📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

সংযুত্তনিকাযে

মহাৰগ্গ-অট্ঠকথা

১. মগ্গসংযুত্তং

১. অৰিজ্জাৰগ্গো

১-২. অৰিজ্জাসুত্তাদিৰণ্ণনা

১-২. মহাৰগ্গস্স পঠমে পুব্বঙ্গমাতি সহজাতৰসেন চ উপনিস্সযৰসেন চাতি দ্ৰীহাকারেহি পুব্বঙ্গমা. সমাপত্তিযাতি সমাপজ্জনায সভাৰপটিলাভায, উপ্পত্তিযাতি অত্থো. অন্ৰদেৰ অহিরিকং অনোত্তপ্পন্তি সা পনেসা যদেতং অলজ্জনাকারসণ্ঠিকং অহিরিকং, অভাযনাকারসণ্ঠিতঞ্চ অনোত্তপ্পং, এতং অনুদেৰ সহেৰ একতোৰ, ন ৰিনা তেন উপ্পজ্জতীতি অত্থো. অৰিজ্জাগতস্সাতি অৰিজ্জায উপগতস্স সমন্নাগতস্স. মিচ্ছাদিট্ঠীতি অযাথাৰদিট্ঠি অনিয্যানিকদিট্ঠি. পহোতীতি হোতি উপ্পজ্জতি. মিচ্ছাসঙ্কপ্পাদীসুপি অযাথাৰঅনিয্যানিকৰসেনেৰ মিচ্ছাভাৰো ৰেদিতব্বো. ইতি ইমানি অট্ঠপি অকুসলধম্মসমাপত্তিযা মিচ্ছত্তঅঙ্গানি নাম হোন্তি. তানি পন ন একক্খণে সব্বানি লব্ভন্তি, নানক্খণে লব্ভন্তি.

কথং? যদা হি দিট্ঠিসম্পযুত্তচিত্তং কাযৰিঞ্ঞত্তিং সমুট্ঠাপেন্তং উপ্পজ্জতি, তদা মিচ্ছাদিট্ঠি মিচ্ছাসঙ্কপ্পো মিচ্ছাৰাযামো মিচ্ছাসতি মিচ্ছাসমাধি মিচ্ছাকম্মন্তোতি ছ অঙ্গানি হোন্তি. যদা দিট্ঠিৰিপ্পযুত্তং, তদা মিচ্ছাদিট্ঠিৰজ্জানি পঞ্চ. যদা তানেৰ দ্ৰে ৰচীৰিঞ্ঞত্তিং সমুট্ঠাপেন্তি, তদা মিচ্ছাকম্মন্তট্ঠানে মিচ্ছাৰাচায সদ্ধিং তানেৰ ছ ৰা পঞ্চ ৰা. অযং আজীৰো নাম কুপ্পমানো কাযৰচীদ্ৰারেসুযেৰ অঞ্ঞতরস্মিং কুপ্পতি, ন মনোদ্ৰারে. তস্মা যদা আজীৰসীসেন তানেৰ চিত্তানি কাযৰচীৰিঞ্ঞত্তিযো সমুট্ঠাপেন্তি, তদা কাযকম্মং মিচ্ছাজীৰো নাম হোতি, তথা ৰচীকম্মন্তি মিচ্ছাজীৰস্স ৰসেন তানেৰ ছ ৰা পঞ্চ ৰা. যদা পন ৰিঞ্ঞত্তিং অসমুট্ঠাপেত্ৰা তানি চিত্তানি উপ্পজ্জন্তি, তদা মিচ্ছাদিট্ঠিমিচ্ছাসঙ্কপ্পমিচ্ছাৰাযামমিচ্ছাসতিমিচ্ছাসমাধিৰসেন পঞ্চ ৰা, মিচ্ছাসঙ্কপ্পাদিৰসেন চত্তারি ৰা হোন্তীতি এৰং ন একক্খণে সব্বানি লব্ভন্তি, নানক্খণে লব্ভন্তীতি.

সুক্কপক্খে ৰিজ্জাতি কম্মস্সকতঞাণং. ইহাপি সহজাতৰসেন চ উপনিস্সযৰসেন চাতি দ্ৰীহাকারেহি পুব্বঙ্গমতা ৰেদিতব্বা. হিরোত্তপ্পন্তি হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ. তত্থ লজ্জনাকারসণ্ঠিতা হিরী, ভাযনাকারসণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তোৰ. ৰিজ্জাগতস্সাতি ৰিজ্জায উপগতস্স সমন্নাগতস্স. ৰিদ্দসুনোতি ৰিদুনো পণ্ডিতস্স. সম্মাদিট্ঠীতি যাথাৰদিট্ঠি নিয্যানিকদিট্ঠি. সম্মাকম্মন্তাদীসুপি এসেৰ নযো. ইতি কুসলধম্মসমাপত্তিযা ইমানি অট্ঠঙ্গানি হোন্তি, তানি লোকিযমগ্গক্খণে ন একতো সব্বানি লব্ভন্তি, লোকুত্তরমগ্গক্খণে পন লব্ভন্তি. তানি চ খো পঠমজ্ঝানিকমগ্গে, দুতিযজ্ঝানিকাদীসু পন সম্মাসঙ্কপ্পৰজ্জানি সত্তেৰ হোন্তি.

তত্থ যো এৰং ৰদেয্য ‘‘যস্মা মজ্ঝিমনিকাযম্হি মহাসল়াযতনিকসুত্তে (ম. নি. ৩.৪৩১) ‘যা তথাভূতস্স দিট্ঠি, সাস্স হোতি সম্মাদিট্ঠি. যো তথাভূতস্স, সঙ্কপ্পো, স্ৰাস্স হোতি সম্মাসঙ্কপ্পো. যো তথাভূতস্স ৰাযামো, স্ৰাস্স হোতি সম্মাৰাযামো. যা তথাভূতস্স সতি, স্ৰাস্স হোতি সম্মাসতি. যো তথাভূতস্স সমাধি, স্ৰাস্স হোতি সম্মাসমাধি. পুব্বেৰ খো পনস্স কাযকম্মং ৰচীকম্মং আজীৰো চ সুপরিসুদ্ধো’তি ৰুত্তং তস্মা পঞ্চঙ্গিকোপি লোকুত্তরমগ্গো হোতী’’তি সো ৰত্তব্বো – তস্মিংযেৰ সুত্তে ‘‘এৰমস্সাযং অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছতী’’তি ইদং কস্মা ন পস্সসি? যং পনেতং ‘‘পুব্বেৰ খো পনস্সা’’তি ৰুত্তং, তং পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায পরিসুদ্ধভাৰদস্সনত্থং. পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায হি পরিসুদ্ধানি কাযকম্মাদীনি লোকুত্তরমগ্গক্খণে অতিপরিসুদ্ধানি হোন্তীতি অযমত্থো দীপিতো.

যম্পি অভিধম্মে ৰুত্তং ‘‘তস্মিং খো পন সমযে পঞ্চঙ্গিকো মগ্গো হোতী’’তি (ৰিভ. ২১২), তং একং কিচ্চন্তরং দস্সেতুং ৰুত্তং. যস্মিঞ্হি কালে মিচ্ছাকম্মন্তং পহায সম্মাকম্মন্তং পূরেতি, তস্মিং কালে মিচ্ছাৰাচা ৰা মিচ্ছাজীৰো ৰা ন হোতি, দিট্ঠি সঙ্কপ্পো ৰাযামো সতি সমাধীতি ইমেসুযেৰ পঞ্চসু কারকঙ্গেসু সম্মাকম্মন্তো পূরতি. ৰিরতিৰসেন হি সম্মাকম্মন্তো পূরতি নাম. সম্মাৰাচাসম্মাআজীৰেসুপি এসেৰ নযো. ইতি ইমং কিচ্চন্তরং দস্সেতুং এৰং ৰুত্তং. লোকিযমগ্গক্খণে চ পঞ্চেৰ হোন্তি, ৰিরতি পন অনিযতা. তস্মা ‘‘ছঅঙ্গিকো’’তি অৰত্ৰা ‘‘পঞ্চঙ্গিকো’’ত্ৰেৰ ৰুত্তং. ‘‘যা চ, ভিক্খৰে, অরিযচিত্তস্স অনাসৰচিত্তস্স অরিযমগ্গসমঙ্গিনো অরিযমগ্গং ভাৰযতো তীহি কাযদুচ্চরিতেহি আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং, অযং ভিক্খৰে সম্মাকম্মন্তো অরিযো অনাসৰো লোকুত্তরমগ্গো’’তি (ম. নি. ৩.১৩৯). এৰং পন মহাচত্তালীসকসুত্তাদীসু অনেকেসু সুত্তেসু সম্মাকম্মন্তাদীনঞ্চ লোকুত্তরমগ্গস্স অঙ্গভাৰসিদ্ধিতো অট্ঠঙ্গিকোৰ লোকুত্তরমগ্গো হোতীতি ৰেদিতব্বোতি. ইমস্মিং সুত্তে অযং অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো লোকিযলোকুত্তরমিস্সকোৰ কথিতো. দুতিযং কোসলসংযুত্তে ৰুত্তমেৰ.

৩. সারিপুত্তসুত্তৰণ্ণনা

. ততিযে সকলমিদং ভন্তেতি আনন্দত্থেরো সাৰকপারমীঞাণস্স মত্থকং অপ্পত্ততায সকলম্পি মগ্গব্রহ্মচরিযং কল্যাণমিত্তসন্নিস্সযেন লব্ভতীতি ন অঞ্ঞাসি, ধম্মসেনাপতি পন সাৰকপারমীঞাণস্স মত্থকে ঠিতত্তা অঞ্ঞাসি, তস্মা এৰমাহ. তেনেৰস্স ভগৰা সাধু সাধূতি সাধুকারমদাসি.

৪. জাণুস্সোণিব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা

. চতুত্থে সব্বসেতেন ৰল়ৰাভিরথেনাতি সকলসেতেন চতূহি ৰল়ৰাহি যুত্তরথেন. সো কির সব্বো সচক্কপঞ্জরকুব্বরো রজতপরিক্খিত্তো হোতি. রথো চ নামেস দুৰিধো হোতি – যোধরথো, অলঙ্কাররথোতি. তত্থ যোধরথো চতুরস্সসণ্ঠানো হোতি নাতিমহা দ্ৰিন্নং তিণ্ণং ৰা জনানং গহণসমত্থো. অলঙ্কাররথো মহা হোতি দীঘতো দীঘো পুথুলতো পুথুলো চ, তত্থ ছত্তগ্গাহকো ৰালবীজনিগ্গাহকো তালৰণ্টগ্গাহকোতি এৰং অট্ঠ ৰা দস ৰা সুখেনেৰ ঠাতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা নিপজ্জিতুং ৰা সক্কোন্তি. অযম্পি অলঙ্কাররথোযেৰ.

সেতা সুদং অস্সাতি তা ৰল়ৰা পকতিযা সেতৰণ্ণাৰ. সেতালঙ্কারাতি পসাধনং তাসং রজতমযং অহোসি. সেতো রথোতি রথোপি ৰুত্তনযেনেৰ রজতপরিক্খিত্তত্তা তত্থ তত্থ দন্তকম্মখচিতত্তা চ সেতোৰ. সেতপরিৰারোতি যথা অঞ্ঞে রথা সীহচম্মপরিৰারাপি হোন্তি, ব্যগ্ঘচম্মপরিৰারাপি পণ্ডুকম্বলপরিৰারাপি হোন্তি, ন এৰং এস. এস পন ঘনদুকূলেন পরিৰারিতো অহোসি. সেতা রস্মিযোতি রস্মিযোপি রজতপনাল়িসুপরিক্খিত্তা. সেতা পতোদলট্ঠীতি পতোদলট্ঠিপি রজতপরিক্খিত্তা.

সেতং ছত্তন্তি রথমজ্ঝে উস্সাপিতছত্তম্পি সেতমেৰ অহোসি. সেতং উণ্হীসন্তি অট্ঠঙ্গুলৰিত্থারো রজতমযো উণ্হীসপট্টো সেতো. সেতানি ৰত্থানীতি ৰত্থানিপি সেতানি ফেণপুঞ্জৰণ্ণানি. তেসু নিৰাসনং পঞ্চসতগ্ঘনকং, উত্তরাসঙ্গো সহস্সগ্ঘনকো. সেতা উপাহনাতি উপাহনা নাম মগ্গারুল়্হস্স ৰা হোন্তি অটৰিং ৰা পৰিসন্তস্স. অযং পন রথং অভিরুল়্হো, তেনস্স তদনুচ্ছৰিকো রজতপটিসেৰিতো পাদালঙ্কারো নাম এস এৰং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. সেতায সুদং ৰালবীজনিযাতি ফলিকমযদণ্ডায সেতচমরৰালবীজনিযা. ন কেৰলঞ্চ এত্তকমেৰস্স সেতং অহোসি, সো পন ব্রাহ্মণো সেতৰিলেপনং ৰিলিম্পি, সেতমালং পিল়ন্ধি, দসসু অঙ্গুলীসু অঙ্গুলিমুদ্দিকা কণ্ণেসু কুণ্ডলানীতি এৰমাদি অলঙ্কারোপিস্স রজতমযোৰ অহোসি. পরিৰারব্রাহ্মণাপিস্স দসসহস্সমত্তা তথেৰ সেতৰত্থৰিলেপনমালালঙ্কারা অহেসুং.

যং পনেতং সাৰত্থিযা নিয্যাযন্তন্তি ৰুত্তং, তত্রাযং নিয্যাযনৰিভাৰনা – সো কির ছন্নং ছন্নং মাসানং একৰারং নগরং পদক্খিণং করোতি – ‘‘ইতো এত্তকেহি দিৰসেহি নগরং পদক্খিণং করিস্সতী’’তি পুরেতরমেৰ ঘোসনা কযিরতি. তং সুত্ৰা যে নগরতো ন পক্কন্তা, তে ন পক্কমন্তি. যেপি পক্কন্তা, তেপি ‘‘পুঞ্ঞৰতো সিরিসম্পত্তিং পস্সিস্সামা’’তি আগচ্ছন্তি. যং দিৰসং ব্রাহ্মণো নগরং অনুৰিচরতি, তদা পাতোৰ নগরৰীথিযো সম্মজ্জিত্ৰা ৰালিকং ওকিরিত্ৰা লাজপঞ্চমেহি পুপ্ফেহি ৰিপ্পকিরিত্ৰা পুণ্ণঘটে ঠপেত্ৰা কদলিযো চ ধজে চ উস্সাপেত্ৰা সকলনগরং ধূপিতৰাসিতং করোন্তি.

ব্রাহ্মণো পাতোৰ সীসং ন্হাযিত্ৰা পুরেভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সেতৰত্থাদীহি অত্তানং অলঙ্করিত্ৰা পাসাদা ওরুয্হ রথং অভিরুহতি. অথ নং তে ব্রাহ্মণা সব্বসেতৰত্থৰিলেপনমালালঙ্কারা সেতচ্ছত্তানি গহেত্ৰা পরিৰারেন্তি. ততো মহাজনস্স সন্নিপাতত্থং পঠমংযেৰ তরুণদারকানং ফলাফলানি ৰিকিরন্তি, তদনন্তরং মাসকরূপাদীনি, তদনন্তরং কহাপণে ৰিকিরন্তি. মহাজনো সন্নিপততি, উক্কুট্ঠিযো চেৰ চেলুক্খেপা চ ৰত্তন্তি. অথ ব্রাহ্মণো মঙ্গলিকসোৰত্থিকাদীসু মঙ্গলানি চেৰ সুৰত্থিযো চ করোন্তেসু মহাসম্পত্তিযা নগরং অনুৰিচরতি. পুঞ্ঞৰন্তা মনুস্সা একভূমিকাদিপাসাদে আরুয্হ সুকপত্তসদিসানি ৰাতপানকৰাটানি ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তি. ব্রাহ্মণোপি অত্তনো যসসিরিসম্পত্তিযা নগরং অজ্ঝোত্থরন্তো ৰিয দক্খিণদ্ৰারাভিমুখো হোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

তমেনং জনো দিস্ৰাতি মহাজনো তং রথং দিস্ৰা. ব্রহ্মন্তি সেট্ঠাধিৰচনমেতং. ব্রহ্মং ৰত ভো যানন্তি সেট্ঠযানসদিসং ৰত ভো যানন্তি অযমেত্থ অত্থো. ইমস্সেৰ খো এতন্তি, আনন্দ, মনুস্সা নাম ৰণ্ণভাণকানং ধনং দত্ৰা অত্তনো দারিকানং ৰণ্ণগীতং গাযাপেন্তি ‘‘অভিরূপো হোতি দস্সনীযো মহদ্ধনো মহাভোগো’’তি, ন চ তেন ৰণ্ণভণনমত্তেন অভিরূপা ৰা হোন্তি মহদ্ধনা ৰা, এৰমেৰ মহাজনো ব্রাহ্মণস্স রথং দিস্ৰা – ‘‘ব্রহ্মং ৰত ভো যান’’ন্তি কিঞ্চাপি এৰং ৰণ্ণং ভণতি, ন পনেতং যানং ৰণ্ণভণনমত্তেনেৰ ব্রহ্মযানং নাম হোতি. লামকঞ্হি এতং ছৰং. পরমত্থেন পন ইমস্সেৰ খো এতং, আনন্দ, অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স অধিৰচনং. অযঞ্হি সব্বদোসৰিগমেন সেট্ঠো, ইমিনা চ অরিযা নিব্বানং যন্তীতি ব্রহ্মযানং ইতিপি, ধম্মভূতত্তা যানত্তা চ ধম্মযানং ইতিপি, অনুত্তরত্তা কিলেসসঙ্গামস্স চ ৰিজিতত্তা অনুত্তরো সঙ্গামৰিজযো ইতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি.

ইদানিস্স নিদ্দোসভাৰঞ্চেৰ সঙ্গামৰিজযভাৰঞ্চ দস্সেন্তো রাগৰিনযপরিযোসানাতিআদিমাহ. তত্থ রাগং ৰিনযমানা পরিযোসাপেতি পরিযোসানং গচ্ছতি নিপ্ফজ্জতীতি রাগৰিনযপরিযোসানা. এস নযো সব্বত্থ.

যস্স সদ্ধা চ পঞ্ঞা চাতি যস্স অরিযমগ্গযানস্স সদ্ধানুসারিৰসেন সদ্ধা, ধম্মানুসারিৰসেন পঞ্ঞাতি ইমে দ্ৰে ধম্মা সদা ধুরং যুত্তা, তত্রমজ্ঝত্ততাযুগে যুত্তাতি অত্থো. হিরী ঈসাতি অত্তনা সদ্ধিং অধিৰিট্ঠেন বহিদ্ধাসমুট্ঠানেন ওত্তপ্পেন সদ্ধিং অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী যস্স মগ্গরথস্স ঈসা. মনো যোত্তন্তি ৰিপস্সনাচিত্তঞ্চ মগ্গচিত্তঞ্চ যোত্তং. যথা হি রথস্স ৰাকাদিমযং যোত্তং গোণে একাবদ্ধে করোতি একসঙ্গহিতে, এৰং মগ্গরথস্স লোকিযৰিপস্সনাচিত্তং অতিরেকপঞ্ঞাস, লোকুত্তরৰিপস্সনাচিত্তং অতিরেকসট্ঠি কুসলধম্মে একাবদ্ধে একসঙ্গহে করোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘মনো যোত্ত’’ন্তি. সতি আরক্খসারথীতি মগ্গসম্পযুত্তা সতি আরক্খসারথি. যথা হি রথস্স আরক্খো সারথি নাম যোগ্গিযো. ধুরং ৰাহেতি যোজেতি অক্খং অব্ভঞ্জতি রথং পেসেতি রথযুত্তকে নিব্বিসেৰনে করোতি, এৰং মগ্গরথস্স সতি. অযঞ্হি আরক্খপচ্চুপট্ঠানা চেৰ কুসলাকুসলানঞ্চ ধম্মানং গতিযো সমন্ৰেসতীতি ৰুত্তা.

রথোতি অরিযঅট্ঠঙ্গিকমগ্গরথো. সীলপরিক্খারোতি চতুপারিসুদ্ধিসীলালঙ্কারো. ঝানক্খোতি ৰিপস্সনাসম্পযুত্তানং পঞ্চন্নং ঝানঙ্গানং ৰসেন ঝানমযঅক্খো. চক্কৰীরিযোতি ৰীরিযচক্কো, কাযিকচেতসিকসঙ্খাতানি দ্ৰে ৰীরিযানি অস্স চক্কানীতি অত্থো. উপেক্খা ধুরসমাধীতি ধুরস্স সমাধি, উন্নতোনতাকারস্স অভাৰেন দ্ৰিন্নম্পি যুগপদেসানং সমতাতি অত্থো. অযঞ্হি তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা চিত্তুপ্পাদস্স লীনুদ্ধচ্চভাৰং হরিত্ৰা পযোগমজ্ঝত্তে চিত্তং ঠপেতি, তস্মা ইমস্স মগ্গরথস্স ‘‘ধুরসমাধী’’তি ৰুত্তা. অনিচ্ছা পরিৰারণন্তি বাহিরকরথস্স সীহচম্মাদীনি ৰিয ইমস্সাপি অরিযমগ্গরথস্স অলোভসঙ্খাতা অনিচ্ছা পরিৰারণং নাম.

অব্যাপাদোতি মেত্তা চ মেত্তাপুব্বভাগো চ. অৰিহিংসাতি করুণা চ করুণাপুব্বভাগো চ. ৰিৰেকোতি কাযৰিৰেকাদি তিৰিধৰিৰেকো. যস্স আৰুধন্তি যস্স অরিযমগ্গরথে ঠিতস্স কুলপুত্তস্স এতং পঞ্চৰিধং আৰুধং. যথা হি রথে ঠিতো পঞ্চহি আৰুধেহি সপত্তে ৰিজ্ঝতি, এৰং যোগাৰচরোপি ইমস্মিং লোকিযলোকুত্তরমগ্গরথে ঠিতো মেত্তায দোসং ৰিজ্ঝতি, করুণায ৰিহিংসং, কাযৰিৰেকেন গণসঙ্গণিকং, চিত্তৰিৰেকেন কিলেসসঙ্গণিকং, উপধিৰিৰেকেন সব্বাকুসলং ৰিজ্ঝতি. তেনস্সেতং পঞ্চৰিধং ‘‘আৰুধ’’ন্তি ৰুত্তং. তিতিক্খাতি দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং অধিৰাসনক্খন্তি. চম্মসন্নাহোতি সন্নদ্ধচম্মো. যথা হি রথে ঠিতো রথিকো পটিমুক্কচম্মো আগতাগতে সরে খমতি, ন নং তে ৰিজ্ঝন্তি, এৰং অধিৰাসনক্খন্তিসমন্নাগতো ভিক্খু আগতাগতে ৰচনপথে খমতি, ন নং তে ৰিজ্ঝন্তি. তস্মা ‘‘তিতিক্খা চম্মসন্নাহো’’তি ৰুত্তো. যোগক্খেমায ৰত্ততীতি চতূহি যোগেহি খেমায নিব্বানায ৰত্ততি, নিব্বানাভিমুখো গচ্ছতিযেৰ, ন তিট্ঠতি ন ভিজ্জতীতি অত্থো.

এতদত্তনি সম্ভূতন্তি এতং মগ্গযানং অত্তনো পুরিসকারং নিস্সায লদ্ধত্তা অত্তনি সম্ভূতং নাম হোতি. ব্রহ্মযানং অনুত্তরন্তি অসদিসং সেট্ঠযানং. নিয্যন্তি ধীরা লোকম্হাতি যেসং এতং যানং অত্থি, তে ধীরা পণ্ডিতপুরিসা লোকম্হা নিয্যন্তি গচ্ছন্তি. অঞ্ঞদত্থূতি একংসেন. জযং জযন্তি রাগাদযো সপত্তে জিনন্তা জিনন্তা.

৫-৬. কিমত্থিযসুত্তাদিৰণ্ণনা

৫-৬. পঞ্চমে অযমেৰাতি এৰসদ্দো নিযমত্থো. তেন অঞ্ঞং মগ্গং পটিক্খিপতি. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টদুক্খঞ্চেৰ মিস্সকমগ্গো চ কথিতো. ছট্ঠং উত্তানমেৰ.

৭. দুতিযঅঞ্ঞতরভিক্খুসুত্তৰণ্ণনা

. সত্তমে নিব্বানধাতুযা খো এতং ভিক্খু অধিৰচনন্তি অসঙ্খতায অমতায নিব্বানধাতুযা এতং অধিৰচনং. আসৰানং খযো তেন ৰুচ্চতীতি অপিচ তেন রাগাদিৰিনযেন আসৰানং খযোতিপি ৰুচ্চতি. আসৰক্খযো নাম অরহত্তং, অরহত্তস্সাপি এতং রাগৰিনযোতিআদি নামমেৰাতি দীপেতি. এতদৰোচাতি ‘‘সত্থারা নিব্বানধাতূতি ৰদন্তেন অমতং নিব্বানং কথিতং, মগ্গো পনস্স ন কথিতো. তং কথাপেস্সামী’’তি অনুসন্ধিকুসলতায পুচ্ছন্তো এতং অৰোচ.

৮. ৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

. অট্ঠমে কতমা চ ভিক্খৰে সম্মাদিট্ঠীতি একেন পরিযাযেন অট্ঠঙ্গিকমগ্গং ৰিভজিত্ৰা পুন অপরেন পরিযাযেন ৰিভজিতুকামো ইদং দেসনং আরভি. তত্থ দুক্খে ঞাণন্তি সৰনসম্মসনপটিৰেধপচ্চৰেক্খণৰসেন চতূহাকারেহি উপ্পন্নং ঞাণং. সমুদযেপি এসেৰ নযো. সেসেসু পন দ্ৰীসু সম্মসনস্স অভাৰা তিৰিধমেৰ ৰট্টতি. এৰমেতং ‘‘দুক্খে ঞাণ’’ন্তিআদিনা চতুসচ্চকম্মট্ঠানং দস্সিতং.

তত্থ পুরিমানি দ্ৰে সচ্চানি ৰট্টং, পচ্ছিমানি ৰিৰট্টং. তেসু ভিক্খুনো ৰট্টে কম্মট্ঠানাভিনিৰেসো হোতি, ৰিৰট্টে নত্থি অভিনিৰেসো. পুরিমানি হি দ্ৰে সচ্চানি ‘‘পঞ্চক্খন্ধা দুক্খং, তণ্হা সমুদযো’’তি এৰং সঙ্খেপেন চ, ‘‘কতমে পঞ্চক্খন্ধা রূপক্খন্ধো’’তিআদিনা নযেন ৰিত্থারেন চ আচরিযসন্তিকে উগ্গণ্হিত্ৰা ৰাচায পুনপ্পুনং পরিৰত্তেন্তো যোগাৰচরো কম্মং করোতি. ইতরেসু পন দ্ৰীসু সচ্চেসু – ‘‘নিরোধসচ্চং ইট্ঠং কন্তং মনাপং, মগ্গসচ্চং ইট্ঠং কন্তং মনাপ’’ন্তি এৰং সৰনেনেৰ কম্মং করোতি. সো এৰং করোন্তো চত্তারি সচ্চানি একপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি, একাভিসমযেন অভিসমেতি. দুক্খং পরিঞ্ঞাপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি, সমুদযং পহানপটিৰেধেন, নিরোধং সচ্ছিকিরিযপটিৰেধেন, মগ্গং ভাৰনাপটিৰেধেন পটিৰিজ্ঝতি. দুক্খং পরিঞ্ঞাভিসমযেন…পে… মগ্গং ভাৰনাভিসমযেন অভিসমেতি.

এৰমস্স পুব্বভাগে দ্ৰীসু সচ্চেসু উগ্গহপরিপুচ্ছাসৰনধারণসম্মসনপটিৰেধো হোতি, দ্ৰীসু সৰনপটিৰেধোযেৰ. অপরভাগে তীসু কিচ্চতো পটিৰেধো হোতি, নিরোধে আরম্মণপটিৰেধো. পচ্চৰেক্খণা পন পত্তসচ্চস্স হোতি. ইমস্স ভিক্খুনো পুব্বে পরিগ্গহতো – ‘‘দুক্খং পরিজানামি, সমুদযং পজহামি, নিরোধং সচ্ছিকরোমি, মগ্গং ভাৰেমী’’তি আভোগসমন্নাহারমনসিকারপচ্চৰেক্খণা নত্থি, পরিগ্গহতো পট্ঠায হোতি. অপরভাগে পন দুক্খং পরিঞ্ঞাতমেৰ হোতি…পে… মগ্গো ভাৰিতোৰ হোতি.

তত্থ দ্ৰে সচ্চানি দুদ্দসত্তা গম্ভীরানি, দ্ৰে গম্ভীরত্তা দুদ্দসানি. দুক্খসচ্চঞ্হি উপ্পত্তিতো পাকটং, খাণুকণ্টকপহারাদীসু ‘‘অহো দুক্খ’’ন্তি ৰত্তব্বতম্পি আপজ্জতি. সমুদযম্পি খাদিতুকামতাভুঞ্জিতুকামতাদিৰসেন উপ্পত্তিতো পাকটং. লক্খণপটিৰেধতো পন উভযম্পি গম্ভীরং. ইতি তানি দুদ্দসত্তা গম্ভীরানি. ইতরেসং দ্ৰিন্নং দস্সনত্থায পযোগো ভৰগ্গগ্গহণত্থং হত্থপসারণং ৰিয অৰীচিফুসনত্থং পাদপসারণং ৰিয সতধা ভিন্নস্স ৰালস্স কোটিযা কোটিং পটিপাদনং ৰিয চ হোতি. ইতি তানি গম্ভীরত্তা দুদ্দসানি. এৰং দুদ্দসত্তা গম্ভীরেসু গম্ভীরত্তা চ দুদ্দসেসু চতূসু সচ্চেসু উগ্গহাদিৰসেন ইদং ‘‘দুক্খে ঞাণ’’ন্তিআদি ৰুত্তং. পটিৰেধক্খণে পন একমেৰ তং ঞাণং হোতি.

নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদীসু কামপচ্চনীকট্ঠেন কামতো নিস্সটভাৰেন ৰা, কামং সম্মসন্তস্স উপ্পন্নোতি ৰা, কামপদঘাতং কামৰূপসমং করোন্তো উপ্পন্নোতি ৰা, কামৰিৰিত্তন্তে উপ্পন্নোতি ৰা নেক্খম্মসঙ্কপ্পো. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. সব্বেপি চ তে নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদযো কামব্যাপাদৰিহিংসাৰিরমণসঞ্ঞানং নানত্তা পুব্বভাগে নানা, মগ্গক্খণে পন ইমেসু তীসু ঠানেসু উপ্পন্নস্স অকুসলসঙ্কপ্পস্স পদচ্ছেদতো অনুপ্পত্তিসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানো একোৰ কুসলসঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাসঙ্কপ্পো নাম.

মুসাৰাদা ৰেরমণীআদযোপি মুসাৰাদাদীহি ৰিরমণসঞ্ঞানং নানত্তা পুব্বভাগে নানা, মগ্গক্খণে পন ইমেসু চতূসু ঠানেসু উপ্পন্নায অকুসলদুস্সীল্যচেতনায পদচ্ছেদতো অনুপ্পত্তিসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানা একাৰ কুসলৰেরমণী উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাৰাচা নাম.

পাণাতিপাতা ৰেরমণী আদযোপি পাণাতিপাতাদীহি ৰিরমণসঞ্ঞানং নানত্তা পুব্বভাগে নানা, মগ্গক্খণে পন ইমেসু তীসু ঠানেসু উপ্পন্নায অকুসলদুস্সীল্যচেতনায অকিরিযতো পদচ্ছেদতো অনুপ্পত্তিসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানা একাৰ কুসলৰেরমণী উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাকম্মন্তো নাম.

মিচ্ছাআজীৰন্তি খাদনীযভোজনীযাদীনং অত্থায পৰত্তিতং কাযৰচীদুচ্চরিতং. পহাযাতি ৰজ্জেত্ৰা. সম্মাআজীৰেনাতি বুদ্ধপসত্থেন আজীৰেন. জীৰিকং কপ্পেতীতি জীৰিতৰুত্তিং পৰত্তেতি. সম্মাজীৰোপি কুহনাদীহি ৰিরমণসঞ্ঞানং নানত্তা পুব্বভাগে নানা. মগ্গক্খণে পন ইমেসুযেৰ সত্তসু ঠানেসু উপ্পন্নায মিচ্ছাজীৰদুস্সীল্যচেতনায পদচ্ছেদতো অনুপ্পত্তিসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানা একাৰ কুসলৰেরমণী উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাআজীৰো নাম.

অনুপ্পন্নানন্তি একস্মিং ভৰে তথারূপে ৰা আরম্মণে অত্তনো ন উপ্পন্নানং, পরস্স পন উপ্পজ্জমানে দিস্ৰা – ‘‘অহো ৰত মে এৰরূপা পাপকা ধম্মা ন উপ্পজ্জেয্যু’’ন্তি এৰং অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায. ছন্দন্তি তেসং অকুসলানং অনুপ্পাদকপটিপত্তিসাধকং ৰীরিযচ্ছন্দং জনেতি. ৰাযমতীতি ৰাযামং করোতি. ৰীরিযং আরভতীতি ৰীরিযং পৰত্তেতি. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি ৰীরিযেন চিত্তং পগ্গহিতং করোতি. পদহতীতি ‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ অট্ঠি চ অৰসিস্সতূ’’তি (ম. নি. ২.১৮৪) পধানং পৰত্তেতি. উপ্পন্নানন্তি সমুদাচারৰসেন অত্তনো উপ্পন্নপুব্বানং. ইদানি তাদিসে ন উপ্পাদেস্সামীতি তেসং পহানায ছন্দং জনেতি.

অনুপ্পন্নানং কুসলানন্তি অপটিলদ্ধানং পঠমজ্ঝানাদীনং. উপ্পন্নানন্তি তেসংযেৰ পটিলদ্ধানং. ঠিতিযাতি পুনপ্পুনং উপ্পত্তিপবন্ধৰসেন ঠিতত্থং. অসম্মোসাযাতি অৰিনাসত্থং. ভিয্যোভাৰাযাতি উপরিভাৰায. ৰেপুল্লাযাতি ৰিপুলভাৰায. পারিপূরিযাতি ভাৰনায পরিপূরণত্থং. অযম্পি সম্মাৰাযামো অনুপ্পন্নানং অকুসলানং অনুপ্পাদনাদিচিত্তনানত্তা পুব্বভাগে নানা. মগ্গক্খণে পন ইমেসুযেৰ চতূসু ঠানেসু কিচ্চসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানং একমেৰ কুসলৰীরিযং উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাৰাযামো নাম.

সম্মাসতিপি কাযাদিপরিগ্গাহকচিত্তানং নানত্তা পুব্বভাগে নানা, মগ্গক্খণে পন ইমেসু চতূসু ঠানেসু কিচ্চসাধনৰসেন মগ্গঙ্গং পূরযমানা একা সতি উপ্পজ্জতি. অযং সম্মাসতি নাম.

ঝানাদীনি পুব্বভাগেপি মগ্গক্খণেপি নানা, পুব্বভাগে সমাপত্তিৰসেন নানা, মগ্গক্খণে নানামগ্গৰসেন. একস্স হি পঠমমগ্গো পঠমজ্ঝানিকো হোতি, দুতিযমগ্গাদযোপি পঠমজ্ঝানিকা ৰা দুতিযাদীসু অঞ্ঞতরজ্ঝানিকা ৰা. একস্স পঠমমগ্গো দুতিযাদীনং অঞ্ঞতরজ্ঝানিকো হোতি, দুতিযাদযোপি দুতিযাদীনং অঞ্ঞতরজ্ঝানিকা ৰা পঠমজ্ঝানিকা ৰা. এৰং চত্তারোপি মগ্গা ঝানৰসেন সদিসা ৰা অসদিসা ৰা একচ্চসদিসা ৰা হোন্তি.

অযং পনস্স ৰিসেসো পাদকজ্ঝাননিযমেন হোতি. পাদকজ্ঝাননিযমেন হি পঠমজ্ঝানলাভিনো পঠমজ্ঝানা ৰুট্ঠায ৰিপস্সন্তস্স উপ্পন্নমগ্গো পঠমজ্ঝানিকো হোতি, মগ্গঙ্গবোজ্ঝঙ্গানি পনেত্থ পরিপুণ্ণানেৰ হোন্তি. দুতিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ৰিপস্সন্তস্স উপ্পন্নো দুতিযজ্ঝানিকো হোতি, মগ্গঙ্গানি পনেত্থ সত্ত হোন্তি. ততিযজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ৰিপস্সন্তস্স উপ্পন্নো ততিযজ্ঝানিকো, মগ্গঙ্গানি পনেত্থ সত্ত, বোজ্ঝঙ্গানি ছ হোন্তি. এস নযো চতুত্থজ্ঝানতো পট্ঠায যাৰ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনা.

আরুপ্পে চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানং উপ্পজ্জতি, তঞ্চ লোকুত্তরং, নো লোকিযন্তি ৰুত্তং. এত্থ কথন্তি? এত্থাপি পঠমজ্ঝানাদীসু যতো ৰুট্ঠায সোতাপত্তিমগ্গং পটিলভিত্ৰা অরূপসমাপত্তিং ভাৰেত্ৰা সো আরুপ্পে উপ্পন্নো, তংঝানিকাৰস্স তত্থ তযো মগ্গা উপ্পজ্জন্তি. এৰং পাদকজ্ঝানমেৰ নিযমেতি. কেচি পন থেরা – ‘‘ৰিপস্সনায আরম্মণভূতা খন্ধা নিযমেন্তী’’তি ৰদন্তি. কেচি ‘‘পুগ্গলজ্ঝাসযো নিযমেতী’’তি ৰদন্তি. কেচি ‘‘ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনা নিযমেতী’’তি ৰদন্তি. তেসং ৰাদৰিনিচ্ছযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুট্ঠানগামিনীৰিপস্সনাধিকারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধীতি অযং পুব্বভাগে লোকিযো, অপরভাগে লোকুত্তরো সম্মাসমাধীতি ৰুচ্চতি.

৯. সূকসুত্তৰণ্ণনা

. নৰমে মিচ্ছাপণিহিতন্তি সূকং নাম উদ্ধগ্গং কত্ৰা ঠপিতং হত্থং ৰা পাদং ৰা ভিন্দতি, তথা অট্ঠপিতং পন মিচ্ছাপণিহিতং নাম. মিচ্ছাপণিহিতায দিট্ঠিযাতি মিচ্ছাঠপিতায কম্মস্সকতপঞ্ঞায. অৰিজ্জং ভিন্দিস্সতীতি চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জং ভিন্দিস্সতি. ৰিজ্জং উপ্পাদেস্সতীতি অরহত্তমগ্গৰিজ্জং উপ্পাদেস্সতি. মিচ্ছাপণিহিতত্তা, ভিক্খৰে, দিট্ঠিযাতি কম্মস্সকতপঞ্ঞায চেৰ মগ্গভাৰনায চ মিচ্ছা ঠপিতত্তা, অপ্পৰত্তিতত্তাতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে কম্মস্সকতঞাণং মগ্গনিস্সিতং কত্ৰা মিস্সকমগ্গো কথিতো.

১০. নন্দিযসুত্তৰণ্ণনা

১০. দসমে পরিব্বাজকোতি ছন্নপরিব্বাজকো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

অৰিজ্জাৰগ্গো পঠমো.

২. ৰিহারৰগ্গো

১. পঠমৰিহারসুত্তৰণ্ণনা

১১. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুন্তি অহং, ভিক্খৰে, একং অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুং নিলীযিতুং একোৰ হুত্ৰা ৰিহরিতুং ইচ্ছামীতি অত্থো. নম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনাতি যো অত্তনা পযুত্তৰাচং অকত্ৰা মমত্থায সদ্ধেসু কুলেসু পটিযত্তং পিণ্ডপাতং নীহরিত্ৰা ময্হং উপনামেয্য, তং পিণ্ডপাতনীহারকং একং ভিক্খুং ঠপেত্ৰা নম্হি অঞ্ঞেন কেনচি ভিক্খুনা ৰা গহট্ঠেন ৰা উপসঙ্কমিতব্বোতি.

কস্মা পন এৰমাহাতি? তস্মিং কির অড্ঢমাসে ৰিনেতব্বো সত্তো নাহোসি. অথ সত্থা – ‘‘ইমং অড্ঢমাসং ফলসমাপত্তিসুখেনেৰ ৰীতিনামেস্সামি, ইতি ময্হঞ্চেৰ সুখৰিহারো ভৰিস্সতি, অনাগতে চ পচ্ছিমা জনতা ‘সত্থাপি গণং ৰিহায এককো ৰিহাসি, কিমঙ্গং পন ময’ন্তি দিট্ঠানুগতিং আপজ্জিস্সতি, তদস্সা ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি ইমিনা কারণেন এৰমাহ. ভিক্খুসঙ্ঘোপি সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা একং ভিক্খুং অদাসি. সো পাতোৰ গন্ধকুটিপরিৰেণসম্মজ্জনমুখোদকদন্তকট্ঠদানাদীনি সব্বকিচ্চানি তস্মিং খণে কত্ৰা অপগচ্ছতি.

যেন স্ৰাহন্তি যেন সো অহং. পঠমাভিসম্বুদ্ধোতি অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা পঠমংযেৰ একূনপঞ্ঞাসদিৰসব্ভন্তরে. ৰিহরামীতি ইদং অতীতত্থে ৰত্তমানৰচনং. তস্স পদেসেন ৰিহাসিন্তি তস্স পঠমাভিসম্বুদ্ধৰিহারস্স পদেসেন. তত্থ পদেসো নাম খন্ধপদেসো আযতনধাতুসচ্চইন্দ্রিযপচ্চযাকারসতিপট্ঠানঝাননামরূপপদেসো ধম্মপদেসোতি নানাৰিধো. তং সব্বম্পি সন্ধায – ‘‘তস্স পদেসেন ৰিহাসি’’ন্তি আহ. ভগৰা হি পঠমবোধিযং একূনপঞ্ঞাসদিৰসব্ভন্তরে যথা নাম পত্তরজ্জো রাজা অত্তনো ৰিভৰসারদস্সনত্থং তং তং গব্ভং ৰিৰরাপেত্ৰা সুৰণ্ণরজতমুত্তামণিআদীনি রতনানি পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহরেয্য, এৰমেৰ পঞ্চক্খন্ধে নিপ্পদেসে কত্ৰা সম্মসন্তো পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহাসি. ইমস্মিং পন অড্ঢমাসে তেসং খন্ধানং পদেসং ৰেদনাক্খন্ধমেৰ পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহাসি. তস্স ‘‘ইমে সত্তা এৰরূপং নাম সুখং পটিসংৰেদেন্তি, এৰরূপং দুক্খ’’ন্তি ওলোকযতো যাৰ ভৰগ্গা পৰত্তা সুখৰেদনা, যাৰ অৰীচিতো পৰত্তা দুক্খৰেদনা, সব্বা সব্বাকারেন উপট্ঠাসি. অথ নং ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযাপি ৰেদযিত’’ন্তিআদিনা নযেন পরিগ্গণ্হন্তো ৰিহাসি.

তথা পঠমবোধিযং দ্ৰাদসাযতনানি নিপ্পদেসানেৰ কত্ৰা ৰিহাসি, ইমস্মিং পন অড্ঢমাসে তেসং আযতনানং পদেসং ৰেদনাৰসেন ধম্মাযতনেকদেসং, ধাতূনং পদেসং ৰেদনাৰসেন ধম্মধাতুএকদেসং, সচ্চানং পদেসং ৰেদনাক্খন্ধৰসেনেৰ দুক্খসচ্চেকদেসং, পচ্চযানং পদেসং ফস্সপচ্চযা ৰেদনাৰসেন পচ্চযেকদেসং ঝানানং পদেসং ৰেদনাৰসেনেৰ ঝানঙ্গেকদেসং, নামরূপানং পদেসং ৰেদনাৰসেনেৰ নামেকদেসং পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহাসি. পঠমবোধিযঞ্হি একূনপঞ্ঞাসদিৰসব্ভন্তরে কুসলাদিধম্মে নিপ্পদেসে কত্ৰা অনন্তনযানি সত্ত পকরণানি পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহাসি. ইমস্মিং পন অড্ঢমাসে সব্বধম্মানং পদেসং ৰেদনাত্তিকমেৰ পচ্চৰেক্খন্তো ৰিহাসি. তস্মিং তস্মিং ঠানে সা সা চ ৰিহারসমাপত্তি ৰেদনানুভাৰেন জাতা.

ইদানি যেনাকারেন ৰিহাসি, তং দস্সেন্তো মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযাপীতিআদিমাহ. তত্থ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযাপীতি দিট্ঠিসম্পযুত্তা ৰেদনাপি ৰট্টতি. দিট্ঠিং উপনিস্সযং কত্ৰা উপ্পন্না কুসলাকুসলৰেদনাপি ৰট্টতি ৰিপাকৰেদনাপি. তত্থ মিচ্ছাদিট্ঠিসম্পযুত্তা অকুসলাৰ হোতি, দিট্ঠিং পন উপনিস্সায কুসলাপি উপ্পজ্জন্তি অকুসলাপি. মিচ্ছাদিট্ঠিকা হি দিট্ঠিং উপনিস্সায পক্খদিৰসেসু যাগুভত্তাদীনি দেন্তি, অদ্ধিকাদীনং ৰট্টং পট্ঠপেন্তি, চতুমহাপথে সালং করোন্তি, পোক্খরণিঞ্চ খণাপেন্তি, দেৰকুলাদীসু মালাগচ্ছং রোপেন্তি, নদীৰিদুগ্গাদীসু সেতুং অত্থরন্তি, ৰিসমং সমং করোন্তি, ইতি নেসং কুসলৰেদনা উপ্পজ্জতি. মিচ্ছাদিট্ঠিং পন নিস্সায সম্মাদিট্ঠিকে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি, ৰধবন্ধনাদীনি করোন্তি, পাণং ৰধিত্ৰা দেৰতানং উপহারং উপহরন্তি, ইতি নেসং অকুসলৰেদনা উপ্পজ্জতি. ৰিপাকৰেদনা পন ভৰন্তরগতানংযেৰ হোতি.

সম্মাদিট্ঠিপচ্চযাতি এত্থাপি সম্মাদিট্ঠিসম্পযুত্তা ৰেদনাপি ৰট্টতি, সম্মাদিট্ঠিং উপনিস্সযং কত্ৰা উপ্পন্না কুসলাকুসলৰেদনাপি ৰিপাকৰেদনাপি. তত্থ সম্মাদিট্ঠিসম্পযুত্তা কুসলাৰ হোতি, সম্মাদিট্ঠিং পন উপনিস্সায বুদ্ধপূজং দীপমালং মহাধম্মস্সৰনং অপ্পতিট্ঠিতে দিসাভাগে চেতিযপতিট্ঠাপনন্তি এৰমাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তি, ইতি নেসং কুসলা ৰেদনা উপ্পজ্জতি. সম্মাদিট্ঠিংযেৰ নিস্সায মিচ্ছাদিট্ঠিকে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি, অত্তানং উক্কংসেন্তি, পরং ৰম্ভেন্তি, ইতি নেসং অকুসলৰেদনা উপ্পজ্জতি. ৰিপাকৰেদনা পন ভৰন্তরগতানংযেৰ হোতি. মিচ্ছাসঙ্কপ্পপচ্চযাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. ছন্দপচ্চযাতিআদীসু পন ছন্দপচ্চযা অট্ঠলোভসহগতচিত্তসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদিতব্বা, ৰিতক্কপচ্চযা পঠমজ্ঝানৰেদনাৰ. সঞ্ঞা পচ্চযা ঠপেত্ৰা পঠমজ্ঝানং সেসা ছ সঞ্ঞাসমাপত্তিৰেদনা.

ছন্দো চ অৰূপসন্তোতিআদীসু তিণ্ণং অৰূপসমে অট্ঠলোভসহগতচিত্তসম্পযুত্তা ৰেদনা হোতি, ছন্দমত্তস্স ৰূপসমে পঠমজ্ঝানৰেদনাৰ. ছন্দৰিতক্কানং ৰূপসমে দুতিযজ্ঝানাদিৰেদনা অধিপ্পেতা, তিণ্ণম্পি ৰূপসমে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনৰেদনা. অপ্পত্তস্স পত্তিযাতি অরহত্তফলস্স পত্তত্থায. অত্থি আযামন্তি অত্থি ৰীরিযং. তস্মিম্পি ঠানে অনুপ্পত্তেতি তস্স ৰীরিযারম্ভস্স ৰসেন তস্স অরহত্তফলস্স কারণে অনুপ্পত্তে. তপ্পচ্চযাপি ৰেদযিতন্তি অরহত্তস্স ঠানপচ্চযা ৰেদযিতং. এতেন চতুমগ্গসহজাতা নিব্বত্তিতলোকুত্তরৰেদনাৰ গহিতা.

২. দুতিযৰিহারসুত্তৰণ্ণনা

১২. দুতিযে পটিসল্লানকারণং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. মিচ্ছাদিট্ঠিৰূপসমপচ্চযাতি মিচ্ছাদিট্ঠিৰূপসমো নাম সম্মাদিট্ঠি. তস্মা যং সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা ৰেদযিতং ৰুত্তং, তদেৰ মিচ্ছাদিট্ঠিৰূপসমপচ্চযা ৰেদিতব্বং. ইমস্মিং পন সুত্তে ৰিপাকৰেদনং অতিদূরেতি মঞ্ঞমানা ন গণ্হন্তীতি ৰুত্তং. ইমিনা নযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. যস্স যস্স হি ৰূপসমপচ্চযাতি ৰুচ্চতি, তস্স তস্স পটিপক্খধম্মপচ্চযাৰ তং তং ৰেদযিতং অধিপ্পেতং. ছন্দৰূপসমপচ্চযাতিআদীসু পন ছন্দৰূপসমপচ্চযা তাৰ পঠমজ্ঝানৰেদনা ৰেদিতব্বা. ৰিতক্কৰূপসমপচ্চযা দুতিযজ্ঝানৰেদনা. সঞ্ঞাপচ্চযা ছসমাপত্তিৰেদনা. সঞ্ঞাৰূপসমপচ্চযা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনৰেদনা. ছন্দো চ ৰূপসন্তোতিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ.

৩-৭. সেক্খসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৩-১৭. ততিযে সেক্খোতি সিক্খনসীলো. কিং সিক্খতীতি? তিস্সো সিক্খা. সেক্খাযাতি তীহি ফলেহি চতূহি চ মগ্গেহি সদ্ধিং উপ্পন্নায. সাপি হি অনিট্ঠিতকিচ্চত্তা অত্তনো কিচ্চং সিক্খতেৰাতি সেক্খা. চতুত্থপঞ্চমছট্ঠসত্তমানি উত্তানত্থানেৰাতি.

৮-১০. পঠমকুক্কুটারামসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৮-২০. অট্ঠমে উম্মঙ্গোতি পঞ্ঞাউম্মঙ্গো, পঞ্ঞাৰীমংসনং, পঞ্ঞাগৰেসনন্তি অত্থো. এৰঞ্হি ত্ৰং আৰুসোতি ইদং তস্স পুচ্ছাপতিট্ঠাপনত্থায আহ. নৰমদসমানি উত্তানত্থামেৰাতি.

ৰিহারৰগ্গো দুতিযো.

৩. মিচ্ছত্তৰগ্গৰণ্ণনা

২১-৩০. ততিযৰগ্গস্স পঠমে মিচ্ছত্তন্তি মিচ্ছাসভাৰং. সম্মত্তন্তি সম্মাসভাৰং. মিচ্ছাপটিপত্তাধিকরণহেতূতি মিচ্ছাপটিপত্তিকরণহেতু. যস্মা মিচ্ছাপটিপত্তিং করোতি, তস্মাতি অত্থো. নারাধকোতি ন সম্পাদকো. ঞাযং ধম্মন্তি অরিযমগ্গধম্মং. মিচ্ছাঞাণীতি মিচ্ছাৰিঞ্ঞাণো মিচ্ছাপচ্চৰেক্খণো. মিচ্ছাৰিমুত্তীতি অযাথাৰৰিমুত্তি, অনিয্যানিকৰিমুত্তি. ইমেসু ততিযাদীসু চতূসু সুত্তেসু ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং, পচ্ছিমেসু পনেত্থ দ্ৰীসু পুগ্গলো পুচ্ছিতো ধম্মো ৰিভত্তো, এৰং ধম্মেন পুগ্গলো দস্সিতোতি. সুপ্পৰত্তিযোতি সুপ্পৰত্তনিযো. যথা ইচ্ছিতিচ্ছিতং দিসং পৰত্তেন্তো ধাৰতি, এৰং পৰত্তেতুং সক্কা হোতীতি অত্থো. সউপনিসং সপরিক্খারন্তি সপ্পচ্চযং সপরিৰারং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

মিচ্ছত্তৰগ্গো ততিযো.

৪. পটিপত্তিৰগ্গৰণ্ণনা

৩১-৪০. চতুত্থে মিচ্ছাপটিপত্তিন্তি অযাথাৰপটিপত্তিং. মিচ্ছাপটিপন্নন্তি অযাথাৰপটিপন্নং. ইতি একং সুত্তং ধম্মৰসেন কথিতং, একং পুগ্গলৰসেন. অপারা পারন্তি ৰট্টতো নিব্বানং. পারগামিনোতি এত্থ যেপি পারঙ্গতা, যেপি গচ্ছন্তি, যেপি গমিস্সন্তি, সব্বে পারগামিনোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বা.

তীরমেৰানুধাৰতীতি ৰট্টমেৰ অনুধাৰতি, ৰট্টে ৰিচরতি. কণ্হন্তি অকুসলধম্মং. সুক্কন্তি কুসলধম্মং. ওকা অনোকন্তি ৰট্টতো নিব্বানং. আগম্মাতি আরব্ভ সন্ধায পটিচ্চ. পরিযোদপেয্যাতি পরিসুদ্ধং করেয্য. চিত্তক্লেসেহীতি চিত্তং কিলিস্সাপেন্তেহি নীৰরণেহি. সম্বোধিযঙ্গেসূতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু.

সামঞ্ঞত্থন্তি নিব্বানং. তঞ্হি সামঞ্ঞেন উপগন্তব্বতো সামঞ্ঞত্থোতি ৰুচ্চতি. ব্রহ্মঞ্ঞন্তি সেট্ঠভাৰং. ব্রহ্মঞ্ঞত্থন্তি নিব্বানং ব্রহ্মঞ্ঞেন উপগন্তব্বতো. যত্থ যত্থ পন হেট্ঠা চ ইমেসু চ তীসু সুত্তেসু ‘‘রাগক্খযো’’তি আগতং, তত্থ তত্থ অরহত্তম্পি ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি.

পটিপত্তিৰগ্গো চতুত্থো.

৫. অঞ্ঞতিত্থিযপেয্যালৰগ্গৰণ্ণনা

৪১-৪৮. অঞ্ঞতিত্থিযপেয্যালে অদ্ধানপরিঞ্ঞত্থন্তি সংসারদ্ধানং নিব্বানং পত্ৰা পরিঞ্ঞাতং নাম হোতি. তস্মা নিব্বানং ‘‘অদ্ধানপরিঞ্ঞা’’তি ৰুচ্চতি, তদত্থন্তি অত্থো. অনুপাদাপরিনিব্বানত্থন্তি অপচ্চযপরিনিব্বানত্থং. ইতি ইমস্মিং পেয্যালে ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলেন অরহত্তং কথিতং. ঞাণদস্সনেন পচ্চৰেক্খণা, সেসেহি নিব্বানন্তি.

অঞ্ঞতিত্থিযপেয্যালৰগ্গো.

৬. সূরিযপেয্যালৰগ্গৰণ্ণনা

৪৯-৬২. সূরিযপেয্যালে অরুণুগ্গং ৰিয কল্যাণমিত্তত্তা, কল্যাণমিত্ততায ঠত্ৰা নিব্বত্তিতো সৰিপস্সনঅরিযমগ্গো সূরিযপাতুভাৰো ৰিযাতি এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. সীলসম্পদাতি চতুপারিসুদ্ধিসীলং. ছন্দসম্পদাতি কুসলকত্তুকম্যতাছন্দো. অত্তসম্পদাতি সম্পন্নচিত্ততা. দিট্ঠিসম্পদাতি ঞাণসম্পত্তি. অপ্পমাদসম্পদাতি কারাপকঅপ্পমাদসম্পত্তি. যোনিসোমনসিকারসম্পদাতি উপাযমনসিকারসম্পত্তি. পুন কল্যাণমিত্ততাতিআদীনি সম্মাদিট্ঠিআদীনং অঞ্ঞেনপি আকারেন ভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তানি. সব্বানেৰ চেতানি সুত্তানি পাটিযেক্কং পুগ্গলজ্ঝাসযৰসেন ৰুত্তানীতি.

সূরিযপেয্যালৰগ্গো.

৭. একধম্মপেয্যালৰগ্গাদিৰণ্ণনা

৬৩-১৩৮. একধম্মপেয্যালোপি গঙ্গাপেয্যালোপি পাটিযেক্কং পুগ্গলজ্ঝাসযৰসেনেৰ তথা তথা ৰুত্তে বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযৰসেন কথিতো.

৮. অপ্পমাদপেয্যালৰগ্গো

১. তথাগতসুত্তৰণ্ণনা

১৩৯. অপ্পমাদপেয্যালে এৰমেৰ খোতি এত্থ যথা সব্বসত্তানং সম্মাসম্বুদ্ধো অগ্গো, এৰং সব্বেসং কুসলধম্মানং কারাপকঅপ্পমাদো অগ্গোতি দট্ঠব্বো. ননু চেস লোকিযোৰ, কুসলধম্মা পন লোকুত্তরাপি. অযঞ্চ কামাৰচরোৰ, কুসলধম্মা পন চতুভূমকা. কথমেস তেসং অগ্গোতি? পটিলাভকট্ঠেন. অপ্পমাদেন হি তে পটিলব্ভন্তি, তস্মা সো তেসং অগ্গো. তেনেতং ৰুত্তং সব্বে তে অপ্পমাদমূলকাতিআদি.

২. পদসুত্তৰণ্ণনা

১৪০. জঙ্গলানন্তি পথৰীতলৰাসীনং. পাণানন্তি সপাদকপাণানং. পদজাতানীতি পদানি. সমোধানং গচ্ছন্তীতি ওধানং উপক্খেপং গচ্ছন্তি. অগ্গমক্খাযতীতি সেট্ঠং অক্খাযতি. যদিদং মহন্তত্তেনাতি মহন্তভাৰেন অগ্গমক্খাযতি, ন গুণৰসেনাতি অত্থো.

৩-১০. কূটসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৪১-১৪৮. ৰস্সিকন্তি সুমনপুপ্ফং. ইমং কির সুত্তং সুত্ৰা ভাতিযমহারাজা ৰীমংসিতুকামতায একস্মিং গব্ভে চতুজাতিগন্ধেহি পরিভণ্ডং কারেত্ৰা সুগন্ধানি পুপ্ফানি আহরাপেত্ৰা একস্স সমুগ্গস্স মজ্ঝে সুমনপুপ্ফমুট্ঠিং ঠপেত্ৰা সেসানি তস্স সমন্ততো মুট্ঠিমুট্ঠিং কত্ৰা ঠপেত্ৰা দ্ৰারং পিধায বহি নিক্খন্তো. অথস্স মুহুত্তং ৰীতিনামেত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পৰিসন্তস্স সব্বপঠমং সুমনপুপ্ফগন্ধো ঘানং পহরি. সো মহাতলস্মিংযেৰ মহাচেতিযাভিমুখো নিপজ্জিত্ৰা – ‘‘ৰস্সিকং তেসং অগ্গন্তি কথেন্তেন সুকথিতং সম্মাসম্বুদ্ধেনা’’তি চেতিযং ৰন্দি. কুট্টরাজানোতি খুদ্দকরাজানো. ‘‘খুদ্দরাজানো’’তিপি পাঠো. তন্তাৰুতানন্তি তন্তে আৰুতানং, তন্তং আরোপেত্ৰা ৰাযিতানন্তি অত্থো. ইদঞ্চ পচ্চত্তে সামিৰচনং. যানি কানিচি তন্তাৰুতানি ৰত্থানীতি অযঞ্হেত্থ অত্থো. অথ ৰা তন্তাৰুতানং ৰত্থানং যানি কানিচি ৰত্থানীতি এৰং সাৰসেসপাঠনযেনপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

অপ্পমাদৰগ্গো অট্ঠমো.

৯. বলকরণীযৰগ্গো

১. বলসুত্তৰণ্ণনা

১৪৯. বলকরণীযৰগ্গে বলকরণীযাতি ঊরুবলবাহুবলেন কত্তব্বা ধাৰনলঙ্ঘনতাপনৰহনাদযো কম্মন্তা. সীলে পতিট্ঠাযাতি চতুপারিসুদ্ধিসীলে ঠত্ৰা. অট্ঠঙ্গিকং মগ্গন্তি সহৰিপস্সনং অরিযমগ্গং.

২. বীজসুত্তৰণ্ণনা

১৫০. বীজগামভূতগামাতি এত্থ পঞ্চৰিধম্পি বীজং বীজগামো নাম, তদেৰ পণ্ণসম্পন্নং নীলভাৰতো পট্ঠায ভূতগামোতি ৰেদিতব্বং.

৩. নাগসুত্তৰণ্ণনা

১৫১. বলং গাহেন্তীতি বলং গণ্হন্তি, গহিতবলা থিরসরীরা হোন্তি. কুসোব্ভে ওতরন্তীতিআদীসু অযমনুপুব্বিকথা – নাগিনিযো কির উতুসমযে পতিট্ঠিতগব্ভা চিন্তেন্তি – ‘‘সচে মযং ইধ ৰিজাযিস্সাম, এৰং নো দারকা ঊমিৰেগঞ্চ সুপণ্ণস্স চ পক্খন্দিত্ৰা আগতস্স ৰেগং সহিতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি তা মহাসমুদ্দে নিমুজ্জিত্ৰা সম্ভজ্জমুখদ্ৰারং পত্ৰা পঞ্চ মহানদিযো পৰিসিত্ৰা হিমৰন্তং গচ্ছন্তি. তত্থ সুপণ্ণেহি অপক্খন্দনীযাসু সুৰণ্ণরজতমণিগুহাসু ৰসমানা ৰিজাযিত্ৰা নাগপোতকে গোপ্ফকাদিপমাণেসু উদকেসু ওতারেত্ৰা উদকতরণং সিক্খাপেন্তি.

অথ যদা অনুক্কমেন তে নাগা গঙ্গাদীনং নদীনং ওরিমতীরতো পরতীরং, পরতীরতো ওরিমতীরন্তি তরণপটিতরণং কাতুং সক্কোন্তি, তদা ‘‘ইদানি নো দারকা ঊমিৰেগঞ্চ গরুল়ৰেগঞ্চ সহিতুং সক্খিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা অত্তনো আনুভাৰেন মহামেঘং সমুট্ঠাপেত্ৰা সকলহিমৰন্তং একোদকং ৰিয কুরুমানা দেৰং ৰস্সাপেত্ৰা সুৰণ্ণরজতাদিমযা নাৰা মাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তং সমোসরিতগন্ধপুপ্ফদামং চেলৰিতানং বন্ধিত্ৰা সুরভিচন্দনগন্ধপুপ্ফাদীনি আদায তাহি নাৰাহি পঞ্চ মহানদিযো ওগাহিত্ৰা অনুক্কমেন মহাসমুদ্দং পাপুণন্তি. তত্থ চ ৰসন্তা দসব্যাম-সতব্যাম-সহস্সব্যাম-সতসহস্সব্যাম-পমাণতং আপজ্জন্তা মহন্তত্তং ৰেপুল্লত্তং আপজ্জন্তি নাম.

এৰমেৰ খোতি এত্থ হিমৰন্তপব্বতো ৰিয চতুপারিসুদ্ধিসীলং দট্ঠব্বং, নাগপোতকা ৰিয যোগাৰচরা, কুসোব্ভাদযো ৰিয অরিযমগ্গো, মহাসমুদ্দো ৰিয নিব্বানং. যথা নাগপোতকা হিমৰন্তে পতিট্ঠায কুসোব্ভাদীহি মহাসমুদ্দং পত্ৰা কাযমহন্তত্তং আপজ্জন্তি, এৰং যোগিনো সীলং নিস্সায সীলে পতিট্ঠায অরিযমগ্গেন নিব্বানং পত্ৰা অরহত্তমগ্গেনেৰ আগতেসু ছসু অভিঞ্ঞাধম্মেসু গুণসরীরমহন্তত্তং পাপুণন্তীতি.

৫. কুম্ভসুত্তৰণ্ণনা

১৫৩. কুম্ভোতি উদকঘটো. নো পচ্চাৰমতীতি ন পতিআৰমতি, ন অন্তো পৰেসেতীতি অত্থো.

৭. আকাসসুত্তৰণ্ণনা

১৫৫. পুরত্থিমাতি পুরত্থিমদিসতো আগতৰাতা. পচ্ছিমদিসাদীসুপি এসেৰ নযো. চত্তারোপি সতিপট্ঠানাতি যথেৰ হি এতেসং পুরত্থিমাদিভেদানং ৰাতানং সন্নিপাতো আকাসে ইজ্ঝতি, এৰং ইধাপি ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা বোধিপক্খিযধম্মা সহৰিপস্সনস্স অরিযমগ্গস্স ভাৰনায ইজ্ঝন্তি, তেনেতং ৰুত্তং.

৮-৯. পঠমমেঘসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৫৬-১৫৭. গিম্হানং পচ্ছিমে মাসেতি আসাল়্হমাসে. ঊহতন্তি দ্ৰিপদচতুপ্পদানং পাদপ্পহারেন পথৰীতলে উট্ঠহিত্ৰা উদ্ধং গতং ৰট্টিৰট্টি হুত্ৰা আকাসে পক্খন্তং. রজোজল্লন্তি পংসুরজোজল্লং.

১০. নাৰাসুত্তৰণ্ণনা

১৫৮. সামুদ্দিকায নাৰাযাতিআদি হেট্ঠা ৰাণিজকোপমে ৰিত্থারিতমেৰ.

১১-১২. আগন্তুকসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৫৯-১৬০. আগন্তুকাগারন্তি পুঞ্ঞত্থিকেহি নগরমজ্ঝে কতং আগন্তুকঘরং, যত্থ রাজরাজমহামত্তেহিপি সক্কা হোতি নিৰাসং উপগন্তুং. অভিঞ্ঞা পরিঞ্ঞেয্যাতি যথেৰ হি তেসং পুরত্থিমদিসাদীহি আগতানং খত্তিযাদীনং ৰাসো আগন্তুকাগারে ইজ্ঝতি, এৰং ইমেসং অভিঞ্ঞাপরিঞ্ঞেয্যাতিআদীনং ধম্মানং অভিঞ্ঞাপরিজাননাদীহি সহৰিপস্সনস্স অরিযমগ্গস্স ভাৰনায ইজ্ঝন্তি, তেনেতং ৰুত্তং. নদীসুত্তং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰাতি.

বলকরণীযৰগ্গো নৰমো.

১০. এসনাৰগ্গো

১. এসনাসুত্তৰণ্ণনা

১৬১. এসনাৰগ্গে কামেসনাতি কামানং এসনা গৰেসনা মগ্গনা পত্থনা. ভৰেসনাতি ভৰানং এসনা. ব্রহ্মচরিযেসনাতি মিচ্ছাদিট্ঠিসঙ্খাতস্স ব্রহ্মচরিযস্স এসনা.

২-১১. ৰিধাসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৬২-১৭১. ৰিধাতি মানকোট্ঠাসা মানঠপনা ৰা. সেয্যোহমস্মীতি ৰিধাতি অহমস্মি সেয্যোতি এৰং মানকোট্ঠাসো মানঠপনা ৰা. নীঘাতি দুক্খা. ৰচনত্থো পনেত্থ যস্স উপ্পজ্জন্তি, তং পুরিসং নীহনন্তীতি নীঘা. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

এসনাৰগ্গো দসমো.

১১. ওঘৰগ্গো

১-২. ওঘসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৭২-১৭৩. ওঘৰগ্গে কামোঘোতি পঞ্চসু কামগুণেসু ছন্দরাগো. ভৰোঘোতি রূপারূপভৰেসু ছন্দরাগো. দিট্ঠোঘোতি দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো. অৰিজ্জোঘোতি চতূসু সচ্চেসু অঞ্ঞাণং. কামযোগাদীসুপি এসেৰ নযো.

৩-৪. উপাদানসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৭৪-১৭৫. কামুপাদানন্তি কামগ্গহণং. দিট্ঠুপাদানাদীসুপি এসেৰ নযো. গন্থাতি গন্থনা ঘটনা. কাযগন্থোতি নামকাযস্স গন্থো গন্থনঘটনকিলেসো. ইদংসচ্চাভিনিৰেসোতি অন্তগ্গাহিকদিট্ঠিৰসেন উপ্পন্নো ‘‘ইদমেৰ সচ্চ’’ন্তি এৰং অভিনিৰেসো.

৫-১০. অনুসযসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৭৬-১৮১. কামরাগানুসযোতি থামগতট্ঠেন কামরাগোৰ অনুসযো কামরাগানুসযো. সেসেসুপি এসেৰ নযো. ওরম্ভাগিযানীতি হেট্ঠাকোট্ঠাসিযানি. সংযোজনানীতি বন্ধনানি. উদ্ধম্ভাগিযানীতি উপরিকোট্ঠাসিযানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

ওঘৰগ্গো একাদসমো.

