📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
অঙ্গুত্তরনিকাযে
এককনিপাত-অট্ঠকথা
গন্থারম্ভকথা
‘‘করুণাসীতলহদযং ¶ ¶ ¶ , পঞ্ঞাপজ্জোতৰিহতমোহতমং;
সনরামরলোকগরুং, ৰন্দে সুগতং গতিৰিমুত্তং.
‘‘বুদ্ধোপি বুদ্ধভাৰং, ভাৰেত্ৰা চেৰ সচ্ছিকত্ৰা চ;
যং উপগতো গতমলং, ৰন্দে তমনুত্তরং ধম্মং.
‘‘সুগতস্স ওরসানং, পুত্তানং মারসেনমথনানং;
অট্ঠন্নম্পি সমূহং, সিরসা ৰন্দে অরিযসঙ্ঘং.
‘‘ইতি ¶ মে পসন্নমতিনো, রতনত্তযৰন্দনামযং পুঞ্ঞং;
যং সুৰিহতন্তরাযো, হুত্ৰা তস্সানুভাৰেন.
‘‘এককদুকাদিপটিমণ্ডিতস্স অঙ্গুত্তরাগমৰরস্স;
ধম্মকথিকপুঙ্গৰানং, ৰিচিত্তপটিভানজননস্স.
‘‘অত্থপ্পকাসনত্থং, অট্ঠকথা আদিতো ৰসিসতেহি;
পঞ্চহি যা সঙ্গীতা, অনুসঙ্গীতা চ পচ্ছাপি.
‘‘সীহল়দীপং পন আভতাথ ৰসিনা মহামহিন্দেন;
ঠপিতা সীহল়ভাসায, দীপৰাসীনমত্থায.
‘‘অপনেত্ৰান ¶ ¶ ততোহং, সীহল়ভাসং মনোরমং ভাসং;
তন্তিনযানুচ্ছৰিকং, আরোপেন্তো ৰিগতদোসং.
‘‘সমযং অৰিলোমেন্তো, থেরানং থেরৰংসদীপানং;
সুনিপুণৰিনিচ্ছযানং, মহাৰিহারে নিৰাসীনং.
‘‘হিত্ৰা পুনপ্পুনাগতমত্থং, অত্থং পকাসযিস্সামি;
সুজনস্স চ তুট্ঠত্থং, চিরট্ঠিতত্থঞ্চ ধম্মস্স.
‘‘সাৰত্থিপভূতীনং, নগরানং ৰণ্ণনা কতা হেট্ঠা;
দীঘস্স মজ্ঝিমস্স চ, যা মে অত্থং ৰদন্তেন.
‘‘ৰিত্থারৰসেন সুদং, ৰত্থূনি চ তত্থ যানি ৰুত্তানি;
তেসম্পি ন ইধ ভিয্যো, ৰিত্থারকথং করিস্সামি.
‘‘সুত্তানং ¶ পন অত্থা, ন ৰিনা ৰত্থূহি যে পকাসন্তি;
তেসং পকাসনত্থং, ৰত্থূনিপি দস্সযিস্সামি.
‘‘সীলকথা ধুতধম্মা, কম্মট্ঠানানি চেৰ সব্বানি;
চরিযাৰিধানসহিতো, ঝানসমাপত্তিৰিত্থারো.
‘‘সব্বা চ অভিঞ্ঞাযো, পঞ্ঞাসঙ্কলননিচ্ছযো চেৰ;
খন্ধাধাতাযতনিন্দ্রিযানি, অরিযানি চেৰ চত্তারি.
‘‘সচ্চানি পচ্চযাকারদেসনা সুপরিসুদ্ধনিপুণনযা;
অৰিমুত্ততন্তিমগ্গা, ৰিপস্সনাভাৰনা চেৰ.
‘‘ইতি পন সব্বং যস্মা, ৰিসুদ্ধিমগ্গে মযা সুপরিসুদ্ধং;
ৰুত্তং তস্মা ভিয্যো, ন তং ইধ ৰিচারযিস্সামি.
‘‘মজ্ঝে ৰিসুদ্ধিমগ্গো, এস চতুন্নম্পি আগমানঞ্হি;
ঠত্ৰা পকাসযিস্সতি, তত্থ যথাভাসিতমত্থং.
‘‘ইচ্চেৰ ¶ কতো তস্মা, তম্পি গহেত্ৰান সদ্ধিমেতায;
অট্ঠকথায ৰিজানথ, অঙ্গুত্তরনিস্সিতং অত্থ’’ন্তি.
সংখেপকথা
১. রূপাদিৰগ্গৰণ্ণনা
তত্থ ¶ ¶ অঙ্গুত্তরাগমো নাম এককনিপাতো দুকনিপাতো তিকনিপাতো চতুক্কনিপাতো পঞ্চকনিপাতো ছক্কনিপাতো সত্তকনিপাতো অট্ঠকনিপাতো নৰকনিপাতো দসকনিপাতো একাদসকনিপাতোতি একাদস নিপাতা হোন্তি. সুত্ততো –
‘‘নৰ সুত্তসহস্সানি, পঞ্চ সুত্তসতানি চ;
সত্তপঞ্ঞাস সুত্তানি, হোন্তি অঙ্গুত্তরাগমে’’.
তস্স নিপাতেসু এককনিপাতো আদি, সুত্তেসু চিত্তপরিযাদানসুত্তং. তস্সাপি ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং আযস্মতা আনন্দেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্তং নিদানমাদি. সা পনেসা পঠমমহাসঙ্গীতি সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায আদিম্হি ৰিত্থারিতা, তস্মা সা তত্থ ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
নিদানৰণ্ণনা
১. যং ¶ পনেতং ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং নিদানং, তত্থ এৰন্তি নিপাতপদং, মেতিআদীনি নামপদানি. সাৰত্থিযং ৰিহরতীতি এত্থ ৰীতি উপসগ্গপদং, হরতীতি আখ্যাতপদন্তি ইমিনা তাৰ নযেন পদৰিভাগো ৰেদিতব্বো.
অত্থতো পন এৰংসদ্দো তাৰ উপমূপদেস-সম্পহংসন-গরহণৰচন-সম্পটিগ্গহাকারনিদস্সনাৰধারণাদি-অনেকত্থপ্পভেদো. তথা হেস ‘‘এৰং জাতেন মচ্চেন, কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি এৰমাদীসু (ধ. প. ৫৩) উপমাযং আগতো. ‘‘এৰং তে অভিক্কমিতব্বং, এৰং তে পটিক্কমিতব্ব’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৪.১২২) উপদেসে. ‘‘এৰমেতং ভগৰা, এৰমেতং সুগতা’’তিআদীসু ¶ (অ. নি. ৩.৬৬) সম্পহংসনে. ‘‘এৰমেৰং পনাযং ৰসলী যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১৮৭) গরহণে. ‘‘এৰং, ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.১) ৰচনসম্পটিগ্গহে. ‘‘এৰং ব্যাখো অহং, ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৯৮) আকারে. ‘‘এহি ত্ৰং, মাণৰক, যেন সমণো আনন্দো তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা মম ¶ ৰচনেন সমণং আনন্দং অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘সুভো মাণৰো তোদেয্যপুত্তো ভৰন্তং আনন্দং ¶ অপ্পাবাধং…পে… ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি, এৰঞ্চ ৰদেহি ‘‘সাধু কির ভৰং আনন্দো যেন সুভস্স মাণৰস্স তোদেয্যপুত্তস্স নিৰেসনং, তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তিআদীসু (দী. নি. ১.৪৪৫) নিদস্সনে. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰাতি? অকুসলা, ভন্তে. সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰাতি? সাৰজ্জা, ভন্তে. ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰাতি? ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে. সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি নো ৰা, কথং ৰো এত্থ হোতীতি? সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, এৰং নো এত্থ হোতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) অৰধারণে. স্ৰাযমিধ আকারনিদস্সনাৰধারণেসু দট্ঠব্বো.
তত্থ আকারত্থেন এৰংসদ্দেন এতমত্থং দীপেতি – নানানযনিপুণং অনেকজ্ঝাসযসমুট্ঠানং অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নং ৰিৰিধপাটিহারিযং ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরং সব্বসত্তানং সকসকভাসানুরূপতো সোতপথমাগচ্ছন্তং তস্স ভগৰতো ৰচনং সব্বপ্পকারেন কো সমত্থো ৰিঞ্ঞাতুং, সব্বথামেন পন সোতুকামতং জনেত্ৰাপি এৰং মে সুতং, মযাপি একেনাকারেন সুতন্তি.
নিদস্সনত্থেন ‘‘নাহং সযম্ভূ, ন মযা ইদং সচ্ছিকত’’ন্তি অত্তানং পরিমোচেন্তো ‘‘এৰং মে সুতং, মযাপি এৰং সুত’’ন্তি ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং নিদস্সেতি.
অৰধারণত্থেন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো, সতিমন্তানং, গতিমন্তানং, ধিতিমন্তানং, উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৩) এৰং ভগৰতা ¶ , ‘‘আযস্মা আনন্দো অত্থকুসলো ধম্মকুসলো ব্যঞ্জনকুসলো নিরুত্তিকুসলো পুব্বাপরকুসলো’’তি (অ. নি. ৫.১৬৯) এৰং ধম্মসেনাপতিনা চ পসত্থভাৰানুরূপং অত্তনো ধারণবলং দস্সেন্তো সত্তানং সোতুকামতং জনেতি ‘‘এৰং ¶ মে সুতং, তঞ্চ খো অত্থতো ৰা ব্যঞ্জনতো ৰা অনূনমনধিকং, এৰমেৰ, ন অঞ্ঞথা দট্ঠব্ব’’ন্তি.
মেসদ্দো ¶ তীসু অত্থেসু দিস্সতি. তথা হিস্স ‘‘গাথাভিগীতং মে অভোজনেয্য’’ন্তিআদীসু (সু. নি. ৮১; সং. নি. ১.১৯৪) মযাতি অত্থো. ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (সং. নি. ৪.৮৮) ময্হন্তি অত্থো. ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৯) মমাতি অত্থো. ইধ পন ‘‘মযা সুত’’ন্তি চ, ‘‘মম সুত’’ন্তি চ অত্থদ্ৰযে যুজ্জতি.
সুতন্তি অযং সুতসদ্দো সউপসগ্গো চ অনুপসগ্গো চ গমন-ৰিস্সুত-কিলিন্নউপচিতানুযোগ-সোতৰিঞ্ঞেয্য-সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতাদিঅনেকত্থপ্পভেদো. তথা হিস্স – ‘‘সেনায পসুতো’’তিআদীসু গচ্ছন্তোতি অত্থো. ‘‘সুতধম্মস্স পস্সতো’’তিআদীসু (উদা. ১১) ৰিস্সুতধম্মস্সাতি অত্থো. ‘‘অৰস্সুতা অৰস্সুতস্সা’’তিআদীসু (পাচি. ৬৫৭) কিলিন্নাকিলিন্নস্সাতি অত্থো. ‘‘তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পক’’ন্তিআদীসু (খু. পা. ৭-১২) উপচিতন্তি অত্থো. ‘‘যে ¶ ঝানপ্পসুতা ধীরা’’তিআদীসু (ধ. প. ১৮১) ঝানানুযুত্তাতি অত্থো. ‘‘দিট্ঠং সুতং মুত’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.২৪১) সোতৰিঞ্ঞেয্যন্তি অত্থো. ‘‘সুতধরো সুতসন্নিচযো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৩৯) সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতধরোতি অত্থো. ইধ পনস্স সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারিতন্তি ৰা উপধারণন্তি ৰাতি অত্থো. মে-সদ্দস্স হি মযাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মযা সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারিত’’ন্তি যুজ্জতি. মমাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মম সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারণ’’ন্তি যুজ্জতি.
এৰমেতেসু তীসু পদেসু এৰন্তি সোতৰিঞ্ঞাণাদিৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদস্সনং. মেতি ৰুত্তৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিপুগ্গলনিদস্সনং. সুতন্তি অস্সৰনভাৰপটিক্খেপতো অনূনাধিকাৰিপরীতগ্গহণনিদস্সনং. তথা এৰন্তি তস্সা সোতদ্ৰারানুসারেন পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তভাৰপ্পকাসনং. মেতি অত্তপ্পকাসনং. সুতন্তি ধম্মপ্পকাসনং. অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপো – ‘‘নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা মযা ন অঞ্ঞং কতং, ইদং পন কতং, অযং ধম্মো সুতো’’তি.
তথা ¶ এৰন্তি নিদ্দিসিতব্বপ্পকাসনং. মেতি পুগ্গলপ্পকাসনং. সুতন্তি পুগ্গলকিচ্চপ্পকাসনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং সুত্তং নিদ্দিসিস্সামি, তং মযা এৰং সুতন্তি.
তথা ¶ এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স নানাকারনিদ্দেসো. এৰন্তি হি অযং আকারপঞ্ঞত্তি. মেতি কত্তুনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিসযনিদ্দেসো. এত্তাৰতা নানাকারপ্পৰত্তেন চিত্তসন্তানেন ¶ তংসমঙ্গিনো কত্তু ৰিসযে গহণসন্নিট্ঠানং কতং হোতি.
অথ ৰা এৰন্তি পুগ্গলকিচ্চনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদ্দেসো. মেতি উভযকিচ্চযুত্তপুগ্গলনিদ্দেসো. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – মযা সৰনকিচ্চৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিনা পুগ্গলেন ৰিঞ্ঞাণৰসেন লদ্ধসৰনকিচ্চৰোহারেন সুতন্তি.
তত্থ এৰন্তি চ মেতি চ সচ্চিকট্ঠপরমত্থৰসেন অৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. কিঞ্হেত্থ তং পরমত্থতো অত্থি, যং এৰন্তি ৰা মেতি ৰা নিদ্দেসং লভেথ. সুতন্তি ৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. যঞ্হি তং এত্থ সোতেন উপলদ্ধং, তং পরমত্থতো ৰিজ্জমানন্তি. তথা এৰন্তি চ মেতি চ তং তং উপাদায ৰত্তব্বতো উপাদাপঞ্ঞত্তি. সুতন্তি দিট্ঠাদীনি উপনিধায ৰত্তব্বতো উপনিধাপঞ্ঞত্তি.
এত্থ চ এৰন্তি ৰচনেন অসম্মোহং দীপেতি. ন হি সম্মূল়্হো নানপ্পকারপটিৰেধসমত্থো হোতি. সুতন্তি ৰচনেন সুতস্স অসম্মোসং দীপেতি. যস্স হি সুতং সম্মুট্ঠং হোতি, ন সো কালন্তরেন মযা সুতন্তি পটিজানাতি. ইচ্চস্স অসম্মোহেন পঞ্ঞাসিদ্ধি, অসম্মোসেন পন সতিসিদ্ধি. তত্থ পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমায সতিযা ব্যঞ্জনাৰধারণসমত্থতা, সতিপুব্বঙ্গমায পঞ্ঞায অত্থপটিৰেধসমত্থতা. তদুভযসমত্থতাযোগেন অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নস্স ধম্মকোসস্স অনুপালনসমত্থতো ধম্মভণ্ডাগারিকত্তসিদ্ধি.
অপরো নযো – এৰন্তি ৰচনেন যোনিসো মনসিকারং দীপেতি, অযোনিসো মনসিকরোতো হি নানপ্পকারপটিৰেধাভাৰতো. সুতন্তি ৰচনেন অৰিক্খেপং দীপেতি, ৰিক্খিত্তচিত্তস্স সৰনাভাৰতো. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং ¶ , পুন ভণথা’’তি ভণতি. যোনিসো মনসিকারেন চেত্থ অত্তসম্মাপণিধিং পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতং ¶ সাধেতি সম্মা অপ্পণিহিতত্তস্স পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা তদভাৰতো. তথা অৰিক্খেপেন সদ্ধম্মস্সৰনং সপ্পুরিসূপনিস্সযঞ্চ ¶ সাধেতি. ন হি ৰিক্খিত্তচিত্তো সোতুং সক্কোতি, ন চ সপ্পুরিসে অনুপস্সযমানস্স সৰনং অত্থীতি.
অপরো নযো – যস্মা ‘‘এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স নানাকারনিদ্দেসো’’তি ৰুত্তং. সো চ এৰং ভদ্দকো আকারো ন সম্মা অপ্পণিহিতত্তনো পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা হোতি, তস্মা এৰন্তি ইমিনা ভদ্দকেনাকারেন পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিমত্তনো দীপেতি. সুতন্তি সৰনযোগেন পুরিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং. ন হি অপ্পতিরূপদেসে ৰসতো সপ্পুরিসূপনিস্সযৰিরহিতস্স ৰা সৰনং অত্থি. ইচ্চস্স পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা আসযসুদ্ধি সিদ্ধা হোতি, পুরিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা পযোগসুদ্ধি. তায চ আসযসুদ্ধিযা অধিগমব্যত্তিসিদ্ধি, পযোগসুদ্ধিযা আগমব্যত্তিসিদ্ধি. ইতি পযোগাসযসুদ্ধস্স আগমাধিগমসম্পন্নস্স ৰচনং অরুণুগ্গং ৰিয সূরিযস্স উদযতো, যোনিসো মনসিকারো ৰিয চ কুসলকম্মস্স, অরহতি ভগৰতো ৰচনস্স পুব্বঙ্গমং ভৰিতুন্তি ঠানে নিদানং ঠপেন্তো এৰং মে সুতন্তিআদিমাহ.
অপরো নযো – এৰন্তি ইমিনা নানপ্পকারপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন অত্তনো অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং দীপেতি. সুতন্তি ইমিনা সোতব্বভেদপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন ¶ ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং. এৰন্তি চ ইদং যোনিসো মনসিকারদীপকৰচনং ভাসমানো ‘‘এতে মযা ধম্মা মনসা অনুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা’’তি দীপেতি. সুতন্তি ইদং সৰনযোগদীপকৰচনং ভাসমানো ‘‘বহূ মযা ধম্মা সুতা ধাতা ৰচসা পরিচিতা’’তি দীপেতি. তদুভযেনপি অত্থব্যঞ্জনপারিপূরিং দীপেন্তো সৰনে আদরং জনেতি. অত্থব্যঞ্জনপরিপুণ্ণং হি ধম্মং আদরেন অস্সুণন্তো মহতা হিতা পরিবাহিরো হোতীতি আদরং জনেত্ৰা সক্কচ্চং ধম্মো সোতব্বোতি.
এৰং মে সুতন্তি ইমিনা পন সকলেন ৰচনেন আযস্মা আনন্দো তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মং অত্তনো অদহন্তো অসপ্পুরিসভূমিং অতিক্কমতি, সাৰকত্তং পটিজানন্তো সপ্পুরিসভূমিং ওক্কমতি. তথা অসদ্ধম্মা চিত্তং ৰুট্ঠাপেতি, সদ্ধম্মে চিত্তং পতিট্ঠাপেতি. ‘‘কেৰলং সুতমেৰেতং মযা ¶ , তস্সেৰ পন ভগৰতো ৰচন’’ন্তি দীপেন্তো অত্তানং পরিমোচেতি ¶ , সত্থারং অপদিসতি, জিনৰচনং অপ্পেতি, ধম্মনেত্তিং পতিট্ঠাপেতি.
অপিচ ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তি অত্তনা উপ্পাদিতভাৰং অপ্পটিজানন্তো পুরিমৰচনং ৰিৰরন্তো ‘‘সম্মুখা পটিগ্গহিতমিদং মযা তস্স ভগৰতো চতুৰেসারজ্জৰিসারদস্স দসবলধরস্স আসভট্ঠানট্ঠাযিনো সীহনাদনাদিনো সব্বসত্তুত্তমস্স ধম্মিস্সরস্স ধম্মরাজস্স ধম্মাধিপতিনো ধম্মদীপস্স ধম্মসরণস্স সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স ৰচনং, ন এত্থ অত্থে ৰা ধম্মে ৰা পদে ৰা ব্যঞ্জনে ৰা কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা কত্তব্বা’’তি সব্বদেৰমনুস্সানং ইমস্মিং ধম্মে অস্সদ্ধিযং ৰিনাসেতি, সদ্ধাসম্পদং উপ্পাদেতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘ৰিনাসযতি অস্সদ্ধং, সদ্ধং ৰড্ঢেতি সাসনে;
এৰং মে সুতমিচ্চেৰং, ৰদং গোতমসাৰকো’’তি.
একন্তি ¶ গণনপরিচ্ছেদনিদ্দেসো. সমযন্তি পরিচ্ছিন্ননিদ্দেসো. একং সমযন্তি অনিযমিতপরিদীপনং. তত্থ সমযসদ্দো –
‘‘সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতুদিট্ঠিসু;
পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি’’.
তথা হিস্স ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.৪৪৭) সমৰাযো অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.২৯) খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তিআদীসু (পাচি. ৩৫৮) কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ২.৩৩২) সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে ভদ্দালি অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি, ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ভগৰাপি মং জানিস্সতি ‘ভদ্দালি নাম ভিক্খু সত্থু সাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’তি, অযম্পি খো তে, ভদ্দালি, সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৩৫) হেতু. ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গাহমানো পরিব্বাজকো ¶ সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.২৬০) দিট্ঠি.
‘‘দিট্ঠে ¶ ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;
অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. –
আদীসু (সং. নি. ১.১২৯) পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৮) পহানং. ‘‘দুক্খস্স ¶ পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তিআদীসু (পটি. ম. ২.৮) পটিৰেধো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তেন সংৰচ্ছর-উতু-মাস-অড্ঢমাস-রত্তি-দিৰ-পুব্বণ্হ-মজ্ঝন্হিক-সাযন্হ-পঠম-মজ্ঝিম- পচ্ছিমযাম-মুহুত্তাদীসু কালপ্পভেদভূতেসু সমযেসু একং সমযন্তি দীপেতি.
তত্থ কিঞ্চাপি এতেসু সংৰচ্ছরাদীসু যং যং সুত্তং যম্হি যম্হি সংৰচ্ছরে উতুম্হি মাসে পক্খে রত্তিভাগে দিৰসভাগে ৰা ৰুত্তং, সব্বং তং থেরস্স সুৰিদিতং সুৰৰত্থাপিতং পঞ্ঞায. যস্মা পন ‘‘এৰং মে সুতং অসুকসংৰচ্ছরে অসুকউতুম্হি অসুকমাসে অসুকপক্খে অসুকরত্তিভাগে অসুকদিৰসভাগে ৰা’’তি এৰং ৰুত্তে ন সক্কা সুখেন ধারেতুং ৰা উদ্দিসিতুং ৰা উদ্দিসাপেতুং ৰা, বহু চ ৰত্তব্বং হোতি, তস্মা একেনেৰ পদেন তমত্থং সমোধানেত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.
যে ৰা ইমে গব্ভোক্কন্তিসমযো জাতিসমযো সংৰেগসমযো অভিনিক্খমনসমযো দুক্করকারিকসমযো মারৰিজযসমযো অভিসম্বোধিসমযো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারসমযো দেসনাসমযো পরিনিব্বানসমযোতি এৰমাদযো ভগৰতো দেৰমনুস্সেসু অতিৰিয সুপ্পকাসা অনেককালপ্পভেদা এৰ সমযা, তেসু সমযেসু দেসনাসমযসঙ্খাতং একং সমযন্তি দীপেতি. যো চাযং ঞাণকরুণাকিচ্চসমযেসু করুণাকিচ্চসমযো, অত্তহিতপরহিত-পটিপত্তিসমযেসু পরহিত-পটিপত্তিসমযো, সন্নিপতিতানং করণীযদ্ৰযসমযেসু ধম্মিকথাসমযো, দেসনাপটিপত্তিসমযেসু দেসনাসমযো, তেসুপি সমযেসু অঞ্ঞতরং সন্ধায ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.
কস্মা ¶ পনেত্থ যথা অভিধম্মে ‘‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’’ন্তি চ, ইতো অঞ্ঞেসু চ সুত্তপদেসু ¶ ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি চ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো, ৰিনযে চ ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ¶ ভগৰা’’তি করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো, তথা অকত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি উপযোগৰচনেন নিদ্দেসো কতোতি. তত্থ তথা, ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. তত্থ হি অভিধম্মে ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণং হি কালত্থো সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খীযতি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো.
ৰিনযে চ হেতুঅত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞাপযন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো.
ইধ পন অঞ্ঞস্মিঞ্চ এৰংজাতিকে অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ইমং অঞ্ঞং ৰা সুত্তন্তং দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘তং তং অত্থমপেক্খিত্ৰা, ভুম্মেন করণেন চ;
অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, উপযোগেন সো ইধা’’তি.
পোরাণা পন ৰণ্ণযন্তি – ‘‘তস্মিং সমযে’’তি ৰা ‘‘তেন সমযেনা’’তি ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি ৰা অভিলাপমত্তভেদো এস, সব্বত্থ ভুম্মমেৰত্থোতি. তস্মা ‘‘একং ¶ সময’’ন্তি ৰুত্তেপি ‘‘একস্মিং সমযে’’তি অত্থো ৰেদিতব্বো.
ভগৰাতি গরু. গরুঞ্হি লোকে ‘‘ভগৰা’’তি ৰদন্তি. অযঞ্চ সব্বগুণৰিসিট্ঠতায সব্বসত্তানং গরু, তস্মা ‘‘ভগৰা’’তি ৰেদিতব্বো. পোরাণেহিপি ৰুত্তং –
‘‘ভগৰাতি ¶ ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;
গরু গারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.
অপিচ ¶ –
‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;
ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি. –
ইমিস্সাপি গাথায ৰসেনস্স পদস্স ৰিত্থারতো অত্থো ৰেদিতব্বো. সো চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৪২, ১৪৪) বুদ্ধানুস্সতিনিদ্দেসে ৰুত্তোযেৰ.
এত্তাৰতা চেত্থ এৰং মে সুতন্তি ৰচনেন যথাসুতং ধম্মং দস্সেন্তো ভগৰতো ধম্মসরীরং পচ্চক্খং করোতি. তেন ‘‘ন ইদং অতিক্কন্তসত্থুকং পাৰচনং, অযং ৰো সত্থা’’তি সত্থু অদস্সনেন উক্কণ্ঠিতং জনং সমস্সাসেতি. একং সমযং ভগৰাতি ৰচনেন তস্মিং সমযে ভগৰতো অৰিজ্জমানভাৰং দস্সেন্তো রূপকাযপরিনিব্বানং সাধেতি. তেন ‘‘এৰংৰিধস্স নাম অরিযধম্মস্স দেসকো দসবলধরো ৰজিরসঙ্ঘাতসমানকাযো সোপি ভগৰা পরিনিব্বুতো, কেন অঞ্ঞেন জীৰিতে আসা জনেতব্বা’’তি জীৰিতমদমত্তং জনং সংৰেজেতি, সদ্ধম্মে চস্স উস্সাহং জনেতি. এৰন্তি চ ভণন্তো দেসনাসম্পত্তিং নিদ্দিসতি. মে সুতন্তি সাৰকসম্পত্তিং. একং সমযন্তি কালসম্পত্তিং. ভগৰাতি দেসকসম্পত্তিং.
সাৰত্থিযন্তি ¶ এৰংনামকে নগরে. সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গিপরিদীপনমেতং. ইধ পন ঠানগমননিসজ্জাসযনপ্পভেদেসু ইরিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং, তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি একং ইরিযাপথবাধনং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি, তস্মা ‘‘ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি.
জেতৰনেতি জেতস্স রাজকুমারস্স ৰনে. তঞ্হি তেন রোপিতং সংৰড্ঢিতং পরিপালিতং, সো চস্স ¶ সামী অহোসি, তস্মা জেতৰনন্তি সঙ্খং গতং, তস্মিং জেতৰনে. অনাথপিণ্ডিকস্স আরামেতি অনাথপিণ্ডিকেন গহপতিনা চতুপঞ্ঞাসহিরঞ্ঞকোটিপরিচ্চাগেন বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিয্যাতিতত্তা অনাথপিণ্ডিকস্সাতি সঙ্খং গতে আরামে ¶ . অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমট্ঠকথায সব্বাসৰসুত্তৰণ্ণনাযং (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪ আদযো) ৰুত্তো.
তত্থ সিযা – যদি তাৰ ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ‘‘জেতৰনে’’তি ন ৰত্তব্বং. অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘‘সাৰত্থিয’’ন্তি ন ৰত্তব্বং. ন হি সক্কা উভযত্থ একং সমযং ৰিহরিতুন্তি. ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. ননু অৰোচুম্হ ‘‘সমীপত্থে ভুম্মৰচন’’ন্তি. তস্মা যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰমিধাপি যদিদং সাৰত্থিযা সমীপে জেতৰনং, তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে’’তি. গোচরগামনিদস্সনত্থং হিস্স সাৰত্থিৰচনং, পব্বজিতানুরূপনিৰাসনট্ঠাননিদস্সনত্থং সেসৰচনং.
তত্থ ¶ সাৰত্থিৰচনেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, জেতৰনাদিকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং. তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰিৰজ্জনূপাযদস্সনং. পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং. পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন পঞ্ঞায অপগমনং. পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্তিতং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপতং. পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং. পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰতানং. পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততং. পুরিমেন ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭০) ৰচনতো যদত্থং ভগৰা উপ্পন্নো, তদত্থপরিনিপ্ফাদনং, পচ্ছিমেন যত্থ উপ্পন্নো, তদনুরূপৰিহারং. ভগৰা হি পঠমং লুম্বিনিৰনে, দুতিযং বোধিমণ্ডেতি লোকিযলোকুত্তরায উপ্পত্তিযা ৰনেযেৰ উপ্পন্নো. তেনস্স ৰনেযেৰ ৰিহারং দস্সেতীতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.
তত্রাতি ¶ দেসকালপরিদীপনং. তঞ্হি যং সমযং ৰিহরতি, তত্র সমযে. যস্মিঞ্চ আরামে ৰিহরতি, তত্র আরামেতি দীপেতি. ভাসিতব্বযুত্তে ¶ ৰা দেসকালে দীপেতি. ন হি ভগৰা অযুত্তে দেসে ৰা কালে ৰা ধম্মং ভাসতি. ‘‘অকালো খো তাৰ, বাহিযা’’তিআদি (উদা. ১০) চেত্থ সাধকং. খোতি ¶ পদপূরণমত্তে অৰধারণে আদিকালত্থে ৰা নিপাতো. ভগৰাতি লোকগরুদীপনং. ভিক্খূতি কথাসৰনযুত্তপুগ্গলৰচনং. অপি চেত্থ ‘‘ভিক্খকোতি ভিক্খু, ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা (পারা. ৪৫; ৰিভ. ৫১১) নযেন ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো. আমন্তেসীতি আলপি অভাসি সম্বোধেসীতি অযমেত্থ অত্থো. অঞ্ঞত্র পন ঞাপনেপি হোতি. যথাহ – ‘‘আমন্তযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে’’তি. পক্কোসনেপি. যথাহ – ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, মম ৰচনেন সারিপুত্তং আমন্তেহী’’তি (অ. নি. ৯.১১; সং. নি. ২.৩২).
ভিক্খৰোতি আমন্তনাকারপরিদীপনং. তঞ্চ ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধত্তা ৰুত্তং. ভিক্খনসীলতাগুণযুত্তোপি হি ভিক্খু, ভিক্খনধম্মতাগুণযুত্তোপি ভিক্খু, ভিক্খনে সাধুকারিতাগুণযুত্তোপীতি সদ্দৰিদূ মঞ্ঞন্তি. তেন চ নেসং ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধেন ৰচনেন হীনাধিকজনসেৰিতং ৰুত্তিং পকাসেন্তো উদ্ধতদীনভাৰনিগ্গহং করোতি. ভিক্খৰোতি ইমিনা করুণাৰিপ্ফারসোম্মহদযনযননিপাতপুব্বঙ্গমেন ৰচনেন তে অত্তনো মুখাভিমুখে করোতি. তেনেৰ চ কথেতুকম্যতাদীপকেন ৰচনেন তেসং সোতুকম্যতং জনেতি. তেনেৰ চ সম্বোধনত্থেন সাধুকং সৰনমনসিকারেপি তে নিযোজেতি. সাধুকং সৰনমনসিকারাযত্তা হি সাসনসম্পত্তি.
অপরেসুপি দেৰমনুস্সেসু ৰিজ্জমানেসু কস্মা ভিক্খূযেৰ ¶ আমন্তেসীতি চে? জেট্ঠসেট্ঠাসন্নসদাসন্নিহিতভাৰতো. সব্বপরিসসাধারণা হি ভগৰতো ধম্মদেসনা. পরিসায চ জেট্ঠা ভিক্খূ পঠমুপ্পন্নত্তা, সেট্ঠা অনগারিযভাৰং আদিং কত্ৰা সত্থুচরিযানুৰিধাযকত্তা সকলসাসনপটিগ্গাহকত্তা চ. আসন্না তে তত্থ নিসিন্নেসু সত্থুসন্তিকত্তা. সদাসন্নিহিতা সত্থুসন্তিকাৰচরত্তাতি. অপিচ তে ধম্মদেসনায ভাজনং যথানুসিট্ঠং পটিপত্তিসব্ভাৰতোতিপি তে এৰ আমন্তেসি.
কিমত্থং ¶ পন ভগৰা ধম্মং দেসেন্তো পঠমং ভিক্খূ আমন্তেসি, ন ধম্মমেৰ দেসেসীতি? সতিজননত্থং. ভিক্খূ হি অঞ্ঞং চিন্তেন্তাপি ৰিক্খিত্তচিত্তাপি ধম্মং পচ্চৰেক্খন্তাপি কম্মট্ঠানং ¶ মনসিকরোন্তাপি নিসিন্না হোন্তি, তে অনামন্তেত্ৰা ধম্মে দেসিযমানে ‘‘অযং দেসনা কিংনিদানা কিংপচ্চযা কতমায অট্ঠুপ্পত্তিযা দেসিতা’’তি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তা দুগ্গহিতং ৰা গণ্হেয্যুং, ন ৰা গণ্হেয্যুং. তেন নেসং সতিজননত্থং ভগৰা পঠমং আমন্তেত্ৰা পচ্ছা ধম্মং দেসেতি.
ভদন্তেতি গারৰৰচনমেতং, সত্থু পটিৰচনদানং ৰা. অপি চেত্থ ‘‘ভিক্খৰো’’তি ৰদমানো ভগৰা তে ভিক্খূ আলপতি. ‘‘ভদন্তে’’তি ৰদমানা তে ভগৰন্তং পচ্চালপন্তি. তথা ‘‘ভিক্খৰো’’তি ভগৰা আদিম্হি ভাসতি, ‘‘ভদন্তে’’তি তে পচ্চাভাসন্তি. ‘‘ভিক্খৰো’’তি পটিৰচনং দাপেতি, ‘‘ভদন্তে’’তি পটিৰচনং দেন্তি. তে ভিক্খূতি যে ভগৰা আমন্তেসি, তে. ভগৰতো পচ্চস্সোসুন্তি ভগৰতো আমন্তনং পটিঅস্সোসুং, অভিমুখা হুত্ৰা সুণিংসু সম্পটিচ্ছিংসু পটিগ্গহেসুন্তি অত্থো. ভগৰা ¶ এতদৰোচাতি ভগৰা এতং ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং অৰোচ. এত্তাৰতা চ যং আযস্মতা আনন্দেন ইমস্স সুত্তস্স সুখাৰগাহণত্থং কালদেসদেসকপরিসাপদেসপটিমণ্ডিতং নিদানং ভাসিতং, তস্স অত্থৰণ্ণনা সমত্তাতি.
রূপাদিৰণ্ণনা
ইদানি নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একরূপম্পি সমনুপস্সামীতিআদিনা নযেন ভগৰতা নিক্খিত্তস্স সুত্তস্স ৰণ্ণনায ওকাসো অনুপ্পত্তো, সা পনেসা সুত্তৰণ্ণনা যস্মা সুত্তনিক্খেপং ৰিচারেত্ৰাৰ ৰুচ্চমানা পাকটা হোতি, তস্মা সুত্তনিক্খেপৰিচারণা তাৰ ৰেদিতব্বা. চত্তারো হি সুত্তনিক্খেপা অত্তজ্ঝাসযো পরজ্ঝাসযো পুচ্ছাৰসিকো অট্ঠুপ্পত্তিকোতি. তত্থ যানি সুত্তানি ভগৰা পরেহি অনজ্ঝিট্ঠো কেৰলং অত্তনো অজ্ঝাসযেনেৰ কথেসি, সেয্যথিদং – আকঙ্খেয্যসুত্তং ৰত্থসুত্তন্তি এৰমাদীনি, তেসং অত্তজ্ঝাসযো নিক্খেপো. যানি পন ‘‘পরিপক্কা খো রাহুলস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা ধম্মা, যংনূনাহং রাহুলং উত্তরি আসৰানং খযে ৰিনেয্য’’ন্তি (সং. নি. ৪.১২১; ম. নি. ৩.৪১৬) এৰং পরেসং অজ্ঝাসযং খন্তিং মনং অভিনীহারং বুজ্ঝনভাৰঞ্চ ওলোকেত্ৰা পরজ্ঝাসযৰসেন কথিতানি, সেয্যথিদং – রাহুলোৰাদসুত্তং ¶ ধম্মচক্কপ্পৰত্তনন্তি এৰমাদীনি, তেসং পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো. ভগৰন্তং পন উপসঙ্কমিত্ৰা তে তে দেৰমনুস্সা তথা তথা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. এৰং পুট্ঠেন ভগৰতা যানি কথিতানি দেৰতাসংযুত্তবোজ্ঝঙ্গসংযুত্তাদীনি, তেসং পুচ্ছাৰসিকো নিক্খেপো. যানি ¶ পন উপ্পন্নং কারণং পটিচ্চ কথিতানি ধম্মদাযাদসুত্তপুত্তমংসূপমাদীনি, তেসং অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো. এৰমিমেসু চতূসু নিক্খেপেসু ইমস্স সুত্তস্স পরজ্ঝাসযো ¶ নিক্খেপো. পরজ্ঝাসযৰসেন হেতং নিক্খিত্তং. কেসং অজ্ঝাসযেনাতি? রূপগরুকানং পুরিসানং.
তত্থ নাহং, ভিক্খৰেতিআদীসু নকারো পটিসেধত্থো. অহন্তি অত্তানং নিদ্দিসতি. ভিক্খৰেতি ভিক্খূ আলপতি. অঞ্ঞন্তি ইদানি ৰত্তব্বা ইত্থিরূপতো অঞ্ঞং. একরূপম্পীতি একম্পি রূপং. সমনুপস্সামীতি দ্ৰে সমনুপস্সনা ঞাণসমনুপস্সনা চ দিট্ঠিসমনুপস্সনা চ. তত্থ ‘‘অনিচ্চতো সমনুপস্সতি, নো নিচ্চতো’’তি (পটি. ম. ৩.৩৫) অযং ঞাণসমনুপস্সনা নাম. ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিকা (পটি. ম. ১.১৩০) পন দিট্ঠিসমনুপস্সনা নাম. তাসু ইধ ঞাণসমনুপস্সনা অধিপ্পেতা. ইমস্স পন পদস্স নকারেন সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইদং হি ৰুত্তং হোতি – অহং, ভিক্খৰে, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ওলোকেন্তোপি অঞ্ঞং একরূপম্পি ন সমনুপস্সামীতি. যং এৰং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি যং রূপং রূপগরুকস্স পুরিসস্স চতুভূমককুসলচিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা গণ্হিত্ৰা খেপেত্ৰা তিট্ঠতি. ‘‘সব্বং হত্থিকাযং পরিযাদিযিত্ৰা’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১২৬) হি গহণং পরিযাদানং নাম. ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা সব্বং কামরাগং পরিযাদিযতী’’তিআদীসু (সং. নি. ৩.১০২) খেপনং. ইধ উভযম্পি ৰট্টতি. তত্থ ইদং রূপং চতুভূমককুসলচিত্তং গণ্হন্তং ন নীলুপ্পলকলাপং পুরিসো ৰিয হত্থেন গণ্হাতি, নাপি খেপযমানং অগ্গি ৰিয উদ্ধনে উদকং সন্তাপেত্ৰা খেপেতি. উপ্পত্তিঞ্চস্স নিৰারযমানমেৰ চতুভূমকম্পি কুসলচিত্তং গণ্হাতি ¶ চেৰ খেপেতি চাতি ৰেদিতব্বং. তেন ৰুত্তং – ‘‘পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’’তি.
যথযিদন্তি যথা ইদং. ইত্থিরূপন্তি ইত্থিযা রূপং. তত্থ ‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, রূপং ৰদেথ? রুপ্পতীতি খো, ভিক্খৰে, তস্মা রূপন্তি ৰুচ্চতি. কেন রুপ্পতি? সীতেনপি রুপ্পতি উণ্হেনপি রুপ্পতী’’তি (সং. নি. ৩.৭৯) সুত্তানুসারেন রূপস্স ¶ ৰচনত্থো চেৰ সামঞ্ঞলক্খণঞ্চ ৰেদিতব্বং. অযং পন রূপসদ্দো খন্ধভৰনিমিত্তপচ্চযসরীরৰণ্ণসণ্ঠানাদীসু অনেকেসু অত্থেসু ৰত্ততি. অযঞ্হি ‘‘যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্ন’’ন্তি (ৰিভ. ২; মহাৰ. ২২) এত্থ রূপক্খন্ধে ৰত্ততি. ‘‘রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতী’’তি (ধ. স. ১৬১; ৰিভ. ৬২৪) এত্থ রূপভৰে. ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী বহিদ্ধা ¶ রূপানি পস্সতী’’তি (ধ. স. ২০৪-২৩২ আদযো) এত্থ কসিণনিমিত্তে. ‘‘সরূপা, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা নো অরূপা’’তি (অ. নি. ২.৮৩) এত্থ পচ্চযে. ‘‘আকাসো পরিৰারিতো রূপন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি (ম. নি. ১.৩০৬) এত্থ সরীরে. ‘‘চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (ম. নি. ১.৪০০; ৩.৪২১) এত্থ ৰণ্ণে. ‘‘রূপপ্পমাণো রূপপ্পসন্নো’’তি (অ. নি. ৪.৬৫) এত্থ সণ্ঠানে. আদিসদ্দেন ‘‘পিযরূপং সাতরূপং, অরসরূপো’’তিআদীনিপি সঙ্গণ্হিতব্বানি. ইধ পনেস ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানে রূপাযতনসঙ্খাতে ৰণ্ণে ৰত্ততি. অপিচ যো কোচি ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনস্স ৰা ¶ অলঙ্কারস্স ৰা গন্ধৰণ্ণকাদীনং ৰা পিল়ন্ধনমালাদীনং ৰাতি কাযপ্পটিবদ্ধো চ ৰণ্ণো পুরিসস্স চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স আরম্মণং হুত্ৰা উপকপ্পতি, সব্বমেতং ইত্থিরূপন্তেৰ ৰেদিতব্বং. ইত্থিরূপং, ভিক্খৰে, পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি ইদং পুরিমস্সেৰ দল়্হীকরণত্থং ৰুত্তং. পুরিমং ৰা ‘‘যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিরূপ’’ন্তি এৰং ওপম্মৰসেন ৰুত্তং, ইদং পরিযাদানানুভাৰদস্সনৰসেন.
তত্রিদং ইত্থিরূপস্স পরিযাদানানুভাৰে ৰত্থু – মহাদাঠিকনাগরাজা কির চেতিযগিরিম্হি অম্বত্থলে মহাথূপং কারাপেত্ৰা গিরিভণ্ডপূজং নাম কত্ৰা কালেন কালং ওরোধগণপরিৰুতো চেতিযগিরিং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দেতি. বহূনং সন্নিপাতট্ঠানে নাম ন সব্বেসং সতি সূপট্ঠিতা হোতি, রঞ্ঞো চ দমিল়দেৰী নাম মহেসী পঠমৰযে ঠিতা দস্সনীযা পাসাদিকা. অথেকো চিত্তত্থেরো নাম ৰুড্ঢপব্বজিতো অসংৰরনিযামেন ওলোকেন্তো তস্সা রূপারম্মণে নিমিত্তং গহেত্ৰা উম্মাদপ্পত্তো ৰিয ঠিতনিসিন্নট্ঠানেসু ‘‘হন্দ দমিল়দেৰী, হন্দ দমিল়দেৰী’’তি ৰদন্তো ¶ ৰিচরতি. ততো পট্ঠায চস্স দহরসামণেরা উম্মত্তকচিত্তত্থেরোত্ৰেৰ নামং কত্ৰা ৰোহরিংসু. অথ সা দেৰী নচিরস্সেৰ কালমকাসি. ভিক্খুসঙ্ঘে সিৰথিকদস্সনং গন্ত্ৰা আগতে দহরসামণেরা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে চিত্তত্থের, যস্সত্থায ত্ৰং ৰিলপসি, মযং তস্সা দেৰিযা সিৰথিকদস্সনং গন্ত্ৰা আগতা’’তি. এৰং ৰুত্তেপি অস্সদ্দহন্তো ‘‘যস্সা ৰা তস্সা ৰা তুম্হে সিৰথিকদস্সনত্থায গতা, মুখং তুম্হাকং ধূমণ্ণ’’ন্তি ¶ . উম্মত্তকৰচনমেৰ অৰোচ. এৰং উম্মত্তকচিত্তত্থেরস্স চিত্তং পরিযাদায অট্ঠাসি ইদং ইত্থিরূপং.
অপরম্পি ৰত্থু – সদ্ধাতিস্সমহারাজা কির একদিৰসং ওরোধগণপরিৰুতো ৰিহারং আগতো ¶ . একো দহরো লোহপাসাদদ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা অসংৰরে ঠিতো একং ইত্থিং ওলোকেসি. সাপি গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা তং ওলোকেসি. উভোপি অব্ভন্তরে উট্ঠিতেন রাগগ্গিনা ডয্হিত্ৰা কালমকংসু. এৰং ইত্থিরূপং দহরস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি.
অপরম্পি ৰত্থু – কল্যাণিযমহাৰিহারতো কিরেকো দহরো উদ্দেসত্থায কাল়দীঘৰাপিগামদ্ৰারৰিহারং গন্ত্ৰা নিট্ঠিতুদ্দেসকিচ্চো অত্থকামানং ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ‘‘গতট্ঠানে দহরসামণেরেহি পুট্ঠেন গামস্স নিৰিট্ঠাকারো কথেতব্বো ভৰিস্সতী’’তি গামে পিণ্ডায চরন্তো ৰিসভাগারম্মণে নিমিত্তং গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং গতো তায নিৰত্থৰত্থং সঞ্জানিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, ইদং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছন্তো তস্সা মতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘এৰরূপা নাম ইত্থী মং নিস্সায মতা’’তি চিন্তেন্তো অন্তোউট্ঠিতেন রাগগ্গিনা ডয্হিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণি. এৰম্পি ইদং ইত্থিরূপং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি ৰেদিতব্বং.
২. দুতিযাদীনি সদ্দগরুকাদীনং আসযৰসেন ৰুত্তানি. তেসু ইত্থিসদ্দোতি ইত্থিযা চিত্তসমুট্ঠানো কথিতগীতৰাদিতসদ্দো. অপিচ ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনস্সাপি অলঙ্কতালঙ্কারস্সাপি ইত্থিপযোগনিপ্ফাদিতো ৰীণাসঙ্খপণৰাদিসদ্দোপি ইত্থিসদ্দোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সব্বোপি হেসো পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি.
তত্থ ¶ ¶ সুৰণ্ণকক্কটকসুৰণ্ণমোরদহরভিক্খুআদীনং ৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি. পব্বতন্তরং কির নিস্সায মহন্তং হত্থিনাগকুলং ৰসতি. অৰিদূরট্ঠানে চস্স মহাপরিভোগসরো অত্থি, তস্মিং কাযূপপন্নো সুৰণ্ণকক্কটকো অত্থি. সো তং সরং ওতিণ্ণোতিণ্ণে সণ্ডাসেন ৰিয অল়েহি পাদে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসং নেত্ৰা মারেতি. তস্স ওতারাপেক্খা হত্থিনাগা একং মহাহত্থিং জেট্ঠকং কত্ৰা ৰিচরন্তি. সো একদিৰসং তং হত্থিনাগং গণ্হি. থামসতিসম্পন্নো হত্থিনাগো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ভীতরৰং রৰিস্সামি, সব্বে যথারুচিযা অকীল়িত্ৰা পলাযিস্সন্তী’’তি নিচ্চলোৰ অট্ঠাসি. অথ সব্বেসং উত্তিণ্ণভাৰং ঞত্ৰা তেন গহিতভাৰং অত্তনো ভরিযং জানাপেতুং ৰিরৰিত্ৰা এৰমাহ –
‘‘সিঙ্গীমিগো আযতচক্খুনেত্তো,
অট্ঠিত্তচো ৰারিসযো অলোমো;
তেনাভিভূতো ¶ কপণং রুদামি,
মা হেৰ মং পাণসমং জহেয্যা’’তি. (জা. ১.৩.৪৯);
সা তং সুত্ৰা সামিকস্স গহিতভাৰং ঞত্ৰা তং তম্হা ভযা মোচেতুং হত্থিনা চ কুল়ীরেন চ সদ্ধিং সল্লপন্তী এৰমাহ –
‘‘অয্য ন তং জহিস্সামি, কুঞ্জরং সট্ঠিহাযনং;
পথব্যা চাতুরন্তায, সুপ্পিযো হোসি মে তুৰং.
‘‘যে কুল়ীরা সমুদ্দস্মিং, গঙ্গায যমুনায চ;
তেসং ত্ৰং ৰারিজো সেট্ঠো, মুঞ্চ রোদন্তিযা পতি’’ন্তি. (জা. ১.৩.৫০-৫১);
কুল়ীরো সহ ইত্থিসদ্দস্সৰনেন গহণং সিথিলমকাসি. অথ হত্থিনাগো ‘‘অযমেৰেতস্স ওকাসো’’তি একং পাদং গহিতাকারেনেৰ ঠপেত্ৰা দুতিযং উক্খিপিত্ৰা তং ¶ পিট্ঠিকপালে অক্কমিত্ৰা ৰিচুণ্ণিকং কত্ৰা থোকং আকড্ঢিত্ৰা তীরে খিপি. অথ নং সব্বহত্থিনো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অম্হাকং ৰেরী’’তি ৰিচুণ্ণযিংসু. এৰং তাৰ ইত্থিসদ্দো সুৰণ্ণকক্কটকস্স চিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা তিট্ঠতি.
সুৰণ্ণমোরোপি ¶ হিমৰন্তং অনুপৰিসিত্ৰা মহন্তং পব্বতগহনং নিস্সায ৰসন্তো নিচ্চকালং সূরিযস্স উদযকালে সূরিযমণ্ডলং উল্লোকেত্ৰা অত্তনো রক্খং করোন্তো এৰং ৰদতি –
‘‘উদেতযং চক্খুমা একরাজা,
হরিস্সৰণ্ণো পথৰিপ্পভাসো;
তং তং নমস্সামি হরিস্সৰণ্ণং পথৰিপ্পভাসং,
তযাজ্জ গুত্তা ৰিহরেমু দিৰসং.
‘‘যে ব্রাহ্মণা ৰেদগূ সব্বধম্মে,
তে মে নমো তে চ মং পালযন্তু;
নমত্থু ¶ বুদ্ধানং নমত্থু বোধিযা,
নমো ৰিমুত্তানং নমো ৰিমুত্তিযা;
ইমং সো পরিত্তং কত্ৰা,
মোরো চরতি এসনা’’তি. (জা. ১.২.১৭);
সো দিৰসং গোচরং গহেত্ৰা সাযন্হসমযে ৰসনট্ঠানং পৰিসন্তো অত্থঙ্গতং সূরিযমণ্ডলং ওলোকেত্ৰাপি ইমং গাথং ৰদতি –
‘‘অপেতযং চক্খুমা একরাজা,
হরিস্সৰণ্ণো পথৰিপ্পভাসো;
তং তং নমস্সামি হরিস্সৰণ্ণং পথৰিপ্পভাসং,
তযাজ্জ গুত্তা ৰিহরেমু রত্তিং.
‘‘যে ব্রাহ্মণা ৰেদগূ সব্বধম্মে,
তে মে নমো তে চ মং পালযন্তু;
নমত্থু বুদ্ধানং নমত্থু বোধিযা,
নমো ৰিমুত্তানং নমো ৰিমুত্তিযা;
ইমং সো পরিত্তং কত্ৰা,
মোরো ৰাসমকপ্পযী’’তি. (জা. ১.২.১৮);
ইমিনা ¶ নিযামেন সত্ত ৰস্সসতানি ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসং পরিত্তকম্মতো পুরেতরমেৰ মোরকুক্কুটিকায সদ্দং সুত্ৰা পরিত্তকম্মং অসরিত্ৰা রঞ্ঞা পেসিতস্স লুদ্দকস্স ৰসং উপগতো. এৰং ইত্থিসদ্দো সুৰণ্ণমোরস্স চিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা তিট্ঠতীতি. ছাতপব্বতৰাসী দহরো পন সুধামুণ্ডকৰাসী দহরো চ ইত্থিসদ্দং সুত্ৰা অনযব্যসনং পত্তাতি.
৩. ততিযে ¶ ইত্থিগন্ধোতি ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানিকং গন্ধাযতনং. স্ৰাযং ইত্থিযা সরীরগন্ধো দুগ্গন্ধো হোতি, কাযারুল়্হো পন আগন্তুকঅনুলেপনাদিগন্ধো ইধ অধিপ্পেতো. একচ্চা হি ইত্থী অস্সগন্ধিনী হোতি, একচ্চা মেণ্ডকগন্ধিনী, একচ্চা সেদগন্ধিনী, একচ্চা সোণিতগন্ধিনী ¶ . একচ্চো অন্ধবালো এৰরূপাযপি ইত্থিযা রজ্জতেৰ. চক্কৰত্তিনো পন ইত্থিরতনস্স কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো চ উপ্পলগন্ধো. অযং ন সব্বাসং হোতি, আগন্তুকঅনুলেপনাদিগন্ধোৰ ইধ অধিপ্পেতো. তিরচ্ছানগতা পন হত্থিঅস্সগোণাদযো তিরচ্ছানগতানং সজাতিইত্থীনং উতুগন্ধেন যোজনদ্ৰিযোজনতিযোজনচতুযোজনম্পি গচ্ছন্তি. ইত্থিকাযে গন্ধো ৰা হোতু ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনঅনুলিত্তালেপনপিল়ন্ধমালাদিগন্ধো ৰা, সব্বোপি ইত্থিগন্ধোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো.
৪. চতুত্থে ইত্থিরসোতি ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানিকং রসাযতনং. তিপিটকচূল়নাগচূল়াভযত্থেরা পন ‘‘স্ৰাযং ইত্থিযা কিংকারপটিস্সাৰিতাদিৰসেন সৰনরসো চেৰ পরিভোগরসো চ, অযং ইত্থিরসো’’তি ৰদন্তি. কিং তেন? যো পনাযং ইত্থিযা ওট্ঠমংসসম্মক্খনখেল়াদিরসোপি ¶ , সামিকস্স দিন্নযাগুভত্তাদীনং রসোপি, সব্বো সো ইত্থিরসোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. অনেকে হি সত্তা অত্তনো মাতুগামেন যংকিঞ্চি সহত্থা দিন্নমেৰ মধুরন্তি গহেত্ৰা অনযব্যসনং পত্তাতি.
৫. পঞ্চমে ইত্থিফোট্ঠব্বোতি ইত্থিযা কাযসম্ফস্সো, ইত্থিসরীরারুল়্হানং ৰত্থালঙ্কারমালাদীনম্পি ফস্সো ইত্থিফোট্ঠব্বোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সব্বোপেস পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদিযতি মহাচেতিযঙ্গণে গণসজ্ঝাযং গণ্হন্তস্স দহরভিক্খুনো ৰিসভাগারম্মণফস্সো ৰিযাতি.
ইতি সত্থা সত্তানং আসযানুসযৰসেন রূপাদীসু একেকং গহেত্ৰা অঞ্ঞং ঈদিসং ন পস্সামীতি আহ. যথা হি রূপগরুকস্স পুরিসস্স ইত্থিরূপং চিত্তুপ্পাদং গমেতি পলিবুন্ধতি বজ্ঝাপেতি বদ্ধাপেতি মোহেতি সংমোহেতি, ন তথা সেসা সদ্দাদযো. যথা চ সদ্দাদিগরুকানং সদ্দাদযো, ন তথা রূপাদীনি আরম্মণানি. একচ্চস্স চ রূপাদীসু একমেৰারম্মণং চিত্তং পরিযাদিযতি, একচ্চস্স দ্ৰেপি তীণিপি চত্তারিপি পঞ্চপি. ইতি ইমে ¶ পঞ্চ সুত্তন্তা পঞ্চগরুকৰসেন কথিতা, ন পঞ্চগরুকজাতকৰসেন. পঞ্চগরুকজাতকং পন সক্খিভাৰত্থায আহরিত্ৰা কথেতব্বং. তত্র হি অমনুস্সেহি কন্তারমজ্ঝে কতায আপণাদিৰিচারণায মহাপুরিসস্স পঞ্চসু সহাযেসু রূপগরুকো রূপারম্মণে বজ্ঝিত্ৰা অনযব্যসনং পত্তো, সদ্দাদিগরুকা ¶ সদ্দারম্মণাদীসু. ইতি তং সক্খিভাৰত্থায আহরিত্ৰা কথেতব্বং. ইমে পন পঞ্চ সুত্তন্তা পঞ্চগরুকৰসেনেৰ কথিতা.
৬. যস্মা চ ন কেৰলং পুরিসাযেৰ পঞ্চগরুকা হোন্তি, ইত্থিযোপি হোন্তিযেৰ, তস্মা তাসম্পি ৰসেন পুন পঞ্চ সুত্তন্তে কথেসি. তেসম্পি অত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ৰত্থূসুপি পঠমসুত্তে লোহপাসাদদ্ৰারে ঠিতং দহরং ওলোকেত্ৰা মতায রাজোরোধায ৰত্থু ৰেদিতব্বং. তং হেট্ঠা ৰিত্থারিতমেৰ.
৭. দুতিযসুত্তে বারাণসিযং রূপূপজীৰিনো মাতুগামস্স ৰত্থু ৰেদিতব্বং. গুত্তিলৰীণাৰাদকো ¶ কিরেকিস্সা ইত্থিযা সহস্সং পহিণি, সা তং উপ্পণ্ডেত্ৰা গণ্হিতুং ন ইচ্ছি. সো ‘‘করিস্সামেত্থ কত্তব্ব’’ন্তি সাযন্হকালসমনন্তরে অলঙ্কতপটিযত্তো তস্সা গেহস্স অভিমুখট্ঠানে অঞ্ঞস্মিং গেহদ্ৰারে নিসিন্নো ৰীণায তন্তিযো সমে গুণে পতিট্ঠাপেত্ৰা তন্তিস্সরেন গীতস্সরং অনতিক্কমন্তো গাযি. সা ইত্থী তস্স গীতসদ্দং সুত্ৰা দ্ৰারন্তি সঞ্ঞায ‘‘ৰিৰটৰাতপানেন তস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি আকাসেযেৰ জীৰিতক্খযং পত্তা.
৮. ততিযসুত্তে চক্কৰত্তিরঞ্ঞো কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো চ উপ্পলগন্ধোতি ইদং আহরিতব্বং. ইদং চেত্থ ৰত্থু ৰেদিতব্বং. সাৰত্থিযং কিরেকিস্সা কুটুম্বিকধীতায সামিকো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা, ‘‘ন সক্কা মযা অযং ধম্মো গিহিভূতেন পূরেতু’’ন্তি অঞ্ঞতরস্স পিণ্ডপাতিকত্থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. অথস্স ভরিযং ‘‘অস্সামিকা অয’’ন্তি ঞত্ৰা রাজা পসেনদিকোসলো অন্তেপুরং আহরাপেত্ৰা একদিৰসং একং নীলুপ্পলকলাপং আদায অন্তেপুরং পৰিট্ঠো একেকিস্সা একেকং নীলুপ্পলং দাপেসি. পুপ্ফেসু ভাজিযমানেসু তস্সা ইত্থিযা দ্ৰে হত্থং ¶ পত্তানি. সা পহট্ঠাকারং দস্সেত্ৰা উপসিঙ্ঘিত্ৰা পরোদি. রাজা তস্সা উভযাকারং দিস্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি. সা অত্তনো পহট্ঠকারণঞ্চ রোদনকারণঞ্চ কথেসি. যাৰততিযং কথিতেপি রাজা অস্সদ্দহন্তো পুনদিৰসে সকলরাজনিৰেসনে সব্বমালাৰিলেপনাদিসুগন্ধগন্ধং হরাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তং ইত্থিং ‘‘কতরো তে থেরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয’’ন্তি ৰুত্তে ঞত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘো গচ্ছতু, অম্হাকং অসুকত্থেরো অনুমোদনং করিস্সতী’’তি আহ. সত্থা তং ভিক্খুং ঠপেত্ৰা ৰিহারং গতো. থেরে অনুমোদনং ¶ ৰত্তুং আরদ্ধমত্তে সকলং রাজনিৰেসনং গন্ধপূরং ৰিয জাতং. রাজা ¶ ‘‘সচ্চমেৰেসা আহা’’তি পসীদিত্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং তং কারণং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘অযং অতীতে ধম্মকথং সুণন্তো ‘সাধু সাধূ’তি সাধুকারং পৰত্তেন্তো সক্কচ্চং অস্সোসি, তম্মূলকো তেন মহারাজ অযমানিসংসো লদ্ধো’’তি আচিক্খি.
‘‘সদ্ধম্মদেসনাকালে, সাধু সাধূতি ভাসতো;
মুখতো জাযতে গন্ধো, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি.
সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি. ইমস্মিং ৰগ্গে ৰট্টমেৰ কথিতং.
রূপাদিৰগ্গৰণ্ণনা.
২. নীৰরণপ্পহানৰগ্গৰণ্ণনা
১১. দুতিযস্স ¶ পঠমে একধম্মম্পীতি এত্থ ‘‘তস্মিং খো পন সমযে ধম্মা হোন্তী’’তিআদীসু (ধ. স. ১২১) ৰিয নিস্সত্তট্ঠেন ধম্মো ৰেদিতব্বো. তস্মা একধম্মম্পীতি নিস্সত্তং একসভাৰম্পীতি অযমেত্থ অত্থো. অনুপ্পন্নোৰাতি এত্থ পন ‘‘ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায (ম. নি. ১.৪০২; সং. নি. ২.১১) যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা’’তি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) এৰমাদীসু ৰিয ¶ সমুচ্চযত্থো ৰাসদ্দো দট্ঠব্বো, ন ৰিকপ্পত্থো. অযঞ্হেত্থ অত্থো – যেন ধম্মেন অনুপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি, তমহং যথা সুভনিমিত্তং, এৰং অঞ্ঞং ন পস্সামীতি. তত্থ অনুপ্পন্নোতি অজাতো অসঞ্জাতো অপাতুভূতো অসমুদাগতো. কামচ্ছন্দোতি ‘‘যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী ¶ কামতণ্হা’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৫৬) নযেন ৰিত্থারিতং কামচ্ছন্দনীৰরণং. উপ্পজ্জতীতি নিব্বত্ততি পাতুভৰতি. সো পনেস অসমুদাচারৰসেন ৰা অননুভূতারম্মণৰসেন ৰা অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বো. অঞ্ঞথা হি অনমতগ্গে সংসারে অনুপ্পন্নো নাম নত্থি.
তত্থ একচ্চস্স ৰত্তৰসেন কিলেসো ন সমুদাচরতি, একচ্চস্স গন্থধুতঙ্গসমাধি- ৰিপস্সনানৰকম্মাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন. কথং? একচ্চো হি ৰত্তসম্পন্নো হোতি, তস্স দ্ৰেঅসীতি খুদ্দকৰত্তানি চুদ্দস মহাৰত্তানি চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণপানীযমাল়কউপোসথাগারআগন্তুকগমিকৰত্তানি চ করোন্তস্সেৰ কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ৰত্তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ভিন্নৰত্তস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারঞ্চেৰ সতিৰোস্সগ্গঞ্চ আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো গন্থযুত্তো হোতি, একম্পি নিকাযং গণ্হাতি দ্ৰেপি তযোপি চত্তারোপি পঞ্চপি. তস্স তেপিটকং বুদ্ধৰচনং অত্থৰসেন পাল়িৰসেন অনুসন্ধিৰসেন পুব্বাপরৰসেন গণ্হন্তস্স সজ্ঝাযন্তস্স ৰাচেন্তস্স দেসেন্তস্স পকাসেন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ¶ গন্থকম্মং পহায কুসীতস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো পন ধুতঙ্গধরো হোতি, তেরস ধুতঙ্গগুণে সমাদায ৰত্ততি. তস্স পন ধুতঙ্গগুণে পরিহরন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ধুতঙ্গানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা বাহুল্লায আৰত্তস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে ¶ আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো ¶ অট্ঠসু সমাপত্তীসু চিণ্ণৰসী হোতি, তস্স পঠমজ্ঝানাদীসু আৰজ্জনৰসিআদীনং ৰসেন ৰিহরন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স পরিহীনজ্ঝানস্স ৰা ৰিস্সট্ঠজ্ঝানস্স ৰা ভস্সাদীসু অনুযুত্তস্স ৰিহরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো পন ৰিপস্সকো হোতি, সত্তসু ৰা অনুপস্সনাসু অট্ঠারসসু ৰা মহাৰিপস্সনাসু কম্মং করোন্তো ৰিহরতি. তস্সেৰং ৰিহরতো কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ৰিপস্সনাকম্মং পহায কাযদল়্হীবহুলস্স ৰিহরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো নৰকম্মিকো হোতি, উপোসথাগারভোজনসালাদীনি কারেতি. তস্স তেসং উপকরণানি চিন্তেন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স নৰকম্মে নিট্ঠিতে ৰা ৰিস্সট্ঠে ৰা অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
একচ্চো পন ব্রহ্মলোকা আগতো সুদ্ধসত্তো হোতি, তস্স অনাসেৰনতায কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স লদ্ধাসেৰনস্স অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম. এৰং তাৰ অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নস্স উপ্পন্নতা ৰেদিতব্বা.
কথং ¶ অননুভূতারম্মণৰসেন? ইধেকচ্চো অননুভূতপুব্বং মনাপিযং রূপাদিআরম্মণং লভতি, তস্স তত্থ অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম রাগো উপ্পজ্জতি. এৰং অননুভূতারম্মণৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.
উপ্পন্নোতি জাতো সঞ্জাতো নিব্বত্তো অভিনিব্বত্তো পাতুভূতো. ভিয্যোভাৰাযাতি ¶ পুনপ্পুনভাৰায. ৰেপুল্লাযাতি ৰিপুলভাৰায রাসিভাৰায. তত্থ সকিং উপ্পন্নো কামচ্ছন্দো ন নিরুজ্ঝিস্সতি, সকিং নিরুদ্ধো ¶ ৰা স্ৰেৰ পুন উপ্পজ্জিস্সতীতি অট্ঠানমেতং. একস্মিং পন নিরুদ্ধে তস্মিং ৰা আরম্মণে অঞ্ঞস্মিং ৰা আরম্মণে অপরাপরং উপ্পজ্জমানো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি নাম.
সুভনিমিত্তন্তি রাগট্ঠানিযং আরম্মণং. ‘‘সনিমিত্তা, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা, নো অনিমিত্তা’’তি এত্থ নিমিত্তন্তি পচ্চযস্স নামং. ‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পঞ্চ নিমিত্তানি কালেন কালং মনসিকাতব্বানী’’তি (ম. নি. ১.২১৬) এত্থ কারণস্স. ‘‘সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতী’’তি (অ. নি. ৯.৩৫) এত্থ সমাধিস্স. ‘‘যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতী’’তি (অ. নি. ৬.২৭) এত্থ ৰিপস্সনায. ইধ পন রাগট্ঠানিযো ইট্ঠারম্মণধম্মো ‘‘সুভনিমিত্ত’’ন্তি অধিপ্পেতো. অযোনিসোমনসিকরোতোতি. ‘‘তত্থ কতমো অযোনিসোমনসিকারো? অনিচ্চে নিচ্চন্তি, দুক্খে সুখন্তি, অনত্তনি অত্তাতি, অসুভে সুভন্তি, অযোনিসোমনসিকারো উপ্পথমনসিকারো, সচ্চৰিপ্পটিকূলেন ৰা চিত্তস্স আৰজ্জনা অন্ৰাৰজ্জনা আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো. অযং ৰুচ্চতি অযোনিসোমনসিকারো’’তি (ৰিভ. ৯৩৬) ইমস্স মনসিকারস্স ৰসেন অনুপাযেন মনসিকরোন্তস্সাতি.
১২. দুতিযে ¶ ব্যাপাদোতি ভত্তব্যাপত্তি ৰিয চিত্তস্স ব্যাপজ্জনং পকতিৰিজহনভাৰো. ‘‘তত্থ কতমং ব্যাপাদনীৰরণং? অনত্থং মে অচরীতি আঘাতো জাযতী’’তি (ধ. স. ১১৬০) এৰং ৰিত্থারিতস্স ব্যাপাদনীৰরণস্সেতং অধিৰচনং. পটিঘনিমিত্তন্তি অনিট্ঠং নিমিত্তং. পটিঘস্সপি পটিঘারম্মণস্সপি এতং অধিৰচনং. ৰুত্তম্পি চেতং অট্ঠকথাযং – ‘‘পটিঘম্পি পটিঘনিমিত্তং, পটিঘারম্মণোপি ধম্মো পটিঘনিমিত্ত’’ন্তি. সেসমেত্থ ¶ কামচ্ছন্দে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যথা চেত্থ, এৰং ইতো পরেসুপি. তত্থ তত্থ হি ৰিসেসমত্তমেৰ ৰক্খামাতি.
১৩. ততিযে থিনমিদ্ধন্তি থিনঞ্চেৰ মিদ্ধঞ্চ. তেসু চিত্তস্স অকম্মঞ্ঞতা থিনং, আলসিযভাৰস্সেতং অধিৰচনং. তিণ্ণং খন্ধানং অকম্মঞ্ঞতা মিদ্ধং, কপিমিদ্ধস্স ¶ পচলাযিকভাৰস্সেতং অধিৰচনং. উভিন্নম্পি ‘‘তত্থ কতমং থিনং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা. তত্থ কতমং মিদ্ধং? যা কাযস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওনাহো পরিযোনাহো’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৬২-১১৬৩) নযেন ৰিত্থারো ৰেদিতব্বো. অরতীতিআদীনি ৰিভঙ্গে ৰিভত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘তত্থ কতমা অরতি? পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ¶ ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমনা উক্কণ্ঠিতা পরিতস্সিতা, অযং ৰুচ্চতি অরতি. তত্থ কতমা তন্দী? যা তন্দী তন্দিযনা তন্দিমনতা আলস্সং আলস্সাযনা আলস্সাযিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি তন্দী. তত্থ কতমা ৰিজম্ভিতা? যা কাযস্স জম্ভনা ৰিজম্ভনা আনমনা ৰিনমনা সন্নমনা পণমনা ব্যাধিযকং, অযং ৰুচ্চতি ৰিজম্ভিতা. তত্থ কতমো ভত্তসম্মদো? যা ভুত্তাৰিস্স ভত্তমুচ্ছা ভত্তকিলমথো ভত্তপরিল়াহো কাযদুট্ঠুল্লং, অযং ৰুচ্চতি ভত্তসম্মদো. তত্থ কতমং চেতসো চ লীনত্তং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা থিযিতত্তং চিত্তস্স, ইদং ৰুচ্চতি চেতসো চ লীনত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৮৫৬, ৮৫৭, ৮৫৯, ৮৬০).
এত্থ চ পুরিমা চত্তারো ধম্মা থিনমিদ্ধনীৰরণস্স সহজাতৰসেনাপি উপনিস্সযৰসেনাপি পচ্চযা হোন্তি, চেতসো চ লীনত্তং অত্তনোৰ অত্তনা সহজাতং ন হোতি, উপনিস্সযকোটিযা পন হোতীতি.
১৪. চতুত্থে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চন্তি উদ্ধচ্চঞ্চেৰ কুক্কুচ্চঞ্চ. তত্থ উদ্ধচ্চং নাম চিত্তস্স উদ্ধতাকারো. কুক্কুচ্চং নাম অকতকল্যাণস্স কতপাপস্স তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারো. চেতসো অৰূপসমোতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্সেৰেতং নামং. অৰূপসন্তচিত্তস্সাতি ঝানেন ৰা ৰিপস্সনায ৰা ¶ অৰূপসমিতচিত্তস্স. অযং ¶ পন অৰূপসমো উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপনিস্সযকোটিযা পচ্চযো হোতীতি.
১৫. পঞ্চমে ¶ ৰিচিকিচ্ছাতি ‘‘সত্থরি কঙ্খতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৬৭) নযেন ৰিত্থারিতং ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং. অযোনিসোমনসিকারো ৰুত্তলক্খণোযেৰাতি.
১৬. ছট্ঠে অনুপ্পন্নো ৰা কামচ্ছন্দো নুপ্পজ্জতীতি অসমুদাচারৰসেন ৰা অননুভূতারম্মণৰসেন ৰাতি দ্ৰীহেৰ কারণেহি অনুপ্পন্নো ন উপ্পজ্জতি, তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি, পুন হেতুং ৰা পচ্চযং ৰা ন লভতি. ইধাপি ৰত্তাদীনংযেৰ ৰসেন অসমুদাচারো ৰেদিতব্বো. একচ্চস্স হি ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তে যুত্তস্স ৰত্তং করোন্তস্সেৰ কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ৰত্তৰসেন ৰিক্খম্ভিতো হোতি. সো তং তথাৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মিলক্খতিস্সত্থেরো ৰিয.
সো কিরাযস্মা রোহণজনপদে গামেণ্ডৰালমহাৰিহারস্স ভিক্খাচারে নেসাদকুলে নিব্বত্তো. ৰযং আগম্ম কতঘরাৰাসো ‘‘পুত্তদারং পোসেস্সামী’’তি অদূহলসতং সণ্ঠপেত্ৰা পাসসতং যোজেত্ৰা সূলসতং রোপেত্ৰা বহুং পাপং আযূহন্তো একদিৰসং গেহতো অগ্গিঞ্চ লোণঞ্চ গহেত্ৰা অরঞ্ঞং গতো. পাসে বদ্ধমিগং ৰধিত্ৰা অঙ্গারপক্কমংসং খাদিত্ৰা পিপাসিতো হুত্ৰা গামেণ্ডৰালমহাৰিহারং পৰিট্ঠো পানীযমাল়কে দসমত্তেসু পানীযঘটেসু পিপাসাৰিনোদনমত্তম্পি পানীযং অলভন্তো, ‘‘কিং নামেতং ¶ এত্তকানং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানে পিপাসায আগতানং পিপাসাৰিনোদনমত্তং পানীযং নত্থী’’তি উজ্ঝাযিতুং আরদ্ধো. চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরো তস্স কথং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং গচ্ছন্তো পানীযমাল়কে দসমত্তে পানীযঘটে পূরে দিস্ৰা ‘‘জীৰমানপেতকসত্তো অযং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘উপাসক, সচে পিপাসিতোসি, পিৰ পানীয’’ন্তি ৰত্ৰা কুটং উক্খিপিত্ৰা তস্স হত্থেসু আসিঞ্চি. তস্স কম্মং পটিচ্চ পীতপীতং পানীযং তত্তকপালে পক্খিত্তমিৰ নস্সতি, সকলেপি ঘটে পিৰতো পিপাসা ন পচ্ছিজ্জি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘যাৰ দারুণঞ্চ তে, উপাসক, কম্মং কতং, ইদানেৰ পেতো জাতো, ৰিপাকো কীদিসো ভৰিস্সতী’’তি?
সো তস্স কথং সুত্ৰা লদ্ধসংৰেগো থেরং ৰন্দিত্ৰা তানি অদূহলাদীনি ৰিসঙ্খরিত্ৰা ৰেগেন ঘরং ¶ গন্ত্ৰা পুত্তদারং ওলোকেত্ৰা সত্থানি ¶ ভিন্দিত্ৰা দীপকমিগপক্খিনো অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেত্ৰা থেরং পচ্চুপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. দুক্করা, আৰুসো, পব্বজ্জা, কথং ত্ৰং পব্বজিস্সসীতি? ভন্তে, এৰরূপং পচ্চক্খকারণং দিস্ৰা কথং ন পব্বজিস্সামীতি? থেরো তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. সো ৰত্তারভিতো হুত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হন্তো একদিৰসং দেৰদূতসুত্তে ‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা পুন মহানিরযে পক্খিপন্তী’’তি (ম. নি. ৩.২৭০; অ. নি. ৩.৩৬) ইমং ঠানং সুত্ৰা ‘‘এত্তকং দুক্খরাসিং অনুভৰিতসত্তং পুন মহানিরযে পক্খিপন্তি, অহো ভারিযো, ভন্তে, মহানিরযো’’তি আহ. আমাৰুসো, ভারিযোতি. সক্কা, ভন্তে, পস্সিতুন্তি? ‘‘ন সক্কা পস্সিতুং, দিট্ঠসদিসং কাতুং ¶ একং কারণং দস্সেস্সামী’’তি সামণেরে সমাদপেত্ৰা পাসাণপিট্ঠে অল্লদারুরাসিং কারেহীতি. সো তথা কারেসি. থেরো যথানিসিন্নোৰ ইদ্ধিযা অভিসঙ্খরিত্ৰা মহানিরযতো খজ্জোপনকমত্তং অগ্গিপপটিকং নীহরিত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ তস্স থেরস্স দারুরাসিম্হি পক্খিপি. তস্স তত্থ নিপাতো চ দারুরাসিনো ঝাযিত্ৰা ছারিকভাৰূপগমনঞ্চ অপচ্ছা অপুরিমং অহোসি.
