📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

অঙ্গুত্তরনিকাযে

এককনিপাত-অট্ঠকথা

গন্থারম্ভকথা

‘‘করুণাসীতলহদযং, পঞ্ঞাপজ্জোতৰিহতমোহতমং;

সনরামরলোকগরুং, ৰন্দে সুগতং গতিৰিমুত্তং.

‘‘বুদ্ধোপি বুদ্ধভাৰং, ভাৰেত্ৰা চেৰ সচ্ছিকত্ৰা চ;

যং উপগতো গতমলং, ৰন্দে তমনুত্তরং ধম্মং.

‘‘সুগতস্স ওরসানং, পুত্তানং মারসেনমথনানং;

অট্ঠন্নম্পি সমূহং, সিরসা ৰন্দে অরিযসঙ্ঘং.

‘‘ইতি মে পসন্নমতিনো, রতনত্তযৰন্দনামযং পুঞ্ঞং;

যং সুৰিহতন্তরাযো, হুত্ৰা তস্সানুভাৰেন.

‘‘এককদুকাদিপটিমণ্ডিতস্স অঙ্গুত্তরাগমৰরস্স;

ধম্মকথিকপুঙ্গৰানং, ৰিচিত্তপটিভানজননস্স.

‘‘অত্থপ্পকাসনত্থং, অট্ঠকথা আদিতো ৰসিসতেহি;

পঞ্চহি যা সঙ্গীতা, অনুসঙ্গীতা চ পচ্ছাপি.

‘‘সীহল়দীপং পন আভতাথ ৰসিনা মহামহিন্দেন;

ঠপিতা সীহল়ভাসায, দীপৰাসীনমত্থায.

‘‘অপনেত্ৰান ততোহং, সীহল়ভাসং মনোরমং ভাসং;

তন্তিনযানুচ্ছৰিকং, আরোপেন্তো ৰিগতদোসং.

‘‘সমযং অৰিলোমেন্তো, থেরানং থেরৰংসদীপানং;

সুনিপুণৰিনিচ্ছযানং, মহাৰিহারে নিৰাসীনং.

‘‘হিত্ৰা পুনপ্পুনাগতমত্থং, অত্থং পকাসযিস্সামি;

সুজনস্স চ তুট্ঠত্থং, চিরট্ঠিতত্থঞ্চ ধম্মস্স.

‘‘সাৰত্থিপভূতীনং, নগরানং ৰণ্ণনা কতা হেট্ঠা;

দীঘস্স মজ্ঝিমস্স চ, যা মে অত্থং ৰদন্তেন.

‘‘ৰিত্থারৰসেন সুদং, ৰত্থূনি চ তত্থ যানি ৰুত্তানি;

তেসম্পি ন ইধ ভিয্যো, ৰিত্থারকথং করিস্সামি.

‘‘সুত্তানং পন অত্থা, ন ৰিনা ৰত্থূহি যে পকাসন্তি;

তেসং পকাসনত্থং, ৰত্থূনিপি দস্সযিস্সামি.

‘‘সীলকথা ধুতধম্মা, কম্মট্ঠানানি চেৰ সব্বানি;

চরিযাৰিধানসহিতো, ঝানসমাপত্তিৰিত্থারো.

‘‘সব্বা চ অভিঞ্ঞাযো, পঞ্ঞাসঙ্কলননিচ্ছযো চেৰ;

খন্ধাধাতাযতনিন্দ্রিযানি, অরিযানি চেৰ চত্তারি.

‘‘সচ্চানি পচ্চযাকারদেসনা সুপরিসুদ্ধনিপুণনযা;

অৰিমুত্ততন্তিমগ্গা, ৰিপস্সনাভাৰনা চেৰ.

‘‘ইতি পন সব্বং যস্মা, ৰিসুদ্ধিমগ্গে মযা সুপরিসুদ্ধং;

ৰুত্তং তস্মা ভিয্যো, ন তং ইধ ৰিচারযিস্সামি.

‘‘মজ্ঝে ৰিসুদ্ধিমগ্গো, এস চতুন্নম্পি আগমানঞ্হি;

ঠত্ৰা পকাসযিস্সতি, তত্থ যথাভাসিতমত্থং.

‘‘ইচ্চেৰ কতো তস্মা, তম্পি গহেত্ৰান সদ্ধিমেতায;

অট্ঠকথায ৰিজানথ, অঙ্গুত্তরনিস্সিতং অত্থ’’ন্তি.

সংখেপকথা

১. রূপাদিৰগ্গৰণ্ণনা

তত্থ অঙ্গুত্তরাগমো নাম এককনিপাতো দুকনিপাতো তিকনিপাতো চতুক্কনিপাতো পঞ্চকনিপাতো ছক্কনিপাতো সত্তকনিপাতো অট্ঠকনিপাতো নৰকনিপাতো দসকনিপাতো একাদসকনিপাতোতি একাদস নিপাতা হোন্তি. সুত্ততো –

‘‘নৰ সুত্তসহস্সানি, পঞ্চ সুত্তসতানি চ;

সত্তপঞ্ঞাস সুত্তানি, হোন্তি অঙ্গুত্তরাগমে’’.

তস্স নিপাতেসু এককনিপাতো আদি, সুত্তেসু চিত্তপরিযাদানসুত্তং. তস্সাপি ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং আযস্মতা আনন্দেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্তং নিদানমাদি. সা পনেসা পঠমমহাসঙ্গীতি সুমঙ্গলৰিলাসিনিযা দীঘনিকাযট্ঠকথায আদিম্হি ৰিত্থারিতা, তস্মা সা তত্থ ৰিত্থারিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

নিদানৰণ্ণনা

. যং পনেতং ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তিআদিকং নিদানং, তত্থ এৰন্তি নিপাতপদং, মেতিআদীনি নামপদানি. সাৰত্থিযং ৰিহরতীতি এত্থ ৰীতি উপসগ্গপদং, হরতীতি আখ্যাতপদন্তি ইমিনা তাৰ নযেন পদৰিভাগো ৰেদিতব্বো.

অত্থতো পন এৰংসদ্দো তাৰ উপমূপদেস-সম্পহংসন-গরহণৰচন-সম্পটিগ্গহাকারনিদস্সনাৰধারণাদি-অনেকত্থপ্পভেদো. তথা হেস ‘‘এৰং জাতেন মচ্চেন, কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি এৰমাদীসু (ধ. প. ৫৩) উপমাযং আগতো. ‘‘এৰং তে অভিক্কমিতব্বং, এৰং তে পটিক্কমিতব্ব’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৪.১২২) উপদেসে. ‘‘এৰমেতং ভগৰা, এৰমেতং সুগতা’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) সম্পহংসনে. ‘‘এৰমেৰং পনাযং ৰসলী যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১৮৭) গরহণে. ‘‘এৰং, ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.১) ৰচনসম্পটিগ্গহে. ‘‘এৰং ব্যাখো অহং, ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৯৮) আকারে. ‘‘এহি ত্ৰং, মাণৰক, যেন সমণো আনন্দো তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন সমণং আনন্দং অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘সুভো মাণৰো তোদেয্যপুত্তো ভৰন্তং আনন্দং অপ্পাবাধং…পে… ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি, এৰঞ্চ ৰদেহি ‘‘সাধু কির ভৰং আনন্দো যেন সুভস্স মাণৰস্স তোদেয্যপুত্তস্স নিৰেসনং, তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তিআদীসু (দী. নি. ১.৪৪৫) নিদস্সনে. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰাতি? অকুসলা, ভন্তে. সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰাতি? সাৰজ্জা, ভন্তে. ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰাতি? ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে. সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি নো ৰা, কথং ৰো এত্থ হোতীতি? সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, এৰং নো এত্থ হোতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) অৰধারণে. স্ৰাযমিধ আকারনিদস্সনাৰধারণেসু দট্ঠব্বো.

তত্থ আকারত্থেন এৰংসদ্দেন এতমত্থং দীপেতি – নানানযনিপুণং অনেকজ্ঝাসযসমুট্ঠানং অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নং ৰিৰিধপাটিহারিযং ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরং সব্বসত্তানং সকসকভাসানুরূপতো সোতপথমাগচ্ছন্তং তস্স ভগৰতো ৰচনং সব্বপ্পকারেন কো সমত্থো ৰিঞ্ঞাতুং, সব্বথামেন পন সোতুকামতং জনেত্ৰাপি এৰং মে সুতং, মযাপি একেনাকারেন সুতন্তি.

নিদস্সনত্থেন ‘‘নাহং সযম্ভূ, ন মযা ইদং সচ্ছিকত’’ন্তি অত্তানং পরিমোচেন্তো ‘‘এৰং মে সুতং, মযাপি এৰং সুত’’ন্তি ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং নিদস্সেতি.

অৰধারণত্থেন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো, সতিমন্তানং, গতিমন্তানং, ধিতিমন্তানং, উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৩) এৰং ভগৰতা, ‘‘আযস্মা আনন্দো অত্থকুসলো ধম্মকুসলো ব্যঞ্জনকুসলো নিরুত্তিকুসলো পুব্বাপরকুসলো’’তি (অ. নি. ৫.১৬৯) এৰং ধম্মসেনাপতিনা চ পসত্থভাৰানুরূপং অত্তনো ধারণবলং দস্সেন্তো সত্তানং সোতুকামতং জনেতি ‘‘এৰং মে সুতং, তঞ্চ খো অত্থতো ৰা ব্যঞ্জনতো ৰা অনূনমনধিকং, এৰমেৰ, ন অঞ্ঞথা দট্ঠব্ব’’ন্তি.

মেসদ্দো তীসু অত্থেসু দিস্সতি. তথা হিস্স ‘‘গাথাভিগীতং মে অভোজনেয্য’’ন্তিআদীসু (সু. নি. ৮১; সং. নি. ১.১৯৪) মযাতি অত্থো. ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তিআদীসু (সং. নি. ৪.৮৮) ময্হন্তি অত্থো. ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৯) মমাতি অত্থো. ইধ পন ‘‘মযা সুত’’ন্তি চ, ‘‘মম সুত’’ন্তি চ অত্থদ্ৰযে যুজ্জতি.

সুতন্তি অযং সুতসদ্দো সউপসগ্গো চ অনুপসগ্গো চ গমন-ৰিস্সুত-কিলিন্নউপচিতানুযোগ-সোতৰিঞ্ঞেয্য-সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতাদিঅনেকত্থপ্পভেদো. তথা হিস্স – ‘‘সেনায পসুতো’’তিআদীসু গচ্ছন্তোতি অত্থো. ‘‘সুতধম্মস্স পস্সতো’’তিআদীসু (উদা. ১১) ৰিস্সুতধম্মস্সাতি অত্থো. ‘‘অৰস্সুতা অৰস্সুতস্সা’’তিআদীসু (পাচি. ৬৫৭) কিলিন্নাকিলিন্নস্সাতি অত্থো. ‘‘তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পক’’ন্তিআদীসু (খু. পা. ৭-১২) উপচিতন্তি অত্থো. ‘‘যে ঝানপ্পসুতা ধীরা’’তিআদীসু (ধ. প. ১৮১) ঝানানুযুত্তাতি অত্থো. ‘‘দিট্ঠং সুতং মুত’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.২৪১) সোতৰিঞ্ঞেয্যন্তি অত্থো. ‘‘সুতধরো সুতসন্নিচযো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৩৯) সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতধরোতি অত্থো. ইধ পনস্স সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারিতন্তি ৰা উপধারণন্তি ৰাতি অত্থো. মে-সদ্দস্স হি মযাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মযা সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারিত’’ন্তি যুজ্জতি. মমাতি অত্থে সতি ‘‘এৰং মম সুতং সোতদ্ৰারানুসারেন উপধারণ’’ন্তি যুজ্জতি.

এৰমেতেসু তীসু পদেসু এৰন্তি সোতৰিঞ্ঞাণাদিৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদস্সনং. মেতি ৰুত্তৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিপুগ্গলনিদস্সনং. সুতন্তি অস্সৰনভাৰপটিক্খেপতো অনূনাধিকাৰিপরীতগ্গহণনিদস্সনং. তথা এৰন্তি তস্সা সোতদ্ৰারানুসারেন পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তভাৰপ্পকাসনং. মেতি অত্তপ্পকাসনং. সুতন্তি ধম্মপ্পকাসনং. অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপো – ‘‘নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা মযা ন অঞ্ঞং কতং, ইদং পন কতং, অযং ধম্মো সুতো’’তি.

তথা এৰন্তি নিদ্দিসিতব্বপ্পকাসনং. মেতি পুগ্গলপ্পকাসনং. সুতন্তি পুগ্গলকিচ্চপ্পকাসনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং সুত্তং নিদ্দিসিস্সামি, তং মযা এৰং সুতন্তি.

তথা এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স নানাকারনিদ্দেসো. এৰন্তি হি অযং আকারপঞ্ঞত্তি. মেতি কত্তুনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিসযনিদ্দেসো. এত্তাৰতা নানাকারপ্পৰত্তেন চিত্তসন্তানেন তংসমঙ্গিনো কত্তু ৰিসযে গহণসন্নিট্ঠানং কতং হোতি.

অথ ৰা এৰন্তি পুগ্গলকিচ্চনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদ্দেসো. মেতি উভযকিচ্চযুত্তপুগ্গলনিদ্দেসো. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – মযা সৰনকিচ্চৰিঞ্ঞাণসমঙ্গিনা পুগ্গলেন ৰিঞ্ঞাণৰসেন লদ্ধসৰনকিচ্চৰোহারেন সুতন্তি.

তত্থ এৰন্তি চ মেতি চ সচ্চিকট্ঠপরমত্থৰসেন অৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. কিঞ্হেত্থ তং পরমত্থতো অত্থি, যং এৰন্তি ৰা মেতি ৰা নিদ্দেসং লভেথ. সুতন্তি ৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. যঞ্হি তং এত্থ সোতেন উপলদ্ধং, তং পরমত্থতো ৰিজ্জমানন্তি. তথা এৰন্তি চ মেতি চ তং তং উপাদায ৰত্তব্বতো উপাদাপঞ্ঞত্তি. সুতন্তি দিট্ঠাদীনি উপনিধায ৰত্তব্বতো উপনিধাপঞ্ঞত্তি.

এত্থ চ এৰন্তি ৰচনেন অসম্মোহং দীপেতি. ন হি সম্মূল়্হো নানপ্পকারপটিৰেধসমত্থো হোতি. সুতন্তি ৰচনেন সুতস্স অসম্মোসং দীপেতি. যস্স হি সুতং সম্মুট্ঠং হোতি, ন সো কালন্তরেন মযা সুতন্তি পটিজানাতি. ইচ্চস্স অসম্মোহেন পঞ্ঞাসিদ্ধি, অসম্মোসেন পন সতিসিদ্ধি. তত্থ পঞ্ঞাপুব্বঙ্গমায সতিযা ব্যঞ্জনাৰধারণসমত্থতা, সতিপুব্বঙ্গমায পঞ্ঞায অত্থপটিৰেধসমত্থতা. তদুভযসমত্থতাযোগেন অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নস্স ধম্মকোসস্স অনুপালনসমত্থতো ধম্মভণ্ডাগারিকত্তসিদ্ধি.

অপরো নযো – এৰন্তি ৰচনেন যোনিসো মনসিকারং দীপেতি, অযোনিসো মনসিকরোতো হি নানপ্পকারপটিৰেধাভাৰতো. সুতন্তি ৰচনেন অৰিক্খেপং দীপেতি, ৰিক্খিত্তচিত্তস্স সৰনাভাৰতো. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং, পুন ভণথা’’তি ভণতি. যোনিসো মনসিকারেন চেত্থ অত্তসম্মাপণিধিং পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতং সাধেতি সম্মা অপ্পণিহিতত্তস্স পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা তদভাৰতো. তথা অৰিক্খেপেন সদ্ধম্মস্সৰনং সপ্পুরিসূপনিস্সযঞ্চ সাধেতি. ন হি ৰিক্খিত্তচিত্তো সোতুং সক্কোতি, ন চ সপ্পুরিসে অনুপস্সযমানস্স সৰনং অত্থীতি.

অপরো নযো – যস্মা ‘‘এৰন্তি যস্স চিত্তসন্তানস্স নানাকারপ্পৰত্তিযা নানত্থব্যঞ্জনগ্গহণং হোতি, তস্স নানাকারনিদ্দেসো’’তি ৰুত্তং. সো চ এৰং ভদ্দকো আকারো ন সম্মা অপ্পণিহিতত্তনো পুব্বে অকতপুঞ্ঞস্স ৰা হোতি, তস্মা এৰন্তি ইমিনা ভদ্দকেনাকারেন পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিমত্তনো দীপেতি. সুতন্তি সৰনযোগেন পুরিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং. ন হি অপ্পতিরূপদেসে ৰসতো সপ্পুরিসূপনিস্সযৰিরহিতস্স ৰা সৰনং অত্থি. ইচ্চস্স পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা আসযসুদ্ধি সিদ্ধা হোতি, পুরিমচক্কদ্ৰযসিদ্ধিযা পযোগসুদ্ধি. তায চ আসযসুদ্ধিযা অধিগমব্যত্তিসিদ্ধি, পযোগসুদ্ধিযা আগমব্যত্তিসিদ্ধি. ইতি পযোগাসযসুদ্ধস্স আগমাধিগমসম্পন্নস্স ৰচনং অরুণুগ্গং ৰিয সূরিযস্স উদযতো, যোনিসো মনসিকারো ৰিয চ কুসলকম্মস্স, অরহতি ভগৰতো ৰচনস্স পুব্বঙ্গমং ভৰিতুন্তি ঠানে নিদানং ঠপেন্তো এৰং মে সুতন্তিআদিমাহ.

অপরো নযো – এৰন্তি ইমিনা নানপ্পকারপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন অত্তনো অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং দীপেতি. সুতন্তি ইমিনা সোতব্বভেদপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাসম্পত্তিসব্ভাৰং. এৰন্তি চ ইদং যোনিসো মনসিকারদীপকৰচনং ভাসমানো ‘‘এতে মযা ধম্মা মনসা অনুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা’’তি দীপেতি. সুতন্তি ইদং সৰনযোগদীপকৰচনং ভাসমানো ‘‘বহূ মযা ধম্মা সুতা ধাতা ৰচসা পরিচিতা’’তি দীপেতি. তদুভযেনপি অত্থব্যঞ্জনপারিপূরিং দীপেন্তো সৰনে আদরং জনেতি. অত্থব্যঞ্জনপরিপুণ্ণং হি ধম্মং আদরেন অস্সুণন্তো মহতা হিতা পরিবাহিরো হোতীতি আদরং জনেত্ৰা সক্কচ্চং ধম্মো সোতব্বোতি.

এৰং মে সুতন্তি ইমিনা পন সকলেন ৰচনেন আযস্মা আনন্দো তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মং অত্তনো অদহন্তো অসপ্পুরিসভূমিং অতিক্কমতি, সাৰকত্তং পটিজানন্তো সপ্পুরিসভূমিং ওক্কমতি. তথা অসদ্ধম্মা চিত্তং ৰুট্ঠাপেতি, সদ্ধম্মে চিত্তং পতিট্ঠাপেতি. ‘‘কেৰলং সুতমেৰেতং মযা, তস্সেৰ পন ভগৰতো ৰচন’’ন্তি দীপেন্তো অত্তানং পরিমোচেতি, সত্থারং অপদিসতি, জিনৰচনং অপ্পেতি, ধম্মনেত্তিং পতিট্ঠাপেতি.

অপিচ ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তি অত্তনা উপ্পাদিতভাৰং অপ্পটিজানন্তো পুরিমৰচনং ৰিৰরন্তো ‘‘সম্মুখা পটিগ্গহিতমিদং মযা তস্স ভগৰতো চতুৰেসারজ্জৰিসারদস্স দসবলধরস্স আসভট্ঠানট্ঠাযিনো সীহনাদনাদিনো সব্বসত্তুত্তমস্স ধম্মিস্সরস্স ধম্মরাজস্স ধম্মাধিপতিনো ধম্মদীপস্স ধম্মসরণস্স সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স ৰচনং, ন এত্থ অত্থে ৰা ধম্মে ৰা পদে ৰা ব্যঞ্জনে ৰা কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা কত্তব্বা’’তি সব্বদেৰমনুস্সানং ইমস্মিং ধম্মে অস্সদ্ধিযং ৰিনাসেতি, সদ্ধাসম্পদং উপ্পাদেতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –

‘‘ৰিনাসযতি অস্সদ্ধং, সদ্ধং ৰড্ঢেতি সাসনে;

এৰং মে সুতমিচ্চেৰং, ৰদং গোতমসাৰকো’’তি.

একন্তি গণনপরিচ্ছেদনিদ্দেসো. সমযন্তি পরিচ্ছিন্ননিদ্দেসো. একং সমযন্তি অনিযমিতপরিদীপনং. তত্থ সমযসদ্দো –

‘‘সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতুদিট্ঠিসু;

পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি’’.

তথা হিস্স ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.৪৪৭) সমৰাযো অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.২৯) খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তিআদীসু (পাচি. ৩৫৮) কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ২.৩৩২) সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে ভদ্দালি অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি, ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ভগৰাপি মং জানিস্সতি ‘ভদ্দালি নাম ভিক্খু সত্থু সাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’তি, অযম্পি খো তে, ভদ্দালি, সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৩৫) হেতু. ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গাহমানো পরিব্বাজকো সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.২৬০) দিট্ঠি.

‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;

অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. –

আদীসু (সং. নি. ১.১২৯) পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৮) পহানং. ‘‘দুক্খস্স পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তিআদীসু (পটি. ম. ২.৮) পটিৰেধো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তেন সংৰচ্ছর-উতু-মাস-অড্ঢমাস-রত্তি-দিৰ-পুব্বণ্হ-মজ্ঝন্হিক-সাযন্হ-পঠম-মজ্ঝিম- পচ্ছিমযাম-মুহুত্তাদীসু কালপ্পভেদভূতেসু সমযেসু একং সমযন্তি দীপেতি.

তত্থ কিঞ্চাপি এতেসু সংৰচ্ছরাদীসু যং যং সুত্তং যম্হি যম্হি সংৰচ্ছরে উতুম্হি মাসে পক্খে রত্তিভাগে দিৰসভাগে ৰা ৰুত্তং, সব্বং তং থেরস্স সুৰিদিতং সুৰৰত্থাপিতং পঞ্ঞায. যস্মা পন ‘‘এৰং মে সুতং অসুকসংৰচ্ছরে অসুকউতুম্হি অসুকমাসে অসুকপক্খে অসুকরত্তিভাগে অসুকদিৰসভাগে ৰা’’তি এৰং ৰুত্তে ন সক্কা সুখেন ধারেতুং ৰা উদ্দিসিতুং ৰা উদ্দিসাপেতুং ৰা, বহু চ ৰত্তব্বং হোতি, তস্মা একেনেৰ পদেন তমত্থং সমোধানেত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.

যে ৰা ইমে গব্ভোক্কন্তিসমযো জাতিসমযো সংৰেগসমযো অভিনিক্খমনসমযো দুক্করকারিকসমযো মারৰিজযসমযো অভিসম্বোধিসমযো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারসমযো দেসনাসমযো পরিনিব্বানসমযোতি এৰমাদযো ভগৰতো দেৰমনুস্সেসু অতিৰিয সুপ্পকাসা অনেককালপ্পভেদা এৰ সমযা, তেসু সমযেসু দেসনাসমযসঙ্খাতং একং সমযন্তি দীপেতি. যো চাযং ঞাণকরুণাকিচ্চসমযেসু করুণাকিচ্চসমযো, অত্তহিতপরহিত-পটিপত্তিসমযেসু পরহিত-পটিপত্তিসমযো, সন্নিপতিতানং করণীযদ্ৰযসমযেসু ধম্মিকথাসমযো, দেসনাপটিপত্তিসমযেসু দেসনাসমযো, তেসুপি সমযেসু অঞ্ঞতরং সন্ধায ‘‘একং সময’’ন্তি আহ.

কস্মা পনেত্থ যথা অভিধম্মে ‘‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’’ন্তি চ, ইতো অঞ্ঞেসু চ সুত্তপদেসু ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি চ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো, ৰিনযে চ ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা’’তি করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো, তথা অকত্ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি উপযোগৰচনেন নিদ্দেসো কতোতি. তত্থ তথা, ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. তত্থ হি অভিধম্মে ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণং হি কালত্থো সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খীযতি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো.

ৰিনযে চ হেতুঅত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞাপযন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো.

ইধ পন অঞ্ঞস্মিঞ্চ এৰংজাতিকে অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ইমং অঞ্ঞং ৰা সুত্তন্তং দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –

‘‘তং তং অত্থমপেক্খিত্ৰা, ভুম্মেন করণেন চ;

অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, উপযোগেন সো ইধা’’তি.

পোরাণা পন ৰণ্ণযন্তি – ‘‘তস্মিং সমযে’’তি ৰা ‘‘তেন সমযেনা’’তি ৰা ‘‘একং সময’’ন্তি ৰা অভিলাপমত্তভেদো এস, সব্বত্থ ভুম্মমেৰত্থোতি. তস্মা ‘‘একং সময’’ন্তি ৰুত্তেপি ‘‘একস্মিং সমযে’’তি অত্থো ৰেদিতব্বো.

ভগৰাতি গরু. গরুঞ্হি লোকে ‘‘ভগৰা’’তি ৰদন্তি. অযঞ্চ সব্বগুণৰিসিট্ঠতায সব্বসত্তানং গরু, তস্মা ‘‘ভগৰা’’তি ৰেদিতব্বো. পোরাণেহিপি ৰুত্তং –

‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;

গরু গারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

অপিচ

‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;

ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি. –

ইমিস্সাপি গাথায ৰসেনস্স পদস্স ৰিত্থারতো অত্থো ৰেদিতব্বো. সো চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৪২, ১৪৪) বুদ্ধানুস্সতিনিদ্দেসে ৰুত্তোযেৰ.

এত্তাৰতা চেত্থ এৰং মে সুতন্তি ৰচনেন যথাসুতং ধম্মং দস্সেন্তো ভগৰতো ধম্মসরীরং পচ্চক্খং করোতি. তেন ‘‘ন ইদং অতিক্কন্তসত্থুকং পাৰচনং, অযং ৰো সত্থা’’তি সত্থু অদস্সনেন উক্কণ্ঠিতং জনং সমস্সাসেতি. একং সমযং ভগৰাতি ৰচনেন তস্মিং সমযে ভগৰতো অৰিজ্জমানভাৰং দস্সেন্তো রূপকাযপরিনিব্বানং সাধেতি. তেন ‘‘এৰংৰিধস্স নাম অরিযধম্মস্স দেসকো দসবলধরো ৰজিরসঙ্ঘাতসমানকাযো সোপি ভগৰা পরিনিব্বুতো, কেন অঞ্ঞেন জীৰিতে আসা জনেতব্বা’’তি জীৰিতমদমত্তং জনং সংৰেজেতি, সদ্ধম্মে চস্স উস্সাহং জনেতি. এৰন্তি চ ভণন্তো দেসনাসম্পত্তিং নিদ্দিসতি. মে সুতন্তি সাৰকসম্পত্তিং. একং সমযন্তি কালসম্পত্তিং. ভগৰাতি দেসকসম্পত্তিং.

সাৰত্থিযন্তি এৰংনামকে নগরে. সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গিপরিদীপনমেতং. ইধ পন ঠানগমননিসজ্জাসযনপ্পভেদেসু ইরিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং, তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি একং ইরিযাপথবাধনং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি, তস্মা ‘‘ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি.

জেতৰনেতি জেতস্স রাজকুমারস্স ৰনে. তঞ্হি তেন রোপিতং সংৰড্ঢিতং পরিপালিতং, সো চস্স সামী অহোসি, তস্মা জেতৰনন্তি সঙ্খং গতং, তস্মিং জেতৰনে. অনাথপিণ্ডিকস্স আরামেতি অনাথপিণ্ডিকেন গহপতিনা চতুপঞ্ঞাসহিরঞ্ঞকোটিপরিচ্চাগেন বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিয্যাতিতত্তা অনাথপিণ্ডিকস্সাতি সঙ্খং গতে আরামে. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন পপঞ্চসূদনিযা মজ্ঝিমট্ঠকথায সব্বাসৰসুত্তৰণ্ণনাযং (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪ আদযো) ৰুত্তো.

তত্থ সিযা – যদি তাৰ ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ‘‘জেতৰনে’’তি ন ৰত্তব্বং. অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘‘সাৰত্থিয’’ন্তি ন ৰত্তব্বং. ন হি সক্কা উভযত্থ একং সমযং ৰিহরিতুন্তি. ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. ননু অৰোচুম্হ ‘‘সমীপত্থে ভুম্মৰচন’’ন্তি. তস্মা যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰমিধাপি যদিদং সাৰত্থিযা সমীপে জেতৰনং, তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে’’তি. গোচরগামনিদস্সনত্থং হিস্স সাৰত্থিৰচনং, পব্বজিতানুরূপনিৰাসনট্ঠাননিদস্সনত্থং সেসৰচনং.

তত্থ সাৰত্থিৰচনেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, জেতৰনাদিকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং. তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰিৰজ্জনূপাযদস্সনং. পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং. পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন পঞ্ঞায অপগমনং. পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্তিতং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপতং. পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং. পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰতানং. পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততং. পুরিমেন ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭০) ৰচনতো যদত্থং ভগৰা উপ্পন্নো, তদত্থপরিনিপ্ফাদনং, পচ্ছিমেন যত্থ উপ্পন্নো, তদনুরূপৰিহারং. ভগৰা হি পঠমং লুম্বিনিৰনে, দুতিযং বোধিমণ্ডেতি লোকিযলোকুত্তরায উপ্পত্তিযা ৰনেযেৰ উপ্পন্নো. তেনস্স ৰনেযেৰ ৰিহারং দস্সেতীতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.

তত্রাতি দেসকালপরিদীপনং. তঞ্হি যং সমযং ৰিহরতি, তত্র সমযে. যস্মিঞ্চ আরামে ৰিহরতি, তত্র আরামেতি দীপেতি. ভাসিতব্বযুত্তে ৰা দেসকালে দীপেতি. ন হি ভগৰা অযুত্তে দেসে ৰা কালে ৰা ধম্মং ভাসতি. ‘‘অকালো খো তাৰ, বাহিযা’’তিআদি (উদা. ১০) চেত্থ সাধকং. খোতি পদপূরণমত্তে অৰধারণে আদিকালত্থে ৰা নিপাতো. ভগৰাতি লোকগরুদীপনং. ভিক্খূতি কথাসৰনযুত্তপুগ্গলৰচনং. অপি চেত্থ ‘‘ভিক্খকোতি ভিক্খু, ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা (পারা. ৪৫; ৰিভ. ৫১১) নযেন ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো. আমন্তেসীতি আলপি অভাসি সম্বোধেসীতি অযমেত্থ অত্থো. অঞ্ঞত্র পন ঞাপনেপি হোতি. যথাহ – ‘‘আমন্তযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে’’তি. পক্কোসনেপি. যথাহ – ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, মম ৰচনেন সারিপুত্তং আমন্তেহী’’তি (অ. নি. ৯.১১; সং. নি. ২.৩২).

ভিক্খৰোতি আমন্তনাকারপরিদীপনং. তঞ্চ ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধত্তা ৰুত্তং. ভিক্খনসীলতাগুণযুত্তোপি হি ভিক্খু, ভিক্খনধম্মতাগুণযুত্তোপি ভিক্খু, ভিক্খনে সাধুকারিতাগুণযুত্তোপীতি সদ্দৰিদূ মঞ্ঞন্তি. তেন চ নেসং ভিক্খনসীলতাদিগুণযোগসিদ্ধেন ৰচনেন হীনাধিকজনসেৰিতং ৰুত্তিং পকাসেন্তো উদ্ধতদীনভাৰনিগ্গহং করোতি. ভিক্খৰোতি ইমিনা করুণাৰিপ্ফারসোম্মহদযনযননিপাতপুব্বঙ্গমেন ৰচনেন তে অত্তনো মুখাভিমুখে করোতি. তেনেৰ চ কথেতুকম্যতাদীপকেন ৰচনেন তেসং সোতুকম্যতং জনেতি. তেনেৰ চ সম্বোধনত্থেন সাধুকং সৰনমনসিকারেপি তে নিযোজেতি. সাধুকং সৰনমনসিকারাযত্তা হি সাসনসম্পত্তি.

অপরেসুপি দেৰমনুস্সেসু ৰিজ্জমানেসু কস্মা ভিক্খূযেৰ আমন্তেসীতি চে? জেট্ঠসেট্ঠাসন্নসদাসন্নিহিতভাৰতো. সব্বপরিসসাধারণা হি ভগৰতো ধম্মদেসনা. পরিসায চ জেট্ঠা ভিক্খূ পঠমুপ্পন্নত্তা, সেট্ঠা অনগারিযভাৰং আদিং কত্ৰা সত্থুচরিযানুৰিধাযকত্তা সকলসাসনপটিগ্গাহকত্তা চ. আসন্না তে তত্থ নিসিন্নেসু সত্থুসন্তিকত্তা. সদাসন্নিহিতা সত্থুসন্তিকাৰচরত্তাতি. অপিচ তে ধম্মদেসনায ভাজনং যথানুসিট্ঠং পটিপত্তিসব্ভাৰতোতিপি তে এৰ আমন্তেসি.

কিমত্থং পন ভগৰা ধম্মং দেসেন্তো পঠমং ভিক্খূ আমন্তেসি, ন ধম্মমেৰ দেসেসীতি? সতিজননত্থং. ভিক্খূ হি অঞ্ঞং চিন্তেন্তাপি ৰিক্খিত্তচিত্তাপি ধম্মং পচ্চৰেক্খন্তাপি কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাপি নিসিন্না হোন্তি, তে অনামন্তেত্ৰা ধম্মে দেসিযমানে ‘‘অযং দেসনা কিংনিদানা কিংপচ্চযা কতমায অট্ঠুপ্পত্তিযা দেসিতা’’তি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তা দুগ্গহিতং ৰা গণ্হেয্যুং, ন ৰা গণ্হেয্যুং. তেন নেসং সতিজননত্থং ভগৰা পঠমং আমন্তেত্ৰা পচ্ছা ধম্মং দেসেতি.

ভদন্তেতি গারৰৰচনমেতং, সত্থু পটিৰচনদানং ৰা. অপি চেত্থ ‘‘ভিক্খৰো’’তি ৰদমানো ভগৰা তে ভিক্খূ আলপতি. ‘‘ভদন্তে’’তি ৰদমানা তে ভগৰন্তং পচ্চালপন্তি. তথা ‘‘ভিক্খৰো’’তি ভগৰা আদিম্হি ভাসতি, ‘‘ভদন্তে’’তি তে পচ্চাভাসন্তি. ‘‘ভিক্খৰো’’তি পটিৰচনং দাপেতি, ‘‘ভদন্তে’’তি পটিৰচনং দেন্তি. তে ভিক্খূতি যে ভগৰা আমন্তেসি, তে. ভগৰতো পচ্চস্সোসুন্তি ভগৰতো আমন্তনং পটিঅস্সোসুং, অভিমুখা হুত্ৰা সুণিংসু সম্পটিচ্ছিংসু পটিগ্গহেসুন্তি অত্থো. ভগৰা এতদৰোচাতি ভগৰা এতং ইদানি ৰত্তব্বং সকলং সুত্তং অৰোচ. এত্তাৰতা চ যং আযস্মতা আনন্দেন ইমস্স সুত্তস্স সুখাৰগাহণত্থং কালদেসদেসকপরিসাপদেসপটিমণ্ডিতং নিদানং ভাসিতং, তস্স অত্থৰণ্ণনা সমত্তাতি.

রূপাদিৰণ্ণনা

ইদানি নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একরূপম্পি সমনুপস্সামীতিআদিনা নযেন ভগৰতা নিক্খিত্তস্স সুত্তস্স ৰণ্ণনায ওকাসো অনুপ্পত্তো, সা পনেসা সুত্তৰণ্ণনা যস্মা সুত্তনিক্খেপং ৰিচারেত্ৰাৰ ৰুচ্চমানা পাকটা হোতি, তস্মা সুত্তনিক্খেপৰিচারণা তাৰ ৰেদিতব্বা. চত্তারো হি সুত্তনিক্খেপা অত্তজ্ঝাসযো পরজ্ঝাসযো পুচ্ছাৰসিকো অট্ঠুপ্পত্তিকোতি. তত্থ যানি সুত্তানি ভগৰা পরেহি অনজ্ঝিট্ঠো কেৰলং অত্তনো অজ্ঝাসযেনেৰ কথেসি, সেয্যথিদং – আকঙ্খেয্যসুত্তং ৰত্থসুত্তন্তি এৰমাদীনি, তেসং অত্তজ্ঝাসযো নিক্খেপো. যানি পন ‘‘পরিপক্কা খো রাহুলস্স ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা ধম্মা, যংনূনাহং রাহুলং উত্তরি আসৰানং খযে ৰিনেয্য’’ন্তি (সং. নি. ৪.১২১; ম. নি. ৩.৪১৬) এৰং পরেসং অজ্ঝাসযং খন্তিং মনং অভিনীহারং বুজ্ঝনভাৰঞ্চ ওলোকেত্ৰা পরজ্ঝাসযৰসেন কথিতানি, সেয্যথিদং – রাহুলোৰাদসুত্তং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনন্তি এৰমাদীনি, তেসং পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো. ভগৰন্তং পন উপসঙ্কমিত্ৰা তে তে দেৰমনুস্সা তথা তথা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. এৰং পুট্ঠেন ভগৰতা যানি কথিতানি দেৰতাসংযুত্তবোজ্ঝঙ্গসংযুত্তাদীনি, তেসং পুচ্ছাৰসিকো নিক্খেপো. যানি পন উপ্পন্নং কারণং পটিচ্চ কথিতানি ধম্মদাযাদসুত্তপুত্তমংসূপমাদীনি, তেসং অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো. এৰমিমেসু চতূসু নিক্খেপেসু ইমস্স সুত্তস্স পরজ্ঝাসযো নিক্খেপো. পরজ্ঝাসযৰসেন হেতং নিক্খিত্তং. কেসং অজ্ঝাসযেনাতি? রূপগরুকানং পুরিসানং.

তত্থ নাহং, ভিক্খৰেতিআদীসু নকারো পটিসেধত্থো. অহন্তি অত্তানং নিদ্দিসতি. ভিক্খৰেতি ভিক্খূ আলপতি. অঞ্ঞন্তি ইদানি ৰত্তব্বা ইত্থিরূপতো অঞ্ঞং. একরূপম্পীতি একম্পি রূপং. সমনুপস্সামীতি দ্ৰে সমনুপস্সনা ঞাণসমনুপস্সনা চ দিট্ঠিসমনুপস্সনা চ. তত্থ ‘‘অনিচ্চতো সমনুপস্সতি, নো নিচ্চতো’’তি (পটি. ম. ৩.৩৫) অযং ঞাণসমনুপস্সনা নাম. ‘‘রূপং অত্ততো সমনুপস্সতী’’তিআদিকা (পটি. ম. ১.১৩০) পন দিট্ঠিসমনুপস্সনা নাম. তাসু ইধ ঞাণসমনুপস্সনা অধিপ্পেতা. ইমস্স পন পদস্স নকারেন সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইদং হি ৰুত্তং হোতি – অহং, ভিক্খৰে, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন ওলোকেন্তোপি অঞ্ঞং একরূপম্পি ন সমনুপস্সামীতি. যং এৰং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি যং রূপং রূপগরুকস্স পুরিসস্স চতুভূমককুসলচিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা গণ্হিত্ৰা খেপেত্ৰা তিট্ঠতি. ‘‘সব্বং হত্থিকাযং পরিযাদিযিত্ৰা’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১২৬) হি গহণং পরিযাদানং নাম. ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা সব্বং কামরাগং পরিযাদিযতী’’তিআদীসু (সং. নি. ৩.১০২) খেপনং. ইধ উভযম্পি ৰট্টতি. তত্থ ইদং রূপং চতুভূমককুসলচিত্তং গণ্হন্তং ন নীলুপ্পলকলাপং পুরিসো ৰিয হত্থেন গণ্হাতি, নাপি খেপযমানং অগ্গি ৰিয উদ্ধনে উদকং সন্তাপেত্ৰা খেপেতি. উপ্পত্তিঞ্চস্স নিৰারযমানমেৰ চতুভূমকম্পি কুসলচিত্তং গণ্হাতি চেৰ খেপেতি চাতি ৰেদিতব্বং. তেন ৰুত্তং – ‘‘পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’’তি.

যথযিদন্তি যথা ইদং. ইত্থিরূপন্তি ইত্থিযা রূপং. তত্থ ‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, রূপং ৰদেথ? রুপ্পতীতি খো, ভিক্খৰে, তস্মা রূপন্তি ৰুচ্চতি. কেন রুপ্পতি? সীতেনপি রুপ্পতি উণ্হেনপি রুপ্পতী’’তি (সং. নি. ৩.৭৯) সুত্তানুসারেন রূপস্স ৰচনত্থো চেৰ সামঞ্ঞলক্খণঞ্চ ৰেদিতব্বং. অযং পন রূপসদ্দো খন্ধভৰনিমিত্তপচ্চযসরীরৰণ্ণসণ্ঠানাদীসু অনেকেসু অত্থেসু ৰত্ততি. অযঞ্হি ‘‘যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্ন’’ন্তি (ৰিভ. ২; মহাৰ. ২২) এত্থ রূপক্খন্ধে ৰত্ততি. ‘‘রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতী’’তি (ধ. স. ১৬১; ৰিভ. ৬২৪) এত্থ রূপভৰে. ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি (ধ. স. ২০৪-২৩২ আদযো) এত্থ কসিণনিমিত্তে. ‘‘সরূপা, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা নো অরূপা’’তি (অ. নি. ২.৮৩) এত্থ পচ্চযে. ‘‘আকাসো পরিৰারিতো রূপন্তেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি (ম. নি. ১.৩০৬) এত্থ সরীরে. ‘‘চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (ম. নি. ১.৪০০; ৩.৪২১) এত্থ ৰণ্ণে. ‘‘রূপপ্পমাণো রূপপ্পসন্নো’’তি (অ. নি. ৪.৬৫) এত্থ সণ্ঠানে. আদিসদ্দেন ‘‘পিযরূপং সাতরূপং, অরসরূপো’’তিআদীনিপি সঙ্গণ্হিতব্বানি. ইধ পনেস ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানে রূপাযতনসঙ্খাতে ৰণ্ণে ৰত্ততি. অপিচ যো কোচি ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনস্স ৰা অলঙ্কারস্স ৰা গন্ধৰণ্ণকাদীনং ৰা পিল়ন্ধনমালাদীনং ৰাতি কাযপ্পটিবদ্ধো চ ৰণ্ণো পুরিসস্স চক্খুৰিঞ্ঞাণস্স আরম্মণং হুত্ৰা উপকপ্পতি, সব্বমেতং ইত্থিরূপন্তেৰ ৰেদিতব্বং. ইত্থিরূপং, ভিক্খৰে, পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি ইদং পুরিমস্সেৰ দল়্হীকরণত্থং ৰুত্তং. পুরিমং ৰা ‘‘যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিরূপ’’ন্তি এৰং ওপম্মৰসেন ৰুত্তং, ইদং পরিযাদানানুভাৰদস্সনৰসেন.

তত্রিদং ইত্থিরূপস্স পরিযাদানানুভাৰে ৰত্থু – মহাদাঠিকনাগরাজা কির চেতিযগিরিম্হি অম্বত্থলে মহাথূপং কারাপেত্ৰা গিরিভণ্ডপূজং নাম কত্ৰা কালেন কালং ওরোধগণপরিৰুতো চেতিযগিরিং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দেতি. বহূনং সন্নিপাতট্ঠানে নাম ন সব্বেসং সতি সূপট্ঠিতা হোতি, রঞ্ঞো চ দমিল়দেৰী নাম মহেসী পঠমৰযে ঠিতা দস্সনীযা পাসাদিকা. অথেকো চিত্তত্থেরো নাম ৰুড্ঢপব্বজিতো অসংৰরনিযামেন ওলোকেন্তো তস্সা রূপারম্মণে নিমিত্তং গহেত্ৰা উম্মাদপ্পত্তো ৰিয ঠিতনিসিন্নট্ঠানেসু ‘‘হন্দ দমিল়দেৰী, হন্দ দমিল়দেৰী’’তি ৰদন্তো ৰিচরতি. ততো পট্ঠায চস্স দহরসামণেরা উম্মত্তকচিত্তত্থেরোত্ৰেৰ নামং কত্ৰা ৰোহরিংসু. অথ সা দেৰী নচিরস্সেৰ কালমকাসি. ভিক্খুসঙ্ঘে সিৰথিকদস্সনং গন্ত্ৰা আগতে দহরসামণেরা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে চিত্তত্থের, যস্সত্থায ত্ৰং ৰিলপসি, মযং তস্সা দেৰিযা সিৰথিকদস্সনং গন্ত্ৰা আগতা’’তি. এৰং ৰুত্তেপি অস্সদ্দহন্তো ‘‘যস্সা ৰা তস্সা ৰা তুম্হে সিৰথিকদস্সনত্থায গতা, মুখং তুম্হাকং ধূমণ্ণ’’ন্তি. উম্মত্তকৰচনমেৰ অৰোচ. এৰং উম্মত্তকচিত্তত্থেরস্স চিত্তং পরিযাদায অট্ঠাসি ইদং ইত্থিরূপং.

অপরম্পি ৰত্থু – সদ্ধাতিস্সমহারাজা কির একদিৰসং ওরোধগণপরিৰুতো ৰিহারং আগতো. একো দহরো লোহপাসাদদ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা অসংৰরে ঠিতো একং ইত্থিং ওলোকেসি. সাপি গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা তং ওলোকেসি. উভোপি অব্ভন্তরে উট্ঠিতেন রাগগ্গিনা ডয্হিত্ৰা কালমকংসু. এৰং ইত্থিরূপং দহরস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি.

অপরম্পি ৰত্থু – কল্যাণিযমহাৰিহারতো কিরেকো দহরো উদ্দেসত্থায কাল়দীঘৰাপিগামদ্ৰারৰিহারং গন্ত্ৰা নিট্ঠিতুদ্দেসকিচ্চো অত্থকামানং ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ‘‘গতট্ঠানে দহরসামণেরেহি পুট্ঠেন গামস্স নিৰিট্ঠাকারো কথেতব্বো ভৰিস্সতী’’তি গামে পিণ্ডায চরন্তো ৰিসভাগারম্মণে নিমিত্তং গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং গতো তায নিৰত্থৰত্থং সঞ্জানিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, ইদং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছন্তো তস্সা মতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘এৰরূপা নাম ইত্থী মং নিস্সায মতা’’তি চিন্তেন্তো অন্তোউট্ঠিতেন রাগগ্গিনা ডয্হিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণি. এৰম্পি ইদং ইত্থিরূপং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতীতি ৰেদিতব্বং.

. দুতিযাদীনি সদ্দগরুকাদীনং আসযৰসেন ৰুত্তানি. তেসু ইত্থিসদ্দোতি ইত্থিযা চিত্তসমুট্ঠানো কথিতগীতৰাদিতসদ্দো. অপিচ ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনস্সাপি অলঙ্কতালঙ্কারস্সাপি ইত্থিপযোগনিপ্ফাদিতো ৰীণাসঙ্খপণৰাদিসদ্দোপি ইত্থিসদ্দোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সব্বোপি হেসো পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি.

তত্থ সুৰণ্ণকক্কটকসুৰণ্ণমোরদহরভিক্খুআদীনং ৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি. পব্বতন্তরং কির নিস্সায মহন্তং হত্থিনাগকুলং ৰসতি. অৰিদূরট্ঠানে চস্স মহাপরিভোগসরো অত্থি, তস্মিং কাযূপপন্নো সুৰণ্ণকক্কটকো অত্থি. সো তং সরং ওতিণ্ণোতিণ্ণে সণ্ডাসেন ৰিয অল়েহি পাদে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসং নেত্ৰা মারেতি. তস্স ওতারাপেক্খা হত্থিনাগা একং মহাহত্থিং জেট্ঠকং কত্ৰা ৰিচরন্তি. সো একদিৰসং তং হত্থিনাগং গণ্হি. থামসতিসম্পন্নো হত্থিনাগো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ভীতরৰং রৰিস্সামি, সব্বে যথারুচিযা অকীল়িত্ৰা পলাযিস্সন্তী’’তি নিচ্চলোৰ অট্ঠাসি. অথ সব্বেসং উত্তিণ্ণভাৰং ঞত্ৰা তেন গহিতভাৰং অত্তনো ভরিযং জানাপেতুং ৰিরৰিত্ৰা এৰমাহ –

‘‘সিঙ্গীমিগো আযতচক্খুনেত্তো,

অট্ঠিত্তচো ৰারিসযো অলোমো;

তেনাভিভূতো কপণং রুদামি,

মা হেৰ মং পাণসমং জহেয্যা’’তি. (জা. ১.৩.৪৯);

সা তং সুত্ৰা সামিকস্স গহিতভাৰং ঞত্ৰা তং তম্হা ভযা মোচেতুং হত্থিনা চ কুল়ীরেন চ সদ্ধিং সল্লপন্তী এৰমাহ –

‘‘অয্য ন তং জহিস্সামি, কুঞ্জরং সট্ঠিহাযনং;

পথব্যা চাতুরন্তায, সুপ্পিযো হোসি মে তুৰং.

‘‘যে কুল়ীরা সমুদ্দস্মিং, গঙ্গায যমুনায চ;

তেসং ত্ৰং ৰারিজো সেট্ঠো, মুঞ্চ রোদন্তিযা পতি’’ন্তি. (জা. ১.৩.৫০-৫১);

কুল়ীরো সহ ইত্থিসদ্দস্সৰনেন গহণং সিথিলমকাসি. অথ হত্থিনাগো ‘‘অযমেৰেতস্স ওকাসো’’তি একং পাদং গহিতাকারেনেৰ ঠপেত্ৰা দুতিযং উক্খিপিত্ৰা তং পিট্ঠিকপালে অক্কমিত্ৰা ৰিচুণ্ণিকং কত্ৰা থোকং আকড্ঢিত্ৰা তীরে খিপি. অথ নং সব্বহত্থিনো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অম্হাকং ৰেরী’’তি ৰিচুণ্ণযিংসু. এৰং তাৰ ইত্থিসদ্দো সুৰণ্ণকক্কটকস্স চিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা তিট্ঠতি.

সুৰণ্ণমোরোপি হিমৰন্তং অনুপৰিসিত্ৰা মহন্তং পব্বতগহনং নিস্সায ৰসন্তো নিচ্চকালং সূরিযস্স উদযকালে সূরিযমণ্ডলং উল্লোকেত্ৰা অত্তনো রক্খং করোন্তো এৰং ৰদতি –

‘‘উদেতযং চক্খুমা একরাজা,

হরিস্সৰণ্ণো পথৰিপ্পভাসো;

তং তং নমস্সামি হরিস্সৰণ্ণং পথৰিপ্পভাসং,

তযাজ্জ গুত্তা ৰিহরেমু দিৰসং.

‘‘যে ব্রাহ্মণা ৰেদগূ সব্বধম্মে,

তে মে নমো তে চ মং পালযন্তু;

নমত্থু বুদ্ধানং নমত্থু বোধিযা,

নমো ৰিমুত্তানং নমো ৰিমুত্তিযা;

ইমং সো পরিত্তং কত্ৰা,

মোরো চরতি এসনা’’তি. (জা. ১.২.১৭);

সো দিৰসং গোচরং গহেত্ৰা সাযন্হসমযে ৰসনট্ঠানং পৰিসন্তো অত্থঙ্গতং সূরিযমণ্ডলং ওলোকেত্ৰাপি ইমং গাথং ৰদতি –

‘‘অপেতযং চক্খুমা একরাজা,

হরিস্সৰণ্ণো পথৰিপ্পভাসো;

তং তং নমস্সামি হরিস্সৰণ্ণং পথৰিপ্পভাসং,

তযাজ্জ গুত্তা ৰিহরেমু রত্তিং.

‘‘যে ব্রাহ্মণা ৰেদগূ সব্বধম্মে,

তে মে নমো তে চ মং পালযন্তু;

নমত্থু বুদ্ধানং নমত্থু বোধিযা,

নমো ৰিমুত্তানং নমো ৰিমুত্তিযা;

ইমং সো পরিত্তং কত্ৰা,

মোরো ৰাসমকপ্পযী’’তি. (জা. ১.২.১৮);

ইমিনা নিযামেন সত্ত ৰস্সসতানি ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসং পরিত্তকম্মতো পুরেতরমেৰ মোরকুক্কুটিকায সদ্দং সুত্ৰা পরিত্তকম্মং অসরিত্ৰা রঞ্ঞা পেসিতস্স লুদ্দকস্স ৰসং উপগতো. এৰং ইত্থিসদ্দো সুৰণ্ণমোরস্স চিত্তং পরিযাদিযিত্ৰা তিট্ঠতীতি. ছাতপব্বতৰাসী দহরো পন সুধামুণ্ডকৰাসী দহরো চ ইত্থিসদ্দং সুত্ৰা অনযব্যসনং পত্তাতি.

. ততিযে ইত্থিগন্ধোতি ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানিকং গন্ধাযতনং. স্ৰাযং ইত্থিযা সরীরগন্ধো দুগ্গন্ধো হোতি, কাযারুল়্হো পন আগন্তুকঅনুলেপনাদিগন্ধো ইধ অধিপ্পেতো. একচ্চা হি ইত্থী অস্সগন্ধিনী হোতি, একচ্চা মেণ্ডকগন্ধিনী, একচ্চা সেদগন্ধিনী, একচ্চা সোণিতগন্ধিনী. একচ্চো অন্ধবালো এৰরূপাযপি ইত্থিযা রজ্জতেৰ. চক্কৰত্তিনো পন ইত্থিরতনস্স কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো চ উপ্পলগন্ধো. অযং ন সব্বাসং হোতি, আগন্তুকঅনুলেপনাদিগন্ধোৰ ইধ অধিপ্পেতো. তিরচ্ছানগতা পন হত্থিঅস্সগোণাদযো তিরচ্ছানগতানং সজাতিইত্থীনং উতুগন্ধেন যোজনদ্ৰিযোজনতিযোজনচতুযোজনম্পি গচ্ছন্তি. ইত্থিকাযে গন্ধো ৰা হোতু ইত্থিযা নিৰত্থনিৰাসনঅনুলিত্তালেপনপিল়ন্ধমালাদিগন্ধো ৰা, সব্বোপি ইত্থিগন্ধোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো.

. চতুত্থে ইত্থিরসোতি ইত্থিযা চতুসমুট্ঠানিকং রসাযতনং. তিপিটকচূল়নাগচূল়াভযত্থেরা পন ‘‘স্ৰাযং ইত্থিযা কিংকারপটিস্সাৰিতাদিৰসেন সৰনরসো চেৰ পরিভোগরসো চ, অযং ইত্থিরসো’’তি ৰদন্তি. কিং তেন? যো পনাযং ইত্থিযা ওট্ঠমংসসম্মক্খনখেল়াদিরসোপি, সামিকস্স দিন্নযাগুভত্তাদীনং রসোপি, সব্বো সো ইত্থিরসোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. অনেকে হি সত্তা অত্তনো মাতুগামেন যংকিঞ্চি সহত্থা দিন্নমেৰ মধুরন্তি গহেত্ৰা অনযব্যসনং পত্তাতি.

. পঞ্চমে ইত্থিফোট্ঠব্বোতি ইত্থিযা কাযসম্ফস্সো, ইত্থিসরীরারুল়্হানং ৰত্থালঙ্কারমালাদীনম্পি ফস্সো ইত্থিফোট্ঠব্বোত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সব্বোপেস পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদিযতি মহাচেতিযঙ্গণে গণসজ্ঝাযং গণ্হন্তস্স দহরভিক্খুনো ৰিসভাগারম্মণফস্সো ৰিযাতি.

ইতি সত্থা সত্তানং আসযানুসযৰসেন রূপাদীসু একেকং গহেত্ৰা অঞ্ঞং ঈদিসং ন পস্সামীতি আহ. যথা হি রূপগরুকস্স পুরিসস্স ইত্থিরূপং চিত্তুপ্পাদং গমেতি পলিবুন্ধতি বজ্ঝাপেতি বদ্ধাপেতি মোহেতি সংমোহেতি, ন তথা সেসা সদ্দাদযো. যথা চ সদ্দাদিগরুকানং সদ্দাদযো, ন তথা রূপাদীনি আরম্মণানি. একচ্চস্স চ রূপাদীসু একমেৰারম্মণং চিত্তং পরিযাদিযতি, একচ্চস্স দ্ৰেপি তীণিপি চত্তারিপি পঞ্চপি. ইতি ইমে পঞ্চ সুত্তন্তা পঞ্চগরুকৰসেন কথিতা, ন পঞ্চগরুকজাতকৰসেন. পঞ্চগরুকজাতকং পন সক্খিভাৰত্থায আহরিত্ৰা কথেতব্বং. তত্র হি অমনুস্সেহি কন্তারমজ্ঝে কতায আপণাদিৰিচারণায মহাপুরিসস্স পঞ্চসু সহাযেসু রূপগরুকো রূপারম্মণে বজ্ঝিত্ৰা অনযব্যসনং পত্তো, সদ্দাদিগরুকা সদ্দারম্মণাদীসু. ইতি তং সক্খিভাৰত্থায আহরিত্ৰা কথেতব্বং. ইমে পন পঞ্চ সুত্তন্তা পঞ্চগরুকৰসেনেৰ কথিতা.

. যস্মা চ ন কেৰলং পুরিসাযেৰ পঞ্চগরুকা হোন্তি, ইত্থিযোপি হোন্তিযেৰ, তস্মা তাসম্পি ৰসেন পুন পঞ্চ সুত্তন্তে কথেসি. তেসম্পি অত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ৰত্থূসুপি পঠমসুত্তে লোহপাসাদদ্ৰারে ঠিতং দহরং ওলোকেত্ৰা মতায রাজোরোধায ৰত্থু ৰেদিতব্বং. তং হেট্ঠা ৰিত্থারিতমেৰ.

. দুতিযসুত্তে বারাণসিযং রূপূপজীৰিনো মাতুগামস্স ৰত্থু ৰেদিতব্বং. গুত্তিলৰীণাৰাদকো কিরেকিস্সা ইত্থিযা সহস্সং পহিণি, সা তং উপ্পণ্ডেত্ৰা গণ্হিতুং ন ইচ্ছি. সো ‘‘করিস্সামেত্থ কত্তব্ব’’ন্তি সাযন্হকালসমনন্তরে অলঙ্কতপটিযত্তো তস্সা গেহস্স অভিমুখট্ঠানে অঞ্ঞস্মিং গেহদ্ৰারে নিসিন্নো ৰীণায তন্তিযো সমে গুণে পতিট্ঠাপেত্ৰা তন্তিস্সরেন গীতস্সরং অনতিক্কমন্তো গাযি. সা ইত্থী তস্স গীতসদ্দং সুত্ৰা দ্ৰারন্তি সঞ্ঞায ‘‘ৰিৰটৰাতপানেন তস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি আকাসেযেৰ জীৰিতক্খযং পত্তা.

. ততিযসুত্তে চক্কৰত্তিরঞ্ঞো কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো চ উপ্পলগন্ধোতি ইদং আহরিতব্বং. ইদং চেত্থ ৰত্থু ৰেদিতব্বং. সাৰত্থিযং কিরেকিস্সা কুটুম্বিকধীতায সামিকো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা, ‘‘ন সক্কা মযা অযং ধম্মো গিহিভূতেন পূরেতু’’ন্তি অঞ্ঞতরস্স পিণ্ডপাতিকত্থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. অথস্স ভরিযং ‘‘অস্সামিকা অয’’ন্তি ঞত্ৰা রাজা পসেনদিকোসলো অন্তেপুরং আহরাপেত্ৰা একদিৰসং একং নীলুপ্পলকলাপং আদায অন্তেপুরং পৰিট্ঠো একেকিস্সা একেকং নীলুপ্পলং দাপেসি. পুপ্ফেসু ভাজিযমানেসু তস্সা ইত্থিযা দ্ৰে হত্থং পত্তানি. সা পহট্ঠাকারং দস্সেত্ৰা উপসিঙ্ঘিত্ৰা পরোদি. রাজা তস্সা উভযাকারং দিস্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি. সা অত্তনো পহট্ঠকারণঞ্চ রোদনকারণঞ্চ কথেসি. যাৰততিযং কথিতেপি রাজা অস্সদ্দহন্তো পুনদিৰসে সকলরাজনিৰেসনে সব্বমালাৰিলেপনাদিসুগন্ধগন্ধং হরাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তং ইত্থিং ‘‘কতরো তে থেরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয’’ন্তি ৰুত্তে ঞত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘো গচ্ছতু, অম্হাকং অসুকত্থেরো অনুমোদনং করিস্সতী’’তি আহ. সত্থা তং ভিক্খুং ঠপেত্ৰা ৰিহারং গতো. থেরে অনুমোদনং ৰত্তুং আরদ্ধমত্তে সকলং রাজনিৰেসনং গন্ধপূরং ৰিয জাতং. রাজা ‘‘সচ্চমেৰেসা আহা’’তি পসীদিত্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং তং কারণং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘অযং অতীতে ধম্মকথং সুণন্তো ‘সাধু সাধূ’তি সাধুকারং পৰত্তেন্তো সক্কচ্চং অস্সোসি, তম্মূলকো তেন মহারাজ অযমানিসংসো লদ্ধো’’তি আচিক্খি.

‘‘সদ্ধম্মদেসনাকালে, সাধু সাধূতি ভাসতো;

মুখতো জাযতে গন্ধো, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি.

সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি. ইমস্মিং ৰগ্গে ৰট্টমেৰ কথিতং.

রূপাদিৰগ্গৰণ্ণনা.

২. নীৰরণপ্পহানৰগ্গৰণ্ণনা

১১. দুতিযস্স পঠমে একধম্মম্পীতি এত্থ ‘‘তস্মিং খো পন সমযে ধম্মা হোন্তী’’তিআদীসু (ধ. স. ১২১) ৰিয নিস্সত্তট্ঠেন ধম্মো ৰেদিতব্বো. তস্মা একধম্মম্পীতি নিস্সত্তং একসভাৰম্পীতি অযমেত্থ অত্থো. অনুপ্পন্নোৰাতি এত্থ পন ‘‘ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায (ম. নি. ১.৪০২; সং. নি. ২.১১) যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা’’তি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) এৰমাদীসু ৰিয সমুচ্চযত্থো ৰাসদ্দো দট্ঠব্বো, ন ৰিকপ্পত্থো. অযঞ্হেত্থ অত্থো – যেন ধম্মেন অনুপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি, তমহং যথা সুভনিমিত্তং, এৰং অঞ্ঞং ন পস্সামীতি. তত্থ অনুপ্পন্নোতি অজাতো অসঞ্জাতো অপাতুভূতো অসমুদাগতো. কামচ্ছন্দোতি ‘‘যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৫৬) নযেন ৰিত্থারিতং কামচ্ছন্দনীৰরণং. উপ্পজ্জতীতি নিব্বত্ততি পাতুভৰতি. সো পনেস অসমুদাচারৰসেন ৰা অননুভূতারম্মণৰসেন ৰা অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বো. অঞ্ঞথা হি অনমতগ্গে সংসারে অনুপ্পন্নো নাম নত্থি.

তত্থ একচ্চস্স ৰত্তৰসেন কিলেসো ন সমুদাচরতি, একচ্চস্স গন্থধুতঙ্গসমাধি- ৰিপস্সনানৰকম্মাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন. কথং? একচ্চো হি ৰত্তসম্পন্নো হোতি, তস্স দ্ৰেঅসীতি খুদ্দকৰত্তানি চুদ্দস মহাৰত্তানি চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণপানীযমাল়কউপোসথাগারআগন্তুকগমিকৰত্তানি চ করোন্তস্সেৰ কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ৰত্তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ভিন্নৰত্তস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারঞ্চেৰ সতিৰোস্সগ্গঞ্চ আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো গন্থযুত্তো হোতি, একম্পি নিকাযং গণ্হাতি দ্ৰেপি তযোপি চত্তারোপি পঞ্চপি. তস্স তেপিটকং বুদ্ধৰচনং অত্থৰসেন পাল়িৰসেন অনুসন্ধিৰসেন পুব্বাপরৰসেন গণ্হন্তস্স সজ্ঝাযন্তস্স ৰাচেন্তস্স দেসেন্তস্স পকাসেন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স গন্থকম্মং পহায কুসীতস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো পন ধুতঙ্গধরো হোতি, তেরস ধুতঙ্গগুণে সমাদায ৰত্ততি. তস্স পন ধুতঙ্গগুণে পরিহরন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ধুতঙ্গানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা বাহুল্লায আৰত্তস্স চরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো অট্ঠসু সমাপত্তীসু চিণ্ণৰসী হোতি, তস্স পঠমজ্ঝানাদীসু আৰজ্জনৰসিআদীনং ৰসেন ৰিহরন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স পরিহীনজ্ঝানস্স ৰা ৰিস্সট্ঠজ্ঝানস্স ৰা ভস্সাদীসু অনুযুত্তস্স ৰিহরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো পন ৰিপস্সকো হোতি, সত্তসু ৰা অনুপস্সনাসু অট্ঠারসসু ৰা মহাৰিপস্সনাসু কম্মং করোন্তো ৰিহরতি. তস্সেৰং ৰিহরতো কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স ৰিপস্সনাকম্মং পহায কাযদল়্হীবহুলস্স ৰিহরতো অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো নৰকম্মিকো হোতি, উপোসথাগারভোজনসালাদীনি কারেতি. তস্স তেসং উপকরণানি চিন্তেন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স নৰকম্মে নিট্ঠিতে ৰা ৰিস্সট্ঠে ৰা অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

একচ্চো পন ব্রহ্মলোকা আগতো সুদ্ধসত্তো হোতি, তস্স অনাসেৰনতায কিলেসো ওকাসং ন লভতি. অপরভাগে পনস্স লদ্ধাসেৰনস্স অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম উপ্পজ্জতি. এৰম্পি অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম. এৰং তাৰ অসমুদাচারৰসেন অনুপ্পন্নস্স উপ্পন্নতা ৰেদিতব্বা.

কথং অননুভূতারম্মণৰসেন? ইধেকচ্চো অননুভূতপুব্বং মনাপিযং রূপাদিআরম্মণং লভতি, তস্স তত্থ অযোনিসোমনসিকারসতিৰোস্সগ্গে আগম্ম রাগো উপ্পজ্জতি. এৰং অননুভূতারম্মণৰসেন অনুপ্পন্নো উপ্পজ্জতি নাম.

উপ্পন্নোতি জাতো সঞ্জাতো নিব্বত্তো অভিনিব্বত্তো পাতুভূতো. ভিয্যোভাৰাযাতি পুনপ্পুনভাৰায. ৰেপুল্লাযাতি ৰিপুলভাৰায রাসিভাৰায. তত্থ সকিং উপ্পন্নো কামচ্ছন্দো ন নিরুজ্ঝিস্সতি, সকিং নিরুদ্ধো ৰা স্ৰেৰ পুন উপ্পজ্জিস্সতীতি অট্ঠানমেতং. একস্মিং পন নিরুদ্ধে তস্মিং ৰা আরম্মণে অঞ্ঞস্মিং ৰা আরম্মণে অপরাপরং উপ্পজ্জমানো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি নাম.

সুভনিমিত্তন্তি রাগট্ঠানিযং আরম্মণং. ‘‘সনিমিত্তা, ভিক্খৰে, উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা, নো অনিমিত্তা’’তি এত্থ নিমিত্তন্তি পচ্চযস্স নামং. ‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পঞ্চ নিমিত্তানি কালেন কালং মনসিকাতব্বানী’’তি (ম. নি. ১.২১৬) এত্থ কারণস্স. ‘‘সো তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতী’’তি (অ. নি. ৯.৩৫) এত্থ সমাধিস্স. ‘‘যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতী’’তি (অ. নি. ৬.২৭) এত্থ ৰিপস্সনায. ইধ পন রাগট্ঠানিযো ইট্ঠারম্মণধম্মো ‘‘সুভনিমিত্ত’’ন্তি অধিপ্পেতো. অযোনিসোমনসিকরোতোতি. ‘‘তত্থ কতমো অযোনিসোমনসিকারো? অনিচ্চে নিচ্চন্তি, দুক্খে সুখন্তি, অনত্তনি অত্তাতি, অসুভে সুভন্তি, অযোনিসোমনসিকারো উপ্পথমনসিকারো, সচ্চৰিপ্পটিকূলেন ৰা চিত্তস্স আৰজ্জনা অন্ৰাৰজ্জনা আভোগো সমন্নাহারো মনসিকারো. অযং ৰুচ্চতি অযোনিসোমনসিকারো’’তি (ৰিভ. ৯৩৬) ইমস্স মনসিকারস্স ৰসেন অনুপাযেন মনসিকরোন্তস্সাতি.

১২. দুতিযে ব্যাপাদোতি ভত্তব্যাপত্তি ৰিয চিত্তস্স ব্যাপজ্জনং পকতিৰিজহনভাৰো. ‘‘তত্থ কতমং ব্যাপাদনীৰরণং? অনত্থং মে অচরীতি আঘাতো জাযতী’’তি (ধ. স. ১১৬০) এৰং ৰিত্থারিতস্স ব্যাপাদনীৰরণস্সেতং অধিৰচনং. পটিঘনিমিত্তন্তি অনিট্ঠং নিমিত্তং. পটিঘস্সপি পটিঘারম্মণস্সপি এতং অধিৰচনং. ৰুত্তম্পি চেতং অট্ঠকথাযং – ‘‘পটিঘম্পি পটিঘনিমিত্তং, পটিঘারম্মণোপি ধম্মো পটিঘনিমিত্ত’’ন্তি. সেসমেত্থ কামচ্ছন্দে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যথা চেত্থ, এৰং ইতো পরেসুপি. তত্থ তত্থ হি ৰিসেসমত্তমেৰ ৰক্খামাতি.

১৩. ততিযে থিনমিদ্ধন্তি থিনঞ্চেৰ মিদ্ধঞ্চ. তেসু চিত্তস্স অকম্মঞ্ঞতা থিনং, আলসিযভাৰস্সেতং অধিৰচনং. তিণ্ণং খন্ধানং অকম্মঞ্ঞতা মিদ্ধং, কপিমিদ্ধস্স পচলাযিকভাৰস্সেতং অধিৰচনং. উভিন্নম্পি ‘‘তত্থ কতমং থিনং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা. তত্থ কতমং মিদ্ধং? যা কাযস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওনাহো পরিযোনাহো’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৬২-১১৬৩) নযেন ৰিত্থারো ৰেদিতব্বো. অরতীতিআদীনি ৰিভঙ্গে ৰিভত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘তত্থ কতমা অরতি? পন্তেসু ৰা সেনাসনেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু ৰা অধিকুসলেসু ধম্মেসু অরতি অরতিতা অনভিরতি অনভিরমনা উক্কণ্ঠিতা পরিতস্সিতা, অযং ৰুচ্চতি অরতি. তত্থ কতমা তন্দী? যা তন্দী তন্দিযনা তন্দিমনতা আলস্সং আলস্সাযনা আলস্সাযিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি তন্দী. তত্থ কতমা ৰিজম্ভিতা? যা কাযস্স জম্ভনা ৰিজম্ভনা আনমনা ৰিনমনা সন্নমনা পণমনা ব্যাধিযকং, অযং ৰুচ্চতি ৰিজম্ভিতা. তত্থ কতমো ভত্তসম্মদো? যা ভুত্তাৰিস্স ভত্তমুচ্ছা ভত্তকিলমথো ভত্তপরিল়াহো কাযদুট্ঠুল্লং, অযং ৰুচ্চতি ভত্তসম্মদো. তত্থ কতমং চেতসো চ লীনত্তং? যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনং লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা থিযিতত্তং চিত্তস্স, ইদং ৰুচ্চতি চেতসো চ লীনত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৮৫৬, ৮৫৭, ৮৫৯, ৮৬০).

এত্থ চ পুরিমা চত্তারো ধম্মা থিনমিদ্ধনীৰরণস্স সহজাতৰসেনাপি উপনিস্সযৰসেনাপি পচ্চযা হোন্তি, চেতসো চ লীনত্তং অত্তনোৰ অত্তনা সহজাতং ন হোতি, উপনিস্সযকোটিযা পন হোতীতি.

১৪. চতুত্থে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চন্তি উদ্ধচ্চঞ্চেৰ কুক্কুচ্চঞ্চ. তত্থ উদ্ধচ্চং নাম চিত্তস্স উদ্ধতাকারো. কুক্কুচ্চং নাম অকতকল্যাণস্স কতপাপস্স তপ্পচ্চযা ৰিপ্পটিসারো. চেতসো অৰূপসমোতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্সেৰেতং নামং. অৰূপসন্তচিত্তস্সাতি ঝানেন ৰা ৰিপস্সনায ৰা অৰূপসমিতচিত্তস্স. অযং পন অৰূপসমো উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপনিস্সযকোটিযা পচ্চযো হোতীতি.

১৫. পঞ্চমে ৰিচিকিচ্ছাতি ‘‘সত্থরি কঙ্খতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১১৬৭) নযেন ৰিত্থারিতং ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং. অযোনিসোমনসিকারো ৰুত্তলক্খণোযেৰাতি.

১৬. ছট্ঠে অনুপ্পন্নো ৰা কামচ্ছন্দো নুপ্পজ্জতীতি অসমুদাচারৰসেন ৰা অননুভূতারম্মণৰসেন ৰাতি দ্ৰীহেৰ কারণেহি অনুপ্পন্নো ন উপ্পজ্জতি, তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি, পুন হেতুং ৰা পচ্চযং ৰা ন লভতি. ইধাপি ৰত্তাদীনংযেৰ ৰসেন অসমুদাচারো ৰেদিতব্বো. একচ্চস্স হি ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তে যুত্তস্স ৰত্তং করোন্তস্সেৰ কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ৰত্তৰসেন ৰিক্খম্ভিতো হোতি. সো তং তথাৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মিলক্খতিস্সত্থেরো ৰিয.

সো কিরাযস্মা রোহণজনপদে গামেণ্ডৰালমহাৰিহারস্স ভিক্খাচারে নেসাদকুলে নিব্বত্তো. ৰযং আগম্ম কতঘরাৰাসো ‘‘পুত্তদারং পোসেস্সামী’’তি অদূহলসতং সণ্ঠপেত্ৰা পাসসতং যোজেত্ৰা সূলসতং রোপেত্ৰা বহুং পাপং আযূহন্তো একদিৰসং গেহতো অগ্গিঞ্চ লোণঞ্চ গহেত্ৰা অরঞ্ঞং গতো. পাসে বদ্ধমিগং ৰধিত্ৰা অঙ্গারপক্কমংসং খাদিত্ৰা পিপাসিতো হুত্ৰা গামেণ্ডৰালমহাৰিহারং পৰিট্ঠো পানীযমাল়কে দসমত্তেসু পানীযঘটেসু পিপাসাৰিনোদনমত্তম্পি পানীযং অলভন্তো, ‘‘কিং নামেতং এত্তকানং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানে পিপাসায আগতানং পিপাসাৰিনোদনমত্তং পানীযং নত্থী’’তি উজ্ঝাযিতুং আরদ্ধো. চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরো তস্স কথং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং গচ্ছন্তো পানীযমাল়কে দসমত্তে পানীযঘটে পূরে দিস্ৰা ‘‘জীৰমানপেতকসত্তো অযং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘উপাসক, সচে পিপাসিতোসি, পিৰ পানীয’’ন্তি ৰত্ৰা কুটং উক্খিপিত্ৰা তস্স হত্থেসু আসিঞ্চি. তস্স কম্মং পটিচ্চ পীতপীতং পানীযং তত্তকপালে পক্খিত্তমিৰ নস্সতি, সকলেপি ঘটে পিৰতো পিপাসা ন পচ্ছিজ্জি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘যাৰ দারুণঞ্চ তে, উপাসক, কম্মং কতং, ইদানেৰ পেতো জাতো, ৰিপাকো কীদিসো ভৰিস্সতী’’তি?

সো তস্স কথং সুত্ৰা লদ্ধসংৰেগো থেরং ৰন্দিত্ৰা তানি অদূহলাদীনি ৰিসঙ্খরিত্ৰা ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা পুত্তদারং ওলোকেত্ৰা সত্থানি ভিন্দিত্ৰা দীপকমিগপক্খিনো অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেত্ৰা থেরং পচ্চুপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. দুক্করা, আৰুসো, পব্বজ্জা, কথং ত্ৰং পব্বজিস্সসীতি? ভন্তে, এৰরূপং পচ্চক্খকারণং দিস্ৰা কথং ন পব্বজিস্সামীতি? থেরো তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. সো ৰত্তারভিতো হুত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হন্তো একদিৰসং দেৰদূতসুত্তে ‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা পুন মহানিরযে পক্খিপন্তী’’তি (ম. নি. ৩.২৭০; অ. নি. ৩.৩৬) ইমং ঠানং সুত্ৰা ‘‘এত্তকং দুক্খরাসিং অনুভৰিতসত্তং পুন মহানিরযে পক্খিপন্তি, অহো ভারিযো, ভন্তে, মহানিরযো’’তি আহ. আমাৰুসো, ভারিযোতি. সক্কা, ভন্তে, পস্সিতুন্তি? ‘‘ন সক্কা পস্সিতুং, দিট্ঠসদিসং কাতুং একং কারণং দস্সেস্সামী’’তি সামণেরে সমাদপেত্ৰা পাসাণপিট্ঠে অল্লদারুরাসিং কারেহীতি. সো তথা কারেসি. থেরো যথানিসিন্নোৰ ইদ্ধিযা অভিসঙ্খরিত্ৰা মহানিরযতো খজ্জোপনকমত্তং অগ্গিপপটিকং নীহরিত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ তস্স থেরস্স দারুরাসিম্হি পক্খিপি. তস্স তত্থ নিপাতো চ দারুরাসিনো ঝাযিত্ৰা ছারিকভাৰূপগমনঞ্চ অপচ্ছা অপুরিমং অহোসি.

সো তং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং সাসনে কতি ধুরানি নামা’’তি পুচ্ছি. আৰুসো, ৰিপস্সনাধুরং, গন্থধুরন্তি. ‘‘ভন্তে, গন্থো নাম পটিবলস্স ভারো, ময্হং পন দুক্খূপনিসা সদ্ধা, ৰিপস্সনাধুরং পূরেস্সামি কম্মট্ঠানং মে দেথা’’তি ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. থেরো ‘‘ৰত্তসম্পন্নো ভিক্খূ’’তি ৰত্তসীসে ঠত্ৰা তস্স কম্মট্ঠানং কথেসি. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিপস্সনায চ কম্মং করোতি, ৰত্তঞ্চ পূরেতি. একদিৰসং চিত্তলপব্বতমহাৰিহারে ৰত্তং করোতি, একদিৰসং গামেণ্ডৰালমহাৰিহারে, একদিৰসং গোচরগামমহাৰিহারে. থিনমিদ্ধে ওক্কন্তমত্তে ৰত্তপরিহানিভযেন পলালৰরণকং তেমেত্ৰা সীসে ঠপেত্ৰা পাদে উদকে ওতারেত্ৰা নিসীদতি. সো একদিৰসং চিত্তলপব্বতমহাৰিহারে দ্ৰে যামে ৰত্তং কত্ৰা বলৰপচ্চূসকালে নিদ্দায ওক্কমিতুং আরদ্ধায অল্লপলালং সীসে ঠপেত্ৰা নিসিন্নো পাচীনপব্বতপস্সে সামণেরস্স অরুণৰতিযসুত্তন্তং সজ্ঝাযন্তস্স –

‘‘আরম্ভথ নিক্কমথ, যুঞ্জথ বুদ্ধসাসনে;

ধুনাথ মচ্চুনো সেনং, নল়াগারংৰ কুঞ্জরো.

‘‘যো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, অপ্পমত্তো ৰিহস্সতি;

পহায জাতিসংসারং, দুক্খস্সন্তং করিস্সতী’’তি. (সং. নি. ১.১৮৫) –

ইদং ঠানং সুত্ৰা ‘‘মাদিসস্স আরদ্ধৰীরিযস্স ভিক্খুনো সম্মাসম্বুদ্ধেন ইদং কথিতং ভৰিস্সতী’’তি পীতিং উপ্পাদেত্ৰা ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠায অপরাপরং ৰাযমন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. পরিনিব্বানকালে চ তদেৰ কারণং দস্সেন্তো এৰমাহ –

‘‘অল্লং পলালপুঞ্জাহং, সীসেনাদায চঙ্কমিং;

পত্তোস্মি ততিযং ঠানং, এত্থ মে নত্থি সংসযো’’তি.

এৰরূপস্স ৰত্তৰসেন ৰিক্খম্ভিতকিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.

একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ গন্থে যুত্তস্স গন্থং উগ্গণ্হন্তস্স সজ্ঝাযন্তস্স ৰাচেন্তস্স দেসেন্তস্স পকাসেন্তস্স চ কিলেসো ওকাসং ন লভতি, গন্থৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মলিযদেৰত্থেরো ৰিয. সো কিরাযস্মা তিৰস্সভিক্খুকালে কল্লগামকে মণ্ডলারামমহাৰিহারে উদ্দেসঞ্চ গণ্হাতি, ৰিপস্সনায চ কম্মং করোতি. তস্সেকদিৰসং কল্লগামে ভিক্খায চরতো একা উপাসিকা যাগুউল়ুঙ্কং দত্ৰা পুত্তসিনেহং উপ্পাদেত্ৰা থেরং অন্তোনিৰেসনে নিসীদাপেত্ৰা পণীতভোজনং ভোজেত্ৰা ‘‘কতরগামৰাসিকোসি তাতা’’তি পুচ্ছি. মণ্ডলারামমহাৰিহারে গন্থকম্মং করোমি, উপাসিকেতি. তেন হি তাত যাৰ গন্থকম্মং করোসি, ইধেৰ নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হাসীতি. সো তং অধিৰাসেত্ৰা তত্থ নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হাতি, ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং করোন্তো ‘‘সুখং হোতু, দুক্খা মুচ্চতূ’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেত্ৰা গচ্ছতি. অন্তোৰস্সে তেমাসং তস্সাযেৰ সঙ্গহং করোন্তো পিণ্ডাপচিতিং কত্ৰা মহাপৰারণায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. নেৰাসিকমহাথেরো আহ – ‘‘আৰুসো মহাদেৰ, অজ্জ ৰিহারে মহাজনো সন্নিপতিস্সতি, তস্স ধম্মদানং দদেয্যাসী’’তি. থেরো অধিৰাসেসি.

দহরসামণেরা উপাসিকায সঞ্ঞং অদংসু – ‘‘অজ্জ তে পুত্তো ধম্মং কথেস্সতি, ৰিহারং গন্ত্ৰা সুণেয্যাসী’’তি. তাতা, ন সব্বেৰ ধম্মকথং জানন্তি, মম পুত্তো এত্তকং কালং ময্হং কথেন্তো ‘‘সুখং হোতু, দুক্খা মুচ্চতূ’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেসি, মা কেল়িং করোথাতি. মা, ত্ৰং উপাসিকে, জাননং ৰা অজাননং ৰা উপট্ঠহস্সু, ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মমেৰ সুণাহীতি. উপাসিকা গন্ধমালাদীনি গহেত্ৰা গন্ত্ৰা পূজেত্ৰা পরিসন্তে ধম্মং সুণমানা নিসীদি. দিৰাধম্মকথিকো চ সরভাণকো চ অত্তনো পমাণং ঞত্ৰা উট্ঠহিংসু. ততো মলিযদেৰত্থেরো ধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা অনুপুব্বিং কথং ৰত্ৰা – ‘‘মযা মহাউপাসিকায তযো মাসে দ্ৰীহেৰ পদেহি অনুমোদনা কতা, অজ্জ সব্বরত্তিং তীহি পিটকেহি সম্মসিত্ৰা তস্সেৰ পদদ্ৰযস্স অত্থং কথেস্সামী’’তি ধম্মদেসনং আরভিত্ৰা সব্বরত্তিং কথেসি. অরুণুগ্গমনে দেসনাপরিযোসানে মহাউপাসিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

অপরোপি তস্মিংযেৰ মহাৰিহারে তিস্সভূতিত্থেরো নাম ৰিনযং গণ্হন্তো ভিক্খাচারৰেলাযং অন্তোগামং পৰিট্ঠো ৰিসভাগারম্মণং ওলোকেসি. তস্স লোভো উপ্পজ্জি, সো পতিট্ঠিতপাদং অচালেত্ৰা অত্তনো পত্তে যাগুং উপট্ঠাকদহরস্স পত্তে আকিরিত্ৰা ‘‘অযং ৰিতক্কো ৰড্ঢমানো মং চতূসু অপাযেসু সংসীদাপেস্সতী’’তি ততোৰ নিৰত্তিত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো আহ – ‘‘একো মে ব্যাধি উপ্পন্নো, অহং এতং তিকিচ্ছিতুং সক্কোন্তো আগমিস্সামি, ইতরথা নাগমিস্সামি. তুম্হে দিৰা উদ্দেসঞ্চ সাযং উদ্দেসঞ্চ মং ওলোকেত্ৰা ঠপেথ, পচ্চূসকালে উদ্দেসং পন মা ঠপযিত্থা’’তি এৰং ৰত্ৰা মলযৰাসিমহাসঙ্ঘরক্খিতত্থেরস্স সন্তিকং অগমাসি. থেরো অত্তনো পণ্ণসালায পরিভণ্ডং করোন্তো তং অনোলোকেত্ৰাৰ ‘‘পটিসামেহি, আৰুসো, তৰ পত্তচীৰর’’ন্তি আহ. ভন্তে, একো মে ব্যাধি অত্থি, সচে তুম্হে তং তিকিচ্ছিতুং সক্কোথ, পটিসামেস্সামীতি. আৰুসো, উপ্পন্নং রোগং তিকিচ্ছিতুং সমত্থস্স সন্তিকং আগতোসি, পটিসামেহীতি. সুব্বচো ভিক্খু ‘‘অম্হাকং আচরিযো অজানিত্ৰা এৰং ন ৰক্খতী’’তি পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা থেরস্স ৰত্তং দস্সেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

থেরো ‘‘রাগচরিতো অয’’ন্তি ঞত্ৰা অসুভকম্মট্ঠানং কথেসি. সো উট্ঠায পত্তচীৰরং অংসে লগ্গেত্ৰা থেরং পুনপ্পুনং ৰন্দি. কিং, আৰুসো, মহাভূতি অতিরেকনিপচ্চকারং দস্সেসীতি? ভন্তে, সচে অত্তনো কিচ্চং কাতুং সক্খিস্সামি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে, ইদং মে পচ্ছিমদস্সনন্তি! গচ্ছাৰুসো, মহাভূতি তাদিসস্স যুত্তযোগস্স কুলপুত্তস্স ন ঝানং ৰা ৰিপস্সনা ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা দুল্লভন্তি. সো থেরস্স কথং সুত্ৰা নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা আগমনকালে ৰৰত্থাপিতং ছন্নং সেপণ্ণিগচ্ছমূলং গন্ত্ৰা পল্লঙ্কেন নিসিন্নো অসুভকম্মট্ঠানং পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠায পচ্চূসকালে উদ্দেসং সম্পাপুণি. এৰরূপানং গন্থৰসেন ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা তথা ৰিক্খম্ভিতাৰ হোন্তি.

একচ্চস্স পন ৰুত্তনযেনেৰ ধুতঙ্গানি পরিহরতো কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ধুতঙ্গৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি গামন্তপব্ভারৰাসী মহাসীৰত্থেরো ৰিয. থেরো কির মহাগামে তিস্সমহাৰিহারে ৰসন্তো তেপিটকং অত্থৰসেন চ পাল়িৰসেন চ অট্ঠারস মহাগণে ৰাচেতি. থেরস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সট্ঠিসহস্স ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসু. তেসু একো ভিক্খু অত্তনা পটিৰিদ্ধধম্মং আরব্ভ উপ্পন্নসোমনস্সো চিন্তেসি – ‘‘অত্থি নু খো ইদং সুখং অম্হাকং আচরিযস্সা’’তি. সো আৰজ্জেন্তো থেরস্স পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘একেনুপাযেন থেরস্স সংৰেগং উপ্পাদেস্সামী’’তি অত্তনো ৰসনট্ঠানতো থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ৰত্তং দস্সেত্ৰা নিসীদি. অথ নং থেরো ‘‘কিং আগতোসি, আৰুসো, পিণ্ডপাতিকা’’তি আহ. ‘‘সচে মে ওকাসং করিস্সথ, একং ধম্মপদং গণ্হিস্সামী’’তি আগতোস্মি, ভন্তেতি. বহূ, আৰুসো, গণ্হন্তি, তুয্হং ওকাসো ন ভৰিস্সতীতি. সো সব্বেসু রত্তিদিৰসভাগেসু ওকাসং অলভন্তো, ‘‘ভন্তে, এৰং ওকাসে অসতি মরণস্স কথং ওকাসং লভিস্সথা’’তি আহ. তদা থেরো চিন্তেসি – ‘‘নাযং উদ্দেসত্থায আগতো, ময্হং পনেস সংৰেগজননত্থায আগতো’’তি. সোপি থেরো ‘‘ভিক্খুনা নাম, ভন্তে, মাদিসেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা মণিৰণ্ণে আকাসে উপ্পতিত্ৰা অগমাসি.

থেরো তস্স গতকালতো পট্ঠায জাতসংৰেগো দিৰা উদ্দেসঞ্চ সাযং উদ্দেসঞ্চ ৰাচেত্ৰা পত্তচীৰরং হত্থপাসে ঠপেত্ৰা পচ্চূসকালে উদ্দেসং গহেত্ৰা ওতরন্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং পত্তচীৰরমাদায ওতিণ্ণো তেরস ধুতগুণে পরিপুণ্ণে অধিট্ঠায গামন্তপব্ভারসেনাসনং গন্ত্ৰা পব্ভারং পটিজগ্গিত্ৰা মঞ্চপীঠং উস্সাপেত্ৰা ‘‘অরহত্তং অপত্ৰা মঞ্চে পিট্ঠিং ন পসারেস্সামী’’তি মানসং বন্ধিত্ৰা চঙ্কমং ওতরি. তস্স ‘‘অজ্জ অরহত্তং গণ্হিস্সামি অজ্জ অরহত্তং গণ্হিস্সামী’’তি ঘটেন্তস্সেৰ পৰারণা সম্পত্তা. সো পৰারণায উপকট্ঠায ‘‘পুথুজ্জনভাৰং পহায ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো অতিৰিয কিলমতি. সো তায পৰারণায মগ্গং ৰা ফলং ৰা উপ্পাদেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মাদিসোপি নাম আরদ্ধৰিপস্সকো ন লভতি, যাৰ দুল্লভঞ্চ ৰতিদং অরহত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা তেনেৰ নিযামেন ঠানচঙ্কমবহুলো হুত্ৰা তিংস ৰস্সানি সমণধম্মং কত্ৰা মহাপৰারণায মজ্ঝে ঠিতং পুণ্ণচন্দং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো চন্দমণ্ডলং ৰিসুদ্ধং, উদাহু ময্হং সীল’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘চন্দমণ্ডলে সসলক্খণং পঞ্ঞাযতি, ময্হং পন উপসম্পদতো পট্ঠায যাৰজ্জদিৰসা সীলস্মিং কাল়কং ৰা তিলকো ৰা নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা সঞ্জাতপীতিসোমনস্সো পরিপক্কঞাণত্তা পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স ধুতঙ্গৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.

একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ পঠমজ্ঝানাদিসমাপজ্জনবহুলতায কিলেসো ওকাসং ন লভতি, সমাপত্তিৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি মহাতিস্সত্থেরো ৰিয. থেরো কির অৰস্সিককালতো পট্ঠায অট্ঠসমাপত্তিলাভী. সো সমাপত্তিৰিক্খম্ভিতানং কিলেসানং অসমুদাচারেন উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেনেৰ অরিযমগ্গসামন্তং কথেতি, সট্ঠিৰস্সকালেপি অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ন জানাতি. অথেকদিৰসং মহাগামে তিস্সমহাৰিহারতো ভিক্খুসঙ্ঘো তলঙ্গরৰাসিধম্মদিন্নত্থেরস্স সাসনং পেসেসি ‘‘থেরো আগন্ত্ৰা অম্হাকং ধম্মকথং কথেতূ’’তি. থেরো অধিৰাসেত্ৰা ‘‘মম সন্তিকে মহল্লকতরো ভিক্খু নত্থি, মহাতিস্সত্থেরো খো পন মে কম্মট্ঠানাচরিযো, তং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা গমিস্সামী’’তি চিন্তেন্তো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো থেরস্স ৰিহারং গন্ত্ৰা দিৰাট্ঠানে থেরস্স ৰত্তং দস্সেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

থেরো আহ – ‘‘কিং, ধম্মদিন্ন, চিরস্সং আগতোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, তিস্সমহাৰিহারতো মে ভিক্খুসঙ্ঘো সাসনং পেসেসি, অহং এককো ন গমিস্সামি, তুম্হেহি পন সদ্ধিং গন্তুকামো হুত্ৰা আগতোম্হী’’তি সারণীযকথং কথেন্তোৰ পপঞ্চেত্ৰা ‘‘কদা, ভন্তে, তুম্হেহি অযং ধম্মো অধিগতো’’তি পুচ্ছি. সট্ঠিমত্তানি, আৰুসো ধম্মদিন্ন, ৰস্সানি হোন্তীতি. সমাপত্তিং পন, ভন্তে, ৰল়ঞ্জেথাতি. আম, আৰুসোতি. একং পোক্খরণিং মাপেতুং সক্কুণেয্যাথ, ভন্তেতি? ‘‘ন, আৰুসো, এতং ভারিয’’ন্তি ৰত্ৰা সম্মুখট্ঠানে পোক্খরণিং মাপেসি. ‘‘এত্থ, ভন্তে, একং পদুমগচ্ছং মাপেথা’’তি চ ৰুত্তো তম্পি মাপেসি. ইদানেত্থ মহন্তং পুপ্ফং দস্সেথাতি. থেরো তম্পি দস্সেসি. এত্থ সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং ইত্থিরূপং দস্সেথাতি. থেরো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং ইত্থিরূপং দস্সেসি. ততো নং আহ – ‘‘ইদং, ভন্তে, পুনপ্পুনং সুভতো মনসি করোথা’’তি. থেরো অত্তনাৰ মাপিতং ইত্থিরূপং ওলোকেন্তো লোভং উপ্পাদেসি. তদা অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অৰস্সযো মে সপ্পুরিস হোহী’’তি অন্তেৰাসিকস্স সন্তিকে উক্কুটিকং নিসীদি. ‘‘এতদত্থমেৰাহং, ভন্তে, আগতো’’তি থেরস্স অসুভৰসেন সল্লহুকং কত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা থেরস্স ওকাসং কাতুং বহি নিক্খন্তো. সুপরিমদ্দিতসঙ্খারো থেরো তস্মিং দিৰাট্ঠানতো নিক্খন্তমত্তেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা ধম্মদিন্নত্থেরো তিস্সমহাৰিহারং গন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স ধম্মকথং কথেসি. এৰরূপস্স সমাপত্তিৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.

একচ্চস্স পন ৰুত্তনযেনেৰ ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি, ৰিপস্সনাৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি, বুদ্ধকালে সট্ঠিমত্তা আরদ্ধৰিপস্সকা ভিক্খূ ৰিয. তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিৰিত্তং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তা কিলেসানং অসমুদাচারৰসেন ‘‘পটিৰিদ্ধমগ্গফলা ময’’ন্তি সঞ্ঞায মগ্গফলত্থায ৰাযামং অকত্ৰা ‘‘অম্হেহি পটিৰিদ্ধধম্মং দসবলস্স আরোচেস্সামা’’তি সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তি.

সত্থা তেসং পুরে আগমনতোৰ আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, পধানকম্মিকা ভিক্খূ অজ্জ মং পস্সিতুং আগমিস্সন্তি, তেসং মম দস্সনায ওকাসং অকত্ৰা ‘আমকসুসানং গন্ত্ৰা অল্লঅসুভভাৰনং করোথা’তি পহিণেয্যাসী’’তি. থেরো তেসং আগতানং সত্থারা কথিতসাসনং আরোচেসি. তে ‘‘তথাগতো অজানিত্ৰা ন কথেস্সতি, অদ্ধা এত্থ কারণং ভৰিস্সতী’’তি আমকসুসানং গন্ত্ৰা অল্লঅসুভং ওলোকেন্তা লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘ইদং নূন সম্মাসম্বুদ্ধেন দিট্ঠং ভৰিস্সতী’’তি জাতসংৰেগা লদ্ধমগ্গং কম্মট্ঠানং আদিতো পট্ঠায আরভিংসু. সত্থা তেসং ৰিপস্সনায আরদ্ধভাৰং ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ইমং ওভাসগাথমাহ –

‘‘যানিমানি অপত্তানি, অলাবূনেৰ সারদে;

কাপোতকানি অট্ঠীনি, তানি দিস্ৰান কা রতী’’তি. (ধ. প. ১৪৯);

গাথাপরিযোসানে অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. এৰরূপানং ৰিপস্সনাৰসেন ৰিক্খম্ভিতা কিলেসা তথা ৰিক্খম্ভিতাৰ হোন্তি.

একচ্চস্স ৰুত্তনযেনেৰ নৰকম্মং করোন্তস্স কিলেসো ওকাসং ন লভতি, নৰকম্মৰসেন ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি চিত্তলপব্বতে তিস্সত্থেরো ৰিয. তস্স কির অট্ঠৰস্সিককালে অনভিরতি উপ্পজ্জি, সো তং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো অত্তনো চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা পত্তং পচিত্ৰা কেসে ওহারেত্ৰা উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘কিং, আৰুসো মহাতিস্স, অতুট্ঠস্স ৰিয তে আকারো’’তি? আম, ভন্তে, অনভিরতি মে উপ্পন্না, তং ৰিনোদেতুং ন সক্কোমীতি. থেরো তস্সাসযং ওলোকেন্তো অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা অনুকম্পাৰসেন আহ – ‘‘আৰুসো তিস্স, মযং মহল্লকা, একং নো ৰসনট্ঠানং করোহী’’তি. দুতিযকথং অকথিতপুব্বো ভিক্খু ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছি.

অথ নং থেরো আহ – ‘‘আৰুসো, নৰকম্মং করোন্তো উদ্দেসমগ্গঞ্চ মা ৰিস্সজ্জি, কম্মট্ঠানঞ্চ মনসি করোহি, কালেন চ কালং কসিণপরিকম্মং করোহী’’তি. ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি থেরং ৰন্দিত্ৰা তথারূপং সপ্পাযট্ঠানং ওলোকেত্ৰা ‘‘এত্থ কাতুং সক্কা’’তি দারূহি পূরেত্ৰা ঝাপেত্ৰা সোধেত্ৰা ইট্ঠকাহি পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারৰাতপানাদীনি যোজেত্ৰা সদ্ধিং চঙ্কমনভূমিভিত্তিপরিকম্মাদীহি লেণং নিট্ঠাপেত্ৰা মঞ্চপীঠং সন্থরিত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিট্ঠিতং লেণে পরিকম্মং, ৰসথা’’তি আহ. আৰুসো, দুক্খেন তযা এতং কম্মং কতং, অজ্জ একদিৰসং ত্ৰঞ্ঞেৰেত্থ ৰসাহীতি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ৰন্দিত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা লেণং পৰিসিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো অত্তনা কতকম্মং আৰজ্জি. তস্স ‘‘মনাপং মযা উপজ্ঝাযস্স কাযৰেয্যাৰচ্চং কত’’ন্তি চিন্তেন্তস্স অব্ভন্তরে পীতি উপ্পন্না. সো তং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স নৰকম্মৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.

একচ্চো পন ব্রহ্মলোকতো আগতো সুদ্ধসত্তো হোতি. তস্স অনাসেৰনতায কিলেসো ন সমুদাচরতি, ভৰৰসেন ৰিক্খম্ভিতো হোতি. সো তং তথা ৰিক্খম্ভিতমেৰ কত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি আযস্মা মহাকস্সপো ৰিয. সো হি আযস্মা অগারমজ্ঝেপি কামে অপরিভুঞ্জিত্ৰা মহাসম্পত্তিং পহায পব্বজিত্ৰা নিক্খন্তো অন্তরামগ্গে পচ্চুগ্গমনত্থায আগতং সত্থারং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পদং লভিত্ৰা অট্ঠমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. এৰরূপস্স ভৰৰসেন ৰিক্খম্ভিতো কিলেসো তথা ৰিক্খম্ভিতোৰ হোতি.

যো পন অননুভূতপুব্বং রূপাদিআরম্মণং লভিত্ৰা তত্থেৰ ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি, এৰরূপস্স অননুভূতারম্মণৰসেন কামচ্ছন্দো অনুপ্পন্নোৰ নুপ্পজ্জতি নাম.

উপ্পন্নো ৰা কামচ্ছন্দো পহীযতীতি এত্থ উপ্পন্নোতি জাতো ভূতো সমুদাগতো. পহীযতীতি তদঙ্গপ্পহানং, ৰিক্খম্ভনপ্পহানং, সমুচ্ছেদপ্পহানং, পটিপস্সদ্ধিপ্পহানং, নিস্সরণপ্পহানন্তি ইমেহি পঞ্চহি পহানেহি পহীযতি, ন পুন উপ্পজ্জতীতি অত্থো. তত্থ ৰিপস্সনায কিলেসা তদঙ্গৰসেন পহীযন্তীতি ৰিপস্সনা তদঙ্গপ্পহানন্তি ৰেদিতব্বা. সমাপত্তি পন কিলেসে ৰিক্খম্ভেতীতি সা ৰিক্খম্ভনপ্পহানন্তি ৰেদিতব্বা. মগ্গো সমুচ্ছিন্দন্তো উপ্পজ্জতি, ফলং পটিপ্পস্সম্ভযমানং, নিব্বানং সব্বকিলেসেহি নিস্সটন্তি ইমানি তীণি সমুচ্ছেদপটিপস্সদ্ধিনিস্সরণপ্পহানানীতি ৰুচ্চন্তি. ইমেহি লোকিযলোকুত্তরেহি পঞ্চহি পহানেহি পহীযতীতি অত্থো.

অসুভনিমিত্তন্তি দসসু অসুভেসু উপ্পন্নং সারম্মণং পঠমজ্ঝানং. তেনাহু পোরাণা – ‘‘অসুভম্পি অসুভনিমিত্তং, অসুভারম্মণা ধম্মাপি অসুভনিমিত্ত’’ন্তি. যোনিসোমনসিকরোতোতি. ‘‘তত্থ কতমো যোনিসোমনসিকারো? অনিচ্চে অনিচ্চ’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তস্স উপাযমনসিকারস্স ৰসেন মনসিকরোতো. অনুপ্পন্নো চেৰ কামচ্ছন্দো নুপ্পজ্জতীতি অসমুদাগতো ন সমুদাগচ্ছতি. উপ্পন্নো চ কামচ্ছন্দো পহীযতীতি সমুদাগতো চ কামচ্ছন্দো পঞ্চৰিধেন পহানেন পহীযতি.

অপিচ ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অসুভনিমিত্তস্স উগ্গহো, অসুভভাৰনানুযোগো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, কল্যাণমিত্ততা সপ্পাযকথাতি. দসৰিধঞ্হি অসুভনিমিত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ভাৰেন্তস্সাপি, ইন্দ্রিযেসু পিহিতদ্ৰারস্সাপি, চতুন্নং পঞ্চন্নং আলোপানং ওকাসে সতি উদকং পিৰিত্ৰা যাপনসীলতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুনোপি. তেনেতং ৰুত্তং –

‘‘চত্তারো পঞ্চ আলোপে, অভুত্ৰা উদকং পিৰে;

অলং ফাসুৰিহারায, পহিতত্তস্স ভিক্খুনো’’তি. (থেরগা. ৯৮৩);

অসুভকম্মিকতিস্সত্থেরসদিসে অসুভভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি কামচ্ছন্দো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু দসঅসুভনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা কামচ্ছন্দস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.

১৭. সত্তমে মেত্তা চেতোৰিমুত্তীতি সব্বসত্তেসু হিতফরণকা মেত্তা. যস্মা পন তংসম্পযুত্তচিত্তং নীৰরণাদীহি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুচ্চতি, তস্মা সা ‘‘চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুচ্চতি. ৰিসেসতো ৰা সব্বব্যাপাদপরিযুট্ঠানেন ৰিমুত্তত্তা সা চেতোৰিমুত্তীতি ৰেদিতব্বা. তত্থ ‘‘মেত্তা’’তি এত্তাৰতা পুব্বভাগোপি ৰট্টতি, ‘‘চেতোৰিমুত্তী’’তি ৰুত্তত্তা পন ইধ তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন অপ্পনাৰ অধিপ্পেতা. যোনিসোমনসিকরোতোতি তং মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং ৰুত্তলক্খণেন উপাযমনসিকারেন মনসিকরোন্তস্স.

অপিচ ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তি – মেত্তানিমিত্তস্স উগ্গহো, মেত্তাভাৰনানুযোগো, কম্মস্সকতাপচ্চৰেক্খণা, পটিসঙ্খানবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. ওদিস্সকঅনোদিস্সকদিসাফরণানঞ্হি অঞ্ঞতরৰসেন মেত্তং উগ্গণ্হন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ওধিসো অনোধিসো দিসাফরণৰসেন মেত্তং ভাৰেন্তস্সাপি. ‘‘ত্ৰং এতস্স কুদ্ধো কিং করিস্সসি, কিমস্স সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সসি, ননু ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সসি? পরস্স কুজ্ঝনং নাম ৰীতচ্চিতঙ্গারতত্তঅযসলাকগূথাদীনি গহেত্ৰা পরং পহরিতুকামতাসদিসং হোতি. এসোপি তৰ কুদ্ধো কিং করিস্সতি, কিং তে সীলাদীনি নাসেতুং সক্খিস্সতি? এস অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনো কম্মেনেৰ গমিস্সতি, অপ্পটিচ্ছিতপহেণকং ৰিয পটিৰাতং খিত্তরজোমুট্ঠি ৰিয চ এতস্সেৰেস কোধো মত্থকে পতিস্সতী’’তি এৰং অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খতোপি, উভযকম্মস্সকতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পটিসঙ্খানে ঠিতস্সাপি, অস্সগুত্তত্থেরসদিসে মেত্তাভাৰনারতে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ব্যাপাদো পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু মেত্তানিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা ব্যাপাদস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. সেসমিধ ইতো পরেসু চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং, ৰিসেসমত্তমেৰ পন ৰক্খামাতি.

১৮. অট্ঠমে আরম্ভধাতূআদীসু আরম্ভধাতু নাম পঠমারম্ভৰীরিযং. নিক্কমধাতু নাম কোসজ্জতো নিক্খন্তত্তা ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতু নাম পরং পরং ঠানং অক্কমনতো ততোপি বলৰতরং. অট্ঠকথাযং পন ‘‘আরম্ভো চেতসো কামানং পনূদনায, নিক্কমো চেতসো পলিঘুগ্ঘাটনায, পরক্কমো চেতসো বন্ধনচ্ছেদনাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তীহি পেতেহি অধিমত্তৰীরিযমেৰ কথিত’’ন্তি ৰুত্তং.

আরদ্ধৰীরিযস্সাতি পরিপুণ্ণৰীরিযস্স চেৰ পগ্গহিতৰীরিযস্স চ. তত্থ চতুদোসাপগতং ৰীরিযং আরদ্ধন্তি ৰেদিতব্বং. ন চ অতিলীনং হোতি, ন চ অতিপগ্গহিতং, ন চ অজ্ঝত্তং সংখিত্তং, ন চ বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং. তদেতং দুৰিধং হোতি – কাযিকং, চেতসিকঞ্চ. তত্থ ‘‘ইধ ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতী’’তি (ৰিভ. ৫১৯) এৰং রত্তিদিৰসস্স পঞ্চ কোট্ঠাসে কাযেন ঘটেন্তস্স ৰাযমন্তস্স কাযিকৰীরিযং ৰেদিতব্বং. ‘‘ন তাৰাহং ইতো লেণা নিক্খমিস্সামি, যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতী’’তি এৰং ওকাসপরিচ্ছেদেন ৰা, ‘‘ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামী’’তি এৰং নিসজ্জাদিপরিচ্ছেদেন ৰা মানসং বন্ধিত্ৰা ঘটেন্তস্স ৰাযমন্তস্স চেতসিকৰীরিযং ৰেদিতব্বং. তদুভযম্পি ইধ ৰট্টতি. দুৰিধেনাপি হি ইমিনা ৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযস্স অনুপ্পন্নঞ্চেৰ থিনমিদ্ধং নুপ্পজ্জতি, উপ্পন্নঞ্চ থিনমিদ্ধং পহীযতি মিলক্খতিস্সত্থেরস্স ৰিয, গামন্তপব্ভারৰাসিমহাসীৰত্থেরস্স ৰিয, পীতিমল্লকত্থেরস্স ৰিয, কুটুম্বিযপুত্ততিস্সত্থেরস্স ৰিয চ. এতেসু হি পুরিমা তযো অঞ্ঞে চ এৰরূপা কাযিকৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযা, কুটুম্বিযপুত্ততিস্সত্থেরো অঞ্ঞে চ এৰরূপা চেতসিকৰীরিযেন আরদ্ধৰীরিযা, উচ্চাৰালুকৰাসী মহানাগত্থেরো পন দ্ৰীহিপি ৰীরিযেহি আরদ্ধৰীরিযোৰ. থেরো কির একং সত্তাহং চঙ্কমতি, একং তিট্ঠতি, একং নিসীদতি, একং নিপজ্জতি. মহাথেরস্স একইরিযাপথোপি অসপ্পাযো নাম নত্থি, চতুত্থে সত্তাহে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

অপিচ ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তি – অতিভোজনে নিমিত্তগ্গাহো, ইরিযাপথসম্পরিৰত্তনতা, আলোকসঞ্ঞামনসিকারো, অব্ভোকাসৰাসো, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. আহরহত্থক-ভুত্তৰমিতক-তত্রৰট্টক-অলংসাটক-কাকমাসক-ব্রাহ্মণাদযো ৰিয ভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স হি সমণধম্মং করোতো থিনমিদ্ধং মহাহত্থী ৰিয ওত্থরন্তং আগচ্ছতি, চতুপঞ্চআলোপওকাসং পন ঠপেত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা যাপনসীলস্স ভিক্খুনো তং ন হোতীতি এৰং অতিভোজনে নিমিত্তং গণ্হন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি. যস্মিং ইরিযাপথে থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, ততো অঞ্ঞং পরিৰত্তেন্তস্সাপি, রত্তিং চন্দালোকদীপালোকউক্কালোকে দিৰা সূরিযালোকং মনসিকরোন্তস্সাপি, অব্ভোকাসে ৰসন্তস্সাপি, মহাকস্সপত্থেরসদিসে পহীনথিনমিদ্ধে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি থিনমিদ্ধং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু ধুতঙ্গনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা থিনমিদ্ধস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.

১৯. নৰমে ৰূপসন্তচিত্তস্সাতি ঝানেন ৰা ৰিপস্সনায ৰা ৰূপসমিতচিত্তস্স.

অপিচ ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা, ৰুদ্ধসেৰিতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. বাহুসচ্চেনাপি হি একং ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, কপ্পিযাকপ্পিযপরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযপঞ্ঞত্তিযং চিণ্ণৰসীভাৰতায পকতঞ্ঞুনোপি, ৰুড্ঢে মহল্লকত্থেরে উপসঙ্কমন্তস্সাপি, উপালিত্থেরসদিসে ৰিনযধরে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায সংৰত্তন্তী’’তি.

২০. দসমে যোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতোতি ৰুত্তনযেনেৰ উপাযতো মনসিকরোন্তস্স.

অপিচ ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তি – বহুস্সুততা, পরিপুচ্ছকতা, ৰিনযে পকতঞ্ঞুতা, অধিমোক্খবহুলতা, কল্যাণমিত্ততা, সপ্পাযকথাতি. বহুসচ্চেনাপি হি একং ৰা…পে… পঞ্চ ৰা নিকাযে পাল়িৰসেন চ অত্থৰসেন চ উগ্গণ্হন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, তীণি রতনানি আরব্ভ পরিপুচ্ছাবহুলস্সাপি, ৰিনযে চিণ্ণৰসীভাৰস্সাপি, তীসু রতনেসু ওকপ্পনিযসদ্ধাসঙ্খাতঅধিমোক্খবহুলস্সাপি, সদ্ধাধিমুত্তে ৰক্কলিত্থেরসদিসে কল্যাণমিত্তে সেৰন্তস্সাপি ৰিচিকিচ্ছা পহীযতি, ঠাননিসজ্জাদীসু তিণ্ণং রতনানং গুণনিস্সিতসপ্পাযকথাযপি পহীযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ছ ধম্মা ৰিচিকিচ্ছায পহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইমস্মিং নীৰরণপ্পহানৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতন্তি.

নীৰরণপ্পহানৰগ্গৰণ্ণনা.

৩. অকম্মনিযৰগ্গৰণ্ণনা

২১-২২. ততিযস্স পঠমে অভাৰিতন্তি অৰড্ঢিতং ভাৰনাৰসেন অপ্পৰত্তিতং. অকম্মনিযং হোতীতি কম্মক্খমং কম্মযোগ্গং ন হোতি. দুতিযে ৰুত্তৰিপরিযাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. এত্থ চ পঠমে চিত্তন্তি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং, দুতিযে ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং. তত্থ চ ৰট্টং ৰট্টপাদং, ৰিৰট্টং ৰিৰট্টপাদন্তি অযং পভেদো ৰেদিতব্বো. ৰট্টং নাম তেভূমকৰট্টং, ৰট্টপাদং নাম ৰট্টপটিলাভায কম্মং, ৰিৰট্টং নাম নৰ লোকুত্তরধম্মা, ৰিৰট্টপাদং নাম ৰিৰট্টপটিলাভায কম্মং. ইতি ইমেসু সুত্তেসু ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.

২৩-২৪. ততিযে ৰট্টৰসেনেৰ উপ্পন্নচিত্তং ৰেদিতব্বং. মহতো অনত্থায সংৰত্ততীতি দেৰমনুস্সসম্পত্তিযো মারব্রহ্মইস্সরিযানি চ দদমানম্পি পুনপ্পুনং জাতিজরাব্যাধিমরণসোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসে খন্ধধাতুআযতনপটিচ্চসমুপ্পাদৰট্টানি চ দদমানং কেৰলং দুক্খক্খন্ধমেৰ দেতীতি মহতো অনত্থায সংৰত্ততি নামাতি. চতুত্থে চিত্তন্তি ৰিৰট্টৰসেনেৰ উপ্পন্নচিত্তং.

২৫-২৬. পঞ্চমছট্ঠেসু অভাৰিতং অপাতুভূতন্তি অযং ৰিসেসো. তত্রামযধিপ্পাযো – ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং নাম উপ্পন্নম্পি অভাৰিতং অপাতুভূতমেৰ হোতি. কস্মা? লোকুত্তরপাদকজ্ঝানৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানেসু পক্খন্দিতুং অসমত্থত্তা. ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নং পন ভাৰিতং পাতুভূতং নাম হোতি. কস্মা? তেসু ধম্মেসু পক্খন্দিতুং সমত্থত্তা. কুরুন্দকৰাসী ফুস্সমিত্তত্থেরো পনাহ – ‘‘মগ্গচিত্তমেৰ, আৰুসো, ভাৰিতং পাতুভূতং নাম হোতী’’তি.

২৭-২৮. সত্তমট্ঠমেসু অবহুলীকতন্তি পুনপ্পুনং অকতং. ইমানিপি দ্ৰে ৰট্টৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তানেৰ ৰেদিতব্বানীতি.

২৯. নৰমে ‘‘জাতিপি দুক্খা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তং দুক্খং অধিৰহতি আহরতীতি দুক্খাধিৰহং. দুক্খাধিৰাহন্তিপি পাঠো. তস্সত্থো – লোকুত্তরপাদকজ্ঝানাদি অরিযধম্মাভিমুখং দুক্খেন অধিৰাহীযতি পেসীযতীতি দুক্খাধিৰাহং. ইদম্পি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ. তঞ্হি ৰুত্তপ্পকারা দেৰমনুস্সাদিসম্পত্তিযো দদমানম্পি জাতিআদীনং অধিৰহনতো দুক্খাধিৰহং, অরিযধম্মাধিগমায দুপ্পেসনতো দুক্খাধিৰাহঞ্চ নাম হোতীতি.

৩০. দসমে ৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ চিত্তং. তঞ্হি মানুসকসুখতো দিব্বসুখং, দিব্বসুখতো ঝানসুখং, ঝানসুখতো ৰিপস্সনাসুখং, ৰিপস্সনাসুখতো মগ্গসুখং, মগ্গসুখতো ফলসুখং, ফলসুখতো নিব্বানসুখং অধিৰহতি আহরতীতি সুখাধিৰহং নাম হোতি, সুখাধিৰাহং ৰা. তঞ্হি লোকুত্তরপাদকজ্ঝানাদিঅরিযধম্মাভিমুখং সুপেসযং ৰিস্সট্ঠইন্দৰজিরসদিসং হোতীতি সুখাধিৰাহন্তিপি ৰুচ্চতি. ইমস্মিম্পি ৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.

অকম্মনিযৰগ্গৰণ্ণনা.

৪. অদন্তৰগ্গৰণ্ণনা

৩১. চতুত্থস্স পঠমে অদন্তন্তি সৰিসেৰনং অদন্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং. চিত্তন্তি ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ.

৩২. দুতিযে দন্তন্তি নিব্বিসেৰনং দন্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং. ইমস্মিম্পি সুত্তদ্ৰযে ৰট্টৰিৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তমেৰ কথিতং. যথা চেত্থ, এৰং ইতো পরেসুপীতি.

৩৩. ততিযে অগুত্তন্তি অগোপিতং সতিসংৰররহিতং অগুত্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং.

৩৪. চতুত্থে গুত্তন্তি গোপিতং অৰিস্সট্ঠসতিসংৰরং গুত্তহত্থিঅস্সাদিসদিসং.

৩৫-৩৬. পঞ্চমছট্ঠানি অরক্খিতং রক্খিতন্তি পদৰসেন বুজ্ঝনকানং অজ্ঝাসযেন ৰুত্তানি. অত্থো পনেত্থ পুরিমসদিসোযেৰ.

৩৭-৩৮. সত্তমট্ঠমেসুপি এসেৰ নযো. উপমা পনেত্থ অসংৰুতঘরদ্ৰারাদিৰসেন ৰেদিতব্বা.

৩৯-৪০. নৰমদসমানি চতূহিপি পদেহি যোজেত্ৰা ৰুত্তানি. ইমস্মিম্পি ৰগ্গে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতন্তি.

অদন্তৰগ্গৰণ্ণনা.

৫. পণিহিতঅচ্ছৰগ্গৰণ্ণনা

৪১. পঞ্চমস্স পঠমে সেয্যথাপীতি ওপম্মত্থে নিপাতো. তত্র ভগৰা কত্থচি অত্থেন উপমং পরিৰারেত্ৰা দস্সেতি ৰত্থসুত্তে (ম. নি. ১.৭০ আদযো) ৰিয, পারিচ্ছত্তকোপম- (অ. নি. ৭.৬৯) অগ্গিক্খন্ধোপমাদিসুত্তেসু (অ. নি. ৭.৭২) ৰিয চ, কত্থচি উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেতি লোণম্বিলসুত্তে (অ. নি. ৩.১০১) ৰিয, সুৰণ্ণকারসুত্তসূরিযোপমাদিসুত্তেসু (অ. নি. ৭.৬৬) ৰিয চ. ইমস্মিং পন সালিসূকোপমে উপমায অত্থং পরিৰারেত্ৰা দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ভিক্খৰেতিআদিমাহ. তত্থ সালিসূকন্তি সালিফলস্স সূকং. যৰসূকেপি এসেৰ নযো. ৰা-সদ্দো ৰিকপ্পত্থো. মিচ্ছাপণিহিতন্তি মিচ্ছাঠপিতং. যথা ৰিজ্ঝিতুং সক্কোতি, ন এৰং উদ্ধগ্গং কত্ৰা ঠপিতন্তি অত্থো. ভেচ্ছতীতি ভিন্দিস্সতি, ছৰিং ছিন্দিস্সতীতি অত্থো. মিচ্ছাপণিহিতেন চিত্তেনাতি মিচ্ছাঠপিতেন চিত্তেন. ৰট্টৰসেন উপ্পন্নচিত্তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. অৰিজ্জন্তি অট্ঠসু ঠানেসু অঞ্ঞাণভূতং ঘনবহলং মহাঅৰিজ্জং. ৰিজ্জং উপ্পাদেস্সতীতি এত্থ ৰিজ্জন্তি অরহত্তমগ্গঞাণং. নিব্বানন্তি তণ্হাৰানতো নিক্খন্তভাৰেন এৰং ৰুত্তং অমতং. সচ্ছিকরিস্সতীতি পচ্চক্খং করিস্সতি.

৪২. দুতিযে সম্মাপণিহিতন্তি যথা ভিন্দিতুং সক্কোতি, এৰং উদ্ধগ্গং কত্ৰা সুট্ঠু ঠপিতং. অক্কন্তন্তি এত্থ পাদেনেৰ অক্কন্তং নাম হোতি, হত্থেন উপ্পীল়িতং. রুল়্হিসদ্দৰসেন পন অক্কন্তন্তেৰ ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অরিযৰোহারো. কস্মা পন অঞ্ঞে সেপণ্ণিকণ্টকমদনকণ্টকাদযো মহন্তে অগ্গহেত্ৰা সুখুমং দুব্বলং সালিসূকযৰসূকমেৰ গহিতন্তি? অপ্পমত্তকস্সাপি কুসলকম্মস্স ৰিৰট্টায সমত্থভাৰদস্সনত্থং. যথা হি সুখুমং দুব্বলং সালিসূকং ৰা যৰসূকং ৰা হোতু, মহন্তমহন্তা সেপণ্ণিকণ্টকমদনকণ্টকাদযো ৰা, এতেসু যংকিঞ্চি মিচ্ছা ঠপিতং হত্থং ৰা পাদং ৰা ভিন্দিতুং লোহিতং ৰা উপ্পাদেতুং ন সক্কোতি, সম্মা ঠপিতং পন সক্কোতি, এৰমেৰ অপ্পমত্তকং তিণমুট্ঠি মত্তদানকুসলং ৰা হোতু, মহন্তং ৰেলামদানাদিকুসলং ৰা, সচে ৰট্টসম্পত্তিং পত্থেত্ৰা ৰট্টসন্নিস্সিতৰসেন মিচ্ছা ঠপিতং হোতি, ৰট্টমেৰ আহরিতুং সক্কোতি, নো ৰিৰট্টং. ‘‘ইদং মে দানং আসৰক্খযাৰহং হোতূ’’তি এৰং পন ৰিৰট্টং পত্থেন্তেন ৰিৰট্টৰসেন সম্মা ঠপিতং অরহত্তম্পি পচ্চেকবোধিঞাণম্পি সব্বঞ্ঞুতঞাণম্পি দাতুং সক্কোতিযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘পটিসম্ভিদা ৰিমোক্খা চ, যা চ সাৰকপারমী;

পচ্চেকবোধি বুদ্ধভূমি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি. (খু. পা. ৮.১৫);

ইমস্মিং সুত্তদ্ৰযে চ ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.

৪৩. ততিযে পদুট্ঠচিত্তন্তি দোসেন পদুট্ঠচিত্তং. চেতসা চেতোপরিচ্চাতি অত্তনো চিত্তেন তস্স চিত্তং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. যথাভতং নিক্খিত্তোতি যথা আহরিত্ৰা ঠপিতো. এৰং নিরযেতি এৰং নিরযে ঠিতোযেৰাতি ৰত্তব্বো. অপাযন্তিআদি সব্বং নিরযৰেৰচনমেৰ. নিরযো হি অযসঙ্খাতা সুখা অপেতোতি অপাযো, দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি দুগ্গতি, দুক্কটকারিনো এত্থ ৰিৰসা নিপতন্তীতি ৰিনিপাতো, নিরস্সাদত্থেন নিরযো.

৪৪. চতুত্থে পসন্নন্তি সদ্ধাপসাদেন পসন্নং. সুগতিন্তি সুখস্স গতিং. সগ্গং লোকন্তি রূপাদিসম্পত্তীহি সুট্ঠু অগ্গং লোকং.

৪৫. পঞ্চমে উদকরহদোতি উদকদহো. আৰিলোতি অৰিপ্পসন্নো. লুল়িতোতি অপরিসণ্ঠিতো. কললীভূতোতি কদ্দমীভূতো. সিপ্পিসম্বুকন্তিআদীসু সিপ্পিযো চ সম্বুকা চ সিপ্পিসম্বুকং. সক্খরা চ কঠলানি চ সক্খরকঠলং. মচ্ছানং গুম্বং ঘটাতি মচ্ছগুম্বং. চরন্তম্পি তিট্ঠন্তম্পীতি এত্থ সক্খরকঠলং তিট্ঠতিযেৰ, ইতরানি চরন্তিপি তিট্ঠন্তিপি. যথা পন অন্তরন্তরা ঠিতাসুপি নিসিন্নাসুপি নিপজ্জমানাসুপি ‘‘এতা গাৰিযো চরন্তী’’তি চরন্তিযো উপাদায ইতরাপি ‘‘চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰং তিট্ঠন্তমেৰ সক্খরকঠলং উপাদায ইতরম্পি দ্ৰযং ‘‘তিট্ঠন্ত’’ন্তি ৰুত্তং, ইতরং দ্ৰযং চরন্তং উপাদায সক্খরকঠলম্পি ‘‘চরন্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

আৰিলেনাতি পঞ্চহি নীৰরণেহি পরিযোনদ্ধেন. অত্তত্থং ৰাতিআদীসু অত্তনো দিট্ঠধম্মিকো লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো অত্থো অত্তত্থো নাম. অত্তনোৰ সম্পরাযে লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো অত্থো পরত্থো নাম হোতি. সো হি পরত্থ অত্থোতি পরত্থো. তদুভযং উভযত্থো নাম. অপিচ অত্তনো দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকোপি লোকিযলোকুত্তরো অত্থো অত্তত্থো নাম, পরস্স তাদিসোৰ অত্থো পরত্থো নাম, তদুভযম্পি উভযত্থো নাম. উত্তরিং ৰা মনুস্সধম্মাতি দসকুসলকম্মপথসঙ্খাতা মনুস্সধম্মা উত্তরিং. অযঞ্হি দসৰিধো ধম্মো ৰিনাপি অঞ্ঞং সমাদাপকং সত্থন্তরকপ্পাৰসানে জাতসংৰেগেহি মনুস্সেহি সযমেৰ সমাদিন্নত্তা মনুস্সধম্মোতি ৰুচ্চতি, ততো উত্তরিং পন ঝানৰিপস্সনামগ্গফলানি ৰেদিতব্বানি. অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসন্তি অরিযানং যুত্তং, অরিযভাৰং ৰা কাতুং সমত্থং ঞাণদস্সনসঙ্খাতং ৰিসেসং. ঞাণমেৰ হি জাননট্ঠেন ঞাণং, দস্সনট্ঠেন দস্সনন্তি ৰেদিতব্বং, দিব্বচক্খুঞাণৰিপস্সনাঞাণমগ্গঞাণফলঞাণপচ্চৰেক্খণঞাণানমেতং অধিৰচনং.

৪৬. ছট্ঠে অচ্ছোতি অবহলো, পসন্নোতিপি ৰট্টতি. ৰিপ্পসন্নোতি সুট্ঠু পসন্নো. অনাৰিলোতি ন আৰিলো, পরিসুদ্ধোতি অত্থো, ফেণপুব্বুল়সঙ্খসেৰালপণকৰিরহিতোতি ৰুত্তং হোতি. অনাৰিলেনাতি পঞ্চনীৰরণৰিমুত্তেন. সেসং চতুত্থে ৰুত্তনযমেৰ. ইমস্মিম্পি সুত্তদ্ৰযে ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতং.

৪৭. সত্তমে রুক্খজাতানন্তি পচ্চত্তে সামিৰচনং, রুক্খজাতানীতি অত্থো. রুক্খানমেতং অধিৰচনং. যদিদন্তি নিপাতমত্তং. মুদুতাযাতি মুদুভাৰেন. কোচি হি রুক্খো ৰণ্ণেন অগ্গো হোতি, কোচি গন্ধেন, কোচি রসেন, কোচি থদ্ধতায. ফন্দনো পন মুদুতায চেৰ কম্মঞ্ঞতায চ অগ্গো সেট্ঠোতি দস্সেতি. চিত্তং, ভিক্খৰে, ভাৰিতং বহুলীকতন্তি এত্থ সমথৰিপস্সনাৰসেন ভাৰিতঞ্চেৰ পুনপ্পুনকতঞ্চ চিত্তং অধিপ্পেতং. কুরুন্দকৰাসি ফুস্সমিত্তত্থেরো পনাহ – ‘‘একন্তং মুদু চেৰ কম্মনিযঞ্চ চিত্তং নাম অভিঞ্ঞাপাদকচতুত্থজ্ঝানচিত্তমেৰ, আৰুসো’’তি.

৪৮. অট্ঠমে এৰং লহুপরিৰত্তন্তি এৰং লহুং উপ্পজ্জিত্ৰা লহুং নিরুজ্ঝনকং. যাৰঞ্চাতি অধিমত্তপমাণত্থে নিপাতো, অতিৰিয ন সুকরাতি অত্থো. ইদন্তি নিপাতমত্তং. চিত্তন্তি একচ্চে তাৰ আচরিযা ‘‘ভৰঙ্গচিত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং পন পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘ইধ চিত্তন্তি যংকিঞ্চি অন্তমসো চক্খুৰিঞ্ঞাণম্পি অধিপ্পেতমেৰা’’তি ৰুত্তং. ইমস্মিং পনত্থে মিলিন্দরাজা ধম্মকথিকং নাগসেনত্থেরং পুচ্ছি, ‘‘ভন্তে নাগসেন, একস্মিং অচ্ছরাক্খণে পৰত্তিতচিত্তসঙ্খারা সচে রূপিনো অস্সু, কীৰ মহারাসি ভৰেয্যা’’তি? ‘‘ৰাহসতানং খো, মহারাজ, ৰীহীনং অড্ঢচূল়ঞ্চ ৰাহা ৰীহিসত্তম্বণানি দ্ৰে চ তুম্বা একচ্ছরাক্খণে পৰত্তিতস্স চিত্তস্স সঙ্খম্পি ন উপেন্তি, কলম্পি ন উপেন্তি, কলভাগম্পি ন উপেন্তী’’তি (মি. প. ৪.১.২). অথ কস্মা সম্মাসম্বুদ্ধেন ‘‘উপমাপি ন সুকরা’’তি ৰুত্তং? যথেৰ হি উপমং পটিক্খিপিত্ৰাপি কপ্পদীঘভাৰস্স যোজনিকপব্বতেন যোজনিকসাসপপুণ্ণনগরেন, নিরযদুক্খস্স সত্তিসতাহতোপমেন, সগ্গসুখস্স চ চক্কৰত্তিসম্পত্তিযা উপমা কতা, এৰমিধাপি কাতব্বাতি? তত্থ ‘‘সক্কা পন, ভন্তে, উপমা কাতু’’ন্তি এৰং পুচ্ছাৰসেন উপমা কতা, ইমস্মিং সুত্তে পুচ্ছায অভাৰেন ন কতা. ইদঞ্হি সুত্তং ধম্মদেসনাপরিযোসানে ৰুত্তং. ইতি ইমস্মিং সুত্তে চিত্তরাসি নাম কথিতোতি.

৪৯. নৰমে পভস্সরন্তি পণ্ডরং পরিসুদ্ধং. চিত্তন্তি ভৰঙ্গচিত্তং. কিং পন চিত্তস্স ৰণ্ণো নাম অত্থীতি? নত্থি. নীলাদীনঞ্হি অঞ্ঞতরৰণ্ণং ৰা হোতু অৰণ্ণং ৰা যংকিঞ্চি পরিসুদ্ধতায ‘‘পভস্সর’’ন্তি ৰুচ্চতি. ইদম্পি নিরুপক্কিলেসতায পরিসুদ্ধন্তি পভস্সরং. তঞ্চ খোতি তং ভৰঙ্গচিত্তং. আগন্তুকেহীতি অসহজাতেহি পচ্ছা জৰনক্খণে উপ্পজ্জনকেহি. উপক্কিলেসেহীতি রাগাদীহি উপক্কিলিট্ঠত্তা উপক্কিলিট্ঠং নামাতি ৰুচ্চতি. কথং? যথা হি সীলৰন্তা আচারসম্পন্না মাতাপিতরো ৰা আচরিযুপজ্ঝাযা ৰা দুস্সীলানং দুরাচারানং অৰত্তসম্পন্নানং পুত্তানঞ্চেৰ অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকানঞ্চ ৰসেন ‘‘অত্তনো পুত্তে ৰা অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকে ৰা ন তজ্জেন্তি ন সিক্খাপেন্তি ন ওৰদন্তি নানুসাসন্তী’’তি অৰণ্ণং অকিত্তিং লভন্তি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. আচারসম্পন্না মাতাপিতরো ৰিয চ আচরিযুপজ্ঝাযা ৰিয চ ভৰঙ্গচিত্তং দট্ঠব্বং, পুত্তাদীনং ৰসেন তেসং অকিত্তিলাভো ৰিয জৰনক্খণে রজ্জনদুস্সনমুয্হনসভাৰানং লোভসহগতাদীনং চিত্তানং ৰসেন উপ্পন্নেহি আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি পকতিপরিসুদ্ধম্পি ভৰঙ্গচিত্তং উপক্কিলিট্ঠং নাম হোতীতি.

৫০. দসমেপি ভৰঙ্গচিত্তমেৰ চিত্তং. ৰিপ্পমুত্তন্তি জৰনক্খণে অরজ্জমানং অদুস্সমানং অমুয্হমানং তিহেতুকঞাণসম্পযুত্তাদিকুসলৰসেন উপ্পজ্জমানং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তং নাম হোতি. ইধাপি যথা সীলৰন্তানং আচারসম্পন্নানং পুত্তাদীনং ৰসেন মাতাদযো ‘‘সোভনা এতেযেৰ অত্তনো পুত্তকাদযো সিক্খাপেন্তি ওৰদন্তি অনুসাসন্তী’’তি ৰণ্ণকিত্তিলাভিনো হোন্তি, এৰং জৰনক্খণে উপ্পন্নকুসলচিত্তৰসেন ইদং ভৰঙ্গচিত্তং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তন্তি ৰুচ্চতীতি.

পণিহিতঅচ্ছৰগ্গৰণ্ণনা.

৬. অচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা

৫১. ছট্ঠস্স পঠমে তং অস্সুতৰা পুথুজ্জনোতি তং ভৰঙ্গচিত্তং সুতৰিরহিতো পুথুজ্জনো. তত্থ আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. যো হি ইদং সুত্তং আদিতো পট্ঠায অত্থৰসেন উপপরিক্খন্তো ‘‘ইদং ভৰঙ্গচিত্তং নাম পকতিপরিসুদ্ধম্পি জৰনক্খণে উপ্পন্নেহি লোভাদীহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি নেৰ আগমৰসেন ন অধিগমৰসেন জানাতি, যস্স চ খন্ধধাতুআযতনপচ্চযাকারসতিপট্ঠানাদীসু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰিনিচ্ছযৰিরহিতত্তা যথাভূতঞাণপটিৰেধসাধকো নেৰ আগমো, পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বস্স অনধিগতত্তা ন অধিগমো অত্থি. সো আগমাধিগমাভাৰা ঞেয্যো অস্সুতৰা ইতি. স্ৰাযং –

‘‘পুথূনং জননাদীহি, কারণেহি পুথুজ্জনো;

পুথুজ্জনন্তোগধত্তা, পুথুৰাযং জনো ইতি’’.

সো হি পুথূনং নানপ্পকারানং কিলেসাদীনং জননাদীহি কারণেহি পুথুজ্জনো. যথাহ –

‘‘পুথু কিলেসে জনেন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু অৰিহতসক্কাযদিট্ঠিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সত্থারানং মুখুল্লোকিকাতি পুথুজ্জনা, পুথু সব্বগতীহি অৰুট্ঠিতাতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাভিসঙ্খারে অভিসঙ্খরোন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাওঘেহি ৰুয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাসন্তাপেহি সন্তপ্পন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু নানাপরিল়াহেহি পরিডয্হন্তীতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চসু কামগুণেসু রত্তা গিদ্ধা গধিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোপন্না লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধাতি পুথুজ্জনা, পুথু পঞ্চহি নীৰরণেহি আৰুতা নিৰুতা ওৰুতা পিহিতা পটিচ্ছন্না পটিকুজ্জিতাতি পুথুজ্জনা’’তি (মহানি. ৫১, ৯৪).

পুথূনং ৰা গণনপথমতীতানং অরিযধম্মপরম্মুখানং নীচধম্মসমাচারানং জনানং অন্তোগধত্তাপি পুথুজ্জনো, পুথু ৰা অযং ৰিসুংযেৰ সঙ্খং গতো, ৰিসংসট্ঠো সীলসুতাদিগুণযুত্তেহি অরিযেহি জনোতি পুথুজ্জনো. এৰমেতেহি ‘‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো’’তি দ্ৰীহি পদেহি যে তে –

‘‘দুৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;

অন্ধো পুথুজ্জনো একো, কল্যাণেকো পুথুজ্জনো’’তি. –

দ্ৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, তেসু অন্ধপুথুজ্জনো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো.

যথাভূতং নপ্পজানাতীতি ‘‘ইদঞ্চ ভৰঙ্গচিত্তং এৰং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং নাম হোতি, এৰং ৰিপ্পমুত্তং নামা’’তি যথাসভাৰতো ন জানাতি. তস্মাতি যস্মা ন জানাতি, তস্মা. চিত্তভাৰনা নত্থীতি চিত্তট্ঠিতি চিত্তপরিগ্গহো নত্থি, নত্থিভাৰেনেৰ ‘‘নত্থী’’তি ৰদামীতি দস্সেতি.

৫২. দুতিযে সুতৰাতি সুতসম্পন্নো. ৰিত্থারতো পনেত্থ অস্সুতৰাতি পদস্স পটিপক্খৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. অরিযসাৰকোতি অত্থি অরিযো ন সাৰকো, সেয্যথাপি বুদ্ধা চেৰ পচ্চেকবুদ্ধা চ; অত্থি সাৰকো ন অরিযো, সেয্যথাপি গিহী অনাগতফলো; অত্থি নেৰ অরিযো ন সাৰকো সেয্যথাপি পুথুতিত্থিযা. অত্থি অরিযোচেৰ সাৰকো চ, সেয্যথাপি সমণা সক্যপুত্তিযা আগতফলা ৰিঞ্ঞাতসাসনা. ইধ পন গিহী ৰা হোতু পব্বজিতো ৰা, যো কোচি সুতৰাতি এত্থ ৰুত্তস্স অত্থস্স ৰসেন সুতসম্পন্নো, অযং অরিযসাৰকোতি ৰেদিতব্বো. যথাভূতং পজানাতীতি ‘‘এৰমিদং ভৰঙ্গচিত্তং আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি ৰিপ্পমুত্তং হোতি, এৰং উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি যথাসভাৰতো জানাতি. চিত্তভাৰনা অত্থীতি চিত্তট্ঠিতি চিত্তপরিগ্গহো অত্থি, অত্থিভাৰেনেৰ ‘‘অত্থী’’তি ৰদামীতি দস্সেতি. ইমস্মিং সুত্তে বলৰৰিপস্সনা কথিতা. কেচি তরুণৰিপস্সনাতি ৰদন্তি.

৫৩. ততিযং অট্ঠুপ্পত্তিযং কথিতং. কতরাযং পন অট্ঠুপ্পত্তিযং? অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তঅট্ঠুপ্পত্তিযং. ভগৰা কির একস্মিং সমযে সাৰত্থিং উপনিস্সায জেতৰনমহাৰিহারে পটিৰসতি. বুদ্ধানঞ্চ যত্থ কত্থচি পটিৰসন্তানং পঞ্চৰিধং কিচ্চং অৰিজহিতমেৰ হোতি. পঞ্চ হি বুদ্ধকিচ্চানি – পুরেভত্তকিচ্চং, পচ্ছাভত্তকিচ্চং, পুরিমযামকিচ্চং, মজ্ঝিমযামকিচ্চং, পচ্ছিমযামকিচ্চন্তি.

তত্রিদং পুরেভত্তকিচ্চং – ভগৰা হি পাতোৰ ৰুট্ঠায উপট্ঠাকানুগ্গহত্থং সরীরফাসুকত্থঞ্চ মুখধোৰনাদিসরীরপরিকম্মং কত্ৰা যাৰ ভিক্খাচারৰেলা তাৰ ৰিৰিত্তাসনে ৰীতিনামেত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায কদাচি এককোৰ, কদাচি ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি কদাচি পকতিযা, কদাচি অনেকেহি পাটিহারিযেহি ৰত্তমানেহি. সেয্যথিদং – পিণ্ডায পৰিসতো লোকনাথস্স পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা মুদুগতৰাতা পথৰিং সোধেন্তি, ৰলাহকা উদকফুসিতানি মুঞ্চন্তা মগ্গে রেণুং ৰূপসমেত্ৰা উপরি ৰিতানং হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, অপরে ৰাতা পুপ্ফানি উপসংহরিত্ৰা মগ্গে ওকিরন্তি, উন্নতা ভূমিপ্পদেসা ওনমন্তি, ওনতা উন্নমন্তি, পাদনিক্খেপসমযে সমাৰ ভূমি হোতি, সুখসম্ফস্সানি পদুমপুপ্ফানি ৰা পাদে সম্পটিচ্ছন্তি. ইন্দখীলস্স অন্তো ঠপিতমত্তে দক্খিণপাদে সরীরতো ছব্বণ্ণরস্মিযো নিক্খমিত্ৰা সুৰণ্ণরসপিঞ্জরানি ৰিয চিত্রপটপরিক্খিত্তানি ৰিয চ পাসাদকূটাগারাদীনি অলঙ্করোন্তিযো ইতো চিতো চ ধাৰন্তি, হত্থিঅস্সৰিহঙ্গাদযো সকসকট্ঠানেসু ঠিতাযেৰ মধুরেনাকারেন সদ্দং করোন্তি, তথা ভেরিৰীণাদীনি তূরিযানি মনুস্সানঞ্চ কাযূপগানি আভরণানি. তেন সঞ্ঞাণেন মনুস্সা জানন্তি ‘‘অজ্জ ভগৰা ইধ পিণ্ডায পৰিট্ঠো’’তি. তে সুনিৰত্থা সুপারুতা গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায ঘরা নিক্খমিত্ৰা অন্তরৰীথিং পটিপজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং গন্ধপুপ্ফাদীহি সক্কচ্চং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অম্হাকং, ভন্তে, দস ভিক্খূ, অম্হাকং ৰীসতি, পঞ্ঞাসং…পে… সতং দেথা’’তি যাচিত্ৰা ভগৰতোপি পত্তং গহেত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সক্কচ্চং পিণ্ডপাতেন পটিমানেন্তি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো তেসং উপনিস্সযচিত্তসন্তানানি ওলোকেত্ৰা তথা ধম্মং দেসেতি, যথা কেচি সরণগমনেসু পতিট্ঠহন্তি, কেচি পঞ্চসু সীলেসু, কেচি সোতাপত্তিসকদাগামিঅনাগামিফলানং অঞ্ঞতরস্মিং, কেচি পব্বজিত্ৰা অগ্গফলে অরহত্তেতি. এৰং মহাজনং অনুগ্গহেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং গচ্ছতি. তত্থ গন্ত্ৰা গন্ধমণ্ডলমাল়ে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদতি ভিক্খূনং ভত্তকিচ্চপরিযোসানং আগমযমানো. ততো ভিক্খূনং ভত্তকিচ্চপরিযোসানে উপট্ঠাকো ভগৰতো নিৰেদেতি. অথ ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসতি. ইদং তাৰ পুরেভত্তকিচ্চং.

অথ ভগৰা এৰং কতপুরেভত্তকিচ্চো গন্ধকুটিযা উপট্ঠানে নিসীদিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা পাদপীঠে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ওৰদতি – ‘‘ভিক্খৰে, অপ্পমাদেন সম্পাদেথ, দুল্লভো বুদ্ধুপ্পাদো লোকস্মিং, দুল্লভো মনুস্সত্তপটিলাভো, দুল্লভা খণসম্পত্তি, দুল্লভা পব্বজ্জা, দুল্লভং সদ্ধম্মস্সৰন’’ন্তি. তত্থ কেচি ভগৰন্তং কম্মট্ঠানং পুচ্ছন্তি. ভগৰা তেসং চরিযানুরূপং কম্মট্ঠানং দেতি. ততো সব্বেপি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি গচ্ছন্তি. কেচি অরঞ্ঞং, কেচি রুক্খমূলং, কেচি পব্বতাদীনং অঞ্ঞতরং, কেচি চাতুমহারাজিকভৰনং…পে… কেচি ৰসৰত্তিভৰনন্তি. ততো ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা সচে আকঙ্খতি, দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো মুহুত্তং সীহসেয্যং কপ্পেতি. অথ সমস্সাসিতকাযো উট্ঠহিত্ৰা দুতিযভাগে লোকং ৰোলোকেতি. ততিযভাগে যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি, তত্থ মহাজনো পুরেভত্তং দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং সুনিৰত্থো সুপারুতো গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায ৰিহারে সন্নিপততি. ততো ভগৰা সম্পত্তপরিসায অনুরূপেন পাটিহারিযেন গন্ত্ৰা ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসজ্জ ধম্মং দেসেতি কালযুত্তং সমযযুত্তং, অথ কালং ৰিদিত্ৰা পরিসং উয্যোজেতি, মনুস্সা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. ইদং পচ্ছাভত্তকিচ্চং.

সো এৰং নিট্ঠিতপচ্ছাভত্তকিচ্চো সচে গত্তানি ওসিঞ্চিতুকামো হোতি, বুদ্ধাসনা উট্ঠায ন্হানকোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা উপট্ঠাকেন পটিযাদিতউদকেন গত্তানি উতুং গণ্হাপেতি. উপট্ঠাকোপি বুদ্ধাসনং আনেত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞপেতি. ভগৰা সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা উত্তরাসঙ্গং একংসং কত্ৰা তত্থ আগন্ত্ৰা নিসীদতি এককোৰ মুহুত্তং পটিসল্লীনো, অথ ভিক্খূ ততো ততো আগম্ম ভগৰতো উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি. তত্থ একচ্চে পঞ্হং পুচ্ছন্তি, একচ্চে কম্মট্ঠানং, একচ্চে ধম্মস্সৰনং যাচন্তি. ভগৰা তেসং অধিপ্পাযং সম্পাদেন্তো পুরিমযামং ৰিতিনামেতি. ইদং পুরিমযামকিচ্চং.

পুরিমযামকিচ্চপরিযোসানে পন ভিক্খূসু ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তেসু সকলদসসহস্সিলোকধাতুদেৰতাযো ওকাসং লভমানা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি যথাভিসঙ্খতং অন্তমসো চতুরক্খরম্পি. ভগৰা তাসং দেৰতানং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো মজ্ঝিমযামং ৰীতিনামেতি. ইদং মজ্ঝিমযামকিচ্চং.

পচ্ছিমযামং পন তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা পুরেভত্ততো পট্ঠায নিসজ্জাপীল়িতস্স সরীরস্স কিলাসুভাৰমোচনত্থং একং কোট্ঠাসং চঙ্কমেন ৰীতিনামেতি, দুতিযকোট্ঠাসে গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সতো সম্পজানো সীহসেয্যং কপ্পেতি. ততিযকোট্ঠাসে পচ্চুট্ঠায নিসীদিত্ৰা পুরিমবুদ্ধানং সন্তিকে দানসীলাদিৰসেন কতাধিকারপুগ্গলদস্সনত্থং বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেতি. ইদং পচ্ছিমযামকিচ্চং.

তম্পি দিৰসং ভগৰা ইমস্মিংযেৰ কিচ্চে ঠিতো লোকং ওলোকেন্তো ইদং অদ্দস – মযা কোসলরট্ঠে চারিকং চরন্তেন অগ্গিক্খন্ধেন উপমেত্ৰা একস্মিং সুত্তে দেসিতে সট্ঠি ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, সট্ঠিমত্তানং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গচ্ছিস্সতি, সট্ঠিমত্তা গিহিভাৰং গমিস্সন্তি. তত্থ যে অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, তে যংকিঞ্চি ধম্মদেসনং সুত্ৰা পাপুণিস্সন্তেৰ. ইতরেসং পন ভিক্খূনং সঙ্গহত্থায চারিকং চরিতুকামো হুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, ভিক্খূনং আরোচেহী’’তি আহ.

থেরো অনুপরিৰেণং গন্ত্ৰা, ‘‘আৰুসো, সত্থা মহাজনস্স সঙ্গহত্থায চারিকং চরিতুকামো, গন্তুকামা আগচ্ছথা’’তি আহ. ভিক্খূ মহালাভং লভিত্ৰা ৰিয তুট্ঠমানসা ‘‘লভিস্সাম ৰত মহাজনস্স ধম্মং দেসেন্তস্স ভগৰতো সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ওলোকেতুং মধুরঞ্চ ধম্মকথং সোতু’’ন্তি পরুল়্হকেসা কেসে ওহারেত্ৰা মলগ্গহিতপত্তা পত্তে পচিত্ৰা কিলিট্ঠচীৰরা চীৰরানি ধোৰিত্ৰা গমনসজ্জা অহেসুং. সত্থা অপরিচ্ছিন্নেন ভিক্খুসঙ্ঘেন পরিৰুতো কোসলরট্ঠং চারিকায নিক্খন্তো গামনিগমপটিপাটিযা একদিৰসং গাৰুতঅড্ঢযোজনতিগাৰুতযোজনপরমং চারিকং চরন্তো একস্মিং পদেসে মহন্তং সুসিররুক্খং অগ্গিনা সম্পজ্জলিতং দিস্ৰা ‘‘ইমমেৰ ৰত্থুং কত্ৰা সত্তহি অঙ্গেহি পটিমণ্ডেত্ৰা ধম্মদেসনং কথেস্সামী’’তি গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতরং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসজ্জাকারং দস্সেসি. আনন্দত্থেরো সত্থু অধিপ্পাযং ঞত্ৰা ‘‘অদ্ধা কারণং ভৰিস্সতি, ন অকারণেন তথাগতা গমনং পচ্ছিন্দিত্ৰা নিসীদন্তী’’তি চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেসি. সত্থা নিসীদিত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধ’’ন্তি অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তং (অ. নি. ৭.৭২) দেসেতি.

ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণে ভঞ্ঞমানে সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি, সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিংসু, সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু. তঞ্হি ৰেয্যাকরণং সুত্ৰা সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং নামকাযো সন্তত্তো, নামকাযে সন্তত্তে করজকাযো সন্তত্তো, করজকাযে সন্তত্তে নিধানগতং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি. সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ ‘‘দুক্করং ৰত বুদ্ধসাসনে যাৰজীৰং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তা, সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সত্থু দেসনাভিমুখং ঞাণং পেসেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্তা.

তত্থ যেসং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি, তে পারাজিকং আপজ্জিংসু. যে গিহিভাৰং পত্তা, তে খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি মদ্দন্তা ৰিচরিংসু. যে অরহত্তং পত্তা, তে পরিসুদ্ধসীলাৰ অহেসুং. সত্থু ধম্মদেসনা ইমেসং তিণ্ণম্পি সফলাৰ জাতাতি. অরহত্তং পত্তানং তাৰ সফলা হোতু, ইতরেসং কথং সফলা জাতাতি? তেপি হি সচে ইমং ধম্মদেসনং ন সুণেয্যুং, পমত্তাৰ হুত্ৰা ঠানং জহিতুং ন সক্কুণেয্যুং. ততো নেসং তং পাপং ৰড্ঢমানং অপাযেসুযেৰ সংসীদাপেয্য. ইমং পন দেসনং সুত্ৰা জাতসংৰেগা ঠানং জহিত্ৰা সামণেরভূমিযং ঠিতা দস সীলানি পূরেত্ৰা যোনিসো মনসিকারে যুত্তপ্পযুত্তা কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামিনো কেচি অনাগামিনো অহেসুং, কেচি দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু, এৰং পারাজিকাপন্নানম্পি সফলা অহোসি. ইতরে পন সচে ইমং ধম্মদেসনং ন সুণেয্যুং, গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে অনুপুব্বেন সঙ্ঘাদিসেসম্পি পারাজিকম্পি পাপুণিত্ৰা অপাযেসুযেৰ উপ্পজ্জিত্ৰা মহাদুক্খং অনুভৰেয্যুং. ইমং পন দেসনং সুত্ৰা ‘‘অহো সল্লেখিতং বুদ্ধসাসনং, ন সক্কা অম্হেহি যাৰজীৰং ইমং পটিপত্তিং পূরেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায উপাসকধম্মং পূরেত্ৰা দুক্খা মুচ্চিস্সামা’’তি গিহিভাৰং উপগমিংসু. তে তীসু সরণেসু পতিট্ঠায পঞ্চ সীলানি রক্খিত্ৰা উপাসকধম্মং পূরেত্ৰা কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামিনো কেচি অনাগামিনো জাতা, কেচি দেৰলোকে নিব্বত্তাতি. এৰং তেসম্পি সফলাৰ অহোসি.