মগ্গসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তং

১. পব্বতৰগ্গো

১. হিমৰন্তসুত্তৰণ্ণনা

১৮২. বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তস্স পঠমে নাগাতি ইমেপি মহাসমুদ্দপিট্ঠে ঊমিঅন্তরৰাসিনোৰ, ন ৰিমানট্ঠকনাগা. তেসং হিমৰন্তং নিস্সায কাযৰড্ঢনাদিসব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. বোজ্ঝঙ্গেতি এত্থ বোধিযা, বোধিস্স ৰা অঙ্গাতি বোজ্ঝঙ্গা. কিং ৰুত্তং হোতি? যা হি অযং ধম্মসামগ্গী, যায লোকিযলোকুত্তরমগ্গক্খণে উপ্পজ্জমানায লীনুদ্ধচ্চপতিট্ঠানাযূহন কামসুখত্তকিলমথানুযোগউচ্ছেদসস্সতাভিনিৰেসাদীনং অনেকেসং উপদ্দৰানং পটিপক্খভূতায সতিধম্মৰিচযৰীরিযপীতিপস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসঙ্খাতায ধম্মসামগ্গিযা অরিযসাৰকো বুজ্ঝতীতি কত্ৰা বোধীতি ৰুচ্চতি. বুজ্ঝতীতি কিলেসসন্তাননিদ্দায উট্ঠহতি, চত্তারি ৰা অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, নিব্বানমেৰ ৰা সচ্ছিকরোতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’’তি (সং. নি. ৫.৩৭৮; দী. নি. ৩.১৪৩). তস্সা ধম্মসামগ্গিসঙ্খাতায বোধিযা অঙ্গাতি বোজ্ঝঙ্গা ঝানঙ্গমগ্গঙ্গাদযো ৰিয. যোপেস যথাৰুত্তপ্পকারায এতায ধম্মসামগ্গিযা বুজ্ঝতীতি কত্ৰা অরিযসাৰকো বোধীতি ৰুচ্চতি, তস্স বোধিস্স অঙ্গাতিপি বোজ্ঝঙ্গা সেনঙ্গরথঙ্গাদযো ৰিয. তেনাহু অট্ঠকথাচরিযা – ‘‘বুজ্ঝনকস্স পুগ্গলস্স অঙ্গাতি ৰা বোজ্ঝঙ্গা’’তি.

অপিচ ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’ইচ্চাদিনা (পটি. ম. ২.১৭) পটিসম্ভিদানযেনাপি বোজ্ঝঙ্গত্থো ৰেদিতব্বো.

সতিসম্বোজ্ঝঙ্গন্তিআদীসু পন পসত্থো সুন্দরো চ বোজ্ঝঙ্গোতি সম্বোজ্ঝঙ্গো. সতিযেৰ সম্বোজ্ঝঙ্গোতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গন্তি এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ভাৰেতীতি ৰড্ঢেতি, অত্তনো চিত্তসন্তানে পুনপ্পুনং জনেতি, অভিনিব্বত্তেতীতি অত্থো. ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীনি কোসলসংযুত্তে ‘‘সম্মাদিট্ঠিং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিত’’ন্তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

অযং পন ৰিসেসো – তত্থ তদঙ্গৰিৰেকনিস্সিতং, সমুচ্ছেদৰিৰেকনিস্সিতং, নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিতন্তি, ৰিৰেকত্তযমেৰ ৰুত্তং, বোজ্ঝঙ্গভাৰনং পত্ৰা পন পঞ্চৰিধৰিৰেকনিস্সিতম্পি একে ৰণ্ণযন্তি. তে হি ন কেৰলং বলৰৰিপস্সনামগ্গফলক্খণেসু এৰ বোজ্ঝঙ্গে উদ্ধরন্তি ৰিপস্সনাপাদক-কসিণজ্ঝান-আনাপানাসুভ-ব্রহ্মৰিহারজ্ঝানেসুপি উদ্ধরন্তি, ন চ পটিসিদ্ধা অট্ঠকথাচরিযেহি. তস্মা তেসং মতেন এতেসং ঝানানং পৰত্তিক্খণে কিচ্চতো এৰ ৰিক্খম্ভনৰিৰেকনিস্সিতং. যথা চ ৰিপস্সনাক্খণে ‘‘অজ্ঝাসযতো নিস্সরণৰিৰেকনিস্সিত’’ন্তি ৰুত্তং, এৰং পটিপস্সদ্ধিৰিৰেকনিস্সিতম্পি ভাৰেতীতি ৰত্তুং ৰট্টতি. সেসমেত্থ হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ.

২. কাযসুত্তৰণ্ণনা

১৮৩. দুতিযে আহারট্ঠিতিকোতি পচ্চযট্ঠিতিকো. আহারং পটিচ্চাতি পচ্চযং পটিচ্চ. সুভনিমিত্তন্তি সুভম্পি সুভনিমিত্তং, সুভস্স আরম্মণম্পি সুভনিমিত্তং. অযোনিসোমনসিকারোতি অনুপাযমনসিকারো উপ্পথমনসিকারো অনিচ্চে ‘‘নিচ্চ’’ন্তি ৰা, দুক্খে ‘‘সুখ’’ন্তি, অনত্তনি ‘‘অত্তা’’তি ৰা, অসুভে ‘‘সুভ’’ন্তি ৰা, মনসিকারো. তং তস্মিং সুভারম্মণে বহুলং পৰত্তযতো কামচ্ছন্দো উপ্পজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সুভনিমিত্ত’’ন্তিআদি. এৰং সব্বনীৰরণেসু যোজনা ৰেদিতব্বা.

পটিঘনিমিত্তন্তিআদীসু পন পটিঘোপি পটিঘনিমিত্তং পটিঘারম্মণম্পি. অরতীতি উক্কণ্ঠিতা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তত্থ কতমা অরতি? পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমনা উক্কণ্ঠিতা পরিতস্সিতা, অযং ৰুচ্চতি অরতী’’তি (ৰিভ. ৮৫৬).

তন্দীতি অতিসীতাদিপচ্চযা উপ্পন্নং আগন্তুককাযালসিযং. যস্মিং উপ্পন্নে ‘‘অতিসীতং অতিউণ্হং অতিচ্ছাতোস্মি অতিধাতোস্মি অতিদূরমগ্গং গতোস্মী’’তি ৰদতি, যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘তত্থ কতমা তন্দি, যা তন্দী তন্দিযনা তন্দিমনকতা আলস্যং আলস্যাযনা আলস্যাযিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি তন্দী’’তি (ৰিভ. ৮৫৭).

ৰিজম্ভিতাতি কিলেসৰসেন কাযৰিনমনা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তত্থ কতমা ৰিজম্ভিতা? যা কাযস্স জম্ভনা ৰিজম্ভনা আনমনা ৰিনমনা সন্নমনা পণমনা ব্যাধিযকং, অযং ৰুচ্চতি ৰিজম্ভিতা’’তি (ৰিভ. ৮৫৮).

ভত্তসম্মদোতি ভত্তপরিল়াহো. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তত্থ কতমো ভত্তসম্মদো? যা ভুত্তাৰিস্স ভত্তমুচ্ছা ভত্তকিলমথো ভত্তপরিল়াহো কাযদুট্ঠুল্লং, অযং ৰুচ্চতি ভত্তসম্মদো’’তি (ৰিভ. ৮৫৯).

চেতসো চ লীনত্তন্তি চিত্তস্স লীযনাকারো, যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তত্থ কতমং চেতসো লীনত্তং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা থিযিতত্তং চিত্তস্স, ইদং ৰুচ্চতি চেতসো লীনত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৮৬০).

চেতসো অৰূপসমোতি যথা নাম ৰীতচ্চিকোপি অঙ্গারো নেৰ তাৰ সন্নিসীদতি পতাপং করোতিযেৰ, যথা চ পত্তপচনট্ঠানে নেৰ তাৰ সন্নিসীদতি পতাপং করোতিযেৰ, এৰং চিত্তস্স অৰূপসন্তাকারো, অত্থতো পনেতং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চমেৰ হোতি.

ৰিচিকিচ্ছট্ঠানীযা ধম্মাতি ৰিচিকিচ্ছায আরম্মণধম্মা. অযোনিসোমনসিকারো সব্বত্থ ৰুত্তনযোৰ. এৰমেত্থ কামচ্ছন্দো ৰিচিকিচ্ছাতি ইমে দ্ৰে ধম্মা আরম্মণেন কথিতা, ব্যাপাদো আরম্মণেন চ উপনিস্সযেন চ, সেসা সহজাতেন চ উপনিস্সযেন চাতি.

সতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মাতি সতিযা আরম্মণধম্মা সত্ততিংস বোধিপক্খিযা চ নৰ লোকুত্তরধম্মা চ. তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারোতি তত্থ উপাযমনসিকারস্স পুনপ্পুনং করণং.

কুসলাকুসলা ধম্মাতিআদীসু কুসলাতি কোসল্লসম্ভূতা অনৰজ্জসুখৰিপাকা. অকুসলাতি অকোসল্লসম্ভূতা সাৰজ্জদুক্খৰিপাকা. সাৰজ্জাতি অকুসলা. অনৰজ্জাতি কুসলা. হীনপণীতকণ্হসুক্কেসুপি এসেৰ নযো. সপ্পটিভাগাতি কণ্হসুক্কাযেৰ. কণ্হা হি কণ্হৰিপাকদানতো, সুক্কা চ সুক্কৰিপাকদানতো সপ্পটিভাগা নাম, সদিসৰিপাককোট্ঠাসাতি অত্থো. পটিপক্খভূতস্স ৰা ভাগস্স অত্থিতায সপ্পটিভাগা. কণ্হানঞ্হি সুক্কা পটিপক্খভাগা, সুক্কানঞ্চ কণ্হা পটিপক্খভাগাতি এৰম্পি সপ্পটিভাগা. সপ্পটিবাহিতট্ঠেন ৰা সপ্পটিভাগা. অকুসলঞ্হি কুসলং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকং দেতি, কুসলঞ্চ অকুসলং পটিবাহিত্ৰাতি এৰম্পি কণ্হসুক্কা সপ্পটিভাগা.

আরম্ভধাতূতি পঠমারম্ভৰীরিযং. নিক্কমধাতূতি কোসজ্জতো নিক্খন্তত্তা ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতূতি পরং পরং ঠানং অক্কমনতায ততোপি বলৰতরন্তি তীহিপি পদেহি ৰীরিযমেৰ কথিতং.

পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযাতি পীতিযা আরম্মণধম্মা. কাযপস্সদ্ধীতি তিণ্ণং খন্ধানং দরথপস্সদ্ধি. চিত্তপস্সদ্ধীতি ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স দরথপস্সদ্ধি. সমথনিমিত্তন্তি সমথোপি সমথনিমিত্তং, আরম্মণম্পি. অব্যগ্গনিমিত্তন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং.

উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযাতি উপেক্খায আরম্মণধম্মা, অত্থতো পন মজ্ঝত্তাকারো উপেক্খাট্ঠানীযা ধম্মোতি ৰেদিতব্বো. এৰমেত্থ সতিধম্মৰিচযউপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গা আরম্মণেন কথিতা, সেসা আরম্মণেনপি উপনিস্সযেনপি.

৩. সীলসুত্তৰণ্ণনা

১৮৪. ততিযে সীলসম্পন্নাতি এত্থ খীণাসৰস্স লোকিযলোকুত্তরসীলং কথিতং, তেন সম্পন্নাতি অত্থো. সমাধিপঞ্ঞাসুপি এসেৰ নযো. ৰিমুত্তি পন ফলৰিমুত্তিযেৰ. ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পচ্চৰেক্খণঞাণং. এৰমেত্থ সীলাদযো তযো লোকিযলোকুত্তরা, ৰিমুত্তি লোকুত্তরাৰ, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং লোকিযমেৰ.

দস্সনম্পাহন্তি দস্সনম্পি অহং. তং পনেতং দস্সনং – চক্খুদস্সনং, ঞাণদস্সনন্তি দুৰিধং. তত্থ পসন্নেহি চক্খূহি অরিযানং দস্সনং ওলোকনং চক্খুদস্সনং নাম. অরিযেহি পন দিট্ঠস্স লক্খণস্স দস্সনং, পটিৰিদ্ধস্স চ পটিৰিজ্ঝনং ঝানেন ৰা ৰিপস্সনায ৰা মগ্গফলেহি ৰা ঞাণদস্সনং নাম. ইমস্মিং পনেত্থ চক্খুদস্সনং অধিপ্পেতং. অরিযানঞ্হি পসন্নেহি চক্খূহি ওলোকনম্পি বহুকারমেৰ. সৰনন্তি ‘‘অসুকো নাম খীণাসৰো অসুকস্মিং নাম রট্ঠে ৰা জনপদে ৰা গামে ৰা নিগমে ৰা ৰিহারে ৰা লেণে ৰা ৰসতী’’তি কথেন্তানং সোতেন সৰনং, এতম্পি বহুকারমেৰ. উপসঙ্কমনন্তি ‘‘দানং ৰা দস্সামি, পঞ্হং ৰা পুচ্ছিস্সামি, ধম্মং ৰা সোস্সামি, সক্কারং ৰা করিস্সামী’’তি এৰরূপেন চিত্তেন অরিযানং উপসঙ্কমনং. পযিরুপাসনন্তি পঞ্হাপযিরুপাসনং. অরিযানং গুণে সুত্ৰা তে উপসঙ্কমিত্ৰা নিমন্তেত্ৰা দানং দত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, কুসল’’ন্তিআদিনা নযেন পঞ্হপুচ্ছনন্তি অত্থো.

অনুস্সতিন্তি রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু নিসিন্নস্স ‘‘ইদানি অরিযা লেণগুহমণ্ডপাদীসু ঝানৰিপস্সনামগ্গফলসুখেহি ৰীতিনামেন্তী’’তি অনুস্সরণং. যো ৰা তেসং সন্তিকে ওৰাদো লদ্ধো হোতি, তং আৰজ্জিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ঠানে সীলং কথিতং, ইমস্মিং সমাধি, ইমস্মিং ৰিপস্সনা, ইমস্মিং মগ্গো, ইমস্মিং ফল’’ন্তি এৰং অনুস্সরণং. অনুপব্বজ্জন্তি অরিযেসু চিত্তং পসাদেত্ৰা ঘরা নিক্খম্ম তেসং সন্তিকে পব্বজ্জং. অরিযানঞ্হি সন্তিকে চিত্তং পসাদেত্ৰা তেসংযেৰ সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তেসংযেৰ ওৰাদানুসাসনিং পচ্চাসীসমানস্স চরতোপি পব্বজ্জা অনুপব্বজ্জা নাম. অরিযেসু পসাদেন অঞ্ঞত্থ পব্বজিত্ৰা অরিযানং সন্তিকে ওৰাদানুসাসনিং পচ্চাসীসমানস্স চরতো পব্বজ্জাপি অনুপব্বজ্জা নাম. অঞ্ঞেসু পন পসাদেন অঞ্ঞেসংযেৰ সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অঞ্ঞেসংযেৰ ওৰাদানুসাসনিং পচ্চাসীসমানস্স চরতো পব্বজ্জা অনুপব্বজ্জা নাম ন হোতি.

এৰং পব্বজিতেসু পন মহাকস্সপত্থেরস্স তাৰ অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা সতসহস্সমত্তা অহেসুং, তথা থেরস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকস্স চ চন্দগুত্তত্থেরস্স, তস্সাপি সদ্ধিৰিহারিকস্স সূরিযগুত্তত্থেরস্স, তস্সাপি সদ্ধিৰিহারিকস্স অস্সগুত্তত্থেরস্স, তস্সাপি সদ্ধিৰিহারিকস্স যোনকধম্মরক্খিতত্থেরস্স, তস্স পন সদ্ধিৰিহারিকো অসোকরঞ্ঞো কনিট্ঠভাতা তিস্সত্থেরো নাম অহোসি, তস্স অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা অড্ঢতেয্যকোটিসঙ্খা অহেসুং. মহিন্দত্থেরস্স অনুপব্বজিতানং গণনপরিচ্ছেদো নত্থি. যাৰজ্জদিৰসা লঙ্কাদীপে সত্থরি পসাদেন পব্বজন্তা মহিন্দত্থেরস্সেৰ পব্বজ্জং অনুপব্বজন্তি নাম.

তং ধম্মন্তি তং তেসং ওৰাদানুসাসনীধম্মং. অনুস্সরতীতি সরতি. অনুৰিতক্কেতীতি ৰিতক্কাহতং করোতি. আরদ্ধো হোতীতি পরিপুণ্ণো হোতি. পৰিচিনতীতিআদি সব্বং তত্থ ঞাণচারৰসেনেৰ ৰুত্তং. অথ ৰা পৰিচিনতীতি তেসং তেসং ধম্মানং লক্খণং ৰিচিনতি. পৰিচরতীতি তত্থ ঞাণং চরাপেতি. পরিৰীমংসমাপজ্জতীতি ৰীমংসনং ওলোকনং গৰেসনং আপজ্জতি.

সত্ত ফলা সত্তানিসংসাতি উভযম্পেতং অত্থতো একং. দিট্ঠেৰ ধম্মে পটিকচ্চ অঞ্ঞং আরাধেতীতি অরহত্তং আরাধেন্তো ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে আরাধেতি, তঞ্চ খো পটিকচ্চ, অসম্পত্তেযেৰ মরণকালেতি অত্থো. অথ মরণকালেতি অথ মরণস্স আসন্নকালে.

অন্তরাপরিনিব্বাযীতি যো আযুৰেমজ্ঝং অনতিক্কমিত্ৰা পরিনিব্বাযতি, সো তিৰিধো হোতি. কপ্পসহস্সাযুকেসু তাৰ অৰিহেসু নিব্বত্তিত্ৰা একো নিব্বত্তদিৰসেযেৰ অরহত্তং পাপুণাতি. নো চে নিব্বত্তদিৰসে পাপুণাতি, পঠমস্স পন কপ্পসতস্স মত্থকে পাপুণাতি. অযমেকো অন্তরাপরিনিব্বাযী. অপরো এৰং অসক্কোন্তো দ্ৰিন্নং কপ্পসতানং মত্থকে পাপুণাতি, অযং দুতিযো. অপরো এৰম্পি অসক্কোন্তো চতুন্নং কপ্পসতানং মত্থকে পাপুণাতি, অযং ততিযো অন্তরাপরিনিব্বাযী.

পঞ্চমং পন কপ্পসতং অতিক্কমিত্ৰা অরহত্তং পত্তো উপহচ্চপরিনিব্বাযী নাম হোতি. অতপ্পাদীসুপি এসেৰ নযো. যত্থ কত্থচি উপ্পন্নো পন সসঙ্খারেন সপ্পযোগেন অরহত্তং পত্তো সসঙ্খারপরিনিব্বাযী নাম, অসঙ্খারেন অপ্পযোগেন পত্তো অসঙ্খারপরিনিব্বাযী নাম. অৰিহাদীসুপি নিব্বত্তো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা উপরূপরি নিব্বত্তিত্ৰা অকনিট্ঠং পত্তো উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামী নাম.

ইমস্মিং পন ঠানে অট্ঠচত্তারীস অনাগামিনো কথেতব্বা. অৰিহেসু হি তযো অন্তরাপরিনিব্বাযী, একো উপহচ্চপরিনিব্বাযী, একো উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামীতি পঞ্চ হোন্তি. তে অসঙ্খারপরিনিব্বাযিনো পঞ্চ, সসঙ্খারপরিনিব্বাযিনো পঞ্চাতি দস হোন্তি, তথা অতপ্পাদীসু. অকনিট্ঠেসু পন উদ্ধংসোতো নত্থি, তস্মা তত্থ চত্তারো সসঙ্খারপরিনিব্বাযী, চত্তারো অসঙ্খারপরিনিব্বাযীতি অট্ঠাতি এৰং অট্ঠচত্তালীস হোন্তি. তেসং উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামী সব্বজেট্ঠো চেৰ হোতি সব্বকনিট্ঠো চ. কথং? সো হি সোল়সকপ্পসহস্সাযুকত্তা আযুনা সব্বেসং জেট্ঠো, সব্বপচ্ছা অরহত্তং পাপুণীতি সব্বেসং কনিট্ঠো. ইমস্মিং সুত্তে অপুব্বং অচরিমং একচিত্তক্খণিকা নানালক্খণা অরহত্তমগ্গস্স পুব্বভাগৰিপস্সনা বোজ্ঝঙ্গা কথিতা.

৪. ৰত্থসুত্তৰণ্ণনা

১৮৫. চতুত্থে সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ইতি চে মে হোতীতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গোতি এৰং চে ময্হং হোতি. অপ্পমাণোতি মে হোতীতি অপ্পমাণোতি এৰং মে হোতি. সুসমারদ্ধোতি সুপরিপুণ্ণো. তিট্ঠতীতি এত্থ অট্ঠহাকারেহি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তিট্ঠতি – উপ্পাদং অনাৰজ্জিতত্তা অনুপ্পাদং আৰজ্জিতত্তা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তিট্ঠতি, পৰত্তং, অপ্পৰত্তং, নিমিত্তং, অনিমিত্তং সঙ্খারে অনাৰজ্জিতত্তা, ৰিসঙ্খারং আৰজ্জিতত্তা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো তিট্ঠতীতি. ইমেহি অট্ঠহাকারেহি তিট্ঠতীতি থেরো জানাতি, ৰুত্তাকারৰিপরীতেহেৰ অট্ঠহাকারেহি চৰন্তং চৰতীতি পজানাতি. সেসবোজ্ঝঙ্গেসুপি এসেৰ নযো.

ইতি ইমস্মিং সুত্তে থেরস্স ফলবোজ্ঝঙ্গা কথিতা. যদা হি থেরো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং সীসং কত্ৰা ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জতি, তদা ইতরে ছ তদন্ৰযা হোন্তি. যদা ধম্মৰিচযাদীসু অঞ্ঞতরং, তদাপি সেসা তদন্ৰযা হোন্তীতি এৰং ফলসমাপত্তিযং অত্তনো চিণ্ণৰসিতং দস্সেন্তো থেরো ইমং সুত্তং কথেসীতি.

৫. ভিক্খুসুত্তৰণ্ণনা

১৮৬. পঞ্চমে বোধায সংৰত্তন্তীতি বুজ্ঝনত্থায সংৰত্তন্তি. কিং বুজ্ঝনত্থায? মগ্গেন অসঙ্খতং নিব্বানং, পচ্চৰেক্খণায কতকিচ্চতং, মগ্গেন ৰা কিলেসনিদ্দাতো পবুজ্ঝনত্থায, ফলেন পবুজ্ঝনভাৰত্থাযাতিপি ৰুত্তং হোতি. তেনেৰেত্থ নিব্বানসচ্ছিকিরিযা কিলেসপহানপচ্চৰেক্খণাতি সব্বং দস্সিতং.

৬-৭. কুণ্ডলিযসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৮৭-১৮৮. ছট্ঠে আরামনিস্সযীতি আরামং নিস্সায ৰসনভাৰেন আরামনিস্সযী. পরিসাৰচরোতি পরিসায অৰচরো. পরিসং নাম বালাপি, পণ্ডিতাপি ওসরন্তি, যো পন পরপ্পৰাদং মদ্দিত্ৰা অত্তনো ৰাদং দীপেতুং সক্কোতি, অযং পরিসাৰচরো নাম. আরামেন আরামন্তি আরামেনেৰ আরামং অনুচঙ্কমামি, ন বাহিরেনাতি অত্থো. উয্যানেন উয্যানন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. অঞ্ঞেন ৰা আরামেন পৰিসিত্ৰা অঞ্ঞং আরামং, অঞ্ঞেন উয্যানেন অঞ্ঞং উয্যানন্তি অযমেত্থ অত্থো. ইতিৰাদপ্পমোক্খানিসংসন্তি ‘‘এৰং পুচ্ছা হোতি, এৰং ৰিস্সজ্জনং, এৰং গহণং, এৰং নিব্বেঠন’’ন্তি ইমিনা নযেন ইতিৰাদো হোতি ইতিৰাদপ্পমোক্খোতি এতং আনিসংসং. উপারম্ভানিসংসন্তি ‘‘অযং পুচ্ছায দোসো, অযং ৰিস্সজ্জনে’’তি এৰং ৰাদদোসানিসংসং.

কথং ভাৰিতো চ, কুণ্ডলিয, ইন্দ্রিযসংৰরোতি সত্থা ‘‘এত্তকং ঠানং পরিব্বাজকেন পুচ্ছিতং, ইদানি পুচ্ছিতুং ন সক্কোতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘ন তাৰ অযং দেসনা যথানুসন্ধিং গতা. ইদানি নং যথানুসন্ধিং পাপেস্সামী’’তি সযমেৰ পুচ্ছন্তো ইমং দেসনং আরভি. তত্থ মনাপং নাভিজ্ঝতীতি ইট্ঠারম্মণং নাভিজ্ঝাযতি. নাভিহংসতীতি ন সামিসায তুট্ঠিযা অভিহংসতি. তস্স ঠিতো চ কাযো হোতি, ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তন্তি তস্স নামকাযো চ চিত্তঞ্চ গোচরজ্ঝত্তে ঠিতং হোতি. সুসণ্ঠিতন্তি কম্মট্ঠানৰসেন সুট্ঠু সণ্ঠিতং. সুৰিমুত্তন্তি কম্মট্ঠানৰিমুত্তিযা সুৰিমুত্তং. অমনাপন্তি অনিট্ঠারম্মণং. ন মঙ্কু হোতীতি তস্মিং ন মঙ্কু হোতি. অপ্পতিট্ঠিতচিত্তোতি কিলেসৰসেন অট্ঠিতচিত্তো. অদীনমানসোতি দোমনস্সৰসেন অদীনচিত্তো. অব্যাপন্নচেতসোতি দোসৰসেন অপূতিচিত্তো.

এৰং ভাৰিতো খো, কুণ্ডলিয, ইন্দ্রিযসংৰরো এৰং বহুলীকতো তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতীতি এত্থ এৰং সুচরিতপূরণং ৰেদিতব্বং – ইমেসু তাৰ ছসু দ্ৰারেসু অট্ঠারস দুচ্চরিতানি হোন্তি. কথং? চক্খুদ্ৰারে তাৰ ইট্ঠারম্মণে আপাথগতে কাযঙ্গৰাচঙ্গানি অচোপেত্ৰা তস্মিং আরম্মণে লোভং উপ্পাদেন্তস্স মনোদুচ্চরিতং হোতি. লোভসহগতেন চিত্তেন ‘‘অহো ৰতিদং ইট্ঠং কন্তং মনাপ’’ন্তি ভণন্তস্স ৰচীদুচ্চরিতং, তদেৰ হত্থেন পরামসন্তস্স কাযদুচ্চরিতং. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো.

অযং পন ৰিসেসো – সোতদ্ৰারস্মিঞ্হি সদ্দারম্মণস্স ৰত্থুভূতং সঙ্খপণৰাদিতূরিযভণ্ডং অনামাসং আমসন্তস্স, ঘানদ্ৰারে গন্ধারম্মণস্স ৰত্থুভূতং গন্ধমালাদিং, জিৰ্হাদ্ৰারে রসারম্মণস্স ৰত্থুভূতং মচ্ছমংসাদিং, কাযদ্ৰারে ফোট্ঠব্বারম্মণস্স ৰত্থুভূতং ৰত্থতূলকপাৰারাদিং, মনোদ্ৰারে পঞ্ঞত্তিৰসেন ধম্মারম্মণভূতং সপ্পিতেলমধুফাণিতাদিং আমসন্তস্স কাযদুচ্চরিতং ৰেদিতব্বং. সঙ্খেপতো পনেত্থ ছসু দ্ৰারেসু কাযৰীতিক্কমো কাযদুচ্চরিতং, ৰচীৰীতিক্কমো ৰচীদুচ্চরিতং, মনোৰীতিক্কমো মনোদুচ্চরিতন্তি তীণেৰ দুচ্চরিতানি হোন্তি.

অযং পন ভিক্খু অত্তনো ভাৰনাপটিসঙ্খানে ঠিতো ইমানি দুচ্চরিতানি সুচরিতং কত্ৰা ৰিপরিণামেতি. কথং? চক্খুদ্ৰারে তাৰ ইট্ঠারম্মণে আপাথগতে কাযঙ্গৰাচঙ্গানি অচালেত্ৰা রূপারম্মণং ৰিপস্সনং পট্ঠাপযতো মনোসুচরিতং হোতি, ৰিপস্সনাসহগতেন চিত্তেন খযধম্মং ৰযধম্মন্তি ভণন্তস্স ৰচীসুচরিতং, ‘‘অনামাসভণ্ডং এত’’ন্তি অনামসন্তস্স কাযসুচরিতং. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো. এৰং ইমানি ৰিত্থারতো অট্ঠারস সুচরিতানি হোন্তি. সঙ্খেপতো পনেত্থাপি ছসু দ্ৰারেসু কাযসংৰরো কাযসুচরিতং, ৰচীসংৰরো ৰচীসুচরিতং, মনোসংৰরো মনোসুচরিতন্তি তীণেৰ সুচরিতানি হোন্তি. এৰং ইন্দ্রিযসংৰরো তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতীতি ৰেদিতব্বো. এত্তাৰতা সীলানুরক্খিতং ইন্দ্রিযসংৰরসীলং কথিতং.

কাযদুচ্চরিতং পহাযাতিআদীসু তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং, চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং, তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং. তস্স পটিপক্খৰসেন কাযসুচরিতাদীনি ৰেদিতব্বানি. এত্তাৰতা কাযসংৰরৰচীসংৰরেহি পাতিমোক্খসীলং, মনোসংৰরেন তীণি সীলানীতি চতুপারিসুদ্ধিসীলং কথিতং হোতি. সকলে পন ইমস্মিং সুত্তে সুচরিতমূলকা সতিপট্ঠানা লোকুত্তরমিস্সকা, সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং মূলভূতা সতিপট্ঠানা পুব্বভাগা, তেপি সতিপট্ঠানমূলকা বোজ্ঝঙ্গা পুব্বভাগাৰ. ৰিজ্জাৰিমুত্তিমূলকা পন লোকুত্তরাৰ কথিতাতি ৰেদিতব্বা. সত্তমং উত্তানমেৰ.

৮. উপৰানসুত্তৰণ্ণনা

১৮৯. অট্ঠমে পচ্চত্তন্তি অত্তনাৰ. যোনিসোমনসিকারাতি যোনিসো মনসিকারেন. আরব্ভমানোৰাতি কুরুমানোযেৰ. সুৰিমুত্তন্তি কম্মট্ঠানৰিমুত্তিযা সুট্ঠু ৰিমুত্তং. অট্ঠিংকত্ৰাতি অত্থং করিত্ৰা, অত্থিকো হুত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.

৯. পঠমউপ্পন্নসুত্তৰণ্ণনা

১৯০. নৰমে নাঞ্ঞত্র তথাগতস্স পাতুভাৰাতি তথাগতস্স পাতুভাৰং ৰিনা ন অঞ্ঞস্মিং কালে উপ্পজ্জন্তীতি অত্থো.

১০. দুতিযউপ্পন্নসুত্তৰণ্ণনা

১৯১. দসমে নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযাতি সুগতোৰাদং ৰিনা ন উপ্পজ্জন্তীতি.

পব্বতৰগ্গো.

২. গিলানৰগ্গো

১-৩. পাণসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৯২-১৯৪. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে চত্তারো ইরিযাপথে কপ্পেন্তীতি যেসং চত্তারো ইরিযাপথা অত্থি, তেসংযেৰ ৰসেনেতং ৰুত্তং. সীলং নিস্সাযাতি চতুপারিসুদ্ধিসীলং নিস্সযং কত্ৰা. সত্ত বোজ্ঝঙ্গেতি সহৰিপস্সনকে মগ্গবোজ্ঝঙ্গে. দুতিযততিযানি উত্তানত্থানেৰ.

৪-১০. পঠমগিলানসুত্তাদিৰণ্ণনা

১৯৫-২০১. চতুত্থে তথা পহীনো চাযস্মতো মহাকস্সপস্স সো আবাধো অহোসীতি থেরস্স কির ইমং বোজ্ঝঙ্গভাৰনং সাধুকং সুণন্তস্স এতদহোসি ‘‘ময্হং পব্বজিতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে সচ্চানি পটিৰিজ্ঝন্তস্স ইমে বোজ্ঝঙ্গা পাতুভূতা’’তি. অথস্স ‘‘নিয্যানিকং ৰত সত্থুসাসন’’ন্তি চিন্তযতো লোহিতং পসীদি, উপাদারূপং ৰিসুদ্ধং অহোসি, পোক্খরপত্তে পতিতউদকবিন্দু ৰিয সরীরতো রোগো ৰিনিৰত্তিত্ৰা গতো. তেন ৰুত্তং ‘‘তথা পহীনো চাযস্মতো মহাকস্সপস্স সো আবাধো অহোসী’’তি. পঞ্চমছট্ঠেসুপি এসেৰ নযো. ইমেসং পন তিণ্ণম্পি জনানং পব্বতপাদে পুপ্ফিতৰিসরুক্খৰাতসম্ফস্সেন উপ্পন্নো মন্দসীতজরো আবাধোতি ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

গিলানৰগ্গো.

৩. উদাযিৰগ্গো

১-২. বোধাযসুত্তাদিৰণ্ণনা

২০২-২০৩. ততিযৰগ্গস্স পঠমে কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, বোজ্ঝঙ্গাতি ৰুচ্চন্তীতি ভন্তে, কিত্তকেন নু খো বুজ্ঝনকঅঙ্গা নাম ৰুচ্চন্তীতি পুচ্ছতি. বোধায সংৰত্তন্তীতি বুজ্ঝনত্থায সংৰত্তন্তি. ইমস্মিং সুত্তে মিস্সকবোজ্ঝঙ্গা কথিতা. দুতিযে ধম্মপরিচ্ছেদো কথিতো.

৩-৫. ঠানিযসুত্তাদিৰণ্ণনা

২০৪-২০৬. ততিযে কামরাগট্ঠানিযানন্তি কামরাগস্স কারণভূতানং আরম্মণধম্মানং. ব্যাপাদট্ঠানিযাদীসুপি এসেৰ নযো. সকলঞ্হি ইদং সুত্তং আরম্মণেনেৰ কথিতং. পঠমৰগ্গস্স দুতিযসুত্তে ৰুত্তপরিচ্ছেদোপেত্থ লব্ভতেৰ. চতুত্থে মিস্সকবোজ্ঝঙ্গা কথিতা. পঞ্চমে অপরিহানিযে ধম্মেতি অপরিহানিকরে সভাৰধম্মে.

৬-৭. তণ্হক্খযসুত্তাদিৰণ্ণনা

২০৭-২০৮. ছট্ঠে এতদৰোচাতি ‘‘ইমিস্সং পরিসতি নিসিন্নো উদাযিত্থেরো নাম অনুসন্ধিকুসলো ভিক্খু অত্থি, সো মং পুচ্ছিস্সতীতি ভগৰতা ওসাপিতদেসনং ঞত্ৰা দেসনানুসন্ধিং ঘটেস্সামী’’তি পুচ্ছন্তো এতং অৰোচ. ৰিপুলন্তিআদি সব্বং সুভাৰিতত্তং সন্ধায ৰুত্তং. সুভাৰিতো হি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰিপুলো চ মহগ্গতো চ অপ্পমাণো চ অব্যাপজ্জো চ নাম হোতি. সো হি পত্থটত্তা ৰিপুলো, মহন্তভাৰং গতত্তা মহগ্গতো, ৰড্ঢিপমাণত্তা অপ্পমাণো, নীৰরণানং দূরীভাৰেন ব্যাপাদরহিতত্তা অব্যাপজ্ঝো নাম হোতি. তণ্হায পহানা কম্মং পহীযতীতি যং তণ্হামূলকং কম্মং উপ্পজ্জেয্য, তং তণ্হাপহানেন পহীযতি. কম্মস্স পহানা দুক্খন্তি যম্পি কম্মমূলকং ৰট্টদুক্খং উপ্পজ্জেয্য, তং কম্মপহানেন পহীযতি. তণ্হক্খযাদযো তণ্হাদীনংযেৰ খযা, অত্থতো পনেতেহি নিব্বানং কথিতন্তি ৰেদিতব্বং. সত্তমং উত্তানমেৰ.

৮. নিব্বেধভাগিযসুত্তৰণ্ণনা

২০৯. অট্ঠমে নিব্বেধভাগিযন্তি নিব্বিজ্ঝনকোট্ঠাসিযং. সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰিতেনাতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গেন ভাৰিতেন, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ৰা ভাৰেত্ৰা ঠিতেন, এৰমেত্থ মগ্গবোজ্ঝঙ্গা মিস্সকা. তেহি ভাৰিতং, তে ৰা ভাৰেত্ৰা ঠিতং চিত্তং নিব্বত্তিতলোকুত্তরমেৰ. তম্পি পন মগ্গনিস্সিতং কত্ৰা মিস্সকমেৰ কথেতুং ৰট্টতি.

৯. একধম্মসুত্তৰণ্ণনা

২১০. নৰমে সংযোজনৰিনিবন্ধাতি সংযোজনসঙ্খাতা ৰিনিবন্ধা. অজ্ঝোসানাতি পরিনিট্ঠপেত্ৰা গহণা.

১০. উদাযিসুত্তৰণ্ণনা

২১১. দসমে অবহুকতোতি অকতবহুমানো. উক্কুজ্জাৰকুজ্জন্তি এত্থ উক্কুজ্জং ৰুচ্চতি উদযো, অৰকুজ্জং ৰযোতি উদযব্বযৰসেন পরিৰত্তেন্তো সম্মসন্তোতি দীপেতি. ধম্মো চ মে, ভন্তে, অভিসমিতোতি ৰিপস্সনাধম্মো অভিসমাগতো. মগ্গোতি ৰিপস্সনামগ্গোৰ. সচে হি থেরো তস্মিং সমযে সোতাপন্নো, উপরি তিণ্ণং মগ্গানং অত্থায, সচে অনাগামী, অরহত্তমগ্গস্স অত্থায অযং ৰিপস্সনা ৰেদিতব্বা. তথা তথা ৰিহরন্তন্তি তেন তেনাকারেন ৰিহরন্তং. তথত্তাযাতি তথাভাৰায. খীণা জাতীতিআদীহি তথত্তাযাতি অধিপ্পেতং তথাভাৰং দস্সেতি. পচ্চৰেক্খণত্থায উপনীযতীতি হি এত্থ অধিপ্পাযো, তং দস্সেন্তো এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

উদাযিৰগ্গো.

৪. নীৰরণৰগ্গো

৩-৪. উপক্কিলেসসুত্তাদিৰণ্ণনা

২১৪-২১৫. চতুত্থৰগ্গস্স ততিযে ন চ পভস্সরন্তি ন চ পভাৰন্তং. পভঙ্গু চাতি পভিজ্জনসভাৰং. অযোতি কাল়লোহং. ঠপেত্ৰা ইধ ৰুত্তানি চত্তারি অৰসেসং লোহং নাম. সজ্ঝূতি রজতং. চিত্তস্সাতি চতুভূমকচিত্তস্স. লোকিযস্স তাৰ উপক্কিলেসো হোতু, লোকুত্তরস্স কথং হোতীতি? উপ্পজ্জিতুং অপ্পদানেন. যদগ্গেন হি উপ্পজ্জিতুং ন দেন্তি, তদগ্গেনেৰ তে লোকিযস্সাপি লোকুত্তরস্সাপি উপক্কিলেসা নাম হোন্তি. পভঙ্গু চাতি আরম্মণে চুণ্ণৰিচুণ্ণভাৰূপগমনেন ভিজ্জনসভাৰং. অনাৰরণা অনীৰরণাতি কুসলধম্মে ন আৰরন্তীতি অনাৰরণা, ন নীৰরন্তি ন পটিচ্ছাদেন্তীতি অনীৰরণা. চেতসো অনুপক্কিলেসাতি চতুভূমকচিত্তস্স অনুপক্কিলেসা.

৮. আৰরণনীৰরণসুত্তৰণ্ণনা

২১৯. অট্ঠমে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণাতি পঞ্ঞায মন্দভাৰকরা. নীৰরণানঞ্হি অভিণ্হুপ্পাদে সতি অন্তরন্তরা উপ্পজ্জমানা পঞ্ঞা দুব্বলা হোতি মন্দা অৰিসদা.

পঞ্চ নীৰরণা তস্মিং সমযে ন হোন্তি. সত্তবোজ্ঝঙ্গা তস্মিং সমযে ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তীতি অরিযসাৰকস্স হি সপ্পাযধম্মস্সৰনং সুণন্তস্স পঞ্চ নীৰরণা দূরে হোন্তি. সো সচে তস্মিংযেৰ ঠানে ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং সক্কোতি, এৰমস্স সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. নো চে সক্কোতি, ততো ৰুট্ঠায রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানং গতো তমেৰ পীতিং অৰিজহন্তো পঞ্চ নীৰরণে ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেস্সতি. তত্থ অসক্কোন্তোপি যাৰ সত্তদিৰসব্ভন্তরা তমেৰ পীতিং অৰিজহন্তো নীৰরণে ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেস্সতীতি ইদং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. ধম্মস্সৰনৰসেন সকিং পীতিপামোজ্জপক্খিযা পটিলদ্ধবোজ্ঝঙ্গা হি কম্মারামতাদীনি আগম্ম নস্সন্তি, তথারূপং পন উতুসপ্পাযাদিং লভিত্ৰা পুন উপ্পজ্জন্তাপি তস্মিং সমযে ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি ইচ্চেৰ ৰুচ্চতি.

৯. রুক্খসুত্তৰণ্ণনা

২২০. নৰমে অজ্ঝারুহাতি অভিরুহনকা. কচ্ছকোতি অট্ঠিকচ্ছকো. কপিত্থনোতি মক্কটথনসদিসফলো ৰিজাতপিলক্খো.

১০. নীৰরণসুত্তৰণ্ণনা

২২১. দসমে অন্ধকরণাতি অন্ধভাৰকরণা. অচক্খুকরণাতি পঞ্ঞাচক্খুস্স অকরণা. পঞ্ঞানিরোধিকাতি পঞ্ঞায নিরোধনা. ৰিঘাতপক্খিযাতি দুক্খপক্খিকা. অনিব্বানসংৰত্তনিকাতি নিব্বানত্থায অসংৰত্তনিকা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰ. সকলেপি ইমস্মিং ৰগ্গে মিস্সকবোজ্ঝঙ্গাৰ কথিতাতি.

নীৰরণৰগ্গো.

৫. চক্কৰত্তিৰগ্গো

১. ৰিধাসুত্তৰণ্ণনা

২২২. পঞ্চমৰগ্গস্স পঠমে তিস্সো ৰিধাতি তযো মানকোট্ঠাসা, মানোযেৰ ৰা. তথা তথা ৰিদহনতো হি মানোৰ ৰিধাতি ৰুচ্চতি.

২. চক্কৰত্তিসুত্তৰণ্ণনা

২২৩. দুতিযে রঞ্ঞো, ভিক্খৰে, চক্কৰত্তিস্সাতি এত্থ অত্তনো সিরিসম্পত্তিযা রাজতি, চতূহি ৰা সঙ্গহৰত্থূহি লোকং রঞ্জেতীতি রাজা, তস্স রঞ্ঞো. ‘‘পৰত্ততু ভৰং চক্করতন’’ন্তি পুঞ্ঞানুভাৰেন অব্ভুগ্গতায ৰাচায চোদেন্তো চক্কং ৰত্তেতীতি চক্কৰত্তী, তস্স চক্কৰত্তিস্স. পাতুভাৰাতি পাতুভাৰেন. সত্তন্নন্তি গণনপরিচ্ছেদো. রতনানন্তি পরিচ্ছিন্নঅত্থদস্সনং. ৰচনত্থো পনেত্থ রতিজননট্ঠেন রতনং. অপিচ –

‘‘চিত্তীকতং মহগ্ঘঞ্চ, অতুলং দুল্লভদস্সনং;

অনোমসত্তপরিভোগং, রতনং তেন ৰুচ্চতী’’তি.

চক্করতনস্স চ নিব্বত্তকালতো পট্ঠায অঞ্ঞং দেৰট্ঠানং নাম ন হোতি, সব্বেৰ গন্ধপুপ্ফাদীহি তস্সেৰ পূজঞ্চ অভিৰাদনাদীনি চ করোন্তীতি চিত্তীকতট্ঠেন রতনং. চক্করতনস্স চ ‘‘এত্তকং নাম ধনং অগ্ঘতী’’তি অগ্ঘো নত্থি, ইতি মহগ্ঘট্ঠেনাপি রতনং. চক্করতনঞ্চ অঞ্ঞেহি লোকে ৰিজ্জমানরতনেহি অসদিসন্তি অতুলট্ঠেন রতনং. যস্মা পন যস্মিং কপ্পে বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তি, তস্মিংযেৰ চক্কৰত্তিনো, বুদ্ধা চ কদাচি করহচি উপ্পজ্জন্তি, তস্মা দুল্লভদস্সনট্ঠেন রতনং. তদেতং জাতিরূপকুলইস্সরিযাদীহি অনোমস্স উল়ারসত্তস্সেৰ উপ্পজ্জতি, ন অঞ্ঞস্সাতি অনোমসত্তপরিভোগট্ঠেনাপি রতনং. যথা চ চক্করতনং, এৰং সেসানিপীতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘চিত্তীকতং মহগ্ঘঞ্চ, অতুলং দুল্লভদস্সনং;

অনোমসত্তপরিভোগং, রতনং তেন ৰুচ্চতী’’তি.

পাতুভাৰো হোতীতি নিব্বত্তি হোতি. তত্রাযং যোজনা – চক্কৰত্তিস্স পাতুভাৰা সত্তন্নং রতনানং পাতুভাৰোতি অযুত্তং. উপ্পন্নঞ্হি চক্কং ৰত্তেত্ৰা সো চক্কৰত্তী নাম হোতীতি নাযুত্তং. কস্মা? চক্কৰত্তননিযমাপেক্খতায. যো হি নিযমেন চক্কং ৰত্তেস্সতি, সো পটিসন্ধিতো পভুতি ‘‘চক্কৰত্তি পাতুভূতো’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. লদ্ধনামস্স চ পুরিসস্স মূলুপ্পত্তিৰচনতোপি যুত্তমেৰেতং. যো হি এস চক্কৰত্তীতি লদ্ধনামো সত্তৰিসেসো, তস্স পটিসন্ধিসঙ্খাতো পাতুভাৰোতি অযমেত্থ অত্থো. তস্স হি পাতুভাৰা রতনানি পাতুভৰন্তি. পাতুভূতেহি পন তেহি সদ্ধিং পরিপক্কে পুঞ্ঞসম্ভারে সো সংযুজ্জতি, তদা লোকস্স তেসু পাতুভাৰচিত্তং উপ্পজ্জতি. বহুলৰচনতো চাপি যুত্তমেৰেতং. যদা হি লোকস্স তেসু পাতুভাৰসঞ্ঞা উপ্পজ্জতি, তদা একমেৰ পঠমং, পচ্ছা ইতরানি ছ পাতুভৰন্তীতি বহুলৰচনতো চাপি এতং যুত্তং. পাতুভাৰস্স চ অত্থভেদতোপি যুত্তমেৰেতং. ন কেৰলঞ্হি পাতুভূতমেৰ পাতুভাৰো, পাতুভাৰযতীতি পাতুভাৰো. অযং পাতুভাৰস্স অত্থভেদো. যস্মা যো সো পুঞ্ঞসম্ভারো রাজানং চক্কৰত্তিং পটিসন্ধিৰসেন পাতুভাৰযতি, তস্মা রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স পাতুভাৰা. ন কেৰলঞ্হি চক্কৰত্তিযেৰ, ইমানি পন সত্ত রতনানিপি পাতুভৰন্তীতি অযমেত্থ অত্থো. যথেৰ হি সো পুঞ্ঞসম্ভারো রঞ্ঞো জনকহেতু, এৰং রতনানম্পি পরিযাযেন উপনিস্সযহেতূতি যুত্তমেৰেতং ‘‘রঞ্ঞো, ভিক্খৰে, চক্কৰত্তিস্স পাতুভাৰা সত্তন্নং রতনানং পাতুভাৰো হোতী’’তি.

ইদানি তেসং রতনানং সরূপৰসেন দস্সনত্থং কতমেসং সত্তন্নং চক্করতনস্সাতিআদিমাহ. তত্থ চক্করতনস্সাতিআদীসু অযং সঙ্খেপাধিপ্পাযো – দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং সিরিৰিভৰং গহেত্ৰা দাতুং সমত্থস্স চক্করতনস্স পাতুভাৰো হোতি, তথা পুরেভত্তমেৰ সাগরপরিযন্তং পথৰিং অনুপরিযাযনসমত্থস্স ৰেহাসঙ্গমস্স হত্থিরতনস্স, তাদিসস্সেৰ অস্সরতনস্স, চতুরঙ্গসমন্নাগতেপি অন্ধকারে যোজনপ্পমাণং অন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা আলোকদস্সনসমত্থস্স মণিরতনস্স, ছব্বিধং দোসং ৰিৰজ্জেত্ৰা মনাপচারিনো ইত্থিরতনস্স, যোজনপ্পমাণে পদেসে অন্তোপথৰিগতানং নিধীনং দস্সনসমত্থস্স গহপতিরতনস্স, অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা সকলরজ্জানুসাসনসমত্থস্স জেট্ঠপুত্তসঙ্খাতস্স পরিণাযকরতনস্স চ পাতুভাৰো হোতীতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন তেসং চক্করতনাদীনং পাতুভাৰৰিধানং মহাসুদস্সনাদীসু সুত্তেসু আগতমেৰ. অত্থোপিস্স তেসং ৰণ্ণনায সংৰণ্ণিতোযেৰ.

সতিসম্বোজ্ঝঙ্গরতনস্সাতিআদীসু সরিক্খকতা এৰং ৰেদিতব্বা – যথেৰ হি চক্কৰত্তিনো চক্করতনং সব্বরতনানং পুরেচরং, এৰং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং সব্বেসং চতুভূমকধম্মানং পুরেচরন্তি, পুরেচরণট্ঠেন চক্কৰত্তিরঞ্ঞো চক্করতনসদিসং হোতি. চক্কৰত্তিনো চ রতনেসু মহাকাযূপপন্নং অচ্চুগ্গতং ৰিপুলং মহন্তং হত্থিরতনং, ইদম্পি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং মহন্তং ধম্মকাযূপপন্নং অচ্চুগ্গতং ৰিপুলং মহন্তন্তি হত্থিরতনসদিসং হোতি. চক্কৰত্তিনো অস্সরতনং সীঘং লহু জৰং, ইদম্পি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং সীঘং লহু জৰন্তি ইমায সীঘলহুজৰতায অস্সরতনসদিসং হোতি. চক্কৰত্তিনো মণিরতনং অন্ধকারং ৰিধমতি, আলোকং দস্সেতি, ইদম্পি পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং তায একন্তকুসলত্তা কিলেসন্ধকারং ৰিধমতি, সহজাতপচ্চযাদিৰসেন ঞাণালোকং দস্সেতীতি ইমিনা অন্ধকারৰিধমনআলোকদস্সনভাৰেন মণিরতনসদিসং হোতি.

চক্কৰত্তিনো ইত্থিরতনং কাযচিত্তদরথং পটিপস্সম্ভেতি, পরিল়াহং ৰূপসমেতি. ইদম্পি পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং কাযচিত্তদরথং পটিপস্সম্ভেতি, পরিল়াহং ৰূপসমেতীতি ইত্থিরতনসদিসং হোতি. চক্কৰত্তিনো গহপতিরতনং ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে ধনদানেন ৰিক্খেপং পচ্ছিন্দিত্ৰা চিত্তং একগ্গং করোতি, ইদম্পি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং যথিচ্ছিতাদিৰসেন অপ্পনং সম্পাদেতি, ৰিক্খেপং পচ্ছিন্দিত্ৰা চিত্তং একগ্গং করোতীতি গহপতিরতনসদিসং হোতি. চক্কৰত্তিনো চ পরিণাযকরতনং সব্বত্থকিচ্চসম্পাদনেন অপ্পোস্সুক্কতং করোতি. ইদম্পি উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গরতনং চিত্তুপ্পাদং লীনুদ্ধচ্চতো মোচেত্ৰা পযোগমজ্ঝত্তে ঠপযমানং অপ্পোস্সুক্কতং করোতীতি পরিণাযকরতনসদিসং হোতি. ইতি ইমস্মিং সুত্তে চতুভূমকো সব্বসঙ্গাহিকধম্মপরিচ্ছেদো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.

৪-১০. দুপ্পঞ্ঞসুত্তাদিৰণ্ণনা

২২৫-২৩১. চতুত্থে এল়মূগোতি মুখেন ৰাচং নিচ্ছারেতুং সক্কোন্তোপি দোসেহি মূগো অসম্পন্নৰচনো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

চক্কৰত্তিৰগ্গো.

৬. সাকচ্ছৰগ্গো

১. আহারসুত্তৰণ্ণনা

২৩২. ছট্ঠৰগ্গস্স পঠমে অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদাযাতিআদীসু অযং পুরিমনযতো ৰিসেসো. ন কেৰলঞ্হি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং এতে ৰুত্তপ্পকারাৰ উপ্পাদায, উপ্পন্নানং ৰা ভাৰনায পারিপূরিযা পচ্চযা হোন্তি, অঞ্ঞেপি পন এৰং ৰেদিতব্বা. অপরেপি হি চত্তারো ধম্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি সতিসম্পজঞ্ঞং মুট্ঠস্সতিপুগ্গলপরিৰজ্জনতা উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি. অভিক্কন্তাদীসু হি সত্তসু ঠানেসু সতিসম্পজঞ্ঞেন, ভত্তনিক্খিত্তকাকসদিসে মুট্ঠস্সতিপুগ্গলে পরিৰজ্জনেন, তিস্সদত্তত্থেরঅভযত্থেরাদিসদিসে উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলে সেৰনেন, ঠাননিসজ্জাদীসু সতিসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততায চ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি. এৰং চতূহি কারণেহি উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

সত্ত ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – পরিপুচ্ছকতা ৰত্থুৰিসদকিরিযা ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা তদধিমুত্ততাতি. তত্থ পরিপুচ্ছকতাতি খন্ধধাতুআযতনইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গঝানঙ্গসমথৰিপস্সনানং অত্থসন্নিস্সিতপরিপুচ্ছাবহুলতা.

ৰত্থুৰিসদকিরিযাতি অজ্ঝত্তিকবাহিরানং ৰত্থূনং ৰিসদভাৰকরণং. যদা হিস্স কেসনখলোমানি দীঘানি হোন্তি, সরীরং ৰা উস্সন্নদোসঞ্চেৰ সেদমলমক্খিতঞ্চ, তদা অজ্ঝত্তিকৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. যদা পন চীৰরং জিণ্ণং কিলিট্ঠং দুগ্গন্ধং হোতি, সেনাসনং ৰা উক্লাপং, তদা বাহিরৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. তস্মা কেসাদিছেদনেন উদ্ধংৰিরেচনঅধোৰিরেচনাদীহি সরীরসল্লহুকভাৰকরণেন উচ্ছাদননহাপনেন চ অজ্ঝত্তিকৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং. সূচিকম্মধোৰনরজনপরিভণ্ডকরণাদীহি বাহিরৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং. এতস্মিঞ্হি অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি অৰিসদে উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি অৰিসদং অপরিসুদ্ধং হোতি অপরিসুদ্ধানি দীপকপল্লকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. ৰিসদে পন অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি ৰিসদং হোতি পরিসুদ্ধানি দীপকপল্লকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰত্থুৰিসদকিরিযা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্ততী’’তি.

ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা নাম সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং সমভাৰকরণং. সচে হিস্স সদ্ধিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, ইতরানি মন্দানি, ততো ৰীরিযিন্দ্রিযং পগ্গহকিচ্চং, সতিন্দ্রিযং উপট্ঠানকিচ্চং, সমাধিন্দ্রিযং অৰিক্খেপকিচ্চং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দস্সনকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা তং ধম্মসভাৰপচ্চৰেক্খণেন ৰা, যথা ৰা মনসিকরোতো বলৰং জাতং, তথা অমনসিকরণেন হাপেতব্বং. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু চেত্থ নিদস্সনং. সচে পন ৰীরিযিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, অথ নেৰ সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমোক্খকিচ্চং কাতুং সক্কোতি, ন ইতরানি ইতরকিচ্চভেদং. তস্মা তং পস্সদ্ধাদিভাৰনায হাপেতব্বং. তত্থাপি সোণত্থেরস্স ৰত্থু দস্সেতব্বং. এৰং সেসেসুপি একস্স বলৰভাৰে সতি ইতরেসং অত্তনো কিচ্চেসু অসমত্থতা ৰেদিতব্বা.

ৰিসেসতো পনেত্থ সদ্ধাপঞ্ঞানং সমাধিৰীরিযানঞ্চ সমতং পসংসন্তি. বলৰসদ্ধো হি মন্দপঞ্ঞো মুধপ্পসন্নো হোতি, অৰত্থুস্মিং পসীদতি. বলৰপঞ্ঞো পন মন্দসদ্ধো কেরাটিকপক্খং ভজতি, ভেসজ্জসমুট্ঠিতো ৰিয রোগো অতেকিচ্ছো হোতি. চিত্তুপ্পাদমত্তেনেৰ কুসলং হোতীতি অতিধাৰিত্ৰা দানাদীনি অকরোন্তো নিরযে উপ্পজ্জতি. উভিন্নং সমতায ৰত্থুস্মিংযেৰ পসীদতি. বলৰসমাধিং পন মন্দৰীরিযং সমাধিস্স কোসজ্জপক্খত্তা কোসজ্জং অভিভৰতি. বলৰৰীরিযং মন্দসমাধিং ৰীরিযস্স উদ্ধচ্চপক্খত্তা উদ্ধচ্চং অভিভৰতি. সমাধি পন ৰীরিযেন সংযোজিতো কোসজ্জে পতিতুং ন লভতি, ৰীরিযং সমাধিনা সংযোজিতং উদ্ধচ্চে পতিতুং ন লভতি. তস্মা তদুভযং সমং কাতব্বং. উভযসমতায হি অপ্পনা হোতি.

অপি চ সমাধিকম্মিকস্স বলৰতীপি সদ্ধা ৰট্টতি. এৰং সদ্দহন্তো ওকপ্পেন্তো অপ্পনং পাপুণিস্সতি. সমাধিপঞ্ঞাসু পন সমাধিকম্মিকস্স একগ্গতা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো অপ্পনং পাপুণাতি. ৰিপস্সনাকম্মিকস্স পঞ্ঞা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো লক্খণপটিৰেধং পাপুণাতি. উভিন্নং পন সমতাযপি অপ্পনা হোতিযেৰ. সতি পন সব্বত্থ বলৰতী ৰট্টতি. সতি হি চিত্তং উদ্ধচ্চপক্খিকানং সদ্ধাৰীরিযপঞ্ঞানং ৰসেন উদ্ধচ্চপাততো, কোসজ্জপক্খিকেন চ সমাধিনা কোসজ্জপাততো রক্খতি. তস্মা সা লোণধূপনং ৰিয সব্বব্যঞ্জনেসু, সব্বকম্মিকঅমচ্চো ৰিয চ সব্বরাজকিচ্চেসু সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা. তেনাহ ‘‘সতি চ পন সব্বত্থিকা ৰুত্তা ভগৰতা. কিং কারণা? চিত্তঞ্হি সতিপটিসরণং, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা চ সতি, ন ৰিনা সতিযা চিত্তস্স পগ্গহনিগ্গহো হোতী’’তি.

দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা নাম খন্ধাদিভেদে অনোগাল়্হপঞ্ঞানং দুম্মেধপুগ্গলানং আরকা পরিৰজ্জনং. পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা নাম সমপঞ্ঞাসলক্খণপরিগ্গাহিকায উদযব্বযপঞ্ঞায সমন্নাগতপুগ্গলসেৰনা. গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা নাম গম্ভীরেসু খন্ধাদীসু পৰত্তায গম্ভীরপঞ্ঞায পভেদপচ্চৰেক্খণা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

একাদস ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – অপাযভযপচ্চৰেক্খণতা, আনিসংসদস্সাৰিতা, গমনৰীথিপচ্চৰেক্খণতা, পিণ্ডপাতাপচাযনতা, দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, সত্থুমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, সব্রহ্মচারিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, কুসীতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, আরদ্ধৰীরিযপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.

তত্থ ‘‘নিরযেসু পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকারণতো পট্ঠায মহাদুক্খং অনুভৰনকালেপি, তিরচ্ছানযোনিযং জালখিপনকুমীনাদীহি গহিতকালেপি, পাজনকণ্টকাদিপ্পহারতুন্নস্স পন সকটৰহনাদিকালেপি, পেত্তিৰিসযে অনেকানিপি ৰস্সসহস্সানি একং বুদ্ধন্তরম্পি খুপ্পিপাসাহি আতুরীভূতকালেপি, কালকঞ্চিকঅসুরেসু সট্ঠিহত্থঅসীতিহত্থপ্পমাণেন অট্ঠিচম্মমত্তেনেৰ অত্তভাৰেন ৰাতাতপাদিদুক্খানুভৰনকালেপি ন সক্কা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং উপ্পাদেতুং. অযমেৰ তে ভিক্খু কালো’’তি এৰং অপাযভযং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি.

‘‘ন সক্কা কুসীতেন নৰলোকুত্তরধম্মং লদ্ধুং, আরদ্ধৰীরিযেনেৰ সক্কা অযমানিসংসো ৰীরিযস্সা’’তি এৰং আনিসংসদস্সাৰিনোপি উপ্পজ্জতি. ‘‘সব্ববুদ্ধ-পচ্চেকবুদ্ধ-মহাসাৰকেহেৰ গতমগ্গো তে গন্তব্বো. সো চ ন সক্কা কুসীতেন গন্তু’’ন্তি এৰং গমনৰীথিং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি.

‘‘যে তং পিণ্ডপাতাদীহি উপট্ঠহন্তি, ইমে তে মনুস্সা নেৰ ঞাতকা, ন দাসকম্মকরা, নাপি ‘তং নিস্সায জীৰিস্সামা’তি তে পণীতানি পিণ্ডপাতাদীনি দেন্তি. অথ খো অত্তনো কারানং মহপ্ফলতং পচ্চাসীসমানা দেন্তি. সত্থারাপি ‘‘অযং ইমে পচ্চযে পরিভুঞ্জিত্ৰা কাযদল়্হিবহুলো সুখং ৰিহরিস্সতী’’তি ন এৰং সম্পস্সতা তুয্হং পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, অথ খো ‘‘অযং ইমে পরিভুঞ্জমানোৰ সমণধম্মং কত্ৰা ৰট্টদুক্খতো মুচ্চিস্সতী’তি তে পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, সো দানি ত্ৰং কুসীতো ৰিহরন্তো ন তং পিণ্ডং অপচাযিস্সসি, আরদ্ধৰীরিযস্সেৰ হি পিণ্ডপাতাপচাযনং নাম হোতী’’তি এৰং পিণ্ডপাতাপচাযনং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি মহামিত্তত্থেরস্স ৰিয.

থেরো কির কস্সকলেণে নাম পটিৰসতি. তস্সেৰ গোচরগামে একা মহাউপাসিকা থেরং পুত্তং কত্ৰা পটিজগ্গতি. সা একদিৰসং অরঞ্ঞং গচ্ছন্তী ধীতরং আহ – ‘‘অম্ম, অসুকস্মিং ঠানে পুরাণতণ্ডুলা, অসুকস্মিং খীরং, অসুকস্মিং সপ্পি, অসুকস্মিং ফাণিতং, তৰ ভাতিকস্স অয্যমিত্তস্স আগতকালে ভত্তং পচিত্ৰা খীরসপ্পিফাণিতেহি সদ্ধিং দেহি, ত্ৰঞ্চ ভুঞ্জেয্যাসি, অহং পন হিয্যো পক্কং পারিৰাসিকভত্তং কঞ্জিযেন ভুত্তাম্হী’’তি. ‘‘দিৰা কিং ভুঞ্জিস্সসি, অম্মা’’তি? ‘‘সাকপণ্ণং পক্খিপিত্ৰা কণতণ্ডুলেহি অম্বিলযাগুং পচিত্ৰা ঠপেহি, অম্মা’’তি.

থেরো চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং নীহরন্তোৰ তং সদ্দং সুত্ৰা অত্তানং ওৰদি ‘‘মহাউপাসিকা কির কঞ্জিযেন পারিৰাসিকভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা দিৰাপি কণপণ্ণম্বিলযাগুং ভুঞ্জিস্সতি, তুয্হং অত্থায পন পুরাণতণ্ডুলাদীনি আচিক্খতি, তং নিস্সায খো পনেসা নেৰ খেত্তং ন ৰত্থুং ন ভত্তং ন ৰত্থং পচ্চাসীসতি, তিস্সো পন সম্পত্তিযো পত্থযমানা দেতি, ত্ৰং এতিস্সা তা সম্পত্তিযো দাতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসীতি, অযং খো পন পিণ্ডপাতো তযা সরাগেন সদোসেন সমোহেন ন সক্কা গণ্হিতু’’ন্তি পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গণ্ঠিকং মুঞ্চিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা কস্সকলেণমেৰ গন্ত্ৰা পত্তং হেট্ঠামঞ্চে, চীৰরং চীৰরৰংসে ঠপেত্ৰা ‘‘অরহত্তং অপাপুণিত্ৰা ন নিক্খমিস্সামী’’তি ৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা নিসীদি. দীঘরত্তং অপ্পমত্তো হুত্ৰা নিৰুত্থভিক্খু ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা পুরেভত্তমেৰ অরহত্তং পত্ৰা ৰিকসমানমিৰ পদুমং মহাখীণাসৰো সিতং করোন্তোৰ নিক্খমি. লেণদ্ৰারে রুক্খম্হি অধিৰত্থা দেৰতা –

‘‘নমো তে পুরিসাজঞ্ঞ, নমো তে পুরিসুত্তম;

যস্স তে আসৰা খীণা, দক্খিণেয্যোসি মারিসা’’তি. –

উদানং উদানেত্ৰা ‘‘ভন্তে, পিণ্ডায পৰিট্ঠানং তুম্হাদিসানং অরহন্তানং ভিক্খং দত্ৰা মহল্লকিত্থিযো দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি আহ. থেরো উট্ঠহিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা কালং ওলোকেন্তো ‘‘পাতোযেৰা’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরং আদায গামং পাৰিসি.

দারিকাপি ভত্তং সম্পাদেত্ৰা ‘‘ইদানি মে ভাতা আগমিস্সতি, ইদানি আগমিস্সতী’’তি দ্ৰারং ওলোকযমানা নিসীদি. সা থেরে ঘরদ্ৰারং সম্পত্তে পত্তং গহেত্ৰা সপ্পিফাণিতযোজিতস্স খীরপিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা হত্থে ঠপেসি. থেরো ‘‘সুখং হোতূ’’তি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. সাপি তং ওলোকযমানাৰ অট্ঠাসি. থেরস্স হি তদা অতিৰিয পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো অহোসি, ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি, মুখং বন্ধনা মুত্ততালপক্কং ৰিয অতিৰিয ৰিরোচিত্থ.

মহাউপাসিকা অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা ‘‘কিং, অম্ম, ভাতিকো তে আগতো’’তি পুচ্ছি. সা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. উপাসিকা ‘‘অজ্জ মে পুত্তস্স পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘অভিরমতি তে, অম্ম, ভাতা বুদ্ধসাসনে, ন উক্কণ্ঠতী’’তি আহ.

‘‘মহন্তং খো পনেতং সত্থুদাযজ্জং, যদিদং সত্ত অরিযধনানি নাম, তং ন সক্কা কুসীতেন গহেতুং. যথা হি ৰিপ্পটিপন্নং পুত্তং মাতাপিতরো ‘অযং অম্হাকং অপুত্তো’তি পরিবাহিরং করোন্তি, সো তেসং অচ্চযেন দাযজ্জং ন লভতি, এৰং কুসীতোপি ইদং অরিযধনদাযজ্জং ন লভতি, আরদ্ধৰীরিযোৰ লভতী’’তি দাযজ্জমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘মহা খো পন তে সত্থা, সত্থুনো হি তে মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণকালেপি অভিনিক্খমনেপি অভিসম্বোধিযম্পি ধম্মচক্কপ্পৰত্তন-যমকপাটিহারিয-দেৰোরোহন-আযুসঙ্খারৰোস্সজ্জনেসুপি পরিনিব্বানকালেপি দসসহস্সিলোকধাতু অকম্পিত্থ. যুত্তং নু খো তে এৰরূপস্স সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা কুসীতেন ভৰিতু’’ন্তি এৰং সত্থুমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘জাতিযাপি ত্ৰং ইদানি ন লামকজাতিকো, অসম্ভিন্নায মহাসম্মতপৰেণিযা আগতউক্কাকরাজৰংসে জাতোসি, সুদ্ধোদনমহারাজস্স চ মহামাযাদেৰিযা চ নত্তা, রাহুলভদ্দস্স কনিট্ঠো, তযা নাম এৰরূপেন জিনপুত্তেন হুত্ৰা ন যুত্তং কুসীতেন ৰিহরিতু’’ন্তি এৰং জাতিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানা চেৰ অসীতি মহাসাৰকা চ ৰীরিযেনেৰ লোকুত্তরধম্মং পটিৰিজ্ঝিংসু. ত্ৰং পন এতেসং সব্রহ্মচারীনং মগ্গং পটিপজ্জসি, ন পটিপজ্জসী’’তি এৰং সব্রহ্মচারিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

কুচ্ছিং পূরেত্ৰা ঠিতঅজগরসদিসে ৰিস্সট্ঠকাযিকচেতসিকৰীরিযে কুসীতপুগ্গলে পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, আরদ্ধৰীরিযে পহিতত্তে পুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি ঠাননিসজ্জাদীসু ৰীরিযুপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

একাদস ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – বুদ্ধানুস্সতি ধম্মো, সঙ্ঘো, সীলং, চাগো, দেৰতানুস্সতি, উপসমানুস্সতি, লূখপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সিনিদ্ধপুগ্গলসেৰনতা, পসাদনীযসুত্তন্তপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.

বুদ্ধগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি হি যাৰ উপচারা সকলসরীরং ফরমানো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি, ধম্মসঙ্ঘগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি, দীঘরত্তং অখণ্ডং কত্ৰা রক্খিতং চতুপারিসুদ্ধিসীলং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনো দসসীলপঞ্চসীলানি পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, দুব্ভিক্খভযাদীসু পণীতং ভোজনং সব্রহ্মচারীনং দত্ৰা ‘‘এৰং নাম অদম্হা’’তি চাগং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনোপি এৰরূপে কালে সীলৰন্তানং দিন্নদানং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, যেহি গুণেহি সমন্নাগতা দেৰত্তং পত্তা, তথারূপানং অত্তনি অত্থিতং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, সমাপত্তিযা ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা সট্ঠিপি সত্ততিপি ৰস্সানি ন সমুদাচরন্তীতি পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, চেতিযদস্সনবোধিদস্সনথেরদস্সনেসু অসক্কচ্চকিরিযায সংসূচিতলূখভাৰে বুদ্ধাদীসু পসাদসিনেহাভাৰেন গদ্রভপিট্ঠরজসদিসে লূখপুগ্গলে পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, বুদ্ধাদীসু পসাদবহুলে মুদুচিত্তে সিনিদ্ধপুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি, রতনত্তযগুণপরিদীপকে পসাদনীযে সুত্তন্তে পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পীতিউপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

সত্ত ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – পণীতভোজনসেৰনতা, উতুসুখসেৰনতা, ইরিযাপথসুখসেৰনতা, মজ্ঝত্তপযোগতা, সারদ্ধকাযপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, পস্সদ্ধকায-পুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.

