📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.
অঙ্গুত্তরনিকাযো
তিকনিপাতপাল়ি
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. বালৰগ্গো
১. ভযসুত্তং
১. এৰং ¶ ¶ ¶ ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে [ভদ্দন্তে (ক.)]’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যানি কানিচি, ভিক্খৰে, ভযানি উপ্পজ্জন্তি সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো ¶ পণ্ডিততো. যে কেচি উপদ্দৰা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. যে কেচি উপসগ্গা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নল়াগারা ৰা তিণাগারা ৰা [নল়াগারং ৰা তিণাগারং ৰা (সী.)] অগ্গি মুত্তো [অগ্গিমুক্কো (সী.), অগ্গি মুক্কো (স্যা. কং. পী.)] কূটাগারানিপি ডহতি উল্লিত্তাৰলিত্তানি নিৰাতানি ফুসিতগ্গল়ানি পিহিতৰাতপানানি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যানি কানিচি ভযানি উপ্পজ্জন্তি সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. যে কেচি উপদ্দৰা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. যে কেচি উপসগ্গা উপ্পজ্জন্তি সব্বে তে বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো.
‘‘ইতি ¶ খো, ভিক্খৰে, সপ্পটিভযো ¶ বালো, অপ্পটিভযো পণ্ডিতো. সউপদ্দৰো বালো, অনুপদ্দৰো পণ্ডিতো. সউপসগ্গো বালো, অনুপসগ্গো পণ্ডিতো. নত্থি, ভিক্খৰে, পণ্ডিততো ভযং, নত্থি পণ্ডিততো উপদ্দৰো, নত্থি পণ্ডিততো উপসগ্গো.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো তে তযো ধম্মে অভিনিৰজ্জেত্ৰা, যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো তে তযো ধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. পঠমং.
২. লক্খণসুত্তং
২. ‘‘কম্মলক্খণো ¶ , ভিক্খৰে, বালো, কম্মলক্খণো পণ্ডিতো, অপদানসোভনী [অপদানে সোভতি (স্যা. কং. পী.)] পঞ্ঞাতি [পঞ্ঞত্তি (?)]. তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? কাযদুচ্চরিতেন, ৰচীদুচ্চরিতেন, মনোদুচ্চরিতেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? কাযসুচরিতেন, ৰচীসুচরিতেন, মনোসুচরিতেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো ¶ তে তযো ধম্মে অভিনিৰজ্জেত্ৰা, যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো তে তযো ধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. দুতিযং.
৩. চিন্তীসুত্তং
৩. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, বালস্স বাললক্খণানি বালনিমিত্তানি বালাপদানানি ¶ . কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ হোতি দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ. নো চেদং [নো চেতং (স্যা. কং. ক.)], ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ অভৰিস্স দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ, কেন নং পণ্ডিতা জানেয্যুং [তেন নং পণ্ডিতা ন জানেয্যুং (ক.), ন নং পণ্ডিতা জানেয্যুং (?)] – ‘বালো অযং ভৰং অসপ্পুরিসো’তি? যস্মা ¶ চ খো, ভিক্খৰে, বালো দুচ্চিন্তিতচিন্তী চ হোতি দুব্ভাসিতভাসী চ দুক্কটকম্মকারী চ তস্মা নং পণ্ডিতা জানন্তি – ‘বালো অযং ভৰং অসপ্পুরিসো’তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি বালস্স বাললক্খণানি বালনিমিত্তানি বালাপদানানি.
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, পণ্ডিতস্স পণ্ডিতলক্খণানি পণ্ডিতনিমিত্তানি পণ্ডিতাপদানানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো সুচিন্তিতচিন্তী চ হোতি সুভাসিতভাসী চ সুকতকম্মকারী চ. নো চেদং, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো সুচিন্তিতচিন্তী চ অভৰিস্স সুভাসিতভাসী চ সুকতকম্মকারী চ, কেন নং পণ্ডিতা জানেয্যুং – ‘পণ্ডিতো অযং ভৰং সপ্পুরিসো’তি? যস্মা ¶ চ খো, ভিক্খৰে, পণ্ডিতো সুচিন্তিতচিন্তী চ হোতি সুভাসিতভাসী চ সুকতকম্মকারী চ তস্মা নং পণ্ডিতা জানন্তি – ‘পণ্ডিতো অযং ভৰং সপ্পুরিসো’তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি পণ্ডিতস্স পণ্ডিতলক্খণানি পণ্ডিতনিমিত্তানি পণ্ডিতাপদানানি. তস্মাতিহ…. ততিযং.
৪. অচ্চযসুত্তং
৪. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? অচ্চযং অচ্চযতো ন পস্সতি, অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং নপ্পটিকরোতি, পরস্স খো ¶ পন অচ্চযং দেসেন্তস্স যথাধম্মং নপ্পটিগ্গণ্হাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? অচ্চযং অচ্চযতো পস্সতি, অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, পরস্স খো পন অচ্চযং দেসেন্তস্স যথাধম্মং পটিগ্গণ্হাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. তস্মাতিহ…. চতুত্থং.
৫. অযোনিসোসুত্তং
৫. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? অযোনিসো পঞ্হং কত্তা হোতি, অযোনিসো পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতা হোতি, পরস্স খো পন যোনিসো পঞ্হং ৰিস্সজ্জিতং পরিমণ্ডলেহি ¶ পদব্যঞ্জনেহি সিলিট্ঠেহি উপগতেহি নাব্ভনুমোদিতা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? যোনিসো পঞ্হং কত্তা হোতি, যোনিসো পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতা হোতি, পরস্স খো পন যোনিসো পঞ্হং ৰিস্সজ্জিতং পরিমণ্ডলেহি পদব্যঞ্জনেহি সিলিট্ঠেহি উপগতেহি অব্ভনুমোদিতা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. তস্মাতিহ…. পঞ্চমং.
৬. অকুসলসুত্তং
৬. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি ¶ তীহি? অকুসলেন ¶ কাযকম্মেন, অকুসলেন ৰচীকম্মেন, অকুসলেন মনোকম্মেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? কুসলেন কাযকম্মেন ¶ , কুসলেন ৰচীকম্মেন, কুসলেন মনোকম্মেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো. তস্মাতিহ…. ছট্ঠং.
৭. সাৰজ্জসুত্তং
৭. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? সাৰজ্জেন কাযকম্মেন, সাৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, সাৰজ্জেন মনোকম্মেন…পে… অনৰজ্জেন কাযকম্মেন, অনৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, অনৰজ্জেন মনোকম্মেন…পে…. সত্তমং.
৮. সব্যাবজ্ঝসুত্তং
৮. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? সব্যাবজ্ঝেন কাযকম্মেন, সব্যাবজ্ঝেন ৰচীকম্মেন, সব্যাবজ্ঝেন মনোকম্মেন…পে… অব্যাবজ্ঝেন কাযকম্মেন, অব্যাবজ্ঝেন ৰচীকম্মেন ¶ , অব্যাবজ্ঝেন মনোকম্মেন. ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং ¶ সিক্খিতব্বং – ‘যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো তে তযো ধম্মে অভিনিৰজ্জেত্ৰা, যেহি তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো তে তযো ধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. খতসুত্তং
৯. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো অব্যত্তো অসপ্পুরিসো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি তীহি? কাযদুচ্চরিতেন, ৰচীদুচ্চরিতেন, মনোদুচ্চরিতেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো অব্যত্তো অসপ্পুরিসো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি.
‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰিযত্তো সপ্পুরিসো অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি, অনৰজ্জো চ হোতি অননুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ পুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি তীহি? কাযসুচরিতেন, ৰচীসুচরিতেন, মনোসুচরিতেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰিযত্তো সপ্পুরিসো অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি, অনৰজ্জো চ হোতি অননুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. নৰমং.
১০. মলসুত্তং
১০. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো তযো মলে অপ্পহায যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি তীহি? দুস্সীলো চ হোতি, দুস্সীল্যমলঞ্চস্স অপ্পহীনং ¶ হোতি; ইস্সুকী চ হোতি, ইস্সামলঞ্চস্স অপ্পহীনং হোতি; মচ্ছরী চ হোতি, মচ্ছেরমলঞ্চস্স অপ্পহীনং হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ইমে তযো মলে অপ্পহায যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো তযো মলে পহায যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি তীহি? সীলৰা চ হোতি, দুস্সীল্যমলঞ্চস্স পহীনং হোতি; অনিস্সুকী চ হোতি, ইস্সামলঞ্চস্স পহীনং হোতি; অমচ্ছরী চ হোতি, মচ্ছেরমলঞ্চস্স পহীনং হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ইমে তযো মলে পহায যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. দসমং.
বালৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
ভযং লক্খণচিন্তী চ, অচ্চযঞ্চ অযোনিসো;
অকুসলঞ্চ সাৰজ্জং, সব্যাবজ্ঝখতং মলন্তি.
২. রথকারৰগ্গো
১. ঞাতসুত্তং
১১. ‘‘তীহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ঞাতো ভিক্খু বহুজনঅহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনদুক্খায, বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং. কতমেহি তীহি? অননুলোমিকে কাযকম্মে সমাদপেতি, অননুলোমিকে ৰচীকম্মে সমাদপেতি, অননুলোমিকেসু ধম্মেসু সমাদপেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ঞাতো ভিক্খু বহুজনঅহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনদুক্খায, বহুনো জনস্স ¶ অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ঞাতো ভিক্খু বহুজনহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনসুখায, বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমেহি তীহি? অনুলোমিকে কাযকম্মে সমাদপেতি, অনুলোমিকে ৰচীকম্মে সমাদপেতি, অনুলোমিকেসু ধম্মেসু সমাদপেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ঞাতো ভিক্খু বহুজনহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনসুখায, বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি. পঠমং.
২. সারণীযসুত্তং
১২. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স যাৰজীৰং সারণীযানি [সরণীযানি (সী. স্যা. কং. পী.)] ভৰন্তি. কতমানি তীণি? যস্মিং, ভিক্খৰে, পদেসে রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো জাতো হোতি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পদেসে রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো হোতি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পদেসে রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স যাৰজীৰং সারণীযানি ভৰন্তি.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, তীণিমানি ভিক্খুস্স যাৰজীৰং সারণীযানি ভৰন্তি. কতমানি তীণি? যস্মিং, ভিক্খৰে, পদেসে ভিক্খু কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং ¶ পব্বজিতো হোতি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং ভিক্খুস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পদেসে ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং ভিক্খুস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পদেসে ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং ভিক্খুস্স যাৰজীৰং সারণীযং হোতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ভিক্খুস্স যাৰজীৰং সারণীযানি ভৰন্তী’’তি. দুতিযং.
৩. আসংসসুত্তং
১৩. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? নিরাসো, আসংসো, ৰিগতাসো. কতমো চ, ভিক্খৰে পুগ্গলো নিরাসো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো নীচে কুলে পচ্চাজাতো হোতি, চণ্ডালকুলে ৰা ৰেনকুলে [ৰেণকুলে (স্যা. কং. পী.)] ৰা নেসাদকুলে ৰা ¶ রথকারকুলে ৰা পুক্কুসকুলে ৰা দলিদ্দে অপ্পন্নপানভোজনে কসিরৰুত্তিকে, যত্থ কসিরেন ঘাসচ্ছাদো লব্ভতি. সো চ হোতি দুব্বণ্ণো দুদ্দসিকো ওকোটিমকো বৰ্হাবাধো [বহ্ৰাবাধো (স্যা. কং. পী. ক.)] কাণো ৰা কুণী ৰা খঞ্জো ৰা পক্খহতো ৰা, ন লাভী অন্নস্স পানস্স ৰত্থস্স যানস্স মালাগন্ধৰিলেপনস্স সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো সুণাতি – ‘ইত্থন্নামো কির খত্তিযো খত্তিযেহি খত্তিযাভিসেকেন অভিসিত্তো’তি. তস্স ন এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম মম্পি ¶ খত্তিযা খত্তিযাভিসেকেন অভিসিঞ্চিস্সন্তী’তি! অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো নিরাসো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আসংসো? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো হোতি আভিসেকো অনভিসিত্তো অচলপ্পত্তো [মচলপ্পত্তো (সী. পী.)]. সো সুণাতি – ‘ইত্থন্নামো কির খত্তিযো খত্তিযেহি খত্তিযাভিসেকেন অভিসিত্তো’তি. তস্স এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম মম্পি খত্তিযা খত্তিযাভিসেকেন অভিসিঞ্চিস্সন্তী’তি! অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আসংসো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰিগতাসো? ইধ, ভিক্খৰে, রাজা হোতি খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো. সো সুণাতি – ‘ইত্থন্নামো কির খত্তিযো খত্তিযেহি খত্তিযাভিসেকেন অভিসিত্তো’তি. তস্স ন এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম মম্পি খত্তিযা খত্তিযাভিসেকেন অভিসিঞ্চিস্সন্তী’তি! তং কিস্স হেতু? যা হিস্স, ভিক্খৰে, পুব্বে অনভিসিত্তস্স অভিসেকাসা সা [সাস্স (সী. স্যা. কং. পী.)] পটিপ্পস্সদ্ধা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰিগতাসো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসু. কতমে তযো? নিরাসো, আসংসো, ৰিগতাসো. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো নিরাসো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো দুস্সীলো হোতি পাপধম্মো অসুচি সঙ্কস্সরসমাচারো পটিচ্ছন্নকম্মন্তো অস্সমণো সমণপটিঞ্ঞো অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো অন্তোপূতি অৰস্সুতো কসম্বুজাতো. সো সুণাতি – ‘ইত্থন্নামো কির ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. তস্স ন এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম অহম্পি আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামী’তি! অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো নিরাসো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আসংসো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো. সো সুণাতি ¶ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. তস্স এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম অহম্পি আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামী’তি! অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আসংসো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰিগতাসো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং হোতি খীণাসৰো. সো সুণাতি – ‘ইত্থন্নামো কির ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. তস্স ন এৰং হোতি – ‘কুদাস্সু নাম অহম্পি আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামী’তি! তং কিস্স হেতু? যা হিস্স, ভিক্খৰে, পুব্বে অৰিমুত্তস্স ৰিমুত্তাসা সা পটিপ্পস্সদ্ধা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰিগতাসো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসূ’’তি. ততিযং.
৪. চক্কৰত্তিসুত্তং
১৪. ‘‘যোপি ¶ সো, ভিক্খৰে, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা সোপি ন অরাজকং চক্কং ৰত্তেতী’’তি. এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ ¶ – ‘‘কো পন, ভন্তে, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স ধম্মিকস্স ধম্মরঞ্ঞো রাজা’’তি [চক্কন্তি (ক.)]? ‘‘ধম্মো, ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘ইধ, ভিক্খু, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায [গরুকরোন্তো (সী. স্যা. কং. পী.)] ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি অন্তোজনস্মিং’’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং ¶ রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি খত্তিযেসু, অনুযন্তেসু [অনুযুত্তেসু (সী. স্যা. কং. পী.)], বলকাযস্মিং, ব্রাহ্মণগহপতিকেসু ¶ , নেগমজানপদেসু, সমণব্রাহ্মণেসু, মিগপক্খীসু. স খো সো ভিক্খু রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা অন্তোজনস্মিং, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা খত্তিযেসু, অনুযন্তেসু, বলকাযস্মিং, ব্রাহ্মণগহপতিকেসু, নেগমজানপদেসু, সমণব্রাহ্মণেসু, মিগপক্খীসু, ধম্মেনেৰ চক্কং ৰত্তেতি. তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন পাণিনা.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খু [ভিক্খৰে (ক.)], তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ¶ ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি কাযকম্মস্মিং – ‘এৰরূপং কাযকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং কাযকম্মং ন সেৰিতব্ব’’’ন্তি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি ৰচীকম্মস্মিং – ‘এৰরূপং ৰচীকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং ৰচীকম্মং ন সেৰিতব্ব’ন্তি…পে… মনোকম্মস্মিং – ‘এৰরূপং মনোকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং মনোকম্মং ন সেৰিতব্ব’’’ন্তি.
‘‘স ¶ খো সো, ভিক্খু, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মংযেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা কাযকম্মস্মিং, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা ৰচীকম্মস্মিং, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা মনোকম্মস্মিং, ধম্মেনেৰ অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি. তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. সচেতনসুত্তং
১৫. একং ¶ সমযং ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি ¶ তে ¶ ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, রাজা অহোসি সচেতনো [পচেতনো (সী. স্যা. কং. পী.)] নাম. অথ খো, ভিক্খৰে, রাজা সচেতনো রথকারং আমন্তেসি – ‘ইতো মে, সম্ম রথকার, ছন্নং মাসানং অচ্চযেন সঙ্গামো ভৰিস্সতি. সক্খিস্সসি [সক্খসি (স্যা. কং. পী.)] মে, সম্ম রথকার, নৰং চক্কযুগং কাতু’ন্তি? ‘সক্কোমি দেৰা’তি খো, ভিক্খৰে, রথকারো রঞ্ঞো সচেতনস্স পচ্চস্সোসি. অথ খো, ভিক্খৰে, রথকারো ছহি মাসেহি ছারত্তূনেহি একং চক্কং নিট্ঠাপেসি. অথ খো, ভিক্খৰে, রাজা সচেতনো রথকারং আমন্তেসি – ‘ইতো মে, সম্ম রথকার, ছন্নং দিৰসানং অচ্চযেন সঙ্গামো ভৰিস্সতি, নিট্ঠিতং নৰং চক্কযুগ’ন্তি? ‘ইমেহি খো, দেৰ, ছহি মাসেহি ছারত্তূনেহি একং চক্কং নিট্ঠিত’ন্তি. ‘সক্খিস্সসি পন মে, সম্ম রথকার, ইমেহি ছহি দিৰসেহি দুতিযং চক্কং নিট্ঠাপেতু’ন্তি? ‘সক্কোমি দেৰা’তি খো, ভিক্খৰে, রথকারো ছহি দিৰসেহি দুতিযং চক্কং নিট্ঠাপেত্ৰা নৰং চক্কযুগং আদায যেন রাজা সচেতনো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা রাজানং সচেতনং এতদৰোচ – ‘ইদং তে, দেৰ, নৰং চক্কযুগং নিট্ঠিত’ন্তি. ‘যঞ্চ তে ইদং, সম্ম রথকার, চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং ছারত্তূনেহি যঞ্চ তে ইদং চক্কং ছহি দিৰসেহি নিট্ঠিতং, ইমেসং কিং নানাকরণং? নেসাহং কিঞ্চি নানাকরণং পস্সামী’তি. ‘অত্থেসং, দেৰ, নানাকরণং. পস্সতু দেৰো নানাকরণ’’’ন্তি.
‘‘অথ ¶ খো, ভিক্খৰে, রথকারো যং তং চক্কং ছহি দিৰসেহি নিট্ঠিতং তং পৰত্তেসি. তং পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা চিঙ্গুলাযিত্ৰা ¶ ভূমিযং পপতি. যং পন তং চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং ¶ ছারত্তূনেহি তং পৰত্তেসি. তং পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা অক্খাহতং মঞ্ঞে অট্ঠাসি.
‘‘‘কো নু খো, সম্ম রথকার, হেতু কো পচ্চযো যমিদং [যদিদং (ক.)] চক্কং ছহি দিৰসেহি নিট্ঠিতং তং পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা চিঙ্গুলাযিত্ৰা ভূমিযং ¶ পপতি? কো পন, সম্ম রথকার, হেতু কো পচ্চযো যমিদং চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং ছারত্তূনেহি তং পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা অক্খাহতং মঞ্ঞে অট্ঠাসী’তি? ‘যমিদং, দেৰ, চক্কং ছহি দিৰসেহি নিট্ঠিতং তস্স নেমিপি সৰঙ্কা সদোসা সকসাৰা, অরাপি সৰঙ্কা সদোসা সকসাৰা, নাভিপি সৰঙ্কা সদোসা সকসাৰা. তং নেমিযাপি সৰঙ্কত্তা সদোসত্তা সকসাৰত্তা, অরানম্পি সৰঙ্কত্তা সদোসত্তা সকসাৰত্তা, নাভিযাপি সৰঙ্কত্তা সদোসত্তা সকসাৰত্তা পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা চিঙ্গুলাযিত্ৰা ভূমিযং পপতি. যং পন তং, দেৰ, চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং ছারত্তূনেহি তস্স নেমিপি অৰঙ্কা অদোসা অকসাৰা, অরাপি অৰঙ্কা অদোসা অকসাৰা, নাভিপি অৰঙ্কা অদোসা অকসাৰা. তং নেমিযাপি অৰঙ্কত্তা অদোসত্তা অকসাৰত্তা, অরানম্পি অৰঙ্কত্তা অদোসত্তা অকসাৰত্তা, নাভিযাপি অৰঙ্কত্তা অদোসত্তা অকসাৰত্তা পৰত্তিতং সমানং যাৰতিকা অভিসঙ্খারস্স গতি তাৰতিকং গন্ত্ৰা অক্খাহতং মঞ্ঞে অট্ঠাসী’’’তি.
‘‘সিযা খো পন, ভিক্খৰে, তুম্হাকং এৰমস্স – ‘অঞ্ঞো নূন তেন সমযেন সো ¶ রথকারো অহোসী’তি! ন খো পনেতং, ভিক্খৰে, এৰং দট্ঠব্বং. অহং তেন সমযেন সো রথকারো অহোসিং. তদাহং, ভিক্খৰে, কুসলো দারুৰঙ্কানং দারুদোসানং দারুকসাৰানং. এতরহি খো পনাহং, ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো কুসলো কাযৰঙ্কানং কাযদোসানং ¶ কাযকসাৰানং, কুসলো ৰচীৰঙ্কানং ৰচীদোসানং ৰচীকসাৰানং, কুসলো মনোৰঙ্কানং মনোদোসানং মনোকসাৰানং. যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা কাযৰঙ্কো অপ্পহীনো কাযদোসো কাযকসাৰো, ৰচীৰঙ্কো অপ্পহীনো ৰচীদোসো ৰচীকসাৰো, মনোৰঙ্কো অপ্পহীনো মনোদোসো মনোকসাৰো, এৰং পপতিতা তে, ভিক্খৰে, ইমস্মা ধম্মৰিনযা, সেয্যথাপি তং চক্কং ছহি দিৰসেহি নিট্ঠিতং.
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা কাযৰঙ্কো পহীনো কাযদোসো কাযকসাৰো, ৰচীৰঙ্কো পহীনো ৰচীদোসো ৰচীকসাৰো, মনোৰঙ্কো পহীনো মনোদোসো মনোকসাৰো ¶ , এৰং পতিট্ঠিতা তে, ভিক্খৰে, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, সেয্যথাপি তং চক্কং ছহি মাসেহি নিট্ঠিতং ছারত্তূনেহি.
‘‘তস্মাতিহ ¶ , ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘কাযৰঙ্কং পজহিস্সাম কাযদোসং কাযকসাৰং, ৰচীৰঙ্কং পজহিস্সাম ৰচীদোসং ৰচীকসাৰং, মনোৰঙ্কং পজহিস্সাম মনোদোসং মনোকসাৰ’ন্তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. পঞ্চমং.
৬. অপণ্ণকসুত্তং
১৬. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অপণ্ণকপটিপদং [অপণ্ণকতং পটিপদং (সী. পী.) টীকায পন সমেতি] পটিপন্নো হোতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযায. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি, জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ¶ ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং [যত্ৰাধিকরণমেতং (সী.)] চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং ¶ মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি – ‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায, ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চা’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা পঠমং যামং চঙ্কমেন ¶ নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি, রত্তিযা ¶ মজ্ঝিমং যামং দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেতি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা, রত্তিযা পচ্ছিমং যামং পচ্চুট্ঠায চঙ্কমেন নিসজ্জায আৰরণীযেহি ধম্মেহি চিত্তং পরিসোধেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অপণ্ণকপটিপদং পটিপন্নো হোতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযাযা’’তি. ছট্ঠং.
৭. অত্তব্যাবাধসুত্তং
১৭. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি. কতমে তযো? কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং, মনোদুচ্চরিতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি.
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা নেৰত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, ন পরব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, ন উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি. কতমে তযো? কাযসুচরিতং, ৰচীসুচরিতং, মনোসুচরিতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ¶ ধম্মা নেৰত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, ন পরব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তি, ন উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্তন্তী’’তি. সত্তমং.
৮. দেৰলোকসুত্তং
১৮. ‘‘সচে ¶ ৰো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘দেৰলোকূপপত্তিযা, আৰুসো, সমণে গোতমে ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সথা’তি? ননু তুম্হে, ভিক্খৰে, এৰং পুট্ঠা অট্টীযেয্যাথ হরাযেয্যাথ জিগুচ্ছেয্যাথা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি কির তুম্হে, ভিক্খৰে, দিব্বেন আযুনা অট্টীযথ হরাযথ জিগুচ্ছথ, দিব্বেন ৰণ্ণেন দিব্বেন সুখেন ¶ দিব্বেন যসেন দিব্বেনাধিপতেয্যেন অট্টীযথ হরাযথ জিগুচ্ছথ; পগেৰ খো পন, ভিক্খৰে, তুম্হেহি কাযদুচ্চরিতেন অট্টীযিতব্বং হরাযিতব্বং জিগুচ্ছিতব্বং, ৰচীদুচ্চরিতেন… মনোদুচ্চরিতেন অট্টীযিতব্বং হরাযিতব্বং জিগুচ্ছিতব্ব’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমপাপণিকসুত্তং
১৯. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো অভব্বো অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং কাতুং. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপণিকো পুব্বণ্হসমযং [মজ্ঝন্তিকসমযং (সী. স্যা. কং. পী.)] ন সক্কচ্চং কম্মন্তং অধিট্ঠাতি, মজ্ঝন্হিকসমযং ন সক্কচ্চং কম্মন্তং অধিট্ঠাতি, সাযন্হসমযং ন সক্কচ্চং কম্মন্তং অধিট্ঠাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো অভব্বো অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং কাতুং [ফাতিকত্তুং (সী.), ফাতিকাতুং (স্যা. কং. পী.)].
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পুব্বণ্হসমযং ন সক্কচ্চং সমাধিনিমিত্তং অধিট্ঠাতি, মজ্ঝন্হিকসমযং ন সক্কচ্চং সমাধিনিমিত্তং অধিট্ঠাতি, সাযন্হসমযং ন সক্কচ্চং সমাধিনিমিত্তং অধিট্ঠাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং.
‘‘তীহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো ভব্বো অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং কাতুং. কতমেহি তীহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, পাপণিকো পুব্বণ্হসমযং সক্কচ্চং কম্মন্তং অধিট্ঠাতি, মজ্ঝন্হিকসমযং…পে… সাযন্হসমযং সক্কচ্চং কম্মন্তং অধিট্ঠাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো ভব্বো অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং কাতুং.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পুব্বণ্হসমযং সক্কচ্চং সমাধিনিমিত্তং অধিট্ঠাতি, মজ্ঝন্হিকসমযং…পে… সাযন্হসমযং সক্কচ্চং সমাধিনিমিত্তং অধিট্ঠাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতু’’ন্তি. নৰমং.
১০. দুতিযপাপণিকসুত্তং
২০. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো নচিরস্সেৰ মহত্তং ৰেপুল্লত্তং [মহন্তত্তং ৰা ৰেপুল্লত্তং ৰা (পী. ক.)] পাপুণাতি ভোগেসু. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপণিকো চক্খুমা চ হোতি ৰিধুরো চ নিস্সযসম্পন্নো চ. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপণিকো চক্খুমা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপণিকো পণিযং জানাতি – ‘ইদং পণিযং এৰং কীতং, এৰং ৰিক্কযমানং [ৰিক্কীযমানং (?)], এত্তকং মূলং ভৰিস্সতি, এত্তকো উদযো’তি [উদ্দযোতি (সী.)]. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপণিকো চক্খুমা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপণিকো ৰিধুরো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপণিকো কুসলো হোতি পণিযং কেতুঞ্চ ৰিক্কেতুঞ্চ. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপণিকো ৰিধুরো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপণিকো নিস্সযসম্পন্নো হোতি? ইধ ¶ ভিক্খৰে ¶ , পাপণিকং যে তে গহপতী ৰা গহপতিপুত্তা ৰা অড্ঢা মহদ্ধনা মহাভোগা তে এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং পাপণিকো চক্খুমা ৰিধুরো ¶ চ পটিবলো পুত্তদারঞ্চ পোসেতুং, অম্হাকঞ্চ কালেন কালং অনুপ্পদাতু’ন্তি. তে নং ভোগেহি নিপতন্তি – ‘ইতো, সম্ম পাপণিক, ভোগে করিত্ৰা [হরিত্ৰা (সী. স্যা. কং.)] পুত্তদারঞ্চ পোসেহি, অম্হাকঞ্চ কালেন কালং অনুপ্পদেহী’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপণিকো নিস্সযসম্পন্নো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপণিকো নচিরস্সেৰ মহত্তং ৰেপুল্লত্তং পাপুণাতি ভোগেসু.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ মহত্তং ৰেপুল্লত্তং পাপুণাতি কুসলেসু ধম্মেসু. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুমা চ হোতি ৰিধুরো চ নিস্সযসম্পন্নো চ. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুমা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুমা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিধুরো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি ¶ অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিধুরো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিস্সযসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যে তে ভিক্খূ বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি ¶ – ‘ইদং, ভন্তে, কথং, ইমস্স কো অত্থো’তি? তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানীকরোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিস্সযসম্পন্নো হোতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ মহত্তং ৰেপুল্লত্তং পাপুণাতি কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি. দসমং.
রথকারৰগ্গো দুতিযো.
পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো.
তস্সুদ্দানং –
ঞাতো ¶ [ঞাতকো (স্যা. কং.)] সারণীযো ভিক্খু, চক্কৰত্তী সচেতনো;
অপণ্ণকত্তা দেৰো চ, দুৰে পাপণিকেন চাতি.
৩. পুগ্গলৰগ্গো
১. সমিদ্ধসুত্তং
২১. এৰং ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো আযস্মা চ সমিদ্ধো [সৰিট্ঠো (সী. স্যা. কং. পী.)] আযস্মা চ মহাকোট্ঠিকো [মহাকোট্ঠিতো (সী. স্যা. কং. পী.)] যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদিংসু. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং সমিদ্ধং আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘তযোমে, আৰুসো সমিদ্ধ, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো [দিট্ঠপ্পত্তো (ক.)], সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো ¶ সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং কতমো তে পুগ্গলো খমতি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি?
‘‘তযোমে, আৰুসো সারিপুত্ত, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং য্ৰাযং [যোযং (ক.)] পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো, অযং মে পুগ্গলো খমতি ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমস্স, আৰুসো, পুগ্গলস্স সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমত্ত’’ন্তি.
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো আযস্মন্তং মহাকোট্ঠিকং এতদৰোচ – ‘‘তযোমে, আৰুসো কোট্ঠিক, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং ¶ . কতমে তযো? কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং ¶ , আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং কতমো তে পুগ্গলো খমতি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি?
‘‘তযোমে ¶ , আৰুসো সারিপুত্ত, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং য্ৰাযং পুগ্গলো কাযসক্খী, অযং মে পুগ্গলো খমতি ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমস্স, আৰুসো, পুগ্গলস্স সমাধিন্দ্রিযং অধিমত্ত’’ন্তি.
অথ খো আযস্মা মহাকোট্ঠিকো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘তযোমে, আৰুসো সারিপুত্ত, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? কাযসক্খী ¶ , দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং কতমো তে পুগ্গলো খমতি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি?
‘‘তযোমে, আৰুসো কোট্ঠিক, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো. ইমে খো, আৰুসো, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং পুগ্গলানং য্ৰাযং পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো, অযং মে পুগ্গলো খমতি ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমস্স, আৰুসো, পুগ্গলস্স পঞ্ঞিন্দ্রিযং অধিমত্ত’’ন্তি.
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো আযস্মন্তঞ্চ সমিদ্ধং আযস্মন্তঞ্চ মহাকোট্ঠিকং এতদৰোচ – ‘‘ব্যাকতং খো, আৰুসো, অম্হেহি সব্বেহেৰ যথাসকং পটিভানং. আযামাৰুসো, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিস্সাম; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেস্সাম. যথা নো ভগৰা ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা চ সমিদ্ধো আযস্মা চ মহাকোট্ঠিকো আযস্মতো সারিপুত্তস্স ¶ পচ্চস্সোসুং. অথ খো আযস্মা চ সারিপুত্তো আযস্মা চ সমিদ্ধো আযস্মা চ মহাকোট্ঠিকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং ¶ নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো যাৰতকো অহোসি আযস্মতা চ সমিদ্ধেন আযস্মতা চ মহাকোট্ঠিকেন সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ¶ ভগৰতো আরোচেসি.
‘‘ন ¶ খ্ৰেত্থ, সারিপুত্ত, সুকরং একংসেন ব্যাকাতুং – ‘অযং ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’তি. ঠানঞ্হেতং, সারিপুত্ত, ৰিজ্জতি য্ৰাযং পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো স্ৰাস্স [স্ৰাযং (স্যা. কং. পী.), সোযং (ক.)] অরহত্তায পটিপন্নো, য্ৰাযং পুগ্গলো কাযসক্খী স্ৰাস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা, যো চাযং পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো সোপস্স [সোযং (ক.)] সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা.
‘‘ন খ্ৰেত্থ, সারিপুত্ত, সুকরং একংসেন ব্যাকাতুং – ‘অযং ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’তি. ঠানঞ্হেতং, সারিপুত্ত, ৰিজ্জতি য্ৰাযং পুগ্গলো কাযসক্খী স্ৰাস্স অরহত্তায পটিপন্নো, য্ৰাযং পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো স্ৰাস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা, যো চাযং পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো সোপস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা.
‘‘ন খ্ৰেত্থ, সারিপুত্ত, সুকরং একংসেন ব্যাকাতুং – ‘অযং ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’তি. ঠানঞ্হেতং, সারিপুত্ত, ৰিজ্জতি য্ৰাযং পুগ্গলো দিট্ঠিপ্পত্তো স্ৰাস্স অরহত্তায পটিপন্নো, য্ৰাযং পুগ্গলো সদ্ধাৰিমুত্তো স্ৰাস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা, যো চাযং পুগ্গলো কাযসক্খী সোপস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা.
‘‘ন খ্ৰেত্থ, সারিপুত্ত, সুকরং একংসেন ব্যাকাতুং – ‘অযং ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি. পঠমং.
২. গিলানসুত্তং
২২. [পু. প. ৯৪] ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, গিলানা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো গিলানো লভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভোজনানি অলভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভোজনানি, লভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভেসজ্জানি ¶ অলভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভেসজ্জানি, লভন্তো ৰা ¶ ¶ পতিরূপং উপট্ঠাকং অলভন্তো ৰা পতিরূপং উপট্ঠাকং নেৰ ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো গিলানো লভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভোজনানি অলভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভোজনানি, লভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভেসজ্জানি অলভন্তো ৰা সপ্পাযানি ভেসজ্জানি ¶ , লভন্তো ৰা পতিরূপং উপট্ঠাকং অলভন্তো ৰা পতিরূপং উপট্ঠাকং ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো গিলানো লভন্তোৰ সপ্পাযানি ভোজনানি নো অলভন্তো, লভন্তোৰ সপ্পাযানি ভেসজ্জানি নো অলভন্তো, লভন্তোৰ পতিরূপং উপট্ঠাকং নো অলভন্তো ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং গিলানো লভন্তোৰ সপ্পাযানি ভোজনানি নো অলভন্তো, লভন্তোৰ সপ্পাযানি ভেসজ্জানি নো অলভন্তো, লভন্তোৰ পতিরূপং উপট্ঠাকং নো অলভন্তো ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা, ইমং খো, ভিক্খৰে, গিলানং পটিচ্চ গিলানভত্তং অনুঞ্ঞাতং গিলানভেসজ্জং অনুঞ্ঞাতং গিলানুপট্ঠাকো অনুঞ্ঞাতো. ইমঞ্চ পন, ভিক্খৰে, গিলানং পটিচ্চ অঞ্ঞেপি গিলানা উপট্ঠাতব্বা. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো গিলানা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তযোমে গিলানূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো লভন্তো ৰা তথাগতং দস্সনায অলভন্তো ৰা তথাগতং দস্সনায, লভন্তো ৰা তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং সৰনায অলভন্তো ৰা তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং ¶ সৰনায নেৰ ওক্কমতি নিযামং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘ইধ, পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো লভন্তো ৰা তথাগতং দস্সনায অলভন্তো ৰা তথাগতং দস্সনায, লভন্তো ৰা তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং সৰনায অলভন্তো ৰা তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং সৰনায ওক্কমতি নিযামং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো লভন্তোৰ তথাগতং দস্সনায নো অলভন্তো, লভন্তোৰ তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং সৰনায নো অলভন্তো ওক্কমতি নিযামং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘তত্র ¶ ¶ , ভিক্খৰে, য্ৰাযং পুগ্গলো লভন্তোৰ তথাগতং দস্সনায নো অলভন্তো, লভন্তোৰ ¶ তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মৰিনযং সৰনায নো অলভন্তো ওক্কমতি নিযামং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং, ইমং খো ভিক্খৰে, পুগ্গলং পটিচ্চ ধম্মদেসনা অনুঞ্ঞাতা. ইমঞ্চ পন, ভিক্খৰে, পুগ্গলং পটিচ্চ অঞ্ঞেসম্পি ধম্মো দেসেতব্বো. ‘‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো গিলানূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. দুতিযং.
৩. সঙ্খারসুত্তং
২৩. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্যাবজ্ঝং [সব্যাপজ্ঝং (সব্বত্থ) এৰমুপরিপি] কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, সব্যাবজ্ঝং ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, সব্যাবজ্ঝং মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি. সো সব্যাবজ্ঝং কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, সব্যাবজ্ঝং ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, সব্যাবজ্ঝং মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা সব্যাবজ্ঝং লোকং উপপজ্জতি. তমেনং সব্যাবজ্ঝং লোকং ¶ উপপন্নং সমানং সব্যাবজ্ঝা ফস্সা ফুসন্তি. সো সব্যাবজ্ঝেহি ফস্সেহি ফুট্ঠো সমানো সব্যাবজ্ঝং ৰেদনং ৰেদযতি একন্তদুক্খং, সেয্যথাপি সত্তা নেরযিকা.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অব্যাবজ্ঝং কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, অব্যাবজ্ঝং ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, অব্যাবজ্ঝং মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি. সো অব্যাবজ্ঝং কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, অব্যাবজ্ঝং ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, অব্যাবজ্ঝং মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা অব্যাবজ্ঝং লোকং উপপজ্জতি. তমেনং অব্যাবজ্ঝং লোকং উপপন্নং সমানং অব্যাবজ্ঝা ফস্সা ফুসন্তি. সো অব্যাবজ্ঝেহি ফস্সেহি ফুট্ঠো সমানো অব্যাবজ্ঝং ৰেদনং ৰেদযতি একন্তসুখং, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি, সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরোতি. সো সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি কাযসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি ৰচীসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা, সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি ¶ মনোসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি লোকং উপপজ্জতি. তমেনং সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি লোকং ¶ উপপন্নং সমানং সব্যাবজ্ঝাপি অব্যাবজ্ঝাপি ফস্সা ¶ ফুসন্তি. সো সব্যাবজ্ঝেহিপি অব্যাবজ্ঝেহিপি ফস্সেহি ফুট্ঠো সমানো সব্যাবজ্ঝম্পি অব্যাবজ্ঝম্পি ৰেদনং ৰেদযতি ৰোকিণ্ণসুখদুক্খং, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. ততিযং.