ইমং পন সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা দেৰসঙ্ঘা যেহিপি সুতা, যেহিপি ন সুতা, সব্বেসংযেৰ আরোচেন্তা ৰিচরিংসু. ভিক্খূ সুত্ৰা সুত্ৰা ‘‘দুক্করং, ভো, বুদ্ধানং সাসনে যাৰজীৰং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি একক্খণেনেৰ দসপি ভিক্খূ ৰীসতিপি সট্ঠিপি সতম্পি সহস্সম্পি ভিক্খূ গিহী হোন্তি. সত্থা যথারুচিযা চারিকং চরিত্ৰা পুন জেতৰনমেৰ আগন্ত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰে, তথাগতো চারিকং চরমানো চিরং আকিণ্ণো ৰিহাসি, ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসং পটিসল্লীযিতুং, নাম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনা’’তি. অড্ঢমাসং একীভাৰেন ৰীতিনামেত্ৰা পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো আনন্দত্থেরেন সদ্ধিং ৰিহারচারিকং চরমানো ওলোকিতোলোকিতট্ঠানে তনুভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং দিস্ৰা জানন্তোযেৰ থেরং পুচ্ছি – ‘‘আনন্দ, অঞ্ঞস্মিং কালে তথাগতে চারিকং চরিত্ৰা জেতৰনং আগতে সকলৰিহারো কাসাৰপজ্জোতো ইসিৰাতপ্পটিৰাতো হোতি, ইদানি পন তনুভূতো ভিক্খুসঙ্ঘো দিস্সতি, যেভুয্যেন চ উপ্পণ্ডুপণ্ডুকজাতা ভিক্খূ, কিং নু খো এত’’ন্তি? এতরহি ভগৰা তুম্হাকং অগ্গিক্খন্ধোপমধম্মদেসনং কথিতকালতো পট্ঠায ভিক্খূ সংৰেগপ্পত্তা হুত্ৰা ‘‘মযং এতং ধম্মং সব্বপ্পকারেন পরিপূরেতুং ন সক্খিস্সাম, অসম্মাৰত্তন্তানঞ্চ জনস্স সদ্ধাদেয্যং পরিভুঞ্জিতুং অযুত্ত’’ন্তি গিহিভাৰং সঙ্কমন্তীতি.

তস্মিং খণে ভগৰতো ধম্মসংৰেগো উপ্পজ্জি. ততো থেরং আহ – ‘‘মযি পটিসল্লানে ৰীতিনামেন্তে ন কোচি মম পুত্তানং একং অস্সাসট্ঠানং কথেসি. সাগরস্স হি ওতরণতিত্থানি ৰিয বহূনি ইমস্মিং সাসনে অস্সাসকারণানি. গচ্ছানন্দ, গন্ধকুটিপরিৰেণে বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেহী’’তি. থেরো তথা অকাসি. সত্থা বুদ্ধাসনৰরগতো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মেত্তায সব্বপুব্বভাগো নাম নেৰ অপ্পনা, ন উপচারো, সত্তানং হিতফরণমত্তমেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইমং চূল়চ্ছরাসঙ্ঘাতসুত্তং দেসেসি.

তত্থ অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তন্তি অচ্ছরাপহরণমত্তং, দ্ৰে অঙ্গুলিযো পহরিত্ৰা সদ্দকরণমত্তন্তি অত্থো. মেত্তাচিত্তন্তি সব্বসত্তানং হিতফরণচিত্তং. আসেৰতীতি কথং আসেৰতি? আৰজ্জেন্তো আসেৰতি, জানন্তো আসেৰতি, পস্সন্তো আসেৰতি, পচ্চৰেক্খন্তো আসেৰতি, চিত্তং অধিট্ঠহন্তো আসেৰতি, সদ্ধায অধিমুচ্চন্তো আসেৰতি, ৰীরিযং পগ্গণ্হন্তো আসেৰতি, সতিং উপট্ঠাপেন্তো আসেৰতি, চিত্তং সমাদহন্তো আসেৰতি, পঞ্ঞায পজানন্তো আসেৰতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো আসেৰতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো আসেৰতি, পহাতব্বং পজহন্তো আসেৰতি, ভাৰেতব্বং ভাৰেন্তো আসেৰতি, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তো আসেৰতীতি (পটি. ম. ২.২). ইধ পন মেত্তাপুব্বভাগেন হিতফরণপ্পৰত্তনমত্তেনেৰ আসেৰতীতি ৰেদিতব্বো.

অরিত্তজ্ঝানোতি অতুচ্ছজ্ঝানো অপরিচ্চত্তজ্ঝানো ৰা. ৰিহরতীতি ইরিযতি পৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি. তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতীতি. ইমিনা পদেন মেত্তং আসেৰন্তস্স ভিক্খুনো ইরিযাপথৰিহারো কথিতো. সত্থুসাসনকরোতি সত্থু অনুসাসনিকরো. ওৰাদপতিকরোতি ওৰাদকারকো. এত্থ চ সকিংৰচনং ওৰাদো, পুনপ্পুনৰচনং অনুসাসনী. সম্মুখাৰচনম্পি ওৰাদো, পেসেত্ৰা পরম্মুখাৰচনং, অনুসাসনী. ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং ৰচনং ওৰাদো, ওতিণ্ণে ৰা অনোতিণ্ণে ৰা ৰত্থুস্মিং তন্তিঠপনৰসেন ৰচনং অনুসাসনী. এৰং ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. পরমত্থতো পন ওৰাদোতি ৰা অনুসাসনীতি ৰা এসে একে একট্ঠে সমে সমভাগে তজ্জাতে তঞ্ঞেৰাতি. এত্থ চ ‘‘অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু মেত্তাচিত্তং আসেৰতী’’তি ইদমেৰ সত্থুসাসনঞ্চেৰ ওৰাদো চ, তস্স করণতো এস সাসনকরো ওৰাদপতিকরোতি ৰেদিতব্বো.

অমোঘন্তি অতুচ্ছং. রট্ঠপিণ্ডন্তি ঞাতিপরিৰট্টং পহায রট্ঠং নিস্সায পব্বজিতেন পরেসং গেহতো পটিলদ্ধত্তা পিণ্ডপাতো রট্ঠপিণ্ডো নাম ৰুচ্চতি. পরিভুঞ্জতীতি চত্তারো পরিভোগা থেয্যপরিভোগো ইণপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো সামিপরিভোগোতি. তত্থ দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো নাম. সীলৰতো অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. সত্তন্নং সেক্খানং পরিভোগো দাযজ্জপরিভোগা নাম. খীণাসৰস্স পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম. তত্থ ইমস্স ভিক্খুনো অযং রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো দ্ৰীহি কারণেহি অমোঘো হোতি. অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি মেত্তাচিত্তং আসেৰন্তো ভিক্খু রট্ঠপিণ্ডস্স সামিকো হুত্ৰা, অণণো হুত্ৰা, দাযাদো হুত্ৰা পরিভুঞ্জতীতিপিস্স অমোঘো রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো. অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পি মেত্তং আসেৰন্তস্স ভিক্খুনো দিন্নদানং মহট্ঠিযং হোতি মহপ্ফলং মহানিসংসং মহাজুতিকং মহাৰিপ্ফারন্তিপিস্স অমোঘো রট্ঠপিণ্ডপরিভোগো. কো পন ৰাদো যে নং বহুলীকরোন্তীতি যে পন ইমং মেত্তাচিত্তং বহুলং আসেৰন্তি ভাৰেন্তি পুনপ্পুনং করোন্তি, তে অমোঘং রট্ঠপিণ্ডং পরিভুঞ্জন্তীতি এত্থ ৰত্তব্বমেৰ কিং? এৰরূপা হি ভিক্খূ রট্ঠপিণ্ডস্স সামিনো অণণা দাযাদা হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি.

৫৪-৫৫. চতুত্থে ভাৰেতীতি উপ্পাদেতি ৰড্ঢেতি. পঞ্চমে মনসি করোতীতি মনস্মিং করোতি. সেসং ইমেসু দ্ৰীসুপি ততিযে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যো হি আসেৰতি, অযমেৰ ভাৰেতি, অযং মনসি করোতি. যেন চিত্তেন আসেৰতি, তেনেৰ ভাৰেতি, তেন মনসি করোতি. সম্মাসম্বুদ্ধো পন যায ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা দেসনাৰিলাসপ্পত্তো নাম হোতি, তস্সা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা অত্তনো দেসনাৰিলাসং ধম্মিস্সরিযতং পটিসম্ভিদাপভেদকুসলতং অপ্পটিহতসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ নিস্সায একক্খণে উপ্পন্নং একচিত্তমেৰ তীহি কোট্ঠাসেহি ৰিভজিত্ৰা দস্সেসীতি.

৫৬. ছট্ঠে যে কেচীতি অনিযামিতৰচনং. অকুসলাতি তেসং নিযামিতৰচনং. এত্তাৰতা সব্বাকুসলা অসেসতো পরিযাদিন্না হোন্তি. অকুসলভাগিযা অকুসলপক্খিকাতি অকুসলানমেৰেতং নামং. অকুসলাযেৰ হি একচ্চে অকুসলং সহজাতৰসেন, একচ্চে উপনিস্সযৰসেন ভজন্তি চেৰ, তেসঞ্চ পক্খা ভৰন্তীতি ‘‘অকুসলভাগিযা অকুসলপক্খিকা’’তি ৰুচ্চন্তি. সব্বেতে মনোপুব্বঙ্গমাতি মনো পুব্বং পঠমতরং গচ্ছতি এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা. এতে হি কিঞ্চাপি মনেন সদ্ধিং একুপ্পাদা একৰত্থুকা একনিরোধা একারম্মণা চ হোন্তি. যস্মা পন তেসং মনো উপ্পাদকো কারকো জনকো সমুট্ঠাপকো নিব্বত্তকো, তস্মা মনোপুব্বঙ্গমা নাম হোন্তি.

পঠমং উপ্পজ্জতীতি যথা নাম ‘‘রাজা নিক্খন্তো’’তি ৰুত্তে ‘‘রাজাযেৰ নিক্খন্তো, সেসা রাজসেনা নিক্খন্তা অনিক্খন্তা’’তি পুচ্ছিতব্বকারণং নত্থি, সব্বা নিক্খন্তাতেৰ পঞ্ঞাযন্তি, এৰমেৰ মনো উপ্পন্নোতি ৰুত্তকালতো পট্ঠায অৰসেসা সহজাতসংসট্ঠসম্পযুত্তা উপ্পন্না ন উপ্পন্নাতি পুচ্ছিতব্বকারণং নত্থি, সব্বে তে উপ্পন্না ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযন্তি. এতমত্থৰসং পটিচ্চ তেহি সংসট্ঠসম্পযুত্তো একুপ্পাদেকনিরোধোপি সমানো মনো তেসং ধম্মানং পঠমং উপ্পজ্জতীতি ৰুত্তো. অন্ৰদেৰাতি অনুদেৰ, সহেৰ একতোযেৰাতি অত্থো. ব্যঞ্জনচ্ছাযং পন গহেত্ৰা পঠমং চিত্তং উপ্পজ্জতি, পচ্ছা চেতসিকাতি ন গহেতব্বং. অত্থো হি পটিসরণং, ন ব্যঞ্জনং. ‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা’’তি গাথাযপি এসেৰ নযো.

৫৭. সত্তমে কুসলাতি চতুভূমকাপি কুসলা ধম্মা কথিতা. সেসং ছট্ঠে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৫৮. অট্ঠমে যথযিদং, ভিক্খৰে, পমাদোতি এত্থ, ভিক্খৰেতি আলপনং, যথা অযং পমাদোতি অত্থো. পমাদোতি পমজ্জনাকারো. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘তত্থ কতমো পমাদো? কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু ৰা কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো ৰোস্সগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ৰা ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনধিট্ঠানং অননুযোগো অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং. যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি পমাদো’’তি (ৰিভ. ৮৪৬).

উপ্পন্না চ কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তীতি ইদং ঝানৰিপস্সনানং ৰসেন ৰুত্তং. মগ্গফলানং পন সকিং উপ্পন্নানং পুন পরিহানং নাম নত্থি.

৫৯. নৰমে অপ্পমাদো পমাদস্স পটিপক্খৰসেন ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বো.

৬০. দসমে কোসজ্জন্তি কুসীতভাৰো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

অচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা.

৭. ৰীরিযারম্ভাদিৰগ্গৰণ্ণনা

৬১. সত্তমস্স পঠমে ৰীরিযারম্ভোতি চতুকিচ্চস্স সম্মপ্পধানৰীরিযস্স আরম্ভো, আরদ্ধপগ্গহিতপরিপুণ্ণৰীরিযতাতি অত্থো.

৬২. দুতিযে মহিচ্ছতাতি মহালোভো. যং সন্ধায ৰুত্তং –

‘‘তত্থ কতমা মহিচ্ছতা? ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি পঞ্চহি ৰা কামগুণেহি অসন্তুট্ঠস্স ভিয্যোকম্যতা, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা মহিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো. অযং ৰুচ্চতি মহিচ্ছতা’’তি (ৰিভ. ৮৫০).

৬৩. ততিযে অপ্পিচ্ছতাতি অলোভো. অপ্পিচ্ছস্সাতি অনিচ্ছস্স. এত্থ হি ব্যঞ্জনং সাৰসেসং ৰিয, অত্থো পন নিরৰসেসো. ন হি অপ্পমত্তিকায ইচ্ছায অত্থিভাৰেন সো অপ্পিচ্ছোতি ৰুত্তো, ইচ্ছায পন অভাৰেন পুনপ্পুনং আসেৰিতস্স অলোভস্সেৰ ভাৰেন অপ্পিচ্ছোতি ৰুত্তো.

অপিচেত্থ অত্রিচ্ছতা, পাপিচ্ছতা, মহিচ্ছতা অপ্পিচ্ছতাতি অযং ভেদো ৰেদিতব্বো. তত্থ সকলাভে অতিত্তস্স পরলাভে পত্থনা অত্রিচ্ছতা নাম, যায সমন্নাগতস্স একভাজনে পক্কপূৰেপি অত্তনো পত্তে পতিতে ন সুপক্কো ৰিয খুদ্দকো চ ৰিয খাযতি, স্ৰেৰ পন পরস্স পত্তে পক্খিত্তো সুপক্কো ৰিয মহন্তো ৰিয চ খাযতি. অসন্তগুণসম্ভাৰনতা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা পাপিচ্ছতা নাম, সা ‘‘ইধেকচ্চো অস্সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো কোহঞ্ঞে পতিট্ঠাতি. সন্তগুণসম্ভাৰনতা পন পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা মহিচ্ছতা নাম, সাপি ‘‘ইধেকচ্চো সদ্ধো সমানো সদ্ধোতি মং জনো জানাতূতি ইচ্ছতি, সীলৰা সমানো সীলৰাতি মং জনো জানাতূ’’তি ইমিনা নযেন আগতাযেৰ. তায সমন্নাগতো পুগ্গলো দুস্সন্তপ্পযো হোতি, ৰিজাতমাতাপিস্স চিত্তং গহেতুং ন সক্কোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –

‘‘অগ্গিক্খন্ধো সমুদ্দো চ, মহিচ্ছো চাপি পুগ্গলো;

সকটেন পচ্চযে দেন্তু, তযোপেতে অতপ্পযা’’তি.

সন্তগুণনিগূহনতা পন পটিগ্গহণে চ মত্তঞ্ঞুতা অপ্পিচ্ছতা নাম, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো অত্তনি ৰিজ্জমানম্পি গুণং পটিচ্ছাদেতুকামতায সদ্ধো সমানো ‘‘সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি. সীলৰা, পৰিৰিত্তো, বহুস্সুতো, আরদ্ধৰীরিযো, সমাধিসম্পন্নো, পঞ্ঞৰা, খীণাসৰো সমানো ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি সেয্যথাপি মজ্ঝন্তিকত্থেরো.

থেরো কির মহাখীণাসৰো অহোসি, পত্তচীৰরং পনস্স পাদমত্তমেৰ অগ্ঘতি. সো অসোকস্স ধম্মরঞ্ঞো ৰিহারমহদিৰসে সঙ্ঘত্থেরো অহোসি. অথস্স অতিলূখভাৰং দিস্ৰা মনুস্সা, ‘‘ভন্তে, থোকং বহি হোথা’’তি আহংসু. থেরো ‘‘মাদিসে খীণাসৰে রঞ্ঞো সঙ্গহং অকরোন্তে অঞ্ঞো কো করিস্সতী’’তি পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা সঙ্ঘত্থেরস্স উক্খিত্তপিণ্ডং গণ্হন্তোযেৰ উম্মুজ্জি. এৰং খীণাসৰো সমানো ‘‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’’তি ন ইচ্ছতি. এৰং অপ্পিচ্ছো চ পন ভিক্খু অনুপ্পন্নং লাভং উপ্পাদেতি, উপ্পন্নং থাৰরং করোতি, দাযকানং চিত্তং আরাধেতি. যথা যথা হি সো অত্তনো অপ্পিচ্ছতায অপ্পং গণ্হাতি, তথা তথা তস্স ৰত্তে পসন্না মনুস্সা বহূ দেন্তি.

অপরোপি চতুব্বিধো অপ্পিচ্ছো – পচ্চযঅপ্পিচ্ছো, ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো, পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো, অধিগমঅপ্পিচ্ছোতি. তত্থ চতূসু পচ্চযেসু অপ্পিচ্ছো পচ্চযঅপ্পিচ্ছো নাম. সো দাযকস্স ৰসং জানাতি, দেয্যধম্মস্স ৰসং জানাতি, অত্তনো থামং জানাতি. যদি হি দেয্যধম্মো বহু হোতি, দাযকো অপ্পমত্তকং দাতুকামো, দাযকস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মো অপ্পো, দাযকো বহুং দাতুকামো, দেয্যধম্মস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হাতি. দেয্যধম্মোপি বহু, দাযকোপি বহুং দাতুকামো, অত্তনো থামং ঞত্ৰা পমাণেনেৰ গণ্হাতি.

ধুতঙ্গসমাদানস্স অত্তনি অত্থিভাৰং নজানাপেতুকামো ধুতঙ্গঅপ্পিচ্ছো নাম. তস্স ৰিভাৰনত্থং ইমানি ৰত্থূনি – সোসানিকমহাকুমারত্থেরো কির সট্ঠি ৰস্সানি সুসানে ৰসি, অঞ্ঞো একভিক্খুপি ন অঞ্ঞাসি. তেনেৰাহ –

‘‘সুসানে সট্ঠি ৰস্সানি, অব্বোকিণ্ণং ৰসামহং;

দুতিযো মং ন জানেয্য, অহো সোসানিকুত্তমো’’তি.

চেতিযপব্বতে দ্ৰে ভাতিকত্থেরা ৰসিংসু. কনিট্ঠো উপট্ঠাকেন পেসিতং উচ্ছুখণ্ডিকং গহেত্ৰা জেট্ঠস্স সন্তিকং অগমাসি ‘‘পরিভোগং, ভন্তে, করোথা’’তি. থেরস্স চ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা মুখৰিক্খালনকালো অহোসি. সো ‘‘অলং, আৰুসো’’তি আহ. কচ্চি, ভন্তে, একাসনিকত্থাতি? আহরাৰুসো, উচ্ছুখণ্ডিকন্তি পঞ্ঞাস ৰস্সানি একাসনিকো সমানোপি ধুতঙ্গং নিগূহমানো পরিভোগং কত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা পুন ধুতঙ্গং অধিট্ঠায গতো.

যো পন সাকেততিস্সত্থেরো ৰিয বহুস্সুতভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো নাম. থেরো কির ‘‘খণো নত্থীতি উদ্দেসপরিপুচ্ছাসু ওকাসং অকরোন্তো কদা মরণক্খণং, ভন্তে, লভিস্সথা’’তি চোদিতো গণং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কণিকারৰালিকসমুদ্দৰিহারং গতো. তত্থ অন্তোৰস্সং থেরনৰমজ্ঝিমানং উপকারো হুত্ৰা মহাপৰারণায উপোসথদিৰসে ধম্মকথায জনপদং খোভেত্ৰা গতো.

যো পন সোতাপন্নাদীসু অঞ্ঞতরো হুত্ৰা সোতাপন্নাদিভাৰং জানাপেতুং ন ইচ্ছতি, অযং অধিগমপ্পিচ্ছো নাম তযো কুলপুত্তা (ম. নি. ১.৩২৫) ৰিয ঘটীকারকুম্ভকারো (ম. নি. ২.২৮২ আদযো) ৰিয চ. ইমস্মিং পনত্থে লদ্ধাসেৰনেন বলৰঅলোভেন সমন্নাগতো সেক্খোপি পুথুজ্জনোপি অপ্পিচ্ছোতি ৰেদিতব্বো.

৬৪. চতুত্থে অসন্তুট্ঠিতাতি অসন্তুট্ঠে পুগ্গলে সেৰন্তস্স ভজন্তস্স পযিরুপাসন্তস্স উপ্পন্নো অসন্তোসসঙ্খাতো লোভো.

৬৫. পঞ্চমে সন্তুট্ঠিতাতি সন্তুট্ঠে পুগ্গলে সেৰন্তস্স ভজন্তস্স পযিরুপাসন্তস্স উপ্পন্নো অলোভসঙ্খাতো সন্তোসো. সন্তুট্ঠস্সাতি ইতরীতরপচ্চযসন্তোসেন সমন্নাগতস্স. সো পনেস সন্তোসো দ্ৰাদসৰিধো হোতি. সেয্যথিদং – চীৰরে যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসোতি তিৰিধো. এৰং পিণ্ডপাতাদীসু.

তস্সাযং পভেদসংৰণ্ণনা – ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা. সো তেনেৰ যাপেতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ পন পকতিদুব্বলো ৰা হোতি আবাধজরাভিভূতো ৰা, গরুং চীৰরং পারুপন্তো কিলমতি. সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. অপরো পণীতপচ্চযলাভী হোতি. সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘচীৰরং বহূনি ৰা পন চীৰরানি লভিত্ৰা ‘‘ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং, ইদং বহুস্সুতানং অনুরূপং, ইদং গিলানানং, ইদং অপ্পলাভানং হোতূ’’তি দত্ৰা তেসং পুরাণচীৰরং ৰা সঙ্কারকূটাদিতো ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা তেহি সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা পিণ্ডপাতং লভতি, যেনস্স পরিভুত্তেন অফাসু হোতি, সো সভাগস্স ভিক্খুনো তং দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো বহুং পণীতং পিণ্ডপাতং লভতি. সো তং চীৰরং ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং ৰা সেসকং পিণ্ডায ৰা চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খু সেনাসনং লভতি মনাপং ৰা অমনাপং ৰা, সো তেন নেৰ সোমনস্সং ন দোমনস্সং উপ্পাদেতি, অন্তমসো তিণসন্থারকেনাপি যথালদ্ধেনেৰ তুস্সতি. অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা সেনাসনং লভতি, যত্থস্স ৰসতো অফাসু হোতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স সন্তকে সপ্পাযসেনাসনে ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো.

অপরো মহাপুঞ্ঞো লেণমণ্ডপকূটাগারাদীনি বহূনি পণীতসেনাসনানি লভতি. সো তানি চীৰরাদীনি ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা যত্থ কত্থচি ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো. যোপি ‘‘উত্তমসেনাসনং নাম পমাদট্ঠানং, তত্থ নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স পুন পটিবুজ্ঝতো পাপৰিতক্কা পাতুভৰন্তী’’তি পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা তাদিসং সেনাসনং পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি, সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভোকাসরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযম্পিস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো যং লভতি, তেনেৰ তুস্সতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. যো পন তেলেন অত্থিকো ফাণিতং লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলং গহেত্ৰা অঞ্ঞদেৰ ৰা পরিযেসিত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো.

অপরো মহাপুঞ্ঞো বহুং তেলমধুফাণিতাদিপণীতভেসজ্জং লভতি. সো তং চীৰরং ৰিয থেরচিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং আভতেন যেন কেনচি যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. যো পন একস্মিং ভাজনে মুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং – ‘‘গণ্হথ, ভন্তে, যদিচ্ছক’’ন্তি ৰুচ্চমানো ‘‘সচস্স তেসু অঞ্ঞতরেনপি রোগো ৰূপসম্মতি, অথ মুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিত’’ন্তি চতুমধুরং পটিক্খিপিত্ৰা মুত্তহরীতকেন ভেসজ্জং করোন্তোপি পরমসন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো. ইমেসং পন পচ্চেকপচ্চযেসু তিণ্ণং তিণ্ণং সন্তোসানং যথাসারুপ্পসন্তোসোৰ অগ্গো.

৬৬-৬৭. ছট্ঠসত্তমেসু অযোনিসোমনসিকারযোনিসোমনসিকারা হেট্ঠা ৰুত্তলক্খণাৰ. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

৬৮. অট্ঠমে অসম্পজঞ্ঞন্তি অসম্পজানভাৰো, মোহস্সেতং অধিৰচনং. অসম্পজানস্সাতি অজানন্তস্স সম্মুল়্হস্স.

৬৯. নৰমে সম্পজঞ্ঞন্তি সম্পজানভাৰো, পঞ্ঞাযেতং নামং. সম্পজানস্সাতি সম্পজানন্তস্স.

৭০. দসমে পাপমিত্ততাতি যস্স পাপা লামকা মিত্তা, সো পাপমিত্তো. পাপমিত্তস্স ভাৰো পাপমিত্ততা, তেনাকারেন পৰত্তানং চতুন্নং খন্ধানমেৰেতং নামং. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘তত্থ কতমা পাপমিত্ততা? যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা দুস্সীলা অপ্পস্সুতা মচ্ছরিনো দুপ্পঞ্ঞা. যা তেসং সেৰনা নিসেৰনা সংসেৰনা ভজনা সম্ভজনা ভত্তি সম্ভত্তি সম্পৰঙ্কতা. অযং ৰুচ্চতি পাপমিত্ততা’’তি (ৰিভ. ৯০১).

ৰীরিযারম্ভাদিৰগ্গৰণ্ণনা.

৮. কল্যাণমিত্ততাদিৰগ্গৰণ্ণনা

৭১. অট্ঠমস্স পঠমে কল্যাণমিত্ততাতি কল্যাণা মিত্তা অস্সাতি কল্যাণমিত্তো, তস্স ভাৰো কল্যাণমিত্ততা. সেসং ৰুত্তপটিপক্খনযেন ৰেদিতব্বং.

৭২-৭৩. দুতিযে অনুযোগোতি যোগো পযোগো. অননুযোগোতি অযোগো অপ্পযোগো. অনুযোগাতি অনুযোগেন. অননুযোগাতি অননুযোগেন. কুসলানং ধম্মানন্তি চতুভূমককুসলধম্মানং. ততিযং উত্তানত্থমেৰ.

৭৪. চতুত্থে বোজ্ঝঙ্গাতি বুজ্ঝনকসত্তস্স অঙ্গভূতা সত্ত ধম্মা. যায ৰা ধম্মসামগ্গিযা সো বুজ্ঝতি, সম্মোহনিদ্দাতো ৰা ৰুট্ঠাতি, চতুসচ্চধম্মং ৰা সচ্ছিকরোতি. তস্সা বোধিযা অঙ্গভূতাতিপি বোজ্ঝঙ্গা. ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তি (পটি. ম. ২.১৭). এৰং পনেতং পদং ৰিভত্তমেৰ.

৭৫. পঞ্চমে ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তীতি ইমিনা পদেন বোজ্ঝঙ্গানং যাথাৰসরসভূমি নাম কথিতা. সা পনেসা চতুব্বিধা হোতি – ৰিপস্সনা, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানং, মগ্গো, ফলন্তি. তত্থ ৰিপস্সনায উপ্পজ্জনকালে বোজ্ঝঙ্গা কামাৰচরা হোন্তি, ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানম্হি উপ্পজ্জনকালে রূপাৰচরঅরূপাৰচরা, মগ্গফলেসু উপ্পজ্জনকালে লোকুত্তরা. ইতি ইমস্মিং সুত্তে বোজ্ঝঙ্গা চতুভূমকা কথিতা.

৭৬. ছট্ঠস্স অট্ঠুপ্পত্তিকো নিক্খেপো. অট্ঠুপ্পত্তিযং হেতং নিক্খিত্তং, সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না. তেসং অন্তরে বন্ধুলমল্লসেনাপতিং আরব্ভ অযং কথা উদপাদি, ‘‘আৰুসো, অসুকং নাম কুলং পুব্বে বহুঞাতিকং অহোসি বহুপক্খং, ইদানি অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং জাত’’ন্তি. অথ ভগৰা তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘মযি গতে মহতী দেসনা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম ধম্মসভাযং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. ভগৰা অঞ্ঞা গামনিগমাদিকথা নত্থি, অসুকং নাম কুলং পুব্বে বহুঞাতিকং অহোসি বহুপক্খং, ইদানি অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং জাতন্তি ৰদন্তা নিসিন্নম্হাতি. সত্থা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা অপ্পমত্তিকা এসা, ভিক্খৰে, পরিহানীতি ইদং সুত্তং আরভি.

তত্থ অপ্পমত্তিকাতি পরিত্তা পরিত্তপ্পমাণা. এতায হি পরিহানিযা সগ্গতো ৰা মগ্গতো ৰা পরিহানি নাম নত্থি, দিট্ঠধম্মিকপরিহানিমত্তমেৰ এতন্তি আহ. এতং পতিকিট্ঠন্তি এতং পচ্ছিমং এতং লামকং. যদিদং পঞ্ঞাপরিহানীতি যা এসা মম সাসনে কম্মস্সকতপঞ্ঞায ঝানপঞ্ঞায ৰিপস্সনাপঞ্ঞায মগ্গপঞ্ঞায ফলপঞ্ঞায চ পরিহানি, এসা পচ্ছিমা, এসা লামকা, এসা ছড্ডনীযাতি অত্থো.

৭৭. সত্তমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. ধম্মসভাযং কির নিসিন্নেসু ভিক্খূসু একচ্চে এৰং আহংসু – ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পঞাতিকং অপ্পপক্খং অহোসি, ইদানি তং বহুঞাতিকং বহুপক্খং জাত’’ন্তি. কং সন্ধায এৰমাহংসূতি? ৰিসাখং উপাসিকং ৰেসালিকে চ লিচ্ছৰী. সত্থা তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা ধম্মাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. তে যথাভূতং কথযিংসু. সত্থা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ইমং সুত্তং আরভি. তত্থ অপ্পমত্তিকাতি তং সম্পত্তিং নিস্সায সগ্গং ৰা মগ্গং ৰা সম্পত্তানং অভাৰতো পরিত্তা. যদিদং পঞ্ঞাৰুদ্ধীতি কম্মস্সকতপঞ্ঞাদীনং ৰুদ্ধি. তস্মাতি যস্মা ঞাতীনং ৰুদ্ধি নাম দিট্ঠধম্মিকমত্তা অপ্পা পরিত্তা, সা সগ্গং ৰা মগ্গং ৰা পাপেতুং অসমত্থা, তস্মা. পঞ্ঞাৰুদ্ধিযাতি কম্মস্সকতাদিপঞ্ঞায ৰুদ্ধিযা.

৭৮. অট্ঠমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না মহাধনসেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে মহাভোগং মহাহিরঞ্ঞসুৰণ্ণং অহোসি, তং ইদানি অপ্পভোগং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি.

৭৯. নৰমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ ৰুত্তং. ধম্মসভাযং কির সন্নিসিন্না ভিক্খূ কাকৰলিযসেট্ঠিঞ্চ পুণ্ণসেট্ঠিঞ্চ আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পভোগং অহোসি, তং ইদানি মহাভোগং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি. সেসং ইমেসু দ্ৰীসুপি হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৮০. দসমম্পি অট্ঠুপ্পত্তিযং ৰুত্তং. ধম্মসভাযং কির ভিক্খূ কোসলমহারাজানং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে মহাযসং মহাপরিৰারং অহোসি, ইদানি অপ্পযসং অপ্পপরিৰারং জাত’’ন্তি কথযিংসু. ভগৰা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আরভি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.

কল্যাণমিত্ততাদিৰগ্গৰণ্ণনা.

৯. পমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা

৮১. নৰমস্সাপি পঠমং অট্ঠুপ্পত্তিযমেৰ কথিতং. সম্বহুলা কির ভিক্খূ ধম্মসভাযং নিসিন্না কুম্ভঘোসকং আরব্ভ ‘‘অসুকং নাম কুলং পুব্বে অপ্পযসং অপ্পপরিৰারং অহোসি, ইদানি মহাযসং মহাপরিৰারং জাত’’ন্তি কথযিংসু. সত্থা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ইমং সুত্তং আরভি. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

৮২. দুতিযাদীসু মহতো অনত্থাযাতি মহন্তস্স অনত্থস্স অত্থায. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

পমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা.

১০. দুতিযপমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা

৯৮. দসমে অজ্ঝত্তিকন্তি নিযকজ্ঝত্তৰসেন অজ্ঝত্তিকং. অঙ্গন্তি কারণং. ইতি করিত্ৰাতি এৰং কত্ৰা. ইদং ৰুত্তং হোতি – ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং পচ্চত্তং অত্তনো সন্তানে সমুট্ঠিতং কারণন্তি কত্ৰা ন অঞ্ঞং একং কারণম্পি সমনুপস্সামীতি.

১১০-১১৪. বাহিরন্তি অজ্ঝত্তসন্তানতো বহি ভৰং. সদ্ধম্মস্সাতি সুদ্ধম্মস্স, সাসনস্সাতি অত্থো. সম্মোসাযাতি ৰিনাসায. অন্তরধানাযাতি অপঞ্ঞাণত্থায.

১১৫. ঠিতিযাতি চিরট্ঠিতত্থং. অসম্মোসায অনন্তরধানাযাতি ৰুত্তপটিপক্খনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সেসমেত্থ চতুক্কোটিকে ৰুত্তনযমেৰ.

১৩০. ইতো পরেসু অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তীতিআদীসু সুত্তন্তপরিযাযেন তাৰ দস কুসলকম্মপথা ধম্মো, দস অকুসলকম্মপথা অধম্মো. তথা চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা ধম্মো নাম; তযো সতিপট্ঠানা তযো সম্মপ্পধানা তযো ইদ্ধিপাদা ছ ইন্দ্রিযানি ছ বলানি অট্ঠ বোজ্ঝঙ্গা নৰঙ্গিকো মগ্গোতি চ চত্তারো উপাদানা পঞ্চ নীৰরণানি সত্ত অনুসযা অট্ঠ মিচ্ছত্তানি চ অযং অধম্মো.

তত্থ যংকিঞ্চি একং অধম্মকোট্ঠাসং গহেত্ৰা ‘‘ইমং অধম্মং ধম্মোতি করিস্সাম, এৰং অম্হাকং আচরিযকুলং নিয্যানিকং ভৰিস্সতি, মযং চ লোকে পাকটা ভৰিস্সামা’’তি তং অধম্মং ‘‘ধম্মো অয’’ন্তি কথযন্তা অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি নাম. তথেৰ ধম্মকোট্ঠাসেসু একং গহেত্ৰা ‘‘অযং অধম্মো’’তি কথেন্তা ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি নাম. ৰিনযপরিযাযেন পন ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা যথাপটিঞ্ঞায কত্তব্বং কম্মং ধম্মো নাম, অভূতেন ৰত্থুনা অচোদেত্ৰা অসারেত্ৰা অপটিঞ্ঞায কত্তব্বং কম্মং অধম্মো নাম.

সুত্তন্তপরিযাযেন রাগৰিনযো দোসৰিনযো মোহৰিনযো সংৰরো পহানং পটিসঙ্খাতি অযং ৰিনযো নাম, রাগাদীনং অৰিনযো অসংৰরো অপ্পহানং অপটিসঙ্খাতি অযং অৰিনযো নাম. ৰিনযপরিযাযেন ৰত্থুসম্পত্তি, ঞত্তিসম্পত্তি, অনুস্সাৰনসম্পত্তি, সীমাসম্পত্তি, পরিসসম্পত্তীতি অযং ৰিনযো নাম. ৰত্থুৰিপত্তি, ঞত্তিৰিপত্তি, অনুস্সাৰনৰিপত্তি, সীমাৰিপত্তি পরিসৰিপত্তীতি অযং অৰিনযো নাম.

সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং ভাসিতং লপিতং তথাগতেন; তযো সতিপট্ঠানা তযো সম্মপ্পধানা তযো ইদ্ধিপাদা ছ ইন্দ্রিযানি ছ বলানি অট্ঠ বোজ্ঝঙ্গা নৰঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন. ৰিনযপরিযাযেন চত্তারো পারাজিকা তেরস সঙ্ঘাদিসেসা দ্ৰে অনিযতা তিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং ভাসিতং লপিতং তথাগতেন; তযো পারাজিকা চুদ্দস সঙ্ঘাদিসেসা তযো অনিযতা একতিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন.

সুত্তন্তপরিযাযেন দেৰসিকং ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং মহাকরুণাসমাপত্তিসমাপজ্জনং বুদ্ধচক্খুনা লোকৰোলোকনং অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন সুত্তন্তদেসনা জাতককথাতি ইদং আচিণ্ণং, ন দেৰসিকং ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং…পে… ন জাতককথাতি ইদং অনাচিণ্ণং. ৰিনযপরিযাযেন নিমন্তিতস্স ৰস্সাৰাসং ৰসিত্ৰা অপলোকেত্ৰা চারিকাপক্কমনং পৰারেত্ৰা চারিকাপক্কমনং, আগন্তুকেহি সদ্ধিং পঠমং পটিসন্থারকরণন্তি ইদং আচিণ্ণং, তস্সেৰ আচিণ্ণস্স অকরণং অনাচিণ্ণং নাম.

সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং পঞ্ঞত্তং নাম; তযো সতিপট্ঠানা…পে… নৰঙ্গিকো মগ্গোতি ইদং অপঞ্ঞত্তং নাম. ৰিনযপরিযাযেন চত্তারো পারাজিকা…পে… তিংসনিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং পঞ্ঞত্তং নাম; তযো পারাজিকা…পে… একতিংস নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাতি ইদং অপঞ্ঞত্তং নাম.

যং পনেতং সব্বসুত্তানং পরিযোসানে তেচিমং সদ্ধম্মং অন্তরধাপেন্তীতি ৰুত্তং, তত্থ পঞ্চ অন্তরধানানি নাম অধিগমঅন্তরধানং, পটিপত্তিঅন্তরধানং, পরিযত্তিঅন্তরধানং, লিঙ্গঅন্তরধানং, ধাতুঅন্তরধানন্তি. তত্থ অধিগমোতি চত্তারো মগ্গা, চত্তারি ফলানি, চতস্সো পটিসম্ভিদা, তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞাতি. সো পরিহাযমানো পটিসম্ভিদাতো পট্ঠায পরিহাযতি. বুদ্ধানং হি পরিনিব্বানতো ৰস্সসহস্সমেৰ পটিসম্ভিদা নিব্বত্তেতুং সক্কোন্তি, ততো পরং ছ অভিঞ্ঞা, ততো তাপি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা তিস্সো ৰিজ্জা নিব্বত্তেন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে তাপি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা সুক্খৰিপস্সকা হোন্তি. এতেনেৰ উপাযেন অনাগামিনো সকদাগামিনো সোতাপন্নাতি. তেসু ধরন্তেসু অধিগমো অনন্তরহিতো নাম ন হোতি. পচ্ছিমকস্স পন সোতাপন্নস্স জীৰিতক্খযেন অধিগমো অন্তরহিতো নাম হোতি. ইদং অধিগমঅন্তরধানং নাম.

পটিপত্তিঅন্তরধানং নাম ঝানৰিপস্সনামগ্গফলানি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা চতুপারিসুদ্ধিসীলমত্তং রক্খন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ‘‘সীলং পরিপুণ্ণং কত্ৰা রক্খাম, পধানঞ্চ অনুযুঞ্জাম, ন চ মগ্গং ৰা ফলং ৰা সচ্ছিকাতুং সক্কোম, নত্থি ইদানি অরিযধম্মপটিৰেধো’’তি ৰোসানং আপজ্জিত্ৰা কোসজ্জবহুলা অঞ্ঞমঞ্ঞং ন চোদেন্তি ন সারেন্তি অকুক্কুচ্চকা হোন্তি, ততো পট্ঠায খুদ্দানুখুদ্দকানি মদ্দন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পাচিত্তিযথুল্লচ্চযানি আপজ্জন্তি, ততো গরুকাপত্তিং. পারাজিকমত্তমেৰ তিট্ঠতি. চত্তারি পারাজিকানি রক্খন্তানং ভিক্খূনং সতেপি সহস্সেপি ধরমানে পটিপত্তি অনন্তরহিতা নাম ন হোতি. পচ্ছিমকস্স পন ভিক্খুনো সীলভেদেন ৰা জীৰিতক্খযেন ৰা অন্তরহিতা হোতীতি ইদং পটিপত্তিঅন্তরধানং নাম.

পরিযত্তীতি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সাট্ঠকথা পাল়ি. যাৰ সা তিট্ঠতি, তাৰ পরিযত্তি পরিপুণ্ণা নাম হোতি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রাজযুৰরাজানো অধম্মিকা হোন্তি, তেসু অধম্মিকেসু রাজামচ্চাদযো অধম্মিকা হোন্তি, ততো রট্ঠজনপদৰাসিনোতি. এতেসং অধম্মিকতায দেৰো ন সম্মা ৰস্সতি, ততো সস্সানি ন সম্পজ্জন্তি. তেসু অসম্পজ্জন্তেসু পচ্চযদাযকা ভিক্খুসঙ্ঘস্স পচ্চযে দাতুং ন সক্কোন্তি, ভিক্খূ পচ্চযেহি কিলমন্তা অন্তেৰাসিকে সঙ্গহেতুং ন সক্কোন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পরিযত্তি পরিহাযতি, অত্থৰসেন ধারেতুং ন সক্কোন্তি, পাল়িৰসেনেৰ ধারেন্তি. ততো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে পাল়িম্পি সকলং ধারেতুং ন সক্কোন্তি, পঠমং অভিধম্মপিটকং পরিহাযতি. পরিহাযমানং মত্থকতো পট্ঠায পরিহাযতি. পঠমমেৰ হি পট্ঠানমহাপকরণং পরিহাযতি, তস্মিং পরিহীনে যমকং, কথাৰত্থু, পুগ্গলপঞ্ঞত্তি, ধাতুকথা, ৰিভঙ্গো, ধম্মসঙ্গহোতি.

এৰং অভিধম্মপিটকে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায সুত্তন্তপিটকং পরিহাযতি. পঠমঞ্হি অঙ্গুত্তরনিকাযো পরিহাযতি, তস্মিম্পি পঠমং একাদসকনিপাতো, ততো দসকনিপাতো…পে… ততো এককনিপাতোতি. এৰং অঙ্গুত্তরে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায সংযুত্তনিকাযো পরিহাযতি. পঠমং হি মহাৰগ্গো পরিহাযতি, ততো সল়াযতনৰগ্গো, খন্ধৰগ্গো, নিদানৰগ্গো, সগাথাৰগ্গোতি. এৰং সংযুত্তনিকাযে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায মজ্ঝিমনিকাযো পরিহাযতি. পঠমং হি উপরিপণ্ণাসকো পরিহাযতি, ততো মজ্ঝিমপণ্ণাসকো, ততো মূলপণ্ণাসকোতি. এৰং মজ্ঝিমনিকাযে পরিহীনে মত্থকতো পট্ঠায দীঘনিকাযো পরিহাযতি. পঠমঞ্হি পাথিকৰগ্গো পরিহাযতি, ততো মহাৰগ্গো, ততো সীলক্খন্ধৰগ্গোতি. এৰং দীঘনিকাযে পরিহীনে সুত্তন্তপিটকং পরিহীনং নাম হোতি. ৰিনযপিটকেন সদ্ধিং জাতকমেৰ ধারেন্তি. ৰিনযপিটকং লজ্জিনোৰ ধারেন্তি, লাভকামা পন ‘‘সুত্তন্তে কথিতেপি সল্লক্খেন্তা নত্থী’’তি জাতকমেৰ ধারেন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে জাতকম্পি ধারেতুং ন সক্কোন্তি. অথ তেসং পঠমং ৰেস্সন্তরজাতকং পরিহাযতি, ততো পটিলোমক্কমেন পুণ্ণকজাতকং, মহানারদজাতকন্তি পরিযোসানে অপণ্ণকজাতকং পরিহাযতি. এৰং জাতকে পরিহীনে ৰিনযপিটকমেৰ ধারেন্তি.

গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ৰিনযপিটকম্পি মত্থকতো পট্ঠায পরিহাযতি. পঠমঞ্হি পরিৰারো পরিহাযতি, ততো খন্ধকো, ভিক্খুনীৰিভঙ্গো, মহাৰিভঙ্গোতি অনুক্কমেন উপোসথক্খন্ধকমত্তমেৰ ধারেন্তি. তদাপি পরিযত্তি অন্তরহিতা ন হোতি. যাৰ পন মনুস্সেসু চাতুপ্পদিকগাথাপি পৰত্ততি, তাৰ পরিযত্তি অনন্তরহিতাৰ হোতি. যদা সদ্ধো পসন্নো রাজা হত্থিক্খন্ধে সুৰণ্ণচঙ্কোটকম্হি সহস্সত্থৰিকং ঠপাপেত্ৰা ‘‘বুদ্ধেহি কথিতং চাতুপ্পদিকগাথং জানন্তো ইমং সহস্সং গণ্হতূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা গণ্হনকং অলভিত্ৰা ‘‘একৰারং চরাপিতে নাম সুণন্তাপি হোন্তি অস্সুণন্তাপী’’তি যাৰততিযং চরাপেত্ৰা গণ্হনকং অলভিত্ৰা রাজপুরিসা তং সহস্সত্থৰিকং পুন রাজকুলং পৰেসেন্তি, তদা পরিযত্তি অন্তরহিতা নাম হোতি. ইদং পরিযত্তিঅন্তরধানং নাম.

গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে চীৰরগ্গহণং পত্তগ্গহণং সম্মিঞ্জনপসারণং আলোকিতৰিলোকিতং ন পাসাদিকং হোতি. নিগণ্ঠসমণা ৰিয অলাবুপত্তং ভিক্খূ পত্তং অগ্গবাহায পক্খিপিত্ৰা আদায ৰিচরন্তি, এত্তাৰতাপি লিঙ্গং অনন্তরহিতমেৰ হোতি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে পন কালে অগ্গবাহতো ওতারেত্ৰা হত্থেন ৰা সিক্কায ৰা ওলম্বিত্ৰা ৰিচরন্তি, চীৰরম্পি রজনসারুপ্পং অকত্ৰা ওট্ঠট্ঠিৰণ্ণং কত্ৰা ৰিচরন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রজনম্পি ন হোতি দসচ্ছিন্দনম্পি ওৰট্টিকৰিজ্ঝনম্পি, কপ্পমত্তং কত্ৰা ৰল়ঞ্জেন্তি. পুন ওৰট্টিকং ৰিজ্ঝিত্ৰা কপ্পং ন করোন্তি. ততো উভযম্পি অকত্ৰা দসা ছেত্ৰা পরিব্বাজকা ৰিয চরন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ‘‘কো ইমিনা অম্হাকং অত্থো’’তি খুদ্দকং কাসাৰখণ্ডং হত্থে ৰা গীৰায ৰা বন্ধন্তি, কেসেসু ৰা অল্লীযাপেন্তি, দারভরণং ৰা করোন্তা কসিত্ৰা ৰপিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেত্ৰা ৰিচরন্তি. তদা দক্খিণং দেন্তা সঙ্ঘং উদ্দিস্স এতেসং দেন্তি. ইদং সন্ধায ভগৰতা ৰুত্তং – ‘‘ভৰিস্সন্তি খো, পনানন্দ, অনাগতমদ্ধানং গোত্রভুনো কাসাৰকণ্ঠা দুস্সীলা পাপধম্মা, তেসু দুস্সীলেসু সঙ্ঘং উদ্দিস্স দানং দস্সন্তি, তদাপাহং, আনন্দ, সঙ্ঘগতং দক্খিণং অসঙ্খেয্যং অপ্পমেয্যং ৰদামী’’তি (ম. নি. ৩.৩৮০). ততো গচ্ছন্তে কালে নানাৰিধানি কম্মানি করোন্তা ‘‘পপঞ্চো এস, কিং ইমিনা অম্হাক’’ন্তি কাসাৰখণ্ডং ছিন্দিত্ৰা অরঞ্ঞে খিপন্তি. এতস্মিং কালে লিঙ্গং অন্তরহিতং নাম হোতি. কস্সপদসবলস্স কির কালতো পট্ঠায যোনকানং সেতৰত্থং পারুপিত্ৰা চরণং চারিত্তং জাতন্তি. ইদং লিঙ্গঅন্তরধানং নাম.

ধাতুঅন্তরধানং পন এৰং ৰেদিতব্বং – তীণি পরিনিব্বানানি, কিলেসপরিনিব্বানং – খন্ধপরিনিব্বানং, ধাতুপরিনিব্বানন্তি. তত্থ কিলেসপরিনিব্বানং বোধিপল্লঙ্কে অহোসি, খন্ধপরিনিব্বানং কুসিনারাযং, ধাতুপরিনিব্বানং অনাগতে ভৰিস্সতি. কথং? ততো তত্থ তত্থ সক্কারসম্মানং অলভমানা ধাতুযো বুদ্ধানং অধিট্ঠানবলেন সক্কারসম্মানলভনকট্ঠানং গচ্ছন্তি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে সব্বট্ঠানেসু সক্কারসম্মানো ন হোতি. সাসনস্স হি ওসক্কনকালে ইমস্মিং তম্বপণ্ণিদীপে সব্বা ধাতুযো সন্নিপতিত্ৰা মহাচেতিযং, ততো নাগদীপে রাজাযতনচেতিযং, ততো বোধিপল্লঙ্কং গমিস্সন্তি. নাগভৰনতোপি দেৰলোকতোপি ব্রহ্মলোকতোপি ধাতুযো মহাবোধিপল্লঙ্কমেৰ গমিস্সন্তি. সাসপমত্তাপি ধাতু অন্তরা ন নস্সিস্সতি. সব্বা ধাতুযো মহাবোধিমণ্ডে সন্নিপতিত্ৰা বুদ্ধরূপং গহেত্ৰা বোধিমণ্ডে পল্লঙ্কেন নিসিন্নবুদ্ধসরীরসিরিং দস্সেন্তি. দ্ৰত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানি অসীতি অনুব্যঞ্জনানি ব্যামপ্পভাতি সব্বং পরিপুণ্ণমেৰ হোতি. ততো যমকপাটিহারিযদিৰসে ৰিয পাটিহারিযং কত্ৰা দস্সেন্তি. তদা মনুস্সভূতসত্তো নাম তত্থ গতো নত্থি, দসসহস্সচক্কৰাল়ে পন দেৰতা সব্বাৰ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অজ্জ দসবলো পরিনিব্বাযতি, ইতোদানি পট্ঠায অন্ধকারং ভৰিস্সতী’’তি পরিদেৰন্তি. অথ ধাতুসরীরতো তেজো সমুট্ঠায তং সরীরং অপণ্ণত্তিকভাৰং গমেতি. ধাতুসরীরতো সমুট্ঠিতা জালা যাৰ ব্রহ্মলোকা উগ্গচ্ছিস্সতি, সাসপমত্তায সেসাযপি ধাতুযা সতি একজালাৰ ভৰিস্সতি. ধাতূসু পরিযাদানং গতাসু পচ্ছিজ্জিস্সতি. এৰং মহন্তং আনুভাৰং দস্সেত্ৰা ধাতুযো অন্তরধাযন্তি. তদা সন্নিপতিতা দেৰসঙ্ঘা বুদ্ধানং পরিনিব্বুতদিৰসে ৰিয দিব্বগন্ধমালাতূরিযাদীহি সক্কারং কত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অনাগতে উপ্পজ্জনকং বুদ্ধং পস্সিতুং লভিস্সাম ভগৰা’’তি ৰত্ৰা সকসকট্ঠানমেৰ গচ্ছন্তি. ইদং ধাতুঅন্তরধানং নাম.

ইমস্স পঞ্চৰিধস্স অন্তরধানস্স পরিযত্তিঅন্তরধানমেৰ মূলং. পরিযত্তিযা হি অন্তরহিতায পটিপত্তি অন্তরধাযতি, পরিযত্তিযা ঠিতায পটিপত্তি পতিট্ঠাতি. তেনেৰ ইমস্মিং দীপে চণ্ডালতিস্সমহাভযে সক্কো দেৰরাজা মহাউল়ুম্পং মাপেত্ৰা ভিক্খূনং আরোচাপেসি ‘‘মহন্তং ভযং ভৰিস্সতি, ন সম্মা দেৰো ৰস্সিস্সতি, ভিক্খূ পচ্চযেহি কিলমন্তা পরিযত্তিং সন্ধারেতুং ন সক্খিস্সন্তি, পরতীরং গন্ত্ৰা অয্যেহি জীৰিতং রক্খিতুং ৰট্টতি. ইমং মহাউল়ুম্পং আরুয্হ গচ্ছথ, ভন্তে. যেসং এত্থ নিসজ্জট্ঠানং নপ্পহোতি, তে কট্ঠখণ্ডেপি উরং ঠপেত্ৰা গচ্ছন্তু, সব্বেসম্পি ভযং ন ভৰিস্সতী’’তি. তদা সমুদ্দতীরং পত্ৰা সট্ঠি ভিক্খূ কতিকং কত্ৰা ‘‘অম্হাকং এত্থ গমনকিচ্চং নত্থি, মযং ইধেৰ হুত্ৰা তেপিটকং রক্খিস্সামা’’তি ততো নিৰত্তিত্ৰা দক্খিণমলযজনপদং গন্ত্ৰা কন্দমূলপণ্ণেহি জীৰিকং কপ্পেন্তা ৰসিংসু. কাযে ৰহন্তে নিসীদিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তি, অৰহন্তে ৰালিকং উস্সারেত্ৰা পরিৰারেত্ৰা সীসানি একট্ঠানে কত্ৰা পরিযত্তিং সম্মসন্তি. ইমিনা নিযামেন দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি সাট্ঠকথং তেপিটকং পরিপুণ্ণং কত্ৰা ধারযিংসু.

ভযে ৰূপসন্তে সত্তসতা ভিক্খূ অত্তনো গতট্ঠানে সাট্ঠকথে তেপিটকে একক্খরম্পি একব্যঞ্জনম্পি অনাসেত্ৰা ইমমেৰ দীপমাগম্ম কল্লগামজনপদে মণ্ডলারামৰিহারং পৰিসিংসু. থেরানং আগমনপ্পৰত্তিং সুত্ৰা ইমস্মিং দীপে ওহীনা সট্ঠি ভিক্খূ ‘‘থেরে পস্সিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা থেরেহি সদ্ধিং তেপিটকং সোধেন্তা একক্খরম্পি একব্যঞ্জনম্পি অসমেন্তং নাম ন পস্সিংসু. তস্মিং ঠানে থেরানং অযং কথা উদপাদি ‘‘পরিযত্তি নু খো সাসনস্স মূলং, উদাহু পটিপত্তী’’তি. পংসুকূলিকত্থেরা ‘‘পটিপত্তিমূল’’ন্তি আহংসু, ধম্মকথিকা ‘‘পরিযত্তী’’তি. অথ নে থেরা ‘‘তুম্হাকং দ্ৰিন্নম্পি জনানং ৰচনমত্তেনেৰ ন করোম, জিনভাসিতং সুত্তং আহরথা’’তি আহংসু. সুত্তং আহরিতুং ন ভারোতি ‘‘ইমে চ, সুভদ্দ, ভিক্খূ সম্মা ৰিহরেয্যুং, অসুঞ্ঞো লোকো অরহন্তেহি অস্সাতি (দী. নি. ২.২১৪). পটিপত্তিমূলকং, মহারাজ, সত্থুসাসনং পটিপত্তিসারকং. পটিপত্তিযা ধরন্তায তিট্ঠতী’’তি (মি. প. ৪.১.৭) সুত্তং আহরিংসু. ইমং সুত্তং সুত্ৰা ধম্মকথিকা অত্তনো ৰাদঠপনত্থায ইমং সুত্তং আহরিংসু –

‘‘যাৰ তিট্ঠন্তি সুত্তন্তা, ৰিনযো যাৰ দিপ্পতি;

তাৰ দক্খন্তি আলোকং, সূরিযে অব্ভুট্ঠিতে যথা.

‘‘সুত্তন্তেসু অসন্তেসু, পমুট্ঠে ৰিনযম্হি চ;

তমো ভৰিস্সতি লোকে, সূরিযে অত্থঙ্গতে যথা.

‘‘সুত্তন্তে রক্খিতে সন্তে, পটিপত্তি হোতি রক্খিতা;

পটিপত্তিযং ঠিতো ধীরো, যোগক্খেমা ন ধংসতী’’তি.

ইমস্মিং সুত্তে আহটে পংসুকূলিকত্থেরা তুণ্হী অহেসুং, ধম্মকথিকত্থেরানংযেৰ ৰচনং পুরতো অহোসি. যথা হি গৰসতস্স ৰা গৰসহস্সস্স ৰা অন্তরে পৰেণিপালিকায ধেনুযা অসতি সো ৰংসো সা পৰেণি ন ঘটীযতি, এৰমেৰং আরদ্ধৰিপস্সকানং ভিক্খূনং সতেপি সহস্সেপি সংৰিজ্জমানে পরিযত্তিযা অসতি অরিযমগ্গপটিৰেধো নাম ন হোতি. যথা চ নিধিকুম্ভিযা জাননত্থায পাসাণপিট্ঠে অক্খরেসু ঠপিতেসু যাৰ অক্খরানি ধরন্তি, তাৰ নিধিকুম্ভি নট্ঠা নাম ন হোতি. এৰমেৰং পরিযত্তিযা ধরমানায সাসনং অন্তরহিতং নাম ন হোতীতি.

দুতিযপমাদাদিৰগ্গৰণ্ণনা.

১১. অধম্মৰগ্গৰণ্ণনা

১৪০. একাদসমে ৰগ্গে অধম্মং অধম্মোতিআদীনি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

অধম্মৰগ্গৰণ্ণনা.

১২. অনাপত্তিৰগ্গৰণ্ণনা

১৫০. দ্ৰাদসমে পন অনাপত্তিং আপত্তীতিআদীসু ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অথেয্যচিত্তস্স নমরণাধিপ্পাযস্স অনুল্লপনাধিপ্পাযস্স নমোচনাধিপ্পাযস্সা’’তি তত্থ তত্থ ৰুত্তা অনাপত্তি অনাপত্তি নাম, ‘‘জানন্তস্স থেয্যচিত্তস্সা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তা আপত্তি আপত্তি নাম, পঞ্চাপত্তিক্খন্ধা লহুকাপত্তি নাম, দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধা গরুকাপত্তি নাম. দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধা দুট্ঠুল্লাপত্তি নাম, পঞ্চাপত্তিক্খন্ধা অদুট্ঠুল্লাপত্তি নাম. ছ আপত্তিক্খন্ধা সাৰসেসাপত্তি নাম, একো পারাজিকাপত্তিক্খন্ধো অনৰসেসাপত্তি নাম. সপ্পটিকম্মাপত্তি নাম সাৰসেসাপত্তিযেৰ, অপ্পটিকম্মাপত্তি নাম অনৰসেসাপত্তিযেৰ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.

অনাপত্তিৰগ্গৰণ্ণনা.

১৩. একপুগ্গলৰগ্গৰণ্ণনা

১৭০. একপুগ্গলৰগ্গস্স পঠমে একপুগ্গলোতি একো পুগ্গলো. এত্থ একোতি দুতিযাদিপটিক্খেপত্থো গণনপরিচ্ছেদো. পুগ্গলোতি সম্মুতিকথা, ন পরমত্থকথা. বুদ্ধস্স হি ভগৰতো দুৰিধা দেসনা – সম্মুতিদেসনা, পরমত্থদেসনা চাতি. তত্থ ‘‘পুগ্গলো সত্তো ইত্থী পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারো’’তি এৰরূপা সম্মুতিদেসনা, ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা খন্ধা ধাতূ আযতনানি সতিপট্ঠানা’’তি এৰরূপা পরমত্থদেসনা. তত্থ ভগৰা যে সম্মুতিৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসং অধিগন্তুং সমত্থা, তেসং সম্মুতিদেসনং দেসেতি. যে পন পরমত্থৰসেন দেসনং সুত্ৰা অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মোহং পহায ৰিসেসমধিগন্তুং সমত্থা, তেসং পরমত্থদেসনং দেসেতি.

তত্রাযং উপমা – যথা হি দেসভাসাকুসলো তিণ্ণং ৰেদানং অত্থসংৰণ্ণনকো আচরিযো যে দমিল়ভাসায ৰুত্তে অত্থং জানন্তি, তেসং দমিল়ভাসায আচিক্খতি. যে অন্ধভাসাদীসু অঞ্ঞতরায ভাসায, তেসং তায তায ভাসায. এৰং তে মাণৰকা ছেকং ব্যত্তং আচরিযমাগম্ম খিপ্পমেৰ সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি. তত্থ আচরিযো ৰিয বুদ্ধো ভগৰা, তযো ৰেদা ৰিয কথেতব্বভাৰে ঠিতানি তীণি পিটকানি, দেসভাসাকোসল্লমিৰ সম্মুতিপরমত্থকোসল্লং, নানাদেসভাসা মাণৰকা ৰিয সম্মুতিপরমত্থৰসেন পটিৰিজ্ঝনসমত্থা ৰেনেয্যসত্তা, আচরিযস্স দমিল়ভাসাদিআচিক্খনং ৰিয ভগৰতো সম্মুতিপরমত্থৰসেন দেসনা ৰেদিতব্বা. আহ চেত্থ –

‘‘দুৰে সচ্চানি অক্খাসি, সম্বুদ্ধো ৰদতং ৰরো;

সম্মুতিং পরমত্থঞ্চ, ততিযং নুপলব্ভতি.

‘‘সঙ্কেতৰচনং সচ্চং, লোকসম্মুতিকারণা;

পরমত্থৰচনং সচ্চং, ধম্মানং ভূতকারণা.

‘‘তস্মা ৰোহারকুসলস্স, লোকনাথস্স সত্থুনো;

সম্মুতিং ৰোহরন্তস্স, মুসাৰাদো ন জাযতী’’তি.

অপিচ অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা পুগ্গলকথং কথেতি – হিরোত্তপ্পদীপনত্থং, কম্মস্সকতাদীপনত্থং, পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং, আনন্তরিযদীপনত্থং, ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং, পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং, দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং, লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থঞ্চাতি. ‘‘খন্ধধাতুআযতনানি হিরিযন্তি ওত্তপ্পন্তী’’তি হি ৰুত্তে মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহমাপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি হিরিযন্তি ওত্তপ্পন্তি নামা’’তি? ‘‘ইত্থী হিরিযতি ওত্তপ্পতি, পুরিসো খত্তিযো ব্রাহ্মণো দেৰো মারো’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহমাপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা হিরোত্তপ্পদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘খন্ধা কম্মস্সকা, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা কম্মস্সকতাদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘ৰেল়ুৰনাদযো মহাৰিহারা খন্ধেহি কারাপিতা, ধাতূহি আযতনেহী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পচ্চত্তপুরিসকারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘খন্ধা মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি, পিতরং, অরহন্তং, রুহিরুপ্পাদকম্মং, সঙ্ঘভেদকম্মং করোন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা আনন্তরিযদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘খন্ধা মেত্তাযন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা ব্রহ্মৰিহারদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘খন্ধা পুব্বেনিৰাসমনুস্সরন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি এসেৰ নযো. তস্মা ভগৰা পুব্বেনিৰাসদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

‘‘খন্ধা দানং পটিগ্গণ্হন্তি, ধাতুযো আযতনানী’’তি ৰুত্তেপি মহাজনো ন জানাতি, সম্মোহং আপজ্জতি, পটিসত্তু হোতি ‘‘কিমিদং খন্ধধাতুআযতনানি পটিগ্গণ্হন্তি নামা’’তি? ‘‘পুগ্গলা পটিগ্গণ্হন্তি সীলৰন্তো কল্যাণধম্মো’’তি ৰুত্তে পন জানাতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি, ন পটিসত্তু হোতি. তস্মা ভগৰা দক্খিণাৰিসুদ্ধিদীপনত্থং পুগ্গলকথং কথেতি.

লোকসম্মুতিঞ্চ বুদ্ধা ভগৰন্তো নপ্পজহন্তি, লোকসমঞ্ঞায লোকনিরুত্তিযা লোকাভিলাপে ঠিতাযেৰ ধম্মং দেসেন্তি. তস্মা ভগৰা লোকসম্মুতিযা অপ্পহানত্থম্পি পুগ্গলকথং কথেতি.

ইতি একো চ সো পুগ্গলো চাতি একপুগ্গলো. কেনট্ঠেন একপুগ্গলো? অসদিসট্ঠেন গুণৰিসিট্ঠট্ঠেন অসমসমট্ঠেনাতি. সো হি দসন্নং পারমীনং পটিপাটিযা আৰজ্জনং আদিং কত্ৰা বোধিসম্ভারগুণেহি চেৰ বুদ্ধগুণেহি চ সেসমহাজনেন অসদিসোতি অসদিসট্ঠেনপি একপুগ্গলো. যে চস্স তে গুণা, তে সেসসত্তানং গুণেহি ৰিসিট্ঠাতি গুণৰিসিট্ঠট্ঠেনপি একপুগ্গলো. পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা সব্বসত্তেহি অসমা, তেহি সদ্ধিং অযমেৰ একো রূপকাযগুণেহি চেৰ নামকাযগুণেহি চ সমোতি অসমসমট্ঠেনপি একপুগ্গলো.

লোকেতি তযো লোকা – সত্তলোকো, ওকাসলোকো, সঙ্খারলোকোতি. তেসং ৰিত্থারকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৩৫-১৩৬) ৰুত্তা. তেসু ইধ সত্তলোকো অধিপ্পেতো. সত্তলোকে উপ্পজ্জমানোপি চেস ন দেৰলোকে, ন ব্রহ্মলোকে, মনুস্সলোকেযেৰ উপ্পজ্জতি. মনুস্সলোকেপি ন অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে, ইমস্মিংযেৰ চক্কৰাল়ে উপ্পজ্জতি. তত্রাপি ন সব্বট্ঠানেসু.

‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি (মহাৰ. ২৫৯) এৰং পরিচ্ছিন্নে আযামতো তিযোজনসতে ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যযোজনসতে পরিক্খেপতো নৰযোজনসতে মজ্ঝিমদেসে উপ্পজ্জতি. ন কেৰলঞ্চ তথাগতোৰ, পচ্চেকবুদ্ধা অগ্গসাৰকা অসীতি মহাথেরা বুদ্ধমাতা বুদ্ধপিতা চক্কৰত্তী রাজা অঞ্ঞে চ সারপ্পত্তা ব্রাহ্মণগহপতিকা এত্থেৰ উপ্পজ্জন্তি.

উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতীতি ইদং পন উভযম্পি ৰিপ্পকতৰচনমেৰ. উপ্পজ্জমানো বহুজনহিতায উপ্পজ্জতি, ন অঞ্ঞেন কারণেনাতি এৰং পনেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰরূপঞ্চেত্থ লক্খণং ন সক্কা এতং অঞ্ঞেন সদ্দলক্খণেন পটিবাহিতুং.

অপিচ উপ্পজ্জমানো নাম, উপ্পজ্জতি নাম, উপ্পন্নো নামাতি অযমেত্থ ভেদো ৰেদিতব্বো. এস হি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায লদ্ধব্যাকরণো বুদ্ধকারকে ধম্মে পরিযেসন্তো দস পারমিযো দিস্ৰা ‘‘ইমে ধম্মা মযা পূরেতব্বা’’তি কতসন্নিট্ঠানো দানপারমিং পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. সীলপারমী…পে… উপেক্খাপারমীতি ইমা দস পারমিযো পূরেন্তোপি, দস উপপারমিযো পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. দস পরমত্থপারমিযো পূরেন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. অত্তত্থচরিযং ঞাতত্থচরিযং লোকত্থচরিযং পূরযমানোপি উপ্পজ্জমানো নাম. কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি বুদ্ধকারকে ধম্মে মত্থকং পাপেন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. ৰেস্সন্তরত্তভাৰং পহায তুসিতপুরে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সট্ঠিৰস্সসতসহস্সাধিকা সত্তপণ্ণাসৰস্সকোটিযো তিট্ঠন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. দেৰতাহি যাচিতো পঞ্চমহাৰিলোকিতং ৰিলোকেত্ৰা মহামাযাদেৰিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হন্তোপি, অনূনাধিকে দস মাসে গব্ভৰাসং ৰসন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. একূনতিংস ৰস্সানি অগারমজ্ঝে তিট্ঠন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা রাহুলভদ্দস্স জাতদিৰসে ছন্নসহাযো কণ্ডকং ৰাহনৰরং আরুয্হ নিক্খমন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. তীণি রজ্জানি অতিক্কমন্তোপি অনোমানদীতীরে পব্বজন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. ছব্বস্সানি মহাপধানং করোন্তোপি উপ্পজ্জমানো নাম. পরিপক্কগতে ঞাণে ওল়ারিকাহারং আহরন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. সাযন্হসমযে ৰিসাখপুণ্ণমায মহাবোধিমণ্ডং আরুয্হ মারবলং ৰিধমেত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং পরিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামসমনন্তরে দ্ৰাদসঙ্গং পটিচ্চসমুপ্পাদং অনুলোমপটিলোমতো সম্মসিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. সোতাপত্তিফলক্খণেপি সকদাগামিমগ্গক্খণেপি সকদাগামিফলক্খণেপি অনাগামিমগ্গক্খণেপি অনাগামিফলক্খণেপি উপ্পজ্জমানোৰ নাম. অরহত্তমগ্গক্খণে পন উপ্পজ্জতি নাম. অরহত্তফলক্খণে উপ্পন্নো নাম. বুদ্ধানং হি সাৰকানং ৰিয ন পটিপাটিযা ইদ্ধিৰিধঞাণাদীনি উপ্পজ্জন্তি, সহেৰ পন অরহত্তমগ্গেন সকলোপি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণাদি গুণরাসি আগতোৰ নাম হোতি. তস্মা তে নিপ্ফত্তসব্বকিচ্চত্তা অরহত্তফলক্খণে উপ্পন্না নাম হোন্তি. ইমস্মিম্পি সুত্তে অরহত্তফলক্খণংযেৰ সন্ধায ‘‘উপ্পজ্জতী’’তি ৰেদিতব্বো, উপ্পন্নো হোতীতি অযঞ্হেত্থ অত্থো.

বহুজনহিতাযাতি মহাজনস্স হিতত্থায উপ্পজ্জতি. বহুজনসুখাযাতি মহাজনস্স সুখত্থায উপ্পজ্জতি. লোকানুকম্পাযাতি সত্তলোকস্স অনুকম্পং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি. কতরসত্তলোকস্সাতি? যো তথাগতস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা অমতপানং পিৰিত্ৰা ধম্মং পটিৰিজ্ঝি, তস্স. ভগৰতা হি মহাবোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা বোধিমণ্ডা ইসিপতনং আগম্ম ‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, অন্তা পব্বজিতেন ন সেৰিতব্বা’’তি ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তে (মহাৰ. ১৩; সং. নি. ৫.১০৮১) দেসিতে আযস্মতা অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন সদ্ধিং অট্ঠারসকোটিসঙ্খা ব্রহ্মানো অমতপানং পিৰিংসু, এতস্স সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. পঞ্চমদিৰসে অনত্তলক্খণসুত্তন্তপরিযোসানে (মহাৰ. ২০; সং. নি. ৩.৫৯) পঞ্চৰগ্গিযা থেরা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. ততো যসদারকপ্পমুখে পঞ্চপণ্ণাস পুরিসে অরহত্তে পতিট্ঠাপেসি, ততো কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস ভদ্দৰগ্গিযে তযো মগ্গে চ তীণি ফলানি চ সম্পাপেসি, এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নো. গযাসীসে আদিত্তপরিযাযসুত্তপরিযোসানে (মহাৰ. ৫৪) জটিলসহস্সং অরহত্তে পতিট্ঠাপেসি, তালট্ঠিৰনে বিম্বিসারপ্পমুখা একাদস নহুতা ব্রাহ্মণগহপতিকা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, একং নহুতং সরণেসু পতিট্ঠিতং. তিরোকুট্টঅনুমোদনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি অমতপানং পীতং. সুমনমালাকারসমাগমে চতুরাসীতিযা চ. ধনপালকসমাগমে দসহি পাণসহস্সেহি, খদিরঙ্গারজাতকসমাগমে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি, জম্বুকআজীৰকসমাগমে চতুরাসীতিযা চ. আনন্দসেট্ঠিসমাগমে চতুরাসীতিযা চ পাণসহস্সেহি অমতপানং পীতং. পাসাণকচেতিযে পারাযনসুত্তন্তকথাদিৰসে চুদ্দস কোটিযো অমতপানং পিৰিংসু. যমকপাটিহারিযদিৰসে ৰীসতি পাণকোটিযো, তাৰতিংসভৰনে পণ্ডুকম্বলসিলায নিসীদিত্ৰা মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা সত্তপ্পকরণং অভিধম্মং দেসেন্তস্স অসীতি পাণকোটিযো, দেৰোরোহনে তিংস পাণকোটিযো, সক্কপঞ্হসুত্তন্তে অসীতি দেৰতাসহস্সানি অমতপানং পিৰিংসু. মহাসমযসুত্তন্তে মঙ্গলসুত্তন্তে চূল়রাহুলোৰাদে সমচিত্তপটিপদাযাতি ইমেসু চতূসু ঠানেসু অভিসমযং পত্তসত্তানং পরিচ্ছেদো নত্থি. এতস্সপি সত্তলোকস্স অনুকম্পায উপ্পন্নোতি. যাৰজ্জদিৰসা ইতো পরং অনাগতে চ সাসনং নিস্সায সগ্গমোক্খমগ্গে পতিট্ঠহন্তানং ৰসেনাপি অযমত্থো ৰেদিতব্বো.

দেৰমনুস্সানন্তি ন কেৰলং দেৰমনুস্সানংযেৰ, অৰসেসানং নাগসুপণ্ণাদীনম্পি অত্থায হিতায সুখাযেৰ উপ্পন্নো. সহেতুকপটিসন্ধিকে পন মগ্গফলসচ্ছিকিরিযায ভব্বে পুগ্গলে দস্সেতুং এতং ৰুত্তং. তস্মা এতেসম্পি অত্থায হিতায সুখাযেৰ উপ্পন্নোতি ৰেদিতব্বো.

কতমো একপুগ্গলোতি অযং পুচ্ছা. পুচ্ছা চ নামেসা পঞ্চৰিধা হোতি – অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা, অনুমতিপুচ্ছা, কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি.

তাসং ইদং নানত্তং – কতমা অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অভাৰিতং. তস্স ঞাণায দস্সনায তুলনায তীরণায ৰিভূতত্থায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা.

কতমা দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং. সো অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা.

কতমা ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্তো হোতি ৰিমতিপক্খন্তো দ্ৰেল়্হকজাতো ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি. সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি, অযং ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা.

কতমা অনুমতিপুচ্ছা? ভগৰা হি ভিক্খূনং অনুমতিযা পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি? ‘‘অনিচ্চং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং, দুক্খং ৰা তং সুখং ৰা’’তি? ‘‘দুক্খং, ভন্তে’’. ‘‘যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু খো তং সমনুপস্সিতুং এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’তি, অযং অনুমতিপুচ্ছা.

কতমা কথেতুকম্যতাপুচ্ছা? ভগৰা ভিক্খূনং কথেতুকম্যতায পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো’’তি? অযং কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি.

তত্থ বুদ্ধানং পুরিমা তিস্সো পুচ্ছা নত্থি. কস্মা? বুদ্ধানং হি তীসু অদ্ধাসু কিঞ্চি সঙ্খতং অদ্ধাৰিমুত্তং ৰা অসঙ্খতং অদিট্ঠং অজানিতং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং নাম নত্থি, তস্মা তেসং অদিট্ঠজোতনাপুচ্ছা নত্থি. যং পন ভগৰতা অত্তনো ঞাণেন পটিৰিদ্ধং, তস্স অঞ্ঞেন সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা সদ্ধিং সংসন্দনকিচ্চং নত্থি. তেনস্স দিট্ঠসংসন্দনাপুচ্ছা নত্থি. যস্মা পনেস অকথংকথী তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো সব্বধম্মেসু ৰিহতসংসযো, তেনস্স ৰিমতিচ্ছেদনাপুচ্ছা নত্থি. ইতরা পন দ্ৰে পুচ্ছা ভগৰতো অত্থি, তাসু অযং কথেতুকম্যতাপুচ্ছাতি ৰেদিতব্বা.

ইদানি তায পুচ্ছায পুট্ঠং একপুগ্গলং ৰিভাৰেন্তো তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি আহ. তত্থ তথাগতোতি অট্ঠহি কারণেহি ভগৰা তথাগতো – তথা আগতোতি তথাগতো, তথা গতোতি তথাগতো, তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো, তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো, তথদস্সিতায তথাগতো, তথৰাদিতায তথাগতো, তথাকারিতায তথাগতো, অভিভৰনট্ঠেন তথাগতোতি.

কথং ভগৰা তথা আগতোতি তথাগতো? যথা সব্বলোকহিতায উস্সুক্কমাপন্না পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা আগতা, যথা ৰিপস্সী ভগৰা আগতো, যথা সিখী ভগৰা, যথা ৰেস্সভূ ভগৰা, যথা ককুসন্ধো ভগৰা, যথা কোণাগমনো ভগৰা, যথা কস্সপো ভগৰা আগতোতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যেন অভিনীহারেন এতে ভগৰন্তো আগতা, তেনেৰ অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো. অথ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা দানপারমিং পূরেত্ৰা, সীলনেক্খম্মপঞ্ঞাৰীরিযখন্তিসচ্চাধিট্ঠানমেত্তাউপেক্খাপারমিং পূরেত্ৰা ইমা দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযোতি সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা, অঙ্গপরিচ্চাগং নযনধনরজ্জপুত্তদারপরিচ্চাগন্তি ইমে পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজিত্ৰা, পুব্বযোগপুব্বচরিযধম্মক্খানঞাতত্থচরিযাদযো পূরেত্ৰা বুদ্ধিচরিযায কোটিং পত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতো. যথা চ ৰিপস্সী ভগৰা …পে… কস্সপো ভগৰা চত্তারো সতিপট্ঠানে চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেত্ৰা ব্রূহেত্ৰা আগতো, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতোতি তথাগতো.

‘‘যথেৰ লোকম্হি ৰিপস্সিআদযো,

সব্বঞ্ঞুভাৰং মুনযো ইধাগতা;

তথা অযং সক্যমুনীপি আগতো,

তথাগতো ৰুচ্চতি তেন চক্খুমা’’তি.

এৰং তথা আগতোতি তথাগতো.

কথং তথা গতোতি তথাগতো? যথা সম্পতিজাতো ৰিপস্সী ভগৰা গতো…পে… কস্সপো ভগৰা গতো. কথঞ্চ সো গতোতি? সো হি সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠায উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গতো. যথাহ – ‘‘সম্পতিজাতো, আনন্দ, বোধিসত্তো সমেহি পাদেহি পথৰিযং পতিট্ঠহিত্ৰা উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গচ্ছতি সেতম্হি ছত্তে অনুধারিযমানে, সব্বা চ দিসা অনুৰিলোকেতি, আসভিঞ্চ ৰাচং ভাসতি ‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি (ম. নি. ৩.২০৭). তঞ্চস্স গমনং তথং অহোসি অৰিতথং অনেকেসং ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. যঞ্হি সো সম্পতিজাতোৰ সমেহি পাদেহি পতিট্ঠহি, ইদমস্স চতুরিদ্ধিপাদপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, উত্তরাভিমুখভাৰো পন সব্বলোকুত্তরভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং, সত্তপদৰীতিহারো সত্তবোজ্ঝঙ্গরতনপটিলাভস্স, ‘‘সুৰণ্ণদণ্ডা ৰীতিপতন্তি চামরা’’তি (সু. নি. ৬৯৩) এত্থ ৰুত্তচামরুক্খেপো পন সব্বতিত্থিযনিম্মথনস্স পুব্বনিমিত্তং, সেতচ্ছত্তধারণং অরহত্তফলৰিমুত্তিৰরৰিমলসেতচ্ছত্তপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, সব্বদিসানুৰিলোকনং সব্বঞ্ঞুতানাৰরণঞাণপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং, আসভিৰাচাভাসনং অপ্পটিৰত্তিযৰরধম্মচক্কপ্পৰত্তনস্স পুব্বনিমিত্তং. তথা অযং ভগৰাপি গতো. তঞ্চস্স গমনং কথং অহোসি অৰিতথং তেসংযেৰ ৰিসেসাধিগমানং পুব্বনিমিত্তভাৰেন. তেনাহু পোরাণা –

‘‘মুহুত্তজাতোৰ গৰম্পতী যথা,

সমেহি পাদেহি ফুসী ৰসুন্ধরং;

সো ৰিক্কমী সত্ত পদানি গোতমো,

সেতঞ্চ ছত্তং অনুধারযুং মরূ.

‘‘গন্ত্ৰান সো সত্ত পদানি গোতমো,

দিসা ৰিলোকেসি সমা সমন্ততো;

অট্ঠঙ্গুপেতং গিরমব্ভুদীরযি,

সীহো যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো’’তি.

এৰং তথা গতোতি তথাগতো.

অথ ৰা যথা ৰিপস্সী ভগৰা…পে… যথা কস্সপো ভগৰা, অযম্পি ভগৰা তথেৰ নেক্খম্মেন কামচ্ছন্দং পহায গতো, অব্যাপাদেন ব্যাপাদং, আলোকসঞ্ঞায থিনমিদ্ধং, অৰিক্খেপেন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ধম্মৰৰত্থানেন ৰিচিকিচ্ছং পহায গতো, ঞাণেন অৰিজ্জং পদালেত্ৰা গতো, পামোজ্জেন অরতিং ৰিনোদেত্ৰা, পঠমজ্ঝানেন নীৰরণকৰাটং উগ্ঘাটেত্ৰা, দুতিযজ্ঝানেন ৰিতক্কৰিচারং ৰূপসমেত্ৰা, ততিযজ্ঝানেন পীতিং ৰিরাজেত্ৰা, চতুত্থজ্ঝানেন সুখদুক্খং পহায, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা রূপসঞ্ঞাপটিঘসঞ্ঞানানত্তসঞ্ঞাযো সমতিক্কমিত্ৰা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞং, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞং সমতিক্কমিত্ৰা গতো.

অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞং পহায, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞং, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞং, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিং, ৰিরাগানুপস্সনায রাগং, নিরোধানুপস্সনায সমুদযং, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানং, খযানুপস্সনায ঘনসঞ্ঞং, ৰযানুপস্সনায আযূহনং, ৰিপরিণামানুপস্সনায ধুৰসঞ্ঞং, অনিমিত্তানুপস্সনায নিমিত্তসঞ্ঞং, অপ্পণিহিতানুপস্সনায পণিধিং, সুঞ্ঞতানুপস্সনায অভিনিৰেসং, অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায সারাদানাভিনিৰেসং, যথাভূতঞাণদস্সনেন সম্মোহাভিনিৰেসং, আদীনৰানুপস্সনায আলযাভিনিৰেসং, পটিসঙ্খানুপস্সনায অপ্পটিসঙ্খং, ৰিৰট্টানুপস্সনায সংযোগাভিনিৰেসং, সোতাপত্তিমগ্গেন দিট্ঠেকট্ঠে কিলেসে ভঞ্জিত্ৰা, সকদাগামিমগ্গেন ওল়ারিকে কিলেসে পহায, অনাগামিমগ্গেন অণুসহগতে কিলেসে সমুগ্ঘাতেত্ৰা, অরহত্তমগ্গেন সব্বকিলেসে সমুচ্ছিন্দিত্ৰা গতো. এৰম্পি তথা গতোতি তথাগতো.

কথং তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো? পথৰীধাতুযা কক্খল়ত্তলক্খণং তথং অৰিতথং, আপোধাতুযা পগ্ঘরণলক্খণং, তেজোধাতুযা উণ্হত্তলক্খণং, ৰাযোধাতুযা ৰিত্থম্ভনলক্খণং, আকাসধাতুযা অসম্ফুট্ঠলক্খণং, ৰিঞ্ঞাণধাতুযা ৰিজাননলক্খণং.

রূপস্স রুপ্পনলক্খণং, ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং, সঞ্ঞায সঞ্জাননলক্খণং, সঙ্খারানং অভিসঙ্খরণলক্খণং, ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং.

ৰিতক্কস্স অভিনিরোপনলক্খণং, ৰিচারস্স অনুমজ্জনলক্খণং, পীতিযা ফরণলক্খণং, সুখস্স সাতলক্খণং, চিত্তেকগ্গতায অৰিক্খেপলক্খণং, ফস্সস্স ফুসনলক্খণং.

সদ্ধিন্দ্রিযস্স অধিমোক্খলক্খণং, ৰীরিযিন্দ্রিযস্স পগ্গহলক্খণং, সতিন্দ্রিযস্স উপট্ঠানলক্খণং, সমাধিন্দ্রিযস্স অৰিক্খেপলক্খণং, পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স পজাননলক্খণং.

সদ্ধাবলস্স অস্সদ্ধিযে অকম্পিযলক্খণং, ৰীরিযবলস্স কোসজ্জে, সতিবলস্স মুট্ঠস্সচ্চে, সমাধিবলস্স উদ্ধচ্চে, পঞ্ঞাবলস্স অৰিজ্জায অকম্পিযলক্খণং.

সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপট্ঠানলক্খণং, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পৰিচযলক্খণং, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পগ্গহলক্খণং, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ফরণলক্খণং, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ৰূপসমলক্খণং, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স অৰিক্খেপলক্খণং, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স পটিসঙ্খানলক্খণং.

সম্মাদিট্ঠিযা দস্সনলক্খণং, সম্মাসঙ্কপ্পস্স অভিনিরোপনলক্খণং, সম্মাৰাচায পরিগ্গহলক্খণং, সম্মাকম্মন্তস্স সমুট্ঠানলক্খণং, সম্মাআজীৰস্স ৰোদানলক্খণং, সম্মাৰাযামস্স পগ্গহলক্খণং, সম্মাসতিযা উপট্ঠানলক্খণং, সম্মাসমাধিস্স অৰিক্খেপলক্খণং.

অৰিজ্জায অঞ্ঞাণলক্খণং, সঙ্খারানং চেতনালক্খণং, ৰিঞ্ঞাণস্স ৰিজাননলক্খণং, নামস্স নমনলক্খণং, রূপস্স রুপ্পনলক্খণং, সল়াযতনস্স আযতনলক্খণং, ফস্সস্স ফুসনলক্খণং, ৰেদনায ৰেদযিতলক্খণং, তণ্হায হেতুলক্খণং, উপাদানস্স গহণলক্খণং, ভৰস্স আযূহনলক্খণং, জাতিযা নিব্বত্তিলক্খণং, জরায জীরণলক্খণং, মরণস্স চুতিলক্খণং.

ধাতূনং সুঞ্ঞতালক্খণং, আযতনানং আযতনলক্খণং, সতিপট্ঠানানং উপট্ঠানলক্খণং, সম্মপ্পধানানং পদহনলক্খণং, ইদ্ধিপাদানং ইজ্ঝনলক্খণং, ইন্দ্রিযানং অধিপতিলক্খণং, বলানং অকম্পিযলক্খণং, বোজ্ঝঙ্গানং নিয্যানলক্খণং, মগ্গস্স হেতুলক্খণং.

সচ্চানং তথলক্খণং, সমথস্স অৰিক্খেপলক্খণং, ৰিপস্সনায অনুপস্সনালক্খণং, সমথৰিপস্সনানং একরসলক্খণং, যুগনদ্ধানং অনতিৰত্তনলক্খণং.

সীলৰিসুদ্ধিযা সংৰরণলক্খণং, চিত্তৰিসুদ্ধিযা অৰিক্খেপলক্খণং, দিট্ঠিৰিসুদ্ধিযা দস্সনলক্খণং.

খযে ঞাণস্স সমুচ্ছেদলক্খণং, অনুপ্পাদে ঞাণস্স পস্সদ্ধিলক্খণং.

ছন্দস্স মূললক্খণং, মনসিকারস্স সমুট্ঠানলক্খণং, ফস্সস্স সমোধানলক্খণং, ৰেদনায সমোসরণলক্খণং, সমাধিস্স পমুখলক্খণং, সতিযা আধিপতেয্যলক্খণং, পঞ্ঞায ততুত্তরিযলক্খণং, ৰিমুত্তিযা সারলক্খণং, অমতোগধস্স নিব্বানস্স পরিযোসানলক্খণং তথং অৰিতথং. এৰং তথলক্খণং ঞাণগতিযা আগতো অৰিরজ্ঝিত্ৰা পত্তো অনুপ্পত্তোতি তথাগতো. এৰং তথলক্খণং আগতোতি তথাগতো.

কথং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো? তথধম্মা নাম চত্তারি অরিযসচ্চানি. যথাহ – ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি. কতমানি চত্তারি? ‘ইদং দুক্খ’ন্তি, ভিক্খৰে, তথমেতং অৰিতথমেতং অনঞ্ঞথমেত’’ন্তি (সং. নি. ৫.১০৯০) ৰিত্থারো. তানি চ ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো, তস্মা তথানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. অভিসম্বোধত্থো হি এত্থ গতসদ্দো.

অপিচ জরামরণস্স জাতিপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো…পে… সঙ্খারানং অৰিজ্জাপচ্চযসম্ভূতসমুদাগতট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তথা অৰিজ্জায সঙ্খারানং পচ্চযট্ঠো, সঙ্খারানং ৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযট্ঠো…পে… জাতিযা জরামরণস্স পচ্চযট্ঠো তথো অৰিতথো অনঞ্ঞথো. তং সব্বং ভগৰা অভিসম্বুদ্ধো. তস্মাপি তথানং ধম্মানং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. এৰং তথধম্মে যাথাৰতো অভিসম্বুদ্ধোতি তথাগতো.

কথং তথদস্সিতায তথাগতো? ভগৰা যং সদেৰকে লোকে…পে… সদেৰমনুস্সায অপরিমাণাসু লোকধাতূসু অপরিমাণানং সত্তানং চক্খুদ্ৰারে আপাথং আগচ্ছন্তং রূপারম্মণং নাম অত্থি, তং সব্বাকারতো জানাতি পস্সতি. এৰং জানতা পস্সতা চ তেন তং ইট্ঠানিট্ঠাদিৰসেন ৰা দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু লব্ভমানকপদৰসেন ৰা ‘‘কতমং তং রূপং রূপাযতনং? যং রূপং চতুন্নং মহাভূতানং উপাদায ৰণ্ণনিভা সনিদস্সনং সপ্পটিঘং নীলং পীতক’’ন্তিআদিনা (ধ. স. ৬১৬) নযেন অনেকেহি নামেহি তেরসহি ৰারেহি দ্ৰেপঞ্ঞাসায নযেহি ৰিভজ্জমানং তথমেৰ হোতি, ৰিতথং নত্থি. এস নযো সোতদ্ৰারাদীসুপি আপাথমাগচ্ছন্তেসু সদ্দাদীসু. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স লোকস্স…পে… সদেৰমনুস্সায দিট্ঠং সুতং মুতং ৰিঞ্ঞাতং পত্তং পরিযেসিতং অনুৰিচরিতং মনসা, তমহং জানামি, তমহং অব্ভঞ্ঞাসিং, তং তথাগতস্স ৰিদিতং, তং তথাগতো ন উপট্ঠাসী’’তি (অ. নি. ৪.২৪). এৰং তথদস্সিতায তথাগতো. তত্থ তথদস্সীঅত্থে তথাগতোতি পদসম্ভৰো ৰেদিতব্বো.

কথং তথৰাদিতায তথাগতো? যং রত্তিং ভগৰা বোধিমণ্ডে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, যঞ্চ রত্তিং যমকসালানং অন্তরে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি, এত্থন্তরে পঞ্চচত্তালীসৰস্সপরিমাণে কালে পঠমবোধিযাপি মজ্ঝিমবোধিযাপি পচ্ছিমবোধিযাপি যং ভগৰতা ভাসিতং সুত্তং গেয্যং…পে… ৰেদল্লং, সব্বং তং অত্থতো চ ব্যঞ্জনতো চ অনুপৰজ্জং অনূনং অনধিকং সব্বাকারপরিপুণ্ণং রাগমদনিম্মদনং দোসমোহমদনিম্মদনং, নত্থি তত্থ ৰালগ্গমত্তম্পি অৰক্খলিতং, সব্বং তং একমুদ্দিকায লঞ্ছিতং ৰিয একনাল়িকায মিতং ৰিয একতুলায তুলিতং ৰিয চ তথমেৰ হোতি অৰিতথং. তেনাহ – ‘‘যঞ্চ, চুন্দ, রত্তিং তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ রত্তিং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, যং এতস্মিং অন্তরে ভাসতি লপতি নিদ্দিসতি, সব্বং তং তথেৰ হোতি নো অঞ্ঞথা. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি (দী. নি. ৩.১৮৮). গদত্থো হি এত্থ গতসদ্দো. এৰং তথৰাদিতায তথাগতো.

অপিচ আগদনং আগদো, ৰচনন্তি অত্থো. তথো অৰিপরীতো আগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি এৰম্পেতস্মিং অত্থে পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা.

কথং তথাকারিতায তথাগতো? ভগৰতো হি ৰাচায কাযো অনুলোমেতি কাযস্সপি ৰাচা, তস্মা যথাৰাদী তথাকারী যথাকারী তথাৰাদী চ হোতি. এৰং ভূতস্স চস্স যথা ৰাচা, কাযোপি তথা গতো, পৰত্তোতি অত্থো. যথা চ কাযো, ৰাচাপি তথা গতাতি তথাগতো. তেনেৰাহ – ‘‘যথাৰাদী, ভিক্খৰে, তথাগতো তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. ইতি যথাৰাদী তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩). এৰং তথাকারিতায তথাগতো.

কথং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো? উপরি ভৰগ্গং হেট্ঠা অৰীচিং পরিযন্তং কত্ৰা তিরিযং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু সব্বসত্তে অভিভৰতি সীলেনপি সমাধিনাপি পঞ্ঞাযপি ৰিমুত্তিযাপি, ন তস্স তুলা ৰা পমাণং ৰা অত্থি, অতুলো অপ্পমেয্যো অনুত্তরো রাজরাজো দেৰদেৰো সক্কানমতিসক্কো ব্রহ্মানমতিব্রহ্মা. তেনাহ – ‘‘সদেৰকে লোকে, ভিক্খৰে…পে… সদেৰমনুস্সায তথাগতো অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থু দসো ৰসৰত্তী. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩).

তত্রেৰং পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা – অগদো ৰিয অগদো. কো পনেস? দেসনাৰিলাসো চেৰ পুঞ্ঞুস্সযো চ. তেন হেস মহানুভাৰো ভিসক্কো দিব্বাগদেন সপ্পে ৰিয সব্বপরপ্পৰাদিনো সদেৰকঞ্চ লোকং অভিভৰতি. ইতি সব্বলোকাভিভৰনে তথো অৰিপরীতো দেসনাৰিলাসো চেৰ পুঞ্ঞুস্সযো চ অগদো অস্সাতি দকারস্স তকারং কত্ৰা তথাগতোতি ৰেদিতব্বো. এৰং অভিভৰনট্ঠেন তথাগতো.

অপিচ তথায গতোতিপি তথাগতো, তথং গতোতিপি তথাগতো, গতোতি অৰগতো অতীতো পত্তো পটিপন্নোতি অত্থো. তত্থ সকললোকং তীরণপরিঞ্ঞায তথায গতো অৰগতোতি তথাগতো. লোকসমুদযং পহানপরিঞ্ঞায তথায গতো অতীতোতি তথাগতো, লোকনিরোধং সচ্ছিকিরিযায তথায গতো পত্তোতি তথাগতো, লোকনিরোধগামিনিং পটিপদং তথায গতো পটিপন্নোতি তথাগতো. তেন যং ৰুত্তং ভগৰতা –

‘‘লোকো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকস্মা তথাগতো ৰিসংযুত্তো. লোকসমুদযো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকসমুদযো তথাগতস্স পহীনো. লোকনিরোধো, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধো, লোকনিরোধো তথাগতস্স সচ্ছিকতো. লোকনিরোধগামিনী পটিপদা, ভিক্খৰে, তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, লোকনিরোধগামিনী পটিপদা তথাগতস্স ভাৰিতা. যং, ভিক্খৰে, সদেৰকস্স লোকস্স…পে… সব্বং তং তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধং. তস্মা ‘তথাগতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (অ. নি. ৪.২৩).

তস্সপি এৰং অত্থো ৰেদিতব্বো. ইদম্পি চ তথাগতস্স তথাগতভাৰদীপনে মুখমত্তমেৰ. সব্বাকারেন পন তথাগতোৰ তথাগতস্স তথাগতভাৰং ৰণ্ণেয্য.

অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি পদদ্ৰযে পন আরকত্তা, অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি অরহন্তি ৰেদিতব্বো. সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধোতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং পদদ্ৰযং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১২৩ আদযো) বুদ্ধানুস্সতিৰণ্ণনাযং পকাসিতন্তি.

১৭১. দুতিযে পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি নিপ্ফত্তি. দুল্লভো লোকস্মিন্তি ইমস্মিং সত্তলোকে দুল্লভো সুদুল্লভো পরমদুল্লভো. কস্মা দুল্লভোতি? একৰারং দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ন সক্কা, দ্ৰে ৰারে দস ৰারে ৰীসতি ৰারে পঞ্ঞাস ৰারে ৰারসতং ৰারসহস্সং ৰারসতসহস্সং ৰারকোটিসতসহস্সম্পি দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ন সক্কা, তথা একদিৰসং দ্ৰে দিৰসে দস দিৰসে ৰীসতি দিৰসে পঞ্ঞাস দিৰসে দিৰসসতং দিৰসসহস্সং দিৰসসতসহস্সং দিৰসকোটিসতসহস্সং. একমাসং দ্ৰে মাসে…পে… মাসকোটিসতসহস্সং. একসংৰচ্ছরং দ্ৰে সংৰচ্ছরে…পে… সংৰচ্ছরকোটিসতসহস্সং. এককপ্পং দ্ৰে কপ্পে…পে… কপ্পকোটিসতসহস্সং. কপ্পানং একং অসঙ্খ্যেয্যং দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি তীণি অসঙ্খ্যেয্যানি দানপারমিং পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং ন সক্কা. সীলপারমীনেক্খম্মপারমী…পে… উপেক্খাপারমীসুপি এসেৰ নযো. পচ্ছিমকোটিযা পন কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি দস পারমিযো পূরেত্ৰা বুদ্ধেন ভৰিতুং সক্কাতি ইমিনা কারণেন দুল্লভো.

১৭২. ততিযে অচ্ছরিযমনুস্সোতি অচ্ছরিযো মনুস্সো. অচ্ছরিযোতি অন্ধস্স পব্বতারোহণং ৰিয নিচ্চং ন হোতীতি অত্থো. অযং তাৰ সদ্দনযো. অযং পন অট্ঠকথানযো – অচ্ছরাযোগ্গোতি অচ্ছরিযো, অচ্ছরং পহরিত্ৰা পস্সিতব্বোতি অত্থো. অপিচ ‘‘তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰা চত্তারো অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা পাতুভৰন্তী’’তি (অ. নি. ৪.১২৭) এৰমাদীহি অনেকেহি অচ্ছরিযব্ভুতধম্মেহি সমন্নাগতত্তাপি অচ্ছরিযমনুস্সো. আচিণ্ণমনুস্সোতিপি অচ্ছরিযমনুস্সো.

অভিনীহারস্স হি সম্পাদকে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা একবুদ্ধস্স সম্মুখে মহাবোধিমণ্ডে মানসং বন্ধিত্ৰা নিসজ্জনং নাম ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা বুদ্ধানং সন্তিকে ব্যাকরণং লভিত্ৰা অনিৰত্তকেন হুত্ৰা ৰীরিযাধিট্ঠানং অধিট্ঠায বুদ্ধকারকধম্মানং পূরণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা পারমিযো গব্ভং গণ্হাপেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰসদিসে অত্তভাৰে ঠত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতানং হত্থীনং সত্তসতানি অস্সানং সত্তসতানীতি এৰং সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা জালিকুমারসদিসং পুত্তং, কণ্হাজিনাসদিসং ধীতরং, মদ্দীদেৰিসদিসং ভরিযঞ্চ দানমুখে নিয্যাতেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দুতিযে অত্তভাৰে তুসিতভৰনে পটিসন্ধিগ্গহণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তুসিতপুরে যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰতানং আযাচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা সতস্স সম্পজানস্স তুসিতপুরা চৰিত্ৰা মহাভোগকুলে পটিসন্ধিগ্গহণম্পি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তস্সেৰ আচিণ্ণং. তথা পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, সতস্স সম্পজানস্স মাতুকুচ্ছিযং নিৰাসোপি, সতস্স সম্পজানস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনদিৰসে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, সম্পতিজাতস্স সত্তপদৰীতিহারগমনম্পি, দিব্বসেতচ্ছত্ত. ধারণম্পি, দিব্বৰাল়বীজনুক্খেপোপি, সব্বদিসাসু সীহৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা অত্তনা পটিসমং কঞ্চি সত্তং অদিস্ৰা ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্সা’’তি এৰং সীহনাদনদনম্পি, পরিপাকগতে ঞাণে মহাসম্পত্তিং পহায মহাভিনিক্খমনম্পি, মহাবোধিমণ্ডে পল্লঙ্কেন নিসিন্নস্স মারৰিজযং আদিং কত্ৰা পুব্বেনিৰাসানুস্সতিদিব্বচক্খুৰিসোধনানি কত্ৰা পচ্চূসসমযে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণগুণরাসিপটিৰিদ্ধক্খণে দসসহস্সিলোকধাতুকম্পনম্পি, পঠমধম্মদেসনায অনুত্তরং তিপরিৰট্টং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনম্পীতি এৰমাদি সব্বং ন অঞ্ঞস্স কস্সচি আচিণ্ণং, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্সেৰ আচিণ্ণং. এৰং আচিণ্ণমনুস্সোতিপি অচ্ছরিযমনুস্সো.

১৭৩. চতুত্থে কালকিরিযাতি একস্মিং কালে পাকটা কিরিযাতি কালকিরিযা. তথাগতো হি পঞ্চচত্তালীস ৰস্সানি ঠত্ৰা তীণি পিটকানি পঞ্চ নিকাযে নৰঙ্গং সত্থুসাসনং চতুরাসীতি ধম্মক্খন্ধসহস্সানি পকাসেত্ৰা মহাজনং নিব্বাননিন্নং নিব্বানপোণং কত্ৰা যমকসালানমন্তরে নিপন্নো ভিক্খুসঙ্ঘং আমন্তেত্ৰা অপ্পমাদেন ওৰদিত্ৰা সতো সম্পজানো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. অযমস্স কিরিযা যাৰজ্জতনা পাকটাতি একস্মিং কালে পাকটা কিরিযাতি কালকিরিযা. অনুতপ্পা হোতীতি অনুতাপকরা হোতি. তত্থ চক্কৰত্তিরঞ্ঞো কালকিরিযা একচক্কৰাল়ে দেৰমনুস্সানং অনুতাপকরা হোতি. বুদ্ধানং কালকিরিযা দসসহস্সচক্কৰাল়েসু দেৰমনুস্সানং অনুতাপকরা হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘বহুনো জনস্স অনুতপ্পা হোতী’’তি.

১৭৪. পঞ্চমে অদুতিযোতি দুতিযস্স বুদ্ধস্স অভাৰা অদুতিযো. চত্তারো হি বুদ্ধা সুতবুদ্ধো, চতুসচ্চবুদ্ধো, পচ্চেকবুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোতি. তত্থ বহুস্সুতো ভিক্খু সুতবুদ্ধো নাম. খীণাসৰো চতুসচ্চবুদ্ধো নাম. কপ্পসতসহস্সাধিকানি দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা সামং পটিৰিদ্ধপচ্চেকবোধিঞাণো পচ্চেকবুদ্ধো নাম. কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি ৰা অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা অসঙ্খ্যেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো নাম. ইমেসু চতূসু বুদ্ধেসু সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোৰ অদুতিযো নাম. ন হি তেন সদ্ধিং অঞ্ঞো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো নাম উপ্পজ্জতি.

অসহাযোতি অত্তভাৰেন ৰা পটিৰিদ্ধধম্মেহি ৰা সদিসো সহাযো নাম অস্স নত্থীতি অসহাযো. ‘‘লদ্ধসহাযো খো পন সো ভগৰা সেখানঞ্চেৰ পটিপদান’’ন্তি ইমিনা পন পরিযাযেন সেখাসেখা বুদ্ধানং সহাযা নাম হোন্তি. অপ্পটিমোতি পটিমা ৰুচ্চতি অত্তভাৰো, তস্স অত্তভাৰসদিসা অঞ্ঞা পটিমা নত্থীতি অপ্পটিমো. যাপি চ মনুস্সা সুৰণ্ণরজতাদিমযা পটিমা করোন্তি, তাসু ৰালগ্গমত্তম্পি ওকাসং তথাগতস্স অত্তভাৰসদিসং কাতুং সমত্থো নাম নত্থীতি সব্বথাপি অপ্পটিমো.

অপ্পটিসমোতি অত্তভাৰেনেৰস্স পটিসমো নাম কোচি নত্থীতি অপ্পটিসমো. অপ্পটিভাগোতি যে তথাগতেন ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদিনা নযেন ধম্মা দেসিতা, তেসু ‘‘ন চত্তারো সতিপট্ঠানা, তযো ৰা পঞ্চ ৰা’’তিআদিনা নযেন পটিভাগং কাতুং সমত্থো নাম নত্থীতি অপ্পটিভাগো. অপ্পটিপুগ্গলোতি অঞ্ঞো কোচি ‘‘অহং বুদ্ধো’’তি এৰং পটিঞ্ঞং কাতুং সমত্থো পুগ্গলো নত্থীতি অপ্পটিপুগ্গলো. অসমোতি অপ্পটিপুগ্গলত্তাৰ সব্বসত্তেহি অসমো. অসমসমোতি অসমা ৰুচ্চন্তি অতীতানাগতা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধা, তেহি অসমেহি সমোতি অসমসমো.

দ্ৰিপদানং অগ্গোতি সম্মাসম্বুদ্ধো অপদানং দ্ৰিপদানং চতুপ্পদানং বহুপ্পদানং রূপীনং অরূপীনং সঞ্ঞীনং অসঞ্ঞীনং নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীনং সত্তানং অগ্গোৰ. কস্মা ইধ দ্ৰিপদানং অগ্গোতি ৰুত্তো? সেট্ঠতরৰসেন. ইমস্মিঞ্হি লোকে সেট্ঠো নাম উপ্পজ্জমানো অপদচতুপ্পদবহুপ্পদেসু ন উপ্পজ্জতি, দ্ৰিপদেসুযেৰ উপ্পজ্জতি. কতরদ্ৰিপদ্ৰেসূতি? মনুস্সেসু চেৰ দেৰেসু চ. মনুস্সেসু উপ্পজ্জমানো তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং ৰসে ৰত্তেতুং সমত্থো বুদ্ধো হুত্ৰা উপ্পজ্জতি. দেৰেসু উপ্পজ্জমানো দসসহস্সিলোকধাতুং ৰসৰত্তী মহাব্রহ্মা হুত্ৰা উপ্পজ্জতি. সো তস্স কপ্পিযকারকো ৰা আরামিকো ৰা সম্পজ্জতি. ইতি ততোপি সেট্ঠতরৰসেনেস দ্ৰিপদানং অগ্গোতি ৰুত্তো.

১৭৫-১৮৬. ছট্ঠাদীসু একপুগ্গলস্স, ভিক্খৰে, পাতুভাৰা মহতো চক্খুস্স পাতুভাৰো হোতীতি, ভিক্খৰে, একপুগ্গলস্স তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰেন মহন্তস্স চক্খুস্স পাতুভাৰো হোতি. তস্মিং পুগ্গলে পাতুভূতে তং পাতুভূতমেৰ হোতি, ন ৰিনা তস্স পাতুভাৰেন পাতুভৰতি. পাতুভাৰোতি উপ্পত্তি নিপ্ফত্তি. কতমস্স চক্খুস্সাতি? পঞ্ঞাচক্খুস্স. কীৰরূপস্সাতি? সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিপস্সনাপঞ্ঞাসদিসস্স মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স সমাধিপঞ্ঞাসদিসস্সাতি. আলোকাদীসুপি এসেৰ নযো. উভিন্নং অগ্গসাৰকানং পঞ্ঞাআলোকসদিসোযেৰ হি এত্থ আলোকো, পঞ্ঞাওভাসসদিসোযেৰ ওভাসো অধিপ্পেতো. ‘‘মহতো চক্খুস্স, মহতো আলোকস্স, মহতো ওভাসস্সা’’তি ইমানি চ পন তীণিপি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.

ছন্নং অনুত্তরিযানন্তি উত্তরিতরৰিরহিতানং ছন্নং উত্তমধম্মানং. তত্থ দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযন্তি ইমানি ছ অনুত্তরিযানি. ইমেসং পাতুভাৰো হোতীতি অত্থো. আযস্মা হি আনন্দত্থেরো সাযংপাতং তথাগতং চক্খুৰিঞ্ঞাণেন দট্ঠুং লভতি, ইদং দস্সনানুত্তরিযং. অঞ্ঞোপি সোতাপন্নো ৰা সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতং দস্সনায লভতি, ইদম্পি দস্সনানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলং দস্সনায লভিত্ৰা তং দস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. ইদং দস্সনমেৰ নাম, মূলদস্সনং পন দস্সনানুত্তরিযং নাম.

আনন্দত্থেরোযেৰ চ অভিক্খণং দসবলস্স ৰচনং সোতৰিঞ্ঞাণেন সোতুং লভতি, ইদং সৰনানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতস্স ৰচনং সৰনায লভন্তি, ইদম্পি সৰনানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয তথাগতস্স ৰচনং সোতুং লভিত্ৰা তং সৰনং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. ইদং সৰনমেৰ নাম, মূলসৰনং পন সৰনানুত্তরিযং নাম.

আনন্দত্থেরোযেৰ চ দসবলে সদ্ধং পটিলভতি, ইদং লাভানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলে সদ্ধাপটিলাভং লভন্তি, ইদম্পি লাভানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলে সদ্ধাপটিলাভং লভিত্ৰা তং লাভং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং লাভোযেৰ নাম, মূললাভো পন লাভানুত্তরিযং নাম.

আনন্দত্থেরোযেৰ চ দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খতি, ইদং সিক্খানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খন্তি, ইদম্পি সিক্খানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স সাসনে তিস্সো সিক্খা সিক্খিত্ৰা তা সিক্খা ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি. অযং সিক্খাযেৰ নাম, মূলসিক্খা পন সিক্খানুত্তরিযং নাম.

আনন্দত্থেরোযেৰ চ অভিণ্হং দসবলং পরিচরতি, ইদং পারিচরিযানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয অভিণ্হং দসবলং পরিচরন্তি, ইদম্পি পারিচরিযানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলং পরিচরিত্ৰা তং পারিচরিযং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং পারিচরিযাযেৰ নাম, মূলপারিচরিযা পন পারিচরিযানুত্তরিযং নাম.

আনন্দত্থেরোযেৰ চ দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরতি, ইদং অনুস্সতানুত্তরিযং. অঞ্ঞেপি সোতাপন্নাদযো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরন্তি, ইদম্পি অনুস্সতানুত্তরিযং. অপরো পন পুথুজ্জনকল্যাণকো আনন্দত্থেরো ৰিয দসবলস্স লোকিযলোকুত্তরে গুণে অনুস্সরিত্ৰা তং অনুস্সতিং ৰড্ঢেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পাপেতি, অযং অনুস্সতিযেৰ নাম, মূলানুস্সতি পন অনুস্সতানুত্তরিযং নাম. ইমানি ছ অনুত্তরিযানি, ইমেসং পাতুভাৰো হোতি. ইমানি চ পন ছ অনুত্তরিযানি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানি কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.

চতুন্নং পটিসম্ভিদানং সচ্ছিকিরিযা হোতীতি চতস্সো হি পটিসম্ভিদাযো অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদাতি. তত্থ অত্থেসু ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মেসু ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা, অত্থধম্মনিরুত্তাভিলাপে ঞাণং নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পনেতাসং অভিধম্মে (ৰিভ. ৭১৮ আদযো) আগতোযেৰ. ইমাসং চতস্সন্নং পটিসম্ভিদানং বুদ্ধুপ্পাদে পচ্চক্খকিরিযা হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. এতাসং সচ্ছিকিরিযাতি অত্থো. ইমাপি লোকিযলোকুত্তরাৰ কথিতাতি ৰেদিতব্বা.

অনেকধাতুপটিৰেধোতি ‘‘চক্খুধাতু রূপধাতূ’’তিআদীনং অট্ঠারসন্নং ধাতূনং বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ পটিৰেধো হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদেনাতি অত্থো. নানাধাতুপটিৰেধোতি এত্থ ইমাৰ অট্ঠারস ধাতুযো নানাসভাৰতো নানাধাতুযোতি ৰেদিতব্বা. যো পনেতাসং ‘‘নানাসভাৰা এতা’’তি এৰং নানাকরণতো পটিৰেধো, অযং নানাধাতুপটিৰেধো নাম. ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলসচ্ছিকিরিযাতি এত্থ ৰিজ্জাতি ফলে ঞাণং, ৰিমুত্তীতি তদৰসেসা ফলসম্পযুত্তা ধম্মা. সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাতি সোতোতি পঠমমগ্গো, তেন সোতেন পত্তব্বং ফলন্তি সোতাপত্তিফলং. সকদাগামিফলাদীনি পাকটানেৰ.

১৮৭. অনুত্তরন্তি নিরুত্তরং. ধম্মচক্কন্তি সেট্ঠচক্কং. চক্কসদ্দো হেস –

‘‘চতুব্ভি অট্ঠজ্ঝগমা, অট্ঠাহিপি চ সোল়স;

সোল়সাহি চ বাত্তিংস, অত্রিচ্ছং চক্কমাসদো;

ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তি. (জা. ১.১.১০৪; ১.৫.১০৩) –

এত্থ উরচক্কে আগতো. ‘‘চক্কসমারুল়্হা জানপদা পরিযাযন্তী’’তি (অ. নি. ৩.৬৩; ৫.৫৪) এত্থ ইরিযাপথচক্কে. ‘‘অথ খো সো, ভিক্খৰে, রথকারো যং তং চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং, তং পৰত্তেসী’’তি (অ. নি. ৩.১৫) এত্থ দারুচক্কে. ‘‘অদ্দসা খো দোণো ব্রাহ্মণো ভগৰতো পাদেসু চক্কানি সহস্সারানী’’তি (অ. নি. ৪.৩৬) এত্থ লক্খণচক্কে. ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, চক্কানি, যেহি সমন্নাগতানং দেৰমনুস্সানং চতুচক্কং ৰত্ততী’’তি (অ. নি. ৪.৩১) এত্থ সম্পত্তিচক্কে. ‘‘দিব্বং চক্করতনং পাতুভৰতী’’তি (দী. নি. ২.২৪৩; ম. নি. ৩.২৫৬) এত্থ রতনচক্কে. ইধ পন ধম্মচক্কে আগতো.

পৰত্তিতন্তি এত্থ ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নাম, অভিনীহটং নাম, উপ্পাদেতি নাম, উপ্পাদিতং নাম, পৰত্তেতি নাম, পৰত্তিতং নামাতি অযং পভেদো ৰেদিতব্বো. কুতো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নামাতি? যদা সুমেধব্রাহ্মণো হুত্ৰা কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহরতি নাম.

কুতো পট্ঠায অভিনীহটং নামাতি? যদা অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা দীপঙ্করপাদমূলে মহাবোধিমণ্ডত্থায মানসং বন্ধিত্ৰা ‘‘ব্যাকরণং অলদ্ধা ন ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি ৰীরিযাধিট্ঠানং অধিট্ঠায নিপন্নো দসবলস্স সন্তিকা ব্যাকরণং লভি, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং অভিনীহটং নাম.

কুতো পট্ঠায উপ্পাদেতি নামাতি? ততো পট্ঠায দানপারমিং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. সীলপারমিং পূরেন্তোপি…পে… উপেক্খাপারমিং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযো পূরেন্তোপি, পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজন্তোপি, ঞাতত্থচরিযং পূরেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতি নাম. ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠত্ৰা সত্তসতকমহাদানং দত্ৰা পুত্তদারং দানমুখে নিয্যাতেত্ৰা পারমিকূটং গহেত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰতাহি আযাচিতো পটিঞ্ঞং দত্ৰা পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতিযেৰ নাম. মাতুকুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হন্তোপি, পটিসন্ধিক্খণে দসসহস্সচক্কৰাল়ং কম্পেন্তোপি, মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তদিৰসে তথেৰ লোকং কম্পেন্তোপি, সম্পতিজাতো সত্ত পদানি গন্ত্ৰা ‘‘অগ্গোমহস্মী’’তি সীহনাদং নদন্তোপি, একূনতিংস সংৰচ্ছরানি অগারমজ্ঝে ৰসন্তোপি, মহাভিনিক্খমনং নিক্খমন্তোপি, অনোমানদীতীরে পব্বজন্তোপি, মহাপধানে ছব্বস্সানি ৰীরিযং করোন্তোপি, সুজাতায দিন্নং মধুপাযাসং ভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং নদিযা পৰাহেত্ৰা সাযন্হসমযে বোধিমণ্ডৰরগতো পুরত্থিমং লোকধাতুং ওলোকেন্তো নিসীদিত্ৰা সূরিযে ধরমানেযেৰ মারবলং ৰিধমেত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তোপি, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেন্তোপি, পচ্চূসকালসমনন্তরে পচ্চযাকারং সম্মসিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি, সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকরোন্তোপি, সকদাগামিমগ্গং সকদাগামিফলং অনাগামিমগ্গং অনাগামিফলং সচ্ছিকরোন্তোপি, অরহত্তমগ্গং পটিৰিজ্ঝন্তোপি ধম্মচক্কং উপ্পাদেতিযেৰ নাম.

অরহত্তফলক্খণে পন তেন ধম্মচক্কং উপ্পাদিতং নাম. বুদ্ধানঞ্হি সকললোকিযলোকুত্তরগুণরাসি অরহত্তফলেনেৰ সদ্ধিং ইজ্ঝতি. তস্মা তেন তস্মিং খণে ধম্মচক্কং উপ্পাদিতং নাম হোতি.

কদা পৰত্তেতি নাম? বোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে অঞ্ঞাকোণ্ডঞ্ঞত্থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং দেসেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম.

যদা পন অঞ্ঞাকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন দসবলস্স দেসনাঞাণানুভাৰনিব্বত্তং সৰনং লভিত্ৰা সব্বপঠমং ধম্মো অধিগতো, ততো পট্ঠায ধম্মচক্কং পৰত্তিতং নাম হোতীতি ৰেদিতব্বং. ধম্মচক্কন্তি চেতং দেসনাঞাণস্সপি নামং পটিৰেধঞাণস্সপি. তেসু দেসনাঞাণং লোকিযং, পটিৰেধঞাণং লোকুত্তরং. কস্স দেসনাপটিৰেধঞাণন্তি? ন অঞ্ঞস্স কস্সচি, সম্মাসম্বুদ্ধস্সেৰ দেসনাঞাণঞ্চ পটিৰেধঞাণঞ্চাতি ৰেদিতব্বং.

সম্মদেৰাতি হেতুনা নযেন কারণেনেৰ. অনুপ্পৰত্তেতীতি যথা পুরতো গচ্ছন্তস্স পচ্ছতো গচ্ছন্তো তং অনুগচ্ছতি নাম, এৰং পঠমতরং সত্থারা পৰত্তিতং থেরো অনুপ্পৰত্তেতি নাম. কথং? সত্থা হি ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানা. কতমে চত্তারো’’তি কথেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম, ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরোপি ‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, সতিপট্ঠানা’’তি কথেন্তো ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতি নাম. সম্মপ্পধানাদীসুপি এসেৰ নযো. ন কেৰলঞ্চ বোধিপক্খিযধম্মেসু, ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চানি. চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অরিযৰংসা’’তিআদীসুপি অযং নযো নেতব্বোৰ. এৰং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মচক্কং পৰত্তেতি নাম, থেরো দসবলেন পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতি নাম.

এৰং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেন্তেন পন থেরেন ধম্মো দেসিতোপি পকাসিতোপি সত্থারাৰ দেসিতো পকাসিতো হোতি. যো হি কোচি ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা উপাসকো ৰা উপাসিকা ৰা দেৰো ৰা সক্কো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা ধম্মং দেসেতু পকাসেতু, সব্বো সো সত্থারা দেসিতো পকাসিতোৰ নাম হোতি, সেসজনো পন লেখহারকপক্খে ঠিতোৰ নাম হোতি. কথং? যথা হি রঞ্ঞা দিন্নং পণ্ণং ৰাচেত্ৰা যং যং কম্মং করোন্তি, তং তং কম্মং যেন কেনচি কতম্পি কারিতম্পি রঞ্ঞা কারিতন্তেৰ ৰুচ্চতি. মহারাজা ৰিয হি সম্মাসম্বুদ্ধো. রাজপণ্ণং ৰিয তেপিটকং বুদ্ধৰচনং. পণ্ণদানং ৰিয তেপিটকে নযমুখদানং পণ্ণং ৰাচেত্ৰা তংতংকম্মানং করণং ৰিয চতুন্নং পরিসানং অত্তনো বলেন বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরেসং দেসনা পকাসনা. তত্থ যথা পণ্ণং ৰাচেত্ৰা যেন কেনচি কতম্পি কারিতম্পি তং কম্মং রঞ্ঞা কারিতমেৰ হোতি, এৰমেৰ যেন কেনচি দেসিতোপি পকাসিতোপি ধম্মো সত্থারা দেসিতো পকাসিতোৰ নাম হোতীতি ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

একপুগ্গলৰগ্গৰণ্ণনা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ১. পঠমএতদগ্গৰগ্গো

এতদগ্গপদৰণ্ণনা

১৮৮. এতদগ্গেসু পঠমৰগ্গস্স পঠমে এতদগ্গন্তি এতং অগ্গং. এত্থ চ অযং অগ্গসদ্দো আদিকোটিকোট্ঠাসসেট্ঠেসু দিস্সতি. ‘‘অজ্জতগ্গে, সম্ম দোৰারিক, আৰরামি দ্ৰারং নিগণ্ঠানং নিগণ্ঠীন’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.৭০) হি আদিম্হি দিস্সতি. ‘‘তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং পরামসেয্য (কথা. ৪৪১), উচ্ছগ্গং ৰেল়গ্গ’’ন্তিআদীসু কোটিযং. ‘‘অম্বিলগ্গং ৰা মধুরগ্গং ৰা তিত্তকগ্গং ৰা (সং. নি. ৫.৩৭৪), অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিহারগ্গেন ৰা পরিৰেণগ্গেন ৰা ভাজেতু’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১৮) কোট্ঠাসে. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) সেট্ঠে. স্ৰাযমিধ কোটিযম্পি ৰট্টতি সেট্ঠেপি. তে হি থেরা অত্তনো অত্তনো ঠানে কোটিভূতাতিপি অগ্গা, সেট্ঠভূতাতিপি. তস্মা এতদগ্গন্তি এসা কোটি এসো সেট্ঠোতি অযমেত্থ অত্থো. এসেৰ নযো সব্বসুত্তেসু.

অযঞ্চ এতদগ্গসন্নিক্খেপো নাম চতূহি কারণেহি লব্ভতি অট্ঠুপ্পত্তিতো আগমনতো চিণ্ণৰসিতো গুণাতিরেকতোতি. তত্থ কোচি থেরো একেন কারণেন এতদগ্গট্ঠানং লভতি, কোচি দ্ৰীহি, কোচি তীহি, কোচি সব্বেহেৰ চতূহিপি আযস্মা সারিপুত্তত্থেরো ৰিয. সো হি অট্ঠুপ্পত্তিতোপি মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি আগমনাদীহিপি. কথং? একস্মিং হি সমযে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো কণ্ডম্বরুক্খমূলে তিত্থিযমদ্দনং যমকপাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ‘‘কহং নু খো পুরিমবুদ্ধা যমকপাটিহারিযং কত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছন্তী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘তাৰতিংসভৰনে’’তি ঞত্ৰা দ্ৰে পদন্তরানি দস্সেত্ৰা ততিযেন পদেন তাৰতিংসভৰনে পচ্চুট্ঠাসি. সক্কো দেৰরাজা ভগৰন্তং দিস্ৰা পণ্ডুকম্বলসিলাতো উট্ঠায সদ্ধিং দেৰগণেন পচ্চুগ্গমনং অগমাসি. দেৰা চিন্তযিংসু – ‘‘সক্কো দেৰরাজা দেৰগণপরিৰুতো সট্ঠিযোজনাযামায পণ্ডুকম্বলসিলায নিসীদিত্ৰা সম্পত্তিং অনুভৰতি, বুদ্ধানং নাম নিসিন্নকালতো পট্ঠায ন সক্কা অঞ্ঞেন এত্থ হত্থম্পি ঠপেতু’’ন্তি. সত্থাপি তত্থ নিসিন্নো তেসং চিত্তাচারং ঞত্ৰা মহাপংসুকূলিকো ৰিয মুণ্ডপীঠকং সব্বমেৰ পণ্ডুকম্বলসিলং অৰত্থরিত্ৰা নিসীদি. এৰং নিসীদন্তো পন অত্তনো ৰা সরীরং মহন্তং কত্ৰা মাপেসি, পণ্ডুকম্বলসিলং ৰা খুদ্দকং অকাসীতি ন সল্লক্খেতব্বং. অচিন্তেয্যো হি বুদ্ধৰিসযো. এৰং নিসিন্নো পন মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানং ‘‘কুসলা ধম্মা অকুসলা ধম্মা অব্যাকতা ধম্মা’’তি অভিধম্মপিটকং দেসেসি.

পাটিহারিযট্ঠানেপি সব্বাপি দ্ৰাদসযোজনিকা পরিসা অনুরুদ্ধত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, দসবলো গতো’’তি পুচ্ছি. তাৰতিংসভৰনে পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সং উপগন্ত্ৰা অভিধম্মকথং দেসেতুং গতোতি. ভন্তে, ন মযং সত্থারং অদিস্ৰা গমিস্সাম. কদা সত্থা আগমিস্সতীতি সত্থু আগমনকালং জানাথাতি? মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স ভারং করোথ, সো বুদ্ধানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সাসনং আহরিস্সতীতি. কিং পন থেরস্স তত্থ গন্তুং বলং নত্থীতি? অত্থি, ৰিসেসৰন্তানং পন ৰিসেসং পস্সন্তূতি এৰমাহ. মহাজনো মহামোগ্গল্লানত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থু সাসনং গহেত্ৰা আগমনত্থায যাচি. থেরো পস্সন্তেযেৰ মহাজনে পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা অন্তোসিনেরুনা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, মহাজনো তুম্হাকং দস্সনকামো, আগমনদিৰসং ৰো জানিতুং ইচ্ছতী’’তি. তেন হি ‘‘ইতো তেমাসচ্চযেন সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে পস্সথা’’তিস্স ৰদেহীতি. থেরো ভগৰতো সাসনং আহরিত্ৰা মহাজনস্স কথেসি. মহাজনো তত্থেৰ তেমাসং খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা ৰসি. চূল়অনাথপিণ্ডিকো দ্ৰাদসযোজনায পরিসায তেমাসং যাগুভত্তং আদাসি.

সত্থাপি সত্তপ্পকরণানি দেসেত্ৰা মনুস্সলোকং আগমনত্থায আকপ্পং দস্সেসি. সক্কো দেৰরাজা ৰিস্সকম্মং আমন্তেত্ৰা তথাগতস্স ওতরণত্থায সোপানং মাপেতুং আণাপেসি. সো একতো সোৰণ্ণমযং একতো রজতমযং সোপানং মাপেত্ৰা মজ্ঝে মণিমযং মাপেসি. সত্থা মণিমযে সোপানে ঠত্ৰা ‘‘মহাজনো মং পস্সতূ’’তি অধিট্ঠাসি. অত্তনো আনুভাৰেনেৰ ‘‘মহাজনো অৰীচিমহানিরযং পস্সতূ’’তিপি অধিট্ঠাসি. নিরযদস্সনেন চস্স উপ্পন্নসংৰেগতং ঞত্ৰা দেৰলোকং দস্সেসি. অথস্স ওতরন্তস্স মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সক্কো দেৰরাজা পত্তং গণ্হি, সুযামো দেৰরাজা দিব্বং ৰাল়বীজনিং বীজি, পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো বেলুৰপণ্ডুৰীণং সমপঞ্ঞাসায মুচ্ছনাহি মুচ্ছিত্ৰা ৰাদেন্তো পুরতো ওতরি. বুদ্ধানং পথৰিযং পতিট্ঠিতকালে ‘‘অহং পঠমং ৰন্দিস্সামি, অহং পঠমং ৰন্দিস্সামী’’তি মহাজনো অট্ঠাসি. সহ মহাপথৰীঅক্কমনেন পন ভগৰতো নেৰ মহাজনো ন অসীতিমহাসাৰকা পঠমকৰন্দনং সম্পাপুণিংসু, ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তত্থেরোযেৰ পন সম্পাপুণি.

অথ সত্থা দ্ৰাদসযোজনায পরিসায অন্তরে ‘‘থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰং জানন্তূ’’তি পুথুজ্জনপঞ্চকং পঞ্হং আরভি. পঠমং লোকিযমহাজনো সল্লক্খেস্সতীতি পুথুজ্জনপঞ্হং পুচ্ছি. যে যে সল্লক্খিংসু, তে তে কথযিংসু. দুতিযং পুথুজ্জনৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. পুথুজ্জনা তুণ্হী অহেসুং, সোতাপন্নাৰ কথযিংসু. ততো সোতাপন্নানং ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সকদাগামিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. সোতাপন্না তুণ্হী অহেসুং, সকদাগামিনোৰ কথযিংসু. তেসম্পি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা অনাগামিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. সকদাগামিনো তুণ্হী অহেসুং, অনাগামিনোৰ কথযিংসু. তেসম্পি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা অরহত্তমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. অনাগামিনো তুণ্হী অহেসুং, অরহন্তাৰ কথযিংসু. ততো হেট্ঠিমকোটিতো পট্ঠায অভিঞ্ঞাতে অভিঞ্ঞাতে সাৰকে পুচ্ছি, তে অত্তনো অত্তনো পটিসম্ভিদাৰিসযে ঠত্ৰা কথযিংসু. অথ মহামোগ্গল্লানং পুচ্ছি, সেসসাৰকা তুণ্হী অহেসুং, থেরোৰ কথেসি. তস্সাপি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছি. মহামোগ্গল্লানো তুণ্হী অহোসি, সারিপুত্তত্থেরোৰ কথেসি. থেরস্সাপি ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছি. ধম্মসেনাপতি আৰজ্জেন্তোপি পস্সিতুং ন সক্কোতি, পুরত্থিমপচ্ছিমুত্তরদক্খিণা চতস্সো দিসা চতস্সো অনুদিসাতি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো পঞ্হুপ্পত্তিট্ঠানং সল্লক্খেতুং নাসক্খি.

সত্থা থেরস্স কিলমনভাৰং জানিত্ৰা ‘‘সারিপুত্তো কিলমতি, নযমুখমস্স দস্সেস্সামী’’তি ‘‘আগমেহি ত্ৰং, সারিপুত্তা’’তি ৰত্ৰা ‘‘নাযং তুয্হং ৰিসযো পঞ্হো, বুদ্ধানং এস ৰিসযো সব্বঞ্ঞূনং যসস্সীন’’ন্তি বুদ্ধৰিসযভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ভূতমিদন্তি, সারিপুত্ত, সমনুপস্সসী’’তি আহ. থেরো ‘‘চতুমহাভূতিককাযপরিগ্গহং মে ভগৰা আচিক্খতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাতং ভগৰা, অঞ্ঞাতং সুগতা’’তি আহ. এতস্মিং ঠানে অযং কথা উদপাদি – মহাপঞ্ঞো ৰত, ভো, সারিপুত্তত্থেরো, যত্র হি নাম সব্বেহি অনঞ্ঞাতং পঞ্হং কথেসি, বুদ্ধেহি চ দিন্ননযে ঠত্ৰা বুদ্ধৰিসযে পঞ্হং কথেসি, ইতি থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰো যত্তকং ঠানং বুদ্ধানং কিত্তিসদ্দেন ওত্থটং, সব্বং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গতোতি এৰং তাৰ থেরো অট্ঠুপ্পত্তিতো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.

কথং আগমনতো? ইমিস্সাযেৰ হি অট্ঠুপ্পত্তিযা সত্থা আহ – সারিপুত্তো ন ইদানেৰ পঞ্ঞৰা, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰাপি মহাপঞ্ঞোৰ অহোসি –

‘‘যো পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,

পহায কামানি মনোরমানি;

তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ সারিপুত্ত’’ন্তি.

এৰং পব্বজ্জং উপব্রূহযমানো একস্মিং সমযে বারাণসিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তো. তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা তত্থ সারং অপস্সন্তো ‘‘পব্বজিত্ৰা একং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি. তস্মিং কালে বোধিসত্তোপি কাসিরট্ঠে উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তো ৰুদ্ধিমন্ৰায উগ্গহিতসিপ্পো কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা ঘরাৰাসং পহায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ৰনমূলফলাহারো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসতি. সোপি মাণৰো নিক্খমিত্ৰা তস্সেৰ সন্তিকে পব্বজি. পরিৰারো মহা অহোসি পঞ্চসতমত্তা ইসযো.

অথস্স সো জেট্ঠন্তেৰাসিকো একদেসং পরিসং গহেত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থং মনুস্সপথং অগমাসি. তস্মিং সমযে বোধিসত্তো তস্মিংযেৰ হিমৰন্তপ্পদেসে কালং অকাসি. কালকিরিযসমযেৰ নং অন্তেৰাসিকা সন্নিপতিত্ৰা পুচ্ছিংসু – ‘‘অত্থি তুম্হেহি কোচি ৰিসেসো অধিগতো’’তি. বোধিসত্তো ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি ৰত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো আভস্সরব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. সো কিঞ্চাপি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভী, বোধিসত্তানং পন অরূপাৰচরে পটিসন্ধি নাম ন হোতি. কস্মা? অভব্বট্ঠানত্তা. ইতি সো অরূপসমাপত্তিলাভী সমানোপি রূপাৰচরে নিব্বত্তি. অন্তেৰাসিকাপিস্স ‘‘আচরিযো ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আহ, মোঘা তস্স কালকিরিযা’’তি ন কিঞ্চি সক্কারসম্মানং অকংসু. অথ সো জেট্ঠন্তেৰাসিকো অতিক্কন্তে ৰস্সাৰাসে আগন্ত্ৰা ‘‘কহং আচরিযো’’তি পুচ্ছি. কালং কতোতি. অপি নু আচরিযেন লদ্ধগুণং পুচ্ছিত্থাতি? আম পুচ্ছিম্হাতি. কিং ৰদেতীতি? নত্থি কিঞ্চীতি. মযম্পি ‘‘আচরিযেন লদ্ধগুণো নাম নত্থী’’তি নাস্স সক্কারসম্মানং করিম্হাতি. তুম্হে ভাসিতস্স অত্থং ন জানিত্থ, আচরিযো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্স লাভীতি.

অথ তে জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স কথং ন সদ্দহিংসু. সো পুনপ্পুনং কথেন্তোপি সদ্দহাপেতুং নাসক্খি. অথ বোধিসত্তো আৰজ্জমানো ‘‘অন্ধবালো মহাজনো ময্হং জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স কথং ন গণ্হাতি, ইমং কারণং পাকটং করিস্সামী’’তি ব্রহ্মলোকতো ওতরিত্ৰা অস্সমপদমত্থকে ঠিতো আকাসগতোৰ জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স পঞ্ঞানুভাৰং ৰণ্ণেত্ৰা ইমং গাথং অভাসি –

‘‘পরোসহস্সম্পি সমাগতানং,

কন্দেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;

একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো,

যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. (জা. ১.১.১০১);

এৰং ইসিগণং সঞ্ঞাপেত্ৰা বোধিসত্তো ব্রহ্মলোকমেৰ গতো. সেসইসিগণোপি অপরিহীনজ্ঝানো হুত্ৰা কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো জাতো. তত্থ বোধিসত্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, জেট্ঠন্তেৰাসিকো সারিপুত্তত্থেরো জাতো, সেসা ইসযো বুদ্ধপরিসা জাতাতি এৰং অতীতেপি সারিপুত্তো মহাপঞ্ঞোৰ সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং জানিতুং সমত্থোতি ৰেদিতব্বো.

ইদমেৰ চ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –

‘‘পরোসতঞ্চেপি সমাগতানং,

ঝাযেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;

একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো,

সো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. (জা. ১.১.১০১) –

ইমম্পি জাতকং কথেসি. তস্স পুরিমজাতকে ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো.

অপরম্পি ইদমেৰ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –

‘‘যে সঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা, যেপি অসঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা;

এতং উভযং ৰিৰজ্জয, তং সমাপত্তিসুখং অনঙ্গণ’’ন্তি. (জা. ১.১.১৩৪) –

ইমং অনঙ্গণজাতকং কথেসি. এত্থ চ আচরিযো কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘নেৰসঞ্ঞী নাসঞ্ঞী’’তি আহ. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

অপরম্পি ইদমেৰ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –

‘‘চন্দাভং সূরিযাভঞ্চ, যোধ পঞ্ঞায গাধতি;

অৰিতক্কেন ঝানেন, হোতি আভস্সরূপগো’’তি. (জা. ১.১.১৩৫) –

ইদং চন্দাভজাতকং কথেসি. এত্থাপি আচরিযো কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘ওদাতকসিণং চন্দাভং নাম, পীতকসিণং সূরিযাভং নামাতি তং উভযং যো পঞ্ঞায গাধতি পৰিসতি পক্খন্দতি, সো অৰিতক্কেন দুতিযজ্ঝানেন আভস্সরূপগো হোতি, তাদিসো অহ’’ন্তি সন্ধায – ‘‘চন্দাভং সূরিযাভ’’ন্তি আহ. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

ইদমেৰ চ পুথুজ্জনপঞ্চকং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা –

‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহু.

‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, উদকা থলমুব্ভতং.

‘‘ৰাযমেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহু.

‘‘ৰাযমেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, উদকা থলমুব্ভতং.

‘‘দুক্খূপনীতোপি নরো সপঞ্ঞো,

আসং ন ছিন্দেয্য সুখাগমায;

বহূ হি ফস্সা অহিতা হিতা চ,

অৰিতক্কিতা মচ্চমুপব্বজন্তি.

‘‘অচিন্তিতম্পি ভৰতি, চিন্তিতম্পি ৰিনস্সতি;

ন হি চিন্তামযা ভোগা, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা.

‘‘সরভং গিরিদুগ্গস্মিং, যং ত্ৰং অনুসরী পুরে;

অলীনচিত্তস্স তুৰং, ৰিক্কন্তমনুজীৰসি.

‘‘যো তং ৰিদুগ্গা নরকা সমুদ্ধরি,

সিলায যোগ্গং সরভো করিত্ৰা;

দুক্খূপনীতং মচ্চুমুখা পমোচযি,

অলীনচিত্তং ত মিগং ৰদেসি.

‘‘কিং ত্ৰং নু তত্থেৰ তদা অহোসি,

উদাহু তে কোচি নং এতদক্খা;

ৰিৰট্টচ্ছদ্দো নুসি সব্বদস্সী,

ঞাণং নু তে ব্রাহ্মণ ভিংসরূপং.

‘‘ন চেৰহং তত্থ তদা অহোসিং,

ন চাপি মে কোচি নং এতদক্খা;

গাথাপদানঞ্চ সুভাসিতানং,

অত্থং তদানেন্তি জনিন্দ ধীরা’’তি. (জা. ১.১৩.১৩৪-১৪৩) –

ইমং তেরসনিপাতে সরভজাতকঞ্চ কথেসি. ইমানি পন পঞ্চপি জাতকানি অতীতেপি সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ময্হং পুত্তো জানাতীতি সত্থারা ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স পঞ্ঞানুভাৰপ্পকাসনত্থমেৰ কথিতানীতি এৰং আগমনতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.

কথং চিণ্ণৰসিতোতি? চিণ্ণং কিরেতং থেরস্স চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং কথেন্তো চত্তারি সচ্চানি অমুঞ্চিত্ৰা কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.

কথং গুণাতিরেকতোতি? ঠপেত্ৰা হি দসবলং অঞ্ঞো কোচি একসাৰকোপি মহাপঞ্ঞতায ধম্মসেনাপতিনা সদিসো নাম নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতোপি থেরো মহাপঞ্ঞতায এতদগ্গট্ঠানং লভি.

যথা চ সারিপুত্তত্থেরো, এৰং মহামোগ্গল্লানত্থেরোপি সব্বেহেৰ চতূহিপি ইমেহি কারণেহি এতদগ্গট্ঠানং লভি. কথং? থেরো হি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো নন্দোপনন্দসদিসম্পি নাগরাজানং দমেসীতি এৰং তাৰ অট্ঠুপ্পত্তিতো লভি. ন পনেস ইদানেৰ মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতোপি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অহোসীতি.

‘‘যো পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,

পহায কামানি মনোরমানি;

তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ মোগ্গল্লান’’ন্তি. –

এৰং আগমনতোপি লভি. চিণ্ণং চেতং থেরস্স নিরযং গন্ত্ৰা অত্তনো ইদ্ধিবলেন নিরযসত্তানং অস্সাসজননত্থং সীতং অধিট্ঠায চক্কমত্তং পদুমং মাপেত্ৰা পদুমকণ্ণিকাযং নিসীদিত্ৰা ধম্মকথং কথেতি, দেৰলোকং গন্ত্ৰা দেৰসঙ্ঘং কম্মগতিং জানাপেত্ৰা সচ্চকথং কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতো লভি. ঠপেত্ৰা চ সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো মহামোগ্গল্লানো ৰিয মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতো লভি.

যথা চেস, এৰং মহাকস্সপত্থেরোপি সব্বেহেৰিমেহি কারণেহি এতদগ্গট্ঠানং লভি. কথং? সম্মাসম্বুদ্ধো হি থেরস্স তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পাদেত্ৰা চীৰরং পরিৰত্তেত্ৰা অদাসি. তস্মিং সমযে মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা কম্পি, মহাজনস্স অব্ভন্তরে থেরস্স কিত্তিসদ্দো অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গতো. এৰং অট্ঠুপ্পত্তিতো লভি. ন চেস ইদানেৰ ধুতধরো, অতীতে পঞ্চ জাতিসতানি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতোপি ধুতধরোৰ অহোসি.

‘‘যো পব্বজী জাতিসতানি পঞ্চ,

পহায কামানি মনোরমানি;

তং ৰীতরাগং সুসমাহিতিন্দ্রিযং,

পরিনিব্বুতং ৰন্দথ মহাকস্সপ’’ন্তি. –

এৰং আগমনতোপি লভি. চিণ্ণং চেতং থেরস্স চতুপরিসমজ্ঝগতো ধম্মং কথেন্তো দস কথাৰত্থূনি অৰিজহিত্ৰাৰ কথেতীতি এৰং চিণ্ণৰসিতো লভি. ঠপেত্ৰা চ সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো তেরসহি ধুতগুণেহি মহাকস্সপসদিসো নত্থীতি এৰং গুণাতিরেকতো লভি. ইমিনাৰ নিযামেন তেসং তেসং থেরানং যথালাভতো গুণে কিত্তেতুং ৰট্টতি.

গুণৰসেনেৰ হি সম্মাসম্বুদ্ধো যথা নাম রাজা চক্কৰত্তী চক্করতনানুভাৰেন চক্কৰাল়গব্ভে রজ্জসিরিং পত্ৰা ‘‘পত্তব্বং মে পত্তং, কিং মে ইদানি মহাজনেন ওলোকিতেনা’’তি ন অপ্পোস্সুক্কো হুত্ৰা রজ্জসিরিংযেৰ অনুভোতি, কালেন পন কালং ৰিনিচ্ছযট্ঠানে নিসীদিত্ৰা নিগ্গহেতব্বে নিগ্গণ্হাতি, পগ্গহেতব্বে পগ্গণ্হাতি, ঠানন্তরেসু চ ঠপেতব্বযুত্তকে ঠানন্তরেসু ঠপেতি, এৰমেৰং মহাবোধিমণ্ডে অধিগতস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স আনুভাৰেন অনুপ্পত্তধম্মরজ্জো ধম্মরাজাপি ‘‘কিং মে ইদানি লোকেন ওলোকিতেন, অনুত্তরং ফলসমাপত্তিসুখং অনুভৰিস্সামী’’তি অপ্পোস্সুক্কতং অনাপজ্জিত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ধম্মং দেসযমানো নিগ্গহেতব্বযুত্তে কণ্হধম্মে পুগ্গলে সিনেরুপাদে পক্খিপন্তো ৰিয অপাযভযসন্তজ্জনেন নিগ্গহেত্ৰা পগ্গহেতব্বযুত্তে কল্যাণধম্মে পুগ্গলে উক্খিপিত্ৰা ভৰগ্গে নিসীদাপেন্তো ৰিয পগ্গণ্হিত্ৰা ঠানন্তরেসু ঠপেতব্বযুত্তকে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরাদযো সাৰকে যাথাৰসরসগুণৰসেনেৰ ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং রত্তঞ্ঞূনং, যদিদং অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোতিআদিমাহ.

অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু

তত্থ এতদগ্গন্তি পদং ৰুত্তত্থমেৰ. রত্তঞ্ঞূনন্তি রত্তিযো জানন্তানং. ঠপেত্ৰা হি সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সাৰকো অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরতো পঠমতরং পব্বজিতো নাম নত্থীতি পব্বজিতকালতো পট্ঠায থেরো চিরকালং রত্তিযো জানাতীতি রত্তঞ্ঞূ. সব্বপঠমং ধম্মস্স পটিৰিদ্ধত্তা যদা তেন ধম্মো পটিৰিদ্ধো, চিরকালতো পট্ঠায তং রত্তিং জানাতীতিপি রত্তঞ্ঞূ. অপিচ খীণাসৰানং রত্তিদিৰসপরিচ্ছেদো পাকটোৰ হোতি, অযঞ্চ পঠমখীণাসৰোতি এৰম্পি রত্তঞ্ঞূনং সাৰকানং অযমেৰ অগ্গো পুরিমকোটিভূতো সেট্ঠো. তেন ৰুত্তং – ‘‘রত্তঞ্ঞূনং যদিদং অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো’’তি.

এত্থ যদিদন্তি নিপাতো, তস্স থেরং অৰেক্খিত্ৰা যো এসোতি, অগ্গসদ্দং অৰেক্খিত্ৰা যং এতন্তি অত্থো. অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোতি ঞাতকোণ্ডঞ্ঞো পটিৰিদ্ধকোণ্ডঞ্ঞো. তেনেৰাহ – ‘‘অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো, অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞোতি. ইতি হিদং আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো ত্ৰেৰ নামং অহোসী’’তি (সং. নি. ৫.১০৮১; মহাৰ. ১৭).

অযং পন থেরো কতরবুদ্ধকালে পুব্বপত্থনং অভিনীহারং অকাসি, কদা পব্বজিতো, কদানেন পঠমং ধম্মো অধিগতো, কদা ঠানন্তরে ঠপিতোতি ইমিনা নযেন সব্বেসুপি এতদগ্গেসু পঞ্হকম্মং ৰেদিতব্বং.

তত্থ ইমস্স তাৰ থেরস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি, তস্স পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স মহাবোধিপল্লঙ্কতো উট্ঠহন্তস্স মহাপথৰিযং ঠপেতুং পাদে উক্খিত্তমত্তে পাদসম্পটিচ্ছনত্থং মহন্তং পদুমপুপ্ফং উগ্গঞ্ছি, তস্স ধুরপত্তানি নৰুতিহত্থানি হোন্তি, কেসরং তিংসহত্থং, কণ্ণিকা দ্ৰাদসহত্থা, পাদেন পতিট্ঠিতট্ঠানং একাদসহত্থং. তস্স পন ভগৰতো সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি. তস্স পদুমকণ্ণিকায দক্খিণপাদে পতিট্ঠহন্তে মহাতুম্বমত্তা রেণু উগ্গন্ত্ৰা সরীরং ওকিরমানা ওতরি, ৰামপাদস্স ঠপনকালেপি তথারূপংযেৰ পদুমং উগ্গন্ত্ৰা পাদং সম্পটিচ্ছি. ততোপি উগ্গন্ত্ৰা ৰুত্তপ্পমাণাৰ রেণু সরীরং ওকিরি. তং পন রেণুং অভিভৰমানা তস্স ভগৰতো সরীরপ্পভা নিক্খমিত্ৰা যন্তনাল়িকায ৰিস্সট্ঠসুৰণ্ণরসধারা ৰিয সমন্তা দ্ৰাদসযোজনট্ঠানং একোভাসং অকাসি. ততিযপাদুদ্ধরণকালে পথমুগ্গতং পদুমং অন্তরধাযি, পাদসম্পটিচ্ছনত্থং অঞ্ঞং নৰং পদুমং উগ্গঞ্ছি. ইমিনাৰ নিযামেন যত্থ যত্থ গন্তুকামো হোতি, তত্থ তত্থাপি মহাপদুমং উগ্গচ্ছতি. তেনেৰস্স ‘‘পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধো’’তি নামং অহোসি.

এৰং সো ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো মহাজনস্স সঙ্গহত্থায গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তো হংসৰতীনগরং সম্পাপুণি. তস্স আগতভাৰং সুত্ৰা পিতা মহারাজা পচ্চুগ্গমনং অকাসি. সত্থা তস্স ধম্মকথং কথেসি. দেসনাপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না কেচি সকদাগামী কেচি অনাগামী কেচি অরহত্তং পাপুণিংসু. রাজা স্ৰাতনায দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে কালং আরোচাপেত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারস্স ভগৰতো সকনিৰেসনে মহাদানং অদাসি. সত্থা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো. তেনেৰ নিযামেন পুনদিৰসে নাগরা, পুনদিৰসে রাজাতি দীঘমদ্ধানং দানং অদংসু.

তস্মিং কালে অযং থেরো হংসৰতীনগরে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তো. একদিৰসং বুদ্ধানং ধম্মদেসনাকালে হংসৰতীনগরৰাসিনো গন্ধমালাদিহত্থে যেন বুদ্ধো, যেন ধম্মো, যেন সঙ্ঘো, তন্নিন্নে তপ্পোণে তপ্পব্ভারে গচ্ছন্তে দিস্ৰা তেন মহাজনেন সদ্ধিং ধম্মদেসনট্ঠানং অগমাসি. তস্মিঞ্চ সমযে পদুমুত্তরো ভগৰা অত্তনো সাসনে পঠমং পটিৰিদ্ধধম্মং একং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি. সো কুলপুত্তো তং কারণং সুত্ৰা ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু, ঠপেত্ৰা কির বুদ্ধং অঞ্ঞো ইমিনা পঠমতরং পটিৰিদ্ধধম্মো নাম নত্থি. অহো ৰতাহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝনসমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা দেসনাপরিযোসানে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেসি. সত্থা অধিৰাসেসি.

সো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা সকনিৰেসনং গন্ত্ৰা সব্বরত্তিং বুদ্ধানং নিসজ্জনট্ঠানং গন্ধদামমালাদামাদীহি অলঙ্করিত্ৰা পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকনিৰেসনে ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারস্স ভগৰতো ৰিচিত্রযাগুখজ্জকপরিৰারং নানারসসূপব্যঞ্জনং গন্ধসালিভোজনং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তিচীৰরপহোনকে ৰঙ্গপট্টে তথাগতস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নাহং পরিত্তকস্স ঠানস্সত্থায চরামি, মহন্তং ঠানং পত্থেন্তো চরামি, ন খো পন সক্কা একমেৰ দিৰসং দানং দত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেতু’’ন্তি ‘‘অনুপটিপাটিযা সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা পত্থেস্সামী’’তি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে দুস্সকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা উত্তমসুখুমৰত্থং বুদ্ধানং পাদমূলে ঠপেত্ৰা ভিক্খুসতসহস্সং তিচীৰরেন অচ্ছাদেত্ৰা তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যো তুম্হেহি ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খু এতদগ্গে ঠপিতো, অহম্পি সো ভিক্খু ৰিয অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা সত্থু পাদমূলে সীসং কত্ৰা নিপজ্জি.

সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমিনা কুলপুত্তেন মহাঅধিকারো কতো, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো এতস্স অযং পত্থনা নো’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা আৰজ্জেন্তো ‘‘সমিজ্ঝিস্সতী’’তি পস্সি. বুদ্ধানঞ্হি অতীতং ৰা অনাগতং ৰা পচ্চুপ্পন্নং ৰা আরব্ভ আৰজ্জেন্তানং আৰরণং নাম নত্থি, অনেককপ্পকোটিসতসহস্সন্তরম্পি চ অতীতং ৰা অনাগতং ৰা চক্কৰাল়সহস্সন্তরম্পি চ পচ্চুপ্পন্নং ৰা আৰজ্জনপটিবদ্ধমেৰ মনসিকারপটিবদ্ধমেৰ হোতি. এৰং অপ্পটিৰত্তিযেন ঞাণেন সো ভগৰা ইদং অদ্দস – ‘‘অনাগতে সতসহস্সকপ্পপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি, তদা ইমস্স পত্থনা সমিজ্ঝিস্সতী’’তি. অথ নং এৰমাহ – ‘‘অম্ভো, কুলপুত্ত, অনাগতে সতসহস্সকপ্পপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স পঠমকধম্মদেসনায তেপরিৰট্টধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তপরিযোসানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সহস্সনযসম্পন্নে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সসী’’তি.

ইতি সত্থা তং কুলপুত্তং ব্যাকরিত্ৰা চতুরাসীতি ধম্মক্খন্ধসহস্সানি দেসেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তস্স পরিনিব্বুতস্স সরীরং সুৰণ্ণক্খন্ধো ৰিয একগ্ঘনং অহোসি, সরীরচেতিযং পনস্সুব্বেধেন সত্তযোজনিকং অকংসু. ইট্ঠকা সুৰণ্ণমযা অহেসুং, হরিতালমনোসিলায মত্তিকাকিচ্চং, তেলেন উদককিচ্চং সাধযিংসু. বুদ্ধানং ধরমানকালে সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনিকং ফরি, পরিনিব্বুতানং পন তেসং রস্মি নিক্খমিত্ৰা সমন্তা যোজনসতং অৰত্থরি.

অযং সেট্ঠি বুদ্ধানং সরীরচেতিযং পরিৰারেত্ৰা সহস্সরতনগ্ঘিযানি কারেসি. চেতিযপতিট্ঠাপনদিৰসে অন্তোচেতিযে রতনঘরং কারেসি. সো ৰস্সসতসহস্সং মহন্তং দানাদিমযং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰপুরে নিব্বত্তি. তস্স দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তস্সেৰ নৰনৰুতি কপ্পসহস্সানি নৰ কপ্পসতানি নৰ চ কপ্পা সমতিক্কন্তা. এত্তকস্স কালস্স অচ্চযেন ইতো একনৰুতিকপ্পমত্থকে অযং কুলপুত্তো বন্ধুমতীনগরস্স দ্ৰারসমীপে গামে কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তো. তস্স মহাকালোতি নামং অহোসি, কনিট্ঠভাতা পনস্স চূল়কালো নাম.