সো তং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং সাসনে কতি ধুরানি নামা’’তি পুচ্ছি. আৰুসো, ৰিপস্সনাধুরং, গন্থধুরন্তি. ‘‘ভন্তে, গন্থো নাম পটিবলস্স ভারো, ময্হং পন দুক্খূপনিসা সদ্ধা, ৰিপস্সনাধুরং পূরেস্সামি কম্মট্ঠানং মে দেথা’’তি ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. থেরো ‘‘ৰত্তসম্পন্নো ভিক্খূ’’তি ৰত্তসীসে ঠত্ৰা তস্স কম্মট্ঠানং কথেসি. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিপস্সনায চ কম্মং করোতি, ৰত্তঞ্চ পূরেতি. একদিৰসং চিত্তলপব্বতমহাৰিহারে ৰত্তং করোতি, একদিৰসং গামেণ্ডৰালমহাৰিহারে, একদিৰসং গোচরগামমহাৰিহারে. থিনমিদ্ধে ওক্কন্তমত্তে ৰত্তপরিহানিভযেন পলালৰরণকং তেমেত্ৰা সীসে ঠপেত্ৰা পাদে উদকে ওতারেত্ৰা নিসীদতি. সো একদিৰসং চিত্তলপব্বতমহাৰিহারে দ্ৰে যামে ৰত্তং কত্ৰা বলৰপচ্চূসকালে নিদ্দায ওক্কমিতুং আরদ্ধায অল্লপলালং সীসে ঠপেত্ৰা নিসিন্নো পাচীনপব্বতপস্সে সামণেরস্স অরুণৰতিযসুত্তন্তং সজ্ঝাযন্তস্স –
‘‘আরম্ভথ নিক্কমথ, যুঞ্জথ বুদ্ধসাসনে;
ধুনাথ মচ্চুনো সেনং, নল়াগারংৰ কুঞ্জরো.
‘‘যো ¶ ¶ ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, অপ্পমত্তো ৰিহস্সতি;
পহায জাতিসংসারং, দুক্খস্সন্তং করিস্সতী’’তি. (সং. নি. ১.১৮৫) –
ইদং ঠানং সুত্ৰা ‘‘মাদিসস্স আরদ্ধৰীরিযস্স ভিক্খুনো সম্মাসম্বুদ্ধেন ইদং কথিতং ভৰিস্সতী’’তি পীতিং উপ্পাদেত্ৰা ¶ ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠায অপরাপরং ৰাযমন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. পরিনিব্বানকালে চ তদেৰ কারণং দস্সেন্তো এৰমাহ –
‘‘অল্লং পলালপুঞ্জাহং, সীসেনাদায চঙ্কমিং;
পত্তোস্মি ততিযং ঠানং, এত্থ মে নত্থি সংসযো’’তি.
এৰরূপস্স ৰত্তৰসেন ৰিক্খম্ভিতকিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.
একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ গন্থে যুত্তস্স গন্থং উগ্গণ্হন্তস্স সজ্ঝাযন্তস্স ৰাচেন্তস্স দেসেন্তস্স পকাসেন্তস্স চ কিলেসো ওকাসং ন লভতি, গন্থৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মলিযদেৰত্থেরো ৰিয. সো কিরাযস্মা তিৰস্সভিক্খুকালে কল্লগামকে মণ্ডলারামমহাৰিহারে উদ্দেসঞ্চ গণ্হাতি, ৰিপস্সনায চ কম্মং করোতি. তস্সেকদিৰসং কল্লগামে ভিক্খায চরতো একা উপাসিকা যাগুউল়ুঙ্কং দত্ৰা পুত্তসিনেহং উপ্পাদেত্ৰা থেরং অন্তোনিৰেসনে নিসীদাপেত্ৰা পণীতভোজনং ভোজেত্ৰা ‘‘কতরগামৰাসিকোসি তাতা’’তি পুচ্ছি. মণ্ডলারামমহাৰিহারে গন্থকম্মং করোমি, উপাসিকেতি. তেন হি তাত যাৰ গন্থকম্মং করোসি, ইধেৰ নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হাসীতি. সো তং অধিৰাসেত্ৰা তত্থ নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হাতি, ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং করোন্তো ‘‘সুখং হোতু, দুক্খা মুচ্চতূ’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেত্ৰা গচ্ছতি. অন্তোৰস্সে তেমাসং তস্সাযেৰ সঙ্গহং করোন্তো পিণ্ডাপচিতিং কত্ৰা মহাপৰারণায সহ পটিসম্ভিদাহি ¶ অরহত্তং পাপুণি. নেৰাসিকমহাথেরো আহ – ‘‘আৰুসো মহাদেৰ, অজ্জ ৰিহারে মহাজনো সন্নিপতিস্সতি, তস্স ধম্মদানং দদেয্যাসী’’তি. থেরো অধিৰাসেসি.
দহরসামণেরা ¶ উপাসিকায সঞ্ঞং অদংসু – ‘‘অজ্জ তে পুত্তো ধম্মং কথেস্সতি, ৰিহারং গন্ত্ৰা ¶ সুণেয্যাসী’’তি. তাতা, ন সব্বেৰ ধম্মকথং জানন্তি, মম পুত্তো এত্তকং কালং ময্হং কথেন্তো ‘‘সুখং হোতু, দুক্খা মুচ্চতূ’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেসি, মা কেল়িং করোথাতি. মা, ত্ৰং উপাসিকে, জাননং ৰা অজাননং ৰা উপট্ঠহস্সু, ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মমেৰ সুণাহীতি. উপাসিকা গন্ধমালাদীনি গহেত্ৰা গন্ত্ৰা পূজেত্ৰা পরিসন্তে ধম্মং সুণমানা নিসীদি. দিৰাধম্মকথিকো চ সরভাণকো চ অত্তনো পমাণং ঞত্ৰা উট্ঠহিংসু. ততো মলিযদেৰত্থেরো ধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা অনুপুব্বিং কথং ৰত্ৰা – ‘‘মযা মহাউপাসিকায তযো মাসে দ্ৰীহেৰ পদেহি অনুমোদনা কতা, অজ্জ সব্বরত্তিং তীহি পিটকেহি সম্মসিত্ৰা তস্সেৰ পদদ্ৰযস্স অত্থং কথেস্সামী’’তি ধম্মদেসনং আরভিত্ৰা সব্বরত্তিং কথেসি. অরুণুগ্গমনে দেসনাপরিযোসানে মহাউপাসিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.
অপরোপি তস্মিংযেৰ মহাৰিহারে তিস্সভূতিত্থেরো নাম ৰিনযং গণ্হন্তো ভিক্খাচারৰেলাযং অন্তোগামং পৰিট্ঠো ৰিসভাগারম্মণং ওলোকেসি. তস্স লোভো উপ্পজ্জি, সো পতিট্ঠিতপাদং অচালেত্ৰা অত্তনো পত্তে যাগুং উপট্ঠাকদহরস্স পত্তে আকিরিত্ৰা ‘‘অযং ৰিতক্কো ৰড্ঢমানো মং চতূসু অপাযেসু সংসীদাপেস্সতী’’তি ততোৰ নিৰত্তিত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো আহ – ‘‘একো মে ব্যাধি উপ্পন্নো, অহং এতং তিকিচ্ছিতুং সক্কোন্তো আগমিস্সামি, ইতরথা নাগমিস্সামি. তুম্হে দিৰা উদ্দেসঞ্চ সাযং উদ্দেসঞ্চ মং ওলোকেত্ৰা ঠপেথ, পচ্চূসকালে উদ্দেসং ¶ পন মা ঠপযিত্থা’’তি এৰং ৰত্ৰা মলযৰাসিমহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরস্স সন্তিকং অগমাসি. থেরো অত্তনো পণ্ণসালায পরিভণ্ডং করোন্তো তং অনোলোকেত্ৰাৰ ‘‘পটিসামেহি, আৰুসো, তৰ পত্তচীৰর’’ন্তি আহ. ভন্তে, একো মে ব্যাধি অত্থি, সচে তুম্হে তং তিকিচ্ছিতুং সক্কোথ, পটিসামেস্সামীতি. আৰুসো, উপ্পন্নং রোগং তিকিচ্ছিতুং সমত্থস্স সন্তিকং আগতোসি, পটিসামেহীতি. সুব্বচো ভিক্খু ‘‘অম্হাকং আচরিযো অজানিত্ৰা এৰং ন ৰক্খতী’’তি পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা থেরস্স ৰত্তং দস্সেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
থেরো ¶ ‘‘রাগচরিতো অয’’ন্তি ঞত্ৰা অসুভকম্মট্ঠানং কথেসি. সো উট্ঠায পত্তচীৰরং অংসে লগ্গেত্ৰা থেরং পুনপ্পুনং ৰন্দি. কিং, আৰুসো, মহাভূতি অতিরেকনিপচ্চকারং দস্সেসীতি? ভন্তে, সচে অত্তনো কিচ্চং কাতুং সক্খিস্সামি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে, ইদং মে পচ্ছিমদস্সনন্তি! গচ্ছাৰুসো, মহাভূতি তাদিসস্স যুত্তযোগস্স কুলপুত্তস্স ন ঝানং ৰা ৰিপস্সনা ¶ ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা দুল্লভন্তি. সো থেরস্স কথং সুত্ৰা নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা আগমনকালে ৰৰত্থাপিতং ছন্নং সেপণ্ণিগচ্ছমূলং গন্ত্ৰা পল্লঙ্কেন নিসিন্নো অসুভকম্মট্ঠানং পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠায পচ্চূসকালে উদ্দেসং সম্পাপুণি. এৰরূপানং গন্থৰসেন ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা তথা ৰিক্খম্ভিতাৰ হোন্তি.
একচ্চস্স পন ৰুত্তনযেনেৰ ধুতঙ্গানি পরিহরতো কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ধুতঙ্গৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি গামন্তপব্ভারৰাসী মহাসীৰত্থেরো ৰিয. থেরো কির মহাগামে তিস্সমহাৰিহারে ৰসন্তো তেপিটকং অত্থৰসেন চ পাল়িৰসেন চ অট্ঠারস মহাগণে ৰাচেতি. থেরস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সট্ঠিসহস্স ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ . তেসু একো ভিক্খু অত্তনা পটিৰিদ্ধধম্মং আরব্ভ উপ্পন্নসোমনস্সো চিন্তেসি – ‘‘অত্থি নু খো ইদং সুখং অম্হাকং আচরিযস্সা’’তি. সো আৰজ্জেন্তো থেরস্স পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘একেনুপাযেন থেরস্স সংৰেগং উপ্পাদেস্সামী’’তি অত্তনো ৰসনট্ঠানতো থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ৰত্তং দস্সেত্ৰা নিসীদি. অথ নং থেরো ‘‘কিং আগতোসি, আৰুসো, পিণ্ডপাতিকা’’তি আহ. ‘‘সচে মে ওকাসং করিস্সথ, একং ধম্মপদং গণ্হিস্সামী’’তি আগতোস্মি, ভন্তেতি. বহূ, আৰুসো, গণ্হন্তি, তুয্হং ওকাসো ন ভৰিস্সতীতি. সো সব্বেসু রত্তিদিৰসভাগেসু ওকাসং অলভন্তো, ‘‘ভন্তে, এৰং ওকাসে অসতি মরণস্স কথং ওকাসং লভিস্সথা’’তি আহ. তদা থেরো চিন্তেসি – ‘‘নাযং উদ্দেসত্থায আগতো, ময্হং পনেস সংৰেগজননত্থায আগতো’’তি. সোপি থেরো ‘‘ভিক্খুনা নাম, ভন্তে, মাদিসেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা মণিৰণ্ণে আকাসে উপ্পতিত্ৰা অগমাসি.
থেরো ¶ তস্স গতকালতো পট্ঠায জাতসংৰেগো দিৰা উদ্দেসঞ্চ সাযং উদ্দেসঞ্চ ৰাচেত্ৰা পত্তচীৰরং হত্থপাসে ঠপেত্ৰা পচ্চূসকালে উদ্দেসং গহেত্ৰা ওতরন্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং পত্তচীৰরমাদায ওতিণ্ণো তেরস ধুতগুণে পরিপুণ্ণে অধিট্ঠায গামন্তপব্ভারসেনাসনং গন্ত্ৰা পব্ভারং পটিজগ্গিত্ৰা মঞ্চপীঠং উস্সাপেত্ৰা ‘‘অরহত্তং অপত্ৰা মঞ্চে পিট্ঠিং ন পসারেস্সামী’’তি মানসং বন্ধিত্ৰা চঙ্কমং ওতরি. তস্স ‘‘অজ্জ অরহত্তং গণ্হিস্সামি অজ্জ অরহত্তং গণ্হিস্সামী’’তি ঘটেন্তস্সেৰ পৰারণা সম্পত্তা. সো পৰারণায উপকট্ঠায ‘‘পুথুজ্জনভাৰং পহায ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো অতিৰিয কিলমতি. সো তায ¶ পৰারণায মগ্গং ৰা ফলং ৰা উপ্পাদেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মাদিসোপি নাম আরদ্ধৰিপস্সকো ন লভতি, যাৰ দুল্লভঞ্চ ৰতিদং অরহত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা তেনেৰ নিযামেন ঠানচঙ্কমবহুলো হুত্ৰা তিংস ৰস্সানি সমণধম্মং কত্ৰা মহাপৰারণায মজ্ঝে ঠিতং পুণ্ণচন্দং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো চন্দমণ্ডলং ¶ ৰিসুদ্ধং, উদাহু ময্হং সীল’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘চন্দমণ্ডলে সসলক্খণং পঞ্ঞাযতি, ময্হং পন উপসম্পদতো পট্ঠায যাৰজ্জদিৰসা সীলস্মিং কাল়কং ৰা তিলকো ৰা নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা সঞ্জাতপীতিসোমনস্সো পরিপক্কঞাণত্তা পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স ধুতঙ্গৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.
একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ পঠমজ্ঝানাদিসমাপজ্জনবহুলতায কিলেসো ওকাসং ন লভতি, সমাপত্তিৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মহাতিস্সত্থেরো ৰিয. থেরো কির অৰস্সিককালতো পট্ঠায অট্ঠসমাপত্তিলাভী. সো সমাপত্তিৰিক্খম্ভিতানং কিলেসানং অসমুদাচারেন উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেনেৰ অরিযমগ্গসামন্তং কথেতি, সট্ঠিৰস্সকালেপি অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ন জানাতি. অথেকদিৰসং মহাগামে তিস্সমহাৰিহারতো ভিক্খুসঙ্ঘো তলঙ্গরৰাসিধম্মদিন্নত্থেরস্স সাসনং পেসেসি ‘‘থেরো আগন্ত্ৰা অম্হাকং ধম্মকথং কথেতূ’’তি. থেরো অধিৰাসেত্ৰা ‘‘মম সন্তিকে মহল্লকতরো ভিক্খু নত্থি, মহাতিস্সত্থেরো খো পন মে কম্মট্ঠানাচরিযো, তং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা গমিস্সামী’’তি ¶ চিন্তেন্তো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো থেরস্স ৰিহারং গন্ত্ৰা দিৰাট্ঠানে থেরস্স ৰত্তং দস্সেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
থেরো আহ – ‘‘কিং, ধম্মদিন্ন, চিরস্সং আগতোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, তিস্সমহাৰিহারতো মে ভিক্খুসঙ্ঘো সাসনং পেসেসি, অহং এককো ন গমিস্সামি, তুম্হেহি পন সদ্ধিং গন্তুকামো হুত্ৰা আগতোম্হী’’তি সারণীযকথং কথেন্তোৰ পপঞ্চেত্ৰা ‘‘কদা, ভন্তে, তুম্হেহি অযং ধম্মো অধিগতো’’তি পুচ্ছি. সট্ঠিমত্তানি, আৰুসো ধম্মদিন্ন, ৰস্সানি হোন্তীতি ¶ . সমাপত্তিং পন, ভন্তে, ৰল়ঞ্জেথাতি. আম, আৰুসোতি. একং পোক্খরণিং মাপেতুং সক্কুণেয্যাথ, ভন্তেতি? ‘‘ন, আৰুসো, এতং ভারিয’’ন্তি ৰত্ৰা সম্মুখট্ঠানে পোক্খরণিং মাপেসি. ‘‘এত্থ, ভন্তে, একং পদুমগচ্ছং মাপেথা’’তি চ ৰুত্তো তম্পি মাপেসি. ইদানেত্থ মহন্তং পুপ্ফং দস্সেথাতি. থেরো তম্পি দস্সেসি. এত্থ সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং ইত্থিরূপং দস্সেথাতি ¶ . থেরো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং ইত্থিরূপং দস্সেসি. ততো নং আহ – ‘‘ইদং, ভন্তে, পুনপ্পুনং সুভতো মনসি করোথা’’তি. থেরো অত্তনাৰ মাপিতং ইত্থিরূপং ওলোকেন্তো লোভং উপ্পাদেসি. তদা অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অৰস্সযো মে সপ্পুরিস হোহী’’তি অন্তেৰাসিকস্স সন্তিকে উক্কুটিকং নিসীদি. ‘‘এতদত্থমেৰাহং, ভন্তে, আগতো’’তি থেরস্স অসুভৰসেন সল্লহুকং কত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা থেরস্স ওকাসং কাতুং বহি নিক্খন্তো. সুপরিমদ্দিতসঙ্খারো থেরো তস্মিং দিৰাট্ঠানতো নিক্খন্তমত্তেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা ধম্মদিন্নত্থেরো তিস্সমহাৰিহারং গন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স ধম্মকথং কথেসি. এৰরূপস্স সমাপত্তিৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.
একচ্চস্স পন ৰুত্তনযেনেৰ ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ৰিপস্সনাৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি, বুদ্ধকালে সট্ঠিমত্তা আরদ্ধৰিপস্সকা ভিক্খূ ৰিয. তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিৰিত্তং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তা কিলেসানং অসমুদাচারৰসেন ‘‘পটিৰিদ্ধমগ্গফলা ময’’ন্তি সঞ্ঞায মগ্গফলত্থায ¶ ৰাযামং অকত্ৰা ‘‘অম্হেহি পটিৰিদ্ধধম্মং দসবলস্স আরোচেস্সামা’’তি সত্থু সন্তিকং ¶ আগচ্ছন্তি.
সত্থা তেসং পুরে আগমনতোৰ আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, পধানকম্মিকা ভিক্খূ অজ্জ মং পস্সিতুং আগমিস্সন্তি, তেসং মম দস্সনায ওকাসং অকত্ৰা ‘আমকসুসানং গন্ত্ৰা অল্লঅসুভভাৰনং করোথা’তি পহিণেয্যাসী’’তি. থেরো তেসং আগতানং সত্থারা কথিতসাসনং আরোচেসি. তে ‘‘তথাগতো অজানিত্ৰা ন কথেস্সতি, অদ্ধা এত্থ কারণং ভৰিস্সতী’’তি আমকসুসানং গন্ত্ৰা অল্লঅসুভং ওলোকেন্তা লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘ইদং নূন সম্মাসম্বুদ্ধেন দিট্ঠং ভৰিস্সতী’’তি জাতসংৰেগা লদ্ধমগ্গং কম্মট্ঠানং আদিতো পট্ঠায আরভিংসু. সত্থা তেসং ৰিপস্সনায আরদ্ধভাৰং ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ইমং ওভাসগাথমাহ –
‘‘যানিমানি অপত্তানি, অলাবূনেৰ সারদে;
কাপোতকানি অট্ঠীনি, তানি দিস্ৰান কা রতী’’তি. (ধ. প. ১৪৯);
গাথাপরিযোসানে ¶ অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. এৰরূপানং ৰিপস্সনাৰসেন ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা তথা ৰিক্খম্ভিতাৰ হোন্তি.
একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ নৰকম্মং করোন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি, নৰকম্মৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি চিত্তলপব্বতে তিস্সত্থেরো ৰিয. তস্স কির অট্ঠৰস্সিককালে অনভিরতি উপ্পজ্জি, সো তং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো অত্তনো চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা পত্তং পচিত্ৰা কেসে ওহারেত্ৰা উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘কিং, আৰুসো মহাতিস্স, অতুট্ঠস্স ৰিয তে আকারো’’তি? আম, ভন্তে, অনভিরতি মে উপ্পন্না, তং ৰিনোদেতুং ন সক্কোমীতি. থেরো তস্সাসযং ওলোকেন্তো অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা অনুকম্পাৰসেন আহ – ‘‘আৰুসো তিস্স, মযং মহল্লকা, একং নো ৰসনট্ঠানং করোহী’’তি ¶ . দুতিযকথং অকথিতপুব্বো ভিক্খু ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছি.
অথ ¶ নং থেরো আহ – ‘‘আৰুসো, নৰকম্মং করোন্তো উদ্দেসমগ্গঞ্চ মা ৰিস্সজ্জি, কম্মট্ঠানঞ্চ মনসি করোহি, কালেন চ কালং কসিণপরিকম্মং করোহী’’তি. ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি থেরং ৰন্দিত্ৰা তথারূপং সপ্পাযট্ঠানং ওলোকেত্ৰা ‘‘এত্থ কাতুং সক্কা’’তি দারূহি পূরেত্ৰা ঝাপেত্ৰা সোধেত্ৰা ইট্ঠকাহি পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারৰাতপানাদীনি যোজেত্ৰা সদ্ধিং চঙ্কমনভূমিভিত্তিপরিকম্মাদীহি লেণং নিট্ঠাপেত্ৰা মঞ্চপীঠং সন্থরিত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিট্ঠিতং লেণে পরিকম্মং, ৰসথা’’তি আহ. আৰুসো, দুক্খেন তযা এতং কম্মং কতং, অজ্জ একদিৰসং ত্ৰঞ্ঞেৰেত্থ ৰসাহীতি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ৰন্দিত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা লেণং পৰিসিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো অত্তনা কতকম্মং আৰজ্জি. তস্স ‘‘মনাপং মযা উপজ্ঝাযস্স কাযৰেয্যাৰচ্চং কত’’ন্তি চিন্তেন্তস্স অব্ভন্তরে পীতি উপ্পন্না. সো তং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স নৰকম্মৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.
একচ্চো পন ব্রহ্মলোকতো আগতো সুদ্ধসত্তো হোতি. তস্স অনাসেৰনতায কিলেসো ন সমুদাচরতি, ভৰৰসেন ৰিক্খম্ভিতো হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা ¶ অরহত্তং গণ্হাতি আযস্মা মহাকস্সপো ৰিয. সো হি আযস্মা অগারমজ্ঝেপি কামে অপরিভুঞ্জিত্ৰা মহাসম্পত্তিং পহায পব্বজিত্ৰা নিক্খন্তো অন্তরামগ্গে পচ্চুগ্গমনত্থায আগতং সত্থারং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পদং লভিত্ৰা অট্ঠমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স ভৰৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.
যো পন অননুভূতপুব্বং রূপাদিআরম্মণং ¶ লভিত্ৰা তত্থেৰ ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি, এৰরূপস্স অননুভূতারম্মণৰসেন কামচ্ছন্দো অনুপ্পন্নোৰ নুপ্পজ্জতি নাম.
উপ্পন্নো ৰা কামচ্ছন্দো পহীযতীতি এত্থ উপ্পন্নোতি জাতো ভূতো সমুদাগতো. পহীযতীতি তদঙ্গপ্পহানং, ৰিক্খম্ভনপ্পহানং, সমুচ্ছেদপ্পহানং, পটিপস্সদ্ধিপ্পহানং, নিস্সরণপ্পহানন্তি ইমেহি পঞ্চহি পহানেহি পহীযতি, ন ¶ পুন উপ্পজ্জতীতি অত্থো. তত্থ ৰিপস্সনায কিলেসা তদঙ্গৰসেন পহীযন্তীতি ৰিপস্সনা তদঙ্গপ্পহানন্তি ৰেদিতব্বা. সমাপত্তি পন কিলেসে ৰিক্খম্ভেতীতি সা ৰিক্খম্ভনপ্পহানন্তি ৰেদিতব্বা. মগ্গো সমুচ্ছিন্দন্তো উপ্পজ্জতি, ফলং পটিপ্পস্সম্ভযমানং, নিব্বানং সব্বকিলেসেহি নিস্সটন্তি ইমানি তীণি সমুচ্ছেদপটিপস্সদ্ধিনিস্সরণপ্পহানানীতি ৰুচ্চন্তি. ইমেহি লোকিযলোকুত্তরেহি পঞ্চহি পহানেহি পহীযতীতি অত্থো.
অসুভনিমিত্তন্তি দসসু অসুভেসু উপ্পন্নং সারম্মণং পঠমজ্ঝানং. তেনাহু পোরাণা – ‘‘অসুভম্পি অসুভনিমিত্তং, অসুভারম্মণা ধম্মাপি অসুভনিমিত্ত’’ন্তি. যোনিসোমনসিকরোতোতি. ‘‘তত্থ কতমো যোনিসোমনসিকারো? অনিচ্চে অনিচ্চ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তস্স উপাযমনসিকারস্স ৰসেন মনসিকরোতো. অনুপ্পন্নো চেৰ কামচ্ছন্দো নুপ্পজ্জতীতি অসমুদাগতো ন সমুদাগচ্ছতি. উপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো পহীযতীতি সমুদাগতো চ কামচ্ছন্দো পঞ্চৰিধেন পহানেন পহীযতি.
অপিচ ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অসুভনিমিত্তস্স উগ্গহো, অসুভভাৰনানুযোগো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. দসৰিধঞ্হি ¶ ¶ অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ভাৰেন্তস্সাপি, ইন্দ্রিযেসু পিহিতদ্ৰারস্সাপি, চতুন্নং পঞ্চন্নং আলোপানং ওকাসে সতি উদকং পিৰিত্ৰা যাপনসীলতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুনোপি. তেনেতং ৰুত্তং –
‘‘চত্তারো পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;
অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);
অসুভকম্মিকতিস্সত্থেরসদিসে অসুভভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু দসঅসুভনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.
১৭. সত্তমে মেত্তা চেতোৰিমুত্তীতি সব্বসত্তেসু হিতফরণকা মেত্তা. যস্মা পন তংসম্পযুত্তচিত্তং নীৰরণাদীহি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুচ্চতি, তস্মা সা ‘‘চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুচ্চতি. ৰিসেসতো ৰা সব্বব্যাপাদপরিযুট্ঠানেন ৰিমুত্তত্তা সা চেতোৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. তত্থ ‘‘মেত্তা’’তি এত্তাৰতা ¶ পুব্বভাগোপি ৰট্টতি, ‘‘চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুত্তত্তা পন ইধ তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন অপ্পনাৰ অধিপ্পেতা. যোনিসোমনসিকরোতোতি তং মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং ৰুত্তলক্খণেন উপাযমনসিকারেন মনসিকরোন্তস্স.
অপিচ ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তি – মেত্তানিমিত্তস্স উগ্গহো, মেত্তাভাৰনানুযোগো, কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণা, পটিসঙ্খানবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. ওদিস্সকঅনোদিস্সকদিসাফরণানঞ্হি ¶ অঞ্ঞতরৰসেন মেত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ওধিসো অনোধিসো দিসাফরণৰসেন মেত্তং ভাৰেন্তস্সাপি. ‘‘ত্ৰং এতস্স কুদ্ধো কিং করিস্সসি, কিমস্স সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সসি, ননু ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সসি? পরস্স কুজ্ঝনং নাম ৰীতচ্চিতঙ্গারতত্তঅযসলাকগূথাদীনি গহেত্ৰা পরং পহরিতুকামতাসদিসং হোতি. এসোপি তৰ কুদ্ধো কিং করিস্সতি, কিং তে সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সতি? এস অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সতি, অপ্পটিচ্ছিতপহেণকং ৰিয পটিৰাতং খিত্তরজোমুট্ঠি ৰিয চ এতস্সেৰেস কোধো মত্থকে পতিস্সতী’’তি এৰং অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খতোপি, উভযকম্মস্সকতং ¶ পচ্চৰেক্খিত্ৰা পটিসঙ্খানে ঠিতস্সাপি, অস্সগুত্তত্থেরসদিসে মেত্তাভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু মেত্তানিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. সেসমিধ ইতো পরেসু চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং, ৰিসেসমত্তমেৰ পন ৰক্খামাতি.
১৮. অট্ঠমে আরম্ভধাতূআদীসু আরম্ভধাতু নাম পঠমারম্ভৰীরিযং. নিক্কমধাতু নাম কোসজ্জতো নিক্খন্তত্তা ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতু নাম পরং পরং ঠানং অক্কমনতো ততোপি বলৰতরং. অট্ঠকথাযং ¶ পন ‘‘আরম্ভো চেতসো কামানং পনূদনায, নিক্কমো চেতসো পলিঘুগ্ঘাটনায, পরক্কমো চেতসো বন্ধনচ্ছেদনাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তীহি পেতেহি অধিমত্তৰীরিযমেৰ কথিত’’ন্তি ৰুত্তং.
আরদ্ধৰীরিযস্সাতি ¶ পরিপুণ্ণৰীরিযস্স চেৰ পগ্গহিতৰীরিযস্স চ. তত্থ চতুদোসাপগতং ৰীরিযং আরদ্ধন্তি ৰেদিতব্বং. ন চ অতিলীনং হোতি, ন চ অতিপগ্গহিতং, ন চ অজ্ঝত্তং সংখিত্তং, ন চ বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং. তদেতং দুৰিধং হোতি – কাযিকং, চেতসিকঞ্চ. তত্থ ‘‘ইধ ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতী’’তি (ৰিভ. ৫১৯) এৰং রত্তিদিৰসস্স পঞ্চ কোট্ঠাসে কাযেন ঘটেন্তস্স ৰাযমন্তস্স কাযিকৰীরিযং ৰেদিতব্বং. ‘‘ন তাৰাহং ইতো লেণা নিক্খমিস্সামি, যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতী’’তি এৰং ওকাসপরিচ্ছেদেন ৰা, ‘‘ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামী’’তি এৰং নিসজ্জাদিপরিচ্ছেদেন ৰা মানসং বন্ধিত্ৰা ঘটেন্তস্স ৰাযমন্তস্স চেতসিকৰীরিযং ৰেদিতব্বং. তদুভযম্পি ইধ ৰট্টতি. দুৰিধেনাপি হি ইমিনা ৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযস্স অনুপ্পন্নঞ্চেৰ থিনমিদ্ধং নুপ্পজ্জতি, উপ্পন্নঞ্চ থিনমিদ্ধং পহীযতি মিলক্খতিস্সত্থেরস্স ৰিয, গামন্তপব্ভারৰাসিমহাসীৰত্থেরস্স ৰিয, পীতিমল্লকত্থেরস্স ৰিয, কুটুম্বিযপুত্ততিস্সত্থেরস্স ৰিয চ. এতেসু হি পুরিমা তযো অঞ্ঞে চ এৰরূপা কাযিকৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযা, কুটুম্বিযপুত্ততিস্সত্থেরো অঞ্ঞে চ এৰরূপা ¶ চেতসিকৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযা, উচ্চাৰালুকৰাসী মহানাগত্থেরো পন দ্ৰীহিপি ৰীরিযেহি আরদ্ধৰীরিযোৰ. থেরো কির একং সত্তাহং চঙ্কমতি, একং তিট্ঠতি, একং নিসীদতি, একং নিপজ্জতি. মহাথেরস্স একইরিযাপথোপি অসপ্পাযো নাম নত্থি, চতুত্থে সত্তাহে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠাসি.
অপিচ ¶ ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অতিভোজনে নিমিত্তগ্গাহো, ইরিযাপথসম্পরিৰত্তনতা, আলোকসঞ্ঞামনসিকারো, অব্ভোকাসৰাসো, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. আহরহত্থক-ভুত্তৰমিতক-তত্রৰট্টক-অলংসাটক-কাকমাসক-ব্রাহ্মণাদযো ৰিয ভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স হি সমণধম্মং করোতো থিনমিদ্ধং মহাহত্থী ৰিয ওত্থরন্তং আগচ্ছতি, চতুপঞ্চআলোপওকাসং পন ঠপেত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা যাপনসীলস্স ভিক্খুনো তং ন হোতীতি এৰং অতিভোজনে নিমিত্তং গণ্হন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি. যস্মিং ইরিযাপথে থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, ততো অঞ্ঞং পরিৰত্তেন্তস্সাপি, রত্তিং চন্দালোকদীপালোকউক্কালোকে দিৰা সূরিযালোকং মনসিকরোন্তস্সাপি ¶ , অব্ভোকাসে ৰসন্তস্সাপি, মহাকস্সপত্থেরসদিসে পহীনথিনমিদ্ধে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু ধুতঙ্গনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.
১৯. নৰমে ৰূপসন্তচিত্তস্সাতি ঝানেন ৰা ৰিপস্সনায ৰা ৰূপসমিতচিত্তস্স.
অপিচ ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে ¶ পকতঞ্ঞুতা, ৰুদ্ধসেৰিতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. বাহুসচ্চেনাপি হি একং ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, কপ্পিযাকপ্পিযপরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযপঞ্ঞত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰতায পকতঞ্ঞুনোপি, ৰুড্ঢে মহল্লকত্থেরে উপসঙ্কমন্তস্সাপি, উপালিত্থেরসদিসে ৰিনযধরে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.
২০. দসমে যোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতোতি ৰুত্তনযেনেৰ উপাযতো মনসিকরোন্তস্স.
অপিচ ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা, অধিমোক্খবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. বহুসচ্চেনাপি হি একং ¶ ৰা…পে… পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, তীণি রতনানি আরব্ভ পরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযে চিণ্ণৰসীভাৰস্সাপি, তীসু রতনেসু ওকপ্পনিযসদ্ধাসঙ্খাতঅধিমোক্খবহুলস্সাপি, সদ্ধাধিমুত্তে ৰক্কলিত্থেরসদিসে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু তিণ্ণং রতনানং গুণনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমস্মিং নীৰরণপ্পহানৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতন্তি.
নীৰরণপ্পহানৰগ্গৰণ্ণনা.
৩. অকম্মনিযৰগ্গৰণ্ণনা
২১-২২. ততিযস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে অভাৰিতন্তি অৰড্ঢিতং ভাৰনাৰসেন অপ্পৰত্তিতং. অকম্মনিযং হোতীতি কম্মক্খমং কম্মযোগ্গং ন হোতি. দুতিযে ৰুত্তৰিপরিযাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. এত্থ চ পঠমে চিত্তন্তি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং, দুতিযে ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং. তত্থ চ ৰট্টং ৰট্টপাদং, ৰিৰট্টং ৰিৰট্টপাদন্তি অযং পভেদো ৰেদিতব্বো. ৰট্টং নাম তেভূমকৰট্টং, ৰট্টপাদং নাম ৰট্টপটিলাভায কম্মং, ৰিৰট্টং নাম নৰ লোকুত্তরধম্মা, ৰিৰট্টপাদং নাম ৰিৰট্টপটিলাভায কম্মং. ইতি ইমেসু সুত্তেসু ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.
২৩-২৪. ততিযে ৰট্টৰসেনেৰ উপ্পন্নচিত্তং ৰেদিতব্বং. মহতো অনত্থায সংৰত্ততীতি দেৰমনুস্সসম্পত্তিযো মারব্রহ্মইস্সরিযানি চ দদমানম্পি পুনপ্পুনং জাতিজরাব্যাধিমরণসোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসে খন্ধধাতুআযতনপটিচ্চসমুপ্পাদৰট্টানি চ দদমানং কেৰলং দুক্খক্খন্ধমেৰ দেতীতি মহতো অনত্থায সংৰত্ততি নামাতি. চতুত্থে চিত্তন্তি ৰিৰট্টৰসেনেৰ উপ্পন্নচিত্তং.
২৫-২৬. পঞ্চমছট্ঠেসু অভাৰিতং অপাতুভূতন্তি অযং ৰিসেসো. তত্রামযধিপ্পাযো – ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং নাম উপ্পন্নম্পি অভাৰিতং অপাতুভূতমেৰ হোতি. কস্মা ¶ ? লোকুত্তরপাদকজ্ঝানৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানেসু পক্খন্দিতুং অসমত্থত্তা. ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নং পন ভাৰিতং পাতুভূতং নাম হোতি. কস্মা? তেসু ধম্মেসু পক্খন্দিতুং সমত্থত্তা. কুরুন্দকৰাসী ফুস্সমিত্তত্থেরো পনাহ – ‘‘মগ্গচিত্তমেৰ, আৰুসো, ভাৰিতং পাতুভূতং নাম হোতী’’তি.
২৭-২৮. সত্তমট্ঠমেসু অবহুলীকতন্তি পুনপ্পুনং অকতং. ইমানিপি দ্ৰে ৰট্টৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তানেৰ ৰেদিতব্বানীতি.
২৯. নৰমে ‘‘জাতিপি দুক্খা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তং দুক্খং অধিৰহতি আহরতীতি দুক্খাধিৰহং. দুক্খাধিৰাহন্তিপি পাঠো. তস্সত্থো – লোকুত্তরপাদকজ্ঝানাদি ¶ অরিযধম্মাভিমুখং দুক্খেন ¶ অধিৰাহীযতি পেসীযতীতি দুক্খাধিৰাহং. ইদম্পি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ. তঞ্হি ৰুত্তপ্পকারা দেৰমনুস্সাদিসম্পত্তিযো দদমানম্পি জাতিআদীনং অধিৰহনতো দুক্খাধিৰহং, অরিযধম্মাধিগমায দুপ্পেসনতো দুক্খাধিৰাহঞ্চ নাম হোতীতি.
৩০. দসমে ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ চিত্তং. তঞ্হি মানুসকসুখতো দিব্বসুখং, দিব্বসুখতো ঝানসুখং, ঝানসুখতো ৰিপস্সনাসুখং, ৰিপস্সনাসুখতো মগ্গসুখং, মগ্গসুখতো ফলসুখং, ফলসুখতো নিব্বানসুখং অধিৰহতি আহরতীতি সুখাধিৰহং নাম হোতি, সুখাধিৰাহং ৰা. তঞ্হি লোকুত্তরপাদকজ্ঝানাদিঅরিযধম্মাভিমুখং ¶ সুপেসযং ৰিস্সট্ঠইন্দৰজিরসদিসং হোতীতি সুখাধিৰাহন্তিপি ৰুচ্চতি. ইমস্মিম্পি ৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.
অকম্মনিযৰগ্গৰণ্ণনা.
৪. অদন্তৰগ্গৰণ্ণনা
৩১. চতুত্থস্স ¶ পঠমে অদন্তন্তি সৰিসেৰনং অদন্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং. চিত্তন্তি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ.
৩২. দুতিযে দন্তন্তি নিব্বিসেৰনং দন্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং. ইমস্মিম্পি সুত্তদ্ৰযে ৰট্টৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ কথিতং. যথা চেত্থ, এৰং ইতো পরেসুপীতি.
৩৩. ততিযে অগুত্তন্তি অগোপিতং সতিসংৰররহিতং অগুত্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং.
৩৪. চতুত্থে গুত্তন্তি গোপিতং অৰিস্সট্ঠসতিসংৰরং গুত্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং.
৩৫-৩৬. পঞ্চমছট্ঠানি অরক্খিতং রক্খিতন্তি পদৰসেন বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযেন ৰুত্তানি. অত্থো পনেত্থ পুরিমসদিসোযেৰ.
৩৭-৩৮. সত্তমট্ঠমেসুপি ¶ এসেৰ নযো. উপমা পনেত্থ অসংৰুতঘরদ্ৰারাদিৰসেন ৰেদিতব্বা.
৩৯-৪০. নৰমদসমানি চতূহিপি পদেহি যোজেত্ৰা ৰুত্তানি. ইমস্মিম্পি ৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.
অদন্তৰগ্গৰণ্ণনা.
৫. পণিহিতঅচ্ছৰগ্গৰণ্ণনা
৪১. পঞ্চমস্স ¶ ¶ পঠমে সেয্যথাপীতি ওপম্মত্থে নিপাতো. তত্র ভগৰা কত্থচি অত্থেন উপমং পরিৰারেত্ৰা দস্সেতি ৰত্থসুত্তে (ম. নি. ১.৭০ আদযো) ৰিয, পারিচ্ছত্তকোপম- (অ. নি. ৭.৬৯) অগ্গিক্খন্ধোপমাদিসুত্তেসু (অ. নি. ৭.৭২) ৰিয চ, কত্থচি উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেতি লোণম্বিলসুত্তে (অ. নি. ৩.১০১) ৰিয, সুৰণ্ণকারসুত্তসূরিযোপমাদিসুত্তেসু (অ. নি. ৭.৬৬) ৰিয চ. ইমস্মিং পন সালিসূকোপমে উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সালিসূকন্তি সালিফলস্স সূকং. যৰসূকেপি এসেৰ নযো. ৰা-সদ্দো ৰিকপ্পত্থো. মিচ্ছাপণিহিতন্তি মিচ্ছাঠপিতং. যথা ৰিজ্ঝিতুং সক্কোতি, ন এৰং উদ্ধগ্গং কত্ৰা ঠপিতন্তি অত্থো. ভেচ্ছতীতি ভিন্দিস্সতি, ছৰিং ছিন্দিস্সতীতি অত্থো. মিচ্ছাপণিহিতেন চিত্তেনাতি মিচ্ছাঠপিতেন চিত্তেন. ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অৰিজ্জন্তি অট্ঠসু ঠানেসু অঞ্ঞাণভূতং ঘনবহলং মহাঅৰিজ্জং. ৰিজ্জং উপ্পাদেস্সতীতি এত্থ ৰিজ্জন্তি অরহত্তমগ্গঞাণং. নিব্বানন্তি তণ্হাৰানতো নিক্খন্তভাৰেন এৰং ৰুত্তং অমতং. সচ্ছিকরিস্সতীতি পচ্চক্খং করিস্সতি.
৪২. দুতিযে সম্মাপণিহিতন্তি যথা ভিন্দিতুং সক্কোতি, এৰং উদ্ধগ্গং কত্ৰা সুট্ঠু ঠপিতং. অক্কন্তন্তি এত্থ পাদেনেৰ অক্কন্তং নাম হোতি, হত্থেন উপ্পীল়িতং. রুল়্হিসদ্দৰসেন পন অক্কন্তন্তেৰ ¶ ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অরিযৰোহারো. কস্মা পন অঞ্ঞে সেপণ্ণিকণ্টকমদনকণ্টকাদযো মহন্তে অগ্গহেত্ৰা সুখুমং দুব্বলং সালিসূকযৰসূকমেৰ গহিতন্তি? অপ্পমত্তকস্সাপি ¶ কুসলকম্মস্স ৰিৰট্টায সমত্থভাৰদস্সনত্থং. যথা হি সুখুমং দুব্বলং সালিসূকং ৰা যৰসূকং ৰা হোতু, মহন্তমহন্তা সেপণ্ণিকণ্টকমদনকণ্টকাদযো ৰা, এতেসু যংকিঞ্চি মিচ্ছা ঠপিতং হত্থং ৰা পাদং ৰা ভিন্দিতুং লোহিতং ৰা উপ্পাদেতুং ন সক্কোতি, সম্মা ঠপিতং পন সক্কোতি, এৰমেৰ অপ্পমত্তকং তিণমুট্ঠি মত্তদানকুসলং ৰা হোতু, মহন্তং ৰেলামদানাদিকুসলং ৰা, সচে ৰট্টসম্পত্তিং পত্থেত্ৰা ৰট্টসন্নিস্সিতৰসেন মিচ্ছা ঠপিতং হোতি, ৰট্টমেৰ আহরিতুং সক্কোতি, নো ৰিৰট্টং. ‘‘ইদং মে দানং আসৰক্খযাৰহং হোতূ’’তি এৰং পন ¶ ৰিৰট্টং পত্থেন্তেন ৰিৰট্টৰসেন সম্মা ঠপিতং অরহত্তম্পি পচ্চেকবোধিঞাণম্পি সব্বঞ্ঞুতঞাণম্পি দাতুং সক্কোতিযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘পটিসম্ভিদা ৰিমোক্খা চ, যা চ সাৰকপারমী;
পচ্চেকবোধি বুদ্ধভূমি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি. (খু. পা. ৮.১৫);
ইমস্মিং সুত্তদ্ৰযে চ ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
৪৩. ততিযে পদুট্ঠচিত্তন্তি দোসেন পদুট্ঠচিত্তং. চেতসা চেতোপরিচ্চাতি অত্তনো চিত্তেন তস্স চিত্তং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. যথাভতং নিক্খিত্তোতি যথা আহরিত্ৰা ঠপিতো. এৰং নিরযেতি এৰং নিরযে ঠিতোযেৰাতি ৰত্তব্বো. অপাযন্তিআদি ¶ সব্বং নিরযৰেৰচনমেৰ. নিরযো হি অযসঙ্খাতা সুখা অপেতোতি অপাযো, দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি দুগ্গতি, দুক্কটকারিনো এত্থ ৰিৰসা নিপতন্তীতি ৰিনিপাতো, নিরস্সাদত্থেন নিরযো.
৪৪. চতুত্থে পসন্নন্তি সদ্ধাপসাদেন পসন্নং. সুগতিন্তি সুখস্স গতিং. সগ্গং লোকন্তি রূপাদিসম্পত্তীহি সুট্ঠু অগ্গং লোকং.
৪৫. পঞ্চমে উদকরহদোতি উদকদহো. আৰিলোতি অৰিপ্পসন্নো. লুল়িতোতি অপরিসণ্ঠিতো. কললীভূতোতি কদ্দমীভূতো. সিপ্পিসম্বুকন্তিআদীসু সিপ্পিযো চ সম্বুকা চ সিপ্পিসম্বুকং. সক্খরা চ কঠলানি চ সক্খরকঠলং. মচ্ছানং গুম্বং ঘটাতি মচ্ছগুম্বং. চরন্তম্পি তিট্ঠন্তম্পীতি এত্থ সক্খরকঠলং তিট্ঠতিযেৰ, ইতরানি চরন্তিপি তিট্ঠন্তিপি. যথা পন অন্তরন্তরা ঠিতাসুপি নিসিন্নাসুপি নিপজ্জমানাসুপি ‘‘এতা গাৰিযো ¶ চরন্তী’’তি চরন্তিযো উপাদায ইতরাপি ‘‘চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰং তিট্ঠন্তমেৰ সক্খরকঠলং উপাদায ইতরম্পি দ্ৰযং ‘‘তিট্ঠন্ত’’ন্তি ৰুত্তং, ইতরং দ্ৰযং চরন্তং উপাদায সক্খরকঠলম্পি ‘‘চরন্ত’’ন্তি ৰুত্তং.
আৰিলেনাতি পঞ্চহি নীৰরণেহি পরিযোনদ্ধেন. অত্তত্থং ৰাতিআদীসু অত্তনো দিট্ঠধম্মিকো লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো অত্থো অত্তত্থো নাম. অত্তনোৰ সম্পরাযে লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো ¶ অত্থো পরত্থো নাম হোতি. সো হি ¶ পরত্থ অত্থোতি পরত্থো. তদুভযং উভযত্থো নাম. অপিচ অত্তনো দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকোপি লোকিযলোকুত্তরো অত্থো অত্তত্থো নাম, পরস্স তাদিসোৰ অত্থো পরত্থো নাম, তদুভযম্পি উভযত্থো নাম. উত্তরিং ৰা মনুস্সধম্মাতি দসকুসলকম্মপথসঙ্খাতা মনুস্সধম্মা উত্তরিং. অযঞ্হি দসৰিধো ধম্মো ৰিনাপি অঞ্ঞং সমাদাপকং সত্থন্তরকপ্পাৰসানে জাতসংৰেগেহি মনুস্সেহি সযমেৰ সমাদিন্নত্তা মনুস্সধম্মোতি ৰুচ্চতি, ততো উত্তরিং পন ঝানৰিপস্সনামগ্গফলানি ৰেদিতব্বানি. অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসন্তি অরিযানং যুত্তং, অরিযভাৰং ৰা কাতুং সমত্থং ঞাণদস্সনসঙ্খাতং ৰিসেসং. ঞাণমেৰ হি জাননট্ঠেন ঞাণং, দস্সনট্ঠেন দস্সনন্তি ৰেদিতব্বং, দিব্বচক্খুঞাণৰিপস্সনাঞাণমগ্গঞাণফলঞাণপচ্চৰেক্খণঞাণানমেতং অধিৰচনং.
৪৬. ছট্ঠে অচ্ছোতি অবহলো, পসন্নোতিপি ৰট্টতি. ৰিপ্পসন্নোতি সুট্ঠু পসন্নো. অনাৰিলোতি ন আৰিলো, পরিসুদ্ধোতি অত্থো, ফেণপুব্বুল়সঙ্খসেৰালপণকৰিরহিতোতি ৰুত্তং হোতি. অনাৰিলেনাতি পঞ্চনীৰরণৰিমুত্তেন. সেসং চতুত্থে ৰুত্তনযমেৰ. ইমস্মিম্পি সুত্তদ্ৰযে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতং.
৪৭. সত্তমে রুক্খজাতানন্তি পচ্চত্তে সামিৰচনং, রুক্খজাতানীতি অত্থো. রুক্খানমেতং অধিৰচনং. যদিদন্তি নিপাতমত্তং. মুদুতাযাতি ¶ মুদুভাৰেন. কোচি হি রুক্খো ৰণ্ণেন অগ্গো হোতি, কোচি গন্ধেন, কোচি রসেন, কোচি থদ্ধতায. ফন্দনো পন মুদুতায চেৰ কম্মঞ্ঞতায চ অগ্গো সেট্ঠোতি দস্সেতি. চিত্তং, ভিক্খৰে, ভাৰিতং বহুলীকতন্তি এত্থ সমথৰিপস্সনাৰসেন ভাৰিতঞ্চেৰ পুনপ্পুনকতঞ্চ চিত্তং ¶ অধিপ্পেতং. কুরুন্দকৰাসি ফুস্সমিত্তত্থেরো পনাহ – ‘‘একন্তং মুদু চেৰ কম্মনিযঞ্চ চিত্তং নাম অভিঞ্ঞাপাদকচতুত্থজ্ঝানচিত্তমেৰ, আৰুসো’’তি.
৪৮. অট্ঠমে এৰং লহুপরিৰত্তন্তি এৰং লহুং উপ্পজ্জিত্ৰা লহুং নিরুজ্ঝনকং. যাৰঞ্চাতি অধিমত্তপমাণত্থে নিপাতো, অতিৰিয ন সুকরাতি অত্থো. ইদন্তি নিপাতমত্তং. চিত্তন্তি একচ্চে তাৰ আচরিযা ‘‘ভৰঙ্গচিত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং পন পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘ইধ চিত্তন্তি যংকিঞ্চি অন্তমসো চক্খুৰিঞ্ঞাণম্পি অধিপ্পেতমেৰা’’তি ৰুত্তং. ইমস্মিং পনত্থে মিলিন্দরাজা ধম্মকথিকং নাগসেনত্থেরং পুচ্ছি, ‘‘ভন্তে নাগসেন, একস্মিং অচ্ছরাক্খণে পৰত্তিতচিত্তসঙ্খারা ¶ সচে রূপিনো অস্সু, কীৰ মহারাসি ভৰেয্যা’’তি? ‘‘ৰাহসতানং খো, মহারাজ, ৰীহীনং অড্ঢচূল়ঞ্চ ৰাহা ৰীহিসত্তম্বণানি দ্ৰে চ তুম্বা একচ্ছরাক্খণে পৰত্তিতস্স চিত্তস্স সঙ্খম্পি ন উপেন্তি, কলম্পি ন উপেন্তি, কলভাগম্পি ন উপেন্তী’’তি (মি. প. ৪.১.২). অথ কস্মা সম্মাসম্বুদ্ধেন ‘‘উপমাপি ন সুকরা’’তি ৰুত্তং? যথেৰ হি উপমং পটিক্খিপিত্ৰাপি কপ্পদীঘভাৰস্স ¶ যোজনিকপব্বতেন যোজনিকসাসপপুণ্ণনগরেন, নিরযদুক্খস্স সত্তিসতাহতোপমেন, সগ্গসুখস্স চ চক্কৰত্তিসম্পত্তিযা উপমা কতা, এৰমিধাপি কাতব্বাতি? তত্থ ‘‘সক্কা পন, ভন্তে, উপমা কাতু’’ন্তি এৰং পুচ্ছাৰসেন উপমা কতা, ইমস্মিং সুত্তে পুচ্ছায অভাৰেন ন কতা. ইদঞ্হি সুত্তং ধম্মদেসনাপরিযোসানে ৰুত্তং. ইতি ইমস্মিং সুত্তে চিত্তরাসি নাম কথিতোতি.
৪৯. নৰমে পভস্সরন্তি পণ্ডরং পরিসুদ্ধং. চিত্তন্তি ভৰঙ্গচিত্তং. কিং পন চিত্তস্স ৰণ্ণো নাম অত্থীতি? নত্থি. নীলাদীনঞ্হি অঞ্ঞতরৰণ্ণং ৰা হোতু অৰণ্ণং ৰা যংকিঞ্চি পরিসুদ্ধতায ‘‘পভস্সর’’ন্তি ৰুচ্চতি. ইদম্পি নিরুপক্কিলেসতায পরিসুদ্ধন্তি পভস্সরং. তঞ্চ খোতি তং ভৰঙ্গচিত্তং. আগন্তুকেহীতি অসহজাতেহি পচ্ছা জৰনক্খণে উপ্পজ্জনকেহি. উপক্কিলেসেহীতি রাগাদীহি উপক্কিলিট্ঠত্তা উপক্কিলিট্ঠং নামাতি ৰুচ্চতি. কথং? যথা হি সীলৰন্তা আচারসম্পন্না মাতাপিতরো ৰা আচরিযুপজ্ঝাযা ৰা দুস্সীলানং দুরাচারানং অৰত্তসম্পন্নানং পুত্তানঞ্চেৰ অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকানঞ্চ ৰসেন ‘‘অত্তনো পুত্তে ৰা অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকে ৰা ন তজ্জেন্তি ন সিক্খাপেন্তি ন ওৰদন্তি নানুসাসন্তী’’তি ¶ অৰণ্ণং অকিত্তিং লভন্তি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. আচারসম্পন্না মাতাপিতরো ৰিয চ আচরিযুপজ্ঝাযা ৰিয চ ভৰঙ্গচিত্তং দট্ঠব্বং, পুত্তাদীনং ৰসেন তেসং অকিত্তিলাভো ৰিয জৰনক্খণে রজ্জনদুস্সনমুয্হনসভাৰানং লোভসহগতাদীনং চিত্তানং ৰসেন উপ্পন্নেহি আগন্তুকেহি ¶ উপক্কিলেসেহি পকতিপরিসুদ্ধম্পি ভৰঙ্গচিত্তং উপক্কিলিট্ঠং নাম হোতীতি.
৫০. দসমেপি ভৰঙ্গচিত্তমেৰ চিত্তং. ৰিপ্পমুত্তন্তি জৰনক্খণে অরজ্জমানং অদুস্সমানং অমুয্হমানং তিহেতুকঞাণসম্পযুত্তাদিকুসলৰসেন উপ্পজ্জমানং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তং নাম হোতি. ইধাপি যথা সীলৰন্তানং আচারসম্পন্নানং পুত্তাদীনং ৰসেন মাতাদযো ‘‘সোভনা এতেযেৰ অত্তনো পুত্তকাদযো সিক্খাপেন্তি ওৰদন্তি অনুসাসন্তী’’তি ৰণ্ণকিত্তিলাভিনো ¶ হোন্তি, এৰং জৰনক্খণে উপ্পন্নকুসলচিত্তৰসেন ইদং ভৰঙ্গচিত্তং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তন্তি ৰুচ্চতীতি.
পণিহিতঅচ্ছৰগ্গৰণ্ণনা.
৬. অচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা
৫১. ছট্ঠস্স ¶ পঠমে তং অস্সুতৰা পুথুজ্জনোতি তং ভৰঙ্গচিত্তং সুতৰিরহিতো পুথুজ্জনো. তত্থ আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. যো হি ইদং সুত্তং আদিতো পট্ঠায অত্থৰসেন উপপরিক্খন্তো ‘‘ইদং ভৰঙ্গচিত্তং নাম পকতিপরিসুদ্ধম্পি জৰনক্খণে উপ্পন্নেহি লোভাদীহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি নেৰ আগমৰসেন ন অধিগমৰসেন জানাতি, যস্স চ খন্ধধাতুআযতনপচ্চযাকারসতিপট্ঠানাদীসু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰিনিচ্ছযৰিরহিতত্তা যথাভূতঞাণপটিৰেধসাধকো নেৰ আগমো, পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বস্স অনধিগতত্তা ন অধিগমো অত্থি. সো আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. স্ৰাযং –
‘‘পুথূনং ¶ জননাদীহি, কারণেহি পুথুজ্জনো;
পুথুজ্জনন্তোগধত্তা, পুথুৰাযং জনো ইতি’’.
সো ¶ হি পুথূনং নানপ্পকারানং কিলেসাদীনং জননাদীহি কারণেহি পুথুজ্জনো. যথাহ –
‘‘পুথু কিলেসে জনেন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু অৰিহতসক্কাযদিট্ঠিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সত্থারানং মুখুল্লোকিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সব্বগতীহি অৰুট্ঠিতাতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাভিসঙ্খারে অভিসঙ্খরোন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাওঘেহি ৰুয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাসন্তাপেহি সন্তপ্পন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাপরিল়াহেহি পরিডয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চসু কামগুণেসু রত্তা গিদ্ধা গধিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোপন্না লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধাতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চহি নীৰরণেহি আৰুতা নিৰুতা ওৰুতা পিহিতা পটিচ্ছন্না পটিকুজ্জিতাতি পুথুজ্জনা’’তি (মহানি. ৫১, ৯৪).
পুথূনং ৰা গণনপথমতীতানং অরিযধম্মপরম্মুখানং নীচধম্মসমাচারানং জনানং অন্তোগধত্তাপি পুথুজ্জনো, পুথু ৰা অযং ৰিসুংযেৰ সঙ্খং গতো, ৰিসংসট্ঠো সীলসুতাদিগুণযুত্তেহি অরিযেহি জনোতি পুথুজ্জনো. এৰমেতেহি ‘‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো’’তি দ্ৰীহি পদেহি যে তে –
‘‘দুৰে ¶ পুথুজ্জনা ৰুত্তা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
অন্ধো পুথুজ্জনো একো, কল্যাণেকো পুথুজ্জনো’’তি. –
দ্ৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, তেসু অন্ধপুথুজ্জনো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো.
যথাভূতং নপ্পজানাতীতি ‘‘ইদঞ্চ ভৰঙ্গচিত্তং এৰং আগন্তুকেহি ¶ উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং নাম হোতি, এৰং ৰিপ্পমুত্তং নামা’’তি যথাসভাৰতো ন জানাতি. তস্মাতি যস্মা ন জানাতি, তস্মা. চিত্তভাৰনা নত্থীতি চিত্তট্ঠিতি চিত্তপরিগ্গহো নত্থি, নত্থিভাৰেনেৰ ‘‘নত্থী’’তি ৰদামীতি দস্সেতি.
৫২. দুতিযে ¶ সুতৰাতি সুতসম্পন্নো. ৰিত্থারতো পনেত্থ অস্সুতৰাতি পদস্স পটিপক্খৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. অরিযসাৰকোতি অত্থি অরিযো ন সাৰকো, সেয্যথাপি বুদ্ধা চেৰ পচ্চেকবুদ্ধা চ; অত্থি সাৰকো ন অরিযো, সেয্যথাপি গিহী অনাগতফলো; অত্থি নেৰ অরিযো ন সাৰকো সেয্যথাপি পুথুতিত্থিযা. অত্থি অরিযোচেৰ সাৰকো চ, সেয্যথাপি সমণা সক্যপুত্তিযা আগতফলা ৰিঞ্ঞাতসাসনা. ইধ পন গিহী ৰা হোতু পব্বজিতো ৰা, যো কোচি সুতৰাতি এত্থ ৰুত্তস্স অত্থস্স ৰসেন সুতসম্পন্নো, অযং অরিযসাৰকোতি ৰেদিতব্বো. যথাভূতং পজানাতীতি ‘‘এৰমিদং ভৰঙ্গচিত্তং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তং হোতি, এৰং উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি যথাসভাৰতো জানাতি. চিত্তভাৰনা অত্থীতি চিত্তট্ঠিতি চিত্তপরিগ্গহো অত্থি, অত্থিভাৰেনেৰ ‘‘অত্থী’’তি ৰদামীতি দস্সেতি. ইমস্মিং সুত্তে বলৰৰিপস্সনা কথিতা. কেচি তরুণৰিপস্সনাতি ৰদন্তি.
৫৩. ততিযং অট্ঠুপ্পত্তিযং কথিতং. কতরাযং পন অট্ঠুপ্পত্তিযং? অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তঅট্ঠুপ্পত্তিযং. ভগৰা কির একস্মিং সমযে সাৰত্থিং উপনিস্সায জেতৰনমহাৰিহারে পটিৰসতি. বুদ্ধানঞ্চ যত্থ কত্থচি ¶ পটিৰসন্তানং পঞ্চৰিধং কিচ্চং অৰিজহিতমেৰ হোতি. পঞ্চ হি বুদ্ধকিচ্চানি – পুরেভত্তকিচ্চং, পচ্ছাভত্তকিচ্চং, পুরিমযামকিচ্চং, মজ্ঝিমযামকিচ্চং, পচ্ছিমযামকিচ্চন্তি.
তত্রিদং পুরেভত্তকিচ্চং – ভগৰা হি পাতোৰ ৰুট্ঠায উপট্ঠাকানুগ্গহত্থং সরীরফাসুকত্থঞ্চ মুখধোৰনাদিসরীরপরিকম্মং ¶ কত্ৰা যাৰ ভিক্খাচারৰেলা তাৰ ৰিৰিত্তাসনে ৰীতিনামেত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায কদাচি এককোৰ, কদাচি ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি কদাচি পকতিযা, কদাচি অনেকেহি পাটিহারিযেহি ৰত্তমানেহি. সেয্যথিদং – পিণ্ডায পৰিসতো লোকনাথস্স পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা মুদুগতৰাতা পথৰিং সোধেন্তি, ৰলাহকা উদকফুসিতানি মুঞ্চন্তা মগ্গে রেণুং ৰূপসমেত্ৰা উপরি ৰিতানং হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, অপরে ৰাতা পুপ্ফানি উপসংহরিত্ৰা মগ্গে ওকিরন্তি, উন্নতা ¶ ভূমিপ্পদেসা ওনমন্তি, ওনতা উন্নমন্তি, পাদনিক্খেপসমযে সমাৰ ভূমি হোতি, সুখসম্ফস্সানি পদুমপুপ্ফানি ৰা পাদে সম্পটিচ্ছন্তি. ইন্দখীলস্স অন্তো ঠপিতমত্তে দক্খিণপাদে সরীরতো ছব্বণ্ণরস্মিযো নিক্খমিত্ৰা সুৰণ্ণরসপিঞ্জরানি ৰিয চিত্রপটপরিক্খিত্তানি ৰিয চ পাসাদকূটাগারাদীনি অলঙ্করোন্তিযো ইতো চিতো চ ধাৰন্তি, হত্থিঅস্সৰিহঙ্গাদযো সকসকট্ঠানেসু ঠিতাযেৰ মধুরেনাকারেন সদ্দং করোন্তি, তথা ভেরিৰীণাদীনি তূরিযানি মনুস্সানঞ্চ কাযূপগানি আভরণানি. তেন সঞ্ঞাণেন মনুস্সা জানন্তি ‘‘অজ্জ ভগৰা ইধ পিণ্ডায পৰিট্ঠো’’তি. তে সুনিৰত্থা সুপারুতা গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায ঘরা নিক্খমিত্ৰা অন্তরৰীথিং পটিপজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং গন্ধপুপ্ফাদীহি সক্কচ্চং পূজেত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা ‘‘অম্হাকং, ভন্তে, দস ভিক্খূ, অম্হাকং ৰীসতি, পঞ্ঞাসং…পে… সতং দেথা’’তি যাচিত্ৰা ভগৰতোপি পত্তং গহেত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সক্কচ্চং পিণ্ডপাতেন পটিমানেন্তি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো তেসং উপনিস্সযচিত্তসন্তানানি ওলোকেত্ৰা তথা ধম্মং দেসেতি, যথা কেচি সরণগমনেসু পতিট্ঠহন্তি, কেচি পঞ্চসু সীলেসু, কেচি সোতাপত্তিসকদাগামিঅনাগামিফলানং অঞ্ঞতরস্মিং, কেচি পব্বজিত্ৰা অগ্গফলে অরহত্তেতি. এৰং মহাজনং অনুগ্গহেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং গচ্ছতি. তত্থ গন্ত্ৰা গন্ধমণ্ডলমাল়ে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদতি ভিক্খূনং ভত্তকিচ্চপরিযোসানং আগমযমানো. ততো ভিক্খূনং ভত্তকিচ্চপরিযোসানে উপট্ঠাকো ভগৰতো নিৰেদেতি. অথ ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসতি. ইদং তাৰ পুরেভত্তকিচ্চং.
অথ ভগৰা এৰং কতপুরেভত্তকিচ্চো গন্ধকুটিযা উপট্ঠানে নিসীদিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা পাদপীঠে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ওৰদতি – ‘‘ভিক্খৰে, অপ্পমাদেন সম্পাদেথ, দুল্লভো বুদ্ধুপ্পাদো লোকস্মিং, দুল্লভো মনুস্সত্তপটিলাভো, দুল্লভা খণসম্পত্তি, দুল্লভা পব্বজ্জা, দুল্লভং সদ্ধম্মস্সৰন’’ন্তি. তত্থ কেচি ভগৰন্তং কম্মট্ঠানং পুচ্ছন্তি. ভগৰা তেসং চরিযানুরূপং কম্মট্ঠানং ¶ দেতি. ততো সব্বেপি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি গচ্ছন্তি. কেচি অরঞ্ঞং, কেচি রুক্খমূলং, কেচি পব্বতাদীনং অঞ্ঞতরং, কেচি চাতুমহারাজিকভৰনং…পে… কেচি ৰসৰত্তিভৰনন্তি ¶ . ততো ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা সচে আকঙ্খতি, দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো মুহুত্তং সীহসেয্যং কপ্পেতি. অথ সমস্সাসিতকাযো উট্ঠহিত্ৰা দুতিযভাগে লোকং ৰোলোকেতি. ততিযভাগে যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি, তত্থ মহাজনো পুরেভত্তং ¶ দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং সুনিৰত্থো সুপারুতো গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায ৰিহারে সন্নিপততি. ততো ভগৰা সম্পত্তপরিসায অনুরূপেন পাটিহারিযেন গন্ত্ৰা ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসজ্জ ধম্মং দেসেতি কালযুত্তং সমযযুত্তং, অথ কালং ৰিদিত্ৰা পরিসং উয্যোজেতি, মনুস্সা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. ইদং পচ্ছাভত্তকিচ্চং.
সো এৰং নিট্ঠিতপচ্ছাভত্তকিচ্চো সচে গত্তানি ওসিঞ্চিতুকামো হোতি, বুদ্ধাসনা উট্ঠায ন্হানকোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা উপট্ঠাকেন পটিযাদিতউদকেন গত্তানি উতুং গণ্হাপেতি. উপট্ঠাকোপি বুদ্ধাসনং আনেত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞপেতি. ভগৰা সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা উত্তরাসঙ্গং একংসং কত্ৰা তত্থ আগন্ত্ৰা নিসীদতি এককোৰ মুহুত্তং পটিসল্লীনো, অথ ভিক্খূ ততো ততো আগম্ম ভগৰতো উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি. তত্থ একচ্চে পঞ্হং পুচ্ছন্তি, একচ্চে কম্মট্ঠানং, একচ্চে ধম্মস্সৰনং যাচন্তি. ভগৰা তেসং অধিপ্পাযং সম্পাদেন্তো পুরিমযামং ৰিতিনামেতি. ইদং পুরিমযামকিচ্চং.
পুরিমযামকিচ্চপরিযোসানে পন ভিক্খূসু ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তেসু সকলদসসহস্সিলোকধাতুদেৰতাযো ওকাসং লভমানা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি যথাভিসঙ্খতং অন্তমসো চতুরক্খরম্পি. ভগৰা তাসং দেৰতানং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো মজ্ঝিমযামং ৰীতিনামেতি. ইদং মজ্ঝিমযামকিচ্চং.
পচ্ছিমযামং পন তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা পুরেভত্ততো পট্ঠায নিসজ্জাপীল়িতস্স সরীরস্স কিলাসুভাৰমোচনত্থং একং কোট্ঠাসং চঙ্কমেন ৰীতিনামেতি, দুতিযকোট্ঠাসে গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো সীহসেয্যং কপ্পেতি. ততিযকোট্ঠাসে পচ্চুট্ঠায নিসীদিত্ৰা পুরিমবুদ্ধানং ¶ সন্তিকে দানসীলাদিৰসেন কতাধিকারপুগ্গলদস্সনত্থং ¶ বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেতি. ইদং পচ্ছিমযামকিচ্চং.
তম্পি ¶ দিৰসং ভগৰা ইমস্মিংযেৰ কিচ্চে ঠিতো লোকং ওলোকেন্তো ইদং অদ্দস – মযা কোসলরট্ঠে চারিকং চরন্তেন অগ্গিক্খন্ধেন উপমেত্ৰা একস্মিং সুত্তে দেসিতে সট্ঠি ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, সট্ঠিমত্তানং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গচ্ছিস্সতি, সট্ঠিমত্তা গিহিভাৰং গমিস্সন্তি. তত্থ যে অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, তে যংকিঞ্চি ধম্মদেসনং সুত্ৰা পাপুণিস্সন্তেৰ. ইতরেসং পন ভিক্খূনং সঙ্গহত্থায চারিকং চরিতুকামো হুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, ভিক্খূনং আরোচেহী’’তি আহ.
থেরো অনুপরিৰেণং গন্ত্ৰা, ‘‘আৰুসো, সত্থা মহাজনস্স সঙ্গহত্থায চারিকং চরিতুকামো, গন্তুকামা আগচ্ছথা’’তি আহ. ভিক্খূ মহালাভং লভিত্ৰা ৰিয তুট্ঠমানসা ‘‘লভিস্সাম ৰত মহাজনস্স ধম্মং দেসেন্তস্স ভগৰতো সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ওলোকেতুং মধুরঞ্চ ধম্মকথং সোতু’’ন্তি পরুল়্হকেসা কেসে ওহারেত্ৰা মলগ্গহিতপত্তা পত্তে পচিত্ৰা কিলিট্ঠচীৰরা চীৰরানি ধোৰিত্ৰা গমনসজ্জা অহেসুং. সত্থা অপরিচ্ছিন্নেন ভিক্খুসঙ্ঘেন পরিৰুতো কোসলরট্ঠং চারিকায নিক্খন্তো গামনিগমপটিপাটিযা একদিৰসং গাৰুতঅড্ঢযোজনতিগাৰুতযোজনপরমং চারিকং চরন্তো একস্মিং পদেসে মহন্তং সুসিররুক্খং অগ্গিনা সম্পজ্জলিতং দিস্ৰা ‘‘ইমমেৰ ৰত্থুং কত্ৰা সত্তহি অঙ্গেহি পটিমণ্ডেত্ৰা ধম্মদেসনং কথেস্সামী’’তি গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতরং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসজ্জাকারং দস্সেসি. আনন্দত্থেরো সত্থু অধিপ্পাযং ¶ ঞত্ৰা ‘‘অদ্ধা কারণং ভৰিস্সতি, ন অকারণেন তথাগতা গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা নিসীদন্তী’’তি চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেসি. সত্থা নিসীদিত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধ’’ন্তি অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তং (অ. নি. ৭.৭২) দেসেতি.
ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণে ভঞ্ঞমানে সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি, সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিংসু, সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু. তঞ্হি ৰেয্যাকরণং সুত্ৰা সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং নামকাযো সন্তত্তো, নামকাযে সন্তত্তে করজকাযো সন্তত্তো, করজকাযে সন্তত্তে নিধানগতং উণ্হং ¶ লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি. সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ ‘‘দুক্করং ৰত বুদ্ধসাসনে যাৰজীৰং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তা, সট্ঠিমত্তা ¶ ভিক্খূ সত্থু দেসনাভিমুখং ঞাণং পেসেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্তা.
তত্থ যেসং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি, তে পারাজিকং আপজ্জিংসু. যে গিহিভাৰং পত্তা, তে খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি মদ্দন্তা ৰিচরিংসু. যে অরহত্তং পত্তা, তে পরিসুদ্ধসীলাৰ অহেসুং. সত্থু ধম্মদেসনা ইমেসং তিণ্ণম্পি সফলাৰ জাতাতি. অরহত্তং পত্তানং তাৰ সফলা হোতু, ইতরেসং কথং সফলা জাতাতি? তেপি হি সচে ইমং ধম্মদেসনং ন সুণেয্যুং, পমত্তাৰ হুত্ৰা ঠানং জহিতুং ন সক্কুণেয্যুং. ততো নেসং তং পাপং ৰড্ঢমানং অপাযেসুযেৰ সংসীদাপেয্য ¶ . ইমং পন দেসনং সুত্ৰা জাতসংৰেগা ঠানং জহিত্ৰা সামণেরভূমিযং ঠিতা দস সীলানি পূরেত্ৰা যোনিসো মনসিকারে যুত্তপ্পযুত্তা কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামিনো কেচি অনাগামিনো অহেসুং, কেচি দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু, এৰং পারাজিকাপন্নানম্পি সফলা অহোসি. ইতরে পন সচে ইমং ধম্মদেসনং ন সুণেয্যুং, গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে অনুপুব্বেন সঙ্ঘাদিসেসম্পি পারাজিকম্পি পাপুণিত্ৰা অপাযেসুযেৰ উপ্পজ্জিত্ৰা মহাদুক্খং অনুভৰেয্যুং. ইমং পন দেসনং সুত্ৰা ‘‘অহো সল্লেখিতং বুদ্ধসাসনং, ন সক্কা অম্হেহি যাৰজীৰং ইমং পটিপত্তিং পূরেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায উপাসকধম্মং পূরেত্ৰা দুক্খা মুচ্চিস্সামা’’তি গিহিভাৰং উপগমিংসু. তে তীসু সরণেসু পতিট্ঠায পঞ্চ সীলানি রক্খিত্ৰা উপাসকধম্মং পূরেত্ৰা কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামিনো কেচি অনাগামিনো জাতা, কেচি দেৰলোকে নিব্বত্তাতি. এৰং তেসম্পি সফলাৰ অহোসি.
ইমং পন সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা দেৰসঙ্ঘা যেহিপি সুতা, যেহিপি ন সুতা, সব্বেসংযেৰ আরোচেন্তা ৰিচরিংসু. ভিক্খূ সুত্ৰা সুত্ৰা ‘‘দুক্করং, ভো, বুদ্ধানং সাসনে যাৰজীৰং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি একক্খণেনেৰ দসপি ভিক্খূ ৰীসতিপি সট্ঠিপি সতম্পি সহস্সম্পি ভিক্খূ গিহী হোন্তি. সত্থা যথারুচিযা চারিকং চরিত্ৰা পুন জেতৰনমেৰ আগন্ত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰে, তথাগতো চারিকং চরমানো চিরং আকিণ্ণো ৰিহাসি, ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুং, নাম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনা’’তি. অড্ঢমাসং ¶ একীভাৰেন ৰীতিনামেত্ৰা পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো আনন্দত্থেরেন সদ্ধিং ৰিহারচারিকং চরমানো ওলোকিতোলোকিতট্ঠানে তনুভূতং ¶ ভিক্খুসঙ্ঘং দিস্ৰা জানন্তোযেৰ থেরং পুচ্ছি – ‘‘আনন্দ, অঞ্ঞস্মিং কালে তথাগতে চারিকং চরিত্ৰা জেতৰনং আগতে সকলৰিহারো কাসাৰপজ্জোতো ইসিৰাতপ্পটিৰাতো হোতি, ইদানি পন তনুভূতো ভিক্খুসঙ্ঘো দিস্সতি, যেভুয্যেন চ উপ্পণ্ডুপণ্ডুকজাতা ¶ ভিক্খূ, কিং নু খো এত’’ন্তি? এতরহি ভগৰা তুম্হাকং অগ্গিক্খন্ধোপমধম্মদেসনং কথিতকালতো পট্ঠায ভিক্খূ সংৰেগপ্পত্তা হুত্ৰা ‘‘মযং এতং ধম্মং সব্বপ্পকারেন পরিপূরেতুং ন সক্খিস্সাম, অসম্মাৰত্তন্তানঞ্চ জনস্স সদ্ধাদেয্যং পরিভুঞ্জিতুং অযুত্ত’’ন্তি গিহিভাৰং সঙ্কমন্তীতি.
তস্মিং খণে ভগৰতো ধম্মসংৰেগো উপ্পজ্জি. ততো থেরং আহ – ‘‘মযি পটিসল্লানে ৰীতিনামেন্তে ন কোচি মম পুত্তানং একং অস্সাসট্ঠানং কথেসি. সাগরস্স হি ওতরণতিত্থানি ৰিয বহূনি ইমস্মিং সাসনে অস্সাসকারণানি. গচ্ছানন্দ, গন্ধকুটিপরিৰেণে বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেহী’’তি. থেরো তথা অকাসি. সত্থা বুদ্ধাসনৰরগতো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মেত্তায সব্বপুব্বভাগো নাম নেৰ অপ্পনা, ন উপচারো, সত্তানং হিতফরণমত্তমেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইমং চূল়চ্ছরাসঙ্ঘাতসুত্তং দেসেসি.