পণীতঞ্হি সিনিদ্ধং ভোজনং ভুঞ্জন্তস্সাপি, সীতুণ্হেসু উতূসু ঠানাদীসু চ ইরিযাপথেসু সপ্পাযং উতুঞ্চ ইরিযাপথঞ্চ সেৰন্তস্সাপি পস্সদ্ধি উপ্পজ্জতি. যো পন মহাপুরিসজাতিকো সব্বউতুইরিযাপথক্খমোৰ হোতি, ন তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. যস্স সভাগৰিসভাগতা অত্থি, তস্সেৰ ৰিসভাগে উতুইরিযাপথে ৰজ্জেত্ৰা সভাগে সেৰন্তস্স উপ্পজ্জতি. মজ্ঝত্তপযোগো ৰুচ্চতি অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতপচ্চৰেক্খণা. ইমিনা মজ্ঝত্তপযোগেন উপ্পজ্জতি. যো লেড্ডুদণ্ডাদীহি পরং ৰিহেঠযমানোৰ ৰিচরতি, এৰরূপং সারদ্ধকাযপুগ্গলং পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, সংযতপাদপাণিং পস্সদ্ধকাযং পুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পস্সদ্ধিউপ্পাদনত্থায নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

দস ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – ৰত্থুৰিসদকিরিযতা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা, নিমিত্তকুসলতা, সমযে চিত্তস্স পগ্গণ্হনতা, সমযে চিত্তস্স নিগ্গণ্হনতা, সমযে সম্পহংসনতা, সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি. তত্থ ৰত্থুৰিসদকিরিযতাইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

নিমিত্তকুসলতা নাম কসিণনিমিত্তস্স উগ্গহণকুসলতা. সমযে চিত্তস্স পগ্গণ্হনতাতি যস্মিং সমযে অতিসিথিলৰীরিযতাদীহি লীনং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযৰীরিযপীতিসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স পগ্গণ্হনং. সমযে চিত্তস্স নিগ্গণ্হনতাতি যস্মিং সমযে অচ্চারদ্ধৰীরিযতাদীহি উদ্ধতং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স নিগ্গণ্হনং. সমযে সম্পহংসনতাতি যস্মিং সমযে চিত্তং পঞ্ঞাপযোগমন্দতায ৰা উপসমসুখানং ৰিগমেন ৰা নিরস্সাদং হোতি, তস্মিং সমযে অট্ঠসংৰেগৰত্থুপচ্চৰেক্খণেন সংৰেজেতি. অট্ঠ সংৰেগৰত্থূনি নাম জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খন্তি. রতনত্তযগুণানুস্সরণেন চ পসাদং জনেতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে সম্পহংসনতা’’তি.

সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা নাম যস্মিং সমযে সম্মাপটিপত্তিং আগম্ম অলীনং অনুদ্ধতং অনিরস্সাদং আরম্মণে সমপ্পৰত্তং সমথৰীথিপটিপন্নং চিত্তং হোতি, তদাস্স পগ্গহনিগ্গহসম্পহংসনেসু ন ব্যাপারং আপজ্জতি সারথি ৰিয সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা’’তি. অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা নাম উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা অপ্পত্তানং ৰিক্খিত্তচিত্তানং পুগ্গলানং আরকা পরিৰজ্জনং. সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা নাম উপচারেন ৰা অপ্পনায ৰা সমাহিতচিত্তানং সেৰনা ভজনা পযিরুপাসনা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু সমাধিউপ্পাদনত্থমেৰ নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. এৰঞ্হি পটিপজ্জতো এস উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

পঞ্চ ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – সত্তমজ্ঝত্ততা, সঙ্খারমজ্ঝত্ততা, সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি সত্তমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি – ‘‘ত্ৰং অত্তনোৰ কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনোৰ কম্মেন গমিস্সসি, এসোপি অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনোৰ কম্মেন গমিস্সতি, ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং কম্মস্সকতপচ্চৰেক্খণেন চ – ‘‘পরমত্থতো সত্তোযেৰ নত্থি, সো ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং নিস্সত্তপচ্চৰেক্খণেন চ. দ্ৰীহেৰাকারেহি সঙ্খারমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি – ‘‘ইদং চীৰরং অনুপুব্বেন ৰণ্ণৰিকারতঞ্চেৰ জিণ্ণভাৰঞ্চ উপগন্ত্ৰা পাদপুঞ্ছনচোল়কং হুত্ৰা যট্ঠিকোটিযা ছড্ডনীযং ভৰিস্সতি, সচে পনস্স সামিকো ভৰেয্য, নাযং এৰং ৰিনস্সিতুং দদেয্যা’’তি এৰং অস্সামিকভাৰপচ্চৰেক্খণেন চ, ‘‘অনদ্ধনিযং ইদং তাৰকালিক’’ন্তি এৰং তাৰকালিকভাৰপচ্চৰেক্খণেন চ. যথা চ চীৰরে, এৰং পত্তাদীসুপি যোজনা কাতব্বা.

সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতাতি এত্থ যো পুগ্গলো গিহি ৰা অত্তনো পুত্তধীতাদিকে, পব্বজিতো ৰা অত্তনো অন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকাদিকে মমাযতি, সহত্থাৰ নেসং কেসচ্ছেদন-সূচিকম্ম-চীৰরধোৰন-রজন-পত্তপচনাদীনি করোতি, মুহুত্তম্পি অপস্সন্তো ‘‘অসুকো সামণেরো কুহিং, অসুকো দহরো কুহি’’ন্তি ভন্তমিগো ৰিয ইতো চিতো চ আলোকেতি, অঞ্ঞেন কেসচ্ছেদনাদীনং অত্থায ‘‘মুহুত্তং তাৰ অসুকং পেসেথা’’তি যাচিযমানোপি ‘‘অম্হেপি তং অত্তনো কম্মং ন কারেম, তুম্হে নং গহেত্ৰা কিলমেস্সথা’’তি ন দেতি, অযং সত্তকেলাযনো নাম. যো পন চীৰরপত্তথালককত্তরযট্ঠিআদীনি মমাযতি, অঞ্ঞস্স হত্থেন পরামসিতুম্পি ন দেতি, তাৰকালিকং যাচিতোপি ‘‘মযম্পি ইমং ধনাযন্তা ন পরিভুঞ্জাম, তুম্হাকং কিং দস্সামা’’তি ৰদতি, অযং সঙ্খারকেলাযনো নাম. যো পন তেসু দ্ৰীসুপি ৰত্থূসু মজ্ঝত্তো উদাসিনো, অযং সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তো নাম. ইতি অযং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো এৰরূপং সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলং আরকা পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু তদুপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. এৰং উপ্পন্নস্স পনস্স অরহত্তমগ্গেন ভাৰনাপারিপূরী হোতি.

অসুভনিমিত্তন্তি উদ্ধুমাতকাদিভেদা দস অসুভারম্মণা ধম্মা. যোনিসোমনসিকারবহুলীকারোতি এত্থ পন যোনিসোমনসিকারো নাম উপাযমনসিকারো, পথমনসিকারো, উপ্পাদকমনসিকারো. অপিচ ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অসুভনিমিত্তস্স উগ্গহো, অসুভভাৰনানুযোগো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি.

দসৰিধঞ্হি অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ভাৰেন্তস্সাপি, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারস্সাপি, চতুন্নং পঞ্চন্নং আলোপানং ওকাসে সতি উদকং পিৰিত্ৰা যাপনসীলতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুনোপি. তেনেতং ৰুত্তং –

‘‘চত্তারো পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;

অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);

অসুভকম্মিকতিস্সত্থেরসদিসে অসুভভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু দসঅসুভনিমিত্তায-সপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স অরহত্তমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি.

মেত্তা চেতোৰিমুত্তীতি এত্থ মেত্তাতি ৰুত্তে অপ্পনাপি উপচারোপি ৰট্টতি, চেতোৰিমুত্তীতি অপ্পনাযেৰ. যোনিসোমনসিকারো ৰুত্তলক্খণোৰ. অপিচ ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তি – মেত্তানিমিত্তস্স উগ্গহো, মেত্তাভাৰনানুযোগো, কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণতা, পটিসঙ্খানবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি.

ওদিস্সকঅনোদিস্সকদিসাফরণানঞ্হি অঞ্ঞতরৰসেন মেত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, তথা ওধিসোঅনোধিসোদিসাফরণৰসেন মেত্তং ভাৰেন্তস্সাপি. ‘‘ত্ৰং এতস্স কুদ্ধো কিং করিস্সসি? কিমস্স সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সসি? ননু ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সসি? পরস্স কুজ্ঝনং নাম ৰীতচ্চিকঙ্গারতত্তঅযসলাকগূথাদীনি গহেত্ৰা পরং পহরিতুকামতাসদিসং হোতি. এসোপি তৰ কুদ্ধো কিং করিস্সতি? কিং তে সীলাদীনি ৰিনাসেতুং সক্খিস্সতি? এস অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সতি? অপ্পটিচ্ছিতপহেণকং ৰিয পটিৰাতং খিত্তরজোমুট্ঠি ৰিয চ এতস্সেৰেস কোধো মত্থকে পতিস্সতী’’তি এৰং অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খতোপি, উভযকম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পটিসঙ্খানে ঠিতস্সাপি, অস্সগুত্তত্থেরসদিসে মেত্তাভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু মেত্তানিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স ব্যাপাদস্স অনাগামিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি.

অত্থি ভিক্খৰে অরতীতিআদি ৰুত্তত্থমেৰ. অপি চ ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অতিভোজনে নিমিত্তগ্গাহো, ইরিযাপথসম্পরিৰত্তনতা, আলোকসঞ্ঞামনসিকারো, অব্ভোকাসৰাসো, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি.

আহরহত্থকং, ভুত্তৰমিতকং, তত্রৰট্টকং, অলংসাটকং, কাকমাসকভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স হি সমণধম্মং করোতো থিনমিদ্ধং মহাহত্থী ৰিয ওত্থরন্তং আগচ্ছতি, চতুপঞ্চআলোপওকাসং পন ঠপেত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা যাপনসীলস্স ভিক্খুনো তং ন হোতীতি এৰং অতিভোজনে নিমিত্তং গণ্হন্তস্সপি থিনমিদ্ধং পহীযতি. যস্মিং ইরিযাপথে থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, ততো অঞ্ঞং পরিৰত্তেন্তস্সাপি, রত্তিং চন্দালোকদীপালোকউক্কালোকে দিৰা সূরিযালোকং মনসিকরোন্তস্সাপি, অব্ভোকাসে ৰসন্তস্সাপি, মহাকস্সপত্থেরসদিসে পহীনথিনমিদ্ধে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু ধুতঙ্গনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনস্স থিনমিদ্ধস্স অরহত্তমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি.

অত্থি ভিক্খৰে চেতসো ৰূপসমোতিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. অপিচ ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা, ৰুদ্ধসেৰিততা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি.

বাহুসচ্চেনপি হি একং ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, কপ্পিযাকপ্পিযপরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযপঞ্ঞত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰতায পকতঞ্ঞুনোপি, ৰুদ্ধে মহল্লকত্থেরে উপসঙ্কমন্তস্সাপি, উপালিত্থেরসদিসে ৰিনযধরে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চে উদ্ধচ্চস্স অরহত্তমগ্গেন, কুক্কুচ্চস্স অনাগামিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতীতি.

কুসলাকুসলা ধম্মাতিআদীনিপি ৰুত্তত্থানেৰ. অপিচ ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা, অধিমোক্খবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি.

বাহুসচ্চেনপি হি একং ৰা…পে… পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, তীণি রতনানি আরব্ভ পরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযে চিণ্ণৰসীভাৰস্সাপি, তীসু রতনেসু ওকপ্পনিযসদ্ধাসঙ্খাতঅধিমোক্খবহুলস্সাপি, সদ্ধাধিমুত্তে ৰক্কলিত্থেরসদিসে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু তিণ্ণং রতনানং গুণনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমেহি পন ছহি ধম্মেহি পহীনায ৰিচিকিচ্ছায সোতাপত্তিমগ্গেন আযতিং অনুপ্পাদো হোতি. ইতি ভগৰা ইমস্মিং সুত্তে দেসনং তীহি ভৰেহি নিৰত্তেত্ৰা অরহত্তেন কূটং গণ্হি. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চসতা ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু.

২. পরিযাযসুত্তৰণ্ণনা

২৩৩. দুতিযে সম্বহুলাতি ৰিনযপরিযাযেন তযো জনা সম্বহুলাতি ৰুচ্চন্তি, ততো পরং সঙ্ঘো. সুত্তন্তপরিযাযেন তযো তযো এৰ, ততো উদ্ধং সম্বহুলা. ইধ সুত্তন্তপরিযাযেন সম্বহুলাতি ৰেদিতব্বা. পিণ্ডায পৰিসিংসূতি পিণ্ডায পৰিট্ঠা. তে পন ন তাৰ পৰিট্ঠা, ‘‘পৰিসিস্সামা’’তি নিক্খন্তত্তা পন পৰিসিংসূতি ৰুত্তা. যথা কিং? যথা ‘‘গামং গমিস্সামী’’তি নিক্খন্তপুরিসো তং গামং অপত্তোপি ‘‘কহং ইত্থন্নামো’’তি ৰুত্তে ‘‘গামং গতো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং. পরিব্বাজকানং আরামোতি জেতৰনস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো অত্থি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সমণো আৰুসোতি আৰুসো তুম্হাকং সত্থা সমণো গোতমো.

মযম্পি খো আৰুসো সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেমাতি তিত্থিযানং সমযে ‘‘পঞ্চ নীৰরণা পহাতব্বা, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰেতব্বা’’তি এতং নত্থি. তে পন আরামং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা অঞ্ঞং ওলোকেন্তো ৰিয অঞ্ঞৰিহিতকা ৰিয হুত্ৰা ভগৰতো ধম্মদেসনং সুণন্তি. ততো ‘‘সমণো গোতমো ‘ইদং পজহথ ইদং ভাৰেথা’তি ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা অত্তনো আরামং গন্ত্ৰা আরামমজ্ঝে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা উপট্ঠাযকউপট্ঠাযিকাহি পরিৰুতা সীসং উক্খিপিত্ৰা কাযং উন্নামেত্ৰা অত্তনো সযম্ভূঞাণেন পটিৰিদ্ধাকারং দস্সেন্তা – ‘‘পঞ্চ নীৰরণা নাম পহাতব্বা, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা নাম ভাৰেতব্বা’’তি কথেন্তি.

ইধ নো আৰুসোতি এত্থ ইধাতি ইমস্মিং পঞ্ঞাপনে. কো ৰিসেসোতি কিং অধিকং? কো অধিপ্পযাসোতি কো অধিকপ্পযোগো? কিং নানাকরণন্তি কিং নানত্তং? ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনন্তি যদিদং সমণস্স ৰা গোতমস্স ধম্মদেসনায সদ্ধিং অম্হাকং ধম্মদেসনং, অম্হাকং ৰা ধম্মদেসনায সদ্ধিং সমণস্স গোতমস্স ধম্মদেসনং আরব্ভ নানাকরণং ৰুচ্চেয্য, তং কিন্নামাতি ৰদন্তি. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো.

নেৰ অভিনন্দিংসূতি ‘‘এৰমেৰ’’ন্তি ন সম্পটিচ্ছিংসু. নপ্পটিক্কোসিংসূতি ‘‘নযিদং এৰ’’ন্তি ন পটিসেধিংসু. কিং পন তে পহোন্তা এৰং অকংসু, উদাহু অপ্পহোন্তাতি? পহোন্তা. ন হি তে এত্তকং কথং কথেতুং ন সক্কোন্তি ‘‘আৰুসো তুম্হাকং সমযে পঞ্চ নীৰরণা পহাতব্বা নাম নত্থি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰেতব্বা নাম নত্থী’’তি. এৰং পন তেসং অহোসি – ‘‘অত্থি নো এতং কথাপাভতং, মযং এতং সত্থু আরোচেস্সাম, অথ নো সত্থা মধুরধম্মদেসনং দেসেস্সতী’’তি.

পরিযাযোতি কারণং. ন চেৰ সম্পাযিস্সন্তীতি সম্পাদেত্ৰা কথেতুং ন সক্খিস্সন্তি. উত্তরিঞ্চ ৰিঘাতন্তি অসম্পাযনতো উত্তরিম্পি দুক্খং আপজ্জিস্সন্তি. সম্পাদেত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তানঞ্হি দুক্খং উপ্পজ্জতি. যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিন্তি এত্থ ন্তি নিপাতমত্তং, যথাতি কারণৰচনং, যস্মা অৰিসযে পঞ্হো পুচ্ছিতোতি অত্থো. সদেৰকেতি সহ দেৰেহি সদেৰকে. সমারকাদীসুপি এসেৰ নযো. এৰং তীণি ঠানানি লোকে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰে পজাযাতি, পঞ্চহিপি সত্তলোকমেৰ পরিযাদিযিত্ৰা এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে দেৰং ৰা মনুস্সং ৰা ন সমনুপস্সামীতি দীপেতি. ইতো ৰা পন সুত্ৰাতি ইতো ৰা পন মম সাসনতো সুত্ৰা. ইতো সুত্ৰা হি তথাগতো তথাগতসাৰকোপি আরাধেয্য, পরিতোসেয্য, অঞ্ঞথা আরাধনা নাম নত্থীতি দস্সেতি.

ইদানি অত্তনো তেসং পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন চিত্তারাধনং দস্সেন্তো কতমো চ ভিক্খৰে পরিযাযোতিআদিমাহ. তত্থ অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দোতি অত্তনো পঞ্চক্খন্ধে আরব্ভ উপ্পন্নছন্দরাগো. বহিদ্ধা কামচ্ছন্দোতি পরেসং পঞ্চক্খন্ধে আরব্ভ উপ্পন্নছন্দরাগো. উদ্দেসং গচ্ছতীতি গণনং গচ্ছতি. অজ্ঝত্তং ব্যাপাদোতি অত্তনো হত্থপাদাদীসু উপ্পন্নপটিঘো. বহিদ্ধা ব্যাপাদোতি পরেসং তেসু উপ্পন্নপটিঘো. অজ্ঝত্তং ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছাতি অত্তনো খন্ধেসু ৰিমতি. বহিদ্ধা ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছাতি বহিদ্ধা অট্ঠসু ঠানেসু মহাৰিচিকিচ্ছা. অজ্ঝত্তং ধম্মেসু সতীতি অজ্ঝত্তিকে সঙ্খারে পটিগ্গণ্হন্তস্স উপ্পন্না সতি. বহিদ্ধা ধম্মেসু সতীতি বহিদ্ধা সঙ্খারে পরিগ্গণ্হন্তস্স উপ্পন্না সতি. ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গেপি এসেৰ নযো.

কাযিকন্তি চঙ্কমং অধিট্ঠহন্তস্স উপ্পন্নৰীরিযং. চেতসিকন্তি – ‘‘ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি, যাৰ মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতী’’তি এৰং কাযপযোগং ৰিনা উপ্পন্নৰীরিযং. কাযপ্পস্সদ্ধীতি তিণ্ণং খন্ধানং দরথপস্সদ্ধি. চিত্তপ্পস্সদ্ধীতি ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধস্স দরথপস্সদ্ধি. উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গে সতিসম্বোজ্ঝঙ্গসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো.

ইমস্মিং সুত্তে মিস্সকসম্বোজ্ঝঙ্গা কথিতা. এতেসু হি অজ্ঝত্তধম্মেসু সতি, পৰিচযো, উপেক্খাতি ইমে অত্তনো খন্ধারম্মণত্তা লোকিযাৰ হোন্তি, তথা মগ্গং অপত্তং কাযিকৰীরিযং. অৰিতক্কঅৰিচারা পন পীতিসমাধী কিঞ্চাপি রূপাৰচরা হোন্তি, রূপাৰচরে পন বোজ্ঝঙ্গা ন লব্ভন্তীতি লোকুত্তরাৰ হোন্তি. যে চ থেরা ব্রহ্মৰিহারৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানাদীসু বোজ্ঝঙ্গে উদ্ধরন্তি, তেসং মতেন রূপাৰচরাপি অরূপাৰচরাপি হোন্তি. বোজ্ঝঙ্গেসু হি অরূপাৰচরে পীতিযেৰ একন্তেন ন লব্ভতি, সেসা ছ মিস্সকাৰ হোন্তীতি. দেসনাপরিযোসানে কেচি ভিক্খূ সোতাপন্না জাতা, কেচি সকদাগামী, কেচি অনাগামী, কেচি অরহন্তোতি.

৩. অগ্গিসুত্তৰণ্ণনা

২৩৪. ততিযে সতিঞ্চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সব্বত্থিকং ৰদামীতি লোণধূপনং ৰিয সব্বকম্মিকামচ্চং ৰিয চ সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বং ৰদামীতি অত্থো. যথা হি লোণধূপনং সব্বব্যঞ্জনেসুপি নিৰিসতি, যথা চ সব্বকম্মিকো অমচ্চো যোধকম্মম্পি করোতি মন্তকম্মম্পি পটিহারকম্মম্পীতি সব্বকিচ্চানি সাধেতি, এৰং উদ্ধতস্স চিত্তস্স নিগ্গণ্হনং, লীনস্স পগ্গণ্হনন্তি সব্বমেতং সতিযা ইজ্ঝতি, ন সক্কা ৰিনা সতিযা এতং সম্পাদেতুং, তস্মা এৰমাহ. ইমস্মিং সুত্তে পুব্বভাগৰিপস্সনা বোজ্ঝঙ্গাৰ কথিতা.

৪. মেত্তাসহগতসুত্তৰণ্ণনা

২৩৫. চতুত্থে মেত্তাসহগতেন চেতসাতিআদি সব্বং সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৪০-২৪১) ৰিত্থারিতমেৰ. মযম্পি খো, আৰুসো, সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেমাতি ইদম্পি তে পুরিমনযেনেৰ সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ৰদন্তি. তিত্থিযানঞ্হি সমযে পঞ্চনীৰরণপ্পহানং ৰা মেত্তাদিব্রহ্মৰিহারভাৰনা ৰা নত্থি. কিং গতিকা হোতীতি কিং নিপ্ফত্তি হোতি. কিং পরমাতি কিং উত্তমা. কিং ফলাতি কিং আনিসংসা. কিং পরিযোসানাতি কিং নিট্ঠা. মেত্তাসহগতন্তি মেত্তায সহগতং সংসট্ঠং সম্পযুত্তং. এসেৰ নযো সব্বত্থ. ৰিৰেকনিস্সিতাদীনি ৰুত্তত্থানেৰ.

অপ্পটিকূলন্তি দুৰিধং অপ্পটিকূলং – সত্তঅপ্পটিকূলঞ্চ, সঙ্খারঅপ্পটিকূলঞ্চ. তস্মিং অপ্পটিকূলে ইট্ঠে ৰত্থুস্মিন্তি অত্থো. পটিকূলসঞ্ঞীতি অনিট্ঠসঞ্ঞী. কথং পনেত্থ এৰং ৰিহরতি? অসুভফরণং ৰা অনিচ্চন্তি মনসিকারং ৰা করোন্তো. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং ‘‘কথং অপ্পটিকূলে পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি. ইট্ঠস্মিং ৰত্থুস্মিং অসুভায ৰা ফরতি, অনিচ্চতো ৰা উপসংহরতী’’তি. পটিকূলে পন অনিট্ঠে ৰত্থুস্মিং মেত্তাফরণং ৰা ধাতুমনসিকারং ৰা করোন্তো অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি নাম. যথাহ ‘‘কথং পটিকূলে অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি. অনিট্ঠস্মিং ৰত্থুস্মিং মেত্তায ৰা ফরতি, ধাতুতো ৰা উপসংহরতী’’তি (পটি. ম. ২.১৭). উভযমিস্সকপদেসুপি এসেৰ নযো. অপ্পটিকূলপ্পটিকূলেসু হি তদেৰ অসুভফরণং ৰা অনিচ্চন্তি মনসিকারং ৰা করোন্তো পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি নাম. পটিকূলাপটিকূলেসু চ তদেৰ মেত্তাফরণং ৰা ধাতুমনসিকারং ৰা করোন্তো অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরতি নাম. ‘‘চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতী’’তিআদিনা (পটি. ম. ২.১৭) নযেন ৰুত্তং পন ছল়ঙ্গুপেক্খং পৰত্তযমানো ‘‘অপ্পটিকূলে চ পটিকূলে চ তদুভযং অভিনিৰজ্জেত্ৰা উপেক্খকো তত্থ ৰিহরতি সতো সম্পজানো’’তি ৰেদিতব্বো.

এত্তাৰতা চ ইমস্স ভিক্খুনো মেত্তায তিকচতুক্কজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স সহ ৰিপস্সনায মগ্গসম্বোজ্ঝঙ্গানং অরিযিদ্ধিযা চ দস্সিতত্তা দেসনা ৰিনিৰট্টেতব্বা সিযা. ইদং পন মেত্তাঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তোপি যো অরহত্তং পাপুণিতুং ন সক্কোতি, যস্মা তস্স অরহত্তপরমা মেত্তা ন হোতি. যংপরমা পন হোতি, তং দস্সেতব্বং. তস্মা তস্স দস্সনত্থং অযং দেসনা আরদ্ধা. পরতো সব্বসো ৰা পন রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমাতিআদীসুপি ইমিনা নযেন পুন দেসনারম্ভপযোজনং ৰেদিতব্বং.

সুভপরমন্তি সুভনিট্ঠং, সুভকোটিকং, সুভনিপ্ফত্তিং. ইধপঞ্ঞস্সাতি ইধেৰ পঞ্ঞা অস্স, নযিমং লোকং অতিক্কমতীতি ইধপঞ্ঞো, তস্স ইধপঞ্ঞস্স, লোকিযপঞ্ঞস্সাতি অত্থো. উত্তরিৰিমুত্তিং অপ্পটিৰিজ্ঝতোতি লোকুত্তরধম্মং অপ্পটিৰিজ্ঝন্তস্স. যো পন পটিৰিজ্ঝিতুং সক্কোতি, তস্স অরহত্তপরমাৰ মেত্তা হোতীতি অত্থো. করুণাদীসুপি এসেৰ নযো.

কস্মা পনেতাসং মেত্তাদীনং সুভপরমাদিতা ৰুত্তা ভগৰতাতি? সভাগৰসেন তস্স তস্স উপনিস্সযত্তা. মেত্তাৰিহারিস্স হি সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি, অথস্স অপ্পটিকূলপরিচযা অপ্পটিকূলেসু পরিসুদ্ধৰণ্ণেসু নীলাদীসু চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি মেত্তা সুভৰিমোক্খস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা সুভপরমাতি ৰুত্তা.

করুণাৰিহারিস্স উণ্হাভিঘাতাদিরূপনিমিত্তং সত্তদুক্খং সমনুপস্সন্তস্স করুণায পৰত্তিসম্ভৰতো রূপে আদীনৰো পরিৰিদিতো হোতি, অথস্স পরিৰিদিতরূপাদীনৰত্তা পথৰীকসিণাদীসু অঞ্ঞতরং উগ্ঘাটেত্ৰা রূপনিস্সরণে আকাসে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি করুণা আকাসানঞ্চাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা আকাসানঞ্চাযতনপরমাতি ৰুত্তা.

মুদিতাৰিহারিস্স পন তেন তেন পামোজ্জকারণেন উপ্পন্নপামোজ্জসত্তানং ৰিঞ্ঞাণং সমনুপস্সন্তস্স মুদিতায পৰত্তিসম্ভৰতো ৰিঞ্ঞাণগ্গহণপরিচিতং হোতি, অথস্স অনুক্কমাধিগতং আকাসানঞ্চাযতনং অতিক্কম্ম আকাসনিমিত্তগোচরে ৰিঞ্ঞাণে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি মুদিতা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনপরমাতি ৰুত্তা.

উপেক্খাৰিহারিস্স পন ‘‘সত্তা সুখিতা ৰা হোন্তু, দুক্খতো ৰা ৰিমুচ্চন্তু, সম্পত্তসুখতো ৰা মা ৰিগচ্ছন্তূ’’তি আভোগাভাৰতো সুখদুক্খাদিপরমত্থগাহৰিমুখসম্ভৰতো অৰিজ্জমানগ্গহণদুক্খচিত্তং হোতি. অথস্স পরমত্থগাহতো ৰিমুখভাৰপরিচিতচিত্তস্স পরমত্থতো অৰিজ্জমানগ্গহণদুক্খচিত্তস্স চ অনুক্কমাধিগতং ৰিঞ্ঞাণাঞ্চাযতনং সমতিক্কম্মসম্ভৰতো অৰিজ্জমানে পরমত্থভূতস্স ৰিঞ্ঞাণস্স অভাৰে চিত্তং উপসংহরতো অপ্পকসিরেনেৰ তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. ইতি উপেক্খা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স উপনিস্সযো হোতি, ন ততো পরং, তস্মা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনপরমাতি ৰুত্তা. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চসতা ভিক্খূ অরহত্তং পত্তাতি.

৫. সঙ্গারৰসুত্তৰণ্ণনা

২৩৬. পঞ্চমে পগেৰাতি পঠমঞ্ঞেৰ. কামরাগপরিযুট্ঠিতেনাতি কামরাগগহিতেন. কামরাগপরেতেনাতি কামরাগানুগতেন. নিস্সরণন্তি তিৰিধং কামরাগস্স নিস্সরণং ৰিক্খম্ভননিস্সরণং তদঙ্গনিস্সরণং সমুচ্ছেদনিস্সরণন্তি. তত্থ অসুভে পঠমজ্ঝানং ৰিক্খম্ভননিস্সরণং নাম, ৰিপস্সনা তদঙ্গনিস্সরণং নাম, অরহত্তমগ্গো সমুচ্ছেদনিস্সরণং নাম. তং তিৰিধম্পি নপ্পজানাতীতি অত্থো. অত্তত্থম্পীতিআদীসু অরহত্তসঙ্খাতো অত্তনো অত্থো অত্তত্থো নাম, পচ্চযদাযকানং অত্থো পরত্থো নাম, স্ৰেৰ দুৰিধোপি উভযত্থো নাম. ইমিনা নযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো.

অযং পন ৰিসেসো – ব্যাপাদস্স নিস্সরণন্তিআদীসু হি দ্ৰেৰ নিস্সরণানি ৰিক্খম্ভননিস্সরণঞ্চ সমুচ্ছেদনিস্সরণঞ্চ. তত্থ ব্যাপাদস্স তাৰ মেত্তায পঠমজ্ঝানং ৰিক্খম্ভননিস্সরণং, অনাগামিমগ্গো সমুচ্ছেদনিস্সরণং. থিনমিদ্ধস্স আলোকসঞ্ঞা ৰিক্খম্ভননিস্সরণং, অরহত্তমগ্গো সমুচ্ছেদনিস্সরণং. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স যো কোচি সমথো ৰিক্খম্ভননিস্সরণং, উদ্ধচ্চস্স পনেত্থ অরহত্তমগ্গো, কুক্কুচ্চস্স অনাগামিমগ্গো সমুচ্ছেদনিস্সরণং. ৰিচিকিচ্ছায ধম্মৰৰত্থানং ৰিক্খম্ভননিস্সরণং, পঠমমগ্গো সমুচ্ছেদনিস্সরণং.

যা পনেত্থ সেয্যথাপি ব্রাহ্মণ উদপত্তো সংসট্ঠো লাখায ৰাতিআদিকা উপমা ৰুত্তা, তাসু উদপত্তোতি উদকভরিতা পাতি. সংসট্ঠোতি ৰণ্ণভেদকরণৰসেন সংসট্ঠো. পক্কুথিতোতি কুথিতো. উস্মুদকজাতোতি উসুমজাতো. সেৰালপণকপরিযোনদ্ধোতি তিলবীজকাদিভেদেন সেৰালেন ৰা নীলমণ্ডূকপিট্ঠিৰণ্ণেন ৰা উদকপিট্ঠিং ছাদেত্ৰা নিব্বত্তপণকেন পরিযোনদ্ধো. ৰাতেরিতোতি ৰাতেন এরিতো কম্পিতো. আৰিলোতি অপ্পসন্নো. লুল়িতোতি অসন্নিসিন্নো. কললীভূতোতি কদ্দমীভূতো. অন্ধকারে নিক্খিত্তোতি কোট্ঠন্তরাদিভেদে অনালোকট্ঠানে ঠপিতো. ইমস্মিং সুত্তে ভগৰা তীহি ভৰেহি দেসনং নিৰত্তেত্ৰা অরহত্তনিকূটেন দেসনং নিট্ঠাপেসি, ব্রাহ্মণো পন সরণমত্তে পতিট্ঠিতো.

৬. অভযসুত্তৰণ্ণনা

২৩৭. ছট্ঠে অঞ্ঞাণায অদস্সনাযাতি অঞ্ঞাণত্থায অদস্সনত্থায. তগ্ঘ ভগৰা নীৰরণাতি একংসেন ভগৰা নীৰরণা. কাযকিলমথোতি কাযদরথো. চিত্তকিলমথোতি চিত্তদরথো. সোপি মে পটিপ্পস্সদ্ধোতি তস্স কির সত্থু সন্তিকে সীতলং উতুসপ্পাযট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স কাযদরথো পটিপস্সম্ভি, তস্মিং পটিপস্সদ্ধে তদন্ৰযেনেৰ চিত্তদরথোপি. অপিচ মগ্গেনেৰস্স এতং উভযম্পি পস্সদ্ধন্তি ৰেদিতব্বং.

৭. আনাপানৰগ্গো

১. অট্ঠিকমহপ্ফলসুত্তাদিৰণ্ণনা

২৩৮. সত্তমাদীসু অট্ঠিকসঞ্ঞাতি অট্ঠিকং অট্ঠিকন্তি ভাৰেন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. তং পনেতং ভাৰযতো যাৰ নিমিত্তং ন উপ্পজ্জতি, তাৰ ছৰিপি চম্মম্পি উপট্ঠাতি. নিমিত্তে পন উপ্পন্নে ছৰিচম্মানি নেৰ উপট্ঠহন্তি, সঙ্খৰণ্ণো সুদ্ধঅট্ঠিকসঙ্ঘাটোৰ উপট্ঠাতি হত্থিক্খন্ধগতং ধম্মিকতিস্সরাজানং ওলোকেন্তস্স সামণেরস্স ৰিয, পটিমগ্গে হসমানং ইত্থিং ওলোকেন্তস্স চেতিযপব্বতৰাসিনো তিস্সত্থেরস্স ৰিয চাতি. ৰত্থূনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৫) ৰিত্থারিতানি. সতি ৰা উপাদিসেসেতি গহণসেসে উপাদানসেসে ৰিজ্জমানম্হি.

২-১০. পুল়ৰকসুত্তাদিৰণ্ণনা

২৩৯-২৪৭. পুল়ৰকসঞ্ঞাতি পুল়ৰং পুল়ৰন্তি ভাৰেন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. ৰিনীলকসঞ্ঞাদীসুপি এসেৰ নযো. ৰিনিচ্ছযকথা পনেত্থ সদ্ধিং ভাৰনানযেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১০২) ৰুত্তা. মেত্তাদযো তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন ৰেদিতব্বা, উপেক্খা চতুত্থজ্ঝানৰসেনেৰ.

৮. নিরোধৰগ্গো

১-১০. অসুভসুত্তাদিৰণ্ণনা

২৪৮-২৫৭. অসুভসঞ্ঞাতি অসুভে পঠমজ্ঝানসঞ্ঞা. মরণসঞ্ঞাতি ‘‘অৰস্সং মরিতব্বং, মরণপটিবদ্ধং মে জীৰিত’’ন্তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. আহারে পটিকূলসঞ্ঞাতি ওদনকুম্মাসাদিম্হি অজ্ঝোহরণীযে পটিকূলসঞ্ঞা. সব্বলোকে অনভিরতিসঞ্ঞাতি সকললোকস্মিং অনভিরতিং উপ্পাদেন্তস্স উপ্পন্নসঞ্ঞা. পহানসঞ্ঞাৰিরাগসঞ্ঞাতি দ্ৰে পুব্বভাগা. নিরোধসঞ্ঞা মিস্সকা. এৰমেতানি অট্ঠিকসঞ্ঞাদীনি ৰীসতি কম্মট্ঠানানি নিদ্দিট্ঠানি. তেসং নৰসু অপ্পনা হোন্তি, একাদস উপচারজ্ঝানিকা. সেসা পনেত্থ ৰিনিচ্ছযকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৯৪) আগতাৰ. গঙ্গাপেয্যালাদযো মগ্গসংযুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

বোজ্ঝঙ্গসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. সতিপট্ঠানসংযুত্তং

১. অম্বপালিৰগ্গো

১. অম্বপালিসুত্তৰণ্ণনা

৩৬৭. সতিপট্ঠানসংযুত্তস্স পঠমে অম্বপালিৰনেতি অম্বপালিযা নাম রূপূপজীৰিনিযা রোপিতে অম্বৰনে. তং কির তস্সা উয্যানং অহোসি. সা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তা তত্থ ৰিহারং কারেত্ৰা তথাগতস্স নিয্যাতেসি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. একাযন্ৰাযন্তি একাযনো অযং. তত্থ একাযনোতি একমগ্গো. মগ্গস্স হি –

‘‘মগ্গো পন্থো পথো পজ্জো, অঞ্জসং ৰটুমাযনং;

নাৰা উত্তরসেতূ চ, কুল্লো চ ভিসি সঙ্কমো’’তি. (চূল়নি. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেসো ১০১) –

বহূনি নামানি. স্ৰাযং ইধ অযননামেন ৰুত্তো. তস্মা একাযন্ৰাযং, ভিক্খৰে, মগ্গোতি এত্থ একমগ্গো. অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো, ন দ্ৰেধাপথভূতোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. মগ্গোতি কেনট্ঠেন মগ্গো? নিব্বানগমনট্ঠেন, নিব্বানত্থিকেহি মগ্গনীযট্ঠেন চ.

সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতি রাগাদীহি মলেহি অভিজ্ঝাৰিসমলোভাদীহি চ উপক্কিলেসেহি সংকিলিট্ঠচিত্তানং সত্তানং ৰিসুদ্ধত্থায. সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমাযাতি সোকস্স চ পরিদেৰস্স চ সমতিক্কমায, পহানাযাতি অত্থো. দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমাযাতি কাযিকদুক্খস্স চ চেতসিকদোমনস্সস্স চাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং অত্থঙ্গমায, নিরোধাযাতি অত্থো. ঞাযস্স অধিগমাযাতি ঞাযো ৰুচ্চতি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, তস্স অধিগমায পত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি পুব্বভাগে লোকিযো সতিপট্ঠানমগ্গো ভাৰিতো লোকুত্তরমগ্গস্স অধিগমায সংৰত্ততি. তেনাহ ‘‘ঞাযস্স অধিগমাযা’’তি. নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযাতি তণ্হাৰানৰিরহিতত্তা নিব্বানন্তি লদ্ধনামস্স অমতস্স সচ্ছিকিরিযায, অত্তপচ্চক্খাযাতি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি মগ্গো ভাৰিতো অনুপুব্বেন নিব্বানসচ্ছিকিরিযং সাধেতি. তেনাহ ‘‘নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি.

এৰং ভগৰতা সত্তহি পদেহি একাযনমগ্গস্স ৰণ্ণো ভাসিতো, সো কস্মাতি চে? ভিক্খূনং উস্সাহজননত্থং. ৰণ্ণভাসনঞ্হি সুত্ৰা তে ভিক্খূ – ‘‘অযং কির মগ্গো হদযসন্তাপভূতং সোকং, ৰাচাৰিপ্পলাপভূতং পরিদেৰং, কাযিকঅসাতভূতং দুক্খং, চেতসিকঅসাতভূতং দোমনস্সন্তি চত্তারো উপদ্দৰে হরতি. ৰিসুদ্ধিং, ঞাযং, নিব্বানন্তি তযো ৰিসেসে আৰহতী’’তি উস্সাহজাতা ইমং দেসনং উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং, ধারেতব্বং, ইমঞ্চ মগ্গং ভাৰেতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. ইতি তেসং ভিক্খূনং উস্সাহজননত্থং ৰণ্ণং অভাসি কম্বলৰাণিজাদযো কম্বলাদীনং ৰণ্ণং ৰিয.

যদিদন্তি নিপাতো, যে ইমেতি অযমস্স অত্থো. চত্তারোতি গণনপরিচ্ছেদো. তেন ‘‘ন ততো হেট্ঠা, ন উদ্ধ’’ন্তি সতিপট্ঠানপরিচ্ছেদং দীপেতি. সতিপট্ঠানাতি তযো সতিপট্ঠানা সতিগোচরোপি, তিধা পটিপন্নেসু সাৰকেসু সত্থুনো পটিঘানুনযৰীতিৰত্ততাপি, সতিপি. ‘‘চতুন্নং, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ দেসেস্সামি তং সুণাথ. কো চ, ভিক্খৰে, কাযস্স সমুদযো? আহরসমুদযা কাযসমুদযো’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.৪০৮) হি সতিগোচরো সতিপট্ঠানন্তি ৰুত্তো. তথা ‘‘কাযো উপট্ঠানং, নো সতি, সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চা’’তিআদীসুপি (পটি. ম. ২.৩৫). তস্স অত্থো – পতিট্ঠাতি অস্মিন্তি পট্ঠানং. কা পতিট্ঠাতি? সতি. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানং. পধানং ঠানন্তি ৰা পট্ঠানং. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানং হত্থিট্ঠানঅস্সট্ঠানাদীনি ৰিয.

‘‘তযো সতিপট্ঠানা, যদরিযো সেৰতি, যদরিযো সেৰমানো সত্থা গণমনুসাসিতুমরহতী’’তি (ম. নি. ৩.৩১১) এত্থ তিধা পটিপন্নেসু সাৰকেসু সত্থুনো পটিঘানুনযৰীতিৰত্ততা সতিপট্ঠানন্তি ৰুত্তা. তস্সত্থো – পট্ঠপেতব্বতো পট্ঠানং, পৰত্তযিতব্বতোতি অত্থো. কেন পট্ঠপেতব্বোতি? সতিযা. সতিযা পট্ঠানং সতিপট্ঠানন্তি.

‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.১৪৭; সং. নি. ৫.৯৮৯) পন সতিযেৰ সতিপট্ঠানন্তি ৰুত্তা. তস্সত্থো – পতিট্ঠাতীতি পট্ঠানং, উপট্ঠাতি ওক্কন্দিত্ৰা পক্খন্দিত্ৰা পৰত্ততীতি অত্থো. সতিযেৰ পট্ঠানং সতিপট্ঠানং. অথ ৰা সরণট্ঠেন সতি, উপট্ঠানট্ঠেন পট্ঠানং, ইতি সতি চ সা পট্ঠানঞ্চাতিপি সতিপট্ঠানং. ইদমিধ অধিপ্পেতং.

যদি এৰং কস্মা ‘‘সতিপট্ঠানা’’তি বহুৰচনং কতন্তি? সতীনং বহুত্তা. আরম্মণভেদেন হি বহুকা সতিযো. অথ ‘‘মগ্গো’’তি কস্মা একৰচনন্তি? মগ্গনট্ঠেন একত্তা. চতস্সোপি হি এতা সতিযো মগ্গনট্ঠেন একত্তং গচ্ছন্তি. ৰুতঞ্হেতং ‘‘মগ্গোতি কেনট্ঠেন মগ্গো? নিব্বানমগ্গনট্ঠেন, নিব্বানত্থিকেহি মগ্গনীযট্ঠেন চা’’তি. চতস্সোপি চেতা অপরভাগে কাযাদীসু আরম্মণেসু কিচ্চং সাধযমানা নিব্বানং গচ্ছন্তি, আদিতো পট্ঠায চ নিব্বানত্থিকেহি মগ্গিযন্তীতি তস্মা চতস্সোপি একো মগ্গোতি ৰুত্তা. এৰঞ্চ সতি ৰচনানুসন্ধিনা সানুসন্ধিকাৰ দেসনা হোতি.

কতমে চত্তারোতি কথেতুকম্যতাপুচ্ছা. কাযেতি রূপকাযে. কাযানুপস্সীতি কাযং অনুপস্সনসীলো, কাযং ৰা অনুপস্সমানো. অযঞ্হি ভিক্খু ইমং কাযং অনিচ্চানুপস্সনাদীনং সত্তন্নং অনুপস্সনানং ৰসেন অনিচ্চতো অনুপস্সতি, নো নিচ্চতো, দুক্খতো অনুপস্সতি, নো সুখতো, অনত্ততো অনুপস্সতি, নো অত্ততো, নিব্বিন্দতি, নো নন্দতি, ৰিরজ্জতি, নো রজ্জতি, নিরোধেতি, নো সমুদেতি, পটিনিস্সজ্জতি, নো আদিযতি. সো তং অনিচ্চতো অনুপস্সন্তো নিচ্চসঞ্ঞং পজহতি, দুক্খতো অনুপস্সন্তো সুখসঞ্ঞং পজহতি, অনত্ততো অনুপস্সন্তো অত্তসঞ্ঞং পজহতি, নিব্বিন্দন্তো নন্দিং পজহতি, ৰিরজ্জন্তো রাগং পজহতি, নিরোধেন্তো সমুদযং পজহতি, পটিনিস্সজ্জন্তো আদানং পজহতীতি ৰেদিতব্বো.

ৰিহরতীতি ইরীযতি. আতাপীতি তীসু ভৰেসু কিলেসে আতপতীতি আতাপো, ৰীরিযস্সেতং নামং. আতাপো অস্স অত্থীতি আতাপী. সম্পজানোতি সম্পজঞ্ঞসঙ্খাতেন ঞাণেন সমন্নাগতো. সতিমাতি কাযপরিগ্গাহিকায সতিযা সমন্নাগতো. অযং পন যস্মা সতিযা আরম্মণং পরিগ্গহেত্ৰা পঞ্ঞায অনুপস্সতি. ন হি সতিৰিরহিতস্স অনুপস্সনা নাম অত্থি, তেনেৰাহ ‘‘সতিঞ্চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সব্বত্থিকং ৰদামী’’তি (সং. নি. ৫.২৩৪). তস্মা এত্থ ‘‘কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতী’’তি এত্তাৰতা কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা যস্মা অনাতাপিনো অন্তোসঙ্খেপো অন্তরাযকরো হোতি, অসম্পজানো উপাযপরিগ্গহে অনুপাযপরিৰজ্জনে চ সম্মুয্হতি, মুট্ঠস্সতি উপাযাপরিচ্চাগে অনুপাযাপরিগ্গহে চ অসমত্থো হোতি, তেনস্স তং কম্মট্ঠানং ন সম্পজ্জতি. তস্মা যেসং ধম্মানং আনুভাৰেন তং সম্পজ্জতি, তেসং দস্সনত্থং ‘‘আতাপী সম্পজানো সতিমা’’তি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইতি কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং সম্পযোগঙ্গঞ্জস্স দস্সেত্ৰা ইদানি পহানঙ্গং দস্সেতুং ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি ৰুত্তং. তত্থ ৰিনেয্যাতি তদঙ্গৰিনযেন ৰা ৰিক্খম্ভনৰিনযেন ৰা ৰিনযিত্ৰা. লোকেতি তস্মিংযেৰ কাযে. কাযো হি ইধ লুজ্জনপলুজ্জনট্ঠেন লোকোতি অধিপ্পেতো. যস্মা পনস্স ন কাযমত্তেযেৰ অভিজ্ঝাদোমনস্সং পহীযতি, ৰেদনাদীসুপি পহীযতি এৰ. তস্মা ‘‘পঞ্চপি উপাদানক্খন্ধা লোকো’’তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৩৬২) ৰুত্তং. লোকসঙ্খাতত্তা ৰা তেসং ধম্মানং অত্থুদ্ধারনযেনেতং ৰুত্তং. যং পনাহ ‘‘তত্থ কতমো লোকো, স্ৰেৰ কাযো লোকো’’তি, অযমেৰেত্থ অত্থো. তস্মিং লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং ৰিনেয্যাতি এৰং সম্বন্ধো দট্ঠব্বো.

ৰেদনাসূতি এত্থ তিস্সো ৰেদনা, তা চ লোকিযা এৰ, চিত্তম্পি লোকিযং, তথা ধম্মা. যথা পন ৰেদনা অনুপস্সিতব্বা, তথা অনুপস্সন্তো এস ৰেদনানুপস্সীতি ৰেদিতব্বো. এস নযো চিত্তধম্মেসু. কথঞ্চ ৰেদনা অনুপস্সিতব্বাতি? সুখা তাৰ ৰেদনা দুক্খতো, দুক্খা সল্লতো, অদুক্খমসুখা অনিচ্চতো. যথাহ –

‘‘যো সুখং দুক্খতো অদ্দ, দুক্খমদ্দক্খি সল্লতো;

অদুক্খমসুখং সন্তং, অদ্দক্খি নং অনিচ্চতো;

স ৰে সম্মদ্দসো ভিক্খু, উপসন্তো চরিস্সতী’’তি.

সব্বা এৰ চেতা দুক্খাতিপি অনুপস্সিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘যংকিঞ্চি ৰেদযিতং, সব্বং তং দুক্খস্মিন্তি ৰদামী’’তি (সং. নি. ৪.২৫৯). সুখদুক্খতোপি চ অনুপস্সিতব্বা, যথাহ – ‘‘সুখা খো, আৰুসো ৰিসাখ, ৰেদনা ঠিতিসুখা ৰিপরিণামদুক্খা’’তি (ম. নি. ১.৪৬৫) সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. অপিচ অনিচ্চাদিসত্তঅনুপস্সনাৰসেনপি অনুপস্সিতব্বা.

চিত্তধম্মেসুপি চিত্তং তাৰ আরম্মণাধিপতিসহজাতভূমিকম্মৰিপাককিরিযাদিনানত্তভেদানং অনিচ্চাদিঅনুপস্সনানং সরাগাদীনঞ্চ ভেদানং ৰসেন অনুপস্সিতব্বং. ধম্মা সলক্খণসামঞ্ঞলক্খণানং সুঞ্ঞতধম্মস্স অনিচ্চাদিসত্তঅনুপস্সনানং ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দ’’ন্তিআদীনঞ্চ পভেদানং ৰসেন অনুপস্সিতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন দীঘমজ্ঝিমট্ঠকথাসু (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৩ আদযো; ম. নি. অট্ঠ. ১.১০৫ আদযো) সতিপট্ঠানৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

২. সতিসুত্তৰণ্ণনা

৩৬৮. দুতিযে সতোতি কাযাদিঅনুপস্সনাসতিযা সমন্নাগতো. সম্পজানোতি চতুসম্পজঞ্ঞপঞ্ঞায সমন্নাগতো. অভিক্কন্তে পটিক্কন্তেতি এত্থ অভিক্কন্তং ৰুচ্চতি গমনং, পটিক্কন্তং নিৰত্তনং, তদুভযম্পি চতূসু ইরিযাপথেসু লব্ভতি. গমনে তাৰ পুরতো কাযং অভিহরন্তো অভিক্কমতি নাম, পটিনিৰত্তন্তো পটিক্কমতি নাম. ঠানেপি ঠিতকোৰ কাযং পুরতো ওনমন্তো অভিক্কমতি নাম, পচ্ছতো অপনামেন্তো পটিক্কমতি নাম. নিসজ্জাযপি নিসিন্নকোৰ আসনস্স পুরিমঅঙ্গাভিমুখো সংসরন্তো অভিক্কমতি নাম, পচ্ছিমঅঙ্গপ্পদেসং পচ্চাসংসরন্তো পটিক্কমতি নাম. নিপজ্জনেপি এসেৰ নযো.

সম্পজানকারী হোতীতি সম্পজঞ্ঞেন সব্বকিচ্চকারী, সম্পজঞ্ঞস্সেৰ ৰা কারী. সো হি অভিক্কন্তাদীসু সম্পজঞ্ঞং করোতেৰ, ন কত্থচি সম্পজঞ্ঞৰিরহিতো হোতি.

তত্থ সাত্থকসম্পজঞ্ঞং, সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, গোচরসম্পজঞ্ঞং, অসম্মোহসম্পজঞ্ঞন্তি চতুব্বিধং সম্পজঞ্ঞং. তত্থ অভিক্কমনচিত্তে উপ্পন্নে চিত্তৰসেনেৰ অগন্ত্ৰা ‘‘কিং নু মে এত্থ গতেন অত্থো অত্থি, নত্থী’’তি অত্থানত্থং পরিগ্গণ্হিত্ৰা অত্থপরিগ্গণ্হনং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তত্থ চ অত্থোতি চেতিযদস্সনবোধিদস্সনসঙ্ঘদস্সনথেরদস্সনঅসুভদস্সনাদিৰসেন ধম্মতো ৰড্ঢি. চেতিযং দিস্ৰাপি হি বুদ্ধারম্মণং, সঙ্ঘদস্সনেন সঙ্ঘারম্মণং পীতিং উপ্পাদেত্ৰা তদেৰ খযতো সম্মসন্তো অরহত্তং পাপুণাতি. মহাৰিহারস্মিঞ্হি দক্খিণদ্ৰারে ঠত্ৰা মহাচেতিযং ওলোকেন্তা তিংসসহস্সভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু, তথা পচ্ছিমদ্ৰারে উত্তরদ্ৰারে পাচীনদ্ৰারে চ, তথা পঞ্হমণ্ডপট্ঠানে অভযৰাপিপাল়িযং, থূপারামদ্ৰারে নগরস্স দক্খিণদ্ৰারে অনুরাধৰাপিপাল়িযং.

মহাঅরিযৰংসভাণকত্থেরো পনাহ ‘‘কিং তুম্হে ৰদথ, মহাচেতিযস্স সমন্তা কুচ্ছিৰেদিকায হেট্ঠিমভাগতো পট্ঠায পঞ্ঞাযনট্ঠানে যত্থ যত্থ দ্ৰে পাদা সক্কা হোন্তি সমং পতিট্ঠাপেতুং, তত্থ তত্থ একপদুদ্ধারে তিংসতিংস ভিক্খুসহস্সানি অরহত্তং পাপুণিংসূতি সক্কা ৰতু’’ন্তি. অপরো পন মহাথেরো আহ – ‘‘মহাচেতিযতলে আকিণ্ণৰালিকায বহুতরা ভিক্খূ অরহত্তং পত্তা’’তি. থেরে দিস্ৰা তেসং ওৰাদে পতিট্ঠায অসুভং দিস্ৰা তত্থ পঠমং ঝানং উপ্পাদেত্ৰা তদেৰ খযতো সম্মসন্তো অরহত্তং পাপুণাতি. তস্মা এতেসং দস্সনং সাত্থং. কেচি পন – ‘‘আমিসতোপি ৰড্ঢি অত্থোযেৰ, তং নিস্সায ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায পটিপন্নত্তা’’তি ৰদন্তি.

তস্মিং পন গমনে সপ্পাযাসপ্পাযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযপরিগ্গণ্হনং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং. সেয্যথিদং? চেতিযদস্সনং তাৰ সাত্থং. সচে পন চেতিযস্স মহাপূজায দসদ্ৰাদসযোজনন্তরে পরিসা সন্নিপতন্তি, অত্তনো ৰিভৰানুরূপা ইত্থিযোপি পুরিসাপি অলঙ্কতপটিযত্তা চিত্তকম্মরূপকানি ৰিয সঞ্চরন্তি. তত্র চস্স ইট্ঠে আরম্মণে লোভো, অনিট্ঠে পটিঘো, অসমপেক্খনে মোহো উপ্পজ্জতি, কাযসংসগ্গে কাযসংসগ্গাপত্তিং আপজ্জতি, জীৰিতব্রহ্মচরিযানং ৰা অন্তরাযো চ হোতি. এৰং তং ঠানং অসপ্পাযং হোতি, ৰুত্তপ্পকারঅন্তরাযাভাৰে সপ্পাযং. সঙ্ঘদস্সনম্পি সাত্থং. সচে পন অন্তোগামে মহামণ্ডপং কারেত্ৰা সব্বরত্তিং ধম্মস্সৰনং কারেন্তেসু মনুস্সেসু ৰুত্তপ্পকারেনেৰ জনসন্নিপাতো চেৰ অন্তরাযো চ হোতি, এৰং তং ঠানং অসপ্পাযং, অন্তরাযাভাৰে সপ্পাযং. মহাপরিৰারানং থেরানং দস্সনেপি এসেৰ নযো.

অসুভদস্সনম্পি সাত্থং. তদত্থদীপনত্থঞ্চ ইদং ৰত্থু – একো কির দহরভিক্খু সামণেরং গহেত্ৰা দন্তকট্ঠত্থায গতো. সামণেরো মগ্গা ওক্কমিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো অসুভং দিস্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো তীণি ফলানি সচ্ছিকত্ৰা উপরিমগ্গত্থায কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা অট্ঠাসি. দহরো তং অপস্সন্তো ‘‘সামণেরা’’তি পক্কোসি. সো – ‘‘মযা পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খুনা সদ্ধিং দ্ৰে কথা নাম ন কথিতপুব্বা, অঞ্ঞস্মিম্পি দিৰসে উপরিৰিসেসং নিব্বত্তেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে,’’তি পটিৰচনং অদাসি. ‘‘এহী’’তি ৰুত্তে একৰচনেনেৰ আগন্ত্ৰা – ‘‘ভন্তে, ইমিনা তাৰ মগ্গেন গন্ত্ৰা মযা ঠিতোকাসে মুহুত্তং পুরত্থাভিমুখা হুত্ৰা ওলোকেথা’’তি আহ. সো তথা কত্ৰা তেন পত্তৰিসেসমেৰ পাপুণি. এৰং একং অসুভং দ্ৰিন্নং জনানং অত্থায জাতং. এৰং সাত্থম্পি পনেতং পুরিসস্স মাতুগামাসুভং অসপ্পাযং, মাতুগামস্স চ পুরিসাসুভং, সভাগমেৰ সপ্পাযন্তি এৰং সপ্পাযপরিগ্গণ্হনং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং.

এৰং পরিগ্গহিতসাত্থসপ্পাযস্স পন অট্ঠতিংসকম্মট্ঠানেসু অত্তনো চিত্তরুচিকং কম্মট্ঠানসঙ্খাতং গোচরং উগ্গহেত্ৰা ভিক্খাচারগোচরে তং গহেত্ৰাৰ গমনং গোচরসম্পজঞ্ঞং নাম.

তস্সাৰিভাৰত্থং ইদং চতুক্কং ৰেদিতব্বং – ইধেকচ্চো ভিক্খু হরতি ন পচ্চাহরতি, একচ্চো পচ্চাহরতি ন হরতি, একচ্চো পন নেৰ হরতি ন পচ্চাহরতি, একচ্চো হরতি চ পচ্চাহরতি চ.

তত্থ যো ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায চ আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেত্ৰা তথা রত্তিযা পঠমং যামং মজ্ঝিমযামে সেয্যং কপ্পেত্ৰা, পচ্ছিমযামেপি নিসজ্জাচঙ্কমেহি ৰীতিনামেত্ৰা, পগেৰ চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তং কত্ৰা বোধিরুক্খে উদকং আসিঞ্চিত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তাদীনি সমাদায ৰত্ততি. সো সরীরপরিকম্মং কত্ৰা সেনাসনং পৰিসিত্ৰা দ্ৰে তযো পল্লঙ্কে উসুমং গাহাপেন্তো কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জিত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায উট্ঠহিত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ পত্তচীৰরমাদায সেনাসনতো নিক্খমিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তোৰ চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা সচে বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানং হোতি, তং অৰিস্সজ্জেত্ৰাৰ চেতিযঙ্গণং পৰিসতি. অঞ্ঞং চে কম্মট্ঠানং হোতি, সোপানপাদমূলে ঠত্ৰা হত্থেন গহিতভণ্ডং ৰিয তং ঠপেত্ৰা বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা চেতিযঙ্গণং আরুয্হ মহন্তং চেতিযং চে, তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিতব্বং, খুদ্দকং চে, তথেৰ পদক্খিণং কত্ৰা অট্ঠসু ঠানেসু ৰন্দিতব্বং. চেতিযং ৰন্দিত্ৰা বোধিযঙ্গণং পত্তেনাপি বুদ্ধস্স ভগৰতো সম্মুখা ৰিয নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা বোধি ৰন্দিতব্বা. সো এৰং চেতিযঞ্চ বোধিঞ্চ ৰন্দিত্ৰা পটিসামিতট্ঠানং গন্ত্ৰা পটিসামিতভণ্ডকং হত্থেন গণ্হন্তো ৰিয নিক্খিত্তকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গামসমীপে কম্মট্ঠানসীসেনেৰ চীৰরং পারুপিত্ৰা গামং পিণ্ডায পৰিসতি.

অথ নং মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘অয্যো নো আগতো’’তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা আসনসালায ৰা গেহে ৰা নিসীদাপেত্ৰা যাগুং দত্ৰা যাৰ ভত্তং ন নিট্ঠাতি, তাৰ পাদে ধোৰিত্ৰা মক্খেত্ৰা পুরতো নিসীদিত্ৰা পঞ্হং ৰা পুচ্ছন্তি, ধম্মং ৰা সোতুকামা হোন্তি. সচেপি ন কথাপেন্তি, জনসঙ্গহণত্থং ধম্মকথা নাম কাতব্বাযেৰাতি অট্ঠকথাচরিযা ৰদন্তি. ধম্মকথা হি কম্মট্ঠানৰিনিমুত্তা নাম নত্থি, তস্মা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ ধম্মং কথেত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেনেৰ আহারং পরিভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা নিৰত্তিযমানেহিপি মনুস্সেহি অনুগতোৰ গামতো নিক্খমিত্ৰা তত্থ তে নিৰত্তেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জতি.

অথ নং পুরেতরং নিক্খমিত্ৰা বহিগামে কতভত্তকিচ্চা সামণেরদহরভিক্খূ দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরমস্স গণ্হন্তি. পোরাণকভিক্খূ কির ন ‘‘অম্হাকং উপজ্ঝাযো আচরিযো’’তি মুখং ওলোকেত্ৰা ৰত্তং করোন্তি, সম্পত্তপরিচ্ছেদেনেৰ করোন্তি. তে তং পুচ্ছন্তি – ‘‘ভন্তে, এতে মনুস্সা তুম্হাকং কিং হোন্তি, মাতিপক্খতো সম্বন্ধা পিতিপক্খতো’’তি? কিং দিস্ৰা পুচ্ছথাতি? তুম্হেসু এতেসং পেমং বহুমানন্তি. ‘‘আৰুসো, যং মাতাপিতূহিপি দুক্করতরং, তং এতে অম্হাকং করোন্তি, পত্তচীৰরম্পি নো এতেসং সন্তকমেৰ, এতেসং আনুভাৰেন নেৰ ভযে ভযং, ন ছাতকে ছাতকং জানাম, এদিসা নাম অম্হাকং উপকারিনো নত্থী’’তি তেসং গুণে কথযন্তো গচ্ছতি. অযং ৰুচ্চতি হরতি ন পচ্চাহরতীতি.

যস্স পন পগেৰ ৰুত্তপ্পকারং ৰত্তপটিপত্তিং করোন্তস্স কম্মজতেজো পজ্জলতি, অনুপাদিণ্ণকং মুঞ্চিত্ৰা উপাদিণ্ণকং গণ্হাতি, সরীরতো সেদা মুচ্চন্তি, কম্মট্ঠানৰীথিং নারোহতি, সো পগেৰ পত্তচীৰরমাদায ৰেগসাৰ চেতিযং ৰন্দিত্ৰা গোরূপানং নিক্খমনৰেলাযমেৰ গামং যাগুভিক্খায পৰিসিত্ৰা যাগুং লভিত্ৰা আসনসালং গন্ত্ৰা পিৰতি. অথস্স দ্ৰিত্তিক্খত্তুং অজ্ঝোহরণমত্তেনেৰ কম্মজতেজো উপাদিণ্ণকং মুঞ্চিত্ৰা অনুপাদিণ্ণকং গণ্হাতি, ঘটসতেন ন্হাতো ৰিয তেজোধাতুপরিল়াহনিব্বানং পত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেন যাগুং পরিভুঞ্জিত্ৰা পত্তঞ্চ মুখঞ্চ ধোৰিত্ৰা অন্তরাভত্তে কম্মট্ঠানং মনসিকত্ৰা অৰসেসট্ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেন আহারং পরিভুঞ্জিত্ৰা ততো পট্ঠায পোঙ্খানুপোঙ্খং উপট্ঠহমানং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাৰ আগচ্ছতি. অযং ৰুচ্চতি পচ্চাহরতি ন হরতীতি. এদিসা চ ভিক্খূ যাগুং পিৰিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা বুদ্ধসাসনে অরহত্তং পত্তা নাম গণনপথং ৰীতিৰত্তা. সীহল়দীপেযেৰ তেসু তেসু গামেসু আসনসালাযং ন তং আসনমত্থি, যত্থ যাগুং পিৰিত্ৰা অরহত্তং পত্তা ভিক্খূ নত্থীতি.

যো পন পমাদৰিহারী হোতি নিক্খিত্তধুরো, সব্বৰত্তানি ভিন্দিত্ৰা পঞ্চৰিধচেতোৰিনিবন্ধবদ্ধচিত্তো ৰিহরন্তো ‘‘কম্মট্ঠানং নাম অত্থী’’তিপি সঞ্ঞং অকত্ৰা গামং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন সংসট্ঠো চরিত্ৰা চ ভুঞ্জিত্ৰা চ তুচ্ছো নিক্খমতি. অযং ৰুচ্চতি নেৰ হরতি ন পচ্চাহরতীতি.

যো পনাযং হরতি চ পচ্চাহরতি চাতি ৰুত্তো, সো গতপচ্চাগতিকৰত্তৰসেন ৰেদিতব্বো. অত্তকামা হি কুলপুত্তা সাসনে পব্বজিত্ৰা দসপি ৰীসম্পি তিংসম্পি চত্তালীসম্পি পঞ্ঞাসম্পি সতম্পি একতো ৰসন্তা কতিকৰত্তং কত্ৰা ৰিহরন্তি ‘‘আৰুসো, তুম্হে ন ইণট্টা, ন ভযট্টা, ন জীৰিকাপকতা পব্বজিতা, দুক্খা মুচ্চিতুকামা পনেত্থ পব্বজিতা, তস্মা গমনে উপ্পন্নকিলেসং গমনেযেৰ নিগ্গণ্হথ, ঠানে, নিসজ্জায, সযনে উপ্পন্নকিলেসং সযনেযেৰ নিগ্গণ্হথা’’তি. তে এৰং কতিকৰত্তং কত্ৰা ভিক্খাচারং গচ্ছন্তা অড্ঢউসভউসভঅড্ঢগাৰুতগাৰুতন্তরেসু পাসাণা হোন্তি, তায সঞ্ঞায কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাৰ গচ্ছন্তি. সচে কস্সচি গমনে কিলেসো উপ্পজ্জতি, তত্থেৰ নং নিগ্গণ্হাতি. তথা অসক্কোন্তো তিট্ঠতি. অথস্স পচ্ছতো আগচ্ছন্তোপি তিট্ঠতি, সো ‘‘অযং ভিক্খু তুয্হং উপ্পন্নৰিতক্কং জানাতি, অননুচ্ছৰিকং তে এত’’ন্তি অত্তানং পটিচোদেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা তত্থেৰ অরিযভূমিং ওক্কমতি, তথা অসক্কোন্তো নিসীদতীতি সো এৰ নযো. অরিযভূমিং ওক্কমিতুং অসক্কোন্তোপি, তং কিলেসং ৰিক্খম্ভেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তোৰ গচ্ছতি, ন কম্মট্ঠানৰিপ্পযুত্তেন চিত্তেন পাদং উদ্ধরতি. উদ্ধরতি চে, পটিনিৰত্তিত্ৰা পুরিমপদেসংযেৰ এতি আলিন্দকৰাসী মহাফুস্সদেৰত্থেরো ৰিয.

সো কির একূনৰীসতি ৰস্সানি গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো এৰ ৰিহাসি. মনুস্সাপি সুদং অন্তরামগ্গে কসন্তা চ ৰপন্তা চ মদ্দন্তা চ কম্মানি চ করোন্তা থেরং তথা গচ্ছন্তং দিস্ৰা – ‘‘অযং থেরো পুনপ্পুনং নিৰত্তিত্ৰা গচ্ছতি, কিং নু খো মগ্গমূল়্হো, উদাহু কিঞ্চি পমুট্ঠো’’তি সমুল্লপন্তি. সো তং অনাদিযিত্ৰা কম্মট্ঠানযুত্তচিত্তেনেৰ সমণধম্মং করোন্তো ৰীসতিৰস্সব্ভন্তরে অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তপ্পত্তদিৰসে চস্স চঙ্কমনকোটিযং অধিৰত্থা দেৰতা অঙ্গুলীহি দীপং উজ্জালেত্ৰা অট্ঠাসি. চত্তারোপি মহারাজানো সক্কো চ দেৰানমিন্দো ব্রহ্মা চ সহম্পতি উপট্ঠানং আগমংসু. তঞ্চ ওভাসং দিস্ৰা ৰনৰাসীমহাতিস্সত্থেরো তং দুতিযদিৰসে পুচ্ছি – ‘‘রত্তিভাগে আযস্মতো সন্তিকে ওভাসো অহোসি, কিং সো ওভাসো’’তি? থেরো ৰিক্খেপং করোন্তো ‘‘ওভাসো নাম দীপোভাসোপি হোতি, মণিওভাসোপী’’তি এৰমাদিমাহ. ততো ‘‘পটিচ্ছাদেথ তুম্হে’’তি নিবদ্ধো আমাতি পটিজানিত্ৰা আরোচেসি.