৪. বহুকারসুত্তং
২৪. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা পুগ্গলস্স বহুকারা. কতমে তযো? যং, ভিক্খৰে, পুগ্গলং আগম্ম পুগ্গলো বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি; অযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ইমস্স পুগ্গলস্স বহুকারো.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যং পুগ্গলং আগম্ম পুগ্গলো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি; অযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ইমস্স পুগ্গলস্স বহুকারো.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যং পুগ্গলং আগম্ম পুগ্গলো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; অযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ইমস্স পুগ্গলস্স বহুকারো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা পুগ্গলস্স বহুকারা.
‘‘ইমেহি চ পন, ভিক্খৰে, তীহি পুগ্গলেহি ইমস্স পুগ্গলস্স নত্থঞ্ঞো পুগ্গলো বহুকারোতি ৰদামি. ইমেসং পন, ভিক্খৰে, তিণ্ণং পুগ্গলানং ইমিনা পুগ্গলেন ন সুপ্পতিকারং ৰদামি, যদিদং অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসন-গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানুপ্পদানেনা’’তি. চতুত্থং.
৫. ৰজিরূপমসুত্তং
২৫. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং ¶ . কতমে তযো? অরুকূপমচিত্তো পুগ্গলো, ৰিজ্জূপমচিত্তো পুগ্গলো, ৰজিরূপমচিত্তো পুগ্গলো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অরুকূপমচিত্তো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো কোধনো হোতি উপাযাসবহুলো অপ্পম্পি ¶ ৰুত্তো ¶ সমানো অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দুট্ঠারুকো [দুট্ঠারুকা (সী.)] কট্ঠেন ৰা কঠলায [কথলায (স্যা. কং. ক.), কঠলেন-কথলেন (অট্ঠকথা)] ৰা ঘট্টিতো [ঘট্টিতা (সী.)] ভিয্যোসোমত্তায আসৰং দেতি [অস্সৰনোতি (সী.)]; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো কোধনো হোতি উপাযাসবহুলো অপ্পম্পি ৰুত্তো সমানো অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরুকূপমচিত্তো পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ৰিজ্জূপমচিত্তো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. সেয্যথাপি ভিক্খৰে, চক্খুমা পুরিসো রত্তন্ধকারতিমিসাযং ৰিজ্জন্তরিকায রূপানি পস্সেয্য; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰিজ্জূপমচিত্তো পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ৰজিরূপমচিত্তো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰজিরস্স নত্থি কিঞ্চি অভেজ্জং মণি ৰা পাসাণো ৰা; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো আসৰানং খযা…পে… উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰজিরূপমচিত্তো পুগ্গলো. ‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ¶ লোকস্মি’’’ন্তি [পু. প. ১০২]. পঞ্চমং.
৬. সেৰিতব্বসুত্তং
২৬. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো. অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ¶ সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ¶ ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো হীনো হোতি সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো অঞ্ঞত্র অনুদ্দযা অঞ্ঞত্র অনুকম্পা.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সদিসো হোতি সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. তং কিস্স হেতু? সীলসামঞ্ঞগতানং সতং সীলকথা চ নো ভৰিস্সতি, সা চ নো পৰত্তিনী [পৰত্তনী (সী. স্যা. কং. পী.) পু. প. ১২২ পস্সিতব্বং] ভৰিস্সতি, সা চ নো ফাসু ভৰিস্সতি. সমাধিসামঞ্ঞগতানং সতং সমাধিকথা চ নো ভৰিস্সতি, সা চ নো পৰত্তিনী ভৰিস্সতি, সা চ নো ফাসু ভৰিস্সতি. পঞ্ঞাসামঞ্ঞগতানং সতং পঞ্ঞাকথা চ নো ভৰিস্সতি, সা চ নো পৰত্তিনী ভৰিস্সতি, সা চ নো ফাসু ভৰিস্সতীতি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , একচ্চো পুগ্গলো অধিকো হোতি সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. তং কিস্স হেতু? ইতি অপরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং পরিপূরেস্সামি, পরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গহেস্সামি; অপরিপূরং ৰা সমাধিক্খন্ধং পরিপূরেস্সামি, পরিপূরং ৰা সমাধিক্খন্ধং তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গহেস্সামি; অপরিপূরং ৰা পঞ্ঞাক্খন্ধং পরিপূরেস্সামি, পরিপূরং ৰা পঞ্ঞাক্খন্ধং তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গহেস্সামীতি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি.
‘‘নিহীযতি ¶ ¶ পুরিসো নিহীনসেৰী,
ন চ হাযেথ কদাচি তুল্যসেৰী;
সেট্ঠমুপনমং উদেতি খিপ্পং,
তস্মা অত্তনো উত্তরিং ভজেথা’’তি. ছট্ঠং;
৭. জিগুচ্ছিতব্বসুত্তং
২৭. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো জিগুচ্ছিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো. অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অজ্ঝুপেক্খিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো. অত্থি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো জিগুচ্ছিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো দুস্সীলো হোতি পাপধম্মো অসুচি সঙ্কস্সরসমাচারো পটিচ্ছন্নকম্মন্তো, অস্সমণো সমণপটিঞ্ঞো, অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, অন্তোপূতি অৰস্সুতো কসম্বুজাতো. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো জিগুচ্ছিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো. তং কিস্স হেতু? কিঞ্চাপি, ভিক্খৰে, এৰরূপস্স পুগ্গলস্স ন দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি, অথ খো নং পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি – ‘পাপমিত্তো পুরিসপুগ্গলো পাপসহাযো পাপসম্পৰঙ্কো’তি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অহি গূথগতো কিঞ্চাপি ন দংসতি [ডংসতি (সী. স্যা.), ডস্সতি (পী.)], অথ খো নং মক্খেতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, কিঞ্চাপি এৰরূপস্স পুগ্গলস্স ন দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি, অথ খো নং পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি – ‘পাপমিত্তো পুরিসপুগ্গলো পাপসহাযো পাপসম্পৰঙ্কো’তি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো জিগুচ্ছিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অজ্ঝুপেক্খিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো কোধনো হোতি উপাযাসবহুলো ¶ , অপ্পম্পি ৰুত্তো সমানো অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দুট্ঠারুকো কট্ঠেন ৰা কঠলায ৰা ঘট্টিতো ভিয্যোসোমত্তায আসৰং দেতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে…পে… সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, তিন্দুকালাতং ¶ কট্ঠেন ¶ ৰা কঠলায ৰা ঘট্টিতং ভিয্যোসোমত্তায চিচ্চিটাযতি চিটিচিটাযতি; এৰমেৰং খো ভিক্খৰে…পে… সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গূথকূপো কট্ঠেন ৰা কঠলায ৰা ঘট্টিতো ভিয্যোসোমত্তায দুগ্গন্ধো হোতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো ¶ কোধনো হোতি উপাযাসবহুলো, অপ্পম্পি ৰুত্তো সমানো অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অজ্ঝুপেক্খিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো. তং কিস্স হেতু? অক্কোসেয্যপি মং পরিভাসেয্যপি মং অনত্থম্পি মং করেয্যাতি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো অজ্ঝুপেক্খিতব্বো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো. এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. তং কিস্স হেতু? কিঞ্চাপি, ভিক্খৰে, এৰরূপস্স পুগ্গলস্স ন দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি, অথ খো নং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি – ‘কল্যাণমিত্তো পুরিসপুগ্গলো কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো’তি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো. ‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’’ন্তি.
‘‘নিহীযতি ¶ পুরিসো নিহীনসেৰী,
ন চ হাযেথ কদাচি তুল্যসেৰী;
সেট্ঠমুপনমং উদেতি খিপ্পং,
তস্মা অত্তনো উত্তরিং ভজেথা’’তি. সত্তমং;
৮. গূথভাণীসুত্তং
২৮. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং ¶ . কতমে তযো? গূথভাণী, পুপ্ফভাণী, মধুভাণী. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো গূথভাণী? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা [সভাগতো ৰা পরিসাগতো ৰা (স্যা. কং.)] ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি. সো ¶ অজানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘ন ¶ পস্সামী’তি [ম. নি. ১.৪৪০; পু. প. ৯১]; ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো গূথভাণী.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পুপ্ফভাণী? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং পজানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি; ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা ন সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ¶ পুপ্ফভাণী.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো মধুভাণী? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি; যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো মধুভাণী. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. অন্ধসুত্তং
২৯. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? অন্ধো, একচক্খু, দ্ৰিচক্খু. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অন্ধো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তথারূপং চক্খু ন ¶ হোতি যথারূপেন চক্খুনা অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগচ্ছেয্য অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং করেয্য [ফাতিকরেয্য (সী.)]; তথারূপম্পিস্স চক্খু ন হোতি যথারূপেন চক্খুনা কুসলাকুসলে ধম্মে জানেয্য, সাৰজ্জানৰজ্জে ধম্মে জানেয্য, হীনপ্পণীতে ধম্মে জানেয্য, কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ধম্মে জানেয্য. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অন্ধো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো একচক্খু? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তথারূপং ¶ চক্খু হোতি যথারূপেন চক্খুনা অনধিগতং ৰা ভোগং ¶ অধিগচ্ছেয্য অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং করেয্য; তথারূপং পনস্স [তথারূপম্পিস্স (স্যা. কং. পী. ক.)] চক্খু ন হোতি যথারূপেন চক্খুনা কুসলাকুসলে ধম্মে জানেয্য, সাৰজ্জানৰজ্জে ধম্মে জানেয্য, হীনপ্পণীতে ধম্মে জানেয্য, কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ¶ ধম্মে জানেয্য. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো একচক্খু.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দ্ৰিচক্খু? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তথারূপং চক্খু হোতি যথারূপেন চক্খুনা অনধিগতং ৰা ভোগং অধিগচ্ছেয্য, অধিগতং ৰা ভোগং ফাতিং করেয্য; তথারূপম্পিস্স চক্খু হোতি যথারূপেন চক্খুনা কুসলাকুসলে ধম্মে জানেয্য; সাৰজ্জানৰজ্জে ধম্মে জানেয্য, হীনপ্পণীতে ধম্মে জানেয্য, কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ধম্মে জানেয্য. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দ্ৰিচক্খু. ‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’’ন্তি.
‘‘ন চেৰ ভোগা তথারূপা, ন চ পুঞ্ঞানি কুব্বতি;
উভযত্থ কলিগ্গাহো, অন্ধস্স হতচক্খুনো.
‘‘অথাপরাযং অক্খাতো, একচক্খু চ পুগ্গলো;
ধম্মাধম্মেন সঠোসো [সংসট্ঠো (সী. স্যা. কং. পী.), সঠোতি (ক.)], ভোগানি পরিযেসতি.
‘‘থেয্যেন কূটকম্মেন, মুসাৰাদেন চূভযং;
কুসলো হোতি সঙ্ঘাতুং [সংহাতুং (স্যা.)], কামভোগী চ মানৰো;
ইতো সো নিরযং গন্ত্ৰা, একচক্খু ৰিহঞ্ঞতি.
‘‘দ্ৰিচক্খু পন অক্খাতো, সেট্ঠো পুরিসপুগ্গলো;
ধম্মলদ্ধেহি ভোগেহি, উট্ঠানাধিগতং ধনং.
‘‘দদাতি ¶ সেট্ঠসঙ্কপ্পো, অব্যগ্গমানসো নরো;
উপেতি ভদ্দকং ঠানং, যত্থ গন্ত্ৰা ন সোচতি.
‘‘অন্ধঞ্চ ¶ একচক্খুঞ্চ, আরকা পরিৰজ্জযে;
দ্ৰিচক্খুং ¶ পন সেৰেথ, সেট্ঠং পুরিসপুগ্গল’’ন্তি. নৰমং;
১০. অৰকুজ্জসুত্তং
৩০. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে [পু. প. ১০৭-১০৮], পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? অৰকুজ্জপঞ্ঞো পুগ্গলো, উচ্ছঙ্গপঞ্ঞো পুগ্গলো, পুথুপঞ্ঞো পুগ্গলো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অৰকুজ্জপঞ্ঞো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায নেৰ আদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতোপি তম্হা আসনা তস্সা কথায নেৰ আদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুম্ভো নিক্কুজ্জো [নিক্কুজ্জো (সী. পী.)] তত্র উদকং আসিত্তং ৰিৰট্টতি, নো সণ্ঠাতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায নেৰ আদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতোপি তম্হা আসনা তস্সা কথায নেৰাদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অৰকুজ্জপঞ্ঞো ¶ পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উচ্ছঙ্গপঞ্ঞো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতো চ খো তম্হা আসনা তস্সা কথায নেৰাদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসস্স উচ্ছঙ্গে নানাখজ্জকানি আকিণ্ণানি – তিলা ¶ তণ্ডুলা মোদকা বদরা. সো তম্হা আসনা ৰুট্ঠহন্তো ¶ সতিসম্মোসা পকিরেয্য ¶ . এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতো চ খো তম্হা আসনা তস্সা কথায নেৰ আদিং মনসি করোতি, ন মজ্ঝং মনসি করোতি, ন পরিযোসানং মনসি করোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উচ্ছঙ্গপঞ্ঞো পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুথুপঞ্ঞো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং ¶ সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতোপি তম্হা আসনা তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুম্ভো উক্কুজ্জো তত্র উদকং আসিত্তং সণ্ঠাতি নো ৰিৰট্টতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো আরামং গন্তা হোতি অভিক্খণং ভিক্খূনং সন্তিকে ধম্মস্সৰনায. তস্স ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেন্তি. সো তস্মিং আসনে নিসিন্নো তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি; ৰুট্ঠিতোপি তম্হা আসনা তস্সা কথায আদিম্পি মনসি করোতি, মজ্ঝম্পি মনসি করোতি, পরিযোসানম্পি মনসি করোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুথুপঞ্ঞো পুগ্গলো. ‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’’ন্তি.
‘‘অৰকুজ্জপঞ্ঞো পুরিসো, দুম্মেধো অৰিচক্খণো;
অভিক্খণম্পি চে হোতি, গন্তা ভিক্খূন সন্তিকে.
‘‘আদিং ¶ কথায মজ্ঝঞ্চ, পরিযোসানঞ্চ তাদিসো;
উগ্গহেতুং ন সক্কোতি, পঞ্ঞা হিস্স ন ৰিজ্জতি.
‘‘উচ্ছঙ্গপঞ্ঞো ¶ ¶ পুরিসো, সেয্যো এতেন ৰুচ্চতি;
অভিক্খণম্পি চে হোতি, গন্তা ভিক্খূন সন্তিকে.
‘‘আদিং কথায মজ্ঝঞ্চ, পরিযোসানঞ্চ তাদিসো;
নিসিন্নো আসনে তস্মিং, উগ্গহেত্ৰান ব্যঞ্জনং;
ৰুট্ঠিতো নপ্পজানাতি, গহিতং হিস্স [গহিতম্পিস্স (ক.)] মুস্সতি.
‘‘পুথুপঞ্ঞো চ পুরিসো, সেয্যো এতেহি [এতেন (ক.)] ৰুচ্চতি;
অভিক্খণম্পি চে হোতি, গন্তা ভিক্খূন সন্তিকে.
‘‘আদিং কথায মজ্ঝঞ্চ, পরিযোসানঞ্চ তাদিসো;
নিসিন্নো আসনে তস্মিং, উগ্গহেত্ৰান ব্যঞ্জনং.
‘‘ধারেতি সেট্ঠসঙ্কপ্পো, অব্যগ্গমানসো নরো;
ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো, দুক্খস্সন্তকরো সিযা’’তি. দসমং;
পুগ্গলৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
সমিদ্ধ [কাযসক্খি (সী.), সৰিট্ঠ (স্যা. কং.), সেট্ঠ (ক.)] -গিলান-সঙ্খারা, বহুকারা ৰজিরেন চ;
সেৰি-জিগুচ্ছ-গূথভাণী, অন্ধো চ অৰকুজ্জতাতি.
৪. দেৰদূতৰগ্গো
১.সব্রহ্মকসুত্তং
৩১. ‘‘সব্রহ্মকানি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, তানি কুলানি যেসং পুত্তানং মাতাপিতরো অজ্ঝাগারে পূজিতা হোন্তি. সপুব্বাচরিযকানি, ভিক্খৰে, তানি কুলানি যেসং পুত্তানং মাতাপিতরো অজ্ঝাগারে পূজিতা হোন্তি. সাহুনেয্যানি ¶ , ভিক্খৰে, তানি কুলানি যেসং পুত্তানং মাতাপিতরো অজ্ঝাগারে পূজিতা হোন্তি. ‘ব্রহ্মা’তি, ভিক্খৰে, মাতাপিতূনং এতং অধিৰচনং. ‘পুব্বাচরিযা’তি, ভিক্খৰে, মাতাপিতূনং এতং অধিৰচনং. ‘আহুনেয্যা’তি ¶ , ভিক্খৰে, মাতাপিতূনং এতং অধিৰচনং. তং কিস্স হেতু? বহুকারা, ভিক্খৰে, মাতাপিতরো পুত্তানং, আপাদকা পোসকা, ইমস্স লোকস্স দস্সেতারোতি.
‘‘ব্রহ্মাতি মাতাপিতরো, পুব্বাচরিযাতি ৰুচ্চরে;
আহুনেয্যা চ পুত্তানং, পজায অনুকম্পকা.
‘‘তস্মা হি নে নমস্সেয্য, সক্করেয্য চ পণ্ডিতো;
অন্নেন অথ পানেন, ৰত্থেন সযনেন চ;
উচ্ছাদনেন ন্হাপনেন [নহাপনেন (সী.)], পাদানং ধোৰনেন চ.
‘‘তায নং পারিচরিযায, মাতাপিতূসু পণ্ডিতা;
ইধেৰ [ইধ চেৰ (সী.)] নং পসংসন্তি, পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি [সগ্গে চ মোদতীতি (সী.) ইতিৰু. ১০৬ ইতিৰুত্তকে]. পঠমং;
২. আনন্দসুত্তং
৩২. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘সিযা নু খো, ভন্তে, ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু; যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ, ভিক্খুনো ¶ তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু; যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘যথা কথং পন, ভন্তে, সিযা ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ¶ নাস্সু; যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি?
‘‘ইধানন্দ ¶ , ভিক্খুনো এৰং হোতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বান’ন্তি. এৰং খো, আনন্দ, সিযা ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা নাস্সু; যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘ইদঞ্চ পন মেতং, আনন্দ, সন্ধায ভাসিতং পারাযনে পুণ্ণকপঞ্হে –
‘‘সঙ্খায লোকস্মিং পরোপরানি [পরোৰরানি (সী. পী.) সু. নি. ১০৫৪; চূল়নি. পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছা ৭৩],
যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকে;
সন্তো ¶ ¶ ৰিধূমো অনীঘো [অনিঘো (সী. স্যা. কং. পী.), অনঘো (?)] নিরাসো,
অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি. দুতিযং;
৩. সারিপুত্তসুত্তং
৩৩. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং সারিপুত্তং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সংখিত্তেনপি খো অহং, সারিপুত্ত, ধম্মং দেসেয্যং; ৰিত্থারেনপি খো অহং, সারিপুত্ত, ধম্মং দেসেয্যং; সংখিত্তৰিত্থারেনপি খো অহং, সারিপুত্ত, ধম্মং দেসেয্যং; অঞ্ঞাতারো চ দুল্লভা’’তি. ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো, এতস্স, সুগত, কালো যং ভগৰা সংখিত্তেনপি ধম্মং দেসেয্য, ৰিত্থারেনপি ধম্মং দেসেয্য, সংখিত্তৰিত্থারেনপি ধম্মং দেসেয্য. ভৰিস্সন্তি ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো’’তি.
‘‘তস্মাতিহ, সারিপুত্ত, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন ভৰিস্সন্তি, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন ভৰিস্সন্তি, যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সামা’তি. এৰঞ্হি খো, সারিপুত্ত, সিক্খিতব্বং.
‘‘যতো চ খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুনো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে ¶ কাযে অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি, বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি, যঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতো অহঙ্কারমমঙ্কারমানানুসযা ন হোন্তি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত – ‘ভিক্খু অচ্ছেচ্ছি [অচ্ছেজ্জি (স্যা. কং. ক.)] তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী. পী.)] সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্স’. ইদঞ্চ পন মেতং, সারিপুত্ত, সন্ধায ভাসিতং পারাযনে [পারাযণে (সী.)] উদযপঞ্হে –
‘‘পহানং কামসঞ্ঞানং, দোমনস্সান চূভযং;
থিনস্স চ পনূদনং, কুক্কুচ্চানং নিৰারণং.
‘‘উপেক্খাসতিসংসুদ্ধং ¶ , ধম্মতক্কপুরেজৰং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমি, অৰিজ্জায পভেদন’’ন্তি [সু. নি. ১১১২; চূল়নি. উদযমাণৰপুচ্ছা ১৩১]. ততিযং;
৪. নিদানসুত্তং
৩৪. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? লোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, দোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, মোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায.
‘‘যং, ভিক্খৰে, লোভপকতং কম্মং লোভজং লোভনিদানং লোভসমুদযং, যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততি তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি. যত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি তত্থ তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি, দিট্ঠে ৰা ধম্মে উপপজ্জ ৰা [উপপজ্জে ৰা (সী. স্যা. কং.) উপপজ্জিত্ৰাতি ম. নি. ৩.৩০৩ পাল়িযা সংৰণ্ণনা] অপরে ৰা [অপরাপরে ৰা (ক.)] পরিযাযে.
‘‘যং ¶ , ভিক্খৰে, দোসপকতং কম্মং দোসজং দোসনিদানং দোসসমুদযং, যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততি তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি. যত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি তত্থ তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি, দিট্ঠে ৰা ধম্মে উপপজ্জ ৰা অপরে ৰা পরিযাযে.
‘‘যং, ভিক্খৰে, মোহপকতং কম্মং মোহজং মোহনিদানং মোহসমুদযং, যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততি তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি. যত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি তত্থ ¶ তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি, দিট্ঠে ৰা ধম্মে উপপজ্জ ¶ ৰা অপরে ৰা পরিযাযে.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, বীজানি অখণ্ডানি অপূতীনি অৰাতাতপহতানি সারাদানি সুখসযিতানি সুখেত্তে সুপরিকম্মকতায ভূমিযা নিক্খিত্তানি. দেৰো চ সম্মাধারং অনুপ্পৰেচ্ছেয্য. এৰস্সু তানি, ভিক্খৰে, বীজানি ৰুদ্ধিং ৰিরুল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্যুং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যং লোভপকতং কম্মং লোভজং লোভনিদানং লোভসমুদযং, যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততি তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি. যত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি তত্থ তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি, দিট্ঠে ৰা ধম্মে উপপজ্জ ৰা অপরে ৰা পরিযাযে.
‘‘যং ¶ দোসপকতং কম্মং…পে… যং মোহপকতং কম্মং মোহজং মোহনিদানং মোহসমুদযং, যত্থস্স অত্তভাৰো নিব্বত্ততি তত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি. যত্থ তং কম্মং ৰিপচ্চতি তত্থ তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি, দিট্ঠে ৰা ধম্মে উপপজ্জ ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযায.
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? অলোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অদোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অমোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায.
‘‘যং, ভিক্খৰে, অলোভপকতং কম্মং অলোভজং অলোভনিদানং অলোভসমুদযং, লোভে ৰিগতে এৰং তং কম্মং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰঙ্কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং.
‘‘যং, ভিক্খৰে, অদোসপকতং কম্মং অদোসজং অদোসনিদানং অদোসসমুদযং, দোসে ৰিগতে এৰং তং কম্মং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰঙ্কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং.
‘‘যং ¶ , ভিক্খৰে, অমোহপকতং কম্মং অমোহজং অমোহনিদানং অমোহসমুদযং, মোহে ৰিগতে এৰং তং কম্মং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰঙ্কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং.
‘‘সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, বীজানি অখণ্ডানি অপূতীনি অৰাতাতপহতানি ¶ সারাদানি সুখসযিতানি. তানি পুরিসো অগ্গিনা ডহেয্য. অগ্গিনা ডহিত্ৰা মসিং করেয্য. মসিং করিত্ৰা মহাৰাতে ৰা ওফুণেয্য [ওপুনেয্য (সী. পী.)] নদিযা ৰা সীঘসোতায পৰাহেয্য. এৰস্সু তানি, ভিক্খৰে, বীজানি উচ্ছিন্নমূলানি তালাৰত্থুকতানি অনভাৰঙ্কতানি [অনভাৰকতানি (সী. পী.)] আযতিং অনুপ্পাদধম্মানি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যং অলোভপকতং কম্মং অলোভজং অলোভনিদানং অলোভসমুদযং, লোভে ৰিগতে এৰং তং কম্মং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰঙ্কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং.
‘‘যং ¶ অদোসপকতং কম্মং…পে… যং অমোহপকতং কম্মং অমোহজং অমোহনিদানং অমোহসমুদযং, মোহে ৰিগতে এৰং তং কম্মং পহীনং হোতি…পে… আযতিং অনুপ্পাদধম্মং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযাযা’’তি.
‘‘লোভজং দোসজঞ্চেৰ [দোসজং কম্মং (ক.)], মোহজঞ্চাপৰিদ্দসু;
যং তেন পকতং কম্মং, অপ্পং ৰা যদি ৰা বহুং;
ইধেৰ তং ৰেদনিযং, ৰত্থু অঞ্ঞং ন ৰিজ্জতি.
‘‘তস্মা লোভঞ্চ দোসঞ্চ, মোহজঞ্চাপি ৰিদ্দসু;
ৰিজ্জং উপ্পাদযং ভিক্খু, সব্বা দুগ্গতিযো জহে’’তি. চতুত্থং;
৫. হত্থকসুত্তং
৩৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা আল়ৰিযং ৰিহরতি গোমগ্গে সিংসপাৰনে পণ্ণসন্থরে. অথ খো হত্থকো আল়ৰকো জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো অদ্দস ভগৰন্তং গোমগ্গে সিংসপাৰনে পণ্ণসন্থরে নিসিন্নং. দিস্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো হত্থকো আল়ৰকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি, ভন্তে, ভগৰা সুখমসযিত্থা’’তি? ‘‘এৰং ¶ , কুমার, সুখমসযিত্থং. যে চ পন লোকে সুখং সেন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো’’তি.
‘‘সীতা, ভন্তে, হেমন্তিকা রত্তি, অন্তরট্ঠকো হিমপাতসমযো, খরা গোকণ্টকহতা ভূমি, তনুকো পণ্ণসন্থরো, ৰিরল়ানি রুক্খস্স ¶ পত্তানি, সীতানি কাসাযানি ৰত্থানি, সীতো চ ৰেরম্ভো ৰাতো ৰাযতি. অথ চ পন ভগৰা এৰমাহ – ‘এৰং, কুমার, সুখমসযিত্থং. যে চ পন লোকে সুখং সেন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো’’’তি.
‘‘তেন হি, কুমার, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, কুমার, ইধস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা কূটাগারং উল্লিত্তাৰলিত্তং নিৰাতং ফুসিতগ্গল়ং পিহিতৰাতপানং. তত্রস্স পল্লঙ্কো গোনকত্থতো পটিকত্থতো পটলিকত্থতো ¶ কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো [কাদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো (সী.)] সউত্তরচ্ছদো উভতো লোহিতকূপধানো; তেলপ্পদীপো চেত্থ ঝাযেয্য [জালেয্য (ক.)]; চতস্সো চ [তস্সেৰ (ক.)] পজাপতিযো মনাপামনাপেন পচ্চুপট্ঠিতা অস্সু. তং কিং মঞ্ঞসি, কুমার, সুখং ৰা সো সযেয্য নো ৰা? কথং ৰা তে এত্থ হোতী’’তি? ‘‘সুখং সো, ভন্তে, সযেয্য. যে চ পন লোকে সুখং সেন্তি, সো তেসং অঞ্ঞতরো’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, কুমার, অপি নু তস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা উপ্পজ্জেয্যুং রাগজা পরিল়াহা কাযিকা ৰা চেতসিকা ৰা যেহি সো রাগজেহি পরিল়াহেহি পরিডয্হমানো দুক্খং সযেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি.
‘‘যেহি ¶ খো সো, কুমার, গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা রাগজেহি পরিল়াহেহি পরিডয্হমানো দুক্খং সযেয্য, সো রাগো তথাগতস্স পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. তস্মাহং সুখমসযিত্থং.
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, কুমার, অপি নু তস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা উপ্পজ্জেয্যুং দোসজা পরিল়াহা…পে… মোহজা পরিল়াহা কাযিকা ৰা চেতসিকা ৰা যেহি সো মোহজেহি পরিল়াহেহি পরিডয্হমানো দুক্খং সযেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি.
‘‘যে ¶ হি খো সো, কুমার, গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা মোহজেহি পরিল়াহেহি পরিডয্হমানো দুক্খং সযেয্য, সো মোহো তথাগতস্স পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো ¶ আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. তস্মাহং সুখমসযিত্থ’’ন্তি.
[চূল়ৰ. ৩০৫; সং. নি. ১.২৪২] ‘‘সব্বদা ৰে সুখং সেতি, ব্রাহ্মণো পরিনিব্বুতো;
যো ন লিম্পতি [লিপ্পতি (সী. স্যা. কং. ক.)] কামেসু, সীতিভূতো নিরূপধি.
‘‘সব্বা আসত্তিযো ছেত্ৰা, ৰিনেয্য হদযে দরং;
উপসন্তো সুখং সেতি, সন্তিং পপ্পুয্য চেতসো’’তি. পঞ্চমং;
৬. দেৰদূতসুত্তং
৩৬. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, দেৰদূতানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা নানাবাহাসু গহেত্ৰা যমস্স রঞ্ঞো দস্সেন্তি – ‘অযং, দেৰ, পুরিসো অমত্তেয্যো ¶ অপেত্তেয্যো অসামঞ্ঞো অব্রহ্মঞ্ঞো, ন কুলে জেট্ঠাপচাযী. ইমস্স দেৰো দণ্ডং পণেতূ’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা পঠমং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জতি সমনুগাহতি সমনুভাসতি – ‘অম্ভো, পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু পঠমং দেৰদূতং পাতুভূত’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘নাদ্দসং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা আসীতিকং ৰা নাৰুতিকং ৰা ৰস্সসতিকং ৰা [পস্স ম. নি. ৩.২৬৩] জাতিযা জিণ্ণং গোপানসিৰঙ্কং ভোগ্গং দণ্ডপরাযণং [দণ্ডপরাযনং (স্যা. কং. পী.)] পৰেধমানং গচ্ছন্তং আতুরং গতযোব্বনং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ৰিলূনং খল্লিতসিরং [খলিতং সিরো (সী. পী.), খলিতসিরং (স্যা. কং.) ম. নি. ৩.২৬৩] ৰলিতং তিলকাহতগত্ত’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘অদ্দসং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং ¶ , ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো, পুরিস, তস্স তে ৰিঞ্ঞুস্স সতো মহল্লকস্স ন এতদহোসি – অহম্পি খোম্হি জরাধম্মো জরং অনতীতো, হন্দাহং কল্যাণং করোমি, কাযেন ৰাচায মনসা’তি? সো ¶ এৰমাহ – ‘নাসক্খিস্সং, ভন্তে. পমাদস্সং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো, পুরিস, পমাদতায [পমাদৰতায (সী. স্যা. কং. পী.) ম. নি. ৩.২৬২] ন কল্যাণমকাসি কাযেন ৰাচায মনসা. তগ্ঘ ত্ৰং [তং (ক.)], অম্ভো পুরিস, তথা করিস্সন্তি যথা তং [তে (ক.)] পমত্তং. তং খো পন তে এতং [তং খো পনেতং (সী. স্যা. কং. পী.)] পাপকম্মং [পাপং কম্মং (সী.)] নেৰ মাতরা কতং, ন পিতরা কতং, ন ভাতরা কতং, ন ভগিনিযা কতং, ন মিত্তামচ্চেহি কতং, ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং, ন দেৰতাহি কতং ¶ , ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং; অথ খো তযাৰেতং পাপকম্মং কতং, ত্ৰঞ্ঞেৰেতস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদিস্সসী’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা পঠমং দেৰদূতং ¶ সমনুযুঞ্জিত্ৰা সমনুগাহিত্ৰা সমনুভাসিত্ৰা, দুতিযং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জতি সমনুগাহতি সমনুভাসতি – ‘অম্ভো পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু দুতিযং দেৰদূতং পাতুভূত’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘নাদ্দসং, ভন্তে’তি. ‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা আবাধিকং দুক্খিতং বাল়্হগিলানং, সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নং সেমানং, অঞ্ঞেহি ৰুট্ঠাপিযমানং, অঞ্ঞেহি সংৰেসিযমান’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘অদ্দসং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, তস্স তে ৰিঞ্ঞুস্স সতো মহল্লকস্স ন এতদহোসি – অহম্পি খোম্হি ব্যাধিধম্মো ব্যাধিং অনতীতো, হন্দাহং কল্যাণং করোমি কাযেন ৰাচায মনসা’তি? সো এৰমাহ – ‘নাসক্খিস্সং, ভন্তে. পমাদস্সং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস ¶ , পমাদতায ন কল্যাণমকাসি কাযেন ৰাচায মনসা. তগ্ঘ ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, তথা করিস্সন্তি যথা তং পমত্তং. তং খো পন তে এতং পাপকম্মং নেৰ মাতরা কতং, ন পিতরা কতং, ন ভাতরা কতং, ন ভগিনিযা কতং, ন মিত্তামচ্চেহি ¶ কতং, ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং, ন দেৰতাহি কতং, ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং; অথ খো তযাৰেতং পাপকম্মং কতং. ত্ৰঞ্ঞেৰেতস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদিস্সসী’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা দুতিযং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জিত্ৰা সমনুগাহিত্ৰা সমনুভাসিত্ৰা, ততিযং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জতি সমনুগাহতি সমনুভাসতি – ‘অম্ভো পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু ¶ ততিযং দেৰদূতং পাতুভূত’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘নাদ্দসং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, ন ত্ৰং অদ্দস মনুস্সেসু ইত্থিং ¶ ৰা পুরিসং ৰা একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাত’ন্তি? সো এৰমাহ – ‘অদ্দসং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, তস্স তে ৰিঞ্ঞুস্স সতো মহল্লকস্স ন এতদহোসি – অহম্পি খোম্হি মরণধম্মো মরণং অনতীতো, হন্দাহং কল্যাণং করোমি কাযেন ৰাচায মনসা’তি? সো এৰমাহ – ‘নাসক্খিস্সং, ভন্তে. পমাদস্সং, ভন্তে’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা এৰমাহ – ‘অম্ভো পুরিস, পমাদতায ন কল্যাণমকাসি কাযেন ৰাচায মনসা. তগ্ঘ ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, তথা করিস্সন্তি যথা তং পমত্তং. তং খো পন তে এতং পাপকম্মং নেৰ মাতরা কতং, ন পিতরা কতং, ন ভাতরা কতং, ন ভগিনিযা কতং, ন মিত্তামচ্চেহি কতং, ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং, ন দেৰতাহি কতং, ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং; অথ খো তযাৰেতং পাপকম্মং কতং. ত্ৰঞ্ঞেৰেতস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদিস্সসী’’’তি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, যমো রাজা ততিযং দেৰদূতং সমনুযুঞ্জিত্ৰা সমনুগাহিত্ৰা সমনুভাসিত্ৰা তুণ্হী হোতি. তমেনং ¶ , ভিক্খৰে, নিরযপালা পঞ্চৰিধবন্ধনং নাম কারণং করোন্তি. তত্তং অযোখিলং হত্থে গমেন্তি. তত্তং অযোখিলং দুতিযস্মিং হত্থে গমেন্তি. তত্তং অযোখিলং পাদে গমেন্তি. তত্তং অযোখিলং দুতিযস্মিং পাদে গমেন্তি. তত্তং অযোখিলং মজ্ঝে উরস্মিং গমেন্তি. সো তত্থ দুক্খা ¶ তিব্বা [তিপ্পা (সী.)] খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযতি, ন চ তাৰ কালঙ্করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি.
‘‘তমেনং ¶ , ভিক্খৰে, নিরযপালা সংৰেসেত্ৰা [সংকড্ঢিত্ৰা (ক.)] কুধারীহি তচ্ছন্তি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযতি, ন চ তাৰ কালঙ্করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি.
‘‘তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা ৰাসীহি তচ্ছন্তি…পে… তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা রথে যোজেত্ৰা আদিত্তায ভূমিযা সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায [সঞ্জোতিভূতায (স্যা. কং.)] সারেন্তিপি পচ্চাসারেন্তিপি…পে… তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা মহন্তং অঙ্গারপব্বতং আদিত্তং ¶ সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আরোপেন্তিপি ওরোপেন্তিপি…পে… তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায লোহকুম্ভিযা পক্খিপন্তি, আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায. সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছতি, সকিম্পি অধো গচ্ছতি, সকিম্পি তিরিযং গচ্ছতি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদিযতি, ন চ তাৰ কালং করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি. তমেনং, ভিক্খৰে, নিরযপালা মহানিরযে পক্খিপন্তি. সো খো পন, ভিক্খৰে, মহানিরযো –
‘‘চতুক্কণ্ণো চতুদ্ৰারো, ৰিভত্তো ভাগসো মিতো;
অযোপাকারপরিযন্তো, অযসা পটিকুজ্জিতো.
‘‘তস্স ¶ অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসা যুতা;
সমন্তা ¶ যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা’’তি [পে. ৰ. ৭০-৭১, ২৪০-২৪১].
‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, যমস্স রঞ্ঞো এতদহোসি – ‘যে কির, ভো, লোকে পাপকানি কম্মানি করোন্তি তে এৰরূপা ৰিৰিধা কম্মকারণা করীযন্তি. অহো ৰতাহং মনুস্সত্তং লভেয্যং, তথাগতো চ লোকে উপ্পজ্জেয্য অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, তঞ্চাহং ভগৰন্তং পযিরুপাসেয্যং. সো চ মে ভগৰা ধম্মং দেসেয্য, তস্স চাহং ভগৰতো ধম্মং আজানেয্য’ন্তি. তং খো পনাহং, ভিক্খৰে, ন অঞ্ঞস্স সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা সুত্ৰা এৰং ৰদামি, অপি চ খো, ভিক্খৰে, যদেৰ মে সামং ঞাতং সামং দিট্ঠং সামং ৰিদিতং তদেৰাহং ৰদামী’’তি.
‘‘চোদিতা ¶ দেৰদূতেহি, যে পমজ্জন্তি মাণৰা;
তে দীঘরত্তং সোচন্তি, হীনকাযূপগা নরা.
‘‘যে চ খো দেৰদূতেহি, সন্তো সপ্পুরিসা ইধ;
চোদিতা নপ্পমজ্জন্তি, অরিযধম্মে কুদাচনং.
‘‘উপাদানে ¶ ভযং দিস্ৰা, জাতিমরণসম্ভৰে;
অনুপাদা ৰিমুচ্চন্তি, জাতিমরণসঙ্খযে.
‘‘তে অপ্পমত্তা [তে খোপ্পমত্তা (সী.), তে খেমপ্পত্তা (স্যা. কং. পী.) ম. নি. ৩.২৭১] সুখিনো [সুখিতা (সী. স্যা.)], দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
সব্বৰেরভযাতীতা, সব্বদুক্খং উপচ্চগু’’ন্তি. ছট্ঠং;
৭. চতুমহারাজসুত্তং
৩৭. ‘‘অট্ঠমিযং, ভিক্খৰে, পক্খস্স চতুন্নং মহারাজানং অমচ্চা পারিসজ্জা ইমং লোকং অনুৰিচরন্তি – ‘কচ্চি বহূ মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং ¶ উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তী’তি. চাতুদ্দসিং, ভিক্খৰে, পক্খস্স চতুন্নং মহারাজানং পুত্তা ইমং লোকং অনুৰিচরন্তি – ‘কচ্চি বহূ মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো ¶ উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তী’তি. তদহু, ভিক্খৰে, উপোসথে পন্নরসে চত্তারো মহারাজানো সামঞ্ঞেৰ ইমং লোকং অনুৰিচরন্তি – ‘কচ্চি বহূ মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তী’’’তি.