তত্থ অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তন্তি অচ্ছরাপহরণমত্তং, দ্ৰে অঙ্গুলিযো পহরিত্ৰা সদ্দকরণমত্তন্তি অত্থো. মেত্তাচিত্তন্তি সব্বসত্তানং হিতফরণচিত্তং. আসেৰতীতি কথং আসেৰতি? আৰজ্জেন্তো আসেৰতি, জানন্তো আসেৰতি, পস্সন্তো আসেৰতি, পচ্চৰেক্খন্তো আসেৰতি, চিত্তং অধিট্ঠহন্তো আসেৰতি, সদ্ধায অধিমুচ্চন্তো আসেৰতি, ৰীরিযং পগ্গণ্হন্তো আসেৰতি, সতিং উপট্ঠাপেন্তো আসেৰতি, চিত্তং সমাদহন্তো আসেৰতি, পঞ্ঞায পজানন্তো আসেৰতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো আসেৰতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো আসেৰতি, পহাতব্বং পজহন্তো আসেৰতি, ভাৰেতব্বং ভাৰেন্তো আসেৰতি, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তো আসেৰতীতি (পটি. ম. ২.২). ইধ পন মেত্তাপুব্বভাগেন হিতফরণপ্পৰত্তনমত্তেনেৰ আসেৰতীতি ৰেদিতব্বো.
অরিত্তজ্ঝানোতি ¶ ¶ অতুচ্ছজ্ঝানো অপরিচ্চত্তজ্ঝানো ৰা. ৰিহরতীতি ইরিযতি পৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতীতি. ইমিনা পদেন মেত্তং আসেৰন্তস্স ভিক্খুনো ইরিযাপথৰিহারো কথিতো. সত্থুসাসনকরোতি সত্থু অনুসাসনিকরো. ওৰাদপতিকরোতি ওৰাদকারকো. এত্থ চ সকিংৰচনং ওৰাদো, পুনপ্পুনৰচনং অনুসাসনী. সম্মুখাৰচনম্পি ¶ ওৰাদো, পেসেত্ৰা পরম্মুখাৰচনং, অনুসাসনী. ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং ৰচনং ওৰাদো, ওতিণ্ণে ৰা অনোতিণ্ণে ৰা ৰত্থুস্মিং তন্তিঠপনৰসেন ৰচনং অনুসাসনী. এৰং ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. পরমত্থতো পন ওৰাদোতি ৰা অনুসাসনীতি ৰা এসে একে একট্ঠে সমে সমভাগে তজ্জাতে তঞ্ঞেৰাতি. এত্থ চ ‘‘অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু মেত্তাচিত্তং আসেৰতী’’তি ইদমেৰ সত্থুসাসনঞ্চেৰ ওৰাদো চ, তস্স করণতো এস সাসনকরো ওৰাদপতিকরোতি ৰেদিতব্বো.
অমোঘন্তি অতুচ্ছং. রট্ঠপিণ্ডন্তি ঞাতিপরিৰট্টং পহায রট্ঠং নিস্সায পব্বজিতেন পরেসং গেহতো পটিলদ্ধত্তা পিণ্ডপাতো রট্ঠপিণ্ডো নাম ৰুচ্চতি. পরিভুঞ্জতীতি চত্তারো পরিভোগা থেয্যপরিভোগো ইণপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো সামিপরিভোগোতি. তত্থ দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো নাম. সীলৰতো অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. সত্তন্নং সেক্খানং পরিভোগো দাযজ্জপরিভোগা নাম. খীণাসৰস্স পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম. তত্থ ¶ ইমস্স ভিক্খুনো অযং রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো দ্ৰীহি কারণেহি অমোঘো হোতি. অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি মেত্তাচিত্তং আসেৰন্তো ভিক্খু রট্ঠপিণ্ডস্স সামিকো হুত্ৰা, অণণো হুত্ৰা, দাযাদো হুত্ৰা পরিভুঞ্জতীতিপিস্স অমোঘো রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো. অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি মেত্তং আসেৰন্তস্স ভিক্খুনো দিন্নদানং মহট্ঠিযং হোতি মহপ্ফলং মহানিসংসং মহাজুতিকং মহাৰিপ্ফারন্তিপিস্স অমোঘো রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো. কো পন ৰাদো যে নং বহুলীকরোন্তীতি যে পন ইমং মেত্তাচিত্তং বহুলং আসেৰন্তি ভাৰেন্তি পুনপ্পুনং করোন্তি, তে অমোঘং রট্ঠপিণ্ডং পরিভুঞ্জন্তীতি এত্থ ৰত্তব্বমেৰ কিং? এৰরূপা হি ভিক্খূ রট্ঠপিণ্ডস্স সামিনো অণণা দাযাদা হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি.
৫৪-৫৫. চতুত্থে ¶ ভাৰেতীতি উপ্পাদেতি ৰড্ঢেতি. পঞ্চমে মনসি করোতীতি মনস্মিং করোতি. সেসং ইমেসু দ্ৰীসুপি ততিযে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যো হি আসেৰতি, অযমেৰ ভাৰেতি, অযং মনসি করোতি. যেন চিত্তেন আসেৰতি, তেনেৰ ভাৰেতি, তেন মনসি করোতি. সম্মাসম্বুদ্ধো পন যায ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা দেসনাৰিলাসপ্পত্তো নাম হোতি, তস্সা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা অত্তনো দেসনাৰিলাসং ধম্মিস্সরিযতং পটিসম্ভিদাপভেদকুসলতং অপ্পটিহতসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ নিস্সায একক্খণে উপ্পন্নং একচিত্তমেৰ তীহি কোট্ঠাসেহি ৰিভজিত্ৰা দস্সেসীতি.
৫৬. ছট্ঠে ¶ যে কেচীতি অনিযামিতৰচনং. অকুসলাতি তেসং নিযামিতৰচনং. এত্তাৰতা সব্বাকুসলা অসেসতো পরিযাদিন্না হোন্তি. অকুসলভাগিযা ¶ অকুসলপক্খিকাতি অকুসলানমেৰেতং নামং. অকুসলাযেৰ হি একচ্চে অকুসলং সহজাতৰসেন, একচ্চে উপনিস্সযৰসেন ভজন্তি চেৰ, তেসঞ্চ পক্খা ভৰন্তীতি ‘‘অকুসলভাগিযা অকুসলপক্খিকা’’তি ৰুচ্চন্তি. সব্বেতে মনোপুব্বঙ্গমাতি মনো পুব্বং পঠমতরং গচ্ছতি এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা. এতে হি কিঞ্চাপি মনেন সদ্ধিং একুপ্পাদা একৰত্থুকা একনিরোধা একারম্মণা চ হোন্তি. যস্মা পন তেসং মনো উপ্পাদকো কারকো জনকো সমুট্ঠাপকো নিব্বত্তকো, তস্মা মনোপুব্বঙ্গমা নাম হোন্তি.
পঠমং উপ্পজ্জতীতি যথা নাম ‘‘রাজা নিক্খন্তো’’তি ৰুত্তে ‘‘রাজাযেৰ নিক্খন্তো, সেসা রাজসেনা নিক্খন্তা অনিক্খন্তা’’তি পুচ্ছিতব্বকারণং নত্থি, সব্বা নিক্খন্তাতেৰ পঞ্ঞাযন্তি, এৰমেৰ মনো উপ্পন্নোতি ৰুত্তকালতো পট্ঠায অৰসেসা সহজাতসংসট্ঠসম্পযুত্তা উপ্পন্না ন উপ্পন্নাতি পুচ্ছিতব্বকারণং নত্থি, সব্বে তে উপ্পন্না ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযন্তি. এতমত্থৰসং পটিচ্চ তেহি সংসট্ঠসম্পযুত্তো একুপ্পাদেকনিরোধোপি সমানো মনো তেসং ধম্মানং পঠমং উপ্পজ্জতীতি ৰুত্তো. অন্ৰদেৰাতি অনুদেৰ, সহেৰ একতোযেৰাতি অত্থো. ব্যঞ্জনচ্ছাযং পন গহেত্ৰা পঠমং চিত্তং উপ্পজ্জতি, পচ্ছা চেতসিকাতি ন গহেতব্বং. অত্থো হি পটিসরণং ¶ , ন ব্যঞ্জনং. ‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা’’তি গাথাযপি এসেৰ নযো.
৫৭. সত্তমে কুসলাতি চতুভূমকাপি কুসলা ধম্মা কথিতা. সেসং ছট্ঠে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৫৮. অট্ঠমে ¶ যথযিদং, ভিক্খৰে, পমাদোতি এত্থ, ভিক্খৰেতি আলপনং, যথা অযং পমাদোতি অত্থো. পমাদোতি পমজ্জনাকারো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘তত্থ কতমো পমাদো? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ৰা ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনধিট্ঠানং অননুযোগো অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং ¶ . যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি পমাদো’’তি (ৰিভ. ৮৪৬).
উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তীতি ইদং ঝানৰিপস্সনানং ৰসেন ৰুত্তং. মগ্গফলানং পন সকিং উপ্পন্নানং পুন পরিহানং নাম নত্থি.
৫৯. নৰমে অপ্পমাদো পমাদস্স পটিপক্খৰসেন ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বো.
৬০. দসমে কোসজ্জন্তি কুসীতভাৰো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
অচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা.
৭. ৰীরিযারম্ভাদিৰগ্গৰণ্ণনা
৬১. সত্তমস্স ¶ পঠমে ৰীরিযারম্ভোতি চতুকিচ্চস্স সম্মপ্পধানৰীরিযস্স আরম্ভো, আরদ্ধপগ্গহিতপরিপুণ্ণৰীরিযতাতি অত্থো.
৬২. দুতিযে ¶ মহিচ্ছতাতি মহালোভো. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘তত্থ কতমা মহিচ্ছতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা মহিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো. অযং ৰুচ্চতি মহিচ্ছতা’’তি (ৰিভ. ৮৫০).
৬৩. ততিযে ¶ অপ্পিচ্ছতাতি অলোভো. অপ্পিচ্ছস্সাতি অনিচ্ছস্স. এত্থ হি ব্যঞ্জনং সাৰসেসং ৰিয, অত্থো পন নিরৰসেসো. ন হি অপ্পমত্তিকায ইচ্ছায অত্থিভাৰেন সো অপ্পিচ্ছোতি ৰুত্তো, ইচ্ছায পন অভাৰেন পুনপ্পুনং আসেৰিতস্স অলোভস্সেৰ ভাৰেন অপ্পিচ্ছোতি ৰুত্তো.
অপিচেত্থ অত্রিচ্ছতা, পাপিচ্ছতা, মহিচ্ছতা অপ্পিচ্ছতাতি অযং ভেদো ৰেদিতব্বো. তত্থ সকলাভে অতিত্তস্স পরলাভে পত্থনা অত্রিচ্ছতা নাম, যায সমন্নাগতস্স একভাজনে পক্কপূৰেপি অত্তনো পত্তে পতিতে ন সুপক্কো ৰিয খুদ্দকো চ ৰিয খাযতি, স্ৰেৰ পন পরস্স পত্তে পক্খিত্তো সুপক্কো ৰিয মহন্তো ৰিয চ খাযতি. অসন্তগুণসম্ভাৰনতা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা পাপিচ্ছতা নাম, সা ‘‘ইধেকচ্চো অস্সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো কোহঞ্ঞে পতিট্ঠাতি. সন্তগুণসম্ভাৰনতা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা মহিচ্ছতা নাম, সাপি ‘‘ইধেকচ্চো সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূতি ইচ্ছতি, সীলৰা সমানো সীলৰাতি মং ¶ জনো জানাতূ’’তি ইমিনা নযেন আগতাযেৰ. তায সমন্নাগতো পুগ্গলো দুস্সন্তপ্পযো হোতি, ৰিজাতমাতাপিস্স চিত্তং গহেতুং ন সক্কোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘অগ্গিক্খন্ধো সমুদ্দো চ, মহিচ্ছো চাপি পুগ্গলো;
সকটেন পচ্চযে দেন্তু, তযোপেতে অতপ্পযা’’তি.
সন্তগুণনিগূহনতা ¶ পন পটিগ্গহণে চ মত্তঞ্ঞুতা অপ্পিচ্ছতা নাম, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো অত্তনি ৰিজ্জমানম্পি গুণং পটিচ্ছাদেতুকামতায সদ্ধো সমানো ‘‘সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি. সীলৰা, পৰিৰিত্তো, বহুস্সুতো, আরদ্ধৰীরিযো, সমাধিসম্পন্নো, পঞ্ঞৰা, খীণাসৰো ¶ সমানো ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি সেয্যথাপি মজ্ঝন্তিকত্থেরো.
থেরো কির মহাখীণাসৰো অহোসি, পত্তচীৰরং পনস্স পাদমত্তমেৰ অগ্ঘতি. সো অসোকস্স ধম্মরঞ্ঞো ৰিহারমহদিৰসে সঙ্ঘত্থেরো অহোসি. অথস্স অতিলূখভাৰং দিস্ৰা মনুস্সা, ‘‘ভন্তে, থোকং বহি হোথা’’তি আহংসু. থেরো ‘‘মাদিসে খীণাসৰে রঞ্ঞো সঙ্গহং অকরোন্তে অঞ্ঞো কো করিস্সতী’’তি পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা সঙ্ঘত্থেরস্স উক্খিত্তপিণ্ডং গণ্হন্তোযেৰ উম্মুজ্জি. এৰং খীণাসৰো সমানো ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি. এৰং অপ্পিচ্ছো চ পন ভিক্খু অনুপ্পন্নং লাভং উপ্পাদেতি, উপ্পন্নং থাৰরং করোতি, দাযকানং চিত্তং আরাধেতি. যথা যথা হি সো অত্তনো অপ্পিচ্ছতায অপ্পং গণ্হাতি, তথা তথা তস্স ৰত্তে পসন্না মনুস্সা বহূ দেন্তি.
অপরোপি চতুব্বিধো অপ্পিচ্ছো – পচ্চযঅপ্পিচ্ছো, ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো, পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো, অধিগমঅপ্পিচ্ছোতি. তত্থ চতূসু পচ্চযেসু অপ্পিচ্ছো পচ্চযঅপ্পিচ্ছো নাম. সো দাযকস্স ৰসং জানাতি, দেয্যধম্মস্স ৰসং জানাতি, অত্তনো থামং জানাতি. যদি হি দেয্যধম্মো বহু হোতি, দাযকো অপ্পমত্তকং দাতুকামো, দাযকস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মো অপ্পো, দাযকো বহুং দাতুকামো, দেয্যধম্মস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মোপি বহু, দাযকোপি বহুং দাতুকামো, অত্তনো থামং ঞত্ৰা পমাণেনেৰ গণ্হাতি.
ধুতঙ্গসমাদানস্স ¶ অত্তনি অত্থিভাৰং নজানাপেতুকামো ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো নাম. তস্স ৰিভাৰনত্থং ইমানি ৰত্থূনি – সোসানিকমহাকুমারত্থেরো ¶ কির সট্ঠি ৰস্সানি সুসানে ৰসি, অঞ্ঞো একভিক্খুপি ন অঞ্ঞাসি. তেনেৰাহ –
‘‘সুসানে ¶ সট্ঠি ৰস্সানি, অব্বোকিণ্ণং ৰসামহং;
দুতিযো মং ন জানেয্য, অহো সোসানিকুত্তমো’’তি.
চেতিযপব্বতে দ্ৰে ভাতিকত্থেরা ৰসিংসু. কনিট্ঠো উপট্ঠাকেন পেসিতং উচ্ছুখণ্ডিকং গহেত্ৰা জেট্ঠস্স সন্তিকং অগমাসি ‘‘পরিভোগং, ভন্তে, করোথা’’তি. থেরস্স চ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা মুখৰিক্খালনকালো অহোসি. সো ‘‘অলং, আৰুসো’’তি আহ. কচ্চি, ভন্তে, একাসনিকত্থাতি? আহরাৰুসো, উচ্ছুখণ্ডিকন্তি পঞ্ঞাস ৰস্সানি একাসনিকো সমানোপি ধুতঙ্গং নিগূহমানো পরিভোগং কত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা পুন ধুতঙ্গং অধিট্ঠায গতো.
যো পন সাকেততিস্সত্থেরো ৰিয বহুস্সুতভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো নাম. থেরো কির ‘‘খণো নত্থীতি উদ্দেসপরিপুচ্ছাসু ওকাসং অকরোন্তো কদা মরণক্খণং, ভন্তে, লভিস্সথা’’তি চোদিতো গণং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কণিকারৰালিকসমুদ্দৰিহারং গতো. তত্থ অন্তোৰস্সং থেরনৰমজ্ঝিমানং উপকারো হুত্ৰা মহাপৰারণায উপোসথদিৰসে ধম্মকথায জনপদং খোভেত্ৰা গতো.
যো পন সোতাপন্নাদীসু অঞ্ঞতরো হুত্ৰা সোতাপন্নাদিভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং অধিগমপ্পিচ্ছো নাম তযো কুলপুত্তা (ম. নি. ১.৩২৫) ৰিয ঘটীকারকুম্ভকারো (ম. নি. ২.২৮২ আদযো) ৰিয চ. ইমস্মিং পনত্থে লদ্ধাসেৰনেন বলৰঅলোভেন সমন্নাগতো সেক্খোপি পুথুজ্জনোপি অপ্পিচ্ছোতি ৰেদিতব্বো.
৬৪. চতুত্থে অসন্তুট্ঠিতাতি অসন্তুট্ঠে পুগ্গলে সেৰন্তস্স ভজন্তস্স পযিরুপাসন্তস্স উপ্পন্নো অসন্তোসসঙ্খাতো লোভো.
৬৫. পঞ্চমে ¶ সন্তুট্ঠিতাতি সন্তুট্ঠে পুগ্গলে সেৰন্তস্স ভজন্তস্স পযিরুপাসন্তস্স উপ্পন্নো ¶ অলোভসঙ্খাতো সন্তোসো. সন্তুট্ঠস্সাতি ইতরীতরপচ্চযসন্তোসেন সমন্নাগতস্স. সো পনেস সন্তোসো ¶ দ্ৰাদসৰিধো হোতি. সেয্যথিদং – চীৰরে যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসোতি তিৰিধো. এৰং পিণ্ডপাতাদীসু.
তস্সাযং পভেদসংৰণ্ণনা – ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা. সো তেনেৰ যাপেতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ পন পকতিদুব্বলো ৰা হোতি আবাধজরাভিভূতো ৰা, গরুং চীৰরং পারুপন্তো কিলমতি. সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. অপরো পণীতপচ্চযলাভী হোতি. সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘচীৰরং বহূনি ৰা পন চীৰরানি লভিত্ৰা ‘‘ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং, ইদং বহুস্সুতানং অনুরূপং, ইদং গিলানানং, ইদং অপ্পলাভানং হোতূ’’তি দত্ৰা তেসং পুরাণচীৰরং ৰা সঙ্কারকূটাদিতো ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা তেহি সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা পিণ্ডপাতং লভতি, যেনস্স পরিভুত্তেন অফাসু হোতি, সো সভাগস্স ভিক্খুনো তং দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো বহুং পণীতং পিণ্ডপাতং লভতি. সো তং চীৰরং ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং ¶ দত্ৰা তেসং ৰা সেসকং পিণ্ডায ৰা চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু সেনাসনং লভতি মনাপং ৰা অমনাপং ৰা, সো তেন নেৰ সোমনস্সং ন দোমনস্সং উপ্পাদেতি, অন্তমসো তিণসন্থারকেনাপি যথালদ্ধেনেৰ ¶ তুস্সতি. অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা সেনাসনং লভতি, যত্থস্স ৰসতো অফাসু হোতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স সন্তকে সপ্পাযসেনাসনে ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো.
অপরো ¶ মহাপুঞ্ঞো লেণমণ্ডপকূটাগারাদীনি বহূনি পণীতসেনাসনানি লভতি. সো তানি চীৰরাদীনি ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা যত্থ কত্থচি ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো. যোপি ‘‘উত্তমসেনাসনং নাম পমাদট্ঠানং, তত্থ নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স পুন পটিবুজ্ঝতো পাপৰিতক্কা পাতুভৰন্তী’’তি পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা তাদিসং সেনাসনং পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি, সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভোকাসরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযম্পিস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো যং লভতি, তেনেৰ তুস্সতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. যো পন তেলেন অত্থিকো ফাণিতং লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলং গহেত্ৰা অঞ্ঞদেৰ ৰা পরিযেসিত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো.
অপরো মহাপুঞ্ঞো বহুং তেলমধুফাণিতাদিপণীতভেসজ্জং লভতি. সো তং চীৰরং ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং আভতেন যেন কেনচি ¶ যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. যো পন একস্মিং ভাজনে মুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং – ‘‘গণ্হথ, ভন্তে, যদিচ্ছক’’ন্তি ৰুচ্চমানো ‘‘সচস্স তেসু অঞ্ঞতরেনপি রোগো ৰূপসম্মতি, অথ মুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিত’’ন্তি চতুমধুরং পটিক্খিপিত্ৰা মুত্তহরীতকেন ভেসজ্জং করোন্তোপি পরমসন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো. ইমেসং পন পচ্চেকপচ্চযেসু তিণ্ণং তিণ্ণং সন্তোসানং যথাসারুপ্পসন্তোসোৰ অগ্গো.
৬৬-৬৭. ছট্ঠসত্তমেসু ¶ অযোনিসোমনসিকারযোনিসোমনসিকারা হেট্ঠা ৰুত্তলক্খণাৰ. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
৬৮. অট্ঠমে অসম্পজঞ্ঞন্তি অসম্পজানভাৰো, মোহস্সেতং অধিৰচনং. অসম্পজানস্সাতি অজানন্তস্স সম্মুল়্হস্স.
৬৯. নৰমে ¶ সম্পজঞ্ঞন্তি সম্পজানভাৰো, পঞ্ঞাযেতং নামং. সম্পজানস্সাতি সম্পজানন্তস্স.
৭০. দসমে পাপমিত্ততাতি যস্স পাপা লামকা মিত্তা, সো পাপমিত্তো. পাপমিত্তস্স ভাৰো পাপমিত্ততা, তেনাকারেন পৰত্তানং চতুন্নং খন্ধানমেৰেতং নামং. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘তত্থ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা. যা তেসং সেৰনা ¶ নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি সম্পৰঙ্কতা. অযং ৰুচ্চতি পাপমিত্ততা’’তি (ৰিভ. ৯০১).
ৰীরিযারম্ভাদিৰগ্গৰণ্ণনা.
৮. কল্যাণমিত্ততাদিৰগ্গৰণ্ণনা
৭১. অট্ঠমস্স ¶ পঠমে কল্যাণমিত্ততাতি কল্যাণা মিত্তা অস্সাতি কল্যাণমিত্তো, তস্স ভাৰো কল্যাণমিত্ততা. সেসং ৰুত্তপটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বং.
৭২-৭৩. দুতিযে অনুযোগোতি যোগো পযোগো. অননুযোগোতি অযোগো অপ্পযোগো. অনুযোগাতি অনুযোগেন. অননুযোগাতি অননুযোগেন. কুসলানং ধম্মানন্তি চতুভূমককুসলধম্মানং. ততিযং উত্তানত্থমেৰ.
৭৪. চতুত্থে বোজ্ঝঙ্গাতি বুজ্ঝনকসত্তস্স অঙ্গভূতা সত্ত ধম্মা. যায ৰা ধম্মসামগ্গিযা সো বুজ্ঝতি, সম্মোহনিদ্দাতো ৰা ৰুট্ঠাতি, চতুসচ্চধম্মং ¶ ৰা সচ্ছিকরোতি. তস্সা বোধিযা অঙ্গভূতাতিপি বোজ্ঝঙ্গা. ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তি (পটি. ম. ২.১৭). এৰং পনেতং পদং ৰিভত্তমেৰ.
৭৫. পঞ্চমে ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তীতি ইমিনা পদেন বোজ্ঝঙ্গানং যাথাৰসরসভূমি নাম কথিতা ¶ . সা পনেসা চতুব্বিধা হোতি – ৰিপস্সনা, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং, মগ্গো, ফলন্তি. তত্থ ৰিপস্সনায উপ্পজ্জনকালে বোজ্ঝঙ্গা কামাৰচরা হোন্তি, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানম্হি উপ্পজ্জনকালে রূপাৰচরঅরূপাৰচরা, মগ্গফলেসু উপ্পজ্জনকালে লোকুত্তরা. ইতি ইমস্মিং সুত্তে বোজ্ঝঙ্গা চতুভূমকা কথিতা.
৭৬. ছট্ঠস্স অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো. অট্ঠুপ্পত্তিযং হেতং নিক্খিত্তং, সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না. তেসং অন্তরে বন্ধুলমল্লসেনাপতিং আরব্ভ অযং কথা উদপাদি, ‘‘আৰুসো, অসুকং নাম কুলং পুব্বে বহুঞাতিকং অহোসি বহুপক্খং, ইদানি অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং জাত’’ন্তি. অথ ভগৰা তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘মযি গতে মহতী দেসনা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ¶ ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. ভগৰা অঞ্ঞা গামনিগমাদিকথা নত্থি, অসুকং নাম কুলং পুব্বে বহুঞাতিকং অহোসি বহুপক্খং, ইদানি অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং জাতন্তি ৰদন্তা নিসিন্নম্হাতি. সত্থা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা অপ্পমত্তিকা এসা, ভিক্খৰে, পরিহানীতি ইদং সুত্তং আরভি.
তত্থ অপ্পমত্তিকাতি পরিত্তা পরিত্তপ্পমাণা. এতায হি পরিহানিযা সগ্গতো ৰা মগ্গতো ৰা পরিহানি নাম নত্থি, দিট্ঠধম্মিকপরিহানিমত্তমেৰ এতন্তি আহ. এতং পতিকিট্ঠন্তি এতং পচ্ছিমং এতং লামকং. যদিদং পঞ্ঞাপরিহানীতি যা এসা মম সাসনে কম্মস্সকতপঞ্ঞায ঝানপঞ্ঞায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায মগ্গপঞ্ঞায ফলপঞ্ঞায চ পরিহানি, এসা পচ্ছিমা, এসা লামকা, এসা ছড্ডনীযাতি অত্থো.
৭৭. সত্তমম্পি ¶ ¶ অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. ধম্মসভাযং কির নিসিন্নেসু ভিক্খূসু একচ্চে এৰং আহংসু – ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং অহোসি, ইদানি তং বহুঞাতিকং বহুপক্খং জাত’’ন্তি. কং সন্ধায এৰমাহংসূতি? ৰিসাখং উপাসিকং ৰেসালিকে চ লিচ্ছৰী. সত্থা তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা ধম্মাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. তে যথাভূতং কথযিংসু. সত্থা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইমং সুত্তং আরভি. তত্থ অপ্পমত্তিকাতি তং সম্পত্তিং নিস্সায সগ্গং ৰা মগ্গং ৰা সম্পত্তানং অভাৰতো পরিত্তা. যদিদং পঞ্ঞাৰুদ্ধীতি কম্মস্সকতপঞ্ঞাদীনং ৰুদ্ধি. তস্মাতি যস্মা ঞাতীনং ৰুদ্ধি নাম দিট্ঠধম্মিকমত্তা অপ্পা পরিত্তা, সা সগ্গং ৰা মগ্গং ৰা পাপেতুং অসমত্থা, তস্মা. পঞ্ঞাৰুদ্ধিযাতি কম্মস্সকতাদিপঞ্ঞায ৰুদ্ধিযা.
৭৮. অট্ঠমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না মহাধনসেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে মহাভোগং মহাহিরঞ্ঞসুৰণ্ণং অহোসি, তং ইদানি অপ্পভোগং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি.
৭৯. নৰমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ ৰুত্তং. ধম্মসভাযং কির সন্নিসিন্না ভিক্খূ কাকৰলিযসেট্ঠিঞ্চ ¶ পুণ্ণসেট্ঠিঞ্চ আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পভোগং অহোসি, তং ইদানি মহাভোগং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি. সেসং ইমেসু দ্ৰীসুপি হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৮০. দসমম্পি ¶ অট্ঠুপ্পত্তিযং ৰুত্তং. ধম্মসভাযং কির ভিক্খূ কোসলমহারাজানং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে মহাযসং মহাপরিৰারং অহোসি, ইদানি অপ্পযসং অপ্পপরিৰারং জাত’’ন্তি কথযিংসু. ভগৰা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আরভি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
কল্যাণমিত্ততাদিৰগ্গৰণ্ণনা.
৯. পমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা
৮১. নৰমস্সাপি ¶ ¶ পঠমং অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং নিসিন্না কুম্ভঘোসকং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পযসং অপ্পপরিৰারং অহোসি, ইদানি মহাযসং মহাপরিৰারং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
৮২. দুতিযাদীসু মহতো অনত্থাযাতি মহন্তস্স অনত্থস্স অত্থায. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.
পমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা.
১০. দুতিযপমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা
৯৮. দসমে ¶ অজ্ঝত্তিকন্তি নিযকজ্ঝত্তৰসেন অজ্ঝত্তিকং. অঙ্গন্তি কারণং. ইতি করিত্ৰাতি এৰং কত্ৰা. ইদং ৰুত্তং হোতি – ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং অত্তনো সন্তানে সমুট্ঠিতং কারণন্তি কত্ৰা ন অঞ্ঞং একং কারণম্পি সমনুপস্সামীতি.
১১০-১১৪. বাহিরন্তি ¶ অজ্ঝত্তসন্তানতো বহি ভৰং. সদ্ধম্মস্সাতি সুদ্ধম্মস্স, সাসনস্সাতি অত্থো. সম্মোসাযাতি ৰিনাসায. অন্তরধানাযাতি অপঞ্ঞাণত্থায.
১১৫. ঠিতিযাতি চিরট্ঠিতত্থং. অসম্মোসায অনন্তরধানাযাতি ৰুত্তপটিপক্খনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সেসমেত্থ চতুক্কোটিকে ৰুত্তনযমেৰ.
১৩০. ইতো পরেসু অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তীতিআদীসু সুত্তন্তপরিযাযেন তাৰ দস কুসলকম্মপথা ধম্মো, দস অকুসলকম্মপথা অধম্মো. তথা চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা ধম্মো নাম; তযো সতিপট্ঠানা তযো ¶ সম্মপ্পধানা তযো ইদ্ধিপাদা ছ ইন্দ্রিযানি ছ বলানি অট্ঠ বোজ্ঝঙ্গা নৰঙ্গিকো মগ্গোতি চ চত্তারো উপাদানা পঞ্চ নীৰরণানি সত্ত অনুসযা অট্ঠ মিচ্ছত্তানি চ অযং অধম্মো.
তত্থ যংকিঞ্চি একং অধম্মকোট্ঠাসং গহেত্ৰা ‘‘ইমং অধম্মং ধম্মোতি করিস্সাম, এৰং অম্হাকং আচরিযকুলং নিয্যানিকং ভৰিস্সতি, মযং চ লোকে পাকটা ভৰিস্সামা’’তি তং অধম্মং ‘‘ধম্মো অয’’ন্তি কথযন্তা অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি নাম. তথেৰ ধম্মকোট্ঠাসেসু একং গহেত্ৰা ‘‘অযং অধম্মো’’তি কথেন্তা ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি নাম. ৰিনযপরিযাযেন পন ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা যথাপটিঞ্ঞায কত্তব্বং কম্মং ধম্মো নাম, অভূতেন ৰত্থুনা অচোদেত্ৰা অসারেত্ৰা অপটিঞ্ঞায কত্তব্বং কম্মং অধম্মো নাম.
সুত্তন্তপরিযাযেন ¶ রাগৰিনযো দোসৰিনযো মোহৰিনযো সংৰরো পহানং পটিসঙ্খাতি অযং ৰিনযো নাম, রাগাদীনং অৰিনযো অসংৰরো অপ্পহানং অপটিসঙ্খাতি অযং ¶ অৰিনযো নাম. ৰিনযপরিযাযেন ৰত্থুসম্পত্তি, ঞত্তিসম্পত্তি, অনুস্সাৰনসম্পত্তি, সীমাসম্পত্তি, পরিসসম্পত্তীতি অযং ৰিনযো নাম. ৰত্থুৰিপত্তি, ঞত্তিৰিপত্তি, অনুস্সাৰনৰিপত্তি, সীমাৰিপত্তি পরিসৰিপত্তীতি অযং অৰিনযো নাম.
সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং ভাসিতং লপিতং তথাগতেন; তযো সতিপট্ঠানা তযো সম্মপ্পধানা তযো ইদ্ধিপাদা ছ ইন্দ্রিযানি ছ বলানি অট্ঠ বোজ্ঝঙ্গা নৰঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন. ৰিনযপরিযাযেন চত্তারো পারাজিকা তেরস সঙ্ঘাদিসেসা দ্ৰে অনিযতা তিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং ভাসিতং লপিতং তথাগতেন; তযো পারাজিকা চুদ্দস সঙ্ঘাদিসেসা তযো অনিযতা একতিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন.
সুত্তন্তপরিযাযেন দেৰসিকং ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং মহাকরুণাসমাপত্তিসমাপজ্জনং বুদ্ধচক্খুনা লোকৰোলোকনং অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন সুত্তন্তদেসনা জাতককথাতি ইদং আচিণ্ণং, ন দেৰসিকং ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং…পে… ন জাতককথাতি ইদং অনাচিণ্ণং. ৰিনযপরিযাযেন ¶ নিমন্তিতস্স ৰস্সাৰাসং ৰসিত্ৰা অপলোকেত্ৰা চারিকাপক্কমনং পৰারেত্ৰা চারিকাপক্কমনং, আগন্তুকেহি সদ্ধিং পঠমং পটিসন্থারকরণন্তি ইদং আচিণ্ণং, তস্সেৰ আচিণ্ণস্স অকরণং অনাচিণ্ণং নাম.
সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং পঞ্ঞত্তং নাম; তযো সতিপট্ঠানা…পে… নৰঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং অপঞ্ঞত্তং নাম. ৰিনযপরিযাযেন চত্তারো পারাজিকা…পে… তিংসনিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং পঞ্ঞত্তং নাম; তযো পারাজিকা…পে… একতিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং অপঞ্ঞত্তং নাম.
যং ¶ পনেতং সব্বসুত্তানং পরিযোসানে তেচিমং সদ্ধম্মং অন্তরধাপেন্তীতি ৰুত্তং, তত্থ পঞ্চ অন্তরধানানি নাম অধিগমঅন্তরধানং, পটিপত্তিঅন্তরধানং, পরিযত্তিঅন্তরধানং, লিঙ্গঅন্তরধানং, ধাতুঅন্তরধানন্তি ¶ . তত্থ অধিগমোতি চত্তারো মগ্গা, চত্তারি ফলানি, চতস্সো পটিসম্ভিদা, তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞাতি. সো পরিহাযমানো পটিসম্ভিদাতো পট্ঠায পরিহাযতি. বুদ্ধানং হি পরিনিব্বানতো ৰস্সসহস্সমেৰ পটিসম্ভিদা নিব্বত্তেতুং সক্কোন্তি, ততো পরং ছ অভিঞ্ঞা, ততো তাপি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা তিস্সো ৰিজ্জা নিব্বত্তেন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে তাপি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা সুক্খৰিপস্সকা হোন্তি. এতেনেৰ উপাযেন অনাগামিনো সকদাগামিনো সোতাপন্নাতি. তেসু ধরন্তেসু অধিগমো অনন্তরহিতো নাম ন হোতি. পচ্ছিমকস্স পন সোতাপন্নস্স জীৰিতক্খযেন অধিগমো অন্তরহিতো নাম হোতি. ইদং অধিগমঅন্তরধানং নাম.
পটিপত্তিঅন্তরধানং নাম ঝানৰিপস্সনামগ্গফলানি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা চতুপারিসুদ্ধিসীলমত্তং রক্খন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ‘‘সীলং পরিপুণ্ণং কত্ৰা রক্খাম, পধানঞ্চ অনুযুঞ্জাম, ন চ মগ্গং ৰা ফলং ৰা সচ্ছিকাতুং সক্কোম, নত্থি ইদানি অরিযধম্মপটিৰেধো’’তি ৰোসানং আপজ্জিত্ৰা কোসজ্জবহুলা অঞ্ঞমঞ্ঞং ন চোদেন্তি ন সারেন্তি অকুক্কুচ্চকা হোন্তি, ততো পট্ঠায খুদ্দানুখুদ্দকানি মদ্দন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পাচিত্তিযথুল্লচ্চযানি আপজ্জন্তি, ততো গরুকাপত্তিং. পারাজিকমত্তমেৰ তিট্ঠতি. চত্তারি পারাজিকানি রক্খন্তানং ভিক্খূনং সতেপি সহস্সেপি ধরমানে পটিপত্তি অনন্তরহিতা নাম ন হোতি. পচ্ছিমকস্স পন ভিক্খুনো ¶ সীলভেদেন ¶ ৰা জীৰিতক্খযেন ৰা অন্তরহিতা হোতীতি ইদং পটিপত্তিঅন্তরধানং নাম.
পরিযত্তীতি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সাট্ঠকথা পাল়ি. যাৰ সা তিট্ঠতি, তাৰ পরিযত্তি পরিপুণ্ণা নাম হোতি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রাজযুৰরাজানো অধম্মিকা হোন্তি, তেসু অধম্মিকেসু রাজামচ্চাদযো অধম্মিকা হোন্তি, ততো রট্ঠজনপদৰাসিনোতি. এতেসং অধম্মিকতায দেৰো ন সম্মা ৰস্সতি, ততো সস্সানি ন সম্পজ্জন্তি. তেসু অসম্পজ্জন্তেসু পচ্চযদাযকা ভিক্খুসঙ্ঘস্স পচ্চযে দাতুং ন সক্কোন্তি, ভিক্খূ পচ্চযেহি কিলমন্তা অন্তেৰাসিকে সঙ্গহেতুং ন সক্কোন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পরিযত্তি পরিহাযতি, অত্থৰসেন ধারেতুং ন সক্কোন্তি, পাল়িৰসেনেৰ ধারেন্তি. ততো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পাল়িম্পি সকলং ধারেতুং ন সক্কোন্তি, পঠমং অভিধম্মপিটকং পরিহাযতি. পরিহাযমানং মত্থকতো পট্ঠায পরিহাযতি ¶ . পঠমমেৰ হি পট্ঠানমহাপকরণং পরিহাযতি, তস্মিং পরিহীনে যমকং, কথাৰত্থু, পুগ্গলপঞ্ঞত্তি, ধাতুকথা, ৰিভঙ্গো, ধম্মসঙ্গহোতি.
এৰং অভিধম্মপিটকে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায সুত্তন্তপিটকং পরিহাযতি. পঠমঞ্হি অঙ্গুত্তরনিকাযো পরিহাযতি, তস্মিম্পি পঠমং একাদসকনিপাতো, ততো দসকনিপাতো…পে… ততো এককনিপাতোতি. এৰং অঙ্গুত্তরে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায সংযুত্তনিকাযো পরিহাযতি. পঠমং হি মহাৰগ্গো পরিহাযতি, ততো সল়াযতনৰগ্গো, খন্ধৰগ্গো, নিদানৰগ্গো, সগাথাৰগ্গোতি. এৰং সংযুত্তনিকাযে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায মজ্ঝিমনিকাযো পরিহাযতি. পঠমং হি উপরিপণ্ণাসকো পরিহাযতি, ততো মজ্ঝিমপণ্ণাসকো, ততো মূলপণ্ণাসকোতি. এৰং মজ্ঝিমনিকাযে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায দীঘনিকাযো পরিহাযতি. পঠমঞ্হি ¶ পাথিকৰগ্গো পরিহাযতি, ততো মহাৰগ্গো, ততো সীলক্খন্ধৰগ্গোতি. এৰং দীঘনিকাযে পরিহীনে সুত্তন্তপিটকং পরিহীনং নাম হোতি. ৰিনযপিটকেন সদ্ধিং জাতকমেৰ ধারেন্তি. ৰিনযপিটকং লজ্জিনোৰ ধারেন্তি, লাভকামা পন ‘‘সুত্তন্তে কথিতেপি সল্লক্খেন্তা নত্থী’’তি জাতকমেৰ ধারেন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ¶ জাতকম্পি ধারেতুং ন সক্কোন্তি. অথ তেসং পঠমং ৰেস্সন্তরজাতকং পরিহাযতি, ততো পটিলোমক্কমেন পুণ্ণকজাতকং, মহানারদজাতকন্তি পরিযোসানে অপণ্ণকজাতকং পরিহাযতি. এৰং জাতকে পরিহীনে ৰিনযপিটকমেৰ ধারেন্তি.
গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ৰিনযপিটকম্পি মত্থকতো পট্ঠায পরিহাযতি. পঠমঞ্হি পরিৰারো পরিহাযতি, ততো খন্ধকো, ভিক্খুনীৰিভঙ্গো, মহাৰিভঙ্গোতি অনুক্কমেন উপোসথক্খন্ধকমত্তমেৰ ধারেন্তি. তদাপি পরিযত্তি অন্তরহিতা ন হোতি. যাৰ পন মনুস্সেসু চাতুপ্পদিকগাথাপি পৰত্ততি, তাৰ পরিযত্তি অনন্তরহিতাৰ হোতি. যদা সদ্ধো পসন্নো রাজা হত্থিক্খন্ধে সুৰণ্ণচঙ্কোটকম্হি সহস্সত্থৰিকং ঠপাপেত্ৰা ‘‘বুদ্ধেহি কথিতং চাতুপ্পদিকগাথং জানন্তো ইমং সহস্সং গণ্হতূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা গণ্হনকং অলভিত্ৰা ‘‘একৰারং চরাপিতে নাম সুণন্তাপি হোন্তি অস্সুণন্তাপী’’তি যাৰততিযং চরাপেত্ৰা গণ্হনকং অলভিত্ৰা রাজপুরিসা তং সহস্সত্থৰিকং পুন রাজকুলং পৰেসেন্তি, তদা পরিযত্তি অন্তরহিতা নাম হোতি. ইদং পরিযত্তিঅন্তরধানং নাম.
গচ্ছন্তে ¶ গচ্ছন্তে কালে চীৰরগ্গহণং পত্তগ্গহণং সম্মিঞ্জনপসারণং আলোকিতৰিলোকিতং ¶ ন পাসাদিকং হোতি. নিগণ্ঠসমণা ৰিয অলাবুপত্তং ভিক্খূ পত্তং অগ্গবাহায পক্খিপিত্ৰা আদায ৰিচরন্তি, এত্তাৰতাপি লিঙ্গং অনন্তরহিতমেৰ হোতি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে পন কালে অগ্গবাহতো ওতারেত্ৰা হত্থেন ৰা সিক্কায ৰা ওলম্বিত্ৰা ৰিচরন্তি, চীৰরম্পি রজনসারুপ্পং অকত্ৰা ওট্ঠট্ঠিৰণ্ণং কত্ৰা ৰিচরন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রজনম্পি ন হোতি দসচ্ছিন্দনম্পি ওৰট্টিকৰিজ্ঝনম্পি, কপ্পমত্তং কত্ৰা ৰল়ঞ্জেন্তি. পুন ওৰট্টিকং ৰিজ্ঝিত্ৰা কপ্পং ন করোন্তি. ততো উভযম্পি অকত্ৰা দসা ছেত্ৰা পরিব্বাজকা ৰিয চরন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ‘‘কো ইমিনা অম্হাকং অত্থো’’তি খুদ্দকং কাসাৰখণ্ডং হত্থে ৰা গীৰায ৰা বন্ধন্তি, কেসেসু ৰা অল্লীযাপেন্তি, দারভরণং ৰা করোন্তা কসিত্ৰা ৰপিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেত্ৰা ৰিচরন্তি. তদা দক্খিণং দেন্তা সঙ্ঘং উদ্দিস্স এতেসং দেন্তি. ইদং সন্ধায ভগৰতা ৰুত্তং – ‘‘ভৰিস্সন্তি খো, পনানন্দ, অনাগতমদ্ধানং গোত্রভুনো কাসাৰকণ্ঠা দুস্সীলা পাপধম্মা, তেসু দুস্সীলেসু সঙ্ঘং উদ্দিস্স দানং দস্সন্তি, তদাপাহং, আনন্দ, সঙ্ঘগতং দক্খিণং অসঙ্খেয্যং ¶ অপ্পমেয্যং ৰদামী’’তি (ম. নি. ৩.৩৮০). ততো গচ্ছন্তে কালে নানাৰিধানি কম্মানি করোন্তা ‘‘পপঞ্চো এস, কিং ইমিনা অম্হাক’’ন্তি কাসাৰখণ্ডং ছিন্দিত্ৰা অরঞ্ঞে খিপন্তি. এতস্মিং কালে লিঙ্গং অন্তরহিতং নাম হোতি. কস্সপদসবলস্স কির কালতো পট্ঠায যোনকানং ¶ সেতৰত্থং পারুপিত্ৰা চরণং চারিত্তং জাতন্তি. ইদং লিঙ্গঅন্তরধানং নাম.
ধাতুঅন্তরধানং পন এৰং ৰেদিতব্বং – তীণি পরিনিব্বানানি, কিলেসপরিনিব্বানং – খন্ধপরিনিব্বানং, ধাতুপরিনিব্বানন্তি. তত্থ কিলেসপরিনিব্বানং বোধিপল্লঙ্কে অহোসি, খন্ধপরিনিব্বানং কুসিনারাযং, ধাতুপরিনিব্বানং অনাগতে ভৰিস্সতি. কথং? ততো তত্থ তত্থ সক্কারসম্মানং অলভমানা ধাতুযো বুদ্ধানং অধিট্ঠানবলেন সক্কারসম্মানলভনকট্ঠানং গচ্ছন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে সব্বট্ঠানেসু সক্কারসম্মানো ন হোতি. সাসনস্স হি ওসক্কনকালে ইমস্মিং তম্বপণ্ণিদীপে সব্বা ধাতুযো সন্নিপতিত্ৰা মহাচেতিযং, ততো নাগদীপে রাজাযতনচেতিযং, ততো বোধিপল্লঙ্কং গমিস্সন্তি. নাগভৰনতোপি দেৰলোকতোপি ব্রহ্মলোকতোপি ধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কমেৰ গমিস্সন্তি. সাসপমত্তাপি ধাতু অন্তরা ন নস্সিস্সতি. সব্বা ধাতুযো মহাবোধিমণ্ডে সন্নিপতিত্ৰা বুদ্ধরূপং গহেত্ৰা বোধিমণ্ডে পল্লঙ্কেন নিসিন্নবুদ্ধসরীরসিরিং দস্সেন্তি. দ্ৰত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানি অসীতি অনুব্যঞ্জনানি ব্যামপ্পভাতি সব্বং পরিপুণ্ণমেৰ হোতি. ততো যমকপাটিহারিযদিৰসে ৰিয পাটিহারিযং কত্ৰা ¶ দস্সেন্তি. তদা মনুস্সভূতসত্তো নাম তত্থ গতো নত্থি, দসসহস্সচক্কৰাল়ে পন দেৰতা সব্বাৰ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অজ্জ দসবলো পরিনিব্বাযতি, ইতোদানি পট্ঠায অন্ধকারং ভৰিস্সতী’’তি পরিদেৰন্তি. অথ ধাতুসরীরতো তেজো সমুট্ঠায তং সরীরং অপণ্ণত্তিকভাৰং গমেতি. ধাতুসরীরতো সমুট্ঠিতা জালা যাৰ ব্রহ্মলোকা উগ্গচ্ছিস্সতি, সাসপমত্তায সেসাযপি ধাতুযা সতি একজালাৰ ভৰিস্সতি. ধাতূসু পরিযাদানং গতাসু পচ্ছিজ্জিস্সতি. এৰং মহন্তং আনুভাৰং দস্সেত্ৰা ধাতুযো ¶ অন্তরধাযন্তি. তদা সন্নিপতিতা দেৰসঙ্ঘা বুদ্ধানং পরিনিব্বুতদিৰসে ৰিয দিব্বগন্ধমালাতূরিযাদীহি সক্কারং কত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অনাগতে উপ্পজ্জনকং বুদ্ধং পস্সিতুং লভিস্সাম ভগৰা’’তি ৰত্ৰা সকসকট্ঠানমেৰ গচ্ছন্তি. ইদং ধাতুঅন্তরধানং নাম.
ইমস্স পঞ্চৰিধস্স অন্তরধানস্স পরিযত্তিঅন্তরধানমেৰ ¶ মূলং. পরিযত্তিযা হি অন্তরহিতায পটিপত্তি অন্তরধাযতি, পরিযত্তিযা ঠিতায পটিপত্তি পতিট্ঠাতি. তেনেৰ ইমস্মিং দীপে চণ্ডালতিস্সমহাভযে সক্কো দেৰরাজা মহাউল়ুম্পং মাপেত্ৰা ভিক্খূনং আরোচাপেসি ‘‘মহন্তং ভযং ভৰিস্সতি, ন সম্মা দেৰো ৰস্সিস্সতি, ভিক্খূ পচ্চযেহি কিলমন্তা পরিযত্তিং সন্ধারেতুং ন সক্খিস্সন্তি, পরতীরং গন্ত্ৰা অয্যেহি জীৰিতং রক্খিতুং ৰট্টতি. ইমং মহাউল়ুম্পং আরুয্হ গচ্ছথ, ভন্তে. যেসং এত্থ নিসজ্জট্ঠানং নপ্পহোতি, তে কট্ঠখণ্ডেপি উরং ঠপেত্ৰা গচ্ছন্তু, সব্বেসম্পি ভযং ন ভৰিস্সতী’’তি. তদা সমুদ্দতীরং পত্ৰা সট্ঠি ভিক্খূ কতিকং কত্ৰা ‘‘অম্হাকং এত্থ গমনকিচ্চং নত্থি, মযং ইধেৰ হুত্ৰা তেপিটকং রক্খিস্সামা’’তি ততো নিৰত্তিত্ৰা দক্খিণমলযজনপদং গন্ত্ৰা কন্দমূলপণ্ণেহি জীৰিকং কপ্পেন্তা ৰসিংসু. কাযে ৰহন্তে নিসীদিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তি, অৰহন্তে ৰালিকং উস্সারেত্ৰা পরিৰারেত্ৰা সীসানি একট্ঠানে কত্ৰা পরিযত্তিং সম্মসন্তি. ইমিনা নিযামেন দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি সাট্ঠকথং তেপিটকং পরিপুণ্ণং কত্ৰা ধারযিংসু.
ভযে ৰূপসন্তে সত্তসতা ভিক্খূ অত্তনো গতট্ঠানে সাট্ঠকথে তেপিটকে একক্খরম্পি একব্যঞ্জনম্পি অনাসেত্ৰা ইমমেৰ দীপমাগম্ম কল্লগামজনপদে মণ্ডলারামৰিহারং পৰিসিংসু. থেরানং আগমনপ্পৰত্তিং সুত্ৰা ইমস্মিং দীপে ওহীনা সট্ঠি ভিক্খূ ‘‘থেরে পস্সিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা থেরেহি সদ্ধিং তেপিটকং সোধেন্তা একক্খরম্পি একব্যঞ্জনম্পি অসমেন্তং নাম ন পস্সিংসু. তস্মিং ঠানে থেরানং অযং কথা উদপাদি ‘‘পরিযত্তি নু খো সাসনস্স মূলং ¶ , উদাহু পটিপত্তী’’তি. পংসুকূলিকত্থেরা ‘‘পটিপত্তিমূল’’ন্তি আহংসু, ধম্মকথিকা ‘‘পরিযত্তী’’তি ¶ . অথ নে থেরা ‘‘তুম্হাকং দ্ৰিন্নম্পি জনানং ৰচনমত্তেনেৰ ন করোম, জিনভাসিতং সুত্তং আহরথা’’তি আহংসু. সুত্তং আহরিতুং ন ভারোতি ‘‘ইমে চ, সুভদ্দ ¶ , ভিক্খূ সম্মা ৰিহরেয্যুং, অসুঞ্ঞো লোকো অরহন্তেহি অস্সাতি (দী. নি. ২.২১৪). পটিপত্তিমূলকং, মহারাজ, সত্থুসাসনং পটিপত্তিসারকং. পটিপত্তিযা ধরন্তায তিট্ঠতী’’তি (মি. প. ৪.১.৭) সুত্তং আহরিংসু. ইমং সুত্তং সুত্ৰা ধম্মকথিকা অত্তনো ৰাদঠপনত্থায ইমং সুত্তং আহরিংসু –
‘‘যাৰ তিট্ঠন্তি সুত্তন্তা, ৰিনযো যাৰ দিপ্পতি;
তাৰ দক্খন্তি আলোকং, সূরিযে অব্ভুট্ঠিতে যথা.
‘‘সুত্তন্তেসু অসন্তেসু, পমুট্ঠে ৰিনযম্হি চ;
তমো ভৰিস্সতি লোকে, সূরিযে অত্থঙ্গতে যথা.
‘‘সুত্তন্তে রক্খিতে সন্তে, পটিপত্তি হোতি রক্খিতা;
পটিপত্তিযং ঠিতো ধীরো, যোগক্খেমা ন ধংসতী’’তি.
ইমস্মিং সুত্তে আহটে পংসুকূলিকত্থেরা তুণ্হী অহেসুং, ধম্মকথিকত্থেরানংযেৰ ৰচনং পুরতো অহোসি. যথা হি গৰসতস্স ৰা গৰসহস্সস্স ৰা অন্তরে পৰেণিপালিকায ধেনুযা অসতি সো ৰংসো সা পৰেণি ন ঘটীযতি, এৰমেৰং আরদ্ধৰিপস্সকানং ভিক্খূনং সতেপি সহস্সেপি সংৰিজ্জমানে পরিযত্তিযা অসতি অরিযমগ্গপটিৰেধো নাম ন হোতি. যথা চ নিধিকুম্ভিযা জাননত্থায পাসাণপিট্ঠে অক্খরেসু ঠপিতেসু যাৰ অক্খরানি ধরন্তি, তাৰ নিধিকুম্ভি নট্ঠা নাম ন হোতি. এৰমেৰং পরিযত্তিযা ধরমানায সাসনং অন্তরহিতং নাম ন হোতীতি.
দুতিযপমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা.
১১. অধম্মৰগ্গৰণ্ণনা
১৪০. একাদসমে ¶ ¶ ৰগ্গে অধম্মং অধম্মোতিআদীনি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.
অধম্মৰগ্গৰণ্ণনা.
১২. অনাপত্তিৰগ্গৰণ্ণনা
১৫০. দ্ৰাদসমে ¶ ¶ পন অনাপত্তিং আপত্তীতিআদীসু ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অথেয্যচিত্তস্স নমরণাধিপ্পাযস্স অনুল্লপনাধিপ্পাযস্স নমোচনাধিপ্পাযস্সা’’তি তত্থ তত্থ ৰুত্তা অনাপত্তি অনাপত্তি নাম, ‘‘জানন্তস্স থেয্যচিত্তস্সা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা আপত্তি আপত্তি নাম, পঞ্চাপত্তিক্খন্ধা লহুকাপত্তি নাম, দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধা গরুকাপত্তি নাম. দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধা দুট্ঠুল্লাপত্তি নাম, পঞ্চাপত্তিক্খন্ধা অদুট্ঠুল্লাপত্তি নাম. ছ আপত্তিক্খন্ধা সাৰসেসাপত্তি নাম, একো পারাজিকাপত্তিক্খন্ধো অনৰসেসাপত্তি নাম. সপ্পটিকম্মাপত্তি নাম সাৰসেসাপত্তিযেৰ, অপ্পটিকম্মাপত্তি নাম অনৰসেসাপত্তিযেৰ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
অনাপত্তিৰগ্গৰণ্ণনা.
১৩. একপুগ্গলৰগ্গৰণ্ণনা
১৭০. একপুগ্গলৰগ্গস্স ¶ পঠমে একপুগ্গলোতি একো পুগ্গলো. এত্থ একোতি দুতিযাদিপটিক্খেপত্থো গণনপরিচ্ছেদো. পুগ্গলোতি সম্মুতিকথা, ন পরমত্থকথা. বুদ্ধস্স হি ভগৰতো দুৰিধা দেসনা – সম্মুতিদেসনা, পরমত্থদেসনা চাতি. তত্থ ‘‘পুগ্গলো সত্তো ইত্থী পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারো’’তি ¶ এৰরূপা সম্মুতিদেসনা, ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা খন্ধা ধাতূ আযতনানি সতিপট্ঠানা’’তি এৰরূপা পরমত্থদেসনা. তত্থ ভগৰা যে সম্মুতিৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসং অধিগন্তুং সমত্থা, তেসং সম্মুতিদেসনং দেসেতি. যে পন পরমত্থৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসমধিগন্তুং সমত্থা, তেসং পরমত্থদেসনং দেসেতি.
তত্রাযং উপমা – যথা হি দেসভাসাকুসলো তিণ্ণং ৰেদানং অত্থসংৰণ্ণনকো আচরিযো যে দমিল়ভাসায ৰুত্তে অত্থং জানন্তি, তেসং দমিল়ভাসায আচিক্খতি. যে অন্ধভাসাদীসু অঞ্ঞতরায ভাসায ¶ , তেসং তায তায ভাসায. এৰং তে মাণৰকা ছেকং ব্যত্তং আচরিযমাগম্ম খিপ্পমেৰ সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি. তত্থ আচরিযো ৰিয বুদ্ধো ভগৰা, তযো ৰেদা ৰিয কথেতব্বভাৰে ঠিতানি তীণি পিটকানি, দেসভাসাকোসল্লমিৰ সম্মুতিপরমত্থকোসল্লং, নানাদেসভাসা মাণৰকা ৰিয সম্মুতিপরমত্থৰসেন পটিৰিজ্ঝনসমত্থা ৰেনেয্যসত্তা, আচরিযস্স দমিল়ভাসাদিআচিক্খনং ৰিয ভগৰতো সম্মুতিপরমত্থৰসেন দেসনা ৰেদিতব্বা. আহ চেত্থ –
‘‘দুৰে সচ্চানি অক্খাসি, সম্বুদ্ধো ৰদতং ৰরো;
সম্মুতিং পরমত্থঞ্চ, ততিযং নুপলব্ভতি.
‘‘সঙ্কেতৰচনং সচ্চং, লোকসম্মুতিকারণা;
পরমত্থৰচনং সচ্চং, ধম্মানং ভূতকারণা.
‘‘তস্মা ¶ ৰোহারকুসলস্স, লোকনাথস্স সত্থুনো;
সম্মুতিং ৰোহরন্তস্স, মুসাৰাদো ন জাযতী’’তি.
অপিচ অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা পুগ্গলকথং কথেতি – হিরোত্তপ্পদীপনত্থং, কম্মস্সকতাদীপনত্থং, পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং, আনন্তরিযদীপনত্থং, ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং, পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং, দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং, লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থঞ্চাতি. ‘‘খন্ধধাতুআযতনানি ¶ হিরিযন্তি ওত্তপ্পন্তী’’তি হি ৰুত্তে মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহমাপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি হিরিযন্তি ওত্তপ্পন্তি নামা’’তি? ‘‘ইত্থী হিরিযতি ওত্তপ্পতি, পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারো’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহমাপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা হিরোত্তপ্পদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা কম্মস্সকা, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা কম্মস্সকতাদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘ৰেল়ুৰনাদযো মহাৰিহারা খন্ধেহি কারাপিতা, ধাতূহি আযতনেহী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা ¶ মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি, পিতরং, অরহন্তং, রুহিরুপ্পাদকম্মং, সঙ্ঘভেদকম্মং করোন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা আনন্তরিযদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা মেত্তাযন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা পুব্বেনিৰাসমনুস্সরন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
‘‘খন্ধা ¶ দানং পটিগ্গণ্হন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহং আপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি পটিগ্গণ্হন্তি নামা’’তি? ‘‘পুগ্গলা পটিগ্গণ্হন্তি সীলৰন্তো কল্যাণধম্মো’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.
লোকসম্মুতিঞ্চ ¶ বুদ্ধা ভগৰন্তো নপ্পজহন্তি, লোকসমঞ্ঞায লোকনিরুত্তিযা লোকাভিলাপে ঠিতাযেৰ ধম্মং দেসেন্তি. তস্মা ভগৰা লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থম্পি পুগ্গলকথং কথেতি.
ইতি একো চ সো পুগ্গলো চাতি একপুগ্গলো. কেনট্ঠেন একপুগ্গলো? অসদিসট্ঠেন গুণৰিসিট্ঠট্ঠেন অসমসমট্ঠেনাতি. সো হি দসন্নং পারমীনং পটিপাটিযা আৰজ্জনং আদিং কত্ৰা বোধিসম্ভারগুণেহি চেৰ বুদ্ধগুণেহি চ সেসমহাজনেন অসদিসোতি অসদিসট্ঠেনপি একপুগ্গলো. যে চস্স তে গুণা, তে সেসসত্তানং গুণেহি ৰিসিট্ঠাতি গুণৰিসিট্ঠট্ঠেনপি একপুগ্গলো. পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা সব্বসত্তেহি অসমা, তেহি সদ্ধিং অযমেৰ একো রূপকাযগুণেহি চেৰ নামকাযগুণেহি চ সমোতি অসমসমট্ঠেনপি একপুগ্গলো.
লোকেতি তযো লোকা – সত্তলোকো, ওকাসলোকো, সঙ্খারলোকোতি. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৩৫-১৩৬) ৰুত্তা. তেসু ইধ সত্তলোকো অধিপ্পেতো. সত্তলোকে উপ্পজ্জমানোপি চেস ন দেৰলোকে, ন ব্রহ্মলোকে, মনুস্সলোকেযেৰ উপ্পজ্জতি. মনুস্সলোকেপি ¶ ন অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে, ইমস্মিংযেৰ চক্কৰাল়ে উপ্পজ্জতি. তত্রাপি ন সব্বট্ঠানেসু.
‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায ¶ দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি (মহাৰ. ২৫৯) এৰং পরিচ্ছিন্নে আযামতো তিযোজনসতে ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যযোজনসতে পরিক্খেপতো নৰযোজনসতে মজ্ঝিমদেসে ¶ উপ্পজ্জতি. ন কেৰলঞ্চ তথাগতোৰ, পচ্চেকবুদ্ধা অগ্গসাৰকা অসীতি মহাথেরা বুদ্ধমাতা বুদ্ধপিতা চক্কৰত্তী রাজা অঞ্ঞে চ সারপ্পত্তা ব্রাহ্মণগহপতিকা এত্থেৰ উপ্পজ্জন্তি.
উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতীতি ইদং পন উভযম্পি ৰিপ্পকতৰচনমেৰ. উপ্পজ্জমানো বহুজনহিতায উপ্পজ্জতি, ন অঞ্ঞেন কারণেনাতি এৰং পনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰরূপঞ্চেত্থ লক্খণং ন সক্কা এতং অঞ্ঞেন সদ্দলক্খণেন পটিবাহিতুং.
অপিচ উপ্পজ্জমানো নাম, উপ্পজ্জতি নাম, উপ্পন্নো নামাতি অযমেত্থ ভেদো ৰেদিতব্বো. এস হি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায লদ্ধব্যাকরণো বুদ্ধকারকে ধম্মে পরিযেসন্তো দস পারমিযো দিস্ৰা ‘‘ইমে ধম্মা মযা পূরেতব্বা’’তি কতসন্নিট্ঠানো দানপারমিং পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. সীলপারমী…পে… উপেক্খাপারমীতি ইমা দস পারমিযো পূরেন্তোপি, দস উপপারমিযো পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. দস পরমত্থপারমিযো পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. অত্তত্থচরিযং ঞাতত্থচরিযং লোকত্থচরিযং পূরযমানোপি উপ্পজ্জমানো নাম. কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি বুদ্ধকারকে ধম্মে মত্থকং পাপেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. ৰেস্সন্তরত্তভাৰং পহায ¶ তুসিতপুরে পটিসন্ধিং ¶ গহেত্ৰা সট্ঠিৰস্সসতসহস্সাধিকা সত্তপণ্ণাসৰস্সকোটিযো তিট্ঠন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. দেৰতাহি যাচিতো পঞ্চমহাৰিলোকিতং ৰিলোকেত্ৰা মহামাযাদেৰিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হন্তোপি, অনূনাধিকে দস মাসে গব্ভৰাসং ৰসন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. একূনতিংস ৰস্সানি অগারমজ্ঝে তিট্ঠন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা রাহুলভদ্দস্স জাতদিৰসে ছন্নসহাযো কণ্ডকং ৰাহনৰরং আরুয্হ নিক্খমন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. তীণি রজ্জানি অতিক্কমন্তোপি অনোমানদীতীরে পব্বজন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. ছব্বস্সানি মহাপধানং করোন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. পরিপক্কগতে ঞাণে ওল়ারিকাহারং আহরন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. সাযন্হসমযে ৰিসাখপুণ্ণমায মহাবোধিমণ্ডং আরুয্হ মারবলং ৰিধমেত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং পরিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামসমনন্তরে দ্ৰাদসঙ্গং পটিচ্চসমুপ্পাদং অনুলোমপটিলোমতো সম্মসিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. সোতাপত্তিফলক্খণেপি সকদাগামিমগ্গক্খণেপি সকদাগামিফলক্খণেপি অনাগামিমগ্গক্খণেপি ¶ অনাগামিফলক্খণেপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. অরহত্তমগ্গক্খণে পন উপ্পজ্জতি নাম. অরহত্তফলক্খণে উপ্পন্নো নাম. বুদ্ধানং হি সাৰকানং ৰিয ন পটিপাটিযা ইদ্ধিৰিধঞাণাদীনি উপ্পজ্জন্তি, সহেৰ পন অরহত্তমগ্গেন সকলোপি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণাদি গুণরাসি আগতোৰ নাম হোতি. তস্মা তে নিপ্ফত্তসব্বকিচ্চত্তা অরহত্তফলক্খণে উপ্পন্না নাম হোন্তি. ইমস্মিম্পি সুত্তে অরহত্তফলক্খণংযেৰ সন্ধায ‘‘উপ্পজ্জতী’’তি ৰেদিতব্বো, উপ্পন্নো হোতীতি অযঞ্হেত্থ অত্থো.
বহুজনহিতাযাতি ¶ মহাজনস্স হিতত্থায উপ্পজ্জতি. বহুজনসুখাযাতি মহাজনস্স সুখত্থায উপ্পজ্জতি. লোকানুকম্পাযাতি সত্তলোকস্স অনুকম্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি. কতরসত্তলোকস্সাতি? যো তথাগতস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা অমতপানং পিৰিত্ৰা ধম্মং পটিৰিজ্ঝি, তস্স. ভগৰতা হি মহাবোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা বোধিমণ্ডা ইসিপতনং আগম্ম ‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, অন্তা পব্বজিতেন ন সেৰিতব্বা’’তি ¶ ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তে (মহাৰ. ১৩; সং. নি. ৫.১০৮১) দেসিতে আযস্মতা অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন সদ্ধিং অট্ঠারসকোটিসঙ্খা ব্রহ্মানো অমতপানং পিৰিংসু, এতস্স সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. পঞ্চমদিৰসে অনত্তলক্খণসুত্তন্তপরিযোসানে (মহাৰ. ২০; সং. নি. ৩.৫৯) পঞ্চৰগ্গিযা থেরা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. ততো যসদারকপ্পমুখে পঞ্চপণ্ণাস পুরিসে অরহত্তে পতিট্ঠাপেসি, ততো কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস ভদ্দৰগ্গিযে তযো মগ্গে চ তীণি ফলানি চ সম্পাপেসি, এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. গযাসীসে আদিত্তপরিযাযসুত্তপরিযোসানে (মহাৰ. ৫৪) জটিলসহস্সং অরহত্তে পতিট্ঠাপেসি, তালট্ঠিৰনে বিম্বিসারপ্পমুখা একাদস নহুতা ব্রাহ্মণগহপতিকা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, একং নহুতং সরণেসু পতিট্ঠিতং. তিরোকুট্টঅনুমোদনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি অমতপানং পীতং. সুমনমালাকারসমাগমে চতুরাসীতিযা চ. ধনপালকসমাগমে দসহি পাণসহস্সেহি, খদিরঙ্গারজাতকসমাগমে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি, জম্বুকআজীৰকসমাগমে চতুরাসীতিযা চ. আনন্দসেট্ঠিসমাগমে ¶ চতুরাসীতিযা চ পাণসহস্সেহি অমতপানং পীতং. পাসাণকচেতিযে পারাযনসুত্তন্তকথাদিৰসে চুদ্দস কোটিযো অমতপানং পিৰিংসু. যমকপাটিহারিযদিৰসে ৰীসতি পাণকোটিযো, তাৰতিংসভৰনে পণ্ডুকম্বলসিলায নিসীদিত্ৰা মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা সত্তপ্পকরণং অভিধম্মং দেসেন্তস্স অসীতি পাণকোটিযো, দেৰোরোহনে তিংস পাণকোটিযো, সক্কপঞ্হসুত্তন্তে অসীতি ¶ দেৰতাসহস্সানি অমতপানং পিৰিংসু. মহাসমযসুত্তন্তে মঙ্গলসুত্তন্তে চূল়রাহুলোৰাদে সমচিত্তপটিপদাযাতি ইমেসু চতূসু ঠানেসু অভিসমযং পত্তসত্তানং পরিচ্ছেদো নত্থি. এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নোতি. যাৰজ্জদিৰসা ইতো পরং অনাগতে চ সাসনং নিস্সায সগ্গমোক্খমগ্গে পতিট্ঠহন্তানং ৰসেনাপি অযমত্থো ৰেদিতব্বো.
দেৰমনুস্সানন্তি ন কেৰলং দেৰমনুস্সানংযেৰ, অৰসেসানং নাগসুপণ্ণাদীনম্পি অত্থায হিতায সুখাযেৰ উপ্পন্নো. সহেতুকপটিসন্ধিকে পন ¶ মগ্গফলসচ্ছিকিরিযায ভব্বে পুগ্গলে দস্সেতুং এতং ৰুত্তং. তস্মা এতেসম্পি অত্থায হিতায সুখাযেৰ উপ্পন্নোতি ৰেদিতব্বো.
কতমো একপুগ্গলোতি অযং পুচ্ছা. পুচ্ছা চ নামেসা পঞ্চৰিধা হোতি – অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা, অনুমতিপুচ্ছা, কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি.
তাসং ইদং নানত্তং – কতমা অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অভাৰিতং. তস্স ঞাণায দস্সনায তুলনায ¶ তীরণায ৰিভূতত্থায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা.
কতমা দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং. সো অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা.
কতমা ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্তো হোতি ৰিমতিপক্খন্তো দ্ৰেল়্হকজাতো ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি. সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা.
কতমা অনুমতিপুচ্ছা? ভগৰা হি ভিক্খূনং অনুমতিযা পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি? ‘‘অনিচ্চং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং, দুক্খং ৰা তং সুখং ৰা’’তি? ‘‘দুক্খং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং ¶ নু খো তং সমনুপস্সিতুং এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’তি, অযং অনুমতিপুচ্ছা.
কতমা কথেতুকম্যতাপুচ্ছা? ভগৰা ভিক্খূনং কথেতুকম্যতায পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো’’তি? অযং কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি.
তত্থ বুদ্ধানং পুরিমা তিস্সো পুচ্ছা নত্থি. কস্মা? বুদ্ধানং হি তীসু অদ্ধাসু কিঞ্চি সঙ্খতং অদ্ধাৰিমুত্তং ৰা অসঙ্খতং অদিট্ঠং অজানিতং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং নাম নত্থি, তস্মা তেসং অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা নত্থি. যং পন ভগৰতা অত্তনো ঞাণেন পটিৰিদ্ধং, তস্স অঞ্ঞেন সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ¶ ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা সদ্ধিং সংসন্দনকিচ্চং ¶ নত্থি. তেনস্স দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা নত্থি. যস্মা পনেস অকথংকথী তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো সব্বধম্মেসু ৰিহতসংসযো, তেনস্স ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা নত্থি. ইতরা পন দ্ৰে পুচ্ছা ভগৰতো অত্থি, তাসু অযং কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি ৰেদিতব্বা.
ইদানি তায পুচ্ছায পুট্ঠং একপুগ্গলং ৰিভাৰেন্তো তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি আহ. তত্থ তথাগতোতি অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা তথাগতো – তথা আগতোতি তথাগতো, তথা গতোতি তথাগতো, তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো, তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো, তথদস্সিতায তথাগতো, তথৰাদিতায তথাগতো, তথাকারিতায তথাগতো, অভিভৰনট্ঠেন তথাগতোতি.
কথং ভগৰা তথা আগতোতি তথাগতো? যথা সব্বলোকহিতায উস্সুক্কমাপন্না পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা আগতা, যথা ৰিপস্সী ভগৰা আগতো, যথা সিখী ভগৰা, যথা ৰেস্সভূ ভগৰা, যথা ককুসন্ধো ভগৰা, যথা কোণাগমনো ভগৰা, যথা কস্সপো ভগৰা আগতোতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যেন অভিনীহারেন এতে ভগৰন্তো আগতা, তেনেৰ অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো. অথ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা দানপারমিং পূরেত্ৰা, সীলনেক্খম্মপঞ্ঞাৰীরিযখন্তিসচ্চাধিট্ঠানমেত্তাউপেক্খাপারমিং পূরেত্ৰা ইমা দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযোতি সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা, অঙ্গপরিচ্চাগং নযনধনরজ্জপুত্তদারপরিচ্চাগন্তি ইমে পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজিত্ৰা, পুব্বযোগপুব্বচরিযধম্মক্খানঞাতত্থচরিযাদযো ¶ পূরেত্ৰা বুদ্ধিচরিযায কোটিং পত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো. যথা চ ৰিপস্সী ভগৰা ¶ …পে… কস্সপো ভগৰা চত্তারো সতিপট্ঠানে চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেত্ৰা ব্রূহেত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতোতি তথাগতো.
‘‘যথেৰ ¶ লোকম্হি ৰিপস্সিআদযো,
সব্বঞ্ঞুভাৰং মুনযো ইধাগতা;
তথা অযং সক্যমুনীপি আগতো,
তথাগতো ৰুচ্চতি তেন চক্খুমা’’তি.
এৰং তথা আগতোতি তথাগতো.
কথং তথা গতোতি তথাগতো? যথা সম্পতিজাতো ৰিপস্সী ভগৰা গতো…পে… কস্সপো ভগৰা গতো. কথঞ্চ সো গতোতি? সো হি সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠায উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গতো. যথাহ – ‘‘সম্পতিজাতো, আনন্দ, বোধিসত্তো সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠহিত্ৰা উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গচ্ছতি সেতম্হি ছত্তে অনুধারিযমানে, সব্বা চ দিসা অনুৰিলোকেতি, আসভিঞ্চ ৰাচং ভাসতি ‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি (ম. নি. ৩.২০৭). তঞ্চস্স গমনং তথং অহোসি অৰিতথং অনেকেসং ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. যঞ্হি সো সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পতিট্ঠহি, ইদমস্স চতুরিদ্ধিপাদপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, উত্তরাভিমুখভাৰো পন সব্বলোকুত্তরভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং, সত্তপদৰীতিহারো সত্তবোজ্ঝঙ্গরতনপটিলাভস্স, ‘‘সুৰণ্ণদণ্ডা ৰীতিপতন্তি চামরা’’তি (সু. নি. ৬৯৩) এত্থ ৰুত্তচামরুক্খেপো পন সব্বতিত্থিযনিম্মথনস্স ¶ পুব্বনিমিত্তং, সেতচ্ছত্তধারণং অরহত্তফলৰিমুত্তিৰরৰিমলসেতচ্ছত্তপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, সব্বদিসানুৰিলোকনং সব্বঞ্ঞুতানাৰরণঞাণপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, আসভিৰাচাভাসনং অপ্পটিৰত্তিযৰরধম্মচক্কপ্পৰত্তনস্স পুব্বনিমিত্তং. তথা অযং ¶ ভগৰাপি গতো. তঞ্চস্স গমনং কথং অহোসি অৰিতথং তেসংযেৰ ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. তেনাহু পোরাণা –
‘‘মুহুত্তজাতোৰ গৰম্পতী যথা,
সমেহি পাদেহি ফুসী ৰসুন্ধরং;
সো ৰিক্কমী সত্ত পদানি গোতমো,
সেতঞ্চ ছত্তং অনুধারযুং মরূ.
‘‘গন্ত্ৰান ¶ সো সত্ত পদানি গোতমো,
দিসা ৰিলোকেসি সমা সমন্ততো;
অট্ঠঙ্গুপেতং গিরমব্ভুদীরযি,
সীহো যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো’’তি.
এৰং তথা গতোতি তথাগতো.
অথ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা, অযম্পি ভগৰা তথেৰ নেক্খম্মেন কামচ্ছন্দং পহায গতো, অব্যাপাদেন ব্যাপাদং, আলোকসঞ্ঞায থিনমিদ্ধং, অৰিক্খেপেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ধম্মৰৰত্থানেন ৰিচিকিচ্ছং পহায গতো, ঞাণেন অৰিজ্জং পদালেত্ৰা গতো, পামোজ্জেন অরতিং ৰিনোদেত্ৰা, পঠমজ্ঝানেন নীৰরণকৰাটং উগ্ঘাটেত্ৰা, দুতিযজ্ঝানেন ৰিতক্কৰিচারং ৰূপসমেত্ৰা, ততিযজ্ঝানেন পীতিং ৰিরাজেত্ৰা, চতুত্থজ্ঝানেন সুখদুক্খং পহায, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা রূপসঞ্ঞাপটিঘসঞ্ঞানানত্তসঞ্ঞাযো সমতিক্কমিত্ৰা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ¶ ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং সমতিক্কমিত্ৰা গতো.
অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞং পহায, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞং, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞং, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিং, ৰিরাগানুপস্সনায রাগং, নিরোধানুপস্সনায সমুদযং, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানং, খযানুপস্সনায ঘনসঞ্ঞং, ৰযানুপস্সনায ¶ আযূহনং, ৰিপরিণামানুপস্সনায ধুৰসঞ্ঞং, অনিমিত্তানুপস্সনায নিমিত্তসঞ্ঞং, অপ্পণিহিতানুপস্সনায পণিধিং, সুঞ্ঞতানুপস্সনায অভিনিৰেসং, অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায সারাদানাভিনিৰেসং, যথাভূতঞাণদস্সনেন সম্মোহাভিনিৰেসং, আদীনৰানুপস্সনায আলযাভিনিৰেসং, পটিসঙ্খানুপস্সনায অপ্পটিসঙ্খং, ৰিৰট্টানুপস্সনায সংযোগাভিনিৰেসং, সোতাপত্তিমগ্গেন দিট্ঠেকট্ঠে কিলেসে ভঞ্জিত্ৰা, সকদাগামিমগ্গেন ওল়ারিকে কিলেসে পহায, অনাগামিমগ্গেন অণুসহগতে কিলেসে সমুগ্ঘাতেত্ৰা, অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসে সমুচ্ছিন্দিত্ৰা গতো. এৰম্পি তথা গতোতি তথাগতো.
কথং ¶ তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো? পথৰীধাতুযা কক্খল়ত্তলক্খণং তথং অৰিতথং, আপোধাতুযা পগ্ঘরণলক্খণং, তেজোধাতুযা উণ্হত্তলক্খণং, ৰাযোধাতুযা ৰিত্থম্ভনলক্খণং, আকাসধাতুযা অসম্ফুট্ঠলক্খণং, ৰিঞ্ঞাণধাতুযা ৰিজাননলক্খণং.
রূপস্স রুপ্পনলক্খণং, ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং, সঞ্ঞায সঞ্জাননলক্খণং, সঙ্খারানং অভিসঙ্খরণলক্খণং, ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং.
ৰিতক্কস্স অভিনিরোপনলক্খণং, ৰিচারস্স অনুমজ্জনলক্খণং, পীতিযা ফরণলক্খণং, সুখস্স সাতলক্খণং, চিত্তেকগ্গতায অৰিক্খেপলক্খণং, ফস্সস্স ফুসনলক্খণং.
সদ্ধিন্দ্রিযস্স অধিমোক্খলক্খণং, ৰীরিযিন্দ্রিযস্স পগ্গহলক্খণং, সতিন্দ্রিযস্স ¶ উপট্ঠানলক্খণং, সমাধিন্দ্রিযস্স অৰিক্খেপলক্খণং, পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স পজাননলক্খণং.
সদ্ধাবলস্স অস্সদ্ধিযে অকম্পিযলক্খণং, ৰীরিযবলস্স কোসজ্জে, সতিবলস্স মুট্ঠস্সচ্চে, সমাধিবলস্স উদ্ধচ্চে, পঞ্ঞাবলস্স অৰিজ্জায অকম্পিযলক্খণং.
সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপট্ঠানলক্খণং, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পৰিচযলক্খণং, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পগ্গহলক্খণং, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ফরণলক্খণং, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ৰূপসমলক্খণং ¶ , সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স অৰিক্খেপলক্খণং, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পটিসঙ্খানলক্খণং.
সম্মাদিট্ঠিযা দস্সনলক্খণং, সম্মাসঙ্কপ্পস্স অভিনিরোপনলক্খণং, সম্মাৰাচায পরিগ্গহলক্খণং, সম্মাকম্মন্তস্স সমুট্ঠানলক্খণং, সম্মাআজীৰস্স ৰোদানলক্খণং, সম্মাৰাযামস্স পগ্গহলক্খণং, সম্মাসতিযা উপট্ঠানলক্খণং, সম্মাসমাধিস্স অৰিক্খেপলক্খণং.
অৰিজ্জায অঞ্ঞাণলক্খণং, সঙ্খারানং চেতনালক্খণং, ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং, নামস্স নমনলক্খণং, রূপস্স রুপ্পনলক্খণং, সল়াযতনস্স আযতনলক্খণং, ফস্সস্স ফুসনলক্খণং, ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং, তণ্হায হেতুলক্খণং, উপাদানস্স গহণলক্খণং, ভৰস্স আযূহনলক্খণং, জাতিযা নিব্বত্তিলক্খণং, জরায জীরণলক্খণং, মরণস্স চুতিলক্খণং.
ধাতূনং ¶ সুঞ্ঞতালক্খণং, আযতনানং আযতনলক্খণং, সতিপট্ঠানানং উপট্ঠানলক্খণং, সম্মপ্পধানানং পদহনলক্খণং, ইদ্ধিপাদানং ইজ্ঝনলক্খণং, ইন্দ্রিযানং অধিপতিলক্খণং, বলানং অকম্পিযলক্খণং, বোজ্ঝঙ্গানং নিয্যানলক্খণং, মগ্গস্স হেতুলক্খণং.
সচ্চানং তথলক্খণং, সমথস্স অৰিক্খেপলক্খণং, ৰিপস্সনায অনুপস্সনালক্খণং, সমথৰিপস্সনানং একরসলক্খণং, যুগনদ্ধানং অনতিৰত্তনলক্খণং.
সীলৰিসুদ্ধিযা ¶ সংৰরণলক্খণং, চিত্তৰিসুদ্ধিযা অৰিক্খেপলক্খণং, দিট্ঠিৰিসুদ্ধিযা দস্সনলক্খণং.
খযে ঞাণস্স সমুচ্ছেদলক্খণং, অনুপ্পাদে ঞাণস্স পস্সদ্ধিলক্খণং.
ছন্দস্স মূললক্খণং, মনসিকারস্স সমুট্ঠানলক্খণং, ফস্সস্স সমোধানলক্খণং, ৰেদনায সমোসরণলক্খণং, সমাধিস্স পমুখলক্খণং, সতিযা আধিপতেয্যলক্খণং, পঞ্ঞায ততুত্তরিযলক্খণং ¶ , ৰিমুত্তিযা সারলক্খণং, অমতোগধস্স নিব্বানস্স পরিযোসানলক্খণং তথং অৰিতথং. এৰং তথলক্খণং ঞাণগতিযা আগতো অৰিরজ্ঝিত্ৰা পত্তো অনুপ্পত্তোতি তথাগতো. এৰং তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো.
কথং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো? তথধম্মা নাম চত্তারি অরিযসচ্চানি. যথাহ – ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি. কতমানি চত্তারি? ‘ইদং দুক্খ’ন্তি, ভিক্খৰে, তথমেতং অৰিতথমেতং অনঞ্ঞথমেত’’ন্তি (সং. নি. ৫.১০৯০) ৰিত্থারো. তানি চ ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো, তস্মা তথানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. অভিসম্বোধত্থো হি এত্থ গতসদ্দো.
অপিচ জরামরণস্স জাতিপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো…পে… সঙ্খারানং অৰিজ্জাপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তথা অৰিজ্জায সঙ্খারানং পচ্চযট্ঠো, সঙ্খারানং ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযট্ঠো…পে… জাতিযা জরামরণস্স পচ্চযট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তং সব্বং ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো. তস্মাপি ¶ তথানং ধম্মানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. এৰং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো.
কথং তথদস্সিতায তথাগতো? ভগৰা ¶ যং সদেৰকে লোকে…পে… সদেৰমনুস্সায অপরিমাণাসু লোকধাতূসু অপরিমাণানং সত্তানং চক্খুদ্ৰারে আপাথং আগচ্ছন্তং রূপারম্মণং নাম অত্থি, তং সব্বাকারতো জানাতি পস্সতি. এৰং জানতা পস্সতা চ তেন তং ইট্ঠানিট্ঠাদিৰসেন ৰা দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু লব্ভমানকপদৰসেন ৰা ‘‘কতমং তং রূপং রূপাযতনং? যং রূপং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰণ্ণনিভা সনিদস্সনং সপ্পটিঘং নীলং পীতক’’ন্তিআদিনা (ধ. স. ৬১৬) নযেন অনেকেহি নামেহি তেরসহি ৰারেহি দ্ৰেপঞ্ঞাসায নযেহি ৰিভজ্জমানং তথমেৰ হোতি, ৰিতথং নত্থি. এস নযো সোতদ্ৰারাদীসুপি আপাথমাগচ্ছন্তেসু সদ্দাদীসু. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স লোকস্স…পে… সদেৰমনুস্সায দিট্ঠং সুতং মুতং ৰিঞ্ঞাতং পত্তং পরিযেসিতং অনুৰিচরিতং মনসা, তমহং জানামি, তমহং অব্ভঞ্ঞাসিং, তং তথাগতস্স ৰিদিতং, তং তথাগতো ন উপট্ঠাসী’’তি (অ. নি. ৪.২৪). এৰং তথদস্সিতায তথাগতো. তত্থ তথদস্সীঅত্থে তথাগতোতি পদসম্ভৰো ৰেদিতব্বো.
কথং ¶ তথৰাদিতায তথাগতো? যং রত্তিং ভগৰা বোধিমণ্ডে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, যঞ্চ রত্তিং যমকসালানং অন্তরে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি, এত্থন্তরে পঞ্চচত্তালীসৰস্সপরিমাণে কালে পঠমবোধিযাপি মজ্ঝিমবোধিযাপি পচ্ছিমবোধিযাপি যং ভগৰতা ভাসিতং সুত্তং গেয্যং…পে… ৰেদল্লং, সব্বং ¶ তং অত্থতো চ ব্যঞ্জনতো চ অনুপৰজ্জং অনূনং অনধিকং সব্বাকারপরিপুণ্ণং রাগমদনিম্মদনং দোসমোহমদনিম্মদনং, নত্থি তত্থ ৰালগ্গমত্তম্পি অৰক্খলিতং, সব্বং তং একমুদ্দিকায লঞ্ছিতং ৰিয একনাল়িকায মিতং ৰিয একতুলায তুলিতং ৰিয চ তথমেৰ হোতি অৰিতথং. তেনাহ – ‘‘যঞ্চ, চুন্দ, রত্তিং তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ রত্তিং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, যং এতস্মিং অন্তরে ভাসতি ¶ লপতি নিদ্দিসতি, সব্বং তং তথেৰ হোতি নো অঞ্ঞথা. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি (দী. নি. ৩.১৮৮). গদত্থো হি এত্থ গতসদ্দো. এৰং তথৰাদিতায তথাগতো.
অপিচ আগদনং আগদো, ৰচনন্তি অত্থো. তথো অৰিপরীতো আগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি এৰম্পেতস্মিং অত্থে পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা.
কথং তথাকারিতায তথাগতো? ভগৰতো হি ৰাচায কাযো অনুলোমেতি কাযস্সপি ৰাচা, তস্মা যথাৰাদী তথাকারী যথাকারী তথাৰাদী চ হোতি. এৰং ভূতস্স চস্স যথা ৰাচা, কাযোপি তথা গতো, পৰত্তোতি অত্থো. যথা চ কাযো, ৰাচাপি তথা গতাতি তথাগতো. তেনেৰাহ – ‘‘যথাৰাদী, ভিক্খৰে, তথাগতো তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. ইতি যথাৰাদী তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩). এৰং তথাকারিতায তথাগতো.
কথং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো? উপরি ভৰগ্গং হেট্ঠা অৰীচিং পরিযন্তং কত্ৰা তিরিযং ¶ অপরিমাণাসু লোকধাতূসু সব্বসত্তে অভিভৰতি সীলেনপি সমাধিনাপি পঞ্ঞাযপি ৰিমুত্তিযাপি, ন তস্স তুলা ৰা পমাণং ৰা অত্থি, অতুলো অপ্পমেয্যো অনুত্তরো রাজরাজো দেৰদেৰো সক্কানমতিসক্কো ব্রহ্মানমতিব্রহ্মা. তেনাহ – ‘‘সদেৰকে লোকে, ভিক্খৰে…পে… সদেৰমনুস্সায ¶ তথাগতো অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থু দসো ৰসৰত্তী. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩).
তত্রেৰং পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা – অগদো ৰিয অগদো. কো পনেস? দেসনাৰিলাসো চেৰ পুঞ্ঞুস্সযো চ. তেন হেস মহানুভাৰো ভিসক্কো দিব্বাগদেন সপ্পে ৰিয সব্বপরপ্পৰাদিনো সদেৰকঞ্চ লোকং অভিভৰতি. ইতি সব্বলোকাভিভৰনে তথো অৰিপরীতো দেসনাৰিলাসো চেৰ পুঞ্ঞুস্সযো চ অগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি ৰেদিতব্বো. এৰং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো.
অপিচ ¶ তথায গতোতিপি তথাগতো, তথং গতোতিপি তথাগতো, গতোতি অৰগতো অতীতো পত্তো পটিপন্নোতি অত্থো. তত্থ সকললোকং তীরণপরিঞ্ঞায তথায গতো অৰগতোতি তথাগতো. লোকসমুদযং পহানপরিঞ্ঞায তথায গতো অতীতোতি তথাগতো, লোকনিরোধং সচ্ছিকিরিযায তথায গতো পত্তোতি তথাগতো, লোকনিরোধগামিনিং পটিপদং তথায গতো পটিপন্নোতি তথাগতো. তেন যং ৰুত্তং ভগৰতা –
‘‘লোকো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকস্মা তথাগতো ¶ ৰিসংযুত্তো. লোকসমুদযো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকসমুদযো তথাগতস্স পহীনো. লোকনিরোধো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকনিরোধো তথাগতস্স সচ্ছিকতো. লোকনিরোধগামিনী পটিপদা, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, লোকনিরোধগামিনী পটিপদা তথাগতস্স ভাৰিতা. যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স লোকস্স…পে… সব্বং তং তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধং. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩).
তস্সপি এৰং অত্থো ৰেদিতব্বো. ইদম্পি চ তথাগতস্স তথাগতভাৰদীপনে মুখমত্তমেৰ. সব্বাকারেন পন তথাগতোৰ তথাগতস্স তথাগতভাৰং ৰণ্ণেয্য.
অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি পদদ্ৰযে পন আরকত্তা, অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি অরহন্তি ৰেদিতব্বো. সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং ¶ বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধোতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং পদদ্ৰযং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১২৩ আদযো) বুদ্ধানুস্সতিৰণ্ণনাযং পকাসিতন্তি.
১৭১. দুতিযে পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি নিপ্ফত্তি. দুল্লভো লোকস্মিন্তি ইমস্মিং সত্তলোকে দুল্লভো সুদুল্লভো পরমদুল্লভো. কস্মা দুল্লভোতি? একৰারং দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ন সক্কা, দ্ৰে ৰারে দস ৰারে ৰীসতি ৰারে পঞ্ঞাস ৰারে ৰারসতং ৰারসহস্সং ৰারসতসহস্সং ৰারকোটিসতসহস্সম্পি দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ¶ ন সক্কা, তথা একদিৰসং দ্ৰে দিৰসে দস দিৰসে ৰীসতি দিৰসে পঞ্ঞাস দিৰসে দিৰসসতং দিৰসসহস্সং দিৰসসতসহস্সং দিৰসকোটিসতসহস্সং ¶ . একমাসং দ্ৰে মাসে…পে… মাসকোটিসতসহস্সং. একসংৰচ্ছরং দ্ৰে সংৰচ্ছরে…পে… সংৰচ্ছরকোটিসতসহস্সং. এককপ্পং দ্ৰে কপ্পে…পে… কপ্পকোটিসতসহস্সং. কপ্পানং একং অসঙ্খ্যেয্যং দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি তীণি অসঙ্খ্যেয্যানি দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ন সক্কা. সীলপারমীনেক্খম্মপারমী…পে… উপেক্খাপারমীসুপি এসেৰ নযো. পচ্ছিমকোটিযা পন কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দস পারমিযো পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং সক্কাতি ইমিনা কারণেন দুল্লভো.
১৭২. ততিযে অচ্ছরিযমনুস্সোতি অচ্ছরিযো মনুস্সো. অচ্ছরিযোতি অন্ধস্স পব্বতারোহণং ৰিয নিচ্চং ন হোতীতি অত্থো. অযং তাৰ সদ্দনযো. অযং পন অট্ঠকথানযো – অচ্ছরাযোগ্গোতি অচ্ছরিযো, অচ্ছরং পহরিত্ৰা পস্সিতব্বোতি অত্থো. অপিচ ‘‘তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰা চত্তারো অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা পাতুভৰন্তী’’তি (অ. নি. ৪.১২৭) এৰমাদীহি অনেকেহি অচ্ছরিযব্ভুতধম্মেহি সমন্নাগতত্তাপি অচ্ছরিযমনুস্সো. আচিণ্ণমনুস্সোতিপি অচ্ছরিযমনুস্সো.
অভিনীহারস্স হি সম্পাদকে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা একবুদ্ধস্স সম্মুখে মহাবোধিমণ্ডে মানসং বন্ধিত্ৰা নিসজ্জনং নাম ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা বুদ্ধানং সন্তিকে ব্যাকরণং লভিত্ৰা অনিৰত্তকেন হুত্ৰা ৰীরিযাধিট্ঠানং অধিট্ঠায বুদ্ধকারকধম্মানং পূরণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা পারমিযো গব্ভং গণ্হাপেত্ৰা ¶ ৰেস্সন্তরত্তভাৰসদিসে অত্তভাৰে ঠত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতানং হত্থীনং সত্তসতানি অস্সানং সত্তসতানীতি এৰং সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা ¶ জালিকুমারসদিসং পুত্তং, কণ্হাজিনাসদিসং ধীতরং, মদ্দীদেৰিসদিসং ভরিযঞ্চ দানমুখে নিয্যাতেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দুতিযে অত্তভাৰে তুসিতভৰনে পটিসন্ধিগ্গহণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তুসিতপুরে যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰতানং আযাচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা সতস্স ¶ সম্পজানস্স তুসিতপুরা চৰিত্ৰা মহাভোগকুলে পটিসন্ধিগ্গহণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, সতস্স সম্পজানস্স মাতুকুচ্ছিযং নিৰাসোপি, সতস্স সম্পজানস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, সম্পতিজাতস্স সত্তপদৰীতিহারগমনম্পি, দিব্বসেতচ্ছত্ত. ধারণম্পি, দিব্বৰাল়বীজনুক্খেপোপি, সব্বদিসাসু সীহৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা অত্তনা পটিসমং কঞ্চি সত্তং অদিস্ৰা ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্সা’’তি এৰং সীহনাদনদনম্পি, পরিপাকগতে ঞাণে মহাসম্পত্তিং পহায মহাভিনিক্খমনম্পি, মহাবোধিমণ্ডে পল্লঙ্কেন নিসিন্নস্স মারৰিজযং আদিং কত্ৰা পুব্বেনিৰাসানুস্সতিদিব্বচক্খুৰিসোধনানি কত্ৰা পচ্চূসসমযে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণগুণরাসিপটিৰিদ্ধক্খণে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, পঠমধম্মদেসনায অনুত্তরং তিপরিৰট্টং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনম্পীতি এৰমাদি সব্বং ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্সেৰ আচিণ্ণং. এৰং আচিণ্ণমনুস্সোতিপি অচ্ছরিযমনুস্সো.
১৭৩. চতুত্থে ¶ কালকিরিযাতি একস্মিং কালে পাকটা কিরিযাতি কালকিরিযা. তথাগতো হি পঞ্চচত্তালীস ৰস্সানি ঠত্ৰা তীণি পিটকানি পঞ্চ নিকাযে নৰঙ্গং সত্থুসাসনং চতুরাসীতি ধম্মক্খন্ধসহস্সানি পকাসেত্ৰা মহাজনং নিব্বাননিন্নং নিব্বানপোণং কত্ৰা যমকসালানমন্তরে নিপন্নো ভিক্খুসঙ্ঘং আমন্তেত্ৰা অপ্পমাদেন ওৰদিত্ৰা সতো সম্পজানো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. অযমস্স কিরিযা যাৰজ্জতনা পাকটাতি একস্মিং কালে পাকটা কিরিযাতি কালকিরিযা. অনুতপ্পা হোতীতি অনুতাপকরা হোতি. তত্থ চক্কৰত্তিরঞ্ঞো কালকিরিযা একচক্কৰাল়ে দেৰমনুস্সানং অনুতাপকরা হোতি. বুদ্ধানং কালকিরিযা দসসহস্সচক্কৰাল়েসু দেৰমনুস্সানং অনুতাপকরা হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘বহুনো জনস্স অনুতপ্পা হোতী’’তি.
১৭৪. পঞ্চমে অদুতিযোতি দুতিযস্স বুদ্ধস্স অভাৰা অদুতিযো. চত্তারো হি বুদ্ধা সুতবুদ্ধো, চতুসচ্চবুদ্ধো, পচ্চেকবুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোতি. তত্থ বহুস্সুতো ভিক্খু সুতবুদ্ধো নাম ¶ . খীণাসৰো চতুসচ্চবুদ্ধো নাম ¶ . কপ্পসতসহস্সাধিকানি দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা সামং পটিৰিদ্ধপচ্চেকবোধিঞাণো পচ্চেকবুদ্ধো নাম. কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি ৰা অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো নাম. ইমেসু চতূসু বুদ্ধেসু সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোৰ অদুতিযো নাম. ন হি তেন সদ্ধিং অঞ্ঞো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো নাম উপ্পজ্জতি.
অসহাযোতি অত্তভাৰেন ৰা পটিৰিদ্ধধম্মেহি ৰা সদিসো সহাযো নাম অস্স নত্থীতি অসহাযো. ‘‘লদ্ধসহাযো খো পন সো ভগৰা সেখানঞ্চেৰ পটিপদান’’ন্তি ইমিনা পন পরিযাযেন সেখাসেখা বুদ্ধানং সহাযা নাম হোন্তি. অপ্পটিমোতি পটিমা ¶ ৰুচ্চতি অত্তভাৰো, তস্স অত্তভাৰসদিসা অঞ্ঞা পটিমা নত্থীতি অপ্পটিমো. যাপি চ মনুস্সা সুৰণ্ণরজতাদিমযা পটিমা করোন্তি, তাসু ৰালগ্গমত্তম্পি ওকাসং তথাগতস্স অত্তভাৰসদিসং কাতুং সমত্থো নাম নত্থীতি সব্বথাপি অপ্পটিমো.
অপ্পটিসমোতি অত্তভাৰেনেৰস্স পটিসমো নাম কোচি নত্থীতি অপ্পটিসমো. অপ্পটিভাগোতি যে তথাগতেন ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদিনা নযেন ধম্মা দেসিতা, তেসু ‘‘ন চত্তারো সতিপট্ঠানা, তযো ৰা পঞ্চ ৰা’’তিআদিনা নযেন পটিভাগং কাতুং সমত্থো নাম নত্থীতি অপ্পটিভাগো. অপ্পটিপুগ্গলোতি অঞ্ঞো কোচি ‘‘অহং বুদ্ধো’’তি এৰং পটিঞ্ঞং কাতুং সমত্থো পুগ্গলো নত্থীতি অপ্পটিপুগ্গলো. অসমোতি অপ্পটিপুগ্গলত্তাৰ সব্বসত্তেহি অসমো. অসমসমোতি অসমা ৰুচ্চন্তি অতীতানাগতা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধা, তেহি অসমেহি সমোতি অসমসমো.
দ্ৰিপদানং অগ্গোতি সম্মাসম্বুদ্ধো অপদানং দ্ৰিপদানং চতুপ্পদানং বহুপ্পদানং রূপীনং অরূপীনং সঞ্ঞীনং অসঞ্ঞীনং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীনং সত্তানং অগ্গোৰ. কস্মা ইধ দ্ৰিপদানং অগ্গোতি ৰুত্তো? সেট্ঠতরৰসেন. ইমস্মিঞ্হি লোকে সেট্ঠো নাম উপ্পজ্জমানো অপদচতুপ্পদবহুপ্পদেসু ন উপ্পজ্জতি, দ্ৰিপদেসুযেৰ উপ্পজ্জতি. কতরদ্ৰিপদ্ৰেসূতি? মনুস্সেসু চেৰ দেৰেসু চ. মনুস্সেসু উপ্পজ্জমানো তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং ৰসে ৰত্তেতুং সমত্থো ¶ বুদ্ধো হুত্ৰা উপ্পজ্জতি. দেৰেসু উপ্পজ্জমানো দসসহস্সিলোকধাতুং ৰসৰত্তী মহাব্রহ্মা হুত্ৰা উপ্পজ্জতি. সো ¶ তস্স কপ্পিযকারকো ৰা আরামিকো ¶ ৰা সম্পজ্জতি. ইতি ততোপি সেট্ঠতরৰসেনেস দ্ৰিপদানং অগ্গোতি ৰুত্তো.
১৭৫-১৮৬. ছট্ঠাদীসু একপুগ্গলস্স, ভিক্খৰে, পাতুভাৰা মহতো চক্খুস্স পাতুভাৰো হোতীতি, ভিক্খৰে, একপুগ্গলস্স তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰেন মহন্তস্স চক্খুস্স পাতুভাৰো হোতি. তস্মিং পুগ্গলে পাতুভূতে তং পাতুভূতমেৰ হোতি, ন ৰিনা তস্স পাতুভাৰেন পাতুভৰতি. পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি নিপ্ফত্তি. কতমস্স চক্খুস্সাতি? পঞ্ঞাচক্খুস্স. কীৰরূপস্সাতি? সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিপস্সনাপঞ্ঞাসদিসস্স মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স সমাধিপঞ্ঞাসদিসস্সাতি. আলোকাদীসুপি এসেৰ নযো. উভিন্নং অগ্গসাৰকানং পঞ্ঞাআলোকসদিসোযেৰ হি এত্থ আলোকো, পঞ্ঞাওভাসসদিসোযেৰ ওভাসো অধিপ্পেতো. ‘‘মহতো চক্খুস্স, মহতো আলোকস্স, মহতো ওভাসস্সা’’তি ইমানি চ পন তীণিপি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.
ছন্নং অনুত্তরিযানন্তি উত্তরিতরৰিরহিতানং ছন্নং উত্তমধম্মানং. তত্থ দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযন্তি ইমানি ছ অনুত্তরিযানি. ইমেসং পাতুভাৰো হোতীতি অত্থো. আযস্মা হি আনন্দত্থেরো সাযংপাতং তথাগতং চক্খুৰিঞ্ঞাণেন দট্ঠুং লভতি, ইদং দস্সনানুত্তরিযং. অঞ্ঞোপি সোতাপন্নো ৰা সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতং দস্সনায লভতি, ইদম্পি দস্সনানুত্তরিযং ¶ . অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলং দস্সনায লভিত্ৰা তং দস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. ইদং দস্সনমেৰ নাম, মূলদস্সনং পন দস্সনানুত্তরিযং নাম.
আনন্দত্থেরোযেৰ চ অভিক্খণং দসবলস্স ৰচনং সোতৰিঞ্ঞাণেন সোতুং লভতি, ইদং সৰনানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতস্স ৰচনং সৰনায লভন্তি, ইদম্পি সৰনানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতস্স ¶ ৰচনং সোতুং লভিত্ৰা তং সৰনং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. ইদং সৰনমেৰ নাম, মূলসৰনং পন সৰনানুত্তরিযং নাম.
আনন্দত্থেরোযেৰ ¶ চ দসবলে সদ্ধং পটিলভতি, ইদং লাভানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলে সদ্ধাপটিলাভং লভন্তি, ইদম্পি লাভানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলে সদ্ধাপটিলাভং লভিত্ৰা তং লাভং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং লাভোযেৰ নাম, মূললাভো পন লাভানুত্তরিযং নাম.
আনন্দত্থেরোযেৰ চ দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খতি, ইদং সিক্খানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খন্তি, ইদম্পি সিক্খানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খিত্ৰা তা সিক্খা ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. অযং সিক্খাযেৰ নাম, মূলসিক্খা পন সিক্খানুত্তরিযং নাম.
আনন্দত্থেরোযেৰ চ অভিণ্হং দসবলং পরিচরতি, ইদং পারিচরিযানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয অভিণ্হং দসবলং পরিচরন্তি, ইদম্পি পারিচরিযানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ¶ ৰিয দসবলং পরিচরিত্ৰা তং পারিচরিযং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং পারিচরিযাযেৰ নাম, মূলপারিচরিযা পন পারিচরিযানুত্তরিযং নাম.
আনন্দত্থেরোযেৰ চ দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরতি, ইদং অনুস্সতানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরন্তি, ইদম্পি অনুস্সতানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরিত্ৰা তং অনুস্সতিং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং অনুস্সতিযেৰ নাম, মূলানুস্সতি পন অনুস্সতানুত্তরিযং নাম. ইমানি ছ অনুত্তরিযানি, ইমেসং পাতুভাৰো হোতি. ইমানি চ পন ছ অনুত্তরিযানি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.
চতুন্নং ¶ পটিসম্ভিদানং সচ্ছিকিরিযা হোতীতি চতস্সো হি পটিসম্ভিদাযো অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদাতি. তত্থ অত্থেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, অত্থধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা ¶ , ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পনেতাসং অভিধম্মে (ৰিভ. ৭১৮ আদযো) আগতোযেৰ. ইমাসং চতস্সন্নং পটিসম্ভিদানং বুদ্ধুপ্পাদে পচ্চক্খকিরিযা হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. এতাসং সচ্ছিকিরিযাতি অত্থো. ইমাপি লোকিযলোকুত্তরাৰ কথিতাতি ৰেদিতব্বা.
অনেকধাতুপটিৰেধোতি ‘‘চক্খুধাতু রূপধাতূ’’তিআদীনং অট্ঠারসন্নং ধাতূনং বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ পটিৰেধো হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদেনাতি অত্থো. নানাধাতুপটিৰেধোতি এত্থ ¶ ইমাৰ অট্ঠারস ধাতুযো নানাসভাৰতো নানাধাতুযোতি ৰেদিতব্বা. যো পনেতাসং ‘‘নানাসভাৰা এতা’’তি এৰং নানাকরণতো পটিৰেধো, অযং নানাধাতুপটিৰেধো নাম. ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলসচ্ছিকিরিযাতি এত্থ ৰিজ্জাতি ফলে ঞাণং, ৰিমুত্তীতি তদৰসেসা ফলসম্পযুত্তা ধম্মা. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাতি সোতোতি পঠমমগ্গো, তেন সোতেন পত্তব্বং ফলন্তি সোতাপত্তিফলং. সকদাগামিফলাদীনি পাকটানেৰ.
১৮৭. অনুত্তরন্তি নিরুত্তরং. ধম্মচক্কন্তি সেট্ঠচক্কং. চক্কসদ্দো হেস –
‘‘চতুব্ভি অট্ঠজ্ঝগমা, অট্ঠাহিপি চ সোল়স;
সোল়সাহি চ বাত্তিংস, অত্রিচ্ছং চক্কমাসদো;
ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তি. (জা. ১.১.১০৪; ১.৫.১০৩) –
এত্থ উরচক্কে আগতো. ‘‘চক্কসমারুল়্হা জানপদা পরিযাযন্তী’’তি (অ. নি. ৩.৬৩; ৫.৫৪) এত্থ ইরিযাপথচক্কে. ‘‘অথ খো সো, ভিক্খৰে, রথকারো যং তং চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং, তং পৰত্তেসী’’তি (অ. নি. ৩.১৫) এত্থ দারুচক্কে. ‘‘অদ্দসা খো দোণো ব্রাহ্মণো ভগৰতো পাদেসু চক্কানি সহস্সারানী’’তি (অ. নি. ৪.৩৬) এত্থ লক্খণচক্কে. ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, চক্কানি, যেহি সমন্নাগতানং দেৰমনুস্সানং ¶ চতুচক্কং ৰত্ততী’’তি (অ. নি. ৪.৩১) এত্থ সম্পত্তিচক্কে. ‘‘দিব্বং ¶ চক্করতনং পাতুভৰতী’’তি (দী. নি. ২.২৪৩; ম. নি. ৩.২৫৬) এত্থ রতনচক্কে. ইধ পন ধম্মচক্কে আগতো.
পৰত্তিতন্তি ¶ এত্থ ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নাম, অভিনীহটং নাম, উপ্পাদেতি নাম, উপ্পাদিতং নাম, পৰত্তেতি নাম, পৰত্তিতং নামাতি অযং পভেদো ৰেদিতব্বো. কুতো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নামাতি? যদা সুমেধব্রাহ্মণো হুত্ৰা কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নাম.
কুতো পট্ঠায অভিনীহটং নামাতি? যদা অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা দীপঙ্করপাদমূলে মহাবোধিমণ্ডত্থায মানসং বন্ধিত্ৰা ‘‘ব্যাকরণং অলদ্ধা ন ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি ৰীরিযাধিট্ঠানং অধিট্ঠায নিপন্নো দসবলস্স সন্তিকা ব্যাকরণং লভি, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহটং নাম.
কুতো পট্ঠায উপ্পাদেতি নামাতি? ততো পট্ঠায দানপারমিং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. সীলপারমিং পূরেন্তোপি…পে… উপেক্খাপারমিং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযো পূরেন্তোপি, পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজন্তোপি, ঞাতত্থচরিযং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠত্ৰা সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা পুত্তদারং দানমুখে নিয্যাতেত্ৰা পারমিকূটং গহেত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰতাহি আযাচিতো পটিঞ্ঞং দত্ৰা পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেন্তোপি ¶ ধম্মচক্কং উপ্পাদেতিযেৰ নাম. মাতুকুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হন্তোপি, পটিসন্ধিক্খণে দসসহস্সচক্কৰাল়ং কম্পেন্তোপি, মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তদিৰসে তথেৰ লোকং কম্পেন্তোপি, সম্পতিজাতো সত্ত পদানি গন্ত্ৰা ‘‘অগ্গোমহস্মী’’তি সীহনাদং নদন্তোপি, একূনতিংস সংৰচ্ছরানি অগারমজ্ঝে ৰসন্তোপি, মহাভিনিক্খমনং নিক্খমন্তোপি, অনোমানদীতীরে পব্বজন্তোপি, মহাপধানে ছব্বস্সানি ৰীরিযং করোন্তোপি, সুজাতায দিন্নং মধুপাযাসং ভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং নদিযা পৰাহেত্ৰা সাযন্হসমযে বোধিমণ্ডৰরগতো পুরত্থিমং লোকধাতুং ওলোকেন্তো নিসীদিত্ৰা সূরিযে ধরমানেযেৰ মারবলং ৰিধমেত্ৰা পঠমযামে ¶ পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তোপি, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেন্তোপি, পচ্চূসকালসমনন্তরে পচ্চযাকারং সম্মসিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি, সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকরোন্তোপি, সকদাগামিমগ্গং সকদাগামিফলং অনাগামিমগ্গং অনাগামিফলং সচ্ছিকরোন্তোপি, অরহত্তমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতিযেৰ নাম.
অরহত্তফলক্খণে ¶ পন তেন ধম্মচক্কং উপ্পাদিতং নাম. বুদ্ধানঞ্হি সকললোকিযলোকুত্তরগুণরাসি অরহত্তফলেনেৰ সদ্ধিং ইজ্ঝতি. তস্মা তেন তস্মিং খণে ধম্মচক্কং উপ্পাদিতং নাম হোতি.
কদা পৰত্তেতি নাম? বোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে অঞ্ঞাকোণ্ডঞ্ঞত্থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং দেসেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম.
যদা পন অঞ্ঞাকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন দসবলস্স দেসনাঞাণানুভাৰনিব্বত্তং সৰনং লভিত্ৰা সব্বপঠমং ধম্মো অধিগতো, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং পৰত্তিতং নাম হোতীতি ৰেদিতব্বং. ধম্মচক্কন্তি ¶ চেতং দেসনাঞাণস্সপি নামং পটিৰেধঞাণস্সপি. তেসু দেসনাঞাণং লোকিযং, পটিৰেধঞাণং লোকুত্তরং. কস্স দেসনাপটিৰেধঞাণন্তি? ন অঞ্ঞস্স কস্সচি, সম্মাসম্বুদ্ধস্সেৰ দেসনাঞাণঞ্চ পটিৰেধঞাণঞ্চাতি ৰেদিতব্বং.
সম্মদেৰাতি হেতুনা নযেন কারণেনেৰ. অনুপ্পৰত্তেতীতি যথা পুরতো গচ্ছন্তস্স পচ্ছতো গচ্ছন্তো তং অনুগচ্ছতি নাম, এৰং পঠমতরং সত্থারা পৰত্তিতং থেরো অনুপ্পৰত্তেতি নাম. কথং? সত্থা হি ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো’’তি কথেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম, ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরোপি ‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, সতিপট্ঠানা’’তি কথেন্তো ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতি নাম. সম্মপ্পধানাদীসুপি এসেৰ নযো. ন কেৰলঞ্চ বোধিপক্খিযধম্মেসু, ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চানি. চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অরিযৰংসা’’তিআদীসুপি অযং নযো নেতব্বোৰ. এৰং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম, থেরো দসবলেন পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতি নাম.
এৰং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেন্তেন পন থেরেন ধম্মো দেসিতোপি পকাসিতোপি সত্থারাৰ দেসিতো পকাসিতো হোতি. যো হি কোচি ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা উপাসকো ৰা উপাসিকা ৰা দেৰো ৰা সক্কো ৰা মারো ¶ ৰা ব্রহ্মা ৰা ধম্মং দেসেতু পকাসেতু, সব্বো সো সত্থারা দেসিতো পকাসিতোৰ নাম হোতি, সেসজনো পন লেখহারকপক্খে ঠিতোৰ নাম হোতি. কথং? যথা হি রঞ্ঞা দিন্নং পণ্ণং ৰাচেত্ৰা যং যং কম্মং করোন্তি, তং তং কম্মং যেন ¶ কেনচি কতম্পি কারিতম্পি ¶ রঞ্ঞা কারিতন্তেৰ ৰুচ্চতি. মহারাজা ৰিয হি সম্মাসম্বুদ্ধো. রাজপণ্ণং ৰিয তেপিটকং বুদ্ধৰচনং. পণ্ণদানং ৰিয তেপিটকে নযমুখদানং পণ্ণং ৰাচেত্ৰা তংতংকম্মানং করণং ৰিয চতুন্নং পরিসানং অত্তনো বলেন বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরেসং দেসনা পকাসনা. তত্থ যথা পণ্ণং ৰাচেত্ৰা যেন কেনচি কতম্পি কারিতম্পি তং কম্মং রঞ্ঞা কারিতমেৰ হোতি, এৰমেৰ যেন কেনচি দেসিতোপি পকাসিতোপি ধম্মো সত্থারা দেসিতো পকাসিতোৰ নাম হোতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
একপুগ্গলৰগ্গৰণ্ণনা.
১৪. এতদগ্গৰগ্গো
(১৪) ১. পঠমএতদগ্গৰগ্গো
এতদগ্গপদৰণ্ণনা
১৮৮. এতদগ্গেসু ¶ পঠমৰগ্গস্স পঠমে এতদগ্গন্তি এতং অগ্গং. এত্থ চ অযং অগ্গসদ্দো আদিকোটিকোট্ঠাসসেট্ঠেসু দিস্সতি. ‘‘অজ্জতগ্গে, সম্ম দোৰারিক, আৰরামি দ্ৰারং নিগণ্ঠানং নিগণ্ঠীন’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.৭০) হি আদিম্হি দিস্সতি. ‘‘তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং পরামসেয্য (কথা. ৪৪১), উচ্ছগ্গং ৰেল়গ্গ’’ন্তিআদীসু কোটিযং. ‘‘অম্বিলগ্গং ৰা মধুরগ্গং ৰা তিত্তকগ্গং ৰা (সং. নি. ৫.৩৭৪), অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিহারগ্গেন ৰা পরিৰেণগ্গেন ৰা ভাজেতু’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১৮) কোট্ঠাসে. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) সেট্ঠে. স্ৰাযমিধ ¶ কোটিযম্পি ৰট্টতি সেট্ঠেপি. তে হি থেরা অত্তনো অত্তনো ঠানে কোটিভূতাতিপি অগ্গা, সেট্ঠভূতাতিপি. তস্মা এতদগ্গন্তি এসা কোটি এসো সেট্ঠোতি অযমেত্থ অত্থো. এসেৰ নযো সব্বসুত্তেসু.
অযঞ্চ ¶ এতদগ্গসন্নিক্খেপো নাম চতূহি কারণেহি লব্ভতি অট্ঠুপ্পত্তিতো আগমনতো চিণ্ণৰসিতো গুণাতিরেকতোতি. তত্থ কোচি থেরো একেন কারণেন এতদগ্গট্ঠানং লভতি, কোচি দ্ৰীহি, কোচি তীহি, কোচি সব্বেহেৰ চতূহিপি আযস্মা সারিপুত্তত্থেরো ৰিয. সো হি অট্ঠুপ্পত্তিতোপি মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি আগমনাদীহিপি. কথং? একস্মিং হি সমযে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো কণ্ডম্বরুক্খমূলে তিত্থিযমদ্দনং যমকপাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ‘‘কহং নু খো পুরিমবুদ্ধা যমকপাটিহারিযং কত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছন্তী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘তাৰতিংসভৰনে’’তি ঞত্ৰা দ্ৰে পদন্তরানি দস্সেত্ৰা ততিযেন পদেন তাৰতিংসভৰনে পচ্চুট্ঠাসি. সক্কো দেৰরাজা ভগৰন্তং দিস্ৰা পণ্ডুকম্বলসিলাতো উট্ঠায সদ্ধিং দেৰগণেন পচ্চুগ্গমনং অগমাসি. দেৰা চিন্তযিংসু – ‘‘সক্কো দেৰরাজা দেৰগণপরিৰুতো ¶ সট্ঠিযোজনাযামায পণ্ডুকম্বলসিলায নিসীদিত্ৰা সম্পত্তিং অনুভৰতি, বুদ্ধানং নাম নিসিন্নকালতো পট্ঠায ন সক্কা অঞ্ঞেন এত্থ হত্থম্পি ঠপেতু’’ন্তি. সত্থাপি তত্থ নিসিন্নো তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা মহাপংসুকূলিকো ৰিয মুণ্ডপীঠকং সব্বমেৰ পণ্ডুকম্বলসিলং অৰত্থরিত্ৰা নিসীদি. এৰং নিসীদন্তো পন অত্তনো ৰা সরীরং মহন্তং কত্ৰা মাপেসি, পণ্ডুকম্বলসিলং ¶ ৰা খুদ্দকং অকাসীতি ন সল্লক্খেতব্বং. অচিন্তেয্যো হি বুদ্ধৰিসযো. এৰং নিসিন্নো পন মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানং ‘‘কুসলা ধম্মা অকুসলা ধম্মা অব্যাকতা ধম্মা’’তি অভিধম্মপিটকং দেসেসি.
পাটিহারিযট্ঠানেপি সব্বাপি দ্ৰাদসযোজনিকা পরিসা অনুরুদ্ধত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, দসবলো গতো’’তি পুচ্ছি. তাৰতিংসভৰনে পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সং উপগন্ত্ৰা অভিধম্মকথং দেসেতুং গতোতি. ভন্তে, ন মযং সত্থারং অদিস্ৰা গমিস্সাম. কদা সত্থা আগমিস্সতীতি সত্থু আগমনকালং জানাথাতি? মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স ভারং করোথ, সো বুদ্ধানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সাসনং আহরিস্সতীতি. কিং পন থেরস্স তত্থ গন্তুং বলং নত্থীতি? অত্থি, ৰিসেসৰন্তানং পন ৰিসেসং পস্সন্তূতি এৰমাহ. মহাজনো মহামোগ্গল্লানত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থু ¶ সাসনং গহেত্ৰা আগমনত্থায যাচি. থেরো পস্সন্তেযেৰ মহাজনে পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা অন্তোসিনেরুনা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, মহাজনো তুম্হাকং দস্সনকামো, আগমনদিৰসং ৰো জানিতুং ইচ্ছতী’’তি. তেন হি ‘‘ইতো তেমাসচ্চযেন সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে পস্সথা’’তিস্স ৰদেহীতি. থেরো ভগৰতো সাসনং আহরিত্ৰা মহাজনস্স কথেসি. মহাজনো তত্থেৰ তেমাসং খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা ৰসি. চূল়অনাথপিণ্ডিকো দ্ৰাদসযোজনায পরিসায তেমাসং যাগুভত্তং আদাসি.
সত্থাপি সত্তপ্পকরণানি দেসেত্ৰা মনুস্সলোকং আগমনত্থায আকপ্পং দস্সেসি. সক্কো দেৰরাজা ৰিস্সকম্মং আমন্তেত্ৰা তথাগতস্স ওতরণত্থায সোপানং মাপেতুং আণাপেসি. সো একতো সোৰণ্ণমযং একতো রজতমযং ¶ সোপানং মাপেত্ৰা মজ্ঝে মণিমযং মাপেসি. সত্থা মণিমযে সোপানে ঠত্ৰা ‘‘মহাজনো মং পস্সতূ’’তি অধিট্ঠাসি. অত্তনো আনুভাৰেনেৰ ‘‘মহাজনো অৰীচিমহানিরযং পস্সতূ’’তিপি অধিট্ঠাসি. নিরযদস্সনেন চস্স উপ্পন্নসংৰেগতং ঞত্ৰা দেৰলোকং দস্সেসি. অথস্স ওতরন্তস্স মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সক্কো দেৰরাজা পত্তং গণ্হি, সুযামো দেৰরাজা দিব্বং ৰাল়বীজনিং বীজি, পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো বেলুৰপণ্ডুৰীণং ¶ সমপঞ্ঞাসায মুচ্ছনাহি মুচ্ছিত্ৰা ৰাদেন্তো পুরতো ওতরি. বুদ্ধানং পথৰিযং পতিট্ঠিতকালে ‘‘অহং পঠমং ৰন্দিস্সামি, অহং পঠমং ৰন্দিস্সামী’’তি মহাজনো অট্ঠাসি. সহ মহাপথৰীঅক্কমনেন পন ভগৰতো নেৰ মহাজনো ন অসীতিমহাসাৰকা পঠমকৰন্দনং সম্পাপুণিংসু, ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরোযেৰ পন সম্পাপুণি.
অথ সত্থা দ্ৰাদসযোজনায পরিসায অন্তরে ‘‘থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰং জানন্তূ’’তি পুথুজ্জনপঞ্চকং পঞ্হং আরভি. পঠমং লোকিযমহাজনো সল্লক্খেস্সতীতি পুথুজ্জনপঞ্হং পুচ্ছি. যে যে সল্লক্খিংসু, তে তে কথযিংসু. দুতিযং পুথুজ্জনৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. পুথুজ্জনা তুণ্হী অহেসুং, সোতাপন্নাৰ কথযিংসু. ততো সোতাপন্নানং ¶ ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সকদাগামিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. সোতাপন্না তুণ্হী অহেসুং, সকদাগামিনোৰ কথযিংসু. তেসম্পি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা অনাগামিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. সকদাগামিনো তুণ্হী অহেসুং, অনাগামিনোৰ কথযিংসু. তেসম্পি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা অরহত্তমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. অনাগামিনো তুণ্হী অহেসুং, অরহন্তাৰ কথযিংসু. ততো হেট্ঠিমকোটিতো পট্ঠায অভিঞ্ঞাতে অভিঞ্ঞাতে সাৰকে পুচ্ছি, তে অত্তনো অত্তনো পটিসম্ভিদাৰিসযে ঠত্ৰা কথযিংসু. অথ মহামোগ্গল্লানং পুচ্ছি ¶ , সেসসাৰকা তুণ্হী অহেসুং, থেরোৰ কথেসি. তস্সাপি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছি. মহামোগ্গল্লানো তুণ্হী অহোসি, সারিপুত্তত্থেরোৰ কথেসি. থেরস্সাপি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছি. ধম্মসেনাপতি আৰজ্জেন্তোপি পস্সিতুং ন সক্কোতি, পুরত্থিমপচ্ছিমুত্তরদক্খিণা চতস্সো দিসা চতস্সো অনুদিসাতি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো পঞ্হুপ্পত্তিট্ঠানং সল্লক্খেতুং নাসক্খি.
সত্থা থেরস্স কিলমনভাৰং জানিত্ৰা ‘‘সারিপুত্তো কিলমতি, নযমুখমস্স দস্সেস্সামী’’তি ‘‘আগমেহি ত্ৰং, সারিপুত্তা’’তি ৰত্ৰা ‘‘নাযং তুয্হং ৰিসযো পঞ্হো, বুদ্ধানং এস ৰিসযো সব্বঞ্ঞূনং যসস্সীন’’ন্তি বুদ্ধৰিসযভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ভূতমিদন্তি, সারিপুত্ত, সমনুপস্সসী’’তি আহ. থেরো ‘‘চতুমহাভূতিককাযপরিগ্গহং মে ভগৰা আচিক্খতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাতং ভগৰা, অঞ্ঞাতং সুগতা’’তি আহ. এতস্মিং ঠানে অযং কথা উদপাদি – মহাপঞ্ঞো ৰত, ভো, সারিপুত্তত্থেরো, যত্র হি নাম সব্বেহি অনঞ্ঞাতং পঞ্হং কথেসি, বুদ্ধেহি চ দিন্ননযে ঠত্ৰা বুদ্ধৰিসযে পঞ্হং কথেসি, ইতি থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰো যত্তকং ¶ ঠানং বুদ্ধানং কিত্তিসদ্দেন ওত্থটং, সব্বং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গতোতি এৰং তাৰ থেরো অট্ঠুপ্পত্তিতো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.
কথং আগমনতো? ইমিস্সাযেৰ হি অট্ঠুপ্পত্তিযা সত্থা আহ – সারিপুত্তো ন ইদানেৰ পঞ্ঞৰা, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰাপি মহাপঞ্ঞোৰ অহোসি –
‘‘যো ¶ পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,
পহায কামানি মনোরমানি;
তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,
পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্ত’’ন্তি.
এৰং ¶ পব্বজ্জং উপব্রূহযমানো একস্মিং সমযে বারাণসিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তো. তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা তত্থ সারং অপস্সন্তো ‘‘পব্বজিত্ৰা একং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি. তস্মিং কালে বোধিসত্তোপি কাসিরট্ঠে উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তো ৰুদ্ধিমন্ৰায উগ্গহিতসিপ্পো কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা ঘরাৰাসং পহায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ৰনমূলফলাহারো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসতি. সোপি মাণৰো নিক্খমিত্ৰা তস্সেৰ সন্তিকে পব্বজি. পরিৰারো মহা অহোসি পঞ্চসতমত্তা ইসযো.
অথস্স সো জেট্ঠন্তেৰাসিকো একদেসং পরিসং গহেত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থং মনুস্সপথং অগমাসি. তস্মিং সমযে বোধিসত্তো তস্মিংযেৰ হিমৰন্তপ্পদেসে কালং অকাসি. কালকিরিযসমযেৰ নং অন্তেৰাসিকা সন্নিপতিত্ৰা পুচ্ছিংসু – ‘‘অত্থি তুম্হেহি কোচি ৰিসেসো অধিগতো’’তি. বোধিসত্তো ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি ৰত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো আভস্সরব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. সো কিঞ্চাপি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভী, বোধিসত্তানং পন অরূপাৰচরে পটিসন্ধি নাম ন হোতি. কস্মা? অভব্বট্ঠানত্তা. ইতি সো অরূপসমাপত্তিলাভী সমানোপি রূপাৰচরে নিব্বত্তি. অন্তেৰাসিকাপিস্স ‘‘আচরিযো ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আহ, মোঘা তস্স কালকিরিযা’’তি ন কিঞ্চি সক্কারসম্মানং অকংসু. অথ সো জেট্ঠন্তেৰাসিকো অতিক্কন্তে ৰস্সাৰাসে আগন্ত্ৰা ‘‘কহং আচরিযো’’তি পুচ্ছি. কালং কতোতি. অপি নু আচরিযেন ¶ লদ্ধগুণং পুচ্ছিত্থাতি? আম পুচ্ছিম্হাতি. কিং ৰদেতীতি? নত্থি কিঞ্চীতি. মযম্পি ‘‘আচরিযেন লদ্ধগুণো নাম নত্থী’’তি নাস্স সক্কারসম্মানং করিম্হাতি. তুম্হে ভাসিতস্স অত্থং ন জানিত্থ, আচরিযো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভীতি.
অথ ¶ তে জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স কথং ন সদ্দহিংসু. সো পুনপ্পুনং কথেন্তোপি সদ্দহাপেতুং নাসক্খি ¶ . অথ বোধিসত্তো আৰজ্জমানো ‘‘অন্ধবালো মহাজনো ময্হং জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স কথং ন গণ্হাতি, ইমং কারণং পাকটং করিস্সামী’’তি ব্রহ্মলোকতো ওতরিত্ৰা অস্সমপদমত্থকে ঠিতো আকাসগতোৰ জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স পঞ্ঞানুভাৰং ৰণ্ণেত্ৰা ইমং গাথং অভাসি –
‘‘পরোসহস্সম্পি সমাগতানং,
কন্দেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;
একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো,
যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. (জা. ১.১.১০১);
এৰং ইসিগণং সঞ্ঞাপেত্ৰা বোধিসত্তো ব্রহ্মলোকমেৰ গতো. সেসইসিগণোপি অপরিহীনজ্ঝানো হুত্ৰা কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো জাতো. তত্থ বোধিসত্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, জেট্ঠন্তেৰাসিকো সারিপুত্তত্থেরো জাতো, সেসা ইসযো বুদ্ধপরিসা জাতাতি এৰং অতীতেপি সারিপুত্তো মহাপঞ্ঞোৰ সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং জানিতুং সমত্থোতি ৰেদিতব্বো.
ইদমেৰ চ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –
‘‘পরোসতঞ্চেপি সমাগতানং,
ঝাযেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;
একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো,
সো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. (জা. ১.১.১০১) –
ইমম্পি জাতকং কথেসি. তস্স পুরিমজাতকে ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো.
অপরম্পি ¶ ইদমেৰ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –
‘‘যে সঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা, যেপি অসঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা;
এতং উভযং ৰিৰজ্জয, তং সমাপত্তিসুখং অনঙ্গণ’’ন্তি. (জা. ১.১.১৩৪) –
ইমং ¶ অনঙ্গণজাতকং কথেসি. এত্থ চ আচরিযো কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘নেৰসঞ্ঞী নাসঞ্ঞী’’তি আহ. সেসং ¶ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
অপরম্পি ইদমেৰ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –
‘‘চন্দাভং সূরিযাভঞ্চ, যোধ পঞ্ঞায গাধতি;
অৰিতক্কেন ঝানেন, হোতি আভস্সরূপগো’’তি. (জা. ১.১.১৩৫) –
ইদং চন্দাভজাতকং কথেসি. এত্থাপি আচরিযো কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘ওদাতকসিণং চন্দাভং নাম, পীতকসিণং সূরিযাভং নামাতি তং উভযং যো পঞ্ঞায গাধতি পৰিসতি পক্খন্দতি, সো অৰিতক্কেন দুতিযজ্ঝানেন আভস্সরূপগো হোতি, তাদিসো অহ’’ন্তি সন্ধায – ‘‘চন্দাভং সূরিযাভ’’ন্তি আহ. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
ইদমেৰ চ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –
‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;
পস্সামি ৰোহং অত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহু.
‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;
পস্সামি ৰোহং অত্তানং, উদকা থলমুব্ভতং.
‘‘ৰাযমেথেৰ ¶ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;
পস্সামি ৰোহং অত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহু.
‘‘ৰাযমেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;
পস্সামি ৰোহং অত্তানং, উদকা থলমুব্ভতং.
‘‘দুক্খূপনীতোপি নরো সপঞ্ঞো,
আসং ন ছিন্দেয্য সুখাগমায;
বহূ হি ফস্সা অহিতা হিতা চ,
অৰিতক্কিতা মচ্চমুপব্বজন্তি.
‘‘অচিন্তিতম্পি ভৰতি, চিন্তিতম্পি ৰিনস্সতি;
ন হি চিন্তামযা ভোগা, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা.
‘‘সরভং ¶ গিরিদুগ্গস্মিং, যং ত্ৰং অনুসরী পুরে;
অলীনচিত্তস্স তুৰং, ৰিক্কন্তমনুজীৰসি.
‘‘যো ¶ তং ৰিদুগ্গা নরকা সমুদ্ধরি,
সিলায যোগ্গং সরভো করিত্ৰা;
দুক্খূপনীতং মচ্চুমুখা পমোচযি,
অলীনচিত্তং ত মিগং ৰদেসি.
‘‘কিং ত্ৰং নু তত্থেৰ তদা অহোসি,
উদাহু তে কোচি নং এতদক্খা;
ৰিৰট্টচ্ছদ্দো নুসি সব্বদস্সী,
ঞাণং নু তে ব্রাহ্মণ ভিংসরূপং.
‘‘ন ¶ চেৰহং তত্থ তদা অহোসিং,
ন চাপি মে কোচি নং এতদক্খা;
গাথাপদানঞ্চ সুভাসিতানং,
অত্থং তদানেন্তি জনিন্দ ধীরা’’তি. (জা. ১.১৩.১৩৪-১৪৩) –
ইমং তেরসনিপাতে সরভজাতকঞ্চ কথেসি. ইমানি পন পঞ্চপি জাতকানি অতীতেপি সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ময্হং পুত্তো জানাতীতি সত্থারা ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰপ্পকাসনত্থমেৰ কথিতানীতি এৰং আগমনতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.
কথং চিণ্ণৰসিতোতি? চিণ্ণং কিরেতং থেরস্স চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং কথেন্তো চত্তারি সচ্চানি অমুঞ্চিত্ৰা কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.
কথং গুণাতিরেকতোতি? ঠপেত্ৰা হি দসবলং অঞ্ঞো কোচি একসাৰকোপি মহাপঞ্ঞতায ¶ ধম্মসেনাপতিনা সদিসো নাম নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.
যথা চ সারিপুত্তত্থেরো, এৰং মহামোগ্গল্লানত্থেরোপি সব্বেহেৰ চতূহিপি ইমেহি কারণেহি এতদগ্গট্ঠানং লভি. কথং? থেরো হি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো নন্দোপনন্দসদিসম্পি নাগরাজানং দমেসীতি এৰং তাৰ ¶ অট্ঠুপ্পত্তিতো লভি. ন পনেস ইদানেৰ মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতোপি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অহোসীতি.
‘‘যো পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,
পহায কামানি মনোরমানি;
তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,
পরিনিব্বুতং ৰন্দথ মোগ্গল্লান’’ন্তি. –
এৰং ¶ আগমনতোপি লভি. চিণ্ণং চেতং থেরস্স নিরযং গন্ত্ৰা অত্তনো ইদ্ধিবলেন নিরযসত্তানং অস্সাসজননত্থং সীতং অধিট্ঠায চক্কমত্তং পদুমং মাপেত্ৰা পদুমকণ্ণিকাযং নিসীদিত্ৰা ধম্মকথং কথেতি, দেৰলোকং গন্ত্ৰা দেৰসঙ্ঘং কম্মগতিং জানাপেত্ৰা সচ্চকথং কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতো লভি. ঠপেত্ৰা চ সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো মহামোগ্গল্লানো ৰিয মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতো লভি.
যথা চেস, এৰং মহাকস্সপত্থেরোপি সব্বেহেৰিমেহি কারণেহি এতদগ্গট্ঠানং লভি. কথং? সম্মাসম্বুদ্ধো হি থেরস্স তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পাদেত্ৰা চীৰরং পরিৰত্তেত্ৰা অদাসি. তস্মিং সমযে মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা কম্পি, মহাজনস্স অব্ভন্তরে থেরস্স কিত্তিসদ্দো অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গতো. এৰং অট্ঠুপ্পত্তিতো লভি. ন চেস ইদানেৰ ধুতধরো, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতোপি ধুতধরোৰ অহোসি.
‘‘যো ¶ পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,
পহায কামানি মনোরমানি;
তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,
পরিনিব্বুতং ৰন্দথ মহাকস্সপ’’ন্তি. –
এৰং আগমনতোপি লভি. চিণ্ণং চেতং থেরস্স চতুপরিসমজ্ঝগতো ধম্মং কথেন্তো দস কথাৰত্থূনি অৰিজহিত্ৰাৰ কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতো লভি. ঠপেত্ৰা চ সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো তেরসহি ধুতগুণেহি মহাকস্সপসদিসো নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতো লভি ¶ . ইমিনাৰ নিযামেন তেসং তেসং থেরানং যথালাভতো গুণে কিত্তেতুং ৰট্টতি.
গুণৰসেনেৰ হি সম্মাসম্বুদ্ধো যথা নাম রাজা চক্কৰত্তী চক্করতনানুভাৰেন চক্কৰাল়গব্ভে রজ্জসিরিং পত্ৰা ‘‘পত্তব্বং মে পত্তং, কিং মে ইদানি মহাজনেন ওলোকিতেনা’’তি ন অপ্পোস্সুক্কো হুত্ৰা রজ্জসিরিংযেৰ অনুভোতি, কালেন পন কালং ৰিনিচ্ছযট্ঠানে নিসীদিত্ৰা নিগ্গহেতব্বে নিগ্গণ্হাতি, পগ্গহেতব্বে পগ্গণ্হাতি, ঠানন্তরেসু চ ঠপেতব্বযুত্তকে ঠানন্তরেসু ঠপেতি, এৰমেৰং মহাবোধিমণ্ডে অধিগতস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স আনুভাৰেন ¶ অনুপ্পত্তধম্মরজ্জো ধম্মরাজাপি ‘‘কিং মে ইদানি লোকেন ওলোকিতেন, অনুত্তরং ফলসমাপত্তিসুখং অনুভৰিস্সামী’’তি অপ্পোস্সুক্কতং অনাপজ্জিত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ধম্মং দেসযমানো নিগ্গহেতব্বযুত্তে কণ্হধম্মে পুগ্গলে সিনেরুপাদে পক্খিপন্তো ৰিয অপাযভযসন্তজ্জনেন নিগ্গহেত্ৰা পগ্গহেতব্বযুত্তে কল্যাণধম্মে পুগ্গলে উক্খিপিত্ৰা ভৰগ্গে নিসীদাপেন্তো ৰিয পগ্গণ্হিত্ৰা ঠানন্তরেসু ঠপেতব্বযুত্তকে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরাদযো সাৰকে যাথাৰসরসগুণৰসেনেৰ ঠানন্তরেসু ¶ ঠপেন্তো এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং রত্তঞ্ঞূনং, যদিদং অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোতিআদিমাহ.
অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু
তত্থ এতদগ্গন্তি পদং ৰুত্তত্থমেৰ. রত্তঞ্ঞূনন্তি রত্তিযো জানন্তানং. ঠপেত্ৰা হি সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরতো পঠমতরং পব্বজিতো নাম নত্থীতি পব্বজিতকালতো পট্ঠায থেরো চিরকালং রত্তিযো জানাতীতি রত্তঞ্ঞূ. সব্বপঠমং ধম্মস্স পটিৰিদ্ধত্তা যদা তেন ধম্মো পটিৰিদ্ধো, চিরকালতো পট্ঠায তং রত্তিং জানাতীতিপি রত্তঞ্ঞূ. অপিচ খীণাসৰানং রত্তিদিৰসপরিচ্ছেদো পাকটোৰ হোতি, অযঞ্চ পঠমখীণাসৰোতি এৰম্পি রত্তঞ্ঞূনং সাৰকানং অযমেৰ অগ্গো পুরিমকোটিভূতো সেট্ঠো. তেন ৰুত্তং – ‘‘রত্তঞ্ঞূনং যদিদং অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো’’তি.
এত্থ ¶ চ যদিদন্তি নিপাতো, তস্স থেরং অৰেক্খিত্ৰা যো এসোতি, অগ্গসদ্দং অৰেক্খিত্ৰা যং এতন্তি অত্থো. অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোতি ঞাতকোণ্ডঞ্ঞো পটিৰিদ্ধকোণ্ডঞ্ঞো. তেনেৰাহ – ‘‘অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো, অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞোতি. ইতি হিদং আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো ত্ৰেৰ নামং অহোসী’’তি (সং. নি. ৫.১০৮১; মহাৰ. ১৭).
অযং পন থেরো কতরবুদ্ধকালে পুব্বপত্থনং অভিনীহারং অকাসি, কদা পব্বজিতো, কদানেন পঠমং ধম্মো অধিগতো, কদা ঠানন্তরে ঠপিতোতি ইমিনা নযেন সব্বেসুপি এতদগ্গেসু পঞ্হকম্মং ৰেদিতব্বং.
তত্থ ¶ ¶ ইমস্স তাৰ থেরস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি, তস্স পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স মহাবোধিপল্লঙ্কতো উট্ঠহন্তস্স মহাপথৰিযং ঠপেতুং পাদে উক্খিত্তমত্তে পাদসম্পটিচ্ছনত্থং মহন্তং পদুমপুপ্ফং উগ্গঞ্ছি, তস্স ধুরপত্তানি নৰুতিহত্থানি হোন্তি, কেসরং তিংসহত্থং, কণ্ণিকা দ্ৰাদসহত্থা, পাদেন পতিট্ঠিতট্ঠানং একাদসহত্থং. তস্স পন ভগৰতো সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি. তস্স পদুমকণ্ণিকায দক্খিণপাদে পতিট্ঠহন্তে মহাতুম্বমত্তা রেণু উগ্গন্ত্ৰা সরীরং ওকিরমানা ওতরি, ৰামপাদস্স ঠপনকালেপি তথারূপংযেৰ পদুমং উগ্গন্ত্ৰা পাদং সম্পটিচ্ছি. ততোপি উগ্গন্ত্ৰা ৰুত্তপ্পমাণাৰ রেণু সরীরং ওকিরি. তং পন রেণুং অভিভৰমানা তস্স ভগৰতো সরীরপ্পভা নিক্খমিত্ৰা যন্তনাল়িকায ৰিস্সট্ঠসুৰণ্ণরসধারা ৰিয সমন্তা দ্ৰাদসযোজনট্ঠানং একোভাসং অকাসি. ততিযপাদুদ্ধরণকালে পথমুগ্গতং পদুমং অন্তরধাযি, পাদসম্পটিচ্ছনত্থং অঞ্ঞং নৰং পদুমং উগ্গঞ্ছি. ইমিনাৰ নিযামেন যত্থ যত্থ গন্তুকামো হোতি, তত্থ তত্থাপি মহাপদুমং উগ্গচ্ছতি. তেনেৰস্স ‘‘পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধো’’তি নামং অহোসি.
এৰং সো ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো মহাজনস্স সঙ্গহত্থায গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তো হংসৰতীনগরং সম্পাপুণি ¶ . তস্স আগতভাৰং সুত্ৰা পিতা মহারাজা পচ্চুগ্গমনং ¶ অকাসি. সত্থা তস্স ধম্মকথং কথেসি. দেসনাপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামী কেচি অনাগামী কেচি অরহত্তং পাপুণিংসু. রাজা স্ৰাতনায দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে কালং আরোচাপেত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারস্স ভগৰতো সকনিৰেসনে মহাদানং অদাসি. সত্থা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো. তেনেৰ নিযামেন পুনদিৰসে নাগরা, পুনদিৰসে রাজাতি দীঘমদ্ধানং দানং অদংসু.
তস্মিং কালে অযং থেরো হংসৰতীনগরে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তো. একদিৰসং বুদ্ধানং ধম্মদেসনাকালে হংসৰতীনগরৰাসিনো গন্ধমালাদিহত্থে যেন বুদ্ধো, যেন ধম্মো, যেন সঙ্ঘো, তন্নিন্নে তপ্পোণে তপ্পব্ভারে গচ্ছন্তে দিস্ৰা তেন মহাজনেন সদ্ধিং ধম্মদেসনট্ঠানং অগমাসি. তস্মিঞ্চ সমযে পদুমুত্তরো ভগৰা অত্তনো সাসনে পঠমং পটিৰিদ্ধধম্মং একং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি. সো কুলপুত্তো তং কারণং সুত্ৰা ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু, ঠপেত্ৰা কির বুদ্ধং অঞ্ঞো ইমিনা পঠমতরং পটিৰিদ্ধধম্মো নাম নত্থি. অহো ৰতাহম্পি অনাগতে একস্স ¶ বুদ্ধস্স সাসনে পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝনসমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা দেসনাপরিযোসানে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেসি. সত্থা অধিৰাসেসি.
সো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা সকনিৰেসনং গন্ত্ৰা সব্বরত্তিং বুদ্ধানং নিসজ্জনট্ঠানং গন্ধদামমালাদামাদীহি অলঙ্করিত্ৰা পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকনিৰেসনে ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারস্স ভগৰতো ৰিচিত্রযাগুখজ্জকপরিৰারং নানারসসূপব্যঞ্জনং ¶ গন্ধসালিভোজনং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তিচীৰরপহোনকে ৰঙ্গপট্টে তথাগতস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নাহং পরিত্তকস্স ঠানস্সত্থায চরামি, মহন্তং ঠানং পত্থেন্তো চরামি, ন খো পন সক্কা একমেৰ দিৰসং দানং দত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেতু’’ন্তি ‘‘অনুপটিপাটিযা সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা পত্থেস্সামী’’তি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে দুস্সকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা উত্তমসুখুমৰত্থং বুদ্ধানং পাদমূলে ঠপেত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সং তিচীৰরেন অচ্ছাদেত্ৰা তথাগতং ¶ উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যো তুম্হেহি ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খু এতদগ্গে ঠপিতো, অহম্পি সো ভিক্খু ৰিয অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা সত্থু পাদমূলে সীসং কত্ৰা নিপজ্জি.
সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমিনা কুলপুত্তেন মহাঅধিকারো কতো, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো এতস্স অযং পত্থনা নো’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা আৰজ্জেন্তো ‘‘সমিজ্ঝিস্সতী’’তি পস্সি. বুদ্ধানঞ্হি অতীতং ৰা অনাগতং ৰা পচ্চুপ্পন্নং ৰা আরব্ভ আৰজ্জেন্তানং আৰরণং নাম নত্থি, অনেককপ্পকোটিসতসহস্সন্তরম্পি চ অতীতং ৰা অনাগতং ৰা চক্কৰাল়সহস্সন্তরম্পি চ পচ্চুপ্পন্নং ৰা আৰজ্জনপটিবদ্ধমেৰ মনসিকারপটিবদ্ধমেৰ হোতি. এৰং অপ্পটিৰত্তিযেন ঞাণেন সো ভগৰা ইদং অদ্দস – ‘‘অনাগতে সতসহস্সকপ্পপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি, তদা ইমস্স পত্থনা সমিজ্ঝিস্সতী’’তি. অথ নং এৰমাহ – ‘‘অম্ভো, কুলপুত্ত, অনাগতে সতসহস্সকপ্পপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি ¶ , ত্ৰং তস্স পঠমকধম্মদেসনায তেপরিৰট্টধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তপরিযোসানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সহস্সনযসম্পন্নে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সসী’’তি.
ইতি ¶ সত্থা তং কুলপুত্তং ব্যাকরিত্ৰা চতুরাসীতি ধম্মক্খন্ধসহস্সানি দেসেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তস্স পরিনিব্বুতস্স সরীরং সুৰণ্ণক্খন্ধো ৰিয একগ্ঘনং অহোসি, সরীরচেতিযং পনস্সুব্বেধেন সত্তযোজনিকং অকংসু. ইট্ঠকা সুৰণ্ণমযা অহেসুং, হরিতালমনোসিলায মত্তিকাকিচ্চং, তেলেন উদককিচ্চং সাধযিংসু. বুদ্ধানং ধরমানকালে সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনিকং ফরি, পরিনিব্বুতানং পন তেসং রস্মি নিক্খমিত্ৰা সমন্তা যোজনসতং অৰত্থরি.
অযং সেট্ঠি বুদ্ধানং সরীরচেতিযং পরিৰারেত্ৰা সহস্সরতনগ্ঘিযানি কারেসি. চেতিযপতিট্ঠাপনদিৰসে অন্তোচেতিযে রতনঘরং কারেসি. সো ৰস্সসতসহস্সং মহন্তং দানাদিমযং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰপুরে নিব্বত্তি. তস্স দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তস্সেৰ নৰনৰুতি ¶ কপ্পসহস্সানি নৰ কপ্পসতানি নৰ চ কপ্পা সমতিক্কন্তা. এত্তকস্স কালস্স অচ্চযেন ইতো একনৰুতিকপ্পমত্থকে অযং কুলপুত্তো বন্ধুমতীনগরস্স দ্ৰারসমীপে গামে কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তো. তস্স মহাকালোতি নামং অহোসি, কনিট্ঠভাতা পনস্স চূল়কালো নাম.
তস্মিং সমযে ৰিপস্সী বোধিসত্তো তুসিতপুরা চৰিত্ৰা বন্ধুমতীনগরে বন্ধুমস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তো. অনুক্কমেন সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা ধম্মদেসনত্থায মহাব্রহ্মুনা আযাচিতো ‘‘কস্স ¶ নু খো পঠমং ধম্মং দেসেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো কনিট্ঠং খণ্ডং নাম রাজকুমারং তিস্সঞ্চ পুরোহিতপুত্তং ‘‘পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থা’’তি দিস্ৰা ‘‘তেসঞ্চ ধম্মং দেসেস্সামি, পিতু চ সঙ্গহং করিস্সামী’’তি বোধিমণ্ডতো আকাসেনেৰ আগন্ত্ৰা খেমে মিগদাযে ওতিণ্ণো তে পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে তে দ্ৰেপি জনা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি সদ্ধিং অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু.
অথাপরেপি বোধিসত্তকালে অনুপব্বজিতা চতুরাসীতিসহস্সা কুলপুত্তা তং পৰত্তিং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. সত্থা তং তত্থেৰ খণ্ডত্থেরং অগ্গসাৰকট্ঠানে, তিস্সত্থেরং দুতিযসাৰকট্ঠানে ঠপেসি. রাজাপি তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘পুত্তং পস্সিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা তীসু সরণেসু পতিট্ঠায সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.
সো ¶ পাসাদৰরগতো নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং জেট্ঠপুত্তো নিক্খমিত্ৰা বুদ্ধো জাতো, দুতিযপুত্তো মে অগ্গসাৰকো, পুরোহিতপুত্তো দুতিযসাৰকো. ইমে চ অৰসেসভিক্খূ গিহিকালেপি ময্হং পুত্তমেৰ পরিৰারেত্ৰা ৰিচরিংসু, ইমে পুব্বেপি দানিপি ময্হমেৰ ভারা, অহমেৰ তে চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামি, অঞ্ঞেসং ওকাসং ন দস্সামী’’তি. ৰিহারদ্ৰারকোট্ঠকতো পট্ঠায যাৰ রাজগেহদ্ৰারা উভোসু পস্সেসু খদিরপাকারং কারেত্ৰা ৰত্থেহি পটিচ্ছাদাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তং সমোলম্বিততালক্খন্ধমত্তৰিৰিধপুপ্ফদামৰিতানং কারেত্ৰা হেট্ঠাভূমিং ¶ ৰিচিত্তত্থরণেহি সন্থরাপেত্ৰা অন্তো উভোসু পস্সেসু মালাগচ্ছকেসু পুণ্ণঘটে সকলমগ্গৰাসত্থায চ গন্ধন্তরেসু পুপ্ফানি পুপ্ফন্তরেসু গন্ধে চ ঠপাপেত্ৰা ¶ ভগৰতো কালং আরোচাপেসি. ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অন্তোসাণিযাৰ রাজগেহং গন্ত্ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং পচ্চাগচ্ছতি. অঞ্ঞো কোচি দট্ঠুম্পি ন লভতি, কুতো পন ভিক্খং ৰা দাতুং পূজং ৰা কাতুং.
নাগরা চিন্তেসুং – ‘‘অজ্জ সত্থু লোকে উপ্পন্নস্স সত্তমাসাধিকানি সত্ত সংৰচ্ছরানি, মযঞ্চ দট্ঠুম্পি ন লভাম, পগেৰ ভিক্খং ৰা দাতুং পূজং ৰা কাতুং ধম্মং ৰা সোতুং. রাজা ‘ময্হং এৰ বুদ্ধো, ময্হং ধম্মো, ময্হং সঙ্ঘো’তি মমাযিত্ৰা সযমেৰ উপট্ঠহতি. সত্থা চ উপ্পজ্জমানো সদেৰকস্স লোকস্স অত্থায উপ্পন্নো, ন রঞ্ঞোযেৰ অত্থায. ন হি রঞ্ঞোযেৰ নিরযো উণ্হো, অঞ্ঞেসং নীলুপ্পলৰনসদিসো. তস্মা রাজানং এৰং ৰদাম ‘সচে নো সত্থারং দেতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে দেতি, রঞ্ঞা সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা সঙ্ঘং গহেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোম. ন সক্কা খো পন সুদ্ধনাগরেহেৰ এৰং কাতুং, একং জেট্ঠকপুরিসম্পি গণ্হামা’’’তি সেনাপতিং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্স তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘সামি কিং অম্হাকং পক্খো হোহিসি, উদাহু রঞ্ঞো’’তি আহংসু. সো আহ – ‘‘তুম্হাকং পক্খো হোমি, অপিচ খো পন পঠমদিৰসো ময্হং দাতব্বো’’তি. তে সম্পটিচ্ছিংসু.