তস্মিং সমযে ৰিপস্সী বোধিসত্তো তুসিতপুরা চৰিত্ৰা বন্ধুমতীনগরে বন্ধুমস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তো. অনুক্কমেন সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা ধম্মদেসনত্থায মহাব্রহ্মুনা আযাচিতো ‘‘কস্স নু খো পঠমং ধম্মং দেসেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো কনিট্ঠং খণ্ডং নাম রাজকুমারং তিস্সঞ্চ পুরোহিতপুত্তং ‘‘পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থা’’তি দিস্ৰা ‘‘তেসঞ্চ ধম্মং দেসেস্সামি, পিতু চ সঙ্গহং করিস্সামী’’তি বোধিমণ্ডতো আকাসেনেৰ আগন্ত্ৰা খেমে মিগদাযে ওতিণ্ণো তে পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে তে দ্ৰেপি জনা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সেহি সদ্ধিং অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু.

অথাপরেপি বোধিসত্তকালে অনুপব্বজিতা চতুরাসীতিসহস্সা কুলপুত্তা তং পৰত্তিং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. সত্থা তং তত্থেৰ খণ্ডত্থেরং অগ্গসাৰকট্ঠানে, তিস্সত্থেরং দুতিযসাৰকট্ঠানে ঠপেসি. রাজাপি তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘পুত্তং পস্সিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা তীসু সরণেসু পতিট্ঠায সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

সো পাসাদৰরগতো নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং জেট্ঠপুত্তো নিক্খমিত্ৰা বুদ্ধো জাতো, দুতিযপুত্তো মে অগ্গসাৰকো, পুরোহিতপুত্তো দুতিযসাৰকো. ইমে চ অৰসেসভিক্খূ গিহিকালেপি ময্হং পুত্তমেৰ পরিৰারেত্ৰা ৰিচরিংসু, ইমে পুব্বেপি দানিপি ময্হমেৰ ভারা, অহমেৰ তে চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামি, অঞ্ঞেসং ওকাসং ন দস্সামী’’তি. ৰিহারদ্ৰারকোট্ঠকতো পট্ঠায যাৰ রাজগেহদ্ৰারা উভোসু পস্সেসু খদিরপাকারং কারেত্ৰা ৰত্থেহি পটিচ্ছাদাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তং সমোলম্বিততালক্খন্ধমত্তৰিৰিধপুপ্ফদামৰিতানং কারেত্ৰা হেট্ঠাভূমিং ৰিচিত্তত্থরণেহি সন্থরাপেত্ৰা অন্তো উভোসু পস্সেসু মালাগচ্ছকেসু পুণ্ণঘটে সকলমগ্গৰাসত্থায চ গন্ধন্তরেসু পুপ্ফানি পুপ্ফন্তরেসু গন্ধে চ ঠপাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি. ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অন্তোসাণিযাৰ রাজগেহং গন্ত্ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং পচ্চাগচ্ছতি. অঞ্ঞো কোচি দট্ঠুম্পি ন লভতি, কুতো পন ভিক্খং ৰা দাতুং পূজং ৰা কাতুং.

নাগরা চিন্তেসুং – ‘‘অজ্জ সত্থু লোকে উপ্পন্নস্স সত্তমাসাধিকানি সত্ত সংৰচ্ছরানি, মযঞ্চ দট্ঠুম্পি ন লভাম, পগেৰ ভিক্খং ৰা দাতুং পূজং ৰা কাতুং ধম্মং ৰা সোতুং. রাজা ‘ময্হং এৰ বুদ্ধো, ময্হং ধম্মো, ময্হং সঙ্ঘো’তি মমাযিত্ৰা সযমেৰ উপট্ঠহতি. সত্থা চ উপ্পজ্জমানো সদেৰকস্স লোকস্স অত্থায উপ্পন্নো, ন রঞ্ঞোযেৰ অত্থায. ন হি রঞ্ঞোযেৰ নিরযো উণ্হো, অঞ্ঞেসং নীলুপ্পলৰনসদিসো. তস্মা রাজানং এৰং ৰদাম ‘সচে নো সত্থারং দেতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে দেতি, রঞ্ঞা সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা সঙ্ঘং গহেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোম. ন সক্কা খো পন সুদ্ধনাগরেহেৰ এৰং কাতুং, একং জেট্ঠকপুরিসম্পি গণ্হামা’’’তি সেনাপতিং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্স তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘সামি কিং অম্হাকং পক্খো হোহিসি, উদাহু রঞ্ঞো’’তি আহংসু. সো আহ – ‘‘তুম্হাকং পক্খো হোমি, অপিচ খো পন পঠমদিৰসো ময্হং দাতব্বো’’তি. তে সম্পটিচ্ছিংসু.

সো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘নাগরা, দেৰ, তুম্হাকং কুপিতা’’তি আহ. কিমত্থং তাতাতি? সত্থারং কির তুম্হেৰ উপট্ঠহথ, অম্হে ন লভামাতি. সচে ইদানিপি লভন্তি, ন কুপ্পন্তি. অলভন্তা তুম্হেহি সদ্ধিং যুজ্ঝিতুকামা, দেৰাতি. যুজ্ঝামি, তাত, ন ভিক্খুসঙ্ঘং দেমীতি. দেৰ, তুম্হাকং দাসা তুম্হেহি সদ্ধিং যুজ্ঝামাতি ৰদন্তি, তুম্হে কং গণ্হিত্ৰা যুজ্ঝিস্সথাতি? ননু ত্ৰং সেনাপতীতি? নাগরেহি ৰিনা অসমত্থো অহং, দেৰাতি. ততো রাজা ‘‘বলৰন্তো নাগরা, সেনাপতিপি তেসংযেৰ পক্খো’’তি ঞত্ৰা ‘‘অঞ্ঞানি সত্তমাসাধিকানি সত্ত সংৰচ্ছরানি ময্হং ভিক্খুসঙ্ঘং দেন্তূ’’তি আহ. নাগরা ন সম্পটিচ্ছিংসু. রাজা ‘‘ছব্বস্সানি পঞ্চৰস্সানী’’তি এৰং হাপেত্ৰা অঞ্ঞে সত্ত দিৰসে যাচি. নাগরা ‘‘অতিকক্খল়ং দানি রঞ্ঞা সদ্ধিং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি অনুজানিংসু. রাজা সত্তমাসাধিকানং সত্তন্নং সংৰচ্ছরানং সজ্জিতং দানমুখং সত্তন্নমেৰ দিৰসানং সজ্জেত্ৰা ছ দিৰসে কেসঞ্চি অপস্সন্তানংযেৰ দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে নাগরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সথ, তাতা, এৰরূপং দানং দাতু’’ন্তি আহ. তেপি ‘‘ননু অম্হেযেৰ নিস্সাযেতং দেৰস্স উপ্পন্ন’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সক্খিস্সামা’’তি আহংসু. রাজা পিট্ঠিহত্থেন অস্সূনি পুঞ্ছমানো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সং অঞ্ঞস্সু ভারং অকত্ৰা যাৰজীৰং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামীতি চিন্তেসিং, নাগরানং দানি মে অনুঞ্ঞাতং, নাগরা হি ‘মযং দানং দাতুং ন লভামা’তি ভগৰা কুপ্পন্তি. স্ৰেৰ পট্ঠায তেসং অনুগ্গহং করোথা’’তি আহ.

অথ দুতিযদিৰসে সেনাপতি মহাদানং অদাসি. ততো নাগরা রঞ্ঞা কতসক্কারতো উত্তরিতরং সক্কারসম্মানং কত্ৰা দানং অদংসু. এতেনেৰ নিযামেন সকলনগরস্স পটিপাটিযা গতায দ্ৰারগামৰাসিনো সক্কারসম্মানং সজ্জযিংসু. মহাকালকুটুম্বিকো চূল়কালং আহ – ‘‘দসবলস্স সক্কারসম্মানং স্ৰেৰ অম্হাকং পাপুণাতি, কিং সক্কারং করিস্সামা’’তি? ত্ৰমেৰ ভাতিক জানাহীতি. সচে ময্হং রুচিযা করোসি, অম্হাকং সোল়সকরীসমত্তেসু খেত্তেসু গহিতগব্ভা সালিযো অত্থি. সালিগব্ভং ফালেত্ৰা আদায বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকং পচাপেমাতি. এৰং কযিরমানে কস্সচি উপকারো ন হোতি, তস্মা নেতং ময্হং রুচ্চতীতি. সচে ত্ৰং এৰং ন করোসি, অহং ময্হং সন্তকং মমাযিতুং লভামীতি সোল়সকরীসমত্তং খেত্তং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অট্ঠকরীসট্ঠানে সীমং ঠপেত্ৰা সালিগব্ভং ফালেত্ৰা আদায অসম্ভিন্নে খীরে পচাপেত্ৰা চতুমধুরং পক্খিপিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স অদাসি. কুটুম্বিকস্স খো গব্ভং ফালেত্ৰা গহিতগহিতট্ঠানং পুন পূরতি. পুথুককালে পুথুকগ্গং নাম অদাসি, গামৰাসীহি সদ্ধিং অগ্গসস্সং নাম অদাসি, লাযনে লাযনগ্গং, ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং, কলাপাদীসু কলাপগ্গং খলগ্গং খলভণ্ডগ্গং কোট্ঠগ্গন্তি. এৰং সো একসস্সেৰ নৰ ৰারে অগ্গদানং অদাসি. তম্পি সস্সং অতিরেকং উট্ঠানসম্পন্নং অহোসি.

যাৰ বুদ্ধা ধরতি, যাৰ চ সঙ্ঘো ধরতি, এতেনেৰ নিযামেন কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰেসু চেৰ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো একনৰুতিকপ্পে সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা অম্হাকং সত্থু লোকে উপ্পন্নকালে কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে কোণ্ডঞ্ঞমাণৰোতি নামং অকংসু. সো ৰুড্ঢিমন্ৰায তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা লক্খণমন্তানং পারং অগমাসি. তেন সমযেন অম্হাকং বোধিসত্তো তুসিতপুরা চৰিত্ৰা কপিলৰত্থুপুরে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে অট্ঠুত্তরং ব্রাহ্মণসতং অহতৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা অপ্পোদকং মধুপাযাসং পাযেত্ৰা তেসং অন্তরে অট্ঠ জনে উচ্চিনিত্ৰা মহাতলে নিসীদাপেত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তং বোধিসত্তং দুকূলচুম্বটকে নিপজ্জাপেত্ৰা লক্খণপরিগ্গহণত্থং তেসং সন্তিকং আনযিংসু. ধুরাসনে নিসিন্নব্রাহ্মণো মহাপুরিসস্স সরীরসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপি. এৰং পটিপাটিযা সত্ত জনা উক্খিপিংসু. তেসং পন সব্বনৰকো কোণ্ডঞ্ঞমাণৰো, সো বোধিসত্তস্স লক্খণৰরনিপ্ফত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘অগারমজ্ঝে ঠানকারণং নত্থি, একন্তেনেস ৰিৰট্টচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ অঙ্গুলিং উক্খিপি. ইতরে পন সত্ত জনা ‘‘সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী. সচে পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি দ্ৰে গতিযো দিস্ৰা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপিংসু. অযং পন কোণ্ডঞ্ঞো কতাধিকারো পচ্ছিমভৰিকসত্তো পঞ্ঞায ইতরে সত্ত জনে অভিভৰিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতস্স অগারমজ্ঝে ঠানকরণং নাম নত্থি, নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ গতিং অদ্দস, তস্মা একং অঙ্গুলিং উক্খিপি. ততো ব্রাহ্মণা অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা পুত্তে আমন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হে মহল্লকা, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তং সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তং মযং সম্ভাৰেয্যাম ৰা নো ৰা. তুম্হে তস্মিং কুমারে সব্বঞ্ঞুতং পত্তে তস্স সাসনে পব্বজেয্যাথা’’তি.

সুদ্ধোদনমহারাজাপি বোধিসত্তস্স ধাতিযো আদিং কত্ৰা পরিহারং উপট্ঠপেন্তো বোধিসত্তং ৰুদ্ধিং আপাদেসি. মহাসত্তোপি ৰুদ্ধিপ্পত্তো দেৰো ৰিয সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা পরিপক্কে ঞাণে কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা রাহুলকুমারস্স জাতদিৰসে ছন্নসহাযো কণ্ডকং আরুয্হ দেৰতাহি ৰিৰটেন দ্ৰারেন মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা তেনেৰ রত্তিভাগেন তীণি রজ্জানি অতিক্কমিত্ৰা অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা ঘটিকারমহাব্রহ্মুনা আভতে অরহদ্ধজে গহিতমত্তেযেৰ ৰস্সসট্ঠিকত্থেরো ৰিয পাসাদিকেন ইরিযাপথেন রাজগহং পত্ৰা তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতচ্ছাযায পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা রঞ্ঞা মাগধেন রজ্জসিরিযা নিমন্তিযমানোপি তং পটিক্খিপিত্ৰা অনুক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰত অযং ভূমিভাগো, অলং ৰতিদং কুলপুত্তস্স পধানত্থিকস্স পধানাযা’’তি পধানাভিমুখং চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তত্থ ৰাসং উপগতো.

তেন সমযেন ইতরে সত্ত ব্রাহ্মণা যথাকম্মং গতা, সব্বদহরো পন লক্খণপরিগ্গাহকো কোণ্ডঞ্ঞমাণৰো অরোগো. সো ‘‘মহাপুরিসো পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা তেসং ব্রাহ্মণানং পুত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো কির পব্বজিতো. সো হি নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতি. সচে তুম্হাকং পিতরো অরোগা অস্সু, অজ্জ নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্যুং. সচে তুম্হেপি ইচ্ছথ, এথ মযং তং মহাপুরিসমনুপব্বজিস্সামা’’তি. তে সব্বে একচ্ছন্দা ভৰিতুং নাসক্খিংসু. তযো জনা ন পব্বজিংসু, কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং জেট্ঠকং কত্ৰা ইতরে চত্তারো পব্বজিংসু. ইমে পঞ্চ পব্বজিত্ৰা গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমিংসু. তে ছব্বস্সানি বোধিসত্তে মহাপধানং পদহন্তে ‘‘ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতি ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি মহাসত্তং উপট্ঠহমানা সন্তিকাৰচরাৰস্স অহেসুং. যদা পন বোধিসত্তো একতিলতণ্ডুলাদীহি ৰীতিনামেন্তোপি দুক্করকারিকায অরিযধম্মপটিৰেধস্স অভাৰং ঞত্ৰা ওল়ারিকং আহারং আহরি, তদা তে পক্কমিত্ৰা ইসিপতনং অগমংসু.

অথ বোধিসত্তো ওল়ারিকাহারপরিভোগেন ছৰিমংসলোহিতপারিপূরিং কত্ৰা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে সুজাতায দিন্নং ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং নদিযা পটিসোতং খিপিত্ৰা ‘‘অজ্জ বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি কতসন্নিট্ঠানো সাযন্হসমযে কালেন নাগরাজেন অনেকেহি থুতিসতেহি অভিত্থৰিযমানো মহাবোধিমণ্ডং আরুয্হ অচলট্ঠানে পাচীনলোকধাতুঅভিমুখো পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং অধিট্ঠায সূরিযে ধরমানেযেৰ মারবলং ৰিধমিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্চূসকালসমনন্তরে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেত্ৰা অনুলোমপটিলোমং পচ্চযাকারৰট্টং সম্মসন্তো সব্ববুদ্ধেহি পটিৰিদ্ধং অসাধারণং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা নিব্বানারম্মণায ফলসমাপত্তিযা তত্থেৰ সত্তাহং ৰীতিনামেসি.

এতেনেৰ উপাযেন সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰিহরিত্ৰা রাজাযতনমূলে মধুপিণ্ডিকভোজনং পরিভুঞ্জিত্ৰা পুন অজপালনিগ্রোধমূলং আগন্ত্ৰা তত্থ নিসিন্নো ধম্মগম্ভীরতং পচ্চৰেক্খিত্ৰা অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তে নমন্তে মহাব্রহ্মুনা যাচিতো বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো তিক্খিন্দ্রিযাদিভেদে সত্তে দিস্ৰা মহাব্রহ্মুনো ধম্মদেসনায পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেস্সামী’’তি আল়ারুদকানং কালকতভাৰং ঞত্ৰা পুন চিন্তেন্তো ‘‘বহূপকারা খো পন মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ, যে মং পধানপহিতত্তং উপট্ঠহিংসু. যংনূনাহং পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেসি. ইদং পন সব্বমেৰ বুদ্ধানং পরিৰিতক্কমত্তমেৰ, ঠপেত্ৰা পন কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং অঞ্ঞো কোচি পঠমং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং সমত্থো নাম নত্থি. সোপি এতদত্থমেৰ কপ্পসতসহস্সং অধিকারকম্মং অকাসি, বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নৰ ৰারে অগ্গসস্সদানং অদাসি.

অথ সত্থা পত্তচীৰরমাদায অনুপুব্বেন ইসিপতনং গন্ত্ৰা যেন পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ, তেনুপসঙ্কমি. তে তথাগতং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ অত্তনো কতিকায সণ্ঠাতুং নাসক্খিংসু. একো পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি, একো আসনং পঞ্ঞাপেসি, একো পাদোদকং পচ্চুপট্ঠাপেসি, একো পাদে ধোৰি, একো তালৰণ্টং গহেত্ৰা বীজমানো ঠিতো. এৰং তেসু ৰত্তং দস্সেত্ৰা সন্তিকে নিসিন্নেসু কোণ্ডঞ্ঞত্থেরং কাযসক্খিং কত্ৰা সত্থা অনুত্তরং তেপরিৰট্টং ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং আরভি. মনুস্সপরিসা পঞ্চ জনাৰ অহেসুং, দেৰপরিসা অপরিচ্ছিন্না. দেসনাপরিযোসানে কোণ্ডঞ্ঞত্থেরো অট্ঠারসহি মহাব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. অথ সত্থা ‘‘মযা দুক্করসতাভতং ধম্মং পঠমমেৰ অঞ্ঞাসীতি অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো নাম অয’’ন্তি থেরং আলপন্তো ‘‘অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো, অঞ্ঞাসি ৰত, ভো, কোণ্ডঞ্ঞো’’তি আহ. তস্স তদেৰ নামং জাতং. তেন ৰুত্তং – ‘‘ইতি হিদং আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞোত্ৰেৰ নামং অহোসী’’তি.

ইতি থেরো আসাল়্হিপুণ্ণমাযং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, পাটিপদদিৰসে ভদ্দিযত্থেরো, দুতিযপক্খদিৰসে ৰপ্পত্থেরো, ততিযপক্খদিৰসে মহানামত্থেরো, পক্খস্স চতুত্থিযং অস্সজিত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. পঞ্চমিযা পন পক্খস্স অনত্তলক্খণসুত্তন্তদেসনাপরিযোসানে সব্বেপি অরহত্তে পতিট্ঠিতা.

তেন খো পন সমযেন ছ লোকে অরহন্তো হোন্তি. ততো পট্ঠায সত্থা যসদারকপ্পমুখে পঞ্চপঞ্ঞাস পুরিসে, কপ্পাসিযৰনসণ্ডে তিংসমত্তে ভদ্দৰগ্গিযে, গযাসীসে পিট্ঠিপাসাণে সহস্সমত্তে পুরাণজটিলেতি এৰং মহাজনং অরিযভূমিং ওতারেত্ৰা বিম্বিসারপ্পমুখানি একাদসনহুতানি সোতাপত্তিফলে, একং নহুতং সরণত্তযে পতিট্ঠাপেত্ৰা জম্বুদীপতলে সাসনং পুপ্ফিতফলিতং কত্ৰা সকলজম্বুদীপমণ্ডলং কাসাৰপজ্জোতং ইসিৰাতপটিৰাতং করোন্তো একস্মিং সমযে জেতৰনমহাৰিহারং পত্ৰা তত্থ ৰসন্তো ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনগতো ধম্মং দেসেন্তো ‘‘পঠমং ধম্মং পটিৰিদ্ধভিক্খূনং অন্তরে মম পুত্তো কোণ্ডঞ্ঞো অগ্গো’’তি দস্সেতুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

থেরোপি দ্ৰে অগ্গসাৰকে অত্তনো নিপচ্চকারং করোন্তে দিস্ৰা বুদ্ধানং সন্তিকা অপক্কমিতুকামো হুত্ৰা ‘‘পুণ্ণমাণৰো পব্বজিত্ৰা সাসনে অগ্গধম্মকথিকো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামং গন্ত্ৰা অত্তনো ভাগিনেয্যং পুণ্ণমাণৰং পব্বাজেত্ৰা ‘‘অযং বুদ্ধানং সন্তিকে ৰসিস্সতী’’তি তস্স বুদ্ধানং অন্তেৰাসিকভাৰং কত্ৰা সযং দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভগৰা ময্হং গামন্তসেনাসনং অসপ্পাযং, আকিণ্ণো ৰিহরিতুং ন সক্কোমি, ছদ্দন্তদহং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামী’’তি ভগৰন্তং অনুজানাপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ছদ্দন্তদহং গন্ত্ৰা ছদ্দন্তহত্থিকুলং নিস্সায দ্ৰাদস ৰস্সানি ৰীতিনামেত্ৰা তত্থেৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.

সারিপুত্ত-মোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু

১৮৯-১৯০. দুতিযততিযেসু মহাপঞ্ঞানন্তি মহতিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতানং. ইদ্ধিমন্তানন্তি ইদ্ধিযা সম্পন্নানং. সারিপুত্তো মোগ্গল্লানোতি তেসং থেরানং নামং.

ইমেসম্পি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – ইতো সতসহস্সকপ্পাধিকে অসঙ্খ্যেয্যকপ্পমত্থকে সারিপুত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নামেন সরদমাণৰো নাম অহোসি. মোগ্গল্লানো গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নামেন সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিযো নাম অহোসি. তে উভোপি সহপংসুকীল়িতাৰ সহাযকা অহেসুং. সরদমাণৰো পিতু অচ্চযেন কুলসন্তকং মহাধনং পটিপজ্জিত্ৰা একদিৰসং রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘অহং ইধলোকত্তভাৰমেৰ জানামি, নো পরলোকত্তভাৰং, জাতসত্তানঞ্চ মরণং নাম ধুৰং, মযা একং পব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মগৰেসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো সহাযকং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম সিরিৰড্ঢন, অহং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মং গৰেসিস্সামি, ত্ৰং মযা সদ্ধিং পব্বজিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ন সক্খিস্সামি, সম্ম, ত্ৰংযেৰ পব্বজাহীতি. সো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তা সহাযে ৰা ঞাতিমিত্তে ৰা গহেত্ৰা গতা নাম নত্থি, অত্তনা কতং অত্তনোৰ হোতী’’তি. ততো রতনকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং মহাদানং দত্ৰা পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স একো দ্ৰে তযোতি এৰং অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অহেসুং. সো পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসম্পি জটিলানং কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তেপি সব্বে পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.

তেন সমযেন অনোমদস্সী নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি. নগরং চন্দৰতী নাম অহোসি, পিতা যসৰন্তো নাম খত্তিযো, মাতা যসোধরা নাম দেৰী, বোধি অজ্জুনরুক্খো, নিসভত্থেরো চ অনোমত্থেরো চাতি দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণত্থেরো নাম উপট্ঠাকো, সুন্দরা চ সুমনা চাতি দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, আযু ৰস্সসতসহস্সং অহোসি, সরীরং অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থুব্বেধং, সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনং ফরি, ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো অহোসি.

অথেকদিৰসং পচ্চূসকালে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো সরদতাপসং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং সরদতাপসস্স সন্তিকং গতপচ্চযেন ধম্মদেসনা চ মহতী ভৰিস্সতি, সো চ অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেস্সতি, তস্স সহাযকো সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিযো দুতিযসাৰকট্ঠানং, দেসনাপরিযোসানে চস্স পরিৰারা চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো পত্তচীৰরমাদায অঞ্ঞং কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সীহো ৰিয একচরো হুত্ৰা সরদতাপসস্স অন্তেৰাসিকেসু ফলাফলত্থায গতেসু ‘‘বুদ্ধভাৰং মে জানাতূ’’তি তস্স পস্সন্তস্সেৰ সরদতাপসস্স আকাসতো ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সরদতাপসো বুদ্ধানুভাৰং চেৰ সরীরসম্পত্তিং চস্স দিস্ৰা লক্খণমন্তে সম্মসিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো নাম অগারমজ্ঝে ৰসন্তো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজ্জন্তো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞু বুদ্ধো হোতি, অযং পুরিসো নিস্সংসযং বুদ্ধো’’তি জানিত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তাসনে. সরদতাপসোপি অত্তনো অনুচ্ছৰিকং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

তস্মিং সমযে চতুসত্ততিসহস্সজটিলা পণীতপণীতানি ওজৰন্তানি ফলাফলানি গহেত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং সম্পত্তা বুদ্ধানঞ্চেৰ আচরিযস্স চ নিসিন্নাসনং ওলোকেত্ৰা আহংসু – ‘‘আচরিয, মযং ‘ইমস্মিং লোকে তুম্হেহি মহন্ততরো নত্থী’তি ৰিচরাম, অযং পন পুরিসো তুম্হেহি মহন্ততরো মঞ্ঞে’’তি. তাতা, কিং ৰদথ? সাসপেন সদ্ধিং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং সমং কাতুং ইচ্ছথ, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন সদ্ধিং ময্হং উপমং মা করিত্থ পুত্তকাতি. অথ তে তাপসা ‘‘সচে অযং ইত্তরসত্তো অভৰিস্স, ন অম্হাকং আচরিযো এৰরূপং উপমং আহরেয্য, যাৰ মহা ৰতাযং পুরিসো’’তি সব্বেৰ পাদেসু নিপতিত্ৰা সিরসা ৰন্দিংসু.

অথ নে আচরিযো আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকো দেয্যধম্মো নত্থি, সত্থা চ ভিক্খাচারৰেলায ইধাগতো, মযং যথাবলং দেয্যধম্মং দস্সাম. তুম্হে যং যং পণীতং ফলাফলং, তং তং আহরথা’’তি. আহরাপেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা সযং তথাগতস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থারা চ ফলাফলে পটিগ্গহিতমত্তে দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপিংসু. তাপসো উদকম্পি সযমেৰ পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা হত্থং ধোৰিত্ৰা নিসিন্নে সত্থরি সব্বে অন্তেৰাসিকে পক্কোসিত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযং কথং কথেন্তো নিসীদি. সত্থা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তে সত্থু চিত্তং ঞত্ৰা সতসহস্সখীণাসৰপরিৰারা আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু.

ততো সরদতাপসো অন্তেৰাসিকে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, বুদ্ধানং নিসিন্নাসনম্পি নীচং, সমণসতসহস্সানম্পি আসনং নত্থি, তুম্হেহি অজ্জ উল়ারং বুদ্ধসক্কারং কাতুং ৰট্টতি, পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরথা’’তি. কথনকালো পপঞ্চো ৰিয হোতি, ইদ্ধিমন্তানং পন ৰিসযো অচিন্তেয্যোতি মুহুত্তমত্তেনেৰ তে তাপসা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা বুদ্ধানং যোজনপ্পমাণং পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেসুং, উভিন্নং অগ্গসাৰকানং তিগাৰুতং, সেসভিক্খূনং অড্ঢযোজনিকাদিভেদং, সঙ্ঘনৰকস্স উসভমত্তং অহোসি. এৰং পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু সরদতাপসো তথাগতস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতো, ‘‘ভন্তে, ময্হং দীঘরত্তং হিতসুখত্থায ইমং পুপ্ফাসনং অভিরুহথা’’তি আহ.

‘‘নানাপুপ্ফঞ্চ গন্ধঞ্চ, সম্পাদেত্ৰান একতো;

পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা, ইদং ৰচনমব্রৰিং.

‘‘ইদং তে আসনং ৰীর, পঞ্ঞত্তং তৰনুচ্ছৰিং;

মম চিত্তং পসাদেন্তো, নিসীদ পুপ্ফমাসনে.

‘‘সত্তরত্তিদিৰং বুদ্ধো, নিসীদি পুপ্ফমাসনে;

মম চিত্তং পসাদেত্ৰা, হাসযিত্ৰা সদেৰকে’’তি.

এৰং নিসিন্নে সত্থরি দ্ৰে অগ্গসাৰকা চ সেসভিক্খূ চ অত্তনো অত্তনো পত্তাসনেসু নিসীদিংসু. সরদতাপসো মহন্তং পুপ্ফচ্ছত্তং গহেত্ৰা তথাগতস্স মত্থকে ধারযন্তো অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘জটিলানং অযং সক্কারো মহপ্ফলো হোতূ’’তি নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জি. সত্থু সমাপন্নভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি সেসভিক্খূপি সমাপত্তিং সমাপজ্জিংসু. তথাগতে সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নে অন্তেৰাসিকা ভিক্খাচারকালে সম্পত্তে ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা সেসকালে বুদ্ধানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ তিট্ঠন্তি. সরদতাপসো পন ভিক্খাচারম্পি অগন্ত্ৰা পুপ্ফচ্ছত্তং গহিতনিযামেনেৰ সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি.

সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায দক্খিণপস্সে নিসিন্নং অগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘নিসভ সক্কারকারকানং তাপসানং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. থেরো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সন্তিকা পটিলদ্ধমহালাভো মহাযোধো ৰিয তুট্ঠমানসো সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা পুপ্ফাসনানুমোদনং আরভি. তস্স দেসনাৰসানে দুতিযসাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰম্পি ধম্মং দেসেহী’’তি. অনোমত্থেরো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা ধম্মং কথেসি. দ্ৰিন্নং সাৰকানং দেসনায একস্সপি অভিসমযো নাহোসি. অথ সত্থা অপরিমাণে বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা সরদতাপসং সব্বেপি চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তেসং তাৰদেৰ কেসমস্সু অন্তরধাযি, অট্ঠ পরিক্খারা কাযে পটিমুক্কাৰ অহেসুং.

সরদতাপসো কস্মা অরহত্তং ন পত্তোতি? ৰিক্খিত্তচিত্তত্তা. তস্স কির বুদ্ধানং দুতিযাসনে নিসীদিত্ৰা সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা ধম্মং দেসযতো অগ্গসাৰকস্স দেসনং সোতুং আরদ্ধকালতো পট্ঠায ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স বুদ্ধস্স সাসনে ইমিনাৰ সাৰকেন লদ্ধধুরং লভেয্য’’ন্তি চিত্তং উদপাদি. সো তেন পরিৰিতক্কেন মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং নাসক্খি. তথাগতং পন ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং অনন্তরাসনে নিসিন্নো ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে কো নাম হোতী’’তি? মযা পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপ্পৰত্তেতা সাৰকপারমিঞাণস্স কোটিপ্পত্তো সোল়স পঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো ময্হং সাসনে অগ্গসাৰকো নিসভত্থেরো নাম এসোতি. ‘‘ভন্তে, য্ৰাযং মযা সত্তাহং পুপ্ফচ্ছত্তং ধারেন্তেন সক্কারো কতো, অহং ইমস্স ফলেন অঞ্ঞং সক্কত্তং ৰা ব্রহ্মত্তং ৰা ন পত্থেমি, অনাগতে পন অযং নিসভত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি.

সত্থা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পুরিসস্স পত্থনা’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা ওলোকেন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং অদ্দস. দিস্ৰা সরদতাপসং আহ – ‘‘ন তে অযং পত্থনা মোঘা ভৰিস্সতি, অনাগতে পন কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতি. তস্স মাতা মহামাযা নাম দেৰী ভৰিস্সতি, পিতা সুদ্ধোদনো নাম রাজা, পুত্তো রাহুলো নাম, উপট্ঠাকো আনন্দো নাম, দুতিযসাৰকো মোগ্গল্লানো নাম, ত্ৰং পন তস্স অগ্গসাৰকো ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো নাম ভৰিস্সসী’’তি. এৰং তাপসং ব্যাকরিত্ৰা ধম্মকথং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো আকাসং পক্খন্দি.

সরদতাপসোপি অন্তেৰাসিকত্থেরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সহাযকস্স সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকস্স সাসনং পেসেসি – ‘‘ভন্তে, মম সহাযকস্স ৰদেথ ‘সহাযকেন তে সরদতাপসেন অনোমদস্সিবুদ্ধস্স পাদমূলে অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স সাসনে অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থিতং, ত্ৰং দুতিযসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা থেরেহি পুরেতরমেৰ একপস্সেন গন্ত্ৰা সিরিৰড্ঢস্স নিৰেসনদ্ৰারে অট্ঠাসি.

সিরিৰড্ঢনো ‘‘চিরস্সং ৰত মে অয্যো আগতো’’তি আসনে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনা নীচাসনে নিসিন্নো ‘‘অন্তেৰাসিকপরিসা পন ৰো, ভন্তে, ন পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছি. আম সম্ম, অম্হাকং অস্সমং অনোমদস্সী নাম বুদ্ধো আগতো, মযং তস্স অত্তনো বলেন সক্কারং অকরিম্হ. সত্থা সব্বেসং ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা মং সেসা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসূতি. তুম্হে কস্মা ন পব্বজিতাতি? অহং সত্থু অগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং দিস্ৰা অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমস্স নাম বুদ্ধস্স সাসনে অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেসিং, ত্ৰম্পি তস্স সাসনে দুতিযসাৰকট্ঠানং পত্থেহীতি. ময্হং বুদ্ধেহি সদ্ধিং পরিচযো নত্থি, ভন্তেতি. বুদ্ধেহি সদ্ধিং কথনং ময্হং ভারো হোতু, ত্ৰং মহন্তং অধিকারং সজ্জেহীতি.

সিরিৰড্ঢনো সরদতাপসস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তং ঠানং সমতলং কারেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা লাজপঞ্চমানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা নীলুপ্পলচ্ছদনং মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সেসভিক্খূনম্পি আসনানি পটিযাদাপেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা বুদ্ধানং নিমন্তনত্থায সরদতাপসস্স সঞ্ঞং অদাসি. তাপসো তস্স ৰচনং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা তস্স নিৰেসনং অগমাসি. সিরিৰড্ঢনো পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তথাগতস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মণ্ডপং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্নস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং দত্ৰা পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং মহারহেহি ৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাযং আরম্ভো অপ্পমত্তকট্ঠানত্থায, ইমিনাৰ নিযামেন সত্তাহং অনুকম্পং করোথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযো সরদতাপসো যস্স সত্থু অগ্গসাৰকো হোমীতি পত্থেসি, অহম্পি তস্সেৰ দুতিযসাৰকো ভৰামী’’তি.

সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকাসি – ‘‘ত্ৰং ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমবুদ্ধস্স দুতিযসাৰকো ভৰিস্সসী’’তি. বুদ্ধানং ব্যাকরণং সুত্ৰা সিরিৰড্ঢনো হট্ঠপহট্ঠো অহোসি. সত্থাপি ভত্তানুমোদনং কত্ৰা সপরিৰারো ৰিহারমেৰ গতো. সিরিৰড্ঢনো ততো পট্ঠায যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দুতিযত্তৰারে কামাৰচরদেৰলোকে নিব্বত্তো. সরদতাপসো চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো.

ততো পট্ঠায ইমেসং উভিন্নম্পি অন্তরাকম্মং ন কথিতং. অম্হাকং পন বুদ্ধস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ সরদতাপসো রাজগহনগরস্স অৰিদূরে উপতিস্সগামে সারিব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. তংদিৰসমেৰ চস্স সহাযোপি রাজগহস্সেৰ অৰিদূরে কোলিতগামে মোগ্গল্লিব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. তানি কির দ্ৰেপি কুলানি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা আবদ্ধপটিবদ্ধসহাযকানেৰ. তেসং দ্ৰিন্নম্পি একদিৰসমেৰ গব্ভপরিহারং অদংসু. দসমাসচ্চযেন জাতানম্পি তেসং ছসট্ঠি ধাতিযো উপট্ঠহিংসু. নামগ্গহণদিৰসে সারিব্রাহ্মণিযা পুত্তস্স উপতিস্সগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা উপতিস্সোতি নামং অকংসু, ইতরস্স কোলিতগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা কোলিতোতি নামং অকংসু. তে উভোপি ৰুদ্ধিমন্ৰায সব্বসিপ্পানং পারং অগমংসু.

উপতিস্সমাণৰস্স কীল়নত্থায নদিং ৰা উয্যানং ৰা পব্বতং ৰা গমনকালে পঞ্চ সুৰণ্ণসিৰিকাসতানি পরিৰারা হোন্তি, কোলিতমাণৰস্স পঞ্চ আজঞ্ঞরথসতানি. দ্ৰেপি জনা পঞ্চপঞ্চমাণৰকসতপরিৰারা হোন্তি. রাজগহে চ অনুসংৰচ্ছরং গিরগ্গসমজ্জং নাম হোতি, তেসং দ্ৰিন্নম্পি একট্ঠানেযেৰ মঞ্চং বন্ধন্তি. দ্ৰেপি জনা একতোৰ নিসীদিত্ৰা সমজ্জং পস্সন্তা হসিতব্বট্ঠানে হসন্তি, সংৰেগট্ঠানে সংৰিজ্জন্তি, দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযং দেন্তি. তেসং ইমিনাৰ নিযামেন একদিৰসং সমজ্জং পস্সন্তানং পরিপাকগতত্তা ঞাণস্স পুরিমদিৰসেসু ৰিয হসিতব্বট্ঠানে হাসো ৰা সংৰেগট্ঠানে সংৰেজনং ৰা দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযদানং ৰা নাহোসি. দ্ৰেপি পন জনা এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘কিং এত্থ ওলোকেতব্বং অত্থি, সব্বেপিমে অপ্পত্তে ৰস্সসতে অপণ্ণত্তিকভাৰং গমিস্সন্তি. অম্হেহি পন একং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি আরম্মণং গহেত্ৰা নিসীদিংসু.

ততো কোলিতো উপতিস্সং আহ – ‘‘সম্ম উপতিস্স, ন ত্ৰং অঞ্ঞসু দিৰসেসু ৰিয হট্ঠপহট্ঠো, অনত্তমনধাতুকোসি, কিং তে সল্লক্খিত’’ন্তি? সম্ম কোলিত, ‘‘এতেসং ওলোকনে সারো নত্থি, নিরত্থকমেতং, অত্তনো মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি ইদং চিন্তযন্তো নিসিন্নোম্হীতি, ত্ৰং পন কস্মা অনত্তমনোসীতি? সোপি তথেৰ আহ. অথস্স অত্তনা সদ্ধিং একজ্ঝাসযতং ঞত্ৰা উপতিস্সো তং এৰমাহ – ‘‘অম্হাকং উভিন্নম্পি সুচিন্তিতং, মোক্খধম্মং গৰেসন্তেহি পন একা পব্বজ্জা লদ্ধুং ৰট্টতি, কস্স সন্তিকে পব্বজামা’’তি.

তেন খো পন সমযেন সঞ্চযো পরিব্বাজকো রাজগহে পটিৰসতি মহতিযা পরিব্বাজকপরিসায সদ্ধিং. তে ‘‘তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চহি মাণৰকসতেহি সদ্ধিং সঞ্চযস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায সঞ্চযো অতিরেকলাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি. তে কতিপাহেনেৰ সব্বং সঞ্চযস্স সমযং পরিগ্গণ্হিত্ৰা, ‘‘আচরিয, তুম্হাকং জাননসমযো এত্তকোৰ, উদাহু উত্তরিপি অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. সঞ্চযো ‘‘এত্তকোৰ, সব্বং তুম্হেহি ঞাত’’ন্তি আহ. তে তস্স কথং সুত্ৰা চিন্তযিংসু – ‘‘এৰং সতি ইমস্স সন্তিকে ব্রহ্মচরিযৰাসো নিরত্থকো, মযং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং নিক্খন্তা, সো ইমস্স সন্তিকে উপ্পাদেতুং ন সক্কা. মহা খো পন জম্বুদীপো, গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা মযং অৰস্সং মোক্খধম্মদেসকং একং আচরিযং লভিস্সামা’’তি. তে ততো পট্ঠায যত্থ যত্থ পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা অত্থীতি সুণন্তি, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্হসাকচ্ছং করোন্তি. তেহি পুট্ঠং পঞ্হং অঞ্ঞে কথেতুং সমত্থা নত্থি, তে পন তেসং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তি. এৰং সকলজম্বুদীপং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম কোলিত, যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো আরোচেতূ’’তি কতিকং অকংসু.

তেন সমযেন অম্হাকং সত্থা পঠমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন রাজগহং সম্পত্তো হোতি. অথ ‘‘একসট্ঠি অরহন্তো লোকে উপ্পন্না হোন্তী’’তি ৰুত্তকালে ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিকং বহুজনহিতাযা’’তি রতনত্তযগুণপ্পকাসনত্থং উয্যোজিতানং ভিক্খূনং অন্তরে পঞ্চৰগ্গিযব্ভন্তরো অস্সজিত্থেরো পটিনিৰত্তিত্ৰা রাজগহমেৰ আগতো. পুনদিৰসে পাতোৰ পত্তচীৰরং আদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি.

তস্মিং সমযে উপতিস্সপরিব্বাজকো পাতোৰ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পরিব্বাজকারামং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা এৰরূপো পব্বজিতো নাম ন দিট্ঠপুব্বো. যে ৰত লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খূনং অঞ্ঞতরো, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছেয্যং – ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো উদ্দিস্স, পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং, অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি. সো থেরং লদ্ধপিণ্ডপাতং অঞ্ঞতরং ওকাসং গচ্ছন্তং দিস্ৰা নিসীদিতুকামতঞ্চস্স ঞত্ৰা অত্তনো পরিব্বাজকপীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানেপিস্স অত্তনো কুণ্ডিকায উদকং অদাসি.

এৰং আচরিযৰত্তং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চেন থেরেন সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো, কংসি ত্ৰং, আৰুসো উদ্দিস্স, পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘অত্থাৰুসো, মহাসমণো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো, তাহং ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিতো, সো চ মে ভগৰা সত্থা, তস্সেৰাহং ভগৰতো ধম্মং রোচেমী’’তি আহ. অথ নং ‘‘কিংৰাদী পনাযস্মতো সত্থা, কিমক্খাযী’’তি পুচ্ছি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পরিব্বাজকা নাম সাসনস্স পটিপক্খভূতা, ইমস্স সাসনস্স গম্ভীরতং দস্সেস্সামী’’তি. অত্তনো নৰকভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো, অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাৰাহং সক্কোমি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতু’’ন্তি. পরিব্বাজকো ‘‘অহং উপতিস্সো নাম, ত্ৰং যথাসত্তিযা অপ্পং ৰা বহুং ৰা ৰদ, এতং নযসতেন নযসহস্সেন পটিৰিজ্ঝিতুং ময্হং ভারো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –

‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি;

অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি. (মহাৰ. ৬০);

এৰং ৰুত্তে থেরো ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০; অপ. থের. ১.১.২৮৬) গাথং আহ. পরিব্বাজকো পঠমপদদ্ৰযমেৰ সুত্ৰা সহস্সনযসম্পন্নে সোতাপত্তিমগ্গে পতিট্ঠহি. ইতরং পদদ্ৰযং সোতাপন্নকালে নিট্ঠাসি.

সো সোতাপন্নো হুত্ৰা উপরিৰিসেসে অপ্পৰত্তন্তে ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, মা উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢযিত্থ, এত্তকমেৰ হোতু, কহং অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ৰেল়ুৰনে পরিব্বাজকাতি. ভন্তে, তুম্হে পুরতো যাথ, ময্হং একো সহাযকো অত্থি. অম্হেহি চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকা কতা ‘‘যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো আরোচেতূ’’তি. অহং তং পটিঞ্ঞং মোচেত্ৰা সহাযকং গহেত্ৰা তুম্হাকং গতমগ্গেনেৰ সত্থু সন্তিকং আগমিস্সামীতি পঞ্চপতিট্ঠিতেন থেরস্স পাদেসু নিপতিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা থেরং উয্যোজেত্ৰা পরিব্বাজকারামাভিমুখো অগমাসি.

কোলিতপরিব্বাজকো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং সহাযকস্স মুখৰণ্ণো ন অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিয, অদ্ধা তেন অমতং অধিগতং ভৰিস্সতী’’তি অমতাধিগমং পুচ্ছি. সোপিস্স ‘‘আম আৰুসো, অমতং অধিগত’’ন্তি পটিজানিত্ৰা তমেৰ গাথং অভাসি. গাথাপরিযোসানে কোলিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা আহ – ‘‘কহং কির, সম্ম, সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে কির, সম্ম, ৰসতী’’তি এৰং নো আচরিযেন অস্সজিত্থেরেন কথিতন্তি. তেন হি সম্ম আযাম, সত্থারং পস্সিস্সামাতি. সারিপুত্তত্থেরো চ নামেস সদাপি আচরিযপূজকোৰ, তস্মা সহাযং কোলিতমাণৰং এৰমাহ – ‘‘সম্ম, অম্হেহি অধিগতং অমতং অম্হাকং আচরিযস্স সঞ্চযপরিব্বাজকস্সাপি কথেস্সাম. বুজ্ঝমানো পটিৰিজ্ঝিস্সতি, অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো অম্হাকং সদ্দহিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গমিস্সতি, বুদ্ধানং দেসনং সুত্ৰা মগ্গফলপটিৰেধং করিস্সতী’’তি.

ততো দ্ৰেপি জনা সঞ্চযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘আচরিয, ত্ৰং কিং করোসি, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো. আযাম, দসবলং পস্সিস্সামা’’তি. সো ‘‘কিং ৰদেথ, তাতা’’তি তেপি ৰারেত্ৰা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তিমেৰ তেসং দীপেসি. তে ‘‘অম্হাকং এৰরূপো অন্তেৰাসিকৰাসো নিচ্চমেৰ হোতু, তুম্হাকং পন গমনং ৰা অগমনং ৰা জানাথা’’তি আহংসু. সঞ্চযো ‘‘ইমে এত্তকং জানন্তা মম ৰচনং ন করিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, তাতা, অহং মহল্লককালে অন্তেৰাসিকৰাসং ৰসিতুং ন সক্কোমী’’তি আহ. তে অনেকেহিপি কারণেহি তং বোধেতুং অসক্কোন্তা অত্তনো ওৰাদে ৰত্তমানং জনং আদায ৰেল়ুৰনং অগমংসু. অথ তেসং পঞ্চসু অন্তেৰাসিকসতেসু অড্ঢতেয্যসতা নিৰত্তিংসু, অড্ঢতেয্যসতা তেহি সদ্ধিং অগমংসু.

সত্থা চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেন্তো তে দূরতোৰ দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এতে, ভিক্খৰে, দ্ৰে সহাযা আগচ্ছন্তি কোলিতো চ উপতিস্সো চ, এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি. অথ তেসং পরিসায চরিযৰসেন ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি. ঠপেত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকে সব্বেপি তে অড্ঢতেয্যসতা পরিব্বাজকা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. সব্বেসং কেসমস্সু অন্তরধাযি, ইদ্ধিমযং পত্তচীৰরং কাযপ্পটিবদ্ধং অহোসি. দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানম্পি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং আগতং, উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং পন ন নিট্ঠাসি. কস্মা? সাৰকপারমিঞাণস্স মহন্ততায.

অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো পব্বজিতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামকং উপনিস্সায সমণধম্মং করোন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কন্তে সত্থারা সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা তথাগতেন দিন্নং ধাতুকম্মট্ঠানং সুণন্তোৰ উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. সারিপুত্তত্থেরোপি পব্বজিতদিৰসতো অদ্ধমাসং অতিক্কমিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং তমেৰ রাজগহং উপনিস্সায সূকরখতলেণে ৰিহরন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে (ম. নি. ২.২০৫-২০৬) দেসিযমানে সুত্তানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতভত্তং ভুঞ্জন্তো ৰিয সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. ভাগিনেয্যো পনস্স দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. ইতি দ্ৰিন্নম্পি মহাসাৰকানং তথাগতে রাজগহে ৰিহরন্তেযেৰ সাৰকপারমিঞাণকিচ্চং মত্থকং পত্তং. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ‘‘মহাপঞ্ঞানং যদিদং সারিপুত্তো, ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি দ্ৰেপি মহাসাৰকে ঠানন্তরে ঠপেসীতি.

মহাকস্সপত্থেরৰত্থু

১৯১. চতুত্থে ধুতৰাদানন্তি এত্থ ধুতো ৰেদিতব্বো, ধুতৰাদো ৰেদিতব্বো, ধুতধম্মা ৰেদিতব্বা, ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি. তত্থ ধুতোতি ধুতকিলেসো ৰা পুগ্গলো কিলেসধুননো ৰা ধম্মো.

ধুতৰাদোতি এত্থ পন অত্থি ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ন ধুতো ধুতৰাদো, অত্থি নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো, অত্থি ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ. তত্থ যো ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ধুনি, পরং পন ধুতঙ্গেন ন ওৰদতি নানুসাসতি বাকুলত্থেরো ৰিয, অযং ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা বাকুলো ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন ধুতঙ্গেন অত্তনো কিলেসে ন ধুনি, কেৰলং অঞ্ঞে ধুতঙ্গেন ওৰদতি অনুসাসতি উপনন্দত্থেরো ৰিয, অযং ন ধুতো ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা উপনন্দো ন ধুতো ধুতৰাদো’’তি. যো পন উভযৰিপন্নো লাল়ুদাযী ৰিয, অযং নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা লাল়ুদাযী নেৰ ধুতো ন ধুতৰাদো’’তি. যো পন উভযসম্পন্নো আযস্মা মহাকস্সপত্থেরো ৰিয, অযং ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চ. যথাহ – ‘‘তযিদং আযস্মা মহাকস্সপো ধুতো চেৰ ধুতৰাদো চা’’তি.

ধুতধম্মা ৰেদিতব্বাতি অপ্পিচ্ছতা সন্তুট্ঠিতা সল্লেখতা পৰিৰেকতা ইদমট্ঠিকতাতি ইমে ধুতঙ্গচেতনায পরিৰারা পঞ্চ ধম্মা ‘‘অপ্পিচ্ছংযেৰ নিস্সাযা’’তিআদিৰচনতো (অ. নি. ৫.১৮১; পরি. ৩২৫) ধুতধম্মা নাম. তত্থ অপ্পিচ্ছতা চ সন্তুট্ঠিতা চ অলোভো, সল্লেখতা চ পৰিৰেকতা চ দ্ৰীসু ধম্মেসু অনুপতন্তি অলোভে চেৰ অমোহে চ, ইদমট্ঠিতা ঞাণমেৰ. তত্থ অলোভেন পটিক্খেপৰত্থূসু লোভং, অমোহেন তেস্ৰেৰ আদীনৰপ্পটিচ্ছাদকং মোহং ধুনাতি. অলোভেন চ অনুঞ্ঞাতানং পটিসেৰনমুখেন পৰত্তং কামসুখল্লিকানুযোগং, অমোহেন ধুতঙ্গেসু অতিসল্লেখমুখেন পৰত্তং অত্তকিলমথানুযোগং ধুনাতি. তস্মা ইমে ধম্মা ধুতধম্মাতি ৰেদিতব্বা.

ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানীতি তেরস ধুতঙ্গানি ৰেদিতব্বানি পংসুকূলিকঙ্গং…পে… নেসজ্জিকঙ্গন্তি.

ধুতৰাদানং যদিদং মহাকস্সপোতি যত্তকা ধুতৰাদং ৰদন্তি, তেসং সব্বেসম্পি অন্তরে অযং মহাকস্সপত্থেরো অগ্গোতি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. মহাকস্সপোতি উরুৰেল়কস্সপো নদীকস্সপো গযাকস্সপো কুমারকস্সপোতি ইমে খুদ্দানুখুদ্দকে থেরে উপাদায অযং মহা, তস্মা মহাকস্সপোতি ৰুত্তো.

ইমস্সাপি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অতীতে কির কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম সত্থা লোকে উদপাদি, তস্মিং হংসৰতীনগরং উপনিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে ৰেদেহো নাম কুটুম্বিকো অসীতিকোটিধনৰিভৰো পাতোৰ সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায গন্ধপুপ্ফাদীনি গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তস্মিঞ্চ খণে সত্থা মহানিসভত্থেরং নাম ততিযসাৰকং ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং, যদিদং নিসভো’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. উপাসকো তং সুত্ৰা পসন্নো ধম্মকথাৰসানে মহাজনে উট্ঠায গতে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং অধিৰাসেথা’’তি আহ. মহা খো, উপাসক, ভিক্খুসঙ্ঘোতি. কিত্তকো ভগৰাতি? অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সন্তি. ভন্তে, একং সামণেরম্পি ৰিহারে অসেসেত্ৰা ভিক্খং অধিৰাসেথাতি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. উপাসকো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা মহাদানং সজ্জেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থু কালং আরোচাপেসি. সত্থা পত্তচীৰরমাদায ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপাসকস্স ঘরং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসিন্নো দক্খিণোদকাৰসানে যাগুআদীনি সম্পটিচ্ছন্তো ভত্তৰিস্সগ্গং অকাসি. উপাসকোপি সত্থু সন্তিকে নিসীদি.

তস্মিং অন্তরে মহানিসভত্থেরো পিণ্ডায চরন্তো তমেৰ ৰীথি পটিপজ্জি. উপাসকো দিস্ৰা উট্ঠায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘পত্তং, ভন্তে, দেথা’’তি আহ. থেরো পত্তং অদাসি. ‘‘ভন্তে, ইধেৰ পৰিসথ, সত্থাপি গেহে নিসিন্নো’’তি. ন ৰট্টিস্সতি উপাসকাতি. উপাসকো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা নীহরিত্ৰা অদাসি. ততো থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, মহানিসভত্থেরো ‘সত্থা গেহে নিসিন্নো’তি ৰুত্তেপি পৰিসিতুং ন ইচ্ছি, অত্থি নু খো এতস্স তুম্হাকং গুণেহি অতিরেকো গুণো’’তি. বুদ্ধানঞ্চ ৰণ্ণমচ্ছেরং নাম নত্থি. অথ সত্থা এৰমাহ – ‘‘উপাসক, মযং ভিক্খং আগমযমানা গেহে নিসীদাম, সো ভিক্খু ন এৰং নিসীদিত্ৰা ভিক্খং উদিক্খতি. মযং গামন্তসেনাসনে ৰসাম, সো অরঞ্ঞস্মিংযেৰ ৰসতি. মযং ছন্নে ৰসাম, সো অব্ভোকাসম্হিযেৰ ৰসতি. ইতি তস্স অযঞ্চ অযঞ্চ গুণো’’তি মহাসমুদ্দং পূরযমানো ৰিয কথেসি. উপাসকো পকতিযাপি জলমানদীপো তেলেন আসিত্তো ৰিয সুট্ঠুতরং পসন্নো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কিং ময্হং অঞ্ঞায সম্পত্তিযা, অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ধুতৰাদানং অগ্গভাৰত্থায পত্থনং করিস্সামী’’তি?

সো পুনপি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি মহাদানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স তিচীৰরানি দত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং মে, ভন্তে, সত্ত দিৰসানি দানং দেন্তস্স মেত্তং কাযকম্মং মেত্তং ৰচীকম্মং মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং, ইমিনাহং ন অঞ্ঞং দেৰসম্পত্তিং ৰা সক্কমারব্রহ্মসম্পত্তিং ৰা পত্থেমি, ইদং পন মে কম্মং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে এতস্স মহানিসভত্থেরেন পত্তঠানন্তরং পাপুণনত্থায তেরসধুতঙ্গধরানং অগ্গভাৰস্স সচ্চকারো হোতূ’’তি. সত্থা ‘‘মহন্তং ঠানং ইমিনা পত্থিতং, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো, নো’’তি ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা আহ – ‘‘মনাপং তে ঠানং পত্থিতং, অনাগতে সতসহস্সকপ্পাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স ত্ৰং ততিযসাৰকো মহাকস্সপত্থেরো নাম ভৰিস্সসী’’তি. তং সুত্ৰা উপাসকো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি পুনদিৰসে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং অমঞ্ঞিত্থ. সো যাৰতাযুকং নানপ্পকারং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা নানপ্পকারং কল্যাণকম্মং কত্ৰা তত্থ কালং কতো সগ্গে নিব্বত্তি.

ততো পট্ঠায দেৰমনুস্সেসু সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সিসম্মাসম্বুদ্ধে বন্ধুমতিং নিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে দেৰলোকা চৰিত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং পরিজিণ্ণে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্মিঞ্চ কালে ৰিপস্সী ভগৰা সত্তমে সত্তমে সংৰচ্ছরে ধম্মং কথেতি, মহন্তং কোলাহলং অহোসি. সকলজম্বুদীপে দেৰতা ‘‘সত্থা ধম্মং কথেস্সতী’’তি আরোচেন্তি. ব্রাহ্মণো তং সাসনং অস্সোসি. তস্স চ নিৰাসনসাটকো একোৰ হোতি, তথা ব্রাহ্মণিযা. পারুপনং পন দ্ৰিন্নম্পি একমেৰ. সকলনগরে একসাটকব্রাহ্মণোতি পঞ্ঞাযতি. ব্রাহ্মণানং কেনচিদেৰ কিচ্চেন সন্নিপাতে সতি ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা সযং গচ্ছতি. ব্রাহ্মণীনং সন্নিপাতে সতি সযং গেহে তিট্ঠতি, ব্রাহ্মণী তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা গচ্ছতি. তস্মিং পন দিৰসে ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘ভোতি, কিং রত্তিং ধম্মস্সৰনং সুণিস্সসি, দিৰা’’তি. ‘‘মযং মাতুগামজাতিকা নাম রত্তিং সোতুং ন সক্কোম, দিৰা সোস্সামী’’তি ব্রাহ্মণং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা উপাসিকাহি সদ্ধিং দিৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তে নিসিন্না ধম্মং সুত্ৰা উপাসিকাহিযেৰ সদ্ধিং আগমাসি. অথ ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা ৰিহারং গতো.

তস্মিঞ্চ সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসিন্নো চিত্তবীজনিং আদায আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয সিনেরুং মত্থং কত্ৰা সাগরং নিম্মথেন্তো ৰিয ধম্মকথং কথেসি. ব্রাহ্মণস্স পরিসন্তে নিসিন্নস্স ধম্মং সুণন্তস্স পঠমযামস্মিংযেৰ সকলসরীরং পূরযমানা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জি. সো পারুতৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা ‘‘দসবলস্স দস্সামী’’তি চিন্তেসি. অত্থস্স আদীনৰসহস্সং দস্সযমানং মচ্ছেরং উপ্পজ্জি. সো ‘‘ব্রাহ্মণিযা চ ময্হঞ্চ একমেৰ ৰত্থং, অঞ্ঞং কিঞ্চি পারুপনং নত্থি, অপারুপিত্ৰা চ নাম বহি চরিতুং ন সক্কা’’তি সব্বথাপি অদাতুকামো অহোসি. অথস্স নিক্খন্তে পঠমযামে মজ্ঝিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. সো তথেৰ চিন্তেত্ৰা তথেৰ অদাতুকামো অহোসি. অথস্স মজ্ঝিমযামে নিক্খন্তে পচ্ছিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. সো ‘‘তরণং ৰা হোতু মরণং ৰা, পচ্ছাপি জানিস্সামী’’তি ৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা সত্থু পাদমূলে ঠপেসি. ততো ৰামহত্থং আভুজিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন তিক্খত্তুং অপ্ফোটেত্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তযো ৰারে নদি.

তস্মিঞ্চ সমযে বন্ধুমরাজা ধম্মাসনস্স পচ্ছতো অন্তোসাণিযং নিসিন্নো ধম্মং সুণাতি. রঞ্ঞো চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি. সো পুরিসং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ এতং পুচ্ছ কিং ৰদসী’’তি. সো তেন গন্ত্ৰা পুচ্ছিতো আহ – ‘‘অৰসেসা হত্থিযানাদীনি আরুয্হ অসিচম্মাদীনি গহেত্ৰা পরসেনং জিনন্তি, ন তং জিতং অচ্ছরিযং, অহং পন পচ্ছতো আগচ্ছন্তস্স দুট্ঠগোণস্স মুগ্গরেন সীসং ভিন্দিত্ৰা তং পলাপেন্তো ৰিয মচ্ছেরচিত্তং মদ্দিত্ৰা পারুতৰত্থং দসবলস্স অদাসিং, তং মে মচ্ছরিযং জিত’’ন্তি আহ. সো পুরিসো আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা আহ – ‘‘অম্হে ভণে দসবলস্স অনুরূপং ন জানিম্হ, ব্রাহ্মণো জানী’’তি ৰত্থযুগং পেসেসি. তং দিস্ৰা ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘অযং ময্হং তুণ্হী নিসিন্নস্স পঠমং কিঞ্চি অদত্ৰা সত্থু গুণে কথেন্তস্স অদাসি, সত্থু গুণে পটিচ্চ উপ্পন্নেন ময্হং কো অত্থো’’তি? তম্পি ৰত্থযুগং দসবলস্সেৰ অদাসি. রাজাপি ‘‘কিং ব্রাহ্মণেন কত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তম্পি তেন ৰত্থযুগং তথাগতস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি সুত্ৰা অঞ্ঞানিপি দ্ৰে ৰত্থযুগানি পেসেসি. সো তানিপি অদাসি. রাজা অঞ্ঞানিপি চত্তারীতি এৰং যাৰ দ্ৰত্তিংসৰত্থযুগানি পেসেসি. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘ইদং ৰড্ঢেত্ৰা গহণং ৰিয হোতী’’তি অত্তনো অত্থায একং, ব্রাহ্মণিযা একন্তি দ্ৰে ৰত্থযুগানি গহেত্ৰা তিংস যুগানি তথাগতস্সেৰ অদাসি. ততো পট্ঠায চস্স সত্থু ৰিস্সাসিকো জাতো.

অথ নং রাজা একদিৰসং সীতসমযে সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তং দিস্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকং অত্তনো পারুতরত্তকম্বলং দত্ৰা আহ – ‘‘ইতো পত্থায ইমং পারুপিত্ৰা ধম্মং সুণাহী’’তি. সো ‘‘কিং মে ইমিনা কম্বলেন ইমস্মিং পূতিকাযে উপনীতেনা’’তি চিন্তেত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং তথাগতস্স মঞ্চস্স উপরি ৰিতানং কত্ৰা অগমাসি. অথেকদিৰসং রাজা পাতোৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং সত্থু সন্তিকে নিসীদি. তস্মিঞ্চ সমযে ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো কম্বলে পটিহঞ্ঞন্তি, কম্বলো অতিৰিয ৰিরোচতি. রাজা ওলোকেন্তো সঞ্জানিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং এস কম্বলো, অম্হেহি একসাটকব্রাহ্মণস্স দিন্নো’’তি. তুম্হেহি, মহারাজ, ব্রাহ্মণো পূজিতো, ব্রাহ্মণেন মযং পূজিতাতি. রাজা ‘‘ব্রাহ্মণো যুত্তং অঞ্ঞাসি, ন ময’’ন্তি পসীদিত্ৰা যং মনুস্সানং উপকারভূতং, তং সব্বং অট্ঠট্ঠকং কত্ৰা সব্বঅট্ঠকং নাম দানং দত্ৰা পুরোহিতট্ঠানে ঠপেসি. সোপি ‘‘অট্ঠট্ঠকং নাম চতুসট্ঠি হোতী’’তি চতুসট্ঠি সলাকাভত্তানি উপনিবন্ধাপেত্ৰা যাৰজীৰং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতো সগ্গে নিব্বত্তি.

পুন ততো চুতো ইমস্মিং কপ্পে কোণাগমনস্স চ ভগৰতো কস্সপদসবলস্স চাতি দ্ৰিন্নং বুদ্ধানং অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযঘরে নিব্বত্তো. সো ৰুদ্ধিমন্ৰায ঘরাৰাসং ৰসন্তো একদিৰসং অরঞ্ঞে জঙ্ঘৰিহারং চরতি, তস্মিং চ সমযে পচ্চেকবুদ্ধো নদীতীরে চীৰরকম্মং করোন্তো অনুৰাতে অপ্পহোন্তে সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেতুং আরদ্ধো. সো দিস্ৰা ‘‘কস্মা, ভন্তে, সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেথা’’তি আহ. অনুৰাতো নপ্পহোতীতি. ‘‘ইমিনা, ভন্তে, করোথা’’তি সাটকং দত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কেনচি পরিহানি মা হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি.

অথ ঘরেপিস্স ভগিনিযা সদ্ধিং ভরিযায কলহং করোন্তিযা পচ্চেকবুদ্ধো পিণ্ডায পাৰিসি. অথস্স ভগিনী পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা তস্স ভরিযং সন্ধায, ‘‘এৰরূপং বালং যোজনসতেন পরিৰজ্জেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সা গেহদ্ৰারে ঠিতা সুত্ৰা ‘‘ইমায দিন্নং ভত্তং মা এস ভুঞ্জতূ’’তি পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতং ছড্ডেত্ৰা কললস্স পূরেত্ৰা অদাসি. ইতরা দিস্ৰা ‘‘বালে মং তাৰ অক্কোস ৰা পহর ৰা, এৰরূপস্স পন দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পূরিতপারমিস্স পত্ততো ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললং দাতুং ন যুত্ত’’ন্তি আহ. অথস্স ভরিযায পটিসঙ্খানং উপ্পজ্জি. সা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি কললং ছড্ডেত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা চতুমধুরস্স পূরেত্ৰা উপরি আসিত্তেন পদুমগব্ভৰণ্ণেন সপ্পিনা ৰিজ্জোতমানং পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘যথা অযং পিণ্ডপাতো ওভাসজাতো, এৰং ওভাসজাতং মে সরীরং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো অনুমোদিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তেপি দ্ৰে জাযম্পতিকা যাৰতাযুকং কুসলং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা পুন ততো চৰিত্ৰা উপাসকো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে বারাণসিযং অসীতিকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, ইতরাপি তাদিসস্সেৰ সেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.

তস্স ৰুদ্ধিপ্পত্তস্স তমেৰ সেট্ঠিধীতরং আনযিংসু. তস্সা পুব্বে অদিন্নৰিপাকস্স তস্স কম্মস্স আনুভাৰেন পতিকূলং পৰিট্ঠমত্তায উম্মারব্ভন্তরে সকলসরীরং উগ্ঘাটিতৰচ্চকুটি ৰিয দুগ্গন্ধং জাতং. সেট্ঠিকুমারো ‘‘কস্সাযং গন্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সেট্ঠিকঞ্ঞাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘নীহরথা’’তি আভতনিযামেনেৰ কুলঘরং পেসেসি. সা এতেনেৰ নীহারেন সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তিতা.

তেন চ সমযেন কস্সপদসবলো পরিনিব্বাযি, তস্স ঘনকোট্টিমাহি সতসহস্সগ্ঘনিকাহি রত্তসুৰণ্ণইট্ঠকাহি যোজনুব্বেধং চেতিযং আরভিংসু. তস্মিং চেতিযে করিযমানে সা সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তিতা, কিং মে জীৰিতেনা’’তি অত্তনো সরীরাভরণভণ্ডকং ভঞ্জাপেত্ৰা সুৰণ্ণইট্ঠকং কারেসি রতনাযতং ৰিদত্থিৰিত্থিন্নং চতুরঙ্গুলুব্বেধং. ততো হরিতালমনোসিলাপিণ্ডং গহেত্ৰা অট্ঠ উপ্পলহত্থকে আদায চেতিযকরণট্ঠানং গতা. তস্মিঞ্চ খণে একা ইট্ঠকাপন্তি পরিক্খিপিত্ৰা আগচ্ছমানা ঘটনিট্ঠকায ঊনা হোতি. সেট্ঠিধীতা ৰড্ঢকিং আহ – ‘‘ইমং ইট্ঠকং এত্থ ঠপেথা’’তি. অম্ম, ভদ্দকে কালে আগতাসি, সযমেৰ ঠপেহীতি. সা আরুয্হ তেলেন হরিতালমনোসিলং যোজেত্ৰা তেন বন্ধনেন ইট্ঠকং পতিট্ঠপেত্ৰা উপরি অট্ঠহি উপ্পলহত্থকেহি পূজং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতু, মুখতো উপ্পলগন্ধো’’তি পত্থনং কত্ৰা চেতিযং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অগমাসি.

অথ তস্মিংযেৰ খণে যস্স সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমং গেহং নীতা, তস্স তং আরব্ভ সতি উদপাদি. নগরেপি নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং হোতি. সো উপট্ঠাকে আহ – ‘‘তদা ইধ আনীতা সেট্ঠিধীতা অত্থি, কহং সা’’তি? কুলগেহে সামীতি. আনেথ নং, নক্খত্তং কীল়িস্সামাতি. তে গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা ‘‘কিং, তাতা, আগতত্থা’’তি তায পুট্ঠা তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. তাতা, মযা আভরণভণ্ডেন চেতিযং পূজিতং, আভরণং মে নত্থীতি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স আরোচেসুং. আনেথ নং, পিল়ন্ধনং লভিস্সামাতি. তে আনযিংসু. তস্সা সহ ঘরপ্পৰেসনেন সকলগেহং চন্দনগন্ধঞ্চেৰ নীলুপ্পলগন্ধঞ্চ ৰাযি.

সেট্ঠিপুত্তো তং পুচ্ছি ‘‘পঠমং তৰ সরীরতো দুগ্গন্ধো ৰাযি, ইদানি পন তে সরীরতো চন্দনগন্ধো, মুখতো উপ্পলগন্ধো ৰাযতি, কিং এত’’ন্তি? সা আদিতো পট্ঠায অত্তনা কতকম্মং আরোচেসি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘নিয্যানিকং ৰত বুদ্ধসাসন’’ন্তি পসীদিত্ৰা যোজনিকং সুৰণ্ণচেতিযং কম্বলকঞ্চুকেন পরিক্খিপিত্ৰা তত্থ তত্থ রথচক্কপ্পমাণেহি সুৰণ্ণপদুমেহি অলঙ্করি. তেসং দ্ৰাদসহত্থা ওলম্বকা হোন্তি. সো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিতো যোজনমত্তে ঠানে অঞ্ঞতরস্মিং অমচ্চকুলে নিব্বত্তি. সেট্ঠিকঞ্ঞাপি দেৰলোকতো চৰিত্ৰা রাজকুলে জেট্ঠধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি.

তেসু ৰযপত্তেসু কুমারস্স ৰসনগামে নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং. সো মাতরং আহ – ‘‘সাটকং মে, অম্ম, দেহি, নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি. সা ধোতৰত্থং নীহরিত্ৰা অদাসি. অম্ম, থূলং ইদং, অঞ্ঞং দেহীতি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি, তম্পি পটিক্খিপি. অথ নং মাতা আহ – ‘‘তাত, যাদিসে গেহে মযং জাতা, নত্থি নো ইতো সুখুমতরস্স পটিলাভায পুঞ্ঞ’’ন্তি. তেন হি লভনট্ঠানং গচ্ছামি, অম্মাতি. পুত্ত অহং অজ্জেৰ তুয্হং বারাণসিনগরে রজ্জপটিলাভং ইচ্ছামীতি. সো মাতরং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছামি, অম্মা’’তি. গচ্ছ, তাতাতি. এৰং কিরস্সা চিত্তং অহোসি – ‘‘কহং গমিস্সতি, ইধ ৰা এত্থ ৰা গেহে নিসীদিস্সতী’’তি? সো পন পুঞ্ঞনিযামেন নিক্খমিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা উয্যানে মঙ্গলসিলাপট্টে সসীসং পারুপিত্ৰা নিপজ্জি. সো চ বারাণসিরঞ্ঞো কালকতস্স সত্তমো দিৰসো হোতি.

অমচ্চা রঞ্ঞো সরীরকিচ্চং কত্ৰা রাজঙ্গণে নিসীদিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘রঞ্ঞো একা ধীতাৰ অত্থি, পুত্তো নত্থি, অরাজকং রজ্জং ন ৰট্টতি, কো রাজা হোতী’’তি মন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং হোহি, ত্ৰং হোহী’’তি আহংসু. পুরোহিতো আহ – ‘‘বহুং ওলোকেতুং ন ৰট্টতি, ফুস্সরথং ৰিস্সজ্জেমা’’তি. তে কুমুদৰণ্ণে চত্তারো সিন্ধৰে যোজেত্ৰা পঞ্চৰিধং রাজককুধভণ্ডং সেতচ্ছত্তঞ্চ রথস্মিংযেৰ ঠপেত্ৰা রথং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পচ্ছতো তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসুং. রথো পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অহোসি. ‘‘পরিচযেন উয্যানাভিমুখো গচ্ছতি, নিৰত্তেমা’’তি কেচি আহংসু. পুরোহিতো ‘‘মা নিৰত্তযিত্থা’’তি আহ. রথো কুমারং পদক্খিণং কত্ৰা আরোহনসজ্জো হুত্ৰা অট্ঠাসি. পুরোহিতো পারুপনকণ্ণং অপনেত্ৰা পাদতলানি ওলোকেন্তো ‘‘তিট্ঠতু অযং দীপো, দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু দীপেসু এসো রজ্জং কারেতুং যুত্তো’’তি ৰত্ৰা ‘‘পুনপি তূরিযানি পগ্গণ্হথ, পুনপি তূরিযানি পগ্গণ্হথা’’তি তিক্খত্তুং তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসি.

অথ কুমারো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেত্ৰা ‘‘কেন কম্মেন আগতত্থা’’তি আহ. দেৰ তুম্হাকং রজ্জং পাপুণাতীতি. রাজা কহন্তি? দেৰত্তং গতো সামীতি. কতি দিৰসা অতিক্কন্তাতি? অজ্জ সত্তমো দিৰসোতি. পুত্তো ৰা ধীতা ৰা নত্থীতি? ধীতা অত্থি দেৰ, পুত্তো নত্থীতি. করিস্সামি রজ্জন্তি. তে তাৰদেৰ অভিসেকমণ্ডপং কারেত্ৰা রাজধীতরং সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা উয্যানং আনেত্ৰা কুমারস্স অভিসেকং অকংসু.

অথস্স কতাভিসেকস্স সহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং উপহরিংসু. সো ‘‘কিমিদং, তাতা’’তি আহ. নিৰাসনৰত্থং দেৰাতি. ননু, তাতা, থূলং, অঞ্ঞং সুখুমতরং নত্থীতি? মনুস্সানং পরিভোগৰত্থেসু ইতো সুখুমতরং নত্থি দেৰাতি. তুম্হাকং রাজা এৰরূপং নিৰাসেসীতি? আম, দেৰাতি. ন মঞ্ঞে পুঞ্ঞৰা তুম্হাকং রাজা, সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরথ, লভিস্সাম ৰত্থন্তি. তে সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরিংসু. সো উট্ঠায হত্থে ধোৰিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থেন উদকং আদায পুরত্থিমায দিসায অব্ভুক্কিরি, তাৰদেৰ ঘনপথৰিং ভিন্দিত্ৰা অট্ঠ কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. পুন উদকং গহেত্ৰা দক্খিণং পচ্ছিমং উত্তরন্তি এৰং চতস্সোপি দিসা অব্ভুক্কিরি, সব্বদিসাসু অট্ঠট্ঠ কত্ৰা দ্ৰত্তিংস কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. সো একং দিব্বদুস্সং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা ‘‘নন্দরঞ্ঞো ৰিজিতে সুত্তকন্তিকা ইত্থিযো মা সুত্তং কন্তিংসূতি এৰং ভেরিং চরাপেথা’’তি ৰত্ৰা ছত্তং উস্সাপেত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তো হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরং পৰিসিত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহাসম্পত্তিং অনুভৰি.

এৰং কালে গচ্ছন্তে একদিৰসং দেৰী রঞ্ঞো মহাসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘অহো তপস্সী’’তি কারুঞ্ঞাকারং দস্সেসি. ‘‘কিমিদং দেৰী’’তি চ পুট্ঠা ‘‘অতিমহতী তে দেৰ সম্পত্তি, অতীতে বুদ্ধানং সদ্দহিত্ৰা কল্যাণং অকত্থ, ইদানি অনাগতস্স পচ্চযং কুসলং ন করোথা’’তি আহ. কস্স দস্সামি, সীলৰন্তো নত্থীতি. ‘‘অসুঞ্ঞো, দেৰ, জম্বুদীপো অরহন্তেহি, তুম্হে দানমেৰ সজ্জেথ, অহং অরহন্তে লচ্ছামী’’তি আহ. রাজা পুনদিৰসে পাচীনদ্ৰারে দানং সজ্জাপেসি. দেৰী পাতোৰ উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায উপরিপাসাদে পুরত্থাভিমুখা উরেন নিপজ্জিত্ৰা ‘‘সচে এতিস্সা দিসায অরহন্তো অত্থি, স্ৰে আগন্ত্ৰা অম্হাকং ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি আহ. তস্সং দিসাযং অরহন্তো নাহেসুং, তং সক্কারং কপণযাচকানং অদংসু.

পুনদিৰসে দক্খিণদ্ৰারে দানং সজ্জেত্ৰা তথেৰ অকাসি, পুনদিৰসে পচ্ছিমদ্ৰারে. উত্তরদ্ৰারে সজ্জনদিৰসে পন দেৰিযা তথেৰ নিমন্তিতে হিমৰন্তে ৰসন্তানং পদুমৰতিযা পুত্তানং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং জেট্ঠকো মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো ভাতিকে আমন্তেসি – ‘‘মারিসা, নন্দরাজা তুম্হে নিমন্তেতি, অধিৰাসেথ তস্সা’’তি. তে অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা আকাসেন আগন্ত্ৰা উত্তরদ্ৰারে ওতরিংসু. মনুস্সা গন্ত্ৰা ‘‘পঞ্চসতা, দেৰ, পচ্চেকবুদ্ধা আগতা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা সদ্ধিং দেৰিযা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে পাসাদং আরোপেত্ৰা তত্র তেসং দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা সঙ্ঘত্থেরস্স, দেৰী সঙ্ঘনৰকস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘অয্যা, পচ্চযেহি ন কিলমিস্সন্তি, মযং পুঞ্ঞেন ন হাযিস্সাম, অম্হাকং যাৰজীৰং ইধ নিৰাসায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি. পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা উয্যানে পঞ্চ পণ্ণসালাসতানি পঞ্চ চঙ্কমনসতানীতি সব্বাকারেন নিৰাসট্ঠানং সম্পাদেত্ৰা তত্থ ৰসাপেসুং.

এৰং কালে গচ্ছন্তে রঞ্ঞো পচ্চন্তো কুপিতো. সো ‘‘অহং পচ্চন্তং ৰূপসমেতুং গচ্ছামি, ত্ৰং পচ্চেকবুদ্ধেসু মা পমজ্জী’’তি দেৰিং ওৰদিত্ৰা গতো. তস্মিং অনাগতেযেৰ পচ্চেকবুদ্ধানং আযুসঙ্খারা খীণা. মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো তিযামরত্তিং ঝানকীল়ং কীল়িত্ৰা অরুণুগ্গমনে আলম্বনফলকং আলম্বিত্ৰা ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. এতেনুপাযেন সেসাপীতি সব্বেৰ পরিনিব্বুতা. পুনদিৰসে দেৰী পচ্চেকবুদ্ধানং নিসীদনট্ঠানং হরিতুপলিত্তং কারেত্ৰা পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা ধূমং দত্ৰা তেসং আগমনং ওলোকেন্তী নিসিন্না; আগমনং অপস্সন্তী পুরিসং পেসেসি ‘‘গচ্ছ, তাত, জানাহি, কিং অয্যানং কিঞ্চি অফাসুক’’ন্তি. সো গন্ত্ৰা মহাপদুমস্স পণ্ণসালাদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তত্থ অপস্সন্তো চঙ্কমনং গন্ত্ৰা আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কালো, ভন্তে’’তি আহ. পরিনিব্বুতসরীরং কিং কথেস্সতি? সো ‘‘নিদ্দাযতি মঞ্ঞে’’তি গন্ত্ৰা পিট্ঠিপাদে হত্থেন পরামসিত্ৰা পাদানং সীতলতায চেৰ থদ্ধতায চ পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা দুতিযস্স সন্তিকং অগমাসি, এৰং ততিযস্সাতি সব্বেসং পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা রাজকুলং গতো. ‘‘কহং, তাত, পচ্চেকবুদ্ধা’’তি পুট্ঠো ‘‘পরিনিব্বুতা দেৰী’’তি আহ. দেৰী কন্দন্তী রোদন্তী নিক্খমিত্ৰা নাগরেহি সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা সাধুকীল়িতং কারেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসি.

রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো পচ্চুগ্গমনং আগতং দেৰিং পুচ্ছি – ‘‘কিং, ভদ্দে, পচ্চেকবুদ্ধেসু নপ্পমজ্জি, নিরোগা অয্যা’’তি? পরিনিব্বুতা দেৰাতি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপানম্পি পণ্ডিতানং মরণং উপ্পজ্জতি, অম্হাকং কুতো মোক্খো’’তি? সো নগরং অগন্ত্ৰা উয্যানমেৰ পৰিসিত্ৰা জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স রজ্জং পটিযাদেত্ৰা সযং সমণকপব্বজ্জং পব্বজি. দেৰীপি ‘‘ইমস্মিং পব্বজিতে অহং কিং করিস্সামী’’তি তত্থেৰ উয্যানে পব্বজিতা. দ্ৰেপি ঝানং ভাৰেত্ৰা ততো চুতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিংসু.

তেসু তত্থেৰ ৰসন্তেসু অম্হাকং সত্থা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন রাজগহং পাৰিসি. সত্থরি তত্থ ৰসন্তে অযং পিপ্পলিমাণৰো মগধরট্ঠে মহাতিত্থব্রাহ্মণগামে কপিলব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, অযং ভদ্দা কাপিলানী মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে কোসিযগোত্তব্রাহ্মণস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তা. তেসং অনুক্কমেন ৰড্ঢমানানং পিপ্পলিমাণৰস্স ৰীসতিমে ৰস্সে ভদ্দায সোল়সমে ৰস্সে সম্পত্তে মাতাপিতরো পুত্তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং ৰযপত্তো, কুলৰংসো নাম পতিট্ঠাপেতব্বো’’তি অতিৰিয নিপ্পীল়যিংসু. মাণৰো আহ – ‘‘ময্হং সোতপথে এৰরূপং কথং মা কথেথ, অহং যাৰ তুম্হে ধরথ, তাৰ পটিজগ্গিস্সামি, তুম্হাকং অচ্চযেন নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. তে কতিপাহং অতিক্কমিত্ৰা পুন কথযিংসু, সোপি তথেৰ পটিক্খিপি. পুনপি কথযিংসু, পুনপি পটিক্খিপি. ততো পট্ঠায মাতা নিরন্তরং কথেসিযেৰ.

মাণৰো ‘‘মম মাতরং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং দত্ৰা সুৰণ্ণকারেহি একং ইত্থিরূপং কারাপেত্ৰা তস্স মজ্জনঘট্টনাদিকম্মপরিযোসানে তং রত্তৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা ৰণ্ণসম্পন্নেহি পুপ্ফেহি চেৰ নানাঅলঙ্কারেহি চ অলঙ্কারাপেত্ৰা মাতরং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, এৰরূপং আরম্মণং লভন্তো গেহে ৰসিস্সামি, অলভন্তো ন ৰসিস্সামী’’তি. পণ্ডিতা ব্রাহ্মণী চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা দিন্নদানো কতাভিনীহারো, পুঞ্ঞং করোন্তো ন এককোৰ অকাসি, অদ্ধা এতেন সহ কতপুঞ্ঞা সুৰণ্ণরূপকপটিভাগাৰ ভৰিস্সতী’’তি অট্ঠ ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা সব্বকামেহি সন্তপ্পেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, যত্থ অম্হাকং জাতিগোত্তভোগেহি সমানকুলে এৰরূপং দারিকং পস্সথ, ইমমেৰ সুৰণ্ণরূপকং পণ্ণাকারং কত্ৰা দেথা’’তি উয্যোজেসি.

তে ‘‘অম্হাকং নাম এতং কম্ম’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা ‘‘কত্থ গমিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘মদ্দরট্ঠং নাম ইত্থাকরো, মদ্দরট্ঠং গমিস্সামা’’তি মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং অগমংসু. তত্থ তং সুৰণ্ণরূপকং ন্হানতিত্থে ঠপেত্ৰা একমন্তে নিসীদিংসু. অথ ভদ্দায ধাতী ভদ্দং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা সিরিগব্ভে নিসীদাপেত্ৰা ন্হাযিতুং আগচ্ছন্তী তং রূপকং দিস্ৰা ‘‘অয্যধীতা মে ইধাগতা’’তি সঞ্ঞায সন্তজ্জেত্ৰা ‘‘দুব্বিনীতে কিং ত্ৰং ইধাগতা’’তি তলসত্তিকং উগ্গিরিত্ৰা ‘‘গচ্ছ সীঘ’’ন্তি গণ্ডপস্সে পহরি. হত্থো পাসাণে পটিহতো ৰিয কম্পিত্থ. সা পটিক্কমিত্ৰা ‘‘এৰং থদ্ধং নাম মহাগীৰং দিস্ৰা ‘অয্যধীতা মে’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেসিং, অয্যধীতায হি মে নিৰাসনপটিগ্গাহিকাযপি অযুত্তা’’তি আহ. অথ নং তে মনুস্সা পরিৰারেত্ৰা ‘‘এৰরূপা তে সামিধীতা’’তি পুচ্ছিংসু. কিং এসা, ইমায সতগুণেন সহস্সগুণেন ময্হং অয্যাধীতা অভিরূপতরা, দ্ৰাদসহত্থে গব্ভে নিসিন্নায পদীপকিচ্চং নত্থি, সরীরোভাসেনেৰ তমং ৰিধমতীতি. ‘‘তেন হি আগচ্ছা’’তি খুজ্জং গহেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথং আরোপেত্ৰা কোসিযগোত্তস্স ব্রাহ্মণস্স ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা আগমনং নিৰেদযিংসু.

ব্রাহ্মণো পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. মগধরট্ঠে মহাতিত্থগামে কপিলব্রাহ্মণস্স ঘরতোতি. কিং কারণা আগতাতি? ইমিনা নাম কারণেনাতি. ‘‘কল্যাণং, তাতা, সমজাতিগোত্তৰিভৰো অম্হাকং ব্রাহ্মণো, দস্সামি দারিক’’ন্তি পণ্ণাকারং গণ্হি. তে কপিলব্রাহ্মণস্স সাসনং পহিণিংসু ‘‘লদ্ধা দারিকা, কত্তব্বং করোথা’’তি. তং সাসনং সুত্ৰা পিপ্পলিমাণৰস্স আরোচযিংসু ‘‘লদ্ধা কির দারিকা’’তি. মাণৰো ‘‘অহং ‘ন লভিস্সন্তী’তি চিন্তেসিং, ‘ইমে লদ্ধাতি ৰদন্তি’, অনত্থিকো হুত্ৰা পণ্ণং পেসেস্সামী’’তি রহোগতো পণ্ণং লিখি ‘‘ভদ্দা অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনী অহোসী’’তি. ভদ্দাপি ‘‘অসুকস্স কির মং দাতুকামো’’তি সুত্ৰা রহোগতা পণ্ণং লিখি ‘‘অয্যপুত্তো অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ঘরাৰাসং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারী অহোসী’’তি. দ্ৰে পণ্ণানি অন্তরামগ্গে সমাগচ্ছিংসু. ইদং কস্স পণ্ণন্তি? পিপ্পলিমাণৰেন ভদ্দায পহিতন্তি. ইদং কস্সাতি? ভদ্দায পিপ্পলিমাণৰস্স পহিতন্তি চ ৰুত্তে দ্ৰেপি ৰাচেত্ৰা ‘‘পস্সথ দারকানং কম্ম’’ন্তি ফালেত্ৰা অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা সমানপণ্ণং লিখিত্ৰা ইতো চ এত্তো চ পেসেসুং. ইতি তেসং অনিচ্ছমানানংযেৰ সমাগমো অহোসি.

তংদিৰসমেৰ মাণৰো একং পুপ্ফদামং গহেত্ৰা ঠপেসি. ভদ্দাপি, তানি সযনমজ্ঝে ঠপেসি. ভুত্তসাযমাসা উভোপি ‘‘সযনং অভিরুহিস্সামা’’তি সমাগন্ত্ৰা মাণৰো দক্খিণপস্সেন সযনং অভিরুহি. ভদ্দা ৰামপস্সেন অভিরুহিত্ৰা আহ – ‘‘যস্স পস্সে পুপ্ফানি মিলাযন্তি, তস্স রাগচিত্তং উপ্পন্নন্তি ৰিজানিস্সাম, ইমং পুপ্ফদামং ন অল্লীযিতব্ব’’ন্তি. তে পন অঞ্ঞমঞ্ঞং সরীরসম্ফস্সভযেন তিযামরত্তিং নিদ্দং অনোক্কমন্তাৰ ৰীতিনামেন্তি, দিৰা পন হাসমত্তম্পি নাহোসি. তে লোকামিসেন অসংসট্ঠা যাৰ মাতাপিতরো ধরন্তি, তাৰ কুটুম্বং অৰিচারেত্ৰা তেসু কালঙ্কতেসু ৰিচারযিংসু. মহতী মাণৰস্স সম্পত্তি সত্তাসীতিকোটিধনং, একদিৰসং সরীরং উব্বট্টেত্ৰা ছড্ডেতব্বং সুৰণ্ণচুণ্ণমেৰ মগধনাল়িযা দ্ৰাদসনাল়িমত্তং লদ্ধুং ৰট্টতি. যন্তবদ্ধানি সট্ঠি মহাতল়াকানি, কম্মন্তো দ্ৰাদসযোজনিকো, অনুরাধপুরপ্পমাণা চুদ্দস গামা, চুদ্দস হত্থানীকা, চুদ্দস অস্সানীকা, চুদ্দস রথানীকা.

সো একদিৰসং অলঙ্কতঅস্সং আরুয্হ মহাজনপরিৰুতো কম্মন্তং গন্ত্ৰা খেত্তকোটিযং ঠিতো নঙ্গলেহি ভিন্নট্ঠানতো কাকাদযো সকুণে গণ্ডুপ্পাদাদিপাণকে উদ্ধরিত্ৰা খাদন্তে দিস্ৰা, ‘‘তাতা, ইমে কিং খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. গণ্ডুপ্পাদে, অয্যাতি. এতেহি কতং পাপং কস্স হোতীতি? তুম্হাকং, অয্যাতি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এতেহি কতং পাপং ময্হং হোতি, কিং মে করিস্সতি সত্তাসীতিকোটিধনং, কিং দ্ৰাদসযোজনিকো কম্মন্তো, কিং সট্ঠিযন্তবদ্ধানি তল়াকানি, কিং চুদ্দস গামা? সব্বমেতং ভদ্দায কাপিলানিযা নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.

ভদ্দাপি কাপিলানী তস্মিং খণে অন্তরৰত্থুম্হি তযো তিলকুম্ভে পত্থরাপেত্ৰা ধাতীহি পরিৰুতা নিসিন্না কাকে তিলপাণকে খাদন্তে দিস্ৰা, ‘‘অম্মা, কিং ইমে খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. পাণকে, অয্যেতি. অকুসলং কস্স হোতীতি? তুম্হাকং, অয্যেতি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং চতুহত্থৰত্থং নাল়িকোদনমত্তঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, যদি পনেতং এত্তকেন জনেন কতং অকুসলং ময্হং হোতি, অদ্ধা ভৰসহস্সেনপি ৰট্টতো সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কা, অয্যপুত্তে আগতমত্তেযেৰ সব্বং তস্স নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.

মাণৰো আগন্ত্ৰা ন্হাযিত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদি. অথস্স চক্কৰত্তিনো অনুচ্ছৰিকং ভোজনং সজ্জযিংসু. দ্ৰেপি ভুঞ্জিত্ৰা পরিজনে নিক্খন্তে রহোগতা ফাসুকট্ঠানে নিসীদিংসু. ততো মাণৰো ভদ্দং আহ – ‘‘ভদ্দে ইমং ঘরং আগচ্ছন্তী কিত্তকং ধনং আহরী’’তি? পঞ্চপণ্ণাস সকটসহস্সানি, অয্যাতি. এতং সব্বং, যা চ ইমস্মিং ঘরে সত্তাসীতি কোটিযো যন্তবদ্ধা সট্ঠিতল়াকাদিভেদা সম্পত্তি অত্থি, সব্বং তুয্হংযেৰ নিয্যাতেমীতি. তুম্হে পন কহং গচ্ছথ, অয্যাতি? অহং পব্বজিস্সামীতি. অয্য, অহম্পি তুম্হাকংযেৰ আগমনং ওলোকযমানা নিসিন্না, অহম্পি পব্বজিস্সামীতি. তেসং আদিত্তপণ্ণকুটি ৰিয তযো ভৰা উপট্ঠহিংসু. তে অন্তরাপণতো কসাৰরসপীতানি ৰত্থানি মত্তিকাপত্তে চ আহরাপেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং কেসে ওহারাপেত্ৰা ‘‘যে লোকে অরহন্তো, তে উদ্দিস্স অম্হাকং পব্বজ্জা’’তি ৰত্ৰা থৰিকায পত্তে ওসারেত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা পাসাদতো ওতরিংসু. গেহে দাসেসু ৰা কম্মকারেসু ৰা ন কোচি সঞ্জানি.

অথ নে ব্রাহ্মণগামতো নিক্খম্ম দাসগামদ্ৰারেন গচ্ছন্তে আকপ্পকুত্তৰসেন দাসগামৰাসিনো সঞ্জানিংসু. তে রোদন্তা পাদেসু নিপতিত্ৰা ‘‘কিং অম্হে অনাথে করোথ, অয্যা’’তি আহংসু. ‘‘মযং ভণে আদিত্তপণ্ণসালা ৰিয তযো ভৰাতি পব্বজিম্হা, সচে তুম্হেসু একেকং ভুজিস্সং করোম, ৰস্সসতম্পি নপ্পহোতি. তুম্হেৰ তুম্হাকং সীসং ধোৰিত্ৰা ভুজিস্সা হুত্ৰা জীৰথা’’তি ৰত্ৰা তেসং রোদন্তানংযেৰ পক্কমিংসু. থেরো পুরতো গচ্ছন্তো নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং ভদ্দা কাপিলানী সকলজম্বুদীপগ্ঘনিকা ইত্থী ময্হং পচ্ছতো আগচ্ছতি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং কোচিদেৰ এৰং চিন্তেয্য ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, অননুচ্ছৰিকং করোন্তী’তি. কোচি ৰা পন অম্হেসু মনং পদূসেত্ৰা অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমং পহায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি.

সো পুরতো গচ্ছন্তো দ্ৰেধাপথং দিস্ৰা তস্স মত্থকে অট্ঠাসি. ভদ্দাপি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং আহ – ‘‘ভদ্দে তাদিসিং ইত্থিং মম পচ্ছতো আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘ইমে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তী’তি চিন্তেত্ৰা অম্হেসু পদুট্ঠচিত্তো মহাজনো অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমস্মিং দ্ৰেধাপথে ত্ৰং একং গণ্হ, অহং একেন গমিস্সামী’’তি. ‘‘আম, অয্য, পব্বজিতানং মাতুগামো নাম মলং, ‘পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ন ভৰন্তী’তি অম্হাকং দোসং দস্সন্তি, তুম্হে একং মগ্গং গণ্হথ, অহং একং গণ্হিত্ৰা ৰিনা ভৰিস্সামা’’তি তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘সতসহস্সকপ্পপ্পমাণে অদ্ধানে কতো মিত্তসন্থৰো অজ্জ ভিজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হে দক্খিণজাতিকা নাম, তুম্হাকং দক্খিণমগ্গো ৰট্টতি. মযং মাতুগামা নাম ৰামজাতিকা, অম্হাকং ৰামমগ্গো ৰট্টতী’’তি ৰন্দিত্ৰা মগ্গং পটিপন্না. তেসং দ্ৰেধাভূতকালে অযং মহাপথৰী ‘‘অহং চক্কৰাল়গিরিসিনেরুপব্বতে ধারেতুং সক্কোন্তীপি তুম্হাকং গুণে ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয ৰিরৰমানা অকম্পি, আকাসে অসনিসদ্দো ৰিয পৰত্তি, চক্কৰাল়পব্বতো উন্নদি.

সম্মাসম্বুদ্ধো ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে গন্ধকুটিযং নিসিন্নো পথৰীকম্পনসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কস্স নু খো পথৰী কম্পতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘পিপ্পলিমাণৰো চ ভদ্দা চ কাপিলানী মং উদ্দিস্স অপ্পমেয্যং সম্পত্তিং পহায পব্বজিতা, তেসং ৰিযোগট্ঠানে উভিন্নম্পি গুণবলেন অযং পথৰীকম্পো জাতো, মযাপি এতেসং সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম সযমেৰ পত্তচীৰরমাদায অসীতিমহাথেরেসু কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা তিগাৰুতং মগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা রাজগহস্স চ নালন্দায চ অন্তরে বহুপুত্তকনিগ্রোধরুক্খমূলে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. নিসীদন্তো পন অঞ্ঞতরপংসুকূলিকো ৰিয অনিসীদিত্ৰা বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা অসীতিহত্থা ঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ইতি তস্মিং খণে পণ্ণচ্ছত্তসকটচক্ককূটাগারাদিপ্পমাণা বুদ্ধরস্মিযো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দন্তিযো ৰিধাৰন্তিযো চন্দসহস্স-সূরিযসহস্স-উগ্গমনকালো ৰিয কুরুমানা তং ৰনন্তং একোভাসং অকংসু. দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসিরিযা সমুজ্জলতারাগণং ৰিয গগনং, সুপুপ্ফিতকমলকুৰলযং ৰিয সলিলং ৰনন্তং ৰিরোচিত্থ. নিগ্রোধরুক্খস্স খন্ধো নাম সেতো হোতি, পত্তানি নাম নীলানি, পক্কানি রত্তানি. তস্মিং পন দিৰসে সতসাখো নিগ্রোধো সুৰণ্ণৰণ্ণোৰ অহোসি.

মহাকস্সপত্থেরো ‘‘অযং ময্হং সত্থা ভৰিস্সতি, ইমাহং উদ্দিস্স পব্বজিতো’’তি দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওণতোণতো গন্ত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মি, সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি আহ. অথ নং ভগৰা অৰোচ – ‘‘কস্সপ, সচে ত্ৰং ইমং নিপচ্চকারং মহাপথৰিযা করেয্যাসি, সাপি ধারেতুং ন সক্কুণেয্য. তথাগতস্স এৰং গুণমহন্ততং জানতা তযা কতো নিপচ্চকারো ময্হং লোমম্পি চালেতুং ন সক্কোতি. নিসীদ, কস্সপ, দাযজ্জং তে দস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পদং অদাসি. দত্ৰা বহুপুত্তকনিগ্রোধমূলতো নিক্খমিত্ৰা থেরং পচ্ছাসমণং কত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. সত্থু সরীরং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰিচিত্তং, মহাকস্সপস্স সত্তমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং. সো কঞ্চনমহানাৰায পচ্ছাবন্ধো ৰিয সত্থু পদানুপদিকং অনুগঞ্ছি. সত্থা থোকং মগ্গং গন্ত্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসজ্জাকারং দস্সেসি, থেরো ‘‘নিসীদিতুকামো সত্থা’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পারুপনপিলোতিকসঙ্ঘাটিং চতুগ্গুণং কত্ৰা পঞ্ঞাপেসি.

সত্থা তস্মিং নিসীদিত্ৰা হত্থেন চীৰরং পরামসিত্ৰা ‘‘মুদুকা খো ত্যাযং, কস্সপ, পিলোতিকসঙ্ঘাটী’’তি আহ. থেরো ‘‘সত্থা মে সঙ্ঘাটিযা মুদুকভাৰং কথেতি, পারুপিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘পারুপতু, ভন্তে, ভগৰা সঙ্ঘাটি’’ন্তি আহ. কিং ত্ৰং পারুপিস্সসি কস্সপাতি? তুম্হাকং নিৰাসনং লভন্তো পারুপিস্সামি, ভন্তেতি. ‘‘কিং পন ত্ৰং, কস্সপ, ইমং পরিভোগজিণ্ণং পংসুকূলং ধারেতুং সক্খিস্সসি? মযা হি ইমস্স পংসুকূলস্স গহিতদিৰসে উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি, ইমং বুদ্ধানং পরিভোগজিণ্ণং চীৰরং নাম ন সক্কা পরিত্তগুণেন ধারেতুং, পটিবলেনেৰিদং পটিপত্তিপূরণসমত্থেন জাতিপংসুকূলিকেন গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা থেরেন সদ্ধিং চীৰরং পরিৰত্তেসি.

এৰং পন চীৰরপরিৰত্তং কত্ৰা থেরেন পারুতচীৰরং ভগৰা পারুপি, সত্থু চীৰরং থেরো পারুপি. তস্মিং সমযে অচেতনাপি অযং মহাপথৰী ‘‘দুক্করং, ভন্তে, অকত্থ, অত্তনা পারুতচীৰরং সাৰকস্স দিন্নপুব্বং নাম নত্থি, অহং তুম্হাকং গুণং ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয উদকপরিযন্তং কত্ৰা কম্পি. থেরোপি ‘‘লদ্ধং দানি মযা বুদ্ধানং পরিভোগচীৰরং, কিং মে ইদানি উত্তরি কত্তব্বং অত্থী’’তি উন্নতিং অকত্ৰা বুদ্ধানং সন্তিকেযেৰ তেরস ধুতগুণে সমাদায সত্তদিৰসমত্তং পুথুজ্জনো হুত্ৰা অট্ঠমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থাপি ‘‘কস্সপো, ভিক্খৰে, চন্দূপমো কুলানি উপসঙ্কমতি, অপকস্সেৰ কাযং অপকস্স চিত্তং নিচ্চনৰকো কুলেসু অপ্পগব্ভো’’তি (সং. নি. ২.১৪৬) এৰমাদীহি সুত্তেহি থেরং থোমেত্ৰা অপরভাগে এতদেৰ কস্সপসংযুত্তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ‘‘মম সাসনে ধুতৰাদানং ভিক্খূনং মহাকস্সপো অগ্গো’’তি থেরং ঠানন্তরে ঠপেসীতি.

অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু

১৯২. পঞ্চমে দিব্বচক্খুকানং যদিদং অনুরুদ্ধোতি দিব্বচক্খুকভিক্খূনং অনুরুদ্ধত্থেরো অগ্গোতি ৰদতি. তস্স চিণ্ণৰসিতায অগ্গভাৰো ৰেদিতব্বো. থেরো কির ভোজনপপঞ্চমত্তং ঠপেত্ৰা সেসকালং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা সত্তে ওলোকেন্তোৰ ৰিহরতি. ইতি অহোরত্তং চিণ্ণৰসিতায এস দিব্বচক্খুকানং অগ্গো নাম জাতো. অপিচ কপ্পসতসহস্সং পত্থিতভাৰেনপেস দিব্বচক্খুকানং অগ্গোৰ জাতো.

তত্রস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি কুলপুত্তো পদুমুত্তরস্সেৰ ভগৰতো কালে পচ্ছাভত্তং ধম্মস্সৰনত্থং ৰিহারং গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং অগমাসি. অযং হি তদা অঞ্ঞতরো অপাকটনামো ইস্সরকুটুম্বিকো অহোসি. সো দসবলং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মকথং সুণাতি. সত্থা দেসনং যথানুসন্ধিকং ঘটেত্ৰা একং দিব্বচক্খুকং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

ততো কুটুম্বিকস্স এতদহোসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু, যং এৰং সত্থা সযং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পরিসন্তরেন গন্ত্ৰা স্ৰাতনায ভগৰন্তং ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘মহন্তং ঠানন্তরং মযা পত্থিত’’ন্তি তেনেৰ নিযামেন অজ্জতনায স্ৰাতনাযাতি নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সপরিৰারস্স ভগৰতো উত্তমৰত্থানি দত্ৰা ‘‘ভগৰা নাহং ইমং সক্কারং দিব্বসম্পত্তিযা ন মনুস্সসম্পত্তিযা অত্থায করোমি. যং পন তুম্হে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খুং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপযিত্থ, অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সো ভিক্খু ৰিয দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ভো পুরিস, অনাগতে কপ্পসতসহস্সপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স সাসনে ত্ৰং দিব্বচক্খুকানং অগ্গো অনুরুদ্ধো নাম ভৰিস্সসী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারমেৰ অগমাসি.

কুটুম্বিকোপি যাৰ বুদ্ধো ধরতি, তাৰ অৰিজহিতমেৰ কল্যাণকম্মং কত্ৰা পরিনিব্বুতে সত্থরি নিট্ঠিতে সত্তযোজনিকে সুৰণ্ণচেতিযে ভিক্খুসঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিং দিব্বচক্খুস্স পরিকম্ম’’ন্তি পুচ্ছি. পদীপদানং নাম দাতুং ৰট্টতি উপাসকাতি. সাধু, ভন্তে, করিস্সামীতি সহস্সদীপানংযেৰ তাৰ দীপরুক্খানং সহস্সং কারেসি, তদনন্তরং ততো পরিত্ততরে, তদনন্তরং ততো পরিযত্ততরেতি অনেকসহস্সে দীপরুক্খে কারেসি. সেসপদীপা পন অপরিমাণা অহেসুং.

এৰং যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স কালে বারাণসিযং কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তিত্ৰা পরিনিব্বুতে সত্থরি নিট্ঠিতে যোজনিকে চেতিযে বহু কংসপাতিযো কারাপেত্ৰা সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা মজ্ঝে একেকং গুল়পিণ্ডং ঠপেত্ৰা উজ্জালেত্ৰা মুখৰট্টিযা মুখৰট্টিং ফুসাপেন্তো চেতিযং পরিক্খিপাপেত্ৰা অত্তনো সব্বমহন্তং কংসপাতিং কারেত্ৰা সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা তস্সা মুখৰট্টিযং সমন্ততো ৰট্টিসহস্সং জালাপেত্ৰা মজ্ঝট্ঠানে থূপিকং পিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা জালাপেত্ৰা কংসপাতিং সীসেনাদায সব্বরত্তিং যোজনিকং চেতিযং অনুপরিযাযি. এৰং তেনাপি অত্তভাৰেন যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তো.

পুন অনুপ্পন্নে বুদ্ধে তস্মিংযেৰ নগরে দুগ্গতকুলস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা সুমনসেট্ঠিং নাম নিস্সায ৰসি, অন্নভারোতিস্স নামং অহোসি. সো পন সুমনসেট্ঠি দেৰসিকং কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং গেহদ্ৰারে মহাদানং দেতি. অথেকদিৰসং উপরিট্ঠো নাম পচ্চেকবুদ্ধো গন্ধমাদনপব্বতে নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নো. ততো ৰুট্ঠায ‘‘অজ্জ কস্স অনুগ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰীমংসি. পচ্চেকবুদ্ধা চ নাম দুগ্গতানুকম্পকা হোন্তি. সো ‘‘অজ্জ মযা অন্নভারস্স অনুগ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইদানি অন্নভারো অটৰিতো অত্তনো গেহং আগমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায গন্ধমাদনপব্বতা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে অন্নভারস্স সম্মুখে পচ্চুট্ঠাসি.

অন্নভারো পচ্চেকবুদ্ধং তুচ্ছপত্তহত্থং দিস্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘অপি, ভন্তে, ভিক্খং লভিত্থা’’তি পুচ্ছি. লভিস্সাম মহাপুঞ্ঞাতি. ‘‘ভন্তে, থোকং ইধেৰ হোথা’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা অত্তনো গেহে মাতুগামং পুচ্ছি – ‘‘ভদ্দে, ময্হং ঠপিতং ভাগভত্তং অত্থি, নত্থী’’তি? অত্থি সামীতি. সো ততোৰ গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থতো পত্তমাদায আগন্ত্ৰা ‘‘ভদ্দে, মযং পুরিমভৰে কল্যাণকম্মস্স অকতত্তা ভত্তং পচ্চাসীসমানা ৰিহরাম, অম্হাকং দাতুকামতায সতি দেয্যধম্মো ন হোতি, দেয্যধম্মে সতি পটিগ্গাহকং ন লভাম, অজ্জ মে উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধো দিট্ঠো, ভাগভত্তঞ্চ অত্থি, ময্হং ভাগভত্তং ইমস্মিং পত্তে পক্খিপাহী’’তি.

ব্যত্তা ইত্থী ‘‘যতো ময্হং সামিকো ভাগভত্তং দেতি, মযাপি ইমস্মিং দানে ভাগিনিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি অত্তনো ভাগভত্তম্পি উপরিট্ঠস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰা অদাসি. অন্নভারো পত্তং আহরিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰরূপা দুজ্জীৰিতা মুচ্চামা’’তি আহ. এৰং হোতু, মহাপুঞ্ঞাতি. সো অত্তনো উত্তরসাটকং একস্মিং পদেসে অত্থরিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধ নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো তত্থ নিসীদিত্ৰা নৰৰিধং পাটিকূল্যং পচ্চৰেক্খন্তো পরিভুঞ্জি. পরিভুত্তকালে অন্নভারো পত্তধোৰনউদকং অদাসি. পচ্চেকবুদ্ধো নিট্ঠিতভত্তকিচ্চো –

‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;

সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা’’তি. –

অনুমোদনং কত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. সুমনসেট্ঠিস্স ছত্তে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘অহো দানং পরমদানং উপরিট্ঠে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা সাধুকারং অদাসি. সুমনসেট্ঠি ‘‘কিং ত্ৰং মং এত্তকং কালং দানং দদমানং ন পস্সসী’’তি আহ. নাহং তৰ দানে সাধুকারং দেমি, অন্নভারেন উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নপিণ্ডপাতে পসীদিত্ৰা সাধুকারং দেমীতি.

সুমনসেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অচ্ছরিযং ৰতিদং, অহং এত্তকং কালং দানং দেন্তো দেৰতং সাধুকারং দাপেতুং নাসক্খিং. অযং অন্নভারো মং নিস্সায ৰসন্তো অনুরূপস্স পটিগ্গাহকপুগ্গলস্স লদ্ধত্তা একপিণ্ডপাতদানেনেৰ সাধুকারং দাপেসি, এতস্স অনুচ্ছৰিকং দত্ৰা এতং পিণ্ডপাতং মম সন্তকং কাতুং ৰট্টতী’’তি অন্নভারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ তযা কস্সচি কিঞ্চি দানং দিন্ন’’ন্তি পুচ্ছি. আম, অয্য, উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স মে অত্তনো ভাগভত্তং দিন্নন্তি. হন্দ, ভো, কহাপণং গণ্হিত্ৰা এতং পিণ্ডপাতং ময্হং দেহীতি. ন দেমি অয্যাতি. সো যাৰ সহস্সং ৰড্ঢেসি, অন্নভারো ‘‘সহস্সেনাপি ন দেমী’’তি আহ. হোতু, ভো, যদি পিণ্ডপাতং ন দেসি, সহস্সং গণ্হিত্ৰা পত্তিং মে দেহীতি. ‘‘এতম্পি দাতুং যুত্তং ৰা অযুত্তং ৰা ন জানামি, অয্যং পন উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধং পুচ্ছিত্ৰা সচে দাতুং যুত্তং ভৰিস্সতি, দস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং সম্পাপুণিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সুমনসেট্ঠি ময্হং সহস্সং দত্ৰা তুম্হাকং দিন্নপিণ্ডপাতে পত্তিং যাচতি, দম্মি ৰা ন দম্মি ৰা’’তি. উপমং তে পণ্ডিত করিস্সামি. সেয্যথাপি কুলসতিকে গামে একস্মিংযেৰ ঘরে দীপং জালেয্য, সেসা অত্তনো অত্তনো তেলেন ৰট্টিং তেমেত্ৰা জালাপেত্ৰা গণ্হেয্যুং, পুরিমদীপস্স পভা অত্থি, নত্থীতি. অতিরেকতরা, ভন্তে, পভা হোতীতি. এৰমেৰ পণ্ডিত উল়ুঙ্কযাগু ৰা হোতু কটচ্ছুভিক্খা ৰা, অত্তনো পিণ্ডপাতে পরেসং পত্তিং দেন্তস্স সতস্স ৰা দেতু সহস্সস্স ৰা, যত্তকানং দেতি, তত্তকানং পুঞ্ঞং ৰড্ঢতি. ত্ৰং দেন্তো একমেৰ পিণ্ডপাতং অদাসি, সুমনসেট্ঠিস্স পন পত্তিযা দিন্নায দ্ৰে পিণ্ডপাতা হোন্তি একো তৰ, একো চ তস্সাতি.

সো পচ্চেকবুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা সুমনসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পিণ্ডপাতে পত্তিং গণ্হ সামী’’তি আহ. হন্দ, কহাপণসহস্সং গণ্হাতি. নাহং পিণ্ডপাতং ৰিক্কিণামি, সদ্ধায পন তুম্হাকং পত্তিং দেমীতি. তাত, ত্ৰং ময্হং সদ্ধায পত্তিং দেসি, অহং পন তুয্হং গুণং পূজেন্তো সহস্সং দেমি, গণ্হ, তাতাতি. সো ‘‘এৰং হোতূ’’তি সহস্সং গণ্হি. তাত, তুয্হং সহস্সং লদ্ধকালতো পট্ঠায সহত্থা কম্মকরণকিচ্চং নত্থি, ৰীথিযং ঘরং মাপেত্ৰা ৰস. যেন তুয্হং অত্থো, তং মং আহরাপেত্ৰা গণ্হাহীতি. নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নপিণ্ডপাতো নাম তংদিৰসমেৰ ৰিপাকং দেতি. তস্মা সুমনসেট্ঠি অঞ্ঞং দিৰসং অন্নভারং গহেত্ৰা রাজকুলং অগচ্ছন্তোপি তংদিৰসং গহেত্ৰাৰ গতো.

অন্নভারস্স পুঞ্ঞং আগম্ম রাজা সেট্ঠিং অনোলোকেত্ৰা অন্নভারমেৰ ওলোকেসি. কিং, দেৰ, ইমং পুরিসং অতিৰিয ওলোকেসীতি? অঞ্ঞং দিৰসং অদিট্ঠপুব্বত্তা ওলোকেমীতি. ওলোকেতব্বযুত্তকো এস দেৰাতি. কো পনস্স ওলোকেতব্বযুত্তকো গুণোতি? অজ্জ অত্তনো ভাগভত্তং সযং অভুঞ্জিত্ৰা উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নত্তা মম হত্থতো সহস্সং লভি দেৰাতি. কোনামো এসোতি? অন্নভারো নাম দেৰাতি. ‘‘তৰ হত্থতো লদ্ধত্তা মমপি হত্থতো লদ্ধুং অরহতি, অহম্পিস্স পূজং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা সহস্সং অদাসি. এতস্স ৰসনগেহং জানাথ ভণেতি? সাধু দেৰাতি একং গেহট্ঠানং সোধেন্তা কুদ্দালেন আহতাহতট্ঠানে নিধিকুম্ভিযো গীৰায গীৰং আহচ্চ ঠিতা দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা খনথা’’তি আহ. তেসং খনন্তানং খনন্তানং হেট্ঠা গচ্ছন্তি. পুন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘অন্নভারস্স ৰচনেন খনথা’’তি আহ. তে গন্ত্ৰা ‘‘অন্নভারস্সেৰ ৰচন’’ন্তি খনিংসু. কুদ্দালেন আহতাহতট্ঠানে অহিচ্ছত্তকমকুল়ানি ৰিয কুম্ভিযো উট্ঠহিংসু. তে ধনং আহরিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকে রাসিং অকংসু. রাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নগরে কস্স অঞ্ঞস্স এত্তকং ধনং অত্থী’’তি পুচ্ছি. নত্থি কস্সচি দেৰাতি. তেন হি অযং অন্নভারো ইমস্মিং নগরে ধনসেট্ঠি নাম হোতূতি. তংদিৰসমেৰ সেট্ঠিচ্ছত্তং লভি.

সো ততো পট্ঠায যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তো. দীঘরত্তং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং সত্থু উপ্পজ্জনকালে কপিলৰত্থুনগরে অমিত্তোদনসক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. নামগ্গহণদিৰসে পনস্স অনুরুদ্ধোতি নামং অকংসু. মহানামসক্কস্স কনিট্ঠভাতা সত্থু চূল়পিতুপুত্তো পরমসুখুমালো মহাপুঞ্ঞো অহোসি. সুৰণ্ণপাতিযংযেৰস্স ভত্তং উপ্পজ্জি. অথস্স মাতা একদিৰসং ‘‘মম পুত্তং নত্থীতি পদং জানাপেস্সামী’’তি একং সুৰণ্ণপাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পিদহিত্ৰা তুচ্ছকংযেৰ পেসেসি. অন্তরামগ্গে দেৰতা দিব্বপূৰেহি পূরেসুং. এৰং মহাপুঞ্ঞো অহোসি. তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু অলঙ্কতনাটকিত্থীহি পরিৰুতো দেৰো ৰিয সম্পত্তিং অনুভৰি.

অম্হাকম্পি বোধিসত্তো তস্মিং সমযে তুসিতপুরা চৰিত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অনুক্কমেন ৰুদ্ধিপ্পত্তো একূনতিংস ৰস্সানি অগারমজ্ঝে ৰসিত্ৰা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো বোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে ধম্মচক্কপ্পত্তনং পৰত্তেত্ৰা লোকানুগ্গহং করোন্তো রাজগহং আগম্ম ‘‘পুত্তো মে রাজগহং আগতো’’তি সুত্ৰা ‘‘গচ্ছথ ভণে মম পুত্তং আনেথা’’তি পিতরা পহিতে সহস্সসহস্সপরিৰারে দস অমচ্চে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা কাল়ুদাযিত্থেরেন চারিকাগমনং আযাচিতো রাজগহতো ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো নিক্খমিত্ৰা কপিলৰত্থুপুরং গন্ত্ৰা ঞাতিসমাগমে অনেকেহি ইদ্ধিপাটিহারিযেহি সপ্পাটিহারিযং ৰিচিত্রধম্মদেসনং কত্ৰা মহাজনং অমতপানং পাযেত্ৰা দুতিযদিৰসে পত্তচীৰরমাদায নগরদ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘কিং নু খো কুলনগরং আগতানং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং আচিণ্ণ’’ন্তি আৰজ্জমানো ‘‘সপদানং পিণ্ডায চরণং আচিণ্ণ’’ন্তি ঞত্ৰা সপদানং পিণ্ডায চরন্তো ‘‘পুত্তো মে পিণ্ডায চরতী’’তি সুত্ৰা আগতস্স রঞ্ঞো ধম্মং কথেত্ৰা তেন সকনিৰেসনং পৰেসেত্ৰা কতসক্কারসম্মানো তত্থ কাতব্বং ঞাতিজনানুগ্গহং কত্ৰা রাহুলকুমারং পব্বাজেত্ৰা নচিরস্সেৰ কপিলৰত্থুপুরতো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযঅম্বৰনং অগমাসি.

তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজা সাকিযজনং সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘সচে মম পুত্তো অগারং অজ্ঝাৰসিস্স, রাজা অভৰিস্স চক্কৰত্তী সত্তরতনসমন্নাগতো. নত্তাপি মে রাহুলকুমারো খত্তিযগণেন সদ্ধিং তং পরিৰারেত্ৰা অচরিস্স, তুম্হেপি এতমত্থং জানাথ. ইদানি পন মে পুত্তো বুদ্ধো জাতো, খত্তিযাৰস্স পরিৰারা হোন্তু. তুম্হে একেককুলতো একেকং দারকং দেথা’’তি. এৰং ৰুত্তে একপ্পহারেনেৰ সহস্সখত্তিযকুমারা পব্বজিংসু. তস্মিং সমযে মহানামো কুটুম্বসামিকো হোতি. সো অনুরুদ্ধসক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, তাত অনুরুদ্ধ, অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি, অম্হাকং কুলে নত্থি কোচি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. তেন হি ত্ৰং ৰা পব্বজ, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ঘরাৰাসে রুচিং অকত্ৰা অত্তসত্তমো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. তস্স পব্বজ্জানুক্কমো সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৩০ আদযো) আগতোৰ.

এৰং অনুপিযঅম্বৰনং গন্ত্ৰা পব্বজিতেসু পন তেসু তস্মিংযেৰ অন্তোৰস্সে ভদ্দিযত্থেরো অরহত্তং পাপুণি. অনুরুদ্ধত্থেরো দিব্বচক্খুং নিব্বত্তেসি, দেৰদত্তো অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, আনন্দত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, ভগুত্থেরো চ কিমিলত্থেরো চ পচ্ছা অরহত্তং পাপুণিংসু. তেসং পন সব্বেসম্পি থেরানং অত্তনো অত্তনো আগতট্ঠানে পুব্বপত্থনাভিনীহারো আগমিস্সতি. অযং পন অনুরুদ্ধত্থেরো ধম্মসেনাপতিস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা চেতিযরট্ঠে পাচীনৰংসমিগদাযং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করোন্তো সত্ত মহাপুরিসৰিতক্কে ৰিতক্কেসি, অট্ঠমে কিলমতি. সত্থা ‘‘অনুরুদ্ধো অট্ঠমে মহাপুরিসৰিতক্কে কিলমতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তস্স সঙ্কপ্পং পূরেস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামপটিমণ্ডিতং মহাঅরিযৰংসপটিপদং (অ. নি. ৮.৩০) কথেত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা ভেসকলাৰনমেৰ গতো.

থেরো তথাগতে গতমত্তেযেৰ তেৰিজ্জো মহাখীণাসৰো হুত্ৰা ‘‘সত্থা ময্হং মনং জানিত্ৰা আগন্ত্ৰা অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা অদাসি. সো চ মে মনোরথো মত্থকং পত্তো’’তি বুদ্ধানং ধম্মদেসনং অত্তনো চ পটিৰিদ্ধধম্মং আরব্ভ ইমা গাথা অভাসি –

‘‘মম সঙ্কপ্পমঞ্ঞায, সত্থা লোকে অনুত্তরো;

মনোমযেন কাযেন, ইদ্ধিযা উপসঙ্কমি.

‘‘যথা মে অহু সঙ্কপ্পো, ততো উত্তরি দেসযি;

নিপ্পপঞ্চরতো বুদ্ধো, নিপ্পপঞ্চমদেসযি.

‘‘তস্সাহং ধম্মমঞ্ঞায, ৰিহাসিং সাসনে রতো;

তিস্সো ৰিজ্জা অনুপ্পত্তো, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি. (থেরগা. ৯০১-৯০৩);

অথ নং অপরভাগে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো ‘‘মম সাসনে দিব্বচক্খুকানং অনুরুদ্ধো অগ্গো’’তি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

ভদ্দিযত্থেরৰত্থু

১৯৩. ছট্ঠে উচ্চাকুলিকানন্তি উচ্চে কুলে জাতানং. ভদ্দিযোতি অনুরুদ্ধত্থেরেন সদ্ধিং নিক্খমন্তো সক্যরাজা. কাল়িগোধায পুত্তোতি কাল়ৰণ্ণা সা দেৰী, গোধাতি পনস্সা নামং. তস্মা কাল়িগোধাতি ৰুচ্চতি, তস্সা পুত্তোতি অত্থো. কস্মা পনাযং উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো, কিং ততো উচ্চাকুলিকতরা নত্থীতি? আম নত্থি. তস্স হি মাতা সাকিযানীনং অন্তরে ৰযেন সব্বজেট্ঠিকা, সোযেৰ চ সাকিযকুলে সম্পত্তং রজ্জং পহায পব্বজিতো. তস্মা উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো. অপিচ পুব্বপত্থনানুভাৰেন চেস অনুপটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা রজ্জং কারেসিযেৰ. ইমিনাপি কারণেন উচ্চাকুলিকানং অগ্গোতি ৰুত্তো.

পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মস্সৰনত্থায গতো. তংদিৰসং সত্থারং একং ভিক্খুং উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি তথাগতং নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স দানস্স ফলেন নাঞ্ঞং সম্পত্তিং আকঙ্খামি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থযিত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি.

সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি তে ইদং কম্মং, ইতো কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে উচ্চাকুলিকানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. সোপি তং ব্যাকরণং লভিত্ৰা উচ্চাকুলিকসংৰত্তনিককম্মং পুচ্ছিত্ৰা ধম্মাসনানি কারেত্ৰা তেসু পচ্চত্থরণানি সন্থরাপেত্ৰা ধম্মবীজনিযো ধম্মকথিকৰট্টং উপোসথাগারে পদীপতেলদানন্তি এৰং যাৰজীৰং বহুৰিধং কল্যাণকম্মং কত্ৰা তত্থ কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কস্সপদসবলস্স চ অম্হাকঞ্চ ভগৰতো অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযঘরে নিব্বত্তো.

তেন চ সমযেন সম্বহুলা পচ্চেকবুদ্ধা গন্ধমাদনপব্বতা আগম্ম বারাণসিযং গঙ্গায তীরে ফাসুকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জন্তি. সো কুটুম্বিযো তেসং নিবদ্ধমেৰ তস্মিং ঠানে ভত্তৰিস্সগ্গকরণং ঞত্ৰা অট্ঠ পাসাণফলকানি অত্থরিত্ৰা যাৰজীৰং পচ্চেকবুদ্ধে উপট্ঠহি. অথেকং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপিলৰত্থুনগরে খত্তিযকুলে নিব্বত্তি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ভদ্দিযকুমারোতি নামং অকংসু. সো ৰযং আগম্ম হেট্ঠা অনুরুদ্ধসুত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ছন্নং খত্তিযানং অব্ভন্তরো হুত্ৰা সত্থরি অনুপিযঅম্বৰনে ৰিহরন্তে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো ‘‘মম সাসনে উচ্চাকুলিকানং কাল়িগোধায পুত্তো ভদ্দিযত্থেরো অগ্গো’’তি অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু

১৯৪. সত্তমে মঞ্জুস্সরানন্তি মধুরস্সরানং. লকুণ্ডকভদ্দিযোতি উব্বেধেন রস্সো, নামেন ভদ্দিযো. তস্সাপি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গতো. তস্মিং সমযে সত্থারং একং মঞ্জুস্সরং ভিক্খুং এতদগ্গে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে অযং ভিক্খু ৰিয একস্স বুদ্ধস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্ত দিৰসানি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স দানস্স ফলেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং আকঙ্খামি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থযিত্ৰা সত্থুপাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি তে ইদং কম্মং, ইতো কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ৰিহারং অগমাসি.

সোপি তং ব্যাকরণং লভিত্ৰা যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে চিত্তপত্তকোকিলো নাম হুত্ৰা খেমে মিগদাযে ৰসন্তো একদিৰসং হিমৰন্তং গন্ত্ৰা মধুরং অম্বফলং তুণ্ডেন গহেত্ৰা আগচ্ছন্তো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু রিত্তকো তথাগতং পস্সামি, অজ্জ পন মে ইমং অম্বপক্কং পুত্তকানং অত্থায আগতং. তেসং অঞ্ঞম্পি আহরিত্ৰা দস্সামি, ইমং পন দসবলস্স দাতুং ৰট্টতী’’তি ওতরিত্ৰা আকাসে চরতি. সত্থা তস্স চিত্তং ঞত্ৰা অসোকত্থেরং নাম উপট্ঠাকং ওলোকেসি. সো পত্তং নীহরিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. সো কোকিলো দসবলস্স পত্তে অম্বপক্কং পতিট্ঠাপেসি. সত্থা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা তং পরিভুঞ্জি. কোকিলো পসন্নচিত্তো পুনপ্পুনং দসবলস্স গুণে আৰজ্জেত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো কুলাৰকং গন্ত্ৰা সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি. এত্তকং তস্মিং অত্তভাৰে কল্যাণকম্মং, ইমিনাস্স কম্মেন সরো মধুরো অহোসি.

কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পন চেতিযে আরদ্ধে ‘‘কিংপমাণং করোম? সত্তযোজনপ্পমাণং. অতিমহন্তং এতং, ছযোজনং করোম. ইদম্পি অতিমহন্তং, পঞ্চযোজনং করোম, চতুযোজনং, তিযোজনং, দ্ৰিযোজন’’ন্তি ৰুত্তে অযং তদা জেট্ঠৰড্ঢকী হুত্ৰা ‘‘এথ, ভো, অনাগতে সুখপটিজগ্গিযং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা রজ্জুং আদায পরিক্খিপন্তো গাৰুতমত্তকে ঠত্ৰা ‘‘একেকং মুখং গাৰুতং গাৰুতং হোতু, চেতিযং যোজনাৰট্টং যোজনুব্বেধং ভৰিস্সতী’’তি আহ. তে তস্স ৰচনে অট্ঠংসু. ইতি অপ্পমাণস্স বুদ্ধস্স পমাণং অকাসীতি. তেন কম্মেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অঞ্ঞেহি হীনতরপ্পমাণো অহোসি. সো অম্হাকং সত্থু কালে সাৰত্থিযং মহাভোগকুলে নিব্বত্তি. ‘‘ভদ্দিযো’’তিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো সত্থরি জেতৰনমহাৰিহারে পটিৰসন্তে ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সত্থা অপরভাগে অরিযৰরগণমজ্ঝে নিসিন্নো মঞ্জুস্সরানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

পিণ্ডোলভারদ্ৰাজত্থেরৰত্থু

১৯৫. অট্ঠমে সীহনাদিকানন্তি সীহনাদং নদন্তানং. পিণ্ডোলভারদ্ৰাজোতি সো কির অরহত্তং পত্তদিৰসে অৰাপুরণং আদায ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং গন্ত্ৰা ‘‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’’তি সীহনাদং নদন্তো ৰিচরি. বুদ্ধানম্পি পুরতো ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং, ভন্তে, সাসনে কতব্বকিচ্চং ময্হং মত্থকং পত্ত’’ন্তি সীহনাদং নদি. তস্মা সীহনাদিকানং অগ্গো নাম জাতো.

পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পব্বতপাদে সীহযোনিযং নিব্বত্তো. সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তস্স হেতুসম্পত্তিং দিস্ৰা হংসৰতিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং সীহে গোচরায পক্কন্তে তস্স ৰসনগুহং পৰিসিত্ৰা আকাসে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. সীহো গোচরং লভিত্ৰা নিৰত্তো গুহাদ্ৰারে ঠিতো অন্তোগুহাযং দসবলং নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘মম ৰসনট্ঠানং আগন্ত্ৰা অঞ্ঞো সত্তো নিসীদিতুং সমত্থো নাম নত্থি, মহন্তো ৰতাযং পুরিসো, যো অন্তোগুহাযং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো. সরীরপ্পভাপিস্স সমন্তা ফরিত্ৰা গতা, মযা এৰরূপং অচ্ছরিযং নদিট্ঠপুব্বং. অযং পুরিসো ইমস্মিং লোকে পূজনেয্যানং অগ্গো ভৰিস্সতি, মযাপিস্স যথাসত্তি যথাবলং সক্কারং কাতুং ৰট্টতী’’তি জলজথলজানি নানাকুসুমানি আহরিত্ৰা ভূমিতো যাৰ নিসিন্নপল্লঙ্কট্ঠানা পুপ্ফাসনং সন্থরিত্ৰা সব্বরত্তিং সম্মুখট্ঠানে তথাগতং নমস্সমানো অট্ঠাসি. পুনদিৰসে পুরাণপুপ্ফানি অপনেত্ৰা নৰপুপ্ফেহি আসনং সন্থরি.

এতেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসানি পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা বলৰপীতিসোমনস্সং নিব্বত্তেত্ৰা গুহাদ্ৰারে আরক্খং গণ্হি. সত্তমে দিৰসে সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায গুহাদ্ৰারে অট্ঠাসি. সীহোপি মিগরাজা তথাগতং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা পটিক্কমিত্ৰা অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘ৰট্টিস্সতি এত্তকো উপনিস্সযো এতস্সা’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো.

সোপি সীহো বুদ্ধৰিযোগেন দুক্খিতো কালং কত্ৰা হংসৰতীনগরে মহাসালকুলে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযপ্পত্তো একদিৰসং নগরৰাসীহি সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং সীহনাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা তত্থ কালকতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. নামেন ভারদ্ৰাজো নাম অহোসি. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা পঞ্চ মাণৰসতানি মন্তে ৰাচেন্তো ৰিচরতি. সো অত্তনো জেট্ঠকভাৰেন নিমন্তনট্ঠানেসু সব্বেসং ভিক্খং সযমেৰ সম্পটিচ্ছি. এসো কির ঈসকং লোলধাতুকো অহোসি. সো তেহি মাণৰেহি সদ্ধিং ‘‘কুহিং যাগু কুহিং ভত্ত’’ন্তি যাগুভত্তখজ্জকানেৰ পরিযেসমানো চরতি. সো গতগতট্ঠানে পিণ্ডমেৰ পটিমানেন্তো চরতীতি পিণ্ডোলভারদ্ৰাজোতেৰ পঞ্ঞাযি.

সো একদিৰসং সত্থরি রাজগহমনুপ্পত্তে ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তং পত্তৰেলাযমেৰ অৰাপুরণং আদায ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং গন্ত্ৰা ‘‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’’তি সীহনাদং নদন্তো ৰিচরি. সো একদিৰসং রাজগহসেট্ঠিনা ৰেল়ুপরম্পরায উস্সাপেত্ৰা আকাসে লগ্গিতং জযসুমনৰণ্ণং চন্দনসারপত্তং ইদ্ধিযা আদায সাধুকারং দদন্তেন মহাজনেন পরিৰুতো ৰিহারং আগন্ত্ৰা তথাগতস্স হত্থে ঠপেসি. সত্থা জানন্তোৰ পটিপুচ্ছি – ‘‘কুতো তে, ভারদ্ৰাজ, অযং পত্তো লদ্ধো’’তি? সো লদ্ধকারণং কথেসি. সত্থা ‘‘ত্ৰং এৰরূপং উত্তরিমনুস্সধম্মং মহাজনস্স দস্সেসি, অকত্তব্বং তযা কত’’ন্তি অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, গিহীনং উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেতব্বং, যো দস্সেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৫২) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি.

অথ ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি – ‘‘সীহনাদিযত্থেরো অরহত্তং পত্তদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে ‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’তি কথেসি. বুদ্ধানম্পি সম্মুখে অত্তনো অরহত্তপ্পত্তিং কথেসি, অঞ্ঞে সাৰকা তুণ্হী অহেসুং. অত্তনো সীহনাদিযভাৰেনেৰ মহাজনস্স পসাদং জনেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা চন্দনসারপত্তঞ্চ গণ্হী’’তি. তে ভিক্খূ ইমে তযোপি গুণে একতো কত্ৰা সত্থু কথযিংসু. বুদ্ধা চ নাম গরহিতব্বযুত্তকং গরহন্তি, পসংসিতব্বযুত্তকং পসংসন্তীতি ইমস্মিং ঠানে থেরস্স পসংসিতব্বযুত্তমেৰ অঙ্গং গহেত্ৰা ‘‘তিণ্ণং খো পন, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযানং ভাৰিতত্তা বহুলীকতত্তা ভারদ্ৰাজো ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকাসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি. কতমেসং তিণ্ণং? সতিন্দ্রিযস্স, সমাধিন্দ্রিযস্স, পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ইন্দ্রিযানং ভাৰিতত্তা বহুলীকতত্তা ভারদ্ৰাজো ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকাসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’’’তি (সং. নি. ৫.৫১৯) থেরং পসংসিত্ৰা সীহনাদিকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

মন্তাণিপুত্তপুণ্ণত্থেরৰত্থু

১৯৬. নৰমে পুণ্ণো মন্তাণিপুত্তোতি নামেন পুণ্ণো, মন্তাণিব্রাহ্মণিযা পন সো পুত্তোতি মন্তাণিপুত্তো. তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরদসবলস্স উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ হংসৰতীনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে গোতমোতি নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা সব্বসিপ্পেসু কোৰিদো হুত্ৰা পঞ্চমাণৰকসতপরিৰারো ৰিচরন্তো তযোপি ৰেদে ওলোকেত্ৰা মোক্খধম্মং অদিস্ৰা ‘‘ইদং ৰেদত্তযং নাম কদলিক্খন্ধো ৰিয বহি মট্ঠং অন্তো নিস্সারং, ইমং গহেত্ৰা ৰিচরণং থুসকোট্টনসদিসং হোতি. কিং মে ইমিনা’’তি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকোকূপপন্নো ভৰিস্সামী’’তি পঞ্চহি মাণৰকসতেহি সদ্ধিং পব্বতপাদং গন্ত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স পরিৰারানি অট্ঠারস্স জটিলসহস্সানি অহেসুং. সো পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসম্পি কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তে তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সব্বেপি পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.

অদ্ধানে অতিক্কন্তে তস্স গোতমতাপসস্স মহল্লককালে পদুমুত্তরদসবলো পঠমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো হংসৰতীনগরং উপনিস্সায ৰিহাসি. সো একদিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো গোতমতাপসস্স পরিসায অরহত্তূপনিস্সযং গোতমতাপসস্স চ ‘‘অহং অনাগতে উপ্পজ্জমানকবুদ্ধস্স সাসনে ধম্মকথিকভিক্খূনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনভাৰঞ্চ দিস্ৰা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং সযমেৰ গহেত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন গোতমতাপসস্স অন্তেৰাসিকেসু ৰনমূলফলাফলত্থায গতেসু গন্ত্ৰা গোতমস্স পণ্ণসালাদ্ৰারে অট্ঠাসি. গোতমো বুদ্ধানং উপ্পন্নভাৰং অজানন্তোপি দূরতোৰ দসবলং দিস্ৰা ‘‘অযং পুরিসো লোকতো মুত্তো হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, যথা অস্স সরীরনিপ্ফত্তি যেহি চ লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারমজ্ঝে ৰা তিট্ঠন্তো চক্কৰত্তী রাজা হোতি, পব্বজন্তো ৰা ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো হোতী’’তি ঞত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ দসবলং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘ইতো এথ ভগৰা’’তি বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. তথাগতো তাপসস্স ধম্মং দেসযমানো নিসীদি.

তস্মিং সমযে তে জটিলা ‘‘পণীতপণীতং ৰনমূলফলাফলং আচরিযস্স দত্ৰা সেসকং পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি আগচ্ছন্তা দসবলং উচ্চাসনে, আচরিযং পন নীচাসনে নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘পস্সথ, মযং ‘ইমস্মিং লোকে অম্হাকং আচরিযেন উত্তরিতরো নত্থী’তি ৰিচরাম. ইদানি পন নো আচরিযং নীচাসনে নিসীদাপেত্ৰা উচ্চাসনে নিসিন্নকো একো পঞ্ঞাযতি, মহন্তো ৰতাযং পুরিসো ভৰিস্সতী’’তি পিটকানি গহেত্ৰা আগচ্ছন্তি. গোতমতাপসো ‘‘ইমে মং দসবলস্স সন্তিকে ৰন্দেয্যু’’ন্তি ভীতো দূরতো আহ – ‘‘তাতা, মা মং ৰন্দিত্থ, সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলো সব্বেসং ৰন্দনারহো পুরিসো ইধ নিসিন্নো, এতং ৰন্দথা’’তি. তাপসা ‘‘ন অজানিত্ৰা আচরিযো কথেস্সতী’’তি সব্বেৰ তথাগতস্স পাদে ৰন্দিংসু. ‘‘তাতা, অম্হাকং অঞ্ঞং দসবলস্স দাতব্বযুত্তকং ভোজনং নত্থি, ইমং ৰনমূলফলাফলং দস্সামা’’তি পণীতপণীতং বুদ্ধানং পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থা ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জি. তদনন্তরং তাপসোপি সদ্ধিং অন্তেৰাসিকেহি পরিভুঞ্জি. সত্থা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসতসহস্সং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তস্মিং খণে অগ্গসাৰকো মহাদেৰলত্থেরো ‘‘কহং নু খো সত্থা গতো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘সত্থা অম্হাকং আগমনং পচ্চাসীসতী’’তি ভিক্খুসতসহস্সং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নমস্সমানো অট্ঠাসি.

গোতমো অন্তেৰাসিকে আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং অঞ্ঞো সক্কারো নত্থি, ভিক্খুসঙ্ঘো দুক্খেন ঠিতো. বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেস্সাম, জলজথলজপুপ্ফানি আহরথা’’তি. তে তাৰদেৰ পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি ইদ্ধিযা আহরিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ আসনানি পঞ্ঞাপযিংসু. নিরোধসমাপত্তিসমাপজ্জনম্পি ছত্তধারণম্পি সব্বং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

সত্থা সত্তমে দিৰসে নিরোধতো ৰুট্ঠায পরিৰারেত্ৰা ঠিতে তাপসে দিস্ৰা ধম্মকথিকভাৰে এতদগ্গপ্পত্তং সাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ইমিনা ভিক্খু ইসিগণেন মহাসক্কারো কতো, এতেসং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. সো সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তীণি পিটকানি সম্মসিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. তস্স দেসনাপরিযোসানে সত্থা সযং ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা গোতমতাপসং সেসা অট্ঠারস সহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু.

গোতমো পন তেনত্তভাৰেন পটিৰেধং কাতুং অসক্কোন্তো ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভগৰা যেন ভিক্খুনা পঠমং ধম্মো দেসিতো, কো নাম অযং তুম্হাকং সাসনে’’তি? অযং গোতম ময্হং সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গোতি. ‘‘অহম্পি, ভন্তে, ইমস্স সত্ত দিৰসানি কতস্স অধিকারস্স ফলেন অযং ভিক্খু ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি.

সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা অনন্তরাযেনস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা তে অরহত্তপ্পত্তে তাপসে ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি আহ. সব্বে অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরসদিসা অহেসুং. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘমাদায ৰিহারং গতো.

গোতমোপি যাৰজীৰং তথাগতং পরিচরিত্ৰা যথাবলং কল্যাণকম্মং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে পুণ্ণমাণৰোতি নামং অকংসু. সত্থরি অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে অনুপুব্বেন আগন্ত্ৰা রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা অত্তনো ভাগিনেয্যং পুণ্ণমাণৰং পব্বাজেত্ৰা পুনদিৰসে দসবলস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা নিৰাসত্থায ছদ্দন্তদহং গতো. পুণ্ণোপি মন্তাণিপুত্তো মাতুলেন অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরেন সদ্ধিং দসবলস্স সন্তিকং অগন্ত্ৰা ‘‘ময্হং পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পাপেত্ৰাৰ দসবলস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি কপিলৰত্থুস্মিংযেৰ ওহীনো যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. তস্স সন্তিকে পব্বজিতকুলপুত্তাপি পঞ্চসতা অহেসুং. থেরো সযং দসকথাৰত্থুলাভিতায তেপি দসহি কথাৰত্থূহি ওৰদতি. তে তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সব্বেৰ অরহত্তং পত্তা.

তে অত্তনো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্তং ঞত্ৰা উপজ্ঝাযং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং কিচ্চং মত্থকং পত্তং, দসন্নঞ্চ মহাকথাৰত্থূনং লাভিনো, সমযো নো দসবলং পস্সিতু’’ন্তি. থেরো তেসং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মম দসকথাৰত্থুলাভিতং সত্থা জানাতি, অহং ধম্মং দেসেন্তো দস কথাৰত্থূনি অমুঞ্চন্তোৰ দেসেমি. মযি গচ্ছন্তে সব্বেপিমে ভিক্খূ পরিৰারেত্ৰা গচ্ছিস্সন্তি, এৰং গণসঙ্গণিকায গন্ত্ৰা পন অযুত্তং ময্হং দসবলং পস্সিতুং, ইমে তাৰ গন্ত্ৰা পস্সন্তূ’’তি তে ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুরতো গন্ত্ৰা তথাগতং পস্সথ, মম ৰচনেন দসবলস্স পাদে ৰন্দথ, অহম্পি তুম্হাকং গতমগ্গেন গমিস্সামী’’তি.

তে থেরা সব্বেপি দসবলস্স জাতিভূমিরট্ঠৰাসিনো সব্বে খীণাসৰা সব্বে দসকথাৰত্থুলাভিনো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স ওৰাদং অভিন্দিত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরন্তা সট্ঠিযোজনমগ্গং অতিক্কম্ম রাজগহে ৰেল়ুৰনমহাৰিহারং গন্ত্ৰা দসবলস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. আচিণ্ণং খো পনেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং আগন্তুকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসম্মোদিতুন্তি ভগৰা তেহি সদ্ধিং ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীয’’ন্তিআদিনা নযেন মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো চ তুম্হে, ভিক্খৰে, আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. তেহি ‘‘জাতিভূমিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে, জাতিভূমিযং জাতিভূমকানং ভিক্খূনং সব্রহ্মচারীহি এৰং সম্ভাৰিতো অত্তনা চ অপ্পিচ্ছো অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’’তি দসকথাৰত্থুলাভিং ভিক্খুং পুচ্ছি. তেপি ‘‘পুণ্ণো নাম, ভন্তে, আযস্মা মন্তাণিপুত্তো’’তি আরোচযিংসু. তং কথং সুত্ৰা আযস্মা সারিপুত্তো থেরস্স দস্সনকামো অহোসি.

অথ সত্থা রাজগহতো সাৰত্থিং অগমাসি. পুণ্ণত্থেরো দসবলস্স তত্থ আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযংযেৰ তথাগতং সম্পাপুণি. সত্থা তস্স ধম্মং দেসেসি. থেরো ধম্মং সুত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা পটিসল্লানত্থায অন্ধৰনং গন্ত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি. সারিপুত্তত্থেরোপি তস্স গমনং সুত্ৰা সীসানুলোকিকো গন্ত্ৰা ওকাসং সল্লক্খেত্ৰা তং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা থেরেন সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা সত্তৰিসুদ্ধিক্কমং পুচ্ছি. থেরোপিস্স পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং ব্যাকাসি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসু. অথ সত্থা অপরভাগে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

মহাকচ্চানত্থেরৰত্থু

১৯৭. দসমে সংখিত্তেন ভাসিতস্সাতি সংখিত্তেন কথিতধম্মস্স. ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানন্তি তং দেসনং ৰিত্থারেত্ৰা অত্থং ৰিভজমানানং. অঞ্ঞে কির তথাগতস্স সঙ্খেপৰচনং অত্থৰসেন ৰা পূরেতুং সক্কোন্তি ব্যঞ্জনৰসেন ৰা, অযং পন থেরো উভযৰসেনপি সক্কোতি. তস্মা অগ্গোতি ৰুত্তো. পুব্বপত্থনাপি চস্স এৰরূপাৰ.

অযং পনস্স পঞ্হকম্মে অনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরসম্মাসম্বুদ্ধকালে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰুদ্ধিপ্পত্তো একদিৰসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং অত্তনা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং একং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘‘মহন্তো ৰতাযং ভিক্খু, যং সত্থা এৰং ৰণ্ণেতি, মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স সক্কারস্স ফলেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং পত্থেমি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে তুম্হেহি ঠানন্তরে ঠপিতভিক্খু ৰিয অহম্পি তং ঠানন্তরং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জি. সত্থা অনাগতং ওলোকেন্তো ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি ইমস্স কুলপুত্তস্স পত্থনা’’তি দিস্ৰা ‘‘অম্ভো, কুলপুত্ত, অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং তস্স সাসনে সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.

সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্থরি পরিনিব্বুতে সুৰণ্ণচেতিযকরণট্ঠানং গন্ত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণিট্ঠকায পূজং কত্ৰা ‘‘ভগৰা ময্হং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরং সুৰণ্ণৰণ্ণং হোতূ’’তি পত্থনং অকাসি. ততো যাৰজীৰং কুসলকম্মং কত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং দসবলস্স উপ্পত্তিকালে উজ্জেনিনগরে পুরোহিতস্স গেহে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘ময্হং পুত্তো সুৰণ্ণৰণ্ণসরীরো অত্তনাৰ অত্তনো নামং গহেত্ৰা আগতো’’তি কঞ্চনমাণৰোতেৰস্স নামং অকংসু. সো ৰুদ্ধিমন্ৰায তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা পিতু অচ্চযেন পুরোহিতট্ঠানং লভি. সো গোত্তৰসেন কচ্চানো নাম জাতো.

চণ্ডপজ্জোতরাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘বুদ্ধো লোকে নিব্বত্তো, তং আনেতুং সমত্থা গন্ত্ৰা আনেথ তাতা’’তি. দেৰ, অঞ্ঞো দসবলং আনেতুং সমত্থো নাম নত্থি, আচরিযো কচ্চানব্রাহ্মণোৰ সমত্থো, তং পহিণথাতি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, দসবলস্স সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি আহ. গন্ত্ৰা পব্বজিতুং লভন্তো গমিস্সামি, মহারাজাতি. যংকিঞ্চি কত্ৰা তথাগতং আনেহি, তাতাতি. সো ‘‘বুদ্ধানং সন্তিকং গচ্ছন্তস্স মহাপরিসায কম্মং নত্থী’’তি অত্তট্ঠমো অগমাসি. অথস্স সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সদ্ধিং সত্তহি জনেহি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তংখণংযেৰ সব্বেৰ অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয জাতা.

থেরো অত্তনো কিচ্চে মত্থকং পত্তে তুণ্হীভাৰেন অনিসীদিত্ৰা কাল়ুদাযিত্থেরো ৰিয সত্থু উজ্জেনিগমনত্থায গমনৰণ্ণং কথেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘কচ্চানো অত্তনো জাতিভূমিযং মম গমনং পচ্চাসীসতী’’তি অঞ্ঞাসি. বুদ্ধা চ নাম একং কারণং পটিচ্চ গন্তুং অযুত্তট্ঠানং ন গচ্ছন্তি. তস্মা থেরং আহ – ‘‘ত্ৰংযেৰ ভিক্খু গচ্ছ, তযি গতেপি রাজা পসীদিস্সতী’’তি. থেরো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি তথাগতং ৰন্দিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং আগতেহি সত্তহি ভিক্খূহি সদ্ধিং উজ্জেনিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে তেলপনাল়ি নাম নিগমো, তত্থ পিণ্ডায চরি. তস্মিং চ নিগমে দ্ৰে সেট্ঠিধীতরো. তাসু একা পরিজিণ্ণকুলে নিব্বত্তা দুগ্গতা মাতাপিতূনং অচ্চযেন ধাতিং নিস্সায জীৰতি. অত্তভাৰো পনস্সা সমিদ্ধো, কেসা অঞ্ঞাহি অতিৰিয দীঘা. তস্মিংযেৰ নিগমে অঞ্ঞা ইস্সরসেট্ঠিকুলস্স ধীতা নিক্কেসিকা. সা ততো পুব্বে তস্সা সমীপং পেসেত্ৰা ‘‘সতং ৰা সহস্সং ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰাপি কেসে আহরাপেতুং নাসক্খি.

তস্মিং পন দিৰসে সা সেট্ঠিধীতা মহাকচ্চানত্থেরং সত্তহি ভিক্খূহি পরিৰুতং তুচ্ছপত্তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং সুৰণ্ণৰণ্ণো একো ব্রহ্মবন্ধুভিক্খু যথাধোতেনেৰ পত্তেন আগচ্ছতি, ময্হঞ্চ অঞ্ঞং ধনং নত্থি. অসুকসেট্ঠিধীতা পন ইমেসং কেসানং অত্থায পেসেসি. ইদানি ইতো লদ্ধউপ্পাদেন সক্কা থেরস্স দেয্যধম্মং দাতু’’ন্তি ধাতিং পেসেত্ৰা থেরে নিমন্তেত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেসি. থেরানং নিসিন্নকালে গব্ভং পৰিসিত্ৰা ধাতিযা অত্তনো কেসে কপ্পাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, ইমে কেসে অসুকায নাম সেট্ঠিধীতায দত্ৰা যং সা দেতি, তং আহর, অয্যানং পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি. ধাতি পিট্ঠিহত্থেন অস্সূনি পুঞ্ছিত্ৰা একেন হত্থেন হদযমংসং সন্ধারেত্ৰা থেরানং সন্তিকে পটিচ্ছাদেত্ৰা তে কেসে আদায তস্সা সেট্ঠিধীতায সন্তিকং গতা.

পণিযং নাম সারৰন্তম্পি সযং উপনীতং গারৰং ন জনেতি, তস্মা সা সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে বহুনাপি ধনেন ইমে কেসে আহরাপেতুং নাসক্খিং, ইদানি পন ছিন্নকালতো পট্ঠায ন যথামূলমেৰ লভিস্সতী’’তি. ধাতিং আহ – ‘‘অহং পুব্বে তৰ সামিনিং বহুনাপি ধনেন কেসে আহরাপেতুং নাসক্খিং, যত্থ কত্থচি ৰিনিপাতা পন নিজ্জীৰকেসা নাম অট্ঠ কহাপণে অগ্ঘন্তী’’তি অট্ঠেৰ কহাপণে অদাসি. ধাতি কহাপণে আহরিত্ৰা সেট্ঠিধীতায অদাসি. সেট্ঠিধীতা একেকং পিণ্ডপাতং একেককহাপণগ্ঘনকং কত্ৰা থেরানং দাপেসি. থেরো আৰজ্জিত্ৰা সেট্ঠিধীতায উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘কহং সেট্ঠিধীতা’’তি পুচ্ছি. গব্ভে, অয্যাতি. পক্কোসথ নন্তি. সা চ থেরেসু গারৰেন একৰচনেনেৰ আগন্ত্ৰা থেরে ৰন্দিত্ৰা বলৰসদ্ধং উপ্পাদেসি. সুখেত্তে পতিট্ঠিতপিণ্ডপাতো দিট্ঠেৰ ধম্মে ৰিপাকং দেতীতি সহ থেরানং ৰন্দনেন কেসা পকতিভাৰেযেৰ অট্ঠংসু. থেরাপি তং পিণ্ডপাতং গহেত্ৰা পস্সন্তিযাযেৰ সেট্ঠিধীতায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা কঞ্চনৰনুয্যানে ওতরিংসু.

উয্যানপালো থেরং দিস্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, মে অয্যো পুরোহিতো কচ্চানো পব্বজিত্ৰা উয্যানমাগতো’’তি আহ. রাজা চণ্ডপজ্জোতো উয্যানং গন্ত্ৰা কতভত্তকিচ্চং থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘কহং, ভন্তে, ভগৰা’’তি পুচ্ছি. সত্থা সযং অনাগন্ত্ৰা মং পেসেসি মহারাজাতি. কহং, ভন্তে, অজ্জ ভিক্খং অলত্থাতি? থেরো রঞ্ঞো পুচ্ছাসভাগেন সব্বং সেট্ঠিধীতায কতং দুক্করং আরোচেসি. রাজা থেরস্স ৰসনট্ঠানং পটিযাদেত্ৰা থেরং নিমন্তেত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা সেট্ঠিধীতরং আণাপেত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. ইমিস্সা ইত্থিযা দিট্ঠধম্মিকোৰ যসপটিলাভো অহোসি.