‘‘সচে, ভিক্খৰে, অপ্পকা হোন্তি মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তি. তমেনং, ভিক্খৰে, চত্তারো মহারাজানো দেৰানং তাৰতিংসানং সুধম্মায সভায সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং আরোচেন্তি – ‘অপ্পকা খো, মারিসা, মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তী’তি. তেন খো, ভিক্খৰে ¶ , দেৰা তাৰতিংসা অনত্তমনা হোন্তি – ‘দিব্বা ৰত, ভো, কাযা পরিহাযিস্সন্তি, পরিপূরিস্সন্তি অসুরকাযা’’’তি.
‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, বহূ হোন্তি মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তি. তমেনং, ভিক্খৰে ¶ , চত্তারো মহারাজানো দেৰানং তাৰতিংসানং সুধম্মায সভায সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং আরোচেন্তি – ‘বহূ খো ¶ , মারিসা, মনুস্সা মনুস্সেসু মত্তেয্যা পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো উপোসথং উপৰসন্তি পটিজাগরোন্তি পুঞ্ঞানি করোন্তী’তি. তেন, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা অত্তমনা হোন্তি – ‘দিব্বা ৰত, ভো, কাযা পরিপূরিস্সন্তি, পরিহাযিস্সন্তি অসুরকাযা’’’তি.
‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰে তাৰতিংসে অনুনযমানো তাযং ৰেলাযং ইমং গাথং অভাসি –
‘‘চাতুদ্দসিং ¶ পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং;
উপোসথং উপৰসেয্য, যোপিস্স [যোপস্স (সী. স্যা. কং. পী.)] মাদিসো নরো’’তি.
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, সক্কেন দেৰানমিন্দেন গাথা দুগ্গীতা ন সুগীতা দুব্ভাসিতা ন সুভাসিতা. তং কিস্স হেতু? সক্কো হি, ভিক্খৰে, দেৰানমিন্দো অৰীতরাগো অৰীতদোসো অৰীতমোহো.
‘‘যো চ খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা ব্রহ্মচরিযো কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, তস্স খো এতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো [তস্স খো এতং ভিক্খুনো (সী. স্যা.), তস্স খো এৰং ভিক্খৰে ভিক্খুনো (ক.)] কল্লং ৰচনায –
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং;
উপোসথং উপৰসেয্য, যোপিস্স মাদিসো নরো’’তি.
‘‘তং ¶ কিস্স হেতু? সো হি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰীতরাগো ৰীতদোসো ৰীতমোহো’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযচতুমহারাজসুত্তং
৩৮. ‘‘ভূতপুব্বং ¶ , ভিক্খৰে, সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰে তাৰতিংসে অনুনযমানো তাযং ¶ ৰেলাযং ইমং গাথং অভাসি –
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং;
উপোসথং উপৰসেয্য, যোপিস্স মাদিসো নরো’’তি.
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, সক্কেন দেৰানমিন্দেন গাথা দুগ্গীতা ন সুগীতা দুব্ভাসিতা ন সুভাসিতা. তং কিস্স হেতু? সক্কো হি, ভিক্খৰে, দেৰানমিন্দো অপরিমুত্তো জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, অপরিমুত্তো দুক্খস্মাতি ৰদামি.
‘‘যো চ খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, তস্স খো এতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কল্লং ৰচনায –
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং;
উপোসথং উপৰসেয্য, যোপিস্স মাদিসো নরো’’তি.
‘‘তং ¶ কিস্স হেতু? সো হি, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিমুত্তো জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, পরিমুত্তো দুক্খস্মাতি ৰদামী’’তি. অট্ঠমং.
৯. সুখুমালসুত্তং
৩৯. ‘‘সুখুমালো ¶ অহং, ভিক্খৰে, পরমসুখুমালো অচ্চন্তসুখুমালো. মম সুদং, ভিক্খৰে, পিতু নিৰেসনে পোক্খরণিযো কারিতা হোন্তি. একত্থ সুদং, ভিক্খৰে, উপ্পলং ৰপ্পতি [পুপ্ফতি (সী. পী.)], একত্থ পদুমং, একত্থ পুণ্ডরীকং, যাৰদেৰ মমত্থায ¶ . ন খো পনস্সাহং, ভিক্খৰে, অকাসিকং চন্দনং ধারেমি [কাসিকং চন্দনং ধারেমি (স্যা. কং. ক.), অকাসিকং ধারেমি (?)]. কাসিকং ¶ , ভিক্খৰে, সু মে তং ৰেঠনং হোতি, কাসিকা কঞ্চুকা, কাসিকং নিৰাসনং, কাসিকো উত্তরাসঙ্গো. রত্তিন্দিৰং [রত্তিদিৰং (ক.)] খো পন মে সু তং, ভিক্খৰে, সেতচ্ছত্তং ধারীযতি – ‘মা নং ফুসি সীতং ৰা উণ্হং ৰা তিণং ৰা রজো ৰা উস্সাৰো ৰা’’’তি.
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, তযো পাসাদা অহেসুং – একো হেমন্তিকো, একো গিম্হিকো, একো ৰস্সিকো. সো খো অহং, ভিক্খৰে, ৰস্সিকে পাসাদে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারযমানো [পরিচারিযমানো (স্যা. কং. পী. ক.)] ন হেট্ঠাপাসাদং ওরোহামি. যথা খো পন, ভিক্খৰে, অঞ্ঞেসং নিৰেসনে দাসকম্মকরপোরিসস্স কণাজকং ভোজনং দীযতি বিলঙ্গদুতিযং, এৰমেৰস্সু মে, ভিক্খৰে, পিতু নিৰেসনে দাসকম্মকরপোরিসস্স সালিমংসোদনো দীযতি.
‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰরূপায ইদ্ধিযা সমন্নাগতস্স এৰরূপেন চ সুখুমালেন এতদহোসি – ‘অস্সুতৰা খো পুথুজ্জনো অত্তনা জরাধম্মো সমানো জরং অনতীতো পরং জিণ্ণং দিস্ৰা অট্টীযতি হরাযতি জিগুচ্ছতি অত্তানংযেৰ অতিসিত্ৰা, অহম্পি খোম্হি জরাধম্মো জরং অনতীতো. অহঞ্চেৰ [অহঞ্চে (?)] খো পন জরাধম্মো সমানো জরং অনতীতো পরং জিণ্ণং দিস্ৰা অট্টীযেয্যং হরাযেয্যং জিগুচ্ছেয্যং ¶ ন মেতং অস্স পতিরূপ’ন্তি. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতো যো যোব্বনে যোব্বনমদো সো সব্বসো পহীযি.
‘‘অস্সুতৰা খো পুথুজ্জনো অত্তনা ব্যাধিধম্মো সমানো ব্যাধিং অনতীতো পরং ব্যাধিতং দিস্ৰা ¶ অট্টীযতি হরাযতি জিগুচ্ছতি অত্তানংযেৰ অতিসিত্ৰা – ‘অহম্পি খোম্হি ব্যাধিধম্মো ব্যাধিং অনতীতো, অহঞ্চেৰ খো পন ব্যাধিধম্মো সমানো ব্যাধিং অনতীতো পরং ব্যাধিকং দিস্ৰা অট্টীযেয্যং হরাযেয্যং জিগুচ্ছেয্যং, ন মেতং অস্স পতিরূপ’ন্তি. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতো যো আরোগ্যে আরোগ্যমদো সো সব্বসো পহীযি.
‘‘অস্সুতৰা ¶ খো পুথুজ্জনো অত্তনা মরণধম্মো সমানো মরণং অনতীতো পরং মতং দিস্ৰা অট্টীযতি হরাযতি জিগুচ্ছতি অত্তানংযেৰ অতিসিত্ৰা – ‘অহম্পি খোম্হি মরণধম্মো, মরণং অনতীতো, অহং চেৰ খো পন ¶ মরণধম্মো সমানো মরণং অনতীতো পরং মতং দিস্ৰা অট্টীযেয্যং হরাযেয্যং জিগুচ্ছেয্যং, ন মেতং অস্স পতিরূপ’ন্তি. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, ইতি পটিসঞ্চিক্খতো যো জীৰিতে জীৰিতমদো সো সব্বসো পহীযী’’তি.
‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, মদা. কতমে তযো? যোব্বনমদো, আরোগ্যমদো, জীৰিতমদো. যোব্বনমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. আরোগ্যমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো…পে… জীৰিতমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো কাযেন দুচ্চরিতং ¶ চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ¶ , ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.
‘‘যোব্বনমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. আরোগ্যমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু…পে… জীৰিতমদমত্তো ৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততী’’তি.
‘‘ব্যাধিধম্মা জরাধম্মা, অথো মরণধম্মিনো;
যথাধম্মা [ব্যাধিধম্মো জরাধম্মো, অথো মরণধম্মিকো; যথা ধম্মো (ক.)] তথাসন্তা, জিগুচ্ছন্তি পুথুজ্জনা.
‘‘অহঞ্চে তং জিগুচ্ছেয্যং, এৰংধম্মেসু পাণিসু;
ন মেতং পতিরূপস্স, মম এৰং ৰিহারিনো.
‘‘সোহং এৰং ৰিহরন্তো, ঞত্ৰা ধম্মং নিরূপধিং;
আরোগ্যে যোব্বনস্মিঞ্চ, জীৰিতস্মিঞ্চ যে মদা.
‘‘সব্বে ¶ মদে অভিভোস্মি [অতীতোস্মি (ক.)], নেক্খম্মে দট্ঠু খেমতং;
তস্স মে অহু উস্সাহো, নিব্বানং অভিপস্সতো.
‘‘নাহং ভব্বো এতরহি, কামানি পটিসেৰিতুং;
অনিৰত্তি ভৰিস্সামি, ব্রহ্মচরিযপরাযণো’’তি. নৰমং;
১০. আধিপতেয্যসুত্তং
৪০. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, আধিপতেয্যানি. কতমানি তীণি? অত্তাধিপতেয্যং, লোকাধিপতেয্যং, ধম্মাধিপতেয্যং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অত্তাধিপতেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. ন পিণ্ডপাতহেতু, ন সেনাসনহেতু, ন ¶ ইতিভৰাভৰহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. অপি চ খোম্হি ওতিণ্ণো জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, দুক্খোতিণ্ণো দুক্খপরেতো. অপ্পেৰ নাম ইমস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স অন্তকিরিযা পঞ্ঞাযেথাতি. অহঞ্চেৰ খো পন যাদিসকে ¶ [যাদিসকে ৰা (সী. পী. ক.)] কামে ওহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো তাদিসকে ৰা [চ (ক.)] কামে পরিযেসেয্যং ততো ৰা [চ (ক.)] পাপিট্ঠতরে, ন মেতং পতিরূপ’ন্তি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং ভৰিস্সতি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা, পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গ’ন্তি. সো অত্তানংযেৰ অধিপতিং করিত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অত্তাধিপতেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, লোকাধিপতেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. ন পিণ্ডপাতহেতু, ন সেনাসনহেতু, ন ইতিভৰাভৰহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. অপি চ খোম্হি ওতিণ্ণো জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, দুক্খোতিণ্ণো দুক্খপরেতো. অপ্পেৰ নাম ইমস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স অন্তকিরিযা পঞ্ঞাযেথা’তি. অহঞ্চেৰ খো পন এৰং পব্বজিতো ¶ সমানো কামৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেয্যং, ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেয্যং, ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেয্যং, মহা খো পনাযং ¶ লোকসন্নিৰাসো. মহন্তস্মিং খো পন লোকসন্নিৰাসে সন্তি সমণব্রাহ্মণা ইদ্ধিমন্তো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনো. তে দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং পজানন্তি [জানন্তি (ক.)]. তেপি মং এৰং জানেয্যুং – ‘পস্সথ, ভো, ইমং কুলপুত্তং ¶ সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি. দেৰতাপি খো সন্তি ইদ্ধিমন্তিনিযো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনিযো. তা দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং জানন্তি. তাপি মং এৰং জানেয্যুং – ‘পস্সথ, ভো, ইমং কুলপুত্তং সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং ভৰিস্সতি ¶ অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা, পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গ’ন্তি. সো লোকংযেৰ অধিপতিং করিত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, লোকাধিপতেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ধম্মাধিপতেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. ন পিণ্ডপাতহেতু, ন সেনাসনহেতু, ন ইতিভৰাভৰহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. অপি চ খোম্হি ওতিণ্ণো জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, দুক্খোতিণ্ণো ¶ দুক্খপরেতো. অপ্পেৰ নাম ইমস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স অন্তকিরিযা পঞ্ঞাযেথাতি. স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহীতি. সন্তি খো পন মে সব্রহ্মচারী জানং পস্সং ৰিহরন্তি. অহঞ্চেৰ খো পন এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিতো সমানো কুসীতো ৰিহরেয্যং পমত্তো, ন মেতং অস্স পতিরূপ’ন্তি. সো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং ভৰিস্সতি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা, পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গ’ন্তি. সো ধম্মংযেৰ অধিপতিং করিত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধম্মাধিপতেয্যং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি আধিপতেয্যানী’’তি.
‘‘নত্থি ¶ লোকে রহো নাম, পাপকম্মং পকুব্বতো;
অত্তা তে পুরিস জানাতি, সচ্চং ৰা যদি ৰা মুসা.
‘‘কল্যাণং ¶ ৰত ভো সক্খি, অত্তানং অতিমঞ্ঞসি;
যো সন্তং অত্তনি পাপং, অত্তানং পরিগূহসি.
‘‘পস্সন্তি ¶ দেৰা চ তথাগতা চ,
লোকস্মিং বালং ৰিসমং চরন্তং;
তস্মা হি অত্তাধিপতেয্যকো চ [অত্তাধিপকো সকো চরে (সী. স্যা. কং. পী.)],
লোকাধিপো চ নিপকো চ ঝাযী.
‘‘ধম্মাধিপো চ অনুধম্মচারী,
ন ¶ হীযতি সচ্চপরক্কমো মুনি;
পসয্হ মারং অভিভুয্য অন্তকং,
যো চ ফুসী জাতিক্খযং পধানৰা;
সো তাদিসো লোকৰিদূ সুমেধো,
সব্বেসু ধম্মেসু অতম্মযো মুনী’’তি. দসমং;
দেৰদূতৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
ব্রহ্ম আনন্দ সারিপুত্তো, নিদানং হত্থকেন চ;
দূতা দুৰে চ রাজানো, সুখুমালাধিপতেয্যেন চাতি.
৫. চূল়ৰগ্গো
১. সম্মুখীভাৰসুত্তং
৪১. ‘‘তিণ্ণং ¶ , ভিক্খৰে, সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেসং তিণ্ণং? সদ্ধায, ভিক্খৰে, সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. দেয্যধম্মস্স, ভিক্খৰে, সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. দক্খিণেয্যানং, ভিক্খৰে, সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. পঠমং.
২. তিঠানসুত্তং
৪২. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ঠানেহি সদ্ধো পসন্নো ৰেদিতব্বো. কতমেহি তীহি? সীলৰন্তানং দস্সনকামো হোতি, সদ্ধম্মং সোতুকামো হোতি ¶ , ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ঠানেহি সদ্ধো পসন্নো ৰেদিতব্বো’’.
‘‘দস্সনকামো সীলৰতং, সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতি;
ৰিনযে মচ্ছেরমলং, স ৰে সদ্ধোতি ৰুচ্চতী’’তি. দুতিযং;
৩. অত্থৰসসুত্তং
৪৩. ‘‘তযো ¶ , ভিক্খৰে, অত্থৰসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ পরেসং ধম্মং দেসেতুং. কতমে তযো? যো ধম্মং দেসেতি সো অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপ্পটিসংৰেদী চ. যো ধম্মং সুণাতি সো অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপ্পটিসংৰেদী চ. যো চেৰ ধম্মং দেসেতি যো চ ধম্মং ¶ সুণাতি উভো অত্থপ্পটিসংৰেদিনো চ হোন্তি ধম্মপ্পটিসংৰেদিনো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অত্থৰসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ পরেসং ধম্মং দেসেতু’’ন্তি. ততিযং.
৪. কথাপৰত্তিসুত্তং
৪৪. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ঠানেহি কথা পৰত্তিনী হোতি. কতমেহি তীহি? যো ধম্মং দেসেতি সো অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপ্পটিসংৰেদী চ. যো ধম্মং সুণাতি সো অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপ্পটিসংৰেদী চ. যো চেৰ ধম্মং দেসেতি যো চ ধম্মং সুণাতি উভো অত্থপ্পটিসংৰেদিনো চ হোন্তি ধম্মপ্পটিসংৰেদিনো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ঠানেহি কথা পৰত্তিনী হোতী’’তি. চতুত্থং.
৫. পণ্ডিতসুত্তং
৪৫. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, পণ্ডিতপঞ্ঞত্তানি সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তানি. কতমানি তীণি? দানং, ভিক্খৰে, পণ্ডিতপঞ্ঞত্তং সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তং ¶ . পব্বজ্জা, ভিক্খৰে ¶ , পণ্ডিতপঞ্ঞত্তা সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তা. মাতাপিতূনং, ভিক্খৰে, উপট্ঠানং পণ্ডিতপঞ্ঞত্তং সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি পণ্ডিতপঞ্ঞত্তানি সপ্পুরিসপঞ্ঞত্তানী’’তি.
‘‘সব্ভি দানং উপঞ্ঞত্তং, অহিংসা সংযমো দমো;
মাতাপিতু উপট্ঠানং, সন্তানং ব্রহ্মচারিনং.
‘‘সতং এতানি ঠানানি, যানি সেৰেথ পণ্ডিতো;
অরিযো দস্সনসম্পন্নো, স লোকং ভজতে সিৰ’’ন্তি. পঞ্চমং;
৬. সীলৰন্তসুত্তং
৪৬. ‘‘যং, ভিক্খৰে, সীলৰন্তো পব্বজিতা গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তি. তত্থ মনুস্সা তীহি ঠানেহি বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তি. কতমেহি তীহি? কাযেন ¶ , ৰাচায ¶ , মনসা. যং, ভিক্খৰে, সীলৰন্তো পব্বজিতা গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তি. তত্থ মনুস্সা ইমেহি তীহি ঠানেহি বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তী’’তি. ছট্ঠং.
৭. সঙ্খতলক্খণসুত্তং
৪৭. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সঙ্খতস্স সঙ্খতলক্খণানি. কতমানি তীণি? উপ্পাদো পঞ্ঞাযতি, ৰযো পঞ্ঞাযতি, ঠিতস্স অঞ্ঞথত্তং পঞ্ঞাযতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সঙ্খতস্স সঙ্খতলক্খণানী’’তি. সত্তমং.
৮. অসঙ্খতলক্খণসুত্তং
৪৮. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, অসঙ্খতস্স অসঙ্খতলক্খণানি. কতমানি তীণি? ন উপ্পাদো পঞ্ঞাযতি, ন ৰযো পঞ্ঞাযতি, ন ঠিতস্স অঞ্ঞথত্তং পঞ্ঞাযতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি অসঙ্খতস্স অসঙ্খতলক্খণানী’’তি. অট্ঠমং.
৯. পব্বতরাজসুত্তং
৪৯. ‘‘হিমৰন্তং, ভিক্খৰে, পব্বতরাজং নিস্সায মহাসালা তীহি ¶ ৰড্ঢীহি ৰড্ঢন্তি. কতমাহি তীহি? সাখাপত্তপলাসেন ৰড্ঢন্তি, তচপপটিকায ৰড্ঢন্তি ¶ , ফেগ্গুসারেন ৰড্ঢন্তি. হিমৰন্তং, ভিক্খৰে, পব্বতরাজং নিস্সায মহাসালা ইমাহি তীহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢন্তি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সদ্ধং কুলপতিং নিস্সায অন্তো জনো তীহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢতি. কতমাহি তীহি? সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন ৰড্ঢতি, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি. সদ্ধং, ভিক্খৰে, কুলপতিং নিস্সায অন্তো জনো ইমাহি তীহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢতী’’তি.
‘‘যথাপি পব্বতো সেলো, অরঞ্ঞস্মিং ব্রহাৰনে;
তং রুক্খা উপনিস্সায, ৰড্ঢন্তে তে ৰনপ্পতী.
‘‘তথেৰ ¶ সীলসম্পন্নং, সদ্ধং কুলপতিং ইধ;
উপনিস্সায ৰড্ঢন্তি, পুত্তদারা চ বন্ধৰা;
অমচ্চা ঞাতিসঙ্ঘা চ, যে চস্স অনুজীৰিনো.
‘‘ত্যাস্স ¶ সীলৰতো সীলং, চাগং সুচরিতানি চ;
পস্সমানানুকুব্বন্তি, অত্তমত্থং [যে ভৰন্তি (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰিচক্খণা.
‘‘ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, মগ্গং সুগতিগামিনং;
নন্দিনো দেৰলোকস্মিং, মোদন্তি কামকামিনো’’তি. নৰমং;
১০. আতপ্পকরণীযসুত্তং
৫০. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ঠানেহি আতপ্পং করণীযং. কতমেহি তীহি? অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায আতপ্পং করণীযং ¶ , অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায আতপ্পং করণীযং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসনায আতপ্পং করণীযং. ইমেহি তীহি, ভিক্খৰে, ঠানেহি আতপ্পং করণীযং.
‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায আতপ্পং করোতি, অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায আতপ্পং করোতি, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসনায আতপ্পং ¶ করোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু আতাপী নিপকো সতো সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি. দসমং.
১১. মহাচোরসুত্তং
৫১. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো মহাচোরো সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো ¶ ৰিসমনিস্সিতো চ হোতি, গহননিস্সিতো চ হোতি, বলৰনিস্সিতো চ হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো ৰিসমনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো নদীৰিদুগ্গং ৰা নিস্সিতো হোতি পব্বতৰিসমং ৰা. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো ৰিসমনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো গহননিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো তিণগহনং ৰা নিস্সিতো হোতি, রুক্খগহনং ¶ ৰা রোধং [গেধং (সী. পী.)] ৰা মহাৰনসণ্ডং ৰা. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো গহননিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো বলৰনিস্সিতো হোতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, মহাচোরো রাজানং ৰা রাজমহামত্তানং ৰা নিস্সিতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ৰক্খতি, ইমে মে রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণিস্সন্তী’তি. সচে নং কোচি কিঞ্চি আহ, ত্যাস্স রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো বলৰনিস্সিতো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো মহাচোরো সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খু খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো চ হোতি গহননিস্সিতো চ বলৰনিস্সিতো চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমেন কাযকম্মেন সমন্নাগতো হোতি, ৰিসমেন ৰচীকম্মেন ¶ সমন্নাগতো হোতি, ৰিসমেন মনোকম্মেন সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু গহননিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু মিচ্ছাদিট্ঠিকো ¶ হোতি, অন্তগ্গাহিকায দিট্ঠিযা সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু গহননিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু বলৰনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু রাজানং ৰা রাজমহামত্তানং ৰা নিস্সিতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ৰক্খতি, ইমে মে রাজানো ¶ ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণিস্সন্তী’তি. সচে নং কোচি কিঞ্চি আহ, ত্যাস্স রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু বলৰনিস্সিতো হোতি. ইমেহি খো ¶ , ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খু খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. একাদসমং.
চূল়ৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
সম্মুখী ঠানত্থৰসং, পৰত্তি পণ্ডিত সীলৰং;
সঙ্খতং পব্বতাতপ্পং, মহাচোরেনেকাদসাতি [মহাচোরেন তে দসাতি (ক.)].
পঠমো পণ্ণাসকো সমত্তো.
২. দুতিযপণ্ণাসকং
(৬) ১. ব্রাহ্মণৰগ্গো
১. পঠমদ্ৰেব্রাহ্মণসুত্তং
৫২. অথ ¶ ¶ ¶ খো দ্ৰে ব্রাহ্মণা জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ব্রাহ্মণা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘মযমস্সু, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা; তে চম্হা অকতকল্যাণা অকতকুসলা অকতভীরুত্তাণা. ওৰদতু নো ভৰং গোতমো, অনুসাসতু নো ভৰং গোতমো যং অম্হাকং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘তগ্ঘ তুম্হে, ব্রাহ্মণা, জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা; তে চত্থ অকতকল্যাণা অকতকুসলা অকতভীরুত্তাণা. উপনীযতি খো অযং, ব্রাহ্মণা, লোকো জরায ব্যাধিনা মরণেন. এৰং উপনীযমানে খো, ব্রাহ্মণা, লোকে জরায ব্যাধিনা মরণেন, যো ইধ কাযেন সংযমো ৰাচায সংযমো মনসা সংযমো, তং তস্স পেতস্স তাণঞ্চ লেণঞ্চ দীপঞ্চ সরণঞ্চ পরাযণঞ্চা’’তি.
‘‘উপনীযতি ¶ জীৰিতমপ্পমাযু,
জরূপনীতস্স ন সন্তি তাণা;
এতং ভযং মরণে পেক্খমানো,
পুঞ্ঞানি কযিরাথ সুখাৰহানি.
‘‘যোধ ¶ কাযেন সংযমো, ৰাচায উদ চেতসা;
তং তস্স পেতস্স সুখায হোতি,
যং জীৰমানো পকরোতি পুঞ্ঞ’’ন্তি. [সং. নি. ১.১০০] পঠমং;
২. দুতিযদ্ৰেব্রাহ্মণসুত্তং
৫৩. অথ ¶ ¶ খো দ্ৰে ব্রাহ্মণা জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ব্রাহ্মণা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘মযমস্সু, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা; তে চম্হা অকতকল্যাণা অকতকুসলা অকতভীরুত্তাণা. ওৰদতু নো ভৰং গোতমো, অনুসাসতু নো ভৰং গোতমো যং অম্হাকং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘তগ্ঘ তুম্হে, ব্রাহ্মণা, জিণ্ণা ৰুদ্ধা মহল্লকা অদ্ধগতা ৰযোঅনুপ্পত্তা ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা; তে চত্থ অকতকল্যাণা অকতকুসলা অকতভীরুত্তাণা. আদিত্তো খো অযং, ব্রাহ্মণা, লোকো জরায ব্যাধিনা মরণেন. এৰং আদিত্তে খো, ব্রাহ্মণা, লোকে জরায ব্যাধিনা মরণেন, যো ইধ কাযেন সংযমো ৰাচায সংযমো মনসা সংযমো, তং ¶ তস্স পেতস্স তাণঞ্চ লেণঞ্চ দীপঞ্চ সরণঞ্চ পরাযণঞ্চা’’তি.
‘‘আদিত্তস্মিং অগারস্মিং, যং নীহরতি ভাজনং;
তং তস্স হোতি অত্থায, নো চ যং তত্থ ডয্হতি.
‘‘এৰং আদিত্তো খো [এৰং আদীৰিতো (সী. পী.), এৰং আদিত্তকো (স্যা. কং.) সং. নি. ১.৪১] লোকো, জরায মরণেন চ;
নীহরেথেৰ দানেন, দিন্নং হোতি সুনীহতং [সুনিব্ভতং (ক.)].
‘‘যোধ কাযেন সংযমো, ৰাচায উদ চেতসা;
তং তস্স পেতস্স সুখায হোতি,
যং জীৰমানো পকরোতি পুঞ্ঞ’’ন্তি. দুতিযং;
৩. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণসুত্তং
৫৪. অথ ¶ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণো ¶ ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সন্দিট্ঠিকো ধম্মো সন্দিট্ঠিকো ধম্মো’তি, ভো গোতম, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভো গোতম, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো [ওপনযিকো (সী. স্যা. কং. পী.) পঞ্চমসুত্তস্স টীকা ওলোকেতব্বা] পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি?
‘‘রত্তো খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি ¶ চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. রাগে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. (রত্তো খো…পে… কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. রাগে পহীনা নেৰ কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ন ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, ন মনসা দুচ্চরিতং চরতি. রত্তো খো…পে… অত্তত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি. রাগে পহীনে অত্তত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি.) [( ) এত্থন্তরে পাঠো সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু ন দিস্সতি, ইধপি দুট্ঠমূল়্হৰারেসু] এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি…পে….
‘‘দুট্ঠো খো, ব্রাহ্মণ, দোসেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি ¶ চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. দোসে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকম্পি [ন চেতসিকং (সী. স্যা. ক.)] দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি…পে….
‘‘মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. মোহে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি ¶ চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি ¶ . এৰং খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. ততিযং.
৪. পরিব্বাজকসুত্তং
৫৫. অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণপরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণপরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সন্দিট্ঠিকো ধম্মো সন্দিট্ঠিকো ধম্মো’তি, ভো গোতম, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভো গোতম, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি?
‘‘রত্তো খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. রাগে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি ¶ চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.
‘‘রত্তো ¶ খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. রাগে পহীনে নেৰ কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ন ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, ন মনসা দুচ্চরিতং চরতি.
‘‘রত্তো ¶ খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি. রাগে পহীনে অত্তত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি ¶ , পরত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি. এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি…পে….
‘‘দুট্ঠো খো, ব্রাহ্মণ, দোসেন…পে… মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. মোহে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি.
‘‘মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো, কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. মোহে পহীনে নেৰ কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ন ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, ন মনসা দুচ্চরিতং চরতি.
‘‘মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি ¶ , উভযত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি. মোহে পহীনে অত্তত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি. এৰং খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. নিব্বুতসুত্তং
৫৬. অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সন্দিট্ঠিকং নিব্বানং সন্দিট্ঠিকং নিব্বান’ন্তি, ভো গোতম, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা ¶ নু খো, ভো গোতম, সন্দিট্ঠিকং নিব্বানং হোতি অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহী’’তি?
‘‘রত্তো ¶ ¶ খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. রাগে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকং নিব্বানং হোতি.
‘‘দুট্ঠো খো, ব্রাহ্মণ…পে… মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. মোহে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি ¶ চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকং নিব্বানং হোতি.
‘‘যতো খো অযং, ব্রাহ্মণ [যতো চ খো অযং ব্রাহ্মণ (সী.), যতো খো ব্রাহ্মণ অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং (ক.)], অনৰসেসং রাগক্খযং পটিসংৰেদেতি, অনৰসেসং দোসক্খযং পটিসংৰেদেতি, অনৰসেসং মোহক্খযং পটিসংৰেদেতি; এৰং খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকং নিব্বানং হোতি অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহী’’তি. ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. পঞ্চমং.
৬. পলোকসুত্তং
৫৭. অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণমহাসালো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণমহাসালো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো গোতম, পুব্বকানং ব্রাহ্মণানং ৰুদ্ধানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং – ‘পুব্বে সুদং [পুব্বস্সুদং (সী. স্যা. কং. পী.)] অযং লোকো অৰীচি মঞ্ঞে ফুটো অহোসি মনুস্সেহি, কুক্কুটসংপাতিকা গামনিগমরাজধানিযো’তি. কো নু খো, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো যেনেতরহি মনুস্সানং খযো হোতি, তনুত্তং পঞ্ঞাযতি, গামাপি ¶ ¶ অগামা হোন্তি ¶ , নিগমাপি অনিগমা হোন্তি, নগরাপি অনগরা হোন্তি, জনপদাপি অজনপদা হোন্তী’’তি?
‘‘এতরহি, ব্রাহ্মণ, মনুস্সা অধম্মরাগরত্তা ৰিসমলোভাভিভূতা মিচ্ছাধম্মপরেতা. তে অধম্মরাগরত্তা ৰিসমলোভাভিভূতা মিচ্ছাধম্মপরেতা তিণ্হানি সত্থানি গহেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং [অঞ্ঞমঞ্ঞস্স (সব্বত্থ)] জীৰিতা ৰোরোপেন্তি, তেন বহূ মনুস্সা কালং করোন্তি. অযম্পি খো ¶ , ব্রাহ্মণ, হেতু অযং পচ্চযো যেনেতরহি মনুস্সানং খযো হোতি, তনুত্তং পঞ্ঞাযতি, গামাপি অগামা হোন্তি, নিগমাপি অনিগমা হোন্তি, নগরাপি অনগরা হোন্তি, জনপদাপি অজনপদা হোন্তি.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, এতরহি মনুস্সা অধম্মরাগরত্তা ৰিসমলোভাভিভূতা মিচ্ছাধম্মপরেতা. তেসং অধম্মরাগরত্তানং ৰিসমলোভাভিভূতানং মিচ্ছাধম্মপরেতানং দেৰো ন সম্মাধারং অনুপ্পৰেচ্ছতি. তেন দুব্ভিক্খং হোতি দুস্সস্সং সেতট্ঠিকং সলাকাৰুত্তং. তেন বহূ মনুস্সা কালং করোন্তি. অযম্পি খো, ব্রাহ্মণ, হেতু অযং পচ্চযো যেনেতরহি মনুস্সানং খযো হোতি, তনুত্তং পঞ্ঞাযতি, গামাপি অগামা হোন্তি, নিগমাপি অনিগমা হোন্তি, নগরাপি অনগরা হোন্তি, জনপদাপি অজনপদা হোন্তি.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, এতরহি মনুস্সা অধম্মরাগরত্তা ৰিসমলোভাভিভূতা মিচ্ছাধম্মপরেতা. তেসং অধম্মরাগরত্তানং ৰিসমলোভাভিভূতানং মিচ্ছাধম্মপরেতানং যক্খা ৰাল়ে অমনুস্সে ওস্সজ্জন্তি [ওস্সজন্তি (সী.)], তেন বহূ মনুস্সা কালং করোন্তি. অযম্পি খো, ব্রাহ্মণ, হেতু অযং পচ্চযো যেনেতরহি মনুস্সানং খযো হোতি, তনুত্তং পঞ্ঞাযতি, গামাপি অগামা হোন্তি, নিগমাপি অনিগমা হোন্তি, নগরাপি অনগরা হোন্তি, জনপদাপি অজনপদা হোন্তী’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭. ৰচ্ছগোত্তসুত্তং
৫৮. অথ ¶ খো ৰচ্ছগোত্তো [ৰচ্ছপুত্তো (ক.)] পরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ¶ ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা ¶ সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো ৰচ্ছগোত্তো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো গোতম, সমণো গোতমো এৰমাহ – ‘ময্হমেৰ দানং দাতব্বং ¶ , নাঞ্ঞেসং দানং দাতব্বং; ময্হমেৰ সাৰকানং দানং দাতব্বং, নাঞ্ঞেসং সাৰকানং দানং দাতব্বং; ময্হমেৰ দিন্নং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেসং দিন্নং মহপ্ফলং; ময্হমেৰ সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেসং সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফল’ন্তি. যে তে, ভো গোতম, এৰমাহংসু ‘সমণো গোতমো এৰমাহ ময্হমেৰ দানং দাতব্বং, নাঞ্ঞেসং দানং দাতব্বং. ময্হমেৰ সাৰকানং দানং দাতব্বং, নাঞ্ঞেসং সাৰকানং দানং দাতব্বং. ময্হমেৰ দিন্নং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেসং দিন্নং মহপ্ফলং. ময্হমেৰ সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেসং সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফল’ন্তি. কচ্চি তে ভোতো গোতমস্স ৰুত্তৰাদিনো চ ভৰন্তং গোতমং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুপাতো [ৰাদানুৰাদো (ক.)] গারয্হং ঠানং আগচ্ছতি? অনব্ভক্খাতুকামা হি মযং ভৰন্তং গোতম’’ন্তি.
‘‘যে তে, ৰচ্ছ, এৰমাহংসু – ‘সমণো গোতমো এৰমাহ – ময্হমেৰ দানং দাতব্বং…পে… নাঞ্ঞেসং সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফল’ন্তি ন মে তে ৰুত্তৰাদিনো. অব্ভাচিক্খন্তি চ পন মং [চ পন মং তে (সী. স্যা. কং. পী.)] অসতা অভূতেন. যো খো, ৰচ্ছ, পরং দানং দদন্তং ৰারেতি সো তিণ্ণং অন্তরাযকরো হোতি, তিণ্ণং পারিপন্থিকো. কতমেসং তিণ্ণং? দাযকস্স পুঞ্ঞন্তরাযকরো ¶ হোতি, পটিগ্গাহকানং লাভন্তরাযকরো হোতি, পুব্বেৰ খো পনস্স অত্তা খতো চ হোতি উপহতো চ. যো খো, ৰচ্ছ, পরং দানং দদন্তং ৰারেতি সো ইমেসং তিণ্ণং অন্তরাযকরো হোতি, তিণ্ণং পারিপন্থিকো.
‘‘অহং খো পন, ৰচ্ছ, এৰং ৰদামি – যে হি তে চন্দনিকায ৰা ওলিগল্লে ৰা পাণা, তত্রপি যো থালিধোৰনং [থালকধোৰনং (ক.)] ৰা সরাৰধোৰনং ৰা ছড্ডেতি – যে ¶ তত্থ পাণা তে তেন যাপেন্তূতি, ততো নিদানম্পাহং, ৰচ্ছ, পুঞ্ঞস্স আগমং ৰদামি. কো পন ৰাদো মনুস্সভূতে! অপি চাহং, ৰচ্ছ, সীলৰতো দিন্নং মহপ্ফলং ৰদামি, নো তথা দুস্সীলস্স, সো চ হোতি পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো.
‘‘কতমানি পঞ্চঙ্গানি পহীনানি হোন্তি? কামচ্ছন্দো পহীনো হোতি, ব্যাপাদো পহীনো হোতি ¶ , থিনমিদ্ধং ¶ পহীনং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীনং হোতি, ৰিচিকিচ্ছা পহীনা হোতি. ইমানি পঞ্চঙ্গানি ৰিপ্পহীনানি হোন্তি.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি? অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেক্খেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেক্খেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেক্খেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি. ইতি পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনে পঞ্চঙ্গসমন্নাগতে দিন্নং মহপ্ফলন্তি ৰদামী’’তি.
‘‘ইতি কণ্হাসু সেতাসু, রোহিণীসু হরীসু ৰা;
কম্মাসাসু সরূপাসু, গোসু পারেৰতাসু ৰা.
‘‘যাসু ¶ কাসুচি এতাসু, দন্তো জাযতি পুঙ্গৰো;
ধোরয্হো বলসম্পন্নো, কল্যাণজৰনিক্কমো;
তমেৰ ভারে যুঞ্জন্তি, নাস্স ৰণ্ণং পরিক্খরে.
‘‘এৰমেৰং মনুস্সেসু, যস্মিং কস্মিঞ্চি জাতিযে;
খত্তিযে ব্রাহ্মণে ৰেস্সে, সুদ্দে চণ্ডালপুক্কুসে.
‘‘যাসু কাসুচি এতাসু, দন্তো জাযতি সুব্বতো;
ধম্মট্ঠো সীলসম্পন্নো, সচ্চৰাদী হিরীমনো.
‘‘পহীনজাতিমরণো, ব্রহ্মচরিযস্স কেৰলী;
পন্নভারো ৰিসংযুত্তো, কতকিচ্চো অনাসৰো.
‘‘পারগূ সব্বধম্মানং, অনুপাদায নিব্বুতো;
তস্মিংযেৰ [তস্মিং ৰে (স্যা. কং.)] ৰিরজে খেত্তে, ৰিপুলা হোতি দক্খিণা.
‘‘বালা ¶ ¶ চ অৰিজানন্তা, দুম্মেধা অস্সুতাৰিনো;
বহিদ্ধা দেন্তি দানানি, ন হি সন্তে উপাসরে.
‘‘যে চ সন্তে উপাসন্তি, সপ্পঞ্ঞে ধীরসম্মতে;
সদ্ধা চ নেসং সুগতে, মূলজাতা পতিট্ঠিতা.
‘‘দেৰলোকঞ্চ তে যন্তি, কুলে ৰা ইধ জাযরে;
অনুপুব্বেন নিব্বানং, অধিগচ্ছন্তি পণ্ডিতা’’তি. সত্তমং;
৮. তিকণ্ণসুত্তং
৫৯. অথ ¶ খো তিকণ্ণো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো তিকণ্ণো ¶ ব্রাহ্মণো ভগৰতো সম্মুখা তেৰিজ্জানং সুদং ব্রাহ্মণানং ৰণ্ণং ভাসতি – ‘‘এৰম্পি তেৰিজ্জা ব্রাহ্মণা, ইতিপি তেৰিজ্জা ব্রাহ্মণা’’তি.