কাল়ৰল্লিমণ্ডপৰাসীমহানাগত্থেরো ৰিয চ. সোপি কির গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো পঠমং তাৰ ‘‘ভগৰতো মহাপধানং পূজেস্সামী’’তি সত্ত ৰস্সানি ঠানচঙ্কমমেৰ অধিট্ঠাসি. পুন সোল়স ৰস্সানি গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো কম্মট্ঠানযুত্তেনেৰ চিত্তেন পাদং উদ্ধরন্তো ৰিপ্পযুত্তেন উদ্ধটে পটিনিৰত্তন্তো গামসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘গাৰী নু পব্বজিতো নূ’’তি আসঙ্কনীযপদেসে ঠত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা কচ্ছকরকতো উদকেন পত্তং ধোৰিত্ৰা উদকগণ্ডূসং করোতি. কিং কারণা? ‘‘মা মে ভিক্খং দাতুং ৰা ৰন্দিতুং ৰা আগতে মনুস্সে ‘দীঘাযুকা হোথা’তি ৰচনমত্তেনাপি কম্মট্ঠানৰিক্খেপো অহোসী’’তি ‘‘অজ্জ, ভন্তে, কতিমী’’তি দিৰসং ৰা ভিক্খুগণনং ৰা পঞ্হং ৰা পুচ্ছিতো পন উদকং গিলিত্ৰা আরোচেতি. সচে দিৰসাদিপুচ্ছকা ন হোন্তি, নিক্খমনৰেলাযং গামদ্ৰারে নিট্ঠুভিত্ৰা যাতি.

কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতা পঞ্ঞাস ভিক্খূ ৰিয চ. তে কির আসাল়্হিপুণ্ণমিযং কতিকৰত্তং অকংসু – ‘‘অরহত্তং অপত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং নালপিস্সামা’’তি. গামঞ্চ পিণ্ডায পৰিসন্তা উদকগণ্ডূসং কত্ৰা পৰিসিংসু. দিৰসাদীসু পুচ্ছিতেসু ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিংসু. তত্থ মনুস্সা নিট্ঠুভনং দিস্ৰা জানিংসু – ‘‘অজ্জেকো আগতো, অজ্জ দ্ৰে’’তি. এৰঞ্চ চিন্তেসুং – ‘‘কিং নু খো এতে অম্হেহেৰ সদ্ধিং ন সল্লপন্তি, উদাহু অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি. যদি অঞ্ঞমঞ্ঞং ন সল্লপন্তি, অদ্ধা ৰিৰাদজাতা ভৰিস্সন্তি. এথ নে অঞ্ঞমঞ্ঞং খমাপেস্সামা’’তি সব্বে ৰিহারং গন্ত্ৰা পঞ্ঞাসায ভিক্খূসু দ্ৰেপি ভিক্খূ একোকাসে নাদ্দসংসু. ততো যো তেসু চক্খুমা পুরিসো, সো আহ – ‘‘ন ভো কলহকারকানং ওকাসো ঈদিসো হোতি, সুসম্মট্ঠং চেতিযঙ্গণং বোধিযঙ্গণং, সুনিক্খিত্তা সম্মজ্জনিযো, সুপট্ঠিতং পানীযং পরিভোজনীয’’ন্তি. তে ততোৰ নিৰত্তা. তেপি ভিক্খূ অন্তোতেমাসেযেৰ অরহত্তং পত্ৰা মহাপৰারণাযং ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেসুং.

এৰং কাল়ৰল্লিমণ্ডপৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয, কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতা ভিক্খূ ৰিয চ কম্মট্ঠানযুত্তেনেৰ চিত্তেন পাদং উদ্ধরন্তো গামসমীপং গন্ত্ৰা উদকগণ্ডূসং কত্ৰা ৰীথিযো সল্লক্খেত্ৰা যত্থ সুরাসোণ্ডধুত্তাদযো কলহকারকা চণ্ডহত্থিঅস্সাদযো ৰা নত্থি, তং ৰীথিং পটিপজ্জতি. তত্থ চ পিণ্ডায চরমানো ন তুরিততুরিতো ৰিয জৰেন গচ্ছতি. ন হি জৰেন পিণ্ডপাতিকধুতঙ্গং নাম কিঞ্চি অত্থি. ৰিসমভূমিভাগপত্তং পন উদকসকটং ৰিয নিচ্চলো হুত্ৰা গচ্ছতি. অনুঘরং পৰিট্ঠো চ দাতুকামং ৰা অদাতুকামং ৰা সল্লক্খেতুং তদনুরূপং কালং আগমেন্তো ভিক্খং গহেত্ৰা অন্তোগামে ৰা বহিগামে ৰা ৰিহারমেৰ ৰা আগন্ত্ৰা যথাফাসুকে পতিরূপে ওকাসে নিসীদিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো আহারে পটিকূলসঞ্ঞং উপট্ঠপেত্ৰা অক্খব্ভঞ্জনৰণলেপনপুত্তমংসূপমাৰসেন পচ্চৰেক্খন্তো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং আহারং আহারেতি, নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায…পে… ভুত্তাৰী চ উদককিচ্চং কত্ৰা মুহুত্তং ভত্তকিলমথং পটিপস্সম্ভেত্ৰা যথা পুরেভত্তং, এৰং পচ্ছাভত্তং পুরিমযামং পচ্ছিমযামঞ্চ কম্মট্ঠানমেৰ মনসিকরোতি. অযং ৰুচ্চতি হরতি চ পচ্চাহরতি চাতি.

ইমং পন হরণপচ্চাহরণসঙ্খাতং গতপচ্চাগতিকৰত্তং পূরেন্তো যদি উপনিস্সযসম্পন্নো হোতি, পঠমৰযে এৰ অরহত্তং পাপুণাতি. নো চে পঠমৰযে পাপুণাতি, অথ মজ্ঝিমৰযে পাপুণাতি. নো চে মজ্ঝিমৰযে পাপুণাতি, অথ পচ্ছিমৰযে পাপুণাতি, নো চে পচ্ছিমৰযে পাপুণাতি, অথ মরণসমযে. নো চে মরণসমযে পাপুণাতি, অথ দেৰপুত্তো হুত্ৰা. নো চে দেৰপুত্তো হুত্ৰা পাপুণাতি, অনুপ্পন্নে বুদ্ধে নিব্বত্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকরোতি. নো চে পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকরোতি, অথ বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে খিপ্পাভিঞ্ঞো ৰা হোতি, সেয্যথাপি থেরো বাহিযো দারুচীরিযো মহাপঞ্ঞো ৰা, সেয্যথাপি থেরো সারিপুত্তো, মহিদ্ধিকো ৰা, সেয্যথাপি থেরো মহামোগ্গল্লানো, ধুতৰাদো ৰা, সেয্যথাপি থেরো মহাকস্সপো, দিব্বচক্খুকো ৰা, সেয্যথাপি থেরো অনুরুদ্ধো, ৰিনযধরো ৰা, সেয্যথাপি থেরো উপালি, ধম্মকথিকো ৰা, সেয্যথাপি থেরো পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তো, আরঞ্ঞিকো ৰা, সেয্যথাপি থেরো রেৰতো, বহুস্সুতো ৰা, সেয্যথাপি থেরো আনন্দো, সিক্খাকামো ৰা, সেয্যথাপি থেরো রাহুলো বুদ্ধপুত্তোতি. ইতি ইমস্মিং চতুক্কে য্ৰাযং হরতি পচ্চাহরতি চ, তস্স গোচরসম্পজঞ্ঞং সিখাপত্তং হোতি.

অভিক্কমাদীসু পন অসম্মুয্হনং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং. তং এৰং ৰেদিতব্বং – ইধ ভিক্খু অভিক্কমন্তো ৰা পটিক্কমন্তো ৰা যথা অন্ধপুথুজ্জনা অভিক্কমাদীসু – ‘‘অত্তা অভিক্কমতি, অত্তনা অভিক্কমো নিব্বত্তিতো’’তি ৰা ‘‘অহং অভিক্কমামি, মযা অভিক্কমো নিব্বত্তিতো’’তি ৰা সম্মুয্হন্তি, তথা অসম্মুয্হন্তো অভিক্কমামীতি চিত্তে উপ্পজ্জমানে তেনেৰ চিত্তেন সদ্ধিং চিত্তসমুট্ঠানা ৰাযোধাতু ৰিঞ্ঞত্তিং জনযমানা উপ্পজ্জতি, ইতি চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারৰসেন অযং কাযসম্মতো অট্ঠিসঙ্ঘাটো অভিক্কমতি. তস্সেৰং অভিক্কমতো একেকপাদুদ্ধরণে পথৰীধাতু আপোধাতূতি দ্ৰে ধাতুযো ওমত্তা হোন্তি মন্দা, ইতরা দ্ৰে অধিমত্তা হোন্তি বলৰতিযো, তথা অতিহরণৰীতিহরণেসু, ৰোস্সজ্জনে তেজোধাতু ৰাযোধাতূতি দ্ৰে ধাতুযো ওমত্তা হোন্তি মন্দা, ইতরা দ্ৰে অধিমত্তা হোন্তি বলৰতিযো, তথা সন্নিক্খেপনসন্নিরুম্ভনেসু.

তত্থ উদ্ধরণে পৰত্তা রূপারূপধম্মা অতিহরণং ন পাপুণন্তি, তথা অতিহরণে পৰত্তা ৰীতিহরণং, ৰীতিহরণে পৰত্তা ৰোস্সজ্জনং, ৰোস্সজ্জনে পৰত্তা সন্নিক্খেপনং, সন্নিক্খেপনে পৰত্তা সন্নিরুম্ভনং ন পাপুণন্তি, তত্থ তত্থেৰ পব্বপব্বং সন্ধিসন্ধি ওধিওধি হুত্ৰা তত্তকপালে পক্খিত্ততিলানি ৰিয তটতটাযন্তা ভিজ্জন্তি. তত্থ কো একো অভিক্কমতি, কস্স ৰা একস্স অভিক্কমনং? পরমত্থতো হি ধাতূনংযেৰ গমনং, ধাতূনং ঠানং, ধাতূনং নিসজ্জা, ধাতূনং সযনং. তস্মিং তস্মিঞ্হি কোট্ঠাসে সদ্ধিং রূপেন –

‘‘অঞ্ঞং উপ্পজ্জতে চিত্তং, অঞ্ঞং চিত্তং নিরুজ্ঝতি;

অৰীচিমনুসম্বন্ধো, নদীসোতোৰ ৰত্ততী’’তি. –

এৰং অভিক্কমাদীসু অসম্মুয্হনং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং নামাতি.

নিট্ঠিতো ‘‘অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতী’’তিপদস্স অত্থো.

আলোকিতে ৰিলোকিতেতি এত্থ পন আলোকিতং নাম পুরতো পেক্খনং, ৰিলোকিতং নাম অনুদিসাপেক্খনং. অঞ্ঞানিপি হেট্ঠা উপরি পচ্ছতো অনুপেক্খনৰসেন ওলোকিতউল্লোকিতাপলোকিতানি নাম হোন্তি. তানি ইধ ন গহিতানি, সারুপ্পৰসেন পন ইমানেৰ দ্ৰে গহিতানি. ইমিনা ৰা মুখেন সব্বানিপি তানি গহিতানেৰাতি.

তত্থ ‘‘আলোকেস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নে চিত্তৰসেনেৰ অনোলোকেত্ৰা অত্থপরিগ্গণ্হনং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তং আযস্মন্তং নন্দং কাযসক্খিং কত্ৰা ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘সচে, ভিক্খৰে, নন্দস্স পুরত্থিমা দিসা আলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো পুরত্থিমং দিসং আলোকেতি ‘এৰং মে পুরত্থিমং দিসং আলোকযতো নাভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাসৰিস্সন্তী’তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে, ভিক্খৰে, নন্দস্স পচ্ছিমা দিসা, উত্তরা দিসা, দক্খিণা দিসা, উদ্ধং, অধো, অনুদিসা আলোকেতব্বা হোতি, সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা নন্দো অনুদিসং আলোকেতি ‘এৰং মে অনুদিসং আলোকযতো’…পে… সম্পজানো হোতী’’তি (অ. নি. ৮.৯).

অপিচ ইধাপি পুব্বে ৰুত্তচেতিযদস্সনাদিৰসেনেৰ সাত্থকতা চ সপ্পাযতা চ ৰেদিতব্বা. কম্মট্ঠানস্স পন অৰিজহনমেৰ গোচরসম্পজঞ্ঞং, তস্মা খন্ধধাতুআযতনকম্মট্ঠানিকেহি অত্তনো কমট্ঠানৰসেনেৰ কসিণাদিকম্মট্ঠানিকেহি ৰা পন কম্মট্ঠানসীসেনেৰ আলোকনৰিলোকনং কাতব্বং.

‘‘অব্ভন্তরে অত্তা নাম আলোকেতা ৰা ৰিলোকেতা ৰা নত্থি, ‘আলোকেস্সামী’তি পন চিত্তে উপ্পজ্জমানে তেনেৰ চিত্তেন সদ্ধিং চিত্তসমুট্ঠানা ৰাযোধাতু ৰিঞ্ঞত্তিং জনযমানা উপ্পজ্জতি. ইতি চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারৰসেন হেট্ঠিমং অক্খিদলং অধো সীদতি, উপরিমং উদ্ধং লঙ্ঘেতি, কোচি যন্তকেন ৰিৰরন্তো নাম নত্থি, ততো চক্খুৰিঞ্ঞাণং দস্সনকিচ্চং সাধেন্তং উপ্পজ্জতী’’তি এৰং পজাননং পনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং নাম.

অপিচ মূলপরিঞ্ঞাআগন্তুকতাৰকালিকভাৰৰসেনপেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. মূলপরিঞ্ঞাৰসেন তাৰ –

‘‘ভৰঙ্গাৰজ্জনঞ্চেৰ, দস্সনং সম্পটিচ্ছনং;

সন্তীরণং ৰোট্ঠব্বনং, জৰনং ভৰতি সত্তমং’’.

তত্থ ভৰঙ্গং উপপত্তিভৰস্স অঙ্গকিচ্চং সাধযমানং পৰত্ততি, তং আৰট্টেত্ৰা কিরিযমনোধাতু আৰজ্জনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা চক্খুৰিঞ্ঞাণং দস্সনকিচ্চং সাধযমানং, তন্নিরোধা ৰিপাকমনোধাতু সম্পটিচ্ছনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা ৰিপাকমনোৰিঞ্ঞাণধাতু সন্তীরণকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা কিরিযমনোৰিঞ্ঞাণধাতু ৰোট্ঠব্বনকিচ্চং সাধযমানা, তন্নিরোধা সত্তক্খত্তুং জৰনং জৰতি. তত্থ পঠমজৰনেপি ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি রজ্জনদুস্সনমুয্হনৰসেন আলোকিতৰিলোকিতং ন হোতি, দুতিযজৰনেপি…পে… সত্তমজৰনেপি. এতেসু পন যুদ্ধমণ্ডলে যোধেসু ৰিয হেট্ঠুপরিযৰসেন ভিজ্জিত্ৰা পতিতেসু ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি রজ্জনাদিৰসেন আলোকিতৰিলোকিতং হোতি. এৰং তাৰেত্থ মূলপরিঞ্ঞাৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

চক্খুদ্ৰারে পন রূপে আপাথমাগতে ভৰঙ্গচলনতো উদ্ধং সককিচ্চনিপ্ফাদনৰসেন আৰজ্জনাদীসু উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধেসু অৰসানে জৰনং উপ্পজ্জতি, তং পুব্বে উপ্পন্নানং আৰজ্জনাদীনং গেহভূতে চক্খুদ্ৰারে আগন্তুকপুরিসো ৰিয হোতি. তস্স যথা পরগেহে কিঞ্চি যাচিতুং পৰিট্ঠস্স আগন্তুকপুরিসস্স গেহসামিকেসু তুণ্হীমাসিনেসু আণাকরণং ন যুত্তং, এৰং আৰজ্জনাদীনং গেহভূতে চক্খুদ্ৰারে আৰজ্জনাদীসুপি অরজ্জন্তেসু অদুস্সন্তেসু অমুয্হন্তেসু চ রজ্জনদুস্সনমুয্হনং অযুত্তন্তি এৰং আগন্তুকভাৰৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

যানি পনেতানি চক্খুদ্ৰারে ৰোট্ঠব্বনপরিযোসানানি চিত্তানি উপ্পজ্জন্তি, তানি সদ্ধিং সম্পযুত্তধম্মেহি তত্থ তত্থেৰ ভিজ্জন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং ন পস্সন্তি, ইত্তরানি তাৰকালিকানি হোন্তি. তত্থ যথা একস্মিং ঘরে সব্বেসু মানুসকেসু মতেসু অৰসেসস্স একস্স তঙ্খণংযেৰ মরণধম্মস্স ন যুত্তা নচ্চগীতাদীসু অভিরতি নাম, এৰমেৰ একদ্ৰারে সসম্পযুত্তেসু আৰজ্জনাদীসু তত্থ তত্থেৰ মতেসু অৰসেসস্স তঙ্খণংযেৰ মরণধম্মস্স জৰনস্সাপি রজ্জনদুস্সনমুয্হনৰসেন অভিরতি নাম ন যুত্তাতি এৰং তাৰকালিকভাৰৰসেন অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অপিচ খন্ধাযতনধাতুপচ্চযপচ্চৰেক্খণৰসেনপেতং ৰেদিতব্বং. এত্থ হি চক্খু চেৰ রূপা চ রূপক্খন্ধো, দস্সনং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, ফস্সাদিকা সঙ্খারা সঙ্খারক্খন্ধো, এৰমেতেসং পঞ্চন্নং খন্ধানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু চক্খাযতনং, রূপং রূপাযতনং, দস্সনং মনাযতনং, ৰেদনাদযো সম্পযুত্তধম্মা ধম্মাযতনং, এৰমেতেসং চতুন্নং আযতনানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু চক্খুধাতু, রূপং রূপধাতু, দস্সনং চক্খুৰিঞ্ঞাণধাতু, তংসম্পযুত্তা ৰেদনাদযো ধম্মা ধম্মধাতু, এৰমেতেসং চতুন্নং ধাতূনং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতি? তথা চক্খু নিস্সযপচ্চযো, রূপং আরম্মণপচ্চযো, আৰজ্জনং অনন্তরসমনন্তরূপনিস্সযনত্থিৰিগতপচ্চযো, আলোকো উপনিস্সযপচ্চযো, ৰেদনাদযো সহজাতপচ্চযো. এৰমেতেসং পচ্চযানং সমৰাযে আলোকনৰিলোকনং পঞ্ঞাযতি. তত্থ কো একো আলোকেতি, কো ৰিলোকেতীতি এৰমেত্থ খন্ধাযতনধাতুপচ্চযপচ্চৰেক্খণৰসেনপি অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

সমিঞ্জিতে পসারিতেতি পব্বানং সমিঞ্জনপসারণে. তত্থ চিত্তৰসেনেৰ সমিঞ্জনপসারণং অকত্ৰা হত্থপাদানং সমিঞ্জনপসারণপচ্চযা অত্থানত্থং পরিগ্গণ্হিত্ৰা অত্থপরিগ্গণ্হনং সাত্থকসম্পজঞ্ঞং. তত্থ হত্থপাদে অতিচিরং সমিঞ্জিত্ৰা ৰা পসারেত্ৰা ৰা ঠিতস্স খণে খণে ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, চিত্তং একগ্গং ন লভতি, কম্মট্ঠানং পরিপততি, ৰিসেসং নাধিগচ্ছতি. কালে সমিঞ্জন্তস্স কালে পসারেন্তস্স পন তা ৰেদনা নুপ্পজ্জন্তি, চিত্তং একগ্গং হোতি, কম্মট্ঠানং ফাতিং গচ্ছতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতীতি এৰং অত্থানত্থপরিগ্গণ্হনং ৰেদিতব্বং.

অত্থে পন সতিপি সপ্পাযাসপ্পাযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা সপ্পাযপরিগ্গণ্হনং সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং. তত্রাযং নযো – মহাচেতিযঙ্গণে কির দহরভিক্খূ সজ্ঝাযং গণ্হন্তি. তেসং পিট্ঠিপস্সে দহরভিক্খুনিযো ধম্মং সুণন্তি. তত্থেকো দহরো হত্থং পসারেন্তো কাযসংসগ্গং পত্ৰা তেনেৰ কারণেন গিহী জাতো. অপরো ভিক্খু পাদং পসারেন্তো অগ্গিম্হি পসারেসি, অট্ঠিং আহচ্চ পাদো ঝাযি. অপরো ৰম্মিকে পসারেসি, সো আসীৰিসেন দট্ঠো. অপরো চীৰরকুটিদণ্ডকে পসারেসি, তং মণিসপ্পো ডংসি. তস্মা এৰরূপে অসপ্পাযে অপসারেত্ৰা সপ্পাযে পসারেতব্বং. ইদমেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং.

গোচরসম্পজঞ্ঞং পন মহাথেরৰত্থুনা দীপেতব্বং – মহাথেরো কির দিৰাট্ঠানে নিসিন্নো অন্তেৰাসিকেহি সদ্ধিং কথযমানো সহসা হত্থং সমিঞ্জিত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সণিকং সমিঞ্জেসি. তং অন্তেৰাসিকা পুচ্ছিংসু – ‘‘কস্মা, ভন্তে, সহসা হত্থং সমিঞ্জিত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সণিকং সমিঞ্জিত্থা’’তি. যতো পট্ঠাযাহং, আৰুসো, কম্মট্ঠানং মনসিকাতুং আরদ্ধো, ন মে কম্মট্ঠানং মুঞ্চিত্ৰা হত্থো সমিঞ্জিতপুব্বো, ইদানি পন তুম্হেহি সদ্ধিং কথযমানেন কম্মট্ঠানং মুঞ্চিত্ৰা সমিঞ্জিতো, তস্মা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা সমিঞ্জেসিন্তি. সাধু, ভন্তে, ভিক্খুনা নাম এৰরূপেন ভৰিতব্বন্তি. এৰমেত্থাপি কম্মট্ঠানাৰিজহনমেৰ গোচরসম্পজঞ্ঞন্তি ৰেদিতব্বং.

অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি সমিঞ্জন্তো ৰা পসারেন্তো ৰা নত্থি, ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেন পন সুত্তাকড্ঢনৰসেন দারুযন্তস্স হত্থপাদলল়নং ৰিয সমিঞ্জনপসারণং হোতীতি পরিজাননং পনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞন্তি ৰেদিতব্বং.

সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণেতি এত্থ সঙ্ঘাটিচীৰরানং নিৰাসনপারুপনৰসেন, পত্তস্স ভিক্খাপটিগ্গহণাদিৰসেন পরিভোগো ধারণং নাম. তত্থ সঙ্ঘাটিচীৰরধারণে তাৰ নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা চ পিণ্ডায চরতো আমিসলাভো, ‘‘সীতস্স পটিঘাতাযা’’তিআদিনা নযেন ভগৰতা ৰুত্তপ্পকারোযেৰ চ অত্থো অত্থো নাম. তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

উণ্হপকতিকস্স পন দুব্বলস্স চ চীৰরং সুখুমং সপ্পাযং, সীতালুকস্স ঘনং দুপট্টং. ৰিপরীতং অসপ্পাযং. যস্স কস্সচি জিণ্ণং অসপ্পাযমেৰ. অগ্গল়াদিদানেন হিস্স তং পলিবোধকরং হোতি. তথা পট্টুণ্ণদুকূলাদিভেদং লোভনীযচীৰরং. তাদিসঞ্হি অরঞ্ঞে এককস্স নিৰাসন্তরাযকরং, জীৰিতন্তরাযকরঞ্চাপি হোতি. নিপ্পরিযাযেন পন যং নিমিত্তকম্মাদিমিচ্ছাজীৰৰসেন উপ্পন্নং, যঞ্চস্স সেৰমানস্স অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, তং অসপ্পাযং. ৰিপরীতং সপ্পাযং, তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি চীৰরং পারুপন্তো নত্থি, ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পন চীৰরপারুপনং হোতি. তত্থ চীৰরম্পি অচেতনং, কাযোপি অচেতনো. চীৰরং ন জানাতি ‘‘মযা কাযো পারুপিতো’’তি. কাযোপি ন জানাতি ‘‘অহং চীৰরেন পারুপিতো’’তি. ধাতুযোৰ ধাতুসমূহং পটিচ্ছাদেন্তি পটপিলোতিকায পোত্থকরূপপটিচ্ছাদনে ৰিয. তস্মা নেৰ সুন্দরং চীৰরং লভিত্ৰা সোমনস্সং কাতব্বং, ন অসুন্দরং লভিত্ৰা দোমনস্সং. নাগৰম্মিকচেতিযরুক্খাদীসু হি কেচি মালাগন্ধধূমৰত্থাদীহি সক্কারং করোন্তি, কেচি গূথমুত্তকদ্দমদণ্ডসত্থপহারাদীহি অসক্কারং. ন তেহি নাগৰম্মিকরুক্খাদযো সোমনস্সং ৰা করোন্তি দোমনস্সং ৰা. এৰমেৰং নেৰ সুন্দরং চীৰরং লভিত্ৰা সোমনস্সং কাতব্বং, ন অসুন্দরং লভিত্ৰা দোমনস্সন্তি এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

পত্তধারণেপি পত্তং সহসাৰ অগ্গহেত্ৰা – ‘‘ইমং গহেত্ৰা পিণ্ডায চরমানো ভিক্খং লভিস্সামী’’তি এৰং পত্তগ্গহণপচ্চযা পটিলভিতব্বঅত্থৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. কিসদুব্বলসরীরস্স পন গরুপত্তো অসপ্পাযো. যস্স কস্সচি চতুপঞ্চগণ্ঠিকাহতো দুব্বিসোধনীযো অসপ্পাযোৰ. দুদ্ধোতপত্তো হি ন ৰট্টতি, তং ধোৰন্তস্সেৰ চস্স পলিবোধো হোতি. মণিৰণ্ণপত্তো পন লোভনীযো চীৰরে ৰুত্তনযেনেৰ অসপ্পাযো. নিমিত্তকম্মাদিৰসেন লদ্ধো, পন যঞ্চস্স সেৰমানস্স অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, অযং একন্তঅসপ্পাযোৰ. ৰিপরীতো সপ্পাযো. তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি পত্তং গণ্হন্তো নত্থি, ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পত্তগ্গহণং নাম হোতি. তত্থ পত্তোপি অচেতনো, হত্থাপি অচেতনা. পত্তো ন জানাতি ‘‘অহং হত্থেহি গহিতো’’তি. হত্থাপি ন জানন্তি ‘‘পত্তো অম্হেহি গহিতো’’তি. ধাতুযোৰ ধাতুসমূহং গণ্হন্তি, সণ্ডাসেন অগ্গিৰণ্ণপত্তগ্গহণে ৰিযাতি এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অপিচ যথা ছিন্নহত্থপাদে ৰণমুখেহি পগ্ঘরিতপুব্বলোহিতকিমিকুলে নীলমক্খিকসম্পরিকিণ্ণে অনাথসালায অনাথমনুস্সে দিস্ৰা দযালুকা পুরিসা তেসং ৰণপট্টচোল়কানি চেৰ কপালাদীহি ভেসজ্জানি চ উপনামেন্তি. তত্থ চোল়কানিপি কেসঞ্চি সণ্হানি, কেসঞ্চি থূলানি পাপুণন্তি, ভেসজ্জকপালানিপি কেসঞ্চি সুসণ্ঠানানি, কেসঞ্চি দুস্সণ্ঠানানি পাপুণন্তি, ন তে তত্থ সুমনা ৰা দুম্মনা ৰা হোন্তি. ৰণপটিচ্ছাদনমত্তেনেৰ হি চোল়কেন ভেসজ্জপটিগ্গহমত্তেনেৰ চ কপালকেন তেসং অত্থো. এৰমেৰ যো ভিক্খু ৰণচোল়কং ৰিয চীৰরং, ভেসজ্জকপালকং ৰিয চ পত্তং, কপালে ভেসজ্জমিৰ চ পত্তে লদ্ধভিক্খং সল্লক্খেতি. অযং সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে অসম্মোহসম্পজঞ্ঞেন উত্তমসম্পজানকারীতি ৰেদিতব্বো.

অসিতাদীসু অসিতেতি পিণ্ডপাতভোজনে. পীতেতি যাগুআদিপানে. খাযিতেতি পিট্ঠখজ্জকাদিখাদনে. সাযিতেতি মধুফাণিতাদিসাযনে. তত্থ ‘‘নেৰ দৰাযা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তো অট্ঠৰিধোপি অত্থো অত্থো নাম, তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

লূখপণীততিত্তমধুরাদীসু পন যেন ভোজনেন যস্স অফাসু হোতি, তং তস্স অসপ্পাযং. যং পন নিমিত্তকম্মাদিৰসেন পটিলদ্ধং, যঞ্চস্স ভুঞ্জতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, তং একন্তঅসপ্পাযমেৰ. ৰিপরীতং সপ্পাযং. তস্স ৰসেনেত্থ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেনেৰ চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি ভুঞ্জকো নত্থি, ৰুত্তপ্পকারচিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পত্তপটিগ্গহণং নাম হোতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ হত্থস্স পত্তে ওতারণং নাম হোতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ আলোপকরণং আলোপুদ্ধরণং মুখৰিৰরণঞ্চ হোতি. ন কোচি কুঞ্চিকায ন যন্তকেন হনুকট্ঠীনি ৰিৰরতি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ আলোপস্স মুখে ঠপনং উপরিদন্তানং মুসলকিচ্চসাধনং হেট্ঠাদন্তানং উদুক্খলকিচ্চসাধনং জিৰ্হায হত্থকিচ্চসাধনঞ্চ হোতি. ইতি নং তত্থ অগ্গজিৰ্হায তনুকখেল়ো, মূলজিৰ্হায বহলখেল়ো মক্খেতি. তং হেট্ঠাদন্তউদুক্খলে জিৰ্হাহত্থপরিৰত্তিতং খেল়উদকতেমিতং উপরিদন্তমুসলসঞ্চুণ্ণিতং কোচি কটচ্ছুনা ৰা দব্বিযা ৰা অন্তো পৰেসেন্তো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুযাৰ পৰিসতি. পৰিট্ঠং পৰিট্ঠং কোচি পলালসন্থরং কত্ৰা ধারেন্তো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুৰসেনেৰ তিট্ঠতি. ঠিতং ঠিতং কোচি উদ্ধনং কত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা পচন্তো নাম নত্থি, তেজোধাতুযাৰ পচ্চতি. পক্কং পক্কং কোচি দণ্ডকেন ৰা যট্ঠিযা ৰা বহি নীহরকো নাম নত্থি, ৰাযোধাতুযেৰ নীহরতি. ইতি ৰাযোধাতু অতিহরতি চ ৰীতিহরতি চ ধারেতি চ পরিৰত্তেতি চ সঞ্চুণ্ণেতি চ ৰিসোসেতি চ নীহরতি চ; পথৰীধাতু ধারেতি চ পরিৰত্তেতি চ সঞ্চুণ্ণেতি চ ৰিসোসেতি চ; আপোধাতু সিনেহেতি চ অল্লত্তঞ্চ অনুপালেতি; তেজোধাতু অন্তোপৰিট্ঠং পরিপাচেতি; আকাসধাতু অঞ্জসো হোতি; ৰিঞ্ঞাণধাতু তত্থ তত্থ সম্মাপযোগমন্ৰায আভুজতীতি এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অপিচ গমনতো, পরিযেসনতো, পরিভোগতো, আসযতো, নিধানতো, অপরিপক্কতো, পরিপক্কতো, ফলতো, নিস্সন্দতো, সম্মক্খনতোতি এৰং দসৰিধং পটিকূলভাৰং পচ্চৰেক্খণতোপেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. ৰিত্থারকথা পনেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৯৪ আদযো) আহারপটিকূলসঞ্ঞানিদ্দেসতো গহেতব্বা.

উচ্চারপস্সাৰকম্মেতি উচ্চারস্স চ পস্সাৰস্স চ করণে. তত্থ পত্তকালে উচ্চারপস্সাৰং অকরোন্তস্স সকলসরীরতো সেদা মুচ্চন্তি, অক্খীনি ভমন্তি, চিত্তং ন একগ্গং হোতি, অঞ্ঞে চ রোগা উপ্পজ্জন্তি. করোন্তস্স পন সব্বং তং ন হোতীতি অযমেত্থ অত্থো. তস্স ৰসেন সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং. অট্ঠানে উচ্চারপস্সাৰং করোন্তস্স পন আপত্তি হোতি, অযসো ৰড্ঢতি, জীৰিতন্তরাযোপি হোতি. পতিরূপে ঠানে করোন্তস্স সব্বং তং ন হোতীতি ইদমেত্থ সপ্পাযং. তস্স ৰসেন সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং, কম্মট্ঠানাৰিজহনৰসেন চ গোচরসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

অব্ভন্তরে অত্তা নাম কোচি উচ্চারপস্সাৰকম্মং করোন্তো নত্থি, চিত্তকিরিযৰাযোধাতুৰিপ্ফারেনেৰ পন উচ্চারপস্সাৰকম্মং হোতি. যথা পন পক্কে গণ্ডে গণ্ডভেদেন পুব্বলোহিতং অকামতায নিক্খমতি, যথা চ অতিভরিতা উদকভাজনা উদকং অকামতায নিক্খমতি, এৰং পক্কাসযমুত্তৰত্থীসু সন্নিচিতা উচ্চারপস্সাৰা ৰাযুৰেগসমুপ্পীল়িতা অকামতাযপি নিক্খমন্তি. সো পনাযং এৰং নিক্খমন্তো উচ্চারপস্সাৰো নেৰ তস্স ভিক্খুনো অত্তনো হোতি ন পরস্স, কেৰলং সরীরনিস্সন্দোৰ হোতি. যথা কিং? যথা উদকতুম্বতো পুরাণউদকং ছড্ডেন্তস্স নেৰ তং অত্তনো হোতি ন পরেসং, কেৰলং পটিজগ্গনমত্তমেৰ হোতি. এৰং পৰত্তপটিসঙ্খানৰসেনেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং ৰেদিতব্বং.

গতাদীসু গতেতি গমনে. ঠিতেতি ঠানে. নিসিন্নেতি নিসজ্জায. সুত্তেতি সযনে. জাগরিতে তি জাগরণে. ভাসিতেতি কথনে. তুণ্হীভাৰেতি অকথনে. এত্থ চ যো চিরং গন্ত্ৰা ৰা চঙ্কমিত্ৰা ৰা অপরভাগে ঠিতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘চঙ্কমনকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং গতে সম্পজানকারী নাম.

যো সজ্ঝাযং ৰা করোন্তো পঞ্হং ৰা ৰিস্সজ্জেন্তো কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকরোন্তো চিরং ঠত্ৰা অপরভাগে নিসিন্নো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘ঠিতকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং ঠিতে সম্পজানকারী নাম.

যো সজ্ঝাযাদিকরণৰসেনেৰ চিরং নিসীদিত্ৰা অপরভাগে নিপন্নো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘‘নিসিন্নকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং নিসিন্নে সম্পজানকারী নাম.

যো পন নিপন্নকোৰ সজ্ঝাযং করোন্তো কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকরোন্তো নিদ্দং ওক্কমিত্ৰা অপরভাগে উট্ঠায ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘‘সযনকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি, অযং সুত্তে চ জাগরিতে চ সম্পজানকারী নাম. কিরিযমযচিত্তানঞ্হি অপ্পৰত্তং সুত্তং নাম, পৰত্তং জাগরিতং নামাতি.

যো পন ভাসমানো – ‘‘অযং সদ্দো নাম ওট্ঠে চ পটিচ্চ দন্তে চ জিৰ্হঞ্চ তালুঞ্চ পটিচ্চ চিত্তস্স চ তদনুরূপং পযোগং পটিচ্চ জাযতী’’তি সতো সম্পজানো ভাসতি, চিরং ৰা পন কালং সজ্ঝাযং কত্ৰা ধম্মং ৰা কথেত্ৰা কম্মট্ঠানং ৰা পরিৰত্তেত্ৰা পঞ্হং ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা অপরভাগে তুণ্হীভূতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি ‘‘ভাসিতকালে উপ্পন্না রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি অযং ভাসিতে সম্পজানকারী নাম.

যো তুণ্হীভূতো চিরং ধম্মং ৰা কম্মট্ঠানং ৰা মনসিকত্ৰা অপরভাগে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘‘তুণ্হীভূতকালে পৰত্তা রূপারূপধম্মা এত্থেৰ নিরুদ্ধা’’তি. উপাদারূপপৰত্তিযা সতি ভাসতি নাম, অসতি তুণ্হী ভৰতি নামাতি, অযং তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী নামাতি. এৰমেত্থ অসম্মোহসম্পজঞ্ঞং তস্স ৰসেন সম্পজানকারিতা ৰেদিতব্বা. ইমস্মিং সুত্তে সতিপট্ঠানমিস্সকসম্পজঞ্ঞং পুব্বভাগং কথিতং.

৩. ভিক্খুসুত্তৰণ্ণনা

৩৬৯. ততিযে এৰমেৰ পনিধেকচ্চেতি সো কির ভিক্খু কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ইতো চিতো চ আহিণ্ডতি, কাযৰিৰেকং নানুযুঞ্জতি. তেন নং ভগৰা নিগ্গণ্হন্তো এৰমাহ. তস্মাতি যস্মা সংখিত্তেন দেসনং যাচসি, তস্মা. দিট্ঠীতি কম্মস্সকতাদিট্ঠি.

৪. সালসুত্তৰণ্ণনা

৩৭০. চতুত্থে ধম্মৰিনযোতি ধম্মোতি ৰা ৰিনযোতি ৰা উভযমেতং সত্থুসাসনস্সেৰ নামং. সমাদপেতব্বাতি গণ্হাপেতব্বা. একোদিভূতাতি খণিকসমাধিনা একগ্গভূতা. সমাহিতা একগ্গচিত্তাতি উপচারপ্পনাৰসেন সম্মা ঠপিতচিত্তা চ একগ্গচিত্তা চ. ইমস্মিং সুত্তে নৰকভিক্খূহি চেৰ খীণাসৰেহি চ ভাৰিতসতিপট্ঠানা পুব্বভাগা, সত্তহি সেখেহি ভাৰিতা মিস্সকা.

৬. সকুণগ্ঘিসুত্তৰণ্ণনা

৩৭২. ছট্ঠে সকুণগ্ঘীতি সকুণং হনতীতি সকুণগ্ঘি, সেনস্সেতং অধিৰচনং. সহসা অজ্ঝপত্তাতি লোভসাহসেন পত্তা. অলক্খিকাতি নিস্সিরিকা. অপ্পপুঞ্ঞাতি পরিত্তপুঞ্ঞা. সচেজ্জ মযন্তি সচে অজ্জ মযং. নঙ্গলকট্ঠকরণন্তি নঙ্গলেন কসিকরণং, অধুনা কট্ঠং খেত্তট্ঠানন্তি অত্থো. লেড্ডুট্ঠানন্তি লেড্ডূনং ঠানং. সংৰদমানাতি সম্মা ৰদমানা, অত্তনো বলস্স সুট্ঠু ৰণ্ণং ৰদমানাতি অত্থো. মহন্তং লেড্ডুং অভিরুহিত্ৰাতি উদ্ধনসণ্ঠানেন ঠিতেসু তীসু লেড্ডূসু ‘‘ইতো সেনে আগচ্ছন্তে ইতো নিক্খমিস্সামি, ইতো আগচ্ছন্তে ইতো’’তি সল্লক্খেত্ৰা তেসু একং লেড্ডুং অভিরুহিত্ৰা অট্ঠাসি অৰদমানো. সন্নয্হাতি খুরপ্পং সন্নয্হমানো ৰিয সন্নয্হিত্ৰা সুট্ঠু ঠপেত্ৰা. বহুআগতো খো ম্যাযন্তি ‘‘ময্হং অত্থায অযং বহুতং ঠানং আগতো, অপ্পং অৰসিট্ঠং, ইদানি মং গণ্হিস্সতী’’তি ঞত্ৰা দারুগুল়ো ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা তস্সেৰ লেড্ডুস্স অন্তরে পচ্চুপাদি, পটিপন্নো পৰিট্ঠোতি অত্থো. উরং পচ্চতাল়েসীতি ‘‘একপ্পহারেনেৰ লাপস্স সীসং ছিন্দিত্ৰা গহেস্সামী’’তি পক্খন্দত্তা ৰেগং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো তস্মিং লেড্ডুস্মিং উরং পতাল়েসি. তাৰদেৰস্স হদযমংসং ফালিযিত্থ. অথ লাপো ‘‘দিট্ঠা ৰত সত্তুনো পিট্ঠী’’তি হট্ঠতুট্ঠো তস্স হদযে অপরাপরং চঙ্কমি.

৭. মক্কটসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৩. সত্তমে দুগ্গাতি দুগ্গমা. চারীতি সঞ্চারো. লেপং ওড্ডেন্তীতি ৰটরুক্খখীরাদীহি যোজেত্ৰা লেপং করোন্তি, তং মক্কটানং ধুৰগমনট্ঠানন্তি সল্লক্খেত্ৰা রুক্খসাখাদীসু ঠপেন্তি. পঞ্চোড্ডিতোতি পঞ্চসু ঠানেসু কাজদণ্ডকং পৰেসেত্ৰা গহেতব্বা কাজসিক্কা ৰিয ওড্ডিতো. থুনং সেতীতি থুনন্তো সযতি.

৮. সূদসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৪. অট্ঠমে সূদোতি ভত্তকারকো. নানচ্চযেহীতি নানাচযেহি, নানাৰিধেহীতি অত্থো. অযমেৰ ৰা পাঠো. অম্বিলগ্গেহীতি অম্বিলকোট্ঠাসেহি. এসেৰ নযো সব্বত্থ. অভিহরতীতি গহণত্থায হত্থং পসারেতি. বহুং গণ্হাতীতি একগ্গহণেন বহুং গণ্হন্তোপি পুনপ্পুনং গণ্হন্তোপি বহুং গণ্হতেৰ. অভিহারানন্তি সতং ৰা সহস্সং ৰা উক্খিপিত্ৰা অভিহটানং দাযানং. উপক্কিলেসাতি পঞ্চ নীৰরণা. নিমিত্তং ন উগ্গণ্হাতীতি ‘‘ইমং মে কম্মট্ঠানং অনুলোমং ৰা গোত্রভুং ৰা আহচ্চ ঠিত’’ন্তি ন জানাতি, অত্তনো চিত্তস্স নিমিত্তং গণ্হিতুং ন সক্কোতি. ইমস্মিং সুত্তে পুব্বভাগৰিপস্সনা সতিপট্ঠানাৰ কথিতা.

৯. গিলানসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৫. নৰমে বেল়ুৰগামকেতি ৰেসালিযা সমীপে এৰংনামকো পাদগামো অত্থি, তস্মিং. যথামিত্তন্তিআদীসু মিত্তাতি মিত্তাৰ. সন্দিট্ঠাতি তত্থ তত্থ সঙ্গম্ম দিট্ঠমত্তা নাতিদল়্হমিত্তা. সম্ভত্তাতি সুট্ঠু ভত্তা সিনেহৰন্তো দল়্হমিত্তা. যেসং যত্থ যত্থ এৰরূপা ভিক্খূ অত্থি, তে তত্থ তত্থ ৰস্সং উপেথাতি অত্থো. কস্মা এৰমাহ? তেসং ফাসুৰিহারত্থায. তেসং কির বেল়ুৰগামকে সেনাসনং নপ্পহোতি, ভিক্খাপি মন্দা. সমন্তা ৰেসালিযা পন বহূনি সেনাসনানি, ভিক্খাপি সুলভা. তস্মা এৰমাহ.

অথ কস্মা ‘‘যথাসুখং গচ্ছথা’’তি ন ৰিস্সজ্জেসি? তেসং অনুকম্পায. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অহং দসমাসমত্তং ঠত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামি. সচে ইমে দূরং গচ্ছিস্সন্তি, মং পরিনিব্বানকালে দট্ঠুং ন সক্খিস্সন্তি. অথ নেসং ‘সত্থা পরিনিব্বাযন্তো অম্হাকং সতিমত্তম্পি ন অদাসি. সচে জানেয্যাম, ন এৰং দূরে ৰসেয্যামা’তি ৰিপ্পটিসারো ভৰেয্য. ৰেসালিযা সমন্তা পন ৰস্সং ৰসন্তা মাসস্স অট্ঠ ৰারে আগন্ত্ৰা ধম্মং সুণিস্সন্তি, সুগতোৰাদং লভিস্সন্তী’’তি ন ৰিস্সজ্জেসি.

খরোতি ফরুসো. আবাধোতি ৰিসভাগরোগো. বাল়্হাতি বলৰতিযো. মারণন্তিকাতি মরণন্তং মরণসন্তিকং পাপনসমত্থা. সতো সম্পজানো অধিৰাসেসীতি সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা ঞাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা অধিৰাসেসি. অৰিহঞ্ঞমানোতি ৰেদনানুৰত্তনৰসেন অপরাপরং পরিৰত্তনং অকরোন্তো অপীল়িযমানো অদুক্খিযমানো চ অধিৰাসেসি. অনামন্তেত্ৰাতি অজানাপেত্ৰা. অনপলোকেত্ৰাতি অজানাপেত্ৰাৰ ওৰাদানুসাসনিং অদত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰীরিযেনাতি পুব্বভাগৰীরিযেন চেৰ ফলসমাপত্তিৰীরিযেন চ. পটিপণামেত্ৰাতি ৰিক্খম্ভেত্ৰা. জীৰিতসঙ্খারন্তি এত্থ জীৰিতম্পি জীৰিতসঙ্খারো. যেন জীৰিতং সঙ্খরীযতি ছিজ্জমানং ঘটেত্ৰা ঠপীযতি, সো ফলসমাপত্তিধম্মোপি জীৰিতসঙ্খারো. সো ইধ অধিপ্পেতো. অধিট্ঠাযাতি অধিট্ঠহিত্ৰা পৰত্তেত্ৰা জীৰিতঠপনসমত্থং ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জেয্যন্তি অযমেত্থ সঙ্খেপত্থো.

কিং পন ভগৰা ইতো পুব্বে ফলসমাপত্তিং ন সমাপজ্জতীতি? সমাপজ্জতি. সা পন খণিকসমাপত্তি. খণিকসমাপত্তি চ অন্তোসমাপত্তিযংযেৰ ৰেদনং ৰিক্খম্ভেতি, সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতমত্তস্স কট্ঠপাতেন ৰা কঠলপাতেন ৰা ছিন্নসেৰালো ৰিয উদকং, পুন সরীরং ৰেদনা অজ্ঝোত্থরতি. যা পন রূপসত্তকং অরূপসত্তকঞ্চ নিগ্গুম্বং নিজ্জটং কত্ৰা মহাৰিপস্সনাৰসেন সমাপন্না সমাপত্তি, সা সুট্ঠু ৰিক্খম্ভেতি. যথা নাম পুরিসেন পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা হত্থেহি চ পাদেহি চ সুট্ঠু অপব্যুল়্হসেৰালো চিরেন উদকং ওত্থরতি, এৰমেৰ ততো ৰুট্ঠিতস্স চিরেন ৰেদনা উপ্পজ্জতি. ইতি ভগৰা তংদিৰসং মহাবোধিপল্লঙ্কে অভিনৰং ৰিপস্সনং পট্ঠপেন্তো ৰিয রূপসত্তকং অরূপসত্তকঞ্চ নিগ্গুম্বং নিজ্জটং কত্ৰা চুদ্দসহাকারেহি সন্নেত্ৰা মহাৰিপস্সনায ৰেদনং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ‘‘দসমাসে মা উপ্পজ্জিত্থা’’তি সমাপত্তিং সমাপজ্জি, সমাপত্তিৰিক্খম্ভিতা ৰেদনা দস মাসে ন উপ্পজ্জিযেৰ.

গিলানা ৰুট্ঠিতোতি গিলানো হুত্ৰা পুন ৰুট্ঠিতো. মধুরকজাতো ৰিযাতি সঞ্জাতগরুভাৰো সঞ্জাতথদ্ধভাৰো সূলে উত্তাসিতপুরিসো ৰিয. ন পক্খাযন্তীতি ন পকাসন্তি, নানাকারতো ন উপট্ঠহন্তি. ধম্মাপি মং নপ্পটিভন্তীতি সতিপট্ঠানধম্মা ময্হং পাকটা ন হোন্তীতি দীপেতি. তন্তিধম্মা পন থেরস্স সুপ্পগুণা. ন উদাহরতীতি পচ্ছিমওৰাদং ন দেতি, তং সন্ধায ৰদতি.

অনন্তরং অবাহিরন্তি ধম্মৰসেন ৰা পুগ্গলৰসেন ৰা উভযং অকত্ৰা. ‘‘এত্তকং ধম্মং পরস্স ন দেসেস্সামী’’তি হি চিন্তেন্তো ধম্মং অব্ভন্তরং করোতি নাম, ‘‘এত্তকং পরস্স দেসেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো বাহিরং করোতি নাম. ‘‘ইমস্স পুগ্গলস্স দেসেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো পন পুগ্গলং অব্ভন্তরং করোতি নাম, ‘‘ইমস্স ন দেসেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো পুগ্গলং বাহিরং করোতি নাম. এৰং অকত্ৰা দেসিতোতি অত্থো. আচরিযমুট্ঠীতি যথা বাহিরকানং আচরিযমুট্ঠি নাম হোতি, দহরকালে কস্সচি অকথেত্ৰা পচ্ছিমকালে মরণমঞ্চে নিপন্না পিযমনাপস্স অন্তেৰাসিকস্স কথেন্তি, এৰং তথাগতস্স ‘‘ইদং মহল্লককালে পচ্ছিমঠানে কথেস্সামী’’তি মুট্ঠিং কত্ৰা পরিহরিত্ৰা ঠপিতং কিঞ্চি নত্থীতি দস্সেতি.

অহং ভিক্খুসঙ্ঘন্তি অহমেৰ ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামীতি ৰা, মমুদ্দেসিকোতি অহং উদ্দিসিতব্বট্ঠেন উদ্দেসো অস্সাতি মমুদ্দেসিকো, মমেৰ উদ্দিস্সিত্ৰা মং পচ্চাসীসমানো ভিক্খুসঙ্ঘো হোতু মম অচ্চযেন মা ৰা অহোসি, যং ৰা তং ৰা হোতূতি ইতি ৰা পন যস্স অস্সাতি অত্থো. ন এৰং হোতীতি বোধিপল্লঙ্কেযেৰ ইস্সামচ্ছেরানং ৰিগতত্তা এৰং ন হোতি. স কিন্তি সো কিং. আসীতিকোতি অসীতিসংৰচ্ছরিকো, ইদং পচ্ছিমৰযং অনুপ্পত্তভাৰদীপনত্থং ৰুত্তং. ৰেঠমিস্সকেনাতি বাহবন্ধচক্কবন্ধাদিনা পটিসঙ্খরণেন ৰেঠমিস্সকেন. মঞ্ঞেতি জরসকটং ৰিয ৰেঠমিস্সকেন মঞ্ঞে যাপেতি, অরহত্তফলৰেঠনেন চতুইরিযাপথকপ্পনং তথাগতস্স হোতীতি দস্সেতি.

ইদানি তমত্থং পকাসেন্তো যস্মিং আনন্দ সমযেতিআদিমাহ. তত্থ সব্বনিমিত্তানন্তি রূপনিমিত্তাদীনং. একচ্চানং ৰেদনানন্তি লোকিযানং ৰেদনানং. তস্মাতিহানন্দাতি যস্মা ইমিনা ফলসমাপত্তিৰিহারেন ফাসু হোতি, তস্মা তুম্হেপি তদত্থায এৰং ৰিহরথাতি দস্সেতি. অত্তদীপাতি মহাসমুদ্দগতা দীপং ৰিয অত্তানং দীপং পতিট্ঠং কত্ৰা ৰিহরথ. অত্তসরণাতি অত্তগতিকাৰ হোথ, মা অঞ্ঞগতিকা. ধম্মদীপধম্মসরণপদেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ ধম্মোতি নৰৰিধো লোকুত্তরধম্মো ৰেদিতব্বো. তমতগ্গেতি তমঅগ্গে, মজ্ঝে ত-কারো পদসন্ধিৰসেন ৰুত্তো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমে অগ্গতমাতি তমতগ্গাতি. এৰং সব্বং তমসোতং ছিন্দিত্ৰা অতিৰিয অগ্গে উত্তমভাৰে এতে, আনন্দ, মম ভিক্খূ ভৰিস্সন্তি, তেসং অগ্গে ভৰিস্সন্তি. যে কেচি সিক্খাকামা, সব্বেসং তেসং চতুসতিপট্ঠানগোচরাৰ ভিক্খূ অগ্গে ভৰিস্সন্তীতি অরহত্তনিকূটেন দেসনং গণ্হীতি.

১০. ভিক্খুনুপস্সযসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৬. দসমে তেনুপসঙ্কমীতি তস্মিং উপস্সযে কম্মট্ঠানকম্মিকা ভিক্খুনিযো অত্থি, তাসং উস্সুক্কাপেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেস্সামীতি উপসঙ্কমি. উল়ারং পুব্বেনাপরং ৰিসেসন্তি পুব্বৰিসেসতো অপরং উল়ারৰিসেসং. তত্থ মহাভূতপরিগ্গহো পুব্বৰিসেসো, উপাদারূপপরিগ্গহো অপরৰিসেসো নাম. তথা সকলরূপপরিগ্গহো পুব্বৰিসেসো, অরূপপরিগ্গহো অপরৰিসেসো নাম. রূপারূপপরিগ্গহো পুব্বৰিসেসো, পচ্চযপরিগ্গহো অপরৰিসেসো নাম সপ্পচ্চযনামরূপদস্সনং পুব্বৰিসেসো, তিলক্খণারোপনং অপরৰিসেসো নাম. এৰং পুব্বেনাপরং উল়ারৰিসেসং জানাতীতি অত্থো.

কাযারম্মণোতি যং কাযং অনুপস্সতি, তমেৰ আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জতি কিলেসপরিল়াহো. বহিদ্ধা ৰা চিত্তং ৰিক্খিপতীতি বহিদ্ধা ৰা পুথুত্তারম্মণে চিত্তুপ্পাদো ৰিক্খিপতি. কিস্মিঞ্চিদেৰ পসাদনীযে নিমিত্তে চিত্তং পণিদহিতব্বন্তি এৰং কিলেসপরিল়াহে চ লীনত্তে চ বহিদ্ধাৰিক্খেপে চ উপ্পন্নে কিলেসানুরঞ্জিতেন ন ৰত্তিতব্বং, কিস্মিঞ্চিদেৰ পসাদনীযে পসাদাৰহে বুদ্ধাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং ঠানে কম্মট্ঠানচিত্তং ঠপেতব্বং. চিত্তং সমাধিযতীতি আরম্মণে সম্মা আধিযতি সুট্ঠু ঠপিতং ঠপিযতি. পটিসংহরামীতি পসাদনীযট্ঠানতো পটিসংহরামি, মূলকম্মট্ঠানাভিমুখংযেৰ নং করোমীতি অত্থো. সো পটিসংহরতি চেৰাতি মূলকম্মট্ঠানাভিমুখঞ্চ পেসেতি. ন চ ৰিতক্কেতি ন চ ৰিচারেতীতি কিলেসৰিতক্কং ন ৰিতক্কেতি, কিলেসৰিচারং ন ৰিচারেতি. অৰিতক্কোম্হি অৰিচারোতি কিলেসৰিতক্কৰিচারেহি অৰিতক্কাৰিচারো. অজ্ঝত্তং সতিমা সুখমস্মীতি গোচরজ্ঝত্তে পৰত্তায সতিযা ‘‘সতিমাহমস্মি সুখিতো চা’’তি পজানাতি.

এৰং খো, আনন্দ, পণিধায ভাৰনা হোতীতি এৰং, আনন্দ, ঠপেত্ৰা ভাৰনা হোতি. ইমস্স হি ভিক্খুনো যথা নাম পুরিসস্স মহন্তং উচ্ছুভারং উক্খিপিত্ৰা যন্তসালং নেন্তস্স কিলন্তকিলন্তকালে ভূমিযং ঠপেত্ৰা উচ্ছুখণ্ডং খাদিত্ৰা পুন উক্খিপিত্ৰা গমনং হোতি; এৰমেৰ অরহত্তং পাপুণিতুং উগ্গহিতকম্মট্ঠানস্স কাযপরিল়াহাদীসু উপ্পন্নেসু তং কম্মট্ঠানং ঠপেত্ৰা বুদ্ধগুণাদিঅনুস্সরণেন চিত্তং পসাদেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা ভাৰনা পৰত্তা, তস্মা ‘‘পণিধায ভাৰনা হোতী’’তি ৰুত্তং. তস্স পন পুরিসস্স উচ্ছুভারং যন্তসালং নেত্ৰা পীল়েত্ৰা রসপানং ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো কম্মট্ঠানং মত্থকং পাপেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স ফলসমাপত্তিসুখানুভৰনং ৰেদিতব্বং.

বহিদ্ধাতি মূলকম্মট্ঠানং পহায বহি অঞ্ঞস্মিং আরম্মণে. অপ্পণিধাযাতি অট্ঠপেত্ৰা. অথ পচ্ছা পুরে অসংখিত্তং ৰিমুত্তং অপ্পণিহিতন্তি পজানাতীতি এত্থ কম্মট্ঠানৰসেন ৰা সরীরৰসেন ৰা দেসনাৰসেন ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো.

তত্থ কম্মট্ঠানে তাৰ কম্মট্ঠানস্স অভিনিৰেসো পুরে নাম, অরহত্তং পচ্ছা নাম. তত্থ যো ভিক্খু মূলকম্মট্ঠানং গহেত্ৰা কিলেসপরিল়াহস্স ৰা লীনত্তস্স ৰা বহিদ্ধাৰিক্খেপস্স ৰা উপ্পজ্জিতুং ওকাসং অদেন্তো সুদন্তগোণে যোজেত্ৰা সারেন্তো ৰিয চতুরস্সচ্ছিদ্দে সুতচ্ছিতং চতুরস্সঘটিকং পক্খিপন্তো ৰিয ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অতিট্ঠন্তো অলগ্গন্তো অরহত্তং পাপুণাতি, সো পুরেসঙ্খাতস্স কম্মট্ঠানাভিনিৰেসস্স পচ্ছাসঙ্খাতস্স অরহত্তস্স চ ৰসেন পচ্ছা পুরে অসংখিত্তং ৰিমুত্তং অপ্পণিহিতন্তি পজানাতি নাম.

সরীরে পন পাদঙ্গুলীনং অগ্গপব্বানি পুরে নাম, সীসকটাহং পচ্ছা নাম. তত্থ যো ভিক্খু পাদঙ্গুলীনং অগ্গপব্বঅট্ঠিকেসু অভিনিৰিসিত্ৰা ব্যাভঙ্গিযা যৰকলাপং মোচেন্তো ৰিয ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদৰসেন অট্ঠীনি পরিগ্গণ্হন্তো অন্তরা কিলেসপরিল়াহাদীনং উপ্পত্তিং ৰারেত্ৰা যাৰ সীসকটাহা ভাৰনং পাপেতি, সো পুরেসঙ্খাতানং অগ্গপাদঙ্গুলিপব্বানং পচ্ছাসঙ্খাতস্স সীসকটাহস্স চ ৰসেন পচ্ছা পুরে অসংখিত্তং ৰিমুত্তং অপ্পণিহিতন্তি পজানাতি নাম.

দেসনাযপি দ্ৰত্তিংসাকারদেসনায কেসা পুরে নাম, মত্থলুঙ্গং পচ্ছা নাম. তত্থ যো ভিক্খু কেসেসু অভিনিৰিসিত্ৰা ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসৰসেন কেসাদযো পরিগ্গণ্হন্তো অন্তরা কিলেসপরিল়াহাদীনং উপ্পত্তিং ৰারেত্ৰা যাৰ মত্থলুঙ্গা ভাৰনং পাপেতি. সো পুরেসঙ্খাতানং কেসানং পচ্ছাসঙ্খাতস্স মত্থলুঙ্গস্স চ ৰসেন পচ্ছা পুরে অসংখিত্তং ৰিমুত্তং অপ্পণিহিতন্তি পজানাতি নাম.

এৰং খো, আনন্দ, অপ্পণিধায ভাৰনা হোতীতি এৰং, আনন্দ, অট্ঠপেত্ৰা ভাৰনা হোতি. ইমস্স হি ভিক্খুনো যথা নাম পুরিসস্স গুল়ভারং লভিত্ৰা অত্তনো গামং অতিহরন্তস্স অন্তরা অট্ঠপেত্ৰাৰ উচ্চঙ্গে পক্খিত্তানি গুল়খণ্ডাদীনি খাদনীযানি খাদন্তস্স অত্তনো গামেযেৰ ওতরণং হোতি, এৰমেৰ অরহত্তং পাপুণিতুং আরদ্ধভাৰনস্স কাযপরিল়াহাদীনং উপ্পত্তিং ৰারেত্ৰা কম্মট্ঠানভাৰনা পৰত্তা, তস্মা ‘‘অপ্পণিধায ভাৰনা’’তি ৰুত্তা. তস্স পন পুরিসস্স তং গুল়ভারং অত্তনো গামং নেত্ৰা ঞাতীহি সদ্ধিং পরিভোগো ৰিয ইমস্স ভিক্খুনো কম্মট্ঠানং মত্থকং পাপেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স ফলসমাপত্তিসুখানুভৰনং ৰেদিতব্বং. ইমস্মিং সুত্তে পুব্বভাগৰিপস্সনা কথিতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

অম্বপালিৰগ্গো পঠমো.

২. নালন্দৰগ্গো

২. নালন্দসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৮. দুতিযৰগ্গস্স দুতিযে নালন্দাযন্তি নালন্দাতি এৰংনামকে নগরে, তং নগরং গোচরগামং কত্ৰা. পাৰারিকম্বৰনেতি দুস্সপাৰারিকসেট্ঠিনো অম্বৰনে. তং কির তস্স উয্যানং অহোসি. সো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা ভগৰতি পসন্নো তস্মিং উয্যানে কুটিলেণমণ্ডপাদিপটিমণ্ডিতং ভগৰতো ৰিহারং কত্ৰা নিয্যাতেসি. সো ৰিহারো জীৰকম্বৰনং ৰিয পাৰারিকম্বৰনন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. তস্মিং পাৰারিকম্বৰনে ৰিহরতীতি অত্থো.

এৰংপসন্নোতি এৰং উপ্পন্নসদ্ধো, এৰং সদ্দহামীতি অত্থো. ভিয্যোভিঞ্ঞতরোতি ভিয্যতরো অভিঞ্ঞাতো ভিয্যতরাভিয্যো ৰা, উত্তরিতরঞাণোতি অত্থো. সম্বোধিযন্তি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে অরহত্তমগ্গঞাণে ৰা অরহত্তমগ্গেনেৰ হি বুদ্ধগুণা নিপ্পদেসা গহিতা হোন্তি, দ্ৰেপি অগ্গসাৰকা অরহত্তমগ্গেনেৰ সাৰকপারমীঞাণং পটিলভন্তি, পচ্চেকবুদ্ধা পচ্চেকবোধিঞাণং, বুদ্ধা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চেৰ সকলে চ বুদ্ধগুণে. সব্বম্পি নেসং অরহত্তমগ্গেনেৰ ইজ্ঝতি. তস্মা অরহত্তমগ্গঞাণং সম্বোধি নাম হোতি. তেন উত্তরিতরো চ ভগৰতা নত্থি. তেনাহ ‘‘ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো, যদিদং সম্বোধিয’’ন্তি.

উল়ারাতি সেট্ঠা. অযঞ্হি উল়ারসদ্দো ‘‘উল়ারানি খাদনীযানি খাদন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৬৬) মধুরে আগচ্ছতি. ‘‘উল়ারায খলু ভৰং ৰচ্ছাযনো সমণং গোতমং পসংসায পসংসতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৮৮) সেট্ঠে. ‘‘অপ্পমাণো উল়ারো ওভাসো’’তিআদীসু (দী. নি. ২.৩২; ম. নি. ৩.২০১) ৰিপুলে. স্ৰাযমিধ সেট্ঠে আগতো. তেন ৰুত্তং ‘‘উল়ারাতি সেট্ঠা’’তি. আসভীতি উসভস্স ৰাচাসদিসী অচলা অসম্পৰেধী. একংসো গহিতোতি অনুস্সৰেন ৰা আচরিযপরম্পরায ৰা ইতিকিরায ৰা পিটকসম্পদানেন ৰা আকারপরিৰিতক্কেন ৰা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা ৰা তক্কহেতু ৰা নযহেতু ৰা অকথেত্ৰা পচ্চক্খতো ঞাণেন পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰিয একংসো গহিতো, সন্নিট্ঠানকথাৰ কথিতাতি অত্থো. সীহনাদোতি সেট্ঠনাদো, ৰনে উন্নাদযন্তেন সীহেন ৰিয উত্তমনাদো নদিতোতি অত্থো.

কিং নু তে সারিপুত্তাতি ইমং দেসনং কস্মা আরভি? অনুযোগদাপনত্থং. একচ্চো হি সীহনাদং নদিত্ৰা অত্তনো সীহনাদে অনুযোগং দাতুং ন সক্কোতি, নিঘংসনং ন খমতি, সিলেসে পতিতমক্কটো ৰিয হোতি. যথা ধমমানং অপরিসুদ্ধং লোহং ঝাযিত্ৰা অঙ্গারো হোতি, এৰং ঝামঙ্গারো ৰিয হোতি. একো সীহনাদে অনুযোগং দাপিযমানো দাতুং সক্কোতি, নিঘংসনং খমতি, ধমমানং নিদ্দোসজাতরূপং ৰিয অধিকতরং সোভতি, তাদিসো থেরো. তেন নং ভগৰা ‘‘অনুযোগক্খমো অয’’ন্তি ঞত্ৰা সীহনাদে অনুযোগদাপনত্থং ইমং দেসনং আরভি.

তত্থ সব্বে তেতি সব্বে তে তযা. এৰংসীলাতি মগ্গসীলেন ফলসীলেন লোকিযলোকুত্তরসীলেন এৰংসীলা. এৰংধম্মাতি এত্থ সমাধিপক্খা ধম্মা অধিপ্পেতা, মগ্গসমাধিনা ফলসমাধিনা লোকিযলোকুত্তরেন সমাধিনা এৰংসমাধীতি অত্থো. এৰংপঞ্ঞাতি মগ্গপঞ্ঞাদিৰসেনেৰ এৰংপঞ্ঞা. এৰংৰিহারিনোতি এত্থ পন হেট্ঠা সমাধিপক্খানং ধম্মানং গহিতত্তা ৰিহারো গহিতোপি পুন কস্মা গহিতমেৰ গণ্হতীতি চে. থেরেন ইদং গহিতমেৰ. ইদঞ্হি নিরোধসমাপত্তিদীপনত্থং ৰুত্তং. তস্মা এৰং নিরোধসমাপত্তিৰিহারিনো তে ভগৰন্তো অহেসুন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

এৰংৰিমুত্তাতি এত্থ ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তি, তদঙ্গৰিমুত্তি, সমুচ্ছেদৰিমুত্তি, পটিপস্সদ্ধিৰিমুত্তি, নিস্সরণৰিমুত্তীতি পঞ্চৰিধা ৰিমুত্তি. তত্থ অট্ঠ সমাপত্তিযো সযং ৰিক্খম্ভিতেহি নীৰরণাদীহি ৰিমুত্তত্তা ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. অনিচ্চানুপস্সনাদিকা সত্ত অনুপস্সনা সযং তস্স তস্স পচ্চনীকৰসেন পরিচ্চত্তাহি নিচ্চসঞ্ঞাদীহি ৰিমুত্তত্তা তদঙ্গৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. চত্তারো অরিযমগ্গা সযং সমুচ্ছিন্নেহি কিলেসেহি ৰিমুত্তত্তা সমুচ্ছেদৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. চত্তারি সামঞ্ঞফলানি মগ্গানুভাৰেন কিলেসানং পটিপস্সদ্ধন্তে উপ্পন্নত্তা পটিপস্সদ্ধিৰিমুত্তীতি সঙ্খং গচ্ছন্তি. নিব্বানং সব্বকিলেসেহি নিস্সটত্তা অপগতত্তা দূরে ঠিতত্তা নিস্সরণৰিমুত্তীতি সঙ্খং গতং. ইতি ইমাসং পঞ্চন্নং ৰিমুত্তীনং ৰসেন এৰং ৰিমুত্তাতি এত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

কিং পন তে সারিপুত্ত যে তে ভৰিস্সন্তীতি অতীতা তাৰ নিরুদ্ধা অপণ্ণত্তিকভাৰং গতা দীপসিখা ৰিয নিব্বুতা, এৰং নিরুদ্ধে অপণ্ণত্তিকভাৰং গতে ত্ৰং কথং জানিস্সসি, অনাগতবুদ্ধানং পন গুণা কিং তযা অত্তনো চিত্তেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিদিতাতি পুচ্ছন্তো এৰমাহ.

কিং পন ত্যাহং সারিপুত্ত এতরহীতি অনাগতাপি বুদ্ধা অজাতা অনিব্বত্তা অনুপ্পন্না, তে কথং জানিস্সসি. তেসঞ্হি জাননং অপদে আকাসে পদদস্সনং ৰিয হোতি. ইদানি মযা সদ্ধিং একৰিহারে ৰসসি, একতো ভিক্খায চরসি, ধম্মদেসনাকালে দক্খিণপস্সে নিসীদসি, কিং পন ময্হং গুণা অত্তনো চেতসা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিদিতা তযাতি অনুযুঞ্জন্তো এৰমাহ. থেরো পন পুচ্ছিতপুচ্ছিতে ‘‘নো হেতং ভন্তে’’তি পটিক্খিপতি.

থেরস্স চ ৰিদিতম্পি অত্থি, অৰিদিতম্পি. কিং সো অত্তনো ৰিদিতট্ঠানে পটিক্খেপং করোতি, অৰিদিতট্ঠানেতি? ৰিদিতট্ঠানে ন করোতি, অৰিদিতট্ঠানেযেৰ করোতি. থেরো কির অনুযোগে আরদ্ধে এৰং অঞ্ঞাসি ‘‘নাযং অনুযোগো সাৰকপারমীঞাণে, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে পন অযং অনুযোগো’’তি অত্তনো সাৰকপারমীঞাণে পটিক্খেপং অকত্ৰাৰ অৰিদিতট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণে পটিক্খেপং করোতি. তেন ইদম্পি দীপেতি – ভগৰা ময্হং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং বুদ্ধানং সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিকারণজাননসমত্থং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং নত্থীতি.