সো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘নাগরা, দেৰ, তুম্হাকং কুপিতা’’তি আহ. কিমত্থং তাতাতি? সত্থারং কির তুম্হেৰ উপট্ঠহথ, অম্হে ন লভামাতি. সচে ইদানিপি লভন্তি, ন কুপ্পন্তি. অলভন্তা তুম্হেহি সদ্ধিং যুজ্ঝিতুকামা, দেৰাতি. যুজ্ঝামি, তাত, ন ভিক্খুসঙ্ঘং দেমীতি. দেৰ, তুম্হাকং দাসা তুম্হেহি সদ্ধিং যুজ্ঝামাতি ৰদন্তি, তুম্হে কং গণ্হিত্ৰা যুজ্ঝিস্সথাতি? ননু ত্ৰং সেনাপতীতি? নাগরেহি ৰিনা অসমত্থো অহং, দেৰাতি. ততো রাজা ¶ ‘‘বলৰন্তো নাগরা, সেনাপতিপি তেসংযেৰ পক্খো’’তি ঞত্ৰা ‘‘অঞ্ঞানি সত্তমাসাধিকানি সত্ত সংৰচ্ছরানি ময্হং ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ দেন্তূ’’তি আহ. নাগরা ন সম্পটিচ্ছিংসু. রাজা ‘‘ছব্বস্সানি পঞ্চৰস্সানী’’তি এৰং হাপেত্ৰা অঞ্ঞে সত্ত দিৰসে যাচি ¶ . নাগরা ‘‘অতিকক্খল়ং দানি রঞ্ঞা সদ্ধিং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি অনুজানিংসু. রাজা সত্তমাসাধিকানং সত্তন্নং সংৰচ্ছরানং সজ্জিতং দানমুখং সত্তন্নমেৰ দিৰসানং সজ্জেত্ৰা ছ দিৰসে কেসঞ্চি অপস্সন্তানংযেৰ দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে নাগরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সথ, তাতা, এৰরূপং দানং দাতু’’ন্তি আহ. তেপি ‘‘ননু অম্হেযেৰ নিস্সাযেতং দেৰস্স উপ্পন্ন’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সক্খিস্সামা’’তি আহংসু. রাজা পিট্ঠিহত্থেন অস্সূনি পুঞ্ছমানো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সং অঞ্ঞস্সু ভারং অকত্ৰা যাৰজীৰং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামীতি চিন্তেসিং, নাগরানং দানি মে অনুঞ্ঞাতং, নাগরা হি ‘মযং দানং দাতুং ন লভামা’তি ভগৰা কুপ্পন্তি. স্ৰেৰ পট্ঠায তেসং অনুগ্গহং করোথা’’তি আহ.
অথ দুতিযদিৰসে সেনাপতি মহাদানং অদাসি. ততো নাগরা রঞ্ঞা কতসক্কারতো উত্তরিতরং সক্কারসম্মানং কত্ৰা দানং অদংসু. এতেনেৰ নিযামেন সকলনগরস্স পটিপাটিযা গতায দ্ৰারগামৰাসিনো সক্কারসম্মানং সজ্জযিংসু. মহাকালকুটুম্বিকো চূল়কালং আহ – ‘‘দসবলস্স সক্কারসম্মানং স্ৰেৰ অম্হাকং পাপুণাতি, কিং সক্কারং করিস্সামা’’তি? ত্ৰমেৰ ভাতিক জানাহীতি. সচে ময্হং রুচিযা করোসি, অম্হাকং সোল়সকরীসমত্তেসু খেত্তেসু গহিতগব্ভা সালিযো অত্থি. সালিগব্ভং ফালেত্ৰা আদায বুদ্ধানং ¶ অনুচ্ছৰিকং পচাপেমাতি. এৰং কযিরমানে কস্সচি উপকারো ন হোতি, তস্মা নেতং ময্হং রুচ্চতীতি. সচে ত্ৰং এৰং ন করোসি, অহং ময্হং সন্তকং মমাযিতুং লভামীতি সোল়সকরীসমত্তং খেত্তং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অট্ঠকরীসট্ঠানে সীমং ঠপেত্ৰা সালিগব্ভং ফালেত্ৰা আদায অসম্ভিন্নে খীরে পচাপেত্ৰা চতুমধুরং পক্খিপিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স অদাসি. কুটুম্বিকস্স খো গব্ভং ফালেত্ৰা গহিতগহিতট্ঠানং পুন পূরতি. পুথুককালে পুথুকগ্গং নাম অদাসি, গামৰাসীহি সদ্ধিং অগ্গসস্সং নাম অদাসি, লাযনে লাযনগ্গং, ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং, কলাপাদীসু কলাপগ্গং খলগ্গং খলভণ্ডগ্গং কোট্ঠগ্গন্তি. এৰং সো একসস্সেৰ নৰ ৰারে অগ্গদানং অদাসি. তম্পি সস্সং অতিরেকং উট্ঠানসম্পন্নং অহোসি.
যাৰ বুদ্ধা ধরতি, যাৰ চ সঙ্ঘো ধরতি, এতেনেৰ নিযামেন কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো ¶ দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰেসু চেৰ ¶ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো একনৰুতিকপ্পে সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা অম্হাকং সত্থু লোকে উপ্পন্নকালে কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে কোণ্ডঞ্ঞমাণৰোতি নামং অকংসু. সো ৰুড্ঢিমন্ৰায তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা লক্খণমন্তানং পারং অগমাসি. তেন সমযেন অম্হাকং বোধিসত্তো তুসিতপুরা চৰিত্ৰা কপিলৰত্থুপুরে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে অট্ঠুত্তরং ব্রাহ্মণসতং অহতৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা অপ্পোদকং ¶ মধুপাযাসং পাযেত্ৰা তেসং অন্তরে অট্ঠ জনে উচ্চিনিত্ৰা মহাতলে নিসীদাপেত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তং বোধিসত্তং দুকূলচুম্বটকে নিপজ্জাপেত্ৰা লক্খণপরিগ্গহণত্থং তেসং সন্তিকং আনযিংসু. ধুরাসনে নিসিন্নব্রাহ্মণো মহাপুরিসস্স সরীরসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপি. এৰং পটিপাটিযা সত্ত জনা উক্খিপিংসু. তেসং পন সব্বনৰকো কোণ্ডঞ্ঞমাণৰো, সো বোধিসত্তস্স লক্খণৰরনিপ্ফত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘অগারমজ্ঝে ঠানকারণং নত্থি, একন্তেনেস ৰিৰট্টচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ অঙ্গুলিং উক্খিপি. ইতরে পন সত্ত জনা ‘‘সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী. সচে পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি দ্ৰে গতিযো দিস্ৰা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপিংসু. অযং পন কোণ্ডঞ্ঞো কতাধিকারো পচ্ছিমভৰিকসত্তো পঞ্ঞায ইতরে সত্ত জনে অভিভৰিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতস্স অগারমজ্ঝে ঠানকরণং নাম নত্থি, নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ গতিং অদ্দস, তস্মা একং অঙ্গুলিং উক্খিপি. ততো ব্রাহ্মণা অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা পুত্তে আমন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হে মহল্লকা, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তং সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তং মযং সম্ভাৰেয্যাম ৰা নো ৰা. তুম্হে তস্মিং কুমারে সব্বঞ্ঞুতং পত্তে তস্স সাসনে পব্বজেয্যাথা’’তি.
সুদ্ধোদনমহারাজাপি বোধিসত্তস্স ধাতিযো আদিং কত্ৰা পরিহারং উপট্ঠপেন্তো বোধিসত্তং ৰুদ্ধিং আপাদেসি. মহাসত্তোপি ৰুদ্ধিপ্পত্তো দেৰো ৰিয সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা পরিপক্কে ঞাণে কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা রাহুলকুমারস্স জাতদিৰসে ছন্নসহাযো কণ্ডকং আরুয্হ দেৰতাহি ৰিৰটেন দ্ৰারেন মহাভিনিক্খমনং ¶ নিক্খমিত্ৰা তেনেৰ রত্তিভাগেন তীণি রজ্জানি অতিক্কমিত্ৰা অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা ঘটিকারমহাব্রহ্মুনা আভতে অরহদ্ধজে গহিতমত্তেযেৰ ¶ ৰস্সসট্ঠিকত্থেরো ৰিয পাসাদিকেন ইরিযাপথেন রাজগহং পত্ৰা তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতচ্ছাযায পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা রঞ্ঞা মাগধেন রজ্জসিরিযা নিমন্তিযমানোপি তং পটিক্খিপিত্ৰা অনুক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰত অযং ভূমিভাগো ¶ , অলং ৰতিদং কুলপুত্তস্স পধানত্থিকস্স পধানাযা’’তি পধানাভিমুখং চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তত্থ ৰাসং উপগতো.
তেন সমযেন ইতরে সত্ত ব্রাহ্মণা যথাকম্মং গতা, সব্বদহরো পন লক্খণপরিগ্গাহকো কোণ্ডঞ্ঞমাণৰো অরোগো. সো ‘‘মহাপুরিসো পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা তেসং ব্রাহ্মণানং পুত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো কির পব্বজিতো. সো হি নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতি. সচে তুম্হাকং পিতরো অরোগা অস্সু, অজ্জ নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্যুং. সচে তুম্হেপি ইচ্ছথ, এথ মযং তং মহাপুরিসমনুপব্বজিস্সামা’’তি. তে সব্বে একচ্ছন্দা ভৰিতুং নাসক্খিংসু. তযো জনা ন পব্বজিংসু, কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং জেট্ঠকং কত্ৰা ইতরে চত্তারো পব্বজিংসু. ইমে পঞ্চ পব্বজিত্ৰা গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমিংসু. তে ছব্বস্সানি বোধিসত্তে মহাপধানং পদহন্তে ‘‘ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতি ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি মহাসত্তং উপট্ঠহমানা সন্তিকাৰচরাৰস্স অহেসুং. যদা পন বোধিসত্তো একতিলতণ্ডুলাদীহি ৰীতিনামেন্তোপি দুক্করকারিকায অরিযধম্মপটিৰেধস্স অভাৰং ঞত্ৰা ওল়ারিকং আহারং আহরি, তদা তে পক্কমিত্ৰা ইসিপতনং অগমংসু.
অথ বোধিসত্তো ওল়ারিকাহারপরিভোগেন ছৰিমংসলোহিতপারিপূরিং কত্ৰা ¶ ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে সুজাতায দিন্নং ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং নদিযা পটিসোতং খিপিত্ৰা ‘‘অজ্জ বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি কতসন্নিট্ঠানো সাযন্হসমযে কালেন নাগরাজেন অনেকেহি থুতিসতেহি অভিত্থৰিযমানো মহাবোধিমণ্ডং আরুয্হ অচলট্ঠানে পাচীনলোকধাতুঅভিমুখো পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং অধিট্ঠায সূরিযে ধরমানেযেৰ মারবলং ৰিধমিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্চূসকালসমনন্তরে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেত্ৰা অনুলোমপটিলোমং পচ্চযাকারৰট্টং ¶ সম্মসন্তো সব্ববুদ্ধেহি পটিৰিদ্ধং অসাধারণং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা নিব্বানারম্মণায ফলসমাপত্তিযা তত্থেৰ সত্তাহং ৰীতিনামেসি.
এতেনেৰ উপাযেন সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰিহরিত্ৰা রাজাযতনমূলে মধুপিণ্ডিকভোজনং পরিভুঞ্জিত্ৰা পুন অজপালনিগ্রোধমূলং আগন্ত্ৰা তত্থ নিসিন্নো ধম্মগম্ভীরতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তে নমন্তে মহাব্রহ্মুনা যাচিতো বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো তিক্খিন্দ্রিযাদিভেদে ¶ সত্তে দিস্ৰা মহাব্রহ্মুনো ধম্মদেসনায পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেস্সামী’’তি আল়ারুদকানং কালকতভাৰং ঞত্ৰা পুন চিন্তেন্তো ‘‘বহূপকারা খো পন মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ, যে মং পধানপহিতত্তং উপট্ঠহিংসু. যংনূনাহং পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেসি. ইদং পন সব্বমেৰ বুদ্ধানং পরিৰিতক্কমত্তমেৰ, ঠপেত্ৰা পন কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং অঞ্ঞো কোচি পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থো নাম নত্থি. সোপি এতদত্থমেৰ ¶ কপ্পসতসহস্সং অধিকারকম্মং অকাসি, বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নৰ ৰারে অগ্গসস্সদানং অদাসি.
অথ সত্থা পত্তচীৰরমাদায অনুপুব্বেন ইসিপতনং গন্ত্ৰা যেন পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ, তেনুপসঙ্কমি. তে তথাগতং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ অত্তনো কতিকায সণ্ঠাতুং নাসক্খিংসু. একো পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি, একো আসনং পঞ্ঞাপেসি, একো পাদোদকং পচ্চুপট্ঠাপেসি, একো পাদে ধোৰি, একো তালৰণ্টং গহেত্ৰা বীজমানো ঠিতো. এৰং তেসু ৰত্তং দস্সেত্ৰা সন্তিকে নিসিন্নেসু কোণ্ডঞ্ঞত্থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা সত্থা অনুত্তরং তেপরিৰট্টং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং আরভি. মনুস্সপরিসা পঞ্চ জনাৰ অহেসুং, দেৰপরিসা অপরিচ্ছিন্না. দেসনাপরিযোসানে কোণ্ডঞ্ঞত্থেরো অট্ঠারসহি মহাব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. অথ সত্থা ‘‘মযা দুক্করসতাভতং ধম্মং পঠমমেৰ অঞ্ঞাসীতি অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো নাম অয’’ন্তি থেরং আলপন্তো ‘‘অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো, অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো’’তি আহ. তস্স তদেৰ নামং জাতং. তেন ৰুত্তং – ‘‘ইতি হিদং ¶ আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোত্ৰেৰ নামং অহোসী’’তি.
ইতি থেরো আসাল়্হিপুণ্ণমাযং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, পাটিপদদিৰসে ভদ্দিযত্থেরো, দুতিযপক্খদিৰসে ৰপ্পত্থেরো, ততিযপক্খদিৰসে মহানামত্থেরো, পক্খস্স চতুত্থিযং অস্সজিত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. পঞ্চমিযা পন পক্খস্স অনত্তলক্খণসুত্তন্তদেসনাপরিযোসানে সব্বেপি অরহত্তে পতিট্ঠিতা.
তেন খো পন সমযেন ছ লোকে অরহন্তো হোন্তি. ততো পট্ঠায সত্থা যসদারকপ্পমুখে পঞ্চপঞ্ঞাস পুরিসে, কপ্পাসিযৰনসণ্ডে তিংসমত্তে ভদ্দৰগ্গিযে, গযাসীসে পিট্ঠিপাসাণে ¶ সহস্সমত্তে পুরাণজটিলেতি এৰং মহাজনং অরিযভূমিং ওতারেত্ৰা বিম্বিসারপ্পমুখানি একাদসনহুতানি ¶ সোতাপত্তিফলে, একং নহুতং সরণত্তযে পতিট্ঠাপেত্ৰা জম্বুদীপতলে সাসনং পুপ্ফিতফলিতং কত্ৰা সকলজম্বুদীপমণ্ডলং কাসাৰপজ্জোতং ইসিৰাতপটিৰাতং করোন্তো একস্মিং সমযে জেতৰনমহাৰিহারং পত্ৰা তত্থ ৰসন্তো ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনগতো ধম্মং দেসেন্তো ‘‘পঠমং ধম্মং পটিৰিদ্ধভিক্খূনং অন্তরে মম পুত্তো কোণ্ডঞ্ঞো অগ্গো’’তি দস্সেতুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
থেরোপি দ্ৰে অগ্গসাৰকে অত্তনো নিপচ্চকারং করোন্তে দিস্ৰা বুদ্ধানং সন্তিকা অপক্কমিতুকামো হুত্ৰা ‘‘পুণ্ণমাণৰো পব্বজিত্ৰা সাসনে অগ্গধম্মকথিকো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামং গন্ত্ৰা অত্তনো ভাগিনেয্যং পুণ্ণমাণৰং পব্বাজেত্ৰা ‘‘অযং বুদ্ধানং সন্তিকে ৰসিস্সতী’’তি তস্স বুদ্ধানং অন্তেৰাসিকভাৰং কত্ৰা সযং দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভগৰা ময্হং গামন্তসেনাসনং অসপ্পাযং, আকিণ্ণো ৰিহরিতুং ন সক্কোমি, ছদ্দন্তদহং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামী’’তি ভগৰন্তং অনুজানাপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ছদ্দন্তদহং গন্ত্ৰা ছদ্দন্তহত্থিকুলং নিস্সায দ্ৰাদস ৰস্সানি ৰীতিনামেত্ৰা তত্থেৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.
সারিপুত্ত-মোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু
১৮৯-১৯০. দুতিযততিযেসু ¶ মহাপঞ্ঞানন্তি মহতিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতানং. ইদ্ধিমন্তানন্তি ইদ্ধিযা সম্পন্নানং. সারিপুত্তো মোগ্গল্লানোতি তেসং থেরানং নামং.
ইমেসম্পি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – ইতো সতসহস্সকপ্পাধিকে অসঙ্খ্যেয্যকপ্পমত্থকে সারিপুত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নামেন সরদমাণৰো নাম অহোসি. মোগ্গল্লানো গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তি ¶ , নামেন সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিযো নাম অহোসি. তে উভোপি সহপংসুকীল়িতাৰ সহাযকা অহেসুং. সরদমাণৰো পিতু অচ্চযেন কুলসন্তকং মহাধনং পটিপজ্জিত্ৰা একদিৰসং রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘অহং ইধলোকত্তভাৰমেৰ জানামি, নো পরলোকত্তভাৰং, জাতসত্তানঞ্চ মরণং নাম ধুৰং, মযা একং পব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মগৰেসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো সহাযকং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম সিরিৰড্ঢন, অহং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মং গৰেসিস্সামি, ত্ৰং মযা সদ্ধিং পব্বজিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ন সক্খিস্সামি ¶ , সম্ম, ত্ৰংযেৰ পব্বজাহীতি. সো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তা সহাযে ৰা ঞাতিমিত্তে ৰা গহেত্ৰা গতা নাম নত্থি, অত্তনা কতং অত্তনোৰ হোতী’’তি. ততো রতনকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং মহাদানং দত্ৰা পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স একো দ্ৰে তযোতি এৰং অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অহেসুং. সো পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসম্পি জটিলানং কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তেপি সব্বে পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.
তেন সমযেন অনোমদস্সী নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি. নগরং চন্দৰতী নাম অহোসি, পিতা যসৰন্তো নাম খত্তিযো, মাতা যসোধরা নাম দেৰী, বোধি অজ্জুনরুক্খো, নিসভত্থেরো চ অনোমত্থেরো চাতি দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণত্থেরো নাম উপট্ঠাকো, সুন্দরা চ সুমনা চাতি দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, আযু ৰস্সসতসহস্সং অহোসি, সরীরং অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থুব্বেধং, সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনং ফরি, ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো অহোসি.
অথেকদিৰসং ¶ পচ্চূসকালে ¶ মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো সরদতাপসং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং সরদতাপসস্স সন্তিকং গতপচ্চযেন ধম্মদেসনা চ মহতী ভৰিস্সতি, সো চ অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেস্সতি, তস্স সহাযকো সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিযো দুতিযসাৰকট্ঠানং, দেসনাপরিযোসানে চস্স পরিৰারা চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো পত্তচীৰরমাদায অঞ্ঞং কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সীহো ৰিয একচরো হুত্ৰা সরদতাপসস্স অন্তেৰাসিকেসু ফলাফলত্থায গতেসু ‘‘বুদ্ধভাৰং মে জানাতূ’’তি তস্স পস্সন্তস্সেৰ সরদতাপসস্স আকাসতো ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সরদতাপসো বুদ্ধানুভাৰং চেৰ সরীরসম্পত্তিং চস্স দিস্ৰা লক্খণমন্তে সম্মসিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো নাম অগারমজ্ঝে ৰসন্তো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজ্জন্তো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞু বুদ্ধো হোতি, অযং পুরিসো নিস্সংসযং বুদ্ধো’’তি জানিত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তাসনে. সরদতাপসোপি অত্তনো অনুচ্ছৰিকং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
তস্মিং সমযে চতুসত্ততিসহস্সজটিলা পণীতপণীতানি ওজৰন্তানি ফলাফলানি গহেত্ৰা ¶ আচরিযস্স সন্তিকং সম্পত্তা বুদ্ধানঞ্চেৰ আচরিযস্স চ নিসিন্নাসনং ওলোকেত্ৰা আহংসু – ‘‘আচরিয, মযং ‘ইমস্মিং লোকে তুম্হেহি মহন্ততরো নত্থী’তি ৰিচরাম, অযং পন পুরিসো তুম্হেহি মহন্ততরো মঞ্ঞে’’তি. তাতা, কিং ৰদথ? সাসপেন সদ্ধিং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং সমং কাতুং ইচ্ছথ, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন সদ্ধিং ময্হং উপমং মা করিত্থ পুত্তকাতি. অথ তে তাপসা ‘‘সচে অযং ইত্তরসত্তো অভৰিস্স, ন অম্হাকং আচরিযো এৰরূপং উপমং আহরেয্য, যাৰ মহা ৰতাযং ¶ পুরিসো’’তি সব্বেৰ পাদেসু নিপতিত্ৰা সিরসা ৰন্দিংসু.
অথ নে আচরিযো আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকো দেয্যধম্মো নত্থি, সত্থা চ ভিক্খাচারৰেলায ইধাগতো, মযং যথাবলং দেয্যধম্মং দস্সাম. তুম্হে যং যং পণীতং ফলাফলং, তং তং আহরথা’’তি. আহরাপেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা সযং তথাগতস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি ¶ . সত্থারা চ ফলাফলে পটিগ্গহিতমত্তে দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপিংসু. তাপসো উদকম্পি সযমেৰ পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা হত্থং ধোৰিত্ৰা নিসিন্নে সত্থরি সব্বে অন্তেৰাসিকে পক্কোসিত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযং কথং কথেন্তো নিসীদি. সত্থা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তে সত্থু চিত্তং ঞত্ৰা সতসহস্সখীণাসৰপরিৰারা আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু.
ততো সরদতাপসো অন্তেৰাসিকে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, বুদ্ধানং নিসিন্নাসনম্পি নীচং, সমণসতসহস্সানম্পি আসনং নত্থি, তুম্হেহি অজ্জ উল়ারং বুদ্ধসক্কারং কাতুং ৰট্টতি, পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরথা’’তি. কথনকালো পপঞ্চো ৰিয হোতি, ইদ্ধিমন্তানং পন ৰিসযো অচিন্তেয্যোতি মুহুত্তমত্তেনেৰ তে তাপসা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা বুদ্ধানং যোজনপ্পমাণং পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেসুং, উভিন্নং অগ্গসাৰকানং তিগাৰুতং, সেসভিক্খূনং অড্ঢযোজনিকাদিভেদং, সঙ্ঘনৰকস্স উসভমত্তং অহোসি. এৰং পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু সরদতাপসো তথাগতস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতো, ‘‘ভন্তে, ময্হং দীঘরত্তং হিতসুখত্থায ইমং পুপ্ফাসনং অভিরুহথা’’তি আহ.
‘‘নানাপুপ্ফঞ্চ গন্ধঞ্চ, সম্পাদেত্ৰান একতো;
পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা, ইদং ৰচনমব্রৰিং.
‘‘ইদং ¶ ¶ তে আসনং ৰীর, পঞ্ঞত্তং তৰনুচ্ছৰিং;
মম চিত্তং পসাদেন্তো, নিসীদ পুপ্ফমাসনে.
‘‘সত্তরত্তিদিৰং বুদ্ধো, নিসীদি পুপ্ফমাসনে;
মম চিত্তং পসাদেত্ৰা, হাসযিত্ৰা সদেৰকে’’তি.
এৰং নিসিন্নে সত্থরি দ্ৰে অগ্গসাৰকা চ সেসভিক্খূ চ অত্তনো অত্তনো পত্তাসনেসু নিসীদিংসু. সরদতাপসো মহন্তং পুপ্ফচ্ছত্তং গহেত্ৰা তথাগতস্স মত্থকে ধারযন্তো অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘জটিলানং অযং সক্কারো মহপ্ফলো হোতূ’’তি নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জি. সত্থু সমাপন্নভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি সেসভিক্খূপি সমাপত্তিং ¶ সমাপজ্জিংসু. তথাগতে সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নে অন্তেৰাসিকা ভিক্খাচারকালে সম্পত্তে ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা সেসকালে বুদ্ধানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ তিট্ঠন্তি. সরদতাপসো পন ভিক্খাচারম্পি অগন্ত্ৰা পুপ্ফচ্ছত্তং গহিতনিযামেনেৰ সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি.
সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায দক্খিণপস্সে নিসিন্নং অগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘নিসভ সক্কারকারকানং তাপসানং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. থেরো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সন্তিকা পটিলদ্ধমহালাভো মহাযোধো ৰিয তুট্ঠমানসো সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা পুপ্ফাসনানুমোদনং আরভি. তস্স দেসনাৰসানে দুতিযসাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰম্পি ধম্মং দেসেহী’’তি. অনোমত্থেরো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা ধম্মং কথেসি. দ্ৰিন্নং সাৰকানং দেসনায একস্সপি অভিসমযো নাহোসি. অথ সত্থা অপরিমাণে বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা সরদতাপসং সব্বেপি চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তেসং তাৰদেৰ কেসমস্সু অন্তরধাযি, অট্ঠ পরিক্খারা কাযে পটিমুক্কাৰ অহেসুং.
সরদতাপসো কস্মা অরহত্তং ন পত্তোতি? ৰিক্খিত্তচিত্তত্তা. তস্স কির বুদ্ধানং দুতিযাসনে নিসীদিত্ৰা ¶ সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা ধম্মং দেসযতো অগ্গসাৰকস্স দেসনং সোতুং আরদ্ধকালতো পট্ঠায ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স বুদ্ধস্স সাসনে ইমিনাৰ সাৰকেন লদ্ধধুরং লভেয্য’’ন্তি চিত্তং উদপাদি. সো তেন পরিৰিতক্কেন মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং নাসক্খি ¶ . তথাগতং পন ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং অনন্তরাসনে নিসিন্নো ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে কো নাম হোতী’’তি? মযা পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতা সাৰকপারমিঞাণস্স কোটিপ্পত্তো সোল়স পঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো ময্হং সাসনে অগ্গসাৰকো নিসভত্থেরো নাম এসোতি. ‘‘ভন্তে, য্ৰাযং মযা সত্তাহং পুপ্ফচ্ছত্তং ধারেন্তেন সক্কারো কতো, অহং ইমস্স ফলেন অঞ্ঞং সক্কত্তং ৰা ব্রহ্মত্তং ৰা ন পত্থেমি, অনাগতে পন অযং নিসভত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি.
সত্থা ¶ ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পুরিসস্স পত্থনা’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা ওলোকেন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং অদ্দস. দিস্ৰা সরদতাপসং আহ – ‘‘ন তে অযং পত্থনা মোঘা ভৰিস্সতি, অনাগতে পন কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি. তস্স মাতা মহামাযা নাম দেৰী ভৰিস্সতি, পিতা সুদ্ধোদনো নাম রাজা, পুত্তো রাহুলো নাম, উপট্ঠাকো আনন্দো নাম, দুতিযসাৰকো মোগ্গল্লানো নাম, ত্ৰং পন তস্স অগ্গসাৰকো ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো নাম ভৰিস্সসী’’তি. এৰং তাপসং ব্যাকরিত্ৰা ধম্মকথং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো আকাসং পক্খন্দি.
সরদতাপসোপি অন্তেৰাসিকত্থেরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সহাযকস্স সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকস্স সাসনং পেসেসি – ‘‘ভন্তে, মম সহাযকস্স ৰদেথ ‘সহাযকেন তে সরদতাপসেন অনোমদস্সিবুদ্ধস্স পাদমূলে অনাগতে ¶ উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স সাসনে অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থিতং, ত্ৰং দুতিযসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা থেরেহি পুরেতরমেৰ একপস্সেন গন্ত্ৰা সিরিৰড্ঢস্স নিৰেসনদ্ৰারে অট্ঠাসি.
সিরিৰড্ঢনো ‘‘চিরস্সং ৰত মে অয্যো আগতো’’তি আসনে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনা নীচাসনে নিসিন্নো ‘‘অন্তেৰাসিকপরিসা পন ৰো, ভন্তে, ন পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছি. আম সম্ম, অম্হাকং অস্সমং অনোমদস্সী নাম বুদ্ধো আগতো, মযং তস্স অত্তনো বলেন সক্কারং অকরিম্হ. সত্থা সব্বেসং ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা মং সেসা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসূতি. তুম্হে কস্মা ন পব্বজিতাতি? অহং সত্থু অগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং দিস্ৰা ¶ অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমস্স নাম বুদ্ধস্স সাসনে অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেসিং, ত্ৰম্পি তস্স সাসনে দুতিযসাৰকট্ঠানং পত্থেহীতি. ময্হং বুদ্ধেহি সদ্ধিং পরিচযো নত্থি, ভন্তেতি. বুদ্ধেহি সদ্ধিং কথনং ময্হং ভারো হোতু, ত্ৰং মহন্তং অধিকারং সজ্জেহীতি.
সিরিৰড্ঢনো ¶ সরদতাপসস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তং ঠানং সমতলং কারেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা লাজপঞ্চমানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা নীলুপ্পলচ্ছদনং মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সেসভিক্খূনম্পি আসনানি পটিযাদাপেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা বুদ্ধানং নিমন্তনত্থায সরদতাপসস্স সঞ্ঞং অদাসি. তাপসো তস্স ৰচনং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা তস্স নিৰেসনং অগমাসি. সিরিৰড্ঢনো পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তথাগতস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মণ্ডপং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্নস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ¶ দক্খিণোদকং দত্ৰা পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং মহারহেহি ৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাযং আরম্ভো অপ্পমত্তকট্ঠানত্থায, ইমিনাৰ নিযামেন সত্তাহং অনুকম্পং করোথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযো সরদতাপসো যস্স সত্থু অগ্গসাৰকো হোমীতি পত্থেসি, অহম্পি তস্সেৰ দুতিযসাৰকো ভৰামী’’তি.
সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকাসি – ‘‘ত্ৰং ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমবুদ্ধস্স দুতিযসাৰকো ভৰিস্সসী’’তি. বুদ্ধানং ব্যাকরণং সুত্ৰা সিরিৰড্ঢনো হট্ঠপহট্ঠো অহোসি. সত্থাপি ভত্তানুমোদনং কত্ৰা সপরিৰারো ৰিহারমেৰ গতো. সিরিৰড্ঢনো ততো পট্ঠায যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দুতিযত্তৰারে কামাৰচরদেৰলোকে নিব্বত্তো. সরদতাপসো চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো.
ততো পট্ঠায ইমেসং উভিন্নম্পি অন্তরাকম্মং ন কথিতং. অম্হাকং পন বুদ্ধস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ সরদতাপসো রাজগহনগরস্স অৰিদূরে উপতিস্সগামে সারিব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. তংদিৰসমেৰ চস্স সহাযোপি রাজগহস্সেৰ অৰিদূরে কোলিতগামে মোগ্গল্লিব্রাহ্মণিযা ¶ কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. তানি কির দ্ৰেপি কুলানি যাৰ ¶ সত্তমা কুলপরিৰট্টা আবদ্ধপটিবদ্ধসহাযকানেৰ. তেসং দ্ৰিন্নম্পি একদিৰসমেৰ গব্ভপরিহারং অদংসু. দসমাসচ্চযেন জাতানম্পি তেসং ছসট্ঠি ধাতিযো উপট্ঠহিংসু. নামগ্গহণদিৰসে সারিব্রাহ্মণিযা পুত্তস্স উপতিস্সগামে জেট্ঠকুলস্স ¶ পুত্তত্তা উপতিস্সোতি নামং অকংসু, ইতরস্স কোলিতগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা কোলিতোতি নামং অকংসু. তে উভোপি ৰুদ্ধিমন্ৰায সব্বসিপ্পানং পারং অগমংসু.
উপতিস্সমাণৰস্স কীল়নত্থায নদিং ৰা উয্যানং ৰা পব্বতং ৰা গমনকালে পঞ্চ সুৰণ্ণসিৰিকাসতানি পরিৰারা হোন্তি, কোলিতমাণৰস্স পঞ্চ আজঞ্ঞরথসতানি. দ্ৰেপি জনা পঞ্চপঞ্চমাণৰকসতপরিৰারা হোন্তি. রাজগহে চ অনুসংৰচ্ছরং গিরগ্গসমজ্জং নাম হোতি, তেসং দ্ৰিন্নম্পি একট্ঠানেযেৰ মঞ্চং বন্ধন্তি. দ্ৰেপি জনা একতোৰ নিসীদিত্ৰা সমজ্জং পস্সন্তা হসিতব্বট্ঠানে হসন্তি, সংৰেগট্ঠানে সংৰিজ্জন্তি, দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযং দেন্তি. তেসং ইমিনাৰ নিযামেন একদিৰসং সমজ্জং পস্সন্তানং পরিপাকগতত্তা ঞাণস্স পুরিমদিৰসেসু ৰিয হসিতব্বট্ঠানে হাসো ৰা সংৰেগট্ঠানে সংৰেজনং ৰা দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযদানং ৰা নাহোসি. দ্ৰেপি পন জনা এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘কিং এত্থ ওলোকেতব্বং অত্থি, সব্বেপিমে অপ্পত্তে ৰস্সসতে অপণ্ণত্তিকভাৰং গমিস্সন্তি. অম্হেহি পন একং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি আরম্মণং গহেত্ৰা নিসীদিংসু.
ততো কোলিতো উপতিস্সং আহ – ‘‘সম্ম উপতিস্স, ন ত্ৰং অঞ্ঞসু দিৰসেসু ৰিয হট্ঠপহট্ঠো, অনত্তমনধাতুকোসি, কিং তে সল্লক্খিত’’ন্তি? সম্ম কোলিত, ‘‘এতেসং ওলোকনে সারো নত্থি, নিরত্থকমেতং, অত্তনো মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি ইদং চিন্তযন্তো নিসিন্নোম্হীতি, ত্ৰং পন কস্মা অনত্তমনোসীতি? সোপি তথেৰ আহ. অথস্স অত্তনা সদ্ধিং একজ্ঝাসযতং ঞত্ৰা উপতিস্সো তং এৰমাহ – ‘‘অম্হাকং উভিন্নম্পি সুচিন্তিতং, মোক্খধম্মং গৰেসন্তেহি ¶ পন একা পব্বজ্জা লদ্ধুং ৰট্টতি, কস্স সন্তিকে পব্বজামা’’তি.
তেন খো পন সমযেন সঞ্চযো পরিব্বাজকো রাজগহে পটিৰসতি মহতিযা পরিব্বাজকপরিসায সদ্ধিং. তে ‘‘তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চহি ¶ মাণৰকসতেহি সদ্ধিং সঞ্চযস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায সঞ্চযো অতিরেকলাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো ¶ অহোসি. তে কতিপাহেনেৰ সব্বং সঞ্চযস্স সমযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা, ‘‘আচরিয, তুম্হাকং জাননসমযো এত্তকোৰ, উদাহু উত্তরিপি অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. সঞ্চযো ‘‘এত্তকোৰ, সব্বং তুম্হেহি ঞাত’’ন্তি আহ. তে তস্স কথং সুত্ৰা চিন্তযিংসু – ‘‘এৰং সতি ইমস্স সন্তিকে ব্রহ্মচরিযৰাসো নিরত্থকো, মযং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং নিক্খন্তা, সো ইমস্স সন্তিকে উপ্পাদেতুং ন সক্কা. মহা খো পন জম্বুদীপো, গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা মযং অৰস্সং মোক্খধম্মদেসকং একং আচরিযং লভিস্সামা’’তি. তে ততো পট্ঠায যত্থ যত্থ পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা অত্থীতি সুণন্তি, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্হসাকচ্ছং করোন্তি. তেহি পুট্ঠং পঞ্হং অঞ্ঞে কথেতুং সমত্থা নত্থি, তে পন তেসং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তি. এৰং সকলজম্বুদীপং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম কোলিত, যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো আরোচেতূ’’তি কতিকং অকংসু.
তেন সমযেন অম্হাকং সত্থা পঠমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন রাজগহং সম্পত্তো হোতি. অথ ‘‘একসট্ঠি অরহন্তো লোকে উপ্পন্না হোন্তী’’তি ৰুত্তকালে ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিকং বহুজনহিতাযা’’তি রতনত্তযগুণপ্পকাসনত্থং উয্যোজিতানং ভিক্খূনং অন্তরে পঞ্চৰগ্গিযব্ভন্তরো অস্সজিত্থেরো পটিনিৰত্তিত্ৰা ¶ রাজগহমেৰ আগতো. পুনদিৰসে পাতোৰ পত্তচীৰরং আদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি.
তস্মিং সমযে উপতিস্সপরিব্বাজকো পাতোৰ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পরিব্বাজকারামং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা এৰরূপো পব্বজিতো নাম ন দিট্ঠপুব্বো. যে ৰত লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খূনং অঞ্ঞতরো, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছেয্যং – ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো উদ্দিস্স, পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং, অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি. সো থেরং লদ্ধপিণ্ডপাতং অঞ্ঞতরং ¶ ওকাসং গচ্ছন্তং দিস্ৰা নিসীদিতুকামতঞ্চস্স ঞত্ৰা অত্তনো পরিব্বাজকপীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানেপিস্স অত্তনো কুণ্ডিকায উদকং অদাসি.
এৰং আচরিযৰত্তং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চেন থেরেন সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘ৰিপ্পসন্নানি ¶ খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো, কংসি ত্ৰং, আৰুসো উদ্দিস্স, পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘অত্থাৰুসো, মহাসমণো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো, তাহং ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিতো, সো চ মে ভগৰা সত্থা, তস্সেৰাহং ভগৰতো ধম্মং রোচেমী’’তি আহ. অথ নং ‘‘কিংৰাদী পনাযস্মতো সত্থা, কিমক্খাযী’’তি পুচ্ছি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পরিব্বাজকা নাম সাসনস্স পটিপক্খভূতা, ইমস্স সাসনস্স গম্ভীরতং দস্সেস্সামী’’তি. অত্তনো নৰকভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো, অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাৰাহং সক্কোমি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতু’’ন্তি. পরিব্বাজকো ‘‘অহং উপতিস্সো নাম, ত্ৰং যথাসত্তিযা অপ্পং ৰা বহুং ৰা ৰদ, এতং ¶ নযসতেন নযসহস্সেন পটিৰিজ্ঝিতুং ময্হং ভারো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি;
অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি. (মহাৰ. ৬০);
এৰং ৰুত্তে থেরো ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০; অপ. থের. ১.১.২৮৬) গাথং আহ. পরিব্বাজকো পঠমপদদ্ৰযমেৰ সুত্ৰা সহস্সনযসম্পন্নে সোতাপত্তিমগ্গে পতিট্ঠহি. ইতরং পদদ্ৰযং সোতাপন্নকালে নিট্ঠাসি.
সো সোতাপন্নো হুত্ৰা উপরিৰিসেসে অপ্পৰত্তন্তে ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, মা উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢযিত্থ, এত্তকমেৰ হোতু, কহং অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ৰেল়ুৰনে পরিব্বাজকাতি. ভন্তে, তুম্হে পুরতো যাথ, ময্হং একো সহাযকো অত্থি. অম্হেহি চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকা কতা ‘‘যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো আরোচেতূ’’তি. অহং তং পটিঞ্ঞং মোচেত্ৰা সহাযকং ¶ গহেত্ৰা তুম্হাকং গতমগ্গেনেৰ সত্থু সন্তিকং আগমিস্সামীতি পঞ্চপতিট্ঠিতেন থেরস্স পাদেসু নিপতিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা থেরং উয্যোজেত্ৰা পরিব্বাজকারামাভিমুখো অগমাসি.
কোলিতপরিব্বাজকো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং সহাযকস্স মুখৰণ্ণো ন অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিয, অদ্ধা তেন অমতং অধিগতং ভৰিস্সতী’’তি অমতাধিগমং ¶ পুচ্ছি. সোপিস্স ‘‘আম আৰুসো, অমতং অধিগত’’ন্তি পটিজানিত্ৰা তমেৰ গাথং অভাসি. গাথাপরিযোসানে কোলিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা আহ – ‘‘কহং কির, সম্ম, সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে কির, সম্ম, ৰসতী’’তি এৰং নো আচরিযেন অস্সজিত্থেরেন কথিতন্তি. তেন হি সম্ম আযাম, সত্থারং পস্সিস্সামাতি. সারিপুত্তত্থেরো চ নামেস সদাপি আচরিযপূজকোৰ, তস্মা সহাযং কোলিতমাণৰং এৰমাহ – ‘‘সম্ম, অম্হেহি অধিগতং অমতং অম্হাকং আচরিযস্স সঞ্চযপরিব্বাজকস্সাপি কথেস্সাম. বুজ্ঝমানো পটিৰিজ্ঝিস্সতি, অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো অম্হাকং সদ্দহিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গমিস্সতি, বুদ্ধানং দেসনং সুত্ৰা ¶ মগ্গফলপটিৰেধং করিস্সতী’’তি.
ততো দ্ৰেপি জনা সঞ্চযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘আচরিয, ত্ৰং কিং করোসি, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো. আযাম, দসবলং পস্সিস্সামা’’তি. সো ‘‘কিং ৰদেথ, তাতা’’তি তেপি ৰারেত্ৰা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তিমেৰ তেসং দীপেসি. তে ‘‘অম্হাকং এৰরূপো অন্তেৰাসিকৰাসো নিচ্চমেৰ হোতু, তুম্হাকং পন গমনং ৰা অগমনং ৰা জানাথা’’তি আহংসু. সঞ্চযো ‘‘ইমে এত্তকং জানন্তা মম ৰচনং ন করিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, তাতা, অহং মহল্লককালে অন্তেৰাসিকৰাসং ৰসিতুং ন সক্কোমী’’তি আহ. তে অনেকেহিপি কারণেহি তং বোধেতুং অসক্কোন্তা অত্তনো ওৰাদে ৰত্তমানং জনং আদায ৰেল়ুৰনং অগমংসু. অথ তেসং পঞ্চসু অন্তেৰাসিকসতেসু অড্ঢতেয্যসতা নিৰত্তিংসু, অড্ঢতেয্যসতা তেহি সদ্ধিং অগমংসু.
সত্থা চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেন্তো তে দূরতোৰ দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এতে, ভিক্খৰে, দ্ৰে সহাযা আগচ্ছন্তি কোলিতো চ উপতিস্সো চ, এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি. অথ তেসং পরিসায চরিযৰসেন ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি. ঠপেত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকে সব্বেপি তে অড্ঢতেয্যসতা পরিব্বাজকা অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ . সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. সব্বেসং কেসমস্সু অন্তরধাযি, ইদ্ধিমযং পত্তচীৰরং কাযপ্পটিবদ্ধং অহোসি. দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানম্পি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং আগতং, উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং পন ন নিট্ঠাসি. কস্মা? সাৰকপারমিঞাণস্স মহন্ততায.
অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো পব্বজিতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামকং উপনিস্সায ¶ সমণধম্মং করোন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কন্তে ¶ সত্থারা সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা তথাগতেন দিন্নং ধাতুকম্মট্ঠানং সুণন্তোৰ উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. সারিপুত্তত্থেরোপি পব্বজিতদিৰসতো অদ্ধমাসং অতিক্কমিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং তমেৰ রাজগহং উপনিস্সায সূকরখতলেণে ৰিহরন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে (ম. নি. ২.২০৫-২০৬) দেসিযমানে সুত্তানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতভত্তং ভুঞ্জন্তো ৰিয সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. ভাগিনেয্যো পনস্স দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. ইতি দ্ৰিন্নম্পি মহাসাৰকানং তথাগতে রাজগহে ৰিহরন্তেযেৰ সাৰকপারমিঞাণকিচ্চং মত্থকং পত্তং. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ‘‘মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো, ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি দ্ৰেপি মহাসাৰকে ঠানন্তরে ঠপেসীতি.
মহাকস্সপত্থেরৰত্থু
১৯১. চতুত্থে ধুতৰাদানন্তি এত্থ ধুতো ৰেদিতব্বো, ধুতৰাদো ৰেদিতব্বো, ধুতধম্মা ৰেদিতব্বা, ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি. তত্থ ধুতোতি ধুতকিলেসো ৰা পুগ্গলো কিলেসধুননো ৰা ধম্মো.
ধুতৰাদোতি এত্থ পন অত্থি ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ন ধুতো ধুতৰাদো, অত্থি নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ. তত্থ যো ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ধুনি, পরং পন ধুতঙ্গেন ¶ ন ওৰদতি নানুসাসতি বাকুলত্থেরো ৰিয, অযং ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা বাকুলো ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন ¶ ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ন ধুনি, কেৰলং অঞ্ঞে ধুতঙ্গেন ওৰদতি অনুসাসতি উপনন্দত্থেরো ৰিয, অযং ন ধুতো ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা উপনন্দো ন ধুতো ধুতৰাদো’’তি. যো পন উভযৰিপন্নো লাল়ুদাযী ৰিয, অযং নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা লাল়ুদাযী নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন উভযসম্পন্নো আযস্মা মহাকস্সপত্থেরো ৰিয, অযং ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা মহাকস্সপো ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চা’’তি.
ধুতধম্মা ৰেদিতব্বাতি অপ্পিচ্ছতা সন্তুট্ঠিতা সল্লেখতা পৰিৰেকতা ইদমট্ঠিকতাতি ইমে ধুতঙ্গচেতনায ¶ পরিৰারা পঞ্চ ধম্মা ‘‘অপ্পিচ্ছংযেৰ নিস্সাযা’’তিআদিৰচনতো (অ. নি. ৫.১৮১; পরি. ৩২৫) ধুতধম্মা নাম. তত্থ অপ্পিচ্ছতা চ সন্তুট্ঠিতা চ অলোভো, সল্লেখতা চ পৰিৰেকতা চ দ্ৰীসু ধম্মেসু অনুপতন্তি অলোভে চেৰ অমোহে চ, ইদমট্ঠিতা ঞাণমেৰ. তত্থ অলোভেন পটিক্খেপৰত্থূসু লোভং, অমোহেন তেস্ৰেৰ আদীনৰপ্পটিচ্ছাদকং মোহং ধুনাতি. অলোভেন চ অনুঞ্ঞাতানং পটিসেৰনমুখেন পৰত্তং কামসুখল্লিকানুযোগং, অমোহেন ধুতঙ্গেসু অতিসল্লেখমুখেন পৰত্তং অত্তকিলমথানুযোগং ধুনাতি. তস্মা ইমে ধম্মা ধুতধম্মাতি ৰেদিতব্বা.
ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানীতি তেরস ¶ ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি পংসুকূলিকঙ্গং…পে… নেসজ্জিকঙ্গন্তি.
ধুতৰাদানং যদিদং মহাকস্সপোতি যত্তকা ধুতৰাদং ৰদন্তি, তেসং সব্বেসম্পি অন্তরে অযং মহাকস্সপত্থেরো অগ্গোতি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. মহাকস্সপোতি উরুৰেল়কস্সপো নদীকস্সপো গযাকস্সপো কুমারকস্সপোতি ইমে খুদ্দানুখুদ্দকে থেরে উপাদায অযং মহা, তস্মা মহাকস্সপোতি ৰুত্তো.
ইমস্সাপি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অতীতে কির কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম সত্থা লোকে উদপাদি, তস্মিং হংসৰতীনগরং উপনিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে ৰেদেহো নাম কুটুম্বিকো অসীতিকোটিধনৰিভৰো পাতোৰ সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায ¶ গন্ধপুপ্ফাদীনি গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তস্মিঞ্চ খণে সত্থা মহানিসভত্থেরং নাম ততিযসাৰকং ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং, যদিদং নিসভো’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. উপাসকো তং সুত্ৰা পসন্নো ধম্মকথাৰসানে মহাজনে উট্ঠায গতে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং অধিৰাসেথা’’তি আহ. মহা খো, উপাসক, ভিক্খুসঙ্ঘোতি. কিত্তকো ভগৰাতি? অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সন্তি. ভন্তে, একং সামণেরম্পি ৰিহারে অসেসেত্ৰা ভিক্খং অধিৰাসেথাতি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. উপাসকো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা মহাদানং সজ্জেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থু কালং আরোচাপেসি. সত্থা পত্তচীৰরমাদায ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপাসকস্স ঘরং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে ¶ আসনে নিসিন্নো দক্খিণোদকাৰসানে যাগুআদীনি সম্পটিচ্ছন্তো ভত্তৰিস্সগ্গং অকাসি. উপাসকোপি সত্থু সন্তিকে নিসীদি.
তস্মিং অন্তরে মহানিসভত্থেরো পিণ্ডায চরন্তো তমেৰ ৰীথি পটিপজ্জি. উপাসকো দিস্ৰা উট্ঠায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ¶ ‘‘পত্তং, ভন্তে, দেথা’’তি আহ. থেরো পত্তং অদাসি. ‘‘ভন্তে, ইধেৰ পৰিসথ, সত্থাপি গেহে নিসিন্নো’’তি. ন ৰট্টিস্সতি উপাসকাতি. উপাসকো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা নীহরিত্ৰা অদাসি. ততো থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, মহানিসভত্থেরো ‘সত্থা গেহে নিসিন্নো’তি ৰুত্তেপি পৰিসিতুং ন ইচ্ছি, অত্থি নু খো এতস্স তুম্হাকং গুণেহি অতিরেকো গুণো’’তি. বুদ্ধানঞ্চ ৰণ্ণমচ্ছেরং নাম নত্থি. অথ সত্থা এৰমাহ – ‘‘উপাসক, মযং ভিক্খং আগমযমানা গেহে নিসীদাম, সো ভিক্খু ন এৰং নিসীদিত্ৰা ভিক্খং উদিক্খতি. মযং গামন্তসেনাসনে ৰসাম, সো অরঞ্ঞস্মিংযেৰ ৰসতি. মযং ছন্নে ৰসাম, সো অব্ভোকাসম্হিযেৰ ৰসতি. ইতি তস্স অযঞ্চ অযঞ্চ গুণো’’তি মহাসমুদ্দং পূরযমানো ৰিয কথেসি. উপাসকো পকতিযাপি জলমানদীপো তেলেন আসিত্তো ৰিয সুট্ঠুতরং পসন্নো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কিং ময্হং অঞ্ঞায সম্পত্তিযা, অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ধুতৰাদানং অগ্গভাৰত্থায পত্থনং করিস্সামী’’তি?
সো ¶ পুনপি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স তিচীৰরানি দত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং মে, ভন্তে, সত্ত দিৰসানি দানং দেন্তস্স মেত্তং কাযকম্মং মেত্তং ৰচীকম্মং মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং, ইমিনাহং ন অঞ্ঞং দেৰসম্পত্তিং ৰা সক্কমারব্রহ্মসম্পত্তিং ৰা পত্থেমি, ইদং পন মে কম্মং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে এতস্স মহানিসভত্থেরেন পত্তঠানন্তরং পাপুণনত্থায তেরসধুতঙ্গধরানং অগ্গভাৰস্স সচ্চকারো হোতূ’’তি. সত্থা ‘‘মহন্তং ঠানং ইমিনা পত্থিতং, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো, নো’’তি ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা আহ – ‘‘মনাপং তে ঠানং পত্থিতং ¶ , অনাগতে সতসহস্সকপ্পাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স ত্ৰং ততিযসাৰকো মহাকস্সপত্থেরো নাম ভৰিস্সসী’’তি. তং সুত্ৰা উপাসকো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি পুনদিৰসে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং অমঞ্ঞিত্থ. সো ¶ যাৰতাযুকং নানপ্পকারং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা নানপ্পকারং কল্যাণকম্মং কত্ৰা তত্থ কালং কতো সগ্গে নিব্বত্তি.
ততো পট্ঠায দেৰমনুস্সেসু সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সিসম্মাসম্বুদ্ধে বন্ধুমতিং নিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে দেৰলোকা চৰিত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং পরিজিণ্ণে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্মিঞ্চ কালে ৰিপস্সী ভগৰা সত্তমে সত্তমে সংৰচ্ছরে ধম্মং কথেতি, মহন্তং কোলাহলং অহোসি. সকলজম্বুদীপে দেৰতা ‘‘সত্থা ধম্মং কথেস্সতী’’তি আরোচেন্তি. ব্রাহ্মণো তং সাসনং অস্সোসি. তস্স চ নিৰাসনসাটকো একোৰ হোতি, তথা ব্রাহ্মণিযা. পারুপনং পন দ্ৰিন্নম্পি একমেৰ. সকলনগরে একসাটকব্রাহ্মণোতি পঞ্ঞাযতি. ব্রাহ্মণানং কেনচিদেৰ কিচ্চেন সন্নিপাতে সতি ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা সযং গচ্ছতি. ব্রাহ্মণীনং সন্নিপাতে সতি সযং গেহে তিট্ঠতি, ব্রাহ্মণী তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা গচ্ছতি. তস্মিং পন দিৰসে ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘ভোতি, কিং রত্তিং ধম্মস্সৰনং সুণিস্সসি, দিৰা’’তি. ‘‘মযং মাতুগামজাতিকা নাম রত্তিং সোতুং ন সক্কোম, দিৰা সোস্সামী’’তি ব্রাহ্মণং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা উপাসিকাহি সদ্ধিং দিৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ¶ একমন্তে নিসিন্না ধম্মং সুত্ৰা উপাসিকাহিযেৰ সদ্ধিং আগমাসি. অথ ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা ৰিহারং গতো.
তস্মিঞ্চ সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসিন্নো চিত্তবীজনিং আদায আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয সিনেরুং মত্থং কত্ৰা সাগরং নিম্মথেন্তো ৰিয ধম্মকথং কথেসি. ব্রাহ্মণস্স ¶ পরিসন্তে নিসিন্নস্স ধম্মং সুণন্তস্স পঠমযামস্মিংযেৰ সকলসরীরং পূরযমানা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জি. সো পারুতৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা ‘‘দসবলস্স দস্সামী’’তি চিন্তেসি. অত্থস্স আদীনৰসহস্সং দস্সযমানং মচ্ছেরং উপ্পজ্জি. সো ‘‘ব্রাহ্মণিযা চ ময্হঞ্চ একমেৰ ৰত্থং, অঞ্ঞং কিঞ্চি পারুপনং নত্থি, অপারুপিত্ৰা চ নাম বহি চরিতুং ন সক্কা’’তি সব্বথাপি অদাতুকামো অহোসি. অথস্স নিক্খন্তে পঠমযামে মজ্ঝিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. সো তথেৰ চিন্তেত্ৰা তথেৰ অদাতুকামো অহোসি. অথস্স মজ্ঝিমযামে নিক্খন্তে পচ্ছিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. সো ‘‘তরণং ৰা হোতু মরণং ৰা, পচ্ছাপি জানিস্সামী’’তি ৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা সত্থু পাদমূলে ঠপেসি. ততো ৰামহত্থং আভুজিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন তিক্খত্তুং অপ্ফোটেত্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তযো ৰারে নদি.
তস্মিঞ্চ ¶ সমযে বন্ধুমরাজা ধম্মাসনস্স পচ্ছতো অন্তোসাণিযং নিসিন্নো ধম্মং সুণাতি. রঞ্ঞো চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি. সো পুরিসং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ এতং পুচ্ছ কিং ৰদসী’’তি. সো তেন গন্ত্ৰা পুচ্ছিতো আহ – ‘‘অৰসেসা হত্থিযানাদীনি আরুয্হ অসিচম্মাদীনি গহেত্ৰা পরসেনং জিনন্তি, ন তং জিতং অচ্ছরিযং, অহং পন পচ্ছতো আগচ্ছন্তস্স দুট্ঠগোণস্স মুগ্গরেন সীসং ভিন্দিত্ৰা তং পলাপেন্তো ৰিয মচ্ছেরচিত্তং মদ্দিত্ৰা পারুতৰত্থং দসবলস্স অদাসিং, তং মে মচ্ছরিযং জিত’’ন্তি আহ. সো পুরিসো আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা আহ – ‘‘অম্হে ভণে দসবলস্স অনুরূপং ন জানিম্হ, ব্রাহ্মণো জানী’’তি ৰত্থযুগং পেসেসি. তং দিস্ৰা ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘অযং ময্হং তুণ্হী নিসিন্নস্স ¶ পঠমং কিঞ্চি অদত্ৰা সত্থু গুণে কথেন্তস্স ¶ অদাসি, সত্থু গুণে পটিচ্চ উপ্পন্নেন ময্হং কো অত্থো’’তি? তম্পি ৰত্থযুগং দসবলস্সেৰ অদাসি. রাজাপি ‘‘কিং ব্রাহ্মণেন কত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তম্পি তেন ৰত্থযুগং তথাগতস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি সুত্ৰা অঞ্ঞানিপি দ্ৰে ৰত্থযুগানি পেসেসি. সো তানিপি অদাসি. রাজা অঞ্ঞানিপি চত্তারীতি এৰং যাৰ দ্ৰত্তিংসৰত্থযুগানি পেসেসি. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘ইদং ৰড্ঢেত্ৰা গহণং ৰিয হোতী’’তি অত্তনো অত্থায একং, ব্রাহ্মণিযা একন্তি দ্ৰে ৰত্থযুগানি গহেত্ৰা তিংস যুগানি তথাগতস্সেৰ অদাসি. ততো পট্ঠায চস্স সত্থু ৰিস্সাসিকো জাতো.
অথ নং রাজা একদিৰসং সীতসমযে সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তং দিস্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকং অত্তনো পারুতরত্তকম্বলং দত্ৰা আহ – ‘‘ইতো পত্থায ইমং পারুপিত্ৰা ধম্মং সুণাহী’’তি. সো ‘‘কিং মে ইমিনা কম্বলেন ইমস্মিং পূতিকাযে উপনীতেনা’’তি চিন্তেত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং তথাগতস্স মঞ্চস্স উপরি ৰিতানং কত্ৰা অগমাসি. অথেকদিৰসং রাজা পাতোৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং সত্থু সন্তিকে নিসীদি. তস্মিঞ্চ সমযে ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো কম্বলে পটিহঞ্ঞন্তি, কম্বলো অতিৰিয ৰিরোচতি. রাজা ওলোকেন্তো সঞ্জানিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং এস কম্বলো, অম্হেহি একসাটকব্রাহ্মণস্স দিন্নো’’তি. তুম্হেহি, মহারাজ, ব্রাহ্মণো পূজিতো, ব্রাহ্মণেন মযং পূজিতাতি. রাজা ‘‘ব্রাহ্মণো যুত্তং অঞ্ঞাসি, ন ময’’ন্তি পসীদিত্ৰা যং মনুস্সানং উপকারভূতং, তং সব্বং অট্ঠট্ঠকং কত্ৰা সব্বঅট্ঠকং নাম দানং দত্ৰা পুরোহিতট্ঠানে ঠপেসি. সোপি ‘‘অট্ঠট্ঠকং নাম চতুসট্ঠি হোতী’’তি চতুসট্ঠি সলাকাভত্তানি উপনিবন্ধাপেত্ৰা যাৰজীৰং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতো সগ্গে নিব্বত্তি.
পুন ¶ ¶ ততো চুতো ইমস্মিং কপ্পে কোণাগমনস্স চ ভগৰতো কস্সপদসবলস্স চাতি দ্ৰিন্নং বুদ্ধানং অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযঘরে নিব্বত্তো. সো ৰুদ্ধিমন্ৰায ঘরাৰাসং ৰসন্তো একদিৰসং অরঞ্ঞে জঙ্ঘৰিহারং চরতি, তস্মিং চ সমযে পচ্চেকবুদ্ধো নদীতীরে চীৰরকম্মং করোন্তো অনুৰাতে অপ্পহোন্তে সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেতুং আরদ্ধো. সো দিস্ৰা ‘‘কস্মা, ভন্তে, সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেথা’’তি আহ. অনুৰাতো নপ্পহোতীতি ¶ . ‘‘ইমিনা, ভন্তে, করোথা’’তি সাটকং দত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কেনচি পরিহানি মা হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি.
অথ ঘরেপিস্স ভগিনিযা সদ্ধিং ভরিযায কলহং করোন্তিযা পচ্চেকবুদ্ধো পিণ্ডায পাৰিসি. অথস্স ভগিনী পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা তস্স ভরিযং সন্ধায, ‘‘এৰরূপং বালং যোজনসতেন পরিৰজ্জেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সা গেহদ্ৰারে ঠিতা সুত্ৰা ‘‘ইমায দিন্নং ভত্তং মা এস ভুঞ্জতূ’’তি পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতং ছড্ডেত্ৰা কললস্স পূরেত্ৰা অদাসি. ইতরা দিস্ৰা ‘‘বালে মং তাৰ অক্কোস ৰা পহর ৰা, এৰরূপস্স পন দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পূরিতপারমিস্স পত্ততো ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললং দাতুং ন যুত্ত’’ন্তি আহ. অথস্স ভরিযায পটিসঙ্খানং উপ্পজ্জি. সা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি কললং ছড্ডেত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা চতুমধুরস্স পূরেত্ৰা উপরি আসিত্তেন পদুমগব্ভৰণ্ণেন সপ্পিনা ৰিজ্জোতমানং পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘যথা অযং পিণ্ডপাতো ওভাসজাতো, এৰং ¶ ওভাসজাতং মে সরীরং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো অনুমোদিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তেপি দ্ৰে জাযম্পতিকা যাৰতাযুকং কুসলং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা পুন ততো চৰিত্ৰা উপাসকো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে বারাণসিযং অসীতিকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, ইতরাপি তাদিসস্সেৰ সেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.
তস্স ৰুদ্ধিপ্পত্তস্স তমেৰ সেট্ঠিধীতরং আনযিংসু. তস্সা পুব্বে অদিন্নৰিপাকস্স তস্স কম্মস্স আনুভাৰেন পতিকূলং পৰিট্ঠমত্তায উম্মারব্ভন্তরে সকলসরীরং উগ্ঘাটিতৰচ্চকুটি ৰিয দুগ্গন্ধং জাতং. সেট্ঠিকুমারো ‘‘কস্সাযং গন্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সেট্ঠিকঞ্ঞাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘নীহরথা’’তি আভতনিযামেনেৰ কুলঘরং পেসেসি. সা এতেনেৰ নীহারেন সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তিতা.
তেন চ সমযেন কস্সপদসবলো পরিনিব্বাযি, তস্স ঘনকোট্টিমাহি সতসহস্সগ্ঘনিকাহি ¶ রত্তসুৰণ্ণইট্ঠকাহি যোজনুব্বেধং চেতিযং আরভিংসু. তস্মিং চেতিযে করিযমানে সা সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তিতা, কিং মে জীৰিতেনা’’তি অত্তনো ¶ সরীরাভরণভণ্ডকং ভঞ্জাপেত্ৰা সুৰণ্ণইট্ঠকং কারেসি রতনাযতং ৰিদত্থিৰিত্থিন্নং চতুরঙ্গুলুব্বেধং. ততো হরিতালমনোসিলাপিণ্ডং গহেত্ৰা অট্ঠ উপ্পলহত্থকে আদায চেতিযকরণট্ঠানং গতা. তস্মিঞ্চ খণে একা ইট্ঠকাপন্তি পরিক্খিপিত্ৰা আগচ্ছমানা ঘটনিট্ঠকায ঊনা হোতি. সেট্ঠিধীতা ৰড্ঢকিং আহ – ‘‘ইমং ইট্ঠকং এত্থ ঠপেথা’’তি. অম্ম, ভদ্দকে কালে আগতাসি, সযমেৰ ঠপেহীতি. সা আরুয্হ তেলেন হরিতালমনোসিলং যোজেত্ৰা ¶ তেন বন্ধনেন ইট্ঠকং পতিট্ঠপেত্ৰা উপরি অট্ঠহি উপ্পলহত্থকেহি পূজং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতু, মুখতো উপ্পলগন্ধো’’তি পত্থনং কত্ৰা চেতিযং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অগমাসি.
অথ তস্মিংযেৰ খণে যস্স সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমং গেহং নীতা, তস্স তং আরব্ভ সতি উদপাদি. নগরেপি নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং হোতি. সো উপট্ঠাকে আহ – ‘‘তদা ইধ আনীতা সেট্ঠিধীতা অত্থি, কহং সা’’তি? কুলগেহে সামীতি. আনেথ নং, নক্খত্তং কীল়িস্সামাতি. তে গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা ‘‘কিং, তাতা, আগতত্থা’’তি তায পুট্ঠা তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. তাতা, মযা আভরণভণ্ডেন চেতিযং পূজিতং, আভরণং মে নত্থীতি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স আরোচেসুং. আনেথ নং, পিল়ন্ধনং লভিস্সামাতি. তে আনযিংসু. তস্সা সহ ঘরপ্পৰেসনেন সকলগেহং চন্দনগন্ধঞ্চেৰ নীলুপ্পলগন্ধঞ্চ ৰাযি.
সেট্ঠিপুত্তো তং পুচ্ছি ‘‘পঠমং তৰ সরীরতো দুগ্গন্ধো ৰাযি, ইদানি পন তে সরীরতো চন্দনগন্ধো, মুখতো উপ্পলগন্ধো ৰাযতি, কিং এত’’ন্তি? সা আদিতো পট্ঠায অত্তনা কতকম্মং আরোচেসি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘নিয্যানিকং ৰত বুদ্ধসাসন’’ন্তি পসীদিত্ৰা যোজনিকং সুৰণ্ণচেতিযং কম্বলকঞ্চুকেন পরিক্খিপিত্ৰা তত্থ তত্থ রথচক্কপ্পমাণেহি সুৰণ্ণপদুমেহি অলঙ্করি. তেসং দ্ৰাদসহত্থা ওলম্বকা হোন্তি. সো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিতো যোজনমত্তে ঠানে অঞ্ঞতরস্মিং অমচ্চকুলে নিব্বত্তি. সেট্ঠিকঞ্ঞাপি দেৰলোকতো চৰিত্ৰা রাজকুলে জেট্ঠধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.
তেসু ¶ ৰযপত্তেসু কুমারস্স ৰসনগামে নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং. সো মাতরং ¶ আহ – ‘‘সাটকং মে ¶ , অম্ম, দেহি, নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি. সা ধোতৰত্থং নীহরিত্ৰা অদাসি. অম্ম, থূলং ইদং, অঞ্ঞং দেহীতি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অথ নং মাতা আহ – ‘‘তাত, যাদিসে গেহে মযং জাতা, নত্থি নো ইতো সুখুমতরস্স পটিলাভায পুঞ্ঞ’’ন্তি. তেন হি লভনট্ঠানং গচ্ছামি, অম্মাতি. পুত্ত অহং অজ্জেৰ তুয্হং বারাণসিনগরে রজ্জপটিলাভং ইচ্ছামীতি. সো মাতরং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছামি, অম্মা’’তি. গচ্ছ, তাতাতি. এৰং কিরস্সা চিত্তং অহোসি – ‘‘কহং গমিস্সতি, ইধ ৰা এত্থ ৰা গেহে নিসীদিস্সতী’’তি? সো পন পুঞ্ঞনিযামেন নিক্খমিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা উয্যানে মঙ্গলসিলাপট্টে সসীসং পারুপিত্ৰা নিপজ্জি. সো চ বারাণসিরঞ্ঞো কালকতস্স সত্তমো দিৰসো হোতি.
অমচ্চা রঞ্ঞো সরীরকিচ্চং কত্ৰা রাজঙ্গণে নিসীদিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘রঞ্ঞো একা ধীতাৰ অত্থি, পুত্তো নত্থি, অরাজকং রজ্জং ন ৰট্টতি, কো রাজা হোতী’’তি মন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং হোহি, ত্ৰং হোহী’’তি আহংসু. পুরোহিতো আহ – ‘‘বহুং ওলোকেতুং ন ৰট্টতি, ফুস্সরথং ৰিস্সজ্জেমা’’তি. তে কুমুদৰণ্ণে চত্তারো সিন্ধৰে যোজেত্ৰা পঞ্চৰিধং রাজককুধভণ্ডং সেতচ্ছত্তঞ্চ রথস্মিংযেৰ ঠপেত্ৰা রথং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পচ্ছতো তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসুং. রথো পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অহোসি. ‘‘পরিচযেন উয্যানাভিমুখো গচ্ছতি, নিৰত্তেমা’’তি কেচি আহংসু. পুরোহিতো ‘‘মা নিৰত্তযিত্থা’’তি আহ. রথো কুমারং পদক্খিণং কত্ৰা আরোহনসজ্জো হুত্ৰা অট্ঠাসি. পুরোহিতো পারুপনকণ্ণং অপনেত্ৰা পাদতলানি ওলোকেন্তো ‘‘তিট্ঠতু অযং দীপো, দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু দীপেসু এসো রজ্জং কারেতুং যুত্তো’’তি ৰত্ৰা ‘‘পুনপি তূরিযানি পগ্গণ্হথ ¶ , পুনপি তূরিযানি পগ্গণ্হথা’’তি তিক্খত্তুং তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসি.
অথ কুমারো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেত্ৰা ‘‘কেন কম্মেন আগতত্থা’’তি আহ. দেৰ তুম্হাকং রজ্জং পাপুণাতীতি. রাজা কহন্তি? দেৰত্তং গতো সামীতি. কতি দিৰসা অতিক্কন্তাতি? অজ্জ সত্তমো ¶ দিৰসোতি. পুত্তো ৰা ধীতা ৰা নত্থীতি? ধীতা অত্থি দেৰ, পুত্তো নত্থীতি. করিস্সামি রজ্জন্তি. তে তাৰদেৰ অভিসেকমণ্ডপং কারেত্ৰা রাজধীতরং সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা উয্যানং আনেত্ৰা কুমারস্স অভিসেকং অকংসু.
অথস্স ¶ কতাভিসেকস্স সহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং উপহরিংসু. সো ‘‘কিমিদং, তাতা’’তি আহ. নিৰাসনৰত্থং দেৰাতি. ননু, তাতা, থূলং, অঞ্ঞং সুখুমতরং নত্থীতি? মনুস্সানং পরিভোগৰত্থেসু ইতো সুখুমতরং নত্থি দেৰাতি. তুম্হাকং রাজা এৰরূপং নিৰাসেসীতি? আম, দেৰাতি. ন মঞ্ঞে পুঞ্ঞৰা তুম্হাকং রাজা, সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরথ, লভিস্সাম ৰত্থন্তি. তে সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরিংসু. সো উট্ঠায হত্থে ধোৰিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থেন উদকং আদায পুরত্থিমায দিসায অব্ভুক্কিরি, তাৰদেৰ ঘনপথৰিং ভিন্দিত্ৰা অট্ঠ কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. পুন উদকং গহেত্ৰা দক্খিণং পচ্ছিমং উত্তরন্তি এৰং চতস্সোপি দিসা অব্ভুক্কিরি, সব্বদিসাসু অট্ঠট্ঠ কত্ৰা দ্ৰত্তিংস কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. সো একং দিব্বদুস্সং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা ‘‘নন্দরঞ্ঞো ৰিজিতে সুত্তকন্তিকা ইত্থিযো মা সুত্তং কন্তিংসূতি এৰং ভেরিং চরাপেথা’’তি ৰত্ৰা ছত্তং উস্সাপেত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তো হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরং পৰিসিত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহাসম্পত্তিং অনুভৰি.
এৰং কালে গচ্ছন্তে একদিৰসং দেৰী রঞ্ঞো মহাসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘অহো তপস্সী’’তি কারুঞ্ঞাকারং দস্সেসি. ‘‘কিমিদং দেৰী’’তি ¶ চ পুট্ঠা ‘‘অতিমহতী তে দেৰ সম্পত্তি, অতীতে বুদ্ধানং সদ্দহিত্ৰা কল্যাণং অকত্থ, ইদানি অনাগতস্স পচ্চযং কুসলং ন করোথা’’তি আহ. কস্স দস্সামি, সীলৰন্তো নত্থীতি. ‘‘অসুঞ্ঞো, দেৰ, জম্বুদীপো অরহন্তেহি, তুম্হে দানমেৰ সজ্জেথ, অহং অরহন্তে লচ্ছামী’’তি আহ. রাজা পুনদিৰসে পাচীনদ্ৰারে দানং সজ্জাপেসি. দেৰী পাতোৰ উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায উপরিপাসাদে পুরত্থাভিমুখা উরেন নিপজ্জিত্ৰা ‘‘সচে এতিস্সা দিসায অরহন্তো অত্থি, স্ৰে আগন্ত্ৰা অম্হাকং ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি আহ. তস্সং দিসাযং অরহন্তো নাহেসুং, তং সক্কারং কপণযাচকানং অদংসু.
পুনদিৰসে ¶ দক্খিণদ্ৰারে দানং সজ্জেত্ৰা তথেৰ অকাসি, পুনদিৰসে পচ্ছিমদ্ৰারে. উত্তরদ্ৰারে সজ্জনদিৰসে পন দেৰিযা তথেৰ নিমন্তিতে হিমৰন্তে ৰসন্তানং পদুমৰতিযা পুত্তানং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং জেট্ঠকো মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো ভাতিকে আমন্তেসি – ‘‘মারিসা, নন্দরাজা তুম্হে নিমন্তেতি, অধিৰাসেথ তস্সা’’তি. তে অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা আকাসেন আগন্ত্ৰা উত্তরদ্ৰারে ওতরিংসু. মনুস্সা গন্ত্ৰা ‘‘পঞ্চসতা, দেৰ, পচ্চেকবুদ্ধা আগতা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা সদ্ধিং দেৰিযা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ¶ পত্তং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে পাসাদং আরোপেত্ৰা তত্র তেসং দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা সঙ্ঘত্থেরস্স, দেৰী সঙ্ঘনৰকস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘অয্যা, পচ্চযেহি ন কিলমিস্সন্তি, মযং পুঞ্ঞেন ন হাযিস্সাম, অম্হাকং যাৰজীৰং ইধ নিৰাসায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি. পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা উয্যানে পঞ্চ পণ্ণসালাসতানি পঞ্চ চঙ্কমনসতানীতি সব্বাকারেন নিৰাসট্ঠানং সম্পাদেত্ৰা তত্থ ৰসাপেসুং.
এৰং ¶ কালে গচ্ছন্তে রঞ্ঞো পচ্চন্তো কুপিতো. সো ‘‘অহং পচ্চন্তং ৰূপসমেতুং গচ্ছামি, ত্ৰং পচ্চেকবুদ্ধেসু মা পমজ্জী’’তি দেৰিং ওৰদিত্ৰা গতো. তস্মিং অনাগতেযেৰ পচ্চেকবুদ্ধানং আযুসঙ্খারা খীণা. মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো তিযামরত্তিং ঝানকীল়ং কীল়িত্ৰা অরুণুগ্গমনে আলম্বনফলকং আলম্বিত্ৰা ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. এতেনুপাযেন সেসাপীতি সব্বেৰ পরিনিব্বুতা. পুনদিৰসে দেৰী পচ্চেকবুদ্ধানং নিসীদনট্ঠানং হরিতুপলিত্তং কারেত্ৰা পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা ধূমং দত্ৰা তেসং আগমনং ওলোকেন্তী নিসিন্না; আগমনং অপস্সন্তী পুরিসং পেসেসি ‘‘গচ্ছ, তাত, জানাহি, কিং অয্যানং কিঞ্চি অফাসুক’’ন্তি. সো গন্ত্ৰা মহাপদুমস্স পণ্ণসালাদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তত্থ অপস্সন্তো চঙ্কমনং গন্ত্ৰা আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কালো, ভন্তে’’তি আহ. পরিনিব্বুতসরীরং কিং কথেস্সতি? সো ‘‘নিদ্দাযতি মঞ্ঞে’’তি গন্ত্ৰা পিট্ঠিপাদে হত্থেন পরামসিত্ৰা পাদানং সীতলতায চেৰ থদ্ধতায চ পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা দুতিযস্স সন্তিকং অগমাসি, এৰং ততিযস্সাতি সব্বেসং পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা রাজকুলং গতো. ‘‘কহং, তাত, পচ্চেকবুদ্ধা’’তি পুট্ঠো ‘‘পরিনিব্বুতা দেৰী’’তি আহ ¶ . দেৰী কন্দন্তী রোদন্তী নিক্খমিত্ৰা নাগরেহি সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা সাধুকীল়িতং কারেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসি.
রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো পচ্চুগ্গমনং আগতং দেৰিং পুচ্ছি – ‘‘কিং, ভদ্দে, পচ্চেকবুদ্ধেসু নপ্পমজ্জি, নিরোগা অয্যা’’তি? পরিনিব্বুতা দেৰাতি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপানম্পি পণ্ডিতানং মরণং উপ্পজ্জতি, অম্হাকং কুতো মোক্খো’’তি? সো নগরং অগন্ত্ৰা উয্যানমেৰ পৰিসিত্ৰা জেট্ঠপুত্তং ¶ পক্কোসাপেত্ৰা তস্স রজ্জং পটিযাদেত্ৰা সযং সমণকপব্বজ্জং পব্বজি. দেৰীপি ‘‘ইমস্মিং পব্বজিতে অহং কিং করিস্সামী’’তি তত্থেৰ উয্যানে পব্বজিতা. দ্ৰেপি ঝানং ভাৰেত্ৰা ততো চুতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিংসু.