‘‘যথা কথং পন, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণং তেৰিজ্জং পঞ্ঞাপেন্তী’’তি? ‘‘ইধ, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা, অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন, অজ্ঝাযকো, মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং, পদকো, ৰেয্যাকরণো, লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযোতি. এৰং খো, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা তেৰিজ্জং পঞ্ঞাপেন্তী’’তি.
‘‘অঞ্ঞথা খো, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণং তেৰিজ্জং পঞ্ঞপেন্তি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতি? সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথা অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো তিকণ্ণো ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধ ¶ , ব্রাহ্মণ, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পীতিযা ¶ চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা ¶ আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং ¶ উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তারীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি, অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং. তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. অযমস্স পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং ¶ চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা…পে… মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ¶ ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না. ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা, ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা, মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা ¶ অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা ¶ সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. অযমস্স দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘ইমে আসৰা’তি ¶ যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি; ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি. অযমস্স ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো’’তি.
‘‘অনুচ্চাৰচসীলস্স, নিপকস্স চ ঝাযিনো;
চিত্তং যস্স ৰসীভূতং, একগ্গং সুসমাহিতং.
‘‘তং ৰে তমোনুদং ধীরং, তেৰিজ্জং মচ্চুহাযিনং;
হিতং দেৰমনুস্সানং, আহু সব্বপ্পহাযিনং.
‘‘তীহি ৰিজ্জাহি সম্পন্নং, অসম্মূল়্হৰিহারিনং;
বুদ্ধং অন্তিমদেহিনং [অন্তিমসারীরং (সী. স্যা. কং. পী.)], তং নমস্সন্তি গোতমং.
[ধ. প. ৪২৩; ইতিৰু. ৯৯] ‘‘পুব্বেনিৰাসং ¶ ¶ যো ৰেদী, সগ্গাপাযঞ্চ পস্সতি;
অথো জাতিক্খযং পত্তো, অভিঞ্ঞাৰোসিতো মুনি.
‘‘এতাহি তীহি ৰিজ্জাহি, তেৰিজ্জো হোতি ব্রাহ্মণো;
তমহং ৰদামি তেৰিজ্জং, নাঞ্ঞং লপিতলাপন’’ন্তি.
‘‘এৰং ¶ ¶ খো, ব্রাহ্মণ, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি. ‘‘অঞ্ঞথা, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং তেৰিজ্জো, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতি. ইমস্স চ পন, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জস্স ব্রাহ্মণানং তেৰিজ্জো কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং’’.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. জাণুস্সোণিসুত্তং
৬০. অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যস্সস্সু, ভো গোতম, যঞ্ঞো ৰা সদ্ধং ৰা থালিপাকো ৰা দেয্যধম্মং ৰা, তেৰিজ্জেসু ব্রাহ্মণেসু দানং দদেয্যা’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণা তেৰিজ্জং পঞ্ঞপেন্তী’’তি? ‘‘ইধ খো, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি মাতিতো চ পিতিতো চ সংসুদ্ধগহণিকো যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন, অজ্ঝাযকো মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং, পদকো, ৰেয্যাকরণো, লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযোতি. এৰং খো, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা তেৰিজ্জং পঞ্ঞপেন্তী’’তি.
‘‘অঞ্ঞথা খো, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণং তেৰিজ্জং পঞ্ঞপেন্তি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতি? সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথা অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি ¶ . ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণাহি ¶ , সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি ¶ . ‘‘এৰং, ভো’’তি খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে ¶ মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. অযমস্স পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. অযমস্স দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ¶ ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. তস্স এৰং জানতো ¶ এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি; ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি. অযমস্স ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা হোতি; অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো ¶ , আলোকো উপ্পন্নো যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো’’তি.
‘‘যো সীলব্বতসম্পন্নো, পহিতত্তো সমাহিতো;
চিত্তং যস্স ৰসীভূতং, একগ্গং সুসমাহিতং.
[ধ. প. ৪২৩; ইতিৰু. ৯৯] ‘‘পুব্বেনিৰাসং যো ৰেদী, সগ্গাপাযঞ্চ পস্সতি;
অথো জাতিক্খযং পত্তো, অভিঞ্ঞাৰোসিতো মুনি.
‘‘এতাহি ¶ তীহি ৰিজ্জাহি, তেৰিজ্জো হোতি ব্রাহ্মণো;
তমহং ৰদামি তেৰিজ্জং, নাঞ্ঞং লপিতলাপন’’ন্তি.
‘‘এৰং খো, ব্রাহ্মণ, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতী’’তি. ‘‘অঞ্ঞথা, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং তেৰিজ্জো, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জো হোতি. ইমস্স চ, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে তেৰিজ্জস্স ব্রাহ্মণানং তেৰিজ্জো কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং’’.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. নৰমং.
১০. সঙ্গারৰসুত্তং
৬১. অথ ¶ খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মযমস্সু, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা নাম. যঞ্ঞং যজামপি যজাপেমপি. তত্র, ভো গোতম, যো চেৰ যজতি [যো চেৰ যঞ্ঞং যজতি (স্যা. কং.)] যো চ যজাপেতি সব্বে তে অনেকসারীরিকং পুঞ্ঞপ্পটিপদং পটিপন্না হোন্তি, যদিদং যঞ্ঞাধিকরণং. যো পনাযং, ভো গোতম, যস্স ৰা তস্স ৰা কুলা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো একমত্তানং দমেতি, একমত্তানং সমেতি, একমত্তানং পরিনিব্বাপেতি, এৰমস্সাযং একসারীরিকং পুঞ্ঞপ্পটিপদং পটিপন্নো হোতি, যদিদং পব্বজ্জাধিকরণ’’ন্তি.
‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, ইধ তথাগতো লোকে ¶ উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা. সো এৰমাহ – ‘এথাযং মগ্গো অযং পটিপদা যথাপটিপন্নো অহং অনুত্তরং ব্রহ্মচরিযোগধং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেমি; এথ [এতং (ক.)], তুম্হেপি তথা পটিপজ্জথ, যথাপটিপন্না তুম্হেপি অনুত্তরং ব্রহ্মচরিযোগধং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সথা’তি. ইতি অযঞ্চেৰ [সযং চেৰ (ক.)] সত্থা ধম্মং দেসেতি, পরে চ তথত্থায ¶ পটিপজ্জন্তি, তানি খো পন হোন্তি অনেকানিপি সতানি অনেকানিপি সহস্সানি অনেকানিপি সতসহস্সানি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, ইচ্চাযং এৰং সন্তে একসারীরিকা ৰা পুঞ্ঞপ্পটিপদা হোতি অনেকসারীরিকা ৰা, যদিদং পব্বজ্জাধিকরণ’’ন্তি? ‘‘ইচ্চাযম্পি ¶ [ইচ্চাযন্তে (ক.)], ভো গোতম, এৰং সন্তে অনেকসারীরিকা পুঞ্ঞপ্পটিপদা হোতি, যদিদং পব্বজ্জাধিকরণ’’ন্তি.
এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো সঙ্গারৰং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘ইমাসং তে, ব্রাহ্মণ, দ্ৰিন্নং পটিপদানং কতমা পটিপদা খমতি অপ্পত্থতরা চ অপ্পসমারম্ভতরা চ মহপ্ফলতরা চ ¶ মহানিসংসতরা চা’’তি? এৰং ৰুত্তে সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি ভৰং গোতমো ভৰং চানন্দো. এতে মে পুজ্জা, এতে মে পাসংসা’’তি.
দুতিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো সঙ্গারৰং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘ন খো ত্যাহং, ব্রাহ্মণ, এৰং পুচ্ছামি – ‘কে ৰা তে পুজ্জা কে ৰা তে পাসংসা’তি? এৰং খো ত্যাহং, ব্রাহ্মণ, পুচ্ছামি – ‘ইমাসং তে, ব্রাহ্মণ, দ্ৰিন্নং পটিপদানং কতমা পটিপদা খমতি অপ্পত্থতরা চ অপ্পসমারম্ভতরা চ মহপ্ফলতরা চ মহানিসংসতরা চা’’’তি? দুতিযম্পি খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি ভৰং গোতমো ভৰং চানন্দো. এতে মে পুজ্জা, এতে মে পাসংসা’’তি.
ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো সঙ্গারৰং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘ন খো ত্যাহং, ব্রাহ্মণ, এৰং পুচ্ছামি – ‘কে ৰা তে পুজ্জা কে ৰা তে পাসংসা’তি? এৰং খো ত্যাহং, ব্রাহ্মণ, পুচ্ছামি – ‘ইমাসং তে, ব্রাহ্মণ, দ্ৰিন্নং পটিপদানং কতমা পটিপদা খমতি অপ্পত্থতরা চ অপ্পসমারম্ভতরা চ মহপ্ফলতরা ¶ চ মহানিসংসতরা চা’’’তি? ততিযম্পি খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি ভৰং গোতমো ভৰং চানন্দো. এতে মে পুজ্জা, এতে মে ¶ পাসংসা’’তি.
অথ ¶ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘যাৰ ততিযম্পি খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো আনন্দেন সহধম্মিকং পঞ্হং পুট্ঠো সংসাদেতি [ম. নি. ১.৩৩৭] নো ৰিস্সজ্জেতি. যংনূনাহং পরিমোচেয্য’’ন্তি. অথ খো ভগৰা সঙ্গারৰং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘কা ন্ৰজ্জ, ব্রাহ্মণ, রাজন্তেপুরে রাজপুরিসানং [রাজপরিসাযং (সী. স্যা. কং. পী.)] সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অন্তরাকথা উদপাদী’’তি? ‘‘অযং খ্ৰজ্জ, ভো গোতম, রাজন্তেপুরে রাজপুরিসানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অন্তরাকথা উদপাদি – ‘পুব্বে সুদং অপ্পতরা চেৰ ভিক্খূ অহেসুং বহুতরা চ উত্তরি মনুস্সধম্মা ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেসুং; এতরহি পন বহুতরা চেৰ ভিক্খূ অপ্পতরা চ উত্তরি মনুস্সধম্মা ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেন্তী’তি. অযং খ্ৰজ্জ, ভো গোতম, রাজন্তেপুরে রাজপুরিসানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অন্তরাকথা উদপাদী’’তি.
[পটি. ম. ৩.৩০; দী. নি. ১.৪৮৩] ‘‘তীণি খো ইমানি, ব্রাহ্মণ, পাটিহারিযানি. কতমানি তীণি? ইদ্ধিপাটিহারিযং, আদেসনাপাটিহারিযং ¶ , অনুসাসনীপাটিহারিযং. কতমঞ্চ, ব্রাহ্মণ, ইদ্ধিপাটিহারিযং? ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – ‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসতি [পরামসতি (দী. নি. ১.৪৮৪; পটি. ম. ১.১০২] পরিমজ্জতি, যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি’. ইদং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, ইদ্ধিপাটিহারিযং ¶ .
‘‘কতমঞ্চ, ব্রাহ্মণ, আদেসনাপাটিহারিযং? ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো নিমিত্তেন আদিসতি – ‘এৰম্পি তে মনো, ইত্থম্পি তে মনো, ইতিপি তে চিত্ত’ন্তি. সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা.
‘‘ইধ ¶ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো ন হেৰ খো নিমিত্তেন আদিসতি ¶ , অপি চ খো মনুস্সানং ৰা অমনুস্সানং ৰা দেৰতানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা আদিসতি – ‘এৰম্পি তে মনো, ইত্থম্পি তে মনো, ইতিপি তে চিত্ত’ন্তি. সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা.
‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো ন হেৰ খো নিমিত্তেন আদিসতি নপি মনুস্সানং ৰা অমনুস্সানং ৰা দেৰতানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা আদিসতি, অপি চ খো ৰিতক্কযতো ৰিচারযতো ৰিতক্কৰিপ্ফারসদ্দং সুত্ৰা আদিসতি – ‘এৰম্পি তে মনো, ইত্থম্পি তে মনো, ইতিপি তে চিত্ত’ন্তি. সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা.
‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো ন হেৰ খো নিমিত্তেন আদিসতি, নপি মনুস্সানং ৰা অমনুস্সানং ৰা দেৰতানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা আদিসতি, নপি ৰিতক্কযতো ৰিচারযতো ৰিতক্কৰিপ্ফারসদ্দং সুত্ৰা আদিসতি, অপি চ খো অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিং সমাপন্নস্স চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি – ‘যথা ইমস্স ভোতো মনোসঙ্খারা পণিহিতা ইমস্স ¶ চিত্তস্স অনন্তরা অমুং নাম ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতী’তি. সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা. ইদং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, আদেসনাপাটিহারিযং.
‘‘কতমঞ্চ, ব্রাহ্মণ, অনুসাসনীপাটিহারিযং? ইধ, ব্রাহ্মণ ¶ , একচ্চো এৰমনুসাসতি – ‘এৰং ৰিতক্কেথ, মা এৰং ৰিতক্কযিত্থ; এৰং মনসি করোথ, মা এৰং মনসাকত্থ; ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথা’তি. ইদং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, অনুসাসনীপাটিহারিযং. ইমানি খো, ব্রাহ্মণ, তীণি পাটিহারিযানি. ইমেসং তে, ব্রাহ্মণ, তিণ্ণং পাটিহারিযানং কতমং পাটিহারিযং খমতি অভিক্কন্ততরঞ্চ পণীততরঞ্চা’’তি?
‘‘তত্র, ভো গোতম, যদিদং [যমিদং (স্যা. কং. পী.)] পাটিহারিযং ইধেকচ্চো অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি…পে… যাৰ ব্রাহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি, ইদং, ভো গোতম, পাটিহারিযং যোৰ [যো চ (স্যা. কং. পী. ক.)] নং করোতি সোৰ [সোচ চ (স্যা. কং পী. ক.)] নং পটিসংৰেদেতি, যোৰ [যো চ (স্যা. কং. পী. ক.)] নং করোতি তস্সেৰ [তস্সমেৰ (সী. ক.), তস্স চেৰ (স্যা. কং. পী.)] তং হোতি. ইদং মে, ভো গোতম, পাটিহারিযং মাযাসহধম্মরূপং ৰিয খাযতি.
‘‘যম্পিদং ¶ , ভো গোতম, পাটিহারিযং ইধেকচ্চো নিমিত্তেন আদিসতি – ‘এৰম্পি তে মনো, ইত্থম্পি তে মনো, ইতিপি তে চিত্ত’ন্তি, সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা. ইধ পন, ভো গোতম, একচ্চো ন হেৰ খো নিমিত্তেন আদিসতি, অপি চ খো মনুস্সানং ৰা অমনুস্সানং ৰা দেৰতানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা আদিসতি…পে… নপি মনুস্সানং ৰা অমনুস্সানং ৰা দেৰতানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা আদিসতি, অপি চ খো ৰিতক্কযতো ৰিচারযতো ৰিতক্কৰিপ্ফারসদ্দং সুত্ৰা আদিসতি…পে… নপি ৰিতক্কযতো ৰিচারযতো ৰিতক্কৰিপ্ফারসদ্দং সুত্ৰা আদিসতি, অপি চ খো অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিং সমাপন্নস্স চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি – ‘যথা ¶ ইমস্স ভোতো মনোসঙ্খারা পণিহিতা ইমস্স চিত্তস্স অনন্তরা অম্হং নাম ৰিতক্কং ¶ ৰিতক্কেস্সতী’তি, সো বহুং চেপি আদিসতি তথেৰ তং হোতি, নো অঞ্ঞথা. ইদম্পি, ভো গোতম, পাটিহারিযং যোৰ নং করোতি সোৰ নং পটিসংৰেদেতি, যোৰ নং করোতি তস্সেৰ তং হোতি. ইদম্পি মে, ভো গোতম, পাটিহারিযং মাযাসহধম্মরূপং ৰিয খাযতি.
‘‘যঞ্চ খো ইদং, ভো গোতম, পাটিহারিযং ইধেকচ্চো এৰং অনুসাসতি – ‘এৰং ৰিতক্কেথ ¶ , মা এৰং ৰিতক্কযিত্থ; এৰং মনসি করোথ, মা এৰং মনসাকত্থ; ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথা’তি. ইদমেৰ, ভো গোতম, পাটিহারিযং খমতি ইমেসং তিণ্ণং পাটিহারিযানং অভিক্কন্ততরঞ্চ পণীততরঞ্চ.
‘‘অচ্ছরিযং, ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! যাৰসুভাসিতমিদং ভোতা গোতমেন ইমেহি চ মযং তীহি পাটিহারিযেহি সমন্নাগতং ভৰন্তং গোতমং ধারেম. ভৰঞ্হি গোতমো অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি, ভৰঞ্হি গোতমো অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিং সমাপন্নস্স চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি – ‘যথা ইমস্স ভোতো মনোসঙ্খারা পণিহিতা ইমস্স চিত্তস্স অনন্তরা অমুং নাম ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতী’তি. ভৰঞ্হি গোতমো এৰমনুসাসতি – ‘এৰং ৰিতক্কেথ, মা এৰং ৰিতক্কযিত্থ; এৰং মনসি করোথ, মা এৰং মনসাকত্থ; ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথা’’’তি.
‘‘অদ্ধা ¶ খো ত্যাহং, ব্রাহ্মণ, আসজ্জ উপনীয ৰাচা ভাসিতা; অপি চ ত্যাহং ব্যাকরিস্সামি. অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোমি…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেমি. অহঞ্হি ¶ , ব্রাহ্মণ, অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিং সমাপন্নস্স চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘যথা ইমস্স ভোতো মনোসঙ্খারা পণিহিতা, ইমস্স চিত্তস্স অনন্তরা অমুং নাম ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতী’তি. অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, এৰমনুসাসামি – ‘এৰং ৰিতক্কেথ, মা এৰং ৰিতক্কযিত্থ; এৰং মনসি করোথ, মা এৰং মনসাকত্থ; ইদং পজহথ, ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথা’’’তি.
‘‘অত্থি পন, ভো গোতম, অঞ্ঞো একভিক্খুপি যো ইমেহি তীহি পাটিহারিযেহি সমন্নাগতো, অঞ্ঞত্র ভোতা গোতমেনা’’তি? ‘‘ন খো, ব্রাহ্মণ, একংযেৰ সতং ন দ্ৰে সতানি ন তীণি সতানি ন চত্তারি সতানি ন পঞ্চ সতানি, অথ খো ভিয্যোৰ, যে [তে (ক.) পস্স ম. নি. ২.১৯৫] ভিক্খূ ইমেহি তীহি পাটিহারিযেহি সমন্নাগতা’’তি. ‘‘কহং পন, ভো গোতম, এতরহি তে ভিক্খূ ৰিহরন্তী’’তি? ‘‘ইমস্মিংযেৰ ¶ খো, ব্রাহ্মণ, ভিক্খুসঙ্ঘে’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ¶ ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি, এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি, ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দসমং.
ব্রাহ্মণৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে ¶ ব্রাহ্মণা চঞ্ঞতরো, পরিব্বাজকেন নিব্বুতং;
পলোকৰচ্ছো তিকণ্ণো, সোণি সঙ্গারৰেন চাতি.
(৭) ২. মহাৰগ্গো
১. তিত্থাযতনাদিসুত্তং
৬২. ‘‘তীণিমানি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, তিত্থাযতনানি যানি পণ্ডিতেহি সমনুযুঞ্জিযমানানি [সমনুগ্গাহিযমানানি (স্যা. কং. ক.)] সমনুগাহিযমানানি সমনুভাসিযমানানি পরম্পি গন্ত্ৰা অকিরিযায সণ্ঠহন্তি. কতমানি তীণি? সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং পুব্বেকতহেতূ’তি. সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং ইস্সরনিম্মানহেতূ’তি. সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং অহেতুঅপ্পচ্চযা’’’তি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং পুব্বেকতহেতূ’তি, ত্যাহং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদামি – ‘সচ্চং কির তুম্হে আযস্মন্তো এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং পুব্বেকতহেতূ’তি ¶ ? তে চ মে [তে চে মে (সী. স্যা. কং. পী.)] এৰং পুট্ঠা ‘আমা’তি [আমোতি (সী.)] পটিজানন্তি. ত্যাহং ¶ এৰং ৰদামি – ‘তেনহাযস্মন্তো পাণাতিপাতিনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, অদিন্নাদাযিনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, অব্রহ্মচারিনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, মুসাৰাদিনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, পিসুণৰাচা ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, ফরুসৰাচা ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, সম্ফপ্পলাপিনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, অভিজ্ঝালুনো ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, ব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু, মিচ্ছাদিট্ঠিকা ভৰিস্সন্তি পুব্বেকতহেতু’’’.
‘‘পুব্বেকতং খো পন, ভিক্খৰে, সারতো পচ্চাগচ্ছতং ন হোতি ছন্দো ৰা ৰাযামো ৰা ইদং ৰা করণীযং ইদং ৰা অকরণীযন্তি. ইতি করণীযাকরণীযে খো পন সচ্চতো থেততো ¶ অনুপলব্ভিযমানে মুট্ঠস্সতীনং অনারক্খানং ৰিহরতং ন হোতি পচ্চত্তং সহধম্মিকো সমণৰাদো ¶ . অযং খো মে, ভিক্খৰে, তেসু সমণব্রাহ্মণেসু এৰংৰাদীসু এৰংদিট্ঠীসু পঠমো সহধম্মিকো নিগ্গহো হোতি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং ইস্সরনিম্মানহেতূ’তি, ত্যাহং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদামি – ‘সচ্চং কির তুম্হে আযস্মন্তো এৰংৰাদিনো এৰদিট্ঠিনো – যং কিঞ্চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং ইস্সরনিম্মানহেতূ’তি? তে চ মে এৰং পুট্ঠা ‘আমা’তি পটিজানন্তি. ত্যাহং এৰং ৰদামি – ‘তেনহাযস্মন্তো পাণাতিপাতিনো ভৰিস্সন্তি ¶ ইস্সরনিম্মানহেতু, অদিন্নাদাযিনো ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, অব্রহ্মচারিনো ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, মুসাৰাদিনো ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, পিসুণৰাচা ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, ফরুসৰাচা ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, সম্ফপ্পলাপিনো ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, অভিজ্ঝালুনো ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, ব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু, মিচ্ছাদিট্ঠিকা ভৰিস্সন্তি ইস্সরনিম্মানহেতু’’’.
‘‘ইস্সরনিম্মানং খো পন, ভিক্খৰে, সারতো পচ্চাগচ্ছতং ন হোতি ছন্দো ৰা ৰাযামো ৰা ইদং ৰা করণীযং ইদং ৰা অকরণীযন্তি. ইতি করণীযাকরণীযে খো পন সচ্চতো থেততো অনুপলব্ভিযমানে মুট্ঠস্সতীনং অনারক্খানং ৰিহরতং ন হোতি পচ্চত্তং সহধম্মিকো সমণৰাদো. অযং খো মে, ভিক্খৰে, তেসু সমণব্রাহ্মণেসু এৰংৰাদীসু এৰংদিট্ঠীসু দুতিযো সহধম্মিকো নিগ্গহো হোতি.
‘‘তত্র ¶ , ভিক্খৰে, যে তে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যং কিং চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং অহেতুঅপ্পচ্চযা’তি, ত্যাহং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদামি – ‘সচ্চং কির তুম্হে আযস্মন্তো এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – যং কিং চাযং পুরিসপুগ্গলো পটিসংৰেদেতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা সব্বং তং অহেতুঅপ্পচ্চযা’তি? তে চ মে এৰং পুট্ঠা ‘আমা’তি পটিজানন্তি ¶ . ত্যাহং এৰং ৰদামি – ‘তেনহাযস্মন্তো পাণাতিপাতিনো ভৰিস্সন্তি অহেতুঅপ্পচ্চযা…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকা ভৰিস্সন্তি অহেতুঅপ্পচ্চযা’’’.
‘‘অহেতুঅপ্পচ্চযং ¶ [অহেতুং (সী.), অহেতু (স্যা. কং.), অহেতুঅপ্পচ্চযা (পী.), অহেতুং অপ্পচ্চযং (ক.)] খো পন, ভিক্খৰে, সারতো পচ্চাগচ্ছতং ন হোতি ছন্দো ৰা ৰাযামো ৰা ইদং ৰা করণীযং ইদং ৰা অকরণীযন্তি. ইতি করণীযাকরণীযে খো পন সচ্চতো থেততো অনুপলব্ভিযমানে মুট্ঠস্সতীনং অনারক্খানং ৰিহরতং ন হোতি পচ্চত্তং সহধম্মিকো সমণৰাদো. অযং খো মে, ভিক্খৰে, তেসু সমণব্রাহ্মণেসু এৰংৰাদীসু এৰংদিট্ঠীসু ততিযো ¶ সহধম্মিকো নিগ্গহো হোতি.
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি তিত্থাযতনানি যানি পণ্ডিতেহি সমনুযুঞ্জিযমানানি সমনুগাহিযমানানি সমনুভাসিযমানানি পরম্পি গন্ত্ৰা অকিরিযায সণ্ঠহন্তি.
‘‘অযং খো পন, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি. কতমো চ, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি? ইমা ছ ধাতুযোতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি. ইমানি ছ ফস্সাযতনানীতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি. ইমে অট্ঠারস মনোপৰিচারাতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি. ইমানি চত্তারি অরিযসচ্চানীতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহি.
‘‘ইমা ছ ধাতুযোতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? ছযিমা, ভিক্খৰে ¶ , ধাতুযো – পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, আকাসধাতু, ৰিঞ্ঞাণধাতু. ইমা ¶ ছ ধাতুযোতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো ¶ অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘ইমানি ¶ ছ ফস্সাযতনানীতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? ছযিমানি, ভিক্খৰে, ফস্সাযতনানি – চক্খু ফস্সাযতনং, সোতং ফস্সাযতনং, ঘানং ফস্সাযতনং, জিৰ্হা ফস্সাযতনং, কাযো ফস্সাযতনং, মনো ফস্সাযতনং. ইমানি ছ ফস্সাযতনানীতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘ইমে অট্ঠারস মনোপৰিচারাতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? চক্খুনা রূপং দিস্ৰা সোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি দোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি উপেক্খাট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি, সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায সোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি দোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি উপেক্খাট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি. ইমে অট্ঠারস মনোপৰিচারাতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি ¶ যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘ইমানি চত্তারি অরিযসচ্চানীতি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? ছন্নং, ভিক্খৰে, ধাতূনং উপাদায গব্ভস্সাৰক্কন্তি হোতি; ওক্কন্তিযা সতি নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা. ৰেদিযমানস্স খো পনাহং, ভিক্খৰে, ইদং দুক্খন্তি পঞ্ঞপেমি, অযং দুক্খসমুদযোতি পঞ্ঞপেমি, অযং দুক্খনিরোধোতি পঞ্ঞপেমি, অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি পঞ্ঞপেমি.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা ¶ , ( ) [(ব্যাধিপি দুক্খো) (সী. পী. ক.) অট্ঠকথায সংসন্দেতব্বং ৰিসুদ্ধি. ২.৫৩৭] মরণম্পি দুক্খং ¶ , সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, (অপ্পিযেহি ¶ সম্পযোগো দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো,) [(নত্থি কত্থচি)] যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং. সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা. কং.)] অরিযসচ্চং? অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা সম্ভৰন্তি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা. কং.)] অরিযসচ্চং? অৰিজ্জায ত্ৰেৰ ¶ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো, উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, জাতিনিরোধা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা নিরুজ্ঝন্তি. এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং. ‘ইমানি চত্তারি অরিযসচ্চানী’তি, ভিক্খৰে, মযা ধম্মো দেসিতো অনিগ্গহিতো অসংকিলিট্ঠো অনুপৰজ্জো অপ্পটিকুট্ঠো সমণেহি ব্রাহ্মণেহি ৰিঞ্ঞূহীতি. ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. পঠমং.
৬৩. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, অমাতাপুত্তিকানি ভযানীতি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি. কতমানি তীণি? হোতি সো, ভিক্খৰে, সমযো যং ¶ মহাঅগ্গিডাহো ৰুট্ঠাতি. মহাঅগ্গিডাহে ¶ খো পন, ভিক্খৰে, ৰুট্ঠিতে তেন গামাপি ডয্হন্তি নিগমাপি ডয্হন্তি নগরাপি ডয্হন্তি. গামেসুপি ডয্হমানেসু নিগমেসুপি ডয্হমানেসু নগরেসুপি ডয্হমানেসু তত্থ মাতাপি পুত্তং নপ্পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং নপ্পটিলভতি ¶ . ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং মহামেঘো ৰুট্ঠাতি. মহামেঘে খো পন, ভিক্খৰে, ৰুট্ঠিতে মহাউদকৰাহকো সঞ্জাযতি. মহাউদকৰাহকে খো পন, ভিক্খৰে, সঞ্জাযন্তে তেন গামাপি ৰুয্হন্তি নিগমাপি ৰুয্হন্তি নগরাপি ৰুয্হন্তি. গামেসুপি ৰুয্হমানেসু নিগমেসুপি ৰুয্হমানেসু নগরেসুপি ৰুয্হমানেসু তত্থ মাতাপি পুত্তং নপ্পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং নপ্পটিলভতি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং ভযং হোতি অটৰিসঙ্কোপো, চক্কসমারুল়্হা জানপদা পরিযাযন্তি. ভযে খো পন, ভিক্খৰে, সতি অটৰিসঙ্কোপে চক্কসমারুল়্হেসু জানপদেসু পরিযাযন্তেসু তত্থ মাতাপি পুত্তং নপ্পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং নপ্পটিলভতি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি অমাতাপুত্তিকানি ভযানীতি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি.
‘‘তানি খো পনিমানি [ইমানি খো (সী.), ইমানি খো পন (ক.)], ভিক্খৰে, তীণি সমাতাপুত্তিকানিযেৰ ভযানি অমাতাপুত্তিকানি ভযানীতি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি. কতমানি তীণি? হোতি সো, ভিক্খৰে, সমযো যং মহাঅগ্গিডাহো ৰুট্ঠাতি. মহাঅগ্গিডাহে খো পন, ভিক্খৰে, ৰুট্ঠিতে তেন গামাপি ডয্হন্তি নিগমাপি ডয্হন্তি নগরাপি ডয্হন্তি. গামেসুপি ডয্হমানেসু নিগমেসুপি ডয্হমানেসু নগরেসুপি ডয্হমানেসু হোতি সো সমযো যং কদাচি করহচি মাতাপি পুত্তং ¶ ¶ পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং পটিলভতি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং সমাতাপুত্তিকংযেৰ ভযং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং মহামেঘো ৰুট্ঠাতি. মহামেঘে খো পন, ভিক্খৰে, ৰুট্ঠিতে মহাউদকৰাহকো সঞ্জাযতি. মহাউদকৰাহকে খো পন, ভিক্খৰে, সঞ্জাতে ¶ তেন গামাপি ৰুয্হন্তি নিগমাপি ৰুয্হন্তি নগরাপি ৰুয্হন্তি. গামেসুপি ৰুয্হমানেসু নিগমেসুপি ৰুয্হমানেসু নগরেসুপি ৰুয্হমানেসু হোতি সো সমযো যং কদাচি করহচি মাতাপি পুত্তং পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং পটিলভতি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং সমাতাপুত্তিকংযেৰ ভযং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং ভযং হোতি অটৰিসঙ্কোপো, চক্কসমারুল়্হা জানপদা পরিযাযন্তি. ভযে খো পন, ভিক্খৰে, সতি অটৰিসঙ্কোপে চক্কসমারুল়্হেসু জানপদেসু পরিযাযন্তেসু হোতি সো সমযো যং কদাচি করহচি মাতাপি পুত্তং পটিলভতি, পুত্তোপি মাতরং পটিলভতি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং সমাতাপুত্তিকংযেৰ ভযং অমাতাপুত্তিকং ভযন্তি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি. ‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সমাতাপুত্তিকানিযেৰ ভযানি অমাতাপুত্তিকানি ভযানীতি অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ভাসতি’’.
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, অমাতাপুত্তিকানি ভযানি. কতমানি তীণি? জরাভযং, ব্যাধিভযং, মরণভযন্তি. ন, ভিক্খৰে, মাতা পুত্তং জীরমানং এৰং লভতি – ‘অহং জীরামি, মা মে পুত্তো জীরী’তি; পুত্তো ৰা পন মাতরং জীরমানং ন এৰং লভতি – ‘অহং জীরামি, মা মে ¶ মাতা জীরী’’’তি.
‘‘ন, ভিক্খৰে, মাতা পুত্তং ব্যাধিযমানং এৰং লভতি – ‘অহং ব্যাধিযামি, মা মে পুত্তো ব্যাধিযী’তি; পুত্তো ৰা পন মাতরং ব্যাধিযমানং ন এৰং লভতি – ‘অহং ব্যাধিযামি, মা মে মাতা ব্যাধিযী’’’তি.
‘‘ন, ভিক্খৰে, মাতা পুত্তং মীযমানং এৰং লভতি – ‘অহং মীযামি, মা মে পুত্তো মীযী’তি; পুত্তো ৰা পন মাতরং মীযমানং ন এৰং লভতি – ‘অহং মীযামি, মা মে মাতা মীযী’তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি অমাতাপুত্তিকানি ভযানী’’তি.
‘‘অত্থি ¶ , ভিক্খৰে, মগ্গো অত্থি পটিপদা ইমেসঞ্চ তিণ্ণং সমাতাপুত্তিকানং ভযানং ইমেসঞ্চ তিণ্ণং অমাতাপুত্তিকানং ভযানং পহানায সমতিক্কমায সংৰত্ততি. কতমো চ, ভিক্খৰে, মগ্গো কতমা চ পটিপদা ¶ ইমেসঞ্চ তিণ্ণং সমাতাপুত্তিকানং ভযানং ইমেসঞ্চ তিণ্ণং ¶ অমাতাপুত্তিকানং ভযানং পহানায সমতিক্কমায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. অযং খো, ভিক্খৰে, মগ্গো অযং পটিপদা ইমেসঞ্চ তিণ্ণং সমাতাপুত্তিকানং ভযানং ইমেসঞ্চ তিণ্ণং অমাতাপুত্তিকানং ভযানং পহানায সমতিক্কমায সংৰত্ততী’’তি. দুতিযং.
৩. ৰেনাগপুরসুত্তং
৬৪. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ৰেনাগপুরং নাম কোসলানং ব্রাহ্মণগামো তদৰসরি. অস্সোসুং খো ৰেনাগপুরিকা ব্রাহ্মণগহপতিকা – ‘‘সমণো খলু ¶ , ভো, গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো ৰেনাগপুরং অনুপ্পত্তো. তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি [ভগৰা (সী. স্যা কং. পী.) ইদং সুত্তৰণ্ণনায অট্ঠকথায সংসন্দেতব্বং পারা. ১; দী. নি. ১.২৫৫ পস্সিতব্বং]. সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’তি.
অথ খো ৰেনাগপুরিকা ব্রাহ্মণগহপতিকা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা অপ্পেকচ্চে ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং ¶ সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে নামগোত্তং সাৰেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে তুণ্হীভূতা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো ৰেনাগপুরিকো ৰচ্ছগোত্তো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘অচ্ছরিযং ¶ , ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! যাৰঞ্চিদং ভোতো গোতমস্স ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো. সেয্যথাপি, ভো গোতম, সারদং বদরপণ্ডুং [মণ্ডং (ক.)] পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং; এৰমেৰং ভোতো গোতমস্স ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি পরিসুদ্ধো ¶ ¶ ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো. সেয্যথাপি, ভো গোতম, তালপক্কং সম্পতি বন্ধনা পমুত্তং [মুত্তং (সী. পী. ক.)] পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং; এৰমেৰং ভোতো গোতমস্স ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো. সেয্যথাপি, ভো গোতম, নেক্খং [নিক্খং-ইতিপি (ম. নি. ৩.১৬৮)] জম্বোনদং দক্খকম্মারপুত্তসুপরিকম্মকতং উক্কামুখে সুকুসলসম্পহট্ঠং পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তং ভাসতে চ তপতে চ ৰিরোচতি চ; এৰমেৰং ভোতো গোতমস্স ৰিপ্পসন্নানি ইন্দ্রিযানি পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো. যানি তানি, ভো গোতম, উচ্চাসযনমহাসযনানি, সেয্যথিদং – আসন্দি পল্লঙ্কো গোনকো চিত্তকো পটিকা পটলিকা তূলিকা ৰিকতিকা উদ্দলোমী একন্তলোমী কট্টিস্সং কোসেয্যং কুত্তকং হত্থত্থরং অস্সত্থরং রথত্থরং অজিনপ্পৰেণী কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং [কাদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং (সী.)] সউত্তরচ্ছদং উভতোলোহিতকূপধানং, এৰরূপানং নূন ভৰং গোতমো উচ্চাসযনমহাসযনানং নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি.
‘‘যানি খো পন তানি, ব্রাহ্মণ, উচ্চাসযনমহাসযনানি, সেয্যথিদং – আসন্দি পল্লঙ্কো গোনকো চিত্তকো পটিকা পটলিকা তূলিকা ৰিকতিকা উদ্দলোমী একন্তলোমী কট্টিস্সং কোসেয্যং কুত্তকং হত্থত্থরং অস্সত্থরং রথত্থরং অজিনপ্পৰেণী কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং সউত্তরচ্ছদং উভতোলোহিতকূপধানং. দুল্লভানি তানি পব্বজিতানং লদ্ধা চ পন [লদ্ধানি চ (সী. স্যা. কং.), লদ্ধা চ (পী.)] ন কপ্পন্তি.
‘‘তীণি খো, ইমানি, ব্রাহ্মণ, উচ্চাসযনমহাসযনানি, যেসাহং এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. কতমানি তীণি? দিব্বং ¶ উচ্চাসযনমহাসযনং, ব্রহ্মং উচ্চাসযনমহাসযনং, অরিযং উচ্চাসযনমহাসযনং. ইমানি খো, ব্রাহ্মণ, তীণি উচ্চাসযনমহাসযনানি, যেসাহং এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি.
‘‘কতমং ¶ ¶ পন তং, ভো গোতম, দিব্বং উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্স ভৰং গোতমো এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি? ‘‘ইধাহং, ব্রাহ্মণ, যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরামি, সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসামি. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰনন্তঞ্ঞেৰ পৰিসামি [পচারযামি (সী. স্যা. কং.)]. সো যদেৰ তত্থ হোন্তি তিণানি ৰা পণ্ণানি ৰা তানি একজ্ঝং সঙ্ঘরিত্ৰা নিসীদামি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ¶ ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি; ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি; পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরামি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেমি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি; সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো চঙ্কমামি, দিব্বো মে এসো তস্মিং সমযে চঙ্কমো হোতি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো তিট্ঠামি, দিব্বং মে এতং তস্মিং সমযে ঠানং হোতি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো নিসীদামি, দিব্বং মে এতং তস্মিং সমযে ¶ আসনং হোতি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো সেয্যং কপ্পেমি, দিব্বং মে এতং তস্মিং সমযে উচ্চাসযনমহাসযনং হোতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, দিব্বং ¶ উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্সাহং এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি.
‘‘অচ্ছরিযং, ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! কো চঞ্ঞো এৰরূপস্স দিব্বস্স উচ্চাসযনমহাসযনস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, অঞ্ঞত্র ভোতা গোতমেন!