এত্থাতি এতেসু অতীতাদিভেদেসু বুদ্ধেসু. অথ কিঞ্চরহীতি অথ কস্মা এৰং ঞাণে অসতি তযা এৰং কথিতন্তি ৰদতি. ধম্মন্ৰযোতি ধম্মস্স পচ্চক্খতো ঞাণস্স অনুযোগং অনুগন্ত্ৰা উপ্পন্নং অনুমানঞাণং নযগ্গাহো ৰিদিতো, সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰাৰ ইমিনা আকারেন জানামি ভগৰাতি ৰদতি. থেরস্স হি নযগ্গাহো অপ্পমাণো অপরিযন্তো. যথা চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পমাণং ৰা পরিযন্তো ৰা নত্থি, এৰং ধম্মসেনাপতিনো নযগ্গাহস্স. তেন সো – ‘‘ইমিনা এৰংৰিধো ইমিনা এৰংৰিধো, ইমিনা অনুত্তরো ইমিনা অনুত্তরো সত্থা’’তি জানাতি. থেরস্স হি নযগ্গাহো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণগতিকো এৰ.

ইদানি তং নযগ্গাহং পাকটং কাতুং উপমং দস্সেন্তো সেয্যথাপি ভন্তেতিআদিমাহ. তত্থ যস্মা মজ্ঝিমদেসে নগরস্স উদ্ধাপপাকারাদীনি থিরানি ৰা হোন্তু দুব্বলানি ৰা, সব্বসো ৰা পন মা হোন্তু, চোরানং আসঙ্কা ন হোতি. তস্মা তং অগ্গহেত্ৰা পচ্চন্তিমং নগরন্তি আহ. দল়্হুদ্ধাপন্তি থিরমূলপাকারং. দল়্হপাকারতোরণন্তি থিরপাকারঞ্চেৰ থিরপিট্ঠসঙ্ঘাটঞ্চ. একদ্ৰারন্তি কস্মা আহ? বহুদ্ৰারে হি নগরে বহূহি পণ্ডিতদোৰারিকেহি ভৰিতব্বং, একদ্ৰারেৰ একো ৰট্টতি. থেরস্স চ পঞ্ঞায সদিসো অঞ্ঞো নত্থি, তস্মা অত্তনো পণ্ডিতভাৰস্স ওপম্মত্থং একংযেৰ দোৰারিকং দস্সেতুং ‘‘একদ্ৰার’’ন্তি আহ.

পণ্ডিতোতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো. ব্যত্তোতি ৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো ৰিসদঞাণো. মেধাৰীতি ঠানুপ্পত্তিকপঞ্ঞাসঙ্খাতায মেধায সমন্নাগতো. অনুপরিযাযপথন্তি অনুপরিযাযনামকং পাকারমগ্গং. পাকারসন্ধিন্তি দ্ৰিন্নং ইট্ঠকানং অপগতট্ঠানং. পাকারৰিৰরন্তি পাকারস্স ছিন্নট্ঠানং. চেতসো উপক্কিলেসেতি পঞ্চনীৰরণা চিত্তং উপক্কিলিস্সন্তি কিলিট্ঠং করোন্তি উপতাপেন্তি ৰিহেঠেন্তি, তস্মা ‘‘চেতসো উপক্কিলেসা’’তি ৰুচ্চন্তি. পঞ্ঞায দুব্বলীকরণেতি নীৰরণা উপ্পজ্জমানা অনুপ্পন্নায পঞ্ঞায উপ্পজ্জিতুং ন দেন্তি, তস্মা ‘‘পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা’’তি ৰুচ্চন্তি. সুপতিট্ঠিতচিত্তাতি চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুট্ঠু ঠপিতচিত্তা হুত্ৰা. সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতন্তি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাসভাৰেন ভাৰেত্ৰা. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিন্তি অরহত্তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিংসূতি দস্সেতি.

অপিচেত্থ সতিপট্ঠানাতি ৰিপস্সনা, বোজ্ঝঙ্গা মগ্গো, অনুত্তরসম্মাসম্বোধি অরহত্তং. সতিপট্ঠানাতি ৰা ৰিপস্সনা, বোজ্ঝঙ্গামিস্সকা, সম্মাসম্বোধি অরহত্তমেৰ. দীঘভাণকমহাসীৰত্থেরো পনাহ ‘‘সতিপট্ঠানে ৰিপস্সনং গহেত্ৰা বোজ্ঝঙ্গে মগ্গো চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চাতি গহিতে সুন্দরো পঞ্হো ভৰেয্য, ন পনেৰং গহিত’’ন্তি. ইতি থেরো সব্ববুদ্ধানং নীৰরণপ্পহানে সতিপট্ঠানভাৰনায সম্বোধিযঞ্চ মজ্ঝে ভিন্নসুৰণ্ণরজতানং ৰিয নানত্তাভাৰং দস্সেতি.

ইধ ঠত্ৰা উপমা সংসন্দেতব্বা – আযস্মা হি সারিপুত্তো পচ্চন্তনগরং দস্সেসি, পাকারং দস্সেসি, অনুপরিযাযপথং দস্সেসি, দ্ৰারং দস্সেসি, পণ্ডিতদোৰারিকং দস্সেসি, নগরং পৰিসনকনিক্খমনকে ওল়ারিকে পাণে দস্সেসি, দোৰারিকস্স তেসং পাণানং পাকটভাৰং দস্সেসি. তত্থ কিং কেন সদিসন্তি চে? নগরং ৰিয হি নিব্বানং, পাকারো ৰিয সীলং, অনুপরিযাযপথো ৰিয হিরী, দ্ৰারং ৰিয অরিযমগ্গো, পণ্ডিতদোৰারিকো ৰিয ধম্মসেনাপতি, নগরং পৰিসনকনিক্খমনকা ওল়ারিকপাণা ৰিয অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না বুদ্ধা, দোৰারিকস্স তেসং পাণানং পাকটভাৰো ৰিয আযস্মতো সারিপুত্তস্স অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং বুদ্ধানং সীলসমথাদীহি পাকটভাৰো. এত্তাৰতা থেরেন ভগৰতো – ‘‘এৰমহং সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰা ধম্মন্ৰযেন নযগ্গাহেন জানামী’’তি অত্তনো সীহনাদস্স অনুযোগো দিন্নো হোতি.

তস্মাতি যস্মা ‘‘ন খো মেতং, ভন্তে, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু অরহন্তেসু সম্মাসম্বুদ্ধেসু চেতোপরিযঞাণং অত্থি, অপিচ ধম্মন্ৰযো ৰিদিতো’’তি ৰদতি, তস্মা. অভিক্খণং ভাসেয্যাসীতি পুনপ্পুনং ভাসেয্যাসি, ‘‘পুব্বণ্হে মে কথিত’’ন্তি মা মজ্ঝন্হিকাদীসু ন কথযিত্থ, ‘‘অজ্জ ৰা মে কথিত’’ন্তি মা পরদিৰসাদীসু ন কথযিত্থাতি অত্থো. সা পহীযিস্সতীতি ‘‘সারিপুত্তসদিসোপি নাম ঞাণজৰনসম্পন্নো সাৰকো বুদ্ধানং চিত্তাচারং জানিতুং ন সক্কোতি, এৰং অপ্পমেয্যা তথাগতা’’তি চিন্তেন্তানং যা তথাগতে কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা, সা পহীযিস্সতীতি.

৩. চুন্দসুত্তৰণ্ণনা

৩৭৯. ততিযে মগধেসূতি এৰংনামকে জনপদে. নালকগামকেতি রাজগহস্স অৰিদূরে অত্তনো কুলসন্তকে এৰংনামকে গামে. চুন্দো সমণুদ্দেসোতি অযং থেরো ধম্মসেনাপতিস্স কনিট্ঠভাতিকো, তং ভিক্খূ অনুপসম্পন্নকালে ‘‘চুন্দো সমণুদ্দেসো’’তি সমুদাচরিত্ৰা থেরকালেপি তথেৰ সমুদাচরিংসু. তেন ৰুত্তং ‘‘চুন্দো সমণুদ্দেসো’’তি. উপট্ঠাকো হোতীতি মুখোদকদন্তকট্ঠদানেন চেৰ পরিৰেণসম্মজ্জন-পিট্ঠিপরিকম্মকরণ-পত্তচীৰরগ্গহণেন চ উপট্ঠানকরো হোতি. পরিনিব্বাযীতি অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতো. কতরস্মিং কালেতি? ভগৰতো পরিনিব্বানসংৰচ্ছরে.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – ভগৰা কির ৰুত্থৰস্সো ৰেল়ুৰগামকা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সাৰত্থিং গমিস্সামী’’তি আগতমগ্গেনেৰ পটিনিৰত্তন্তো অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনং পাৰিসি. ধম্মসেনাপতি ভগৰতো ৰত্তং দস্সেত্ৰা দিৰাট্ঠানং গতো, সো তত্থ অন্তেৰাসিকেসু ৰত্তং দস্সেত্ৰা পটিক্কন্তেসু দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা চম্মখণ্ডং পঞ্ঞাপেত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা ফলসমাপত্তিং পাৰিসি. অথস্স যথা পরিচ্ছেদেন ততো ৰুট্ঠিতস্স অযং পরিৰিতক্কো উদপাদি ‘‘বুদ্ধা নু খো পঠমং পরিনিব্বাযন্তি, উদাহু অগ্গসাৰকাতি, ততো ‘‘অগ্গসাৰকা পঠম’’ন্তি ঞত্ৰা অত্তনো আযুসঙ্খারং ওলোকেসি. সো ‘‘সত্তাহমেৰ মে আযুসঙ্খারা পৰত্তিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা ‘‘কত্থ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি চিন্তেসি.

ততো ‘‘রাহুলো তাৰতিংসেসু পরিনিব্বুতো, অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো ছদ্দন্তদহে, অহং কত্থ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি পুনপ্পুনং চিন্তেন্তো মাতরং আরব্ভ সতিং উপ্পাদেসি – ‘‘ময্হং মাতা সত্তন্নং অরহন্তানং মাতা হুত্ৰাপি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘেসু অপ্পসন্না, অত্থি নু খো তস্সা উপনিস্সযো, নত্থি নু খো’’তি. সোতাপত্তিমগ্গস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘কস্স দেসনায অভিসমযো ভৰিস্সতী’’তি ওলোকেন্তো ‘‘মমেৰ ধম্মদেসনায ভৰিস্সতি, ন অঞ্ঞস্স. সচে খো পনাহং অপ্পোস্সুক্কো ভৰেয্যং, ভৰিস্সন্তি মে ৰত্তারো – ‘‘সারিপুত্তত্থেরো অৰসেসজনানম্পি অৰস্সযো হোতি. তথা হিস্স সমচিত্তসুত্তন্তদেসনাদিৰসে (অ. নি. ২.৩৩-৩৭) কোটিসতসহস্সদেৰতা অরহত্তং পত্তা, তযো মগ্গে পটিৰিদ্ধদেৰতানং গণনা নত্থি, অঞ্ঞেসু চ ঠানেসু অনেকা অভিসমযা দিস্সন্তি, থেরে চ চিত্তং পসাদেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তানেৰ অসীতি কুলসহস্সানি, সো দানি সকমাতুমিচ্ছাদস্সনমত্তম্পি হরিতুং নাসক্খী’’তি. তস্মা মাতরং মিচ্ছাদস্সনা মোচেত্ৰা জাতোৰরকেযেৰ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা ‘‘অজ্জেৰ ভগৰন্তং অনুজানাপেত্ৰা নিক্খমিস্সামী’’তি চুন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, চুন্দ, অম্হাকং পঞ্চসতায ভিক্খুপরিসায সঞ্ঞং দেহি. ‘গণ্হথাৰুসো পত্তচীৰরানি, ধম্মসেনাপতি নালকগামং গন্তুকামো’’’তি. থেরো তথা অকাসি.

ভিক্খূ সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায থেরস্স সন্তিকং অগমংসু. থেরো সেনাসনং সংসামেত্ৰা দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাট্ঠানদ্ৰারে ঠত্ৰা দিৰাট্ঠানং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইদং দানি পচ্ছিমদস্সনং, পুন আগমনং নত্থী’’তি পঞ্চসতভিক্খূহি পরিৰুতো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ ‘‘অনুজানাতু মে ভন্তে ভগৰা, অনুজানাতু সুগতো. পরিনিব্বানকালো মে, ওস্সট্ঠো মে আযুসঙ্খারো’’তি. বুদ্ধা পন যস্মা ‘‘পরিনিব্বাহী’’তি ৰুত্তে মরণৰণ্ণং সংৰণ্ণেন্তীতি, ‘‘মা পরিনিব্বাহী’’তি ৰুত্তে ৰট্টস্স গুণং কথেন্তীতি মিচ্ছাদিট্ঠিকা দোসং আরোপেস্সন্তি, তস্মা তদুভযম্পি ন ৰদন্তি. তেন নং ভগৰা – ‘‘কত্থ পরিনিব্বাযিস্সসি সারিপুত্তা’’তি ৰত্ৰা – ‘‘অত্থি, ভন্তে, মগধেসু নালকগামে জাতোৰরকো, তত্থাহং পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি ৰুত্তে – ‘‘যস্স দানি ত্ৰং, সারিপুত্ত, কালং মঞ্ঞসি, ইদানি পন তে জেট্ঠকনিট্ঠভাতিকানং তাদিসস্স ভিক্খুনো দস্সনং দুল্লভং ভৰিস্সতি, দেসেহি নেসং ধম্ম’’ন্তি আহ.

থেরো – ‘‘সত্থা ময্হং ইদ্ধিৰিকুব্বনপুব্বঙ্গমং ধম্মদেসনং পচ্চাসীসতী’’তি ঞত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা তালপ্পমাণং আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ দসবলস্স পাদে ৰন্দি, পুন দ্ৰিতালপ্পমাণং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ দসবলস্স পাদে ৰন্দি, এতেনুপাযেন সত্ততালপ্পমাণং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অনেকানি পাটিহারিযসতানি দস্সেন্তো ধম্মকথং আরভি. দিস্সমানেনপি কাযেন কথেতি, অদিস্সমানেনপি. উপরিমেন ৰা হেট্ঠিমেন ৰা উপড্ঢকাযেন কথেতি অদিস্সমানেনপি দিস্সমানেনপি, কালেন চন্দৰণ্ণং দস্সেতি, কালেন সূরিযৰণ্ণং, কালেন পব্বতৰণ্ণং, কালেন সমুদ্দৰণ্ণং, কালেন চক্কৰত্তিরাজা হোতি, কালেন ৰেস্সৰণমহারাজা, কালেন সক্কো দেৰরাজা, কালেন মহাব্রহ্মাতি এৰং অনেকানি পাটিহারিযসতানি দস্সেন্তো ধম্মকথং কথেসি. সকলনগরং সন্নিপতি. থেরো ওরুয্হ দসবলস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কো নামো অযং সারিপুত্ত ধম্মপরিযাযো’’তি. সীহৰিকীল়িতো নাম, ভন্তেতি. তগ্ঘ, সারিপুত্ত, সীহৰিকীল়িতো তগ্ঘ, সারিপুত্ত, সীহৰিকীল়িতোতি.

থেরো অলত্তকৰণ্ণে হত্থে পসারেত্ৰা সত্থু সুৰণ্ণকচ্ছপসদিসে পাদে গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা – ‘‘ভন্তে, ইমেসং পাদানং ৰন্দনত্থায কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং পারমিযো পূরিতা, সো মে মনোরথো মত্থকং পত্তো, ইতো দানি পট্ঠায পটিসন্ধিৰসেন ন পুন একট্ঠানে সন্নিপাতো সমাগমো অত্থি, ছিন্নো এস ৰিস্সাসো, অনেকেহি বুদ্ধসতসহস্সেহি পৰিট্ঠং অজরং অমরং খেমং সুখং সীতলং অভযং নিব্বানপুরং পৰিসিস্সামি, সচে মে কিঞ্চি কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা ন রোচেথ, খমথ তং ভগৰা, গমনকালো ময্হ’’ন্তি. খমামি তে, সারিপুত্ত, ন খো পন তে কিঞ্চি কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা ময্হং অরুচ্চনকং অত্থি, যস্স দানি ত্ৰং, সারিপুত্ত, কালং মঞ্ঞসীতি.

ইতি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতসমনন্তরং সত্থু পাদে ৰন্দিত্ৰা উট্ঠিতমত্তে আযস্মন্তে সারিপুত্তে সিনেরুচক্কৰাল়হিমৰন্তপরিভণ্ডপব্বতে ধারযমানাপি – ‘‘অজ্জ ইমং গুণরাসিং ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয একপ্পহারেনেৰ ৰিরৰমানা মহাপথৰী যাৰ উদকপরিযন্তা অকম্পি, আকাসে দেৰদুন্দুভিযো ফলিংসু, মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা পোক্খরৰস্সং ৰস্সি.

সত্থা – ‘‘ধম্মসেনাপতিং পটিপাদেস্সামী’’তি ধম্মাসনা ৰুট্ঠায গন্ধকুটিঅভিমুখো গন্ত্ৰা মণিফলকে অট্ঠাসি. থেরো তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা – ‘‘ভগৰা ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকস্স অসঙ্খ্যেয্যস্স উপরি অনোমদস্সীসম্মাসম্বুদ্ধস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা তুম্হাকং দস্সনং পত্থেসিং, সা মে পত্থনা সমিদ্ধা, দিট্ঠা তুম্হে, তং পঠমদস্সনং, ইদং পচ্ছিমদস্সনং. পুন তুম্হাকং দস্সনং নত্থী’’তি ৰত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ যাৰ দস্সনৰিসযা অভিমুখোৰ পটিক্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. পুন মহাপথৰী ধারেতুং অসক্কোন্তী উদকপরিযন্তং কত্ৰা অকম্পি.

ভগৰা পরিৰারেত্ৰা ঠিতে ভিক্খূ আহ – ‘‘অনুগচ্ছথ, ভিক্খৰে, তুম্হাকং জেট্ঠভাতিক’’ন্তি. তস্মিং খণে চতস্সোপি পরিসা সম্মাসম্বুদ্ধং এককংযেৰ জেতৰনে ওহায নিরৰসেসা নিক্খমিংসু. সাৰত্থিনগরৰাসিনোপি – ‘‘সারিপুত্তত্থেরো কির সম্মাসম্বুদ্ধং আপুচ্ছিত্ৰা পরিনিব্বাযিতুকামো নিক্খন্তো, পস্সিস্সাম ন’’ন্তি নগরদ্ৰারানি নিরোকাসানি করোন্তা নিক্খমিত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা কেসে ৰিকিরিত্ৰা – ‘‘ইদানি মযং কহং মহাপঞ্ঞো নিসিন্নো, কহং ধম্মসেনাপতি নিসিন্নো’’তি পুচ্ছন্তা – ‘‘কস্স সন্তিকং গমিস্সাম, কস্স হত্থে সত্থারং ঠপেত্ৰা থেরো পক্কন্তো’’তিআদিনা নযেন পরিদেৰন্তা রোদন্তা থেরং অনুবন্ধিংসু.

থেরো মহাপঞ্ঞায ঠিতত্তা – ‘‘সব্বেসং অনতিক্কমনীযো এস মগ্গো’’তি মহাজনং ওৰদিত্ৰা – ‘‘তুম্হেপি, আৰুসো, তিট্ঠথ, মা দসবলে পমাদং আপজ্জিত্থা’’তি ভিক্খুসঙ্ঘম্পি নিৰত্তেত্ৰা অত্তনো পরিসাযেৰ সদ্ধিং পক্কামি. যেপি মনুস্সা – ‘‘পুব্বে অয্যো পচ্চাগমনচারিকং চরতি, ইদং ইদানি গমনং ন পুন পচ্চাগমনাযা’’তি পরিদেৰন্তা অনুবন্ধিংসুযেৰ. তেপি – ‘‘অপ্পমত্তা, আৰুসো, হোথ, এৰংভাৰিনো নাম সঙ্খারা’’তি নিৰত্তেসি.

অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো সব্বত্থ একরত্তিৰাসেন অন্তরামগ্গে সত্তাহং মনুস্সানং সঙ্গহং করোন্তো সাযং নালকগামং পত্ৰা গামদ্ৰারে নিগ্রোধরুক্খমূলে অট্ঠাসি. অথ উপরেৰতো নাম থেরস্স ভাগিনেয্যো বহিগামং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. থেরো তং আহ – ‘‘অত্থি গেহে তে অয্যিকা’’তি. আম ভন্তেতি. গচ্ছ অম্হাকং ইধাগতভাৰং আরোচেহি. ‘‘কস্মা আগতো’’তি চ ৰুত্তে – ‘‘অজ্জ কির একদিৰসং অন্তোগামে ৰসিস্সতি, জাতোৰরকং পটিজগ্গথ, পঞ্চন্নঞ্চ কির ভিক্খুসতানং ৰসনট্ঠানং জানাথা’’তি. সো গন্ত্ৰা – ‘‘অয্যিকে ময্হং মাতুলো আগতো’’তি আহ. ইদানি কুহিন্তি? গামদ্ৰারেতি. এককোৰ, অঞ্ঞোপি কোচি অত্থীতি? অত্থি পঞ্চসতা ভিক্খূতি. কিংকারণা আগতোতি? সো তং পৰত্তিং আরোচেসি. ব্রাহ্মণী – ‘‘কিং নু খো এত্তকানং ৰসনট্ঠানং পটিজগ্গাপেতি, দহরকালে পব্বজিত্ৰা মহল্লককালে গিহী হোতুকামো’’তি চিন্তেন্তী জাতোৰরকং পটিজগ্গাপেত্ৰা পঞ্চসতানং ৰসনট্ঠানং কারেত্ৰা দণ্ডদীপিকা জালেত্ৰা থেরস্স পাহেসি.

থেরো ভিক্খূহি সদ্ধিং পাসাদং আরুয্হ জাতোৰরকং পৰিসিত্ৰা নিসীদি, নিসীদিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ৰসনট্ঠানং গচ্ছথা’’তি ভিক্খূ উয্যোজেসি. তেসু গতমত্তেসুযেৰ থেরস্স খরো আবাধো উপ্পজ্জি, লোহিতপক্খন্দিকা মারণন্তিকা ৰেদনা ৰত্তন্তি. একং ভাজনং পৰিসতি, একং নিক্খমতি. ব্রাহ্মণী – ‘‘মম পুত্তস্স পৰত্তি ময্হং ন রুচ্চতী’’তি অত্তনো ৰসনগব্ভদ্ৰারং নিস্সায অট্ঠাসি.

চত্তারো মহারাজানো ‘‘ধম্মসেনাপতি কুহিং ৰিহরতী’’তি ওলোকেন্তা নালকগামে জাতোৰরকে পরিনিব্বানমঞ্চে নিপন্নো, পচ্ছিমদস্সনং গমিস্সামা’’তি আগম্ম ৰন্দিত্ৰা অট্ঠংসু. কে তুম্হেতি? মহারাজানো ভন্তেতি. কস্মা আগতত্থাতি? গিলানুপট্ঠাকা ভৰিস্সামাতি. ‘‘হোতু, অত্থি গিলানুপট্ঠাকো, গচ্ছথ তুম্হে’’তি উয্যোজেসি. তেসং গতাৰসানে তেনেৰ নযেন সক্কো দেৰানমিন্দো. তস্মিং গতে মহাব্রহ্মা চ আগমিংসু. তেপি তথেৰ থেরো উয্যোজেসি.

ব্রাহ্মণী দেৰতানং আগমনঞ্চ গমনঞ্চ দিস্ৰা ‘‘কে নু খো এতে মম পুত্তং ৰন্দিত্ৰা গচ্ছন্তী’’তি থেরস্স গব্ভদ্ৰারং গন্ত্ৰা ‘‘তাত, চুন্দ, কা পৰত্তী’’তি পুচ্ছি. সো তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ‘‘মহাউপাসিকা, ভন্তে, আগতা’’তি আহ. থেরো ‘‘কস্মা অৰেলায আগতা’’তি পুচ্ছি. সা ‘‘তুয্হং, তাত, দস্সনত্থাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তাত, পঠমং কে আগতা’’তি পুচ্ছি. চত্তারো মহারাজানো উপাসিকেতি. তাত, ত্ৰং চতূহি মহারাজেহি মহন্ততরোতি? আরামিকসদিসা এতে উপাসিকে, অম্হাকং সত্থু পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায খগ্গহত্থা হুত্ৰা আরক্খং অকংসূতি. তেসং তাত গতাৰসানে কো আগতোতি? সক্কো দেৰানমিন্দোতি. দেৰরাজতোপি ত্ৰং তাত মহন্ততরোতি? ভণ্ডগ্গাহকসামণেরসদিসো এস উপাসিকে, অম্হাকং সত্থু তাৰতিংসতো ওতরণকালে পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ওতিণ্ণোতি. তস্স তাত গতাৰসানে জোতযমানো ৰিয কো আগতোতি? উপাসিকে, তুয্হং ভগৰা চ সত্থা চ মহাব্রহ্মা নাম এসোতি. ময্হং ভগৰতো মহাব্রহ্মতোপি ত্ৰং, তাত, মহন্ততরোতি? আম উপাসিকে, এতে নাম কির অম্হাকং সত্থু জাতদিৰসে চত্তারো মহাব্রহ্মানো মহাপুরিসং সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গণ্হিংসূতি.

অথ ব্রাহ্মণিযা – ‘‘পুত্তস্স তাৰ মে অযং আনুভাৰো, কীদিসো ৰত ময্হং পুত্তস্স ভগৰতো সত্থু আনুভাৰো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তযন্তিযা সহসা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জিত্ৰা সকলসরীরং ফরি. থেরো – ‘‘উপ্পন্নং মে মাতু পীতিসোমনস্সং, অযং দানি কালো ধম্মদেসনাযা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং চিন্তেসি মহাউপাসিকে’’তি আহ. সা ‘‘পুত্তস্স তাৰ মে অযং গুণো, সত্থু পনস্স কীদিসো ভৰিস্সতীতি ইদং, তাত, চিন্তেমী’’তি আহ. মহাউপাসিকে, ময্হং সত্থুজাতক্খণে মহাভিনিক্খমনে সম্বোধিযং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে চ দসসহস্সিলোকধাতু কম্পিত্থ. সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন সমো নাম নত্থি, ইতিপি সো ভগৰাতি ৰিত্থারেত্ৰা বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তং ধম্মদেসনং কথেসি.

ব্রাহ্মণী পিযপুত্তস্স ধম্মদেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায পুত্তং আহ – ‘‘তাত উপতিস্স, কস্মা এৰমকাসি, এৰরূপং নাম অমতং ময্হং এত্তকং কালং ন অদাসী’’তি. থেরো – ‘‘দিন্নং দানি মে মাতু রূপসারিযা ব্রাহ্মণিযা পোসাৰনিকমূলং, এত্তকেন ৰট্টিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘গচ্ছ মহাউপসিকে’’তি ব্রাহ্মণিং উয্যোজেত্ৰা – ‘‘চুন্দ কা ৰেলা’’তি আহ. বলৰপচ্চূসকালো, ভন্তেতি. ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেহীতি. সন্নিপতিতো ভন্তে ভিক্খুসঙ্ঘোতি. ‘‘মং উক্খিপিত্ৰা নিসীদাপেহি চুন্দা’’তি উক্খিপিত্ৰা নিসীদাপেসি.

থেরো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো চতুচত্তালীসং ৰো ৰস্সানি মযা সদ্ধিং ৰিচরন্তানং যং মে কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা ন রোচেথ, তং খমথ আৰুসো’’তি. এত্তকং, ভন্তে, অম্হাকং ছাযা ৰিয তুম্হে অমুঞ্চিত্ৰা ৰিচরন্তানং অরুচ্চনকং নাম নত্থি, তুম্হে পন অম্হাকং খমথাতি. অথ থেরো মহাচীৰরং সঙ্কড্ঢিত্ৰা মুখং পিধায দক্খিণেন পস্সেন নিপন্নো সত্থা ৰিয নৰ অনুপুব্বসমাপত্তিযো অনুলোমপটিলোমতো সমাপজ্জিত্ৰা পুন পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা যাৰ চতুত্থজ্ঝানা সমাপজ্জি. ততো ৰুট্ঠায অনন্তরংযেৰ মহাপথৰিং উন্নাদেন্তো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.

উপাসিকা – ‘‘কিং নু খো মে পুত্তো, ন কিঞ্চি কথেতী’’তি উট্ঠায পিট্ঠিপাদে পরিমজ্জন্তী পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা মহাসদ্দং কুরুমানা পাদেসু নিপতিত্ৰা – ‘‘তাত মযং ইতো পুব্বে তৰ গুণং ন জানিম্হা, ইদানি পন তং আদিং কত্ৰা অনেকসতে অনেকসহস্সে অনেকসতসহস্সে ভিক্খূ ইমস্মিং নিৰেসনে নিসীদাপেত্ৰা ভোজেতুং ন লভিম্হা, চীৰরেহি অচ্ছাদেতুং ন লভিম্হা, ৰিহারসতং ৰিহারসহস্সং কারেতুং ন লভিম্হা’’তি যাৰ অরুণুগ্গমনা পরিদেৰি. অরুণে উগ্গতমত্তেযেৰ সুৰণ্ণকারে পক্কোসাপেত্ৰা সুৰণ্ণগব্ভং ৰিৰরাপেত্ৰা সুৰণ্ণঘটিযো মহাতুলায তুলাপেত্ৰা – ‘‘পঞ্চ কূটাগারসতানি পঞ্চ অগ্ঘিকসতানি করোথা’’তি দাপেতি.

সক্কোপি দেৰরাজা ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং আমন্তেত্ৰা – ‘‘তাত ধম্মসেনাপতি পরিনিব্বুতো, পঞ্চ কূটাগারসতানি পঞ্চ অগ্ঘিকসতানি চ মাপেহী’’তি আহ. ইতি উপাসিকায কারিতানি চ ৰিস্সকম্মেন নিম্মিতানি চ সব্বানিপি দ্ৰেসহস্সানি অহেসুং. ততো নগরমজ্ঝে সারমযং মহামণ্ডপং কারেত্ৰা মণ্ডপমজ্ঝে মহাকূটাগারং ঠপেত্ৰা সেসানি পরিৰারসঙ্খেপেন ঠপেত্ৰা সাধুকীল়িকং আরভিংসু. দেৰানং অন্তরে মনুস্সা, মনুস্সানং অন্তরে দেৰা অহেসুং.

রেৰতী নাম একা থেরস্স উপট্ঠাযিকা – ‘‘অহং থেরস্স পূজং করিস্সামী’’তি সুৰণ্ণপুপ্ফানং তযো কুম্ভে কারেসি. ‘‘থেরস্স পূজং করিস্সামী’’তি সক্কো দেৰরাজা অড্ঢতেয্যকোটিনাটকেহি পরিৰারিতো ওতরি. ‘‘সক্কো ওতরতী’’তি মহাজনো পচ্ছামুখো পটিক্কমি. তত্থ সাপি উপাসিকা পটিক্কমমানা গরুভারত্তা একমন্তং অপসক্কিতুং অসক্কোন্তী মনুস্সানং অন্তরে পতি. মনুস্সা অপস্সন্তা তং মদ্দিত্ৰা অগমিংসু. সা তত্থেৰ কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে কনকৰিমানে নিব্বত্তি. নিব্বত্তক্খণেযেৰস্সা রতনক্খন্ধো ৰিয তিগাৰুতপ্পমাণো অত্তভাৰো অহোসি সট্ঠিসকটপূরপ্পমাণঅলঙ্কারপটিমণ্ডিতা অচ্ছরাসহস্সপরিৰারিতা. অথস্সা দিব্বং সব্বকাযিকাদাসং পুরতো ঠপযিংসু. সা অত্তনো সিরিসম্পত্তিং দিস্ৰা – ‘‘উল়ারা অযং সম্পত্তি, কিং নু খো মে কম্মং কত’’ন্তি চিন্তযমানা অদ্দস – ‘‘মযা সারিপুত্তত্থেরস্স পরিনিব্বুতট্ঠানে তীহি সুৰণ্ণপুপ্ফকুম্ভেহি পূজা কতা, মহাজনো মং মদ্দিত্ৰা গতো, সাহং তত্থ কালং কত্ৰা ইধূপপন্না, থেরং নিস্সায লদ্ধং ইদানি পুঞ্ঞৰিপাকং মনুস্সানং কথেস্সামী’’তি সহ ৰিমানেনেৰ ওতরি.

মহাজনো দূরতোৰ দিস্ৰা – ‘‘কিং নু খো দ্ৰে সূরিযা উট্ঠিতা’’তি? ওলোকেন্তো – ‘‘ৰিমানে আগচ্ছন্তে কূটাগারসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, নাযং সূরিযো, ৰিমানমেতং এক’’ন্তি আহ. তম্পি ৰিমানং তাৰদেৰ আগন্ত্ৰা থেরস্স দারুচিতকমত্থকে ৰেহাসং অট্ঠাসি. দেৰধীতা ৰিমানং আকাসেযেৰ ঠপেত্ৰা পথৰিং ওতরি. মহাজনো – ‘‘কা ত্ৰং, অয্যে’’তি? পুচ্ছি. ‘‘ন মং তুম্হে জানাথ, রেৰতী নামাহং, তীহি সুৰণ্ণপুপ্ফকুম্ভেহি থেরং পূজং কত্ৰা মনুস্সেহি মদ্দিতা কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তা, পস্সথ মে সিরিসম্পত্তিং, তুম্হেপি দানি দানানি দেথ, পুঞ্ঞানি করোথা’’তি কুসলকিরিযায ৰণ্ণং কথেত্ৰা থেরস্স চিতকং পদক্খিণং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অত্তনো দেৰট্ঠানংযেৰ গতা.

মহাজনোপি সত্তাহং সাধুকীল়িকং কীল়িত্ৰা সব্বগন্ধেহি চিতকং অকাসি, চিতকা একূনরতনসতিকা অহোসি. থেরস্স সরীরং চিতকং আরোপেত্ৰা উসীরকলাপকেহি আলিম্পেসুং. আল়াহনে সব্বরত্তিং ধম্মস্সৰনং পৰত্তি. অনুরুদ্ধত্থেরো সব্বগন্ধোদকেন থেরস্স চিতকং নিব্বাপেসি. চুন্দত্থেরো ধাতুযো পরিস্সাৰনে পক্খিপিত্ৰা – ‘‘ন দানি মযা ইধেৰ সক্কা ঠাতুং, ময্হং জেট্ঠভাতিকস্স ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স পরিনিব্বুতভাৰং সম্মাসম্বুদ্ধস্স আরোচেস্সামী’’তি ধাতুপরিস্সাৰনং থেরস্স চ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা সাৰত্থিং অগমাসি. একট্ঠানেপি চ দ্ৰে রত্তিযো অৰসিত্ৰা সব্বত্থ একরত্তিৰাসেনেৰ সাৰত্থিং পাপুণি. তমত্থং দস্সেতুং অথ খো চুন্দো সমণুদ্দেসোতিআদি ৰুত্তং.

তত্থ যেনাযস্মা আনন্দোতি যেন অত্তনো উপজ্ঝাযো ধম্মভণ্ডাগারিকো আযস্মা আনন্দো, তেনুপসঙ্কমি. কস্মা পনেস উজুকং সত্থু সন্তিকং অগন্ত্ৰা থেরস্স সন্তিকং অগমাসীতি? সত্থরি চ থেরে চ গারৰেন. জেতৰনমহাৰিহারে পোক্খরণিযং কিরস্স ন্হত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা সুনিৰত্থসুপারুতস্স এতদহোসি – ‘‘বুদ্ধা নাম মহাপাসাণচ্ছত্তং ৰিয গরুনো, ফণকতসপ্প সীহব্যগ্ঘমত্তৰরৰারণাদযো ৰিয চ দুরাসদা, ন সক্কা মযা উজুকমেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা কথেতুং, কস্স নু খো সন্তিকং গন্তব্ব’’ন্তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘উপজ্ঝাযো মে ধম্মভণ্ডাগারিকো জেট্ঠভাতিকত্থেরস্স উত্তমসহাযো, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং আদায সত্থারা সদ্ধিং কথেস্সামী’’তি সত্থরি চেৰ থেরে চ গারৰেন উপসঙ্কমি.

ইদমস্স পত্তচীৰরন্তি ‘‘অযমস্স পরিভোগপত্তো, ইদং ধাতুপরিস্সাৰন’’ন্তি এৰং একেকং আচিক্খি. পাল়িযং পন ‘‘ইদমস্স পত্তচীৰর’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. কথাপাভতন্তি কথামূলং. মূলঞ্হি পাভতন্তি ৰুচ্চতি. যথাহ –

‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;

সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪);

ভগৰন্তং দস্সনাযাতি ভগৰন্তং দস্সনত্থায. কিং পনিমিনা ভগৰা ন দিট্ঠপুব্বোতি? নো ন দিট্ঠপুব্বো. অযঞ্হি আযস্মা দিৰা নৰ ৰারে, রত্তিং নৰ ৰারেতি একাহং অট্ঠারস ৰারে উপট্ঠানমেৰ গচ্ছতি. দিৰসস্স পন সতৰারং ৰা সহস্সৰারং ৰা গন্তুকামো সমানোপি ন অকারণা গচ্ছতি, একং পঞ্হদ্ৰারং গহেত্ৰাৰ গচ্ছতি. সো তংদিৰসং তেন কথাপাভতেন গন্তুকামো এৰমাহ. ইদমস্স পত্তচীৰরন্তি থেরোপি – ‘‘ইদং তস্স পত্তচীৰরং, ইদঞ্চ ধাতুপরিস্সাৰন’’ন্তি পাটিযেক্কংযেৰ দস্সেত্ৰা আচিক্খি.

সত্থা হত্থং পসারেত্ৰা ধাতুপরিস্সাৰনং গহেত্ৰা হত্থতলে ঠপেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পুরিমদিৰসে অনেকানি পাটিহারিযসতানি কত্ৰা পরিনিব্বানং অনুজানাপেসি, তস্স ইদানি ইমা সঙ্খৰণ্ণসন্নিভা ধাতুযোৰ পঞ্ঞাযন্তি, কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং পূরিতপারমী এস, ভিক্খৰে, ভিক্খু, মযা পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপৰত্তকো এস ভিক্খু, পটিলদ্ধদুতিযআসনো এস ভিক্খু, পূরিতসাৰকসন্নিপাতো এস ভিক্খু, ঠপেত্ৰা মং দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু পঞ্ঞায অসদিসো এস ভিক্খু, মহাপঞ্ঞো এস ভিক্খু, পুথুপঞ্ঞো হাসপঞ্ঞো জৰনপঞ্ঞো তিক্খপঞ্ঞো নিব্বেধিকপঞ্ঞো এস ভিক্খু, অপ্পিচ্ছো এস ভিক্খু, সন্তুট্ঠো পৰিৰিত্তো অসংসট্ঠো আরদ্ধৰীরিযো চোদকো পাপগরহী এস ভিক্খু, পঞ্চ জাতিসতানি পটিলদ্ধমহাসম্পত্তিযো পহায পব্বজিতো এস ভিক্খু, মম সাসনে পথৰীসমখন্তিকো এস ভিক্খু, ছিন্নৰিসাণউসভসদিসো এস ভিক্খু, চণ্ডালপুত্তসদিসনীচচিত্তো এস ভিক্খু. পস্সথ, ভিক্খৰে, মহাপঞ্ঞস্স ধাতুযো, পস্সথ, ভিক্খৰে, পুথুপঞ্ঞস্স হাসপঞ্ঞস্স জৰনপঞ্ঞস্স তিক্খপঞ্ঞস্স নিব্বেধিকপঞ্ঞস্স অপ্পিচ্ছস্স সন্তুট্ঠস্স পৰিৰিত্তস্স অসংসট্ঠস্স আরদ্ধৰীরিযস্স, চোদকস্স, পস্সথ, ভিক্খৰে, পাপগরহিস্স ধাতুযোতি.

‘‘যো পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,

পহায কামানি মনোরমানি;

তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্তং.

‘‘খন্তিবলো পথৰিসমো ন কুপ্পতি,

ন চাপি চিত্তস্স ৰসেন ৰত্ততি;

অনুকম্পকো কারুণিকো চ নিব্বুতো,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্তং.

‘‘চণ্ডালপুত্তো যথা নগরং পৰিট্ঠো,

নীচমনো চরতি কল়োপিহত্থো;

তথা অযং ৰিহরতি সারিপুত্তো,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্তং.

‘‘উসভো যথা ছিন্নৰিসাণকো,

অহেঠযন্তো চরতি পুরন্তরে ৰনে;

তথা অযং ৰিহরতি সারিপুত্তো,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্ত’’ন্তি.

ইতি ভগৰা পঞ্চহি গাথাসতেহি থেরস্স ৰণ্ণং কথেসি. যথা যথা ভগৰা থেরস্স ৰণ্ণং কথেসি, তথা তথা আনন্দত্থেরো সন্ধারেতুং ন সক্কোতি, বিল়ারমুখে পক্খন্তকুক্কুটো ৰিয পৰেধতি. তেনাহ অপিচ মে, ভন্তে, মধুরকজাতো ৰিয কাযোতি সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. তত্থ মধুরকজাতোতিআদীনং অত্থো ৰুত্তোযেৰ. ইধ পন ধম্মাতি উদ্দেসপরিপুচ্ছাধম্মা অধিপ্পেতা. তস্স হি উদ্দেসপরিপুচ্ছাধম্মে অগহিতে ৰা গহেতুং, গহিতে ৰা সজ্ঝাযং কাতুং চিত্তং ন পৰত্ততি. অথ সত্থা পঞ্চপসাদৰিচিত্রানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা থেরং ওলোকেন্তো ‘‘অস্সাসেস্সামি ন’’ন্তি অস্সাসেন্তো কিং নু খো তে, আনন্দ, সারিপুত্তোতিআদিমাহ.

তত্থ সীলক্খন্ধন্তি লোকিযলোকুত্তরসীলং. সমাধিপঞ্ঞাসুপি এসেৰ নযো. ৰিমুত্তি পন লোকুত্তরাৰ. ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পচ্চৰেক্খণঞাণং, তং লোকিযমেৰ. ওৰাদকোতি ওৰাদদাযকো. ওতিণ্ণোতি ওতিণ্ণেসু ৰত্থূসু নানপ্পকারেন ওতরণসীলো. ৰিঞ্ঞাপকোতি ধম্মকথাকালে অত্থঞ্চ কারণঞ্চ ৰিঞ্ঞাপেতা. সন্দস্সকোতি খন্ধধাতুআযতনৰসেন তেসং তেসং ধম্মানং দস্সেতা. সমাদপকোতি ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ গণ্হথা’’তি এৰং গণ্হাপকো. সমুত্তেজকোতি অব্ভুস্সাহকো. সম্পহংসকোতি পটিলদ্ধগুণেহি মোদাপকো জোতাপকো.

অকিলাসু ধম্মদেসনাযাতি ধম্মদেসনং আরভিত্ৰা ‘‘সীসং ৰা মে রুজ্জতি, হদযং ৰা কুচ্ছি ৰা পিট্ঠি ৰা’’তি এৰং ওসক্কনাকারৰিরহিতো নিক্কিলাসু ৰিসারদো একস্সাপি দ্ৰিন্নম্পি সীহৰেগেনেৰ পক্খন্দতি. অনুগ্গাহকো সব্রহ্মচারীনন্তি পদস্স অত্থো খন্ধকৰগ্গে ৰিত্থারিতোৰ. ধম্মোজং ধম্মভোগন্তি উভযেনপি ধম্মপরিভোগোৰ কথিতো. ধম্মানুগ্গহন্তি ধম্মেন অনুগ্গহণং.

সত্থা ‘‘অতিৰিয অযং ভিক্খু কিলমতী’’তি পুন তং অস্সাসেন্তো ননু তং, আনন্দ, মযাতিআদিমাহ. তত্থ পিযেহি মনাপেহীতি মাতাপিতাভাতাভগিনীআদিকেহি জাতিযা নানাভাৰো, মরণেন ৰিনাভাৰো, ভৰেন অঞ্ঞথাভাৰো. তং কুতেত্থ, আনন্দ, লব্ভাতি ন্তি তস্মা. যস্মা সব্বেহি পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো, তস্মা দস পারমিযো পূরেত্ৰাপি সম্বোধিং পত্ৰাপি ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰাপি যমকপাটিহারিযং দস্সেত্ৰাপি দেৰোরোহনং কত্ৰাপি যং তং জাতং ভূতং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং তথাগতস্সাপি সরীরং মা পলুজ্জীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি, রোদন্তেনপি কন্দন্তেনপি ন সক্কা তং কারণং লদ্ধুন্তি. সো পলুজ্জেয্যাতি সো ভিজ্জেয্য.

এৰমেৰ খোতি এত্থ যোজনসতুব্বেধো মহাজম্বুরুক্খো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘো তস্স দক্খিণদিসং গতো পঞ্ঞাসযোজনিকো মহাখন্ধো ৰিয ধম্মসেনাপতি. তস্মিং মহাখন্ধে ভিন্নে ততো পট্ঠায অনুপুব্বেন ৰড্ঢিত্ৰা পুপ্ফফলাদীহি তং ঠানং পূরেতুং সমত্থস্স অঞ্ঞস্স খন্ধস্স অভাৰো ৰিয থেরে পরিনিব্বুতে সোল়সন্নং পঞ্ঞানং মত্থকং পত্তস্স অঞ্ঞস্স দক্খিণাসনে নিসীদনসমত্থস্স সারিপুত্তসদিসস্স ভিক্খুনো অভাৰো. তায পরিভিন্নায সো রুক্খো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘো খন্ধোত্ৰেৰ জাতোতি ৰেদিতব্বো. তস্মাতি যস্মা সব্বং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং মা পলুজ্জীতি ন সক্কা লদ্ধুং, তস্মা.

৪-৫. উক্কচেলসুত্তাদিৰণ্ণনা

৩৮০-৩৮১. চতুত্থে অচিরপরিনিব্বুতেসু সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসূতি নচিরপরিনিব্বুতেসু দ্ৰীসু অগ্গসাৰকেসু. তেসঞ্হি ধম্মসেনাপতি কত্তিকমাসপুণ্ণমায পরিনিব্বুতো, মহামোগ্গল্লানো ততো অড্ঢমাসং অতিক্কম্ম অমাৰসুপোসথে. সত্থা দ্ৰীসু অগ্গসাৰকেসু পরিনিব্বুতেসু মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো মহামণ্ডলে চারিকং চরমানো অনুপুব্বেন উক্কচেলনগরং পত্ৰা তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা গঙ্গাপিট্ঠে রজতপট্টৰণ্ণৰালিকাপুলিনে ৰিহাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘অচিরপরিনিব্বুতেসু সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসূ’’তি. যে মহন্ততরা খন্ধা তে পলুজ্জেয্যুন্তি ইধাপি যোজনসতুব্বেধো মহাজম্বুরুক্খো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘো, তস্স দক্খিণতো চ উত্তরতো চ গতা পণ্ণাসযোজনিকা দ্ৰে মহাখন্ধা ৰিয দ্ৰে অগ্গসাৰকাতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং. পঞ্চমে দিট্ঠীতি কম্মস্সকদিট্ঠি.

৬. উত্তিযসুত্তৰণ্ণনা

৩৮২. ছট্ঠে মচ্চুধেয্যস্স পারন্তি তেভূমকৰট্টস্স পারভূতং, নিব্বানং.

৮. ব্রহ্মসুত্তৰণ্ণনা

৩৮৪. অট্ঠমে কাযে ৰা ভিক্খূতি তস্মিং কালে ভিক্খুযেৰ নত্থি, এৰং সন্তেপি যো সতিপট্ঠানে ভাৰেতি, সো কিলেসভিন্দনেন ভিক্খুযেৰাতি দস্সেন্তো এৰমাহ. একাযনন্তি একমগ্গং. জাতিক্খযন্তদস্সীতি জাতিযা খযোতি চ অন্তোতি চ নিব্বানং, তং পস্সতীতি অত্থো. মগ্গং পজানাতীতি একাযনসঙ্খাতং একমগ্গভূতং মগ্গং পজানাতি. একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি পুব্বভাগসতিপট্ঠানমগ্গো, তং পজানাতীতি অত্থো.

৯. সেদকসুত্তৰণ্ণনা

৩৮৫. নৰমে সুম্ভেসূতি এৰংনামকে জনপদে. মেদকথালিকাতি এৰং ইত্থিলিঙ্গৰসেন লদ্ধনামং. মমং রক্খ, অহং তং রক্খিস্সামীতি এত্থ অযং তস্স লদ্ধি – আচরিযো উক্খিত্তৰংসং সুগ্গহিতং অগণ্হন্তো, অন্তেৰাসিকেন পক্খন্তপক্খন্তদিসং অগচ্ছন্তো, সব্বকালঞ্চ ৰংসগ্গং অনুল্লোকেন্তো অন্তেৰাসিকং ন রক্খতি নাম, এৰং অরক্খিতো অন্তেৰাসিকো পতিত্ৰা চুণ্ণৰিচুণ্ণং হোতি. ৰংসং পন সুগ্গহিতং গণ্হন্তো, তেন পক্খন্তপক্খন্তদিসং গচ্ছন্তো, সব্বকালঞ্চ ৰংসগ্গং উল্লোকেন্তো তং রক্খতি নাম. অন্তেৰাসিকোপি ইতো চিতো চ পক্খন্দিত্ৰা মিগো ৰিয কীল়ন্তো আচরিযং ন রক্খতি নাম. এৰঞ্হি সতি তিখিণৰংসকোটি আচরিযস্স গলৰাটকে ৰা নলাটে ৰা ঠপিতা ঠিতট্ঠানং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছেয্য. আচারসম্পন্নতায পন যতো ৰংসো নমতি, ততো অনামেন্তো তং আকড্ঢেন্তো ৰিয একতোভাগিযং কত্ৰা ৰাতূপথম্ভং গাহাপেত্ৰা সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা নিচ্চলোৰ নিসীদন্তো আচরিযং রক্খতি নামাতি.

ত্ৰং আচরিয অত্তানং রক্খ, অহং অত্তানং রক্খিস্সামীতি এত্থ অযমধিপ্পাযো – আচরিযো ৰংসং সুগ্গহিতং গণ্হন্তো, অন্তেৰাসিকেন পক্খন্তপক্খন্তদিসংগচ্ছন্তো, সব্বকালঞ্চ ৰংসগ্গং উল্লোকেন্তো, অত্তানমেৰ রক্খতি, ন অন্তেৰাসিকং. অন্তেৰাসিকোপি কাযম্পি একতোভাগিযং কত্ৰা ৰাতূপথম্ভং গাহাপেত্ৰা সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা নিচ্চলোৰ নিসীদমানো অত্তানংযেৰ রক্খতি নাম, ন আচরিযং.

সো তত্থ ঞাযোতি যং মেদকথালিকা আহ. সো তত্থ ঞাযো, সো উপাযো, তং কারণন্তি অত্থো. সতিপট্ঠানং সেৰিতব্বন্তি চতুব্বিধং সতিপট্ঠানং সেৰিতব্বং. আসেৰনাযাতি কম্মট্ঠানাসেৰনায. এৰং খো, ভিক্খৰে, অত্তানং রক্খন্তো পরং রক্খতীতি যো ভিক্খু কম্মারামতাদীনি পহায রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু মূলকম্মট্ঠানং আসেৰন্তো ভাৰেন্তো অরহত্তং পাপুণাতি, অথ নং পরো দিস্ৰা – ‘‘ভদ্দকো ৰতাযং, ভিক্খু, সম্মাপটিপন্নো’’তি তস্মিং চিত্তং পসাদেত্ৰা সগ্গপরাযণো হোতি. অযং অত্তানং রক্খন্তো পরং রক্খতি নাম.

খন্তিযাতি অধিৰাসনখন্তিযা. অৰিহিংসাযাতি সপুব্বভাগায করুণায. মেত্তচিত্ততাযাতি সপুব্বভাগায মেত্তায. অনুদযতাযাতি অনুৰড্ঢিযা, সপুব্বভাগায মুদিতাযাতি অত্থো. পরং রক্খন্তো অত্তানং রক্খতীতি এত্থ যো ভিক্খু রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানং গতো তীসু ব্রহ্মৰিহারেসু তিকচতুক্কজ্ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা ঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. অযং পরং রক্খন্তো অত্তানং রক্খতি নামাতি ৰেদিতব্বো.

১০. জনপদকল্যাণীসুত্তৰণ্ণনা

৩৮৬. দসমে জনপদকল্যাণীতি জনপদম্হি কল্যাণী উত্তমা ছসরীরদোসরহিতা পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতা. সা হি যস্মা নাতিদীঘা নাতিরস্সা, নাতিকিসা নাতিথূলা, নাতিকাল়া নাচ্চোদাতা, অতিক্কন্তা, মানুসৰণ্ণং অপ্পত্তা দিব্বৰণ্ণং, তস্মা ছসরীরদোসরহিতা. ছৰিকল্যাণং, মংসকল্যাণং, ন্হারুকল্যাণং, অট্ঠিকল্যাণং, ৰযকল্যাণন্তি ইমেহি পন কল্যাণেহি সমন্নাগতত্তা পঞ্চকল্যাণেহি সমন্নাগতা নাম. তস্সা হি আগন্তুকোভাসকিচ্চং নত্থি, অত্তনো সরীরোভাসেনেৰ দ্ৰাদসহত্থট্ঠানে আলোকং করোতি, পিযঙ্গুসামা ৰা হোতি, সুৰণ্ণসামা ৰা, অযমস্সা ছৰিকল্যাণতা. চত্তারো পনস্সা হত্থপাদা মুখপরিযোসানঞ্চ লাখারসপরিকম্মকতং ৰিয রত্তপৰাল়রত্তকম্বলসদিসং হোতি, অযমস্সা মংসকল্যাণতা. ৰীসতি পন নখপত্তানি মংসতো অমুত্তট্ঠানে লাখারসপূরিতানি ৰিয, মুত্তট্ঠানে খীরধারাসদিসানি, হোন্তি অযমস্সা ন্হারুকল্যাণকতা. দ্ৰত্তিংস দন্তা সুফুসিতা সুধোতৰজিরপন্তি ৰিয খাযন্তি, অযমস্সা অট্ঠিকল্যাণতা. ৰীসতিৰস্সসতিকাপি পন সমানা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয হোতি নিপ্পলিতা, অযমস্সা ৰযকল্যাণতা.

পরমপাসাৰিনীতি এত্থ পসৰনং পসাৰো, পৰত্তীতি অত্থো. পসাৰো এৰ পাসাৰো. পরমো পাসাৰো পরমপাসাৰো, সো অস্সা অত্থীতি পরমপাসাৰিনী. নচ্চে চ গীতে চ উত্তমপৰত্তি সেট্ঠকিরিযা, উত্তমমেৰ নচ্চং নচ্চতি, গীতং ৰা গাযতীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰ. ইমেসু পন দ্ৰীসু সুত্তেসু পুব্বভাগৰিপস্সনাৰ কথিতাতি.

নালন্দৰগ্গো দুতিযো.

৩. সীলট্ঠিতিৰগ্গো

১-২. সীলসুত্তাদিৰণ্ণনা

৩৮৭-৩৮৮. ততিযৰগ্গস্স পঠমে সীলানীতি চতুপারিসুদ্ধিসীলানি. দুতিযে উম্মঙ্গোতি পঞ্হমগ্গো পঞ্হগৰেসনং.

৩-৫. পরিহানসুত্তাদিৰণ্ণনা

৩৮৯-৩৯১. ততিযে পরিহানং হোতীতি পুগ্গলৰসেন পরিহানং হোতি. যো হি বুদ্ধেসু ধরন্তেসুপি চত্তারো সতিপট্ঠানে ন ভাৰেতি, তস্স সদ্ধম্মো অন্তরহিতো নাম হোতি দেৰদত্তাদীনং ৰিয. ইতি ইমস্মিং সুত্তে তস্স পুগ্গলস্সেৰ ধম্মন্তরধানং কথিতং. চতুত্থপঞ্চমেসু সব্বং উত্তানমেৰ.

৬. পদেসসুত্তৰণ্ণনা

৩৯২. ছট্ঠে পদেসং ভাৰিতত্তাতি পদেসতো ভাৰিতত্তা. চত্তারো হি মগ্গে তীণি চ ফলানি নিব্বত্তেন্তেন সতিপট্ঠানা পদেসং ভাৰিতা নাম হোন্তি.

৭. সমত্তসুত্তৰণ্ণনা

৩৯৩. সত্তমে সমত্তং ভাৰিতত্তাতি সমত্তা ভাৰিতত্তা. অরহত্তফলং উপ্পাদেন্তেন হি সতিপট্ঠানা সমত্তং ভাৰিতা নাম হোন্তি.

৮-১০. লোকসুত্তাদিৰণ্ণনা

৩৯৪-৩৯৬. অট্ঠমে মহাভিঞ্ঞতন্তি ছন্নং অভিঞ্ঞানং ৰসেন ৰুত্তং. সহস্সং লোকং অভিজানামীতি সততৰিহারৰসেনেৰ ৰুত্তং. থেরো কির পাতোৰ উট্ঠায মুখং ধোৰিত্ৰা সেনাসনে নিসিন্নো অতীতে কপ্পসহস্সং, অনাগতে কপ্পসহস্সং অনুস্সরতি, পচ্চুপ্পন্নেপি সহস্সং চক্কৰাল়ানং তস্সাৰজ্জনস্স গতিং অনুবন্ধতি. ইতি সো দিব্বেন চক্খুনা সহস্সং লোকং অভিজানাতি, অযমস্স সততৰিহারো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

সীলট্ঠিতিৰগ্গো ততিযো.

৪. অননুস্সুতৰগ্গৰণ্ণনা

৪০১-৪০৬. চতুত্থৰগ্গস্স পঞ্চমে ৰিদিতা ৰেদনাতি যা ৰেদনা সম্মসিত্ৰা অরহত্তং পত্তো তাৰস্স ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি নাম. যা চ পন পরিগ্গহিতেসু ৰত্থারম্মণেসু পৰত্তা ৰেদনা, তাপি ৰিদিতা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি নাম. ৰিতক্কাদীসুপি এসেৰ নযো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

অননুস্সুতৰগ্গো চতুত্থো.

৫. অমতৰগ্গো

২. সমুদযসুত্তৰণ্ণনা

৪০৮. পঞ্চমৰগ্গস্স দুতিযে আহারসমুদযা কাযস্স সমুদযোতি আহারসমুদযেন কাযসমুদযো. এসেৰ নযো সেসেসু. মনসিকারসমুদযাতি এত্থ পন যোনিসোমনসিকারসমুদযা বোজ্ঝঙ্গধম্মানং সমুদযো, অযোনিসোমনসিকারসমুদযা নীৰরণধম্মানং. ইতি ইমস্মিং সুত্তে সারম্মণসতিপট্ঠানা কথিতা.

৪. সতিসুত্তৰণ্ণনা

৪১০. চতুত্থং সুদ্ধিকং কত্ৰা সমুদযে কথিতে বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযেন ৰুত্তং.

৬. পাতিমোক্খসংৰরসুত্তৰণ্ণনা

৪১২. ছট্ঠে পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতোতি চতুন্নং সীলানং জেট্ঠকসীলং দস্সেন্তো এৰমাহ. তিপিটকচূল়নাগত্থেরো পনাহ – ‘‘পাতিমোক্খসংৰরোৰ সীলং, ইতরানি তীণি সীলন্তি ৰুত্তট্ঠানং নাম নত্থী’’তি. ৰত্ৰা তং অনুজানন্তো আহ – ‘‘ইন্দ্রিযসংৰরো নাম ছদ্ৰাররক্খণমত্তমেৰ, আজীৰপারিসুদ্ধি ধম্মেনেৰ সমেন পচ্চযুপ্পত্তিমত্তকং, পচ্চযসন্নিস্সিতং পটিলদ্ধপচ্চযে ইদমত্থন্তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জনমত্তকং. নিপ্পরিযাযেন পাতিমোক্খসংৰরোৰ সীলং. যস্স সো ভিন্নো, অযং ছিন্নসীসো ৰিয পুরিসো হত্থপাদে, সেসানি রক্খিস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. যস্স পন সো অরোগো, অযং অচ্ছিন্নসীসো ৰিয পুরিসো জীৰিতং, সেসানি পুন পাকতিকানি কত্ৰা রক্খিতুম্পি সক্কোতী’’তি. তস্মা পাতিমোক্খসংৰরোৰ সীলং, তেন পাতিমোক্খসংৰরেন সংৰুতোতি পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো, উপেতো সমন্নাগতোতি অত্থো.

আচারগোচরসম্পন্নোতি আচারেন চ গোচরেন চ সম্পন্নো. অণুমত্তেসূতি অপ্পমত্তকেসু. ৰজ্জেসূতি অকুসলধম্মেসু. ভযদস্সাৰীতি ভযদস্সী. সমাদাযাতি সম্মা আদিযিত্ৰা. সিক্খস্সু সিক্খাপদেসূতি সিক্খাপদেসু তং তং সিক্খাপদং সমাদিযিত্ৰা সিক্খ, যং যং পন কিঞ্চি সিক্খাপদেসু সিক্খাকোট্ঠাসেসু সিক্খিতব্বং কাযিকং ৰা ৰাচসিকং ৰা, তং তং সব্বং সম্মা আদায সিক্খস্সূতি অযমেত্থ সঙ্খেপত্থো. ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৪) ৰুত্তো. ইতি ইমস্মিং সুত্তে পাতিমোক্খসংৰরসীলমেৰ কথিতং.

৭. দুচ্চরিতসুত্তৰণ্ণনা

৪১৩. সত্তমে কাযসুচরিতৰচীসুচরিতানি পাতিমোক্খসংৰরসীলং, মনোসুচরিতং ইতরানি তীণি সীলানীতি চতুপারিসুদ্ধিসীলং কথিতং হোতি. ইমিনা নযেন পঞ্চসত্তনৰদসসু কুসলকম্মপথেসু পচ্ছিমাপি তযো সীলং হোতীতি ৰেদিতব্বা. সেসং উত্তানমেৰাতি. ছট্ঠসত্তমেসু হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো.

অমতৰগ্গো পঞ্চমো.

সতিপট্ঠানসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. ইন্দ্রিযসংযুত্তং

১. সুদ্ধিকৰগ্গো

১. সুদ্ধিকসুত্তৰণ্ণনা

৪৭১. ইন্দ্রিযসংযুত্তস্স পঠমে সদ্ধিন্দ্রিযং সতিন্দ্রিযং পঞ্ঞিন্দ্রিযন্তি ইমানি তীণি চতুভূমককুসলৰিপাকেসু চেৰ কিরিযাসু চ লব্ভন্তি. ৰীরিযিন্দ্রিযসমাধিন্দ্রিযানি চতুভূমককুসলে অকুসলে ৰিপাকে কিরিযাযাতি সব্বত্থ লব্ভন্তি. ইতি ইদং সুত্তং চতুভূমকসব্বসঙ্গাহকধম্মপরিচ্ছেদৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

৭. দুতিযসমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা

৪৭৭. সত্তমে সদ্ধিন্দ্রিযং নপ্পজানন্তীতি দুক্খসচ্চৰসেন ন পজানন্তি. সদ্ধিন্দ্রিযসমুদযং নপ্পজানন্তীতি সমুদযসচ্চৰসেন ন পজানন্তি. এৰং নিরোধং নিরোধসচ্চৰসেন, পটিপদং মগ্গসচ্চৰসেনাতি. সেসেসুপি এসেৰ নযো.

সুক্কপক্খে পন অধিমোক্খৰসেন আৰজ্জনসমুদযা সদ্ধিন্দ্রিযসমুদযো হোতি, পগ্গহৰসেন আৰজ্জনসমুদযা ৰীরিযিন্দ্রিযসমুদযো, উপট্ঠানৰসেন আৰজ্জনসমুদযা সতিন্দ্রিযসমুদযো, অৰিক্খেপৰসেন আৰজ্জনসমুদযা সমাধিন্দ্রিযসমুদযো, দস্সনৰসেন আৰজ্জনসমুদযা পঞ্ঞিন্দ্রিযসমুদযো হোতি. তথা ছন্দৰসেন আৰজ্জনসমুদযা সদ্ধিন্দ্রিযসমুদযো হোতি, ছন্দৰসেন আৰজ্জনসমুদযা ৰীরিযসতিসমাধিপঞ্ঞিন্দ্রিযসমুদযো হোতি. মনসিকারৰসেন আৰজ্জনসমুদযা সদ্ধিন্দ্রিযসমুদযো হোতি. মনসিকারৰসেন আৰজ্জনসমুদযা ৰীরিযসতিসমাধিপঞ্ঞিন্দ্রিযসমুদযো হোতীতি এৰম্পি অত্থো ৰেদিতব্বো. ইমেসু পটিপাটিযা ছসু সুত্তেসু চতুসচ্চমেৰ কথিতং.

৮. দট্ঠব্বসুত্তৰণ্ণনা

৪৭৮. অট্ঠমে কত্থ চ, ভিক্খৰে, সদ্ধিন্দ্রিযং দট্ঠব্বং, চতূসু সোতাপত্তিযঙ্গেসূতিআদি ইমেসং ইন্দ্রিযানং সৰিসযে জেট্ঠকভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. যথা হি চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা রাজাতি রাজপঞ্চমেসু সহাযেসু ‘‘নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি ৰীথিং ওতিণ্ণেসু একস্স সেট্ঠিপুত্তস্স গেহং গতকালে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ – ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি দেথা’’তি গেহে ৰিচারেতি. দুতিযস্স, ততিযস্স, চতুত্থস্স গেহং গতকালে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ – ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি দেথা’’তি গেহে ৰিচারেতি. অথ সব্বপচ্ছা রঞ্ঞো গেহং গতকালে কিঞ্চাপি রাজা সব্বত্থ ইস্সরো, ইমস্মিং পন কালে অত্তনো গেহেযেৰ – ‘‘ইমেসং খাদনীযং ভোজনীযং দেথ, গন্ধমালালঙ্কারাদীনি দেথা’’তি গেহে ৰিচারেতি. এৰমেৰ সদ্ধাপঞ্চমকেসু ইন্দ্রিযেসু তেসু সহাযেসু একতো ৰীথিং ওতরন্তেসু ৰিয একারম্মণে উপ্পজ্জমানেসুপি যথা পঠমস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সোতাপত্তিযঙ্গানি পত্ৰা অধিমোক্খলক্খণং সদ্ধিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা দুতিযস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সম্মপ্পধানানি পত্ৰা পগ্গহলক্খণং ৰীরিযিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা ততিযস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং সতিপট্ঠানানি পত্ৰা উপট্ঠানলক্খণং সতিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. যথা চতুত্থস্স গেহে ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, গেহসামিকোৰ ৰিচারেতি, এৰং ঝানৰিমোক্খে পত্ৰা অৰিক্খেপলক্খণং সমাধিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তি. সব্বপচ্ছা রঞ্ঞো গেহং গতকালে পন যথা ইতরে চত্তারো তুণ্হী নিসীদন্তি, রাজাৰ গেহে ৰিচারেতি, এৰমেৰ অরিযসচ্চানি পত্ৰা পজাননলক্খণং পঞ্ঞিন্দ্রিযমেৰ জেট্ঠকং হোতি পুব্বঙ্গমং, সেসানি তদন্ৰযানি হোন্তীতি.

৯-১০. পঠমৰিভঙ্গসুত্তাদিৰণ্ণনা

৪৭৯-৪৮০. নৰমে সতিনেপক্কেনাতি এত্থ নিপকস্স ভাৰো নেপক্কং, পঞ্ঞাযেতং নামং. কস্মা পন সতিভাজনে পঞ্ঞা ৰুত্তাতি? সতিযা বলৰভাৰদস্সনত্থং. বলৰসতি হি ইধ অধিপ্পেতা. সা চ পঞ্ঞাসম্পযুত্তাৰ বলৰতী হোতি, ন ৰিপ্পযুত্তাতি পঞ্ঞাসম্পযুত্তসতিং দস্সেন্তো এৰমাহ. চিরকতন্তি চিরকালং কতং দানং ৰা সীলং ৰা উপোসথকম্মং ৰা. চিরভাসিতন্তি ‘‘অসুকস্মিং ঠানে অসুকং নাম ভাসিত’’ন্তি এৰং চিরকালে ভাসিতং. ৰোস্সগ্গারম্মণং কত্ৰাতি নিব্বানারম্মণং কত্ৰা. উদযত্থগামিনিযাতি উদযঞ্চ অত্থঞ্চ গচ্ছন্তিযা, উদযব্বযপরিগ্গহিকাযাতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে সদ্ধাসতিপঞ্ঞিন্দ্রিযানি পুব্বভাগানি, ৰীরিযিন্দ্রিযং মিস্সকং, সমাধিন্দ্রিযং নিব্বত্তিতলোকুত্তরমেৰ কথিতং. দসমেপি অযমেৰ ধম্মপরিচ্ছেদোতি.

সুদ্ধিকৰগ্গো পঠমো.

২. মুদুতরৰগ্গো

১. পটিলাভসুত্তৰণ্ণনা

৪৮১. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে সম্মপ্পধানে আরব্ভাতি সম্মপ্পধানে পটিচ্চ, সম্মপ্পধানে ভাৰেন্তোতি অত্থো. সতিন্দ্রিযেপি এসেৰ নযো.

২. পঠমসংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা

৪৮২. দুতিযে ততোতি ৰিপস্সনামগ্গফলৰসেন নিস্সক্কং ৰেদিতব্বং. সমত্তানি হি পরিপুণ্ণানি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি. ততো মুদুতরেহীতি তেহি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযেহি মুদুতরানি অনাগামিমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি সকদাগামিমগ্গস্স, ততো মুদুতরানি সোতাপত্তিমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি ধম্মানুসারিমগ্গস্স, ততো মুদুতরানি সদ্ধানুসারিমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি.

তথা সমত্তানি পরিপুণ্ণানি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তমগ্গিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি অনাগামিমগ্গিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি সকদাগামিমগ্গিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি সোতাপত্তিমগ্গিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি ধম্মানুসারিমগ্গিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি সদ্ধানুসারিমগ্গিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি.

সমত্তানি পরিপুণ্ণানি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তফলিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি অনাগামিফলিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি সকদাগামিফলিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি সোতাপত্তিফলিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি. ধম্মানুসারিসদ্ধানুসারিনো পন দ্ৰেপি সোতাপত্তিমগ্গট্ঠপুগ্গলা, মগ্গট্ঠপুগ্গলৰসেন নেসং নানত্তং জাতন্তি আগমনেনপি মগ্গেনপি. সদ্ধানুসারী পুগ্গলো হি উদ্দিসাপেন্তো পরিপুচ্ছন্তো অনুপুব্বেন মগ্গং পাপুণাতি, ধম্মানুসারী একেন ৰা দ্ৰীহি ৰা সৰনেহি. এৰং তাৰ নেসং আগমনেন নানত্তং ৰেদিতব্বং.