তেসু ¶ তত্থেৰ ৰসন্তেসু অম্হাকং সত্থা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন রাজগহং পাৰিসি. সত্থরি তত্থ ৰসন্তে অযং পিপ্পলিমাণৰো মগধরট্ঠে মহাতিত্থব্রাহ্মণগামে কপিলব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, অযং ভদ্দা কাপিলানী মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে কোসিযগোত্তব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তা. তেসং অনুক্কমেন ৰড্ঢমানানং পিপ্পলিমাণৰস্স ৰীসতিমে ৰস্সে ভদ্দায সোল়সমে ৰস্সে সম্পত্তে মাতাপিতরো পুত্তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং ৰযপত্তো, কুলৰংসো নাম পতিট্ঠাপেতব্বো’’তি অতিৰিয নিপ্পীল়যিংসু. মাণৰো আহ – ‘‘ময্হং সোতপথে এৰরূপং কথং মা কথেথ, অহং যাৰ তুম্হে ধরথ, তাৰ পটিজগ্গিস্সামি, তুম্হাকং অচ্চযেন নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. তে কতিপাহং অতিক্কমিত্ৰা পুন কথযিংসু, সোপি তথেৰ পটিক্খিপি. পুনপি কথযিংসু, পুনপি পটিক্খিপি. ততো পট্ঠায মাতা নিরন্তরং কথেসিযেৰ.
মাণৰো ‘‘মম মাতরং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং দত্ৰা সুৰণ্ণকারেহি একং ইত্থিরূপং কারাপেত্ৰা তস্স মজ্জনঘট্টনাদিকম্মপরিযোসানে তং রত্তৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা ৰণ্ণসম্পন্নেহি পুপ্ফেহি চেৰ নানাঅলঙ্কারেহি চ অলঙ্কারাপেত্ৰা মাতরং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, এৰরূপং আরম্মণং লভন্তো গেহে ৰসিস্সামি, অলভন্তো ন ¶ ৰসিস্সামী’’তি ¶ . পণ্ডিতা ব্রাহ্মণী চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা দিন্নদানো কতাভিনীহারো, পুঞ্ঞং করোন্তো ন এককোৰ অকাসি, অদ্ধা এতেন সহ কতপুঞ্ঞা সুৰণ্ণরূপকপটিভাগাৰ ভৰিস্সতী’’তি অট্ঠ ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা সব্বকামেহি সন্তপ্পেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, যত্থ অম্হাকং জাতিগোত্তভোগেহি সমানকুলে এৰরূপং দারিকং পস্সথ, ইমমেৰ সুৰণ্ণরূপকং পণ্ণাকারং কত্ৰা দেথা’’তি উয্যোজেসি.
তে ‘‘অম্হাকং নাম এতং কম্ম’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা ‘‘কত্থ গমিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘মদ্দরট্ঠং নাম ইত্থাকরো, মদ্দরট্ঠং গমিস্সামা’’তি মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং অগমংসু. তত্থ তং সুৰণ্ণরূপকং ন্হানতিত্থে ঠপেত্ৰা একমন্তে নিসীদিংসু. অথ ভদ্দায ধাতী ভদ্দং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা সিরিগব্ভে নিসীদাপেত্ৰা ন্হাযিতুং আগচ্ছন্তী তং রূপকং দিস্ৰা ‘‘অয্যধীতা মে ইধাগতা’’তি সঞ্ঞায সন্তজ্জেত্ৰা ‘‘দুব্বিনীতে কিং ত্ৰং ইধাগতা’’তি তলসত্তিকং উগ্গিরিত্ৰা ‘‘গচ্ছ সীঘ’’ন্তি গণ্ডপস্সে পহরি. হত্থো পাসাণে পটিহতো ৰিয কম্পিত্থ. সা পটিক্কমিত্ৰা ‘‘এৰং থদ্ধং নাম মহাগীৰং দিস্ৰা ‘অয্যধীতা মে’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেসিং, অয্যধীতায ¶ হি মে নিৰাসনপটিগ্গাহিকাযপি অযুত্তা’’তি আহ. অথ নং তে মনুস্সা পরিৰারেত্ৰা ‘‘এৰরূপা তে সামিধীতা’’তি পুচ্ছিংসু. কিং এসা, ইমায সতগুণেন সহস্সগুণেন ময্হং অয্যাধীতা অভিরূপতরা, দ্ৰাদসহত্থে গব্ভে নিসিন্নায পদীপকিচ্চং নত্থি, সরীরোভাসেনেৰ তমং ৰিধমতীতি. ‘‘তেন ¶ হি আগচ্ছা’’তি খুজ্জং গহেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা কোসিযগোত্তস্স ব্রাহ্মণস্স ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা আগমনং নিৰেদযিংসু.
ব্রাহ্মণো পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. মগধরট্ঠে মহাতিত্থগামে কপিলব্রাহ্মণস্স ঘরতোতি. কিং কারণা আগতাতি? ইমিনা নাম কারণেনাতি. ‘‘কল্যাণং, তাতা, সমজাতিগোত্তৰিভৰো অম্হাকং ব্রাহ্মণো, দস্সামি দারিক’’ন্তি পণ্ণাকারং গণ্হি. তে কপিলব্রাহ্মণস্স সাসনং পহিণিংসু ‘‘লদ্ধা দারিকা, কত্তব্বং করোথা’’তি. তং সাসনং সুত্ৰা পিপ্পলিমাণৰস্স আরোচযিংসু ‘‘লদ্ধা কির দারিকা’’তি. মাণৰো ‘‘অহং ‘ন লভিস্সন্তী’তি চিন্তেসিং, ‘ইমে লদ্ধাতি ৰদন্তি’, অনত্থিকো হুত্ৰা পণ্ণং পেসেস্সামী’’তি রহোগতো পণ্ণং ¶ লিখি ‘‘ভদ্দা অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনী অহোসী’’তি. ভদ্দাপি ‘‘অসুকস্স কির মং দাতুকামো’’তি সুত্ৰা রহোগতা পণ্ণং লিখি ‘‘অয্যপুত্তো অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারী অহোসী’’তি. দ্ৰে পণ্ণানি অন্তরামগ্গে সমাগচ্ছিংসু. ইদং কস্স পণ্ণন্তি? পিপ্পলিমাণৰেন ভদ্দায পহিতন্তি. ইদং কস্সাতি? ভদ্দায পিপ্পলিমাণৰস্স পহিতন্তি চ ৰুত্তে দ্ৰেপি ৰাচেত্ৰা ‘‘পস্সথ দারকানং কম্ম’’ন্তি ফালেত্ৰা অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা সমানপণ্ণং লিখিত্ৰা ইতো চ এত্তো চ পেসেসুং. ইতি তেসং অনিচ্ছমানানংযেৰ সমাগমো অহোসি.
তংদিৰসমেৰ মাণৰো একং পুপ্ফদামং গহেত্ৰা ঠপেসি. ভদ্দাপি, তানি সযনমজ্ঝে ঠপেসি. ভুত্তসাযমাসা উভোপি ‘‘সযনং অভিরুহিস্সামা’’তি সমাগন্ত্ৰা মাণৰো দক্খিণপস্সেন সযনং অভিরুহি. ভদ্দা ৰামপস্সেন অভিরুহিত্ৰা আহ – ‘‘যস্স পস্সে পুপ্ফানি ¶ মিলাযন্তি, তস্স রাগচিত্তং উপ্পন্নন্তি ৰিজানিস্সাম, ইমং পুপ্ফদামং ন অল্লীযিতব্ব’’ন্তি. তে পন অঞ্ঞমঞ্ঞং সরীরসম্ফস্সভযেন তিযামরত্তিং নিদ্দং অনোক্কমন্তাৰ ৰীতিনামেন্তি, দিৰা পন হাসমত্তম্পি নাহোসি. তে লোকামিসেন অসংসট্ঠা যাৰ মাতাপিতরো ধরন্তি, তাৰ কুটুম্বং অৰিচারেত্ৰা তেসু কালঙ্কতেসু ৰিচারযিংসু. মহতী মাণৰস্স ¶ সম্পত্তি সত্তাসীতিকোটিধনং, একদিৰসং সরীরং উব্বট্টেত্ৰা ছড্ডেতব্বং সুৰণ্ণচুণ্ণমেৰ মগধনাল়িযা দ্ৰাদসনাল়িমত্তং লদ্ধুং ৰট্টতি. যন্তবদ্ধানি সট্ঠি মহাতল়াকানি, কম্মন্তো দ্ৰাদসযোজনিকো, অনুরাধপুরপ্পমাণা চুদ্দস গামা, চুদ্দস হত্থানীকা, চুদ্দস অস্সানীকা, চুদ্দস রথানীকা.
সো একদিৰসং অলঙ্কতঅস্সং আরুয্হ মহাজনপরিৰুতো কম্মন্তং গন্ত্ৰা খেত্তকোটিযং ঠিতো নঙ্গলেহি ভিন্নট্ঠানতো কাকাদযো সকুণে গণ্ডুপ্পাদাদিপাণকে উদ্ধরিত্ৰা খাদন্তে দিস্ৰা, ‘‘তাতা, ইমে কিং খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. গণ্ডুপ্পাদে, অয্যাতি. এতেহি কতং পাপং কস্স হোতীতি? তুম্হাকং, অয্যাতি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এতেহি কতং পাপং ¶ ময্হং হোতি, কিং মে করিস্সতি সত্তাসীতিকোটিধনং, কিং দ্ৰাদসযোজনিকো কম্মন্তো, কিং সট্ঠিযন্তবদ্ধানি তল়াকানি, কিং চুদ্দস গামা? সব্বমেতং ভদ্দায কাপিলানিযা নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.
ভদ্দাপি কাপিলানী তস্মিং খণে অন্তরৰত্থুম্হি তযো তিলকুম্ভে পত্থরাপেত্ৰা ধাতীহি পরিৰুতা নিসিন্না কাকে তিলপাণকে খাদন্তে দিস্ৰা, ‘‘অম্মা, কিং ইমে খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. পাণকে, অয্যেতি. অকুসলং কস্স হোতীতি? তুম্হাকং, অয্যেতি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং চতুহত্থৰত্থং নাল়িকোদনমত্তঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, যদি পনেতং এত্তকেন জনেন কতং অকুসলং ময্হং হোতি, অদ্ধা ভৰসহস্সেনপি ¶ ৰট্টতো সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কা, অয্যপুত্তে আগতমত্তেযেৰ সব্বং তস্স নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.
মাণৰো আগন্ত্ৰা ন্হাযিত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদি. অথস্স চক্কৰত্তিনো অনুচ্ছৰিকং ভোজনং সজ্জযিংসু. দ্ৰেপি ভুঞ্জিত্ৰা পরিজনে নিক্খন্তে রহোগতা ফাসুকট্ঠানে নিসীদিংসু. ততো মাণৰো ভদ্দং আহ – ‘‘ভদ্দে ইমং ঘরং আগচ্ছন্তী কিত্তকং ধনং আহরী’’তি? পঞ্চপণ্ণাস সকটসহস্সানি, অয্যাতি. এতং সব্বং, যা চ ইমস্মিং ঘরে সত্তাসীতি কোটিযো যন্তবদ্ধা সট্ঠিতল়াকাদিভেদা সম্পত্তি অত্থি, সব্বং তুয্হংযেৰ নিয্যাতেমীতি. তুম্হে পন কহং গচ্ছথ, অয্যাতি? অহং পব্বজিস্সামীতি. অয্য, অহম্পি তুম্হাকংযেৰ আগমনং ওলোকযমানা নিসিন্না, অহম্পি পব্বজিস্সামীতি. তেসং আদিত্তপণ্ণকুটি ৰিয তযো ভৰা উপট্ঠহিংসু. তে অন্তরাপণতো কসাৰরসপীতানি ৰত্থানি মত্তিকাপত্তে ¶ চ আহরাপেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং কেসে ওহারাপেত্ৰা ‘‘যে লোকে অরহন্তো, তে উদ্দিস্স অম্হাকং পব্বজ্জা’’তি ৰত্ৰা থৰিকায পত্তে ওসারেত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা পাসাদতো ওতরিংসু. গেহে দাসেসু ৰা কম্মকারেসু ৰা ন কোচি সঞ্জানি.
অথ নে ব্রাহ্মণগামতো নিক্খম্ম দাসগামদ্ৰারেন গচ্ছন্তে আকপ্পকুত্তৰসেন দাসগামৰাসিনো সঞ্জানিংসু. তে রোদন্তা পাদেসু নিপতিত্ৰা ‘‘কিং অম্হে অনাথে করোথ, অয্যা’’তি আহংসু. ‘‘মযং ভণে আদিত্তপণ্ণসালা ৰিয তযো ভৰাতি পব্বজিম্হা, সচে তুম্হেসু ¶ একেকং ভুজিস্সং করোম, ৰস্সসতম্পি ¶ নপ্পহোতি. তুম্হেৰ তুম্হাকং সীসং ধোৰিত্ৰা ভুজিস্সা হুত্ৰা জীৰথা’’তি ৰত্ৰা তেসং রোদন্তানংযেৰ পক্কমিংসু. থেরো পুরতো গচ্ছন্তো নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং ভদ্দা কাপিলানী সকলজম্বুদীপগ্ঘনিকা ইত্থী ময্হং পচ্ছতো আগচ্ছতি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং কোচিদেৰ এৰং চিন্তেয্য ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, অননুচ্ছৰিকং করোন্তী’তি. কোচি ৰা পন অম্হেসু মনং পদূসেত্ৰা অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমং পহায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি.
সো পুরতো গচ্ছন্তো দ্ৰেধাপথং দিস্ৰা তস্স মত্থকে অট্ঠাসি. ভদ্দাপি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং আহ – ‘‘ভদ্দে তাদিসিং ইত্থিং মম পচ্ছতো আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তী’তি চিন্তেত্ৰা অম্হেসু পদুট্ঠচিত্তো মহাজনো অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমস্মিং দ্ৰেধাপথে ত্ৰং একং গণ্হ, অহং একেন গমিস্সামী’’তি. ‘‘আম, অয্য, পব্বজিতানং মাতুগামো নাম মলং, ‘পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ন ভৰন্তী’তি অম্হাকং দোসং দস্সন্তি, তুম্হে একং মগ্গং গণ্হথ, অহং একং গণ্হিত্ৰা ৰিনা ভৰিস্সামা’’তি তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘সতসহস্সকপ্পপ্পমাণে অদ্ধানে কতো মিত্তসন্থৰো অজ্জ ভিজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হে দক্খিণজাতিকা নাম, তুম্হাকং দক্খিণমগ্গো ৰট্টতি. মযং মাতুগামা নাম ৰামজাতিকা, অম্হাকং ৰামমগ্গো ৰট্টতী’’তি ৰন্দিত্ৰা মগ্গং পটিপন্না. তেসং দ্ৰেধাভূতকালে অযং মহাপথৰী ‘‘অহং চক্কৰাল়গিরিসিনেরুপব্বতে ধারেতুং সক্কোন্তীপি তুম্হাকং গুণে ধারেতুং ন ¶ সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয ৰিরৰমানা অকম্পি, আকাসে অসনিসদ্দো ৰিয পৰত্তি, চক্কৰাল়পব্বতো উন্নদি.
সম্মাসম্বুদ্ধো ¶ ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে গন্ধকুটিযং নিসিন্নো পথৰীকম্পনসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কস্স নু খো পথৰী কম্পতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘পিপ্পলিমাণৰো চ ভদ্দা চ কাপিলানী মং উদ্দিস্স অপ্পমেয্যং সম্পত্তিং পহায পব্বজিতা, তেসং ৰিযোগট্ঠানে উভিন্নম্পি গুণবলেন অযং পথৰীকম্পো জাতো, মযাপি এতেসং সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম সযমেৰ ¶ পত্তচীৰরমাদায অসীতিমহাথেরেসু কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা রাজগহস্স চ নালন্দায চ অন্তরে বহুপুত্তকনিগ্রোধরুক্খমূলে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. নিসীদন্তো পন অঞ্ঞতরপংসুকূলিকো ৰিয অনিসীদিত্ৰা বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা অসীতিহত্থা ঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ইতি তস্মিং খণে পণ্ণচ্ছত্তসকটচক্ককূটাগারাদিপ্পমাণা বুদ্ধরস্মিযো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দন্তিযো ৰিধাৰন্তিযো চন্দসহস্স-সূরিযসহস্স-উগ্গমনকালো ৰিয কুরুমানা তং ৰনন্তং একোভাসং অকংসু. দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসিরিযা সমুজ্জলতারাগণং ৰিয গগনং, সুপুপ্ফিতকমলকুৰলযং ৰিয সলিলং ৰনন্তং ৰিরোচিত্থ. নিগ্রোধরুক্খস্স খন্ধো নাম সেতো হোতি, পত্তানি নাম নীলানি, পক্কানি রত্তানি. তস্মিং পন দিৰসে সতসাখো নিগ্রোধো সুৰণ্ণৰণ্ণোৰ অহোসি.
মহাকস্সপত্থেরো ‘‘অযং ময্হং সত্থা ভৰিস্সতি, ইমাহং উদ্দিস্স পব্বজিতো’’তি দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওণতোণতো গন্ত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মি, সত্থা ¶ মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি আহ. অথ নং ভগৰা অৰোচ – ‘‘কস্সপ, সচে ত্ৰং ইমং নিপচ্চকারং মহাপথৰিযা করেয্যাসি, সাপি ধারেতুং ন সক্কুণেয্য. তথাগতস্স এৰং গুণমহন্ততং জানতা তযা কতো নিপচ্চকারো ময্হং লোমম্পি চালেতুং ন সক্কোতি. নিসীদ, কস্সপ, দাযজ্জং তে দস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পদং অদাসি. দত্ৰা বহুপুত্তকনিগ্রোধমূলতো নিক্খমিত্ৰা থেরং পচ্ছাসমণং কত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. সত্থু সরীরং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰিচিত্তং, মহাকস্সপস্স সত্তমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং. সো কঞ্চনমহানাৰায পচ্ছাবন্ধো ৰিয সত্থু পদানুপদিকং অনুগঞ্ছি. সত্থা থোকং মগ্গং গন্ত্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসজ্জাকারং দস্সেসি, থেরো ‘‘নিসীদিতুকামো সত্থা’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পারুপনপিলোতিকসঙ্ঘাটিং চতুগ্গুণং কত্ৰা পঞ্ঞাপেসি.
সত্থা তস্মিং নিসীদিত্ৰা হত্থেন চীৰরং পরামসিত্ৰা ‘‘মুদুকা খো ত্যাযং, কস্সপ, পিলোতিকসঙ্ঘাটী’’তি ¶ আহ. থেরো ‘‘সত্থা মে ¶ সঙ্ঘাটিযা মুদুকভাৰং কথেতি, পারুপিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘পারুপতু, ভন্তে, ভগৰা সঙ্ঘাটি’’ন্তি আহ. কিং ত্ৰং পারুপিস্সসি কস্সপাতি? তুম্হাকং নিৰাসনং লভন্তো পারুপিস্সামি, ভন্তেতি. ‘‘কিং পন ত্ৰং, কস্সপ, ইমং পরিভোগজিণ্ণং পংসুকূলং ধারেতুং সক্খিস্সসি? মযা হি ইমস্স পংসুকূলস্স গহিতদিৰসে উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি, ইমং বুদ্ধানং পরিভোগজিণ্ণং চীৰরং নাম ন সক্কা পরিত্তগুণেন ধারেতুং, পটিবলেনেৰিদং পটিপত্তিপূরণসমত্থেন জাতিপংসুকূলিকেন গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা থেরেন সদ্ধিং চীৰরং পরিৰত্তেসি.
এৰং পন চীৰরপরিৰত্তং ¶ কত্ৰা থেরেন পারুতচীৰরং ভগৰা পারুপি, সত্থু চীৰরং থেরো পারুপি. তস্মিং সমযে অচেতনাপি অযং মহাপথৰী ‘‘দুক্করং, ভন্তে, অকত্থ, অত্তনা পারুতচীৰরং সাৰকস্স দিন্নপুব্বং নাম নত্থি, অহং তুম্হাকং গুণং ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয উদকপরিযন্তং কত্ৰা কম্পি. থেরোপি ‘‘লদ্ধং দানি মযা বুদ্ধানং পরিভোগচীৰরং, কিং মে ইদানি উত্তরি কত্তব্বং অত্থী’’তি উন্নতিং অকত্ৰা বুদ্ধানং সন্তিকেযেৰ তেরস ধুতগুণে সমাদায সত্তদিৰসমত্তং পুথুজ্জনো হুত্ৰা অট্ঠমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থাপি ‘‘কস্সপো, ভিক্খৰে, চন্দূপমো কুলানি উপসঙ্কমতি, অপকস্সেৰ কাযং অপকস্স চিত্তং নিচ্চনৰকো কুলেসু অপ্পগব্ভো’’তি (সং. নি. ২.১৪৬) এৰমাদীহি সুত্তেহি থেরং থোমেত্ৰা অপরভাগে এতদেৰ কস্সপসংযুত্তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ‘‘মম সাসনে ধুতৰাদানং ভিক্খূনং মহাকস্সপো অগ্গো’’তি থেরং ঠানন্তরে ঠপেসীতি.
অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু
১৯২. পঞ্চমে দিব্বচক্খুকানং যদিদং অনুরুদ্ধোতি দিব্বচক্খুকভিক্খূনং অনুরুদ্ধত্থেরো অগ্গোতি ৰদতি. তস্স চিণ্ণৰসিতায অগ্গভাৰো ৰেদিতব্বো. থেরো কির ভোজনপপঞ্চমত্তং ঠপেত্ৰা সেসকালং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা সত্তে ওলোকেন্তোৰ ৰিহরতি. ইতি অহোরত্তং চিণ্ণৰসিতায এস দিব্বচক্খুকানং অগ্গো নাম জাতো. অপিচ কপ্পসতসহস্সং পত্থিতভাৰেনপেস দিব্বচক্খুকানং অগ্গোৰ জাতো.
তত্রস্স ¶ পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি ¶ হি কুলপুত্তো পদুমুত্তরস্সেৰ ভগৰতো কালে ¶ পচ্ছাভত্তং ধম্মস্সৰনত্থং ৰিহারং গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং অগমাসি. অযং হি তদা অঞ্ঞতরো অপাকটনামো ইস্সরকুটুম্বিকো অহোসি. সো দসবলং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মকথং সুণাতি. সত্থা দেসনং যথানুসন্ধিকং ঘটেত্ৰা একং দিব্বচক্খুকং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
ততো কুটুম্বিকস্স এতদহোসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু, যং এৰং সত্থা সযং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পরিসন্তরেন গন্ত্ৰা স্ৰাতনায ভগৰন্তং ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘মহন্তং ঠানন্তরং মযা পত্থিত’’ন্তি তেনেৰ নিযামেন অজ্জতনায স্ৰাতনাযাতি নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সপরিৰারস্স ভগৰতো উত্তমৰত্থানি দত্ৰা ‘‘ভগৰা নাহং ইমং সক্কারং দিব্বসম্পত্তিযা ন মনুস্সসম্পত্তিযা অত্থায করোমি. যং পন তুম্হে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খুং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপযিত্থ, অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সো ভিক্খু ৰিয দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ভো পুরিস, অনাগতে কপ্পসতসহস্সপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স সাসনে ত্ৰং দিব্বচক্খুকানং অগ্গো অনুরুদ্ধো নাম ভৰিস্সসী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারমেৰ অগমাসি.
কুটুম্বিকোপি যাৰ বুদ্ধো ধরতি, তাৰ ¶ অৰিজহিতমেৰ কল্যাণকম্মং কত্ৰা পরিনিব্বুতে সত্থরি নিট্ঠিতে সত্তযোজনিকে সুৰণ্ণচেতিযে ভিক্খুসঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিং দিব্বচক্খুস্স পরিকম্ম’’ন্তি পুচ্ছি. পদীপদানং নাম দাতুং ৰট্টতি উপাসকাতি. সাধু, ভন্তে, করিস্সামীতি সহস্সদীপানংযেৰ তাৰ দীপরুক্খানং সহস্সং কারেসি, তদনন্তরং ততো পরিত্ততরে, তদনন্তরং ততো পরিযত্ততরেতি অনেকসহস্সে দীপরুক্খে কারেসি. সেসপদীপা পন অপরিমাণা অহেসুং.
এৰং ¶ যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স কালে বারাণসিযং কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তিত্ৰা পরিনিব্বুতে সত্থরি ¶ নিট্ঠিতে যোজনিকে চেতিযে বহু কংসপাতিযো কারাপেত্ৰা সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা মজ্ঝে একেকং গুল়পিণ্ডং ঠপেত্ৰা উজ্জালেত্ৰা মুখৰট্টিযা মুখৰট্টিং ফুসাপেন্তো চেতিযং পরিক্খিপাপেত্ৰা অত্তনো সব্বমহন্তং কংসপাতিং কারেত্ৰা সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা তস্সা মুখৰট্টিযং সমন্ততো ৰট্টিসহস্সং জালাপেত্ৰা মজ্ঝট্ঠানে থূপিকং পিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা জালাপেত্ৰা কংসপাতিং সীসেনাদায সব্বরত্তিং যোজনিকং চেতিযং অনুপরিযাযি. এৰং তেনাপি অত্তভাৰেন যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তো.
পুন অনুপ্পন্নে বুদ্ধে তস্মিংযেৰ নগরে দুগ্গতকুলস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা সুমনসেট্ঠিং নাম নিস্সায ৰসি, অন্নভারোতিস্স নামং অহোসি. সো পন সুমনসেট্ঠি দেৰসিকং কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং গেহদ্ৰারে মহাদানং দেতি. অথেকদিৰসং উপরিট্ঠো নাম পচ্চেকবুদ্ধো গন্ধমাদনপব্বতে নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নো. ততো ৰুট্ঠায ‘‘অজ্জ কস্স অনুগ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰীমংসি. পচ্চেকবুদ্ধা চ নাম দুগ্গতানুকম্পকা ¶ হোন্তি. সো ‘‘অজ্জ মযা অন্নভারস্স অনুগ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইদানি অন্নভারো অটৰিতো অত্তনো গেহং আগমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায গন্ধমাদনপব্বতা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে অন্নভারস্স সম্মুখে পচ্চুট্ঠাসি.
অন্নভারো পচ্চেকবুদ্ধং তুচ্ছপত্তহত্থং দিস্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘অপি, ভন্তে, ভিক্খং লভিত্থা’’তি পুচ্ছি. লভিস্সাম মহাপুঞ্ঞাতি. ‘‘ভন্তে, থোকং ইধেৰ হোথা’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা অত্তনো গেহে মাতুগামং পুচ্ছি – ‘‘ভদ্দে, ময্হং ঠপিতং ভাগভত্তং অত্থি, নত্থী’’তি? অত্থি সামীতি. সো ততোৰ গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থতো পত্তমাদায আগন্ত্ৰা ‘‘ভদ্দে, মযং পুরিমভৰে কল্যাণকম্মস্স অকতত্তা ভত্তং পচ্চাসীসমানা ৰিহরাম ¶ , অম্হাকং দাতুকামতায সতি দেয্যধম্মো ন হোতি, দেয্যধম্মে সতি পটিগ্গাহকং ন লভাম, অজ্জ মে উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধো দিট্ঠো, ভাগভত্তঞ্চ অত্থি, ময্হং ভাগভত্তং ইমস্মিং পত্তে পক্খিপাহী’’তি.
ব্যত্তা ইত্থী ‘‘যতো ময্হং সামিকো ভাগভত্তং দেতি, মযাপি ইমস্মিং দানে ভাগিনিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি অত্তনো ভাগভত্তম্পি উপরিট্ঠস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰা অদাসি. অন্নভারো পত্তং আহরিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰরূপা দুজ্জীৰিতা মুচ্চামা’’তি আহ. এৰং হোতু, মহাপুঞ্ঞাতি. সো অত্তনো উত্তরসাটকং একস্মিং পদেসে অত্থরিত্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, ইধ নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো তত্থ নিসীদিত্ৰা নৰৰিধং পাটিকূল্যং পচ্চৰেক্খন্তো পরিভুঞ্জি. পরিভুত্তকালে ¶ অন্নভারো পত্তধোৰনউদকং অদাসি. পচ্চেকবুদ্ধো নিট্ঠিতভত্তকিচ্চো –
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা’’তি. –
অনুমোদনং কত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. সুমনসেট্ঠিস্স ছত্তে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘অহো দানং পরমদানং উপরিট্ঠে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা সাধুকারং অদাসি. সুমনসেট্ঠি ‘‘কিং ত্ৰং মং এত্তকং কালং দানং দদমানং ন পস্সসী’’তি আহ. নাহং তৰ দানে সাধুকারং দেমি, অন্নভারেন উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নপিণ্ডপাতে পসীদিত্ৰা সাধুকারং দেমীতি.
সুমনসেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অচ্ছরিযং ৰতিদং, অহং এত্তকং কালং দানং দেন্তো দেৰতং সাধুকারং দাপেতুং নাসক্খিং. অযং অন্নভারো মং নিস্সায ৰসন্তো অনুরূপস্স পটিগ্গাহকপুগ্গলস্স লদ্ধত্তা একপিণ্ডপাতদানেনেৰ সাধুকারং দাপেসি, এতস্স অনুচ্ছৰিকং দত্ৰা এতং পিণ্ডপাতং মম সন্তকং কাতুং ৰট্টতী’’তি অন্নভারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ তযা কস্সচি কিঞ্চি দানং দিন্ন’’ন্তি পুচ্ছি. আম, অয্য, উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স মে অত্তনো ভাগভত্তং দিন্নন্তি. হন্দ, ভো, কহাপণং গণ্হিত্ৰা এতং পিণ্ডপাতং ময্হং দেহীতি. ন দেমি অয্যাতি. সো যাৰ সহস্সং ৰড্ঢেসি, অন্নভারো ‘‘সহস্সেনাপি ¶ ন দেমী’’তি আহ. হোতু, ভো, যদি পিণ্ডপাতং ন দেসি, সহস্সং গণ্হিত্ৰা পত্তিং মে দেহীতি. ‘‘এতম্পি দাতুং যুত্তং ৰা অযুত্তং ৰা ন জানামি, অয্যং পন উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধং পুচ্ছিত্ৰা সচে দাতুং যুত্তং ভৰিস্সতি, দস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং সম্পাপুণিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সুমনসেট্ঠি ময্হং সহস্সং দত্ৰা তুম্হাকং দিন্নপিণ্ডপাতে পত্তিং যাচতি, দম্মি ৰা ন দম্মি ৰা’’তি ¶ . উপমং তে পণ্ডিত করিস্সামি. সেয্যথাপি কুলসতিকে গামে একস্মিংযেৰ ঘরে দীপং জালেয্য, সেসা অত্তনো অত্তনো তেলেন ৰট্টিং তেমেত্ৰা জালাপেত্ৰা গণ্হেয্যুং, পুরিমদীপস্স পভা অত্থি, নত্থীতি. অতিরেকতরা, ভন্তে, পভা হোতীতি. এৰমেৰ পণ্ডিত উল়ুঙ্কযাগু ৰা হোতু কটচ্ছুভিক্খা ৰা, অত্তনো পিণ্ডপাতে পরেসং পত্তিং দেন্তস্স সতস্স ৰা দেতু সহস্সস্স ৰা, যত্তকানং ¶ দেতি, তত্তকানং পুঞ্ঞং ৰড্ঢতি. ত্ৰং দেন্তো একমেৰ পিণ্ডপাতং অদাসি, সুমনসেট্ঠিস্স পন পত্তিযা দিন্নায দ্ৰে পিণ্ডপাতা হোন্তি একো তৰ, একো চ তস্সাতি.
সো পচ্চেকবুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা সুমনসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পিণ্ডপাতে পত্তিং গণ্হ সামী’’তি আহ. হন্দ, কহাপণসহস্সং গণ্হাতি. নাহং পিণ্ডপাতং ৰিক্কিণামি, সদ্ধায পন তুম্হাকং পত্তিং দেমীতি. তাত, ত্ৰং ময্হং সদ্ধায পত্তিং দেসি, অহং পন তুয্হং গুণং পূজেন্তো সহস্সং দেমি, গণ্হ, তাতাতি. সো ‘‘এৰং হোতূ’’তি সহস্সং গণ্হি. তাত, তুয্হং সহস্সং লদ্ধকালতো পট্ঠায সহত্থা কম্মকরণকিচ্চং নত্থি, ৰীথিযং ঘরং মাপেত্ৰা ৰস. যেন তুয্হং অত্থো, তং মং আহরাপেত্ৰা গণ্হাহীতি. নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নপিণ্ডপাতো নাম তংদিৰসমেৰ ৰিপাকং দেতি. তস্মা সুমনসেট্ঠি অঞ্ঞং দিৰসং অন্নভারং গহেত্ৰা রাজকুলং অগচ্ছন্তোপি তংদিৰসং গহেত্ৰাৰ গতো.
অন্নভারস্স পুঞ্ঞং আগম্ম রাজা সেট্ঠিং অনোলোকেত্ৰা অন্নভারমেৰ ওলোকেসি ¶ . কিং, দেৰ, ইমং পুরিসং অতিৰিয ওলোকেসীতি? অঞ্ঞং দিৰসং অদিট্ঠপুব্বত্তা ওলোকেমীতি. ওলোকেতব্বযুত্তকো এস দেৰাতি. কো পনস্স ওলোকেতব্বযুত্তকো গুণোতি? অজ্জ অত্তনো ভাগভত্তং সযং অভুঞ্জিত্ৰা উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নত্তা মম হত্থতো সহস্সং লভি দেৰাতি. কোনামো এসোতি? অন্নভারো নাম ¶ দেৰাতি. ‘‘তৰ হত্থতো লদ্ধত্তা মমপি হত্থতো লদ্ধুং অরহতি, অহম্পিস্স পূজং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা সহস্সং অদাসি. এতস্স ৰসনগেহং জানাথ ভণেতি? সাধু দেৰাতি একং গেহট্ঠানং সোধেন্তা কুদ্দালেন আহতাহতট্ঠানে নিধিকুম্ভিযো গীৰায গীৰং আহচ্চ ঠিতা দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা খনথা’’তি আহ. তেসং খনন্তানং খনন্তানং হেট্ঠা গচ্ছন্তি. পুন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘অন্নভারস্স ৰচনেন খনথা’’তি আহ. তে গন্ত্ৰা ‘‘অন্নভারস্সেৰ ৰচন’’ন্তি খনিংসু. কুদ্দালেন আহতাহতট্ঠানে অহিচ্ছত্তকমকুল়ানি ৰিয কুম্ভিযো উট্ঠহিংসু. তে ধনং আহরিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকে রাসিং অকংসু. রাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নগরে কস্স অঞ্ঞস্স এত্তকং ধনং অত্থী’’তি পুচ্ছি. নত্থি কস্সচি দেৰাতি. তেন হি অযং অন্নভারো ইমস্মিং নগরে ধনসেট্ঠি নাম হোতূতি. তংদিৰসমেৰ সেট্ঠিচ্ছত্তং লভি.
সো ততো পট্ঠায যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তো. দীঘরত্তং ¶ দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং সত্থু উপ্পজ্জনকালে কপিলৰত্থুনগরে অমিত্তোদনসক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. নামগ্গহণদিৰসে পনস্স অনুরুদ্ধোতি নামং অকংসু. মহানামসক্কস্স ¶ কনিট্ঠভাতা সত্থু চূল়পিতুপুত্তো পরমসুখুমালো মহাপুঞ্ঞো অহোসি. সুৰণ্ণপাতিযংযেৰস্স ভত্তং উপ্পজ্জি. অথস্স মাতা একদিৰসং ‘‘মম পুত্তং নত্থীতি পদং জানাপেস্সামী’’তি একং সুৰণ্ণপাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পিদহিত্ৰা তুচ্ছকংযেৰ পেসেসি. অন্তরামগ্গে দেৰতা দিব্বপূৰেহি পূরেসুং. এৰং মহাপুঞ্ঞো অহোসি. তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু অলঙ্কতনাটকিত্থীহি পরিৰুতো দেৰো ৰিয সম্পত্তিং অনুভৰি.
অম্হাকম্পি বোধিসত্তো তস্মিং সমযে তুসিতপুরা চৰিত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অনুক্কমেন ৰুদ্ধিপ্পত্তো একূনতিংস ৰস্সানি অগারমজ্ঝে ৰসিত্ৰা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো বোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে ধম্মচক্কপ্পত্তনং পৰত্তেত্ৰা লোকানুগ্গহং করোন্তো রাজগহং আগম্ম ‘‘পুত্তো মে রাজগহং আগতো’’তি সুত্ৰা ¶ ‘‘গচ্ছথ ভণে মম পুত্তং আনেথা’’তি পিতরা পহিতে সহস্সসহস্সপরিৰারে দস অমচ্চে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা কাল়ুদাযিত্থেরেন চারিকাগমনং আযাচিতো রাজগহতো ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো নিক্খমিত্ৰা কপিলৰত্থুপুরং গন্ত্ৰা ঞাতিসমাগমে অনেকেহি ইদ্ধিপাটিহারিযেহি সপ্পাটিহারিযং ৰিচিত্রধম্মদেসনং কত্ৰা মহাজনং অমতপানং পাযেত্ৰা দুতিযদিৰসে পত্তচীৰরমাদায নগরদ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘কিং নু খো কুলনগরং আগতানং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং আচিণ্ণ’’ন্তি আৰজ্জমানো ‘‘সপদানং পিণ্ডায চরণং আচিণ্ণ’’ন্তি ঞত্ৰা সপদানং পিণ্ডায চরন্তো ‘‘পুত্তো মে পিণ্ডায চরতী’’তি সুত্ৰা আগতস্স রঞ্ঞো ধম্মং কথেত্ৰা তেন সকনিৰেসনং পৰেসেত্ৰা কতসক্কারসম্মানো ¶ তত্থ কাতব্বং ঞাতিজনানুগ্গহং কত্ৰা রাহুলকুমারং পব্বাজেত্ৰা নচিরস্সেৰ কপিলৰত্থুপুরতো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযঅম্বৰনং অগমাসি.
তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজা সাকিযজনং সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘সচে মম পুত্তো অগারং অজ্ঝাৰসিস্স, রাজা অভৰিস্স চক্কৰত্তী সত্তরতনসমন্নাগতো. নত্তাপি মে রাহুলকুমারো খত্তিযগণেন সদ্ধিং তং পরিৰারেত্ৰা অচরিস্স, তুম্হেপি এতমত্থং জানাথ. ইদানি পন মে পুত্তো বুদ্ধো জাতো, খত্তিযাৰস্স পরিৰারা হোন্তু. তুম্হে একেককুলতো একেকং দারকং দেথা’’তি. এৰং ৰুত্তে একপ্পহারেনেৰ সহস্সখত্তিযকুমারা পব্বজিংসু. তস্মিং সমযে মহানামো কুটুম্বসামিকো ¶ হোতি. সো অনুরুদ্ধসক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, তাত অনুরুদ্ধ, অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি, অম্হাকং কুলে নত্থি কোচি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. তেন হি ত্ৰং ৰা পব্বজ, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ঘরাৰাসে রুচিং অকত্ৰা অত্তসত্তমো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. তস্স পব্বজ্জানুক্কমো সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৩০ আদযো) আগতোৰ.
এৰং অনুপিযঅম্বৰনং গন্ত্ৰা পব্বজিতেসু পন তেসু তস্মিংযেৰ অন্তোৰস্সে ভদ্দিযত্থেরো অরহত্তং পাপুণি. অনুরুদ্ধত্থেরো দিব্বচক্খুং নিব্বত্তেসি, দেৰদত্তো অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, আনন্দত্থেরো সোতাপত্তিফলে ¶ পতিট্ঠাসি, ভগুত্থেরো চ কিমিলত্থেরো চ পচ্ছা অরহত্তং পাপুণিংসু. তেসং পন সব্বেসম্পি থেরানং অত্তনো অত্তনো আগতট্ঠানে পুব্বপত্থনাভিনীহারো আগমিস্সতি. অযং পন অনুরুদ্ধত্থেরো ধম্মসেনাপতিস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা চেতিযরট্ঠে পাচীনৰংসমিগদাযং গন্ত্ৰা সমণধম্মং ¶ করোন্তো সত্ত মহাপুরিসৰিতক্কে ৰিতক্কেসি, অট্ঠমে কিলমতি. সত্থা ‘‘অনুরুদ্ধো অট্ঠমে মহাপুরিসৰিতক্কে কিলমতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তস্স সঙ্কপ্পং পূরেস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামপটিমণ্ডিতং মহাঅরিযৰংসপটিপদং (অ. নি. ৮.৩০) কথেত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা ভেসকলাৰনমেৰ গতো.
থেরো তথাগতে গতমত্তেযেৰ তেৰিজ্জো মহাখীণাসৰো হুত্ৰা ‘‘সত্থা ময্হং মনং জানিত্ৰা আগন্ত্ৰা অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা অদাসি. সো চ মে মনোরথো মত্থকং পত্তো’’তি বুদ্ধানং ধম্মদেসনং অত্তনো চ পটিৰিদ্ধধম্মং আরব্ভ ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মম সঙ্কপ্পমঞ্ঞায, সত্থা লোকে অনুত্তরো;
মনোমযেন কাযেন, ইদ্ধিযা উপসঙ্কমি.
‘‘যথা মে অহু সঙ্কপ্পো, ততো উত্তরি দেসযি;
নিপ্পপঞ্চরতো বুদ্ধো, নিপ্পপঞ্চমদেসযি.
‘‘তস্সাহং ¶ ধম্মমঞ্ঞায, ৰিহাসিং সাসনে রতো;
তিস্সো ৰিজ্জা অনুপ্পত্তো, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি. (থেরগা. ৯০১-৯০৩);
অথ নং অপরভাগে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো ‘‘মম সাসনে দিব্বচক্খুকানং অনুরুদ্ধো অগ্গো’’তি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
ভদ্দিযত্থেরৰত্থু
১৯৩. ছট্ঠে উচ্চাকুলিকানন্তি উচ্চে কুলে জাতানং. ভদ্দিযোতি অনুরুদ্ধত্থেরেন সদ্ধিং নিক্খমন্তো সক্যরাজা. কাল়িগোধায পুত্তোতি কাল়ৰণ্ণা সা দেৰী, গোধাতি পনস্সা নামং ¶ . তস্মা কাল়িগোধাতি ৰুচ্চতি ¶ , তস্সা পুত্তোতি অত্থো. কস্মা পনাযং উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো, কিং ততো উচ্চাকুলিকতরা নত্থীতি? আম নত্থি. তস্স হি মাতা সাকিযানীনং অন্তরে ৰযেন সব্বজেট্ঠিকা, সোযেৰ চ সাকিযকুলে সম্পত্তং রজ্জং পহায পব্বজিতো. তস্মা উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো. অপিচ পুব্বপত্থনানুভাৰেন চেস অনুপটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা রজ্জং কারেসিযেৰ. ইমিনাপি কারণেন উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো.
পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মস্সৰনত্থায গতো. তংদিৰসং সত্থারং একং ভিক্খুং উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি তথাগতং নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স দানস্স ফলেন নাঞ্ঞং সম্পত্তিং আকঙ্খামি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থযিত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি.
সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি তে ইদং কম্মং, ইতো কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ¶ ভিক্খূনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. সোপি তং ব্যাকরণং লভিত্ৰা উচ্চাকুলিকসংৰত্তনিককম্মং পুচ্ছিত্ৰা ধম্মাসনানি কারেত্ৰা তেসু পচ্চত্থরণানি সন্থরাপেত্ৰা ধম্মবীজনিযো ধম্মকথিকৰট্টং উপোসথাগারে পদীপতেলদানন্তি এৰং যাৰজীৰং বহুৰিধং ¶ কল্যাণকম্মং কত্ৰা তত্থ কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কস্সপদসবলস্স চ অম্হাকঞ্চ ভগৰতো অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযঘরে নিব্বত্তো.
তেন চ সমযেন সম্বহুলা পচ্চেকবুদ্ধা গন্ধমাদনপব্বতা আগম্ম বারাণসিযং গঙ্গায তীরে ফাসুকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জন্তি. সো কুটুম্বিযো তেসং নিবদ্ধমেৰ তস্মিং ঠানে ভত্তৰিস্সগ্গকরণং ঞত্ৰা ¶ অট্ঠ পাসাণফলকানি অত্থরিত্ৰা যাৰজীৰং পচ্চেকবুদ্ধে উপট্ঠহি. অথেকং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপিলৰত্থুনগরে খত্তিযকুলে নিব্বত্তি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ভদ্দিযকুমারোতি নামং অকংসু. সো ৰযং আগম্ম হেট্ঠা অনুরুদ্ধসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ছন্নং খত্তিযানং অব্ভন্তরো হুত্ৰা সত্থরি অনুপিযঅম্বৰনে ৰিহরন্তে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো ‘‘মম সাসনে উচ্চাকুলিকানং কাল়িগোধায পুত্তো ভদ্দিযত্থেরো অগ্গো’’তি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু
১৯৪. সত্তমে মঞ্জুস্সরানন্তি মধুরস্সরানং. লকুণ্ডকভদ্দিযোতি উব্বেধেন রস্সো, নামেন ভদ্দিযো. তস্সাপি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গতো. তস্মিং সমযে সত্থারং একং মঞ্জুস্সরং ভিক্খুং এতদগ্গে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে অযং ভিক্খু ৰিয একস্স বুদ্ধস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি চিত্তং ¶ উপ্পাদেত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স দানস্স ফলেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং আকঙ্খামি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থযিত্ৰা সত্থুপাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি তে ইদং কম্মং, ইতো কপ্পসতসহস্সাৰসানে ¶ গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ৰিহারং অগমাসি.
সোপি তং ব্যাকরণং লভিত্ৰা যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে চিত্তপত্তকোকিলো নাম হুত্ৰা খেমে মিগদাযে ৰসন্তো একদিৰসং হিমৰন্তং গন্ত্ৰা মধুরং অম্বফলং তুণ্ডেন গহেত্ৰা আগচ্ছন্তো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু রিত্তকো তথাগতং পস্সামি, অজ্জ পন মে ইমং অম্বপক্কং পুত্তকানং ¶ অত্থায আগতং. তেসং অঞ্ঞম্পি আহরিত্ৰা দস্সামি, ইমং পন দসবলস্স দাতুং ৰট্টতী’’তি ওতরিত্ৰা আকাসে চরতি. সত্থা তস্স চিত্তং ঞত্ৰা অসোকত্থেরং নাম উপট্ঠাকং ওলোকেসি. সো পত্তং নীহরিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. সো কোকিলো দসবলস্স পত্তে অম্বপক্কং পতিট্ঠাপেসি. সত্থা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা তং পরিভুঞ্জি. কোকিলো পসন্নচিত্তো পুনপ্পুনং দসবলস্স গুণে আৰজ্জেত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো কুলাৰকং গন্ত্ৰা সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি. এত্তকং তস্মিং অত্তভাৰে কল্যাণকম্মং, ইমিনাস্স কম্মেন সরো মধুরো অহোসি.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পন চেতিযে আরদ্ধে ‘‘কিংপমাণং করোম? সত্তযোজনপ্পমাণং. অতিমহন্তং এতং, ছযোজনং ¶ করোম. ইদম্পি অতিমহন্তং, পঞ্চযোজনং করোম, চতুযোজনং, তিযোজনং, দ্ৰিযোজন’’ন্তি ৰুত্তে অযং তদা জেট্ঠৰড্ঢকী হুত্ৰা ‘‘এথ, ভো, অনাগতে সুখপটিজগ্গিযং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা রজ্জুং আদায পরিক্খিপন্তো গাৰুতমত্তকে ঠত্ৰা ‘‘একেকং মুখং গাৰুতং গাৰুতং হোতু, চেতিযং যোজনাৰট্টং যোজনুব্বেধং ভৰিস্সতী’’তি আহ. তে তস্স ৰচনে অট্ঠংসু. ইতি অপ্পমাণস্স বুদ্ধস্স পমাণং অকাসীতি. তেন কম্মেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অঞ্ঞেহি হীনতরপ্পমাণো অহোসি. সো অম্হাকং সত্থু কালে সাৰত্থিযং মহাভোগকুলে নিব্বত্তি. ‘‘ভদ্দিযো’’তিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো সত্থরি জেতৰনমহাৰিহারে পটিৰসন্তে ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সত্থা অপরভাগে অরিযৰরগণমজ্ঝে নিসিন্নো মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
পিণ্ডোলভারদ্ৰাজত্থেরৰত্থু
১৯৫. অট্ঠমে ¶ সীহনাদিকানন্তি সীহনাদং নদন্তানং. পিণ্ডোলভারদ্ৰাজোতি সো কির অরহত্তং পত্তদিৰসে অৰাপুরণং আদায ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং গন্ত্ৰা ‘‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’’তি সীহনাদং নদন্তো ৰিচরি. বুদ্ধানম্পি পুরতো ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ¶ , ভন্তে, সাসনে কতব্বকিচ্চং ময্হং মত্থকং পত্ত’’ন্তি সীহনাদং নদি. তস্মা সীহনাদিকানং অগ্গো নাম জাতো.
পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযং ¶ কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পব্বতপাদে সীহযোনিযং নিব্বত্তো. সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তস্স হেতুসম্পত্তিং দিস্ৰা হংসৰতিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং সীহে গোচরায পক্কন্তে তস্স ৰসনগুহং পৰিসিত্ৰা আকাসে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. সীহো গোচরং লভিত্ৰা নিৰত্তো গুহাদ্ৰারে ঠিতো অন্তোগুহাযং দসবলং নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘মম ৰসনট্ঠানং আগন্ত্ৰা অঞ্ঞো সত্তো নিসীদিতুং সমত্থো নাম নত্থি, মহন্তো ৰতাযং পুরিসো, যো অন্তোগুহাযং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো. সরীরপ্পভাপিস্স সমন্তা ফরিত্ৰা গতা, মযা এৰরূপং অচ্ছরিযং নদিট্ঠপুব্বং. অযং পুরিসো ইমস্মিং লোকে পূজনেয্যানং অগ্গো ভৰিস্সতি, মযাপিস্স যথাসত্তি যথাবলং সক্কারং কাতুং ৰট্টতী’’তি জলজথলজানি নানাকুসুমানি আহরিত্ৰা ভূমিতো যাৰ নিসিন্নপল্লঙ্কট্ঠানা পুপ্ফাসনং সন্থরিত্ৰা সব্বরত্তিং সম্মুখট্ঠানে তথাগতং নমস্সমানো অট্ঠাসি. পুনদিৰসে পুরাণপুপ্ফানি অপনেত্ৰা নৰপুপ্ফেহি আসনং সন্থরি.
এতেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা বলৰপীতিসোমনস্সং নিব্বত্তেত্ৰা গুহাদ্ৰারে আরক্খং গণ্হি. সত্তমে দিৰসে সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায গুহাদ্ৰারে অট্ঠাসি. সীহোপি মিগরাজা তথাগতং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা পটিক্কমিত্ৰা অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘ৰট্টিস্সতি এত্তকো উপনিস্সযো এতস্সা’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো.
সোপি সীহো বুদ্ধৰিযোগেন দুক্খিতো কালং কত্ৰা হংসৰতীনগরে মহাসালকুলে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযপ্পত্তো একদিৰসং নগরৰাসীহি সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং ¶ একং ¶ ভিক্খুং সীহনাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা তত্থ কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু ¶ চ সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. নামেন ভারদ্ৰাজো নাম অহোসি. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা পঞ্চ মাণৰসতানি মন্তে ৰাচেন্তো ৰিচরতি. সো অত্তনো জেট্ঠকভাৰেন নিমন্তনট্ঠানেসু সব্বেসং ভিক্খং সযমেৰ সম্পটিচ্ছি. এসো কির ঈসকং লোলধাতুকো অহোসি. সো তেহি মাণৰেহি সদ্ধিং ‘‘কুহিং যাগু কুহিং ভত্ত’’ন্তি যাগুভত্তখজ্জকানেৰ পরিযেসমানো চরতি. সো গতগতট্ঠানে পিণ্ডমেৰ পটিমানেন্তো চরতীতি পিণ্ডোলভারদ্ৰাজোতেৰ পঞ্ঞাযি.
সো একদিৰসং সত্থরি রাজগহমনুপ্পত্তে ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তং পত্তৰেলাযমেৰ অৰাপুরণং আদায ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং গন্ত্ৰা ‘‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’’তি সীহনাদং নদন্তো ৰিচরি. সো একদিৰসং রাজগহসেট্ঠিনা ৰেল়ুপরম্পরায উস্সাপেত্ৰা আকাসে লগ্গিতং জযসুমনৰণ্ণং চন্দনসারপত্তং ইদ্ধিযা আদায সাধুকারং দদন্তেন মহাজনেন পরিৰুতো ৰিহারং আগন্ত্ৰা তথাগতস্স হত্থে ঠপেসি. সত্থা জানন্তোৰ পটিপুচ্ছি – ‘‘কুতো তে, ভারদ্ৰাজ, অযং পত্তো লদ্ধো’’তি? সো লদ্ধকারণং কথেসি. সত্থা ‘‘ত্ৰং এৰরূপং উত্তরিমনুস্সধম্মং মহাজনস্স দস্সেসি, অকত্তব্বং তযা কত’’ন্তি অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, গিহীনং উত্তরিমনুস্সধম্মং ¶ ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেতব্বং, যো দস্সেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৫২) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি.
অথ ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি – ‘‘সীহনাদিযত্থেরো অরহত্তং পত্তদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে ‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’তি কথেসি. বুদ্ধানম্পি সম্মুখে অত্তনো অরহত্তপ্পত্তিং কথেসি, অঞ্ঞে সাৰকা তুণ্হী অহেসুং. অত্তনো সীহনাদিযভাৰেনেৰ মহাজনস্স পসাদং জনেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা চন্দনসারপত্তঞ্চ গণ্হী’’তি. তে ভিক্খূ ইমে তযোপি গুণে একতো কত্ৰা সত্থু কথযিংসু. বুদ্ধা চ নাম গরহিতব্বযুত্তকং গরহন্তি, পসংসিতব্বযুত্তকং পসংসন্তীতি ইমস্মিং ঠানে থেরস্স পসংসিতব্বযুত্তমেৰ অঙ্গং গহেত্ৰা ‘‘তিণ্ণং খো পন, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযানং ভাৰিতত্তা বহুলীকতত্তা ¶ ভারদ্ৰাজো ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকাসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং ¶ , নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি. কতমেসং তিণ্ণং? সতিন্দ্রিযস্স, সমাধিন্দ্রিযস্স, পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ইন্দ্রিযানং ভাৰিতত্তা বহুলীকতত্তা ভারদ্ৰাজো ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকাসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’’’তি (সং. নি. ৫.৫১৯) থেরং পসংসিত্ৰা সীহনাদিকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
মন্তাণিপুত্তপুণ্ণত্থেরৰত্থু
১৯৬. নৰমে পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তোতি নামেন পুণ্ণো, মন্তাণিব্রাহ্মণিযা পন সো পুত্তোতি মন্তাণিপুত্তো. তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরদসবলস্স উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ হংসৰতীনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে গোতমোতি নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা সব্বসিপ্পেসু কোৰিদো হুত্ৰা পঞ্চমাণৰকসতপরিৰারো ¶ ৰিচরন্তো তযোপি ৰেদে ওলোকেত্ৰা মোক্খধম্মং অদিস্ৰা ‘‘ইদং ৰেদত্তযং নাম কদলিক্খন্ধো ৰিয বহি মট্ঠং অন্তো নিস্সারং, ইমং গহেত্ৰা ৰিচরণং থুসকোট্টনসদিসং হোতি. কিং মে ইমিনা’’তি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকোকূপপন্নো ভৰিস্সামী’’তি পঞ্চহি মাণৰকসতেহি সদ্ধিং পব্বতপাদং গন্ত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স পরিৰারানি অট্ঠারস্স জটিলসহস্সানি অহেসুং. সো পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসম্পি কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তে তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সব্বেপি পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.
অদ্ধানে অতিক্কন্তে তস্স গোতমতাপসস্স মহল্লককালে পদুমুত্তরদসবলো পঠমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো হংসৰতীনগরং উপনিস্সায ৰিহাসি. সো একদিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো গোতমতাপসস্স পরিসায ¶ অরহত্তূপনিস্সযং গোতমতাপসস্স চ ‘‘অহং অনাগতে উপ্পজ্জমানকবুদ্ধস্স সাসনে ধম্মকথিকভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনভাৰঞ্চ দিস্ৰা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং সযমেৰ গহেত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন গোতমতাপসস্স অন্তেৰাসিকেসু ৰনমূলফলাফলত্থায গতেসু গন্ত্ৰা গোতমস্স পণ্ণসালাদ্ৰারে অট্ঠাসি. গোতমো বুদ্ধানং উপ্পন্নভাৰং অজানন্তোপি দূরতোৰ দসবলং দিস্ৰা ‘‘অযং পুরিসো লোকতো মুত্তো হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, যথা অস্স ¶ সরীরনিপ্ফত্তি যেহি চ লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারমজ্ঝে ৰা তিট্ঠন্তো চক্কৰত্তী রাজা হোতি, পব্বজন্তো ৰা ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো হোতী’’তি ঞত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ দসবলং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘ইতো এথ ভগৰা’’তি বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. তথাগতো তাপসস্স ধম্মং দেসযমানো নিসীদি.
তস্মিং ¶ সমযে তে জটিলা ‘‘পণীতপণীতং ৰনমূলফলাফলং আচরিযস্স দত্ৰা সেসকং পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি আগচ্ছন্তা দসবলং উচ্চাসনে, আচরিযং পন নীচাসনে নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘পস্সথ, মযং ‘ইমস্মিং লোকে অম্হাকং আচরিযেন উত্তরিতরো নত্থী’তি ৰিচরাম. ইদানি পন নো আচরিযং নীচাসনে নিসীদাপেত্ৰা উচ্চাসনে নিসিন্নকো একো পঞ্ঞাযতি, মহন্তো ৰতাযং পুরিসো ভৰিস্সতী’’তি পিটকানি গহেত্ৰা আগচ্ছন্তি. গোতমতাপসো ‘‘ইমে মং দসবলস্স সন্তিকে ৰন্দেয্যু’’ন্তি ভীতো দূরতো আহ – ‘‘তাতা, মা মং ৰন্দিত্থ, সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলো সব্বেসং ৰন্দনারহো পুরিসো ইধ নিসিন্নো, এতং ৰন্দথা’’তি. তাপসা ‘‘ন অজানিত্ৰা আচরিযো কথেস্সতী’’তি সব্বেৰ তথাগতস্স পাদে ৰন্দিংসু. ‘‘তাতা, অম্হাকং অঞ্ঞং দসবলস্স দাতব্বযুত্তকং ভোজনং নত্থি, ইমং ৰনমূলফলাফলং দস্সামা’’তি পণীতপণীতং বুদ্ধানং পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থা ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জি. তদনন্তরং তাপসোপি সদ্ধিং অন্তেৰাসিকেহি পরিভুঞ্জি. সত্থা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসতসহস্সং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তস্মিং খণে অগ্গসাৰকো মহাদেৰলত্থেরো ‘‘কহং নু খো সত্থা ¶ গতো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘সত্থা অম্হাকং আগমনং পচ্চাসীসতী’’তি ভিক্খুসতসহস্সং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নমস্সমানো অট্ঠাসি.
গোতমো অন্তেৰাসিকে আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং অঞ্ঞো সক্কারো নত্থি, ভিক্খুসঙ্ঘো দুক্খেন ঠিতো. বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেস্সাম, জলজথলজপুপ্ফানি আহরথা’’তি. তে তাৰদেৰ পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি ইদ্ধিযা আহরিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ আসনানি পঞ্ঞাপযিংসু. নিরোধসমাপত্তিসমাপজ্জনম্পি ছত্তধারণম্পি সব্বং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
সত্থা সত্তমে দিৰসে নিরোধতো ¶ ৰুট্ঠায পরিৰারেত্ৰা ঠিতে তাপসে দিস্ৰা ধম্মকথিকভাৰে এতদগ্গপ্পত্তং সাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ইমিনা ভিক্খু ইসিগণেন মহাসক্কারো কতো, এতেসং পুপ্ফাসনানুমোদনং ¶ করোহী’’তি. সো সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তীণি পিটকানি সম্মসিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. তস্স দেসনাপরিযোসানে সত্থা সযং ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা গোতমতাপসং সেসা অট্ঠারস সহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু.
গোতমো পন তেনত্তভাৰেন পটিৰেধং কাতুং অসক্কোন্তো ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভগৰা যেন ভিক্খুনা পঠমং ধম্মো দেসিতো, কো নাম অযং তুম্হাকং সাসনে’’তি? অযং গোতম ময্হং সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গোতি. ‘‘অহম্পি, ভন্তে, ইমস্স সত্ত দিৰসানি কতস্স অধিকারস্স ফলেন অযং ভিক্খু ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি.
সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা অনন্তরাযেনস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা তে অরহত্তপ্পত্তে তাপসে ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি আহ. সব্বে অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরসদিসা ¶ অহেসুং. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘমাদায ৰিহারং গতো.
গোতমোপি যাৰজীৰং তথাগতং পরিচরিত্ৰা যথাবলং কল্যাণকম্মং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে পুণ্ণমাণৰোতি নামং অকংসু. সত্থরি অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে অনুপুব্বেন আগন্ত্ৰা রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা অত্তনো ভাগিনেয্যং পুণ্ণমাণৰং পব্বাজেত্ৰা পুনদিৰসে দসবলস্স ¶ সন্তিকং আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা নিৰাসত্থায ছদ্দন্তদহং গতো. পুণ্ণোপি মন্তাণিপুত্তো মাতুলেন অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন সদ্ধিং দসবলস্স সন্তিকং অগন্ত্ৰা ‘‘ময্হং পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পাপেত্ৰাৰ দসবলস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি কপিলৰত্থুস্মিংযেৰ ওহীনো যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. তস্স সন্তিকে পব্বজিতকুলপুত্তাপি পঞ্চসতা অহেসুং. থেরো সযং দসকথাৰত্থুলাভিতায তেপি দসহি কথাৰত্থূহি ওৰদতি. তে তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সব্বেৰ অরহত্তং পত্তা.
তে ¶ অত্তনো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্তং ঞত্ৰা উপজ্ঝাযং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং কিচ্চং মত্থকং পত্তং, দসন্নঞ্চ মহাকথাৰত্থূনং লাভিনো, সমযো নো দসবলং পস্সিতু’’ন্তি. থেরো তেসং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মম দসকথাৰত্থুলাভিতং সত্থা জানাতি, অহং ধম্মং দেসেন্তো দস কথাৰত্থূনি অমুঞ্চন্তোৰ দেসেমি. মযি গচ্ছন্তে সব্বেপিমে ভিক্খূ পরিৰারেত্ৰা গচ্ছিস্সন্তি, এৰং গণসঙ্গণিকায গন্ত্ৰা পন অযুত্তং ময্হং দসবলং পস্সিতুং, ইমে তাৰ গন্ত্ৰা পস্সন্তূ’’তি তে ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুরতো গন্ত্ৰা তথাগতং পস্সথ, মম ৰচনেন দসবলস্স পাদে ৰন্দথ, অহম্পি তুম্হাকং গতমগ্গেন গমিস্সামী’’তি.
তে থেরা সব্বেপি দসবলস্স জাতিভূমিরট্ঠৰাসিনো সব্বে খীণাসৰা সব্বে দসকথাৰত্থুলাভিনো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স ওৰাদং অভিন্দিত্ৰা অনুপুব্বেন ¶ চারিকং চরন্তা সট্ঠিযোজনমগ্গং অতিক্কম্ম রাজগহে ৰেল়ুৰনমহাৰিহারং গন্ত্ৰা দসবলস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. আচিণ্ণং খো পনেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং আগন্তুকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসম্মোদিতুন্তি ¶ ভগৰা তেহি সদ্ধিং ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীয’’ন্তিআদিনা নযেন মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো চ তুম্হে, ভিক্খৰে, আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. তেহি ‘‘জাতিভূমিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে, জাতিভূমিযং জাতিভূমকানং ভিক্খূনং সব্রহ্মচারীহি এৰং সম্ভাৰিতো অত্তনা চ অপ্পিচ্ছো অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’’তি দসকথাৰত্থুলাভিং ভিক্খুং পুচ্ছি. তেপি ‘‘পুণ্ণো নাম, ভন্তে, আযস্মা মন্তাণিপুত্তো’’তি আরোচযিংসু. তং কথং সুত্ৰা আযস্মা সারিপুত্তো থেরস্স দস্সনকামো অহোসি.
অথ সত্থা রাজগহতো সাৰত্থিং অগমাসি. পুণ্ণত্থেরো দসবলস্স তত্থ আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযংযেৰ তথাগতং সম্পাপুণি. সত্থা তস্স ধম্মং দেসেসি. থেরো ধম্মং সুত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা পটিসল্লানত্থায অন্ধৰনং গন্ত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি. সারিপুত্তত্থেরোপি তস্স গমনং সুত্ৰা সীসানুলোকিকো গন্ত্ৰা ওকাসং সল্লক্খেত্ৰা তং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা থেরেন সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা সত্তৰিসুদ্ধিক্কমং পুচ্ছি. থেরোপিস্স পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং ব্যাকাসি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসু. অথ সত্থা অপরভাগে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
মহাকচ্চানত্থেরৰত্থু
১৯৭. দসমে ¶ সংখিত্তেন ভাসিতস্সাতি সংখিত্তেন কথিতধম্মস্স. ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানন্তি তং দেসনং ৰিত্থারেত্ৰা অত্থং ৰিভজমানানং. অঞ্ঞে কির তথাগতস্স সঙ্খেপৰচনং অত্থৰসেন ৰা পূরেতুং ¶ সক্কোন্তি ব্যঞ্জনৰসেন ৰা, অযং পন থেরো উভযৰসেনপি সক্কোতি. তস্মা অগ্গোতি ৰুত্তো. পুব্বপত্থনাপি চস্স এৰরূপাৰ.
অযং ¶ পনস্স পঞ্হকম্মে অনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধকালে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰুদ্ধিপ্পত্তো একদিৰসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং অত্তনা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং একং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘‘মহন্তো ৰতাযং ভিক্খু, যং সত্থা এৰং ৰণ্ণেতি, মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স সক্কারস্স ফলেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং পত্থেমি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে তুম্হেহি ঠানন্তরে ঠপিতভিক্খু ৰিয অহম্পি তং ঠানন্তরং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি ইমস্স কুলপুত্তস্স পত্থনা’’তি দিস্ৰা ‘‘অম্ভো, কুলপুত্ত, অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্থরি পরিনিব্বুতে সুৰণ্ণচেতিযকরণট্ঠানং গন্ত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণিট্ঠকায পূজং কত্ৰা ‘‘ভগৰা ময্হং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরং সুৰণ্ণৰণ্ণং হোতূ’’তি পত্থনং অকাসি. ততো যাৰজীৰং কুসলকম্মং কত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু ¶ সংসরিত্ৰা অম্হাকং দসবলস্স উপ্পত্তিকালে উজ্জেনিনগরে পুরোহিতস্স গেহে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘ময্হং পুত্তো সুৰণ্ণৰণ্ণসরীরো অত্তনাৰ অত্তনো নামং গহেত্ৰা আগতো’’তি কঞ্চনমাণৰোতেৰস্স নামং অকংসু ¶ . সো ৰুদ্ধিমন্ৰায তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা পিতু অচ্চযেন পুরোহিতট্ঠানং লভি. সো গোত্তৰসেন কচ্চানো নাম জাতো.
চণ্ডপজ্জোতরাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘বুদ্ধো লোকে নিব্বত্তো, তং আনেতুং সমত্থা গন্ত্ৰা আনেথ তাতা’’তি. দেৰ, অঞ্ঞো দসবলং আনেতুং সমত্থো নাম নত্থি, আচরিযো কচ্চানব্রাহ্মণোৰ ¶ সমত্থো, তং পহিণথাতি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, দসবলস্স সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি আহ. গন্ত্ৰা পব্বজিতুং লভন্তো গমিস্সামি, মহারাজাতি. যংকিঞ্চি কত্ৰা তথাগতং আনেহি, তাতাতি. সো ‘‘বুদ্ধানং সন্তিকং গচ্ছন্তস্স মহাপরিসায কম্মং নত্থী’’তি অত্তট্ঠমো অগমাসি. অথস্স সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সদ্ধিং সত্তহি জনেহি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তংখণংযেৰ সব্বেৰ অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয জাতা.
থেরো অত্তনো কিচ্চে মত্থকং পত্তে তুণ্হীভাৰেন অনিসীদিত্ৰা কাল়ুদাযিত্থেরো ৰিয সত্থু উজ্জেনিগমনত্থায গমনৰণ্ণং কথেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘কচ্চানো অত্তনো জাতিভূমিযং মম গমনং পচ্চাসীসতী’’তি অঞ্ঞাসি. বুদ্ধা চ নাম একং কারণং পটিচ্চ গন্তুং অযুত্তট্ঠানং ন গচ্ছন্তি. তস্মা থেরং আহ – ‘‘ত্ৰংযেৰ ভিক্খু গচ্ছ, তযি গতেপি রাজা পসীদিস্সতী’’তি. থেরো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি তথাগতং ৰন্দিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং আগতেহি সত্তহি ভিক্খূহি সদ্ধিং উজ্জেনিং ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে তেলপনাল়ি নাম নিগমো, তত্থ পিণ্ডায চরি. তস্মিং চ নিগমে দ্ৰে সেট্ঠিধীতরো. তাসু একা পরিজিণ্ণকুলে নিব্বত্তা দুগ্গতা মাতাপিতূনং অচ্চযেন ধাতিং নিস্সায জীৰতি. অত্তভাৰো পনস্সা সমিদ্ধো, কেসা অঞ্ঞাহি অতিৰিয দীঘা. তস্মিংযেৰ নিগমে অঞ্ঞা ইস্সরসেট্ঠিকুলস্স ধীতা নিক্কেসিকা. সা ততো পুব্বে তস্সা সমীপং পেসেত্ৰা ‘‘সতং ৰা সহস্সং ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰাপি কেসে আহরাপেতুং নাসক্খি.
তস্মিং পন দিৰসে সা সেট্ঠিধীতা মহাকচ্চানত্থেরং সত্তহি ভিক্খূহি পরিৰুতং তুচ্ছপত্তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং সুৰণ্ণৰণ্ণো একো ব্রহ্মবন্ধুভিক্খু যথাধোতেনেৰ পত্তেন আগচ্ছতি, ময্হঞ্চ অঞ্ঞং ধনং নত্থি. অসুকসেট্ঠিধীতা পন ইমেসং কেসানং অত্থায পেসেসি. ইদানি ইতো ¶ লদ্ধউপ্পাদেন সক্কা থেরস্স দেয্যধম্মং দাতু’’ন্তি ধাতিং পেসেত্ৰা থেরে নিমন্তেত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেসি. থেরানং নিসিন্নকালে গব্ভং পৰিসিত্ৰা ধাতিযা অত্তনো কেসে কপ্পাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম ¶ , ইমে কেসে অসুকায নাম সেট্ঠিধীতায দত্ৰা যং সা দেতি, তং আহর, অয্যানং পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি. ধাতি পিট্ঠিহত্থেন অস্সূনি পুঞ্ছিত্ৰা একেন হত্থেন হদযমংসং সন্ধারেত্ৰা থেরানং সন্তিকে পটিচ্ছাদেত্ৰা তে কেসে আদায তস্সা সেট্ঠিধীতায সন্তিকং গতা.
পণিযং নাম সারৰন্তম্পি সযং উপনীতং গারৰং ন জনেতি, তস্মা সা সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে বহুনাপি ধনেন ইমে কেসে আহরাপেতুং নাসক্খিং, ইদানি পন ছিন্নকালতো পট্ঠায ন যথামূলমেৰ লভিস্সতী’’তি ¶ . ধাতিং আহ – ‘‘অহং পুব্বে তৰ সামিনিং বহুনাপি ধনেন কেসে আহরাপেতুং নাসক্খিং, যত্থ কত্থচি ৰিনিপাতা পন নিজ্জীৰকেসা নাম অট্ঠ কহাপণে অগ্ঘন্তী’’তি অট্ঠেৰ কহাপণে অদাসি. ধাতি কহাপণে আহরিত্ৰা সেট্ঠিধীতায অদাসি. সেট্ঠিধীতা একেকং পিণ্ডপাতং একেককহাপণগ্ঘনকং কত্ৰা থেরানং দাপেসি. থেরো আৰজ্জিত্ৰা সেট্ঠিধীতায উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘কহং সেট্ঠিধীতা’’তি পুচ্ছি. গব্ভে, অয্যাতি. পক্কোসথ নন্তি. সা চ থেরেসু গারৰেন একৰচনেনেৰ আগন্ত্ৰা থেরে ৰন্দিত্ৰা বলৰসদ্ধং উপ্পাদেসি. সুখেত্তে পতিট্ঠিতপিণ্ডপাতো দিট্ঠেৰ ধম্মে ৰিপাকং দেতীতি সহ থেরানং ৰন্দনেন কেসা পকতিভাৰেযেৰ অট্ঠংসু. থেরাপি তং পিণ্ডপাতং গহেত্ৰা পস্সন্তিযাযেৰ সেট্ঠিধীতায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা কঞ্চনৰনুয্যানে ওতরিংসু.
উয্যানপালো থেরং দিস্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, মে অয্যো পুরোহিতো কচ্চানো পব্বজিত্ৰা উয্যানমাগতো’’তি আহ. রাজা চণ্ডপজ্জোতো উয্যানং গন্ত্ৰা কতভত্তকিচ্চং থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘কহং, ভন্তে, ভগৰা’’তি পুচ্ছি. সত্থা সযং অনাগন্ত্ৰা মং পেসেসি মহারাজাতি. কহং, ভন্তে, অজ্জ ভিক্খং অলত্থাতি? থেরো রঞ্ঞো পুচ্ছাসভাগেন সব্বং সেট্ঠিধীতায কতং দুক্করং আরোচেসি. রাজা থেরস্স ৰসনট্ঠানং পটিযাদেত্ৰা থেরং নিমন্তেত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা সেট্ঠিধীতরং আণাপেত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. ইমিস্সা ইত্থিযা দিট্ঠধম্মিকোৰ যসপটিলাভো অহোসি.
ততো ¶ ¶ পট্ঠায রাজা থেরস্স মহাসক্কারং করোতি. থেরস্স ধম্মকথায পসীদিত্ৰা মহাজনো থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. ততো পট্ঠায সকলনগরং এককাসাৰপজ্জোতং ইসিৰাতপটিৰাতং ¶ অহোসি. সাপি দেৰী গব্ভং লভিত্ৰা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে গোপালকুমারোতি মাতামহসেট্ঠিনো নামং অকংসু. সা পুত্তস্স নামৰসেন গোপালমাতা নাম দেৰী জাতা. সা দেৰী থেরে অতিৰিয পসীদিত্ৰা রাজানং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা কঞ্চনৰনুয্যানে থেরস্স ৰিহারং কারেসি. থেরো উজ্জেনিনগরং পসাদেত্ৰা পুন সত্থু সন্তিকং গতো. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ৰিহরন্তো মধুপিণ্ডিকসুত্তং (ম. নি. ১.১৯৯ আদযো) কচ্চানপেয্যালং (ম. নি. ৩.২৭৯ আদযো) পারাযনসুত্তন্তি ইমে তযো সুত্তন্তে অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
পঠমৰগ্গৰণ্ণনা.
১৪. এতদগ্গৰগ্গো
(১৪) ২. দুতিযএতদগ্গৰগ্গো
চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু
১৯৮-২০০. দুতিযস্স ¶ পঠমে মনোমযন্তি মনেন নিব্বত্তিতং. ‘‘মনোমযেন কাযেন, ইদ্ধিযা উপসঙ্কমী’’তি (থেরগা. ৯০১) ৰুত্তট্ঠানস্মিঞ্হি মনেন কতকাযো মনোমযকাযো নাম জাতো. ‘‘অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপজ্জতী’’তি (চূল়ৰ. ৩৩৩) ৰুত্তট্ঠানে মনেন নিব্বত্তিতকাযো মনোমযকাযো নাম জাতো. অযমিধ অধিপ্পেতো. তত্থ অঞ্ঞে ভিক্খূ মনোমযং কাযং নিব্বত্তেন্তা তযো ¶ ৰা চত্তারো ৰা নিব্বত্তেন্তি, ন বহুকে. একসদিসেযেৰ চ কত্ৰা নিব্বত্তেন্তি একৰিধমেৰ কম্মং কুরুমানে. চূল়পন্থকত্থেরো পন একাৰজ্জনেন সমণসহস্সং মাপেসি. দ্ৰেপি চ জনে ন একসদিসে অকাসি ন একৰিধং কম্মং কুরুমানে. তস্মা মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং অগ্গো নাম জাতো.