ততো পট্ঠায রাজা থেরস্স মহাসক্কারং করোতি. থেরস্স ধম্মকথায পসীদিত্ৰা মহাজনো থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. ততো পট্ঠায সকলনগরং এককাসাৰপজ্জোতং ইসিৰাতপটিৰাতং অহোসি. সাপি দেৰী গব্ভং লভিত্ৰা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে গোপালকুমারোতি মাতামহসেট্ঠিনো নামং অকংসু. সা পুত্তস্স নামৰসেন গোপালমাতা নাম দেৰী জাতা. সা দেৰী থেরে অতিৰিয পসীদিত্ৰা রাজানং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা কঞ্চনৰনুয্যানে থেরস্স ৰিহারং কারেসি. থেরো উজ্জেনিনগরং পসাদেত্ৰা পুন সত্থু সন্তিকং গতো. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ৰিহরন্তো মধুপিণ্ডিকসুত্তং (ম. নি. ১.১৯৯ আদযো) কচ্চানপেয্যালং (ম. নি. ৩.২৭৯ আদযো) পারাযনসুত্তন্তি ইমে তযো সুত্তন্তে অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

পঠমৰগ্গৰণ্ণনা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ২. দুতিযএতদগ্গৰগ্গো

চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু

১৯৮-২০০. দুতিযস্স পঠমে মনোমযন্তি মনেন নিব্বত্তিতং. ‘‘মনোমযেন কাযেন, ইদ্ধিযা উপসঙ্কমী’’তি (থেরগা. ৯০১) ৰুত্তট্ঠানস্মিঞ্হি মনেন কতকাযো মনোমযকাযো নাম জাতো. ‘‘অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপজ্জতী’’তি (চূল়ৰ. ৩৩৩) ৰুত্তট্ঠানে মনেন নিব্বত্তিতকাযো মনোমযকাযো নাম জাতো. অযমিধ অধিপ্পেতো. তত্থ অঞ্ঞে ভিক্খূ মনোমযং কাযং নিব্বত্তেন্তা তযো ৰা চত্তারো ৰা নিব্বত্তেন্তি, ন বহুকে. একসদিসেযেৰ চ কত্ৰা নিব্বত্তেন্তি একৰিধমেৰ কম্মং কুরুমানে. চূল়পন্থকত্থেরো পন একাৰজ্জনেন সমণসহস্সং মাপেসি. দ্ৰেপি চ জনে ন একসদিসে অকাসি ন একৰিধং কম্মং কুরুমানে. তস্মা মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং অগ্গো নাম জাতো.

চেতোৰিৰট্টকুসলানম্পি চূল়পন্থকোৰ অগ্গো, সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং পন মহাপন্থকত্থেরো অগ্গোতি ৰুত্তো. তত্থ চূল়পন্থকত্থেরো চতুন্নং রূপাৰচরজ্ঝানানং লাভিতায ‘‘চেতোৰিৰট্টকুসলো’’তি ৰুত্তো, মহাপন্থকত্থেরো চতুন্নং অরূপাৰচরজ্ঝানানং লাভিতায ‘‘সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো’’তি ৰুত্তো. চূল়পন্থকো চ সমাধিকুসলতায চেতোৰিৰট্টকুসলো নাম, মহাপন্থকো ৰিপস্সনাকুসলতায সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো নাম. একো চেত্থ সমাধিলক্খণে ছেকো, একো ৰিপস্সনালক্খণে. তথা একো সমাধিগাল়্হো, একো ৰিপস্সনাগাল়্হো. একো চেত্থ অঙ্গসংখিত্তে ছেকো, একো আরম্মণসংখিত্তে. তথা একো অঙ্গৰৰত্থানে ছেকো, একো আরম্মণৰৰত্থানেতি এৰমেত্থ যোজনা কাতব্বা.

অপিচ চূল়পন্থকত্থেরো রূপাৰচরজ্ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তোতি চেতোৰিৰট্টকুসলো, মহাপন্থকো অরূপাৰচরজ্ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পত্তোতি সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলো. উভোপি পন্থে জাতত্তা পন্থকা নাম জাতা. তেসং পঠমজাতো মহাপন্থকো নাম, পচ্ছাজাতো চূল়পন্থকো নাম.

ইমেসং পন উভিন্নম্পি পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অতীতে কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরৰাসিনো দ্ৰে ভাতিকা কুটুম্বিকা সদ্ধা পসন্না নিবদ্ধং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তি. তেসু একদিৰসং কনিট্ঠো সত্থারং দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতং একং ভিক্খুং ‘‘মম সাসনে মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং চেতোৰিৰট্টকুসলানঞ্চ অযং ভিক্খু অগ্গো’’তি এতদগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু একো হুত্ৰা দ্ৰে অঙ্গানি পরিপূরেত্ৰা চরতি, মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অঙ্গদ্ৰযপূরকেন হুত্ৰা ৰিচরিতুং ৰট্টতী’’তি. সো পুরিমনযেনেৰ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং, ভন্তে, ভিক্খুং তুম্হে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে মনোমযঙ্গেন চ চেতোৰিৰট্টকুসলঙ্গেন চ ‘অযং মম সাসনে অগ্গো’তি এতদগ্গে ঠপযিত্থ, অহম্পি ইমস্স অধিকারকম্মস্স ফলেন সো ভিক্খু ৰিয অঙ্গদ্ৰযপূরকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি.

সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা অনন্তরাযেনস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, সো তং ইমস্মিং ঠানদ্ৰযে ঠপেস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. ভাতাপিস্স একদিৰসং সত্থারং সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলং ভিক্খুং এতদগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তথেৰ অধিকারং কত্ৰা পত্থনং অকাসি, সত্থাপি তং ব্যাকাসি.

তে উভোপি জনা সত্থরি ধরমানে কুসলকম্মং করিত্ৰা সত্থু পরিনিব্বুতকালে সরীরচেতিযে সুৰণ্ণপূজং কত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তা. তেসং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তানংযেৰ কপ্পসতসহস্সং অতিক্কন্তং. তত্থ মহাপন্থকস্স অন্তরা কতকল্যাণকম্মং ন কথিযতি, চূল়পন্থকো পন কস্সপভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ওদাতকসিণকম্মং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তি. অথ অম্হাকং সত্থা অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে পটিৰসতি.

ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা ইমেসং দ্ৰিন্নং নিব্বত্তিং কথেতুং ৰট্টতি. রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা অত্তনো দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইমং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কা, সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডং করিস্সন্তি, ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু.

তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভস্স পরিপাকং আগম্ম সামিকেন সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিমিত্তাদিৰিরহিতে ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খমেৰ, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কমাপেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্তায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো চ নাম একন্তহিতা, অযং গচ্ছতু ৰা মা ৰা, মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. তস্মিং গেহা নিক্খন্তে সা গেহে পরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.

অথ সো পুরিসো ঘরং আগতো তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং ভদ্দে’’তি পুচ্ছি. সামি একো পুত্তো জাতোতি. ইদানি কিং করিস্সামাতি? যস্স অত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছাম, তং কম্মং অন্তরাৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তামাতি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স দারকস্স চ পন্থে জাতত্তা পন্থকোতি নামং অকংসু. তস্সা নচিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স মহাপন্থকোতি নামং কত্ৰা পচ্ছাজাতস্স চূল়পন্থকোতি নামং অকংসু.

তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. তেসং তত্থ ৰসন্তানং অযং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকজনে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতা অয্যকো অয্যিকা’’তি ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পটিপুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা কথেন্তি ‘অয্যকো অয্যিকা’তি, কিং অম্হাকং ঞাতকা নত্থী’’তি? আম, তাত, তুম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি, রাজগহনগরে পন ৰো ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ তুম্হাকং বহূ ঞাতকাতি. কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ অম্মাতি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকমাহ – ‘‘ইমে দারকা অতিৰিয মং কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি দারকানং অয্যককুলং দস্সেমা’’তি. অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তং পন নযিস্সামীতি. ‘‘সাধু সামি, যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি দ্ৰেপি জনা দারকে আদায অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায নিৰাসং কত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি.

তে তং সাসনং সুত্ৰা সংসারে সংসরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং. এত্তকং পন ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূতি. সেট্ঠিধীতা মাতাপিতূহি পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানং হত্থেযেৰ দত্ৰা পেসেসি. দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সম্মুখে ধম্মং সুণন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ – ‘‘সচে তুম্হে অনুজানেয্যাথ, অহং পব্বজ্জেয্য’’ন্তি. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, ময্হং সকললোকস্সপি পব্বজ্জতো তৰেৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা. সচে সক্কোসি, পব্বজ, তাতা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গতো. সত্থা ‘‘কিং, মহাসেট্ঠি, দারকো তে লদ্ধো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অযং দারকো ময্হং নত্তা, তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজামীতি ৰদতী’’তি আহ.

সত্থা অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভি. উপসম্পন্নো হুত্ৰা যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তো চতুন্নং অরূপাৰচরজ্ঝানানং লাভী হুত্ৰা ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায অরহত্তং পাপুণি. ইতি সো সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং অগ্গো জাতো. সো ঝানসুখেন ফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি – ‘‘সক্কা নু খো ইমং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি. ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহাসেট্ঠি সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি আহ. পব্বাজেথ, ভন্তেতি. থেরো চূল়পন্থকদারকং পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. চূল়পন্থকসামণেরো ভাতিকস্স সন্তিকে.

‘‘পদুমং যথা কোকনদং সুগন্ধং,

পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;

অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং,

তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –

ইমং গাথং গণ্হাতি. গহিতগহিতপদং উপরূপরিপদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমং গাথং গহেতুং ৰাযমন্তস্সেৰ চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা. অথ নং মহাপন্থকো আহ – ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একগাথম্পি গহেতুং ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন ত্ৰং কথং মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি. সো থেরেন পণামিতো ৰিহারপচ্চন্তে রোদমানো অট্ঠাসি.

তেন সমযেন সত্থা রাজগহং উপনিস্সায জীৰকম্বৰনে ৰিহরতি. তস্মিং সমযে জীৰকো পুরিসং পেসেসি ‘‘পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং সত্থারং নিমন্তেহী’’তি. তেন খো পন সমযেন মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো হোতি. সো ‘‘পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ভিক্খং সম্পটিচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰুত্তো ‘‘চূল়পন্থকং ঠপেত্ৰা সেসানং সম্পটিচ্ছামী’’তি আহ. চূল়পন্থকো তং কথং সুত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায দোমনস্সপ্পত্তো অহোসি. সত্থা চূল়পন্থকস্স খেদং দিস্ৰা ‘‘চূল়পন্থকো মযি গতে বুজ্ঝিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠানে অত্তানং দস্সেত্ৰা ‘‘কিং ত্ৰং, পন্থক, রোদসী’’তি আহ. ভাতা মং, ভন্তে, পণামেতীতি. পন্থক, তুয্হং ভাতিকস্স পরপুগ্গলানং আসযানুসযঞাণং নত্থি, ত্ৰং বুদ্ধৰেনেয্যপুগ্গলো নামাতি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খরিত্ৰা সুদ্ধং চোল়খণ্ডং অদাসি ‘‘ইমং গহেত্ৰা ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি ৰত্ৰা ভাৰেহি পন্থকা’’তি.

সো সত্থারা দিন্নং চোল়খণ্ডং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি হত্থেন পরিমজ্জন্তো নিসীদি. তস্স পরিমজ্জন্তস্স লোমানি কিলিট্ঠধাতুকানি জাতানি. পুন পরিমজ্জন্তস্স উক্খলিপরিপুঞ্ছনসদিসং জাতং. সো ঞাণপরিপাকং আগম্ম তত্থ খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইদং চোল়খণ্ডং পকতিযা পণ্ডরং পরিসুদ্ধং, উপাদিন্নকসরীরং নিস্সায কিলিট্ঠং জাতং, ইদং চিত্তম্পি এৰংগতিকমেৰা’’তি. সমাধিং ভাৰেত্ৰা চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানি পাদকানি কত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সো মনোমযজ্ঝানলাভী হুত্ৰা একো হুত্ৰা বহুধা, বহুধা হুত্ৰা একো ভৰিতুং সমত্থো অহোসি. অরহত্তমগ্গেনেৰ চস্স তেপিটকঞ্চ ছ অভিঞ্ঞা চ আগমিংসু.

পুনদিৰসে সত্থা একূনেহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা জীৰকস্স নিৰেসনে নিসীদি. চূল়পন্থকো পন অত্তনো ভিক্খায অসম্পটিচ্ছিতত্তাযেৰ ন গতো. জীৰকো যাগুং দাতুং আরভি, সত্থা হত্থেন পত্তং পিদহি. কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথাতি? ৰিহারে একো ভিক্খু অত্থি জীৰকাতি. সো পুরিসং পহিণি ‘‘গচ্ছ, ভণে, ৰিহারে নিসিন্নং অয্যং গহেত্ৰা এহী’’তি. চূল়পন্থকত্থেরোপি তস্স পুরিসস্স পুরে আগমনাযেৰ ভিক্খুসহস্সং নিম্মিনিত্ৰা একম্পি একেন অসদিসং, একস্সপি চ চীৰরৰিচারণাদিসমণকম্মং অঞ্ঞেন অসদিসং অকাসি. সো পুরিসো ৰিহারে ভিক্খূনং বহুভাৰং দিস্ৰা গন্ত্ৰা জীৰকস্স কথেসি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ৰিহারে ভিক্খুসঙ্ঘো বহুতরো, ততো পক্কোসিতব্বং ভদন্তং ন জানামী’’তি. জীৰকো সত্থারং পটিপুচ্ছি – ‘‘কোনামো, ভন্তে, ৰিহারে নিসিন্নভিক্খূ’’তি? চূল়পন্থকো নাম জীৰকাতি. গচ্ছ ভো ‘‘চূল়পন্থকো নাম কতরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা আনেহীতি. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘চূল়পন্থকো নাম, ভন্তে, কতরো’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং চূল়পন্থকো অহং চূল়পন্থকো’’তি ভিক্খুসহস্সম্পি কথেসি. সো পুনাগন্ত্ৰা জীৰকস্স কথেসি ‘‘সহস্সমত্তা ভিক্খূ সব্বেপি ‘অহং চূল়পন্থকো অহং চূল়পন্থকো’তি কথেন্তি, অহং ‘অসুকো নাম পক্কোসিতব্বো’তি ন জানামী’’তি. জীৰকোপি পটিৰিদ্ধসচ্চতায ‘‘ইদ্ধিমা ভিক্খূ’’তি নযতো ঞত্ৰা ‘‘পঠমং কথনভিক্খুমেৰ ‘তুম্হে সত্থা পক্কোসতী’তি ৰত্ৰা চীৰরকণ্ণে গণ্হ তাতা’’তি আহ. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা তথা অকাসি, তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. সো থেরং গহেত্ৰা অগমাসি. সত্থা তস্মিং খণে যাগুং গণ্হি.

দসবলে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গতে ধম্মসভাযং কথা উদপাদি ‘‘যাৰ মহন্তা ৰত বুদ্ধা নাম চত্তারো মাসে একগাথং গণ্হিতুং অসক্কোন্তং ভিক্খুং এৰংমহিদ্ধিকং অকংসূ’’তি. সত্থা তেসং ভিক্খূনং চিত্তাচারং ঞত্ৰা গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসজ্জ ‘‘কিং ৰদেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছি. ন ভগৰা অঞ্ঞং কিঞ্চি কথেম, চূল়পন্থকেন তুম্হাকং সন্তিকা মহালাভো লদ্ধোতি তুম্হাকংযেৰ গুণং কথেমাতি. অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, ইদানি ময্হং ওৰাদং কত্ৰা লোকুত্তরদাযজ্জলাভো, অযং অতীতেপি অপরিপক্কঞাণে ঠিতস্স ময্হং ওৰাদং কত্ৰা লোকিযদাযজ্জং লভীতি. ভিক্খূ ‘‘কদা, ভন্তে’’তি আযাচিংসু. সত্থা তেসং ভিক্খূনং অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেসি.

ভিক্খৰে, অতীতে বারাণসীনগরে ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা রজ্জং কারেসি. তস্মিং সমযে চূল়কসেট্ঠি নাম পণ্ডিতো ব্যত্তো সব্বনিমিত্তানি জানাতি. সো একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গচ্ছন্তো অন্তরৰীথিযং মতমূসিকং দিস্ৰা তস্মিং খণে নক্খত্তং সমানেত্ৰা ইদমাহ – ‘‘সক্কা চক্খুমতা কুলপুত্তেন ইমং উন্দূরং গহেত্ৰা দারভরণঞ্চ কাতুং কম্মন্তে চ পযোজেতু’’ন্তি. অঞ্ঞতরো দুগ্গতকুলপুত্তো তং সেট্ঠিস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নাযং অজানিত্ৰা কথেস্সতী’’তি মূসিকং গহেত্ৰা একস্মিং আপণে বিল়ারস্সত্থায দত্ৰা কাকণিকং লভি. তায কাকণিকায ফাণিতং কিণিত্ৰা একেন কুটেন পানীযং গণ্হিত্ৰা অরঞ্ঞতো আগচ্ছন্তে মালাকারে দিস্ৰা থোকং থোকং ফাণিতখণ্ডং দত্ৰা উল়ুঙ্কেন পানীযং অদাসি. তে তস্স একেকং পুপ্ফমুট্ঠিং অদংসু. সো তেন পুপ্ফমূলেন পুনদিৰসেপি ফাণিতঞ্চ পানীযঘটঞ্চ গহেত্ৰা পুপ্ফারামমেৰ গতো. তস্স তংদিৰসং মালাকারা অড্ঢওচিতকে পুপ্ফগচ্ছে দত্ৰা অগমংসু. সো নচিরস্সেৰ ইমিনা উপাযেন অট্ঠ কহাপণে লভি.

পুন একস্মিং ৰাতৰুট্ঠিদিৰসে ছড্ডিতউয্যানং গন্ত্ৰা পতিতদারূনং রাসিং কত্ৰা নিসিন্নো রাজকুম্ভকারস্স সন্তিকা সোল়স কহাপণে লভি. সো চতুৰীসতিযা কহাপণেসু জাতেসু ‘‘অত্থি অযং উপাযো ময্হ’’ন্তি নগরদ্ৰারতো অৰিদূরে ঠানে একং পানীযচাটিং ঠপেত্ৰা পঞ্চসতে তিণহারকে পানীযেন উপট্ঠহি. তে আহংসু – ‘‘ত্ৰং, সম্ম, অম্হাকং বহুপকারো, কিং তে করোমা’’তি? সোপি ‘‘ময্হং কিচ্চে উপ্পন্নে করিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো থলপথকম্মিকেন চ জলপথকম্মিকেন চ সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং অকাসি. তস্স থলপথকম্মিকো ‘‘স্ৰে ইমং নগরং অস্সৰাণিজকো পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা আগমিস্সতী’’তি আচিক্খি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তিণহারকানং সঞ্ঞং দত্ৰা একেকং তিণকলাপং দিগুণং কত্ৰা আহরাপেসি. অথ সো অস্সানং নগরং পৰিট্ঠৰেলায তিণকলাপসহস্সং অন্তরদ্ৰারে রাসিং কত্ৰা নিসীদি. অস্সৰাণিজো সকলনগরে অস্সানং চারিং অলভিত্ৰা তস্স সহস্সং দত্ৰা তং তিণং গণ্হি.

ততো কতিপাহচ্চযেনস্স সমুদ্দকম্মিকসহাযকো আরোচেসি ‘‘পট্টনং মহানাৰা আগতা’’তি. সো ‘‘অত্থি অযং উপাযো’’তি অট্ঠহি কহাপণেহি সব্বপরিৰারসম্পন্নং তাৰকালিকং রথং গহেত্ৰা নাৰাপট্টনং গন্ত্ৰা একং অঙ্গুলিমুদ্দিকং নাৰিকস্স সচ্চকারং দত্ৰা অৰিদূরে ঠানে সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নো পুরিসে আণাপেসি ‘‘বাহিরকেসু ৰাণিজেসু আগতেসু ততিযেন পটিহারেন আরোচেথা’’তি. ‘‘নাৰা আগতা’’তি সুত্ৰা বারাণসিতো সতমত্তা ৰাণিজা ‘‘ভণ্ডং গণ্হামা’’তি আগমংসু. ভণ্ডং তুম্হে ন লভিস্সথ, অসুকট্ঠানে নাম মহাৰাণিজেন সচ্চকারো দিন্নোতি. তে তেসং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং আগতা, পাদমূলিকপুরিসা পুরিমসঞ্ঞাৰসেন ততিযেন পাটিহারেন তেসং আগতভাৰং আরোচেসুং. তে সতমত্তাপি ৰাণিজা একেকং সহস্সং দত্ৰা তেন সদ্ধিং নাৰায পত্তিকা হুত্ৰা পুন একেকং সহস্সং দত্ৰা পত্তিং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা ভণ্ডং অত্তনো সন্তকং অকংসু. সো পুরিসো দ্ৰে সতসহস্সানি গহেত্ৰা বারাণসিং আগন্ত্ৰা ‘‘কতঞ্ঞুনা ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি একং সতসহস্সং গহেত্ৰা চূল়সেট্ঠিস্স সন্তিকং গতো.

অথ তং চূল়সেট্ঠি ‘‘কিং তে, তাত, কত্ৰা ইদং ধনং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘তুম্হেহি কথিতউপাযে ঠত্ৰা চতুমাসব্ভন্তরেযেৰ লদ্ধ’’ন্তি আহ. সেট্ঠি তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি এৰরূপং দারকং পরসন্তকং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰযপ্পত্তং ধীতরং দত্ৰা সকলকুটুম্বস্স সামিকং অকাসি. সোপি কুলপুত্তো সেট্ঠিনো অচ্চযেন তস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং গহেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো. সত্থা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধকালে ইমং গাথমাহ –

‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;

সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪);

ইতি সত্থা ধম্মসভাযং সন্নিসিন্নানং ইমং কারণং দস্সেসি. অযং দ্ৰিন্নম্পি মহাসাৰকানং পুব্বপত্থনতো পট্ঠায অনুপুব্বিকথা. অপরভাগে পন সত্থা অরিযগণপরিৰুতো ধম্মাসনে নিসিন্নো মনোমযং কাযং অভিনিম্মিনন্তানং চেতোৰিৰট্টকুসলানঞ্চ চূল়পন্থকত্থেরং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি, সঞ্ঞাৰিৰট্টকুসলানং মহাপন্থকন্তি.

সুভূতিত্থেরৰত্থু

২০১. ততিযে অরণৰিহারীনন্তি নিক্কিলেসৰিহারীনং. রণন্তি হি রাগাদযো কিলেসা ৰুচ্চন্তি, তেসং অভাৰেন নিক্কিলেসৰিহারো অরণৰিহারো নাম. সো যেসং অত্থি, তে অরণৰিহারিনো. তেসং অরণৰিহারীনং সুভূতিত্থেরো অগ্গোতি. কিঞ্চাপি হি অঞ্ঞেপি খীণাসৰা অরণৰিহারিনোৰ, থেরেন পন ধম্মদেসনায এতং নামং লদ্ধং. অঞ্ঞে হি ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তো উদ্দিস্সকং কত্ৰা ৰণ্ণং ৰা অৰণ্ণং ৰা কথেন্তি, থেরো পন ধম্মং দেসেন্তো সত্থারা দেসিতনিযামতো অনোক্কমিত্ৰা দেসেতি, তস্মা অরণৰিহারীনং অগ্গো নাম জাতো.

২০২. চতুত্থে দক্খিণেয্যানন্তি দক্খিণারহানং. তত্থ কিঞ্চাপি অঞ্ঞেপি খীণাসৰা অগ্গদক্খিণেয্যা, থেরো পন পিণ্ডায চরন্তো ঘরে ঘরে মেত্তাঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ভিক্খং গণ্হাতি ‘‘এৰং ভিক্খাদাযকানং মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা দক্খিণেয্যানং অগ্গোতি ৰুত্তো. অত্তভাৰো পনস্স সুসমিদ্ধো, অলঙ্কততোরণং ৰিয চিত্তপটো ৰিয চ অতিৰিয ৰিরোচতি. তস্মা সুভূতীতি ৰুচ্চতি.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরে ভগৰতি অনুপ্পন্নেযেৰ হংসৰতীনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নন্দমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা তত্থ সারং অপস্সন্তো অত্তনো পরিৰারেহি চতুচত্তালীসায মাণৰকসহস্সেহি সদ্ধিং পব্বতপাদে ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, অন্তেৰাসিকেপি ঝানলাভিনো অকাসি.

তস্মিং সমযে পদুমুত্তরো ভগৰা লোকে নিব্বত্তিত্ৰা হংসৰতীনগরং উপনিস্সায ৰিহরন্তো একদিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো নন্দতাপসস্স অন্তেৰাসিকানং জটিলানং অরহত্তূপনিস্সযং নন্দতাপসস্স চ দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স সাৰকস্স ঠানন্তরপত্থনং দিস্ৰা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা পুব্বণ্হসমযং পত্তচীৰরমাদায সারিপুত্তত্থেরস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ নন্দতাপসস্স অস্সমং অগমাসি. তত্থ ফলাফলদানঞ্চ পুপ্ফাসনপঞ্ঞাপনঞ্চ নিরোধসমাপত্তিসমাপজ্জনঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

সত্থা পন নিরোধা ৰুট্ঠিতো অরণৰিহারিঅঙ্গেন চ দক্খিণেয্যঙ্গেন চাতি দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতং একং সাৰকং ‘‘ইসিগণস্স পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি আণাপেসি. সো অত্তনো ৰিসযে ঠত্ৰা তেপিটকং সম্মসিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. তস্স দেসনাৰসানে সত্থা সযং ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বে চতুচত্তালীসসহস্সাপি তাপসা অরহত্তং পাপুণিংসু. নন্দতাপসো পন অনুমোদকস্স ভিক্খুনো নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা সত্থু দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেতুং নাসক্খি. সত্থা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি সেসভিক্খূনং হত্থং পসারেসি. সব্বেপি অন্তরহিতকেসমস্সূ ইদ্ধিমযপরিক্খারা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয অহেসুং.

নন্দতাপসো তথাগতং ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, যেন ভিক্খুনা ইসিগণস্স পুপ্ফাসনানুমোদনা কতা, কো নামোযং তুম্হাকং সাসনে’’তি? অরণৰিহারিঅঙ্গেন চ দক্খিণেয্যঙ্গেন চ এতদগ্গং পত্তো এসোতি. ‘‘ভন্তে, অহম্পি ইমিনা সত্তাহকতেন অধিকারকম্মেন অঞ্ঞং সম্পত্তিং ন পত্থেমি, অনাগতে পনাহং একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অযং থেরো ৰিয দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. নন্দতাপসোপি কালেন কালং দসবলস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. ইদমস্স কল্যাণকম্মং. অন্তরা পন কম্মং ন কথিযতি.

সো কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা সাৰত্থিযং সুমনসেট্ঠিস্স গেহে নিব্বত্তি, সুভূতীতিস্স নামং অকংসু. অপরভাগে অম্হাকং সত্থা লোকে নিব্বত্তো রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরতি. তদা অনাথপিণ্ডিকো সেট্ঠি সাৰত্থিযং উট্ঠানকভণ্ডং গহেত্ৰা অত্তনো সহাযকস্স রাজগহসেট্ঠিনো ঘরং গতো সত্থু উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা সত্থারং সীতৰনে ৰিহরন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং সাৰত্থিং আগমনত্থায যাচিত্ৰা পঞ্চচত্তালীসযোজনে মগ্গে যোজনে যোজনে সতসহস্সপরিচ্চাগেন ৰিহারে পতিট্ঠাপেত্ৰা সাৰত্থিযং রাজমানেন অট্ঠকরীসপ্পমাণং জেতরাজকুমারস্স উয্যানভূমিং কোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা তত্থ ভগৰতো ৰিহারং কারেত্ৰা অদাসি. ৰিহারমহদিৰসে অযং সুভূতিকুটিম্বিকো অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিনা সদ্ধিং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সদ্ধং পটিলভিত্ৰা পব্বজি. সো উপসম্পন্নো দ্ৰে মাতিকা পগুণং কত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা অরঞ্ঞে সমণধম্মং করোন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মেত্তাঝানং পাদকং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ধম্মং দেসেন্তো ৰুত্তনযেনেৰ ধম্মং কথেতি, পিণ্ডায চরন্তো ৰুত্তনযেনেৰ মেত্তাঝানতো ৰুট্ঠায ভিক্খং গণ্হাতি. অথ নং সত্থা ইমং কারণদ্ৰযং পটিচ্চ অরণৰিহারীনঞ্চ দক্খিণেয্যানঞ্চ ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু

২০৩. পঞ্চমে আরঞ্ঞকানন্তি অরঞ্ঞৰাসীনং. রেৰতো খদিরৰনিযোতি ধম্মসেনাপতিত্থেরস্স কনিট্ঠভাতিকো. সো যথা অঞ্ঞে থেরা অরঞ্ঞে ৰসমানা ৰনসভাগং উদকসভাগং ভিক্খাচারসভাগঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰসন্তি, ন এৰং ৰসি. এতানি পন সভাগানি অনাদিযিত্ৰা উজ্জঙ্গলসক্খরপাসাণৰিসমে খদিরৰনে পটিৰসতি. তস্মা আরঞ্ঞকানং অগ্গোতি ৰুত্তো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে নিব্বত্তো মহাগঙ্গায পযাগপতিট্ঠানতিত্থে নাৰাকম্মং করোন্তো পটিৰসতি. তস্মিং সমযে সত্থা সতসহস্সভিক্খুপরিৰারো চারিকং চরন্তো পযাগপতিট্ঠানতিত্থং সম্পাপুণি. সো দসবলং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং কালেন কালং বুদ্ধদস্সনং নাম নত্থি, অযং মে কল্যাণকম্মাযূহনক্খণো’’তি নাৰাসঙ্ঘাটং বন্ধাপেত্ৰা উপরি চেলৰিতানং কারেত্ৰা গন্ধমালাদামানি ওসারেত্ৰা হেট্ঠা ৰরপোত্থকং চিত্তত্থরণং অত্থরাপেত্ৰা সপরিৰারং সত্থারং পরতীরং তারেসি.

তস্মিং সমযে সত্থা একং আরঞ্ঞকং ভিক্খুং এতদগ্গে ঠপেসি. সো নাৰিকো তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি এৰমেৰং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে আরঞ্ঞকানং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি এতদগ্গে ঠপিতো সো ভিক্খু ৰিয অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে আরঞ্ঞকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স সাসনে ত্ৰং আরঞ্ঞকানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. অন্তরা পন অঞ্ঞং কম্মং ন কথিযতি.

সো যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মগধক্খেত্তে নালকব্রাহ্মণগামে সারীব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গহেত্ৰা তিণ্ণং ভাতিকানং তিস্সন্নঞ্চ ভগিনীনং সব্বকনিট্ঠো হুত্ৰা নিব্বত্তি, রেৰতোতিস্স নামং অকংসু. অথস্স মাতাপিতরো চিন্তেসুং – ‘‘ৰড্ঢিতৰড্ঢিতে দারকে সমণা সক্যপুত্তিযা নেত্ৰা পব্বাজেন্তি, অম্হাকং পুত্তং রেৰতং দহরমেৰ ঘরবন্ধনেন বন্ধিস্সামা’’তি সমানকুলতো দারিকং আনেত্ৰা রেৰতস্স অয্যিকং ৰন্দাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তৰ অয্যিকায মহল্লকতরা হোহী’’তি আহংসু. রেৰতো তেসং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং দারিকা দহরা পঠমৰযে ঠিতা, ইমিস্সা কির এৰংৰিধং রূপং মম অয্যিকায রূপসদিসং ভৰিস্সতি, পুচ্ছিস্সামি তাৰ নেসং অধিপ্পায’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হে কিং কথেথা’’তি? তাত, ‘‘অযং দারিকা অয্যিকা ৰিয তে জরং পাপুণাতূ’’তি ৰদামাতি. সো ‘‘ইমিস্সা রূপং এৰংৰিধং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. তাত, কিং ৰদেসি, মহাপুঞ্ঞা এৰংৰিধা হোন্তীতি.

সো চিন্তেসি – ‘‘ইদং কির রূপং ইমিনা নিযামেন ৰলিত্তচং ভৰিস্সতি পলিতকেসং খণ্ডদন্তং, অহং এৰরূপে রূপে রজ্জিত্ৰা কিং করিস্সামি, মম ভাতিকানং গতমগ্গমেৰ গমিস্সামী’’তি কীল়ন্তো ৰিয হুত্ৰা সমৰযে তরুণদারকে আহ – ‘‘এথ, ভো, ৰিধাৰনিকং করিস্সামা’’তি নিক্খমি. তাত, মঙ্গলদিৰসে মা বহি গচ্ছাতি. সো দারকেহি সদ্ধিং কীল়ন্তো ৰিয অত্তনো ধাৰনৰারে সম্পত্তে থোকং গন্ত্ৰা পপঞ্চেত্ৰা আগচ্ছতি. পুন দুতিযৰারে সম্পত্তে ততো তুরিতং ৰিয গন্ত্ৰা আগতো, ততিযৰারে সম্পত্তে ‘‘অযং মে কালো’’তি ঞত্ৰা সম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিত্ৰা পংসুকূলিকভিক্খূনং নিৰাসট্ঠানং অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা থেরে অভিৰাদেত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. সপ্পুরিস মযং তং ন জানাম ‘‘কস্সাসি পুত্তো’’তি, ত্ৰঞ্চ অলঙ্কতনিযামেনেৰ আগতো, কো তং পব্বাজেতুং উস্সহিস্সতীতি. সো উভো বাহা পগ্গয্হ ‘‘ৰিলুম্পন্তি মং ৰিলুম্পন্তি ম’’ন্তি মহারৰং ৰিরৰি. ইতো চিতো চ ভিক্খূ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘সপ্পুরিস, ইমস্মিং ঠানে তৰ ৰত্থং ৰা পিল়ন্ধনং ৰা কোচি গণ্হন্তো নাম নত্থি, ত্ৰঞ্চ ‘ৰিলুম্পন্তী’তি ৰদসি, কিং সন্ধায ৰদসী’’তি? ভন্তে, নাহং ৰত্থালঙ্কারং সন্ধায ৰদামি, তিস্সন্নং পন মে সম্পত্তীনং ৰিলোপো ৰত্ততি, তং সন্ধায ৰদামি. মং তাৰ তুম্হে মা পব্বাজযিত্থ, ভাতরং পন মে জানাথাতি. কোনামো পন তে ভাতাতি? গিহিকালে উপতিস্সো নাম, ইদানি পন সারিপুত্তো নাম জাতোতি ৰদন্তীতি. ‘‘আৰুসো, এৰং সন্তে অযং কুলপুত্তো অম্হাকং কনিট্ঠভাতিকো নাম হোতি, জেট্ঠভাতিকো নো ধম্মসেনাপতি পুরেতরংযেৰ আহ – ‘অম্হাকং ঞাতকা সব্বেৰ মিচ্ছাদিট্ঠিকা, যো কোচি অম্হাকং ঞাতীতি আগচ্ছতি, তং যেন তেনুপাযেন পব্বাজেয্যথা’তি. অযং পন থেরস্স অজ্ঝত্তভাতিকো, পব্বাজেথ ন’’ন্তি ৰত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজযিংসু. অথ নং পরিপুণ্ণৰস্সং উপসম্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানে যোজযিংসু.

থেরো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযানং অৰিদূরে ঠানে ৰুত্তপ্পকারং খদিরৰনং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোতি. তস্স ‘‘অরহত্তং অপ্পত্ৰা দসবলং ৰা ভাতিকত্থেরং ৰা ন পস্সিস্সামী’’তি ৰাযমন্তস্সেৰ তযো মাসা অতিক্কন্তা, সুখুমালকুলপুত্তস্স লূখভোজনং ভুঞ্জন্তস্স চিত্তং ৰলীতং নাম হোতি, কম্মট্ঠানং ৰিমোক্খং ন গতং. সো তেমাসচ্চযেন পৰারেত্ৰা ৰুত্থৰস্সো হুত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে সমণধম্মং করোতি. তস্স সমণধম্মং করোন্তস্স চিত্তং একগ্গং অহোসি, সো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.

অথাযস্মা সারিপুত্তো সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, ময্হং কির কনিট্ঠভাতা রেৰতো পব্বজিতো, সো অভিরমেয্য ৰা ন ৰা, গন্ত্ৰা নং পস্সিস্সামী’’তি. ভগৰা রেৰতস্স আরদ্ধৰিপস্সকভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে ৰারে পটিক্খিপিত্ৰা ততিযৰারে যাচিতো অরহত্তং পত্তভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘সারিপুত্ত, অহম্পি গমিস্সামি, ভিক্খূনং আরোচেহী’’তি. থেরো ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা, ‘‘আৰুসো, সত্থা চারিকং চরিতুকামো, গন্তুকামা আগচ্ছন্তূ’’তি সব্বেসংযেৰ আরোচেসি. দসবলস্স চারিকত্থায গমনকালে ওহীনকভিক্খূ নাম অপ্পকা হোন্তি, ‘‘সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং পস্সিস্সাম, মধুরধম্মকথং ৰা সুণিস্সামা’’তি যেভুয্যেন গন্তুকামাৰ বহুকা হোন্তি. ইতি সত্থা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ‘‘রেৰতং পস্সিস্সামী’’তি নিক্খন্তো.

অথেকস্মিং পদেসে আনন্দত্থেরো দ্ৰেধাপথং পত্ৰা ভগৰন্তং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে দ্ৰে মগ্গা, কতরমগ্গেন সঙ্ঘো গচ্ছতূ’’তি. কতরমগ্গো, আনন্দ, উজুকোতি? ভন্তে, উজুমগ্গো তিংসযোজনো অমনুস্সপথো, পরিহারমগ্গো পন সট্ঠিযোজনিকো খেমো সুভিক্খোতি. আনন্দ, সীৰলি অম্হেহি সদ্ধিং আগতোতি? আম, ভন্তে, আগতোতি. তেন হি সঙ্ঘো উজুমগ্গমেৰ গণ্হতু, সীৰলিস্স পুঞ্ঞং ৰীমংসিস্সামাতি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞৰীমংসনত্থং অটৰিমগ্গং অভিরুহি. মগ্গং অভিরুহনট্ঠানতো পট্ঠায দেৰসঙ্ঘো যোজনে যোজনে ঠানে নগরং মাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰসনত্থায ৰিহারে পটিযাদেসি. দেৰপুত্তা রঞ্ঞা পেসিতকম্মকারা ৰিয হুত্ৰা যাগুখজ্জকাদীনি গহেত্ৰা ‘‘কহং অয্যো সীৰলি, কহং অয্যো সীৰলী’’তি পুচ্ছন্তা গচ্ছন্তি. থেরো তং সক্কারসম্মানং গণ্হাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গচ্ছতি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পরিভুঞ্জি.

ইমিনাৰ নিযামেন সত্থা সক্কারসম্মানং অনুভৰন্তো দেৰসিকং যোজনপরমং গন্ত্ৰা তিংসযোজনিকং কন্তারং অতিক্কম্ম খদিরৰনিযত্থেরস্স সভাগট্ঠানং পত্তো. থেরো সত্থু আগমনং ঞত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পহোনকৰিহারে দসবলস্স গন্ধকুটিং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীনি চ ইদ্ধিযা মাপেত্ৰা তথাগতস্স পচ্চুগ্গমনং গতো. সত্থা অলঙ্কতপটিযত্তেন মগ্গেন ৰিহারং পাৰিসি. অথ তথাগতে গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে ভিক্খূ ৰস্সগ্গেন পত্তসেনাসনানি পৰিসিংসু. দেৰতা ‘‘অকালো আহারস্সা’’তি অট্ঠৰিধং পানকং আহরিংসু. সত্থা সঙ্ঘেন সদ্ধিং পানকং পিৰি. ইমিনাৰ নিযামেন তথাগতস্স সক্কারসম্মানং অনুভৰন্তস্সেৰ অদ্ধমাসো অতিক্কন্তো.

অথেকচ্চে উক্কণ্ঠিতভিক্খূ একস্মিং ঠানে নিসীদিত্ৰা কথং উপ্পাদযিংসু ‘‘সত্থা দসবলো ‘ময্হং অগ্গসাৰকস্স কনিট্ঠভাতা’তি ৰত্ৰা এৰরূপং নৰকম্মিকভিক্খুং পস্সিতুং আগতো, ইমস্স ৰিহারস্স সন্তিকে জেতৰনমহাৰিহারো ৰা ৰেল়ুৰনৰিহারাদযো ৰা কিং করিস্সন্তি. অযম্পি ভিক্খু এৰরূপস্স নৰকম্মস্স কারকো, কিং নাম সমণধম্মং করিস্সতী’’তি? অথ সত্থা চিন্তেসি – ‘‘মযি চিরং ৰসন্তে ইদং ঠানং আকিণ্ণং ভৰিস্সতি, আরঞ্ঞকা ভিক্খূ নাম পৰিৰেকত্থিকা হোন্তি, রেৰতস্স অফাসুৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি ততো রেৰতস্স দিৰাট্ঠানং গতো. থেরো এককোৰ চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায পাসাণফলকে নিসিন্নো সত্থারং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দি.

অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘রেৰত, ইমং ৰাল়মিগট্ঠানং, চণ্ডানং হত্থিঅস্সাদীনং সদ্দং সুত্ৰা কিন্তি করোসী’’তি? তেসং মে, ভন্তে, সদ্দং সুণতো অরঞ্ঞরতি নাম উপ্পজ্জতীতি. সত্থা তস্মিং ঠানে রেৰতত্থেরস্স পঞ্চহি গাথাসতেহি অরঞ্ঞে নিৰাসানিসংসং নাম কথেত্ৰা পুনদিৰসে অৰিদূরে ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা রেৰতত্থেরং নিৰত্তেত্ৰা যেহি ভিক্খূহি থেরস্স অৰণ্ণো কথিতো, তেসং কত্তরযট্ঠিউপাহনাতেলনাল়িছত্তানং পমুস্সনভাৰং অকাসি. তে অত্তনো পরিক্খারত্থায নিৰত্তা আগতমগ্গেনেৰ গচ্ছন্তাপি তং ঠানং সল্লক্খেতুং ন সক্কোন্তি. পঠমং হি তে অলঙ্কতপটিযত্তেন মগ্গেন গন্ত্ৰা তংদিৰসং পন ৰিসমমগ্গেন গচ্ছন্তা তস্মিং তস্মিং ঠানে উক্কুটিকং নিসীদন্তি, জাণুকেন গচ্ছন্তি. তে গুম্বে চ গচ্ছে চ কণ্টকে চ মদ্দন্তা অত্তনো ৰসিতসভাগট্ঠানং গন্ত্ৰা তস্মিং তস্মিং খদিরখাণুকে অত্তনো ছত্তং সঞ্জানন্তি, উপাহনং কত্তরযট্ঠিং তেলনাল়িং সঞ্জানন্তি. তে তস্মিং সমযে ‘‘ইদ্ধিমা অযং ভিক্খূ’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পরিক্খারে আদায ‘‘দসবলস্স পটিযত্তসক্কারো নাম এৰরূপো হোতী’’তি ৰদন্তা আগমংসু.

পুরতো গতভিক্খূ, ৰিসাখা উপাসিকা, অত্তনো গেহে নিসিন্নকালে পুচ্ছতি – ‘‘মনাপং নু খো, ভন্তে, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি? মনাপং উপাসিকে নন্দনৰনচিত্তলতাদিপটিভাগং তং সেনাসনন্তি. অথ নেসং সব্বপচ্ছতো আগতভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘মনাপং, অয্যা, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. মা পুচ্ছ উপাসিকে, কথেতুং অযুত্তট্ঠানমেতং, উজ্জঙ্গলং সক্খরপাসাণৰিসমং খদিরৰনং এতং, তত্থ সো ভিক্খু ৰিহরতীতি. ৰিসাখা, পুরিমানঞ্চ পচ্ছিমানঞ্চ ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা ‘‘কেসং নু খো কথা সচ্চা’’তি পচ্ছাভত্তে গন্ধমালং আদায দসবলস্স উপট্ঠানং গন্ত্ৰা, ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং একচ্চে, অয্যা, ৰণ্ণেন্তি, একচ্চে নিন্দন্তি, কিং নামেতং, ভন্তে’’তি? ৰিসাখে রমণীযং ৰা হোতু মা ৰা, যস্মিং ঠানে অরিযানং চিত্তং রমতি, তদেৰ ঠানং রমণীযং নামাতি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, নিন্নে ৰা যদি ৰা থলে;

যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যক’’ন্তি. (ধ. প. ৯৮; সং. নি. ১.২৬১);

অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনমহাৰিহারে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং আরঞ্ঞকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কঙ্খারেৰতত্থেরৰত্থু

২০৪. ছট্ঠে ঝাযীনন্তি ঝানলাভীনং ঝানাভিরতানং. সো কির থেরো যা ঝানসমাপত্তিযো দসবলো সমাপজ্জতি, ততো অপ্পতরং ঠপেত্ৰা বহুতরা সমাপজ্জতি. তস্মা ঝাযীনং অগ্গো নাম জাতো. কঙ্খাযনভাৰেন কঙ্খারেৰতোতি ৰুচ্চতি. কঙ্খা নাম কুক্কুচ্চং, কুক্কুচ্চকোতি অত্থো. কিং পন অঞ্ঞে কুক্কুচ্চকা নত্থীতি? অত্থি, অযং পন থেরো কপ্পিযেপি কুক্কুচ্চং উপ্পাদেসি. তেনস্স কুক্কুচ্চকতা অতিপাকটা জাতাতি কঙ্খারেৰতোত্ৰেৰ সঙ্খং গতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পুরিমনযেনেৰ মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ঝানাভিরতানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দেসনাৰসানে সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং মহাসক্কারং কত্ৰা ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভন্তে, অহং ইমিনা অধিকারকম্মেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং পত্থেমি, যথা পন সো তুম্হেহি ইতো সত্তদিৰসমত্থকে ভিক্খু ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপিতো, এৰং অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ঝাযীনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স সাসনে ত্ৰং ঝাযীনং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

সো যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে সাৰত্থিনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো পচ্ছাভত্তং ধম্মস্সৰনত্থং গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো দসবলস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সদ্ধং পটিলভিত্ৰা পব্বজিতো উপসম্পদং লভিত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ঝানপরিকম্মং করোন্তো ঝানলাভী হুত্ৰা ঝানমেৰ পাদকং কত্ৰা অরহত্তফলং পাপুণি. সো দসবলেন সমাপজ্জিতব্বসমাপত্তীনং অপ্পতরা ঠপেত্ৰা বহুতরা সমাপজ্জন্তো অহোরত্তং ঝানেসু চিণ্ণৰসী অহোসি. অথ নং অপরভাগে সত্থা ইমং গুণং গহেত্ৰা ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি. ‘‘অকপ্পিযো, আৰুসো গুল়ো, অকপ্পিযা মুগ্গা’’তি (মহাৰ. ২৭২) এৰং পন কপ্পিযেস্ৰেৰ ৰত্থূসু কুক্কুচ্চস্স উপ্পাদিততায কুক্কুচ্চসঙ্খাতায কঙ্খায ভাৰেন কঙ্খারেৰতোতি সঙ্খং গতোতি.

সোণকোল়িৰিসত্থেরৰত্থু

২০৫. সত্তমে আরদ্ধৰীরিযানন্তি পগ্গহিতৰীরিযানং পরিপুণ্ণৰীরিযানং. সোণো কোল়িৰিসোতি সোণোতি তস্স নামং, কোল়িৰিসোতি গোত্তং. কোটিৰেস্সোতি ৰা অত্থো, ইস্সরিযেন কোটিপ্পত্তস্স ৰেস্সকুলস্স দারকোতি অধিপ্পাযো. যস্মা পন অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং ৰীরিযং নাম ৰড্ঢেতব্বং হোতি, থেরস্স পন হাপেতব্বমেৰ অহোসি. তস্মা এস আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি, সিরিৰড্ঢকুমারোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো পুরিমনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দেসনাপরিযোসানে দসবলং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ ব্যাকরিত্ৰা ৰিহারং গতো.

সোপি সিরিৰড্ঢসেট্ঠি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কপ্পসতসহস্সং অতিক্কমিত্ৰা ইমস্মিং কপ্পে পরিনিব্বুতে কস্সপদসবলে অনুপ্পন্নে অম্হাকং ভগৰতি বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. সো অত্তনো সহাযকেহি সদ্ধিং গঙ্গাযং কীল়তি. তস্মিং সমযে একো জিণ্ণচীৰরিকো পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘বারাণসিং উপনিস্সায গঙ্গাতীরে পণ্ণসালং কত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছিস্সামী’’তি উদকেন সমুপব্যূল়্হে দণ্ডকে চ ৰল্লিযো চ সংকড্ঢতি. অযং কুমারো সহাযকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা ঠিতো, ‘‘ভন্তে, কিং করোথা’’তি পুচ্ছি. কুমার উপকট্ঠে অন্তোৰস্সে পব্বজিতানং ৰসনট্ঠানং নাম লদ্ধুং ৰট্টতীতি. ‘‘ভন্তে, অজ্জেৰ একদিৰসং অয্যো যথা তথা আগমেতু, অহং স্ৰে অয্যস্স ৰসনট্ঠানং করিস্সামী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘তস্সেৰ কুমারস্স সঙ্গহং করিস্সামী’’তি আগতত্তা অধিৰাসেসি. সো তস্স অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা গতো পুনদিৰসে সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স আগমনং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. পচ্চেকবুদ্ধোপি ‘‘কহং নু খো অজ্জ ভিক্খাচারং লভিস্সামী’’তি আৰজ্জেন্তো ঞত্ৰা তস্সেৰ গেহদ্ৰারং অগমাসি.

কুমারো পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা সম্পিযাযমানো পত্তং আদায ভিক্খং দত্ৰা ‘‘ইমং অন্তোৰস্সং ময্হং গেহদ্ৰারমেৰ আগচ্ছথ, ভন্তে’’তি পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পক্কন্তে অত্তনো সহাযকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা একদিৰসেনেৰ পচ্চেকবুদ্ধস্স ৰসনপণ্ণসালঞ্চ চঙ্কমনঞ্চ রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি চ কারাপেত্ৰা অদাসি. তস্সেৰ পণ্ণসালং পৰিসনৰেলায হরিতূপলিত্তায ভূমিযা ‘‘পাদেসু কললং মা লগ্গী’’তি অত্তনো পারুপনং সতসহস্সগ্ঘনকং রত্তকম্বলং ভূমত্থরণং সন্থরিত্ৰা কম্বলস্স ৰণ্ণেন সদ্ধিং পচ্চেকবুদ্ধস্স সরীরপ্পভং একসদিসং দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নো হুত্ৰা আহ – ‘‘যথা তুম্হেহি অক্কন্তকালতো পট্ঠায ইমস্স কম্বলস্স অতিৰিয পভা ৰিরোচতি, এৰমেৰ ময্হম্পি নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে হত্থপাদানং ৰণ্ণো বন্ধুজীৰকপুপ্ফৰণ্ণো হোতু, সতক্খত্তুং ৰিহতকপ্পাসপটলফস্সসদিসোৰ ফস্সো হোতূ’’তি. সো তেমাসং পচ্চেকবুদ্ধং উপট্ঠহিত্ৰা পৰারিতকালে তিচীৰরং অদাসি. পচ্চেকবুদ্ধো পরিপুণ্ণপত্তচীৰরো গন্ধমাদনমেৰ গতো.

সোপি কুলপুত্তো দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং ভগৰতো কালে কাল়চম্পানগরে উপসেট্ঠিস্স ঘরে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স পটিসন্ধিগ্গহণকালতো পট্ঠায সেট্ঠিকুলং অনেকানি পণ্ণাকারসহস্সানি আগচ্ছন্তি. জাতদিৰসে চ সকলনগরং একসক্কারসম্মানং অহোসি. অথস্স নামগ্গহণদিৰসে মাতাপিতরো ‘‘অম্হাকং পুত্তো অত্তনো নামং গণ্হিত্ৰাৰ আগতো, রত্তসুৰণ্ণরসপরিসিত্তা ৰিযস্স সরীরচ্ছৰী’’তি সোণকুমারোত্ৰেৰস্স নামং অকংসু.

অথস্স সট্ঠি ধাতিযো উপনেত্ৰা দেৰকুমারং ৰিয নং সুখেন ৰড্ঢেসুং. তস্স এৰরূপং আহারৰিধানং অহোসি – সট্ঠিকরীসমত্তং ঠানং কসিত্ৰা তিৰিধেন উদকেন পোসেন্তি. কেদারে পৰিসন্তীসু উদকমাতিকাসু খীরোদকস্স চ গন্ধোদকস্স চ অনেকানি চাটিসহস্সানি আসিঞ্চন্তি. সালিসীসানং খীরগ্গহণকালে সুকাদীনং পাণানং উচ্ছিট্ঠকরণনিৰারণত্থং ৰীহিগব্ভানং সুখুমালভাৰত্থঞ্চ পরিযন্তপরিক্খেপে চ অন্তরন্তরা চ থম্ভে নিখনিত্ৰা উপরি দণ্ডকে দত্ৰা কিলঞ্জেহি ছাদেত্ৰা সমন্তা সাণিযা পরিক্খিপিত্ৰা সব্বপরিযন্তে আরক্খং গণ্হন্তি. সস্সে নিপ্ফন্নে কোট্ঠে চতুজাতিগন্ধেহি পরিভণ্ডং কত্ৰা উপরি উত্তমগন্ধেহি পরিভাৰেন্তি. অনেকসহস্সপুরিসা খেত্তং ওরুয্হ সালিসীসানি ৰণ্টেসু ছিন্দিত্ৰা মুট্ঠিমুট্ঠিযো কত্ৰা রজ্জুকেহি বন্ধিত্ৰা সুক্খাপেন্তি. ততো কোট্ঠকস্স হেট্ঠিমতলে গন্ধে সন্থরিত্ৰা উপরি সালিসীসানি সন্থরন্তি. এৰং একন্তরিকং কত্ৰা সন্থরন্তা কোট্ঠকং পূরেত্ৰা দ্ৰারং পিদহন্তি, তিৰস্সসম্পত্তকালে কোট্ঠকং ৰিৰরন্তি. ৰিৰটকালে সকলনগরং সুগন্ধগন্ধিকং হোতি. সালিম্হি পহতে ধুত্তা থুসে কিণিত্ৰা গণ্হন্তি, কুণ্ডকং পন চূল়ুপট্ঠাকা লভন্তি. মুসলঘট্টিতকে সালিতণ্ডুলে ৰিচিনিত্ৰা গণ্হন্তি. তে সুৰণ্ণহীরকপচ্ছিযং পক্খিপিত্ৰা সতকালং পরিস্সাৰেত্ৰা গহিতে পক্কুথিতজাতিরসে একৰারং পক্খিপিত্ৰা উদ্ধরন্তি, পমুখট্ঠানং সুমনপুপ্ফসদিসং হোতি. তং ভোজনং সুৰণ্ণসরকে পক্খিপিত্ৰা পক্কুথিতঅপ্পোদকমধুপাযাসপূরিতস্স রজতথালস্স উপরি কত্ৰা আদায গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স পুরতো ঠপেন্তি.

সো অত্তনো যাপনমত্তং ভুঞ্জিত্ৰা গন্ধৰাসিতেন উদকেন মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থপাদে ধোৰতি. অথস্স ধোতহত্থপাদস্স নানপ্পকারং মুখৰাসং উপনেন্তি. তস্স অক্কমনট্ঠানে ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণং অত্থরন্তি. হত্থপাদতলানিস্স বন্ধুজীৰকপুপ্ফৰণ্ণানি হোন্তি, সতকালৰিহতকপ্পাসস্স ৰিয ফস্সো, পাদতলেসু মণিকুণ্ডলাৰত্তৰণ্ণানি লোমানি জাযিংসু. সো কস্সচিদেৰ কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘আজানাহি ভূমিং অক্কমিস্সামী’’তি ৰদতি. তস্স ৰযপ্পত্তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকে তযো পাসাদে কারেত্ৰা নাটকানি চ উপট্ঠাপেসুং. সো মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তো দেৰো মঞ্ঞে পটিৰসতি.

অথ অম্হাকং সত্থরি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তে পাদলোমদস্সনত্থং রঞ্ঞা মাগধেন পক্কোসাপেত্ৰা অসীতিযা গামিযসহস্সেহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং পহিতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো সত্থারং পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভগৰা ‘‘অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহী’’তি পুচ্ছিত্ৰা অননুঞ্ঞাতভাৰং সুত্ৰা ‘‘ন খো, সোণ, তথাগতা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং পব্বাজেন্তী’’তি পটিক্খিপি. সো ‘‘সাধু ভগৰা’’তি তথাগতস্স ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা মাতাপিতূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা অনুজানাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগম্ম অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সন্তিকে পব্বজি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (মহাৰ. ২৪৩) আগতমেৰ.

তস্স পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা রাজগহে ৰিহরন্তস্স সম্বহুলা ঞাতিসালোহিতা চ সন্দিট্ঠসম্ভত্তা চ সক্কারসম্মানং আহরন্তি, রূপনিপ্ফত্তিযা ৰণ্ণং কথেন্তি, অঞ্ঞেপি জনা পস্সিতুং আগচ্ছন্তি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘মম সন্তিকং বহূ জনা আগচ্ছন্তি, কম্মট্ঠানে ৰা ৰিপস্সনায ৰা কম্মং কাতুং কথং সক্খিস্সামি, যংনূনাহং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সীতৰনসুসানং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করেয্যং. তত্র হি সুসানন্তি জিগুচ্ছিত্ৰা বহূ জনা নাগমিস্সন্তি, এৰংসন্তে মম কিচ্চং মত্থকং পাপুণিস্সতী’’তি সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সীতৰনং গন্ত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরভি. সো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং সরীরং পরমসুখুমালং, ন খো পন সক্কা সুখেনেৰ সুখং পাপুণিতুং, কাযং কিলমেত্ৰাপি সমণধম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ততো ঠানচঙ্কমমেৰ অধিট্ঠায পধানমকাসি. তস্স সুখুমালানং পাদতলানং অন্তন্তেহি ফোটা উট্ঠায ভিজ্জিংসু, চঙ্কমো একলোহিতোৰ অহোসি. পাদেসু অৰহন্তেসু জণ্ণুকেহিপি হত্থেহিপি ৰাযমিত্ৰা চঙ্কমতি. এৰং ৰীরিযং দল়্হং করোন্তোপি ওভাসমত্তম্পি নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি – ‘‘সচে অঞ্ঞোপি আরদ্ধৰীরিযো ভৰেয্য, মাদিসোৰ ভৰেয্য. অহং খো পন এৰং ৰাযমন্তোপি মগ্গং ৰা ফলং ৰা উপ্পাদেতুং ন সক্কোমি, অদ্ধা নেৰাহং উগ্ঘটিতঞ্ঞূ, ন ৰিপঞ্চিতঞ্ঞূ, ন নেয্যো, পদপরমেন মযা ভৰিতব্বং. কিং মে পব্বজ্জায, হীনাযাৰত্তিত্ৰা ভোগে চ ভুঞ্জিস্সামি পুঞ্ঞানি চ করিস্সামী’’তি.

তস্মিং সমযে সত্থা থেরস্স ৰিতক্কং ঞত্ৰা সাযন্হসমযে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তত্থ গন্ত্ৰা লোহিতেন ফুট্ঠং চঙ্কমং দিস্ৰা থেরং ৰীণোৰাদেন (মহাৰ. ২৪৩) ওৰদিত্ৰা ৰীরিযসমথযোজনত্থায তস্স কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা গিজ্ঝকূটমেৰ গতো. সোণত্থেরোপি দসবলস্স সম্মুখা ওৰাদং লভিত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তে পতিট্ঠাসি. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো থেরং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সোণকুটিকণ্ণত্থেরৰত্থু

২০৬. অট্ঠমে কল্যাণৰাক্করণানন্তি ৰাক্করণং ৰুচ্চতি ৰচনকিরিযা, মধুরৰচনানন্তি অত্থো. অযঞ্হি থেরো দসবলেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযা তথাগতস্স মধুরেন সরেন ধম্মকথং কথেসি. অথস্স সত্থা সাধুকারং অদাসি. তস্মা সো কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গো নাম জাতো. সোণোতি তস্স নামং, কোটিঅগ্ঘনকং পন কণ্ণপিল়ন্ধনং ধারেসি. তস্মা কুটিকণ্ণোতি ৰুচ্চতি, কোটিকণ্ণোতি অত্থো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পুরিমনযেনেৰ মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা সত্থু ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা দসবলং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যং ভিক্খুং তুম্হে ইতো সত্তদিৰসমত্থকে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপযিত্থ, অহম্পি ইমস্স অধিকারকম্মস্স ফলেন অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে তথারূপো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স সাসনে কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

সোপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো অম্হাকং দসবলস্স উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ দেৰলোকা চৰিত্ৰা কাল়িযা নাম কুররঘরিকায উপাসিকায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. সা পরিপক্কে গব্ভে রাজগহনগরে অত্তনো কুলনিৰেসনং আগতা.

তস্মিং সমযে অম্হাকং সত্থা সব্বঞ্ঞুতং পত্তো ইসিপতনে ধম্মচক্কং পৰত্তেসি. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিংসু. তত্থ একো অট্ঠৰীসতিযা যক্খসেনাপতীনং অব্ভন্তরে সাতাগিরো নাম যক্খো দসবলস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায চিন্তেসি – ‘‘কিং নু খো অযং এৰং মধুরধম্মকথা মম সহাযেন হেমৰতেন সুতা ন সুতা’’তি? সো দেৰসঙ্ঘস্স অন্তরে ওলোকেন্তো তং অপস্সিত্ৰা ‘‘অদ্ধা মম সহাযো তিণ্ণং রতনানং উপ্পন্নভাৰং ন জানাতি, গচ্ছামি দসবলস্স চেৰ ৰণ্ণং কথেস্সামি, পটিৰিদ্ধধম্মঞ্চ আরোচেস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং রাজগহমত্থকেন তস্স সন্তিকং পাযাসি.

হেমৰতোপি তিযোজনসহস্সং হিমৰন্তং অকালপুপ্ফিতং দিস্ৰা ‘‘মম সহাযেন সাতাগিরেন সদ্ধিং হিমৰন্তকীল়িতং কীল়িস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং রাজগহমত্থকেনেৰ পাযাসি. তেসং দ্ৰিন্নম্পি অগ্গবলকাযা কুলঘরিকায কাল়িউপাসিকায নিৰেসনমত্থকে সমাগন্ত্ৰা ‘‘তুম্হে কস্স পরিসা, মযং সাতাগিরস্স. তুম্হে কস্স পরিসা, মযং হেমৰতস্সা’’তি আহংসু. তে হট্ঠতুট্ঠাৰ গন্ত্ৰা তেসং যক্খসেনাপতীনং আরোচযিংসু. তেপি তংখণঞ্ঞেৰ উপাসিকায নিৰেসনমত্থকে সমাগচ্ছিংসু. সাতাগিরো হেমৰতং আহ – ‘‘কহং, সম্ম, গচ্ছসী’’তি? তৰ সন্তিকং সম্মাতি. কিংকারণাতি? হিমৰন্তং পুপ্ফিতং দিস্ৰা তযা সদ্ধিং তত্থ কীল়িস্সামীতি. ত্ৰং পন, সম্ম, কহং গচ্ছসীতি? তৰ সন্তিকং, সম্মাতি. কিংকারণাতি? ত্ৰং হিমৰন্তস্স কেন পুপ্ফিতভাৰং জানাসীতি? ন জানামি, সম্মাতি. সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তো সিদ্ধত্থকুমারো দসসহস্সিলোকধাতুং কম্পেত্ৰা পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানং মজ্ঝে অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেসি. তস্স পৰত্তিতভাৰং ন জানাসীতি? ন জানামি, সম্মাতি. ত্ৰং এত্তকমেৰ ঠানং পুপ্ফিতন্তি অঞ্ঞাসি, তস্স পন পুরিসস্স সক্কারত্থায সকলদসসহস্সচক্কৰাল়ং একমালাগুল়সদিসং অজ্জ জাতং সম্মাতি. মালা তাৰ পুপ্ফন্তু, তযা সো সত্থা অক্খীনি পূরেত্ৰা দিট্ঠোতি. আম, সম্ম, সত্থা চ মে দিট্ঠো, ধম্মো চ সুতো, অমতঞ্চ পীতং. অহং ‘‘এতং অমতধম্মং তম্পি জানাপেস্সামী’’তি তৰ সন্তিকং আগতোস্মি, সম্মাতি. তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং কথেন্তানংযেৰ উপাসিকা সিরিসযনতো উট্ঠায নিসিন্না তং কথাসল্লাপং সুত্ৰা সদ্দে নিমিত্তং গণ্হি. ‘‘অযং সদ্দো উদ্ধং, ন হেট্ঠা, অমনুস্সভাসিতো, নো মনুস্সভাসিতো’’তি সল্লক্খেত্ৰা ওহিতসোতা পগ্গহিতমানসা হুত্ৰা নিসীদি. ততো –

‘‘অজ্জ পন্নরসো উপোসথো (ইতি সাতাগিরো যক্খো),

দিব্বা রত্তি উপট্ঠিতা;

অনোমনামং সত্থারং,

হন্দ পস্সাম গোতম’’ন্তি. (সু. নি. ১৫৩) –

এৰং সাতাগিরেন ৰুত্তে –

‘‘কচ্চি মনো সুপণিহিতো (ইতি হেমৰতো যক্খো),

সব্বভূতেসু তাদিনো;

কচ্চি ইট্ঠে অনিট্ঠে চ,

সঙ্কপ্পস্স ৰসীকতা’’তি. (সু. নি. ১৫৪);

এৰং হেমৰতো সত্থু কাযসমাচারঞ্চ আজীৰঞ্চ মনোসমাচারঞ্চ পুচ্ছি. পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং সাতাগিরো ৰিস্সজ্জেসি. এৰং সত্থু সরীরৰণ্ণগুণৰণ্ণকথনৰসেন হেমৰতসুত্তন্তে নিট্ঠিতে হেমৰতো সহাযকস্স ধম্মদেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.

অথ, কাল়ী উপাসিকা, পরস্স ধম্মে দেসীযমানে তথাগতং অদিট্ঠপুব্বাৰ হুত্ৰা অনুস্সৰপ্পসাদং উপ্পাদেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতং ভোজনং ভুঞ্জমানা ৰিয সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সা সব্বমাতুগামানং অন্তরে পঠমকসোতাপন্না সব্বজেট্ঠিকা অহোসি. তস্সা সহ সোতাপত্তিভাৰেন তমেৰ রত্তিং গব্ভৰুট্ঠানং জাতং, পটিলদ্ধদারকস্স নামগ্গহণদিৰসে সোণোতি নামং অকাসি. সা যথারুচিযা কুলগেহে ৰসিত্ৰা কুলঘরমেৰ অগমাসি.

তস্মিং সমযে মহাকচ্চানত্থেরো তং নগরং উপনিস্সায উপৰত্তে পব্বতে পটিৰসতি. উপাসিকা থেরং উপট্ঠাতি. থেরো নিবদ্ধং তস্সা নিৰেসনং গচ্ছতি. সোণদারকোপি নিবদ্ধং থেরস্স সন্তিকে ৰিচরন্তো ৰিস্সাসিকো অহোসি. সো অপরেন সমযেন থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. থেরো তং উপসম্পাদেতুকামো তীণি ৰস্সানি গণং পরিযেসিত্ৰা উপসম্পাদেসি. সো উপসম্পন্নো কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা থেরস্সেৰ সন্তিকে সুত্তনিপাতং উগ্গণ্হিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা সত্থারং পস্সিতুকামো হুত্ৰা উপজ্ঝাযং আপুচ্ছি. থেরো আহ – ‘‘সোণ, তযি গতে সত্থা তং একগন্ধকুটিযং ৰসাপেত্ৰা ধম্মং অজ্ঝেসিস্সতি, ত্ৰং ধম্মং কথেস্সসি. সত্থা তৰ ধম্মকথায পসীদিত্ৰা তুয্হং ৰরং দস্সতি. ত্ৰং ৰরং গণ্হন্তো ইমঞ্চ ইমঞ্চ গণ্হাহি, মম ৰচনেন দসবলস্স পাদে ৰন্দাহী’’তি. সো উপজ্ঝাযেন অনুঞ্ঞাতো মাতুউপাসিকায গেহং গন্ত্ৰা আরোচেসি. সাপি ‘‘সাধু, তাত, ত্ৰং দসবলং পস্সিতুং গচ্ছন্তো ইমং কম্বলং আহরিত্ৰা সত্থু ৰসনগন্ধকুটিযা ভূমত্থরণং কত্ৰা অত্থরাহী’’তি কম্বলং অদাসি. সোণত্থেরো তং আদায সেনাসনং সংসামেত্ৰা অনুপুব্বেন সত্থু ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা দসবলস্স বুদ্ধাসনে নিসিন্নৰেলাযমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, ইমস্স ভিক্খুস্স সেনাসনং জানাহী’’তি. থেরো সত্থু অধিপ্পাযং ঞত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযংযেৰ ভূমত্থরণং উস্সারেন্তো ৰিয অত্থরি.

অথ খো ভগৰা বহুদেৰরত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি, আযস্মাপি খো সোণো বহুদেৰরত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি. সত্থা পচ্ছিমযামে সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা পচ্চূসসমযে ৰুট্ঠায নিসীদিত্ৰা ‘‘এত্তকেন কালেন সোণস্স কাযদরথো পটিপ্পস্সদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা আযস্মন্তং সোণং অজ্ঝেসি – ‘‘পটিভাতু তং ভিক্খু ধম্মো ভাসিতু’’ন্তি. সোণত্থেরো মধুরস্সরেন একব্যঞ্জনম্পি অৰিনাসেন্তো অট্ঠকৰগ্গিযানি সুত্তানি (সু. নি. ৭৭২ আদযো) অভাসি. কথাপরিযোসানে ভগৰা সাধুকারং দত্ৰা ‘‘সুগ্গহিতো তে ভিক্খু ধম্মো, মযা দেসিতকালে চ অজ্জ চ একসদিসাৰ দেসনা, কিঞ্চি ঊনং ৰা অধিকং ৰা নত্থী’’তি পসন্নভাৰং পকাসেসি. সোণত্থেরোপি ‘‘অযং ওকাসো’’তি সল্লক্খেত্ৰা উপজ্ঝাযস্স ৰচনেন দসবলং ৰন্দিত্ৰা ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদং আদিং কত্ৰা সব্বে ৰরে যাচি, সত্থা অদাসি. পুন থেরো মাতুউপাসিকায ৰচনেন ৰন্দিত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, উপাসিকায তুম্হাকং ৰসনগন্ধকুটিযং ভূমত্থরণত্থং কম্বলো পহিতো’’তি কম্বলং দত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন থেরস্স পব্বজ্জং আদিং কত্ৰা সব্বং সুত্তে আগতমেৰ.

ইতি থেরো সত্থু সন্তিকা অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. পুনদিৰসে মাতুউপাসিকায নিৰেসনদ্ৰারং গন্ত্ৰা ভিক্খায অট্ঠাসি. উপাসিকা ‘‘পুত্তো কির মে দ্ৰারে ঠিতো’’তি সুত্ৰা ৰেগেন আগন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা অন্তোনিৰেসনে নিসীদাপেত্ৰা ভোজনং অদাসি. অথ নং ভত্তকিচ্চপরিযোসানে আহ – ‘‘দিট্ঠো তে, তাত, দসবলো’’তি? আম উপাসিকেতি. ৰন্দিতো তে মম ৰচনেনাতি? আম ৰন্দিতো, সোপি চ মে কম্বলো তথাগতস্স ৰসনট্ঠানে ভূমত্থরণং কত্ৰা অত্থতোতি. কিং, তাত, তযা কির সত্থু ধম্মকথা কথিতা, সত্থারা চ তে সাধুকারো দিন্নোতি? তযা কথং ঞাতং উপাসিকেতি? তাত, ময্হং গেহে অধিৰত্থা দেৰতা দসবলেন তুয্হং সাধুকারং দিন্নদিৰসে ‘‘সকলদসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰতা সাধুকারং অদংসূ’’তি আহ – তাত, তযা কথিতধম্মকথং বুদ্ধানং কথিতনিযামেনেৰ ময্হম্পি কথেতুং পচ্চাসীসামীতি. থেরো মাতু কথং সম্পটিচ্ছি. সা তস্স অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা দ্ৰারে মণ্ডপং কারেত্ৰা দসবলস্স কথিতনিযামেনেৰ অত্তনো ধম্মকথং কথাপেসীতি ৰত্থু এত্থ সমুট্ঠিতং. সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং কল্যাণৰাক্করণানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সীৰলিত্থেরৰত্থু

২০৭. নৰমে লাভীনং যদিদং সীৰলীতি ঠপেত্ৰা তথাগতং লাভীনং ভিক্খূনং সীৰলিত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং লাভীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ‘‘ভগৰা অহম্পি ইমিনা অধিকারকম্মেন অঞ্ঞং সম্পত্তিং ন পত্থেমি, অনাগতে পন একস্স বুদ্ধস্স সাসনে অহম্পি তুম্হেহি সো এতদগ্গে ঠপিতভিক্খু ৰিয লাভীনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অযং তে পত্থনা অনাগতে গোতমস্স বুদ্ধস্স সাসনে সমিজ্ঝিস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ৰিপস্সীবুদ্ধকালে বন্ধুমতীনগরতো অৰিদূরে একস্মিং গামে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্মিং সমযে বন্ধুমতীনগরৰাসিনো রঞ্ঞা সদ্ধিং সাকচ্ছিত্ৰা সাকচ্ছিত্ৰা দসবলস্স দানং দেন্তি. তে একদিৰসং সব্বেৰ একতো হুত্ৰা দানং দেন্তা ‘‘কিং নু খো অম্হাকং দানমুখে নত্থী’’তি মধুঞ্চ গুল়দধিঞ্চ ন অদ্দসংসু. তে ‘‘যতো কুতোচি আহরিস্সামা’’তি জনপদতো নগরং পৰিসনমগ্গে পুরিসং ঠপেসুং. তদা এস কুলপুত্তো অত্তনো গামতো গুল়দধিৰারকং গহেত্ৰা ‘‘কিঞ্চিদেৰ আহরিস্সামী’’তি নগরং গচ্ছন্তো মুখং ধোৰিত্ৰা ‘‘ধোতহত্থপাদো পৰিসিস্সামী’’তি ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো নঙ্গলসীসমত্তং নিম্মক্খিকং দণ্ডকমধুং দিস্ৰা ‘‘পুঞ্ঞেন মে ইদং উপ্পন্ন’’ন্তি গহেত্ৰা নগরং পৰিসতি. নাগরেহি ঠপিতপুরিসো তং দিস্ৰা, ‘‘ভো পুরিস, কস্সিমং আহরসী’’তি পুচ্ছি. ন কস্সচি সামি, ৰিক্কিণিতুং পন মে ইদং আনীতন্তি. তেন হি, ভো পুরিস, ইমং কহাপণং গহেত্ৰা এতং মধুঞ্চ গুল়দধিঞ্চ দেহীতি.

সো চিন্তেসি – ‘‘ইদং ন বহুমূলং, অযঞ্চ একপ্পহারেনেৰ বহুং দেতি, ৰীমংসিতুং ৰট্টতী’’তি. ততো নং ‘‘নাহং এককহাপণেন দেমী’’তি আহ. যদি এৰং, দ্ৰে গহেত্ৰা দেহীতি. দ্ৰীহিপি ন দেমীতি. এতেনুপাযেন ৰড্ঢন্তং ৰড্ঢন্তং সহস্সং পাপুণি. সো চিন্তেসি – ‘‘অতিঅঞ্ছিতুং ন ৰট্টতি, হোতু তাৰ, ইমস্স কত্তব্বকিচ্চং পুচ্ছিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘ইদং ন বহুঅগ্ঘনকং, ত্ৰঞ্চ বহুং দেসি, কেন কম্মেন ইদং গণ্হাসী’’তি? ইধ, ভো, নগরৰাসিনো রঞ্ঞা সদ্ধিং পটিৰিরুজ্ঝিত্ৰা ৰিপস্সীদসবলস্স দানং দেন্তা ইদং দ্ৰযং দানমুখে অপস্সন্তা পরিযেসন্তি. সচে ইদং দ্ৰযং ন লভিস্সন্তি, নাগরানং পরাজযো ভৰিস্সতি. তস্মা সহস্সং দত্ৰা গণ্হামীতি. কিং পনেতং নাগরানমেৰ ৰট্টতি, ন অঞ্ঞেসং দাতুং ৰট্টতীতি? যস্স কস্সচি দাতুং অৰারিতমেতন্তি. অত্থি পন তে কোচি নাগরানং দানে একদিৰসং সহস্সং দাতাতি? নত্থি সম্মাতি. ইমেসং পন দ্ৰিন্নং সহস্সগ্ঘনকভাৰং জানাসীতি? আম জানামীতি. তেন হি গচ্ছ, নাগরানং আচিক্খ – ‘‘একো পুরিসো ইমানি দ্ৰে মূলেন ন দেতি, সহত্থেনেৰ দাতুকামো, তুম্হে ইমেসং দ্ৰিন্নং কারণা নিরুস্সুক্কা হোথা’’তি. ত্ৰং পন মে ইমস্মিং দানমুখে জেট্ঠকভাৰস্স কাযসক্খী হোহীতি.

সো গামৰাসী পরিব্বযত্থং গহিতমাসকেন পঞ্চকটুকং গহেত্ৰা চুণ্ণং কত্ৰা দধিতো কঞ্জিযং ৰাহেত্ৰা তত্থ মধুপটলং পীল়েত্ৰা পঞ্চকটুকচুণ্ণেন যোজেত্ৰা একস্মিং পদুমিনিপত্তে পক্খিপিত্ৰা তং সংৰিদহিত্ৰা আদায দসবলস্স অৰিদূরে ঠানে নিসীদি. মহাজনেন আহরিযমানস্স সক্কারস্স অন্তরে অত্তনো পত্তৰারং ওলোকযমানো ওকাসং ঞত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভগৰা অযং ময্হং দুগ্গতপণ্ণাকারো, ইমং মে অনুকম্পং পটিচ্চ গণ্হথা’’তি. সত্থা তস্স অনুকম্পং পটিচ্চ চতুমহারাজদত্তিযেন সেলমযেন পত্তেন তং পটিগ্গহেত্ৰা যথা অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সস্স দিয্যমানং ন খীযতি, এৰং অধিট্ঠাসি. সোপি কুলপুত্তো নিট্ঠিতভত্তকিচ্চং ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ঠিতো আহ – ‘‘দিট্ঠো মে ভগৰা অজ্জ বন্ধুমতীনগরৰাসিকেহি তুম্হাকং সক্কারো আহরিযমানো, অহম্পি ইমস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো ভৰেয্য’’ন্তি. সত্থা ‘‘এৰং হোতু কুলপুত্তা’’তি ৰত্ৰা তস্স চ নগরৰাসীনঞ্চ ভত্তানুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.

সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সুপ্পৰাসায রাজধীতায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায সাযং পাতঞ্চ পণ্ণাকারসতানি পাপুণন্তি, সুপ্পৰাসা সম্পত্তিং গচ্ছতি. অথ নং পুঞ্ঞৰীমংসনত্থং হত্থেন বীজপচ্ছিং ফুসাপেন্তি, একেকবীজতো সলাকসতম্পি সলাকসহস্সম্পি নিগচ্ছতি. এককরীসখেত্ততো পঞ্ঞাসম্পি সট্ঠিপি সকটানি উপ্পজ্জন্তি. কোট্ঠপূরণকালেপি কোট্ঠদ্ৰারং হত্থেন ফুসাপেন্তি, রাজধীতায পুঞ্ঞেন গণ্হন্তানং গহিতগহিতট্ঠানং পুন পূরতি. পরিপুণ্ণভত্তকুম্ভিতোপি ‘‘রাজধীতায পুঞ্ঞ’’ন্তি ৰত্ৰা যস্স কস্সচি দেন্তানং যাৰ ন উক্কড্ঢন্তি, ন তাৰ ভত্তং খীযতি. দারকে কুচ্ছিগতেযেৰ সত্ত ৰস্সানি অতিক্কমিংসু.

গব্ভে পন পরিপক্কে সত্তাহং মহাদুক্খং অনুভোসি. সা সামিকং আমন্তেত্ৰা ‘‘পুরে মরণা জীৰমানাৰ দানং দস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ ইমং পৰত্তিং সত্থু আরোচেত্ৰা সত্থারং নিমন্তেহি, যঞ্চ সত্থা ৰদেতি, তং সাধুকং উপলক্খেত্ৰা আগন্ত্ৰা ময্হং কথেহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্সা সাসনং ভগৰতো আরোচেসি. সত্থা ‘‘সুখিনী হোতু সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, সুখিনী অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযতূ’’তি আহ. রাজা তং সুত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা অন্তোগামাভিমুখো পাযাসি. তস্স পুরে আগমনাযেৰ সুপ্পৰাসায কুচ্ছিতো ধমকরণা উদকং ৰিয গব্ভো নিক্খমি, পরিৰারেত্ৰা নিসিন্নজনো অস্সুমুখোৰ হসিতুং আরদ্ধো. হট্ঠতুট্ঠো মহাজনো রঞ্ঞো পুত্তসাসনং আরোচেতুং অগমাসি.

রাজা তেসং ইঙ্গিতং দিস্ৰাৰ ‘‘দসবলেন কথিতকথা নিপ্ফন্না মঞ্ঞে’’তি চিন্তেসি. সো আগন্ত্ৰা সত্থু সাসনং রাজধীতায আরোচেসি. রাজধীতা ‘‘তযা নিমন্তিতং জীৰিতভত্তমেৰ মঙ্গলভত্তং ভৰিস্সতি, গচ্ছ সত্তাহং দসবলং নিমন্তেহী’’তি. রাজা তথা অকাসি. সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং পৰত্তযিংসু. দারকো সব্বেসং ঞাতীনং সন্তত্তচিত্তং নিব্বাপেন্তো জাতোতি সীৰলিদারকোত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. সো সত্ত ৰস্সানি গব্ভে ৰসিতত্তা জাতকালতো পট্ঠায সব্বকম্মক্খমো অহোসি. ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো সত্তমে দিৰসে তেন সদ্ধিং কথাসল্লাপং অকাসি. সত্থাপি ধম্মপদে গাথং অভাসি –

‘‘যোমং পলিপথং দুগ্গং, সংসারং মোহমচ্চগা;

তিণ্ণো পারঙ্গতো ঝাযী, অনেজো অকথংকথী;

অনুপাদায নিব্বুতো, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১৪);

অথ নং থেরো এৰমাহ – ‘‘কিং পন তযা এৰরূপং দুক্খরাসিং অনুভৰিত্ৰা পব্বজিতুং ন ৰট্টতী’’তি? লভমানো পব্বজেয্যং, ভন্তেতি. সুপ্পৰাসা তং দারকং থেরেন সদ্ধিং কথেন্তং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো মে পুত্তো ধম্মসেনাপতিনা সদ্ধিং কথেতী’’তি থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ময্হং পুত্তো তুম্হেহি সদ্ধিং কিং কথেতি, ভদন্তে’’তি? অত্তনা অনুভূতং গব্ভৰাসদুক্খং কথেত্ৰা তুম্হেহি অনুঞ্ঞাতো পব্বজিস্সামীতি ৰদতীতি. সাধু, ভন্তে, পব্বাজেথ নন্তি. থেরো তং ৰিহারং নেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেন্তো, ‘‘সীৰলি, ন তুয্হং অঞ্ঞেন ওৰাদেন কম্মং অত্থি, তযা সত্ত ৰস্সানি অনুভূতদুক্খমেৰ পচ্চৰেক্খাহী’’তি. ভন্তে, পব্বাজনমেৰ তুম্হাকং ভারো, যং পন মযা কাতুং সক্কা, তমহং জানিস্সামীতি. সো পঠমকেসৰট্টিযা ওহারিতক্খণেযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, দুতিযায ওহারিতক্খণে সকদাগামিফলে, ততিযায অনাগামিফলে. সব্বেসংযেৰ পন কেসানং ওরোপনঞ্চ অরহত্তসচ্ছিকিরিযা চ অপচ্ছা অপুরিমা অহোসি. তস্স পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খুসঙ্ঘস্স চত্তারো পচ্চযা যদিচ্ছকং উপ্পজ্জন্তি. এৰং এত্থ ৰত্থু সমুট্ঠিতং.

অপরভাগে সত্থা সাৰত্থিং অগমাসি. থেরো সত্থারং অভিৰাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং পুঞ্ঞং ৰীমংসিস্সামি, পঞ্চ মে ভিক্খুসতানি দেথা’’তি আহ. গণ্হ, সীৰলীতি. সো পঞ্চসতে ভিক্খূ গহেত্ৰা হিমৰন্তাভিমুখং গচ্ছন্তো অটৰিমগ্গং গচ্ছতি. তস্স পঠমং দিট্ঠা নিগ্রোধে অধিৰত্থা দেৰতা সত্ত দিৰসানি দানং অদাসি. ইতি সো –

‘‘নিগ্রোধং পঠমং পস্সি, দুতিযং পণ্ডৰপব্বতং;

ততিযং অচিরৰতিযং, চতুত্থং ৰরসাগরং.

‘‘পঞ্চমং হিমৰন্তং সো, ছট্ঠং ছদ্দন্তুপাগমি;

সত্তমং গন্ধমাদনং, অট্ঠমং অথ রেৰত’’ন্তি.

সব্বট্ঠানেসু সত্ত সত্ত দিৰসানেৰ দানং অদংসু. গন্ধমাদনপব্বতে পন নাগদত্তদেৰরাজা নাম সত্তদিৰসেসু একদিৰসং খীরপিণ্ডপাতং অদাসি, একদিৰসং সপ্পিপিণ্ডপাতং অদাসি. ভিক্খুসঙ্ঘো আহ – ‘‘আৰুসো, ইমস্স দেৰরঞ্ঞো নেৰ ধেনুযো দুয্হমানা পঞ্ঞাযন্তি, ন দধিনিম্মথনং, কুতো তে, দেৰরাজ, ইমং উপ্পজ্জতী’’তি? ‘‘ভন্তে, কস্সপদসবলস্স কালে খীরসলাকভত্তদানস্সেতং ফল’’ন্তি দেৰরাজা আহ. অপরভাগে সত্থা খদিরৰনিযরেৰতস্স পচ্চুগ্গমনং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং অত্তনো সাসনে লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ৰক্কলিত্থেরৰত্থু

২০৮. দসমে সদ্ধাধিমুত্তানন্তি সদ্ধায অধিমুত্তানং, বলৰসদ্ধানং ভিক্খূনং ৰক্কলিত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অঞ্ঞেসং হি সদ্ধা ৰড্ঢেতব্বা হোতি, থেরস্স পন হাপেতব্বা জাতা. তস্মা সো সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গোতি ৰুত্তো. ৰক্কলীতি পনস্স নামং.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তনযেনেৰ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্পি ইমিনা অধিকারকম্মেন তুম্হেহি সদ্ধাধিমুত্তানং এতদগ্গে ঠপিতভিক্খু ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

সোপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং সত্থুকালে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, ৰক্কলীতিস্স নামং অকংসু. সো ৰুদ্ধিপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা দসবলং ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং সাৰত্থিযং চরন্তং দিস্ৰা সত্থু সরীরসম্পত্তিং ওলোকেন্তো সরীরসম্পত্তিদস্সনেন অতিত্তো দসবলেন সদ্ধিংযেৰ ৰিচরতি. ৰিহারং গচ্ছন্তেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা সরীরনিপ্ফত্তিং ওলোকেন্তোৰ তিট্ঠতি. ধম্মসভাযং নিসীদিত্ৰা ধম্মং কথেন্তস্স সম্মুখট্ঠানে ঠিতো ধম্মং সুণাতি. সো সদ্ধং পটিলভিত্ৰা ‘‘অগারমজ্ঝে ৰসন্তো নিবদ্ধং দসবলস্স দস্সনং ন লভিস্সামী’’তি পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি.

ততো পট্ঠায ঠপেত্ৰা আহারকরণৰেলং অৰসেসকালে যত্থ ঠিতেন সক্কা দসবলং পস্সিতুং, তত্থ ঠিতো যোনিসোমনসিকারং পহায দসবলং ওলোকেন্তোৰ ৰিহরতি. সত্থা তস্স ঞাণপরিপাকং আগমেন্তো দীঘম্পি অদ্ধানং তস্মিং রূপদস্সনৰসেনেৰ ৰিচরন্তে কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘ইদানিস্স ঞাণং পরিপাকগতং, সক্কা এতং বোধেতু’’ন্তি ঞত্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং তে, ৰক্কলি, ইমিনা পূতিকাযেন দিট্ঠেন, যো খো, ৰক্কলি, ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতি. যো মং পস্সতি, সো ধম্মং পস্সতি. ধম্মঞ্হি, ৰক্কলি, পস্সন্তো মং পস্সতি, মং পস্সন্তো ধম্মং পস্সতী’’তি.

সত্থরি এৰং ওৰদন্তেপি থেরো দসবলস্স দস্সনং পহায নেৰ অঞ্ঞত্থ গন্তুং সক্কোতি. ততো সত্থা ‘‘নাযং ভিক্খু সংৰেগং অলভিত্ৰা বুজ্ঝিস্সতী’’তি উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গন্ত্ৰা ৰস্সূপনাযিকদিৰসে ‘‘অপেহি, ৰক্কলী’’তি থেরং পণামেতি. বুদ্ধা চ নাম আদেয্যৰচনা হোন্তি, তস্মা থেরো সত্থারং পটিপ্ফরিত্ৰা ঠাতুং অসক্কোন্তো তেমাসং দসবলস্স সম্মুখে আগন্তুং অৰিসহন্তো ‘‘কিং দানি সক্কা কাতুং, তথাগতেনম্হি পণামিতো, সম্মুখীভাৰং ন লভামি, কিং ময্হং জীৰিতেনা’’তি গিজ্ঝকূটপব্বতে পপাতট্ঠানং অভিরুহি. সত্থা তস্স কিলমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু মম সন্তিকা অস্সাসং অলভন্তো মগ্গফলানং উপনিস্সযং নাসেয্যা’’তি অত্তানং দস্সেতুং ওভাসং ৰিস্সজ্জেসি. অথস্স সত্থু দিট্ঠকালতো পট্ঠায এৰ মহন্তং সোকসল্লং পহীনং. সত্থা সুক্খতল়াকে ওঘং আহরন্তো ৰিয ৰক্কলিত্থেরস্স বলৰপীতিসোমনস্সং উপ্পাদেতুং ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘পামোজ্জবহুলো ভিক্খু, পসন্নো বুদ্ধসাসনে;

অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখ’’ন্তি. (ধ. প. ৩৮১);

ৰক্কলিত্থেরস্স চ ‘‘এহি, ৰক্কলী’’তি হত্থং পসারেসি. থেরো ‘‘দসবলো মে দিট্ঠো, এহীতি অৰ্হাযনম্পি লদ্ধ’’ন্তি বলৰপীতিং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কুতো গচ্ছামী’’তি অত্তনো গমনভাৰং অজানিত্ৰাৰ দসবলস্স সম্মুখে আকাসে পক্খন্দিত্ৰা পঠমপাদেন পব্বতে ঠিতোযেৰ সত্থারা ৰুত্তগাথং আৰজ্জেন্তো আকাসেযেৰ পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা তথাগতং ৰন্দমানোৰ ওতরি. অপরভাগে সত্থা অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ৩. ততিযএতদগ্গৰগ্গো

২০৯. ততিযৰগ্গস্স পঠমে সিক্খাকামানন্তি তিস্সো সিক্খা কামযমানানং সম্পিযাযিত্ৰা সিক্খন্তানন্তি অত্থো. রাহুলোতি অত্তনো পুত্তং রাহুলত্থেরং দস্সেতি. থেরো কির পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায পাতোৰ উট্ঠহন্তো হত্থপূরং ৰালিকং উক্খিপিত্ৰা ‘‘অহো ৰতাহং অজ্জ দসবলস্স চেৰ আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ সন্তিকা এত্তকং ওৰাদঞ্চেৰ অনুসাসনিঞ্চ লভেয্য’’ন্তি পত্থেতি. তস্মা সিক্খাকামানং অগ্গো নাম জাতোতি.

২১০. দুতিযে সদ্ধাপব্বজিতানন্তি সদ্ধায পব্বজিতানং. রট্ঠপালোতি রট্ঠং পালেতুং সমত্থো, ভিন্নং ৰা রট্ঠং সন্ধারেতুং সমত্থে কুলে জাতোতিপি রট্ঠপালোতি সঙ্খং গতো. সো হি সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো চুদ্দসভত্তচ্ছেদে কত্ৰা মাতাপিতরো পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিতো. তস্মা সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো নাম জাতো.

রাহুল-রট্ঠপালত্থেরৰত্থু

ইমেসং পন উভিন্নম্পি থেরানং পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – এতে কির দ্ৰেপি অতীতে পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিংসু. তেসং দহরকালে নামং ৰা গোত্তং ৰা ন কথিযতি. ৰযপ্পত্তা পন ঘরাৰাসে পতিট্ঠায অত্তনো অত্তনো পিতু অচ্চযেন উভোপি অত্তনো অত্তনো রতনকোট্ঠাগারকম্মিকে পক্কোসাপেত্ৰা অপরিমাণং ধনং দিস্ৰা – ‘‘ইমং এত্তকং ধনরাসিং অয্যকপয্যকাদযো অত্তনা সদ্ধিং গহেত্ৰা গন্তুং নাসক্খিংসু, অম্হেহি দানি যেন কেনচি উপাযেন ইমং ধনং গহেত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি তে উভোপি জনা চতূসু ঠানেসু কপণদ্ধিকাদীনং মহাদানং দাতুং আরদ্ধা. একো অত্তনো দানগ্গে আগতাগতজনং পুচ্ছিত্ৰা যাগুখজ্জকাদীসু যস্স যং পটিভাতি, তস্স তং অদাসি, তস্স তেনেৰ কারণেন আগতপাকোতি নামং জাতং. ইতরো অপুচ্ছিত্ৰাৰ গহিতগহিতভাজনং পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা দেতি, তস্সপি তেনেৰ কারণেন অনগ্গপাকোতি নামং জাতং, অপ্পমাণপাকোতি অত্থো.

তে উভোপি একদিৰসং পাতোৰ মুখধোৰনত্থং বহিগামং অগমংসু. তস্মিং সমযে হিমৰন্ততো দ্ৰে মহিদ্ধিকা তাপসা ভিক্খাচারত্থায আকাসেন আগন্ত্ৰা তেসং সহাযকানং অৰিদূরে ওতরিত্ৰা ‘‘মা নো এতে পস্সিংসূ’’তি একপস্সে অট্ঠংসু. তে উভোপি জনা তেসং লাবুভাজনাদিপরিক্খারং সংৰিধায অন্তোগামং সন্ধায ভিক্খায গতানং সন্তিকং আগম্ম ৰন্দিংসু. অথ নে তাপসা ‘‘কায ৰেলায আগতত্থ মহাপুঞ্ঞা’’তি আহংসু. তে ‘‘অধুনাৰ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা তেসং হত্থতো লাবুভাজনং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গেহং নেত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে নিবদ্ধং ভিক্খাগহণত্থং পটিঞ্ঞং গণ্হিংসু.

তেসু একো তাপসো সপরিল়াহকাযধাতুকো হোতি. সো অত্তনো আনুভাৰেন মহাসমুদ্দউদকং দ্ৰেধা কত্ৰা পথৰিন্ধরনাগরাজস্স ভৰনং গন্ত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদতি. সো উতুসপ্পাযং গহেত্ৰা পচ্চাগন্ত্ৰা অত্তনো উপট্ঠাকস্স গেহে ভত্তানুমোদনং করোন্তো ‘‘পথৰিন্ধরনাগভৰনং ৰিয হোতূ’’তি ৰদতি. অথ নং একদিৰসং উপট্ঠাকো পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হে অনুমোদনং করোন্তা ‘পথৰিন্ধরনাগভৰনং ৰিয হোতূ’তি ৰদথ, মযমস্স অত্থং ন জানাম, কিং ৰুত্তং হোতি ইদং, ভন্তে’’তি? আম, কুটুম্বিয অহং ‘‘তুম্হাকং সম্পত্তি পথৰিন্ধরনাগরাজসম্পত্তিসদিসা হোতূ’’তি ৰদামীতি. কুটুম্বিকো ততো পট্ঠায পথৰিন্ধরনাগরাজভৰনে চিত্তং ঠপেসি.

ইতরো তাপসো তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা সুঞ্ঞে সেরিসকৰিমানে দিৰাৰিহারং করোতি. সো আগচ্ছন্তো গচ্ছন্তো চ সক্কস্স দেৰরাজস্স সম্পত্তিং দিস্ৰা অত্তনো উপট্ঠাকস্স অনুমোদনং করোন্তো ‘‘সক্কৰিমানং ৰিয হোতূ’’তি ৰদতি. অথ নং সোপি কুটুম্বিযো ইতরো সহাযকো তং তাপসং ৰিয পুচ্ছি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা সক্কভৰনে চিত্তং ঠপেসি. তে উভোপি পত্থিতট্ঠানেসুযেৰ নিব্বত্তা.

পথৰিন্ধরভৰনে নিব্বত্তো পথৰিন্ধরনাগরাজা নাম জাতো. সো নিব্বত্তক্খণে অত্তনো অত্তভাৰং দিস্ৰা ‘‘অমনাপস্স ৰত মে ঠানস্স কুলুপকতাপসো ৰণ্ণং কথেসি, উরেন পরিসক্কিত্ৰা ৰিচরণট্ঠানমেতং, নূন সো অঞ্ঞং ঠানং ন জানাতী’’তি ৰিপ্পটিসারী অহোসি. অথস্স তংখণেযেৰ অলঙ্কতপটিযত্তানি নাগনাটকানি সব্বদিসাসু তূরিযানি পগ্গণ্হিংসু. সো তস্মিংযেৰ খণে তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মাণৰকৰণ্ণী অহোসি. অন্ৰদ্ধমাসঞ্চ চত্তারো মহারাজানো সক্কস্স উপট্ঠানং গচ্ছন্তি. তস্মা সোপি ৰিরূপক্খেন নাগরঞ্ঞা সদ্ধিং সক্কস্স উপট্ঠানং গতো. সক্কো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা সঞ্জানি. অথ নং সমীপে আগন্ত্ৰা ঠিতকালে ‘‘কহং নিব্বত্তোসি সম্মা’’তি পুচ্ছি. মা কথেসি, মহারাজ, উরেন পরিসক্কনট্ঠানে নিব্বত্তোম্হি, তুম্হে পন কল্যাণমিত্তং লভিত্থাতি. সম্ম, ত্ৰং ‘‘অট্ঠানে নিব্বত্তোম্হী’’তি মা ৰিতক্কযি, পদুমুত্তরদসবলো লোকে নিব্বত্তো, তস্স অধিকারকম্মং কত্ৰা ইমংযেৰ ঠানং পত্থেহি, উভো সুখং ৰসিস্সামাতি. সো ‘‘এৰং, দেৰ, করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পদুমুত্তরদসবলং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো নাগভৰনে নাগপরিসায সদ্ধিং সব্বরত্তিং সক্কারসম্মানং সজ্জেসি.

সত্থা পুনদিৰসে উট্ঠিতে অরুণে অত্তনো উপট্ঠাকং সুমনত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘সুমন, অজ্জ তথাগতো দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, মা পুথুজ্জনভিক্খূ আগচ্ছন্তু, তেপিটকা পটিসম্ভিদাপ্পত্তা ছল়ভিঞ্ঞাৰ আগচ্ছন্তূ’’তি. থেরো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা সব্বেসং আরোচেসি. সত্থারা সদ্ধিং সতসহস্সা ভিক্খূ আকাসং পক্খন্দিংসু. পথৰিন্ধরো নাগপরিসায সদ্ধিং দসবলস্স পচ্চুগ্গমনং আগতো সত্থারং পরিৰারেত্ৰা সমুদ্দমত্থকে মণিৰণ্ণা ঊমিযো মদ্দমানং ভিক্খুসঙ্ঘং ওলোকেত্ৰা আদিতো সত্থারং, পরিযোসানে সঙ্ঘনৰকং তথাগতস্স পুত্তং উপরেৰতসামণেরং নাম ওলোকেন্তো ‘‘অনচ্ছরিযো সেসসাৰকানং এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো, ইমস্স পন তরুণবালদারকস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো অতিৰিয অচ্ছরিযো’’তি পীতিপামোজ্জং উপ্পাদেসি.

অথস্স ভৰনে দসবলে নিসিন্নে সেসভিক্খূসু কোটিতো পট্ঠায নিসীদন্তেসু সত্থু সম্মুখট্ঠানেযেৰ উপরেৰতসামণেরস্স আসনং পাপুণি. নাগরাজা যাগুং দেন্তোপি খজ্জকং দেন্তোপি সকিং দসবলং ওলোকেতি, সকিং উপরেৰতসামণেরং. তস্স কির সরীরে সত্থু সরীরে ৰিয দ্ৰত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানি পঞ্ঞাযন্তি. ততো নাগরাজা ‘‘অযং সামণেরো বুদ্ধানং সদিসো পঞ্ঞাযতি, কিং নু খো হোতী’’তি অৰিদূরে নিসিন্নং অঞ্ঞতরং ভিক্খুং পুচ্ছি – ‘‘অযং, ভন্তে, সামণেরো দসবলস্স কিং হোতী’’তি? পুত্তো, মহারাজাতি. সো চিন্তেসি – ‘‘মহা ৰতাযং ভিক্খু, এৰরূপস্স সোভগ্গপ্পত্তস্স তথাগতস্স পুত্তভাৰং লভি. সরীরম্পিস্স একদেসেন বুদ্ধানং সরীরসদিসং পঞ্ঞাযতি, মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স অধিকারকম্মস্সানুভাৰেন অযং উপরেৰতো ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স পুত্তো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স পুত্তো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

পথৰিন্ধরোপি পুন অদ্ধমাসে সম্পত্তে ৰিরূপক্খেন সদ্ধিং সক্কস্স উপট্ঠানং গতো. অথ নং সমীপে ঠিতং সক্কো পুচ্ছি – ‘‘পত্থিতো তে, সম্ম, অযং দেৰলোকো’’তি? ন পত্থিতো মহারাজাতি. কিং দোসং অদ্দসাতি? দোসো নত্থি, মহারাজ, অহং পন দসবলস্স পুত্তং উপরেৰতসামণেরং পস্সিং. তস্স মে দিট্ঠকালতো পট্ঠায অঞ্ঞত্থ চিত্তং ন নমি, স্ৰাহং ‘‘অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স এৰরূপো পুত্তো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসিং. ত্ৰম্পি, মহারাজ, একং পত্থনং করোহি, তে মযং নিব্বত্তট্ঠানে ন ৰিনা ভৰিস্সামাতি. সক্কো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা একং মহানুভাৰং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘‘কতরকুলা নু খো নিক্খমিত্ৰা অযং কুলপুত্তো পব্বজিতো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অযং ভিন্নং রট্ঠং সন্ধারেতুং সমত্থস্স কুলস্স পুত্তো হুত্ৰা চুদ্দস ভত্তচ্ছেদে কত্ৰা মাতাপিতরো পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিতো’’তি অঞ্ঞাসি. ঞত্ৰা চ পন অজানন্তো ৰিয দসবলং পুচ্ছিত্ৰা সত্তাহং মহাসক্কারং কত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ইমস্স কল্যাণকম্মস্স নিস্সন্দেন তুম্হাকং সাসনে অযং কুলপুত্তো ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, অনাগতে গোতমস্স বুদ্ধস্স সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. সক্কোপি অত্তনো দেৰপুরমেৰ গতো.

তে উভোপি নিব্বত্তট্ঠানতো চৰিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তা অনেকসহস্সকপ্পে অতিক্কমিংসু. ইতো পন দ্ৰানৰুতিকপ্পমত্থকে ফুস্সো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদি. তস্স পিতা মহিন্দো নাম রাজা অহোসি, ৰেমাতিকা তযো কনিট্ঠভাতরো. রাজা দিৰসে দিৰসে ‘‘ময্হংযেৰ বুদ্ধো ময্হং ধম্মো ময্হং সঙ্ঘো’’তি মমাযন্তো সযমেৰ দসবলং নিবদ্ধং ভোজনং ভোজেতি.

অথস্স একদিৰসং পচ্চন্তো কুপিতো. সো পুত্তে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, পচ্চন্তো কুপিতো, তুম্হেহি ৰা মযা ৰা গন্তব্বং. যদি অহং গচ্ছামি, তুম্হেহি ইমিনা নিযামেন দসবলো পরিচরিতব্বো’’তি. তে তযোপি একপ্পহারেনেৰ আহংসু – ‘‘তাত, তুম্হাকং গমনকিচ্চং নত্থি, মযং চোরে ৰিধমিস্সামা’’তি পিতরং ৰন্দিত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা চোরে ৰিধমিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তে অন্তরামগ্গে পাদমূলিকেহি সদ্ধিং মন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হাকং গতক্খণেযেৰ পিতা ৰরং দস্সতি, কতরং ৰরং গণ্হামা’’তি? অয্যা, তুম্হাকং পিতু অচ্চযেন দুল্লভং নাম নত্থি, তুম্হাকং পন জেট্ঠভাতিকং ফুস্সবুদ্ধং পটিজগ্গনৰরং গণ্হথা’’তি আহংসু. তে ‘‘কল্যাণং তুম্হেহি ৰুত্ত’’ন্তি সব্বেপি একচিত্তা হুত্ৰা গন্ত্ৰা পিতরং অদ্দসংসু. তদা পিতা তেসং পসীদিত্ৰা ৰরং অদাসি. তে ‘‘তেমাসং তথাগতং পটিজগ্গিস্সামা’’তি ৰরং যাচিংসু. রাজা ‘‘অযং দাতুং ন সক্কা, অঞ্ঞং ৰরং গণ্হথা’’তি আহ. তাত, অম্হাকং অঞ্ঞেন ৰরেন কিচ্চং নত্থি, সচে তুম্হে দাতুকামা, এতংযেৰ নো ৰরং দেথাতি. রাজা তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু অত্তনা পটিঞ্ঞাতত্তা ‘‘ন সক্কা ন দাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অহং তুম্হাকং ৰরং দেমি, অপিচ খো পন বুদ্ধা নাম দুরাসদা হোন্তি সীহা ৰিয একচরা, দসবলং পটিজগ্গন্তা অপ্পমত্তা ভৰেয্যাথা’’তি.

তে চিন্তযিংসু – ‘‘অম্হেহি তথাগতং পটিজগ্গন্তেহি অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা পটিজগ্গিতুং ৰট্টতী’’তি সব্বেপি একচিত্তা হুত্ৰা দসসীলানি সমাদায নিরামগন্ধা হুত্ৰা সত্থু দানগ্গপরিৰহনকে তযো পুরিসে ঠপযিংসু. তেসু একো ধনধঞ্ঞুপ্পাদকো অহোসি, একো মাপকো, একো দানসংৰিধাযকো. তেসু ধনধঞ্ঞুপ্পাদকো পচ্চুপ্পন্নে বিম্বিসারো মহারাজা জাতো, মাপকো ৰিসাখো উপাসকো, দানসংৰিধাযকো রট্ঠপালত্থেরোতি. সো তত্থ যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তো. অযং পন রাহুলত্থেরো নাম কস্সপদসবলস্স কালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, পথৰিন্ধরকুমারোতিস্স নামং অকংসু. তস্স সত্ত ভগিনিযো অহেসুং. তা দসবলস্স সত্ত পরিৰেণানি কারযিংসু. পথৰিন্ধরো ওপরজ্জং লভি. সো তা ভগিনিযো আহ – ‘‘তুম্হেহি কারিতপরিৰেণেসু ময্হম্পি একং দেথা’’তি. ভাতিক, তুম্হে উপরাজট্ঠানে ঠিতা, তুম্হেহি নাম অম্হাকং দাতব্বং, তুম্হে অঞ্ঞং পরিৰেণং করোথাতি. সো তাসং ৰচনং সুত্ৰা পঞ্চ ৰিহারসতানি কারেসি. পঞ্চ পরিৰেণসতানীতিপি ৰদন্তি. সো তত্থ যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰপুরে নিব্বত্তি. ইমস্মিং পন বুদ্ধুপ্পাদে পথৰিন্ধরকুমারো অম্হাকং বোধিসত্তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি, তস্স সহাযকো কুরুরট্ঠে থুল্লকোট্ঠিতনিগমে রট্ঠপালসেট্ঠিগেহে নিব্বত্তি.

অথ অম্হাকং দসবলো অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন কপিলৰত্থুং আগন্ত্ৰা রাহুলকুমারং পব্বাজেসি. তস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (মহাৰ. ১০৫) আগতমেৰ. এৰং পব্বজিতস্স পনস্স সত্থা অভিণ্হওৰাদৰসেন রাহুলোৰাদসুত্তং অভাসি. রাহুলোপি পাতোৰ ৰুট্ঠায হত্থেন ৰালুকং উক্খিপিত্ৰা ‘‘দসবলস্স চেৰ আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ সন্তিকা অজ্জ এত্তকং ওৰাদং লভেয্য’’ন্তি ৰদতি. ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি ‘‘ওৰাদক্খমো ৰত রাহুলসামণেরো পিতু অনুচ্ছৰিকো পুত্তো’’তি. সত্থা ভিক্খূনং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘মযি গতে একা ধম্মদেসনা চ ৰড্ঢিস্সতি, রাহুলস্স চ গুণো পাকটো ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা ধম্মসভাযং বুদ্ধাসানে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. রাহুলসামণেরস্স ওৰাদক্খমভাৰং কথেম ভগৰাতি. সত্থা ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা রাহুলস্স গুণদীপনত্থং মিগজাতকং আহরিত্ৰা কথেসি –

‘‘মিগং তিপল্লত্থমনেকমাযং,

অট্ঠক্খুরং অড্ঢরত্তা পপাযিং;

একেন সোতেন ছমা’স্সসন্তো,

ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যো’’তি. (জা. ১.১.১৬);

অথস্স সত্তৰস্সিকসামণেরকালে ‘‘মা হেৰ খো রাহুলো দহরভাৰেন কীল়নত্থাযপি সম্পজানমুসা ভাসেয্যা’’তি অম্বলট্ঠিযরাহুলোৰাদং (ম. নি. ২.১০৭ আদযো) দেসেসি. অট্ঠারসৰস্সিকসামণেরকালে তথাগতস্স পচ্ছতো পিণ্ডায পৰিসন্তস্স সত্থু চেৰ অত্তনো চ রূপসম্পত্তিং দিস্ৰা গেহসিতং ৰিতক্কং ৰিতক্কেন্তস্স ‘‘যংকিঞ্চি, রাহুল, রূপ’’ন্তিআদিনা নযেন মহারাহুলোৰাদসুত্তন্তং (ম. নি. ২.১১৩) কথেসি. সংযুত্তকে (সং. নি. ৪.১২১) পন রাহুলোৰাদোপি অঙ্গুত্তরে (অ. নি. ৪.১৭৭) রাহুলোৰাদোপি থেরস্স ৰিপস্সনাচারোযেৰ. অথস্স সত্থা ঞাণপরিপাকং ঞত্ৰা অৰস্সিকভিক্খুকালে অন্ধৰনে নিসিন্নো চূল়রাহুলোৰাদং (ম. নি. ৩.৪১৬ আদযো) কথেসি. দেসনাপরিযোসানে রাহুলত্থেরো কোটিসতসহস্সদেৰতাহি সদ্ধিং অরহত্তং পাপুণি, সোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিদেৰতানং গণনা নত্থি. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ইমস্মিং সাসনে সিক্খাকামানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.

সত্থরি পন কুরুরট্ঠে চারিকায নিক্খমিত্ৰা থুল্লকোট্ঠিতং অনুপ্পত্তে রট্ঠপালো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো মাতাপিতরো অনুজানাপেত্ৰা দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা সত্থু আণত্তিযা অঞ্ঞতরস্স থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. তস্স পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায সেট্ঠিগহপতি ভিক্খূ অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারেন গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং তুম্হাকং ইমস্মিং গেহে কম্মং, একোৰ পুত্তকো অহোসি, তং গণ্হিত্ৰা গতত্থ, ইদানি কিং করিস্সথা’’তি অক্কোসতি পরিভাসতি. সত্থা অদ্ধমাসং থুল্লকোট্ঠিতে ৰসিত্ৰা পুন সাৰত্থিমেৰ অগমাসি. তত্থাযস্মা রট্ঠপালো যোনিসো মনসিকরোন্তো কম্মং কত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো সত্থারং অনুজানাপেত্ৰা মাতাপিতরো দস্সনত্থং থুল্লকোট্ঠিতং গন্ত্ৰা তত্থ সপদানং পিণ্ডায চরন্তো পিতু নিৰেসনে আভিদোসিকং কুম্মাসং লভিত্ৰা তং অমতং ৰিয পরিভুঞ্জন্তো পিতরা নিমন্তিতো অধিৰাসেত্ৰা দুতিযদিৰসে পিতু নিৰেসনে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তে ইত্থিজনে অসুভসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ঠিতকোৰ ধম্মং দেসেত্ৰা জিযা মুত্তো ৰিয নারাচো আকাসং উপ্পতিত্ৰা কোরব্যরঞ্ঞো মিগচীরং গন্ত্ৰা মঙ্গলসিলাপট্টে নিসিন্নো দস্সনত্থায আগতস্স রঞ্ঞো চতুপারিজুঞ্ঞপটিমণ্ডিতং ধম্মং (ম. নি. ২.৩০৪) দেসেত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো পুন সত্থু সন্তিকংযেৰ আগতো. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ইমস্মিং সাসনে সদ্ধাপব্বজিতানং কুলপুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কুণ্ডধানত্থেরৰত্থু

২১১. ততিযে পঠমং সলাকং গণ্হন্তানন্তি সব্বপঠমং সলাকগাহকানং ভিক্খূনং কুণ্ডধানত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির থেরো মহাসুভদ্দায নিমন্তিতদিৰসে তথাগতে উগ্গনগরং গচ্ছন্তে ‘‘অজ্জ সত্থা দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, পুথুজ্জনা সলাকং মা গণ্হন্তু, পঞ্চসতা খীণাসৰাৰ গণ্হন্তূ’’তি ৰুত্তে পঠমমেৰ সীহনাদং নদিত্ৰা সলাকং গণ্হি. চূল়সুভদ্দায নিমন্তিতদিৰসে তথাগতে সাকেতং গচ্ছন্তেপি পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অন্তরে পঠমমেৰ সলাকং গণ্হি, সুনাপরন্তজনপদং গচ্ছন্তেপি. ইমেহি কারণেহি থেরো পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গো নাম জাতো. কুণ্ডধানোতি পনস্স নামং.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা বুদ্ধানং অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো কস্সপবুদ্ধকালে ভূমট্ঠকদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. দীঘাযুকবুদ্ধানঞ্চ নাম ন অন্ৰদ্ধমাসিকো উপোসথো হোতি. ৰিপস্সীদসবলস্স হি ছব্বস্সন্তরে ছব্বস্সন্তরে উপোসথো অহোসি, কস্সপদসবলো পন ছট্ঠে ছট্ঠে মাসে পাতিমোক্খং ওসারেসি. তস্স পাতিমোক্খং ওসারণকালে দিসাৰাসিকা দ্ৰে সহাযকা ভিক্খূ ‘‘উপোসথং করিস্সামা’’তি গচ্ছন্তি. অযং ভুম্মদেৰতা চিন্তেসি – ‘‘ইমেসং দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং মেত্তি অতিৰিয দল়্হা, কিং নু খো ভেদকে সতি ভিজ্জেয্য, ন ভিজ্জেয্যা’’তি? তেসং ওকাসং ওলোকযমানা তেসং অৰিদূরেনেৰ গচ্ছতি.

অথেকো থেরো একস্স হত্থে পত্তচীৰরং দত্ৰা সরীরৰল়ঞ্জনত্থং উদকফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা ধোতহত্থপাদো হুত্ৰা গুম্বসভাগতো নিক্খমতি. ভুম্মদেৰতা তস্স থেরস্স পচ্ছতো পচ্ছতো উত্তমরূপা ইত্থী হুত্ৰা কেসে ৰিধুনিত্ৰা সংৰিধায বন্ধন্তী ৰিয পিট্ঠিতো পংসুং পুঞ্ছমানা ৰিয সাটকং সংৰিধায নিৰাসযমানা ৰিয চ হুত্ৰা থেরস্স পদানুপদিকা হুত্ৰা গুম্বতো নিক্খন্তা. একমন্তে ঠিতো সহাযকত্থেরো ইমং কারণং দিস্ৰা দোমনস্সজাতো ‘‘নট্ঠো দানি মে ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং দীঘরত্তানুগতো সিনেহো. সচাহং এৰংৰিধভাৰং জানেয্যং, এত্তকং অদ্ধানং ইমিনা সদ্ধিং ৰিস্সাসং ন করেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আগচ্ছন্তস্সেৰস্স ‘‘হন্দাৰুসো, তুয্হং পত্তচীৰরং, তাদিসেন পাপেন সহাযেন সদ্ধিং একমগ্গং ন গচ্ছামী’’তি আহ. তং কথং সুত্ৰা তস্স লজ্জিভিক্খুনো হদযং তিখিণসত্তিং গহেত্ৰা ৰিদ্ধং ৰিয অহোসি. ততো নং আহ – ‘‘আৰুসো, কিং নামেতং ৰদসি, অহং এত্তকং কালং দুক্কটমত্তম্পি আপত্তিং ন জানামি. ত্ৰং পন মং অজ্জ ‘পাপো’তি ৰদসি, কিং তে দিট্ঠ’’ন্তি? কিং অঞ্ঞেন দিট্ঠেন, কিং ত্ৰং এৰংৰিধেন অলঙ্কতপটিযত্তেন মাতুগামেন সদ্ধিং একট্ঠানে হুত্ৰা নিক্খন্তোতি? নত্থেতং, আৰুসো, ময্হং, নাহং এৰরূপং মাতুগামং পস্সামীতি. তস্স যাৰততিযং কথেন্তস্সাপি ইতরো থেরো কথং অসদ্দহিত্ৰা অত্তনা দিট্ঠকারণংযেৰ অত্থং গহেত্ৰা তেন সদ্ধিং একমগ্গেন অগন্ত্ৰা অঞ্ঞেন মগ্গেন সত্থু সন্তিকং গতো. ইতরোপি অঞ্ঞেন মগ্গেন সত্থু সন্তিকংযেৰ গতো.

ততো ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপোসথাগারং পৰিসনৰেলায সো ভিক্খু তং ভিক্খুং উপোসথগ্গে সঞ্জানিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং উপোসথগ্গে এৰরূপো নাম পাপভিক্খু অত্থি, নাহং তেন সদ্ধিং উপোসথং করিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা বহি অট্ঠাসি. ভুম্মদেৰতা ‘‘ভারিযং মযা কম্মং কত’’ন্তি মহল্লকউপাসকৰণ্ণেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে ঠিতো’’তি আহ. উপাসক, ইমং উপোসথগ্গং একো পাপভিক্খু পৰিট্ঠো, অহং তেন সদ্ধিং উপোসথং ন করোমীতি ৰত্ৰা নিক্খমিত্ৰা বহি ঠিতোম্হীতি. ভন্তে, মা এৰং গণ্হথ, পরিসুদ্ধসীলো এস ভিক্খু. তুম্হেহি দিট্ঠমাতুগামো নাম অহং, মযা তুম্হাকং ৰীমংসনত্থায ‘‘দল়্হা নু খো ইমেসং থেরানং মেত্তি, নো দল়্হা’’তি লজ্জিঅলজ্জিভাৰং ওলোকেন্তেন তং কম্মং কতন্তি. কো পন ত্ৰং সপ্পুরিসাতি? অহং একা ভুম্মদেৰতা, ভন্তেতি. দেৰপুত্তো কথেন্তোৰ দিব্বানুভাৰেন ঠত্ৰা থেরস্স পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, খমথ, এতং দোসং থেরো ন জানাতি, উপোসথং করোথা’’তি থেরং যাচিত্ৰা উপোসথগ্গং পৰেসেসি. সো থেরো উপোসথং তাৰ একট্ঠানে অকাসি, মিত্তসন্থৰৰসেন ন পুন তেন সদ্ধিং একট্ঠানে অহোসীতি. ইমস্স থেরস্স কম্মং ন কথিযতি, চুদিতকত্থেরো পন অপরাপরং ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি.

ভুম্মদেৰতা তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন একং বুদ্ধন্তরং অপাযতো ন মুচ্চিত্থ. সচে পন কালেন কালং মনুস্সত্তং আগচ্ছতি, অঞ্ঞেন যেন কেনচি কতো দোসো তস্সেৰ উপরি পততি. সো অম্হাকং ভগৰতো কালে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি, ধানমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা মহল্লককালে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি, তস্স উপসম্পন্নদিৰসতো পট্ঠায একা অলঙ্কতপটিযত্তা ইত্থী তস্মিং গামং পৰিসন্তে সদ্ধিংযেৰ গামং পৰিসতি, নিক্খমন্তে নিক্খমতি. ৰিহারং পৰিসন্তেপি পৰিসতি, তিট্ঠন্তেপি তিট্ঠতীতি এৰং নিচ্চানুবন্ধা পঞ্ঞাযতি. থেরো তং ন পস্সতি, তস্স পন পুরিমস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন সা অঞ্ঞেসং উপট্ঠাতি.

গামে যাগুভিক্খং দদমানা ইত্থিযো, ‘‘ভন্তে, অযং একো যাগুউল়ুঙ্কো তুম্হাকং, একো ইমিস্সা অম্হাকং সহাযিকাযা’’তি পরিহাসং করোন্তি. থেরস্স মহতী ৰিহেসা হোতি. ৰিহারং গতম্পি নং সামণেরা চেৰ দহরভিক্খূ চ পরিৰারেত্ৰা ‘‘ধানো কোণ্ডো জাতো’’তি পরিহাসং করোন্তি. অথস্স তেনেৰ কারণেন কুণ্ডধানত্থেরোতি নামং জাতং. সো উট্ঠায সমুট্ঠায তেহি কযিরমানং কেল়িং সহিতুং অসক্কোন্তো উম্মাদং গহেত্ৰা ‘‘তুম্হে কোণ্ডা, তুম্হাকং উপজ্ঝাযা কোণ্ডা, আচরিযা কোণ্ডা’’তি ৰদতি. অথ নং সত্থু আরোচেসুং – ‘‘কুণ্ডধানো দহরসামণেরেহি সদ্ধিং এৰং ফরুসৰাচং ৰদতী’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং ভিক্খূ’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা এৰং ৰদেসী’’তি আহ. ভন্তে, নিবদ্ধং ৰিহেসং অসহন্তো এৰং কথেমীতি. ‘‘ত্ৰং পুব্বে কতকম্মং যাৰজ্জদিৰসা জীরাপেতুং ন সক্কোসি, পুন এৰরূপং ফরুসং মা ৰদ ভিক্খূ’’তি ৰত্ৰা আহ –

‘‘মাৰোচ ফরুসং কঞ্চি, ৰুত্তা পটিৰদেয্যু তং;

দুক্খা হি সারম্ভকথা, পটিদণ্ডা ফুসেয্যু তং.

‘‘সচে নেরেসি অত্তানং, কংসো উপহতো যথা;

এস পত্তোসি নিব্বানং, সারম্ভো তে ন ৰিজ্জতী’’তি. (ধ. প. ১৩৩-১৩৪);

ইমঞ্চ পন তস্স থেরস্স মাতুগামেন সদ্ধিং ৰিচরণভাৰং কোসলরঞ্ঞোপি কথযিংসু. রাজা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, ৰীমংসথা’’তি পেসেত্ৰা সযম্পি মন্দেনেৰ পরিৰারেন সদ্ধিং থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা একমন্তে ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে থেরো সূচিকম্মং করোন্তো নিসিন্নো হোতি, সাপিস্স ইত্থী অৰিদূরে ঠানে ঠিতা ৰিয পঞ্ঞাযতি.

রাজা তং দিস্ৰা ‘‘অত্থিদং কারণ’’ন্তি তস্সা ঠিতট্ঠানং অগমাসি. সা তস্মিং আগচ্ছন্তে থেরস্স ৰসনপণ্ণসালং পৰিট্ঠা ৰিয অহোসি. রাজাপি তায সদ্ধিংযেৰ পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা সব্বত্থ ওলোকেন্তো অদিস্ৰা ‘‘নাযং মাতুগামো, থেরস্স একো কম্মৰিপাকো’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা পঠমং থেরস্স সমীপেন গচ্ছন্তোপি থেরং অৰন্দিত্ৰা তস্স কারণস্স অভূতভাৰং ঞত্ৰা আগম্ম থেরং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘কচ্চি, ভন্তে, পিণ্ডকেন ন কিলমথা’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘ৰট্টতি মহারাজা’’তি আহ. ‘‘জানামি, ভন্তে, অয্যস্স কথং, এৰরূপেন চ পরিক্কিলেসেন সদ্ধিং চরন্তানং তুম্হাকং কে নাম পসীদিস্সন্তি, ইতো পট্ঠায ৰো কত্থচি গমনকিচ্চং নত্থি, অহং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামি, তুম্হে যোনিসোমনসিকারে মা পমজ্জিত্থা’’তি নিবদ্ধং ভিক্খং পট্ঠপেসি. থেরো রাজানং উপত্থম্ভকং লভিত্ৰা ভোজনসপ্পাযেন একগ্গচিত্তো হুত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ততো পট্ঠায সা ইত্থী অন্তরধাযি.

মহাসুভদ্দা উগ্গনগরে মিচ্ছাদিট্ঠিকুলে ৰসমানা ‘‘সত্থা মং অনুকম্পতূ’’তি উপোসথং অধিট্ঠায নিরামগন্ধা হুত্ৰা উপরিপাসাদতলে ঠিতা ‘‘ইমানি পুপ্ফানি অন্তরে অট্ঠত্ৰা দসবলস্স মত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা তিট্ঠন্তু, দসবলো ইমায সঞ্ঞায স্ৰে পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ময্হং ভিক্খং গণ্হতূ’’তি সচ্চকিরিযং কত্ৰা অট্ঠ সুমনপুপ্ফমুট্ঠিযো ৰিস্সজ্জেসি. পুপ্ফানি গন্ত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলায সত্থু মত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. সত্থা তং সুমনপুপ্ফৰিতানং দিস্ৰা চিত্তেনেৰ সুভদ্দায ভিক্খং অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অরুণে উট্ঠিতে আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, মযং অজ্জ দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সাম, পুথুজ্জনানং অদত্ৰা অরিযানংযেৰ সলাকং দেহী’’তি. থেরো ভিক্খূনং আরোচেসি – ‘‘আৰুসো, সত্থা অজ্জ দূরং ভিক্খাচারং গমিস্সতি, পুথুজ্জনা মা গণ্হন্তু, অরিযাৰ সলাকং গণ্হন্তূ’’তি. কুণ্ডধানত্থেরো ‘‘আহরাৰুসো, সলাক’’ন্তি পঠমংযেৰ হত্থং পসারেসি. আনন্দা ‘‘সত্থা তাদিসানং ভিক্খূনং সলাকং ন দাপেতি, অরিযানংযেৰ দাপেতী’’তি ৰিতক্কং উপ্পাদেত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থু আরোচেসি. সত্থা ‘‘আহরাপেন্তস্স সলাকং দেহী’’তি আহ. থেরো চিন্তেসি – ‘‘সচে কুণ্ডধানস্স সলাকা দাতুং ন যুত্তা অস্স, অথ সত্থা পটিবাহেয্য, ভৰিস্সতি একং কারণ’’ন্তি. ‘‘কুণ্ডধানস্স সলাকং দস্সামী’’তি গমনং অভিনীহরি. কুণ্ডধানত্থেরো তস্স পুরে আগমনাৰ অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ইদ্ধিযা আকাসে ঠত্ৰা ‘‘আহরাৰুসো আনন্দ, সত্থা মং জানাতি, মাদিসং ভিক্খুং পঠমং সলাকং গণ্হন্তং ন সত্থা ৰারেতী’’তি হত্থং পসারেত্ৰা সলাকং গণ্হি. সত্থা তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং ইমস্মিং সাসনে পঠমং সলাকং গণ্হন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ৰঙ্গীসত্থেরৰত্থু

২১২. চতুত্থে পটিভানৰন্তানন্তি সম্পন্নপটিভানানং ৰঙ্গীসত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং কির থেরো দসবলস্স সন্তিকং উপসঙ্কমন্তো চক্খুপথতো পট্ঠায চন্দেন সদ্ধিং উপমেত্ৰা, সূরিযেন, আকাসেন, মহাসমুদ্দেন, হত্থিনাগেন, সীহেন মিগরঞ্ঞা সদ্ধিং উপমেত্ৰাপি অনেকেহি পদসতেহি পদসহস্সেহি সত্থু ৰণ্ণং ৰদন্তোযেৰ উপসঙ্কমতি. তস্মা পটিভানৰন্তানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পটিভানৰন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্থু অধিকারকম্মং কত্ৰা ‘‘অহম্পি অনাগতে পটিভানৰন্তানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা সত্থারা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. ৰঙ্গীসমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হন্তো আচরিযং আরাধেত্ৰা ছৰসীসমন্তং নাম সিক্খিত্ৰা ছৰসীসং নখেন আকোটেত্ৰা ‘‘অযং সত্তো অসুকযোনিযং নাম নিব্বত্তো’’তি জানাতি.

ব্রাহ্মণা ‘‘অযং অম্হাকং জীৰিকমগ্গো’’তি ঞত্ৰা ৰঙ্গীসমাণৰং পটিচ্ছন্নযানে নিসীদাপেত্ৰা গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা নগরদ্ৰারে ৰা নিগমদ্ৰারে ৰা ঠপেত্ৰা মহাজনস্স রাসিভূতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘যো ৰঙ্গীসং পস্সতি, সো ধনং ৰা লভতি, যসং ৰা লভতি, সগ্গং ৰা গচ্ছতী’’তি ৰদন্তি. তেসং কথং সুত্ৰা বহূ জনা লঞ্জং দত্ৰা পস্সিতুকামা হোন্তি. রাজরাজমহামত্তা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কো আচরিযস্স জানৰিসেসো’’তি পুচ্ছন্তি. তুম্হে ন জানাথ, সকলজম্বুদীপে অম্হাকং আচরিযসদিসো অঞ্ঞো পণ্ডিতো নাম নত্থি, তিৰস্সমত্থকে মতকানং সীসং আহরাপেত্ৰা নখেন আকোটেত্ৰা ‘‘অযং সত্তো অসুকযোনিযং নিব্বত্তো’’তি জানাতি. ৰঙ্গীসোপি মহাজনস্স কঙ্খছেদনত্থং তে তে জনে আৰাহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গতিং কথাপেতি. তং নিস্সায মহাজনস্স হত্থতো সতম্পি সহস্সম্পি লভতি.

ব্রাহ্মণা ৰঙ্গীসমাণৰং আদায যথারুচিং ৰিচরিত্ৰা পুন সাৰত্থিং আগমংসু. ৰঙ্গীসো জেতৰনমহাৰিহারস্স অৰিদূরট্ঠানে ঠিতো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো পণ্ডিতোতি ৰদন্তি, ন খো পন সব্বকালং মযা ইমেসংযেৰ ৰচনং করোন্তেন চরিতুং ৰট্টতি, পণ্ডিতানম্পি সন্তিকং গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সো ব্রাহ্মণে আহ – ‘‘তুম্হে গচ্ছথ, অহং ন বহুকেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা সমণং গোতমং পস্সিস্সামী’’তি. তে আহংসু – ‘‘ৰঙ্গীস, মা তে রুচ্চি সমণং গোতমং পস্সিতুং. যো হি নং পস্সতি, তং সো মাযায আৰট্টেতী’’তি. ৰঙ্গীসো তেসং কথং অনাদিযিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘ৰঙ্গীস, কিঞ্চি সিপ্পং জানাসী’’তি. আম, ভো গোতম, ছৰসীসমন্তং নামেকং জানামীতি. কিং সো মন্তো করোতীতি? তিৰস্সমত্থকে মতানম্পি তং মন্তং জপ্পিত্ৰা সীসং নখেন আকোটেত্ৰা নিব্বত্তট্ঠানং জানামীতি. সত্থা তস্স একং নিরযে উপ্পন্নস্স সীসং দস্সেসি, একং মনুস্সেসু উপ্পন্নস্স, একং দেৰেসু, একং পরিনিব্বুতস্স সীসং দস্সেসি. সো পঠমং সীসং আকোটেত্ৰা, ‘‘ভো গোতম, অযং সত্তো নিরযং গতো’’তি আহ. সাধু সাধু, ৰঙ্গীস, সুদিট্ঠং তযা, অযং সত্তো কহং গতোতি পুচ্ছি. মনুস্সলোকং, ভো গোতমাতি. অযং সত্তো কহং গতোতি? দেৰলোকং, ভো গোতমাতি তিণ্ণম্পি গতট্ঠানং কথেসি. পরিনিব্বুতস্স পন সীসং নখেন আকোটেন্তো নেৰ অন্তং ন কোটিং পস্সতি. অথ নং সত্থা ‘‘ন সক্কোসি ত্ৰং, ৰঙ্গীসা’’তি পুচ্ছি. ‘‘পস্সথ, ভো গোতম, উপপরিক্খামি তাৰা’’তি পুনপ্পুনং পরিৰত্তেতি. বাহিরকমন্তেন খীণাসৰস্স গতিং কথং জানিস্সতি, অথস্স মত্থকতো সেদো মুচ্চি. সো লজ্জিত্ৰা তুণ্হীভূতো অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিলমসি, ৰঙ্গীসা’’তি আহ. আম, ভো গোতম, ইমস্স সত্তস্স গতট্ঠানং জানিতুং ন সক্কোমি. সচে তুম্হে জানাথ, কথেথাতি. ‘‘ৰঙ্গীস, অহং এতম্পি জানামি ইতো উত্তরিতরম্পী’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –

‘‘চুতিং যো ৰেদি সত্তানং, উপপত্তিং চ সব্বসো;

অসত্তং সুগতং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণং.

‘‘যস্স গতিং ন জানন্তি, দেৰা গন্ধব্বমানুসা;

খীণাসৰং অরহন্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১৯-৪২০);

ততো ৰঙ্গীসো আহ – ‘‘ভো গোতম, ৰিজ্জায ৰিজ্জং দেন্তস্স নাম পরিহানি নত্থি, অহং অত্তনা জাননকং মন্তং তুম্হাকং দস্সামি, তুম্হে এতং মন্তং ময্হং দেথা’’তি. ৰঙ্গীস, ন মযং মন্তেন মন্তং দেম, এৰমেৰ দেমাতি. ‘‘সাধু, ভো গোতম, দেথ মে মন্ত’’ন্তি অপচিতিং দস্সেত্ৰা হত্থকচ্ছপকং কত্ৰা নিসীদি. কিং, ৰঙ্গীস, তুম্হাকং সমযে মহগ্ঘমন্তং ৰা কিঞ্চি ৰা গণ্হন্তানং পরিৰাসো নাম ন হোতীতি? হোতি, ভো গোতমাতি. অম্হাকং পন মন্তো নিপ্পরিৰাসোতি সঞ্ঞং করোসীতি? ব্রাহ্মণা নাম মন্তেহি অতিত্তা হোন্তি, তস্মা সো ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভো গোতম, তুম্হেহি কথিতনিযামং করিস্সামী’’তি. ভগৰা আহ – ‘‘ৰঙ্গীস, মযং ইমং মন্তং দেন্তা অম্হেহি সমানলিঙ্গস্স দেমা’’তি. ৰঙ্গীসো ‘‘যংকিঞ্চি কত্ৰা মযা ইমং মন্তং গণ্হিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি ব্রাহ্মণে আহ. তুম্হে মযি পব্বজন্তে মা চিন্তযিত্থ, অহং ইমং মন্তং গণ্হিত্ৰা সকলজম্বুদীপে জেট্ঠকো ভৰিস্সামি. এৰং সন্তে তুম্হাকম্পি ভদ্দকং ভৰিস্সতী’’তি মন্তত্থায সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সত্থা ‘‘মন্তপরিৰাসং তাৰ ৰসাহী’’তি দ্ৰত্তিংসাকারং আচিক্খি. পঞ্ঞৰা সত্তো দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তোৰ তত্থ খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.

তস্মিং অরহত্তং পত্তে ব্রাহ্মণা ‘‘কা নু খো ৰঙ্গীসস্স পৰত্তি, পস্সিস্সাম ন’’ন্তি তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, ভো ৰঙ্গীস, সমণস্স গোতমস্স সন্তিকে সিপ্পং সিক্খিত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. আম, সিক্খিতন্তি. তেন হি এহি গমিস্সামাতি. গচ্ছথ তুম্হে, তুম্হেহি সদ্ধিং গন্তব্বকিচ্চং ময্হং নিট্ঠিতন্তি. পঠমমেৰ অম্হেহি তুয্হং কথিতং ‘‘সমণো গোতমো অত্তানং পস্সিতুং আগতে মাযায আৰট্টেতী’’তি. ত্ৰং হি ইদানি সমণস্স গোতমস্স ৰসং আপন্নো, কিং মযং তৰ সন্তিকে করিস্সামাতি আগতমগ্গেনেৰ পক্কমিংসু. ৰঙ্গীসত্থেরোপি যং যং ৰেলং দসবলং পস্সিতুং গচ্ছতি, একং থুতিং করোন্তোৰ গচ্ছতি. তেন তং সত্থা সঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো পটিভানৰন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উপসেনৰঙ্গন্তপুত্তত্থেরৰত্থু

২১৩. পঞ্চমে সমন্তপাসাদিকানন্তি সব্বপাসাদিকানং. উপসেনোতি তস্স থেরস্স নামং. ৰঙ্গন্তব্রাহ্মণস্স পন সো পুত্তো, তস্মা ৰঙ্গন্তপুত্তোতি ৰুচ্চতি. অযং পন থেরো ন কেৰলং অত্তনাৰ পাসাদিকো, পরিসাপিস্স পাসাদিকা, ইতি পরিসং নিস্সায লদ্ধনামৰসেন সমন্তপাসাদিকানং অগ্গো নাম জাতো.

পঞ্হকম্মে পনস্স অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো ৰযং আগম্ম পুরিমনযেনেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণমানো সত্থারং একং ভিক্খুং সমন্তপাসাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্থু অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে নালকব্রাহ্মণগামে সারিব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি, উপসেনদারকোতিস্স নামং অকংসু.

সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা দসবলস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি. সো উপসম্পদায একৰস্সিকো হুত্ৰা ‘‘অরিযগব্ভং ৰড্ঢেমী’’তি একং কুলপুত্তং অত্তনো সন্তিকে পব্বাজেত্ৰা উপসম্পাদেসি. সো পৰারেত্ৰা সদ্ধিৰিহারিকস্স একৰস্সিককালে অত্তনা দুৰস্সো ‘‘দসবলো মং পস্সিত্ৰা তুসিস্সতী’’তি সদ্ধিৰিহারিকং আদায দসবলং পস্সিতুং আগতো. সত্থা তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তে নিসিন্নং পুচ্ছি – ‘‘কতিৰস্সোসি ত্ৰং ভিক্খূ’’তি? দুৰস্সো অহং ভগৰাতি. অযং পন ভিক্খু কতিৰস্সোতি? একৰস্সো ভগৰাতি. কিন্তাযং ভিক্খু হোতীতি? সদ্ধিৰিহারিকো মে ভগৰাতি. অথ নং সত্থা ‘‘অতিলহুং খো ত্ৰং, মোঘপুরিস, বাহুল্লায আৰত্তো’’তি ৰত্ৰা অনেকপরিযাযেন ৰিগরহি. থেরো সত্থু সন্তিকা গরহং লভিত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইমিনাৰ পুণ্ণচন্দসস্সিরিকেন মুখেন সত্থারং পরিসমেৰ নিস্সায সাধুকারং দাপেস্সামী’’তি তংদিৰসেযেৰ একং ঠানং গন্ত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং কত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি.

ততো যস্মা থেরো মহাকুলতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো পথৰিঘুট্ঠধম্মকথিকোৰ, তস্মা তস্স ধম্মকথায চেৰ পসীদিত্ৰা মিত্তামচ্চঞাতিকুলেহি চ নিক্খমিত্ৰা বহূ কুলদারকা থেরস্স সন্তিকে পব্বজন্তি. ‘‘অহং আরঞ্ঞকো, তুম্হেপি আরঞ্ঞকা ভৰিতুং সক্কোন্তা পব্বজথা’’তি তেরস ধুতঙ্গানি আচিক্খিত্ৰা ‘‘সক্খিস্সাম, ভন্তে’’তি ৰদন্তে পব্বাজেতি. তে অত্তনো বলেন তং তং ধুতঙ্গং অধিট্ঠহন্তি. থেরো অত্তনো দসৰস্সকালে ৰিনযং পগুণং কত্ৰা সব্বেৰ উপসম্পাদেসি. এৰং উপসম্পন্না চস্স পঞ্চসতমত্তা ভিক্খূ পরিৰারা অহেসুং.

তস্মিং সমযে সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে ৰসন্তো ‘‘ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অদ্ধমাসং পটিসল্লীযিতু’’ন্তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেত্ৰা একৰিহারী হোতি. ভিক্খুসঙ্ঘোপি ‘‘যো ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমতি, সো পাচিত্তিযং দেসাপেতব্বো’’তি কতিকং অকাসি. তদা উপসেনত্থেরো ‘‘ভগৰন্তং পস্সিস্সামী’’তি অত্তনো পরিসায সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা কথাসমুট্ঠাপনত্থং অঞ্ঞতরং থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আমন্তেসি – ‘‘মনাপানি তে ভিক্খু পংসুকূলানী’’তি. ‘‘ন খো মে, ভন্তে, মনাপানি পংসুকূলানী’’তি ৰত্ৰা উপজ্ঝাযে গারৰেন পংসুকূলিকভাৰং আরোচেসি. ইমস্মিং ঠানে সত্থা ‘‘সাধু সাধু, উপসেনা’’তি থেরস্স সাধুকারং দত্ৰা অনেকপরিযাযেন গুণকথং কথেসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পন ইদং ৰত্থু পাল়িযং (পারা. ৫৬৫) আগতমেৰ. অথ সত্থা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো ইমস্মিং সাসনে থেরং সমন্তপাসাদিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

দব্বত্থেরৰত্থু

২১৪. ছট্ঠে সেনাসনপঞ্ঞাপকানন্তি সেনাসনং পঞ্ঞাপেন্তানং. থেরস্স কির সেনাসনপঞ্ঞাপনকালে অট্ঠারসসু মহাৰিহারেসু অসম্মট্ঠং পরিৰেণং ৰা অপটিজগ্গিতং সেনাসনং ৰা অসোধিতং মঞ্চপীঠং ৰা অনুপট্ঠিতং পানীযপরিভোজনীযং ৰা নাহোসি. তস্মা সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গো নাম জাতো. দব্বোতিস্স নামং. মল্লরাজকুলে পন উপ্পন্নত্তা মল্লপুত্তো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযঞ্হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ৰুত্তনযেনেৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা সত্থারা ব্যাকতো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপদসবলস্স সাসনস্স ওসক্কনকালে পব্বজি, তদা তেন সদ্ধিং অপরে ছ জনাতি সত্ত ভিক্খূ একচিত্তা হুত্ৰা অঞ্ঞে সাসনে অগারৰং করোন্তে দিস্ৰা ‘‘ইধ কিং করোম, একমন্তে সমণধম্মং কত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সামা’’তি নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা উচ্চপব্বতসিখরং অভিরুহিত্ৰা ‘‘অত্তনো চিত্তবলং জানন্তা নিস্সেণিং পাতেন্তু, জীৰিতে সালযা ওতরন্তু, মা পচ্ছানুতাপিনো অহুৰত্থা’’তি ৰত্ৰা সব্বে একচিত্তা হুত্ৰা নিস্সেণিং পাতেত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তা হোথ, আৰুসো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিত্ৰা চিত্তরুচিযেসু ঠানেসু নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরভিংসু.

তত্রেকো থেরো পঞ্চমে দিৰসে অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মম কিচ্চং নিপ্ফন্নং, অহং ইমস্মিং ঠানে কিং করিস্সামী’’তি ইদ্ধিযা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথ, ভিক্খাচারকিচ্চং মমাযত্তং হোতু, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি আহ. কিং নু খো মযং, আৰুসো, নিস্সেণিং পাতেন্তা এৰং অৰোচুম্হা ‘‘যো পঠমং ধম্মং সচ্ছিকরোতি, সো ভিক্খং আহরতু, তেন আভতং সেসা পরিভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করিস্সন্তী’’তি. নত্থি, আৰুসোতি. তুম্হে অত্তনো পুব্বহেতুনা লভিত্থ, মযম্পি সক্কোন্তা ৰট্টস্সন্তং করিস্সাম, গচ্ছথ তুম্হেতি. থেরো তে সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো ফাসুকট্ঠানে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা গতো. অপরো থেরো সত্তমে দিৰসে অনাগামিফলং পত্ৰা ততো চুতো সুদ্ধাৰাসব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো.

ইতরেপি থেরা ততো চুতা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে তেসু তেসু কুলেসু নিব্বত্তা. একো গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলনগরে রাজগেহে নিব্বত্তো, একো পব্বতেয্যরট্ঠে পরিব্বাজিকায কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, একো বাহিযরট্ঠে কুটুম্বিকগেহে নিব্বত্তো, একো রাজগহে কুটুম্বিকগেহে নিব্বত্তো. অযং পন দব্বত্থেরো মল্লরট্ঠে অনুপিযনগরে একস্স মল্লরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স মাতা উপৰিজঞ্ঞকালে কালমকাসি, মতসরীরং সুসানং নেত্ৰা দারুচিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং অদংসু. তস্সা অগ্গিৰেগসন্তত্তং উদরপটলং দ্ৰেধা অহোসি. দারকো অত্তনো পুঞ্ঞবলেন উপ্পতিত্ৰা একস্মিং দব্বত্থম্ভে নিপতি. তং দারকং গহেত্ৰা অয্যিকায অদংসু. সা তস্স নামং গণ্হন্তী দব্বত্থম্ভে নিপতিত্ৰা লদ্ধজীৰিতত্তা দব্বোতিস্স নামং অকাসি.

তস্স সত্তৰস্সিককালে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযনিগমং পত্ৰা অনুপিযম্বৰনে ৰিহরতি. দব্বকুমারো সত্থারং দিস্ৰা দস্সনেনেৰ পসীদিত্ৰা পব্বজিতুকামো হুত্ৰা ‘‘অহং দসবলস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি অয্যিকং আপুচ্ছি. সা ‘‘সাধু, তাতা’’তি দব্বকুমারং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং কুমারং পব্বাজেথা’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সঞ্ঞং অদাসি ‘‘ভিক্খু ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি. সো থেরো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা দব্বকুমারং পব্বাজেন্তো তচপঞ্চকং কম্মট্ঠানং আচিক্খি. পুব্বহেতুসম্পন্নো কতাভিনীহারো সত্তো পঠমকেসৰট্টিযা ওরোপিযমানায সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, দুতিযকেসৰট্টিযা ওরোপিযমানায সকদাগামিফলে, ততিযায অনাগামিফলে. সব্বকেসানং পন ওরোপনঞ্চ অরহত্তফলসচ্ছিকিরিযা চ অপচ্ছা অপুরে অহোসি.

সত্থা মল্লরট্ঠে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰাসং কপ্পেসি. তত্রাযস্মা দব্বো মল্লপুত্তো রহোগতো অত্তনো কিচ্চনিপ্ফত্তিং ওলোকেত্ৰা সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চকরণে কাযং যোজেতুকামো চিন্তেসি – ‘‘যংনূনাহং সঙ্ঘস্স সেনাসনঞ্চ পঞ্ঞাপেয্যং, ভত্তানি চ উদ্দিসেয্য’’ন্তি. সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অত্তনো পরিৰিতক্কং আরোচেসি. সত্থা তস্স সাধুকারং দত্ৰা সেনাসনপঞ্ঞাপকত্তঞ্চ ভত্তুদ্দেসকত্তঞ্চ সম্পটিচ্ছি. অথ নং ‘‘অযং দব্বো দহরোৰ সমানো মহন্তট্ঠানে ঠিতো’’তি সত্তৰস্সিককালেযেৰ উপসম্পাদেসি. থেরো উপসম্পন্নকালতোযেৰ পট্ঠায রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তানং সব্বভিক্খূনং সেনাসনানি চ পঞ্ঞাপেতি, ভিক্খঞ্চ সম্পটিচ্ছিত্ৰা উদ্দিসতি. তস্স সেনাসনপঞ্ঞাপকভাৰো সব্বদিসাসু পাকটো অহোসি – ‘‘দব্বো কির মল্লপুত্তো সভাগসভাগানং ভিক্খূনং একট্ঠানে সেনাসনানি পঞ্ঞাপেতি, দূরেপি সেনাসনং পঞ্ঞাপেতিযেৰ. গন্তুং অসক্কোন্তে ইদ্ধিযা নেতীতি.

অথ নং ভিক্খূ কালেপি ৰিকালেপি ‘‘অম্হাকং, আৰুসো, জীৰকম্বৰনে সেনাসনং পঞ্ঞাপেহি, অম্হাকং মদ্দকুচ্ছিস্মিং মিগদাযে’’তি এৰং সেনাসনং উদ্দিসাপেত্ৰা তস্স ইদ্ধিং পস্সন্তা গচ্ছন্তি. সোপি ইদ্ধিযা মনোমযে কাযে অভিসঙ্খরিত্ৰা একেকস্স থেরস্স একেকং অত্তনা সদিসং ভিক্খুং নিম্মিনিত্ৰা অঙ্গুলিযা জলমানায পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা ‘‘অযং মঞ্চো, ইদং পীঠ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা সেনাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা পুন অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ আগচ্ছতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনিদং ৰত্থু পাল়িযং আগতমেৰ. সত্থা ইদমেৰ কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো থেরং সেনাসনপঞ্ঞাপকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

পিলিন্দৰচ্ছত্থেরৰত্থু

২১৫. সত্তমে দেৰতানং পিযমনাপানন্তি দেৰতানং পিযানঞ্চেৰ মনাপানঞ্চ পিলিন্দৰচ্ছত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির অনুপ্পন্নে বুদ্ধে চক্কৰত্তী রাজা হুত্ৰা মহাজনং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সগ্গপরাযণং অকাসি. যেভুয্যেন কির ছসু কামসগ্গেসু নিব্বত্তদেৰতা তস্সেৰ ওৰাদং লভিত্ৰা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কং নু খো নিস্সায ইমং সগ্গসম্পত্তিং লভিম্হা’’তি আৰজ্জমানা ইমং থেরং দিস্ৰা ‘‘থেরং নিস্সায অম্হেহি সম্পতি লদ্ধা’’তি সাযংপাতং থেরং নমস্সন্তি. তস্মা সো দেৰতানং পিযমনাপানং অগ্গো নাম জাতো. পিলিন্দোতি পনস্স গোত্তং, ৰচ্ছোতি নামং. তদুভযং সংসন্দেত্ৰা পিলিন্দৰচ্ছোতি ৰুচ্চতি.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো পুরিমনযেনেৰ সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং দেৰতানং পিযমনাপট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. পিলিন্দৰচ্ছোতিস্স নামং অকংসু. সো অপরেন সমযেন সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সো গিহীহিপি ভিক্খূহিপি সদ্ধিং কথেন্তো ‘‘এহি, ৰসল, গচ্ছ, ৰসল, আহর, ৰসল, গণ্হ, ৰসলা’’তি ৰসলৰাদেনেৰ সমুদাচরতি. তং কথং আহরিত্ৰা তথাগতং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভগৰা অরিযা নাম ফরুসৰাচা ন হোন্তী’’তি. ভিক্খৰে, অরিযানং পরৰম্ভনৰসেন ফরুসৰাচা নাম নত্থি, অপিচ খো পন ভৰন্তরে আচিণ্ণৰসেন ভৰেয্যাতি. ভন্তে, পিলিন্দৰচ্ছত্থেরো উট্ঠায সমুট্ঠায গিহীহিপি ভিক্খূহিপি সদ্ধিং কথেন্তো, ‘‘ৰসল, ৰসলা’’তি কথেতি, কিমেত্থ কারণং ভগৰাতি. ভিক্খৰে, ন ময্হং পুত্তস্স এতং ইদানেৰ আচিণ্ণং, অতীতে পনেস পঞ্চ জাতিসতানি ৰসলৰাদিব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. ইচ্চেস ভৰাচিণ্ণেনেৰ কথেসি, ন ফরুসৰসেন. অরিযানঞ্হি ৰোহারো ফরুসোপি সমানো চেতনায অফরুসভাৰেন পরিসুদ্ধোৰ, অপ্পমত্তকম্পেত্থ পাপং ন উপলব্ভতীতি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘অকক্কসং ৰিঞ্ঞাপনিং, গিরং সচ্চমুদীরযে;

যায নাভিসজে কঞ্চি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.

অথেকদিৰসং থেরো রাজগহং পিণ্ডায পৰিসন্তো একং পুরিসং পিপ্পলীনং ভাজনং পূরেত্ৰা আদায অন্তোনগরং পৰিসন্তং দিস্ৰা ‘‘কিং তে, ৰসল, ভাজনে’’তি আহ. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং সমণো মযা সদ্ধিং পাতোৰ ফরুসকথং কথেসি, ইমস্স অনুচ্ছৰিকমেৰ ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি ‘‘মূসিকৰচ্চং মে, ভন্তে, ভাজনে’’তি আহ. এৰং ভৰিস্সতি, ৰসলাতি. তস্স থেরস্স দস্সনং ৰিজহন্তস্স সব্বং মূসিকৰচ্চমেৰ অহোসি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমা পিপ্পলিযো মূসিকৰচ্চসদিসা পঞ্ঞাযন্তি, সভাৰো নু খো নো’’তি ৰীমংসন্তো হত্থেন উপ্পীল়েসি. অথস্স উন্দূরৰচ্চভাৰং ঞত্ৰা বলৰদোমনস্সং উপ্পজ্জি. সো ‘‘ইমাযেৰ নু খো এৰরূপা, উদাহু সকটেপী’’তি গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো সব্বাপি পিপ্পলিযো তাদিসাৰ দিস্ৰা হদযং হত্থেন সন্ধারেত্ৰা ‘‘ইদং ন অঞ্ঞস্স কম্মং, মযা পাতোৰ দিট্ঠভিক্খুস্সেতং কম্মং, অদ্ধা একং উপাযং ভৰিস্সতি, তস্স গতট্ঠানং অনুৰিচিনিত্ৰা এতং কারণং জানিস্সামী’’তি থেরস্স গতমগ্গং পুচ্ছিত্ৰা পাযাসি.

