৰঙ্গচিত্তক্খণাদিনিব্বত্তাপি ৰেদিতব্বা.
যস্মা ¶ পন ভগৰা ন কেৰলং আহারানমেৰ নিদানং জানাতি, আহারনিদানভূতায তণ্হাযপি, তণ্হায নিদানানং ৰেদনাদীনম্পি নিদানং জানাতিযেৰ, তস্মা তণ্হা চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানাতিআদিনা নযেন ৰট্টং দস্সেত্ৰা ৰিৰট্টং দস্সেসি. ইমস্মিঞ্চ পন ঠানে ভগৰা অতীতাভিমুখং দেসনং কত্ৰা অতীতেন ৰট্টং দস্সেতি. কথং? আহারৰসেন হি অযং অত্তভাৰো গহিতো.
তণ্হাতি ইমস্সত্তভাৰস্স জনকং কম্মং, ৰেদনাফস্সসল়াযতননামরূপৰিঞ্ঞাণানি যস্মিং অত্তভাৰে ঠত্ৰা কম্মং আযূহিতং, তং দস্সেতুং ৰুত্তানি, অৰিজ্জাসঙ্খারা তস্সত্তভাৰস্স জনকং কম্মং. ইতি দ্ৰীসু ঠানেসু অত্তভাৰো, দ্ৰীসু তস্স জনকং কম্মন্তি সঙ্খেপেন কম্মঞ্চেৰ কম্মৰিপাকঞ্চাতি, দ্ৰেপি ধম্মে দস্সেন্তেন অতীতাভিমুখং দেসনং কত্ৰা অতীতেন ৰট্টং দস্সিতং.
তত্রাযং ¶ দেসনা অনাগতস্স অদস্সিতত্তা অপরিপুণ্ণাতি ন দট্ঠব্বা. নযতো পন পরিপুণ্ণাত্ৰেৰ দট্ঠব্বা. যথা হি চক্খুমা পুরিসো উদকপিট্ঠে নিপন্নং সুংসুমারং দিস্ৰা তস্স পরভাগং ওলোকেন্তো গীৰং পস্সেয্য, ওরতো পিট্ঠিং, পরিযোসানে নঙ্গুট্ঠমূলং, হেট্ঠা কুচ্ছিং ওলোকেন্তো পন উদকগতং অগ্গনঙ্গুট্ঠঞ্চেৰ চত্তারো চ হত্থপাদে ন পস্সেয্য, সো ন এত্তাৰতা ‘‘অপরিপুণ্ণো সুংসুমারো’’তি গণ্হাতি, নযতো পন পরিপুণ্ণোত্ৰেৰ গণ্হাতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
উদকপিট্ঠে ¶ নিপন্নসুংসুমারো ৰিয হি তেভূমকৰট্টং. তীরে ঠিতো চক্খুমা পুরিসো ৰিয যোগাৰচরো. তেন পুরিসেন উদকপিট্ঠে সুংসুমারস্স দিট্ঠকালো ৰিয যোগিনা আহারৰসেন ইমস্সত্তভাৰস্স দিট্ঠকালো. পরতো গীৰায দিট্ঠকালো ৰিয ইমস্সত্তভাৰস্স জনিকায তণ্হায দিট্ঠকালো. পিট্ঠিযা দিট্ঠকালো ৰিয যস্মিং অত্তভাৰে তণ্হাসঙ্খাতং কম্মং কতং, ৰেদনাদিৰসেন তস্স দিট্ঠকালো. নঙ্গুট্ঠমূলস্স দিট্ঠকালো ৰিয তস্সত্তভাৰস্স জনকানং অৰিজ্জাসঙ্খারানং দিট্ঠকালো. হেট্ঠা কুচ্ছিং ওলোকেন্তস্স পন অগ্গনঙ্গুট্ঠঞ্চেৰ চত্তারো চ হত্থপাদে অদিস্ৰাপি ‘‘অপরিপুণ্ণো সুংসুমারো’’তি অগহেত্ৰা নযতো পরিপুণ্ণোত্ৰেৰ গহণং ৰিয যত্থ যত্থ পচ্চযৰট্টং পাল়িযং ন আগতং, তত্থ তত্থ ‘‘দেসনা অপরিপুণ্ণা’’তি অগহেত্ৰা নযতো পরিপুণ্ণাত্ৰেৰ গহণং ৰেদিতব্বং. তত্থ চ আহারতণ্হানং অন্তরে একো সন্ধি, তণ্হাৰেদনানং ¶ অন্তরে একো, ৰিঞ্ঞাণসঙ্খারানং অন্তরে একোতি এৰং তিসন্ধিচতুসঙ্খেপমেৰ ৰট্টং দস্সিতন্তি. পঠমং.
২. মোল়িযফগ্গুনসুত্তৰণ্ণনা
১২. দুতিযে সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহাযাতি ইমস্মিংযেৰ ঠানে ভগৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি. কস্মা? দিট্ঠিগতিকস্স নিসিন্নত্তা. তস্সঞ্হি পরিসতি মোল়িযফগ্গুনো নাম ভিক্খু দিট্ঠিগতিকো নিসিন্নো. অথ সত্থা চিন্তেসি – ‘‘অযং উট্ঠহিত্ৰা মং পঞ্হং পুচ্ছিস্সতি, অথস্সাহং ৰিস্সজ্জেস্সামী’’তি পুচ্ছায ওকাসদানত্থং দেসনং নিট্ঠাপেসি. মোল়িযফগ্গুনোতি ¶ মোল়ীতি চূল়া ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘ছেত্ৰান মোল়িং ৰরগন্ধৰাসিতং
ৰেহাযসং উক্খিপি সক্যপুঙ্গৰো;
রতনচঙ্কোটৰরেন ৰাসৰো,
সহস্সনেত্তো সিরসা পটিগ্গহী’’তি.
সা তস্স গিহিকালে মহন্তা অহোসি. তেনস্স ‘‘মোল়িযফগ্গুনো’’তি সঙ্খা উদপাদি. পব্বজিতম্পি নং তেনেৰ নামেন সঞ্জানন্তি. এতদৰোচাতি দেসনানুসন্ধিং ঘটেন্তো এতং ‘‘কো নু খো, ভন্তে, ৰিঞ্ঞাণাহারং ¶ আহারেতী’’তি ৰচনং অৰোচ. তস্সত্থো – ভন্তে, কো নাম সো, যো এতং ৰিঞ্ঞাণাহারং খাদতি ৰা ভুঞ্জতি ৰাতি?
কস্মা পনাযং ইতরে তযো আহারে অপুচ্ছিত্ৰা ইমমেৰ পুচ্ছতীতি? জানামীতি লদ্ধিযা. সো হি মহন্তে পিণ্ডে কত্ৰাৰ কবল়ীকারাহারং ভুঞ্জন্তে পস্সতি, তেনস্স তং জানামীতি লদ্ধি. তিত্তিরৰট্টকমোরকুক্কুটাদযো পন মাতুসম্ফস্সেন যাপেন্তে দিস্ৰা ‘‘এতে ফস্সাহারেন যাপেন্তী’’তি তস্স লদ্ধি. কচ্ছপা পন অত্তনো উতুসমযে মহাসমুদ্দতো নিক্খমিত্ৰা সমুদ্দতীরে ৰালিকন্তরে অণ্ডানি ঠপেত্ৰা ৰালিকায পটিচ্ছাদেত্ৰা মহাসমুদ্দমেৰ ওতরন্তি. তানি মাতুঅনুস্সরণৰসেন ন পূতীনি হোন্তি. তানি মনোসঞ্চেতনাহারেন যাপেন্তীতি তস্স লদ্ধি. কিঞ্চাপি থেরস্স অযং লদ্ধি, ন পন এতায লদ্ধিযা ইমং পঞ্হং পুচ্ছতি ¶ . দিট্ঠিগতিকো হি উম্মত্তকসদিসো. যথা উম্মত্তকো পচ্ছিং গহেত্ৰা অন্তরৰীথিং ওতিণ্ণো গোমযম্পি পাসাণম্পি গূথম্পি খজ্জখণ্ডম্পি তং তং মনাপম্পি অমনাপম্পি গহেত্ৰা পচ্ছিযং পক্খিপতি. এৰমেৰ দিট্ঠিগতিকো যুত্তম্পি অযুত্তম্পি পুচ্ছতি. সো ‘‘কস্মা ইমং পুচ্ছসী’’তি ন নিগ্গহেতব্বো, পুচ্ছিতপুচ্ছিতট্ঠানে পন গহণমেৰ ¶ নিসেধেতব্বং. তেনেৰ নং ভগৰা ‘‘কস্মা এৰং পুচ্ছসী’’তি অৰত্ৰা গহিতগাহমেৰ তস্স মোচেতুং নো কল্লো পঞ্হোতিআদিমাহ.
তত্থ নো কল্লোতি অযুত্তো. আহারেতীতি অহং ন ৰদামীতি অহং কোচি সত্তো ৰা পুগ্গলো ৰা আহারেতীতি ন ৰদামি. আহারেতীতি চাহং ৰদেয্যন্তি যদি অহং আহারেতীতি ৰদেয্যং. তত্রস্স কল্লো পঞ্হোতি তস্মিং মযা এৰং ৰুত্তে অযং পঞ্হো যুত্তো ভৰেয্য. কিস্স নু খো, ভন্তে, ৰিঞ্ঞাণাহারোতি, ভন্তে, অযং ৰিঞ্ঞাণাহারো কতমস্স ধম্মস্স পচ্চযোতি অত্থো. তত্র কল্লং ৰেয্যাকরণন্তি তস্মিং এৰং পুচ্ছিতে পঞ্হে ইমং ৰেয্যাকরণং যুত্তং ‘‘ৰিঞ্ঞাণাহারো আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তিযা পচ্চযো’’তি. এত্থ চ ৰিঞ্ঞাণাহারোতি পটিসন্ধিচিত্তং. আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি তেনেৰ ৰিঞ্ঞাণেন সহুপ্পন্ননামরূপং. তস্মিং ভূতে সতি সল়াযতনন্তি তস্মিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তিসঙ্খাতে নামরূপে জাতে সতি সল়াযতনং হোতীতি অত্থো.
সল়াযতনপচ্চযা ¶ ফস্সোতি ইধাপি ভগৰা উত্তরি পঞ্হস্স ওকাসং দেন্তো দেসনং নিট্ঠাপেসি. দিট্ঠিগতিকো হি নৰপুচ্ছং উপ্পাদেতুং ন সক্কোতি, নিদ্দিট্ঠং নিদ্দিট্ঠংযেৰ পন গণ্হিত্ৰা পুচ্ছতি, তেনস্স ভগৰা ওকাসং অদাসি. অত্থো পনস্স সব্বপদেসু ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বো. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, ভৰতী’’তি কস্মা ন পুচ্ছতি? দিট্ঠিগতিকস্স হি সত্তো নাম ভূতো নিব্বত্তোযেৰাতি লদ্ধি, তস্মা অত্তনো লদ্ধিৰিরুদ্ধং ইদন্তি ন পুচ্ছতি. অপিচ ইদপ্পচ্চযা ইদং ইদপ্পচ্চযা ইদন্তি বহূসু ঠানেসু কথিতত্তা সঞ্ঞত্তিং উপগতো, তেনাপি ন পুচ্ছতি. সত্থাপি ‘‘ইমস্স বহুং পুচ্ছন্তস্সাপি তিত্তি নত্থি, তুচ্ছপুচ্ছমেৰ পুচ্ছতী’’তি ইতো পট্ঠায দেসনং একাবদ্ধং কত্ৰা দেসেসি. ছন্নং ত্ৰেৰাতি যতো পট্ঠায দেসনারুল়্হং, তমেৰ গহেত্ৰা দেসনং ৰিৰট্টেন্তো এৰমাহ. ইমস্মিং পন সুত্তে ৰিঞ্ঞাণনামরূপানং অন্তরে একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানং অন্তরে একো, ভৰজাতীনং অন্তরে একোতি. দুতিযং.
৩. সমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
১৩. ততিযে ¶ সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰাতি সচ্চানি পটিৰিজ্ঝিতুং অসমত্থা বাহিরকসমণব্রাহ্মণা. জরামরণং নপ্পজানন্তীতিআদীসু জরামরণং ন জানন্তি দুক্খসচ্চৰসেন ¶ , জরামরণসমুদযং ন জানন্তি সহ তণ্হায জাতি জরামরণস্স সমুদযোতি সমুদযসচ্চৰসেন, জরামরণনিরোধং ন জানন্তি নিরোধসচ্চৰসেন, পটিপদং ন জানন্তি মগ্গসচ্চৰসেন. জাতিং ন জানন্তি দুক্খসচ্চৰসেন, জাতিসমুদযং ন জানন্তি সহ তণ্হায ভৰো জাতিসমুদযোতি সমুদযসচ্চৰসেন. এৰং সহ তণ্হায সমুদযং যোজেত্ৰা সব্বপদেসু চতুসচ্চৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. সামঞ্ঞত্থং ৰা ব্রহ্মঞ্ঞত্থং ৰাতি এত্থ অরিযমগ্গো সামঞ্ঞঞ্চেৰ ব্রহ্মঞ্ঞঞ্চ. উভযত্থাপি পন অত্থো নাম অরিযফলং ৰেদিতব্বং. ইতি ভগৰা ইমস্মিং সুত্তে একাদসসু ঠানেসু চত্তারি সচ্চানি কথেসীতি. ততিযং.
৪. দুতিযসমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
১৪. চতুত্থে ¶ ইমে ধম্মে কতমে ধম্মেতি এত্তকং পপঞ্চং কত্ৰা কথিতং, দেসনং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থানং পুগ্গলানং অজ্ঝাসযেন ইমে ধম্মে নপ্পজানন্তীতিআদি ৰুত্তং. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. চতুত্থং.
৫. কচ্চানগোত্তসুত্তৰণ্ণনা
১৫. পঞ্চমে সম্মাদিট্ঠি সম্মাদিট্ঠীতি যং পণ্ডিতা দেৰমনুস্সা তেসু তেসু ঠানেসু সম্মাদস্সনং ৰদন্তি, সব্বম্পি তং দ্ৰীহি পদেহি সঙ্খিপিত্ৰা পুচ্ছতি. দ্ৰযনিস্সিতোতি দ্ৰে কোট্ঠাসে নিস্সিতো. যেভুয্যেনাতি ইমিনা ঠপেত্ৰা অরিযপুগ্গলে সেসমহাজনং দস্সেতি. অত্থিতন্তি সস্সতং. নত্থিতন্তি উচ্ছেদং. লোকসমুদযন্তি লোকো নাম সঙ্খারলোকো, তস্স নিব্বত্তি. সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতোতি সম্মাপঞ্ঞা নাম সৰিপস্সনা মগ্গপঞ্ঞা, তায পস্সন্তস্সাতি অত্থো. যা লোকে নত্থিতাতি সঙ্খারলোকে নিব্বত্তেসু ধম্মেসু পঞ্ঞাযন্তেস্ৰেৰ যা নত্থীতি উচ্ছেদদিট্ঠি উপ্পজ্জেয্য, সা ন হোতীতি অত্থো. লোকনিরোধন্তি সঙ্খারানং ভঙ্গং. যা ¶ লোকে অত্থিতাতি সঙ্খারলোকে ভিজ্জমানেসু ধম্মেসু পঞ্ঞাযন্তেস্ৰেৰ যা অত্থীতি সস্সতদিট্ঠি উপ্পজ্জেয্য ¶ , সা ন হোতীতি অত্থো.
অপিচ লোকসমুদযন্তি অনুলোমপচ্চযাকারং. লোকনিরোধন্তি পটিলোমপচ্চযাকারং. লোকনিস্সযে পস্সন্তস্সাপি হি পচ্চযানং অনুচ্ছেদেন পচ্চযুপ্পন্নস্স অনুচ্ছেদং পস্সতো যা নত্থীতি উচ্ছেদদিট্ঠি উপ্পজ্জেয্য, সা ন হোতি. পচ্চযনিরোধং পস্সন্তস্সাপি পচ্চযনিরোধেন পচ্চযুপ্পন্ননিরোধং পস্সতো যা অত্থীতি সস্সতদিট্ঠি উপ্পজ্জেয্য, সা ন হোতীতি অযম্পেত্থ অত্থো.
উপযুপাদানাভিনিৰেসৰিনিবন্ধোতি উপযেহি চ উপাদানেহি চ অভিনিৰেসেহি চ ৰিনিবন্ধো. তত্থ উপযাতি দ্ৰে উপযা তণ্হুপযো চ দিট্ঠুপযো চ. উপাদানাদীসুপি এসেৰ নযো. তণ্হাদিট্ঠিযো হি যস্মা অহং মমন্তিআদীহি আকারেহি তেভূমকধম্মে উপেন্তি উপগচ্ছন্তি, তস্মা উপযাতি ¶ ৰুচ্চন্তি. যস্মা পন তে ধম্মে উপাদিযন্তি চেৰ অভিনিৰিসন্তি চ, তস্মা উপাদানাতি চ অভিনিৰেসাতি চ ৰুচ্চন্তি. তাহি চাযং লোকো ৰিনিবন্ধো. তেনাহ ‘‘উপযুপাদানাভিনিৰেসৰিনিবন্ধো’’তি.
তঞ্চাযন্তি তঞ্চ উপযুপাদানং অযং অরিযসাৰকো. চেতসো অধিট্ঠানন্তি চিত্তস্স পতিট্ঠানভূতং. অভিনিৰেসানুসযন্তি অভিনিৰেসভূতঞ্চ অনুসযভূতঞ্চ. তণ্হাদিট্ঠীসু হি অকুসলচিত্তং পতিট্ঠাতি, তা চ তস্মিং অভিনিৰিসন্তি চেৰ অনুসেন্তি চ, তস্মা তদুভযং চেতসো অধিট্ঠানং অভিনিৰেসানুসযন্তি চ আহ. ন উপেতীতি ন উপগচ্ছতি. ন উপাদিযতীতি ন গণ্হাতি. নাধিট্ঠাতীতি ন অধিট্ঠাতি, কিন্তি? অত্তা মেতি. দুক্খমেৰাতি পঞ্চুপাদানক্খন্ধমত্তমেৰ. ন কঙ্খতীতি ‘‘দুক্খমেৰ উপ্পজ্জতি, দুক্খং নিরুজ্ঝতি, ন অঞ্ঞো এত্থ সত্তো নাম অত্থী’’তি কঙ্খং ন করোতি. ন ৰিচিকিচ্ছতীতি ন ৰিচিকিচ্ছং উপ্পাদেতি.
অপরপ্পচ্চযাতি ন পরপ্পচ্চযেন, অঞ্ঞস্স অপত্তিযাযেত্ৰা অত্তপচ্চক্খঞাণমেৰস্স এত্থ হোতীতি. এত্তাৰতা ¶ খো, কচ্চান, সম্মাদিট্ঠি হোতীতি এৰং সত্তসঞ্ঞায পহীনত্তা এত্তকেন সম্মাদস্সনং নাম হোতীতি মিস্সকসম্মাদিট্ঠিং আহ. অযমেকো অন্তোতি এস একো নিকূটন্তো ¶ লামকন্তো পঠমকং সস্সতং. অযং দুতিযোতি এস দুতিযো সব্বং নত্থীতি উপ্পজ্জনকদিট্ঠিসঙ্খাতো নিকূটন্তো লামকন্তো দুতিযকো উচ্ছেদোতি অত্থো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি. পঞ্চমং.
৬. ধম্মকথিকসুত্তৰণ্ণনা
১৬. ছট্ঠে নিব্বিদাযাতি নিব্বিন্দনত্থায. ৰিরাগাযাতি ৰিরজ্জনত্থায. নিরোধাযাতি নিরুজ্ঝনত্থায. পটিপন্নো হোতীতি এত্থ সীলতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা পটিপন্নোতি ৰেদিতব্বো. ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নোতি লোকুত্তরস্স নিব্বানধম্মস্স অনুধম্মভূতং পটিপদং পটিপন্নো. অনুধম্মভূতন্তি অনুরূপসভাৰভূতং. নিব্বিদা ৰিরাগা নিরোধাতি নিব্বিদায চেৰ ৰিরাগেন চ নিরোধেন চ. অনুপাদা ৰিমুত্তোতি চতূহি উপাদানেহি কিঞ্চি ধম্মং অনুপাদিযিত্ৰা ৰিমুত্তো. দিট্ঠধম্মনিব্বানপ্পত্তোতি দিট্ঠেৰ ধম্মে নিব্বানপ্পত্তো. অলং ৰচনাযাতি, এৰং ৰত্তব্বতং অরহতি, যুত্তো অনুচ্ছৰিকোতি অত্থো ¶ . এৰমেত্থ একেন নযেন ধম্মকথিকস্স পুচ্ছা কথিতা, দ্ৰীহি তং ৰিসেসেত্ৰা সেক্খাসেক্খভূমিযো নিদ্দিট্ঠাতি. ছট্ঠং.
৭. অচেলকস্সপসুত্তৰণ্ণনা
১৭. সত্তমে অচেলো কস্সপোতি লিঙ্গেন অচেলো নিচ্চেলো, নামেন কস্সপো. দূরতোৰাতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন পরিৰুতং আগচ্ছন্তং দূরতো এৰ অদ্দস. কিঞ্চিদেৰ দেসন্তি কিঞ্চিদেৰ কারণং. ওকাসন্তি পঞ্হব্যাকরণস্স খণং কালং. অন্তরঘরন্তি ‘‘ন পল্লত্থিকায অন্তরঘরে নিসীদিস্সামী’’তি এত্থ অন্তোনিৰেসনং অন্তরঘরং. ‘‘ওক্খিত্তচক্খু অন্তরঘরে গমিস্সামী’’তি এত্থ ইন্দখীলতো পট্ঠায অন্তোগামো. ইধাপি অযমেৰ অধিপ্পেতো. যদাকঙ্খসীতি ¶ যং ইচ্ছসি.
কস্মা পন ভগৰা কথেতুকামো যাৰততিযং পটিক্খিপীতি? গারৰজননত্থং. দিট্ঠিগতিকা হি খিপ্পং কথিযমানে গারৰং ন করোন্তি, ‘‘সমণং গোতমং উপসঙ্কমিতুম্পি পুচ্ছিতুম্পি সুকরং, পুচ্ছিতমত্তেযেৰ কথেতী’’তি ৰচনম্পি ন সদ্দহন্তি. দ্ৰে তযো ৰারে পটিক্খিত্তে পন গারৰং করোন্তি, ‘‘সমণং গোতমং উপসঙ্কমিতুম্পি পঞ্হং পুচ্ছিতুম্পি দুক্কর’’ন্তি ¶ যাৰততিযং যাচিতে কথিযমানং সুস্সূসন্তি সদ্দহন্তি. ইতি ভগৰা ‘‘অযং সুস্সূসিস্সতি সদ্দহিস্সতী’’তি যাৰততিযং যাচাপেত্ৰা কথেসি. অপিচ যথা ভিসক্কো তেলং ৰা ফাণিতং ৰা পচন্তো মুদুপাকখরপাকানং পাককালং আগমযমানো পাককালং অনতিক্কমিত্ৰাৰ ওতারেতি. এৰং ভগৰা সত্তানং ঞাণপরিপাকং আগমযমানো ‘‘এত্তকেন কালেন ইমস্স ঞাণং পরিপাকং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰাৰ যাৰততিযং যাচাপেসি.
মা হেৰং, কস্সপাতি, কস্সপ, মা এৰং ভণি. সযংকতং দুক্খন্তি হি ৰত্তুং ন ৰট্টতি, অত্তা নাম কোচি দুক্খস্স কারকো নত্থীতি দীপেতি. পরতোপি এসেৰ নযো. অধিচ্চসমুপ্পন্নন্তি অকারণেন যদিচ্ছায উপ্পন্নং. ইতি পুট্ঠো সমানোতি কস্মা এৰমাহ? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অযং ‘সযংকতং দুক্খ’ন্তিআদিনা পুট্ঠো ‘মা হেৰ’ন্তি ৰদতি, ‘নত্থী’তি পুট্ঠো ‘অত্থী’তি ৰদতি. ‘ভৰং গোতমো দুক্খং ন জানাতি ন পস্সতী’তি পুট্ঠো ‘জানামি খ্ৰাহ’ন্তি ৰদতি. কিঞ্চি নু খো মযা ৰিরজ্ঝিত্ৰা পুচ্ছিতো’’তি মূলতো ¶ পট্ঠায অত্তনো পুচ্ছমেৰ সোধেন্তো এৰমাহ. আচিক্খতু চ মে, ভন্তে, ভগৰাতি ইধ সত্থরি সঞ্জাতগারৰো ‘‘ভৰ’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘ভগৰা’’তি ৰদতি.
সো করোতীতিআদি, ‘‘সযংকতং দুক্খ’’ন্তি লদ্ধিযা পটিসেধনত্থং ৰুত্তং. এত্থ চ সতোতি ইদং ভুম্মত্থে সামিৰচনং, তস্মা এৰমত্থো দট্ঠব্বো – সো করোতি সো পটিসংৰেদযতীতি খো, কস্সপ, আদিম্হিযেৰ এৰং সতি পচ্ছা সযংকতং দুক্খন্তি অযং লদ্ধি হোতি. এত্থ চ দুক্খন্তি ৰট্টদুক্খং অধিপ্পেতং. ইতি ৰদন্তি এতস্স পুরিমেন আদিসদ্দেন অনন্তরেন চ সস্সতসদ্দেন ¶ সম্বন্ধো হোতি. ‘‘দীপেতি গণ্হাতী’’তি অযং পনেত্থ পাঠসেসো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ইতি এৰং ৰদন্তো আদিতোৰ সস্সতং দীপেতি, সস্সতং গণ্হাতি. কস্মা? তস্স হি তং দস্সনং এতং পরেতি, কারকঞ্চ ৰেদকঞ্চ একমেৰ গণ্হন্তং এতং সস্সতং উপগচ্ছতীতি অত্থো.
অঞ্ঞো করোতীতিআদি পন ‘‘পরংকতং দুক্খ’’ন্তি লদ্ধিযা পটিসেধনত্থং ৰুত্তং. ‘‘আদিতো সতো’’তি ইদং পন ইধাপি আহরিতব্বং. অযঞ্হেত্থ অত্থো – অঞ্ঞো করোতি অঞ্ঞো পটিসংৰেদিযতীতি খো পন, কস্সপ, আদিম্হিযেৰ এৰং সতি, পচ্ছা ‘‘কারকো ইধেৰ উচ্ছিজ্জতি, তেন কতং অঞ্ঞো পটিসংৰেদিযতী’’তি এৰং উপ্পন্নায উচ্ছেদদিট্ঠিযা সদ্ধিং সম্পযুত্তায ¶ ৰেদনায অভিতুন্নস্স ৰিদ্ধস্স সতো ‘‘পরংকতং দুক্খ’’ন্তি অযং লদ্ধি হোতীতি. ইতি ৰদন্তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ যোজেতব্বং. তত্রাযং যোজনা – এৰঞ্চ ৰদন্তো আদিতোৰ উচ্ছেদং দীপেতি, উচ্ছেদং গণ্হাতি. কস্মা? তস্স হি তং দস্সনং এতং পরেতি, এতং উচ্ছেদং উপগচ্ছতীতি অত্থো.
এতে তেতি যে সস্সতুচ্ছেদসঙ্খাতে উভো অন্তে (অনুপগম্ম তথাগতো ধম্মং দেসেতি, এতে তে, কস্সপ, উভো অন্তে) অনুপগম্ম পহায অনল্লীযিত্ৰা মজ্ঝেন তথাগতো ধম্মং দেসেতি, মজ্ঝিমায পটিপদায ঠিতো দেসেতীতি অত্থো. কতরং ধম্মন্তি চে? যদিদং অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি. এত্থ হি কারণতো ফলং, কারণনিরোধেন চস্স নিরোধো দীপিতো, ন কোচি কারকো ৰা ৰেদকো ৰা ¶ নিদ্দিট্ঠো. এত্তাৰতা সেসপঞ্হা পটিসেধিতা হোন্তি. উভো অন্তে অনুপগম্মাতি ইমিনা হি ততিযপঞ্হো পটিক্খিত্তো. অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতি ইমিনা অধিচ্চসমুপ্পন্নতা চেৰ অজাননঞ্চ পটিক্খিত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
লভেয্যন্তি ইদং সো ভগৰতো সন্তিকে ভিক্খুভাৰং পত্থযমানো আহ. অথ ভগৰা যোনেন খন্ধকে তিত্থিযপরিৰাসো (মহাৰ. ৮৬) পঞ্ঞত্তো, যং অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো সামণেরভূমিযং ঠিতো ‘‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামো অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো ¶ ইমস্মিং ধম্মৰিনযে আকঙ্খামি উপসম্পদং. স্ৰাহং, ভন্তে, সঙ্ঘং চত্তারো মাসে পরিৰাসং যাচামী’’তিআদিনা নযেন সমাদিযিত্ৰা পরিৰসতি, তং সন্ধায যো খো, কস্সপ, অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বোতিআদিমাহ. তত্থ পব্বজ্জন্তি ৰচনসিলিট্ঠতাৰসেন ৰুত্তং. অপরিৰসিত্ৰাযেৰ হি পব্বজ্জং লভতি. উপসম্পদত্থিকেন পন নাতিকালেন গামপ্পৰেসনাদীনি অট্ঠ ৰত্তানি পূরেন্তেন পরিৰসিতব্বং. আরদ্ধচিত্তাতি অট্ঠৰত্তপূরণেন তুট্ঠচিত্তা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেস তিত্থিযপরিৰাসো সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায পব্বজ্জক্খন্ধকৰণ্ণনাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৮৬) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
অপিচ মযাতি অযমেত্থ পাঠো, অঞ্ঞত্থ পন ‘‘অপিচ মেত্থা’’তি. পুগ্গলৰেমত্ততা ৰিদিতাতি পুগ্গলনানত্তং ৰিদিতং. ‘‘অযং পুগ্গলো পরিৰাসারহো, অযং ন পরিৰাসারহো’’তি ইদং ময্হং পাকটন্তি দস্সেতি. ততো কস্সপো চিন্তেসি – ‘‘অহো অচ্ছরিযং বুদ্ধসাসনং, যত্থ এৰং ঘংসিত্ৰা কোট্টেত্ৰা যুত্তমেৰ গণ্হন্তি, অযুত্তং ছড্ডেন্তী’’তি. ততো সুট্ঠুতরং পব্বজ্জায সঞ্জাতুস্সাহো ¶ সচে, ভন্তেতিআদিমাহ. অথ ভগৰা তস্স তিব্বচ্ছন্দতং ৰিদিত্ৰা ‘‘ন কস্সপো পরিৰাসং অরহতী’’তি অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ, ভিক্খু, কস্সপং নহাপেত্ৰা পব্বাজেত্ৰা আনেহী’’তি. সো তথা কত্ৰা তং পব্বাজেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. ভগৰা গণে নিসীদিত্ৰা উপসম্পাদেসি. তেন ৰুত্তং অলত্থ খো অচেলো কস্সপো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদন্তি. অচিরূপসম্পন্নোতিআদি সেসং ব্রাহ্মণসংযুত্তে (সং. নি. ১.১৮৭) ৰুত্তমেৰাতি. সত্তমং.
৮. তিম্বরুকসুত্তৰণ্ণনা
১৮. অট্ঠমে ¶ সা ৰেদনাতিআদি ‘‘সযংকতং সুখদুক্খ’’ন্তি লদ্ধিযা নিসেধনত্থং ৰুত্তং. এত্থাপি সতোতি ভুম্মত্থেযেৰ সামিৰচনং. তত্রাযং অত্থদীপনা – ‘‘সা ৰেদনা, সো ৰেদিযতী’’তি খো, তিম্বরুক, আদিম্হিযেৰ এৰং সতি ‘‘সযংকতং সুখদুক্খ’’ন্তি অযং লদ্ধি হোতি. এৰঞ্হি সতি ৰেদনায এৰ ¶ ৰেদনা কতা হোতি. এৰঞ্চ ৰদন্তো ইমিস্সা ৰেদনায পুব্বেপি অত্থিতং অনুজানাতি, সস্সতং দীপেতি সস্সতং গণ্হাতি. কস্মা? তস্স হি তং দস্সনং এতং পরেতি, এতং সস্সতং উপগচ্ছতীতি অত্থো. পুরিমঞ্হি অত্থং সন্ধাযেৰেতং ভগৰতা ৰুত্তং ভৰিস্সতি, তস্মা অট্ঠকথাযং তং যোজেত্ৰাৰস্স অত্থো দীপিতো. এৰম্পাহং ন ৰদামীতি অহং ‘‘সা ৰেদনা, সো ৰেদিযতী’’তি এৰম্পি ন ৰদামি. ‘‘সযংকতং সুখদুক্খ’’ন্তি এৰম্পি ন ৰদামীতি অত্থো.
অঞ্ঞা ৰেদনাতিআদি ‘‘পরংকতং সুখদুক্খ’’ন্তি লদ্ধিযা পটিসেধনত্থং ৰুত্তং. ইধাপি অযং অত্থযোজনা –‘‘অঞ্ঞা ৰেদনা অঞ্ঞো ৰেদিযতী’’তি খো, তিম্বরুক, আদিম্হিযেৰ এৰং সতি পচ্ছা যা পুরিমপক্খে কারকৰেদনা, সা উচ্ছিন্না. তায পন কতং অঞ্ঞো ৰেদিযতীতি এৰং উপ্পন্নায উচ্ছেদদিট্ঠিযা সদ্ধিং সম্পযুত্তায ৰেদনায অভিতুন্নস্স সতো ‘‘পরংকতং সুখদুক্খ’’ন্তি অযং লদ্ধি হোতি. এৰঞ্চ ৰদন্তো কারকো উচ্ছিন্নো, অঞ্ঞেন পটিসন্ধি গহিতাতি উচ্ছেদং দীপেতি, উচ্ছেদং গণ্হাতি. কস্মা? তস্স হি তং দস্সনং এতং পরেতি, এতং উচ্ছেদং উপগচ্ছতীতি অত্থো. ইধাপি হি ইমানি পদানি অট্ঠকথাযং আহরিত্ৰা যোজিতানেৰ. ইমস্মিং সুত্তে ৰেদনাসুখদুক্খং কথিতং. তঞ্চ খো ৰিপাকসুখদুক্খমেৰ ৰট্টতীতি ৰুত্তং. অট্ঠমং.
৯. বালপণ্ডিতসুত্তৰণ্ণনা
১৯. নৰমে ¶ অৰিজ্জানীৰরণস্সাতি অৰিজ্জায নিৰারিতস্স. এৰমযং কাযো সমুদাগতোতি এৰং অৰিজ্জায নিৰারিতত্তা তণ্হায চ সম্পযুত্তত্তাযেৰ অযং কাযো নিব্বত্তো. অযঞ্চেৰ কাযোতি অযঞ্চস্স অত্তনো সৰিঞ্ঞাণকো কাযো. বহিদ্ধা চ নামরূপন্তি বহিদ্ধা চ পরেসং সৰিঞ্ঞাণকো কাযো. অত্তনো চ পরস্স চ পঞ্চহি ¶ খন্ধেহি ছহি আযতনেহি চাপি অযং অত্থো দীপেতব্বোৰ. ইত্থেতং দ্ৰযন্তি এৰমেতং দ্ৰযং. দ্ৰযং পটিচ্চ ফস্সোতি অঞ্ঞত্থ চক্খুরূপাদীনি দ্ৰযানি পটিচ্চ চক্খুসম্ফস্সাদযো ৰুত্তা, ইধ পন অজ্ঝত্তিকবাহিরানি ¶ আযতনানি. মহাদ্ৰযং নাম কিরেতং. সল়েৰাযতনানীতি সল়েৰ ফস্সাযতনানি ফস্সকারণানি. যেহি ফুট্ঠোতি যেহি কারণভূতেহি আযতনেহি উপ্পন্নেন ফস্সেন ফুট্ঠো. অঞ্ঞতরেনাতি এত্থ পরিপুণ্ণৰসেন অঞ্ঞতরতা ৰেদিতব্বা. তত্রাতি তস্মিং বালপণ্ডিতানং কাযনিব্বত্তনাদিম্হি. কো অধিপ্পযাসোতি কো অধিকপযোগো.
ভগৰংমূলকাতি ভগৰা মূলং এতেসন্তি ভগৰংমূলকা. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমে, ভন্তে, অম্হাকং ধম্মা পুব্বে কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধেন উপ্পাদিতা, তস্মিং পরিনিব্বুতে একং বুদ্ধন্তরং অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমে ধম্মে উপ্পাদেতুং সমত্থো নাম নাহোসি, ভগৰতা পন নো ইমে ধম্মা উপ্পাদিতা. ভগৰন্তঞ্হি নিস্সায মযং ইমে ধম্মে আজানাম পটিৰিজ্ঝামাতি এৰং ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মাতি. ভগৰংনেত্তিকাতি ভগৰা হি ধম্মানং নেতা ৰিনেতা অনুনেতা, যথাসভাৰতো পাটিযেক্কং পাটিযেক্কং নামং গহেত্ৰা দস্সেতাতি ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা নাম হোন্তি. ভগৰংপটিসরণাতি চতুভূমকধম্মা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স আপাথং আগচ্ছমানা ভগৰতি পটিসরন্তি নামাতি ভগৰংপটিসরণা. পটিসরন্তীতি সমোসরন্তি. অপিচ মহাবোধিমণ্ডে নিসিন্নস্স ভগৰতো পটিৰেধৰসেন ফস্সো আগচ্ছতি ‘‘অহং ভগৰা কিন্নামো’’তি? ত্ৰং ফুসনট্ঠেন ফস্সো নাম. ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণং আগচ্ছতি ‘‘অহং ভগৰা কিন্নাম’’ন্তি, ত্ৰং ৰিজাননট্ঠেন ৰিঞ্ঞাণং নামাতি এৰং চতুভূমকধম্মানং যথাসভাৰতো পাটিযেক্কং পাটিযেক্কং নামং গণ্হন্তো ভগৰা ধম্মে পটিসরতীতি ভগৰংপটিসরণা. ভগৰন্তংযেৰ পটিভাতূতি ভগৰতোৰ এতস্স ভাসিতস্স অত্থো উপট্ঠাতু, তুম্হেযেৰ নো কথেত্ৰা দেথাতি অত্থো.
সা ¶ চেৰ অৰিজ্জাতি এত্থ কিঞ্চাপি সা অৰিজ্জা চ তণ্হা চ কম্মং জৰাপেত্ৰা পটিসন্ধিং আকড্ঢিত্ৰা নিরুদ্ধা, যথা পন অজ্জাপি যং হিয্যো ভেসজ্জং পীতং, তদেৰ ভোজনং ভুঞ্জাতি সরিক্খকত্তেন তদেৰাতি ৰুচ্চতি, এৰমিধাপি ¶ সা চেৰ অৰিজ্জা সা চ তণ্হাতি ইদম্পি সরিক্খকত্তেন ৰুত্তং. ব্রহ্মচরিযন্তি ¶ মগ্গব্রহ্মচরিযং. দুক্খক্খযাযাতি ৰট্টদুক্খস্স খযত্থায. কাযূপগো হোতীতি অঞ্ঞং পটিসন্ধিকাযং উপগন্তা হোতি. যদিদং ব্রহ্মচরিযৰাসোতি যো অযং মগ্গব্রহ্মচরিযৰাসো, অযং বালতো পণ্ডিতস্স ৰিসেসোতি দস্সেতি. ইতি ইমস্মিং সুত্তে সব্বোপি সপটিসন্ধিকো পুথুজ্জনো ‘‘বালো’’তি, অপ্পটিসন্ধিকো খীণাসৰো ‘‘পণ্ডিতো’’তি ৰুত্তো. সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিনো পন ‘‘পণ্ডিতা’’তি ৰা ‘‘বালা’’তি ৰা ন ৰত্তব্বা, ভজমানা পন পণ্ডিতপক্খং ভজন্তি. নৰমং.
১০. পচ্চযসুত্তৰণ্ণনা
২০. দসমে পটিচ্চসমুপ্পাদঞ্চ ৰো ভিক্খৰে, দেসেস্সামি পটিচ্চসমুপ্পন্নে চ ধম্মেতি সত্থা ইমস্মিং সুত্তে পচ্চযে চ পচ্চযনিব্বত্তে চ সভাৰধম্মে দেসেস্সামীতি উভযং আরভি. উপ্পাদা ৰা তথাগতানন্তি তথাগতানং উপ্পাদেপি, বুদ্ধেসু উপ্পন্নেসু অনুপ্পন্নেসুপি জাতিপচ্চযা জরামরণং, জাতিযেৰ জরামরণস্স পচ্চযো. ঠিতাৰ সা ধাতূতি ঠিতোৰ সো পচ্চযসভাৰো, ন কদাচি জাতি জরামরণস্স পচ্চযো ন হোতি. ধম্মট্ঠিততা ধম্মনিযামতাতি ইমেহিপি দ্ৰীহি পচ্চযমেৰ কথেতি. পচ্চযেন হি পচ্চযুপ্পন্না ধম্মা তিট্ঠন্তি, তস্মা পচ্চযোৰ ‘‘ধম্মট্ঠিততা’’তি ৰুচ্চতি. পচ্চযো ধম্মে নিযমেতি, তস্মা ‘‘ধম্মনিযামতা’’তি ৰুচ্চতি. ইদপ্পচ্চযতাতি ইমেসং জরামরণাদীনং পচ্চযা ইদপ্পচ্চযা, ইদপ্পচ্চযাৰ ইদপ্পচ্চযতা. তন্তি তং পচ্চযং. অভিসম্বুজ্ঝতীতি ঞাণেন অভিসম্বুজ্ঝতি. অভিসমেতীতি ঞাণেন অভিসমাগচ্ছতি. আচিক্খতীতি কথেতি. দেসেতীতি দস্সেতি. পঞ্ঞাপেতীতি জানাপেতি. পট্ঠপেতীতি ঞাণমুখে ঠপেতি. ৰিৰরতীতি ৰিৰরিত্ৰা দস্সেতি. ৰিভজতীতি ৰিভাগতো দস্সেতি. উত্তানীকরোতীতি পাকটং করোতি. পস্সথাতি চাহাতি পস্সথ ইতি চ ৰদতি. কিন্তি? জাতিপচ্চযা, ভিক্খৰে, জরামরণন্তিআদি.
ইতি ¶ খো, ভিক্খৰেতি এৰং খো, ভিক্খৰে. যা তত্রাতি যা তেসু ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণ’’ন্তিআদীসু. তথতাতিআদীনি পচ্চযাকারস্সেৰ ৰেৰচনানি. সো তেহি তেহি পচ্চযেহি ¶ অনূনাধিকেহেৰ তস্স তস্স ধম্মস্স সম্ভৰতো তথতাতি, সামগ্গিং উপগতেসু পচ্চযেসু মুহুত্তম্পি ততো নিব্বত্তানং ধম্মানং অসম্ভৰাভাৰতো অৰিতথতাতি, অঞ্ঞধম্মপচ্চযেহি ¶ অঞ্ঞধম্মানুপ্পত্তিতো অনঞ্ঞথতাতি, জরামরণাদীনং পচ্চযতো ৰা পচ্চযসমূহতো ৰা ইদপ্পচ্চযতাতি ৰুত্তো. তত্রাযং ৰচনত্থো – ইমেসং পচ্চযা ইদপ্পচ্চযা, ইদপ্পচ্চযা এৰ ইদপ্পচ্চযতা, ইদপ্পচ্চযানং ৰা সমূহো ইদপ্পচ্চযতা. লক্খণং পনেত্থ সদ্দসত্থতো ৰেদিতব্বং.
অনিচ্চন্তি হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চং. এত্থ চ অনিচ্চন্তি ন জরামরণং অনিচ্চং, অনিচ্চসভাৰানং পন খন্ধানং জরামরণত্তা অনিচ্চং নাম জাতং. সঙ্খতাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ সঙ্খতন্তি পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা কতং. পটিচ্চসমুপ্পন্নন্তি পচ্চযে নিস্সায উপ্পন্নং. খযধম্মন্তি খযসভাৰং. ৰযধম্মন্তি ৰিগচ্ছনকসভাৰং. ৰিরাগধম্মন্তি ৰিরজ্জনকসভাৰং. নিরোধধম্মন্তি নিরুজ্ঝনকসভাৰং. জাতিযাপি ৰুত্তনযেনেৰ অনিচ্চতা ৰেদিতব্বা. জনকপচ্চযানং ৰা কিচ্চানুভাৰক্খণে দিট্ঠত্তা একেন পরিযাযেনেত্থ অনিচ্চাতিআদীনি যুজ্জন্তিযেৰ. ভৰাদযো অনিচ্চাদিসভাৰাযেৰ.
সম্মপ্পঞ্ঞাযাতি সৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায. পুব্বন্তন্তি পুরিমং অতীতন্তি অত্থো. অহোসিং নু খোতিআদীসু ‘‘অহোসিং নু খো ননু খো’’তি সস্সতাকারঞ্চ অধিচ্চসমুপ্পত্তিআকারঞ্চ নিস্সায অতীতে অত্তনো ৰিজ্জমানতঞ্চ অৰিজ্জমানতঞ্চ কঙ্খতি. কিং কারণন্তি ন ৰত্তব্বং, উম্মত্তকো ৰিয বালপুথুজ্জনো যথা ৰা তথা ৰা পৰত্ততি. কিং নু খো অহোসিন্তি জাতিলিঙ্গুপপত্তিযো নিস্সায ‘‘খত্তিযো নু খো অহোসিং, ব্রাহ্মণৰেস্সসুদ্দগহট্ঠপব্বজিতদেৰমনুস্সানং অঞ্ঞতরো’’তি কঙ্খতি. কথং নু খোতি ¶ সণ্ঠানাকারং নিস্সায ‘‘দীঘো নু খো অহোসিং রস্সওদাতকণ্হপমাণিকঅপ্পমাণিকাদীনং অঞ্ঞতরো’’তি কঙ্খতি. কেচি পন ‘‘ইস্সরনিম্মানাদীনি নিস্সায ‘কেন নু খো কারণেন অহোসি’ন্তি হেতুতো কঙ্খতী’’তি ৰদন্তি. কিং হুত্ৰা কিং অহোসিন্তি জাতিআদীনি নিস্সায ‘‘খত্তিযো হুত্ৰা নু খো ব্রাহ্মণো অহোসিং…পে… দেৰো হুত্ৰা মনুস্সো’’তি অত্তনো পরম্পরং কঙ্খতি. সব্বত্থেৰ পন অদ্ধানন্তি কালাধিৰচনমেতং. অপরন্তন্তি অনাগতং অন্তং. ভৰিস্সামি নু খো ননু খোতি সস্সতাকারঞ্চ উচ্ছেদাকারঞ্চ নিস্সায অনাগতে অত্তনো ৰিজ্জমানতঞ্চ অৰিজ্জমানতঞ্চ কঙ্খতি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰ.
এতরহি ¶ ¶ ৰা পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানন্তি ইদানি ৰা পটিসন্ধিমাদিং কত্ৰা চুতিপরিযন্তং সব্বম্পি ৰত্তমানকালং গহেত্ৰা. অজ্ঝত্তং কথংকথী ভৰিস্সতীতি অত্তনো খন্ধেসু ৰিচিকিচ্ছী ভৰিস্সতি. অহং নু খোস্মীতি অত্তনো অত্থিভাৰং কঙ্খতি. যুত্তং পনেতন্তি? যুত্তং অযুত্তন্তি কা এত্থ চিন্তা. অপিচেত্থ ইদং ৰত্থুম্পি উদাহরন্তি – চূল়মাতায কির পুত্তো মুণ্ডো, মহামাতায পুত্তো অমুণ্ডো, তং পুত্তং মুণ্ডেসুং, সো উট্ঠায ‘‘অহং নু খো চূল়মাতায পুত্তো’’তি চিন্তেসি. এৰং অহং নু খোস্মীতি কঙ্খা হোতি. নো নু খোস্মীতি অত্তনো নত্থিভাৰং কঙ্খতি. তত্রাপি ইদং ৰত্থু – একো কির মচ্ছে গণ্হন্তো উদকে চিরট্ঠানেন সীতিভূতং অত্তনো ঊরুং মচ্ছোতি চিন্তেত্ৰা পহরি. অপরো সুসানপস্সে খেত্তং রক্খন্তো ভীতো সঙ্কুটিতো সযি, সো পটিবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো জণ্ণুকানি দ্ৰে যক্খাতি চিন্তেত্ৰা পহরি. এৰং নো নু খোস্মীতি কঙ্খতি.
কিং নু খোস্মীতি খত্তিযোৰ সমানো অত্তনো খত্তিযভাৰং কঙ্খতি. এসেৰ নযো সেসেসুপি. দেৰো পন সমানো দেৰভাৰং অজানন্তো নাম নত্থি, সোপি পন ‘‘অহং রূপী নু খো অরূপী নু খো’’তিআদিনা নযেন কঙ্খতি. খত্তিযাদযো কস্মা ন জানন্তীতি চে? অপচ্চক্খা ¶ তেসং তত্থ তত্থ কুলে উপ্পত্তি. গহট্ঠাপি চ পোত্থলিকাদযো পব্বজিতসঞ্ঞিনো, পব্বজিতাপি ‘‘কুপ্পং নু খো মে কম্ম’’ন্তিআদিনা নযেন গহট্ঠসঞ্ঞিনো. মনুস্সাপি চ রাজানো ৰিয অত্তনি দেৰসঞ্ঞিনো হোন্তি. কথং নু খোস্মীতি ৰুত্তনযমেৰ. কেৰলঞ্হেত্থ অব্ভন্তরে জীৰো নাম অত্থীতি গহেত্ৰা তস্স সণ্ঠানাকারং নিস্সায ‘‘দীঘো নু খোস্মি রস্সচতুরস্সছল়ংসঅট্ঠংসসোল়সংসাদীনং অঞ্ঞতরপ্পকারো’’তি কঙ্খন্তো কথং নু খোস্মীতি? কঙ্খতীতি ৰেদিতব্বো. সরীরসণ্ঠানং পন পচ্চুপ্পন্নং অজানন্তো নাম নত্থি. কুতো আগতো সো কুহিং গামী ভৰিস্সতীতি অত্তভাৰস্স আগতিগতিট্ঠানং কঙ্খন্তো এৰং কঙ্খতি. অরিযসাৰকস্সাতি ইধ সোতাপন্নো অধিপ্পেতো, ইতরেপি পন তযো অৰারিতাযেৰাতি. দসমং.
আহারৰগ্গো দুতিযো.
৩. দসবলৰগ্গো
১. দসবলসুত্তৰণ্ণনা
২১. দসবলৰগ্গস্স ¶ ¶ পঠমং দুতিযস্সেৰ সঙ্খেপো.
২. দুতিযদসবলসুত্তৰণ্ণনা
২২. দুতিযং ভগৰতা অত্তনো অজ্ঝাসযস্স ৰসেন ৰুত্তং. তত্থ দসবলসমন্নাগতোতি দসহি বলেহি সমন্নাগতো. বলঞ্চ নামেতং দুৰিধং কাযবলঞ্চ ঞাণবলঞ্চ. তেসু তথাগতস্স কাযবলং হত্থিকুলানুসারেন ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –
‘‘কাল়াৰকঞ্চ গঙ্গেয্যং, পণ্ডরং তম্বপিঙ্গলং;
গন্ধমঙ্গলহেমঞ্চ, উপোসথছদ্দন্তিমে দসা’’তি.(ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪৮; ৰিভ. অট্ঠ. ৭৬০); –
ইমানি দস হত্থিকুলানি. তত্থ কাল়াৰকন্তি পকতিহত্থিকুলং দট্ঠব্বং. যং দসন্নং পুরিসানং কাযবলং, তং একস্স কাল়াৰকস্স হত্থিনো. যং দসন্নং কাল়াৰকানং বলং, তং একস্স গঙ্গেয্যস্স. যং দসন্নং ¶ গঙ্গেয্যানং, তং একস্স পণ্ডরস্স. যং দসন্নং পণ্ডরানং, তং একস্স তম্বস্স. যং দসন্নং তম্বানং, তং একস্স পিঙ্গলস্স. যং দসন্নং পিঙ্গলানং, তং একস্স গন্ধহত্থিনো. যং দসন্নং গন্ধহত্থীনং, তং একস্স মঙ্গলস্স. যং দসন্নং মঙ্গলানং, তং একস্স হেমৰতস্স. যং দসন্নং হেমৰতানং, তং একস্স উপোসথস্স. যং দসন্নং উপোসথানং, তং একস্স ছদ্দন্তস্স. যং দসন্নং ছদ্দন্তানং, তং একস্স তথাগতস্স. নারাযনসঙ্ঘাতবলন্তিপি ইদমেৰ ৰুচ্চতি. তদেতং পকতিহত্থিগণনায হত্থীনং কোটিসহস্সানং, পুরিসগণনায দসন্নং পুরিসকোটিসহস্সানং বলং হোতি. ইদং তাৰ তথাগতস্স কাযবলং. ‘‘দসবলসমন্নাগতো’’তি এত্থ পন এতং সঙ্গহং ন গচ্ছতি. এতঞ্হি বাহিরকং লামকং তিরচ্ছানগতানং সীহাদীনম্পি হোতি. এতঞ্হি নিস্সায দুক্খপরিঞ্ঞা ৰা সমুদযপ্পহানং ৰা মগ্গভাৰনা ৰা ফলসচ্ছিকিরিযা ৰা ¶ নত্থি. অঞ্ঞং পন দসসু ঠানেসু অকম্পনত্থেন উপত্থম্ভনত্থেন চ দসৰিধং ঞাণবলং নাম অত্থি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘দসবলসমন্নাগতো’’তি.
কতমং ¶ পন তন্তি? ঠানাট্ঠানাদীনং যথাভূতং জাননং. সেয্যথিদং – ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো জাননং একং, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো যথাভূতং ৰিপাকজাননং একং, সব্বত্থগামিনিপটিপদাজাননং একং, অনেকধাতুনানাধাতুলোকজাননং একং, পরসত্তানং পরপুগ্গলানং নানাধিমুত্তিকতাজাননং একং, তেসংযেৰ ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তজাননং একং, ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসৰোদানৰুট্ঠানজাননং একং, পুব্বেনিৰাসজাননং একং, সত্তানং চুতূপপাতজাননং একং, আসৰক্খযজাননং একন্তি. অভিধম্মে পন –
‘‘ইধ তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. যম্পি তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. ইদম্পি তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি ¶ , পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতী’’তি.
আদিনা (ৰিভ. ৭৬০) নযেন ৰিত্থারতো আগতানেৰ. অত্থৰণ্ণনাপি নেসং ৰিভঙ্গট্ঠকথাযঞ্চেৰ (ৰিভ. অট্ঠ. ৭৬০) পপঞ্চসূদনিযা চ মজ্ঝিমট্ঠকথায (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪৮) সব্বাকারতো ৰুত্তা. সা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বা.
চতূহি চ ৰেসারজ্জেহীতি এত্থ সারজ্জপটিপক্খং ৰেসারজ্জং, চতূসু ঠানেসু ৰেসারজ্জভাৰং পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পন্নসোমনস্সমযঞাণস্সেতং নামং. কতমেসু চতূসু? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতো ইমে ধম্মা অনভিসম্বুদ্ধা’’তিআদীসু চোদনাৰত্থূসু. তত্রাযং পাল়ি –
‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স ৰেসারজ্জানি…পে…. কতমানি চত্তারি? ‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতো ইমে ধম্মা অনভিসম্বুদ্ধা’তি তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহ ধম্মেন ¶ পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি. এতমহং, ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি. ‘খীণাসৰস্স তে পটিজানতো ¶ ইমে আসৰা অপরিক্খীণা’তি তত্র ৰত মং…পে… ‘যে খো পন তে অন্তরাযিকা ধম্মা ৰুত্তা, তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’তি তত্র ৰত মং…পে… ‘যস্স খো পন তে অত্থায ধম্মো দেসিতো, সো ন নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা…পে… ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামী’’তি (অ. নি. ৪.৮).
আসভং ঠানন্তি সেট্ঠট্ঠানং উত্তমট্ঠানং. আসভা ৰা পুব্ববুদ্ধা, তেসং ঠানন্তি অত্থো. অপিচ গৰসতজেট্ঠকো উসভো, গৰসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো, ৰজসতজেট্ঠকো ৰা উসভো, ৰজসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো, সব্বগৰসেট্ঠো সব্বপরিস্সযসহো সেতো পাসাদিকো মহাভারৰহো অসনিসতসদ্দেহিপি অসম্পকম্পিযো নিসভো, সো ইধ উসভোতি অধিপ্পেতো. ইদম্পি হি তস্স পরিযাযৰচনং. উসভস্স ইদন্তি আসভং. ঠানন্তি চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা অৰট্ঠানং (ম. নি. ১.১৫০). ইদং পন আসভং ৰিযাতি আসভং. যথেৰ হি নিসভসঙ্খাতো উসভো উসভবলেন ¶ সমন্নাগতো চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি, এৰং তথাগতোপি দসহি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো চতূহি ৰেসারজ্জপাদেহি অট্ঠপরিসপথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা সদেৰকে লোকে কেনচি পচ্চত্থিকেন পচ্চামিত্তেন অকম্পিযো অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি. এৰং তিট্ঠমানো চ তং আসভং ঠানং পটিজানাতি উপগচ্ছতি ন পচ্চক্খাতি, অত্তনি আরোপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘আসভং ঠানং পটিজানাতী’’তি.
পরিসাসূতি ‘‘অট্ঠ খো ইমা, সারিপুত্ত, পরিসা. কতমা অট্ঠ? খত্তিযপরিসা ব্রাহ্মণপরিসা গহপতিপরিসা সমণপরিসা চাতুমহারাজিকপরিসা তাৰতিংসপরিসা মারপরিসা ব্রহ্মপরিসা’’তি, ইমাসু অট্ঠসু পরিসাসু. সীহনাদং নদতীতি সেট্ঠনাদং অভীতনাদং নদতি, সীহনাদসদিসং ৰা নাদং নদতি. অযমত্থো সীহনাদসুত্তেন দীপেতব্বো. যথা ৰা সীহো সহনতো চেৰ হননতো চ সীহোতি ৰুচ্চতি, এৰং তথাগতো লোকধম্মানং সহনতো পরপ্পৰাদানঞ্চ হননতো সীহোতি ৰুচ্চতি. এৰং ৰুত্তস্স সীহস্স নাদং সীহনাদং. তত্থ যথা সীহো সীহবলেন সমন্নাগতো সব্বত্থ ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো সীহনাদং ¶ নদতি, এৰং তথাগতসীহোপি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো অট্ঠসু পরিসাসু ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো, ‘‘ইতি রূপ’’ন্তিআদিনা ¶ নযেন নানাৰিধদেসনাৰিলাসসম্পন্নং সীহনাদং নদতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পরিসাসু সীহনাদং নদতী’’তি.
ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতীতি এত্থ ব্রহ্মন্তি সেট্ঠং উত্তমং, ৰিসুদ্ধস্স ধম্মচক্কস্সেতং অধিৰচনং. তং পন ধম্মচক্কং দুৰিধং হোতি পটিৰেধঞাণঞ্চ দেসনাঞাণঞ্চ. তত্থ পঞ্ঞাপভাৰিতং অত্তনো অরিযফলাৰহং পটিৰেধঞাণং, করুণাপভাৰিতং সাৰকানং অরিযফলাৰহং দেসনাঞাণং. তত্থ পটিৰেধঞাণং উপ্পজ্জমানং উপ্পন্নন্তি দুৰিধং. তঞ্হি অভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. তুসিতভৰনতো ৰা যাৰ মহাবোধিপল্লঙ্কে অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দীপঙ্করতো ৰা পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং ¶ , ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দেসনাঞাণম্পি পৰত্তমানং পৰত্তন্তি দুৰিধং. তঞ্হি যাৰ অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞস্স সোতাপত্তিমগ্গা পৰত্তমানং, ফলক্খণে পৰত্তং নাম. তেসু পটিৰেধঞাণং লোকুত্তরং, দেসনাঞাণং লোকিযং. উভযম্পি পনেতং অঞ্ঞেহি অসাধারণং বুদ্ধানংযেৰ ওরসঞাণং.
ইদানি যং ইমিনা ঞাণেন সমন্নাগতো সীহনাদং নদতি, তং দস্সেতুং ইতি রূপন্তিআদিমাহ. তত্থ ইতি রূপন্তি ইদং রূপং এত্তকং রূপং, ইতো উদ্ধং রূপং নত্থীতি রুপ্পনসভাৰঞ্চেৰ ভূতুপাদাযভেদঞ্চ আদিং কত্ৰা লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানৰসেন অনৰসেসরূপপরিগ্গহো ৰুত্তো. ইতি রূপস্স সমুদযোতি ইমিনা এৰং পরিগ্গহিতস্স রূপস্স সমুদযো ৰুত্তো. তত্থ ইতীতি এৰং সমুদযো হোতীতি অত্থো. তস্স ৰিত্থারো ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা রূপসমুদযো তণ্হাসমুদযা, কম্মসমুদযা আহারসমুদযা রূপসমুদযোতি নিব্বত্তিলক্খণং পস্সন্তোপি রূপক্খন্ধস্স উদযং পস্সতী’’তি (পটি. ম. ১.৫০) এৰং ৰেদিতব্বো. অত্থঙ্গমেপি ‘‘অৰিজ্জানিরোধা রূপনিরোধো…পে… ৰিপরিণামলক্খণং পস্সন্তোপি রূপক্খন্ধস্স নিরোধং পস্সতী’’তি অযং ৰিত্থারো.
ইতি ৰেদনাতিআদীসুপি অযং ৰেদনা এত্তকা ৰেদনা, ইতো উদ্ধং ৰেদনা নত্থি, অযং সঞ্ঞা, ইমে সঙ্খারা, ইদং ৰিঞ্ঞাণং এত্তকং ৰিঞ্ঞাণং ¶ , ইতো উদ্ধং ৰিঞ্ঞাণং নত্থীতি ৰেদযিতসঞ্জাননঅভিসঙ্খরণৰিজাননসভাৰঞ্চেৰ সুখাদিরূপসঞ্ঞাদিফস্সাদিচক্খুৰিঞ্ঞাণাদিভেদঞ্চ আদিং কত্ৰা লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানৰসেন অনৰসেসৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণপরিগ্গহো ¶ ৰুত্তো. ইতি ৰেদনায সমুদযোতিআদীহি পন এৰং পরিগ্গহিতানং ৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণানং সমুদযো ৰুত্তো. তত্রাপি ইতীতি এৰং সমুদযো হোতীতি অত্থো. তেসম্পি ৰিত্থারো ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা ৰেদনাসমুদযো’’তি (পটি. ম. ১.৫০) রূপে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – তীসু খন্ধেসু ‘‘আহারসমুদযা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ফস্সসমুদযা’’তি ৰত্তব্বং, ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধে ‘‘নামরূপসমুদযা’’তি. অত্থঙ্গমপদম্পি তেসংযেৰ ৰসেন যোজেতব্বং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন উদযব্বযৰিনিচ্ছযো সব্বাকারপরিপূরো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তো.
ইমস্মিং ¶ সতি ইদং হোতীতি অযম্পি অপরো সীহনাদো. তস্সত্থো – ইমস্মিং অৰিজ্জাদিকে পচ্চযে সতি ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং হোতি. ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতীতি ইমস্স অৰিজ্জাদিকস্স পচ্চযস্স উপ্পাদা ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং উপ্পজ্জতি. ইমস্মিং অসতি ইদং ন হোতীতি ইমস্মিং অৰিজ্জাদিকে পচ্চযে অসতি ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং ন হোতি. ইমস্স নিরোধা ইদং নিরুজ্ঝতীতি ইমস্স অৰিজ্জাদিকস্স পচ্চযস্স নিরোধা ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং নিরুজ্ঝতি. ইদানি যথা তং হোতি চেৰ নিরুজ্ঝতি চ, তং ৰিত্থারতো দস্সেতুং যদিদং অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারাতিআদিমাহ.
এৰং স্ৰাক্খাতোতি এৰং পঞ্চক্খন্ধৰিভজনাদিৰসেন সুট্ঠু অক্খাতো কথিতো. ধম্মোতি পঞ্চক্খন্ধপচ্চযাকারধম্মো. উত্তানোতি অনিকুজ্জিতো. ৰিৰটোতি ৰিৰরিত্ৰা ঠপিতো. পকাসিতোতি দীপিতো জোতিতো. ছিন্নপিলোতিকোতি পিলোতিকা ৰুচ্চতি ছিন্নং ভিন্নং তত্থ তত্থ সিব্বিতগণ্ঠিতং জিণ্ণৰত্থং, তং যস্স নত্থীতি অট্ঠহত্থং নৰহত্থং ৰা অহতসাটকং নিৰত্থো, সো ছিন্নপিলোতিকো নাম. অযম্পি ধম্মো তাদিসো. ন হেত্থ কোহঞ্ঞাদিৰসেন ছিন্নভিন্নসিব্বিতগণ্ঠিতভাৰো অত্থি. অপিচ খুদ্দকসাটকোপি পিলোতিকাতি ৰুচ্চতি, সা যস্স নত্থি, অট্ঠনৰহত্থো মহাপটো অত্থি, সোপি ছিন্নপিলোতিকো, অপগতপিলোতিকোতি অত্থো. তাদিসো অযং ধম্মো. যথা হি চতুহত্থং সাটকং ¶ গহেত্ৰা পরিগ্গহণং করোন্তো পুরিসো ইতো চিতো চ অঞ্ছন্তো কিলমতি, এৰং বাহিরকসমযে পব্বজিতা অত্তনো পরিত্তকং ধম্মং ‘‘এৰং সতি এৰং ভৰিস্সতী’’তি কপ্পেত্ৰা কপ্পেত্ৰা ৰড্ঢেন্তা কিলমন্তি. যথা পন অট্ঠহত্থনৰহত্থেন পরিগ্গহণং করোন্তো যথারুচি পারুপতি ন কিলমতি, নত্থি তত্থ অঞ্ছিত্ৰা ৰড্ঢনকিচ্চং; এৰং ইমস্মিম্পি ধম্মে কপ্পেত্ৰা কপ্পেত্ৰা ৰিভজনকিচ্চং নত্থি, তেহি তেহি কারণেহি মযাৰ অযং ধম্মো সুৰিভত্তো সুৰিত্থারিতোতি ইদম্পি সন্ধায ‘‘ছিন্নপিলোতিকো’’তি আহ. অপিচ ¶ কচৰরোপি ¶ পিলোতিকাতি ৰুচ্চতি, ইমস্মিঞ্চ সাসনে সমণকচৰরং নাম পতিট্ঠাতুং ন লভতি. তেনেৰাহ –
‘‘কারণ্ডৰং নিদ্ধমথ, কসম্বুং অপকস্সথ;
ততো পলাপে ৰাহেথ, অস্সমণে সমণমানিনে.
‘‘নিদ্ধমিত্ৰান পাপিচ্ছে, পাপআচারগোচরে;
সুদ্ধা সুদ্ধেহি সংৰাসং, কপ্পযৰ্হো পতিস্সতা;
ততো সমগ্গা নিপকা, দুক্খস্সন্তং করিস্সথা’’তি. (অ. নি. ৮.১০);
ইতি সমণকচৰরস্স ছিন্নত্তাপি অযং ধম্মো ছিন্নপিলোতিকো নাম হোতি.
অলমেৰাতি যুত্তমেৰ. সদ্ধাপব্বজিতেনাতি সদ্ধায পব্বজিতেন. কুলপুত্তেনাতি দ্ৰে কুলপুত্তা আচারকুলপুত্তো জাতিকুলপুত্তো চ. তত্থ যো যতো কুতোচি কুলা পব্বজিত্ৰা সীলাদযো পঞ্চ ধম্মক্খন্ধে পূরেতি, অযং আচারকুলপুত্তো নাম. যো পন যসকুলপুত্তাদযো ৰিয জাতিসম্পন্নকুলা পব্বজিতো, অযং জাতিকুলপুত্তো নাম. তেসু ইধ আচারকুলপুত্তো অধিপ্পেতো. সচে পন জাতিকুলপুত্তো আচারৰা হোতি, অযং উত্তমোযেৰ. এৰরূপেন কুলপুত্তেন. ৰীরিযং আরভিতুন্তি চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং কাতুং. ইদানিস্স চতুরঙ্গং দস্সেন্তো কামং তচো চাতিআদিমাহ. এত্থ হি তচো একং অঙ্গং, ন্হারু একং, অট্ঠি একং, মংসলোহিতং একন্তি. ইদঞ্চ পন চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং অধিট্ঠহন্তেন নৰসু ঠানেসু সমাধাতব্বং পুরেভত্তে পচ্ছাভত্তে পুরিমযামে মজ্ঝিমযামে পচ্ছিমযামে গমনে ঠানে নিসজ্জায সযনেতি.
দুক্খং ¶ , ভিক্খৰে, কুসীতো ৰিহরতীতি ইমস্মিং সাসনে যো কুসীতো পুগ্গলো, সো দুক্খং ৰিহরতি. বাহিরসমযে পন যো কুসীতো, সো সুখং ৰিহরতি. ৰোকিণ্ণোতি মিস্সীভূতো. সদত্থন্তি সোভনং ৰা অত্থং সকং ৰা অত্থং, উভযেনাপি অরহত্তমেৰ অধিপ্পেতং. পরিহাপেতীতি হাপেতি ন পাপুণাতি. কুসীতপুগ্গলস্স হি ছ দ্ৰারানি অগুত্তানি হোন্তি, তীণি কম্মানি অপরিসুদ্ধানি, আজীৰট্ঠমকং সীলং অপরিযোদাতং, ভিন্নাজীৰো কুলূপকো হোতি. সো সব্রহ্মচারীনং অক্খিম্হি পতিতরজং ৰিয উপঘাতকরো ¶ হুত্ৰা দুক্খং ৰিহরতি, পীঠমদ্দনো চেৰ ¶ হোতি লণ্ডপূরকো চ, সত্থু অজ্ঝাসযং গহেতুং ন সক্কোতি, দুল্লভং খণং ৰিরাধেতি, তেন ভুত্তো রট্ঠপিণ্ডোপি ন মহপ্ফলো হোতি.
আরদ্ধৰীরিযো চ খো, ভিক্খৰেতি আরদ্ধৰীরিযো পুগ্গলো ইমস্মিংযেৰ সাসনে সুখং ৰিহরতি. বাহিরসমযে পন যো আরদ্ধৰীরিযো, সো দুক্খং ৰিহরতি. পৰিৰিত্তোতি ৰিৰিত্তো ৰিযুত্তো হুত্ৰা. সদত্থং পরিপূরেতীতি অরহত্তং পাপুণাতি. আরদ্ধৰীরিযস্স হি ছ দ্ৰারানি সুগুত্তানি হোন্তি, তীণি কম্মানি পরিসুদ্ধানি, আজীৰট্ঠমকং সীলং পরিযোদাতং সব্রহ্মচারীনং অক্খিম্হি সুসীতলঞ্জনং ৰিয ধাতুগতচন্দনং ৰিয চ মনাপো হুত্ৰা সুখং ৰিহরতি, সত্থু অজ্ঝাসযং গহেতুং সক্কোতি. সত্থা হি –
‘‘চিরং জীৰ মহাৰীর, কপ্পং তিট্ঠ মহামুনী’’তি –
এৰং গোতমিযা ৰন্দিতো, ‘‘ন খো, গোতমি, তথাগতা এৰং ৰন্দিতব্বা’’তি পটিক্খিপিত্ৰা তায যাচিতো ৰন্দিতব্বাকারং আচিক্খন্তো এৰমাহ –
‘‘আরদ্ধৰীরিযে পহিতত্তে, নিচ্চং দল়্হপরক্কমে;
সমগ্গে সাৰকে পস্স, এসা বুদ্ধান ৰন্দনা’’তি. (অপ. থেরী ২.২.১৭১);
এৰং আরদ্ধৰীরিযো সত্থু অজ্ঝাসযং গহেতুং সক্কোতি, দুল্লভং খণং ন ৰিরাধেতি. তস্স হি বুদ্ধুপ্পাদো ধম্মদেসনা সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তি সফলা হোতি সউদ্রযা, রট্ঠপিণ্ডোপি তেন ভুত্তো মহপ্ফলো হোতি.
হীনেন ¶ অগ্গস্সাতি হীনায সদ্ধায হীনেন ৰীরিযেন হীনায সতিযা হীনেন সমাধিনা হীনায পঞ্ঞায অগ্গসঙ্খাতস্স অরহত্তস্স পত্তি নাম ন হোতি. অগ্গেন চ খোতি অগ্গেহি সদ্ধাদীহি অগ্গস্স অরহত্তস্স পত্তি হোতি. মণ্ডপেয্যন্তি পসন্নট্ঠেন মণ্ডং, পাতব্বট্ঠেন পেয্যং. যঞ্হি পিৰিত্ৰা অন্তরৰীথিযং পতিতো ৰিসঞ্ঞী অত্তনো সাটকাদীনম্পি অস্সামিকো হোতি, তং ¶ পসন্নম্পি ন পাতব্বং, ময্হং পন সাসনং ¶ এৰং পসন্নঞ্চ পাতব্বঞ্চাতি দস্সেন্তো ‘‘মণ্ডপেয্য’’ন্তি আহ.
তত্থ তিৰিধো মণ্ডো – দেসনামণ্ডো, পটিগ্গহমণ্ডো, ব্রহ্মচরিযমণ্ডোতি. কতমো দেসনামণ্ডো? চতুন্নং অরিযসচ্চানং আচিক্খনা দেসনা পঞ্ঞাপনা পট্ঠপনা ৰিৰরণা ৰিভজনা উত্তানীকম্মং, চতুন্নং সতিপট্ঠানানং…পে… অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স আচিক্খনা…পে… উত্তানীকম্মং, অযং দেসনামণ্ডো. কতমো পটিগ্গহমণ্ডো? ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো দেৰা মনুস্সা যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি ৰিঞ্ঞাতারো, অযং পটিগ্গহমণ্ডো. কতমো ব্রহ্মচরিযমণ্ডো? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি, অযং ব্রহ্মচরিযমণ্ডো. অপিচ অধিমোক্খমণ্ডো সদ্ধিন্দ্রিযং, অস্সদ্ধিযং কসটো, অস্সদ্ধিযং কসটং ছড্ডেত্ৰা সদ্ধিন্দ্রিযস্স অধিমোক্খমণ্ডং পিৰতীতি মণ্ডপেয্যন্তিআদিনাপি (পটি. ম. ১.২৩৮) নযেনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. সত্থা সম্মুখীভূতোতি ইদমেত্থ কারণৰচনং. যস্মা সত্থা সম্মুখীভূতো, তস্মা ৰীরিযসম্পযোগং কত্ৰা পিৰথ এতং মণ্ডং. বাহিরকঞ্হি ভেসজ্জমণ্ডম্পি ৰেজ্জস্স অসম্মুখা পিৰন্তানং পমাণং ৰা উগ্গমনং ৰা নিগ্গমনং ৰা ন জানামাতি আসঙ্কা হোতি. ৰেজ্জসম্মুখা পন ‘‘ৰেজ্জো জানিস্সতী’’তি নিরাসঙ্কা পিৰন্তি. এৰমেৰ অম্হাকং ধম্মস্সামি সত্থা সম্মুখীভূতোতি ৰীরিযং কত্ৰা পিৰথাতি মণ্ডপানে নেসং নিযোজেন্তো তস্মাতিহ, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সফলাতি সানিসংসা. সউদ্রযাতি সৰড্ঢি. ইদানি নিযোজনানুরূপং সিক্খিতব্বতং নিদ্দিসন্তো অত্তত্থং ৰা হি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অত্তত্থন্তি অত্তনো অত্থভূতং অরহত্তং. অপ্পমাদেন সম্পাদেতুন্তি অপ্পমাদেন সব্বকিচ্চানি কাতুং. পরত্থন্তি পচ্চযদাযকানং মহপ্ফলানিসংসং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি. দুতিযং.
৩. উপনিসসুত্তৰণ্ণনা
২৩. ততিযে ¶ ¶ ‘‘জানতো অহ’’ন্তিআদীসু জানতোতি জানন্তস্স. পস্সতোতি পস্সন্তস্স. দ্ৰেপি পদানি একত্থানি, ব্যঞ্জনমেৰ নানং. এৰং সন্তেপি ‘‘জানতো’’তি ঞাণলক্খণং উপাদায পুগ্গলং নিদ্দিসতি. জাননলক্খণঞ্হি ঞাণং. ‘‘পস্সতো’’তি ঞাণপ্পভাৰং উপাদায. পস্সনপ্পভাৰঞ্হি ঞাণং, ঞাণসমঙ্গীপুগ্গলো চক্খুমা ৰিয চক্খুনা রূপানি ¶ , ঞাণেন ৰিৰটে ধম্মে পস্সতি. আসৰানং খযন্তি এত্থ আসৰানং পহানং অসমুপ্পাদো খীণাকারো নত্থিভাৰোতি অযম্পি আসৰক্খযোতি ৰুচ্চতি, ভঙ্গোপি মগ্গফলনিব্বানানিপি. ‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তি’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৩৮; ৰিভ. ৮৩১) হি খীণাকারো আসৰক্খযোতি ৰুচ্চতি. ‘‘যো আসৰানং খযো ৰযো ভেদো পরিভেদো অনিচ্চতা অন্তরধান’’ন্তি (ৰিভ. ৩৫৪) এত্থ ভঙ্গো.
‘‘সেক্খস্স সিক্খমানস্স, উজুমগ্গানুসারিনো;
খযস্মিং পঠমং ঞাণং, ততো অঞ্ঞা অনন্তরা’’তি. (ইতিৰু. ৬২); –
এত্থ মগ্গো. সো হি আসৰে খেপেন্তো ৰূপসমেন্তো উপ্পজ্জতি, তস্মা আসৰানং খযোতি ৰুত্তো. ‘‘আসৰানং খযা সমণো হোতী’’তি এত্থ ফলং. তঞ্হি আসৰানং খীণন্তে উপ্পজ্জতি, তস্মা আসৰানং খযোতি ৰুত্তং.
‘‘আসৰা তস্স ৰড্ঢন্তি, আরা সো আসৰক্খযা’’তি; (ধ. প. ২৫৩) –
এত্থ নিব্বানং. তঞ্হি আগম্ম আসৰা খীযন্তি, তস্মা আসৰানং খযোতি ৰুত্তং. ইধ পন মগ্গফলানি অধিপ্পেতানি. নো অজানতো নো অপস্সতোতি যো পন ন জানাতি ন পস্সতি, তস্স নো ৰদামীতি অত্থো. এতেন যে অজানতো অপস্সতোপি সংসারাদীহিযেৰ সুদ্ধিং ৰদন্তি, তে পটিক্খিত্তা হোন্তি. পুরিমেন পদদ্ৰযেন উপাযো ৰুত্তো, ইমিনা অনুপাযং পটিসেধেতি.
ইদানি ¶ যং জানতো আসৰানং খযো হোতি, তং দস্সেতুকামো কিঞ্চ, ভিক্খৰে, জানতোতি পুচ্ছং আরভি. তত্থ জাননা বহুৰিধা. দব্বজাতিকো এৰ হি কোচি ভিক্খু ছত্তং কাতুং জানাতি, কোচি চীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং, তস্স ঈদিসানি কম্মানি ৰত্তসীসে ঠত্ৰা করোন্তস্স সা ¶ জাননা সগ্গমগ্গফলানং পদট্ঠানং ন হোতীতি ন ৰত্তব্বং. যো পন সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰেজ্জকম্মাদীনি কাতুং জানাতি, তস্সেৰং জানতো আসৰা ৰড্ঢন্তিযেৰ. তস্মা যং জানতো পস্সতো চ আসৰানং খযো হোতি, তদেৰ দস্সেন্তো ইতি রূপন্তিআদিমাহ. এৰং খো, ভিক্খৰে, জানতোতি এৰং পঞ্চন্নং খন্ধানং উদযব্বযং জানন্তস্স. আসৰানং খযো হোতীতি আসৰানং খযন্তে জাতত্তা ‘‘আসৰানং খযো’’তি লদ্ধনামং অরহত্তং হোতি.
এৰং অরহত্তনিকূটেন ¶ দেসনং নিট্ঠপেত্ৰা ইদানি খীণাসৰস্স আগমনীযং পুব্বভাগপটিপদং দস্সেতুং যম্পিস্স তং, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ খযস্মিং খযেঞাণন্তি আসৰক্খযসঙ্খাতে অরহত্তফলে পটিলদ্ধে সতি পচ্চৰেক্খণঞাণং. তঞ্হি অরহত্তফলসঙ্খাতে খযস্মিং পঠমৰারং উপ্পন্নে পচ্ছা উপ্পন্নত্তা খযেঞাণন্তি ৰুচ্চতি. সউপনিসন্তি সকারণং সপ্পচ্চযং. ৰিমুত্তীতি অরহত্তফলৰিমুত্তি. সা হিস্স উপনিস্সযপচ্চযেন পচ্চযো হোতি. এৰং ইতো পরেসুপি লব্ভমানৰসেন পচ্চযভাৰো ৰেদিতব্বো.