‘‘কতমং পন তং, ভো গোতম, ব্রহ্মং উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্স ভৰং গোতমো এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি? ‘‘ইধাহং, ব্রাহ্মণ, যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরামি, সো পুব্বণ্হসমযং ¶ নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসামি. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰনন্তঞ্ঞেৰ পৰিসামি. সো যদেৰ তত্থ হোন্তি তিণানি ৰা পণ্ণানি ৰা তানি একজ্ঝং সঙ্ঘরিত্ৰা নিসীদামি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরামি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্ঝেন [অব্যাপজ্ঝেন (সব্বত্থ)] ফরিত্ৰা ৰিহরামি. করুণাসহগতেন চেতসা…পে… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরামি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং ¶ , তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী.)], ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায ¶ সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরামি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো চঙ্কমামি, ব্রহ্মা মে এসো তস্মিং সমযে চঙ্কমো হোতি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো তিট্ঠামি…পে… নিসীদামি…পে… সেয্যং কপ্পেমি, ব্রহ্মং মে এতং তস্মিং সমযে উচ্চাসযনমহাসযনং হোতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মং উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্সাহং এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি.
‘‘অচ্ছরিযং ¶ , ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! কো চঞ্ঞো এৰরূপস্স ব্রহ্মস্স উচ্চাসযনমহাসযনস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, অঞ্ঞত্র ভোতা গোতমেন!
‘‘কতমং পন তং, ভো গোতম, অরিযং উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্স ভৰং গোতমো এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি? ‘‘ইধাহং, ব্রাহ্মণ, যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরামি, সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসামি. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰনন্তঞ্ঞেৰ পৰিসামি. সো যদেৰ তত্থ হোন্তি তিণানি ৰা পণ্ণানি ৰা তানি একজ্ঝং সঙ্ঘরিত্ৰা নিসীদামি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো এৰং জানামি – ‘রাগো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো; দোসো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো ¶ তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো; মোহো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো ¶ আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো চঙ্কমামি, অরিযো মে এসো তস্মিং সমযে চঙ্কমো হোতি. সো চে অহং, ব্রাহ্মণ, এৰংভূতো তিট্ঠামি…পে… নিসীদামি…পে… সেয্যং কপ্পেমি, অরিযং মে এতং তস্মিং সমযে উচ্চাসযনমহাসযনং হোতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, অরিযং উচ্চাসযনমহাসযনং, যস্সাহং এতরহি নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’’তি.
‘‘অচ্ছরিযং, ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! কো চঞ্ঞো এৰরূপস্স অরিযস্স উচ্চাসযনমহাসযনস্স ¶ নিকামলামী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, অঞ্ঞত্র ভোতা গোতমেন!
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং খো ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এতে মযং ভৰন্তং গোতমং সরণং ¶ গচ্ছাম ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকে নো ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতে সরণং গতে’’তি. ততিযং.
৪. সরভসুত্তং
৬৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. তেন খো পন সমযেন সরভো নাম পরিব্বাজকো অচিরপক্কন্তো হোতি ইমস্মা ধম্মৰিনযা. সো রাজগহে পরিসতি [পরিসতিং (সী. পী.)] এৰং ৰাচং ভাসতি – ‘‘অঞ্ঞাতো মযা সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো. অঞ্ঞায চ পনাহং সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মং এৰাহং তস্মা ধম্মৰিনযা অপক্কন্তো’’তি. অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং ¶ পিণ্ডায পৰিসিংসু. অস্সোসুং খো তে ভিক্খূ সরভস্স পরিব্বাজকস্স রাজগহে পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসমানস্স ¶ – ‘‘অঞ্ঞাতো মযা সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো. অঞ্ঞায চ পনাহং সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মং এৰাহং তস্মা ধম্মৰিনযা অপক্কন্তো’’তি.
অথ খো তে ভিক্খূ রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘সরভো নাম, ভন্তে, পরিব্বাজকো অচিরপক্কন্তো ইমস্মা ধম্মৰিনযা. সো রাজগহে পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসতি – ‘অঞ্ঞাতো মযা সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো. অঞ্ঞায চ পনাহং সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মং এৰাহং তস্মা ধম্মৰিনযা অপক্কন্তো’তি. সাধু ভন্তে, ভগৰা যেন সিপ্পিনিকাতীরং [সপ্পিনিকাতীরং (সী. পী.), সপ্পিনিযা তীরং (স্যা. কং.)] পরিব্বাজকারামো ¶ যেন সরভো পরিব্বাজকো তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন.
অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন সিপ্পিনিকাতীরং পরিব্বাজকারামো যেন সরভো পরিব্বাজকো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি ¶ . নিসজ্জ খো ভগৰা সরভং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, সরভ, এৰং ৰদেসি – ‘অঞ্ঞাতো মযা সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো. অঞ্ঞায চ পনাহং সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মং এৰাহং তস্মা ধম্মৰিনযা অপক্কন্তো’’’তি? এৰং ৰুত্তে সরভো পরিব্বাজকো তুণ্হী অহোসি.
দুতিযম্পি খো, ভগৰা সরভং ¶ পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘ৰদেহি, সরভ, কিন্তি তে অঞ্ঞাতো সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো? সচে তে অপরিপূরং ভৰিস্সতি, অহং পরিপূরেস্সামি. সচে পন তে পরিপূরং ভৰিস্সতি, অহং অনুমোদিস্সামী’’তি. দুতিযম্পি খো সরভো পরিব্বাজকো তুণ্হী অহোসি.
ততিযম্পি খো ভগৰা সরভং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – (‘‘যো [মযা (স্যা. কং. পী.)] খো সরভ পঞ্ঞাযতি সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো) [( ) সী. পোত্থকে নত্থি] ‘‘ৰদেহি, সরভ, কিন্তি তে অঞ্ঞাতো সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো? সচে তে অপরিপূরং ¶ ভৰিস্সতি, অহং পরিপূরেস্সামি. সচে পন তে পরিপূরং ভৰিস্সতি, অহং অনুমোদিস্সামী’’তি. ততিযম্পি খো সরভো পরিব্বাজকো তুণ্হী অহোসি.
অথ খো তে পরিব্বাজকা সরভং পরিব্বাজকং এতদৰোচুং – ‘‘যদেৰ খো ত্ৰং, আৰুসো সরভ, সমণং গোতমং যাচেয্যাসি তদেৰ তে সমণো গোতমো পৰারেতি. ৰদেহাৰুসো সরভ, কিন্তি তে অঞ্ঞাতো সমণানং সক্যপুত্তিকানং ধম্মো? সচে তে অপরিপূরং ভৰিস্সতি, সমণো গোতমো পরিপূরেস্সতি. সচে পন তে পরিপূরং ভৰিস্সতি, সমণো গোতমো অনুমোদিস্সতী’’তি. এৰং ৰুত্তে সরভো পরিব্বাজকো তুণ্হীভূতো মঙ্কুভূতো পত্তক্খন্ধো অধোমুখো পজ্ঝাযন্তো অপ্পটিভানো নিসীদি.
অথ ¶ খো ভগৰা সরভং পরিব্বাজকং তুণ্হীভূতং মঙ্কুভূতং পত্তক্খন্ধং অধোমুখং পজ্ঝাযন্তং অপ্পটিভানং ৰিদিত্ৰা তে পরিব্বাজকে এতদৰোচ –
‘‘যো খো মং, পরিব্বাজকা [পরিব্বাজকো (পী. ক.)], এৰং ৰদেয্য – ‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতো ইমে ধম্মা অনভিসম্বুদ্ধা’তি, তমহং ¶ তত্থ ¶ সাধুকং সমনুযুঞ্জেয্যং সমনুগাহেয্যং সমনুভাসেয্যং. সো ৰত মযা সাধুকং সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগাহিযমানো সমনুভাসিযমানো অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং সো তিণ্ণং ঠানানং নাঞ্ঞতরং [অঞ্ঞতরং (ক.)] ঠানং নিগচ্ছেয্য, অঞ্ঞেন ৰা অঞ্ঞং পটিচরিস্সতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেস্সতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরিস্সতি, তুণ্হীভূতো মঙ্কুভূতো [তুণ্হীভূতো ৰা মঙ্কুভূতো (সী. স্যা. কং.), তুণ্হীভূতো ৰা মঙ্কুভূতো ৰা (পী.)] পত্তক্খন্ধো অধোমুখো পজ্ঝাযন্তো অপ্পটিভানো নিসীদিস্সতি, সেয্যথাপি সরভো পরিব্বাজকো.
‘‘যো খো মং, পরিব্বাজকা, এৰং ৰদেয্য – ‘খীণাসৰস্স তে পটিজানতো ইমে আসৰা অপরিক্খীণা’তি, তমহং তত্থ সাধুকং সমনুযুঞ্জেয্যং সমনুগাহেয্যং সমনুভাসেয্যং. সো ৰত মযা সাধুকং সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগাহিযমানো সমনুভাসিযমানো অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং সো তিণ্ণং ঠানানং নাঞ্ঞতরং ঠানং নিগচ্ছেয্য, অঞ্ঞেন ৰা অঞ্ঞং পটিচরিস্সতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেস্সতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ ¶ পাতুকরিস্সতি, তুণ্হীভূতো মঙ্কুভূতো পত্তক্খন্ধো অধোমুখো পজ্ঝাযন্তো অপ্পটিভানো নিসীদিস্সতি, সেয্যথাপি সরভো পরিব্বাজকো.
‘‘যো খো মং, পরিব্বাজকা, এৰং ৰদেয্য – ‘যস্স খো পন তে অত্থায ধম্মো দেসিতো, সো ন নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি, তমহং তত্থ সাধুকং সমনুযুঞ্জেয্যং সমনুগাহেয্যং সমনুভাসেয্যং. সো ৰত মযা সাধুকং সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগাহিযমানো সমনুভাসিযমানো অট্ঠানমেতং অনৰকাসো যং সো তিণ্ণং ঠানানং নাঞ্ঞতরং ঠানং নিগচ্ছেয্য, অঞ্ঞেন ৰা অঞ্ঞং পটিচরিস্সতি, বহিদ্ধা কথং ¶ অপনামেস্সতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরিস্সতি, তুণ্হীভূতো মঙ্কুভূতো পত্তক্খন্ধো অধোমুখো পজ্ঝাযন্তো অপ্পটিভানো নিসীদিস্সতি, সেয্যথাপি সরভো পরিব্বাজকো’’তি. অথ খো ভগৰা সিপ্পিনিকাতীরে পরিব্বাজকারামে তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা ৰেহাসং পক্কামি.
অথ ¶ খো তে পরিব্বাজকা অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো সরভং পরিব্বাজকং সমন্ততো ৰাচাযসন্নিতোদকেন [ৰাচাসত্তিতোদকেন (সী.)] সঞ্জম্ভরিমকংসু [সঞ্চুম্ভরিমকংসু (পী., দী. নি. ১.৪২১) সং. নি. ২.২৪৩ উপরিপাঠো ৰিয] – ‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো সরভ, ব্রহারঞ্ঞে জরসিঙ্গালো ‘সীহনাদং নদিস্সামী’তি সিঙ্গালকংযেৰ [সেগালকংযেৰ (সী. স্যা. কং. পী.)] নদতি, ভেরণ্ডকংযেৰ নদতি [ভেদণ্ডকং (ক.)]; এৰমেৰং খো ত্ৰং, আৰুসো সরভ, অঞ্ঞত্রেৰ সমণেন গোতমেন ‘সীহনাদং নদিস্সামী’তি ¶ সিঙ্গালকংযেৰ নদসি ভেরণ্ডকংযেৰ নদসি. সেয্যথাপি, আৰুসো সরভ, অম্বুকসঞ্চরী [অম্বকমদ্দরী (সী.)] ‘পুরিসকরৰিতং [ফুস্সকরৰিতং (সী.), পুস্সকরৰিতং (স্যা. কং. পী.)] রৰিস্সামী’তি অম্বুকসঞ্চরিরৰিতংযেৰ রৰতি; এৰমেৰং খো ত্ৰং, আৰুসো সরভ, অঞ্ঞত্রেৰ সমণেন গোতমেন ‘পুরিসকরৰিতং রৰিস্সামী’তি, অম্বুকসঞ্চরিরৰিতংযেৰ রৰসি. সেয্যথাপি, আৰুসো সরভ, উসভো সুঞ্ঞায গোসালায গম্ভীরং নদিতব্বং মঞ্ঞতি; এৰমেৰং খো ত্ৰং, আৰুসো সরভ, অঞ্ঞত্রেৰ সমণেন গোতমেন গম্ভীরং নদিতব্বং মঞ্ঞসী’’তি. অথ খো তে পরিব্বাজকা সরভং পরিব্বাজকং ¶ সমন্ততো ৰাচাযসন্নিতোদকেন সঞ্জম্ভরিমকংসূতি. চতুত্থং.
৫. কেসমুত্তিসুত্তং
৬৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন কেসমুত্তং [কেসপুত্তং (সী. স্যা. কং. পী.)] নাম কালামানং নিগমো তদৰসরি. অস্সোসুং খো কেসমুত্তিযা কালামা – ‘‘সমণো খলু, ভো, গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা ¶ পব্বজিতো কেসমুত্তং অনুপ্পত্তো. তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’’তি.
অথ খো কেসমুত্তিযা কালামা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা অপ্পেকচ্চে ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে নামগোত্তং সাৰেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে তুণ্হীভূতা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে কেসমুত্তিযা কালামা ভগৰন্তং এতদৰোচুং –
‘‘সন্তি, ভন্তে, একে সমণব্রাহ্মণা কেসমুত্তং আগচ্ছন্তি. তে সকংযেৰ ৰাদং দীপেন্তি জোতেন্তি, পরপ্পৰাদং পন খুংসেন্তি ৰম্ভেন্তি পরিভৰন্তি ওমক্খিং [ওপপক্খিং (সী. স্যা. কং. পী.), ওমক্খিকং (ক.)] করোন্তি. অপরেপি, ভন্তে, একে ¶ সমণব্রাহ্মণা কেসমুত্তং আগচ্ছন্তি ¶ . তেপি সকংযেৰ ৰাদং দীপেন্তি জোতেন্তি, পরপ্পৰাদং পন খুংসেন্তি ৰম্ভেন্তি পরিভৰন্তি ওমক্খিং করোন্তি. তেসং নো, ভন্তে ¶ , অম্হাকং হোতেৰ কঙ্খা হোতি ৰিচিকিচ্ছা – ‘কো সু নাম ইমেসং ভৰতং সমণব্রাহ্মণানং সচ্চং আহ, কো মুসা’’’তি? ‘‘অলঞ্হি ৰো, কালামা, কঙ্খিতুং অলং ৰিচিকিচ্ছিতুং. কঙ্খনীযেৰ পন [কঙ্খনীযেৰ চ পন (সংযুত্তনিকাযে)] ৰো ঠানে ৰিচিকিচ্ছা উপ্পন্না’’.
‘‘এথ তুম্হে, কালামা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন ¶ , মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, কালামা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ‘ইমে ধম্মা অকুসলা, ইমে ধম্মা সাৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না [সমাদিণ্ণা (ক.)] অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তী’’’তি, অথ তুম্হে, কালামা, পজহেয্যাথ.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, লোভো পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি হিতায ৰা অহিতায ৰা’’তি?
‘‘অহিতায, ভন্তে’’.
‘‘লুদ্ধো পনাযং, কালামা, পুরিসপুগ্গলো লোভেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায [তদত্থায (ক.)] সমাদপেতি, যং স [যং তস্স (ক.) অনন্তরসুত্তে পন ‘‘যং’ স’’ ইত্ৰেৰ সব্বত্থপি দিস্সতি] হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, দোসো পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি হিতায ৰা অহিতায ৰা’’তি?
‘‘অহিতায, ভন্তে’’.
‘‘দুট্ঠো পনাযং, কালামা, পুরিসপুগ্গলো দোসেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পাণম্পি হনতি ¶ [হন্তি (সী. পী.)], অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, মোহো ¶ পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি হিতায ৰা অহিতায ৰা’’তি?
‘‘অহিতায, ভন্তে’’.
‘‘মূল়্হো ¶ পনাযং, কালামা, পুরিসপুগ্গলো মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰা’’তি?
‘‘অকুসলা, ভন্তে’’.
‘‘সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰা’’তি?
‘‘সাৰজ্জা, ভন্তে’’.
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰা’’তি?
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে’’.
‘‘সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, নো ৰা? কথং ৰা [কথং ৰা ৰো (?)] এত্থ হোতী’’তি ¶ ?
‘‘সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তীতি. এৰং নো এত্থ হোতী’’তি.
‘‘ইতি খো, কালামা, যং তং অৰোচুম্হা [অৰোচুম্হ (সী. স্যা. কং. পী.) অ. নি. ৪.১৯৩] – ‘এথ তুম্হে, কালামা! মা অনুস্সৰেন, মা ¶ পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে কালামা অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ‘ইমে ধম্মা অকুসলা, ইমে ধম্মা সাৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তীতি, অথ তুম্হে, কালামা, পজহেয্যাথা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘এথ তুম্হে, কালামা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ¶ ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, কালামা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ‘ইমে ধম্মা কুসলা, ইমে ধম্মা অনৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না হিতায সুখায সংৰত্তন্তী’তি, অথ তুম্হে, কালামা, উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাথ.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, অলোভো পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি হিতায ৰা অহিতায ৰা’’তি?
‘‘হিতায, ভন্তে’’.
‘‘অলুদ্ধো পনাযং, কালামা, পুরিসপুগ্গলো লোভেন অনভিভূতো অপরিযাদিন্নচিত্তো নেৰ পাণং হনতি, ন অদিন্নং আদিযতি, ন পরদারং গচ্ছতি, ন মুসা ভণতি, ন পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি ¶ , যং স হোতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, অদোসো পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি…পে… অমোহো পুরিসস্স অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি…পে… হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘এৰং ভন্তে’’ ¶ .
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰা’’তি?
‘‘কুসলা ¶ , ভন্তে’’.
‘‘সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰা’’তি?
‘‘অনৰজ্জা, ভন্তে’’.
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰা’’তি?
‘‘ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা, ভন্তে’’.
‘‘সমত্তা সমাদিন্না ¶ হিতায সুখায সংৰত্তন্তি নো ৰা? কথং ৰা এত্থ হোতী’’তি?
‘‘সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. এৰং নো এত্থ হোতী’’তি.
‘‘ইতি খো, কালামা, যং তং অৰোচুম্হা – ‘এথ তুম্হে, কালামা! মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, কালামা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ইমে ধম্মা কুসলা, ইমে ধম্মা অনৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না হিতায সুখায সংৰত্তন্তীতি, অথ তুম্হে, কালামা, উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরেয্যাথা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘স খো সো [যো খো (ক.)], কালামা, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পতিস্সতো [সতো (ক.)] মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. করুণাসহগতেন চেতসা…পে… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং ¶ , তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি.
‘‘স ¶ [সচে (ক.)] খো সো, কালামা, অরিযসাৰকো এৰং অৰেরচিত্তো এৰং অব্যাপজ্ঝচিত্তো এৰং অসংকিলিট্ঠচিত্তো এৰং ৰিসুদ্ধচিত্তো. তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে চত্তারো অস্সাসা অধিগতা হোন্তি. ‘সচে খো পন অত্থি পরো লোকো, অত্থি সুকতদুক্কটানং [সুকটদুক্কটানং (সী. স্যা. কং. পী.)] কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অথাহং [ঠানমহং (সী. পী.), ঠানমেতং যেনাহং (স্যা. কং.)] কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি, অযমস্স পঠমো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘‘সচে ¶ খো পন নত্থি পরো লোকো, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অথাহং [ইধাহং (সী. স্যা. কং. পী.)] দিট্ঠেৰ ধম্মে অৰেরং অব্যাপজ্ঝং অনীঘং সুখিং [সুখং (সী.), সুখী (স্যা. কং.)] অত্তানং পরিহরামী’তি, অযমস্স দুতিযো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘‘সচে খো পন করোতো করীযতি পাপং, ন খো পনাহং কস্সচি পাপং চেতেমি. অকরোন্তং খো পন মং পাপকম্মং কুতো দুক্খং ফুসিস্সতী’তি, অযমস্স ততিযো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘‘সচে খো পন করোতো ন করীযতি পাপং, অথাহং উভযেনেৰ ৰিসুদ্ধং অত্তানং সমনুপস্সামী’তি, অযমস্স চতুত্থো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘স খো সো, কালামা, অরিযসাৰকো এৰং অৰেরচিত্তো এৰং অব্যাপজ্ঝচিত্তো এৰং অসংকিলিট্ঠচিত্তো এৰং ৰিসুদ্ধচিত্তো. তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমে চত্তারো অস্সাসা অধিগতা হোন্তী’’তি.
‘‘এৰমেতং, ভগৰা, এৰমেতং, সুগত! স খো সো, ভন্তে, অরিযসাৰকো এৰং ¶ অৰেরচিত্তো এৰং অব্যাপজ্ঝচিত্তো এৰং অসংকিলিট্ঠচিত্তো এৰং ৰিসুদ্ধচিত্তো. তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে ¶ চত্তারো অস্সাসা অধিগতা হোন্তি. ‘সচে খো পন অত্থি পরো লোকো, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অথাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সামী’তি, অযমস্স পঠমো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘‘সচে খো পন নত্থি পরো লোকো, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অথাহং ¶ দিট্ঠেৰ ধম্মে অৰেরং অব্যাপজ্ঝং অনীঘং সুখিং অত্তানং পরিহরামী’তি, অযমস্স দুতিযো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘সচে খো পন করোতো করীযতি পাপং, ন খো পনাহং – কস্সচি পাপং চেতেমি, অকরোন্তং খো পন মং পাপকম্মং কুতো দুক্খং ফুসিস্সতী’তি, অযমস্স ততিযো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘‘সচে ¶ খো পন করোতো ন করীযতি পাপং, অথাহং উভযেনেৰ ৰিসুদ্ধং অত্তানং সমনুপস্সামী’তি, অযমস্স চতুত্থো অস্সাসো অধিগতো হোতি.
‘‘স খো সো, ভন্তে, অরিযসাৰকো এৰং অৰেরচিত্তো এৰং অব্যাপজ্ঝচিত্তো এৰং অসংকিলিট্ঠচিত্তো এৰং ৰিসুদ্ধচিত্তো. তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমে চত্তারো অস্সাসা অধিগতা হোন্তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে… এতে মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকে নো, ভন্তে, ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতে সরণং গতে’’তি. পঞ্চমং.
৬. সাল়্হসুত্তং
৬৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা নন্দকো সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. অথ খো সাল়্হো চ মিগারনত্তা সাণো চ ¶ সেখুনিযনত্তা [রোহণো চ পেখুণিযনত্তা (সী. স্যা. কং. পী.)] যেনাযস্মা নন্দকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং নন্দকং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নং খো সাল়্হং মিগারনত্তারং আযস্মা নন্দকো এতদৰোচ –
‘‘এথ তুম্হে, সাল়্হা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, সাল়্হা ¶ , অত্তনাৰ ¶ জানেয্যাথ ‘ইমে ধম্মা অকুসলা, ইমে ধম্মা সাৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তী’তি, অথ তুম্হে সাল়্হা পজহেয্যাথ.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি লোভো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘অভিজ্ঝাতি খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. লুদ্ধো খো অযং, সাল়্হা, অভিজ্ঝালু পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং ¶ কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি দোসো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘ব্যাপাদোতি খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. দুট্ঠো খো অযং, সাল়্হা, ব্যাপন্নচিত্তো পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি মোহো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘অৰিজ্জাতি খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. মূল়্হো খো অযং, সাল়্হা ¶ , অৰিজ্জাগতো পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি, পরম্পি তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰা’’তি?
‘‘অকুসলা, ভন্তে’’.
‘‘সাৰজ্জা ¶ ৰা অনৰজ্জা ৰা’’তি?
‘‘সাৰজ্জা, ভন্তে’’.
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰা’’তি?
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে’’.
‘‘সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, নো ৰা? কথং ৰা এত্থ হোতী’’তি?
‘‘সমত্তা ¶ , ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তীতি. এৰং নো এত্থ হোতী’’তি.
‘‘ইতি খো, সাল়্হা, যং তং অৰোচুম্হা – ‘এথ তুম্হে, সাল়্হা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, সাল়্হা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ইমে ধম্মা অকুসলা, ইমে ধম্মা সাৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তীতি, অথ তুম্হে, সাল়্হা, পজহেয্যাথা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘এথ তুম্হে, সাল়্হা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, সাল়্হা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ‘ইমে ধম্মা কুসলা, ইমে ধম্মা অনৰজ্জা, ইমে ধম্মা ¶ ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা, ইমে ধম্মা সমত্তা ¶ সমাদিন্না হিতায সুখায সংৰত্তন্তী’তি, অথ তুম্হে, সাল়্হা, উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাথ.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি অলোভো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘অনভিজ্ঝাতি ¶ খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. অলুদ্ধো খো অযং, সাল়্হা, অনভিজ্ঝালু নেৰ পাণং হনতি, ন অদিন্নং আদিযতি, ন পরদারং গচ্ছতি, ন মুসা ভণতি, পরম্পি ন তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি অদোসো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘অব্যাপাদোতি খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. অদুট্ঠো খো অযং, সাল়্হা, অব্যাপন্নচিত্তো নেৰ পাণং হনতি, ন অদিন্নং আদিযতি, ন পরদারং গচ্ছতি, ন মুসা ভণতি, পরম্পি ন তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, অত্থি অমোহো’’তি?
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘ৰিজ্জাতি খো অহং, সাল়্হা, এতমত্থং ৰদামি. অমূল়্হো খো ¶ অযং, সাল়্হা, ৰিজ্জাগতো নেৰ পাণং হনতি, ন অদিন্নং আদিযতি, ন পরদারং গচ্ছতি, ন মুসা ভণতি, পরম্পি ন তথত্তায সমাদপেতি, যং স হোতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
‘‘এৰং, ভন্তে’’.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সাল়্হা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰা’’তি?
‘‘কুসলা, ভন্তে’’.
‘‘সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰা’’তি?
‘‘অনৰজ্জা, ভন্তে’’.
‘‘ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰা’’তি?
‘‘ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ¶ , ভন্তে’’.
‘‘সমত্তা সমাদিন্না হিতায সুখায সংৰত্তন্তি, নো ৰা? কথং ৰা এত্থ হোতী’’তি?
‘‘সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না ¶ হিতায সুখায সংৰত্তন্তীতি. এৰং নো এত্থ হোতী’’তি.
‘‘ইতি খো, সাল়্হা, যং তং অৰোচুম্হা – ‘এথ তুম্হে, সাল়্হা, মা অনুস্সৰেন, মা পরম্পরায, মা ইতিকিরায, মা পিটকসম্পদানেন, মা তক্কহেতু, মা নযহেতু, মা আকারপরিৰিতক্কেন, মা দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, মা ভব্বরূপতায, মা সমণো নো গরূতি. যদা তুম্হে, সাল়্হা, অত্তনাৰ জানেয্যাথ – ইমে ধম্মা কুসলা, ইমে ধম্মা অনৰজ্জা, ইমে ধম্মা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা, ইমে ধম্মা সমত্তা সমাদিন্না ¶ দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তন্তীতি, অথ তুম্হে, সাল়্হা, উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাথা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.
‘‘স খো সো, সাল়্হা, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পতিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা…পে… করুণা…পে… মুদিতা…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্ঝেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. সো এৰং পজানাতি – ‘অত্থি ইদং, অত্থি হীনং, অত্থি পণীতং, অত্থি ইমস্স সঞ্ঞাগতস্স উত্তরি [উত্তরিং (সী. স্যা. কং. পী.)] নিস্সরণ’ন্তি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি ¶ ¶ ¶ চিত্তং ৰিমুচ্চতি; ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি.
‘‘সো এৰং পজানাতি – ‘অহু পুব্বে লোভো, তদহু অকুসলং, সো এতরহি নত্থি, ইচ্চেতং কুসলং; অহু পুব্বে দোসো…পে… অহু পুব্বে মোহো, তদহু অকুসলং, সো এতরহি নত্থি, ইচ্চেতং কুসল’ন্তি. সো দিট্ঠেৰ ধম্মে নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. কথাৰত্থুসুত্তং
৬৮. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, কথাৰত্থূনি. কতমানি তীণি? অতীতং ৰা, ভিক্খৰে, অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং অহোসি অতীতমদ্ধান’ন্তি. অনাগতং ৰা, ভিক্খৰে, অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং ভৰিস্সতি অনাগতমদ্ধান’ন্তি. এতরহি ৰা, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং হোতি এতরহি পচ্চুপ্পন্নমদ্ধান’’’ন্তি [এৰং এতরহি পচ্চুপ্পন্নন্তি (সী. পী. ক.), এৰং হোতি এতরহি পচ্চুপ্পন্নন্তি (স্যা. কং.)].
‘‘কথাসম্পযোগেন, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰেদিতব্বো যদি ৰা কচ্ছো যদি ৰা অকচ্ছোতি. সচাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো একংসব্যাকরণীযং ¶ পঞ্হং ন একংসেন ব্যাকরোতি, ৰিভজ্জব্যাকরণীযং পঞ্হং ন ৰিভজ্জ ব্যাকরোতি, পটিপুচ্ছাব্যাকরণীযং পঞ্হং ন পটিপুচ্ছা ব্যাকরোতি, ঠপনীযং পঞ্হং ন ঠপেতি [থপনীযং পঞ্হং ন থপেতি (ক.)], এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অকচ্ছো হোতি. সচে পনাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো একংসব্যাকরণীযং পঞ্হং একংসেন ব্যাকরোতি, ৰিভজ্জব্যাকরণীযং পঞ্হং ৰিভজ্জ ব্যাকরোতি, পটিপুচ্ছাব্যাকরণীযং পঞ্হং পটিপুচ্ছা ব্যাকরোতি ¶ , ঠপনীযং পঞ্হং ঠপেতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো কচ্ছো হোতি.
‘‘কথাসম্পযোগেন, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰেদিতব্বো যদি ৰা কচ্ছো যদি ৰা অকচ্ছোতি. সচাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো ঠানাঠানে ন সণ্ঠাতি পরিকপ্পে ন সণ্ঠাতি অঞ্ঞাতৰাদে [অঞ্ঞৰাদে (সী. স্যা. কং. পী.), অঞ্ঞাতৰারে (ক.)] ন সণ্ঠাতি ¶ পটিপদায ন সণ্ঠাতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ¶ অকচ্ছো হোতি. সচে পনাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো ঠানাঠানে সণ্ঠাতি পরিকপ্পে সণ্ঠাতি অঞ্ঞাতৰাদে সণ্ঠাতি পটিপদায সণ্ঠাতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো কচ্ছো হোতি.
‘‘কথাসম্পযোগেন, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰেদিতব্বো যদি ৰা কচ্ছো যদি ৰা অকচ্ছোতি. সচাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অকচ্ছো হোতি. সচে পনাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি ন বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো কচ্ছো হোতি.
‘‘কথাসম্পযোগেন, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰেদিতব্বো যদি ৰা কচ্ছো যদি ৰা অকচ্ছোতি. সচাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো অভিহরতি অভিমদ্দতি অনুপজগ্ঘতি [অনুসংজগ্ঘতি (ক.)] খলিতং গণ্হাতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অকচ্ছো হোতি. সচে পনাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পঞ্হং পুট্ঠো সমানো নাভিহরতি নাভিমদ্দতি ¶ ন অনুপজগ্ঘতি ন খলিতং গণ্হাতি, এৰং সন্তাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো কচ্ছো হোতি.
‘‘কথাসম্পযোগেন ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰেদিতব্বো যদি ৰা সউপনিসো যদি ৰা অনুপনিসোতি. অনোহিতসোতো, ভিক্খৰে, অনুপনিসো হোতি, ওহিতসোতো সউপনিসো হোতি. সো সউপনিসো সমানো অভিজানাতি একং ধম্মং, পরিজানাতি একং ধম্মং, পজহতি একং ধম্মং, সচ্ছিকরোতি একং ধম্মং. সো অভিজানন্তো একং ধম্মং, পরিজানন্তো একং ধম্মং, পজহন্তো একং ধম্মং, সচ্ছিকরোন্তো একং ধম্মং সম্মাৰিমুত্তিং ফুসতি. এতদত্থা, ভিক্খৰে, কথা; এতদত্থা মন্তনা; এতদত্থা উপনিসা; এতদত্থং সোতাৰধানং, যদিদং অনুপাদা চিত্তস্স ৰিমোক্খোতি.
‘‘যে ¶ ৰিরুদ্ধা সল্লপন্তি, ৰিনিৰিট্ঠা সমুস্সিতা;
অনরিযগুণমাসজ্জ, অঞ্ঞোঞ্ঞৰিৰরেসিনো.
‘‘দুব্ভাসিতং ¶ ৰিক্খলিতং, সম্পমোহং [সসম্মোহং (ক.)] পরাজযং;
অঞ্ঞোঞ্ঞস্সাভিনন্দন্তি, তদরিযো কথনাচরে [তদরিযো ন কথং ৰদে (ক.)].
‘‘সচে চস্স কথাকামো, কালমঞ্ঞায পণ্ডিতো;
ধম্মট্ঠপটিসংযুত্তা, যা অরিযচরিতা [অরিযঞ্চরিতা (সী.), অরিযাদিকা (ক.)] কথা.
‘‘তং কথং কথযে ধীরো, অৰিরুদ্ধো অনুস্সিতো;
অনুন্নতেন মনসা, অপল়াসো অসাহসো.
‘‘অনুসূযাযমানো সো, সম্মদঞ্ঞায ভাসতি;
সুভাসিতং অনুমোদেয্য, দুব্ভট্ঠে নাপসাদযে [নাৰসাদযে (সী. পী.)].
‘‘উপারম্ভং ন সিক্খেয্য, খলিতঞ্চ ন গাহযে [ন ভাসযে (ক.)];
নাভিহরে ¶ নাভিমদ্দে, ন ৰাচং পযুতং ভণে.
‘‘অঞ্ঞাতত্থং পসাদত্থং, সতং ৰে হোতি মন্তনা;
এৰং খো অরিযা মন্তেন্তি, এসা অরিযান মন্তনা;
এতদঞ্ঞায মেধাৰী, ন সমুস্সেয্য মন্তযে’’তি. সত্তমং;
৮. অঞ্ঞতিত্থিযসুত্তং
৬৯. ‘‘সচে, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘তযোমে, আৰুসো, ধম্মা. কতমে তযো? রাগো, দোসো, মোহো ¶ – ইমে খো, আৰুসো, তযো ধম্মা. ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং ধম্মানং কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো [অধিপ্পাযো (সী.) অধিপ্পাযাসো (স্যা. কং. পী.) অধি + প + যসু + ণ = অধিপ্পযাসো] কিং নানাকরণ’ন্তি? এৰং পুট্ঠা তুম্হে, ভিক্খৰে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং কিন্তি ব্যাকরেয্যাথা’’তি? ‘‘ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা ভগৰংপটিসরণা. সাধু ৰত, ভন্তে, ভগৰন্তংযেৰ পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি. ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সচে ¶ , ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘তযোমে, আৰুসো, ধম্মা. কতমে তযো? রাগো, দোসো, মোহো – ইমে খো, আৰুসো, তযো ধম্মা; ইমেসং, আৰুসো, তিণ্ণং ¶ ধম্মানং কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো কিং নানাকরণ’ন্তি? এৰং পুট্ঠা তুম্হে, ভিক্খৰে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং এৰং ব্যাকরেয্যাথ – ‘রাগো খো, আৰুসো, অপ্পসাৰজ্জো দন্ধৰিরাগী, দোসো মহাসাৰজ্জো খিপ্পৰিরাগী, মোহো মহাসাৰজ্জো দন্ধৰিরাগী’’’ তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা রাগো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা রাগো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’তি? ‘সুভনিমিত্তন্তিস্স ৰচনীযং. তস্স সুভনিমিত্তং অযোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো ৰা রাগো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা রাগো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি. অযং খো, আৰুসো, হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা রাগো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা রাগো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’’’তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো ¶ পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা দোসো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা দোসো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’তি? ‘পটিঘনিমিত্তং তিস্স ৰচনীযং. তস্স পটিঘনিমিত্তং অযোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো ৰা দোসো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা দোসো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততি. অযং খো, আৰুসো, হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা দোসো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা দোসো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’’’তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা মোহো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা মোহো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’তি? ‘অযোনিসো মনসিকারো তিস্স ৰচনীযং. তস্স অযোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো ৰা মোহো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা মোহো ভিয্যোভাৰায ¶ ৰেপুল্লায সংৰত্ততি. অযং খো, আৰুসো, হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা মোহো উপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ৰা মোহো ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায সংৰত্ততী’’’তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো চেৰ রাগো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ রাগো পহীযতী’তি? ‘অসুভনিমিত্তন্তিস্স ৰচনীযং. তস্স অসুভনিমিত্তং যোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো চেৰ রাগো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো ¶ চ রাগো পহীযতি. অযং খো, আৰুসো ¶ , হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো চেৰ রাগো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ রাগো ¶ পহীযতী’’’তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো চেৰ দোসো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ দোসো পহীযতী’তি? ‘মেত্তা চেতোৰিমুত্তী তিস্স ৰচনীযং. তস্স মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং যোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো চেৰ দোসো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ দোসো পহীযতি. অযং খো, আৰুসো, হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো চেৰ দোসো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ দোসো পহীযতী’’’তি.
‘‘‘কো পনাৰুসো, হেতু কো পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো চেৰ মোহো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ মোহো পহীযতী’তি? ‘যোনিসোমনসিকারো তিস্স ৰচনীযং. তস্স যোনিসো মনসি করোতো অনুপ্পন্নো চেৰ মোহো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ মোহো পহীযতি. অযং খো, আৰুসো, হেতু অযং পচ্চযো যেন অনুপ্পন্নো ৰা মোহো নুপ্পজ্জতি উপ্পন্নো চ মোহো পহীযতী’’’তি. অট্ঠমং.
৯. অকুসলমূলসুত্তং
৭০. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, অকুসলমূলানি. কতমানি তীণি? লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং.
‘‘যদপি, ভিক্খৰে, লোভো তদপি অকুসলমূলং [অকুসলং (সী. স্যা. কং. পী.)]; যদপি লুদ্ধো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা তদপি অকুসলং [অকুসলমূলং (ক.)]; যদপি লুদ্ধো লোভেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি [উপদহতি (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ¶ ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি তদপি অকুসলং [ইদং পন সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি]. ইতিস্সমে লোভজা লোভনিদানা লোভসমুদযা লোভপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি.
‘‘যদপি, ভিক্খৰে, দোসো তদপি অকুসলমূলং; যদপি দুট্ঠো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা তদপি অকুসলং; যদপি দুট্ঠো দোসেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি ¶ বলত্থো ¶ ইতিপি তদপি অকুসলং. ইতিস্সমে দোসজা দোসনিদানা দোসসমুদযা দোসপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি.
‘‘যদপি, ভিক্খৰে, মোহো তদপি অকুসলমূলং; যদপি মূল়্হো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা তদপি অকুসলং; যদপি মূল়্হো মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি তদপি অকুসলং. ইতিস্সমে মোহজা মোহনিদানা মোহসমুদযা মোহপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি. এৰরূপো চাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰুচ্চতি অকালৰাদীতিপি, অভূতৰাদীতিপি, অনত্থৰাদীতিপি, অধম্মৰাদীতিপি, অৰিনযৰাদীতিপি.
‘‘কস্মা ¶ চাযং, ভিক্খৰে, এৰরূপো পুগ্গলো ৰুচ্চতি অকালৰাদীতিপি, অভূতৰাদীতিপি, অনত্থৰাদীতিপি, অধম্মৰাদীতিপি, অৰিনযৰাদীতিপি? তথাহাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি. ভূতেন খো পন ৰুচ্চমানো অৰজানাতি, নো পটিজানাতি; অভূতেন ৰুচ্চমানো ¶ ন আতপ্পং করোতি, তস্স নিব্বেঠনায ইতিপেতং অতচ্ছং ইতিপেতং অভূতন্তি. তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো ৰুচ্চতি অকালৰাদীতিপি, অভূতৰাদীতিপি, অনত্থৰাদীতিপি, অধম্মৰাদীতিপি, অৰিনযৰাদীতিপি.
‘‘এৰরূপো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো লোভজেহি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি, সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং. কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা.