অথেকো পুরিসো তং অতিৰিয চণ্ডিকতং গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘ভো পুরিস, ত্ৰং অতিৰিয চণ্ডিকতোৰ গচ্ছসি, কেন কম্মেন গচ্ছসী’’তি পুচ্ছি. সো তস্স তং পৰত্তিং আরোচেসি. সো তস্স কথং সুত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভো, মা চিন্তযি, ময্হং অয্যো পিলিন্দৰচ্ছো ভৰিস্সতি, ত্ৰং এতদেৰ ভাজনং পূরেত্ৰা আদায গন্ত্ৰা থেরস্স পুরতো তিট্ঠ. ‘কিং নামেতং, ৰসলা’তি ৰুত্তকালে চ ‘পিপ্পলিযো, ভন্তে’তি ৰদ, থেরো ‘এৰং ভৰিস্সতি, ৰসলা’তি ৰক্খতি. পুন সব্বাপি পিপ্পলিযো ভৰিস্সন্তী’’তি. সো তথা অকাসি. সব্বা পিপ্পলিযো পটিপাকতিকা অহেসুং. ইদমেত্তকং ৰত্থু. অপরভাগে পন সত্থা দেৰতানং পিযমনাপকারণমেৰ ৰত্থুং কত্ৰা থেরং দেৰতানং পিযমনাপানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

বাহিযদারুচীরিযত্থেরৰত্থু

২১৬. অট্ঠমে খিপ্পাভিঞ্ঞানন্তি খিপ্পং অধিগতঅভিঞ্ঞানং দারুচীরিযত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযঞ্হি থেরো সংখিত্তধম্মদেসনাপরিযোসানে অরহত্তং পাপুণি, মগ্গফলানং পরিকম্মকিচ্চং নাহোসি. তস্মা খিপ্পাভিঞ্ঞানং অগ্গো নাম জাতো. বাহিযরট্ঠে পন জাতত্তা বাহিযোতিস্স নামং অহোসি. সো অপরভাগে দারুচীরং নিৰাসেসি. তস্মা দারুচীরিযো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো দসবলস্স ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং খিপ্পাভিঞ্ঞানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপদসবলস্স সাসনস্স ওসক্কনকালে হেট্ঠা ৰুত্তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সমণধম্মং কত্ৰা পরিপুণ্ণসীলো জীৰিতক্খযং পত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি.

সো একং বুদ্ধন্তরং দেৰলোকে ৰসিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে বাহিযরট্ঠে কুলগেহে নিব্বত্তো. ৰযং আগম্ম ঘরাৰাসং ৰসন্তো ‘‘ৰোহারং করিস্সামী’’তি সুৰণ্ণভূমিগমনীযং নাৰং অভিরুহি. নাৰা ইচ্ছিতং দেসং অপ্পত্ৰাৰ সমুদ্দমজ্ঝে ভিন্না, মহাজনো মচ্ছকচ্ছপভক্খো অহোসি. অযং পন একং দারুখণ্ডং গহেত্ৰা সত্তমে দিৰসে সুপ্পারকপট্টনে উত্তিণ্ণো মনুস্সাৰাসং পত্ৰা ‘‘অচেলকনিযামেন মনুস্সে উপসঙ্কমিতুং অযুত্ত’’ন্তি অৰিদূরে ঠানে একং মহাতল়াকা সেৰালং গহেত্ৰা সরীরং ৰেঠেত্ৰা একস্মিং ঠানে পতিতং একং কপালং আদায ভিক্খায পাৰিসি.

মনুস্সা তং দিস্ৰা চিন্তেসুং – ‘‘সচে লোকে অরহন্তা নাম অত্থি, এৰংৰিধেহি ভৰিতব্বং. কিং নু খো অয্যো উক্কট্ঠভাৰেন ৰত্থং ন গণ্হাতি, উদাহু দিয্যমানং গণ্হেয্যা’’তি ৰীমংসন্তা নানাদিসাহি ৰত্থানি আহরিংসু. সো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ন ইমিনা নিযামেন আগমিস্সং, ন মে এতে পসীদেয্যুং, যংকিঞ্চি কত্ৰা ইমে ৰঞ্চেত্ৰা জীৰিকুপাযং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্থানি ন পটিগ্গণ্হি. মনুস্সা ভিয্যোসোমত্তায পসন্না মহাসক্কারং করিংসু. সোপি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা অৰিদূরট্ঠানে দেৰকুলং গতো. মহাজনো তেন সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা দেৰকুলং পটিজগ্গিত্ৰা অদাসি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমে ময্হং সেৰালে নিৰাসনমত্তে পসীদিত্ৰা এৰংৰিধং সক্কারং করোন্তি, এতেসং মযা উক্কট্ঠেনেৰ ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সল্লহুকানি রুক্খফলকানি গহেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰাকেসু আৰুণিত্ৰা চীরং কত্ৰা নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেন্তো ৰসি.

অথ যো সো কস্সপবুদ্ধকালে সত্তসু জনেসু সমণধম্মং করোন্তেসু একো ভিক্খু সুদ্ধাৰাসব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. সো নিব্বত্তসমনন্তরমেৰ অত্তনো ব্রহ্মসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা আগতট্ঠানং আৰজ্জেন্তো সত্তন্নং জনানং পব্বতং আরুয্হ সমণধম্মকরণট্ঠানং দিস্ৰা সেসানং ছন্নং নিব্বত্তট্ঠানং আৰজ্জেন্তো একস্স পরিনিব্বুতভাৰং ইতরেসং পঞ্চন্নং কামাৰচরদেৰলোকে নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা কালানুকালং তে পঞ্চ জনে আৰজ্জেতি. ইমস্মিং পন কালে ‘‘কহং নু খো’’তি আৰজ্জেন্তো দারুচীরিযং সুপ্পারকপট্টনং উপনিস্সায কুহনকম্মেন জীৰিকং কপ্পেন্তং দিস্ৰা ‘‘নট্ঠো ৰতাযং বালো, পুব্বে সমণধম্মং করোন্তো অতিউক্কট্ঠভাৰেন অরহতাপি আভতং পিণ্ডপাতং অপরিভুঞ্জিত্ৰা ইদানি উদরত্থায অনরহাৰ অরহত্তং পটিজানিত্ৰা লোকং ৰঞ্চেন্তো ৰিচরতি, দসবলস্স চ নিব্বত্তভাৰং ন জানাতি, গচ্ছামি নং সংৰেজেত্ৰা দসবলস্স নিব্বত্তভাৰং জানাপেমী’’তি তংখণংযেৰ ব্রহ্মলোকতো সুপ্পারকপট্টনে রত্তিভাগসমনন্তরে দারুচীরিযস্স সম্মুখে পাতুরহোসি.

সো অত্তনো ৰসনট্ঠানে ওভাসং দিস্ৰা বহি নিক্খমিত্ৰা ঠিতো মহাব্রহ্মং ওলোকেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘কে তুম্হে’’তি পুচ্ছি. অহং তুয্হং পোরাণকসহাযো অনাগামিফলং পত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. অম্হাকং পন সব্বজেট্ঠকো অরহত্তং পত্ৰা পরিনিব্বুতো, তুম্হে পঞ্চ জনা দেৰলোকে নিব্বত্তা. স্ৰাহং তং ইমস্মিং ঠানে কুহনকম্মেন জীৰন্তং দিস্ৰা দমেতুং আগতোতি ৰত্ৰা ইদং কারণমাহ – ‘‘ন খো ত্ৰং, বাহিয অরহা, নপি অরহত্তমগ্গং সমাপন্নো, সাপি তে পটিপদা নত্থি, যায ত্ৰং অরহা ৰা অস্স অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি. অথস্স সত্থু উপ্পন্নভাৰং সাৰত্থিযং ৰসনভাৰঞ্চ আচিক্খিত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি তং উয্যোজেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ অগমাসি.

দারুচীরিযো মহাব্রহ্মুনা সংৰেজিতো ‘‘মোক্খমগ্গং গৰেসিস্সামী’’তি ৰীসযোজনসতং মগ্গং একরত্তিৰাসেন গন্ত্ৰা সত্থারং পিণ্ডায পৰিট্ঠং অন্তরঘরে সম্পাপুণিত্ৰা সত্থু পাদেসু নিপতিত্ৰা ‘‘দেসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্ম’’ন্তি যাৰততিযং যাচি. সত্থা ‘‘এত্তাৰতা বাহিযস্স ঞাণং পরিপাকং গত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘তস্মাতিহ তে, বাহিয, এৰং সিক্খিতব্বং দিট্ঠে দিট্ঠমত্তং ভৰিস্সতী’’তি (উদা. ১০) ইমিনা ওৰাদেন ওৰদি. সোপি দেসনাপরিযোসানে অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.

সো অত্তনো কিচ্চং মত্থকপ্পত্তং ঞত্ৰা ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা অপরিপুণ্ণপত্তচীৰরতায পত্তচীৰরং পরিযেসন্তো সঙ্কারট্ঠানতো চোল়ক্খণ্ডানি সংকড্ঢতি. অথ নং পুব্বৰেরিকো অমনুস্সো একিস্সা তরুণৰচ্ছায গাৰিযা সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসি. সত্থা সাৰত্থিতো নিক্খমন্তো অন্তরৰীথিযং বাহিযং সঙ্কারট্ঠানে পতিতং দিস্ৰা ‘‘গণ্হথ, ভিক্খৰে, বাহিযস্স দারুচীরিযস্স সরীর’’ন্তি নীহরাপেত্ৰা সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা চাতুমহাপথে চেতিযং কারাপেসি. ততো সঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি – ‘‘তথাগতো ভিক্খুসঙ্ঘেন বাহিযস্স সরীরজ্ঝাপনকিচ্চং কারেসি, ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং কারেসি, কতরমগ্গো নু খো তেন সচ্ছিকতো, সামণেরো নু খো সো, ভিক্খু নু খো’’তি চিত্তং উপ্পাদযিংসু. সত্থা তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ‘‘পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, বাহিযো’’তি উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢেত্ৰা তস্স পরিনিব্বুতভাৰং পকাসেসি. পুন সঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি ‘‘ন চ সত্থারা বাহিযস্স বহু ধম্মো দেসিতো, অরহত্তং পত্তোতি চ ৰদেতি. কিং নামেত’’ন্তি? সত্থা ‘‘ধম্মো মন্দো বহূতি অকারণং, ৰিসপীতকস্স অগদো ৰিয চেসো’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে গাথমাহ –

‘‘সহস্সমপি চে গাথা, অনত্থপদসংহিতা;

একং গাথাপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি. (ধ. প. ১০০);

দেসনাপরিযোসানে চতুরাসীতি পাণসহস্সানি অমতপানং পিৰিংসু. ইদঞ্চ পন বাহিযত্থেরস্স ৰত্থু সুত্তে (উদা. ১০) আগতত্তা ৰিত্থারেন ন কথিতং. অপরভাগে পন সত্থা সঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো বাহিযত্থেরং খিপ্পাভিঞ্ঞানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কুমারকস্সপত্থেরৰত্থু

২১৭. নৰমে চিত্তকথিকানন্তি ৰিচিত্তং কত্ৰা ধম্মং কথেন্তানং. থেরো কির একস্সপি দ্ৰিন্নম্পি ধম্মং কথেন্তো বহূহি উপমাহি চ কারণেহি চ মণ্ডযিত্ৰা বোধেন্তো কথেতি. তস্মা চিত্তকথিকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযপ্পত্তো দসবলস্স ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং চিত্তকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপবুদ্ধসাসনোসক্কনকালে সত্তন্নং ভিক্খূনং অব্ভন্তরো হুত্ৰা পব্বতমত্থকে সমণধম্মং কত্ৰা অপরিহীনসীলো ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং সম্পত্তিং অনুভৰমানো অম্হাকং সত্থু কালে রাজগহে একিস্সা কুলদারিকায কুচ্ছিম্হি উপ্পন্নো. সা চ পঠমং মাতাপিতরো যাচিত্ৰা পব্বজ্জং অলভমানা কুলঘরং গতা গব্ভং গণ্হি. তম্পি অজানন্তী সামিকং আরাধেত্ৰা তেন অনুঞ্ঞাতা ভিক্খুনীসু পব্বজিতা. তস্সা গব্ভনিমিত্তং দিস্ৰা ভিক্খুনিযো দেৰদত্তং পুচ্ছিংসু, সো ‘‘অস্সমণী’’তি আহ. দসবলং পুচ্ছিংসু, সত্থা উপালিত্থেরং পটিচ্ছাপেসি. থেরো সাৰত্থিনগরৰাসীনি কুলানি ৰিসাখঞ্চ উপাসিকং পক্কোসাপেত্ৰা সোধেন্তো ‘‘পুরে লদ্ধো গব্ভো, পব্বজ্জা অরোগা’’তি আহ. সত্থা ‘‘সুৰিনিচ্ছিতং অধিকরণ’’ন্তি থেরস্স সাধুকারং অদাসি.

সা ভিক্খুনী সুৰণ্ণবিম্বসদিসং পুত্তং ৰিজাযি. তং গহেত্ৰা রাজা পসেনদিকোসলো পোসাপেসি, কস্সপোতি চস্স নামং কত্ৰা অপরভাগে অলঙ্করিত্ৰা সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা পব্বাজেসি. কুমারকালে পন পব্বজিতত্তা ভগৰতা ‘‘কস্সপং পক্কোসথ, ইদং ফলং ৰা খাদনীযং ৰা কস্সপস্স দেথা’’তি ৰুত্তে ‘‘কতরকস্সপস্সাতি. কুমারকস্সপস্সা’’তি এৰং গহিতনামত্তা ততো পট্ঠায ৰুড্ঢকালেপি কুমারকস্সপোত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. অপিচ রঞ্ঞো পোসাৰনিকপুত্তত্তাপি কুমারকস্সপোতি তং সঞ্জানিংসু.

সো পব্বজিতকালতো পট্ঠায ৰিপস্সনায চেৰ কম্মং করোতি, বুদ্ধৰচনঞ্চ গণ্হাতি. অথ সো তেন সদ্ধিং পব্বতমত্থকে সমণধম্মং কত্ৰা অনাগামিফলং পত্ৰা সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্তো মহাব্রহ্মা তস্মিং সমযে আৰজ্জেন্তো কুমারকস্সপং দিস্ৰা ‘‘সহাযকো মে ৰিপস্সনায কিলমতি, গন্ত্ৰা তস্স ৰিপস্সনায নযমুখং দস্সেত্ৰা মগ্গফলপত্তিযা উপাযং করিস্সামী’’তি ব্রহ্মলোকে ঠিতোৰ পঞ্চদস পঞ্হে অভিসঙ্খরিত্ৰা রত্তিভাগসমনন্তরে কুমারকস্সপত্থেরস্স ৰসনট্ঠানে অন্ধৰনে পাতুরহোসি. থেরো আলোকং দিস্ৰা ‘‘কো এত্থা’’তি আহ. ‘‘অহং পুব্বে তযা সদ্ধিং সমণধম্মং কত্ৰা অনাগামিফলং পত্ৰা সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্তব্রহ্মা’’তি আহ. কেন কম্মেন আগতত্থাতি? মহাব্রহ্মা অত্তনো আগতকারণং দীপেতুং তে পঞ্হে আচিক্খিত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইমে পঞ্হে উগ্গণ্হিত্ৰা অরুণে উট্ঠিতে তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছ, ঠপেত্ৰা হি তথাগতং অঞ্ঞো ইমে পঞ্হে কথেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ গতো.

থেরোপি পুনদিৰসে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা মহাব্রহ্মুনা কথিতনিযামেনেৰ পঞ্হে পুচ্ছি. সত্থা কুমারকস্সপত্থেরস্স অরহত্তং পাপেত্ৰা পঞ্হে কথেসি. থেরো সত্থারা কথিতনিযামেনেৰ উগ্গণ্হিত্ৰা অন্ধৰনং গন্ত্ৰা ৰিপস্সনং গব্ভং গাহাপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ততো পট্ঠায চতুন্নং পরিসানং ধম্মকথং কথেন্তো বহুকাহি উপমাহি চ কারণেহি চ মণ্ডেত্ৰা চিত্তকথমেৰ কথেতি. অথ নং সত্থা পাযাসিরঞ্ঞো পঞ্চদসহি পঞ্হেহি পটিমণ্ডেত্ৰা সুত্তন্তে (দী. নি. ২.৪০৬ আদযো) দেসিতে তং সুত্তন্তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ইমস্মিং সাসনে চিত্তকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

মহাকোট্ঠিতত্থেরৰত্থু

২১৮. দসমে পটিসম্ভিদাপত্তানন্তি চতস্সো পটিসম্ভিদা পত্ৰা ঠিতানং মহাকোট্ঠিতত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং হি থেরো অত্তনো পটিসম্ভিদাসু চিণ্ণৰসিভাৰেন অভিঞ্ঞাতে অভিঞ্ঞাতে মহাসাৰকে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তোপি দসবলং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তোপি পটিসম্ভিদাসুযেৰ পঞ্হং পুচ্ছতি. ইতি ইমিনা চিণ্ণৰসিভাৰেন পটিসম্ভিদাপত্তানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো অপরেন সমযেন সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পটিসম্ভিদাপত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. কোট্ঠিতমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা একদিৰসং সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি. সো উপসম্পন্নকালতো পট্ঠায ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা নিচ্চকালং পটিসম্ভিদাসু চিণ্ণৰসী হুত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তো পটিসম্ভিদাসুযেৰ পুচ্ছতি. অথ নং সত্থা অপরভাগে মহাৰেদল্লসুত্তং (ম. নি. ১.৪৪৯ আদযো) অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা পটিসম্ভিদাপত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ততিযৰগ্গৰণ্ণনা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ৪. চতুত্থএতদগ্গৰগ্গো

আনন্দত্থেরৰত্থু

২১৯-২২৩. চতুত্থস্স পঠমে বহুস্সুতানন্তিআদীসু অঞ্ঞেপি থেরা বহুস্সুতা সতিমন্তা গতিমন্তা ধিতিমন্তা উপট্ঠাকা চ অত্থি. অযং পনাযস্মা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হন্তো দসবলস্স সাসনে ভণ্ডাগারিকপরিযত্তিযং ঠত্ৰা গণ্হি. তস্মা বহুস্সুতানং অগ্গো নাম জাতো. ইমস্সেৰ চ থেরস্স বুদ্ধৰচনং গহেত্ৰা ধারণকসতি অঞ্ঞেহি থেরেহি বলৰতরা অহোসি, তস্মা সতিমন্তানং অগ্গো নাম জাতো. অযমেৰ চাযস্মা একপদে ঠত্ৰা সট্ঠি পদসহস্সানি গণ্হন্তো সত্থারা কথিতনিযামেনেৰ সব্বপদানি জানাতি, তস্মা গতিমন্তানং অগ্গো নাম জাতো. তস্সেৰ চাযস্মতো বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হনৰীরিযং সজ্ঝাযনৰীরিযঞ্চ ধারণৰীরিযঞ্চ সত্থু উপট্ঠানৰীরিযঞ্চ অঞ্ঞেহি অসদিসং অহোসি, তস্মা ধিতিমন্তানং অগ্গো নাম জাতো. তথাগতং উপট্ঠহন্তো চেস ন অঞ্ঞেসং উপট্ঠাকভিক্খূনং উপট্ঠানাকারেন উপট্ঠহি, অঞ্ঞে হি তথাগতং উপট্ঠহন্তা ন চিরং উপট্ঠহিংসু, ন চ বুদ্ধানং মনং গহেত্ৰা উপট্ঠহিংসু. অযং থেরো পন উপট্ঠাকট্ঠানং লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায আরদ্ধৰীরিযো হুত্ৰা তথাগতস্স মনং গহেত্ৰা উপট্ঠহি. তস্মা উপট্ঠাকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – ইতো কির সতসহস্সমত্থকে কপ্পে পদুমুত্তরো নাম সত্থা লোকে উপ্পজ্জি. তস্স হংসৰতী নাম নগরং অহোসি, নন্দো নাম রাজা পিতা, সুমেধা নাম দেৰী মাতা, বোধিসত্তো উত্তরকুমারো নাম অহোসি. সো পুত্তস্স জাতদিৰসে মহাভিনিক্খমনং নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা পধানমনুযুত্তো অনুক্কমেন সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা ‘‘অনেকজাতিসংসার’’ন্তি উদানং উদানেত্ৰা সত্তাহং বোধিপল্লঙ্কে ৰীতিনামেত্ৰা ‘‘পথৰিযং ঠপেস্সামী’’তি পাদং অভিনীহরি. অথ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তপ্পমাণং পদুমং উট্ঠাসি. তদুপাদায ভগৰা পদুমুত্তরোতেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. তস্স দেৰলো চ সুজাতো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা অহেসুং, অমিতা চ অসমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সুমনো নাম উপট্ঠাকো. পদুমুত্তরো ভগৰা পিতু সঙ্গহং কুরুমানো ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো হংসৰতিযা রাজধানিযা ৰসতি.

কনিট্ঠভাতা পনস্স সুমনকুমারো নাম. তস্স রাজা হংসৰতিতো ৰীসযোজনসতে ভোগগামং অদাসি. সো কদাচি কদাচি আগন্ত্ৰা পিতরঞ্চ সত্থারঞ্চ পস্সতি. অথেকদিৰসং পচ্চন্তো কুপিতো সুমনো রঞ্ঞো পেসেসি. রাজা ‘‘ত্ৰং মযা তত্থ কস্মা ঠপিতো’’তি পটিপেসেসি. সো চোরে ৰূপসমেত্ৰা ‘‘উপসন্তো, দেৰ, জনপদো’’তি রঞ্ঞো পেসেসি. রাজা তুট্ঠো ‘‘সীঘং মম পুত্তো আগচ্ছতূ’’তি আহ. তস্স সহস্সমত্তা অমচ্চা হোন্তি. সো তেহি সদ্ধিং অন্তরামগ্গে মন্তেসি – ‘‘ময্হং পিতা তুট্ঠো সচে মে ৰরং দেতি, কিং গণ্হামী’’তি? অথ নং একচ্চে ‘‘হত্থিং গণ্হথ, অস্সং গণ্হথ, জনপদং গণ্হথ, সত্ত রতনানি গণ্হথা’’তি আহংসু. অপরে ‘‘তুম্হে পথৰিস্সরস্স পুত্তা, ন তুম্হাকং ধনং দুল্লভং, লদ্ধম্পি চেতং সব্বং পহায গমনীযং, পুঞ্ঞমেৰ একং আদায গমনীযং. তস্মা দেৰে ৰরং দদমানে তেমাসং পদুমুত্তরভগৰন্তং উপট্ঠাতুং ৰরং গণ্হথা’’তি আহংসু. সো ‘‘তুম্হে ময্হং কল্যাণমিত্তা, ন মেতং চিত্তং অত্থি, তুম্হেহি পন উপ্পাদিতং, এৰং করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পিতরং ৰন্দিত্ৰা পিতরা আলিঙ্গেত্ৰা মত্থকে চুম্বেত্ৰা ‘‘ৰরং তে পুত্ত দেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘ইচ্ছামহং, মহারাজ, ভগৰন্তং তেমাসং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহন্তো জীৰিতং অৰঞ্ঝং কাতুং, ইমং মে দেৰ ৰরং দেহী’’তি আহ. ন সক্কা, তাত, অঞ্ঞং ৰরেহীতি. দেৰ, খত্তিযানং নাম দ্ৰে কথা নত্থি, এতদেৰ মে ৰরং দেহি, ন মম অঞ্ঞেন অত্থোতি. তাত, বুদ্ধানং নাম চিত্তং দুজ্জানং, সচে ভগৰা ন ইচ্ছিস্সতি, মযা দিন্নেপি কিং ভৰিস্সতীতি? ‘‘সাধু, দেৰ, অহং ভগৰতো চিত্তং জানিস্সামী’’তি ৰিহারং গতো.

তেন চ সমযেন ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিট্ঠো হোতি, সো মণ্ডলমাল়ে সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং সন্তিকং অগমাসি. তে নং আহংসু – ‘‘রাজপুত্ত, কস্মা আগতোসী’’তি? ভগৰন্তং দস্সনায, দস্সেথ মে ভগৰন্তন্তি. ন মযং, রাজপুত্ত, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সত্থারং দট্ঠুং লভামাতি. কো পন, ভন্তে, লভতীতি? সুমনত্থেরো নাম রাজপুত্তাতি. সো ‘‘কুহিং, ভন্তে, থেরো’’তি? থেরস্স নিসিন্নট্ঠানং পুচ্ছিত্ৰা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং পস্সিতুং, দস্সেথ মে ভগৰন্ত’’ন্তি আহ. থেরো পস্সন্তস্সেৰ রাজকুমারস্স আপোকসিণজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা মহাপথৰিং উদকং অধিট্ঠায পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা সত্থু গন্ধকুটিযংযেৰ পাতুরহোসি. অথ নং ভগৰা ‘‘সুমন কস্মা আগতোসী’’তি আহ. রাজপুত্তো, ভন্তে, ভগৰন্তং দস্সনায আগতোতি. তেন হি ভিক্খু আসনং পঞ্ঞাপেহীতি. পুন থেরো পস্সন্তস্সেৰ রাজকুমারস্স বুদ্ধাসনং গহেত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং নিমুজ্জিত্ৰা বহিপরিৰেণে পাতুভৰিত্ৰা পরিৰেণে আসনং পঞ্ঞাপেসি. রাজকুমারো ইমানি দ্ৰে অচ্ছরিযাকারানি দিস্ৰা ‘‘মহন্তো ৰতাযং ভিক্খূ’’তি চিন্তেসি.

ভগৰাপি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. রাজপুত্তো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং অকাসি. ‘‘কদা আগতোসি রাজপুত্তা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, তুম্হেসু গন্ধকুটিং পৰিট্ঠেসু, ভিক্খূ পন ‘ন মযং ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে ভগৰন্তং দট্ঠুং লভামা’তি মং থেরস্স সন্তিকং পাহেসুং. থেরো পন একৰচনেনেৰ দস্সেতি, থেরো, ভন্তে, তুম্হাকং সাসনে ৰল্লভো মঞ্ঞে’’তি. আম রাজকুমার, ৰল্লভো এস ভিক্খু ময্হং সাসনেতি. ভন্তে, বুদ্ধানং সাসনে কিং কত্ৰা ৰল্লভা হোন্তীতি? দানং দত্ৰা সীলং সমাদিযিত্ৰা উপোসথকম্মং কত্ৰা কুমারাতি. ভগৰা অহং থেরো ৰিয বুদ্ধসাসনে ৰল্লভো হোতুকামো, স্ৰে ময্হং ভিক্খং অধিৰাসেথাতি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. রাজকুমারো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সব্বরত্তিং মহাসক্কারং সজ্জেত্ৰা সত্ত দিৰসানি খন্ধাৰারভত্তং নাম অদাসি.

সত্তমে দিৰসে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ভন্তে, মযা পিতু সন্তিকা তেমাসং অন্তোৰস্সং তুম্হাকং পটিজগ্গনৰরো লদ্ধো, তেমাসং মে ৰস্সাৰাসং অধিৰাসেথাতি. ভগৰা ‘‘অত্থি নু খো তত্থ গতেন অত্থো’’তি ওলোকেত্ৰা ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো, রাজকুমার, তথাগতা অভিরমন্তী’’তি আহ. কুমারো ‘‘অঞ্ঞাতং ভগৰা অঞ্ঞাতং সুগতা’’তি ৰত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পুরিমতরং গন্ত্ৰা ৰিহারং কারেমি, মযা পেসিতে ভিক্খুসতসহস্সেন সদ্ধিং আগচ্ছথা’’তি ভগৰন্তং পটিঞ্ঞং গাহাপেত্ৰা পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দিন্না মে, দেৰ, ভগৰতা পটিঞ্ঞা, মযা পহিতে ভগৰন্তং পেসেয্যথা’’তি ৰত্ৰা পিতরং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা যোজনে যোজনে ৰিহারং কারেন্তো ৰীসযোজনসতং অদ্ধানং গতো. গন্ত্ৰা চ অত্তনো নগরে ৰিহারট্ঠানং ৰিচিনন্তো সোভননামস্স কুটুম্বিকস্স উয্যানং দিস্ৰা সতসহস্সেন কিণিত্ৰা সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহারং কারেসি. তত্থ ভগৰতো গন্ধকুটিং সেসভিক্খূনঞ্চ রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানত্থায কুটিলেণমণ্ডপে কারেত্ৰা পাকারপরিক্খেপং দ্ৰারকোট্ঠকঞ্চ নিট্ঠাপেত্ৰা পিতু সন্তিকং পেসেসি – ‘‘নিট্ঠিতং ময্হং কিচ্চং, সত্থারং পহিণথা’’তি.

রাজা ভগৰন্তং ভোজেত্ৰা ‘‘ভগৰা সুমনস্স কিচ্চং নিট্ঠিতং, তুম্হাকং গমনং পচ্চাসীসতী’’তি আহ. ভগৰা ভিক্খুসতসহস্সপরিৰুতো যোজনে যোজনে ৰিহারেসু ৰসমানো অগমাসি. কুমারো ‘‘সত্থা আগচ্ছতী’’তি সুত্ৰা যোজনং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজযমানো ৰিহারং পৰেসেত্ৰা –

‘‘সতসহস্সেন মে কীতং, সতসহস্সেন মাপিতং;

সোভনং নাম উয্যানং, পটিগ্গণ্হ মহামুনী’’তি. –

ৰিহারং নিয্যাদেসি. সো ৰস্সূপনাযিকাদিৰসে দানং দত্ৰা অত্তনো পুত্তদারে চ অমচ্চে চ পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘সত্থা অম্হাকং সন্তিকং দূরতোৰ আগতো, বুদ্ধা চ নাম ধম্মগরুকা ন আমিসচক্খুকা. তস্মা অহং ইমং তেমাসং দ্ৰে সাটকে নিৰাসেত্ৰা দস সীলানি সমাদিযিত্ৰা ইধেৰ ৰসিস্সামি, তুম্হে খীণাসৰসতসহস্সস্স ইমিনাৰ নীহারেন তেমাসং দানং দদেয্যাথা’’তি.

সো সুমনত্থেরস্স ৰসনট্ঠানসভাগেযেৰ ঠানে ৰসন্তো যং থেরো ভগৰতো ৰত্তং করোতি, তং সব্বং দিস্ৰা ‘‘ইমস্মিং ঠানে একন্তৰল্লভো এস থেরো, এতস্সেৰ মে ঠানন্তরং পত্থেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা উপকট্ঠায পৰারণায গামং পৰিসিত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে ভিক্খুসতসহস্সস্স পাদমূলে তিচীৰরং ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যদেতং মযা সত্তাহং খন্ধাৰারদানতো পট্ঠায পুঞ্ঞং কতং, তং নেৰ সক্কসম্পত্তিং, ন মারব্রহ্মসম্পত্তিং পত্থযন্তেন, বুদ্ধস্স পন উপট্ঠাকভাৰং পত্থেন্তেন কতং. তস্মা অহম্পি ভগৰা অনাগতে সুমনত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স উপট্ঠাকো হোমী’’তি পঞ্চপতিট্ঠিতেন পতিট্ঠহিত্ৰা ৰন্দি. সত্থা তস্স অনন্তরাযং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি. কুমারো তং সুত্ৰা ‘‘বুদ্ধা চ নাম অদ্ৰেজ্ঝকথা হোন্তী’’তি দুতিযদিৰসে গোতমবুদ্ধস্স পত্তচীৰরং গহেত্ৰা পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো গচ্ছন্তো ৰিয অহোসি.

সো তস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ৰস্সসতসহস্সং দানং দত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে পিণ্ডায চরতো থেরস্স পত্তগ্গহণত্থং উত্তরিসাটকং দত্ৰা পূজং অকাসি. পুন সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিরাজা হুত্ৰা উপরিপাসাদৰরগতো গন্ধমাদনতো আকাসেন আগচ্ছন্তে অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা নিমন্তাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা অত্তনো মঙ্গলউয্যানে তেসং অট্ঠ পণ্ণসালাযো কারেত্ৰা তেসং নিসীদনত্থায অত্তনো নিৰেসনে অট্ঠ সব্বরতনমযানি পীঠানি চেৰ মণিআধারকে চ পটিযাদেত্ৰা দস ৰস্সসহস্সানি উপট্ঠানং অকাসি. এতানি পাকটট্ঠানানি.

কপ্পসতসহস্সং পন দানং দদমানোৰ অম্হাকং বোধিসত্তেন সদ্ধিং তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো অমিতোদনসক্কস্স গেহে নিব্বত্তি. অথস্স সব্বেৰ ঞাতকে আনন্দিতে পমুদিতে করোন্তো জাতোতি আনন্দোত্ৰেৰ নামং অকংসু. সো অনুপুব্বেন কতাভিনিক্খমনে সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা পঠমগমনেন কপিলৰত্থুং আগন্ত্ৰা ততো নিক্খন্তে ভগৰতি ভগৰতো পরিৰারত্থং রাজকুমারেসু পব্বজন্তেসু ভদ্দিযাদীহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ আযস্মতো পুণ্ণস্স মন্তাণিপুত্তস্স সন্তিকে ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.

তেন খো পন সমযেন ভগৰতো পঠমবোধিযং ৰীসতি ৰস্সানি অনিবদ্ধা উপট্ঠাকা অহেসুং. একদা নাগসমালো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিচরি একদা নাগিতো, একদা উপৰানো, একদা সুনক্খত্তো, একদা চুন্দো সমণুদ্দেসো, একদা সাগতো, একদা রাধো, একদা মেঘিযো. তত্থ একদা ভগৰা নাগসমালত্থেরেন সদ্ধিং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো দ্ৰেধাপথং পত্তো. থেরো মগ্গা ওক্কম্ম ‘‘ভগৰা অহং ইমিনা মগ্গেন গচ্ছামী’’তি আহ. অথ নং ভগৰা ‘‘এহি ভিক্খু, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছামা’’তি আহ. সো ‘‘হন্দ ভগৰা তুম্হাকং পত্তচীৰরং গণ্হথ, অহং ইমিনা মগ্গেন গচ্ছামী’’তি ৰত্ৰা পত্তচীৰরং ভূমিযং ঠপেতুং আরদ্ধো. অথ নং ভগৰা ‘‘আহর ভিক্খূ’’তি ৰত্ৰা পত্তচীৰরং গহেত্ৰা গতো. তস্সপি ভিক্খুনো ইতরেন মগ্গেন গচ্ছতো চোরা পত্তচীৰরঞ্চেৰ হরিংসু, সীসঞ্চ ভিন্দিংসু. সো ‘‘ভগৰা ইদানি মে পটিসরণং, ন অঞ্ঞো’’তি চিন্তেত্ৰা লোহিতেন গলন্তেন ভগৰতো সন্তিকং আগমি. ‘‘কিমিদং ভিক্খূ’’তি চ ৰুত্তে তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথ নং ভগৰা ‘‘মা চিন্তেযি ভিক্খু, এতস্স কারণাযেৰ তং নিৰারযিম্হা’’তি ৰত্ৰা সমস্সাসেসি.

একদা পন ভগৰা মেঘিযত্থেরেন সদ্ধিং পাচীনৰংসে মিগদাযে জন্তুগামং অগমাসি. তত্রাপি মেঘিযো জন্তুগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা নদীতীরে পাসাদিকং অম্বৰনং দিস্ৰা ‘‘ভগৰা তুম্হাকং পত্তচীৰরং গণ্হথ, অহং তস্মিং অম্বৰনে সমণধম্মং করোমী’’তি ৰত্ৰা ভগৰতা তিক্খত্তুং নিৰারিযমানোপি গন্ত্ৰা অকুসলৰিতক্কেহি অন্ৰাসত্তো পচ্চাগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি. তম্পি ভগৰা ‘‘ইমমেৰ তে কারণং সল্লক্খেত্ৰা নিৰারযিম্হা’’তি ৰত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিং অগমাসি. তত্থ গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰে, ইদানিম্হি মহল্লকো, ‘একচ্চে ভিক্খূ ইমিনা মগ্গেন গচ্ছামা’তি ৰুত্তে অঞ্ঞেন গচ্ছন্তি, একচ্চে ময্হং পত্তচীৰরং ভূমিযং নিক্খিপন্তি, ময্হং নিবদ্ধুপট্ঠাকং একং ভিক্খুং জানাথা’’তি. ভিক্খূনং ধম্মসংৰেগো উদপাদি. অথাযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হেযেৰ পত্থযমানো সতসহস্সকপ্পাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং পারমিযো পূরযিং, ননু মাদিসো মহাপঞ্ঞো উপট্ঠাকো নাম ৰট্টতি, অহং উপট্ঠহিস্সামী’’তি আহ. তং ভগৰা ‘‘অলং, সারিপুত্ত, যস্সং দিসাযং ত্ৰং ৰিহরসি, অসুঞ্ঞা ৰে সা দিসা, তৰ হি ওৰাদো বুদ্ধানং ওৰাদসদিসো, তেন মে তযা উপট্ঠাককিচ্চং অত্থী’’তি পটিক্খিপি. এতেনেৰ উপাযেন মহামোগ্গল্লানং আদিং কত্ৰা অসীতি মহাসাৰকা উট্ঠহিংসু. তে সব্বে ভগৰা পটিক্খিপি.

আনন্দত্থেরো পন তুণ্হীযেৰ নিসীদি. অথ নং ভিক্খূ আহংসু – ‘‘আৰুসো আনন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘো উপট্ঠাকট্ঠানং যাচতি, ত্ৰম্পি যাচাহী’’তি. যাচিত্ৰা লদ্ধট্ঠানং নাম, আৰুসো, কীদিসং হোতি, কিং মং সত্থা ন পস্সতি? সচে সত্থা রোচিস্সতি, ‘‘আনন্দো মং উপট্ঠহতূ’’তি ৰক্খতীতি. অথ ভগৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, আনন্দো অঞ্ঞেহি উস্সাহেতব্বো, সযমেৰ জানিত্ৰা মং উপট্ঠহিস্সতী’’তি আহ. ততো ভিক্খূ ‘‘উট্ঠেহি, আৰুসো আনন্দ, উট্ঠেহি, আৰুসো আনন্দ, দসবলং উপট্ঠাকট্ঠানং যাচাহী’’তি আহংসু. থেরো উট্ঠহিত্ৰা চত্তারো পটিক্খেপা চতস্সো চ আযাচনাতি অট্ঠ ৰরে যাচি.

চত্তারো পটিক্খেপা নাম – ‘‘সচে মে, ভন্তে, ভগৰা অত্তনা লদ্ধং পণীতং চীৰরং ন দস্সতি, পিণ্ডপাতং ন দস্সতি, একগন্ধকুটিযং ৰসিতুং ন দস্সতি, নিমন্তনং গহেত্ৰা ন গমিস্সতি, এৰাহং ভগৰন্তং উপট্ঠহিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কং পনেত্থ, আনন্দ, আদীনৰং অদ্দসা’’তি ৰুত্তে আহ – ‘‘সচাহং, ভন্তে, ইমানি ৰত্থূনি লভিস্সামি, ভৰিস্সন্তি ৰত্তারো ‘আনন্দো দসবলেন লদ্ধং পণীতং চীৰরং পরিভুঞ্জতি, পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি, একগন্ধকুটিযং ৰসতি, একতো নিমন্তনং গচ্ছতি. এতং লাভং লভন্তো তথাগতং উপট্ঠাতি, কো এৰং উপট্ঠহতো ভারো’’’তি? ইমে চত্তারো পটিক্খেপে যাচি.

চতস্সো আযাচনা নাম – ‘‘সচে, ভন্তে, ভগৰা মযা গহিতনিমন্তনং গমিস্সতি, সচাহং তিরোরট্ঠা তিরোজনপদা ভগৰন্তং দট্ঠুং আগতং পরিসং আগতক্খণেযেৰ ভগৰন্তং দস্সেতুং লচ্ছামি, যদা মে কঙ্খা উপ্পজ্জতি, তস্মিংযেৰ খণে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিতুং লচ্ছামি, তথা যং ভগৰা ময্হং পরম্মুখে ধম্মং দেসেতি, তং আগন্ত্ৰা ময্হং কথেস্সতি, এৰাহং ভগৰন্তং উপট্ঠহিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কং পনেত্থ, আনন্দ, আনিসংসং পস্সসী’’তি ৰুত্তে আহ – ‘‘ইধ, ভন্তে, সদ্ধা কুলপুত্তা ভগৰতো ওকাসং অলভন্তা মং এৰং ৰদন্তি ‘স্ৰে, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা সদ্ধিং অম্হাকং ঘরে ভিক্খং গণ্হেয্যাথা’তি. সচে ভগৰা তত্থ ন গমিস্সতি, ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণেযেৰ পরিসং দস্সেতুং, কঙ্খঞ্চ ৰিনোদেতুং ওকাসং ন লচ্ছামি, ভৰিস্সন্তি ৰত্তারো ‘কিং আনন্দো দসবলং উপট্ঠাতি. এত্তকম্পিস্স ভগৰা অনুগ্গহং ন করোতী’তি. ভগৰতো চ পরম্মুখা মং পুচ্ছিস্সন্তি ‘অযং, আৰুসো আনন্দ, গাথা, ইদং সুত্তং, ইদং জাতকং কত্থ দেসিত’ন্তি. সচাহং তং ন সম্পাদযিস্সামি, ভৰিস্সন্তি ৰত্তারো – ‘এত্তকম্পি, আৰুসো, ন জানাসি, কস্মা ত্ৰং ছাযা ৰিয ভগৰন্তং অৰিজহন্তো দীঘরত্তং ৰিচরসী’তি. তেনাহং পরম্মুখা দেসিতস্সপি ধম্মস্স পুন কথনং ইচ্ছামী’’তি. ইমা চতস্সো আযাচনা যাচি. ভগৰাপিস্স অদাসি.

এৰং ইমে অট্ঠ ৰরে গহেত্ৰা নিবদ্ধুপট্ঠাকো অহোসি. তস্সেৰ ঠানন্তরস্স অত্থায কপ্পসতসহস্সং পূরিতানং পারমীনং ফলং পাপুণি. সো উপট্ঠাকট্ঠানং লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায দসবলস্স দুৰিধেন উদকেন তিৰিধেন দন্তকট্ঠেন হত্থপাদপরিকম্মেন পিট্ঠিপরিকম্মেন গন্ধকুটিপরিৰেণং সম্মজ্জনেনাতি এৰমাদীহি কিচ্চেহি উপট্ঠহন্তো ‘‘ইমায নাম ৰেলায সত্থু ইমং নাম লদ্ধুং ৰট্টতি, ইদং নাম কাতুং ৰট্টতী’’তি দিৰসভাগং সন্তিকাৰচরো হুত্ৰা রত্তিভাগসমনন্তরে দণ্ডদীপিকং গহেত্ৰা একরত্তিং গন্ধকুটিপরিৰেণং নৰ ৰারে অনুপরিযাযতি. এৰঞ্হিস্স অহোসি – ‘‘সচে মে থিনমিদ্ধং ওক্কমেয্য, দসবলে পক্কোসন্তে পটিৰচনং দাতুং ন সক্কুণেয্য’’ন্তি. তস্মা সব্বরত্তিং দণ্ডদীপিকং হত্থেন ন মুঞ্চতি. ইদমেত্তকং ৰত্থু. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনেকপরিযাযেন ধম্মভণ্ডাগারিকআনন্দত্থেরস্স ৰণ্ণং কথেত্ৰা থেরং ইমস্মিং সাসনে বহুস্সুতানং সতিমন্তানং গতিমন্তানং ধিতিমন্তানং উপট্ঠাকানঞ্চ ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উরুৰেলকস্সপত্থেরৰত্থু

২২৪. দুতিযে মহাপরিসানন্তি মহাপরিৰারানং উরুৰেলকস্সপো অগ্গোতি দস্সেতি. অঞ্ঞেসঞ্হি থেরানং কঞ্চি কালং পরিৰারো মহা হোতি কঞ্চি কালং অপ্পো, ইমস্স পন থেরস্স দ্ৰীহি ভাতিকেহি সদ্ধিং একং সমণসহস্সং নিবদ্ধপরিৰারোৰ অহোসি. তেসু একেকস্মিং একেকং পব্বাজেন্তে দ্ৰে সমণসহস্সানি হোন্তি, দ্ৰে দ্ৰে পব্বাজেন্তে তীণি সহস্সানি হোন্তি. তস্মা সো মহাপরিৰারানং অগ্গো নাম জাতো. কস্সপোতি পনস্স গোত্তং. উরুৰেলাযং পব্বজিতত্তা উরুৰেলকস্সপোতি পঞ্ঞাযিত্থ.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং মহাপরিসানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা তিচীৰরেন অচ্ছাদেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা মহাপরিসানং অগ্গভাৰত্থং পত্থনং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযং দিস্ৰা অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স সাসনে মহাপরিসানং অগ্গো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.

সোপি কুলপুত্তো যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইতো দ্ৰেনৰুতিকপ্পমত্থকে ফুস্সবুদ্ধস্স ৰেমাতিককনিট্ঠভাতা হুত্ৰা নিব্বত্তো, পিতা মহিন্দরাজা নাম. অপরে পনস্স দ্ৰে কনিট্ঠভাতরো অহেসুং. এৰং তে তযো ভাতরো ৰিসুং ৰিসুং ঠানন্তরং লভিংসু. তে হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ কুপিতং পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা পিতু সন্তিকা ৰরং লভিত্ৰা ‘‘তেমাসং দসবলং পটিজগ্গিস্সামা’’তি ৰরং গণ্হিংসু. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘অম্হেহি দসবলং পটিজগ্গন্তেহি অনুচ্ছৰিকং কাতুং ৰট্টতী’’তি একং অমচ্চং উপ্পাদকট্ঠানে ঠপেত্ৰা একং আযৰযজাননকং কত্ৰা একং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পরিৰেসকট্ঠানে ঠপেত্ৰা অত্তনা দস সীলানি সমাদায তেমাসং সিক্খাপদানি রক্খিংসু. তে তযো অমচ্চা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে বিম্বিসারৰিসাখরট্ঠপালা জাতা.

তে পন রাজকুমারা ৰুত্থৰস্সে দসবলে সহত্থা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চযপূজায পূজেত্ৰা যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা অম্হাকং দসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ ব্রাহমণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা অত্তনো গোত্তৰসেন তযোপি জনা কস্সপা এৰ নাম জাতা. তে ৰযপ্পত্তা তযো ৰেদে উগ্গণ্হিংসু. তেসং জেট্ঠভাতিকস্স পঞ্চ মাণৰকসতানি পরিৰারো অহোসি, মজ্ঝিমস্স তীণি, কনিট্ঠস্স দ্ৰে. তে অত্তনো গন্থে সারং ওলোকেন্তা দিট্ঠধম্মিকমেৰ পস্সিংসু, ন সম্পরাযিকং. অথ নেসং জেট্ঠভাতা অত্তনো পরিৰারেন সদ্ধিং উরুৰেলং গন্ত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা উরুৰেলকস্সপো নাম জাতো, মহাগঙ্গানদীৰঙ্কে পব্বজিতো নদীকস্সপো নাম জাতো, গযাসীসে পব্বজিতো গযাকস্সপো নাম জাতো.

এৰং তেসু ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তত্থ ৰসন্তেসু বহূনং দিৰসানং অচ্চযেন অম্হাকং বোধিসত্তো মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো অনুক্কমেন ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযে থেরে অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা যসদারকপ্পমুখে পঞ্চপঞ্ঞাস সহাযকেপি ৰিনেত্ৰা সট্ঠি অরহন্তে ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিক’’ন্তি বহুজনহিতায চারিকং পেসেত্ৰা ভদ্দৰগ্গিযে ৰিনেত্ৰা উরুৰেলকস্সপস্স হেতুং দিস্ৰা ‘‘মযি গতে তযো ভাতিকা সপরিৰারা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা এককো অদুতিযো উরুৰেলকস্সপস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসনত্থায অগ্যাগারং যাচিত্ৰা তত্থ কতং নাগদমনং আদিং কত্ৰা অড্ঢুড্ঢসহস্সেহি পাটিহারিযেহি উরুৰেলকস্সপং সপরিৰারং ৰিনেত্ৰা পব্বাজেসি. তস্স পব্বজিতভাৰং ঞত্ৰা ইতরেপি দ্ৰে ভাতরো সপরিৰারা আগন্ত্ৰা পব্বজিংসু, সব্বেপি এহিভিক্খূ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা অহেসুং.

সত্থা তং সমণসহস্সং আদায গযাসীসং গন্ত্ৰা পিট্ঠিপাসাণে নিসিন্নো ‘‘কথংরূপা নু খো এতেসং ধম্মদেসনা সপ্পাযা’’তি ওলোকেন্তো ‘‘ইমে অগ্গিং পরিচরন্তা ৰিচরিংসু, ইমেসং তযো ভৰে আদিত্তাগারসদিসে কত্ৰা দস্সেতুং ৰট্টতী’’তি আদিত্তপরিযাযসুত্তং (মহাৰ. ৫৪) দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বেৰ অরহত্তং পত্তা. সত্থা তেহি পরিৰুতো পুব্বে বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নপটিঞ্ঞত্তা রাজগহনগরে লট্ঠিৰনুয্যানং অগমাসি. রাজা দসবলস্স আগতভাৰং সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি সদ্ধিং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা সব্বাৰন্তং পরিসং ওলোকেত্ৰা মহাজনং উরুৰেলকস্সপস্স নিপচ্চকারং করোন্তং দিস্ৰা ‘‘ইমে ময্হং ৰা কস্সপস্স ৰা মহন্তভাৰং ন জানন্তি, সৰিতক্কা চ নাম দেসনং সম্পটিচ্ছিতুং ন সক্কোন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘কস্সপ, তুয্হং উপট্ঠাকানং ৰিতক্কং ছিন্দা’’তি থেরস্স সঞ্ঞং অদাসি. থেরো সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থারং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা তালপ্পমাণং আকাসং উপ্পতিত্ৰা ইদ্ধিৰিকুব্বনং দস্সেত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মি, সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা ওরুয্হ দসবলস্স পাদে ৰন্দি. এতেনুপাযেন সত্তমে ৰারে সত্ততালপ্পমাণং আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পুন আগন্ত্ৰা দসবলস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

তস্মিং কালে মহাজনো ‘‘অযং লোকে মহাসমণো’’তি সত্থরি নিব্বিতক্কো জাতো, অথস্স সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে রাজা একাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, একনহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি. তেপি উরুৰেলকস্সপস্স পরিৰারা সহস্সমত্তা ভিক্খূ অত্তনো আসেৰনৰসেন চিন্তেসুং – ‘‘অম্হাকং পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্তং, বহি গন্ত্ৰা কিং করিস্সামা’’তি উরুৰেলকস্সপত্থেরংযেৰ পরিৰারেত্ৰা ৰিচরিংসু. তেসু একেকস্মিং একেকং নিস্সিতকং গণ্হন্তে দ্ৰে সহস্সানি হোন্তি, দ্ৰে দ্ৰে গণ্হন্তে তীণি সহস্সানি হোন্তি. ততো পট্ঠায যত্তকা তেসং নিস্সিতকা, তত্তকে কথেতুং ৰট্টতীতি. ইদমেত্থ ৰত্থু. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো থেরং মহাপরিসানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কাল়ুদাযিত্থেরৰত্থু

২২৫. ততিযে কুলপ্পসাদকানন্তি কুলং পসাদেন্তানং. অযং হি থেরো অদিট্ঠবুদ্ধদস্সনংযেৰ সুদ্ধোদনমহারাজস্স নিৰেসনং পসাদেসি, তস্মা কুলপ্পসাদকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং কুলপ্পসাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং বোধিসত্তস্স মাতুকুচ্ছিযং পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে কপিলৰত্থুস্মিংযেৰ অমচ্চগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. জাতদিৰসে বোধিসত্তেন সদ্ধিংযেৰ জাতোতি তংদিৰসংযেৰ তং দুকূলচুম্বুটকে নিপজ্জাপেত্ৰা বোধিসত্তস্স উপট্ঠানত্থায নযিংসু. বোধিসত্তেন হি সদ্ধিং বোধিরুক্খো রাহুলমাতা চতস্সো নিধিকুম্ভিযো আরোহনিযহত্থী কণ্ডকো ছন্নো কাল়ুদাযীতি ইমে সত্ত একদিৰসে জাতত্তা সহজাতা নাম অহেসুং. অথস্স নামগ্গহণদিৰসে সকলনগরস্স উদগ্গচিত্তদিৰসে জাতোতি উদাযীত্ৰেৰ নামং অকংসু. থোকং কাল়ধাতুকত্তা পন কাল়ুদাযী নাম জাতো. সো বোধিসত্তেন সদ্ধিং কুমারকীল়ং কীল়ন্তো ৰুদ্ধিং অগমাসি.

অপরভাগে বোধিসত্তো মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো লোকানুগ্গহং করোন্তো রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরতি. তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো অভিসম্বোধিং পত্ৰা রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরতী’’তি সুত্ৰা পুরিসসহস্সপরিৰারং একং অমচ্চং ‘‘পুত্তং মে ইধ আনেহী’’তি পেসেসি. সো সট্ঠিযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা দসবলস্স চতুপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলায ৰিহারং পাৰিসি. সো ‘‘তিট্ঠতু তাৰ রঞ্ঞা পহিতসাসন’’ন্তি পরিসপরিযন্তে ঠিতো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা যথাঠিতোৰ সদ্ধিং পুরিসসহস্সেহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নেসং সত্থা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি, সব্বে তংখণংযেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয অহেসুং. অরহত্তং পত্তকালতো পট্ঠায পন অরিযা নাম মজ্ঝত্তাৰ হোন্তীতি রঞ্ঞা পহিতসাসনং দসবলস্স ন কথেসি. রাজা ‘‘নেৰ গতো আগচ্ছতি, ন সাসনং সুয্যতী’’তি ‘‘এহি, তাত, ত্ৰং গচ্ছা’’তি তেনেৰ নিযামেন অঞ্ঞং অমচ্চং পেসেসি. সোপি গন্ত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সদ্ধিং পরিসায অরহত্তং পত্ৰা তুণ্হী অহোসি. এৰং নৰহি অমচ্চেহি সদ্ধিং নৰ পুরিসসহস্সানি পেসেসি. সব্বে অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তুণ্হী অহেসুং.

অথ রাজা চিন্তেসি – ‘‘এত্তকা জনা মযি সিনেহাভাৰেন দসবলস্স ইধাগমনত্থায ন কিঞ্চি কথযিংসু, অঞ্ঞে গন্ত্ৰাপি দসবলং আনেতুং ন সক্খিস্সন্তি. ময্হং খো পন পুত্তো উদাযী দসবলেন সদ্ধিং একৰযো সহপংসুকীল়িকো, মযি চস্স সিনেহো অত্থী’’তি কাল়ুদাযিং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, পুরিসসহস্সপরিৰারো গন্ত্ৰা দসবলং আনেহী’’তি আহ. পঠমং গতপুরিসা ৰিয পব্বজিতুং লভন্তো আনেস্সামি, দেৰাতি. যংকিঞ্চি কত্ৰা মম পুত্তং দস্সেহীতি. ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো সাসনং আদায রাজগহং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনাৰেলায পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুত্ৰা সপরিৰারো অরহত্তফলং পত্ৰা এহিভিক্খুভাৰে পতিট্ঠাসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘ন তাৰ দসবলস্স কুলনগরং গন্তুং এস কালো, ৰসন্তসমযে সুপুপ্ফিতেসু ৰনসণ্ডেসু হরিততিণসঞ্ছন্নায পথৰিযা এস কালো ভৰিস্সতী’’তি কালং পটিমানেন্তো তস্স কালস্স আগতভাৰং ঞত্ৰা –

‘‘নাতিসীতং নাতিউণ্হং, নাতিদুব্ভিক্খছাতকং;

সদ্দলা হরিতা ভূমি, এস কালো মহামুনী’’তি. –

সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি দসবলস্স কুলনগরং গমনত্থায গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসি. সত্থা ‘‘উদাযী গমনৰণ্ণং কথেতি, কপিলৰত্থুনগরং গন্তুং এস কালো’’তি ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো অতুরিতগমনেন চারিকং নিক্খমি.

উদাযিত্থেরো সত্থু নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘পিতু মহারাজস্স সঞ্ঞং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনে পাতুরহোসি. সুদ্ধোদনমহারাজা থেরং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনো পটিযাদিতস্স নানগ্গরসভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা অদাসি. থেরো উট্ঠায গমনাকপ্পং দস্সেসি. নিসীদিত্ৰাৰ ভুঞ্জ, তাতাতি. সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, মহারাজাতি. কহং পন, তাত, সত্থাতি? ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো তুম্হাকং দস্সনত্থায চারিকং নিক্খন্তো, মহারাজাতি. তুম্হে ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা যাৰ মম পুত্তো ইমং নগরং সম্পাপুণাতি, তাৰস্স ইতোৰ পিণ্ডপাতং হরথাতি. থেরো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দসবলস্স আহরিতব্বং ভত্তং গহেত্ৰা ধম্মকথং কথেত্ৰা দসবলস্স অদস্সনেনেৰ সকলরাজনিৰেসনং সদ্ধাপটিলাভং লভাপেত্ৰা সব্বেসং পস্সন্তানঞ্ঞেৰ পত্তং আকাসে ৰিস্সজ্জেত্ৰা সযম্পি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং আদায সত্থু হত্থে ঠপেসি, সত্থা তং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জি. থেরো সট্ঠিযোজনমগ্গং যোজনপরমং গচ্ছন্তস্স সত্থুনো দিৰসে দিৰসে রাজগেহতো ভত্তং আহরিত্ৰা অদাসি. এৰং ৰত্থু ৰেদিতব্বং. অথ অপরভাগে সত্থা ‘‘ময্হং পিতু মহারাজস্স সকলনিৰেসনং পসাদেসী’’তি থেরং কুলপ্পসাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

বাকুলত্থেরৰত্থু

২২৬. চতুত্থে অপ্পাবাধানন্তি নিরাবাধানং. বাকুলোতি দ্ৰীসু কুলেসু ৰড্ঢিতত্তা এৰংলদ্ধনামো থেরো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির অতীতে ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকে অসঙ্খ্যেয্যমত্থকে অনোমদস্সিদসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ ব্রাহ্মণকুলে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযং আগম্ম উগ্গহিতৰেদো ৰেদত্তযে সারং অপস্সন্তো ‘‘সম্পরাযিকত্থং গৰেসিস্সামী’’তি পব্বতপাদে ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞা-অট্ঠসমাপত্তিলাভী হুত্ৰা ঝানকীল়িতায ৰীতিনামেসি. তস্মিং সমযে অনোমদস্সী বোধিসত্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা অরিযগণপরিৰুতো চারিকং চরতি. তাপসো ‘‘তীণি রতনানি উপ্পন্নানী’’তি সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা দেসনাপরিযোসানে সরণেসু পতিট্ঠিতো, অত্তনো ঠানং পন ৰিজহিতুং নাসক্খি. সো কালেন কালং সত্থু দস্সনায চেৰ গচ্ছতি, ধম্মঞ্চ সুণাতি.

অথেকস্মিং সমযে তথাগতস্স উদরৰাতো উপ্পজ্জি. তাপসো সত্থু দস্সনত্থায আগতো ‘‘সত্থা গিলানো’’তি সুত্ৰা ‘‘কো, ভন্তে, আবাধো’’তি. ‘‘উদরৰাতো’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং কালো ময্হং পুঞ্ঞং কাতু’’ন্তি পব্বতপাদং গন্ত্ৰা নানাৰিধানি ভেসজ্জানি সমোধানেত্ৰা ‘‘ইদং ভেসজ্জং সত্থু উপনেথা’’তি উপট্ঠাকত্থেরস্স অদাসি. সহ ভেসজ্জস্স উপযোগেন উদরৰাতো পটিপ্পস্সম্ভি. সো সত্থু ফাসুককালে গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, যদিদং মম ভেসজ্জেন তথাগতস্স ফাসুকং জাতং, তস্স মে নিস্সন্দেন নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে গদ্দূহনমত্তম্পি সরীরে ব্যাধি নাম মা হোতূ’’তি. ইদমস্স তস্মিং অত্তভাৰে কল্যাণকম্মং.

সো ততো চুতো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং অসঙ্খ্যেয্যং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্থারং একং ভিক্খুং অপ্পাবাধানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰতাযুকং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ৰিপস্সীদসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ বন্ধুমতীনগরে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তো পুরিমনযেনেৰ ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ঝানলাভী হুত্ৰা পব্বতপাদে ৰসতি.

ৰিপস্সীবোধিসত্তোপি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো বন্ধুমতীনগরং উপনিস্সায পিতু মহারাজস্স সঙ্গহং করোন্তো খেমে মিগদাযে ৰিহরতি. অথাযং তাপসো দসবলস্স লোকে নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠাসি, অত্তনো পব্বজ্জং জহিতুং নাসক্খি, কালেন কালং পন সত্থু উপট্ঠানং গচ্ছতি.

অথেকস্মিং সমযে ঠপেত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ দ্ৰে অগ্গসাৰকে চ হিমৰতি পুপ্ফিতানং ৰিসরুক্খানং ৰাতসম্ফস্সেন সেসভিক্খূনং মত্থকরোগো নাম উদপাদি. তাপসো সত্থু উপট্ঠানং আগতো ভিক্খূ সসীসং পারুপিত্ৰা নিপন্নে দিস্ৰা – ‘‘কিং, ভন্তে, ভিক্খুসঙ্ঘস্স অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ভিক্খূনং তিণপুপ্ফকরোগো, আৰুসোতি. তাপসো চিন্তেসি – ‘‘অযং কালো ময্হং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কাযৰেয্যাৰতিককম্মং কত্ৰা পুঞ্ঞং নিব্বত্তেতু’’ন্তি অত্তনো আনুভাৰেন নানাৰিধানি ভেসজ্জানি সংকড্ঢিত্ৰা যোজেত্ৰা অদাসি. সব্বভিক্খূনং রোগো তংখণংযেৰ ৰূপসন্তো.

সো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একনৰুতিকপ্পে দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপবুদ্ধকালে বারাণসিযং কুলগেহে নিব্বত্তো ঘরাৰাসং ৰসন্তো ‘‘ময্হং ৰসনগেহং দুব্বলং, পচ্চন্তং গন্ত্ৰা দব্বসম্ভারং আহরিত্ৰা গেহং করিস্সামী’’তি ৰড্ঢকীহি সদ্ধিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে একং জিণ্ণং মহাৰিহারং দিস্ৰা ‘‘তিট্ঠতু তাৰ ময্হং গেহকম্মং, ন তং মযা সদ্ধিং গমিস্সতি, যংকিঞ্চি কত্ৰা পন সদ্ধিং গমনকম্মমেৰ পুরেতরং কাতুং ৰট্টতী’’তি তেহেৰ ৰড্ঢকীহি দব্বসম্ভারং গাহাপেত্ৰা তস্মিং ৰিহারে উপোসথাগারং কারেসি, ভোজনসালং অগ্গিসালং দীঘচঙ্কমং জন্তাঘরং কপ্পিযকুটিং ৰচ্চকুটিং আরোগ্যসালং কারেসি, যংকিঞ্চি ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপভোগপরিভোগং ভেসজ্জং নাম সব্বং পটিযাদেত্ৰা ঠপেসি.

সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং দসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ কোসম্বিযং সেট্ঠিগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসতো পট্ঠায তং সেট্ঠিকুলং লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তং অহোসি. অথস্স মাতা পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং দারকো পুঞ্ঞৰা কতাধিকারো, যত্তকং কালং অরোগো দীঘাযুকো হুত্ৰা তিট্ঠতি, তত্তকং অম্হাকং সম্পত্তিদাযকো ভৰিস্সতি. জাতদিৰসেযেৰ মহাযমুনায ন্হাতদারকা নিরোগা হোন্তী’’তি ন্হাপনত্থায নং পেসেসি. ‘‘পঞ্চমে দিৰসে সীসং ন্হাপেত্ৰা নদীকীল়নত্থায নং পেসেসী’’তি মজ্ঝিমভাণকা. তত্থ ধাতিযা দারকং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনৰসেন কীল়াপেন্তিযা একো মচ্ছো দারকং দিস্ৰা ‘‘ভক্খো মে অয’’ন্তি মঞ্ঞমানো মুখং ৰিৰরিত্ৰা উপগতো. ধাতী দারকং ছড্ডেত্ৰা পলাতা, মচ্ছো তং গিলি. পুঞ্ঞৰা সত্তো দুক্খং ন পাপুণি, সযনগব্ভং পৰিসিত্ৰা নিপন্নো ৰিয অহোসি. মচ্ছো দারকস্স তেজেন তত্তফালং গিলিত্ৰা ডয্হমানো ৰিয ৰেগেন তিংসযোজনং গন্ত্ৰা বারাণসিনগরৰাসিনো মচ্ছবন্ধস্স জালং পাৰিসি. মহামচ্ছা নাম জালেন বদ্ধা মারিযমানাৰ মরন্তি, অযং পন দারকস্স তেজেন জালতো নীহটমত্তোৰ মতো. মচ্ছবন্ধা চ মহামচ্ছং লভিত্ৰা ফালেত্ৰা ৰিক্কিণন্তি, তং পন দারকস্স আনুভাৰেন অফালেত্ৰা সকলমেৰ কাজেন হরিত্ৰা ‘‘সহস্সেন দেমা’’তি ৰদন্তা নগরে ৰিচরিংসু, কোচি ন গণ্হাতি.

তস্মিং পন নগরে অপুত্তকং অসীতিকোটিৰিভৰং সেট্ঠিকুলং অত্থি. তস্স দ্ৰারমূলং পত্ৰা ‘‘কিং গহেত্ৰা দেথা’’তি ৰুত্তা ‘‘কহাপণ’’ন্তি আহংসু. তেহি কহাপণং দত্ৰা গহিতো. সেট্ঠিভরিযাপি অঞ্ঞেসু দিৰসেসু মচ্ছে ন কেল়াযতি, তংদিৰসং পন মচ্ছং ফলকে ঠপেত্ৰা সযমেৰ ফালেসি. মচ্ছঞ্চ নাম কুচ্ছিতো ফালেন্তি, সা পন পিট্ঠিতো ফালেন্তী মচ্ছকুচ্ছিযং সুৰণ্ণৰণ্ণং দারকং দিস্ৰা ‘‘মচ্ছকুচ্ছিযং মে পুত্তো লদ্ধো’’তি নাদং নদিত্ৰা দারকং আদায সামিকস্স সন্তিকং অগমাসি. সেট্ঠি তাৰদেৰ ভেরিং চরাপেত্ৰা দারকমাদায রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মচ্ছকুচ্ছিযং মে, দেৰ, দারকো লদ্ধো, কিং করোমা’’তি আহ. পুঞ্ঞৰা এস, যো মচ্ছকুচ্ছিযং আরোগো ৰসি, পোসেহি নন্তি.

অস্সোসি খো ইতরং কুলং ‘‘বারাণসিযং কির একং সেট্ঠিকুলং মচ্ছকুচ্ছিযং দারকং লভী’’তি. তে তত্থ অগমংসু. অথস্স মাতা দারকং অলঙ্করিত্ৰা কীল়াপিযমানং দিস্ৰা ‘‘মনাপো ৰতাযং দারকো’’তি গহেত্ৰা পকতিং আচিক্খি. ইতরা ‘‘ময্হং পুত্তো’’তি আহ. কহং তে লদ্ধোতি. মচ্ছকুচ্ছিযন্তি. ন তুয্হং পুত্তো, ময্হং পুত্তোতি. কহং তে লদ্ধোতি. মযা দস মাসে কুচ্ছিযা ধারিতো, অথ নং নদিযা কীল়াপিযমানং মচ্ছো গিলীতি. তুয্হং পুত্তো অঞ্ঞেন মচ্ছেন গিলিতো ভৰিস্সতি, অযং পন মযা মচ্ছকুচ্ছিযং লদ্ধোতি উভোপি রাজকুলং অগমংসু. রাজা আহ – ‘‘অযং দস মাসে কুচ্ছিযা ধারিতত্তা অমাতা কাতুং ন সক্কা, মচ্ছং গণ্হন্তাপি ৰক্কযকনাদীনি বহি কত্ৰা গণ্হন্তা নাম নত্থীতি মচ্ছকুচ্ছিযং লদ্ধত্তা অযম্পি অমাতা কাতুং ন সক্কা, দারকো উভিন্নম্পি কুলানং দাযাদো হোতূ’’তি. ততো পট্ঠায দ্ৰেপি কুলানি অতিৰিয লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তানি অহেসুং. তস্স দ্ৰীহি কুলেহি ৰড্ঢিতত্তা বাকুলকুমারোতি নামং করিংসু.

তস্স ৰিঞ্ঞুতং পত্তস্স দ্ৰীসুপি নগরেসু তযো তযো পাসাদে কারেত্ৰা নাটকানি পচ্চুপট্ঠপেসুং. একেকস্মিং নগরে চত্তারো চত্তারো মাসে ৰসতি. একস্মিং নগরে চত্তারো মাসে ৰুত্থস্স সঙ্ঘাটনাৰাসু মণ্ডপং কারেত্ৰা তত্থ নং সদ্ধিং নাটকেহি আরোপেন্তি. সো সম্পত্তিং অনুভৰমানো চতূহি মাসেহি ইতরং নগরং গচ্ছতি. তংনগরৰাসীনি নাটকানি ‘‘দ্ৰীহি মাসেহি উপড্ঢমগ্গং আগতো ভৰিস্সতী’’তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা তং পরিৰারেত্ৰা দ্ৰীহি মাসেহি অত্তনো নগরং নেন্তি, ইতরানি নাটকানি নিৰত্তিত্ৰা অত্তনো নগরমেৰ গচ্ছন্তি. তত্থ চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা তেনেৰ নিযামেন পুন ইতরং নগরং গচ্ছতি. এৰমস্স সম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স অসীতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি.

তস্মিং সমযে অম্হাকং বোধিসত্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুক্কমেন চারিকং চরমানো কোসম্বিং পাপুণি, বারাণসিন্তি মজ্ঝিমভাণকা. বাকুলো সেট্ঠিপি খো ‘‘দসবলো আগতো’’তি সুত্ৰা বহুং গন্ধমালং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজি. সো সত্তাহমেৰ পুথুজ্জনো হুত্ৰা অট্ঠমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথস্স দ্ৰীসু নগরেসু গিহিকালে পরিচারিকমাতুগামা অত্তনো কুলঘরানি আগন্ত্ৰা তত্থ ৰসমানা চীৰরানি কত্ৰা পহিণিংসু. থেরো একং অদ্ধমাসং কোসম্বিৰাসিকেহি পহিতং চীৰরং ভুঞ্জতি, একং অদ্ধমাসং বারাণসিৰাসিকেহীতি. এতেনেৰ নিযামেন দ্ৰীসুপি নগরেসু যং যং উত্তমং, তং তং থেরস্সেৰ আহরিযতি. থেরস্স অসীতি ৰস্সানি অগারমজ্ঝে ৰসন্তস্স দ্ৰীহঙ্গুলেহি গন্ধপিণ্ডং গহেত্ৰা উপসিঙ্ঘনমত্তম্পি কালং ন কোচি আবাধো নাম অহোসি. আসীতিমে ৰস্সে সুখেনেৰ পব্বজ্জং উপগতো. পব্বজিতস্সাপিস্স অপ্পমত্তকোপি আবাধো ৰা চতূহি পচ্চযেহি ৰেকল্লং ৰা নাহোসি. সো পচ্ছিমে কালে পরিনিব্বানসমযেপি পুরাণগিহিসহাযকস্স অচেলকস্সপস্স অত্তনো কাযিকচেতসিকসুখদীপনৰসেনেৰ সকলং বাকুলসুত্তং (ম. নি. ৩.২০৯ আদযো) কথেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. এৰং অট্ঠুপ্পত্তি সমুট্ঠিতা. সত্থা পন থেরস্স ধরমানকালেযেৰ থেরে যথা পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো বাকুলত্থেরং ইমস্মিং সাসনে অপ্পাবাধানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সোভিতত্থেরৰত্থু

২২৭. পঞ্চমে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তানন্তি পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধসন্তানং অনুস্সরণসমত্থানং সোভিতত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পুব্বেনিৰাসং অনুপটিপাটিযা অনুস্সরমানো পঞ্চ কপ্পসতানি অসঞ্ঞিভৰে অচিত্তকপটিসন্ধিং নযতো অগ্গহেসি আকাসে পদং দস্সেন্তো ৰিয. তস্মা পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পুব্বেনিৰাসঞাণলাভীনং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলকম্মং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি, সোভিতোতিস্স নামং অকংসু.

সো অপরেন সমযেন সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা পুব্বেনিৰাসঞাণে চিণ্ণৰসী অহোসি. সো অনুপটিপাটিযা অত্তনো নিব্বত্তট্ঠানং অনুস্সরন্তো যাৰ অসঞ্ঞিভৰে অচিত্তকপটিসন্ধি, তাৰ পটিসন্ধিং অদ্দস. ততো পরং অন্তরে পঞ্চ কপ্পসতানি পৰত্তিং অদিস্ৰা অৰসানে চুতিং দিস্ৰা ‘‘কিং নামেত’’ন্তি আৰজ্জমানো নযৰসেন ‘‘অসঞ্ঞিভৰো ভৰিস্সতী’’তি নিট্ঠং অগমাসি. সত্থা ইমং কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উপালিত্থেরৰত্থু

২২৮. ছট্ঠে ৰিনযধরানং যদিদং উপালীতি ৰিনযধরানং ভিক্খূনং উপালিত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. থেরো কির তথাগতস্সেৰ সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. তথাগতস্সেৰ সন্তিকে ৰিনযপিটকং উগ্গণ্হিত্ৰা ভারুকচ্ছকৰত্থুং, অজ্জুকৰত্থুং, (পারা. ১৫৮) কুমারকস্সপৰত্থুন্তি ইমানি তীণি ৰত্থূনি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সংসন্দেত্ৰা কথেসি. তস্মা ৰিনযধরানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – পদুমুত্তরবুদ্ধকালে কিরেস হংসৰতিযং কুলঘরে নিব্বত্তো একদিৰসং সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপ্পকগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, উপালিদারকোতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো ছন্নং খত্তিযানং পসাধকো হুত্ৰা তথাগতে অনুপিযম্বৰনে ৰিহরন্তে পব্বজ্জত্থায নিক্খমন্তেহি তেতি ছহি খত্তিযেহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. তস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (চূল়ৰ. ৩৩০) আগতমেৰ.

সো পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নো সত্থারং কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, অরঞ্ঞৰাসং অনুজানাথা’’তি আহ. ভিক্খু তৰ অরঞ্ঞে ৰসন্তস্স একমেৰ ধুরং ৰড্ঢিস্সতি, অম্হাকং পন সন্তিকে ৰসন্তস্স ৰিপস্সনাধুরঞ্চ গন্থধুরঞ্চ পরিপূরেস্সতীতি. থেরো সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সত্থা সযমেৰ সকলং ৰিনযপিটকং উগ্গণ্হাপেসি. সো অপরভাগে হেট্ঠা ৰুত্তানি তীণি ৰত্থূনি ৰিনিচ্ছিনি. সত্থা একেকস্মিং ৰিনিচ্ছিতে সাধুকারং দত্ৰা তযোপি ৰিনিচ্ছযে অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

নন্দকত্থেরৰত্থু

২২৯. সত্তমে ভিক্খুনোৰাদকানং যদিদং নন্দকোতি অযং হি থেরো ধম্মকথং কথেন্তো একসমোধানে পঞ্চ ভিক্খুনীসতানি অরহত্তং পাপেসি. তস্মা ভিক্খুনোৰাদকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযঞ্হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ভিক্খুনোৰাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি, পুব্বেনিৰাসঞাণে চ চিণ্ণৰসী অহোসি. সো চতূসু পরিসাসু সম্পত্তাসু ‘‘সব্বেসংযেৰ মনং গহেত্ৰা কথেতুং সক্কোতী’’তি ধম্মকথিকনন্দকো নাম জাতো. তথাগতোপি খো রোহিণীনদীতীরে চুম্বটককলহে নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতানং পঞ্চন্নং সাকিযকুমারসতানং অনভিরতিযা উপ্পন্নায তে ভিক্খূ আদায কুণালদহং গন্ত্ৰা কুণালজাতককথায (জা. ২.২১.কুণালজাতক) নেসং সংৰিগ্গভাৰং ঞত্ৰা চতুসচ্চকথং কথেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি. অপরভাগে মহাসমযসুত্তং (দী. নি. ২.৩৩১ আদযো) কথেত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং পাপেসি. তেসং থেরানং পুরাণদুতিযিকা ‘‘অম্হে দানি ইধ কিং করিস্সামা’’তি ৰত্ৰা সব্বাৰ একচিত্তা হুত্ৰা মহাপজাপতিং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু. তাপি পঞ্চসতা থেরিযা সন্তিকে পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিংসু. অতীতানন্তরায পন জাতিযা সব্বাৰ তা নন্দকত্থেরস্স রাজপুত্তভাৰে ঠিতস্স পাদপরিচারিকা অহেসুং.

তেন সমযেন সত্থা ‘‘ভিক্খূ ভিক্খুনিযো ওৰদন্তূ’’তি আহ. থেরো অত্তনো ৰারে সম্পত্তে তাসং পুরিমভৰে অত্তনো পাদপরিচারিকভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মং ইমস্স ভিক্খুনীসঙ্ঘস্স মজ্ঝে নিসিন্নং উপমাযো চ কারণানি চ আহরিত্ৰা ধম্মং কথযমানং দিস্ৰা অঞ্ঞো পুব্বেনিৰাসঞাণলাভী ভিক্খু ইমং কারণং ওলোকেত্ৰা ‘আযস্মা নন্দকো যাৰজ্জদিৰসা ওরোধে ন ৰিস্সজ্জেতি, সোভতাযমাযস্মা ওরোধপরিৰুতো’তি ৰত্তব্বং মঞ্ঞেয্যা’’তি. তস্মা সযং অগন্ত্ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুং পেসেসি. তা পন পঞ্চসতা ভিক্খুনিযো থেরস্সেৰ ওৰাদং পচ্চাসীসন্তি. ইমিনা কারণেন ভগৰা ‘‘অত্তনো ৰারে সম্পত্তে অঞ্ঞং অপেসেত্ৰা সযমেৰ গন্ত্ৰা ভিক্খুনীসঙ্ঘং ওৰদাহী’’তি থেরং আহ. সো সত্থু কথং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো অত্তনো ৰারে সম্পত্তে চাতুদ্দসে ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স ওৰাদং দত্ৰা সব্বাৰ তা ভিক্খুনিযো সল়াযতনপটিমণ্ডিতায ধম্মদেসনায সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি.

তা ভিক্খুনিযো থেরস্স ধম্মদেসনায অত্তমনা হুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অত্তনো পটিৰিদ্ধগুণং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘কস্মিং নু খো ধম্মং দেসেন্তে ইমা ভিক্খুনিযো উপরিমগ্গফলানি পাপুণেয্যু’’ন্তি আৰজ্জেন্তো পুন ‘‘তংযেৰ নন্দকস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা পঞ্চসতাপি এতা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তী’’তি দিস্ৰা পুনদিৰসেপি থেরস্সেৰ সন্তিকং ধম্মস্সৰনত্থায পেসেসি. তা পুনদিৰসে ধম্মং সুত্ৰা সব্বাৰ অরহত্তং পত্তা. তংদিৰসং ভগৰা তাসং ভিক্খুনীনং অত্তনো সন্তিকং আগতকালে ধম্মদেসনায সফলভাৰং ঞত্ৰা ‘‘হিয্যো নন্দকস্স ধম্মদেসনা চাতুদ্দসিযং চন্দসদিসী অহোসি, অজ্জ পন্নরসিযং চন্দসদিসী’’তি ৰত্ৰা থেরস্স সাধুকারং দত্ৰা তদেৰ চ কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং ভিক্খুনোৰাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

নন্দত্থেরৰত্থু

২৩০. অট্ঠমে ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানন্তি ছসু ইন্দ্রিযেসু পিহিতদ্ৰারানং নন্দত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. কিঞ্চাপি হি সত্থুসাৰকা অগুত্তদ্ৰারা নাম নত্থি, নন্দত্থেরো পন দসসু দিসাসু যং যং দিসং ওলোকেতুকামো হোতি, ন তং চতুসম্পজঞ্ঞৰসেন অপরিচ্ছিন্দিত্ৰা ওলোকেতি. তস্মা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কপিলৰত্থুপুরে মহাপজাপতিগোতমিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. অথস্স নামগ্গহণদিৰসে ঞাতিসঙ্ঘং নন্দযন্তো তোসেন্তো জাতোতি নন্দকুমারোতেৰ নামং অকংসু.

মহাসত্তোপি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো লোকানুগ্গহং করোন্তো রাজগহতো কপিলৰত্থুপুরং গন্ত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ পিতরং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি. পুনদিৰসে পিতু নিৰেসনং গন্ত্ৰা রাহুলমাতায ওৰাদং দত্ৰা সেসজনস্সপি ধম্মং কথেসি. পুনদিৰসে নন্দকুমারস্স অভিসেকগেহপৰেসনআৰাহমঙ্গলেসু ৰত্তমানেসু তস্স নিৰেসনং গন্ত্ৰা কুমারং পত্তং গাহাপেত্ৰা পব্বাজেতুং ৰিহারাভিমুখো পাযাসি. নন্দকুমারং অভিসেকমঙ্গলং ন তথা পীল়েসি, পত্তং আদায গমনকালে পন জনপদকল্যাণী উপরিপাসাদৰরগতা সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি যং ৰাচং নিচ্ছারেসি. তং সুত্ৰা গেহসিতছন্দরাগৰসেন ওলোকেন্তো পনেস সত্থরি গারৰেন যথারুচিযা নিমিত্তং গহেতুং নাসক্খি, তেনস্স চিত্তসন্তাপো অহোসি. অথ নং ‘‘ইমস্মিং ঠানে নিৰত্তেস্সতি, ইমস্মিং ঠানে নিৰত্তেস্সতী’’তি চিন্তেন্তমেৰ সত্থা ৰিহারং নেত্ৰা পব্বাজেসি. পব্বজিতোপি পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো তুণ্হী অহোসি. পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায পন জনপদকল্যাণিযা ৰুত্তৰচনমেৰ সরতি. অথস্স সা আগন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠিতা ৰিয অহোসি. সো অনভিরতিযা পীল়িতো থোকং ঠানং গচ্ছতি, তস্স গুম্বং ৰা গচ্ছং ৰা অতিক্কমন্তস্সেৰ দসবলো পুরতো ঠিতকো ৰিয অহোসি. সো অগ্গিম্হি পক্খিত্তং কুক্কুটপত্তং ৰিয পটিনিৰত্তিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ পৰিসতি.

সত্থা চিন্তেসি – ‘‘নন্দো অতিৰিয পমত্তো ৰিহরতি, অনভিরতিং ৰূপসমেতুং ন সক্কোতি, এতস্স চিত্তনিব্বাপনং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ততো নং আহ – ‘‘এহি, নন্দ, দেৰচারিকং গচ্ছিস্সামা’’তি. ভগৰা কথাহং ইদ্ধিমন্তেহি গন্তব্বট্ঠানং গমিস্সামীতি. ত্ৰং কেৰলং গমনচিত্তং উপ্পাদেহি, গন্ত্ৰা পস্সিস্সসীতি. সো দসবলস্স আনুভাৰেন তথাগতেনেৰ সদ্ধিং দেৰচারিকং গন্ত্ৰা সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো নিৰেসনং ওলোকেত্ৰা পঞ্চ অচ্ছরাসতানি অদ্দস. সত্থা নন্দত্থেরং সুভনিমিত্তৰসেন তা ওলোকেন্তং দিস্ৰা, ‘‘নন্দ, ইমা নু খো অচ্ছরা মনাপা, অথ জনপদকল্যাণী’’তি পুচ্ছি. ভন্তে, জনপদকল্যাণী ইমা অচ্ছরা উপনিধায কণ্ণনাসচ্ছিন্নকা মক্কটী ৰিয খাযতীতি. নন্দ, এৰরূপা অচ্ছরা সমণধম্মং করোন্তানং ন দুল্লভাতি. সচে মে, ভন্তে ভগৰা, পাটিভোগো হোতি, অহং সমণধম্মং করিস্সামীতি. ৰিস্সত্থো ত্ৰং, নন্দ, সমণধম্মং করোহি. সচে তে সপ্পটিসন্ধিকা কালকিরিযা ভৰিস্সতি, অহং এতাসং পটিলাভত্থায পাটিভোগোতি. ইতি সত্থা যথারুচিযা দেৰচারিকং চরিত্ৰা জেতৰনমেৰ পচ্চাগঞ্ছি.

ততো পট্ঠায নন্দত্থেরো অচ্ছরানং হেতু রত্তিন্দিৰং সমণধম্মং করোতি. সত্থা ভিক্খূ আণাপেসি – ‘‘তুম্হে নন্দস্স ৰসনট্ঠানে ‘একো কির ভিক্খু দসবলং পাটিভোগং কত্ৰা অচ্ছরানং হেতু সমণধম্মং করোতী’তি তত্থ তত্থ কথেন্তা ৰিচরথা’’তি. তে সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘ভতকো কিরাযস্মা নন্দো, উপক্কিতকো কিরাযস্মা নন্দো, অচ্ছরানং হেতু ব্রহ্মচরিযং চরতি, ভগৰা কিরস্স পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদীন’’ন্তি থেরস্স সৰনূপচারে কথেন্তা ৰিচরন্তি. নন্দত্থেরো তং কথং সুত্ৰা ‘‘ইমে ভিক্খূ ন অঞ্ঞং কথেন্তি, মং আরব্ভ কথেন্তি, অযুত্তং মম কম্ম’’ন্তি পটিসঙ্খানং উপ্পাদেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথস্স অরহত্তপত্তক্খণেযেৰ অঞ্ঞতরা দেৰতা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি, সযম্পি ভগৰা অঞ্ঞাসিযেৰ. পুনদিৰসে নন্দত্থেরো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং মে, ভন্তে ভগৰা, পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদীনং, মুঞ্চামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং এতস্মা পটিস্সৰা’’তি. এৰং ৰত্থু (উদা. ২২) সমুট্ঠিতং. সত্থা অপরভাগে জেতৰনৰিহারে ৰিহরন্তো থেরং ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

মহাকপ্পিনত্থেরৰত্থু

২৩১. নৰমে ভিক্খুওৰাদকানন্তি ভিক্খূ ওৰদন্তানং মহাকপ্পিনত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং কির থেরো একসমোধানস্মিংযেৰ ধম্মকথং কথেন্তো ভিক্খুসহস্সং অরহত্তং পাপেসি. তস্মা ভিক্খুওৰাদকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলঘরে নিব্বত্তিত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ভিক্খুওৰাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা পুরিসসহস্সস্স গণজেট্ঠকো হুত্ৰা গব্ভসহস্সপটিমণ্ডিতং মহাপরিৰেণং কারেসি. তে সব্বেপি জনা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা কপ্পিনউপাসকং জেট্ঠকং কত্ৰা সপুত্তদারা দেৰলোকে নিব্বত্তা. একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিংসু.

অথ অম্হাকং সত্থু নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ অযং কপ্পিনো পচ্চন্তদেসে কুক্কুটৰতীনগরে রাজগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, সেসপুরিসা তস্মিংযেৰ নগরে অমচ্চকুলেসু নিব্বত্তিংসু. তেসু কপ্পিনকুমারো পিতু অচ্চযেন ছত্তং উস্সাপেত্ৰা মহাকপ্পিনরাজা নাম জাতো. পুব্বে কল্যাণকম্মকরণকালে তস্স ঘরসামিনী ইত্থী সমানজাতিকে রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা মহাকপ্পিনরঞ্ঞো অগ্গমহেসী জাতা, অনোজাপুপ্ফসদিসৰণ্ণতায পনস্সা অনোজাদেৰীত্ৰেৰ নামং অহোসি. মহাকপ্পিনরাজাপি সুতৰিত্তকো অহোসি. সো পাতোৰ উট্ঠায চতূহি দ্ৰারেহি সীঘং দূতে পেসেসি – ‘‘যত্থ বহুস্সুতে সুতধরে পস্সথ, ততো নিৰত্তিত্ৰা ময্হং আরোচেথা’’তি.

তেন খো পন সমযেন অম্হাকং সত্থা লোকে নিব্বত্তিত্ৰা সাৰত্থিং উপনিস্সায পটিৰসতি. তস্মিং কালে সাৰত্থিনগরৰাসিনো ৰাণিজা সাৰত্থিযং উট্ঠানকভণ্ডং গহেত্ৰা, তং নগরং গন্ত্ৰা, ভণ্ডং পটিসামেত্ৰা, ‘‘রাজানং পস্সিস্সামা’’তি পণ্ণাকারং গহেত্ৰা, রাজকুলদ্ৰারং গন্ত্ৰা, ‘‘রাজা উয্যানং গতো’’তি সুত্ৰা, উয্যানং গন্ত্ৰা, দ্ৰারে ঠিতা পটিহারকস্স আরোচযিংসু. অথ রঞ্ঞো নিৰেদি, তে রাজা পক্কোসাপেত্ৰা নিয্যাতিতপণ্ণাকারে ৰন্দিত্ৰা ঠিতে, ‘‘তাতা, কুতো আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. সাৰত্থিতো, দেৰাতি. কচ্চি ৰো রট্ঠং সুভিক্খং, ধম্মিকো রাজাতি? আম, দেৰাতি. অত্থি পন তুম্হাকং দেসে কিঞ্চি সাসনন্তি? অত্থি দেৰ, ন পন সক্কা উচ্ছিট্ঠমুখেহি কথেতুন্তি. রাজা সুৰণ্ণভিঙ্গারেন উদকং দাপেসি. তে মুখং ৰিক্খালেত্ৰা দসবলাভিমুখা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা, ‘‘দেৰ, অম্হাকং দেসে বুদ্ধরতনং নাম উপ্পন্ন’’ন্তি আহংসু. রঞ্ঞো ‘‘বুদ্ধো’’তি ৰচনে সুতমত্তেযেৰ সকলসরীরং ফরমানা পীতি উপ্পজ্জি. ততো ‘‘বুদ্ধোতি, তাতা, ৰদথা’’তি আহ. বুদ্ধোতি, দেৰ, ৰদামাতি. এৰং তিক্খত্তুং ৰদাপেত্ৰা ‘‘বুদ্ধোতিপদং অপরিমাণং, নাস্স সক্কা পরিমাণং কাতু’’ন্তি তস্মিংযেৰ পদে পসন্নো সতসহস্সং দত্ৰা ‘‘অপরং কিং সাসন’’ন্তি পুচ্ছি. দেৰ ধম্মরতনং নাম উপ্পন্নন্তি. তম্পি সুত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অপরম্পি সতসহস্সং দত্ৰা পুন ‘‘অঞ্ঞং কিং সাসন’’ন্তি পুচ্ছি. সঙ্ঘরতনং দেৰ উপ্পন্নন্তি. তম্পি সুত্ৰা তথেৰ পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অপরম্পি সতসহস্সং দত্ৰা দিন্নভাৰং পণ্ণে লিখিত্ৰা, ‘‘তাতা, দেৰিযা সন্তিকং গচ্ছথা’’তি পেসেসি. তেসু গতেসু অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘তাতা, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? দেৰ তুম্হে কিং কত্তুকামাতি? অহং পব্বজিস্সামীতি. মযম্পি পব্বজিস্সামাতি. তে সব্বেপি ঘরং ৰা কুটুম্বং ৰা অনপলোকেত্ৰা যে অস্সে আরুয্হ গতা তেহেৰ নিক্খমিংসু.

ৰাণিজা অনোজাদেৰিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পণ্ণং দস্সেসুং. সা তং ৰাচেত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা তুম্হাকং বহূ কহাপণা দিন্না, কিং তুম্হেহি কতং, তাতা’’তি পুচ্ছি. পিযসাসনং, দেৰি, আনীতন্তি. অম্হেপি সক্কা, তাতা, সুণাপেতুন্তি? সক্কা, দেৰি, উচ্ছিট্ঠমুখেহি পন ৰত্তুং ন সক্কাতি. সা সুৰণ্ণভিঙ্গারেন উদকং দাপেসি. তে মুখং ৰিক্খালেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচিতনিযামেনেৰ আরোচেসুং. সাপি তং সুত্ৰা উপ্পন্নপামোজ্জা তেনেৰ নযেন একেকস্মিং পদে তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পটিঞ্ঞাগণনায তীণি তীণি কত্ৰা নৰ সতসহস্সানি অদাসি. ৰাণিজা সব্বানিপি দ্ৰাদস সতসহস্সানি লভিংসু. অথ নে ‘‘রাজা কহং, তাতা’’তি পুচ্ছি. পব্বজিস্সামীতি নিক্খন্তো, দেৰীতি. ‘‘তেন হি, তাতা, তুম্হে গচ্ছথা’’তি তে উয্যোজেত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং গতানং অমচ্চানং মাতুগামে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তুম্হে অত্তনো সামিকানং গতট্ঠানং জানাথ অম্মা’’তি পুচ্ছি. জানাম, অয্যে, রঞ্ঞা সদ্ধিং উয্যানকীল়ং গতাতি. আম, অম্মা গতা, তত্থ পন গন্ত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা ‘‘দসবলস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি গতা, তুম্হে কিং করিস্সথাতি? তুম্হে পন, অয্যে, কিং কত্তুকামাতি? ‘‘অহং পব্বজিস্সামি, ন তেহি ৰন্তৰমনং জিৰ্হগ্গে ঠপেয্যন্তি. ‘‘যদি এৰং, মযম্পি পব্বজিস্সামা’’তি সব্বাপি রথে যোজেত্ৰা নিক্খমিংসু.

রাজাপি অমচ্চসহস্সেহি সদ্ধিং গঙ্গাতীরং পাপুণি, তস্মিং সমযে গঙ্গা পূরা হোতি. অথ নং দিস্ৰা ‘‘অযং গঙ্গা পূরা হোতি চণ্ডমচ্ছাকিণ্ণা, অম্হেহি চ সদ্ধিং আগতা দাসা ৰা মনুস্সা ৰা নত্থি, যে নো নাৰং ৰা উল়ুম্পং ৰা কত্ৰা দদেয্যুং. এতস্স পন সত্থু গুণা নাম হেট্ঠা অৰীচিতো উপরি যাৰ ভৰগ্গা পত্থটা. সচে এস সত্থা সম্মাসম্বুদ্ধো, ইমেসং অস্সানং খুরপিট্ঠানি মা তেমেন্তূ’’তি উদকপিট্ঠেন অস্সে পক্খন্দাপেসুং. একস্স অস্সস্সাপি খুরপিট্ঠমত্তং ন তেমি, রাজমগ্গেন গচ্ছন্তা ৰিয পরতীরং পত্ৰা পরতো অঞ্ঞং মহানদিং পাপুণিংসু. ‘‘দুতিযা কিন্নমা’’তি পুচ্ছি. নীলৰাহিনী নাম গম্ভীরতোপি পুথুলতোপি অড্ঢযোজনমত্তা দেৰাতি. তত্থ অঞ্ঞা সচ্চকিরিযা নত্থি, তায এৰ সচ্চকিরিযায তম্পি অড্ঢযোজনৰিত্থারং নদিং অতিক্কমিংসু. অথ ততিযং চন্দভাগং নাম মহানদিং পত্ৰা তম্পি তায এৰ সচ্চকিরিযায অতিক্কমিংসু.

সত্থাপি তংদিৰসং পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ওলোকেন্তো ‘‘অজ্জ মহাকপ্পিনো তিযোজনসতিকং রজ্জং পহায অমচ্চসহস্সপরিৰারো মম সন্তিকে পব্বজিতুং আগচ্ছতী’’তি দিস্ৰা ‘‘মযা তেসং পচ্চুগ্গমনং কাতুং যুত্ত’’ন্তি পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সযমেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা চন্দভাগায তীরে তেসং উত্তরণতিত্থঅভিমুখট্ঠানে মহানিগ্রোধরুক্খো অত্থি, তত্থ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেসি. তে তেন তিত্থেন উত্তরন্তা বুদ্ধরস্মিযো ইতো চিতো চ ধাৰন্তিযো ওলোকেত্ৰা দসবলস্স পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং দিস্ৰা ‘‘যং সত্থারং উদ্দিস্স মযং পব্বজিতা, অদ্ধা সো এসো’’তি দস্সনেনেৰ নিট্ঠং গন্ত্ৰা দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওণমিত্ৰা ৰন্দমানা আগম্ম সত্থারং ৰন্দিংসু. রাজা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন. সত্থা তেসং ধম্মকথং কথেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বেৰ অরহত্তে পতিট্ঠায সত্থারং পব্বজ্জং যাচিংসু. সত্থা ‘‘পুব্বে ইমে চীৰরদানস্স দিন্নত্তা অত্তনো পত্তচীৰরানি গহেত্ৰাৰ আগতা’’তি সুৰণ্ণৰণ্ণং হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. সাৰ তেসং আযস্মন্তানং পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অহোসি, ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয সত্থারং পরিৰারযিংসু.

অনোজাপি দেৰী রথসহস্সপরিৰারা গঙ্গাতীরং পত্ৰা রঞ্ঞো অত্থায আভতং নাৰং ৰা উল়ুম্পং ৰা অদিস্ৰা অত্তনো ব্যত্ততায চিন্তেসি – ‘‘রাজা সচ্চকিরিযং কত্ৰা গতো ভৰিস্সতি, সো পন সত্থা ন কেৰলং তেসংযেৰ অত্থায নিব্বত্তো, সচে সো সত্থা সম্মাসম্বুদ্ধো, অম্হাকং রথা মা উদকে নিমুজ্জিংসূ’’তি উদকপিট্ঠেন রথে পক্খন্দাপেসি. রথানং নেমিৰট্টিমত্তম্পি ন তেমি. দুতিযনদিম্পি ততিযনদিম্পি তেনেৰ সচ্চকারেন উত্তরি. উত্তরমানা এৰ চ নিগ্রোধরুক্খমূলে সত্থারং অদ্দস. সত্থাপি ‘‘ইমাসং অত্তনো সামিকে পস্সন্তীনং ছন্দরাগো উপ্পজ্জিত্ৰা মগ্গফলানং অন্তরাযং করেয্য, ধম্মং সোতুং চ ন সক্খিস্সন্তী’’তি. যথা অঞ্ঞমঞ্ঞং ন পস্সন্তি, তথা অকাসি. তা সব্বাপি তিত্থতো উত্তরিত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তাসং ধম্মকথং কথেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিংসু. সত্থা ‘‘উপ্পলৰণ্ণা আগচ্ছতূ’’তি চিন্তেসি. থেরী আগন্ত্ৰা সব্বা পব্বাজেত্ৰা আদায ভিক্খুনিউপস্সযং গতা, সত্থা ভিক্খুসহস্সং গহেত্ৰা আকাসেন জেতৰনং অগমাসি.

অথাযং মহাকপ্পিনত্থেরো অত্তনো কিচ্চং মত্থকপ্পত্তং ঞত্ৰা অপ্পোস্সুক্কো হুত্ৰা ফলসমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি ‘‘অহো সুখং অহো সুখ’’ন্তি অভিণ্হং উদানং উদানেসি. ভিক্খূ কথং উপ্পাদেসুং ‘‘কপ্পিনত্থেরো রজ্জসুখং অনুস্সরন্তো উদানং উদানেতী’’তি. তে তথাগতস্স আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘মম পুত্তো মগ্গসুখং ফলসুখং আরব্ভ উদানং উদানেসী’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘ধম্মপীতি সুখং সেতি, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;

অরিযপ্পৰেদিতে ধম্মে, সদা রমতি পণ্ডিতো’’তি. (ধ. প. ৭৯);

অথেকদিৰসং সত্থা তস্স অন্তেৰাসিকভিক্খুসহস্সং আমন্তেত্ৰা আহ – ‘‘কচ্চি ৰো, ভিক্খৰে, আচরিযো ধম্মং দেসেতী’’তি. ন ভগৰা দেসেতি, অপ্পোস্সুক্কো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতি, কস্সচি ওৰাদমত্তম্পি ন দেতীতি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, কপ্পিন, অন্তেৰাসিকানং ওৰাদমত্তম্পি ন দেসী’’তি? সচ্চং ভগৰাতি. ব্রাহ্মণ, মা এৰং করি, অজ্জ পট্ঠায অন্তেৰাসিকানং ধম্মং দেসেহীতি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো সত্থু কথং সিরৰরেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা একসমোধানেযেৰ সমণসহস্সস্স ধম্মং দেসেত্ৰা সব্বে অরহত্তং পাপেসি. অপরভাগে সত্থা সঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো পটিপাটিযা থেরে ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো মহাকপ্পিনত্থেরং ভিক্খুওৰাদকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সাগতত্থেরৰত্থু

২৩২. দসমে তেজোধাতুকুসলানন্তি তেজোধাতুং সমাপজ্জিতুং কুসলানং সাগতত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. অযঞ্হি থেরো তেজোধাতুসমাপত্তিযা অম্বতিত্থনাগস্স তেজসা তেজং পরিযাদিযিত্ৰা তং নাগং নিব্বিসেৰনং অকাসি. তস্মা তেজোধাতুকুসলানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে সত্থুধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং তেজোধাতুকুসলানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি, সাগতমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো পব্বজিত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তত্থ ৰসীভাৰং পাপুণি.

অথেকদিৰসং সত্থা চারিকং চরমানো কোসম্বিনগরসমীপং অগমাসি. তেন চ সমযেন নদীতিত্থে পোরাণকনাৰিকস্স বহূ আগন্তুকগমিকা ৰেরিনো হুত্ৰা তং পোথেত্ৰা মারযিংসু. সো ৰিরুদ্ধেন চিত্তেন পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা তস্মিংযেৰ তিত্থে মহানুভাৰো নাগরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তো. সো ৰিরুদ্ধচিত্তত্তা অকালেযেৰ ৰস্সাপেতি, কালে পন ন ৰস্সাপেতি, সস্সানি ন সম্মা সম্পজ্জন্তি. সকলরট্ঠৰাসিনো চ তস্স ৰূপসমনত্থং অনুসংৰচ্ছরং বলিকম্মং করোন্তি, ৰসনত্থায চস্স একং গেহং অকংসু. সত্থাপি তেনেৰ তিত্থেন উত্তরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ‘‘তস্মিংযেৰ পদেসে রত্তিং ৰসিস্সামী’’তি অগমাসি.

অথাযং থেরো ‘‘চণ্ডো কিরেত্থ নাগরাজা’’তি সুত্ৰা ‘‘ইমং নাগরাজানং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা সত্থু ৰসনট্ঠানং পরিযাদেতুং ৰট্টতী’’তি নাগরাজস্স ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. নাগো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘কোনামাযং মুণ্ডকো ময্হং ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নো’’তি ধূপাযি, থেরো উত্তরিতরং ধূপাযি. নাগো, পজ্জলি, থেরোপি উত্তরিতরং পজ্জলিত্ৰা তস্স তেজং পরিযাদিযি. সো ‘‘মহন্তো ৰতাযং ভিক্খূ’’তি থেরস্স পাদমূলে নিপতিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং সরণং গচ্ছামী’’তি আহ. ময্হং সরণগমনকিচ্চং নত্থি, দসবলস্স সরণং গচ্ছাতি. সো ‘‘সাধূ’’তি সরণগতো হুত্ৰা ততো পট্ঠায ন কঞ্চি ৰিহেঠেতি, দেৰম্পি সম্মা ৰস্সাপেতি, সস্সানি সম্মা সম্পজ্জন্তি.

কোসম্বিৰাসিনো ‘‘অয্যেন কির সাগতেন অম্বতিত্থকনাগো দমিতো’’তি সুত্ৰা সত্থু আগমনং উদিক্খমানা দসবলস্স মহাসক্কারং সজ্জযিংসু. তে দসবলস্স মহাসক্কারং কত্ৰা ছব্বগ্গিযানং ৰচনেন সব্বগেহেসু কাপোতিকং পসন্নং পটিযাদেত্ৰা পুনদিৰসে সাগতত্থেরস্স পিণ্ডায চরন্তস্স গেহে গেহে থোকং থোকং অদংসু. থেরো অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে মনুস্সেহি যাচিযমানো গেহে গেহে থোকং থোকং পিৰিত্ৰা অৰিদূরং গন্ত্ৰাৰ অনাহারিকভাৰেন সতিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সঙ্কারট্ঠানে পতি.

সত্থা কতভত্তকিচ্চো নিক্খমন্তো তং দিস্ৰা গাহাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰিগরহিত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি. সো পুনদিৰসে সতিং লভিত্ৰা অত্তনা কতকারণং সুত্ৰা অচ্চযং দেসেত্ৰা দসবলং খমাপেত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. এৰং ৰত্থু ৰিনযে সমুট্ঠিতং. তং তত্থ আগতনযেনেৰ ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বং. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে মহাৰিহারে নিসীদিত্ৰা পটিপাটিযা থেরে ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো সাগতত্থেরং তেজোধাতুকুসলানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

রাধত্থেরৰত্থু

২৩৩. একাদসমে পটিভানেয্যকানন্তি সত্থু ধম্মদেসনাপটিভানস্স পচ্চযভূতানং পটিভানজনকানং ভিক্খূনং রাধত্থেরো অগ্গোতি দস্সেতি. থেরস্স হি দিট্ঠিসমুদাচারঞ্চ ওকপ্পনিযসদ্ধঞ্চ আগম্ম দসবলস্স নৰনৰা ধম্মদেসনা পটিভাতি. তস্মা থেরো পটিভানেয্যকানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং পটিভানেয্যকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং তথাগতং পরিচরিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে ব্রাহ্মণকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, রাধমাণৰোতিস্স নামং অকংসু.

সো মহল্লককালে অত্তনো পুত্তদারেন অবহুমতো ‘‘পব্বজিত্ৰা কালং ৰীতিনামেস্সামী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরে পব্বজ্জং যাচি. ‘‘জিণ্ণো মহল্লকব্রাহ্মণো’’তি ন কোচি পব্বাজেতুং ইচ্ছি. অথেকদিৰসং ব্রাহ্মণো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা কথং সমুট্ঠাপেতুকামো ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, পুত্তদারা তং পটিজগ্গন্তী’’তি? কুতো, ভো গোতম, পটিজগ্গনং, মহল্লকোতি মং বহি নীহরিংসু. কিং পন তে, ব্রাহ্মণ, পব্বজিতুং ন ৰট্টতীতি? কো মং, ভো গোতম, পব্বাজেস্সতি, মহল্লকভাৰেন মং ন কোচি ইচ্ছতীতি. সত্থা সারিপুত্তত্থেরস্স সঞ্ঞং অদাসি. থেরো সত্থু ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা রাধব্রাহ্মণং পব্বাজেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সত্থা ইমং ব্রাহ্মণং সাদরেন পব্বজাপেসি, ন খো মে এতং অনাদরেন পরিহরিতুং ৰট্টতী’’তি রাধত্থেরং আদায গামকাৰাসং অগমাসি. তত্রস্স অধুনা পব্বজিতত্তা কিচ্ছলাভিস্স থেরো অত্তনো পত্তং আৰাসং দেতি, অত্তনো পত্তং পণীতপিণ্ডপাতম্পি তস্সেৰ দত্ৰা সযং পিণ্ডায চরতি. রাধত্থেরো সেনাসনসপ্পাযঞ্চ ভোজনসপ্পাযঞ্চ লভিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি.

অথ নং থেরো গহেত্ৰা দসবলং পস্সিতুং আগতো. সত্থা জানন্তোৰ পুচ্ছি – ‘‘যো তে মযা, সারিপুত্ত, নিস্সিতকো দিন্নো, কীদিসং তস্স, ন উক্কণ্ঠতী’’তি? ভন্তে, সাসনে অভিরমিতভিক্খু নাম এৰরূপো ভৰেয্যাতি. অথাযস্মতো সারিপুত্তস্স ‘‘সারিপুত্তত্থেরো কতঞ্ঞূ কতৰেদী’’তি সঙ্ঘমজ্ঝে কথা উদপাদি. তং সুত্ৰা সত্থা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, সারিপুত্তস্স ইদানি কতঞ্ঞূকতৰেদিতা, সো অতীতে অহেতুকপটিসন্ধিযং নিব্বত্তোপি কতঞ্ঞূকতৰেদীযেৰ অহোসী’’তি. কতরস্মিং কালে ভগৰাতি?

অতীতে, ভিক্খৰে, পব্বতপাদম্হি পঞ্চসতমত্তা ৰড্ঢকিপুরিসা মহাঅরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দব্বসম্ভারে ছিন্দিত্ৰা মহাউল়ুম্পং বন্ধিত্ৰা নদিযা ওতারেন্তি. অথেকো হত্থিনাগো একস্মিং ৰিসমট্ঠানে সোণ্ডায সাখং গণ্হন্তো সাখাভঙ্গৰেগং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো তিখিণখাণুকে পাদেন অৰত্থাসি, পাদো ৰিদ্ধো, দুক্খৰেদনা ৰত্তন্তি. সো গমনং অভিনীহরিতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ নিপজ্জি. সো কতিপাহচ্চযেন তে ৰড্ঢকী অত্তনো সমীপেন গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘ইমে নিস্সাযাহং জীৰিতং লভিস্সামী’’তি তেসং অনুপদং অগমাসি. তে নিৰত্তিত্ৰা হত্থিং দিস্ৰা ভীতা পলাযন্তি. সো তেসং পলাযনভাৰং ঞত্ৰা অট্ঠাসি, পুন ঠিতকালে অনুবন্ধি.

ৰড্ঢকিজেট্ঠকো চিন্তেসি – ‘‘অযং হত্থি অম্হেসু তিট্ঠন্তেসু অনুবন্ধতি, পলাযন্তেসু তিট্ঠতি, ভৰিস্সতি তত্থ কারণ’’ন্তি. সব্বে তং তং রুক্খং আরুয্হ তস্স আগমনং পটিমানেন্তা নিসীদিংসু. সো তেসং সন্তিকং আগন্ত্ৰা অত্তনো পাদং দস্সেন্তো পরিৰত্তেত্ৰা নিপজ্জি. তদা ৰড্ঢকীনং সঞ্ঞা উদপাদি – ‘‘গিলানভাৰেন, ভো, এস আগচ্ছতি, ন অঞ্ঞেন কারণেনা’’তি তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পাদে পৰিট্ঠখাণুকং দিস্ৰা ‘‘ইমিনা কারণেন এস আগতো’’তি তিখিণৰাসিযা খাণুককোটিযং ওধিং দত্ৰা দল়্হায রজ্জুযা বন্ধিত্ৰা কড্ঢিত্ৰা নীহরিংসু. অথস্স ৰণমুখং পীল়েত্ৰা পুব্বলোহিতং নীহরিত্ৰা কসাৰোদকেন ধোৰিত্ৰা অত্তনো জাননভেসজ্জং মক্খেত্ৰা নচিরস্সেৰ ফাসুকং অকংসু.

হত্থিনাগো গিলানা ৰুট্ঠিতো চিন্তেসি – ‘‘ইমে ময্হং বহুপকারা, ইমে মযা নিস্সায জীৰিতং লদ্ধং, মযা ইমেসং কতঞ্ঞুনা কতৰেদিনা ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সেতং গন্ধহত্থিপোতকং আনেসি. ৰড্ঢকিনো হত্থিপোতকং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং হত্থী পুত্তম্পি গহেত্ৰা আগতো’’তি অতিৰিয তুট্ঠচিত্তা অহেসুং. হত্থিনাগো চিন্তেসি – ‘‘মযি তিট্ঠন্তে ‘কিং নু খো অযং আগতো’তি মম আগতকারণং ন জানিস্সন্তী’’তি ঠিতট্ঠানতো পক্কামি. হত্থিপোতকো পিতু পচ্ছতো পচ্ছতো অনুপাযাসি. হত্থিনাগো তস্স আগতভাৰং ঞত্ৰা নিৰত্তনত্থায সদ্দসঞ্ঞং অদাসি. সো পিতু কথং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ৰড্ঢকীনং সন্তিকং গতো. ৰড্ঢকিনো ‘‘ইমং হত্থিপোতকং অম্হাকং দাতুং আগতো ভৰিস্সতি এসো’’তি ঞত্ৰা ‘‘অম্হাকং সন্তিকে তযা কত্তব্বকিচ্চং নত্থি, পিতু সন্তিকংযেৰ গচ্ছা’’তি পহিণিংসু. হত্থিনাগো যাৰততিযং অত্তনো সন্তিকং আগতম্পি পুন ৰড্ঢকীনংযেৰ সমীপং পেসেসি. ততো পট্ঠায ৰড্ঢকিনো হত্থিপোতকং অত্তনো সন্তিকে কত্ৰা পটিজগ্গন্তি. ভোজনকালে একেকং ভত্তপিণ্ডং দেন্তি, ভত্তং তস্স যাৰদত্থং অহোসি. সো ৰড্ঢকীহি অন্তোগহনে কোট্টিতং দব্বসম্ভারং আহরিত্ৰা অঙ্গণট্ঠানে রাসিং করোতি. এতেনেৰ নিযামেন অঞ্ঞম্পি উপকারকম্মং করোতি.

সত্থা ইমং কারণং আহরিত্ৰা পুব্বেপি সারিপুত্তস্স কতঞ্ঞূকতৰেদিভাৰং দীপেতি. সারিপুত্তত্থেরো হি তদা মহাহত্থী অহোসি, অট্ঠুপ্পত্তিযং আগতো ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু হত্থিপোতকো অহোসি. সংযুত্তনিকাযং পন পত্ৰা সকলং রাধসংযুত্তং, ধম্মপদে চ –

‘‘নিধীনংৰ পৰত্তারং, যং পস্সে ৰজ্জদস্সিনং;

নিগ্গয্হৰাদিং মেধাৰিং, তাদিসং পণ্ডিতং ভজে;

তাদিসং ভজমানস্স, সেয্যো হোতি ন পাপিযো’’তি. (ধ. প. ৭৬) –

গাথা থেরস্স ধম্মদেসনা নাম. অপরভাগে পন সত্থা পটিপাটিযা থেরে ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো রাধত্থেরং পটিভানেয্যকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

মোঘরাজত্থেরৰত্থু

২৩৪. দ্ৰাদসমে লূখচীৰরধরানন্তি লূখচীৰরং ধারেন্তানং মোঘরাজা অগ্গোতি দস্সেতি. অযং হি থেরো সত্থলূখং সুত্তলূখং রজনলূখন্তি তিৰিধেনপি লূখেন সমন্নাগতং পংসুকূলং ধারেসি. তস্মা লূখচীৰরধরানং অগ্গো নাম জাতো.

তস্স পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথা – অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা নিব্বত্তি, ততো অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং লূখচীৰরধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপদসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ কট্ঠৰাহননগরে অমচ্চগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. অপরভাগে ৰযপ্পত্তো কট্ঠৰাহনরাজানং উপট্ঠহন্তো অমচ্চট্ঠানং লভি.

তস্মিং কালে কস্সপদসবলো লোকে উপ্পজ্জি. কট্ঠৰাহনরাজা ‘‘বুদ্ধো কির লোকে উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাত, বুদ্ধো কির লোকে উপ্পন্নো, ইমং পচ্চন্তনগরং একপ্পহারেনেৰ উভোহি অম্হেহি তুচ্ছং কাতুং ন সক্কা, ত্ৰং তাৰ মজ্ঝিমদেসং গন্ত্ৰা বুদ্ধস্স উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা দসবলং ইমং নগরং আনেহী’’তি পুরিসসহস্সেন সদ্ধিং পেসেসি. সো অনুপুব্বেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধো তত্থেৰ পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মং অকাসি. তেন সদ্ধিং গতপুরিসা পন সব্বেপি নিৰত্তিত্ৰা পুন রঞ্ঞো সন্তিকং আগতা.

অযং থেরো পরিপুণ্ণসীলো কালং কত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং দসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, মোঘরাজমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. কট্ঠৰাহনরাজাপি কস্সপস্স ভগৰতো অধিকারকম্মং কত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং সপরিৰারো দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং দসবলস্স নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ সাৰত্থিযং পুরোহিতগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, বাৰরিমাণৰোতিস্স নামং অকংসু. সো অপরেন সমযেন তযো ৰেদে উগ্গণ্হিত্ৰা সোল়সন্নং মাণৰকসহস্সানং সিপ্পং ৰাচেন্তো চরতি. অথস্স পসেনদিকোসলরঞ্ঞো কালে পিতু অচ্চযেন পুরোহিতট্ঠানং অদংসু. তদা অযম্পি মোঘরাজমাণৰো বাৰরিব্রাহ্মণস্স সন্তিকে সিপ্পং গণ্হাতি.

অথেকদিৰসং বাৰরিব্রাহ্মণো রহোগতো অত্তনো সিপ্পে সারং ওলোকেন্তো সম্পরাযিকং সারং অদিস্ৰা ‘‘একং পব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা সম্পরাযিকং গৰেসেস্সামী’’তি কোসলরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো পব্বজ্জং অনুজানাপেসি. সো তেন অনুঞ্ঞাতো সোল়সহি মাণৰকসহস্সেহি পরিৰুতো পব্বজ্জত্থায নিক্খমি. কোসলরাজাপি তেন সদ্ধিংযেৰ একং অমচ্চং কহাপণসহস্সং দত্ৰা পেসেসি – ‘‘যস্মিং ঠানে আচরিযো পব্বজতি, তত্রস্স ৰসনট্ঠানং গহেত্ৰা দেথা’’তি. বাৰরিব্রাহ্মণো ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো মজ্ঝিমদেসতো পটিক্কম্ম অস্সকরঞ্ঞো চ মুল়্হকরঞ্ঞো চ সীমন্তরে গোধাৰরিতীরে অত্তনো ৰসনট্ঠানং কারেসি.

অথেকো পুরিসো জটিলানং দস্সনায গতো তেসং সন্তকে ভূমিট্ঠানে তেহি অনুঞ্ঞাতো অত্তনো ৰসনট্ঠানং অকাসি. তেন কতং দিস্ৰা অপরং কুলসতং গেহসতং কারেসি. তে সব্বেপি সন্নিপতিত্ৰা ‘‘মযং অয্যানং সন্তকে ভূমিভাগে ৰসাম, মুধা ৰসিতুং ন কারণং, সুখৰাসং ৰো দস্সামা’’তি একেকো একেকং কহাপণং বাৰরিব্রাহ্মণস্স ৰসনট্ঠানে ঠপেসি. সব্বেহিপি আভতকহাপণা সতসহস্সমত্তা অহেসুং. বাৰরিব্রাহ্মণো ‘‘কিমত্থং এতে আভতা’’তি আহ. সুখৰাসদানত্থায, ভন্তেতি. সচাহং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণেন অত্থিকো অস্সং, অহং মহন্তং ধনরাসিং পহায ন পব্বজেয্যং. তুম্হাকং কহাপণে গণ্হিত্ৰা গচ্ছথাতি. অম্হেহি অয্যস্স পরিচ্চত্তং ন পুন গণ্হাম, অনুসংৰচ্ছরং পন এতেনেৰ নিযামেন আহরিস্সাম, ইমে গহেত্ৰা অয্যো দানং দেতূতি. ব্রাহ্মণো অধিৰাসেত্ৰা কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং দানমুখে নিয্যাতেসি. তস্স অপরাপরং দাযকভাৰো সকলজম্বুদীপে পঞ্ঞাযিত্থ.

ততো কালিঙ্গরট্ঠে দুন্নিৰিট্ঠে নাম গামে জূজকব্রাহ্মণস্স ৰংসে জাতব্রাহ্মণস্স ব্রাহ্মণী উট্ঠায সমুট্ঠায ব্রাহ্মণং চোদেতি – ‘‘বাৰরী, কির দানং দেতি, গন্ত্ৰা ততো হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং আহরা’’তি. সো তায চোদিযমানো সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তো বাৰরিস্স সন্তিকং গচ্ছমানো বাৰরিম্হি দানং দত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা দানং অনুস্সরমানে গতো. গন্ত্ৰা চ ‘‘দানং মে, ব্রাহ্মণ, দেহি, দানং মে, ব্রাহ্মণ, দেহী’’তি আহ. অকালে ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, আগতো, সম্পত্তযাচকানং মে দিন্নং, ইদানি কহাপণং নত্থীতি. ন ময্হং, ব্রাহ্মণ, বহূহি কহাপণেহি অত্থো, তৰ এত্তকং দানং দদন্তস্স ন সক্কা কহাপণেহি ৰিনা ভৰিতুং, ময্হং পঞ্চ কহাপণসতানি দেহীতি. ব্রাহ্মণ, পঞ্চপি সতানি নত্থি, পুন দানকালে সম্পত্তে লভিস্সসীতি. কিং পনাহং তৰ দানকালে আগমিস্সামীতি? বাৰরিব্রাহ্মণস্স পণ্ণসালদ্ৰারে ৰালুকং থূপং কত্ৰা সমন্ততো রত্তৰণ্ণানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা মন্তং জপ্পেন্তো ৰিয ওট্ঠে চালেত্ৰা চালেত্ৰা ‘‘মুদ্ধা ফলতু সত্তধা’’তি ৰদতি.

বাৰরিব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘অযং মহাতপো তপচারং গণ্হিত্ৰা চরণব্রাহ্মণকো ময্হং সত্তদিৰসমত্থকে ‘সত্তধা মুদ্ধা ফালতূ’তি ৰদতি, ময্হঞ্চ ইমস্স দাতব্বানি পঞ্চ কহাপণসতানি নত্থি, একংসেন মং এস ঘাতেস্সতী’’তি. এৰং তস্মিং সোকসল্লসমপ্পিতে নিপন্নে রত্তিভাগসমনন্তরে অনন্তরত্তভাৰে বাৰরিস্স মাতা দেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সা পুত্তস্স সোকসল্লসমপ্পিতভাৰং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা আহ – ‘‘তাত, এস মুদ্ধং ৰা মুদ্ধফালনং ৰা ন জানাতি, ত্ৰম্পি লোকে বুদ্ধানং উপ্পন্নভাৰং ন জানাসি. সচে তে সংসযো অত্থি, সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছ, সো তে এতং কারণং কথেস্সতী’’তি. ব্রাহ্মণো দেৰতায কথং সুতকালতো পট্ঠায অস্সাসং লভিত্ৰা পুনদিৰসে উট্ঠিতে অরুণে সব্বেৰ অন্তেৰাসিকে পক্কোসিত্ৰা, ‘‘তাতা, বুদ্ধো কির লোকে উপ্পন্নো, তুম্হে সীঘং গন্ত্ৰা ‘বুদ্ধো ৰা নো ৰা’তি ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা ময্হং আরোচেথ, অহং সত্থু সন্তিকং গমিস্সামি. অপিচ খো পন ময্হং মহল্লকভাৰেন জীৰিতন্তরাযো দুজ্জানো, তুম্হে তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ইমিনা চ ইমিনা চ নিযামেন পঞ্হে পুচ্ছথা’’তি মুদ্ধফালনপঞ্হং নাম অভিসঙ্খরিত্ৰা অদাসি.

ততো চিন্তেসি – ‘‘সব্বে ইমে মাণৰা পণ্ডিতা, সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা অত্তনো কিচ্চে মত্থকং পত্তে পুন ময্হং সন্তিকং আগচ্ছেয্যুং ৰা নো ৰা’’তি. অথ অত্তনো ভাগিনেয্যস্স অজিতমাণৰস্স নাম সঞ্ঞং অদাসি – ‘‘ত্ৰং পন একন্তেনেৰ মম সন্তিকং আগন্তুং অরহসি, তযা পটিলদ্ধগুণং আগন্ত্ৰা ময্হং কথেয্যাসী’’তি. অথ তে সোল়সসহস্সজটিলা অজিতমাণৰং জেট্ঠকং কত্ৰা সোল়সহি জেট্ঠন্তেৰাসিকেহি সদ্ধিং ‘‘সত্থারং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামা’’তি চারিকং চরন্তা গতগতট্ঠানে, ‘‘অয্যা, কহং গচ্ছথ, কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিতা ‘‘দসবলস্স সন্তিকং পঞ্হং পুচ্ছিতুং গচ্ছামা’’তি কোটিতো পট্ঠায পরিসং সংকড্ঢন্তা অনেকযোজনসতং মগ্গং গতা. সত্থা ‘‘তেসং আগমনদিৰসে অঞ্ঞস্স ওকাসো ন ভৰিস্সতি, ইদং ইমিস্সা পরিসায অনুচ্ছৰিকট্ঠান’’ন্তি গন্ত্ৰা পাসাণচেতিযে পিট্ঠিপাসাণে নিসীদি. সো অজিতমাণৰোপি সপরিসো তং পিট্ঠিপাসাণং আরুয্হ সত্থু সরীরসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘অযং পুরিসো ইমস্মিং লোকে ৰিৰটচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি অত্তনো আচরিযেন পহিতে পঞ্হে মনসা পুচ্ছন্তোৰ গতো.

তংদিৰসং তস্মিং ঠানে সম্পত্তপরিসা দ্ৰাদসযোজনিকা অহোসি. তেসং সোল়সন্নং অন্তেৰাসিকানং অন্তরে মোঘরাজমাণৰো ‘‘অহং সব্বেহি পণ্ডিততরো’’তি মানত্থদ্ধো, তস্স এতদহোসি – ‘‘অযং অজিতমাণৰো সব্বেসং জেট্ঠকো, এতস্স পঠমতরং মম পঞ্হং পুচ্ছিতুং ন যুত্ত’’ন্তি. তস্স লজ্জাযন্তো পঠমতরং পঞ্হং অপুচ্ছিত্ৰা তেন পুচ্ছিতে দুতিযো হুত্ৰা সত্থারং পঞ্হং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘মানত্থদ্ধো মোঘরাজমাণৰা, ন তাৰস্স ঞাণং পরিপাকং গচ্ছতি, অস্স মানং নিৰারিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘তিট্ঠ ত্ৰং, মোঘরাজ, অঞ্ঞে তাৰ পঞ্হে পুচ্ছন্তূ’’তি. সো সত্থু সন্তিকা অপসাদং লভিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং এত্তকং কালং মযা পণ্ডিততরো নাম নত্থীতি ৰিচরামি, বুদ্ধা চ নাম অজানিত্ৰা ন কথেন্তি. সত্থারা মম পুচ্ছায দোসো দিট্ঠো ভৰিস্সতী’’তি তুণ্হী অহোসি. সো অট্ঠহি জনেহি পটিপাটিযা পঞ্হে পুচ্ছিতে অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো নৰমো হুত্ৰা পুন উট্ঠাসি. পুনপি নং সত্থা অপসাদেসি.

সো পুনপি তুণ্হী হুত্ৰা ‘‘সঙ্ঘনৰকো দানি ভৰিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি পঞ্চদসমো হুত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছি. অথ সত্থা ঞাণস্স পরিপাকভাৰং ঞত্ৰা পঞ্হং কথেসি. সো দেসনাপরিযোসানে অত্তনো পরিৰারেন জটিলসহস্সেন সদ্ধিং অরহত্তং পাপুণি. ইমিনাৰ নিযামেন সেসানিপি পন্নরস জটিলসহস্সানি অরহত্তং পাপুণিংসু. সব্বেপি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা এহিভিক্খূৰ অহেসুং. সেসজনা পন ন কথিযন্তি. অযং মোঘরাজত্থেরো ততো পট্ঠায তীহি লূখেহি সমন্নাগতং চীৰরং ধারেতি. এৰং পারাযনে (সু. নি. ৯৮২ আদযো) ৰত্থু সমুট্ঠিতং. সত্থা পন অপরভাগে জেতৰনে নিসিন্নো থেরে পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো মোঘরাজত্থেরং ইমস্মিং সাসনে লূখচীৰরধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তো ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং লূখচীৰরধরানং যদিদং মোঘরাজা’’তি আহ.

চতুত্থৰগ্গৰণ্ণনা.

একচত্তালীসসুত্তমত্তায থেরপাল়িযা ৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ৫. পঞ্চমএতদগ্গৰগ্গো

মহাপজাপতিগোতমীথেরীৰত্থু

২৩৫. থেরিপাল়িযা পঠমে যদিদং মহাপজাপতিগোতমীতি মহাপজাপতিগোতমী থেরী রত্তঞ্ঞূনং অগ্গাতি দস্সেতি.

তস্সা পঞ্হকম্মে পন অযমনুপুব্বিকথা – অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অপরেন সমযেন সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং রত্তঞ্ঞূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা যাৰজীৰং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা পন একস্মিং বুদ্ধন্তরে দেৰলোকতো চৰিত্ৰা বারাণসিযং পঞ্চন্নং দাসিসতানং জেট্ঠকদাসী হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথ ৰস্সূপনাযিকসমযে পঞ্চ পচ্চেকবুদ্ধা নন্দমূলকপব্ভারতো ইসিপতনে ওতরিত্ৰা নগরে পিণ্ডায চরিত্ৰা ইসিপতনমেৰ গন্ত্ৰা ‘‘ৰস্সূপনাযিককুটিযা অত্থায হত্থকম্মং যাচিস্সামা’’তি চিন্তেসুং. কস্মা? ৰস্সং উপগচ্ছন্তেন হি নালকপটিপদং পটিপন্নেনাপি পঞ্চন্নং ছদনানং অঞ্ঞতরেন ছদনেন ছন্নে সদ্ৰারবদ্ধে সেনাসনে উপগন্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং, যো উপগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৪). তস্মা ৰস্সকালে উপকট্ঠে সচে সেনাসনং লভতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে লভতি, হত্থকম্মং পরিযেসিত্ৰাপি কাতব্বং. হত্থকম্মং অলভন্তেন সামম্পি কাতব্বং, ন ত্ৰেৰ অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং. অযমনুধম্মতা. তস্মা তে পচ্চেকবুদ্ধা ‘‘হত্থকম্মং যাচিস্সামা’’তি চীৰরং পারুপিত্ৰা সাযন্হসমযে নগরং পৰিসিত্ৰা সেট্ঠিস্স ঘরদ্ৰারে অট্ঠংসু. জেট্ঠকদাসী কুটং গহেত্ৰা উদকতিত্থং গচ্ছন্তী পচ্চেকবুদ্ধে নগরং পৰিসন্তে অদ্দস. সেট্ঠি তেসং আগতকারণং সুত্ৰা ‘‘অম্হাকং ওকাসো নত্থি, গচ্ছন্তূ’’তি আহ.

অথ তে নগরা নিক্খন্তে জেট্ঠকদাসী কুটং গহেত্ৰা পৰিসন্তী দিস্ৰা কুটং ওতারেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ওনমিত্ৰা মুখং উক্খিপিত্ৰা, ‘‘অয্যা, নগরং পৰিট্ঠমত্তাৰ নিক্খন্তা, কিং নু খো’’তি পুচ্ছি. ৰস্সূপনাযিককুটিযা হত্থকম্মং যাচিতুং আগতম্হাতি. লদ্ধং, ভন্তেতি? ন লদ্ধং উপাসিকেতি. কিং পনেসা কুটি ইস্সরেহেৰ কাতব্বা, উদাহু দুগ্গতেহিপি সক্কা কাতুন্তি? যেন কেনচি সক্কা কাতুন্তি. সাধু, ভন্তে, মযং করিস্সাম, স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথাতি নিমন্তেত্ৰা পুন কুটং গহেত্ৰা আগমনতিত্থমগ্গে ঠত্ৰা আগতাগতা অৰসেসদাসিযো ‘‘এত্থেৰ হোথা’’তি ৰত্ৰা সব্বাসং আগতকালে আহ – ‘‘অম্মা, কিং নিচ্চমেৰ পরস্স দাসিকম্মং করিস্সথ, উদাহু দাসিভাৰতো মুচ্চিতুং ইচ্ছথা’’তি. অজ্জেৰ মুচ্চিতুং ইচ্ছাম, অয্যেতি. যদি এৰং, মযা পচ্চেকবুদ্ধা হত্থকম্মং অলভন্তা স্ৰাতনায নিমন্তিতা, তুম্হাকং সামিকেহি একদিৰসং হত্থকম্মং দাপেথাতি. তা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাযং অটৰিতো আগতকালে সামিকানং আরোচেসুং. তে ‘‘সাধূ’’তি জেট্ঠকদাসস্স গেহদ্ৰারে সন্নিপতিংসু.

অথ নে জেট্ঠকদাসী ‘‘স্ৰে, তাতা, পচ্চেকবুদ্ধানং হত্থকম্মং দেথা’’তি আনিসংসং আচিক্খিত্ৰা যেপি ন কাতুকামা, তে গাল়্হেন ওৰাদেন তজ্জেত্ৰা সব্বেপি সম্পটিচ্ছাপেসি. সা পুনদিৰসে পচ্চেকবুদ্ধানং ভত্তং দত্ৰা সব্বেসং দাসপুত্তানং সঞ্ঞং অদাসি. তে তাৰদেৰ অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দব্বসম্ভারে সমোধানেত্ৰা সতং সতং হুত্ৰা একেকং কুটিং চঙ্কমনাদিপরিৰারং কত্ৰা মঞ্চপীঠপানীয-পরিভোজনীযাদীনি ঠপেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং তেমাসং তত্থেৰ ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা ৰারভিক্খং পট্ঠপেসুং. যা অত্তনো ৰারদিৰসে ন সক্কোতি, তস্সা জেট্ঠকদাসী সকগেহতো নীহরিত্ৰা দেতি. এৰং তেমাসং পটিজগ্গিত্ৰা জেট্ঠকদাসী একেকং দাসিং একেকং সাটকং সজ্জাপেসি, পঞ্চ থূলসাটকসতানি অহেসুং. তানি পরিৰত্তাপেত্ৰা পঞ্চন্নং পচ্চেকবুদ্ধানং তিচীৰরানি কত্ৰা অদাসি. পচ্চেকবুদ্ধা তাসং পস্সন্তীনংযেৰ আকাসেন গন্ধমাদনপব্বতং অগমংসু.

তাপি সব্বা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু. তাসু জেট্ঠিকা ততো চৰিত্ৰা বারাণসিযা অৰিদূরে পেসকারগামে পেসকারজেট্ঠকস্স গেহে নিব্বত্তি. অথেকদিৰসং পদুমৰতিযা পুত্তা পঞ্চসতা পচ্চেকবুদ্ধা বারাণসিরঞ্ঞা নিমন্তিতা রাজদ্ৰারং আগন্ত্ৰা কঞ্চি ওলোকেন্তম্পি অদিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা নগরদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা তং পেসকারগামং অগমংসু. সা ইত্থী পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা সম্পিযাযমানা সব্বে ৰন্দিত্ৰা ভিক্খং অদাসি. তে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা গন্ধমাদনমেৰ অগমংসু.

সাপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী অম্হাকং সত্থু নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ দেৰদহনগরে মহাসুপ্পবুদ্ধস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, গোতমীতিস্সা নামং অকংসু. মহামাযায কনিট্ঠভগিনী হোতি. মন্তজ্ঝাযকা ব্রাহ্মণা লক্খণানি পরিগ্গণ্হন্তা ‘‘ইমাসং দ্ৰিন্নম্পি কুচ্ছিযং ৰসিতদারকা চক্কৰত্তিনো ভৰিস্সন্তী’’তি ব্যাকরিংসু. সুদ্ধোদনমহারাজা ৰযপ্পত্তকালে তা দ্ৰেপি মঙ্গলং কত্ৰা অত্তনো ঘরং আনেসি. অপরভাগে অম্হাকং বোধিসত্তো তুসিতপুরা চৰিত্ৰা মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. মহামাযা তস্স জাতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি. সুদ্ধোদনমহারাজা মহাসত্তস্স মাতুচ্ছং মহাপজাপতিগোতমিং অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. তস্মিং কালে নন্দকুমারো জাতো. অযং মহাপজাপতি নন্দকুমারং ধাতীনং দত্ৰা সযং বোধিসত্তং পরিহরি.

অপরেন সমযেন বোধিসত্তো মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা লোকানুগ্গহং করোন্তো অনুক্কমেন কপিলৰত্থুং পত্ৰা নগরং পিণ্ডায পাৰিসি. অথস্স পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা অন্তরৰীথিযংযেৰ ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপন্নো অহোসি. অথ দুতিযদিৰসে নন্দো পব্বজি, সত্তমে দিৰসে রাহুলো. সত্থা অপরেন সমযেন ৰেসালিং উপনিস্সায কূটাগারসালাযং ৰিহরতি. তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজা সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা অরহত্তং সচ্ছিকত্ৰা পরিনিব্বাযি. তদা মহাপজাপতিগোতমী পব্বজ্জায চিত্তং উপ্পাদেসি. ততো রোহিণীনদীতীরে কলহৰিৰাদসুত্তপরিযোসানে (সু. নি. ৮৬৮ আদযো) নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতানং পঞ্চন্নং কুমারসতানং পাদপরিচারিকা সব্বাৰ একচিত্তা হুত্ৰা ‘‘মহাপজাপতিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বাৰ সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি মহাপজাপতিং জেট্ঠিকং কত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজিতুকামা অহেসুং. অযঞ্চ মহাপজাপতি পঠমমেৰ একৰারং সত্থারং পব্বজ্জং যাচমানা নালত্থ, তস্মা কপ্পকং পক্কোসাপেত্ৰা কেসে ছিন্নাপেত্ৰা কাসাযানি অচ্ছাদেত্ৰা সব্বা তা সাকিযানিযো আদায ৰেসালিং গন্ত্ৰা আনন্দত্থেরেন দসবলং যাচাপেত্ৰা অট্ঠহি গরুধম্মেহি পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ অলত্থ. ইতরা পন সব্বাপি একতোৰ উপসম্পন্না অহেসুং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং ৰত্থু পাল়িযং (চূল়ৰ. ৪০২ আদযো) আগতমেৰ.

এৰং উপসম্পন্না পন মহাপজাপতি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি, অথস্সা সত্থা ধম্মং দেসেসি. সা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. সেসা পঞ্চসতা ভিক্খুনিযো নন্দকোৰাদসুত্তপরিযোসানে (ম. নি. ৩.৩৯৮ আদযো) অরহত্তং পাপুণিংসু. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো ঠানন্তরে ঠপেন্তো মহাপজাপতিং রত্তঞ্ঞূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

খেমাথেরীৰত্থু

২৩৬. দুতিযে খেমাতি এৰংনামিকা ভিক্খুনী. ইতো পট্ঠায চ পনস্সা পঞ্হকম্মে অযমনুপুব্বিকথাতি অৰত্ৰা সব্বত্থ অভিনীহারং আদিং কত্ৰা ৰত্তব্বমেৰ ৰক্খাম.

অতীতে কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং অযং পরপরিযাপন্না হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথেকদিৰসং তস্স ভগৰতো অগ্গসাৰিকং সুজাতত্থেরিং নাম পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা তযো মোদকে দত্ৰা তংদিৰসমেৰ অত্তনো কেসে ৰিস্সজ্জেত্ৰা থেরিযা দানং দত্ৰা ‘‘অনাগতে বুদ্ধুপ্পাদে তুম্হে ৰিয মহাপঞ্ঞা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা যাৰজীৰং কুসলকম্মেসু অপ্পমত্তা হুত্ৰা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী কস্সপবুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্তন্নং ভগিনীনং অব্ভন্তরা হুত্ৰা ৰীসতিৰস্সসহস্সানি গেহেযেৰ কোমারিব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা তাহি ভগিনীহি সদ্ধিং দসবলস্স ৰসনপরিৰেণং কারেত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে রাজকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, খেমাতিস্সা নামং অকংসু. তস্সা সরীরৰণ্ণো সুৰণ্ণরসপিঞ্জরো ৰিয অহোসি. সা ৰযপ্পত্তা বিম্বিসাররঞ্ঞো গেহং অগমাসি.

সা তথাগতে রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তে ‘‘সত্থা কির রূপে দোসং দস্সেতী’’তি রূপমদমত্তা হুত্ৰা ‘‘ময্হম্পি রূপে দোসং দস্সেয্যা’’তি ভযেন দসবলং দস্সনায ন গচ্ছতি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্থু অগ্গুপট্ঠাকো, মাদিসস্স চ নাম অরিযসাৰকস্স অগ্গমহেসী দসবলং দস্সনায ন গচ্ছতি, ন মে এতং রুচ্চতী’’তি. সো কৰীহি ৰেল়ুৰনুয্যানস্স ৰণ্ণং বন্ধাপেত্ৰা ‘‘খেমায দেৰিযা সৰনূপচারে গাযথা’’তি আহ. সা উয্যানস্স ৰণ্ণং সুত্ৰা গন্তুকামা হুত্ৰা রাজানং পটিপুচ্ছি. রাজা ‘‘উয্যানং গচ্ছ, সত্থারং পন অদিস্ৰা আগন্তুং ন লভিস্সসী’’তি আহ. সা রঞ্ঞো পটিৰচনং অদত্ৰাৰ মগ্গং পটিপজ্জি. রাজা তায সদ্ধিং গচ্ছন্তে পুরিসে আহ – ‘‘সচে দেৰী উয্যানতো নিৰত্তমানা দসবলং পস্সতি, ইচ্চেতং কুসলং. সচে ন পস্সতি, রাজাণায নং দস্সেথা’’তি. অথ খো সা দেৰী দিৰসভাগং উয্যানে চরিত্ৰা নিৰত্তন্তী দসবলং অদিস্ৰাৰ গন্তুং আরদ্ধা. অথ নং রাজপুরিসা অত্তনো অরুচিযাৰ দেৰিং সত্থু সন্তিকং নযিংসু.

সত্থা তং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ইদ্ধিযা একং দেৰচ্ছরং নিম্মিনিত্ৰা তালৰণ্টং গহেত্ৰা বীজমানং ৰিয অকাসি. খেমা দেৰী তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মানম্হি নট্ঠা, এৰরূপা নাম দেৰচ্ছরপ্পটিভাগা ইত্থিযো দসবলস্স অৰিদূরে তিট্ঠন্তি, অহং এতাসং পরিচারিকাপি নপ্পহোমি, মানমদং হি নিস্সায পাপচিত্তস্স ৰসেন নট্ঠা’’তি তং নিমিত্তং গহেত্ৰা তমেৰ ইত্থিং ওলোকযমানা অট্ঠাসি. অথস্সা পস্সন্তিযাৰ তথাগতস্স অধিট্ঠানবলেন সা ইত্থী পঠমৰযং অতিক্কম্ম মজ্ঝিমৰযে ঠিতা ৰিয মজ্ঝিমৰযং অতিক্কম্ম পচ্ছিমৰযে ঠিতা ৰিয চ ৰলিত্তচা পলিতকেসা খণ্ডৰিরল়দন্তা অহোসি. ততো তস্সা পস্সন্তিযাৰ সদ্ধিং তালৰণ্টেন পরিৰত্তিত্ৰা পরিপতি. ততো খেমা পুব্বহেতুসম্পন্নত্তা তস্মিং আরম্মণে আপাথগতে এৰং চিন্তেসি – ‘‘এৰংৰিধম্পি নাম সরীরং এৰরূপং ৰিপত্তিং পাপুণাতি, ময্হম্পি সরীরং এৰংগতিকমেৰ ভৰিস্সতী’’তি. অথস্সা এৰং চিন্তিতক্খণে সত্থা ইমং ধম্মপদে গাথমাহ –

‘‘যে রাগরত্তানুপতন্তি সোতং,

সযংকতং মক্কটকোৰ জালং;

এতম্পি ছেত্ৰান ৰজন্তি ধীরা,

অনপেক্খিনো সব্বদুক্খং পহাযা’’তি.

সা গাথাপরিযোসানে ঠিতপদে ঠিতাযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন নাম অরহত্তং পত্তেন তংদিৰসমেৰ পরিনিব্বাযিতব্বং ৰা পব্বজিতব্বং ৰা হোতি, সা পন অত্তনো আযুসঙ্খারানং পৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্তনো পব্বজ্জং অনুজানাপেস্সামী’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা রাজানং অনভিৰাদেত্ৰাৰ অট্ঠাসি. রাজা ইঙ্গিতেনেৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘অরিযধম্মং পত্তা ভৰিস্সতী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘দেৰি গতা নু খো সত্থুদস্সনাযা’’তি. মহারাজ, তুম্হেহি দিট্ঠদস্সনং পরিত্তং, অহং পন দসবলং সুদিট্ঠমকাসিং, পব্বজ্জং মে অনুজানাথাতি. রাজা ‘‘সাধু, দেৰী’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সুৰণ্ণসিৰিকায ভিক্খুনিউপস্সযং উপনেত্ৰা পব্বাজেসি. অথস্সা ‘‘খেমাথেরী নাম গিহিভাৰে ঠত্ৰা অরহত্তং পত্তা’’তি মহাপঞ্ঞভাৰো পাকটো অহোসি. ইদমেত্থ ৰত্থু. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো খেমাথেরিং মহাপঞ্ঞানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উপ্পলৰণ্ণাথেরীৰত্থু

২৩৭. ততিযে উপ্পলৰণ্ণাতি নীলুপ্পলগব্ভসদিসেনেৰ ৰণ্ণেন সমন্নাগতত্তা এৰংলদ্ধনামা থেরী. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অপরভাগে মহাজনেন সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং ইদ্ধিমন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী কস্সপবুদ্ধকালে বারাণসিনগরে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা সত্তন্নং ভগিনীনং অব্ভন্তরা হুত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স পরিৰেণং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তা.

ততো চৰিত্ৰা পুন মনুস্সলোকং আগচ্ছন্তী একস্মিং গামে সহত্থা কম্মং কত্ৰা জীৰনকট্ঠানে নিব্বত্তা. সা একদিৰসং খেত্তকুটিং গচ্ছন্তী অন্তরামগ্গে একস্মিং সরে পাতোৰ পুপ্ফিতং পদুমপুপ্ফং দিস্ৰা তং সরং ওরুয্হ তঞ্চেৰ পুপ্ফং লাজপক্খিপনত্থায পদুমিনিযা পত্তঞ্চ গহেত্ৰা কেদারে সালিসীসানি ছিন্দিত্ৰা কুটিকায নিসিন্না লাজে ভজ্জিত্ৰা পঞ্চ লাজসতানি গণেসি. তস্মিং খণে গন্ধমাদনপব্বতে নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতো একো পচ্চেকবুদ্ধো আগন্ত্ৰা তস্সা অৰিদূরে অট্ঠাসি. সা পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা লাজেহি সদ্ধিং পদুমপুপ্ফং গহেত্ৰা কুটিতো ওরুয্হ লাজে পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পক্খিপিত্ৰা পদুমপুপ্ফেন পত্তং পিধায অদাসি. অথস্সা পচ্চেকবুদ্ধে থোকং গতে এতদহোসি – ‘‘পব্বজিতা নাম পুপ্ফেন অনত্থিকা, অহং পুপ্ফং গহেত্ৰা পিল়ন্ধিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থতো পুপ্ফং গহেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘সচে, অয্যো, পুপ্ফেন অনত্থিকো অভৰিস্স, পত্তমত্থকে ঠপেতুং ন অদস্স, অদ্ধা অয্যস্স অত্থো ভৰিস্সতী’’তি পুন গন্ত্ৰা পত্তমত্থকে ঠপেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং খমাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমেসং মে লাজানং নিস্সন্দেন লাজগণনায পুত্তা অস্সু, পদুমপুপ্ফস্স নিস্সন্দেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে পদে পদে পদুমপুপ্ফং উট্ঠহতূ’’তি পত্থনং অকাসি. পচ্চেকবুদ্ধো তস্সা পস্সন্তিযাৰ আকাসেন গন্ধমাদনপব্বতং গন্ত্ৰা তং পদুমং নন্দমূলকপব্ভারে পচ্চেকবুদ্ধানং অক্কমনসোপানসমীপে পাদপুঞ্ছনং কত্ৰা ঠপেসি.

সাপি তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন দেৰলোকে পটিসন্ধিং গণ্হি, নিব্বত্তকালতো পট্ঠায চস্সা পদে পদে মহাপদুমপুপ্ফং উট্ঠাসি. সা ততো চৰিত্ৰা পব্বতপাদে একস্মিং পদুমস্সরে পদুমগব্ভে নিব্বত্তি. তং নিস্সায একো তাপসো ৰসতি, সো পাতোৰ মুখধোৰনত্থায সরং গন্ত্ৰা তং পুপ্ফং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইদং পুপ্ফং সেসেহি মহন্ততরং, সেসানি চ পুপ্ফিতানি, ইদং মকুল়িতমেৰ, ভৰিতব্বমেত্থ কারণেনা’’তি উদকং ওতরিত্ৰা তং পুপ্ফং গণ্হি. তং তেন গহিতমত্তমেৰ পুপ্ফিতং. তাপসো অন্তোপদুমগব্ভে নিপন্নদারিকং অদ্দস. দিট্ঠকালতো পট্ঠায চ ধীতুসিনেহং লভিত্ৰা পদুমেনেৰ সদ্ধিং পণ্ণসালং নেত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জাপেসি. অথস্সা পুঞ্ঞানুভাৰেন অঙ্গুট্ঠকে খীরং নিব্বত্তি. সো তস্মিং পুপ্ফে মিলাতে অঞ্ঞং নৰপুপ্ফং আহরিত্ৰা তং নিপজ্জাপেসি. অথস্সা আধাৰনৰিধাৰনেন কীল়িতুং সমত্থকালতো পট্ঠায পদৰারে পদৰারে পদুমপুপ্ফং উট্ঠাসি, কুঙ্কুমরাসিস্স ৰিযস্সা সরীরৰণ্ণো অহোসি. সা অপ্পত্তা দেৰৰণ্ণং, অতিক্কন্তা মানুসৰণ্ণং অহোসি. সা পিতরি ফলাফলত্থায গতে পণ্ণসালাযং ওহীযতি.

অথেকদিৰসং তস্সা ৰযপ্পত্তকালে পিতরি ফলাফলত্থায গতে একো ৰনচরকো তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মনুস্সানং নাম এৰংৰিধং রূপং নত্থি, ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি তাপসস্স আগমনং উদিক্খন্তো নিসীদি. সা পিতরি আগচ্ছন্তে পটিপথং গন্ত্ৰা তস্স হত্থতো কাজকমণ্ডলুং অগ্গহেসি, আগন্ত্ৰা নিসিন্নস্স চস্স অত্তনা করণৰত্তং দস্সেসি. তদা সো ৰনচরকো মনুস্সভাৰং ঞত্ৰা তাপসং অভিৰাদেত্ৰা নিসীদি. তাপসো তং ৰনচরকং ৰনমূলফলাফলেহি চ পানীযেন চ নিমন্তেত্ৰা, ‘‘ভো পুরিস, ইমস্মিংযেৰ ঠানে ৰসিস্সসি, উদাহু গমিসস্সী’’তি পুচ্ছি. গমিস্সামি, ভন্তে, ইধ কিং করিস্সামীতি. ইদং তযা দিট্ঠকারণং এত্তো গন্ত্ৰা অকথেতুং সক্খিস্সসীতি. সচে, অয্যো, ন ইচ্ছতি, কিং কারণা কথেস্সামীতি তাপসং ৰন্দিত্ৰা পুন আগমনকালে মগ্গসঞ্জাননত্থং সাখাসঞ্ঞঞ্চ রুক্খসঞ্ঞঞ্চ করোন্তো পক্কামি.

সো বারাণসিং গন্ত্ৰা রাজানং অদ্দস, রাজা ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, দেৰ, তুম্হাকং ৰনচরকো পব্বতপাদে অচ্ছরিযং ইত্থিরতনং দিস্ৰা আগতোম্হী’’তি সব্বং পৰত্তিং কথেসি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ৰেগেন পব্বতপাদং গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠানে খন্ধাৰারং নিৰেসেত্ৰা ৰনচরকেন চেৰ অঞ্ঞেহি চ পুরিসেহি সদ্ধিং তাপসস্স ভত্তকিচ্চং কত্ৰা নিসিন্নৰেলায তত্থ গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদি. রাজা তাপসস্স পব্বজিতপরিক্খারভণ্ডং পাদমূলে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে কিং করোম, গচ্ছামা’’তি আহ. গচ্ছ, মহারাজাতি. আম, গচ্ছামি, ভন্তে. অয্যস্স পন সমীপে ৰিসভাগপরিসা অত্থীতি অস্সুম্হ, অসারুপ্পা এসা পব্বজিতানং, মযা সদ্ধিং গচ্ছতু, ভন্তেতি. মনুস্সানং চিত্তং নাম দুত্তোসযং, কথং বহূনং মজ্ঝে ৰসিস্সতীতি. অম্হাকং রুচিতকালতো পট্ঠায সেসানং জেট্ঠকট্ঠানে ঠপেত্ৰা পটিজগ্গিস্সামি, ভন্তেতি.

সো রঞ্ঞো কথং সুত্ৰা দহরকালে গহিতনামৰসেনেৰ, ‘‘অম্ম, পদুমৰতী’’তি ধীতরং পক্কোসি. সা একৰচনেনেৰ পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা পিতরং অভিৰাদেত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং পিতা আহ – ‘‘ত্ৰং, অম্ম, ৰযপ্পত্তা, ইমস্মিং ঠানে রঞ্ঞা দিট্ঠকালতো পট্ঠায ৰসিতুং অযুত্তা, রঞ্ঞা সদ্ধিং গচ্ছ, অম্মা’’তি. সা ‘‘সাধু, তাতা’’তি পিতু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পরোদমানা অট্ঠাসি. রাজা ‘‘ইমিস্সা পিতু চিত্তং গণ্হামী’’তি তস্মিংযেৰ ঠানে কহাপণরাসিম্হি ঠপেত্ৰা অভিসেকং অকাসি. অথ নং গহেত্ৰা অত্তনো নগরং আনেত্ৰা আগতকালতো পট্ঠায সেসইত্থিযো অনোলোকেত্ৰা তায সদ্ধিংযেৰ রমতি. তা ইত্থিযো ইস্সাপকতা তং রঞ্ঞো অন্তরে পরিভিন্দিতুকামা এৰমাহংসু – ‘‘নাযং, মহারাজ, মনুস্সজাতিকা, কহং নাম তুম্হেহি মনুস্সানং ৰিচরণট্ঠানে পদুমানি উট্ঠহন্তানি দিট্ঠপুব্বানি, অদ্ধা অযং যক্খিনী, নীহরথ নং মহারাজা’’তি. রাজা তাসং কথং সুত্ৰা তুণ্হী অহোসি.