ৰিরাগোতি মগ্গো. সো হি কিলেসে ৰিরাজেন্তো খেপেন্তো উপ্পন্নো, তস্মা ৰিরাগোতি ৰুচ্চতি. নিব্বিদাতি নিব্বিদাঞাণং. এতেন বলৰৰিপস্সনং দস্সেতি. বলৰৰিপস্সনাতি ভযতূপট্ঠানে ঞাণং আদীনৰানুপস্সনে ঞাণং মুঞ্চিতুকম্যতাঞাণং সঙ্খারুপেক্খাঞাণন্তি চতুন্নং ঞাণানং অধিৰচনং. যথাভূতঞাণদস্সনন্তি যথাসভাৰজাননসঙ্খাতং দস্সনং. এতেন তরুণৰিপস্সনং দস্সেতি. তরুণৰিপস্সনা হি বলৰৰিপস্সনায পচ্চযো হোতি. তরুণৰিপস্সনাতি সঙ্খারপরিচ্ছেদে ঞাণং কঙ্খাৰিতরণে ঞাণং সম্মসনে ঞাণং মগ্গামগ্গে ঞাণন্তি চতুন্নং ঞাণানং অধিৰচনং. সমাধীতি ¶ পাদকজ্ঝানসমাধি. সো হি তরুণৰিপস্সনায পচ্চযো হোতি. সুখন্তি অপ্পনায পুব্বভাগসুখং. তঞ্হি পাদকজ্ঝানস্স পচ্চযো হোতি. পস্সদ্ধীতি দরথপটিপ্পস্সদ্ধি. সা হি অপ্পনাপুব্বভাগস্স সুখস্স পচ্চযো হোতি. পীতীতি বলৰপীতি. সা হি দরথপটিপ্পস্সদ্ধিযা পচ্চযো হোতি. পামোজ্জন্তি দুব্বলপীতি. সা হি বলৰপীতিযা পচ্চযো হোতি. সদ্ধাতি অপরাপরং উপ্পজ্জনসদ্ধা. সা হি দুব্বলপীতিযা পচ্চযো হোতি. দুক্খন্তি ৰট্টদুক্খং. তঞ্হি অপরাপরসদ্ধায পচ্চযো হোতি. জাতীতি সৰিকারা খন্ধজাতি ¶ . সা হি ৰট্টদুক্খস্স পচ্চযো হোতি. ভৰোতি কম্মভৰো. (সো হি সৰিকারায জাতিযা পচ্চযো হোতি.) এতেনুপাযেন সেসপদানিপি ৰেদিতব্বানি.
থুল্লফুসিতকেতি মহাফুসিতকে. পব্বতকন্দরপদরসাখাতি এত্থ কন্দরং নাম ‘ক’ন্তিলদ্ধনামেন উদকেন দারিতো উদকভিন্নো পব্বতপদেসো, যো ‘‘নিতম্বো’’তিপি ‘‘নদীকুঞ্ছো’’তিপি ৰুচ্চতি. পদরং নাম অট্ঠমাসে দেৰে অৰস্সন্তে ফলিতো ভূমিপ্পদেসো. সাখাতি কুসুম্ভগামিনিযো খুদ্দকমাতিকাযো. কুসোব্ভাতি খুদ্দকআৰাটা. মহাসোব্ভাতি মহাআৰাটা. কুন্নদিযোতি খুদ্দকনদিযো. মহানদিযোতি গঙ্গাযমুনাদিকা মহাসরিতা. এৰমেৰ খো ¶ , ভিক্খৰে, অৰিজ্জূপনিসা সঙ্খারাতিআদীসু অৰিজ্জা পব্বতোতি দট্ঠব্বা. অভিসঙ্খারা মেঘোতি, ৰিঞ্ঞাণাদিৰট্টং কন্দরাদযোতি, ৰিমুত্তি সাগরোতি.
যথা পব্বতমত্থকে ¶ দেৰো ৰস্সিত্ৰা পব্বতকন্দরাদীনি পূরেন্তো অনুপুব্বেন মহাসমুদ্দং সাগরং পূরেতি, এৰং অৰিজ্জাপব্বতমত্থকে তাৰ অভিসঙ্খারমেঘস্স ৰস্সনং ৰেদিতব্বং. অস্সুতৰা হি বালপুথুজ্জনো অৰিজ্জায অঞ্ঞাণী হুত্ৰা তণ্হায অভিলাসং কত্ৰা কুসলাকুসলকম্মং আযূহতি, তং কুসলাকুসলকম্মং পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযো হোতি, পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণাদীনি নামরূপাদীনং. ইতি পব্বতমত্থকে ৰুট্ঠদেৰস্স কন্দরাদযো পূরেত্ৰা মহাসমুদ্দং আহচ্চ ঠিতকালো ৰিয অৰিজ্জাপব্বতমত্থকে ৰুট্ঠস্স অভিসঙ্খারমেঘস্স পরম্পরপচ্চযতায অনুপুব্বেন ৰিঞ্ঞাণাদিৰট্টং পূরেত্ৰা ঠিতকালো. বুদ্ধৰচনং পন পাল়িযং অগহিতম্পি ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি, অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতী’’তি ইমায পাল়িযা ৰসেন গহিতমেৰাতি ৰেদিতব্বং. যা হি তস্স কুলগেহে নিব্বত্তি, সা কম্মভৰপচ্চযা সৰিকারা জাতি নাম. সো বুদ্ধানং ৰা বুদ্ধসাৰকানং ৰা সম্মুখীভাৰং আগম্ম ৰট্টদোসদীপকং লক্খণাহটং ধম্মকথং সুত্ৰা ৰট্টৰসেন পীল়িতো হোতি, এৰমস্স সৰিকারা খন্ধজাতি ৰট্টদুক্খস্স পচ্চযো হোতি. সো ৰট্টদুক্খেন পীল়িতো অপরাপরং সদ্ধং জনেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি, এৰমস্স ৰট্টদুক্খং অপরাপরসদ্ধায পচ্চযো হোতি. সো পব্বজ্জামত্তেনেৰ অসন্তুট্ঠো ঊনপঞ্চৰস্সকালে নিস্সযং ¶ গহেত্ৰা ৰত্তপটিপত্তিং পূরেন্তো দ্ৰেমাতিকা পগুণং কত্ৰা কম্মাকম্মং উগ্গহেত্ৰা যাৰ অরহত্তা নিজ্জটং কত্ৰা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰসন্তো পথৰীকসিণাদীসু কম্মং আরভতি, তস্স কম্মট্ঠানং নিস্সায দুব্বলপীতি উপ্পজ্জতি. তদস্স সদ্ধূপনিসং পামোজ্জং, তং বলৰপীতিযা পচ্চযো হোতি. বলৰপীতি দরথপটিপ্পস্সদ্ধিযা, সা অপ্পনাপুব্বভাগসুখস্স, তং সুখং পাদকজ্ঝানসমাধিস্স. সো সমাধিনা চিত্তকল্লতং জনেত্ৰা তরুণৰিপস্সনায কম্মং করোতি. ইচ্চস্স পাদকজ্ঝানসমাধি তরুণৰিপস্সনায পচ্চযো হোতি, তরুণৰিপস্সনা বলৰৰিপস্সনায, বলৰৰিপস্সনা মগ্গস্স, মগ্গো ফলৰিমুত্তিযা, ফলৰিমুত্তি পচ্চৰেক্খণঞাণস্সাতি ¶ . এৰং দেৰস্স অনুপুব্বেন সাগরং পূরেত্ৰা ঠিতকালো ৰিয খীণাসৰস্স ৰিমুত্তিসাগরং পূরেত্ৰা ঠিতকালো ৰেদিতব্বোতি. ততিযং.
৪. অঞ্ঞতিত্থিযসুত্তৰণ্ণনা
২৪. চতুত্থে ¶ পাৰিসীতি পৰিট্ঠো. সো চ ন তাৰ পৰিট্ঠো, ‘‘পৰিসিস্সামী’’তি নিক্খন্তত্তা পন এৰং ৰুত্তো. যথা কিং? যথা ‘‘গামং গমিস্সামী’’তি নিক্খন্তপুরিসো তং গামং অপ্পত্তোপি ‘‘কহং ইত্থন্নামো’’তি ৰুত্তে ‘‘গামং গতো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং. অতিপ্পগোতি তদা কির থেরস্স অতিপ্পগোযেৰ নিক্খন্তদিৰসো অহোসি, অতিপ্পগোযেৰ নিক্খন্তভিক্খূ বোধিযঙ্গণে চেতিযঙ্গণে নিৰাসনপারুপনট্ঠানেতি ইমেসু ঠানেসু যাৰ ভিক্খাচারৰেলা হোতি, তাৰ পপঞ্চং করোন্তি. থেরস্স পন ‘‘যাৰ ভিক্খাচারৰেলা হোতি, তাৰ পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং একদ্ৰেকথাৰারে করিস্সামী’’তি চিন্তযতো যংনূনাহন্তি এতদহোসি. পরিব্বাজকানং আরামোতি সো কির আরামো দক্খিণদ্ৰারস্স চ ৰেল়ুৰনস্স চ অন্তরা অহোসি. ইধাতি ইমেসু চতূসু ৰাদেসু. কিংৰাদী কিমক্খাযীতি কিং ৰদতি কিং আচিক্খতি, কিং এত্থ সমণস্স গোতমস্স দস্সনন্তি পুচ্ছন্তি. ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরেয্যামাতি, ভোতা গোতমেন যং ৰুত্তং কারণং, তস্স অনুকারণং কথেয্যাম. সহধম্মিকো ৰাদানুপাতোতি পরেহি ৰুত্তকারণেন সকারণো হুত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ৰাদানুপাতো ৰাদপ্পৰত্তি ৰিঞ্ঞূহি গরহিতব্বং কারণং কোচি অপ্পমত্তকোপি কথং নাগচ্ছেয্য? ইদং ৰুত্তং হোতি – কথং সব্বাকারেনপি সমণস্স গোতমস্স ৰাদে গারয্হং কারণং ন ভৰেয্যাতি?
ইতি ¶ ৰদন্তি ফস্সপচ্চযা দুক্খন্তি এৰং ৰদন্তোতি অত্থো. তত্রাতি তেসু চতূসু ৰাদেসু. তে ৰত অঞ্ঞত্র ফস্সাতি ইদং ‘‘তদপি ফস্সপচ্চযা’’তি পটিঞ্ঞায সাধকৰচনং. যস্মা হি ন ৰিনা ফস্সেন দুক্খপটিসংৰেদনা অত্থি, তস্মা জানিতব্বমেতং যথা ‘‘তদপি ফস্সপচ্চযা’’তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.
সাধু ¶ , সাধু, আনন্দাতি অযং সাধুকারো সারিপুত্তত্থেরস্স দিন্নো, আনন্দত্থেরেন পন সদ্ধিং ভগৰা আমন্তেসি. একমিদাহন্তি এত্থ ইধাতি নিপাতমত্তং, একং সমযন্তি অত্থো. ইদং ৰচনং ‘‘ন কেৰলং সারিপুত্তোৰ রাজগহং পৰিট্ঠো, অহম্পি পাৰিসিং. ন কেৰলঞ্চ তস্সেৰাযং ৰিতক্কো উপ্পন্নো, ময্হম্পি উপ্পজ্জি. ন কেৰলঞ্চ তস্সেৰ সা তিত্থিযেহি সদ্ধিং কথা জাতা, ময্হম্পি জাতপুব্বা’’তি দস্সনত্থং ৰুত্তং.
অচ্ছরিযং ¶ অব্ভুতন্তি উভযম্পেতং ৰিম্হযদীপনমেৰ. ৰচনত্থো পনেত্থ অচ্ছরং পহরিতুং যুত্তন্তি অচ্ছরিযং. অভূতপুব্বং ভূতন্তি অব্ভুতং. একেন পদেনাতি ‘‘ফস্সপচ্চযা দুক্খ’’ন্তি ইমিনা একেন পদেন. এতেন হি সব্বৰাদানং পটিক্খেপত্থো ৰুত্তো. এসেৰত্থোতি এসোযেৰ ফস্সপচ্চযা দুক্খন্তি পটিচ্চসমুপ্পাদত্থো. তঞ্ঞেৰেত্থ পটিভাতূতি তঞ্ঞেৰেত্থ উপট্ঠাতু. ইদানি থেরো জরামরণাদিকায পটিচ্চসমুপ্পাদকথায তং অত্থগম্ভীরঞ্চেৰ গম্ভীরাৰভাসঞ্চ করোন্তো সচে মং, ভন্তেতিআদিং ৰত্ৰা যংমূলকা কথা উপ্পন্না, তদেৰ পদং গহেত্ৰা ৰিৰট্টং দস্সেন্তো ছন্নংত্ৰেৰাতিআদিমাহ. সেসং উত্তানমেৰাতি. চতুত্থং.
৫. ভূমিজসুত্তৰণ্ণনা
২৫-২৬. পঞ্চমে ভূমিজোতি তস্স থেরস্স নামং. সেসমিধাপি পুরিমসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – যস্মা ইদং সুখদুক্খং ন কেৰলং ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি, কাযেনপি করিযমানং করীযতি, ৰাচাযপি মনসাপি, অত্তনাপি করিযমানং করীযতি, পরেনপি করিযমানং করীযতি, সম্পজানেনপি করিযমানং করীযতি, অসম্পজানেনপি, তস্মা তস্স অপরম্পি পচ্চযৰিসেসং দস্সেতুং কাযে ৰা হানন্দ, সতীতিআদিমাহ. কাযসঞ্চেতনাহেতূতি কাযদ্ৰারে উপ্পন্নচেতনাহেতু. ৰচীসঞ্চেতনামনোসঞ্চেতনাসুপি ¶ এসেৰ নযো. এত্থ চ কাযদ্ৰারে কামাৰচরকুসলাকুসলৰসেন ¶ ৰীসতি চেতনা লব্ভন্তি, তথা ৰচীদ্ৰারে. মনোদ্ৰারে নৰহি রূপারূপচেতনাহি সদ্ধিং একূনতিংসাতি তীসু দ্ৰারেসু একূনসত্ততি চেতনা হোন্তি, তপ্পচ্চযং ৰিপাকসুখদুক্খং দস্সিতং. অৰিজ্জাপচ্চযা চাতি ইদং তাপি চেতনা অৰিজ্জাপচ্চযা হোন্তীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. যস্মা পন তং যথাৰুত্তচেতনাভেদং কাযসঙ্খারঞ্চেৰ ৰচীসঙ্খারঞ্চ মনোসঙ্খারঞ্চ পরেহি অনুস্সাহিতো সামং অসঙ্খারিকচিত্তেন করোতি, পরেহি কারিযমানো সসঙ্খারিকচিত্তেনাপি করোতি, ‘‘ইদং নাম কম্মং করোতি, তস্স এৰরূপো নাম ৰিপাকো ভৰিস্সতী’’তি, এৰং কম্মঞ্চ ৰিপাকঞ্চ জানন্তোপি করোতি, মাতাপিতূসু চেতিযৰন্দনাদীনি করোন্তেসু অনুকরোন্তা দারকা ৰিয কেৰলং কম্মমেৰ জানন্তো ‘‘ইমস্স পন কম্মস্স অযং ৰিপাকো’’তি ৰিপাকং অজানন্তোপি করোতি, তস্মা তং দস্সেতুং সামং ৰা তং, আনন্দ, কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতীতিআদি ৰুত্তং.
ইমেসু, আনন্দ, ধম্মেসূতি যে ইমে ‘‘সামং ৰা তং, আনন্দ, কাযসঙ্খার’’ন্তিআদীসু চতূসু ¶ ঠানেসু ৰুত্তা ছসত্ততি দ্ৰেসতা চেতনাধম্মা, ইমেসু ধম্মেসু অৰিজ্জা উপনিস্সযকোটিযা অনুপতিতা. সব্বেপি হি তে ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি এত্থেৰ সঙ্গহং গচ্ছন্তি. ইদানি ৰিৰট্টং দস্সেন্তো অৰিজ্জায ত্ৰেৰাতিআদিমাহ. সো কাযো ন হোতীতি যস্মিং কাযে সতি কাযসঞ্চেতনাপচ্চযং অজ্ঝত্তং সুখদুক্খং উপ্পজ্জতি, সো কাযো ন হোতি. ৰাচামনেসুপি এসেৰ নযো. অপিচ কাযোতি চেতনাকাযো, ৰাচাপি চেতনাৰাচা, মনোপি কম্মমনোযেৰ. দ্ৰারকাযো ৰা কাযো. ৰাচামনেসুপি এসেৰ নযো. খীণাসৰো চেতিযং ৰন্দতি, ধম্মং ভণতি, কম্মট্ঠানং মনসি করোতি, কথমস্স কাযাদযো ন হোন্তীতি? অৰিপাকত্তা. খীণাসৰেন হি কতং কম্মং নেৰ কুসলং হোতি নাকুসলং. অৰিপাকং হুত্ৰা কিরিযামত্তে তিট্ঠতি, তেনস্স তে কাযাদযো ন হোন্তীতি ৰুত্তং.
খেত্তং তং ন হোতীতিআদীসুপি ৰিরুহনট্ঠেন তং খেত্তং ন হোতি, পতিট্ঠানট্ঠেন ৰত্থু ন হোতি, পচ্চযট্ঠেন আযতনং ¶ ন হোতি, কারণট্ঠেন অধিকরণং ন হোতি. সঞ্চেতনামূলকঞ্হি অজ্ঝত্তং সুখদুক্খং ¶ উপ্পজ্জেয্য, সা সঞ্চেতনা এতেসং ৰিরুহনাদীনং অত্থানং অভাৰেন তস্স সুখদুক্খস্স নেৰ খেত্তং, ন ৰত্থু ন আযতনং, ন অধিকরণং হোতীতি. ইমস্মিং সুত্তে ৰেদনাদীসু সুখদুক্খমেৰ কথিতং, তঞ্চ খো ৰিপাকমেৰাতি. পঞ্চমং.
ছট্ঠং উপৰাণসুত্তং উত্তানমেৰ. এত্থ পন ৰট্টদুক্খমেৰ কথিতন্তি. ছট্ঠং.
৭. পচ্চযসুত্তৰণ্ণনা
২৭-২৮. সত্তমে পটিপাটিযা ৰুত্তেসু পরিযোসানপদং গহেত্ৰা কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, জরামরণন্তিআদি ৰুত্তং. এৰং পচ্চযং পজানাতীতি এৰং দুক্খসচ্চৰসেন পচ্চযং জানাতি. পচ্চযসমুদযাদযোপি সমুদযসচ্চাদীনংযেৰ ৰসেন ৰেদিতব্বা. দিট্ঠিসম্পন্নোতি মগ্গদিট্ঠিযা সম্পন্নো. দস্সনসম্পন্নোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. আগতো ইমং সদ্ধম্মন্তি মগ্গসদ্ধম্মং আগতো. পস্সতীতি মগ্গসদ্ধম্মমেৰ পস্সতি. সেক্খেন ঞাণেনাতি মগ্গঞাণেনেৰ. সেক্খায ৰিজ্জাযাতি মগ্গৰিজ্জায এৰ. ধম্মসোতং সমাপন্নোতি মগ্গসঙ্খাতমেৰ ধম্মসোতং সমাপন্নো. অরিযোতি পুথুজ্জনভূমিং অতিক্কন্তো. নিব্বেধিকপঞ্ঞোতি নিব্বেধিকপঞ্ঞায সমন্নাগতো. অমতদ্ৰারং আহচ্চ ¶ তিট্ঠতীতি অমতং নাম নিব্বানং, তস্স দ্ৰারং অরিযমগ্গং আহচ্চ তিট্ঠতীতি. অট্ঠমং উত্তানমেৰ. সত্তমঅট্ঠমানি.
৯. সমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
২৯-৩০. নৰমং অক্খরভাণকানং ভিক্খূনং অজ্ঝাসযেন ৰুত্তং. তে হি পরীতি উপসগ্গং পক্খিপিত্ৰা ৰুচ্চমানে পটিৰিজ্ঝিতুং সক্কোন্তি. নৰমং.
দসমে ¶ সব্বং উত্তানমেৰ. ইমেসু দ্ৰীসু সুত্তেসু চতুসচ্চপটিৰেধোৰ কথিতো. দসমং.
দসবলৰগ্গো ততিযো.
৪. কল়ারখত্তিযৰগ্গো
১. ভূতসুত্তৰণ্ণনা
৩১. কল়ারখত্তিযৰগ্গস্স ¶ পঠমে অজিতপঞ্হেতি অজিতমাণৰেন পুচ্ছিতপঞ্হে. সঙ্খাতধম্মাসেতি সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা. সেক্খাতি সত্ত সেক্খা. পুথূতি তেযেৰ সত্ত জনে সন্ধায পুথূতি ৰুত্তং. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. নিপকোতি নেপক্কং ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, তায সমন্নাগতত্তা নিপকো, ত্ৰং পণ্ডিতো পব্রূহীতি যাচতি. ইরিযন্তি ৰুত্তিং আচারং গোচরং ৰিহারং পটিপত্তিং. মারিসাতি ভগৰন্তং আলপতি. সেক্খানঞ্চ সঙ্খাতধম্মানঞ্চ খীণাসৰানঞ্চ পটিপত্তিং মযা পুচ্ছিতো পণ্ডিত, মারিস, ময্হং কথেহীতি অযমেত্থ সঙ্খেপত্থো.
তুণ্হী অহোসীতি কস্মা যাৰ ততিযং পুট্ঠো তুণ্হী অহোসি? কিং পঞ্হে কঙ্খতি, উদাহু অজ্ঝাসযেতি? অজ্ঝাসযে কঙ্খতি, নো পঞ্হে. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সত্থা মং সেক্খাসেক্খানং আগমনীযপটিপদং কথাপেতুকামো; সা চ খন্ধৰসেন ধাতুৰসেন আযতনৰসেন পচ্চযাকারৰসেনাতি ¶ বহূহি কারণেহি সক্কা কথেতুং. কথং কথেন্তো নু খো সত্থু অজ্ঝাসযং গহেত্ৰা কথেতুং সক্খিস্সামী’’তি? অথ সত্থা চিন্তেসি – ‘‘ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো পত্তং আদায চরন্তো সাৰকো নাম পঞ্ঞায সারিপুত্তসমো নত্থি. অযম্পি মযা পঞ্হং পুট্ঠো যাৰ ততিযং তুণ্হী এৰ. পঞ্হে নু খো কঙ্খতি, উদাহু অজ্ঝাসযে’’তি. অথ ‘‘অজ্ঝাসযে’’তি ঞত্ৰা পঞ্হকথনত্থায ¶ নযং দদমানো ভূতমিদন্তি, সারিপুত্ত, পস্সসীতি আহ.
তত্থ ভূতন্তি জাতং নিব্বত্তং, খন্ধপঞ্চকস্সেতং নামং. ইতি সত্থা ‘‘পঞ্চক্খন্ধৰসেন, সারিপুত্ত, ইমং পঞ্হং কথেহী’’তি থেরস্স নযং দেতি. সহনযদানেন পন থেরস্স তীরে ঠিতপুরিসস্স ৰিৰটো একঙ্গণো মহাসমুদ্দো ৰিয নযসতেন নযসহস্সেন পঞ্হব্যাকরণং উপট্ঠাসি. অথ নং ব্যাকরোন্তো ভূতমিদন্তি, ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ ভূতমিদন্তি ইদং নিব্বত্তং খন্ধপঞ্চকং. সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতীতি সহ ৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায সম্মা পস্সতি. পটিপন্নো হোতীতি সীলতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা নিব্বিদাদীনং ¶ অত্থায পটিপন্নো হোতি. তদাহারসম্ভৰন্তি ইদং কস্মা আরভি? এতং খন্ধপঞ্চকং আহারং পটিচ্চ ঠিতং, তস্মা তং আহারসম্ভৰং নাম কত্ৰা দস্সেতুং ইদং আরভি. ইতি ইমিনাপি পরিযাযেন সেক্খপটিপদা কথিতা হোতি. তদাহারনিরোধাতি তেসং আহারানং নিরোধেন. ইদং কস্মা আরভি? তঞ্হি খন্ধপঞ্চকং আহারনিরোধা নিরুজ্ঝতি, তস্মা তং আহারনিরোধসম্ভৰং নাম কত্ৰা দস্সেতুং ইদং আরভি. ইতি ইমিনাপি পরিযাযেন সেক্খস্সেৰ পটিপদা কথিতা. নিব্বিদাতি আদীনি সব্বানি কারণৰচনানীতি ৰেদিতব্বানি. অনুপাদা ৰিমুত্তোতি চতূহি উপাদানেহি কঞ্চি ধম্মং অগহেত্ৰা ৰিমুত্তো. সাধু সাধূতি ইমিনা থেরস্স ব্যাকরণং সম্পহংসেত্ৰা সযম্পি তথেৰ ব্যাকরোন্তো পুন ‘‘ভূতমিদ’’ন্তিআদিমাহাতি. পঠমং.
২. কল়ারসুত্তৰণ্ণনা
৩২. দুতিযে কল়ারখত্তিযোতি তস্স থেরস্স নামং. দন্তা পনস্স কল়ারা ৰিসমসণ্ঠানা, তস্মা ‘‘কল়ারো’’তি ৰুচ্চতি. হীনাযাৰত্তোতি হীনস্স গিহিভাৰস্স অত্থায নিৰত্তো. অস্সাসমলত্থাতি অস্সাসং অৰস্সযং পতিট্ঠং ন হি নূন অলত্থ, তযো মগ্গে তীণি চ ফলানি নূন নালত্থাতি দীপেতি. যদি হি তানি লভেয্য, ন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তেয্যাতি ¶ অযং থেরস্স অধিপ্পাযো. ন খ্ৰাহং, আৰুসোতি অহং খো, আৰুসো, ‘‘অস্সাসং ¶ পত্তো, ন পত্তো’’তি ন কঙ্খামি. থেরস্স হি সাৰকপারমীঞাণং অৰস্সযো, তস্মা সো ন কঙ্খতি. আযতিং পনাৰুসোতি ইমিনা ‘‘আযতিং পটিসন্ধি তুম্হাকং উগ্ঘাটিতা, ন উগ্ঘাটিতা’’তি অরহত্তপ্পত্তিং পুচ্ছতি. ন খ্ৰাহং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছামীতি ইমিনা থেরো তত্থ ৰিচিকিচ্ছাভাৰং দীপেতি.
যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ‘‘ইমং সুতকারণং ভগৰতো আরোচেস্সামী’’তি উপসঙ্কমি. অঞ্ঞা ব্যাকতাতি অরহত্তং ব্যাকতং. খীণা জাতীতি ন থেরেন এৰং ব্যাকতা, অযং পন থেরো তুট্ঠো পসন্নো এৰং পদব্যঞ্জনানি আরোপেত্ৰা আহ. অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসীতি তং সুত্ৰা সত্থা চিন্তেসি – ‘‘সারিপুত্তো ধীরো গম্ভীরো. ন সো কেনচি কারণেন এৰং ব্যাকরিস্সতি. সংখিত্তেন পন পঞ্হো ব্যাকতো ¶ ভৰিস্সতি. পক্কোসাপেত্ৰা নং পঞ্হং ব্যাকরাপেস্সামী’’তি অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি.
সচে তং সারিপুত্তাতি ইদং ভগৰা ‘‘ন এস অত্তনো ধম্মতায অঞ্ঞং ব্যাকরিস্সতি, পঞ্হমেতং পুচ্ছিস্সামি, তং কথেন্তোৰ অঞ্ঞং ব্যাকরিস্সতী’’তি অঞ্ঞং ব্যাকরাপেতুং এৰং পুচ্ছি. যংনিদানাৰুসো, জাতীতি, আৰুসো, অযং জাতি নাম যংপচ্চযা, তস্স পচ্চযস্স খযা খীণস্মিং জাতিযা পচ্চযে জাতিসঙ্খাতং ফলং খীণন্তি ৰিদিতং. ইধাপি চ থেরো পঞ্হে অকঙ্খিত্ৰা অজ্ঝাসযে কঙ্খতি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অঞ্ঞা নাম তণ্হা খীণা, উপাদানং খীণং, ভৰো খীণো, পচ্চযো খীণো, কিলেসা খীণাতিআদীহি বহূহি কারণেহি সক্কা ব্যাকাতুং, কথং কথেন্তো পন সত্থু অজ্ঝাসযং গহেতুং সক্খিস্সামী’’তি.
কিঞ্চাপি এৰং অজ্ঝাসযে কঙ্খতি, পঞ্হং পন অট্ঠপেত্ৰাৰ পচ্চযাকারৰসেন ব্যাকাসি. সত্থাপি পচ্চযাকারৰসেনেৰ ব্যাকরাপেতুকামো, তস্মা এস ব্যাকরোন্তোৰ অজ্ঝাসযং গণ্হি. তাৰদেৰ ‘‘গহিতো মে সত্থু অজ্ঝাসযো’’তি অঞ্ঞাসি. অথস্স নযসতেন নযসহস্সেন পঞ্হব্যাকরণং উপট্ঠাসি. যস্মা পন ভগৰা উত্তরি পঞ্হং পুচ্ছতি, তস্মা তেন তং ব্যাকরণং অনুমোদিতন্তি ৰেদিতব্বং.
কথং ¶ জানতো পন তেতি ইদং কস্মা আরভি? সৰিসযে সীহনাদং নদাপেতুং. থেরো কির সূকরনিখাতলেণদ্ৰারে দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তে কথিযমানে তালৰণ্টং গহেত্ৰা ¶ সত্থারং বীজযমানো ঠিতো তিস্সো ৰেদনা পরিগ্গহেত্ৰা সাৰকপারমীঞাণং অধিগতো, অযমস্স সৰিসযো. ইমস্মিং সৰিসযে ঠিতো সীহনাদং নদিস্সতীতি নং সন্ধায সত্থা ইদং পঞ্হং পুচ্ছি. অনিচ্চাতি হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চা. যদনিচ্চং তং দুক্খন্তি এত্থ কিঞ্চাপি সুখা ৰেদনা ঠিতিসুখা ৰিপরিণামদুক্খা, দুক্খা ৰেদনা ঠিতিদুক্খা ৰিপরিণামসুখা, অদুক্খমসুখা ঞাণসুখা অঞ্ঞাণদুক্খা, ৰিপরিণামকোটিযা পন সব্বাৰ দুক্খা নাম জাতা. ৰিদিতন্তি যস্মা এৰং ৰেদনাত্তযং দুক্খন্তি ৰিদিতং, তস্মা যা তত্থ তণ্হা, সা ন উপট্ঠাসীতি দস্সেতি.
সাধু ¶ সাধূতি থেরস্স ৰেদনাপরিচ্ছেদজাননে সম্পহংসনং. থেরো হি ৰেদনা একাতি ৰা দ্ৰে তিস্সো চতস্সোতি ৰা অৰুত্তেপি ৰুত্তনযেন তাসং তিস্সোতি পরিচ্ছেদং অঞ্ঞাসি, তেন তং ভগৰা সম্পহংসন্তো এৰমাহ. দুক্খস্মিন্তি ইদং ভগৰা ইমিনা অধিপ্পাযেন আহ – ‘‘সারিপুত্ত, যং তযা ‘ইমিনা কারণেন ৰেদনাসু তণ্হা ন উপট্ঠাসী’তি ব্যাকতং, তং সুব্যাকতং. ‘তিস্সো ৰেদনা’তি ৰিভজন্তেন পন তে অতিপ্পপঞ্চো কতো, তং ‘দুক্খস্মি’ন্তি ব্যাকরোন্তেনপি হি তে সুব্যাকতমেৰ ভৰেয্য. যংকিঞ্চি ৰেদযিতং, তং দুক্খন্তি ঞাতমত্তেপি হি ৰেদনাসু তণ্হা ন তিট্ঠতি’’.
কথং ৰিমোক্খাতি কতরা ৰিমোক্খা, কতরেন ৰিমোক্খেন তযা অঞ্ঞা ব্যাকতাতি অত্থো? অজ্ঝত্তং ৰিমোক্খাতি অজ্ঝত্তৰিমোক্খেন, অজ্ঝত্তসঙ্খারে পরিগ্গহেত্ৰা পত্তঅরহত্তেনাতি অত্থো. তত্থ চতুক্কং ৰেদিতব্বং – অজ্ঝত্তং অভিনিৰেসো অজ্ঝত্তং ৰুট্ঠানং, অজ্ঝত্তং অভিনিৰেসো বহিদ্ধা ৰুট্ঠানং, বহিদ্ধা অভিনিৰেসো বহিদ্ধা ৰুট্ঠানং, বহিদ্ধা অভিনিৰেসো অজ্ঝত্তং ¶ ৰুট্ঠানন্তি. অজ্ঝত্তঞ্হি অভিনিৰেসিত্ৰা বহিদ্ধাধম্মাপি দট্ঠব্বাযেৰ, বহিদ্ধা অভিনিৰেসিত্ৰা অজ্ঝত্তধম্মাপি. তস্মা কোচি ভিক্খু অজ্ঝত্তং সঙ্খারেসু ঞাণং ওতারেত্ৰা তে ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা ওতারেতি, বহিদ্ধাপি পরিগ্গহেত্ৰা পুন অজ্ঝত্তং ওতারেতি, তস্স অজ্ঝত্ত সঙ্খারে সম্মসনকালে মগ্গৰুট্ঠানং হোতি. ইতি অজ্ঝত্তং অভিনিৰেসো অজ্ঝত্তং ৰুট্ঠানং নাম. কোচি অজ্ঝত্তং সঙ্খারেসু ঞাণং ওতারেত্ৰা তে ৰৰত্থপেত্ৰা বহিদ্ধা ওতারেতি, তস্স বহিদ্ধা সঙ্খারে সম্মসনকালে মগ্গৰুট্ঠানং ¶ হোতি. ইতি অজ্ঝত্তং অভিনিৰেসো বহিদ্ধা ৰুট্ঠানং নাম. কোচি বহিদ্ধা সঙ্খারেসু ঞাণং ওতারেত্ৰা, তে ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তং ওতারেতি, অজ্ঝত্তম্পি পরিগ্গহেত্ৰা পুন বহিদ্ধা ওতারেতি, তস্স বহিদ্ধা সঙ্খারে সম্মসনকালে মগ্গৰুট্ঠানং হোতি. ইতি বহিদ্ধা অভিনিৰেসো বহিদ্ধা ৰুট্ঠানং নাম. কোচি বহিদ্ধা সঙ্খারেসু ঞাণং ওতারেত্ৰা তে ৰৰত্থপেত্ৰা অজ্ঝত্তং ওতারেতি, তস্স অজ্ঝত্তসঙ্খারে সম্মসনকালে মগ্গৰুট্ঠানং হোতি. ইতি বহিদ্ধা অভিনিৰেসো অজ্ঝত্তং ৰুট্ঠানং নাম. তত্র থেরো ‘‘অজ্ঝত্তসঙ্খারে পরিগ্গহেত্ৰা তেসং ৰৰত্থানকালে মগ্গৰুট্ঠানেন অরহত্তং পত্তোস্মী’’তি দস্সেন্তো অজ্ঝত্তং ৰিমোক্খা খ্ৰাহং, আৰুসোতি আহ.
সব্বুপাদানক্খযাতি ¶ সব্বেসং চতুন্নম্পি উপাদানানং খযেন. তথা সতো ৰিহরামীতি তেনাকারেন সতিযা সমন্নাগতো ৰিহরামি. যথা সতং ৰিহরন্তন্তি যেনাকারেন মং সতিযা সমন্নাগতং ৰিহরন্তং. আসৰা নানুস্সৰন্তীতি চক্খুতো রূপে সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তীতি এৰং ছহি দ্ৰারেহি ছসু আরম্মণেসু সৰনধম্মা কামাসৰাদযো আসৰা নানুস্সৰন্তি নানুপ্পৰড্ঢন্তি, যথা মে ন উপ্পজ্জন্তীতি অত্থো. অত্তানঞ্চ নাৰজানামীতি অত্তানঞ্চ ন অৰজানামি. ইমিনা ওমানপহানং কথিতং. এৰঞ্হি সতি পজাননা পসন্না হোতি.
সমণেনাতি বুদ্ধসমণেন. তেস্ৰাহং ন কঙ্খামীতি তেসু অহং ‘‘কতরো কামাসৰো, কতরো ভৰাসৰো, কতরো দিট্ঠাসৰো, কতরো অৰিজ্জাসৰো’’তি এৰং সরূপভেদতোপি, ‘‘চত্তারো ¶ আসৰা’’তি এৰং গণনপরিচ্ছেদতোপি ন কঙ্খামি. তে মে পহীনাতি ন ৰিচিকিচ্ছামীতি তে ময্হং পহীনাতি ৰিচিকিচ্ছং ন উপ্পাদেমি. ইদং ভগৰা ‘‘এৰং ব্যাকরোন্তেনপি তযা সুব্যাকতং ভৰেয্য ‘অজ্ঝত্তং ৰিমোক্খা খ্ৰাহং, আৰুসো’তিআদীনি পন তে ৰদন্তেন অতিপ্পপঞ্চো কতো’’তি দস্সেন্তো আহ.
উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসীতি পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনতো উট্ঠহিত্ৰা ৰিহারং অন্তোমহাগন্ধকুটিং পাৰিসি অসম্ভিন্নায এৰ পরিসায. কস্মা? বুদ্ধা হি অনিট্ঠিতায দেসনায অসম্ভিন্নায পরিসায উট্ঠাযাসনা গন্ধকুটিং পৰিসন্তা পুগ্গলথোমনত্থং ৰা পৰিসন্তি ধম্মথোমনত্থং ৰা. তত্থ পুগ্গলথোমনত্থং পৰিসন্তো সত্থা এৰং চিন্তেসি – ‘‘ইমং মযা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিট্ঠং ৰিত্থারেন চ অৰিভত্তং ধম্মপটিগ্গাহকা ভিক্খূ উগ্গহেত্ৰা আনন্দং ৰা কচ্চাযনং ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিস্সন্তি, তে ময্হং ঞাণেন সংসন্দেত্ৰা কথেস্সন্তি, ততোপি ধম্মপটিগ্গাহকা পুন মং পুচ্ছিস্সন্তি. তেসমহং ‘সুকথিতং, ভিক্খৰে, আনন্দেন, সুকথিতং কচ্চাযনেন, মং চেপি তুম্হে এতমত্থং ¶ পুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি নং এৰমেৰ ব্যাকরেয্য’ন্তি এৰং তে পুগ্গলে থোমেস্সামি. ততো তেসু গারৰং জনেত্ৰা ভিক্খূ উপসঙ্কমিস্সন্তি, তেপি ভিক্খূ অত্থে চ ধম্মে চ নিযোজেস্সন্তি, তে তেহি নিযোজিতা তিস্সো সিক্খা পরিপূরেত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তী’’তি.
অথ ¶ ৰা পনস্স এৰং হোতি – ‘‘এস মযি পক্কন্তে অত্তনো আনুভাৰং করিস্সতি, অথ নং অহম্পি তথেৰ থোমেস্সামি, তং মম থোমনং সুত্ৰা গারৰজাতা ভিক্খূ ইমং উপসঙ্কমিতব্বং, ৰচনঞ্চস্স সোতব্বং সদ্ধাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, তং তেসং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি ধম্মথোমনত্থং পৰিসন্তো এৰং চিন্তেসি যথা ধম্মদাযাদসুত্তে চিন্তেসি. তত্র হিস্স এৰং অহোসি – ‘‘মযি ৰিহারং পৰিট্ঠে আমিসদাযাদং গরহন্তো ধম্মদাযাদঞ্চ থোমেন্তো ইমিস্সংযেৰ পরিসতি নিসিন্নো সারিপুত্তো ধম্মং দেসেস্সতি, এৰং দ্ৰিন্নম্পি অম্হাকং একজ্ঝাসযায মতিযা দেসিতা অযং দেসনা অগ্গা চ গরুকা চ ভৰিস্সতি পাসাণচ্ছত্তসদিসা’’তি.
ইধ ¶ পন আযস্মন্তং সারিপুত্তং উক্কংসেত্ৰা পকাসেত্ৰা ঠপেতুকামো পুগ্গলথোমনত্থং উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি. ঈদিসেসু ঠানেসু ভগৰা নিসিন্নাসনেযেৰ অন্তরহিতো চিত্তগতিযা ৰিহারং পৰিসতীতি ৰেদিতব্বো. যদি হি কাযগতিযা গচ্ছেয্য, সব্বা পরিসা ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা গচ্ছেয্য, সা একৰারং ভিন্না পুন দুস্সন্নিপাতা ভৰেয্যাতি ভগৰা অদিস্সমানেন কাযেন চিত্তগতিযা এৰ পাৰিসি.
এৰং পৰিট্ঠে পন ভগৰতি ভগৰতো অধিপ্পাযানুরূপমেৰ সীহনাদং নদিতুকামো তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো ভিক্খূ আমন্তেসি. পুব্বে অপ্পটিসংৰিদিতন্তি ইদং নাম পুচ্ছিস্সতীতি পুব্বে মযা অৰিদিতং অঞ্ঞাতং. পঠমং পঞ্হন্তি, ‘‘সচে তং, সারিপুত্ত, এৰং পুচ্ছেয্যুং কথং জানতা পন তযা, আৰুসো সারিপুত্ত, কথং পস্সতা অঞ্ঞা ব্যাকতা খীণা জাতী’’তি ইমং পঠমং পঞ্হং. দন্ধাযিতত্তন্তি সত্থু আসযজাননত্থং দন্ধভাৰো অসীঘতা. পঠমং পঞ্হং অনুমোদীতি, ‘‘জাতি পনাৰুসো সারিপুত্ত, কিংনিদানা’’তি ইমং দুতিযং পঞ্হং পুচ্ছন্তো, ‘‘যংনিদানাৰুসো, জাতী’’তি এৰং ৰিস্সজ্জিতং পঠমং পঞ্হং অনুমোদি.
এতদহোসীতি ভগৰতা অনুমোদিতে নযসতেন নযসহস্সেন পঞ্হস্স একঙ্গণিকভাৰেন পাকটীভূতত্তা ¶ এতং অহোসি. দিৰসম্পাহং ভগৰতো এতমত্থং ব্যাকরেয্যন্তি সকলদিৰসম্পি অহং ভগৰতো এতং পটিচ্চসমুপ্পাদত্থং ¶ পুট্ঠো সকলদিৰসম্পি অঞ্ঞমঞ্ঞেহি পদব্যঞ্জনেহি ব্যাকরেয্যং. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘থেরো উল়ারসীহনাদং নদতি, সুকারণং এতং, দসবলস্স নং আরোচেস্সামী’’তি. তস্মা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি.
সা হি ভিক্খু সারিপুত্তস্স ধম্মধাতূতি এত্থ ধম্মধাতূতি পচ্চযাকারস্স ৰিৰটভাৰদস্সনসমত্থং সাৰকপারমীঞাণং. সাৰকানঞ্হি সাৰকপারমীঞাণং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণগতিকমেৰ ¶ হোতি. যথা বুদ্ধানং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না ধম্মা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পাকটা হোন্তি, এৰং থেরস্স সাৰকপারমীঞাণং সব্বেপি সাৰকঞাণস্স গোচরধম্মে জানাতীতি. দুতিযং.
৩. ঞাণৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৩৩. ততিযে তং সুণাথাতি তং ঞাণৰত্থুদেসনং সুণাথ. ঞাণৰত্থূনীতি চেত্থ ঞাণমেৰ ঞাণৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. জরামরণে ঞাণন্তিআদীসু চতূসু পঠমং সৰনমযঞাণং সম্মসনঞাণং পটিৰেধঞাণং পচ্চৰেক্খণঞাণন্তি চতুব্বিধং ৰট্টতি, তথা দুতিযং. ততিযং পন ঠপেত্ৰা সম্মসনঞাণং তিৰিধমেৰ হোতি, তথা চতুত্থং. লোকুত্তরধম্মেসু হি সম্মসনং নাম নত্থি. জাতিযা ঞাণন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. ইমিনা ধম্মেনাতি ইমিনা চতুসচ্চধম্মেন ৰা মগ্গঞাণধম্মেন ৰা.
দিট্ঠেনাতিআদীসু দিট্ঠেনাতি ঞাণচক্খুনা দিট্ঠেন. ৰিদিতেনাতি পঞ্ঞায ৰিদিতেন. অকালিকেনাতি কিঞ্চি কালং অনতিক্কমিত্ৰা পটিৰেধানন্তরংযেৰ ফলদাযকেন. পত্তেনাতি অধিগতেন. পরিযোগাল়্হেনাতি পরিযোগাহিতেন পঞ্ঞায অনুপৰিট্ঠেন. অতীতানাগতে নযং নেতীতি ‘‘যে খো কেচী’’তিআদিনা নযেন অতীতে চ অনাগতে চ নযং নেতি. এত্থ চ ন চতুসচ্চধম্মেন ৰা মগ্গঞাণধম্মেন ৰা সক্কা অতীতানাগতে নযং নেতুং, চতুসচ্চে পন মগ্গঞাণেন পটিৰিদ্ধে পরতো পচ্চৰেক্খণঞাণং নাম হোতি. তেন নযং নেতীতি ৰেদিতব্বা. অব্ভঞ্ঞংসূতি অভিঅঞ্ঞংসু জানিংসু. সেয্যথাপাহং, এতরহীতি যথা অহং এতরহি চতুসচ্চৰসেন জানামি. অন্ৰযে ঞাণন্তি অনুঅযে ঞাণং, ধম্মঞাণস্স অনুগমনে ঞাণং, পচ্চৰেক্খণঞাণস্সেতং ¶ নামং. ধম্মে ঞাণন্তি মগ্গঞাণং. ইমস্মিং সুত্তে খীণাসৰস্স সেক্খভূমি কথিতা হোতি. ততিযং.
৪. দুতিযঞাণৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. চতুত্থে ¶ ¶ সত্তসত্তরীতি সত্ত চ সত্তরি চ. ব্যঞ্জনভাণকা কির তে ভিক্খূ, বহুব্যঞ্জনং কত্ৰা ৰুচ্চমানে পটিৰিজ্ঝিতুং সক্কোন্তি, তস্মা তেসং অজ্ঝাসযেন ইদং সুত্তং ৰুত্তং. ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি পচ্চযাকারে ঞাণং. পচ্চযাকারো হি ধম্মানং পৰত্তিট্ঠিতিকারণত্তা ধম্মট্ঠিতীতি ৰুচ্চতি, এত্থ ঞাণং ধম্মট্ঠিতিঞাণং, এতস্সেৰ ছব্বিধস্স ঞাণস্সেতং অধিৰচনং. খযধম্মন্তি খযগমনসভাৰং. ৰযধম্মন্তি ৰযগমনসভাৰং. ৰিরাগধম্মন্তি ৰিরজ্জনসভাৰং. নিরোধধম্মন্তি নিরুজ্ঝনসভাৰং. সত্তসত্তরীতি একেকস্মিং সত্ত সত্ত কত্ৰা একাদসসু পদেসু সত্তসত্তরি. ইমস্মিং সুত্তে ৰিপস্সনাপটিৰিপস্সনা কথিতা. চতুত্থং.
৫. অৰিজ্জাপচ্চযসুত্তৰণ্ণনা
৩৫. পঞ্চমে সমুদযো হোতীতি সত্থা ইধেৰ দেসনং ওসাপেসি. কিংকারণাতি? দিট্ঠিগতিকস্স ওকাসদানত্থং. তস্সঞ্হি পরিসতি উপারম্ভচিত্তো দিট্ঠিগতিকো অত্থি, সো পঞ্হং পুচ্ছিস্সতি, অথস্সাহং ৰিস্সজ্জেস্সামীতি তস্স ওকাসদানত্থং দেসনং ওসাপেসি. নো কল্লো পঞ্হোতি অযুত্তো পঞ্হো. দুপ্পঞ্হো এসোতি অত্থো. ননু চ ‘‘কতমং নু খো, ভন্তে, জরামরণ’’ন্তি? ইদং সুপুচ্ছিতন্তি. কিঞ্চাপি সুপুচ্ছিতং, যথা পন সতসহস্সগ্ঘনিকে সুৰণ্ণথালে ৰড্ঢিতস্স সুভোজনস্স মত্থকে আমলকমত্তেপি গূথপিণ্ডে ঠপিতে সব্বং ভোজনং দুব্ভোজনং হোতি ছড্ডেতব্বং, এৰমেৰ ‘‘কস্স চ পনিদং জরামরণ’’ন্তি? ইমিনা সত্তূপলদ্ধিৰাদপদেন গূথপিণ্ডেন তং ভোজনং দুব্ভোজনং ৰিয অযম্পি সব্বো দুপ্পঞ্হোৰ জাতোতি.
ব্রহ্মচরিযৰাসোতি অরিযমগ্গৰাসো. তং জীৰং তং সরীরন্তি যস্স হি অযং দিট্ঠি, সো ‘‘জীৰে উচ্ছিজ্জমানে সরীরং উচ্ছিজ্জতি, সরীরে উচ্ছিজ্জন্তে জীৰিতং উচ্ছিজ্জতী’’তি গণ্হাতি. এৰং ¶ গণ্হতো সা দিট্ঠি ‘‘সত্তো উচ্ছিজ্জতী’’তি গহিতত্তা উচ্ছেদদিট্ঠি নাম হোতি ¶ . সচে পন সঙ্খারাৰ উপ্পজ্জন্তি চেৰ নিরুজ্ঝন্তি চাতি গণ্হেয্য, সাসনাৰচরা সম্মাদিট্ঠি নাম ভৰেয্য. অরিযমগ্গো চ নামেসো ৰট্টং নিরোধেন্তো ৰট্টং সমুচ্ছিন্দন্তো উপ্পজ্জতি ¶ , তদেৰ তং ৰট্টং উচ্ছেদদিট্ঠিযা গহিতাকারস্স সম্ভৰে সতি ৰিনাৰ মগ্গভাৰনায নিরুজ্ঝতীতি মগ্গভাৰনা নিরত্থকা হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ব্রহ্মচরিযৰাসো ন হোতী’’তি.
দুতিযনযে অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরন্তি যস্স অযং দিট্ঠি, সো ‘‘সরীরং ইধেৰ উচ্ছিজ্জতি, ন জীৰিতং, জীৰিতং পন পঞ্জরতো সকুণো ৰিয যথাসুখং গচ্ছতী’’তি গণ্হাতি. এৰং গণ্হতো সা দিট্ঠি ‘‘ইমস্মা লোকা জীৰিতং পরলোকং গত’’ন্তি গহিতত্তা সস্সতদিট্ঠি নাম হোতি. অযঞ্চ অরিযমগ্গো তেভূমকৰট্টং ৰিৰট্টেন্তো উপ্পজ্জতি, সো একসঙ্খারেপি নিচ্চে ধুৰে সস্সতে সতি উপ্পন্নোপি ৰট্টং ৰিৰট্টেতুং ন সক্কোতীতি মগ্গভাৰনা নিরত্থকা হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরন্তি ৰা ভিক্খু দিট্ঠিযা সতি ব্রহ্মচরিযৰাসো ন হোতী’’তি.
ৰিসূকাযিকানীতিআদি সব্বং মিচ্ছাদিট্ঠিৰেৰচনমেৰ. সা হি সম্মাদিট্ঠিযা ৰিনিৰিজ্ঝনট্ঠেন ৰিসূকমিৰ অত্তানং আৰরণতো ৰিসূকাযিকং, সম্মাদিট্ঠিং অননুৰত্তিত্ৰা তস্সা ৰিরোধেন পৰত্তনতো ৰিসেৰিতং, কদাচি উচ্ছেদস্স কদাচি সস্সতস্স গহণতো ৰিরূপং ফন্দিতং ৰিপ্ফন্দিতন্তি ৰুচ্চতি. তালাৰত্থুকতানীতি তালৰত্থু ৰিয কতানি, পুন অৰিরুহণট্ঠেন মত্থকচ্ছিন্নতালো ৰিয সমূলং তালং উদ্ধরিত্ৰা তস্স পতিট্ঠিতট্ঠানং ৰিয চ কতানীতি অত্থো. অনভাৰংকতানীতি অনুঅভাৰং কতানীতি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযঅৰিজ্জাপচ্চযসুত্তৰণ্ণনা
৩৬. ছট্ঠে ¶ ইতি ৰা, ভিক্খৰে, যো ৰদেয্যাতি তস্সং পরিসতি দিট্ঠিগতিকো পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো অত্থি, সো পন অৰিসারদধাতুকো উট্ঠায দসবলং পুচ্ছিতুং ন সক্কোতি, তস্মা তস্স অজ্ঝাসযেন সযমেৰ পুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তো সত্থা এৰমাহ. ছট্ঠং.
৭. নতুম্হসুত্তৰণ্ণনা
৩৭. সত্তমে ¶ ¶ ন তুম্হাকন্তি অত্তনি হি সতি অত্তনিযং নাম হোতি. অত্তাযেৰ চ নত্থি, তস্মা ‘‘ন তুম্হাক’’ন্তি আহ. নপি অঞ্ঞেসন্তি অঞ্ঞো নাম পরেসং অত্তা, তস্মিং সতি অঞ্ঞেসং নাম সিযা, সোপি নত্থি, তস্মা ‘‘নপি অঞ্ঞেস’’ন্তি আহ. পুরাণমিদং, ভিক্খৰে, কম্মন্তি নযিদং পুরাণকম্মমেৰ, পুরাণকম্মনিব্বত্তো পনেস কাযো, তস্মা পচ্চযৰোহারেন এৰং ৰুত্তো. অভিসঙ্খতন্তিআদি কম্মৰোহারস্সেৰ ৰসেন পুরিমলিঙ্গসভাগতায ৰুত্তং, অযং পনেত্থ অত্থো – অভিসঙ্খতন্তি পচ্চযেহি কতোতি দট্ঠব্বো. অভিসঞ্চেতযিতন্তি চেতনাৰত্থুকো চেতনামূলকোতি দট্ঠব্বো. ৰেদনিযন্তি ৰেদনিযৰত্থূতি দট্ঠব্বো. সত্তমং.
৮. চেতনাসুত্তৰণ্ণনা
৩৮. অট্ঠমে যঞ্চ, ভিক্খৰে, চেতেতীতি যং চেতনং চেতেতি, পৰত্তেতীতি অত্থো. যঞ্চ পকপ্পেতীতি যং পকপ্পনং পকপ্পেতি, পৰত্তেতিচ্চেৰ অত্থো. যঞ্চ অনুসেতীতি যঞ্চ অনুসযং অনুসেতি, পৰত্তেতিচ্চেৰ অত্থো. এত্থ চ চেতেতীতি তেভূমককুসলাকুসলচেতনা গহিতা, পকপ্পেতীতি অট্ঠসু লোভসহগতচিত্তেসু তণ্হাদিট্ঠিকপ্পা গহিতা, অনুসেতীতি দ্ৰাদসন্নং চেতনানং সহজাতকোটিযা চেৰ উপনিস্সযকোটিযা চ অনুসযো গহিতো. আরম্মণমেতং হোতীতি (চেতনাদিধম্মজাতে সতি কম্মৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পত্তিযা অৰারিতত্তা) এতং চেতনাদিধম্মজাতং পচ্চযো হোতি. পচ্চযো হি ইধ আরম্মণন্তি ¶ অধিপ্পেতা. ৰিঞ্ঞাণস্স ঠিতিযাতি কম্মৰিঞ্ঞাণস্স ঠিতত্থং. আরম্মণে সতীতি তস্মিং পচ্চযে সতি. পতিট্ঠা ৰিঞ্ঞাণস্স হোতীতি তস্স কম্মৰিঞ্ঞাণস্স পতিট্ঠা হোতি. তস্মিং পতিট্ঠিতে ৰিঞ্ঞাণেতি তস্মিং কম্মৰিঞ্ঞাণে পতিট্ঠিতে. ৰিরূল়্হেতি কম্মং জৰাপেত্ৰা পটিসন্ধিআকড্ঢনসমত্থতায নিব্বত্তমূলে জাতে. পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি পুনব্ভৰসঙ্খাতা অভিনিব্বত্তি.
নো ¶ চে, ভিক্খৰে, চেতেতীতি ইমিনা তেভূমকচেতনায অপ্পৰত্তনক্খণো ৰুত্তো. নো চে পকপ্পেতীতি ইমিনা তণ্হাদিট্ঠিকপ্পানং অপ্পৰত্তনক্খণো. অথ চে অনুসেতীতি ইমিনা তেভূমকৰিপাকেসু পরিত্তকিরিযাসু রূপেতি এত্থ অপ্পহীনকোটিযা অনুসযো গহিতো. আরম্মণমেতং ¶ হোতীতি অনুসযে সতি কম্মৰিঞ্ঞাণস্স উপ্পত্তিযা অৰারিতত্তা এতং অনুসযজাতং পচ্চযোৰ হোতি.
নো চেৰ চেতেতীতিআদীসু পঠমপদে তেভূমককুসলাকুসলচেতনা নিৰত্তা, দুতিযপদে অট্ঠসু চিত্তেসু তণ্হাদিট্ঠিযো, ততিযপদে ৰুত্তপ্পকারেসু ধম্মেসু যো অপ্পহীনকোটিযা অনুসযিতো অনুসযো, সো নিৰত্তো.
অপিচেত্থ অসম্মোহত্থং চেতেতি পকপ্পেতি অনুসেতি, চেতেতি ন পকপ্পেতি অনুসেতি, ন চেতেতি ন পকপ্পেতি অনুসেতি, ন চেতেতি ন পকপ্পেতি ন অনুসেতীতি ইদম্পি চতুক্কং ৰেদিতব্বং. তত্থ পঠমনযে ধম্মপরিচ্ছেদো দস্সিতো. দুতিযনযে চেতেতীতি তেভূমককুসলচেতনা চেৰ চতস্সো চ অকুসলচেতনা গহিতা. ন পকপ্পেতীতি অট্ঠসু চিত্তেসু তণ্হাদিট্ঠিযো নিৰত্তা. অনুসেতীতি তেভূমককুসলে উপনিস্সযকোটিযা, চতূসু অকুসলচেতনাসু সহজাতকোটিযা চেৰ উপনিস্সযকোটিযা চ অনুসযো গহিতো. ততিযনযে ন চেতেতীতি তেভূমককুসলাকুসলং নিৰত্তং, ন পকপ্পেতীতি অট্ঠসু চিত্তেসু তণ্হাদিট্ঠিযো নিৰত্তা, অনুসেতীতি সুত্তে আগতং ৰারেত্ৰা তেভূমককুসলাকুসলৰিপাককিরিযারূপেসু অপ্পহীনকোটিযা উপনিস্সযো গহিতো. চতুত্থনযো পুরিমসদিসোৰ.
তদপ্পতিট্ঠিতেতি তস্মিং অপ্পতিট্ঠিতে. অৰিরূল়্হেতি কম্মং জৰাপেত্ৰা ¶ পটিসন্ধিআকড্ঢনসমত্থতায অনিব্বত্তমূলে. এত্থ পন কিং কথিতন্তি? অরহত্তমগ্গস্স কিচ্চং, খীণাসৰস্স কিচ্চকরণন্তিপি নৰলোকুত্তরধম্মাতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. এত্থ চ ৰিঞ্ঞাণস্স চেৰ আযতিং পুনব্ভৰস্স চ অন্তরে একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানমন্তরে একো, ভৰজাতীনমন্তরে একোতি. অট্ঠমং.
৯. দুতিযচেতনাসুত্তৰণ্ণনা
৩৯. নৰমে ¶ ৰিঞ্ঞাণনামরূপানং অন্তরে একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানমন্তরে একো, ভৰজাতীনমন্তরে একোতি. নৰমং.
১০. ততিযচেতনাসুত্তৰণ্ণনা
৪০. দসমে ¶ নতীতি তণ্হা. সা হি পিযরূপেসু রূপাদীসু নমনট্ঠেন ‘‘নতী’’তি ৰুচ্চতি. আগতি গতি হোতীতি আগতিম্হি গতি হোতি, আগতে পচ্চুপট্ঠিতে কম্মে ৰা কম্মনিমিত্তে ৰা গহিনিমিত্তে ৰা পটিসন্ধিৰসেন ৰিঞ্ঞাণস্স গতি হোতি. চুতূপপাতোতি এৰং ৰিঞ্ঞাণস্স আগতে পটিসন্ধিৰিসযে গতিযা সতি ইতো চৰনসঙ্খাতা চুতি, তত্থূপপত্তিসঙ্খাতো উপপাতোতি অযং চুতূপপাতো নাম হোতি. এৰং ইমস্মিং সুত্তে নতিযা চ আগতিগতিযা চ অন্তরে একোৰ সন্ধি কথিতোতি. দসমং.
কল়ারখত্তিযৰগ্গো চতুত্থো.
৫. গহপতিৰগ্গো
১. পঞ্চৰেরভযসুত্তৰণ্ণনা
৪১. গহপতিৰগ্গস্স পঠমে যতোতি যদা. ভযানি ৰেরানীতি ভযৰেরচেতনাযো. সোতাপত্তিযঙ্গেহীতি দুৰিধং সোতাপত্তিযা অঙ্গং, (সোতাপত্তিযা চ অঙ্গং,) যং পুব্বভাগে সোতাপত্তিপটিলাভায সংৰত্ততি, ‘‘সপ্পুরিসসংসেৰো সদ্ধম্মস্সৰনং যোনিসোমনসিকারো ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তী’’তি (দী. নি. ৩.৩১১) এৰং আগতং, পটিলদ্ধগুণস্স চ সোতাপত্তিং পত্ৰা ঠিতস্স অঙ্গং, যং সোতাপন্নস্স ¶ অঙ্গন্তিপি ৰুচ্চতি, বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদাদীনং এতং অধিৰচনং. ইদমিধ অধিপ্পেতং. অরিযোতি নিদ্দোসো নিরুপারম্ভো. ঞাযোতি পটিচ্চসমুপ্পন্নং ঞত্ৰা ঠিতঞাণম্পি পটিচ্চসমুপ্পাদোপি. যথাহ – ‘‘ঞাযো ৰুচ্চতি পটিচ্চসমুপ্পাদো, অরিযোপি অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ঞাযো’’তি. পঞ্ঞাযাতি অপরাপরং উপ্পন্নায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায. সুদিট্ঠো হোতীতি অপরাপরং উপ্পজ্জিত্ৰা দস্সনৰসেন সুট্ঠু দিট্ঠো.
খীণনিরযোতিআদীসু ¶ আযতিং তত্থ অনুপ্পজ্জনতায খীণো নিরযো ময্হন্তি সো অহং খীণনিরযো. এস নযো সব্বত্থ. সোতাপন্নোতি মগ্গসোতং আপন্নো. অৰিনিপাতধম্মোতি ন ৰিনিপাতসভাৰো ¶ . নিযতোতি পঠমমগ্গসঙ্খাতেন সম্মত্তনিযামেন নিযতো. সম্বোধিপরাযনোতি উত্তরিমগ্গত্তযসঙ্খাতো সম্বোধি পরং অযনং ময্হন্তি সোহং সম্বোধিপরাযনো, তং সম্বোধিং অৰস্সং অভিসম্বুজ্ঝনকোতি অত্থো.
পাণাতিপাতপচ্চযাতি পাণাতিপাতকম্মকারণা. ভযং ৰেরন্তি অত্থতো একং. ৰেরঞ্চ নামেতং দুৰিধং হোতি বাহিরং অজ্ঝত্তিকন্তি. একেন হি একস্স পিতা মারিতো হোতি, সো চিন্তেসি ‘‘এতেন কির মে পিতা মারিতো, অহম্পি তংযেৰ মারেস্সামী’’তি নিসিতং সত্থং আদায চরতি. যা তস্স অব্ভন্তরে উপ্পন্নৰেরচেতনা, ইদং বাহিরং ৰেরং নাম. যা পন ইতরস্স ‘‘অযং কির মং মারেস্সামীতি চরতি, অহমেৰ নং পঠমতরং মারেস্সামী’’তি চেতনা উপ্পজ্জতি, ইদং অজ্ঝত্তিকং ৰেরং নাম. ইদং তাৰ উভযম্পি দিট্ঠধম্মিকমেৰ. যা পন তং নিরযে উপ্পন্নং দিস্ৰা ‘‘এতং পহরিস্সামী’’তি জলিতং অযমুগ্গরং গণ্হতো নিরযপালস্স চেতনা উপ্পজ্জতি, ইদমস্স সম্পরাযিকং বাহিরৰেরং. যা চস্স ‘‘অযং নিদ্দোসং মং পহরিস্সামীতি আগচ্ছতি, অহমেৰ নং পঠমতরং পহরিস্সামী’’তি চেতনা উপ্পজ্জতি, ইদমস্স সম্পরাযিকং অজ্ঝত্তৰেরং. যং পনেতং বাহিরৰেরং, তং অট্ঠকথাযং ‘‘পুগ্গলৰের’’ন্তি ৰুত্তং. দুক্খং দোমনস্সন্তি অত্থতো একমেৰ. যথা চেত্থ, এৰং সেসপদেসুপি ‘‘ইমিনা মম ভণ্ডং হটং ¶ , ময্হং দারেসু চারিত্তং আপন্নং, মুসা ৰত্ৰা অত্থো ভগ্গো, সুরামদমত্তেন ইদং নাম কত’’ন্তিআদিনা নযেন ৰেরুপ্পত্তি ৰেদিতব্বা. অৰেচ্চপ্পসাদেনাতি অধিগতেন অচলপ্পসাদেন. অরিযকন্তেহীতি পঞ্চহি সীলেহি. তানি হি অরিযানং কন্তানি পিযানি. ভৰন্তরগতাপি অরিযা তানি ন ৰিজহন্তি, তস্মা ‘‘অরিযকন্তানী’’তি ৰুচ্চন্তি. সেসমেত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে অনুস্সতিনিদ্দেসে ৰুত্তমেৰ. পঠমং.
২. দুতিযপঞ্চৰেরভযসুত্তৰণ্ণনা
৪২. দুতিযে ভিক্খূনং কথিতভাৰমত্তমেৰ ৰিসেসো. দুতিযং.
৩. দুক্খসুত্তৰণ্ণনা
৪৩. ততিযে ¶ দুক্খস্সাতি ৰট্টদুক্খস্স. সমুদযন্তি দ্ৰে সমুদযা খণিকসমুদযো চ পচ্চযসমুদযো ¶ চ. পচ্চযসমুদযং পস্সন্তোপি ভিক্খু খণিকসমুদযং পস্সতি, খণিকসমুদযং পস্সন্তোপি পচ্চযসমুদযং পস্সতি. অত্থঙ্গমোপি অচ্চন্তত্থঙ্গমো ভেদত্থঙ্গমোতি দুৰিধো. অচ্চন্তত্থঙ্গমং পস্সন্তোপি ভেদত্থঙ্গমং পস্সতি, ভেদত্থঙ্গমং পস্সন্তোপি অচ্চন্তত্থঙ্গমং পস্সতি. দেসেস্সামীতি ইদং ৰট্টদুক্খস্স সমুদযঅত্থঙ্গমং নিব্বত্তিভেদং নাম দেসেস্সামি, তং সুণাথাতি অত্থো. পটিচ্চাতি নিস্সযৰসেন চেৰ আরম্মণৰসেন চ পচ্চযং কত্ৰা. তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সোতি তিণ্ণং সঙ্গতিযা ফস্সো. অযং খো, ভিক্খৰে, দুক্খস্স সমুদযোতি অযং ৰট্টদুক্খস্স নিব্বত্তি নাম. অত্থঙ্গমোতি ভেদো. এৰঞ্হি ৰট্টদুক্খং ভিন্নং হোতি অপ্পটিসন্ধিযং. ততিযং.
৪. লোকসুত্তৰণ্ণনা
৪৪. চতুত্থে লোকস্সাতি সঙ্খারলোকস্স. অযমেত্থ ৰিসেসো. চতুত্থং.
৫. ঞাতিকসুত্তৰণ্ণনা
৪৫. পঞ্চমে ¶ ঞাতিকেতি দ্ৰিন্নং ঞাতকানং গামে. গিঞ্জকাৰসথেতি ইট্ঠকাহি কতে মহাপাসাদে. ধম্মপরিযাযন্তি ধম্মকারণং. উপস্সুতীতি উপস্সুতিট্ঠানং, যং ঠানং উপগতেন সক্কা হোতি ভগৰতো সদ্দং সোতুং, তত্থ ঠিতোতি অত্থো. সো কির গন্ধকুটিপরিৰেণসম্মজ্জনত্থং আগতো অত্তনো কম্মং পহায ভগৰতো ধম্মঘোসং সুণন্তো অট্ঠাসি. অদ্দসাতি তদা কির ভগৰতো আদিতোৰ পচ্চযাকারং মনসিকরোন্তস্স ‘‘ইদং ইমিনা পচ্চযেন হোতি, ইদং ইমিনা’’তি আৰজ্জতো যাৰ ভৰগ্গা একঙ্গণং অহোসি, সত্থা মনসিকারং পহায ৰচসা সজ্ঝাযং করোন্তো যথানুসন্ধিনা দেসনং নিট্ঠপেত্ৰা, ‘‘অপি নু খো ইমং ধম্মপরিযাযং কোচি অস্সোসী’’তি আৰজ্জেন্তো তং ভিক্খুমদ্দস. তেন ৰুত্তং ‘‘অদ্দসা খো ভগৰা’’তি.
অস্সোসি ¶ নোতি অস্সোসি নু. অথ ৰা অস্সোসি নোতি অম্হাকং ভাসন্তানং অস্সোসীতি. উগ্গণ্হাহীতিআদীসু সুত্ৰা তুণ্হীভূতোৰ পগুণং করোন্তো উগ্গণ্হাতি নাম. পদানুপদং ঘটেত্ৰা ৰাচায পরিচিতং করোন্তো পরিযাপুণাতি নাম. উভযথাপি পগুণং আধারপ্পত্তং করোন্তো ধারেতি নাম. অত্থসংহিতোতি কারণনিস্সিতো. আদিব্রহ্মচরিযকোতি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স ¶ আদি পতিট্ঠানভূতো. ইতি তীসুপি ইমেসু সুত্তেসু ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতং. পঞ্চমং.
৬. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
৪৬. ছট্ঠে অঞ্ঞতরোতি নামৰসেন অপাকটো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো. ছট্ঠং.
৭. জাণুস্সোণিসুত্তৰণ্ণনা
৪৭. সত্তমে জাণুস্সোণীতি ঠানন্তরৰসেন এৰংলদ্ধনামো অসীতিকোটিৰিভৰো মহাপুরোহিতো. সত্তমং.
৮. লোকাযতিকসুত্তৰণ্ণনা
৪৮. অট্ঠমে ¶ লোকাযতিকোতি ৰিতণ্ডসত্থে লোকাযতে কতপরিচযো. জেট্ঠমেতং লোকাযতন্তি পঠমং লোকাযতং. লোকাযতন্তি চ লোকস্সেৰ আযতং, বালপুথুজ্জনলোকস্স আযতং, মহন্তং গম্ভীরন্তি উপধারিতব্বং পরিত্তং ভাৰং দিট্ঠিগতং. একত্তন্তি একসভাৰং, নিচ্চসভাৰমেৰাতি পুচ্ছতি. পুথুত্তন্তি পুরিমসভাৰেন নানাসভাৰং, দেৰমনুস্সাদিভাৰেন পঠমং হুত্ৰা পচ্ছা ন হোতীতি উচ্ছেদং সন্ধায পুচ্ছতি. এৰমেত্থ ‘‘সব্বমত্থি, সব্বমেকত্ত’’ন্তি ইমা দ্ৰেপি সস্সতদিট্ঠিযো, ‘‘সব্বং নত্থি, সব্বং পুথুত্ত’’ন্তি ইমা দ্ৰে উচ্ছেদদিট্ঠিযোতি ৰেদিতব্বা. অট্ঠমং.
৯. অরিযসাৰকসুত্তৰণ্ণনা
৪৯. নৰমে কিং নু খোতি সংসযুপ্পত্তিআকারদস্সনং. সমুদযতীতি উপ্পজ্জতি. নৰমং.
১০. দুতিযঅরিযসাৰকসুত্তৰণ্ণনা
৫০. দসমে ¶ ¶ দ্ৰেপি নযা একতো ৰুত্তা. ইদমেৰ পুরিমেন নানত্তং, সেসং তাদিসমেৰাতি. দসমং.
গহপতিৰগ্গো পঞ্চমো.
৬. দুক্খৰগ্গো
১. পরিৰীমংসনসুত্তৰণ্ণনা
৫১. দুক্খৰগ্গস্স পঠমে পরিৰীমংসমানোতি উপপরিক্খমানো. জরামরণন্তি কস্মা জরামরণং একমেৰ ‘‘অনেকৰিধং নানপ্পকারক’’ন্তি ৰত্ৰা গহিতন্তি চে? তস্মিং গহিতে সব্বদুক্খস্স গহিতত্তা. যথা হি চূল়ায গহিতে পুরিসে সো পুরিসো ¶ গহিতোৰ হোতি, এৰং জরামরণে গহিতে সব্বদুক্খং গহিতমেৰ হোতি. তস্মা ‘‘যং খো ইদং অনেকৰিধং নানপ্পকারকং দুক্খং লোকে উপ্পজ্জতী’’তি ন্হত্ৰা ঠিতং পুরিসং ৰিয সব্বদুক্খং দস্সেত্ৰা তং চূল়ায গণ্হন্তো ৰিয জরামরণং গণ্হি.
জরামরণনিরোধসারুপ্পগামিনীতি জরামরণনিরোধস্স সারুপ্পভাৰেন নিক্কিলেসতায পরিসুদ্ধতায সদিসাৰ হুত্ৰা গামিনীতি অত্থো. তথা পটিপন্নো চ হোতীতি যথা তং পটিপন্নোতি ৰুচ্চতি, এৰং পটিপন্নো হোতি. অনুধম্মচারীতি নিব্বানধম্মং অনুগতং পটিপত্তিধম্মং চরতি, পূরেতীতি অত্থো. দুক্খক্খযায পটিপন্নোতি সীলং আদিং কত্ৰা জরামরণদুক্খস্স নিরোধত্থায পটিপন্নো. সঙ্খারনিরোধাযাতি সঙ্খারদুক্খস্স নিরোধত্থায. এত্তাৰতা যাৰ অরহত্তা দেসনা কথিতা.
ইদানি অরহত্তফলপচ্চৰেক্খণং সততৰিহারঞ্চ দস্সেত্ৰা দেসনা নিৰত্তেতব্বা সিযা, তথা অকত্ৰা অৰিজ্জাগতোতি ইদং কস্মা গণ্হাতীতি? খীণাসৰস্স সমতিক্কন্তৰট্টদুক্খদস্সনত্থং ¶ . অপিচ পুন ৰট্টং আরভিত্ৰা ৰিৰট্টে কথিযমানে বুজ্ঝনকসত্তো চেত্থ অত্থি, তস্স অজ্ঝাসযৰসেনাপি ইদং গণ্হাতীতি ৰেদিতব্বো. তত্থ অৰিজ্জাগতোতি অৰিজ্জায ¶ গতো উপগতো সমন্নাগতো. পুরিসপুগ্গলোতি পুরিসোযেৰ পুগ্গলো. উভযেনাপি সম্মুতিকথং কথেতি. বুদ্ধানঞ্হি সম্মুতিকথা পরমত্থকথাতি দ্ৰে কথা হোন্তি. তত্থ ‘‘সত্তো নরো পুরিসো পুগ্গলো তিস্সো নাগো’’তি এৰং পৰত্তা সম্মুতিকথা নাম. ‘‘খন্ধা ধাতুযো আযতনানী’’তি এৰং পৰত্তা পরমত্থকথা নাম. পরমত্থং কথেন্তাপি সম্মুতিং অমুঞ্চিত্ৰা কথেন্তি. তে সম্মুতিং কথেন্তাপি পরমত্থং কথেন্তাপি সচ্চমেৰ কথেন্তি. তেনেৰ ৰুত্তং –
‘‘দুৰে সচ্চানি অক্খাসি, সম্বুদ্ধো ৰদতং ৰরো;
সম্মুতিং পরমত্থঞ্চ, ততিযং নূপলব্ভতি;
সঙ্কেতৰচনং সচ্চং, লোকসম্মুতিকারণং;
পরমত্থৰচনং সচ্চং, ধম্মানং ভূতলক্খণ’’ন্তি.
পুঞ্ঞং ¶ চে সঙ্খারন্তি তেরসচেতনাভেদং পুঞ্ঞাভিসঙ্খারং. অভিসঙ্খরোতীতি করোতি. পুঞ্ঞূপগং হোতি ৰিঞ্ঞাণন্তি কম্মৰিঞ্ঞাণং কম্মপুঞ্ঞেন উপগতং সম্পযুত্তং হোতি, ৰিপাকৰিঞ্ঞাণং ৰিপাকপুঞ্ঞেন. অপুঞ্ঞং চে সঙ্খারন্তি দ্ৰাদসচেতনাভেদং অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি. আনেঞ্জং চে সঙ্খারন্তি চতুচেতনাভেদং আনেঞ্জাভিসঙ্খারং. আনেঞ্জূপগং হোতি ৰিঞ্ঞাণন্তি কম্মানেঞ্জেন কম্মৰিঞ্ঞাণং, ৰিপাকানেঞ্জেন ৰিপাকৰিঞ্ঞাণং উপগতং হোতি. এত্থ চ তিৰিধস্স কম্মাভিসঙ্খারস্স গহিতত্তা দ্ৰাদসপদিকো পচ্চযাকারো গহিতোৰ হোতি. এত্তাৰতা ৰট্টং দস্সিতং.
ইদানি ৰিৰট্টং দস্সেন্তো যতো খো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ অৰিজ্জাতি চতূসু সচ্চেসু অঞ্ঞাণং. ৰিজ্জাতি অরহত্তমগ্গঞাণং. এত্থ চ পঠমমেৰ অৰিজ্জায পহীনায ৰিজ্জা উপ্পজ্জতি. যথা পন চতুরঙ্গেপি তমে রত্তিং পদীপুজ্জলেন অন্ধকারো পহীযতি, এৰং ৰিজ্জুপ্পাদা অৰিজ্জায পহানং ৰেদিতব্বং. ন কিঞ্চি লোকে উপাদিযতীতি লোকে কিঞ্চি ধম্মং ন গণ্হাতি ন পরামসতি. অনুপাদিযং ন পরিতস্সতীতি অনুপাদিযন্তো অগণ্হন্তো নেৰ তণ্হাপরিতস্সনায, ন ভযপরিতস্সনায পরিতস্সতি, ন তণ্হাযতি ন ভাযতীতি অত্থো. পচ্চত্তঞ্ঞেৰাতি সযমেৰ অত্তনাৰ পরিনিব্বাযতি, ন অঞ্ঞস্স আনুভাৰেন.
সো ¶ ¶ সুখং চে ৰেদনন্তি ইদং কস্মা আরভি? খীণাসৰস্স পচ্চৰেক্খণঞাণং দস্সেত্ৰা সততৰিহারং দস্সেতুং আরভি. অনজ্ঝোসিতাতি তণ্হায গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা অগহিতা. অথ দুক্খৰেদনা কস্মা ৰুত্তা, কিং তম্পি অভিনন্দন্তো অত্থীতি? আম অত্থি. সুখং অভিনন্দন্তোযেৰ হি দুক্খং অভিনন্দতি নাম দুক্খং পত্ৰা সুখং পত্থনতো সুখস্স চ ৰিপরিণামদুক্খতোতি. কাযপরিযন্তিকন্তি কাযপরিচ্ছিন্নং, যাৰ পঞ্চদ্ৰারকাযো পৰত্ততি, তাৰ পৰত্তং পঞ্চদ্ৰারিকৰেদনন্তি অত্থো. জীৰিতপরিযন্তিকন্তি জীৰিতপরিচ্ছিন্নং ¶ . যাৰ জীৰিতং পৰত্ততি, তাৰ পৰত্তং মনোদ্ৰারিকৰেদনন্তি অত্থো.
তত্থ পঞ্চদ্ৰারিকৰেদনা পচ্ছা উপ্পজ্জিত্ৰা পঠমং নিরুজ্ঝতি, মনোদ্ৰারিকৰেদনা পঠমং উপ্পজ্জিত্ৰা পচ্ছা নিরুজ্ঝতি. সা হি পটিসন্ধিক্খণে ৰত্থুরূপস্মিংযেৰ পতিট্ঠাতি. পঞ্চদ্ৰারিকা পৰত্তে পঞ্চদ্ৰারৰসেন পৰত্তমানা পঠমৰযে ৰীসতিৰস্সকালে রজ্জনদুস্সনমুয্হনৰসেন অধিমত্তা বলৰতী হোতি, পণ্ণাসৰস্সকালে ঠিতা হোতি, সট্ঠিৰস্সকালতো পট্ঠায পরিহাযমানা অসীতিনৰুতিৰস্সকালে মন্দা হোতি. তদা হি সত্তা ‘‘চিররত্তং একতো নিসীদিম্হা নিপজ্জিম্হা’’তি ৰদন্তেপি ‘‘ন সঞ্জানামা’’তি ৰদন্তি. অধিমত্তানিপি রূপাদিআরম্মণানি ‘‘ন পস্সাম ন সুণাম’’, ‘‘সুগন্ধং দুগ্গন্ধং ৰা সাদুং অসাদুং ৰা থদ্ধং মুদুকন্তি ৰা ন জানামা’’তি ৰদন্তি. ইতি নেসং পঞ্চদ্ৰারিকৰেদনা ভগ্গা হোতি, মনোদ্ৰারিকাৰ পৰত্ততি. সাপি অনুপুব্বেন পরিহাযমানা মরণসমযে হদযকোটিংযেৰ নিস্সায পৰত্ততি. যাৰ পনেসা পৰত্ততি, তাৰ সত্তো জীৰতীতি ৰুচ্চতি. যদা নপ্পৰত্ততি, তদা মতো নিরুদ্ধোতি ৰুচ্চতি.