‘‘দোসজেহি…পে… মোহজেহি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি, সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং. কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সালো ৰা ধৰো ৰা ফন্দনো ৰা তীহি মালুৰালতাহি উদ্ধস্তো পরিযোনদ্ধো অনযং আপজ্জতি, ব্যসনং আপজ্জতি, অনযব্যসনং আপজ্জতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, এৰরূপো পুগ্গলো লোভজেহি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি ¶ ¶ অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি, সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং. কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা.
‘‘দোসজেহি…পে… মোহজেহি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং. কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি অকুসলমূলানীতি.
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, কুসলমূলানি. কতমানি তীণি? অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং.
‘‘যদপি ¶ , ভিক্খৰে, অলোভো তদপি কুসলমূলং [কুসলং (সী. স্যা. কং. পী.)]; যদপি অলুদ্ধো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা ¶ তদপি কুসলং [কুসলমূলং (ক.)]; যদপি অলুদ্ধো লোভেন অনভিভূতো অপরিযাদিন্নচিত্তো ন পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি তদপি কুসলং. ইতিস্সমে অলোভজা অলোভনিদানা অলোভসমুদযা অলোভপচ্চযা অনেকে কুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি.
‘‘যদপি, ভিক্খৰে, অদোসো তদপি কুসলমূলং; যদপি অদুট্ঠো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা তদপি কুসলং; যদপি অদুট্ঠো দোসেন অনভিভূতো অপরিযাদিন্নচিত্তো ন পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি তদপি কুসলং. ইতিস্সমে অদোসজা অদোসনিদানা অদোসসমুদযা অদোসপচ্চযা অনেকে কুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি.
‘‘যদপি, ভিক্খৰে, অমোহো তদপি কুসলমূলং; যদপি অমূল়্হো অভিসঙ্খরোতি কাযেন ৰাচায মনসা তদপি কুসলং; যদপি অমূল়্হো মোহেন অনভিভূতো অপরিযাদিন্নচিত্তো ন পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি তদপি কুসলং. ইতিস্সমে অমোহজা অমোহনিদানা ¶ অমোহসমুদযা অমোহপচ্চযা অনেকে কুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি. এৰরূপো চাযং ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলো ৰুচ্চতি কালৰাদীতিপি, ভূতৰাদীতিপি, অত্থৰাদীতিপি, ধম্মৰাদীতিপি, ৰিনযৰাদীতিপি.
‘‘কস্মা চাযং, ভিক্খৰে, এৰরূপো পুগ্গলো ৰুচ্চতি কালৰাদীতিপি, ভূতৰাদীতিপি, অত্থৰাদীতিপি, ধম্মৰাদীতিপি, ৰিনযৰাদীতিপি? তথাহাযং, ভিক্খৰে, পুগ্গলো ন পরস্স অসতা দুক্খং উপ্পাদযতি ৰধেন ৰা বন্ধনেন ৰা জানিযা ¶ ৰা গরহায ৰা পব্বাজনায ৰা বলৰম্হি বলত্থো ইতিপি. ভূতেন খো পন ৰুচ্চমানো পটিজানাতি নো অৰজানাতি; অভূতেন ৰুচ্চমানো আতপ্পং করোতি তস্স নিব্বেঠনায – ‘ইতিপেতং অতচ্ছং, ইতিপেতং অভূত’ন্তি ¶ . তস্মা এৰরূপো পুগ্গলো ৰুচ্চতি কালৰাদীতিপি, অত্থৰাদীতিপি, ধম্মৰাদীতিপি, ৰিনযৰাদীতিপি.
‘‘এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স লোভজা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং. দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযতি.
‘‘দোসজা…পে… পরিনিব্বাযতি. মোহজা…পে… পরিনিব্বাযতি. সেয্যথাপি ভিক্খৰে, সালো ৰা ধৰো ৰা ফন্দনো ৰা তীহি মালুৰালতাহি উদ্ধস্তো পরিযোনদ্ধো. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য কুদ্দাল-পিটকং [কুদ্দালপিটকং (সী. স্যা. কং. পী.)] আদায. সো তং মালুৰালতং মূলে ছিন্দেয্য, মূলে ছেত্ৰা পলিখণেয্য, পলিখণিত্ৰা মূলানি উদ্ধরেয্য, অন্তমসো উসীরনাল়িমত্তানিপি [উসীরনাল়মত্তানিপি (সী. স্যা. কং. পী.)]. সো তং মালুৰালতং খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দেয্য, খণ্ডাখণ্ডিকং ছেত্ৰা ফালেয্য, ফালেত্ৰা সকলিকং সকলিকং করেয্য, সকলিকং সকলিকং করিত্ৰা ৰাতাতপে ৰিসোসেয্য, ৰাতাতপে ৰিসোসেত্ৰা অগ্গিনা ডহেয্য, অগ্গিনা ডহিত্ৰা মসিং ¶ করেয্য, মসিং করিত্ৰা মহাৰাতে ৰা ওফুণেয্য নদিযা ৰা সীঘসোতায পৰাহেয্য. এৰমস্স [এৰমস্সু (সী.), এৰস্সু (ক.)] তা, ভিক্খৰে, মালুৰালতা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা ¶ অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, এৰরূপস্স পুগ্গলস্স লোভজা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং. দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযতি.
‘‘দোসজা ¶ …পে… মোহজা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং. দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি কুসলমূলানী’’তি. নৰমং.
১০. উপোসথসুত্তং
৭১. এৰং ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. অথ খো ৰিসাখা মিগারমাতা তদহুপোসথে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো ৰিসাখং মিগারমাতরং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘হন্দ কুতো নু ত্ৰং, ৰিসাখে, আগচ্ছসি দিৰা দিৰস্সা’’তি? ‘‘উপোসথাহং, ভন্তে, অজ্জ উপৰসামী’’তি.
‘‘তযো খোমে, ৰিসাখে, উপোসথা. কতমে তযো? গোপালকুপোসথো, নিগণ্ঠুপোসথো, অরিযুপোসথো. কথঞ্চ, ৰিসাখে, গোপালকুপোসথো হোতি? সেয্যথাপি, ৰিসাখে, গোপালকো সাযন্হসমযে সামিকানং গাৰো নিয্যাতেত্ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অজ্জ খো গাৰো অমুকস্মিঞ্চ অমুকস্মিঞ্চ পদেসে চরিংসু, অমুকস্মিঞ্চ অমুকস্মিঞ্চ পদেসে পানীযানি পিৰিংসু; স্ৰে দানি গাৰো অমুকস্মিঞ্চ অমুকস্মিঞ্চ পদেসে চরিস্সন্তি, অমুকস্মিঞ্চ অমুকস্মিঞ্চ পদেসে পানীযানি পিৰিস্সন্তী’তি; এৰমেৰং ¶ খো, ৰিসাখে, ইধেকচ্চো উপোসথিকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খ্ৰজ্জ ইদঞ্চিদঞ্চ খাদনীযং খাদিং, ইদঞ্চিদঞ্চ ভোজনীযং ভুঞ্জিং ¶ ; স্ৰে দানাহং ইদঞ্চিদঞ্চ খাদনীযং খাদিস্সামি, ইদং চিদঞ্চ ভোজনীযং ভুঞ্জিস্সামী’তি. সো তেন অভিজ্ঝাসহগতেন চেতসা দিৰসং অতিনামেতি. এৰং খো ৰিসাখে, গোপালকুপোসথো হোতি. এৰং উপৰুত্থো খো, ৰিসাখে, গোপালকুপোসথো ন মহপ্ফলো হোতি ন মহানিসংসো ন মহাজুতিকো ন মহাৰিপ্ফারো.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, নিগণ্ঠুপোসথো হোতি? অত্থি, ৰিসাখে, নিগণ্ঠা নাম সমণজাতিকা. তে সাৰকং এৰং সমাদপেন্তি – ‘এহি ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, যে পুরত্থিমায দিসায পাণা পরং যোজনসতং তেসু দণ্ডং নিক্খিপাহি; যে পচ্ছিমায দিসায পাণা পরং যোজনসতং ¶ তেসু দণ্ডং নিক্খিপাহি; যে উত্তরায দিসায পাণা পরং যোজনসতং তেসু দণ্ডং নিক্খিপাহি; যে দক্খিণায দিসায পাণা পরং যোজনসতং তেসু দণ্ডং নিক্খিপাহী’তি. ইতি একচ্চানং পাণানং অনুদ্দযায অনুকম্পায সমাদপেন্তি, একচ্চানং পাণানং নানুদ্দযায নানুকম্পায সমাদপেন্তি. তে তদহুপোসথে সাৰকং এৰং সমাদপেন্তি – ‘এহি ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, সব্বচেলানি ¶ [সব্বৰেরানি (ক.)] নিক্খিপিত্ৰা এৰং ৰদেহি – নাহং ক্ৰচনি কস্সচি কিঞ্চনতস্মিং [কিঞ্চনতস্মি (?) কিরিযাপদমেতং যথা কিঞ্চনতত্থীতি], ন চ মম ক্ৰচনি কত্থচি কিঞ্চনতত্থী’তি. জানন্তি খো পনস্স মাতাপিতরো – ‘অযং অম্হাকং পুত্তো’তি; সোপি জানাতি – ‘ইমে ময্হং মাতাপিতরো’তি. জানাতি খো পনস্স পুত্তদারো ¶ – ‘অযং ময্হং ভত্তা’তি; সোপি জানাতি – ‘অযং ময্হং পুত্তদারো’তি. জানন্তি খো পনস্স দাসকম্মকরপোরিসা – ‘অযং অম্হাকং অয্যো’তি; সোপি জানাতি – ‘ইমে ময্হং দাসকম্মকরপোরিসা’তি. ইতি যস্মিং সমযে সচ্চে সমাদপেতব্বা মুসাৰাদে তস্মিং সমযে সমাদপেন্তি. ইদং তস্স মুসাৰাদস্মিং ৰদামি. সো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভোগে অদিন্নংযেৰ পরিভুঞ্জতি. ইদং তস্স অদিন্নাদানস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ৰিসাখে, নিগণ্ঠুপোসথো হোতি. এৰং উপৰুত্থো খো, ৰিসাখে, নিগণ্ঠুপোসথো ন মহপ্ফলো হোতি ন মহানিসংসো ন মহাজুতিকো ন মহাৰিপ্ফারো.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, অরিযুপোসথো হোতি? উপক্কিলিট্ঠস্স ¶ , ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা [পরিযোদাপনা (?)] হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. তস্স তথাগতং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি. যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি, সেয্যথাপি, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স সীসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স সীসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? কক্কঞ্চ পটিচ্চ মত্তিকঞ্চ পটিচ্চ উদকঞ্চ পটিচ্চ পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ, এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স সীসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. এৰমেৰং খো ¶ , ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ¶ ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. তস্স তথাগতং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ৰিসাখে – ‘অরিযসাৰকো ব্রহ্মুপোসথং উপৰসতি, ব্রহ্মুনা সদ্ধিং সংৰসতি, ব্রহ্মঞ্চস্স [ব্রহ্মঞ্চ (ক.)] আরব্ভ চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি’. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স ¶ উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘উপক্কিলিট্ঠস্স, ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. তস্স ধম্মং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে ¶ পহীযন্তি, সেয্যথাপি, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স কাযস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স কাযস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? সোত্তিঞ্চ পটিচ্চ, চুণ্ণঞ্চ পটিচ্চ, উদকঞ্চ পটিচ্চ, পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স কাযস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. এৰমেৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. তস্স ধম্মং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ৰিসাখে, ‘অরিযসাৰকো ধম্মুপোসথং উপৰসতি, ধম্মেন সদ্ধিং সংৰসতি, ধম্মঞ্চস্স আরব্ভ চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি’. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘উপক্কিলিট্ঠস্স ¶ ¶ , ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. তস্স সঙ্ঘং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি, সেয্যথাপি, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স ৰত্থস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স ৰত্থস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? উস্মঞ্চ ¶ [ঊসঞ্চ (স্যা. কং. অট্ঠকথাযম্পি পাঠন্তরং, সং. নি. ৩.৮৯ খেমকসুত্তপাল়িযাপি সমেতি.) উসুমঞ্চ (সী.)] পটিচ্চ, খারঞ্চ পটিচ্চ, গোমযঞ্চ ¶ পটিচ্চ, উদকঞ্চ পটিচ্চ, পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স ৰত্থস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. এৰমেৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. তস্স সঙ্ঘং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ৰিসাখে, ‘অরিযসাৰকো সঙ্ঘুপোসথং উপৰসতি, সঙ্ঘেন সদ্ধিং সংৰসতি, সঙ্ঘঞ্চস্স আরব্ভ চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি’. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘উপক্কিলিট্ঠস্স, ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি ¶ অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি. তস্স সীলং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি, সেয্যথাপি, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স আদাসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স আদাসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? তেলঞ্চ পটিচ্চ ¶ , ছারিকঞ্চ পটিচ্চ, ৰালণ্ডুপকঞ্চ পটিচ্চ, পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স আদাসস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. এৰমেৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ ¶ , ৰিসাখে, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি…পে… সমাধিসংৰত্তনিকানি. তস্স সীলং অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ৰিসাখে, ‘অরিযসাৰকো সীলুপোসথং উপৰসতি, সীলেন সদ্ধিং সংৰসতি, সীলঞ্চস্স আরব্ভ চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি’. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘উপক্কিলিট্ঠস্স, ৰিসাখে, চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. কথঞ্চ, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ ৰিসাখে, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা [চাতুম্মহারাজিকা (সী. স্যা. কং. পী.)], সন্তি দেৰা তাৰতিংসা, সন্তি দেৰা যামা, সন্তি দেৰা তুসিতা, সন্তি দেৰা নিম্মানরতিনো, সন্তি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, সন্তি দেৰা ততুত্তরি [ততুত্তরিং (সী. পী.)]. যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না [তত্থুপ্পন্না (সী. পী.)], ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপং সীলং ¶ সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সুতেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপং সুতং সংৰিজ্জতি. যথারূপেন চাগেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপো চাগো সংৰিজ্জতি. যথারূপায পঞ্ঞায ¶ সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’তি. তস্স অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি, সেয্যথাপি, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স জাতরূপস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স জাতরূপস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? উক্কঞ্চ পটিচ্চ, লোণঞ্চ পটিচ্চ, গেরুকঞ্চ পটিচ্চ, নাল়িকসণ্ডাসঞ্চ [নাল়িকঞ্চ পটিচ্চ সণ্ডাসঞ্চ (পী. ক.)] পটিচ্চ, পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স জাতরূপস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি. এৰমেৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি? ইধ, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা তাৰতিংসা…পে… সন্তি দেৰা ততুত্তরি. যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন…পে… সুতেন…পে… চাগেন…পে… পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা ¶ তত্থুপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’তি. তস্স অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতো চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ৰিসাখে, ‘অরিযসাৰকো দেৰতুপোসথং উপৰসতি, দেৰতাহি সদ্ধিং সংৰসতি, দেৰতা আরব্ভ চিত্তং পসীদতি, পামোজ্জং উপ্পজ্জতি, যে চিত্তস্স উপক্কিলেসা তে পহীযন্তি’. এৰং খো, ৰিসাখে, উপক্কিলিট্ঠস্স চিত্তস্স উপক্কমেন পরিযোদপনা হোতি.
‘‘স খো সো, ৰিসাখে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘যাৰজীৰং অরহন্তো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতা নিহিতদণ্ডা নিহিতসত্থা লজ্জী দযাপন্না সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরন্তি; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ¶ ৰিহরামি. ইমিনাপি [ইমিনাপহং (সী.) অ. নি. ৮.৪১] অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতা দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী, অথেনেন সুচিভূতেন অত্তনা ৰিহরন্তি; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী, অথেনেন সুচিভূতেন অত্তনা ¶ ৰিহরামি. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী আরাচারী [অনাচারী (পী.)] ৰিরতা মেথুনা গামধম্মা; অহম্পজ্জ ¶ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং ¶ অরহন্তো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতা সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধা থেতা পচ্চযিকা অৰিসংৰাদকা লোকস্স; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং পহায সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতা; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং পহায সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো একভত্তিকা রত্তূপরতা ৰিরতা ৰিকালভোজনা; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং একভত্তিকো রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনমালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা পটিৰিরতা; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনমালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা পটিৰিরতো ¶ . ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতি.
‘‘যাৰজীৰং অরহন্তো উচ্চাসযনমহাসযনং পহায উচ্চাসযনমহাসযনা পটিৰিরতা নীচসেয্যং ¶ ¶ কপ্পেন্তি মঞ্চকে ৰা তিণসন্থারকে ৰা; অহম্পজ্জ ইমঞ্চ রত্তিং ইমঞ্চ দিৰসং উচ্চাসযনমহাসযনং পহায উচ্চাসযনমহাসযনা পটিৰিরতো নীচসেয্যং কপ্পেমি মঞ্চকে ৰা তিণসন্থারকে ৰা. ইমিনাপি অঙ্গেন অরহতং অনুকরোমি, উপোসথো চ মে উপৰুত্থো ভৰিস্সতী’’তি.
‘‘এৰং খো, ৰিসাখে, অরিযুপোসথো হোতি. এৰং উপৰুত্থো খো, ৰিসাখে, অরিযুপোসথো মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো মহাজুতিকো মহাৰিপ্ফারো’’.
‘‘কীৰমহপ্ফলো হোতি কীৰমহানিসংসো কীৰমহাজুতিকো কীৰমহাৰিপ্ফারো’’? ‘‘সেয্যথাপি, ৰিসাখে, যো ইমেসং সোল়সন্নং মহাজনপদানং পহূতরত্তরতনানং [পহূতসত্তরতনানং (ক. সী. স্যা. কং. পী.) টীকাযং দস্সিতপাল়িযেৰ. অ. নি. ৮.৪২] ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেয্য ¶ , সেয্যথিদং – অঙ্গানং, মগধানং, কাসীনং, কোসলানং, ৰজ্জীনং, মল্লানং, চেতীনং, ৰঙ্গানং, কুরূনং, পঞ্চালানং, মচ্ছানং [মচ্চানং (ক.)], সূরসেনানং, অস্সকানং, অৰন্তীনং, গন্ধারানং, কম্বোজানং, অট্ঠঙ্গসমন্নাগতস্স উপোসথস্স এতং [একং (ক.)] কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং. তং কিস্স হেতু? কপণং, ৰিসাখে, মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’.
‘‘যানি, ৰিসাখে, মানুসকানি পঞ্ঞাস ৰস্সানি, চাতুমহারাজিকানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো [রত্তিদিৰো (ক.)]. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি পঞ্চ ৰস্সসতানি চাতুমহারাজিকানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা চাতুমহারাজিকানং দেৰানং ¶ সহব্যতং উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’’.
‘‘যং ¶ , ৰিসাখে, মানুসকং ৰস্সসতং, তাৰতিংসানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বং ৰস্সসহস্সং তাৰতিংসানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা ¶ তাৰতিংসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’’.
‘‘যানি, ৰিসাখে, মানুসকানি দ্ৰে ৰস্সসতানি, যামানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি দ্ৰে ৰস্সসহস্সানি যামানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা যামানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ¶ ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’’.
‘‘যানি, ৰিসাখে, মানুসকানি চত্তারি ৰস্সসতানি, তুসিতানং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি চত্তারি ৰস্সসহস্সানি তুসিতানং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো ¶ পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তুসিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’’.
‘‘যানি, ৰিসাখে, মানুসকানি অট্ঠ ৰস্সসতানি, নিম্মানরতীনং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি অট্ঠ ৰস্সসহস্সানি নিম্মানরতীনং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা নিম্মানরতীনং দেৰানং সহব্যতং ¶ উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধায’’’.
‘‘যানি, ৰিসাখে, মানুসকানি সোল়স ৰস্সসতানি, পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং এসো একো রত্তিন্দিৰো. তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো. তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিযো সংৰচ্ছরো. তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বানি সোল়স ৰস্সসহস্সানি পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং আযুপ্পমাণং. ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং ¶ উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য. ইদং খো পনেতং, ৰিসাখে, সন্ধায ভাসিতং – ‘কপণং মানুসকং রজ্জং দিব্বং সুখং উপনিধাযা’’’তি.
‘‘পাণং ¶ ন হঞ্ঞে [ন হানে (সী. পী.), ন হনে (ক.)] ন চদিন্নমাদিযে,
মুসা ন ভাসে ন চ মজ্জপো সিযা;
অব্রহ্মচরিযা ¶ ৰিরমেয্য মেথুনা,
রত্তিং ন ভুঞ্জেয্য ৰিকালভোজনং.
‘‘মালং ন ধারে ন চ গন্ধমাচরে,
মঞ্চে ছমাযং ৰ সযেথ সন্থতে;
এতঞ্হি অট্ঠঙ্গিকমাহুপোসথং,
বুদ্ধেন দুক্খন্তগুনা পকাসিতং.
‘‘চন্দো চ সূরিযো চ উভো সুদস্সনা,
ওভাসযং অনুপরিযন্তি যাৰতা;
তমোনুদা তে পন অন্তলিক্খগা,
নভে পভাসন্তি দিসাৰিরোচনা.
‘‘এতস্মিং যং ৰিজ্জতি অন্তরে ধনং,
মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযঞ্চ ভদ্দকং;
সিঙ্গী সুৰণ্ণং অথ ৰাপি কঞ্চনং,
যং জাতরূপং হটকন্তি ৰুচ্চতি.
‘‘অট্ঠঙ্গুপেতস্স ¶ উপোসথস্স,
কলম্পি তে নানুভৰন্তি সোল়সিং;
চন্দপ্পভা তারগণা চ সব্বে.
‘‘তস্মা ¶ হি নারী চ নরো চ সীলৰা,
অট্ঠঙ্গুপেতং ¶ উপৰস্সুপোসথং;
পুঞ্ঞানি কত্ৰান সুখুদ্রযানি,
অনিন্দিতা সগ্গমুপেন্তি ঠান’’ন্তি. দসমং;
মহাৰগ্গো সত্তমো.
তস্সুদ্দানং –
তিত্থভযঞ্চ ৰেনাগো, সরভো কেসমুত্তিযা;
সাল়্হো চাপি কথাৰত্থু, তিত্থিযমূলুপোসথোতি.
(৮) ৩. আনন্দৰগ্গো
১. ছন্নসুত্তং
৭২. একং ¶ সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো ছন্নো পরিব্বাজকো যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো ছন্নো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘তুম্হেপি, আৰুসো আনন্দ, রাগস্স পহানং পঞ্ঞাপেথ, দোসস্স পহানং পঞ্ঞাপেথ, মোহস্স পহানং পঞ্ঞাপেথাতি. মযং খো, আৰুসো, রাগস্স পহানং পঞ্ঞাপেম, দোসস্স পহানং ¶ পঞ্ঞাপেম, মোহস্স পহানং পঞ্ঞপেমা’’তি.
‘‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো, রাগে আদীনৰং দিস্ৰা রাগস্স পহানং পঞ্ঞাপেথ, কিং দোসে আদীনৰং দিস্ৰা দোসস্স পহানং পঞ্ঞাপেথ, কিং মোহে আদীনৰং দিস্ৰা মোহস্স পহানং ¶ পঞ্ঞাপেথা’’তি?
‘‘রত্তো ¶ খো, আৰুসো, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি; রাগে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. রত্তো খো, আৰুসো, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি; রাগে পহীনে নেৰ কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ন ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, ন মনসা দুচ্চরিতং চরতি. রত্তো খো, আৰুসো, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি; রাগে পহীনে অত্তত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, উভযত্থম্পি ¶ যথাভূতং পজানাতি. রাগো খো, আৰুসো, অন্ধকরণো অচক্খুকরণো অঞ্ঞাণকরণো পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো.
‘‘দুট্ঠো খো, আৰুসো, দোসেন…পে… মূল়্হো খো, আৰুসো, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি; মোহে পহীনে নেৰত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. মূল়্হো খো, আৰুসো, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং ¶ চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি; মোহে পহীনে নেৰ কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ন ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, ন মনসা দুচ্চরিতং চরতি. মূল়্হো খো, আৰুসো, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো অত্তত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং নপ্পজানাতি; মোহে পহীনে ¶ অত্তত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, পরত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি, উভযত্থম্পি যথাভূতং পজানাতি. মোহো খো, আৰুসো, অন্ধকরণো অচক্খুকরণো অঞ্ঞাণকরণো পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো. ইদং খো মযং, আৰুসো, রাগে আদীনৰং দিস্ৰা রাগস্স পহানং ¶ পঞ্ঞাপেম. ইদং দোসে আদীনৰং দিস্ৰা দোসস্স পহানং পঞ্ঞাপেম. ইদং মোহে আদীনৰং দিস্ৰা মোহস্স পহানং পঞ্ঞাপেমা’’তি.
‘‘অত্থি পনাৰুসো, মগ্গো অত্থি পটিপদা এতস্স রাগস্স দোসস্স মোহস্স পহানাযা’’তি? ‘‘অত্থাৰুসো, মগ্গো অত্থি পটিপদা এতস্স রাগস্স দোসস্স মোহস্স পহানাযা’’তি. ‘‘কতমো পনাৰুসো, মগ্গো কতমা পটিপদা এতস্স রাগস্স দোসস্স মোহস্স পহানাযা’’তি? ‘‘অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অযং খো, আৰুসো, মগ্গো অযং পটিপদা এতস্স রাগস্স দোসস্স মোহস্স পহানাযা’’তি. ‘‘ভদ্দকো খো, আৰুসো, মগ্গো ভদ্দিকা পটিপদা এতস্স রাগস্স দোসস্স মোহস্স পহানায. অলঞ্চ পনাৰুসো আনন্দ, অপ্পমাদাযা’’তি. পঠমং.
২. আজীৰকসুত্তং
৭৩. একং ¶ ¶ সমযং আযস্মা আনন্দো কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. অথ খো অঞ্ঞতরো আজীৰকসাৰকো গহপতি যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো আজীৰকসাৰকো গহপতি আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ –
‘‘কেসং নো, ভন্তে আনন্দ, ধম্মো স্ৰাক্খাতো? কে লোকে সুপ্পটিপন্না? কে লোকে সুকতা’’তি [সুগতাতি (সী. স্যা. কং. পী.)]? ‘‘তেন হি, গহপতি, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি, যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, গহপতি, যে রাগস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, দোসস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, মোহস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, তেসং ধম্মো স্ৰাক্খাতো নো ৰা? কথং ৰা তে এত্থ হোতী’’তি? ‘‘যে ¶ , ভন্তে, রাগস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, দোসস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, মোহস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, তেসং ধম্মো স্ৰাক্খাতো. এৰং মে এত্থ হোতী’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গহপতি, যে রাগস্স পহানায পটিপন্না, দোসস্স পহানায পটিপন্না, মোহস্স পহানায পটিপন্না, তে লোকে সুপ্পটিপন্না ¶ নো ৰা? কথং ৰা তে এত্থ হোতী’’তি? ‘‘যে, ভন্তে, রাগস্স পহানায পটিপন্না, দোসস্স পহানায পটিপন্না, মোহস্স পহানায পটিপন্না, তে লোকে সুপ্পটিপন্না. এৰং মে এত্থ হোতী’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গহপতি, যেসং রাগো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, যেসং দোসো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, যেসং মোহো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, তে লোকে সুকতা নো ৰা? কথং ৰা তে এত্থ হোতী’’তি? ‘‘যেসং, ভন্তে, রাগো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, যেসং দোসো পহীনো…পে… যেসং মোহো পহীনো ¶ উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, তে লোকে সুকতা. এৰং মে এত্থ হোতী’’তি.
‘‘ইতি ¶ খো, গহপতি, তযাৰেতং [তযা চেতং (সী. পী. ক.)] ব্যাকতং – ‘যে, ভন্তে, রাগস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, দোসস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, মোহস্স পহানায ধম্মং দেসেন্তি, তেসং ধম্মো স্ৰাক্খাতো’তি. তযাৰেতং ব্যাকতং – ‘যে, ভন্তে, রাগস্স পহানায পটিপন্না, দোসস্স পহানায পটিপন্না, মোহস্স পহানায পটিপন্না, তে লোকে সুপ্পটিপন্না’তি. তযাৰেতং ব্যাকতং – ‘যেসং, ভন্তে, রাগো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, যেসং দোসো পহীনো…পে… যেসং মোহো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, তে লোকে সুকতা’’’তি.
‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! ন চেৰ নাম সধম্মুক্কংসনা ভৰিস্সতি, ন চ পরধম্মাপসাদনা [ন পরধম্মাপসাদনা (সী. পী.), ন পরধম্মৰম্ভনা (ম. নি. ২.২৩৬)]. আযতনেৰ [আযতনে চ (ম. নি. ২.২৩৬)] ধম্মদেসনা, অত্থো চ ৰুত্তো, অত্তা চ অনুপনীতো. তুম্হে, ভন্তে আনন্দ, রাগস্স পহানায ধম্মং দেসেথ, দোসস্স…পে… মোহস্স পহনায ধম্মং ¶ দেসেথ. তুম্হাকং, ভন্তে আনন্দ, ধম্মো স্ৰাক্খাতো. তুম্হে, ভন্তে আনন্দ, রাগস্স পহানায ¶ পটিপন্না, দোসস্স…পে… মোহস্স ¶ পহানায পটিপন্না. তুম্হে, ভন্তে, লোকে সুপ্পটিপন্না. তুম্হাকং, ভন্তে আনন্দ, রাগো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, তুম্হাকং দোসো পহীনো…পে… তুম্হাকং মোহো পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰঙ্কতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. তুম্হে লোকে সুকতা.
‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে! সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং অয্যেন আনন্দেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এসাহং, ভন্তে আনন্দ, তং ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকং মং অয্যো আনন্দো ধারেতু, অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দুতিযং.
৩. মহানামসক্কসুত্তং
৭৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা গিলানাৰুট্ঠিতো [গিলানৰুট্ঠিতো (সদ্দনীতি)] হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা. অথ ¶ খো মহানামো সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো মহানামো সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দীঘরত্তাহং, ভন্তে, ভগৰতা এৰং ধম্মং দেসিতং আজানামি – ‘সমাহিতস্স ঞাণং, নো অসমাহিতস্সা’তি. সমাধি নু খো, ভন্তে, পুব্বে, পচ্ছা ঞাণং; উদাহু ঞাণং পুব্বে, পচ্ছা সমাধী’’তি? অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘ভগৰা খো গিলানৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা ¶ . অযঞ্চ মহানামো সক্কো ভগৰন্তং অতিগম্ভীরং পঞ্হং পুচ্ছতি. যংনূনাহং মহানামং সক্কং একমন্তং অপনেত্ৰা ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি.
অথ খো আযস্মা আনন্দো মহানামং সক্কং বাহাযং গহেত্ৰা একমন্তং অপনেত্ৰা মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘সেখম্পি খো, মহানাম, সীলং ৰুত্তং ভগৰতা, অসেখম্পি সীলং ৰুত্তং ভগৰতা; সেখোপি সমাধি ৰুত্তো ভগৰতা ¶ , অসেখোপি সমাধি ৰুত্তো ভগৰতা; সেখাপি পঞ্ঞা ৰুত্তা ভগৰতা, অসেখাপি পঞ্ঞা ৰুত্তা ভগৰতা. কতমঞ্চ, মহানাম ¶ , সেখং সীলং? ইধ, মহানাম, ভিক্খু সীলৰা হোতি পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. ইদং ৰুচ্চতি, মহানাম, সেখং সীলং’’.
‘‘কতমো চ, মহানাম, সেখো সমাধি? ইধ, মহানাম, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম, সেখো সমাধি.
‘‘কতমা চ, মহানাম, সেখা পঞ্ঞা? ইধ, মহানাম, ভিক্খু ইদং দুক্খন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ¶ অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদাতি যথাভূতং পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম, সেখা পঞ্ঞা.
‘‘স খো সো, মহানাম, অরিযসাৰকো এৰং সীলসম্পন্নো এৰং সমাধিসম্পন্নো এৰং পঞ্ঞাসম্পন্নো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং খো, মহানাম, সেখম্পি সীলং ৰুত্তং ভগৰতা, অসেখম্পি সীলং ৰুত্তং ভগৰতা; সেখোপি সমাধি ৰুত্তো ভগৰতা, অসেখোপি সমাধি ৰুত্তো ভগৰতা; সেখাপি পঞ্ঞা ৰুত্তা ভগৰতা, অসেখাপি পঞ্ঞা ৰুত্তা ভগৰতা’’তি. ততিযং.
৪. নিগণ্ঠসুত্তং
৭৫. একং ¶ সমযং আযস্মা আনন্দো ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো অভযো চ লিচ্ছৰি পণ্ডিতকুমারকো চ লিচ্ছৰি যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো অভযো লিচ্ছৰি আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘নিগণ্ঠো, ভন্তে, নাটপুত্তো [নাথপুত্তো (সী. পী.)] সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰী অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতি – ‘চরতো চ মে তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিত’ন্তি. সো পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তীভাৰং পঞ্ঞপেতি নৰানং কম্মানং অকরণা সেতুঘাতং ¶ . ইতি কম্মক্খযা দুক্খক্খযো, দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো, ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতি – এৰমেতিস্সা সন্দিট্ঠিকায নিজ্জরায ¶ ৰিসুদ্ধিযা সমতিক্কমো হোতি. ইধ, ভন্তে, ভগৰা কিমাহা’’তি?
‘‘তিস্সো খো ইমা, অভয, নিজ্জরা ৰিসুদ্ধিযো তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায. কতমা তিস্সো? ইধ, অভয, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো নৰঞ্চ কম্মং ন করোতি, পুরাণঞ্চ কম্মং ফুস্স ফুস্স ব্যন্তীকরোতি. সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহীতি.
‘‘স ¶ খো সো, অভয, ভিক্খু এৰং সীলসম্পন্নো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি. সো নৰঞ্চ কম্মং ন করোতি, পুরাণঞ্চ কম্মং ফুস্স ফুস্স ব্যন্তীকরোতি. সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহীতি.
‘‘স খো সো, অভয, ভিক্খু এৰং সমাধিসম্পন্নো [এৰং সীলসম্পন্নো এৰং সমাধিসম্পন্নো (সী. স্যা. কং.)] আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো নৰঞ্চ কম্মং ন করোতি, পুরাণঞ্চ কম্মং ফুস্স ফুস্স ব্যন্তীকরোতি. সন্দিট্ঠিকা নিজ্জরা অকালিকা এহিপস্সিকা ওপনেয্যিকা পচ্চত্তং ৰেদিতব্বা ৰিঞ্ঞূহীতি. ইমা খো, অভয, তিস্সো নিজ্জরা ৰিসুদ্ধিযো তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্মদক্খাতা সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি.
এৰং ৰুত্তে পণ্ডিতকুমারকো লিচ্ছৰি অভযং লিচ্ছৰিং এতদৰোচ – ‘‘কিং পন ত্ৰং, সম্ম অভয, আযস্মতো আনন্দস্স সুভাসিতং সুভাসিততো নাব্ভনুমোদসী’’তি? ‘‘ক্যাহং, সম্ম পণ্ডিতকুমারক, আযস্মতো আনন্দস্স সুভাসিতং সুভাসিততো ¶ নাব্ভনুমোদিস্সামি! মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্য যো আযস্মতো আনন্দস্স সুভাসিতং সুভাসিততো নাব্ভনুমোদেয্যা’’তি. চতুত্থং.
৫. নিৰেসকসুত্তং
৭৬. অথ ¶ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যে, আনন্দ, অনুকম্পেয্যাথ যে চ সোতব্বং মঞ্ঞেয্যুং মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতী ৰা ¶ সালোহিতা ৰা তে ৰো, আনন্দ, তীসু ঠানেসু সমাদপেতব্বা [সমাদাপেতব্বা (?)] নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা. কতমেসু তীসু? বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি; সত্থা দেৰমনুস্সানং, বুদ্ধো ভগৰা’তি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’’তি.
‘‘সিযা, আনন্দ, চতুন্নং মহাভূতানং অঞ্ঞথত্তং – পথৰীধাতুযা আপোধাতুযা তেজোধাতুযা ৰাযোধাতুযা, ন ত্ৰেৰ বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতস্স অরিযসাৰকস্স সিযা অঞ্ঞথত্তং তত্রিদং অঞ্ঞথত্তং. সো ৰতানন্দ, বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো অরিযসাৰকো নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা পেত্তিৰিসযং ৰা উপপজ্জিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
‘‘সিযা ¶ , আনন্দ, চতুন্নং মহাভূতানং অঞ্ঞথত্তং – পথৰীধাতুযা আপোধাতুযা তেজোধাতুযা ৰাযোধাতুযা, ন ত্ৰেৰ ধম্মে…পে… ন ত্ৰেৰ সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন ¶ সমন্নাগতস্স অরিযসাৰকস্স সিযা অঞ্ঞথত্তং তত্রিদং অঞ্ঞথত্তং. সো ৰতানন্দ, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো ¶ অরিযসাৰকো নিরযং ৰা তিরচ্ছানযোনিং ৰা পেত্তিৰিসযং ৰা উপপজ্জিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
‘‘যে, আনন্দ, অনুকম্পেয্যাথ যে চ সোতব্বং মঞ্ঞেয্যুং মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতী ৰা ¶ সালোহিতা ৰা তে ৰো, আনন্দ, ইমেসু তীসু ঠানেসু সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা’’তি. পঞ্চমং.
৬. পঠমভৰসুত্তং
৭৭. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ভৰো, ভৰোতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভৰো হোতী’’তি?
‘‘কামধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি নু খো কামভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো, আনন্দ, কম্মং খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো [সিনেহো (সী. স্যা. কং. পী.)]. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং হীনায ধাতুযা ৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিতং এৰং আযতিং [আযতি (সী.)] পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি. ( ) [(এৰং খো আনন্দ ভৰো হোতীতি) (ক.) দুতিযসুত্তে পন ইদং পাঠনানত্তং নত্থি]
‘‘রূপধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি নু খো রূপভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো আনন্দ, কম্মং খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং মজ্ঝিমায ধাতুযা ৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিতং এৰং আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি. ( ) [(এৰং খো আনন্দ ভৰো হোতীতি) (ক.) দুতিযসুত্তে পন ইদং পাঠনানত্তং নত্থি]
‘‘অরূপধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি ¶ নু খো অরূপভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো ¶ হেতং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো, আনন্দ, কম্মং খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং পণীতায ধাতুযা ৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিতং এৰং আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি. এৰং খো, আনন্দ, ভৰো হোতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. দুতিযভৰসুত্তং
৭৮. অথ ¶ ¶ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ভৰো, ভৰোতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভৰো হোতী’’তি?
‘‘কামধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি নু খো কামভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো হেতং ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো, আনন্দ, কম্মং খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং হীনায ধাতুযা চেতনা পতিট্ঠিতা পত্থনা পতিট্ঠিতা এৰং আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি’’.
‘‘রূপধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি নু খো রূপভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো, আনন্দ, কম্মং খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং মজ্ঝিমায ধাতুযা চেতনা পতিট্ঠিতা পত্থনা পতিট্ঠিতা এৰং আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি’’.
‘‘অরূপধাতুৰেপক্কঞ্চ, আনন্দ, কম্মং নাভৰিস্স, অপি নু খো অরূপভৰো পঞ্ঞাযেথা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘ইতি খো, আনন্দ, কম্মং ¶ খেত্তং, ৰিঞ্ঞাণং বীজং, তণ্হা স্নেহো. অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং পণীতায ধাতুযা চেতনা পতিট্ঠিতা পত্থনা পতিট্ঠিতা এৰং আযতিং পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি হোতি. এৰং খো, আনন্দ, ভৰো হোতী’’তি. সত্তমং.
৮. সীলব্বতসুত্তং
৭৯. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং ¶ নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সব্বং নু খো, আনন্দ, সীলব্বতং জীৰিতং ব্রহ্মচরিযং উপট্ঠানসারং সফল’’ন্তি? ‘‘ন খ্ৰেত্থ, ভন্তে, একংসেনা’’তি. ‘‘তেন হানন্দ, ৰিভজস্সূ’’তি.