ধম্মানুসারিস্স পন মগ্গো তিক্খো হোতি, সূরং ঞাণং ৰহতি, অসঙ্খারেন অপ্পযোগেন কিলেসে ছিন্দতি কদলিক্খন্ধং ৰিয তিখিণা অসিধারা. সদ্ধানুসারিস্স ন তস্স ৰিয মগ্গো তিক্খো হোতি, ন সূরং ঞাণং ৰহতি, সসঙ্খারেন সপ্পযোগেন কিলেসে ছিন্দতি কদলিক্খন্ধং ৰিয অতিখিণা অসিধারা. কিলেসক্খযে পন তেসং নানত্তং নত্থি. অৰসেসা চ কিলেসা খীযন্তি.

৩. দুতিযসংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা

৪৮৩. ততিযে ততোতি ফলৰসেন নিস্সক্কং ৰেদিতব্বং. সমত্তানি হি পরিপুণ্ণানি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তফলিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, অরহত্তফলেন সমন্নাগতো পুগ্গলো অরহা নাম হোতি. অরহত্তফলতো মুদুতরানি অনাগামিফলিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি সকদাগামিফলিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি সোতাপত্তিফলিন্দ্রিযানি, সোতাপত্তিফলেন সমন্নাগতো পুগ্গলো সোতাপন্নো নাম হোতি. ইন্দ্রিযৰেমত্ততা ফলৰেমত্ততা হোতীতি ইন্দ্রিযনানত্তেন ফলনানত্তং, ফলনানত্তেন পুগ্গলনানত্তন্তি.

৪. ততিযসংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা

৪৮৪. চতুত্থে পরিপূরং পরিপূরকারী আরাধেতীতি পরিপূরং অরহত্তমগ্গং করোন্তো অরহত্তফলং আরাধেতি. পদেসং পদেসকারীতি অৰসেসে তযো পদেসমগ্গে করোন্তো পদেসং ফলত্তযমত্তমেৰ আরাধেতি. ইতি ইমেসু চতূসুপি সুত্তেসু মিস্সকানেৰ ইন্দ্রিযানি কথিতানি.

৫-৭. পঠমৰিত্থারসুত্তাদিৰণ্ণনা

৪৮৫-৪৮৭. পঞ্চমে ততো মুদুতরেহীতি ৰিপস্সনাৰসেন নিস্সক্কং ৰেদিতব্বং. পরিপুণ্ণানি হি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি হোন্তি, ততো মুদুতরানি অন্তরাপরিনিব্বাযিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি উপহচ্চপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি অসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি সসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি উদ্ধংসোতঅকনিট্ঠগামিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি.

ইমস্মিং পন ঠানে অরহত্তমগ্গেযেৰ ঠত্ৰা পঞ্চ নিস্সক্কানি নীহরিতব্বানি. অরহত্তমগ্গস্স হি ৰিপস্সনিন্দ্রিযেহি মুদুতরানি পঠমঅন্তরাপরিনিব্বাযিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি দুতিযঅন্তরাপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি ততিযঅন্তরাপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি উপহচ্চপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি উদ্ধংসোতঅকনিট্ঠগামিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি. অসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স সসঙ্খারপরিনিব্বাযিনোপি এতেৰ পঞ্চ জনা.

ইদানি তীণি নিস্সক্কানি. সকদাগামিমগ্গস্স হি ইন্দ্রিযেহি মুদুতরানি সোতাপত্তিমগ্গিন্দ্রিযানি, সোতাপত্তিমগ্গেযেৰ ইন্দ্রিযেহি মুদুতরানি ধম্মানুসারিমগ্গিন্দ্রিযানি. তেহিপি মুদুতরানি সদ্ধানুসারিমগ্গিন্দ্রিযানি. ছট্ঠসত্তমানি ৰুত্তনযানেৰ. ইমেসু পন তীসুপি সুত্তেসু পুব্বভাগৰিপস্সনিন্দ্রিযানেৰ কথিতানি.

৮. পটিপন্নসুত্তৰণ্ণনা

৪৮৮. অট্ঠমে ততো মুদুতরেহীতি মগ্গফলৰসেন নিস্সক্কং ৰেদিতব্বং. তং পাল়িযং ৰুত্তমেৰ. বাহিরোতি ইমেহি অট্ঠহি পুগ্গলেহি বহিভূতো. পুথুজ্জনপক্খে ঠিতোতি পুথুজ্জনকোট্ঠাসে ঠিতো. ইমস্মিং সুত্তে লোকুত্তরানেৰ ইন্দ্রিযানি কথিতানি.

৯-১০. সম্পন্নসুত্তাদিৰণ্ণনা

৪৮৯-৪৯০. নৰমে ইন্দ্রিযসম্পন্নোতি পরিপুণ্ণিন্দ্রিযো. দসমং উত্তানমেৰ. ইমস্মিং সুত্তদ্ৰযে মিস্সকানি ইন্দ্রিযানি কথিতানীতি.

মুদুতরৰগ্গো দুতিযো.

৩. ছল়িন্দ্রিযৰগ্গো

২. জীৰিতিন্দ্রিযসুত্তৰণ্ণনা

৪৯২. ততিযৰগ্গস্স দুতিযে ইত্থিন্দ্রিযন্তিআদীসু ইত্থিভাৰে ইন্দট্ঠং করোতীতি ইত্থিন্দ্রিযং. পুরিসভাৰে ইন্দট্ঠং করোতীতি পুরিসিন্দ্রিযং. জীৰিতে ইন্দট্ঠং করোতীতি জীৰিতিন্দ্রিযং. অত্থুপ্পত্তিকং কিরেতং সুত্তং. সঙ্ঘমজ্ঝস্মিঞ্হি ‘‘কতি নু খো ৰট্টিন্দ্রিযানী’’তি কথা উদপাদি, অথ ভগৰা ৰট্টিন্দ্রিযানি দস্সেন্তো তীণিমানি ভিক্খৰেতিআদিমাহ.

৩. অঞ্ঞিন্দ্রিযসুত্তৰণ্ণনা

৪৯৩. ততিযে অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযন্তি ‘‘অনমতগ্গে সংসারে অজানিতপুব্বং ধম্মং জানিস্সামী’’তি পটিপন্নস্স সোতাপত্তিমগ্গক্খণে উপ্পন্নং ইন্দ্রিযং. অঞ্ঞিন্দ্রিযন্তি তেসংযেৰ ঞাতধম্মানং আজাননাকারেন সোতাপত্তিফলাদীসু ছসু ঠানেসু উপ্পন্নং ইন্দ্রিযং. অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযন্তি অঞ্ঞাতাৰীসু অরহত্তফলধম্মেসু উপ্পন্নং ইন্দ্রিযং. তত্থ তত্থ তেন তেনাকারেন উপ্পন্নস্স ঞাণস্সেৰেতং অধিৰচনং. ইদম্পি সুত্তং অত্থুপ্পত্তিকমেৰ. সঙ্ঘমজ্ঝস্মিঞ্হি ‘‘কতি নু খো লোকুত্তরিন্দ্রিযানী’’তি কথা উদপাদি, অথ ভগৰা তানি দস্সেন্তো তীণিমানি, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযানীতিআদিমাহ.

৪. একবীজীসুত্তৰণ্ণনা

৪৯৪. চতুত্থে ততো মুদুতরেহীতি ৰিপস্সনতো নিস্সক্কং ৰেদিতব্বং. সমত্তানি হি পঞ্চিন্দ্রিযানি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম হোন্তি, ততো মুদুতরানি অন্তরাপরিনিব্বাযিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি, ততো মুদুতরানি উপহচ্চপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি অসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি সসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, ততো মুদুতরানি উদ্ধংসোতঅকনিট্ঠগামিস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি নাম. ইধাপি পুরিমনযেনেৰ অরহত্তমগ্গে ঠত্ৰা পঞ্চ নিস্সক্কানি নীহরিতব্বানি.

যথা পন পুরিমনযে সকদাগামিমগ্গে ঠত্ৰা তীণি নিস্সক্কানি, এৰমিধ পঞ্চ নীহরিতব্বানি. সকদাগামিমগ্গস্স হি ৰিপস্সনিন্দ্রিযেহি মুদুতরানি সোতাপত্তিমগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি, সোতাপত্তিমগ্গস্স চ তেহি ৰিপস্সনিন্দ্রিযেহি মুদুতরানি একবীজিআদীনং মগ্গস্স ৰিপস্সনিন্দ্রিযানি.

এত্থ চ একবীজীতিআদীসু যো সোতাপন্নো হুত্ৰা একমেৰ অত্তভাৰং জনেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, অযং একবীজী নাম. যথাহ ‘‘কতমো চ পুগ্গলো একবীজী, ইধেকচ্চো পুগ্গলো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো, সো একঞ্ঞেৰ মানুসকং ভৰং সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো একবীজী’’তি (পু. প. ৩৩).

যো পন দ্ৰে তযো ভৰে সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং কোলংকোলো নাম. যথাহ ‘‘কতমো চ পুগ্গলো কোলংকোলো. ইধেকচ্চো পুগ্গলো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো, সো দ্ৰে ৰা তীণি ৰা কুলানি সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো কোলংকোলো’’তি (পু. প. ৩২). তত্থ কুলানীতি ভৰা ৰেদিতব্বা. ‘‘দ্ৰে ৰা তীণি ৰা’’তি ইদং দেসনামত্তমেৰ, যাৰ ছট্ঠভৰা সংসরন্তো পন কোলংকোলোৰ হোতি.

যস্স সত্তক্খত্তুং পরমা উপপত্তি, অট্ঠমং ভৰং নাদিযতি, অযং সত্তক্খত্তুপরমো নাম. যথাহ ‘‘কতমো চ পুগ্গলো সত্তক্খত্তুপরমো. ইধেকচ্চো পুগ্গলো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো, সো সত্তক্খত্তুং দেৰে চ মনুস্সে চ সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সত্তক্খত্তুপরমো’’তি (পু. প. ৩১).

ভগৰতা গহিতনামৰসেনেৰ চেতানি তেসং নামানি. ‘‘এত্তকঞ্হি ঠানং গতো একবীজী নাম হোতি, এত্তকং কোলংকোলো, এত্তকং সত্তক্খত্তুপরমো’’তি ভগৰতা এতেসং নামং গহিতং. নিযমতো পন ‘‘অযং একবীজী, অযং কোলংকোলো, অযং সত্তক্খত্তুপরমো’’তি নত্থি.

কো পন নেসং এতং পভেদং নিযমেতীতি? কেচি পন থেরা ‘‘পুব্বহেতু নিযমেতী’’তি ৰদন্তি, কেচি ‘‘পঠমমগ্গো’’, কেচি ‘‘উপরিম তযো মগ্গা’’, কেচি ‘‘তিণ্ণং মগ্গানং ৰিপস্সনা’’তি. তত্থ ‘‘পুব্বহেতু নিযমেতী’’তি ৰাদে পঠমমগ্গস্স উপনিস্সযো কতো নাম হোতি, উপরি তযো মগ্গা অনুপনিস্সযা উপ্পন্নাতি ৰচনং আপজ্জতি. ‘‘পঠমমগ্গো নিযমেতী’’তি ৰাদে উপরি তিণ্ণং মগ্গানং নিরত্থকতা আপজ্জতি. ‘‘উপরি তযো মগ্গা নিযমেন্তী’’তি ৰাদে পঠমমগ্গে অনুপ্পন্নেৰ উপরি তযো মগ্গা উপ্পন্নাতি আপজ্জতি. ‘‘তিণ্ণং মগ্গানং ৰিপস্সনা নিযমেতী’’তি ৰাদো পন যুজ্জতি. সচে হি উপরি তিণ্ণং মগ্গানং ৰিপস্সনা বলৰতী হোতি, একবীজী নাম হোতি, ততো মন্দতরায কোলংকোলো, ততো মন্দতরায সত্তক্খত্তুপরমোতি.

একচ্চো হি সোতাপন্নো ৰট্টজ্ঝাসযো হোতি ৰট্টাভিরতো পুনপ্পুনং ৰট্টস্মিংযেৰ ৰিচরতি সন্দিস্সতি. অনাথপিণ্ডিকো সেট্ঠি, ৰিসাখা উপাসিকা, চূল়রথমহারথা দেৰপুত্তা, অনেকৰণ্ণো দেৰপুত্তো, সক্কো দেৰরাজা, নাগদত্তো দেৰপুত্তোতি ইমে হি এত্তকা জনা ৰট্টজ্ঝাসযা ৰট্টাভিরতা আদিতো পট্ঠায ছ দেৰলোকে সোধেত্ৰা অকনিট্ঠে ঠত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সন্তি, ইমে ইধ ন গহিতা. ন কেৰলঞ্চিমে, যোপি মনুস্সেসুযেৰ সত্তক্খত্তুং সংসরিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, যোপি দেৰলোকে নিব্বত্তো দেৰেসুযেৰ সত্তক্খত্তুং অপরাপরং সংসরিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, ইমেপি ইধ ন গহিতা. কালেন দেৰে, কালেন মনুস্সে সংসরিত্ৰা পন অরহত্তং পাপুণন্তোৰ ইধ গহিতো. তস্মা সত্তক্খত্তুপরমোতি ইদং ইধট্ঠকৰোকিণ্ণসুক্খৰিপস্সকস্স নামং কথিতন্তি ৰেদিতব্বং.

ধম্মানুসারী সদ্ধানুসারীতি এত্থ পন ইমস্মিং সাসনে লোকুত্তরধম্মং নিব্বত্তেন্তস্স দ্ৰে ধুরানি, দ্ৰে সীসানি, দ্ৰে অভিনিৰেসা – সদ্ধাধুরং, পঞ্ঞাধুরং, সদ্ধাসীসং, পঞ্ঞাসীসং, সদ্ধাভিনিৰেসো, পঞ্ঞাভিনিৰেসোতি. তত্থ যো ভিক্খু ‘‘সচে সদ্ধায সক্কা নিব্বত্তেতুং, নিব্বত্তেস্সামি লোকুত্তরমগ্গ’’ন্তি সদ্ধং ধুরং কত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং নিব্বত্তেতি, সো মগ্গক্খণে সদ্ধানুসারী নাম হোতি. ফলক্খণে পন সদ্ধাৰিমুত্তো নাম হুত্ৰা একবীজী কোলংকোলো সত্তক্খত্তুপরমোতি তিৰিধো হোতি. তত্থ একেকো দুক্খাপটিপদাদিৰসেন চতুব্বিধভাৰং আপজ্জতীতি সদ্ধাধুরেন দ্ৰাদস জনা হোন্তি.

যো পন ‘‘সচে পঞ্ঞায সক্কা নিব্বত্তেতুং, নিব্বত্তেস্সামি লোকুত্তরমগ্গ’’ন্তি পঞ্ঞং ধুরং কত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং নিব্বত্তেতি, সো মগ্গক্খণে ধম্মানুসারী নাম হোতি. ফলক্খণে পন পঞ্ঞাৰিমুত্তো নাম হুত্ৰা একবীজিআদিভেদেন দ্ৰাদসভেদোৰ হোতি. এৰং দ্ৰে মগ্গট্ঠা ফলক্খণে চতুৰীসতি সোতাপন্না হোন্তীতি.

তিপিটকতিস্সত্থেরো কির ‘‘তীণি পিটকানি সোধেস্সামী’’তি পরতীরং গতো. তং একো কুটুম্বিকো চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠাসি, থেরো আগমনকালে ‘‘গচ্ছামি উপাসকা’’তি আহ. ‘‘কহং ভন্তে’’তি? ‘‘অম্হাকং আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিক’’ন্তি. ‘‘ন সক্কা, ভন্তে, মযা গন্তুং, ভদ্দন্তং পন নিস্সায মযা সাসনস্স গুণো ঞাতো, তুম্হাকং পরম্মুখা কীদিসং ভিক্খুং উপসঙ্কমামী’’তি? অথ নং থেরো আহ – ‘‘যো ভিক্খু চতুৰীসতি সোতাপন্নে দ্ৰাদস সকদাগামী অট্ঠচত্তালীস অনাগামী দ্ৰাদস অরহন্তে দস্সেত্ৰা ধম্মকথং কথেতুং সক্কোতি, এৰরূপং ভিক্খুং উপট্ঠাতুং ৰট্টতী’’তি. ইমস্মিং সুত্তে ৰিপস্সনা কথিতাতি.

৫-১০. সুদ্ধকসুত্তাদিৰণ্ণনা

৪৯৫-৫০০. পঞ্চমে চক্খু চ তং চক্খুদ্ৰারে নিব্বত্তানং ধম্মানং আধিপতেয্যসঙ্খাতেন ইন্দট্ঠেন ইন্দ্রিযঞ্চাতি চক্খুন্দ্রিযং. সোতিন্দ্রিযাদীসুপি এসেৰ নযো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. ইমস্মিং ৰগ্গে পঠমসুত্তঞ্চেৰ ছট্ঠাদীনি চ পঞ্চাতি ছ সুত্তানি চতুসচ্চৰসেন কথিতানীতি.

ছল়িন্দ্রিযৰগ্গো ততিযো.

৪. সুখিন্দ্রিযৰগ্গো

১-৫. সুদ্ধিকসুত্তাদিৰণ্ণনা

৫০১-৫০৫. চতুত্থৰগ্গস্স পঠমে সুখঞ্চ তং সহজাতানং আধিপতেয্যসঙ্খাতেন ইন্দট্ঠেন ইন্দ্রিযঞ্চাতি সুখিন্দ্রিযং. দুক্খিন্দ্রিযাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ সুখিন্দ্রিযদুক্খিন্দ্রিযদোমনস্সিন্দ্রিযানি কামাৰচরানেৰ, সোমনস্সিন্দ্রিযং ঠপেত্ৰা অরূপাৰচরং সেসং তেভূমকং, উপেক্খিন্দ্রিযং চতুভূমকং. দুতিযাদীনি চত্তারি চতুসচ্চৰসেনেৰ কথিতানি.

৬. পঠমৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৫০৬. ছট্ঠে কাযিকন্তি কাযপসাদৰত্থুকং. সুখন্তি অযমস্স সরূপনিদ্দেসো. সাতন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং, মধুরন্তি ৰুত্তং হোতি. কাযসম্ফস্সজন্তি কাযসম্ফস্সতো জাতং. সুখং সাতন্তি ৰুত্তনযমেৰ. ৰেদযিতন্তি অযমস্স সব্বৰেদনাসাধারণো অঞ্ঞধম্মৰিসিট্ঠো সভাৰনিদ্দেসো. ইমিনা নযেন সেসেসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো. কাযিকং ৰা চেতসিকং ৰাতি এত্থ পন চক্খাদযো চত্তারো পসাদকাযে ৰত্থুং কত্ৰা উপ্পত্তিৰসেন কাযিকন্তি ৰুত্তং. কাযপসাদৰত্থুকং পন অদুক্খমসুখং নাম নত্থি.

৯. কট্ঠোপমসুত্তৰণ্ণনা

৫০৯. নৰমে দ্ৰিন্নং কট্ঠানন্তি দ্ৰিন্নং অরণীনং. সঙ্ঘট্টনসমোধানাতি সঙ্ঘট্টনেন চেৰ সমোধানেন চ. উস্মাতি উসুমাকারো. তেজোতি অগ্গিধূমো. এত্থ চ অধরারণী ৰিয ৰত্থারম্মণং, উত্তরারণী ৰিয ফস্সো, সঙ্ঘট্টো ৰিয ফস্সসঙ্ঘট্টনং, অগ্গি ৰিয ৰেদনা দট্ঠব্বা. ৰত্থারম্মণং ৰা উত্তরারণী ৰিয, ফস্সো অধরারণী ৰিয দট্ঠব্বো.

১০. উপ্পটিপাটিকসুত্তৰণ্ণনা

৫১০. দসমং যথাধম্মরসেন পটিপাটিযা ৰুত্তম্পি ইমস্মিং ইন্দ্রিযৰিভঙ্গে সেসসুত্তানি ৰিয অদেসিতত্তা উপ্পটিপাটিকসুত্তং নামাতি ৰেদিতব্বং. তত্থ নিমিত্তন্তিআদীনি সব্বানি পচ্চযৰেৰচনানেৰ. দুক্খিন্দ্রিযঞ্চ পজানাতীতি দুক্খসচ্চৰসেনেৰ পজানাতি. দুক্খিন্দ্রিযসমুদযন্তি কণ্টকেন ৰা ৰিদ্ধস্স মঙ্কুলেন ৰা দট্ঠস্স পচ্চত্থরণে ৰা ৰলিযা ফুট্ঠস্স দুক্খসহগতং কাযৰিঞ্ঞাণং উপ্পজ্জতি, তং এতস্স সমুদযোতি পজানাতি.

পরতো দোমনস্সিন্দ্রিযসমুদযন্তিআদীসুপি তেসং তেসং কারণৰসেনেৰ সমুদযো ৰেদিতব্বো. পত্তচীৰরাদীনং ৰা হি সঙ্খারানং সদ্ধিৰিহারিকাদীনং ৰা সত্তানং ৰিনাসেন দোমনস্সিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতীতি তেসং ৰিনাসং তস্স সমুদযোতি পজানাতি. সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা ৰরসযনে নিপন্নস্স হত্থপাদসম্বাহনতালৰণ্টৰাতাদিসম্ফস্সেন সুখিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তং ফস্সং তস্স সমুদযোতি পজানাতি. ৰুত্তপ্পকারানং পন সত্তসঙ্খারানং মনাপানং পটিলাভৰসেন সোমনস্সিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তং পটিলাভং তস্স সমুদযোতি পজানাতি. মজ্ঝত্তাকারেন পন উপেক্খিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তং সত্তসঙ্খারেসু মজ্ঝত্তাকারং তস্স সমুদযোতি পজানাতি.

কত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি, ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতিআদীসু পন অযং একতোৰ ৰিনিচ্ছযকথা – দুক্খিন্দ্রিযঞ্হি পঠমজ্ঝানস্স উপচারক্খণেযেৰ নিরুজ্ঝতি পহীনং হোতি, দোমনস্সাদীনি দুতিযজ্ঝানাদীনং. এৰং সন্তেপি তেসং অতিসযনিরোধত্তা অযং ঝানেসুযেৰ নিরোধো ৰুত্তো. অতিসযনিরোধো হি তেসং পঠমজ্ঝানাদীসু, ন নিরোধোযেৰ, নিরোধোযেৰ পন উপচারক্খণে, নাতিসযনিরোধো. তথা হি নানাৰজ্জনে পঠমজ্ঝানুপচারে নিরুদ্ধস্সাপি দুক্খিন্দ্রিযস্স ডংসমকসাদিসম্ফস্সেন ৰা ৰিসমাসনুপতাপেন ৰা সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ অন্তোঅপ্পনাযং. উপচারে ৰা নিরুদ্ধম্পেতং ন সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি পটিপক্খেন অৰিহতত্তা. অন্তোঅপ্পনাযং পন পীতিফরণেন সব্বো কাযো সুখোক্কন্তো হোতি, সুখোক্কন্তকাযস্স চ সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি দুক্খিন্দ্রিযং পটিপক্খেন ৰিহতত্তা. নানাৰজ্জনেযেৰ চ দুতিযজ্ঝানুপচারে পহীনস্স দোমনস্সিন্দ্রিযস্স যস্মা এতং ৰিতক্কৰিচারপচ্চযেপি কাযকিলমথে চিত্তুপঘাতে চ সতি উপ্পজ্জতি, ৰিতক্কৰিচারাভাৰে নেৰ উপ্পজ্জতি. যত্থ পন উপ্পজ্জতি, তত্থ ৰিতক্কৰিচারভাৰে, অপ্পহীনা এৰ চ দুতিযজ্ঝানুপচারে ৰিতক্কৰিচারাতি তত্থস্স সিযা উপ্পত্তি. ন ত্ৰেৰ দুতিযজ্ঝানে পহীনপচ্চযত্তা. তথা ততিযজ্ঝানুপচারে পহীনস্সাপি সুখিন্দ্রিযস্স পীতিসমুট্ঠানপণীতরূপফুট্ঠকাযস্স সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ ততিযজ্ঝানে. ততিযজ্ঝানে হি সুখস্স পচ্চযভূতা পীতি সব্বসো নিরুদ্ধা. তথা চতুত্থজ্ঝানুপচারে পহীনস্সাপি সোমনস্সিন্দ্রিযস্স আসন্নত্তা অপ্পনাপ্পত্তায উপেক্খায অভাৰেন সম্মা অনতিক্কন্তত্তা চ সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ চতুত্থজ্ঝানে. তস্মা ‘‘এত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি তত্থ তত্থ অপরিসেসগ্গহণং কতং.

যং পনেত্থ তদত্থায চিত্তং উপসংহরতীতি ৰুত্তং, তত্থ অলাভী সমানো উপ্পাদনত্থায চিত্তং উপসংহরতি, লাভী সমানো সমাপজ্জনত্থাযাতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. ইমেসু দ্ৰীসুপি সুত্তেসু সম্মসনৰারোৰ কথিতোতি.

সুখিন্দ্রিযৰগ্গো চতুত্থো.

৫. জরাৰগ্গো

১. জরাধম্মসুত্তৰণ্ণনা

৫১১. পঞ্চমৰগ্গস্স পঠমে পচ্ছাতপেতি পাসাদচ্ছাযায পুরত্থিমদিসং পটিচ্ছন্নত্তা পাসাদস্স পচ্ছিমদিসাভাগে আতপো হোতি, তস্মিং ঠানে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নোতি অত্থো. পিট্ঠিং ওতাপযমানোতি যস্মা সম্মাসম্বুদ্ধস্সপি উপাদিন্নকসরীরে উণ্হকালে উণ্হং হোতি, সীতকালে সীতং, অযঞ্চ হিমপাতসীতসমযো. তস্মা মহাচীৰরং ওতারেত্ৰা সূরিযরস্মীহি পিট্ঠিং ওতাপযমানো নিসীদি.

কিং পন বুদ্ধরস্মিযো মদ্দিত্ৰা সূরিযরস্মি অন্তো পৰিসিতুং সক্কোতীতি? ন সক্কোতি. এৰং সন্তে কিং তাপেতীতি? রস্মিতেজং. যথেৰ হি ঠিতমজ্ঝন্হিকে পরিমণ্ডলায ছাযায রুক্খমূলে নিসিন্নস্স কিঞ্চাপি সূরিযরস্মিযো সরীরং ন ফুসন্তি, সব্বদিসাসু পন তেজো ফরতি, অগ্গিজালাহি পরিক্খিত্তো ৰিয হোতি, এৰং সূরিযরস্মীসু বুদ্ধরস্মিযো মদ্দিত্ৰা অন্তো পৰিসিতুং অসক্কুণন্তীসুপি সত্থা তেজং তাপেন্তো নিসিন্নোতি ৰেদিতব্বো.

অনোমজ্জন্তোতি পিট্ঠিপরিকম্মকরণৰসেন অনুমজ্জন্তো. অচ্ছরিযং ভন্তেতি থেরো ভগৰতো পিট্ঠিতো মহাচীৰরং ওতারেত্ৰা নিসিন্নস্স দ্ৰিন্নং অংসকূটানং অন্তরে সুৰণ্ণাৰট্টং ৰিয কেসগ্গপ্পমাণং ৰলিযাৰট্টং দিস্ৰা – ‘‘এৰরূপেপি নাম সরীরে জরা পঞ্ঞাযতী’’তি সঞ্জাতসংৰেগো জরং গরহন্তো এৰমাহ. গরহনচ্ছরিযং নাম কিরেতং.

ন চেৰং দানি, ভন্তে, ভগৰতো তাৰ পরিসুদ্ধোতি যথা পকতিযা ছৰিৰণ্ণো পরিসুদ্ধো, ন এৰমেতরহীতি দীপেন্তো এৰমাহ. তথাগতস্স হি দহরকালে সঙ্কুসতসমব্ভাহতং উসভচম্মং ৰিয ৰিহতৰলিকো কাযো হোতি, তস্মিং ঠপিতো হত্থো ভস্সতেৰ, ন সন্তিট্ঠতি, তেলপুঞ্ছনাকারপ্পত্তো ৰিয হোতি. মহল্লককালে পন সিরাজালা মিলাযন্তি, সন্ধিপব্বানি সিথিলানি হোন্তি, মংসং অট্ঠিতো মুচ্চিত্ৰা সিথিলভাৰং আপজ্জিত্ৰা তত্থ তত্থ ওলম্বতি. বুদ্ধানং পন এৰরূপং ন হোতি. অঞ্ঞেসং অপাকটং, সন্তিকাৰচরত্তা আনন্দত্থেরস্সেৰ পাকটং হোতি, তস্মা এৰমাহ.

সিথিলানি চ গত্তানীতি অঞ্ঞেসং মুখে অংসকূটন্তরেহি তেসু তেসু ঠানেসু ৰলিযো সন্তিট্ঠন্তি, সত্থু পনেতং নত্থি, থেরো চ দ্ৰিন্নং অংসকূটানং অন্তরে ৰলিযাৰট্টকং দিস্ৰা এৰমাহ. সব্বানি ৰলিযজাতানীতি ইদম্পি অত্তনো পাকটৰসেন এৰমাহ – সত্থু পন অঞ্ঞেসং ৰিয ৰলিযো নাম নত্থি. পুরতো পব্ভারো চ কাযোতি সত্থা ব্রহ্মুজুগত্তো, দেৰনগরে সমুস্সিতসুৰণ্ণতোরণং ৰিযস্স কাযো উজুকমেৰ উগ্গতো. মহল্লককালে পন কাযো পুরতো ৰঙ্কো হোতি, স্ৰাযং অঞ্ঞেসং অপাকটো, সন্তিকাৰচরত্তা পন থেরস্সেৰ পাকটো, তস্মা এৰমাহ. দিস্সতি চ ইন্দ্রিযানং অঞ্ঞথত্তন্তি ইন্দ্রিযানি নাম ন চক্খুৰিঞ্ঞেয্যানি. যতো পন পকতিযা পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো, ইদানি ন তথা পরিসুদ্ধো, অংসকূটন্তরে ৰলি পঞ্ঞাযতি, ব্রহ্মুজুকাযো পুরতো ৰঙ্কো, ইমিনাৰ কারণেন চক্খাদীনঞ্চ ইন্দ্রিযানং অঞ্ঞথত্তেন ভৰিতব্বন্তি নযগ্গাহতো এৰমাহ. ধী তং জম্মি জরে অত্থূতি লামকে জরে ধী তং তুয্হং হোতু, ধিক্কারো তং ফুসতু. বিম্বন্তি অত্তভাৰো.

২. উণ্ণাভব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা

৫১২. দুতিযে গোচরৰিসযন্তি গোচরভূতং ৰিসযং. অঞ্ঞমঞ্ঞস্সাতি চক্খু সোতস্স, সোতং ৰা চক্খুস্সাতি এৰং একং একস্স গোচরৰিসযং ন পচ্চনুভোতি. সচে হি নীলাদিভেদং রূপারম্মণং সমোধানেত্ৰা সোতিন্দ্রিযস্স উপনেয্য – ‘‘ইঙ্ঘ ত্ৰং তাৰ নং ৰৰত্থপেহি ৰিভাৰেহি ‘কিন্নামেতং আরম্মণ’’’ন্তি. চক্খুৰিঞ্ঞাণং ৰিনাপি মুখেন অত্তনো ধম্মতায এৰং ৰদেয্য – ‘‘অরে, অন্ধবাল, ৰস্সসতম্পি ৰস্সসহস্সম্পি ৰস্সসতসহস্সম্পি পরিধাৰমানো অঞ্ঞত্র মযা কুহিং এতস্স জাননকং লভিস্সসি, তং আহর, চক্খুপসাদে উপনেহি, অহমেতং আরম্মণং জানিস্সামি – যদি ৰা নীলং, যদি ৰা পীতকং. ন হি এসো অঞ্ঞস্স ৰিসযো, ময্হমেৰেসো ৰিসযো’’তি. সেসদ্ৰারেসুপি এসেৰ নযো. এৰমেতানি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স গোচরৰিসযং ন পচ্চনুভোন্তি নাম.

কিং পটিসরণন্তি এতেসং কিং পটিসরণং, কিং এতানি পটিসরন্তীতি পুচ্ছতি. মনো পটিসরণন্তি জৰনমনো পটিসরণং. মনোৰ নেসন্তি মনোদ্ৰারিকজৰনমনোৰ এতেসং গোচরৰিসযং রজ্জনাদিৰসেন অনুভোতি. চক্খুৰিঞ্ঞাণঞ্হি রূপদস্সনমত্তমেৰ, এত্থ রজ্জনং ৰা দুস্সনং ৰা মুয্হনং ৰা নত্থি. একস্মিং পন দ্ৰারে জৰনং রজ্জতি ৰা দুস্সতি ৰা মুয্হতি ৰা. সোতৰিঞ্ঞাণাদীসুপি এসেৰ নযো.

তত্রাযং উপমা – পঞ্চ কির দুব্বলভোজকা রাজানং সেৰিত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন একস্মিং পঞ্চকুলিকে গামে পরিত্তকং আযং লভিংসু. তেসং তত্থ মচ্ছভাগো মংসভাগো, অদ্দুকহাপণো ৰা যোত্তকহাপণো ৰা মাসকহাপণো ৰা অট্ঠকহাপণো ৰা সোল়সকহাপণো ৰা চতুসট্ঠিকহাপণো ৰা দণ্ডোতি এত্তকমত্তমেৰ পাপুণাতি, সতৰত্থুকং পঞ্চসতৰত্থুকং সহস্সৰত্থুকং মহাবলিং রাজাৰ গণ্হাতি.

তত্থ পঞ্চকুলিকগামা ৰিয পঞ্চপসাদা দট্ঠব্বা, পঞ্চ দুব্বলভোজকা ৰিয পঞ্চৰিঞ্ঞাণানি; রাজা ৰিয জৰনং, দুব্বলভোজকানং পরিত্তকআযপাপুণনং ৰিয চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনং রূপদস্সনাদিমত্তং, রজ্জনাদি পন এতেসু নত্থি. রঞ্ঞো মহাবলিগ্গহণং ৰিয তেসু দ্ৰারেসু জৰনস্স রজ্জনাদীনি ৰেদিতব্বানি. এৰমেত্থ মনোতি কুসলাকুসলজৰনং ৰুত্তং.

সতি পটিসরণন্তি মগ্গসতি পটিসরণং. জৰনমনো হি মগ্গসতিং পটিসরতি. ৰিমুত্তীতি ফলৰিমুত্তি. পটিসরণন্তি ফলৰিমুত্তিযা নিব্বানং পটিসরণং. তঞ্হি সা পটিসরতি. নাসক্খি পঞ্হস্স পরিযন্তং গহেতুন্তি পঞ্হস্স পরিচ্ছেদং পমাণং গহেতুং নাসক্খি, অপ্পটিসরণং ধম্মং ‘‘সপ্পটিসরণ’’ন্তি পুচ্ছি. নিব্বানং নামেতং অপ্পটিসরণং, ন কিঞ্চি পটিসরতি. নিব্বানোগধন্তি নিব্বানব্ভন্তরং নিব্বানং অনুপৰিট্ঠং. ব্রহ্মচরিযন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযং. নিব্বানপরাযণন্তি নিব্বানং পরং অযনমস্স পরা গতি, ন ততো পরং গচ্ছতীতি অত্থো. নিব্বানং পরিযোসানং অৰসানং অস্সাতি নিব্বানপরিযোসানং.

মূলজাতা পতিট্ঠিতাতি মগ্গেন আগতসদ্ধা ৰুচ্চতি. ইমম্হি চে, ভিক্খৰে, সমযেতি কিং সন্ধাযাহ? ঝানঅনাগামিতং. তস্মিঞ্হি সমযে ব্রাহ্মণস্স পঠমমগ্গেন পঞ্চ অকুসলচিত্তানি পহীনানি, পঠমজ্ঝানেন পঞ্চ নীৰরণানীতি ঝানঅনাগামিট্ঠানে ঠিতো. সো অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা তত্থেৰ পরিনিব্বাযেয্য. সচে পনস্স পুত্তদারং অনুসাসন্তস্স কম্মন্তে ৰিচারেন্তস্স ঝানং নস্সতি, নট্ঠে ঝানে গতি অনিবদ্ধা হোতি, অনট্ঠে পন নিবদ্ধাতি ইমং ঝানঅনাগামিতং সন্ধায এৰমাহ.

৩. সাকেতসুত্তৰণ্ণনা

৫১৩. ততিযে অঞ্জনৰনেতি অঞ্জনৰণ্ণপুপ্ফানং রুক্খানং রোপিতৰনে. যং, ভিক্খৰে, সদ্ধিন্দ্রিযং, তং সদ্ধাবলন্তি তঞ্হি অধিমোক্খলক্খণে ইন্দট্ঠেন সদ্ধিন্দ্রিযং, অস্সদ্ধিযে অকম্পনেন সদ্ধাবলং. ইতরেসং পগ্গহউপট্ঠানঅৰিক্খেপপজাননলক্খণেসু ইন্দট্ঠেন ইন্দ্রিযভাৰো, কোসজ্জমুট্ঠসচ্চৰিক্খেপাৰিজ্জাসু অকম্পনেন বলভাৰো ৰেদিতব্বো. এৰমেৰ খোতি তস্সা নদিযা একসোতং ৰিয সদ্ধাৰীরিযসতিসমাধিপঞ্ঞাৰসেন এতেসং নিন্নানাকরণং ৰেদিতব্বং, দ্ৰে সোতানি ৰিয ইন্দট্ঠঅকম্পনট্ঠেহি ইন্দ্রিযবলৰসেন নানাকরণং ৰেদিতব্বং.

৪. পুব্বকোট্ঠকসুত্তৰণ্ণনা

৫১৪. চতুত্থে অমতোগধন্তি অমতব্ভন্তরং. অমতপরাযণন্তি অমতনিব্বত্তিকং. অমতপরিযোসানন্তি অমতনিট্ঠং. সাধু সাধূতি থেরস্স ব্যাকরণং পসংসন্তো সাধুকারং দেতি.

৫. পঠমপুব্বারামসুত্তৰণ্ণনা

৫১৫. পঞ্চমে তদন্ৰযাতি তং অনুগচ্ছমানা, অনুৰত্তমানাতি অত্থো. পুব্বকোট্ঠকং আদিং কত্ৰা পটিপাটিযা ছসু সুত্তেসু ফলিন্দ্রিযানেৰ কথিতানি.

১০. আপণসুত্তৰণ্ণনা

৫২০. দসমে ইমে খো তে ধম্মাতি উপরি সহ ৰিপস্সনায তযো মগ্গা. যে মে পুব্বে সুতাৰ অহেসুন্তি যে ধম্মা মযা পুব্বে ‘‘অরহত্তফলিন্দ্রিযং নাম অত্থী’’তি কথেন্তানংযেৰ সুতা অহেসুং. কাযেন চ ফুসিত্ৰাতি নামকাযেন চ ফুসিত্ৰা পটিলভিত্ৰা. পঞ্ঞায চ অতিৰিজ্ঝ পস্সামীতি পচ্চৰেক্খণপঞ্ঞায চ অতিৰিজ্ঝিত্ৰা পস্সামি. যা হিস্স, ভন্তে, সদ্ধাতি অযং কতরসদ্ধা? চতূহি ইন্দ্রিযেহি সম্পযুত্তা সদ্ধা হেট্ঠা কথিতাৰ, অযং পন পচ্চৰেক্খণসদ্ধা. সম্পযুত্তসদ্ধা হি মিস্সকা, পচ্চৰেক্খণসদ্ধা লোকিযাৰ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

জরাৰগ্গো পঞ্চমো.

৬. সূকরখতৰগ্গো

১. সালসুত্তৰণ্ণনা

৫২১. ছট্ঠৰগ্গস্স পঠমে সূরেনাতি সূরভাৰেন. বোধাযাতি বুজ্ঝনত্থায.

২. মল্লিকসুত্তৰণ্ণনা

৫২২. দুতিযে মল্লেসূতি এৰংনামকে জনপদে. ইমস্মিং সুত্তে চত্তারি ইন্দ্রিযানি মিস্সকানি, অরিযঞাণং লোকুত্তরং. তম্পি পন চতুক্কিন্দ্রিযনিস্সিতং কত্ৰা মিস্সকন্তি ভাজেতুং ৰট্টতি.

৩. সেখসুত্তৰণ্ণনা

৫২৩. ততিযে ন হেৰ খো কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতীতি ন নামকাযেন ফুসিত্ৰা পটিলভিত্ৰা ৰিহরতি, ফুসিতুং পটিলভিতুং ন সক্কোতি. পঞ্ঞায চ অতিৰিজ্ঝ পস্সতীতি পচ্চৰেক্খণপঞ্ঞায পন ‘‘উপরি অরহত্তফলিন্দ্রিযং নাম অত্থী’’তি পজানাতি. অসেখভূমিযং ফুসিত্ৰা ৰিহরতীতি পটিলভিত্ৰা ৰিহরতি. পঞ্ঞাযাতি পচ্চৰেক্খণপঞ্ঞায ‘‘অরহত্তফলিন্দ্রিযং নাম অত্থী’’তি পজানাতি. ন কুহিঞ্চি কিস্মিঞ্চীতি দ্ৰেপি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানেৰ, কিস্মিঞ্চি ভৰে ন উপ্পজ্জিস্সন্তীতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে পঞ্চিন্দ্রিযানি লোকুত্তরানি, ছ লোকিকানি ৰট্টনিস্সিতানেৰ কথিতানি.

৪-৫. পদসুত্তাদিৰণ্ণনা

৫২৪-৫২৫. চতুত্থে যানি কানিচি পদানি বোধায সংৰত্তন্তীতি যানি কানিচি ধম্মপদানি, যে কেচি ধম্মকোট্ঠাসা, বুজ্ঝনত্থায সংৰত্তন্তি. পঞ্চমং উত্তানমেৰ.

৬-৭. পতিট্ঠিতসুত্তাদিৰণ্ণনা

৫২৬-৫২৭. ছট্ঠে চিত্তং রক্খতি আসৰেসু চ সাসৰেসু চ ধম্মেসূতি তেভূমকধম্মে আরব্ভ আসৰুপ্পত্তিং ৰারেন্তো আসৰেসু চ সাসৰেসু চ ধম্মেসু চিত্তং রক্খতি নাম. সত্তমং উত্তানমেৰ.

৮. সূকরখতসুত্তৰণ্ণনা

৫২৮. অট্ঠমে সূকরখতাযন্তি সূকরখতলেণে. কস্সপবুদ্ধকালে কির তং লেণং একস্মিং বুদ্ধন্তরে পথৰিযা ৰড্ঢমানায অন্তোভূমিগতং জাতং. অথেকদিৰসং একো সূকরো তস্স ছদনপরিযন্তসমীপে পংসুং খণি. দেৰে ৰুট্ঠে পংসু ধোতা, ছদনপরিযন্তো পাকটো অহোসি. একো ৰনচরকো দিস্ৰা ‘‘পুব্বে সীলৰন্তেহি পরিভুত্তট্ঠানেন ভৰিতব্বং, পটিজগ্গিস্সামি ন’’ন্তি সমন্ততো পংসুং অপনেত্ৰা লেণং সোধেত্ৰা কুটিপরিক্খেপং কত্ৰা দ্ৰারৰাতপানং যোজেত্ৰা সুপরিনিট্ঠিতসুধাকম্মচিত্তকম্মং রজতপট্টসদিসায ৰালিকায সন্থরিতং পরিৰেণং কত্ৰা মঞ্চপীঠং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভগৰতো ৰসনত্থায অদাসি, লেণং গম্ভীরং অহোসি ওতরিত্ৰা আরুহিতব্বং. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পরমনিপচ্চকারন্তি ভাৰনপুংসকং, পরমনিপচ্চকারী হুত্ৰা পৰত্তমানো পৰত্ততীতি ৰুত্তং হোতি. অনুত্তরং যোগক্খেমন্তি অরহত্তং. সপ্পতিস্সোতি সজেট্ঠকো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

সূকরখতৰগ্গো ছট্ঠো.

৭. বোধিপক্খিযৰগ্গো

৫৩১-৬৫০. সত্তমৰগ্গে সত্ত ফলানি পুব্বভাগানি, তেসং হেট্ঠা দ্ৰে ফলানি আদিং কত্ৰা মিস্সকানি. সেসমেত্থ ইতো পরঞ্চ সব্বং উত্তানমেৰাতি.

ইন্দ্রিযসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. সম্মপ্পধানসংযুত্তৰণ্ণনা

৬৫১-৭০৪. সম্মপ্পধানসংযুত্তে সকলেপি পুব্বভাগৰিপস্সনাৰ কথিতাতি.

সম্মপ্পধানসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. বলসংযুত্তৰণ্ণনা

৭০৫-৮১২. বলসংযুত্তে বলানি মিস্সকানেৰ কথিতানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

বলসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. ইদ্ধিপাদসংযুত্তং

১. চাপালৰগ্গো

১. অপারসুত্তৰণ্ণনা

৮১৩. ইদ্ধিপাদসংযুত্তস্স পঠমে ছন্দং নিস্সায পৰত্তো সমাধি ছন্দসমাধি. পধানভূতা সঙ্খারা পধানসঙ্খারা. সমন্নাগতন্তি তেহি ধম্মেহি উপেতং. ইদ্ধিযা পাদং, ইদ্ধিভূতং ৰা পাদন্তি ইদ্ধিপাদং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৪৩১ আদযো) আগতোৰ. ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৩.৬৯ আদযো) পনস্স অত্থো দীপিতো. তথা মগ্গবোজ্ঝঙ্গসতিপট্ঠানসংযুত্তেসু চেৰ ইধ চ একপরিচ্ছেদোৰ.

৫. ইদ্ধিপদেসসুত্তৰণ্ণনা

৮১৭. পঞ্চমে ইদ্ধিপদেসন্তি তযো চ মগ্গে তীণি চ ফলানি.

৬. সমত্তসুত্তৰণ্ণনা

৮১৮. ছট্ঠে সমত্তং ইদ্ধিন্তি অরহত্তফলমেৰ. আদিতো পট্ঠায পন নৰসুপি সুত্তেসু ৰিৰট্টপাদকা এৰ ইদ্ধিপাদা কথিতা.

১০. চেতিযসুত্তৰণ্ণনা

৮২২. দসমে নিসীদনন্তি চম্মখণ্ডং অধিপ্পেতং. উদেনং চেতিযন্তি উদেনযক্খস্স চেতিযট্ঠানে কতৰিহারো ৰুচ্চতি. গোতমকাদীসুপি এসেৰ নযো. ভাৰিতাতি ৰড্ঢিতা. বহুলীকতাতি পুনপ্পুনং কতা. যানীকতাতি যুত্তযানং ৰিয কতা. ৰত্থুকতাতি পতিট্ঠানট্ঠেন ৰত্থু ৰিয কতা. অনুট্ঠিতাতি অধিট্ঠিতা. পরিচিতাতি সমন্ততো চিতা সুৰড্ঢিতা. সুসমারদ্ধাতি সুট্ঠু সমারদ্ধা.

ইতি অনিযমেন কথেত্ৰা পুন নিযমেত্ৰা দস্সেন্তো তথাগতস্স খোতিআদিমাহ. এত্থ চ কপ্পন্তি আযুকপ্পং, তস্মিং তস্মিং কালে যং মনুস্সানং আযুপ্পমাণং, তং পরিপুণ্ণং করোন্তো তিট্ঠেয্য. কপ্পাৰসেসং ৰাতি ‘‘অপ্পং ৰা ভিয্যো’’তি ৰুত্তৰস্সসততো অতিরেকং ৰা. মহাসীৰত্থেরো পনাহ ‘‘বুদ্ধানং অট্ঠানে গজ্জিতং নাম নত্থি. যথেৰ হি ৰেল়ুৰগামকে উপ্পন্নং মারণন্তিকৰেদনং দস মাসে ৰিক্খম্ভেসি, এৰং পুনপ্পুনং তং সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা দস দস মাসেপি ৰিক্খম্ভেন্তো ইমং ভদ্দকপ্পমেৰ তিট্ঠেয্যা’’তি.

কস্মা পন ন ঠিতোতি? উপাদিণ্ণকসরীরং নাম খণ্ডিচ্চাদীহি অভিভুয্যতি, বুদ্ধা নাম খণ্ডিচ্চাদিভাৰং অপত্ৰাৰ পঞ্চমে আযুকোট্ঠাসে বহুজনস্স পিযমনাপকালেযেৰ পরিনিব্বাযন্তি. বুদ্ধানুবুদ্ধেসু চ মহাসাৰকেসু পরিনিব্বুতেসু এককেন খাণুকেন ৰিয ঠাতব্বং হোতি, দহরসামণেরপরিৰারিতেন ৰা, ততো – ‘‘অহো বুদ্ধানং পরিসা’’তি হীল়েতব্বতং আপজ্জেয্য, তস্মা ন ঠিতোতি. এৰং ৰুত্তেপি সো পন ন রুচ্চতি, ‘‘আযুকপ্পো’’তি ইদমেৰ অট্ঠকথাযং নিযমিতং.

যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তোতি এত্থ ন্তি নিপাতমত্তং. যথা মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো অজ্ঝোত্থটচিত্তো অঞ্ঞোপি কোচি পুথুজ্জনো পটিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কুণেয্য, এৰমেৰ নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুন্তি অত্থো. মারো হি যস্স সব্বেন সব্বং দ্ৰাদস ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তস্স চিত্তং পরিযুট্ঠাতি. থেরস্স চ চত্তারো ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তেনস্স মারো চিত্তং পরিযুট্ঠাসি. সো পন চিত্তপরিযুট্ঠানং করোন্তো কিং করোতীতি? ভেরৰং রূপারম্মণং ৰা দস্সেতি, সদ্দারম্মণং ৰা সাৰেতি, ততো সত্তা তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা সতিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিৰটমুখা হোন্তি, তেসং মুখেন হত্থং পৰেসেত্ৰা হদযং মদ্দতি, তে ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা তিট্ঠন্তি. থেরস্স পনেস মুখে হত্থং পৰেসেতুং কিং সক্খিস্সতি? ভেরৰারম্মণং পন দস্সেতি, তং দিস্ৰা থেরো নিমিত্তোভাসং ন পটিৰিজ্ঝি. জানন্তোযেৰ ভগৰা কিমত্থং যাৰততিযকং আমন্তেসীতি. পরতো ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা’’তি যাচিতে ‘‘তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধ’’ন্তি দোসারোপনেন সোকতনুকরণত্থং.

মারো পাপিমাতি এত্থ সত্তে অনত্থে নিযোজেন্তো মারেতীতি মারো. পাপিমাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. সো হি পাপধম্মসমন্নাগতত্তা ‘‘পাপিমা’’তি ৰুচ্চতি. কণ্হো, অন্তকো, নমুচি, পমত্তবন্ধূতিপি তস্সেৰ নামানি. ভাসিতা খো পনেসাতি অযঞ্হি ভগৰতো সম্বোধিপত্তিযা অট্ঠমে সত্তাহে বোধিমণ্ডংযেৰ আগন্ত্ৰা – ‘‘ভগৰা যদত্থং তুম্হেহি পারমিযো পূরিতা, সো ৰো অত্থো অনুপ্পত্তো, পটিৰিদ্ধং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, কিং ৰো লোকৰিচরণেনা’’তি ৰত্ৰা যথা অজ্জ, এৰমেৰ – ‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু, সুগতো,’’তি যাচি. ভগৰা চস্স ‘‘ন তাৰাহ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পটিক্খিপি. তং সন্ধায ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে,’’তিআদিমাহ.

তত্থ ৰিযত্তাতি মগ্গৰসেন ব্যত্তা. তথেৰ ৰিনীতা. তথা ৰিসারদা. বহুস্সুতাতি তেপিটকৰসেন বহু সুতমেতেসন্তি বহুস্সুতা. তদেৰ ধম্মং ধারেন্তীতি ধম্মধরা. অথ ৰা পরিযত্তিবহুস্সুতা চেৰ পটিৰেধবহুস্সুতা চ, পরিযত্তিপটিৰেধধম্মানংযেৰ ধারণতো ধম্মধরাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নাতি অরিযধম্মস্স অনুধম্মভূতং ৰিপস্সনাধম্মং পটিপন্না. সামীচিপ্পটিপন্নাতি অনুচ্ছৰিকপটিপদং পটিপন্না. অনুধম্মচারিনোতি অনুধম্মচরণসীলা. সকং আচরিযকন্তি অত্তনো আচরিযৰাদং. আচিক্খিস্সন্তীতিআদীনি সব্বানি অঞ্ঞমঞ্ঞস্সেৰ ৰেৰচনানি. সহধম্মেনাতি সহেতুকেন সকারণেন ৰচনেন. সপ্পাটিহারিযন্তি যাৰ নিয্যানিকং কত্ৰা ধম্মং দেসেস্সন্তি.

ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহিতং সকলং সাসনব্রহ্মচরিযং. ইদ্ধন্তি সমিদ্ধং ঝানস্সাদৰসেন. ফীতন্তি ৰুড্ঢিপত্তং সব্বপালিফুল্লং ৰিয অভিঞ্ঞাসম্পত্তিৰসেন. ৰিত্থারিকন্তি ৰিত্থতং তস্মিং তস্মিং দিসাভাগে পতিট্ঠিতৰসেন. বাহুজঞ্ঞন্তি বহূহি ঞাতং পটিৰিদ্ধং মহাজনাভিসমযৰসেন. পুথুভূতন্তি সব্বাকারেন পুথুলভাৰপত্তং. কথং? যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতং, যত্তকা ৰিঞ্ঞুজাতিকা দেৰা চেৰ মনুস্সা চ অত্থি, সব্বেহি সুট্ঠু পকাসিতন্তি অত্থো.

অপ্পোস্সুক্কোতি নিরালযো. ত্ৰঞ্হি পাপিম অট্ঠমসত্তাহতো পট্ঠায ‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো’’তি ৰিরৰন্তো আহিণ্ডিত্থ, অজ্জ দানি পট্ঠায ৰিগতুস্সাহো হোহি, মা ময্হং পরিনিব্বানত্থং ৰাযামং করোহীতি ৰদতি.

সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজীতি সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা ঞাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা আযুসঙ্খারং ৰিস্সজি পজহি. তত্থ ন ভগৰা হত্থেন লেড্ডুং ৰিয আযুসঙ্খারং ওস্সজি, তেমাসমত্তমেৰ পন ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো পরং ন সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং উপ্পাদেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ওস্সজী’’তি. উস্সজীতিপি পাঠো. মহাভূমিচালোতি মহন্তো পথৰিকম্পো. তদা কির দসসহস্সিলোকধাতু অকম্পিত্থ. ভিংসনকোতি ভযজনকো. দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসূতি দেৰভেরিযো ফলিংসু, দেৰো সুক্খগজ্জিতং গজ্জি, অকালৰিজ্জুলতা নিচ্ছরিংসু, খণিকৰস্সং ৰস্সীতি ৰুত্তং হোতি.

উদানং উদানেসীতি কস্মা উদানেসি? কোচি নাম ৰদেয্য ‘‘ভগৰা পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধিত্ৰা – ‘পরিনিব্বাযথ, ভন্তে, পরিনিব্বাযথ, ভন্তে’তি উপদ্দুতো ভযেন আযুসঙ্খারং ৰিস্সজ্জেসী’’তি. তস্সোকাসো মা হোতূতি. ভীতস্স হি উদানং নাম নত্থীতি পীতিৰেগৰিস্সট্ঠং উদানেসি.

তত্থ সব্বেসং সোণসিঙ্গালাদীনম্পি পচ্চক্খভাৰতো তুলিতং পরিচ্ছিন্নন্তি তুলং. কিং তং? কামাৰচরকম্মং. ন তুলং, ন ৰা তুলং সদিসমস্স অঞ্ঞং লোকিযকম্মং অত্থীতি অতুলং. কিং তং? মহগ্গতকম্মং. অথ ৰা কামাৰচরং রূপাৰচরঞ্চ তুলং, অরূপাৰচরং অতুলং. অপ্পৰিপাকং তুলং, বহুৰিপাকং অতুলং. সম্ভৰন্তি সম্ভৰহেতুভূতং, পিণ্ডকারকং রাসিকারকন্তি অত্থো. ভৰসঙ্খারন্তি পুনব্ভৰস্স সঙ্খারং. অৰস্সজীতি ৰিস্সজ্জেসি. মুনীতি বুদ্ধমুনি. অজ্ঝত্তরতোতি নিযকজ্ঝত্তরতো. সমাহিতোতি উপচারপ্পনাসমাধিৰসেন সমাহিতো. অভিন্দি কৰচমিৰাতি কৰচং ৰিয অভিন্দি. অত্তসম্ভৰন্তি অত্তনি জাতকিলেসং. ইদং ৰুত্তং হোতি – সৰিপাকট্ঠেন সম্ভৰং ভৰাভিসঙ্খণট্ঠেন ভৰসঙ্খারন্তি চ লদ্ধনামং তুলাতুলসঙ্খাতং লোকিযকম্মঞ্চ ওস্সজি, সঙ্গামসীসে মহাযোধো কৰচং ৰিয অত্তসম্ভৰং কিলেসঞ্চ অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো হুত্ৰা অভিন্দীতি.

অথ ৰা তুলন্তি তুলেন্তো তীরেন্তো. অতুলঞ্চ সম্ভৰন্তি নিব্বানঞ্চেৰ ভৰঞ্চ. ভৰসঙ্খারন্তি ভৰগামিকম্মং. অৰস্সজি মুনীতি ‘‘পঞ্চক্খন্ধা অনিচ্চা, পঞ্চন্নং খন্ধানং নিরোধো নিব্বানং নিচ্চ’’ন্তিআদিনা নযেন তুলযন্তো বুদ্ধমুনি ভৰে আদীনৰং নিব্বানে চানিসংসং দিস্ৰা তং খন্ধানং মূলভূতং ভৰসঙ্খারং ‘‘কম্মক্খযায সংৰত্ততী’’তি এৰং ৰুত্তেন কম্মক্খযকরেন অরিযমগ্গেন অৰস্সজি. কথং? অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো অভিন্দি কৰচমিৰত্তসম্ভৰং. সো হি ৰিপস্সনাৰসেন অজ্ঝত্তরতো, সমথৰসেন সমাহিতোতি এৰং পুব্বভাগতো পট্ঠায সমথৰিপস্সনাবলেন কৰচমিৰ অত্তভাৰং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতং, অত্তনি সম্ভৰত্তা অত্তসম্ভৰন্তি লদ্ধনামং সব্বং কিলেসজাতং অভিন্দি. কিলেসাভাৰেন চ কম্মং অপ্পটিসন্ধিকত্তা অৰস্সট্ঠং নাম হোতীতি এৰং কিলেসপ্পহানেন কম্মং জহি. পহীনকিলেসস্স ভযং নাম নত্থি. তস্মা অভীতোৰ আযুসঙ্খারং ওস্সজি. অভীতভাৰঞাপনত্থঞ্চ উদানং উদানেসীতি ৰেদিতব্বো.

চাপালৰগ্গো পঠমো.

২. পাসাদকম্পনৰগ্গো

১-২. পুব্বসুত্তাদিৰণ্ণনা

৮২৩-৮২৪. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে ন চ অতিলীনোতিআদীনি পরতো আৰি ভৰিস্সন্তি. ইমস্মিং সুত্তে ছঅভিঞ্ঞাপাদকা ইদ্ধিপাদা কথিতা, তথা দুতিযে চ.

৩. ছন্দসমাধিসুত্তৰণ্ণনা

৮২৫. ততিযে ছন্দন্তি কত্তুকম্যতাছন্দং. নিস্সাযাতি নিস্সযং কত্ৰা, অধিপতিং কত্ৰাতি অত্থো. পধানসঙ্খারাতি পধানভূতা সঙ্খারা, চতুকিচ্চসাধকসম্মপ্পধানৰীরিযস্সেতং অধিৰচনং. ইতি অযঞ্চ ছন্দোতিআদীসু ছন্দো ছন্দসমাধিনা চেৰ পধানসঙ্খারেহি চ, ছন্দসমাধি ছন্দেন চেৰ পধানসঙ্খারেহি চ, পধানসঙ্খারাপি ছন্দেন চেৰ ছন্দসমাধিনা চ সমন্নাগতা. তস্মা সব্বে তে ধম্মে একতো কত্ৰা অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ছন্দসমাধিপ্পধানসঙ্খারসমন্নাগতো ইদ্ধিপাদোতি ৰুত্তং. ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৪৩৭) পন ‘‘যো তথাভূতস্স ৰেদনাক্খন্ধো তিআদিনা নযেন ইমেহি ধম্মেহি সমন্নাগতা সেসঅরূপিনো ধম্মা ইদ্ধিপাদাতি ৰুত্তা.

অপিচ ইমেপি তযো ধম্মা ইদ্ধীপি হোন্তি ইদ্ধিপাদাপি. কথং? ছন্দঞ্হি ভাৰযতো ছন্দো ইদ্ধি নাম হোতি, সমাধিপ্পধানসঙ্খারা ছন্দিদ্ধিপাদো নাম. সমাধিং ভাৰেন্তস্স সমাধি ইদ্ধি নাম হোতি, ছন্দপ্পধানসঙ্খারা সমাধিদ্ধিযা পাদো নাম. পধানসঙ্খারে ভাৰেন্তস্স পধানসঙ্খারা ইদ্ধি নাম হোতি, ছন্দসমাধি পধানসঙ্খারিদ্ধিযা পাদো নাম, সম্পযুত্তধম্মেসু হি একস্মিং ইজ্ঝমানে সেসাপি ইজ্ঝন্তিযেৰ.

অপিচ তেসং তেসং ধম্মানং পুব্বভাগৰসেনাপি এতেসং ইদ্ধিপাদতা ৰেদিতব্বা. পঠমজ্ঝানঞ্হি ইদ্ধি নাম, পঠমজ্ঝানস্স পুব্বভাগপরিকম্মসম্পযুত্তা ছন্দাদযো ইদ্ধিপাদো নাম. এতেনুপাযেন যাৰ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনা, ইদ্ধিৰিধং আদিং কত্ৰা যাৰ দিব্বচক্খুঅভিঞ্ঞা, সোতাপত্তিমগ্গং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গা নযো নেতব্বো. সেসিদ্ধিপাদেসুপি এসেৰ নযো.

কেচি পন ‘‘অনিব্বত্তো ছন্দো ইদ্ধিপাদো’’তি ৰদন্তি. ইধ তেসং ৰাদমদ্দনত্থায অভিধম্মে উত্তরচূল়ৰারো নাম আগতো –

‘‘চত্তারো ইদ্ধিপাদা – ছন্দিদ্ধিপাদো, ৰীরিযিদ্ধিপাদো, চিত্তিদ্ধিপাদো, ৰীমংসিদ্ধিপাদো. তত্থ কতমো ছন্দিদ্ধিপাদো? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং অপচযগামিং দিট্ঠিগতানং পহানায পঠমায ভূমিযা পত্তিযা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি দুক্খাপটিপদং দন্ধাভিঞ্ঞং, যো তস্মিং সমযে ছন্দো ছন্দিকতা কত্তুকম্যতা কুসলো ধম্মচ্ছন্দো, অযং ৰুচ্চতি ছন্দিদ্ধিপাদো. অৰসেসা ধম্মা ছন্দিদ্ধিপাদসম্পযুত্তা’’তি (ৰিভ. ৪৫৭-৪৫৮).

ইমে পন লোকুত্তরৰসেনেৰ আগতা.

তত্থ রট্ঠপালত্থেরো ছন্দং ধুরং কত্ৰা লোকুত্তরধম্মং নিব্বত্তেসি. সোণত্থেরো ৰীরিযং ধুরং কত্ৰা; সম্ভুতত্থেরো চিত্তং ধুরং কত্ৰা, আযস্মা মোঘরাজা ৰীমংসং ধুরং কত্ৰাতি. তত্থ যথা চতূসু অমচ্চপুত্তেসু ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা রাজানং উপনিস্সায ৰিহরন্তেসু একো উপট্ঠানে ছন্দজাতো রঞ্ঞো অজ্ঝাসযঞ্চ রুচিঞ্চ ঞত্ৰা দিৰা চ রত্তো চ উপট্ঠহন্তো রাজানং আরাধেত্ৰা ঠানন্তরং পাপুণি. এৰং ছন্দধুরেন লোকুত্তরধম্মনিব্বত্তকো ৰেদিতব্বো.

একো পন – ‘‘দিৰসে দিৰসে উপট্ঠাতুং ন সক্কোমি, উপ্পন্নে কিচ্চে পরক্কমেন আরাধেস্সামী’’তি কুপিতে পচ্চন্তে রঞ্ঞা পহিতো পরক্কমেন সত্তুমদ্দনং কত্ৰা পাপুণি. যথা সো, এৰং ৰীরিযধুরেন লোকুত্তরধম্মনিব্বত্তকো ৰেদিতব্বো. একো ‘‘দিৰসে দিৰসে উপট্ঠানম্পি উরেন সত্তিসরসম্পটিচ্ছনম্পি ভারোযেৰ, মন্তবলেন আরাধেস্সামী’’তি খত্তৰিজ্জায কতপরিচযত্তা মন্তসংৰিধানেন রাজানং আরাধেত্ৰা পাপুণি. যথা সো, এৰং চিত্তধুরেন লোকুত্তরধম্মনিব্বত্তকো ৰেদিতব্বো.

অপরো – ‘‘কিং ইমেহি উপট্ঠানাদীহি, রাজানো নাম জাতিসম্পন্নস্স ঠানন্তরং দেন্তি, তাদিসস্স দেন্তো ময্হং দস্সতী’’তি জাতিসম্পত্তিমেৰ নিস্সায ঠানন্তরং পাপুণি. যথা সো, এৰং সুপরিসুদ্ধং ৰীমংসং নিস্সায ৰীমংসধুরেন লোকুত্তরধম্মনিব্বত্তকো ৰেদিতব্বোতি. ইমস্মিং সুত্তে ৰিৰট্টপাদকইদ্ধি কথিতা.

৪. মোগ্গল্লানসুত্তৰণ্ণনা

৮২৬. চতুত্থে উদ্ধতাতি উদ্ধচ্চপকতিকা ৰিপ্ফন্দমানচিত্তা. উদ্ধচ্চেন হি একারম্মণে চিত্তং ৰিপ্ফন্দতি ধজযট্ঠিযং ৰাতেন পহতধজো ৰিয. উন্নল়াতি উগ্গতনল়া, উট্ঠিততুচ্ছমানাতি ৰুত্তং হোতি. চপলাতি পত্তচীৰরমণ্ডনাদিচাপল্লেন যুত্তা. মুখরাতি মুখখরা, খরৰচনাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিকিণ্ণৰাচাতি অসংযতৰচনা দিৰসম্পি নিরত্থকৰচনপ্পলাপিনো. মুট্ঠস্সতীতি নট্ঠস্সতিনো. অসম্পজানাতি পঞ্ঞারহিতা. অসমাহিতাতি উপচারপ্পনাসমাধিৰিরহিতা. ভন্তচিত্তাতি উব্ভন্তচিত্তা সমাধিৰিরহেন লদ্ধোকাসেন উদ্ধচ্চেন. পাকতিন্দ্রিযাতি অসংৰুতিন্দ্রিযা. ইদ্ধাভিসঙ্খারন্তি আপোকসিণং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায পাসাদপতিট্ঠিতং পথৰিভাগং ‘‘উদক’’ন্তি অধিট্ঠায, উদকপিট্ঠে ঠিতপাসাদং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অঙ্গুট্ঠকেন পহরি. গম্ভীরনেমোতি গম্ভীরআৰাটো, গম্ভীরভূমিভাগং অনুপৰিট্ঠোতি অত্থো. সুনিখাতোতি সুট্ঠু নিখাতো, কোট্টেত্ৰা সুট্ঠু ঠপিতো. ইধ অভিঞ্ঞাপাদকিদ্ধি কথিতা.

৫. উণ্ণাভব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা

৮২৭. পঞ্চমে ছন্দপ্পহানত্থন্তি তণ্হাছন্দস্স পহানত্থং. ইধাপি ৰিৰট্টপাদকিদ্ধি কথিতা.

৯. ইদ্ধাদিদেসনাসুত্তৰণ্ণনা

৮৩১. নৰমে যো সো ভিক্খৰে মগ্গোতি অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং অধিপ্পেতং.

১০. ৰিভঙ্গসুত্তৰণ্ণনা

৮৩২. দসমে কোসজ্জসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি. অথস্স চিত্তে লীনাকারো ওক্কমতি, সো ‘‘লীনাকারো মে ওক্কন্তো’’তি ঞত্ৰা অপাযভযেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অথস্স পুন লীনাকারো ওক্কমতি. সো পুন অপাযভযেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স কোসজ্জেন ৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো কোসজ্জসহগতো নাম হোতি. কোসজ্জসম্পযুত্তোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং.

উদ্ধচ্চসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি. অথস্স চিত্তং উদ্ধচ্চে পততি. সো বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং হাসেত্ৰা তোসেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অথস্স পুন চিত্তং উদ্ধচ্চে পততি. সো পুন বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং হাসেত্ৰা তোসেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স উদ্ধচ্চেন ৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো উদ্ধচ্চসহগতো নাম হোতি.

থিনমিদ্ধসহগতোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি. অথস্স থিনমিদ্ধং উপ্পজ্জতি. সো ‘‘উপ্পন্নং মে থিনমিদ্ধ’’ন্তি ঞত্ৰা উদকেন মুখং পুঞ্ছিত্ৰা, কণ্ণে আকড্ঢিত্ৰা পগুণং ধম্মং সজ্ঝাযিত্ৰা দিৰা গহিতং ৰা আলোকসঞ্ঞং মনসিকরিত্ৰা থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অথস্স পুন থিনমিদ্ধং উপ্পজ্জতি. সো ৰুত্তনযেনেৰ পুন থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স থিনমিদ্ধেন ৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো থিনমিদ্ধসহগতো নাম হোতি.