স্ৰাযমত্থো ৰাপিযা দীপেতব্বো –
যথা হি পুরিসো পঞ্চউদকমগ্গসম্পন্নং ৰাপিং করেয্য, পঠমং দেৰে ৰুট্ঠে পঞ্চহি উদকমগ্গেহি উদকং পৰিসিত্ৰা অন্তোৰাপিযং আৰাটে পূরেয্য, পুনপ্পুনং দেৰে ৰস্সন্তে উদকমগ্গে পূরেত্ৰা গাৰুতড্ঢযোজনমত্তং ওত্থরিত্ৰা উদকং তিট্ঠেয্য ততো ততো ৰিস্সন্দমানং, অথ নিদ্ধমনতুম্বে ৰিৰরিত্ৰা খেত্তেসু কম্মে করিযমানে উদকং নিক্খমন্তং, সস্সপাককালে (উদকং নিক্খমন্তং,) উদকং পরিহীনং ‘‘মচ্ছে গণ্হামা’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জেয্য, ততো ¶ কতিপাহেন আৰাটেসুযেৰ উদকং সণ্ঠহেয্য. যাৰ পন তং আৰাটেসু হোতি, তাৰ ‘‘মহাৰাপিযং ¶ উদকং অত্থী’’তি সঙ্খং গচ্ছতি. যদা পন তত্থ ছিজ্জতি, তদা ‘‘ৰাপিযং উদকং নত্থী’’তি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
পঠমং ¶ দেৰে ৰস্সন্তে পঞ্চহি মগ্গেহি উদকে পৰিসন্তে আৰাটানং পূরণকালো ৰিয হি পঠমমেৰ পটিসন্ধিক্খণে মনোদ্ৰারিকৰেদনায ৰত্থুরূপে পতিট্ঠিতকালো, পুনপ্পুনং দেৰে ৰস্সন্তে পঞ্চন্নং মগ্গানং পূরিতকালো ৰিয পৰত্তে পঞ্চদ্ৰারিকৰেদনায পৰত্তিকালো, গাৰুতড্ঢযোজনমত্তং অজ্ঝোত্থরণং ৰিয পঠমৰযে ৰীসতিৰস্সকালে রজ্জনাদিৰসেন তস্সা অধিমত্তবলৰভাৰো, যাৰ ৰাপিতো উদকং ন নিগ্গচ্ছতি, তাৰ পূরায ৰাপিযা ঠিতকালো ৰিয পঞ্ঞাসৰস্সকালে তস্সা ঠিতকালো, নিদ্ধমনতুম্বেসু ৰিৰটেসু কম্মন্তে করিযমানে উদকস্স নিক্খমনকালো ৰিয সট্ঠিৰস্সকালতো পট্ঠায তস্সা পরিহানি, উদকে ভট্ঠে উদকমগ্গেসু পরিত্তোদকস্স ঠিতকালো ৰিয অসীতিনৰুতিৰস্সকালে পঞ্চদ্ৰারিকৰেদনায মন্দকালো, আৰাটেসুযেৰ উদকস্স পতিট্ঠানকালো ৰিয হদযৰত্থুকোটিং নিস্সায মনোদ্ৰারিকৰেদনায পৰত্তিকালো, আৰাটেসু পরিত্তেপি উদকে সতি ‘‘ৰাপিযং উদকং অত্থী’’তি ৰত্তব্বকালো ৰিয যাৰ সা পৰত্ততি, তাৰ ‘‘সত্তো জীৰতী’’তি ৰুচ্চতি. যথা পন আৰাটেসু উদকে ছিন্নে ‘‘নত্থি ৰাপিযং উদক’’ন্তি ৰুচ্চতি, এৰং মনোদ্ৰারিকৰেদনায অপ্পৰত্তমানায ‘‘সত্তো মতো’’তি ৰুচ্চতি. ইমং ৰেদনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘জীৰিতপরিযন্তিকং ৰেদনং ৰেদিযমানো’’তি.
কাযস্স ভেদাতি কাযস্স ভেদেন. জীৰিতপরিযাদানা উদ্ধন্তি জীৰিতক্খযতো উদ্ধং. ইধেৰাতি পটিসন্ধিৰসেন পরতো অগন্ত্ৰা ইধেৰ. সীতীভৰিস্সন্তীতি পৰত্তিৰিপ্ফন্দদরথরহিতানি সীতানি অপ্পৰত্তনধম্মানি ভৰিস্সন্তি. সরীরানীতি ধাতুসরীরানি. অৰসিস্সন্তীতি অৰসিট্ঠানি ভৰিস্সন্তি.
কুম্ভকারপাকাতি কুম্ভকারস্স ভাজনপচনট্ঠানতো. পটিসিস্সেয্যাতি ঠপেয্য. কপল্লানীতি সহ মুখৰট্টিযা একাবদ্ধানি কুম্ভকপল্লানি. অৰসিস্সেয্যুন্তি ¶ ¶ তিট্ঠেয্যুং. এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – আদিত্তকুম্ভকারপাকো ৰিয হি তযো ভৰা দট্ঠব্বা, কুম্ভকারো ৰিয যোগাৰচরো, পাকতো কুম্ভকারভাজনানং নীহরণদণ্ডকো ৰিয অরহত্তমগ্গঞাণং, সমো ভূমিভাগো ৰিয অসঙ্খতং নিব্বানতলং, দণ্ডকেন উণ্হকুম্ভং আকড্ঢিত্ৰা ¶ সমে ভূমিভাগে কুম্ভস্স ঠপিতকালো ৰিয আরদ্ধৰিপস্সকস্স রূপসত্তকং অরূপসত্তকং ৰিপস্সন্তস্স কম্মট্ঠানে চ পগুণে ৰিভূতে উপট্ঠহমানে তথারূপং উতুসপ্পাযাদিং লভিত্ৰা একাসনে নিসিন্নস্স ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পত্ৰা চতূহি অপাযেহি অত্তভাৰং উদ্ধরিত্ৰা ফলসমাপত্তিৰসেন অসঙ্খতে নিব্বানতলে ঠিতকালো দট্ঠব্বো. খীণাসৰো পন উণ্হকুম্ভো ৰিয অরহত্তপ্পত্তদিৰসেযেৰ ন পরিনিব্বাতি, সাসনপ্পৰেণিং পন ঘটযমানো পণ্ণাসসট্ঠিৰস্সানি ঠত্ৰা চরিমকচিত্তপ্পত্তিযা উপাদিণ্ণকক্খন্ধভেদা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাতি. অথস্স কুম্ভস্স ৰিয কপল্লানি অনুপাদিণ্ণকসরীরানেৰ অৰসিস্সন্তীতি. সরীরানি অৰসিস্সন্তীতি পজানাতীতি ইদং পন খীণাসৰস্স অনুযোগারোপনত্থং ৰুত্তং.
ৰিঞ্ঞাণং পঞ্ঞাযেথাতি পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং পঞ্ঞাযেথ. সাধু সাধূতি থেরানং ব্যাকরণং সম্পহংসতি. এৰমেতন্তি যদেতং তিৰিধে অভিসঙ্খারে অসতি পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স অপ্পঞ্ঞাণন্তিআদি, এৰমেৰ এতং. অধিমুচ্চথাতি সন্নিট্ঠানসঙ্খাতং অধিমোক্খং পটিলভথ. এসেৰন্তো দুক্খস্সাতি অযমেৰ ৰট্টদুক্খস্স অন্তো অযং পরিচ্ছেদো, যদিদং নিব্বানন্তি. পঠমং.
২. উপাদানসুত্তৰণ্ণনা
৫২. দুতিযে উপাদানিযেসূতি চতুন্নং উপাদানানং পচ্চযেসু তেভূমকধম্মেসু. অস্সাদানুপস্সিনোতি অস্সাদং অনুপস্সন্তস্স. তত্রাতি তস্মিং অগ্গিক্খন্ধে. তদাহারোতি তংপচ্চযো. তদুপাদানোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. এৰমেৰ ¶ খোতি এত্থ অগ্গিক্খন্ধো ৰিয হি তযো ভৰা, তেভূমকৰট্টন্তিপি এতদেৰ, অগ্গিজগ্গকপুরিসো ৰিয ৰট্টনিস্সিতো বালপুথুজ্জনো, সুক্খতিণগোমযাদিপক্খিপনং ৰিয অস্সাদানুপস্সিনো পুথুজ্জনস্স ¶ তণ্হাদিৰসেন ছহি দ্ৰারেহি কুসলাকুসলকম্মকরণং. তিণগোমযাদীসু খীণেসু পুনপ্পুনং তেসং পক্খিপনেন অগ্গিক্খন্ধস্স ৰড্ঢনং ৰিয বালপুথুজ্জনস্স উট্ঠায সমুট্ঠায যথাৰুত্তকম্মাযূহনেন অপরাপরং ৰট্টদুক্খনিব্বত্তনং.
ন কালেন কালং সুক্খানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্যাতি তঞ্হি কোচি অত্থকামো এৰং ৰদেয্য ¶ – ‘‘ভো কস্মা উট্ঠায সমুট্ঠায কলাপে বন্ধিত্ৰা সুক্খতিণকট্ঠানং পচ্ছিযঞ্চ পূরেত্ৰা সুক্খগোমযানি পক্খিপন্তো এতং অগ্গিং জালেসি? অপি নু তে অত্থি ইতোনিদানং কাচি ৰড্ঢীতি? ৰংসাগতমেতং ভো অম্হাকং, ইতোনিদানং পন মে অৰড্ঢিযেৰ, কুতো ৰড্ঢি? অহঞ্হি ইমং অগ্গিং জগ্গন্তো নেৰ ন্হাযিতুং ন ভুঞ্জিতুং ন নিপজ্জিতুং লভামীতি. তেন হি ভো কিং তে ইমিনা নিরত্থকেন অগ্গিজালনেন? এহি ত্ৰং এতানি আভতানি তিণাদীনি এত্থ নিক্খিপ, তানি সযমেৰ ঝাযিস্সন্তি, ত্ৰং পন অসুকস্মিং ঠানে সীতোদকা পোক্খরণী অত্থি, তত্থ ন্হত্ৰা, মালাগন্ধৰিলেপনেহি অত্তানং মণ্ডেত্ৰা সুনিৰত্থো সুপারুতোৰ পাদুকাহি নগরং পৰিসিত্ৰা পাসাদৰরমারুয্হ ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা মহাৰীথিযং ৰিরোচমানো নিসীদ একগ্গো সুখসমপ্পিতো হুত্ৰা, তত্থ তে নিসিন্নস্স তিণাদীনং খযেন সযমেৰ অযং অগ্গি অপ্পণ্ণত্তিভাৰং গমিস্সতী’’তি. সো তথা করেয্য. তথেৰ চ তত্থ নিসিন্নস্স সো অগ্গি উপাদানক্খযেন অপ্পণ্ণত্তিভাৰং গচ্ছেয্য. ইদং সন্ধাযেতং ‘‘ন কালেন কাল’’ন্তিআদি ৰুত্তং.
এৰমেৰ খোতি এত্থ পন ইদং ওপম্মসংসন্দনং – চত্তালীসায কট্ঠৰাহানং জলমানো মহাঅগ্গিক্খন্ধো ৰিয হি তেভূমকৰট্টং দট্ঠব্বং, অগ্গিজগ্গনকপুরিসো ৰিয ৰট্টসন্নিস্সিতকো যোগাৰচরো, অত্থকামো পুরিসো ৰিয সম্মাসম্বুদ্ধো, তেন পুরিসেন তস্স দিন্নওৰাদো ৰিয তথাগতেন ¶ ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, তেভূমকধম্মেসু নিব্বিন্দ, এৰং ৰট্টদুক্খা মুচ্চিস্সসী’’তি তস্স তেভূমকধম্মেসু কম্মট্ঠানস্স কথিতকালো, তস্স পুরিসস্স যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিত্ৰা পাসাদে নিসিন্নকালো ৰিয যোগিনো ¶ সুগতোৰাদং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স তেভূমকধম্মেসু ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন যথানুরূপং আহারসপ্পাযাদিং লভিত্ৰা, একাসনে নিসিন্নস্স অগ্গফলে পতিট্ঠিতকালো, তস্স ন্হানৰিলেপনাদীহি সুধোতমণ্ডিতকাযত্তা তস্মিং নিসিন্নস্স একগ্গসুখসমপ্পিতকালো ৰিয যোগিনো অরিযমগ্গপোক্খরণিযং মগ্গঞাণোদকেন সুন্হাতসুধোতকিলেসমলস্স হিরোত্তপ্পসাটকে নিৰাসেত্ৰা সীলৰিলেপনানুলিত্তস্স অরহত্তমণ্ডনেন অত্তভাৰং মণ্ডেত্ৰা ৰিমুত্তিপুপ্ফদামং পিল়ন্ধিত্ৰা ইদ্ধিপাদপাদুকা আরুয্হ নিব্বাননগরং পৰিসিত্ৰা ধম্মপাসাদং আরুয্হ সতিপট্ঠানমহাৰীথিযং ৰিরোচমানস্স নিব্বানারম্মণং ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নকালো. তস্স পন পুরিসস্স তস্মিং নিসিন্নস্স তিণাদীনং খযেন অগ্গিক্খন্ধস্স অপ্পণ্ণত্তিগমনকালো ৰিয খীণাসৰস্স যাৰতাযুকং ঠত্ৰা উপাদিণ্ণকক্খন্ধভেদেন অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতস্স মহাৰট্টৰূপসমো দট্ঠব্বো. দুতিযং.
৩. সংযোজনসুত্তৰণ্ণনা
৫৩. ততিযে ¶ সংযোজনিযেসূতি দসন্নং সংযোজনানং পচ্চযেসু. ঝাযেয্যাতি জলেয্য. তেলং আসিঞ্চেয্য ৰট্টিং উপসংহরেয্যাতি দীপপটিজগ্গনত্থং তেলভাজনঞ্চ মহন্তঞ্চ ৰট্টিকপালং গহেত্ৰা সমীপে নিচ্চং ঠিতোৰ তেলে খীণে তেলং আসিঞ্চেয্য, ৰট্টিযা খীণায ৰট্টিং উপসংহরেয্য. সেসমেত্থ সদ্ধিং ওপম্মসংসন্দনেন পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ততিযং.
৪. দুতিযসংযোজনসুত্তৰণ্ণনা
৫৪. চতুত্থে উপমং পঠমং কত্ৰা পচ্ছা অত্থো ৰুত্তো. সেসং তাদিসমেৰ. চতুত্থং.
৫. মহারুক্খসুত্তৰণ্ণনা
৫৫. পঞ্চমে ¶ উদ্ধং ওজং অভিহরন্তীতি পথৰীরসঞ্চ আপোরসঞ্চ উপরি আরোপেন্তি. ওজায আরোপিতত্তা হত্থসতুব্বেধস্স রুক্খস্স অঙ্কুরগ্গেসু বিন্দুবিন্দূনি ৰিয হুত্ৰা সিনেহো তিট্ঠতি. ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং ¶ – মহারুক্খো ৰিয হি তেভূমকৰট্টং, মূলানি ৰিয আযতনানি, মূলেহি ওজায আরোহনং ৰিয ছহি দ্ৰারেহি কম্মারোহনং, ওজায অভিরুল়্হত্তা মহারুক্খস্স যাৰকপ্পট্ঠানং ৰিয ৰট্টনিস্সিতবালপুথুজ্জনস্স ছহি দ্ৰারেহি কম্মং আযূহন্তস্স অপরাপরং ৰট্টস্স ৰড্ঢনৰসেন দীঘরত্তং ঠানং.
কুদ্দালপিটকন্তি কুদ্দালঞ্চেৰ পচ্ছিভাজনঞ্চ. খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দেয্যাতি খুদ্দকমহন্তানি খণ্ডাখণ্ডানি করোন্তো ছিন্দেয্য. ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – ইধাপি হি মহারুক্খো ৰিয তেভূমকৰট্টং, রুক্খং নাসেতুকামো পুরিসো ৰিয যোগাৰচরো, কুদ্দালো ৰিয ঞাণং, পচ্ছি ৰিয সমাধি, রুক্খচ্ছেদনফরসু ৰিয ঞাণং, রুক্খস্স মূলে ছিন্নকালো ৰিয যোগিনো আচরিযসন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা মনসিকরোন্তস্স পঞ্ঞা, খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দনকালো ৰিয সঙ্খেপতো চতুন্নং মহাভূতানং মনসিকারো, ফালনং ৰিয দ্ৰেচত্তালীসায কোট্ঠাসেসু ৰিত্থারমনসিকারো, সকলিকং সকলিকং করণকালো ৰিয উপাদারূপস্স চেৰ রূপক্খন্ধারম্মণস্স ৰিঞ্ঞাণস্স চাতি ইমেসং ৰসেন নামরূপপরিগ্গহো, মূলানং উপচ্ছেদনং ৰিয তস্সেৰ নামরূপস্স পচ্চযপরিযেসনং, ৰাতাতপে ¶ ৰিসোসেত্ৰা অগ্গিনা ডহনকালো ৰিয অনুপুব্বেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অঞ্ঞতরং সপ্পাযং লভিত্ৰা কম্মট্ঠানে ৰিভূতে উপট্ঠহমানে একপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স সমণধম্মং করোন্তস্স অগ্গফলপ্পত্তি, মসিকরণং ৰিয অরহত্তপ্পত্তদিৰসেযেৰ অপরিনিব্বাযন্তস্স যাৰতাযুকং ঠিত কালো, মহাৰাতে ওপুননং নদিযা পৰাহনং ৰিয চ উপাদিণ্ণকক্খন্ধভেদেন অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতস্স ৰট্টৰূপসমো ৰেদিতব্বো. পঞ্চমং.
৬. দুতিযমহারুক্খসুত্তৰণ্ণনা
৫৬. ছট্ঠেপি ¶ উপমং পঠমং ৰত্ৰা পচ্ছা অত্থো ৰুত্তো, ইদমেৰ নানত্তং. ছট্ঠং.
৭. তরুণরুক্খসুত্তৰণ্ণনা
৫৭-৫৯. সত্তমে ¶ তরুণোতি অজাতফলো. পলিমজ্জেয্যাতি সোধেয্য. পংসুং দদেয্যাতি থদ্ধফরুসপংসুং হরিত্ৰা মুদুগোমযচুণ্ণমিস্সং মধুরপংসুং পক্খিপেয্য. ৰুদ্ধিন্তি ৰুদ্ধিং আপজ্জিত্ৰা পুপ্ফূপগো পুপ্ফং, ফলূপগো ফলং গণ্হেয্য. ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – তরুণরুক্খো ৰিয হি তেভূমকৰট্টং, রুক্খজগ্গকো পুরিসো ৰিয ৰট্টনিস্সিতো পুথুজ্জনো, মূলফলসন্তানাদীনি ৰিয তীহি দ্ৰারেহি কুসলাকুসলকম্মাযূহনং, রুক্খস্স ৰুড্ঢিআপজ্জনং ৰিয পুথুজ্জনস্স তীহি দ্ৰারেহি কম্মং আযূহতো অপরাপরং ৰট্টপ্পৰত্তি. ৰিৰট্টং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অট্ঠমনৰমানি উত্তানত্থানেৰ. সত্তমাদীনি.
১০. নিদানসুত্তৰণ্ণনা
৬০. দসমে কুরূসু ৰিহরতীতি কুরূতি এৰং বহুৰচনৰসেন লদ্ধৰোহারে জনপদে ৰিহরতি. কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমোতি এৰংনামকো কুরূনং নিগমো, তং গোচরগামং কত্ৰাতি অত্থো. আযস্মাতি পিযৰচনমেতং গরুৰচনমেতং. আনন্দোতি ¶ তস্স থেরস্স নামং. একমন্তং নিসীদীতি ছ নিসজ্জদোসে ৰিৰজ্জেন্তো দক্খিণজাণুমণ্ডলস্স অভিমুখট্ঠানে ছব্বণ্ণানং বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিসিত্ৰা পসন্নলাখারসং ৰিগাহন্তো ৰিয সুৰণ্ণপটং পারুপন্তো ¶ ৰিয রত্তকম্বলৰিতানমজ্ঝং পৰিসন্তো ৰিয ধম্মভণ্ডাগারিকো আযস্মা আনন্দো নিসীদি. তেন ৰুত্তং ‘‘একমন্তং নিসীদী’’তি.
কায পন ৰেলায কেন কারণেন অযমাযস্মা ভগৰন্তং উপসঙ্কমন্তোতি? সাযন্হৰেলায পচ্চযাকারপঞ্হং পুচ্ছনকারণেন. তং দিৰসং কির অযমাযস্মা কুলসঙ্গহত্থায ঘরদ্ৰারে ঘরদ্ৰারে সহস্সভণ্ডিকং নিক্খিপন্তো ৰিয কম্মাসধম্মং পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সত্থু ৰত্তং দস্সেত্ৰা সত্থরি গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো দিৰাট্ঠানং গন্ত্ৰা অন্তেৰাসিকেসু ৰত্তং দস্সেত্ৰা পটিক্কন্তেসু দিৰাট্ঠানং পটিসম্মজ্জিত্ৰা চম্মক্খণ্ডং পঞ্ঞপেত্ৰা উদকতুম্বতো উদকেন হত্থপাদে ¶ সীতলং কত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো সোতাপত্তিফলসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা. অথ পরিচ্ছিন্নকালৰসেন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায পচ্চযাকারে ঞাণং ওতারেসি. সো ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তিআদিতো পট্ঠায অন্তং, অন্ততো পট্ঠায আদিং, উভযন্ততো পট্ঠায মজ্ঝং, মজ্ঝতো পট্ঠায উভো অন্তে পাপেন্তো তিক্খত্তুং দ্ৰাদসপদং পচ্চযাকারং সম্মসি. তস্সেৰং সম্মসন্তস্স পচ্চযাকারো ৰিভূতো হুত্ৰা উত্তানকুত্তানকো ৰিয উপট্ঠাসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘অযং পচ্চযাকারো সব্ববুদ্ধেহি গম্ভীরো চেৰ গম্ভীরাৰভাসো চাতি কথিতো, ময্হং খো পন পদেসঞাণে ঠিতস্স সাৰকস্স সতো উত্তানো ৰিয ৰিভূতো পাকটো হুত্ৰা উপট্ঠাতি, ময্হংযেৰ নু খো এস উত্তানকো ৰিয উপট্ঠাতি, উদাহু অঞ্ঞেসম্পীতি অত্তনো উপট্ঠানকারণং সত্থু আরোচেস্সামী’’তি নিসিন্নট্ঠানতো উট্ঠায চম্মক্খণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা আদায সাযন্হসমযে ভগৰন্তং উপসঙ্কমি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সাযন্হৰেলাযং পচ্চযাকারপঞ্হং পুচ্ছনকারণেন উপসঙ্কমন্তো’’তি.
যাৰ গম্ভীরোতি এত্থ যাৰসদ্দো পমাণাতিক্কমে. অতিক্কম্ম পমাণং গম্ভীরো, অতিগম্ভীরোতি অত্থো. গম্ভীরাৰভাসোতি ¶ গম্ভীরোৰ হুত্ৰা অৰভাসতি, দিস্সতীতি অত্থো. একঞ্হি উত্তানমেৰ গম্ভীরাৰভাসং হোতি পূতিপণ্ণরসৰসেন কাল়ৰণ্ণং পুরাণউদকং ৰিয. তঞ্হি জাণুপ্পমাণম্পি সতপোরিসং ৰিয দিস্সতি. একং গম্ভীরং উত্তানাৰভাসং হোতি মণিভাসং ৰিপ্পসন্নউদকং ৰিয. তঞ্হি সতপোরিসম্পি জাণুপ্পমাণং ৰিয খাযতি. একং উত্তানং উত্তানাৰভাসং হোতি পাতিআদীসু উদকং ৰিয. একং গম্ভীরং গম্ভীরাৰভাসং হোতি সিনেরুপাদকমহাসমুদ্দে উদকং ৰিয. এৰং উদকমেৰ চত্তারি নামানি লভতি. পটিচ্চসমুপ্পাদে পনেতং নত্থি. অযঞ্হি গম্ভীরো চ গম্ভীরাৰভাসো চাতি একমেৰ নামং লভতি ¶ . এৰরূপো সমানোপি অথ চ পন মে উত্তানকুত্তানকো ৰিয খাযতি, তদিদং অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তেতি এৰং অত্তনো ৰিম্হযং পকাসেন্তো পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা তুণ্হীভূতো নিসীদি.
ভগৰা ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘আনন্দো ভৰগ্গগহণায হত্থং পসারেন্তো ৰিয সিনেরুং ভিন্দিত্ৰা মিঞ্জং নীহরিতুং ৰাযমমানো ৰিয ৰিনা নাৰায মহাসমুদ্দং তরিতুকামো ৰিয পথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা পথৰোজং গহেতুং ৰাযমমানো ৰিয বুদ্ধৰিসযং পঞ্হং অত্তনো উত্তানুত্তানন্তি ৰদতি, হন্দস্স গম্ভীরভাৰং আচিক্খামী’’তি চিন্তেত্ৰা মা হেৰন্তিআদিমাহ.
তত্থ মা হেৰন্তি হ-কারো নিপাতমত্তং, এৰং মা ভণীতি অত্থো. ‘‘মা হেৰ’’ন্তি চ ইদং ৰচনং ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং উস্সাদেন্তোপি ভণতি অপসাদেন্তোপি. তত্থ উস্সাদেন্তোপীতি, আনন্দ, ত্ৰং মহাপঞ্ঞো ৰিসদঞাণো, তেন তে গম্ভীরোপি পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানকো ৰিয খাযতি, অঞ্ঞেসং পনেস উত্তানকোতি ন সল্লক্খেতব্বো, গম্ভীরোযেৰ চ সো গম্ভীরাৰভাসো চ.
তত্থ চতস্সো উপমা ৰদন্তি – ছ মাসে সুভোজনরসপুট্ঠস্স কির কতযোগস্স মহামল্লস্স সমজ্জসমযে কতমল্লপাসাণপরিচযস্স যুদ্ধভূমিং গচ্ছন্তস্স অন্তরা মল্লপাসাণং দস্সেসুং. সো ‘‘কিং এত’’ন্তি আহ. মল্লপাসাণোতি. আহরথ নন্তি. ‘‘উক্খিপিতুং ন ¶ সক্কোমা’’তি ৰুত্তে সযং গন্ত্ৰা ‘‘কুহিং ইমস্স ভারিযট্ঠান’’ন্তি ৰত্ৰা দ্ৰীহি হত্থেহি দ্ৰে পাসাণে উক্খিপিত্ৰা কীল়াগুল়ে ৰিয খিপিত্ৰা অগমাসি. তত্থ মল্লস্স মল্লপাসাণো লহুকোতি ন অঞ্ঞেসম্পি লহুকোতি ৰত্তব্বো. ছ মাসে সুভোজনরসপুট্ঠো মল্লো ৰিয হি কপ্পসতসহস্সং অভিনীহারসম্পন্নো আযস্মা আনন্দো. যথা মল্লস্স মহাবলতায মল্লপাসাণো লহুকো, এৰং থেরস্স মহাপঞ্ঞতায পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানোতি ৰত্তব্বো, সো অঞ্ঞেসং উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো.
মহাসমুদ্দে চ তিমি নাম মহামচ্ছো দ্ৰিযোজনসতিকো, তিমিঙ্গলো তিযোজনসতিকো, তিমিরপিঙ্গলো পঞ্চযোজনসতিকো, আনন্দো তিমিনন্দো অজ্ঝারোহো মহাতিমীতি ইমে চত্তারো যোজনসহস্সিকা. তত্থ তিমিরপিঙ্গলেনেৰ দীপেন্তি. তস্স কির দক্খিণকণ্ণং চালেন্তস্স পঞ্চযোজনসতে ¶ পদেসে উদকং চলতি, তথা ৰামকণ্ণং, তথা নঙ্গুট্ঠং, তথা সীসং. দ্ৰে পন কণ্ণে চালেত্ৰা নঙ্গুট্ঠেন ¶ পহরিত্ৰা সীসং অপরাপরং কত্ৰা কীল়িতুং আরদ্ধস্স সত্তট্ঠযোজনসতে ঠানে ভাজনে পক্খিপিত্ৰা উদ্ধনে আরোপিতং ৰিয উদকং পক্কুথতি. যোজনসতমত্তে পদেসে উদকং পিট্ঠিং ছাদেতুং ন সক্কোতি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘‘অযং মহাসমুদ্দো গম্ভীরোতি ৰদন্তি, কুতস্স গম্ভীরতা, মযং পিট্ঠিমত্তচ্ছাদনম্পি উদকং ন লভামা’’তি. তত্থ কাযূপপন্নস্স তিমিরপিঙ্গলস্স মহাসমুদ্দো উত্তানোতি অঞ্ঞেসঞ্চ খুদ্দকমচ্ছানং উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো, এৰমেৰ ঞাণূপপন্নস্স থেরস্স পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানোতি অঞ্ঞেসম্পি উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো. সুপণ্ণরাজা চ দিযড্ঢযোজনসতিকো হোতি. তস্স দক্খিণপক্খো পঞ্ঞাসযোজনিকো হোতি, তথা ৰামপক্খো, পিঞ্ছৰট্টি চ সট্ঠিযোজনিকা, গীৰা তিংসযোজনিকা, মুখং নৰযোজনং, পাদা দ্ৰাদসযোজনিকা, তস্মিং সুপণ্ণৰাতং ¶ দস্সেতুং আরদ্ধে সত্তট্ঠযোজনসতং ঠানং নপ্পহোতি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘‘অযং আকাসো অনন্তোতি ৰদন্তি, কুতস্স অনন্ততা, মযং পক্খৰাতপ্পত্থরণোকাসম্পি ন লভামা’’তি. তত্থ কাযূপপন্নস্স সুপণ্ণরঞ্ঞো আকাসো পরিত্তোতি অঞ্ঞেসঞ্চ খুদ্দকপক্খীনং পরিত্তোতি ন ৰত্তব্বো, এৰমেৰ ঞাণূপপন্নস্স থেরস্স পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানোতি অঞ্ঞেসম্পি উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো.
রাহু অসুরিন্দো পন পাদন্ততো যাৰ কেসন্তা যোজনানং চত্তারি সহস্সানি অট্ঠ চ সতানি হোন্তি. তস্স দ্ৰিন্নং বাহানং অন্তরে দ্ৰাদসযোজনসতিকং, বহলত্তেন ছযোজনসতিকং, হত্থপাদতলানি তিযোজনসতিকানি, তথা মুখং, একঙ্গুলিপব্বং পঞ্ঞাসযোজনং, তথা ভমুকন্তরং, নলাটং তিযোজনসতিকং, সীসং নৰযোজনসতিকং. তস্স মহাসমুদ্দং ওতিণ্ণস্স গম্ভীরং উদকং জাণুপ্পমাণং হোতি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘‘অযং মহাসমুদ্দো গম্ভীরোতি ৰদন্তি. কুতস্স গম্ভীরতা? মযং জাণুপ্পটিচ্ছাদনমত্তম্পি উদকং ন লভামা’’তি. তত্থ কাযূপপন্নস্স রাহুনো মহাসমুদ্দো উত্তানোতি অঞ্ঞেসঞ্চ উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো. এৰমেৰ ঞাণূপপন্নস্স থেরস্স পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানোতি ¶ অঞ্ঞেসম্পি উত্তানোতি ন ৰত্তব্বো. এতমত্থং সন্ধায ভগৰা মা হেৰং, আনন্দ, মা হেৰং, আনন্দাতি আহ.
থেরস্স হি চতূহি কারণেহি গম্ভীরো পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানোতি উপট্ঠাসি. কতমেহি চতূহি? পুব্বূপনিস্সযসম্পত্তিযা তিত্থৰাসেন সোতাপন্নতায বহুস্সুতভাৰেনাতি.
ইতো ¶ কির সতসহস্সিমে কপ্পে পদুমুত্তরো নাম সত্থা লোকে উপ্পজ্জি. তস্স হংসৰতী নাম নগরং অহোসি, আনন্দো নাম রাজা পিতা, সুমেধা নাম দেৰী মাতা, বোধিসত্তো উত্তরকুমারো নাম অহোসি. সো পুত্তস্স জাতদিৰসে মহাভিনিক্খমনং নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা পধানমনুযুত্তো অনুক্কমেন সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা, ‘‘অনেকজাতিসংসার’’ন্তি উদানং উদানেত্ৰা সত্তাহং বোধিপল্লঙ্কে ৰীতিনামেত্ৰা ‘‘পথৰিযং পাদং ঠপেস্সামী’’তি পাদং অভিনীহরি. অথ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা ¶ মহন্তং পদুমং উট্ঠাসি. তস্স ধুরপত্তানি নৰুতিহত্থানি, কেসরং তিংসহত্থং, কণ্ণিকা দ্ৰাদসহত্থা, নৰঘটপ্পমাণা রেণু অহোসি.
সত্থা পন উব্বেধতো অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থো অহোসি, তস্স উভিন্নং বাহানমন্তরং অট্ঠারসহত্থং, নলাটং পঞ্চহত্থং, হত্থপাদা একাদসহত্থা. তস্স একাদসহত্থেন পাদেন দ্ৰাদসহত্থায কণ্ণিকায অক্কন্তমত্তায নৰঘটপ্পমাণা রেণু উট্ঠায অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থং পদেসং উগ্গন্ত্ৰা ওকিণ্ণমনোসিলাচুণ্ণং ৰিয পচ্চোকিণ্ণং. তদুপাদায ভগৰা ‘‘পদুমুত্তরো’’ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. তস্স দেৰিলো চ সুজাতো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা অহেসুং, অমিতা চ অসমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সুমনো নাম উপট্ঠাকো. পদুমুত্তরো ভগৰা পিতুসঙ্গহং কুরুমানো ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো হংসৰতিযা রাজধানিযা ৰসতি.
কনিট্ঠভাতা পনস্স সুমনকুমারো নাম. তস্স রাজা হংসৰতিতো ৰীসযোজনসতে ভোগং অদাসি. সো কদাচি আগন্ত্ৰা পিতরঞ্চ সত্থারঞ্চ পস্সতি. অথেকদিৰসং পচ্চন্তো কুপিতো. সুমনো রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি. রাজা ‘‘ত্ৰং মযা, তাত, কস্মা ঠপিতো’’তি পটিপেসেসি. সো চোরে ৰূপসমেত্ৰা ‘‘উপসন্তো, দেৰ, জনপদো’’তি রঞ্ঞো পেসেসি. রাজা তুট্ঠো ‘‘সীঘং মম পুত্তো আগচ্ছতূ’’তি আহ. তস্স ¶ সহস্সমত্তা অমচ্চা হোন্তি. সো তেহি সদ্ধিং অন্তরামগ্গে মন্তেসি – ‘‘ময্হং পিতা তুট্ঠো সচে মে ৰরং দেতি, কিং গণ্হামী’’তি? অথ নং একচ্চে ‘‘হত্থিং গণ্হথ, অস্সং গণ্হথ, জনপদং গণ্হথ, সত্তরতনানি গণ্হথা’’তি আহংসু. অপরে ‘‘তুম্হে পথৰিস্সরস্স পুত্তা, ন তুম্হাকং ধনং দুল্লভং, লদ্ধম্পি চেতং সব্বং পহায গমনীযং, পুঞ্ঞমেৰ একং আদায গমনীযং, তস্মা দেৰে ৰরং দদমানে তেমাসং পদুমুত্তরং ভগৰন্তং উপট্ঠাতুং ৰরং গণ্হথা’’তি. সো ‘‘তুম্হে ময্হং কল্যাণমিত্তা নাম, মমেতং চিত্তং ¶ নত্থি, তুম্হেহি পন উপ্পাদিতং, এৰং করিস্সামী’’তি, গন্ত্ৰা পিতরং ৰন্দিত্ৰা পিতরা আলিঙ্গেত্ৰা, মত্থকে চুম্বিত্ৰা ‘‘ৰরং তে, পুত্ত, দেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘ইচ্ছামহং, মহারাজ, ভগৰন্তং তেমাসং ¶ চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহন্তো জীৰিতং অৰঞ্ঝং কাতুং, ইদং মে ৰরং দেহী’’তি আহ. ন সক্কা, তাত, অঞ্ঞং ৰরেহীতি. দেৰ, খত্তিযানং নাম দ্ৰেকথা নত্থি, এতমেৰ মে দেহি, ন মমঞ্ঞেন অত্থোতি. তাত, বুদ্ধানং নাম চিত্তং দুজ্জানং, সচে ভগৰা ন ইচ্ছিস্সতি, মযা দিন্নম্পি কিং ভৰিস্সতীতি? ‘‘সাধু, দেৰ, অহং ভগৰতো চিত্তং জানিস্সামী’’তি ৰিহারং গতো.
তেন চ সমযেন ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিট্ঠো হোতি. সো মণ্ডলমাল়ে সন্নিসিন্নানং ভিক্খূনং সন্তিকং অগমাসি. তে নং আহংসু – ‘‘রাজপুত্ত কস্মা আগতোসী’’তি? ভগৰন্তং দস্সনায, দস্সেথ মে ভগৰন্তন্তি. ‘‘ন মযং, রাজপুত্ত, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সত্থারং দট্ঠুং লভামা’’তি. কো পন, ভন্তে, লভতীতি? সুমনত্থেরো নাম রাজপুত্তাতি. সো ‘‘কুহিং ভন্তে থেরো’’তি? থেরস্স নিসিন্নট্ঠানং পুচ্ছিত্ৰা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা – ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং পস্সিতুং, দস্সেথ মে ভগৰন্ত’’ন্তি আহ. থেরো ‘‘এহি, রাজপুত্তা’’তি তং গহেত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে ঠপেত্ৰা গন্ধকুটিং আরুহি. অথ নং ভগৰা ‘‘সুমন, কস্মা আগতোসী’’তি আহ. রাজপুত্তো, ভন্তে, ভগৰন্তং দস্সনায আগতোতি. তেন হি ভিক্খু আসনং পঞ্ঞপেহীতি. থেরো আসনং পঞ্ঞপেসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. রাজপুত্তো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং অকাসি, ‘‘কদা আগতোসি রাজপুত্তা’’তি? ভন্তে, তুম্হেসু গন্ধকুটিং পৰিট্ঠেসু, ভিক্খূ পন ‘‘ন মযং ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে ভগৰন্তং দট্ঠুং লভামা’’তি মং থেরস্স সন্তিকং পাহেসুং, থেরো পন একৰচনেনেৰ দস্সেসি, থেরো, ভন্তে, তুম্হাকং ¶ সাসনে ¶ ৰল্লভো মঞ্ঞেতি. আম, রাজকুমার, ৰল্লভো এস ভিক্খু ময্হং সাসনেতি. ভন্তে, বুদ্ধানং সাসনে কিং কত্ৰা ৰল্লভো হোতীতি? দানং দত্ৰা সীলং সমাদিযিত্ৰা উপোসথকম্মং কত্ৰা, কুমারাতি. ভগৰা অহম্পি থেরো ৰিয বুদ্ধসাসনে ৰল্লভো হোতুকামো, তেমাসং মে ৰস্সাৰাসং অধিৰাসেথাতি. ভগৰা, ‘‘অত্থি নু খো গতেন অত্থো’’তি ওলোকেত্ৰা ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো, রাজকুমার, তথাগতা অভিরমন্তী’’তি আহ. কুমারো ‘‘অঞ্ঞাতং ভগৰা, অঞ্ঞাতং সুগতা’’তি ৰত্ৰা – ‘‘অহং, ভন্তে, পুরিমতরং গন্ত্ৰা ৰিহারং কারেমি, মযা পেসিতে ভিক্খুসতসহস্সেন সদ্ধিং আগচ্ছথা’’তি পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দিন্না মে, দেৰ, ভগৰতা পটিঞ্ঞা, মযা পহিতে তুম্হে ভগৰন্তং পেসেয্যাথা’’তি পিতরং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা যোজনে যোজনে ৰিহারং কারেত্ৰা ৰীসযোজনসতং অদ্ধানং গতো. গন্ত্ৰা অত্তনো নগরে ৰিহারট্ঠানং ৰিচিনন্তো সোভনস্স নাম কুটুম্বিকস্স ¶ উয্যানং দিস্ৰা সতসহস্সেন কিণিত্ৰা সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহারং কারেসি. তত্থ ভগৰতো গন্ধকুটিং, সেসভিক্খূনঞ্চ রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানত্থায কুটিলেণমণ্ডপে কারাপেত্ৰা পাকারপরিক্খেপং দ্ৰারকোট্ঠকঞ্চ নিট্ঠাপেত্ৰা পিতু সন্তিকং পেসেসি ‘‘নিট্ঠিতং ময্হং কিচ্চং, সত্থারং পহিণথা’’তি.
রাজা ভগৰন্তং ভোজেত্ৰা ‘‘ভগৰা সুমনস্স কিচ্চং নিট্ঠিতং, তুম্হাকং আগমনং পচ্চাসীসতী’’তি. ভগৰা সতসহস্সভিক্খুপরিৰারো যোজনে যোজনে ৰিহারেসু ৰসমানো অগমাসি. কুমারো ‘‘সত্থা আগচ্ছতী’’তি সুত্ৰা যোজনং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজযমানো ৰিহারং পৰেসেত্ৰা –
‘‘সতসহস্সেন মে কীতং, সতসহস্সেন মাপিতং;
সোভনং নাম উয্যানং পটিগ্গণ্হ, মহামুনী’’তি. –
ৰিহারং নিয্যাতেসি. সো ৰস্সূপনাযিকদিৰসে দানং দত্ৰা অত্তনো পুত্তদারে চ অমচ্চে চ পক্কোসাপেত্ৰা আহ –‘‘সত্থা অম্হাকং সন্তিকং দূরতো আগতো, বুদ্ধা চ নাম ধম্মগরুনোৰ, নামিসগরুকা. তস্মা অহং ইমং তেমাসং দ্ৰে সাটকে ¶ নিৰাসেত্ৰা দস সীলানি সমাদিযিত্ৰা ইধেৰ ¶ ৰসিস্সামি, তুম্হে খীণাসৰসতসহস্সস্স ইমিনাৰ নীহারেন তেমাসং দানং দদেয্যাথা’’তি.
সো সুমনত্থেরস্স ৰসনট্ঠানসভাগেযেৰ ঠানে ৰসন্তো যং থেরো ভগৰতো ৰত্তং করোতি, তং সব্বং দিস্ৰা, ‘‘ইমস্মিং ঠানে একন্তৰল্লভো এস থেরো, এতস্সেৰ ঠানন্তরং পত্থেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, উপকট্ঠায পৰারণায গামং পৰিসিত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে ভিক্খূসতসহস্সস্স পাদমূলে তিচীৰরং ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যদেতং মযা মগ্গে যোজনন্তরিকৰিহারকারাপনতো পট্ঠায পুঞ্ঞং কতং, তং নেৰ সক্কসম্পত্তিং, ন মারব্রহ্মসম্পত্তিং পত্থযন্তেন, বুদ্ধস্স পন উপট্ঠাকভাৰং পত্থেন্তেন কতং. তস্মা অহম্পি ভগৰা অনাগতে সুমনত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স উপট্ঠাকো হোমী’’তি পঞ্চপতিট্ঠিতেন পতিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিপন্নো. ভগৰা ‘‘মহন্তং কুলপুত্তস্স চিত্তং, ইজ্ঝিস্সতি নু খো, নো’’তি ওলোকেন্তো ¶ , ‘‘অনাগতে ইতো সতসহস্সিমে কপ্পে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্সেৰ উপট্ঠাকো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা –
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা’’তি. –
আহ. কুমারো সুত্ৰা ‘‘বুদ্ধা নাম অদ্ৰেজ্ঝকথা হোন্তী’’তি দুতিযদিৰসেযেৰ তস্স ভগৰতো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো গচ্ছন্তো ৰিয অহোসি. সো তস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ৰস্সসতসহস্সং দানং দত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালেপি পিণ্ডায চরতো থেরস্স পত্তগ্গহণত্থং উত্তরিসাটকং দত্ৰা পূজং অকাসি. পুন সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিরাজা হুত্ৰা অট্ঠন্নং পচ্চেকবুদ্ধানং পণ্ণসালাযো কারেত্ৰা মণিআধারকে উপট্ঠপেত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি দসৰস্সসহস্সানি উপট্ঠানং অকাসি. এতানি পাকটট্ঠানানি.
কপ্পসতসহস্সং পন দানং দদমানোৰ অম্হাকং বোধিসত্তেন সদ্ধিং তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা ¶ ততো চুতো অমিতোদনসক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অনুপুব্বেন কতাভিনিক্খমনো সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা পঠমগমনেন কপিলৰত্থুং আগন্ত্ৰা ততো নিক্খমন্তে ভগৰতি ভগৰতো পরিৰারত্থং ¶ রাজকুমারেসু পব্বজন্তেসু ভদ্দিযাদীহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ আযস্মতো পুণ্ণস্স মন্তাণিপুত্তস্স সন্তিকে ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. এৰমেস আযস্মা পুব্বূপনিস্সযসম্পন্নো, তস্সিমায পুব্বূপনিস্সযসম্পত্তিযা গম্ভীরোপি পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানকো ৰিয উপট্ঠাসি.
তিত্থৰাসোতি পন গরূনং সন্তিকে উগ্গহণসৰনপরিপুচ্ছনধারণানি ৰুচ্চন্তি. সো থেরস্স অতিৰিয পরিসুদ্ধো. তেনাপিস্সাযং গম্ভীরোপি উত্তানকো ৰিয উপট্ঠাসি. সোতাপন্নানঞ্চ নাম পচ্চযাকারো উত্তানকো হুত্ৰা উপট্ঠাতি, অযঞ্চ আযস্মা সোতাপন্নো. বহুস্সুতানং চতুহত্থে ওৰরকে পদীপে জলমানে মঞ্চপীঠং ৰিয নামরূপপরিচ্ছেদো পাকটো হোতি, অযঞ্চ আযস্মা বহুস্সুতানং অগ্গো. ইতি বাহুসচ্চভাৰেনপিস্স গম্ভীরোপি পচ্চযাকারো উত্তানকো ৰিয উপট্ঠাসি. পটিচ্চসমুপ্পাদো চতূহি গম্ভীরতাহি গম্ভীরো. সা পনস্স গম্ভীরতা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতাৰ. সা সব্বাপি থেরস্স উত্তানকা ৰিয উপট্ঠাসি. তেন ¶ ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং উস্সাদেন্তো মা হেৰন্তিআদিমাহ. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – আনন্দ, ত্ৰং মহাপঞ্ঞো ৰিসদঞাণো, তেন তে গম্ভীরোপি পটিচ্চসমুপ্পাদো উত্তানকো ৰিয খাযতি. তস্মা ‘‘ময্হমেৰ নু খো এস উত্তানকো ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাতি, উদাহু অঞ্ঞেসম্পী’’তি মা এৰং অৰচ.
যং পন ৰুত্তং ‘‘অপসাদেন্তো’’তি, তত্থাযমধিপ্পাযো – আনন্দ, ‘‘অথ চ পন মে উত্তানকুত্তানকো ৰিয খাযতী’’তি মা হেৰং অৰচ. যদি হি তে এস উত্তানকুত্তানকো ৰিয খাযতি, কস্মা ত্ৰং অত্তনো ধম্মতায সোতাপন্নো নাহোসি, মযা দিন্ননযে ঠত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পটিৰিজ্ঝি? আনন্দ ¶ , ইদং নিব্বানমেৰ গম্ভীরং, পচ্চযাকারো পন উত্তানকো জাতো, অথ কস্মা ওল়ারিকং কামরাগসংযোজনং পটিঘসংযোজনং ওল়ারিকং কামরাগানুসযং পটিঘানুসযন্তি ইমে চত্তারো কিলেসে সমুগ্ঘাতেত্ৰা সকদাগামিফলং ন সচ্ছিকরোসি, তেযেৰ অণুসহগতে চত্তারো কিলেসে সমুগ্ঘাতেত্ৰা অনাগামিফলং ন সচ্ছিকরোসি, রূপরাগাদীনি ¶ পঞ্চ সংযোজনানি, মানানুসযং ভৰরাগানুসযং অৰিজ্জানুসযন্তি ইমে অট্ঠ কিলেসে সমুগ্ঘাতেত্ৰা অরহত্তং ন সচ্ছিকরোসি? কস্মা ৰা সতসহস্সকপ্পাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং পূরিতপারমিনো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা ৰিয সাৰকপারমীঞাণং ন পটিৰিজ্ঝসি, সতসহস্সকপ্পাধিকানি দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পূরিতপারমিনো পচ্চেকবুদ্ধা ৰিয চ পচ্চেকবোধিঞাণং ন পটিৰিজ্ঝসি? যদি ৰা তে সব্বথাৰ এস উত্তানকো হুত্ৰা উপট্ঠাসি. অথ কস্মা সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অট্ঠ সোল়স ৰা অসঙ্খ্যেয্যানি পূরিতপারমিনো বুদ্ধা ৰিয সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং ন সচ্ছিকরোসি? কিং অনত্থিকোসি এতেহি ৰিসেসাধিগমেহি? পস্স যাৰ চ তে অপরদ্ধং, ত্ৰং নাম সাৰকপদেসঞাণে ঠিতো অতিগম্ভীরং পচ্চযাকারং ‘‘উত্তানকো ৰিয মে উপট্ঠাতী’’তি ৰদসি. তস্স তে ইদং ৰচনং বুদ্ধানং কথায পচ্চনীকং হোতি. তাদিসেন নাম ভিক্খুনা বুদ্ধানং কথায পচ্চনীকং কথেতব্বন্তি ন যুত্তমেতং. ননু ময্হং, আনন্দ, ইমং পচ্চযাকারং পটিৰিজ্ঝিতুং ৰাযমন্তস্সেৰ কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অতিক্কন্তানি. পচ্চযাকারপটিৰিজ্ঝনত্থায চ পন মে অদিন্নদানং নাম নত্থি, অপূরিতপারমী নাম নত্থি. ‘‘অজ্জ পচ্চযাকারং পটিৰিজ্ঝিস্সামী’’তি পন মে নিরুস্সাহং ৰিয মারবলং ৰিধমন্তস্স অযং মহাপথৰী দ্ৰঙ্গুলমত্তম্পি নাকম্পি, তথা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং সম্পাদেন্তস্স. পচ্ছিমযামে পন মে বলৰপচ্চূসসমযে, ‘‘অৰিজ্জা সঙ্খারানং নৰহি আকারেহি পচ্চযো হোতী’’তি দিট্ঠমত্তেযেৰ দসসহস্সিলোকধাতু অযদণ্ডেন ¶ আকোটিতকংসথালো ৰিয ৰিরৰসতং ৰিরৰসহস্সং মুঞ্চমানা ৰাতাহতে পদুমিনিপণ্ণে উদকবিন্দু ৰিয পকম্পিত্থ. এৰং ¶ গম্ভীরো চাযং, আনন্দ, পটিচ্চসমুপ্পাদো গম্ভীরাৰভাসো চ, এতস্স, আনন্দ, ধম্মস্স অননুবোধা…পে… নাতিৰত্ততীতি.
এতস্স ধম্মস্সাতি এতস্স পচ্চযধম্মস্স. অননুবোধাতি ঞাতপরিঞ্ঞাৰসেন অননুবুজ্ঝনা. অপ্পটিৰেধাতি তীরণপ্পহানপরিঞ্ঞাৰসেন অপ্পটিৰিজ্ঝনা. তন্তাকুলকজাতাতি তন্তং ৰিয আকুলজাতা. যথা নাম দুন্নিক্খিত্তং মূসিকচ্ছিন্নং পেসকারানং তন্তং তহিং তহিং আকুলং হোতি, ‘‘ইদং অগ্গং, ইদং মূল’’ন্তি অগ্গেন ৰা অগ্গং, মূলেন ৰা মূলং সমানেতুং দুক্করং হোতি. এৰমেৰ সত্তা ইমস্মিং পচ্চযাকারে খলিতা আকুলা ব্যাকুলা হোন্তি ¶ , ন সক্কোন্তি পচ্চযাকারং উজুং কাতুং. তত্থ তন্তং পচ্চত্তপুরিসকারে ঠত্ৰা সক্কাপি ভৰেয্য উজুং কাতুং, ঠপেত্ৰা পন দ্ৰে বোধিসত্তে অঞ্ঞো সত্তো অত্তনো ধম্মতায পচ্চযাকারং উজুং কাতুং সমত্থো নাম নত্থি. যথা পন আকুলং তন্তং কঞ্জিযং দত্ৰা কোচ্ছেন পহটং তত্থ তত্থ গুল়কজাতং হোতি গণ্ঠিবদ্ধং, এৰমিমে সত্তা পচ্চযেসু পক্খলিত্ৰা পচ্চযে উজুং কাতুং অসক্কোন্তা দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগতৰসেন গুল়কজাতা হোন্তি গণ্ঠিবদ্ধা. যে হি কেচি দিট্ঠিযো সন্নিস্সিতা, সব্বে তে পচ্চযং উজুং কাতুং অসক্কোন্তাযেৰ.
কুলাগণ্ঠিকজাতাতি কুলাগণ্ঠিকং ৰুচ্চতি পেসকারকঞ্জিযসুত্তং. কুলা নাম সকুণিকা, তস্সা কুলাৰকোতিপি একে. যথা হি তদুভযম্পি আকুলং অগ্গেন ৰা অগ্গং, মূলেন ৰা মূলং সমানেতুং দুক্করন্তি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং.
মুঞ্জপব্বজভূতাতি মুঞ্জতিণং ৰিয পব্বজতিণং ৰিয চ ভূতা তাদিসা জাতা. যথা হি তানি তিণানি কোট্টেত্ৰা কতরজ্জু জিণ্ণকালে কত্থচি পতিতং গহেত্ৰা তেসং তিণানং ‘‘ইদং অগ্গং, ইদং মূল’’ন্তি অগ্গেন ৰা অগ্গং, মূলেন ৰা মূলং সমানেতুং দুক্করং, তম্পি পচ্চত্তপুরিসকারে ঠত্ৰা সক্কা ভৰেয্য উজুং কাতুং, ঠপেত্ৰা পন দ্ৰে বোধিসত্তে ¶ অঞ্ঞো সত্তো অত্তনো ধম্মতায পচ্চযাকারং উজুং কাতুং সমত্থো নাম নত্থি, এৰমযং পজা পচ্চযং উজুং কাতুং অসক্কোন্তী দিট্ঠিগতৰসেন গণ্ঠিকজাতা হুত্ৰা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং সংসারং নাতিৰত্ততি.
তত্থ ¶ অপাযোতি নিরযতিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযঅসুরকাযা. সব্বেপি হি তে ৰড্ঢিসঙ্খাতস্স অযস্স অভাৰতো ‘‘অপাযো’’তি ৰুচ্চতি, তথা দুক্খস্স গতিভাৰতো দুগ্গতি, সুখসমুস্সযতো ৰিনিপতিতত্তা ৰিনিপাতো. ইতরো পন –
‘‘খন্ধানঞ্চ পটিপাটি, ধাতুআযতনান চ;
অব্ভোচ্ছিন্নং ৰত্তমানা, সংসারোতি পৰুচ্চতি’’.
তং সব্বম্পি নাতিৰত্ততি নাতিক্কমতি, অথ খো চুতিতো পটিসন্ধিং, পটিসন্ধিতো চুতিন্তি এৰং পুনপ্পুনং চুতিপটিসন্ধিযো গণ্হমানা তীসু ভৰেসু চতূসু ¶ যোনীসু পঞ্চসু গতীসু সত্তসু ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীসু নৰসু সত্তাৰাসেসু মহাসমুদ্দে ৰাতক্খিত্তা নাৰা ৰিয যন্তে যুত্তগোণো ৰিয চ পরিব্ভমতিযেৰ. ইতি সব্বমেতং ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং অপসাদেন্তো আহ. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰাতি. দসমং.
দুক্খৰগ্গো ছট্ঠো.
৭. মহাৰগ্গো
১. অস্সুতৰাসুত্তৰণ্ণনা
৬১. মহাৰগ্গস্স পঠমে অস্সুতৰাতি খন্ধধাতুআযতনপচ্চযাকারসতিপট্ঠানাদীসু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰিনিচ্ছযরহিতো. পুথুজ্জনোতি পুথূনং নানপ্পকারানং কিলেসাদীনং জননাদিকারণেহি পুথুজ্জনো. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘পুথু কিলেসে জনেন্তীতি পুথুজ্জনা’’তি সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. অপিচ পুথূনং গণনপথমতীতানং অরিযধম্মপরম্মুখানং নীচধম্মসমাচারানং জনানং অন্তোগধত্তাপি পুথুজ্জনো, পুথু ৰা অযং ৰিসুংযেৰ সঙ্খং গতো, ৰিসংসট্ঠো সীলসুতাদিগুণযুত্তেহি অরিযেহি জনোতি পুথুজ্জনো. এৰমেতেহি ¶ ‘‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো’’তি দ্ৰীহিপি পদেহি যে তে –
‘‘দুৰে ¶ পুথুজ্জনা ৰুত্তা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
অন্ধো পুথুজ্জনো একো, কল্যাণেকো পুথুজ্জনো’’তি. (মহানি. ৯৪); –
দ্ৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, তেসু অন্ধপুথুজ্জনো গহিতো. ইমস্মিন্তি পচ্চুপ্পন্নপচ্চক্খকাযং দস্সেতি. চাতুমহাভূতিকস্মিন্তি চতুমহাভূতকাযে চতুমহাভূতেহি নিব্বত্তে চতুমহাভূতমযেতি অত্থো. নিব্বিন্দেয্যাতি উক্কণ্ঠেয্য. ৰিরজ্জেয্যাতি ন রজ্জেয্য. ৰিমুচ্চেয্যাতি মুচ্চিতুকামো ভৰেয্য. আচযোতি ৰুড্ঢি. অপচযোতি পরিহানি. আদানন্তি নিব্বত্তি. নিক্খেপনন্তি ভেদো.
তস্মাতি যস্মা ইমে চত্তারো ৰুড্ঢিহানিনিব্বত্তিভেদা পঞ্ঞাযন্তি, তস্মা তংকারণাতি অত্থো. ইতি ভগৰা চাতুমহাভূতিকে কাযে রূপং ¶ পরিগ্গহেতুং অযুত্তরূপং কত্ৰা অরূপং পরিগ্গহেতুং যুত্তরূপং করোতি. কস্মা? তেসঞ্হি ভিক্খূনং রূপস্মিং গাহো বলৰা অধিমত্তো, তেন তেসং রূপে গাহস্স পরিগ্গহেতব্বরূপতং দস্সেত্ৰা নিক্কড্ঢন্তো অরূপে পতিট্ঠাপনত্থং এৰমাহ.
চিত্তন্তিআদি সব্বং মনাযতনস্সেৰ নামং. তঞ্হি চিত্তৰত্থুতায চিত্তগোচরতায সম্পযুত্তধম্মচিত্ততায চ চিত্তং, মননট্ঠেন মনো, ৰিজাননট্ঠেন ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰুচ্চতি. নালন্তি ন সমত্থো. অজ্ঝোসিতন্তি তণ্হায গিলিত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা গহিতং. মমাযিতন্তি তণ্হামমত্তেন মম ইদন্তি গহিতং. পরামট্ঠন্তি দিট্ঠিযা পরামসিত্ৰা গহিতং. এতং মমাতি তণ্হাগাহো, তেন অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতং গহিতং হোতি. এসোহমস্মীতি মানগাহো, তেন নৰ মানা গহিতা হোন্তি. এসো মে অত্তাতি দিট্ঠিগাহো, তেন দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো গহিতা হোন্তি. তস্মাতি যস্মা এৰং দীঘরত্তং গহিতং, তস্মা নিব্বিন্দিতুং ন সমত্থো.
ৰরং, ভিক্খৰেতি ইদং কস্মা আহ? পঠমঞ্হি তেন রূপং পরিগ্গহেতুং অযুত্তরূপং কতং, অরূপং যুত্তরূপং, অথ ‘‘তেসং ভিক্খূনং রূপতো গাহো নিক্খমিত্ৰা অরূপং গতো’’তি ঞত্ৰা তং নিক্কড্ঢিতুং ইমং দেসনং আরভি. তত্থ ¶ অত্ততো উপগচ্ছেয্যাতি অত্তাতি গণ্হেয্য. ভিয্যোপীতি ৰস্সসততো উদ্ধম্পি. কস্মা পন ভগৰা এৰমাহ? কিং অতিরেকৰস্সসতং তিট্ঠমানং রূপং নাম অত্থি? ননু পঠমৰযে পৰত্তং রূপং মজ্ঝিমৰযং ন পাপুণাতি, মজ্ঝিমৰযে পৰত্তং পচ্ছিমৰযং, পুরেভত্তে পৰত্তং পচ্ছাভত্তং, পচ্ছাভত্তে পৰত্তং পঠমযামং, পঠমযামে ¶ পৰত্তং মজ্ঝিমযামং, মজ্ঝিমযামে পৰত্তং পচ্ছিমযামং ন পাপুণাতি? তথা গমনে পৰত্তং ঠানং, ঠানে পৰত্তং নিসজ্জং, নিসজ্জায পৰত্তং সযনং ন পাপুণাতি. একইরিযাপথেপি পাদস্স উদ্ধরণে পৰত্তং অতিহরণং, অতিহরণে পৰত্তং ৰীতিহরণং, ৰীতিহরণে পৰত্তং ৰোস্সজ্জনং, ৰোস্সজ্জনে পৰত্তং সন্নিক্খেপনং, সন্নিক্খেপনে পৰত্তং সন্নিরুজ্ঝনং ন পাপুণাতি, তত্থ তত্থেৰ ওধি ওধি পব্বং পব্বং হুত্ৰা তত্তকপালে পক্খিত্ততিলা ৰিয পটপটাযন্তা সঙ্খারা ভিজ্জন্তীতি? সচ্চমেতং. যথা পন পদীপস্স জলতো জাতা তং তং ৰট্টিপ্পদেসং অনতিক্কমিত্ৰা তত্থ তত্থেৰ ভিজ্জতি, অথ চ পন পৰেণিসম্বন্ধৰসেন সব্বরত্তিং জলিতো পদীপোতি ¶ ৰুচ্চতি, এৰমিধাপি পৰেণিৰসেন অযম্পি কাযো এৰং চিরট্ঠিতিকো ৰিয কত্ৰা দস্সিতো.
রত্তিযা চ দিৰসস্স চাতি রত্তিম্হি চ দিৰসে চ. ভুম্মত্থে হেতং সামিৰচনং. অঞ্ঞদেৰ উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞং নিরুজ্ঝতীতি যং রত্তিং উপ্পজ্জতি চ নিরুজ্ঝতি চ, ততো অঞ্ঞদেৰ দিৰা উপ্পজ্জতি চ নিরুজ্ঝতি চাতি অত্থো. অঞ্ঞং উপ্পজ্জতি, অনুপ্পন্নমেৰ অঞ্ঞং নিরুজ্ঝতীতি এৰং পন অত্থো ন গহেতব্বো. ‘‘রত্তিযা চ দিৰসস্স চা’’তি ইদং পুরিমপৰেণিতো পরিত্তকং পৰেণিং গহেত্ৰা পৰেণিৰসেনেৰ ৰুত্তং, একরত্তিং পন একদিৰসং ৰা একমেৰ চিত্তং ঠাতুং সমত্থং নাম নত্থি. একস্মিঞ্হি অচ্ছরাক্খণে অনেকানি চিত্তকোটিসতসহস্সানি উপ্পজ্জন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং মিলিন্দপঞ্হে –
‘‘ৰাহসতং খো, মহারাজ ¶ , ৰীহীনং, অড্ঢচূল়ঞ্চ ৰাহা, ৰীহিসত্তম্বণানি, দ্ৰে চ তুম্বা, একচ্ছরাক্খণে পৰত্তস্স চিত্তস্স এত্তকা ৰীহী লক্খং ঠপীযমানা পরিক্খযং পরিযাদানং গচ্ছেয্যু’’ন্তি.
পৰনেতি মহাৰনে. তং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং গণ্হাতি, তং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং গণ্হাতীতি ইমিনা ন সো গণ্হিতব্বসাখং অলভিত্ৰা ভূমিং ওতরতি. অথ খো তস্মিং মহাৰনে ৰিচরন্তো তং তং সাখং গণ্হন্তোযেৰ চরতীতি অযমত্থো দস্সিতো.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – অরঞ্ঞমহাৰনং ৰিয হি আরম্মণৰনং ৰেদিতব্বং. তস্মিং ৰনে ৰিচরণমক্কটো ৰিয আরম্মণৰনে উপ্পজ্জনকচিত্তং. সাখাগহণং ৰিয ¶ আরম্মণে লুব্ভনং. যথা সো অরঞ্ঞে ৰিচরন্তো মক্কটো তং তং সাখং পহায তং তং সাখং গণ্হাতি, এৰমিদং আরম্মণৰনে ৰিচরন্তং চিত্তম্পি কদাচি রূপারম্মণং গহেত্ৰা উপ্পজ্জতি, কদাচি সদ্দাদীসু অঞ্ঞতরং, কদাচি অতীতং, কদাচি অনাগতং ৰা পচ্চুপ্পন্নং ৰা, তথা কদাচি অজ্ঝত্তং, কদাচি বাহিরং. যথা চ সো অরঞ্ঞে ৰিচরন্তো মক্কটো সাখং অলভিত্ৰা ওরুয্হ ভূমিযং নিসিন্নোতি ন ৰত্তব্বো, একং পন পণ্ণসাখং ¶ গহেত্ৰাৰ নিসীদতি, এৰমেৰ আরম্মণৰনে ৰিচরন্তং চিত্তম্পি একং ওলুব্ভারম্মণং অলভিত্ৰা উপ্পন্নন্তি ন ৰত্তব্বং, একজাতিযং পন আরম্মণং গহেত্ৰাৰ উপ্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ পন ভগৰতা রূপতো নীহরিত্ৰা অরূপে গাহো পতিট্ঠাপিতো, অরূপতো নীহরিত্ৰা রূপে.
ইদানি তং উভযতো নিক্কড্ঢিতুকামো তত্র, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকোতি দেসনং আরভি. অযং পনত্থো আসীৰিসদট্ঠূপমায দীপেতব্বো – একো কির পুরিসো আসীৰিসেন দট্ঠো, অথস্স ৰিসং হরিস্সামীতি ছেকো ভিসক্কো আগন্ত্ৰা ৰমনং কারেত্ৰা হেট্ঠা গরুল়ো, উপরি নাগোতি মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা ৰিসং উপরি আরোপেসি. সো যাৰ অক্খিপ্পদেসা আরুল়্হভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইতো পরং অভিরুহিতুং ন দস্সামি, দট্ঠট্ঠানেযেৰ ঠপেস্সামী’’তি ¶ উপরি গরুল়ো, হেট্ঠা নাগোতি মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা কণ্ণে ধুমেত্ৰা দণ্ডকেন পহরিত্ৰা ৰিসং ওতারেত্ৰা দট্ঠট্ঠানেযেৰ ঠপেসি. তত্রস্স ঠিতভাৰং ঞত্ৰা অগদলেপেন ৰিসং নিম্মথেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা ‘‘সুখী হোহী’’তি ৰত্ৰা যেনকামং পক্কামি.
তত্থ আসীৰিসেন দট্ঠস্স কাযে ৰিসপতিট্ঠানং ৰিয ইমেসং ভিক্খূনং রূপে অধিমত্তগাহকালো, ছেকো ভিসক্কো ৰিয তথাগতো, মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা উপরি ৰিসস্স আরোপিতকালো ৰিয তথাগতেন তেসং ভিক্খূনং রূপতো গাহং নীহরিত্ৰা অরূপে পতিট্ঠাপিতকালো, যাৰ অক্খিপ্পদেসা আরুল়্হৰিসস্স উপরি অভিরুহিতুং অদত্ৰা পুন মন্তবলেন ওতারেত্ৰা দট্ঠট্ঠানেযেৰ ঠপনং ৰিয সত্থারা তেসং ভিক্খূনং অরূপতো গাহং নীহরিত্ৰা রূপে পতিট্ঠাপিতকালো. দট্ঠট্ঠানে ঠিতস্স ৰিসস্স অগদলেপেন নিম্মথনং ৰিয উভযতো গাহং নীহরণত্থায ইমিস্সা দেসনায আরদ্ধকালো ৰেদিতব্বো. তত্থ নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতীতি ইমিনা মগ্গো কথিতো, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতীতি ফলং, ৰিমুত্তস্মিন্তিআদিনা পচ্চৰেক্খণা. পঠমং.
২. দুতিযঅস্সুতৰাসুত্তৰণ্ণনা
৬২. দুতিযে ¶ সুখৰেদনিযন্তি সুখৰেদনায পচ্চযং. ফস্সন্তি চক্খুসম্ফস্সাদিং. ননু চ চক্খুসম্ফস্সো সুখৰেদনায পচ্চযো ন হোতীতি? সহজাতপচ্চযেন ন হোতি, উপনিস্সযপচ্চযেন পন জৰনৰেদনায হোতি ¶ , তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সোতসম্ফস্সাদীসুপি এসেৰ নযো. তজ্জন্তি তজ্জাতিকং তস্সারুপ্পং, তস্স ফস্সস্স অনুরূপন্তি অত্থো. দুক্খৰেদনিযন্তিআদি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সঙ্ঘট্টনসমোধানাতি সঙ্ঘট্টনেন চেৰ সমোধানেন চ, সঙ্ঘট্টনসম্পিণ্ডনেনাতি অত্থো. উস্মাতি উণ্হাকারো. তেজো অভিনিব্বত্ততীতি অগ্গিচুণ্ণো নিক্খমতীতি ন গহেতব্বং, উস্মাকারস্সেৰ পন এতং ৰেৰচনং. তত্থ দ্ৰিন্নং কট্ঠানন্তি দ্ৰিন্নং অরণীনং. তত্থ অধোঅরণী ৰিয ৰত্থু, উত্তরারণী ৰিয আরম্মণং, সঙ্ঘট্টনং ৰিয ফস্সো, উস্মাধাতু ৰিয ৰেদনা. দুতিযং.
৩. পুত্তমংসূপমসুত্তৰণ্ণনা
৬৩. ততিযে ¶ চত্তারোমে, ভিক্খৰে, আহারাতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. যস্মা পনস্স অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো, তস্মা তং দস্সেত্ৰাৰেত্থ অনুপুব্বপদৰণ্ণনং করিস্সামি. কতরায পন ইদং অট্ঠুপ্পত্তিযা নিক্খিত্তন্তি? লাভসক্কারেন. ভগৰতো কির মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি, যথা তং চত্তারো অসঙ্খ্যেয্যে পূরিতদানপারমীসঞ্চযস্স. সব্বদিসাসু হিস্স যমকমহামেঘো ৰুট্ঠহিত্ৰা মহোঘং ৰিয সব্বপারমিযো ‘‘একস্মিং অত্তভাৰে ৰিপাকং দস্সামা’’তি সম্পিণ্ডিতা ৰিয লাভসক্কারমহোঘং নিব্বত্তযিংসু. ততো ততো অন্নপানযানৰত্থমালাগন্ধৰিলেপনাদিহত্থা খত্তিযব্রাহ্মণাদযো আগন্ত্ৰা, ‘‘কহং বুদ্ধো, কহং ভগৰা, কহং দেৰদেৰো নরাসভো পুরিসসীহো’’তি? ভগৰন্তং পরিযেসন্তি. সকটসতেহিপি পচ্চযে আহরিত্ৰা ওকাসং অলভমানা সমন্তা গাৰুতপ্পমাণম্পি সকটধুরেন সকটধুরং আহচ্চ তিট্ঠন্তি চেৰ অনুপ্পৰত্তন্তি চ অন্ধকৰিন্দব্রাহ্মণাদযো ৰিয. সব্বং খন্ধকে তেসু তেসু সুত্তেসু চ আগতনযেন ৰেদিতব্বং.
যথা ভগৰতো, এৰং ভিক্খুসঙ্ঘস্সাপি. ৰুত্তঞ্চেতং –
‘‘তেন ¶ খো পন সমযেন ভগৰা সক্কতো হোতি গরুকতো মানিতো পূজিতো অপচিতো লাভী চীৰর-পিণ্ডপাত-সেনাসন-গিলান-পচ্চয-ভেসজ্জ-পরিক্খারানং. ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো সক্কতো হোতি…পে… পরিক্খারান’’ন্তি (উদা. ১৪; সং. নি. ২.৭০).
তথা ¶ ‘‘যাৰতা খো, চুন্দ, এতরহি সঙ্ঘো ৰা গণো ৰা লোকে উপ্পন্নো, নাহং, চুন্দ, অঞ্ঞং একসঙ্ঘম্পি সমনুপস্সামি এৰং লাভগ্গযসগ্গপত্তং যথরিৰাযং, চুন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি (দী. নি. ৩.১৭৬).
স্ৰাযং ভগৰতো চ সঙ্ঘস্স চ উপ্পন্নো লাভসক্কারো একতো হুত্ৰা দ্ৰিন্নং মহানদীনং উদকং ৰিয অপ্পমেয্যো অহোসি. অথ সত্থা রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘মহালাভসক্কারো অতীতবুদ্ধানম্পি এৰরূপো অহোসি, অনাগতানম্পি এৰরূপো ভৰিস্সতি ¶ . কিং নু খো ভিক্খূ আহারপরিগ্গাহকেন সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতা মজ্ঝত্তা নিচ্ছন্দরাগা হুত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জিতুং সক্কোন্তি, ন সক্কোন্তী’’তি?
সো অদ্দস একচ্চে অধুনা পব্বজিতে কুলপুত্তে অপচ্চৰেক্খিত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জমানে. দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘মযা কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেন্তেন ন চীৰরাদিহেতু পূরিতা, উত্তমফলস্স পন অরহত্তস্সত্থায পূরিতা. ইমেপি ভিক্খূ মম সন্তিকে পব্বজন্তা ন চীৰরাদিহেতু পব্বজিতা, অরহত্তস্সেৰ পন অত্থায পব্বজিতা. তে ইদানি অসারমেৰ সারং অনত্থমেৰ চ অত্থং করোন্তী’’তি এৰমস্স ধম্মসংৰেগো উদপাদি. ততো চিন্তেসি – ‘‘সচে পঞ্চমং পারাজিকং পঞ্ঞপেতুং সক্কা অভৰিস্স, অপচ্চৰেক্খিতাহারপরিভোগো পঞ্চমং পারাজিকং কত্ৰা পঞ্ঞপেতব্বো ভৰেয্য. ন পন সক্কা এৰং কাতুং, ধুৰপটিসেৰনট্ঠানঞ্হেতং সত্তানং. যথা পন কথিতে পঞ্চমং পারাজিকং ৰিয নং পস্সিস্সন্তি. এৰং ধম্মাদাসং সংৰরং মরিযাদং ঠপেস্সামি, যং আৰজ্জিত্ৰা আৰজ্জিত্ৰা অনাগতে ভিক্খূ চত্তারো পচ্চযে পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি. ইমায অট্ঠুপ্পত্তিযা ইমং পুত্তমংসূপমসুত্তন্তং নিক্খিপি. তত্থ চত্তারোমে, ভিক্খৰে, আহারাতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তত্থমেৰ.
চত্তারো ¶ পন আহারে ৰিত্থারেত্ৰা ইদানি তেসু আদীনৰং দস্সেতুং কথঞ্চ, ভিক্খৰে, কবল়ীকারো আহারো দট্ঠব্বোতিআদিমাহ? তত্থ জাযম্পতিকাতি জাযা চেৰ পতি চ. পরিত্তং সম্বলন্তি পুটভত্তসত্তুমোদকাদীনং অঞ্ঞতরং অপ্পমত্তকং পাথেয্যং. কন্তারমগ্গন্তি কন্তারভূতং মগ্গং, কন্তারে ৰা মগ্গং. কন্তারন্তি চোরকন্তারং ৰাল়কন্তারং অমনুস্সকন্তারং নিরুদককন্তারং অপ্পভক্খকন্তারন্তি পঞ্চৰিধং. তেসু যত্থ চোরভযং অত্থি ¶ , তং চোরকন্তারং. যত্থ সীহব্যগ্ঘাদযো ৰাল়া অত্থি, তং ৰাল়কন্তারং. যত্থ বলৰামুখযক্খিনিআদীনং অমনুস্সানং ৰসেন ভযং অত্থি, তং অমনুস্সকন্তারং. যত্থ পাতুং ৰা ন্হাযিতুং ৰা উদকং নত্থি, তং নিরুদককন্তারং. যত্থ খাদিতব্বং ৰা ভুঞ্জিতব্বং ৰা অন্তমসো কন্দমূলাদিমত্তম্পি ¶ নত্থি, তং অপ্পভক্খকন্তারং নাম. যত্থ পনেতং পঞ্চৰিধম্পি ভযং অত্থি, তং কন্তারমেৰ. তং পনেতং একাহদ্ৰীহতীহাদিৰসেন নিত্থরিতব্বম্পি অত্থি, ন তং ইধ অধিপ্পেতং. ইধ পন নিরুদকং অপ্পভক্খং যোজনসতিককন্তারং অধিপ্পেতং. এৰরূপে কন্তারে মগ্গং. পটিপজ্জেয্যুন্তি ছাতকভযেন চেৰ রোগভযেন চ রাজভযেন চ উপদ্দুতা পটিপজ্জেয্যুং ‘‘এতং কন্তারং নিত্থরিত্ৰা ধম্মিকস্স রঞ্ঞো নিরুপদ্দৰে রট্ঠে সুখং ৰসিস্সামা’’তি মঞ্ঞমানা.
একপুত্তকোতি উক্খিপিত্ৰা গহিতো অনুকম্পিতব্বযুত্তো অথিরসরীরো একপুত্তকো. ৰল্লূরঞ্চ সোণ্ডিকঞ্চাতি ঘনঘনট্ঠানতো গহেত্ৰা ৰল্লূরং, অট্ঠিনিস্সিতসিরানিস্সিতট্ঠানানি গহেত্ৰা সূলমংসঞ্চাতি অত্থো. পটিপিসেয্যুন্তি পহরেয্যুং. কহং একপুত্তকাতি অযং তেসং পরিদেৰনাকারো.
অযং পনেত্থ ভূতমত্থং কত্ৰা আদিতো পট্ঠায সঙ্খেপতো অত্থৰণ্ণনা – দ্ৰে কির জাযম্পতিকা পুত্তং গহেত্ৰা পরিত্তেন পাথেয্যেন যোজনসতিকং কন্তারমগ্গং পটিপজ্জিংসু. তেসং পঞ্ঞাসযোজনানি গন্ত্ৰা পাথেয্যং নিট্ঠাসি, তে খুপ্পিপাসাতুরা ৰিরল়চ্ছাযাযং নিসীদিংসু. ততো পুরিসো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে ইতো সমন্তা পঞ্ঞাসযোজনানি গামো ৰা নিগমো ৰা নত্থি. তস্মা যং তং পুরিসেন কাতব্বং বহুম্পি কসিগোরক্খাদিকম্মং, ন দানি সক্কা তং মযা কাতুং, এহি মং মারেত্ৰা উপড্ঢমংসং খাদিত্ৰা উপড্ঢং পাথেয্যং কত্ৰা পুত্তেন সদ্ধিং কন্তারং নিত্থরাহী’’তি. পুন সাপি তং আহ – ‘‘সামি মযা দানি যং তং ইত্থিযা কাতব্বং বহুম্পি সুত্তকন্তনাদিকম্মং, তং কাতুং ন সক্কা, এহি মং মারেত্ৰা উপড্ঢমংসং খাদিত্ৰা উপড্ঢং পাথেয্যং কত্ৰা পুত্তেন সদ্ধিং কন্তারং নিত্থরাহী’’তি. পুন সোপি তং আহ – ‘‘ভদ্দে মাতুগামমরণেন দ্ৰিন্নং ¶ মরণং পঞ্ঞাযতি ¶ . ন হি মন্দো কুমারো মাতরা ৰিনা ¶ জীৰিতুং সক্কোতি. যদি পন মযং জীৰাম. পুন দারকং লভেয্যাম. হন্দ দানি পুত্তকং মারেত্ৰা, মংসং গহেত্ৰা কন্তারং নিত্থরামা’’তি. ততো মাতা পুত্তমাহ – ‘‘তাত, পিতুসন্তিকং গচ্ছা’’তি, সো অগমাসি. অথস্স পিতা, ‘‘মযা ‘পুত্তকং পোসেস্সামী’তি কসিগোরক্খাদীহি অনপ্পকং দুক্খমনুভূতং, ন সক্কোমি অহং পুত্তং মারেতুং, ত্ৰংযেৰ তৰ পুত্তং মারেহী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘তাত মাতুসন্তিকং গচ্ছা’’তি আহ. সো অগমাসি. অথস্স মাতাপি, ‘‘মযা পুত্তং পত্থেন্তিযা গোৰতকুক্কুরৰতদেৰতাযাচনাদীহিপি তাৰ অনপ্পকং দুক্খমনুভূতং, কো পন ৰাদো কুচ্ছিনা পরিহরন্তিযা? ন সক্কোমি অহং পুত্তং মারেতু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘তাত, পিতুসন্তিকমেৰ গচ্ছা’’তি আহ. এৰং সো দ্ৰিন্নমন্তরা গচ্ছন্তোযেৰ মতো. তে তং দিস্ৰা পরিদেৰিত্ৰা ৰুত্তনযেন মংসানি গহেত্ৰা খাদন্তা পক্কমিংসু.