চেতোৰিৰট্টকুসলানম্পি ¶ চূল়পন্থকোৰ অগ্গো, সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং পন মহাপন্থকত্থেরো অগ্গোতি ৰুত্তো. তত্থ চূল়পন্থকত্থেরো চতুন্নং রূপাৰচরজ্ঝানানং লাভিতায ‘‘চেতোৰিৰট্টকুসলো’’তি ৰুত্তো, মহাপন্থকত্থেরো চতুন্নং অরূপাৰচরজ্ঝানানং লাভিতায ‘‘সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো’’তি ৰুত্তো. চূল়পন্থকো চ সমাধিকুসলতায চেতোৰিৰট্টকুসলো নাম, মহাপন্থকো ৰিপস্সনাকুসলতায সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো নাম. একো চেত্থ সমাধিলক্খণে ছেকো, একো ৰিপস্সনালক্খণে. তথা একো সমাধিগাল়্হো, একো ৰিপস্সনাগাল়্হো. একো চেত্থ অঙ্গসংখিত্তে ছেকো, একো আরম্মণসংখিত্তে. তথা একো অঙ্গৰৰত্থানে ছেকো, একো আরম্মণৰৰত্থানেতি এৰমেত্থ যোজনা কাতব্বা.
অপিচ চূল়পন্থকত্থেরো রূপাৰচরজ্ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তোতি চেতোৰিৰট্টকুসলো, মহাপন্থকো অরূপাৰচরজ্ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তোতি ¶ সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো. উভোপি পন্থে জাতত্তা পন্থকা নাম জাতা. তেসং পঠমজাতো মহাপন্থকো নাম, পচ্ছাজাতো চূল়পন্থকো নাম.
ইমেসং পন উভিন্নম্পি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অতীতে কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরৰাসিনো ¶ দ্ৰে ভাতিকা কুটুম্বিকা সদ্ধা পসন্না নিবদ্ধং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তি. তেসু একদিৰসং কনিট্ঠো সত্থারং দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতং একং ভিক্খুং ‘‘মম সাসনে মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং চেতোৰিৰট্টকুসলানঞ্চ অযং ভিক্খু অগ্গো’’তি এতদগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু একো হুত্ৰা দ্ৰে অঙ্গানি পরিপূরেত্ৰা চরতি, মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অঙ্গদ্ৰযপূরকেন হুত্ৰা ৰিচরিতুং ৰট্টতী’’তি. সো পুরিমনযেনেৰ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং, ভন্তে, ভিক্খুং তুম্হে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে মনোমযঙ্গেন চ চেতোৰিৰট্টকুসলঙ্গেন চ ‘অযং মম সাসনে অগ্গো’তি এতদগ্গে ঠপযিত্থ, অহম্পি ইমস্স অধিকারকম্মস্স ফলেন সো ভিক্খু ৰিয অঙ্গদ্ৰযপূরকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি.
সত্থা ¶ অনাগতং ওলোকেত্ৰা অনন্তরাযেনস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, সো তং ইমস্মিং ঠানদ্ৰযে ঠপেস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. ভাতাপিস্স একদিৰসং সত্থারং সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তথেৰ অধিকারং কত্ৰা পত্থনং অকাসি, সত্থাপি তং ব্যাকাসি.
তে উভোপি জনা সত্থরি ধরমানে কুসলকম্মং করিত্ৰা সত্থু পরিনিব্বুতকালে সরীরচেতিযে সুৰণ্ণপূজং কত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তা. তেসং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তানংযেৰ কপ্পসতসহস্সং অতিক্কন্তং. তত্থ মহাপন্থকস্স অন্তরা কতকল্যাণকম্মং ন কথিযতি, চূল়পন্থকো পন কস্সপভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ¶ ওদাতকসিণকম্মং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তি. অথ অম্হাকং সত্থা অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে পটিৰসতি.
ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা ইমেসং দ্ৰিন্নং নিব্বত্তিং কথেতুং ৰট্টতি. রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা ¶ অত্তনো দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইমং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কা, সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডং করিস্সন্তি, ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু.
তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভস্স পরিপাকং আগম্ম সামিকেন সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিমিত্তাদিৰিরহিতে ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খমেৰ, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কমাপেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্তায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো চ নাম একন্তহিতা, অযং গচ্ছতু ৰা মা ৰা, মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. তস্মিং গেহা নিক্খন্তে সা গেহে পরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.
অথ ¶ সো পুরিসো ঘরং আগতো তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে ¶ সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং ভদ্দে’’তি পুচ্ছি. সামি একো পুত্তো জাতোতি. ইদানি কিং করিস্সামাতি? যস্স অত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছাম, তং কম্মং অন্তরাৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তামাতি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স দারকস্স চ পন্থে জাতত্তা পন্থকোতি নামং অকংসু. তস্সা নচিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স মহাপন্থকোতি নামং কত্ৰা পচ্ছাজাতস্স চূল়পন্থকোতি নামং অকংসু.
তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. তেসং তত্থ ৰসন্তানং অযং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকজনে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতা অয্যকো অয্যিকা’’তি ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পটিপুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা কথেন্তি ‘অয্যকো অয্যিকা’তি, কিং অম্হাকং ঞাতকা নত্থী’’তি? আম, তাত, তুম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি, রাজগহনগরে পন ৰো ¶ ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ তুম্হাকং বহূ ঞাতকাতি. কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ অম্মাতি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকমাহ – ‘‘ইমে দারকা অতিৰিয মং কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি দারকানং অয্যককুলং দস্সেমা’’তি. অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তং পন নযিস্সামীতি. ‘‘সাধু সামি, যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি দ্ৰেপি জনা দারকে আদায ¶ অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায নিৰাসং কত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি.
তে তং সাসনং সুত্ৰা সংসারে সংসরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং. এত্তকং পন ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূতি. সেট্ঠিধীতা মাতাপিতূহি পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানং হত্থেযেৰ দত্ৰা পেসেসি ¶ . দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সম্মুখে ধম্মং সুণন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ – ‘‘সচে তুম্হে অনুজানেয্যাথ, অহং পব্বজ্জেয্য’’ন্তি. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, ময্হং সকললোকস্সপি পব্বজ্জতো তৰেৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা. সচে সক্কোসি, পব্বজ, তাতা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গতো. সত্থা ‘‘কিং, মহাসেট্ঠি, দারকো তে লদ্ধো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অযং দারকো ময্হং নত্তা, তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজামীতি ৰদতী’’তি আহ.
সত্থা অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভি. উপসম্পন্নো হুত্ৰা যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তো চতুন্নং অরূপাৰচরজ্ঝানানং লাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পাপুণি. ইতি সো সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং অগ্গো জাতো. সো ঝানসুখেন ফলসুখেন ¶ ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি – ‘‘সক্কা নু খো ইমং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি. ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহাসেট্ঠি সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি আহ. পব্বাজেথ, ভন্তেতি ¶ . থেরো চূল়পন্থকদারকং পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. চূল়পন্থকসামণেরো ভাতিকস্স সন্তিকে.
‘‘পদুমং যথা কোকনদং সুগন্ধং,
পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;
অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং,
তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –
ইমং গাথং গণ্হাতি. গহিতগহিতপদং উপরূপরিপদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমং গাথং গহেতুং ৰাযমন্তস্সেৰ চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা. অথ নং মহাপন্থকো আহ – ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একগাথম্পি গহেতুং ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন ত্ৰং কথং ¶ মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি. সো থেরেন পণামিতো ৰিহারপচ্চন্তে রোদমানো অট্ঠাসি.
তেন সমযেন সত্থা রাজগহং উপনিস্সায জীৰকম্বৰনে ৰিহরতি. তস্মিং সমযে জীৰকো পুরিসং পেসেসি ‘‘পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং সত্থারং নিমন্তেহী’’তি. তেন খো পন সমযেন মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো হোতি. সো ‘‘পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ভিক্খং সম্পটিচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰুত্তো ‘‘চূল়পন্থকং ঠপেত্ৰা সেসানং সম্পটিচ্ছামী’’তি আহ. চূল়পন্থকো ¶ তং কথং সুত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায দোমনস্সপ্পত্তো অহোসি. সত্থা চূল়পন্থকস্স খেদং দিস্ৰা ‘‘চূল়পন্থকো মযি গতে বুজ্ঝিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠানে অত্তানং দস্সেত্ৰা ‘‘কিং ত্ৰং, পন্থক, রোদসী’’তি আহ. ভাতা মং, ভন্তে, পণামেতীতি. পন্থক, তুয্হং ভাতিকস্স পরপুগ্গলানং আসযানুসযঞাণং নত্থি, ত্ৰং বুদ্ধৰেনেয্যপুগ্গলো নামাতি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খরিত্ৰা সুদ্ধং চোল়খণ্ডং অদাসি ‘‘ইমং গহেত্ৰা ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি ৰত্ৰা ভাৰেহি পন্থকা’’তি.
সো সত্থারা দিন্নং চোল়খণ্ডং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি হত্থেন পরিমজ্জন্তো নিসীদি. তস্স পরিমজ্জন্তস্স লোমানি কিলিট্ঠধাতুকানি জাতানি. পুন পরিমজ্জন্তস্স উক্খলিপরিপুঞ্ছনসদিসং ¶ জাতং. সো ঞাণপরিপাকং আগম্ম তত্থ খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইদং চোল়খণ্ডং পকতিযা পণ্ডরং পরিসুদ্ধং, উপাদিন্নকসরীরং নিস্সায কিলিট্ঠং জাতং, ইদং চিত্তম্পি এৰংগতিকমেৰা’’তি. সমাধিং ভাৰেত্ৰা চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানি পাদকানি কত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সো মনোমযজ্ঝানলাভী হুত্ৰা একো হুত্ৰা বহুধা, বহুধা হুত্ৰা একো ভৰিতুং সমত্থো অহোসি. অরহত্তমগ্গেনেৰ চস্স তেপিটকঞ্চ ছ অভিঞ্ঞা চ আগমিংসু.
পুনদিৰসে সত্থা একূনেহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা জীৰকস্স নিৰেসনে নিসীদি. চূল়পন্থকো পন অত্তনো ভিক্খায অসম্পটিচ্ছিতত্তাযেৰ ন গতো. জীৰকো যাগুং দাতুং আরভি, সত্থা হত্থেন পত্তং পিদহি. কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথাতি? ৰিহারে একো ভিক্খু অত্থি জীৰকাতি ¶ . সো পুরিসং পহিণি ‘‘গচ্ছ, ভণে, ৰিহারে নিসিন্নং অয্যং গহেত্ৰা এহী’’তি. চূল়পন্থকত্থেরোপি তস্স পুরিসস্স পুরে আগমনাযেৰ ভিক্খুসহস্সং ¶ নিম্মিনিত্ৰা একম্পি একেন অসদিসং, একস্সপি চ চীৰরৰিচারণাদিসমণকম্মং অঞ্ঞেন অসদিসং অকাসি. সো পুরিসো ৰিহারে ভিক্খূনং বহুভাৰং দিস্ৰা গন্ত্ৰা জীৰকস্স কথেসি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ৰিহারে ভিক্খুসঙ্ঘো বহুতরো, ততো পক্কোসিতব্বং ভদন্তং ন জানামী’’তি. জীৰকো সত্থারং পটিপুচ্ছি – ‘‘কোনামো, ভন্তে, ৰিহারে নিসিন্নভিক্খূ’’তি? চূল়পন্থকো নাম জীৰকাতি. গচ্ছ ভো ‘‘চূল়পন্থকো নাম কতরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা আনেহীতি. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘চূল়পন্থকো নাম, ভন্তে, কতরো’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং চূল়পন্থকো অহং চূল়পন্থকো’’তি ভিক্খুসহস্সম্পি কথেসি. সো পুনাগন্ত্ৰা জীৰকস্স কথেসি ‘‘সহস্সমত্তা ভিক্খূ সব্বেপি ‘অহং চূল়পন্থকো অহং চূল়পন্থকো’তি কথেন্তি, অহং ‘অসুকো নাম পক্কোসিতব্বো’তি ন জানামী’’তি. জীৰকোপি পটিৰিদ্ধসচ্চতায ‘‘ইদ্ধিমা ভিক্খূ’’তি নযতো ঞত্ৰা ‘‘পঠমং কথনভিক্খুমেৰ ‘তুম্হে সত্থা পক্কোসতী’তি ৰত্ৰা চীৰরকণ্ণে গণ্হ তাতা’’তি আহ. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা তথা অকাসি, তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. সো থেরং গহেত্ৰা অগমাসি. সত্থা তস্মিং খণে যাগুং গণ্হি.
দসবলে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গতে ধম্মসভাযং কথা উদপাদি ‘‘যাৰ মহন্তা ৰত বুদ্ধা নাম চত্তারো মাসে একগাথং গণ্হিতুং অসক্কোন্তং ভিক্খুং এৰংমহিদ্ধিকং অকংসূ’’তি. সত্থা তেসং ভিক্খূনং চিত্তাচারং ঞত্ৰা গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসজ্জ ‘‘কিং ৰদেথ, ভিক্খৰে’’তি ¶ পুচ্ছি. ন ভগৰা অঞ্ঞং কিঞ্চি কথেম, চূল়পন্থকেন তুম্হাকং সন্তিকা মহালাভো লদ্ধোতি তুম্হাকংযেৰ গুণং কথেমাতি. অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, ইদানি ময্হং ওৰাদং ¶ কত্ৰা লোকুত্তরদাযজ্জলাভো, অযং অতীতেপি অপরিপক্কঞাণে ঠিতস্স ময্হং ওৰাদং কত্ৰা লোকিযদাযজ্জং লভীতি. ভিক্খূ ‘‘কদা, ভন্তে’’তি আযাচিংসু. সত্থা তেসং ভিক্খূনং অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেসি.
ভিক্খৰে, অতীতে বারাণসীনগরে ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা রজ্জং কারেসি. তস্মিং সমযে চূল়কসেট্ঠি নাম পণ্ডিতো ব্যত্তো সব্বনিমিত্তানি ¶ জানাতি. সো একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গচ্ছন্তো অন্তরৰীথিযং মতমূসিকং দিস্ৰা তস্মিং খণে নক্খত্তং সমানেত্ৰা ইদমাহ – ‘‘সক্কা চক্খুমতা কুলপুত্তেন ইমং উন্দূরং গহেত্ৰা দারভরণঞ্চ কাতুং কম্মন্তে চ পযোজেতু’’ন্তি. অঞ্ঞতরো দুগ্গতকুলপুত্তো তং সেট্ঠিস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নাযং অজানিত্ৰা কথেস্সতী’’তি মূসিকং গহেত্ৰা একস্মিং আপণে বিল়ারস্সত্থায দত্ৰা কাকণিকং লভি. তায কাকণিকায ফাণিতং কিণিত্ৰা একেন কুটেন পানীযং গণ্হিত্ৰা অরঞ্ঞতো আগচ্ছন্তে মালাকারে দিস্ৰা থোকং থোকং ফাণিতখণ্ডং দত্ৰা উল়ুঙ্কেন পানীযং অদাসি. তে তস্স একেকং পুপ্ফমুট্ঠিং অদংসু. সো তেন পুপ্ফমূলেন পুনদিৰসেপি ফাণিতঞ্চ পানীযঘটঞ্চ গহেত্ৰা পুপ্ফারামমেৰ গতো. তস্স তংদিৰসং মালাকারা অড্ঢওচিতকে পুপ্ফগচ্ছে দত্ৰা অগমংসু. সো নচিরস্সেৰ ইমিনা উপাযেন অট্ঠ কহাপণে লভি.
পুন একস্মিং ৰাতৰুট্ঠিদিৰসে ছড্ডিতউয্যানং গন্ত্ৰা পতিতদারূনং রাসিং কত্ৰা নিসিন্নো রাজকুম্ভকারস্স সন্তিকা সোল়স কহাপণে লভি. সো চতুৰীসতিযা কহাপণেসু জাতেসু ‘‘অত্থি অযং উপাযো ময্হ’’ন্তি নগরদ্ৰারতো অৰিদূরে ঠানে একং পানীযচাটিং ঠপেত্ৰা পঞ্চসতে তিণহারকে পানীযেন উপট্ঠহি. তে ¶ আহংসু – ‘‘ত্ৰং, সম্ম, অম্হাকং বহুপকারো, কিং তে করোমা’’তি? সোপি ‘‘ময্হং কিচ্চে উপ্পন্নে করিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো থলপথকম্মিকেন চ জলপথকম্মিকেন চ সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং অকাসি. তস্স থলপথকম্মিকো ‘‘স্ৰে ইমং নগরং অস্সৰাণিজকো পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা আগমিস্সতী’’তি আচিক্খি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তিণহারকানং সঞ্ঞং দত্ৰা একেকং তিণকলাপং দিগুণং কত্ৰা আহরাপেসি. অথ সো অস্সানং নগরং পৰিট্ঠৰেলায তিণকলাপসহস্সং ¶ অন্তরদ্ৰারে রাসিং কত্ৰা নিসীদি. অস্সৰাণিজো সকলনগরে অস্সানং চারিং অলভিত্ৰা তস্স সহস্সং দত্ৰা তং তিণং গণ্হি.
ততো কতিপাহচ্চযেনস্স সমুদ্দকম্মিকসহাযকো আরোচেসি ‘‘পট্টনং মহানাৰা আগতা’’তি. সো ‘‘অত্থি অযং উপাযো’’তি অট্ঠহি ¶ কহাপণেহি সব্বপরিৰারসম্পন্নং তাৰকালিকং রথং গহেত্ৰা নাৰাপট্টনং গন্ত্ৰা একং অঙ্গুলিমুদ্দিকং নাৰিকস্স সচ্চকারং দত্ৰা অৰিদূরে ঠানে সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নো পুরিসে আণাপেসি ‘‘বাহিরকেসু ৰাণিজেসু আগতেসু ততিযেন পটিহারেন আরোচেথা’’তি. ‘‘নাৰা আগতা’’তি সুত্ৰা বারাণসিতো সতমত্তা ৰাণিজা ‘‘ভণ্ডং গণ্হামা’’তি আগমংসু. ভণ্ডং তুম্হে ন লভিস্সথ, অসুকট্ঠানে নাম মহাৰাণিজেন সচ্চকারো দিন্নোতি. তে তেসং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং আগতা, পাদমূলিকপুরিসা পুরিমসঞ্ঞাৰসেন ততিযেন পাটিহারেন তেসং আগতভাৰং আরোচেসুং. তে সতমত্তাপি ৰাণিজা একেকং সহস্সং দত্ৰা তেন সদ্ধিং নাৰায পত্তিকা হুত্ৰা পুন একেকং সহস্সং দত্ৰা পত্তিং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা ভণ্ডং অত্তনো সন্তকং অকংসু. সো ¶ পুরিসো দ্ৰে সতসহস্সানি গহেত্ৰা বারাণসিং আগন্ত্ৰা ‘‘কতঞ্ঞুনা ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি একং সতসহস্সং গহেত্ৰা চূল়সেট্ঠিস্স সন্তিকং গতো.
অথ তং চূল়সেট্ঠি ‘‘কিং তে, তাত, কত্ৰা ইদং ধনং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘তুম্হেহি কথিতউপাযে ঠত্ৰা চতুমাসব্ভন্তরেযেৰ লদ্ধ’’ন্তি আহ. সেট্ঠি তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি এৰরূপং দারকং পরসন্তকং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰযপ্পত্তং ধীতরং দত্ৰা সকলকুটুম্বস্স সামিকং অকাসি. সোপি কুলপুত্তো সেট্ঠিনো অচ্চযেন তস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং গহেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো. সত্থা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধকালে ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;
সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪);
ইতি সত্থা ধম্মসভাযং সন্নিসিন্নানং ইমং কারণং দস্সেসি. অযং দ্ৰিন্নম্পি মহাসাৰকানং পুব্বপত্থনতো পট্ঠায অনুপুব্বিকথা. অপরভাগে পন সত্থা অরিযগণপরিৰুতো ধম্মাসনে নিসিন্নো ¶ মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং চেতোৰিৰট্টকুসলানঞ্চ চূল়পন্থকত্থেরং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি, সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং মহাপন্থকন্তি.
সুভূতিত্থেরৰত্থু
২০১. ততিযে ¶ অরণৰিহারীনন্তি নিক্কিলেসৰিহারীনং. রণন্তি হি রাগাদযো কিলেসা ৰুচ্চন্তি, তেসং অভাৰেন নিক্কিলেসৰিহারো অরণৰিহারো নাম. সো যেসং অত্থি, তে অরণৰিহারিনো. তেসং ¶ অরণৰিহারীনং সুভূতিত্থেরো অগ্গোতি. কিঞ্চাপি হি অঞ্ঞেপি খীণাসৰা অরণৰিহারিনোৰ, থেরেন পন ধম্মদেসনায এতং নামং লদ্ধং. অঞ্ঞে হি ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তো উদ্দিস্সকং কত্ৰা ৰণ্ণং ৰা অৰণ্ণং ৰা কথেন্তি, থেরো পন ধম্মং দেসেন্তো সত্থারা দেসিতনিযামতো অনোক্কমিত্ৰা দেসেতি, তস্মা অরণৰিহারীনং অগ্গো নাম জাতো.
২০২. চতুত্থে দক্খিণেয্যানন্তি দক্খিণারহানং. তত্থ কিঞ্চাপি অঞ্ঞেপি খীণাসৰা অগ্গদক্খিণেয্যা, থেরো পন পিণ্ডায চরন্তো ঘরে ঘরে মেত্তাঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ভিক্খং গণ্হাতি ‘‘এৰং ভিক্খাদাযকানং মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা দক্খিণেয্যানং অগ্গোতি ৰুত্তো. অত্তভাৰো পনস্স সুসমিদ্ধো, অলঙ্কততোরণং ৰিয চিত্তপটো ৰিয চ অতিৰিয ৰিরোচতি. তস্মা সুভূতীতি ৰুচ্চতি.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরে ভগৰতি অনুপ্পন্নেযেৰ হংসৰতীনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নন্দমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা তত্থ সারং অপস্সন্তো অত্তনো পরিৰারেহি চতুচত্তালীসায মাণৰকসহস্সেহি সদ্ধিং পব্বতপাদে ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, অন্তেৰাসিকেপি ঝানলাভিনো অকাসি.
তস্মিং সমযে পদুমুত্তরো ভগৰা লোকে নিব্বত্তিত্ৰা হংসৰতীনগরং উপনিস্সায ৰিহরন্তো একদিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো নন্দতাপসস্স অন্তেৰাসিকানং জটিলানং অরহত্তূপনিস্সযং নন্দতাপসস্স চ দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স সাৰকস্স ঠানন্তরপত্থনং দিস্ৰা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং ¶ কত্ৰা পুব্বণ্হসমযং পত্তচীৰরমাদায সারিপুত্তত্থেরস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ ¶ নন্দতাপসস্স অস্সমং অগমাসি. তত্থ ¶ ফলাফলদানঞ্চ পুপ্ফাসনপঞ্ঞাপনঞ্চ নিরোধসমাপত্তিসমাপজ্জনঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
সত্থা পন নিরোধা ৰুট্ঠিতো অরণৰিহারিঅঙ্গেন চ দক্খিণেয্যঙ্গেন চাতি দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতং একং সাৰকং ‘‘ইসিগণস্স পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি আণাপেসি. সো অত্তনো ৰিসযে ঠত্ৰা তেপিটকং সম্মসিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. তস্স দেসনাৰসানে সত্থা সযং ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বে চতুচত্তালীসসহস্সাপি তাপসা অরহত্তং পাপুণিংসু. নন্দতাপসো পন অনুমোদকস্স ভিক্খুনো নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা সত্থু দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেতুং নাসক্খি. সত্থা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি সেসভিক্খূনং হত্থং পসারেসি. সব্বেপি অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপরিক্খারা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয অহেসুং.
নন্দতাপসো তথাগতং ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, যেন ভিক্খুনা ইসিগণস্স পুপ্ফাসনানুমোদনা কতা, কো নামোযং তুম্হাকং সাসনে’’তি? অরণৰিহারিঅঙ্গেন চ দক্খিণেয্যঙ্গেন চ এতদগ্গং পত্তো এসোতি. ‘‘ভন্তে, অহম্পি ইমিনা সত্তাহকতেন অধিকারকম্মেন অঞ্ঞং সম্পত্তিং ন পত্থেমি, অনাগতে পনাহং একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অযং থেরো ৰিয দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. নন্দতাপসোপি কালেন কালং দসবলস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. ইদমস্স কল্যাণকম্মং. অন্তরা পন কম্মং ন কথিযতি.
সো ¶ কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা সাৰত্থিযং সুমনসেট্ঠিস্স গেহে নিব্বত্তি, সুভূতীতিস্স নামং অকংসু. অপরভাগে অম্হাকং সত্থা লোকে নিব্বত্তো রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরতি. তদা অনাথপিণ্ডিকো সেট্ঠি সাৰত্থিযং উট্ঠানকভণ্ডং গহেত্ৰা অত্তনো সহাযকস্স রাজগহসেট্ঠিনো ঘরং গতো সত্থু উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা সত্থারং সীতৰনে ৰিহরন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায ¶ সত্থারং সাৰত্থিং আগমনত্থায যাচিত্ৰা পঞ্চচত্তালীসযোজনে মগ্গে যোজনে যোজনে সতসহস্সপরিচ্চাগেন ৰিহারে পতিট্ঠাপেত্ৰা সাৰত্থিযং রাজমানেন অট্ঠকরীসপ্পমাণং জেতরাজকুমারস্স উয্যানভূমিং কোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা তত্থ ভগৰতো ৰিহারং কারেত্ৰা অদাসি. ৰিহারমহদিৰসে অযং সুভূতিকুটিম্বিকো অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিনা ¶ সদ্ধিং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সদ্ধং পটিলভিত্ৰা পব্বজি. সো উপসম্পন্নো দ্ৰে মাতিকা পগুণং কত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা অরঞ্ঞে সমণধম্মং করোন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মেত্তাঝানং পাদকং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ধম্মং দেসেন্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মং কথেতি, পিণ্ডায চরন্তো ৰুত্তনযেনেৰ মেত্তাঝানতো ৰুট্ঠায ভিক্খং গণ্হাতি. অথ নং সত্থা ইমং কারণদ্ৰযং পটিচ্চ অরণৰিহারীনঞ্চ দক্খিণেয্যানঞ্চ ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু
২০৩. পঞ্চমে আরঞ্ঞকানন্তি অরঞ্ঞৰাসীনং. রেৰতো খদিরৰনিযোতি ধম্মসেনাপতিত্থেরস্স কনিট্ঠভাতিকো. সো যথা অঞ্ঞে থেরা অরঞ্ঞে ৰসমানা ৰনসভাগং ¶ উদকসভাগং ভিক্খাচারসভাগঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰসন্তি, ন এৰং ৰসি. এতানি পন সভাগানি অনাদিযিত্ৰা উজ্জঙ্গলসক্খরপাসাণৰিসমে খদিরৰনে পটিৰসতি. তস্মা আরঞ্ঞকানং অগ্গোতি ৰুত্তো.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে নিব্বত্তো মহাগঙ্গায পযাগপতিট্ঠানতিত্থে নাৰাকম্মং করোন্তো পটিৰসতি. তস্মিং সমযে সত্থা সতসহস্সভিক্খুপরিৰারো চারিকং চরন্তো পযাগপতিট্ঠানতিত্থং সম্পাপুণি. সো দসবলং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং কালেন কালং বুদ্ধদস্সনং নাম নত্থি, অযং মে কল্যাণকম্মাযূহনক্খণো’’তি নাৰাসঙ্ঘাটং বন্ধাপেত্ৰা উপরি চেলৰিতানং কারেত্ৰা গন্ধমালাদামানি ওসারেত্ৰা হেট্ঠা ৰরপোত্থকং চিত্তত্থরণং অত্থরাপেত্ৰা সপরিৰারং সত্থারং পরতীরং তারেসি.
তস্মিং ¶ সমযে সত্থা একং আরঞ্ঞকং ভিক্খুং এতদগ্গে ঠপেসি. সো নাৰিকো তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি এৰমেৰং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে আরঞ্ঞকানং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি এতদগ্গে ঠপিতো সো ভিক্খু ৰিয অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে আরঞ্ঞকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স সাসনে ¶ ত্ৰং আরঞ্ঞকানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. অন্তরা পন অঞ্ঞং কম্মং ন কথিযতি.
সো যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মগধক্খেত্তে নালকব্রাহ্মণগামে সারীব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গহেত্ৰা তিণ্ণং ভাতিকানং তিস্সন্নঞ্চ ভগিনীনং সব্বকনিট্ঠো হুত্ৰা নিব্বত্তি, রেৰতোতিস্স নামং অকংসু. অথস্স মাতাপিতরো চিন্তেসুং ¶ – ‘‘ৰড্ঢিতৰড্ঢিতে দারকে সমণা সক্যপুত্তিযা নেত্ৰা পব্বাজেন্তি, অম্হাকং পুত্তং রেৰতং দহরমেৰ ঘরবন্ধনেন বন্ধিস্সামা’’তি সমানকুলতো দারিকং আনেত্ৰা রেৰতস্স অয্যিকং ৰন্দাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তৰ অয্যিকায মহল্লকতরা হোহী’’তি আহংসু. রেৰতো তেসং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং দারিকা দহরা পঠমৰযে ঠিতা, ইমিস্সা কির এৰংৰিধং রূপং মম অয্যিকায রূপসদিসং ভৰিস্সতি, পুচ্ছিস্সামি তাৰ নেসং অধিপ্পায’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হে কিং কথেথা’’তি? তাত, ‘‘অযং দারিকা অয্যিকা ৰিয তে জরং পাপুণাতূ’’তি ৰদামাতি. সো ‘‘ইমিস্সা রূপং এৰংৰিধং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. তাত, কিং ৰদেসি, মহাপুঞ্ঞা এৰংৰিধা হোন্তীতি.
সো চিন্তেসি – ‘‘ইদং কির রূপং ইমিনা নিযামেন ৰলিত্তচং ভৰিস্সতি পলিতকেসং খণ্ডদন্তং, অহং এৰরূপে রূপে রজ্জিত্ৰা কিং করিস্সামি, মম ভাতিকানং গতমগ্গমেৰ গমিস্সামী’’তি কীল়ন্তো ৰিয হুত্ৰা সমৰযে তরুণদারকে আহ – ‘‘এথ, ভো, ৰিধাৰনিকং করিস্সামা’’তি নিক্খমি. তাত, মঙ্গলদিৰসে মা বহি গচ্ছাতি. সো দারকেহি সদ্ধিং কীল়ন্তো ৰিয অত্তনো ধাৰনৰারে সম্পত্তে থোকং গন্ত্ৰা পপঞ্চেত্ৰা আগচ্ছতি ¶ . পুন দুতিযৰারে সম্পত্তে ততো তুরিতং ৰিয গন্ত্ৰা আগতো, ততিযৰারে সম্পত্তে ‘‘অযং মে কালো’’তি ঞত্ৰা সম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিত্ৰা পংসুকূলিকভিক্খূনং নিৰাসট্ঠানং অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা থেরে অভিৰাদেত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. সপ্পুরিস মযং তং ন জানাম ‘‘কস্সাসি পুত্তো’’তি, ত্ৰঞ্চ অলঙ্কতনিযামেনেৰ আগতো, কো তং পব্বাজেতুং উস্সহিস্সতীতি. সো উভো বাহা পগ্গয্হ ‘‘ৰিলুম্পন্তি মং ৰিলুম্পন্তি ¶ ম’’ন্তি মহারৰং ৰিরৰি. ইতো চিতো চ ভিক্খূ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘সপ্পুরিস, ইমস্মিং ঠানে তৰ ৰত্থং ৰা পিল়ন্ধনং ৰা কোচি গণ্হন্তো নাম নত্থি, ত্ৰঞ্চ ‘ৰিলুম্পন্তী’তি ৰদসি, কিং সন্ধায ৰদসী’’তি? ভন্তে, নাহং ৰত্থালঙ্কারং সন্ধায ৰদামি, তিস্সন্নং পন মে সম্পত্তীনং ৰিলোপো ৰত্ততি, তং সন্ধায ৰদামি. মং তাৰ তুম্হে ¶ মা পব্বাজযিত্থ, ভাতরং পন মে জানাথাতি. কোনামো পন তে ভাতাতি? গিহিকালে উপতিস্সো নাম, ইদানি পন সারিপুত্তো নাম জাতোতি ৰদন্তীতি. ‘‘আৰুসো, এৰং সন্তে অযং কুলপুত্তো অম্হাকং কনিট্ঠভাতিকো নাম হোতি, জেট্ঠভাতিকো নো ধম্মসেনাপতি পুরেতরংযেৰ আহ – ‘অম্হাকং ঞাতকা সব্বেৰ মিচ্ছাদিট্ঠিকা, যো কোচি অম্হাকং ঞাতীতি আগচ্ছতি, তং যেন তেনুপাযেন পব্বাজেয্যথা’তি. অযং পন থেরস্স অজ্ঝত্তভাতিকো, পব্বাজেথ ন’’ন্তি ৰত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজযিংসু. অথ নং পরিপুণ্ণৰস্সং উপসম্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানে যোজযিংসু.
থেরো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযানং অৰিদূরে ঠানে ৰুত্তপ্পকারং খদিরৰনং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোতি. তস্স ‘‘অরহত্তং অপ্পত্ৰা দসবলং ৰা ভাতিকত্থেরং ৰা ন পস্সিস্সামী’’তি ৰাযমন্তস্সেৰ তযো মাসা অতিক্কন্তা, সুখুমালকুলপুত্তস্স লূখভোজনং ভুঞ্জন্তস্স চিত্তং ৰলীতং নাম হোতি, কম্মট্ঠানং ৰিমোক্খং ন গতং. সো তেমাসচ্চযেন পৰারেত্ৰা ৰুত্থৰস্সো হুত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে সমণধম্মং করোতি. তস্স সমণধম্মং করোন্তস্স চিত্তং একগ্গং অহোসি, সো ৰিপস্সনং ¶ ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
অথাযস্মা ¶ সারিপুত্তো সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, ময্হং কির কনিট্ঠভাতা রেৰতো পব্বজিতো, সো অভিরমেয্য ৰা ন ৰা, গন্ত্ৰা নং পস্সিস্সামী’’তি. ভগৰা রেৰতস্স আরদ্ধৰিপস্সকভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে ৰারে পটিক্খিপিত্ৰা ততিযৰারে যাচিতো অরহত্তং পত্তভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘সারিপুত্ত, অহম্পি গমিস্সামি, ভিক্খূনং আরোচেহী’’তি. থেরো ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা, ‘‘আৰুসো, সত্থা চারিকং চরিতুকামো, গন্তুকামা আগচ্ছন্তূ’’তি সব্বেসংযেৰ আরোচেসি. দসবলস্স চারিকত্থায গমনকালে ওহীনকভিক্খূ নাম অপ্পকা হোন্তি, ‘‘সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং পস্সিস্সাম, মধুরধম্মকথং ৰা সুণিস্সামা’’তি যেভুয্যেন গন্তুকামাৰ বহুকা হোন্তি. ইতি সত্থা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ‘‘রেৰতং পস্সিস্সামী’’তি নিক্খন্তো.
অথেকস্মিং পদেসে আনন্দত্থেরো দ্ৰেধাপথং পত্ৰা ভগৰন্তং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে দ্ৰে মগ্গা, কতরমগ্গেন সঙ্ঘো গচ্ছতূ’’তি. কতরমগ্গো, আনন্দ, উজুকোতি? ভন্তে, উজুমগ্গো তিংসযোজনো অমনুস্সপথো, পরিহারমগ্গো পন সট্ঠিযোজনিকো খেমো সুভিক্খোতি. আনন্দ ¶ , সীৰলি অম্হেহি সদ্ধিং আগতোতি? আম, ভন্তে, আগতোতি. তেন হি সঙ্ঘো উজুমগ্গমেৰ গণ্হতু, সীৰলিস্স পুঞ্ঞং ৰীমংসিস্সামাতি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞৰীমংসনত্থং অটৰিমগ্গং অভিরুহি. মগ্গং অভিরুহনট্ঠানতো পট্ঠায দেৰসঙ্ঘো যোজনে যোজনে ঠানে নগরং মাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰসনত্থায ৰিহারে পটিযাদেসি. দেৰপুত্তা রঞ্ঞা পেসিতকম্মকারা ৰিয হুত্ৰা যাগুখজ্জকাদীনি গহেত্ৰা ‘‘কহং অয্যো ¶ সীৰলি, কহং অয্যো সীৰলী’’তি পুচ্ছন্তা গচ্ছন্তি. থেরো তং সক্কারসম্মানং গণ্হাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গচ্ছতি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পরিভুঞ্জি.
ইমিনাৰ নিযামেন সত্থা সক্কারসম্মানং অনুভৰন্তো দেৰসিকং যোজনপরমং গন্ত্ৰা তিংসযোজনিকং কন্তারং অতিক্কম্ম খদিরৰনিযত্থেরস্স সভাগট্ঠানং পত্তো. থেরো সত্থু আগমনং ঞত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পহোনকৰিহারে দসবলস্স গন্ধকুটিং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীনি চ ইদ্ধিযা মাপেত্ৰা তথাগতস্স পচ্চুগ্গমনং ¶ গতো. সত্থা অলঙ্কতপটিযত্তেন মগ্গেন ৰিহারং পাৰিসি. অথ তথাগতে গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে ভিক্খূ ৰস্সগ্গেন পত্তসেনাসনানি পৰিসিংসু. দেৰতা ‘‘অকালো আহারস্সা’’তি অট্ঠৰিধং পানকং আহরিংসু. সত্থা সঙ্ঘেন সদ্ধিং পানকং পিৰি. ইমিনাৰ নিযামেন তথাগতস্স সক্কারসম্মানং অনুভৰন্তস্সেৰ অদ্ধমাসো অতিক্কন্তো.
অথেকচ্চে উক্কণ্ঠিতভিক্খূ একস্মিং ঠানে নিসীদিত্ৰা কথং উপ্পাদযিংসু ‘‘সত্থা দসবলো ‘ময্হং অগ্গসাৰকস্স কনিট্ঠভাতা’তি ৰত্ৰা এৰরূপং নৰকম্মিকভিক্খুং পস্সিতুং আগতো, ইমস্স ৰিহারস্স সন্তিকে জেতৰনমহাৰিহারো ৰা ৰেল়ুৰনৰিহারাদযো ৰা কিং করিস্সন্তি. অযম্পি ভিক্খু এৰরূপস্স নৰকম্মস্স কারকো, কিং নাম সমণধম্মং করিস্সতী’’তি? অথ সত্থা চিন্তেসি – ‘‘মযি চিরং ৰসন্তে ইদং ঠানং আকিণ্ণং ভৰিস্সতি, আরঞ্ঞকা ভিক্খূ নাম পৰিৰেকত্থিকা হোন্তি, রেৰতস্স অফাসুৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি ততো রেৰতস্স দিৰাট্ঠানং গতো. থেরো এককোৰ চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায পাসাণফলকে নিসিন্নো সত্থারং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দি.
অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘রেৰত, ইমং ৰাল়মিগট্ঠানং ¶ , চণ্ডানং হত্থিঅস্সাদীনং সদ্দং সুত্ৰা কিন্তি করোসী’’তি? তেসং মে, ভন্তে, সদ্দং সুণতো অরঞ্ঞরতি নাম উপ্পজ্জতীতি. সত্থা ¶ তস্মিং ঠানে রেৰতত্থেরস্স পঞ্চহি গাথাসতেহি অরঞ্ঞে নিৰাসানিসংসং নাম কথেত্ৰা পুনদিৰসে অৰিদূরে ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা রেৰতত্থেরং নিৰত্তেত্ৰা যেহি ভিক্খূহি থেরস্স অৰণ্ণো কথিতো, তেসং কত্তরযট্ঠিউপাহনাতেলনাল়িছত্তানং পমুস্সনভাৰং অকাসি. তে অত্তনো পরিক্খারত্থায নিৰত্তা আগতমগ্গেনেৰ গচ্ছন্তাপি তং ঠানং সল্লক্খেতুং ন সক্কোন্তি. পঠমং হি তে অলঙ্কতপটিযত্তেন মগ্গেন গন্ত্ৰা তংদিৰসং পন ৰিসমমগ্গেন গচ্ছন্তা তস্মিং তস্মিং ঠানে উক্কুটিকং নিসীদন্তি, জাণুকেন গচ্ছন্তি. তে গুম্বে চ গচ্ছে চ কণ্টকে চ মদ্দন্তা অত্তনো ৰসিতসভাগট্ঠানং গন্ত্ৰা তস্মিং তস্মিং খদিরখাণুকে অত্তনো ছত্তং সঞ্জানন্তি, উপাহনং কত্তরযট্ঠিং তেলনাল়িং সঞ্জানন্তি. তে তস্মিং সমযে ‘‘ইদ্ধিমা ¶ অযং ভিক্খূ’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পরিক্খারে আদায ‘‘দসবলস্স পটিযত্তসক্কারো নাম এৰরূপো হোতী’’তি ৰদন্তা আগমংসু.
পুরতো গতভিক্খূ, ৰিসাখা উপাসিকা, অত্তনো গেহে নিসিন্নকালে পুচ্ছতি – ‘‘মনাপং নু খো, ভন্তে, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি? মনাপং উপাসিকে নন্দনৰনচিত্তলতাদিপটিভাগং তং সেনাসনন্তি. অথ নেসং সব্বপচ্ছতো আগতভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘মনাপং, অয্যা, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. মা পুচ্ছ উপাসিকে, কথেতুং অযুত্তট্ঠানমেতং, উজ্জঙ্গলং সক্খরপাসাণৰিসমং খদিরৰনং এতং, তত্থ সো ভিক্খু ৰিহরতীতি. ৰিসাখা, পুরিমানঞ্চ পচ্ছিমানঞ্চ ভিক্খূনং কথং ¶ সুত্ৰা ‘‘কেসং নু খো কথা সচ্চা’’তি পচ্ছাভত্তে গন্ধমালং আদায দসবলস্স উপট্ঠানং গন্ত্ৰা, ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং একচ্চে, অয্যা, ৰণ্ণেন্তি, একচ্চে নিন্দন্তি, কিং নামেতং, ভন্তে’’তি? ৰিসাখে রমণীযং ৰা হোতু মা ৰা, যস্মিং ঠানে অরিযানং চিত্তং রমতি, তদেৰ ঠানং রমণীযং নামাতি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, নিন্নে ৰা যদি ৰা থলে;
যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যক’’ন্তি. (ধ. প. ৯৮; সং. নি. ১.২৬১);
অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনমহাৰিহারে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং আরঞ্ঞকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
কঙ্খারেৰতত্থেরৰত্থু
২০৪. ছট্ঠে ¶ ঝাযীনন্তি ঝানলাভীনং ঝানাভিরতানং. সো কির থেরো যা ঝানসমাপত্তিযো দসবলো সমাপজ্জতি, ততো অপ্পতরং ঠপেত্ৰা বহুতরা সমাপজ্জতি. তস্মা ঝাযীনং অগ্গো নাম জাতো. কঙ্খাযনভাৰেন কঙ্খারেৰতোতি ৰুচ্চতি. কঙ্খা নাম কুক্কুচ্চং, কুক্কুচ্চকোতি অত্থো. কিং পন অঞ্ঞে কুক্কুচ্চকা নত্থীতি? অত্থি, অযং পন থেরো কপ্পিযেপি কুক্কুচ্চং উপ্পাদেসি. তেনস্স কুক্কুচ্চকতা অতিপাকটা জাতাতি কঙ্খারেৰতোত্ৰেৰ সঙ্খং গতো.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পুরিমনযেনেৰ মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং ¶ সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ঝানাভিরতানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দেসনাৰসানে সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং মহাসক্কারং কত্ৰা ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভন্তে, অহং ইমিনা অধিকারকম্মেন ন ¶ অঞ্ঞং সম্পত্তিং পত্থেমি, যথা পন সো তুম্হেহি ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খু ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপিতো, এৰং অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ঝাযীনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স সাসনে ত্ৰং ঝাযীনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
সো যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে সাৰত্থিনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো পচ্ছাভত্তং ধম্মস্সৰনত্থং গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো দসবলস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সদ্ধং পটিলভিত্ৰা পব্বজিতো উপসম্পদং লভিত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ঝানপরিকম্মং করোন্তো ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানমেৰ পাদকং কত্ৰা অরহত্তফলং পাপুণি. সো দসবলেন সমাপজ্জিতব্বসমাপত্তীনং অপ্পতরা ঠপেত্ৰা বহুতরা সমাপজ্জন্তো অহোরত্তং ঝানেসু চিণ্ণৰসী অহোসি. অথ নং অপরভাগে সত্থা ইমং গুণং গহেত্ৰা ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. ‘‘অকপ্পিযো, আৰুসো গুল়ো, অকপ্পিযা মুগ্গা’’তি (মহাৰ. ২৭২) এৰং পন কপ্পিযেস্ৰেৰ ৰত্থূসু ¶ কুক্কুচ্চস্স উপ্পাদিততায কুক্কুচ্চসঙ্খাতায কঙ্খায ভাৰেন কঙ্খারেৰতোতি সঙ্খং গতোতি.
সোণকোল়িৰিসত্থেরৰত্থু
২০৫. সত্তমে আরদ্ধৰীরিযানন্তি পগ্গহিতৰীরিযানং পরিপুণ্ণৰীরিযানং. সোণো কোল়িৰিসোতি সোণোতি তস্স নামং, কোল়িৰিসোতি গোত্তং. কোটিৰেস্সোতি ৰা অত্থো, ইস্সরিযেন কোটিপ্পত্তস্স ৰেস্সকুলস্স দারকোতি অধিপ্পাযো. যস্মা পন অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং ¶ ৰীরিযং নাম ৰড্ঢেতব্বং হোতি, থেরস্স পন হাপেতব্বমেৰ অহোসি. তস্মা এস আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গো নাম জাতো.
তস্স ¶ পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি, সিরিৰড্ঢকুমারোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো পুরিমনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দেসনাপরিযোসানে দসবলং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ ব্যাকরিত্ৰা ৰিহারং গতো.
সোপি সিরিৰড্ঢসেট্ঠি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা ইমস্মিং কপ্পে পরিনিব্বুতে কস্সপদসবলে অনুপ্পন্নে অম্হাকং ভগৰতি বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. সো অত্তনো সহাযকেহি সদ্ধিং গঙ্গাযং কীল়তি. তস্মিং সমযে একো জিণ্ণচীৰরিকো পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘বারাণসিং উপনিস্সায গঙ্গাতীরে পণ্ণসালং কত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছিস্সামী’’তি উদকেন সমুপব্যূল়্হে দণ্ডকে চ ৰল্লিযো চ সংকড্ঢতি. অযং কুমারো সহাযকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা ঠিতো, ‘‘ভন্তে, কিং করোথা’’তি পুচ্ছি. কুমার উপকট্ঠে অন্তোৰস্সে পব্বজিতানং ৰসনট্ঠানং নাম লদ্ধুং ৰট্টতীতি. ‘‘ভন্তে, অজ্জেৰ একদিৰসং অয্যো যথা তথা আগমেতু, অহং স্ৰে অয্যস্স ৰসনট্ঠানং করিস্সামী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘তস্সেৰ কুমারস্স সঙ্গহং করিস্সামী’’তি আগতত্তা অধিৰাসেসি. সো তস্স অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা গতো পুনদিৰসে সক্কারসম্মানং ¶ সজ্জেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স ¶ আগমনং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. পচ্চেকবুদ্ধোপি ‘‘কহং নু খো অজ্জ ভিক্খাচারং লভিস্সামী’’তি আৰজ্জেন্তো ঞত্ৰা তস্সেৰ গেহদ্ৰারং অগমাসি.
কুমারো পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা সম্পিযাযমানো পত্তং আদায ভিক্খং দত্ৰা ‘‘ইমং অন্তোৰস্সং ময্হং গেহদ্ৰারমেৰ আগচ্ছথ, ভন্তে’’তি পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পক্কন্তে অত্তনো সহাযকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা একদিৰসেনেৰ পচ্চেকবুদ্ধস্স ৰসনপণ্ণসালঞ্চ চঙ্কমনঞ্চ রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি চ কারাপেত্ৰা অদাসি. তস্সেৰ পণ্ণসালং পৰিসনৰেলায ¶ হরিতূপলিত্তায ভূমিযা ‘‘পাদেসু কললং মা লগ্গী’’তি অত্তনো পারুপনং সতসহস্সগ্ঘনকং রত্তকম্বলং ভূমত্থরণং সন্থরিত্ৰা কম্বলস্স ৰণ্ণেন সদ্ধিং পচ্চেকবুদ্ধস্স সরীরপ্পভং একসদিসং দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নো হুত্ৰা আহ – ‘‘যথা তুম্হেহি অক্কন্তকালতো পট্ঠায ইমস্স কম্বলস্স অতিৰিয পভা ৰিরোচতি, এৰমেৰ ময্হম্পি নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে হত্থপাদানং ৰণ্ণো বন্ধুজীৰকপুপ্ফৰণ্ণো হোতু, সতক্খত্তুং ৰিহতকপ্পাসপটলফস্সসদিসোৰ ফস্সো হোতূ’’তি. সো তেমাসং পচ্চেকবুদ্ধং উপট্ঠহিত্ৰা পৰারিতকালে তিচীৰরং অদাসি. পচ্চেকবুদ্ধো পরিপুণ্ণপত্তচীৰরো গন্ধমাদনমেৰ গতো.
সোপি কুলপুত্তো দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং ভগৰতো কালে কাল়চম্পানগরে উপসেট্ঠিস্স ঘরে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স পটিসন্ধিগ্গহণকালতো পট্ঠায সেট্ঠিকুলং অনেকানি ¶ পণ্ণাকারসহস্সানি আগচ্ছন্তি. জাতদিৰসে চ সকলনগরং একসক্কারসম্মানং অহোসি. অথস্স নামগ্গহণদিৰসে মাতাপিতরো ‘‘অম্হাকং পুত্তো অত্তনো নামং গণ্হিত্ৰাৰ আগতো, রত্তসুৰণ্ণরসপরিসিত্তা ৰিযস্স সরীরচ্ছৰী’’তি সোণকুমারোত্ৰেৰস্স নামং অকংসু.
অথস্স সট্ঠি ধাতিযো উপনেত্ৰা দেৰকুমারং ৰিয নং সুখেন ৰড্ঢেসুং. তস্স এৰরূপং আহারৰিধানং অহোসি – সট্ঠিকরীসমত্তং ঠানং কসিত্ৰা তিৰিধেন উদকেন পোসেন্তি. কেদারে পৰিসন্তীসু উদকমাতিকাসু খীরোদকস্স চ গন্ধোদকস্স চ অনেকানি চাটিসহস্সানি আসিঞ্চন্তি. সালিসীসানং খীরগ্গহণকালে সুকাদীনং পাণানং উচ্ছিট্ঠকরণনিৰারণত্থং ৰীহিগব্ভানং সুখুমালভাৰত্থঞ্চ পরিযন্তপরিক্খেপে চ অন্তরন্তরা চ থম্ভে নিখনিত্ৰা উপরি দণ্ডকে দত্ৰা কিলঞ্জেহি ছাদেত্ৰা সমন্তা সাণিযা পরিক্খিপিত্ৰা সব্বপরিযন্তে আরক্খং গণ্হন্তি. সস্সে নিপ্ফন্নে কোট্ঠে চতুজাতিগন্ধেহি পরিভণ্ডং কত্ৰা উপরি উত্তমগন্ধেহি পরিভাৰেন্তি ¶ . অনেকসহস্সপুরিসা খেত্তং ওরুয্হ সালিসীসানি ৰণ্টেসু ছিন্দিত্ৰা মুট্ঠিমুট্ঠিযো কত্ৰা রজ্জুকেহি বন্ধিত্ৰা সুক্খাপেন্তি. ততো কোট্ঠকস্স হেট্ঠিমতলে গন্ধে সন্থরিত্ৰা উপরি সালিসীসানি সন্থরন্তি. এৰং একন্তরিকং কত্ৰা সন্থরন্তা কোট্ঠকং পূরেত্ৰা দ্ৰারং পিদহন্তি ¶ , তিৰস্সসম্পত্তকালে কোট্ঠকং ৰিৰরন্তি. ৰিৰটকালে সকলনগরং সুগন্ধগন্ধিকং হোতি. সালিম্হি পহতে ধুত্তা থুসে কিণিত্ৰা গণ্হন্তি, কুণ্ডকং পন চূল়ুপট্ঠাকা লভন্তি. মুসলঘট্টিতকে সালিতণ্ডুলে ৰিচিনিত্ৰা গণ্হন্তি ¶ . তে সুৰণ্ণহীরকপচ্ছিযং পক্খিপিত্ৰা সতকালং পরিস্সাৰেত্ৰা গহিতে পক্কুথিতজাতিরসে একৰারং পক্খিপিত্ৰা উদ্ধরন্তি, পমুখট্ঠানং সুমনপুপ্ফসদিসং হোতি. তং ভোজনং সুৰণ্ণসরকে পক্খিপিত্ৰা পক্কুথিতঅপ্পোদকমধুপাযাসপূরিতস্স রজতথালস্স উপরি কত্ৰা আদায গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স পুরতো ঠপেন্তি.
সো অত্তনো যাপনমত্তং ভুঞ্জিত্ৰা গন্ধৰাসিতেন উদকেন মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থপাদে ধোৰতি. অথস্স ধোতহত্থপাদস্স নানপ্পকারং মুখৰাসং উপনেন্তি. তস্স অক্কমনট্ঠানে ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণং অত্থরন্তি. হত্থপাদতলানিস্স বন্ধুজীৰকপুপ্ফৰণ্ণানি হোন্তি, সতকালৰিহতকপ্পাসস্স ৰিয ফস্সো, পাদতলেসু মণিকুণ্ডলাৰত্তৰণ্ণানি লোমানি জাযিংসু. সো কস্সচিদেৰ কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘আজানাহি ভূমিং অক্কমিস্সামী’’তি ৰদতি. তস্স ৰযপ্পত্তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকে তযো পাসাদে কারেত্ৰা নাটকানি চ উপট্ঠাপেসুং. সো মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তো দেৰো মঞ্ঞে পটিৰসতি.
অথ অম্হাকং সত্থরি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তে পাদলোমদস্সনত্থং রঞ্ঞা মাগধেন পক্কোসাপেত্ৰা অসীতিযা গামিযসহস্সেহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং পহিতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো সত্থারং পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভগৰা ‘‘অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহী’’তি পুচ্ছিত্ৰা অননুঞ্ঞাতভাৰং সুত্ৰা ‘‘ন খো, সোণ, তথাগতা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং পব্বাজেন্তী’’তি পটিক্খিপি. সো ‘‘সাধু ভগৰা’’তি তথাগতস্স ৰচনং সিরসা ¶ সম্পটিচ্ছিত্ৰা মাতাপিতূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা অনুজানাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগম্ম অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সন্তিকে পব্বজি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (মহাৰ. ২৪৩) আগতমেৰ.
তস্স পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা রাজগহে ৰিহরন্তস্স সম্বহুলা ঞাতিসালোহিতা ¶ চ সন্দিট্ঠসম্ভত্তা চ সক্কারসম্মানং আহরন্তি, রূপনিপ্ফত্তিযা ¶ ৰণ্ণং কথেন্তি, অঞ্ঞেপি জনা পস্সিতুং আগচ্ছন্তি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘মম সন্তিকং বহূ জনা আগচ্ছন্তি, কম্মট্ঠানে ৰা ৰিপস্সনায ৰা কম্মং কাতুং কথং সক্খিস্সামি, যংনূনাহং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সীতৰনসুসানং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করেয্যং. তত্র হি সুসানন্তি জিগুচ্ছিত্ৰা বহূ জনা নাগমিস্সন্তি, এৰংসন্তে মম কিচ্চং মত্থকং পাপুণিস্সতী’’তি সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সীতৰনং গন্ত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরভি. সো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং সরীরং পরমসুখুমালং, ন খো পন সক্কা সুখেনেৰ সুখং পাপুণিতুং, কাযং কিলমেত্ৰাপি সমণধম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ততো ঠানচঙ্কমমেৰ অধিট্ঠায পধানমকাসি. তস্স সুখুমালানং পাদতলানং অন্তন্তেহি ফোটা উট্ঠায ভিজ্জিংসু, চঙ্কমো একলোহিতোৰ অহোসি. পাদেসু অৰহন্তেসু জণ্ণুকেহিপি হত্থেহিপি ৰাযমিত্ৰা চঙ্কমতি. এৰং ৰীরিযং দল়্হং করোন্তোপি ওভাসমত্তম্পি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি – ‘‘সচে অঞ্ঞোপি আরদ্ধৰীরিযো ভৰেয্য, মাদিসোৰ ভৰেয্য. অহং খো পন এৰং ৰাযমন্তোপি মগ্গং ৰা ফলং ৰা উপ্পাদেতুং ন সক্কোমি, অদ্ধা নেৰাহং উগ্ঘটিতঞ্ঞূ, ন ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ, ন নেয্যো, পদপরমেন মযা ভৰিতব্বং. কিং মে পব্বজ্জায, হীনাযাৰত্তিত্ৰা ¶ ভোগে চ ভুঞ্জিস্সামি পুঞ্ঞানি চ করিস্সামী’’তি.
তস্মিং সমযে সত্থা থেরস্স ৰিতক্কং ঞত্ৰা সাযন্হসমযে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তত্থ গন্ত্ৰা লোহিতেন ফুট্ঠং চঙ্কমং দিস্ৰা থেরং ৰীণোৰাদেন (মহাৰ. ২৪৩) ওৰদিত্ৰা ৰীরিযসমথযোজনত্থায তস্স কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা গিজ্ঝকূটমেৰ গতো. সোণত্থেরোপি দসবলস্স সম্মুখা ওৰাদং লভিত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তে পতিট্ঠাসি. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো থেরং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
সোণকুটিকণ্ণত্থেরৰত্থু
২০৬. অট্ঠমে কল্যাণৰাক্করণানন্তি ৰাক্করণং ৰুচ্চতি ৰচনকিরিযা, মধুরৰচনানন্তি অত্থো. অযঞ্হি থেরো দসবলেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযা তথাগতস্স ¶ মধুরেন সরেন ধম্মকথং কথেসি. অথস্স সত্থা সাধুকারং অদাসি. তস্মা সো কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গো ¶ নাম জাতো. সোণোতি তস্স নামং, কোটিঅগ্ঘনকং পন কণ্ণপিল়ন্ধনং ধারেসি. তস্মা কুটিকণ্ণোতি ৰুচ্চতি, কোটিকণ্ণোতি অত্থো.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পুরিমনযেনেৰ মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা সত্থু ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা দসবলং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যং ভিক্খুং তুম্হে ইতো ¶ সত্তদিৰসমত্থকে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপযিত্থ, অহম্পি ইমস্স অধিকারকম্মস্স ফলেন অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে তথারূপো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স সাসনে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
সোপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো অম্হাকং দসবলস্স উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ দেৰলোকা চৰিত্ৰা কাল়িযা নাম কুররঘরিকায উপাসিকায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. সা পরিপক্কে গব্ভে রাজগহনগরে অত্তনো কুলনিৰেসনং আগতা.
তস্মিং সমযে অম্হাকং সত্থা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো ইসিপতনে ধম্মচক্কং পৰত্তেসি. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিংসু. তত্থ একো অট্ঠৰীসতিযা যক্খসেনাপতীনং অব্ভন্তরে সাতাগিরো নাম যক্খো দসবলস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায চিন্তেসি – ‘‘কিং নু খো অযং এৰং মধুরধম্মকথা মম সহাযেন হেমৰতেন সুতা ন সুতা’’তি? সো দেৰসঙ্ঘস্স অন্তরে ওলোকেন্তো তং অপস্সিত্ৰা ‘‘অদ্ধা মম সহাযো তিণ্ণং রতনানং উপ্পন্নভাৰং ন জানাতি, গচ্ছামি দসবলস্স চেৰ ৰণ্ণং কথেস্সামি, পটিৰিদ্ধধম্মঞ্চ আরোচেস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং রাজগহমত্থকেন তস্স সন্তিকং পাযাসি.
হেমৰতোপি ¶ তিযোজনসহস্সং হিমৰন্তং অকালপুপ্ফিতং দিস্ৰা ‘‘মম সহাযেন সাতাগিরেন সদ্ধিং হিমৰন্তকীল়িতং কীল়িস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং রাজগহমত্থকেনেৰ ¶ পাযাসি. তেসং দ্ৰিন্নম্পি অগ্গবলকাযা কুলঘরিকায কাল়িউপাসিকায নিৰেসনমত্থকে সমাগন্ত্ৰা ‘‘তুম্হে কস্স পরিসা, মযং সাতাগিরস্স. তুম্হে কস্স পরিসা, মযং হেমৰতস্সা’’তি আহংসু. তে হট্ঠতুট্ঠাৰ গন্ত্ৰা তেসং যক্খসেনাপতীনং আরোচযিংসু. তেপি তংখণঞ্ঞেৰ ¶ উপাসিকায নিৰেসনমত্থকে সমাগচ্ছিংসু. সাতাগিরো হেমৰতং আহ – ‘‘কহং, সম্ম, গচ্ছসী’’তি? তৰ সন্তিকং সম্মাতি. কিংকারণাতি? হিমৰন্তং পুপ্ফিতং দিস্ৰা তযা সদ্ধিং তত্থ কীল়িস্সামীতি. ত্ৰং পন, সম্ম, কহং গচ্ছসীতি? তৰ সন্তিকং, সম্মাতি. কিংকারণাতি? ত্ৰং হিমৰন্তস্স কেন পুপ্ফিতভাৰং জানাসীতি? ন জানামি, সম্মাতি. সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তো সিদ্ধত্থকুমারো দসসহস্সিলোকধাতুং কম্পেত্ৰা পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানং মজ্ঝে অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেসি. তস্স পৰত্তিতভাৰং ন জানাসীতি? ন জানামি, সম্মাতি. ত্ৰং এত্তকমেৰ ঠানং পুপ্ফিতন্তি অঞ্ঞাসি, তস্স পন পুরিসস্স সক্কারত্থায সকলদসসহস্সচক্কৰাল়ং একমালাগুল়সদিসং অজ্জ জাতং সম্মাতি. মালা তাৰ পুপ্ফন্তু, তযা সো সত্থা অক্খীনি পূরেত্ৰা দিট্ঠোতি. আম, সম্ম, সত্থা চ মে দিট্ঠো, ধম্মো চ সুতো, অমতঞ্চ পীতং. অহং ‘‘এতং অমতধম্মং তম্পি জানাপেস্সামী’’তি তৰ সন্তিকং আগতোস্মি, সম্মাতি. তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং কথেন্তানংযেৰ উপাসিকা সিরিসযনতো উট্ঠায নিসিন্না তং কথাসল্লাপং সুত্ৰা সদ্দে নিমিত্তং গণ্হি. ‘‘অযং সদ্দো উদ্ধং, ন হেট্ঠা, অমনুস্সভাসিতো, নো মনুস্সভাসিতো’’তি সল্লক্খেত্ৰা ওহিতসোতা পগ্গহিতমানসা হুত্ৰা নিসীদি. ততো –
‘‘অজ্জ পন্নরসো উপোসথো (ইতি সাতাগিরো যক্খো),
দিব্বা রত্তি উপট্ঠিতা;
অনোমনামং সত্থারং,
হন্দ পস্সাম গোতম’’ন্তি. (সু. নি. ১৫৩) –
এৰং ¶ সাতাগিরেন ৰুত্তে –
‘‘কচ্চি মনো সুপণিহিতো (ইতি হেমৰতো যক্খো),
সব্বভূতেসু তাদিনো;
কচ্চি ¶ ইট্ঠে অনিট্ঠে চ,
সঙ্কপ্পস্স ৰসীকতা’’তি. (সু. নি. ১৫৪);
এৰং ¶ হেমৰতো সত্থু কাযসমাচারঞ্চ আজীৰঞ্চ মনোসমাচারঞ্চ পুচ্ছি. পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং সাতাগিরো ৰিস্সজ্জেসি. এৰং সত্থু সরীরৰণ্ণগুণৰণ্ণকথনৰসেন হেমৰতসুত্তন্তে নিট্ঠিতে হেমৰতো সহাযকস্স ধম্মদেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.
অথ, কাল়ী উপাসিকা, পরস্স ধম্মে দেসীযমানে তথাগতং অদিট্ঠপুব্বাৰ হুত্ৰা অনুস্সৰপ্পসাদং উপ্পাদেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতং ভোজনং ভুঞ্জমানা ৰিয সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সা সব্বমাতুগামানং অন্তরে পঠমকসোতাপন্না সব্বজেট্ঠিকা অহোসি. তস্সা সহ সোতাপত্তিভাৰেন তমেৰ রত্তিং গব্ভৰুট্ঠানং জাতং, পটিলদ্ধদারকস্স নামগ্গহণদিৰসে সোণোতি নামং অকাসি. সা যথারুচিযা কুলগেহে ৰসিত্ৰা কুলঘরমেৰ অগমাসি.
তস্মিং সমযে মহাকচ্চানত্থেরো তং নগরং উপনিস্সায উপৰত্তে পব্বতে পটিৰসতি. উপাসিকা থেরং উপট্ঠাতি. থেরো নিবদ্ধং তস্সা নিৰেসনং গচ্ছতি. সোণদারকোপি নিবদ্ধং থেরস্স সন্তিকে ৰিচরন্তো ৰিস্সাসিকো অহোসি. সো অপরেন সমযেন থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. থেরো তং উপসম্পাদেতুকামো তীণি ৰস্সানি গণং পরিযেসিত্ৰা উপসম্পাদেসি. সো উপসম্পন্নো কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা থেরস্সেৰ সন্তিকে সুত্তনিপাতং উগ্গণ্হিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা সত্থারং পস্সিতুকামো হুত্ৰা উপজ্ঝাযং আপুচ্ছি. থেরো আহ – ‘‘সোণ, তযি গতে সত্থা তং একগন্ধকুটিযং ৰসাপেত্ৰা ধম্মং অজ্ঝেসিস্সতি, ত্ৰং ধম্মং কথেস্সসি. সত্থা তৰ ধম্মকথায পসীদিত্ৰা তুয্হং ৰরং দস্সতি. ত্ৰং ৰরং গণ্হন্তো ইমঞ্চ ইমঞ্চ গণ্হাহি, মম ৰচনেন দসবলস্স পাদে ৰন্দাহী’’তি. সো উপজ্ঝাযেন অনুঞ্ঞাতো ¶ মাতুউপাসিকায গেহং গন্ত্ৰা আরোচেসি. সাপি ‘‘সাধু ¶ , তাত, ত্ৰং দসবলং পস্সিতুং গচ্ছন্তো ইমং কম্বলং আহরিত্ৰা সত্থু ৰসনগন্ধকুটিযা ভূমত্থরণং কত্ৰা অত্থরাহী’’তি কম্বলং অদাসি. সোণত্থেরো তং আদায সেনাসনং সংসামেত্ৰা অনুপুব্বেন সত্থু ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা দসবলস্স বুদ্ধাসনে নিসিন্নৰেলাযমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, ইমস্স ভিক্খুস্স ¶ সেনাসনং জানাহী’’তি. থেরো সত্থু অধিপ্পাযং ঞত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযংযেৰ ভূমত্থরণং উস্সারেন্তো ৰিয অত্থরি.
অথ খো ভগৰা বহুদেৰরত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি, আযস্মাপি খো সোণো বহুদেৰরত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি. সত্থা পচ্ছিমযামে সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা পচ্চূসসমযে ৰুট্ঠায নিসীদিত্ৰা ‘‘এত্তকেন কালেন সোণস্স কাযদরথো পটিপ্পস্সদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা আযস্মন্তং সোণং অজ্ঝেসি – ‘‘পটিভাতু তং ভিক্খু ধম্মো ভাসিতু’’ন্তি. সোণত্থেরো মধুরস্সরেন একব্যঞ্জনম্পি অৰিনাসেন্তো অট্ঠকৰগ্গিযানি সুত্তানি (সু. নি. ৭৭২ আদযো) অভাসি. কথাপরিযোসানে ভগৰা সাধুকারং দত্ৰা ‘‘সুগ্গহিতো তে ভিক্খু ধম্মো, মযা দেসিতকালে চ অজ্জ চ একসদিসাৰ দেসনা, কিঞ্চি ঊনং ৰা অধিকং ৰা নত্থী’’তি পসন্নভাৰং পকাসেসি. সোণত্থেরোপি ‘‘অযং ওকাসো’’তি সল্লক্খেত্ৰা উপজ্ঝাযস্স ৰচনেন দসবলং ৰন্দিত্ৰা ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদং আদিং কত্ৰা সব্বে ৰরে যাচি, সত্থা অদাসি. পুন থেরো মাতুউপাসিকায ৰচনেন ৰন্দিত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, উপাসিকায তুম্হাকং ৰসনগন্ধকুটিযং ভূমত্থরণত্থং কম্বলো ¶ পহিতো’’তি কম্বলং দত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন থেরস্স পব্বজ্জং আদিং কত্ৰা সব্বং সুত্তে আগতমেৰ.
ইতি থেরো সত্থু সন্তিকা অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. পুনদিৰসে মাতুউপাসিকায নিৰেসনদ্ৰারং গন্ত্ৰা ভিক্খায অট্ঠাসি. উপাসিকা ‘‘পুত্তো কির মে দ্ৰারে ঠিতো’’তি সুত্ৰা ৰেগেন আগন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা ¶ অন্তোনিৰেসনে নিসীদাপেত্ৰা ভোজনং অদাসি. অথ নং ভত্তকিচ্চপরিযোসানে আহ – ‘‘দিট্ঠো তে, তাত, দসবলো’’তি? আম উপাসিকেতি. ৰন্দিতো তে মম ৰচনেনাতি? আম ৰন্দিতো, সোপি চ মে কম্বলো তথাগতস্স ৰসনট্ঠানে ভূমত্থরণং কত্ৰা অত্থতোতি. কিং, তাত, তযা কির সত্থু ধম্মকথা কথিতা, সত্থারা চ তে সাধুকারো দিন্নোতি? তযা কথং ঞাতং উপাসিকেতি? তাত, ময্হং গেহে অধিৰত্থা দেৰতা দসবলেন তুয্হং সাধুকারং দিন্নদিৰসে ‘‘সকলদসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰতা সাধুকারং অদংসূ’’তি আহ – তাত, তযা কথিতধম্মকথং বুদ্ধানং কথিতনিযামেনেৰ ময্হম্পি কথেতুং পচ্চাসীসামীতি. থেরো মাতু কথং সম্পটিচ্ছি. সা তস্স অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা দ্ৰারে মণ্ডপং কারেত্ৰা দসবলস্স কথিতনিযামেনেৰ অত্তনো ধম্মকথং ¶ কথাপেসীতি ৰত্থু এত্থ সমুট্ঠিতং. সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
সীৰলিত্থেরৰত্থু
২০৭. নৰমে ¶ লাভীনং যদিদং সীৰলীতি ঠপেত্ৰা তথাগতং লাভীনং ভিক্খূনং সীৰলিত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং লাভীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ‘‘ভগৰা অহম্পি ইমিনা অধিকারকম্মেন অঞ্ঞং সম্পত্তিং ন পত্থেমি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অহম্পি তুম্হেহি সো এতদগ্গে ঠপিতভিক্খু ৰিয লাভীনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অযং তে পত্থনা অনাগতে গোতমস্স বুদ্ধস্স সাসনে সমিজ্ঝিস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ৰিপস্সীবুদ্ধকালে বন্ধুমতীনগরতো অৰিদূরে একস্মিং গামে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্মিং সমযে বন্ধুমতীনগরৰাসিনো রঞ্ঞা সদ্ধিং সাকচ্ছিত্ৰা সাকচ্ছিত্ৰা দসবলস্স ¶ দানং দেন্তি. তে একদিৰসং সব্বেৰ একতো হুত্ৰা দানং দেন্তা ‘‘কিং নু খো অম্হাকং দানমুখে নত্থী’’তি মধুঞ্চ গুল়দধিঞ্চ ন অদ্দসংসু. তে ‘‘যতো কুতোচি আহরিস্সামা’’তি জনপদতো নগরং পৰিসনমগ্গে পুরিসং ঠপেসুং. তদা এস কুলপুত্তো অত্তনো গামতো গুল়দধিৰারকং গহেত্ৰা ‘‘কিঞ্চিদেৰ আহরিস্সামী’’তি নগরং গচ্ছন্তো মুখং ধোৰিত্ৰা ‘‘ধোতহত্থপাদো পৰিসিস্সামী’’তি ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো নঙ্গলসীসমত্তং নিম্মক্খিকং দণ্ডকমধুং দিস্ৰা ‘‘পুঞ্ঞেন মে ইদং উপ্পন্ন’’ন্তি গহেত্ৰা নগরং পৰিসতি. নাগরেহি ঠপিতপুরিসো তং দিস্ৰা, ‘‘ভো পুরিস, কস্সিমং আহরসী’’তি ¶ পুচ্ছি. ন কস্সচি সামি, ৰিক্কিণিতুং পন মে ইদং আনীতন্তি. তেন হি, ভো পুরিস, ইমং কহাপণং গহেত্ৰা এতং মধুঞ্চ গুল়দধিঞ্চ দেহীতি.
সো চিন্তেসি – ‘‘ইদং ন বহুমূলং, অযঞ্চ একপ্পহারেনেৰ বহুং দেতি, ৰীমংসিতুং ৰট্টতী’’তি ¶ . ততো নং ‘‘নাহং এককহাপণেন দেমী’’তি আহ. যদি এৰং, দ্ৰে গহেত্ৰা দেহীতি. দ্ৰীহিপি ন দেমীতি. এতেনুপাযেন ৰড্ঢন্তং ৰড্ঢন্তং সহস্সং পাপুণি. সো চিন্তেসি – ‘‘অতিঅঞ্ছিতুং ন ৰট্টতি, হোতু তাৰ, ইমস্স কত্তব্বকিচ্চং পুচ্ছিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘ইদং ন বহুঅগ্ঘনকং, ত্ৰঞ্চ বহুং দেসি, কেন কম্মেন ইদং গণ্হাসী’’তি? ইধ, ভো, নগরৰাসিনো রঞ্ঞা সদ্ধিং পটিৰিরুজ্ঝিত্ৰা ৰিপস্সীদসবলস্স দানং দেন্তা ইদং দ্ৰযং দানমুখে অপস্সন্তা পরিযেসন্তি. সচে ইদং দ্ৰযং ন লভিস্সন্তি, নাগরানং পরাজযো ভৰিস্সতি. তস্মা সহস্সং দত্ৰা গণ্হামীতি. কিং পনেতং নাগরানমেৰ ৰট্টতি, ন অঞ্ঞেসং দাতুং ৰট্টতীতি? যস্স কস্সচি দাতুং অৰারিতমেতন্তি. অত্থি পন তে কোচি নাগরানং দানে একদিৰসং সহস্সং দাতাতি? নত্থি সম্মাতি. ইমেসং পন দ্ৰিন্নং সহস্সগ্ঘনকভাৰং জানাসীতি? আম জানামীতি. তেন হি গচ্ছ, নাগরানং আচিক্খ – ‘‘একো পুরিসো ইমানি দ্ৰে মূলেন ন দেতি, সহত্থেনেৰ দাতুকামো, তুম্হে ইমেসং দ্ৰিন্নং কারণা নিরুস্সুক্কা হোথা’’তি. ত্ৰং পন মে ইমস্মিং দানমুখে জেট্ঠকভাৰস্স কাযসক্খী হোহীতি.
সো গামৰাসী পরিব্বযত্থং গহিতমাসকেন পঞ্চকটুকং গহেত্ৰা চুণ্ণং কত্ৰা দধিতো কঞ্জিযং ৰাহেত্ৰা তত্থ মধুপটলং ¶ পীল়েত্ৰা পঞ্চকটুকচুণ্ণেন যোজেত্ৰা একস্মিং পদুমিনিপত্তে পক্খিপিত্ৰা তং সংৰিদহিত্ৰা আদায ¶ দসবলস্স অৰিদূরে ঠানে নিসীদি. মহাজনেন আহরিযমানস্স সক্কারস্স অন্তরে অত্তনো পত্তৰারং ওলোকযমানো ওকাসং ঞত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভগৰা অযং ময্হং দুগ্গতপণ্ণাকারো, ইমং মে অনুকম্পং পটিচ্চ গণ্হথা’’তি. সত্থা তস্স অনুকম্পং পটিচ্চ চতুমহারাজদত্তিযেন সেলমযেন পত্তেন তং পটিগ্গহেত্ৰা যথা অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সস্স দিয্যমানং ন খীযতি, এৰং অধিট্ঠাসি. সোপি কুলপুত্তো নিট্ঠিতভত্তকিচ্চং ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ঠিতো আহ – ‘‘দিট্ঠো মে ভগৰা অজ্জ বন্ধুমতীনগরৰাসিকেহি তুম্হাকং সক্কারো আহরিযমানো, অহম্পি ইমস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো ভৰেয্য’’ন্তি. সত্থা ‘‘এৰং হোতু কুলপুত্তা’’তি ৰত্ৰা তস্স চ নগরৰাসীনঞ্চ ভত্তানুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সুপ্পৰাসায রাজধীতায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায সাযং পাতঞ্চ পণ্ণাকারসতানি পাপুণন্তি, সুপ্পৰাসা সম্পত্তিং গচ্ছতি. অথ নং পুঞ্ঞৰীমংসনত্থং হত্থেন বীজপচ্ছিং ¶ ফুসাপেন্তি, একেকবীজতো সলাকসতম্পি সলাকসহস্সম্পি নিগচ্ছতি. এককরীসখেত্ততো পঞ্ঞাসম্পি সট্ঠিপি সকটানি উপ্পজ্জন্তি. কোট্ঠপূরণকালেপি কোট্ঠদ্ৰারং হত্থেন ফুসাপেন্তি, রাজধীতায পুঞ্ঞেন গণ্হন্তানং গহিতগহিতট্ঠানং পুন পূরতি. পরিপুণ্ণভত্তকুম্ভিতোপি ‘‘রাজধীতায পুঞ্ঞ’’ন্তি ¶ ৰত্ৰা যস্স কস্সচি দেন্তানং যাৰ ন উক্কড্ঢন্তি, ন তাৰ ভত্তং খীযতি. দারকে কুচ্ছিগতেযেৰ সত্ত ৰস্সানি অতিক্কমিংসু.