অনুৰিক্খিত্তোতি ইধ ভিক্খু ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো নিসীদতি. অথস্স কামগুণারম্মণে চিত্তং ৰিক্খিপতি. সো ‘‘বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং মে চিত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা অনমতগ্গ (সং. নি. ২.১২৪-১২৫) দেৰদূত- (ম. নি. ৩.২৬১) চেলোপম (সং. নি. ৫.১১০৪) অনাগতভযসুত্তাদীনি (অ. নি. ৫.৭৭) আৰজ্জেন্তো সুত্তদণ্ডেন চিত্তং তজ্জেত্ৰা কম্মনিযং কত্ৰা পুন ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অথস্স পুন চিত্তং ৰিক্খিপতি. সো পুন সুত্তদণ্ডেন চিত্তং কম্মনিযং কত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতীতি এৰমস্স কামৰিতক্কৰোকিণ্ণত্তা ছন্দো বহিদ্ধা পঞ্চ কামগুণে আরব্ভ অনুৰিক্খিত্তো অনুৰিসটো হোতি.

যথা পুরে তথা পচ্ছাতি কম্মট্ঠানৰসেনপি দেসনাৰসেনপি পুরিমপচ্ছিমতা ৰেদিতব্বা. কথং? কম্মট্ঠানে তাৰ কম্মট্ঠানস্স অভিনিৰেসো পুরে নাম, অরহত্তং পচ্ছা নাম. তত্থ যো ভিক্খু মূলকম্মট্ঠানে অভিনিৰিসিত্ৰা অতিলীনাদীসু চতূসু ঠানেসু চিত্তস্স ওক্কমনং পটিসেধেত্ৰা, দুট্ঠগোণে যোজেত্ৰা সারেন্তো ৰিয চতুরস্সঘটিকং ওতারেন্তো ৰিয চতুন্নং ঠানানং একট্ঠানেপি অসজ্জন্তো সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. অযম্পি যথা পুরে তথা পচ্ছা ৰিহরতি নাম. অযং কম্মট্ঠানৰসেন পুরিমপচ্ছিমতা. দেসনাৰসেন পন কেসা পুরে নাম, মত্থলুঙ্গং পচ্ছা নাম. তত্থ যো ভিক্খু কেসেসু অভিনিৰিসিত্ৰা ৰণ্ণসণ্ঠানাদিৰসেন কেসাদযো পরিগ্গণ্হন্তো চতূসু ঠানেসু অসজ্জন্তো যাৰ মত্থলুঙ্গা ভাৰনং পাপেতি, অযম্পি যথা পুরে তথা পচ্ছা ৰিহরতি নাম. এৰং দেসনাৰসেন পুরিমপচ্ছিমতা ৰেদিতব্বা. যথা পচ্ছা তথা পুরেতি ইদং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং.

যথা অধো তথা উদ্ধন্তি ইদং সরীরৰসেন ৰেদিতব্বং. তেনেৰাহ ‘‘উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা’’তি. তত্থ যো ভিক্খু পাদতলতো পট্ঠায যাৰ কেসমত্থকা দ্ৰত্তিংসাকারৰসেন ৰা পাদঙ্গুলিঅগ্গপব্বট্ঠিতো যাৰ সীসকটাহং, সীসকটাহতো যাৰ পাদঙ্গুলীনং অগ্গপব্বট্ঠীনি, তাৰ অট্ঠিৰসেন ৰা ভাৰনং পাপেতি চতূসু ঠানেসু একট্ঠানেপি অসজ্জন্তো. অযং যথা উদ্ধং তথা অধো, যথা অধো তথা উদ্ধং ৰিহরতি নাম.

যেহি আকারেহীতি যেহি কোট্ঠাসেহি. যেহি লিঙ্গেহীতি যেহি সণ্ঠানেহি. যেহি নিমিত্তেহীতি যেহি উপট্ঠানেহি. আলোকসঞ্ঞা সুগ্গহিতা হোতীতি যো ভিক্খু অঙ্গণে নিসীদিত্ৰা আলোকসঞ্ঞং মনসি করোতি, কালেন নিমীলেতি, কালেন উম্মীলেতি. অথস্স যদা নিমীলেন্তস্সাপি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেন্তস্স ৰিয একসদিসমেৰ উপট্ঠাতি, তদা আলোকসঞ্ঞা জাতা নাম হোতি. ‘‘দিৰাসঞ্ঞা’’তিপি তস্সেৰ নামং. সা চ পন রত্তিং উপ্পজ্জমানা সুগ্গহিতা নাম হোতি. স্ৰাধিট্ঠিতাতিপি তস্সেৰ ৰেৰচনং. সুট্ঠু অধিট্ঠিতা সুট্ঠু ঠপিতা স্ৰাধিট্ঠিতা নাম ৰুচ্চতি. সা অত্থতো সুগ্গহিতাযেৰ. যো ৰা আলোকেন থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি, তস্স দিৰাপি আলোকসঞ্ঞা সুগ্গহিতা স্ৰাধিট্ঠিতা নাম. রত্তি ৰা হোতু দিৰা ৰা যেন আলোকেন থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি, তস্মিং থিনমিদ্ধৰিনোদনে আলোকে উপ্পন্না সঞ্ঞা সুগ্গহিতাযেৰ নাম. ৰীরিযাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমস্মিং সুত্তে ছন্নং অভিঞ্ঞানং পাদকিদ্ধি কথিতা.

পাসাদকম্পনৰগ্গো দুতিযো.

৩. অযোগুল়ৰগ্গো

২. অযোগুল়সুত্তৰণ্ণনা

৮৩৪. ততিযৰগ্গস্স দুতিযে ইমিনা চাতুমহাভূতিকেনাতি ইমিনা চতুমহাভূতমযেন এৰং ভারিকেন গরুকেন সমানেনাপি. ওমাতীতি পহোতি সক্কোতি, ইদং তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অসম্ভিন্নপদং. কাযম্পি চিত্তে সমোদহতীতি কাযং গহেত্ৰা চিত্তে আরোপেতি, চিত্তসন্নিস্সিতং করোতি, চিত্তগতিযা পেসেতি. চিত্তং নাম মহগ্গতচিত্তং, চিত্তগতিগমনং লহুকং হোতি. চিত্তম্পি কাযে সমোদহতীতি চিত্তং গহেত্ৰা কাযে আরোপেতি, কাযসন্নিস্সিতং করোতি, কাযগতিযা পেসেতি, কাযো নাম করজকাযো, কাযগতিগমনং দন্ধং হোতি. সুখসঞ্ঞঞ্চ লহুসঞ্ঞঞ্চাতি অভিঞ্ঞাচিত্তসহজাতসঞ্ঞা. সা হি সন্তসুখসমন্নাগতত্তা সুখসঞ্ঞা নাম হোতি, কিলেসদন্ধাযিতত্তস্স চ অভাৰা লহুসঞ্ঞা নাম.

অযোগুল়ো দিৰসং সন্তত্তো লহুতরো চেৰ হোতীতি সো হি দ্ৰীহি তীহি জনেহি উক্খিপিত্ৰা কম্মারুদ্ধনে পক্খিত্তোপি দিৰসং পচ্চমানো ৰিৰরানুপৰিট্ঠেন তেজেন চেৰ ৰাযেন চ ৰাযোসহগতো চ উস্মাসহগতো চ তেজোসহগতো চ হুত্ৰা এৰং লহুকো হোতি, যথা নং কম্মারো মহাসণ্ডাসেন গহেত্ৰা একতো পরিৰত্তেতি উক্খিপতি বহি নীহরতি. এৰং পন মুদু চ হোতি কম্মনিযো চ. যথা নং সো খণ্ডং খণ্ডং ৰিচ্ছিন্দতি, কূটেন হনন্তো দীঘচতুরস্সাদিভেদং করোতি. ইমস্মিং সুত্তে ৰিকুব্বনিদ্ধি কথিতা.

৩-১০. ভিক্খুসুত্তাদিৰণ্ণনা

৮৩৫-৮৪২. ততিযে ৰিৰট্টপাদকিদ্ধি কথিতা, তথা চতুত্থে. অপিচ দ্ৰে ফলানি আদিং কত্ৰা হেট্ঠা মিস্সকিদ্ধিপাদা কথিতা, সত্তসু ফলেসু পুব্বভাগা. সত্তমাদীনি চত্তারি হেট্ঠা কথিতনযানেৰ.

১১-১২. মোগ্গল্লানসুত্তাদিৰণ্ণনা

৮৪৩-৮৪৪. একাদসমদ্ৰাদসমেসু ছ অভিঞ্ঞা কথিতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

ইদ্ধিপাদসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. অনুরুদ্ধসংযুত্তং

১. রহোগতৰগ্গো

১-২. পঠমরহোগতসুত্তাদিৰণ্ণনা

৮৯৯-৯০০. অনুরুদ্ধসংযুত্তস্স পঠমে আরদ্ধাতি পরিপুণ্ণা. সঙ্খেপতো পনেত্থ ছত্তিংসায ঠানেসু অরহত্তং পাপেত্ৰা ৰিপস্সনা কথিতা, দুতিযে দ্ৰাদসসু ঠানেসু অরহত্তং পাপেত্ৰা ৰিপস্সনা কথিতা.

৩. সুতনুসুত্তৰণ্ণনা

৯০১. ততিযে মহাভিঞ্ঞতন্তি ছঅভিঞ্ঞাভাৰং. হীনং ধম্মন্তিআদীসু ইমায পাল়িযা অত্থো ৰেদিতব্বো –

‘‘কতমে ধম্মা হীনা? দ্ৰাদস অকুসলচিত্তুপ্পাদা, ইমে ধম্মা হীনা. কতমে ধম্মা মজ্ঝিমা? তীসু ভূমীসু কুসলং, তীসু ভূমীসু ৰিপাকো, তীসু ভূমীসু কিরিযাব্যাকতং সব্বঞ্চ রূপং, ইমে ধম্মা মজ্ঝিমা. কতমে ধম্মা পণীতা? চত্তারো মগ্গা অপরিযাপন্না, চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি নিব্বানঞ্চ, ইমে ধম্মা পণীতা’’তি (ধ. স. ১৪২৩-১৪২৫).

৪-৭. পঠমকণ্ডকীসুত্তাদিৰণ্ণনা

৯০২-৯০৫. চতুত্থে কণ্ডকীৰনেতি মহাকরমন্দৰনে. ছট্ঠে সহস্সং লোকন্তি ইমিনা থেরস্স সতত ৰিহারো দস্সিতো. থেরো হি পাতোৰ মুখং ধোৰিত্ৰা অতীতানাগতে কপ্পসহস্সং অনুস্সরতি. পচ্চুপ্পন্নে পন দসচক্কৰাল়সহস্সং একাৰজ্জনস্স আপাথমাগচ্ছতি. সত্তমং উত্তানমেৰ.

৮. সলল়াগারসুত্তৰণ্ণনা

৯০৬. অট্ঠমে সলল়াগারেতি সলল়রুক্খমযায পণ্ণসালায, সলল়রুক্খস্স ৰা দ্ৰারে ঠিতত্তা এৰংনামকে অগারে. ইমস্মিং সুত্তে ৰিপস্সনায সদ্ধিং ৰিপস্সকপুগ্গলো কথিতো.

৯. অম্বপালিৰনসুত্তৰণ্ণনা

৯০৭. নৰমে আসভিং ৰাচন্তি অত্তনো অরহত্তভাৰদীপকং উত্তমৰাচং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

রহোগতৰগ্গো পঠমো.

২. দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা

৯০৯-৯২২. দুতিযৰগ্গে ঠানঞ্চ ঠানতোতিআদীহি থেরো দসবলঞাণং পটিজানাতি. কিম্পনেতং সাৰকানং হোতীতি? একদেসেন হোতি, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং পনেতং নিপ্পদেসং সব্বাকারপরিপূরন্তি.

অনুরুদ্ধসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. ঝানসংযুত্তৰণ্ণনা

৯২৩. ঝানসংযুত্তং উত্তানত্থমেৰ.

ঝানসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. আনাপানসংযুত্তং

১. একধম্মৰগ্গো

১. একধম্মসুত্তৰণ্ণনা

৯৭৭. আনাপানসংযুত্তস্স পঠমে একধম্মোতি একো ধম্মো. সেসমেত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং সব্বং সব্বাকারেন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২১৫) আনাপানস্সতিকম্মট্ঠাননিদ্দেসে ৰুত্তমেৰ.

৬. অরিট্ঠসুত্তৰণ্ণনা

৯৮২. ছট্ঠে ভাৰেথ নোতি ভাৰেথ নু. কামচ্ছন্দোতি পঞ্চকামগুণিকরাগো. অজ্ঝত্তং বহিদ্ধা চ ধম্মেসূতি অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু দ্ৰাদসসু আযতনধম্মেসু. পটিঘসঞ্ঞা সুপ্পটিৰিনীতাতি পটিঘসম্পযুত্তসঞ্ঞা সুট্ঠু পটিৰিনীতা, সমুচ্ছিন্নাতি অত্থো. ইমিনা অত্তনো অনাগামিমগ্গং কথেতি. ইদানি অরহত্তমগ্গস্স ৰিপস্সনং দস্সেন্তো সো সতোৰ অস্সসিস্সামীতিআদিমাহ.

৭. মহাকপ্পিনসুত্তৰণ্ণনা

৯৮৩. সত্তমে ইঞ্জিতত্তং ৰা ফন্দিতত্তং ৰাতি উভযেনপি চলনমেৰ কথিতং.

৮. পদীপোপমসুত্তৰণ্ণনা

৯৮৪. অট্ঠমে নেৰ কাযোপি কিলমতি ন চক্খূনীতি অঞ্ঞেসু হি কম্মট্ঠানেসু কম্মং করোন্তস্স কাযোপি কিলমতি, চক্খূনিপি ৰিহঞ্ঞন্তি. ধাতুকম্মট্ঠানস্মিঞ্হি কম্মং করোন্তস্স কাযো কিলমতি, যন্তে পক্খিপিত্ৰা পীল়নাকারপ্পত্তো ৰিয হোতি. কসিণকম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তস্স চক্খূনি ফন্দন্তি কিলমন্তি, নিক্খমিত্ৰা পতনাকারপ্পত্তানি ৰিয হোন্তি. ইমস্মিং পন কম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তস্স নেৰ কাযো কিলমতি, ন অক্খীনি ৰিহঞ্ঞন্তি. তস্মা এৰমাহ.

সব্বসো রূপসঞ্ঞানন্তিআদি কস্মা ৰুত্তং, কিং আনাপানে কসিণুগ্ঘাটনং লব্ভতীতি? তিপিটকচূল়াভযত্থেরো পনাহ – ‘‘যস্মা আনাপাননিমিত্তং তারকরূপমুত্তাৰলিকাদিসদিসং হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, তস্মা তত্থ কসিণুগ্ঘাটনং লব্ভতী’’তি. তিপিটকচূল়নাগত্থেরো ‘‘ন লব্ভতেৰা’’তি আহ. অলব্ভন্তে অযং অরিযিদ্ধিআদিকো পভেদো কস্মা গহিতোতি? আনিসংসদস্সনত্থং. অরিযং ৰা হি ইদ্ধিং চত্তারি ৰা রূপাৰচরজ্ঝানানি চতস্সো ৰা অরূপসমাপত্তিযো নিরোধসমাপত্তিং ৰা পত্থযমানেন ভিক্খুনা অযং আনাপানস্সতিসমাধি সাধুকং মনসিকাতব্বো. যথা হি নগরে লদ্ধে যং চতূসু দিসাসু উট্ঠানকভণ্ডং, তং চতূহি দ্ৰারেহি নগরমেৰ পৰিসতীতি, জনপদো লদ্ধো চ হোতি. নগরস্সেৰ হেসো আনিসংসো. এৰং আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনায আনিসংসো এস অরিযিদ্ধিআদিকো পভেদো, সব্বাকারেন ভাৰিতে আনাপানস্সতিসমাধিস্মিং সব্বমেতং যোগিনো নিপ্ফজ্জতীতি আনিসংসদস্সনত্থং ৰুত্তং. সুখঞ্চেতি এত্থ সোতি কস্মা ন ৰুত্তং? যস্মা ভিক্খূতি ইমস্মিং ৰারে নাগতং.

৯. ৰেসালীসুত্তৰণ্ণনা

৯৮৫. নৰমে ৰেসালিযন্তি এৰংনামকে ইত্থিলিঙ্গৰসেন পৰত্তৰোহারে নগরে. তঞ্হি নগরং তিক্খত্তুং পাকারপরিক্খেপৰড্ঢনেন ৰিসালীভূতত্তা ৰেসালীতি ৰুচ্চতি. ইদম্পি চ নগরং সব্বঞ্ঞুতং পত্তেযেৰ সম্মাসম্বুদ্ধে সব্বাকারৰেপুল্লতং পত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং গোচরগামং দস্সেত্ৰা নিৰাসট্ঠানমাহ মহাৰনে কূটাগারসালাযন্তি. তত্থ মহাৰনং নাম সযংজাতং অরোপিমং সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনং. কপিলৰত্থুসামন্তা পন মহাৰনং হিমৰন্তেন সহ একাবদ্ধং অপরিচ্ছেদং হুত্ৰা মহাসমুদ্দং আহচ্চ ঠিতং. ইদং তাদিসং ন হোতি, সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনন্তি মহাৰনং. কূটাগারসালা পন মহাৰনং নিস্সায কতে আরামে কূটাগারং অন্তোকত্ৰা হংসৰট্টকচ্ছন্নেন কতা সব্বাকারসম্পন্না বুদ্ধস্স ভগৰতো গন্ধকুটীতি ৰেদিতব্বা.

অনেকপরিযাযেন অসুভকথং কথেতীতি অনেকেহি কারণেহি অসুভাকারসন্দস্সনপ্পৰত্তং কাযৰিচ্ছন্দনীযকথং কথেতি. সেয্যথিদং – অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা…পে… মুত্তন্তি. কিং ৰুত্তং হোতি? ভিক্খৰে, ইমস্মিং ব্যামমত্তে কল়েৰরে সব্বাকারেনপি ৰিচিনন্তো ন কোচি কিঞ্চি মুত্তং ৰা মণিং ৰা ৰেল়ুরিযং ৰা অগরুং ৰা চন্দনং ৰা কুঙ্কুমং ৰা কপ্পুরং ৰা ৰাসচুণ্ণাদিং ৰা অণুমত্তম্পি সুচিভাৰং পস্সতি, অথ খো পরমদুগ্গন্ধং জেগুচ্ছঅস্সিরিকদস্সনং কেসলোমাদিনানপ্পকারং অসুচিমেৰ পস্সতি, তস্মা ন এত্থ ছন্দো ৰা রাগো ৰা করণীযো. যেপি উত্তমঙ্গে সিরসি জাতা কেসা নাম, তেপি অসুভা চেৰ অসুচিনো চ পটিকূলা চ. সো চ নেসং অসুভাসুচিপটিকূলভাৰো ৰণ্ণতোপি সণ্ঠানতোপি গন্ধতোপি আসযতোপি ওকাসতোপীতি পঞ্চহাকারেহি ৰেদিতব্বো. এৰং লোমাদীনম্পীতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৩০৭) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইতি ভগৰা একমেকস্মিং কোট্ঠাসে পঞ্চপঞ্চপ্পভেদেন অনেকপরিযাযেন অসুভকথং কথেতি.

অসুভায ৰণ্ণং ভাসতীতি উদ্ধুমাতকাদিৰসেন অসুভমাতিকং নিক্খিপিত্ৰা পদভাজনীযেন তং ৰিভজন্তো ৰণ্ণেন্তো অসুভায ৰণ্ণং ভাসতি. অসুভভাৰনায ৰণ্ণং ভাসতীতি যা অযং কেসাদীসু ৰা উদ্ধুমাতকাদীসু ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধাৰত্থূসু অসুভাকারং গহেত্ৰা পৰত্তস্স চিত্তস্স ভাৰনা ৰড্ঢনা ফাতিকম্মং, তস্সা অসুভভাৰনায আনিসংসং দস্সেন্তো ৰণ্ণং ভাসতি, গুণং পরিকিত্তেতি. সেয্যথিদং – ‘‘অসুভভাৰনাভিযুত্তো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কেসাদীসু ৰা ৰত্থূসু উদ্ধুমাতকাদীসু ৰা পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং পঠমজ্ঝানং পটিলভতি. সো তং পঠমজ্ঝানসঙ্খাতং চিত্তমঞ্জূসং নিস্সায ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা উত্তমত্থং অরহত্তং পাপুণাতী’’তি.

ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুন্তি অহং, ভিক্খৰে, একং অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুং নিলীযিতুং এককোৰ হুত্ৰা ৰিহরিতুং ইচ্ছামীতি অত্থো. নাম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনাতি যো অত্তনা পযুত্তৰাচং অকত্ৰা মমত্থায সদ্ধেসু কুলেসু পটিযত্তপিণ্ডপাতং নীহরিত্ৰা ময্হং উপনামেতি, তং পিণ্ডপাতনীহারকং একং ভিক্খুং ঠপেত্ৰা নাম্হি অঞ্ঞেন কেনচি ভিক্খুনা ৰা গহট্ঠেন ৰা উপসঙ্কমিতব্বোতি.

কস্মা পন এৰমাহাতি? অতীতে কির পঞ্চসতা মিগলুদ্দকা মহতীহি দণ্ডৰাগুরাদীহি অরঞ্ঞং পরিক্খিপিত্ৰা হট্ঠতুট্ঠা একতোযেৰ যাৰজীৰং মিগপক্খিঘাতকম্মেন জীৰিকং কপ্পেত্ৰা নিরযে উপ্পন্না. তে তত্থ পচ্চিত্ৰা পুব্বে কতেন কেনচিদেৰ কুসলকম্মেন মনুস্সেসু উপ্পন্না কল্যাণূপনিস্সযৰসেন সব্বেপি ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিংসু. তেসং ততো মূলাকুসলকম্মতো অৰিপক্কৰিপাকা অপরাপরচেতনা তস্মিং অড্ঢমাসব্ভন্তরে অত্তূপক্কমেন চ পরূপক্কমেন চ জীৰিতূপচ্ছেদায ওকাসমকাসি. তং ভগৰা অদ্দস. কম্মৰিপাকো চ নাম ন সক্কা কেনচি পটিবাহিতুং. তেসু চ ভিক্খূসু পুথুজ্জনাপি অত্থি, সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিখীণাসৰাপি. তত্থ খীণাসৰা অপ্পটিসন্ধিকা, ইতরে অরিযসাৰকা নিযতগতিকা সুগতিপরাযণা, পুথুজ্জনানং গতি অনিযতা.

অথ ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমে অত্তভাৰে ছন্দরাগেন মরণভযভীতা ন সক্খিস্সন্তি গতিং ৰিসোধেতুং, হন্দ নেসং ছন্দরাগপ্পহানায অসুভকথং কথেমি. তং সুত্ৰা অত্তভাৰে ৰিগতচ্ছন্দরাগতায গতিৰিসোধনং কত্ৰা সগ্গে পটিসন্ধিং গণ্হিস্সন্তি, এৰং তেসং মম সন্তিকে পব্বজ্জা সাত্থিকা ভৰিস্সতী’’তি. ততো তেসং অনুগ্গহায অসুভকথং কথেসি কম্মট্ঠানসীসেন, নো মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনাধিপ্পাযেন. কথেত্ৰা চ পনস্স এতদহোসি – ‘‘সচে ইমং অড্ঢমাসং মং ভিক্খূ পস্সিস্সন্তি, ‘অজ্জ একো ভিক্খু মতো, অজ্জ দ্ৰে…পে… অজ্জ দসা’তি আগন্ত্ৰা আরোচেস্সন্তি, অযঞ্চ কম্মৰিপাকো ন সক্কা মযা ৰা অঞ্ঞেন ৰা পটিবাহিতুং, স্ৰাহং তং সুত্ৰাপি কিং করিস্সামি, কিং মে অনত্থকেন অনযব্যসনেন সুতেন, হন্দাহং ভিক্খূনং অদস্সনং উপগচ্ছামী’’তি. তস্মা এৰমাহ – ‘‘ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুং, নাম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনা’’তি.

অপরে পনাহু – ‘‘পরূপৰাদৰিৰজ্জনত্থং এৰং ৰত্ৰা পটিসল্লীনো’’তি. পরে কির ভগৰন্তং উপৰদিস্সন্তি – ‘‘অযং ‘সব্বঞ্ঞূ অহং সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তী’তি পটিজানমানো অত্তনোপি সাৰকে অঞ্ঞমঞ্ঞং ঘাতেন্তে নিৰারেতুং ন সক্কোতি, কিং অঞ্ঞং সক্খিস্সতী’’তি? তত্র পণ্ডিতা ৰক্খন্তি – ‘‘ভগৰা পটিসল্লানমনুযুত্তো ন ইমং পৰত্তিং জানাতি, কোচিস্স আরোচযিতাপি নত্থি, সচে জানেয্য অদ্ধা নিৰারেয্যা’’তি. ইদং পন ইচ্ছামত্তং, পঠমমেৰেত্থ কারণং. নাস্সুধাতি এত্থ অস্সুধাতি পদপূরণমত্তে অৰধারণত্থে ৰা নিপাতো, নেৰ কোচি ভগৰন্তং উপসঙ্কমীতি অত্থো.

অনেকেহি ৰণ্ণসণ্ঠানাদীহি কারণেহি ৰোকারো অস্সাতি অনেকাকারৰোকারো. অনেকাকারৰোকিণ্ণো অনেকাকারেন সম্মিস্সোতি ৰুত্তং হোতি. কো সো? অসুভভাৰনানুযোগো, তং অনেকাকারৰোকারং. অসুভভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তীতি যুত্তপ্পযুত্তা ৰিহরন্তি. অট্টীযমানাতি তেন কাযেন অট্টা দুক্খিতা হোন্তি. হরাযমানাতি লজ্জমানা. জিগুচ্ছমানাতি জিগুচ্ছং উপ্পাদযমানা. সত্থহারকং পরিযেসন্তীতি জীৰিতহরণকসত্থং পরিযেসন্তি. ন কেৰলঞ্চ তে সত্থং পরিযেসিত্ৰা অত্তনা ৰা অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি, মিগলণ্ডিকম্পি পন সমণকুত্তকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সাধু নো, আৰুসো, জীৰিতা ৰোরোপেহী’’তি ৰদন্তি. এত্থ চ অরিযা নেৰ পাণাতিপাতং করিংসু, ন সমাদপেসুং, ন সমনুঞ্ঞা অহেসুং. পুথুজ্জনা পন সব্বমকংসু.

পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি তেসং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং জীৰিতক্খযপ্পত্তভাৰং ঞত্ৰা ততো একীভাৰতো ৰুট্ঠিতো জানন্তোপি অজানন্তো ৰিয কথাসমুট্ঠাপনত্থং আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি. কিং নু খো, আনন্দ, তনুভূতো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘোতি ইতো, আনন্দ, পুব্বে বহূ ভিক্খূ একতো উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি, উদ্দেসং পরিপুচ্ছং গণ্হন্তি, সজ্ঝাযন্তি, একপজ্জোতো ৰিয আরামো দিস্সতি. ইদানি পন অড্ঢমাসমত্তস্স অচ্চযেন তনুভূতো ৰিয তনুকো মন্দো অপ্পকো ৰিরল়ো ৰিয জাতো ভিক্খুসঙ্ঘো. কিং নু খো কারণং? কিং দিসাসু পক্কন্তা ভিক্খূতি?

অথাযস্মা আনন্দো কম্মৰিপাকেন তেসং জীৰিতক্খযপ্পত্তিং অসল্লক্খেন্তো অসুভকম্মট্ঠানানুযোগপচ্চযা পন সল্লক্খেন্তো তথা হি পন, ভন্তে ভগৰাতিআদিং ৰত্ৰা ভিক্খূনং অরহত্তপ্পত্তিযা অঞ্ঞং কম্মট্ঠানং যাচন্তো, সাধু, ভন্তে, ভগৰাতিআদিমাহ. তস্সত্থো – সাধু, ভন্তে, ভগৰা অঞ্ঞং কারণং আচিক্খতু, যেন ভিক্খুসঙ্ঘো অরহত্তে পতিট্ঠহেয্য. মহাসমুদ্দং ওরোহণতিত্থানি ৰিয অঞ্ঞানিপি দসানুস্সতি, দসকসিণ, চতুধাতুৰৰত্থান, ব্রহ্মৰিহার, আনাপানস্সতিপভেদানি বহূনি নিব্বানোরোহণকম্মট্ঠানানি সন্তি, তেসু ভগৰা ভিক্খূ সমস্সাসেত্ৰা অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং আচিক্খতূতি অধিপ্পাযো.

অথ ভগৰা তথা কাতুকামো থেরং উয্যোজেন্তো তেনহানন্দাতিআদিমাহ. তত্থ ৰেসালিং উপনিস্সাযাতি ৰেসালিযং উপনিস্সায সমন্তা গাৰুতেপি অড্ঢযোজনেপি যাৰতিকা ৰিহরন্তি, তে সব্বে সন্নিপাতেহীতি অত্থো. সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেত্ৰাতি অত্তনা গন্তুং যুত্তট্ঠানং সযং গন্ত্ৰা অঞ্ঞত্থ দহরভিক্খূ পহিণিত্ৰা মুহুত্তেনেৰ অনৰসেসে ভিক্খূ উপট্ঠানসালাযং সমূহং কত্ৰা. যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতীতি এত্থ অযমধিপ্পাযো – ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘো সন্নিপতিতো, এস কালো ভিক্খূনং ধম্মকথং কাতুং, অনুসাসনিং দাতুং, ইদানি যস্স তুম্হে কালং জানাথ, তং কাতব্বন্তি.

অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি, অযম্পি খো, ভিক্খৰেতি. আমন্তেত্ৰা চ পন ভিক্খূনং অরহত্তপ্পত্তিযা পুব্বে আচিক্খিতঅসুভকম্মট্ঠানতো অঞ্ঞং পরিযাযং আচিক্খন্তো আনাপানস্সতিসমাধীতিআদিমাহ. তত্থ আনাপানস্সতিসমাধীতি আনাপানপরিগ্গাহিকায সতিযা সদ্ধিং সম্পযুত্তো সমাধি, আনাপানস্সতিযং ৰা সমাধি, আনাপানস্সতিসমাধি. ভাৰিতোতি উপ্পাদিতো ৰড্ঢিতো ৰা. বহুলীকতোতি পুনপ্পুনং কতো. সন্তো চেৰ পণীতো চাতি সন্তো চেৰ পণীতো চেৰ. উভযত্থ এৰসদ্দেন নিযমো ৰেদিতব্বো. কিং ৰুত্তং হোতি? অযঞ্হি যথা অসুভকম্মট্ঠানং কেৰলং পটিৰেধৰসেন সন্তঞ্চ পণীতঞ্চ, ওল়ারিকারম্মণত্তা পন পটিকূলারম্মণত্তা চ আরম্মণৰসেন নেৰ সন্তং ন পণীতং, ন এৰং কেনচি পরিযাযেন অসন্তো ৰা অপ্পণীতো ৰা, অপিচ খো আরম্মণসন্ততাযপি সন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো, পটিৰেধসঙ্খাতায অঙ্গসন্ততাযপি, আরম্মণপণীততায পণীতো অতিত্তিকরো, অঙ্গপণীততাযপীতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সন্তো চেৰ পণীতো চা’’তি.

অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারোতি এত্থ পন নাস্স সেচনন্তি অসেচনকো, অনাসিত্তকো অব্বোকিণ্ণো পাটিযেক্কো আৰেণিকো, নত্থি এত্থ পরিকম্মেন ৰা উপচারেন ৰা সন্ততা, আদিসমন্নাহারতো পভুতি অত্তনো সভাৰেনেৰ সন্তো চ পণীতো চাতি অত্থো. কেচি ‘‘অসেচনকো’’তি অনাসিত্তকো ওজৰন্তো, সভাৰেনেৰ মধুরো’’তি ৰদন্তি. এৰমযং অসেচনকো চ অপ্পিতপ্পিতক্খণে কাযিকচেতসিকসুখপ্পটিলাভায সংৰত্তনতো সুখো চ ৰিহারোতি ৰেদিতব্বো.

উপ্পন্নুপ্পন্নেতি অৰিক্খম্ভিতে. পাপকেতি লামকে. অকুসলে ধম্মেতি অকোসল্লসম্ভূতে ধম্মে. ঠানসো অন্তরধাপেতীতি খণেনেৰ অন্তরধাপেতি ৰিক্খম্ভেতি. ৰূপসমেতীতি সুট্ঠু উপসমেতি, নিব্বেধভাগিযত্তা অনুপুব্বেন অরিযমগ্গৰুদ্ধিপ্পত্তো সমুচ্ছিন্দতি, পটিপ্পস্সম্ভেতীতি ৰুত্তং হোতি. গিম্হানং পচ্ছিমে মাসেতি আসাল়্হমাসে. ঊহতং রজোজল্লন্তি অট্ঠ মাসে ৰাতাতপসুক্খায গোমহিংসাদিপাদপ্পহারসম্ভিন্নায পথৰিযা উদ্ধং হতং ঊহতং আকাসে সমুট্ঠিতং রজঞ্চ রেণুঞ্চ. মহা অকালমেঘোতি সব্বং নভং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা উট্ঠিতো আসাল়্হজুণ্হপক্খে সকলং অড্ঢমাসং ৰস্সনকমেঘো. সো হি অসম্পত্তে ৰস্সকালে উপ্পন্নত্তা অকালমেঘোতি ইধ অধিপ্পেতো. ঠানসো অন্তরাধাপেতি ৰূপসমেতীতি খণেনেৰ অদস্সনং নেতি পথৰিযং সন্নিসীদাপেতি. এৰমেৰ খোতি ওপম্মনিদস্সনমেতং. ততো পরং ৰুত্তনযমেৰ.

১০. কিমিলসুত্তৰণ্ণনা

৯৮৬. দসমে কিমিলাযন্তি এৰংনামকে নগরে. এতদৰোচাতি থেরো কির চিন্তেসি – ‘‘অযং দেসনা ন যথানুসন্ধিকা কতা, যথানুসন্ধিং গমেস্সামী’’তি দেসনানুসন্ধিং ঘটেন্তো এতং অৰোচ. কাযঞ্ঞতরন্তি পথৰীআদীসু কাযেসু অঞ্ঞতরং ৰদামি ৰাযোকাযং ৰদামীতি অত্থো. অথ ৰা চক্খাযতনং…পে… কবল়ীকারো আহারোতি পঞ্চৰীসতি রূপকোট্ঠাসা রূপকাযো নাম, তেসু আনাপানং ফোট্ঠব্বাযতনে সঙ্গহিতত্তা কাযঞ্ঞতরং হোতি, তস্মাপি এৰমাহ. তস্মাতিহাতি যস্মা চতূসু কাযেসু অঞ্ঞতরং ৰাযোকাযং, পঞ্চৰীসতি কোট্ঠাসে ৰা রূপকাযে অঞ্ঞতরং আনাপানং অনুপস্সতি, তস্মা কাযে কাযানুপস্সীতি অত্থো. এৰং সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ৰেদনাঞ্ঞতরন্তি তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরং, সুখৰেদনং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

সাধুকং মনসিকারন্তি পীতিপটিসংৰেদিতাদিৰসেন উপ্পন্নং সুন্দরং মনসিকারং. কিং পন মনসিকারো সুখা ৰেদনা হোতীতি? ন হোতি, দেসনাসীসং পনেতং. যথেৰ হি ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞাভাৰনানুযোগমনুযুত্তা’’তি (ম. নি. ৩.১৪৭) এত্থ সঞ্ঞানামেন পঞ্ঞা ৰুত্তা, এৰমিধাপি মনসিকারনামেন ঝানৰেদনা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. এতস্মিঞ্হি চতুক্কে পঠমপদে পীতিসীসেন ৰেদনা ৰুত্তা, দুতিযপদে সুখন্তি সরূপেনেৰ ৰুত্তা. চিত্তসঙ্খারপদদ্ৰযে ‘‘সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ চেতসিকা এতে ধম্মা চিত্তপ্পটিবদ্ধা চিত্তসঙ্খারা’’তি (পটি. ম. ১.১৭৪) ৰচনতো ‘‘ৰিতক্কৰিচারে ঠপেত্ৰা সব্বেপি চিত্তসম্পযুত্তকা ধম্মা চিত্তসঙ্খারে সঙ্গহিতা’’তি ৰচনতো চিত্তসঙ্খারনামেন ৰেদনা ৰুত্তা. তং সব্বং মনসিকারনামেন সঙ্গহেত্ৰা ইধ ‘‘সাধুকং মনসিকার’’ন্তি আহ.

এৰং সন্তেপি যস্মা এসা ৰেদনা আরম্মণং ন হোতি, তস্মা ৰেদনানুপস্সনা ন যুজ্জতীতি. নো ন যুজ্জতি, মহাসতিপট্ঠানাদীসুপি হি তং তং সুখাদীনং ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা ৰেদনা ৰেদযতি, তং পন ৰেদনাপৰত্তিং উপাদায ‘‘অহং ৰেদযামী’’তি ৰোহারমত্তং হোতি, তং সন্ধায ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’’তিআদি ৰুত্তং. অপিচ ‘‘পীতিপ্পটিসংৰেদী’’তিআদীনং অত্থৰণ্ণনাযমেতস্স পরিহারো ৰুত্তোযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিসুদ্ধিমগ্গে –

‘‘দ্ৰীহাকারেহি পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি – আরম্মণতো চ অসম্মোহতো চ. কথং আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি, তস্স সমাপত্তিক্খণে ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণস্স পটিসংৰিদিতত্তা. কথং অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তপীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি, তস্স ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপ্পটিৰেধেন অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৭২) ‘‘‘দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি, তায সতিযা তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতী’তি. এতেনেৰ নযেন অৰসেসপদানিপি অত্থতো ৰেদিতব্বানী’’তি.

ইতি যথেৰ ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতিসুখচিত্তসঙ্খারা পটিসংৰিদিতা হোন্তি, এৰং ইমিনাপি ঝানসম্পযুত্তেন ৰেদনাসঙ্খাতমনসিকারপটিলাভেন আরম্মণতো ৰেদনা পটিসংৰিদিতা হোতি. তস্মা সুৰুত্তমেতং ‘‘ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ভিক্খু তস্মিং সমযে ৰিহরতী’’তি.

নাহং, আনন্দ, মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্সাতি এত্থ অযমধিপ্পাযো – যস্মা ‘‘চিত্তপটিসংৰেদী অস্সাসিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তো ভিক্খু কিঞ্চাপি অস্সাসপস্সাসনিমিত্তমারম্মণং করোতি, তস্স পন চিত্তস্স আরম্মণে সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰা পৰত্তনতো চিত্তে চিত্তানুপস্সীযেৰ নামেস হোতি. ন হি মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনা অত্থি, তস্মা আরম্মণতো চিত্তপটিসংৰিদিতৰসেন ‘‘চিত্তে চিত্তানুপস্সী ভিক্খু তস্মিং সমযে ৰিহরতী’’তি.

সো যং তং হোতি অভিজ্ঝাদোমনস্সানং পহানং, তং পঞ্ঞায দিস্ৰা সাধুকং অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি এত্থ অভিজ্ঝা কামচ্ছন্দনীৰরণমেৰ, দোমনস্সৰসেন ব্যাপাদনীৰরণং দস্সিতং. ইদঞ্হি চতুক্কং ৰিপস্সনাৰসেনেৰ ৰুত্তং, ধম্মানুপস্সনা চ নীৰরণপব্বাদিৰসেন পঞ্চৰিধা হোতি, তস্সা নীৰরণপব্বং আদি, তস্সাপি ইদং নীৰরণদ্ৰযং আদি. ইতি ধম্মানুপস্সনায আদিং দস্সেতুং অভিজ্ঝাদোমনস্সানন্তি আহ. পহানন্তি অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞং পজহতীতি এৰং পহানকরঞাণং অধিপ্পেতং. তং পঞ্ঞায দিস্ৰাতি তং অনিচ্চৰিরাগনিরোধপটিনিস্সগ্গঞাণসঙ্খাতং পহানঞাণং অপরায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায, তম্পি অপরাযাতি এৰং ৰিপস্সনাপরম্পরং দস্সেতি. অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি যঞ্চস্স পথপটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ একতো উপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতীতি দ্ৰিধা অজ্ঝুপেক্খতি নাম. তত্থ সহজাতানম্পিঅজ্ঝুপেক্খনা হোতি আরম্মণস্সাপি অজ্ঝুপেক্খনা. ইধ আরম্মণ অজ্ঝুপেক্খনা অধিপ্পেতা. তস্মাতিহানন্দাতি যস্মা ‘‘অনিচ্চানুপস্সী অস্সাসিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তো ন কেৰলং নীৰরণাদিধম্মে, অভিজ্ঝাদোমনস্সসীসেন পন ৰুত্তানং ধম্মানং পহানকরঞাণম্পি পঞ্ঞায দিস্ৰা অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি, তস্মা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ভিক্খু তস্মিং সমযে ৰিহরতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰমেৰ খোতি এত্থ চতুমহাপথো ৰিয ছ আযতনানি দট্ঠব্বানি. তস্মিং পংসুপুঞ্জো ৰিয ছসু আযতনেসু কিলেসা. চতূহি দিসাহি আগচ্ছন্তা সকটরথা ৰিয চতূসু আরম্মণেসু পৰত্তা চত্তারো সতিপট্ঠানা. একেন সকটেন ৰা রথেন ৰা পংসুপুঞ্জস্স উপহননং ৰিয কাযানুপস্সনাদীহি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং উপঘাতো ৰেদিতব্বোতি.

একধম্মৰগ্গো পঠমো.

২. দুতিযৰগ্গো

১-২. ইচ্ছানঙ্গলসুত্তাদিৰণ্ণনা

৯৮৭-৯৮৮. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে এৰং ব্যাকরেয্যাথাতি কস্মা অত্তনো ৰিহারসমাপত্তিং আচিক্খতি? উপারম্ভমোচনত্থং. সচে হি তে ‘‘ন জানামা’’তি ৰদেয্যুং, অথ নেসং তিত্থিযা ‘‘তুম্হে ‘অসুকসমাপত্তিযা নাম নো সত্থা তেমাসং ৰিহাসী’তিপি ন জানাথ, অথ কস্মা নং উপট্ঠহন্তা ৰিহরথা’’তি উপারম্ভং আরোপেয্যুং, ততো মোচনত্থং এৰমাহ.

অথ কস্মা যথা অঞ্ঞত্থ ‘‘সতোৰ অস্সসতি, দীঘং ৰা অস্সসন্তো’’তি (দী. নি. ২.৩৭৪; ম. নি. ১.১০৭; সং. নি. ৫.৯৭৭) এৰ-ৰাকারো ৰুত্তো. এৰং ইধ ন ৰুত্তোতি? একন্তসন্তত্তা. অঞ্ঞেসঞ্হি অস্সাসো ৰা পাকটো হোতি পস্সাসো ৰা, ভগৰতো উভযম্পেতং পাকটমেৰ নিচ্চং উপট্ঠিতস্সতিতাযাতি একন্তসন্তত্তা ন ৰুত্তো. অথ ‘‘সিক্খামী’’তি অৰত্ৰা কস্মা ‘‘অস্সসামী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তন্তি? সিক্খিতব্বাভাৰা. সত্ত হি সেখা সিক্খিতব্বভাৰা সেখা নাম, খীণাসৰা সিক্খিতব্বাভাৰা অসেখা নাম, তথাগতা অসিক্খিতব্বা অসেক্খা নাম নত্থি তেসং সিক্খিতব্বকিচ্চন্তি সিক্খিতব্বাভাৰা ন ৰুত্তং. দুতিযং উত্তানমেৰ.

৩-১০. পঠমআনন্দসুত্তাদিৰণ্ণনা

৯৮৯-৯৯৬. ততিযে পৰিচিনতীতি অনিচ্চাদিৰসেন পৰিচিনতি. ইতরং পদদ্ৰযং এতস্সেৰ ৰেৰচনং. নিরামিসাতি নিক্কিলেসা কাযিকচেতসিকদরথপটিপস্সদ্ধিযা কাযোপি চিত্তম্পি পস্সম্ভতি. সমাধিযতীতি সম্মা ঠপিযতি, অপ্পনাচিত্তং ৰিয হোতি. অজ্ঝুপেক্খিতা হোতীতি সহজাতঅজ্ঝুপেক্খনায অজ্ঝুপেক্খিতা হোতি.

এৰং চুদ্দসৰিধেন কাযপরিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো তস্মিং কাযে সতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, তায সতিযা সম্পযুত্তঞাণং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, তংসম্পযুত্তমেৰ কাযিকচেতসিকৰীরিযং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিপস্সদ্ধিচিত্তেকগ্গতা পীতিপস্সদ্ধিসমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গা, ইমেসং ছন্নং বোজ্ঝঙ্গানং অনোসক্কনঅনতিৰত্তনসঙ্খাতো মজ্ঝত্তাকারো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো. যথেৰ হি সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু সারথিনো ‘‘অযং ওলীযতী’’তি তুদনং ৰা, ‘‘অযং অতিধাৰতী’’তি আকড্ঢনং ৰা নত্থি, কেৰলং এৰং পস্সমানস্স ঠিতাকারোৰ হোতি, এৰমেৰ ইমেসং ছন্নং বোজ্ঝঙ্গানং অনোসক্কনঅনতিৰত্তনসঙ্খাতো মজ্ঝত্তাকারো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো নাম হোতি. এত্তাৰতা কিং কথিতং? একচিত্তক্খণিকা নানাসরসলক্খণা ৰিপস্সনাবোজ্ঝঙ্গা নাম কথিতা.

ৰিৰেকনিস্সিতন্তিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. এত্থ পন সোল়সক্খত্তুকা আনাপানস্সতি মিস্সকা কথিতা, আনাপানমূলকা সতিপট্ঠানা পুব্বভাগা, তেসং মূলভূতা আনাপানস্সতি পুব্বভাগা. বোজ্ঝঙ্গমূলকা সতিপট্ঠানা পুব্বভাগা, তেপি বোজ্ঝঙ্গা পুব্বভাগাৰ. ৰিজ্জাৰিমুত্তিপূরকা পন বোজ্ঝঙ্গা নিব্বত্তিতলোকুত্তরা, ৰিজ্জাৰিমুত্তিযো অরিযফলসম্পযুত্তা. ৰিজ্জা ৰা চতুত্থমগ্গসম্পযুত্তা, ৰিমুত্তি ফলসম্পযুত্তাতি. চতুত্থপঞ্চমছট্ঠানিপি ইমিনাৰ সমানপরিচ্ছেদানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

আনাপানসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১১. সোতাপত্তিসংযুত্তং

১. ৰেল়ুদ্ৰারৰগ্গো

১. চক্কৰত্তিরাজসুত্তৰণ্ণনা

৯৯৭. সোতাপত্তিসংযুত্তস্স পঠমে কিঞ্চাপীতি অনুগ্গহগরহণেসু নিপাতো. চতুন্নঞ্হি মহাদীপানং ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং অনুগ্গণ্হন্তো চতুন্নঞ্চ অপাযানং অপ্পহীনভাৰং গরহন্তো সত্থা ‘‘কিঞ্চাপি, ভিক্খৰে, রাজা চক্কৰত্তী’’তিআদিমাহ. তত্থ চতুন্নং দীপানন্তি দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং. ইস্সরিযাধিপচ্চন্তি ইস্সরভাৰো ইস্সরিযং, অধিপতিভাৰো আধিপচ্চং, ইস্সরিযং আধিপচ্চং এতস্মিং রজ্জে, ন ছেদনভেদনন্তি ইস্সরিযাধিপচ্চং. কারেত্ৰাতি এৰরূপং রজ্জং পৰত্তাপেত্ৰা. কিঞ্চাপি, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকোতি এত্থ অনুগ্গহপসংসাসু নিপাতো. পিণ্ডিযালোপেন হি যাপনং অনুগ্গহন্তো চতুন্নঞ্চ অপাযানং পহীনভাৰং পসংসন্তো সত্থা ‘‘কিঞ্চাপি, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো’’তিআদিমাহ. তত্থ নন্তকানীতি অনন্তকানি. তেরসহত্থোপি হি ৰত্থসাটকো দসচ্ছেদনতো পট্ঠায নন্তকন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

অৰেচ্চপ্পসাদেনাতি অচলপ্পসাদেন. সো পনাযং পসাদো কিং একো, অনেকোতি? একোৰ, সো মগ্গেন আগতপ্পসাদো. যেসু পন ৰত্থূসু অপুব্বং অচরিমং রুহতি, তেসং ৰসেন ‘‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেনা’’তিআদিনা নযেন তিধা ৰুত্তো. যস্মা চ একো, তস্মাৰ নিন্নানাকরণো হোতি. অরিযসাৰকস্স হি বুদ্ধেযেৰ পসাদো চ পেমঞ্চ গারৰঞ্চ মহন্তং, ন ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা, ধম্মেযেৰ ৰা মহন্তং, ন বুদ্ধে ৰা সঙ্ঘে ৰা, সঙ্ঘেযেৰ ৰা মহন্তং, ন বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰাতি এতং নত্থি. ইতিপি সো ভগৰাতিআদীনি ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতানেৰ.

অরিযকন্তেহীতি অরিযানং কন্তেহি পিযেহি মনাপেহি. পঞ্চ হি সীলানি ভৰন্তরগতাপি অরিযা ন কোপেন্তি, এৰং তেসং পিযানি. তানি সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অখণ্ডেহীতিআদি সদিসৰসেন ৰুত্তং. মুখৰট্টিযঞ্হি ছিন্নেকদেসা পাতি খণ্ডাতি ৰুচ্চতি, মজ্ঝে ভিন্না ছিদ্দাতি, একস্মিং পদেসে ৰিসভাগৰণ্ণা গাৰী সবলাতি, নানাবিন্দুচিত্তা কম্মাসাতি, এৰমেৰ পটিপাটিযা আদিম্হি ৰা অন্তে ৰা ভিন্নং সীলং খণ্ডং নাম, মজ্ঝে ভিন্নং ছিদ্দং, যত্থ কত্থচি দ্ৰিন্নং ৰা তিণ্ণং ৰা পটিপাটিযা ভিন্নত্তা সবলং, একন্তরং ভিন্নং কম্মাসং. তেসং দোসানং অভাৰেন অখণ্ডাদিতা ৰেদিতব্বা. ভুজিস্সেহীতি ভুজিস্সভাৰকরেহি. ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেহীতি বুদ্ধাদীহি ৰিঞ্ঞূহি পসংসিতেহি. অপরামট্ঠেহীতি ‘‘ইদং নাম তযা কতং, ইদং ৰীতিক্কন্ত’’ন্তি এৰং পরামসিতুং অসক্কুণেয্যেহি. সমাধিসংৰত্তনিকেহীতি অপ্পনাসমাধিং উপচারসমাধিং ৰা সংৰত্তেতুং সমত্থেহি.

২. ব্রহ্মচরিযোগধসুত্তৰণ্ণনা

৯৯৮. দুতিযে যেসং সদ্ধাতি পদেন বুদ্ধে পসাদো গহিতো. সীলন্তি পদেন অরিযকন্তানি সীলানি গহিতানি. পসাদোতি পদেন সঙ্ঘে পসাদো গহিতো. ধম্মদস্সনন্তি পদেন ধম্মে পসাদো গহিতোতি এৰং চত্তারি সোতাপত্তিযঙ্গানি ৰুত্তানি. কালেন পচ্চেন্তীতি কালেন পাপুণন্তি. ব্রহ্মচরিযোগধং সুখন্তি ব্রহ্মচরিযং ওগাহিত্ৰা ঠিতং উপরিমগ্গত্তযসম্পযুত্তং সুখং. যো পনেস গাথায আগতো পসাদো, সো কতরপসাদো হোতীতি. তিপিটকচূল়াভযত্থেরো তাৰ ‘‘মগ্গপসাদো’’তি আহ, তিপিটকচূল়নাগত্থেরো ‘‘আগতমগ্গস্স পচ্চৰেক্খণপ্পসাদো’’তি. উভোপি থেরা পণ্ডিতা বহুস্সুতা, উভিন্নং সুভাসিতং. মিস্সকপ্পসাদো এসোতি.

৩. দীঘাৰুউপাসকসুত্তৰণ্ণনা

৯৯৯. ততিযে তস্মাতি যস্মা চতূসু সোতাপত্তিযঙ্গেসু সন্দিস্সসি, তস্মা. ৰিজ্জাভাগিযেতি ৰিজ্জাকোট্ঠাসিকে. সব্বসঙ্খারেসূতি সব্বেসু তেভূমকসঙ্খারেসু. এৰমস্স উপরি তিণ্ণং মগ্গানং ৰিপস্সনা কথিতা. ৰিঘাতন্তি দুক্খং.

৪-৫. পঠমসারিপুত্তসুত্তাদিৰণ্ণনা

১০০০-১০০১. চতুত্থ উত্তানমেৰ. পঞ্চমে সোতাপত্তিযঙ্গন্তি সোতাপত্তিযা পুব্বভাগপটিলাভঙ্গং. বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদাদযো পন পটিলদ্ধগুণা সোতাপন্নস্স অঙ্গা নাম, তেপি পন সোতাপত্তিযঙ্গন্তি আগতা. তত্রাযং দ্ৰিন্নম্পি ৰচনত্থো – সপ্পুরিসে সেৰন্তো ভজন্তো পযিরুপাসন্তো ধম্মং সুণন্তো যোনিসো মনসিকরোন্তো ধম্মানুধম্মং পুব্বভাগপটিপদং পটিপজ্জন্তো সোতাপত্তিং পটিলভতীতি সপ্পুরিসসংসেৰাদযো সোতাপত্তিঅত্থায অঙ্গন্তি সোতাপত্তিযঙ্গং নাম, ইতরে পঠমমগ্গসঙ্খাতায সোতাপত্তিযা অঙ্গন্তিপি সোতাপত্তিযঙ্গং, পটিৰিদ্ধসোতাপত্তিমগ্গস্স সোতাপত্তিমগ্গো অঙ্গন্তিপি সোতাপত্তিযঙ্গং.

৬. থপতিসুত্তৰণ্ণনা

১০০২. ছট্ঠে সাধুকে পটিৰসন্তীতি সাধুকনামকে অত্তনো ভোগগামকে ৰসন্তি. তেসু ইসিদত্তো সকদাগামী, পুরাণো সোতাপন্নো সদারসন্তুট্ঠো. মগ্গে পুরিসং ঠপেসুন্তি তেসং কির গামদ্ৰারেন ভগৰতো গমনমগ্গো. তস্মা ‘‘ভগৰা কালে ৰা অকালে ৰা অম্হাকং সুত্তানং ৰা পমত্তানং ৰা গচ্ছেয্য, অথ পস্সিতুং ন লভেয্যামা’’তি মগ্গমজ্ঝে পুরিসং ঠপেসুং.

অনুবন্ধিংসূতি ন দূরতোৰ পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধিংসু, ভগৰা পন সকটমগ্গস্স মজ্ঝে জঙ্ঘমগ্গেন অগমাসি, ইতরে উভোসু পস্সেসু অনুগচ্ছন্তা অগমংসু. মগ্গা ওক্কম্মাতি বুদ্ধানঞ্হি কেনচি সদ্ধিং গচ্ছন্তানংযেৰ পটিসন্থারং কাতুং ৰট্টতি কেনচি সদ্ধিং ঠিতকানং, কেনচি সদ্ধিং দিৰসভাগং নিসিন্নানং. তস্মা ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমেহি মে সদ্ধিং গচ্ছন্তস্স পটিসন্থারং কাতুং অযুত্তং, ঠিতকেনপি কাতুং ন যুত্তং, ইমে হি ময্হং সাসনে সামিনো আগতফলা. ইমেহি সদ্ধিং নিসীদিত্ৰাৰ দিৰসভাগং পটিসন্থারং করিস্সামী’’তি মগ্গা ওক্কম্ম যেন অঞ্ঞতরং রুক্খমূলং তেনুপসঙ্কমি.

পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদীতি তে কির ছত্তুপাহনং কত্তরদণ্ডং পাদব্ভঞ্জনতেলাদীনি চেৰ অট্ঠৰিধঞ্চ পানকং সরভপাদপল্লঙ্কঞ্চ গাহাপেত্ৰা অগমংসু, আভতং পল্লঙ্কম্পি পঞ্ঞাপেত্ৰা অদংসু, সত্থা তস্মিং নিসীদি. একমন্তং নিসীদিংসূতি সেসানি ছত্তুপাহনাদীনি ভিক্খুসঙ্ঘস্স দেথাতি ৰত্ৰা সযম্পি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু.

সাৰত্থিযা কোসলেসু চারিকং পক্কমিস্সতীতিআদি সব্বং মজ্ঝিমপদেসৰসেনৰ ৰুত্তং. কস্মা? নিযতত্তা. ভগৰতো হি চারিকাচরণম্পি অরুণুট্ঠাপনম্পি নিযতং, মজ্ঝিমপদেসেযেৰ চারিকং চরতি, মজ্ঝিমদেসে অরুণং উট্ঠপেতীতি নিযতত্তা মজ্ঝিমদেসৰসেন ৰুত্তং. আসন্নে নো ভগৰা ভৰিস্সতীতি এত্থ ন কেৰলং আসন্নত্তাযেৰ তেসং সোমনস্সং হোতি, অথ খো ‘‘ইদানি দানং দাতুং গন্ধমালাদীহি পূজং কাতুং ধম্মং সোতুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং লভিস্সামা’’তি তেসং সোমনস্সং হোতি.

তস্মাতিহ থপতযো সম্বাধো ঘরাৰাসোতি থপতযো যস্মা তুম্হাকং মযি দূরীভূতে অনপ্পকং দোমনস্সং, আসন্নে অনপ্পকং সোমনস্সং হোতি, তস্মাপি ৰেদিতব্বমেতং ‘‘সম্বাধো ঘরাৰাসো’’তি. ঘরাৰাসস্স হি দোসেন তুম্হাকং এৰং হোতি. সচে পন ঘরাৰাসং পহায পব্বজিতা, অথ এৰং ৰো মযা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছন্তানঞ্চ আগচ্ছন্তানঞ্চ তং ন ভৰেয্যাতি ইমমত্থং দীপেন্তো এৰমাহ. তত্থ সকিঞ্চনসপলিবোধট্ঠেন সম্বাধতা ৰেদিতব্বা. মহাৰাসে ৰসন্তস্সপি হি সকিঞ্চনসপলিবোধট্ঠেন ঘরাৰাসো সম্বাধোৰ. রজাপথোতি রাগদোসমোহরজানং আপথো, আগমনট্ঠানন্তি অত্থো. অব্ভোকাসো পব্বজ্জাতি পব্বজ্জা পন অকিঞ্চনঅপলিবোধট্ঠেন অব্ভোকাসো. চতুরতনিকেপি হি গব্ভে দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং পল্লঙ্কেন পল্লঙ্কং ঘটেত্ৰা নিসিন্নানম্পি অকিঞ্চনঅপলিবোধট্ঠেন পব্বজ্জা অব্ভোকাসো নাম হোতি. অলঞ্চ পন ৰো থপতযো অপ্পমাদাযাতি এৰং সম্বাধে ঘরাৰাসে ৰসন্তানং তুম্হাকং অপ্পমাদমেৰ কাতুং যুত্তন্তি অত্থো.

একং পুরতো একং পচ্ছতো নিসীদাপেমাতি তে কির দ্ৰেপি জনা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেসু দ্ৰীসু নাগেসু তা ইত্থিযো এৰং নিসীদাপেত্ৰা রঞ্ঞো নাগং মজ্ঝে কত্ৰা উভোসু পস্সেসু গচ্ছন্তি, তস্মা এৰমাহংসু. নাগোপি রক্খিতব্বোতি যথা কিঞ্চি ৰিসেৰিতং ন করোতি, এৰং রক্খিতব্বো হোতি. তাপি ভগিনিযোতি যথা পমাদং নাপজ্জন্তি, এৰং রক্খিতব্বা হোন্তি. অত্তাপীতি সিতহসিতকথিতৰিপেক্খিতাদীনি অকরোন্তেহি অত্তাপি রক্খিতব্বো হোতি. (তেহি তথা করোন্তেহি ন অত্তাপি রক্খিতব্বো হোতি). তথা করোন্তো হি ‘‘সামিদুব্ভো এসো’’তি নিগ্গহেতব্বো হোতি. তস্মাতিহ থপতযোতি যস্মা তুম্হে রাজা নিচ্চং রাজভণ্ডং পটিচ্ছাপেতি, তস্মাপি সম্বাধো ঘরাৰাসো রজাপথো. যস্মা পন পংসুকূলিকভিক্খুং এৰং পটিচ্ছাপেন্তো নত্থি, তস্মা অব্ভোকাসো পব্বজ্জা. এৰং সব্বত্থাপি অলঞ্চ পন ৰো থপতযো অপ্পমাদায অপ্পমাদমেৰ করোথাতি দস্সেতি.

মুত্তচাগোতি ৰিস্সট্ঠচাগো. পযতপাণীতি আগতাগতানং দানত্থায ধোতহত্থো. ৰোস্সগ্গরতোতি ৰোস্সগ্গসঙ্খাতে চাগে রতো. যাচযোগোতি যাচিতব্বকযুত্তো. দানসংৰিভাগরতোতি দানেন চেৰ অপ্পমত্তকম্পি কিঞ্চি লদ্ধা ততোপি সংৰিভাগে রতো. অপ্পটিৰিভত্তন্তি ‘‘ইদং অম্হাকং ভৰিস্সতি, ইদং ভিক্খূন’’ন্তি এৰং অকতৰিভাগং, সব্বং দাতব্বমেৰ হুত্ৰা ঠিতন্তি অত্থো.

৭. ৰেল়ুদ্ৰারেয্যসুত্তৰণ্ণনা

১০০৩. সত্তমে ৰেল়ুদ্ৰারন্তি গামদ্ৰারে পৰেণিআগতস্স ৰেল়ুগচ্ছস্স অত্থিতায এৰংলদ্ধনামো গামো. অত্তুপনাযিকন্তি অত্তনি উপনেতব্বং. সম্ফভাসেনাতি অমন্তভাসেন. সম্ফপ্পলাপভাসেনাতি সম্ফপ্পলাপসম্ভাসেন নিরত্থকেন অঞ্ঞাণৰচনেনাতি অত্থো.

৮-৯. পঠমগিঞ্জকাৰসথসুত্তাদিৰণ্ণনা

১০০৪-৫. অট্ঠমে ঞাতিকেতি একং তল়াকং নিস্সায দ্ৰিন্নং চূল়পিতিমহাপিতিপুত্তানং দ্ৰে গামা, তেসু একস্মিং গামকে. গিঞ্জকাৰসথেতি ইট্ঠকামযে আৰসথে. ওরম্ভাগিযানন্তি হেট্ঠাভাগিযানং, কামভৰেযেৰ পটিসন্ধিগ্গাহাপকানন্তি অত্থো. ওরন্তি লদ্ধনামেহি ৰা তীহি মগ্গেহি পহাতব্বানীতিপি ওরম্ভাগিযানি. তত্থ কামচ্ছন্দো ব্যাপাদোতি ইমানি দ্ৰে সমাপত্তিযা ৰা অৰিক্খম্ভিতানি মগ্গেন ৰা অসমুচ্ছিন্নানি নিব্বত্তিৰসেন উদ্ধং ভাগং রূপভৰং অরূপভৰং ৰা গন্তুং ন দেন্তি. সক্কাযদিট্ঠিআদীনি তীণি তত্থ নিব্বত্তম্পি আনেত্ৰা পুন ইধেৰ নিব্বত্তাপেন্তীতি সব্বানিপি ওরম্ভাগিযানেৰ. অনাৰত্তিধম্মোতি পটিসন্ধিৰসেন অনাগমনসভাৰো.

রাগদোসমোহানং তনুত্তাতি এত্থ কদাচি উপ্পত্তিযা চ পরিযুট্ঠানমন্দতায চাতি দ্ৰেধাপি তনুভাৰো ৰেদিতব্বো. সকদাগামিস্স হি পুথুজ্জনানং ৰিয অভিণ্হং রাগাদযো ন উপ্পজ্জন্তি, কদাচি করহচি উপ্পজ্জন্তি. উপ্পজ্জমানা চ ন পুথুজ্জনানং ৰিয বহলবহলা উপ্পজ্জন্তি, মক্খিপত্তং ৰিয তনুকা উপ্পজ্জন্তি. দীঘভাণকতিপিটকমহাসীৰত্থেরো পনাহ – ‘‘যস্মা সকদাগামিস্স পুত্তধীতরো হোন্তি, ওরোধা চ হোন্তি, তস্মা বহলা কিলেসা. ইদং পন ভৰতনুকৰসেন কথিত’’ন্তি. তং অট্ঠকথাযং ‘‘সোতাপন্নস্স সত্ত ভৰে ঠপেত্ৰা অট্ঠমে ভৰে ভৰতনুকং নত্থি, সকদাগামিস্স দ্ৰে ভৰে ঠপেত্ৰা পঞ্চসু ভৰেসু ভৰতনুকং নত্থি, অনাগামিস্স রূপারূপভৰং ঠপেত্ৰা কামভৰে ভৰতনুকং নত্থি, খীণাসৰস্স কিস্মিঞ্চি ভৰে ভৰতনুকং নত্থী’’তি ৰুত্তত্তা পটিক্খিত্তং হোতি.

ইমং লোকন্তি ইমং কামাৰচরলোকং সন্ধায ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচে হি মনুস্সেসু সকদাগামিফলং পত্তো দেৰেসু নিব্বত্তিত্ৰা অরহত্তং সচ্ছিকরোতি, ইচ্চেতং কুসলং. অসক্কোন্তো পন অৰস্সং মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা সচ্ছিকরোতি. দেৰেসু সকদাগামিফলং পত্তোপি সচে মনুস্সেসু নিব্বত্তিত্ৰা অরহত্তং সচ্ছিকরোতি, ইচ্চেতং কুসলং. অসক্কোন্তো পন অৰস্সং দেৰলোকং গন্ত্ৰা সচ্ছিকরোতীতি.

ৰিনিপতনং ৰিনিপাতো, নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, চতূসু অপাযেসু অৰিনিপাতনসভাৰোতি অত্থো. নিযতোতি ধম্মনিযামেন নিযতো. সম্বোধিপরাযণোতি উপরিমগ্গত্তযসঙ্খাতা সম্বোধি পরং অযনং অস্স গতি পটিসরণং অৰস্সং পত্তব্বাতি সম্বোধিপরাযণো. ৰিহেসাৰেসাতি তেসং তেসং ঞাণগতিং ঞাণূপপত্তিং ঞাণাভিসম্পরাযং ওলোকেন্তস্স কাযকিলমথোৰ এস, আনন্দ, তথাগতস্সাতি দীপেতি. চিত্তৰিহেসা পন বুদ্ধানং নত্থি.

ধম্মাদাসন্তি ধম্মমযং আদাসং. যেনাতি যেন ধম্মাদাসেন সমন্নাগতো. খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতোতি ইদং নিরযাদীনংযেৰ ৰেৰচনৰসেনেৰ ৰুত্তং. নিরযাদযো হি ৰড্ঢিসঙ্খাততো অযতো অপেতত্তা অপাযো, দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি. দুগ্গতি, দুক্কটকারিনো এত্থ ৰিৰসা নিপতন্তীতি ৰিনিপাতো. নৰমং উত্তানমেৰ.

১০. ততিযগিঞ্জকাৰসথসুত্তৰণ্ণনা

১০০৬. দসমে পরোপঞ্ঞাসাতি অতিরেকপঞ্ঞাস. সাধিকনৰুতীতি অতিরেকনৰুতি. ছাতিরেকানীতি ছহি অধিকানি. সো কির গামো কিঞ্চাপি নাতিমহা অহোসি, অরিযসাৰকা পনেত্থ বহূ. তত্থ তত্থ অহিৰাতরোগেন একপ্পহারেনেৰ চতুৰীসতি পাণসতসহস্সানি কালমকংসু, তেসু অরিযসাৰকা এত্তকা নাম অহেসুং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

ৰেল়ুদ্ৰারৰগ্গো পঠমো.

২. রাজকারামৰগ্গো

১. সহস্সভিক্খুনিসঙ্ঘসুত্তৰণ্ণনা

১০০৭. দুতিযস্স পঠমে রাজকারামেতি রঞ্ঞা কারিতত্তা এৰং লদ্ধনামে আরামে, তং রঞ্ঞা পসেনদিকোসলেন কতং. পঠমবোধিযং কির লাভগ্গযসগ্গপত্তং সত্থারং দিস্ৰা তিত্থিযা চিন্তযিংসু – ‘‘সমণো গোতমো লাভগ্গযসগ্গপত্তো, ন খো পনেস অঞ্ঞং কিঞ্চি সীলং ৰা সমাধিং ৰা নিস্সায এৰং লাভগ্গযসগ্গপত্তো. ভূমিসীসং পন তেন গহিতং, সচে মযম্পি জেতৰনসমীপে আরামং কারাপেতুং সক্কুণেয্যাম, লাভগ্গযসগ্গপত্তা ভৰেয্যামা’’তি. তে অত্তনো অত্তনো উপট্ঠাকে সমাদপেত্ৰা সতসহস্সমত্তে কহাপণে লভিত্ৰা তে আদায রঞ্ঞো সন্তিকং অগমংসু. রাজা ‘‘কিং এত’’ন্তি? পুচ্ছি. মযং জেতৰনসমীপে তিত্থিযারামং করোম, সচে সমণো গোতমো ৰা সমণস্স গোতমস্স সাৰকা ৰা আগন্ত্ৰা ৰারেস্সন্তি, ৰারেতুং মা অদত্থাতি লঞ্জং অদংসু. রাজা লঞ্জং গহেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ কারেথা’’তি আহ.

তে গন্ত্ৰা, অত্তনো উপট্ঠাকেহি দব্বসম্ভারে আহরাপেত্ৰা, থম্ভুস্সাপনাদীনি করোন্তা, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা এককোলাহলং অকংসু. সত্থা গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম পমুখে ঠত্ৰা ‘‘কে পন তে, আনন্দ, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপে’’তি?, পুচ্ছি. তিত্থিযা, ভন্তে, জেতৰনসমীপে তিত্থিযারামং করোন্তীতি. আনন্দ, ইমে সাসনেন পটিৰিরুদ্ধা ভিক্খুসঙ্ঘস্স অফাসুৰিহারং করিস্সন্তি, রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা ৰারাপেহীতি.