তেসং সো পুত্তমংসাহারো নৰহি কারণেহি পটিকূলত্তা নেৰ দৰায হোতি, ন মদায, ন মণ্ডনায, ন ৰিভূসনায, কেৰলং কন্তারনিত্থরণত্থাযেৰ হোতি. কতমেহি নৰহি কারণেহি পটিকূলোতি চে? সজাতিমংসতায ঞাতিমংসতায পুত্তমংসতায পিযপুত্তমংসতায তরুণমংসতায আমকমংসতায অভোগমংসতায অলোণতায অধূপিততাযাতি. এৰঞ্হি তে নৰহি কারণেহি পটিকূলং তং পুত্তমংসং খাদন্তা ন সারত্তা গিদ্ধমানসা হুত্ৰা খাদিংসু, মজ্ঝত্তভাৰেযেৰ পন নিচ্ছন্দরাগপরিভোগে ঠিতা খাদিংসু. ন অট্ঠিন্হারুচম্মনিস্সিতট্ঠানানি অপনেত্ৰা থূলথূলং ৰরমংসমেৰ খাদিংসু, হত্থসম্পত্তং মংসমেৰ পন খাদিংসু. ন যাৰদত্থং কণ্ঠপ্পমাণং কত্ৰা খাদিংসু, থোকং থোকং পন একদিৰসং যাপনমত্তমেৰ খাদিংসু. ন অঞ্ঞমঞ্ঞং মচ্ছরাযন্তা খাদিংসু, ৰিগতমচ্ছেরমলেন পন পরিসুদ্ধেনেৰ চেতসা খাদিংসু. ন অঞ্ঞং কিঞ্চি মিগমংসং ৰা মোরমংসাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং খাদামাতি সম্মূল়্হা খাদিংসু, পিযপুত্তমংসভাৰং পন জানন্তাৰ ¶ খাদিংসু. ন ‘‘অহো ৰত মযং পুনপি এৰরূপং পুত্তমংসং খাদেয্যামা’’তি পত্থনং কত্ৰা খাদিংসু, পত্থনং পন ৰীতিৰত্তাৰ হুত্ৰা খাদিংসু. ন ‘‘এত্তকং কন্তারে খাদিত্ৰা অৰসিট্ঠং কন্তারং অতিক্কম্ম লোণম্বিলাদীহি যোজেত্ৰা খাদিস্সামা’’তি সন্নিধিং অকংসু, কন্তারপরিযোসানে পন ‘‘পুরে মহাজনো পস্সতী’’তি ভূমিযং ৰা নিখণিংসু, অগ্গিনা ¶ ৰা ঝাপযিংসু. ন ‘‘কোচি অঞ্ঞো অম্হে ৰিয এৰরূপং পুত্তমংসং খাদিতুং ন লভতী’’তি মানং ৰা দপ্পং ৰা অকংসু, নিহতমানা পন নিহতদপ্পা হুত্ৰা খাদিংসু. ‘‘কিং ইমিনা অলোণেন অনম্বিলেন অধূপিতেন দুগ্গন্ধেনা’’তি ন হীল়েত্ৰা খাদিংসু, হীল়নং পন ৰীতিৰত্তা হুত্ৰা খাদিংসু ¶ . ন ‘‘তুয্হং ভাগো ময্হং ভাগো তৰ পুত্তো মম পুত্তো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং অতিমঞ্ঞিংসু. সমগ্গা পন সম্মোদমানা হুত্ৰা খাদিংসু. ইমং নেসং এৰরূপং নিচ্ছন্দরাগাদিপরিভোগং সম্পস্সমানো সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘম্পি তং কারণং অনুজানাপেন্তো তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তে দৰায ৰা আহারং আহারেয্যুন্তিআদিমাহ. তত্থ দৰায ৰাতিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৮) ৰিত্থারিতানেৰ. কন্তারস্সাতি নিত্তিণ্ণাৰসেসস্স কন্তারস্স.
এৰমেৰ খোতি নৰন্নং পাটিকুল্যানং ৰসেন পিযপুত্তমংসসদিসো কত্ৰা দট্ঠব্বোতি অত্থো. কতমেসং নৰন্নং? গমনপাটিকুল্যতাদীনং. গমনপাটিকুল্যতং পচ্চৰেক্খন্তোপি কবল়ীকারাহারং পরিগ্গণ্হাতি, পরিযেসনপাটিকুল্যতং পচ্চৰেক্খন্তোপি, পরিভোগনিধানআসযপরিপক্কাপরিপক্কসম্মক্খণনিস্সন্দপাটিকুল্যতং পচ্চৰেক্খন্তোপি, তানি পনেতানি গমনপাটিকুল্যতাদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৯৪) আহারপাটিকুল্যতানিদ্দেসে ৰিত্থারিতানেৰ. ইতি ইমেসং নৰন্নং পাটিকুল্যানং ৰসেন পুত্তমংসূপমং কত্ৰা আহারো পরিভুঞ্জিতব্বো.
যথা তে জাযম্পতিকা পাটিকুল্যং পিযপুত্তমংসং খাদন্তা ন সারত্তা গিদ্ধমানসা হুত্ৰা খাদিংসু, মজ্ঝত্তভাৰেযেৰ নিচ্ছন্দরাগপরিভোগে ঠিতা খাদিংসু, এৰং নিচ্ছন্দরাগপরিভোগং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বো. যথা চ তে ন অট্ঠিন্হারুচম্মনিস্সিতং অপনেত্ৰা থূলথূলং ৰরমংসমেৰ খাদিংসু, হত্থসম্পত্তমেৰ ¶ পন খাদিংসু, এৰং সুক্খভত্তমন্দব্যঞ্জনাদীনি পিট্ঠিহত্থেন অপটিক্খিপিত্ৰা ৰট্টকেন ৰিয কুক্কুটেন ৰিয চ ওধিং অদস্সেত্ৰা ততো ততো সপ্পিমংসাদিসংসট্ঠৰরভোজনংযেৰ ৰিচিনিত্ৰা অভুঞ্জন্তেন সীহেন ৰিয সপদানং পরিভুঞ্জিতব্বো.
যথা চ তে ন যাৰদত্থং কণ্ঠপ্পমাণং খাদিংসু, থোকং থোকং পন একেকদিৰসং যাপনমত্তমেৰ খাদিংসু, এৰমেৰ আহরহত্থকাদিব্রাহ্মণানং অঞ্ঞতরেন ৰিয যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং অভুঞ্জন্তেন চতুন্নং পঞ্চন্নং ৰা ¶ আলোপানং ওকাসং ঠপেত্ৰাৰ ধম্মসেনাপতিনা ৰিয পরিভুঞ্জিতব্বো. সো কির পঞ্চচত্তালীস ৰস্সানি তিট্ঠমানো ‘‘পচ্ছাভত্তে অম্বিলুগ্গারসমুট্ঠাপকং কত্ৰা একদিৰসম্পি আহারং ন আহারেসি’’ন্তি ৰত্ৰা সীহনাদং নদন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘চত্তারো ¶ পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;
অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);
যথা চ তে ন অঞ্ঞমঞ্ঞং মচ্ছরাযন্তা খাদিংসু, ৰিগতমলমচ্ছেরেন পন পরিসুদ্ধেনেৰ চেতসা খাদিংসু, এৰমেৰ পিণ্ডপাতং লভিত্ৰা অমচ্ছরাযিত্ৰা ‘‘ইমং সব্বং গণ্হন্তস্স সব্বং দস্সামি, উপড্ঢং গণ্হন্তস্স উপড্ঢং, সচে গহিতাৰসেসো ভৰিস্সতি, অত্তনা পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি সারণীযধম্মে ঠিতেনেৰ পরিভুঞ্জিতব্বো. যথা চ তে ন ‘‘অঞ্ঞং কিঞ্চি মযং মিগমংসং ৰা মোরমংসাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং খাদামা’’তি সম্মূল়্হা খাদিংসু, পিযপুত্তমংসভাৰং পন জানন্তাৰ খাদিংসু, এৰমেৰ পিণ্ডপাতং লভিত্ৰা ‘‘অহং খাদামি ভুঞ্জামী’’তি অত্তূপলদ্ধিসম্মোহং অনুপ্পাদেত্ৰা ‘‘কবল়ীকারাহারো ন জানাতি ‘চাতুমহাভূতিককাযং ৰড্ঢেমী’তি, কাযোপি ন জানাতি ‘কবল়ীকারাহারো মং ৰড্ঢেতী’’’তি, এৰং সম্মোহং পহায পরিভুঞ্জিতব্বো. সতিসম্পজঞ্ঞৰসেনাপি চেস অসম্মূল়্হেনেৰ হুত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বো.
যথা চ তে ন ‘‘অহো ৰত মযং পুনপি এৰরূপং পুত্তমংসং খাদেয্যামা’’তি পত্থনং কত্ৰা খাদিংসু, পত্থনং পন ৰীতিৰত্তাৰ হুত্ৰা খাদিংসু, এৰমেৰ পণীতভোজনং ¶ লদ্ধা ‘অহো ৰতাহং স্ৰেপি পুনদিৰসেপি এৰরূপং লভেয্যং’, লূখং ৰা পন লদ্ধা ‘‘হিয্যো ৰিয মে অজ্জ পণীতভোজনং ন লদ্ধ’’ন্তি পত্থনং ৰা অনুসোচনং ৰা অকত্ৰা নিত্তণ্হেন –
‘‘অতীতং নানুসোচামি, নপ্পজপ্পামিনাগতং;
পচ্চুপ্পন্নেন যাপেমি, তেন ৰণ্ণো পসীদতী’’তি. (জা. ২.২২.৯০) –
ইমং ওৰাদং অনুস্সরন্তেন ‘‘পচ্চুপ্পন্নেনেৰ যাপেস্সামী’’তি পরিভুঞ্জিতব্বো.
যথা চ তে ন ‘‘এত্তকং কন্তারে খাদিত্ৰা অৰসিট্ঠং কন্তারং অতিক্কম্ম লোণম্বিলাদীহি যোজেত্ৰা খাদিস্সামা’’তি সন্নিধিং অকংসু, কন্তারপরিযোসানে ¶ পন ‘‘পুরে মহাজনো পস্সতী’’তি ভূমিযং ৰা নিখণিংসু, অগ্গিনা ৰা ঝাপযিংসু, এৰমেৰ –
‘‘অন্নানমথো ¶ পানানং,
খাদনীযানং অথোপি ৰত্থানং;
লদ্ধা ন সন্নিধিং কযিরা,
ন চ পরিত্তসে তানি অলভমানো’’তি. (সু. নি. ৯৩০); –
ইমং ওৰাদং অনুস্সরন্তেন চতূসু পচ্চযেসু যং যং লভতি, ততো ততো অত্তনো যাপনমত্তং গহেত্ৰা, সেসং সব্রহ্মচারীনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সন্নিধিং পরিৰজ্জন্তেন পরিভুঞ্জিতব্বো. যথা চ তে ন ‘‘কোচি অঞ্ঞো অম্হে ৰিয এৰরূপং পুত্তমংসং খাদিতুং ন লভতী’’তি মানং ৰা দপ্পং ৰা অকংসু, নিহতমানা পন নিহতদপ্পা হুত্ৰা খাদিংসু, এৰমেৰ পণীতভোজনং লভিত্ৰা ‘‘অহমস্মি লাভী চীৰরপিণ্ডপাতাদীন’’ন্তি ন মানো ৰা দপ্পো ৰা কাতব্বো. ‘‘নাযং পব্বজ্জা চীৰরাদিহেতু, অরহত্তহেতু পনাযং পব্বজ্জা’’তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা নিহতমানদপ্পেনেৰ পরিভুঞ্জিতব্বো.
যথা চ তে ‘‘কিং ইমিনা অলোণেন অনম্বিলেন অধূপিতেন দুগ্গন্ধেনা’’তি ¶ হীল়েত্ৰা ন খাদিংসু, হীল়নং পন ৰীতিৰত্তা হুত্ৰা খাদিংসু, এৰমেৰ পিণ্ডপাতং লভিত্ৰা ‘‘কিং ইমিনা অস্সগোণভত্তসদিসেন লূখেন নিরসেন, সুৰানদোণিযং তং পক্খিপথা’’তি এৰং পিণ্ডপাতং ৰা ‘‘কো ইমং ভুঞ্জিস্সতি, কাকসুনখাদীনং দেহী’’তি এৰং দাযকং ৰা অহীল়েন্তেন –
‘‘স পত্তপাণি ৰিচরন্তো, অমূগো মূগসম্মতো;
অপ্পং দানং ন হীল়েয্য, দাতারং নাৰজানিযা’’তি. (সু. নি. ৭১৮); –
ইমং ওৰাদং অনুস্সরন্তেন পরিভুঞ্জিতব্বো. যথা চ তে ন ‘‘তুয্হং ভাগো, ময্হং ভাগো, তৰ পুত্তো মম পুত্তো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং অতিমঞ্ঞিংসু, সমগ্গা পন, সম্মোদমানা হুত্ৰা খাদিংসু, এৰমেৰং পিণ্ডপাতং লভিত্ৰা যথা একচ্চো ‘‘কো তুম্হাদিসানং দস্সতি নিক্কারণা উম্মারেসু পক্খলন্তানং আহিণ্ডন্তানং ৰিজাতমাতাপি ৰো দাতব্বং ন মঞ্ঞতি, মযং পন ¶ গতগতট্ঠানে পণীতানি চীৰরাদীনি লভামা’’তি সীলৰন্তে সব্রহ্মচারী অতিমঞ্ঞতি, যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘সো ¶ তেন লাভসক্কারসিলোকেন অভিভূতো পরিযাদিণ্ণচিত্তো অঞ্ঞে পেসলে ভিক্খূ অতিমঞ্ঞতি. তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসস্স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি (সং. নি. ২.১৬১).
এৰং কঞ্চি অনতিমঞ্ঞিত্ৰা সব্বেহি সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং সমগ্গেন সম্মোদমানেন হুত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.
পরিঞ্ঞাতেতি ঞাতপরিঞ্ঞা তীরণপরিঞ্ঞা পহানপরিঞ্ঞাতি ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতে. কথং? ইধ ভিক্খু ‘‘কবল়ীকারাহারো নাম অযং সৰত্থুকৰসেন ওজট্ঠমকরূপং হোতি, ওজট্ঠমকরূপং কত্থ পটিহঞ্ঞতি? জিৰ্হাপসাদে, জিৰ্হাপসাদো কিন্নিস্সিতো? চতুমহাভূতনিস্সিতো. ইতি ওজট্ঠমকং জিৰ্হাপসাদো তস্স পচ্চযানি মহাভূতানীতি ইমে ধম্মা রূপক্খন্ধো নাম, তং পরিগ্গণ্হতো উপ্পন্না ফস্সপঞ্চমকা ধম্মা চত্তারো অরূপক্খন্ধা. ইতি সব্বেপিমে পঞ্চক্খন্ধা সঙ্খেপতো নামরূপমত্তং হোতী’’তি পজানাতি. সো তে ধম্মে সরসলক্খণতো ৰৰত্থপেত্ৰা ¶ তেসং পচ্চযং পরিযেসন্তো অনুলোমপটিলোমং পটিচ্চসমুপ্পাদং পস্সতি. এত্তাৰতানেন কবল়ীকারাহারমুখেন সপ্পচ্চযস্স নামরূপস্স যাথাৰতো দিট্ঠত্তা কবল়ীকারাহারো ঞাতপরিঞ্ঞায পরিঞ্ঞাতো হোতি. সো তদেৰ সপ্পচ্চযং নামরূপং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি তীণি লক্খণানি আরোপেত্ৰা সত্তন্নং অনুপস্সনানং ৰসেন সম্মসতি. এত্তাৰতানেন সো তিলক্খণপটিৰেধসম্মসনঞাণসঙ্খাতায তীরণপরিঞ্ঞায পরিঞ্ঞাতো হোতি. তস্মিংযেৰ নামরূপে ছন্দরাগাৰকড্ঢনেন অনাগামিমগ্গেন পরিজানতা পহানপরিঞ্ঞায পরিঞ্ঞাতো হোতীতি.
পঞ্চকামগুণিকোতি পঞ্চকামগুণসম্ভৰো রাগো পরিঞ্ঞাতো হোতি. এত্থ পন তিস্সো পরিঞ্ঞা একপরিঞ্ঞা সব্বপরিঞ্ঞা মূলপরিঞ্ঞাতি. কতমা একপরিঞ্ঞা? যো ভিক্খু জিৰ্হাদ্ৰারে একরসতণ্হং পরিজানাতি, তেন পঞ্চকামগুণিকো রাগো পরিঞ্ঞাতোৰ হোতীতি. কস্মা? তস্সাযেৰ তত্থ উপ্পজ্জনতো. সাযেৰ হি তণ্হা চক্খুদ্ৰারে উপ্পন্না রূপরাগো ¶ নাম হোতি, সোতদ্ৰারাদীসু উপ্পন্না সদ্দরাগাদযো. ইতি যথা একস্সেৰ চোরস্স পঞ্চমগ্গে হনতো একস্মিং মগ্গে গহেত্ৰা সীসে ছিন্নে পঞ্চপি মগ্গা খেমা হোন্তি, এৰং জিৰ্হাদ্ৰারে রসতণ্হায পরিঞ্ঞাতায পঞ্চকামগুণিকো রাগো পরিঞ্ঞাতো হোতীতি অযং একপরিঞ্ঞা নাম.
কতমা ¶ সব্বপরিঞ্ঞা? পত্তে পক্খিত্তপিণ্ডপাতস্মিঞ্হি একস্মিংযেৰ পঞ্চকামগুণিকরাগো লব্ভতি. কথং? পরিসুদ্ধং তাৰস্স ৰণ্ণং ওলোকযতো রূপরাগো হোতি, উণ্হে সপ্পিম্হি তত্থ আসিঞ্চন্তে পটপটাতি সদ্দো উট্ঠহতি, তথারূপং খাদনীযং ৰা খাদন্তস্স মুরুমুরূতি সদ্দো উপ্পজ্জতি, তং অস্সাদযতো সদ্দরাগো. জীরকাদিৰসগন্ধং অস্সাদেন্তস্স গন্ধরাগো, সাদুরসৰসেন রসরাগো. মুদুভোজনং ফস্সৰন্তন্তি অস্সাদযতো ফোট্ঠব্বরাগো. ইতি ইমস্মিং আহারে সতিসম্পজঞ্ঞেন পরিগ্গহেত্ৰা নিচ্ছন্দরাগপরিভোগেন পরিভুত্তে সব্বোপি সো পরিঞ্ঞাতো হোতীতি অযং সব্বপরিঞ্ঞা নাম.
কতমা মূলপরিঞ্ঞা? পঞ্চকামগুণিকরাগস্স হি কবল়ীকারাহারো মূলং. কস্মা? তস্মিং সতি তস্সুপ্পত্তিতো ¶ . ব্রাহ্মণতিস্সভযে কির দ্ৰাদস ৰস্সানি জাযম্পতিকানং উপনিজ্ঝানচিত্তং নাম নাহোসি. কস্মা? আহারমন্দতায. ভযে পন ৰূপসন্তে যোজনসতিকো তম্বপণ্ণিদীপো দারকানং জাতমঙ্গলেহি একমঙ্গলো অহোসি. ইতি মূলভূতে আহারে পরিঞ্ঞাতে পঞ্চকামগুণিকো রাগো পরিঞ্ঞাতোৰ হোতীতি অযং মূলপরিঞ্ঞা নাম.
নত্থি তং সংযোজনন্তি তেন রাগেন সদ্ধিং পহানেকট্ঠতায পহীনত্তা নত্থি. এৰমযং দেসনা যাৰ অনাগামিমগ্গা কথিতা. ‘‘এত্তকেন পন মা ৰোসানং আপজ্জিংসূ’’তি এতেসংযেৰ রূপাদীনং ৰসেন পঞ্চসু খন্ধেসু ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা যাৰ অরহত্তা কথেতুং ৰট্টতীতি. পঠমাহারো (নিট্ঠিতো).
দুতিযে ¶ নিচ্চম্মাতি খুরতো পট্ঠায যাৰ সিঙ্গমূলা সকলসরীরতো উদ্দালিতচম্মা কিংসুকরাসিৰণ্ণা. কস্মা পন অঞ্ঞং হত্থিঅস্সগোণাদিউপমং অগহেত্ৰা নিচ্চম্মগাৰূপমা গহিতাতি? তিতিক্খিতুং অসমত্থভাৰদীপনত্থং. মাতুগামো হি উপ্পন্নং দুক্খৰেদনং তিতিক্খিতুং অধিৰাসেতুং ন সক্কোতি, এৰমেৰ ফস্সাহারো অবলো দুব্বলোতি দস্সনত্থং সদিসমেৰ উপমং আহরি. কুট্টন্তি সিলাকুট্টাদীনং অঞ্ঞতরং. কুট্টনিস্সিতা পাণা নাম উণ্ণনাভিসরবূমূসিকাদযো. রুক্খনিস্সিতাতি উচ্চালিঙ্গপাণকাদযো. উদকনিস্সিতাতি মচ্ছসুংসুমারাদযো. আকাসনিস্সিতাতি ডংসমকসকাককুললাদযো. খাদেয্যুন্তি লুঞ্চিত্ৰা খাদেয্যুং. সা তস্মিং তস্মিং ঠানে তং তংঠানসন্নিস্সযমূলিকং পাণখাদনভযং সম্পস্সমানা নেৰ অত্তনো ¶ সক্কারসম্মানং, ন পিট্ঠিপরিকম্মসরীরসম্বাহনউণ্হোদকানি ইচ্ছতি, এৰমেৰ ভিক্খু ফস্সাহারমূলকং কিলেসপাণকখাদনভযং সম্পস্সমানো তেভূমকফস্সেন অনত্থিকো হোতি.
ফস্সে, ভিক্খৰে, আহারে পরিঞ্ঞাতেতি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতে. ইধাপি তিস্সো পরিঞ্ঞা. তত্থ ‘‘ফস্সো সঙ্খারক্খন্ধো ¶ , তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, চিত্তং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তেসং ৰত্থারম্মণানি রূপক্খন্ধো’’তি এৰং সপ্পচ্চযস্স নামরূপস্স যাথাৰতো দস্সনং ঞাতপরিঞ্ঞা. তত্থেৰ তিলক্খণং আরোপেত্ৰা সত্তন্নং অনুপস্সনানং ৰসেন অনিচ্চাদিতো তুলনং তীরণপরিঞ্ঞা. তস্মিংযেৰ পন নামরূপে ছন্দরাগনিক্কড্ঢনো অরহত্তমগ্গো পহানপরিঞ্ঞা. তিস্সো ৰেদনাতি এৰং ফস্সাহারে তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতে তিস্সো ৰেদনা পরিঞ্ঞাতাৰ হোন্তি তম্মূলকত্তা তংসম্পযুত্তত্তা চ. ইতি ফস্সাহারৰসেন দেসনা যাৰ অরহত্তা কথিতা. দুতিযাহারো.
ততিযে অঙ্গারকাসূতি অঙ্গারানং কাসু. কাসূতি রাসিপি ৰুচ্চতি আৰাটোপি.
‘‘অঙ্গারকাসুং ¶ অপরে ফুণন্তি,
নরা রুদন্তা পরিদড্ঢগত্তা;
ভযঞ্হি মং ৰিন্দতি সূত দিস্ৰা,
পুচ্ছামি তং মাতলি দেৰসারথী’’তি. (জা. ২.২২.৪৬২); –
এত্থ রাসি ‘‘কাসূ’’তি ৰুত্তো.
‘‘কিন্নু সন্তরমানোৰ, কাসুং খনসি সারথী’’তি? (জা. ২.২২.৩). –
এত্থ আৰাটো. ইধাপি অযমেৰ অধিপ্পেতো. সাধিকপোরিসাতি অতিরেকপোরিসা পঞ্চরতনপ্পমাণা. ৰীতচ্চিকানং ৰীতধূমানন্তি এতেনস্স মহাপরিল়াহতং দস্সেতি. জালায ৰা হি ধূমে ৰা সতি ৰাতো সমুট্ঠাতি, পরিল়াহো মহা ন হোতি, তদভাৰে ৰাতাভাৰতো পরিল়াহো মহা হোতি. আরকাৰস্সাতি দূরেযেৰ ভৰেয্য.
এৰমেৰ ¶ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – অঙ্গারকাসু ৰিয হি তেভূমকৰট্টং দট্ঠব্বং. জীৰিতুকামো পুরিসো ৰিয ৰট্টনিস্সিতো বালপুথুজ্জনো. দ্ৰে বলৰন্তো পুরিসা ৰিয কুসলাকুসলকম্মং. তেসং তং পুরিসং নানাবাহাসু গহেত্ৰা অঙ্গারকাসুং উপকড্ঢনকালো ৰিয ¶ পুথুজ্জনস্স কম্মাযূহনকালো. কম্মঞ্হি আযূহিযমানমেৰ পটিসন্ধিং আকড্ঢতি নাম. অঙ্গারকাসুনিদানং দুক্খং ৰিয কম্মনিদানং ৰট্টদুক্খং ৰেদিতব্বং.
পরিঞ্ঞাতেতি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতে. পরিঞ্ঞাযোজনা পনেত্থ ফস্সে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. তিস্সো তণ্হাতি কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হাতি ইমা পরিঞ্ঞাতা হোন্তি. কস্মা? তণ্হামূলকত্তা মনোসঞ্চেতনায. ন হি হেতুম্হি অপ্পহীনে ফলং পহীযতি. ইতি মনোসঞ্চেতনাহারৰসেনপি যাৰ অরহত্তা দেসনা কথিতা. ততিযাহারো.
চতুত্থে আগুচারিন্তি পাপচারিং দোসকারকং. কথং সো পুরিসোতি সো পুরিসো কথংভূতো, কিং যাপেতি, ন যাপেতীতি পুচ্ছতি? তথেৰ দেৰ জীৰতীতি যথা পুব্বে, ইদানিপি তথেৰ জীৰতি.
এৰমেৰ ¶ খোতি ইধাপি ইদং ওপম্মসংসন্দনং – রাজা ৰিয হি কম্মং দট্ঠব্বং, আগুচারী পুরিসো ৰিয ৰট্টসন্নিস্সিতো বালপুথুজ্জনো, তীণি সত্তিসতানি ৰিয পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং, আগুচারিং পুরিসং ‘‘তীহি সত্তিসতেহি হনথা’’তি রঞ্ঞা আণত্তকালো ৰিয কম্মরঞ্ঞা ৰট্টসন্নিস্সিতপুথুজ্জনং গহেত্ৰা পটিসন্ধিযং পক্খিপনকালো. তত্থ কিঞ্চাপি তীণি সত্তিসতানি ৰিয পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং, সত্তীসু পন দুক্খং নত্থি, সত্তীহি পহটৰণমূলকং দুক্খং, এৰমেৰ পটিসন্ধিযম্পি দুক্খং নত্থি, দিন্নায পন পটিসন্ধিযা পৰত্তে ৰিপাকদুক্খং সত্তিপহটৰণমূলকং দুক্খং ৰিয হোতি.
পরিঞ্ঞাতেতি তীহেৰ পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতে. ইধাপি পরিঞ্ঞাযোজনা ফস্সাহারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. নামরূপন্তি ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং. ৰিঞ্ঞাণস্মিঞ্হি পরিঞ্ঞাতে তং পরিঞ্ঞাতমেৰ হোতি তম্মূলকত্তা সহুপ্পন্নত্তা চ. ইতি ৰিঞ্ঞাণাহারৰসেনপি যাৰ অরহত্তা দেসনা কথিতাতি. চতুত্থাহারো. ততিযং.
৪. অত্থিরাগসুত্তৰণ্ণনা
৬৪. চতুত্থে ¶ ¶ রাগোতিআদীনি লোভস্সেৰ নামানি. সো হি রঞ্জনৰসেন রাগো, নন্দনৰসেন নন্দী, তণ্হাযনৰসেন তণ্হাতি ৰুচ্চতি. পতিট্ঠিতং তত্থ ৰিঞ্ঞাণং ৰিরূল়্হন্তি কম্মং জৰাপেত্ৰা পটিসন্ধিআকড্ঢনসমত্থতায পতিট্ঠিতঞ্চেৰ ৰিরূল়্হঞ্চ. যত্থাতি তেভূমকৰট্টে ভুম্মং, সব্বত্থ ৰা পুরিমপুরিমপদে এতং ভুম্মং. অত্থি তত্থ সঙ্খারানং ৰুদ্ধীতি ইদং ইমস্মিং ৰিপাকৰট্টে ঠিতস্স আযতিৰট্টহেতুকে সঙ্খারে সন্ধায ৰুত্তং. যত্থ অত্থি আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি যস্মিং ঠানে আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি অত্থি.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – রজকচিত্তকারা ৰিয হি সহকম্মসম্ভারং কম্মং, ফলকভিত্তিদুস্সপটা ৰিয তেভূমকৰট্টং. যথা রজকচিত্তকারা পরিসুদ্ধেসু ফলকাদীসু রূপং সমুট্ঠাপেন্তি, এৰমেৰ সসম্ভারককম্মং ভৰেসু রূপং সমুট্ঠাপেতি. তত্থ যথা অকুসলেন চিত্তকারেন সমুট্ঠাপিতং রূপং ৰিরূপং হোতি দুস্সণ্ঠিতং অমনাপং, এৰমেৰ একচ্চো ¶ কম্মং করোন্তো ঞাণৰিপ্পযুত্তেন চিত্তেন করোতি, তং কম্মং রূপং সমুট্ঠাপেন্তং চক্খাদীনং সম্পত্তিং অদত্ৰা দুব্বণ্ণং দুস্সণ্ঠিতং মাতাপিতূনম্পি অমনাপং রূপং সমুট্ঠাপেতি. যথা পন কুসলেন চিত্তকারেন সমুট্ঠাপিতং রূপং সুরূপং হোতি সুসণ্ঠিতং মনাপং, এৰমেৰ একচ্চো কম্মং করোন্তো ঞাণসম্পযুত্তেন চিত্তেন করোতি, তং কম্মং রূপং সমুট্ঠাপেন্তং চক্খাদীনং সম্পত্তিং দত্ৰা সুৰণ্ণং সুসণ্ঠিতং অলঙ্কতপটিযত্তং ৰিয রূপং সমুট্ঠাপেতি.
এত্থ চ আহারং ৰিঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সঙ্খিপিত্ৰা আহারনামরূপানং অন্তরে একো সন্ধি, ৰিপাকৰিধিং নামরূপেন সঙ্খিপিত্ৰা নামরূপসঙ্খারানং অন্তরে একো সন্ধি, সঙ্খারানঞ্চ আযতিভৰস্স চ অন্তরে একো সন্ধীতি ৰেদিতব্বো.
কূটাগারন্তি এককণ্ণিকং গাহাপেত্ৰা কতং অগারং. কূটাগারসালাতি দ্ৰে কণ্ণিকে গহেত্ৰা কতসালা. এৰমেৰ খোতি এত্থ খীণাসৰস্স কম্মং সূরিযরস্মিসমং ¶ ৰেদিতব্বং. সূরিযরস্মি পন অত্থি, সা কেৰলং পতিট্ঠায অভাৰেন অপ্পতিট্ঠা নাম জাতা, খীণাসৰস্স কম্মং নত্থিতায এৰ অপ্পতিট্ঠং. তস্স হি কাযাদযো অত্থি, তেহি পন কতকম্মং কুসলাকুসলং ¶ নাম ন হোতি, কিরিযমত্তে ঠত্ৰা অৰিপাকং হোতি. এৰমস্স কম্মং নত্থিতায এৰ অপ্পতিট্ঠং নাম জাতন্তি. চতুত্থং.
৫. নগরসুত্তৰণ্ণনা
৬৫. পঞ্চমে নামরূপে খো সতি ৰিঞ্ঞাণন্তি এত্থ ‘‘সঙ্খারেসু সতি ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি চ ‘‘অৰিজ্জায সতি সঙ্খারা’’তি চ ৰত্তব্বং ভৰেয্য, তদুভযম্পি ন ৰুত্তং. কস্মা? অৰিজ্জাসঙ্খারা হি ততিযো ভৰো, তেহি সদ্ধিং অযং ৰিপস্সনা ন ঘটীযতি. মহাপুরিসো হি পচ্চুপ্পন্নপঞ্চৰোকারৰসেন অভিনিৰিট্ঠোতি.
ননু চ অৰিজ্জাসঙ্খারেসু অদিট্ঠেসু ন সক্কা বুদ্ধেন ভৰিতুন্তি. সচ্চং ন সক্কা, ইমিনা পন তে ভৰউপাদানতণ্হাৰসেন দিট্ঠাৰ. তস্মা যথা নাম গোধং অনুবন্ধন্তো পুরিসো তং কূপং পৰিট্ঠং দিস্ৰা ওতরিত্ৰা পৰিট্ঠট্ঠানং খণিত্ৰা গোধং গহেত্ৰা পক্কমেয্য, ন পরভাগং খনেয্য ¶ , কস্মা? কস্সচি নত্থিতায. এৰং মহাপুরিসোপি গোধং অনুবন্ধন্তো পুরিসো ৰিয বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নো জরামরণতো পট্ঠায ‘‘ইমস্স অযং পচ্চযো, ইমস্স অযং পচ্চযো’’তি পরিযেসন্তো যাৰ নামরূপধম্মানং পচ্চযং দিস্ৰা তস্সপি পচ্চযং পরিযেসন্তো ৰিঞ্ঞাণমেৰ অদ্দস. ততো ‘‘এত্তকো পঞ্চৰোকারভৰৰসেন সম্মসনচারো’’তি ৰিপস্সনং পটিনিৰত্তেসি, পরতো তুচ্ছকূপস্স অভিন্নট্ঠানং ৰিয অৰিজ্জাসঙ্খারদ্ৰযং অত্থি, তদেতং হেট্ঠা ৰিপস্সনায গহিতত্তা পাটিযেক্কং সম্মসনূপগং ন হোতীতি ন অগ্গহেসি.
পচ্চুদাৰত্ততীতি পটিনিৰত্ততি. কতমং পনেত্থ ৰিঞ্ঞাণং পচ্চুদাৰত্ততীতি? পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণম্পি ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণম্পি. তত্থ পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং পচ্চযতো পটিনিৰত্ততি, ৰিপস্সনাৰিঞ্ঞাণং আরম্মণতো. উভযম্পি নামরূপং নাতিক্কমতি, নামরূপতো পরং ন গচ্ছতি. এত্তাৰতা জাযেথ ৰাতিআদীসু ৰিঞ্ঞাণে নামরূপস্স পচ্চযে হোন্তে, নামরূপে ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযে হোন্তে, দ্ৰীসুপি অঞ্ঞমঞ্ঞপচ্চযেসু ¶ হোন্তেসু এত্তকেন জাযেথ ৰা উপপজ্জেথ ৰা. ইতো হি পরং কিমঞ্ঞং জাযেথ ৰা উপপজ্জেথ ৰা, ননু এতদেৰ জাযতি চ উপপজ্জতি চাতি?
এৰং ¶ সদ্ধিং অপরাপরচুতিপটিসন্ধীহি পঞ্চ পদানি দস্সেত্ৰা পুন তং এত্তাৰতাতি ৰুত্তমত্থং নিয্যাতেন্তো যদিদং নামরূপপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপন্তি ৰত্ৰা ততো পরং অনুলোমপচ্চযাকারৰসেন ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপমূলকং আযতিজরামরণং দস্সেতুং নামরূপপচ্চযা সল়াযতনন্তিআদিমাহ.
অঞ্জসন্তি মগ্গস্সেৰ ৰেৰচনং. উদ্ধাপৰন্তন্তি আপতো উগ্গতত্তা উদ্ধাপন্তি লদ্ধৰোহারেন পাকারৰত্থুনা সমন্নাগতং. রমণীযন্তি সমন্তা চতুন্নং দ্ৰারানং অব্ভন্তরে চ নানাভণ্ডানং সম্পত্তিযা রমণীযং. মাপেহীতি মহাজনং পেসেত্ৰা ৰাসং কারেহি. মাপেয্যাতি ৰাসং কারেয্য. কারেন্তো চ পঠমং অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো পেসেত্ৰা ‘‘সম্পুণ্ণ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরানি পঞ্চকুলানি পেসেয্য. পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরানি পঞ্চপঞ্ঞাসকুলানি পেসেয্য. পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরানি তিংস ¶ কুলানি পেসেয্য. পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরং কুলসহস্সং পেসেয্য. পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরানি একাদসনহুতানি কুলানি পেসেয্য. পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন তাৰ সম্পুণ্ণ’’ন্তি ৰুত্তে অপরানি চতুরাসীতিকুলসহস্সানি পেসেয্য. পুন ‘‘সম্পুণ্ণ’’ন্তি পুচ্ছিতে, ‘‘মহারাজ, কিং ৰদেসি? মহন্তং নগরং অসম্বাধং, ইমিনা নযেন কুলানি পেসেত্ৰা ন সক্কা পূরেতুং, ভেরিং পন চরাপেত্ৰা ‘অম্হাকং নগরং ইমায চ ইমায চ সম্পত্তিযা সম্পন্নং, যে তত্থ ৰসিতুকামা, যথাসুখং গচ্ছন্তু, ইমঞ্চিমঞ্চ পরিহারং লভিস্সন্তী’তি নগরস্স চেৰ ৰণ্ণং লোকস্স চ পরিহারলাভং ঘোসাপেথা’’তি ৰদেয্য. সো এৰং করেয্য. ততো মনুস্সা নগরগুণঞ্চেৰ পরিহারলাভঞ্চ সুত্ৰা সব্বদিসাহি সমোসরিত্ৰা নগরং পূরেয্যুং. তং অপরেন সমযেন ¶ ইদ্ধঞ্চেৰ অস্স ফীতঞ্চ. তং সন্ধায তদস্স নগরং অপরেন সমযেন ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চাতিআদি ৰুত্তং.
তত্থ ইদ্ধন্তি সমিদ্ধং সুভিক্খং. ফীতন্তি সব্বসম্পত্তীহি পুপ্ফিতং. বাহুজঞ্ঞন্তি বহূহি ঞাতব্বং, বহুজনানং হিতং ৰা. ‘‘বহুজন’’ন্তিপি পাঠো. আকিণ্ণমনুস্সন্তি মনুস্সেহি আকিণ্ণং নিরন্তরং ফুট্ঠং. ৰুড্ঢিৰেপুল্লপ্পত্তন্তি ৰুড্ঢিপ্পত্তঞ্চেৰ ৰেপুল্লপ্পত্তঞ্চ, সেট্ঠভাৰঞ্চেৰ ৰিপুলভাৰঞ্চ পত্তং, দসসহস্সচক্কৰাল়ে অগ্গনগরং জাতন্তি অত্থো.
এৰমেৰ ¶ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – অরঞ্ঞপৰনে চরমানপুরিসো ৰিয হি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায পারমিযো পূরযমানো মহাপুরিসো দট্ঠব্বো, তস্স পুরিসস্স পুব্বকেহি মনুস্সেহি অনুযাতমগ্গদস্সনং ৰিয মহাসত্তস্স অনুপুব্বেন বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স পুব্বভাগে অট্ঠঙ্গিকস্স ৰিপস্সনামগ্গস্স দস্সনং, পুরিসস্স তং একপদিকমগ্গং অনুগচ্ছতো অপরভাগে মহামগ্গদস্সনং ৰিয মহাসত্তস্স উপরিৰিপস্সনায চিণ্ণন্তে লোকুত্তরমগ্গদস্সনং, পুরিসস্স তেনেৰ মগ্গেন গচ্ছতো পুরতো নগরদস্সনং ৰিয তথাগতস্স নিব্বাননগরদস্সনং, বহিনগরং পনেত্থ অঞ্ঞেন দিট্ঠং, অঞ্ঞেন মনুস্সৰাসং কতং, নিব্বাননগরং সত্থা সযমেৰ পস্সি, সযং ৰাসমকাসি. তস্স পুরিসস্স চতুন্নং দ্ৰারানং দিট্ঠকালো ৰিয তথাগতস্স চতুন্নং মগ্গানং দিট্ঠকালো, তস্স চতূহি দ্ৰারেহি নগরং পৰিট্ঠকালো ৰিয তথাগতস্স চতূহি মগ্গেহি ¶ নিব্বানং পৰিট্ঠকালো, তস্স নগরব্ভন্তরে ভণ্ডৰৰত্থানকালো ৰিয তথাগতস্স পচ্চৰেক্খণঞাণেন পরোপণ্ণাসকুসলধম্মৰৰত্থানকালো. নগরস্স অগারকরণত্থং কুলপরিযেসনকালো ৰিয সত্থু ফলসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ৰেনেয্যসত্তে ৰোলোকনকালো, তেন পুরিসেন যাচিতস্স রঞ্ঞো একং মহাকুটুম্বিকং দিট্ঠকালো ৰিয মহাব্রহ্মুনা যাচিতস্স ভগৰতো অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরং দিট্ঠকালো, রঞ্ঞো মহাকুটুম্বিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘নগরৰাসং করোহী’’তি পহিতকালো ¶ ৰিয ভগৰতো একস্মিং পচ্ছাভত্তে অট্ঠারসযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমদিৰসে বারাণসিযং ইসিপতনং পৰিসিত্ৰা থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা ধম্মং দেসিতকালো, মহাকুটুম্বিকেন অট্ঠারস পুরিসকোটিযো গহেত্ৰা নগরং অজ্ঝাৰুট্ঠকালো ৰিয তথাগতেন ধম্মচক্কে পৰত্তিতে থেরস্স অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতকালো, এৰং নিব্বাননগরং পঠমং আৰাসিতং, ততো সম্পুণ্ণং নগরন্তি পুচ্ছিত্ৰা ন তাৰাতি ৰুত্তে পঞ্চ কুলানি আদিং কত্ৰা যাৰ চতুরাসীতিকুলসহস্সপেসনং ৰিয তথাগতস্স পঞ্চমদিৰসতো পট্ঠায অনত্তলক্খণসুত্তাদীনি দেসেত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযে আদিং কত্ৰা যসপমুখা পঞ্চপণ্ণাস কুলপুত্তা, তিংস ভদ্দৰগ্গিযা, সহস্সপুরাণজটিলা, বিম্বিসারপমুখানি একাদসপুরিসনহুতানি, তিরোকুট্টানুমোদনে চতুরাসীতিসহস্সানীতি এত্তকস্স জনস্স অরিযমগ্গং ওতারেত্ৰা নিব্বাননগরং পেসিতকালো, অথ তেন নযেন নগরে অপূরিযমানে ভেরিং চরাপেত্ৰা নগরস্স ৰণ্ণঘোসনং কুলানং পরিহারলাভঘোসনং ৰিয চ মাসস্স অট্ঠ দিৰসে তত্থ তত্থ নিসীদিত্ৰা ধম্মকথিকানং নিব্বানৰণ্ণস্স চেৰ নিব্বানপ্পত্তানং জাতিকন্তারাদিনিত্থরণানিসংসস্স চ ঘোসনং, ততো সব্বদিসাহি আগন্ত্ৰা মনুস্সানং নগরসমোসরণং ৰিয তত্থ তত্থ ধম্মকথং সুত্ৰা ¶ ততো ততো নিক্খমিত্ৰা পব্বজ্জং আদিং কত্ৰা অনুলোমপটিপদং পটিপন্নানং অপরিমাণানং কুলপুত্তানং নিব্বানসমোসরণং দট্ঠব্বং.
পুরাণং মগ্গন্তি অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং. অযঞ্হি অরিযমগ্গো পৰারণসুত্তে (সং. নি. ১.২১৫) অৰত্তমানকট্ঠেন ‘‘অনুপ্পন্নমগ্গো’’তি ৰুত্তো, ইমস্মিং সুত্তে অৰল়ঞ্জনট্ঠেন ‘‘পুরাণমগ্গো’’তি. ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহং সকলসাসনং. ইদ্ধন্তি ঝানস্সাদেন ¶ সমিদ্ধং সুভিক্খং. ফীতন্তি অভিঞ্ঞাভরণেহি পুপ্ফিতং. ৰিত্থারিকন্তি ৰিত্থিণ্ণং. বাহুজঞ্ঞন্তি বহুজনৰিঞ্ঞেয্যং. যাৰ দেৰমনুস্সেহি ¶ সুপ্পকাসিতন্তি যাৰ দসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰমনুস্সেহি পরিচ্ছেদো অত্থি, এতস্মিং অন্তরে সুপ্পকাসিতং সুদেসিতং তথাগতেনাতি. পঞ্চমং.
৬. সম্মসসুত্তৰণ্ণনা
৬৬. ছট্ঠে আমন্তেসীতি কস্মা আমন্তেসি? যস্মাস্স সুখুমা তিলক্খণাহতা ধম্মদেসনা উপট্ঠাসি. তস্মিং কির জনপদে মনুস্সা সহেতুকা পঞ্ঞৰন্তো. সিনিদ্ধানি কিরেত্থ ভোজনানি, তানিসেৰতো জনস্স পঞ্ঞা ৰড্ঢতি, তে গম্ভীরং তিলক্খণাহতং ধম্মকথং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থা হোন্তি. তেনেৰ ভগৰা দীঘমজ্ঝিমেসু মহাসতিপট্ঠানানি (দী. নি. ২.৩৭২ আদযো) মহানিদানং (দী. নি. ২.৯৫ আদযো), আনেঞ্জসপ্পাযং (ম. নি. ৩.৬৬ আদযো), সংযুত্তকে চূল়নিদানাদিসুত্তন্তি এৰমাদীনি অঞ্ঞানি গম্ভীরানি সুত্তানি তত্থেৰ কথেসি. সম্মসথ নোতি সম্মসথ নু. অন্তরং সম্মসন্তি অব্ভন্তরং পচ্চযসম্মসনং. ন সো ভিক্খু ভগৰতো চিত্তং আরাধেসীতি পচ্চযাকারৰসেন ব্যাকারাপেতুকামস্স ভগৰতো তথা অব্যাকরিত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারৰসেন ব্যাকরোন্তো অজ্ঝাসযং গহেতুং নাসক্খি.
এতদৰোচাতি দেসনা যথানুসন্ধিং ন গতা, দেসনায যথানুসন্ধিগমনত্থং এতদৰোচ. তেনহানন্দ, সুণাথাতি ইদং তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অসম্ভিন্নপদং. অঞ্ঞত্থ হি এৰং ৰুত্তং নাম নত্থি. উপধিনিদানন্তি খন্ধুপধিনিদানং. খন্ধপঞ্চকঞ্হেত্থ উপধীতি অধিপ্পেতং. উপ্পজ্জতীতি জাযতি. নিৰিসতীতি পুনপ্পুনং পৰত্তিৰসেন পতিট্ঠহতি.
যং খো লোকে পিযরূপং সাতরূপন্তি যং লোকস্মিং পিযসভাৰঞ্চেৰ মধুরসভাৰঞ্চ. চক্খুং লোকেতিআদীসু ¶ লোকস্মিঞ্হি চক্খাদীসু মমত্তেন অভিনিৰিট্ঠা সত্তা সম্পত্তিযং পতিট্ঠিতা অত্তনো চক্খুং আদাসাদীসু নিমিত্তগ্গহণানুসারেন ৰিপ্পসন্নপঞ্চপসাদং সুৰণ্ণৰিমানে উগ্ঘাটিতমণিসীহপঞ্জরং ৰিয মঞ্ঞন্তি, সোতং রজতপনাল়িকং ৰিয পামঙ্গসুত্তং ¶ ৰিয ¶ চ মঞ্ঞন্তি, তুঙ্গনাসাতি লদ্ধৰোহারং ঘানং ৰট্টেত্ৰা ঠপিতহরিতালৰট্টিং ৰিয মঞ্ঞন্তি, জিৰ্হং রত্তকম্বলপটলং ৰিয মুদুসিনিদ্ধমধুররসদং মঞ্ঞন্তি, কাযং সাললট্ঠিং ৰিয সুৰণ্ণতোরণং ৰিয চ মঞ্ঞন্তি, মনং অঞ্ঞেসং মনেন অসদিসং উল়ারং মঞ্ঞন্তি.
নিচ্চতো অদ্দক্খুন্তি নিচ্চন্তি অদ্দসংসু. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. ন পরিমুচ্চিংসু দুক্খস্মাতি সকলস্মাপি ৰট্টদুক্খা ন পরিমুচ্চিংসু. দক্খিস্সন্তীতি পস্সিস্সন্তি. আপানীযকংসোতি সরকস্স নামং. যস্মা পনেত্থ আপং পিৰন্তি, তস্মা ‘‘আপানীযো’’তি ৰুচ্চতি. আপানীযো চ সো কংসো চাতি আপানীযকংসো. সুরামণ্ডসরকস্সেতং নামং. ‘‘ৰণ্ণসম্পন্নো’’তিআদিৰচনতো পন কংসে ঠিতপানমেৰ এৰং ৰুত্তং. ঘম্মাভিতত্তোতি ঘম্মেন অভিতত্তো. ঘম্মপরেতোতি ঘম্মেন ফুট্ঠো, অনুগতোতি অত্থো. পিৰতো হি খো তং ছাদেস্সতীতি পিৰন্তস্স তং পানীযং ৰণ্ণাদিসম্পত্তিযা রুচ্চিস্সতি, সকলসরীরং ৰা ফরিত্ৰা তুট্ঠিং উপ্পাদযমানং ঠস্সতি. অপ্পটিসঙ্খাতি অপচ্চৰেক্খিত্ৰা.
এৰমেৰ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – আপানীযকংসো ৰিয হি লোকে পিযরূপং সাতরূপং আরম্মণং দট্ঠব্বং, ঘম্মাভিতত্তপুরিসো ৰিয ৰট্টনিস্সিতো পুথুজ্জনো, আপানীযকংসেন নিমন্তনপুরিসো ৰিয লোকে পিযরূপেন সাতরূপেন আরম্মণেন নিমন্তকজনো, আপানীযকংসে সম্পত্তিঞ্চ আদীনৰঞ্চ আরোচেন্তো আপানকমনুস্সো ৰিয আচরিযুপজ্ঝাযাদিকো কল্যাণমিত্তো. যথেৰ হি তস্স পুরিসস্স অপলোকিতমনুস্সো আপানীযকংসে গুণঞ্চ আদীনৰঞ্চ আরোচেতি, এৰমেৰ আচরিযো ৰা উপজ্ঝাযো ৰা ভিক্খুনো পঞ্চসু কামগুণেসু অস্সাদঞ্চ নিস্সরণঞ্চ কথেতি.
তত্থ যথা আপানীযকংসম্হি গুণে চ আদীনৰে চ আরোচিতে সো ¶ পুরিসো পিযৰণ্ণাদিসম্পদাযমেৰ সঞ্জাতৰেগো ‘‘সচে মরণং ভৰিস্সতি, পচ্ছা জানিস্সামী’’তি সহসা অপ্পটিসঙ্খায তং পিৰিত্ৰা মরণং ৰা মরণমত্তং ৰা দুক্খং নিগচ্ছতি, এৰমেৰ, ভিক্খু, ‘‘পঞ্চসু কামগুণেসু দস্সনাদিৰসেন উপ্পন্নসোমনস্সমত্তমেৰ অস্সাদো, আদীনৰো পন ¶ দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকো বহু নানপ্পকারো, অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা’’তি ¶ এৰং আচরিযুপজ্ঝাযেহি আনিসংসঞ্চ আদীনৰঞ্চ কথেত্ৰা – ‘‘সমণপটিপদং পটিপজ্জ, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভৰ ভোজনে মত্তঞ্ঞূ জাগরিযং অনুযুত্তো’’তি এৰং ওৰদিতোপি অস্সাদবদ্ধচিত্ততায ‘‘সচে ৰুত্তপ্পকারো আদীনৰো ভৰিস্সতি, পচ্ছা জানিস্সামী’’তি আচরিযুপজ্ঝাযে অপসাদেত্ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনি চেৰ ৰত্তপটিপত্তিঞ্চ পহায লোকামিসকথং কথেন্তো কামে পরিভুঞ্জিতুকামতায সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. ততো দুচ্চরিতানি পূরেন্তো সন্ধিচ্ছেদনাদিকালে ‘‘চোরো অয’’ন্তি গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সিতো ইধেৰ হত্থপাদাদিছেদনং পত্ৰা সম্পরাযে চতূসু অপাযেসু মহাদুক্খং অনুভোতি.
পানীযেন ৰা ৰিনেতুন্তি সীতেন ৰারিনা হরিতুং. দধিমণ্ডকেনাতি দধিমণ্ডনমত্তেন. ভট্ঠলোণিকাযাতি সলোণেন সত্তুপানীযেন. লোণসোৰীরকেনাতি সব্বধঞ্ঞফলকল়ীরাদীনি পক্খিপিত্ৰা লোণসোৰীরকং নাম করোন্তি, তেন.
ওপম্মসংসন্দনং পনেত্থ – ঘম্মাভিতত্তপুরিসো ৰিয ৰট্টসন্নিস্সিতকালে যোগাৰচরো দট্ঠব্বো, তস্স পুরিসস্স পটিসঙ্খা আপানীযকংসং পহায পানীযাদীহি পিপাসস্স ৰিনোদনং ৰিয ভিক্খুনো আচরিযুপজ্ঝাযানং ওৰাদে ঠত্ৰা ছদ্ৰারাদীনি পরিগ্গহেত্ৰা অনুক্কমেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তস্স অরহত্তফলাধিগমো, পানীযাদীনি চত্তারি পানানি ৰিয হি চত্তারো মগ্গা, তেসু অঞ্ঞতরং পিৰিত্ৰা সুরাপিপাসিতং ৰিনোদেত্ৰা সুখিনো যেন কামং গমনং ৰিয খীণাসৰস্স চতুমগ্গপানং পিৰিত্ৰা তণ্হং ৰিনোদেত্ৰা অগতপুব্বং নিব্বানদিসং গমনকালো ৰেদিতব্বো. ছট্ঠং.
৭. নল়কলাপীসুত্তৰণ্ণনা
৬৭. সত্তমে ¶ কিন্নু খো, আৰুসোতি কস্মা পুচ্ছতি? ‘‘এৰং পুট্ঠো কথং নু খো ব্যাকরেয্যা’’তি. থেরস্স অজ্ঝাসযজাননত্থং. অপিচ অতীতে দ্ৰে অগ্গসাৰকা ইমং পঞ্হং ৰিনিচ্ছযিংসূতি অনাগতে ভিক্খূ জানিস্সন্তীতিপি পুচ্ছতি. ইদানেৰ খো মযন্তি ইদং থেরো যস্স নামরূপস্স ৰিঞ্ঞাণং পচ্চযোতি ৰুত্তং, তদেৰ নামরূপং ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযোতি ¶ ৰুত্তত্তা আহ ¶ . নল়কলাপিযোতি ইধ পন অযকলাপাদিৰসেন উপমং অনাহরিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণনামরূপানং অবলদুব্বলভাৰদস্সনত্থং অযং উপমা আভতা.
নিরোধো হোতীতি এত্তকে ঠানে পচ্চযুপ্পন্নপঞ্চৰোকারভৰৰসেন দেসনা কথিতা. ছত্তিংসায ৰত্থূহীতি হেট্ঠা ৰিস্সজ্জিতেসু দ্ৰাদসসু পদেসু একেকস্মিং তিণ্ণং তিণ্ণং ৰসেন ছত্তিংসায কারণেহি. এত্থ চ পঠমো ধম্মকথিকগুণো, দুতিযা পটিপত্তি, ততিযং পটিপত্তিফলং. তত্থ পঠমনযেন দেসনাসম্পত্তি কথিতা, দুতিযেন সেক্খভূমি, ততিযেন অসেক্খভূমীতি. সত্তমং.
৮. কোসম্বিসুত্তৰণ্ণনা
৬৮. অট্ঠমে অঞ্ঞত্রেৰাতি একচ্চো হি পরস্স সদ্দহিত্ৰা যং এস ভণতি, তং ভূতন্তি গণ্হাতি. অপরস্স নিসীদিত্ৰা চিন্তেন্তস্স যং কারণং রুচ্চতি, সো ‘‘অত্থি এত’’ন্তি রুচিযা গণ্হাতি. একো ‘‘চিরকালতো পট্ঠায এৰং অনুস্সৰো অত্থি, ভূতমেত’’ন্তি অনুস্সৰেন গণ্হাতি. অঞ্ঞস্স ৰিতক্কযতো একং কারণং উপট্ঠাতি, সো ‘‘অত্থেত’’ন্তি আকারপরিৰিতক্কেন গণ্হাতি. অপরস্স চিন্তযতো একা দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, যাযস্স তং কারণং নিজ্ঝাযন্তস্স খমতি, সো ‘‘অত্থেত’’ন্তি দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা গণ্হাতি. থেরো পন পঞ্চপি এতানি কারণানি পটিক্খিপিত্ৰা পচ্চক্খঞাণেন পটিৰিদ্ধভাৰং পুচ্ছন্তো অঞ্ঞত্রেৰ, আৰুসো মুসিল, সদ্ধাযাতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞত্রেৰাতি সদ্ধাদীনি কারণানি ঠপেত্ৰা, ৰিনা এতেহি ¶ কারণেহীতি অত্থো. ভৰনিরোধো নিব্বানন্তি পঞ্চক্খন্ধনিরোধো নিব্বানং.
তুণ্হী অহোসীতি থেরো খীণাসৰো, অহং পন খীণাসৰোতি ৰা ন ৰাতি ৰা অৰত্ৰা তুণ্হীযেৰ অহোসি. আযস্মা নারদো আযস্মন্তং পৰিট্ঠং এতদৰোচাতি কস্মা অৰোচ? সো কির চিন্তেসি – ‘‘ভৰনিরোধো নিব্বানং নামাতি সেখেহিপি জানিতব্বো পঞ্হো এস, অযং পন থেরো ইমং থেরং অসেখভূমিযা কারেতি, ইমং ঠানং জানাপেস্সামী’’তি এতং অৰোচ.
সম্মপ্পঞ্ঞায ¶ সুদিট্ঠন্তি সহ ৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায সুট্ঠু দিট্ঠং. ন চম্হি অরহন্তি অনাগামিমগ্গে ঠিতত্তা অরহং ন হোমীতি দীপেতি. যং পনস্স ইদানি ‘‘ভৰনিরোধো নিব্বান’’ন্তি ¶ ঞাণং, তং একূনৰীসতিযা পচ্চৰেক্খণঞাণেহি ৰিমুত্তং পচ্চৰেক্খণঞাণং. উদপানোতি ৰীসতিংসহত্থগম্ভীরো পানীযকূপো. উদকৰারকোতি উদকউস্সিঞ্চনৰারকো. উদকন্তি হি খো ঞাণং অস্সাতি তীরে ঠিতস্স ওলোকযতো এৰং ঞাণং ভৰেয্য. ন চ কাযেন ফুসিত্ৰাতি উদকং পন নীহরিত্ৰা কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরিতুং ন সক্কুণেয্য. উদপানে উদকদস্সনং ৰিয হি অনাগামিনো নিব্বানদস্সনং, ঘম্মাভিতত্তপুরিসো ৰিয অনাগামী, উদকৰারকো ৰিয অরহত্তমগ্গো, যথা ঘম্মাভিতত্তপুরিসো উদপানে উদকং পস্সতি. এৰং অনাগামী পচ্চৰেক্খণঞাণেন ‘‘উপরি অরহত্তফলসমযো নাম অত্থী’’তি জানাতি. যথা পন সো পুরিসো উদকৰারকস্স নত্থিতায উদকং নীহরিত্ৰা কাযেন ফুসিতুং ন লভতি, এৰং অনাগামী অরহত্তমগ্গস্স নত্থিতায নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা অরহত্তফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিতুং ন লভতি. অট্ঠমং.
৯. উপযন্তিসুত্তৰণ্ণনা
৬৯. নৰমে ¶ উপযন্তোতি উদকৰড্ঢনসমযে উপরি গচ্ছন্তো. মহানদিযোতি গঙ্গাযমুনাদিকা মহাসরিতাযো. উপযাপেতীতি উপরি যাপেতি, ৰড্ঢেতি পূরেতীতি অত্থো. অৰিজ্জা উপযন্তীতি অৰিজ্জা উপরি গচ্ছন্তী সঙ্খারানং পচ্চযো ভৰিতুং সক্কুণন্তী. সঙ্খারে উপযাপেতীতি সঙ্খারে উপরি যাপেতি ৰড্ঢেতি. এৰং সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. অপযন্তোতি অপগচ্ছন্তো ওসরন্তো. অৰিজ্জা অপযন্তীতি অৰিজ্জা অপগচ্ছমানা ওসরমানা উপরি সঙ্খারানং পচ্চযো ভৰিতুং ন সক্কুণন্তীতি অত্থো. সঙ্খারে অপযাপেতীতি সঙ্খারে অপগচ্ছাপেতি. এস নযো সব্বপদেসু. নৰমং.
১০. সুসিমসুত্তৰণ্ণনা
৭০. দসমে গরুকতোতি সব্বেহি দেৰমনুস্সেহি পাসাণচ্ছত্তং ৰিয চিত্তেন গরুকতো. মানিতোতি মনেন পিযাযিতো. পূজিতোতি চতুপচ্চযপূজায ¶ পূজিতো. অপচিতোতি নীচৰুত্তিকরণেন অপচিতো. সত্থারঞ্হি দিস্ৰা মনুস্সা হত্থিক্খন্ধাদীহি ওতরন্তি মগ্গং দেন্তি, অংসকূটতো সাটকং অপনেন্তি, আসনতো ৰুট্ঠহন্তি ৰন্দন্তি. এৰং সো তেহি অপচিতো নাম হোতি. সুসিমোতি এৰংনামকো ৰেদঙ্গেসু কুসলো পণ্ডিতপরিব্বাজকো. এহি ত্ৰন্তি তেসং কির এতদহোসি ¶ – ‘‘সমণো গোতমো ন জাতিগোত্তাদীনি আগম্ম লাভগ্গপ্পত্তো জাতো, কৰিসেট্ঠো পনেস উত্তমকৰিতায সাৰকানং গন্থং বন্ধিত্ৰা দেতি, তং তে উগ্গণ্হিত্ৰা উপট্ঠাকানং উপনিসিন্নকথম্পি অনুমোদনম্পি সরভঞ্ঞম্পীতি এৰমাদীনি কথেন্তি, তে তেসং পসন্না লাভং উপসংহরন্তি. সচে মযং যং সমণো গোতমো জানাতি, ততো থোকং জানেয্যাম, অত্তনো সমযং তত্থ পক্খিপিত্ৰা ¶ মযম্পি উপট্ঠাকানং কথেয্যাম, ততো এতেহি লাভিতরা ভৰেয্যাম. কো নু খো সমণস্স গোতমস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা খিপ্পমেৰ উগ্গণ্হিতুং সক্খিস্সতী’’তি. তে এৰং চিন্তেত্ৰা ‘‘সুসিমো পটিবলো’’তি দিস্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহংসু.
যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? এৰং কিরস্স অহোসি, ‘‘কস্স নু খো সন্তিকং গন্ত্ৰা অহং ইমং ধম্মং খিপ্পং লদ্ধুং সক্খিস্সামী’’তি? ততো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো গরু তেজুস্সদো নিযমমনুযুত্তো, ন সক্কা অকালে উপসঙ্কমিতুং, অঞ্ঞেপি বহূ খত্তিযাদযো সমণং গোতমং উপসঙ্কমন্তি, তস্মিম্পি সমযে ন সক্কা উপসঙ্কমিতুং. সাৰকেসুপিস্স সারিপুত্তো মহাপঞ্ঞো ৰিপস্সনালক্খণম্হি এতদগ্গে ঠপিতো, মহামোগ্গল্লানো সমাধিলক্খণস্মিং এতদগ্গে ঠপিতো, মহাকস্সপো ধুতঙ্গধরেসু অনুরুদ্ধো দিব্বচক্খুকেসু, পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তো ধম্মকথিকেসু, উপালিত্থেরো ৰিনযধরেসু এতদগ্গে ঠপিতো, অযং পন আনন্দো বহুস্সুতো তিপিটকধরো, সত্থাপিস্স তত্থ তত্থ কথিতং ধম্মং আহরিত্ৰা কথেতি, পঞ্চসু ঠানেসু এতদগ্গে ঠপিতো, অট্ঠন্নং ৰরানং লাভী, চতূহি অচ্ছরিযব্ভুতধম্মেহি সমন্নাগতো, তস্স সমীপং গতো খিপ্পং ধম্মং লদ্ধুং সক্খিস্সামী’’তি. তস্মা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি.
যেন ¶ ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা সযং অপব্বাজেত্ৰা উপসঙ্কমি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অযং তিত্থিযসমযে পাটিযেক্কো ‘অহং সত্থা’তি পটিজানন্তো চরতি, পব্বজিত্ৰা সাসনস্স অলাভাযপি পরিসক্কেয্য. ন খো পনস্সাহং অজ্ঝাসযং আজানামি, সত্থা জানিস্সতী’’তি. তস্মা তং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. তেনহানন্দ, সুসিমং পব্বাজেথাতি সত্থা কির চিন্তেসি – ‘‘অযং পরিব্বাজকো তিত্থিযসমযে ‘অহং পাটিযেক্কো সত্থা’তি পটিজানমানো চরতি, ‘ইধ মগ্গব্রহ্মচরিযং চরিতুং ইচ্ছামী’তি কির ৰদতি. কিং নু খো মযি পসন্নো, উদাহু ময্হং সাৰকেসু, উদাহু ময্হং ৰা মম সাৰকানং ৰা ধম্মকথায পসন্নো’’তি? অথস্স একট্ঠানেপি পসাদাভাৰং ¶ ঞত্ৰা, ‘‘অযং মম সাসনে ধম্মং থেনেস্সামীতি পব্বজতি. ইতিস্স আগমনং অপরিসুদ্ধং; নিপ্ফত্তি নু খো কীদিসা’’তি? ওলোকেন্তো ‘‘কিঞ্চাপি ¶ ‘ধম্মং থেনেস্সামী’তি পব্বজতি, কতিপাহেনেৰ পন ঘটেত্ৰা অরহত্তং গণ্হিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তেনহানন্দ, সুসিমং পব্বাজেথা’’তি আহ.
অঞ্ঞা ব্যাকতা হোতীতি তে কির ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা তেমাসং ৰস্সং ৰসন্তা তস্মিংযেৰ অন্তোতেমাসে ঘটেন্তা ৰাযমন্তা অরহত্তং পটিলভিংসু. তে ‘‘পটিলদ্ধগুণং সত্থু আরোচেস্সামা’’তি পৰারিতপৰারণা সেনাসনং সংসামেত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা অত্তনো পটিলদ্ধগুণং আরোচেসুং. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অঞ্ঞাতি অরহত্তস্স নামং. ব্যাকতাতি আরোচিতা. অস্সোসীতি সো কির ওহিতসোতো হুত্ৰা তেসং তেসং ভিক্খূনং ঠিতট্ঠানং গচ্ছতি তং তং কথং সুণিতুকামো. যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমীতি কস্মা উপসঙ্কমি? তং কিরস্স পৰত্তিং সুত্ৰা এতদহোসি – ‘‘অঞ্ঞা নাম ইমস্মিং সাসনে পরমপ্পমাণং সারভূতা আচরিযমুট্ঠি মঞ্ঞে ভৰিস্সতি, পুচ্ছিত্ৰা নং জানিস্সামী’’তি. তস্মা উপসঙ্কমি.
অনেকৰিহিতন্তি অনেকৰিধং. ইদ্ধিৰিধন্তি ইদ্ধিকোট্ঠাসং. আৰিভাৰং তিরোভাৰন্তি আৰিভাৰং গহেত্ৰা তিরোভাৰং, তিরোভাৰং গহেত্ৰা আৰিভাৰং কাতুং সক্কোথাতি পুচ্ছতি. তিরোকুট্টন্তি পরকুট্টং. ইতরপদদ্ৰযেপি ¶ এসেৰ নযো. উম্মুজ্জনিমুজ্জন্তি উম্মুজ্জনঞ্চ নিমুজ্জনঞ্চ. পল্লঙ্কেনাতি পল্লঙ্কবন্ধনেন. কমথাতি নিসীদিতুং ৰা গন্তুং ৰা সক্কোথাতি পুচ্ছতি? পক্খী সকুণোতি পক্খযুত্তো সকুণো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন ইমস্স ইদ্ধিৰিধস্স, ইতো পরেসং দিব্বসোতাদীনঞ্চ ৰণ্ণনানযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বোতি.
সন্তা ৰিমোক্খাতি অঙ্গসন্ততায চেৰ আরম্মণসন্ততায চ সন্তা আরুপ্পৰিমোক্খা. কাযেন ফুসিত্ৰাতি নামকাযেন ফুসিত্ৰা পটিলভিত্ৰা. পঞ্ঞাৰিমুত্তা খো মযং, আৰুসোতি, আৰুসো, মযং নিজ্ঝানকা ¶ সুক্খৰিপস্সকা পঞ্ঞামত্তেনেৰ ৰিমুত্তাতি দস্সেতি. আজানেয্যাসি ৰা ত্ৰং, আৰুসো সুসিম, ন ৰা ত্ৰং আজানেয্যাসীতি কস্মা এৰমাহংসু? এৰং কির নেসং অহোসি – ‘‘মযং ইমস্স অজ্ঝাসযং গহেত্ৰা কথেতুং ন সক্খিস্সাম, দসবলং পন পুচ্ছিত্ৰা নিক্কঙ্খো ভৰিস্সতী’’তি. ধম্মট্ঠিতিঞাণন্তি ৰিপস্সনাঞাণং, তং পঠমতরং উপ্পজ্জতি. নিব্বানে ঞাণন্তি ৰিপস্সনায চিণ্ণন্তে পৰত্তমগ্গঞাণং, তং পচ্ছা উপ্পজ্জতি. তস্মা ভগৰা এৰমাহ.
আজানেয্যাসি ৰাতিআদি কস্মা ৰুত্তং? ৰিনাপি সমাধিং এৰং ঞাণুপ্পত্তিদস্সনত্থং. ইদঞ্হি ¶ ৰুত্তং হোতি – সুসিম, মগ্গো ৰা ফলং ৰা ন সমাধিনিস্সন্দো, ন সমাধিআনিসংসো, ন সমাধিস্স নিপ্ফত্তি, ৰিপস্সনায পনেসো নিস্সন্দো, ৰিপস্সনায আনিসংসো, ৰিপস্সনায নিপ্ফত্তি, তস্মা জানেয্যাসি ৰা ত্ৰং, ন ৰা ত্ৰং জানেয্যাসি, অথ খো ধম্মট্ঠিতিঞাণং পুব্বে, পচ্ছা নিব্বানে ঞাণন্তি.
ইদানিস্স পটিৰেধভব্বতং ঞত্ৰা তেপরিৰট্টং ধম্মদেসনং দেসেন্তো তং কিং মঞ্ঞসি, সুসিম? রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰাতিআদিমাহ? তে পরিৰট্টদেসনাৰসানে পন থেরো অরহত্তং পত্তো. ইদানিস্স অনুযোগং আরোপেন্তো জাতিপচ্চযা জরামরণন্তি, সুসিম, পস্সসীতিআদিমাহ. অপি পন ত্ৰং, সুসিমাতি ইদং কস্মা আরভি? নিজ্ঝানকানং সুক্খৰিপস্সকভিক্খূনং পাকটকরণত্থং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – ন কেৰলং ত্ৰমেৰ নিজ্ঝানকো সুক্খৰিপস্সকো, এতেপি ভিক্খূ এৰরূপাযেৰাতি. সেসং সব্বত্থ পাকটমেৰাতি. দসমং.
মহাৰগ্গো সত্তমো.
৮. সমণব্রাহ্মণৰগ্গো
১. জরামরণসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭১-৭২. সমণব্রাহ্মণৰগ্গে ¶ জরামরণাদীসু একেকপদৰসেন একেকং কত্ৰা একাদস সুত্তানি ৰুত্তানি, তানি উত্তানত্থানেৰাতি.
সমণব্রাহ্মণৰগ্গো অট্ঠমো.
৯. অন্তরপেয্যালং
১. সত্থুসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭৩. ইতো ¶ ¶ পরং ‘‘সত্থা পরিযেসিতব্বো’’তিআদিনযপ্পৰত্তা দ্ৰাদস অন্তরপেয্যালৰগ্গা নাম হোন্তি. তে সব্বেপি তথা তথা বুজ্ঝনকানং ৰেনেয্যপুগ্গলানং অজ্ঝাসযৰসেন ৰুত্তা. তত্থ সত্থাতি বুদ্ধো ৰা হোতু সাৰকো ৰা, যং নিস্সায মগ্গঞাণং লভতি, অযং সত্থা নাম, সো পরিযেসিতব্বো. সিক্খা করণীযাতি তিৰিধাপি সিক্খা কাতব্বা. যোগাদীসু যোগোতি পযোগো. ছন্দোতি কত্তুকম্যতাকুসলচ্ছন্দো. উস্সোল়্হীতি সব্বসহং অধিমত্তৰীরিযং. অপ্পটিৰানীতি অনিৰত্তনা. আতপ্পন্তি কিলেসতাপনৰীরিযমেৰ. সাতচ্চন্তি সততকিরিযং. সতীতি জরামরণাদিৰসেন চতুসচ্চপরিগ্গাহিকা সতি. সম্পজঞ্ঞন্তি তাদিসমেৰ ঞাণং. অপ্পমাদোতি সচ্চভাৰনায অপ্পমাদো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
অন্তরপেয্যালো নৰমো.
নিদানসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. অভিসমযসংযুত্তং
১. নখসিখাসুত্তৰণ্ণনা
৭৪. অভিসমযসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে নখসিখাযন্তি মংসট্ঠানেন ৰিমুত্তে নখগ্গে. নখসিখা চ নাম লোকিযানং মহতীপি হোতি, সত্থু পন রত্তুপ্পলপত্তকোটি ৰিয সুখুমা. কথং পনেত্থ পংসু পতিট্ঠিতোতি? অধিট্ঠানবলেন. ভগৰতা হি অত্থং ঞাপেতুকামেন অধিট্ঠানবলেন তত্থ পতিট্ঠাপিতো. সতিমং কলন্তি মহাপথৰিযা পংসুং সতকোট্ঠাসে কত্ৰা ততো এককোট্ঠাসং. পরতোপি এসেৰ নযো. অভিসমেতাৰিনোতি পঞ্ঞায অরিযসচ্চানি অভিসমেত্ৰা ঠিতস্স. পুরিমং দুক্খক্খন্ধং পরিক্খীণং পরিযাদিণ্ণং উপনিধাযাতি এতদেৰ বহুতরং দুক্খং, যদিদং পরিক্খীণন্তি এৰং পঠমং ৰুত্তং দুক্খক্খন্ধং উপনিধায, ঞাণেন তং তস্স সন্তিকে ঠপেত্ৰা উপপরিক্খিযমানেতি অত্থো. কতমং পনেত্থ পুরিমদুক্খং নাম? যং পরিক্খীণং. কতমং পন পরিক্খীণং? যং পঠমমগ্গস্স অভাৰিতত্তা উপ্পজ্জেয্য. কতমং পন উপনিধায? যং সত্তসু অত্তভাৰেসু অপাযে অট্ঠমঞ্চ পটিসন্ধিং আদিং কত্ৰা যত্থ কত্থচি উপ্পজ্জেয্য, সব্বং তং পরিক্খীণন্তি ৰেদিতব্বং. সত্তক্খত্তুন্তি সত্ত ৰারে, সত্তসু অত্তভাৰেসূতি অত্থো. পরমতাতি ইদমস্স পরং পমাণন্তি দস্সেতি. মহত্থিযোতি মহতো অত্থস্স নিপ্ফাদকো. পঠমং.
২. পোক্খরণীসুত্তৰণ্ণনা
৭৫. দুতিযে পোক্খরণীতি ৰাপী. উব্বেধেনাতি গম্ভীরতায. সমতিত্তিকাতি মুখৰট্টিসমা. কাকপেয্যাতি সক্কা হোতি তীরে ঠিতেন কাকেন পকতিযাপি মুখতুণ্ডিকং ওতারেত্ৰা পাতুং. দুতিযং.
৩. সংভেজ্জউদকসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭৬-৭৭. ততিযে ¶ ¶ যত্থিমাতি যস্মিং সম্ভিজ্জট্ঠানে ইমা. সংসন্দন্তীতি সমাগন্ত্ৰা সন্দন্তি. সমেন্তীতি সমাগচ্ছন্তি. দ্ৰে ৰা তি ৰাতি দ্ৰে ৰা তীণি ৰা. উদকফুসিতানীতি উদকবিন্দূনি. সংভেজ্জউদকন্তি অঞ্ঞাহি নদীহি সদ্ধিং সম্ভিন্নট্ঠানে উদকং. চতুত্থং উত্তানত্থমেৰ. ততিযচতুত্থানি.
৫. পথৰীসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭৮-৮৪. পঞ্চমে ¶ মহাপথৰিযাতি চক্কৰাল়ব্ভন্তরায মহাপথৰিযা উদ্ধরিত্ৰা. কোলট্ঠিমত্তিযোতি পদরট্ঠিপমাণা. গুল়িকাতি মত্তিকগুল়িকা. উপনিক্খিপেয্যাতি একস্মিং ঠানে ঠপেয্য. ছট্ঠাদীসু ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. পরিযোসানে পন অঞ্ঞতিত্থিযসমণব্রাহ্মণপরিব্বাজকানং অধিগমোতি বাহিরকানং সব্বোপি গুণাধিগমো পঠমমগ্গেন অধিগতগুণানং সতভাগম্পি সহস্সভাগম্পি সতসহস্সভাগম্পি ন উপগচ্ছতীতি. পঞ্চমাদীনি.
অভিসমযসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. ধাতুসংযুত্তং
১. নানত্তৰগ্গো
১.ধাতুনানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮৫. ধাতুসংযুত্তস্স ¶ ¶ পঠমে ¶ নিস্সত্তট্ঠসুঞ্ঞতট্ঠসঙ্খাতেন সভাৰট্ঠেন ধাতূতি লদ্ধনামানং ধম্মানং নানাসভাৰো ধাতুনানত্তং. চক্খুধাতূতিআদীসু চক্খুপসাদো চক্খুধাতু, রূপারম্মণং রূপধাতু, চক্খুপসাদৰত্থুকং চিত্তং চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু. সোতপসাদো সোতধাতু, সদ্দারম্মণং সদ্দধাতু, সোতপসাদৰত্থুকং চিত্তং সোতৰিঞ্ঞাণধাতু. ঘানপসাদো ঘানধাতু, গন্ধারম্মণং গন্ধধাতু, ঘানপসাদৰত্থুকং চিত্তং ঘানৰিঞ্ঞাণধাতু. জিৰ্হাপসাদো জিৰ্হাধাতু, রসারম্মণং রসধাতু, জিৰ্হাপসাদৰত্থুকং চিত্তং জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণধাতু. কাযপসাদো কাযধাতু, ফোট্ঠব্বারম্মণং ফোট্ঠব্বধাতু, কাযপসাদৰত্থুকং চিত্তং কাযৰিঞ্ঞাণধাতু. তিস্সো মনোধাতুযো মনোধাতু, ৰেদনাদযো তযো খন্ধা সুখুমরূপানি নিব্বানঞ্চ ধম্মধাতু, সব্বম্পি মনোৰিঞ্ঞাণং মনোৰিঞ্ঞাণধাতূতি. এত্থ চ সোল়স ধাতুযো কামাৰচরা, অৰসানে দ্ৰে চতুভূমিকাতি. পঠমং.
২. ফস্সনানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮৬. দুতিযে উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তন্তি নানাসভাৰো ফস্সো উপ্পজ্জতি. তত্থ চক্খুসম্ফস্সাদযো চক্খুৰিঞ্ঞাণাদিসম্পযুত্তা, মনোসম্ফস্সো মনোদ্ৰারে পঠমজৰনসম্পযুত্তো, তস্মা. মনোধাতুং পটিচ্চাতি মনোদ্ৰারাৰজ্জনং কিরিযামনোৰিঞ্ঞাণধাতুং পটিচ্চ পঠমজৰনসম্ফস্সো উপ্পজ্জতীতি অযমেত্থ অত্থো. দুতিযং.
৩. নোফস্সনানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮৭. ততিযে ¶ ¶ নো মনোসম্ফস্সং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি মনোধাতূতি মনোদ্ৰারে পঠমজৰনসম্পযুত্তং ফস্সং পটিচ্চ আৰজ্জনকিরিযামনোৰিঞ্ঞাণধাতু নো উপ্পজ্জতীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ততিযং.
৪. ৰেদনানানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮৮. চতুত্থে ¶ চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনাতি সম্পটিচ্ছনমনোধাতুতো পট্ঠায সব্বাপি তস্মিং দ্ৰারে ৰেদনা ৰত্তেয্যুং, নিব্বত্তিফাসুকত্থং পন অনন্তরং সম্পটিচ্ছনৰেদনমেৰ গহেতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. মনোসম্ফস্সং পটিচ্চাতি মনোদ্ৰারে আৰজ্জনসম্ফস্সং পটিচ্চ পঠমজৰনৰেদনা, পঠমজৰনসম্ফস্সং পটিচ্চ দুতিযজৰনৰেদনাতি অযমধিপ্পাযো. চতুত্থং.
৫. দুতিযৰেদনানানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৮৯. পঞ্চমে ততিযচতুত্থেসু ৰুত্তনযাৰ একতো কত্ৰা দেসিতাতি. ইতি দুতিযাদীসু চতূসু সুত্তেসু মনোধাতুং মনোধাতূতি অগহেত্ৰা মনোদ্ৰারাৰজ্জনং মনোধাতূতি গহিতং. সব্বানি চেতানি তথা তথা কথিতে বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযেন দেসিতানি. ইতো পরেসুপি এসেৰ নযো. পঞ্চমং.
৬. বাহিরধাতুনানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৯০. ছট্ঠে পন পঞ্চ ধাতুযো কামাৰচরা, ধম্মধাতু চতুভূমিকাতি. ছট্ঠং.
৭. সঞ্ঞানানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৯১. সত্তমে রূপধাতূতি আপাথে পতিতং অত্তনো ৰা পরস্স ৰা সাটকৰেঠনাদিৰত্থুকং রূপারম্মণং. রূপসঞ্ঞাতি চক্খুৰিঞ্ঞাণসম্পযুত্তা সঞ্ঞা. রূপসঙ্কপ্পোতি সম্পটিচ্ছনাদীহি তীহি ¶ চিত্তেহি সম্পযুত্তো সঙ্কপ্পো. রূপচ্ছন্দোতি রূপে ছন্দিকতট্ঠেন ছন্দো. রূপপরিল়াহোতি রূপে অনুডহনট্ঠেন ¶ পরিল়াহো. রূপপরিযেসনাতি পরিল়াহে উপ্পন্নে সন্দিট্ঠসম্ভত্তে গহেত্ৰা তস্স রূপস্স পটিলাভত্থায পরিযেসনা. এত্থ চ সঞ্ঞাসঙ্কপ্পছন্দা একজৰনৰারেপি নানাজৰনৰারেপি লব্ভন্তি, পরিল়াহপরিযেসনা পন নানাজৰনৰারেযেৰ লব্ভন্তীতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ধাতুনানত্তন্তি এত্থ চ এৰং রূপাদিনানাসভাৰং ধাতুং পটিচ্চ রূপসঞ্ঞাদিনানাসভাৰসঞ্ঞা উপ্পজ্জতীতি ইমিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. সত্তমং.
৮. নোপরিযেসনানানত্তসুত্তৰণ্ণনা
৯২. অট্ঠমে ¶ নো ধম্মপরিযেসনং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ধম্মপরিল়াহোতি এৰং আগতং পটিসেধমত্তমেৰ নানং. অট্ঠমং.