গব্ভে পন পরিপক্কে সত্তাহং মহাদুক্খং অনুভোসি. সা সামিকং আমন্তেত্ৰা ‘‘পুরে মরণা জীৰমানাৰ দানং দস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ ইমং পৰত্তিং সত্থু আরোচেত্ৰা সত্থারং নিমন্তেহি, যঞ্চ সত্থা ৰদেতি, তং সাধুকং উপলক্খেত্ৰা আগন্ত্ৰা ময্হং কথেহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্সা সাসনং ভগৰতো আরোচেসি. সত্থা ‘‘সুখিনী হোতু সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, সুখিনী অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযতূ’’তি আহ. রাজা তং সুত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা অন্তোগামাভিমুখো পাযাসি. তস্স পুরে আগমনাযেৰ সুপ্পৰাসায কুচ্ছিতো ¶ ধমকরণা উদকং ৰিয গব্ভো নিক্খমি, পরিৰারেত্ৰা নিসিন্নজনো অস্সুমুখোৰ হসিতুং আরদ্ধো. হট্ঠতুট্ঠো মহাজনো রঞ্ঞো পুত্তসাসনং আরোচেতুং অগমাসি.
রাজা তেসং ইঙ্গিতং দিস্ৰাৰ ‘‘দসবলেন কথিতকথা নিপ্ফন্না মঞ্ঞে’’তি চিন্তেসি. সো আগন্ত্ৰা সত্থু সাসনং রাজধীতায আরোচেসি. রাজধীতা ‘‘তযা নিমন্তিতং জীৰিতভত্তমেৰ মঙ্গলভত্তং ভৰিস্সতি, গচ্ছ সত্তাহং দসবলং নিমন্তেহী’’তি. রাজা তথা অকাসি. সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং পৰত্তযিংসু. দারকো সব্বেসং ঞাতীনং সন্তত্তচিত্তং নিব্বাপেন্তো জাতোতি সীৰলিদারকোত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. সো সত্ত ৰস্সানি গব্ভে ৰসিতত্তা জাতকালতো পট্ঠায সব্বকম্মক্খমো অহোসি. ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো সত্তমে দিৰসে তেন সদ্ধিং কথাসল্লাপং অকাসি. সত্থাপি ধম্মপদে গাথং অভাসি –
‘‘যোমং ¶ পলিপথং দুগ্গং, সংসারং মোহমচ্চগা;
তিণ্ণো পারঙ্গতো ঝাযী, অনেজো অকথংকথী;
অনুপাদায নিব্বুতো, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১৪);
অথ নং থেরো এৰমাহ – ‘‘কিং পন তযা এৰরূপং দুক্খরাসিং অনুভৰিত্ৰা পব্বজিতুং ন ¶ ৰট্টতী’’তি? লভমানো পব্বজেয্যং, ভন্তেতি. সুপ্পৰাসা তং দারকং থেরেন সদ্ধিং কথেন্তং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো মে পুত্তো ধম্মসেনাপতিনা সদ্ধিং কথেতী’’তি থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ময্হং পুত্তো তুম্হেহি সদ্ধিং কিং কথেতি, ভদন্তে’’তি? অত্তনা অনুভূতং গব্ভৰাসদুক্খং কথেত্ৰা তুম্হেহি অনুঞ্ঞাতো পব্বজিস্সামীতি ৰদতীতি. সাধু, ভন্তে, পব্বাজেথ নন্তি. থেরো তং ৰিহারং নেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেন্তো, ‘‘সীৰলি, ন তুয্হং অঞ্ঞেন ওৰাদেন কম্মং অত্থি, তযা সত্ত ৰস্সানি অনুভূতদুক্খমেৰ পচ্চৰেক্খাহী’’তি. ভন্তে, পব্বাজনমেৰ তুম্হাকং ভারো, যং পন মযা কাতুং সক্কা, তমহং জানিস্সামীতি. সো পঠমকেসৰট্টিযা ওহারিতক্খণেযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, দুতিযায ওহারিতক্খণে সকদাগামিফলে, ততিযায অনাগামিফলে. সব্বেসংযেৰ পন কেসানং ওরোপনঞ্চ অরহত্তসচ্ছিকিরিযা চ অপচ্ছা অপুরিমা অহোসি. তস্স পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খুসঙ্ঘস্স চত্তারো পচ্চযা যদিচ্ছকং উপ্পজ্জন্তি. এৰং এত্থ ৰত্থু সমুট্ঠিতং.
অপরভাগে ¶ সত্থা সাৰত্থিং অগমাসি. থেরো সত্থারং অভিৰাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং পুঞ্ঞং ৰীমংসিস্সামি, পঞ্চ মে ভিক্খুসতানি দেথা’’তি আহ ¶ . গণ্হ, সীৰলীতি. সো পঞ্চসতে ভিক্খূ গহেত্ৰা হিমৰন্তাভিমুখং গচ্ছন্তো অটৰিমগ্গং গচ্ছতি. তস্স পঠমং দিট্ঠা নিগ্রোধে অধিৰত্থা দেৰতা সত্ত দিৰসানি দানং অদাসি. ইতি সো –
‘‘নিগ্রোধং পঠমং পস্সি, দুতিযং পণ্ডৰপব্বতং;
ততিযং অচিরৰতিযং, চতুত্থং ৰরসাগরং.
‘‘পঞ্চমং হিমৰন্তং সো, ছট্ঠং ছদ্দন্তুপাগমি;
সত্তমং গন্ধমাদনং, অট্ঠমং অথ রেৰত’’ন্তি.
সব্বট্ঠানেসু সত্ত সত্ত দিৰসানেৰ দানং অদংসু. গন্ধমাদনপব্বতে পন নাগদত্তদেৰরাজা নাম সত্তদিৰসেসু একদিৰসং খীরপিণ্ডপাতং অদাসি, একদিৰসং সপ্পিপিণ্ডপাতং অদাসি. ভিক্খুসঙ্ঘো আহ – ‘‘আৰুসো, ইমস্স দেৰরঞ্ঞো নেৰ ধেনুযো দুয্হমানা পঞ্ঞাযন্তি, ন দধিনিম্মথনং, কুতো তে, দেৰরাজ, ইমং উপ্পজ্জতী’’তি? ‘‘ভন্তে, কস্সপদসবলস্স কালে খীরসলাকভত্তদানস্সেতং ¶ ফল’’ন্তি দেৰরাজা আহ. অপরভাগে সত্থা খদিরৰনিযরেৰতস্স পচ্চুগ্গমনং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং অত্তনো সাসনে লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
ৰক্কলিত্থেরৰত্থু
২০৮. দসমে সদ্ধাধিমুত্তানন্তি সদ্ধায অধিমুত্তানং, বলৰসদ্ধানং ভিক্খূনং ৰক্কলিত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অঞ্ঞেসং হি সদ্ধা ৰড্ঢেতব্বা হোতি, থেরস্স পন হাপেতব্বা জাতা. তস্মা সো সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গোতি ৰুত্তো. ৰক্কলীতি পনস্স নামং.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে ৰুত্তনযেনেৰ ¶ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তনযেনেৰ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্পি ইমিনা অধিকারকম্মেন তুম্হেহি সদ্ধাধিমুত্তানং এতদগ্গে ঠপিতভিক্খু ৰিয অনাগতে ¶ একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
সোপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং সত্থুকালে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, ৰক্কলীতিস্স নামং অকংসু. সো ৰুদ্ধিপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা দসবলং ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং সাৰত্থিযং চরন্তং দিস্ৰা সত্থু সরীরসম্পত্তিং ওলোকেন্তো সরীরসম্পত্তিদস্সনেন অতিত্তো দসবলেন সদ্ধিংযেৰ ৰিচরতি. ৰিহারং গচ্ছন্তেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা সরীরনিপ্ফত্তিং ওলোকেন্তোৰ তিট্ঠতি. ধম্মসভাযং নিসীদিত্ৰা ধম্মং কথেন্তস্স সম্মুখট্ঠানে ঠিতো ধম্মং সুণাতি. সো সদ্ধং পটিলভিত্ৰা ‘‘অগারমজ্ঝে ৰসন্তো নিবদ্ধং দসবলস্স দস্সনং ন লভিস্সামী’’তি পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি.
ততো পট্ঠায ঠপেত্ৰা আহারকরণৰেলং অৰসেসকালে যত্থ ঠিতেন সক্কা দসবলং পস্সিতুং, তত্থ ঠিতো যোনিসোমনসিকারং পহায দসবলং ওলোকেন্তোৰ ৰিহরতি. সত্থা তস্স ঞাণপরিপাকং আগমেন্তো দীঘম্পি অদ্ধানং তস্মিং রূপদস্সনৰসেনেৰ ৰিচরন্তে কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘ইদানিস্স ¶ ঞাণং পরিপাকগতং, সক্কা এতং বোধেতু’’ন্তি ঞত্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং তে, ৰক্কলি, ইমিনা পূতিকাযেন দিট্ঠেন, যো খো, ৰক্কলি, ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতি. যো মং পস্সতি, সো ধম্মং পস্সতি. ধম্মঞ্হি, ৰক্কলি ¶ , পস্সন্তো মং পস্সতি, মং পস্সন্তো ধম্মং পস্সতী’’তি.
সত্থরি এৰং ওৰদন্তেপি থেরো দসবলস্স দস্সনং পহায নেৰ অঞ্ঞত্থ গন্তুং সক্কোতি. ততো সত্থা ‘‘নাযং ভিক্খু সংৰেগং অলভিত্ৰা বুজ্ঝিস্সতী’’তি উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গন্ত্ৰা ৰস্সূপনাযিকদিৰসে ‘‘অপেহি, ৰক্কলী’’তি থেরং পণামেতি. বুদ্ধা চ নাম আদেয্যৰচনা হোন্তি, তস্মা থেরো সত্থারং পটিপ্ফরিত্ৰা ঠাতুং অসক্কোন্তো তেমাসং দসবলস্স সম্মুখে আগন্তুং অৰিসহন্তো ‘‘কিং দানি সক্কা কাতুং, তথাগতেনম্হি পণামিতো, সম্মুখীভাৰং ন লভামি, কিং ময্হং জীৰিতেনা’’তি গিজ্ঝকূটপব্বতে পপাতট্ঠানং অভিরুহি. সত্থা তস্স কিলমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু মম সন্তিকা অস্সাসং অলভন্তো ¶ মগ্গফলানং উপনিস্সযং নাসেয্যা’’তি অত্তানং দস্সেতুং ওভাসং ৰিস্সজ্জেসি. অথস্স সত্থু দিট্ঠকালতো পট্ঠায এৰ মহন্তং সোকসল্লং পহীনং. সত্থা সুক্খতল়াকে ওঘং আহরন্তো ৰিয ৰক্কলিত্থেরস্স বলৰপীতিসোমনস্সং উপ্পাদেতুং ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –
‘‘পামোজ্জবহুলো ভিক্খু, পসন্নো বুদ্ধসাসনে;
অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখ’’ন্তি. (ধ. প. ৩৮১);
ৰক্কলিত্থেরস্স চ ‘‘এহি, ৰক্কলী’’তি হত্থং পসারেসি. থেরো ‘‘দসবলো মে দিট্ঠো, এহীতি অৰ্হাযনম্পি লদ্ধ’’ন্তি বলৰপীতিং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কুতো গচ্ছামী’’তি অত্তনো গমনভাৰং অজানিত্ৰাৰ দসবলস্স সম্মুখে আকাসে পক্খন্দিত্ৰা পঠমপাদেন পব্বতে ঠিতোযেৰ সত্থারা ৰুত্তগাথং ¶ আৰজ্জেন্তো আকাসেযেৰ পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা তথাগতং ৰন্দমানোৰ ওতরি. অপরভাগে সত্থা অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা.
১৪. এতদগ্গৰগ্গো
(১৪) ৩. ততিযএতদগ্গৰগ্গো
২০৯. ততিযৰগ্গস্স ¶ পঠমে সিক্খাকামানন্তি তিস্সো সিক্খা কামযমানানং সম্পিযাযিত্ৰা সিক্খন্তানন্তি অত্থো. রাহুলোতি অত্তনো পুত্তং রাহুলত্থেরং দস্সেতি. থেরো কির পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায পাতোৰ উট্ঠহন্তো হত্থপূরং ৰালিকং উক্খিপিত্ৰা ‘‘অহো ৰতাহং অজ্জ দসবলস্স চেৰ আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ সন্তিকা এত্তকং ওৰাদঞ্চেৰ অনুসাসনিঞ্চ লভেয্য’’ন্তি পত্থেতি. তস্মা সিক্খাকামানং অগ্গো নাম জাতোতি.
২১০. দুতিযে সদ্ধাপব্বজিতানন্তি সদ্ধায পব্বজিতানং. রট্ঠপালোতি রট্ঠং পালেতুং সমত্থো, ভিন্নং ৰা রট্ঠং সন্ধারেতুং সমত্থে কুলে জাতোতিপি ¶ রট্ঠপালোতি সঙ্খং গতো. সো হি সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো চুদ্দসভত্তচ্ছেদে কত্ৰা মাতাপিতরো পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিতো. তস্মা সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো নাম জাতো.
রাহুল-রট্ঠপালত্থেরৰত্থু
ইমেসং পন উভিন্নম্পি থেরানং পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – এতে কির দ্ৰেপি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিংসু. তেসং দহরকালে নামং ৰা গোত্তং ৰা ন কথিযতি. ৰযপ্পত্তা পন ঘরাৰাসে পতিট্ঠায অত্তনো অত্তনো পিতু অচ্চযেন উভোপি অত্তনো অত্তনো ¶ রতনকোট্ঠাগারকম্মিকে পক্কোসাপেত্ৰা অপরিমাণং ধনং দিস্ৰা – ‘‘ইমং এত্তকং ধনরাসিং অয্যকপয্যকাদযো অত্তনা সদ্ধিং গহেত্ৰা গন্তুং নাসক্খিংসু, অম্হেহি দানি যেন কেনচি উপাযেন ইমং ধনং গহেত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি তে উভোপি জনা চতূসু ঠানেসু কপণদ্ধিকাদীনং মহাদানং দাতুং আরদ্ধা. একো অত্তনো দানগ্গে আগতাগতজনং পুচ্ছিত্ৰা যাগুখজ্জকাদীসু যস্স যং পটিভাতি, তস্স তং অদাসি, তস্স তেনেৰ কারণেন আগতপাকোতি ¶ নামং জাতং. ইতরো অপুচ্ছিত্ৰাৰ গহিতগহিতভাজনং পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা দেতি, তস্সপি তেনেৰ কারণেন অনগ্গপাকোতি নামং জাতং, অপ্পমাণপাকোতি অত্থো.
তে উভোপি একদিৰসং পাতোৰ মুখধোৰনত্থং বহিগামং অগমংসু. তস্মিং সমযে হিমৰন্ততো দ্ৰে মহিদ্ধিকা তাপসা ভিক্খাচারত্থায আকাসেন আগন্ত্ৰা তেসং সহাযকানং অৰিদূরে ওতরিত্ৰা ‘‘মা নো এতে পস্সিংসূ’’তি একপস্সে অট্ঠংসু. তে উভোপি জনা তেসং লাবুভাজনাদিপরিক্খারং সংৰিধায অন্তোগামং সন্ধায ভিক্খায গতানং সন্তিকং আগম্ম ৰন্দিংসু. অথ নে তাপসা ‘‘কায ৰেলায আগতত্থ মহাপুঞ্ঞা’’তি আহংসু. তে ‘‘অধুনাৰ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ¶ তেসং হত্থতো লাবুভাজনং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গেহং নেত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে নিবদ্ধং ভিক্খাগহণত্থং পটিঞ্ঞং গণ্হিংসু.
তেসু একো তাপসো সপরিল়াহকাযধাতুকো হোতি. সো অত্তনো আনুভাৰেন মহাসমুদ্দউদকং দ্ৰেধা কত্ৰা পথৰিন্ধরনাগরাজস্স ভৰনং গন্ত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদতি. সো উতুসপ্পাযং গহেত্ৰা পচ্চাগন্ত্ৰা অত্তনো উপট্ঠাকস্স গেহে ভত্তানুমোদনং করোন্তো ‘‘পথৰিন্ধরনাগভৰনং ৰিয ¶ হোতূ’’তি ৰদতি. অথ নং একদিৰসং উপট্ঠাকো পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হে অনুমোদনং করোন্তা ‘পথৰিন্ধরনাগভৰনং ৰিয হোতূ’তি ৰদথ, মযমস্স অত্থং ন জানাম, কিং ৰুত্তং হোতি ইদং, ভন্তে’’তি? আম, কুটুম্বিয অহং ‘‘তুম্হাকং সম্পত্তি পথৰিন্ধরনাগরাজসম্পত্তিসদিসা হোতূ’’তি ৰদামীতি. কুটুম্বিকো ততো পট্ঠায পথৰিন্ধরনাগরাজভৰনে চিত্তং ঠপেসি.
ইতরো তাপসো তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা সুঞ্ঞে সেরিসকৰিমানে দিৰাৰিহারং করোতি. সো আগচ্ছন্তো গচ্ছন্তো চ সক্কস্স দেৰরাজস্স সম্পত্তিং দিস্ৰা অত্তনো উপট্ঠাকস্স অনুমোদনং করোন্তো ‘‘সক্কৰিমানং ৰিয হোতূ’’তি ৰদতি. অথ নং সোপি কুটুম্বিযো ইতরো সহাযকো তং তাপসং ৰিয পুচ্ছি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা সক্কভৰনে চিত্তং ঠপেসি. তে উভোপি পত্থিতট্ঠানেসুযেৰ নিব্বত্তা.
পথৰিন্ধরভৰনে নিব্বত্তো পথৰিন্ধরনাগরাজা নাম জাতো. সো নিব্বত্তক্খণে অত্তনো অত্তভাৰং দিস্ৰা ‘‘অমনাপস্স ৰত মে ঠানস্স কুলুপকতাপসো ৰণ্ণং কথেসি, উরেন পরিসক্কিত্ৰা ¶ ৰিচরণট্ঠানমেতং, নূন সো অঞ্ঞং ঠানং ন জানাতী’’তি ৰিপ্পটিসারী অহোসি. অথস্স তংখণেযেৰ অলঙ্কতপটিযত্তানি নাগনাটকানি সব্বদিসাসু তূরিযানি পগ্গণ্হিংসু. সো তস্মিংযেৰ খণে তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মাণৰকৰণ্ণী অহোসি. অন্ৰদ্ধমাসঞ্চ চত্তারো মহারাজানো সক্কস্স উপট্ঠানং গচ্ছন্তি. তস্মা সোপি ৰিরূপক্খেন নাগরঞ্ঞা সদ্ধিং সক্কস্স উপট্ঠানং গতো. সক্কো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা সঞ্জানি. অথ নং সমীপে আগন্ত্ৰা ঠিতকালে ‘‘কহং নিব্বত্তোসি ¶ সম্মা’’তি পুচ্ছি. মা কথেসি, মহারাজ, উরেন পরিসক্কনট্ঠানে নিব্বত্তোম্হি, তুম্হে পন কল্যাণমিত্তং লভিত্থাতি. সম্ম, ত্ৰং ‘‘অট্ঠানে নিব্বত্তোম্হী’’তি মা ৰিতক্কযি ¶ , পদুমুত্তরদসবলো লোকে নিব্বত্তো, তস্স অধিকারকম্মং কত্ৰা ইমংযেৰ ঠানং পত্থেহি, উভো সুখং ৰসিস্সামাতি. সো ‘‘এৰং, দেৰ, করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পদুমুত্তরদসবলং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো নাগভৰনে নাগপরিসায সদ্ধিং সব্বরত্তিং সক্কারসম্মানং সজ্জেসি.
সত্থা পুনদিৰসে উট্ঠিতে অরুণে অত্তনো উপট্ঠাকং সুমনত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘সুমন, অজ্জ তথাগতো দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, মা পুথুজ্জনভিক্খূ আগচ্ছন্তু, তেপিটকা পটিসম্ভিদাপ্পত্তা ছল়ভিঞ্ঞাৰ আগচ্ছন্তূ’’তি. থেরো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা সব্বেসং আরোচেসি. সত্থারা সদ্ধিং সতসহস্সা ভিক্খূ আকাসং পক্খন্দিংসু. পথৰিন্ধরো নাগপরিসায সদ্ধিং দসবলস্স পচ্চুগ্গমনং আগতো সত্থারং পরিৰারেত্ৰা সমুদ্দমত্থকে মণিৰণ্ণা ঊমিযো মদ্দমানং ভিক্খুসঙ্ঘং ওলোকেত্ৰা আদিতো সত্থারং, পরিযোসানে সঙ্ঘনৰকং তথাগতস্স পুত্তং উপরেৰতসামণেরং নাম ওলোকেন্তো ‘‘অনচ্ছরিযো সেসসাৰকানং এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো, ইমস্স পন তরুণবালদারকস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো অতিৰিয অচ্ছরিযো’’তি পীতিপামোজ্জং উপ্পাদেসি.
অথস্স ভৰনে দসবলে নিসিন্নে সেসভিক্খূসু কোটিতো পট্ঠায নিসীদন্তেসু সত্থু সম্মুখট্ঠানেযেৰ উপরেৰতসামণেরস্স আসনং পাপুণি. নাগরাজা যাগুং দেন্তোপি খজ্জকং দেন্তোপি সকিং দসবলং ওলোকেতি, সকিং উপরেৰতসামণেরং. তস্স কির সরীরে সত্থু সরীরে ৰিয দ্ৰত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানি পঞ্ঞাযন্তি. ততো নাগরাজা ‘‘অযং সামণেরো বুদ্ধানং সদিসো পঞ্ঞাযতি, কিং নু খো ¶ হোতী’’তি অৰিদূরে নিসিন্নং অঞ্ঞতরং ভিক্খুং পুচ্ছি – ‘‘অযং, ভন্তে, সামণেরো দসবলস্স কিং হোতী’’তি? পুত্তো, মহারাজাতি. সো চিন্তেসি – ‘‘মহা ¶ ৰতাযং ভিক্খু, এৰরূপস্স সোভগ্গপ্পত্তস্স তথাগতস্স পুত্তভাৰং লভি. সরীরম্পিস্স একদেসেন বুদ্ধানং সরীরসদিসং পঞ্ঞাযতি, মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স অধিকারকম্মস্সানুভাৰেন অযং উপরেৰতো ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স পুত্তো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা ¶ অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স পুত্তো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
পথৰিন্ধরোপি পুন অদ্ধমাসে সম্পত্তে ৰিরূপক্খেন সদ্ধিং সক্কস্স উপট্ঠানং গতো. অথ নং সমীপে ঠিতং সক্কো পুচ্ছি – ‘‘পত্থিতো তে, সম্ম, অযং দেৰলোকো’’তি? ন পত্থিতো মহারাজাতি. কিং দোসং অদ্দসাতি? দোসো নত্থি, মহারাজ, অহং পন দসবলস্স পুত্তং উপরেৰতসামণেরং পস্সিং. তস্স মে দিট্ঠকালতো পট্ঠায অঞ্ঞত্থ চিত্তং ন নমি, স্ৰাহং ‘‘অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স এৰরূপো পুত্তো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসিং. ত্ৰম্পি, মহারাজ, একং পত্থনং করোহি, তে মযং নিব্বত্তট্ঠানে ন ৰিনা ভৰিস্সামাতি. সক্কো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা একং মহানুভাৰং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘‘কতরকুলা নু খো নিক্খমিত্ৰা অযং কুলপুত্তো পব্বজিতো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অযং ভিন্নং রট্ঠং সন্ধারেতুং সমত্থস্স কুলস্স পুত্তো হুত্ৰা চুদ্দস ভত্তচ্ছেদে কত্ৰা মাতাপিতরো পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিতো’’তি অঞ্ঞাসি. ঞত্ৰা চ পন অজানন্তো ৰিয দসবলং পুচ্ছিত্ৰা সত্তাহং মহাসক্কারং কত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স কল্যাণকম্মস্স নিস্সন্দেন তুম্হাকং সাসনে অযং কুলপুত্তো ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং ¶ অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, অনাগতে গোতমস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. সক্কোপি অত্তনো দেৰপুরমেৰ গতো.
তে উভোপি নিব্বত্তট্ঠানতো চৰিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তা অনেকসহস্সকপ্পে অতিক্কমিংসু. ইতো পন দ্ৰানৰুতিকপ্পমত্থকে ফুস্সো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি. তস্স পিতা মহিন্দো নাম রাজা অহোসি, ৰেমাতিকা তযো কনিট্ঠভাতরো. রাজা দিৰসে দিৰসে ‘‘ময্হংযেৰ বুদ্ধো ময্হং ধম্মো ময্হং সঙ্ঘো’’তি মমাযন্তো সযমেৰ দসবলং নিবদ্ধং ভোজনং ভোজেতি.
অথস্স একদিৰসং পচ্চন্তো কুপিতো. সো পুত্তে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, পচ্চন্তো কুপিতো ¶ , তুম্হেহি ৰা মযা ৰা গন্তব্বং. যদি অহং গচ্ছামি, তুম্হেহি ইমিনা নিযামেন দসবলো পরিচরিতব্বো’’তি. তে তযোপি একপ্পহারেনেৰ আহংসু – ‘‘তাত, তুম্হাকং গমনকিচ্চং নত্থি, মযং ¶ চোরে ৰিধমিস্সামা’’তি পিতরং ৰন্দিত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা চোরে ৰিধমিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তে অন্তরামগ্গে পাদমূলিকেহি সদ্ধিং মন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হাকং গতক্খণেযেৰ পিতা ৰরং দস্সতি, কতরং ৰরং গণ্হামা’’তি? অয্যা, তুম্হাকং পিতু অচ্চযেন দুল্লভং নাম নত্থি, তুম্হাকং পন জেট্ঠভাতিকং ফুস্সবুদ্ধং পটিজগ্গনৰরং গণ্হথা’’তি আহংসু. তে ‘‘কল্যাণং তুম্হেহি ৰুত্ত’’ন্তি সব্বেপি একচিত্তা হুত্ৰা গন্ত্ৰা পিতরং অদ্দসংসু. তদা পিতা তেসং পসীদিত্ৰা ৰরং অদাসি. তে ‘‘তেমাসং তথাগতং পটিজগ্গিস্সামা’’তি ৰরং যাচিংসু. রাজা ‘‘অযং দাতুং ন সক্কা, অঞ্ঞং ৰরং গণ্হথা’’তি আহ. তাত, অম্হাকং অঞ্ঞেন ৰরেন কিচ্চং নত্থি, সচে তুম্হে দাতুকামা, এতংযেৰ ¶ নো ৰরং দেথাতি. রাজা তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু অত্তনা পটিঞ্ঞাতত্তা ‘‘ন সক্কা ন দাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অহং তুম্হাকং ৰরং দেমি, অপিচ খো পন বুদ্ধা নাম দুরাসদা হোন্তি সীহা ৰিয একচরা, দসবলং পটিজগ্গন্তা অপ্পমত্তা ভৰেয্যাথা’’তি.
তে চিন্তযিংসু – ‘‘অম্হেহি তথাগতং পটিজগ্গন্তেহি অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা পটিজগ্গিতুং ৰট্টতী’’তি সব্বেপি একচিত্তা হুত্ৰা দসসীলানি সমাদায নিরামগন্ধা হুত্ৰা সত্থু দানগ্গপরিৰহনকে তযো পুরিসে ঠপযিংসু. তেসু একো ধনধঞ্ঞুপ্পাদকো অহোসি, একো মাপকো, একো দানসংৰিধাযকো. তেসু ধনধঞ্ঞুপ্পাদকো পচ্চুপ্পন্নে বিম্বিসারো মহারাজা জাতো, মাপকো ৰিসাখো উপাসকো, দানসংৰিধাযকো রট্ঠপালত্থেরোতি. সো তত্থ যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তো. অযং পন রাহুলত্থেরো নাম কস্সপদসবলস্স কালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, পথৰিন্ধরকুমারোতিস্স নামং অকংসু. তস্স সত্ত ভগিনিযো অহেসুং. তা দসবলস্স সত্ত পরিৰেণানি কারযিংসু. পথৰিন্ধরো ওপরজ্জং লভি. সো তা ভগিনিযো আহ – ‘‘তুম্হেহি কারিতপরিৰেণেসু ময্হম্পি একং দেথা’’তি. ভাতিক, তুম্হে উপরাজট্ঠানে ঠিতা, তুম্হেহি নাম অম্হাকং দাতব্বং, তুম্হে অঞ্ঞং পরিৰেণং করোথাতি. সো তাসং ৰচনং সুত্ৰা পঞ্চ ৰিহারসতানি কারেসি. পঞ্চ পরিৰেণসতানীতিপি ৰদন্তি. সো তত্থ যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তি. ইমস্মিং পন বুদ্ধুপ্পাদে পথৰিন্ধরকুমারো অম্হাকং বোধিসত্তস্স ¶ অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি, তস্স সহাযকো কুরুরট্ঠে থুল্লকোট্ঠিতনিগমে রট্ঠপালসেট্ঠিগেহে নিব্বত্তি.
অথ ¶ অম্হাকং দসবলো অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন কপিলৰত্থুং আগন্ত্ৰা ¶ রাহুলকুমারং পব্বাজেসি. তস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (মহাৰ. ১০৫) আগতমেৰ. এৰং পব্বজিতস্স পনস্স সত্থা অভিণ্হওৰাদৰসেন রাহুলোৰাদসুত্তং অভাসি. রাহুলোপি পাতোৰ ৰুট্ঠায হত্থেন ৰালুকং উক্খিপিত্ৰা ‘‘দসবলস্স চেৰ আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ সন্তিকা অজ্জ এত্তকং ওৰাদং লভেয্য’’ন্তি ৰদতি. ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি ‘‘ওৰাদক্খমো ৰত রাহুলসামণেরো পিতু অনুচ্ছৰিকো পুত্তো’’তি. সত্থা ভিক্খূনং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘মযি গতে একা ধম্মদেসনা চ ৰড্ঢিস্সতি, রাহুলস্স চ গুণো পাকটো ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা ধম্মসভাযং বুদ্ধাসানে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. রাহুলসামণেরস্স ওৰাদক্খমভাৰং কথেম ভগৰাতি. সত্থা ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা রাহুলস্স গুণদীপনত্থং মিগজাতকং আহরিত্ৰা কথেসি –
‘‘মিগং তিপল্লত্থমনেকমাযং,
অট্ঠক্খুরং অড্ঢরত্তা পপাযিং;
একেন সোতেন ছমা’স্সসন্তো,
ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যো’’তি. (জা. ১.১.১৬);
অথস্স সত্তৰস্সিকসামণেরকালে ‘‘মা হেৰ খো রাহুলো দহরভাৰেন কীল়নত্থাযপি সম্পজানমুসা ভাসেয্যা’’তি অম্বলট্ঠিযরাহুলোৰাদং (ম. নি. ২.১০৭ আদযো) দেসেসি. অট্ঠারসৰস্সিকসামণেরকালে তথাগতস্স পচ্ছতো পিণ্ডায পৰিসন্তস্স সত্থু চেৰ অত্তনো চ রূপসম্পত্তিং দিস্ৰা গেহসিতং ৰিতক্কং ৰিতক্কেন্তস্স ‘‘যংকিঞ্চি, রাহুল, রূপ’’ন্তিআদিনা ¶ নযেন মহারাহুলোৰাদসুত্তন্তং (ম. নি. ২.১১৩) কথেসি. সংযুত্তকে (সং. নি. ৪.১২১) পন রাহুলোৰাদোপি অঙ্গুত্তরে (অ. নি. ৪.১৭৭) রাহুলোৰাদোপি থেরস্স ৰিপস্সনাচারোযেৰ. অথস্স সত্থা ঞাণপরিপাকং ঞত্ৰা অৰস্সিকভিক্খুকালে অন্ধৰনে নিসিন্নো চূল়রাহুলোৰাদং (ম. নি. ৩.৪১৬ আদযো) কথেসি. দেসনাপরিযোসানে রাহুলত্থেরো কোটিসতসহস্সদেৰতাহি সদ্ধিং অরহত্তং পাপুণি, সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিদেৰতানং ¶ গণনা নত্থি. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ইমস্মিং সাসনে সিক্খাকামানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
সত্থরি ¶ পন কুরুরট্ঠে চারিকায নিক্খমিত্ৰা থুল্লকোট্ঠিতং অনুপ্পত্তে রট্ঠপালো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো মাতাপিতরো অনুজানাপেত্ৰা দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থু আণত্তিযা অঞ্ঞতরস্স থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. তস্স পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায সেট্ঠিগহপতি ভিক্খূ অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারেন গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং তুম্হাকং ইমস্মিং গেহে কম্মং, একোৰ পুত্তকো অহোসি, তং গণ্হিত্ৰা গতত্থ, ইদানি কিং করিস্সথা’’তি অক্কোসতি পরিভাসতি. সত্থা অদ্ধমাসং থুল্লকোট্ঠিতে ৰসিত্ৰা পুন সাৰত্থিমেৰ অগমাসি. তত্থাযস্মা রট্ঠপালো যোনিসো মনসিকরোন্তো কম্মং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো সত্থারং অনুজানাপেত্ৰা মাতাপিতরো দস্সনত্থং থুল্লকোট্ঠিতং গন্ত্ৰা তত্থ সপদানং পিণ্ডায চরন্তো পিতু নিৰেসনে আভিদোসিকং কুম্মাসং লভিত্ৰা তং অমতং ৰিয পরিভুঞ্জন্তো পিতরা নিমন্তিতো অধিৰাসেত্ৰা দুতিযদিৰসে ¶ পিতু নিৰেসনে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তে ইত্থিজনে অসুভসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ঠিতকোৰ ধম্মং দেসেত্ৰা জিযা মুত্তো ৰিয নারাচো আকাসং উপ্পতিত্ৰা কোরব্যরঞ্ঞো মিগচীরং গন্ত্ৰা মঙ্গলসিলাপট্টে নিসিন্নো দস্সনত্থায আগতস্স রঞ্ঞো চতুপারিজুঞ্ঞপটিমণ্ডিতং ধম্মং (ম. নি. ২.৩০৪) দেসেত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো পুন সত্থু সন্তিকংযেৰ আগতো. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ইমস্মিং সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং কুলপুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
কুণ্ডধানত্থেরৰত্থু
২১১. ততিযে পঠমং সলাকং গণ্হন্তানন্তি সব্বপঠমং সলাকগাহকানং ভিক্খূনং কুণ্ডধানত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির থেরো মহাসুভদ্দায নিমন্তিতদিৰসে তথাগতে উগ্গনগরং গচ্ছন্তে ‘‘অজ্জ সত্থা দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, পুথুজ্জনা সলাকং মা গণ্হন্তু, পঞ্চসতা ¶ খীণাসৰাৰ গণ্হন্তূ’’তি ৰুত্তে পঠমমেৰ সীহনাদং নদিত্ৰা সলাকং গণ্হি. চূল়সুভদ্দায নিমন্তিতদিৰসে তথাগতে সাকেতং গচ্ছন্তেপি পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অন্তরে পঠমমেৰ সলাকং গণ্হি, সুনাপরন্তজনপদং গচ্ছন্তেপি. ইমেহি কারণেহি থেরো পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গো নাম জাতো. কুণ্ডধানোতি পনস্স নামং.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে ¶ নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা বুদ্ধানং অধিকারকম্মং ¶ কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কস্সপবুদ্ধকালে ভূমট্ঠকদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. দীঘাযুকবুদ্ধানঞ্চ নাম ন অন্ৰদ্ধমাসিকো উপোসথো হোতি. ৰিপস্সীদসবলস্স হি ছব্বস্সন্তরে ছব্বস্সন্তরে উপোসথো অহোসি, কস্সপদসবলো পন ছট্ঠে ছট্ঠে মাসে পাতিমোক্খং ওসারেসি. তস্স পাতিমোক্খং ওসারণকালে দিসাৰাসিকা দ্ৰে সহাযকা ভিক্খূ ‘‘উপোসথং করিস্সামা’’তি গচ্ছন্তি. অযং ভুম্মদেৰতা চিন্তেসি – ‘‘ইমেসং দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং মেত্তি অতিৰিয দল়্হা, কিং নু খো ভেদকে সতি ভিজ্জেয্য, ন ভিজ্জেয্যা’’তি? তেসং ওকাসং ওলোকযমানা তেসং অৰিদূরেনেৰ গচ্ছতি.
অথেকো থেরো একস্স হত্থে পত্তচীৰরং দত্ৰা সরীরৰল়ঞ্জনত্থং উদকফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা ধোতহত্থপাদো হুত্ৰা গুম্বসভাগতো নিক্খমতি. ভুম্মদেৰতা তস্স থেরস্স পচ্ছতো পচ্ছতো উত্তমরূপা ইত্থী হুত্ৰা কেসে ৰিধুনিত্ৰা সংৰিধায বন্ধন্তী ৰিয পিট্ঠিতো পংসুং পুঞ্ছমানা ৰিয সাটকং সংৰিধায নিৰাসযমানা ৰিয চ হুত্ৰা থেরস্স পদানুপদিকা হুত্ৰা গুম্বতো নিক্খন্তা. একমন্তে ঠিতো সহাযকত্থেরো ইমং কারণং দিস্ৰা দোমনস্সজাতো ‘‘নট্ঠো দানি মে ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং দীঘরত্তানুগতো সিনেহো. সচাহং এৰংৰিধভাৰং জানেয্যং, এত্তকং অদ্ধানং ইমিনা সদ্ধিং ৰিস্সাসং ন করেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আগচ্ছন্তস্সেৰস্স ‘‘হন্দাৰুসো, তুয্হং পত্তচীৰরং, তাদিসেন পাপেন সহাযেন সদ্ধিং একমগ্গং ন গচ্ছামী’’তি আহ ¶ . তং কথং সুত্ৰা তস্স ¶ লজ্জিভিক্খুনো হদযং তিখিণসত্তিং গহেত্ৰা ৰিদ্ধং ৰিয অহোসি. ততো নং আহ – ‘‘আৰুসো, কিং নামেতং ৰদসি, অহং এত্তকং কালং দুক্কটমত্তম্পি আপত্তিং ন জানামি. ত্ৰং পন মং অজ্জ ‘পাপো’তি ৰদসি, কিং তে দিট্ঠ’’ন্তি? কিং অঞ্ঞেন দিট্ঠেন, কিং ত্ৰং এৰংৰিধেন অলঙ্কতপটিযত্তেন মাতুগামেন সদ্ধিং একট্ঠানে হুত্ৰা নিক্খন্তোতি? নত্থেতং, আৰুসো, ময্হং, নাহং এৰরূপং মাতুগামং পস্সামীতি. তস্স যাৰততিযং কথেন্তস্সাপি ইতরো থেরো কথং অসদ্দহিত্ৰা অত্তনা দিট্ঠকারণংযেৰ অত্থং গহেত্ৰা তেন সদ্ধিং একমগ্গেন অগন্ত্ৰা অঞ্ঞেন মগ্গেন সত্থু সন্তিকং গতো. ইতরোপি অঞ্ঞেন মগ্গেন সত্থু সন্তিকংযেৰ গতো.
ততো ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপোসথাগারং পৰিসনৰেলায সো ভিক্খু তং ভিক্খুং উপোসথগ্গে সঞ্জানিত্ৰা ¶ ‘‘ইমস্মিং উপোসথগ্গে এৰরূপো নাম পাপভিক্খু অত্থি, নাহং তেন সদ্ধিং উপোসথং করিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা বহি অট্ঠাসি. ভুম্মদেৰতা ‘‘ভারিযং মযা কম্মং কত’’ন্তি মহল্লকউপাসকৰণ্ণেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে ঠিতো’’তি আহ. উপাসক, ইমং উপোসথগ্গং একো পাপভিক্খু পৰিট্ঠো, অহং তেন সদ্ধিং উপোসথং ন করোমীতি ৰত্ৰা নিক্খমিত্ৰা বহি ঠিতোম্হীতি. ভন্তে, মা এৰং গণ্হথ, পরিসুদ্ধসীলো এস ভিক্খু. তুম্হেহি দিট্ঠমাতুগামো নাম অহং, মযা তুম্হাকং ৰীমংসনত্থায ‘‘দল়্হা নু খো ইমেসং থেরানং মেত্তি, নো দল়্হা’’তি লজ্জিঅলজ্জিভাৰং ওলোকেন্তেন তং কম্মং কতন্তি. কো পন ত্ৰং সপ্পুরিসাতি? অহং একা ভুম্মদেৰতা, ভন্তেতি. দেৰপুত্তো কথেন্তোৰ দিব্বানুভাৰেন ¶ ঠত্ৰা থেরস্স পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, খমথ, এতং দোসং থেরো ন জানাতি, উপোসথং করোথা’’তি থেরং যাচিত্ৰা উপোসথগ্গং পৰেসেসি. সো থেরো উপোসথং তাৰ একট্ঠানে অকাসি, মিত্তসন্থৰৰসেন ন পুন তেন সদ্ধিং একট্ঠানে অহোসীতি. ইমস্স থেরস্স কম্মং ন কথিযতি, চুদিতকত্থেরো পন অপরাপরং ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি.
ভুম্মদেৰতা তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন একং বুদ্ধন্তরং অপাযতো ন মুচ্চিত্থ. সচে পন কালেন কালং মনুস্সত্তং আগচ্ছতি, অঞ্ঞেন যেন কেনচি কতো দোসো তস্সেৰ উপরি পততি. সো অম্হাকং ভগৰতো ¶ কালে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি, ধানমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা মহল্লককালে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি, তস্স উপসম্পন্নদিৰসতো পট্ঠায একা অলঙ্কতপটিযত্তা ইত্থী তস্মিং গামং পৰিসন্তে সদ্ধিংযেৰ গামং পৰিসতি, নিক্খমন্তে নিক্খমতি. ৰিহারং পৰিসন্তেপি পৰিসতি, তিট্ঠন্তেপি তিট্ঠতীতি এৰং নিচ্চানুবন্ধা পঞ্ঞাযতি. থেরো তং ন পস্সতি, তস্স পন পুরিমস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন সা অঞ্ঞেসং উপট্ঠাতি.
গামে যাগুভিক্খং দদমানা ইত্থিযো, ‘‘ভন্তে, অযং একো যাগুউল়ুঙ্কো তুম্হাকং, একো ইমিস্সা অম্হাকং সহাযিকাযা’’তি পরিহাসং করোন্তি. থেরস্স মহতী ৰিহেসা হোতি. ৰিহারং গতম্পি নং সামণেরা চেৰ দহরভিক্খূ চ পরিৰারেত্ৰা ‘‘ধানো কোণ্ডো জাতো’’তি পরিহাসং করোন্তি. অথস্স তেনেৰ কারণেন কুণ্ডধানত্থেরোতি নামং জাতং ¶ . সো উট্ঠায সমুট্ঠায তেহি কযিরমানং কেল়িং সহিতুং অসক্কোন্তো উম্মাদং গহেত্ৰা ‘‘তুম্হে কোণ্ডা, তুম্হাকং উপজ্ঝাযা কোণ্ডা ¶ , আচরিযা কোণ্ডা’’তি ৰদতি. অথ নং সত্থু আরোচেসুং – ‘‘কুণ্ডধানো দহরসামণেরেহি সদ্ধিং এৰং ফরুসৰাচং ৰদতী’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং ভিক্খূ’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা এৰং ৰদেসী’’তি আহ. ভন্তে, নিবদ্ধং ৰিহেসং অসহন্তো এৰং কথেমীতি. ‘‘ত্ৰং পুব্বে কতকম্মং যাৰজ্জদিৰসা জীরাপেতুং ন সক্কোসি, পুন এৰরূপং ফরুসং মা ৰদ ভিক্খূ’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘মাৰোচ ফরুসং কঞ্চি, ৰুত্তা পটিৰদেয্যু তং;
দুক্খা হি সারম্ভকথা, পটিদণ্ডা ফুসেয্যু তং.
‘‘সচে নেরেসি অত্তানং, কংসো উপহতো যথা;
এস পত্তোসি নিব্বানং, সারম্ভো তে ন ৰিজ্জতী’’তি. (ধ. প. ১৩৩-১৩৪);
ইমঞ্চ পন তস্স থেরস্স মাতুগামেন সদ্ধিং ৰিচরণভাৰং কোসলরঞ্ঞোপি কথযিংসু. রাজা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, ৰীমংসথা’’তি পেসেত্ৰা সযম্পি মন্দেনেৰ পরিৰারেন সদ্ধিং থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা একমন্তে ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে থেরো সূচিকম্মং করোন্তো নিসিন্নো হোতি, সাপিস্স ইত্থী অৰিদূরে ঠানে ঠিতা ৰিয পঞ্ঞাযতি.
রাজা ¶ তং দিস্ৰা ‘‘অত্থিদং কারণ’’ন্তি তস্সা ঠিতট্ঠানং অগমাসি. সা তস্মিং আগচ্ছন্তে থেরস্স ৰসনপণ্ণসালং পৰিট্ঠা ৰিয অহোসি. রাজাপি ¶ তায সদ্ধিংযেৰ পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা সব্বত্থ ওলোকেন্তো অদিস্ৰা ‘‘নাযং মাতুগামো, থেরস্স একো কম্মৰিপাকো’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা পঠমং থেরস্স সমীপেন গচ্ছন্তোপি থেরং অৰন্দিত্ৰা তস্স কারণস্স অভূতভাৰং ঞত্ৰা আগম্ম থেরং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘কচ্চি, ভন্তে, পিণ্ডকেন ন কিলমথা’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘ৰট্টতি মহারাজা’’তি আহ. ‘‘জানামি, ভন্তে, অয্যস্স কথং, এৰরূপেন চ পরিক্কিলেসেন সদ্ধিং চরন্তানং তুম্হাকং কে নাম পসীদিস্সন্তি, ইতো পট্ঠায ৰো কত্থচি গমনকিচ্চং নত্থি, অহং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামি, তুম্হে যোনিসোমনসিকারে মা পমজ্জিত্থা’’তি নিবদ্ধং ভিক্খং পট্ঠপেসি. থেরো রাজানং উপত্থম্ভকং লভিত্ৰা ¶ ভোজনসপ্পাযেন একগ্গচিত্তো হুত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ততো পট্ঠায সা ইত্থী অন্তরধাযি.
মহাসুভদ্দা উগ্গনগরে মিচ্ছাদিট্ঠিকুলে ৰসমানা ‘‘সত্থা মং অনুকম্পতূ’’তি উপোসথং অধিট্ঠায নিরামগন্ধা হুত্ৰা উপরিপাসাদতলে ঠিতা ‘‘ইমানি পুপ্ফানি অন্তরে অট্ঠত্ৰা দসবলস্স মত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা তিট্ঠন্তু, দসবলো ইমায সঞ্ঞায স্ৰে পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ময্হং ভিক্খং গণ্হতূ’’তি সচ্চকিরিযং কত্ৰা অট্ঠ সুমনপুপ্ফমুট্ঠিযো ৰিস্সজ্জেসি. পুপ্ফানি গন্ত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলায সত্থু মত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. সত্থা তং সুমনপুপ্ফৰিতানং দিস্ৰা চিত্তেনেৰ সুভদ্দায ভিক্খং অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অরুণে উট্ঠিতে আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, মযং অজ্জ দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সাম, পুথুজ্জনানং অদত্ৰা অরিযানংযেৰ সলাকং দেহী’’তি. থেরো ভিক্খূনং ¶ আরোচেসি – ‘‘আৰুসো, সত্থা অজ্জ দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, পুথুজ্জনা মা গণ্হন্তু, অরিযাৰ সলাকং গণ্হন্তূ’’তি. কুণ্ডধানত্থেরো ‘‘আহরাৰুসো, সলাক’’ন্তি পঠমংযেৰ হত্থং পসারেসি. আনন্দা ‘‘সত্থা তাদিসানং ভিক্খূনং সলাকং ন দাপেতি, অরিযানংযেৰ দাপেতী’’তি ৰিতক্কং উপ্পাদেত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থু আরোচেসি. সত্থা ‘‘আহরাপেন্তস্স সলাকং দেহী’’তি আহ. থেরো চিন্তেসি – ‘‘সচে কুণ্ডধানস্স সলাকা দাতুং ন ¶ যুত্তা অস্স, অথ সত্থা পটিবাহেয্য, ভৰিস্সতি একং কারণ’’ন্তি. ‘‘কুণ্ডধানস্স সলাকং দস্সামী’’তি গমনং অভিনীহরি. কুণ্ডধানত্থেরো তস্স পুরে আগমনাৰ অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ইদ্ধিযা আকাসে ঠত্ৰা ‘‘আহরাৰুসো আনন্দ, সত্থা মং জানাতি, মাদিসং ভিক্খুং পঠমং সলাকং গণ্হন্তং ন সত্থা ৰারেতী’’তি হত্থং পসারেত্ৰা সলাকং গণ্হি. সত্থা তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং ইমস্মিং সাসনে পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
ৰঙ্গীসত্থেরৰত্থু
২১২. চতুত্থে পটিভানৰন্তানন্তি সম্পন্নপটিভানানং ৰঙ্গীসত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং কির থেরো দসবলস্স সন্তিকং উপসঙ্কমন্তো চক্খুপথতো পট্ঠায চন্দেন সদ্ধিং উপমেত্ৰা, সূরিযেন, আকাসেন, মহাসমুদ্দেন, হত্থিনাগেন, সীহেন মিগরঞ্ঞা সদ্ধিং উপমেত্ৰাপি অনেকেহি পদসতেহি ¶ পদসহস্সেহি সত্থু ৰণ্ণং ৰদন্তোযেৰ উপসঙ্কমতি. তস্মা পটিভানৰন্তানং অগ্গো নাম জাতো.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰিহারং ¶ গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পটিভানৰন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্থু অধিকারকম্মং কত্ৰা ‘‘অহম্পি অনাগতে পটিভানৰন্তানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা সত্থারা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. ৰঙ্গীসমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হন্তো আচরিযং আরাধেত্ৰা ছৰসীসমন্তং নাম সিক্খিত্ৰা ছৰসীসং নখেন আকোটেত্ৰা ‘‘অযং সত্তো অসুকযোনিযং নাম নিব্বত্তো’’তি জানাতি.
ব্রাহ্মণা ‘‘অযং অম্হাকং জীৰিকমগ্গো’’তি ঞত্ৰা ৰঙ্গীসমাণৰং পটিচ্ছন্নযানে নিসীদাপেত্ৰা গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা নগরদ্ৰারে ৰা নিগমদ্ৰারে ৰা ঠপেত্ৰা মহাজনস্স রাসিভূতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘যো ৰঙ্গীসং পস্সতি, সো ধনং ৰা লভতি, যসং ৰা লভতি, সগ্গং ৰা গচ্ছতী’’তি ৰদন্তি. তেসং কথং সুত্ৰা বহূ জনা লঞ্জং দত্ৰা পস্সিতুকামা হোন্তি. রাজরাজমহামত্তা ¶ তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কো আচরিযস্স জানৰিসেসো’’তি পুচ্ছন্তি. তুম্হে ন জানাথ, সকলজম্বুদীপে অম্হাকং আচরিযসদিসো অঞ্ঞো পণ্ডিতো নাম নত্থি, তিৰস্সমত্থকে মতকানং সীসং আহরাপেত্ৰা নখেন আকোটেত্ৰা ‘‘অযং সত্তো অসুকযোনিযং নিব্বত্তো’’তি জানাতি. ৰঙ্গীসোপি মহাজনস্স কঙ্খছেদনত্থং তে তে জনে আৰাহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গতিং কথাপেতি. তং নিস্সায মহাজনস্স হত্থতো সতম্পি সহস্সম্পি লভতি.
ব্রাহ্মণা ৰঙ্গীসমাণৰং আদায যথারুচিং ৰিচরিত্ৰা পুন সাৰত্থিং আগমংসু. ৰঙ্গীসো জেতৰনমহাৰিহারস্স অৰিদূরট্ঠানে ঠিতো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো পণ্ডিতোতি ৰদন্তি, ন খো পন সব্বকালং মযা ইমেসংযেৰ ৰচনং করোন্তেন চরিতুং ¶ ৰট্টতি, পণ্ডিতানম্পি সন্তিকং গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সো ব্রাহ্মণে আহ – ‘‘তুম্হে গচ্ছথ, অহং ন বহুকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা সমণং গোতমং পস্সিস্সামী’’তি. তে আহংসু – ‘‘ৰঙ্গীস, মা তে রুচ্চি সমণং গোতমং পস্সিতুং ¶ . যো হি নং পস্সতি, তং সো মাযায আৰট্টেতী’’তি. ৰঙ্গীসো তেসং কথং অনাদিযিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘ৰঙ্গীস, কিঞ্চি সিপ্পং জানাসী’’তি. আম, ভো গোতম, ছৰসীসমন্তং নামেকং জানামীতি. কিং সো মন্তো করোতীতি? তিৰস্সমত্থকে মতানম্পি তং মন্তং জপ্পিত্ৰা সীসং নখেন আকোটেত্ৰা নিব্বত্তট্ঠানং জানামীতি. সত্থা তস্স একং নিরযে উপ্পন্নস্স সীসং দস্সেসি, একং মনুস্সেসু উপ্পন্নস্স, একং দেৰেসু, একং পরিনিব্বুতস্স সীসং দস্সেসি. সো পঠমং সীসং আকোটেত্ৰা, ‘‘ভো গোতম, অযং সত্তো নিরযং গতো’’তি আহ. সাধু সাধু, ৰঙ্গীস, সুদিট্ঠং তযা, অযং সত্তো কহং গতোতি পুচ্ছি. মনুস্সলোকং, ভো গোতমাতি. অযং সত্তো কহং গতোতি? দেৰলোকং, ভো গোতমাতি তিণ্ণম্পি গতট্ঠানং কথেসি. পরিনিব্বুতস্স পন সীসং নখেন আকোটেন্তো নেৰ অন্তং ন কোটিং পস্সতি. অথ নং সত্থা ‘‘ন সক্কোসি ত্ৰং, ৰঙ্গীসা’’তি পুচ্ছি. ‘‘পস্সথ, ভো গোতম, উপপরিক্খামি তাৰা’’তি পুনপ্পুনং পরিৰত্তেতি. বাহিরকমন্তেন খীণাসৰস্স গতিং কথং জানিস্সতি, অথস্স মত্থকতো সেদো মুচ্চি. সো লজ্জিত্ৰা তুণ্হীভূতো অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ¶ ‘‘কিলমসি, ৰঙ্গীসা’’তি আহ. আম, ভো গোতম, ইমস্স সত্তস্স গতট্ঠানং জানিতুং ন সক্কোমি. সচে তুম্হে জানাথ, কথেথাতি. ‘‘ৰঙ্গীস, অহং এতম্পি জানামি ইতো উত্তরিতরম্পী’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘চুতিং যো ৰেদি সত্তানং, উপপত্তিং চ সব্বসো;
অসত্তং সুগতং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণং.
‘‘যস্স ¶ গতিং ন জানন্তি, দেৰা গন্ধব্বমানুসা;
খীণাসৰং অরহন্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১৯-৪২০);
ততো ৰঙ্গীসো আহ – ‘‘ভো গোতম, ৰিজ্জায ৰিজ্জং দেন্তস্স নাম পরিহানি নত্থি, অহং অত্তনা জাননকং মন্তং তুম্হাকং দস্সামি, তুম্হে এতং মন্তং ময্হং দেথা’’তি. ৰঙ্গীস, ন মযং মন্তেন মন্তং দেম, এৰমেৰ দেমাতি. ‘‘সাধু, ভো গোতম, দেথ মে মন্ত’’ন্তি অপচিতিং দস্সেত্ৰা হত্থকচ্ছপকং কত্ৰা নিসীদি. কিং, ৰঙ্গীস, তুম্হাকং সমযে মহগ্ঘমন্তং ৰা ¶ কিঞ্চি ৰা গণ্হন্তানং পরিৰাসো নাম ন হোতীতি? হোতি, ভো গোতমাতি. অম্হাকং পন মন্তো নিপ্পরিৰাসোতি সঞ্ঞং করোসীতি? ব্রাহ্মণা নাম মন্তেহি অতিত্তা হোন্তি, তস্মা সো ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভো গোতম, তুম্হেহি কথিতনিযামং করিস্সামী’’তি. ভগৰা আহ – ‘‘ৰঙ্গীস, মযং ইমং মন্তং দেন্তা অম্হেহি সমানলিঙ্গস্স দেমা’’তি. ৰঙ্গীসো ‘‘যংকিঞ্চি কত্ৰা মযা ইমং মন্তং গণ্হিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি ব্রাহ্মণে আহ. তুম্হে মযি পব্বজন্তে মা চিন্তযিত্থ, অহং ইমং মন্তং গণ্হিত্ৰা সকলজম্বুদীপে জেট্ঠকো ভৰিস্সামি. এৰং সন্তে তুম্হাকম্পি ভদ্দকং ভৰিস্সতী’’তি মন্তত্থায সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সত্থা ‘‘মন্তপরিৰাসং তাৰ ৰসাহী’’তি দ্ৰত্তিংসাকারং আচিক্খি. পঞ্ঞৰা সত্তো দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তোৰ তত্থ খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি ¶ .
তস্মিং অরহত্তং পত্তে ব্রাহ্মণা ‘‘কা নু খো ৰঙ্গীসস্স পৰত্তি, পস্সিস্সাম ন’’ন্তি তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, ভো ৰঙ্গীস, সমণস্স গোতমস্স সন্তিকে সিপ্পং সিক্খিত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. আম, সিক্খিতন্তি. তেন হি ¶ এহি গমিস্সামাতি. গচ্ছথ তুম্হে, তুম্হেহি সদ্ধিং গন্তব্বকিচ্চং ময্হং নিট্ঠিতন্তি. পঠমমেৰ অম্হেহি তুয্হং কথিতং ‘‘সমণো গোতমো অত্তানং পস্সিতুং আগতে মাযায আৰট্টেতী’’তি. ত্ৰং হি ইদানি সমণস্স গোতমস্স ৰসং আপন্নো, কিং মযং তৰ সন্তিকে করিস্সামাতি আগতমগ্গেনেৰ পক্কমিংসু. ৰঙ্গীসত্থেরোপি যং যং ৰেলং দসবলং পস্সিতুং গচ্ছতি, একং থুতিং করোন্তোৰ গচ্ছতি. তেন তং সত্থা সঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো পটিভানৰন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
উপসেনৰঙ্গন্তপুত্তত্থেরৰত্থু
২১৩. পঞ্চমে সমন্তপাসাদিকানন্তি সব্বপাসাদিকানং. উপসেনোতি তস্স থেরস্স নামং. ৰঙ্গন্তব্রাহ্মণস্স পন সো পুত্তো, তস্মা ৰঙ্গন্তপুত্তোতি ৰুচ্চতি. অযং পন থেরো ন কেৰলং অত্তনাৰ পাসাদিকো, পরিসাপিস্স পাসাদিকা, ইতি পরিসং নিস্সায লদ্ধনামৰসেন সমন্তপাসাদিকানং অগ্গো নাম জাতো.
পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো ৰযং আগম্ম পুরিমনযেনেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণমানো সত্থারং একং ¶ ভিক্খুং সমন্তপাসাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্থু অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে নালকব্রাহ্মণগামে সারিব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিস্মিং ¶ পটিসন্ধিং গণ্হি, উপসেনদারকোতিস্স নামং অকংসু.
সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা দসবলস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি. সো উপসম্পদায একৰস্সিকো হুত্ৰা ‘‘অরিযগব্ভং ৰড্ঢেমী’’তি একং কুলপুত্তং অত্তনো সন্তিকে পব্বাজেত্ৰা উপসম্পাদেসি. সো পৰারেত্ৰা সদ্ধিৰিহারিকস্স একৰস্সিককালে অত্তনা দুৰস্সো ‘‘দসবলো মং পস্সিত্ৰা তুসিস্সতী’’তি সদ্ধিৰিহারিকং আদায দসবলং পস্সিতুং আগতো. সত্থা তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তে নিসিন্নং পুচ্ছি – ‘‘কতিৰস্সোসি ত্ৰং ভিক্খূ’’তি? দুৰস্সো অহং ভগৰাতি. অযং পন ভিক্খু কতিৰস্সোতি? একৰস্সো ভগৰাতি. কিন্তাযং ভিক্খু হোতীতি? সদ্ধিৰিহারিকো মে ভগৰাতি. অথ নং সত্থা ‘‘অতিলহুং খো ¶ ত্ৰং, মোঘপুরিস, বাহুল্লায আৰত্তো’’তি ৰত্ৰা অনেকপরিযাযেন ৰিগরহি. থেরো সত্থু সন্তিকা গরহং লভিত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইমিনাৰ পুণ্ণচন্দসস্সিরিকেন মুখেন সত্থারং পরিসমেৰ নিস্সায সাধুকারং দাপেস্সামী’’তি তংদিৰসেযেৰ একং ঠানং গন্ত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং কত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি.
ততো যস্মা থেরো মহাকুলতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো পথৰিঘুট্ঠধম্মকথিকোৰ, তস্মা তস্স ধম্মকথায চেৰ পসীদিত্ৰা মিত্তামচ্চঞাতিকুলেহি চ নিক্খমিত্ৰা বহূ কুলদারকা থেরস্স সন্তিকে পব্বজন্তি. ‘‘অহং আরঞ্ঞকো, তুম্হেপি আরঞ্ঞকা ভৰিতুং সক্কোন্তা পব্বজথা’’তি তেরস ধুতঙ্গানি আচিক্খিত্ৰা ‘‘সক্খিস্সাম, ভন্তে’’তি ৰদন্তে পব্বাজেতি. তে অত্তনো বলেন তং তং ধুতঙ্গং অধিট্ঠহন্তি. থেরো অত্তনো দসৰস্সকালে ৰিনযং পগুণং কত্ৰা ¶ সব্বেৰ উপসম্পাদেসি. এৰং উপসম্পন্না চস্স পঞ্চসতমত্তা ভিক্খূ পরিৰারা অহেসুং.
তস্মিং সমযে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰসন্তো ‘‘ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অদ্ধমাসং পটিসল্লীযিতু’’ন্তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেত্ৰা একৰিহারী হোতি. ভিক্খুসঙ্ঘোপি ‘‘যো ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমতি, সো পাচিত্তিযং দেসাপেতব্বো’’তি কতিকং অকাসি. তদা উপসেনত্থেরো ‘‘ভগৰন্তং পস্সিস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা কথাসমুট্ঠাপনত্থং অঞ্ঞতরং থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং ¶ আমন্তেসি – ‘‘মনাপানি তে ভিক্খু পংসুকূলানী’’তি. ‘‘ন খো মে, ভন্তে, মনাপানি পংসুকূলানী’’তি ৰত্ৰা উপজ্ঝাযে গারৰেন পংসুকূলিকভাৰং আরোচেসি. ইমস্মিং ঠানে সত্থা ‘‘সাধু সাধু, উপসেনা’’তি থেরস্স সাধুকারং দত্ৰা অনেকপরিযাযেন গুণকথং কথেসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন ইদং ৰত্থু পাল়িযং (পারা. ৫৬৫) আগতমেৰ. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো ইমস্মিং সাসনে থেরং সমন্তপাসাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
দব্বত্থেরৰত্থু
২১৪. ছট্ঠে ¶ সেনাসনপঞ্ঞাপকানন্তি সেনাসনং পঞ্ঞাপেন্তানং. থেরস্স কির সেনাসনপঞ্ঞাপনকালে অট্ঠারসসু মহাৰিহারেসু অসম্মট্ঠং পরিৰেণং ৰা অপটিজগ্গিতং সেনাসনং ৰা অসোধিতং মঞ্চপীঠং ৰা অনুপট্ঠিতং পানীযপরিভোজনীযং ৰা নাহোসি. তস্মা সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গো নাম জাতো. দব্বোতিস্স নামং. মল্লরাজকুলে পন উপ্পন্নত্তা মল্লপুত্তো নাম জাতো.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযঞ্হি ¶ পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপদসবলস্স সাসনস্স ওসক্কনকালে পব্বজি, তদা তেন সদ্ধিং অপরে ছ জনাতি সত্ত ভিক্খূ একচিত্তা হুত্ৰা অঞ্ঞে সাসনে অগারৰং করোন্তে দিস্ৰা ‘‘ইধ কিং করোম, একমন্তে সমণধম্মং কত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সামা’’তি নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা উচ্চপব্বতসিখরং অভিরুহিত্ৰা ‘‘অত্তনো চিত্তবলং জানন্তা নিস্সেণিং পাতেন্তু, জীৰিতে সালযা ওতরন্তু, মা পচ্ছানুতাপিনো অহুৰত্থা’’তি ৰত্ৰা সব্বে একচিত্তা হুত্ৰা নিস্সেণিং পাতেত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তা হোথ, আৰুসো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিত্ৰা চিত্তরুচিযেসু ঠানেসু নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরভিংসু.
তত্রেকো থেরো পঞ্চমে দিৰসে অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মম কিচ্চং নিপ্ফন্নং, অহং ইমস্মিং ঠানে কিং করিস্সামী’’তি ইদ্ধিযা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথ ¶ , ভিক্খাচারকিচ্চং মমাযত্তং হোতু, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি আহ. কিং নু খো মযং, আৰুসো, নিস্সেণিং পাতেন্তা এৰং অৰোচুম্হা ‘‘যো পঠমং ধম্মং সচ্ছিকরোতি, সো ভিক্খং আহরতু, তেন আভতং সেসা পরিভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করিস্সন্তী’’তি. নত্থি, আৰুসোতি. তুম্হে অত্তনো পুব্বহেতুনা লভিত্থ, মযম্পি সক্কোন্তা ৰট্টস্সন্তং করিস্সাম, গচ্ছথ তুম্হেতি ¶ . থেরো তে সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো ফাসুকট্ঠানে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা গতো. অপরো থেরো সত্তমে দিৰসে অনাগামিফলং পত্ৰা ততো চুতো সুদ্ধাৰাসব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো.
ইতরেপি থেরা ¶ ততো চুতা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে তেসু তেসু কুলেসু নিব্বত্তা. একো গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলনগরে রাজগেহে নিব্বত্তো, একো পব্বতেয্যরট্ঠে পরিব্বাজিকায কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, একো বাহিযরট্ঠে কুটুম্বিকগেহে নিব্বত্তো, একো রাজগহে কুটুম্বিকগেহে নিব্বত্তো. অযং পন দব্বত্থেরো মল্লরট্ঠে অনুপিযনগরে একস্স মল্লরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স মাতা উপৰিজঞ্ঞকালে কালমকাসি, মতসরীরং সুসানং নেত্ৰা দারুচিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং অদংসু. তস্সা অগ্গিৰেগসন্তত্তং উদরপটলং দ্ৰেধা অহোসি. দারকো অত্তনো পুঞ্ঞবলেন উপ্পতিত্ৰা একস্মিং দব্বত্থম্ভে নিপতি. তং দারকং গহেত্ৰা অয্যিকায অদংসু. সা তস্স নামং গণ্হন্তী দব্বত্থম্ভে নিপতিত্ৰা লদ্ধজীৰিতত্তা দব্বোতিস্স নামং অকাসি.
তস্স সত্তৰস্সিককালে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযনিগমং পত্ৰা অনুপিযম্বৰনে ৰিহরতি. দব্বকুমারো সত্থারং দিস্ৰা দস্সনেনেৰ পসীদিত্ৰা পব্বজিতুকামো হুত্ৰা ‘‘অহং দসবলস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি অয্যিকং আপুচ্ছি. সা ‘‘সাধু, তাতা’’তি দব্বকুমারং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং কুমারং পব্বাজেথা’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সঞ্ঞং অদাসি ‘‘ভিক্খু ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি. সো থেরো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা দব্বকুমারং পব্বাজেন্তো তচপঞ্চকং কম্মট্ঠানং আচিক্খি. পুব্বহেতুসম্পন্নো কতাভিনীহারো সত্তো পঠমকেসৰট্টিযা ওরোপিযমানায সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, দুতিযকেসৰট্টিযা ¶ ওরোপিযমানায সকদাগামিফলে, ততিযায অনাগামিফলে. সব্বকেসানং পন ওরোপনঞ্চ অরহত্তফলসচ্ছিকিরিযা চ অপচ্ছা অপুরে অহোসি.
সত্থা ¶ মল্লরট্ঠে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰাসং কপ্পেসি. তত্রাযস্মা দব্বো মল্লপুত্তো রহোগতো অত্তনো কিচ্চনিপ্ফত্তিং ¶ ওলোকেত্ৰা সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চকরণে কাযং যোজেতুকামো চিন্তেসি – ‘‘যংনূনাহং সঙ্ঘস্স সেনাসনঞ্চ পঞ্ঞাপেয্যং, ভত্তানি চ উদ্দিসেয্য’’ন্তি. সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অত্তনো পরিৰিতক্কং আরোচেসি. সত্থা তস্স সাধুকারং দত্ৰা সেনাসনপঞ্ঞাপকত্তঞ্চ ভত্তুদ্দেসকত্তঞ্চ সম্পটিচ্ছি. অথ নং ‘‘অযং দব্বো দহরোৰ সমানো মহন্তট্ঠানে ঠিতো’’তি সত্তৰস্সিককালেযেৰ উপসম্পাদেসি. থেরো উপসম্পন্নকালতোযেৰ পট্ঠায রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তানং সব্বভিক্খূনং সেনাসনানি চ পঞ্ঞাপেতি, ভিক্খঞ্চ সম্পটিচ্ছিত্ৰা উদ্দিসতি. তস্স সেনাসনপঞ্ঞাপকভাৰো সব্বদিসাসু পাকটো অহোসি – ‘‘দব্বো কির মল্লপুত্তো সভাগসভাগানং ভিক্খূনং একট্ঠানে সেনাসনানি পঞ্ঞাপেতি, দূরেপি সেনাসনং পঞ্ঞাপেতিযেৰ. গন্তুং অসক্কোন্তে ইদ্ধিযা নেতীতি.
অথ নং ভিক্খূ কালেপি ৰিকালেপি ‘‘অম্হাকং, আৰুসো, জীৰকম্বৰনে সেনাসনং পঞ্ঞাপেহি, অম্হাকং মদ্দকুচ্ছিস্মিং মিগদাযে’’তি এৰং সেনাসনং উদ্দিসাপেত্ৰা তস্স ইদ্ধিং পস্সন্তা গচ্ছন্তি. সোপি ইদ্ধিযা মনোমযে কাযে অভিসঙ্খরিত্ৰা একেকস্স থেরস্স একেকং অত্তনা সদিসং ভিক্খুং নিম্মিনিত্ৰা অঙ্গুলিযা জলমানায পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা ‘‘অযং মঞ্চো, ইদং পীঠ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা সেনাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা পুন অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ ¶ আগচ্ছতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনিদং ৰত্থু পাল়িযং আগতমেৰ. সত্থা ইদমেৰ কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
পিলিন্দৰচ্ছত্থেরৰত্থু
২১৫. সত্তমে দেৰতানং পিযমনাপানন্তি দেৰতানং পিযানঞ্চেৰ মনাপানঞ্চ পিলিন্দৰচ্ছত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির অনুপ্পন্নে বুদ্ধে চক্কৰত্তী রাজা হুত্ৰা মহাজনং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সগ্গপরাযণং অকাসি. যেভুয্যেন কির ছসু কামসগ্গেসু নিব্বত্তদেৰতা তস্সেৰ ওৰাদং লভিত্ৰা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কং নু খো নিস্সায ইমং সগ্গসম্পত্তিং লভিম্হা’’তি আৰজ্জমানা ¶ ইমং থেরং দিস্ৰা ‘‘থেরং নিস্সায অম্হেহি সম্পতি লদ্ধা’’তি সাযংপাতং থেরং নমস্সন্তি. তস্মা সো দেৰতানং ¶ পিযমনাপানং অগ্গো নাম জাতো. পিলিন্দোতি পনস্স গোত্তং, ৰচ্ছোতি নামং. তদুভযং সংসন্দেত্ৰা পিলিন্দৰচ্ছোতি ৰুচ্চতি.
তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো পুরিমনযেনেৰ সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং দেৰতানং পিযমনাপট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. পিলিন্দৰচ্ছোতিস্স নামং অকংসু. সো অপরেন সমযেন সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং ¶ পাপুণি. সো গিহীহিপি ভিক্খূহিপি সদ্ধিং কথেন্তো ‘‘এহি, ৰসল, গচ্ছ, ৰসল, আহর, ৰসল, গণ্হ, ৰসলা’’তি ৰসলৰাদেনেৰ সমুদাচরতি. তং কথং আহরিত্ৰা তথাগতং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভগৰা অরিযা নাম ফরুসৰাচা ন হোন্তী’’তি. ভিক্খৰে, অরিযানং পরৰম্ভনৰসেন ফরুসৰাচা নাম নত্থি, অপিচ খো পন ভৰন্তরে আচিণ্ণৰসেন ভৰেয্যাতি. ভন্তে, পিলিন্দৰচ্ছত্থেরো উট্ঠায সমুট্ঠায গিহীহিপি ভিক্খূহিপি সদ্ধিং কথেন্তো, ‘‘ৰসল, ৰসলা’’তি কথেতি, কিমেত্থ কারণং ভগৰাতি. ভিক্খৰে, ন ময্হং পুত্তস্স এতং ইদানেৰ আচিণ্ণং, অতীতে পনেস পঞ্চ জাতিসতানি ৰসলৰাদিব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. ইচ্চেস ভৰাচিণ্ণেনেৰ কথেসি, ন ফরুসৰসেন. অরিযানঞ্হি ৰোহারো ফরুসোপি সমানো চেতনায অফরুসভাৰেন পরিসুদ্ধোৰ, অপ্পমত্তকম্পেত্থ পাপং ন উপলব্ভতীতি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –
‘‘অকক্কসং ৰিঞ্ঞাপনিং, গিরং সচ্চমুদীরযে;
যায নাভিসজে কঞ্চি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
অথেকদিৰসং থেরো রাজগহং পিণ্ডায পৰিসন্তো একং পুরিসং পিপ্পলীনং ভাজনং পূরেত্ৰা আদায অন্তোনগরং পৰিসন্তং দিস্ৰা ‘‘কিং তে, ৰসল, ভাজনে’’তি আহ. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং সমণো মযা সদ্ধিং পাতোৰ ফরুসকথং কথেসি, ইমস্স অনুচ্ছৰিকমেৰ ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি ‘‘মূসিকৰচ্চং ¶ মে, ভন্তে, ভাজনে’’তি ¶ আহ. এৰং ভৰিস্সতি, ৰসলাতি. তস্স থেরস্স দস্সনং ৰিজহন্তস্স সব্বং মূসিকৰচ্চমেৰ অহোসি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমা পিপ্পলিযো মূসিকৰচ্চসদিসা পঞ্ঞাযন্তি, সভাৰো নু খো নো’’তি ৰীমংসন্তো হত্থেন উপ্পীল়েসি ¶ . অথস্স উন্দূরৰচ্চভাৰং ঞত্ৰা বলৰদোমনস্সং উপ্পজ্জি. সো ‘‘ইমাযেৰ নু খো এৰরূপা, উদাহু সকটেপী’’তি গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো সব্বাপি পিপ্পলিযো তাদিসাৰ দিস্ৰা হদযং হত্থেন সন্ধারেত্ৰা ‘‘ইদং ন অঞ্ঞস্স কম্মং, মযা পাতোৰ দিট্ঠভিক্খুস্সেতং কম্মং, অদ্ধা একং উপাযং ভৰিস্সতি, তস্স গতট্ঠানং অনুৰিচিনিত্ৰা এতং কারণং জানিস্সামী’’তি থেরস্স গতমগ্গং পুচ্ছিত্ৰা পাযাসি.
অথেকো পুরিসো তং অতিৰিয চণ্ডিকতং গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘ভো পুরিস, ত্ৰং অতিৰিয চণ্ডিকতোৰ গচ্ছসি, কেন কম্মেন গচ্ছসী’’তি পুচ্ছি. সো তস্স তং পৰত্তিং আরোচেসি. সো তস্স কথং সুত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভো, মা চিন্তযি, ময্হং অয্যো পিলিন্দৰচ্ছো ভৰিস্সতি, ত্ৰং এতদেৰ ভাজনং পূরেত্ৰা আদায গন্ত্ৰা থেরস্স পুরতো তিট্ঠ. ‘কিং নামেতং, ৰসলা’তি ৰুত্তকালে চ ‘পিপ্পলিযো, ভন্তে’তি ৰদ, থেরো ‘এৰং ভৰিস্সতি, ৰসলা’তি ৰক্খতি. পুন সব্বাপি পিপ্পলিযো ভৰিস্সন্তী’’তি. সো তথা অকাসি. সব্বা পিপ্পলিযো পটিপাকতিকা অহেসুং. ইদম