থেরো ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা রাজদ্ৰারে অট্ঠাসি. রঞ্ঞো ‘‘থেরা, দেৰ, আগতা’’তি নিৰেদযিংসু. রাজা লঞ্জস্স গহিতত্তা ন নিক্খমি. থেরা গন্ত্ৰা সত্থু আরোচযিংসু. সত্থা সারিপুত্তমোগ্গল্লানে পেসেসি. রাজা তেসম্পি দস্সনং ন অদাসি. তে আগন্ত্ৰা সত্থু আরোচযিংসু ‘‘ন, ভন্তে, রাজা নিক্খন্তো’’তি. সত্থা তঙ্খণংযেৰ ব্যাকাসি – ‘‘অত্তনো রজ্জে ঠত্ৰা কালং কাতুং ন লভিস্সতী’’তি.

দুতিযদিৰসে চ সামংযেৰ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো গন্ত্ৰা রাজদ্ৰারে অট্ঠাসি. রাজা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা, নিৰেসনং পৰেসেত্ৰা, সারপল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা, যাগুখজ্জকং অদাসি. সত্থা পরিভুত্তযাগুখাদনীযো ‘‘যাৰ ভত্তং নিট্ঠাতি, তাৰ সত্থু সন্তিকে নিসীদিস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা নিসিন্নং রাজানং ‘‘তযা, মহারাজ, ইদং নাম কত’’ন্তি অৰত্ৰা, ‘‘কারণেনেৰ নং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি ইদং অতীতকারণং আহরি – মহারাজ, পব্বজিতে নাম অঞ্ঞমঞ্ঞং যুজ্ঝাপেতুং ন ৰট্টতি. অতীতেপি ইসযো অঞ্ঞমঞ্ঞং যুজ্ঝাপেত্ৰা সহ রট্ঠেন রাজা সমুদ্দং পৰিট্ঠোতি. কদা ভগৰাতি?

অতীতে, মহারাজ, ভরুরট্ঠে ভরুরাজা নাম রজ্জং কারেতি. পঞ্চসতা পঞ্চসতা দ্ৰে ইসিগণা পব্বতপাদতো লোণম্বিলসেৰনত্থায ভরুনগরং গন্ত্ৰা নগরস্স অৰিদূরে দ্ৰে রুক্খা অত্থি, পঠমং আগতো ইসিগণো একস্স রুক্খস্স মূলে নিসীদি, পচ্ছাগতোপি একস্সাতি. তে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা পব্বতপাদং এৰ অগমংসু. তে পুন আগচ্ছন্তাপি অত্তনো রুক্খমূলেযেৰ নিসীদন্তি. অদ্ধানে গচ্ছন্তে একো রুক্খো সুক্খি, তস্মিং সুক্খে আগতা তাপসা ‘‘অযং রুক্খো মহা, অম্হাকম্পি তেসম্পি পহোস্সতী’’তি ইতরেসং রুক্খমূলস্স একপদেসে নিসীদিংসু. তে পচ্ছা আগচ্ছন্তা রুক্খমূলং অপৰিসিত্ৰা বহি ঠিতাৰ ‘‘কস্মা তুম্হে এত্থ নিসীদথা’’তি আহংসু. আচরিযা অম্হাকং রুক্খো সুক্খো, অযং রুক্খো মহা, তুম্হেপি পৰিসথ, তুম্হাকম্পি অম্হাকম্পি পহোস্সতীতি. তে ‘‘ন মযং পৰিসাম, নিক্খমথ তুম্হে’’তি কথং ৰড্ঢেত্ৰা ‘‘ন তুম্হে অত্তনোৰ মনেন নিক্খমিস্সথা’’তি হত্থাদীসু গহেত্ৰা নিক্কড্ঢিংসু. তে ‘‘হোতু সিক্খাপেস্সাম নে’’তি ইদ্ধিযা সোৰণ্ণমযানি দ্ৰে চক্কানি রজতমযঞ্চ অক্খং মাপেত্ৰা পৰট্টেন্তা রাজদ্ৰারং অগমিংসু. রঞ্ঞো ‘‘এৰরূপং, দেৰ, তাপসা পণ্ণাকারং গহেত্ৰা ঠিতা’’তি নিৰেদযিংসু. রাজা তুট্ঠো ‘‘পক্কোসথা’’তি তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মহাকম্মং তুম্হেহি কতং, অত্থি ৰো কিঞ্চি মযা কত্তব্ব’’ন্তি আহ. আম, মহারাজ, অম্হাকং নিসিন্নট্ঠানং একরুক্খমূলং অত্থি, তং অঞ্ঞেহি ইসীহি গহিতং, তং নো দাপেহীতি. রাজা পুরিসে পেসেত্ৰা তাপসে নিক্কড্ঢাপেসি.

তে বহি ঠিতা ‘‘কিং নু খো দত্ৰা লভিংসূ’’তি ওলোকযমানা ‘‘ইদং নামা’’তি দিস্ৰা ‘‘মযম্পি লঞ্জং দত্ৰা পুন গণ্হিস্সামা’’তি ইদ্ধিযা সোৰণ্ণমযং রথপঞ্জরং মাপেত্ৰা আদায অগমংসু. রাজা দিস্ৰা তুট্ঠো – ‘‘কিং, ভন্তে, কাতব্ব’’ন্তি?, আহ. মহারাজ অম্হাকং রুক্খমূলে অঞ্ঞো ইসিগণো নিসিন্নো, তং নো রুক্খমূলং দাপেহীতি. রাজা পুরিসে পেসেত্ৰা তে নিক্কড্ঢাপেসি. তাপসা অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং কত্ৰা, ‘‘অননুচ্ছৰিকং অম্হেহি কত’’ন্তি ৰিপ্পটিসারিনো হুত্ৰা পব্বতপাদমেৰ অগমংসু. ততো দেৰতা ‘‘অযং রাজা দ্ৰিন্নং ইসিগণানং হত্থতো লঞ্জং গহেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং কারাপেসী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা মহাসমুদ্দং উব্বট্টেত্ৰা তস্স রঞ্ঞো ৰিজিতং যোজনসহস্সমত্তট্ঠানং সমুদ্দমেৰ অকংসূতি.

‘‘ইসীনমন্তরং কত্ৰা, ভরুরাজাতি মে সুতং;

উচ্ছিন্নো সহ রট্ঠেহি, স রাজা ৰিভৰঙ্গতো’’তি. (জা. ১.২.১২৫) –

এৰং ভগৰতা ইমস্মিং অতীতে দস্সিতে যস্মা বুদ্ধানং নাম কথা ওকপ্পনিযা হোতি, ‘‘তস্মা রাজা অত্তনো কিরিযং সল্লক্খেত্ৰা অনুপধারেত্ৰা মযা অকত্তব্বং কম্মং কত’’ন্তি ‘‘গচ্ছথ, ভণে, তিত্থিযে নিক্কড্ঢথা’’তি নিক্কড্ঢাপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা কারিতো ৰিহারো নাম নত্থি, তস্মিংযেৰ ঠানে ৰিহারং কারেস্সামী’’তি তেসং দব্বসম্ভারেপি অদত্ৰা ৰিহারং কারেসি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.

২-৩. ব্রাহ্মণসুত্তাদিৰণ্ণনা

১০০৮-৯. দুতিযে উদযগামিনিন্তি অত্তনো সমযে ৰড্ঢিগামিনিং. মরণং আগমেয্যাসীতি মরণং ইচ্ছেয্যাসি, পত্থেয্যাসি ৰা. ততিযং উত্তানমেৰ.

৪. দুগ্গতিভযসুত্তৰণ্ণনা

১০১০. চতুত্থে সব্বদুগ্গতিভযং সমতিক্কন্তোতি মনুস্সদোভগ্গং পটিক্খিত্তং.

৫. দুগ্গতিৰিনিপাতভযসুত্তৰণ্ণনা

১০১১. পঞ্চমে সব্বদুগ্গতিৰিনিপাতভযং সমতিক্কন্তোতি মনুস্সদোভগ্গেন সদ্ধিং চত্তারো অপাযা পটিক্খিত্তা.

৬. পঠমমিত্তামচ্চসুত্তৰণ্ণনা

১০১২. ছট্ঠে মিত্তাতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স গেহে আমিসপরিভোগৰসেন ৰোহারমিত্তা. অমচ্চাতি আমন্তনপটিমন্তনইরিযাপথাদীসু একতো পৰত্তকিচ্চা. ঞাতীতি সস্সুসসুরপক্খিকা. সালোহিতাতি সমানলোহিতা ভাতিভগিনিমাতুলাদযো.

৭. দুতিযমিত্তামচ্চসুত্তৰণ্ণনা

১০১৩. সত্তমে অঞ্ঞথত্তং নাম পসাদঞ্ঞথত্তং ভাৰঞ্ঞথত্তং গতিঅঞ্ঞথত্তং লক্খণঞ্ঞথত্তং ৰিপরিণামঞ্ঞথত্তন্তি অনেকৰিধং. তত্থ মহাভূতেসু ভাৰঞ্ঞথত্তং অধিপ্পেতং. সুৰণ্ণাদিভাৰেন হি ঘনসণ্ঠিতায পথৰিধাতুযা ৰিলীযিত্ৰা উদকভাৰং আপজ্জমানায পুরিমভাৰো ৰিগচ্ছতি, ভাৰঞ্ঞথত্তং পঞ্ঞাযতি. লক্খণং পন ন ৰিগচ্ছতি, কক্খল়লক্খণাৰ হোতি. উচ্ছুরসাদিভাৰেন চ যূসাকারসণ্ঠিতায আপোধাতুযা সুস্সিত্ৰা ঘনপথৰিভাৰং আপজ্জমানায পুরিমভাৰো ৰিগচ্ছতি, ভাৰঞ্ঞথত্তং পঞ্ঞাযতি. লক্খণং পন ন ৰিগচ্ছতি, আবন্ধনলক্খণাৰ হোতি. তত্রিদং অঞ্ঞথত্তন্তি এত্থ পন গতিঅঞ্ঞথত্তং অধিপ্পেতং, তঞ্হি অরিযসাৰকস্স নত্থি. পসাদঞ্ঞথত্তম্পি নত্থিযেৰ, ইধ পন পসাদফলং পকাসেতুং গতিঅঞ্ঞথত্তমেৰ দস্সিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

রাজকারামৰগ্গো দুতিযো.

৩. সরণানিৰগ্গো

১-২. পঠমমহানামসুত্তাদিৰণ্ণনা

১০১৭-১৮. ততিযস্স পঠমে ইদ্ধন্তি তেলমধুফাণিতাদীহি সমিদ্ধং. ফীতন্তি হত্থূপগসীসূপগগীৰূপগাদিঅলঙ্কারৰসেন সুপুপ্ফিতং. আকিণ্ণমনুস্সন্তি নিরন্তরমনুস্সং. সম্বাধব্যূহন্তি ব্যূহা ৰুচ্চন্তি অৰিনিব্বিদ্ধরচ্ছাযো, যা পৰিট্ঠমগ্গেনেৰ নিগ্গচ্ছন্তি, তা সম্বাধা ব্যূহা বহুকা এত্থাতি সম্বাধব্যূহং. ইমিনাপি নগরস্স ঘনৰাসমেৰ দীপেতি. ভন্তেনাতি ইতো চিতো চ পরিব্ভমন্তেন উদ্ধতচারিনা. দুতিযং উত্তানমেৰ.

৩. গোধসক্কসুত্তৰণ্ণনা

১০১৯. ততিযে ভগৰাৰ এতং জানেয্য এতেহি ধম্মেহি সমন্নাগতং ৰা অসমন্নাগতং ৰাতি ইদং সো সক্কো তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতস্স পুগ্গলস্স সোতাপন্নভাৰং, চতূহি ৰা ধম্মেহি সমন্নাগতস্স সোতাপন্নভাৰং ভগৰাৰ জানাতীতি অধিপ্পাযেন আহ.

কোচিদেৰ ধম্মসমুপ্পাদো উপ্পজ্জেয্যাতি কিঞ্চিদেৰ কারণং উপ্পজ্জেয্য. একতো অস্স ভগৰা, একতো ভিক্খুসঙ্ঘোতি যস্মিং কারণে উপ্পন্নে ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘেন নানালদ্ধিকো হুত্ৰা একং ৰাদং ৰদন্তো একতো অস্স, ভিক্খুসঙ্ঘোপি একং ৰদন্তো একতোতি অত্থো. তেনেৰাহন্তি যং ৰাদং তুম্হে ৰদেথ, তমেৰাহং গণ্হেয্যন্তি. ননু চ অরিযসাৰকস্স রতনত্তযে পসাদনানত্তং নত্থি, অথ কস্মা এস এৰমাহাতি? ভগৰতো সব্বঞ্ঞুতায. এৰঞ্হিস্স হোতি ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো অত্তনো অসব্বঞ্ঞুতায অজানিত্ৰাপি কথেয্য, সত্থু পন অঞ্ঞাণং নাম নত্থী’’তি. তস্মা এৰমাহ. অঞ্ঞত্র কল্যাণা অঞ্ঞত্র কুসলাতি কল্যাণমেৰ কুসলমেৰ ৰদামি, ন কল্যাণকুসলৰিমুত্তন্তি. অপিচস্স অনৰজ্জনদোসো এসোতি.

৪. পঠমসরণানিসক্কসুত্তৰণ্ণনা

১০২০. চতুত্থে ইধ মহানাম একচ্চো পুগ্গলোতি ইদং ন কেৰলং সরণানি এৰ অপাযতো মুত্তো, ইমেপি পুগ্গলা মুত্তাতি দস্সেতুং আরদ্ধং. মত্তসো নিজ্ঝানং খমন্তীতি পমাণেন চ ওলোকনং খমন্তি. ইমিনা ধম্মানুসারিমগ্গট্ঠপুগ্গলং দস্সেতি. অগন্তা নিরযন্তি মগ্গট্ঠপুগ্গলো হি অপাযতো পরিমুত্তোতি ৰা পরিমুচ্চিস্সতীতি ৰা ৰত্তুং ন ৰট্টতি, পরিমুচ্চতীতি পন ৰত্তুং ৰট্টতি. যস্মা চ পরিমুচ্চতি, তস্মা গন্তা নাম ন হোতীতি, ‘‘অগন্তা’’তি ৰুত্তো, ন গচ্ছতীতি অত্থো. সদ্ধামত্তং পেমমত্তন্তি ইমিনা সদ্ধানুসারিমগ্গট্ঠপুগ্গলং দস্সেতি. মহাসালাতি সমীপে ঠিতেৰ চত্তারো মহাসাররুক্খে দস্সেন্তো আহ. মরণকালে সিক্খং সমাদিযীতি মরণসমযে তীসু সিক্খাসু পরিপূরকারী অহোসীতি দস্সেতি.

৫. দুতিযসরণানিসক্কসুত্তৰণ্ণনা

১০২১. পঞ্চমে দুক্খেত্তন্তি ৰিসমখেত্তং. দুব্ভূমন্তি ঊসরভূমিং লোণূপহতং. খণ্ডানীতি পরিভিন্নানি. পূতীনীতি উদকেন তেমেত্ৰা পূতিভাৰং আপন্নানি. ৰাতাতপহতানীতি ৰাতাতপেন হতত্তা নিরোজভাৰং গতানি. অসারাদানীতি অনাদিন্নসারানি অগহিতসারানি. অসুখসযিতানীতি ন কোট্ঠাদীসু পক্খিপিত্ৰা সুট্ঠু ঠপিতানি. সুখসযিতানীতি ঠপিতট্ঠানতো চত্তারো মাসে অচলিতানি.

৬. পঠমঅনাথপিণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা

১০২২. ছট্ঠে ঠানসো ৰেদনা পটিপ্পস্সম্ভেয্যাতি খণেন ৰেদনা পটিপ্পস্সম্ভেয্য. মিচ্ছাঞাণেনাতি মিচ্ছাপচ্চৰেক্খণেন মিচ্ছাৰিমুত্তিযাতি অনিয্যানিকৰিমুত্তিযা. তস্মা সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চাতি গাথা ৰুত্তত্থা এৰ. যত্র হি নামাতি যো নাম.

৭. দুতিযঅনাথপিণ্ডিকসুত্তৰণ্ণনা

১০২৩. সত্তমে সম্পরাযিকং মরণভযন্তি সম্পরাযহেতুকং মরণভযং গিহিসামীচিকানীতি গিহীনং অনুচ্ছৰিকানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

সরণানিৰগ্গো ততিযো.

৪. পুঞ্ঞাভিসন্দৰগ্গো

১. পঠমপুঞ্ঞাভিসন্দসুত্তৰণ্ণনা

১০২৭. চতুত্থস্স পঠমে পুঞ্ঞাভিসন্দা কুসলাভিসন্দাতি পুঞ্ঞনদিযো কুসলনদিযো. সুখস্সাহারাতি সুখস্স পচ্চযা.

৪. পঠমদেৰপদসুত্তৰণ্ণনা

১০৩০. চতুত্থে দেৰপদানীতি দেৰানং ঞাণেন, দেৰস্স ৰা ঞাণেন অক্কন্তপদানি. ৰিসুদ্ধিযাতি ৰিসুজ্ঝনত্থায. পরিযোদপনাযাতি পুরিযোদপনত্থায জোতনত্থায. ইমস্মিং সুত্তে চত্তারোপি ফলট্ঠপুগ্গলা ৰিসুদ্ধট্ঠেন দেৰা নাম জাতা.

৮. ৰস্সসুত্তৰণ্ণনা

১০৩৪. অট্ঠমে পারংগন্ত্ৰাতি পারং ৰুচ্চতি নিব্বানং, তং পত্ৰাতি অত্থো. আসৰানং খযায সংৰত্তন্তীতি ন পঠমং নিব্বানং গন্ত্ৰা পচ্ছা সংৰত্তন্তি, গচ্ছমানা এৰ সংৰত্তন্তি. দেসনা পন এৰং কতা.

১০. নন্দিযসক্কসুত্তৰণ্ণনা

১০৩৬. দসমে দিৰা পৰিৰেকায রত্তিং পটিসল্লানাযাতি দিৰা পৰিৰেকত্থায রত্তিং পটিসল্লানত্থায. ধম্মা ন পাতুভৰন্তীতি সমথৰিপস্সনা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

পুঞ্ঞাভিসন্দৰগ্গো চতুত্থো.

৫. সগাথকপুঞ্ঞাভিসন্দৰগ্গো

১. পঠমঅভিঅসন্দসুত্তৰণ্ণনা

১০৩৭. পঞ্চমস্স পঠমে অসঙ্খ্যেয্যোতি আল়্হকগণনায অসঙ্খ্যেয্যো, যোজনৰসেন পনস্স সঙ্খ্যা অত্থি. বহুভেরৰন্তি সৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকানং ভেরৰারম্মণানং ৰসেন বহুভেরৰং. পুথূতি বহু. সৰন্তীতি সন্দমানা. উপযন্তীতি উপগচ্ছন্তি.

২. দুতিযঅভিসন্দসুত্তৰণ্ণনা

১০৩৮. দুতিযে যত্থিমা মহানদিযো সংসন্দন্তি সমেন্তীতি যস্মিং সংভজ্জে এতা মহানদিযো একীভৰন্তি, নিরন্তরা ভৰন্তীতি অত্থো.

৩. ততিযঅভিসন্দসুত্তৰণ্ণনা

১০৩৯. ততিযে পুঞ্ঞকামোতি পুঞ্ঞত্থিকো. কুসলে পতিট্ঠিতোতি মগ্গকুসলে পতিট্ঠিতো. ভাৰেতি মগ্গং অমতস্স পত্তিযাতি নিব্বানস্স পাপুণনত্থং অরহত্তমগ্গং ভাৰেতি. ধম্মসারাধিগমোতি ধম্মসারো ৰুচ্চতি অরিযফলং ধম্মসারো, অধিগমো অস্সাতি ধম্মসারাধিগমো, অধিগতফলোতি অত্থো. খযে রতোতি কিলেসক্খযে রতো.

৪. পঠমমহদ্ধনসুত্তৰণ্ণনা

১০৪০. চতুত্থে অড্ঢো মহদ্ধনোতি সত্তৰিধেন অরিযধনেন অড্ঢো চেৰ মহদ্ধনো চ. তেনেৰ ভোগেন মহাভোগো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

সগাথকপুঞ্ঞাভিসন্দৰগ্গো পঞ্চমো.

৬. সপ্পঞ্ঞৰগ্গো

২. ৰস্সংৰুত্তসুত্তৰণ্ণনা

১০৪৮. ছট্ঠস্স দুতিযে অযমধিপ্পাযো – সোতাপন্নো ভিক্খু এত্তকেন ৰোসানং অনাপজ্জিত্ৰা তানেৰ ইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গানি সমোধানেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সকদাগামিমগ্গং পাপুণিস্সতি, সকদাগামী অনাগামিমগ্গং, অনাগামী অরহত্তমগ্গন্তি ইমমত্থং সন্ধায ভগৰতা ইমস্মিং সুত্তে সাসনে তন্তি পৰেণী কথিতাতি.

৩. ধম্মদিন্নসুত্তৰণ্ণনা

১০৪৯. ততিযে ধম্মদিন্নোতি সত্তসু জনেসু একো. বুদ্ধকালস্মিঞ্হি ধম্মদিন্নো উপাসকো, ৰিসাখো উপাসকো, উগ্গো গহপতি, চিত্তো গহপতি, হত্থকো আল়ৰকো, চূল়অনাথপিণ্ডিকো, মহাঅনাথপিণ্ডিকোতি ইমে সত্ত জনা পঞ্চসতউপাসকপরিৰারা অহেসুং. এতেসু এস অঞ্ঞতরো.

গম্ভীরাতি ধম্মগম্ভীরা সল্লসুত্তাদযো. গম্ভীরত্থাতি অত্থগম্ভীরা চেতনাসুত্তন্তাদযো. লোকুত্তরাতি লোকুত্তরত্থদীপকা অসঙ্খতসংযুত্তাদযো. সুঞ্ঞতপ্পটিসংযুত্তাতি সত্তসুঞ্ঞতাদীপকা খজ্জনিকসুত্তন্তাদযো. উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামাতি পটিলভিত্ৰা ৰিহরিস্সাম. এৰঞ্হি ৰো, ধম্মদিন্ন, সিক্খিতব্বন্তি এৰং তুম্হেহি চন্দোপমপটিপদং রথৰিনীতপটিপদং মোনেয্যপটিপদং মহাঅরিযৰংসপটিপদং পূরেন্তেহি সিক্খিতব্বং. ইতি সত্থা ইমেসং উপাসকানং অসয্হভারং আরোপেসি. কস্মা? এতে কির ন অত্তনো ভূমিযং ঠত্ৰা ওৰাদং যাচিংসু, অৰিসেসেন পন সব্বভারং উক্খিপিতুং সমত্থা ৰিয ‘‘ওৰদতু নো, ভন্তে, ভগৰা’’তি যাচিংসু. তেন তেসং সত্থা অসয্হভারং আরোপেন্তো এৰমাহ. ন খো নেতন্তি ন খো এতং. নকারো পনেত্থ ব্যঞ্জনসন্ধিমত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বো. তস্মাতি যস্মা ইদানি অত্তনো ভূমিযং ঠত্ৰা ওৰাদং যাচথ, তস্মা.

৪. গিলানসুত্তৰণ্ণনা

১০৫০. চতুত্থে ন খো পনেতন্তি ন খো অম্হেহি এতং. সপ্পঞ্ঞো উপাসকোতি সোতাপন্নো অধিপ্পেতো. অস্সাসনীযেহি ধম্মেহীতি অস্সাসকরেহি ধম্মেহি. অস্সাসতাযস্মাতি অস্সাসতু আযস্মা. মারিসোতি মরণপটিবদ্ধো. মরণধম্মোতি মরণসভাৰো. অধিমোচেহীতি ঠপেহি. অধিমোচিতন্তি ঠপিতং. এৰং ৰিমুত্তচিত্তস্সাতি এৰং অরহত্তফলৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তচিত্তস্স. যদিদং ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তন্তি যং ইদং ৰিমুত্তিং আরব্ভ ৰিমুত্তিযা নানাকরণং ৰত্তব্বং সিযা, ন তং ৰদামি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স হি চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তেসু চেৰ অসীতিক্খন্ধকৰত্তেসু চাতি আগমনীযগুণেসু পমাণং নাম নত্থি, পটিৰিদ্ধে পন মগ্গে ৰা ফলে ৰা উপাসকানঞ্চ ভিক্খূনঞ্চ নানাকরণং নত্থি.

৯. পঞ্ঞাপটিলাভসুত্তৰণ্ণনা

১০৫৫. নৰমে পঞ্ঞাপটিলাভায সংৰত্তন্তীতি এত্থ সত্ত সেক্খা পঞ্ঞং পটিলভন্তি নাম, খীণাসৰো পটিলদ্ধপঞ্ঞো নামাতি ৰেদিতব্বো. পরতো পঞ্ঞাবুদ্ধিযাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

সপ্পঞ্ঞৰগ্গো ছট্ঠো.

৭. মহাপঞ্ঞৰগ্গো

১. মহাপঞ্ঞাসুত্তৰণ্ণনা

১০৫৮. সত্তমে মহাপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতিআদীসু ‘‘মহন্তে অত্থে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা’’তিআদিনা পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ২.৪) ৰুত্তনযেনেৰ সব্বত্থ সব্বপদেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

সোতাপত্তিসংযুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১২. সচ্চসংযুত্তং

১. সমাধিৰগ্গো

১. সমাধিসুত্তৰণ্ণনা

১০৭১. সচ্চসংযুত্তস্স পঠমে সমাধিং, ভিক্খৰেতি তে কির ভিক্খূ চিত্তেকগ্গতায পরিহাযন্তি, অথ নেসং সত্থা – ‘‘এৰমেতে চিত্তেকগ্গতং লভিত্ৰা, কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা, ৰিসেসং পাপুণিস্সন্তী’’তি ইমং দেসনং আরভি. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি যোগো করণীযোতি এত্থ যথাভূতাদিৰসেন কারণচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ভিক্খৰে, যস্মা সমাহিতো ভিক্খু চত্তারি সচ্চানি যথাভূতং পজানাতি, তস্মা তুম্হেহি চ সমাহিতেহি চতুন্নং সচ্চানং যথাভূতং পজাননত্থায ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি যোগো করণীযো. তথা যস্মা চত্তারি সচ্চানি তথাগতস্সেৰ পাতুভাৰা পাকটানি হোন্তি, যস্মা চ তথাগতেন সুৰিভত্তানি, যস্মা চ তেসু অপরিমাণা ৰণ্ণা অপরিমাণানি পদব্যঞ্জনানি, যস্মা চ তেসং অপ্পটিৰিদ্ধত্তা ৰট্টং ৰড্ঢতি, তেসং পটিৰিদ্ধকালতো পট্ঠায ন ৰড্ঢতি, তস্মা ‘‘এৰং নো ৰট্টং ন ৰড্ঢিস্সতী’’তি তুম্হেহি ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি যোগো করণীযো.

২. পটিসল্লানসুত্তৰণ্ণনা

১০৭২. দুতিযং কাযৰিৰেকৰিকলানং কাযৰিৰেকপটিলাভত্থায ৰুত্তং.

৩. পঠমকুলপুত্তসুত্তাদিৰণ্ণনা

১০৭৩-৭৫. ততিযে অভিসমযাযাতি অভিসমযত্থায. সমণব্রাহ্মণাতি চেত্থ সাসনাৰচরা অধিপ্পেতা. তথা চতুত্থপঞ্চমেসু, তেন তেন অভিলাপেন বুজ্ঝনকানং পন অজ্ঝাসযেনেতানি ৰুত্তানি.

৬. দুতিযসমণব্রাহ্মণসুত্তৰণ্ণনা

১০৭৬. ছট্ঠে অভিসম্বুদ্ধং পকাসেসুন্তি অভিসম্বুদ্ধো অহন্তি এৰং অত্তানং অভিসম্বুদ্ধং পকাসযিংসু. ইমস্মিঞ্হি সুত্তে সব্বঞ্ঞুবুদ্ধা চ সমণগহণেন গহিতা.

১০. তিরচ্ছানকথাসুত্তৰণ্ণনা

১০৮০. দসমে অনেকৰিহিতন্তি অনেকৰিধং. তিরচ্ছানকথন্তি অনিয্যানিকত্তা সগ্গমোক্খমগ্গানং তিরচ্ছানভূতং কথং. রাজকথন্তিআদীসু রাজানং আরব্ভ ‘‘মহাসম্মতো মন্ধাতা ধম্মাসোকো এৰং মহানুভাৰো’’তিআদিনা নযেন পৰত্তকথা রাজকথা. এস নযো চোরকথাদীসু. তেসু ‘‘অসুকো রাজা অভিরূপো দস্সনীযো’’তিআদিনা নযেন গেহসিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা হোতি. ‘‘সোপি নাম এৰং মহানুভাৰো খযং গতো’’তি এৰং পৰত্তা পন কম্মট্ঠানভাৰে তিট্ঠতি. চোরেসুপি ‘‘মূলদেৰো এৰং মহানুভাৰো মেঘমালো এৰং মহানুভাৰো’’তি তেসং কম্মং পটিচ্চ ‘‘অহো সূরা’’তি গেহসিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা. যুদ্ধেপি ভারতযুদ্ধাদীসু ‘‘অসুকেন অসুকো এৰং মারিতো এৰং ৰিদ্ধো’’তি কামস্সাদৰসেনেৰ কথা তিরচ্ছানকথা, ‘‘তেপি নাম খযং গতা’’তি এৰং পৰত্তা পন সব্বত্থ কম্মট্ঠানমেৰ হোতি. অপিচ অন্নাদীসু ‘‘এৰং ৰণ্ণৰন্তং গন্ধৰন্তং রসৰন্তং ফস্সসম্পন্নং খাদিম্হ ভুঞ্জিম্হ পিৰিম্হ পরিভুঞ্জিম্হা’’তি কামস্সাদৰসেন কথেতুং ন ৰট্টতি. সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘পুব্বে এৰং ৰণ্ণাদিসম্পন্নং অন্নং পানং ৰত্থং সযনং মালং গন্ধং ৰিলেপনং সীলৰন্তানং অদম্হ, চেতিযে পূজং অকরিম্হা’’তি কথেতুং ৰট্টতি.

ঞাতিকথাদীসুপি ‘‘অম্হাকং ঞাতকা সূরা সমত্থা’’তি ৰা, ‘‘পুব্বে মযং এৰং ৰিচিত্রেহি যানেহি ৰিচরিম্হা’’তি ৰা অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি. সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘তেপি নো ঞাতকা খযং গতা’’তি ৰা, ‘‘পুব্বে মযং এৰরূপা উপাহনা সঙ্ঘস্স অদম্হা’’তি ৰা কথেতব্বা. গামকথাদীসুপি সুনিৰিট্ঠদুন্নিৰিট্ঠসুভিক্খদুব্ভিক্খাদিৰসেন ৰা ‘‘অসুকগামৰাসিনো সূরা সমত্থা’’তি ৰা এৰং অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘সদ্ধা পসন্না’’তি ৰা, ‘‘খযং গতা’’তি ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. নিগমনগরজনপদকথাসুপি এসেৰ নযো.

ইত্থিকথাপি ৰণ্ণসণ্ঠানাদীনি পটিচ্চ অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না খযং গতা’’তি এৰমেৰ ৰট্টতি. সূরকথাপি ‘‘নন্দিমিত্তো নাম যোধো সূরো অহোসী’’তি অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধো পসন্নো অহোসি, খযং গতো’’তি এৰমেৰ ৰট্টতি. সুরাকথাতিপি পাঠো. সাপি চেসা সুরাকথা ‘‘এৰরূপা নাম সুরা পীতা রতিজননী হোতী’’তি অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, আদীনৰৰসেন পন ‘‘উম্মত্তকসংৰত্তনিকা’’তিআদিনা নযেন ৰট্টতি. ৰিসিখাকথাপি ‘‘অসুকৰিসিখা সুনিৰিট্ঠা দুন্নিৰিট্ঠা’’তি ৰা, ‘‘অসুকৰিসিখায ৰাসিনো সূরা সমত্থা’’তি ৰা অস্সাদৰসেনেৰ ৰত্তুং ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না খযং গতা’’তি এচ্চেৰং ৰট্টতি. কুম্ভট্ঠানকথাতি উদকতিত্থকথা ৰুচ্চতি, কুম্ভদাসিকথা ৰা. সাপি ‘‘পাসাদিকা নচ্চিতুং গাযিতুং ছেকা’’তি অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না’’তিআদিনা নযেনেৰ ৰট্টতি.

পুব্বপেতকথাতি অতীতঞাতিকথা. তত্থ ৰত্তমানঞাতিকথাসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো. নানত্তকথাতি পুরিমপচ্ছিমকথাহি ৰিমুত্তা অৰসেসা নানাসভাৰা নিরত্থককথা. লোকক্খাযিকাতি ‘‘অযং লোকো কেন নিম্মিতো, অসুকেন নাম নিম্মিতো, কাকো সেতো অট্ঠীনং সেতত্তা, বলাকা রত্তা লোহিতস্স রত্তত্তা’’তি এৰমাদিকা লোকাযতৰিতণ্ডসল্লাপকথা. সমুদ্দক্খাযিকা নাম ‘‘কস্মা সমুদ্দো সাগরো, সাগরদেৰেন খনিতত্তা সাগরো, খতো মেতি হত্থমুদ্দায নিৰেদিতত্তা সমুদ্দো’’তি এৰমাদিকা নিরত্থকসমুদ্দক্খাযিককথা. ইতি ভৰো ইতি অভৰোতি যং ৰা তং ৰা নিরত্থককারণং ৰত্ৰা পৰত্তিতকথা ইতিভৰাভৰকথা. এত্থ চ ভৰোতি সস্সতং, অভৰোতি উচ্ছেদং. ভৰোতি ৰুদ্ধি, অভৰোতি হানি. ভৰোতি কামসুখং, অভৰোতি অত্তকিলমথো. ইতি ইমায ছব্বিধায ইতিভৰাভৰকথায সদ্ধিং বাত্তিংস তিরচ্ছানকথা নাম হোন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

পঠমো ৰগ্গো.

২. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনৰগ্গো

১. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তৰণ্ণনা

১০৮১. দুতিযস্স পঠমে বারাণসিযন্তি এৰংনামকে নগরে. ইসিপতনে মিগদাযেতি ইসীনং পতনুপ্পতনৰসেন এৰংলদ্ধনামে মিগানং অভযদানৰসেন দিন্নত্তা মিগদাযসঙ্খাতে আরামে. এত্থ হি উপ্পন্নুপ্পন্না সব্বঞ্ঞুইসযো পতন্তি, ধম্মচক্কপ্পৰত্তনত্থং নিসীদন্তীতি অত্থো. নন্দমূলকপব্ভারতো সত্তাহচ্চযেন নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতা অনোতত্তদহে কতমুখধোৰনাদিকিচ্চা আকাসেন আগন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধইসযোপেত্থ ওতরণৰসেন পতন্তি, উপোসথত্থঞ্চ অনুপোসথত্থঞ্চ সন্নিপতন্তি, গন্ধমাদনং পটিগচ্ছন্তাপি ততোৰ উপ্পতন্তীতি ইমিনা ইসীনং পতনুপ্পতনৰসেন তং ‘‘ইসিপতন’’ন্তি ৰুচ্চতি.

আমন্তেসীতি দীপঙ্করপাদমূলে কতাভিনীহারতো পট্ঠায পারমিযো পূরেন্তো অনুপুব্বেন পচ্ছিমভৰে কতাভিনিক্খমনো অনুপুব্বেন বোধিমণ্ডং পত্ৰা তত্থ অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো মারবলং ভিন্দিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামাৰসানে দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেন্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা সত্ত সত্তাহানি বোধিমণ্ডে ৰীতিনামেত্ৰা মহাব্রহ্মুনা আযাচিতধম্মদেসনো বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেত্ৰা লোকানুগ্গহেন বারাণসিং গন্ত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযে সঞ্ঞাপেত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেতুকামো আমন্তেসি.

দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, অন্তাতি দ্ৰে ইমে, ভিক্খৰে, কোট্ঠাসা. ইমস্স পন পদস্স সহ সমুদাহারেন সমুদাহারনিগ্ঘোসো হেট্ঠা অৰীচিং উপরি ভৰগ্গং পত্ৰা দসসহস্সিলোকধাতুং পত্থরিত্ৰা অট্ঠাসি. তস্মিংযেৰ সমযে অট্ঠারসকোটিসঙ্খা ব্রহ্মানো সমাগচ্ছিংসু, পচ্ছিমদিসায সূরিযো অত্থমেতি, পাচীনদিসায আসাল়্হনক্খত্তেন যুত্তো পুণ্ণচন্দো উগ্গচ্ছতি. তস্মিং সমযে ভগৰা ইমং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তং আরভন্তো ‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, অন্তা’’তিআদিমাহ.

তত্থ পব্বজিতেনাতি গিহিসংযোজনং ছিন্দিত্ৰা পব্বজ্জুপগতেন. ন সেৰিতব্বাতি ন ৰল়ঞ্জেতব্বা. যো চাযং কামেসু কামসুখল্লিকানুযোগোতি যো চ অযং ৰত্থুকামেসু কিলেসকামসুখস্স অনুযোগো. হীনোতি লামকো. গম্মোতি গামৰাসীনং সন্তকো. পোথুজ্জনিকোতি অন্ধবালজনেন আচিণ্ণো. অনরিযোতি ন অরিযো ন ৰিসুদ্ধো ন উত্তমো ন ৰা অরিযানং সন্তকো. অনত্থসংহিতোতি ন অত্থসংহিতো, হিতসুখাৰহকারণং অনিস্সিতোতি অত্থো. অত্তকিলমথানুযোগোতি অত্তনো কিলমথস্স অনুযোগো, অত্তনো দুক্খকরণন্তি অত্থো. দুক্খোতি কণ্টকাপস্সযসেয্যাদীহি অত্তমারণেহি দুক্খাৰহো.

পঞ্ঞাচক্খুং করোতীতি চক্খুকরণী. দুতিযপদং তস্সেৰ ৰেৰচনং. উপসমাযাতি কিলেসূপসমত্থায. অভিঞ্ঞাযাতি চতুন্নং সচ্চানং অভিজাননত্থায. সম্বোধাযাতি তেসংযেৰ সম্বুজ্ঝনত্থায. নিব্বানাযাতি নিব্বানসচ্ছিকিরিযায. সেসমেত্থ যং ৰত্তব্বং সিযা, তং হেট্ঠা তত্থ তত্থ ৰুত্তমেৰ. সচ্চকথাপি সব্বাকারেনেৰ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৫২৯) ৰিত্থারিতা.

তিপরিৰট্টন্তি সচ্চঞাণকিচ্চঞাণকতঞাণসঙ্খাতানং তিণ্ণং পরিৰট্টানং ৰসেন তিপরিৰট্টং. এত্থ হি ‘‘ইদং দুক্খং অরিযসচ্চং, ইদং দুক্খসমুদয’’ন্তি এৰং চতূসু সচ্চেসু যথাভূতং ঞাণং সচ্চঞাণং নাম. তেসুযেৰ ‘‘পরিঞ্ঞেয্যং পহাতব্ব’’ন্তি এৰং কত্তব্বকিচ্চজাননঞাণং কিচ্চঞাণং নাম. ‘‘পরিঞ্ঞাতং পহীন’’ন্তি এৰং তস্স তস্স কিচ্চস্স কতভাৰজাননঞাণং কতঞাণং নাম. দ্ৰাদসাকারন্তি তেসংযেৰ একেকস্মিং সচ্চে তিণ্ণং তিণ্ণং আকারানং ৰসেন দ্ৰাদসাকারং. ঞাণদস্সনন্তি এতেসং তিপরিৰট্টানং দ্ৰাদসন্নং আকারানং ৰসেন উপ্পন্নঞাণসঙ্খাতং দস্সনং. ধম্মচক্খুন্তি অঞ্ঞত্থ তযো মগ্গা তীণি চ ফলানি ধম্মচক্খু নাম হোন্তি, ইধ পঠমমগ্গোৰ.

ধম্মচক্কেতি পটিৰেধঞাণে চেৰ দেসনাঞাণে চ. বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স হি চতূসু সচ্চেসু উপ্পন্নং দ্ৰাদসাকারং পটিৰেধঞাণম্পি, ইসিপতনে নিসিন্নস্স দ্ৰাদসাকারায সচ্চদেসনায পৰত্তিতং দেসনাঞাণম্পি ধম্মচক্কং নাম. উভযম্পি হেতং দসবলস্স উরে পৰত্তঞাণমেৰ. ইমায দেসনায পকাসেন্তেন ভগৰতা ধম্মচক্কং পৰত্তিতং নাম. তং পনেতং ধম্মচক্কং যাৰ অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাতি, তাৰ নং ভগৰা পৰত্তেতি নাম, পতিট্ঠিতে চ পৰত্তিতং নাম. তং সন্ধায পৰত্তিতে চ পন ভগৰতা ধম্মচক্কে ভুম্মা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ ভুম্মাতি ভূমট্ঠকদেৰতা. সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তি একপ্পহারেনেৰ সাধুকারং দত্ৰা – ‘‘এতং ভগৰতা’’তিআদীনি ৰদন্তা অনুসাৰযিংসু. ওভাসোতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণোভাসো. সো হি তদা দেৰানং দেৰানুভাৰং অতিক্কমিত্ৰা ৰিরোচিত্থ. অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞোতি ইমস্সপি উদানস্স উদাহারনিগ্ঘোসো দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি.

৯. সঙ্কাসনসুত্তৰণ্ণনা

১০৮৯. নৰমে অপরিমাণা ৰণ্ণাতি অপ্পমাণানি অক্খরানি. ব্যঞ্জনাতি তেসংযেৰ ৰেৰচনং, ৰণ্ণানং ৰা একদেসা যদিদং ব্যঞ্জনা নাম. সঙ্কাসনাতি ৰিভত্তিযো. একমেকস্মিঞ্হি সচ্চে সব্বাকারেন ৰিত্থারিযমানে ৰণ্ণাদীনং অন্তো নাম নত্থি. তস্মা এৰমাহ.

১০. তথসুত্তৰণ্ণনা

১০৯০. দসমে সভাৰাৰিজহনট্ঠেন তথং. দুক্খঞ্হি দুক্খমেৰ ৰুত্তং. সভাৰস্স অমোঘতায অৰিতথং. ন হি দুক্খং অদুক্খং নাম হোতি. অঞ্ঞভাৰানুপগমেন অনঞ্ঞথং. ন হি দুক্খং সমুদযাদিভাৰং উপগচ্ছতি. সমুদযাদীসুপি এসেৰ নযোতি.

ধম্মচক্কপ্পৰত্তনৰগ্গো দুতিযো.

৩. কোটিগামৰগ্গো

১. কোটিগামসুত্তৰণ্ণনা

১০৯১. ততিযস্স পঠমে অননুবোধাতি অননুবুজ্ঝনেন. অপ্পটিৰেধাতি অপ্পটিৰিজ্ঝনেন.

২. দুতিযকোটিগামসুত্তৰণ্ণনা

১০৯২. দুতিযে চেতোৰিমুত্তি পঞ্ঞাৰিমুত্তীতি ফলসমাপত্তিফলপঞ্ঞানং নামং.

৭. তথসুত্তৰণ্ণনা

১০৯৭. সত্তমে তস্মা অরিযসচ্চানীতি যস্মা তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি, তস্মা অরিযানং সচ্চানীতি ৰুচ্চন্তি. ন হি ৰিতথানি অরিযা অরিযসচ্চতো পটিৰিজ্ঝন্তি.

৮. লোকসুত্তৰণ্ণনা

১০৯৮. অট্ঠমে তথাগতো অরিযো, তস্মা ‘‘অরিযসচ্চানী’’তি যস্মা অরিযেন তথাগতেন পটিৰিদ্ধত্তা দেসিতত্তা চ তানি অরিযসন্তকানি হোন্তি, তস্মা অরিযস্স সচ্চত্তা অরিযসচ্চানীতি অত্থো.

১০. গৰম্পতিসুত্তৰণ্ণনা

১১০০. দসমে সহঞ্চনিকেতি সহঞ্চনিযনগরে. যো, ভিক্খৰে, দুক্খং পস্সতি, দুক্খসমুদযম্পি সো পস্সতীতিআদি একপটিৰেধৰসেন ৰুত্তং, ইমস্মিঞ্হি সুত্তে একপটিৰেধোৰ কথিতো.

কোটিগামৰগ্গো ততিযো.

৪. সীসপাৰনৰগ্গো

১. সীসপাৰনসুত্তৰণ্ণনা

১১০১. চতুত্থস্স পঠমে যদিদং উপরীতি যানি ইমানি উপরি. সীসপাৰনেতি সীসপারুক্খে.

২. খদিরপত্তসুত্তৰণ্ণনা

১১০২. দুতিযে অনভিসমেচ্চাতি ঞাণেন অনভিসমাগন্ত্ৰা, অপ্পটিৰিজ্ঝিত্ৰাতি অত্থো.

৩. দণ্ডসুত্তৰণ্ণনা

১১০৩. ততিযে অস্মা লোকা পরং লোকন্তি ইমম্হা মনুস্সলোকা পরং নিরযম্পি, তিরচ্ছানযোনিম্পি, পেত্তিৰিসযম্পি, মনুস্সলোকম্পি, দেৰলোকম্পি, গচ্ছন্তি, পুনপ্পুনং ৰট্টস্মিংযেৰ নিব্বত্তন্তীতি অত্থো.

৫. সত্তিসতসুত্তৰণ্ণনা

১১০৫. পঞ্চমে এৰঞ্চেতং, ভিক্খৰে, অস্সাতি, ভিক্খৰে, এৰং চে এতং ভৰেয্য, নিরন্তরং সত্তিসতেহি হঞ্ঞমানস্স দুক্খদোমনস্সেহি সহেৰেস সচ্চাভিসমযো ভৰেয্য চেতি অত্থো.

৯. ইন্দখীলসুত্তৰণ্ণনা

১১০৯. নৰমে মুখং ওলোকেন্তীতি অজ্ঝাসযং ওলোকেন্তি. অজ্ঝাসযো ইধ মুখন্তি অধিপ্পেতো.

১০. ৰাদত্থিকসুত্তৰণ্ণনা

১১১০. দসমে সিলাযূপোতি সিলাথম্ভো. সোল়সকুক্কুকোতি সোল়সহত্থো. সোল়সকুক্কূতিপি পাঠো. হেট্ঠা নেমঙ্গমাতি হেট্ঠা আৰাটং পৰিট্ঠা. অট্ঠ কুক্কু উপরিনেমস্সাতি অট্ঠ হত্থা আৰাটস্স উপরি উগ্গন্ত্ৰা ঠিতা ভৰেয্যুং. ভুসাতি বলৰতী. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

সীসপাৰনৰগ্গো চতুত্থো.

৫. পপাতৰগ্গো

১. লোকচিন্তাসুত্তৰণ্ণনা

১১১১. পঞ্চমস্স পঠমে সুমাগধায পোক্খরণিযাতি এৰংনামিকায পোক্খরণিযা. লোকচিন্তং চিন্তেন্তোতি, ‘‘কেন নু খো চন্দিমসূরিযা কতা, কেন মহাপথৰী, কেন মহাসমুদ্দো, কেন সত্তা উপ্পাদিতা, কেন পব্বতা, কেন অম্বতালনাল়িকেরাদযো’’তি এৰরূপং লোকচিন্তং চিন্তেন্তো নিসীদি.

ৰিচেতোতি ৰিগতচিত্তো ৰিক্খিত্তচিত্তো ৰা. ভূতংযেৰ অদ্দসাতি তে কির অসুরা সম্বরিমাযং সম্পরিৰত্তেত্ৰা যথা নে সো পুরিসো হত্থিঅস্সাদীসু আরুহন্তে উক্খিপিত্ৰা, ভিসমুল়ালচ্ছিদ্দেহি পৰিসন্তে পস্সতি, এৰং অধিট্ঠহিংসু. তং সন্ধায সত্থা ‘‘ভূতংযেৰ অদ্দসা’’তি আহ. দেৰানংযেৰ মোহযমানাতি দেৰানং চিত্তং মোহযন্তা. তস্মাতি যস্মা লোকচিন্তং চিন্তেন্তো উম্মত্তকোপি হোতি, তস্মা.

২-৩. পপাতসুত্তাদিৰণ্ণনা

১১১২-১৩. দুতিযে পটিভানকূটোতি একো মহন্তো পব্বতসদিসো মরিযাদপাসাণো. ততিযে অনিট্ঠরূপন্তি অনিট্ঠসভাৰং.

৪. কূটাগারসুত্তৰণ্ণনা

১১১৪. চতুত্থে হেট্ঠিমং ঘরং অকরিত্ৰাতি থম্ভভিত্তিপাদুস্সাপনাদিনা ঘরস্স হেট্ঠিমভাগং অকত্ৰা.

৫. ৰালসুত্তৰণ্ণনা

১১১৫. পঞ্চমে সন্থাগারেতি সিপ্পুগ্গণ্হনসালাযং. উপাসনং করোন্তেতি কণ্ডখিপনসিপ্পং করোন্তে. অসনং অতিপাতেন্তেতি কণ্ডং অতিক্কমেন্তে. পোঙ্খানুপোঙ্খন্তি একং কণ্ডং খিপিত্ৰা যথা অস্স সরস্স পোঙ্খং ৰিজ্ঝতি, অপরং অনুপোঙ্খং নাম দুতিযস্স পোঙ্খং, পুন অপরং তস্স পোঙ্খন্তি এৰং অতিপাতেন্তে অদ্দস. যত্র হি নামাতি যে নাম. দুরভিসম্ভৰতরন্তি দুক্করতরং. সত্তধা ভিন্নস্স ৰালস্স কোটিযা কোটিং পটিৰিজ্ঝেয্যাতি একং ৰালং সত্তধা ভিন্দিত্ৰা, তস্স একং ভেদং গহেত্ৰা, ৰাতিঙ্গণমজ্ঝে বন্ধিত্ৰা, অপরং ভেদং কণ্ডস্স অগ্গকোটিযং বন্ধিত্ৰা, উসভমত্তে ঠিতো কণ্ডবদ্ধায কোটিযা তং ৰাতিঙ্গণবদ্ধকোটিং পটিৰিজ্ঝেয্যাতি অত্থো. তস্মাতি যস্মা এৰং দুপ্পটিৰিজ্ঝানি চত্তারি সচ্চানি, তস্মা.

৭. পঠমছিগ্গল়যুগসুত্তৰণ্ণনা

১১১৭. সত্তমে অঞ্ঞমঞ্ঞখাদিকাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং খাদনং. দুব্বলখাদিকাতি বলৰন্তেহি মচ্ছাদীহি দুব্বলানং মচ্ছাদীনং খাদনং.

৮. দুতিযছিগ্গল়যুগসুত্তৰণ্ণনা

১১১৮. অট্ঠমে মহাপথৰীতি চক্কৰাল়গব্ভন্তরা মহাপথৰী. অধিচ্চমিদং, ভন্তেতি ইদং অধিচ্চুপ্পত্তিকং সচে তং যুগং ন পূতি ভৰেয্য, সমুদ্দে উদকং ন সুস্সেয্য, সো চ কচ্ছপো ন মরেয্য, অপি নাম যদিচ্ছাৰসেন সিযাতি অত্থো.

এৰং অধিচ্চমিদং, ভিক্খৰেতি এত্থ মহাসীৰত্থেরো চত্তারি যুগানি দস্সেতি – পুরত্থিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতেন পুরিসেন পক্খিত্তযুগস্স হি ছিগ্গল়েন তস্স অন্ধকচ্ছপস্স গীৰায পৰেসনং ৰিয মনুস্সপটিলাভো অধিচ্চপটিলাভী. দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতেন পক্খিত্তস্স পন পরিব্ভমন্তস্স পুরিমযুগং পত্ৰা ছিগ্গল়েন ছিগ্গল়ুপরি আরুল়্হস্স ছিগ্গল়েন গীৰপ্পৰেসনং ৰিয তথাগতুপ্পাদো অধিচ্চতরসম্ভৰো. পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতেন পক্খিত্তস্স পন পরিব্ভমন্তস্স পুরিমযুগদ্ৰযং পত্ৰা ছিগ্গল়েন ছিগ্গল়ুপরি আরুল়্হস্স ছিগ্গল়েন গীৰপ্পৰেসনং ৰিয তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দীপনং অধিচ্চতরসম্ভৰং. উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতেন পক্খিত্তস্স পন পরিব্ভমন্তস্স পুরিমযুগত্তযং পত্ৰা ছিগ্গল়েন ছিগ্গল়ুপরি আরুল়্হস্স ছিগ্গল়েন গীৰপ্পৰেসনং ৰিয চতুসচ্চপটিৰেধো অতিৰিয অধিচ্চতরসম্ভৰো ৰেদিতব্বো. নৰমাদীনি অভিসমযসংযুত্তে ৰুত্তনযানেৰাতি.

পপাতৰগ্গো পঞ্চমো.

৬. অভিসমযৰগ্গৰণ্ণনা

১১২১. অভিসমযৰগ্গো নিদানৰগ্গে অভিসমযসংযুত্তে ৰিত্থারিতোৰ.

৭. পঠমআমকধঞ্ঞপেয্যালৰগ্গো

৩. পঞ্ঞাসুত্তৰণ্ণনা

১১৩৩. আমকধঞ্ঞপেয্যালে অরিযেন পঞ্ঞাচক্খুনাতি ৰিপস্সনং আদিং কত্ৰা লোকিযলোকুত্তরেন ঞাণচক্খুনা.

৪. সুরামেরযসুত্তৰণ্ণনা

১১৩৪. সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানা পটিৰিরতাতি এত্থ সুরা নাম পিট্ঠসুরা, ওদনসুরা, পূৰসুরা, কিণ্ণপক্খিত্তা, সম্ভারসংযুত্তাতি পঞ্চৰিধা. মেরযং নাম পুপ্ফাসৰো, ফলাসৰোতি, এৰং ৰুত্তো যো কোচি আসৰো. মজ্জন্তি তদেৰ উভযং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি সুরাসৰৰিনিমুত্তং মদনীযং. যায চেতনায তং পিৰন্তি, সা পমাদস্স কারণত্তা পমাদট্ঠানং নাম, ততো পটিৰিরতাতি অত্থো.

৬-৭. মত্তেয্যসুত্তাদিৰণ্ণনা

১১৩৬-৩৭. মত্তেয্যাতি মাতুহিতা, মাতরি সম্মাপটিপন্নাতি অত্থো. পেত্তেয্যাদীসু পিতুহিতা পেত্তেয্যা.

৮-৯. সামঞ্ঞসুত্তাদিৰণ্ণনা

১১৩৮-৩৯. সমণানং হিতা সামঞ্ঞা. ব্রাহ্মণানং হিতা ব্রহ্মঞ্ঞা. তেসু তেসু সম্মা পটিপন্নানংযেৰেতং অধিৰচনং.

১০. পচাযিকসুত্তৰণ্ণনা

১১৪০. কুলে জেট্ঠাপচাযিনোতি কুলে জেট্ঠানং অপচাযিনো, নীচৰুত্তিনোতি অত্থো.

৮. দুতিযআমকধঞ্ঞপেয্যালৰগ্গো

৮. বীজগামসুত্তৰণ্ণনা

১১৪৮. বীজগামভূতগামসমারম্ভাতি মূলবীজং, খন্ধবীজং, ফল়ুবীজং, অগ্গবীজং, বীজবীজন্তি পঞ্চৰিধস্স বীজগামস্স চেৰ যস্স কস্সচি নীলতিণরুক্খাদিকস্স ভূতগামস্স চ সমারম্ভা, ছেদনপচনাদিভাৰেন ৰিকোপনা পটিৰিরতাতি অত্থো.

৯. ৰিকালভোজনসুত্তৰণ্ণনা

১১৪৯. ৰিকালভোজনাতি কালাতিক্কন্তভোজনা, মজ্ঝন্হিকাতিক্কমতো পট্ঠায যাৰকালিকপরিভোগাতি অত্থো.

১০. গন্ধৰিলেপনসুত্তৰণ্ণনা

১১৫০. মালাদীসু মালাতি যং কিঞ্চি পুপ্ফং. গন্ধন্তি যং কিঞ্চি গন্ধজাতং. ৰিলেপনন্তি ছৰিরাগকরণং. তত্থ পিল়ন্ধন্তা ধারেন্তি নাম, ঊনট্ঠানং পূরেন্তা মণ্ডেন্তি নাম, গন্ধৰসেন ছৰিরাগৰসেন চ সাদিযন্তা ৰিভূসেন্তি নাম. ঠানং ৰুচ্চতি কারণং. তস্মা যায দুস্সীল্যচেতনায তানি মালাধারণাদীনি মহাজনো করোতি, ততো পটিৰিরতাতি অত্থো.

৯. ততিযআমকধঞ্ঞপেয্যালৰগ্গো

১. নচ্চগীতসুত্তৰণ্ণনা

১১৫১. সাসনস্স অননুলোমত্তা ৰিসূকং পটাণীভূতং দস্সনন্তি ৰিসূকদস্সনং. অত্তনা নচ্চননচ্চাপনাদিৰসেন নচ্চা চ গীতা চ ৰাদিতা চ অন্তমসো মযূরনচ্চাদিৰসেনাপি পৰত্তানং নচ্চাদীনং ৰিসূকভূতা দস্সনা চাতি নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা. নচ্চাদীনি হি অত্তনা পযোজেতুং ৰা পরেহি পযোজাপেতুং ৰা পযুত্তানি পস্সিতুং ৰা নেৰ ভিক্খূনং, ন ভিক্খুনীনং ৰট্টন্তি.

২. উচ্চাসযনসুত্তৰণ্ণনা

১১৫২. উচ্চাসযনং ৰুচ্চতি পমাণাতিক্কন্তং. মহাসযনং অকপ্পিযত্থরণং, ততো পটিৰিরতাতি অত্থো.

৩. জাতরূপসুত্তৰণ্ণনা

১১৫৩. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. রজতন্তি কহাপণো – লোহমাসকো, জতুমাসকো, দারুমাসকোতি যে ৰোহারং গচ্ছন্তি, তস্স উভযস্সাপি পটিগ্গহণা পটিৰিরতা. নেৰ নং উগ্গণ্হন্তি ন উগ্গণ্হাপেন্তি, ন উপনিক্খিত্তং সাদিযন্তীতি অত্থো.

৪. আমকধঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা

১১৫৪. আমকধঞ্ঞপটিগ্গহণাতি সালি-ৰীহি-যৰ-গোধুম-কঙ্গু-ৰরক-কুদ্রূসকসঙ্খাতস্স সত্তৰিধস্সাপি আমকধঞ্ঞস্স পটিগ্গহণা. ন কেৰলঞ্চ এতেসং পটিগ্গহণমেৰ, আমসনম্পি ভিক্খূনং ন ৰট্টতিযেৰ.

৫. আমকমংসসুত্তৰণ্ণনা

১১৫৫. আমকমংসপটিগ্গহণাতি এত্থ অঞ্ঞত্র উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতা আমকমংসমচ্ছানং পটিগ্গহণমেৰ ভিক্খূনং ন ৰট্টতি, নো আমসনং.

৬. কুমারিকসুত্তৰণ্ণনা

১১৫৬. ইত্থিকুমারিকপটিগ্গহণাতি এত্থ ইত্থীতি পুরিসন্তরগতা, ইতরা কুমারিকা নাম. তাসং পটিগ্গহণম্পি আমসনম্পি অকপ্পিযমেৰ.

৭. দাসিদাসসুত্তৰণ্ণনা

১১৫৭. দাসিদাসপটিগ্গহণাতি এত্থ দাসিদাসৰসেনেৰ তেসং পটিগ্গহণং ন ৰট্টতি, ‘‘কপ্পিযকারকং দম্মি, আরামিকং দম্মী’’তি এৰং ৰুত্তে পন ৰট্টতি.

১০. চতুত্থআমকধঞ্ঞপেয্যালৰগ্গো

১. খেত্তৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা

১১৬১. অজেল়কাদীসু খেত্তৰত্থুপরিযোসানেসু কপ্পিযাকপ্পিযনযো ৰিনযৰসেন উপপরিক্খিতব্বো. তত্থ খেত্তং নাম যস্মিং পুব্বণ্ণং রুহতি. ৰত্থু নাম যস্মিং অপরণ্ণং রুহতি. যত্থ ৰা উভযং রুহতি, তং খেত্তং. তদত্থায অকতভূমিভাগো ৰত্থু. খেত্তৰত্থুসীসেন চেত্থ ৰাপিতল়াকাদীনিপি সঙ্গহিতানেৰ.

২-৩. কযৰিক্কযসুত্তাদিৰণ্ণনা

১১৬২-৬৩. কযৰিক্কযাতি কযা চ ৰিক্কযা চ. দূতেয্যং ৰুচ্চতি দূতকম্মং, গিহীনং পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা গহেত্ৰা তত্থ তত্থ গমনং. পহিণগমনং ৰুচ্চতি ঘরা ঘরং পেসিতস্স খুদ্দকগমনং. অনুযোগো নাম তদুভযকরণং. তস্মা দূতেয্যপহিণগমনানুযোগাতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

৪. তুলাকূটসুত্তৰণ্ণনা

১১৬৪. তুলাকূটাদীসু কূটন্তি ৰঞ্চনং. তত্থ তুলাকূটং তাৰ রূপকূটং, অঙ্গকূটং, গহণকূটং, পটিচ্ছন্নকূটন্তি চতুব্বিধং হোতি. তত্থ রূপকূটং নাম দ্ৰে তুলা সমরূপা কত্ৰা গণ্হন্তো মহতিযা গণ্হাতি, দদন্তো খুদ্দিকায দেতি. অঙ্গকূটং নাম গণ্হন্তো পচ্ছাভাগে হত্থেন তুলং অক্কমতি, দদন্তো পুব্বভাগে. গহণকূটং নাম গণ্হন্তো মূলে রজ্জুং গণ্হাতি, দদন্তো অগ্গে. পটিচ্ছন্নকূটং নাম তুলং সুসিরং কত্ৰা অন্তো অযচুণ্ণং পক্খিপিত্ৰা গণ্হন্তো তং পচ্ছাভাগে করোতি, দদন্তো অগ্গভাগে.

কংসো ৰুচ্চতি সুৰণ্ণপাতি, তায ৰঞ্চনং কংসকূটং. কথং? একং সুৰণ্ণপাতিং কত্ৰা অঞ্ঞা দ্ৰে তিস্সো লোহপাতিযো সুৰণ্ণৰণ্ণা করোন্তি. ততো জনপদং গন্ত্ৰা, কিঞ্চিদেৰ অড্ঢকুলং পৰিসিত্ৰা, ‘‘সুৰণ্ণভাজনানি কিণথা’’তি ৰত্ৰা, অগ্ঘে পুচ্ছিতে সমগ্ঘতরং দাতুকামা হোন্তি, ততো তেহি ‘‘কথং ইমেসং সুৰণ্ণভাৰো জানিতব্বো’’তি ৰুত্তে ‘‘ৰীমংসিত্ৰা গণ্হথা’’তি সুৰণ্ণপাতিং পাসাণে ঘংসিত্ৰা সব্বপাতিযো দত্ৰা গচ্ছন্তি.

মানকূটং হদযভেদ-সিখাভেদ-রজ্জুভেদৰসেন তিৰিধং হোতি. তত্থ হদযভেদো সপ্পিতেলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো হেট্ঠাছিদ্দেন মানেন ‘‘সণিকং আসিঞ্চা’’তি ৰত্ৰা অন্তোভাজনে বহুং পগ্ঘরাপেত্ৰা গণ্হাতি, দদন্তো ছিদ্দং পিধায সীঘং পূরেত্ৰা দেতি. সিখাভেদো তিলতণ্ডুলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো সণিকং সিখং উস্সাপেত্ৰা গণ্হাতি, দদন্তো ৰেগেন সিখং ভিন্দন্তো দেতি. রজ্জুভেদো খেত্তৰত্থুমিননকালে লব্ভতি. লঞ্জং অলভন্তা হি খেত্তং অমহন্তং মহন্তং কত্ৰা মিনন্তি.

৫. উক্কোটনসুত্তৰণ্ণনা

১১৬৫. উক্কোটনাদীসু উক্কোটনন্তি সামিকে অস্সামিকে কাতুং লঞ্জগ্গহণং. ৰঞ্চনন্তি তেহি তেহি উপাযেহি পরেসং ৰঞ্চনং. তত্রিদমেকংৰত্থু – একো কির লুদ্দকো মিগঞ্চ মিগপোতকঞ্চ গহেত্ৰা আগচ্ছতি. তমেকো ধুত্তো ‘‘কিং, ভো, মিগো অগ্ঘতি, কিং মিগপোতকো’’তি?, আহ. ‘‘মিগো দ্ৰে কহাপণে, মিগপোতকো এক’’ন্তি চ ৰুত্তে কহাপণং দত্ৰা, মিগপোতকং গহেত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তো ‘‘ন মে, ভো, মিগপোতকেন অত্থো, মিগং মে দেহী’’তি আহ. তেন হি দ্ৰে কহাপণে দেহীতি. ননু, ভো, মযা পঠমং একো কহাপণো দিন্নোতি. আম দিন্নোতি. ইমম্পি মিগপোতকং গণ্হ, এৰং সো চ কহাপণো, অযঞ্চ কহাপণগ্ঘনকো মিগপোতকোতি দ্ৰে কহাপণা ভৰিস্সন্তীতি. সো ‘‘কারণং ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা মিগপোতকং গহেত্ৰা মিগং অদাসীতি.

নিকতীতি যোগৰসেন ৰা মাযাৰসেন ৰা অপামঙ্গং পামঙ্গন্তি অমণিং মণিন্তি, অসুৰণ্ণং সুৰণ্ণন্তি কত্ৰা পতিরূপকেন ৰঞ্চনং. সাচিযোগোতি কুটিলযোগো. এতেসংযেৰ উক্কোটনাদীনমেতং নামং. তস্মা উক্কোটনসাচিযোগা ৰঞ্চনসাচিযোগা নিকতিসাচিযোগাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেচি অঞ্ঞং দস্সেত্ৰা অঞ্ঞস্স পরিৰত্তনং সাচিযোগোতি ৰদন্তি. তং পন ৰঞ্চনেনেৰ সঙ্গহিতং.

৬-১১. ছেদনসুত্তাদিৰণ্ণনা

১১৬৬-৭১. ছেদনাদীসু ছেদনন্তি হত্থচ্ছেদনাদি. ৰধোতি মরণং. বন্ধোতি রজ্জুবন্ধনাদীহি বন্ধনং. ৰিপরামোসোতি হিমৰিপরামোসো, গুম্বৰিপরামোসোতি দুৰিধো. যং হিমপাতসমযে হিমেন পটিচ্ছন্না হুত্ৰা মগ্গপটিপন্নং জনং মুসন্তি, অযং হিমৰিপরামোসো. যং গুম্বাদিপটিচ্ছন্না মুসন্তি, অযং গুম্বৰিপরামোসো.

আলোপো ৰুচ্চতি গামনিগমাদীনং ৰিলোপকরণং. সহসাকারোতি সাহসকিরিযা, গেহং পৰিসিত্ৰা, মনুস্সানং উরে সত্থং ঠপেত্ৰা, ইচ্ছিতভণ্ডগ্গহণং. এৰমেতস্মা ছেদনৰধবন্ধনৰিপরামোসআলোপসহসাকারা পটিৰিরতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

আমকধঞ্ঞপেয্যালৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ইতি সারত্থপ্পকাসিনিযা সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথায

মহাৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিগমনকথা

এত্তাৰতা হি –

‘‘বহুকারস্স যতীনং ৰিপস্সনাচারনিপুণবুদ্ধীনং,

সংযুত্তৰরনিকাযস্স অত্থসংৰণ্ণনং কাতুং.

‘‘সদ্ধম্মস্স চিরট্ঠিতিমাসিসমানেন যা মযা;

নিপুণা অট্ঠকথা আরদ্ধা সারত্থপকাসিনী নাম.

‘‘সা হি মহাঅট্ঠকথায সারমাদায নিট্ঠিতা এসা;

অট্ঠসত্ততিমত্তায পাল়িযা ভাণৰারেহি.

‘‘একূনসট্ঠিমত্তো ৰিসুদ্ধিমগ্গোপি ভাণৰারেহি;

অত্থপ্পকাসনত্থায আগমানং কতো যস্মা.

‘‘তস্মা তেন সহাযং অট্ঠকথা ভাণৰারগণনায;

থোকেন অপরিপূরং সত্ততিংসসতং হোতি.

‘‘সত্ততিংসাধিকসত-পরিমাণং ভাণৰারতো এৰং;

সমযং পকাসযন্তিং মহাৰিহারাধিৰাসীনং.

‘‘মূলট্ঠকথায সারমাদায মযা ইমং করোন্তেন;

যং পুঞ্ঞমুপচিতং তেন হোতু সব্বো সুখী লোকো.

‘‘এতিস্সা করণত্থং থেরেন ভদন্তজোতিপালেন;

সুচিসীলেন সুভাসিতস্স পকাসযন্তঞাণেন.

‘‘সাসনৰিভূতিকামেন যাচমানেন মং সুভগুণেন;

যং সমধিগতং পুঞ্ঞং তেনাপি জনো সুখী ভৰতূ’’তি.

পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপ্পটিমণ্ডিতেন সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতেন সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণসমত্থেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিপ্পভেদে সাট্ঠকথে সত্থুসাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন মহাৰেয্যাকরণেন করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনলাৰণ্ণযুত্তেন যুত্তমুত্তৰাদিনা ৰাদীৰরেন মহাকৰিনা পভিন্নপটিসম্ভিদাপরিৰারে ছল়ভিঞ্ঞাদিপ্পভেদগুণপ্পটিমণ্ডিতে উত্তরিমনুস্সধম্মে সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধীনং থেরৰংসপ্পদীপানং থেরানং মহাৰিহারৰাসীনং ৰংসালঙ্কারভূতেন ৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা বুদ্ধঘোসোতি গরূহি গহিতনামধেয্যেন থেরেন কতা অযং সারত্থপ্পকাসিনী নাম সংযুত্তনিকাযট্ঠকথা.

‘‘তাৰ তিট্ঠতু লোকস্মিং, লোকনিত্থরণেসিনং;

দস্সেন্তী কুলপুত্তানং, নযং সীলৰিসুদ্ধিযা.

‘‘যাৰ বুদ্ধোতি নামম্পি, সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো;

লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স, পৰত্ততি মহেসিনো’’তি.

সারত্থপ্পকাসিনী নাম

সংযুত্তনিকায-অট্ঠকথা সব্বাকারেন নিট্ঠিতা.