৯. বাহিরফস্সনানত্তসুত্তাদিৰণ্ণনা
৯৩-৯৪. নৰমে উপ্পজ্জতি রূপসঞ্ঞাতি ৰুত্তপ্পকারে আরম্মণে উপ্পজ্জতি সঞ্ঞা. রূপসঙ্কপ্পোতি তস্মিংযেৰ আরম্মণে তীহি চিত্তেহি সম্পযুত্তসঙ্কপ্পো. রূপসম্ফস্সোতি তদেৰারম্মণং ফুসমানো ফস্সো. ৰেদনাতি তদেৰ আরম্মণং অনুভৰমানা ৰেদনা. ছন্দাদযো ৰুত্তনযাৰ. রূপলাভোতি পরিযেসিত্ৰা লদ্ধং সহ তণ্হায আরম্মণং ‘‘রূপলাভো’’তি ৰুত্তং. অযং তাৰ সব্বসঙ্গাহিকনযো একস্মিং যেৰারম্মণে সব্বধম্মানং উপ্পত্তিৰসেন ৰুত্তো. অপরো আগন্তুকারম্মণমিস্সকো হোতি – রূপসঞ্ঞা রূপসঙ্কপ্পো ফস্সো ৰেদনাতি ইমে তাৰ চত্তারো ধম্মা ধুৰপরিভোগে নিবদ্ধারম্মণে হোন্তি. নিবদ্ধারম্মণঞ্হি ইট্ঠং কন্তং মনাপং পিযং যংকিঞ্চি ৰিয উপট্ঠাতি, আগন্তুকারম্মণং পন যংকিঞ্চি সমানম্পি খোভেত্ৰা তিট্ঠতি.
তত্রিদং ৰত্থু – একো কির অমচ্চপুত্তো গামিযেহি পরিৰারিতো গামমজ্ঝে ঠত্ৰা কম্মং করোতি. তস্মিঞ্চস্স সমযে উপাসিকা নদিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তা ধাতিগণপরিৰুতা গেহং গচ্ছতি. সো দূরতো দিস্ৰা ‘‘আগন্তুকমাতুগামো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ভণে জানাহি, কা এসা’’তি পুরিসং পেসেসি. সো গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা পচ্চাগতো, ‘‘কা এসা’’তি পুট্ঠো যথাসভাৰং আরোচেসি. এৰং আগন্তুকারম্মণং ¶ খোভেতি ¶ . তস্মিং উপ্পন্নো ছন্দো রূপছন্দো নাম, তদেৰ আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্নো পরিল়াহো রূপপরিল়াহো নাম, সহাযে গণ্হিত্ৰা তস্স পরিযেসনং রূপপরিযেসনা নাম, পরিযেসিত্ৰা লদ্ধং সহ তণ্হায আরম্মণং রূপলাভো নাম.
উরুৰল্লিযৰাসী চূল়তিস্সত্থেরো পনাহ – ‘‘কিঞ্চাপি ভগৰতা ফস্সৰেদনা পাল়িযা মজ্ঝে গহিতা, পাল়িং পন পরিৰট্টেত্ৰা ৰুত্তপ্পকারে আরম্মণে উপ্পন্না সঞ্ঞা রূপসঞ্ঞা, তস্মিংযেৰ সঙ্কপ্পো রূপসঙ্কপ্পো তস্মিং ¶ ছন্দো রূপচ্ছন্দো, তস্মিং পরিল়াহো রূপপরিল়াহো, তস্মিং পরিযেসনা রূপপরিযেসনা, পরিযেসিত্ৰা লদ্ধং সহ তণ্হায আরম্মণং রূপলাভো. এৰং লদ্ধারম্মণে পন ফুসনং ফস্সো, অনুভৰনং ৰেদনা. রূপসম্ফস্সো রূপসম্ফস্সজা ৰেদনাতি ইদং দ্ৰযং লব্ভতী’’তি. অপরম্পি অৰিভূতৰারং নাম গণ্হন্তি. আরম্মণঞ্হি সাণিপাকারেহি ৰা পরিক্খিত্তং তিণপণ্ণাদীহি ৰা পটিচ্ছন্নং হোতি, তং ‘‘উপড্ঢং দিট্ঠং মে আরম্মণং, সুট্ঠু নং পস্সিস্সামী’’তি ওলোকযতো তস্মিং আরম্মণে উপ্পন্না সঞ্ঞা রূপসঞ্ঞা নাম. তস্মিংযেৰ উপ্পন্না সঙ্কপ্পাদযো রূপসঙ্কপ্পাদযো নামাতি ৰেদিতব্বা. এত্থাপি চ সঞ্ঞাসঙ্কপ্পফস্সৰেদনাছন্দা একজৰনৰারেপি নানাজৰনৰারেপি লব্ভন্তি, পরিল়াহপরিযেসনালাভা নানাজৰনৰারেযেৰাতি. দসমং উত্তানমেৰাতি. নৰমদসমানি.
নানত্তৰগ্গো পঠমো.
২. দুতিযৰগ্গো
১. সত্তধাতুসুত্তৰণ্ণনা
৯৫. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে আভাধাতূতি আলোকধাতু. আলোকস্সপি আলোককসিণে পরিকম্মং কত্ৰা উপ্পন্নজ্ঝানস্সাপীতি সহারম্মণস্স ঝানস্স এতং নামং. সুভধাতূতি সুভকসিণে উপ্পন্নজ্ঝানৰসেন সহারম্মণজ্ঝানমেৰ ¶ . আকাসানঞ্চাযতনমেৰ আকাসানঞ্চাযতনধাতু. সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধোৰ সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধধাতু. ইতি ভগৰা অনুসন্ধিকুসলস্স ভিক্খুনো তত্থ নিসীদিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিতুকামস্স ওকাসং দেন্তো দেসনং নিট্ঠাপেসি.
অন্ধকারং ¶ পটিচ্চাতি অন্ধকারো হি আলোকেন পরিচ্ছিন্নো, আলোকোপি অন্ধকারেন. অন্ধকারেন হি সো পাকটো হোতি. তস্মা ‘‘অন্ধকারং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতী’’তি আহ. অসুভং পটিচ্চাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. অসুভঞ্হি সুভেন, সুভঞ্চ অসুভেন পরিচ্ছিন্নং, অসুভে সতি সুভং পঞ্ঞাযতি, তস্মা এৰমাহ. রূপং পটিচ্চাতি রূপাৰচরসমাপত্তিং পটিচ্চ. রূপাৰচরসমাপত্তিযা হি সতি আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তি নাম ¶ হোতি রূপসমতিক্কমো ৰা, তস্মা এৰমাহ. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনধাতুআদীসুপি এসেৰ নযো. নিরোধং পটিচ্চাতি চতুন্নং খন্ধানং পটিসঙ্খাঅপ্পৰত্তিং পটিচ্চ. খন্ধনিরোধঞ্হি পটিচ্চ নিরোধসমাপত্তি নাম পঞ্ঞাযতি, ন খন্ধপৰত্তিং, তস্মা এৰমাহ. এত্থ চ চতুন্নং খন্ধানং নিরোধোৰ নিরোধসমাপত্তীতি ৰেদিতব্বো.
কথং সমাপত্তি পত্তব্বাতি কথং সমাপত্তিযো কীদিসা সমাপত্তিযো নাম হুত্ৰা পত্তব্বাতি? সঞ্ঞাসমাপত্তি পত্তব্বাতি সঞ্ঞায অত্থিভাৰেন সঞ্ঞাসমাপত্তিযো সঞ্ঞাসমাপত্তিযো নাম হুত্ৰা পত্তব্বা. সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তি পত্তব্বাতি সুখুমসঙ্খারানং অৰসিট্ঠতায সঙ্খারাৰসেসসমাপত্তি নাম হুত্ৰা পত্তব্বা. নিরোধসমাপত্তি পত্তব্বাতি নিরোধোৰ নিরোধসমাপত্তি নিরোধসমাপত্তি নাম হুত্ৰা পত্তব্বাতি অত্থো. পঠমং.
২. সনিদানসুত্তৰণ্ণনা
৯৬. দুতিযে সনিদানন্তি ভাৰনপুংসকমেতং, সনিদানো সপচ্চযো হুত্ৰা উপ্পজ্জতীতি অত্থো. কামধাতুং, ভিক্খৰে, পটিচ্চাতি এত্থ কামৰিতক্কোপি কামধাতু ¶ কামাৰচরধম্মাপি, ৰিসেসতো সব্বাকুসলম্পি. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমা কামধাতু? কামপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো সঙ্কপ্পো অপ্পনা ব্যপ্পনা চেতসো অভিনিরোপনা মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, অযং ৰুচ্চতি কামধাতু. হেট্ঠতো অৰীচিনিরযং পরিযন্তং করিত্ৰা উপরিতো পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰে অন্তোকরিত্ৰা যং এতস্মিং অন্তরে এত্থাৰচরা এত্থ পরিযাপন্না খন্ধধাতুআযতনা রূপা ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং, অযং ৰুচ্চতি কামধাতু. সব্বেপি অকুসলা ধম্মা কামধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
এত্থ ¶ সব্বসঙ্গাহিকা অসম্ভিন্নাতি দ্ৰে কথা হোন্তি. কথং? কামধাতুগ্গহণেন হি ব্যাপাদধাতুৰিহিংসাধাতুযো গহিতা হোন্তীতি অযং সব্বসঙ্গাহিকা. তাসং পন দ্ৰিন্নং ধাতূনং ৰিসুং আগতত্তা সেসধম্মা কামধাতূতি অযং অসম্ভিন্নকথা. অযমিধ গহেতব্বা ইমং কামধাতুং আরম্মণৰসেন ৰা সম্পযোগৰসেন ৰা পটিচ্চ কামসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি. কামসঞ্ঞং ¶ পটিচ্চাতি কামসঞ্ঞং পন সম্পযোগৰসেন ৰা উপনিস্সযৰসেন ৰা পটিচ্চ কামসঙ্কপ্পো নাম উপ্পজ্জতি. ইমিনা নযেন সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. তীহি ঠানেহীতি তীহি কারণেহি. মিচ্ছা পটিপজ্জতীতি অযাথাৰপটিপদং অনিয্যানিকপটিপদং পটিপজ্জতি.
ব্যাপাদধাতুং, ভিক্খৰেতি এত্থ ব্যাপাদৰিতক্কোপি ব্যাপাদধাতু ব্যাপাদোপি. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমা ব্যাপাদধাতু? ব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি ব্যাপাদধাতু. দসসু আঘাতৰত্থূসু চিত্তস্স আঘাতো পটিৰিরোধো কোপো পকোপো…পে… অনত্তমনতা চিত্তস্স, অযং ৰুচ্চতি ব্যাপাদধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
ইমং ব্যাপাদধাতুং সহজাতপচ্চযাদিৰসেন পটিচ্চ ব্যাপাদসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
ৰিহিংসাধাতুং, ভিক্খৰেতি এত্থ ৰিহিংসাৰিতক্কোপি ৰিহিংসাধাতু ৰিহিংসাপি. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমা ৰিহিংসাধাতু? ৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি ৰিহিংসাধাতু. ইধেকচ্চো পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ¶ ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা রজ্জুযা ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা সত্তে ৰিহেঠেতি. যা এৰরূপা হেঠনা ৰিহেঠনা হিংসনা ৰিহিংসনা রোসনা পরূপঘাতো, অযং ৰুচ্চতি ৰিহিংসাধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
ইমং ৰিহিংসাধাতুং সহজাতপচ্চযাদিৰসেন পটিচ্চ ৰিহিংসাসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি. সেসমিধাপি পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
তিণদাযেতি ¶ তিণগহনে অরঞ্ঞে. অনযব্যসনন্তি অৰুড্ঢিং ৰিনাসং. এৰমেৰ খোতি এত্থ সুক্খতিণদাযো ৰিয আরম্মণং দট্ঠব্বং, তিণুক্কা ৰিয অকুসলসঞ্ঞা, তিণকট্ঠনিস্সিতা পাণা ৰিয ইমে সত্তা. যথা সুক্খতিণদাযে ঠপিতং তিণুক্কং খিপ্পং ৰাযমিত্ৰা অনিব্বাপেন্তস্স তে পাণা অনযব্যসনং পাপুণন্তি. এৰমেৰ যে সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ¶ উপ্পন্নং অকুসলসঞ্ঞং ৰিক্খম্ভনতদঙ্গসমুচ্ছেদপ্পহানেহি নপ্পজহন্তি, তে দুক্খং ৰিহরন্তি.
ৰিসমগতন্তি রাগৰিসমাদীনি অনুগতং অকুসলসঞ্ঞং. ন খিপ্পমেৰ পজহতীতি ৰিক্খম্ভনাদিৰসেন সীঘং নপ্পজহতি. ন ৰিনোদেতীতি ন নীহরতি. ন ব্যন্তীকরোতীতি ভঙ্গমত্তম্পি অনৰসেসেন্তো ন ৰিগতন্তং করোতি. ন অনভাৰং গমেতীতি ন অনুঅভাৰং গমেতি. এৰং সব্বপদেসু ন – কারো আহরিতব্বো. পাটিকঙ্খাতি পাটিকঙ্খিতব্বা ইচ্ছিতব্বা.
নেক্খম্মধাতুং, ভিক্খৰেতি এত্থ নেক্খম্মৰিতক্কোপি নেক্খম্মধাতু সব্বেপি কুসলা ধম্মা. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমা নেক্খম্মধাতু? নেক্খম্মপটিসংযুত্তো তক্কো ৰিতক্কো…পে… সম্মাসঙ্কপ্পো, অযং ৰুচ্চতি নেক্খম্মধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
ইধাপি দুৰিধা কথা. নেক্খম্মধাতুগ্গহণেন হি ইতরাপি দ্ৰে ধাতুযো গহণং গচ্ছন্তি কুসলধম্মপরিযাপন্নত্তা, অযং সব্বসঙ্গাহিকা. তা পন ধাতুযো ৰিসুং দীপেতব্বাতি তা ঠপেত্ৰা সেসা সব্বকুসলা নেক্খম্মধাতূতি অযং অসম্ভিন্না. ইমং নেক্খম্মধাতুং সহজাতাদিপচ্চযৰসেন পটিচ্চ নেক্খম্মসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি. সঞ্ঞাদীনি পটিচ্চ ৰিতক্কাদযো যথানুরূপং.
অব্যাপাদধাতুং, ভিক্খৰেতি এত্থ অব্যাপাদৰিতক্কোপি অব্যাপাদধাতু অব্যাপাদোপি. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমা অব্যাপাদধাতু ¶ ? অব্যাপাদপটিসংযুত্তো তক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি ¶ অব্যাপাদধাতু. যা সত্তেসু মেত্তি মেত্তাযনা মেত্তাযিতত্তং মেত্তাচেতোৰিমুত্তি, অযং ৰুচ্চতি অব্যাপাদধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
ইমং অব্যাপাদধাতুং পটিচ্চ ৰুত্তনযেনেৰ অব্যাপাদসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি.
অৰিহিংসাধাতুং, ভিক্খৰেতি এত্থাপি অৰিহিংসাৰিতক্কোপি অৰিহিংসাধাতু করুণাপি. যথাহ –
‘‘তত্থ ¶ কতমা অৰিহিংসাধাতু? অৰিহিংসাপটিসংযুত্তো তক্কো…পে… অযং ৰুচ্চতি অৰিহিংসাধাতু. যা সত্তেসু করুণা করুণাযনা করুণাযিতত্তং করুণাচেতোৰিমুত্তি, অযং ৰুচ্চতি অৰিহিংসাধাতূ’’তি (ৰিভ. ১৮২).
ইমং অৰিহিংসাধাতুং পটিচ্চ ৰুত্তনযেনেৰ অৰিহিংসাসঞ্ঞা নাম উপ্পজ্জতি. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. দুতিযং.
৩. গিঞ্জকাৰসথসুত্তৰণ্ণনা
৯৭. ততিযে ধাতুং, ভিক্খৰেতি ইতো পট্ঠায অজ্ঝাসযং ধাতূতি দীপেতি. উপ্পজ্জতি সঞ্ঞাতি অজ্ঝাসযং পটিচ্চ সঞ্ঞা উপ্পজ্জতি, দিট্ঠি উপ্পজ্জতি, ৰিতক্কো উপ্পজ্জতীতি. ইধাপি ‘‘কচ্চানো পঞ্হং পুচ্ছিস্সতী’’তি তস্স ওকাসদানত্থং এত্তাৰতাৰ দেসনং নিট্ঠাপেসি. অসম্মাসম্বুদ্ধেসূতি ছসু সত্থারেসু. সম্মাসম্বুদ্ধাতি মযমস্ম সম্মাসম্বুদ্ধাতি. কিং পটিচ্চ পঞ্ঞাযতীতি কিস্মিং সতি হোতীতি? সত্থারানং উপ্পন্নং দিট্ঠিং পুচ্ছতি. অসম্মাসম্বুদ্ধেসু তেসু সম্মাসম্বুদ্ধা এতেতি এৰং উপ্পন্নং তিত্থিযসাৰকানম্পি দিট্ঠিং পুচ্ছতিযেৰ.
ইদানি যস্মা তেসং অৰিজ্জাধাতুং পটিচ্চ সা দিট্ঠি হোতি, অৰিজ্জাধাতু চ নাম মহতী ধাতু, তস্মা মহতিং ধাতুং পটিচ্চ তস্সা উপ্পত্তিং দীপেন্তো মহতী খো এসাতিআদিমাহ. হীনং, কচ্চান, ধাতুং পটিচ্চাতি হীনং অজ্ঝাসযং পটিচ্চ. পণিধীতি চিত্তট্ঠপনং. সা পনেসা ইত্থিভাৰং ৰা মক্কটাদিতিরচ্ছানভাৰং ৰা পত্থেন্তস্স উপ্পজ্জতি. হীনো ¶ ¶ পুগ্গলোতি যস্সেতে হীনা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, সব্বো সো পুগ্গলোপি হীনো নাম. হীনা ৰাচাতি যা তস্স ৰাচা, সাপি হীনা. হীনং আচিক্খতীতি সো আচিক্খন্তোপি হীনমেৰ আচিক্খতি, দেসেন্তোপি হীনমেৰ দেসেতীতি সব্বপদানি যোজেতব্বানি. উপপত্তীতি দ্ৰে উপপত্তিযো পটিলাভো চ নিব্বত্তি চ. নিব্বত্তি হীনকুলাদিৰসেন ৰেদিতব্বা, পটিলাভো চিত্তুপ্পাদক্খণে হীনত্তিকৰসেন. কথং? তস্স হি পঞ্চসু নীচকুলেসু উপ্পজ্জনতো হীনা নিব্বত্তি, ৰেস্সসুদ্দকুলেসু উপ্পজ্জনতো মজ্ঝিমা, খত্তিযব্রাহ্মণকুলেসু উপ্পজ্জনতো পণীতা. দ্ৰাদসাকুসলচিত্তুপ্পাদানং পন পটিলাভতো ¶ হীনো পটিলাভো, তেভূমকধম্মানং পটিলাভতো মজ্ঝিমো, নৰলোকুত্তরধম্মানং পটিলাভতো পণীতো. ইমস্মিং পন ঠানে নিব্বত্তিযেৰ অধিপ্পেতাতি. ততিযং.
৪. হীনাধিমুত্তিকসুত্তৰণ্ণনা
৯৮. চতুত্থে সংসন্দন্তীতি একতো হোন্তি. সমেন্তীতি সমাগচ্ছন্তি, নিরন্তরা হোন্তি. হীনাধিমুত্তিকাতি হীনজ্ঝাসযা. কল্যাণাধিমুত্তিকাতি কল্যাণজ্ঝাসযা. চতুত্থং.
৫. চঙ্কমসুত্তৰণ্ণনা
৯৯. পঞ্চমে পস্সথ নোতি পস্সথ নু. সব্বে খো এতেতি সারিপুত্তত্থেরো ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৮৯) মহাপঞ্ঞেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘খন্ধন্তরং ধাত্ৰন্তরং আযতনন্তরং সতিপট্ঠানবোধিপক্খিযধম্মন্তরং তিলক্খণাহতং গম্ভীরং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামা’’তি মহাপঞ্ঞাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং পথৰিং পত্থরেন্তো ৰিয সিনেরুপাদতো ৰালিকং উদ্ধরন্তো ৰিয চক্কৰাল়পব্বতং ভিন্দন্তো ৰিয সিনেরুং উক্খিপন্তো ৰিয আকাসং ৰিত্থারেন্তো ৰিয চন্দিমসূরিযে উট্ঠাপেন্তো ৰিয চ পুচ্ছিতপুচ্ছিতং কথেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ মহাপঞ্ঞা’’তি.
মহামোগ্গল্লানোপি ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি ¶ ইদ্ধিমন্তেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘পরিকম্মং আনিসংসং ¶ অধিট্ঠানং ৰিকুব্বনং পুচ্ছিস্সামা’’তি ইদ্ধিমন্তোৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং ৰুত্তনযেনেৰ পুচ্ছিতপুচ্ছিতং কথেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ মহিদ্ধিকা’’তি.
মহাকস্সপোপি ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং যদিদং মহাকস্সপো’’তি ধুতৰাদেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘ধুতঙ্গপরিহারং আনিসংসং সমোধানং অধিট্ঠানং ভেদং পুচ্ছিস্সামা’’তি ধুতৰাদাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং তথেৰ পুচ্ছিতপুচ্ছিতং ব্যাকরোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধুতৰাদা’’তি.
অনুরুদ্ধত্থেরোপি ¶ ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং দিব্বচক্খুকানং যদিদং অনুরুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৯২) দিব্বচক্খুকেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘দিব্বচক্খুস্স পরিকম্মং আনিসংসং উপক্কিলেসং পুচ্ছিস্সামা’’তি দিব্বচক্খুকাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং তথেৰ পুচ্ছিতপুচ্ছিতং কথেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ দিব্বচক্খুকা’’তি.
পুণ্ণত্থেরোপি ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধম্মকথিকানং যদিদং পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৯৬) ধম্মকথিকেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘ধম্মকথায সঙ্খেপৰিত্থারগম্ভীরুত্তানৰিচিত্রকথাদীসু তং তং আকারং পুচ্ছিস্সামা’’তি ধম্মকথিকাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং ‘‘আৰুসো, ধম্মকথিকেন নাম আদিতো পরিসং ৰণ্ণেতুং ৰট্টতি, মজ্ঝে সুঞ্ঞতং পকাসেতুং, অন্তে চতুসচ্চৰসেন কূটং গণ্হিতু’’ন্তি এৰং তং তং ধম্মকথানযং আচিক্খতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধম্মকথিকা’’তি.
উপালিত্থেরোপি ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২২৮) ৰিনযধরেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘গরুকলহুকং সতেকিচ্ছঅতেকিচ্ছং আপত্তানাপত্তিং পুচ্ছিস্সামা’’তি ৰিনযধরাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং পুচ্ছিতপুচ্ছিতং তথেৰ ¶ কথেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ৰিনযধরা’’তি.
আনন্দত্থেরোপি ¶ ভগৰতা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২২৩) বহুস্সুতেসু এতদগ্গে ঠপিতো. ইতি নং ‘‘দসৰিধং ব্যঞ্জনবুদ্ধিং অট্ঠুপ্পত্তিং অনুসন্ধিং পুব্বাপরং পুচ্ছিস্সামা’’তি বহুস্সুতাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং ‘‘ইদং এৰং ৰত্তব্বং, ইদং এৰং গহেতব্ব’’ন্তি সব্বং কথেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ বহুস্সুতা’’তি.
দেৰদত্তো পন পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো, তেন নং ‘‘কুলসঙ্গণ্হনপরিহারং নানপ্পকারকং কোহঞ্ঞতং পুচ্ছিস্সামা’’তি পাপিচ্ছাৰ পরিৰারেন্তি. সোপি তেসং তং তং নিযামং আচিক্খতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে খো এতে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পাপিচ্ছা’’তি.
কস্মা ¶ পনেতে অৰিদূরে চঙ্কমিংসূতি. ‘‘দেৰদত্তো সত্থরি পদুট্ঠচিত্তো অনত্থম্পি কাতুং উপক্কমেয্যা’’তি আরক্খগ্গহণত্থং. অথ দেৰদত্তো কস্মা চঙ্কমীতি? ‘‘অকারকো অযং, যদি কারকো ভৰেয্য, ন ইধ আগচ্ছেয্যা’’তি অত্তনো কতদোসপটিচ্ছাদনত্থং. কিং পন দেৰদত্তো ভগৰতো অনত্থং কাতুং সমত্থো, ভগৰতো ৰা আরক্খকিচ্চং অত্থীতি? নত্থি. তেন ৰুত্তং ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো, যং তথাগতো পরূপক্কমেন পরিনিব্বাযেয্যা’’তি (চূল়ৰ. ৩৪১). ভিক্খূ পন সত্থরি গারৰেন আগতা. তেনেৰ ভগৰা এৰং ৰত্ৰা ‘‘ৰিস্সজ্জেহি, আনন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘ’’ন্তি ৰিস্সজ্জাপেসি. পঞ্চমং.
৬. সগাথাসুত্তৰণ্ণনা
১০০. ছট্ঠে গূথো গূথেন সংসন্দতি সমেতীতি সমুদ্দন্তরে জনপদন্তরে চক্কৰাল়ন্তরে ঠিতোপি ৰণ্ণেনপি গন্ধেনপি রসেনপি নানত্তং অনুপগচ্ছন্তো সংসন্দতি সমেতি, একসদিসোৰ হোতি নিরন্তরো. সেসেসুপি এসেৰ নযো. অযং পন অনিট্ঠউপমা হীনজ্ঝাসযানং হীনঅজ্ঝাসযস্স সরিক্খভাৰদস্সনত্থং আহটা, খীরাদিৰিসিট্ঠোপমা কল্যাণজ্ঝাসযানং অজ্ঝাসযস্স সরিক্খভাৰদস্সনত্থং.
সংসগ্গাতি ¶ দস্সনসৰনসংসগ্গাদিৰত্থুকেন তণ্হাস্নেহেন. ৰনথো জাতোতি কিলেসৰনং জাতং ¶ . অসংসগ্গেন ছিজ্জতীতি একতো ঠাননিসজ্জাদীনি অকরোন্তস্স অসংসগ্গেন অদস্সনেন ছিজ্জতি. সাধুজীৰীতি পরিসুদ্ধজীৰিতং জীৰমানো. সহাৰসেতি সহৰাসং ৰসেয্য. ছট্ঠং.
৭. অস্সদ্ধসংসন্দনসুত্তৰণ্ণনা
১০১. সত্তমে অস্সদ্ধা অস্সদ্ধেহীতিআদীসু বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা সদ্ধাৰিরহিতা নিরোজা নিরসা পুগ্গলা সমুদ্দস্স ওরিমতীরে ঠিতা পারিমতীরেপি ঠিতেহি অস্সদ্ধেহি সদ্ধিং তায অস্সদ্ধতায একসদিসা নিরন্তরা হোন্তি. তথা অহিরিকা ভিন্নমরিযাদা অলজ্জিপুগ্গলা অহিরিকেহি, অনোত্তপ্পিনো পাপকিরিযায অভাযমানা অনোত্তপ্পীহি, অপ্পস্সুতা সুতৰিরহিতা অপ্পস্সুতেহি, কুসীতা আলসিযপুগ্গলা ¶ কুসীতেহি, মুট্ঠস্সতিনো ভত্তনিক্খিত্তকাকমংসনিক্খিত্তসিঙ্গালসদিসা মুট্ঠস্সতীহি, দুপ্পঞ্ঞা খন্ধাদিপরিচ্ছেদিকায পঞ্ঞায অভাৰেন নিপ্পঞ্ঞা তাদিসেহেৰ দুপ্পঞ্ঞেহি, সদ্ধাসম্পন্না চেতিযৰন্দনাদিকিচ্চপসুতা সদ্ধেহি, হিরিমনা লজ্জিপুগ্গলা হিরিমনেহি, ওত্তপ্পিনো পাপভীরুকা ওত্তপ্পীহি, বহুস্সুতা সুতধরা আগমধরা তন্তিপালকা ৰংসানুরক্খকা বহুস্সুতেহি, আরদ্ধৰীরিযা পরিপুণ্ণপরক্কমা আরদ্ধৰীরিযেহি, উপট্ঠিতস্সতী সব্বকিচ্চপরিগ্গাহিকায সতিযা সমন্নাগতা উপট্ঠিতস্সতীহি, পঞ্ঞৰন্তো মহাপঞ্ঞেহি ৰজিরূপমঞাণেহি পঞ্ঞৰন্তেহি সদ্ধিং দূরে ঠিতাপি তায পঞ্ঞাসম্পত্তিযা সংসন্দন্তি সমেন্তি. সত্তমং.
৮-১২. অস্সদ্ধমূলকসুত্তাদিৰণ্ণনা
১০২-১০৬. অট্ঠমাদীনি তেযেৰ অস্সদ্ধাদিধম্মে তিকৰসেন কত্ৰা দেসিতানি. তত্থ অট্ঠমে অস্সদ্ধাদিমূলকা কণ্হপক্খসুক্কপক্খৰসেন পঞ্চ তিকা ৰুত্তা, নৰমে অহিরিকমূলকা চত্তারো. দসমে ¶ অনোত্তপ্পমূলকা তযো, একাদসমে অপ্পস্সুতমূলকা দ্ৰে, দ্ৰাদসমে কুসীতমূলকো একো তিকো ৰুত্তোতি সব্বেপি পঞ্চসু সুত্তন্তেসু পন্নরস তিকা হোন্তি. পন্নরস চেতে সুত্তন্তাতিপি ৰদন্তি. অযং তিকপেয্যালো নাম. অট্ঠমাদীনি.
দুতিযো ৰগ্গো.
৩. কম্মপথৰগ্গো
১-২. অসমাহিতসুত্তাদিৰণ্ণনা
১০৭-১০৮. ইতো ¶ পরেসু পঠমং অস্সদ্ধাদিপঞ্চকৰসেন ৰুত্তং, তথা দুতিযং. পঠমে পন অসমাহিতপদং চতুত্থং, দুতিযে দুস্সীলপদং. এৰং ৰুচ্চমানে বুজ্ঝনকপুগ্গলানং অজ্ঝাসযেন হি এতানি ৰুত্তানি. এত্থ অসমাহিতাতি উপচারপ্পনাসমাধিরহিতা. দুস্সীলাতি নিস্সীলা. পঠমদুতিযানি.
৩-৫. পঞ্চসিক্খাপদসুত্তাদিৰণ্ণনা
১০৯-১১১. ততিযং ¶ পঞ্চকম্মপথৰসেন বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযৰসেন ৰুত্তং, চতুত্থং সত্তকম্মপথৰসেন, পঞ্চমং দসকম্মপথৰসেন. তত্থ ততিযে সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠাযিনোতি সুরামেরযসঙ্খাতং মজ্জং যায পমাদচেতনায পিৰন্তি, সা ‘‘সুরামেরযমজ্জপ্পমাদো’’তি ৰুচ্চতি, তস্মিং তিট্ঠন্তীতি সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠাযিনো. অযং তাৰেত্থ অসাধারণপদস্স অত্থো.
পঞ্চমে পাণং অতিপাতেন্তীতি পাণাতিপাতিনো, পাণঘাতিকাতি অত্থো. অদিন্নং আদিযন্তীতি অদিন্নাদাযিনো, পরস্সহারিনোতি অত্থো. ৰত্থুকামেসু কিলেসকামেন মিচ্ছা চরন্তীতি কামেসুমিচ্ছাচারিনো. মুসা ৰদন্তীতি মুসাৰাদিনো ¶ , পরেসং অত্থভঞ্জকং তুচ্ছং অলিকং ৰাচং ভাসিতারোতি অত্থো. পিসুণা ৰাচা এতেসন্তি পিসুণৰাচা. মম্মচ্ছেদিকা ফরুসা ৰাচা এতেসন্তি ফরুসৰাচা. সম্ফং নিরত্থকং ৰচনং পলপন্তীতি সম্ফপ্পলাপিনো. অভিজ্ঝাযন্তীতি অভিজ্ঝালুনো, পরভণ্ডে লুব্ভনসীলাতি অত্থো. ব্যাপন্নং পূতিভূতং চিত্তমেতেসন্তি ব্যাপন্নচিত্তা. মিচ্ছা পাপিকা ৰিঞ্ঞুগরহিতা এতেসং দিট্ঠীতি মিচ্ছাদিট্ঠিকা, কম্মপথপরিযাপন্নায ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিৰত্থুকায মিচ্ছত্তপরিযাপন্নায অনিয্যানিকদিট্ঠিযা সমন্নাগতাতি অত্থো. সম্মা সোভনা ৰিঞ্ঞুপসত্থা এতেসং দিট্ঠীতি সম্মাদিট্ঠিকা, কম্মপথপরিযাপন্নায ‘‘অত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিকায কম্মস্সকতদিট্ঠিযা সম্মত্তপরিযাপন্নায মগ্গদিট্ঠিযা চ সমন্নাগতাতি অত্থো. ইদং তাৰেত্থ অনুত্তানানং পদানং পদৰণ্ণনামত্তং.
যো ¶ পন তেসং পাণাতিপাতো অদিন্নাদানং কামেসুমিচ্ছাচারো মুসাৰাদো পিসুণৰাচা ফরুসৰাচা সম্ফপ্পলাপো অভিজ্ঝা ব্যাপাদো মিচ্ছাদিট্ঠীতি কণ্হপক্খে দসৰিধো অত্থো হোতি. তত্থ পাণস্স অতিপাতো পাণাতিপাতো, পাণৰধো পাণঘাতোতি ৰুত্তং হোতি. পাণোতি চেত্থ ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং. তস্মিং পন পাণে পাণসঞ্ঞিনো জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা ৰধকচেতনা পাণাতিপাতো. সো গুণৰিরহিতেসু তিরচ্ছানগতাদীসু পাণেসু খুদ্দকে পাণে অপ্পসাৰজ্জো, মহাসরীরে মহাসাৰজ্জো. কস্মা? পযোগমহন্ততায ¶ , পযোগসমত্তেপি ৰত্থুমহন্ততায. গুণৰন্তেসু মনুস্সাদীসু অপ্পগুণে অপ্পসাৰজ্জো, মহাগুণে মহাসাৰজ্জো. সরীরগুণানং পন সমভাৰে সতি কিলেসানং উপক্কমানঞ্চ মুদুতায অপ্পসাৰজ্জো, তিব্বতায মহাসাৰজ্জোতি ৰেদিতব্বো.
তস্স পঞ্চ সম্ভারা হোন্তি – পাণো, পাণসঞ্ঞিতা, ৰধকচিত্তং, উপক্কমো, তেন মরণন্তি. ছ পযোগা সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, থাৰরো, ৰিজ্জামযো, ইদ্ধিমযোতি. ইমস্মিং পনত্থে ৰিত্থারিযমানে অতিপ্পপঞ্চো হোতি, তস্মা তং ¶ ন ৰিত্থারযাম, অঞ্ঞঞ্চ এৰরূপং. অত্থিকেহি পন সমন্তপাসাদিকং ৰিনযট্ঠকথং (পারা. অট্ঠ. ১৭২) ওলোকেত্ৰা গহেতব্বো.
অদিন্নস্স আদানং অদিন্নাদানং, পরস্সহরণং থেয্যং চোরিকাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ অদিন্নন্তি পরপরিগ্গহিতং, যত্থ পরো যথাকামকারিতং আপজ্জন্তো অদণ্ডারহো অনুপৰজ্জো হোতি. তস্মিং পন পরপরিগ্গহিতে পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিনো তদাদাযকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা থেয্যচেতনা অদিন্নাদানং. তং হীনে পরসন্তকে অপ্পসাৰজ্জং, পণীতে মহাসাৰজ্জং. কস্মা? ৰত্থুপণীততায. ৰত্থুসমত্তে সতি গুণাধিকানং সন্তকে ৰত্থুস্মিং মহাসাৰজ্জং, তং তং গুণাধিকং উপাদায ততো ততো হীনগুণস্স সন্তকে ৰত্থুস্মিং অপ্পসাৰজ্জং.
তস্স পঞ্চ সম্ভারা হোন্তি – পরপরিগ্গহিতং, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিতা, থেয্যচিত্তং, উপক্কমো, তেন হরণন্তি. ছ পযোগা সাহত্থিকাদযোৰ. তে চ খো যথানুরূপং থেয্যাৰহারো, পসয্হাৰহারো, পটিচ্ছন্নাৰহারো, পরিকপ্পাৰহারো, কুসাৰহারোতি ইমেসং অৰহারানং ৰসেন পৰত্তাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ৯২) ৰুত্তো.
কামেসুমিচ্ছাচারোতি ¶ এত্থ পন কামেসূতি মেথুনসমাচারেসু. মিচ্ছাচারোতি একন্তনিন্দিতো লামকাচারো. লক্খণতো পন অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা অগমনীযট্ঠানৰীতিক্কমচেতনা কামেসুমিচ্ছাচারো. তত্থ অগমনীযট্ঠানং নাম পুরিসানং তাৰ মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা ¶ গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সারক্খা সপরিদণ্ডাতি মাতুরক্খিতাদযো দস, ধনক্কীতা ছন্দৰাসিনী ভোগৰাসিনী পটৰাসিনী ওদপত্তকিনী ওভতচুম্বটা দাসী চ ভরিযা চ কম্মকারী চ ভরিযা চ ধজাহটা মুহুত্তিকাতি এতা ধনক্কীতাদযো দসাতি ৰীসতি ইত্থিযো. ইত্থীসু পন দ্ৰিন্নং সারক্খসপরিদণ্ডানং, দসন্নঞ্চ ধনক্কীতাদীনন্তি দ্ৰাদসন্নং ইত্থীনং অঞ্ঞে পুরিসা. ইদং অগমনীযট্ঠানং নাম. সো পনেস ¶ মিচ্ছাচারো সীলাদিগুণরহিতে অগমনীযট্ঠানে অপ্পসাৰজ্জো, সীলাদিগুণসম্পন্নে মহাসাৰজ্জো. তস্স চত্তারো সম্ভারা – অগমনীযৰত্থু, তস্মিং সেৰনচিত্তং, সেৰনপ্পযোগো, মগ্গেনমগ্গপটিপত্তিঅধিৰাসনন্তি. একো পযোগো সাহত্থিকো এৰ.
মুসাতি ৰিসংৰাদনপুরেক্খারস্স অত্থভঞ্জনকো ৰচীপযোগো কাযপ্পযোগো ৰা, ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন পনস্স পরৰিসংৰাদনকাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা চেতনা, মুসাৰাদো. অপরো নযো – মুসাতি অভূতং অতচ্ছং ৰত্থু. ৰাদোতি তস্স ভূততো তচ্ছতো ৰিঞ্ঞাপনং. লক্খণতো পন অতথং ৰত্থুং তথতো পরং ৰিঞ্ঞাপেতুকামস্স তথাৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা চেতনা মুসাৰাদো. সো যমত্থং ভঞ্জতি, তস্স অপ্পতায অপ্পসাৰজ্জো, মহন্ততায মহাসাৰজ্জো. অপি চ গহট্ঠানং অত্তনো সন্তকং অদাতুকামতায নত্থীতিআদিনযপ্পৰত্তো অপ্পসাৰজ্জো, সক্খিনা হুত্ৰা অত্থভঞ্জনত্থং ৰুত্তো মহাসাৰজ্জো. পব্বজিতানং অপ্পকম্পি তেলং ৰা সপ্পিং ৰা লভিত্ৰা হসাধিপ্পাযেন ‘‘অজ্জ গামে তেলং নদী মঞ্ঞে সন্দতী’’তি পূরণকথানযেন পৰত্তো অপ্পসাৰজ্জো, অদিট্ঠংযেৰ পন ‘‘দিট্ঠ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰদন্তানং মহাসাৰজ্জো. তস্স চত্তারো সম্ভারা হোন্তি – অতথং ৰত্থু, ৰিসংৰাদনচিত্তং, তজ্জো ৰাযামো, পরস্স তদত্থৰিজাননন্তি. একো পযোগো সাহত্থিকোৰ. সো কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা ৰাচায ৰা পরৰিসংৰাদককিরিযাকরণে দট্ঠব্বো. তায চে কিরিযায পরো তমত্থং জানাতি, অযং কিরিযাসমুট্ঠাপিকচেতনাক্খণেযেৰ মুসাৰাদকম্মুনা বজ্ঝতি.
পিসুণৰাচাতিআদীসু যায ৰাচায, যস্স তং ৰাচং ভাসতি, তস্স হদযে অত্তনো পিযভাৰং, পরস্স চ সুঞ্ঞভাৰং করোতি, সা পিসুণৰাচা ¶ . যায পন অত্তানম্পি পরম্পি ফরুসং ¶ করোতি, যা ৰাচা সযম্পি ¶ ফরুসা, নেৰ কণ্ণসুখা ন হদযঙ্গমা, অযং ফরুসৰাচা. যেন পন সম্ফং পলপতি নিরত্থকং, সো সম্ফপ্পলাপো. তেসং মূলভূতা চেতনাপি পিসুণৰাচাদিনামমেৰ লভতি. সা এৰ চ ইধ অধিপ্পেতাতি.
তত্থ সংকিলিট্ঠচিত্তস্স পরেসং ৰা ভেদায, অত্তনো পিযকম্যতায ৰা কাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা চেতনা পিসুণৰাচা. সা যস্স ভেদং করোতি, তস্স অপ্পগুণতায অপ্পসাৰজ্জা, মহাগুণতায মহাসাৰজ্জা. তস্সা চত্তারো সম্ভারা – ভিন্দিতব্বো পরো, ইতি ইমে নানা ভৰিস্সন্তি, ৰিনা ভৰিস্সন্তীতি ভেদপুরেক্খারতা, ইতি অহং পিযো ভৰিস্সামি ৰিস্সাসিকোতি পিযকম্যতা ৰা, তজ্জো ৰাযামো, তস্স তদত্থৰিজাননন্তি.
পরস্স মম্মচ্ছেদককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা একন্তফরুসচেতনা ফরুসৰাচা. তস্সা আৰিভাৰত্থমিদং ৰত্থু – একো কির দারকো মাতু ৰচনং অনাদিযিত্ৰা অরঞ্ঞং গচ্ছতি. মাতা তং নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তী, ‘‘চণ্ডা তং মহিংসী অনুবন্ধতূ’’তি অক্কোসি. অথস্স তথেৰ অরঞ্ঞে মহিংসী উট্ঠাসি. দারকো, ‘‘যং মম মাতা মুখেন কথেসি, তং মা হোতু, যং চিত্তেন চিন্তেসি, তং হোতূ’’তি সচ্চকিরিযং অকাসি. মহিংসী তত্থেৰ বদ্ধা ৰিয অট্ঠাসি. এৰং মম্মচ্ছেদকোপি পযোগো চিত্তসণ্হতায ফরুসৰাচা ন হোতি. মাতাপিতরো হি কদাচি পুত্তকে এৰং ৰদন্তি – ‘‘চোরা ৰো খণ্ডাখণ্ডিকং করোন্তূ’’তি, উপ্পলপত্তম্পি চ নেসং উপরি পতন্তং ন ইচ্ছন্তি. আচরিযুপজ্ঝাযা চ কদাচি নিস্সিতকে এৰং ৰদন্তি – ‘‘কিং ইমে অহিরিকা অনোত্তপ্পিনো চরন্তি, নিদ্ধমথ নে’’তি. অথ চ নেসং আগমাধিগমসম্পত্তিং ইচ্ছন্তি. যথা চ চিত্তসণ্হতায ফরুসৰাচা ন হোতি, এৰং ৰচনসণ্হতায অফরুসৰাচাপি ন হোতি. ন হি মারাপেতুকামস্স ‘‘ইমং সুখং সযাপেথা’’তি ৰচনং অফরুসৰাচা হোতি. চিত্তফরুসতায পনেসা ফরুসৰাচাৰ. সা যং সন্ধায পৰত্তিতা, তস্স অপ্পগুণতায অপ্পসাৰজ্জা, মহাগুণতায মহাসাৰজ্জা. তস্সা তযো সম্ভারা – অক্কোসিতব্বো পরো, কুপিতচিত্তং, অক্কোসনাতি.
অনত্থৰিঞ্ঞাপিকা ¶ ¶ কাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা অকুসলচেতনা সম্ফপ্পলাপো. সো আসেৰনমন্দতায অপ্পসাৰজ্জো, আসেৰনমহন্ততায মহাসাৰজ্জো. তস্স দ্ৰে সম্ভারা – ভারতযুদ্ধ-সীতাহরণাদি-নিরত্থককথা-পুরেক্খারতা, তথারূপীকথাকথনঞ্চাতি.
অভিজ্ঝাযতীতি ¶ অভিজ্ঝা. পরভণ্ডাভিমুখী হুত্ৰা তন্নিন্নতায পৰত্ততীতি অত্থো. সা ‘‘অহো ৰতিদং মমস্সা’’তি এৰং পরভণ্ডাভিজ্ঝাযনলক্খণা অদিন্নাদানং ৰিয অপ্পসাৰজ্জা মহাসাৰজ্জা চ. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা পরভণ্ডং অত্তনো পরিণামনঞ্চ. পরভণ্ডৰত্থুকে হি লোভে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ন ‘‘অহো ৰতিদং মমস্সা’’তি অত্তনো পরিণামেতীতি.
হিতসুখং ব্যাপাদযতীতি, ব্যাপাদো. সো পরৰিনাসায মনোপদোসলক্খণো. ফরুসৰাচা ৰিয অপ্পসাৰজ্জো মহাসাৰজ্জো চ. তস্স দ্ৰে সম্ভারা পরসত্তো চ, তস্স চ ৰিনাসচিন্তা. পরসত্তৰত্থুকে হি কোধে উপ্পন্নেপি ন তাৰ কম্মপথভেদো হোতি, যাৰ ন ‘‘অহো ৰতাযং উচ্ছিজ্জেয্য ৰিনস্সেয্যা’’তি তস্স ৰিনাসং চিন্তেতি.
যথাভুচ্চগহণাভাৰেন মিচ্ছা পস্সতীতি মিচ্ছাদিট্ঠি. সা ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনা নযেন ৰিপরীতদস্সনলক্খণা সম্ফপ্পলাপো ৰিয অপ্পসাৰজ্জা মহাসাৰজ্জা চ. অপি চ অনিযতা অপ্পসাৰজ্জা, নিযতা মহাসাৰজ্জা. তস্সা দ্ৰে সম্ভারা – ৰত্থুনো চ গহিতাকারৰিপরীততা যথা চ নং গণ্হাতি, তথাভাৰেন তস্সা উপট্ঠানন্তি.
ইমেসং পন দসন্নং অকুসলকম্মপথানং ধম্মতো কোট্ঠাসতো আরম্মণতো ৰেদনাতো মূলতোতি পঞ্চহাকারেহি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্থ ধম্মতোতি এতেসু হি পটিপাটিযা সত্ত চেতনাধম্মাৰ হোন্তি, অভিজ্ঝাদযো তিস্সো চেতনাসম্পযুত্তা. কোট্ঠাসতোতি পটিপাটিযা সত্ত, মিচ্ছাদিট্ঠি চাতি ইমে অট্ঠ কম্মপথা এৰ হোন্তি, নো মূলানি, অভিজ্ঝাব্যাপাদা কম্মপথা চেৰ মূলানি চ. অভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা ¶ লোভো অকুসলমূলং হোতি, ব্যাপাদো দোসো অকুসলমূলং.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতো জীৰিতিন্দ্রিযারম্মণতো সঙ্খারারম্মণো হোতি, অদিন্নাদানং সত্তারম্মণং ৰা সঙ্খারারম্মণং ৰা, মিচ্ছাচারো ফোট্ঠব্বৰসেন ¶ সঙ্খারারম্মণোৰ, সত্তারম্মণোতিপি একে. মুসাৰাদো সত্তারম্মণো ৰা সঙ্খারারম্মণো ৰা, তথা পিসুণৰাচা. ফরুসৰাচা সত্তারম্মণাৰ. সম্ফপ্পলাপো দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতৰসেন সত্তারম্মণো ৰা সঙ্খারারম্মণো ¶ ৰা, তথা অভিজ্ঝা. ব্যাপাদো সত্তারম্মণোৰ. মিচ্ছাদিট্ঠি তেভূমকধম্মৰসেন সঙ্খারারম্মণা.
ৰেদনাতোতি পাণাতিপাতো দুক্খৰেদনো হোতি. কিঞ্চাপি হি রাজানো চোরং দিস্ৰা হসমানাপি ‘‘গচ্ছথ নং ঘাতেথা’’তি ৰদন্তি, সন্নিট্ঠাপকচেতনা পন নেসং দুক্খসম্পযুত্তাৰ হোতি. অদিন্নাদানং তিৰেদনং, মিচ্ছাচারো সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনো, সন্নিট্ঠাপকচিত্তে পন মজ্ঝত্তৰেদনো ন হোতি. মুসাৰাদো তিৰেদনো, তথা পিসুণৰাচা ফরুসৰাচা দুক্খৰেদনা, সম্ফপ্পলাপো তিৰেদনো, অভিজ্ঝা সুখমজ্ঝত্তৰসেন দ্ৰিৰেদনা, তথা মিচ্ছাদিট্ঠি. ব্যাপাদো দুক্খৰেদনো.
মূলতোতি পাণাতিপাতো দোসমোহৰসেন দ্ৰিমূলকো হোতি, অদিন্নাদানং দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা, মিচ্ছাচারো লোভমোহৰসেন. মুসাৰাদো দোসমোহৰসেন ৰা লোভমোহৰসেন ৰা, তথা পিসুণৰাচা সম্ফপ্পলাপো চ. ফরুসৰাচা দোসমোহৰসেন, অভিজ্ঝা মোহৰসেন একমূলা, তথা ব্যাপাদো. মিচ্ছাদিট্ঠি লোভমোহৰসেন দ্ৰিমূলাতি.
পাণাতিপাতা পটিৰিরতাতিআদীসু পাণাতিপাতাদযো ৰুত্তত্থা এৰ. যায পন ৰিরতিযা এতে পটিৰিরতা নাম হোন্তি, সা ভেদতো তিৰিধা হোতি সম্পত্তৰিরতি সমাদানৰিরতি সমুচ্ছেদৰিরতীতি. তত্থ অসমাদিন্নসিক্খাপদানং অত্তনো জাতিৰযবাহুসচ্চাদীনি পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘অযুত্তং অম্হাকং এৰরূপং কাতু’’ন্তি সম্পত্তং ৰত্থুং অৰীতিক্কমন্তানং উপ্পজ্জমানা ¶ ৰিরতি সম্পত্তৰিরতীতি ৰেদিতব্বা সীহল়দীপে চক্কনউপাসকস্স ৰিয. তস্স কির দহরকালেযেৰ মাতু রোগো উপ্পজ্জি. ৰেজ্জেন চ ‘‘অল্লসসকমংসং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ততো চক্কনস্স ভাতা ‘‘গচ্ছ তাত খেত্তং আহিণ্ডাহী’’তি চক্কনং পেসেসি. সো তত্থ গতো. তস্মিঞ্চ সমযে একো সসো তরুণসস্সং খাদিতুং আগতো হোতি. সো তং দিস্ৰা ৰেগেন ধাৰন্তো ৰল্লিযা বদ্ধো ‘‘কিরি কিরী’’তি সদ্দমকাসি ¶ . চক্কনো তেন সদ্দেন গন্ত্ৰা তং গহেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মাতু ভেসজ্জং করোমী’’তি. পুন চিন্তেসি – ‘‘ন মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং মাতু জীৰিতকারণা পরং জীৰিতা ৰোরোপেয্য’’ন্তি. অথ নং ‘‘গচ্ছ অরঞ্ঞে সসেহি সদ্ধিং তিণোদকং পরিভুঞ্জা’’তি মুঞ্চি. ভাতরা চ ‘‘কিং তাত সসো লদ্ধো’’তি? পুচ্ছিতো তং পৰত্তিং আচিক্খি. ততো নং ভাতা পরিভাসি. সো মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘যতোহং জাতো ¶ , নাভিজানামি সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপেতা’’তি সচ্চং ৰত্ৰা অট্ঠাসি, তাৰদেৰ চস্স মাতা অরোগা অহোসি.
সমাদিন্নসিক্খাপদানং পন সিক্খাপদসমাদানে চ ততুত্তরি চ অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা ৰত্থুং অৰীতিক্কমন্তানং উপ্পজ্জমানা ৰিরতি সমাদানৰিরতীতি ৰেদিতব্বা, উত্তরৰড্ঢমানপব্বতৰাসীউপাসকস্স ৰিয. সো কির অম্বরিযৰিহারৰাসীপিঙ্গলবুদ্ধরক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে সিক্খাপদানি গহেত্ৰা খেত্তং কসতি. অথস্স গোণো নট্ঠো, সো তং গৰেসন্তো উত্তরৰড্ঢমানপব্বতং আরুহি, তত্র নং মহাসপ্পো অগ্গহেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমায তিখিণায ৰাসিযা সীসং ছিন্দামী’’তি. পুন চিন্তেসি – ‘‘ন মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং ভাৰনীযস্স গরুনো সন্তিকে সিক্খাপদং গহেত্ৰা ভিন্দেয্য’’ন্তি. এৰং যাৰততিযং চিন্তেত্ৰা – ‘‘জীৰিতং পরিচ্চজামি, ন সিক্খাপদ’’ন্তি অংসে ঠপিতং তিখিণদণ্ডৰাসিং অরঞ্ঞে ছড্ডেসি. তাৰদেৰ মহাৰাল়ো নং মুঞ্চিত্ৰা অগমাসীতি.
অরিযমগ্গসম্পযুত্তা ¶ পন ৰিরতি সমুচ্ছেদৰিরতীতি ৰেদিতব্বা, যস্সা উপ্পত্তিতো পভুতি পাণং ঘাতেস্সামীতি অরিযপুগ্গলানং চিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতীতি.
যথা চ অকুসলানং, এৰং ইমেসম্পি কুসলকম্মপথানং ধম্মতো কোট্ঠাসতো আরম্মণতো ৰেদনাতো মূলতোতি পঞ্চহাকারেহি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্থ ধম্মতোতি এতেসু হি পটিপাটিযা সত্ত চেতনাপি ৰট্টন্তি ৰিরতিযোপি, অন্তে তযো চেতনাসম্পযুত্তাৰ.
কোট্ঠাসতোতি পটিপাটিযা সত্ত কম্মপথা এৰ, ন মূলানি, অন্তে তযো কম্মপথা চেৰ মূলানি চ. অনভিজ্ঝা হি মূলং পত্ৰা অলোভো ¶ কুসলমূলং হোতি, অব্যাপাদো অদোসো কুসলমূলং, সম্মাদিট্ঠি অমোহো কুসলমূলং.
আরম্মণতোতি পাণাতিপাতাদীনং. আরম্মণানেৰ এতেসং আরম্মণানি. ৰীতিক্কমিতব্বৰত্থুতোযেৰ হি ৰিরতি নাম হোতি. যথা পন নিব্বানারম্মণো অরিযমগ্গো কিলেসে পজহতি, এৰং জীৰিতিন্দ্রিযাদিআরম্মণাপেতে কম্মপথা পাণাতিপাতাদীনি দুস্সীল্যানি পজহন্তীতি ৰেদিতব্বা.
ৰেদনাতোতি ¶ সব্বে সুখৰেদনা ৰা হোন্তি মজ্ঝত্তৰেদনা ৰা. কুসলং পত্ৰা হি দুক্খৰেদনা নাম নত্থি.
মূলতোতি পটিপাটিযা সত্ত ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স অলোভঅদোসঅমোহৰসেন তিমূলা হোন্তি, ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স দ্ৰিমূলা. অনভিজ্ঝা ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন ৰিরমন্তস্স দ্ৰিমূলা হোতি, ঞাণৰিপ্পযুত্তচিত্তেন একমূলা. অলোভো পন অত্তনাৰ অত্তনো মূলং ন হোতি. অব্যাপাদেপি এসেৰ নযো. সম্মাদিট্ঠি অলোভঅদোসৰসেন দ্ৰিমূলাৰাতি. ততিযাদীনি.
৬. অট্ঠঙ্গিকসুত্তৰণ্ণনা
১১২. ছট্ঠং অট্ঠমগ্গঙ্গৰসেন বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযৰসেন ৰুত্তং. ছট্ঠং.
৭. দসঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
১১৩. সত্তমং দসমিচ্ছত্তসম্মত্তৰসেন. তত্থ মিচ্ছাঞাণিনোতি মিচ্ছাপচ্চৰেক্খণেন সমন্নাগতাতি অত্থো. মিচ্ছাৰিমুত্তিনোতি অনিয্যানিকৰিমুত্তিনো ¶ কুসলৰিমুত্তীতি গহেত্ৰা ঠিতা. সম্মাঞাণিনোতি সম্মাপচ্চৰেক্খণা. সম্মাৰিমুত্তিনোতি নিয্যানিকায ফলৰিমুত্তিযা সমন্নাগতাতি. সত্তমং.
কম্মপথৰগ্গো ততিযো.
৪. চতুত্থৰগ্গো
১. চতুধাতুসুত্তৰণ্ণনা
১১৪. চতুত্থৰগ্গস্স ¶ পঠমে পথৰীধাতূতি পতিট্ঠাধাতু. আপোধাতূতি আবন্ধনধাতু. তেজোধাতূতি ¶ পরিপাচনধাতু. ৰাযোধাতূতি ৰিত্থম্ভনধাতু. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন ৰীসতিকোট্ঠাসাদিৰসেন এতা কথেতব্বা. পঠমং.
২. পুব্বেসম্বোধসুত্তৰণ্ণনা
১১৫. দুতিযে অযং পথৰীধাতুযা অস্সাদোতি অযং পথৰীধাতুনিস্সযো অস্সাদো. স্ৰাযং কাযং অব্ভুন্নামেত্ৰা উদরং পসারেত্ৰা, ‘‘ইধ মে অঙ্গুলং পৰেসিতুং ৰাযমথা’’তি ৰা হত্থং পসারেত্ৰা, ‘‘ইমং নামেতুং ৰাযমথা’’তি ৰা ৰদতি, এৰং পৰত্তানং ৰসেন ৰেদিতব্বো. অনিচ্চাতিআদীসু হুত্ৰা অভাৰাকারেন অনিচ্চা, পটিপীল়নাকারেন দুক্খা, সভাৰৰিগমাকারেন ৰিপরিণামধম্মা. অযং পথৰীধাতুযা আদীনৰোতি যেন আকারেন সা অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা, অযমাকারো পথৰীধাতুযা আদীনৰোতি অত্থো. ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানন্তি নিব্বানং আগম্ম পথৰীধাতুযা ছন্দরাগো ৰিনীযতি চেৰ পহীযতি চ, তস্মা নিব্বানমস্সা নিস্সরণং.
অযং আপোধাতুযা অস্সাদোতি অযং আপোধাতুনিস্সযো অস্সাদো. স্ৰাযং অঞ্ঞং আপোধাতুযা উপদ্দুতং দিস্ৰা, ‘‘কিং অযং নিপন্নকালতো পট্ঠায পস্সাৰট্ঠানাভিমুখো নিক্খমতি চেৰ পৰিসতি চ, অপ্পমত্তকম্পিস্স কম্মং করোন্তস্স সেদতিন্তং ৰত্থং পীল়েতব্বতাকারং পাপুণাতি, অনুমোদনমত্তম্পি কথেন্তস্স তালৰণ্টং গণ্হিতব্বং হোতি, মযং পন সাযং নিপন্না পাতোৰ উট্ঠহাম, মাসপুণ্ণঘটো ¶ ৰিয নো সরীরং, মহাকম্মং করোন্তানং সেদমত্তম্পি নো ন উপ্পজ্জতি, অসনিসদ্দেন ৰিয ধম্মং কথেন্তানং সরীরে উসুমাকারমত্তম্পি নো নত্থী’’তি এৰং পৰত্তানং ৰসেন ৰেদিতব্বো.
অযং ¶ তেজোধাতুযা অস্সাদোতি অযং তেজোধাতুনিস্সযো অস্সাদো. স্ৰাযং সীতগহণিকে দিস্ৰা, ‘‘কিং ইমে কিঞ্চিদেৰ যাগুভত্তখজ্জমত্তং অজ্ঝোহরিত্ৰা থদ্ধকুচ্ছিনো নিসীদিত্ৰা সব্বরত্তিং অঙ্গারকটাহং পরিযেসন্তি, ফুসিতমত্তেসুপি সরীরে পতিতেসু অঙ্গারকটাহং ওত্থরিত্ৰা পারুপিত্ৰাৰ নিপজ্জন্তি? মযং পন অতিথদ্ধম্পি মংসং ৰা পূৰং ৰা খাদাম, কুচ্ছিপূরং ভত্তং ভুঞ্জাম, তাৰদেৰ নো সব্বং ফেণপিণ্ডো ৰিয ৰিলীযতি, সত্তাহৰদ্দলিকায ৰত্তমানায সরীরে সীতানুদহনমত্তম্পি নো নত্থী’’তি এৰং পৰত্তানং ৰসেন ৰেদিতব্বো.
অযং ¶ ৰাযোধাতুযা অস্সাদোতি অযং ৰাযোধাতুনিস্সযো অস্সাদো. স্ৰাযং অঞ্ঞে ৰাতভীরুকে দিস্ৰা, ‘‘ইমেসং অপ্পমত্তকম্পি কম্মং করোন্তানং অনুমোদনমত্তম্পি কথেন্তানং সরীরং ৰাতো ৰিজ্ঝতি, গাৰুতমত্তম্পি অদ্ধানং গতানং হত্থপাদা সীদন্তি, পিট্ঠি রুজ্জতি, কুচ্ছিৰাতসীসৰাতকণ্ণৰাতাদীহি নিচ্চুপদ্দুতা তেলফাণিতাদীনি ৰাতভেসজ্জানেৰ করোন্তা অতিনামেন্তি, অম্হাকং পন মহাকম্মং করোন্তানম্পি তিযামরত্তিং ধম্মং কথেন্তানম্পি একদিৰসেনেৰ দস যোজনানি গচ্ছন্তানম্পি হত্থপাদসংসীদনমত্তং ৰা পিট্ঠিরুজ্জনমত্তং ৰা ন হোতী’’তি, এৰং পৰত্তানং ৰসেন ৰেদিতব্বো. এৰং পৰত্তা হি এতা ধাতুযো অস্সাদেন্তি নাম.
অব্ভঞ্ঞাসিন্তি অভিৰিসিট্ঠেন ঞাণেন অঞ্ঞাসিং. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিন্তি উত্তরৰিরহিতং সব্বসেট্ঠং সম্মা সামঞ্চ বোধিং, অথ ৰা পসত্থং সুন্দরঞ্চ বোধিং. বোধীতি রুক্খোপি মগ্গোপি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণম্পি নিব্বানম্পি. ‘‘বোধিরুক্খমূলে পঠমাভিসম্বুদ্ধো’’তি (মহাৰ. ১; উদা. ১) চ ‘‘অন্তরা চ বোধিং অন্তরা চ গয’’ন্তি (মহাৰ. ১১; ম.নি. ১.২৮৫) চ আগতট্ঠানেসু হি রুক্খো বোধীতি ৰুচ্চতি. ‘‘বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তি (চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২১) আগতট্ঠানে ¶ মগ্গো. ‘‘পপ্পোতি বোধিং ৰরভূরিমেধসো’’তি (দী. নি. ৩.২১৭) আগতট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. ‘‘পত্ৰান বোধিং অমতং অসঙ্খত’’ন্তি আগতট্ঠানে নিব্বানং. ইধ পন ভগৰতো অরহত্তমগ্গো অধিপ্পেতো.
সাৰকানং ¶ অরহত্তমগ্গো অনুত্তরা বোধি হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? অসব্বগুণদাযকত্তা. তেসঞ্হি কস্সচি অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলমেৰ দেতি, কস্সচি তিস্সো ৰিজ্জা, কস্সচি ছ অভিঞ্ঞা, কস্সচি চতস্সো পটিসম্ভিদা, কস্সচি সাৰকপারমীঞাণং. পচ্চেকবুদ্ধানম্পি পচ্চেকবোধিঞাণমেৰ দেতি. বুদ্ধানং পন সব্বগুণসম্পত্তিং দেতি অভিসেকো ৰিয রঞ্ঞো সব্বলোকিস্সরিযভাৰং. তস্মা অঞ্ঞস্স কস্সচিপি অনুত্তরা বোধি ন হোতি.
অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিন্তি ‘‘অভিসম্বুদ্ধো অহং পত্তো পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো’’তি এৰং পটিজানিং. ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদীতি অধিগতগুণদস্সনসমত্থং পচ্চৰেক্খণঞাণঞ্চ মে উদপাদি. অকুপ্পা মে ৰিমুত্তীতি ‘‘অযং ময্হং অরহত্তফলৰিমুত্তি অকুপ্পা’’তি এৰং ¶ ঞাণং উদপাদি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি অকুপ্পতা ৰেদিতব্বা কারণতো চ আরম্মণতো চ. সা হি চতূহি মগ্গেহি সমুচ্ছিন্নকিলেসানং পুন অনিৰত্তনতায কারণতোপি অকুপ্পা, অকুপ্পধম্মং নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্ততায আরম্মণতোপি অকুপ্পা. অন্তিমাতি পচ্ছিমা. নত্থি দানি পুনব্ভৰোতি ইদানি পুন অঞ্ঞো ভৰো নাম নত্থীতি.
ইমস্মিং সুত্তে চত্তারি সচ্চানি কথিতানি. কথং? চতূসু হি ধাতূসু অস্সাদো সমুদযসচ্চং, আদীনৰো দুক্খসচ্চং, নিস্সরণং নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননো মগ্গো মগ্গসচ্চং. ৰিত্থারৰসেনপি কথেতুং ৰট্টতিযেৰ. এত্থ হি যং পথৰীধাতুং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং পথৰীধাতুযা অস্সাদোতি পহানপটিৰেধো সমুদযসচ্চং. যা পথৰীধাতু অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা, অযং পথৰীধাতুযা, আদীনৰোতি পরিঞ্ঞাপটিৰেধো দুক্খসচ্চং. যো পথৰীধাতুযা ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং পথৰীধাতুযা নিস্সরণন্তি সচ্ছিকিরিযাপটিৰেধো নিরোধসচ্চং. যা ইমেসু তীসু ঠানেসু দিট্ঠি সঙ্কপ্পো ৰাচা কম্মন্তো আজীৰো ৰাযামো সতি সমাধি, অযং ভাৰনাপটিৰেধো মগ্গসচ্চন্তি. দুতিযং.
৩. অচরিংসুত্তৰণ্ণনা
১১৬. ততিযে ¶ অচরিন্তি ঞাণচারেন অচরিং, অনুভৰনচারেনাতি অত্থো. যাৰতাতি যত্তকো. ততিযং.
৪. নোচেদংসুত্তৰণ্ণনা
১১৭. চতুত্থে ¶ নিস্সটাতিআদীনি আদিতো ৰুত্তপটিসেধেন যোজেত্ৰা ‘‘ন নিস্সটা, ন ৰিসংযুত্তা, ন ৰিপ্পমুত্তা, ন ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরিংসূ’’তি এৰং ৰেদিতব্বানি. দুতিযনযে ৰিমরিযাদিকতেনাতি নিম্মরিযাদিকতেন. তত্থ দুৰিধা মরিযাদা কিলেসমরিযাদা ৰট্টমরিযাদাতি. তত্থ চ যস্স উপড্ঢা কিলেসা পহীনা, উপড্ঢা অপ্পহীনা, ৰট্টং ৰা পন উপড্ঢং পহীনং, উপড্ঢং অপ্পহীনং, তস্স চিত্তং পহীনকিলেসে ৰা ৰট্টং ৰা সন্ধায ৰিমরিযাদিকতং, অপ্পহীনকিলেসে ৰা ৰট্টং ৰা সন্ধায ন ৰিমরিযাদিকতং. ইধ পন উভযস্সাপি পহীনত্তা ¶ ‘‘ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা’’তি ৰুত্তং, মরিযাদং অকত্ৰা ঠিতেন অতিক্কন্তমরিযাদেন চেতসাতি অত্থো. ইতি তীসুপি ইমেসু সুত্তেসু চতুসচ্চমেৰ কথিতং. চতুত্থং.
৫. একন্তদুক্খসুত্তৰণ্ণনা
১১৮. পঞ্চমে একন্তদুক্খাতি অতিক্কমিত্ৰা ঠিতস্স তত্তকারো ৰিয একন্তেনেৰ দুক্খা. দুক্খানুপতিতাতি দুক্খেন অনুপতিতা. দুক্খাৰক্কন্তাতি দুক্খেন ওক্কন্তা ওতিণ্ণা. সুখাতি সুখৰেদনায পচ্চযভূতা. এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ইমস্মিং সুত্তে দুক্খলক্খণং কথিতং. পঞ্চমং.
৬-১০. অভিনন্দসুত্তাদিৰণ্ণনা
১১৯-১২৩. ছট্ঠসত্তমেসু ৰিৰট্টং, অৰসানে তীসু চতুসচ্চমেৰাতি. ছট্ঠাদীনি.
চতুত্থো ৰগ্গো.
ধাতুসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. অনমতগ্গসংযুত্তং
১. পঠমৰগ্গো
১. তিণকট্ঠসুত্তৰণ্ণনা
১২৪. অনমতগ্গসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে অনমতগ্গোতি অনু অমতগ্গো, ৰস্সসতং ৰস্সসহস্সং ঞাণেন অনুগন্ত্ৰাপি অমতগ্গো অৰিদিতগ্গো, নাস্স সক্কা ইতো ৰা এত্তো ৰা অগ্গং জানিতুং, অপরিচ্ছিন্নপুব্বাপরকোটিকোতি অত্থো. সংসারোতি খন্ধাদীনং অৰিচ্ছিন্নপ্পৰত্তা পটিপাটি. পুব্বা কোটি ন পঞ্ঞাযতীতি পুরিমমরিযাদা ন দিস্সতি. যদগ্গেন চস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি, পচ্ছিমাপি তদগ্গেনেৰ ন পঞ্ঞাযতি, ৰেমজ্ঝেযেৰ পন সত্তা সংসরন্তি. পরিযাদানং গচ্ছেয্যাতি ইদং উপমায খুদ্দকত্তা ৰুত্তং. বাহিরসমযস্মিঞ্হি অত্থো পরিত্তো হোতি, উপমা মহতী. ‘‘হত্থী ৰিয অযং গোণো, গোণো ৰিয সূকরো, সমুদ্দো ৰিয তল়াক’’ন্তি হি ৰুত্তে ন তেসং তাদিসং পমাণং হোতি. বুদ্ধসমযে পন উপমা পরিত্তা, অত্থো মহা. পাল়িযঞ্হি একো জম্বুদীপো গহিতো, এৰরূপানং পন জম্বুদীপানং সতেপি সহস্সেপি সতসহস্সেপি তিণাদীনি তেন উপক্কমেন পরিযাদানং গচ্ছেয্যুং, ন ত্ৰেৰ পুরিসস্স মাতু মাতরোতি. দুক্খং পচ্চনুভূতন্তি তুম্হেহি দুক্খং অনুভূতং. তিব্বন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ব্যসনন্তি ঞাতিব্যসনাদিঅনেকৰিধং. কটসীতি সুসানং, পথৰীযেৰ ৰা. সা হি পুনপ্পুনং মরন্তেহি সরীরনিক্খেপেন ৰড্ঢিতা. অলমেৰাতি যুত্তমেৰ. পঠমং.
২. পথৰীসুত্তৰণ্ণনা
১২৫. দুতিযে মহাপথৰিন্তি চক্কৰাল়পরিযন্তং মহাপথৰিং. নিক্খিপেয্যাতি তং পথৰিং ভিন্দিত্ৰা ৰুত্তপ্পমাণং গুল়িকং করিত্ৰা একমন্তং ঠপেয্য. দুতিযং.
৩. অস্সুসুত্তৰণ্ণনা
১২৬. ততিযে ¶ ¶ ¶ কন্দন্তানন্তি সসদ্দং রুদমানানং. পস্সন্নন্তি সন্দিতং পৰত্তং. চতূসু মহাসমুদ্দেসূতি সিনেরুরস্মীহি পরিচ্ছিন্নেসু চতূসু মহাসমুদ্দেসু. সিনেরুস্স হি পাচীনপস্সং রজতমযং, দক্খিণপস্সং মণিমযং, পচ্ছিমপস্সং ফলিকমযং, উত্তরপস্সং সুৰণ্ণমযং. পুব্বদক্খিণপস্সেহি নিক্খন্তা রজতমণিরস্মিযো একতো হুত্ৰা মহাসমুদ্দপিট্ঠেন গন্ত্ৰা চক্কৰাল়পব্বতং আহচ্চ তিট্ঠন্তি, দক্খিণপচ্ছিমপস্সেহি নিক্খন্তা মণিফলিকরস্মিযো, পচ্ছিমুত্তরপস্সেহি নিক্খন্তা ফলিকসুৰণ্ণরস্মিযো, উত্তরপাচীনপস্সেহি নিক্খন্তা সুৰণ্ণরজতরস্মিযো একতো হুত্ৰা মহাসমুদ্দপিট্ঠেন গন্ত্ৰা চক্কৰাল়পব্বতং আহচ্চ তিট্ঠন্তি. তাসং রস্মীনং অন্তরেসু চত্তারো মহাসমুদ্দা হোন্তি. তে সন্ধায ৰুত্তং ‘‘চতূসু মহাসমুদ্দেসূ’’তি. ঞাতিব্যসনন্তিআদীসু ব্যসনন্তি ৰিঅসনং, ৰিনাসোতি অত্থো. ঞাতীনং ব্যসনং ঞাতিব্যসনং, ভোগানং ব্যসনং ভোগব্যসনং. রোগো পন সযমেৰ আরোগ্যং ৰিযসতি ৰিনাসেতীতি ব্যসনং, রোগোৰ ব্যসনং রোগব্যসনং. ততিযং.
৪. খীরসুত্তৰণ্ণনা
১২৭. চতুত্থে মাতুথঞ্ঞন্তি একনামিকায মনুস্সমাতু খীরং. ইমেসঞ্হি সত্তানং গণ্ডুপ্পাদকিপিল্লিকাদীসু ৰা মচ্ছকচ্ছপাদীসু ৰা পক্খিজাতেসু ৰা নিব্বত্তকালে মাতুখীরমেৰ নত্থি, অজপসুমহিংসাদীসু নিব্বত্তকালে খীরং অত্থি, তথা মনুস্সেসু. তত্থ অজাদিকালে চ মনুস্সেসু চাপি ‘‘দেৰী সুমনা তিস্সা’’তি এৰং নানানামিকানং কুচ্ছিযং নিব্বত্তকালে অগ্গহেত্ৰা তিস্সাতি একনামিকায এৰ মাতু কুচ্ছিযং নিব্বত্তকালে পীতং থঞ্ঞং চতূসু মহাসমুদ্দেসু উদকতো বহুতরন্তি ৰেদিতব্বং. চতুত্থং.
৫. পব্বতসুত্তৰণ্ণনা
১২৮. পঞ্চমে সক্কা পন, ভন্তেতি সো কির ভিক্খু চিন্তেসি – ‘‘সত্থা অনমতগ্গস্স সংসারস্স দীঘতমত্তা ‘ন সুকরং ন সুকর’ন্তি কথেতিযেৰ ¶ , কথং নচ্ছিন্দতি ¶ , সক্কা নু খো উপমং কারাপেতু’’ন্তি. তস্মা এৰমাহ. কাসিকেনাতি তযো কপ্পাসংসূ একতো গহেত্ৰা ¶ কন্তিতসুত্তমযেন অতিসুখুমৰত্থেন. তেন পন পরিমট্ঠে কিত্তকং খীযেয্যাতি. সাসপমত্তং. পঞ্চমং.
৬. সাসপসুত্তৰণ্ণনা
১২৯. ছট্ঠে আযসং নগরন্তি আযসেন পাকারেন পরিক্খিত্তং নগরং, ন পন অন্তো আযসেহি একভূমিকাদিপাসাদেহি আকিণ্ণন্তি দট্ঠব্বং. ছট্ঠং.
৭. সাৰকসুত্তৰণ্ণনা
১৩০. সত্তমে অনুস্সরেয্যুন্তি একেন কপ্পসতসহস্সে অনুস্সরিতে অপরো তস্স ঠিতট্ঠানতো অঞ্ঞং সতসহস্সং, অঞ্ঞোপি অঞ্ঞন্তি এৰং চত্তারোপি চত্তারিসতসহস্সানি অনুস্সরেয্যুং. সত্তমং.
৮-৯. গঙ্গাসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৩১-১৩২. অট্ঠমে যা এতস্মিং অন্তরে ৰালিকাতি যা এতস্মিং আযামতো পঞ্চযোজনসতিকে অন্তরে ৰালিকা. নৰমে ৰত্তব্বং নত্থি. অট্ঠমনৰমানি.
১০. পুগ্গলসুত্তৰণ্ণনা
১৩৩. দসমে অট্ঠিকঙ্কলোতিআদীনি তীণিপি রাসিৰেৰচনানেৰ. ইমেসং পন সত্তানং সঅট্ঠিকালতো অনট্ঠিকালোৰ বহুতরো. গণ্ডুপ্পাদকাদিপাণভূতানঞ্হি এতেসং অট্ঠিমেৰ নত্থি, মচ্ছকচ্ছপাদিভূতানং পন অট্ঠিমেৰ বহুতরং, তস্মা অনট্ঠিকালঞ্চ বহুঅট্ঠিকালঞ্চ অগ্গহেত্ৰা সমট্ঠিকালোৰ গহেতব্বো. উত্তরো ¶ গিজ্ঝকূটস্সাতি গিজ্ঝকূটস্স উত্তরপস্সে ঠিতো. মগধানং গিরিব্বজেতি মগধরট্ঠস্স গিরিব্বজে, গিরিপরিক্খেপে ঠিতোতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি. দসমং.
পঠমো ৰগ্গো.
২. দুতিযৰগ্গো
১. দুগ্গতসুত্তৰণ্ণনা
১৩৪. দুতিযৰগ্গস্স ¶ ¶ পঠমে দুগ্গতন্তি দলিদ্দং কপণং. দুরূপেতন্তি দুস্সণ্ঠানেহি হত্থপাদেহি উপেতং. পঠমং.
২. সুখিতসুত্তৰণ্ণনা
১৩৫. দুতিযে সুখিতন্তি সুখসমপ্পিতং মহদ্ধনং মহাভোগং. সুসজ্জিতন্তি অলঙ্কতপটিযত্তং হত্থিক্খন্ধগতং মহাপরিৰারং. দুতিযং.
৩. তিংসমত্তসুত্তৰণ্ণনা
১৩৬. ততিযে পাৰেয্যকাতি পাৰেয্যদেসৰাসিনো. সব্বে আরঞ্ঞিকাতিআদীসু ধুতঙ্গসমাদানৰসেন তেসং আরঞ্ঞিকাদিভাৰো ৰেদিতব্বো. সব্বে সসংযোজনাতি সব্বে সবন্ধনা, কেচি সোতাপন্না, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো. তেসু হি পুথুজ্জনো ৰা খীণাসৰো ৰা নত্থি. গুন্নন্তিআদীসু সেতকাল়াদিৰণ্ণেসু একেকৰণ্ণকালোৰ গহেতব্বো. পারিপন্থকাতি পরিপন্থে তিট্ঠনকা পন্থঘাতচোরা. পারদারিকাতি পরদারচারিত্তং আপজ্জনকা. ততিযং.
৪-৯. মাতুসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৩৭-১৪২. চতুত্থাদীসু লিঙ্গনিযমেন চেৰ চক্কৰাল়নিযমেন চ অত্থো ৰেদিতব্বো. পুরিসানঞ্হি মাতুগামকালো, মাতুগামানঞ্চ পুরিসকালোতি এৰমেত্থ লিঙ্গনিযমো. ইমম্হা চক্কৰাল়া সত্তা পরচক্কৰাল়ং, পরচক্কৰাল়া চ ইমং চক্কৰাল়ং সংসরন্তি. তেসু ইমস্মিং চক্কৰাল়ে মাতুগামকালে মাতুভূতঞ্ঞেৰ দস্সেন্তো যো নমাতাভূতপুব্বোতি আহ. যো নপিতাভূতপুব্বোতিআদীসুপি এসেৰ নযো. চতুত্থাদীনি.
১০. ৰেপুল্লপব্বতসুত্তৰণ্ণনা
১৪৩. দসমে ¶ ¶ ¶ ভূতপুব্বন্তি অতীতকালে একং অপদানং আহরিত্ৰা দস্সেতি. সমঞ্ঞা উদপাদীতি পঞ্ঞত্তি অহোসি. চতূহেন আরোহন্তীতি ইদং থামমজ্ঝিমে সন্ধায ৰুত্তং. অগ্গন্তি উত্তমং. ভদ্দযুগন্তি সুন্দরযুগলং. তীহেন আরোহন্তীতি এত্তাৰতা কির দ্ৰিন্নং বুদ্ধানং অন্তরে যোজনং পথৰী উস্সন্না, সো পব্বতো তিযোজনুব্বেধো জাতো.