‘‘যঞ্হিস্স ¶ [যথারূপং হিস্স (?) সেৰিতব্বাসেৰিতব্বসুত্তানুরূপং], ভন্তে, সীলব্বতং জীৰিতং ব্রহ্মচরিযং উপট্ঠানসারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপং সীলব্বতং জীৰিতং ¶ ব্রহ্মচরিযং উপট্ঠানসারং অফলং. যঞ্চ খ্ৰাস্স [যঞ্হিস্স (ক.), যথারূপঞ্চ খ্ৰাস্স (?)], ভন্তে, সীলব্বতং জীৰিতং ব্রহ্মচরিযং উপট্ঠানসারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপং সীলব্বতং জীৰিতং ব্রহ্মচরিযং উপট্ঠানসারং সফল’’ন্তি. ইদমৰোচ আযস্মা আনন্দো; সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি.
অথ খো আযস্মা আনন্দো ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি, উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তে আযস্মন্তে আনন্দে ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সেখো, ভিক্খৰে, আনন্দো; ন চ পনস্স সুলভরূপো সমসমো পঞ্ঞাযা’’তি. অট্ঠমং.
৯. গন্ধজাতসুত্তং
৮০. অথ ¶ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘তীণিমানি, ভন্তে, গন্ধজাতানি, যেসং অনুৰাতংযেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. কতমানি তীণি? মূলগন্ধো, সারগন্ধো, পুপ্ফগন্ধো – ইমানি খো, ভন্তে, তীণি গন্ধজাতানি, যেসং অনুৰাতংযেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. অত্থি নু খো, ভন্তে, কিঞ্চি গন্ধজাতং যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি?
‘‘অত্থানন্দ, কিঞ্চি গন্ধজাতং [অত্থানন্দ গন্ধজাতং (সী. স্যা. কং. পী.)] যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি ¶ , পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি. ‘‘কতমঞ্চ পন, ভন্তে, গন্ধজাতং যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি?
‘‘ইধানন্দ ¶ , যস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি ¶ , সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো.
‘‘তস্স দিসাসু সমণব্রাহ্মণা ৰণ্ণং ভাসন্তি – ‘অমুকস্মিং [অসুকস্মিং (সী. স্যা. কং. পী.)] নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং ¶ সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি, সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’’’তি.
‘‘দেৰতাপিস্স [দেৰতাপিস্স অমনুস্সা (সী. পী.), দেৰতাপিস্স অমনুস্সাপি (ক.), দেৰতাপিস্স…পে… মনুস্সাপিস্স (?)] ৰণ্ণং ভাসন্তি – ‘অমুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি, সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি. ইদং খো তং, আনন্দ, গন্ধজাতং যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি.
‘‘ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতি,
ন চন্দনং তগরমল্লিকা [তগ্গরমল্লিকা (পী.)] ৰা;
সতঞ্চ গন্ধো পটিৰাতমেতি,
সব্বা দিসা সপ্পুরিসো পৰাযতী’’তি. নৰমং;
১০. চূল়নিকাসুত্তং
৮১. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি ¶ . একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সম্মুখামেতং, ভন্তে, ভগৰতো ¶ সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ভগৰতো, আনন্দ, সিখিস্স অভিভূ নাম সাৰকো ব্রহ্মলোকে ঠিতো সহস্সিলোকধাতুং [সহস্সীলোকধাতুং (পী.) সং. নি. ১.১৮৫ ৰিত্থারো] সরেন ৰিঞ্ঞাপেসী’তি. ভগৰা পন, ভন্তে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো কীৰতকং পহোতি সরেন ¶ ৰিঞ্ঞাপেতু’’ন্তি? ‘‘সাৰকো সো, আনন্দ, অপ্পমেয্যা তথাগতা’’তি.
দুতিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ভগৰতো, আনন্দ, সিখিস্স অভিভূ নাম সাৰকো ব্রহ্মলোকে ঠিতো সহস্সিলোকধাতুং সরেন ৰিঞ্ঞাপেসী’তি. ভগৰা পন, ভন্তে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো কীৰতকং পহোতি সরেন ৰিঞ্ঞাপেতু’’ন্তি? ‘‘সাৰকো সো, আনন্দ, অপ্পমেয্যা তথাগতা’’তি.
ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সম্মুখামেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ভগৰতো, আনন্দ, সিখিস্স অভিভূ নাম সাৰকো ব্রহ্মলোকে ঠিতো সহস্সিলোকধাতুং সরেন ৰিঞ্ঞাপেসী’তি. ভগৰা পন, ভন্তে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো কীৰতকং পহোতি সরেন ৰিঞ্ঞাপেতু’’ন্তি? ‘‘সুতা তে, আনন্দ, সহস্সী চূল়নিকা লোকধাতূ’’তি? ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো; এতস্স, সুগত, কালো! যং ভগৰা ভাসেয্য. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি. ‘‘তেনহানন্দ, সুণাহি সাধুকং মনসি করোহি, ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যাৰতা, আনন্দ, চন্দিমসূরিযা [চন্দিমসুরিযা (সী. স্যা. কং. পী.)] পরিহরন্তি, দিসা ভন্তি ৰিরোচনা, তাৰ সহস্সধা লোকো. তস্মিং সহস্সধা লোকে সহস্সং [তস্মিং সহস্সং (স্যা. কং. পী.)] চন্দানং, সহস্সং সূরিযানং, সহস্সং সিনেরুপব্বতরাজানং, সহস্সং জম্বুদীপানং, সহস্সং অপরগোযানানং, সহস্সং উত্তরকুরূনং, সহস্সং পুব্বৰিদেহানং, চত্তারি মহাসমুদ্দসহস্সানি, চত্তারি মহারাজসহস্সানি, সহস্সং চাতুমহারাজিকানং, সহস্সং তাৰতিংসানং ¶ , সহস্সং যামানং ¶ , সহস্সং তুসিতানং, সহস্সং নিম্মানরতীনং, সহস্সং পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং, সহস্সং ব্রহ্মলোকানং – অযং ৰুচ্চতানন্দ, সহস্সী চূল়নিকা লোকধাতু.
‘‘যাৰতানন্দ ¶ ¶ , সহস্সী চূল়নিকা লোকধাতু তাৰ সহস্সধা লোকো. অযং ৰুচ্চতানন্দ, দ্ৰিসহস্সী মজ্ঝিমিকা লোকধাতু.
‘‘যাৰতানন্দ, দ্ৰিসহস্সী মজ্ঝিমিকা লোকধাতু তাৰ সহস্সধা লোকো. অযং ৰুচ্চতানন্দ, তিসহস্সী মহাসহস্সী লোকধাতু.
‘‘আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং [তিসহস্সি মহাসহস্সিং লোকধাতুং (স্যা. কং.), তিসহস্সীমহাসহস্সীলোকধাতুং (পী.)] সরেন ৰিঞ্ঞাপেয্য, যাৰতা পন আকঙ্খেয্যা’’তি.
‘‘যথা কথং পন, ভন্তে, ভগৰা তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং সরেন ৰিঞ্ঞাপেয্য, যাৰতা পন আকঙ্খেয্যা’’তি? ‘‘ইধানন্দ, তথাগতো তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং ওভাসেন ফরেয্য. যদা তে সত্তা তং আলোকং সঞ্জানেয্যুং, অথ তথাগতো ঘোসং করেয্য সদ্দমনুস্সাৰেয্য. এৰং খো, আনন্দ, তথাগতো তিসহস্সিমহাসহস্সিলোকধাতুং সরেন ৰিঞ্ঞাপেয্য, যাৰতা পন আকঙ্খেয্যা’’তি.
এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো (আযস্মন্তং উদাযিং) [(ভগৰন্তং) (সী.), ( ) নত্থি স্যা. কং. পোত্থকেসু. অট্ঠকথায সমেতি] এতদৰোচ – ‘‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে, যস্স মে সত্থা এৰংমহিদ্ধিকো এৰংমহানুভাৰো’’তি. এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘কিং তুয্হেত্থ, আৰুসো আনন্দ, যদি তে সত্থা এৰংমহিদ্ধিকো এৰংমহানুভাৰো’’তি? এৰং ৰুত্তে ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং এতদৰোচ – ‘‘মা হেৰং, উদাযি, মা হেৰং, উদাযি. সচে, উদাযি, আনন্দো অৰীতরাগো কালং করেয্য, তেন চিত্তপ্পসাদেন সত্তক্খত্তুং দেৰেসু দেৰরজ্জং কারেয্য, সত্তক্খত্তুং ¶ ইমস্মিংযেৰ জম্বুদীপে মহারজ্জং কারেয্য. অপি চ, উদাযি, আনন্দো দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি. দসমং.
আনন্দৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
ছন্নো আজীৰকো সক্কো, নিগণ্ঠো চ নিৰেসকো;
দুৰে ভৰা সীলব্বতং, গন্ধজাতঞ্চ চূল়নীতি.
(৯) ৪. সমণৰগ্গো
১. সমণসুত্তং
৮২. ‘‘তীণিমানি ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সমণস্স সমণিযানি সমণকরণীযানি. কতমানি তীণি? অধিসীলসিক্খাসমাদানং, অধিচিত্তসিক্খাসমাদানং, অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সমণস্স সমণিযানি সমণকরণীযানি.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিসীলসিক্খাসমাদানে, তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিচিত্তসিক্খাসমাদানে, তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানে’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. পঠমং.
২. গদ্রভসুত্তং
৮৩. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গদ্রভো গোগণং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধো হোতি – ‘অহম্পি দম্মো, অহম্পি দম্মো’তি [অহম্পি গো অম্হা অহম্পি গো অম্হাতি (সী.), অহম্পি অম্হা অহম্পি অম্হাতি (স্যা. কং. পী.), অহম্পি গো অহম্পি গোতি (?)]. তস্স ন তাদিসো ৰণ্ণো হোতি সেয্যথাপি গুন্নং, ন তাদিসো সরো হোতি সেয্যথাপি গুন্নং, ন তাদিসং পদং হোতি সেয্যথাপি গুন্নং. সো গোগণংযেৰ পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধো হোতি – ‘অহম্পি দম্মো, অহম্পি দম্মো’’’তি.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো ভিক্খু ভিক্খুসঙ্ঘং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধো হোতি – ‘অহম্পি ভিক্খু, অহম্পি ভিক্খূ’তি. তস্স ন তাদিসো ছন্দো হোতি অধিসীলসিক্খাসমাদানে সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং, ন তাদিসো ছন্দো হোতি অধিচিত্তসিক্খাসমাদানে সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং, ন তাদিসো ছন্দো হোতি অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানে সেয্যথাপি অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং. সো ভিক্খুসঙ্ঘংযেৰ পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধো হোতি – ‘অহম্পি ভিক্খু, অহম্পি ভিক্খূ’’’তি.
‘‘তস্মাতিহ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিসীলসিক্খাসমাদানে, তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিচিত্তসিক্খাসমাদানে, তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানে’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. দুতিযং.
৩. খেত্তসুত্তং
৮৪. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, কস্সকস্স গহপতিস্স পুব্বে করণীযানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, কস্সকো গহপতি পটিকচ্চেৰ [পটিগচ্চেৰ (সী. পী.)] খেত্তং সুকট্ঠং করোতি সুমতিকতং [সুমত্তিকতং (ক.), এত্থ মতিসদ্দো কট্ঠখেত্তস্স সমীকরণসাধনে দারুভণ্ডে ৰত্ততীতি সক্কতঅভিধানেসু আগতং. তং ‘‘মতিযা সুট্ঠু সমীকত’’ন্তি অট্ঠকথায সমেতি]. পটিকচ্চেৰ খেত্তং সুকট্ঠং করিত্ৰা সুমতিকতং কালেন বীজানি পতিট্ঠাপেতি. কালেন বীজানি পতিট্ঠাপেত্ৰা সমযেন উদকং অভিনেতিপি অপনেতিপি. ইমানি ¶ খো, ভিক্খৰে, তীণি কস্সকস্স গহপতিস্স পুব্বে করণীযানি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীণিমানি ভিক্খুস্স পুব্বে করণীযানি. কতমানি তীণি? অধিসীলসিক্খাসমাদানং, অধিচিত্তসিক্খাসমাদানং, অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ভিক্খুস্স পুব্বে করণীযানি.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিসীলসিক্খাসমাদানে, তিব্বো ¶ নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিচিত্তসিক্খাসমাদানে, তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানে’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. ততিযং.
৪. ৰজ্জিপুত্তসুত্তং
৮৫. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো অঞ্ঞতরো ৰজ্জিপুত্তকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ৰজ্জিপুত্তকো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধিকমিদং, ভন্তে, দিযড্ঢসিক্খাপদসতং [দিযড্ঢং সিক্খাপদসতং (সী.)] অন্ৰদ্ধমাসং উদ্দেসং আগচ্ছতি. নাহং ¶ ¶ , ভন্তে, এত্থ সক্কোমি সিক্খিতু’’ন্তি. ‘‘সক্খিস্সসি পন ত্ৰং, ভিক্খু, তীসু সিক্খাসু সিক্খিতুং – অধিসীলসিক্খায, অধিচিত্তসিক্খায অধিপঞ্ঞাসিক্খাযা’’তি? ‘‘সক্কোমহং, ভন্তে, তীসু সিক্খাসু সিক্খিতুং – অধিসীলসিক্খায, অধিচিত্তসিক্খায, অধিপঞ্ঞাসিক্খাযা’’তি. ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, ভিক্খু, তীসু সিক্খাসু সিক্খস্সু – অধিসীলসিক্খায, অধিচিত্তসিক্খায, অধিপঞ্ঞাসিক্খায’’.
‘‘যতো খো ত্ৰং, ভিক্খু, অধিসীলম্পি সিক্খিস্সসি, অধিচিত্তম্পি সিক্খিস্সসি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খিস্সসি, তস্স তুয্হং ভিক্খু অধিসীলম্পি সিক্খতো অধিচিত্তম্পি সিক্খতো অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতো রাগো পহীযিস্সতি, দোসো পহীযিস্সতি, মোহো পহীযিস্সতি. সো ত্ৰং রাগস্স পহানা দোসস্স পহানা মোহস্স পহানা যং অকুসলং ন তং করিস্সসি, যং পাপং ন তং সেৰিস্সসী’’তি.
অথ খো সো ভিক্খু অপরেন সমযেন অধিসীলম্পি সিক্খি, অধিচিত্তম্পি সিক্খি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খি. তস্স অধিসীলম্পি ¶ সিক্খতো অধিচিত্তম্পি সিক্খতো অধিপঞ্ঞম্পি ¶ সিক্খতো রাগো পহীযি, দোসো পহীযি, মোহো পহীযি. সো রাগস্স পহানা দোসস্স পহানা মোহস্স পহানা যং অকুসলং তং নাকাসি, যং পাপং তং ন সেৰীতি. চতুত্থং.
৫. সেক্খসুত্তং
৮৬. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘‘সেখো, সেখো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সেখো হোতী’’তি? ‘‘সিক্খতীতি খো, ভিক্খু, তস্মা সেখোতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চ সিক্খতি? অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি. সিক্খতীতি খো, ভিক্খু, তস্মা সেখোতি ৰুচ্চতী’’তি.
‘‘সেখস্স ¶ সিক্খমানস্স, উজুমগ্গানুসারিনো;
খযস্মিং পঠমং ঞাণং, ততো অঞ্ঞা অনন্তরা.
‘‘ততো অঞ্ঞাৰিমুত্তস্স [অঞ্ঞাৰিমুত্তিযা (ক.)], ঞাণং ৰে [ঞাণঞ্চ (ক.)] হোতি তাদিনো;
অকুপ্পা মে ৰিমুত্তীতি, ভৰসংযোজনক্খযে’’তি. পঞ্চমং; ( ) [(অট্ঠমং ভাণৰারং নিট্ঠিতং) (ক.)]
৬. পঠমসিক্খাসুত্তং
৮৭. ‘‘সাধিকমিদং ¶ , ভিক্খৰে, দিযড্ঢসিক্খাপদসতং অন্ৰদ্ধমাসং উদ্দেসং আগচ্ছতি, যত্থ অত্তকামা কুলপুত্তা সিক্খন্তি. তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি. কতমা তিস্সো? অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা অধিপঞ্ঞাসিক্খা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সিক্খা, যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি.
‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং মত্তসো কারী পঞ্ঞায ¶ মত্তসো কারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি, তত্থ ধুৰসীলো [ধুৰসীলী (সী.) পু. প. ১২৭-১২৯ (থোকং ৰিসদিসং)] চ হোতি ঠিতসীলো [ঠিতসীলী (সী.)] চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা ¶ সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং মত্তসো কারী পঞ্ঞায মত্তসো কারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী হোতি, সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং পরিপূরকারী পঞ্ঞায ¶ মত্তসো কারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং ¶ সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী ¶ অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং পরিপূরকারী পঞ্ঞায পরিপূরকারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, পদেসং পদেসকারী আরাধেতি পরিপূরং পরিপূরকারী. অৰঞ্ঝানি ত্ৰেৰাহং [অৰঞ্চুৰনেৰাহং (ক.)], ভিক্খৰে, সিক্খাপদানি ৰদামী’’তি. ছট্ঠং.
৭. দুতিযসিক্খাসুত্তং
৮৮. ‘‘সাধিকমিদং, ভিক্খৰে, দিযড্ঢসিক্খাপদসতং অন্ৰদ্ধমাসং উদ্দেসং আগচ্ছতি যত্থ অত্তকামা কুলপুত্তা ¶ সিক্খন্তি. তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি. কতমা তিস্সো? অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সিক্খা যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি.
‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং মত্তসো কারী পঞ্ঞায মত্তসো কারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি ¶ সিক্খাপদেসু. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সত্তক্খত্তুপরমো হোতি ¶ . সত্তক্খত্তুপরমং দেৰে চ মনুস্সে চ সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা কোলংকোলো হোতি, দ্ৰে ৰা তীণি ৰা কুলানি সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. সো তিণ্ণং ¶ সংযোজনানং পরিক্খযা একবীজী হোতি, একংযেৰ মানুসকং ভৰং নিব্বত্তেত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী হোতি, সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং পরিপূরকারী পঞ্ঞায মত্তসো কারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো অকনিট্ঠগামী. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং পরিপূরকারী ¶ পঞ্ঞায পরিপূরকারী. সো যানি তানি ¶ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, পদেসং পদেসকারী আরাধেতি, পরিপূরং পরিপূরকারী, অৰঞ্ঝানি ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সিক্খাপদানি ৰদামী’’তি. সত্তমং.
৮. ততিযসিক্খাসুত্তং
৮৯. ‘‘সাধিকমিদং ¶ , ভিক্খৰে, দিযড্ঢসিক্খাপদসতং অন্ৰদ্ধমাসং উদ্দেসং আগচ্ছতি যত্থ অত্তকামা কুলপুত্তা সিক্খন্তি. তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা ¶ যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি. কতমা তিস্সো? অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সিক্খা যত্থেতং সব্বং সমোধানং গচ্ছতি.
‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলেসু পরিপূরকারী হোতি সমাধিস্মিং পরিপূরকারী পঞ্ঞায পরিপূরকারী. সো যানি তানি খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি তানি আপজ্জতিপি ৰুট্ঠাতিপি. তং কিস্স হেতু? ন হি মেত্থ, ভিক্খৰে, অভব্বতা ৰুত্তা. যানি চ খো তানি সিক্খাপদানি আদিব্রহ্মচরিযকানি ব্রহ্মচরিযসারুপ্পানি তত্থ ধুৰসীলো চ হোতি ঠিতসীলো চ, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা, রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী হোতি, সকিদেৰ ইমং লোকং ¶ আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা একবীজী হোতি, একংযেৰ মানুসকং ভৰং নিব্বত্তেত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা কোলংকোলো হোতি, দ্ৰে ৰা তীণি ৰা কুলানি সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি. তং ৰা পন অনভিসম্ভৰং অপ্পটিৰিজ্ঝং তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সত্তক্খত্তুপরমো হোতি, সত্তক্খত্তুপরমং দেৰে চ মনুস্সে চ সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি.
‘‘ইতি ¶ খো, ভিক্খৰে, পরিপূরং পরিপূরকারী আরাধেতি পদেসং পদেসকারী. অৰঞ্ঝানিত্ৰেৰাহং ¶ , ভিক্খৰে, সিক্খাপদানি ৰদামী’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমসিক্খত্তযসুত্তং
৯০. ‘‘তিস্সো ¶ ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা. কতমা তিস্সো? অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিসীলসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিসীলসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিচিত্তসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিচিত্তসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিপঞ্ঞাসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিপঞ্ঞাসিক্খা. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সিক্খা’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযসিক্খত্তযসুত্তং
৯১. ‘‘তিস্সো ¶ ইমা, ভিক্খৰে, সিক্খা. কতমা তিস্সো? অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিসীলসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিসীলসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিচিত্তসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিচিত্তসিক্খা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অধিপঞ্ঞাসিক্খা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধিপঞ্ঞা সিক্খা. ইমা ¶ খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সিক্খা’’তি.
‘‘অধিসীলং ¶ অধিচিত্তং, অধিপঞ্ঞঞ্চ ৰীরিযৰা;
থামৰা ধিতিমা ঝাযী, সতো গুত্তিন্দ্রিযো [উপ্পত্তিন্দ্রিযো (ক.)] চরে.
‘‘যথা পুরে তথা পচ্ছা, যথা পচ্ছা তথা পুরে;
যথা অধো তথা উদ্ধং, যথা উদ্ধং তথা অধো.
‘‘যথা ¶ দিৰা তথা রত্তিং, যথা রত্তিং তথা দিৰা;
অভিভুয্য দিসা সব্বা, অপ্পমাণসমাধিনা.
‘‘তমাহু সেখং পটিপদং [পাটিপদং (?) ম. নি. ২.২৭ পস্সিতব্বং], অথো সংসুদ্ধচারিযং [সংসুদ্ধচারণং (সী. পী.), সংসুদ্ধচারিনং (স্যা. কং.)];
তমাহু লোকে সম্বুদ্ধং, ধীরং পটিপদন্তগুং.
‘‘ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন, তণ্হাক্খযৰিমুত্তিনো;
পজ্জোতস্সেৰ নিব্বানং, ৰিমোক্খো হোতি চেতসো’’তি. দসমং;
১১. সঙ্কৰাসুত্তং
৯২. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন সঙ্কৰা [পঙ্কধা (সী. স্যা. কং. পী.)] নাম কোসলানং নিগমো তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা সঙ্কৰাযং ৰিহরতি. তেন খো পন সমযেন কস্সপগোত্তো নাম ভিক্খু সঙ্কৰাযং আৰাসিকো হোতি. তত্র সুদং ভগৰা সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেতি সমাদপেতি সমুত্তেজেতি সম্পহংসেতি. অথ খো কস্সপগোত্তস্স ভিক্খুনো ভগৰতি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো – ‘‘অধিসল্লিখতেৰাযং [অধিসল্লেখতেৰাযং (স্যা. কং. ক.)] সমণো’’তি. অথ খো ভগৰা সঙ্কৰাযং যথাভিরন্তং ¶ ৰিহরিত্ৰা যেন রাজগহং তেন চারিকং পক্কামি. অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন রাজগহং তদৰসরি. তত্র ¶ সুদং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি.
অথ খো কস্সপগোত্তস্স ভিক্খুনো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো অহুদেৰ কুক্কুচ্চং অহু ৰিপ্পটিসারো – ‘‘অলাভা ৰত মে, ন ৰত মে লাভা ¶ ; দুল্লদ্ধং ৰত মে, ন ৰত মে সুলদ্ধং; যস্স মে ভগৰতি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো – ‘অধিসল্লিখতেৰাযং সমণো’তি. যংনূনাহং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমেয্যং; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে অচ্চযং অচ্চযতো দেসেয্য’’ন্তি. অথ খো কস্সপগোত্তো ভিক্খু সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন রাজগহং তেন পক্কামি. অনুপুব্বেন যেন রাজগহং যেন গিজ্ঝকূটো পব্বতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ¶ ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো কস্সপগোত্তো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘একমিদং, ভন্তে, সমযং ভগৰা সঙ্কৰাযং ৰিহরতি, সঙ্কৰা নাম কোসলানং নিগমো. তত্র, ভন্তে, ভগৰা সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি. তস্স ময্হং ভগৰতি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো ¶ – ‘অধিসল্লিখতেৰাযং সমণো’তি. অথ খো ভগৰা সঙ্কৰাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন রাজগহং তেন চারিকং পক্কামি. ( ) [(অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন রাজগহং তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি. অথ খো (ক.)] তস্স ময্হং, ভন্তে, অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো অহুদেৰ কুক্কুচ্চং অহু ৰিপ্পটিসারো – অলাভা ৰত মে, ন ৰত মে লাভা; দুল্লদ্ধং ৰত মে, ন ৰত মে সুলদ্ধং; যস্স মে ভগৰতি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো – ‘অধিসল্লিখতেৰাযং সমণো’তি. যংনূনাহং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমেয্যং; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে অচ্চযং অচ্চযতো দেসেয্যন্তি. অচ্চযো মং, ভন্তে ¶ , অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং যস্স মে ভগৰতি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো – ‘অধিসল্লিখতেৰাযং সমণো’তি. তস্স ¶ মে, ভন্তে, ভগৰা অচ্চযং অচ্চযতো পটিগ্গণ্হাতু, আযতিং সংৰরাযা’’তি.
‘‘তগ্ঘ তং [তগ্ঘ ত্ৰং (সী. পী.)], কস্সপ, অচ্চযো অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং, যস্স তে মযি সিক্খাপদপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায ভিক্খূ সন্দস্সেন্তে সমাদপেন্তে সমুত্তেজেন্তে সম্পহংসেন্তে অহুদেৰ অক্খন্তি অহু অপ্পচ্চযো – ‘অধিসল্লিখতেৰাযং সমণো’তি. যতো চ খো ত্ৰং, কস্সপ, অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোসি, তং তে মযং পটিগ্গণ্হাম. ৰুদ্ধিহেসা, কস্সপ, অরিযস্স ৰিনযে যো অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, আযতিং সংৰরং আপজ্জতি.
‘‘থেরো চেপি ¶ , কস্সপ, ভিক্খু হোতি ন সিক্খাকামো ন সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সিক্খাকামা তে চ ন সিক্খায সমাদপেতি, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ¶ সিক্খাকামা তেসঞ্চ ন ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন, এৰরূপস্সাহং, কস্সপ, থেরস্স ভিক্খুনো ন ৰণ্ণং ভণামি. তং কিস্স হেতু? সত্থা হিস্স ৰণ্ণং ভণতীতি অঞ্ঞে নং [তং (সী. পী.)] ভিক্খূ ভজেয্যুং, যে নং ভজেয্যুং ত্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং, য্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং তেসং তং অস্স দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযাতি. তস্মাহং, কস্সপ, এৰরূপস্স থেরস্স ভিক্খুনো ন ৰণ্ণং ভণামি.
‘‘মজ্ঝিমো চেপি, কস্সপ, ভিক্খু হোতি…পে… নৰো চেপি, কস্সপ, ভিক্খু হোতি ন সিক্খাকামো ন সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সিক্খাকামা তে চ ন সিক্খায সমাদপেতি, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সিক্খাকামা তেসঞ্চ ন ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন, এৰরূপস্সাহং, কস্সপ, নৰস্স ভিক্খুনো ন ৰণ্ণং ভণামি. তং কিস্স হেতু? সত্থা হিস্স ৰণ্ণং ভণতীতি অঞ্ঞে নং ভিক্খূ ভজেয্যুং, যে নং ভজেয্যুং ¶ ত্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং, য্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং তেসং তং অস্স দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযাতি. তস্মাহং, কস্সপ, এৰরূপস্স নৰস্স ভিক্খুনো ন ৰণ্ণং ভণামি.
‘‘থেরো ¶ চেপি, কস্সপ, ভিক্খু হোতি সিক্খাকামো সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সিক্খাকামা তে চ সিক্খায সমাদপেতি, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সিক্খাকামা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ¶ ভূতং তচ্ছং কালেন, এৰরূপস্সাহং, কস্সপ, থেরস্স ভিক্খুনো ৰণ্ণং ভণামি. তং কিস্স হেতু? সত্থা হিস্স ৰণ্ণং ভণতীতি অঞ্ঞে নং ভিক্খূ ভজেয্যুং, যে নং ভজেয্যুং ত্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং, য্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং তেসং তং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযাতি. তস্মাহং, কস্সপ, এৰরূপস্স থেরস্স ভিক্খুনো ৰণ্ণং ভণামি.
‘‘মজ্ঝিমো চেপি, কস্সপ, ভিক্খু হোতি সিক্খাকামো…পে… নৰো চেপি, কস্সপ, ভিক্খু হোতি সিক্খাকামো সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সিক্খাকামা তে চ সিক্খায সমাদপেতি, যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সিক্খাকামা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন, এৰরূপস্সাহং, কস্সপ, নৰস্স ভিক্খুনো ৰণ্ণং ভণামি. তং কিস্স হেতু? সত্থা হিস্স ৰণ্ণং ভণতীতি অঞ্ঞে নং ভিক্খূ ভজেয্যুং, যে নং ভজেয্যুং ত্যাস্স ¶ দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং, য্যাস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জেয্যুং তেসং তং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযাতি. তস্মাহং, কস্সপ, এৰরূপস্স নৰস্স ভিক্খুনো ৰণ্ণং ভণামী’’তি. একাদসমং.
সমণৰগ্গো নৰমো.
তস্সুদ্দানং –
সমণো গদ্রভো খেত্তং, ৰজ্জিপুত্তো চ সেক্খকং;
তযো চ সিক্খনা ৰুত্তা, দ্ৰে সিক্খা সঙ্কৰায চাতি.
(১০) ৫. লোণকপল্লৰগ্গো
১. অচ্চাযিকসুত্তং
৯৩. ‘‘তীণিমানি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, কস্সকস্স গহপতিস্স অচ্চাযিকানি করণীযানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, কস্সকো গহপতি সীঘং সীঘং খেত্তং সুকট্ঠং করোতি সুমতিকতং. সীঘং সীঘং খেত্তং সুকট্ঠং করিত্ৰা ¶ সুমতিকতং সীঘং সীঘং বীজানি পতিট্ঠাপেতি. সীঘং সীঘং বীজানি পতিট্ঠাপেত্ৰা সীঘং সীঘং উদকং অভিনেতিপি ¶ অপনেতিপি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি কস্সকস্স গহপতিস্স অচ্চাযিকানি করণীযানি. তস্স খো তং, ভিক্খৰে, কস্সকস্স গহপতিস্স নত্থি সা ইদ্ধি ৰা আনুভাৰো ৰা – ‘অজ্জেৰ মে ধঞ্ঞানি জাযন্তু, স্ৰেৰ গব্ভীনি হোন্তু, উত্তরস্ৰেৰ পচ্চন্তূ’তি. অথ খো, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং তস্স কস্সকস্স গহপতিস্স তানি ধঞ্ঞানি উতুপরিণামীনি জাযন্তিপি গব্ভীনিপি হোন্তি পচ্চন্তিপি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীণিমানি ভিক্খুস্স অচ্চাযিকানি করণীযানি. কতমানি তীণি? অধিসীলসিক্খাসমাদানং, অধিচিত্তসিক্খাসমাদানং, অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ভিক্খুস্স অচ্চাযিকানি করণীযানি. তস্স খো তং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো নত্থি সা ইদ্ধি ৰা অনুভাৰো ৰা – ‘অজ্জেৰ মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতু স্ৰে ৰা উত্তরস্ৰে ৰা’তি. অথ খো, ভিক্খৰে, হোতি সো সমযো যং তস্স ভিক্খুনো অধিসীলম্পি সিক্খতো অধিচিত্তম্পি সিক্খতো অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতো অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বো নো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিসীলসিক্খাসমাদানে, তিব্বো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিচিত্তসিক্খাসমাদানে ¶ , তিব্বো ছন্দো ভৰিস্সতি অধিপঞ্ঞাসিক্খাসমাদানে’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. পঠমং.
২. পৰিৰেকসুত্তং
৯৪. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা পৰিৰেকানি পঞ্ঞাপেন্তি. কতমানি তীণি? চীৰরপৰিৰেকং, পিণ্ডপাতপৰিৰেকং, সেনাসনপৰিৰেকং.
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা চীৰরপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি, সাণানিপি ধারেন্তি, মসাণানিপি ধারেন্তি, ছৰদুস্সানিপি ধারেন্তি, পংসুকূলানিপি ধারেন্তি, তিরীটানিপি ধারেন্তি, অজিনম্পি ধারেন্তি, অজিনক্খিপম্পি ধারেন্তি, কুসচীরম্পি ধারেন্তি, ৰাকচীরম্পি ধারেন্তি, ফলকচীরম্পি ধারেন্তি, কেসকম্বলম্পি ধারেন্তি, ৰালকম্বলম্পি ধারেন্তি ¶ , উলূকপক্খিকম্পি ¶ ধারেন্তি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা চীৰরপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি.
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা পিণ্ডপাতপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি. সাকভক্খাপি হোন্তি, সামাকভক্খাপি হোন্তি, নীৰারভক্খাপি হোন্তি, দদ্দুলভক্খাপি হোন্তি, হটভক্খাপি হোন্তি, কণভক্খাপি হোন্তি, আচামভক্খাপি হোন্তি, পিঞ্ঞাকভক্খাপি হোন্তি, তিণভক্খাপি হোন্তি, গোমযভক্খাপি হোন্তি, ৰনমূলফলাহারা যাপেন্তি পৰত্তফলভোজী. ইদং খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা পিণ্ডপাতপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি.
‘‘তত্রিদং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা সেনাসনপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং সুসানং [রুক্খমূলং ভুসাগারং সুসানং (ক.)] ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং ভুসাগারং [সুঞ্ঞাগারং (ক.)]. ইদং খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা সেনাসনপৰিৰেকস্মিং পঞ্ঞাপেন্তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ¶ অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা পৰিৰেকানি পঞ্ঞাপেন্তি.
‘‘তীণি খো পনিমানি, ভিক্খৰে, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ভিক্খুনো পৰিৰেকানি. কতমানি তীণি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা চ হোতি, দুস্সীল্যঞ্চস্স পহীনং হোতি, তেন চ ৰিৰিত্তো হোতি; সম্মাদিট্ঠিকো চ হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠি চস্স পহীনা হোতি, তায চ ৰিৰিত্তো হোতি; খীণাসৰো চ হোতি, আসৰা চস্স পহীনা হোন্তি, তেহি চ ৰিৰিত্তো হোতি ¶ . যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, দুস্সীল্যঞ্চস্স পহীনং হোতি, তেন চ ৰিৰিত্তো হোতি; সম্মাদিট্ঠিকো চ হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠি চস্স পহীনা হোতি, তায চ ৰিৰিত্তো হোতি; খীণাসৰো চ হোতি, আসৰা চস্স পহীনা হোন্তি, তেহি চ ৰিৰিত্তো হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অগ্গপ্পত্তো সারপ্পত্তো সুদ্ধো সারে পতিট্ঠিতো’’’.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কস্সকস্স গহপতিস্স সম্পন্নং সালিক্খেত্তং. তমেনং কস্সকো গহপতি সীঘং সীঘং [সীঘসীঘং (সী. স্যা. কং. পী.)] লৰাপেয্য. সীঘং সীঘং লৰাপেত্ৰা সীঘং সীঘং সঙ্ঘরাপেয্য. সীঘং সীঘং সঙ্ঘরাপেত্ৰা সীঘং সীঘং ¶ উব্বহাপেয্য ¶ [উব্বাহাপেয্য (স্যা. কং.)]. সীঘং সীঘং উব্বহাপেত্ৰা সীঘং সীঘং পুঞ্জং কারাপেয্য. সীঘং সীঘং পুঞ্জং কারাপেত্ৰা সীঘং সীঘং মদ্দাপেয্য. সীঘং সীঘং মদ্দাপেত্ৰা সীঘং সীঘং পলালানি উদ্ধরাপেয্য. সীঘং সীঘং পলালানি উদ্ধরাপেত্ৰা সীঘং সীঘং ভুসিকং উদ্ধরাপেয্য. সীঘং সীঘং ভুসিকং উদ্ধরাপেত্ৰা সীঘং সীঘং ওপুনাপেয্য. সীঘং সীঘং ওপুনাপেত্ৰা সীঘং সীঘং অতিহরাপেয্য. সীঘং সীঘং অতিহরাপেত্ৰা সীঘং ¶ সীঘং কোট্টাপেয্য. সীঘং সীঘং কোট্টাপেত্ৰা সীঘং সীঘং থুসানি উদ্ধরাপেয্য. এৰমস্সু [এৰস্সু (ক.)] তানি, ভিক্খৰে, কস্সকস্স গহপতিস্স ধঞ্ঞানি অগ্গপ্পত্তানি সারপ্পত্তানি সুদ্ধানি সারে পতিট্ঠিতানি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যতো ভিক্খু সীলৰা চ হোতি, দুস্সীল্যঞ্চস্স পহীনং হোতি, তেন চ ৰিৰিত্তো হোতি; সম্মাদিট্ঠিকো চ হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠি চস্স পহীনা হোতি, তায চ ৰিৰিত্তো হোতি; খীণাসৰো চ হোতি, আসৰা চস্স পহীনা হোন্তি, তেহি চ ৰিৰিত্তো হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অগ্গপ্পত্তো সারপ্পত্তো সুদ্ধো সারে পতিট্ঠিতো’’’তি. দুতিযং.
৩. সরদসুত্তং
৯৫. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সরদসমযে ৰিদ্ধে ৰিগতৰলাহকে দেৰে আদিচ্চো নভং অব্ভুস্সক্কমানো [অব্ভুস্সুক্কমানো (সী. পী.)] সব্বং আকাসগতং তমগতং অভিৰিহচ্চ ভাসতে চ তপতে চ ৰিরোচতি চ.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যতো অরিযসাৰকস্স ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উপ্পজ্জতি [উদপাদি (সব্বত্থ)], সহ ¶ দস্সনুপ্পাদা, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকস্স তীণি সংযোজনানি পহীযন্তি – সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো.
‘‘অথাপরং দ্ৰীহি ধম্মেহি নিয্যাতি অভিজ্ঝায চ ব্যাপাদেন চ. সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তস্মিং চে, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো কালং করেয্য, নত্থি তং [তস্স (ক.)] সংযোজনং যেন ¶ সংযোজনেন সংযুত্তো অরিযসাৰকো পুন ইমং [পুনযিমং (স্যা. কং. ক.)] লোকং আগচ্ছেয্যা’’তি. ততিযং.
৪. পরিসাসুত্তং
৯৬. ‘‘তিস্সো ¶ ইমা, ভিক্খৰে, পরিসা. কতমা তিস্সো? অগ্গৰতী পরিসা, ৰগ্গা পরিসা, সমগ্গা পরিসা.
‘‘কতমা ¶ চ, ভিক্খৰে, অগ্গৰতী পরিসা? ইধ, ভিক্খৰে, যস্সং পরিসাযং থেরা ভিক্খূ ন বাহুলিকা হোন্তি ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, ৰীরিযং আরভন্তি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, তেসং পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি. সাপি হোতি ন বাহুলিকা ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অগ্গৰতী পরিসা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, ৰগ্গা পরিসা? ইধ, ভিক্খৰে, যস্সং পরিসাযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰগ্গা পরিসা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সমগ্গা পরিসা? ইধ, ভিক্খৰে, যস্সং পরিসাযং ভিক্খূ সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সমগ্গা পরিসা.