অথস্স অপরেন সমযেন পচ্চন্তো কুপিতো. সো ‘‘গরুগব্ভা পদুমৰতী’’তি তং নগরে ঠপেত্ৰা পচ্চন্তং অগমাসি. অথ তা ইত্থিযো তস্সা উপট্ঠাযিকায লঞ্জং দত্ৰা ‘‘ইমিস্সা দারকং জাতমত্তমেৰ অপনেত্ৰা একং দারুঘটিকং লোহিতেন মক্খেত্ৰা সন্তিকে ঠপেহী’’তি আহংসু. পদুমৰতিযাপি নচিরস্সেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. মহাপদুমকুমারো এককোৰ কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. অৰসেসা একূনপঞ্চসতা দারকা মহাপদুমকুমারস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা নিপন্নকালে সংসেদজা হুত্ৰা নিব্বত্তিংসু. অথস্স ‘‘ন তাৰাযং সতিং পটিলভতী’’তি ঞত্ৰা উপট্ঠাযিকা একং দারুঘটিকং লোহিতেন মক্খেত্ৰা সমীপে ঠপেত্ৰা তাসং ইত্থীনং সঞ্ঞং অদাসি. তা পঞ্চসতাপি ইত্থিযো একেকা একেকং দারকং গহেত্ৰা চুন্দকারকানং সন্তিকং পেসেত্ৰা করণ্ডকে আহরাপেত্ৰা অত্তনা অত্তনা গহিতদারকে তত্থ নিপজ্জাপেত্ৰা বহি লঞ্ছনং কত্ৰা ঠপযিংসু.

পদুমৰতীপি খো সঞ্ঞং লভিত্ৰা তং উপট্ঠাযিকং ‘‘কিং ৰিজাতম্হি, অম্মা’’তি পুচ্ছি. সা তং সন্তজ্জেত্ৰা ‘‘কুতো ত্ৰং দারকং লভিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অযং তে কুচ্ছিতো নিক্খন্তদারকো’’তি লোহিতমক্খিতং দারুঘটিকং পুরতো ঠপেসি. সা তং দিস্ৰা দোমনস্সপ্পত্তা ‘‘সীঘং নং ফালেত্ৰা অপনেহি, সচে কোচি পস্সেয্য লজ্জিতব্বং ভৰেয্যা’’তি আহ. সা তস্সা কথং সুত্ৰা অত্থকামা ৰিয দারুঘটিকং ফালেত্ৰা উদ্ধনে পক্খিপি.

রাজাপি পচ্চন্ততো আগন্ত্ৰা নক্খত্তং পটিমানেন্তো বহিনগরে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা নিসীদি. অথ তা পঞ্চসতা ইত্থিযো রঞ্ঞো পচ্চুগ্গমনং আগন্ত্ৰা আহংসু – ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, ন অম্হাকং সদ্দহসি, অম্হেহি ৰুত্তং অকারণং ৰিয হোতি. ত্ৰং মহেসিযা উপট্ঠাযিকং পক্কোসাপেত্ৰা পটিপুচ্ছ, দারুঘটিকং তে দেৰী ৰিজাতা’’তি. রাজা তং কারণং ন উপপরিক্খিত্ৰাৰ ‘‘অমনুস্সজাতিকা ভৰিস্সতী’’তি তং গেহতো নিক্কড্ঢি. তস্সা রাজগেহতো সহ নিক্খমনেনেৰ পদুমপুপ্ফানি অন্তরধাযিংসু, সরীরচ্ছৰিপি ৰিৰণ্ণা অহোসি. সা একিকাৰ অন্তরৰীথিযা পাযাসি. অথ নং একা ৰযপ্পত্তা মহল্লিকা ইত্থী দিস্ৰা ধীতুসিনেহং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কহং গচ্ছসি অম্মা’’তি আহ. আগন্তুকম্হি, ৰসনট্ঠানং ওলোকেন্তী ৰিচরামীতি. ইধাগচ্ছ, অম্মাতি ৰসনট্ঠানং দত্ৰা ভোজনং পটিযাদেসি.

তস্সা ইমিনাৰ নিযামেন তত্থ ৰসমানায তা পঞ্চসতা ইত্থিযো একচিত্তা হুত্ৰা রাজানং আহংসু – ‘‘মহারাজ, তুম্হেসু যুদ্ধং গতেসু অম্হেহি গঙ্গাদেৰতায ‘অম্হাকং দেৰে ৰিজিতসঙ্গামে আগতে বলিকম্মং কত্ৰা উদককীল়ং করিস্সামা’তি পত্থিতং অত্থি, এতমত্থং, দেৰ, জানাপেমা’’তি. রাজা তাসং ৰচনেন তুট্ঠো গঙ্গাযং উদককীল়ং কাতুং অগমাসি. তাপি অত্তনা অত্তনা গহিতং করণ্ডকং পটিচ্ছন্নং কত্ৰা আদায নদিং গন্ত্ৰা তেসং করণ্ডকানং পটিচ্ছাদনত্থং পারুপিত্ৰা পারুপিত্ৰা উদকে পতিত্ৰা করণ্ডকে ৰিস্সজ্জেসুং. তেপি খো করণ্ডকা সব্বে সহ গন্ত্ৰা হেট্ঠাসোতে পসারিতজালম্হি লগ্গিংসু. ততো উদককীল়ং কীল়িত্ৰা রঞ্ঞো উত্তিণ্ণকালে জালং উক্খিপন্তা তে করণ্ডকে দিস্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং আনযিংসু. রাজা করণ্ডকে দিস্ৰা ‘‘কিং, তাতা, করণ্ডকেসূ’’তি আহ. ন জানাম, দেৰাতি. সো তে করণ্ডকে ৰিৰরাপেত্ৰা ওলোকেন্তো পঠমং মহাপদুমকুমারস্স করণ্ডকং ৰিৰরাপেসি. তেসং পন সব্বেসম্পি করণ্ডকেসু নিপজ্জাপিতদিৰসেযেৰ পুঞ্ঞিদ্ধিযা অঙ্গুট্ঠতো খীরং নিব্বত্তি. সক্কো দেৰরাজা তস্স রঞ্ঞো নিক্কঙ্খভাৰত্থং অন্তোকরণ্ডকে অক্খরানি লিখাপেসি ‘‘ইমে কুমারা পদুমৰতিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তা বারাণসিরঞ্ঞো পুত্তা, অথ নে পদুমৰতিযা সপত্তিযো পঞ্চসতা ইত্থিযো করণ্ডকেসু পক্খিপিত্ৰা উদকে খিপিংসু, রাজা ইমং কারণং জানাতূ’’তি. করণ্ডকে ৰিৰরিতমত্তে রাজা অক্খরানি ৰাচেত্ৰা দারকে দিস্ৰা মহাপদুমকুমারং উক্খিপিত্ৰা ‘‘ৰেগেন রথে যোজেথ, অস্সে কপ্পেথ, অহং অজ্জ অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা একচ্চানং মাতুগামানং পিযং করিস্সামী’’তি পাসাদং আরুয্হ হত্থিগীৰায সহস্সভণ্ডিকং ঠপেত্ৰা ভেরিং চরাপেসি ‘‘যো পদুমৰতিং পস্সতি, সো ইমং সহস্সং গণ্হতূ’’তি.

তং কথং সুত্ৰা পদুমৰতী মাতুযা সঞ্ঞং অদাসি – ‘‘হত্থিগীৰতো সহস্সং গণ্হ, অম্মা’’তি. অহং এৰরূপং গণ্হিতুং ন ৰিসহামীতি. সা দুতিযম্পি ততিযম্পি ৰুত্তে, ‘‘কিং ৰত্ৰা গণ্হামি অম্মা’’তি আহ. ‘‘মম ধীতা, পদুমৰতিং দেৰিং পস্সতী’’তি ৰত্ৰা গণ্হাহীতি. সা ‘‘যং ৰা তং ৰা হোতূ’’তি গন্ত্ৰা সহস্সচঙ্কোটকং গণ্হি. অথ নং মনুস্সা পুচ্ছিংসু – ‘‘পদুমৰতিং দেৰিং পস্সসি, অম্মা’’তি. ‘‘অহং ন পস্সামি, ধীতা কির মে পস্সতী’’তি আহ. তে ‘‘কহং পন সা, অম্মা’’তি ৰত্ৰা তায সদ্ধিং গন্ত্ৰা পদুমৰতিং সঞ্জানিত্ৰা পাদেসু নিপতিংসু. তস্মিং কালে সা ‘‘পদুমৰতী দেৰী অয’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘ভারিযং ৰত ইত্থিযা কম্মং কতং, যা এৰংৰিধস্স রঞ্ঞো মহেসী সমানা এৰরূপে ঠানে নিরারক্খা ৰসী’’তি আহ. তেপি রাজপুরিসা পদুমৰতিযা নিৰেসনং সেতসাণীহি পরিক্খিপাপেত্ৰা দ্ৰারে আরক্খং ঠপেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা সুৰণ্ণসিৰিকং পেসেসি. সা ‘‘অহং এৰং ন গমিস্সামি, মম ৰসনট্ঠানতো পট্ঠায যাৰ রাজগেহং এত্থন্তরে ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণে অত্থরাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তং চেলৰিতানং বন্ধাপেত্ৰা পসাধনত্থায সব্বালঙ্কারেসু পহিতেসু পদসাৰ গমিস্সামি, এৰং মে নাগরা সম্পত্তিং পস্সিস্সন্তী’’তি আহ. রাজা ‘‘পদুমৰতিযা যথারুচিং করোথা’’তি আহ. ততো পদুমৰতী সব্বপসাধনং পসাধেত্ৰা ‘‘রাজগেহং গমিস্সামী’’তি মগ্গং পটিপজ্জি. অথস্সা অক্কন্তঅক্কন্তট্ঠানে ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণানি ভিন্দিত্ৰা পদুমপুপ্ফানি উট্ঠহিংসু. সা মহাজনস্স অত্তনো সম্পত্তিং দস্সেত্ৰা রাজনিৰেসনং আরুয্হ সব্বে চিত্তত্থরণে তস্সা মহল্লিকায পোসাৰনিকমূলং কত্ৰা দাপেসি.

রাজাপি খো তা পঞ্চসতা ইত্থিযো পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমাযো তে দেৰি দাসিযো কত্ৰা দেমী’’তি আহ. সাধু, মহারাজ, এতাসং ময্হং দিন্নভাৰং সকলনগরে জানাপেহীতি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘পদুমৰতিযা দূব্ভিকা পঞ্চসতা ইত্থিযো এতিস্সা এৰ দাসিযো কত্ৰা দিন্না’’তি. সা ‘‘তাসং সকলনগরেন দাসিভাৰো সল্লক্খিতো’’তি ঞত্ৰা ‘‘অহং মম দাসিযো ভুজিস্সা কাতুং লভামি দেৰা’’তি রাজানং পুচ্ছি. তৰ ইচ্ছা দেৰীতি. এৰং সন্তে তমেৰ ভেরিচারিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘পদুমৰতিদেৰিযা অত্তনো দাসিযো কত্ৰা দিন্না পঞ্চসতা ইত্থিযো সব্বাৰ ভুজিস্সা কতাতি পুন ভেরিং চরাপেথা’’তি আহ. সা তাসং ভুজিস্সভাৰে কতে একূনানি পঞ্চসত্তপুত্তানি তাসংযেৰ হত্থে পোসনত্থায দত্ৰা সযং মহাপদুমকুমারংযেৰ গণ্হি.

অথ অপরভাগে তেসং কুমারানং কীল়নৰযে সম্পত্তে রাজা উয্যানে নানাৰিধং কীল়নট্ঠানং কারেসি. তে অত্তনো সোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে সব্বেৰ একতো হুত্ৰা উয্যানে পদুমসঞ্ছন্নায মঙ্গলপোক্খরণিযা কীল়ন্তা নৰপদুমানি পুপ্ফিতানি পুরাণপদুমানি চ ৰণ্টতো পতন্তানি দিস্ৰা ‘‘ইমস্স তাৰ অনুপাদিন্নকস্স এৰরূপা জরা পাপুণাতি, কিমঙ্গং পন অম্হাকং সরীরস্স. ইদম্পি হি এৰংগতিকমেৰ ভৰিস্সতী’’তি আরম্মণং গহেত্ৰা সব্বেৰ পচ্চেকবোধিঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা উট্ঠাযুট্ঠায পদুমকণ্ণিকাসু পল্লঙ্কেন নিসীদিংসু.

অথ তেহি সদ্ধিং আগতা রাজপুরিসা বহুগতং দিৰসং ঞত্ৰা ‘‘অয্যপুত্তা তুম্হাকং ৰেলং জানাথা’’তি আহংসু. তে তুণ্হী অহেসুং. তে পুরিসা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘কুমারা দেৰ, পদুমকণ্ণিকাসু নিসিন্না, অম্হেসু কথেন্তেসুপি ৰচীভেদং ন করোন্তী’’তি. যথারুচিযা তেসং নিসীদিতুং দেথাতি. তে সব্বরত্তিং গহিতারক্খা পদুমকণ্ণিকাসু নিসিন্ননিযামেনেৰ অরুণং উট্ঠাপেসুং. পুরিসা পুনদিৰসে উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰা ৰেলং জানাথা’’তি আহংসু. ন মযং দেৰা, পচ্চেকবুদ্ধা নাম মযন্তি. অয্যা, তুম্হে ভারিযং কথং কথেথ, পচ্চেকবুদ্ধা নাম তুম্হাদিসা ন হোন্তি, দ্ৰঙ্গুলকেসমস্সুধরা কাযে পটিমুক্কঅট্ঠপরিক্খারা হোন্তীতি. তে দক্খিণহত্থেন সীসং পরামসিংসু. তাৰদেৰ গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি, অট্ঠ পরিক্খারা কাযে পটিমুক্কাৰ অহেসুং. ততো পস্সন্তস্সেৰ মহাজনস্স আকাসেন নন্দমূলকপব্ভারং অগমংসু.

সাপি খো, পদুমৰতী দেৰী, ‘‘অহং বহুপুত্তা হুত্ৰা নিপুত্তা জাতা’’তি হদযসোকং পত্ৰা তেনেৰ সোকেন কালং কত্ৰা রাজগহনগরদ্ৰারগামকে সহত্থেন কম্মং কত্ৰা জীৰনকট্ঠানে নিব্বত্তি. অপরভাগে কুলঘরং গন্ত্ৰা একদিৰসং সামিকস্স খেত্তং যাগুং হরমানা তেসং অত্তনো পুত্তানং অন্তরে অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে ভিক্খাচারৰেলায আকাসেন গচ্ছন্তে দিস্ৰা সীঘং সীঘং গন্ত্ৰা সামিকস্স আরোচেসি – ‘‘পস্স, অয্য, পচ্চেকবুদ্ধে, এতে নিমন্তেত্ৰা ভোজেস্সামা’’তি. সো আহ – ‘‘সমণসকুণা নামেতে অঞ্ঞত্থাপি এৰং চরন্তি, ন এতে পচ্চেকবুদ্ধা’’তি. তে তেসং কথেন্তানংযেৰ অৰিদূরে ঠানে ওতরিংসু. সা ইত্থী তংদিৰসং অত্তনো ভত্তখজ্জভোজনং তেসং দত্ৰা ‘‘স্ৰেপি অট্ঠ জনা ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. সাধু, উপাসিকে, তৰ সক্কারো এত্তকোৰ হোতু, আসনানি চ অট্ঠেৰ হোন্তু, অঞ্ঞেপি বহূ পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা তৰ চিত্তং পসাদেয্যাসীতি. সা পুনদিৰসে অট্ঠ আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা অট্ঠন্নং সক্কারসম্মানং পটিযাদেত্ৰা নিসীদি.

নিমন্তিতপচ্চেকবুদ্ধা সেসানং সঞ্ঞং অদংসু – ‘‘মারিসা, অজ্জ অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা সব্বেৰ তুম্হাকং মাতু সঙ্গহং করোথা’’তি. তে তেসং ৰচনং সুত্ৰা সব্বেৰ একতো আকাসেন আগন্ত্ৰা মাতু-গেহদ্ৰারে পাতুরহেসুং. সাপি পঠমং লদ্ধসঞ্ঞতায বহূপি দিস্ৰা ন কম্পিত্থ, সব্বেপি তে গেহং পৰেসেত্ৰা আসনেসু নিসীদাপেসি. তেসু পটিপাটিযা নিসীদন্তেসু নৰমো অঞ্ঞানি অট্ঠ আসনানি মাপেত্ৰা সযং ধুরাসনে নিসীদি. যাৰ আসনানি ৰড্ঢন্তি, তাৰ গেহং ৰড্ঢতি. এৰং তেসু সব্বেসুপি নিসিন্নেসু সা ইত্থী অট্ঠন্নং পচ্চেকবুদ্ধানং পটিযাদিতং সক্কারং পঞ্চসতানম্পি যাৰদত্থং দত্ৰা অট্ঠ নীলুপ্পলহত্থকে আহরিত্ৰা নিমন্তিতপচ্চেকবুদ্ধানংযেৰ পাদমূলে ঠপেত্ৰা আহ – ‘‘ময্হং, ভন্তে, নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরৰণ্ণো ইমেসং নীলুপ্পলানং অন্তোগব্ভৰণ্ণো ৰিয হোতূ’’তি পত্থনং অকাসি. পচ্চেকবুদ্ধা মাতু অনুমোদনং কত্ৰা গন্ধমাদনংযেৰ অগমংসু.

সাপি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং সেট্ঠিকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, নীলুপ্পলগব্ভসমানৰণ্ণতায চস্সা উপ্পলৰণ্ণাত্ৰেৰ নামং অকংসু. অথস্সা ৰযপ্পত্তকালে সকলজম্বুদীপরাজানো চ সেট্ঠিনো চ সেট্ঠিস্স সন্তিকং পহিণিংসু – ‘‘ধীতরং অম্হাকং দেতূ’’তি. অপহিণন্তো নাম নাহোসি. ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অহং সব্বেসং মনং গহেতুং ন সক্খিস্সামি, উপাযং পনেকং করিস্সামী’’তি ধীতরং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘পব্বজিতুং অম্ম সক্খিস্সসী’’তি আহ. তস্সা পচ্ছিমভৰিকত্তা পিতুৰচনং সীসে আসিত্তসতপাকতেলং ৰিয অহোসি, তস্মা পিতরং ‘‘পব্বজিস্সামি, তাতা’’তি আহ. সো তস্সা সক্কারং কত্ৰা ভিক্খুনিউপস্সযং নেত্ৰা পব্বাজেসি. তস্সা অচিরপব্বজিতায এৰ উপোসথাগারে কালৰারো পাপুণি. সা দীপং জালেত্ৰা উপোসথাগারং সম্মজ্জিত্ৰা দীপসিখায নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা পুনপ্পুনং ওলোকযমানা তেজোকসিণারম্মণং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তফলেন সদ্ধিংযেৰ চ ইদ্ধিৰিকুব্বনে চিণ্ণৰসী অহোসি. সা অপরভাগে সত্থু যমকপাটিহারিযকরণদিৰসে ‘‘অহং, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি সীহনাদং নদি. সত্থা ইদং কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা জেতৰনৰিহারে নিসিন্নো পটিপাটিযা ভিক্খুনিযো ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইমং থেরিং ইদ্ধিমন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

পটাচারাথেরীৰত্থু

২৩৮. চতুত্থে ৰিনযধরানং যদিদং পটাচারাতি পটাচারা থেরী ৰিনযধরানং অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা সত্তন্নং ভগিনীনং অব্ভন্তরা হুত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স পরিৰেণং কত্ৰা পুন দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং সেট্ঠিগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি.

সা অপরভাগে ৰযপ্পত্তা অত্তনো গেহে একেন কম্মকারেন সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা অপরভাগে অত্তনো সমানজাতিকং কুলং গচ্ছন্তী কতসন্থৰস্স পুরিসস্স সঞ্ঞং অদাসি – ‘‘ন ত্ৰং স্ৰে পট্ঠায মং পটিহারসতেনপি দট্ঠুং লভিস্সসি, সচে তে কম্মং অত্থি, ইদানি মং গণ্হিত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. সো ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুচ্ছৰিকং হত্থসারং গহেত্ৰা তং আদায নগরতো তীণি চত্তারি যোজনানি পটিক্কমিত্ৰা একস্মিং গামকে ৰাসং কপ্পেসি.

অথ অপরভাগে তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভে পরিপক্কে ‘‘ইদং অম্হাকং অনাথট্ঠানং, কুলগেহং গচ্ছাম সামী’’তি আহ. সো ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি গন্তুং অসক্কোন্তো কালং ৰীতিনামেসি. সা তস্স কারণং ঞত্ৰা ‘‘নাযং বালো মং নেস্সতী’’তি তস্মিং বহি গতে ‘‘একিকাৰ কুলগেহং গমিস্সামী’’তি মগ্গং পটিপজ্জি. সো আগন্ত্ৰা তং গেহে অপস্সন্তো পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুলগেহং গতা’’তি সুত্ৰা ‘‘মং নিস্সায কুলধীতা অনাথা জাতা’’তি পদানুপদিকং গন্ত্ৰা সম্পাপুণি. তস্সা অন্তরামগ্গেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. ততো ‘‘যস্সত্থায মযং গচ্ছেয্যাম, সো অত্থো অন্তরামগ্গেৰ নিপ্ফন্নো, ইদানি গন্ত্ৰা কিং করিস্সামা’’তি পটিনিৰত্তিংসু. পুন তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসীতি পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং.

অন্তরামগ্গে পনস্সা গব্ভৰুট্ঠানে জাতমত্তেযেৰ চতূসু দিসাসু মহামেঘো উট্ঠহি. সা তং পুরিসং আহ – ‘‘সামি, অৰেলায চতূসু দিসাসু মেঘো উট্ঠিতো, অত্তনো ৰসনট্ঠানং কাতুং ৰাযমাহী’’তি. সো ‘‘এৰং করিস্সামী’’তি দণ্ডকেহি কুটিকং কত্ৰা ‘‘ছদনত্থায তিণং আহরিস্সামী’’তি একস্মিং মহাৰম্মিকপাদে তিণং ছিন্দতি. অথ নং ৰম্মিকে নিপন্নো কণ্হসপ্পো পাদে ডংসি, সো তস্মিংযেৰ ঠানে পতিতো. সাপি ‘‘ইদানি আগমিস্সতি, ইদানি আগমিস্সতী’’তি সব্বরত্তিং খেপেত্ৰা ‘‘অদ্ধা মং সো ‘অনাথা এসা’তি মগ্গে ছড্ডেত্ৰা গতো ভৰিস্সতী’’তি আলোকে সঞ্জাতে পদানুসারেন ওলোকেন্তী ৰম্মিকপাদে পতিতং দিস্ৰা ‘‘মং নিস্সায নট্ঠো পুরিসো’’তি পরিদেৰিত্ৰা দহরদারকং পস্সেনাদায মহল্লকং অঙ্গুলীহি গাহাপেত্ৰা মগ্গেন গচ্ছন্তী অন্তরামগ্গে একং উত্তাননদিং দিস্ৰা ‘‘দ্ৰেপি দারকে একপ্পহারেনেৰ আদায গন্তুং ন সক্খিস্সামী’’তি জেট্ঠকং ওরিমতীরে ঠপেত্ৰা দহরং পরতীরং নেত্ৰা পিলোতিকচুম্বটকে নিপজ্জাপেত্ৰা পুন নিৰত্তিত্ৰা ‘‘ইতরং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি নদিং ওতরি.

অথস্সা নদীমজ্ঝং পত্তকালে একো সেনো ‘‘মংসপিণ্ডো অয’’ন্তি সঞ্ঞায দারকং ৰিজ্ঝিতুং আগচ্ছতি. সা হত্থং পসারেত্ৰা সেনং পলাপেসি. তস্সা তং হত্থৰিকারং দিস্ৰা মহল্লকদারকো ‘‘মং পক্কোসতী’’তি সঞ্ঞায নদিং ওতরিত্ৰা সোতে পতিতো যথাসোতং অগমাসি. সোপি সেনো তস্সা অসম্পত্তায এৰ তং দহরদারকং গণ্হিত্ৰা অগমাসি. সা বলৰসোকাভিভূতা অন্তরামগ্গে ইমং ৰিলাপগীতং গাযন্তী গচ্ছতি –

‘‘উভো পুত্তা কালঙ্কতা, পন্থে ময্হং পতী মতো’’তি.

সা এৰং ৰিলপমানাৰ সাৰত্থিং পত্ৰা কুলসভাগং গন্ত্ৰাপি সোকৰসেনেৰ অত্তনো গেহং ৰৰত্থপেতুং অসক্কোন্তী ‘‘ইমস্মিং ঠানে এৰংৰিধং নাম কুলং অত্থি, কতরং তং গেহ’’ন্তি পটিপুচ্ছি. ত্ৰং তং কুলং পটিপুচ্ছিত্ৰা কিং করিস্সসি? তেসং ৰসনগেহং ৰাতপ্পহারেন পতিতং, তত্থেৰ তে সব্বেপি জীৰিতক্খযং পত্তা, অথ নে খুদ্দকমহল্লকে একচিতকস্মিংযেৰ ঝাপেন্তি, পস্স এসা ধূমৰট্টি পঞ্ঞাযতীতি. সা তং কথং সুত্ৰাৰ কিং তুম্হে ৰদথা’’তি অত্তনো নিৰত্থসাটকং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী জাতনিযামেনেৰ বাহা পগ্গয্হ কন্দমানা ঞাতীনং চিতকট্ঠানং গন্ত্ৰা তং ৰিলাপগীতং পরিপুণ্ণং কত্ৰা পরিদেৰমানা –

‘‘উভো পুত্তা কালঙ্কতা, পন্থে ময্হং পতী মতো;

মাতা পিতা চ ভাতা চ, একচিতকস্মিং ডয্হরে’’তি. –

আহ. অঞ্ঞেন জনেন সাটকং দিন্নম্পি ফালেত্ৰা ফালেত্ৰা ছড্ডেতি. অথ নং দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে মহাজনো পরিৰারেত্ৰা চরতি. অথস্সা ‘‘অযং পটাচারং পটপরিহরণং ৰিনা চরতী’’তি পটাচারাতেৰ নামং অকংসু. যস্মা চস্সা সো নগ্গভাৰেন অলজ্জীআচারো পাকটো অহোসি, তস্মা পতিতো আচারো অস্সাতি পটাচারাত্ৰেৰ নামং অকংসু.

সা একদিৰসং সত্থরি মহাজনস্স ধম্মং দেসেন্তে ৰিহারং পৰিসিত্ৰা পরিসপরিযন্তে অট্ঠাসি. সত্থা মেত্তাফরণেন ফরিত্ৰা ‘‘সতিং পটিলভ, ভগিনি, সতিং পটিলভ, ভগিনী’’তি আহ. তস্সা সত্থু ৰচনং সুত্ৰা বলৰহিরোত্তপ্পং আগতং, সা তত্থেৰ ভূমিযং নিসীদি. অৰিদূরে ঠিতো পুরিসো উত্তরিসাটকং খিপিত্ৰা অদাসি. সা তং নিৰাসেত্ৰা ধম্মং অস্সোসি. সত্থা তস্সা চরিযৰসেন ইমা ধম্মপদে গাথা আহ –

‘‘ন সন্তি পুত্তা তাণায, ন পিতা নাপি বন্ধৰা;

অন্তকেনাধিপন্নস্স, নত্থি ঞাতীসু তাণতা.

‘‘এতমত্থৰসং ঞত্ৰা, পণ্ডিতো সীলসংৰুতো;

নিব্বানগমনং মগ্গং, খিপ্পমেৰ ৰিসোধযে’’তি. (ধ. প. ২৮৮-২৮৯);

সা গাথাপরিযোসানে যথাঠিতাৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. সত্থা ‘‘তস্সা ভিক্খুনিউপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজা’’তি পব্বজ্জং সম্পটিচ্ছি. সা পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পত্ৰা বুদ্ধৰচনং গণ্হন্তী ৰিনযপিটকে চিণ্ণৰসী অহোসি. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো পটাচারং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ধম্মদিন্নাথেরীৰত্থু

২৩৯. পঞ্চমে ধম্মকথিকানন্তি ধম্মকথিকানং ভিক্খুনীনং ধম্মদিন্না অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং পরাযত্তট্ঠানে নিব্বত্তিত্ৰা পদুমুত্তরস্স ভগৰতো অগ্গসাৰকস্স সুজাতত্থেরস্স অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তি. সব্বং হেট্ঠা খেমাথেরিযা অভিনীহারৰসেনেৰ ৰেদিতব্বং. ফুস্সবুদ্ধকালে পনেসা সত্থু ৰেমাতিকানং তিণ্ণং ভাতিকানং দানাধিকারে ঠপিতকম্মিকস্স গেহে ৰসমানা ‘‘একং দেহী’’তি ৰুত্তা দ্ৰে অদাসি. এৰং সব্বং অপরিহাপেন্তী দত্ৰা দ্ৰেনৰুতিকপ্পে অতিক্কম্ম কস্সপবুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা সত্তন্নং ভগিনীনং অব্ভন্তরা হুত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰসনপরিৰেণং কারেত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অপরভাগে ৰিসাখসেট্ঠিনো গেহং গতা. ৰিসাখসেট্ঠি নাম বিম্বিসারস্স সহাযকো রঞ্ঞা সদ্ধিং দসবলস্স পঠমদস্সনং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, অপরভাগে অনাগামিফলং সচ্ছাকাসি.

সো তংদিৰসং ঘরং গন্ত্ৰা সোপানমত্থকে ঠিতায ধম্মদিন্নায হত্থে পসারিতে হত্থং অনালম্বিত্ৰাৰ পাসাদং অভিরুহি. ভুঞ্জমানোপি ‘‘ইমং দেথ, ইমং হরথা’’তি ন ব্যাহরি. ধম্মদিন্না কটচ্ছুং গহেত্ৰা পরিৰিসমানা চিন্তেসি – ‘‘অযং মে হত্থালম্বকং দেন্তিযাপি হত্থং ন আলম্বি, ভুঞ্জমানোপি কিঞ্চি ন কথেতি, কো নু খো ময্হং দোসো’’তি? অথ নং ভুত্তাৰিং ‘‘কো নু খো মে, অয্য, দোসো’’তি পুচ্ছি. ধম্মদিন্নে তুয্হং দোসো নত্থি, অহং পন অজ্জ পট্ঠায সন্থৰৰসেন তুম্হাকং সন্তিকে নিসীদিতুং ৰা ঠাতুং ৰা আহরাপেত্ৰা খাদিতুং ৰা ভুঞ্জিতুং ৰা অভব্বো. ত্ৰং সচে ইচ্ছসি, ইমস্মিং গেহে ৰস. নো চে ইচ্ছসি, যত্তকেন তে ধনেন অত্থো, তং গণ্হিত্ৰা কুলঘরং গচ্ছাহীতি. অয্যপুত্ত, এৰং সন্তে অহং তুম্হেহি ছড্ডিতখেল়ং ৰমিতৰমনং সীসেন উক্খিপিত্ৰা ন চরিস্সামি, ময্হং পব্বজ্জং অনুজানাথাতি. ৰিসাখো ‘‘সাধু, ধম্মদিন্নে’’তি রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা ধম্মদিন্নং সুৰণ্ণসিৰিকায ভিক্খুনিউপস্সযং পব্বজ্জত্থায পেসেসি.

সা পব্বজিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং তাৰ সেট্ঠি ঘরমজ্ঝে ঠিতোৰ দুক্খস্সন্তং অকাসি, পব্বজ্জং লদ্ধকালতো পট্ঠায পন মযাপি দুক্খস্সন্তং কাতুং ৰট্টতী’’তি আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অয্যে, ময্হং আকিণ্ণট্ঠানে চিত্তং ন রমতি, গামকাৰাসং গচ্ছামী’’তি আহ. থেরিযো তস্সা মহাকুলা নিক্খম্ম পব্বজিতভাৰেন চিত্তং ৰারেতুং অসক্কোন্তিযো তং গহেত্ৰা গামকাৰাসং অগমংসু. সা অতীতে মদ্দিতসঙ্খারতায নচিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথস্সা এতদহোসি – ‘‘ময্হং কিচ্চং মত্থকং পত্তং, ইধ ৰসিত্ৰা কিং করিস্সামি, রাজগহমেৰ গচ্ছামি, তত্র মং নিস্সায বহু ঞাতিসঙ্ঘো পুঞ্ঞানি করিস্সতী’’তি থেরিযো গহেত্ৰা নগরমেৰ পচ্চাগতা.

ৰিসাখো তস্সা আগতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সীঘং আগতা উক্কণ্ঠিতা নু খো ভৰিস্সতী’’তি সাযন্হসমযে তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘উক্কণ্ঠিতভাৰং পুচ্ছিতুং অযুত্ত’’ন্তি পঞ্চক্খন্ধাদিৰসেন পঞ্হে পুচ্ছি, ধম্মদিন্না খগ্গেন উপ্পলনালং ছিন্দন্তী ৰিয পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং ৰিস্সজ্জেসি. উপাসকো ধম্মদিন্নাথেরিযা ঞাণস্স সূরভাৰং ঞত্ৰা অত্তনো অধিগতট্ঠানে পটিপাটিযা তীসু মগ্গেসু সব্বাকারেন পঞ্হে পুচ্ছিত্ৰা উগ্গহৰসেন অরহত্তমগ্গেপি পুচ্ছি. ধম্মদিন্নাথেরীপি উপাসকস্স যাৰ অনাগামিফলাৰ ৰিসযভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইদানি অত্তনো ৰিসযং অতিক্কমিত্ৰা ধাৰতী’’তি তং নিৰত্তেন্তী ‘‘অচ্চসরা, আৰুসো ৰিসাখ, পঞ্হে, নাসক্খি পঞ্হানং পরিযন্তং গহেতুং, নিব্বানোগধঞ্হি, আৰুসো ৰিসাখ, ব্রহ্মচরিযং নিব্বানপরাযণং নিব্বানপরিযোসানং. আকঙ্খমানো চ ত্ৰং, আৰুসো ৰিসাখ, ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছেয্যাসি. যথা চ তে ভগৰা ব্যাকরোতি, তথা নং ধারেয্যাসী’’তি (ম. নি. ১.৪৬৬) আহ.

ৰিসাখো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং পুচ্ছাৰিস্সজ্জননযং কথেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘মম ধীতায অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু খন্ধেসু তণ্হা নত্থী’’তি ৰত্ৰা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘যস্স পুরে চ পচ্ছা চ, মজ্ঝে চ নত্থি কিঞ্চনং;

অকিঞ্চনং অনাদানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪২১);

ততো ধম্মদিন্নায সাধুকারং দত্ৰা ৰিসাখং উপাসকং এতদৰোচ – ‘‘পণ্ডিতা, ৰিসাখ, ধম্মদিন্না ভিক্খুনী, মহাপঞ্ঞা ৰিসাখ, ধম্মদিন্না ভিক্খুনী. মং চেপি ত্ৰং, ৰিসাখ, এতমত্থং পুচ্ছেয্যাসি, অহম্পি তং এৰমেৰ ব্যাকরেয্যং, যথা তং ধম্মদিন্নায ভিক্খুনিযা ব্যাকতং, এসো চেৰেতস্স অত্থো, এৰঞ্চ নং ধারেহী’’তি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো পটিপাটিযা ভিক্খুনিযো ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইদমেৰ চূল়ৰেদল্লং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরিং ইমস্মিং সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

নন্দাথেরীৰত্থু

২৪০. ছট্ঠে ঝাযীনং যদিদং নন্দাতি ঝানাভিরতানং, নন্দা থেরী, অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং ঝানাভিরতানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা ততো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং সত্থু নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ মহাপজাপতিগোতমিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি, নন্দাতিস্সা নামং অকংসু. রূপনন্দাতিপি ৰুচ্চতি. সা অপরভাগে উত্তমরূপভাৰেন জনপদকল্যাণী নাম জাতা.

সা অম্হাকং দসবলে সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা অনুপুব্বেন কপিলৰত্থুং আগন্ত্ৰা নন্দঞ্চ রাহুলঞ্চ পব্বাজেত্ৰা পক্কন্তে সুদ্ধোদনমহারাজস্স পরিনিব্বুতকালে ‘‘মহাপজাপতিগোতমী চ রাহুলমাতা চ নিক্খমিত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিতা’’তি ঞত্ৰা ‘‘ইমাসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায ময্হং ইধ কিং কম্ম’’ন্তি মহাপজাপতিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজি. পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায ‘‘সত্থা রূপং গরহতী’’তি সত্থু উপট্ঠানং ন গচ্ছতি, ওৰাদৰারে সম্পত্তে অঞ্ঞং পেসেত্ৰা ওৰাদং আহরাপেতি. সত্থা তস্সা রূপমদমত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্তনো ওৰাদং অত্তনাৰ আগন্ত্ৰা গণ্হন্তু, ন ভিক্খুনীহি অঞ্ঞা পেসেতব্বা’’তি আহ. ততো রূপনন্দা অঞ্ঞং মগ্গং অপস্সন্তী অকামা ওৰাদং অগমাসি.

সত্থা তস্সা চরিতৰসেন ইদ্ধিযা একং ইত্থিরূপং নিম্মিনিত্ৰা তালৰণ্টং গহেত্ৰা বীজমানং ৰিয অকাসি. রূপনন্দা তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অকারণেনেৰ পমত্তা হুত্ৰা নাগচ্ছামি, এৰরূপাপি ইত্থিযো সত্থু সন্তিকে ৰিস্সত্থা চরন্তি. মম রূপং এতাসং রূপস্স কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং, অজানিত্ৰাৰ এত্তকং কালং ন আগতম্হী’’তি তমেৰ ইত্থিনিমিত্তং গণ্হিত্ৰা ওলোকেন্তী অট্ঠাসি. সত্থা তস্সা পুব্বহেতুসম্পন্নতায ‘‘অট্ঠীনং নগরং কত’’ন্তি (ধ. প. ১৫০) ধম্মপদে গাথং ৰত্ৰা –

‘‘চরং ৰা যদি ৰা তিট্ঠং, নিসিন্নো উদ ৰা সয’’ন্তি. (সু. নি. ১৯৫) –

সুত্তং অভাসি. সা তস্মিংযেৰ রূপে খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ইমস্মিং ঠানে ইদং ৰত্থু হেট্ঠা খেমাথেরিযা ৰত্থুনা সদিসমেৰাতি ন ৰিত্থারিতং. ততো পট্ঠায, রূপনন্দা, ঝানাভিরতানং অন্তরে ধুরপ্পত্তা অহোসি. সত্থা অপরভাগে জেতৰনে নিসিন্নো পটিপাটিযা ভিক্খুনিযো ঠানন্তরে ঠপেন্তো নন্দাথেরিং ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সোণাথেরীৰত্থু

২৪১. সত্তমে আরদ্ধৰীরিযানন্তি পগ্গহিতপরিপুণ্ণৰীরিযানং সোণা অগ্গাতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতীনগরে কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে ধম্মং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে ঘরাৰাসে ৰুত্থা বহূ পুত্তধীতরো লভিত্ৰা সব্বেপি ৰিসুং ৰিসুং ঘরাৰাসে পতিট্ঠাপেসি. তে ততো পট্ঠায ‘‘অযং অম্হাকং কিং করিস্সতী’’তি তং অত্তনো সন্তিকং আগতং ‘‘মাতা’’তি সঞ্ঞম্পি ন করিংসু. বহুপুত্তিকসোণা তেসং অত্তনি অগারৰভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ঘরাৰাসেন কিং করিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. অথ নং ভিক্খুনিযো ‘‘অযং ৰত্তং ন জানাতি, অযুত্তং করোতী’’তি দণ্ডকম্মং করোন্তি. পুত্তধীতরো তং দণ্ডকম্মং আহরন্তিং দিস্ৰা ‘‘অযং যাৰজ্জদিৰসা সিক্খামত্তম্পি ন জানাতী’’তি দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে উপ্পণ্ডেসুং. সা তেসং ৰচনং সুত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগা ‘‘অত্তনো গতিৰিসোধনং কাতুং ৰট্টতী’’তি নিসিন্নট্ঠানেপি ঠিতট্ঠানেপি দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযতি. সা যথেৰ পুব্বে বহুপুত্তিকসোণত্থেরীতি পঞ্ঞাযিত্থ, এৰং পচ্ছা আরদ্ধৰীরিযসোণত্থেরীতি পাকটা জাতা.

অথেকদিৰসং ভিক্খুনিযো ৰিহারং গচ্ছন্তিযো ‘‘ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স উদকং তাপেয্যাসি, সোণে’’তি ৰত্ৰা অগমংসু. সাপি উদকতাপনতো পুরেতরমেৰ অগ্গিসালায চঙ্কমিত্ৰা চঙ্কমিত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তী ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ইমং ওভাসগাথং অভাসি –

‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং ধম্মমুত্তমং;

একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো ধম্মমুত্তম’’ন্তি. (ধ. প. ১১৫);

সা গাথাপরিযোসানে অরহত্তং পত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অরহত্তং পত্তা, আগন্তুকজনো চ অনুপধারেত্ৰাৰ মযি অৰঞ্ঞায কিঞ্চি ৰত্ৰা বহুং অপুঞ্ঞম্পি পসৰেয্য, তস্মা সংলক্খণকারণং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সা উদকভাজনং উদ্ধনং আরোপেত্ৰা হেট্ঠা অগ্গিং ন অকাসি. ভিক্খুনিযো আগন্ত্ৰা উদ্ধনং ওলোকেন্তিযো অগ্গিং অদিস্ৰা ‘‘ইমং মহল্লিকং ‘ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স উদকং তাপেহী’তি অৰোচুম্হ, অজ্জাপি উদ্ধনে অগ্গিম্পি ন করোতী’’তি আহংসু. অয্যে, কিং তুম্হাকং অগ্গিনা, উণ্হোদকেন ন্হাযিতুকামা ভাজনতো উদকং গহেত্ৰা ন্হাযথাতি? তাপি ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি গন্ত্ৰা উদকে হত্থং ওতারেত্ৰা উণ্হভাৰং ঞত্ৰা এককুটং আহরিত্ৰা উদকং গণ্হন্তি, গহিতগহিতট্ঠানং পরিপূরতি. তদা সব্বাৰ তস্সা অরহত্তে ঠিতভাৰং ঞত্ৰা দহরতরা তাৰ পঞ্চপতিট্ঠিতেন পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘মযং, অয্যে, এত্তকং কালং তুম্হে অনুপধারেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা কথযিম্হ, খমথ নো’’তি খমাপেসুং. ৰুদ্ধতরাপি উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা ‘‘খম, অয্যে’’তি খমাপেসুং. ততো পট্ঠায ‘‘মহল্লককালে পব্বজিত্ৰাপি আরদ্ধৰীরিযভাৰেন নচিরস্সেৰ অগ্গফলে পতিট্ঠিতা’’তি থেরিযা গুণো পাকটো অহোসি. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো সোণত্থেরিং আরদ্ধৰীরিযানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

বকুলাথেরীৰত্থু

২৪২. অট্ঠমে দিব্বচক্খুকানং যদিদং বকুলাতি দিব্বচক্খুকানং, বকুলা থেরী, অগ্গাতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধা পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. সা ততো পট্ঠায দিব্বচক্খুম্হি চিণ্ণৰসী অহোসি. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইমং থেরিং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কুণ্ডলকেসাথেরীৰত্থু

২৪৩. নৰমে খিপ্পাভিঞ্ঞানন্তি খিপ্পাভিঞ্ঞানং ভিক্খুনীনং, ভদ্দা কুণ্ডলকেসা, অগ্গাতি দস্সেতি. অযম্পি হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সত্থারং একং ভিক্খুনিং খিপ্পাভিঞ্ঞানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে সত্তন্নং ভগিনীনং অব্ভন্তরা হুত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি দস সীলানি সমাদায কোমারিকব্রহ্মচরিযং চরন্তী সঙ্ঘস্স ৰসনপরিৰেণং কারেত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে সেট্ঠিকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি, ভদ্দাতিস্সা নামং অকংসু.

তংদিৰসংযেৰ চ তস্মিং নগরে পুরোহিতপুত্তো জাতো. তস্স জাতৰেলায রাজনিৰেসনং আদিং কত্ৰা সকলনগরে আৰুধানি পজ্জলিংসু. পুরোহিতো পাতোৰ রাজকুলং গন্ত্ৰা রাজানং সুখসেয্যং পুচ্ছি. রাজা ‘‘কুতো মে, আচরিয, সুখসেয্যা, অজ্জ সব্বরত্তিং রাজনিৰেসনে আৰুধানি পজ্জলিতানি দিস্ৰা ভযপ্পত্তা অহুম্হা’’তি আহ. মহারাজ, তপ্পচ্চযা মা চিন্তযিত্থ, ন তুম্হাকংযেৰ গেহে আৰুধানি পজ্জলিংসু, সকলনগরে এৰং অহোসীতি. কিং কারণা, আচরিযাতি? অম্হাকং গেহে চোরনক্খত্তেন দারকো জাতো, সো সকলনগরস্স সত্তু হুত্ৰা উপ্পন্নো, তস্সেতং পুব্বনিমিত্তং. তুম্হাকং উপদ্দৰো নত্থি, সচে পন ইচ্ছথ, হারেম নন্তি. অম্হাকং পীল়ায অসতিযা হারণকম্মং নত্থীতি. পুরোহিতো ‘‘মম পুত্তো অত্তনো নামং গহেত্ৰাৰ আগতো’’তি সত্তুকোতেৰস্স নামং অকাসি. সেট্ঠিগেহেপি ভদ্দা ৰড্ঢতি, পুরোহিতগেহেপি সত্তুকো ৰড্ঢতি. সো অত্তনো আধাৰনৰিধাৰনেন কীল়িতুং সমত্থকালতো পট্ঠায অত্তনো ৰিচরণট্ঠানে যং যং পস্সতি, তং তং সব্বং আহরিত্ৰা মাতাপিতূনং গেহং পূরেতি. পিতা নং কারণসহস্সম্পি ৰত্ৰা ৰারেতুং নাসক্খি.

অপরভাগে পনস্স ৰযপ্পত্তস্স সব্বাকারেনাপি ৰারেতুং অসক্কুণেয্যভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে নীলসাটকে দত্ৰা সন্ধিচ্ছেদনউপকরণঞ্চ সিঙ্ঘাটকযন্তঞ্চ হত্থে দত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইমিনাৰ কম্মেন জীৰাহী’’তি নং ৰিস্সজ্জেসি. সো তংদিৰসতো পট্ঠায সিঙ্ঘাটকযন্তং খিপিত্ৰা কুলানং পাসাদে আরুয্হ সন্ধিং ছিন্দিত্ৰা পরকুলেসু নিক্খিত্তভণ্ডং অত্তনা ঠপিতং ৰিয গহেত্ৰা গচ্ছতি. সকলনগরে তেন অৰিলুত্তগেহং নাম নাহোসি. একদিৰসং রাজা রথেন নগরে ৰিচরন্তো সারথিং পুচ্ছি – ‘‘কিং নু খো ইমস্মিং নগরে তস্মিং তস্মিং ঘরে ছিদ্দমেৰ পঞ্ঞাযতী’’তি. দেৰ ইমস্মিং নগরে সত্তুকো নাম চোরো ভিত্তিং ছিন্দিত্ৰা কুলানং সন্তকং হরতীতি. রাজা নগরগুত্তিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কির নগরে এৰরূপো নাম চোরো অত্থি, কস্মা নং ন গণ্হসী’’তি আহ. মযং, দেৰ, তং চোরং সহোড্ঢং পস্সিতুং ন সক্কোমাতি. সচে অজ্জ নং চোরং গণ্হসি, জীৰসি. সচে ন গণ্হসি, রাজাণং তে করিস্সামীতি. এৰং দেৰাতি নগরগুত্তিকো সকলনগরে মনুস্সে চারেত্ৰা তং ভিত্তিং ছিন্দিত্ৰা পরভণ্ডং অৰহরন্তং সহোড্ঢমেৰ গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসি. রাজা ‘‘ইমং চোরং দক্খিণদ্ৰারেন নীহরিত্ৰা ঘাতেথা’’তি আহ. নগরগুত্তিকো রঞ্ঞো পটিস্সুণিত্ৰা তং চোরং চতুক্কে চতুক্কে পহারসহস্সেন তাল়েন্তো গাহাপেত্ৰা দক্খিণদ্ৰারং গচ্ছতি.

তস্মিং সমযে অযং ভদ্দা নাম সেট্ঠিধীতা মহাজনস্স কোলাহলসদ্দেন সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা ওলোকেন্তী তং সত্তুকং চোরং তথা নীযমানং দিস্ৰা উভোহি হত্থেহি হদযং সন্ধারেন্তী গন্ত্ৰা সিরিসযনে অধোমুখা নিপজ্জি. সা চ তস্স কুলস্স একধীতা, তেনস্সা ঞাতকা অপ্পমত্তকম্পি মুখৰিকারং সহিতুং ন সক্কোন্তি. অথ নং মাতা সযনে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘কিং করোসি, অম্মা’’তি পুচ্ছি. এতং ৰজ্ঝং কত্ৰা নীযমানং চোরং অদ্দস, অম্মাতি? আম, অম্মাতি. এতং লভমানা জীৰিস্সামি, অলভমানায মে মরণমেৰাতি. তে তং নানপ্পকারেনপি সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তা ‘‘মরণা জীৰিতং সেয্যো’’তি সল্লক্খেসুং. অথস্সা পিতা নগরগুত্তিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সহস্সং লঞ্জং দত্ৰা ‘‘ময্হং ধীতা চোরে পটিবদ্ধচিত্তা, যেন কেনচি উপাযেন ইমং মুঞ্চা’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সেট্ঠিস্স পটিস্সুণিত্ৰা চোরং গহেত্ৰা যাৰ সূরিযস্স অত্থঙ্গমনা ইতো চিতো চ পপঞ্চাপেত্ৰা সূরিযে অত্থঙ্গতে চারকতো একং মনুস্সং নীহরাপেত্ৰা সত্তুকস্স বন্ধনং মোচেত্ৰা সত্তুকং সেট্ঠিগেহং পেসেত্ৰা তেন বন্ধনেন ইতরং বন্ধিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারেন নীহরিত্ৰা ঘাতেসি. সেট্ঠিদাসাপি সত্তুকং গহেত্ৰা সেট্ঠিনো নিৰেসনং আগমংসু. তং দিস্ৰা সেট্ঠি ‘‘ধীতু মনং পূরেস্সামী’’তি সত্তুকং গন্ধোদকেন ন্হাপেত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কারেত্ৰা পাসাদং পেসেসি. ভদ্দাপি ‘‘পরিপুণ্ণো মে সঙ্কপ্পো’’তি অনেকালঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা তং পরিচরতি.

সত্তুকো কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমিস্সা পসাধনভণ্ডকং ময্হং ভৰিস্সতি, কেনচি উপাযেন ইমং আভরণং গহেতুং ৰট্টতী’’তি সমীপে সুখেন নিসিন্নকালে ভদ্দং আহ – ‘‘ময্হং একং ৰচনং ৰত্তব্বং অত্থী’’তি. সেট্ঠিধীতা সহস্সলাভং লভিত্ৰা ৰিয তুট্ঠমানসা ‘‘ৰিস্সত্থং ৰদেহি, অয্যা’’তি আহ. ত্ৰং চিন্তেসি – ‘‘মং নিস্সায ইমিনা জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি, অহং পন গহিতমত্তোৰ চোরপপাতপব্বতে অধিৰত্থায দেৰতায ‘‘সচাহং জীৰিতং লভিস্সামি, বলিকম্মং তে দস্সামী’’তি আযাচিং. তং নিস্সায মযা জীৰিতং লদ্ধং, সীঘং বলিকম্মং সজ্জাপেহীতি. ভদ্দা, ‘‘অহং তস্স মনং পূরেস্সামী’’তি বলিকম্মং সজ্জাপেত্ৰা সব্বং পসাধনং পসাধেত্ৰা একযানে আরুয্হ সামিকেন সদ্ধিং চোরপপাতপব্বতং গন্ত্ৰা ‘‘পব্বতদেৰতায বলিকম্মং করিস্সামী’’তি অভিরুহিতুং আরদ্ধা. সত্তুকো চিন্তেসি – ‘‘সব্বেসু অভিরুহন্তেসু মম ইমিস্সা আভরণং গহেতুং ন ওকাসো ভৰিস্সতী’’তি তমেৰ বলিভাজনং গাহাপেত্ৰা পব্বতং অভিরুহি.

সো ভদ্দায সদ্ধিং কথেন্তো পিযকথং ন কথেতি. সা ইঙ্গিতেনেৰ তস্স অধিপ্পাযং অঞ্ঞাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘ভদ্দে, তৰ উত্তরিসাটকং ওমুঞ্চিত্ৰা কাযারুল়্হং তে পসাধনং এত্থ ভণ্ডিকং করোহী’’তি. সামি ময্হং কো অপরাধোতি? কিং পনাহং, বালে, বলিকম্মত্থং আগতোতি সঞ্ঞং করোসি? অহঞ্হি ইমিস্সা দেৰতায যকনং উব্বট্ঠেত্ৰা দদেয্যং, বলিকম্মাপদেসেন পন তৰ আভরণং গণ্হিতুকামো হুত্ৰা আগতোম্হীতি. কস্স পন, অয্য, পসাধনং, কস্স অহন্তি? মযং এৰরূপং ন জানাম, অঞ্ঞং তৰ সন্তকং, অঞ্ঞং মম সন্তকন্তি. সাধু, অয্য, একং পন মে অধিপ্পাযং পূরেথ, অলঙ্কতনিযামেনেৰ মে পুরতো চ পচ্ছতো চ আলিঙ্গিতুং দেথাতি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. সা তেন সম্পটিচ্ছিতভাৰং ঞত্ৰা পুরতো আলিঙ্গিত্ৰা পচ্ছতো আলিঙ্গন্তী ৰিয হুত্ৰা পব্বতপপাতে পাতেসি. সো পতন্তো আকাসেযেৰ চুণ্ণৰিচুণ্ণো অহোসি. তায কতং ৰিচিত্রভাৰং দিস্ৰা পব্বতে অধিৰত্থা দেৰতা গুণকিত্তনৰসেন ইমা গাথা আহ –

‘‘ন সো সব্বেসু ঠানেসু, পুরিসো হোতি পণ্ডিতো;

ইত্থীপি পণ্ডিতা হোতি, তত্থ তত্থ ৰিচক্খণা.

‘‘ন সো সব্বেসু ঠানেসু, পুরিসো হোতি পণ্ডিতো;

ইত্থীপি পণ্ডিতা হোতি, মুহুত্তমপি চিন্তযে’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.৩১-৩২);

ততো ভদ্দা চিন্তেসি – ‘‘ন সক্কা মযা ইমিনা নিযামেন পুন গেহং গন্তুং, ইতোৰ গন্ত্ৰা একং পব্বজ্জং পব্বজিস্সামী’’তি, নিগণ্ঠারামং গন্ত্ৰা নিগণ্ঠে পব্বজ্জং যাচি. অথ নং তে আহংসু – ‘‘কেন নিযামেন পব্বজ্জা হোতূ’’তি? যং তুম্হাকং পব্বজ্জায উত্তমং, তদেৰ করোথাতি. তে ‘‘সাধূ’’তি তস্সা তালট্ঠিনা কেসে লুঞ্চিত্ৰা পব্বাজেসুং. কেসা পুন ৰড্ঢন্তা রাসিরাসিৰসেন কুণ্ডলাৰত্তা হুত্ৰা ৰড্ঢিংসু. সা তেনেৰ কারণেন কুণ্ডলকেসা নাম জাতা. সা অত্তনো পব্বজিতট্ঠানে সব্বসিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা ‘‘এতেসং ইতো উত্তরি ৰিসেসো নত্থী’’তি ঞত্ৰা গামনিগমরাজধানিযো ৰিচরন্তী যত্থ যত্থ পণ্ডিতা অত্থি, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা তেসং জাননসিপ্পং সব্বমেৰ উগ্গণ্হাতি. অথস্সা বহূসু ঠানেসু সিক্খিতভাৰেন পটিৰাদং দাতুং সমত্থা ন হোন্তি. সা অত্তনা সদ্ধিং কথেতুং সমত্থং অদিস্ৰা যং গামং ৰা নিগমং ৰা পৰিসতি, তস্স দ্ৰারে ৰালুকরাসিং কত্ৰা তত্থ জম্বুসাখং ঠপেতি. ‘‘যো মম ৰাদং আরোপেতুং সক্কোতি, সো ইমং সাখং মদ্দতূ’’তি সমীপে ঠিতানং দারকানং সঞ্ঞং দেতি. তং সত্তাহম্পি মদ্দন্তা ন হোন্তি. অথ নং গহেত্ৰা পক্কমতি.

তস্মিং সমযে অম্হাকং ভগৰা লোকে নিব্বত্তিত্ৰা সাৰত্থিং উপনিস্সায জেতৰনে ৰিহরতি. কুণ্ডলকেসাপি খো অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা অন্তোনগরং পৰিসমানা পোরাণকনিযামেনেৰ ৰালুকারাসিম্হি সাখং ঠপেত্ৰা দারকানং সঞ্ঞং দত্ৰা পাৰিসি. তস্মিং সমযে ধম্মসেনাপতি ভিক্খুসঙ্ঘে পৰিট্ঠে এককোৰ নগরং পৰিসন্তো ৰালুকাথূপে জম্বুসাখং দিস্ৰা ‘‘কস্মা অযং ঠপিতা’’তি পুচ্ছি. দারকা তং কারণং অপরিহাপেত্ৰা কথেসুং. এৰং সন্তে ইমং গহেত্ৰা মদ্দথ, দারকাতি. তেসু থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা একচ্চে মদ্দিতুং ন ৰিসহিংসু, একচ্চে তংখণেযেৰ মদ্দিত্ৰা চুণ্ণৰিচুণ্ণং অকংসু. কুণ্ডলকেসা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা নিক্খমন্তী তং সাখং মদ্দিতং দিস্ৰা ‘‘কস্সেতং কম্ম’’ন্তি পুচ্ছি. অথস্সা ধম্মসেনাপতিনা কারাপিতভাৰং কথযিংসু. সা ‘‘অত্তনো থামং অজানন্তো ইমং সাখং মদ্দাপেতুং নো ৰিসহিস্সতি, অদ্ধা মহন্তো এসো ভৰিস্সতি. অহম্পি পন খুদ্দিকা ভৰন্তী ন সোভিস্সামি, অন্তোগামমেৰ পৰিসিত্ৰা পরিসায সঞ্ঞং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তথা অকাসি. অসীতিকুলসহস্সনিৰাসে নগরে সভাগসভাগৰসেন সব্বেৰ সঞ্জানিংসূতি ৰেদিতব্বং.

থেরোপি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি. অথাযং কুণ্ডলকেসা মহাজনপরিৰুতা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং ঠত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি সাখা মদ্দাপিতা’’তি পুচ্ছি. আম, মযা মদ্দাপিতাতি. এৰং সন্তে তুম্হেহি সদ্ধিং অম্হাকং ৰাদো হোতু, ভন্তেতি. হোতু, ভদ্দেতি. কস্স পুচ্ছা হোতু, কস্স ৰিস্সজ্জনন্তি? পুচ্ছা নাম অম্হাকং পত্তা, ত্ৰং পন তুয্হং জাননকং পুচ্ছাতি. সা থেরেন দিন্নঅনুমতিযা সব্বমেৰ অত্তনো জাননকং ৰাদং পুচ্ছি, থেরো সব্বং ৰিস্সজ্জেসি. সা সব্বং পুচ্ছিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘তযা বহুং পুচ্ছিতং, মযম্পি একং পঞ্হং পুচ্ছামা’’তি. পুচ্ছথ, ভন্তেতি. একং নাম কিন্তি? কুণ্ডলকেসা ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি আহ. ত্ৰং এত্তকম্পি ন জানাসি, অঞ্ঞং কিং জানিস্সসীতি? সা থেরস্স পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং সরণং গচ্ছামি, ভন্তে’’তি আহ. মম সরণগমনকম্মং নত্থি, সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলো ধুরৰিহারে ৰসতি, তং সরণং গচ্ছাহীতি. সা ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি সাযন্হসমযে সত্থু ধম্মদেসনাৰেলায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. সত্থা তস্সা মদ্দিতসঙ্খারায চরিযাৰসেন ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘সহস্সমপি চে গাথা, অনত্থপদসংহিতা;

একং গাথাপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি. (ধ. প. ১০১);

সা গাথাপরিযোসানে যথাঠিতাৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. সত্থা তস্সা পব্বজ্জং সম্পটিচ্ছি. সা ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজি. অপরভাগে চতুপরিসমজ্ঝে কথা উদপাদি – ‘‘মহন্তা ৰতাযং ভদ্দা কুণ্ডলকেসা, যা চতুপ্পদিকগাথাৰসানে অরহত্তং পত্তা’’তি. সত্থা তং কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরিং খিপ্পাভিঞ্ঞানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ভদ্দাকাপিলানীথেরীৰত্থু

২৪৪. দসমে পুব্বেনিৰাসন্তি পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধসন্তানং অনুস্সরন্তীনং ভদ্দা কাপিলানী অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে বারাণসিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অত্তনো সামিভগিনিযা সদ্ধিং কলহং করোন্তী তায পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতে দিন্নে, ‘‘অযং ইমস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা অত্তনো ৰসং ৰত্তেতী’’তি পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থতো পত্তং গণ্হিত্ৰা ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললস্স পূরেত্ৰা অদাসি. মহাজনো ‘‘বালা অয’’ন্তি গরহিত্ৰা, ‘‘যায তে সদ্ধিং কলহো কতো, তস্সা কিঞ্চি ন করোসি, পচ্চেকবুদ্ধো তে কিং অপরজ্ঝতী’’তি আহ. সা তেসং ৰচনেন লজ্জাযমানা পুন পত্তং গহেত্ৰা কললং হারেত্ৰা ধোৰিত্ৰা গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা চতুমধুরস্স পূরেত্ৰা উপরি আসিত্তেন পদুমগব্ভৰণ্ণেন সপ্পিনা ৰিজ্জোতমানং পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘যথা অযং পিণ্ডপাতো ওভাসজাতো, এৰং ওভাসজাতং মে সরীরং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসীতি সব্বং মহাকস্সপত্থেরস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

মহাকস্সপত্থেরো পন দক্খিণমগ্গং গহেত্ৰা দসবলস্স সন্তিকং বহুপুত্তকনিগ্রোধমূলং গতো, অযং ভদ্দা কাপিলানী ৰামমগ্গং গণ্হিত্ৰা মাতুগামস্স পব্বজ্জায অননুঞ্ঞাতভাৰেন পরিব্বাজিকারামং অগমাসি. যদা পন মহাপজাপতিগোতমী পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভি, তদা সা থেরী থেরিযা সন্তিকে পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা অপরভাগে ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তী অরহত্তং পত্ৰা পুব্বেনিৰাসঞাণে চিণ্ণৰসী অহোসি. অথ সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ইমং থেরিং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ভদ্দাকচ্চানাথেরীৰত্থু

২৪৫. একাদসমে মহাভিঞ্ঞাপ্পত্তানন্তি মহতিযো অভিঞ্ঞাযো পত্তানং, ভদ্দা কচ্চানা, নাম অগ্গাতি দস্সেতি. একস্স হি বুদ্ধস্স চত্তারোৰ জনা মহাভিঞ্ঞা হোন্তি, ন অৰসেসসাৰকা. অৰসেসসাৰকা হি কপ্পসতসহস্সমেৰ অনুস্সরিতুং সক্কোন্তি, ন ততো পরং. মহাভিঞ্ঞাপ্পত্তা পন কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অনুস্সরন্তি. অম্হাকম্পি সত্থু সাসনে দ্ৰে অগ্গসাৰকা বাকুলত্থেরো ভদ্দা কচ্চানাতি ইমে চত্তারো এত্তকং অনুস্সরিতুং সক্খিংসু. তস্মা অযং থেরী মহাভিঞ্ঞাপ্পত্তানং অগ্গা নাম জাতা. ভদ্দা কচ্চানাতি তস্সা নামং. ভদ্দকঞ্চনস্স হি উত্তমসুৰণ্ণস্স ৰিয তস্সা সরীরৰণ্ণো অহোসি, সা তস্মা ভদ্দকঞ্চনাতি নামং লভি, সা পচ্ছা কচ্চানাত্ৰেৰ সঙ্খং গতা. রাহুলমাতাযেতং অধিৰচনং.

সা হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং মহাভিঞ্ঞাপ্পত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সুপ্পবুদ্ধসক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, ভদ্দা কচ্চানাতিস্সা নামং অকংসু.

সা ৰযপ্পত্তা বোধিসত্তস্স গেহং অগমাসি. সা অপরভাগে রাহুলকুমারং নাম পুত্তং ৰিজাযি. তস্স জাতদিৰসেৰ বোধিসত্তো নিক্খমিত্ৰা বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা লোকানুগ্গহং করোন্তো অনুপুব্বেন কপিলৰত্থুং আগম্ম ঞাতীনং সঙ্গহং অকাসি. অপরভাগে পরিনিব্বুতে সুদ্ধোদনমহারাজে মহাপজাপতিগোতমী পঞ্চহি মাতুগামসতেহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকে পব্বজি. রাহুলমাতাপি জনপদকল্যাণীপি থেরিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজি. সা পব্বজিতকালতো পট্ঠায ভদ্দকচ্চানত্থেরীত্ৰেৰ পাকটা অহোসি. সা অপরভাগে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা অভিঞ্ঞাসু চিণ্ণৰসী অহোসি, একপল্লঙ্কেন নিসিন্না একাৰজ্জনেন কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অনুস্সরতি. তস্সা তস্মিং গুণে পাকটে জাতে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইমং থেরিং মহাভিঞ্ঞাপ্পত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কিসাগোতমীথেরীৰত্থু

২৪৬. দ্ৰাদসমে লূখচীৰরধরানন্তি তীহি লূখেহি সমন্নাগতং পংসুকূলং ধারেন্তীনং, কিসাগোতমী, অগ্গাতি দস্সেতি. গোতমীতি তস্সা নামং, থোকং কিসধাতুকত্তা পন কিসাগোতমীতি ৰুচ্চতি. অযম্পি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তিত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং লূখচীৰরধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং দুগ্গতকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তকালে একং কুলং অগমাসি. তত্থ নং ‘‘দুগ্গতকুলস্স ধীতা’’তি পরিভৰিংসু.

সা অপরভাগে পুত্তং ৰিজাযি, অথস্সা সম্মানমকংসু. সো পনস্সা দারকো আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা কীল়নৰযে ঠিতো কালমকাসি, তস্সা সোকো উদপাদি. সা ‘‘অহং ইমস্মিংযেৰ গেহে হতলাভসক্কারা হুত্ৰা পুত্তস্স জাতকালতো পট্ঠায সক্কারং পাপুণিং, ইমে ময্হং পুত্তং বহি ছড্ডেতুম্পি ৰাযমেয্যু’’ন্তি পুত্তং অঙ্কেনাদায ‘‘পুত্তস্স মে ভেসজ্জং দেথা’’তি গেহদ্ৰারপটিপাটিযা ৰিচরতি. দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে মনুস্সা ‘‘কত্থ তে মতকস্স ভেসজ্জং দিট্ঠপুব্ব’’ন্তি পাণিং পহরিত্ৰা পরিহাসং করোন্তি. সা তেসং কথায নেৰ সঞ্ঞত্তিং গচ্ছতি. অথ নং একো পণ্ডিতপুরিসো দিস্ৰা, ‘‘অযং পুত্তসোকেন চিত্তৰিক্খেপং পত্তা ভৰিস্সতি, এতিস্সা পন ভেসজ্জং ন অঞ্ঞো জানিস্সতি, দসবলোৰ জানিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ম, তৰ পুত্তস্স ভেসজ্জং অঞ্ঞো জানন্তো নাম নত্থি, সদেৰকে পন লোকে অগ্গপুগ্গলো দসবলো ধুরৰিহারে ৰসতি, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছাহী’’তি. সা ‘‘সচ্চং পুরিসো কথেতী’’তি পুত্তমাদায তথাগতস্স বুদ্ধাসনে নিসিন্নৰেলায পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে ভেসজ্জং দেথ ভগৰা’’তি আহ.

সত্থা তস্সা উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘ভদ্দকং তে গোতমি কতং ভেসজ্জত্থায ইধাগচ্ছন্তিযা, গচ্ছ নগরং পৰিসিত্ৰা কোটিতো পট্ঠায সকলনগরং চরিত্ৰা যস্মিং গেহে কোচি মতপুব্বো নত্থি, ততো সিদ্ধত্থকং আহরা’’তি আহ. সা ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তুট্ঠমানসা অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা পঠমগেহেযেৰ ‘‘দসবলো মম পুত্তস্স ভেসজ্জত্থায সিদ্ধত্থকং আহরাপেতি, সিদ্ধত্থকং মে দেথা’’তি আহ. ‘‘হন্দ গোতমী’’তি নীহরিত্ৰা অদংসু. অহং এৰং গহেতুং ন সক্কোমি, ইমস্মিং গেহে কোচি মতপুব্বো নাম নত্থীতি? কিং ৰদেসি গোতমি, কো ইধ মতকে গণেতুং সক্কোতীতি? ‘‘তেন হি অলং নাহং গণ্হিস্সামি, দসবলো মং যত্থ মতপুব্বো নত্থি, ততো নং গণ্হাপেতী’’তি আহ. সা ইমিনাৰ নিযামেন ততিযঘরং গন্ত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সকলনগরে অযমেৰ নিযামো ভৰিস্সতি, ইদং হিতানুকম্পকেন বুদ্ধেন দিট্ঠং ভৰিস্সতী’’তি সংৰেগং লভিত্ৰা ততোৰ বহি নিক্খমিত্ৰা আমকসুসানং গন্ত্ৰা পুত্তং হত্থেন গহেত্ৰা, ‘‘পুত্তক, অহং ইমং মরণং তৰেৰ উপ্পন্নন্তি চিন্তেসিং, ন পনেতং তৰেৰ, মহাজনসাধারণো এস ধম্মো’’তি ৰত্ৰা পুত্তং আমকসুসানে ছড্ডেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘ন গামধম্মো নো নিগমস্স ধম্মো,

ন চাপিযং এককুলস্স ধম্মো;

সব্বস্স লোকস্স সদেৰকস্স,

এসেৰ ধম্মো যদিদং অনিচ্চতা’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.৮২);

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি. অথ নং সত্থা ‘‘লদ্ধো তে, গোতমি, সিদ্ধত্থকো’’তি আহ. নিট্ঠিতং, ভন্তে, সিদ্ধত্থকেন কম্মং, পতিট্ঠং পন মে দেথাতি আহ. অথস্সা সত্থা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘তং পুত্তপসুসম্মত্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;

সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি. (ধ. প. ২৮৭);

সা গাথাপরিযোসানে যথাঠিতাৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায পব্বজ্জং যাচি, সত্থা পব্বজ্জং অনুজানি. সা তিক্খত্তুং সত্থারং পদক্খিণং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ভিক্খুনিউপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা নচিরস্সেৰ যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তী ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. অথস্সা সত্থা ইমং ওভাসগাথমাহ –

‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং অমতং পদং;

একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো অমতং পদ’’ন্তি. (ধ. প. ১১৪);

সা গাথাপরিযোসানে অরহত্তং পত্তা পরিক্খারৰলঞ্জে পরমুক্কট্ঠা হুত্ৰা তীহি লূখেহি সমন্নাগতং চীৰরং পারুপিত্ৰা ৰিচরি. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইমং থেরিং লূখচীৰরধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সিঙ্গালকমাতাথেরীৰত্থু

২৪৭. তেরসমে সদ্ধাধিমুত্তানন্তি সদ্ধালক্খণে অভিনিৰিট্ঠানং, সিঙ্গালকমাতা, অগ্গাতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলঘরে নিব্বত্তা সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং ভিক্খুনিং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তা সমানজাতিকং কুলং গন্ত্ৰা একং পুত্তং ৰিজাযি, তস্স সিঙ্গালককুমারোতি নামং অকংসু. সাপি তেনেৰ কারণেন সিঙ্গালকমাতা নাম জাতা. সা একদিৰসং সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পটিলদ্ধসদ্ধা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজি. পব্বজিতকালতো পট্ঠায সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমত্তং পটিলভি. সা ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গন্ত্ৰা দসবলস্স সরীরসম্পত্তিং ওলোকযমানাৰ তিট্ঠতি. সত্থা তস্সা সদ্ধালক্খণে অভিনিৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা সপ্পাযং কত্ৰা পসাদনীযমেৰ ধম্মং দেসেসি. সাপি থেরী সদ্ধালক্খণমেৰ ধুরং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সত্থা অপরভাগে জেতৰনে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুনিযো পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো ইমং থেরিং সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

পঞ্চমৰগ্গৰণ্ণনা.

তেরসসুত্তপটিমণ্ডিতায থেরিপাল়িযা ৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ৬. ছট্ঠএতদগ্গৰগ্গো

তপুস্সভল্লিকৰত্থু

২৪৮. উপাসকপাল়িযা পঠমে পঠমং সরণং গচ্ছন্তানন্তি সব্বপঠমং সরণং গচ্ছন্তানং তপুস্সো চ ভল্লিকো চাতি ইমে দ্ৰে ৰাণিজা অগ্গাতি দস্সেতি. ইমে কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তা সত্থারং দ্ৰে উপাসকে পঠমং সরণং গচ্ছন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থযিংসু. তে কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং বোধিসত্তস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপত্তিতো পুরেতরমেৰ অসিতঞ্জননগরে কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠভাতিকো তপুস্সো নাম অহোসি, কনিট্ঠো ভল্লিকো নাম.

তে অপরেন সমযেন ঘরাৰাসং ৰসন্তা কালেন কালং পঞ্চ সকটসতানি যোজাপেত্ৰা ৰাণিজকম্মং করোন্তা চরন্তি. তস্মিং সমযে অম্হাকং বোধিসত্তো সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰিহরিত্ৰা অট্ঠমে সত্তাহে রাজাযতনমূলে নিসীদি. তস্মিং সমযে তে ৰাণিজা পঞ্চমত্তেহি সকটসতেহি তং ঠানং অনুপ্পত্তা অহেসুং. তেসং অনন্তরে অত্তভাৰে মাতা তস্মিং পদেসে দেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সা চিন্তেসি – ‘‘ইদানি বুদ্ধানং আহারো লদ্ধুং ৰট্টতি. ন হি সক্কা ইতো পরং নিরাহারেহি যাপেতুং. ইমে চ মে পুত্তা ইমিনা মগ্গেন গচ্ছন্তি, তেহি অজ্জ বুদ্ধানং পিণ্ডপাতং দাপেতুং ৰট্টতী’’তি পঞ্চসু সকটসতেসু যুত্তগোণানং গমনুপচ্ছেদং অকাসি. তে ‘‘কিং নামেত’’ন্তি নানাৰিধানি নিমিত্তানি ওলোকেন্তি. অথ তেসং কিলমনভাৰং ঞত্ৰা একস্স পুরিসস্স সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা ‘‘কিং কারণা কিলমথ? তুম্হাকং অঞ্ঞো যক্খাৰট্টো ৰা ভূতাৰট্টো ৰা নাগাৰট্টো ৰা নত্থি, অহং পন ৰো অতীতত্তভাৰে মাতা ইমস্মিং ঠানে ভুম্মদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তা. এস দসবলো রাজাযতনমূলে নিসিন্নো, তস্স পঠমং পিণ্ডপাতং দেথা’’তি.

তে তস্সা কথং সুত্ৰা তুট্ঠমানসা হুত্ৰা মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ সুৰণ্ণথালকেন আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ইমং ভোজনং পটিগ্গণ্হথ, ভন্তে’’তি আহংসু. সত্থা অতীতবুদ্ধানং আচিণ্ণং ওলোকেসি, অথস্স চত্তারো মহারাজানো সেলমযে পত্তে উপনামেসুং. সত্থা ‘‘তেসং মহপ্ফলং হোতূ’’তি চত্তারোপি পত্তে ‘‘একোৰ পত্তো হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. তস্মিং খণে তে ৰাণিজা তথাগতস্স পত্তে মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ পতিট্ঠপেত্ৰা পরিভুত্তকালে উদকং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সত্থারং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং সত্থা ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে দ্ৰেপি জনা দ্ৰেৰাচিকে সরণে পতিট্ঠায সত্থারং অভিৰাদেত্ৰা অত্তনো নগরং গন্তুকামা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং পরিচরণচেতিযং দেথা’’তি ৰদিংসু. সত্থা দক্খিণেন হত্থেন সীসং পরামসিত্ৰা দ্ৰিন্নম্পি জনানং অট্ঠ কেসধাতুযো অদাসি. তে উভোপি জনা কেসধাতুযো সুৰণ্ণসমুগ্গেসু ঠপেত্ৰা অত্তনো নগরং নেত্ৰা অসিতঞ্জননগরদ্ৰারে জীৰকেসধাতুযা চেতিযং পতিট্ঠাপেসুং. উপোসথদিৰসে চেতিযতো নীলস্মিযো নিগ্গচ্ছন্তি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. সত্থা পন অপরভাগে জেতৰনে নিসীদিত্ৰা উপাসকে পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ইমে দ্ৰে জনে পঠমং সরণং গচ্ছন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিৰত্থু

২৪৯. দুতিযে দাযকানন্তি দানাভিরতানং সুদত্তো, গহপতি, অনাথপিণ্ডিকো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং দাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং সুমনসেট্ঠিস্স গেহে নিব্বত্তি, সুদত্তোতিস্স নামং অকংসু.

সো অপরভাগে ঘরাৰাসে পতিট্ঠিতো দাযকো দানপতি হুত্ৰা তেনেৰ গুণেন পত্থটনামধেয্যো অনাথপিণ্ডিকো নাম অহোসি. সো পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আদায রাজগহে অত্তনো পিযসহাযকস্স সেট্ঠিনো গেহং গন্ত্ৰা তত্থ বুদ্ধস্স ভগৰতো উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা বলৰপচ্চূসকালে দেৰতানুভাৰেন ৰিৰটেন দ্ৰারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায দুতিযদিৰসে চ বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা সাৰত্থিং আগমনত্থায সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে পঞ্চচত্তালীসযোজনমগ্গে সতসহস্সং সতসহস্সং দত্ৰা যোজনিকৰিহারে কারেত্ৰা জেতৰনং কোটিসন্থারেন সন্থরিত্ৰা অট্ঠারসহি কোটীহি কিণিত্ৰা অট্ঠারসহি কোটীহি ৰিহারং কারেত্ৰা ৰিহারে নিট্ঠিতে চতুন্নং পরিসানং পুরেভত্তপচ্ছাভত্তেসু যদিচ্ছকং দানং দদন্তো অট্ঠারসহি কোটীহি ৰিহারমহং নিট্ঠাপেসি. ৰিহারমহো নৰহি মাসেহি নিট্ঠানং অগমাসি, ‘‘পঞ্চহী’’তি অপরে. তেমাসে পন সব্বাচরিযানং ৰিৰাদো নত্থি.

এৰং চতুপণ্ণাসকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিচ্চকালং গেহে এৰরূপং দানং পৰত্তেসি. দেৰসিকং পঞ্চ সলাকভত্তসতানি হোন্তি, পঞ্চ পক্খিকভত্তসতানি, পঞ্চ সলাকযাগুসতানি, পঞ্চ পক্খিকযাগুসতানি, পঞ্চ ধুরভত্তসতানি, পঞ্চ আগন্তুকভত্তসতানি, পঞ্চ গমিকভত্তসতানি, পঞ্চ গিলানভত্তসতানি, পঞ্চ গিলানুপট্ঠাকভত্তসতানি, পঞ্চ আসনসতানি গেহে নিচ্চপঞ্ঞত্তানেৰ হোন্তীতি. অথ নং অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো উপাসকে পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো দাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

চিত্তগহপতিৰত্থু

২৫০. ততিযে ধম্মকথিকানন্তি ধম্মকথিকানং উপাসকানং চিত্তো, গহপতি, অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো অপরভাগে ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে মিগলুদ্দকগেহে নিব্বত্তো অপরভাগে অরঞ্ঞে কম্মং কাতুং সমত্থকালে একদিৰসং দেৰে ৰস্সন্তে মিগমারণত্থায সত্তিং আদায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা মিগরূপানি ওলোকেন্তো একস্মিং অকতপব্ভারে সসীসং পংসুকূলং পারুপিত্ৰা পাসাণফলকে নিসিন্নং একং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘‘একো অয্যো সমণধম্মং করোন্তো নিসিন্নো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা একস্মিং উদ্ধনে হিয্যো আভতমংসং, একস্মিং ভত্তং পচাপেত্ৰা পিণ্ডাচারিকে দ্ৰে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসং পত্তং আদায পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং সমাদাপেত্ৰা, ‘‘অয্যে, পরিৰিসথা’’তি অঞ্ঞে আণাপেত্ৰা তং ভত্তং কুটে পক্খিপিত্ৰা পণ্ণেন মুখং বন্ধিত্ৰা কুটং আদায গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে নানাৰিধানি পুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা পত্তপুটকেন গহেত্ৰা থেরস্স নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা কুটং ওতারেত্ৰা একমন্তে ঠপেত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, সঙ্গহং করোথা’’তি ৰত্ৰা থেরস্স পত্তং আদায ভত্তস্স পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে পতিট্ঠপেত্ৰা তেহি মিস্সকপুপ্ফেহি থেরং পূজেত্ৰা একমন্তে ঠিতো ‘‘যথাযং রসপিণ্ডপাতেন সদ্ধিং পুপ্ফপূজা চিত্তং পরিতোসেতি, এৰং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে পণ্ণাকারসহস্সানি চেৰ আগচ্ছন্তু পঞ্চৰণ্ণকুসুমৰস্সঞ্চ ৰস্সতূ’’তি আহ.

থেরো তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা অদাসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি, নিব্বত্তট্ঠানে জণ্ণুমত্তেন ওধিনা দিব্বপুপ্ফৰস্সং ৰস্সি, সযঞ্চ অঞ্ঞাহি দেৰতাহি অধিকতরেন রূপেন সমন্নাগতো অহোসি. সো একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মগধরট্ঠে মচ্ছিকাসণ্ডনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি, জাতকালেৰস্স সকলনগরে জণ্ণুমত্তেন ওধিনা পঞ্চৰণ্ণকুসুমৰস্সং ৰস্সি. অথস্স মাতাপিতরো ‘‘অম্হাকং পুত্তো অত্তনাৰ অত্তনো নামং গহেত্ৰা আগতো, জাতদিৰসেৰস্স সকলনগরং পঞ্চৰণ্ণেহি পুপ্ফেহি ৰিচিত্তং জাত’’ন্তি চিত্তকুমারোতি নামং অকংসু.

সো অপরভাগে ঘরাৰাসে পতিট্ঠিতো পিতু অচ্চযেন তস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং পাপুণি. তস্মিং সমযে পঞ্চৰগ্গিযত্থেরানং অব্ভন্তরো মহানামত্থেরো নাম মচ্ছিকাসণ্ডনগরং অগমাসি. চিত্তো গহপতি তস্স ইরিযাপথে পসীদিত্ৰা পত্তং আদায গেহং আনেত্ৰা পিণ্ডপাতেন পতিমানেত্ৰা কতভত্তকিচ্চং অম্বাটকারামং নাম উয্যানং নেত্ৰা তত্থস্স ৰসনট্ঠানং কারেত্ৰা নিবদ্ধং অত্তনো গেহে পিণ্ডপাতং গহেত্ৰা ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি. থেরোপি তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা ধম্মং দেসেন্তো সল়াযতনৰিভত্তিমেৰ দেসেসি. চিত্তো গহপতি পুরিমভৰে মদ্দিতসঙ্খারতায নচিরস্সেৰ অনাগামিফলং সম্পাপুণি. অথেকদিৰসং ইসিদত্তত্থেরো তত্থ গন্ত্ৰা ৰিহরন্তো সেট্ঠিস্স নিৰেসনে ভত্তকিচ্চপরিযোসানে আযস্মতা থেরেন পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতুং অসক্কোন্তেন অজ্ঝিট্ঠো উপাসকস্স পঞ্হং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তেন পুব্বে গিহিসহাযকভাৰে ঞাতে ‘‘ন ইদানি ইধ ৰত্থব্ব’’ন্তি যথাসুখং পক্কামি. পুনেকদিৰসং, সেট্ঠি গহপতি, মহানামত্থেরং ইদ্ধিপাটিহারিযকরণত্থং যাচি. সোপি তস্স তেজোসমাপত্তিপাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ‘‘ইদানি ইধ ৰসিতুং ন যুত্ত’’ন্তি যথাসুখং পক্কামি.

অথেকদিৰসং দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসহস্সপরিৰারা অম্বাটকারামং অগমংসু. সেট্ঠি গহপতি, তেসং মহাসক্কারং সজ্জেসি. সুধম্মত্থেরো তং অসহমানো সেট্ঠিং তিলসঙ্গুলিকাৰাদেন খুংসেত্ৰা তেন পণামিতো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ওৰাদং লভিত্ৰা দসবলস্স ওৰাদে ঠিতো চিত্তং গহপতিং খমাপেত্ৰা তত্থেৰ অম্বাটকারামে ৰিহরন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. তদা উপাসকো চিন্তেসি – ‘‘অহং দসবলং অদিস্ৰাৰ চিরং ৰীতিনামেসিং, সত্থু সন্তিকং গচ্ছন্তেন পন অযুত্তং তুচ্ছহত্থেন গন্তু’’ন্তি পঞ্চহি সকটসতেহি তেলমধুফাণিতাদীনি আদায ‘‘যে দসবলং পস্সিতুকামা, তে মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা দ্ৰীহি পুরিসসহস্সেহি পরিৰুতো সত্থারং পস্সিতুং পক্কামি. তিংসযোজনে মগ্গে দেৰতা পণ্ণাকারং উপট্ঠপেসুং. সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন সত্থারং ৰন্দি, তস্মিং খণে আকাসা পঞ্চৰণ্ণানং পুপ্ফানং ৰস্সং ৰস্সি.

সত্থা তস্স অজ্ঝাসযৰসেন সল়াযতনৰিভত্তিমেৰ কথেসি. তস্স অড্ঢমাসমত্তং দসবলস্স দানং দেন্তস্সাপি সকনিৰেসনতো নীতানি তণ্ডুলতেলমধুফাণিতাদীনি ন খীযিংসু. রাজগহৰাসিকেহি পহিতপণ্ণাকারোৰ অলং অহোসি. সো সত্থারং পস্সিত্ৰা অত্তনো নগরং গচ্ছন্তো সকটেহি আভতং সব্বং ভিক্খুসঙ্ঘস্স অদাসি. সকটেসু তুচ্ছেসু জাতমত্তেস্ৰেৰ দেৰতা সত্ত রতনানি পূরযিংসু. মহাজনন্তরে কথা উদপাদি ‘‘যাৰ সক্কারসম্মানপ্পত্তো ৰতাযং চিত্তো গহপতী’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা ধম্মপদে ইমং গাথমাহ –

‘‘সদ্ধো সীলেন সম্পন্নো, যসো ভোগসমপ্পিতো;

যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰ পূজিতো’’তি. (ধ. প. ৩০৩);

সো ততো পট্ঠায অরিযসাৰকানংযেৰ উপাসকানং পঞ্চহি সতেহি পরিৰুতো ৰিচরতি. অথ নং সত্থা অপরভাগে উপাসকে পটিপাটিযা ঠানন্তরে ঠপেন্তো চিত্তসংযুত্তং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

হত্থকআল়ৰকৰত্থু

২৫১. চতুত্থে চতূহি সঙ্গহৰত্থূহীতি চতুব্বিধেন সঙ্গহৰত্থুনা পরিসং সঙ্গণ্হন্তানং হত্থকো আল়ৰকো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলঘরে নিব্বত্তো অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি সমন্নাগতং একং উপাসকং ঠানন্তরে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে আল়ৰিরট্ঠে আল়ৰিনগরে আল়ৰকস্স রঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, স্ৰে ভত্তচাটিযা সদ্ধিং আল়ৰকস্স পেসেতব্বো অহোসি.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – একদিৰসং কির আল়ৰকো রাজা মিগৰত্থায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা একং মিগং অনুবন্ধিত্ৰা ঘাতেত্ৰা ছিন্দিত্ৰা ধনুকোটিযং লগেত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা আগচ্ছন্তো ৰাতাতপেন কিলন্তকাযো একং সন্দচ্ছাযং নিগ্রোধরুক্খমূলং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. অথ নং মুহুত্তং দরথং ৰিনোদেত্ৰা নিক্খমন্তং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠ, ভক্খোসি মে’’তি হত্থে গণ্হি. সো দল়্হং গহিতত্তা অঞ্ঞং উপাযং অপস্সন্তো ‘‘দেৰসিকং তে একেকপুরিসেন সদ্ধিং চাটিভত্তং পেসেস্সামী’’তি ৰত্ৰা নগরং গতো. ততো পট্ঠায বন্ধনাগারতো একেকমনুস্সেন সদ্ধিং চাটিভত্তং পেসেসি. এতেনেৰ নিযামেন বন্ধনাগারে মনুস্সেসু খীণেসু ‘‘মহল্লকমনুস্সেসু গয্হমানেসু রট্ঠখোভো হোতী’’তি তে অগ্গহেত্ৰা দহরকুমারে গণ্হিতুং আরভিংসু. ততো পট্ঠায নগরে দারকমাতরো চ গব্ভিনিযো চ অঞ্ঞং রট্ঠং গচ্ছন্তি.

তস্মিং সমযে সত্থা পচ্চূসসমযন্তে লোকং ৰোলোকেন্তো আল়ৰককুমারস্স তিণ্ণং মগ্গফলানং উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘অযং কুমারো কপ্পসতসহস্সং পত্থিতপত্থনো দেৰলোকা চৰিত্ৰা আল়ৰকরঞ্ঞো গেহে নিব্বত্তো, অঞ্ঞং কুমারং অলভন্তা স্ৰে কুমারং চাটিভত্তেন সদ্ধিং গহেত্ৰা গচ্ছিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা সাযন্হসমযে অঞ্ঞাতকৰেসেন আল়ৰকস্স যক্খস্স ভৰনদ্ৰারং গন্ত্ৰা তস্স দোৰারিকং গদ্রভং নাম যক্খং ভৰনং পৰিসনত্থায যাচি. সো আহ – ‘‘ভগৰা তুম্হে পৰিসথ, ময্হং পন আল়ৰকস্স অনারোচনং নাম অযুত্ত’’ন্তি. সো হিমৰন্তে যক্খসমাগমং গতস্স আল়ৰকস্স সন্তিকং অগমাসি. সত্থাপি তং ভৰনং পৰিসিত্ৰা আল়ৰকস্স নিসীদনপল্লঙ্কে নিসীদি.

তস্মিং সমযে সাতাগিরহেমৰতা আল়ৰকস্স ভৰনমত্থকেন যক্খসমাগমং গচ্ছন্তা অত্তনো গমনে অসম্পজ্জমানে ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি আৰজ্জেন্তা সত্থারং আল়ৰকস্স ভৰনে নিসিন্নং দিস্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা যক্খসমাগমং গন্ত্ৰা আল়ৰকস্স তুট্ঠিং পৰেদযিংসু – ‘‘লাভা তে, আৰুসো আল়ৰক, যস্স তে সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলো ভৰনে নিসিন্নো, গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণাহী’’তি. সো তেসং কথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমে একস্স মুণ্ডকসমণস্স মম পল্লঙ্কে নিসিন্নভাৰং কথেন্তী’’তি অনত্তমনো কোধাভিভূতো হুত্ৰা ‘‘অজ্জ ময্হং এতেন সমণেন সদ্ধিং সঙ্গামো ভৰিস্সতি, তত্থ মে সহাযা নাম হোথা’’তি দক্খিণপাদং উক্খিপিত্ৰা সট্ঠিযোজনমত্তং পব্বতকূটং অক্কমি, তং ভিজ্জিত্ৰা দ্ৰিধা অহোসি. ইতো পট্ঠায আল়ৰকযুদ্ধং ৰিত্থারেতব্বং. আল়ৰকো পন সব্বরত্তিং তথাগতেন সদ্ধিং নানপ্পকারেন যুজ্ঝন্তোপি কিঞ্চি কাতুং অসক্কোন্তো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অট্ঠ পঞ্হে পুচ্ছি, সত্থা ৰিস্সজ্জেসি. দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. ৰিত্থারেত্ৰা কথেতুকামেন আল়ৰকসুত্তৰণ্ণনা (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২৪৬) ওলোকেতব্বা.

পুনদিৰসে উট্ঠিতে অরুণে চাটিভত্তাহরণৰেলায সকলনগরে গহেতব্বযুত্তং দারকং অদিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা আহ – ‘‘গণ্হিতুং অযুত্তট্ঠানে পন অত্থি, তাতা’’তি. আম, দেৰ, অজ্জ রাজকুলে পুত্তো জাতোতি. গচ্ছথ, তাতা, মযং জীৰন্তা পুত্তং লভিস্সাম, চাটিভত্তেন নং পেসেথাতি. তে দেৰিযা ৰিক্কন্দমানায দারকং গহেত্ৰা চাটিভত্তেন সদ্ধিং আল়ৰকস্স ভৰনদ্ৰারং গন্ত্ৰা ‘‘হন্দ, অয্য, তৰ ভাগং পটিচ্ছাহী’’তি আহংসু. আল়ৰকো তেসং কথং সুত্ৰা অরিযসাৰকত্তা লজ্জমানো অধোমুখো নিসীদি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘ইদানি তে, আল়ৰক, লজ্জনকিচ্চং নত্থি, দারকং গহেত্ৰা মম হত্থে ঠপেহী’’তি. তে রাজপুরিসা আল়ৰককুমারং আল়ৰকস্স হত্থে ঠপেসুং, আল়ৰকো তং আদায দসবলস্স হত্থে ঠপেসি, সত্থা পটিগ্গণ্হিত্ৰা পুন আল়ৰকস্স হত্থে ঠপেসি, আল়ৰকো তং গহেত্ৰা রাজপুরিসানং হত্থে ঠপেসি. ইতিস্স হত্থতো হত্থং গতত্তা ‘‘হত্থকো আল়ৰকো’’ত্ৰেৰ নামং অকংসু.

অথ নং তে রাজপুরিসা তুট্ঠমানসা আদায রঞ্ঞো সন্তিকং অগমংসু. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ চাটিভত্তং ন সম্পটিচ্ছতী’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা ‘‘কস্মা, তাতা, এৰমেৰ আগতত্থা’’তি আহ. দেৰ, রাজকুলস্স তুট্ঠি চ ৰড্ঢি চ, সত্থা আল়ৰকস্স ভৰনে নিসীদিত্ৰা আল়ৰকং দমেত্ৰা উপাসকত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা কুমারং অম্হাকং দাপেসীতি. সত্থাপি আল়ৰকং পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা আল়ৰিনগরাভিমুখো পাযাসি. সো নগরং উপসঙ্কমন্তো লজ্জিত্ৰাৰ ওসক্কতি. সত্থা নং ওলোকেত্ৰা ‘‘লজ্জসি, আল়ৰকা’’তি পুচ্ছি. আম, ভন্তে, নগরৰাসিনো মং নিস্সায মাতিমরণং পিতিমরণং পুত্তদারমরণঞ্চ পাপুণিংসু. তে মং পস্সিত্ৰা দণ্ডেহিপি লেড্ডূহিপি পহরিস্সন্তি. তস্মা ওসক্কামি, ভন্তেতি. ‘‘আল়ৰক, নত্থি তে মযা সদ্ধিং গচ্ছন্তস্স ভযং, ৰিস্সত্থো এহী’’তি ৰত্ৰা নগরস্স অৰিদূরে ঠানে ৰনসণ্ডে অট্ঠাসি. আল়ৰকরাজাপি নাগরে গহেত্ৰা সত্থু পচ্চুগ্গমনং গতো. সত্থা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেসি, দেসনাৰসানে চতুরাসীতি পাণসহস্সানি অমতপানং পিৰিংসু. তে আল়ৰকস্স তত্থেৰ ৰসনট্ঠানং কত্ৰা অনুসংৰচ্ছরং বলিকম্মং পট্ঠপেসুং.

আল়ৰকোপি নাগরে ধম্মিকায রক্খায সঙ্গণ্হি. সোপি আল়ৰককুমারো ৰুড্ঢিপ্পত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা তীণি মগ্গফলানি পটিৰিজ্ঝি. সো সব্বকালং অরিযসাৰকউপাসকানং পঞ্চহি সতেহি পরিৰুতো চরতি. অথেকদিৰসং তেহি উপাসকেহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা সুৰিনীতং পরিসং দিস্ৰা ‘‘মহতী তে, আল়ৰক, পরিসা, কথং তং সঙ্গণ্হাসী’’তি আহ. ভগৰা দানেন তুস্সন্তং দানেন সঙ্গণ্হামি, পিযৰচনেন তুস্সন্তং পিযৰচনেন সঙ্গণ্হামি, উপ্পন্নেসু কিচ্চেসু তেসং নিত্থরণেন তুস্সন্তং উপ্পন্নকিচ্চনিত্থরণেন সঙ্গণ্হামি, সমানত্তট্ঠানেন তুস্সন্তং সমানত্ততায সঙ্গণ্হামীতি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে নিসীদিত্ৰা উপাসকে ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো হত্থকং আল়ৰকং চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি পরিসং সঙ্গণ্হন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

মহানামসক্কৰত্থু

২৫২. পঞ্চমে পণীতদাযকানন্তি পণীতরসদাযকানং মহানামো সক্কো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং পণীতরসদাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপিলৰত্থুপুরে সক্যরাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো দসবলস্স পঠমদস্সনেযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

অথেকস্মিং সমযে সত্থা ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং ৰসিত্ৰা অনুপুব্বেন কপিলৰত্থুপুরং গন্ত্ৰা নিগ্রোধারামে পটিৰসতি. মহানামো ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো সত্থারং এৰমাহ – ‘‘ভগৰা সুতমেতং ‘ভিক্খুসঙ্ঘো কির ৰেরঞ্জাযং ভিক্খাচারেন কিলমতী’তি, মম চতুমাসং ভিক্খুসঙ্ঘস্স পটিজগ্গনে পটিঞ্ঞং দেথ, অহং ভিক্খুসঙ্ঘস্স সরীরে ওজং পৰেসেস্সামী’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. সো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা পুনদিৰসতো পট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতরসভোজনচতুমধুরাদীহি পটিজগ্গিত্ৰা পুন চতুমাসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অট্ঠ মাসে পূরেত্ৰা পুন চতুমাসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা সকলসংৰচ্ছরং পটিজগ্গি. সত্থা ততো পরং পটিঞ্ঞং নাদাসি. মহানামো পন ততো পট্ঠায অপরাপরং সম্পত্তভিক্খুসঙ্ঘস্স তেনেৰ নিযামেন সক্কারং করোতি. তস্স সো গুণো সকলজম্বুদীপে পাকটো জাতো. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. সত্থা পন অপরভাগে জেতৰনে নিসীদিত্ৰা মহানামং সক্কং পণীতদাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উগ্গগহপতিৰত্থু

২৫৩. ছট্ঠে মনাপদাযকানন্তি মনাপং চিত্তরুচিতভোজনং দাযকানং উগ্গো গহপতি, ৰেসালিকো অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং মনাপদাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ৰেসালিযং সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি. তস্স জাতকালে নামং অনিযামিতং. অপরভাগে পনস্স অত্তভাৰোপি উগ্গতো অহোসি সমিদ্ধো, অলঙ্কততোরণং ৰিয উস্সিতচিত্তপটো ৰিয চ অতিৰিরোচিত্থ. গুণাপিস্স উগ্গতা অহেসুং. সো ইমেসং দ্ৰিন্নম্পি উগ্গতত্তা উগ্গসেট্ঠিত্ৰেৰ সঙ্খং গতো. সো পনাযং দসবলস্স পঠমদস্সনেযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অপরভাগে তীণিপি মগ্গফলানি সচ্ছাকাসি. সো অত্তনো মহল্লককালে রহোগতো নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘যং যং ময্হং পিযং মনাপং, তং তদেৰ দসবলস্স দস্সামি, ইদং মে সত্থু সম্মুখাপি সুতং ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’’’ন্তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অপি নু খো মে চিত্তং জানিত্ৰা সত্থাপি নিৰেসনদ্ৰারং আগচ্ছেয্যা’’তি.

সত্থাপি খো তস্স চিত্তং ঞত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিৰেসনদ্ৰারেযেৰ পাতুরহোসি. সো ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা অতিৰিয উস্সাহজাতো দসবলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা সত্থু পত্তং পটিগ্গহেত্ৰা ঘরং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে সত্থারং, অৰসেসআসনেসু ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নানগ্গরসেহি পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে একমন্তং নিসীদিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’’’ন্তি. যং যং, ভন্তে, ময্হং মনাপং, তং তং মযা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দিন্নমেৰা’’তি সত্থারং জানাপেত্ৰা ততো পট্ঠায যং যং তস্স মনাপং, তং তং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দেতি. তং পন সব্বং পঞ্চকনিপাতে উগ্গসুত্তে ৰিত্থারতো আগমিস্সতি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ৰিহরন্তো তং উপাসকং মনাপদাযকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উগ্গতগহপতিৰত্থু

২৫৪. সত্তমে সঙ্ঘুপট্ঠাকানন্তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপট্ঠাকানং হত্থিগামকো উগ্গতো গহপতি, অগ্গোতি দস্সেতি. সোপি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সত্থারং একং উপাসকং সঙ্ঘুপট্ঠাকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে হত্থিগামে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি, তস্স উগ্গতকুমারোতি নামং অকংসু.

সো অপরভাগে ঘরাৰাসে পতিট্ঠিতো পিতু অচ্চযেন সেট্ঠিট্ঠানং পাপুণি. তেন সমযেন সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরন্তো হত্থিগামং পত্ৰা নাগৰনুয্যানে ৰিহরতি. তদা অযং উগ্গতসেট্ঠি সত্তাহং পানমদমত্তো হুত্ৰা নাটকেহি পরিৰুতো নাগৰনুয্যানং গন্ত্ৰা পরিচারযমানো দসবলং দিস্ৰা বলৰহিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেসি. অথস্স সত্থারং উপসঙ্কমন্তস্স সব্বো সুরামদো অব্ভত্থং অগমাসি. সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অথস্স সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে তীণি মগ্গফলানি পটিৰিজ্ঝি. ততো পট্ঠায নাটকানি ‘‘তুম্হে যথাসুখং গচ্ছথা’’তি ৰিস্সজ্জেত্ৰা দানাভিরতো হুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানমেৰ দেতি. দেৰতা রত্তিভাগসমনন্তরে আগন্ত্ৰা সেট্ঠিস্স আরোচেন্তি – ‘‘গহপতি, অসুকো ভিক্খু তেৰিজ্জো, অসুকো ভিক্খু ছল়ভিঞ্ঞো, অসুকো সীলৰা, অসুকো দুস্সীলো’’তি. সো তাসং ৰচনং সুত্ৰাপি গুণং তাৰ যথাভূততো জানাতি, দেয্যধম্মং পন সমচিত্তেনেৰ দেতি. সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰাপি তমেৰ গুণং কথেতি. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা তং গহপতিং সঙ্ঘুপট্ঠাকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সূরম্বট্ঠৰত্থু

২৫৫. অট্ঠমে অৰেচ্চপ্পসন্নানন্তি অৰিগচ্ছনসভাৰেন অচলেন পসাদেন সমন্নাগতানং সূরম্বট্ঠো অগ্গোতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সত্থারং একং উপাসকং অৰেচ্চপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি, সূরম্বট্ঠোতিস্স নামং অকংসু.

সো অপরভাগে ৰযপ্পত্তো ঘরাৰাসে পতিট্ঠায অঞ্ঞতিত্থিযানং উপট্ঠাকো হুত্ৰা চরতি. অথ সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তস্স সোতাপত্তিমগ্গহেতুং দিস্ৰা ভিক্খাচারৰেলায নিৰেসনদ্ৰারং অগমাসি. সো দসবলং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো মহাকুলে চেৰ জাতো, লোকে চ অভিঞ্ঞাতো, তেনস্স সন্তিকং অগমনং নাম ন যুত্ত’’ন্তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পাদেসু ৰন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ঘরং পৰেসেত্ৰা মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে একমন্তং নিসীদি. সত্থা তস্স চরিতৰসেন ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থাপি তং দমেত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো.

ততো মারো চিন্তেসি – ‘‘অযং সূরম্বট্ঠো নাম অম্হাকং সন্তকো, সত্থা পনস্স অজ্জ গেহং গতো, কিং নু খো সত্থু ধম্মং সুত্ৰা মগ্গপাতুভাৰং অকরিত্থাতি যাৰস্স মম ৰিসযা অতিক্কন্তভাৰং ৰা অনতিক্কন্তভাৰং ৰা জানামী’’তি অত্তনো কামরূপিতায দসবলস্স সরিক্খকং রূপং মাপেত্ৰা চীৰরগ্গহণম্পি পত্তগ্গহণম্পি বুদ্ধাকপ্পেনেৰ কত্ৰা দ্ৰত্তিংসলক্খণধরো হুত্ৰা সূরম্বট্ঠস্স গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. সূরম্বট্ঠোপি ‘‘পুন দসবলো আগতো’’তি সুত্ৰা ‘‘বুদ্ধানং অনিয্যানিকগমনং নাম নত্থি, কেন নু খো কারণেন আগতো’’তি ৰেগেন ‘‘দসবলো’’তি সঞ্ঞায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ঠিতো, ‘‘ভন্তে, তুম্হে ইদানেৰ ইমস্মিং গেহে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা গতা, কিং নু খো কারণং পটিচ্চ পুন আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘সূরম্বট্ঠ মযা ধম্মং কথেন্তেন একং অনুপধারেত্ৰা কথিতং. মযা হি পঞ্চক্খন্ধা ‘সব্বেৰ অনিচ্চা দুক্খা অনত্তা’তি কথিতা, ন পনেতে সব্বেৰ এৰরূপা. একচ্চে হি খন্ধা নিচ্চা ধুৰা সস্সতা অত্থী’’তি আহ.

ততো সূরম্বট্ঠো চিন্তেসি – ‘‘অযং কথা অতিৰিয ভারিযা. বুদ্ধানঞ্হি অনুপধারেত্ৰা কথনং নাম নত্থি, দসবলস্স মারো কির পটিপক্খো, অদ্ধা অযং মারো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘মারোসি ত্ৰ’’ন্তি আহ. অরিযসাৰকেন কথিতকথা তস্স ফরসুপ্পহারো ৰিয অহোসি, তস্মা সকভাৰেন ঠাতুং অসক্কোন্তো ‘‘আম, সূরম্বট্ঠ, অহং মারো’’তি আহ. ‘‘তাদিসানং মারানং সতম্পি সহস্সম্পি আগন্ত্ৰা মম সদ্ধং চালেতুং ন সক্কোতি, মহাগোতমো দসবলো ময্হং ধম্মং দেসেন্তো ‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’তি বোধেত্ৰা দেসেসি, মা মে ঘরদ্ৰারে তিট্ঠা’’তি অচ্ছরং পহরি. মারো তস্স ৰচনং সুত্ৰা পটিপ্ফরিত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ অন্তরধাযি. সূরম্বট্ঠোপি সাযন্হসমযে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা মারেন কতকিরিযং কথেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰং মারো মম সদ্ধং চালেতুং ৰাযমিত্থা’’তি আহ. সত্থা এতদেৰ কারণং অট্ঠুপত্তিং কত্ৰা ইমস্মিং সাসনে সূরম্বট্ঠং অৰেচ্চপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

জীৰকৰত্থু

২৫৬. নৰমে পুগ্গলপ্পসন্নানন্তি পুগ্গলিযপ্পসাদেন সমন্নাগতানং উপাসকানং জীৰকো কোমারভচ্চো অগ্গোতি দস্সেতি. সো হি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো. সত্থু ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং পুগ্গলপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে অভযরাজকুমারং পটিচ্চ সালৰতিযা নাম রূপূপজীৰিনিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো. রূপূপজীৰিনিযো চ নাম ৰিজাতকালে সচে পুত্তো হোতি, ছড্ডেন্তি. সচে ধীতা, পটিজগ্গন্তি. ইতি সা তং দারকং কত্তরসুপ্পকেন সঙ্কারকূটে ছড্ডাপেসি. অথ নং অভযো রাজকুমারো রাজুপট্ঠানং গচ্ছন্তো তং দিস্ৰা ‘‘কিং, ভণে, এতং কাকেহি সম্পরিকিণ্ণ’’ন্তি মনুস্সে পেসেত্ৰা ‘‘দারকো দেৰা’’তি. জীৰতি, ভণেতি, ‘‘জীৰতি, দেৰা’’তি সুত্ৰা অত্তনো অন্তেপুরে পোসাপেসি. তস্স জীৰতীতি কথিতত্তা জীৰকোতি নামং অকংসু, কুমারেন পোসাপিতোতি কোমারভচ্চোতি নামং অকংসু.

সো অত্তনো সোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে তক্কসিলং গন্ত্ৰা ৰেজ্জসিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা বিম্বিসাররঞ্ঞো সন্তিকা সক্কারং লভিত্ৰা চণ্ডপজ্জোতস্স রঞ্ঞো রোগং ফাসুকং অকাসি. সো তস্স পঞ্চ তণ্ডুলসকটসতানি সোল়স কহাপণসহস্সানি দুস্সসহস্সপরিৰারং অনগ্ঘং সিৰেয্যকং দুস্সযুগঞ্চ পেসেসি. তস্মিং সমযে সত্থা রাজগহং উপনিস্সায গিজ্ঝকূটে পব্বতে ৰিহরতি. জীৰকো সত্থু উস্সন্নধাতুকে কাযে ৰিরেচনং দত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তো ‘‘চত্তারো পচ্চযা মম সন্তকাৰ হোন্তূ’’তি সত্থারং অত্তনো ৰিহারে ৰসাপেত্ৰা সত্থু ভেসজ্জং কত্ৰা তং দুস্সযুগং উপনেত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, তুম্হেযেৰ পরিভোগং করোথা’’তি ৰত্ৰা তেন সদ্ধিং লদ্ধং দুস্সসহস্সং ভিক্খুসঙ্ঘস্স অদাসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারেন পন জীৰকৰত্থু খন্ধকে (মহাৰ. ৩২৬ আদযো) আগতমেৰ. সত্থা অপরভাগে জেতৰনে ৰিহরন্তো জীৰকং কোমারভচ্চং পুগ্গলপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

নকুলপিতুগহপতিৰত্থু

২৫৭. দসমে ৰিস্সাসকানন্তি ৰিস্সাসিককথং কথেন্তানং উপাসকানং অন্তরে, নকুলপিতা গহপতি, অগ্গোতি দস্সেতি. সো কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তো সত্থারং একং উপাসকং ৰিস্সাসকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ভগ্গরট্ঠে সুসুমারগিরিনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি. সত্থাপি ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরমানো তং নগরং পত্ৰা ভেসকল়াৰনে ৰিহরতি. অথাযং, নকুলপিতা গহপতি, সুসুমারগিরিৰাসীহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পঠমদস্সনেনেৰ সো চ ভরিযা চস্স দসবলং ‘‘অযং অম্হাকং পুত্তো’’তি সঞ্ঞং পট্ঠপেত্ৰা উভোপি সত্থু পাদেসু নিপতিত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং এত্তকং কালং অম্হে ছড্ডেত্ৰা কহং ৰিচরসী’’তি আহংসু. অযং কির, নকুলপিতা গহপতি, পুব্বে পঞ্চ জাতিসতানি দসবলস্স পিতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়পিতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহাপিতা, পঞ্চ জাতিসতানি মাতুলো, নকুলমাতাপি পঞ্চ জাতিসতানি মাতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়মাতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহামাতা, পঞ্চ জাতিসতানি পিতুচ্ছা. ইতি দীঘরত্তং অনুগতসিনেহত্তা দসবলং দিস্ৰাৰ ‘‘পুত্তো’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা সণ্ঠাতুং নাসক্খিংসু. সত্থা যাৰ তেসং চিত্তং সঞ্ঞত্তিং ন গচ্ছতি, তাৰ ‘‘অপেথা’’তি নাৰোচ. অথ নেসং যথামনেনেৰ সতিং পটিলভিত্ৰা মজ্ঝত্তভূতানং আসযং ঞত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে উভোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.

সত্থা অপরভাগে তেসং মহল্লককালে পুন তং নগরং অগমাসি. তে ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নানগ্গরসেহি পরিৰিসিত্ৰা সত্থারং কতভত্তকিচ্চং উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো নকুলপিতা গহপতি, ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যতো মে, ভন্তে, নকুলমাতা গহপতানী, দহরস্সেৰ দহরা আনীতা, নাভিজানামি নকুলমাতরং গহপতানিং মনসাপি অতিচরিতা, কুতো পন কাযেন. ইচ্ছেয্যাম মযং, ভন্তে, দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিতুং অভিসম্পরাযঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিতু’’ন্তি. নকুলমাতাপি খো, গহপতানী, ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যতো অহং, ভন্তে, নকুলপিতুনো গহপতিস্স দহরস্সেৰ দহরা আনীতা, নাভিজানামি নকুলপিতরং গহপতিং মনসাপি অতিচরিতা, কুতো পন কাযেন. ইচ্ছেয্যাম মযং, ভন্তে, দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিতুং অভিসম্পরাযঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিতু’’ন্তি. অথ অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা উপাসকে পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ইমং ইমেসং দ্ৰিন্নম্পি কথং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা নকুলপিতরং গহপতিং ৰিস্সাসকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ছট্ঠৰগ্গৰণ্ণনা.

দসসুত্তপটিমণ্ডিতায উপাসকপাল়িযা ৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৪. এতদগ্গৰগ্গো

(১৪) ৭. সত্তমএতদগ্গৰগ্গো

সুজাতাৰত্থু

২৫৮. উপাসিকাপাল়িযা পঠমে পঠমং সরণং গচ্ছন্তীনন্তি সব্বপঠমং সরণেসু পতিট্ঠিতানং উপাসিকানং, সুজাতা নাম, সেনিযধীতা অগ্গাতি দস্সেতি. সাপি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা অপরভাগে সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং পঠমং সরণং গচ্ছন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং সত্থু নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ উরুৰেলাযং সেনানিগমে সেনিযকুটুম্বিকস্স গেহে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তা একস্মিং নিগ্রোধমূলে পত্থনং অকাসি – ‘‘সচে সমজাতিকং কুলঘরং গন্ত্ৰা পঠমগব্ভে পুত্তং লভিস্সামি, অনুসংৰচ্ছরং বলিকম্মং করিস্সামী’’তি. তস্সা সা পত্থনা সমিজ্ঝি.

সা মহাসত্তস্স দুক্করকারিকং করোন্তস্স ছট্ঠে ৰস্সে পরিপুণ্ণে ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে ‘‘পাতোৰ বলিকম্মং করিস্সামী’’তি রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায ধেনুযো দুহাপেসি. ৰচ্ছকা ধেনূনং থনমূলং ন আগমংসু, থনমূলে নৰভাজনম্হি উপনীতমত্তে অত্তনোৰ ধম্মতায খীরধারা পতিংসু. তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা, সুজাতা, সহত্থেনেৰ খীরং গণ্হিত্ৰা নৰভাজনে পক্খিপিত্ৰা সহত্থেনেৰ অগ্গিং কত্ৰা পচিতুং আরভি. তস্মিং পাযাসে পচ্চমানে মহন্তমহন্তা বুব্বুল়া উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণাৰত্তা হুত্ৰা সঞ্চরন্তি, একফুসিতম্পি বহি ন নিগ্গচ্ছতি. মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, চত্তারো লোকপালা খগ্গহত্থা আরক্খং গণ্হিংসু, সক্কো অলাতানি সমানেন্তো অগ্গিং জালেসি. দেৰতা চতূসু দীপেসু ওজং সংহরিত্ৰা তত্থ পক্খিপিংসু. সুজাতা, একদিৰসেযেৰ ইমানি অচ্ছরিযানি দিস্ৰা পুণ্ণাদাসিং আমন্তেসি – ‘‘অম্ম, পুণ্ণে অজ্জ অম্হাকং দেৰতা অতিৰিয পসন্না, মযা এত্তকং কালং এৰরূপং অচ্ছরিযং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, ৰেগেন গন্ত্ৰা দেৰট্ঠানং পটিজগ্গাহী’’তি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি তস্সা ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তুরিততুরিতা রুক্খমূলং অগমাসি.

বোধিসত্তোপি খো ভিক্খাচারকালং আগমযমানো পাতোৰ গন্ত্ৰা রুক্খমূলে নিসীদি. রুক্খমূলং সোধনত্থায গতা পুণ্ণা আগন্ত্ৰা সুজাতায আরোচেসি – ‘‘দেৰতা রুক্খমূলে নিসিন্না’’তি. সুজাতা, ‘‘সচে জে সচ্চং ভণসি, অদাসিং করোমী’’তি ৰত্ৰা সব্বপসাধনং পসাধেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকে সুৰণ্ণথালে পাযাসং ৰড্ঢেত্ৰা অপরায সুৰণ্ণপাতিযা পিদহিত্ৰা সেতৰত্থেন সম্পলিৰেঠেত্ৰা সমন্তা গন্ধদামমালাদামানি ওসারেত্ৰা উক্খিপিত্ৰা গন্ত্ৰা মহাপুরিসং দিস্ৰা বলৰপীতিং উপ্পাদেত্ৰা দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওণতোণতা গন্ত্ৰা সীসতো থালং ওতারেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা সহেৰ পাতিযা পাযাসং মহাপুরিসস্স হত্থে ঠপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘যথা ময্হং মনোরথো নিপ্ফন্নো, এৰং তুম্হাকম্পি নিপ্ফজ্জতূ’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. বোধিসত্তো নেরঞ্জরায নদিযা তীরং গন্ত্ৰা সুৰণ্ণথালং তীরে ঠপেত্ৰা ন্হত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একূনপণ্ণাস পিণ্ডে করোন্তো পাযাসং পরিভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং নদিযা সম্পৰাহেত্ৰা অনুক্কমেন বোধিমণ্ডং আরুয্হ সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে অতিক্কমিত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো সুজাতায পুত্তস্স যসদারকস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা গন্ত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি.

যসোপি কুলপুত্তো রত্তিভাগসমনন্তরে ৰিৰটং ইত্থাগারং দিস্ৰা সঞ্জাতসংৰেগো ‘‘উপদ্দুতং ৰত, ভো, উপসট্ঠং ৰত, ভো’’তি ৰত্ৰা নিৰেসনতো নিক্খমিত্ৰাৰ বহিনগরে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা তীণি মগ্গফলানি পটিৰিজ্ঝি. অথস্স পিতা পদানুপদিকং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা যসস্স পৰত্তিং পুচ্ছি. সত্থা যসং কুলপুত্তং পটিচ্ছাদেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সো সেট্ঠিগহপতি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, যসো অরহত্তফলং পাপুণি. তং ভগৰা ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি আহ, তাৰদেৰস্স গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরো অহোসি. পিতাপিস্স সত্থারং নিমন্তেসি. সত্থা যসং কুলপুত্তং পচ্ছাসমণং কত্ৰা তস্স ঘরং গন্ত্ৰা কতভত্তকিচ্চো ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে যসস্স মাতা, সুজাতা, পুরাণদুতিযিকা চ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. তংদিৰসং অযং, সুজাতা, তেৰাচিকসরণে পতিট্ঠাসি সদ্ধিং সুণিসায. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেতং ৰত্থু খন্ধকে (মহাৰ. ২৫-২৮) আগতমেৰ. সত্থা অপরভাগে পটিপাটিযা উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ইমং উপাসিকং পঠমং সরণং গচ্ছন্তীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

ৰিসাখাৰত্থু

২৫৯. দুতিযে দাযিকানন্তি দানাভিরতানং উপাসিকানং, ৰিসাখা মিগারমাতা, অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং দাযিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো গেহে সত্তন্নং ভগিনীনং সব্বকনিট্ঠা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা কির –

‘‘সমণী সমণগুত্তা চ, ভিক্খুনী ভিক্খুদাযিকা;

ধম্মা চেৰ সুধম্মা চ, সঙ্ঘদাসী চ সত্তমা’’তি.

ইমা সত্ত ভগিনিযো অহেসুং. তা এতরহি –

‘‘খেমা উপ্পলৰণ্ণা চ, পটাচারা চ গোতমী;

ধম্মদিন্না মহামাযা, ৰিসাখা চেৰ সত্তমী’’তি. –

এৰংনামা হুত্ৰা নিব্বত্তা. তত্রাযং সঙ্ঘদাসী একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে অঙ্গরট্ঠে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো অগ্গমহেসিযা সুমনদেৰিযা নাম কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি, ৰিসাখাতিস্সা নামং অকংসু. তস্সা সত্তৰস্সিককালে দসবলো সেলব্রাহ্মণস্স চ অঞ্ঞেসঞ্চ বোধনেয্যবন্ধৰানং উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো চারিকং চরমানো তস্মিং রট্ঠে তং নগরং পাপুণি.

তস্মিঞ্চ সমযে মেণ্ডকো গহপতি তস্মিং নগরে পঞ্চন্নং মহাপুঞ্ঞানং জেট্ঠকো হুত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং কারেসি. পঞ্চ মহাপুঞ্ঞা নাম মেণ্ডকো সেট্ঠি, চন্দপদুমা নাম তস্সেৰ অগ্গমহেসী, তস্স চ পুত্তো ধনঞ্চযো নাম, তস্স ভরিযা সুমনদেৰী নাম, মেণ্ডকসেট্ঠিস্স দাসো পুণ্ণো নামাতি. ন কেৰলঞ্চ মেণ্ডকসেট্ঠিযেৰ, বিম্বিসারমহারাজস্স পন আণাপৰত্তিট্ঠানে পঞ্চ অমিতভোগা নাম অহেসুং জোতিকো জটিলো মেণ্ডকো পুণ্ণো কাকৰলিযোতি. তেসু অযং মেণ্ডকসেট্ঠি দসবলস্স অত্তনো নগরং সম্পত্তভাৰং সুত্ৰা পুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতরং ৰিসাখাদারিকং পক্কোসিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ম, তুয্হম্পি মঙ্গলং অম্হাকম্পি মঙ্গলং, তৰ পরিচারিকাহি পঞ্চদারিকাসতেহি সদ্ধিং পঞ্চ রথসতানি আরুয্হ পঞ্চহি দাসিসতেহি পরিৰুতা দসবলস্স পচ্চুগ্গমনং করোহী’’তি. সা পিতামহস্স ৰচনং সুত্ৰা তথা অকাসি. কারণাকারণেসু পন কুসলত্তা যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথস্সা চরিতৰসেন সত্থা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. মেণ্ডকসেট্ঠিপি খো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ সত্থা তস্সপি চরিতৰসেন ধম্মং দেসেসি. সো দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা এতেনুপাযেন অড্ঢমাসং মহাদানং অদাসি. সত্থা ভদ্দিযনগরে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা পক্কামি.

ইতো পরং অঞ্ঞং কথামগ্গং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিসাখায উপ্পত্তিকথাৰ কথেতব্বা. সাৰত্থিযঞ্হি কোসলরাজা বিম্বিসারস্স সন্তিকং পেসেসি – ‘‘মম আণাপৰত্তিট্ঠানে অমিতভোগৰিন্দনকুলং নাম নত্থি, অম্হাকং অমিতভোগৰিন্দনকুলং পেসেতূ’’তি. রাজা অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেসি. অমচ্চা ‘‘মহাকুলং পেসেতুং ন সক্কা, একং পন সেট্ঠিপুত্তং পেসেস্সামা’’তি মেণ্ডকসেট্ঠিনো পুত্তং ধনঞ্চযসেট্ঠিং আযাচিংসু. রাজা তেসং ৰচনং সুত্ৰা তং পেসেসি. অথ নং কোসলরাজা সাৰত্থিতো সত্তযোজনমত্থকে সাকেতনগরে সেট্ঠিট্ঠানং দত্ৰা ৰাসেসি.

সাৰত্থিযঞ্চ মিগারসেট্ঠিনো পুত্তো পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম ৰযপ্পত্তো অহোসি. অথস্স পিতা ‘‘পুত্তো মে ৰযপ্পত্তো, ঘরাৰাসেনস্স আবন্ধনসমযো’’তি ঞত্ৰা ‘‘অম্হাকং সমানজাতিকে কুলে দারিকং পরিযেসথা’’তি কারণাকারণকুসলে পুরিসে পেসেসি. তে সাৰত্থিযং অত্তনো রুচিতং দারিকং অদিস্ৰা সাকেতং অগমংসু. তংদিৰসঞ্চ, ৰিসাখা, অত্তনো সমানৰযেহি পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি পরিৰারিতা নক্খত্তকীল়নত্থায একং মহাগামং অগমাসি. তেপি পুরিসা অন্তোনগরে চরিত্ৰা অত্তনো রুচিতং দারিকং অদিস্ৰা বহিনগরদ্ৰারে অট্ঠংসু. তস্মিং সমযে দেৰো ৰস্সিতুং আরভি. অথ তা ৰিসাখায সদ্ধিং নিক্খন্তা দারিকা তেমনভযেন ৰেগেন সালং পৰিসিংসু. তে পুরিসা তাসম্পি অন্তরে যথারুচিতং দারিকং ন পস্সিংসু. তাসং পন সব্বপচ্ছতো, ৰিসাখা, দেৰং ৰস্সন্তম্পি অগণেত্ৰা অতুরিতগমনেন তেমযমানাৰ সালং পাৰিসি. তে পুরিসা তং দিস্ৰা চিন্তযিংসু – ‘‘রূপৰতী তাৰ কঞ্ঞা এতপরমা ভৰেয্য, রূপং পনেতং একচ্চায কারিতপত্তং ৰিয হোতি, কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা কথেন্তা জানিস্সাম মধুরৰচনা ৰা নো ৰা’’তি. ততো নং আহংসু – ‘‘অতিৰিয পরিণতৰযা ইত্থী ৰিয যাসি, অম্মা’’তি. কিং দিস্ৰা কথেথ, তাতাতি? অঞ্ঞা তযা সদ্ধিং কীল়নকুমারিযো তেমনভযেন ৰেগেন আগন্ত্ৰা সালং পৰিট্ঠা, ত্ৰং পন মহল্লিকা ৰিয পদৰারং অতিক্কম্ম নাগচ্ছসি, সাটকস্স তেমনভাৰম্পি ন গণেসি. সচে তং হত্থী ৰা অস্সো ৰা অনুবন্ধেয্য, কিং এৰমেৰং করেয্যাসীতি? তাতা, সাটকা নাম ন দুল্লভা, সুলভা ময্হং কুলে সাটকা. ৰযপ্পত্তা মাতুগামা পন পণিযভণ্ডসদিসা, হত্থে ৰা পাদে ৰা ভগ্গে অঙ্গৰিকলং মাতুগামং জিগুচ্ছন্তা নিট্ঠুভিত্ৰা গচ্ছন্তি, তস্মা সণিকং আগতাম্হীতি.

তে চিন্তযিংসু – ‘‘ইমায সদিসা ইমস্মিং জম্বুদীপে ইত্থী নাম নত্থি, যাদিসা রূপেন, কথাযপি তাদিসাৰ. কারণাকারণং ঞত্ৰা কথেতী’’তি তস্সা উপরি মালাগুল়ং খিপিংসু. অথ, ৰিসাখা, চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে অপরিগ্গহিতা, ইদানি পন পরিগ্গহিতাম্হী’’তি ৰিনীতেনাকারেন ভূমিযং নিসীদি. অথ নং তত্থেৰ সাণিযা পরিক্খিপিংসু. সা পটিচ্ছন্নভাৰং ঞত্ৰা দাসিগণপরিৰুতা গেহং অগমাসি. তেপি মিগারসেট্ঠিনো পুরিসা তায সদ্ধিংযেৰ ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স সন্তিকং অগমংসু. ‘‘কতরগামৰাসিনো, তাতা, তুম্হে’’তি পুচ্ছিতা ‘‘সাৰত্থিনগরে মিগারসেট্ঠিনো পুরিসম্হা’’তি ৰত্ৰা ‘‘মযং অম্হাকং সেট্ঠিনা তুম্হাকং গেহে ৰযপ্পত্তা দারিকা অত্থীতি সুত্ৰা পেসিতা’’তি. সাধু, তাতা, তুম্হাকং সেট্ঠি কিঞ্চাপি ভোগেন অম্হেহি অসদিসো, জাতিযা পন সদিসো. সব্বাকারসম্পন্নো নাম দুল্লভো গচ্ছথ তুম্হে সেট্ঠিস্স অম্হেহি সম্পটিচ্ছিতভাৰং আরোচেথাতি.

তে তস্স ৰচনং সুত্ৰা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা মিগারসেট্ঠিস্স তুট্ঠিং ৰড্ঢিং চ পৰেদেত্ৰা ‘‘লদ্ধা নো সামি সাকেতে ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স গেহে দারিকা’’তি আহংসু. তং সুত্ৰা মিগারসেট্ঠি ‘‘মহাকুলগেহে কির নো দারিকা লদ্ধা’’তি তুট্ঠমানসো হুত্ৰা তাৰদেৰ ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ইদানেৰ দারিকং আনযিস্সাম, কত্তব্বকিচ্চং করোন্তূ’’তি. সোপিস্স পটিসাসনং পেসেসি – ‘‘নযিদং অম্হাকং ভারিযং, সেট্ঠি পন অত্তনো কত্তব্বকিচ্চং করোতূ’’তি. সো কোসলরঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেসি – ‘‘দেৰ, একা মে মঙ্গলকিরিযা অত্থি, দাসস্স তে পুণ্ণৰড্ঢনস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতরং ৰিসাখং নাম দারিকং আনেস্সামি, সাকেতগমনং মে অনুজানাথা’’তি. সাধু, মহাসেট্ঠি, কিং পন অম্হেহিপি আগন্তব্বন্তি? দেৰ তুম্হাদিসানং গমনং লদ্ধুং সক্কাতি? রাজা মহাকুলস্স সঙ্গহং কাতুকামো ‘‘হোতু সেট্ঠি, আগমিস্সামী’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা মিগারসেট্ঠিনা সদ্ধিং সাকেতনগরং অগমাসি. ধনঞ্চযসেট্ঠি ‘‘মিগারসেট্ঠি কির কোসলরাজানং গহেত্ৰা আগতো’’তি সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা রাজানং গহেত্ৰা অত্তনো নিৰেসনং অগমাসি. তাৰদেৰ রঞ্ঞো চ রাজবলস্স চ মিগারসেট্ঠিনো চ ৰসনট্ঠানং চেৰ মালাগন্ধভত্তাদীনি চ সব্বানি পটিযাদেসি. ‘‘ইদং ইমস্স লদ্ধুং ৰট্টতি, ইদং ইমস্সা’’তি সব্বং অত্তনাৰ জানাতি. তে তে জনা চিন্তযিংসু – ‘‘সেট্ঠি অম্হাকমেৰ সক্কারং করোতী’’তি.

অথেকদিৰসং রাজা ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ন সক্কা সেট্ঠিনা চিরকালং অম্হাকং ভরণপোসনং কাতুং, দারিকায গমনকালং জানাতূ’’তি. সোপি রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি – ‘‘ইদানি ৰস্সকালো আগতো, ন সক্কা চতুমাসং ৰিচরিতুং, তুম্হাকং বলকাযস্স যং যং লদ্ধুং ৰট্টতি, সব্বং তং মম ভারো. কেৰলং দেৰো মযা পেসিতকালে গচ্ছতূ’’তি. ততো পট্ঠায সাকেতনগরং নিচ্চনক্খত্তগামো ৰিয অহোসি. এৰং তযো মাসা অতিক্কন্তা. ধনঞ্চযসেট্ঠিনো পন ধীতায মহালতাপসাধনং ন তাৰ নিট্ঠং গচ্ছতি. অথস্স কম্মন্তাধিট্ঠাযকা আগন্ত্ৰা আরোচযিংসু – ‘‘সেসং অসন্তং নাম নত্থি, বলকাযস্স পন ভত্তপচনদারূনি নপ্পহোন্তী’’তি. ‘‘গচ্ছথ, তাতা, হত্থিসালা অস্সসালা ৰিযোজেত্ৰা ভত্তং পচথা’’তি. এৰং পচন্তানম্পি অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো. ততো পুন আরোচযিংসু – ‘‘দারূনি সামি নপ্পহোন্তী’’তি. ‘‘তাতা, ইমস্মিং কালে দারূনি লদ্ধুং ন সক্কা, দুস্সকোট্ঠাগারং পন ৰিৰরিত্ৰা থূলসাটকে গহেত্ৰা ৰট্টিযো কত্ৰা তেলচাটিযং তেমেত্ৰা ভত্তং পচথা’’তি. ইমিনা নিযামেন পচন্তানং চত্তারো মাসা পূরযিংসু.

ততো ধনঞ্চযসেট্ঠি ধীতুযা মহালতাপসাধনস্স নিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘স্ৰে দারিকং পেসেস্সামী’’তি ধীতরং সমীপে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘অম্ম পতিকুলে ৰসন্তিযা নাম ইমঞ্চিমঞ্চ আচারং সিক্খিতুং ৰট্টতী’’তি ওৰাদং অদাসি. অযং মিগারসেট্ঠি অনন্তরগব্ভে নিসিন্নো ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ওৰাদং অস্সোসি. সোপি সেট্ঠি ধীতরং এৰং ওৰদি –

‘‘অম্ম সসুরকুলে ৰসন্তিযা নাম অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো, বহিঅগ্গি অন্তো ন পৰেসেতব্বো, দদন্তস্সেৰ দাতব্বং, অদদন্তস্স ন দাতব্বং, দদন্তস্সপি অদদন্তস্সপি দাতব্বং, সুখং নিসীদিতব্বং, সুখং পরিভুঞ্জিতব্বং, সুখং নিপজ্জিতব্বং, অগ্গি পরিচরিতব্বো, অন্তোদেৰতা নমস্সিতব্বা’’তি.

ইমং দসৰিধং ওৰাদং দত্ৰা পুনদিৰসে সব্বা সেনিযো সন্নিপাতেত্ৰা রাজসেনায মজ্ঝে অট্ঠ কুটুম্বিকে পাটিভোগে গহেত্ৰা ‘‘সচে মে ধীতু গতট্ঠানে দোসো উপ্পজ্জতি, তুম্হেহি সোধেতব্বো’’তি ৰত্ৰা নৰকোটিঅগ্ঘনকেন মহালতাপসাধনেন ধীতরং পসাধেত্ৰা ন্হানচুণ্ণমূলং চতুপণ্ণাসসকটসতং ধনং দত্ৰা ধীতায সদ্ধিং নিবদ্ধং গমনচারিনিযো পঞ্চসতা দাসিযো পঞ্চ আজঞ্ঞরথসতানি সব্বূপকারঞ্চ সতং সতং দত্ৰা কোসলরাজানঞ্চ মিগারসেট্ঠিঞ্চ, ৰিস্সজ্জেত্ৰা ধীতু গমনৰেলাযং ৰজাধিট্ঠাযকে পুরিসে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাতা, মম ধীতায গতট্ঠানে খীরপানত্থং ধেনূহি, যানযোজনত্থং উসভেহি চ অত্থো হোতি, তস্মা মম ধীতু গমনমগ্গে ৰজদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পুথুলতো অট্ঠ উসভানি গোগণেন পূরেত্ৰা তিগাৰুতমত্থকে অসুকা নাম কন্দরা অত্থি, অগ্গগোযূথে তং ঠানং পত্তে ভেরিসঞ্ঞায ৰজদ্ৰারং পিদহেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সেট্ঠিস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা অকংসু. ৰজদ্ৰারে ৰিৰটে উল়ারুল়ারাযেৰ গাৰিযো নিক্খমিংসু. দ্ৰারে পিদহিতে পন ৰিসাখায পুঞ্ঞবলেন বলৰগাৰো চ দম্মগাৰো চ বহি লঙ্ঘিত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জিংসু. অথ, ৰিসাখা, সাৰত্থিনগরদ্ৰারং পত্তকালে চিন্তেসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানস্মিং নু খো নিসীদিত্ৰা পৰিসামি, উদাহু রথে ঠত্ৰা’’তি. অথস্সা এতদহোসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানেন মে পৰিসন্তিযা মহালতাপসাধনস্স ৰিসেসো ন পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি. সা সকলনগরস্স অত্তানং দস্সেন্তী রথে ঠত্ৰা নগরং পাৰিসি. সাৰত্থিৰাসিনো ৰিসাখায সম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘এসা কির, ৰিসাখা, নাম এৰরূপা, অযঞ্চ সম্পত্তি এতিস্সাৰ অনুচ্ছৰিকা’’তি আহংসু. ইতি সা মহাসম্পত্তিযা মিগারসেট্ঠিনো গেহং পাৰিসি. আগতদিৰসে চস্সা সকলনগরৰাসিনো ‘‘অম্হাকং, ধনঞ্চযসেট্ঠি, অত্তনো নগরং সম্পত্তানং মহাসক্কারং অকাসী’’তি যথাবলং পণ্ণাকারং পহিণিংসু. ৰিসাখা, পহিতপহিতং পণ্ণাকারং তস্মিংযেৰ নগরে অঞ্ঞমঞ্ঞেসু কুলেসু সব্বত্থকমেৰ দাপেসি. অথস্সা রত্তিভাগসমনন্তরে একিস্সা আজঞ্ঞৰল়ৰায গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সা দাসীহি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ৰল়ৰং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা তেলেন মক্খাপেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমাসি.

মিগারসেট্ঠিপি সত্তাহং পুত্তস্স আৰাহসক্কারং করোন্তো ধুরৰিহারে ৰসন্তম্পি তথাগতং অমনসিকত্ৰা সত্তমে দিৰসে সকলনিৰেসনং পূরেন্তো নগ্গসমণকে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘আগচ্ছতু মে ধীতা, অরহন্তে ৰন্দতূ’’তি ৰিসাখায সাসনং পহিণি. সা ‘‘অরহন্তা’’তি ৰচনং সুত্ৰা সোতাপন্না অরিযসাৰিকা হট্ঠতুট্ঠা হুত্ৰা তেসং নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা তে ওলোকেত্ৰা ‘‘ন এৰরূপা নাম অরহন্তা হোন্তি, হিরোত্তপ্পৰিৰজ্জিতানং নাম সন্তিকং কস্মা মং সসুরো পক্কোসাপেতী’’তি ‘‘ধী, ধী’’তি গরহিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. নগ্গসমণা তং দিস্ৰা সব্বে একপ্পহারেনেৰ সেট্ঠিং গরহিংসু – ‘‘কিং ত্ৰং, গহপতি, অঞ্ঞং নালত্থ, সমণস্স গোতমস্স সাৰিকং মহাকাল়কণ্ণিং কস্মা ইমং গেহং পৰেসেসি, ৰেগেন নং ইমস্মা গেহা নীহরাহী’’তি. ততো সেট্ঠি ‘‘ন সক্কা মযা ইমেসং ৰচনেন ইমং গেহা নীহরিতুং, মহাকুলস্স ধীতা অয’’ন্তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘আচরিযা দহরা নাম জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা করেয্যুং, তুম্হে তুণ্হী হোথা’’তি নগ্গে উয্যোজেত্ৰা মহাপল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা সুৰণ্ণকটচ্ছুং গহেত্ৰা ৰিসাখায পরিৰিসিযমানো সুৰণ্ণপাতিযং অপ্পোদকমধুপাযাসং পরিভুঞ্জি.

তস্মিং সমযে একো পিণ্ডচারিকো থেরো পিণ্ডায চরন্তো সেট্ঠিস্স ঘরদ্ৰারং পাপুণি. ৰিসাখা, তং দিস্ৰা ‘‘সসুরস্স আচিক্খিতুং ন যুত্ত’’ন্তি যথা সো থেরং পস্সতি, এৰং অপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. সো পন বালো থেরং দিস্ৰাপি অপস্সন্তো ৰিয হুত্ৰা অধোমুখো পাযাসমেৰ ভুঞ্জতি. ৰিসাখা, ‘‘থেরং দিস্ৰাপি মে সসুরো সঞ্ঞং ন করোতী’’তি ঞত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো পুরাণং খাদতী’’তি আহ. সো নিগণ্ঠেহি তাৰ কথিতকালে অধিৰাসেসি, ‘‘পুরাণং খাদতী’’তি ৰুত্তক্খণেযেৰ পন হত্থং অপনেত্ৰা ‘‘ইমং পাযাসং ইতো হরথ, এতঞ্চ ইমস্মা গেহা নীহরথ. অযঞ্হি মং এৰরূপে মঙ্গলগেহে অসুচিখাদকং নাম করোতী’’তি আহ. তস্মিং খো পন নিৰেসনে সব্বেপি দাসকম্মকরা ৰিসাখায সন্তকাৰ, কো নং হত্থে ৰা পাদে ৰা গণ্হিস্সতি, মুখেন কথেতুং সমত্থোপি নাম নত্থি. ততো, ৰিসাখা, সসুরস্স কথং সুত্ৰা আহ – ‘‘তাত, ন এত্তকেন ৰচনেন মযং নিক্খমাম, নাহং তুম্হেহি উদকতিত্থতো কুম্ভদাসিকা ৰিয আনীতা. ধরমানকমাতাপিতূনং ধীতরো নাম ন এত্তকেনেৰ নিক্খমন্তি, এতেনেৰ মে কারণেন পিতা ইধাগমনদিৰসে অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘সচে মে ধীতরং উপাদায দোসো উপ্পজ্জতি, সোধেয্যাথা’তি ৰত্ৰা তেসং হত্থে ঠপেসি. তে পক্কোসাপেত্ৰা ময্হং দোসাদোসং সোধাপেথা’’তি.

ততো সেট্ঠি ‘‘কল্যাণং এসা কথেতী’’তি অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অযং দারিকা সত্তমে দিৰসে অপরিপুণ্ণেযেৰ মঙ্গলগেহে নিসিন্নং মং ‘অসুচিখাদকো’তি ৰদতী’’তি আহ. এৰং কির, অম্মাতি? ‘‘তাতা, ময্হং সসুরো অসুচিং খাদিতুকামো ভৰিস্সতি, অহং পন এৰং কত্ৰা ন কথেমি. একস্মিং পন পিণ্ডপাতিকত্থেরে ঘরদ্ৰারে ঠিতে অযং অপ্পোদকমধুপাযাসং ভুঞ্জন্তো ন তং মনসি করোতি, অহং ইমিনা কারণেন ‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো ইমস্মিং অত্তভাৰে পুঞ্ঞং ন করোতি, পুরাণপুঞ্ঞং খাদতী’তি এত্তকং কথযিন্তি আহ. অয্য, ইধ দোসো নত্থি, অম্হাকং ধীতা কারণং কথেতি, ত্ৰং কস্মা কুজ্ঝসীতি? অয্যা, এস তাৰ দোসো মা হোতু, অযং পন দারিকা আগতদিৰসেযেৰ মম পুত্তে সঞ্ঞং অকত্ৰা অত্তনো ইচ্ছিতট্ঠানং অগমাসীতি. এৰং কির, অম্মাতি? তাতা, নাহং ইচ্ছিতট্ঠানং গচ্ছামি, ইমস্মিং পন গেহে আজানীযৰল়ৰায ৰিজাতায সঞ্ঞম্পি অকত্ৰা নিসীদনং নাম অযুত্তন্তি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা দাসীহি পরিৰুতা তত্থ গন্ত্ৰা ৰল়ৰায ৰিজাতপরিহারং কারাপেসিন্তি. অয্য, অম্হাকং ধীতা তৰ গেহে দাসীহিপি অকত্তব্বকম্মং অকাসি, ত্ৰং এত্থ কিং দোসং পস্সসীতি?

অয্যা, এস তাৰ গুণো হোতু, ইমিস্সা পন পিতা ইধাগমনদিৰসে ওৰাদং দেন্তো ‘‘অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো’’তি আহ, কিং পন সক্কা অম্হেহি উভতো পটিৰিস্সকগেহানং অগ্গিং অদত্ৰা ৰসিতুন্তি? এৰং কির, অম্মাতি? তাতা, ন ময্হং পিতা এতং অগ্গিং উপাদায কথেসি, যা পন অন্তোনিৰেসনে সস্সুআদীনং রহস্সকথা উপ্পজ্জতি, সা দাসিদাসানং ন কথেতব্বা. এৰরূপা হি কথা ৰড্ঢমানা কলহায সংৰত্ততি, ইদং সন্ধায ময্হং পিতা কথেসি, তাতাতি.

অয্যা, এতং তাৰ এৰং হোতু, ইমিস্সা পিতা ‘‘বাহিরতো অগ্গি ন অন্তো পৰেসেতব্বো’’তি আহ, কিং সক্কা অম্হেহি অন্তোঅগ্গিম্হি নিব্বুতে বাহিরতো অগ্গিং অনাহরিতুন্তি? এৰং কির, অম্মাতি? তাতা, ময্হং পিতা এতং অগ্গিং সন্ধায ন কথেসি, যং পন দোসং দাসকম্মকারেহি কথিতং হোতি, তং অন্তোমানুসকানং ন কথেতব্বং…পে….

যম্পি তেন ‘‘যে দদন্তি, তেসংযেৰ দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তং ‘‘যাচিতকং উপকরণং গহেত্ৰা যে পটিদদন্তি, তেসংযেৰ দাতব্ব’’ন্তি সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘যে ন দদন্তী’’তি ইদম্পি যাচিতকং উপকরণং গহেত্ৰা যে ন পটিদদন্তি, তেসং ন দাতব্বন্তি সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘দদন্তস্সপি অদদন্তস্সপি দাতব্ব’’ন্তি, ইদং পন দুগ্গতেসু ঞাতিমিত্তেসু সম্পত্তেসু পটিদাতুং সক্কোন্তু ৰা মা ৰা, দাতুমেৰ ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘সুখং নিসীদিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরে দিস্ৰা উট্ঠাতব্বট্ঠানে নিসীদিতুং ন ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘সুখং ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি ইদং পন সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরং অভুঞ্জিত্ৰা তে পরিৰিসিত্ৰা সব্বেহি লদ্ধালদ্ধং ঞত্ৰা পচ্ছা সযং ভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘সুখং নিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরমেৰ সযনং আরুয্হ ন নিপজ্জিতব্বং, তেসং কত্তব্বযুত্তকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা পচ্ছা সযং নিপজ্জিতুং যুত্তন্তি ইদং সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘অগ্গি পরিচরিতব্বো’’তি ইদং পন সস্সুম্পি সসুরম্পি সামিকম্পি অগ্গিক্খন্ধং ৰিয উরগরাজানং ৰিয চ কত্ৰা পস্সিতুং ৰট্টতীতি ইদং সন্ধায ৰুত্তন্তি.

এতে তাৰ এত্তকা গুণা হোন্তু, ইমিস্সা পন পিতা অন্তোদেৰতা নমস্সাপেতি, ইমস্স কো অত্থোতি? এৰং কির, অম্মাতি? আম, তাতা, এতম্পি হি মে পিতরা ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘আৰেণিকঘরাৰাসং ৰসনকালতো পট্ঠায অত্তনো ঘরদ্ৰারং সম্পত্তপব্বজিতং দিস্ৰা যং ঘরে খাদনীযং ভোজনীযং অত্থি, ততো পব্বজিতানং দত্ৰাৰ খাদিতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং তে আহংসু – ‘‘তুয্হং পন মহাসেট্ঠি পব্বজিতে দিস্ৰা অদানমেৰ রুচ্চতি মঞ্ঞেতি. সো অঞ্ঞং পটিৰচনং অপস্সন্তো অধোমুখো নিসীদি’’.

অথ নং কুটুম্বিকা ‘‘কিং সেট্ঠি অঞ্ঞোপি অম্হাকং ধীতু দোসো অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. নত্থি, অয্যাতি. কস্মা পন নং নিদ্দোসং অকারণা গেহতো নীহরাপেসীতি? তস্মিং খণে, ৰিসাখা, আহ – ‘‘পঠমং তাৰ ময্হং মম সসুরস্স ৰচনেন গমনং ন যুত্তং, ময্হং পন আগমনদিৰসে মম দোসাদোসং সোধনত্থায মম পিতা তুম্হাকং হত্থে ঠপেত্ৰা অদাসি, ইদানি ময্হং গন্তুং সুখ’’ন্তি দাসিদাসে ‘‘যানাদীনি সজ্জানি করোথা’’তি আণাপেসি. অথ নং সেট্ঠি তে কুটুম্বিকে গহেত্ৰা, ‘‘অম্ম, মযা অজানিত্ৰা কথিতং, খমাহি ময্হ’’ন্তি আহ. ‘‘তাতা, তুম্হাকং খমিতব্বং তাৰ খমামি, অহং পন বুদ্ধসাসনে অৰেচ্চপ্পসন্নস্স কুলস্স ধীতা, ন মযং ৰিনা ভিক্খুসঙ্ঘেন ৰত্তাম. সচে মম রুচিযা ভিক্খুসঙ্ঘং পটিজগ্গিতুং লভামি, ৰসিস্সামী’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং যথারুচিযা তৰ সমণে পটিজগ্গাহী’’তি.

ততো, ৰিসাখা, দসবলং নিমন্তাপেত্ৰা পুনদিৰসে নিৰেসনং পূরেন্তী বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেসি. নগ্গপরিসাপি সত্থু মিগারসেট্ঠিনো গেহং গতভাৰং সুত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা গেহং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. ৰিসাখা, দক্খিণোদকং দত্ৰা ‘‘সব্বো সক্কারো পটিযাদিতো, সসুরো মে আগন্ত্ৰা দসবলং পরিৰিসতূ’’তি সাসনং পেসেসি. সো নিগণ্ঠানং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘মম ধীতা সম্মাসম্বুদ্ধং পরিৰিসতূ’’তি আহ. ৰিসাখা, নানগ্গরসেহি দসবলং পরিৰিসিত্ৰা নিট্ঠিতে ভত্তকিচ্চে পুন সাসনং পহিণি – ‘‘সসুরো মে আগন্ত্ৰা দসবলস্স ধম্মকথং সুণাতূ’’তি. অথ নং ‘‘ইদানি অগমনং নাম অতিৰিয অকারণ’’ন্তি ধম্মকথং সোতুকম্যতায গচ্ছন্তং নগ্গসমণা আহংসু – ‘‘সমণস্স গোতমস্স ধম্মং সুণন্তো বহিসাণিযং নিসীদিত্ৰা সুণাহী’’তি. পুরেতরমেৰ চ গন্ত্ৰা সাণিযা পরিক্খিপিংসু. মিগারসেট্ঠি গন্ত্ৰা বহিসাণিযং নিসীদি. তথাগতো ‘‘ত্ৰং বহিসাণিযং ৰা নিসীদ, পরকুট্টে ৰা পরসেলে ৰা পরচক্কৰাল়ে ৰা নিসীদ. অহং বুদ্ধো নাম সক্কোমি তং মম সদ্দং সাৰেতু’’ন্তি সুৰণ্ণৰণ্ণফলং অম্বরুক্খং খন্ধে গহেত্ৰা চালেন্তো ৰিয ধম্মকথং কথেসি, দেসনাপরিযোসানে সেট্ঠি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সাণিং উক্খিপিত্ৰা সত্থু পাদে পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা সত্থু সন্তিকেযেৰ চ ‘‘ত্ৰং, অম্ম, অজ্জ আদিং কত্ৰা মম মাতা’’তি ৰিসাখং অত্তনো মাতুট্ঠানে ঠপেসি. ততো পট্ঠায, ৰিসাখা মিগারমাতা, নাম জাতা.

সা একদিৰসং নক্খত্তসমযে ৰত্তন্তে ‘‘অন্তোনগরে গুণো নত্থী’’তি দাসীহি পরিৰুতা সত্থু ধম্মকথং সোতুং গচ্ছন্তী ‘‘বুদ্ধানং সন্তিকং উদ্ধতৰেসেন গন্তুং অযুত্ত’’ন্তি মহালতাপসাধনং ওমুঞ্চিত্ৰা দাসিযা হত্থে দত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, সত্থা ধম্মকথং কথেসি. সা ধম্মদেসনাপরিযোসানে দসবলং ৰন্দিত্ৰা নগরাভিমুখা পাযাসি. সাপি দাসী অত্তনা গহিতপসাধনস্স ঠপিতট্ঠানং অসল্লক্খেত্ৰা গচ্ছন্তী পসাধনত্থায পটিনিৰত্তি. অথ নং, ৰিসাখা, ‘‘কহং পন তে তং ঠপিত’’ন্তি পটিপুচ্ছি. গন্ধকুটিপরিৰেণে, অয্যেতি. হোতু জে গন্ত্ৰা আহর, গন্ধকুটিপরিৰেণে ঠপিতকালতো পট্ঠায আহরাপনং নাম অম্হাকং অযুত্তং. তস্মা তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দণ্ডকম্মং করিস্সাম. তত্থ পন ঠপিতে অয্যানং পলিবোধো হোতীতি.

পুনদিৰসে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ৰিসাখায নিৰেসনদ্ৰারং সম্পাপুণি. নিৰেসনে চ নিবদ্ধপঞ্ঞত্তানি আসনানি. ৰিসাখা, সত্থু পত্তং গণ্হিত্ৰা সত্থারং গেহং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসুযেৰ নিসীদাপেত্ৰা কতভত্তকিচ্চে সত্থরি তং পসাধনং আহরিত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিক্খিপিত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, তুম্হাকং দম্মী’’তি আহ. সত্থা ‘‘অলঙ্কারো নাম পব্বজিতানং ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিপি. জানামি, ভন্তে, অহং পন ইমং অগ্ঘাপেত্ৰা ধনং গহেত্ৰা তুম্হাকং ৰসনগন্ধকুটিং কারেস্সামীতি. তদা সত্থা অধিৰাসেসি. সাপি তং অগ্ঘাপেত্ৰা নৰকোটিধনং গহেত্ৰা গব্ভসহস্সপটিমণ্ডিতে পুব্বারামৰিহারে তথাগতস্স ৰসনগন্ধকুটিং কারেসি. ৰিসাখায পন নিৰেসনং পুব্বণ্হসমযে কাসাৰপজ্জোতং ইসিৰাতপটিৰাতমেৰ হোতি অনাথপিণ্ডিকস্স গেহং ৰিয. তস্সাপি গেহে সব্বভত্তানি পটিযত্তানেৰ অহেসুং. সা পুব্বণ্হসমযে ভিক্খুসঙ্ঘস্স আমিসসঙ্গহং কত্ৰা পচ্ছাভত্তে ভেসজ্জানি চেৰ অট্ঠৰিধপানানি চ গণ্হাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দত্ৰা পচ্ছা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা আগচ্ছতি. সত্থা অপরভাগে উপাসিকাযো পটিপাটিযা ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ৰিসাখং মিগারমাতরং দাযিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

খুজ্জুত্তরা-সামাৰতীৰত্থু

২৬০-২৬১. ততিযচতুত্থেসু বহুস্সুতানং যদিদং, খুজ্জুত্তরা, মেত্তাৰিহারীনং যদিদং, সামাৰতীতি বহুস্সুতানং উপাসিকানং খুজ্জুত্তরা, মেত্তাৰিহারীনং সামাৰতী অগ্গাতি দস্সেতি. তা কির দ্ৰেপি পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা অপরভাগে ‘‘সত্থু ধম্মকথং সোস্সামা’’তি ৰিহারং অগমংসু. তত্থ, খুজ্জুত্তরা, সত্থারং একং উপাসিকং বহুস্সুতানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সামাৰতীপি একং উপাসিকং মেত্তাৰিহারীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. তাসং দ্ৰিন্নম্পি যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তীনংযেৰ কপ্পসতসহস্সং অতিক্কন্তং.