অপ্পং ৰা ভিয্যোতি ৰস্সসততো উত্তরিং অপ্পং দস ৰা ৰীসং ৰা ৰস্সানি. পুন ৰস্সসতমেৰ জীৰনকো নাম নত্থি, উত্তমকোটিযা পন সট্ঠি ৰা অসীতি ৰা ৰস্সানি জীৰন্তি. ৰস্সসতং পন অপ্পত্ৰা পঞ্চৰস্সদসৰস্সাদিকালে মীযমানাৰ বহুকা. এত্থ চ ককুসন্ধো ভগৰা চত্তালীসৰস্সসহস্সাযুককালে, কোণাগমনো তিংসৰস্সসহস্সাযুককালে নিব্বত্তোতি ইদং অনুপুব্বেন পরিহীনসদিসং কতং, ন পন এৰং পরিহীনং, ৰড্ঢিত্ৰা ৰড্ঢিত্ৰা পরিহীনন্তি ৰেদিতব্বং. কথং? ককুসন্ধো তাৰ ভগৰা ইমস্মিংযেৰ কপ্পে চত্তালীসৰস্সসহস্সাযুককালে নিব্বত্তো আযুপ্পমাণং পঞ্চ কোট্ঠাসে কত্ৰা চত্তারো ঠত্ৰা পঞ্চমে ৰিজ্জমানেযেৰ পরিনিব্বুতো. তং আযু পরিহাযমানং দসৰস্সকালং পত্ৰা পুন ৰড্ঢমানং অসঙ্খেয্যং হুত্ৰা ততো পরিহাযমানং তিংসৰস্সসহস্সাযুককালে ঠিতং, তদা কোণাগমনো নিব্বত্তো. তস্মিম্পি তথেৰ পরিনিব্বুতে তং আযু দসৰস্সকালং পত্ৰা পুন ৰড্ঢমানং অসঙ্খেয্যং হুত্ৰা পরিহাযিত্ৰা ৰীসৰস্সসহস্সকালে ঠিতং, তদা কস্সপো ভগৰা নিব্বত্তো. তস্মিম্পি তথেৰ পরিনিব্বুতে তং আযু দসৰস্সকালং পত্ৰা পুন ৰড্ঢমানং অসঙ্খেয্যং হুত্ৰা পরিহাযিত্ৰা ৰস্সসতকালং পত্তং, অথ অম্হাকং সম্মাসম্বুদ্ধো নিব্বত্তো. এৰং অনুপুব্বেন পরিহাযিত্ৰা ৰড্ঢিত্ৰা ৰড্ঢিত্ৰা পরিহীনন্তি ৰেদিতব্বং. তত্থ চ যং আযুপরিমাণেসু মন্দেসু বুদ্ধা নিব্বত্তন্তি, তেসম্পি তদেৰ আযুপরিমাণং হোতীতি. দসমং.
দুতিযো ৰগ্গো.
অনমতগ্গসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. কস্সপসংযুত্তং
১. সন্তুট্ঠসুত্তৰণ্ণনা
১৪৪. কস্সপসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে সন্তুট্ঠাযন্তি সন্তুট্ঠো অযং. ইতরীতরেনাতি ন থূলসুখুমলূখপণীতথিরজিণ্ণানং যেন কেনচি, অথ খো যথালদ্ধাদীনং ইতরীতরেন যেন কেনচি সন্তুট্ঠোতি অত্থো. চীৰরস্মিঞ্হি তযো সন্তোসা যথালাভসন্তোসো যথাবলসন্তোসো যথাসারুপ্পসন্তোসোতি. পিণ্ডপাতাদীসুপি এসেৰ নযো.
তেসং অযং পভেদসংৰণ্ণনা – ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ পন পকতিদুব্বলো ৰা হোতি আবাধজরাভিভূতো ৰা, গরুচীৰরং পারুপন্তো কিলমতি, সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. অপরো পণীতপচ্চযলাভী হোতি, সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘচীৰরং বহূনি ৰা চীৰরানি লভিত্ৰা – ‘‘ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং, ইদং বহুস্সুতানং অনুরূপং, ইদং গিলানানং, ইদং অপ্পলাভীনং হোতূ’’তি দত্ৰা তেসং পুরাণচীৰরং ৰা সঙ্কারকূটাদিতো ৰা পন নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা তেহি সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভ সন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা পিণ্ডপাতং লভতি, যেনস্স পরিভুত্তেন অফাসু হোতি, সো সভাগস্স ভিক্খুনো তং দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পাযভোজনং ভুত্ৰা ¶ সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো বহুং পণীতং পিণ্ডপাতং ¶ লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিত-বহুস্সুত-অপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা ¶ , তেসং ৰা সেসকং পিণ্ডায ৰা চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু সেনাসনং লভতি মনাপং ৰা অমনাপং ৰা, সো তেন নেৰ সোমনস্সং ন পটিঘং উপ্পাদেতি, অন্তমসো তিণসন্থারকেনাপি যথালদ্ধেনেৰ তুস্সতি. অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা সেনাসনং লভতি, যত্থস্স ৰসতো অফাসু হোতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স সন্তকে সপ্পাযসেনাসনে ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো লেণমণ্ডপকূটাগারাদীনি বহূনি পণীতসেনাসনানি লভতি, সো তানি চীৰরাদীনি ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা যত্থ কত্থচি ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো. যোপি ‘‘উত্তমসেনাসনং নাম পমাদট্ঠানং, তত্থ নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স পটিবুজ্ঝতো পাপৰিতক্কা পাতুভৰন্তী’’তি পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা তাদিসং সেনাসনং পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি, সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভোকাসরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তো সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযম্পি সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো যং লভতি তেনেৰ তুস্সতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. যো পন তেলেনত্থিকো ফাণিতং লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলং গহেত্ৰা ৰা অঞ্ঞদেৰ ৰা পরিযেসিত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো বহুং তেলমধুফাণিতাদিপণীতভেসজ্জং লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিত-বহুস্সুত-অপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং আভতেন যেন কেনচি যাপেন্তোপি ¶ সন্তুট্ঠোৰ হোতি. যো পন একস্মিং ভাজনে মুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং ‘‘গণ্হ, ভন্তে, যদিচ্ছসী’’তি ৰুচ্চমানো সচস্স তেসু অঞ্ঞতরেনপি রোগো ৰূপসম্মতি, অথ ‘‘মুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিত’’ন্তি চতুমধুরং পটিক্খিপিত্ৰা মুত্তহরীতকেন ভেসজ্জং করোন্তো পরমসন্তুট্ঠোৰ ¶ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো. ইতি ইমে তযো সন্তোসে সন্ধায ‘‘সন্তুট্ঠাযং, ভিক্খৰে, কস্সপো ইতরীতরেন চীৰরেনা’’তি ৰুত্তং.
ৰণ্ণৰাদীতি ¶ একো সন্তুট্ঠো হোতি, সন্তোসস্স ৰণ্ণং ন কথেতি. একো ন সন্তুট্ঠো হোতি, সন্তোসস্স ৰণ্ণং কথেতি. একো নেৰ সন্তুট্ঠো হোতি, ন সন্তোসস্স ৰণ্ণং কথেতি. একো সন্তুট্ঠো চ হোতি, সন্তোসস্স চ ৰণ্ণং কথেতি. অযং তাদিসোতি দস্সেতুং ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদীতি ৰুত্তং. অনেসনন্তি দূতেয্যপহিণগমনানুযোগপ্পভেদং নানপ্পকারং অনেসনং. অলদ্ধাতি অলভিত্ৰা. যথা চ একচ্চো ‘‘কথং নু খো চীৰরং লভিস্সামী’’তি পুঞ্ঞৰন্তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা কোহঞ্ঞং করোন্তো উত্তসতি পরিতস্সতি, অযং এৰং অলদ্ধা চ চীৰরং ন পরিতস্সতি. লদ্ধা চাতি ধম্মেন সমেন লভিত্ৰা. অগধিতোতি ৰিগতলোভগেধো. অমুচ্ছিতোতি অধিমত্ততণ্হায মুচ্ছং অনাপন্নো. অনজ্ঝাপন্নোতি তণ্হায অনোত্থটো অপরিযোনদ্ধো. আদীনৰদস্সাৰীতি অনেসনাপত্তিযঞ্চ গধিতপরিভোগে চ আদীনৰং পস্সমানো. নিস্সরণপঞ্ঞোতি, ‘‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতাযা’’তি ৰুত্তনিস্সরণমেৰ জানন্তো পরিভুঞ্জতীতি অত্থো. ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেনাতিআদীসুপি যথালদ্ধাদীনং যেন কেনচি পিণ্ডপাতেন, যেন কেনচি সেনাসনেন, যেন কেনচি গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেনাতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.
কস্সপেন ৰা হি ৰো, ভিক্খৰে, ওৰদিস্সামীতি এত্থ যথা মহাকস্সপত্থেরো চতূসু পচ্চযেসু তীহি সন্তোসেহি সন্তুট্ঠো, তুম্হেপি তথারূপা ভৰথাতি ওৰদন্তো কস্সপেন ওৰদতি নাম. যো ৰা পনস্স কস্সপসদিসোতি এত্থাপি যো ৰা পনঞ্ঞোপি ¶ কস্সপসদিসো মহাকস্সপত্থেরো ৰিয চতূসু পচ্চযেসু তীহি সন্তোসেহি সন্তুট্ঠো ভৰেয্য, তুম্হেপি তথারূপা ভৰথাতি ওৰদন্তো কস্সপসদিসেন ওৰদতি নাম. তথত্তায পটিপজ্জিতব্বন্তি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স ইমায ইমস্মিং সন্তুট্ঠিসুত্তে ৰুত্তসল্লেখাচারপটিপত্তিযা কথনং নাম ভারো, অম্হাকম্পি ¶ ইমং পটিপত্তিং পরিপূরং কত্ৰা পূরণং ভারোযেৰ, আগতো খো পন ভারো গহেতব্বো’’তি চিন্তেত্ৰা যথা মযা কথিতং, তথত্তায তথাভাৰায তুম্হেহিপি পটিপজ্জিতব্বন্তি. পঠমং.
২. অনোত্তপ্পীসুত্তৰণ্ণনা
১৪৫. দুতিযে অনাতাপীতি যং ৰীরিযং কিলেসে আতপতি, তেন রহিতো. অনোত্তপ্পীতি নিব্ভযো কিলেসুপ্পত্তিতো কুসলানুপ্পত্তিতো চ ভযরহিতো. সম্বোধাযাতি সম্বুজ্ঝনত্থায. নিব্বানাযাতি ¶ নিব্বানসচ্ছিকিরিযায. অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্সাতি অরহত্তস্স তঞ্হি অনুত্তরঞ্চেৰ চতূহি চ যোগেহি খেমং.
অনুপ্পন্নাতিআদীসু যে পুব্বে অপ্পটিলদ্ধপুব্বং চীৰরাদিং ৰা পচ্চযং উপট্ঠাকসদ্ধিৰিহারিক-অন্তেৰাসীনং ৰা অঞ্ঞতরতো মনুঞ্ঞৰত্থুং পটিলভিত্ৰা তং সুভং সুখন্তি অযোনিসো গণ্হন্তস্স অঞ্ঞতরং ৰা পন অননুভূতপুব্বং আরম্মণং যথা তথা ৰা অযোনিসো আৰজ্জেন্তস্স লোভাদযো পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি, তে অনুপ্পন্নাতি ৰেদিতব্বা. অঞ্ঞথা হি অনমতগ্গে সংসারে অনুপ্পন্না নাম পাপকা ধম্মা নত্থি. অনুভূতপুব্বেপি চ ৰত্থুম্হি আরম্মণে ৰা যস্স পকতিবুদ্ধিযা ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছায ৰা পরিযত্তিনৰকম্মযোনিসোমনসিকারানং ৰা অঞ্ঞতরৰসেন পুব্বে অনুপ্পজ্জিত্ৰা পচ্ছা তাদিসেন পচ্চযেন সহসা উপ্পজ্জন্তি, ইমেপি ‘‘অনুপ্পন্না উপ্পজ্জমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’’ন্তি ৰেদিতব্বা. তেসুযেৰ পন ৰত্থারম্মণেসু পুনপ্পুনং উপ্পজ্জমানা নপ্পহীযন্তি নাম, তে ‘‘উপ্পন্না অপ্পহীযমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’’ন্তি ৰেদিতব্বা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন উপ্পন্নানুপ্পন্নভেদো চ পহানপ্পহানৰিধানঞ্চ সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিনিদ্দেসে কথিতং.
অনুপ্পন্না ¶ মে কুসলা ধম্মাতি অপ্পটিলদ্ধাপি সীলসমাধিমগ্গফলসঙ্খাতা অনৰজ্জধম্মা. উপ্পন্নাতি তেযেৰ পটিলদ্ধা. নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি তে সীলাদিধম্মা পরিহানিৰসেন পুন অনুপ্পত্তিযা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যুন্তি ৰেদিতব্বা. এত্থ চ লোকিযা পরিহাযন্তি, লোকুত্তরানং পরিহানি নত্থীতি. ‘‘উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা’’তি ইমস্স ¶ পন সম্মপ্পধানস্স ৰসেনাযং দেসনা কতা. দুতিযমগ্গো ৰা সীঘং অনুপ্পজ্জমানো, পঠমমগ্গো নিরুজ্ঝমানো অনত্থায সংৰত্তেয্যাতি এৰম্পেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ইতি ইমস্মিং সুত্তে ইমে চত্তারো সম্মপ্পধানা পুব্বভাগৰিপস্সনাৰসেন কথিতাতি. দুতিযং.
৩. চন্দূপমসুত্তৰণ্ণনা
১৪৬. ততিযে চন্দূপমাতি চন্দসদিসা হুত্ৰা. কিং পরিমণ্ডলতায? নো, অপিচ খো যথা চন্দো গগনতলং পক্খন্দমানো ন কেনচি সদ্ধিং সন্থৰং ৰা সিনেহং ৰা আলযং ৰা ¶ নিকন্তিং ৰা পত্থনং ৰা পরিযুট্ঠানং ৰা করোতি, ন চ ন হোতি মহাজনস্স পিযো মনাপো, তুম্হেপি এৰং কেনচি সদ্ধিং সন্থৰাদীনং অকরণেন বহুজনস্স পিযা মনাপা চন্দূপমা হুত্ৰা খত্তিযকুলাদীনি চত্তারি কুলানি উপসঙ্কমথাতি অত্থো. অপিচ যথা চন্দো অন্ধকারং ৰিধমতি, আলোকং ফরতি, এৰং কিলেসন্ধকারৰিধমনেন ঞাণালোকফরণেন চাপি চন্দূপমা হুত্ৰাতি এৰমাদীহিপি নযেহি এত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
অপকস্সেৰ কাযং অপকস্স চিত্তন্তি তেনেৰ সন্থৰাদীনং অকরণেন কাযঞ্চ চিত্তঞ্চ অপকস্সিত্ৰা, অপনেত্ৰাতি অত্থো. যো হি ভিক্খু অরঞ্ঞেপি ন ৰসতি, কামৰিতক্কাদযোপি ৰিতক্কেতি, অযং নেৰ কাযং অপকস্সতি, ন চিত্তং. যো হি অরঞ্ঞেপি খো ৰিহরতি, কামৰিতক্কাদযো পন ৰিতক্কেতি, অযং কাযমেৰ অপকস্সতি, ন চিত্তং. যো গামন্তে ৰসতি ¶ , কামৰিতক্কাদযোপি খো ন চ ৰিতক্কেতি, অযং চিত্তমেৰ অপকস্সতি, ন কাযং. যো পন অরঞ্ঞে চেৰ ৰসতি, কামৰিতক্কাদযো চ ন ৰিতক্কেতি, অযং উভযম্পি অপকস্সতি. এৰরূপা হুত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমথাতি দীপেন্তো ‘‘অপকস্সেৰ কাযং অপকস্স চিত্ত’’ন্তি আহ.
নিচ্চনৰকাতি নিচ্চং নৰকাৰ, আগন্তুকসদিসা এৰ হুত্ৰাতি অত্থো. আগন্তুকো হি পটিপাটিযা সম্পত্তগেহং পৰিসিত্ৰা সচে নং ঘরসামিকা দিস্ৰা, ‘‘অম্হাকং পুত্তভাতরো ৰিপ্পৰাসং গতা এৰং ৰিচরিংসূ’’তি অনুকম্পমানা নিসীদাপেত্ৰা ভোজেন্তি, ভুত্তমত্তোযেৰ ‘‘তুম্হাকং ভাজনং ¶ গণ্হথা’’তি উট্ঠায পক্কমতি, ন তেহি সদ্ধিং সন্থৰং ৰা করোতি, ন কিচ্চকরণীযানি ৰা সংৰিদহতি, এৰং তুম্হেপি পটিপাটিযা সম্পত্তঘরং পৰিসিত্ৰা যং ইরিযাপথেসু পসন্না মনুস্সা দেন্তি, তং গহেত্ৰা ছিন্নসন্থৰা, তেসং কিচ্চকরণীযে অব্যাৰটা হুত্ৰা নিক্খমথাতি দীপেতি.
ইমস্স পন নিচ্চনৰকভাৰস্স আৰিভাৰত্থং দ্ৰেভাতিকৰত্থু কথেতব্বং – ৰসাল়নগরগামতো কির দ্ৰে ভাতিকা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতা, তে চূল়নাগত্থেরো চ মহানাগত্থেরো চাতি পঞ্ঞাযিংসু. তে চিত্তলপব্বতে তিংস ৰস্সানি ৰসিত্ৰা অরহত্তং পত্তা ‘‘মাতরং পস্সিস্সামা’’তি আগন্ত্ৰা ৰসাল়নগরৰিহারে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে মাতুগামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. মাতাপি তেসং উল়ুঙ্কেন যাগুং নীহরিত্ৰা একস্স পত্তে আকিরি. তস্সা তং ওলোকযমানায ¶ পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি. অথ নং আহ – ‘‘ত্ৰং, তাত, ময্হং পুত্তো মহানাগো’’তি. থেরো ‘‘পচ্ছিমং থেরং পুচ্ছ উপাসিকে’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. পচ্ছিমথেরস্সপি যাগুং দত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং ময্হং পুত্তো চূল়নাগো’’তি পুচ্ছি? থেরো ‘‘কিং, উপাসিকে, পুরিমং থেরং ন ¶ পুচ্ছসী’’তি? ৰত্ৰা পক্কামি. এৰং মাতরাপি সদ্ধিং ছিন্নসন্থৰো ভিক্খু নিচ্চনৰকো নাম হোতি.
অপ্পগব্ভাতি ন পগব্ভা, অট্ঠট্ঠানেন কাযপাগব্ভিযেন, চতুট্ঠানেন ৰচীপাগব্ভিযেন, অনেকট্ঠানেন মনোপাগব্ভিযেন চ ৰিরহিতাতি অত্থো. অট্ঠট্ঠানং কাযপাগব্ভিযং নাম সঙ্ঘগণপুগ্গল-ভোজনসালা-জন্তাঘরনহানতিত্থ-ভিক্খাচারমগ্গ-অন্তরঘরপ্পৰেসনেসু কাযেন অপ্পতিরূপকরণং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো সঙ্ঘমজ্ঝে পল্লত্থিকায ৰা নিসীদতি পাদে পাদং আধাযিত্ৰা ৰাতি এৰমাদি (মহানি. ১৬৫). তথা গণমজ্ঝে. গণমজ্ঝেতি চতুপরিসসন্নিপাতে ৰা সুত্তন্তিকগণাদিসন্নিপাতে ৰা. তথা ৰুড্ঢতরে পুগ্গলে. ভোজনসালায পন ৰুড্ঢানং আসনং ন দেতি, নৰানং আসনং পটিবাহতি. তথা জন্তাঘরে. ৰুড্ঢে চেত্থ অনাপুচ্ছা অগ্গিজলনাদীনি করোতি. ন্হানতিত্থে চ যদিদং ‘‘দহরো ৰুড্ঢোতি পমাণং অকত্ৰা আগতপটিপাটিযা ন্হাযিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তম্পি অনাদিযন্তো পচ্ছা আগন্ত্ৰা উদকং ওতরিত্ৰা ৰুড্ঢে চ নৰে চ বাধতি. ভিক্খাচারমগ্গে পন অগ্গাসনঅগ্গোদকঅগ্গপিণ্ডানং ¶ অত্থায পুরতো গচ্ছতি বাহায বাহং পহরন্তো. অন্তরঘরপ্পৰেসনে ৰুড্ঢেহি পঠমতরং পৰিসতি, দহরেহি সদ্ধিং কাযকীল়নকং করোতীতি এৰমাদি.
চতুট্ঠানং ৰচীপাগব্ভিযং নাম সঙ্ঘগণপুগ্গলঅন্তরঘরেসু অপ্পতিরূপৰাচানিচ্ছারণং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো সঙ্ঘমজ্ঝে অনাপুচ্ছা ধম্মং ভাসতি. তথা পুব্বে ৰুত্তপ্পকারস্স গণস্স মজ্ঝে পুগ্গলস্স চ সন্তিকে, তত্থেৰ মনুস্সেহি পঞ্হং পুট্ঠো ৰুড্ঢতরং অনাপুচ্ছা ¶ ৰিস্সজ্জেতি. অন্তরঘরে পন ‘‘ইত্থন্নামে কিং অত্থি? কিং যাগু, উদাহু খাদনীযং ভোজনীযং? কিং মে দস্সসি? কিং অজ্জ খাদিস্সাম? কিং ভুঞ্জিস্সাম? কিং পিৰিস্সামা’’তিআদীনি ভাসতি.
অনেকট্ঠানং মনোপাগব্ভিযং নাম তেসু তেসু ঠানেসু কাযৰাচাহি অজ্ঝাচারং অনাপজ্জিত্ৰাপি মনসাৰ কামৰিতক্কাদীনং ৰিতক্কনং. অপিচ দুস্সীলস্সেৰ সতো ‘‘সীলৰাতি ¶ মং জনো জানাতূ’’তি এৰং পৰত্তা পাপিচ্ছতাপি মনোপাগব্ভিযং. ইতি সব্বেসম্পি ইমেসং পাগব্ভিযানং অভাৰেন অপ্পগব্ভা হুত্ৰা উপসঙ্কমথাতি ৰদতি.
জরুদপানন্তি জিণ্ণকূপং. পব্বতৰিসমন্তি পব্বতে ৰিসমং পপাতট্ঠানং. নদীৰিদুগ্গন্তি নদিযা ৰিদুগ্গং ছিন্নতটট্ঠানং. অপকস্সেৰ কাযন্তি তাদিসানি ঠানানি যো খিড্ডাদিপসুতো কাযং অনপকস্স একতোভারিযং অকত্ৰাৰ ৰাযুপত্থম্ভকং অগ্গাহাপেত্ৰা চিত্তম্পি অনপকস্স ‘‘এত্থ পতিতো হত্থপাদভঞ্জনাদীনি পাপুণাতী’’তি অনাদীনৰদস্সাৰিতায অনুব্বেজেত্ৰা সম্পিযাযমানো ওলোকেতি, সো পতিত্ৰা হত্থপাদভঞ্জনাদিঅনত্থং পাপুণাতি. যো পন উদকত্থিকো ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি কিচ্চেন ওলোকেতুকামো কাযং অপকস্স একতো ভারিযং কত্ৰা ৰাযুপত্থম্ভকং গাহাপেত্ৰা, চিত্তম্পি অপকস্স আদীনৰদস্সনেন সংৰেজেত্ৰা ওলোকেতি, সো ন পততি, যথারুচিং ওলোকেত্ৰা সুখী যেনকামং পক্কমতি.
এৰমেৰ ¶ খোতি এত্থ ইদং ওপম্মসংসন্দনং – জরুদপানাদযো ৰিয হি চত্তারি কুলানি, ওলোকনপুরিসো ৰিয ভিক্খু. যথা অনপকট্ঠকাযচিত্তো তানি ওলোকেন্তো পুরিসো তত্থ পততি, এৰং অরক্খিতেহি কাযাদীহি কুলানি উপসঙ্কমন্তো ভিক্খু কুলেসু বজ্ঝতি, ততো নানপ্পকারং সীলপাদভঞ্জনাদিঅনত্থং পাপুণাতি. যথা পন অপকট্ঠকাযচিত্তো পুরিসো তত্থ ন পততি, এৰং রক্খিতেনেৰ কাযেন রক্খিতেহি চিত্তেহি রক্খিতায ৰাচায সুপ্পট্ঠিতায সতিযা অপকট্ঠকাযচিত্তো হুত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমন্তো ভিক্খু কুলেসু ন বজ্ঝতি. অথস্স যথা তত্থ অপতিতস্স পুরিসস্স, ন পাদা ভঞ্জন্তি, এৰং সীলপাদো ন ভিজ্জতি. যথা হত্থা ন ¶ ভঞ্জন্তি, এৰং সদ্ধাহত্থো ন ভিজ্জতি. যথা কুচ্ছি ন ভিজ্জতি, এৰং সমাধিকুচ্ছি ন ভিজ্জতি. যথা সীসং ন ভিজ্জতি, এৰং ঞাণসীসং ন ভিজ্জতি, যথা চ তং খাণুকণ্টকাদযো ন ৰিজ্ঝন্তি, এৰমিমং রাগকণ্টকাদযো ন ৰিজ্ঝন্তি. যথা সো নিরুপদ্দৰো যথারুচি ওলোকেত্ৰা সুখী যেনকামং পক্কমতি, এৰং ভিক্খু কুলানি নিস্সায চীৰরাদযো পচ্চযে পটিসেৰন্তো কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো অরহত্তং পত্ৰা লোকুত্তরসুখেন সুখিতো যেনকামং অগতপুব্বং নিব্বানদিসং গচ্ছতি.
ইদানি যো হীনাধিমুত্তিকো মিচ্ছাপটিপন্নো এৰং ৰদেয্য ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ‘তিৰিধং পাগব্ভিযং পহায নিচ্চনৰকত্তেন চন্দূপমা কুলানি উপসঙ্কমথা’তি ৰদন্তো অট্ঠানে ঠপেতি, অসয্হং ¶ ভারং আরোপেতি, যং ন সক্কা কাতুং তং কারেতী’’তি, তস্স ৰাদপথং পচ্ছিন্দিত্ৰা, ‘‘সক্কা এৰং কাতুং, অত্থি এৰরূপো ভিক্খূ’’তি দস্সেন্তো কস্সপো, ভিক্খৰেতিআদিমাহ.
আকাসে পাণিং চালেসীতি নীলে গগনন্তরে যমকৰিজ্জুতং চারযমানো ৰিয হেট্ঠাভাগং উপরিভাগং উভতোপস্সেসু পাণিং সঞ্চারেসি. ইদঞ্চ পন তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অসম্ভিন্নপদং নাম. অত্তমনোতি তুট্ঠচিত্তো সকমনো, ন দোমনস্সেন পচ্ছিন্দিত্ৰা গহিতমনো. কস্সপস্স, ভিক্খৰেতি ইদম্পি পুরিমনযেনেৰ পরৰাদং পচ্ছিন্দিত্ৰা অত্থি এৰরূপো ভিক্খূতি দস্সনত্থং ৰুত্তং.
পসন্নাকারং ¶ করেয্যুন্তি চীৰরাদযো পচ্চযে দদেয্যুং. তথত্তায পটিপজ্জেয্যুন্তি সীলস্স আগতট্ঠানে সীলং পূরযমানা, সমাধিৰিপস্সনা মগ্গফলানং আগতট্ঠানে তানি তানি সম্পাদযমানা তথাভাৰায পটিপজ্জেয্যুং. অনুদযন্তি রক্খণভাৰং. অনুকম্পন্তি মুদুচিত্ততং. উভযঞ্চেতং কারুঞ্ঞস্সেৰ ৰেৰচনং. কস্সপো, ভিক্খৰেতি ইদম্পি পুরিমনযেনেৰ পরৰাদং পচ্ছিন্দিত্ৰা অত্থি এৰরূপো ভিক্খূতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. কস্সপেন ৰাতি এত্থ চন্দোপমাদিৰসেন যোজনং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. ততিযং.
৪. কুলূপকসুত্তৰণ্ণনা
১৪৭. চতুত্থে ¶ কুলূপকোতি কুলঘরানং উপগন্তা. দেন্তুযেৰ মেতি দদন্তুযেৰ ময্হং. সন্দীযতীতি অট্টীযতি পীল়িযতি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. চতুত্থং.
৫. জিণ্ণসুত্তৰণ্ণনা
১৪৮. পঞ্চমে জিণ্ণোতি থেরো মহল্লকো. গরুকানীতি তং সত্থু সন্তিকা লদ্ধকালতো পট্ঠায ছিন্নভিন্নট্ঠানে সুত্তসংসিব্বনেন চেৰ অগ্গল়দানেন চ অনেকানি পটলানি হুত্ৰা গরুকানি জাতানি. নিব্বসনানীতি পুব্বে ভগৰতা নিৰাসেত্ৰা অপনীততায এৰংলদ্ধনামানি. তস্মাতি যস্মা ত্ৰং জিণ্ণো চেৰ গরুপংসুকূলো চ. গহপতানীতি পংসুকূলিকঙ্গং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গহপতীহি দিন্নচীৰরানি ধারেহীতি ৰদতি. নিমন্তনানীতি পিণ্ডপাতিকঙ্গং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সলাকভত্তাদীনি ¶ নিমন্তনানি ভুঞ্জাহীতি ৰদতি. মম চ সন্তিকেতি আরঞ্ঞিকঙ্গং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গামন্তসেনাসনেযেৰ ৰসাহীতি ৰদতি.
ননু চ যথা রাজা সেনাপতিং সেনাপতিট্ঠানে ঠপেত্ৰা তস্স রাজূপট্ঠানাদিনা অত্তনো কম্মেন আরাধেন্তস্সেৰ তং ঠানন্তরং গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স দদমানো অযুত্তং নাম করোতি, এৰং সত্থা মহাকস্সপত্থেরস্স পচ্চুগ্গমনত্থায তিগাৰুতং মগ্গং গন্ত্ৰা রাজগহস্স চ নাল়ন্দায চ অন্তরে বহুপুত্তকরুক্খমূলে নিসিন্নো তীহি ওৰাদেহি উপসম্পাদেত্ৰা তেন সদ্ধিং অত্তনো চীৰরং পরিৰত্তেত্ৰা থেরং জাতিআরঞ্ঞিকঙ্গঞ্চেৰ জাতিপংসুকূলিকঙ্গঞ্চ ¶ অকাসি, সো তস্মিং কত্তুকম্যতাছন্দেন সত্থু চিত্তং আরাধেন্তস্সেৰ পংসুকূলাদীনি ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা গহপতিচীৰরপটিগ্গহণাদীসু নিযোজেন্তো অযুত্তং নাম করোতীতি. ন করোতি. কস্মা? অত্তজ্ঝাসযত্তা. ন হি সত্থা ধুতঙ্গানি ৰিস্সজ্জাপেতুকামো, যথা পন অঘট্টিতা ভেরিআদযো সদ্দং ন ৰিস্সজ্জেন্তি, এৰং অঘট্টিতা এৰরূপা পুগ্গলা ¶ ন সীহনাদং নদন্তীতি নদাপেতুকামো সীহনাদজ্ঝাসযেন এৰমাহ. থেরোপি সত্থু অজ্ঝাসযানুরূপেনেৰ ‘‘অহং খো, ভন্তে, দীঘরত্তং আরঞ্ঞিকো চেৰা’’তিআদিনা নযেন সীহনাদং নদতি.
দিট্ঠধম্মসুখৰিহারন্তি দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো নাম আরঞ্ঞিকস্সেৰ লব্ভতি, নো গামন্তৰাসিনো. গামন্তস্মিঞ্হি ৰসন্তো দারকসদ্দং সুণাতি, অসপ্পাযরূপানি পস্সতি, অসপ্পাযে সদ্দে সুণাতি, তেনস্স অনভিরতি উপ্পজ্জতি. আরঞ্ঞিকো পন গাৰুতং ৰা অড্ঢযোজনং ৰা অতিক্কমিত্ৰা অরঞ্ঞং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰসন্তো দীপিব্যগ্ঘসীহাদীনং সদ্দে সুণাতি, যেসং সৰনপচ্চযা অমানুসিকাসৰনরতি উপ্পজ্জতি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;
অমানুসী রতী হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো.
‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;
লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানতং. (ধ. প. ৩৭৩-৩৭৪);
‘‘পুরতো ¶ পচ্ছতো ৰাপি, অপরো চে ন ৰিজ্জতি;
তত্থেৰ ফাসু ভৰতি, একস্স রমতো ৰনে’’তি.
তথা পিণ্ডপাতিকস্সেৰ লব্ভতি, নো অপিণ্ডপাতিকস্স. অপিণ্ডপাতিকো হি অকালচারী হোতি, তুরিতচারং গচ্ছতি, পরিৰত্তেতি, পলিবুদ্ধোৰ গচ্ছতি, তত্থ চ বহুসংসযো হোতি. পিণ্ডপাতিকো পন ন অকালচারী হোতি, ন তুরিতচারং গচ্ছতি, ন পরিৰত্তেতি, অপলিবুদ্ধোৰ গচ্ছতি, তত্থ চ ন বহুসংসযো হোতি.
কথং? অপিণ্ডপাতিকো হি গামতো দূরৰিহারে ৰসমানো কালস্সেৰ ‘‘যাগুং ৰা পারিৰাসিকভত্তং ৰা লচ্ছামি, আসনসালায ৰা পন ¶ উদ্দেসভত্তাদীসু কিঞ্চিদেৰ ময্হং পাপুণিস্সতী’’তি মক্কটকসুত্তানি ছিন্দন্তো সযিতগোরূপানি উট্ঠাপেন্তো পাতোৰ গচ্ছন্তো অকালচারী হোতি. মনুস্সে খেত্তকম্মাদীনং অত্থায গেহা নিক্খন্তেযেৰ সম্পাপুণিতুং ¶ মিগং অনুবন্ধন্তো ৰিয ৰেগেন গচ্ছন্তো তুরিতচারী হোতি. অন্তরা কিঞ্চিদেৰ দিস্ৰা ‘‘অসুকউপাসকো ৰা অসুকউপাসিকা ৰা গেহে, নো গেহে’’তি পুচ্ছতি, ‘‘নো গেহে’’তি সুত্ৰা ‘‘ইদানি কুতো লভিস্সামী’’তি? অগ্গিদড্ঢো ৰিয পৰেধতি, সযং পচ্ছিমদিসং গন্তুকামো পাচীনদিসায সলাকং লভিত্ৰা অঞ্ঞং পচ্ছিমদিসায লদ্ধসলাকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং পচ্ছিমদিসং গমিস্সামি, মম সলাকং তুম্হে গণ্হথ, তুম্হাকং সলাকং ময্হং দেথা’’তি সলাকং পরিৰত্তেতি. একং ৰা পন সলাকভত্তং আহরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তো ‘‘অপরস্সাপি সলাকভত্তস্স পত্তং দেথা’’তি মনুস্সেহি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং পত্তং দেথ, অহং ময্হং পত্তে ভত্তং পক্খিপিত্ৰা তুম্হাকং পত্তং দস্সামী’’তি অঞ্ঞস্স পত্তং দাপেত্ৰা ভত্তে আহটে অত্তনো পত্তে পক্খিপিত্ৰা পত্তং পটিদেন্তো পত্তং পরিৰত্তেতি নাম. ৰিহারে রাজরাজমহামত্তাদযো মহাদানং দেন্তি, ইমিনা চ ভিয্যো দূরগামে সলাকা লদ্ধা, তত্থ অগচ্ছন্তো পুন সত্তাহং সলাকং ন লভতীতি অলাভভযেন গচ্ছতি, এৰং গচ্ছন্তো পলিবুদ্ধো হুত্ৰা গচ্ছতি নাম. যস্স চেস সলাকভত্তাদিনো অত্থায গচ্ছতি, ‘‘তং দস্সন্তি নু খো মে, উদাহু ন দস্সন্তি, পণীতং নু খো দস্সন্তি, উদাহু লূখং, থোকং নু খো, উদাহু বহুকং, সীতলং নু খো, উদাহু উণ্হ’’ন্তি এৰং তত্থ চ বহুসংসযো হোতি.
পিণ্ডপাতিকো পন কালস্সেৰ ৰুট্ঠায ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা সরীরং পটিজগ্গিত্ৰা ৰসনট্ঠানং ¶ পৰিসিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকত্ৰা কালং সল্লক্খেত্ৰা মহাজনস্স উল়ুঙ্কভিক্খাদীনি দাতুং পহোনককালে গচ্ছতীতি ন অকালচারী হোতি, একেকং পদৰারং ছ কোট্ঠাসে কত্ৰা ৰিপস্সন্তো গচ্ছতীতি ন তুরিতচারী হোতি, অত্তনো গরুভাৰেন ‘‘অসুকো গেহে, ন গেহে’’তি ন পুচ্ছতি, সলাকভত্তাদীনিযেৰ ন গণ্হাতি. অগণ্হন্তো কিং পরিৰত্তেস্সতি? ন অঞ্ঞস্স ৰসেন পলিবুদ্ধোৰ হোতি ¶ , কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো যথারুচি গচ্ছতি, ইতরো ৰিয ন বহুসংসযো হোতি. একস্মিং গামে ৰা ৰীথিযা ৰা অলভিত্ৰা অঞ্ঞত্থ চরতি. তস্মিম্পি অলভিত্ৰা অঞ্ঞত্থ চরন্তো মিস্সকোদনং সঙ্কড্ঢিত্ৰা অমতং ¶ ৰিয পরিভুঞ্জিত্ৰা গচ্ছতি.
পংসুকূলিকস্সেৰ লব্ভতি, নো অপংসুকূলিকস্স. অপংসুকূলিকো হি ৰস্সাৰাসিকং পরিযেসন্তো চরতি, ন সেনাসনসপ্পাযং পরিযেসতি. পংসুকূলিকো পন ন ৰস্সাৰাসিকং পরিযেসন্তো চরতি, সেনাসনসপ্পাযমেৰ পরিযেসতি. তেচীৰরিকস্সেৰ লব্ভতি, ন ইতরস্স. অতেচীৰরিকো হি বহুভণ্ডো বহুপরিক্খারো হোতি, তেনস্স ফাসুৰিহারো নত্থি. অপ্পিচ্ছাদীনঞ্চেৰ লব্ভতি, ন ইতরেসন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অত্তনো চ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সম্পস্সমানো’’তি. পঞ্চমং.
৬. ওৰাদসুত্তৰণ্ণনা
১৪৯. ছট্ঠে অহং ৰাতি কস্মা আহ? থেরং অত্তনো ঠানে ঠপনত্থং. কিং সারিপুত্তমোগ্গল্লানা নত্থীতি? অত্থি. এৰং পনস্স অহোসি ‘‘ইমে ন চিরং ঠস্সন্তি, কস্সপো পন ৰীসৰস্সসতাযুকো, সো মযি পরিনিব্বুতে সত্তপণ্ণিগুহাযং নিসীদিত্ৰা ধম্মৰিনযসঙ্গহং কত্ৰা মম সাসনং পঞ্চৰস্সসহস্সপরিমাণকালপৰত্তনকং করিস্সতি, অত্তনো তং ঠানে ঠপেমি, এৰং ভিক্খূ কস্সপস্স সুস্সূসিতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তী’’তি. তস্মা এৰমাহ. দুব্বচাতি দুক্খেন ৰত্তব্বা. দোৰচস্সকরণেহীতি দুব্বচভাৰকরণেহি. অপ্পদক্খিণগ্গাহিনোতি অনুসাসনিং সুত্ৰা পদক্খিণং ন গণ্হন্তি যথানুসিট্ঠং ন পটিপজ্জন্তি, অপ্পটিপজ্জন্তা ৰামগাহিনো নাম জাতাতি দস্সেতি. অচ্চাৰদন্তেতি অতিক্কম্ম ৰদন্তে, সুতপরিযত্তিং নিস্সায অতিৰিয ৰাদং করোন্তেতি অত্থো. কো বহুতরং ভাসিস্সতীতি ধম্মং কথেন্তো কো বহুং ভাসিস্সতি, কিং ত্ৰং, উদাহু অহন্তি? কো সুন্দরতরন্তি, একো বহুং ভাসন্তো অসহিতং অমধুরং ভাসতি, একো সহিতং ¶ মধুরং, তং সন্ধাযাহ ‘‘কো সুন্দরতর’’ন্তি? একো পন বহুঞ্চ সুন্দরঞ্চ কথেন্তো চিরং ন ভাসতি, লহুঞ্ঞেৰ উট্ঠাতি, একো অদ্ধানং পাপেতি, তং সন্ধাযাহ ‘‘কো চিরতর’’ন্তি? ছট্ঠং.
৭. দুতিযওৰাদসুত্তৰণ্ণনা
১৫০. সত্তমে ¶ ¶ সদ্ধাতি ওকপ্পনসদ্ধা. ৰীরিযন্তি কাযিকচেতসিকং ৰীরিযং. পঞ্ঞাতি কুসলধম্মজাননপঞ্ঞা. ন সন্তি ভিক্খূ ওৰাদকাতি ইমস্স পুগ্গলস্স ওৰাদকা অনুসাসকা কল্যাণমিত্তা নত্থীতি ইদং, ভন্তে, পরিহানন্তি দস্সেতি. সত্তমং.
৮. ততিযওৰাদসুত্তৰণ্ণনা
১৫১. অট্ঠমে তথা হি পনাতি পুব্বে সোৰচস্সতায, এতরহি চ দোৰচস্সতায কারণপট্ঠপনে নিপাতো. তত্রাতি তেসু থেরেসু. কো নামাযং ভিক্খূতি কো নামো অযং ভিক্খু? কিং তিস্সত্থেরো কিং নাগত্থেরোতি? তত্রাতি তস্মিং এৰং সক্কারে কযিরমানে. তথত্তাযাতি তথাভাৰায, আরঞ্ঞিকাদিভাৰাযাতি অত্থো. সব্রহ্মচারিকামোতি ‘‘ইমে মং পরিৰারেত্ৰা চরন্তূ’’তি এৰং কামেতি ইচ্ছতি পত্থেতীতি সব্রহ্মচারিকামো. তথত্তাযাতি লাভসক্কারনিব্বত্তনত্থায. ব্রহ্মচারুপদ্দৰেনাতি যো সব্রহ্মচারীনং চতূসু পচ্চযেসু অধিমত্তচ্ছন্দরাগো উপদ্দৰোতি ৰুচ্চতি, তেন উপদ্দুতা. অভিপত্থনাতি অধিমত্তপত্থনা. ব্রহ্মচারিঅভিপত্থনেনাতি ব্রহ্মচারীনং অধিমত্তপত্থনাসঙ্খাতেন চতুপচ্চযভাৰেন. অট্ঠমং.
৯. ঝানাভিঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা
১৫২. নৰমে যাৰদেৰ আকঙ্খামীতি যাৰদেৰ ইচ্ছামি. যানি পন ইতো পরং ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতিআদিনা নযেন চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানি, সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমাতিআদিনা নযেন চতস্সো অরূপসমাপত্তিযো, সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধন্তি এৰং নিরোধসমাপত্তি, অনেকৰিহিতং ¶ ইদ্ধিৰিধন্তিআদিনা নযেন পঞ্চ লোকিকাভিঞ্ঞা চ ৰুত্তা. তত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং অনুপদৰণ্ণনায চেৰ ¶ ভাৰনাৰিধানেন চ সদ্ধিং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৬৯) ৰিত্থারিতমেৰ. ছল়ভিঞ্ঞায পন আসৰানং খযাতি আসৰানং খযেন. অনাসৰন্তি আসৰানং অপচ্চযভূতং. চেতোৰিমুত্তিন্তি অরহত্তফলসমাধিং. পঞ্ঞাৰিমুত্তিন্তি অরহত্তফলপঞ্ঞং. নৰমং.
১০. উপস্সযসুত্তৰণ্ণনা
১৫৩. দসমে ¶ আযাম, ভন্তেতি কস্মা ভিক্খুনীউপস্সযগমনং যাচতি? ন লাভসক্কারহেতু, কম্মট্ঠানত্থিকা পনেত্থ ভিক্খুনিযো অত্থি, তা উস্সুক্কাপেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেস্সামীতি যাচতি. ননু চ সো সযম্পি তেপিটকো বহুস্সুতো, কিং সযং কথেতুং ন সক্কোতীতি? নো ন সক্কোতি. বুদ্ধপটিভাগস্স পন সাৰকস্স কথং সদ্ধাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তীতি যাচতি. বহুকিচ্চো ত্ৰং বহুকরণীযোতি কিং থেরো নৰকম্মাদিপসুতো, যেন নং এৰমাহাতি? নো, সত্থরি পন পরিনিব্বুতে চতস্সো পরিসা আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদানি কস্স পত্তচীৰরং গহেত্ৰা চরথ, কস্স পরিৰেণং সম্মজ্জথ, কস্স মুখোদকং দেথা’’তি রোদন্তি পরিদেৰন্তি. থেরো ‘‘অনিচ্চা সঙ্খারা, ৰুদ্ধসরীরেপি নিল্লজ্জোৰ মচ্চুরাজা পহরি. এসা সঙ্খারানং ধম্মতা, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থা’’তি পরিসং সঞ্ঞাপেতি. ইদমস্স বহুকিচ্চং. তং সন্ধায থেরো এৰমাহ. সন্দস্সেসীতি পটিপত্তিগুণং দস্সেসি. সমাদপেসীতি গণ্হাপেসি. সমুত্তেজেসীতি সমুস্সাহেসি. সম্পহংসেসীতি পটিলদ্ধগুণেন মোদাপেসি.
থুল্লতিস্সাতি সরীরেন থূলা, নামেন তিস্সা. ৰেদেহমুনিনোতি পণ্ডিতমুনিনো. পণ্ডিতো হি ঞাণসঙ্খাতেন ৰেদেন ঈহতি সব্বকিচ্চানি করোতি, তস্মা ‘‘ৰেদেহো’’তি ৰুচ্চতি. ৰেদেহো চ সো মুনি চাতি, ৰেদেহমুনি. ধম্মং ¶ ভাসিতব্বং মঞ্ঞতীতি তিপিটকধরস্স ধম্মভণ্ডাগারিকস্স সম্মুখে সযং অরঞ্ঞৰাসী পংসুকূলিকো সমানো ‘‘ধম্মকথিকো অহ’’ন্তি ধম্মং ভাসিতব্বং মঞ্ঞতি. ইদং কিং পন, কথং পনাতি? অৰজানমানা ভণতি. অস্সোসীতি অঞ্ঞেন আগন্ত্ৰা আরোচিতৰসেন অস্সোসি. আগমেহি ত্ৰং, আৰুসোতি তিট্ঠ ত্ৰং, আৰুসো. মা তে সঙ্ঘো উত্তরি উপপরিক্খীতি মা ভিক্খুসঙ্ঘো অতিরেকওকাসে তং উপপরিক্খীতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘আনন্দেন বুদ্ধপটিভাগো সাৰকো ৰারিতো, একা ভিক্খুনী ন ৰারিতা, তায সদ্ধিং সন্থৰো ৰা সিনেহো ৰা ভৰিস্সতী’’তি মা তং সঙ্ঘো এৰং অমঞ্ঞীতি.
ইদানি ¶ ¶ অত্তনো বুদ্ধপটিভাগভাৰং দীপেন্তো তং কিং মঞ্ঞসি, আৰুসোতিআদিমাহ? সত্তরতনন্তি সত্তহত্থপ্পমাণং. নাগন্তি হত্থিং. অড্ঢট্ঠরতনং ৰাতি অড্ঢরতনেন ঊনঅট্ঠরতনং, পুরিমপাদতো পট্ঠায যাৰ কুম্ভা ৰিদত্থাধিকসত্তহত্থুব্বেধন্তি অত্থো. তালপত্তিকাযাতি তরুণতালপণ্ণেন. চৰিত্থাতি চুতা, ন মতা ৰা নট্ঠা ৰা, বুদ্ধপটিভাগস্স পন সাৰকস্স উপৰাদং ৰত্ৰা মহাকস্সপত্থেরে ছহি অভিঞ্ঞাহি সীহনাদং নদন্তে তস্সা কাসাৰানি কণ্টকসাখা ৰিয কচ্ছুসাখা ৰিয চ সরীরং খাদিতুং আরদ্ধানি, তানি হারেত্ৰা সেতকানি নিৰত্থক্খণেযেৰস্সা চিত্তস্সাদো উদপাদীতি. দসমং.
১১. চীৰরসুত্তৰণ্ণনা
১৫৪. একাদসমে দক্খিণাগিরিস্মিন্তি রাজগহং পরিৰারেত্ৰা ঠিতস্স গিরিনো দক্খিণভাগে জনপদো দক্খিণাগিরি নাম, তস্মিং চারিকং চরতীতি অত্থো. চারিকা চ নাম দুৰিধা হোতি তুরিতচারিকা চ অতুরিতচারিকা চ. তত্থ যং একচ্চো একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা পত্তচীৰরং অংসে লগ্গেত্ৰা ছত্তং আদায সরীরতো সেদেহি পগ্ঘরন্তেহি দিৰসেন সত্তট্ঠযোজনানি গচ্ছতি, যং ৰা পন বুদ্ধা কিঞ্চিদেৰ ¶ বোধনেয্যসত্তং দিস্ৰা যোজনসতম্পি যোজনসহস্সম্পি খণেন গচ্ছন্তি, এসা তুরিতচারিকা নাম. দেৰসিকং পন গাৰুতং অড্ঢযোজনং তিগাৰুতং যোজনন্তি এত্তকং অদ্ধানং অজ্জতনায নিমন্তনং অধিৰাসযতো জনসঙ্গহং করোতো গমনং, এসা অতুরিতচারিকা নাম. অযং ইধ অধিপ্পেতা.
ননু চ থেরো পঞ্চৰীসতি ৰস্সানি ছাযা ৰিয দসবলস্স পচ্ছতো পচ্ছতো গচ্ছন্তোৰ অহোসি, ‘‘কহং আনন্দো’’তি ৰচনস্স ওকাসমেৰ ন অদাসি, সো কিস্মিং কালে ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং চারিকং চরিতুং ওকাসং লভতীতি? সত্থু পরিনিব্বানসংৰচ্ছরে. পরিনিব্বুতে কির সত্থরি মহাকস্সপত্থেরো সত্থু পরিনিব্বানে সন্নিপতিতস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মৰিনযসঙ্গাযনত্থং পঞ্চসতে ভিক্খূ উচ্চিনিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, মযং রাজগহে ৰস্সং ৰসন্তা ধম্মৰিনযং সঙ্গাযিস্সাম, তুম্হে পুরে ¶ ৰস্সূপনাযিকায অত্তনো পলিবোধং উচ্ছিন্দিত্ৰা রাজগহে সন্নিপতথা’’তি ৰত্ৰা অত্তনা রাজগহং গতো. আনন্দত্থেরোপি ভগৰতো পত্তচীৰরং আদায মহাজনং সঞ্ঞাপেন্তো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ততো নিক্খম্ম রাজগহং গচ্ছন্তো দক্খিণাগিরিস্মিং চারিকং চরি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
যেভুয্যেন ¶ কুমারভূতাতি যে তে হীনাযাৰত্তা নাম, তে যেভুয্যেন কুমারকা দহরা তরুণা একৰস্সিকদ্ৰেৰস্সিকা ভিক্খূ চেৰ অনুপসম্পন্নকুমারকা চ. কস্মা পনেতে পব্বজিতা, কস্মা হীনাযাৰত্তাতি? তেসং কির মাতাপিতরো চিন্তেসুং – ‘‘আনন্দত্থেরো সত্থু ৰিস্সাসিকো অট্ঠ ৰরে যাচিত্ৰা উপট্ঠহতি, ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং সত্থারং গহেত্ৰা গন্তুং সক্কোতি, অম্হাকং দারকে এতস্স সন্তিকে পব্বাজেম, সো সত্থারং গহেত্ৰা আগমিস্সতি, তস্মিং আগতে মযং মহাসক্কারং কাতুং লভিস্সামা’’তি. ইমিনা তাৰ কারণেন নেসং ঞাতকা তে পব্বাজেসুং. সত্থরি পন পরিনিব্বুতে তেসং সা পত্থনা উপচ্ছিন্না, অথ তে একদিৰসেনেৰ উপ্পব্বাজেসুং.
যথাভিরন্তন্তি ¶ যথারুচিযা যথাঅজ্ঝাসযেন. তিকভোজনং পঞ্ঞত্তন্তি, ইদং ‘‘গণভোজনে অঞ্ঞত্র সমযা পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২১১). ইদং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ হি তিণ্ণং জনানং অকপ্পিযনিমন্তনং সাদিযিত্ৰা একতো পটিগ্গণ্হন্তানম্পি অনাপত্তি, তস্মা ‘‘তিকভোজন’’ন্তি ৰুত্তং.
দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি দুস্সীলপুগ্গলানং নিগ্গণ্হনত্থং. পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারাযাতি দুম্মঙ্কূনং নিগ্গহেনেৰ পেসলানং উপোসথপৰারণা ৰত্তন্তি, সমগ্গৰাসো হোতি, অযং তেসং ফাসুৰিহারো হোতি, ইমস্স ফাসুৰিহারস্স অত্থায. মা পাপিচ্ছা পক্খং নিস্সায সঙ্ঘং ভিন্দেয্যুন্তি যথা দেৰদত্তো সপরিসো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তো পাপিচ্ছে নিস্সায সঙ্ঘং ভিন্দি, এৰং অঞ্ঞেপি পাপিচ্ছা গণবন্ধেন কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জমানা গণং ৰড্ঢেত্ৰা তং পক্খং নিস্সায মা সঙ্ঘং ভিন্দেয্যুন্তি, ইতি ইমিনা কারণেন পঞ্ঞত্তন্তি অত্থো. কুলানুদ্দযতায চাতি ভিক্খুসঙ্ঘে উপোসথপৰারণং কত্ৰা সমগ্গৰাসং ৰসন্তে ¶ মনুস্সা সলাকভত্তাদীনি দত্ৰা সগ্গপরাযণা ভৰন্তি, ইতি ইমায কুলানুদ্দযতায চ পঞ্ঞত্তন্তি অত্থো.
সস্সঘাতং মঞ্ঞে চরসীতি সস্সং ঘাতেন্তো ৰিয আহিণ্ডসি. কুলূপঘাতং মঞ্ঞে চরসীতি কুলানি উপঘাতেন্তো ৰিয হনন্তো ৰিয আহিণ্ডসি. ওলুজ্জতীতি ৰিসেসেন পলুজ্জতি ভিজ্জতি. পলুজ্জন্তি খো তে, আৰুসো, নৰপ্পাযাতি, আৰুসো, এতে তুয্হং পাযেন যেভুয্যেন নৰকা একৰস্সিকদুৰস্সিকা দহরা চেৰ সামণেরা চ পলুজ্জন্তি ভিজ্জন্তি. ন ৰাযং কুমারকো মত্তমঞ্ঞাসীতি অযং কুমারকো অত্তনো পমাণং ন জানাতীতি থেরং তজ্জেন্তো আহ.
কুমারকৰাদা ¶ ন মুচ্চামাতি কুমারকৰাদতো ন মুচ্চাম ¶ . তথা হি পন ত্ৰন্তি ইদমস্স এৰং ৰত্তব্বতায কারণদস্সনত্থং ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – যস্মা ত্ৰং ইমেহি নৰেহি ভিক্খূহি ইন্দ্রিযসংৰররহিতেহি সদ্ধিং ৰিচরসি, তস্মা কুমারকেহি সদ্ধিং ৰিচরন্তো কুমারকোতি ৰত্তব্বতং অরহসীতি.
অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো সমানোতি ইদং যস্মা থেরস্স ইমস্মিং সাসনে নেৰ আচরিযো ন উপজ্ঝাযো পঞ্ঞাযতি, সযং কাসাযানি গহেত্ৰা নিক্খন্তো, তস্মা অনত্তমনতায অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বতং আরোপযমানা আহ.
সহসাতি এত্থ রাগমোহচারোপি সহসাচারো, ইদং পন দোসচারৰসেন ৰুত্তং. অপ্পটিসঙ্খাতি অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা, ইদানি অত্তনো পব্বজ্জং সোধেন্তো যত্ৰাহং, আৰুসোতিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসিতুন্তি ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং অঞ্ঞং ময্হং সত্থাতি এৰং উদ্দিসিতুং ন জানামি. সম্বাধো ঘরাৰাসোতিআদীসু সচেপি সট্ঠিহত্থে ঘরে যোজনসতন্তরেপি ৰা দ্ৰে জাযম্পতিকা ৰসন্তি, তথাপি তেসং সকিঞ্চনসপলিবোধট্ঠেন ঘরাৰাসো সম্বাধোযেৰ. রজাপথোতি রাগরজাদীনং উট্ঠানট্ঠানন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ‘‘আগমনপথো’’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. অলগ্গনট্ঠেন অব্ভোকাসো ৰিযাতি অব্ভোকাসো. পব্বজিতো হি কূটাগাররতনমযপাসাদদেৰৰিমানাদীসু পিহিতদ্ৰারৰাতপানেসু পটিচ্ছন্নেসু ৰসন্তোপি নেৰ লগ্গতি ন সজ্জতি ন বজ্ঝতি, তেন ৰুত্তং ¶ ‘‘অব্ভোকাসো পব্বজ্জা’’তি. অপিচ সম্বাধো ঘরাৰাসো কুসলকিরিযায ওকাসাভাৰতো রজাপথো অসংৰুতসঙ্কারট্ঠানং ৰিয রজানং, কিলেসরজানং সন্নিপাতট্ঠানতো, অব্ভোকাসো পব্বজ্জা কুসলকিরিযায যথা সুখং ওকাসসব্ভাৰতো.
নযিদং সুকরং…পে… পব্বজেয্যন্তি এত্থ অযং সঙ্খেপকথা – যদেতং সিক্খত্তযব্রহ্মচরিযং একম্পি দিৰসং অখণ্ডং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং ¶ চরিতব্বং, একদিৰসম্পি চ কিলেসমলেন অমলীনং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং, সঙ্খলিখিতং লিখিতসঙ্খসদিসং ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগং চরিতব্বং, ইদং ন সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন একন্তপরিপুণ্ণং…পে… চরিতুং, যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কসাযরসপীততায কাসাযানি ব্রহ্মচরিযং চরন্তানং অনুচ্ছৰিকানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা পরিদহিত্ৰা অগারস্মা নিক্খমিত্ৰা অনগারিযং পব্বজ্জেয্যন্তি. এত্থ চ যস্মা অগারস্স ¶ হিতং কসিৰণিজ্জাদিকম্মং অগারিযন্তি ৰুচ্চতি, তং পব্বজ্জায নত্থি, তস্মা পব্বজ্জা অনগারিযাতি ঞাতব্বা, তং অনগারিযং. পব্বজেয্যন্তি পটিপজ্জেয্যং.
পটপিলোতিকানন্তি জিণ্ণপিলোতিকানং তেরসহত্থোপি হি নৰসাটকো দসানং ছিন্নকালতো পট্ঠায পিলোতিকাতি ৰুচ্চতি. ইতি মহারহানি ৰত্থানি ছিন্দিত্ৰা কতং সঙ্ঘাটিং সন্ধায ‘‘পটপিলোতিকানং সঙ্ঘাটি’’ন্তি ৰুত্তং. অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নোতি অড্ঢযোজনতো পট্ঠায মগ্গো অদ্ধানন্তি ৰুচ্চতি, তং অদ্ধানমগ্গং পটিপন্নো, দীঘমগ্গং পটিপন্নোতি অত্থো.
ইদানি যথা এস পব্বজিতো, যথা চ অদ্ধানমগ্গং পটিপন্নো, ইমস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং অভিনীহারতো পট্ঠায অনুপুব্বিকথা কথেতব্বা – অতীতে কির কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম সত্থা উদপাদি, তস্মিং হংসৰতীনগরং উপনিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে ৰেদেহো নাম কুটুম্বিকো অসীতিকোটিধনৰিভৰো পাতোৰ সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায গন্ধপুপ্ফাদীনি গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তস্মিং খণে সত্থা মহানিসভত্থেরং নাম ততিযসাৰকং ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ¶ ভিক্খূনং ধুতৰাদানং যদিদং নিসভো’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. উপাসকো ¶ তং সুত্ৰা পসন্নো ধম্মকথাৰসানে মহাজনে উট্ঠায গতে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং অধিৰাসেথা’’তি আহ. মহা খো, উপাসক, ভিক্খুসঙ্ঘোতি. কিত্তকো ভগৰাতি. অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সন্তি. ভন্তে, একং সামণেরম্পি ৰিহারে অসেসেত্ৰা ভিক্খং অধিৰাসেথাতি. সত্থা অধিৰাসেসি. উপাসকো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা মহাদানং সজ্জেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থু কালং আরোচাপেসি. সত্থা পত্তচীৰরমাদায ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপাসকস্স ঘরং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো দক্খিণোদকাৰসানে যাগুভত্তাদীনি সম্পটিচ্ছন্তো ভত্তৰিস্সগ্গং অকাসি. উপাসকোপি সত্থু সন্তিকে নিসীদি.
তস্মিং অন্তরে মহানিসভত্থেরো পিণ্ডায চরন্তো তমেৰ ৰীথিং পটিপজ্জি. উপাসকো দিস্ৰা উট্ঠায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘পত্তং, ভন্তে, নো দেথা’’তি আহ. থেরো পত্তং অদাসি. ভন্তে, ইধেৰ পৰিসথ, সত্থাপি গেহে নিসিন্নোতি. ন ৰট্টিস্সতি উপাসকাতি. উপাসকো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা নীহরিত্ৰা অদাসি. ততো থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, মহানিসভত্থেরো ‘সত্থা গেহে নিসিন্নো’তি ৰুত্তেপি পৰিসিতুং ¶ ন ইচ্ছি, অত্থি নু খো এতস্স তুম্হাকং গুণেহি অতিরেকো গুণো’’তি. বুদ্ধানঞ্চ ৰণ্ণমচ্ছেরং নাম নত্থি. অথ সত্থা এৰমাহ – ‘‘উপাসক, মযং ভিক্খং আগমযমানা গেহে নিসীদাম, সো ভিক্খু ন এৰং নিসীদিত্ৰা ভিক্খং উদিক্খতি. মযং গামন্তসেনাসনে ৰসাম, সো অরঞ্ঞস্মিংযেৰ ৰসতি. মযং ছন্নে ৰসাম, সো অব্ভোকাসম্হিযেৰ ৰসতি. ইতি তস্স অযঞ্চ অযঞ্চ গুণো’’তি মহাসমুদ্দং পূরযমানোৰ কথেসি. উপাসকো পকতিযাপি জলমানদীপো তেলেন আসিত্তো ৰিয সুট্ঠুতরং পসন্নো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কিং ময্হং অঞ্ঞায সম্পত্তিযা, অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ধুতৰাদানং অগ্গভাৰত্থায পত্থনং করিস্সামী’’তি?
সো ¶ পুনপি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সস্স তিচীৰরানি দত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং মে, ভন্তে, সত্ত দিৰসানি দানং দেন্তস্স ¶ মেত্তং কাযকম্মং মেত্তং ৰচীকম্মং মেত্তং মনোকম্মং, ইমিনাহং ন অঞ্ঞং দেৰসম্পত্তিং ৰা সক্কমারব্রহ্মসম্পত্তিং ৰা পত্থেমি, ইদং পন মে কম্মং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে মহানিসভত্থেরেন পত্তট্ঠানন্তরং পাপুণনত্থায তেরসধুতঙ্গধরানং অগ্গভাৰস্স পচ্চযো হোতূ’’তি. সত্থা ‘‘মহন্তং ঠানং ইমিনা পত্থিতং, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো’’তি ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা আহ – ‘‘মনাপং তে ঠানং পত্থিতং, অনাগতে সতসহস্সকপ্পমত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স ত্ৰং ততিযসাৰকো মহাকস্সপত্থেরো নাম ভৰিস্সসী’’তি. তং সুত্ৰা উপাসকো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি পুনদিৰসে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং অমঞ্ঞিত্থ. সো যাৰতাযুকং সীলং রক্খিত্ৰা তত্থ কালঙ্কতো সগ্গে নিব্বত্তি.
ততো পট্ঠায দেৰমনুস্সেসু সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সিম্হি সম্মাসম্বুদ্ধে বন্ধুমতীনগরং নিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে দেৰলোকা চৰিত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং পরিজিণ্ণে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্মিঞ্চ কালে ‘‘ৰিপস্সী ভগৰা সত্তমে সত্তমে সংৰচ্ছরে ধম্মং কথেতী’’তি মহন্তং কোলাহলং হোতি. সকলজম্বুদীপে দেৰতা ‘‘সত্থা ধম্মং কথেস্সতী’’তি আরোচেন্তি, ব্রাহ্মণো তং সাসনং অস্সোসি. তস্স চ নিৰাসনসাটকো একো হোতি, তথা ব্রাহ্মণিযা, পারুপনং পন দ্ৰিন্নম্পি একমেৰ. সকলনগরে ‘‘একসাটকব্রাহ্মণো’’তি পঞ্ঞাযতি. ব্রাহ্মণানং কেনচিদেৰ কিচ্চেন সন্নিপাতে সতি ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা সযং গচ্ছতি ¶ , ব্রাহ্মণীনং সন্নিপাতে সতি সযং গেহে তিট্ঠতি, ব্রাহ্মণী তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা গচ্ছতি. তস্মিং পন ¶ দিৰসে ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘ভোতি, কিং রত্তিং ধম্মস্সৰনং সুণিস্সসি দিৰা’’তি? ‘‘মযং মাতুগামজাতিকা নাম রত্তিং সোতুং ন সক্কোম, দিৰা সোস্সামী’’তি ব্রাহ্মণং গেহে ঠপেত্ৰা ৰত্থং পারুপিত্ৰা উপাসিকাহি সদ্ধিং দিৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তে নিসিন্না ধম্মং সুত্ৰা উপাসিকাহিযেৰ সদ্ধিং আগমাসি. অথ ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা ৰত্থং পারুপিত্ৰা ৰিহারং গতো.
তস্মিং চ সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে সন্নিসিন্নো চিত্তবীজনিং আদায আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয সিনেরুং মত্থং কত্ৰা ¶ সাগরং নিম্মথেন্তো ৰিয ধম্মকথং কথেতি. ব্রাহ্মণস্স পরিসন্তে নিসিন্নস্স ধম্মং সুণন্তস্স পঠমযামস্মিংযেৰ সকলসরীরং পূরযমানা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জি. সো পারুতৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা ‘‘দসবলস্স দস্সামী’’তি চিন্তেসি. অথস্স আদীনৰসহস্সং দস্সযমানং মচ্ছেরং উপ্পজ্জি, সো ‘‘ব্রাহ্মণিযা চ ময্হঞ্চ একমেৰ ৰত্থং, অঞ্ঞং কিঞ্চি পারুপনং নত্থি, অপারুপিত্ৰা চ নাম বহি চরিতুং ন সক্কা’’তি সব্বথাপি অদাতুকামো অহোসি. অথস্স নিক্খন্তে পঠমযামে মজ্ঝিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি, সো তথেৰ চ চিন্তেত্ৰা তথেৰ অদাতুকামো অহোসি. অথস্স মজ্ঝিমযামে নিক্খন্তে পচ্ছিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি, সো ‘‘তরণং ৰা হোতু মরণং ৰা, পচ্ছাপি জানিস্সামী’’তি ৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা সত্থু পাদমূলে ঠপেসি. ততো ৰামহত্থং আভুজিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন তিক্খত্তুং অপ্ফোটেত্ৰা ‘‘জিতং মে জিতং মে’’তি তযো ৰারে নদি.
তস্মিঞ্চ সমযে বন্ধুমরাজা ধম্মাসনস্স পচ্ছতো অন্তোসাণিযং নিসিন্নো ধম্মং সুণাতি. রঞ্ঞো চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি. সো পুরিসং পেসেসি ‘‘গচ্ছ এতং পুচ্ছ কিং ৰদেসী’’তি? সো তেন গন্ত্ৰা পুচ্ছিতো আহ – ‘‘অৰসেসা হত্থিযানাদীনি আরুয্হ অসিচম্মাদীনি গহেত্ৰা পরসেনং জিনন্তি, ন তং অচ্ছরিযং, অহং পন ¶ পচ্ছতো আগচ্ছন্তস্স কূটগোণস্স মুগ্গরেন সীসং ভিন্দিত্ৰা তং পলাপেন্তো ৰিয মচ্ছেরচিত্তং মদ্দিত্ৰা পারুতৰত্থং দসবলস্স অদাসিং, তং মে মচ্ছরিযং জিত’’ন্তি আহ. পুরিসো গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা আহ – ‘‘অম্হে ভণে দসবলস্স অনুরূপং ন জানিম্হা, ব্রাহ্মণো পন জানী’’তি ৰত্থযুগম্পি পেসেসি. তং দিস্ৰা ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘অযং ময্হং তুণ্হী নিসিন্নস্স পঠমং কিঞ্চি অদত্ৰা সত্থু গুণে কথেন্তস্স অদাসি, সত্থু গুণে পটিচ্চ উপ্পন্নেন ময্হং ¶ কো অত্থো’’তি তম্পি ৰত্থযুগং দসবলস্সেৰ অদাসি. রাজা ‘‘কিং ব্রাহ্মণেন কত’’ন্তি? পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘তম্পি তেন ৰত্থযুগং তথাগতস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি সুত্ৰা অঞ্ঞানি দ্ৰে ৰত্থযুগানি পেসেসি. সো তানিপি অদাসি. রাজা অঞ্ঞানিপি চত্তারীতি এৰং যাৰ দ্ৰত্তিংস ৰত্থযুগানি পেসেসি. অথ ব্রাহ্মণো ¶ ‘‘ইদং ৰড্ঢেত্ৰা গহণং ৰিয হোতী’’তি অত্তনো অত্থায একং ব্রাহ্মণিযা অত্থায একন্তি দ্ৰে ৰত্থযুগানি গহেত্ৰা তিংস যুগানি তথাগতস্সেৰ অদাসি. ততো পট্ঠায চ সত্থু ৰিস্সাসিকো জাতো.
অথ নং রাজা একদিৰসং সীতসমযে সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তং দিস্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকং অত্তনো পারুতং রত্তকম্বলং দত্ৰা আহ – ‘‘ইতো পট্ঠায ইদং পারুপিত্ৰা ধম্মং সুণাহী’’তি. সো ‘‘কিং মে ইমিনা কম্বলেন ইমস্মিং পূতিকাযে উপনীতেনা’’তি? চিন্তেত্ৰা, অন্তোগন্ধকুটিযং তথাগতমঞ্চস্স উপরি ৰিতানং কত্ৰা অগমাসি. অথ একদিৰসং রাজা পাতোৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং সত্থু সন্তিকে নিসীদি. তস্মিঞ্চ সমযে ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো কম্বলং পটিহঞ্ঞন্তি, কম্বলো অতিৰিয ৰিরোচতি. রাজা উদ্ধং ওলোকেন্তো সঞ্জানিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং এস কম্বলো, অম্হেহি একসাটকব্রাহ্মণস্স দিন্নো’’তি. তুম্হেহি, মহারাজ, ব্রাহ্মণো পূজিতো, ব্রাহ্মণেন অহং পূজিতোতি. রাজা ‘‘ব্রাহ্মণো যুত্তকং অঞ্ঞাসি, ন ময’’ন্তি পসীদিত্ৰা যং মনুস্সানং উপকারভূতং, তং ¶ সব্বং অট্ঠট্ঠকং কত্ৰা সব্বট্ঠকং নাম দানং দত্ৰা পুরোহিতট্ঠানে ঠপেসি. সোপি ‘‘অট্ঠট্ঠকং নাম চতুসট্ঠি হোতী’’তি চতুসট্ঠি সলাকভত্তানি উপনিবন্ধাপেত্ৰা যাৰজীৰং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতো সগ্গে নিব্বত্তি.
পুন ততো চুতো ইমস্মিং কপ্পে কোণাগমনস্স চ ভগৰতো কস্সপদসবলস্স চাতি দ্ৰিন্নং বুদ্ধানং অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযঘরে নিব্বত্তো, সো ৰুদ্ধিমন্ৰায ঘরাৰাসং ৰসন্তো একদিৰসং অরঞ্ঞে জঙ্ঘৰিহারং চরতি. তস্মিঞ্চ সমযে পচ্চেকবুদ্ধো নদীতীরে চীৰরকম্মং করোন্তো অনুৰাতে অপ্পহোন্তে সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেতুং আরদ্ধো. সো দিস্ৰা, ‘‘কস্মা, ভন্তে, সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেথা’’তি? আহ. অনুৰাতো নপ্পহোতীতি. ‘‘ইমিনা, ভন্তে, করোথা’’তি সাটকং দত্ৰা, ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কেনচি পরিহানি মা হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. ঘরেপিস্স ভগিনিযা সদ্ধিং ভরিযায কলহং করোন্তিযা পচ্চেকবুদ্ধো পিণ্ডায পাৰিসি.
অথস্স ¶ ¶ ভগিনী পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা তস্স ভরিযং সন্ধায ‘‘এৰরূপং বালং যোজনসতেন পরিৰজ্জেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সা গেহদ্ৰারে ঠিতা তং সুত্ৰা, ‘‘ইমায দিন্নং ভত্তং এস মা ভুঞ্জতূ’’তি পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতং ছড্ডেত্ৰা কললস্স পূরেত্ৰা অদাসি. ইতরা দিস্ৰা, ‘‘বালে মং তাৰ অক্কোস ৰা পহর ৰা. এৰরূপস্স পন দ্ৰে অসঙ্খেয্যানি পূরিতপারমিস্স পত্ততো ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললং দাতুং ন যুত্ত’’ন্তি আহ. অথস্স ভরিযায পটিসঙ্খানং উপ্পজ্জি. সা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি কললং ছড্ডেত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা পৰরস্স চতুমধুরস্স পূরেত্ৰা উপরি আসিত্তেন পদুমগব্ভৰণ্ণেন সপ্পিনা ৰিজ্জোতমানং পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘যথা অযং পিণ্ডপাতো ওভাসজাতো, এৰং ওভাসজাতং মে সরীরং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো অনুমোদিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তেপি জাযম্পতিকা যাৰতাযুকং কুসলং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ¶ পুন ততো চৰিত্ৰা উপাসকো বারাণসিযং অসীতিকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, ইতরা তাদিসস্সেৰ ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.
তস্স ৰুদ্ধিপ্পত্তস্স তমেৰ সেট্ঠিধীতরং আনযিংসু. তস্সা পুব্বে অদিন্নৰিপাকস্স তস্স কম্মস্স আনুভাৰেন পতিকুলং পৰিট্ঠমত্তায উম্মারব্ভন্তরে সকলসরীরং উগ্ঘাটিতৰচ্চকুটি ৰিয দুগ্গন্ধং জাতং. সেট্ঠিকুমারো ‘‘কস্সাযং গন্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সেট্ঠিকঞ্ঞাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘নীহরথ নীহরথা’’তি আভতনিযামেনেৰ কুলঘরং পেসেসি. সা এতেনেৰ নীহারেন সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তিতা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তা. কিং মে জীৰিতেনা’’তি? অত্তনো আভরণভণ্ডং ভঞ্জাপেত্ৰা সুৰণ্ণিট্ঠকং কারেসি রতনাযতং ৰিদত্থিৰিত্থতং চতুরঙ্গুলুব্বেধং. ততো হরিতালমনোসিলাপিণ্ডং গহেত্ৰা অট্ঠ উপ্পলহত্থকে আদায কস্সপদসবলস্স চেতিযকরণট্ঠানং গতা. তস্মিঞ্চ খণে একা ইট্ঠকপন্তি পরিক্খিপিত্ৰা আগচ্ছমানা ঘটনিট্ঠকায ঊনা হোতি. সেট্ঠিধীতা ৰড্ঢকিং আহ – ‘‘ইমং ইট্ঠকং এত্থ ঠপেথা’’তি. অম্ম, ভদ্দকে কালে আগতাসি, সযমেৰ ঠপেহীতি. সা আরুয্হ তেলেন হরিতালমনোসিলং যোজেত্ৰা তেন বন্ধনেন ইট্ঠকং পতিট্ঠপেত্ৰা উপরি ¶ অট্ঠহি উপ্পলহত্থকেহি পূজং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতু, মুখতো উপ্পলগন্ধো’’তি পত্থনং কত্ৰা, চেতিযং ৰন্দিত্ৰা, পদক্খিণং কত্ৰা অগমাসি.
অথ তস্মিংযেৰ খণে যস্স সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমং গেহং নীতা, তস্স তং আরব্ভ সতি উদপাদি ¶ . নগরেপি নক্খত্তং সংঘুট্ঠং হোতি. সো উপট্ঠাকে আহ – ‘‘তদা ইধ আনীতা সেট্ঠিধীতা অত্থি, কহং সা’’তি? ‘‘কুলগেহে সামী’’তি. ‘‘আনেথ নং, নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি. তে গন্ত্ৰা, তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা ‘‘কিং, তাতা, আগতত্থা’’তি? তায পুট্ঠা ¶ তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. ‘‘তাতা, মযা আভরণভণ্ডেন চেতিযং পূজিতং, আভরণং মে নত্থী’’তি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স আরোচেসুং. ‘‘আনেথ নং, পিল়ন্ধনং লভিস্সামা’’তি. তে আনযিংসু. তস্সা সহ ঘরপ্পৰেসেন সকলগেহং চন্দনগন্ধঞ্চেৰ নীলুপ্পলগন্ধঞ্চ ৰাযি.
সেট্ঠিপুত্তো তং পুচ্ছি – ‘‘পঠমং তৰ সরীরতো দুগ্গন্ধো ৰাযি, ইদানি পন তে সরীরতো চন্দনগন্ধো, মুখতো উপ্পলগন্ধো ৰাযতি. কিং এত’’ন্তি? সা আদিতো পট্ঠায অত্তনো কতকম্মং আরোচেসি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘নিয্যানিকং ৰত বুদ্ধানং সাসন’’ন্তি পসীদিত্ৰা যোজনিকং সুৰণ্ণচেতিযং কম্বলকঞ্চুকেন পরিক্খিপিত্ৰা তত্থ তত্থ রথচক্কপ্পমাণেহি সুৰণ্ণপদুমেহি অলঙ্করি. তেসং দ্ৰাদসহত্থা ওলম্বকা হোন্তি. সো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিতো যোজনমত্তে ঠানে অঞ্ঞতরস্মিং অমচ্চকুলে নিব্বত্তি. সেট্ঠিকঞ্ঞা দেৰলোকতো চৰিত্ৰা রাজকুলে জেট্ঠধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.
তেসু ৰযপ্পত্তেসু কুমারস্স ৰসনগামে নক্খত্তং সংঘুট্ঠং, সো মাতরং আহ – ‘‘সাটকং মে অম্ম দেহি, নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি. সা ধোতৰত্থং নীহরিত্ৰা অদাসি. ‘‘অম্ম থূলং ইদ’’ন্তি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অথ নং মাতা আহ – ‘‘তাত, যাদিসে গেহে মযং জাতা, নত্থি নো ইতো সুখুমতরস্স পটিলাভায পুঞ্ঞ’’ন্তি. ‘‘লভনট্ঠানং গচ্ছামি অম্মা’’তি. ‘‘পুত্ত অহং অজ্জেৰ তুয্হং বারাণসিনগরে রজ্জপটিলাভম্পি ইচ্ছামী’’তি. সো মাতরং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছামি অম্মা’’তি. ‘‘গচ্ছ, তাতা’’তি. এৰং কিরস্সা চিত্তং অহোসি ¶ – ‘‘কহং গমিস্সতি, ইধ ৰা এত্থ ৰা গেহে নিসীদিস্সতী’’তি? সো পন পুঞ্ঞনিযামেন নিক্খমিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা উয্যানে মঙ্গলসিলাপট্টে সসীসং পারুপিত্ৰা নিপজ্জি. সো চা বারাণসিরঞ্ঞো কালঙ্কতস্স সত্তমো দিৰসো হোতি.
অমচ্চা রঞ্ঞো সরীরকিচ্চং কত্ৰা রাজঙ্গণে নিসীদিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘রঞ্ঞো একা ধীতাৰ অত্থি, পুত্তো নত্থি. অরাজকং রজ্জং ন তিট্ঠতি. কো রাজা হোতী’’তি মন্তেত্ৰা, ‘‘ত্ৰং ¶ হোহি, ত্ৰং হোহী’’তি. পুরোহিতো ¶ আহ – ‘‘বহুং ওলোকেতুং ন ৰট্টতি, ফুস্সরথং ৰিস্সজ্জেমা’’তি. তে কুমুদৰণ্ণে চত্তারো সিন্ধৰে যোজেত্ৰা, পঞ্চৰিধং রাজককুধভণ্ডং সেতচ্ছত্তঞ্চ রথস্মিংযেৰ ঠপেত্ৰা রথং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পচ্ছতো তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসুং. রথো পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অহোসি, ‘‘পরিচযেন উয্যানাভিমুখো গচ্ছতি, নিৰত্তেমা’’তি কেচি আহংসু. পুরোহিতো ‘‘মা নিৰত্তযিত্থা’’তি আহ. রথো কুমারং পদক্খিণং কত্ৰা আরোহনসজ্জো হুত্ৰা অট্ঠাসি. পুরোহিতো পারুপনকণ্ণং অপনেত্ৰা পাদতলানি ওলোকেন্তো ‘‘তিট্ঠতু অযং দীপো, দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু দীপেসু এস রজ্জং কাতুং যুত্তো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘পুনপি তূরিযানি পগ্গণ্হাথ পুনপি পগ্গণ্হাথা’’তি তিক্খত্তুং তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসি.
অথ কুমারো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেত্ৰা, ‘‘কেন কম্মেন আগতত্থা’’তি? আহ. ‘‘দেৰ, তুম্হাকং রজ্জং পাপুণাতী’’তি. ‘‘রাজা কহ’’ন্তি. ‘‘দেৰত্তং গতো সামী’’তি. ‘‘কতি দিৰসা অতিক্কন্তা’’তি? ‘‘অজ্জ সত্তমো দিৰসো’’তি. ‘‘পুত্তো ৰা ধীতা ৰা নত্থী’’তি. ‘‘ধীতা অত্থি দেৰ, পুত্তো নত্থী’’তি. ‘‘তেন হি করিস্সামি রজ্জ’’ন্তি. তে তাৰদেৰ অভিসেকমণ্ডপং কত্ৰা রাজধীতরং সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা উয্যানং আনেত্ৰা কুমারস্স অভিসেকং অকংসু.
অথস্স কতাভিসেকস্স সতসহস্সগ্ঘনিকং ৰত্থং উপহরিংসু. সো ‘‘কিমিদং, তাতা’’তি? আহ. ‘‘নিৰাসনৰত্থং দেৰা’’তি. ‘‘ননু, তাতা, থূল’’ন্তি. ‘‘মনুস্সানং পরিভোগৰত্থেসু ইতো সুখুমতরং নত্থি দেৰা’’তি. ‘‘তুম্হাকং রাজা এৰরূপং নিৰাসেসী’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ন মঞ্ঞে পুঞ্ঞৰা তুম্হাকং ¶ রাজা, সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরথ, লভিস্সাম ৰত্থ’’ন্তি. সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরিংসু. সো উট্ঠায হত্থে ধোৰিত্ৰা, মুখং ৰিক্খালেত্ৰা, হত্থেন উদকং আদায, পুরত্থিমদিসায অব্ভুক্কিরি, ঘনপথৰিং ¶ ভিন্দিত্ৰা অট্ঠ কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. পুন উদকং গহেত্ৰা দক্খিণং পচ্ছিমং উত্তরন্তি এৰং চতস্সো দিসা অব্ভুক্কিরি, সব্বদিসাসু অট্ঠ অট্ঠ কত্ৰা দ্ৰত্তিংস কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. সো একং দিব্বদুস্সং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা ‘‘নন্দরঞ্ঞো ৰিজিতে সুত্তকন্তিকা ইত্থিযো মা সুত্তং কন্তিংসূতি এৰং ভেরিং চারাপেথা’’তি ৰত্ৰা, ছত্তং উস্সাপেত্ৰা, অলঙ্কতপটিযত্তো হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরং পৰিসিত্ৰা, পাসাদং আরুয্হ মহাসম্পত্তিং অনুভৰি.
এৰং ¶ কালে গচ্ছন্তে একদিৰসং দেৰী রঞ্ঞো সম্পত্তিং দিস্ৰা, ‘‘অহো তপস্সী’’তি কারুঞ্ঞাকারং দস্সেসি. ‘‘কিমিদং দেৰী’’তি? চ পুট্ঠা, ‘‘অতিমহতী, দেৰ, সম্পত্তি, অতীতে বুদ্ধানং সদ্দহিত্ৰা কল্যাণং অকত্থ, ইদানি অনাগতস্স পচ্চযং কুসলং ন করোথা’’তি? আহ. ‘‘কস্স দস্সামি? সীলৰন্তো নত্থী’’তি. ‘‘অসুঞ্ঞো, দেৰ, জম্বুদীপো অরহন্তেহি, তুম্হে দানমেৰ সজ্জেথ, অহং অরহন্তে লচ্ছামী’’তি আহ. রাজা পুনদিৰসে পাচীনদ্ৰারে দানং সজ্জাপেসি. দেৰী পাতোৰ উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায উপরিপাসাদে পুরত্থাভিমুখা উরেন নিপজ্জিত্ৰা – ‘‘সচে এতিস্সা দিসায অরহন্তো অত্থি, আগচ্ছন্তু অম্হাকং ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি আহ. তস্সং দিসাযং অরহন্তো নাহেসুং. তং সক্কারং কপণদ্ধিকযাচকানং অদংসু.
পুনদিৰসে দক্খিণদ্ৰারে দানং সজ্জেত্ৰা তথেৰ অকাসি, পুনদিৰসে পচ্ছিমদ্ৰারে. উত্তরদ্ৰারে সজ্জিতদিৰসে পন দেৰিযা তথেৰ নিমন্তেন্তিযা হিমৰন্তে ৰসন্তানং পদুমৰতিযা পুত্তানং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং জেট্ঠকো মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো ভাতিকে আমন্তেসি ‘‘মারিসা, নন্দরাজা ¶ তুম্হে নিমন্তেতি, অধিৰাসেথ তস্সা’’তি. তে অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা আকাসেন আগন্ত্ৰা উত্তরদ্ৰারে ওতরিংসু. মনুস্সা গন্ত্ৰা ‘‘পঞ্চসতা, দেৰ, পচ্চেকবুদ্ধা আগতা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা সদ্ধিং দেৰিযা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে পাসাদং আরোপেত্ৰা তেসং দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা ¶ সঙ্ঘথেরস্স, দেৰী সঙ্ঘনৰকস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘অয্যা পচ্চযেহি ন কিলমিস্সন্তি, মযং পুঞ্ঞেন ন হাযিস্সাম, অম্হাকং যাৰজীৰং ইধ নিৰাসায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা উয্যানে পঞ্চ পণ্ণসালাসতানি পঞ্চ চঙ্কমনসতানীতি সব্বাকারেন নিৰাসট্ঠানং সম্পাদেত্ৰা তত্থ ৰসাপেসুং.
এৰং কালে গচ্ছন্তে রঞ্ঞো পচ্চন্তো কুপিতো. ‘‘অহং পচ্চন্তং ৰূপসমেতুং গচ্ছামি, ত্ৰং পচ্চেকবুদ্ধেসু মা পমজ্জী’’তি দেৰিং ওৰদিত্ৰা গতো. তস্মিং অনাগতেযেৰ পচ্চেকবুদ্ধানং আযুসঙ্খারা খীণা. মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো তিযামরত্তিং ঝানকীল়ং কীল়িত্ৰা অরুণুগ্গমনে আলম্বনফলকং আলম্বিত্ৰা ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি, এতেনুপাযেন সেসাপীতি সব্বেপি পরিনিব্বুতা. পুনদিৰসে দেৰী পচ্চেকবুদ্ধানং নিসীদনট্ঠানং হরিতূপলিত্তং কারেত্ৰা পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা ধূপং দত্ৰা তেসং আগমনং ওলোকযন্তী ¶ নিসিন্না আগমনং অপস্সন্তী পুরিসং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ, তাত, জানাহি, কিং অয্যানং কিঞ্চি অফাসুক’’ন্তি? সো গন্ত্ৰা মহাপদুমস্স পণ্ণসালায দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তত্থ অপস্সন্তো চঙ্কমনং গন্ত্ৰা আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কালো, ভন্তে’’তি আহ. পরিনিব্বুতসরীরং কিং কথেস্সতি? সো ‘‘নিদ্দাযতি মঞ্ঞে’’তি গন্ত্ৰা পিট্ঠিপাদে হত্থেন পরামসি. পাদানং সীতলতায চেৰ থদ্ধতায চ পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা দুতিযস্স সন্তিকং অগমাসি, এৰং ততিযস্সাতি সব্বেসং পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা রাজকুলং গতো. ‘‘কহং, তাত, পচ্চেকবুদ্ধা’’তি? পুট্ঠো ‘‘পরিনিব্বুতা, দেৰী’’তি আহ. দেৰী কন্দন্তী রোদন্তী নিক্খমিত্ৰা নাগরেহি ¶ সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা সাধুকীল়িতং কারেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসি.
রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো পচ্চুগ্গমনং আগতং দেৰিং পুচ্ছি ‘‘কিং, ভদ্দে, পচ্চেকবুদ্ধেসু নপ্পমজ্জি, নিরোগা অয্যা’’তি? ‘‘পরিনিব্বুতা দেৰা’’তি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপানম্পি পণ্ডিতানং মরণং উপ্পজ্জতি, অম্হাকং কুতো মোক্খো’’তি? সো নগরং অগন্ত্ৰা উয্যানমেৰ পৰিসিত্ৰা জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স রজ্জং পটিযাদেত্ৰা সযং সমণকপব্বজ্জং পব্বজি, দেৰীপি ¶ ‘‘ইমস্মিং পব্বজিতে অহং কিং করিস্সামী’’তি? তত্থেৰ উয্যানে পব্বজিতা. দ্ৰেপি ঝানং ভাৰেত্ৰা ততো চুতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিংসু.
তেসু তত্থেৰ ৰসন্তেসু অম্হাকং সত্থা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন রাজগহং পাৰিসি. অযং পিপ্পলিমাণৰো মগধরট্ঠে মহাতিত্থব্রাহ্মণগামে কপিলব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, অযং ভদ্দা কাপিলানী মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে কোসিযগোত্তব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তা. তেসং খো অনুক্কমেন ৰড্ঢমানানং পিপ্পলিমাণৰস্স ৰীসতিমে ৰস্সে ভদ্দায সোল়সমে ৰস্সে সম্পত্তে মাতাপিতরো পুত্তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং ৰযপ্পত্তো, কুলৰংসো নাম পতিট্ঠপেতব্বো’’তি অতিৰিয নিপ্পীল়যিংসু. মাণৰো আহ – ‘‘ময্হং সোতপথে এৰরূপং কথং মা কথেথ. অহং যাৰ তুম্হে ধরথ, তাৰ পটিজগ্গিস্সামি, তুম্হাকং পচ্ছতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. তে কতিপাহং অতিক্কমিত্ৰা পুন কথযিংসু, সোপি তথেৰ পটিক্খিপি. পুন কথযিংসু, পুনপি পটিক্খিপি. ততো পট্ঠায মাতা নিরন্তরং কথেতিযেৰ.
মাণৰো ¶ ‘‘মম মাতরং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং দত্ৰা সুৰণ্ণকারেহি একং ইত্থিরূপং কারাপেত্ৰা তস্স মজ্জনঘট্টনাদিকম্মপরিযোসানে তং রত্তৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা ৰণ্ণসম্পন্নেহি পুপ্ফেহি চেৰ নানাঅলঙ্কারেহি চ অলঙ্কারাপেত্ৰা মাতরং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম এৰরূপং আরম্মণং লভন্তো গেহে ৰসামি, অলভন্তো ¶ ন ৰসামী’’তি. পণ্ডিতা ব্রাহ্মণী চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা দিন্নদানো কতাভিনীহারো, পুঞ্ঞং করোন্তো ন এককোৰ অকাসি, অদ্ধা এতেন সহ কতপুঞ্ঞা সুৰণ্ণরূপকপটিভাগা ভৰিস্সতী’’তি অট্ঠ ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা সব্বকামেহি সন্তপ্পেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা, ‘‘গচ্ছথ, তাতা, যত্থ অম্হাকং জাতিগোত্তভোগেহি সমানকুলে এৰরূপং দারিকং পস্সথ, ইমমেৰ সুৰণ্ণরূপকং, পণ্ণাকারং কত্ৰা দেথা’’তি উয্যোজেসি.
তে ‘‘অম্হাকং নাম এতং কম্ম’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা, ‘‘কত্থ গমিস্সামা’’তি? চিন্তেত্ৰা, ‘‘মদ্দরট্ঠং নাম ইত্থাকরো, মদ্দরট্ঠং গমিস্সামা’’তি মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং ¶ অগমিংসু. তত্থ তং সুৰণ্ণরূপকং ন্হানতিত্থে ঠপেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ ভদ্দায ধাতী ভদ্দং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা সিরিগব্ভে নিসীদাপেত্ৰা ন্হাযিতুং আগচ্ছন্তী তং রূপকং দিস্ৰা, ‘‘অয্যধীতা মে ইধাগতা’’তি সঞ্ঞায তজ্জেত্ৰা ‘‘দুব্বিনিতে, কিং ত্ৰং ইধাগতা’’তি? তলসত্তিকং উগ্গিরিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ সীঘ’’ন্তি গণ্ডপস্সে পহরি. হত্থো পাসাণে পটিহতো ৰিয কম্পিত্থ. সা পটিক্কমিত্ৰা ‘‘এৰং থদ্ধং নাম মহাগীৰং দিস্ৰা, ‘অয্যধীতা মে’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেসিং, অয্যধীতায হি মে অযং নিৰাসনপটিগ্গাহিকাপি অযুত্তা’’তি আহ. অথ নং তে মনুস্সা পরিৰারেত্ৰা ‘‘এৰরূপা তে সামিধীতা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘কিং এসা, ইমায সতগুণেন সহস্সগুণেন ময্হং অয্যা অভিরূপতরা, দ্ৰাদসহত্থে গব্ভে নিসিন্নায পদীপকিচ্চং নত্থি, সরীরোভাসেনেৰ তমং ৰিধমতী’’তি. ‘‘তেন হি আগচ্ছা’’তি তং খুজ্জং গহেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা কোসিযগোত্তস্স ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা আগমনং নিৰেদযিংসু.
ব্রাহ্মণো পটিসন্থারং কত্ৰা, ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি? পুচ্ছি. ‘‘মগধরট্ঠে মহাতিত্থগামে কপিলব্রাহ্মণস্স ঘরতো’’তি. ‘‘কিং ¶ কারণা আগতা’’তি. ‘‘ইমিনা নাম কারণেনা’’তি. ‘‘কল্যাণং, তাতা, সমজাতিগোত্তৰিভৰো অম্হাকং ব্রাহ্মণো, দস্সামি দারিক’’ন্তি পণ্ণাকারং গণ্হি. তে কপিলব্রাহ্মণস্স সাসনং পহিণিংসু – ‘‘লদ্ধা দারিকা, কত্তব্বং করোথা’’তি. তং সাসনং সুত্ৰা পিপ্পলিমাণৰস্স আরোচযিংসু – ‘‘লদ্ধা কির দারিকা’’তি. মাণৰো ‘‘অহং ন ¶ লভিস্সামীতি চিন্তেসিং, ইমে লদ্ধাতি চ ৰদন্তি, অনত্থিকো হুত্ৰা পণ্ণং পেসিস্সামী’’তি রহোগতো পণ্ণং লিখি, ‘‘ভদ্দা অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনী অহোসী’’তি. ভদ্দাপি ‘‘অসুকস্স কির মং দাতুকামা’’তি সুত্ৰা রহোগতা পণ্ণং লিখি, ‘‘অয্যপুত্তো অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু. অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারী অহোসী’’তি. দ্ৰেপি পণ্ণানি অন্তরামগ্গে সমাগচ্ছিংসু. ‘‘ইদং কস্স পণ্ণ’’ন্তি? পিপ্পলিমাণৰেন ভদ্দায পহিতন্তি. ‘‘ইদং কস্স পণ্ণ’’ন্তি? ভদ্দায পিপ্পলিমাণৰস্স পহিতন্তি চ ৰুত্তে দ্ৰেপি ৰাচেত্ৰা, ‘‘পস্সথ দারকানং কম্ম’’ন্তি ফালেত্ৰা অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা ¶ সমানপণ্ণং লিখিত্ৰা ইতো চ এত্তো চ পেসেসুং. ইতি তেসং অনিচ্ছমানানংযেৰ সমাগমো অহোসি.
তংদিৰসংযেৰ চ মাণৰোপি একং পুপ্ফদামং গন্থাপেসি, ভদ্দাপি একং গন্থাপেসি. তানি আসনমজ্ঝে ঠপেত্ৰা ভুত্তসাযমাসা উভোপি ‘‘সযনং আরুহিস্সামা’’তি সমাগন্ত্ৰা মাণৰো দক্খিণপস্সেন সযনং আরুহি. ভদ্দা ৰামপস্সেন আরুহিত্ৰা আহ – ‘‘যস্স পস্সে পুপ্ফানি মিলাযন্তি, তস্স রাগচিত্তং উপ্পন্নন্তি ৰিজানিস্সাম, ইমং পুপ্ফদামং ন অল্লীযিতব্ব’’ন্তি. তে পন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সরীরসম্ফস্সভযেন তিযামরত্তিং নিদ্দং অনোক্কমন্তাৰ ৰীতিনামেন্তি, দিৰা পন হসিতমত্তম্পি ন হোতি. তে লোকামিসেন অসংসট্ঠা যাৰ মাতাপিতরো ধরন্তি, তাৰ কুটুম্বং অৰিচারেত্ৰা ¶ তেসু কালঙ্কতেসু ৰিচারযিংসু. মহতী মাণৰস্স সম্পত্তি, একদিৰসং সরীরং উব্বট্টেত্ৰা ছড্ডেতব্বং সুৰণ্ণচুণ্ণমেৰ মগধনাল়িযা দ্ৰাদসনাল়িমত্তং লদ্ধুং ৰট্টতি. যন্তবদ্ধানি সট্ঠি মহাতল়াকানি, কম্মন্তো দ্ৰাদসযোজনিকো, অনুরাধপুরপ্পমাণা চুদ্দস দাসগামা, চুদ্দস হত্থানীকা, চুদ্দস অস্সানীকা, চুদ্দস রথানীকা.
সো একদিৰসং অলঙ্কতং অস্সং আরুয্হ মহাজনপরিৰুতো কম্মন্তং গন্ত্ৰা খেত্তকোটিযং ঠিতো নঙ্গলেহি ভিন্নট্ঠানতো কাকাদযো সকুণে গণ্ডুপ্পাদকাদিপাণে উদ্ধরিত্ৰা খাদন্তে দিস্ৰা, ‘‘তাতা, ইমে কিং খাদন্তী’’তি পুচ্ছি? ‘‘গণ্ডুপ্পাদকে অয্যা’’তি. ‘‘এতেহি কতং পাপং কস্স হোতী’’তি? ‘‘তুম্হাকং, অয্যা’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এতেহি কতং পাপং ময্হং হোতি, কিং মে করিস্সতি সত্তঅসীতিকোটিধনং? কিং দ্ৰাদসযোজনো কম্মন্তো, কিং যন্তবদ্ধানি ¶ সট্ঠি মহাতল়াকানি, কিং চুদ্দস গামা? সব্বমেতং ভদ্দায কাপিলানিযা নিয্যাতেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি.
ভদ্দাপি কাপিলানী তস্মিং খণে অব্ভন্তরৰত্থুম্হি তযো তিলকুম্ভে পত্থরাপেত্ৰা ধাতীহি পরিৰুতা নিসিন্না কাকে তিলপাণকে খাদমানে দিস্ৰা, ‘‘অম্মা কিং ইমে খাদন্তী’’তি? পুচ্ছি. ‘‘পাণকে অয্যে’’তি. ‘‘অকুসলং কস্স হোতী’’তি? ‘‘তুম্হাকং অয্যে’’তি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং চতুহত্থৰত্থং নাল়িকোদনমত্তঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, যদি চ পনেতং এত্তকেন জনেন কতং অকুসলং ময্হং হোতি, ভৰসহস্সেনপি ৰট্টতো সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কা ¶ , অয্যপুত্তে আগতমত্তেযেৰ সব্বং তস্স নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.
মাণৰো আগন্ত্ৰা ন্হত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদি, অথস্স চক্কৰত্তিনো অনুচ্ছৰিকং ভোজনং সজ্জযিংসু. দ্ৰেপি ভুঞ্জিত্ৰা পরিজনে নিক্খন্তে রহোগতা ফাসুকট্ঠানে নিসীদিংসু. ততো মাণৰো ভদ্দং আহ – ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ইমং ঘরং আগচ্ছন্তী কিত্তকং ধনং আহরী’’তি? ‘‘পঞ্চপণ্ণাস সকটসহস্সানি অয্যা’’তি. ‘‘এতং সব্বং, যা চ ইমস্মিং ঘরে সত্তঅসীতিকোটিযো, যন্তবদ্ধা সট্ঠিতল়াকাদিভেদা সম্পত্তি ¶ অত্থি, সব্বং তুয্হংযেৰ নিয্যাতেমী’’তি. ‘‘তুম্হে পন অয্যা’’তি. ‘‘অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘অয্যা অহম্পি তুম্হাকংযেৰ আগমনং ওলোকযমানা নিসিন্না, অহম্পি পব্বজিস্সামী’’তি. তেসং আদিত্তপণ্ণকুটি ৰিয তযো ভৰা উপট্ঠহিংসু. তে ‘‘পব্বজিস্সামা’’তি ৰত্ৰা অন্তরাপণতো কসাযরসপীতানি ৰত্থানি মত্তিকাপত্তে চ আহরাপেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং কেসে ওহারেত্ৰা, ‘‘যে লোকে অরহন্তো, তে উদ্দিস্স অম্হাকং পব্বজ্জা’’তি পব্বজিত্ৰা থৰিকাসু পত্তে ওসাপেত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা পাসাদতো ওতরিংসু. গেহে দাসেসু চ কম্মকারেসু চ ন কোচি সঞ্জানি.
অথ নে ব্রাহ্মণগামতো নিক্খম্ম দাসগামদ্ৰারেন গচ্ছন্তে আকপ্পকুত্তৰসেন দাসগামৰাসিনো সঞ্জানিংসু. তে রুদন্তা পাদেসু নিপতিত্ৰা ‘‘কিং অম্হে অনাথে করোথ অয্যা’’তি? আহংসু. ‘‘মযং, ভণে ‘আদিত্তপণ্ণসালা ৰিয তযো ভৰা’তি পব্বজিম্হা, সচে তুম্হেসু একেকং ভুজিস্সং করোম, ৰস্সসতম্পি নপ্পহোতি, তুম্হেৰ তুম্হাকং সীসং ধোৰিত্ৰা ভুজিস্সা হুত্ৰা জীৰথা’’তি ৰত্ৰা তেসং রোদন্তানংযেৰ পক্কমিংসু. থেরো পুরতো গচ্ছন্তো নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং ভদ্দা কাপিলানী সকলজম্বুদীপগ্ঘনিকা ইত্থী ময্হং ¶ পচ্ছতো আগচ্ছতি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং কোচিদেৰ এৰং চিন্তেয্য ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, অননুচ্ছৰিকং করোন্তী’’তি. ‘‘কোচি ৰা পন মনং পদূসেত্ৰা অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমং পহায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি.
সো ¶ পুরতো গচ্ছন্তো দ্ৰেধাপথং দিস্ৰা তস্স মত্থকে অট্ঠাসি. ভদ্দাপি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং আহ – ‘‘ভদ্দে, তাদিসিং ইত্থিং মম পচ্ছতো আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা, ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তী’তি চিন্তেত্ৰা অম্হেসু পদুট্ঠচিত্তো মহাজনো অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমস্মিং দ্ৰেধাপথে ত্ৰং একং গণ্হ, অহং একেন ¶ গমিস্সামী’’তি. ‘‘আম, অয্য, পব্বজিতানং মাতুগামো নাম মলং, ‘পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ন ভৰন্তী’তি অম্হাকং দোসং পস্সন্তি, তুম্হে একং মগ্গং গণ্হথ, ৰিনা ভৰিস্সামা’’তি তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ, ‘‘সতসহস্সকপ্পপ্পমাণে অদ্ধানে কতো মিত্তসন্থৰো অজ্জ ভিজ্জতী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘তুম্হে দক্খিণজাতিকা নাম, তুম্হাকং দক্খিণমগ্গো ৰট্টতি, মযং মাতুগামা নাম ৰামজাতিকা, অম্হাকং ৰামমগ্গো ৰট্টতী’’তি ৰন্দিত্ৰা মগ্গং পটিপন্না. তেসং দ্ৰেধাভূতকালে অযং মহাপথৰী ‘‘অহং চক্কৰাল়গিরিসিনেরুপব্বতে ধারেতুং সক্কোন্তীপি তুম্হাকং গুণে ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয ৰিরৰমানা অকম্পি, আকাসে অসনিসদ্দো ৰিয পৰত্তি, চক্কৰাল়পব্বতো উন্নদি.
সম্মাসম্বুদ্ধো ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে গন্ধকুটিযং নিসিন্নো পথৰীকম্পনসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘কস্স নু খো পথৰী কম্পতী’’তি? আৰজ্জেন্তো ‘‘পিপ্পলিমাণৰো চ ভদ্দা চ কাপিলানী মং উদ্দিস্স অপ্পমেয্যং সম্পত্তিং পহায পব্বজিতা, তেসং ৰিযোগট্ঠানে উভিন্নম্পি গুণবলেন অযং পথৰীকম্পো জাতো, মযাপি এতেসং সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম সযমেৰ পত্তচীৰরং আদায, অসীতিমহাথেরেসু কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা রাজগহস্স চ নাল়ন্দায চ অন্তরে বহুপুত্তকনিগ্রোধরুক্খমূলে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. নিসীদন্তো পন অঞ্ঞতরো পংসুকূলিকো ৰিয অনিসীদিত্ৰা বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা অসীতিহত্থা ঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ইতি তস্মিং খণে পণ্ণছত্তসকটচক্ককূটাগারাদিপ্পমাণা বুদ্ধরস্মিযো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দন্তিযো ৰিধাৰন্তিযো চন্দিমসহস্সসূরিযসহস্সউগ্গমনকালো ৰিয কুরুমানা তং ৰনন্তরং একোভাসং অকংসু. দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানং ¶ সিরিযা সমুজ্জলিততারাগণং ৰিয গগনং, সুপুপ্ফিতকমলকুৰলযং ৰিয সলিলং, ৰনন্তরং ¶ ৰিরোচিত্থ. নিগ্রোধরুক্খস্স নাম খন্ধো সেতো ¶ হোতি, পত্তানি নীলানি পক্কানি রত্তানি. তস্মিং পন দিৰসে সতসাখো নিগ্রোধরুক্খো সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি.
ইতি যা সা অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নোতি পদস্স অত্থং ৰত্ৰা, ‘‘ইদানি যথা এস পব্বজিতো, যথা চ অদ্ধানমগ্গং পটিপন্নো. ইমস্স অত্থস্স আৰিভাৰত্থং অভিনীহারতো পট্ঠায অযং অনুপুব্বিকথা কথেতব্বা’’তি ৰুত্তা, সা এৰং ৰেদিতব্বা.
অন্তরা চ রাজগহং অন্তরা চ নাল়ন্দন্তি রাজগহস্স চ নাল়ন্দায চ অন্তরে. সত্থারঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্যন্তি সচে অহং সত্থারং পস্সেয্যং, ইমংযেৰ ভগৰন্তং পস্সেয্যং. ন হি মে ইতো অঞ্ঞেন সত্থারা ভৰিতুং সক্কাতি. সুগতঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্যন্তি সচে অহং সম্মাপটিপত্তিযা সুট্ঠু গতত্তা সুগতং নাম পস্সেয্যং, ইমংযেৰ ভগৰন্তং পস্সেয্যং. ন হি মে ইতো অঞ্ঞেন সুগতেন ভৰিতুং সক্কাতি. সম্মাসম্বুদ্ধঞ্চ ৰতাহং পস্সেয্যং ভগৰন্তমেৰ পস্সেয্যন্তি সচে অহং সম্মা সামঞ্চ সচ্চানি বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধং নাম পস্সেয্যং, ইমংযেৰ ভগৰন্তং পস্সেয্যং. ন হি মে ইতো অঞ্ঞেন সম্মাসম্বুদ্ধেন ভৰিতুং সক্কাতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. এৰং দস্সনেনেৰ ‘‘ভগৰতি ‘অযং সত্থা, অযং সুগতো, অযং সম্মাসম্বুদ্ধো’তি নিক্কঙ্খো অহং, আৰুসো, অহোসি’’ন্তি দীপেতি. সত্থা মে, ভন্তেতি ইদং কিঞ্চাপি দ্ৰে ৰারে আগতং, তিক্খত্তুং পন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইমিনা হি সো ‘‘এৰং তিক্খত্তুং সাৰকত্তং সাৰেসিং, আৰুসো’’তি দীপেতি.
অজানঞ্ঞেৰাতি অজানমানোৰ. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্যাতি যস্স অঞ্ঞস্স ‘‘অজানংযেৰ জানামী’’তি পটিঞ্ঞস্স বাহিরকস্স সত্থুনো এৰং সব্বচেতসা সমন্নাগতো পসন্নচিত্তো সাৰকো এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করেয্য, তস্স ৰণ্টছিন্নতালপক্কং ৰিয গীৰতো মুদ্ধাপি ৰিপতেয্য, সত্তধা পন ফলেয্যাতি অত্থো. কিং ৰা এতেন, সচে মহাকস্সপত্থেরো ¶ ইমিনা চিত্তপ্পসাদেন ইমং পরমনিপচ্চকারং মহাসমুদ্দস্স করেয্য, তত্তকপালে পক্খিত্তউদকবিন্দু ৰিয ৰিলযং গচ্ছেয্য. সচে চক্কৰাল়স্স করেয্য, থুসমুট্ঠি ৰিয ৰিকিরেয্য. সচে সিনেরুপব্বতস্স করেয্য, কাকতুণ্ডেন পহটপিট্ঠমুট্ঠি ৰিয ৰিদ্ধংসেয্য ¶ . সচে মহাপথৰিযা করেয্য, ৰাতাহতভস্মপুঞ্জো ৰিয ৰিকিরেয্য. এৰরূপোপি পন থেরস্স নিপচ্চাকারো ¶ সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণে পাদপিট্ঠে লোমমত্তম্পি ৰিকোপেতুং নাসক্খি. তিট্ঠতু চ মহাকস্সপো, মহাকস্সপসদিসানং ভিক্খূনং সহস্সম্পি সতসহস্সম্পি নিপচ্চাকারদস্সনেন নেৰ দসবলস্স পাদপিট্ঠে লোমমত্তম্পি ৰিকোপেতুং পংসুকূলচীৰরে ৰা অংসুমত্তম্পি চালেতুং সক্কোতি. এৰং মহানুভাৰো হি সত্থা.
তস্মাতিহ তে কস্সপাতি যস্মা অহং জানন্তো এৰ ‘‘জানামী’’তি, পস্সন্তো এৰ চ ‘‘পস্সামী’’তি ৰদামি, তস্মা, কস্সপ, তযা এৰং সিক্খিতব্বং. তিব্বন্তি বহলং মহন্তং. হিরোত্তপ্পন্তি হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ. পচ্চুপট্ঠিতং ভৰিস্সতীতি পঠমতরমেৰ উপট্ঠিতং ভৰিস্সতি. যো হি থেরাদীসু হিরোত্তপ্পং উপট্ঠপেত্ৰা উপসঙ্কমতি থেরাদযোপি তং সহিরিকা সওত্তপ্পা চ হুত্ৰা উপসঙ্কমন্তীতি অযমেত্থ আনিসংসো. কুসলূপসংহিতন্তি কুসলসন্নিস্সিতং. অট্ঠিং কত্ৰাতি অত্তানং তেন ধম্মেন অট্ঠিকং কত্ৰা, তং ৰা ধম্মং ‘‘এস ময্হং অত্থো’’তি অট্ঠিং কত্ৰা. মনসি কত্ৰাতি চিত্তে ঠপেত্ৰা. সব্বচেতসা সমন্নাহরিত্ৰাতি চিত্তস্স থোকম্পি বহি গন্তুং অদেন্তো সব্বেন সমন্নাহারচিত্তেন সমন্নাহরিত্ৰা. ওহিতসোতোতি ঠপিতসোতো, ঞাণসোতঞ্চ পসাদসোতঞ্চ ওদহিত্ৰা মযা দেসিতং ধম্মং সক্কচ্চমেৰ সুণিস্সামীতি এৰঞ্হি তে সিক্খিতব্বং. সাতসহগতা চ মে কাযগতাসতীতি অসুভেসু চেৰ আনাপানে চ পঠমজ্ঝানৰসেন সুখসম্পযুত্তা কাযগতাসতি. যো চ পনাযং তিৰিধো ওৰাদো, থেরস্স অযমেৰ পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অহোসি.
সরণোতি ¶ সকিলেসো সইণো হুত্ৰা. রট্ঠপিণ্ডং ভুঞ্জিন্তি সদ্ধাদেয্যং ভুঞ্জিং. চত্তারো হি পরিভোগা থেয্যপরিভোগো ইণপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো সামিপরিভোগোতি. তত্থ দুস্সীলস্স সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্সাপি পরিভোগো থেয্যপরিভোগো নাম. কস্মা? চতূসু পচ্চযেসু অনিস্সরতায. সীলৰতো অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. সত্তন্নং সেখানং পরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো নাম. খীণাসৰস্স পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম. ইতি খীণাসৰোৰ সামী হুত্ৰা অনণো পরিভুঞ্জতি. থেরো অত্তনা ¶ পুথুজ্জনেন হুত্ৰা পরিভুত্তপরিভোগং ইণপরিভোগংযেৰ করোন্তো এৰমাহ. অট্ঠমিযা অঞ্ঞা উদপাদীতি অট্ঠমে দিৰসে অরহত্তফলং উপ্পজ্জি.
অথ খো, আৰুসো, ভগৰা মগ্গা ওক্কম্মাতি মগ্গতো ওক্কমনং পঠমতরং তংদিৰসেযেৰ ¶ অহোসি, অরহত্তাধিগমো পচ্ছা. দেসনাৰারস্স পন এৰং আগতত্তা অরহত্তাধিগমো পঠমং দীপিতো. কস্মা পন ভগৰা মগ্গা ওক্কন্তোতি? এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘ইমং ভিক্খুং জাতিআরঞ্ঞিকং জাতিপংসুকূলিকং জাতিএকাসনিকং করিস্সামী’’তি. তস্মা ওক্কমি.
মুদুকা খো ত্যাযন্তি মুদুকা খো তে অযং. ইমঞ্চ পন ৰাচং ভগৰা তং চীৰরং পদুমপুপ্ফৰণ্ণেন পাণিনা অন্তন্তেন পরামসন্তো আহ. কস্মা এৰমাহাতি? থেরেন সহ চীৰরং পরিৰত্তেতুকামতায. কস্মা পরিৰত্তেতুকামো জাতোতি? থেরং অত্তনো ঠানে ঠপেতুকামতায. থেরো পন যস্মা চীৰরস্স ৰা পত্তস্স ৰা ৰণ্ণে কথিতে ‘‘ইমং তুম্হাকং গণ্হথা’’তিৰচনং চারিত্তমেৰ, তস্মা ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা’’তি আহ. ধারেস্সসি পন মে ত্ৰং, কস্সপ, সাণানি পংসুকূলানি নিব্বসনানীতি, কস্সপ, ত্ৰং ইমানি পরিভোগজিণ্ণানি পংসুকূলানি পারুপিতুং সক্খিস্সসীতি ৰদতি. তঞ্চ খো ন কাযবলং সন্ধায, পটিপত্তিপূরণং পন সন্ধায এৰমাহ. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – অহং ইমং চীৰরং পুণ্ণং নাম দাসিং পারুপিত্ৰা আমকসুসানে ছড্ডিতং তং সুসানং পৰিসিত্ৰা তুম্বমত্তেহি পাণকেহি সম্পরিকিণ্ণং তে পাণকে ৰিধুনিত্ৰা মহাঅরিযৰংসে ঠত্ৰা অগ্গহেসিং, তস্স মে ইমং চীৰরং গহিতদিৰসে দসসহস্সচক্কৰাল়ে মহাপথৰী মহাৰিরৰং ¶ ৰিরৰমানা কম্পিত্থ, আকাসো তটতটাযি, চক্কৰাল়দেৰতা সাধুকারমদংসু, ‘‘ইমং চীৰরং গণ্হন্তেন ভিক্খুনা জাতিপংসুকূলিকেন জাতিআরঞ্ঞিকেন জাতিএকাসনিকেন জাতিসপদানচারিকেন ভৰিতুং ৰট্টতি, ত্ৰং ইমস্স চীৰরস্স অনুচ্ছৰিকং কাতুং সক্খিস্সসী’’তি. থেরোপি অত্তনা পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারেতি, সো তং অতক্কযিত্ৰা ‘‘অহমেতং পটিপত্তিং পূরেস্সামী’’তি উস্সাহেন সুগতচীৰরস্স অনুচ্ছৰিকং কাতুকামো ‘‘ধারেস্সামহং, ভন্তে’’তি আহ. পটিপজ্জিন্তি পটিপন্নোস্মি. এৰং পন চীৰরপরিৰত্তনং কত্ৰা চ থেরেন পারুতচীৰরং ভগৰা ¶ পারুপি, সত্থু চীৰরং থেরো. তস্মিং সমযে মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা উন্নদন্তী কম্পিত্থ.
ভগৰতো পুত্তোতিআদীসু থেরো ভগৰন্তং নিস্সায অরিযায জাতিযা জাতোতি ভগৰতো পুত্তো. উরেন ৰসিত্ৰা মুখতো নিক্খন্তওৰাদৰসেন পব্বজ্জায চেৰ উপসম্পদায চ পতিট্ঠিতত্তা ওরসো মুখতো জাতো. ওৰাদধম্মতো জাতত্তা ওৰাদধম্মেন চ নিম্মিতত্তা ধম্মজো ধম্মনিম্মিতো. ওৰাদধম্মদাযাদং নৰলোকুত্তরধম্মদাযাদমেৰ ৰা অরহতীতি ধম্মদাযাদো ¶ . পটিগ্গহিতানি সাণানি পংসুকূলানীতি সত্থারা পারুতং পংসুকূলচীৰরং পারুপনত্থায পটিগ্গহিতং.
সম্মা ৰদমানো ৰদেয্যাতি যং পুগ্গলং ‘‘ভগৰতো পুত্তো’’তিআদীহি গুণেহি সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য, মমং তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য, অহং এৰরূপোতি. এত্তাৰতা থেরেন পব্বজ্জা চ পরিসোধিতা হোতি. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – আৰুসো, যস্স ন উপজ্ঝাযো পঞ্ঞাযতি, ন আচরিযো, কিং সো অনুপজ্ঝাযো অনাচরিযো ন্হাপিতমুণ্ডকো সযংগহিতকাসাৰো ‘‘তিত্থিযপক্কন্তকো’’তি সঙ্খং গতো এৰং তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং লভতি, তীহি ওৰাদেহি পব্বজ্জং ৰা উপসম্পদং ৰা লভতি, কাযেন কাযং চীৰরপরিৰত্তনং লভতি? পস্স যাৰ দুব্ভাসিতং ৰচনং থুল্লনন্দায ভিক্খুনিযাতি. এৰং পব্বজ্জং ¶ সোধেত্ৰা ইদানি ছহি অভিঞ্ঞাহি সীহনাদং নদিতুং অহং খো, আৰুসোতিআদিমাহ. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. একাদসমং.
১২. পরংমরণসুত্তৰণ্ণনা
১৫৫. দ্ৰাদসমে তথাগতোতি সত্তো. ন হেতং, আৰুসো, অত্থসংহিতন্তি, আৰুসো, এতং দিট্ঠিগতং অত্থসন্নিস্সিতং ন হোতি. নাদিব্রহ্মচরিযকন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স পুব্বভাগপটিপদাপি ন হোতি. এতঞ্হি, আৰুসো, অত্থসংহিতন্তি, আৰুসো, এতং চতুসচ্চকম্মট্ঠানং অত্থসন্নিস্সিতং. এতং আদিব্রহ্মচরিযকন্তি এতং মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদি পুব্বভাগপটিপদা. দ্ৰাদসমং.
১৩. সদ্ধম্মপ্পতিরূপকসুত্তৰণ্ণনা
১৫৬. তেরসমে ¶ অঞ্ঞায সণ্ঠহিংসূতি অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. সদ্ধম্মপ্পতিরূপকন্তি দ্ৰে সদ্ধম্মপ্পতিরূপকানি অধিগমসদ্ধম্মপ্পতিরূপকঞ্চ পরিযত্তিসদ্ধম্মপ্পতিরূপকঞ্চ. তত্থ –
‘‘ওভাসে চেৰ ঞাণে চ, পীতিযা চ ৰিকম্পতি;
পস্সদ্ধিযা সুখে চেৰ, যেহি চিত্তং পৰেধতি.
‘‘অধিমোক্খে ¶ চ পগ্গাহে, উপট্ঠানে চ কম্পতি;
উপেক্খাৰজ্জনায চেৰ, উপেক্খায চ নিকন্তিযা.
‘‘ইমানি দস ঠানানি, পঞ্ঞা যস্স পরিচিতা;
ধম্মুদ্ধচ্চকুসলো হোতি, ন চ সম্মোহ গচ্ছতী’’তি. (পটি. ম. ২.৭); –
ইদং ৰিপস্সনাঞাণস্স উপক্কিলেসজাতং অধিগমসদ্ধম্মপ্পতিরূপকং নাম. তিস্সো পন সঙ্গীতিযো অনারুল়্হং ধাতুকথা আরম্মণকথা অসুভকথা ঞাণৰত্থুকথা ৰিজ্জাকরণ্ডকোতি ইমেহি পঞ্চহি কথাৰত্থূহি পরিবাহিরং গুল়্হৰিনযং গুল়্হৰেস্সন্তরং গুল়্হমহোসধং ৰণ্ণপিটকং অঙ্গুলিমালপিটকং রট্ঠপালগজ্জিতং আল়ৰকগজ্জিতং ¶ ৰেদল্লপিটকন্তি অবুদ্ধৰচনং পরিযত্তিসদ্ধম্মপ্পতিরূপকং নাম.
জাতরূপপ্পতিরূপকন্তি সুৰণ্ণরসৰিধানং আরকূটমযং সুৰণ্ণৰণ্ণং আভরণজাতং. ছণকালেসু হি মনুস্সা ‘‘আভরণভণ্ডকং গণ্হিস্সামা’’তি আপণং গচ্ছন্তি. অথ নে আপণিকা এৰং ৰদন্তি, ‘‘সচে তুম্হে আভরণত্থিকা, ইমানি গণ্হথ. ইমানি হি ঘনানি চেৰ ৰণ্ণৰন্তানি চ অপ্পগ্ঘানি চা’’তি. তে তেসং সুত্ৰা, ‘‘কারণং ইমে ৰদন্তি, ইমানি পিল়ন্ধিত্ৰা সক্কা নক্খত্তং কীল়িতুং, সোভন্তি চেৰ অপ্পগ্ঘানি চা’’তি তানি গহেত্ৰা গচ্ছন্তি. সুৰণ্ণভণ্ডং অৰিক্কিযমানং নিদহিত্ৰা ঠপেতব্বং হোতি. এৰং তং জাতরূপপ্পতিরূপকে উপ্পন্নে অন্তরধাযতি নাম.
অথ সদ্ধম্মস্স অন্তরধানং হোতীতি অধিগমসদ্ধম্মস্স পটিপত্তিসদ্ধম্মস্স পরিযত্তিসদ্ধম্মস্সাতি তিৰিধস্সাপি সদ্ধম্মস্স অন্তরধানং হোতি. পঠমবোধিযঞ্হি ¶ ভিক্খূ পটিসম্ভিদপ্পত্তা অহেসুং. অথ কালে গচ্ছন্তে পটিসম্ভিদা পাপুণিতুং ন সক্খিংসু, ছল়ভিঞ্ঞা অহেসুং. ততো ছ অভিঞ্ঞা পাপুণিতুং অসক্কোন্তা তিস্সো ৰিজ্জা পাপুণিংসু. ইদানি কালে গচ্ছন্তে তিস্সো ৰিজ্জা পাপুণিতুং অসক্কোন্তা আসৰক্খযমত্তং পাপুণিস্সন্তি. তম্পি অসক্কোন্তা অনাগামিফলং, তম্পি অসক্কোন্তা সকদাগামিফলং, তম্পি অসক্কোন্তা সোতাপত্তিফলং. গচ্ছন্তে কালে সোতাপত্তিফলম্পি পত্তুং ন সক্খিস্সন্তি. অথ ¶ নেসং যদা ৰিপস্সনা ইমেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠা আরদ্ধমত্তাৰ ঠস্সতি, তদা অধিগমসদ্ধম্মো অন্তরহিতো নাম ভৰিস্সতি.
পঠমবোধিযঞ্হি ভিক্খূ চতুন্নং পটিসম্ভিদানং অনুচ্ছৰিকং পটিপত্তিং পূরযিংসু. গচ্ছন্তে কালে তং অসক্কোন্তা ছন্নং অভিঞ্ঞানং, তম্পি অসক্কোন্তা তিস্সন্নং ৰিজ্জানং, তম্পি অসক্কোন্তা অরহত্তফলমত্তস্স. গচ্ছন্তে পন কালে অরহত্তস্স অনুচ্ছৰিকং পটিপত্তিং পূরেতুং অসক্কোন্তা অনাগামিফলস্স অনুচ্ছৰিকং পটিপত্তিং পূরেস্সন্তি ¶ , তম্পি অসক্কোন্তা সকদাগামিফলস্স, তম্পি অসক্কোন্তা সোতাপত্তিফলস্স. যদা পন সোতাপত্তিফলস্সপি অনুচ্ছৰিকং পটিপদং পূরেতুং অসক্কোন্তা সীলপারিসুদ্ধিমত্তেৰ ঠস্সন্তি, তদা পটিপত্তিসদ্ধম্মো অন্তরহিতো নাম ভৰিস্সতি.
যাৰ পন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং ৰত্ততি, ন তাৰ সাসনং অন্তরহিতন্তি ৰত্তুং ৰট্টতি. তিট্ঠন্তু তীণি ৰা, অভিধম্মপিটকে অন্তরহিতে ইতরেসু দ্ৰীসু তিট্ঠন্তেসুপি অন্তরহিতন্তি ন ৰত্তব্বমেৰ. দ্ৰীসু অন্তরহিতেসু ৰিনযপিটকমত্তে ঠিতেপি, তত্রাপি খন্ধকপরিৰারেসু অন্তরহিতেসু উভতোৰিভঙ্গমত্তে, মহাৰিনযে অন্তরহিতে দ্ৰীসু পাতিমোক্খেসু ৰত্তমানেসুপি সাসনং অনন্তরহিতমেৰ. যদা পন দ্ৰে পাতিমোক্খা অন্তরধাযিস্সন্তি, অথ পরিযত্তিসদ্ধম্মস্স অন্তরধানং ভৰিস্সতি. তস্মিং অন্তরহিতে সাসনং অন্তরহিতং নাম হোতি. পরিযত্তিযা হি অন্তরহিতায পটিপত্তি অন্তরধাযতি, পটিপত্তিযা অন্তরহিতায অধিগমো অন্তরধাযতি. কিং কারণা? অযঞ্হি পরিযত্তি পটিপত্তিযা পচ্চযো হোতি, পটিপত্তি অধিগমস্স. ইতি পটিপত্তিতোপি পরিযত্তিমেৰ পমাণং.
ননু ¶ চ কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কপিলো নাম অনারাধকভিক্খু ‘‘পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামী’’তি বীজনিং গহেত্ৰা আসনে নিসিন্নো ‘‘অত্থি ইমস্মিং ৰত্তন্তা’’তি পুচ্ছি, অথ তস্স ভযেন যেসম্পি পাতিমোক্খো ৰত্ততি, তেপি ‘‘মযং ৰত্তামা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ন ৰত্তামা’’তি ৰদিংসু, সো বীজনিং ঠপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা গতো, তদা সম্মাসম্বুদ্ধস্স সাসনং ওসক্কিতন্তি? কিঞ্চাপি ওসক্কিতং, পরিযত্তি পন একন্তেনেৰ পমাণং. যথা হি মহতো তল়াকস্স পাল়িযা থিরায উদকং ন ঠস্সতীতি ন ৰত্তব্বং, উদকে সতি পদুমাদীনি পুপ্ফানি ন পুপ্ফিস্সন্তীতি ন ৰত্তব্বং, এৰমেৰ মহাতল়াকস্স থিরপাল়িসদিসে তেপিটকে বুদ্ধৰচনে ¶ সতি মহাতল়াকে উদকসদিসা পটিপত্তিপূরকা কুলপুত্তা নত্থীতি ন ৰত্তব্বা, তেসু সতি মহাতল়াকে পদুমাদীনি পুপ্ফানি ৰিয সোতাপন্নাদযো অরিযপুগ্গলা নত্থীতি ¶ ন ৰত্তব্বাতি এৰং একন্ততো পরিযত্তিযেৰ পমাণং.
পথৰীধাতূতি দ্ৰে সতসহস্সানি চত্তারি চ নহুতানি বহলা মহাপথৰী. আপোধাতূতি পথৰিতো পট্ঠায যাৰ সুভকিণ্হব্রহ্মলোকা উগ্গতং কপ্পৰিনাসকং উদকং. তেজোধাতূতি পথৰিতো পট্ঠায যাৰ আভস্সরব্রহ্মলোকা উগ্গতো কপ্পৰিনাসকো অগ্গি. ৰাযোধাতূতি পথৰিতো পট্ঠায যাৰ ৰেহপ্ফলব্রহ্মলোকা উগ্গতো কপ্পৰিনাসকো ৰাযু. এতেসু হি একধম্মোপি সত্থু সাসনং অন্তরধাপেতুং ন সক্কোতি, তস্মা এৰমাহ. ইধেৰ তে উপ্পজ্জন্তীতি লোহতো লোহখাদকং মলং ৰিয ইমস্মিং ময্হংযেৰ সাসনে তে উপ্পজ্জন্তি. মোঘপুরিসাতি তুচ্ছপুরিসা.
আদিকেনেৰ ওপিলৰতীতি এত্থ আদিকেনাতি আদানেন গহণেন. ওপিলৰতীতি নিমুজ্জতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা উদকচরা নাৰা ভণ্ডং গণ্হন্তী নিমুজ্জতি, এৰং পরিযত্তিআদীনং পূরণেন সদ্ধম্মস্স অন্তরধানং ন হোতি. পরিযত্তিযা হি হাযমানায পটিপত্তি হাযতি, পটিপত্তিযা হাযমানায অধিগমো হাযতি. পরিযত্তিযা পূরযমানায পরিযত্তিধরা পুগ্গলা পটিপত্তিং পূরেন্তি, পটিপত্তিপূরকা অধিগমং পূরেন্তি. ইতি নৰচন্দো ¶ ৰিয পরিযত্তিযাদীসু ৰড্ঢমানাসু ময্হং সাসনং ৰড্ঢতি যেৰাতি দস্সেতি.
ইদানি যেহি ধম্মেহি সদ্ধম্মস্স অন্তরধানঞ্চেৰ ঠিতি চ হোতি, তে দস্সেন্তো পঞ্চ খোতিআদিমাহ. তত্থ ওক্কমনীযাতি অৰক্কমনীযা, হেট্ঠাগমনীযাতি অত্থো. সত্থরি অগারৰাতিআদীসু অগারৰাতি গারৰরহিতা. অপ্পতিস্সাতি অপ্পতিস্সযা অনীচৰুত্তিকা. তত্থ যো চেতিযঙ্গণং আরোহন্তো ছত্তং ধারেতি, উপাহনং ধারেতি, অঞ্ঞতো ওলোকেত্ৰা কথং কথেন্তো গচ্ছতি, অযং সত্থরি অগারৰো নাম.
যো ধম্মস্সৰনস্স কালে সঙ্ঘুট্ঠে দহরসামণেরেহি পরিৰারিতো নিসীদতি, অঞ্ঞানি ৰা নৰকম্মাদীনি করোতি, ধম্মস্সৰনগ্গে নিসিন্নো নিদ্দাযতি, ৰিক্খিত্তো ৰা অঞ্ঞং কথেন্তো নিসীদতি, অযং ধম্মে অগারৰো নাম.
যো ¶ থেরুপট্ঠানং গন্ত্ৰা, অৰন্দিত্ৰা নিসীদতি, হত্থপল্লত্থিকং দুস্সপল্লত্থিকং করোতি, অঞ্ঞং ৰা পন হত্থপাদকুক্কুচ্চং ¶ করোতি, ৰুড্ঢানং সন্তিকে অনজ্ঝিট্ঠো কথেতি, অযং সঙ্ঘে অগারৰো নাম.
তিস্সো পন সিক্খা অপূরেন্তোৰ সিক্খায অগারৰো নাম হোতি. অট্ঠ সমাপত্তিযো অনিব্বত্তেন্তো তাসং ৰা পন নিব্বত্তনত্থায পযোগং অকরোন্তো সমাধিস্মিং অগারৰো নাম. সুক্কপক্খো ৰুত্তৰিপল্লাসেনেৰ ৰেদিতব্বোতি. তেরসমং.
কস্সপসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. লাভসক্কারসংযুত্তং
১. পঠমৰগ্গো
১. দারুণসুত্তৰণ্ণনা
১৫৭. লাভসক্কারসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে দারুণোতি থদ্ধো. লাভসক্কারসিলোকোতি এত্থ লাভো নাম চতুপচ্চযলাভো. সক্কারোতি তেসংযেৰ সুকতানং সুসঙ্খতানং লাভো. সিলোকোতি ৰণ্ণঘোসো. কটুকোতি তিখিণো. ফরুসোতি খরো. অন্তরাযিকোতি অন্তরাযকরো. পঠমং.
২. বল়িসসুত্তৰণ্ণনা
১৫৮. দুতিযে বাল়িসিকোতি বল়িসং গহেত্ৰা চরমানো মচ্ছঘাতকো. আমিসগতন্তি আমিসমক্খিতং. আমিসচক্খূতি আমিসে চক্খু দস্সনং অস্সাতি আমিসচক্খু. গিলবল়িসোতি গিলিতবল়িসো. অনযং আপন্নোতি দুক্খং পত্তো. ব্যসনং আপন্নোতি ৰিনাসং পত্তো. যথাকামকরণীযোতি যথাকামেন যথারুচিযা যথেৰ নং বাল়িসিকো ইচ্ছতি, তথেৰস্স কত্তব্বোতি অত্থো. যথাকামকরণীযো পাপিমতোতি যথা কিলেসমারস্স কামো, এৰং কত্তব্বো, নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা পেত্তিৰিসযং ৰা পাপেতব্বো. দুতিযং.
৩-৪. কুম্মসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৫৯-১৬০. ততিযে মহাকুম্মকুলন্তি মহন্তং অট্ঠিকচ্ছপকুলং. অগমাসীতি ‘‘এত্থ অদ্ধা কিঞ্চি খাদিতব্বং অত্থি, তং মচ্ছরাযন্তো মং এস নিৰারেতী’’তি সঞ্ঞায অগমাসি. পপতাযাতি ¶ পপতা ৰুচ্চতি দীঘরজ্জুকবদ্ধো অযকন্তকোসকে দণ্ডকং পৰেসেত্ৰা গহিতো ¶ কণ্ণিকসল্লসণ্ঠানো, অযকণ্টকো, যস্মিং ৰেগেন পতিত্ৰা কটাহে লগ্গমত্তে দণ্ডকো নিক্খমতি, রজ্জুকো একাবদ্ধো গচ্ছতেৰ. সো কুম্মোতি সো ¶ ৰিদ্ধকুম্মো. যেন সো কুম্মোতি উদকসদ্দং সুত্ৰা সাসঙ্কট্ঠানং ভৰিস্সতীতি নিৰত্তিত্ৰা যেন সো অত্থকামো কুম্মো. ন দানি ত্ৰং অম্হাকন্তি ইদানি ত্ৰং অমিত্তহত্থং গতো, ন অম্হাকং সন্তকোতি অত্থো. এৰং সল্লপন্তানংযেৰ চ নেসং নাৰায ঠিতো লুদ্দো রজ্জুকং আকড্ঢিত্ৰা কুম্মং গহেত্ৰা যথাকামং অকাসি. সেসমেত্থ ইতো অনন্তরসুত্তে চ উত্তানমেৰ. ততিযচতুত্থানি.
৫. মীল়্হকসুত্তৰণ্ণনা
১৬১. পঞ্চমে মীল়্হকাতি গূথপাণকা. গূথাদীতি গূথভক্খা. গূথপূরাতি অন্তো গূথেন ভরিতা. পুণ্ণা গূথস্সাতি ইদং পুরিমস্সেৰ অত্থদীপনং. অতিমঞ্ঞেয্যাতি পচ্ছিমপাদে ভূমিযং ঠপেত্ৰা পুরিমপাদে গূথস্স উপরি আরোপেত্ৰা ঠিতা ‘‘অহম্হি গূথাদী’’তি ভণন্তী অতিমঞ্ঞেয্য. পিণ্ডপাতো চস্স পূরোতি অপরোপিস্স পত্তপূরো পণীতপিণ্ডপাতো ভৰেয্য. পঞ্চমং.
৬. অসনিসুত্তৰণ্ণনা
১৬২. ছট্ঠে কং, ভিক্খৰে, অসনিৰিচক্কন্তি, ভিক্খৰে, কং পুগ্গলং মত্থকে পতিত্ৰা মদ্দমানং সুক্কাসনিচক্কং আগচ্ছতু ¶ . অপ্পত্তমানসন্তি অনধিগতারহত্তং. ইতি ভগৰা ন সত্তানং দুক্খকামতায, আদীনৰং পন দস্সেতুং এৰমাহ. অসনিচক্কঞ্হি মত্থকে পতিতং একমেৰ অত্তভাৰং নাসেতি, লাভসক্কারসিলোকেন পরিযাদিণ্ণচিত্তো নিরযাদীসু অনন্তদুক্খং অনুভোতি. ছট্ঠং.
৭. দিদ্ধসুত্তৰণ্ণনা
১৬৩. সত্তমে দিদ্ধগতেনাতি গতদিদ্ধেন. ৰিসল্লেনাতি ৰিসমক্খিতেন. সল্লেনাতি সত্তিযা. সত্তমং.
৮. সিঙ্গালসুত্তৰণ্ণনা
১৬৪. অট্ঠমে ¶ ¶ সিঙ্গালোতি জরসিঙ্গালো. যথা হি সুৰণ্ণৰণ্ণোপি কাযো পূতিকাযো ত্ৰেৰ, তংখণং গল়িতম্পি চ মুত্তং পূতিমুত্তন্ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি, এৰং তদহুজাতোপি সিঙ্গালো জরসিঙ্গালোত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. উক্কণ্টকেন নামাতি এৰংনামকেন রোগেন. সো কির সীতকালে উপ্পজ্জতি. তস্মিং উপ্পন্নে সকলসরীরতো লোমানি পতন্তি, সকলসরীরং নিল্লোমং হুত্ৰা, সমন্ততো ফুটতি, ৰাতব্ভাহতা ৰণা রুজ্জন্তি. যথা উম্মত্তকসুনখেন দট্ঠো পুরিসো অনৰট্ঠিতোৰ ভমতি, এৰং তস্মিং উপ্পন্নে ভমিতব্বো হোতি, অসুকট্ঠানে সোত্থি ভৰিস্সতীতি ন পঞ্ঞাযতি. অট্ঠমং.
৯. ৰেরম্ভসুত্তৰণ্ণনা
১৬৫. নৰমে ৰেরম্ভৰাতাতি এৰংনামকা মহাৰাতা. কীদিসে পন ঠানে তে ৰাতা ৰাযন্তীতি? যত্থ ঠিতস্স চত্তারো ¶ দীপা উপ্পলিনিপত্তমত্তা হুত্ৰা পঞ্ঞাযন্তি. যো পক্খী গচ্ছতীতি নৰৰুট্ঠে দেৰে ৰিরৰন্তো ৰাতসকুণো তত্থ গচ্ছতি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অরক্খিতেনেৰ কাযেনাতিআদীসু হত্থপাদে কীল়াপেন্তো খন্ধট্ঠিং ৰা নামেন্তো কাযং ন রক্খতি নাম, নানাৰিধং দুট্ঠুল্লকথং কথেন্তো ৰাচং ন রক্খতি নাম, কামৰিতক্কাদযো ৰিতক্কেন্তো চিত্তং ন রক্খতি নাম. অনুপট্ঠিতায সতিযাতি কাযগতাসতিং অনুপট্ঠপেত্ৰা. নৰমং.
১০. সগাথকসুত্তৰণ্ণনা
১৬৬. দসমে অসক্কারেন চূভযন্তি অসক্কারেন চ উভযেন. সমাধীতি অরহত্তফলসমাধি. সো হি তেন ন ৰিকম্পতি. অপ্পমাণৰিহারিনোতি অপ্পমাণেন ফলসমাধিনা ৰিহরন্তস্স. সাততিকন্তি সততকারিং. সুখুমংদিট্ঠিৰিপস্সকন্তি অরহত্তমগ্গদিট্ঠিযা সুখুমদিট্ঠিফলসমাপত্তিঅত্থায ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা আগতত্তা ৰিপস্সকং. উপাদানক্খযারামন্তি উপাদানক্খযসঙ্খাতে নিব্বানে রতং. আহু সপ্পুরিসো ইতীতি সপ্পুরিসোতি কথেন্তীতি. দসমং.
পঠমো ৰগ্গো.
২. দুতিযৰগ্গো
১-২. সুৰণ্ণপাতিসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৬৭-১৬৮. দুতিযৰগ্গস্স ¶ ¶ পঠমে সম্পজানমুসা ভাসন্তন্তি অপ্পমত্তকেনপি কারণেন সম্পজানমেৰ মুসা ভাসন্তং. ‘‘সীলং পূরেস্সামী’’তি সংৰিহিতভিক্খুং সিনেরুমত্তোপি পচ্চযরাসি চালেতুং ন সক্কোতি. যদা পন সীলং পহায সক্কারনিস্সিতো হোতি, তদা কুণ্ডকমুট্ঠিহেতুপি মুসা ভাসতি, অঞ্ঞং ৰা অকিচ্চং করোতি. দুতিযং উত্তানমেৰাতি. পঠমদুতিযানি.
৩-১০. সুৰণ্ণনিক্খসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৬৯. ততিযাদীসু ¶ সুৰণ্ণনিক্খস্সাতি একস্স কঞ্চননিক্খস্স. সিঙ্গীনিক্খস্সাতি সিঙ্গীসুৰণ্ণনিক্খস্স. পথৰিযাতি চক্কৰাল়ব্ভন্তরায মহাপথৰিযা. আমিসকিঞ্চিক্খহেতূতি কস্সচিদেৰ আমিসস্স হেতু অন্তমসো কুণ্ডকমুট্ঠিনোপি. জীৰিতহেতূতি অটৰিযং চোরেহি গহেত্ৰা জীৰিতে ৰোরোপিযমানে তস্সপি হেতু. জনপদকল্যাণিযাতি জনপদে উত্তমিত্থিযা. ততিযাদীনি.
দুতিযো ৰগ্গো.
৩. ততিযৰগ্গো
১-২. মাতুগামসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৭০-১৭১. ততিযৰগ্গস্স পঠমে ন তস্স, ভিক্খৰে, মাতুগামোতি ন তস্স রহো এককস্স নিসিন্নস্স তেন ধম্মেন অত্থিকোপি মাতুগামো চিত্তং পরিযাদাতুং সক্কোতি, যস্স লাভসক্কারসিলোকো ¶ চিত্তং পরিযাদাতুং সক্কোতীতি, অত্থো. দুতিযং উত্তানমেৰাতি. পঠমদুতিযানি.
৩-৬. একপুত্তকসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৭২-১৭৫. ততিযে সদ্ধাতি সোতাপন্না. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. তথা চতুত্থে পঞ্চমে ছট্ঠে চ. ততিযাদীনি.
৭. ততিযসমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা
১৭৬. সত্তমে ¶ সমুদযন্তিআদীসু সহ পুব্বকম্মেন অত্তভাৰো কোলপুত্তিযং ৰণ্ণপোক্খরতা কল্যাণৰাক্করণতা ধুতগুণাৰীকরণং চীৰরধারণং পরিৰারসম্পত্তীতি এৰমাদি লাভসক্কারস্স সমুদযো নাম, তং সমুদযসচ্চৰসেন নপ্পজানাতি, নিরোধো চ পটিপদা চ নিরোধসচ্চমগ্গসচ্চৰসেনেৰ ৰেদিতব্বা. সত্তমং.
৮. ছৰিসুত্তৰণ্ণনা
১৭৭. অট্ঠমে ¶ যস্মা লাভসক্কারসিলোকো নরকাদীসু, নিব্বত্তেন্তো সকলম্পি ইমং অত্তভাৰং নাসেতি, ইধাপি মরণম্পি মরণমত্তম্পি দুক্খং আৰহতি, তস্মা ছৰিং ছিন্দতীতিআদি ৰুত্তং. অট্ঠমং.
৯. রজ্জুসুত্তৰণ্ণনা
১৭৮. নৰমে ৰাল়রজ্জুযাতি সুত্তাদিমযা রজ্জু মুদুকা হোতি ৰাল়রজ্জু খরা ফরুসা, তস্মা অযমেৰ গহিতা. নৰমং.
১০. ভিক্খুসুত্তৰণ্ণনা
১৭৯. দসমে দিট্ঠধম্মসুখৰিহারাতি ফলসমাপত্তিসুখৰিহারা. তেসাহমস্সাতি তেসং অহং অস্স ¶ . খীণাসৰো হি লাভী পুঞ্ঞসম্পন্নো যাগুখজ্জকাদীনি গহেত্ৰা আগতাগতানং অনুমোদনং করোন্তো ধম্মং দেসেন্তো পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো ফলসমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিতুং ওকাসং ন লভতি, তং সন্ধায ৰুত্তন্তি. দসমং.
ততিযো ৰগ্গো.
৪. চতুত্থৰগ্গো
১-৪. ভিন্দিসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৮০-১৮৩. চতুত্থৰগ্গস্স পঠমং উত্তানমেৰ. দুতিযাদীসু কুসলমূলন্তি অলোভাদিতিৰিধকুসলধম্মো. সুক্কো ধম্মোতি তস্সেৰ পরিযাযদেসনা ¶ . অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – যস্স কুসলমূলাদিসঙ্খাতস্স অনৰজ্জধম্মস্স অসমুচ্ছিন্নত্তা দেৰদত্তো সগ্গে ৰা নিব্বত্তেয্য, মগ্গফলানি ৰা অধিগচ্ছেয্য, স্ৰাস্স সমুচ্ছেদমগমা সব্বসো সমুচ্ছিন্নো ৰিনট্ঠো. পঠমাদীনি.
৫. অচিরপক্কন্তসুত্তৰণ্ণনা
১৮৪. পঞ্চমে পরাভৰাযাতি অৰড্ঢিযা ৰিনাসায. অস্সতরীতি ৰল়ৰায কুচ্ছিস্মিং গদ্রভস্স জাতা. অত্তৰধায গব্ভং গণ্হাতীতি তং অস্সেন সদ্ধিং সম্পযোজেন্তি, সা ¶ গব্ভং গণ্হিত্ৰা কালে সম্পত্তে ৰিজাযিতুং ন সক্কোতি, পাদেহি ভূমিযং পহরন্তী তিট্ঠতি, অথস্সা চত্তারো পাদে চতূসু খাণুকেসু বন্ধিত্ৰা কুচ্ছিং ফালেত্ৰা পোতং নীহরন্তি, সা তত্থেৰ মরতি. তেনেতং ৰুত্তং. পঞ্চমং.
৬. পঞ্চরথসতসুত্তৰণ্ণনা
১৮৫. ছট্ঠে ভত্তাভিহারোতি অভিহরিতব্বং ভত্তং. তস্স পন পমাণং দস্সেতুং পঞ্চ চ থালিপাকসতানীতি ¶ ৰুত্তং. তত্থ একো থালিপাকো দসন্নং পুরিসানং ভত্তং গণ্হাতি. নাসায পিত্তং ভিন্দেয্যুন্তি অচ্ছপিত্তং ৰা মচ্ছপিত্তং ৰাস্স নাসপুটে পক্খিপেয্যং. ছট্ঠং.
৭-১৩. মাতুসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৮৬-১৮৭. সত্তমে মাতুপি হেতূতি ‘‘সচে মুসা ভণসি, মাতরং তে ৰিস্সজ্জেস্সাম. নো চে ভণসি, ন ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি এৰং চোরেহি অটৰিযং পুচ্ছমানো তস্সা চোরহত্থগতায মাতুযাপি হেতু সম্পজানমুসা ন ভাসেয্যাতি অত্থো. ইতো পরেসুপি এসেৰ নযোতি. সত্তমাদীনি.
লাভসক্কারসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. রাহুলসংযুত্তং
১. পঠমৰগ্গো
১-৮. চক্খুসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৮৮-১৯৫. রাহুলসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে একোতি চতূসু ইরিযাপথেসু একৰিহারী. ৰূপকট্ঠোতি ৰিৰেকট্ঠো নিস্সদ্দো. অপ্পমত্তোতি সতিযা অৰিপ্পৰসন্তো. আতাপীতি ৰীরিযসম্পন্নো. পহিতত্তো ৰিহরেয্যন্তি ৰিসেসাধিগমত্থায পেসিতত্তো হুত্ৰা ৰিহরেয্যং. অনিচ্চন্তি হুত্ৰা অভাৰাকারেন অনিচ্চং. অথ ৰা উপ্পাদৰযৰন্ততায তাৰকালিকতায ৰিপরিণামকোটিযা নিচ্চপটিক্খেপতোতি ইমেহিপি কারণেহি অনিচ্চং. দুক্খন্তি চতূহি কারণেহি দুক্খং দুক্খমনট্ঠেন দুক্খৰত্থুকট্ঠেন সততসম্পীল়নট্ঠেন সুখপটিক্খেপেনাতি. কল্লন্তি যুত্তং. এতং মমাতি তণ্হাগাহো. এসোহমস্মীতি মানগাহো. এসো মে অত্তাতি দিট্ঠিগাহো. তণ্হাগাহো চেত্থ অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতৰসেন, মানগাহো নৰৰিধমানৰসেন, দিট্ঠিগাহো দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিৰসেন ৰেদিতব্বো. নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতীতি এত্থ ৰিরাগৰসেন চত্তারো মগ্গা কথিতা, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতীতি এত্থ ৰিমুত্তিৰসেন চত্তারি সামঞ্ঞফলানি.
এত্থ চ পঞ্চসু দ্ৰারেসু পসাদাৰ গহিতা, মনোতি ইমিনা তেভূমকং সম্মসনচারচিত্তং. দুতিযে ¶ পঞ্চসু দ্ৰারেসু আরম্মণমেৰ. ততিযে পঞ্চসু দ্ৰারেসু পসাদৰত্থুকচিত্তমেৰ, মনোৰিঞ্ঞাণেন তেভূমকং সম্মসনচারচিত্তং গহিতং. এৰং সব্বত্থ নযো নেতব্বো. ছট্ঠে তেভূমকধম্মা. অট্ঠমে পন তণ্হাতি তস্মিং তস্মিং দ্ৰারে জৰনপ্পত্তাৰ লব্ভতি. পঠমাদীনি.
৯. ধাতুসুত্তৰণ্ণনা
১৯৬. নৰমে ¶ ৰিঞ্ঞাণধাতুৰসেন নামং, সেসাহি রূপন্তি নামরূপং কথিতং. নৰমং.
১০. খন্ধসুত্তৰণ্ণনা
১৯৭. দসমে ¶ রূপক্খন্ধো কামাৰচরো, সেসা চত্তারো সব্বসঙ্গাহিকপরিচ্ছেদেন চতুভূমকা. ইধ পন তেভূমকাতি গহেতব্বা. দসমং.
পঠমো ৰগ্গো.
২. দুতিযৰগ্গো
১-১০. চক্খুসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৯৮-১৯৯. দুতিযে দস উত্তানত্থানেৰ. পঠমাদীনি.
১১. অনুসযসুত্তৰণ্ণনা
২০০. একাদসমে ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযেতি অত্তনো সৰিঞ্ঞাণককাযং দস্সেতি, বহিদ্ধা চাতি পরস্স সৰিঞ্ঞাণকং ৰা অৰিঞ্ঞাণকং ৰা. পুরিমেন ৰা অত্তনো চ পরস্স চ ৰিঞ্ঞাণমেৰ ¶ দস্সেতি, পচ্ছিমেন বহিদ্ধা অনিন্দ্রিযবদ্ধরূপং. অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযাতি অহংকারদিট্ঠি চ মমংকারতণ্হা চ মানানুসযা চ. ন হোন্তীতি এতে কিলেসা কথং জানন্তস্স এতেসু ৰত্থূসু ন হোন্তীতি পুচ্ছতি. সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতীতি সহ ৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায সুট্ঠু পস্সতি. একাদসমং.
১২. অপগতসুত্তৰণ্ণনা
২০১. দ্ৰাদসমে ¶ অহঙ্কারমমঙ্কারমানাপগতন্তি অহংকারতো চ মমংকারতো চ মানতো চ অপগতং. ৰিধা সমতিক্কন্তন্তি মানকোট্ঠাসে সুট্ঠু অতিক্কন্তং. সন্তং সুৰিমুত্তন্তি কিলেসৰূপসমেন সন্তং, কিলেসেহেৰ সুট্ঠু ৰিমুত্তং. সেসং উত্তানমেৰাতি. দ্ৰাদসমং.
দুতিযো ৰগ্গো.
দ্ৰীসুপি ¶ অসেক্খভূমি কথিতা. পঠমো পনেত্থ আযাচন্তস্স দেসিতো, দুতিযো অনাযাচন্তস্স. সকলেপি পন রাহুলসংযুত্তে থেরস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনীযধম্মাৰ কথিতাতি.
রাহুলসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. লক্খণসংযুত্তং
১. পঠমৰগ্গো
১. অট্ঠিসুত্তৰণ্ণনা
২০২. লক্খণসংযুত্তে ¶ ¶ ¶ য্ৰাযং আযস্মা চ লক্খণোতি লক্খণত্থেরো ৰুত্তো, এস জটিলসহস্সব্ভন্তরে এহিভিক্খূপসম্পদায উপসম্পন্নো আদিত্তপরিযাযাৰসানে অরহত্তং পত্তো একো মহাসাৰকোতি ৰেদিতব্বো. যস্মা পনেস লক্খণসম্পন্নেন সব্বাকারপরিপূরেন ব্রহ্মসমেন অত্তভাৰেন সমন্নাগতো, তস্মা ‘‘লক্খণো’’তি সঙ্খং গতো. মহামোগ্গল্লানো পন পব্বজিতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে অরহত্তং পত্তো দুতিযো অগ্গসাৰকো.
সিতং পাত্ৰাকাসীতি মন্দহসিতং পাতুঅকাসি, পকাসযি দস্সেসীতি ৰুত্তং হোতি. কিং পন দিস্ৰা থেরো সিতং পাত্ৰাকাসীতি? উপরি পাল়িযং আগতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং একং পেতলোকে নিব্বত্তং সত্তং দিস্ৰা. তঞ্চ খো দিব্বেন চক্খুনা, ন পসাদচক্খুনা. পসাদচক্খুস্স হি এতে অত্তভাৰা ন আপাথং আগচ্ছন্তি. এৰরূপং পন অত্তভাৰং দিস্ৰা কারুঞ্ঞে কত্তব্বে কস্মা সিতং পাত্ৰাকাসীতি? অত্তনো চ বুদ্ধঞাণস্স চ সম্পত্তিং সমনুস্সরণতো. তঞ্হি দিস্ৰা থেরো ‘‘অদিট্ঠসচ্চেন নাম পুগ্গলেন পটিলভিতব্বা এৰরূপা অত্তভাৰা মুত্তো অহং, লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে’’তি অত্তনো চ সম্পত্তিং অনুস্সরিত্ৰা – ‘‘অহো বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণসম্পত্তি, ‘যো কম্মৰিপাকো, ভিক্খৰে, অচিন্তেয্যো ন চিন্তেতব্বো’তি দেসেসি, পচ্চক্খং ৰত কত্ৰা বুদ্ধা দেসেন্তি, সুপ্পটিৰিদ্ধা বুদ্ধানং ধম্মধাতূ’’তি এৰং বুদ্ধঞাণসম্পত্তিঞ্চ অনুস্সরিত্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসীতি.
অথ ¶ লক্খণত্থেরো কস্মা ন অদ্দস, কিমস্স দিব্বচক্খু নত্থীতি? নো নত্থি, মহামোগ্গল্লানো ¶ পন আৰজ্জেন্তো অদ্দস, ইতরো পন অনাৰজ্জনেন ন অদ্দস. যস্মা পন খীণাসৰা নাম ন অকারণা সিতং করোন্তি, তস্মা তং লক্খণত্থেরো পুচ্ছি কো নু খো, আৰুসো মোগ্গল্লান, হেতু, কো পচ্চযো সিতস্স পাতুকম্মাযাতি? থেরো পন ¶ যস্মা যেহি অযং উপপত্তি সামং অদিট্ঠা, তে দুস্সদ্ধাপযা হোন্তি, তস্মা ভগৰন্তং সক্খিং কত্ৰা ব্যাকাতুকামতায অকালো খো, আৰুসোতিআদিমাহ. ততো ভগৰতো সন্তিকে পুট্ঠো ইধাহং, আৰুসোতিআদিনা নযেন ব্যাকাসি.
তত্থ অট্ঠিকসঙ্খলিকন্তি সেতং নিম্মংসলোহিতং অট্ঠিসঙ্ঘাতং. গিজ্ঝাপি কাকাপি কুললাপীতি এতেপি যক্খগিজ্ঝা চেৰ যক্খকাকা চ যক্খকুললা চ পচ্চেতব্বা. পাকতিকানং পন গিজ্ঝাদীনং আপাথম্পি এতং রূপং নাগচ্ছতি. অনুপতিত্ৰা অনুপতিত্ৰাতি অনুবন্ধিত্ৰা অনুবন্ধিত্ৰা. ৰিতুদেন্তীতি অসিধারূপমেহি তিখিণেহি লোহতুণ্ডকেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ইতো চিতো চ চরন্তি গচ্ছন্তি. সা সুদং অট্টস্সরং করোতীতি এত্থ সুদন্তি নিপাতো, সা অট্ঠিকসঙ্খলিকা অট্টস্সরং আতুরস্সরং করোতীতি অত্থো. অকুসলৰিপাকানুভৰনত্থং কির যোজনপ্পমাণাপি তাদিসা অত্তভাৰা নিব্বত্তন্তি, পসাদুস্সদা চ হোন্তি পক্কগণ্ডসদিসা. তস্মা সা অট্ঠিকসঙ্খলিকা বলৰৰেদনাতুরা তাদিসং সদ্দমকাসীতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ‘‘ৰট্টগামিসত্তা নাম এৰরূপা অত্তভাৰা ন মুচ্চন্তী’’তি সত্তেসু কারুঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পন্নং ধম্মসংৰেগং দস্সেন্তো তস্স ময্হং, আৰুসো, এতদহোসি অচ্ছরিযং ৰত ভোতিআদিমাহ. ততো ভগৰা থেরস্স আনুভাৰং পকাসেন্তো চক্খুভূতা ৰত, ভিক্খৰে ¶ , সাৰকা ৰিহরন্তীতিআদিমাহ. তত্থ চক্খু ভূতং জাতং উপ্পন্নং এতেসন্তি চক্খুভূতা, ভূতচক্খুকা উপ্পন্নচক্খুকা চক্খুং উপ্পাদেত্ৰা ৰিহরন্তীতি অত্থো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. যত্র হি নামাতি এত্থ যত্রাতি কারণৰচনং. তত্রাযং অত্থযোজনা – যস্মা নাম সাৰকোপি এৰরূপং ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সক্খিং ৰা করিস্সতি, তস্মা অৰোচুম্হ – ‘‘চক্খুভূতা ৰত, ভিক্খৰে, সাৰকা ৰিহরন্তি, ঞাণভূতা ৰত, ভিক্খৰে, সাৰকা ৰিহরন্তী’’তি. পুব্বেৰ মে সো, ভিক্খৰে, সত্তো দিট্ঠোতি বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপটিৰেধেন অপ্পমাণেসু চক্কৰাল়েসু অপ্পমাণে সত্তনিকাযে ভৰগতিযোনিঠিতিনিৰাসে চ পচ্চক্খং করোন্তেন মযা পুব্বেৰ সো সত্তো দিট্ঠোতি ৰদতি.
গোঘাতকোতি ¶ ¶ গাৰো ৰধিত্ৰা অট্ঠিতো মংসং মোচেত্ৰা ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকং কপ্পনকসত্তো. তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেনাতি তস্স নানাচেতনাহি আযূহিতস্স অপরাপরিযকম্মস্স. তত্র হি যায চেতনায নরকে পটিসন্ধি জনিতা, তস্সা ৰিপাকে পরিক্খীণে অৰসেসকম্মং ৰা কম্মনিমিত্তং ৰা আরম্মণং কত্ৰা পুন পেতাদীসু পটিসন্ধি নিব্বত্ততি, তস্মা সা পটিসন্ধি কম্মসভাগতায আরম্মণসভাগতায ৰা ‘‘তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসো’’তি ৰুচ্চতি. অযঞ্চ সত্তো এৰং উপ্পন্নো. তেনাহ – ‘‘তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেনা’’তি. তস্স কির নরকা চৰনকালে নিম্মংসকতানং গুন্নং অট্ঠিরাসিযেৰ নিমিত্তং অহোসি. সো পটিচ্ছন্নম্পি তং কম্মং ৰিঞ্ঞূনং পাকটং ৰিয করোন্তো অট্ঠিসঙ্খলিকপেতো জাতো. পঠমং.
২. পেসিসুত্তৰণ্ণনা
২০৩. মংসপেসিৰত্থুস্মিং গোঘাতকোতি গোমংসপেসিযো কত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা ৰল্লূরৰিক্কযেন অনেকানি ৰস্সানি জীৰিকং কপ্পেসি, তেনস্স নরকা চৰনকালে মংসপেসিযেৰ নিমিত্তং অহোসি. সো মংসপেসিপেতো জাতো. দুতিযং.
৩. পিণ্ডসুত্তৰণ্ণনা
২০৪. মংসপিণ্ডৰত্থুস্মিং ¶ সাকুণিকোতি সকুণে গহেত্ৰা ৰিক্কিণনকালে নিপ্পক্খচম্মে মংসপিণ্ডমত্তে কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেসি, তেনস্স নরকা চৰনকালে মংসপিণ্ডোৰ নিমিত্তং অহোসি. সো মংসপিণ্ডপেতো জাতো. ততিযং.
৪. নিচ্ছৰিসুত্তৰণ্ণনা
২০৫. নিচ্ছৰিৰত্থুস্মিং তস্স ওরব্ভিকস্স এল়কে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা নিচ্চম্মে কত্ৰা কপ্পিতজীৰিকস্স পুরিমনযেনেৰ নিচ্চম্মং এল়কসরীরং নিমিত্তং অহোসি. সো নিচ্ছৰিপেতো জাতো. চতুত্থং.
৫. অসিলোমসুত্তৰণ্ণনা
২০৬. অসিলোমৰত্থুস্মিং ¶ ¶ সো সূকরিকো দীঘরত্তং নিৰাপপুট্ঠে সূকরে অসিনা ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা দীঘরত্তং জীৰিকং কপ্পেসি, তস্স উক্খিত্তাসিকভাৰোৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা অসিলোমপেতো জাতো. পঞ্চমং.
৬. সত্তিসুত্তৰণ্ণনা
২০৭. সত্তিলোমৰত্থুস্মিং সো মাগৰিকো একং মিগঞ্চ সত্তিঞ্চ গহেত্ৰা ৰনং গন্ত্ৰা তস্স মিগস্স সমীপং আগতাগতে মিগে সত্তিযা ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেসি, তস্স সত্তিযা ৰিজ্ঝনকভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা সত্তিলোমপেতো জাতো. ছট্ঠং.