অথ অম্হাকং সত্থু নিব্বত্তিতো পুরেতরমেৰ অল্লকপ্পরট্ঠে অহিৰাতকরোগো নাম উদপাদি. একেকস্মিং গেহে একপ্পহারেনেৰ দসপি ৰীসম্পি তিংসম্পি জনা মরন্তি, তিরোরট্ঠং গতা পন জীৰিতং লভন্তি. তং ঞত্ৰা একো পুরিসো অত্তনো পুত্তদারং আদায ‘‘অঞ্ঞং রট্ঠং গমিস্সামী’’তি ততো নিক্খমি. অথস্স ঘরে গহিতপাথেয্যং অন্তরামগ্গে কন্তারে অনুত্তিণ্ণেযেৰ পরিক্খযং অগমাসি. তেসং সরীরবলং পরিহাযি, সকিং মাতা পুত্তং উক্খিপতি, সকিং পিতা. অথস্স পিতা চিন্তেসি – ‘‘অম্হাকং সরীরবলং পরিহীনং, পুত্তং উক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তা কন্তারং নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সামা’’তি. সো তস্স মাতরং অজানাপেত্ৰাৰ উদককিচ্চেন ওহীনো ৰিয পুত্তং মগ্গে নিসীদাপেত্ৰা এককোৰ মগ্গং পটিপজ্জি. ‘‘অথস্স ভরিযা আগমনং ওলোকযমানা ঠিতা হত্থে পুত্তং অদিস্ৰা ৰিরৰমানা গন্ত্ৰা কহং মে সামি পুত্তো’’তি আহ. কো তে পুত্তেন অত্থো? জীৰমানা পুত্তং লভিস্সামাতি. সা ‘‘অতিসাহসিকো ৰতাযং পুরিসো’’তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, নাহং তাদিসেন সদ্ধিং গমিস্সামী’’তি আহ. সো ‘‘অনুপধারেত্ৰা মে ভদ্দে কতং, খমেতং ময্হ’’ন্তি ৰত্ৰা পুত্তং আদাযাগতো.

তে তং কন্তারং সমতিক্কমিত্ৰা সাযং একং গোপালককুলং সম্পাপুণিংসু. তং দিৰসঞ্চ গোপালককুলৰাসিনো নিরুদকপাযাসং পচিংসু. তে তে দিস্ৰা ‘‘ইমে অতিৰিয ছাতকা’’তি পাযাসস্স মহাভাজনং পূরেত্ৰা উল়ুঙ্কপূরং সপ্পিং আসিঞ্চিত্ৰা অদংসু. তেসু তং পাযাসং ভুঞ্জন্তেসু সা ইত্থী পমাণেনেৰ ভুঞ্জি, পুরিসো পন পমাণাতিক্কন্তং ভুঞ্জিত্ৰা জীরাপেতুং অসক্কোন্তো রত্তিভাগসমনন্তরে কালমকাসি. সো কালং করোন্তো তেসু সালযভাৰেন গোপালকানং গেহে সুনখিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. সুনখী নচিরস্সেৰ ৰিজাতা. গোপালকো তং কুক্কুরং সস্সিরিকং দিস্ৰা পিণ্ডেন পলোভেত্ৰা অত্তনি উপ্পন্নসিনেহং গহেত্ৰা সদ্ধিমেৰ চরতি.

অথেকদিৰসং একো পচ্চেকবুদ্ধো ভিক্খাচারৰেলায গোপালকস্স ঘরদ্ৰারং সম্পত্তো. সোপি তং দিস্ৰা ভিক্খং দত্ৰা অত্তানং নিস্সায ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি. পচ্চেকবুদ্ধো গোপালককুলস্স অৰিদূরে ঠানে একস্মিং ৰনসণ্ডে ৰাসং উপগতো. গোপালকো তস্স সন্তিকং গচ্ছন্তো তং কুক্কুরং গহেত্ৰাৰ গচ্ছতি, অন্তরামগ্গে চ ৰাল়মিগট্ঠানে ৰাল়মিগানং পলাযনত্থং রুক্খে ৰা পাসাণে ৰা পহারং দেতি, সোপি কুক্কুরো তস্স করণৰিধানং ৰৰত্থপেতি. অথেকদিৰসং সো গোপালকো পচ্চেকবুদ্ধস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং সব্বকালং আগমনং নাম ন হোতি. অযং পন কুক্কুরো ছেকো, ইমস্স আগতসঞ্ঞায অম্হাকং গেহদ্ৰারং আগচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. সো একদিৰসং ‘‘পচ্চেকবুদ্ধং গণ্হিত্ৰা এহী’’তি কুক্কুরং পেসেসি. কুক্কুরো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পাদমূলে উরেন নিপজ্জি. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘অযং মম সন্তিকং আগতো’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরং আদায মগ্গং পটিপজ্জি. সো তস্স ৰীমংসনত্থায উক্কমিত্ৰা অঞ্ঞং মগ্গং গণ্হি, কুক্কুরো পুরতো ঠত্ৰা গোপালকমগ্গং পটিপন্নকালে অপসক্কি. যস্মিং চ যস্মিং চ ঠানে ৰাল়মিগানং পলাযনত্থং গোপালকো রুক্খং ৰা পাসাণং ৰা পহরি, তং তং ঠানং পত্ৰা কুক্কুরো মহাৰিরৰং ৰিরৰি. তস্স সদ্দেন ৰাল়মিগা পলাযন্তি. পচ্চেকবুদ্ধোপি ভত্তকিচ্চৰেলায মহন্তং সিনিদ্ধপিণ্ডং তস্স দেতি. সোপি পিণ্ডলাভেন পচ্চেকবুদ্ধে উত্তরিতরং সিনেহং করোতি.

গোপালকো তেমাসং ৰুত্থস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স তিচীৰরপ্পহোনকং সাটকং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে ৰো রুচ্চতি, ইধেৰ ৰসথ. নো চে রুচ্চতি, যথাসুখং গচ্ছথা’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো গমনাকারং দস্সেতি. সো গোপালকো পচ্চেকবুদ্ধং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্ততি. কুক্কুরো পচ্চেকবুদ্ধস্স অঞ্ঞত্থ গমনভাৰং ঞত্ৰা অতিসিনেহেন উপ্পন্নবলৰসোকো হদযফালনং পত্ৰা কালং কত্ৰা তাৰতিংসপুরে নিব্বত্তি. অথস্স পচ্চেকবুদ্ধেন সদ্ধিং গমনকালে উচ্চাসদ্দং কত্ৰা ৰাল়মিগানং পলাপিতভাৰেন দেৰতাহি সদ্ধিং কথেন্তস্স সদ্দো সকলদেৰপুরং ছাদেত্ৰা অট্ঠাসি. সো তেনেৰ নামধেয্যং লভিত্ৰা ঘোসকদেৰপুত্তো নাম জাতো. অথস্স তস্মিং সম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স মনুস্সপথে কোসম্বিনগরে উদেনো নাম রাজা রজ্জং পটিপজ্জি. তস্স ৰত্থু মজ্ঝিমপণ্ণাসকে বোধিরাজকুমারসুত্তৰণ্ণনাযং (ম. নি. অট্ঠ. ২.৩২৪ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

তস্মিং পন রজ্জং কারযমানে ঘোসকদেৰপুত্তো চৰিত্ৰা কোসম্বিযং একিস্সা রূপূপজীৰিনিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. সা দসমাসচ্চযেন ৰিজাযিত্ৰা পুত্তভাৰং ঞত্ৰা সঙ্কারকূটে ছড্ডাপেসি. তস্মিং খণে কোসম্বিসেট্ঠিনো কম্মন্তিকো পাতোৰ সেট্ঠিঘরং গচ্ছন্তো ‘‘কিং নু খো ইমং কাকেহি সম্পরিকিণ্ণ’’ন্তি গন্ত্ৰা দারকং দিস্ৰা ‘‘মহাপুঞ্ঞৰা এস দারকো ভৰিস্সতী’’তি একস্স পুরিসস্স হত্থে গেহং পেসেত্ৰা সেট্ঠিঘরং অগমাসি. সেট্ঠিপি রাজূপট্ঠানৰেলায রাজকুলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে পুরোহিতং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ কিং নক্খত্ত’’ন্তি পুচ্ছি. সো তত্থেৰ ঠিতো গণেত্ৰা ‘‘অসুকং নাম নক্খত্তং, অজ্জ ইমিনা নক্খত্তেন জাতদারকো ইমস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং লভিস্সতী’’তি আহ. সো তস্স কথং সুত্ৰা ৰেগেন ঘরং পেসেসি – ‘‘ইমস্স পুরোহিতস্স দ্ৰে কথা নাম নত্থি, ঘরণী চ মে গরুগব্ভা, জানাথ তাৰ নং ৰিজাতা ৰা নো ৰা’’তি. তে গন্ত্ৰা জানিত্ৰা, ‘‘অয্য, ন তাৰ ৰিজাতা’’তি আহংসু. তেন হি গচ্ছথ, ইমস্মিং নগরে অজ্জ জাতদারকং পরিযেসথাতি. তে পরিযেসন্তা তস্স সেট্ঠিনো কম্মন্তিকস্স গেহে তং দারকং দিস্ৰা সেট্ঠিনো আরোচযিংসু. তেন হি গচ্ছথ ভণে, তং কম্মন্তিকং পক্কোসথাতি. তে তং পক্কোসিংসু. অথ নং সেট্ঠি ‘‘গেহে কির তে দারকো অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, অয্যা’’তি. ‘‘তং দারকং অম্হাকং দেহী’’তি. ‘‘ন দেমি, অয্যা’’তি. ‘‘হন্দ সহস্সং গণ্হিত্ৰা দেহী’’তি. সো ‘‘অযং জীৰেয্য ৰা মরেয্য ৰা, দুজ্জানমিদ’’ন্তি সহস্সং গণ্হিত্ৰা অদাসি.

ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘সচে মে ভরিযা ধীতরং ৰিজাযিস্সতি, ইমমেৰ পুত্তং করিস্সামি. সচে পুত্তং ৰিজাযিস্সতি, মারেস্সামী’’তি. চিন্তেত্ৰা গেহে পোসেসি. অথস্স ভরিযা কতিপাহচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. ততো সেট্ঠি ‘‘এৰং তং গাৰো মদ্দিত্ৰা মারেস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইমং দারকং ৰজদ্ৰারে নিপজ্জাপেথা’’তি আহ. তং তত্থ নিপজ্জাপেসুং. অথ নং যূথপতি উসভো পঠমং নিক্খমন্তো দিস্ৰা ‘‘এৰং তং অঞ্ঞে ন মদ্দিস্সন্তী’’তি চতুন্নং পাদানং অন্তরে কত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং গোপালকা দিস্ৰা ‘‘মহাপুঞ্ঞো এস দারকো ভৰিস্সতি, যস্স তিরচ্ছানগতাপি গুণং জানন্তি, পটিজগ্গিস্সাম ন’’ন্তি অত্তনো গেহং নযিংসু.

সোপি সেট্ঠি তস্স মতভাৰং অনুৰিজ্জন্তো ‘‘গোপালকেহি নীতো’’তি সুত্ৰা পুন সহস্সং দত্ৰা আণাপেত্ৰা আমকসুসানে ছড্ডাপেসি. তস্মিং চ কালে সেট্ঠিস্স ঘরে অজপালকো সুসানং নিস্সায অজিকা চারেতি. অথেকা ধেনু অজিকা দারকস্স পুঞ্ঞেন মগ্গা ওক্কম্ম গন্ত্ৰা দারকস্স খীরং দত্ৰা গতা. ততো নিৰত্তমানাপি তথেৰ গন্ত্ৰা খীরমদাসি. অজপালকো চিন্তেসি – ‘‘অযং অজিকা পাতোপি ইমস্মা ঠানা ওক্কমিত্ৰা গতা, কিং নু খো এত’’ন্তি গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো তং দারকং দিস্ৰা ‘‘মহাপুঞ্ঞো এস দারকো, তিরচ্ছানগতাপিস্স গুণং জানন্তি, পটিজগ্গিস্সামি ন’’ন্তি গহেত্ৰা গেহং গতো.

পুনদিৰসে সেট্ঠি ‘‘মতো নু খো দারকো, ন মতো’’তি ওলোকাপেন্তো অজপালকেন গহিতভাৰং ঞত্ৰা সহস্সং দত্ৰা আণাপেত্ৰা ‘‘স্ৰে ইমং নগরং একো সত্থৰাহপুত্তো পৰিসিস্সতি, ইমং দারকং নেত্ৰা চক্কমগ্গে ঠপেথ, এৰং তং সকটচক্কং ছিন্দন্তং গমিস্সতী’’তি আহ. তং তত্থ নিক্খিত্তং সত্থৰাহপুত্তস্স পুরিমসকটে গোণা দিস্ৰা চত্তারো পাদে থম্ভে ৰিয ওতারেত্ৰা অট্ঠংসু. সত্থৰাহো ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি তেসং ঠিতকারণং ওলোকেন্তো দারকং দিস্ৰা ‘‘মহাপুঞ্ঞো দারকো, পতিজগ্গিতুং ৰট্টতী’’তি গণ্হিত্ৰা অগমাসি.

সেট্ঠিপি তস্স চক্কপথে মতভাৰং ৰা অমতভাৰং ৰা ওলোকাপেন্তো সত্থৰাহেন গহিতভাৰং ঞত্ৰা তস্সপি সহস্সং দত্ৰা আণাপেত্ৰা নগরতো অৰিদূরে ঠানে পপাতে পাতাপেসি. সো তত্থ পপতন্তো নল়কারানং কম্মকরণট্ঠানে একসালায পতিতো. সা তস্স পুঞ্ঞানুভাৰেন সতৰিহতকপ্পাসপিচুসম্ফস্সসদিসা অহোসি. অথ নং নল়কারজেট্ঠকো ‘‘পুঞ্ঞৰা এস দারকো, পটিজগ্গিতুং ৰট্টতী’’তি গণ্হিত্ৰা গেহং গতো. সেট্ঠি দারকস্স পপাততো পতিতট্ঠানে মতভাৰং ৰা অমতভাৰং ৰা পরিযেসাপেন্তো নল়কারজেট্ঠকেন গহিতভাৰং ঞত্ৰা তস্সপি সহস্সং দত্ৰা আণাপেসি.

অপরভাগে সেট্ঠিস্স সকপুত্তোপি সোপি উভো ৰযপ্পত্তা অহেসুং. সেট্ঠি পুন ঘোসকদারকস্স মারণুপাযং চিন্তেন্তো অত্তনো কুম্ভকারস্স গেহং গন্ত্ৰা ‘‘অম্ভো ময্হং গেহে এৰরূপো একো অৰজাতদারকো অত্থি, তং দারকং যংকিঞ্চি কত্ৰা মারেতুং ৰট্টতি রহস্সেনা’’তি আহ. সো উভোপি কণ্ণে পিদহিত্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম ভারিযং কথং কথেতুং ন ৰট্টতী’’তি আহ. ততো সেট্ঠি ‘‘অযং মুধা ন করিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘হন্দ, ভো, সহস্সং গণ্হিত্ৰা এতং কম্মং নিপ্ফাদেহী’’তি আহ. লঞ্জং নাম অভিন্নং ভিন্দতি, তস্মা সো সহস্সং লভিত্ৰা সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘অহং, অয্য, অসুকদিৰসে নাম আৰাপং আলিম্পেস্সামি, তদা তং দারকং অসুকৰেলায নাম পেসেহী’’তি আহ. সেট্ঠিপি খো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ততো পট্ঠায দিৰসে গণেন্তো কুম্ভকারেন ৰুত্তদিৰসস্স সম্পত্তভাৰং ঞত্ৰা ঘোসককুমারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অম্হাকং, তাত, অসুকদিৰসে নাম বহূহি ভাজনেহি অত্থো, ত্ৰং অম্হাকং কুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘পিতরা কির মে তুম্হাকং একং কথিতং অত্থি, তং অজ্জ নিপ্ফাদেহী’তি ৰদেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা নিক্খমি.

অথ নং অন্তরামগ্গে সেট্ঠিস্স সকপুত্তো গুল়কীল়ং কীল়ন্তো দিস্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ‘‘অহং ভাতিক দারকেহি সদ্ধিং কীল়ন্তো এত্তকং নাম জিতো, তং মে পটিজিনিত্ৰা দেহী’’তি আহ. সো ‘‘ময্হং ইদানি ওকাসো নত্থি, পিতা মং অচ্চাযিককম্মেন কুম্ভকারস্স সন্তিকং পহিণী’’তি আহ. ইতরো ‘‘অহং ভাতিক তত্থ গমিস্সামি, ত্ৰং ইমেহি সদ্ধিং কীল়িত্ৰা ময্হং লক্খং পচ্চাহরিত্ৰা দেহী’’তি আহ. ‘‘তেন হি গচ্ছা’’তি অত্তনো কথিতসাসনং তস্স কথেত্ৰা দারকেহি সদ্ধিং কীল়ি. সোপি কুমারো কুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং সাসনং আরোচেসি. সো ‘‘সাধু, তাত, নিপ্ফাদেস্সামী’’তি তং কুমারং গব্ভং পৰেসেত্ৰা তিখিণায ৰাসিযা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা চাটিযং পক্খিপিত্ৰা চাটিমুখং পিদহিত্ৰা ভাজনন্তরে ঠপেত্ৰা আৰাপং আলিম্পেসি. ঘোসককুমারো বহূ জিনিত্ৰা কনিট্ঠস্স আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদি. সো তং চিরাযমানং ঞত্ৰা ‘‘কিং নু খো চিরাযতী’’তি কুম্ভকারগেহসভাগং গন্ত্ৰা কত্থচি অদিস্ৰা ‘‘গেহং গতো ভৰিস্সতী’’তি নিৰত্তিত্ৰা গেহং অগমাসি.

সেট্ঠি নং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণং ভৰিস্সতি, মযা এস মারণত্থায কুম্ভকারস্স সন্তিকং পহিতো, সো দানি পুন ইধেৰাগচ্ছতী’’তি আগচ্ছন্তংযেৰ নং ‘‘কিং, তাত, কুম্ভকারস্স সন্তিকং ন গতোসী’’তি আহ. ‘‘আম, তাত, ন গতোম্হী’’তি. ‘‘কস্মা, তাতা’’তি? সো অত্তনো নিৰত্তকারণঞ্চ কনিট্ঠভাতিকস্স তত্থ গতকারণঞ্চ আরোচেসি. সেট্ঠি তস্স ৰচনস্স সুতকালতো পট্ঠায মহাপথৰিযা অজ্ঝোত্থটো ৰিয হুত্ৰা ‘‘কিং নামেতং ত্ৰং ৰদসী’’তি ৰিপ্ফন্দচিত্তো ৰেগেন কুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অঞ্ঞেসং সন্তিকে অকথনীযভাৰেন ‘‘পেক্খ, ভো, পেক্খ, ভো’’তি আহ. ‘‘কিং পেক্খাপেসি ত্ৰং’’? নিট্ঠিতং এতং কম্মন্তি. সো ততোৰ নিৰত্তিত্ৰা গেহং অগমাসি. ততো পট্ঠায চস্স চেতসিকরোগো উপ্পজ্জি.

সো তস্মিং কালে তেন সদ্ধিং অভুঞ্জিত্ৰা আসং ভিন্দিত্ৰা ‘‘যেন কেনচি উপাযেন মম পুত্তস্স সত্তুনো অন্তরমেৰ পস্সিতুং ৰট্টতী’’তি একং পণ্ণং লিখিত্ৰা ঘোসককুমারং পক্কোসিত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইমং পণ্ণং আদায অসুকগামে নাম অম্হাকং কম্মন্তিকো অত্থি, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ইমং পণ্ণং দত্ৰা ‘ইমস্মিং কির পণ্ণে সাসনং সীঘং করোহী’তি ৰদ. অন্তরামগ্গে অম্হাকং সহাযকো গামকসেট্ঠি নাম একো সেট্ঠি অত্থি, তস্স ঘরং গন্ত্ৰা ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা গচ্ছেয্যাসী’’তি চ মুখসাসনং অদাসি. সো সেট্ঠিং ৰন্দিত্ৰা পণ্ণং গহেত্ৰা নিক্খন্তো অন্তরামগ্গে গামকসেট্ঠিস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তস্স গেহং পুচ্ছিত্ৰা তং বহিদ্ৰারকোট্ঠকে নিসীদিত্ৰা মস্সুপরিকম্মং করোন্তং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. ‘‘কুতো আগচ্ছসি, তাতা’’তি চ ৰুত্তে ‘‘কোসম্বিসেট্ঠিনো পুত্তোম্হি, তাতা’’তি আহ. সো ‘‘অম্হাকং সহাযসেট্ঠিনো পুত্তো’’তি হট্ঠতুট্ঠো অহোসি.

তস্মিং চ খণে তস্স সেট্ঠিনো ধীতায একা দাসী সেট্ঠিধীতু পুপ্ফানি আহরিতুং গচ্ছতি. অথ নং সেট্ঠি আহ – ‘‘ত্ৰং, অম্ম, এতং কম্মং ঠপেত্ৰা ঘোসককুমারস্স পাদে ধোৰিত্ৰা সযনং অত্থরিত্ৰা দেহী’’তি. সা তথা কত্ৰা আপণং গন্ত্ৰা সেট্ঠিধীতু পুপ্ফানি আহরি. সেট্ঠিধীতা তং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং অজ্জ চিরং বহি পপঞ্চেসী’’তি তস্সা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘কিং তে এত্তকং কালং এত্থ কত’’ন্তি আহ. ‘‘মা কথেসি, অয্যে, মযা এৰরূপো নদিট্ঠপুব্বো, তুয্হং কির পিতু সহাযকসেট্ঠিনো পুত্তো একো, ন সক্কা তস্স রূপসম্পত্তিং কথেতুং. সেট্ঠি মং পুপ্ফানং অত্থায গচ্ছন্তিং ‘তস্স কুমারস্স পাদে ধোৰিত্ৰা সযনং অত্থরিত্ৰা দেহী’তি আহ, তেনাহং বহি চিরং পপঞ্চেসি’’ন্তি. সাপি খো সেট্ঠিধীতা তস্স কুমারস্স চতুত্থে অত্তভাৰে ঘরসামিনী অহোসি, তস্মা তস্সা ৰচনস্স সুতকালতো পট্ঠায নেৰ অত্তনো ঠিতভাৰং, ন নিসিন্নভাৰং অঞ্ঞাসি. সা তমেৰ দাসিং গহেত্ৰা তস্স নিপন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা তং নিদ্দাযমানং ওলোকেত্ৰা দুস্সন্তে পণ্ণং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো এতং পণ্ণ’’ন্তি কুমারং অনুট্ঠাপেত্ৰাৰ পণ্ণং গহেত্ৰা ৰাচেত্ৰা ‘‘অযং অত্তনো মরণপণ্ণং সযমেৰ গহেত্ৰা আগচ্ছতী’’তি তং পণ্ণং ফালেত্ৰা তস্মিং অপ্পবুদ্ধেযেৰ ‘‘মযা তৰ সন্তিকং পুত্তো পেসিতো, সহাযকস্স মে গামকসেট্ঠিস্স ৰযপ্পত্তা দারিকা অত্থি, ত্ৰং সীঘং অম্হাকং আণাপৰত্তিট্ঠানে উপ্পাদং ধনং গণ্হিত্ৰা সব্বসতেন মম পুত্তস্স গামকসেট্ঠিনো ধীতরং গহেত্ৰা মঙ্গলং করোহি. মঙ্গলে চ নিট্ঠিতে ‘ইমিনা মে ৰিধানেন কত’ন্তি ময্হং সাসনং পেসেহি. অহং তৰ ইধ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি পণ্ণং লিখিত্ৰা তমেৰ লঞ্ছনং দত্ৰা পঠমং বদ্ধনিযামেনেৰ দুস্সন্তে বন্ধি.

সোপি খো কুমারো তংদিৰসং তত্থ ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে সেট্ঠিং আপুচ্ছিত্ৰা কম্মন্তিকস্স গামং গন্ত্ৰা পণ্ণং অদাসি. কম্মন্তিকো পণ্ণং ৰাচেত্ৰা গামিকে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘তুম্হেৰ মং ন গণেথ, মম সামী অত্তনো জেট্ঠপুত্তস্স সব্বসতেন দারিকং আনেতুং ময্হং সন্তিকং পেসেসি, ৰেগেন ইমস্মিং ঠানে উপ্পাদং সম্পিণ্ডেথা’’তি সব্বং মঙ্গলসক্কারং সজ্জেত্ৰা গামকসেট্ঠিস্স সাসনং পেসেত্ৰা সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা সব্বসতেন মঙ্গলকিরিযং নিট্ঠাপেত্ৰা কোসম্বিসেট্ঠিস্স পণ্ণং পহিণি ‘‘মযা তুম্হেহি পহিতপণ্ণে সাসনং সুত্ৰা ইদঞ্চিদঞ্চ কত’’ন্তি.

সেট্ঠি তং সাসনং সুত্ৰা অগ্গিদড্ঢো ৰিয ‘‘ইদানি নট্ঠোম্হী’’তি চিন্তনৰসেন লোহিতপক্খন্দিকরোগং পত্ৰা ‘‘যেন কেনচি তং উপাযেন পক্কোসিত্ৰা মম সন্তকস্স অস্সামিকং করিস্সামী’’তি ‘‘মঙ্গলস্স নিট্ঠিতকালতো পট্ঠায কস্মা ময্হং পুত্তো বহি হোতি, সীঘং আগচ্ছতূ’’তি সাসনং পেসেসি. সাসনং সুত্ৰা কুমারে গন্তুং আরদ্ধে সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অযং বালো মং নিস্সায ইমং সম্পত্তিং অলত্থন্তি ন জানাতি, যংকিঞ্চি কত্ৰা ইমস্স গমনপটিবাহনুপাযো কাতুং ৰট্টতী’’তি. ততো নং আহ – ‘‘কুমার, মা অতিৰেগেন গচ্ছাহি, কুলগামং গচ্ছন্তেন নাম অত্তনো পরিৰচ্ছং কত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি.

কোসম্বকসেট্ঠিপি তস্স চিরাযনভাৰং ঞত্ৰা পুন সাসনং পহিণি ‘‘কস্মা মে পুত্তো চিরাযতি, অহং লোহিতপক্খন্দিকরোগং পত্তো, জীৰন্তমেৰ মং আগন্ত্ৰা দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি. তস্মিং কালে সেট্ঠিধীতা তস্স আরোচেসি – ‘‘ন এসো তৰ পিতা, ত্ৰং পন ‘পিতা’তি সঞ্ঞং করোসি. এস তৰ মারণত্থায কম্মন্তিকস্স পণ্ণং পহিণি, অহং তং পণ্ণং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং সাসনং লিখিত্ৰা তৰ এতং সম্পত্তিং উপ্পাদযিং. এস তং ‘অপুত্তং করিস্সামী’তি পক্কোসতি, এতস্স কালকিরিযং আগমেহী’’তি. অথস্স ধরমানকস্সেৰ কালকতভাৰং সুত্ৰা কোসম্বিনগরং অগমাসি. সেট্ঠিধীতাপি তস্স বহিযেৰ সঞ্ঞং অদাসি ‘‘ত্ৰং পৰিসন্তো সকলগেহে তৰ আরক্খং ঠপেন্তোৰ পৰিসাহী’’তি. সযম্পি সেট্ঠিপুত্তেন সদ্ধিমেৰ পৰিসিত্ৰা উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা রোদন্তী ৰিয হুত্ৰা অন্ধকারট্ঠানে নিপন্নকস্স সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সীসেনেৰ হদযং পহরি. সো দুব্বলতায তেনেৰ পহারেন কালমকাসি.

কুমারোপি পিতু সরীরকিচ্চং কত্ৰা ‘‘তুম্হে মহাসেট্ঠিস্স মং সকপুত্তোতি ৰদথা’’তি পাদমূলিকানং লঞ্জং অদাসি. ততো সত্তমে দিৰসে রাজা ‘‘সেট্ঠিট্ঠানারহং একং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি ‘‘সেট্ঠিস্স সপুত্তকনিপুত্তকভাৰং জানাথা’’তি পেসেসি. সেট্ঠিপাদমূলিকা রঞ্ঞো সেট্ঠিস্স সপুত্তভাৰং কথযিংসু. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তস্স সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি. সো ঘোসকসেট্ঠি নাম জাতো. অথ নং ভরিযা আহ – ‘‘অয্যপুত্ত, ত্ৰম্পি অৰজাতো, অহম্পি দুগ্গতকুলে নিব্বত্তা. পুব্বে কতকুসলৰসেন পন এৰরূপং সম্পত্তিং অলভিম্হ, অধুনাপি কুসলং করিস্সামা’’তি. সো ‘‘সাধু ভদ্দে’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা দেৰসিকং সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দানং পট্ঠপেসি.

তস্মিং সমযে তাসং দ্ৰিন্নং জনানং খুজ্জুত্তরা দেৰলোকতো চৰিত্ৰা ঘোসকসেট্ঠিস্স গেহে ধাতিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. সা জাতকালে খুজ্জা অহোসীতি খুজ্জুত্তরাতেৰস্সা নামং অকংসু. সামাৰতীপি দেৰলোকতো চৰিত্ৰা ভদ্দৰতিযরট্ঠে ভদ্দিযনগরে ভদ্দৰতিযসেট্ঠিস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, সামাতিস্সা নামং অকংসু. অপরভাগে তস্মিং নগরে ছাতকভযং উপ্পজ্জি, মনুস্সা ছাতকভযভীতা যেন ৰা তেন ৰা গচ্ছন্তি. তদা অযং ভদ্দৰতিযসেট্ঠি ভরিযায সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘ভদ্দে ইমস্মিং ছাতকভযস্স অন্তো ন পঞ্ঞাযতি, কোসম্বিনগরে অম্হাকং সহাযকস্স ঘোসকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গচ্ছাম, ন সো অম্হে দিস্ৰা পমজ্জিস্সতী’’তি. তস্স কির সো সেট্ঠি অদিট্ঠসহাযকো অহোসি, তস্মা এৰমাহ. সো সেসজনং নিৰত্তাপেত্ৰা ভরিযঞ্চ ধীতরঞ্চ গণ্হিত্ৰা কোসম্বিনগরস্স মগ্গং পটিপজ্জি. তে তযোপি অন্তরামগ্গে মহাদুক্খং অনুভৰন্তা অনুপুব্বেন কোসম্বিং পত্ৰা একায সালায নিৰাসং অকংসু.

ঘোসকসেট্ঠিপি খো অত্তনো ঘরদ্ৰারে কপণদ্ধিকৰনিব্বকযাচকানং মহাদানং দাপেসি. অথাযং ভদ্দৰতিযসেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘ন সক্কা অম্হেহি ইমিনাৰ কপণৰেসেন সহাযকস্স অত্তানং দস্সেতুং, সরীরে পাকতিকে জাতে সুনিৰত্থা সুপারুতা সেট্ঠিং পস্সিস্সামা’’তি. তে উভোপি ধীতরং ঘোসকসেট্ঠিস্স দানগ্গং পহিণিংসু. সা অত্তনো ভত্তং আহরণত্থায ভাজনং গহেত্ৰা দানগ্গং গন্ত্ৰা একস্মিং ওকাসে লজ্জমানরূপা অট্ঠাসি. তং দিস্ৰা দানকম্মিকো চিন্তেসি – ‘‘সেসজনা সম্মুখসম্মুখট্ঠানে কেৰট্টা মচ্ছৰিলোপে ৰিয মহাসদ্দং কত্ৰা গণ্হিত্ৰা গচ্ছন্তি, অযং পন দারিকা কুলধীতা ভৰিস্সতি, উপধিসম্পদাপিস্সা অত্থী’’তি.

ততো নং আহ – ‘‘ত্ৰং, অম্ম, কস্মা সেসজনো ৰিয গণ্হিত্ৰা ন গচ্ছসী’’তি? তাত, এৰরূপং সম্বাধট্ঠানং কিন্তি কত্ৰা পৰিসামীতি. অম্ম, কতি পন জনা তুম্হেতি? তযো জনা, তাতাতি. সো তযো ভত্তপিণ্ডে অদাসি. সা তং ভত্তং মাতাপিতূনং অদাসি, পিতা দীঘরত্তং ছাতকত্তা অতিরেকং ভুঞ্জিত্ৰা কালমকাসি. সা পুনদিৰসে গন্ত্ৰা দ্ৰেযেৰ ভত্তপিণ্ডে গণ্হি. তংদিৰসং সেট্ঠিভরিযা ভত্তেন চ কিলন্ততায সেট্ঠিনো চ মরণসোকেন রত্তিভাগসমনন্তরে কালমকাসি. সা পুনদিৰসে সেট্ঠিধীতা একমেৰ ভত্তপিণ্ডং গণ্হি. দানকম্মিকো তস্সা কিরিযং উপধারেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তযা পঠমদিৰসে তযো পিণ্ডা গহিতা, পুনদিৰসে দ্ৰে, অজ্জ একমেৰ গণ্হসি. কিং নু খো কারণ’’ন্তি পুচ্ছি. সা তং কারণং কথেসি. কতরগামৰাসিনো পন, অম্ম, তুম্হেতি. সা তম্পি কারণং নিপ্পদেসতো কথেসি. ‘‘অম্ম, এৰং সন্তে ত্ৰং অম্হাকং সেট্ঠিধীতা নাম অহোসি, ময্হঞ্চ অঞ্ঞা দারিকা নত্থি, ত্ৰং ইতো পট্ঠায মম ধীতা, অম্মা’’তি তং ধীতরং কত্ৰা গণ্হি.

সা উট্ঠায সমুট্ঠায দানগ্গে মহাসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কস্মা অযং, তাত, উচ্চাসদ্দমহাসদ্দো’’তি আহ. অম্ম, মহাজনস্স অন্তরে নাম অপ্পসদ্দং কাতুং ন সক্কাতি. অহমেত্থ উপাযং জানামি, তাতাতি. কিং কাতুং ৰট্টতি, অম্মাতি? সমন্তা ৰতিং কত্ৰা দ্ৰে দ্ৰারানি যোজেত্ৰা অন্তো ভাজনানি ঠপাপেত্ৰা একেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা ভত্তং গণ্হিত্ৰা একেন দ্ৰারেন নিক্খমনং করোথ, তাতাতি. সাধু, অম্মাতি পুনদিৰসতো পট্ঠায তথা কারেসি. ততো পট্ঠায দানগ্গং পদুমস্সরং ৰিয সন্নিসিন্নসদ্দং অহোসি.

ততো ঘোসকসেট্ঠি পুব্বে দানগ্গস্মিং উচ্চাসদ্দমহাসদ্দং সুত্ৰা তদা তং অসুণন্তো দানকম্মিকং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ত্ৰং অজ্জ দানং ন দাপেসী’’তি. দিন্নং, অয্যাতি. অথ কস্মা পুব্বে ৰিয দানগ্গে সদ্দো ন সুয্যতীতি? আম, অয্য, একা মে ধীতা অত্থি, অহং তায কথিতউপাযে ঠত্ৰা দানগ্গং নিস্সদ্দমকাসিন্তি. তৰ ধীতা নাম নত্থি, কুতো তে ধীতা লদ্ধাতি? সো ৰঞ্চেতুং অসক্কুণেয্যভাৰেন সেট্ঠিস্স সব্বং ধীতু আগমনৰিধানং কথেসি. কস্মা পন ভো ত্ৰং এৰরূপং ভারিযং কম্মমকাসি? ত্ৰং এত্তকং অদ্ধানং মম ধীতরং অত্তনো সন্তিকে ৰসমানং নারোচেসি, ৰেগেন তং অম্হাকং গেহং আণাপেহীতি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অকামকো আণাপেসি. ততো পট্ঠায সেট্ঠি তং ধীতুট্ঠানে ঠপেত্ৰা ‘‘ধীতু সক্কারং করোমী’’তি অত্তনো সমানজাতিকেহি কুলেহি ধীতু সমানৰযানি পঞ্চ কুমারিকসতানি তস্সা পরিৰারমকাসি.

অথেকদিৰসং উদেনো রাজা নগরে অনুসঞ্চরন্তো তং সামাৰতিং তাহি কুমারীহি পরিৰারিতং কীল়মানং দিস্ৰা ‘‘কস্সাযং দারিকা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ঘোসকসেট্ঠিস্স ধীতা’’তি সুত্ৰা সস্সামিকঅস্সামিকভাৰং পুচ্ছি. ততো অস্সামিকভাৰে কথিতে ‘‘গচ্ছথ সেট্ঠিনো কথেথ ‘তুম্হাকং ধীতরং রাজা ইচ্ছতী’’’তি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি ‘‘অম্হাকং অঞ্ঞা দারিকা নত্থি, একধীতিকং সপত্তিৰাসে দাতুং ন সক্কোমা’’তি. রাজা তং কথং সুত্ৰা সেট্ঠিং চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ বহি কত্ৰা সকলগেহং লঞ্ছাপেসি. সামাৰতী বহি কীল়িত্ৰা আগচ্ছন্তী মাতাপিতরো বহি নিসিন্নকে দিস্ৰা ‘‘অম্মতাতা, কস্মা ইধ নিসিন্নত্থা’’তি? তে তং কারণং কথযিংসু. অম্মতাতা, কস্মা তুম্হে ইমং পটিৰচনং ন জানাথ ‘‘মম ধীতা সপত্তিৰাসে ৰসন্তী একিকা ৰসিতুং ন সক্খিস্সতি, সচস্সা পরিৰারা পঞ্চসতা কুমারিযো ৰসাপেথ, এৰং ৰসিস্সতী’’তি. ইদানি এৰং কথাপেথ, তাতাতি. ‘‘সাধু, অম্ম, মযং তৰ চিত্তং ন জানিম্হা’’তি ৰত্ৰা তে তথা কথযিংসু. রাজা উত্তরিতরং পসীদিত্ৰা ‘‘সহস্সম্পি হোতু, সব্বা আনেথা’’তি আহ. অথ নং ভদ্দকেন নক্খত্তমুহুত্তকেন পঞ্চমাতুগামসতপরিৰারং রাজগেহং নযিংসু. রাজা তা পঞ্চসতাপি তস্সাযেৰ পরিৰারং কত্ৰা অভিসেকং কত্ৰা ৰিসুং একস্মিং পাসাদে ৰসাপেসি.

তেন চ সমযেন কোসম্বিযং ঘোসকসেট্ঠি কুক্কুটসেট্ঠি পৰারিকসেট্ঠীতি তযো জনা অঞ্ঞমঞ্ঞং সহাযকা হোন্তি. তে তযোপি জনা পঞ্চসতে তাপসে পটিজগ্গন্তি. তাপসাপি চত্তারো মাসে তেসং সন্তিকে ৰসিত্ৰা অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসন্তি. অথেকদিৰসং তে তাপসা হিমৰন্ততো আগচ্ছন্তা মহাকন্তারে তসিতা কিলন্তা একং মহন্তং ৰটরুক্খং পত্ৰা তত্থ অধিৰত্থায দেৰতায সন্তিকা সঙ্গহং পচ্চাসীসন্তা নিসীদিংসু. দেৰতা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতং হত্থং পসারেত্ৰা তেসং পানীযপানকাদীনি দত্ৰা কিলমথং পটিৰিনোদেসি. তে দেৰতায আনুভাৰেন ৰিম্হিতা পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং নু খো দেৰতে কম্মং কত্ৰা তযা অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি? দেৰতা আহ – লোকে বুদ্ধো নাম ভগৰা উপ্পন্নো, সো এতরহি সাৰত্থিযং ৰিহরতি. অনাথপিণ্ডিকো গহপতি তং উপট্ঠাতি. সো উপোসথদিৰসেসু অত্তনো ভতকানং পকতিভত্তৰেতনমেৰ দত্ৰা উপোসথং কারাপেসি. অথাহং একদিৰসং মজ্ঝন্হিকে পাতরাসত্থায আগতো কঞ্চি ভতকং কম্মং করোন্তং অদিস্ৰা ‘‘অজ্জ মনুস্সা কস্মা কম্মং ন করোন্তী’’তি পুচ্ছিং. তস্স মে এতমত্থং আরোচেসুং. অথাহং এতদৰোচং – ‘‘ইদানি উপড্ঢদিৰসো গতো, সক্কা নু খো উপড্ঢউপোসথং কাতু’’ন্তি. ততো সেট্ঠিস্স পটিৰেদেত্ৰা ‘‘সক্কা কাতু’’ন্তি আহ. স্ৰাহং উপড্ঢদিৰসং উপোসথং সমাদিযিত্ৰা তদহেৰ কালং কত্ৰা ইমং সম্পত্তিং পটিলভিন্তি.

অথ তে তাপসা ‘‘বুদ্ধো কির উপ্পন্নো’’তি সঞ্জাতপীতিপামোজ্জা ততো সাৰত্থিং গন্তুকামা হুত্ৰাপি ‘‘বহূপকারা নো উপট্ঠাকসেট্ঠিনো, তেসম্পি ইমমত্থং আরোচেস্সামা’’তি কোসম্বিং গন্ত্ৰা সেট্ঠীহি কতসক্কারবহুমানা ‘‘তদহেৰ মযং গচ্ছামা’’তি আহংসু. ‘‘কিং, ভন্তে, তুরিতত্থ, ননু তুম্হে পুব্বে চত্তারো পঞ্চ মাসে ৰসিত্ৰা গচ্ছথা’’তি ৰুত্তা তং পৰত্তিং আরোচেসুং. ‘‘তেন হি, ভন্তে, সহেৰ গচ্ছামা’’তি চ ৰুত্তে – ‘‘গচ্ছাম মযং, তুম্হে সণিকং আগচ্ছথা’’তি সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু.

তেপি সেট্ঠিনো পচ্ছা পঞ্চসতপঞ্চসতসকটপরিৰারা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা জেতৰনতো অৰিদূরে ঠানে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেসং চরিযাৰসেন ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে তযোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা তেনেৰ নিযামেন অজ্জতনায স্ৰাতনাযাতি নিমন্তেত্ৰা অদ্ধমাসং খন্ধাৰারভত্তং নাম দত্ৰা সত্থারং অত্তনো নগরং আগমনত্থায যাচিংসু. সত্থা ‘‘সুঞ্ঞাগারে তথাগতা অভিরমন্তী’’তি কথেসি. তে ‘‘অঞ্ঞাতং, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হে অম্হেহি পহিতসাসনেন আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা অত্তনো নগরমেৰ আগন্ত্ৰা তযোপি জনা সকে সকে উয্যানে ৰিহারে কারাপেসুং. ঘোসকসেট্ঠিনা কারিতো ঘোসিতারামো নাম জাতো, কুক্কুটসেট্ঠিনা কারিতো কুক্কুটারামো নাম জাতো, পাৰারিকসেট্ঠিনা কারিতং পাৰারিকম্বৰনং নাম জাতং. তে ৰিহারে কারাপেত্ৰা সত্থু দূতং পহিণিংসু – ‘‘সত্থা অম্হাকং সঙ্গহং কাতুং ইমং নগরং আগচ্ছতূ’’তি. সত্থা ‘‘কোসম্বিং গমিস্সামী’’তি মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো চারিকং নিক্খমন্তো অন্তরামগ্গে মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স অরহত্তূপনিস্সযং দিস্ৰা গমনং ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা কুরুরট্ঠে কম্মাসদম্মং নাম নিগমং অগমাসি.

তস্মিং সমযে মাগণ্ডিযো সব্বরত্তিং বহিগামে অগ্গিং জুহিত্ৰা পাতোৰ অন্তোগামং পৰিসতি. সত্থাপি পুনদিৰসে অন্তোগামং পিণ্ডায পৰিসন্তো পটিপথে মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স অত্তানং দস্সেসি. সো দসবলং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং এত্তকং কালং মম ধীতু রূপসম্পত্তিযা সদিসং দারকং পরিযেসন্তো চরামি, রূপসম্পত্তিযা চ সতিপি এৰরূপং গহিতপব্বজ্জমেৰ পত্থেসিং. অযং খো পন পব্বজিতো অভিরূপো দস্সনীযো মম ধীতুযেৰ অনুচ্ছৰিকো’’তি ৰেগেন গেহং অগমাসি. তস্স কির ব্রাহ্মণস্স পুব্বে একো পব্বজিতৰংসো অত্থি, তেনস্স পব্বজিতমেৰ দিস্ৰা চিত্তং নমতি. সো ব্রাহ্মণিং আমন্তেসি – ‘‘ভদ্দে মযা এৰরূপো পব্বজিতো নাম নদিট্ঠপুব্বো সুৰণ্ণৰণ্ণো ব্রহ্মৰণ্ণো মম ধীতুযেৰ অনুচ্ছৰিকো, সীঘং মে ধীতরং অলঙ্করোহী’’তি. ব্রাহ্মণিযা ধীতরং অলঙ্করোন্তিযাৰ সত্থা অত্তনো ঠিতট্ঠানে পদচেতিযানি দস্সেত্ৰা অন্তোনগরং পাৰিসি.

অথ ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিযা সদ্ধিং ধীতরং গহেত্ৰা তং ঠানং আগচ্ছন্তো অন্তোগামং পৰিট্ঠকালে আগতত্তা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো দসবলং অদিস্ৰা ব্রাহ্মণিং পরিভাসতি – ‘‘তৰ কারণং ভদ্দকং নাম নত্থি, তযি পপঞ্চং করোন্তিযাৰ সো পব্বজিতো নিক্খমিত্ৰা গতো’’তি. ব্রাহ্মণ, গতো তাৰ হোতু, কতরদিসাভাগেন গতোতি? ইমিনা দিসাভাগেনাতি সত্থু গতট্ঠানং ওলোকেন্তোৰ পদচেতিযানি দিস্ৰা ‘‘ভদ্দে ইমানি তস্স পুরিসস্স পদানি, ইতো গতো ভৰিস্সতী’’তি আহ. অথ, ব্রাহ্মণী, সত্থু পদচেতিযং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘বালো ৰতাযং ব্রাহ্মণো অত্তনো গন্থমত্তস্সাপি অত্থং ন জানাতী’’তি তেন সদ্ধিং পরিহাসং করোন্তী আহ – ‘‘যাৰ বালো চাসি, ব্রাহ্মণ, এৰরূপস্স নাম পুরিসস্স ধীতরং দস্সামীতি ৰদসি. রাগেন হি রত্তস্স দোসেন দুট্ঠস্স মোহেন মূল়্হস্স পুরিসস্স পদং নাম এৰরূপং ন হোতি. লোকে পন ৰিৰটচ্ছদস্স সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স এতং পদং’’ পস্স, ব্রাহ্মণ –

‘‘রত্তস্স হি উক্কুটিকং পদং ভৰে,

দুট্ঠস্স হোতি অৰকড্ঢিতং পদং;

মূল়্হস্স হোতি সহসানুপীল়িতং,

ৰিৰটচ্ছদস্স ইদমীদিসং পদ’’ন্তি.

সো ব্রাহ্মণিযা এত্তকং কথেন্তিযাপি অসুত্ৰা ‘‘ত্ৰং নাম চণ্ডা মুখরা’’তি আহ. তেসং দ্ৰিন্নম্পি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং করোন্তানংযেৰ সত্থা পিণ্ডায চরিত্ৰা সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন কতভত্তকিচ্চো ব্রাহ্মণস্স দস্সনূপচারেনেৰ নিক্খমি. ব্রাহ্মণো সত্থারং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ব্রাহ্মণিং অপসাদেত্ৰা ‘‘অযং সো পুরিসো’’তি হট্ঠপহট্ঠো দসবলস্স পুরতো ঠত্ৰা ‘‘ভো পব্বজিত, অহং পাতোৰ পট্ঠায তং পরিযেসন্তো চরামি, ইমস্মিং জম্বুদীপে মম ধীতায সমানরূপা ইত্থী নাম নত্থি, পুরিসোপি তযা সদ্ধিং সমানরূপো নাম নত্থি, মম ধীতরং তুয্হং পোসনত্থায দম্মি, গণ্হাহি ন’’ন্তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘অহং, ব্রাহ্মণ, কামগ্গৰাসিনিযো উত্তমরূপধরা নানাৰণ্ণং কথং কথেন্তিযো মম পলোভনত্থমেৰ আগন্ত্ৰা সন্তিকে ঠিতা দেৰধীতাপি ন ইচ্ছিং, কিমঙ্গং পন ইমং গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘দিস্ৰান তণ্হং অরতিং রগঞ্চ,

নাহোসি ছন্দো অপি মেথুনস্মিং;

কিংমেৰিদং মুত্তকরীসপুণ্ণং,

পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছে’’তি. (সু. নি. ৮৪১);

মাগণ্ডিযা চিন্তেসি – ‘‘অনত্থিকেন নাম ‘অল’ন্তি ৰত্তুমেৰ ৰট্টতি. অযং পন মম সরীরং মুত্তকরীসপুণ্ণং নাম কত্ৰা ‘পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছে’তি অৰোচ, একং ইস্সরিযট্ঠানং লভন্তী অন্তরমেৰস্স পস্সিস্সামী’’তি আঘাতং বন্ধি. সত্থা তং অমনসিকত্ৰা চরিযৰসেন ব্রাহ্মণস্স ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাপরিযোসানে উভোপি জাযম্পতিকা অনাগামিফলে পতিট্ঠায ‘‘ইদানি অম্হাকং ঘরাৰাসেন অত্থো নত্থী’’তি ধীতরং মাগণ্ডিযং চূল়পিতরং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা উভোপি পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. অথ রাজা উদেনো চূল়মাগণ্ডিযেন সদ্ধিং ৰোহারং কত্ৰা মাগণ্ডিযদারিকং রাজানুভাৰেন গেহং আনেত্ৰা অভিসেকং কত্ৰা তস্সা পঞ্চমাতুগামসতপরিৰারায ৰসনট্ঠানং ৰিসুং পাসাদং অদাসি.

সত্থাপি খো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো কোসম্বিনগরং সম্পাপুণি. সেট্ঠিনো সত্থু আগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘ইমে, ভন্তে, তযো ৰিহারা তুম্হে উদ্দিস্স কতা, পটিগ্গণ্হথ, ভন্তে, ৰিহারে চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স সঙ্গহত্থাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা ৰিহারে. তেপি সেট্ঠিনো সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা ঘরং অগমংসু.

মাগণ্ডিযাপি খো সত্থু আগতভাৰং সুত্ৰা ছিন্নভিন্নকে ধুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা তেসং লঞ্জং দত্ৰা ‘‘তুম্হে সমণং গোতমং ইমিনা ইমিনা চ নিযামেন অক্কোসথা’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. তে সত্থু অন্তোগামং পৰিসনৰেলায সপরিৰারং সত্থারং নানাৰিধেহি অক্কোসেহি অক্কোসিংসু. আযস্মা আনন্দো সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, এৰরূপে অক্কোসনট্ঠানে ন ৰসিস্সাম, অঞ্ঞং নগরং গচ্ছামা’’তি. সত্থা, ‘‘আনন্দ, তথাগতা নাম অট্ঠহি লোকধম্মেহি ন কম্পন্তি, অযম্পি সদ্দো সত্তাহং নাতিক্কমিস্সতি, অক্কোসকানংযেৰ উপরি পতিস্সতি, ত্ৰং মা ৰিতক্কযিত্থা’’তি. তেপি তযো নগরসেট্ঠিনো মহাসক্কারেন ভগৰন্তং পৰেসেত্ৰা মহাদানং অদংসু. তেসং অপরাপরং দানং দদন্তানংযেৰ মাসো অতিক্কমি, অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘বুদ্ধা নাম সব্বলোকং অনুকম্পমানা উপ্পজ্জন্তি, অঞ্ঞেসম্পি ওকাসং দস্সামা’’তি. ততো তে কোসম্বিনগরৰাসিনোপি জনস্স ওকাসং অকংসু. ততো পট্ঠায নাগরাপি ৰীথিসভাগেন গণসভাগেন মহাদানং দেন্তি.

অথেকদিৰসং সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো মালাকারকজেট্ঠকস্স গেহে নিসীদি. তস্মিং খণে সামাৰতিযা উপট্ঠাযিকা খুজ্জুত্তরা অট্ঠ কহাপণে আদায মালত্থায তং গেহং অগমাসি. মালাকারজেট্ঠকো তং দিস্ৰা, ‘‘অম্ম উত্তরে, অজ্জ তুয্হং পুপ্ফানি দাতুং খণো নত্থি, অহং বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসামি. ত্ৰম্পি পরিৰেসনায সহাযিকা হোহি, এৰং ইতো পরেসং ৰেয্যাৰচ্চকরণতো মুচ্চিস্সতী’’তি আহ. ততো খুজ্জুত্তরা অত্তনা লদ্ধং ভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা বুদ্ধানং ভত্তগ্গে ৰেয্যাৰচ্চং অকাসি. সা সত্থারা উপনিসিন্নকথাৰসেন কথিতং ধম্মং সব্বমেৰ উগ্গণ্হি. অনুমোদনং পন সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

সা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু চত্তারোৰ কহাপণে দত্ৰা পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তস্মিং পন দিৰসে দিট্ঠসচ্চভাৰেন পরসন্তকে চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰা সব্বেৰ অট্ঠ কহাপণে দত্ৰা পচ্ছিং পূরেত্ৰা পুপ্ফানি আদায সামাৰতিযা সন্তিকং অগমাসি. অথ নং সা পুচ্ছি – ‘‘অম্ম উত্তরে, ত্ৰং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ন বহূনি পুপ্ফানি আহরসি, অজ্জ পন বহুকানি, কিং নো রাজা উত্তরিতরং পসন্নো’’তি? সা মুসাৰাদে অভব্বতায অতীতে অত্তনা কতং অনিগুহিত্ৰা সব্বং কথেসি. ‘‘অথ কস্মা অজ্জ বহূনি পুপ্ফানি আহরসী’’তি ৰুত্তা চ এৰমাহ – ‘‘অহং অজ্জ দসবলস্স ধম্মং সুত্ৰা অমতং সচ্ছাকাসিং, তস্মা তুম্হে ন ৰঞ্চেমী’’তি. তং সুত্ৰা, ‘‘অম্ম উত্তরে, তযা লদ্ধং অমতধম্মং অম্হাকম্পি দেহী’’তি সব্বাৰ হত্থং পসারযিংসু. অয্যে, এৰং দাতুং ন সক্কা, অহং পন সত্থারা কথিতনিযামেন তুম্হাকং ধম্মং দেসেস্সামি, তুম্হে অত্তনো হেতুম্হি সতি তং ধম্মং লভিস্সথাতি. তেন হি, অম্ম উত্তরে, কথেহীতি. ‘‘এৰং কথেতুং ন সক্কা, ময্হং উচ্চং আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা তুম্হে নীচাসনেসু নিসীদথা’’তি আহ. তা পঞ্চসতাপি ইত্থিযো খুজ্জুত্তরায উচ্চাসনং দত্ৰা সযং নীচাসনানি গহেত্ৰা নিসীদিংসু. খুজ্জুত্তরাপি সেক্খপটিসম্ভিদাসু ঠত্ৰা তাসং ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সামাৰতিং জেট্ঠিকং কত্ৰা সব্বাৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. ততো পট্ঠায খুজ্জুত্তরং ৰেয্যাৰচ্চকরণতো অপনেত্ৰা ‘‘ত্ৰং সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা আহরিত্ৰা অম্হে সাৰেহী’’তি আহংসু. খুজ্জুত্তরাপি ততো পট্ঠায তথা অকাসি.

কস্মা পনেসা দাসী হুত্ৰা নিব্বত্তাতি? সা কির কস্সপদসবলস্স সাসনে একায সামণেরিযা অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চং কারেসি. তেন কম্মেন পঞ্চ জাতিসতানি পরেসং দাসীযেৰ হুত্ৰা নিব্বত্তি. কস্মা পন খুজ্জা অহোসীতি? অনুপ্পন্নে কির বুদ্ধে অযং বারাণসিরঞ্ঞো গেহে ৰসন্তী একং রাজকুলূপকং পচ্চেকবুদ্ধং খুজ্জধাতুকং দিস্ৰা অত্তনা সহৰাসীনং মাতুগামানং পুরতো পরিহাসং করোন্তী খুজ্জাকারেন ৰিচরি. তস্মা খুজ্জা হুত্ৰা নিব্বত্তি. কিং পন কত্ৰা সা পঞ্ঞৰন্তী জাতাতি? অনুপ্পন্নে বুদ্ধে অযং বারাণসিরঞ্ঞো গেহে ৰসন্তী অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে রাজগেহতো উণ্হপাযাসস্স পূরিতে পত্তে গহেত্ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘এত্থ ঠপেত্ৰা গচ্ছথ, ভন্তে’’তি অট্ঠ সুৰণ্ণকটকে ওমুঞ্চিত্ৰা অদাসি. তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন পঞ্ঞৰন্তী হুত্ৰা নিব্বত্তি.

অথ খো তা সামাৰতিযা পরিৰারা পঞ্চসতা ইত্থিযো পটিৰিদ্ধসচ্চাপি সমানা রঞ্ঞো অস্সদ্ধভাৰেন কালেন কালং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা বুদ্ধদস্সনং ন লভন্তি. তস্মা দসবলে অন্তরৰীথিং পটিপন্নে ৰাতপানেসু নপ্পহোন্তেসু অত্তনো অত্তনো গব্ভেসু ছিদ্দং কত্ৰা তেহি ওলোকেন্তি. অথেকদিৰসং মাগণ্ডিযা অত্তনো পাসাদতলতো নিক্খমিত্ৰা চঙ্কমমানা তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভচ্ছিদ্দং দিস্ৰা ‘‘কিমিদ’’ন্তি পুচ্ছি. তাহি তস্সা সত্থরি বদ্ধাঘাততং অজানন্তীহি – ‘‘সত্থা ইমং নগরং আগতো, মযং এত্থ ঠত্ৰা সত্থারং পস্সাম চেৰ পূজেম চা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইদানিস্স কত্তব্বং জানিস্সামি, ইমাপি তস্স উপট্ঠাযিকা, ইমাসম্পি কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং রহোগতকালে, ‘‘মহারাজ, সামাৰতিমিস্সকানং বহিদ্ধা পত্থনা অত্থি, কতিপাহেনেৰ তে জীৰিতং মারেস্সন্তি, সামাৰতী, সপরিৰারা তুম্হেসু সিনেহং ৰা পেমং ৰা ন করোতি, সমণং পন গোতমং অন্তরৰীথিযা গচ্ছন্তং দিস্ৰা ৰাতপানেসু অপ্পহোন্তেসু তানি খণ্ডিত্ৰাপি ওকাসং কত্ৰা ওলোকেন্তী’’তি আহ. রাজা ‘‘ন তা এৰরূপং করিস্সন্তী’’তি ন সদ্দহতি. পুন ৰুত্তেপি ন সদ্দহতিযেৰ. অথ নং তিক্খত্তুং ৰুত্তেপি অস্সদ্দহন্তং ‘‘সচে মে ৰচনং ন সদ্দহসি, তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা উপধারেহি, মহারাজা’’তি আহ. রাজা গন্ত্ৰা গব্ভেসু ছিদ্দং দিস্ৰা ‘‘ইদং কি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং অত্থে আরোচিতে তাসং অক্কুজ্ঝিত্ৰা কিঞ্চি অৰত্ৰা ছিদ্দানি পিদহাপেসি. রাজা ততো পট্ঠায তাসং পাসাদে উদ্ধচ্ছিদ্দকজালৰাতপানানি কারেসি.

সা তেন কারণেন রাজানং কোপেতুং অসক্কোন্তী, ‘‘দেৰ, এতাসং তুম্হেসু পেমং অত্থি ৰা নত্থি ৰাতি জানিস্সাম, অট্ঠ কুক্কুটে পেসেত্ৰা তুম্হাকং অত্থায পচাপেথা’’তি আহ. রাজা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমে পচিত্ৰা পেসেতূ’’তি সামাৰতিযা অট্ঠ কুক্কুটে পহিণি. সোতাপন্না অরিযসাৰিকা জীৰমানে কুক্কুটে কিং পচিস্সতি, অলন্তি ৰত্ৰা পন হত্থেনপি ফুসিতুং ন ইচ্ছি. মাগণ্ডিযা ‘‘হোতু, মহারাজ, এতেযেৰ চ কুক্কুটে সমণস্স গোতমস্স পচনত্থায পেসেহী’’তি. রাজা তথা অকাসি. মাগণ্ডিযা অন্তরামগ্গেযেৰ কুক্কুটে মারাপেত্ৰা ‘‘ইমে কুক্কুটে পচাপেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স দেতূ’’তি পহিণি. সা তেসং মতভাৰেন দসবলঞ্চ উদ্দিস্স পহিতভাৰেন পচিত্ৰা দসবলস্স পেসেসি. মাগণ্ডিযা ‘‘পস্স, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা এত্তকেনপি রাজানং কোপেতুং নাসক্খি.

অযং পন উদেনো তাসু একেকিস্সা ৰসনট্ঠানে সত্ত সত্ত দিৰসানি ৰসি. অথাযং মাগণ্ডিযা একং কণ্হসপ্পপোতকং ৰেল়ুপব্বে পক্খিপাপেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেসি. রঞ্ঞো চ যত্থ কত্থচি গচ্ছন্তস্স হত্থিকন্তৰীণং আদাযযেৰ গমনং আচিণ্ণং, মাগণ্ডিযা রঞ্ঞো অত্তনো সন্তিকং আগমনকালে তং সপ্পপোতকং অন্তোৰীণায পক্খিপিত্ৰা ছিদ্দং পিদহাপেসি. অথ নং সামাৰতিযা সন্তিকং গমনকালে, ‘‘মহারাজ, সামাৰতী নাম সমণস্স গোতমস্স পক্খা, তুম্হে ন গণেতি. যং কিঞ্চি কত্ৰা তুম্হাকং দোসমেৰ চিন্তেতি, অপ্পমত্তা হোথা’’তি আহ. রাজা সামাৰতিযা ৰসনট্ঠানে সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা পুন সত্তাহে মাগণ্ডিযায নিৰেসনং অগমাসি. সা তস্মিং আগচ্ছন্তেযেৰ ‘‘কচ্চি তে, মহারাজ, সামাৰতী ওতারং ন গৰেসতী’’তি কথেন্তী ৰিয রঞ্ঞো হত্থতো ৰীণং গহেত্ৰা চালেত্ৰা ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, এত্থ অব্ভন্তরে ৰিচরতী’’তি ৰত্ৰা সপ্পস্স নিক্খমনোকাসং কত্ৰা ‘‘অব্ভুম্মে অন্তো সপ্পো’’তি ৰীণং ছড্ডেত্ৰা পলাযি. তস্মিং কালে রাজা পদিত্তং ৰেণুৰনং ৰিয পক্খিত্তলোণং উদ্ধনং ৰিয চ দোসেন তটতটাযন্তো ‘‘ৰেগেন সপরিৰারং সামাৰতিং পক্কোসথা’’তি আহ. রাজপুরিসা গন্ত্ৰা পক্কোসিংসু.

সা রঞ্ঞো কুদ্ধভাৰং ঞত্ৰা সেসমাতুগামানং সঞ্ঞমদাসি. ‘‘রাজা তুম্হে ঘাতেতুকামো পক্কোসতি, অজ্জ দিৰসং ওদিস্সকেন মেত্তাফরণেন রাজানং ফরথা’’তি আহ. রাজা তা ইত্থিযো পক্কোসাপেত্ৰা সব্বাৰ পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা মহাধনুং আদায ৰিসপীতকণ্ডং সন্নয্হিত্ৰা ধনুং পূরেত্ৰা অট্ঠাসি. তস্মিং খণে সব্বাৰ তা সামাৰতিপ্পমুখা ইত্থিযো ওধিসো মেত্তং ফরিংসু. রাজা কণ্ডং নেৰ খিপিতুং ন অপনেতুং সক্কোতি, গত্তেহি সেদা মুচ্চন্তি, সরীরং ৰেধতি, মুখতো খেল়ো পততি, গহেতব্বগহণং ন পস্সতি. অথ নং সামাৰতী ‘‘কিং, মহারাজ, কিলমসী’’তি আহ. আম, দেৰি, কিলমামি, অৰস্সযো মে হোহীতি. সাধু, মহারাজ, কণ্ডং মহাপথৰিমুখং করোহীতি. রাজা তথা অকাসি. সা ‘‘রঞ্ঞো হত্থতো কণ্ডং মুচ্চতূ’’তি অধিট্ঠাসি. তস্মিং খণে কণ্ডং মুচ্চি. রাজা তংখণংযেৰ উদকে নিমুজ্জিত্ৰা আগম্ম অল্লকেসো অল্লৰত্থো সামাৰতিযা পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘খম, দেৰি, ময্হং, ভেদকানং মে ৰচনেন অনুপধারেত্ৰা এতং কত’’ন্তি আহ. খমামি, দেৰাতি. ‘‘সাধু, দেৰি, এৰং তযা ময্হং খমিতং নাম হোতি. ইতো পট্ঠায তুম্হাকং যথারুচিযা দসবলস্স দানং দেথ, পচ্ছাভত্তং ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মকথং সুণাথ, অজ্জ ৰো পট্ঠায পরিহারং দম্মীতি. তেন হি, দেৰ, অজ্জ পট্ঠায একং ভিক্খুং যাচিত্ৰা আনেথ, যো নো ধম্মং ৰাচেস্সতীতি. রাজা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা যাচন্তো আনন্দত্থেরং লভি. ততো পট্ঠায তা পঞ্চসতা ইত্থিযো থেরং পক্কোসাপেত্ৰা সক্কারসম্মানং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চস্স থেরস্স সন্তিকে ধম্মং পরিযাপুণন্তি.

তা একদিৰসং থেরস্স অনুমোদনায পসন্না থেরস্স পঞ্চ উত্তরাসঙ্গসতানি অদংসু. থেরো কির পুব্বে তুন্নৰাযকালে একস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স একায সূচিযা সদ্ধিং হত্থতলমত্তং চোল়খণ্ডং অদাসি. সো সূচিযা ফলেন ইমস্মিং অত্তভাৰে মহাপঞ্ঞো অহোসি, চোল়খণ্ডস্স ফলেন ইমিনাৰ নিযামেন পঞ্চসতক্খত্তুং দুস্সানি পটিলভি.

ততো মাগণ্ডিযা অঞ্ঞং কাতব্বং অপস্সন্তী ‘‘উয্যানং গচ্ছাম, মহারাজা’’তি আহ. সাধু, দেৰীতি. সা রঞ্ঞো সম্পটিচ্ছিতভাৰং ঞত্ৰা চূল়পিতরং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্হাকং উয্যানং গতকালে সামাৰতিযা ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সামাৰতিং সপরিৰারং অন্তোকরিত্ৰা ‘রঞ্ঞো আণা’তি ৰত্ৰা দ্ৰারং পিদহিত্ৰা পলালেন পলিৰেঠেত্ৰা গেহে অগ্গিং দেথা’’তি. মাগণ্ডিযো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা তথা অকাসি. তস্মিং দিৰসে সব্বাপি তা ইত্থিযো পুব্বে কতস্স উপপীল়ককম্মস্সানুভাৰেন সমাপত্তিং অপ্পেতুং নাসক্খিংসু, একপ্পহারেনেৰ ভুসমুট্ঠি ৰিয ঝাযিংসু. তাসং আরক্খপুরিসা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, ইদং নাম করিংসূ’’তি আচিক্খিংসু.

রাজা ‘‘কেন কত’’ন্তি পরিযেসন্তো মাগণ্ডিযায কারিতভাৰং ঞত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, ভদ্দকং তযা কম্মং কতং মযা কাতব্বং করোন্তিযা, ‘‘উট্ঠায সমুট্ঠায ময্হং ৰধায পরিসক্কমানা ঘাতিতা, পসন্নোস্মি, তুয্হং সম্পত্তিং দস্সামীতি তৰ ঞাতকে পক্কোসাপেহী’’তি আহ. সা রঞ্ঞো কথং সুত্ৰা অঞ্ঞাতকেপি ঞাতকে কত্ৰা পক্কোসাপেসি. রাজা সব্বেসং সন্নিপতিতভাৰং ঞত্ৰা রাজঙ্গণে গলপ্পমাণেসু আৰাটেসু নিখনিত্ৰা উপরি ঠিতানি সীসানি ভিন্দাপেন্তো মহন্তেহি অযনঙ্গলেহি কসাপেসি. মাগণ্ডিযম্পি খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দাপেত্ৰা পূৰপচনকটাহে পচাপেসি.

কিং পন সামাৰতিযা সপরিৰারায অগ্গিনা ঝাপনকম্মন্তি? সা কির অনুপ্পন্নে বুদ্ধে তেহেৰ পঞ্চহি মাতুগামসতেহি সদ্ধিং গঙ্গাযং কীল়িত্ৰা বহিতিত্থে ঠিতা সীতে জাতে অৰিদূরট্ঠানে পচ্চেকবুদ্ধস্স পণ্ণসালং দিস্ৰা অন্তো অসোধেত্ৰাৰ বহি অগ্গিং দত্ৰা ৰিসিব্বেসুং. অন্তোপণ্ণসালায পচ্চেকবুদ্ধো নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নো. তা জালাসু পচ্ছিন্নাসু পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা ‘‘কিং অম্হেহি কতং, অযং পচ্চেকবুদ্ধো রঞ্ঞো কুলূপকো, ইমং দিস্ৰা রাজা অম্হাকং কুজ্ঝিস্সতি, ইদানি নং সুজ্ঝাপিতং কাতুং ৰট্টতী’’তি অঞ্ঞানিপি দারূনি পক্খিপিত্ৰা অগ্গিং অদংসু. পুন জালায পচ্ছিন্নায পচ্চেকবুদ্ধো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায তাসং পস্সন্তীনংযেৰ চীৰরানি পপ্ফোটেত্ৰা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা গতো. তেন কম্মেন নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন ইমং ব্যসনং পাপুণিংসু. চতুপরিসমজ্ঝে পন কথা উদপাদি – ‘‘বহুস্সুতা ৰত খুজ্জুত্তরা, মাতুগামঅত্তভাৰে ঠত্ৰা পঞ্চন্নং মাতুগামসতানং ধম্মং কথেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি. সামাৰতীপি রঞ্ঞা অত্তনো অপ্পিতং কণ্ডং মেত্তাফরণেন ফরিত্ৰা পটিবাহী’’তি তস্সাপি মহাজনো গুণং কথেসি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অথ সত্থা অপরভাগে জেতৰনে নিসিন্নো তদেৰ কারণং অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা খুজ্জুত্তরং বহুস্সুতানং, সামাৰতিং মেত্তাৰিহারীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

উত্তরানন্দমাতাৰত্থু

২৬২. পঞ্চমে ঝাযীনন্তি ঝানাভিরতানং উপাসিকানং, উত্তরা নন্দমাতা, অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং ঝানাভিরতানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে সুমনসেট্ঠিং নিস্সায ৰসন্তস্স পুণ্ণসীহস্স নাম ভরিযায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি, উত্তরাতিস্সা নামং অকংসু.

অথেকস্মিং নক্খত্তমহদিৰসে রাজগহসেট্ঠি পুণ্ণং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাত পুণ্ণ, নক্খত্তং ৰা উপোসথো ৰা দুগ্গতস্স কিং করিস্সতি, এৰং সন্তেপি ৰদেহি ‘কিং নক্খত্তপরিব্বযং গহেত্ৰা নক্খত্তং কীল়িস্সসি, বলৰগোণে চ ফালঞ্চ নঙ্গলঞ্চ গহেত্ৰা কসিস্সসী’’’তি. ‘‘মম ভরিযায সদ্ধিং মন্তেত্ৰা জানিস্সামি, অয্যা’’তি তং কথং ভরিযায আরোচেসি. ‘‘সেট্ঠি নাম অয্যো ইস্সরো, তস্স তযা সদ্ধিং কথেন্তস্স কথা সোভতি, ত্ৰং পন অত্তনো কসিকম্মং মা ৰিস্সজ্জেসী’’তি আহ. সো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা কসিভণ্ডং আদায কসিতুং গতো.

তংদিৰসঞ্চ সারিপুত্তত্থেরো নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘কস্স অজ্জ মযা সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি আৰজ্জেন্তো ইমস্স পুণ্ণস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা ভিক্খাচারৰেলায পত্তচীৰরমাদায পুণ্ণস্স কসনট্ঠানং গচ্ছন্তো অৰিদূরে অত্তানং দস্সেসি. পুণ্ণো থেরং দিস্ৰা কসিং ঠপেত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দি. থেরো তং ওলোকেত্ৰা উদকসভাগং পুচ্ছি. তস্স এতদহোসি – ‘‘অয্যো মুখং ধোৰিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. ততো ৰেগেন গন্ত্ৰা দন্তকট্ঠং আহরিত্ৰা কপ্পিযং কত্ৰা থেরস্স অদাসি. থেরে দন্তকট্ঠং খাদন্তে পত্তেন সদ্ধিং ধম্মকরণং নীহরিত্ৰা উদকস্স পূরেত্ৰা আহরি. থেরো মুখং ধোৰিত্ৰা ভিক্খাচারমগ্গং পটিপজ্জি. পুণ্ণো চিন্তেসি – ‘‘থেরো অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইমং মগ্গং ন পটিপজ্জতি, অজ্জ পন ময্হং সঙ্গহত্থায পটিপন্নো ভৰিস্সতি. অহো ৰত মে ভরিযা মমত্থায আহরণকং আহারং থেরস্স পত্তে পতিট্ঠপেয্যা’’তি.

অথস্স ভরিযা ‘‘অজ্জ নক্খত্তদিৰসো’’তি পাতোৰ অত্তনো লভনকনিযামেন খাদনীযভোজনীযং সংৰিধায গহেত্ৰা সামিকস্স কসনট্ঠানং আগচ্ছন্তী অন্তরামগ্গে থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ময্হং থেরং দিস্ৰা দেয্যধম্মো ন হোতি, দেয্যধম্মে সন্তেপি মম অয্যং ন পস্সামি, অজ্জ পন দ্ৰিন্নম্পি সম্মুখীভাৰো জাতো. মম সামিকস্স পুন সম্পাদেত্ৰা আহরিস্সামি, ইমং তাৰ আহারং থেরস্স দস্সামী’’তি তীহি চেতনাহি সম্পযুত্তং কত্ৰা তং ভোজনং সারিপুত্তত্থেরস্স পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰা ‘‘এৰংৰিধা দুগ্গতজীৰিতা মুচ্চামী’’তি আহ. থেরোপি ‘‘তৰ অজ্ঝাসযো পূরতূ’’তি তস্সানুমোদনং কত্ৰা ততো নিৰত্তিত্ৰা ৰিহারং অগমাসি.

সাপি পুন অত্তনো গেহং গন্ত্ৰা সামিকস্স আহারং সম্পাদেত্ৰা আদায কসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সামিকস্স কুজ্ঝনভাৰতো ভীতা ‘‘সামি, অজ্জ একদিৰসং তৰ মনং সন্ধারেহী’’তি আহ. কিং কারণাতি? অহং অজ্জ তাৰ আহারং আহরন্তী অন্তরামগ্গে থেরং দিস্ৰা তৰ ভাগভত্তং থেরস্স পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰা পুন গেহং গন্ত্ৰা আহারং পচিত্ৰা আদায আগতাম্হীতি. মনাপং তে, ভদ্দে, কতং, মযাপি পাতোৰ থেরস্স দন্তকট্ঠঞ্চ মুখোদকঞ্চ দিন্নং. অজ্জ অম্হাকং সুপ্পভাতং, সব্বম্পি থেরস্স অম্হাকং সন্তকমেৰ জাতন্তি দ্ৰিন্নম্পি জনানং একসদিসমেৰ চিত্তং অহোসি. অথ পুণ্ণো আহারকিচ্চং কত্ৰা ভরিযায ঊরুম্হি সীসং কত্ৰা মুহুত্তং নিপজ্জি. অথস্স নিদ্দা ওক্কমি. সো থোকং নিদ্দাযিত্ৰা পবুদ্ধো কসিতট্ঠানং ওলোকেসি, ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং মহাকোসাতকিপুপ্ফেহি সম্পরিকিণ্ণং ৰিয অহোসি. সো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, কিন্নামেতং অজ্জ ইদং কসিতট্ঠানং সুৰণ্ণৰণ্ণং হুত্ৰা খাযতী’’তি. অয্য, অজ্জ তে সকলদিৰসং কিলন্ততায অক্খীনি মঞ্ঞে ভমন্তীতি. ভদ্দে, ময্হং অস্সদ্দহন্তী সযং ওলোকেহীতি. তস্মিং কালে সা ওলোকেত্ৰা সভাৰং অয্য, কথেসি, এৰমেতং ভৰিস্সতীতি.

পুণ্ণো উট্ঠায একং কট্ঠিং গহেত্ৰা নঙ্গলসীসে পহরি, গুল়পিণ্ডো ৰিয নঙ্গলসীসে অল্লীযিত্ৰা অট্ঠাসি. সো ভরিযং পক্কোসিত্ৰা আহ – ‘‘ভদ্দে, অঞ্ঞেসং ৰপিতবীজং নাম তীহি ৰা চতূহি ৰা মাসেহি ফলং দেতি, অম্হাকং পন অয্যস্স সারিপুত্তত্থেরস্স অন্তরে রোপিতেন সদ্ধাবীজেন অজ্জেৰ অৰস্সং ফলং দিন্নং. ইমস্মিং করীসমত্তে পদেসে আমলকমত্তোপি পংসুপিণ্ডো অসুৰণ্ণো নাম নত্থী’’তি. ইদানি কিং করিস্সাম, অয্যাতি? ‘‘ভদ্দে, ইমং এত্তকং সুৰণ্ণং থেনেত্ৰা খাদিতুং নাম ন সক্কা’’তি ভরিযং তস্মিং ঠানে ঠপেত্ৰা ভত্তস্স পূরেত্ৰা আভতং পাতিং সুৰণ্ণস্স পূরেত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচাপেসি – ‘‘একো মনুস্সো সুৰণ্ণপাতিং গহেত্ৰা ঠিতো’’তি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কহং তে, তাত, লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, ময্হং একং কসিতট্ঠানং সব্বং সুৰণ্ণমেৰ জাতং, পহিণিত্ৰা আহরাপেথা’’তি আহ. ত্ৰং কিন্নামোসীতি? পুণ্ণো নাম অহং, দেৰাতি. গচ্ছথ, ভণে, সকটানি যোজেত্ৰা পুণ্ণস্স কসিতট্ঠানতো সুৰণ্ণমাহরথাতি.

সকটেহি সদ্ধিং গতরাজপুরিসা ‘‘রঞ্ঞো পুঞ্ঞ’’ন্তি ৰত্ৰা সুৰণ্ণপিণ্ডে গণ্হন্তি, গহিতগহিতম্পি কসিতলেড্ডুযেৰ হোতি. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. তেন হি ভণে গন্ত্ৰা ‘‘পুণ্ণস্স পুঞ্ঞ’’ন্তি ৰত্ৰা গণ্হথাতি. গহিতগহিতং সুৰণ্ণমেৰ হোতি. তে সব্বম্পি তং সুৰণ্ণং আহরিত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিং অকংসু. রাসি উব্বেধেন তালপ্পমাণো অহোসি. রাজা ৰাণিজে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কস্স গেহে এত্তকং সুৰণ্ণং অত্থী’’তি পুচ্ছি. নত্থি, দেৰ, কস্সচীতি. এত্তকস্স পন ধনস্স সামিনো কিং কাতুং ৰট্টতীতি? ধনসেট্ঠিং নাম নং কাতুং ৰট্টতি, দেৰাতি? তেন হি পুণ্ণং ইমস্মিং নগরে ধনসেট্ঠিং নাম করোথাতি সব্বং তং সুৰণ্ণং তস্সেৰ দত্ৰা তংদিৰসংযেৰস্স সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি. সো সেট্ঠি মঙ্গলং করোন্তো সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্তমে দিৰসে দসবলস্স ভত্তানুমোদনায পুণ্ণসেট্ঠিপি ভরিযাপি ধীতাপি সব্বে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.

অপরভাগে রাজগহসেট্ঠি ‘‘পুণ্ণসেট্ঠিনো ৰযপ্পত্তা দারিকা অত্থী’’তি সুত্ৰা অত্তনো পুত্তস্স কারণা তস্স গেহং পেসেসি. সো তস্স সাসনং সুত্ৰা ‘‘নাহং ধীতরং দস্সামী’’তি পটিসাসনং পেসেসি. সুমনসেট্ঠিপি পুন পেসেসি – ‘‘ত্ৰং মম গেহং নিস্সায ৰসিত্ৰা ইদানি একপ্পহারেনেৰ ইস্সরো হুত্ৰা ময্হং দারিকং ন দেসী’’তি. ততো পুণ্ণসেট্ঠি আহ – ‘‘ইমং তাৰ তুম্হাকং সেট্ঠি সভাৰমেৰ কথেসি, পুরিসো নাম সব্বকালে এৰংৰিধোযেৰাতি ন সল্লক্খেতব্বো. অহঞ্হি ইদানি তাদিসে পুরিসে দাসে কত্ৰা গহেতুং সক্কোমি, তুয্হং পন জাতিং ৰা গোত্তং ৰা ন কোপেমি. অপিচ খো মম ধীতা সোতাপন্না অরিযসাৰিকা দেৰসিকং কহাপণগ্ঘনকেহি পুপ্ফেহি পূজং করোতি, তমহং তুম্হাদিসস্স মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স গেহং ন পেসেস্সামী’’তি. এৰং পুণ্ণসেট্ঠিস্স পটিবাহকভাৰং ঞত্ৰা রাজগহসেট্ঠি পুন সাসনং পেসেসি – ‘‘পোরাণকং ৰিস্সাসং মা ভিন্দতু, অহং ময্হং সুণিসায দেৰসিকং দ্ৰিন্নং কহাপণানং অন্ধনকানি পুপ্ফানি সজ্জাপেস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ধীতরং তস্স ঘরং পেসেসি.

অথেকদিৰসং সা পুণ্ণসেট্ঠিনো ধীতা উত্তরা অত্তনো সামিকং এৰমাহ – ‘‘অহং অত্তনো কুলগেহে মাসস্স অট্ঠ দিৰসানি নিবদ্ধং উপোসথকম্মং করোমি, ইদানিপি তুম্হেসু সম্পটিচ্ছন্তেসু উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠহেয্য’’ন্তি. সো ‘‘ন সক্কা’’তি তং ন সম্পটিচ্ছি. সা তং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তী তুণ্হী অহোসি. পুন অন্তোৰস্সে ‘‘উপোসথিকা ভৰিস্সামী’’তি তদাপি ওকাসং কারেন্তী নেৰ অলত্থ. সা অন্তোৰস্সে অড্ঢতিযেসু মাসেসু অতিক্কন্তেসু অড্ঢমাসে অৰসিট্ঠে মাতাপিতূনং সাসনং পেসেসি – ‘‘অহং তুম্হেহি চারকে পক্খিত্তা এত্তকে অদ্ধানে একদিৰসম্পি উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠাতুং ন লভামি, পঞ্চদস মে কহাপণসহস্সানি পেসেথা’’তি. তে ধীতু সাসনং সুত্ৰা ‘‘কিংকারণা’’তি অপুচ্ছিত্ৰাৰ পহিণিংসু. উত্তরা তে কহাপণে গণ্হিত্ৰা তস্মিং নগরে সিরিমা নাম গণিকা অত্থি, তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অম্ম সিরিমে, অহং ইমং অড্ঢমাসং উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠহিস্সামি, ত্ৰং ইমানি পঞ্চদস কহাপণসহস্সানি গহেত্ৰা ইমং অড্ঢমাসং সেট্ঠিপুত্তং পরিচরাহী’’তি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি সম্পটিচ্ছি. ততো পট্ঠায সেট্ঠিপুত্তো ‘‘অহং সিরিমায সদ্ধিং মোদিস্সামী’’তি উত্তরায অড্ঢমাসং উপোসথকম্মং সম্পটিচ্ছি.

সা তেন সম্পটিচ্ছিতভাৰং ঞত্ৰা দিৰসে দিৰসে পাতোৰ দাসিগণপরিৰুতা সত্থু সহত্থা খাদনীযভোজনীযং সংৰিদহিত্ৰা সত্থরি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গতে উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায পাসাদৰরং আরুয্হ অত্তনো সীলানি আৰজ্জমানা নিসীদতি. এৰং অড্ঢমাসং ৰীতিনামেত্ৰা উপোসথং ৰিস্সজ্জনদিৰসে পাতোৰ যাগুখজ্জকাদীনি সংৰিদহন্তী ৰিচরতি. তস্মিং সমযে সেট্ঠিপুত্তো সিরিমায সদ্ধিং উপরিপাসাদৰরগতো জালৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা অন্তরৰত্থুং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. উত্তরা, ৰাতপানচ্ছিদ্দেন উদ্ধং ওলোকেসি. সেট্ঠিপুত্তো উত্তরং ওলোকেত্ৰা ‘‘নেরযিকজাতিকা ৰতাযং এৰংৰিধং নাম সম্পত্তিং পহায উক্খলিকমসিমক্খিতা হুত্ৰা নিক্কারণা দাসীনং অন্তরে ৰিচরতী’’তি সিতং অকাসি. উত্তরা, তস্স পমাদভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং বালো নাম অত্তনো সম্পত্তি সব্বকালং থাৰরাতি সঞ্ঞী ভৰিস্সতী’’তি সযম্পি সিতং অকাসি. ততো সিরিমা ‘‘অযং চেটিকা মযি ঠিতায এৰং মম সামিকেন সদ্ধিং সিতং করোতী’’তি কুপিতা ৰেগেন ওতরি. উত্তরা, তস্সা আগমনাকপ্পেনেৰ ‘‘অযং বালা অড্ঢমাসমত্তং ইমস্মিং গেহে ৰসিত্ৰা ময্হমেৰেতং গেহন্তিসঞ্ঞী জাতা’’তি ঞত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ মেত্তাঝানং সমাপজ্জিত্ৰা অট্ঠাসি. সিরিমাপি দাসীনং অন্তরেন আগন্ত্ৰা উল়ুঙ্কং গহেত্ৰা পূৰপচনট্ঠানে পক্কুথিততেলস্স পূরেত্ৰা উত্তরায মত্থকে আসিঞ্চি, মেত্তাঝানস্স ৰিপ্ফারেন উত্তরায মত্থকে আসিত্তং পক্কুথিততেলং পদুমপত্তে আসিত্তউদকং ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা গতং.

তস্মিং খণে সিরিমায সমীপে ঠিতা দাসিযো তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘ভো জে, ত্ৰং অম্হাকং অয্যায হত্থতো মূলং গহেত্ৰা আগতা ইমস্মিং গেহে ৰসমানা অম্হাকং অয্যায সদিসা ভৰিতুং ৰাযমসী’’তি সম্মুখট্ঠানে তং পরিভাসিংসু. তস্মিং খণে সিরিমা অত্তনো আগন্তুকভাৰং অঞ্ঞাসি. সা ততোৰ গন্ত্ৰা উত্তরায পাদেসু পতিত্ৰা, ‘‘অয্যে, অনুপধারেত্ৰা মে কতং, খমথ ময্হ’’ন্তি আহ. অম্ম সিরিমে, নাহং তৰ ইমস্মিং ঠানে খমিস্সামি, অহং সপিতিকা ধীতা, দসবলে খমন্তেযেৰ খমিস্সামীতি.

সত্থাপি খো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো আগন্ত্ৰা উত্তরায নিৰেসনে পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সিরিমা গন্ত্ৰা সত্থু পাদেসু পতিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযা অয্যায উত্তরায অন্তরে একো দোসো কতো, তুম্হেসু খমন্তেসু খমিস্সামীতি ৰদতি, খমথ ময্হং ভগৰা’’তি. খমামি তে সিরিমেতি. সা তস্মিং কালে গন্ত্ৰা উত্তরং খমাপেসি. তংদিৰসঞ্চ সিরিমা দসবলস্স ভত্তানুমোদনং সুত্ৰা –

‘‘অক্কোধেন জিনে কোধং, অসাধুং সাধুনা জিনে;

জিনে কদরিযং দানেন, সচ্চেনালিকৰাদিন’’ন্তি. (ধ. প. ২২৩) –

গাথাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতা দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে মহাদানং অদাসি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো উত্তরং নন্দমাতরং ঝাযীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সুপ্পৰাসাৰত্থু

২৬৩. ছট্ঠে পণীতদাযিকানন্তি পণীতরসদাযিকানং উপাসিকানং, সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং পণীতদাযিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কোলিযনগরে খত্তিযকুলে নিব্বত্তি, সুপ্পৰাসাতিস্সা নামং অকংসু. সা ৰযপ্পত্তা একস্স সক্যকুমারস্স গেহং গতা, পঠমদস্সনেযেৰ সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সা অপরভাগে সীৰলিং নাম দারকং ৰিজাযি. তস্স ৰত্থু হেট্ঠা ৰিত্থারিতমেৰ.

সা একস্মিং সমযে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নানগ্গরসপণীতভোজনং অদাসি. সত্থা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং করোন্তো সুপ্পৰাসায ইমং ধম্মং দেসেসি ‘‘ভোজনং সুপ্পৰাসে দেন্তী অরিযসাৰিকা পটিগ্গাহকানং পঞ্চ ঠানানি দেতি. আযুং দেতি, ৰণ্ণং দেতি, সুখং দেতি, বলং দেতি, পটিভানং দেতি. আযুং খো পন দত্ৰা আযুস্স ভাগিনী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা…পে… পটিভানং দত্ৰা পটিভানস্স ভাগিনী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা’’তি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অথ অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসীদিত্ৰা উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো সুপ্পৰাসং কোলিযধীতরং পণীতদাযিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

সুপ্পিযাৰত্থু

২৬৪. সত্তমে গিলানুপট্ঠাকীনন্তি গিলানুপট্ঠাকীনং উপাসিকানং, সুপ্পিযা উপাসিকা, অগ্গাতি দস্সেতি. অযং কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং গিলানুপট্ঠাকীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে বারাণসিযং কুলগেহে নিব্বত্তি, সুপ্পিযাতিস্সা নামং অকংসু. অপরভাগে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো বারাণসিং অগমাসি. সা তথাগতস্স পঠমদস্সনেযেৰ ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

অথেকদিৰসং ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গতা. ৰিহারচারিকং চরমানা একং ভিক্খুং গিলানং দিস্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘অয্যস্স কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি পুচ্ছি. রসং লদ্ধুং ৰট্টতি, উপাসিকেতি. ‘‘হোতু, ভন্তে, অহং পহিণিস্সামী’’তি থেরং অভিৰাদেত্ৰা অন্তোনগরং গন্ত্ৰা পুনদিৰসে পৰত্তমংসত্থায দাসিং অন্তরাপণং পেসেসি. সা সকলনগরে পৰত্তমংসং অলভিত্ৰা অলদ্ধভাৰং কথেসি. উপাসিকা চিন্তেসি – ‘‘অহং অয্যস্স রসং পহিণিস্সামীতি ৰত্ৰা সচে ন পেসেস্সামি, অয্যো অঞ্ঞতোপি অলভন্তো কিলমিস্সতি, যংকিঞ্চি কত্ৰা পেসেতুং ৰট্টতী’’তি গব্ভং পৰিসিত্ৰা ঊরুমংসং ছিন্দিত্ৰা দাসিযা অদাসি ‘‘ইদং মংসং গহেত্ৰা সম্ভারেহি যোজেত্ৰা রসং কত্ৰা ৰিহারং নেত্ৰা অয্যস্স দেহি. সো চে মং পুচ্ছতি, গিলানাতি ৰদেহী’’তি. সা তথা অকাসি.

সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা পুনদিৰসে ভিক্খাচারৰেলায ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপাসিকায গেহং অগমাসি. সা তথাগতস্স আগতভাৰং সুত্ৰা সামিকং আমন্তেসি – ‘‘অয্যপুত্ত, অহং সত্থু সন্তিকং গন্তুং ন সক্কোমি, গচ্ছ ত্ৰং সত্থারং অন্তোগেহং পৰেসেত্ৰা নিসীদাপেহী’’তি. সো তথা অকাসি. সত্থা ‘‘কহং সুপ্পিযা’’তি পুচ্ছি. গিলানা, ভন্তেতি. পক্কোসথ, নন্তি. অথ তে গন্ত্ৰা ‘‘সত্থা তং পক্কোসতী’’তি আহংসু. সা চিন্তেসি – ‘‘সব্বলোকস্স হিতানুকম্পকো সত্থা ন ইমং কারণং অদিস্ৰা পক্কোসাপেস্সতী’’তি সহসা মঞ্চম্হা ৰুট্ঠাসি. অথস্সা বুদ্ধানুভাৰেন তংখণংযেৰ ৰণো রুহিত্ৰা সুচ্ছৰি অহোসি সেসট্ঠানতো অতিরেকতরং ৰিপ্পসন্নৰণ্ণো. তস্মিং খণে উপাসিকা সিতং কত্ৰা দসবলং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা ‘‘ইমিস্সা উপাসিকায কিং অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. সা অত্তনা কতকারণং সব্বং কথেসি. সত্থা কতভত্তকিচ্চো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তং ভিক্খুং অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা সিক্খাপদং (মহাৰ. ২৮০) পঞ্ঞপেসি. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে নিসিন্নো উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো সুপ্পিযং উপাসিকং গিলানুপট্ঠাকীনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

কাতিযানীৰত্থু

২৬৫. অট্ঠমে অৰেচ্চপ্পসন্নানন্তি অধিগতেন অচলপ্পসাদেন সমন্নাগতানং উপাসিকানং, কাতিযানী, অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুলগেহে নিব্বত্তা সত্থারং একং উপাসিকং অৰেচ্চপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কুররঘরনগরে নিব্বত্তি, কাতিযানীতিস্সা নামং অকংসু.

সা অপরভাগে ৰযপ্পত্তা কুররঘরিকায, কাল়িযা সহাযিকা, দল়্হমিত্তা অহোসি. যদা পন কুটিকণ্ণসোণত্থেরো ‘‘দসবলস্স কথিতনিযামেন ময্হম্পি ধম্মং কথেহী’’তি মাতরা যাচিতো রত্তিভাগে অন্তোনগরে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা মাতরং কাযসক্খিং কত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি, তদা অযং কাতিযানী উপাসিকা কাল়িযা সদ্ধিং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে ধম্মং সুণন্তী অট্ঠাসি. তস্মিং সমযে পঞ্চমত্তানি চোরসতানি অন্তোনগরে দিৰা কতসঞ্ঞায কোটিতো পট্ঠায উম্মঙ্গং খনিত্ৰা ইমিস্সা কাতিযানিযা ঘরং সম্পাপুণিংসু. তেসং চোরজেট্ঠকো তেহি সদ্ধিং অপৰিসিত্ৰা ‘‘কিং নু খো অযং পরিসা সন্নিপতিতা’’তি ৰীমংসনত্থায সোণত্থেরস্স ধম্মকথনট্ঠানং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে তিট্ঠমানো ইমিস্সা কাতিযানিযা পিট্ঠিপস্সে অট্ঠাসি.

তস্মিং সমযে, কাতিযানী, দাসিং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ জে, গেহং পৰিসিত্ৰা দীপতেলং আহর, মযং দীপে জালেত্ৰা ধম্মং সোস্সামা’’তি. সা ঘরং গন্ত্ৰা উম্মঙ্গে চোরে দিস্ৰা দীপতেলং অগণ্হিত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো অয্যায আরোচেসি – ‘‘অয্যে, গেহে চোরা উম্মঙ্গং খনন্তী’’তি. তং সুত্ৰা চোরজেট্ঠকো চিন্তেসি – ‘‘সচাযং ইমিস্সা কথং গণ্হিত্ৰা গেহং গমিস্সতি, এত্থেৰ নং অসিনা দ্ৰেধা ছিন্দিস্সামি. সচে পন গহিতনিমিত্তেনেৰ ধম্মং সুণিস্সতি, চোরেহি গহিতভণ্ডকম্পি পুন দাপেস্সামী’’তি. কাতিযানীপি খো দাসিযা কথং সুত্ৰা, ‘‘অম্ম, মা সদ্দং করি, চোরা নাম হরন্তা অত্তনা দিট্ঠমেৰ হরিস্সন্তি, অহং পন অজ্জ দুল্লভস্সৰনং সুণামি, মা ধম্মস্স অন্তরাযং করোহী’’তি আহ. চোরজেট্ঠকো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমিনা অজ্ঝাসযেন ঠিতায নাম গেহে ভণ্ডং হরন্তেহি অম্হেহি মহাপথৰী পৰিসিতব্বা ভৰেয্যা’’তি. সো তাৰদেৰ গন্ত্ৰা চোরেহি গহিতভণ্ডং ছড্ডাপেত্ৰা চোরেহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তো পরিসপরিযন্তে অট্ঠাসি. কাতিযানীপি উপাসিকা থেরস্স দেসনাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

অথ অরুণে উগ্গতে চোরজেট্ঠকো গন্ত্ৰা উপাসিকায পাদেসু পতিত্ৰা, ‘‘অয্যে, সব্বেসংযেৰ নো খমাহী’’তি আহ. কিং পন তুম্হেহি ময্হং কতন্তি? সো সব্বং অত্তনা কতদোসং আরোচেসি. তেন হি, তাতা, খমামি তুম্হাকন্তি. অয্যে, অম্হাকং এৰং খমিতং নাম ন হোতি, তুম্হাকং পন পুত্তত্থেরস্স সন্তিকে সব্বেসংযেৰ নো পব্বজ্জং দাপেহীতি. সা সব্বেপি তে গহেত্ৰা কুটিকণ্ণসোণত্থেরস্স সন্তিকে পব্বাজেসি. তেপি খো চোরা থেরস্স সন্তিকে পব্বজিতা সব্বেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু. এৰমেতং ৰত্থু সমুট্ঠিতং. অপরভাগে সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো কাতিযানিং উপাসিকং অৰেচ্চপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

নকুলমাতাৰত্থু

২৬৬. নৰমে ৰিস্সাসিকানন্তি ৰিস্সাসকথং কথেন্তীনং উপাসিকানং, নকুলমাতা গহপতানী, অগ্গাতি দস্সেতি. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং সব্বং হেট্ঠা উপাসকপাল়িযং ৰুত্তমেৰ. কেৰলং ইধ নকুলমাতরং ধুরং কত্ৰা ৰেদিতব্বন্তি.

কাল়ীকুররঘরিকাৰত্থু

২৬৭. দসমে অনুস্সৰপ্পসন্নানন্তি অনুস্সৰেনেৰ উপ্পন্নেন পসাদেন সমন্নাগতানং উপাসিকানং অন্তরে, কাল়ী উপাসিকা, কুররঘরিকা অগ্গাতি দস্সেতি. সা কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে হংসৰতিযং কুররঘরনগরে নিব্বত্তা সত্থু ধম্মকথং সুণন্তী সত্থারং একং উপাসিকং অনুস্সৰপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি. সা কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে কুলগেহে নিব্বত্তি, কাল়ীতিস্সা নামং অকংসু.

সা ৰযপ্পত্তা কুররঘরনগরে কুলগেহং গতা. অথস্সা সংৰাসেন গব্ভো পতিট্ঠহি. সা পরিপুণ্ণগব্ভা ‘‘পরেসং গেহে গব্ভৰুট্ঠানং নাম অপ্পতিরূপ’’ন্তি অত্তনো কুলনগরমেৰ আগন্ত্ৰা রত্তিভাগসমনন্তরে অত্তনো পাসাদস্স উপরি আকাসে ঠিতানং সাতাগিরহেমৰতানং রতনত্তযস্স ৰণ্ণং কথেন্তানং কথং সুত্ৰা অনুস্সৰিকপ্পসাদং উপ্পাদেত্ৰা সত্থু অদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, অপরভাগে পনস্সা গব্ভৰুট্ঠানং অহোসীতি সব্বং ৰত্থু হেট্ঠা ৰিত্থারিতমেৰ. অপরভাগে পন সত্থা জেতৰনে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা উপাসিকাযো ঠানন্তরেসু ঠপেন্তো ইমং উপাসিকং অনুস্সৰপ্পসন্নানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.

দসসুত্তপরিমাণায উপাসিকাপাল়িযা ৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

এত্তাৰতা চ মনোরথপূরণিযা

অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায

সব্বাপি এতদগ্গপাল়িৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৫. অট্ঠানপাল়ি

(১৫) ১. অট্ঠানপাল়ি-পঠমৰগ্গৰণ্ণনা

২৬৮. অট্ঠানপাল়িযা অট্ঠানন্তি হেতুপটিক্খেপো. অনৰকাসোতি পচ্চযপটিক্খেপো. উভযেনাপি কারণমেৰ পটিক্খিপতি. কারণঞ্হি তদাযত্তৰুত্তিতায অত্তনো ফলস্স ঠানন্তি চ অৰকাসোতি চ ৰুচ্চতি. ন্তি যেন কারণেন. দিট্ঠিসম্পন্নোতি মগ্গদিট্ঠিযা সম্পন্নো সোতাপন্নো অরিযসাৰকো. তস্স হি দিট্ঠিসম্পন্নো ইতিপি, দস্সনসম্পন্নো ইতিপি, আগতো ইমং সদ্ধম্মং ইতিপি, পস্সতি ইমং সদ্ধম্মং ইতিপি, সেক্খেন ঞাণেন সমন্নাগতো ইতিপি, সেক্খায ৰিজ্জায সমন্নাগতো ইতিপি, ধম্মসোতসমাপন্নো ইতিপি, অরিযো নিব্বেধিকপঞ্ঞো ইতিপি, অমতদ্ৰারং আহচ্চ তিট্ঠতি ইতিপিতি বহূনি নামানি হোন্তি. কঞ্চি সঙ্খারন্তি চতুভূমকেসু সঙ্খতসঙ্খারেসু কঞ্চি একং সঙ্খারম্পি. নিচ্চতো উপগচ্ছেয্যাতি নিচ্চোতি গণ্হেয্য. নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি এতং কারণং নত্থি ন উপলব্ভতি. যং পুথুজ্জনোতি যেন কারণেন পুথুজ্জনো. ঠানমেতং ৰিজ্জতীতি এতং কারণং অত্থি. সস্সতদিট্ঠিযা হি সো তেভূমকেসু সঙ্খতসঙ্খারেসু কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো গণ্হেয্যাতি অত্থো. চতুত্থভূমকসঙ্খারা পন তেজুস্সদত্তা দিৰসংসন্তত্তো অযোগুল়ো ৰিয মক্খিকানং, দিট্ঠিযা ৰা অঞ্ঞেসং ৰা অকুসলানং আরম্মণং ন হোন্তি. ইমিনা নযেন কঞ্চি সঙ্খারং সুখতোতিআদীসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো.

২৬৯. সুখতো উপগচ্ছেয্যাতি ‘‘একন্তসুখী অত্তা হোতি আরোগো পরম্মরণা’’তি (দী. নি. ১.৭৬, ৭৯; ম. নি. ৩.২১, ২২) এৰং অত্তদিট্ঠিৰসেন সুখতো গাহং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দিট্ঠিৰিপ্পযুত্তচিত্তেন পন অরিযসাৰকো পরিল়াহাধিভূতো পরিল়াহৰূপসমত্থং মত্তহত্থিপরিত্তাসিতো ৰিয চোক্খব্রাহ্মণো গূথং কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগচ্ছতি.

২৭০. অত্তৰারে কসিণাদিপণ্ণত্তিসঙ্গহত্থং ‘‘সঙ্খার’’ন্তি অৰত্ৰা কঞ্চি ধম্মন্তি ৰুত্তং. ইধাপি অরিযসাৰকস্স চতুভূমকৰসেন পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো, পুথুজ্জনস্স তেভূমকৰসেন. সব্বৰারেসু ৰা অরিযসাৰকস্সাপি তেভূমকৰসেনেৰ পরিচ্ছেদো ৰট্টতি. যং যং হি পুথুজ্জনো গণ্হাতি, ততো ততো অরিযসাৰকো গাহং ৰিনিৰেঠেতি. পুথুজ্জনো হি যং যং নিচ্চং সুখং অত্তাতি গণ্হাতি, তং তং অরিযসাৰকো অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি গণ্হন্তো তং গাহং ৰিনিৰেঠেতি. ইতি ইমস্মিং সুত্তত্তযে পুথুজ্জনত্তগ্গাহৰিনিৰেঠনং নাম কথিতং.

২৭১. মাতরন্তিআদীসু জনিকাৰ মাতা, জনকোৰ পিতা, মনুস্সভূতোৰ খীণাসৰো অরহাতি অধিপ্পেতো. কিং পন অরিযসাৰকো অঞ্ঞং জীৰিতা ৰোরোপেয্যাতি? এতম্পি অট্ঠানং. সচেপি ভৰন্তরগতং অরিযসাৰকং অত্তনো অরিযসাৰকভাৰং অজানন্তম্পি কোচি এৰং ৰদেয্য ‘‘ইমং কুন্থকিপিল্লিকং জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা সকলচক্কৰাল়গব্ভে চক্কৰত্তিরজ্জং পটিপজ্জাহী’’তি, নেৰ সো তং জীৰিতা ৰোরোপেয্য. অথাপি নং এৰং ৰদেয্যুং ‘‘সচে ইমং ন ঘাতেস্সসি, সীসং তে ছিন্দিস্সামা’’তি. সীসমেৰস্স ছিন্দেয্যুং, ন চ সো তং ঘাতেয্য. পুথুজ্জনভাৰস্স পন মহাসাৰজ্জভাৰদস্সনত্থং অরিযসাৰকস্স চ বলৰদীপনত্থমেতং ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সাৰজ্জো পুথুজ্জনভাৰো, যত্র হি নাম পুথুজ্জনো মাতুঘাতাদীনিপি আনন্তরিযানি করিস্সতি. মহাবলো চ অরিযসাৰকো, যো এতানি কম্মানি ন করোতীতি.

২৭৪. পদুট্ঠচিত্তোতি ৰধকচিত্তেন পদুট্ঠচিত্তো. লোহিতং উপ্পাদেয্যাতি জীৰমানকসরীরে খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি লোহিতং উপ্পাদেয্য.

২৭৫. সঙ্ঘং ভিন্দেয্যাতি সমানসংৰাসকং সমানসীমায ঠিতং পঞ্চহি কারণেহি সঙ্ঘং ভিন্দেয্য. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘পঞ্চহুপালি, আকারেহি সঙ্ঘো ভিজ্জতি – কম্মেন, উদ্দেসেন, ৰোহরন্তো, অনুস্সাৰনেন, সলাকগ্গাহেনা’’তি (পরি. ৪৫৮).

তত্থ কম্মেনাতি অপলোকনাদীসু চতূসু কম্মেসু অঞ্ঞতরেন কম্মেন. উদ্দেসেনাতি পঞ্চসু পাতিমোক্খুদ্দেসেসু অঞ্ঞতরেন উদ্দেসেন. ৰোহরন্তোতি কথযন্তো, তাহি তাহি উপ্পত্তীহি অধম্মং ধম্মোতিআদীনি অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি দীপেন্তো. অনুস্সাৰনেনাতি ‘‘ননু তুম্হে জানাথ ময্হং উচ্চাকুলা পব্বজিতভাৰং বহুস্সুতভাৰঞ্চ, মাদিসো নাম উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থু সাসনং গাহেয্যাতি চিত্তম্পি উপ্পাদেতুং ন তুম্হাকং যুত্তং, কিং ময্হং অৰীচি নীলুপ্পলৰনং ৰিয সীতলা, কিং অহং অপাযতো ন ভাযামী’’তিআদিনা নযেন কণ্ণমূলে ৰচীভেদং কত্ৰা অনুস্সাৰনেন. সলাকগ্গাহেনাতি এৰং অনুস্সাৰেত্ৰা তেসং চিত্তং উপত্থম্ভেত্ৰা অনিৰত্তিধম্মে কত্ৰা ‘‘গণ্হথ ইমং সলাক’’ন্তি সলাকগ্গাহেন.

এত্থ চ কম্মেৰ উদ্দেসো ৰা পমাণং, ৰোহারানুস্সাৰনসলাকগ্গাহা পন পুব্বভাগা. অট্ঠারসৰত্থুদীপনৰসেন হি ৰোহরন্তেন তত্থ রুচিজননত্থং অনুস্সাৰেত্ৰা সলাকায গহিতাযপি অভিন্নোৰ হোতি সঙ্ঘো. যদা পন এৰং চত্তারো ৰা অতিরেকা ৰা সলাকং গহেত্ৰা আৰেণিকং কম্মং ৰা উদ্দেসং ৰা করোন্তি, তদা সঙ্ঘো ভিন্নো নাম হোতি. এৰং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সঙ্ঘং ভিন্দেয্যাতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. এত্তাৰতা মাতুঘাতাদীনি পঞ্চ আনন্তরিযকম্মানি দস্সিতানি হোন্তি, যানি পুথুজ্জনো করোতি, ন অরিযসাৰকো. তেসং আৰিভাৰত্থং –

‘‘কম্মতো দ্ৰারতো চেৰ, কপ্পট্ঠিতিযতো তথা;

পাকসাধারণাদীহি, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো’’.

তত্থ কম্মতো তাৰ – এত্থ হি মনুস্সভূতস্সেৰ মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা অপি পরিৰত্তলিঙ্গং জীৰিতা ৰোরোপেন্তস্স কম্মং আনন্তরিযং হোতি, তস্স ৰিপাকং পটিবাহিস্সামীতি সকলচক্কৰাল়ং মহাচেতিযপ্পমাণেহিপি কঞ্চনথূপেহি পূরেত্ৰাপি সকলচক্কৰাল়ং পূরেত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰাপি বুদ্ধস্স ভগৰতো সঙ্ঘাটিকণ্ণং অমুঞ্চন্তো ৰিচরিত্ৰাপি কাযস্স ভেদা নিরযমেৰ উপপজ্জতি. যো পন সযং মনুস্সো তিরচ্ছানভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা, সযং ৰা তিরচ্ছানভূতো মনুস্সভূতং, তিরচ্ছানভূতোযেৰ ৰা তিরচ্ছানভূতং জীৰিতা ৰোরোপেতি, তস্স কম্মং আনন্তরিযং ন হোতি, ভারিযং পন হোতি, আনন্তরিযং আহচ্চেৰ তিট্ঠতি. মনুস্সজাতিকানংৰ পন ৰসেন অযং পঞ্হো কথিতো.

তত্থ এল়কচতুক্কং, সঙ্গামচতুক্কং, চোরচতুক্কঞ্চ কথেতব্বং. এল়কং মারেস্সামীতি অভিসন্ধিনাপি হি এল়কট্ঠানে ঠিতং মনুস্সো মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা মারেন্তো আনন্তরিযং ফুসতি. এল়কাভিসন্ধিনা মাতাপিতিঅভিসন্ধিনা ৰা এল়কং মারেন্তো আনন্তরিযং ন ফুসতি, মাতাপিতিঅভিসন্ধিনা মাতাপিতরো মারেন্তো ফুসতেৰ. এস নযো ইতরস্মিম্পি চতুক্কদ্ৰযে. যথা চ মাতাপিতূসু, এৰং অরহন্তেপি এতানি চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি. মনুস্সঅরহন্তমেৰ চ মারেত্ৰা আনন্তরিযং ফুসতি, ন যক্খভূতং. কম্মং পন ভারিযং, আনন্তরিযসদিসমেৰ. মনুস্সঅরহন্তস্স চ পুথুজ্জনকালেযেৰ সত্থপ্পহারে ৰা ৰিসে ৰা দিন্নেপি যদি সো অরহত্তং পত্ৰা তেনেৰ মরতি, অরহন্তঘাতকো হোতিযেৰ. যং পন পুথুজ্জনকালে দিন্নং দানং অরহত্তং পত্ৰা পরিভুঞ্জতি, পুথুজ্জনস্সেৰ তং দিন্নং হোতি. সেসঅরিযপুগ্গলে মারেন্তস্স আনন্তরিযং নত্থি, কম্মং পন ভারিযং, আনন্তরিযসদিসমেৰ.

লোহিতুপ্পাদে তথাগতস্স অভেজ্জকাযতায পরূপক্কমেন চম্মচ্ছেদং কত্ৰা লোহিতপগ্ঘরণং নাম নত্থি, সরীরস্স পন অন্তোযেৰ একস্মিং ঠানে লোহিতং সমোসরতি. দেৰদত্তেন পৰিদ্ধসিলতো ভিজ্জিত্ৰা গতা সকলিকাপি তথাগতস্স পাদন্তং পহরি, ফরসুনা পহটো ৰিয পাদো অন্তোলোহিতোযেৰ অহোসি. তথা করোন্তস্স আনন্তরিযং হোতি. জীৰকো পন তথাগতস্স রুচিযা সত্থকেন চম্মং ছিন্দিত্ৰা তম্হা ঠানা দুট্ঠলোহিতং নীহরিত্ৰা ফাসুকমকাসি. তথা করোন্তস্স পুঞ্ঞকম্মমেৰ হোতি.

অথ যে পরিনিব্বুতে তথাগতে চেতিযং ভিন্দন্তি, বোধিং ছিন্দন্তি, ধাতুম্হি উপক্কমন্তি, তেসং কিং হোতীতি? ভারিযং কম্মং হোতি, আনন্তরিযসদিসং. সধাতুকং পন থূপং ৰা পটিমং ৰা বাধযমানং বোধিসাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. সচেপি তত্থ নিলীনা সকুণা চেতিযে ৰচ্চং পাতেন্তি, ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ. পরিভোগচেতিযতো হি সরীরচেতিযং মহন্ততরং. চেতিযৰত্থুং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তং বোধিমূলম্পি ছিন্দিত্ৰা হরিতুং ৰট্টতি. যা পন বোধিসাখা বোধিঘরং বাধতি, তং গেহরক্খণত্থং ছিন্দিতুং ন লভতি. বোধিঅত্থঞ্হি গেহং, ন গেহত্থায বোধি. আসনঘরেপি এসেৰ নযো. যস্মিং পন আসনঘরে ধাতু নিহিতা হোতি, তস্স রক্খণত্থায বোধিসাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. বোধিজগ্গনত্থং ওজাহরণসাখং ৰা পূতিসাখং ৰা ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ, সরীরপটিজগ্গনে ৰিয পুঞ্ঞম্পি হোতি.

সঙ্ঘভেদেপি সীমট্ঠকসঙ্ঘে অসন্নিপতিতে ৰিসুং পরিসং গহেত্ৰা কতৰোহারানুস্সাৰনসলাকগ্গাহস্স কম্মং ৰা করোন্তস্স উদ্দেসং ৰা উদ্দিসন্তস্স ভেদো চ হোতি আনন্তরিযকম্মঞ্চ. সমগ্গসঞ্ঞায পন ৰট্টতীতি সঞ্ঞায ৰা করোন্তস্স ভেদোৰ হোতি, ন আনন্তরিযকম্মং. তথা নৰতো ঊনপরিসায. সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন নৰন্নং জনানং যো সঙ্ঘং ভিন্দতি, তস্স আনন্তরিযকম্মং হোতি. তস্স অনুৰত্তকানং অধম্মৰাদীনং মহাসাৰজ্জকম্মং, ধম্মৰাদিনো পন অনৰজ্জা. তত্থ নৰন্নমেৰ সঙ্ঘভেদে ইদং সুত্তং – ‘‘একতো, উপালি, চত্তারো হোন্তি, একতো চত্তারো, নৰমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি ‘অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থু সাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি. এৰং খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চ. নৰন্নং ৰা, উপালি, অতিরেকনৰন্নং ৰা সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চা’’তি (চূল়ৰ. ৩৫১). এতেসু চ পন পঞ্চসু সঙ্ঘভেদো ৰচীকম্মং, সেসানি কাযকম্মানীতি এৰং কম্মতো ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

দ্ৰারতোতি সব্বানেৰ চেতানি কাযদ্ৰারতোপি ৰচীদ্ৰারতোপি সমুট্ঠহন্তি. পুরিমানি পনেত্থ চত্তারি আণত্তিকৰিজ্জামযপ্পযোগৰসেন ৰচীদ্ৰারতো সমুট্ঠহিত্ৰাপি কাযদ্ৰারমেৰ পূরেন্তি, সঙ্ঘভেদো হত্থমুদ্ধায ভেদং করোন্তস্স কাযদ্ৰারতো সমুট্ঠহিত্ৰাপি ৰচীদ্ৰারমেৰ পূরেতীতি এৰমেত্থ দ্ৰারতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

কপ্পট্ঠিতিযতোতি সঙ্ঘভেদোযেৰ চেত্থ কপ্পট্ঠিতিযো. সণ্ঠহন্তে হি কপ্পে ৰা কপ্পৰেমজ্ঝে ৰা সঙ্ঘভেদং কত্ৰা কপ্পৰিনাসেযেৰ মুচ্চতি. সচেপি হি ‘স্ৰে কপ্পো ৰিনস্সিস্সতী’’তি অজ্জ সঙ্ঘভেদং করোতি, স্ৰেৰ মুচ্চতি, একদিৰসমেৰ নিরযে পচ্চতি. এৰং করণং পন নত্থি. সেসানি চত্তারি কম্মানি আনন্তরিযানেৰ হোন্তি, ন কপ্পট্ঠিতিযানীতি এৰমেত্থ কপ্পট্ঠিতিযতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

পাকতোতি যেন চ পঞ্চপেতানি কম্মানি কতানি হোন্তি, তস্স সঙ্ঘভেদোযেৰ পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি, সেসানি ‘‘অহোসিকম্মং নাহোসি কম্মৰিপাকো’’তি এৰমাদীসু সঙ্খং গচ্ছন্তি. সঙ্ঘভেদাভাৰে লোহিতুপ্পাদো, তদভাৰে অরহন্তঘাতো, তদভাৰে সচে পিতা সীলৰা হোতি, মাতা দুস্সীলা, নো ৰা তথা সীলৰতী, পিতুঘাতো পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি. সচে মাতা সীলৰতী, মাতুঘাতো. দ্ৰীসুপি সীলেন ৰা দুস্সীলেন ৰা সমানেসু মাতুঘাতোৰ পটিসন্ধিৰসেন ৰিপচ্চতি. মাতা হি দুক্করকারিনী বহূপকারা চ পুত্তানন্তি. এৰমেত্থ পাকতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

সাধারণাদীহীতি পুরিমানি চত্তারি সব্বেসম্পি গহট্ঠপব্বজিতানং সাধারণানি. সঙ্ঘভেদো পন ‘‘ন খো, উপালি ভিক্খুনী, সঙ্ঘং ভিন্দতি, ন সিক্খমানা, ন সামণেরো, ন সামণেরী, ন উপাসকো, ন উপাসিকা সঙ্ঘং ভিন্দতি. ভিক্খু খো, উপালি, পকতত্তো সমানসংৰাসকো সমানসীমাযং ঠিতো সঙ্ঘং ভিন্দতী’’তি (চূল়ৰ. ৩৫১) ৰচনতো ৰুত্তপ্পকারস্স ভিক্খুনোৰ হোতি, ন অঞ্ঞস্স, তস্মা অসাধারণো. আদিসদ্দেন সব্বেপেতে দুক্খৰেদনায সহগতা দোসমোহসম্পযুত্তা চাতি এৰমেত্থ সাধারণাদীহিপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

২৭৬. অঞ্ঞং সত্থারন্তি ‘‘অযং মে সত্থা সত্থু কিচ্চং কাতুং অসমত্থো’’তি ভৰন্তরেপি অঞ্ঞং তিত্থকরং ‘অযং মে সত্থা’’তি এৰং গণ্হেয্য, নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি অত্থো.

২৭৭. একিস্সা লোকধাতুযাতি দসসহস্সিলোকধাতুযা. তীণি হি খেত্তানি জাতিখেত্তং, আণাখেত্তং ৰিসযখেত্তন্তি. তত্থ জাতিখেত্তং নাম দসসহস্সী লোকধাতু. সা হি তথাগতস্স মাতুকুচ্ছিস্মিং ওক্কমনকালে নিক্খমনকালে সম্বোধিকালে ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে আযুসঙ্খারৰোস্সজ্জনে পরিনিব্বানে চ কম্পতি. কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়ং পন আণাখেত্তং নাম. আটানাটিযপরিত্তমোরপরিত্তধজগ্গপরিত্তরতনপরিত্তাদীনঞ্হি এত্থ আণা পৰত্ততি. ৰিসযখেত্তস্স পন পরিমাণং নত্থি. বুদ্ধানঞ্হি ‘‘যাৰতকং ঞাণং তাৰতকং ঞেয্যং, যাৰতকং ঞেয্যং তাৰতকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং ঞেয্যং, ঞেয্যপরিযন্তিকং ঞাণ’’ন্তি (মহানি. ৬৯; চূল়নি. মোঘরাজমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ৮৫; পটি. ম. ৩.৫) ৰচনতো অৰিসযো নাম নত্থি.

ইমেসু পন তীসু খেত্তেসু ঠপেত্ৰা ইমং চক্কৰাল়ং অঞ্ঞস্মিং চক্কৰাল়ে বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তীতি সুত্তং নত্থি, ন উপ্পজ্জন্তীতি পন অত্থি. তীণি হি পিটকানি – ৰিনযপিটকং, সুত্তন্তপিটকং, অভিধম্মপিটকং. তিস্সো সঙ্গীতিযো – মহাকস্সপত্থেরস্স সঙ্গীতি, যসত্থেরস্স সঙ্গীতি, মোগ্গলিপুত্তত্থেরস্স সঙ্গীতি. ইমা তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হে তেপিটকে বুদ্ধৰচনে ইমং চক্কৰাল়ং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞত্থ বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তীতি সুত্তং নত্থি, ন উপ্পজ্জন্তীতি পন অত্থি.

অপুব্বং অচরিমন্তি অপুরে অপচ্ছা, একতো ন উপ্পজ্জন্তি. পুরে ৰা পচ্ছা ৰা উপ্পজ্জন্তীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ বোধিপল্লঙ্কে ‘‘বোধিং অপ্পত্ৰা ন উট্ঠহিস্সামী’’তি নিসিন্নকালতো পট্ঠায যাৰ মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণং, তাৰ পুব্বেতি ন ৰেদিতব্বং. বোধিসত্তস্স হি পটিসন্ধিক্খণে দসসহস্সচক্কৰাল়কম্পনেনেৰ খেত্তপরিগ্গহো কতো, এত্থন্তরে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি নিৰারিতাৰ হোতি. পরিনিব্বানতো পট্ঠায যাৰ সাসপমত্তাপি ধাতু তিট্ঠতি, তাৰ পচ্ছাতি ন ৰেদিতব্বং. ধাতূসু হি ঠিতাসু বুদ্ধা ঠিতাৰ হোন্তি. তস্মা এত্থন্তরে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি নিৰারিতাৰ হোতি. ধাতুপরিনিব্বানে পন জাতে অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স উপ্পত্তি ন নিৰারিতা.

কস্মা পন অপুব্বং অচরিমং ন উপ্পজ্জন্তীতি? অনচ্ছরিযত্তা. বুদ্ধা হি অচ্ছরিযমনুস্সা. যথাহ – ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি অচ্ছরিযমনুস্সো. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭২). যদি চ দ্ৰে ৰা চত্তারো ৰা অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা একতো উপ্পজ্জেয্যুং, অনচ্ছরিযা ভৰেয্যুং. একস্মিঞ্হি ৰিহারে দ্ৰিন্নং চেতিযানম্পি লাভসক্কারো উল়ারা ন হোন্তি, ভিক্খূপি বহুতায অনচ্ছরিযা জাতা, এৰং বুদ্ধাপি ভৰেয্যুং. তস্মা ন উপ্পজ্জন্তি.

দেসনায চ ৰিসেসাভাৰতো. যঞ্হি সতিপট্ঠানাদিকং ধম্মং একো দেসেতি, অঞ্ঞেন উপ্পজ্জিত্ৰাপি সোৰ ধম্মো দেসেতব্বো সিযা. ততো অনচ্ছরিযো সিযা. একস্মিং পন ধম্মং দেসেন্তে দেসনাপি অচ্ছরিযাৰ হোতি.

ৰিৰাদভাৰতো চ. বহূসু চ বুদ্ধেসু উপ্পন্নেসু বহূনং আচরিযানং অন্তেৰাসিকা ৰিয ‘‘অম্হাকং বুদ্ধো পাসাদিকো, অম্হাকং বুদ্ধো মধুরস্সরো লাভী পুঞ্ঞৰা’’তি ৰিৰদেয্যুং, তস্মাপি এৰং ন উপ্পজ্জন্তি.

অপিচেতং কারণং মিলিন্দরঞ্ঞা পুট্ঠেন নাগসেনত্থেরেন ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ (মি. প. ৫.১.১) –

‘‘ভন্তে, নাগসেন, ভাসিতম্পি হেতং ভগৰতা – ‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং একিস্সা লোকধাতুযা দ্ৰে অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা অপুব্বং অচরিমং উপ্পজ্জেয্যুং, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি. দেসেন্তা চ, ভন্তে নাগসেন, সব্বেপি তথাগতা সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মে দেসেন্তি, কথযমানা চ চত্তারি অরিযসচ্চানি কথেন্তি, সিক্খাপেন্তা চ তীসু সিক্খাসু সিক্খাপেন্তি, অনুসাসমানা চ অপ্পমাদপটিপত্তিযং অনুসাসন্তি. যদি, ভন্তে নাগসেন, সব্বেসম্পি তথাগতানং একো উদ্দেসো একা কথা একা সিক্খা একা অনুসিট্ঠি, কেন কারণেন দ্ৰে তথাগতা একক্খণে ন উপ্পজ্জন্তি. একেনপি তাৰ বুদ্ধুপ্পাদেন অযং লোকো ওভাসজাতো, যদি দুতিযোপি বুদ্ধো ভৰেয্য, দ্ৰিন্নং পভায অযং লোকো ভিয্যোসোমত্তায ওভাসজাতো ভৰেয্য. ওৰদমানা চ দ্ৰে তথাগতা সুখং ওৰদেয্যুং, অনুসাসমানা চ সুখং অনুসাসেয্যুং. তত্থ মে কারণং দেসেহি, যথাহং নিস্সংসযো ভৰেয্যন্তি’’.

‘‘অযং, মহারাজ, দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি. যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য, চলেয্য কম্পেয্য নমেয্য ওনমেয্য ৰিনমেয্য ৰিকিরেয্য ৰিধমেয্য ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.

‘‘যথা, মহারাজ, নাৰা একপুরিসসন্ধারণী ভৰেয্য. একস্মিং পুরিসে অভিরূল়্হে সা নাৰা সমুপাদিকা ভৰেয্য. অথ দুতিযো পুরিসো আগচ্ছেয্য তাদিসো আযুনা ৰণ্ণেন ৰযেন পমাণেন কিসথূলেন সব্বঙ্গপচ্চঙ্গেন, সো তং নাৰং অভিরুহেয্য. অপি নু সা, মহারাজ, নাৰা দ্ৰিন্নম্পি ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, চলেয্য কম্পেয্য নমেয্য ওনমেয্য ৰিনমেয্য ৰিকিরেয্য ৰিধমেয্য ৰিদ্ধংসেয্য, ন ঠানমুপগচ্ছেয্য, ওসীদেয্য উদকেতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী, একস্সেৰ তথাগতস্স গুণং ধারেতি, যদি দুতিযো বুদ্ধো উপ্পজ্জেয্য, নাযং দসসহস্সী লোকধাতু ধারেয্য, চলেয্য…পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্য.

‘‘যথা ৰা পন, মহারাজ, পুরিসো যাৰদত্থং ভোজনং ভুঞ্জেয্য ছাদেন্তং যাৰ কণ্ঠমভিপূরযিত্ৰা. সো ধাতো পীণিতো পরিপুণ্ণো নিরন্তরো তন্দিকতো অনোনমিতদণ্ডজাতো পুনদেৰ তত্তকং ভোজনং ভুঞ্জেয্য. অপি নু খো সো, মহারাজ, পুরিসো সুখিতো ভৰেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, সকিংভুত্তোৰ মরেয্যাতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অযং দসসহস্সী লোকধাতু একবুদ্ধধারণী…পে… ন ঠানমুপগচ্ছেয্যাতি.

‘‘কিং নু খো, ভন্তে নাগসেন, অতিধম্মভারেন পথৰি চলতীতি? ইধ, মহারাজ, দ্ৰে সকটা রতনপরিপূরিতা ভৰেয্যুং যাৰ মুখসমা. একস্মা সকটতো রতনং গহেত্ৰা একস্মিং সকটে আকিরেয্যুং, অপি নু তং, মহারাজ, সকটং দ্ৰিন্নম্পি সকটানং রতনং ধারেয্যাতি? ন হি, ভন্তে, নাভিপি তস্স ফলেয্য, অরাপি তস্স ভিজ্জেয্যুং, নেমীপি তস্স ওপতেয্যুং, অক্খোপি তস্স ভিজ্জেয্যাতি. কিং নু খো, মহারাজ, অতিরতনভারেন সকটং ভিজ্জতীতি? আম, ভন্তেতি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, অতিধম্মভারেন পথৰী চলতীতি.

‘‘অপি চ, মহারাজ, ইমং কারণং বুদ্ধবলপরিদীপনায ওসারিতং. অঞ্ঞম্পি তত্থ অভিরূপং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে ন উপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য, ‘তুম্হাকং বুদ্ধো, অম্হাকং বুদ্ধো’তি উভতোপক্খজাতা ভৰেয্যুং. যথা, মহারাজ, দ্ৰিন্নং বলৰামচ্চানং পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জতি, ‘তুম্হাকং অমচ্চো অম্হাকং অমচ্চো’তি উভতোপক্খজাতা হোন্তি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, যদি দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, পরিসায ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য, ‘তুম্হাকং বুদ্ধো, অম্হাকং বুদ্ধো’তি উভতোপক্খজাতা ভৰেয্যুং. ইদং পঠমং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে ন উপ্পজ্জন্তি.

‘‘অপরম্পি, মহারাজ, উত্তরিং কারণং সুণোহি, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে ন উপ্পজ্জন্তি. যদি, মহারাজ, দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে উপ্পজ্জেয্যুং, অগ্গো বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. জেট্ঠো বুদ্ধোতি…পে… সেট্ঠো বুদ্ধোতি. ৰিসিট্ঠো বুদ্ধোতি, উত্তমো বুদ্ধোতি, পৰরো বুদ্ধোতি, অসমো বুদ্ধোতি, অসমসমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিসমো বুদ্ধোতি, অপ্পটিভাগো বুদ্ধোতি, অপ্পটিপুগ্গলো বুদ্ধোতি যং ৰচনং, তং মিচ্ছা ভৰেয্য. ইমম্পি খো ত্ৰং, মহারাজ, কারণং অত্থতো সম্পটিচ্ছ, যেন কারণেন দ্ৰে সম্মাসম্বুদ্ধা একক্খণে ন উপ্পজ্জন্তি.

‘‘অপিচ, মহারাজ, বুদ্ধানং ভগৰন্তানং সভাৰপকতিকা এসা, যং একোযেৰ বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জতি. কস্মা? কারণমহন্তত্তা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধগুণানং. অঞ্ঞম্পি, মহারাজ, যং মহন্তং হোতি, তং একংযেৰ হোতি. পথৰী, মহারাজ, মহন্তী, সা একাযেৰ. সাগরো মহন্তো, সো একোযেৰ. সিনেরু গিরিরাজ মহন্তো, সো একোযেৰ. আকাসো মহন্তো, সো একোযেৰ. সক্কো মহন্তো, সো একোযেৰ. ব্রহ্মা মহন্তো, সো একোযেৰ. তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো মহন্তো, সো একোযেৰ. যত্থ তে উপ্পজ্জন্তি, তত্থ অঞ্ঞেসং ওকাসো ন হোতি. তস্মা তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো একোযেৰ লোকে উপ্পজ্জতীতি. সুকথিতো, ভন্তে নাগসেন, পঞ্হো ওপম্মেহি কারণেহী’’তি.

একিস্সা লোকধাতুযাতি একস্মিং চক্কৰাল়ে. হেট্ঠা ইমিনাৰ পদেন দস চক্কৰাল়সহস্সানি গহিতানি, তানিপি একচক্কৰাল়েনেৰ পরিচ্ছিন্দিতুং ৰট্টন্তি. বুদ্ধা হি উপ্পজ্জমানা ইমস্মিংযেৰ চক্কৰাল়ে উপ্পজ্জন্তি, উপ্পজ্জনট্ঠানে পন ৰারিতে ইতো অঞ্ঞেসু চক্কৰাল়েসু ন উপ্পজ্জন্তীতি ৰারিতমেৰ হোতি.

পঠমৰগ্গৰণ্ণনা.

১৫. অট্ঠানপাল়ি

(১৫) ২. অট্ঠানপাল়ি-দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা

২৭৮. অপুব্বং অচরিমন্তি এত্থ চক্করতনপাতুভাৰতো পুব্বে পুব্বং, তস্সেৰ অন্তরধানতো পচ্ছা চরিমং. তত্থ দ্ৰিধা চক্করতনস্স অন্তরধানং হোতি চক্কৰত্তিনো কালকিরিযায ৰা পব্বজ্জায ৰা. অন্তরধাযমানঞ্চ পন তং কালকিরিযতো ৰা পব্বজ্জতো ৰা সত্তমে দিৰসে অন্তরধাযতি, ততো পরং চক্কৰত্তিনো পাতুভাৰো অৰারিতো.

কস্মা পন একচক্কৰাল়ে দ্ৰে চক্কৰত্তিনো ন উপ্পজ্জন্তীতি? ৰিৰাদুপচ্ছেদতো, অচ্ছরিযভাৰতো, চক্করতনস্স মহানুভাৰতো চ. দ্ৰীসু হি উপ্পজ্জন্তেসু ‘‘অম্হাকং রাজা মহন্তো, অম্হাকং রাজা মহন্তো’’তি ৰিৰাদো উপ্পজ্জেয্য, ‘‘একস্মিং দীপে চক্কৰত্তী, একস্মিং দীপে চক্কৰত্তী’’তি চ অনচ্ছরিযো ভৰেয্য. যো চাযং চক্করতনস্স দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু ইস্সরিযানুপ্পদানসমত্থো মহানুভাৰো, সোপি পরিহাযেথ. ইতি ৰিৰাদুপচ্ছেদতো অচ্ছরিযভাৰতো চক্করতনস্স মহানুভাৰতো চ ন একচক্কৰাল়ে দ্ৰে উপ্পজ্জন্তি.

২৭৯. যং ইত্থী অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধোতি এত্থ তিট্ঠতু তাৰ সব্বঞ্ঞুগুণে নিব্বত্তেত্ৰা লোকনিত্থরণসমত্থো বুদ্ধভাৰো, পণিধানমত্তম্পি ইত্থিযা ন সম্পজ্জতি.

‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;

পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;

অট্ঠ ধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯) –

ইমানি হি পণিধানসম্পত্তিকারণানি. ইতি পণিধানম্পি সম্পাদেতুং অসমত্থায ইত্থিযা কুতো বুদ্ধভাৰোতি. ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং ইত্থী অরহং অস্স সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি ৰুত্তং. সব্বাকারপরিপূরোৰ পুঞ্ঞুস্সযো সব্বাকারপরিপূরমেৰ অত্তভাৰং নিব্বত্তেতীতি পুরিসোৰ অরহং হোতি সম্মাসম্বুদ্ধো, ন ইত্থী.

২৮০. রাজা অস্স চক্কৰত্তীতিআদীসুপি যস্মা ইত্থিযা কোসোহিতৰত্থগুয্হতাদীনং অভাৰেন লক্খণানি ন পরিপূরন্তি, ইত্থিরতনাভাৰেন সত্তরতনসমঙ্গিতা ন সম্পজ্জতি, সব্বমনুস্সেহি চ অধিকো অত্তভাৰো ন হোতি. তস্মা ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো যং ইত্থী রাজা অস্স চক্কৰত্তী’’তি ৰুত্তং.

২৮১. যস্মা চ সক্কত্তাদীনি তীণি ঠানানি উত্তমানি, ইত্থিলিঙ্গঞ্চ হীনং, তস্মা চস্সা সক্কত্তাদীনিপি পটিসিদ্ধানি.

ননু চ যথা ইত্থিলিঙ্গং, এৰং পুরিসলিঙ্গম্পি ব্রহ্মলোকে নত্থি. তস্মা ‘‘যং পুরিসো ব্রহ্মত্তং কারেয্য, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তিপি ন ৰত্তব্বং সিযাতি. নো ন ৰত্তব্বং. কস্মা? ইধ পুরিসস্স তত্থ নিব্বত্তনতো. ব্রহ্মত্তন্তি হি মহাব্রহ্মত্তং অধিপ্পেতং. ইত্থী চ ইধ ঝানং ভাৰেত্ৰা কালং কত্ৰা ব্রহ্মপারিসজ্জানং সহব্যতং উপপজ্জতি, ন মহাব্রহ্মানং. পুরিসো পন তত্থ নুপ্পজ্জতীতি ন ৰত্তব্বো. সমানেপি চেত্থ উভযলিঙ্গাভাৰে পুরিসসণ্ঠানাৰ ব্রহ্মানো, ন ইত্থিসণ্ঠানা. তস্মা সুৰুত্তমেৰেতং.

২৮৪. কাযদুচ্চরিতস্সাতিআদীসু যথা নিম্ববীজকোসাতকিবীজাদীনি মধুরং ফলং ন নিব্বত্তেন্তি, অসাতং অমধুরমেৰ নিব্বত্তেন্তি, এৰং কাযদুচ্চরিতাদীনি মধুরং ৰিপাকং ন নিব্বত্তেন্তি, অমধুরমেৰ নিব্বত্তেন্তি. যথা চ উচ্ছুবীজসালিবীজাদীনি মধুরং সাদুরসমেৰ ফলং নিব্বত্তেন্তি, ন অসাতং কটুকং. এৰং কাযসুচরিতাদীনি মধুরমেৰ ৰিপাকং নিব্বত্তেন্তি, ন অমধুরং. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘যাদিসং ৰপতে বীজং, তাদিসং হরতে ফলং;

কল্যাণকারী কল্যাণং, পাপকারী চ পাপক’’ন্তি. (সং. নি. ১.২৫৬);

তস্মা ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং কাযদুচ্চরিতস্সা’’তিআদি ৰুত্তং.

২৯০-২৯৫. কাযদুচ্চরিতসমঙ্গীতিআদীসু সমঙ্গীতি পঞ্চৰিধা সমঙ্গিতা – আযূহনসমঙ্গিতা, চেতনাসমঙ্গিতা, কম্মসমঙ্গিতা, ৰিপাকসমঙ্গিতা, উপট্ঠানসমঙ্গিতাতি. তত্থ কুসলাকুসলকম্মাযূহনক্খণে আযূহনসমঙ্গিতাতি ৰুচ্চতি. তথা চেতনাসমঙ্গিতা. যাৰ পন সত্তা অরহত্তং ন পাপুণন্তি, তাৰ সব্বেপি সত্তা পুব্বে উপচিতচেতনায সমঙ্গিতায চেতনাসমঙ্গিনোতি ৰুচ্চন্তি. এসা চেতনাসমঙ্গিতা. যাৰ অরহত্তং ন পাপুণন্তি, তাৰ সব্বেপি সত্তা পুব্বে উপচিতং ৰিপাকারহং কম্মং সন্ধায ‘‘কম্মসমঙ্গিনো’’তি ৰুচ্চন্তি. এসা কম্মসমঙ্গিতা. ৰিপাকসমঙ্গিতা ৰিপাকক্খণেযেৰ ৰেদিতব্বা. যাৰ পন সত্তা অরহত্তং ন পাপুণন্তি, তাৰ তেসং ততো ততো চৰিত্ৰা নিরযে উপ্পজ্জমানানং অগ্গিজালালোহকুম্ভিআদীহি উপট্ঠানাকারেহি নিরযো, গব্ভসেয্যকত্তং আপজ্জমানানং মাতুকুচ্ছি, দেৰেসু উপ্পজ্জমানানং কপ্পরুক্খৰিমানাদীহি উপট্ঠানাকারেহি দেৰলোকোতি এৰং উপপত্তিনিমিত্তং উপট্ঠাতি. ইতি নেসং ইমিনা উপপত্তিনিমিত্তউপট্ঠানেন অপরিমুত্ততা উপট্ঠানসমঙ্গিতা নাম. সা চলতি, সেসা নিচ্চলা. নিরযে হি উপট্ঠিতেপি দেৰলোকো উপট্ঠাতি, দেৰলোকে উপট্ঠিতেপি নিরযো উপট্ঠাতি, মনুস্সলোকে উপট্ঠিতেপি তিরচ্ছানযোনি উপট্ঠাতি, তিরচ্ছানযোনিযা চ উপট্ঠিতাযপি মনুস্সলোকো উপট্ঠাতিযেৰ.

তত্রিদং ৰত্থু – সোণগিরিপাদে কির অচেলৰিহারে সোণত্থেরো নাম একো ধম্মকথিকো. তস্স পিতা সুনখৰাজিকো নাম অহোসি, থেরো তং পটিবাহন্তোপি সংৰরে ঠপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মা নস্সি ৰরাকো’’তি মহল্লককালে অকামকং নং পব্বাজেসি. তস্স গিলানসেয্যায নিপন্নস্স নিরযো উপট্ঠাসি. সোণগিরিপাদতো মহন্তা সুনখা আগন্ত্ৰা খাদিতুকামা ৰিয সম্পরিৰারেসুং. সো মহাভযভীতো ‘‘ৰারেহি, তাত সোণ, ৰারেহি, তাত সোণা’’তি আহ. কিং মহাথেরাতি? ন পস্সসি, তাতাতি তং পৰত্তিং আচিক্খি. সোণত্থেরো ‘‘কথঞ্হি নাম মাদিসস্স পিতা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি, পতিট্ঠাস্স ভৰিস্সামী’’তি সামণেরেহি নানাপুপ্ফানি আহরাপেত্ৰা চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণেসু তলসন্থরণপূজং আসনপূজঞ্চ কারেত্ৰা পিতরং মঞ্চকেন চেতিযঙ্গণং হরিত্ৰা মঞ্চে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘অযং, মহাথের, পূজা তুম্হাকং অত্থায কতা, ‘অযং মে ভগৰা দুগ্গতপণ্ণাকারো’তি ৰত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা চিত্তং পসাদেহী’’তি আহ. সা মহাথেরো পূজং দিস্ৰা তথা করোন্তো চিত্তং পসাদেসি. তাৰদেৰস্স দেৰলোকো উপট্ঠাসি. নন্দনৰন-চিত্তলতাৰন-মিস্সকৰন-ফারুসকৰন-ৰিমানানি চেৰ দেৰনাটকানি চ পরিৰারেত্ৰা ঠিতানি ৰিয অহেসুং. সো ‘‘অপেথ, সোণ, অপেথ, সোণা’’তি থেরং আহ. কিমিদং, মহাথেরাতি? এতা তে মাতরো আগচ্ছন্তীতি. থেরো ‘‘সগ্গো উপট্ঠিতো মহাথেরস্সা’’তি চিন্তেসি. এৰং উপট্ঠানসমঙ্গিতা চলতীতি ৰেদিতব্বা. এতাসু সমঙ্গিতাসু ইধ আযূহনচেতনাকম্ম-সমঙ্গিতাৰসেন ‘‘কাযদুচ্চরিতসমঙ্গী’’তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ একে আচরিযা ‘‘যস্মিং খণে কম্মং আযূহতি, তস্মিংযেৰ খণে তস্স সগ্গো ৰারিতো’’তি ৰদন্তি. অপরে পন ‘‘আযূহিতকম্মং নাম ৰিপাকৰারং লভন্তম্পি অত্থি অলভন্তম্পি. তত্থ যদা কম্মং ৰিপাকৰারং লভতি, তস্মিংযেৰ কালে তস্স সগ্গো ৰারিতো’’তি ৰদন্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

অট্ঠানপাল়িৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৬. একধম্মপাল়ি

(১৬) ১. একধম্মপাল়ি-পঠমৰগ্গৰণ্ণনা

২৯৬. একধম্মপাল়িযং একধম্মোতি একসভাৰো. একন্তনিব্বিদাযাতি একন্তেন ৰট্টে নিব্বিন্দনত্থায উক্কণ্ঠনত্থায. ৰিরাগাযাতি ৰট্টে ৰিরজ্জনত্থায, রাগাদীনং ৰা কিলেসানং ৰিরজ্জনায ৰিগমায. নিরোধাযাতি রাগাদীনং নিরোধায অপ্পৰত্তিকরণত্থায, ৰট্টস্সেৰ ৰা নিরুজ্ঝনত্থায. উপসমাযাতি কিলেসৰূপসমনত্থায, অভিঞ্ঞাযাতি অনিচ্চাদিৰসেন লক্খণত্তযং আরোপেত্ৰা অভিজাননত্থায. সম্বোধাযাতি চতুন্নং সচ্চানং বুজ্ঝনত্থায, ‘‘বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তি (মহানি. ১৯১; চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেসো ১২১) এৰং ৰুত্তস্স ৰা চতুমগ্গঞাণস্স পটিৰিজ্ঝনত্থায. নিব্বানাযাতি অপ্পচ্চযনিব্বানস্স সচ্ছিকরণত্থায.

ইতি ভগৰা ইমেহি সত্তহি পদেহি বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানস্স ৰণ্ণং কথেসি. কস্মা? মহাজনস্স উস্সাহজননত্থং ৰিসকণ্টকৰাণিজো ৰিয অত্তনো পণিযস্স. ৰিসকণ্টকৰাণিজো নাম গুল়ৰাণিজো ৰুচ্চতি. সো কির গুল়ফাণিতখণ্ডসক্করাদীনি সকটেনাদায পচ্চন্তগামং গন্ত্ৰা ‘‘ৰিসকণ্টকং গণ্হথ, ৰিসকণ্টকং গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেসি. তং সুত্ৰা গামিকা ‘‘ৰিসং নাম কক্খল়ং ঘোরং. যো নং খাদতি, সো মরতি. কণ্টকম্পি ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেতি, উভোপেতে কক্খল়া. কো এত্থ আনিসংসো’’তি গেহদ্ৰারানি থকেসুং, দারকে চ পলাপেসুং. তং দিস্ৰা ৰাণিজো ‘অৰোহারকুসলা ইমে গামিকা, হন্দ নে উপাযেন গাহাপেমী’’তি ‘‘অতিমধুরং গণ্হথ, অতিসাদুং গণ্হথ, গুল়ং ফাণিতং সক্করং সমগ্ঘং লব্ভতি, কূটমাসককূটকহাপণাদীহি ৰাপি লব্ভতী’’তি উগ্ঘোসেসি. তং সুত্ৰা গামিকা তুট্ঠপহট্ঠা ৰগ্গৰগ্গা গন্ত্ৰা বহুম্পি মূলং দত্ৰা অগ্গহেসুং.

তত্থ ৰিসকণ্টকৰাণিজস্স ‘‘ৰিসকণ্টকং গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসনং ৰিয ভগৰতো বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানকথনং, ৰিসকণ্টকে ৰণ্ণং কথেত্ৰা তস্স গহণত্থায মহাজনস্স উস্সাহকরণং ৰিয ইমেহি সত্তহি পদেহি বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানস্স ৰণ্ণভণনেন তস্স মহাজনস্স উস্সাহকরণং.

কতমো একধম্মোতি কথেতুকম্যতাপুচ্ছা. বুদ্ধানুস্সতীতি বুদ্ধং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি, বুদ্ধগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. তং পনেতং বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানং দুৰিধং হোতি চিত্তসম্পহংসনত্থঞ্চেৰ ৰিপস্সনত্থঞ্চ. কথং? যদা হি অসুভারম্মণেসু অঞ্ঞতরং ভাৰেন্তস্স ভিক্খুনো চিত্তুপ্পাদো উপহঞ্ঞতি উক্কণ্ঠতি নিরস্সাদো হোতি, ৰীথিং নপ্পটিপজ্জতি, কূটগোণো ৰিয ইতো চিতো চ ৰিধাৰতি. তস্মিং খণে এস মূলকম্মট্ঠানং পহায ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদিনা নযেন তথাগতস্স লোকিযলোকুত্তরগুণে অনুস্সরতি. তস্সেৰং বুদ্ধং অনুস্সরন্তস্স চিত্তুপ্পাদো পসীদতি, ৰিনীৰরণো হোতি. সো তং চিত্তং এৰং দমেত্ৰা পুন মূলকম্মট্ঠানংযেৰ মনসি করোতি. কথং? যথা নাম বলৰা পুরিসো কূটাগারকণ্ণিকত্থায মহারুক্খং ছিন্দন্তো সাখাপলাসচ্ছেদনমত্তেনেৰ ফরসুধারায ৰিপন্নায মহারুক্খং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তোপি ধুরনিক্খেপং অকত্ৰাৰ কম্মারসালং গন্ত্ৰা তিখিণং ফরসুং কারাপেত্ৰা পুন তং ছিন্দেয্য. এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং. সো এৰং বুদ্ধানুস্সতিৰসেন চিত্তং পরিদমেত্ৰা পুন মূলকম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো অসুভারম্মণং পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ঝানঙ্গানি সম্মসিত্ৰা অরিযভূমিং ওক্কমতি. এৰং তাৰ চিত্তসম্পহংসনত্থং হোতি.

যদা পনেস বুদ্ধানুস্সতিং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘কো অযং ইতিপি সো ভগৰাতিআদিনা নযেন অনুস্সরি, ইত্থি নু খো পুরিসো নু খো দেৰমনুস্সমারব্রহ্মানং অঞ্ঞতরো নু খো’’তি পরিগ্গণ্হন্তো ‘‘ন অঞ্ঞো কোচি, সতিসম্পযুত্তং পন চিত্তমেৰ অনুস্সরী’’তি দিস্ৰা ‘‘তং খো পনেতং চিত্তং খন্ধতো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো হোতি, তেন সম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, তেন সম্পযুত্তা সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, সহজাতা ফস্সাদযো সঙ্খারক্খন্ধোতি ইমে চত্তারো অরূপক্খন্ধা হোন্তী’’তি অরূপঞ্চ ৰৰত্থপেত্ৰা তস্স নিস্সযং পরিযেসন্তো হদযৰত্থুং দিস্ৰা তস্স নিস্সযানি চত্তারি মহাভূতানি, তানি উপাদায পৰত্তানি সেসউপাদারূপানি চ পরিগ্গহেত্ৰা ‘‘সব্বম্পেতং রূপং রূপক্খন্ধো’’তি ৰৰত্থপেত্ৰা ‘‘ইদঞ্চ রূপং পুরিমঞ্চ অরূপ’’ন্তি সঙ্খেপতো রূপারূপং, পভেদতো পঞ্চক্খন্ধে পুন ‘‘সঙ্খেপতো পঞ্চপেতে খন্ধা দুক্খসচ্চ’’ন্তি দুক্খসচ্চং ৰৰত্থপেত্ৰা ‘‘তস্স পভাৰিকা তণ্হা সমুদযসচ্চং, তস্সা নিরোধো নিরোধসচ্চং, নিরোধপজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চ’’ন্তি এৰং পুব্বভাগে চত্তারি চ সচ্চানি ৰৰত্থপেত্ৰা পটিপাটিযা অরিযভূমিং ওক্কমতি. তদাস্স ইমং কম্মট্ঠানং ৰিপস্সনত্থং নাম হোতি. অযং খোতিআদি অপ্পনাৰারো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

২৯৭. ধম্মানুস্সতিআদীসুপি এসেৰ নযো. অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – ধম্মং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি ধম্মানুস্সতি, স্ৰাক্খাততাদিধম্মগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. সঙ্ঘং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি সঙ্ঘানুস্সতি, সুপ্পটিপন্নতাদিসঙ্ঘগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. সীলং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি সীলানুস্সতি, অখণ্ডতাদিসীলগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. চাগং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি চাগানুস্সতি, মুত্তচাগতাদিচাগগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. দেৰতা আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি দেৰতানুস্সতি, দেৰতা সক্খিট্ঠানে ঠপেত্ৰা অত্তনো সদ্ধাদিগুণারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. আনাপানে আরব্ভ উপ্পন্না সতি আনাপানস্সতি, অস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. মরণং আরব্ভ উপ্পন্না সতি মরণস্সতি, জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. কেসাদিভেদং রূপকাযং গতা, কাযে ৰা গতাতি কাযগতা, কাযগতা চ সা সতি চাতি কাযগতাসতীতি ৰত্তব্বে রস্সং অকত্ৰা কাযগতাসতীতি ৰুত্তা. কেসাদিকাযকোট্ঠাসনিমিত্তারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. উপসমং আরব্ভ উপ্পন্না অনুস্সতি উপসমানুস্সতি, সব্বদুক্খূপসমারম্মণায সতিযা এতং অধিৰচনং. দুৰিধো ৰা উপসমো অচ্চন্তূপসমো চ খযূপসমো চ. তত্থ অচ্চন্তূপসমো নাম নিব্বানং, খযূপসমো নাম মগ্গো. এৰমেতং দুৰিধম্পি উপসমং অনুস্সরন্তস্স উপ্পন্না সতি উপসমানুস্সতীতি অযমেত্থ অত্থো. ইতি ইমেসু দসসু কম্মট্ঠানেসু আনাপানস্সতি মরণস্সতি কাযগতাসতীতি ইমানি তীণি ৰিপস্সনত্থানেৰ হোন্তি, সেসানি সত্ত চিত্তসম্পহংসনত্থানিপি হোন্তীতি.

পঠমৰগ্গৰণ্ণনা.

১৬. একধম্মপাল়ি

(১৬) ২. একধম্মপাল়ি-দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা

২৯৮. দুতিযে মিচ্ছাদিট্ঠীতি দ্ৰাসট্ঠিৰিধাযপি মিচ্ছাদিট্ঠিযা এতং অধিৰচনং. মিচ্ছাদিট্ঠিকস্সাতি তায দিট্ঠিযা সমন্নাগতস্স.

২৯৯. সম্মাদিট্ঠীতি পঞ্চৰিধাযপি সম্মাদিট্ঠিযা এতং অধিৰচনং. সম্মাদিট্ঠিকস্সাতি তায দিট্ঠিযা সমন্নাগতস্স.