৭. উসুলোমসুত্তৰণ্ণনা
২০৮. উসুলোমৰত্থুস্মিং কারণিকোতি রাজাপরাধিকে অনেকাহি কারণাহি পীল়েত্ৰা অৰসানে কণ্ডেন ৰিজ্ঝিত্ৰা মারণকপুরিসো. সো কির ‘‘অমুকস্মিং পদেসে ৰিদ্ধো মরতী’’তি ঞত্ৰাৰ ৰিজ্ঝতি. তস্সেৰং জীৰিকং কপ্পেত্ৰা নরকে উপ্পন্নস্স ততো পক্কাৰসেসেন ইধূপপত্তিকালে উসুনা ৰিজ্ঝনভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা উসুলোমপেতো জাতো. সত্তমং.
৮. সূচিলোমসুত্তৰণ্ণনা
২০৯. সূচিলোমৰত্থুস্মিং ¶ সূতোতি অস্সদমকো. গোদমকোতিপি ৰদন্তিযেৰ. তস্স পতোদসূচিযা ৰিজ্ঝনভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা সূচিলোমপেতো জাতো. অট্ঠমং.
৯. দুতিযসূচিলোমসুত্তৰণ্ণনা
২১০. দুতিযে সূচিলোমৰত্থুস্মিং সূচকোতি পেসুঞ্ঞকারকো. সো কির মনুস্সে অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ ভিন্দি, রাজকুলে চ ‘‘ইমস্স ইমং নাম অত্থি, ইমিনা ইদং নাম কত’’ন্তি সূচেত্ৰা ¶ সূচেত্ৰা অনযব্যসনং পাপেসি. তস্মা যথা তেন সূচেত্ৰা মনুস্সা ভিন্না, তথা সূচীহি ভেদনদুক্খং ¶ পচ্চনুভোতুং কম্মমেৰ নিমিত্তং কত্ৰা সূচিলোমপেতো জাতো. নৰমং.
১০. কুম্ভণ্ডসুত্তৰণ্ণনা
২১১. অণ্ডভারিৰত্থুস্মিং গামকূটকোতি ৰিনিচ্ছযামচ্চো. তস্স কম্মসভাগতায কুম্ভমত্তা মহাঘটপ্পমাণা অণ্ডা অহেসুং. সো হি যস্মা রহো পটিচ্ছন্নে ঠানে লঞ্জং গহেত্ৰা কূটৰিনিচ্ছযেন পাকটং দোসং করোন্তো সামিকে অস্সামিকে অকাসি, তস্মাস্স রহস্সং অঙ্গং পাকটং নিব্বত্তং. যস্মা দণ্ডং পট্ঠপেন্তো পরেসং অসয্হং ভারং আরোপেসি, তস্মাস্স রহস্সং অঙ্গং অসয্হভারো হুত্ৰা নিব্বত্তং. যস্মা যস্মিং ঠানে ঠিতেন সমেন ভৰিতব্বং, তস্মিং ঠত্ৰা ৰিসমো অহোসি, তস্মাস্স রহস্সঙ্গে ৰিসমা নিসজ্জাৰ অহোসীতি. দসমং.
পঠমো ৰগ্গো.
২. দুতিযৰগ্গো
১. সসীসকসুত্তৰণ্ণনা
২১২. পারদারিকৰত্থুস্মিং সো সত্তো পরস্স রক্খিতগোপিতং সস্সামিকং ফস্সং ফুসন্তো মীল়্হসুখেন কামসুখেন চিত্তং রমযিত্ৰা কম্মসভাগতায গূথফস্সং ফুসন্তো দুক্খমনুভৰিতুং তত্থ নিব্বত্তো. পঠমং.
২. গূথখাদসুত্তৰণ্ণনা
২১৩. দুট্ঠব্রাহ্মণৰত্থু ¶ পাকটমেৰ. দুতিযং.
৩. নিচ্ছৰিত্থিসুত্তৰণ্ণনা
২১৪. নিচ্ছৰিত্থিৰত্থুস্মিং ¶ যস্মা মাতুগামো নাম অত্তনো ফস্সে অনিস্সরো, সা চ তং সামিকস্স সন্তকং ফস্সং থেনেত্ৰা পরেসং অভিরতিং উপ্পাদেসি, তস্মা কম্মসভাগতায সুখসম্ফস্সা ৰট্টিত্ৰা দুক্খসম্ফস্সং অনুভৰিতুং নিচ্ছৰিত্থী হুত্ৰা উপ্পন্না. ততিযং.
৪. মঙ্গুলিত্থিসুত্তৰণ্ণনা
২১৫. মঙ্গুলিত্থিৰত্থুস্মিং ¶ মঙ্গুলিন্তি ৰিরূপং দুদ্দসিকং বীভচ্ছং. সা কির যক্খদাসিকম্মং করোন্তী ‘‘ইমিনা চ ইমিনা চ এৰং বলিকম্মে কতে অযং নাম তুম্হাকং ৰড্ঢি ভৰিস্সতী’’তি মহাজনস্স গন্ধপুপ্ফাদীনি ৰঞ্চনায গহেত্ৰা মহাজনং দুদ্দিট্ঠিং মিচ্ছাদিট্ঠিং গণ্হাপেসি, তস্মা তায কম্মসভাগতায গন্ধপুপ্ফাদীনং থেনিতত্তা দুগ্গন্ধা, দুদ্দস্সনস্স গাহিতত্তা দুদ্দসিকা ৰিরূপা বীভচ্ছা হুত্ৰা নিব্বত্তা. চতুত্থং.
৫. ওকিলিনীসুত্তৰণ্ণনা
২১৬. ওকিলিনীৰত্থুস্মিং উপ্পক্কং ওকিলিনিং ওকিরিনিন্তি সা কির অঙ্গারচিতকে নিপন্না ৰিপ্ফন্দমানা ৰিপরিৰত্তমানা পচ্চতি, তস্মা উপ্পক্কা চেৰ হোতি উণ্হেন অগ্গিনা পক্কসরীরা, ওকিলিনী চ কিলিন্নসরীরা, বিন্দূনিস্সা সরীরতো পগ্ঘরন্তি, ওকিরিনী চ অঙ্গারসম্পরিকিণ্ণা. তস্সা হি হেট্ঠতোপি কিংসুকপুপ্ফৰণ্ণা অঙ্গারা, উভযপস্সেসুপি, আকাসতোপিস্সা উপরি পতন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘উপ্পক্কং ওকিলিনিং ¶ ওকিরিনি’’ন্তি. সা ইস্সাপকতা সপত্তিং অঙ্গারকটাহেন ওকিরীতি তস্স কির রঞ্ঞো একা নাটকিনী অঙ্গারকটাহং সমীপে ঠপেত্ৰা গত্ততো উদকং পুঞ্ছতি, পাণিনা চ সেদং করোতি. রাজাপি তায সদ্ধিং কথঞ্চ করোতি, পরিতুট্ঠাকারঞ্চ দস্সেতি. অগ্গমহেসী তং অসহমানা ইস্সাপকতা হুত্ৰা অচিরপক্কন্তস্স রঞ্ঞো তং অঙ্গারকটাহং গহেত্ৰা তস্সা উপরি অঙ্গারে ওকিরি. সা তং কম্মং কত্ৰা তাদিসংযেৰ ৰিপাকং পচ্চনুভৰিতুং পেতলোকে নিব্বত্তা. পঞ্চমং.
৬. অসীসকসুত্তৰণ্ণনা
২১৭. চোরঘাতৰত্থুস্মিং ¶ সো রঞ্ঞো আণায দীঘরত্তং চোরানং সীসানি ছিন্দিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তন্তো অসীসকং কবন্ধং হুত্ৰা নিব্বত্তি. ছট্ঠং.
৭-১১. পাপভিক্খুসুত্তাদিৰণ্ণনা
২১৮-২২২. ভিক্খুৰত্থুস্মিং ¶ পাপভিক্খূতি লামকভিক্খু. সো কির লোকস্স সদ্ধাদেয্যে চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জিত্ৰা কাযৰচীদ্ৰারেহি অসংযতো ভিন্নাজীৰো চিত্তকেল়িং কীল়ন্তো ৰিচরি. ততো একং বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তন্তো ভিক্খুসদিসেনেৰ অত্তভাৰেন নিব্বত্তি. ভিক্খুনীসিক্খমানাসামণেরসামণেরীৰত্থূসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো. সত্তমাদীনি.
লক্খণসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. ওপম্মসংযুত্তং
১. কূটসুত্তৰণ্ণনা
২২৩. ওপম্মসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে কূটং গচ্ছন্তীতি কূটঙ্গমা. কূটং সমোসরন্তীতি কূটসমোসরণা. কূটসমুগ্ঘাতাতি কূটস্স সমুগ্ঘাতেন. অৰিজ্জাসমুগ্ঘাতাতি অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জায সমুগ্ঘাতেন. অপ্পমত্তাতি সতিযা অৰিপ্পৰাসে ঠিতা হুত্ৰা. পঠমং.
২. নখসিখসুত্তৰণ্ণনা
২২৪. দুতিযে মনুস্সেসু পচ্চাজাযন্তীতি যে মনুস্সলোকতো চুতা মনুস্সেসু জাযন্তি, তে এৰং অপ্পকাতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞত্র মনুস্সেহীতি যে পন মনুস্সলোকতো চুতা ঠপেত্ৰা মনুস্সলোকং চতূসু অপাযেসু পচ্চাজাযন্তি, তে মহাপথৰিযং পংসু ৰিয বহুতরা. ইমস্মিঞ্চ সুত্তে দেৰাপি মনুস্সেহেৰ সঙ্গহিতা. তস্মা যথা মনুস্সেসু জাযন্তা অপ্পকা, এৰং দেৰেসুপীতি ৰেদিতব্বা. দুতিযং.
৩. কুলসুত্তৰণ্ণনা
২২৫. ততিযে সুপ্পধংসিযানীতি সুৰিহেঠিযানি. কুম্ভত্থেনকেহীতি যে পরঘরং পৰিসিত্ৰা দীপালোকেন ওলোকেত্ৰা পরভণ্ডং হরিতুকামা ঘটে দীপং কত্ৰা পৰিসন্তি, তে কুম্ভত্থেনকা নাম, তেহি কুম্ভত্থেনকেহি. সুপ্পধংসিযো হোতি অমনুস্সেহীতি মেত্তাভাৰনারহিতং পংসুপিসাচকা ৰিধংসযন্তি, পগেৰ উল়ারা অমনুস্সা. ভাৰিতাতি ৰড্ঢিতা. বহুলীকতাতি পুনপ্পুনং কতা. যানীকতাতি যুত্তযানং ৰিয কতা. ৰত্থুকতাতি পতিট্ঠানট্ঠেন ¶ ৰত্থু ৰিয কতা. অনুট্ঠিতাতি অধিট্ঠিতা ¶ . পরিচিতাতি সমন্ততো চিতা সুৰড্ঢিতা. সুসমারদ্ধাতি চিত্তেন সুট্ঠু সমারদ্ধা. ততিযং.
৪. ওক্খাসুত্তৰণ্ণনা
২২৬. চতুত্থে ওক্খাসতন্তি মহামুখউক্খলীনং সতং. দানং দদেয্যাতি পণীতভোজনভরিতানং মহাউক্খলীনং সতং দানং দদেয্য. ‘‘উক্কাসত’’ন্তিপি পাঠো ¶ , তস্স দণ্ডদীপিকাসতন্তি অত্থো. একায পন দীপিকায যত্তকে ঠানে আলোকো হোতি, ততো সতগুণং ঠানং সত্তহি রতনেহি পূরেত্ৰা দানং দদেয্যাতি অত্থো. গদ্দুহনমত্তন্তি গোদুহনমত্তং, গাৰিযা একৰারং অগ্গথনাকড্ঢনমত্তন্তি অত্থো. গন্ধঊহনমত্তং ৰা, দ্ৰীহি অঙ্গুলীহি গন্ধপিণ্ডং গহেত্ৰা একৰারং ঘাযনমত্তন্তি অত্থো. এত্তকম্পি হি কালং যো পন গব্ভপরিৰেণৰিহারূপচার পরিচ্ছেদেন ৰা চক্কৰাল়পরিচ্ছেদেন ৰা অপরিমাণাসু লোকধাতূসু ৰা সব্বসত্তেসু হিতফরণং মেত্তচিত্তং ভাৰেতুং সক্কোতি, ইদং ততো একদিৰসং তিক্খত্তুং দিন্নদানতো মহপ্ফলতরং. চতুত্থং.
৫. সত্তিসুত্তৰণ্ণনা
২২৭. পঞ্চমে পটিলেণিস্সামীতিআদীসু অগ্গে পহরিত্ৰা কপ্পাসৰট্টিং ৰিয নামেন্তো নিয্যাসৰট্টিং ৰিয চ একতো কত্ৰা অল্লিযাপেন্তো পটিলেণেতি নাম. মজ্ঝে পহরিত্ৰা নামেত্ৰা ধারায ¶ ৰা পহরিত্ৰা দ্ৰেপি ধারা একতো অল্লিযাপেন্তো পটিকোট্টেতি নাম. কপ্পাসৰট্টনকরণীযং ৰিয পৰত্তেন্তো চিরকালং সংৰেল্লিতকিলঞ্জং পসারেত্ৰা পুন সংৰেল্লেন্তো ৰিয চ পটিৰট্টেতি নাম. পঞ্চমং.
৬. ধনুগ্গহসুত্তৰণ্ণনা
২২৮. ছট্ঠে দল়্হধম্মা ধনুগ্গহাতি দল়্হধনুনো ইস্সাসা. দল়্হধনু নাম দ্ৰিসহস্সথামং ৰুচ্চতি, দ্ৰিসহস্সথামং নাম যস্স আরোপিতস্স জিযাবদ্ধো লোহসীসাদীনং ভারো দণ্ডে গহেত্ৰা যাৰ কণ্ডপ্পমাণা উক্খিত্তস্স পথৰিতো মুচ্চতি. সুসিক্খিতাতি দসদ্ৰাদসৰস্সানি আচরিযকুলে ¶ উগ্গহিতসিপ্পা. কতহত্থাতি যো সিপ্পমেৰ উগ্গণ্হাতি, সো কতহত্থো ন হোতি, ইমে পন কতহত্থা চিণ্ণৰসীভাৰা. কতূপাসনাতি রাজকুলাদীসু দস্সিতসিপ্পা.
তস্স পুরিসস্স জৰোতি এৰরূপো অঞ্ঞো পুরিসো নাম ন ভূতপুব্বো, বোধিসত্তস্সেৰ পন জৰনহংসকালো নাম আসি. তদা বোধিসত্তো চত্তারি ¶ কণ্ডানি আহরি. তদা কিরস্স কনিট্ঠভাতরো ‘‘মযং, ভাতিক, সূরিযেন সদ্ধিং জৰিস্সামা’’তি আরোচেসুং. বোধিসত্তো আহ – ‘‘সূরিযো সীঘজৰো, ন সক্খিস্সথ তুম্হে তেন সদ্ধিং জৰিতু’’ন্তি. তে দুতিযং ততিযম্পি তথেৰ ৰত্ৰা একদিৰসং ‘‘গচ্ছামা’’তি যুগন্ধরপব্বতং আরুহিত্ৰা নিসীদিংসু. বোধিসত্তো ‘‘কহং মে ভাতরো’’তি? পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘সূরিযেন সদ্ধিং জৰিতুং গতা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ৰিনস্সিস্সন্তি তপস্সিনো’’তি তে অনুকম্পমানো সযম্পি গন্ত্ৰা তেসং সন্তিকে নিসীদি. অথ সূরিযে উগ্গচ্ছন্তে দ্ৰেপি ভাতরো সূরিযেন সদ্ধিংযেৰ আকাসং পক্খন্তা, বোধিসত্তোপি তেহি সদ্ধিংযেৰ পক্খন্তো. তেসু একস্স অপত্তেযেৰ অন্তরভত্তসমযে পক্খন্তরেসু ¶ অগ্গি উট্ঠহি, সো ভাতরং পক্কোসিত্ৰা ‘‘ন সক্কোমী’’তি আহ. তমেনং বোধিসত্তো ‘‘মা ভাযী’’তি সমস্সাসেত্ৰা পক্খপঞ্জরেন পলিৰেঠেত্ৰা দরথং ৰিনোদেত্ৰা ‘‘গচ্ছা’’তি পেসেসি.
দুতিযো যাৰ অন্তরভত্তা জৰিত্ৰা পক্খন্তরেসু অগ্গিম্হি উট্ঠহিতে তথেৰাহ. তম্পি সো তথেৰ কত্ৰা ‘‘গচ্ছা’’তি পেসেসি. সযং পন যাৰ মজ্ঝন্হিকা জৰিত্ৰা, ‘‘এতে বালাতি মযাপি বালেন ন ভৰিতব্ব’’ন্তি নিৰত্তিত্ৰা – ‘‘অদিট্ঠসহাযকং বারাণসিরাজং পস্সিস্সামী’’তি বারাণসিং অগমাসি. তস্মিং নগরমত্থকে পরিব্ভমন্তে দ্ৰাদসযোজনং নগরং পত্তকটাহেন ওত্থটপত্তো ৰিয অহোসি. অথ পরিব্ভমন্তস্স পরিব্ভমন্তস্স তত্থ তত্থ ছিদ্দানি পঞ্ঞাযিংসু. সযম্পি অনেকহংসসহস্সসদিসো পঞ্ঞাযি. সো ৰেগং পটিসংহরিত্ৰা রাজগেহাভিমুখো অহোসি. রাজা ওলোকেত্ৰা – ‘‘আগতো কির মে পিযসহাযো জৰনহংসো’’তি ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা রতনপীঠং পঞ্ঞাপেত্ৰা ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. বোধিসত্তো রতনপীঠে নিসীদি.
অথস্স রাজা সহস্সপাকেন তেলেন পক্খন্তরানি মক্খেত্ৰা, মধুলাজে চেৰ মধুরপানকঞ্চ অদাসি. ততো নং কতপরিভোগং ‘‘সম্ম, কহং অগমাসী’’তি? পুচ্ছি. সো তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘অথাহং, মহারাজ, যাৰ মজ্ঝন্হিকা জৰিত্ৰা – ‘নত্থি জৰিতেন অত্থো’তি নিৰত্তো’’তি আচিক্খি. অথ রাজা আহ – ‘‘অহং, সামি, তুম্হাকং সূরিযেন সদ্ধিং জৰনৰেগং ¶ পস্সিতুকামো’’তি ¶ . দুক্করং, মহারাজ, ন সক্কা তযা পস্সিতুন্তি. তেন হি, সামি, সরিক্খকমত্তম্পি দস্সেহীতি. আম, মহারাজ, ধনুগ্গহে সন্নিপাতেহীতি. রাজা সন্নিপাতেসি. হংসো ততো চত্তারো গহেত্ৰা নগরমজ্ঝে তোরণং কারেত্ৰা অত্তনো গীৰায ঘণ্ডং পিল়ন্ধাপেত্ৰা তোরণস্স উপরি নিসীদিত্ৰা – ‘‘চত্তারো জনা তোরণং নিস্সায চতুদিসাভিমুখা একেকং কণ্ডং খিপন্তূ’’তি ৰত্ৰা, সযং পঠমকণ্ডেনেৰ সদ্ধিং উপ্পতিত্ৰা, তং কণ্ডং অগ্গহেত্ৰাৰ, দক্খিণাভিমুখং গতকণ্ডং ধনুতো রতনমত্তাপগতং ¶ গণ্হি. দুতিযং দ্ৰিরতনমত্তাপগতং, ততিযং তিরতনমত্তাপগতং, চতুত্থং ভূমিং অপ্পত্তমেৰ গণ্হি. অথ নং চত্তারি কণ্ডানি গহেত্ৰা তোরণে নিসিন্নকালেযেৰ অদ্দসংসু. সো রাজানং আহ – ‘‘পস্স, মহারাজ, এৰংসীঘো অম্হাকং জৰো’’তি. এৰং বোধিসত্তেনেৰ জৰনহংসকালে তানি কণ্ডানি আহরিতানীতি ৰেদিতব্বানি.
পুরতো ধাৰন্তীতি অগ্গতো জৰন্তি. ন পনেতা সব্বকালং পুরতোৰ হোন্তি, কদাচি পুরতো, কদাচি পচ্ছতো হোন্তি. আকাসট্ঠকৰিমানেসু হি উয্যানানিপি হোন্তি পোক্খরণিযোপি, তা তত্থ নহাযন্তি, উদককীল়ং কীল়মানা পচ্ছতোপি হোন্তি, ৰেগেন পন গন্ত্ৰা পুন পুরতোৰ ধাৰন্তি. আযুসঙ্খারাতি রূপজীৰিতিন্দ্রিযং সন্ধায ৰুত্তং. তঞ্হি ততো সীঘতরং খীযতি. অরূপধম্মানং পন ভেদো ন সক্কা পঞ্ঞাপেতুং. ছট্ঠং.
৭. আণিসুত্তৰণ্ণনা
২২৯. সত্তমে দসারহানন্তি এৰংনামকানং খত্তিযানং. তে কির সততো দসভাগং গণ্হিংসু, তস্মা ‘‘দসারহা’’তি পঞ্ঞাযিংসু. আনকোতি এৰংলদ্ধনামো মুদিঙ্গো. হিমৰন্তে কির মহাকুল়ীরদহো অহোসি. তত্থ মহন্তো কুল়ীরো ওতিণ্ণোতিণ্ণং হত্থিং খাদতি. অথ হত্থী উপদ্দুতা একং করেণুং সক্করিংসু ‘‘ইমিস্সা পুত্তং নিস্সায অম্হাকং সোত্থি ভৰিস্সতী’’তি. সাপি মহেসক্খং পুত্তং ৰিজাযি. তে তম্পি সক্করিংসু. সো ৰুদ্ধিপ্পত্তো মাতরং পুচ্ছি, ‘‘কস্মা মং এতে সক্করোন্তী’’তি? সা তং পৰত্তিমাচিক্খি. সো ‘‘কিং ময্হং কুল়ীরো পহোতি? এথ গচ্ছামা’’তি মহাহত্থিপরিৰারো ¶ তত্থ গন্ত্ৰা পঠমমেৰ ওতরি. কুল়ীরো উদকসদ্দেনেৰ আগন্ত্ৰা তং অগ্গহেসি. মহন্তো কুল়ীরস্স অল়ো, সো তং ইতো ৰা এত্তো ৰা চালেতুং অসক্কোন্তো মুখে সোণ্ডং পক্খিপিত্ৰা ৰিরৰি. হত্থিনো ‘‘যংনিস্সায মযং ‘সোত্থি ভৰিস্সতী’তি ¶ অমঞ্ঞিম্হা, সো পঠমতরং গহিতো’’তি ততো ততো পলাযিংসু.
অথস্স ¶ মাতা অৰিদূরে ঠত্ৰা ‘‘মযং থলনাগা, তুম্হে উদকনাগা নাম, নাগেহি নাগো ন ৰিহেঠেতব্বো’’তি কুল়ীরং পিযৰচনেন ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যে কুল়ীরা সমুদ্দস্মিং, গঙ্গায যমুনায চ;
তেসং ত্ৰং ৰারিজো সেট্ঠো, মুঞ্চ রোদন্তিযা পজ’’ন্তি.
মাতুগামসদ্দো নাম পুরিসে খোভেত্ৰা তিট্ঠতি, তস্মা সো গহণং সিথিলমকাসি. হত্থিপোতো ৰেগেন উভো পাদে উক্খিপিত্ৰা তং পিট্ঠিযং অক্কমি. সহ অক্কমনা পিট্ঠি মত্তিকভাজনং ৰিয ভিজ্জি. অথ নং দন্তেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা থলে ছড্ডেত্ৰা তুট্ঠরৰং রৰি. অথ নং হত্থী ইতো চিতো চ আগন্ত্ৰা মদ্দিংসু. তস্স একো অল়ো পটিক্কমিত্ৰা পতি, তং সক্কো দেৰরাজা গহেত্ৰা গতো.
ইতরো পন অল়ো ৰাতাতপেন সুক্খিত্ৰা পক্কলাখারসৰণ্ণো অহোসি, সো দেৰে ৰুট্ঠে উদকোঘেন ৰুয্হন্তো দসভাতিকানং রাজূনং উপরিসোতে জালং পসারাপেত্ৰা গঙ্গায কীল়ন্তানং আগন্ত্ৰা জালে লগ্গি. তে কীল়াপরিযোসানে জালম্হি উক্খিপিযমানে তং দিস্ৰা পুচ্ছিংসু ‘‘কিং এত’’ন্তি? ‘‘কুল়ীরঅল়ো সামী’’তি. ‘‘ন সক্কা এস আভরণত্থায উপনেতুং, পরিযোনন্ধাপেত্ৰা ভেরিং করিস্সামা’’তি? পরিযোনন্ধাপেত্ৰা পহরিংসু. সদ্দো দ্ৰাদসযোজনং নগরং অৰত্থরি. ততো আহংসু – ‘‘ন সক্কা ইদং দিৰসে দিৰসে ৰাদেতুং, ছণদিৰসত্থায মঙ্গলভেরী হোতূ’’তি মঙ্গলভেরিং অকংসু. তস্মিং ৰাদিতে মহাজনো অন্হাযিত্ৰা অপিল়ন্ধিত্ৰা হত্থিযানাদীনি আরুয্হ সীঘং সন্নিপতন্তি. ইতি মহাজনং পক্কোসিত্ৰা ৰিয আনেতীতি আনকো ত্ৰেৰস্স নামং অহোসি.
অঞ্ঞং ¶ আণিং ওদহিংসূতি অঞ্ঞং সুৰণ্ণরজতাদিমযং আণিং ঘটযিংসু. আণিসঙ্ঘাটোৰ অৰসিস্সীতি সুৰণ্ণাদিমযানং আণীনং সঙ্ঘাটমত্তমেৰ অৰসেসং অহোসি. অথস্স ¶ দ্ৰাদসযোজনপ্পমাণো সদ্দো অন্তোসালাযম্পি দুক্খেন সুয্যিত্থ.
গম্ভীরাতি পাল়িৰসেন গম্ভীরা সল্লসুত্তসদিসা. গম্ভীরত্থাতি অত্থৰসেন গম্ভীরা মহাৰেদল্লসুত্তসদিসা (ম. নি. ১.৪৪৯ আদযো). লোকুত্তরাতি লোকুত্তরঅত্থদীপকা. সুঞ্ঞতপ্পটিসংযুত্তাতি ¶ সত্তসুঞ্ঞতধম্মমত্তমেৰ পকাসকা সংখিত্তসংযুত্তসদিসা. উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বন্তি উগ্গহেতব্বে চ পরিযাপুণিতব্বে চ. কৰিকতাতি কৰীহি কতা. ইতরং তস্সেৰ ৰেৰচনং. চিত্তক্খরাতি ৰিচিত্রঅক্খরা. ইতরং তস্সেৰ ৰেৰচনং. বাহিরকাতি সাসনতো বহিভূতা. সাৰকভাসিতাতি তেসং তেসং সাৰকেহি ভাসিতা. সুস্সূসিস্সন্তীতি অক্খরচিত্ততায চেৰ সৰনসম্পত্তিযা চ অত্তমনা হুত্ৰা সামণেরদহরভিক্খুমাতুগামমহাগহপতিকাদযো ‘‘এস ধম্মকথিকো’’তি সন্নিপতিত্ৰা সোতুকামা ভৰিস্সন্তি. তস্মাতি যস্মা তথাগতভাসিতা সুত্তন্তা অনুগ্গয্হমানা অন্তরধাযন্তি, তস্মা. সত্তমং.
৮. কলিঙ্গরসুত্তৰণ্ণনা
২৩০. অট্ঠমে কলিঙ্গরূপধানাতি কলিঙ্গরঘটিকং সীসূপধানঞ্চেৰ পাদূপধানঞ্চ কত্ৰা. অপ্পমত্তাতি সিপ্পুগ্গহণে অপ্পমত্তা. আতাপিনোতি উট্ঠানৰীরিযাতাপেন যুত্তা. উপাসনস্মিন্তি সিপ্পানং অভিযোগে আচরিযানঞ্চ পযিরুপাসনে. তে কির তদা পাতোৰ উট্ঠায সিপ্পসালং গচ্ছন্তি, তত্থ সিপ্পং উগ্গহেত্ৰা সজ্ঝাযাদীহি অভিযোগং কত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰা যাগুপানায গচ্ছন্তি. যাগুং পিৰিত্ৰা পুন সিপ্পসালং গন্ত্ৰা সিপ্পং গণ্হিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তা পাতরাসায গচ্ছন্তি. কতপাতরাসা সমানা ‘‘মা পমাদেন চিরং নিদ্দোক্কমনং অহোসী’’তি খদিরঘটিকাসু সীসে চ পাদে চ উপদহিত্ৰা ¶ থোকং নিপজ্জিত্ৰা পুন সিপ্পসালং গন্ত্ৰা সিপ্পং গহেত্ৰা সজ্ঝাযন্তি. সাযং সজ্ঝাযং করোন্তা চ গেহং গন্ত্ৰা ভুত্তসাযমাসা পঠমযামং সজ্ঝাযং কত্ৰা সযনকালে তথেৰ কলিঙ্গরং ¶ উপধানং কত্ৰা সযন্তি. এৰং তে অক্খণৰেধিনো ৰালৰেধিনো চ অহেসুং. ইদং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
ওতারন্তি ৰিৰরং. আরম্মণন্তি পচ্চযং. পধানস্মিন্তি পধানভূমিযং ৰীরিযং কুরুমানা. পঠমবোধিযং কির ভিক্খূ ভত্তকিচ্চং কত্ৰাৰ কম্মট্ঠানং মনসি করোন্তি. তেসং মনসিকরোন্তানংযেৰ সূরিযো অত্থং গচ্ছতি. তে ন্হাযিত্ৰা পুন চঙ্কমং ওতরিত্ৰা পঠমযামং চঙ্কমন্তি. ততো ‘‘মা চিরং নিদ্দাযিম্হা’’তি সরীরদরথৰিনোদনত্থং নিপজ্জন্তা কট্ঠখণ্ডং উপদহিত্ৰা নিপজ্জন্তি, তে পুন পচ্ছিমযামে ৰুট্ঠায চঙ্কমং ওতরন্তি. তে সন্ধায ইদং ৰুত্তং. অযম্পি দীপো তিণ্ণং রাজূনং কালে একঘণ্ডিনিগ্ঘোসো একপধানভূমি অহোসি. নানামুখে পহটঘণ্ডি পিলিচ্ছিকোল়িযং ওসরতি, কল্যাণিযং পহটঘণ্ডি নাগদীপে ওসরতি ¶ . ‘‘অযং ভিক্খু পুথুজ্জনো, অযং পুথুজ্জনো’’তি অঙ্গুলিং পসারেত্ৰা দস্সেতব্বো অহোসি. একদিৰসং সব্বে অরহন্তোৰ অহেসুং. তস্মাতি যস্মা কলিঙ্গরূপধানানং মারো আরম্মণং ন লভতি, তস্মা. অট্ঠমং.
৯. নাগসুত্তৰণ্ণনা
২৩১. নৰমে অতিৰেলন্তি অতিক্কন্তৰেলং কালং অতিক্কন্তপ্পমাণং কালং. কিমঙ্গং পনাহন্তি অহং পন কিংকারণা ন উপসঙ্কমিস্সামি? ভিসমুল়ালন্তি ¶ ভিসঞ্চেৰ মুল়ালঞ্চ. অব্বুহেত্ৰাতি উদ্ধরিত্ৰা. ভিঙ্কচ্ছাপাতি হত্থিপোতকা. তে কির অভিণ্হং ভিঙ্কারসদ্দং করোন্তি, তস্মা ভিঙ্কচ্ছাপাতি ৰুচ্চন্তি. পসন্নাকারং করোন্তীতি পসন্নেহি কত্তব্বাকারং করোন্তি, চত্তারো পচ্চযে দেন্তি. ধম্মং ভাসন্তীতি একং দ্ৰে জাতকানি ৰা সুত্তন্তে ৰা উগ্গণ্হিত্ৰা অসম্ভিন্নেন সরেন ধম্মং দেসেন্তি. পসন্নাকারং করোন্তীতি তেসং তায দেসনায পসন্না গিহী পচ্চযে দেন্তি. নেৰ ৰণ্ণায হোতি ন বলাযাতি নেৰ গুণৰণ্ণায, ন ঞাণবলায হোতি, গুণৰণ্ণে পন পরিহাযন্তে সরীরৰণ্ণোপি সরীরবলম্পি পরিহাযতি, তস্মা সরীরস্স নেৰ ৰণ্ণায ন বলায হোতি. নৰমং.
১০. বিল়ারসুত্তৰণ্ণনা
২৩২. দসমে ¶ সন্ধিসমলসংকটীরেতি এত্থ সন্ধীতি ভিন্নঘরানং সন্ধি, সমলোতি গামতো গূথনিক্খমনমগ্গো, সংকটীরন্তি সঙ্কারট্ঠানং. মুদুমূসিন্তি মুদুকং মূসিকং. ৰুট্ঠানং পঞ্ঞাযতীতি দেসনা পঞ্ঞাযতি. দসমং.
১১. সিঙ্গালসুত্তৰণ্ণনা
২৩৩. একাদসমে যেন যেন ইচ্ছতীতি সো জরসিঙ্গালো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানে ইরিযাপথকপ্পনেন সীতৰাতূপৰাযনেন চ অন্তরন্তরা চিত্তস্সাদম্পি লভতীতি দস্সেতি. সক্যপুত্তিযপটিঞ্ঞোতি ইদং দেৰদত্তং সন্ধায ৰুত্তং. সো হি এত্তকম্পি চিত্তস্সাদং অনাগতে অত্তভাৰে ন লভিস্সতীতি. একাদসমং.
১২. দুতিযসিঙ্গালসুত্তৰণ্ণনা
২৩৪. দ্ৰাদসমে ¶ ¶ কতঞ্ঞুতাতি কতজাননং. কতৰেদিতাতি কতৰিসেসজাননং. তত্রিদং জরসিঙ্গালস্স কতঞ্ঞুতায ৰত্থু – সত্ত কির ভাতরো খেত্তং কসন্তি. তেসং সব্বকনিট্ঠো খেত্তপরিযন্তে ঠত্ৰা গাৰো রক্খতি. অথেকং জরসিঙ্গালং অজগরো গণ্হি, সো তং দিস্ৰা যট্ঠিযা পোথেত্ৰা ৰিস্সজ্জাপেসি. অজগরো সিঙ্গালং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তমেৰ গণ্হি. সিঙ্গালো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং ইমিনা জীৰিতং দিন্নং, অহম্পি ইমস্স দস্সামী’’তি যাগুঘটস্স উপরি ঠপিতং ৰাসিং মুখেন ডংসিত্ৰা তস্স সন্তিকং অগমাসি. ইতরে ভাতরো দিস্ৰা, ‘‘সিঙ্গালো ৰাসিং হরতী’’তি অনুবন্ধিংসু. সো তেহি দিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা ৰাসিং তস্স সন্তিকে ছড্ডেত্ৰা পলাযি. ইতরে আগন্ত্ৰা কনিট্ঠং অজগরেন গহিতং দিস্ৰা ৰাসিযা অজগরং ছিন্দিত্ৰা তং গহেত্ৰা অগমংসু. এৰং জরসিঙ্গালে সিযা যা কাচি কতঞ্ঞুতা কতৰেদিতা. সক্যপুত্তিযপটিঞ্ঞেতি ইদম্পি দেৰদত্তস্স আচারমেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি. দ্ৰাদসমং.
ওপম্মসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. ভিক্খুসংযুত্তং
১. কোলিতসুত্তৰণ্ণনা
২৩৫. ভিক্খুসংযুত্তস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে, আৰুসোতি সাৰকানং আলাপো. বুদ্ধা হি ভগৰন্তো সাৰকে আলপন্তা, ‘‘ভিক্খৰে’’তি আলপন্তি, সাৰকা পন ‘‘বুদ্ধেহি সদিসা মা হোমা’’তি, ‘‘আৰুসো’’তি পঠমং ৰত্ৰা পচ্ছা, ‘‘ভিক্খৰে’’তি ভণন্তি. বুদ্ধেহি চ আলপিতে ভিক্খুসঙ্ঘো, ‘‘ভন্তে’’তি পটিৰচনং দেতি সাৰকেহি, ‘‘আৰুসো’’তি. অযং ৰুচ্চতীতি যস্মা দুতিযজ্ঝানে ৰিতক্কৰিচারা নিরুজ্ঝন্তি, যেসং নিরোধা সদ্দাযতনং অপ্পৰত্তিং গচ্ছতি, তস্মা যদেতং দুতিযং ঝানং নাম, অযং ৰুচ্চতি ‘‘অরিযানং তুণ্হীভাৰো’’তি. অযমেত্থ যোজনা. ‘‘ধম্মী ৰা কথা অরিযো ৰা তুণ্হীভাৰো’’তি এত্থ পন কম্মট্ঠানমনসিকারোপি পঠমজ্ঝানাদীনিপি অরিযো তুণ্হীভাৰোত্ৰেৰ সঙ্খং গতানি.
ৰিতক্কসহগতাতি ৰিতক্কারম্মণা. সঞ্ঞামনসিকারাতি সঞ্ঞা চ মনসিকারো চ. সমুদাচরন্তীতি পৰত্তন্তি. থেরস্স কির দুতিযজ্ঝানং ন পগুণং. অথস্স ততো ৰুট্ঠিতস্স ৰিতক্কৰিচারা ন সন্ততো উপট্ঠহিংসু. ইচ্চস্স দুতিযজ্ঝানম্পি সঞ্ঞামনসিকারাপি হানভাগিযাৰ অহেসুং, তং দস্সেন্তো এৰমাহ. সণ্ঠপেহীতি সম্মা ঠপেহি. একোদিভাৰং করোহীতি একগ্গং করোহি. সমাদহাতি সম্মা আদহ আরোপেহি. মহাভিঞ্ঞতন্তি ছল়ভিঞ্ঞতং. সত্থা কির ইমিনা উপাযেন সত্ত দিৰসে থেরস্স হানভাগিযং সমাধিং ৰড্ঢেত্ৰা থেরং ছল়ভিঞ্ঞতং পাপেসি. পঠমং.
২. উপতিস্সসুত্তৰণ্ণনা
২৩৬. দুতিযে ¶ অত্থি নু খো তং কিঞ্চি লোকস্মিন্তি ইদং অতিউল়ারম্পি সত্তং ৰা সঙ্খারং ¶ ৰা সন্ধায ৰুত্তং. সত্থুপি খোতি ইদং যস্মা আনন্দত্থেরস্স সত্থরি অধিমত্তো ছন্দো চ পেমঞ্চ, তস্মা ‘‘কিং নু খো ইমস্স থেরস্স সত্থু ৰিপরিণামেনপি সোকাদযো নুপ্পজ্জেয্যু’’ন্তি জাননত্থং পুচ্ছতি? দীঘরত্তন্তি সূকরখতলেণদ্ৰারে দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তং দেসিতদিৰসতো পট্ঠায অতিক্কন্তকালং সন্ধাযাহ. তস্মিঞ্হি ¶ দিৰসে থেরস্স ইমে ৰট্টানুগতকিলেসা সমূহতাতি. দুতিযং.
৩. ঘটসুত্তৰণ্ণনা
২৩৭. ততিযে একৰিহারেতি একস্মিং গব্ভে. তদা কির বহূ আগন্তুকা ভিক্খূ সন্নিপতিংসু. তস্মিং পরিৰেণগ্গেন ৰা ৰিহারগ্গেন ৰা সেনাসনেসু অপাপুণন্তেসু দ্ৰিন্নং থেরানং একো গব্ভো সম্পত্তো. তে দিৰা পাটিযেক্কেসু ঠানেসু নিসীদন্তি, রত্তিং পন নেসং অন্তরে চীৰরসাণিং পসারেন্তি. তে অত্তনো অত্তনো পত্তপত্তট্ঠানেযেৰ নিসীদন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘একৰিহারে’’তি. ওল়ারিকেনাতি ইদং ওল়ারিকারম্মণতং সন্ধায ৰুত্তং. দিব্বচক্খুদিব্বসোতধাতুৰিহারেন হি সো ৰিহাসি, তেসঞ্চ রূপাযতনসদ্দাযতনসঙ্খাতং ওল়ারিকং আরম্মণং. ইতি দিব্বচক্খুনা রূপস্স দিট্ঠত্তা দিব্বায চ সোতধাতুযা সদ্দস্স সুতত্তা সো ৰিহারো ওল়ারিকো নাম জাতো. দিব্বচক্খু ৰিসুজ্ঝীতি ভগৰতো রূপদস্সনত্থায ৰিসুদ্ধং অহোসি. দিব্বা চ সোতধাতূতি সাপি ভগৰতো সদ্দসুণনত্থং ৰিসুজ্ঝি ¶ . ভগৰতোপি থেরস্স রূপদস্সনত্থঞ্চেৰ সদ্দসুণনত্থঞ্চ তদুভযং ৰিসুজ্ঝি. তদা কির থেরো ‘‘কথং নু খো এতরহি সত্থা ৰিহরতী’’তি আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বেন চক্খুনা সত্থারং জেতৰনে ৰিহারে গন্ধকুটিযং নিসিন্নং দিস্ৰা তস্স দিব্বায সোতধাতুযা সদ্দং সুণি. সত্থাপি তথেৰ অকাসি. এৰং তে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিংসু চেৰ, সদ্দঞ্চ অস্সোসুং.
আরদ্ধৰীরিযোতি পরিপুণ্ণৰীরিযো পগ্গহিতৰীরিযো. যাৰদেৰ উপনিক্খেপনমত্তাযাতি তিযোজনসহস্সৰিত্থারস্স হিমৰতো সন্তিকে ঠপিতা সাসপমত্তা পাসাণসক্খরা ‘‘হিমৰা নু খো মহা, অযং নু খো পাসাণসক্খরা’’তি এৰং যাৰ উপনিক্খেপনমত্তস্সেৰ অত্থায ভৰেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. পরতোপি এসেৰ নযো. কপ্পন্তি আযুকপ্পং. লোণঘটাযাতি চক্কৰাল়মুখৰট্টিযা আধারকং কত্ৰা মুখৰট্টিযা ব্রহ্মলোকং আহচ্চ ঠিতায লোণচাটিযাতি দস্সেতি.
ইমে ¶ ¶ পন থেরা উপমং আহরন্তা সরিক্খকেনেৰ চ ৰিজ্জমানগুণেন চ আহরিংসু. কথং? অযঞ্হি ইদ্ধি নাম অচ্চুগ্গতট্ঠেন চেৰ ৰিপুলট্ঠেন চ হিমৰন্তসদিসা, পঞ্ঞা চতুভূমকধম্মে অনুপৰিসিত্ৰা ঠিতট্ঠেন সব্বব্যঞ্জনেসু অনুপৰিট্ঠলোণরসসদিসা. এৰং তাৰ সরিক্খকট্ঠেন আহরিংসু. সমাধিলক্খণং পন মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স ৰিভূতং পাকটং. কিঞ্চাপি সারিপুত্তত্থেরস্স অৰিজ্জমানইদ্ধি নাম নত্থি, ভগৰতা পন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি অযমেৰ এতদগ্গে ঠপিতো. ৰিপস্সনালক্খণং পন সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিভূতং পাকটং. কিঞ্চাপি মহামোগ্গল্লানত্থেরস্সাপি পঞ্ঞা অত্থি, ভগৰতা পন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো’’তি (অ. নি. ১.১৮৯) অযমেৰ এতদগ্গে ঠপিতো. তস্মা যথা এতে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ধুরং ন পাপুণন্তি, এৰং ৰিজ্জমানগুণেন আহরিংসু. সমাধিলক্খণস্মিঞ্হি মহামোগ্গল্লানো নিপ্ফত্তিং গতো, ৰিপস্সনালক্খণে সারিপুত্তত্থেরো, দ্ৰীসুপি এতেসু সম্মাসম্বুদ্ধোতি. ততিযং.
৪. নৰসুত্তৰণ্ণনা
২৩৮. চতুত্থে ¶ অপ্পোস্সুক্কোতি নিরুস্সুক্কো. সঙ্কসাযতীতি ৰিহরতি. ৰেয্যাৰচ্চন্তি চীৰরে কত্তব্বকিচ্চং. আভিচেতসিকানন্তি অভিচিত্তং উত্তমচিত্তং নিস্সিতানং. নিকামলাভীতি ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপজ্জনসমত্থতায নিকামলাভী. অকিচ্ছলাভীতি ঝানপারিপন্থিকে সুখেন ৰিক্খম্ভেত্ৰা সমাপজ্জনসমত্থতায অদুক্খলাভী. অকসিরলাভীতি যথাপরিচ্ছেদেন ৰুট্ঠানসমত্থতায ৰিপুললাভী, পগুণজ্ঝানোতি অত্থো. সিথিলমারব্ভাতি সিথিলৰীরিযং পৰত্তেত্ৰা. চতুত্থং.
৫. সুজাতসুত্তৰণ্ণনা
২৩৯. পঞ্চমে অভিরূপোতি অঞ্ঞানি রূপানি অতিক্কন্তরূপো. দস্সনীযোতি দট্ঠব্বযুত্তো. পাসাদিকোতি দস্সনেন চিত্তং পসাদেতুং সমত্থো. ৰণ্ণপোক্খরতাযাতি ছৰিৰণ্ণসুন্দরতায. পঞ্চমং.
৬. লকুণ্ডকভদ্দিযসুত্তৰণ্ণনা
২৪০. ছট্ঠে ¶ ¶ দুব্বণ্ণন্তি ৰিরূপসরীরৰণ্ণং. ওকোটিমকন্তি রস্সং. পরিভূতরূপন্তি পমাণৰসেন পরিভূতজাতিকং. তং কির ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ, ‘‘আৰুসো ভদ্দিয, আৰুসো, ভদ্দিযা’’তি তত্থ তত্থ পরামসিত্ৰা নানপ্পকারং কীল়ন্তি আকড্ঢন্তি পরিকড্ঢন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘পরিভূতরূপ’’ন্তি. কস্মা পনেস এৰরূপো জাতো? অযং কির অতীতে একো মহারাজা অহোসি, তস্স মহল্লকা চ মহল্লকিত্থিযো চ পটিকূলা হোন্তি. সো সচে মহল্লকে পস্সতি, তেসং ¶ চূল়ং ঠপাপেত্ৰা কচ্ছং বন্ধাপেত্ৰা যথারুচি কীল়াপেতি. মহল্লকিত্থিযোপি দিস্ৰা তাসম্পি ইচ্ছিতিচ্ছিতং ৰিপ্পকারং কত্ৰা যথারুচি কীল়াপেতি. তেসং পুত্তধীতাদীনং সন্তিকে মহাসারজ্জং উপ্পজ্জতি. তস্স পাপকিরিযা পথৰিতো পট্ঠায ছদেৰলোকে এককোলাহলং অকাসি.
অথ সক্কো চিন্তেসি – ‘‘অযং অন্ধবালো মহাজনং ৰিহেঠেতি, করিস্সামিস্স নিগ্গহ’’ন্তি. সো মহল্লকগামিযৰণ্ণং কত্ৰা যানকে একং তক্কচাটিং আরোপেত্ৰা যানং পেসেন্তো নগরং পৰিসতি. রাজাপি হত্থিং আরুয্হ নগরতো নিক্খন্তো তং দিস্ৰা – ‘‘অযং মহল্লকো তক্কযানকেন অম্হাকং অভিমুখো আগচ্ছতি, ৰারেথ ৰারেথা’’তি আহ. মনুস্সা ইতো চিতো চ পক্খন্দন্তাপি ন পস্সন্তি. সক্কো হি ‘‘রাজাৰ মং পস্সতু, মা অঞ্ঞে’’তি এৰং অধিট্ঠহি. অথ তেসু মনুস্সেসু ‘‘কহং, দেৰ, কহং দেৰা’’তি ৰদন্তেসু এৰ রাজা সহ হত্থিনা ৰচ্ছো ৰিয ধেনুযা যানস্স হেট্ঠা পাৰিসি. সক্কো তক্কচাটিং ভিন্দি.
রাজা সীসতো পট্ঠায তক্কেন কিলিন্নসরীরো অহোসি. সো সরীরং উব্বট্টাপেত্ৰা উয্যানপোক্খরণিযং ন্হত্ৰা অলঙ্কতসরীরো নগরং পৰিসন্তো পুন তং অদ্দস. দিস্ৰা ‘‘অযং সো অম্হেহি দিট্ঠমহল্লকো পুন দিস্সতি. ৰারেথ ৰারেথ ন’’ন্তি আহ. মনুস্সা ‘‘কহং, দেৰ, কহং, দেৰা’’তি ইতো চিতো চ ৰিধাৰিংসু. সো পঠমৰিপ্পকারমেৰ পুন পাপুণি. তস্মিং খণে সক্কো গোণে চ যানঞ্চ অন্তরধাপেত্ৰা আকাসে ¶ ঠত্ৰা আহ, ‘‘অন্ধবাল, ত্ৰং মযি তক্কৰাণিজকো এসো’’তি সঞ্ঞং করোসি, সক্কোহং দেৰরাজা, ‘‘তৰেতং পাপকিরিযং নিৰারেস্সামী’’তি আগতো, ‘‘মা পুন এৰরূপং অকাসী’’তি সন্তজ্জেত্ৰা অগমাসি. ইমিনা কম্মেন সো দুব্বণ্ণো অহোসি.
ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে ¶ পনেস চিত্তপত্তকোকিলো নাম হুত্ৰা খেমে মিগদাযে ৰসন্তো একদিৰসং হিমৰন্তং গন্ত্ৰা মধুরং অম্বফলং তুণ্ডেন গহেত্ৰা আগচ্ছন্তো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারং সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু রিত্তকো তথাগতং পস্সামি. অজ্জ পন মে ইমং অম্বপক্কং অত্থি, দসবলস্স তং দস্সামী’’তি ওতরিত্ৰা আকাসে চরতি. সত্থা তস্স চিত্তং ঞত্ৰা উপট্ঠাকং ¶ ওলোকেসি. সো পত্তং নীহরিত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. কোকিলো দসবলস্স পত্তে অম্বপক্কং পতিট্ঠাপেসি. সত্থা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা তং পরিভুঞ্জি. কোকিলো পসন্নচিত্তো পুনপ্পুনং দসবলস্স গুণে আৰজ্জেত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো কুলাৰকং গন্ত্ৰা সত্তাহং পীতিসুখেনেৰ ৰীতিনামেসি. ইমিনা কম্মেন সরো মধুরো অহোসি.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পন চেতিযে আরদ্ধে ‘‘কিংপমাণং করোম? সত্তযোজনপ্পমাণং. অতিমহন্তং এতং, ছযোজনপ্পমাণং করোম. ইদম্পি অতিমহন্তং, পঞ্চযোজনং করোম, চতুযোজনং, তিযোজনং, দ্ৰিযোজন’’ন্তি. অযং তদা জেট্ঠকৰড্ঢকী হুত্ৰা, ‘‘এৰং, ভো, অনাগতে সুখপটিজগ্গিতং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা রজ্জুং আদায পরিক্খিপন্তো গাৰুতমত্তকে ঠত্ৰা, ‘‘একেকং মুখং গাৰুতং হোতু, চেতিযং যোজনাৰট্টং যোজনুব্বেধং ভৰিস্সতী’’তি আহ. তে তস্স ৰচনে অট্ঠংসু. চেতিযং সত্তদিৰসসত্তমাসাধিকেহি সত্তহি সংৰচ্ছরেহি নিট্ঠিতং. ইতি অপ্পমাণস্স বুদ্ধস্স পমাণং অকাসীতি. তেন কম্মেন ওকোটিমকো জাতো.
হত্থযো পসদা মিগাতি হত্থিনো চ পসদমিগা চ. নত্থি কাযস্মিং তুল্যতাতি কাযস্মিং পমাণং নাম নত্থি, অকারণং কাযপমাণন্তি অত্থো. ছট্ঠং.
৭. ৰিসাখসুত্তৰণ্ণনা
২৪১. সত্তমে ¶ পোরিযা ৰাচাযাতি পুরৰাসীনং নগরমনুস্সানং ৰাচাসদিসায অপরিহীনক্খরপদায মধুরৰাচায. ৰিস্সট্ঠাযাতি অসন্দিদ্ধায অপলিবুদ্ধায, পিত্তসেম্হেহি ¶ অনুপহতাযাতি অত্থো. অনেলগলাযাতি যথা দন্ধমনুস্সা মুখেন খেল়ং গল়ন্তেন ৰাচং ভাসন্তি, ন এৰরূপায, অথ খো নিদ্দোসায ৰিসদৰাচায. পরিযাপন্নাযাতি চতুসচ্চপরিযাপন্নায ¶ চত্তারি সচ্চানি অমুঞ্চিত্ৰা পৰত্তায. অনিস্সিতাযাতি ৰট্টনিস্সিতং কত্ৰা অকথিতায. ধম্মো হি ইসিনং ধজোতি নৰৰিধলোকুত্তরধম্মো ইসীনং ধজো নামাতি. সত্তমং.
৮. নন্দসুত্তৰণ্ণনা
২৪২. অট্ঠমে আকোটিতপচ্চাকোটিতানীতি একস্মিং পস্সে পাণিনা ৰা মুগ্গরেন ৰা আকোটনেন আকোটিতানি, পরিৰত্তেত্ৰা আকোটনেন পচ্চাকোটিতানি. অঞ্জেত্ৰাতি অঞ্জনেন পূরেত্ৰা. অচ্ছং পত্তন্তি ৰিপ্পসন্নৰণ্ণং মত্তিকাপত্তং. কস্মা পন থেরো এৰমকাসীতি? সত্থু অজ্ঝাসযজাননত্থং. এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘সচে সত্থা ‘সোভতি ৰত মে অযং কনিট্ঠভাতিকো’তি ৰক্খতি, যাৰজীৰং ইমিনা ৰাকারেন চরিস্সামি. সচে এত্থ দোসং দস্সতি, ইমং আকারং পহায সঙ্কারচোল়ং গহেত্ৰা চীৰরং কত্ৰা ধারেন্তো পরিযন্তসেনাসনে ৰসন্তো চরিস্সামী’’তি. অস্সসীতি ভৰিস্সসি.
অঞ্ঞাতুঞ্ছেনাতি অভিলক্খিতেসু ইস্সরজনগেহেসু কটুকভণ্ডসম্ভারং সুগন্ধং ভোজনং পরিযেসন্তস্স উঞ্ছো ঞাতুঞ্ছো নাম. ঘরপটিপাটিযা পন দ্ৰারে ঠিতেন লদ্ধং মিস্সকভোজনং অঞ্ঞাতুঞ্ছো নাম. অযমিধ অধিপ্পেতো. কামেসু অনপেক্খিনন্তি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু নিরপেক্খং. আরঞ্ঞিকো চাতিআদি সব্বং সমাদানৰসেনেৰ ৰুত্তং. কামেসু চ অনপেক্খোতি ইদং সুত্তং দেৰলোকে অচ্ছরাযো দস্সেত্ৰা আগতেন অপরভাগে কথিতং. ইমস্স কথিতদিৰসতো পট্ঠায থেরো ঘটেন্তো ৰাযমন্তো কতিপাহেনেৰ অরহত্তে পতিট্ঠায সদেৰকে লোকে অগ্গদক্খিণেয্যো জাতো. অট্ঠমং.
৯. তিস্সসুত্তৰণ্ণনা
২৪৩. নৰমে ¶ ¶ দুম্মনোতি উপ্পন্নদোমনস্সো. কস্মা পনাযং এৰং দুক্খী দুম্মনো জাতোতি? খত্তিযপব্বজিতো হেস, তেন নং পব্বাজেত্ৰা দুপট্টসাটকং নিৰাসাপেত্ৰা ৰরচীৰরং পারুপেত্ৰা অক্খীনি অঞ্জেত্ৰা মনোসিলাতেলেন সীসং মক্খেসুং. সো ভিক্খূসু রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানং গতেসু ‘‘ভিক্খুনা নাম ৰিৰিত্তোকাসে নিসীদিতব্ব’’ন্তি অজানন্তো ভোজনসালং গন্ত্ৰা মহাপীঠং আরুহিত্ৰা নিসীদি. দিসাৰচরা আগন্তুকা পংসুকূলিকা ভিক্খূ আগন্ত্ৰা, ‘‘ইমিনাৰ ¶ নীহারেন রজোকিণ্ণেহি গত্তেহি ন সক্কা দসবলং পস্সিতুং. ভণ্ডকং তাৰ ঠপেস্সামা’’তি ভোজনসালং অগমংসু. সো তেসু মহাথেরেসু আগচ্ছন্তেসু নিচ্চলো নিসীদিযেৰ. অঞ্ঞে ভিক্খূ ‘‘পাদৰত্তং করোম, তালৰণ্টেন বীজামা’’তি আপুচ্ছন্তি. অযং পন নিসিন্নকোৰ ‘‘কতিৰস্সত্থা’’তি? পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘মযং অৰস্সিকা. তুম্হে পন কতিৰস্সত্থা’’তি? ৰুত্তে, ‘‘মযং অজ্জ পব্বজিতা’’তি আহ. অথ নং ভিক্খূ, ‘‘আৰুসো, অধুনা ছিন্নচূল়োসি, অজ্জাপি তে সীসমূলে ঊকাগন্ধো ৰাযতিযেৰ, ত্ৰং নাম এত্তকেসু ৰুড্ঢতরেসু ৰত্তং আপুচ্ছন্তেসু নিস্সদ্দো নিচ্চলো নিসিন্নো, অপচিতিমত্তম্পি তে নত্থি, কস্স সাসনে পব্বজিতোসী’’তি? পরিৰারেত্ৰা তং ৰাচাসত্তীহি পহরন্তা ‘‘কিং ত্ৰং ইণট্টো ৰা ভযট্টো ৰা জীৰিতুং অসক্কোন্তো পব্বজিতো’’তি? আহংসু. সো একম্পি থেরং ওলোকেসি, তেন ‘‘কিং মং ওলোকেসি মহল্লকা’’তি? ৰুত্তে অঞ্ঞং ওলোকেসি, তেনপি তথেৰ ৰুত্তে অথস্স ‘‘ইমে মং পরিৰারেত্ৰা ৰাচাসত্তীহি ৰিজ্ঝন্তী’’তি খত্তিযমানো উপ্পজ্জি. অক্খীসু মণিৰণ্ণানি অস্সূনি সঞ্চরিংসু. ততো নে আহ – ‘‘কস্স সন্তিকং আগতত্থা’’তি. তে ‘‘কিং পন ত্ৰং ‘ময্হং সন্তিকং আগতা’তি? অম্হে মঞ্ঞসি গিহিব্যঞ্জনভট্ঠকা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলস্স সত্থু সন্তিকং আগতম্হা’’তি আহংসু. সো ‘‘ময্হং ভাতু সন্তিকে আগতা তুম্হে, যদি এৰং ইদানি ৰো আগতমগ্গেনেৰ গমনং ¶ করিস্সামী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা নিক্খন্তো অন্তরামগ্গে চিন্তেসি – ‘‘মযি ইমিনাৰ নীহারেন গতে সত্থা এতে ন নীহরাপেস্সতী’’তি দুক্খী দুম্মনো অস্সূনি পৰত্তযমানো অগমাসি. ইমিনা কারণেন এস এৰং জাতোতি.
ৰাচাসন্নিতোদকেনাতি ¶ ৰচনপতোদেন. সঞ্জম্ভরিমকংসূতি সঞ্জম্ভরিতং নিরন্তরং ফুটং অকংসু, উপরি ৰিজ্ঝিংসূতি ৰুত্তং হোতি. ৰত্তাতি পরে যদিচ্ছকং ৰদতিযেৰ. নো চ ৰচনক্খমোতি পরেসং ৰচনং খমিতুং ন সক্কোতি. ইদানি তাৰ ত্ৰং ইমিনা কোপেন ইমিনা ৰুত্তৰাচাসন্নিতোদকেন ৰিদ্ধো. অতীতে পন রট্ঠতো চ পব্বাজিতোতি. এৰং ৰুত্তে, ‘‘কতরস্মিং কালে ভগৰা’’তি? ভিক্খূ ভগৰন্তং যাচিংসু.
সত্থা আহ – অতীতে বারাণসিযং বারাণসিরাজা রজ্জং কারেসি. অথেকো জাতিমা, একো মাতঙ্গোতি দ্ৰে ইসযো বারাণসিং অগমংসু. তেসু জাতিমা পুরেতরং গন্ত্ৰা কুম্ভকারসালাযং নিসীদি. মাতঙ্গো তাপসো পচ্ছা গন্ত্ৰা তত্থ ওকাসং যাচি কুম্ভকারো ‘‘অত্থেত্থ পঠমতরং ¶ পৰিট্ঠো পব্বজিতো, তং পুচ্ছা’’তি আহ. সো অত্তনো পরিক্খারং গহেত্ৰা সালায দ্ৰারমূলে ঠত্ৰা, ‘‘অম্হাকম্পি আচরিয একরত্তিৰাসায ওকাসং দেথা’’তি আহ. ‘‘পৰিস, ভো’’তি. পৰিসিত্ৰা নিসিন্নং, ‘‘ভো, কিং গোত্তোসী’’তি? পুচ্ছি. ‘‘চণ্ডালগোত্তোম্হী’’তি. ‘‘ন সক্কা তযা সদ্ধিং একট্ঠানে নিসীদিতুং, একমন্তং গচ্ছা’’তি. সো চ তত্থেৰ তিণসন্থারকং পত্থরিত্ৰা নিপজ্জি, জাতিমা দ্ৰারং নিস্সায নিপজ্জি. ইতরো পস্সাৰত্থায নিক্খমন্তো তং উরস্মিং অক্কমি. ‘‘কো এসো’’তি চ ৰুত্তে? ‘‘অহং আচরিযা’’তি আহ. ‘‘রে চণ্ডাল, কিং অঞ্ঞতো মগ্গং ন পস্সসি? অথ মে আগন্ত্ৰা অক্কমসী’’তি. ‘‘আচরিয, অদিস্ৰা মে অক্কন্তোসি, খম ময্হ’’ন্তি. সো মহাপুরিসে বহি নিক্খন্তে চিন্তেসি – ‘‘অযং পচ্চাগচ্ছন্তোপি ইতোৰ আগমিস্সতী’’তি পরিৰত্তেত্ৰা নিপজ্জি. মহাপুরিসোপি ‘‘আচরিযো ইতো সীসং কত্ৰা নিপন্নো, পাদসমীপেন গমিস্সামী’’তি পৰিসন্তো পুন উরস্মিংযেৰ অক্কমি. ‘‘কো ¶ এসো’’তি চ ৰুত্তে? ‘‘অহং আচরিযা’’তি আহ. ‘‘পঠমং তাৰ তে অজানন্তেন কতং, ইদানি মং ঘটেন্তোৰ অকাসি, সূরিযে তে উগ্গচ্ছন্তে সত্তধা মুদ্ধা ফলতূ’’তি সপি. মহাপুরিসো কিঞ্চি অৰত্ৰা পুরেঅরুণেযেৰ সূরিযং গণ্হি, নাস্স উগ্গন্তুং অদাসি. মনুস্সা চ হত্থিঅস্সাদযো চ পবুজ্ঝিংসু.
মনুস্সা ¶ রাজকুলং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, সকলনগরে অপ্পবুদ্ধো নাম নত্থি, ন চ অরুণুগ্গং পঞ্ঞাযতি, কিন্নু খো এত’’ন্তি? তেন হি নগরং পরিৰীমংসথাতি. তে পরিৰীমংসন্তা কুম্ভকারসালাযং দ্ৰে তাপসে দিস্ৰা, ‘‘ইমেসং এতং কম্মং ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রঞ্ঞা চ ‘‘পুচ্ছথ নে’’তি ৰুত্তা আগন্ত্ৰা জাতিমন্তং পুচ্ছিংসু – ‘‘তুম্হেহি অন্ধকারং কত’’ন্তি. ‘‘ন মযা কতং, এস পন কূটজটিলো ছৰো অনন্তমাযো, তং পুচ্ছথা’’তি. তে আগন্ত্ৰা মহাপুরিসং পুচ্ছিংসু – ‘‘তুম্হেহি, ভন্তে, অন্ধকারং কত’’ন্তি. ‘‘আম অযং আচরিযো মং অভিসপি, তস্মা মযা কত’’ন্তি. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজাপি আগন্ত্ৰা মহাপুরিসং ‘‘তুম্হেহি কতং, ভন্তে’’তি? পুচ্ছি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘কস্মা ভন্তে’’তি? ‘‘ইমিনা অভিসপিতোম্হি, সচে মং এসো খমাপেস্সতি, সূরিযং ৰিস্সজ্জেস্সামী’’তি. রাজা ‘‘খমাপেথ, ভন্তে, এত’’ন্তি আহ. ইতরো ‘‘মাদিসো জাতিমা কিং এৰরূপং চণ্ডালং খমাপেস্সতি? ন খমাপেমী’’তি.
অথ নং মনুস্সা ‘‘ন কিং ত্ৰং অত্তনো রুচিযা খমাপেস্সসী’’তি? ৰত্ৰা হত্থেসু চ পাদেসু ¶ চ গহেত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জাপেত্ৰা ‘‘খমাপেহী’’তি আহংসু. সো নিস্সদ্দো নিপজ্জি. পুনপি নং ‘‘খমাপেহী’’তি আহংসু. ততো ‘‘খম ময্হং, আচরিযা’’তি আহ. মহাপুরিসো ‘‘অহং তাৰ তুয্হং খমিত্ৰা সূরিযং ৰিস্সজ্জেস্সামি, সূরিযে পন উগ্গতে তৰ সীসং সত্তধা ফলিস্সতী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ইমস্স সীসপ্পমাণং মত্তিকাপিণ্ডং মত্থকে ঠপেত্ৰা এতং নদিযা গলপ্পমাণে উদকে ঠপেথা’’তি আহ. মনুস্সা তথা অকংসু. এত্তাৰতা সরট্ঠকং রাজবলং সন্নিপতি. মহাপুরিসো সূরিযং মুঞ্চি. সূরিযরস্মি আগন্ত্ৰা মত্তিকাপিণ্ডং পহরি. সো সত্তধা ভিজ্জি. তাৰদেৰ সো নিমুজ্জিত্ৰা একেন তিত্থেন উত্তরিত্ৰা পলাযি. সত্থা ¶ ইমং ৰত্থুং আহরিত্ৰা, ‘‘ইদানি তাৰ ত্ৰং ভিক্খূনং সন্তিকে পরিভাসং লভসি, পুব্বেপি ইমং কোধং নিস্সায রট্ঠতো পব্বাজিতো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অথ নং ওৰদন্তো ন খো তে তং তিস্স পতিরূপন্তিআদিমাহ. নৰমং.
১০. থেরনামকসুত্তৰণ্ণনা
২৪৪. দসমে ৰণ্ণৰাদীতি আনিসংসৰাদী. যং অতীতং তং পহীনন্তি অতীতে খন্ধপঞ্চকে ছন্দরাগপ্পহানেন তং পহীনং নাম হোতি. অনাগতন্তি অনাগতম্পি খন্ধপঞ্চকং তত্থ ছন্দরাগপটিনিস্সগ্গেন পটিনিস্সট্ঠং নাম হোতি ¶ . সব্বাভিভুন্তি সব্বা খন্ধাযতনধাতুযো চ তযো ভৰে চ অভিভৰিত্ৰা ঠিতং. সব্বৰিদুন্তি তং ৰুত্তপ্পকারং সব্বং ৰিদিতং পাকটং কত্ৰা ঠিতং. সব্বেসু ধম্মেসূতি তেস্ৰেৰ ধম্মেসু তণ্হাদিট্ঠিলেপেহি অনুপলিত্তং. সব্বঞ্জহন্তি তদেৰ সব্বং তত্থ ছন্দরাগপ্পহানেন জহিত্ৰা ঠিতং. তণ্হক্খযে ৰিমুত্তন্তি তণ্হক্খযসঙ্খাতে নিব্বানে তদারম্মণায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তং. দসমং.
১১. মহাকপ্পিনসুত্তৰণ্ণনা
২৪৫. একাদসমে মহাকপ্পিনোতি এৰংনামকো অভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো অসীতিমহাসাৰকানং অব্ভন্তরো মহাথেরো. সো কির গিহিকালে কুক্কুটৰতীনগরে তিযোজনসতিকং রজ্জং অকাসি. পচ্ছিমভৰিকত্তা পন তথারূপং সাসনং সোতুং ওহিতসোতো ৰিচরতি. অথেকদিৰসং অমচ্চসহস্সপরিৰুতো উয্যানকীল়িকং অগমাসি. তদা চ মজ্ঝিমদেসতো জঙ্ঘৰাণিজা তং নগরং গন্ত্ৰা, ভণ্ডং পটিসামেত্ৰা, ‘‘রাজানং পস্সিস্সামা’’তি পণ্ণাকারহত্থা রাজকুলদ্ৰারং গন্ত্ৰা, ‘‘রাজা ¶ উয্যানং গতো’’তি সুত্ৰা, উয্যানং গন্ত্ৰা, দ্ৰারে ঠিতা, পটিহারস্স আরোচযিংসু. অথ রঞ্ঞো নিৰেদিতে রাজা পক্কোসাপেত্ৰা নিয্যাতিতপণ্ণাকারে ৰন্দিত্ৰা ঠিতে, ‘‘তাতা, কুতো ¶ আগতত্থা’’তি? পুচ্ছি. ‘‘সাৰত্থিতো দেৰা’’তি. ‘‘কচ্চি ৰো রট্ঠং সুভিক্খং, ধম্মিকো রাজা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘অত্থি পন তুম্হাকং দেসে কিঞ্চি সাসন’’ন্তি? ‘‘অত্থি, দেৰ, ন পন সক্কা উচ্ছিট্ঠমুখেহি কথেতু’’ন্তি. রাজা সুৰণ্ণভিঙ্গারেন উদকং দাপেসি. তে মুখং ৰিক্খালেত্ৰা দসবলাভিমুখা অঞ্জলিং পগ্গণ্হিত্ৰা, ‘‘দেৰ, অম্হাকং দেসে বুদ্ধরতনং নাম উপ্পন্ন’’ন্তি আহংসু. রঞ্ঞো ‘‘বুদ্ধো’’তি ৰচনে সুতমত্তে সকলসরীরং ফরমানা পীতি উপ্পজ্জি. ততো ‘‘বুদ্ধোতি, তাতা, ৰদথা’’তি? আহ. ‘‘বুদ্ধোতি দেৰ ৰদামা’’তি. এৰং তিক্খত্তুং ৰদাপেত্ৰা, ‘‘বুদ্ধোতি পদং অপরিমাণং, নাস্স সক্কা পরিমাণং কাতু’’ন্তি তস্মিংযেৰ পসন্নো সতসহস্সং দত্ৰা পুন ‘‘অঞ্ঞং কিং সাসন’’ন্তি? পুচ্ছি. ‘‘দেৰ ধম্মরতনং নাম উপ্পন্ন’’ন্তি. তম্পি সুত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অপরম্পি সতসহস্সং দত্ৰা পুন ‘‘অঞ্ঞং কিং সাসন’’ন্তি? পুচ্ছি. ‘‘সঙ্ঘরতনং দেৰ উপ্পন্ন’’ন্তি. তম্পি সুত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অপরম্পি সতসহস্সং ¶ দত্ৰা দিন্নভাৰং পণ্ণে লিখিত্ৰা, ‘‘তাতা, দেৰিযা সন্তিকং গচ্ছথা’’তি পেসেসি. তেসু গতেসু অমচ্চে পুচ্ছি, ‘‘তাতা, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘দেৰ তুম্হে কিং কত্তুকামা’’তি? ‘‘অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘মযম্পি পব্বজিস্সামা’’তি. তে সব্বেপি ঘরং ৰা কুটুম্বং ৰা অনপলোকেত্ৰা যে অস্সে আরুয্হ গতা, তেহেৰ নিক্খমিংসু.
ৰাণিজা অনোজাদেৰিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পণ্ণং দস্সেসুং. সা ৰাচেত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা তুম্হাকং বহূ কহাপণা দিন্না, কিং তুম্হেহি কতং, তাতা’’তি? পুচ্ছি. ‘‘পিযসাসনং দেৰি আনীত’’ন্তি. ‘‘অম্হেপি সক্কা, তাতা, সুণাপেতু’’ন্তি. ‘‘সক্কা দেৰি, উচ্ছিট্ঠমুখেহি পন ৰত্তুং ন সক্কা’’তি. সা সুৰণ্ণভিঙ্গারেন উদকং দাপেসি. তে মুখং ৰিক্খালেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচিতনযেনেৰ আরোচেসুং. সাপি সুত্ৰা উপ্পন্নপামোজ্জা তেনেৰ নযেন একেকস্মিং পদে তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পটিঞ্ঞাগণনায তীণি তীণি কত্ৰা নৰসতসহস্সানি অদাসি. ৰাণিজা সব্বানিপি দ্ৰাদসসতসহস্সানি লভিংসু. অথ নে ‘‘রাজা কহং, তাতা’’তি, পুচ্ছি. ‘‘পব্বজিস্সামীতি ¶ নিক্খন্তো দেৰী’’তি. ‘‘তেন হি, তাতা, তুম্হে গচ্ছথা’’তি তে উয্যোজেত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং গতানং অমচ্চানং মাতুগামে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তুম্হে অত্তনো সামিকানং গতট্ঠানং জানাথ অম্মা’’তি পুচ্ছি. ‘‘জানাম অয্যে, রঞ্ঞা সদ্ধিং উয্যানকীল়িকং ¶ গতা’’তি. আম গতা, তত্থ পন গন্ত্ৰা, ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা, ‘‘দসবলস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি গতা. ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘তুম্হে পন অয্যে কিং কত্তুকামা’’তি? ‘‘অহং পব্বজিস্সামি, ন তেহি ৰন্তৰমনং জিৰ্হগ্গে ঠপেয্য’’ন্তি. ‘‘যদি এৰং, মযম্পি পব্বজিস্সামা’’তি সব্বা রথে যোজাপেত্ৰা নিক্খমিংসু.
রাজাপি অমচ্চসহস্সেন সদ্ধিং গঙ্গায তীরং পাপুণি. তস্মিঞ্চ সমযে গঙ্গা পূরা হোতি. অথ নং দিস্ৰা, ‘‘অযং গঙ্গা পূরা চণ্ডমচ্ছাকিণ্ণা, অম্হেহি সদ্ধিং আগতা দাসা ৰা মনুস্সা ৰা নত্থি, যে নো নাৰং ৰা উল়ুম্পং ৰা কত্ৰা দদেয্যুং, এতস্স পন সত্থু গুণা নাম হেট্ঠা অৰীচিতো উপরি যাৰ ভৰগ্গা পত্থটা, সচে এস সত্থা সম্মাসম্বুদ্ধো, ইমেসং অস্সানং খুরপিট্ঠানি মা তেমেন্তূ’’তি উদকপিট্ঠেন অস্সে পক্খন্দাপেসুং ¶ . একঅস্সস্সাপি খুরপিট্ঠমত্তং ন তেমি, রাজমগ্গেন গচ্ছন্তা ৰিয পরতীরং পত্ৰা পুরতো অঞ্ঞং মহানদিং পাপুণিংসু. তত্থ অঞ্ঞা সচ্চকিরিযা নত্থি, তায এৰ সচ্চকিরিযায তম্পি অড্ঢযোজনৰিত্থারং নদিং অতিক্কমিংসু. অথ ততিযং চন্দভাগং নাম মহানদিং পত্ৰা তম্পি তায এৰ সচ্চকিরিযায অতিক্কমিংসু.
সত্থাপি তংদিৰসং পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ওলোকেন্তো ‘‘অজ্জ মহাকপ্পিনো তিযোজনসতিকং রজ্জং পহায অমচ্চসহস্সপরিৰারো মম সন্তিকে পব্বজিতুং আগচ্ছতী’’তি দিস্ৰা, ‘‘মযা তেসং পচ্চুগ্গমনং কাতুং যুত্ত’’ন্তি পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা, ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা, পচ্ছাভত্তং ¶ পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সযমেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা, আকাসে উপ্পতিত্ৰা চন্দভাগায নদিযা তীরে তেসং উত্তরণতিত্থস্স অভিমুখে ঠানে মহানিগ্রোধরুক্খো অত্থি, তত্থ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেসি. তে তেন তিত্থেন উত্তরন্তা চ ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ইতো চিতো চ ৰিধাৰন্তিযো ওলোকেন্তা দসবলস্স পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং দিস্ৰা, ‘‘যং সত্থারং উদ্দিস্স মযং পব্বজিতা, অদ্ধা সো এসো’’তি দস্সনেনেৰ নিট্ঠং গন্ত্ৰা দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতা ৰন্দমানা আগম্ম সত্থারং ৰন্দিংসু. রাজা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন. সত্থা তেসং ধম্মং কথেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বে অরহত্তে পতিট্ঠায সত্থারং পব্বজ্জং যাচিংসু. সত্থা ‘‘পুব্বে ইমে চীৰরদানস্স ¶ দিন্নত্তা অত্তনো চীৰরানি গহেত্ৰাৰ আগতা’’তি সুৰণ্ণৰণ্ণং হত্থং পসারেত্ৰা, ‘‘এথ ভিক্খৰো স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. সাৰ তেসং আযস্মন্তানং পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অহোসি, ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয সত্থারং পরিৰারযিংসু.
অনোজাপি দেৰী রথসহস্সপরিৰারা গঙ্গাতীরং পত্ৰা রঞ্ঞো অত্থায আভতং নাৰং ৰা উল়ুম্পং ৰা অদিস্ৰা অত্তনো ব্যত্ততায চিন্তেসি – ‘‘রাজা সচ্চকিরিযং কত্ৰা গতো ভৰিস্সতি, সো পন সত্থা ন কেৰলং তেসংযেৰ ¶ অত্থায নিব্বত্তো, সচে সো সত্থা সম্মাসম্বুদ্ধো, অম্হাকং রথা মা উদকে নিমুজ্জিংসূ’’তি উদকপিট্ঠে রথে পক্খন্দাপেসি. রথানং নেমিৰট্টিমত্তম্পি ন তেমি. দুতিযততিযনদীপি তেনেৰ সচ্চকারেন উত্তরমানাযেৰ নিগ্রোধরুক্খমূলে সত্থারং অদ্দস. সত্থা ‘‘ইমাসং অত্তনো সামিকে পস্সন্তীনং ছন্দরাগো উপ্পজ্জিত্ৰা মগ্গফলানং অন্তরাযং করেয্য, সো এৰং কাতুং ন সক্খিস্সতী’’তি যথা অঞ্ঞমঞ্ঞে ন পস্সন্তি, তথা অকাসি. তা সব্বাপি তিত্থতো উত্তরিত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তাসং ধম্মং কথেসি, দেসনাপরিযোসানে ¶ সব্বাপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অঞ্ঞমঞ্ঞে পস্সিংসু. সত্থা ‘‘উপ্পলৰণ্ণা আগচ্ছতূ’’তি চিন্তেসি. থেরী আগন্ত্ৰা সব্বা পব্বাজেত্ৰা আদায ভিক্খুনীনং উপস্সযং গতা. সত্থা ভিক্খুসহস্সং গহেত্ৰা আকাসেন জেতৰনং অগমাসি. ইমং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘মহাকপ্পিনোতি এৰং নামকো অভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো অসীতিমহাসাৰকানং অব্ভন্তরো মহাথেরো’’তি.
জনেতস্মিন্তি জনিতে পজাযাতি অত্থো. যে গোত্তপটিসারিনোতি যে ‘‘মযং ৰাসেট্ঠা গোতমা’’তি গোত্তং পটিসরন্তি পটিজানন্তি, তেসং খত্তিযো সেট্ঠোতি অত্থো. ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি অট্ঠহি ৰিজ্জাহি চেৰ পন্নরসধম্মভেদেন চরণেন চ সমন্নাগতো. তপতীতি ৰিরোচতি. ঝাযী তপতি ব্রাহ্মণোতি খীণাসৰব্রাহ্মণো দুৰিধেন ঝানেন ঝাযমানো তপতি ৰিরোচতি. তস্মিং পন খণে কালুদাযিত্থেরো দুৰিধেন ঝানেন ঝাযমানো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি. বুদ্ধো তপতীতি সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো ৰিরোচতি. সব্বমঙ্গলগাথা কিরেসা. ভাতিকরাজা কির একং পূজং কারেত্ৰা আচরিযকং আহ – ‘‘তীহি রতনেহি অমুত্তং একং জযমঙ্গলং ৰদথা’’তি. সো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা ইমং গাথং ৰদন্তো ‘‘দিৰা তপতি আদিচ্চো’’তি ৰত্ৰা অত্থঙ্গমেন্তস্স সূরিযস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হি. ‘‘রত্তিমাভাতি চন্দিমা’’তি, উট্ঠহন্তস্স চন্দস্স অঞ্জলিং ¶ পগ্গণ্হি. ‘‘সন্নদ্ধো খত্তিযো তপতী’’তি রঞ্ঞো অঞ্জলিং পগ্গণ্হি. ‘‘ঝাযী তপতি ব্রাহ্মণো’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হি. ‘‘বুদ্ধো তপতি তেজসা’’তি ৰত্ৰা পন মহাচেতিযস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হি. অথ নং রাজা ‘‘মা হত্থং ওতারেহী’’তি উক্খিত্তস্মিংযেৰ হত্থে সহস্সং ঠপেসি. একাদসমং.
১২. সহাযকসুত্তৰণ্ণনা
২৪৬. দ্ৰাদসমে ¶ চিররত্তংসমেতিকাতি দীঘরত্তং সংসন্দিত্ৰা সমেত্ৰা ঠিতলদ্ধিনো. তে কির পঞ্চজাতিসতানি একতোৰ ৰিচরিংসু. সমেতি নেসং সদ্ধম্মোতি ইদানি ইমেসং অযং সাসনধম্মো ¶ সংসন্দতি সমেতি. ধম্মে বুদ্ধপ্পৰেদিতেতি বুদ্ধেন পৰেদিতে ধম্মে এতেসং সাসনধম্মো সোভতীতি অত্থো. সুৰিনীতা কপ্পিনেনাতি অত্তনো উপজ্ঝাযেন অরিযপ্পৰেদিতে ধম্মে সুট্ঠু ৰিনীতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি. দ্ৰাদসমং.
ভিক্খুসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইতি সারত্থপ্পকাসিনিযা সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথায
নিদানৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.