৩০২. অযোনিসো মনসিকারোতি অনুপাযমনসিকারো.

৩০৩. যোনিসো মনসিকারোতি উপাযমনসিকারো. তত্থ অযোনিসো মনসিকরোতো পুব্বে অনুপ্পন্না মিচ্ছাদিট্ঠি উপ্পজ্জতি, উপ্পন্না পন যাৰ নিযামোক্কমনা পৰড্ঢতি. নিযামে ওক্কন্তে ৰড্ঢিতা নাম হোতি. যোনিসো মনসিকরোতো পুব্বে অনুপ্পন্না সম্মাদিট্ঠি উপ্পজ্জতি, উপ্পন্না পন যাৰ অরহত্তমগ্গা পৰড্ঢতি. অরহত্তফলে পত্তে ৰড্ঢিতা নাম হোতি.

৩০৪. মিচ্ছাদিট্ঠিযা, ভিক্খৰে, সমন্নাগতা সত্তাতি এত্থ একচ্চা মিচ্ছাদিট্ঠি সগ্গাৰরণা চেৰ হোতি মগ্গাৰরণা চ, একচ্চা মগ্গাৰরণাৰ, ন সগ্গাৰরণা, একচ্চা নেৰ সগ্গাৰরণা ন মগ্গাৰরণা. তত্থ অহেতুকদিট্ঠি, অকিরিযদিট্ঠি, নত্থিকদিট্ঠীতি অযং তিৰিধা সগ্গাৰরণা চেৰ হোতি মগ্গাৰরণা চ. দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা মিচ্ছাদিট্ঠি মগ্গাৰরণাৰ হোতি ন সগ্গাৰরণা. ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি নেৰ সগ্গাৰরণা ন মগ্গাৰরণা. ইদং পন ৰিধানং পটিক্খিপিত্ৰা ইমস্মিং সুত্তে ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিযা, ভিক্খৰে, সমন্নাগতা’’তি ৰচনতো অন্তমসো ৰীসতিৰত্থুকং সক্কাযদিট্ঠিং উপাদায দিট্ঠি নাম সগ্গং উপনেতুং সমত্থা নাম নত্থি, একন্তং নিরযস্মিংযেৰ নিমুজ্জাপেতীতি ৰুত্তং. যথা হি মুগ্গমাসপ্পমাণাপি পাসাণসক্খরা উদকে পক্খিত্তা উপ্পিলৰমানা নাম নত্থি, একন্তং হেট্ঠাৰ পৰিসতি, এৰমেৰং অন্তমসো সক্কাযদিট্ঠিপি সগ্গং উপনেতুং সমত্থা নাম নত্থি, একন্তং অপাযেসুযেৰ নিমুজ্জাপেতীতি.

৩০৫. সম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতাতি এত্থ কম্মস্সকতসম্মাদিট্ঠি, ঝানসম্মাদিট্ঠি, ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি, মগ্গসম্মাদিট্ঠি, ফলসম্মাদিট্ঠীতি পঞ্চৰিধা সম্মাদিট্ঠি. তত্থ কম্মস্সকতসম্মাদিট্ঠি সম্পত্তিভৰং আকড্ঢতি, ঝানসম্মাদিট্ঠি রূপারূপভৰে পটিসন্ধিং দেতি, মগ্গসম্মাদিট্ঠি ৰট্টং ৰিদ্ধংসেতি, ফলসম্মাদিট্ঠি ভৰং পটিবাহতি. ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি কিং করোতীতি? সাপি পটিসন্ধিং নাকড্ঢতি. তিপিটকচূল়াভযত্থেরো পনাহ ‘‘সচে ৰিপস্সনাসম্মাদিট্ঠি ভাৰিতা দিট্ঠেৰ ধম্মে অরহত্তং পাপেতুং সক্কোতি, ইচ্চেতং কুসলং. সচে ন সক্কোতি, সত্ত ভৰে দেতি, আৰুসো’’তি. এৰমযং লোকিযলোকুত্তরা সম্মাদিট্ঠি কথিতা. ইমস্মিং পনত্থে লোকিকা ভৰনিপ্ফাদিকাৰ ৰেদিতব্বা.

৩০৬. যঞ্চেৰ কাযকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নন্তি এত্থ যথাদিট্ঠীতি যা যা দিট্ঠি, তস্সা তস্সা অনুরূপং. সমত্তন্তি পরিপুণ্ণং. সমাদিন্নন্তি গহিতং. তদেতং যথাদিট্ঠিযং ঠিতকাযকম্মং, দিট্ঠিসহজাতং কাযকম্মং, দিট্ঠানুলোমিকং কাযকম্মন্তি তিৰিধং হোতি. তত্থ ‘‘পাণং হনতো অদিন্নং আদিযতো মিচ্ছাচারং চরতো নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো’’তি যং এৰংলদ্ধিকস্স সতো পাণাতিপাত-অদিন্নাদান-মিচ্ছাচারসঙ্খাতং কাযকম্মং, ইদং যথাদিট্ঠিযং ঠিতকাযকম্মং নাম. ‘‘পাণং হনতো অদিন্নং আদিযতো মিচ্ছাচারং চরতো নত্থি ততোনিদানং পাপং, নত্থি পাপস্স আগমো’’তি ইমায পন লদ্ধিযা ইমিনা দস্সনেন সহজাতং কাযকম্মং দিট্ঠিসহজাতং কাযকম্মং নাম. তদেৰ পন সমত্তং সমাদিন্নং গহিতং পরামট্ঠং দিট্ঠানুলোমিকং কাযকম্মং নাম. ৰচীকম্মাদীসুপি এসেৰ নযো. যথা পনেত্থ ‘‘পাণং হনতো অদিন্নং আদিযতো মিচ্ছাচারং চরতো নত্থি ততোনিদানং পাপ’’ন্তি যোজনা কতা, এৰং ৰচীকম্মমনোকম্মেসু ‘‘মুসা ভণতো, পিসুণং কথেন্তস্স, ফরুসং কথেন্তস্স, সম্ফং পলপন্তস্স, অভিজ্ঝালুনো, ব্যাপন্নচিত্তস্স, মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স চ সতো নত্থি ততোনিদানং পাপ’’ন্তি যোজনা কাতব্বা.

যা চ চেতনাতিআদীসু দিট্ঠিসহজাতাৰ চেতনা চেতনা নাম, দিট্ঠিসহজাতাৰ পত্থনা পত্থনা নাম, চেতনাপত্থনানং ৰসেন চিত্তট্ঠপনা পণিধি নাম, তেহি পন চেতনাদীহি সম্পযুত্তা ফস্সাদযো সঙ্খারা নাম. দিট্ঠি হিস্স, ভিক্খৰে, পাপিকাতি যস্মা তস্স পুগ্গলস্স দিট্ঠি পাপিকা লামিকা. নিক্খিত্তন্তি রোপিতং. উপাদিযতীতি গণ্হাতি. কটুকত্তাযাতি ইদং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং.

‘‘ৰণ্ণগন্ধরসূপেতো, অম্বোযং অহুৰা পুরে;

তমেৰ পূজং লভমানো, কেনম্বো কটুকপ্ফলো.

‘‘পুচিমন্দপরিৰারো, অম্বো তে দধিৰাহন;

মূলং মূলেন সংসট্ঠং, সাখা সাখা নিসেৰরে;

অসাতসন্নিৰাসেন, তেনম্বো কটুকপ্ফলো’’তি. (জা. ১.২.৭১-৭২) –

আগতট্ঠানে ৰিয হি ইধাপি কটুকন্তি তিত্তকং ৰেদিতব্বং. অসাতত্তাযাতি অমধুরত্তায.

ইমস্মি পন বীজূপমসুত্তে ‘‘দিট্ঠীতি নিযতমিচ্ছাদিট্ঠি গহিতা’’তি পোরাণকত্থেরা আহংসু. তং পন পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘সব্বানিপি দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি গহিতানী’’তি ৰুত্তং. অনন্তরসুত্তে ‘‘পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স, অদিন্নাদানা ৰিরমন্তস্স, মিচ্ছাচারা ৰিরমন্তস্স নত্থি ততোনিদানং পুঞ্ঞ’’ন্তিআদিনা নযেন যথাদিট্ঠিযং ঠিতকাযকম্মাদীনি যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বানি. ইধ পন সম্মাদিট্ঠিসহজাতা চিত্তট্ঠপনাৰ পত্থনাতি ৰেদিতব্বা. সম্মাদিট্ঠি পনেত্থ লোকিযলোকুত্তরা কথিতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

দুতিযৰগ্গৰণ্ণনা.

১৬. একধম্মপাল়ি

(১৬) ৩. একধম্মপাল়ি-ততিযৰগ্গৰণ্ণনা

৩০৮. ততিযস্স পঠমে মিচ্ছাদিট্ঠিকোতি অযাথাৰদিট্ঠিকো. ৰিপরীতদস্সনোতি তাযেৰ মিচ্ছাদিট্ঠিযা ৰিপরীতদস্সনো. সদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেত্ৰাতি দসকুসলকম্মপথধম্মতো ৰুট্ঠাপেত্ৰা. অসদ্ধম্মে পতিট্ঠাপেতীতি দসঅকুসলকম্মপথসঙ্খাতে অসদ্ধম্মে পতিট্ঠাপেতি. একপুগ্গলোতি চেত্থ ছহি সত্থারেহি সদ্ধিং দেৰদত্তো চ অঞ্ঞে চ এৰরূপা ৰেদিতব্বা.

৩০৯. দুতিযে সম্মাদিট্ঠিকোতি যাথাৰদিট্ঠিকো. অৰিপরীতদস্সনোতি তাযেৰ সম্মাদিট্ঠিযা অৰিপরীতদস্সনো. অসদ্ধম্মাতি দসঅকুসলকম্মপথতো. সদ্ধম্মেতি দসকুসলকম্মপথসঙ্খাতে সদ্ধম্মে. একপুগ্গলোতি চেত্থ অনুপ্পন্নে বুদ্ধে চক্কৰত্তী রাজা সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তোতি এৰমাদযো লব্ভন্তি, উপ্পন্নে বুদ্ধে বুদ্ধো চেৰ বুদ্ধসাৰকা চ.

৩১০. ততিযে মিচ্ছাদিট্ঠিপরমানীতি মিচ্ছাদিট্ঠি পরমা এতেসন্তি মিচ্ছাদিট্ঠিপরমানি. পঞ্চ হি আনন্তরিযকম্মানি মহাসাৰজ্জানি নাম, তেহিপি মিচ্ছাদিট্ঠিযেৰ মহাসাৰজ্জতরাতি অধিপ্পাযো. কস্মা? তেসঞ্হি পরিচ্ছেদো অত্থি. চত্তারি হি আনন্তরিযকম্মানি নিরযে নিব্বত্তাপেন্তীতি ৰুত্তানি. সঙ্ঘভেদকম্মম্পি নিরযে কপ্পট্ঠিতিকমেৰ হোতি. এৰমেতেসং পরিচ্ছেদো অত্থি, কোটি পঞ্ঞাযতি. নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিযা পন পরিচ্ছেদো নত্থি. সা হি ৰট্টস্স মূলং, তায সমন্নাগতস্স ভৰতো ৰুট্ঠানং নত্থি. যে তস্স সোতব্বং মঞ্ঞন্তি, তেপি ৰিপ্পটিপাদেতি. তায চ সমন্নাগতস্স নেৰ সগ্গো অত্থি ন মগ্গো. কপ্পৰিনাসে মহাজনে ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তেপি নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকো তত্থ অনিব্বত্তিত্ৰা পিট্ঠিচক্কৰাল়ে নিব্বত্ততি. কিং পন পিট্ঠিচক্কৰাল়ং ন ঝাযতীতি? ঝাযতি, তস্মিং ঝাযমানেপি এস আকাসে একস্মিং ওকাসে পচ্চতিযেৰাতি ৰদন্তি.

৩১১. চতুত্থে মক্খলীতি ‘‘মা খলী’’তি ৰচনং উপাদায এৰংলদ্ধনামো তিত্থকরো. নদীমুখেতি দ্ৰিন্নং নদীনং সমাগতট্ঠানে. দেসনামত্তমেৰেতং, দ্ৰিন্নং কন্দরানং, দ্ৰিন্নং উদকানং, সমুদ্দস্স চ, লোণিযা চ, সমুদ্দস্স চ নদিযা চাতি এতেসম্পি যস্স কস্সচি সমাগতট্ঠানং, অঞ্ঞম্পি তথারূপং উদকং. খিপন্তি কুমিনং. উড্ডেয্যাতি ওড্ডেয্য. মনুস্সা হি নল়েহি ৰা উচ্ছূহি ৰা ৰেল়ূহি ৰা পলাসন্তিসলাকায ৰা একং দ্ৰে তযো ৰা কুম্ভে গণ্হনপ্পমাণকুমিনং কত্ৰা মুখৰট্টিযা যোত্তেন বন্ধিত্ৰা নদীমুখং নেত্ৰা দ্ৰীসু পস্সেসু খাণুকে কোট্টেত্ৰা যোত্তেহি তত্থ বন্ধন্তি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. তস্মিঞ্হি পৰিট্ঠস্স খুদ্দকস্স মচ্ছস্সাপি মোক্খো নত্থি. অনযাযাতি অৰড্ঢিযা. ব্যাসনাযাতি ৰিনাসায. মক্খলি মোঘপুরিসোতি অযং মক্খলি গোসালো তুচ্ছপুরিসো. মনুস্সখিপ্পং মঞ্ঞে লোকে উপ্পন্নোতি মহাজনস্স সগ্গমোক্খগমনমগ্গে তত্থ গমননিৰারণত্থং মনুস্সকুমিনং ৰিয লোকে উপ্পন্নো.

৩১২. পঞ্চমাদীসু দুরক্খাতে, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযেতি দুরক্খাতধম্মৰিনযো নাম বাহিরকসাসনং. তত্থ হি সত্থাপি অসব্বঞ্ঞূ হোতি, ধম্মোপি দুরক্খাতো, গণোপি দুপ্পটিপন্নো. যো চ সমাদপেতীতি যো আচরিযপুগ্গলো সমাদপেতি. যঞ্চ সমাদপেতীতি যং অন্তেৰাসিকং সমাদপেতি. যো চ সমাদপিতো তথত্তায পটিপজ্জতীতি যো অন্তেৰাসিকো আচরিযেন সমাদপিতো তস্স ৰচনং করোন্তো তথাভাৰায পটিপজ্জতি. বহুং অপুঞ্ঞং পসৰন্তীতি সমাদপকো হি পাণাতিপাতাদীসু জঙ্ঘসতং সমাদপেন্তো তেসং সব্বেসম্পি অকুসলেন সমকমেৰ অকুসলং পাপুণাতি. তেনাহ – ‘‘সব্বে তে বহুং অপুঞ্ঞং পসৰন্তী’’তি.

৩১৩. স্ৰাক্খাতেতি সুট্ঠু অক্খাতে সুদেসিতে. এৰরূপে হি ধম্মৰিনযে সত্থা চ সব্বঞ্ঞূ হোতি, ধম্মো চ স্ৰাক্খাতো, গণো চ সুপ্পটিপন্নো. সব্বে তে বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তীতি সমাদপকো হি ভিক্খূ পিণ্ডায পৰিট্ঠে দিস্ৰা যাগুভত্তাদীনি সমাদপেন্তো সব্বেসম্পি দাযকানং কুসলেন সমকং কুসলং পাপুণাতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তী’’তি.

৩১৪. দাযকেন মত্তা জানিতব্বাতি দাযকপুগ্গলেন পমাণং জানিতব্বং, পমাণেন দাতব্বং, পূরেত্ৰা অতিরেকং ন দাতব্বং. ন দাতব্বন্তি হি অৰত্ৰা পমাণৰসেন থোকং দাতব্বন্তি ৰুত্তং. কস্মা? পূরেত্ৰা অতিরেকে দিন্নেপি হি অতিরেকা মনুস্সসম্পত্তি ৰা দিব্বসম্পত্তি ৰা নিব্বানসম্পত্তি ৰা নত্থি. নো পটিগ্গাহকেনাতি পটিগ্গাহকস্স পন মত্তং জানিত্ৰা পটিগ্গহণকিচ্চং নাম নত্থি. কস্মা? তস্স হি মত্তং ঞত্ৰা পূরেতব্বা মত্তপটিগ্গহণমূলিকা অপ্পিচ্ছপটিপদা নাম নত্থি. যত্তকং পন লভতি, তত্তকং গহেতব্বং. অতিরেকগ্গহণমূলং হিস্স পুত্তদারভরণং ভৰিস্সতি.

৩১৫. পটিগ্গাহকেন মত্তা জানিতব্বাতি পটিগ্গাহকপুগ্গলেন পমাণং জানিতব্বং. কথং? তেন হি দাযকস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, দেয্যধম্মস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, অত্তনো থামো ৰেদিতব্বো. যদি হি দেয্যধম্মো বহু হোতি, দাযকো অপ্পং দাতুকামো, দাযকস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হিতব্বং. দেয্যধম্মো অপ্পো, দাযকো বহুং দাতুকামো, দেয্যধম্মস্স ৰসেন অপ্পং গণ্হিতব্বং. দেয্যধম্মোপি বহু, দাযকোপি বহুং দাতুকামো, অত্তনো থামং ঞত্ৰা পমাণেনেৰ গণ্হিতব্বং. এৰং মত্তং ঞত্ৰা পটিগ্গণ্হন্তো হি অপ্পিচ্ছপটিপদং পূরেতি. অনুপ্পন্নস্স লাভো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো লাভো থাৰরোৰ হোতি. অপ্পসন্না পসীদন্তি, পসন্নাপি ভিয্যো পসাদমাপজ্জন্তি, মহাজনস্স চক্খুভূতো হোতি, সাসনং চিরট্ঠিতিকং করোতি.

তত্রিমানি ৰত্থূনি – রোহণজনপদে কির কুটিম্বিযৰিহারে একো দহরো দুব্ভিক্খসমযে তস্মিং গামে একস্স কম্মকারস্স গেহে ভুঞ্জনত্থায কটচ্ছুভত্তং গহেত্ৰা গমনত্থায চ কটচ্ছুভত্তমেৰ লভতি. সো একদিৰসং তস্মিং গেহে একং আগন্তুকং দিস্ৰা একমেৰ কটচ্ছুভত্তং গণ্হি. অথস্স ‘‘কেন কারণেনা’’তি ৰুত্তে তমত্থং ৰত্ৰা সো কুলপুত্তো পসীদিত্ৰা ‘‘অম্হাকং কুলূপকভদন্তো এৰরূপো নামা’’তি রাজদ্ৰারে মিত্তামচ্চানং কথেসি. তে সব্বেপি তস্স অপ্পিচ্ছগুণে পসন্না একদিৰসেনেৰ সট্ঠি ধুরভত্তানি ঠপেসুং. এৰং অপ্পিচ্ছো অনুপ্পন্নলাভং উপ্পাদেতি.

সদ্ধাতিস্সমহারাজাপি চূল়ুপট্ঠাকং তিস্সামচ্চং ৰীমংসিত্ৰা তেন একং তিত্তিরং পচাপেত্ৰা আহরাপেসি. অথ পরিভোগসমযে ‘‘অগ্গং দত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি অট্ঠকসালপরিৰেণে মহাথেরস্স ভণ্ডগ্গাহসামণেরস্স তিত্তিরমংসং দেন্তো তস্মিং থোকংযেৰ পটিগ্গণ্হন্তে তস্স অপ্পিচ্ছগুণে পসীদিত্ৰা ‘‘পসন্নোস্মি, তাত, অট্ঠ তে ধুরভত্তানি দেমী’’তি আহ. মহারাজ, উপজ্ঝাযস্স দেমীতি. অপরানিপি অট্ঠ দেমীতি. তানি অম্হাকং আচরিযস্স দেমীতি. অপরানিপি অট্ঠ দম্মীতি. তানি সমানুপজ্ঝাযানং দম্মীতি. অপরানিপি অট্ঠ দম্মীতি. তানি ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মীতি. অপরানিপি অট্ঠ দম্মীতি. সামণেরো অধিৰাসেসি. এৰমস্স উপ্পন্নো লাভো থাৰরো হোতি.

অপ্পসন্না পসীদন্তীতি এত্থপি – দীঘব্রাহ্মণো কির ব্রাহ্মণে ভোজেন্তো পঞ্চ পঞ্চ ভত্তসরকানি দত্ৰা সন্তপ্পেতুং নাসক্খি. অথেকদিৰসং ‘‘সমণা কির নাম অপ্পিচ্ছা’’তি কথং সুত্ৰা ৰীমংসনত্থায ভত্তং গাহাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভত্তকিচ্চকরণৰেলায ৰিহারং গন্ত্ৰা তিংসমত্তে ভিক্খূ ভোজনসালাযং ভুঞ্জন্তে দিস্ৰা একং ভত্তসরকং গহেত্ৰা সঙ্ঘত্থেরস্স সন্তিকং অগমাসি. থেরো অঙ্গুলিং চালেত্ৰা থোকমেৰ অগ্গহেসি. এতেনেৰ নিযামেন একং ভত্তসরকং সব্বেসং সম্পাপুণি. ততো ব্রাহ্মণো ‘‘সচ্চোযেৰ এতেসং সমণানং গুণো’’তি অপ্পিচ্ছতায পসন্নো সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰিহারে চেতিযং কারেসি. এৰং অপ্পসন্না পসীদন্তি.

পসন্না ভিয্যো পসীদন্তীতি এত্থ ৰত্থুনা কিচ্চং নত্থি. পসন্নানঞ্হি অপ্পিচ্ছং দিস্ৰা পসাদো ভিয্যো ৰড্ঢতিযেৰ.

মজ্ঝন্তিকতিস্সত্থেরসদিসে পন অপ্পিচ্ছে দিস্ৰা মহাজনো অপ্পিচ্ছো ভৰিতুং মঞ্ঞতীতি অপ্পিচ্ছো মহাজনস্স চক্খুভূতো নাম হোতি.

‘‘অপ্পিচ্ছতা, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততী’’তি (অ. নি. ১.১১৬-১২৯) ৰচনতো পন অপ্পিচ্ছো সাসনং চিরট্ঠিতিকং করোতি নাম.

নো দাযকেনাতি স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে পন দাযকস্স পমাণং ঞত্ৰা দাতব্বকিচ্চং নাম নত্থি. যত্তকো দেয্যধম্মো অত্থি, তত্তকং অৰত্থরিত্ৰা দাতুং ৰট্টতি. অৰত্থরিত্ৰা দিন্নকারণা হি এস মনুস্সসম্পত্তিং, দিব্বসম্পত্তিং, নিব্বানসম্পত্তিঞ্চ অৰত্থরিত্ৰা উত্তরুত্তরি পণীতপণীতমেৰ লভতি.

৩১৬. যো আরদ্ধৰীরিযো, সো দুক্খং ৰিহরতীতি পঞ্চাতপতপ্পনমরুপ্পপাতপতনাদিচ্চানুপরিৰত্তন-উক্কুটিকপ্পধানাদীনি অনুযুঞ্জন্তো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি, তস্সেৰ বাহিরসমযে সমাদিন্নস্স তপচরণস্স ৰিপাকেন নিরযে উপ্পজ্জিত্ৰা সম্পরাযেপি দুক্খং ৰিহরতি.

৩১৭. যো কুসীতো, সো দুক্খং ৰিহরতীতি অযম্পি দিট্ঠে ধম্মে চেৰ সম্পরাযে চ দুক্খং ৰিহরতি. কথং? যস্স হি পব্বজিতকালতো পট্ঠায যোনিসো মনসিকারো নত্থি, বুদ্ধৰচনং ন উগ্গণ্হাতি, আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তং ন করোতি, চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তং ন করোতি. জনস্স পন সদ্ধাদেয্যং অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগেন পরিভুঞ্জিত্ৰা দিৰসং সেয্যসুখং পস্সসুখং অনুযুঞ্জিত্ৰা পবুদ্ধকালে তযো ৰিতক্কে ৰিতক্কেতি. সো কতিপাহেনেৰ ভিক্খুভাৰা চৰতি? এৰং দিট্ঠধম্মে চ দুক্খং ৰিহরতি. পব্বজিত্ৰা পন সমণধম্মস্স সম্মা অকতত্তা চ –

‘‘কুসো যথা দুগ্গহিতো, হত্থমেৰানুকন্ততি;

সামঞ্ঞং দুপ্পরামট্ঠং, নিরযাযুপকড্ঢতী’’তি. (ধ. প. ৩১১) –

অপাযস্মিংযেৰ পটিসন্ধিং গণ্হতি. এৰং সম্পরাযেপি দুক্খং ৰিহরতি.

৩১৮. যো কুসীতো, সো সুখং ৰিহরতীতি কালেন কালং ৰুত্তপ্পকারে তপচরণে কিঞ্চি কিঞ্চি তপচরণং কত্ৰা কালেন কালং ওদাতৰত্থৰসনো মালাগন্ধৰিলেপনধরো মধুরভোজনং ভুঞ্জন্তো মুদুকাসু সেয্যাসু সযন্তো দিট্ঠে ধম্মে চেৰ সুখং ৰিহরতি সম্পরাযে চ. সো হি তস্স তপচরণস্স গাল়্হং অগ্গহিতত্তা নাতিবহুং নিরযে দুক্খং অনুভৰতি. তস্মা সম্পরাযে সুখং ৰিহরতি নাম.

৩১৯. যো আরদ্ধৰীরিযো, সো সুখং ৰিহরতীতি আরদ্ধৰীরিযো হি পব্বজিতকালতো পট্ঠায ৰত্তেসু পরিপূরকারী হোতি, বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হাতি, যোনিসো মনসিকারে কম্মং করোতি. অথস্স ৰত্তপূরণঞ্চেৰ উগ্গহিতবুদ্ধৰচনঞ্চ সমণধম্মকিরিযঞ্চ আৰজ্জেন্তস্স চিত্তং পসীদতি. এৰং দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি. দিট্ঠধম্মে পন অরহত্তং পাপুণিতুং অসক্কোন্তো নিব্বত্তভৰে খিপ্পাভিঞ্ঞো হোতীতি সম্পরাযেপি সুখং ৰিহরতি নাম.

৩২০. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তকোপি গূথো দুগ্গন্ধো হোতীতি ইদং সুত্তং অট্ঠুপ্পত্তিযং ৰুত্তং. কতরঅট্ঠুপ্পত্তিযন্তি? নৰকনিপাতে (অ. নি. ৯.১২) সত্তুপ্পাদসুত্ত অট্ঠুপ্পত্তিযং. তথাগতো হি তং অত্থং কথেন্তো – ‘‘নৰ পুগ্গলা নিরযতো মুত্তা, তিরচ্ছানযোনিতো মুত্তা, পেত্তিৰিসযতো মুত্তা’’তি কথেসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে খো পন মে পুত্তা ইমং ধম্মদেসনং সুত্ৰা খীণনিরযম্হা খীণতিরচ্ছানযোনিকা খীণপেত্তিৰিসযা খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতাতি মঞ্ঞমানা উপরিমগ্গফলত্থায ৰাযমিতুং ন মঞ্ঞেয্যুং, তেসং সংৰেগং জনেস্সামী’’তি সংৰেগজননত্থং ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে’’তি ইমং সুত্তমারভি. তত্থ অপ্পমত্তকোতি থোকমত্তকো পরিত্তপ্পমাণো, অন্তমসো কুসগ্গেনপি গহেত্ৰা উপসিঙ্ঘিযমানো দুগ্গন্ধোৰ হোতি. অপ্পমত্তকম্পি ভৰং ন ৰণ্ণেমীতি অপ্পমত্তকম্পি কালং ভৰে পটিসন্ধিং ন ৰণ্ণযামি. ইদানিস্স উপমং দস্সেন্তো আহ – অন্তমসো অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পীতি. সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন দ্ৰে অঙ্গুলিযো একতো কত্ৰা পহরণমত্তম্পি কালন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

ততিযৰগ্গৰণ্ণনা.

১৬. একধম্মপাল়ি

(১৬) ৪. একধম্মপাল়ি-চতুত্থৰগ্গৰণ্ণনা

৩২২. চতুত্থৰগ্গস্স পঠমে জম্বুদীপেতি জম্বুযা পঞ্ঞাতো পাকটো দীপোতি জম্বুদীপো. ইমস্স কির দীপস্স সঞ্ঞাণভূতা যোজনসতুব্বেধা পণ্ণাসযোজনসাখা পঞ্চদসযোজনাৰট্টক্খন্ধা হিমৰন্তপব্বতে জাতা কপ্পট্ঠাযিনী মহাজম্বূ নাম অত্থি, তায অযং দীপো জম্বুদীপোতি ৰুচ্চতি. যথা চ ইমস্মিং দীপে জম্বুরুক্খো কপ্পট্ঠাযী, তথা অপরগোযানে কদম্বরুক্খো, উত্তরকুরূসু কপ্পরুক্খো, পুব্বৰিদেহে সিরীসরুক্খো, অসুরানং চিত্তপাটলিরুক্খো, সুপণ্ণানং সিম্বলিরুক্খো, দেৰানং পারিচ্ছত্তকোতি ইমেপি কপ্পট্ঠাযিনোৰ.

‘‘পাটলী সিম্বলী জম্বূ, দেৰানং পারিচ্ছত্তকো;

কদম্বো কপ্পরুক্খো চ, সিরীসো ভৰতি সত্তমো’’তি.

আরামরামণেয্যকন্তি পুপ্ফারামফলারামানং রামণেয্যকং ৰেল়ুৰন-জীৰকম্বৰন-জেতৰনপুব্বারামসদিসং. তং ইমস্মিং জম্বুদীপে অপ্পমত্তকং পরিত্তকং, ন বহুকন্তি অত্থো. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ ৰনরামণেয্যকন্তি নাগৰনসালৰনচম্পকৰনাদিসদিসং ৰঙ্কপব্বতহিমৰন্তপব্বতপদেসাদীসু অরঞ্ঞৰনং ৰেদিতব্বং. ভূমিরামণেয্যকন্তি জেতৰনৰিহারমগধক্খেত্তাদিসদিসং সমং ভূমিট্ঠানং. পোক্খরণিরামণেয্যকন্তি জেতৰনপোক্খরণিগগ্গরাপোক্খরণিসদিসানং ৰট্টচতুরস্সদীঘৰঙ্কাদিসণ্ঠানানং পোক্খরণীনং সন্নিৰেসনট্ঠানং. উক্কূলৰিকূলন্তি উক্কূলঞ্চ ৰিকূলঞ্চ. তত্থ উক্কূলং উন্নতট্ঠানং, ৰিকূলং নিন্নট্ঠানং. নদীৰিদুগ্গন্তি নদীনং ভিন্নট্ঠানং তং দুগ্গমত্তা নদীৰিদুগ্গন্তি ৰুচ্চতি. খাণুকণ্টকট্ঠানন্তি তত্থজাতকানঞ্চেৰ আহরিযমানানঞ্চ খাণুকণ্টকাদীনং পতিট্ঠানট্ঠানং. পব্বতৰিসমন্তি গিরিৰিসমং. যে ওদকাতি যে চ উদকে জাযন্তি, তেযেৰ বহুতরা. ইতো কির সুৰণ্ণভূমি সত্তমত্তানি যোজনসতানি হোতি, একেন ৰাতেন গচ্ছন্তী নাৰা সত্তহি অহোরত্তেহি গচ্ছতি. অথেকস্মিং সমযে এৰং গচ্ছন্তী নাৰা সত্তাহম্পি নন্দিযাৰট্টমচ্ছপিট্ঠেনেৰ গতা. এৰং ওদকানং সত্তানং বহুভাৰো ৰেদিতব্বো.

অপিচ থলট্ঠানস্স পরিত্তভাৰেন উদকস্স চ বহুভাৰেনাপি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. যথা হি মহাতল়াকে একোৰ উপ্পলগচ্ছো অস্স, তস্স চত্তারি চ পণ্ণানি, মজ্ঝে চ একং উপ্পলমকুলং অস্স. এৰমেৰং চত্তারি পণ্ণানি ৰিয চত্তারো দীপা, মজ্ঝে উপ্পলমকুলং ৰিয সিনেরুপব্বতো, সেসং উদকং ৰিয উদকপরিক্খিত্তো ওকাসো. তস্স মহন্তভাৰো ইদ্ধিমন্তানং পাকটো হোতি. তেসঞ্হি আকাসেন গচ্ছন্তানং চত্তারো মহাদীপা চত্তারি পণ্ণানি ৰিয উপট্ঠহন্তি, সিনেরুপব্বতো মজ্ঝে উপ্পলমকুলং ৰিয, সেসং উদকং ৰিয উদকপরিক্খিত্তো ওকাসো. এৰং মহন্তে উদকে জাতত্তা ওদকাৰ বহুতরা ৰেদিতব্বা.

৩২৩. দুতিযাদীসু অঞ্ঞত্র মনুস্সেহীতি ইধ চত্তারো অপাযা অঞ্ঞত্র মনুস্সেহীতি অধিপ্পেতা.

মজ্ঝিমেসু জনপদেসূতি ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি (মহাৰ. ২৫৯) এৰং পরিচ্ছিন্নে জনপদেতি অত্থো. অযঞ্হি জনপদো মুদিঙ্গসণ্ঠানো উজুকেন কত্থচি অসীতিযোজনো হোতি, কত্থচি যোজনসতিকো, কত্থচি দ্ৰিযোজনসতিকো, মজ্ঝেন পন তিযোজনসতিকো, পরিযন্তপরিক্খেপেন নৰমত্তযোজনসতিকো হোতি. এত্তকে ঠানে বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধা মহাসাৰকা বুদ্ধুপট্ঠাকা বুদ্ধসাৰকা বুদ্ধমাতা বুদ্ধপিতা চক্কৰত্তী রাজাতি ইমে সত্তা নিব্বত্তন্তি. অপিচ উপাদাযুপাদাযাপি মজ্ঝিমপদেসো লব্ভতি. সকলোপি হি জম্বুদীপো মজ্ঝিমপদেসো নাম, সেসদীপা পচ্চন্তিমা জনপদা. তম্বপণ্ণিদীপে অনুরাধপুরং মজ্ঝিমপদেসো নাম, সেসো পচ্চন্তোতি এৰং নযো ৰেদিতব্বো.

৩২৪. পঞ্ঞৰন্তো অজল়া অনেল়মূগাতি এত্থ কম্মস্সকতপঞ্ঞা, ঝানপঞ্ঞা ৰিপস্সনাপঞ্ঞা, মগ্গপঞ্ঞা, ফলপঞ্ঞাতি এতাহি সমন্নাগতা পঞ্ঞৰন্তো নাম, অমূল়্হা অজল়া নাম. যেসং এল়া মুখতো ন গলতি, তে অনেল়মূগা নাম, অনেল়মুখা নিদ্দোসমুখাতি অত্থো. পটিবলাতি সমত্থা, কাযবলেন চেৰ ঞাণবলেন চ সমন্নাগতা. অত্থমঞ্ঞাতুন্তি অত্থানত্থং কারণাকারণং জানিতুং. দুপ্পঞ্ঞাতি অপ্পঞ্ঞা নিপ্পঞ্ঞা. জল়াতি মন্দা মোমূহা.

৩২৫. অরিযেন পঞ্ঞাচক্খুনাতি সহৰিপস্সনেন মগ্গেন. অৰিজ্জাগতাতি অৰিজ্জন্ধকারেন সমন্নাগতা.

৩২৬. যে লভন্তি তথাগতং দস্সনাযাতি যে তথাগতস্স গুণে জানিত্ৰা তথাগতং চক্খুৰিঞ্ঞাণেন পস্সিতুং লভন্তি.

৩২৭. তথাগতপ্পৰেদিতন্তি তথাগতেন পৰেদিতং পকাসেত্ৰা কথিতং. সৰনাযাতি সোতৰিঞ্ঞাণেন সোতুং.

৩২৮. ধারেন্তীতি ন পম্মুস্সন্তি.

৩২৯. ধাতানং ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খন্তীতি পগুণায পাল়িযা অত্থানত্থং উপপরিক্খন্তি.

৩৩০. অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞাযাতি অট্ঠকথঞ্চ পাল়িঞ্চ জানিত্ৰা. ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জন্তীতি অনুলোমপটিপদং পূরেন্তি.

৩৩১. সংৰেজনীযেসু ঠানেসূতি সংৰেগজনকেসু কারণেসু. সংৰিজ্জন্তীতি সংৰেগং আপজ্জন্তি.

৩৩২. যোনিসো পদহন্তীতি উপাযেন পধানৰীরিযং করোন্তি.

৩৩৩. ৰৰস্সগ্গারম্মণন্তি ৰৰস্সগ্গো ৰুচ্চতি নিব্বানং, তং আরম্মণং করিত্ৰাতি অত্থো. লভন্তি সমাধিন্তি মগ্গসমাধিঞ্চ ফলসমাধিঞ্চ পাপুণন্তি.

৩৩৪. অন্নগ্গরসগ্গানন্তি উত্তমন্নানঞ্চ উত্তমরসানঞ্চ. উঞ্ছেন কপালাভতেন যাপেন্তীতি উঞ্ছাচারেন ৰনমূলফলাফলেন ৰা কপালেন আভতভত্তেন ৰা যাপেন্তি. এত্থ চ যো কস্সচিদেৰ খাদনীযস্স ভোজনীযস্স অত্থায চিত্তে উপ্পন্নে তংখণংযেৰ ন তং লভতি, অযং অন্নগ্গরসগ্গানং ন লাভী নাম. যস্সপি তংখণংযেৰ লভিত্ৰা ওলোকেন্তস্স ৰণ্ণগন্ধরসা অমনাপা হোন্তি, অযম্পি অন্নগ্গরসগ্গানং ন লাভী নাম. যস্স পন ৰণ্ণগন্ধরসা পটিলভন্তি, মনাপা হোন্তি, অযং অন্নগ্গরসগ্গানং লাভী নাম. সো উত্তমকোটিযা চক্কৰত্তী রাজা, হেট্ঠিমকোটিযা ধম্মাসোকো ৰেদিতব্বো. সঙ্খেপতো হি যস্স ভত্তস্স একপাতি সতসহস্সং অগ্ঘতি, ইদং অন্নগ্গরসগ্গং নাম. যং পন ভিক্খুসঙ্ঘং পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা মনুস্সা উত্তমপণীতং ভত্তং দেন্তি, ইদং কিং নামাতি? ইদং উঞ্ছেন কপালাভতেন যাপেন্তে উপাদায অন্নগ্গরসগ্গং নাম ৰুচ্চতীতি.

৩৩৫. অত্থরসস্সাতিআদীসু অত্থরসো নাম চত্তারি সামঞ্ঞফলানি, ধম্মরসো নাম চত্তারো মগ্গা, ৰিমুত্তিরসো নাম অমতনিব্বানং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

চতুত্থৰগ্গৰণ্ণনা.

জম্বুদীপপেয্যালো নিট্ঠিতো.

১৭. পসাদকরধম্মৰগ্গৰণ্ণনা

৩৬৬. অদ্ধমিদন্তিআদীসু অদ্ধন্তি একংসাধিৰচনমেতং, অদ্ধা ইদং লাভানং, একংসো এস লাভানন্তি ৰুত্তং হোতি. যদিদং আরঞ্ঞিকত্তন্তি যো এস আরঞ্ঞিকভাৰো. ইদং ৰুত্তং হোতি – আরঞ্ঞিকভাৰো নাম লাভানং একংসো অৰস্সভাৰিতা ন সক্কা আরঞ্ঞিকেন লাভং ন লভিতুন্তি. আরঞ্ঞিকো হি ভিক্খু ‘‘অত্তনো অরঞ্ঞৰাসস্স অনুচ্ছৰিকং করিস্সামী’’তি পাপকং নাম ন করোতি, অথস্স ‘‘আরঞ্ঞিকো অযং ভিক্খূ’’তি সঞ্জাতগারৰো মহাজনো চতুপচ্চযেন পূজং করোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্ধমিদং, ভিক্খৰে, লাভানং যদিদং আরঞ্ঞিকত্ত’’ন্তি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ পন বাহুসচ্চন্তি বহুস্সুতভাৰো. থাৰরেয্যন্তি চিরপব্বজিতত্তা থাৰরপ্পত্তভাৰো. আকপ্পসম্পদাতি চীৰরগ্গহণাদিনো আকপ্পস্স সম্পত্তি. পরিৰারসম্পদাতি সুচিপরিৰারতা. কোলপুত্তীতি কুলপুত্তভাৰো. ৰণ্ণপোক্খরতাতি সম্পন্নরূপতা. কল্যাণৰাক্করণতাতি ৰচনকিরিযায মধুরভাৰো. অপ্পাবাধতাতি আরোগ্যসম্পত্তি. অরোগো হি ভিক্খু অত্তনো সরীরকল্যাণতায ৰিপস্সনাধুরে চ গন্থধুরে চ পরিপূরকারী হোতি, তেনস্স লাভো উপ্পজ্জতীতি.

সোল়স পসাদকরধম্মা নিট্ঠিতা.

১৮. অপরঅচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা

৩৮২. অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পীতি ইদম্পি সুত্তং অগ্গিক্খন্ধূপমঅট্ঠুপ্পত্তিযংযেৰ (অ. নি. ৭.৭২) ৰুত্তং. অপ্পনাপ্পত্তায হি মেত্তায ৰিপাকে কথাযেৰ নত্থি. তস্সাযেৰ অট্ঠুপ্পত্তিযা অযং দেসনা আরদ্ধাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ পঠমন্তি ‘‘গণনানুপুব্বতা পঠমং, ইদং পঠমং সমাপজ্জতীতি পঠম’’ন্তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৫৬৮) ৰুত্তত্থমেৰ. ঝানন্তি ঝানং নাম দুৰিধং আরম্মণূপনিজ্ঝানঞ্চ লক্খণূপনিজ্ঝানঞ্চাতি. তত্থ আরম্মণূপনিজ্ঝানং নাম অট্ঠ সমাপত্তিযো. তা হি পথৰীকসিণাদিনো আরম্মণস্স উপনিজ্ঝানতো আরম্মণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চন্তি. লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰিপস্সনামগ্গফলানি. ৰিপস্সনা হি অনিচ্চাদিৰসেন সঙ্খারলক্খণস্স উপনিজ্ঝানতো লক্খণূপনিজ্ঝানং নাম, ৰিপস্সনায পন লক্খণূপনিজ্ঝানকিচ্চং মগ্গেন সিজ্ঝতীতি মগ্গো লক্খণূপনিজ্ঝানং, ফলং সুঞ্ঞতঅনিমিত্তঅপ্পণিহিত-লক্খণস্স নিব্বানস্সেৰ উপনিজ্ঝানতো লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চতি. তত্থ ইমস্মিং পন অত্থে আরম্মণূপনিজ্ঝানং অধিপ্পেতং. কো পন ৰাদো যে নং বহুলীকরোন্তীতি যে নং পঠমজ্ঝানং বহুলী করোন্তি, পুনপ্পুনং করোন্তি, তেসু ৰত্তব্বমেৰ নত্থি. সেসমেত্থ হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৩৮৩. দুতিযন্তিআদীসুপি ‘‘গণনানুপুব্বতা দুতিয’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৫৭৯) নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

৩৮৬-৩৮৭. মেত্তন্তি সব্বসত্তেসু হিতফরণং. চেতোৰিমুত্তিন্তি চিত্তৰিমুত্তিং. ইধ অপ্পনাপ্পত্তাৰ মেত্তা অধিপ্পেতা. করুণাদীসুপি এসেৰ নযো. ইমে পন চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা ৰট্টং হোন্তি, ৰট্টপাদা হোন্তি, ৰিপস্সনাপাদা হোন্তি, দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা হোন্তি, অভিঞ্ঞাপাদা ৰা নিরোধপাদা ৰা হোন্তি. লোকুত্তরা পন ন হোন্তি. কস্মা? সত্তারম্মণত্তাতি.

৩৯০. কাযে কাযানুপস্সীতি আনাপানপব্বং, ইরিযাপথপব্বং, চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং, পটিকূলমনসিকারপব্বং, ধাতুমনসিকারপব্বং, নৰসিৰথিকাপব্বানি, অজ্ঝত্তপরিকম্মৰসেন চত্তারি নীলাদিকসিণানীতি ইমস্মিং অট্ঠারসৰিধে কাযে তমেৰ কাযং পঞ্ঞায অনুপস্সন্তো. ৰিহরতীতি ইরিযতি ৰত্ততি. ইমিনা ইমস্স অট্ঠারসৰিধেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰকস্স ভিক্খুনো ইরিযাপথো কথিতো হোতি. আতাপীতি তস্সেৰ ৰুত্তপ্পকারস্স সতিপট্ঠানস্স ভাৰনকৰীরিযেন ৰীরিযৰা. সম্পজানোতি অট্ঠারসৰিধেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানস্স পরিগ্গাহিকপঞ্ঞায সম্মা পজানন্তো. সতিমাতি অট্ঠারসৰিধেন কাযানুপস্সনাপরিগ্গাহিকায সতিযা সমন্নাগতো. ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সন্তি তস্মিংযেৰ কাযসঙ্খাতে লোকে পঞ্চকামগুণিকতণ্হঞ্চ পটিঘসম্পযুত্তদোমনস্সঞ্চ ৰিনেত্ৰা ৰিক্খম্ভেত্ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতীতি ৰুত্তং হোতি. এত্তাৰতা কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানৰসেন সুদ্ধরূপসম্মসনমেৰ কথিতন্তি ৰেদিতব্বং.

ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সীতি সুখাদিভেদাসু ৰেদনাসু ‘‘সুখং ৰেদনং ৰেদিযমানো সুখং ৰেদনং ৰেদিযামীতি পজানাতি. দুক্খং, অদুক্খমসুখং, সামিসং ৰা সুখং, নিরামিসং ৰা সুখং, সামিসং ৰা দুক্খং, নিরামিসং ৰা দুক্খং, সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং, নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদিযমানো নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদিযামীতি পজানাতী’’তি (দী. নি. ২.৩৮০; ৰিভ. ৩৬৩; ম. নি. ১.১১৩) এৰং ৰুত্তং নৰৰিধং ৰেদনং অনুপস্সন্তো. আতাপীতিআদিনা পনেত্থ নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানস্স ভাৰনাপরিগ্গাহিকানং ৰীরিযপঞ্ঞাসতীনং ৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. লোকোতি চেত্থ ৰেদনা ৰেদিতব্বা.

চিত্তধম্মেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ পন চিত্তে চিত্তানুপস্সীতি ‘‘সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানাতী’’তি (দী. নি. ২.৩৮১; ৰিভ. ৩৬৫; ম. নি. ১.১১৪) এৰং ৰিত্থারিতে সোল়সপ্পভেদে চিত্তে তমেৰ চিত্তং পরিগ্গাহিকায অনুপস্সনায অনুপস্সন্তোতি অত্থো. ধম্মেসু ধম্মানুপস্সীতি ‘‘পঞ্চ নীৰরণানি, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা, ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরাযতনানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, চত্তারি অরিযসচ্চানী’’তি (দী. নি. ২.৩৮২-৪০৩; ৰিভ. ৩৬৭-৩৭৩; ম. নি. ১.১১৫-১৩৬) এৰং কোট্ঠাসৰসেন পঞ্চধা ৰুত্তেসু ধম্মেসু ধম্মপরিগ্গাহিকায অনুপস্সনায তে ধম্মে অনুপস্সন্তোতি অত্থো. এত্থ পন ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানে চ চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানে চ সুদ্ধঅরূপসম্মসনমেৰ কথিতং, ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানে রূপারূপসম্মসনং. ইতি ইমানি চত্তারিপি সতিপট্ঠানানি লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানেৰ কথিতানীতি ৰেদিতব্বানি.

৩৯৪. অনুপ্পন্নানন্তি অনিব্বত্তানং. পাপকানন্তি লামকানং. অকুসলানং ধম্মানন্তি অকোসল্লসম্ভূতানং লোভাদিধম্মানং. অনুপ্পাদাযাতি অনিব্বত্তনত্থায. ছন্দং জনেতীতি কত্তুকম্যতাকুসলচ্ছন্দং উপ্পাদেতি. ৰাযমতীতি পযোগং পরক্কমং করোতি. ৰীরিযং আরভতীতি কাযিকচেতসিকৰীরিযং করোতি. চিত্তং পগ্গণ্হাতীতি তেনেৰ সহজাতৰীরিযেন চিত্তং উক্খিপতি. পদহতীতি পধানৰীরিযং করোতি.

উপ্পন্নানন্তি জাতানং নিব্বত্তানং. কুসলানং ধম্মানন্তি কোসল্লসম্ভূতানং অলোভাদিধম্মানং. ঠিতিযাতি ঠিতত্থং. অসম্মোসাযাতি অনস্সনত্থং. ভিয্যোভাৰাযাতি পুনপ্পুনভাৰায. ৰেপুল্লাযাতি ৰিপুলভাৰায. ভাৰনাযাতি ৰড্ঢিযা. পরিপূরিযাতি পরিপূরণত্থায. অযং তাৰ চতুন্নং সম্মপ্পধানানং একপদিকো অত্থুদ্ধারো.

অযং পন সম্মপ্পধানকথা নাম দুৰিধা লোকিযা লোকুত্তরা চ. তত্থ লোকিযা সব্বপুব্বভাগে হোতি, সা কস্সপসংযুত্তপরিযাযেন লোকিযমগ্গক্খণেযেৰ ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –

‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, সম্মপ্পধানা. কতমে চত্তারো? ইধাৰুসো, ভিক্খু ‘অনুপ্পন্না মে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’ন্তি আতপ্পং করোতি, ‘উপ্পন্না মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীযমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’ন্তি আতপ্পং করোতি, ‘অনুপ্পন্না মে কুসলা ধম্মা অনুপ্পজ্জমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’ন্তি আতপ্পং করোতি, ‘উপ্পন্না মে কুসলা ধম্মা নিরুজ্ঝমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যু’ন্তি আতপ্পং করোতী’’তি (সং. নি. ২.১৪৫).

এত্থ চ পাপকা অকুসলাতি লোভাদযো ৰেদিতব্বা. অনুপ্পন্না কুসলা ধম্মাতি সমথৰিপস্সনা চেৰ মগ্গো চ. উপ্পন্না কুসলা নাম সমথৰিপস্সনাৰ. মগ্গো পন সকিং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝমানো অনত্থায সংৰত্তনকো নাম নত্থি. সো হি ফলস্স পচ্চযং দত্ৰাৰ নিরুজ্ঝতি. পুরিমস্মিম্পি ৰা সমথৰিপস্সনাৰ গহেতব্বাতি ৰুত্তং, তং পন ন যুত্তং. এৰং লোকিযা সম্মপ্পধানকথা সব্বপুব্বভাগে কস্সপসংযুত্তপরিযাযেন ৰেদিতব্বা. লোকুত্তরমগ্গক্খণে পনেতং একমেৰ ৰীরিযং চতুকিচ্চসাধনৰসেন চত্তারি নামানি লভতি.

তত্থ অনুপ্পন্নানং পাপকানন্তি এত্থ ‘‘অনুপ্পন্নো চেৰ কামচ্ছন্দো’’তিআদীসু ৰুত্তনযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. উপ্পন্নানং পাপকানন্তি এত্থ চতুব্বিধং উপ্পন্নং ৰত্তমানুপ্পন্নং, ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নং, ওকাসকতুপ্পন্নং, ভূমিলদ্ধুপ্পন্নন্তি. তত্থ যে কিলেসা ৰিজ্জমানা উপ্পাদাদিসমঙ্গিনো, ইদং ৰত্তমানুপ্পন্নং নাম. কম্মে পন জৰিতে আরম্মণরসং অনুভৰিত্ৰা নিরুদ্ধৰিপাকো ভুত্ৰা ৰিগতং নাম, কম্মং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধং ভুত্ৰা ৰিগতং নাম. তদুভযম্পি ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নন্তি সঙ্খং গচ্ছতি. কুসলাকুসলকম্মং অঞ্ঞকম্মস্স ৰিপাকং পটিবাহিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকস্স ওকাসং করোতি, এৰং কতে ওকাসে ৰিপাকো উপ্পজ্জমানো ওকাসকরণতো পট্ঠায উপ্পন্নোতি ৰুচ্চতি, ইদং ওকাসকতুপ্পন্নং নাম. পঞ্চক্খন্ধা পন ৰিপস্সনায ভূমি নাম, তে অতীতাদিভেদা হোন্তি. তেসু অনুসযিতকিলেসা পন অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা. অতীতক্খন্ধেসু অনুসযিতাপি হি অপ্পহীনাৰ হোন্তি, অনাগতক্খন্ধেসু অনুসযিতাপি অপ্পহীনাৰ হোন্তি, পচ্চুপ্পন্নক্খন্ধেসু অনুসযিতাপি অপ্পহীনাৰ হোন্তি, ইদং ভূমিলদ্ধুপ্পন্নং নাম. তেনাহু পোরাণা – ‘‘তাসু তাসু ভূমিসু অসমুগ্ঘাতগতা কিলেসা ভূমিলদ্ধুপ্পন্নাতি সঙ্খং গচ্ছন্তী’’তি.

অপরম্পি চতুব্বিধং উপ্পন্নং সমুদাচারুপ্পন্নং, আরম্মণাধিগ্গহিতুপ্পন্নং, অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং, অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নন্তি. তত্থ সম্পতি ৰত্তমানংযেৰ সমুদাচারুপ্পন্নং নাম. সকিং চক্খূনি উম্মীলেত্ৰা আরম্মণে নিমিত্তে গহিতে অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে কিলেসা নুপ্পজ্জিস্সন্তীতি ন ৰত্তব্বা. কস্মা? আরম্মণস্স অধিগ্গহিতত্তা. যথা কিং? যথা খীরুক্খস্স কুঠারিযা আহতাহতট্ঠানে খীরং ন নিক্খমিস্সতীতি ন ৰত্তব্বা, এৰং. ইদং আরম্মণাধিগ্গহিতুপ্পন্নং নাম. সমাপত্তিযা অৰিক্খম্ভিতকিলেসা পন ইমস্মিং নাম ঠানেন উপ্পজ্জিস্সন্তীতি ন ৰত্তব্বা. কস্মা? অৰিক্খম্ভিতত্তা. যথা কিং? যথা খীররুক্খং কুঠারিযা আহনেয্যুং, ইমস্মিং নাম ঠানে খীরং ন নিক্খমেয্যাতি ন ৰত্তব্বং, এৰং. ইদং অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং নাম. মগ্গেন অসমুগ্ঘাতিতকিলেসা পন ভৰগ্গে নিব্বত্তস্সাপি উপ্পজ্জন্তীতি পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. ইদং অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নং নাম.

ইমেসু উপ্পন্নেসু ৰত্তমানুপ্পন্নং, ভুত্ৰাৰিগতুপ্পন্নং, ওকাসকতুপ্পন্নং, সমুদাচারুপ্পন্নন্তি চতুব্বিধং উপ্পন্নং ন মগ্গৰজ্ঝং, ভূমিলদ্ধুপ্পন্নং, আরম্মণাধিগ্গহিতুপ্পন্নং, অৰিক্খম্ভিতুপ্পন্নং, অসমুগ্ঘাতিতুপ্পন্নন্তি চতুব্বিধং মগ্গৰজ্ঝং. মগ্গো হি উপ্পজ্জমানো এতে কিলেসে পজহতি. সো যে কিলেসে পজহতি, তে অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘হঞ্চি অতীতে কিলেসে পজহতি? তেন হি খীণংযেৰ খেপেতি, নিরুদ্ধং নিরোধেতি, অত্থঙ্গতং অত্থঙ্গমেতি, অতীতং যং নত্থি, তং পজহতি. হঞ্চি অনাগতে কিলেসে পজহতি? তেন হি অজাতং পজহতি, অনিব্বত্তং অনুপ্পন্নং অপাতুভূতং পজহতি, অনাগতং যং নত্থি, তং পজহতি. হঞ্চি পচ্চুপ্পন্নে কিলেসে পজহতি? তেন হি রত্তো রাগং পজহতি, দুট্ঠো দোসং, মূল়্হো মোহং, ৰিনিবদ্ধো মানং, পরামট্ঠো দিট্ঠিং, অনিট্ঠঙ্গতো ৰিচিকিচ্ছং, থামগতো অনুসযং পজহতি, কণ্হসুক্কা ধম্মা যুগনদ্ধা ৰত্তন্তি, সংকিলেসিযা মগ্গভাৰনা হোতীতি…পে… তেন হি নত্থি মগ্গভাৰনা, নত্থি ফলসচ্ছিকিরিযা, নত্থি কিলেসপ্পহানং, নত্থি ধম্মাভিসমযোতি. অত্থি মগ্গভাৰনা…পে… অত্থি ধম্মাভিসমযোতি. যথা কথং ৰিয? সেয্যথাপি তরুণো রুক্খো…পে… অপাতুভূতাযেৰ ন পাতুভৰন্তী’’তি (পটি. ম. ৩.২১).

ইতি পাল়িযং অজাতফলরুক্খো আগতো, জাতফলরুক্খো পন দীপেতব্বো. যথা হি সফলো তরুণম্বরুক্খো, তস্স ফলানি মনুস্সা পরিভুঞ্জেয্যুং, সেসানি পাতেত্ৰা পচ্ছিযো পূরেয্যুং, অথঞ্ঞো পুরিসো তং ফরসুনা ছিন্দেয্য. তেনস্স নেৰ অতীতানি ফলানি নাসিতানি হোন্তি, ন অনাগতপচ্চুপ্পন্নানি চ নাসিতানি. অতীতানি হি মনুস্সেহি পরিভুত্তানি, অনাগতানি অনিব্বত্তানি, ন সক্কা নাসেতুং. যস্মিং পন সমযে সো ছিন্নো, তদা ফলানিযেৰ নত্থীতি পচ্চুপ্পন্নানিপি অনাসিতানি. সচে পন রুক্খো অচ্ছিন্নো অস্স, অথস্স পথৰীরসঞ্চ আপোরসঞ্চ আগম্ম যানি ফলানি নিব্বত্তেয্যুং, তানি নাসিতানি হোন্তি. তানি হি অজাতানেৰ ন জাযন্তি, অনিব্বত্তানেৰ ন নিব্বত্তন্তি, অপাতুভূতানেৰ ন পাতুভৰন্তি. এৰমেৰ মগ্গো নাপি অতীতাদিভেদে কিলেসে পজহতি, নাপি ন পজহতি. যেসঞ্হি কিলেসানং মগ্গেন খন্ধেসু অপরিঞ্ঞাতেসু উপ্পত্তি সিযা, মগ্গেন উপ্পজ্জিত্ৰা খন্ধানং পরিঞ্ঞাতত্তা তে কিলেসা অজাতাৰ ন জাযন্তি, অনিব্বত্তাৰ ন নিব্বত্তন্তি, অপাতুভূতাৰ ন পাতুভৰন্তি. তরুণপুত্তায ইত্থিযা পুন অৰিজাযনত্থং ব্যাধিতানং রোগৰূপসমনত্থং পীতভেসজ্জেহি ৰাপি অযমত্থো ৰিভাৰেতব্বো. এৰং মগ্গো যে কিলেসে পজহতি, তে অতীতা ৰা অনাগতা ৰা পচ্চুপ্পন্না ৰাতি ন ৰত্তব্বা. ন চ মগ্গো কিলেসে ন পজহতি. যে পন মগ্গো কিলেসে পজহতি, তে সন্ধায ‘‘উপ্পন্নানং পাপকান’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

ন কেৰলঞ্চ মগ্গো কিলেসেযেৰ পজহতি, কিলেসানং পন অপ্পহীনত্তা যে উপ্পজ্জেয্যুং উপাদিন্নক্খন্ধা, তেপি পজহতিযেৰ. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন সত্ত ভৰে ঠপেত্ৰা অনমতগ্গে সংসারে যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তী’’তি (চূল়ৰ. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ৬) ৰিত্থারো. ইতি মগ্গো উপাদিন্নতো অনুপাদিন্নতো চ ৰুট্ঠাতি. ভৰৰসেন পন সোতাপত্তিমগ্গো অপাযভৰতো ৰুট্ঠাতি, সকদাগামিমগ্গো সুগতিভৰেকদেসতো, অনাগামিমগ্গো সুগতিকামভৰতো, অরহত্তমগ্গো রূপারূপভৰতো ৰুট্ঠাতি. সব্বভৰেহি ৰুট্ঠাতিযেৰাতিপি ৰদন্তি.

অথ মগ্গক্খণে কথং অনুপ্পন্নানং উপ্পাদায ভাৰনা হোতি, কথং ৰা উপ্পন্নানং ঠিতিযাতি? মগ্গপ্পৰত্তিযা এৰ. মগ্গো হি পৰত্তমানো পুব্বে অনুপ্পন্নপুব্বত্তা অনুপ্পন্নো নাম ৰুচ্চতি. অনাগতপুব্বঞ্হি ঠানং গন্ত্ৰা অননুভূতপুব্বং ৰা আরম্মণং অনুভৰিত্ৰা ৰত্তারো ভৰন্তি; ‘‘অনাগতট্ঠানং আগতম্হ, অননুভূতং আরম্মণং অনুভৰামা’’তি. যা চস্স পৰত্তি, অযমেৰ ঠিতি নামাতি ‘‘ঠিতিযা ভাৰেতী’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. এৰমেতস্স ভিক্খুনো ইদং লোকুত্তরমগ্গক্খণে ৰীরিযং ‘‘অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদাযা’’তিআদীনি চত্তারি নামানি লভতি. অযং লোকুত্তরমগ্গক্খণে সম্মপ্পধানকথা. ইমস্মিং পন সুত্তে লোকিযলোকুত্তরমিস্সকানেৰ সম্মপ্পধানানি কথিতানি.

৩৯৮-৪০১. ইদ্ধিপাদেসু ছন্দং নিস্সায পৰত্তো সমাধি ছন্দসমাধি, পধানভূতা সঙ্খারা পধানসঙ্খারা. সমন্নাগতন্তি তেহি ধম্মেহি উপেতং. ইদ্ধিযা পাদং, ইদ্ধিভূতং ৰা পাদন্তি ইদ্ধিপাদং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ইদ্ধিপাদৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৪৩১ আদযো) আগতো এৰ. ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৩৮২) পনস্স অত্থো দীপিতো. তত্রাযং ভিক্খু যদা ছন্দাদীসু একং ধুরং নিস্সায ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, তদাস্স পঠমিদ্ধিপাদো পুব্বভাগে লোকিযো, অপরভাগে লোকুত্তরো. এৰং সেসাপীতি. ইমস্মিম্পি সুত্তে লোকিযলোকুত্তরাৰ ইদ্ধিপাদা কথিতা.

৪০২-৪০৬. সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰেতীতিআদীসু সদ্ধাৰ অত্তনো সদ্ধাধুরে ইন্দট্ঠং করোতীতি সদ্ধিন্দ্রিযং. ৰীরিযিন্দ্রিযাদীসুপি এসেৰ নযো. ভাৰেতীতি এত্থ পন আদিকম্মিকো যোগাৰচরো তীহি কারণেহি সদ্ধিন্দ্রিযং ৰিসোধেন্তো সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰেতি নাম. ৰীরিযিন্দ্রিযাদীসুপি এসেৰ নযো. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘অস্সদ্ধে পুগ্গলে পরিৰজ্জযতো, সদ্ধে পুগ্গলে সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো, পসাদনীযে সুত্তন্তে পচ্চৰেক্খতো ইমেহি তীহাকারেহি সদ্ধিন্দ্রিযং ৰিসুজ্ঝতি.

‘‘কুসীতে পুগ্গলে পরিৰজ্জযতো, আরদ্ধৰীরিযে পুগ্গলে সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো, সম্মপ্পধানে পচ্চৰেক্খতো ইমেহি তীহাকারেহি ৰীরিযিন্দ্রিযং ৰিসুজ্ঝতি.

‘‘মুট্ঠস্সতী পুগ্গলে পরিৰজ্জযতো, উপট্ঠিতস্সতী পুগ্গলে সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো, সতিপট্ঠানে পচ্চৰেক্খতো ইমেহি তীহাকারেহি সতিন্দ্রিযং ৰিসুজ্ঝতি.

‘‘অসমাহিতে পুগ্গলে পরিৰজ্জযতো, সমাহিতে পুগ্গলে সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো, ঝানৰিমোক্খে পচ্চৰেক্খতো ইমেহি তীহাকারেহি সমাধিন্দ্রিযং ৰিসুজ্ঝতি.

‘‘দুপ্পঞ্ঞে পুগ্গলে পরিৰজ্জযতো, পঞ্ঞৰন্তে পুগ্গলে সেৰতো ভজতো পযিরুপাসতো, গম্ভীরঞাণচরিযং পচ্চৰেক্খতো ইমেহি তীহাকারেহি পঞ্ঞিন্দ্রিযং ৰিসুজ্ঝতী’’তি (পটি. ম. ১.১৮৪-১৮৫).

এত্থ চ গম্ভীরঞাণচরিযং পচ্চৰেক্খতোতি সণ্হসুখুমং খন্ধন্তরং, আযতনন্তরং, ধাতন্তরং, ইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গন্তরং, মগ্গন্তরং, ফলন্তরঞ্চ পচ্চৰেক্খন্তস্সাতি অত্থো. ইমেসঞ্হি তিণ্ণং তিণ্ণং কারণানং ৰসেন অকতাভিনিৰেসো আদিকম্মিকো যোগাৰচরো সদ্ধাধুরাদীসু অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা ভাৰেন্তো অৰসানে ৰিৰট্টেত্ৰা অরহত্তং গণ্হতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা ইমানি ইন্দ্রিযানি ভাৰেতি নাম, অরহত্তফলে পত্তে ভাৰিতিন্দ্রিযো নাম হোতীতি. এৰং ইমানিপি পঞ্চিন্দ্রিযানি লোকিযলোকুত্তরানেৰ কথিতানীতি.

সদ্ধাবলাদীসু সদ্ধাযেৰ অকম্পিযট্ঠেন বলন্তি সদ্ধাবলং. ৰীরিযবলাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ হি সদ্ধা অস্সদ্ধিযে ন কম্পতি, ৰীরিযং কোসজ্জেন ন কম্পতি, সতি মুট্ঠস্সচ্চেন ন কম্পতি, সমাধি উদ্ধচ্চে ন কম্পতি, পঞ্ঞা অৰিজ্জায ন কম্পতীতি সব্বানিপি অকম্পিযট্ঠেন বলানীতি ৰুচ্চন্তি. ভাৰনানযো পনেত্থ ইন্দ্রিযভাৰনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি. ইমানি লোকিযলোকুত্তরানেৰ কথিতানীতি.

৪১৮. সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতীতি এত্থ অযং আদিকম্মিকানং কুলপুত্তানং ৰসেন সদ্ধিং অত্থৰণ্ণনায ভাৰনানযো. তত্থ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তানং সত্তন্নং আদিপদানং তাৰ অযমত্থৰণ্ণনা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গে তাৰ সরণট্ঠেন সতি, সা পনেসা উপট্ঠানলক্খণা, অপিলাপনলক্খণা ৰা. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘যথা, মহারাজ, রঞ্ঞো ভণ্ডাগারিকো রঞ্ঞো সাপতেয্যং অপিলাপেতি ‘এত্তকং, মহারাজ, হিরঞ্ঞং, এত্তকং সুৰণ্ণং, এত্তকং সাপতেয্য’ন্তি. এৰমেৰ খো, মহারাজ, সতি উপ্পজ্জমানা কুসলাকুসলসাৰজ্জানৰজ্জহীনপ্পণীতকণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ধম্মে অপিলাপেতি ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তি (মি. প. ২.১.১৩) ৰিত্থারো. অপিলাপনরসা, কিচ্চৰসেনেৰ হিস্সা এতং লক্খণং থেরেন ৰুত্তং. অসম্মোসরসা ৰা, গোচরাভিমুখীভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সতি এৰ সম্বোজ্ঝঙ্গোতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো.

তত্থ বোধিযা, বোধিস্স ৰা অঙ্গোতি বোজ্ঝঙ্গো. কিং ৰুত্তং হোতি? যা হি অযং ধম্মসামগ্গীযায লোকিযলোকুত্তরমগ্গক্খণে উপ্পজ্জমানায লীনুদ্ধচ্চপতিট্ঠানাযূহনকামসুখঅত্তকিলমথানুযোগউচ্ছেদসস্সতাভিনিৰেসাদীনং অনেকেসং উপদ্দৰানং পটিপক্খভূতায সতিধম্মৰিচযৰীরিযপীতিপস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসঙ্খাতায ধম্মসামগ্গিযা অরিযসাৰকো বুজ্ঝতীতি কত্ৰা বোধীতি ৰুচ্চতি, বুজ্ঝতীতি কিলেসসন্তাননিদ্দায উট্ঠহতি, চত্তারি ৰা অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, নিব্বানমেৰ ৰা সচ্ছিকরোতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ – ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’’তি (সং. নি. ৫.৩৭৮; দী. নি. ৩.১৪৩). তস্সা ধম্মসামগ্গিসঙ্খাতায বোধিযা অঙ্গোতিপি বোজ্ঝঙ্গো ঝানঙ্গমগ্গঙ্গাদযো ৰিয. যোপেস যথাৰুত্তপ্পকারায এতায ধম্মসামগ্গিযা বুজ্ঝতীতি কত্ৰা অরিযসাৰকো বোধীতি ৰুচ্চতি, তস্স অঙ্গোতিপি বোজ্ঝঙ্গো সেনঙ্গরথঙ্গাদযো ৰিয. তেনাহু অট্ঠকথাচরিযা – ‘‘বুজ্ঝনকস্স পুগ্গলস্স অঙ্গাতি ৰা বোজ্ঝঙ্গা’’তি.

অপিচ ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তি ইমিনা পটিসম্ভিদানযেনাপি (পটি. ম. ২.১৭) বোজ্ঝঙ্গত্থো ৰেদিতব্বো. পসত্থো সুন্দরো চ বোজ্ঝঙ্গো সম্বোজ্ঝঙ্গো, সতি এৰ সম্বোজ্ঝঙ্গো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং.

ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গন্তিআদীসুপি চতুসচ্চধম্মে ৰিচিনতীতি ধম্মৰিচযো. সো পৰিচযলক্খণো, ওভাসনরসো, অসম্মোহপচ্চুপট্ঠানো. ৰীরভাৰতো, ৰিধিনা ঈরযিতব্বতো চ ৰীরিযং. তং পগ্গহলক্খণং, উপথম্ভনরসং, অনোসীদনপচ্চুপট্ঠানং. পীণযতীতি পীতি. সা ফরণলক্খণা, তুট্ঠিলক্খণা ৰা, কাযচিত্তানং পীণনরসা, নেসংযেৰ ওদগ্যপচ্চুপট্ঠানা. কাযচিত্তদরথপ্পস্সম্ভনতো পস্সদ্ধি. সা উপসমলক্খণা, কাযচিত্তদরথমদ্দনরসা, কাযচিত্তানং অপরিপ্ফন্দসীতিভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সমাধানতো সমাধি. সো অৰিক্খেপলক্খণো, অৰিসারলক্খণো ৰা, চিত্তচেতসিকানং সম্পিণ্ডনরসো, চিত্তট্ঠিতিপচ্চুপট্ঠানো. অজ্ঝুপেক্খনতো উপেক্খা. সা পটিসঙ্খানলক্খণা, সমৰাহিতলক্খণা ৰা, ঊনাধিকনিৰারণরসা, পক্খপাতুপচ্ছেদনরসা ৰা, মজ্ঝত্তভাৰপচ্চুপট্ঠানা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. ভাৰেতীতি ব্রূহেতি ৰড্ঢেতি, উপ্পাদেতীতি অত্থো.

তত্থ চত্তারো ধম্মা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তীতি ৰেদিতব্বা সতিসম্পজঞ্ঞং মুট্ঠস্সতিপুগ্গলপরিৰজ্জনতা উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি. অভিক্কন্তাদীসু হি সত্তসু ঠানেসু সতিসম্পজঞ্ঞেন, ভত্তনিক্খিত্তকাকসদিসে মুট্ঠস্সতিপুগ্গলে পরিৰজ্জনেন, তিস্সদত্তত্থেরঅভযত্থেরাদিসদিসে উপট্ঠিতস্সতিপুগ্গলে সেৰনেন, ঠাননিসজ্জাদীসু সতিসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততায চ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি চতূহি কারণেহি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

সত্ত ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি পরিপুচ্ছকতা, ৰত্থুৰিসদকিরিযা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা, দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা, পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা, গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা, তদধিমুত্ততাতি. তত্থ পরিপুচ্ছকতাতি খন্ধধাতুআযতনইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গমগ্গঙ্গঝানসমথৰিপস্সনানং অত্থসন্নিস্সিতপরিপুচ্ছাবহুলতা.

ৰত্থুৰিসদকিরিযাতি অজ্ঝত্তিকবাহিরানং ৰত্থূনং ৰিসদভাৰকরণং. যদা হিস্স কেসনখলোমা দীঘা হোন্তি, সরীরং ৰা উপ্পন্নদোসঞ্চেৰ সেদমলমক্খিতঞ্চ, তদা অজ্ঝত্তিকং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. যদা পন চীৰরং জিণ্ণং কিলিট্ঠং দুগ্গন্ধং ৰা হোতি, সেনাসনং ৰা উক্লাপং, তদা বাহিরং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. তস্মা কেসাদিচ্ছেদনেন উদ্ধংৰিরেচনঅধোৰিরেচনাদীহি সরীরসল্লহুকভাৰকরণেন উচ্ছাদননহাপনেন চ অজ্ঝত্তিকৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং. সূচিকম্মধোৰনরজনপরিভণ্ডকরণাদীহি বাহিরৰত্থু ৰিসদং কাতব্বং. এতস্মিঞ্হি অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি অৰিসদে উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং অপরিসুদ্ধানি দীপকপল্লৰট্টিতেলাদীনি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. ৰিসদে পন অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি ৰিসদং হোতি পরিসুদ্ধানি দীপকপল্লৰট্টিতেলাদীনি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰত্থুৰিসদকিরিযা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্ততী’’তি.

ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা নাম সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং সমভাৰকরণং. সচে হিস্স সদ্ধিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, ইতরানি মন্দানি, ততো ৰীরিযিন্দ্রিযং পগ্গহকিচ্চং, সতিন্দ্রিযং উপট্ঠানকিচ্চং, সমাধিন্দ্রিযং অৰিক্খেপকিচ্চং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দস্সনকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা তং ধম্মসভাৰপচ্চৰেক্খণেন ৰা, যথা ৰা মনসিকরোতো বলৰং জাতং, তথা অমনসিকারেন হাপেতব্বং. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু চেত্থ নিদস্সনং. সচে পন ৰীরিযিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, অথ নেৰ সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমোক্খকিচ্চং কাতুং সক্কোতি, ন ইতরানি ইতরকিচ্চভেদং. তস্মা তং পস্সদ্ধাদিভাৰনায হাপেতব্বং. তত্রাপি সোণত্থেরস্স ৰত্থু দস্সেতব্বং. এৰং সেসেসুপি একস্স বলৰভাৰে সতি ইতরেসং অত্তনো কিচ্চেসু অসমত্থতা ৰেদিতব্বা.

ৰিসেসতো পনেত্থ সদ্ধাপঞ্ঞানং সমাধিৰীরিযানঞ্চ সমতং পসংসন্তি. বলৰসদ্ধো হি মন্দপঞ্ঞো মুধপ্পসন্নো হোতি, অৰত্থুম্হি পসীদতি. বলৰপঞ্ঞো মন্দসদ্ধো কেরাটিকপক্খং ভজতি, ভেসজ্জসমুট্ঠিতো ৰিয রোগো অতেকিচ্ছো হোতি. চিত্তুপ্পাদমত্তেনেৰ কুসলং হোতীতি অতিধাৰিত্ৰা দানাদীনি অকরোন্তো নিরযে উপ্পজ্জতি. উভিন্নং সমতায ৰত্থুস্মিংযেৰ পসীদতি. বলৰসমাধিং পন মন্দৰীরিযং সমাধিস্স কোসজ্জপক্খত্তা কোসজ্জং অভিভৰতি. বলৰৰীরিযং মন্দসমাধিং ৰীরিযস্স উদ্ধচ্চপক্খত্তা উদ্ধচ্চং অভিভৰতি. সমাধি পন ৰীরিযেন সংযোজিতো কোসজ্জে পতিতুং ন লভতি, ৰীরিযং সমাধিনা সংযোজিতং উদ্ধচ্চে পতিতুং ন লভতি. তস্মা তং উভযং সমং কত্তব্বং. উভযসমতায হি অপ্পনা হোতি.

অপিচ সমাধিকম্মিকস্স বলৰতীপি সদ্ধা ৰট্টতি. এৰঞ্হি সদ্দহন্তো ওকপ্পেন্তো অপ্পনং পাপুণিস্সতি. সমাধিপঞ্ঞাসু পন সমাধিকম্মিকস্স একগ্গতা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো অপ্পনং পাপুণাতি. ৰিপস্সনাকম্মিকস্স পঞ্ঞা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো লক্খণপটিৰেধং পাপুণাতি. উভিন্নং পন সমতাযপি অপ্পনা হোতিযেৰ. সতি পন সব্বত্থ বলৰতী ৰট্টতি. সতি হি চিত্তং উদ্ধচ্চপক্খিকানং সদ্ধাৰীরিযপঞ্ঞানং ৰসেন উদ্ধচ্চপাততো কোসজ্জপক্খিকেন চ সমাধিনা কোসজ্জপাততো রক্খতি. তস্মা সা লোণধূপনং ৰিয সব্বব্যঞ্জনেসু, সব্বকম্মিকো অমচ্চো ৰিয চ সব্বরাজকিচ্চেসু, সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা. তেনাহ – ‘‘সতি চ পন সব্বত্থিকা ৰুত্তা (সং. নি. ৫.২৩৪) ভগৰতা. কিং কারণা? চিত্তঞ্হি সতিপটিসরণং, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা চ সতি, ন ৰিনা সতিযা চিত্তস্স পগ্গহনিগ্গহো হোতী’’তি.

দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা নাম খন্ধাদিভেদেসু অনোগাল়্হপঞ্ঞানং দুম্মেধপুগ্গলানং আরকা পরিৰজ্জনং. পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা নাম সমপঞ্ঞাসলক্খণপরিগ্গাহিকায উদযব্বযপঞ্ঞায সমন্নাগতপুগ্গলসেৰনা. গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা নাম গম্ভীরেসু খন্ধাদীসু পৰত্তায গম্ভীরপঞ্ঞায পভেদপচ্চৰেক্খণা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি সত্তহি কারণেহি ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

একাদস ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – অপাযভযপচ্চৰেক্খণতা, আনিসংসদস্সাৰিতা, গমনৰীথিপচ্চৰেক্খণতা, পিণ্ডপাতাপচাযনতা, দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, সত্থুমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, সব্রহ্মচারিমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, কুসীতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, আরদ্ধৰীরিযপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.

তত্থ ‘‘নিরযেসু পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকরণতো পট্ঠায মহাদুক্খং অনুভৰনকালেপি, তিরচ্ছানযোনিযং জালক্খিপকুমিনাদীহি গহিতকালেপি, পাজনকণ্টকাদিপ্পহারতুন্নস্স পন সকটৰহনাদিকালেপি, পেত্তিৰিসযে অনেকানিপি ৰস্সসহস্সানি একং বুদ্ধন্তরম্পি খুপ্পিপাসাহি আতুরীভূতকালেপি, কালকঞ্জিকঅসুরেসু সট্ঠিহত্থঅসীতিহত্থপ্পমাণেন অট্ঠিচম্মমত্তেনেৰ অত্তভাৰেন ৰাতাতপাদিদুক্খানুভৰনকালেপি ন সক্কা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং উপ্পাদেতুং. অযমেৰ তে ভিক্খু কালো’’তি এৰং অপাযভযং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি.

‘‘ন সক্কা কুসীতেন নৰ লোকুত্তরধম্মা লদ্ধুং, আরদ্ধৰীরিযেনেৰ সক্কা, অযমানিসংসো ৰীরিযস্সা’’তি এৰং আনিসংসদস্সাৰিনোপি উপ্পজ্জতি. ‘‘সব্ববুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধমহাসাৰকেহি গতমগ্গোৰ গন্তব্বো, সো চ ন সক্কা কুসীতেন গন্তু’’ন্তি এৰং গমনৰীথিং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি.

‘‘যে তং পিণ্ডপাতাদীহি উপট্ঠহন্তি, ইমে তে মনুস্সা নেৰ ঞাতকা, ন দাসকম্মকরা, নাপি তং নিস্সায জীৰিস্সামাতি তে পণীতানি পিণ্ডপাতাদীনি দেন্তি. অথ খো অত্তনো কারানং মহপ্ফলতং পচ্চাসীসমানা দেন্তি. সত্থারাপি ‘অযং ইমে পচ্চযে পরিভুঞ্জিত্ৰা কাযদল়্হীবহুলো সুখং ৰিহরিস্সতী’তি ন এৰং সম্পস্সতা তুয্হং পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, অথ খো ‘অযং ইমে পরিভুঞ্জমানো সমণধম্মং কত্ৰা ৰট্টদুক্খতো মুচ্চিস্সতী’তি তে পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা. সো দানি ত্ৰং কুসীতো ৰিহরন্তো ন তং পিণ্ডপাতং অপচাযিস্সসি. আরদ্ধৰীরিযস্সেৰ হি পিণ্ডাপচাযনং নাম হোতী’’তি এৰং পিণ্ডপাতাপচাযনং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি উপ্পজ্জতি মহামিত্তত্থেরস্স ৰিয পিণ্ডপাতিযতিস্সত্থেরস্স ৰিয চ.

মহামিত্তত্থেরো কির কস্সকলেণে নাম পটিৰসতি. তস্স চ গোচরগামে একা মহাউপাসিকা থেরং পুত্তং কত্ৰা পটিজগ্গতি. সা একদিৰসং অরঞ্ঞং গচ্ছন্তী ধীতরং আহ – ‘‘অম্ম, অসুকস্মিং ঠানে পুরাণতণ্ডুলা, অসুকস্মিং খীরং, অসুকস্মিং সপ্পি, অসুকস্মিং ফাণিতং, তৰ ভাতিকস্স অয্যমিত্তস্স আগতকালে ভত্তং পচিত্ৰা খীরসপ্পিফাণিতেহি সদ্ধিং দেহি, দত্ৰা ত্ৰঞ্চ ভুঞ্জেয্যাসি. অহং পন হিয্যো পক্কং পারিৰাসিকভত্তং কঞ্জিযেন ভুত্তম্হী’’তি. দিৰা কিং ভুঞ্জিস্সসি, অম্মাতি? সাকপণ্ণং পক্খিপিত্ৰা কণতণ্ডুলেহি অম্বিলযাগুং পচিত্ৰা ঠপেহি, অম্মাতি.

থেরো চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং নীহরন্তোৰ তং সদ্দং সুত্ৰা অত্তানং ওৰদি – ‘‘মহাউপাসিকা কির কঞ্জিযেন পারিৰাসিকভত্তং ভুঞ্জি, দিৰাপি কণপণ্ণম্বিলযাগুং ভুঞ্জিস্সতি, তুয্হং অত্থায পন পুরাণতণ্ডুলাদীনি আচিক্খতি. তং নিস্সায খো পনেসা নেৰ খেত্তং ন ৰত্থুং ন ভত্তং ন ৰত্থং পচ্চাসীসতি, তিস্সো পন সম্পত্তিযো পত্থযমানা দেতি. ত্ৰং এতিস্সা তা সম্পত্তিযো দাতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসীতি, অযং খো পন পিণ্ডপাতো তযা সরাগেন সদোসেন সমোহেন ন সক্কা গণ্হিতু’’ন্তি পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গণ্ঠিকং মুঞ্চিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা কস্সকলেণমেৰ গন্ত্ৰা পত্তং হেট্ঠামঞ্চে, চীৰরঞ্চ চীৰরৰংসে ঠপেত্ৰা, ‘‘অরহত্তং অপাপুণিত্ৰা ন নিক্খমিস্সামী’’তি ৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা নিসীদি. দীঘরত্তং অপ্পমত্তো হুত্ৰা নিৰুত্থভিক্খু ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা পুরেভত্তমেৰ অরহত্তং পত্ৰা ৰিকসমানমিৰ পদুমং মহাখীণাসৰো সিতং করোন্তোৰ নিক্খমি. লেণদ্ৰারে রুক্খম্হি অধিৰত্থা দেৰতা –

‘‘নমো তে পুরিসাজঞ্ঞ, নমো তে পুরিসুত্তম;

যস্স তে আসৰা খীণা, দক্খিণেয্যোসি মারিসা’’তি. –

উদানং উদানেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পিণ্ডায পৰিট্ঠানং তুম্হাদিসানং অরহন্তানং ভিক্খং দত্ৰা মহল্লকিত্থিযো দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি আহ. থেরো উট্ঠহিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা কালং ওলোকেন্তো ‘‘পাতোযেৰা’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরং আদায গামং পাৰিসি.

দারিকাপি ভত্তং সম্পাদেত্ৰা ‘‘ইদানি মে ভাতা আগমিস্সতি, ইদানি মে ভাতা আগমিস্সতী’’তি দ্ৰারং ওলোকযমানা নিসীদি. সা থেরে ঘরদ্ৰারং সম্পত্তে পত্তং গহেত্ৰা সপ্পিফাণিতযোজিতস্স খীরপিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা হত্থে ঠপেসি. থেরো ‘‘সুখং হোতূ’’তি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. সাপি তং ওলোকযমানাৰ অট্ঠাসি. থেরস্স হি তদা অতিৰিয পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো অহোসি, ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি, মুখং বন্ধনা পৰুত্ততালপক্কং ৰিয অতিৰিয ৰিরোচিত্থ.

মহাউপাসিকা অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা ‘‘কিং, অম্ম, ভাতিকো তে আগতো’’তি পুচ্ছি. সা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. উপাসিকা ‘‘অজ্জ মে পুত্তস্স পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘অভিরমতি তে, অম্ম, ভাতা বুদ্ধসাসনে, ন উক্কণ্ঠতী’’তি আহ.

পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরৰত্থু পন এৰং ৰেদিতব্বং – মহাগামে কির একো দলিদ্দপুরিসো দারুৰিক্কযেন জীৰিকং কপ্পেতি. সো তেনেৰ কারণেন নামং লভিত্ৰা দারুভণ্ডকমহাতিস্সো নাম জাতো. সো একদিৰসং অত্তনো ভরিযং আহ – ‘‘কিং অম্হাকং জীৰিতং নাম, সত্থারা দল়িদ্দদানস্স মহপ্ফলভাৰো কথিতো, মযঞ্চ নিবদ্ধং দাতুং ন সক্কোম, পক্খিকভত্তমত্তং দত্ৰা পুন উপ্পন্নং সলাকভত্তম্পি দস্সামা’’তি. সা ‘‘সাধু সামী’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুনদিৰসে যথালাভেন পক্খিকভত্তং অদাসি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ পচ্চযেহি নিপ্পরিস্সযকালো হোতি, দহরসামণেরা পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা ‘‘অযং লূখাহারো’’তি তেসং পক্খিকভত্তং গহিতমত্তকমেৰ কত্ৰা তেসং পস্সন্তানংযেৰ ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি.

সা ইত্থী তং দিস্ৰা সামিকস্স কথেসি, ‘‘মযা দিন্নং ছড্ডেন্তী’’তি ন পন ৰিপ্পটিসারিনী অহোসি. তস্সা সামিকো আহ – ‘‘মযং দুগ্গতভাৰেন অয্যানং সুখেন পরিভুঞ্জাপেতুং নাসক্খিম্হ. কিং নু খো কত্ৰা অয্যানং মনং গহেতুং সক্খিস্সামা’’তি? অথস্স ভরিযা আহ – ‘‘কিং ৰদেসি, সামি, সপুত্তকা দুগ্গতা নাম নত্থীতি অযং তে ধীতা, ইমং একস্মিং কুলে ঠপেত্ৰা দ্ৰাদস কহাপণে গণ্হিত্ৰা একং খীরধেনুং আহর, অয্যানং খীরসলাকভত্তং দস্সাম, এৰং তেসং চিত্তং গণ্হিতুং সক্খিস্সামা’’তি. সো সাধূতি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা অকাসি. তেসং পুঞ্ঞেন সা ধেনু সাযং তীণি মাণিকানি, পাতো তীণি মাণিকানি খীরং দেতি. সাযং লদ্ধং দধিং কত্ৰা পুনদিৰসে ততো গহিতনৰনীতেন সপ্পিং কত্ৰা সসপ্পিপরিসেকং খীরসলাকভত্তং দেন্তি. ততো পট্ঠায তস্স গেহে সলাকভত্তং পুঞ্ঞৰন্তাৰ লভন্তি.

সো একদিৰসং ভরিযং আহ – ‘‘মযং ধীতু অত্থিতায লজ্জিতব্বতো চ মুত্তা, গেহে চ নো ভত্তং অয্যানং পরিভোগারহং জাতং. ত্ৰং যাৰ অহং আগচ্ছামি, তাৰ ইমস্মিং কল্যাণৰত্তে মা পমজ্জি. অহং কিঞ্চিদেৰ কত্ৰা ধীতরং মোচেস্সামী’’তি. সো একং পদেসং গন্ত্ৰা উচ্ছুযন্তকম্মং কত্ৰা ছহি মাসেহি দ্ৰাদস কহাপণে লভিত্ৰা ‘‘অলং এত্তকং মম ধীতু মোচনত্থাযা’’তি তে কহাপণে দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা ‘‘গেহং গমিস্সামী’’তি মগ্গং পটিপজ্জি.

তস্মিং সমযে অম্বরিযমহাৰিহারৰাসী পিণ্ডপাতিযতিস্সত্থেরো ‘‘তিস্সমহাৰিহারং গন্ত্ৰা চেতিযং ৰন্দিস্সামী’’তি অত্তনো ৰসনট্ঠানতো মহাগামং গচ্ছন্তো তমেৰ মগ্গং পটিপজ্জি. সো উপাসকো থেরং দূরতোৰ দিস্ৰা ‘‘এককোৰ অগন্ত্ৰা ইমিনা অয্যেন সদ্ধিং একং ধম্মকথং সুণন্তো গমিস্সামি. সীলৰন্তো হি সব্বকালং দুল্লভা’’তি ৰেগেন থেরং সম্পাপুণিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা সদ্ধিং গচ্ছন্তো ৰেলায উপকট্ঠায চিন্তেসি – ‘‘ময্হং হত্থে পুটকভত্তং নত্থি, অয্যস্স চ ভিক্খাকালো সম্পত্তো, অযঞ্চ মে পরিব্বযো হত্থে অত্থি, একং গামদ্ৰারং পত্তকালে অয্যস্স পিণ্ডপাতং দস্সামী’’তি.

তস্সেৰং চিত্তে উপ্পন্নমত্তেযেৰ একো পুটকভত্তং গহেত্ৰা তং ঠানং সম্পত্তো. উপাসকো তং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, থোকং আগমেথা’’তি ৰত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘কহাপণং তে, ভো পুরিস, দম্মি, তং মে পুটকভত্তং দেহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমং ভত্তং ইমস্মিং কালে মাসকম্পি ন অগ্ঘতি, অযঞ্চ ময্হং একৰারেনেৰ কহাপণং দেতি, ভৰিস্সতেত্থ কারণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নাহং কহাপণেন দেমী’’তি আহ. এৰং সন্তে দ্ৰে গণ্হ, তীণি গণ্হাতি ইমিনা নিযামেন সব্বেপি তে কহাপণে দাতুকামো জাতো. ইতরো ‘‘অঞ্ঞেপিস্স অত্থী’’তি সঞ্ঞায ‘‘ন দেমি’’চ্চেৰ আহ. অথ নং সো আহ – ‘‘সচে মে, ভো, অঞ্ঞেপি অস্সু, তেপি দদেয্যং. ন খো পনাহং অত্তনো অত্থায গণ্হামি, এতস্মিং মে রুক্খমূলে একো অয্যো নিসীদাপিতো, তুয্হম্পি কুসলং ভৰিস্সতি, দেহি মে ভত্ত’’ন্তি. তেন হি, ভো, গণ্হ, আহর তে কহাপণেতি কহাপণে গহেত্ৰা পুটকভত্তং অদাসি. উপাসকো ভত্তং গহেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পত্তং নীহরথ, ভন্তে’’তি আহ. থেরো পত্তং নীহরিত্ৰা উপড্ঢভত্তে দিন্নে পত্তং পিদহি. উপাসকো আহ – ‘‘অযং, ভন্তে, একস্সেৰ পটিৰিসো, ন সক্কা মযা ইতো ভুঞ্জিতুং. তুম্হাকংযেৰ মে অত্থায ইমং পরিযেসিত্ৰা লদ্ধং, গণ্হথ নং মং অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. থেরো ‘‘অত্থি এত্থ কারণ’’ন্তি গহেত্ৰা সব্বং পরিভুঞ্জি. উপাসকো ধমকরণেন পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো নিট্ঠিতভত্তকিচ্চে থেরে উভোপি মগ্গং পটিপজ্জিংসু.

থেরো উপাসকং পুচ্ছি – ‘‘কেন কারণেন ত্ৰং ন ভুঞ্জসী’’তি. সো অত্তনো গমনাগমনৰিধানং সব্বং কথেসি. থেরো তং সুত্ৰা সংৰেগপ্পত্তো চিন্তেসি – ‘‘দুক্করং উপাসকেন কতং, মযা পন এৰরূপং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা এতস্স কতঞ্ঞুনা ভৰিতব্বং. সপ্পাযসেনাসনং লভিত্ৰা তত্থেৰ ছৰিমংসলোহিতেসু সুক্খন্তেসুপি নিসিন্নপল্লঙ্কেনেৰ অরহত্তং অপ্পত্ৰা ন উট্ঠহিস্সামী’’তি. সো তিস্সমহাৰিহারং গন্ত্ৰা আগন্তুকৰত্তং কত্ৰা অত্তনো পত্তসেনাসনং পৰিসিত্ৰা পচ্চত্থরণং অত্থরিত্ৰা তত্থ নিসিন্নো অত্তনো মূলকম্মট্ঠানমেৰ গণ্হি. সো তায রত্তিযা ওভাসমত্তম্পি নিব্বত্তেতুং নাসক্খি. পুনদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খাচারপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা তদেৰ কম্মট্ঠানং অনুলোমপটিলোমং ৰিপস্সি. এতেনুপাযেন ৰিপস্সন্তো সত্তমে অরুণে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অতিৰিয মে কিলন্তং সরীরং, কিং নু খো মে জীৰিতং চিরং পৰত্তিস্সতি, ন পৰত্তিস্সতী’’তি. অথস্স অপ্পৰত্তনভাৰং দিস্ৰা সেনাসনং পটিসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰিহারমজ্ঝং গন্ত্ৰা ভেরিং পহরাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেসি.

সঙ্ঘত্থেরো ‘‘কেন ভিক্খুনাসঙ্ঘো সন্নিপাতিতো’’তি পুচ্ছি. মযা, ভন্তেতি. কিমত্থং সপ্পুরিসাতি. ভন্তে, অঞ্ঞং কম্মং নত্থি, যেসং পন মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, তে মং পুচ্ছন্তূতি. সপ্পুরিস তাদিসা নাম ভিক্খূ অসন্তং গুণং ন কথেন্তি, অম্হাকং এত্থ কঙ্খা নত্থি. কিং পন তে সংৰেগকারণং অহোসি, কিং পচ্চযং কত্ৰা অরহত্তং নিব্বত্তন্তি. ভন্তে, ইমস্মিং মহাগামে ৰল্লিযৰীথিযং দারুভণ্ডকমহাতিস্সো নাম উপাসকো অত্তনো ধীতরং বহি ঠপেত্ৰা দ্ৰাদস কহাপণে গণ্হিত্ৰা তেহি একং খীরধেনুং গহেত্ৰা সঙ্ঘস্স খীরভত্তসলাকং পট্ঠপেসি, সো ‘‘ধীতরং মোচেস্সামী’’তি ছ মাসে যন্তসালায ভতিং কত্ৰা দ্ৰাদস কহাপণে লভিত্ৰা ‘‘ধীতরং মোচেস্সামী’’তি অত্তনো গেহং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মং দিস্ৰা ভিক্খাচারৰেলায সব্বেপি তে কহাপণে দত্ৰা পুটকভত্তং গণ্হিত্ৰা সব্বং ময্হং অদাসি. অহং তং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা ইধাগন্ত্ৰা সপ্পাযসেনাসনং লভিত্ৰা ‘‘পিণ্ডাপচাযনকম্মং করিস্সামী’’তি ৰিসেসং নিব্বত্তেসিং, ভন্তেতি. তং ঠানং সম্পত্তা চতস্সোপি পরিসা থেরস্স সাধুকারং অদংসু. সকভাৰেন সণ্ঠাতুং সমত্থো নাম নাহোসি. থেরো সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো কথেন্তোৰ ‘‘ময্হং কূটাগারং দারুভণ্ডকমহাতিস্সস্স হত্থেন ফুট্ঠকালেযেৰ চলতূ’’তি অধিট্ঠায অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.

কাকৰণ্ণতিস্সমহারাজা ‘‘একো কির থেরো পরিনিব্বুতো’’তি সুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সক্কারসম্মানং কত্ৰা কূটাগারং সজ্জেত্ৰা থেরং তত্থ আরোপেত্ৰা ‘‘ইদানি চিতকট্ঠানং গমিস্সামা’’তি উক্খিপন্তো চালেতুং নাসক্খি. রাজা ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি, ভন্তে, থেরেন কিঞ্চি কথিত’’ন্তি. ভিক্খূ থেরেন কথিতৰিধানং আচিক্খিংসু. রাজা তং উপাসকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তযা ইতো সত্তদিৰসমত্থকে কস্সচি মগ্গপটিপন্নস্স ভিক্খুনো পুটকভত্তং দিন্ন’’ন্তি পুচ্ছি. আম, দেৰাতি. কেন তে নিযামেন দিন্নন্তি? সো তং কারণং সব্বং আরোচেসি. অথ নং রাজা থেরস্স কূটাগারট্ঠানং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ তং থেরং সঞ্জান, সো ৰা অঞ্ঞো ৰা’’তি. সো গন্ত্ৰা সাণিং উক্খিপিত্ৰা থেরস্স মুখং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা দ্ৰীহি হত্থেহি হদযং সন্ধারেন্তো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, ময্হং অয্যো’’তি আহ. অথস্স রাজা মহাপসাধনং দাপেসি. তং পসাধেত্ৰা আগতং ‘‘গচ্ছ ভাতিক মহাতিস্স ময্হং, অয্যাতি ৰত্ৰা কূটাগারং উক্খিপা’’তি আহ. উপাসকো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি গন্ত্ৰা থেরস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা উভোহি হত্থেহি উক্খিপিত্ৰা অত্তনো মত্থকে অকাসি. তস্মিংযেৰ খণে কূটাগারং আকাসে উপ্পতিত্ৰা চিতকমত্থকে পতিট্ঠাসি. তস্মিং কালে চিতকস্স চতূহিপি কণ্ণেহি সযমেৰ অগ্গিজালা উট্ঠহিংসূতি.

‘‘মহন্তং খো পনেতং সত্থু দাযজ্জং, যদিদং সত্ত অরিযধনানি নাম, তং ন সক্কা কুসীতেন গহেতুং. যথা হি ৰিপ্পটিপন্নং পুত্তং মাতাপিতরো ‘অযং অম্হাকং অপুত্তো’তি পরিবাহিরং করোন্তি, সো তেসং অচ্চযেন দাযজ্জং ন লভতি, এৰং কুসীতোপি ইদং অরিযধনদাযজ্জং ন লভতি, আরদ্ধৰীরিযোৰ লভতী’’তি দাযজ্জমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘মহা খো পন তে সত্থা. সত্থুনো হি তে মাতুকুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গহণকালেপি, অভিনিক্খমনেপি, অভিসম্বোধিযম্পি, ধম্মচক্কপ্পৰত্তনযমকপাটিহারিযদেৰোরোহনআযুসঙ্খারৰোস্সজ্জনেসুপি, পরিনিব্বানকালেপি দসসহস্সিলোকধাতু কম্পিত্থ. যুত্তং নু তে এৰরূপস্স সত্থুনো সাসনে পব্বজিত্ৰা কুসীতেন ভৰিতু’’ন্তি এৰং সত্থুমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘জাতিযাপি ত্ৰং ইদানি ন লামকজাতিকো, অসম্ভিন্নায মহাসম্মতপৰেণিযা আগতওক্কাকরাজৰংসে জাতোসি, সুদ্ধোদনমহারাজস্স চ মহামাযাদেৰিযা চ নত্তা, রাহুলভদ্দস্স কনিট্ঠো, তযা নাম এৰরূপেন জিনপুত্তেন হুত্ৰা ন যুত্তং কুসীতেন ৰিহরিতু’’ন্তি এৰং জাতিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানা চেৰ অসীতি মহাসাৰকা চ ৰীরিযেনেৰ লোকুত্তরধম্মং পটিৰিজ্ঝিংসু, ত্ৰং এতেসং সব্রহ্মচারীনং মগ্গং পটিপজ্জসি, ন পটিপজ্জসী’’তি এৰং সব্রহ্মচারিমহত্তং পচ্চৰেক্খতোপি উপ্পজ্জতি.

কুচ্ছিং পূরেত্ৰা ঠিতঅজগরসদিসে ৰিস্সট্ঠকাযিকচেতসিকৰীরিযে কুসীতপুগ্গলে পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, আরদ্ধৰীরিযে পহিতত্তে পুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু ৰিরিযুপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি একাদসহি কারণেহি ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

একাদস ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মসঙ্ঘসীল^ চাগদেৰতানুস্সতি উপসমানুস্সতি, লূখপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সিনিদ্ধপুগ্গলসেৰনতা, পসাদনীযসুত্তন্তপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.

বুদ্ধগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি হি যাৰ উপচারা সকলসরীরং ফরমানো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো উপ্পজ্জতি, ধম্মসঙ্ঘগুণে অনুস্সরন্তস্সাপি, দীঘরত্তং অখণ্ডং কত্ৰা রক্খিতং চতুপারিসুদ্ধিসীলং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনো দসসীলং পঞ্চসীলং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, দুব্ভিক্খভযাদীসু পণীতভোজনং সব্রহ্মচারীনং দত্ৰা ‘‘এৰংনাম অদম্হা’’তি চাগং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, গিহিনোপি এৰরূপে কালে সীলৰন্তানং দিন্নদানং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, যেহি গুণেহি সমন্নাগতা দেৰত্তং পত্তা, তথারূপানং গুণানং অত্তনি অত্থিতং পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, সমাপত্তিযা ৰিক্খম্ভিতে কিলেসা সট্ঠিপি সত্ততিপি ৰস্সানি ন সমুদাচরন্তীতি পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, চেতিযদস্সনবোধিদস্সনথেরদস্সনেসু অসক্কচ্চকিরিযায সংসূচিতলূখভাৰে বুদ্ধাদীসু পসাদসিনেহাভাৰেন গদ্রভপিট্ঠে রজসদিসে লূখপুগ্গলে পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, বুদ্ধাদীসু পসাদবহুলে মুদুচিত্তে সিনিদ্ধপুগ্গলে সেৰন্তস্সাপি, রতনত্তযগুণপরিদীপকে পসাদনীযসুত্তন্তে পচ্চৰেক্খন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পীতিউপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি একাদসহি কারণেহি পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

সত্ত ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – পণীতভোজনসেৰনতা, উতুসুখসেৰনতা, ইরিযাপথসুখসেৰনতা, মজ্ঝত্তপযোগতা, সারদ্ধকাযপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, পস্সদ্ধকাযপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.

পণীতঞ্হি সিনিদ্ধং সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জন্তস্সাপি, সীতুণ্হেসু চ উতূসু ঠানাদীসু চ ইরিযাপথেসু সপ্পাযউতুঞ্চ ইরিযাপথঞ্চ সেৰন্তস্সাপি পস্সদ্ধি উপ্পজ্জতি. যো পন মহাপুরিসজাতিকো সব্বউতুইরিযাপথক্খমো হোতি, ন তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. যস্স সভাগৰিসভাগতা অত্থি, তস্সেৰ ৰিসভাগে উতুইরিযাপথে ৰজ্জেত্ৰা সভাগে সেৰন্তস্স উপ্পজ্জতি. মজ্ঝত্তপযোগো ৰুচ্চতি অত্তনো চ পরস্স চ কম্মস্সকতপচ্চৰেক্খণা. ইমিনা মজ্ঝত্তপযোগেন উপ্পজ্জতি. যো লেড্ডুদণ্ডাদীহি পরং ৰিহেঠযমানো ৰিচরতি, এৰরূপং সারদ্ধকাযং পুগ্গলং পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, সংযতপাদপাণিং পস্সদ্ধকাযং পুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু পস্সদ্ধিউপ্পাদনত্থায নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি সত্তহি কারণেহি পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

একাদস ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – ৰত্থুৰিসদকিরিযতা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা, নিমিত্তকুসলতা, সমযে চিত্তস্স পগ্গণ্হনতা, সমযে চিত্তস্স নিগ্গণ্হনতা, সমযে সম্পহংসনতা, সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা, ঝানৰিমোক্খপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি. তত্থ ৰত্থুৰিসদকিরিযতাইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.

নিমিত্তকুসলতা নাম কসিণনিমিত্তস্স উগ্গহকুসলতা. সমযে চিত্তস্স পগ্গণ্হনতাতি যস্মিং সমযে অতিসিথিলৰীরিযতাদীহি লীনং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযৰীরিযপীতিসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স পগ্গণ্হনং. সমযে চিত্তস্স নিগ্গণ্হনতাতি যস্মিং সমযে অচ্চারদ্ধৰীরিযতাদীহি উদ্ধতং চিত্তং হোতি, তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসমাধিউপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গসমুট্ঠাপনেন তস্স নিগ্গণ্হনং. সমযে সম্পহংসনতাতি যস্মিং সমযে চিত্তং পঞ্ঞাপযোগমন্দতায ৰা উপসমসুখানধিগমেন ৰা নিরস্সাদং হোতি, তস্মিং সমযে অট্ঠসংৰেগৰত্থুপচ্চৰেক্খণেন সংৰেজেতি. অট্ঠ সংৰেগৰত্থূনি নাম – জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খন্তি. রতনত্তযগুণানুস্সরণেন চ পসাদং জনেতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে সম্পহংসনতা’’তি.

সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা নাম যস্মিং সমযে সম্মাপটিপত্তিং আগম্ম অলীনং অনুদ্ধতং অনিরস্সাদং আরম্মণে সমপ্পৰত্তং সমথৰীথিপটিপন্নং চিত্তং হোতি, তদাস্স পগ্গহনিগ্গহসম্পহংসনেসু ন ব্যাপারং আপজ্জতি সারথি ৰিয সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু. অযং ৰুচ্চতি ‘‘সমযে অজ্ঝুপেক্খনতা’’তি. অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা নাম উপচারং ৰা অপ্পনং ৰা অপ্পত্তানং ৰিক্খিত্তচিত্তানং পুগ্গলানং আরকা পরিৰজ্জনং. সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা নাম উপচারেন ৰা অপ্পনায ৰা সমাহিতচিত্তানং সেৰনা ভজনা পযিরুপাসনা. তদধিমুত্ততা নাম ঠাননিসজ্জাদীসু সমাধিউপ্পাদনত্থংযেৰ নিন্নপোণপব্ভারচিত্ততা. এৰঞ্হি পটিপজ্জতো এস উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি একাদসহি কারণেহি সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি.

পঞ্চ ধম্মা উপেখাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – সত্তমজ্ঝত্ততা, সঙ্খারমজ্ঝত্ততা, সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলসেৰনতা তদধিমুত্ততাতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি সত্তমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি ‘‘ত্ৰং অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনোৰ কম্মেন গমিস্সসি, এসোপি অত্তনো কম্মেন আগন্ত্ৰা অত্তনোৰ কম্মেন গমিস্সতি, ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং কম্মস্সকতপচ্চৰেক্খণেন চ, ‘‘পরমত্থতো সত্তোযেৰ নত্থি, সো ত্ৰং কং কেলাযসী’’তি এৰং নিস্সত্তপচ্চৰেক্খণেন চাতি. দ্ৰীহেৰাকারেহি সঙ্খারমজ্ঝত্ততং সমুট্ঠাপেতি ‘‘ইদং চীৰরং অনুপুব্বেন ৰণ্ণৰিকারঞ্চেৰ জিণ্ণভাৰঞ্চ উপগন্ত্ৰা পাদপুঞ্ছনচোল়কং হুত্ৰা যট্ঠিকোটিযা ছড্ডনীযং ভৰিস্সতি, সচে পনস্স সামিকো ভৰেয্য, নাস্স এৰং ৰিনস্সিতুং দদেয্যা’’তি এৰং অস্সামিকভাৰপচ্চৰেক্খণেন চ, ‘‘অনদ্ধনিযং ইদং তাৰকালিক’’ন্তি এৰং তাৰকালিকভাৰপচ্চৰেক্খণেন চাতি. যথা চ চীৰরে, এৰং পত্তাদীসুপি যোজনা কাতব্বা.

সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতাতি এত্থ যো পুগ্গলো গিহী ৰা অত্তনো পুত্তধীতাদিকে, পব্বজিতো ৰা অত্তনো অন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকাদিকে মমাযতি, সহত্থেনেৰ নেসং কেসচ্ছেদনসূচিকম্মচীৰরধোৰনরজনপত্তপচনাদীনি করোতি, মুহুত্তম্পি অপস্সন্তো ‘‘অসুকো সামণেরো কুহিং, অসুকো দহরো কুহি’’ন্তি ভন্তমিগো ৰিয ইতো চিতো চ ওলোকেতি, অঞ্ঞেন কেসচ্ছেদনাদীনং অত্থায ‘‘মুহুত্তং তাৰ অসুকং পেসেথা’’তি যাচিযমানোপি ‘‘অম্হেপি তং অত্তনো কম্মং ন কারেম, তুম্হে নং গহেত্ৰা কিলমিস্সথা’’তি ন দেতি, অযং সত্তকেলাযনো নাম. যো পন চীৰরপত্তথালককত্তরযট্ঠিআদীনি মমাযতি, অঞ্ঞস্স হত্থেন পরামসিতুম্পি ন দেতি, তাৰকালিকং যাচিতো ‘‘মযম্পি ইমং ধনাযন্তা ন পরিভুঞ্জাম, তুম্হাকং কিং দস্সামা’’তি ৰদতি, অযং সঙ্খারকেলাযনো নাম.

যো পন তেসু দ্ৰীসুপি ৰত্থূসু মজ্ঝত্তো উদাসিনো, অযং সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তো নাম. ইতি অযং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো এৰরূপং সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলং আরকা পরিৰজ্জেন্তস্সাপি, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলং সেৰন্তস্সাপি, ঠাননিসজ্জাদীসু তদুপ্পাদনত্থং নিন্নপোণপব্ভারচিত্তস্সাপি উপ্পজ্জতি. তস্মা আদিকম্মিকো কুলপুত্তো ইমেহি পঞ্চহি কারণেহি উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং সমুট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ ধুরং কত্ৰা অভিনিৰেসং পট্ঠপেত্ৰা অনুক্কমেন অরহত্তং গণ্হাতি. সো যাৰ অরহত্তমগ্গা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি নাম, ফলে পত্তে ভাৰিতো নাম হোতি. ইতি ইমেপি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ কথিতা.

৪১৯. সম্মাদিট্ঠিং ভাৰেতীতি অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স আদিভূতং সম্মাদিট্ঠিং ব্রূহেতি ৰড্ঢেতি. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. এত্থ পন সম্মাদস্সনলক্খণা সম্মাদিট্ঠি. সম্মাঅভিনিরোপনলক্খণো সম্মাসঙ্কপ্পো. সম্মাপরিগ্গাহলক্খণা সম্মাৰাচা. সম্মাসমুট্ঠাপনলক্খণো সম্মাকম্মন্তো. সম্মাৰোদাপনলক্খণো সম্মাআজীৰো. সম্মাপগ্গহলক্খণো সম্মাৰাযামো. সম্মাউপট্ঠানলক্খণা সম্মাসতি. সম্মাসমাধানলক্খণো সম্মাসমাধি.

তেসু একেকস্স তীণি তীণি কিচ্চানি হোন্তি. সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি তাৰ অঞ্ঞেহিপি অত্তনো পচ্চনীককিলেসেহি সদ্ধিং মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি, নিরোধং আরম্মণং করোতি, সম্পযুত্তধম্মে চ পস্সতি তপ্পটিচ্ছাদকমোহৰিধমনৰসেন অসম্মোহতো. সম্মাসঙ্কপ্পাদযোপি তথেৰ মিচ্ছাসঙ্কপ্পাদীনি চ পজহন্তি, নিরোধঞ্চ আরম্মণং করোন্তি. ৰিসেসতো পনেত্থ সম্মাসঙ্কপ্পো সহজাতধম্মে সম্মা অভিনিরোপেতি, সম্মাৰাচা সম্মা পরিগ্গণ্হাতি, সম্মাকম্মন্তো সম্মা সমুট্ঠাপেতি, সম্মাআজীৰো সম্মা ৰোদাপেতি, সম্মাৰাযামো সম্মা পগ্গণ্হাতি, সম্মাসতি সম্মা উপট্ঠাতি, সম্মাসমাধি সম্মা পদহতি.

অপি চেসা সম্মাদিট্ঠি নাম পুব্বভাগে নানাক্খণা নানারম্মণা হোতি, মগ্গকালে একক্খণা একারম্মণা. কিচ্চতো পন দুক্খে ঞাণন্তিআদীনি চত্তারি নামানি লভতি. সম্মাসঙ্কপ্পাদযোপি পুব্বভাগে নানক্খণা নানারম্মণা হোন্তি, মগ্গকালে একক্খণা একারম্মণা. তেসু সম্মাসঙ্কপ্পো কিচ্চতো নেক্খম্মসঙ্কপ্পো অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো অব্যাপাদসঙ্কপ্পোতি তীণি নামানি লভতি. সম্মাৰাচাদযো তযো পুব্বভাগে ৰিরতিযোপি হোন্তি চেতনাযোপি, মগ্গক্খণে পন ৰিরতিযোৰ. সম্মাৰাযামো সম্মাসতীতি ইদম্পি দ্ৰযং কিচ্চতো সম্মপ্পধানসতিপট্ঠানৰসেন চত্তারি নামানি লভতি. সম্মাসমাধি পন পুব্বভাগেপি মগ্গক্খণেপি সম্মাসমাধিযেৰ.

ইতি ইমেসু অট্ঠসু ধম্মেসু ভগৰতা নিব্বানাধিগমায পটিপন্নস্স যোগিনো বহুকারত্তা পঠমং সম্মাদিট্ঠি দেসিতা. অযঞ্হি ‘‘পঞ্ঞাপজ্জোতো পঞ্ঞাসত্থ’’ন্তি (ধ. স. ১৬, ২০, ২৯, ৩৪) চ ৰুত্তা. তস্মা এতায পুব্বভাগে ৰিপস্সনাঞাণসঙ্খাতায সম্মাদিট্ঠিযা অৰিজ্জন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা কিলেসচোরে ঘাতেন্তো খেমেন যোগাৰচরো নিব্বানং পাপুণাতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘নিব্বানাধিগমায পটিপন্নস্স যোগিনো বহুকারত্তা পঠমং সম্মাদিট্ঠি দেসিতা’’তি.

সম্মাসঙ্কপ্পো পন তস্সা বহুকারো, তস্মা তদনন্তরং ৰুত্তো. যথা হি হেরঞ্ঞিকো হত্থেন পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা চক্খুনা কহাপণং ওলোকেন্তো ‘অযং কূটো, অযং ছেকো’’তি জানাতি, এৰং যোগাৰচরোপি পুব্বভাগে ৰিতক্কেন ৰিতক্কেত্ৰা ৰিতক্কেত্ৰা ৰিপস্সনাপঞ্ঞায ওলোকযমানো ‘‘ইমে ধম্মা কামাৰচরা, ইমে ধম্মা রূপাৰচরাদযো’’তি জানাতি. যথা ৰা পন পুরিসেন কোটিযং গহেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা দিন্নং মহারুক্খং তচ্ছকো ৰাসিযা তচ্ছেত্ৰা কম্মে উপনেতি, এৰং ৰিতক্কেন ৰিতক্কেত্ৰা ৰিতক্কেত্ৰা দিন্নধম্মে যোগাৰচরো পঞ্ঞায ‘‘ইমে ধম্মা কামাৰচরা, ইমে ধম্মা রূপাৰচরা’’তিআদিনা নযেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কম্মে উপনেতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সম্মাসঙ্কপ্পো পন তস্সা বহুকারো, তস্মা তদনন্তরং ৰুত্তো’’তি.

স্ৰাযং যথা সম্মাদিট্ঠিযা, এৰং সম্মাৰাচাযপি উপকারকো. যথাহ – ‘‘পুব্বে খো, গহপতি, ৰিতক্কেত্ৰা ৰিচারেত্ৰা পচ্ছা ৰাচং ভিন্দতী’’তি (ম. নি. ১.৪৬৩). তস্মা তদনন্তরং সম্মাৰাচা ৰুত্তা.

যস্মা পন ইদঞ্চিদঞ্চ করিস্সামাতি পঠমং ৰাচায সংৰিদহিত্ৰা লোকে কম্মন্তে পযোজেন্তি, তস্মা ৰাচা কাযকম্মস্স উপকারিকাতি সম্মাৰাচায অনন্তরং সম্মাকম্মন্তো ৰুত্তো.

চতুব্বিধং পন ৰচীদুচ্চরিতং, তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং পহায উভযসুচরিতং পূরেন্তস্সেৰ যস্মা আজীৰট্ঠমকসীলং পূরেতি, ন ইতরস্স. তস্মা তদুভযানন্তরং সম্মাআজীৰো ৰুত্তো.

এৰং সুদ্ধাজীৰেন ‘‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো’’তি এত্তাৰতা পরিতোসং কত্ৰা সুত্তপ্পমত্তেন ৰিহরিতুং ন যুত্তং, অথ খো সব্বইরিযাপথেসু ইদং ৰীরিযমারভিতব্বন্তি দস্সেতুং তদনন্তরং সম্মাৰাযামো ৰুত্তো.

ততো আরদ্ধৰীরিযেনাপি কাযাদীসু চতূসু ৰত্থূসু সতি সূপট্ঠিতা কাতব্বাতি দস্সনত্থং তদনন্তরং সম্মাসতি দেসিতা.

যস্মা পন এৰং সূপট্ঠিতা সতি সমাধিস্স উপকারানুপকারানং ধম্মানং গতিযো সমন্ৰেসিত্ৰা পহোতি একত্তারম্মণে চিত্তং সমাধেতুং, তস্মা সম্মাসতিযা অনন্তরং সম্মাসমাধি দেসিতোতি ৰেদিতব্বো. ইতি অযম্পি অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো লোকিযলোকুত্তরমিস্সকোৰ কথিতো.

৪২৭. অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞীতিআদীসু অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মৰসেন অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী নাম হোতি. অজ্ঝত্তঞ্হি নীলপরিকম্মং করোন্তো কেসে ৰা পিত্তে ৰা অক্খিতারকায ৰা করোতি, পীতপরিকম্মং করোন্তো মেদে ৰা ছৰিযা ৰা হত্থপাদতলেসু ৰা অক্খীনং পীতকট্ঠানে ৰা করোতি, লোহিতপরিকম্মং করোন্তো মংসে ৰা লোহিতে ৰা জিৰ্হায ৰা অক্খীনং রত্তট্ঠানে ৰা করোতি, ওদাতপরিকম্মং করোন্তো অট্ঠিম্হি ৰা দন্তে ৰা নখে ৰা অক্খীনং সেতট্ঠানে ৰা করোতি. তং পন সুনীলং সুপীতং সুলোহিতকং সুওদাতকং ন হোতি, অৰিসুদ্ধমেৰ হোতি.

একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্সেৰং পরিকম্মং অজ্ঝত্তং উপ্পন্নং হোতি, নিমিত্তং পন বহিদ্ধা. সো এৰং অজ্ঝত্তং পরিকম্মস্স বহিদ্ধা চ অপ্পনায ৰসেন ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. পরিত্তানীতি অৰড্ঢিতানি. সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানীতি সুৰণ্ণানি ৰা হোন্তি দুব্বণ্ণানি ৰা, পরিত্তৰসেনেৰ ইদং অভিভাযতনং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তানি অভিভুয্যাতি যথা নাম সম্পন্নগহণিকো কটচ্ছুমত্তং ভত্তং লভিত্ৰা ‘‘কিং এত্থ ভুঞ্জিতব্বং অত্থী’’তি সঙ্কড্ঢিত্ৰা এককবলমেৰ করোতি, এৰমেৰ ঞাণুত্তরিকো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো ‘‘কিং এত্থ পরিত্তকে আরম্মণে সমাপজ্জিতব্বং অত্থি, নাযং মম ভারো’’তি তানি রূপানি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদেনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো. জানামি পস্সামীতি ইমিনা পনস্স আভোগো কথিতো. সো চ খো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স, ন অন্তোসমাপত্তিযং. এৰংসঞ্ঞী হোতীতি আভোগসঞ্ঞাযপি ঝানসঞ্ঞাযপি এৰংসঞ্ঞী হোতি. অভিভৰসঞ্ঞা হিস্স অন্তোসমাপত্তিযম্পি অত্থি, আভোগসঞ্ঞা পন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্সেৰ.

অপ্পমাণানীতি ৰড্ঢিতপ্পমাণানি, মহন্তানীতি অত্থো. অভিভুয্যাতি এত্থ পন যথা মহগ্ঘসো পুরিসো একং ভত্তৰড্ঢিতকং লভিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞম্পি হোতু, কিং এতং ময্হং করিস্সতী’’তি তং ন মহন্ততো পস্সতি, এৰমেৰ ঞাণুত্তরো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো ‘‘কিং এত্থ সমাপজ্জিতব্বং, নযিদং অপ্পমাণং, ন ময্হং চিত্তেকগ্গতাকরণে ভারো অত্থী’’তি তানি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদেনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো.

অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অলাভিতায ৰা অনত্থিকতায ৰা অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মসঞ্ঞাৰিরহিতো.

বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্স পরিকম্মম্পি নিমিত্তম্পি বহিদ্ধাৰ উপ্পন্নং, সো এৰং বহিদ্ধা পরিকম্মস্স চেৰ অপ্পনায চ ৰসেন ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একোৰ বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. সেসমেত্থ চতুত্থঅভিভাযতনে ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসু পন চতূসু পরিত্তং ৰিতক্কচরিতৰসেন আগতং, অপ্পমাণং মোহচরিতৰসেন, সুৰণ্ণং দোসচরিতৰসেন, দুব্বণ্ণং রাগচরিতৰসেন. এতেসঞ্হি এতানি সপ্পাযানি, সা চ নেসং সপ্পাযতা ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে চরিযনিদ্দেসে ৰুত্তা.

পঞ্চমঅভিভাযতনাদীসু নীলানীতি সব্বসঙ্গাহকৰসেন ৰুত্তং. নীলৰণ্ণানীতি ৰণ্ণৰসেন. নীলনিদস্সনানীতি নিদস্সনৰসেন, অপঞ্ঞাযমানৰিৰরানি অসম্ভিন্নৰণ্ণানি একনীলানেৰ হুত্ৰা দিস্সন্তীতি ৰুত্তং হোতি. নীলনিভাসানীতি ইদং পন ওভাসৰসেন ৰুত্তং, নীলোভাসানি নীলপ্পভাযুত্তানীতি অত্থো. এতেন নেসং সুৰিসুদ্ধতং দস্সেতি. ৰিসুদ্ধৰণ্ণৰসেনেৰ হি ইমানি চত্তারি অভিভাযতনানি ৰুত্তানি. ‘‘নীলকসিণং গণ্হন্তো নীলস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰা’’তিআদিকং পনেত্থ কসিণকরণঞ্চ পরিকম্মঞ্চ অপ্পনাৰিধানঞ্চ সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারতো ৰুত্তমেৰ. ইমানি পন অট্ঠ অভিভাযতনজ্ঝানানি ৰট্টানিপি হোন্তি ৰট্টপাদকানিপি ৰিপস্সনাপাদকানিপি দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানিপি অভিঞ্ঞাপাদকানিপি নিরোধপাদকানিপি, লোকিযানেৰ পন ন লোকুত্তরানীতি ৰেদিতব্বানি.

৪৩৫. রূপী রূপানি পস্সতীতি এত্থ অজ্ঝত্তং কেসাদীসু নীলকসিণাদীসু নীলকসিণাদিৰসেন উপ্পাদিতং রূপজ্ঝানং রূপং, তং অস্স অত্থীতি রূপী. বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি বহিদ্ধাপি নীলকসিণাদীনি রূপানি ঝানচক্খুনা পস্সতি. ইমিনা অজ্ঝত্তবহিদ্ধাৰত্থুকেসু কসিণেসু উপ্পাদিতজ্ঝানস্স পুগ্গলস্স চত্তারিপি রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি. অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অজ্ঝত্তং ন রূপসঞ্ঞী, অত্তনো কেসাদীসু অনুপ্পাদিতরূপাৰচরজ্ঝানোতি অত্থো. ইমিনা বহিদ্ধাপরিকম্মং কত্ৰা বহিদ্ধাৰ উপ্পাদিতজ্ঝানস্স পুগ্গলস্স রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি.

সুভন্ত্ৰেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ইমিনা সুৰিসুদ্ধেসু নীলাদীসু ৰণ্ণকসিণেসু ঝানানি দস্সিতানি. তত্থ কিঞ্চাপি অন্তোঅপ্পনাযং সুভন্তি আভোগো নত্থি, যো পন ৰিসুদ্ধং সুভং কসিণারম্মণং কত্ৰা ৰিহরতি, সো যস্মা ‘‘সুভন্তি অধিমুত্তো হোতী’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, তস্মা এৰং দেসনা কতা. পটিসম্ভিদামগ্গে পন ‘‘কথং সুভন্ত্ৰেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো – ইধ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে… মেত্তায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিক্কূলা হোন্তি. করুণাসহগতেন…পে… মুদিতাসহগতেন…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি…পে… উপেক্খায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিক্কূলা হোন্তি. এৰং সুভন্ত্ৰেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো’’তি (পটি. ম. ১.২১২) ৰুত্তং. সব্বসো রূপসঞ্ঞানন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰুত্তমেৰ.

৪৪৩. পথৰিকসিণং ভাৰেতীতি এত্থ পন সকলট্ঠেন কসিণং, পথৰি এৰ কসিণং পথৰিকসিণং. পরিকম্মপথৰিযাপি উগ্গহনিমিত্তস্সাপি পটিভাগনিমিত্তস্সাপি তং নিমিত্তং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পন্নজ্ঝানস্সাপি এতং অধিৰচনং. ইধ পন পথৰিকসিণারম্মণং ঝানং অধিপ্পেতং. তং হেস ভাৰেতি. আপোকসিণাদীসুপি এসেৰ নযো.

ইমানি পন কসিণানি ভাৰেন্তেন সীলানি সোধেত্ৰা পরিসুদ্ধসীলে পতিট্ঠিতেন য্ৰাস্স দসসু পলিবোধেসু পলিবোধো অত্থি, তং উপচ্ছিন্দিত্ৰা কম্মট্ঠানদাযকং কল্যাণমিত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো চরিযানুকূলৰসেন যং যস্স সপ্পাযং, তং তেন গহেত্ৰা কসিণভাৰনায অননুরূপং ৰিহারং পহায অনুরূপে ৰিহরন্তেন খুদ্দকপলিবোধুপচ্ছেদং কত্ৰা সব্বং ভাৰনাৰিধানং অপরিহাপেন্তেন ভাৰেতব্বানি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৩৮ আদযো) ৰুত্তো. কেৰলঞ্হি তত্থ ৰিঞ্ঞাণকসিণং নাগতং, তং অত্থতো আকাসকসিণে পৰত্তৰিঞ্ঞাণং. তঞ্চ খো আরম্মণৰসেন ৰুত্তং, ন সমাপত্তিৰসেন. তঞ্হি অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি আরম্মণং কত্ৰা এস ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিং ভাৰেন্তো ৰিঞ্ঞাণকসিণং ভাৰেতীতি ৰুচ্চতি. ইমানিপি দস কসিণানি ৰট্টানিপি হোন্তি ৰট্টপাদকানিপি ৰিপস্সনাপাদকানিপি দিট্ঠধম্মসুখৰিহারত্থানিপি অভিঞ্ঞাপাদকানিপি নিরোধপাদকানিপি, লোকিযানেৰ পন ন লোকুত্তরানীতি.

৪৫৩. অসুভসঞ্ঞং ভাৰেতীতি অসুভসঞ্ঞা ৰুচ্চতি উদ্ধুমাতকাদীসু দসসু আরম্মণেসু উপ্পন্না পঠমজ্ঝানসহগতা সঞ্ঞা, তং ভাৰেতি ব্রূহেতি ৰড্ঢেতি, অনুপ্পন্নং উপ্পাদেতি, উপ্পন্নং অনুরক্খতীতি অত্থো. দসন্নং পন অসুভানং ভাৰনানযো সব্বো ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১০২ আদযো) ৰিত্থারিতোযেৰ. মরণসঞ্ঞং ভাৰেতীতি সম্মুতিমরণং, খণিকমরণং, সমুচ্ছেদমরণন্তি তিৰিধম্পি মরণং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি, অনুপ্পন্নং উপ্পাদেতি, উপ্পন্নং অনুরক্খতীতি অত্থো. হেট্ঠা ৰুত্তলক্খণা ৰা মরণস্সতিযেৰ ইধ মরণসঞ্ঞাতি ৰুত্তা, তং ভাৰেতি উপ্পাদেতি ৰড্ঢেতীতি অত্থো. ভাৰনানযো পনস্সা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৬৭ আদযো) ৰিত্থারিতোযেৰ. আহারে পটিকূলসঞ্ঞং ভাৰেতীতি অসিতপীতাদিভেদে কবল়ীকারে আহারে গমনপটিকূলাদীনি নৰ পটিকূলানি পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি, উপ্পাদেতি ৰড্ঢেতীতি অত্থো. তস্সাপি ভাৰনানযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতোযেৰ. সব্বলোকে অনভিরতিসঞ্ঞং ভাৰেতীতি সব্বস্মিম্পি তেধাতুকে লোকে অনভিরতিসঞ্ঞং উক্কণ্ঠিতসঞ্ঞং ভাৰেতীতি অত্থো. অনিচ্চসঞ্ঞং ভাৰেতীতি পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং উদযব্বযঞ্ঞথত্তপরিগ্গাহিকং পঞ্চসু খন্ধেসু অনিচ্চন্তি উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞং ভাৰেতীতি অনিচ্চে খন্ধপঞ্চকে পটিপীল়নসঙ্খাতদুক্খলক্খণপরিগ্গাহিকং দুক্খন্তি উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. দুক্খে অনত্তসঞ্ঞং ভাৰেতীতি পটিপীল়নট্ঠেন দুক্খে খন্ধপঞ্চকে অৰসৰত্তনাকারসঙ্খাতঅনত্তলক্খণপরিগ্গাহিকং অনত্তাতি উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. পহানসঞ্ঞং ভাৰেতীতি পঞ্চৰিধং পহানং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. ৰিরাগসঞ্ঞং ভাৰেতীতি পঞ্চৰিধমেৰ ৰিরাগং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. নিরোধসঞ্ঞং ভাৰেতীতি সঙ্খারনিরোধং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জনকসঞ্ঞং ভাৰেতি. নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা উপ্পজ্জনকসঞ্ঞন্তিপি ৰদন্তি. এত্থ চ সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞাতি ইমাহি তীহি সঞ্ঞাহি বলৰৰিপস্সনা কথিতা. পুন অনিচ্চসঞ্ঞং ভাৰেতীতিআদিকাহি দসহি সঞ্ঞাহি ৰিপস্সনাসমারম্ভোৰ কথিতো.

৪৭৩. বুদ্ধানুস্সতিন্তিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ.

৪৮৩. পঠমজ্ঝানসহগতন্তি পঠমজ্ঝানেন সদ্ধিং গতং পৰত্তং, পঠমজ্ঝানসম্পযুত্তন্তি অত্থো. সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰেতীতি পঠমজ্ঝানসহগতং কত্ৰা সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰেতি ব্রূহেতি ৰড্ঢেতি. এস নযো সব্বত্থ.

অপরঅচ্ছরাসঙ্ঘাতৰগ্গৰণ্ণনা.

১৯. কাযগতাসতিৰগ্গৰণ্ণনা

৫৬৩. চেতসা ফুটোতি এত্থ দুৰিধং ফরণং আপোফরণঞ্চ দিব্বচক্খুফরণঞ্চ. তত্থ আপোকসিণং সমাপজ্জিত্ৰা আপেন ফরণং আপোফরণং নাম. এৰং ফুটেপি মহাসমুদ্দে সব্বা সমুদ্দঙ্গমা কুন্নদিযো অন্তোগধাৰ হোন্তি. আলোকং পন ৰড্ঢেত্ৰা দিব্বচক্খুনা সকলসমুদ্দদস্সনং দিব্বচক্খুফরণং নাম. এৰং ফুটেপি মহাসমুদ্দে সব্বা মহাসমুদ্দঙ্গমা কুন্নদিযো অন্তোগধাৰ হোন্তি. অন্তোগধা তস্সাতি তস্স ভিক্খুনো ভাৰনায অব্ভন্তরগতাৰ হোন্তি. ৰিজ্জাভাগিযাতি এত্থ সম্পযোগৰসেন ৰিজ্জং ভজন্তীতি ৰিজ্জাভাগিযা, ৰিজ্জাভাগে ৰিজ্জাকোট্ঠাসে ৰত্তন্তীতিপি ৰিজ্জাভাগিযা. তত্থ ৰিপস্সনাঞাণং মনোমযিদ্ধি ছ অভিঞ্ঞাতি অট্ঠ ৰিজ্জা, পুরিমেন অত্থেন তাহি সম্পযুত্তধম্মাপি ৰিজ্জাভাগিযা. পচ্ছিমেন অত্থেন তাসু যা কাচি একা ৰিজ্জা ৰিজ্জা, সেসা ৰিজ্জাভাগিযাতি এৰং ৰিজ্জাপি ৰিজ্জাসম্পযুত্তধম্মাপি ৰিজ্জাভাগিযাতেৰ ৰেদিতব্বা.

৫৬৪. মহতো সংৰেগাযাতি মহন্তস্স সংৰেগস্স অত্থায. উপরিপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. এত্থ চ মহাসংৰেগো নাম ৰিপস্সনা, মহাঅত্থো নাম চত্তারো মগ্গা, মহাযোগক্খেমো নাম চত্তারি সামঞ্ঞফলানি. অথ ৰা মহাসংৰেগো নাম সহ ৰিপস্সনায মগ্গো, মহাঅত্থো নাম চত্তারি সামঞ্ঞফলানি, মহাযোগক্খেমো নাম নিব্বানং. সতিসম্পজঞ্ঞাযাতি সতিযা চ ঞাণস্স চ অত্থায. ঞাণদস্সনপটিলাভাযাতি দিব্বচক্খুঞাণায. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারাযাতি ইমস্মিংযেৰ পচ্চক্খে অত্তভাৰে সুখৰিহারত্থায. ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলসচ্ছিকিরিযাযাতি ৰিজ্জাৰিমুত্তীনং ফলস্স পচ্চৰেক্খকরণত্থায. এত্থ চ ৰিজ্জাতি মগ্গপঞ্ঞা, ৰিমুত্তীতি তংসম্পযুত্তা সেসধম্মা. তেসং ফলং নাম অরহত্তফলং, তস্স সচ্ছিকিরিযাযাতি অত্থো.

৫৭১. কাযোপি পস্সম্ভতীতি নামকাযোপি করজকাযোপি পস্সম্ভতি, ৰূপসন্তদরথো হোতি. ৰিতক্কৰিচারাপীতি এতে ধম্মা দুতিযজ্ঝানেন ৰূপসম্মন্তি নাম, ইধ পন ওল়ারিকৰূপসমং সন্ধায ৰুত্তং. কেৰলাতি সকলা, সব্বে নিরৰসেসাতি অত্থো. ৰিজ্জাভাগিযাতি ৰিজ্জাকোট্ঠাসিযা, তে হেট্ঠা ৰিভজিত্ৰা দস্সিতাৰ.

৫৭৪. অৰিজ্জা পহীযতীতি অট্ঠসু ঠানেসু ৰট্টমূলকং বহলন্ধকারং মহাতমং অঞ্ঞাণং পহীযতি. ৰিজ্জা উপ্পজ্জতীতি অরহত্তমগ্গৰিজ্জা উপ্পজ্জতি. অস্মিমানো পহীযতীতি অস্মীতি নৰৰিধো মানো পহীযতি. অনুসযাতি সত্ত অনুসযা. সংযোজনানীতি দস সংযোজনানি.

৫৭৫. পঞ্ঞাপভেদাযাতি পঞ্ঞায পভেদগমনত্থং. অনুপাদাপরিনিব্বানাযাতি অপচ্চযপরিনিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযত্থায.

৫৭৬. অনেকধাতুপটিৰেধো হোতীতি অট্ঠারসন্নং ধাতূনং লক্খণপটিৰেধো হোতি. নানাধাতুপটিৰেধো হোতীতি তাসংযেৰ অট্ঠারসন্নং ধাতূনং নানাভাৰেন লক্খণপটিৰেধো হোতি. অনেকধাতুপটিসম্ভিদা হোতীতি ইমিনা ধাতুভেদঞাণং কথিতং. ধাতুপভেদঞাণং নাম ‘‘ইমায ধাতুযা উস্সন্নায ইদং নাম হোতী’’তি জাননপঞ্ঞা. তং পনেতং ধাতুভেদঞাণং ন সব্বেসং হোতি, বুদ্ধানমেৰ নিপ্পদেসং হোতি. তং সম্মাসম্বুদ্ধেন সব্বসো ন কথিতং. কস্মা? তস্মিং কথিতে অত্থো নত্থীতি.

৫৮৪. পঞ্ঞাপটিলাভাযাতিআদীনি সোল়স পদানি পটিসম্ভিদামগ্গে ‘‘সপ্পুরিসসংসেৰো, সদ্ধম্মসৰনং, যোনিসোমনসিকারো, ধম্মানুধম্মপটিপত্তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, চত্তারো ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা পঞ্ঞাপটিলাভায সংৰত্তন্তি …পে… নিব্বেধিকপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তী’’তি এৰং মাতিকং ঠপেত্ৰা ৰিত্থারিতানেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং (পটি. ম. ৩.৪) –

পঞ্ঞাপটিলাভায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমো পঞ্ঞাপটিলাভো? চতুন্নং মগ্গঞাণানং, চতুন্নং ফলঞাণানং, চতুন্নং পটিসম্ভিদাঞাণানং, ছন্নং অভিঞ্ঞাঞাণানং, তেসত্ততীনং ঞাণানং, সত্তসত্ততীনং ঞাণানং লাভো পটিলাভো পত্তিসম্পত্তি ফস্সনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা, পঞ্ঞাপটিলাভায সংৰত্তন্তীতি অযং পঞ্ঞাপটিলাভো.

পঞ্ঞাৰুদ্ধিযা সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা পঞ্ঞাৰুদ্ধি? সত্তন্নঞ্চ সেক্খানং পুথুজ্জনকল্যাণকস্স চ পঞ্ঞা ৰড্ঢতি, অরহতো পঞ্ঞা ৰড্ঢিতৰড্ঢনা, পঞ্ঞাৰুদ্ধিযা সংৰত্তন্তীতি অযং পঞ্ঞাৰুদ্ধি.

পঞ্ঞাৰেপুল্লায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমং পঞ্ঞাৰেপুল্লং? সত্তন্নঞ্চ সেক্খানং পুথুজ্জনকল্যাণকস্স চ পঞ্ঞা ৰেপুল্লং গচ্ছতি, অরহতো পঞ্ঞা ৰেপুল্লং গতা, পঞ্ঞাৰেপুল্লায সংৰত্তন্তীতি ইদং পঞ্ঞাৰেপুল্লং.

মহাপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা মহাপঞ্ঞা? মহন্তে অত্থে পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা, মহন্তে ধম্মে…পে… মহন্তা নিরুত্তিযো, মহন্তানি পটিভানানি, মহন্তে সীলক্খন্ধে, মহন্তে সমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধে, মহন্তানি ঠানাট্ঠানানি, মহন্তা ৰিহারসমাপত্তিযো, মহন্তানি অরিযসচ্চানি, মহন্তে সতিপট্ঠানে, সম্মপ্পধানে, ইদ্ধিপাদে, মহন্তানি ইন্দ্রিযানি, মহন্তানি বলানি, মহন্তে বোজ্ঝঙ্গে, মহন্তে অরিযমগ্গে, মহন্তানি সামঞ্ঞফলানি, মহাভিঞ্ঞাযো, মহন্তং পরমত্থং নিব্বানং পরিগ্গণ্হাতীতি মহাপঞ্ঞা, মহাপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং মহাপঞ্ঞা.

পুথুপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা পুথুপঞ্ঞা? পুথু নানাক্খন্ধেসু ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা. পুথু নানাধাতূসু, পুথু নানাআযতনেসু, পুথু নানাপটিচ্চসমুপ্পাদেসু, পুথু নানাসুঞ্ঞতমনুপলব্ভেসু, পুথু নানাঅত্থেসু, ধম্মেসু, নিরুত্তীসু, পটিভানেসু, পুথু নানাসীলক্খন্ধেসু, সমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেসু, পুথু নানাঠানাট্ঠানেসু, পুথু নানাৰিহারসমাপত্তীসু, পুথু নানাঅরিযসচ্চেসু, পুথু নানাসতিপট্ঠানেসু, সম্মপ্পধানেসু, ইদ্ধিপাদেসু, ইন্দ্রিযেসু, বলেসু, বোজ্ঝঙ্গেসু, পুথু নানাঅরিযমগ্গেসু, পুথু নানাসামঞ্ঞফলেসু, পুথু নানাঅভিঞ্ঞাসু ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা. পুথু নানাজনসাধারণে ধম্মে সমতিক্কম্ম পরমত্থে নিব্বানে ঞাণং পৰত্ততীতি পুথুপঞ্ঞা. পুথুপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং পুথুপঞ্ঞা.

ৰিপুলপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা ৰিপুলপঞ্ঞা? ৰিপুলে অত্থে পরিগণ্হাতীতি ৰিপুলপঞ্ঞা…পে… ৰিপুলং পরমত্থং নিব্বানং পরিগণ্হাতীতি ৰিপুলপঞ্ঞা, ৰিপুলপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং ৰিপুলপঞ্ঞা.

গম্ভীরপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা গম্ভীরপঞ্ঞা? গম্ভীরেসু খন্ধেসু ঞাণং পৰত্ততীতি গম্ভীরপঞ্ঞা. পুথুপঞ্ঞাসদিসো ৰিত্থারো. গম্ভীরে পরমত্থে নিব্বানে ঞাণং পৰত্ততীতি গম্ভীরপঞ্ঞা, গম্ভীরপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং গম্ভীরপঞ্ঞা.

অসামন্তপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা অসামন্তপঞ্ঞা? যস্স পুগ্গলস্স অত্থৰৰত্থানতো অত্থপটিসম্ভিদা অধিগতা হোতি সচ্ছিকতা ফস্সিতা পঞ্ঞায. ধম্মনিরুত্তিপটিভানৰৰত্থানতো পটিভানপটিসম্ভিদা অধিগতা হোতি সচ্ছিকতা ফস্সিতা পঞ্ঞায, তস্স অত্থে চ ধম্মে চ নিরুত্তিযা চ পটিভানে চ ন অঞ্ঞো কোচি সক্কোতি অভিসম্ভৰিতুং, অনভিসম্ভৰনীযো চ সো অঞ্ঞেহীতি অসামন্তপঞ্ঞো.

পুথুজ্জনকল্যাণকস্স পঞ্ঞা অট্ঠমকস্স পঞ্ঞায দূরে ৰিদূরে সুৰিদূরে ন সন্তিকে ন সামন্তা, পুথুজ্জনকল্যাণকং উপাদায অট্ঠমকো অসামন্তপঞ্ঞো. অট্ঠমকস্স পঞ্ঞা সোতাপন্নস্স পঞ্ঞায দূরে…পে… অট্ঠমকং উপাদায সোতাপন্নো অসামন্তপঞ্ঞো. সোতাপন্নস্স পঞ্ঞা সকদাগামিস্স পঞ্ঞায. সকদাগামিস্স পঞ্ঞা অনাগামিস্স পঞ্ঞায. অনাগামিস্স পঞ্ঞা অরহতো পঞ্ঞায. অরহতো পঞ্ঞা পচ্চেকবুদ্ধস্স পঞ্ঞায দূরে ৰিদূরে সুৰিদূরে ন সন্তিকে ন সামন্তা, অরহন্তং উপাদায পচ্চেকবুদ্ধো অসামন্তপঞ্ঞো. পচ্চেকবুদ্ধঞ্চ সদেৰকঞ্চ লোকং উপাদায তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো অগ্গো অসামন্তপঞ্ঞো.

পঞ্ঞাপভেদকুসলো পভিন্নঞাণো…পে… তে পঞ্হং অভিসঙ্খরিত্ৰা অভিসঙ্খরিত্ৰা তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছন্তি গূল়্হানি চ পটিচ্ছন্নানি চ, কথিতা ৰিসজ্জিতা চ তে পঞ্হা ভগৰতা হোন্তি নিদ্দিট্ঠকারণা, উপক্খিত্তকা চ তে ভগৰতা সম্পজ্জন্তি. অথ খো ভগৰা তত্থ অতিরোচতি যদিদং পঞ্ঞাযাতি অগ্গো অসামন্তপঞ্ঞো, অসামন্তপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং অসামন্তপঞ্ঞা.

ভূরিপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা ভূরিপঞ্ঞা? রাগং অভিভুয্যতীতি ভূরিপঞ্ঞা, অভিভৰিতাতি ভূরিপঞ্ঞা. দোসং, মোহং, কোধং, উপনাহং, মক্খং, পলাসং, ইস্সং, মচ্ছরিযং, মাযং, সাঠেয্যং, থম্ভং, সারম্ভং, মানং, অতিমানং, মদং, পমাদং, সব্বে কিলেসে, সব্বে দুচ্চরিতে, সব্বে অভিসঙ্খারে, সব্বে ভৰগামিকম্মে অভিভুয্যতীতি ভূরিপঞ্ঞা, অভিভৰিতাতি ভূরিপঞ্ঞা. রাগো অরি, তং অরিং মদ্দনিপঞ্ঞাতি ভূরিপঞ্ঞা, দোসো, মোহো…পে… সব্বে ভৰগামিকম্মা অরি, তং অরিং মদ্দনিপঞ্ঞাতি ভূরিপঞ্ঞা. ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী, তায পথৰিসমায ৰিত্থতায ৰিপুলায পঞ্ঞায সমন্নাগতোতি ভূরিপঞ্ঞো. অপিচ পঞ্ঞায এতং অধিৰচনং ভূরি মেধা পরিণাযিকাতি, ভূরিপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং ভূরিপঞ্ঞা.

পঞ্ঞাবাহুল্লায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমং পঞ্ঞাবাহুল্লং? ইধেকচ্চো পঞ্ঞাগরুকো হোতি পঞ্ঞাচরিতো পঞ্ঞাসযো পঞ্ঞাধিমুত্তো পঞ্ঞাধজো পঞ্ঞাকেতু পঞ্ঞাধিপতেয্যো ৰিচযবহুলো পৰিচযবহুলো ওক্খাযনবহুলো সমোক্খাযনবহুলো সম্পেক্খাযনধম্মো ৰিভূতৰিহারী তচ্চরিতো তগ্গরুকো তব্বহুলো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদাধিপতেয্যো, যথা গণগরুকো ৰুচ্চতি গণবাহুলিকোতি, চীৰরগরুকো পত্তগরুকো সেনাসনগরুকো ৰুচ্চতি সেনাসনবাহুলিকোতি, এৰমেৰং ইধেকচ্চো পঞ্ঞাগরুকো হোতি পঞ্ঞাচরিতো…পে… তদাধিপতেয্যো, পঞ্ঞাবাহুল্লায সংৰত্তন্তীতি ইদং পঞ্ঞাবাহুল্লং.

সীঘপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা সীঘপঞ্ঞা? সীঘং সীঘং সীলানি পরিপূরেতীতি সীঘপঞ্ঞা. সীঘং সীঘং ইন্দ্রিযসংৰরং, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতং, জাগরিযানুযোগং, সীলক্খন্ধং, সমাধি-পঞ্ঞা-ৰিমুত্তি-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং পরিপূরেতীতি সীঘপঞ্ঞা. সীঘং সীঘং ঠানাট্ঠানানি পটিৰিজ্ঝতি. ৰিহারসমাপত্তিযো পরিপূরেতি. অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি. সতিপট্ঠানে ভাৰেতি. সম্মপ্পধানে ইদ্ধিপাদে ইন্দ্রিযানি বলানি বোজ্ঝঙ্গে অরিযমগ্গং ভাৰেতীতি সীঘপঞ্ঞা. সীঘং সীঘং সামঞ্ঞফলানি সচ্ছিকরোতীতি সীঘপঞ্ঞা. সীঘং সীঘং অভিঞ্ঞাযো পটিৰিজ্ঝতীতি সীঘপঞ্ঞা. সীঘং সীঘং পরমত্থং নিব্বানং সচ্ছিকরোতীতি সীঘপঞ্ঞা, সীঘপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং সীঘপঞ্ঞা.

লহুপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা লহুপঞ্ঞা? লহুং লহুং সীলানি পরিপূরেতীতি লহুপঞ্ঞা…পে… লহুপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং লহুপঞ্ঞা.

হাসপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা হাসপঞ্ঞা? ইধেকচ্চো ৰেদবহুলো তুট্ঠিবহুলো হাসবহুলো পামোজ্জবহুলো সীলানি পরিপূরেতীতি হাসপঞ্ঞা…পে… পরমত্থং নিব্বানং সচ্ছিকরোতীতি হাসপঞ্ঞা, হাসপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং হাসপঞ্ঞা.

জৰনপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা জৰনপঞ্ঞা? যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং, যা কাচি ৰেদনা, যা কাচি সঞ্ঞা, যে কেচি সঙ্খারা, যংকিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চতো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা, দুক্খতো, অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. চক্খুং…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চতো, দুক্খতো, অনত্ততো খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অনিচ্চং খযট্ঠেন, দুক্খং ভযট্ঠেন, অনত্তা অসারকট্ঠেনাতি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা রূপনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা…পে… জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা. রূপং…পে… জরামরণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং খযধম্মং ৰযধম্মং ৰিরাগধম্মং নিরোধধম্মন্তি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা জরামরণনিরোধে নিব্বানে খিপ্পং জৰতীতি জৰনপঞ্ঞা, জৰনপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং জৰনপঞ্ঞা.

তিক্খপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা তিক্খপঞ্ঞা? খিপ্পং কিলেসে ছিন্দতীতি তিক্খপঞ্ঞা. উপ্পন্নং কামৰিতক্কং, ৰ্যাপাদৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতীতি তিক্খপঞ্ঞা. উপ্পন্নং রাগং, দোসং, মোহং…পে… সব্বে ভৰগামিকম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতীতি তিক্খপঞ্ঞা. একস্মিং আসনে চত্তারো অরিযমগ্গা চত্তারি সামঞ্ঞফলানি চতস্সো পটিসম্ভিদাযো ছ অভিঞ্ঞাযো অধিগতা হোন্তি সচ্ছিকতা ফস্সিতা পঞ্ঞাযাতি তিক্খপঞ্ঞা, তিক্খপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং তিক্খপঞ্ঞা.

নিব্বেধিকপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি. ‘‘কতমা নিব্বেধিকপঞ্ঞা? ইধেকচ্চো সব্বসঙ্খারেসু উব্বেগবহুলো হোতি উত্তাসবহুলো উক্কণ্ঠনবহুলো অরতিবহুলো অনভিরতিবহুলো বহিমুখো ন রমতি সব্বসঙ্খারেসু, অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপ্পদালিতপুব্বং লোভক্খন্ধং নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞা, অনিব্বিদ্ধপুব্বং অপ্পদালিতপুব্বং দোসক্খন্ধং, মোহক্খন্ধং, কোধং, উপনাহং…পে… সব্বে ভৰগামিকম্মে নিব্বিজ্ঝতি পদালেতীতি নিব্বেধিকপঞ্ঞা, নিব্বেধিকপঞ্ঞতায সংৰত্তন্তীতি অযং নিব্বেধিকপঞ্ঞা’’.

এৰং পটিসম্ভিদামগ্গে ৰুত্তনযেনেৰেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. কেৰলঞ্হি তত্থ বহুৰচনং, ইধ একৰচনন্তি অযমেৰ ৰিসেসো. সেসং তাদিসমেৰাতি. ইমা চ পন সোল়স মহাপঞ্ঞা লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাৰ কথিতা.

কাযগতাসতিৰগ্গৰণ্ণনা.

২০. অমতৰগ্গৰণ্ণনা

৬০০-৬১১. অমতং তে, ভিক্খৰে, ন পরিভুঞ্জন্তীতি মরণৰিরহিতং নিব্বানং ন পরিভুঞ্জন্তীতি অত্থো. ননু চ নিব্বানং লোকুত্তরং, কাযগতাসতি লোকিযা, কথং তং পরিভুঞ্জন্তা অমতং পরিভুঞ্জন্তীতি? তং ভাৰেত্ৰা অধিগন্তব্বতো. কাযগতঞ্হি সতিং ভাৰেন্তো অমতমধিগচ্ছতি, অভাৰেন্তো নাধিগচ্ছতি. তস্মা এৰং ৰুত্তং. এতেনুপাযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. অপি চেত্থ ৰিরদ্ধন্তি ৰিরাধিতং নাধিগতং. আরদ্ধন্তি পরিপুণ্ণং. পমাদিংসূতি পমজ্জন্তি. পমুট্ঠন্তি সম্মুট্ঠং ৰিস্সরিতং নট্ঠং ৰা. আসেৰিতন্তি আদিতো সেৰিতং. ভাৰিতন্তি ৰড্ঢিতং. বহুলীকতন্তি পুনপ্পুনং কতং. অনভিঞ্ঞাতন্তি ঞাতঅভিঞ্ঞায অজানিতং. অপরিঞ্ঞাতন্তি ঞাতপরিঞ্ঞাৰসেনেৰ অপরিঞ্ঞাতং. অসচ্ছিকতন্তি অপচ্চক্খকতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

অমতৰগ্গৰণ্ণনা.

মনোরথপূরণিযা অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায সহস্সসুত্তন্তপরিমাণস্স

এককনিপাতস্স সংৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.