‘‘যস্মিং ¶ , ভিক্খৰে, সমযে ভিক্খূ সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি, বহুং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ তস্মিং সমযে পুঞ্ঞং পসৰন্তি. ব্রহ্মং, ভিক্খৰে, ৰিহারং তস্মিং সমযে ভিক্খূ ৰিহরন্তি, যদিদং মুদিতায চেতোৰিমুত্তিযা. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং ¶ সমাধিযতি.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপরিপব্বতে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে তং উদকং যথানিন্নং পৰত্তমানং পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরেতি, পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরা কুসোব্ভে [কুস্সুম্ভে (সী. পী.), কুসুম্ভে (স্যা. কং. ক.)] পরিপূরেন্তি, কুসোব্ভা পরিপূরা মহাসোব্ভে ¶ পরিপূরেন্তি, মহাসোব্ভা পরিপূরা কুন্নদিযো পরিপূরেন্তি, কুন্নদিযো পরিপূরা মহানদিযো পরিপূরেন্তি, মহানদিযো পরিপূরা সমুদ্দং [সমুদ্দসাগরে (ক.)] পরিপূরেন্তি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে ভিক্খূ সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি ¶ সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি, বহুং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ তস্মিং সমযে পুঞ্ঞং পসৰন্তি. ব্রহ্মং, ভিক্খৰে, ৰিহারং তস্মিং সমযে ভিক্খূ ৰিহরন্তি, যদিদং মুদিতায চেতোৰিমুত্তিযা. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো পরিসা’’তি. চতুত্থং.
৫. পঠমআজানীযসুত্তং
৯৭. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো [ভদ্দো (ক.)] অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং [সঙ্খং (সী. স্যা. কং. পী.)] গচ্ছতি. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং ¶ লোকস্স. কতমেহি তীহি ¶ ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং ¶ উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং ¶ দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযআজানীযসুত্তং
৯৮. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খযং গচ্ছতি. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো ¶ হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী ¶ অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ছট্ঠং.
৭. ততিযআজানীযসুত্তং
৯৯. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খযং গচ্ছতি. কতমেহি তীহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো ¶ হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি বলসম্পন্নো চ জৰসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি ¶ , পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰণ্ণসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু বলসম্পন্নো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জৰসম্পন্নো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. সত্তমং.
৮. পোত্থকসুত্তং
১০০. ‘‘নৰোপি ¶ , ভিক্খৰে, পোত্থকো দুব্বণ্ণো চ হোতি দুক্খসম্ফস্সো চ অপ্পগ্ঘো চ; মজ্ঝিমোপি, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুব্বণ্ণো চ হোতি দুক্খসম্ফস্সো চ অপ্পগ্ঘো চ; জিণ্ণোপি, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুব্বণ্ণো চ হোতি দুক্খসম্ফস্সো চ অপ্পগ্ঘো চ. জিণ্ণম্পি, ভিক্খৰে, পোত্থকং উক্খলিপরিমজ্জনং ৰা করোন্তি সঙ্কারকূটে ¶ ৰা নং [তং (সী.), ঠানে (ক.)] ছড্ডেন্তি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, নৰো চেপি ভিক্খু হোতি দুস্সীলো পাপধম্মো. ইদমস্স দুব্বণ্ণতায ৰদামি. সেয্যথাপি ¶ সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুব্বণ্ণো তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যে খো পনস্স সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, তেসং তং হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায. ইদমস্স দুক্খসম্ফস্সতায ৰদামি. সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুক্খসম্ফস্সো তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যেসং খো পন সো [যেসং খো পন (সী. স্যা. কং. পী.), যেসং সো (ক.) পু. প. ১১৬ পস্সিতব্বং] পটিগ্গণ্হাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং, তেসং তং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং. ইদমস্স অপ্পগ্ঘতায ৰদামি ¶ . সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো অপ্পগ্ঘো তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. মজ্ঝিমো চেপি, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি…পে… থেরো চেপি, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি দুস্সীলো পাপধম্মো, ইদমস্স দুব্বণ্ণতায ৰদামি. সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুব্বণ্ণো তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যে খো পনস্স সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, তেসং তং হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায. ইদমস্স দুক্খসম্ফস্সতায ৰদামি. সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো দুক্খসম্ফস্সো তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যেসং খো পন সো পটিগ্গণ্হাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং, তেসং তং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং. ইদমস্স অপ্পগ্ঘতায ৰদামি. সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, পোত্থকো অপ্পগ্ঘো ¶ তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘এৰরূপো চাযং, ভিক্খৰে, থেরো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝে ভণতি. তমেনং ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘কিং নু খো তুয্হং বালস্স অব্যত্তস্স ভণিতেন, ত্ৰম্পি নাম ভণিতব্বং মঞ্ঞসী’তি! সো কুপিতো অনত্তমনো তথারূপিং ৰাচং নিচ্ছারেতি ¶ যথারূপায ৰাচায সঙ্ঘো তং উক্খিপতি, সঙ্কারকূটেৰ নং পোত্থকং.
‘‘নৰম্পি, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং ৰণ্ণৰন্তঞ্চেৰ হোতি সুখসম্ফস্সঞ্চ মহগ্ঘঞ্চ; মজ্ঝিমম্পি, ভিক্খৰে ¶ , কাসিকং ৰত্থং ৰণ্ণৰন্তঞ্চেৰ হোতি সুখসম্ফস্সঞ্চ মহগ্ঘঞ্চ; জিণ্ণম্পি, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং ৰণ্ণৰন্তঞ্চেৰ হোতি সুখসম্ফস্সঞ্চ মহগ্ঘঞ্চ. জিণ্ণম্পি, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং রতনপলিৰেঠনং ৰা করোতি গন্ধকরণ্ডকে ৰা নং পক্খিপন্তি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, নৰো চেপি ভিক্খু হোতি সীলৰা কল্যাণধম্মো, ইদমস্স সুৰণ্ণতায ৰদামি. সেয্যথাপি তং, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং ৰণ্ণৰন্তং তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যে খো পনস্স সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তি দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, তেসং তং হোতি দীঘরত্তং হিতায সুখায. ইদমস্স সুখসম্ফস্সতায ৰদামি. সেয্যথাপি তং, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং সুখসম্ফস্সং তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. যেসং খো পন সো পটিগ্গণ্হাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং ¶ , তেসং তং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং. ইদমস্স মহগ্ঘতায ৰদামি. সেয্যথাপি তং, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং মহগ্ঘং তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. মজ্ঝিমো ¶ চেপি, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি…পে… থেরো চেপি, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি…পে… পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘এৰরূপো চাযং, ভিক্খৰে, থেরো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝে ভণতি ¶ . তমেনং ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘অপ্পসদ্দা আযস্মন্তো হোথ, থেরো ভিক্খু ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ ভণতী’তি. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘কাসিকৰত্থূপমা ভৰিস্সাম, ন পোত্থকূপমা’তি [কাসিকং ৰত্থং তথূপমাহং ভৰিস্সামি, ন পোত্থকূপমাহন্তি (ক.)]. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. লোণকপল্লসুত্তং
১০১. ‘‘যো [যো খো (স্যা. কং.), যো চ খো (ক.)], ভিক্খৰে, এৰং ৰদেয্য – ‘যথা যথাযং পুরিসো কম্মং করোতি তথা তথা তং পটিসংৰেদিযতী’তি, এৰং সন্তং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মচরিযৰাসো ন হোতি, ওকাসো ন পঞ্ঞাযতি সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযায ¶ . যো চ খো, ভিক্খৰে, এৰং ৰদেয্য – ‘যথা যথা ৰেদনীযং অযং পুরিসো কম্মং করোতি তথা তথাস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদিযতী’তি, এৰং সন্তং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মচরিযৰাসো হোতি, ওকাসো পঞ্ঞাযতি সম্মা দুক্খস্স ¶ অন্তকিরিযায. ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং [পাপং কম্মং (সী. পী.)] কতং তমেনং নিরযং উপনেতি. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, না’ণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি? ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভাৰিতকাযো হোতি অভাৰিতসীলো অভাৰিতচিত্তো অভাৰিতপঞ্ঞো পরিত্তো অপ্পাতুমো অপ্পদুক্খৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, না’ণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ভাৰিতকাযো ¶ হোতি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো অপরিত্তো মহত্তো [মহত্তা (সী. স্যা. কং. পী.)] অপ্পমাণৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, পুরিসো লোণকপল্লং [লোণফলং (সী. স্যা. কং. পী.)] পরিত্তে উদকমল্লকে [উদককপল্লকে (ক.)] পক্খিপেয্য. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তং পরিত্তং উদকং [উদকমল্লকে উদকং (সী. স্যা. কং. পী.)] অমুনা লোণকপল্লেন লোণং অস্স অপেয্য’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘অদুঞ্হি, ভন্তে, পরিত্তং উদককপল্লকে উদকং, তং অমুনা লোণকপল্লেন লোণং অস্স অপেয্য’’ন্তি. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো ¶ লোণকপল্লকং গঙ্গায নদিযা পক্খিপেয্য. তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সা গঙ্গা নদী অমুনা লোণকপল্লেন লোণং অস্স অপেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘অসু হি, ভন্তে, গঙ্গায নদিযা মহা উদকক্খন্ধো সো অমুনা লোণকপল্লেন লোণো ন অস্স অপেয্যো’’তি [লোণং নেৰস্স অপেয্যন্তি (সী.), ন লোণো অস্স অপেয্যোতি (পী.)].
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি. ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভাৰিতকাযো হোতি অভাৰিতসীলো অভাৰিতচিত্তো অভাৰিতপঞ্ঞো পরিত্তো অপ্পাতুমো অপ্পদুক্খৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ভাৰিতকাযো হোতি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো অপরিত্তো মহত্তো অপ্পমাণৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো অড্ঢকহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি ¶ বন্ধনং নিগচ্ছতি. ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অড্ঢকহাপণেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি ন ¶ বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি.
‘‘কথংরূপো, ভিক্খৰে, অড্ঢকহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো দলিদ্দো হোতি অপ্পস্সকো অপ্পভোগো. এৰরূপো, ভিক্খৰে, অড্ঢকহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি বন্ধনং নিগচ্ছতি.
‘‘কথংরূপো, ভিক্খৰে, অড্ঢকহাপণেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অড্ঢো হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো. এৰরূপো, ভিক্খৰে, অড্ঢকহাপণেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি, কহাপণসতেনপি ন বন্ধনং নিগচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং. তমেনং নিরযং উপনেতি. ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং, তমেনং নিরযং উপনেতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভাৰিতকাযো হোতি অভাৰিতসীলো অভাৰিতচিত্তো অভাৰিতপঞ্ঞো পরিত্তো অপ্পাতুমো অপ্পদুক্খৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ভাৰিতকাযো হোতি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো অপরিত্তো মহত্তো অপ্পমাণৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ভাৰিতকাযো হোতি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো অপরিত্তো মহত্তো অপ্পমাণৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ওরব্ভিকো ৰা উরব্ভঘাতকো ৰা ¶ অপ্পেকচ্চং উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং, অপ্পেকচ্চং উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং নপ্পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং.
‘‘কথংরূপং, ভিক্খৰে, ওরব্ভিকো ৰা উরব্ভঘাতকো ৰা উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো দলিদ্দো হোতি অপ্পস্সকো অপ্পভোগো. এৰরূপং ¶ , ভিক্খৰে, ওরব্ভিকো ৰা উরব্ভঘাতকো ৰা উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং.
‘‘কথংরূপং, ভিক্খৰে, ওরব্ভিকো ৰা উরব্ভঘাতকো ৰা উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং নপ্পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং ¶ . ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অড্ঢো হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা. এৰরূপং, ভিক্খৰে, ওরব্ভিকো ৰা উরব্ভঘাতকো ৰা উরব্ভং অদিন্নং আদিযমানং নপ্পহোতি হন্তুং ৰা বন্ধিতুং ৰা জাপেতুং ৰা যথাপচ্চযং ৰা কাতুং. অঞ্ঞদত্থু পঞ্জলিকোৰ [পঞ্জলিকো (ক.)] নং [পরং (ক.)] যাচতি – ‘দেহি মে, মারিস, উরব্ভং ৰা উরব্ভধনং ৰা’তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চস্স পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘কথংরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভাৰিতকাযো হোতি অভাৰিতসীলো অভাৰিতচিত্তো অভাৰিতপঞ্ঞো পরিত্তো অপ্পাতুমো অপ্পদুক্খৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স ¶ অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কতং তমেনং নিরযং উপনেতি.
‘‘কথংরূপস্স ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ভাৰিতকাযো হোতি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো অপরিত্তো মহত্তো অপ্পমাণৰিহারী. এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, পুগ্গলস্স তাদিসংযেৰ অপ্পমত্তকং পাপকম্মং কতং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং হোতি, নাণুপি খাযতি, কিং বহুদেৰ.
‘‘যো, ভিক্খৰে, এৰং ৰদেয্য – ‘যথা যথাযং পুরিসো কম্মং করোতি তথা তথা তং পটিসংৰেদেতী’তি, এৰং সন্তং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মচরিযৰাসো ন হোতি, ওকাসো ন পঞ্ঞাযতি সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযায. যো চ খো, ভিক্খৰে, এৰং ৰদেয্য – ‘যথা যথা ৰেদনীযং অযং পুরিসো কম্মং করোতি তথা তথা তস্স ৰিপাকং পটিসংৰেদেতী’তি, এৰং সন্তং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মচরিযৰাসো হোতি, ওকাসো পঞ্ঞাযতি সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি. নৰমং.
১০. পংসুধোৰকসুত্তং
১০২. ‘‘সন্তি ¶ , ভিক্খৰে, জাতরূপস্স ওল়ারিকা উপক্কিলেসা পংসুৰালুকা ¶ [পংসুৰালিকা (সী. স্যা. কং. পী.)] সক্খরকঠলা. তমেনং পংসুধোৰকো ৰা পংসুধোৰকন্তেৰাসী ৰা দোণিযং আকিরিত্ৰা ধোৰতি সন্ধোৰতি নিদ্ধোৰতি. তস্মিং পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে সন্তি জাতরূপস্স মজ্ঝিমসহগতা উপক্কিলেসা সুখুমসক্খরা থূলৰালুকা [থূলৰালিকা (সী. পী.), থুল্লৰালিকা (স্যা. কং.)]. তমেনং পংসুধোৰকো ৰা পংসুধোৰকন্তেৰাসী ৰা ধোৰতি সন্ধোৰতি নিদ্ধোৰতি. তস্মিং পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে সন্তি জাতরূপস্স সুখুমসহগতা উপক্কিলেসা সুখুমৰালুকা কাল়জল্লিকা. তমেনং পংসুধোৰকো ৰা পংসুধোৰকন্তেৰাসী ৰা ধোৰতি সন্ধোৰতি নিদ্ধোৰতি. তস্মিং পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে অথাপরং সুৰণ্ণসিকতাৰসিস্সন্তি [সুৰণ্ণজাতরূপকাৰসিস্সন্তি (ক.)]. তমেনং সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা জাতরূপং মূসাযং পক্খিপিত্ৰা ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি ¶ . তং হোতি জাতরূপং ধন্তং সন্ধন্তং [অধন্তং অসন্ধন্তং (স্যা. কং.)] নিদ্ধন্তং অনিদ্ধন্তকসাৰং [অনিদ্ধন্তং অনিহিতং অনিন্নীতকসাৰং (সী. স্যা. কং. পী.)], ন চেৰ মুদু হোতি ন চ কম্মনিযং, ন চ পভস্সরং পভঙ্গু চ, ন চ সম্মা উপেতি কম্মায. হোতি সো, ভিক্খৰে, সমযো যং সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং ধমতি সন্ধমতি নিদ্ধমতি. তং হোতি জাতরূপং ধন্তং সন্ধন্তং নিদ্ধন্তং নিদ্ধন্তকসাৰং [নিহিতং নিন্নীতকসাৰং (সী. স্যা. কং. পী.)], মুদু চ হোতি কম্মনিযঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ পভঙ্গু, সম্মা ¶ উপেতি কম্মায. যস্সা যস্সা চ পিলন্ধনৰিকতিযা আকঙ্খতি – যদি পট্টিকায [মুদ্দিকায (অ. নি. ৫.২৩], যদি কুণ্ডলায, যদি গীৰেয্যকে [গীৰেয্যকেন (ক.), গীৰেয্যকায (?)], যদি সুৰণ্ণমালায – তঞ্চস্স অত্থং অনুভোতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সন্তি অধিচিত্তমনুযুত্তস্স ভিক্খুনো ওল়ারিকা উপক্কিলেসা কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং, তমেনং সচেতসো ভিক্খু দব্বজাতিকো পজহতি ৰিনোদেতি ¶ ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. তস্মিং পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে সন্তি অধিচিত্তমনুযুত্তস্স ভিক্খুনো মজ্ঝিমসহগতা উপক্কিলেসা কামৰিতক্কো ব্যাপাদৰিতক্কো ৰিহিংসাৰিতক্কো, তমেনং সচেতসো ভিক্খু দব্বজাতিকো পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. তস্মিং ¶ পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে সন্তি অধিচিত্তমনুযুত্তস্স ভিক্খুনো সুখুমসহগতা উপক্কিলেসা ঞাতিৰিতক্কো জনপদৰিতক্কো অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো, তমেনং সচেতসো ভিক্খু দব্বজাতিকো পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. তস্মিং পহীনে তস্মিং ব্যন্তীকতে অথাপরং ধম্মৰিতক্কাৰসিস্সতি [ধম্মৰিতক্কোৰসিস্সতি (ক.)]. সো হোতি সমাধি ন চেৰ সন্তো ন চ পণীতো নপ্পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো ন একোদিভাৰাধিগতো সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো [সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতৰতো (সী. স্যা. কং. পী.), সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিৰাৰতো (ক.), সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিযাধিগতো (?) অ. নি. ৯.৩৭; দী. নি. ৩.৩৫৫] হোতি. সো, ভিক্খৰে, সমযো যং তং চিত্তং অজ্ঝত্তংযেৰ সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি [একোদিভাৰং গচ্ছতি (সী.), একোদিভাৰো হোতি (স্যা. কং. ক.), একোদিহোতি (পী.)] সমাধিযতি. সো হোতি সমাধি সন্তো পণীতো পটিপ্পস্সদ্ধিলদ্ধো একোদিভাৰাধিগতো ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো. যস্স যস্স চ অভিঞ্ঞা সচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি ¶ অভিঞ্ঞা সচ্ছিকিরিযায তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং – একোপি হুত্ৰা বহুধা অস্সং, বহুধাপি হুত্ৰা একো অস্সং; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করেয্যং, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে [অভিজ্জমানো (সী. পী. ক.)] গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমেয্যং ¶ , সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসেয্যং পরিমজ্জেয্যং; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে ¶ সুণেয্যং দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানেয্যং – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং; মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি ¶ – ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – অমুত্রাসিং এৰংনামো ¶ এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি, ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্যং – ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ¶ মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা ¶ , তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা ¶ পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নাতি, ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে’’তি. দসমং.
১১. নিমিত্তসুত্তং
১০৩. ‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তীণি নিমিত্তানি কালেন কালং মনসি কাতব্বানি – কালেন কালং সমাধিনিমিত্তং মনসি কাতব্বং, কালেন কালং পগ্গহনিমিত্তং মনসি কাতব্বং, কালেন কালং উপেক্খানিমিত্তং মনসি কাতব্বং. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং সমাধিনিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য, ঠানং তং চিত্তং কোসজ্জায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং পগ্গহনিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য, ঠানং তং চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে ¶ , অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং উপেক্খানিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য, ঠানং তং চিত্তং ন সম্মা সমাধিযেয্য আসৰানং খযায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু কালেন কালং সমাধিনিমিত্তং মনসি করোতি, কালেন কালং পগ্গহনিমিত্তং মনসি করোতি, কালেন কালং উপেক্খানিমিত্তং মনসি করোতি, তং হোতি চিত্তং মুদুঞ্চ কম্মনিযঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ ¶ পভঙ্গু, সম্মা সমাধিযতি আসৰানং খযায.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা উক্কং বন্ধেয্য [বন্ধতি… আলিম্পতি (ৰিসুদ্ধি. ১.১৮১ তংটীকাযং চ) ম. নি. অট্ঠ. ১.৭৬; ম. নি. ৩.৩৬০ তংঅট্ঠকথাটীকাসু চ পস্সিতব্বং], উক্কং ¶ বন্ধিত্ৰা উক্কামুখং আলিম্পেয্য, উক্কামুখং আলিম্পেত্ৰা সণ্ডাসেন ¶ জাতরূপং গহেত্ৰা উক্কামুখে পক্খিপেয্য [পক্খিপতি (ৰিসুদ্ধি. ১.১৮১)], উক্কামুখে পক্খিপিত্ৰা কালেন কালং অভিধমতি, কালেন কালং উদকেন পরিপ্ফোসেতি, কালেন কালং অজ্ঝুপেক্খতি. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং অভিধমেয্য, ঠানং তং জাতরূপং ডহেয্য. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং উদকেন পরিপ্ফোসেয্য, ঠানং তং জাতরূপং নিব্বাপেয্য [নিব্বাযেয্য (সী.)]. সচে, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং একন্তং অজ্ঝুপেক্খেয্য, ঠানং তং জাতরূপং ন সম্মা পরিপাকং গচ্ছেয্য. যতো চ খো, ভিক্খৰে, সুৰণ্ণকারো ৰা সুৰণ্ণকারন্তেৰাসী ৰা তং জাতরূপং কালেন কালং অভিধমতি, কালেন কালং উদকেন পরিপ্ফোসেতি, কালেন কালং অজ্ঝুপেক্খতি, তং হোতি জাতরূপং মুদুঞ্চ কম্মনিযঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ পভঙ্গু, সম্মা উপেতি কম্মায. যস্সা যস্সা চ পিলন্ধনৰিকতিযা আকঙ্খতি – যদি পট্টিকায, যদি কুণ্ডলায, যদি গীৰেয্যকে, যদি সুৰণ্ণমালায – তঞ্চস্স অত্থং অনুভোতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তেন ভিক্খুনা তীণি নিমিত্তানি কালেন কালং মনসি কাতব্বানি – কালেন কালং সমাধিনিমিত্তং মনসি কাতব্বং, কালেন কালং পগ্গহনিমিত্তং মনসি কাতব্বং, কালেন কালং উপেক্খানিমিত্তং মনসি কাতব্বং. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ¶ ভিক্খু একন্তং সমাধিনিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য ¶ , ঠানং তং চিত্তং কোসজ্জায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং পগ্গহনিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য, ঠানং তং চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্তেয্য. সচে, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু একন্তং উপেক্খানিমিত্তংযেৰ মনসি করেয্য, ঠানং তং চিত্তং ন সম্মা সমাধিযেয্য আসৰানং খযায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, অধিচিত্তমনুযুত্তো ভিক্খু কালেন কালং সমাধিনিমিত্তং মনসি করোতি, কালেন কালং পগ্গহনিমিত্তং মনসি করোতি, কালেন কালং উপেক্খানিমিত্তং মনসি করোতি, তং হোতি চিত্তং মুদুঞ্চ কম্মনিযঞ্চ পভস্সরঞ্চ, ন চ পভঙ্গু, সম্মা সমাধিযতি আসৰানং খযায. যস্স যস্স চ অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং…পে… (ছ অভিঞ্ঞা ৰিত্থারেতব্বা) ¶ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতিআযতনে’’তি. একাদসমং.
লোণকপল্লৰগ্গো [লোণফলৰগ্গো (সী. স্যা. কং. পী.)] পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
অচ্চাযিকং পৰিৰেকং, সরদো পরিসা তযো;
আজানীযা পোত্থকো চ, লোণং ধোৰতি নিমিত্তানীতি.
দুতিযো পণ্ণাসকো সমত্তো.
৩. ততিযপণ্ণাসকং
(১১) ১. সম্বোধৰগ্গো
১. পুব্বেৰসম্বোধসুত্তং
১০৪. ‘‘পুব্বেৰ ¶ ¶ ¶ মে, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘কো নু খো লোকে অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণ’ন্তি? তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এতদহোসি – ‘যং খো লোকং [লোকে (সী. স্যা. কং. পী.)] পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং লোকে অস্সাদো. যং লোকো [লোকে (পী. ক.)] অনিচ্চো দুক্খো ৰিপরিণামধম্মো, অযং লোকে আদীনৰো. যো লোকে ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং, ইদং লোকে নিস্সরণ’ন্তি [লোকনিস্সরণং (অট্ঠ.) ‘‘লোকে নিস্সরণ’’ন্তি পদেন সংসন্দিতব্বং]. যাৰকীৰঞ্চাহং, ভিক্খৰে, এৰং লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো ¶ আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নাব্ভঞ্ঞাসিং, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ‘অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি [অভিসম্বুদ্ধো (সী. স্যা. কং. ক.)] পচ্চঞ্ঞাসিং. যতো চ খ্ৰাহং [খো অহং (সী. পী.), খোহং (স্যা. কং. ক.)], ভিক্খৰে, এৰং লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অথাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ‘অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি পচ্চঞ্ঞাসিং. ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি – ‘অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি [চেতোৰিমুত্তি (সী. পী. ক.)], অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি. পঠমং.
২. পঠমঅস্সাদসুত্তং
১০৫. ‘‘লোকস্সাহং ¶ , ভিক্খৰে, অস্সাদপরিযেসনং অচরিং. যো লোকে অস্সাদো তদজ্ঝগমং. যাৰতকো লোকে অস্সাদো, পঞ্ঞায মে সো সুদিট্ঠো. লোকস্সাহং, ভিক্খৰে, আদীনৰপরিযেসনং অচরিং ¶ . যো লোকে আদীনৰো তদজ্ঝগমং. যাৰতকো লোকে আদীনৰো, পঞ্ঞায ¶ মে সো সুদিট্ঠো. লোকস্সাহং, ভিক্খৰে, নিস্সরণপরিযেসনং অচরিং. যং লোকে নিস্সরণং তদজ্ঝগমং. যাৰতকং লোকে নিস্সরণং, পঞ্ঞায মে তং সুদিট্ঠং. যাৰকীৰঞ্চাহং, ভিক্খৰে, লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নাব্ভঞ্ঞাসিং, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ‘অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি পচ্চঞ্ঞাসিং. যতো চ খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, অথাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ‘অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি পচ্চঞ্ঞাসিং. ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি – ‘অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি. দুতিযং.
৩. দুতিযঅস্সাদসুত্তং
১০৬. ‘‘নো ¶ চেদং [নো চেতং (স্যা. কং. পী. ক.) সং. নি. ৩.২৮ পস্সিতব্বং], ভিক্খৰে, লোকে অস্সাদো অভৰিস্স, নযিদং সত্তা লোকে সারজ্জেয্যুং. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি লোকে অস্সাদো, তস্মা সত্তা লোকে সারজ্জন্তি. নো চেদং, ভিক্খৰে, লোকে আদীনৰো ¶ অভৰিস্স, নযিদং সত্তা লোকে নিব্বিন্দেয্যুং. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি লোকে আদীনৰো, তস্মা সত্তা লোকে নিব্বিন্দন্তি. নো চেদং, ভিক্খৰে, লোকে নিস্সরণং অভৰিস্স, নযিদং সত্তা লোকম্হা [লোকে (ক.)] নিস্সরেয্যুং. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, অত্থি লোকে নিস্সরণং, তস্মা সত্তা লোকম্হা নিস্সরন্তি. যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, সত্তা লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নাব্ভঞ্ঞাসুং [নাব্ভঞ্ঞংসু (সং. নি. ৩.২৮], নেৰ তাৰ, ভিক্খৰে, সত্তা সদেৰকা লোকা সমারকা সব্রহ্মকা সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায নিস্সটা ৰিসংযুত্তা ৰিপ্পমুত্তা [ৰিপ্পযুত্তা (ক.)] ৰিমরিযাদীকতেন [ৰিমরিযাদিকতেন (সী. পী. ক.)] চেতসা ৰিহরিংসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, সত্তা লোকস্স ¶ অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসুং, অথ, ভিক্খৰে, সত্তা সদেৰকা লোকা সমারকা সব্রহ্মকা সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায নিস্সটা ৰিসংযুত্তা ৰিপ্পমুত্তা ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরন্তী’’তি. ততিযং.
৪. সমণব্রাহ্মণসুত্তং
১০৭. ‘‘যে ¶ কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি, ন মে তে [ন তে (ক.)], ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু ৰা সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু ৰা ব্রাহ্মণসম্মতা, ন চ পন তে আযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থং ৰা ব্রহ্মঞ্ঞত্থং ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি. যে চ খো কেচি ¶ , ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা লোকস্স অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি, তে খো, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা সমণেসু ৰা সমণসম্মতা ব্রাহ্মণেসু ৰা ব্রাহ্মণসম্মতা, তে চ পনাযস্মন্তো সামঞ্ঞত্থঞ্চ ব্রহ্মঞ্ঞত্থঞ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’’তি [ৰিহরিস্সন্তি (সী. পী.)]. চতুত্থং.
৫. রুণ্ণসুত্তং
১০৮. ‘‘রুণ্ণমিদং ¶ , ভিক্খৰে, অরিযস্স ৰিনযে যদিদং গীতং. উম্মত্তকমিদং, ভিক্খৰে, অরিযস্স ৰিনযে যদিদং নচ্চং. কোমারকমিদং, ভিক্খৰে, অরিযস্স ৰিনযে যদিদং অতিৰেলং দন্তৰিদংসকহসিতং [দন্তৰিদংসকং হসিতং (সী. পী.)]. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, সেতুঘাতো গীতে, সেতুঘাতো নচ্চে, অলং ৰো ধম্মপ্পমোদিতানং সতং সিতং সিতমত্তাযা’’তি. পঞ্চমং.
৬. অতিত্তিসুত্তং
১০৯. ‘‘তিণ্ণং, ভিক্খৰে, পটিসেৰনায নত্থি তিত্তি. কতমেসং তিণ্ণং? সোপ্পস্স, ভিক্খৰে, পটিসেৰনায নত্থি তিত্তি. সুরামেরযপানস্স, ভিক্খৰে, পটিসেৰনায ¶ নত্থি তিত্তি. মেথুনধম্মসমাপত্তিযা, ভিক্খৰে, পটিসেৰনায নত্থি তিত্তি. ইমেসং, ভিক্খৰে, তিণ্ণং পটিসেৰনায নত্থি তিত্তী’’তি. ছট্ঠং.
৭. অরক্খিতসুত্তং
১১০. অথ ¶ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘চিত্তে, গহপতি, অরক্খিতে কাযকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি ¶ , মনোকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি. তস্স অরক্খিতকাযকম্মন্তস্স অরক্খিতৰচীকম্মন্তস্স অরক্খিতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি, মনোকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি. তস্স অৰস্সুতকাযকম্মন্তস্স অৰস্সুতৰচীকম্মন্তস্স অৰস্সুতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি পূতিকং হোতি, ৰচীকম্মম্পি পূতিকং হোতি, মনোকম্মম্পি পূতিকং হোতি. তস্স পূতিকাযকম্মন্তস্স পূতিৰচীকম্মন্তস্স পূতিমনোকম্মন্তস্স ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা.
‘‘সেয্যথাপি, গহপতি, কূটাগারে দুচ্ছন্নে কূটম্পি অরক্খিতং হোতি, গোপানসিযোপি অরক্খিতা হোন্তি, ভিত্তিপি অরক্খিতা হোতি; কূটম্পি অৰস্সুতং হোতি, গোপানসিযোপি অৰস্সুতা হোন্তি, ভিত্তিপি অৰস্সুতা হোতি; কূটম্পি পূতিকং হোতি, গোপানসিযোপি পূতিকা হোন্তি, ভিত্তিপি পূতিকা হোতি.
‘‘এৰমেৰং খো, গহপতি, চিত্তে ¶ অরক্খিতে কাযকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি, মনোকম্মম্পি অরক্খিতং হোতি. তস্স অরক্খিতকাযকম্মন্তস্স অরক্খিতৰচীকম্মন্তস্স অরক্খিতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি, মনোকম্মম্পি অৰস্সুতং হোতি. তস্স অৰস্সুতকাযকম্মন্তস্স অৰস্সুতৰচীকম্মন্তস্স অৰস্সুতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি পূতিকং হোতি, ৰচীকম্মম্পি পূতিকং হোতি, মনোকম্মম্পি পূতিকং হোতি. তস্স পূতিকাযকম্মন্তস্স পূতিৰচীকম্মন্তস্স পূতিমনোকম্মন্তস্স ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা.
‘‘চিত্তে ¶ , গহপতি, রক্খিতে কাযকম্মম্পি রক্খিতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি রক্খিতং হোতি, মনোকম্মম্পি রক্খিতং হোতি. তস্স রক্খিতকাযকম্মন্তস্স রক্খিতৰচীকম্মন্তস্স রক্খিতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অনৰস্সুতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অনৰস্সুতং হোতি, মনোকম্মম্পি অনৰস্সুতং ¶ হোতি. তস্স অনৰস্সুতকাযকম্মন্তস্স অনৰস্সুতৰচীকম্মন্তস্স অনৰস্সুতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অপূতিকং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অপূতিকং হোতি, মনোকম্মম্পি অপূতিকং হোতি. তস্স অপূতিকাযকম্মন্তস্স অপূতিৰচীকম্মন্তস্স অপূতিমনোকম্মন্তস্স ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা.
‘‘সেয্যথাপি, গহপতি ¶ , কূটাগারে সুচ্ছন্নে কূটম্পি রক্খিতং হোতি, গোপানসিযোপি রক্খিতা হোন্তি, ভিত্তিপি রক্খিতা হোতি; কূটম্পি অনৰস্সুতং হোতি, গোপানসিযোপি অনৰস্সুতা হোন্তি, ভিত্তিপি অনৰস্সুতা হোতি; কূটম্পি অপূতিকং হোতি, গোপানসিযোপি অপূতিকা হোন্তি, ভিত্তিপি অপূতিকা হোতি.
এৰমেৰং খো, গহপতি, চিত্তে রক্খিতে কাযকম্মম্পি রক্খিতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি রক্খিতং হোতি, মনোকম্মম্পি রক্খিতং হোতি. তস্স রক্খিতকাযকম্মন্তস্স রক্খিতৰচীকম্মন্তস্স রক্খিতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অনৰস্সুতং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অনৰস্সুতং হোতি, মনোকম্মম্পি অনৰস্সুতং হোতি. তস্স অনৰস্সুতকাযকম্মন্তস্স অনৰস্সুতৰচীকম্মন্তস্স অনৰস্সুতমনোকম্মন্তস্স কাযকম্মম্পি অপূতিকং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অপূতিকং হোতি, মনোকম্মম্পি অপূতিকং হোতি. তস্স অপূতিকাযকম্মন্তস্স অপূতিৰচীকম্মন্তস্স অপূতিমনোকম্মন্তস্স ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা’’তি. সত্তমং.
৮. ব্যাপন্নসুত্তং
১১১. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘চিত্তে, গহপতি, ব্যাপন্নে কাযকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি, ৰচীকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি, মনোকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি. তস্স ব্যাপন্নকাযকম্মন্তস্স ব্যাপন্নৰচীকম্মন্তস্স ব্যাপন্নমনোকম্মন্তস্স ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা. সেয্যথাপি, গহপতি, কূটাগারে দুচ্ছন্নে কূটম্পি ব্যাপন্নং হোতি, গোপানসিযোপি ব্যাপন্না হোন্তি, ভিত্তিপি ব্যাপন্না ¶ হোতি; এৰমেৰং খো, গহপতি, চিত্তে ব্যাপন্নে কাযকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি, ৰচীকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি, মনোকম্মম্পি ব্যাপন্নং হোতি. তস্স ব্যাপন্নকাযকম্মন্তস্স ব্যাপন্নৰচীকম্মন্তস্স ব্যাপন্নমনোকম্মন্তস্স ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা.
‘‘চিত্তে ¶ , গহপতি, অব্যাপন্নে কাযকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি, মনোকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি. তস্স অব্যাপন্নকাযকম্মন্তস্স অব্যাপন্নৰচীকম্মন্তস্স অব্যাপন্নমনোকম্মন্তস্স ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালঙ্কিরিযা. সেয্যথাপি, গহপতি, কূটাগারে সুচ্ছন্নে কূটম্পি অব্যাপন্নং হোতি, গোপানসিযোপি ¶ অব্যাপন্না হোন্তি, ভিত্তিপি অব্যাপন্না হোতি; এৰমেৰং খো, গহপতি, চিত্তে অব্যাপন্নে কাযকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি, ৰচীকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি, মনোকম্মম্পি অব্যাপন্নং হোতি. তস্স অব্যাপন্নকাযকম্মন্তস্স…পে… অব্যাপন্নমনোকম্মন্তস্স ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা ¶ কালঙ্কিরিযা’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমনিদানসুত্তং
১১২. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? লোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, দোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, মোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায. যং, ভিক্খৰে, লোভপকতং কম্মং লোভজং লোভনিদানং লোভসমুদযং, তং কম্মং অকুসলং তং কম্মং সাৰজ্জং তং কম্মং দুক্খৰিপাকং, তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি. যং, ভিক্খৰে, দোসপকতং কম্মং দোসজং দোসনিদানং দোসসমুদযং, তং কম্মং অকুসলং তং কম্মং সাৰজ্জং তং কম্মং দুক্খৰিপাকং, তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি. যং, ভিক্খৰে, মোহপকতং কম্মং মোহজং মোহনিদানং মোহসমুদযং, তং কম্মং অকুসলং তং কম্মং সাৰজ্জং তং কম্মং দুক্খৰিপাকং, তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযায.
‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? অলোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অদোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অমোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায. যং, ভিক্খৰে, অলোভপকতং কম্মং অলোভজং অলোভনিদানং অলোভসমুদযং, তং ¶ কম্মং কুসলং তং ¶ কম্মং অনৰজ্জং তং কম্মং সুখৰিপাকং, তং কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি. যং, ভিক্খৰে, অদোসপকতং কম্মং অদোসজং অদোসনিদানং অদোসসমুদযং, তং কম্মং কুসলং তং কম্মং অনৰজ্জং তং কম্মং সুখৰিপাকং, তং ¶ কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি. যং, ভিক্খৰে, অমোহপকতং কম্মং অমোহজং অমোহনিদানং অমোহসমুদযং, তং কম্মং কুসলং তং কম্মং অনৰজ্জং তং কম্মং সুখৰিপাকং, তং কম্মং কম্মনিরোধায সংৰত্ততি, ন তং কম্মং কম্মসমুদযায সংৰত্ততি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযাযা’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযনিদানসুত্তং
১১৩. ‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? অতীতে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি; অনাগতে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি; পচ্চুপ্পন্নে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অতীতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি? অতীতে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি. তস্স অতীতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো ছন্দো জাযতি. ছন্দজাতো তেহি ধম্মেহি সংযুত্তো হোতি. এতমহং, ভিক্খৰে, সংযোজনং ৰদামি যো চেতসো সারাগো. এৰং খো, ভিক্খৰে, অতীতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অনাগতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ¶ ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি? অনাগতে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি. তস্স অনাগতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো ছন্দো জাযতি. ছন্দজাতো তেহি ধম্মেহি সংযুত্তো হোতি. এতমহং, ভিক্খৰে, সংযোজনং ৰদামি যো চেতসো সারাগো. এৰং খো, ভিক্খৰে, অনাগতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি? পচ্চুপ্পন্নে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কেতি ¶ অনুৰিচারেতি. তস্স পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ চেতসা অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো ছন্দো জাযতি. ছন্দজাতো তেহি ধম্মেহি সংযুত্তো হোতি. এতমহং, ভিক্খৰে, সংযোজনং ৰদামি যো চেতসো ¶ সারাগো. এৰং খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো জাযতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযায.
‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? অতীতে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি; অনাগতে ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি; পচ্চুপ্পন্নে, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অতীতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি? অতীতানং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযানং ধম্মানং আযতিং ৰিপাকং পজানাতি. আযতিং ৰিপাকং ৰিদিত্ৰা তদভিনিৰত্তেতি. তদভিনিৰত্তেত্ৰা [তদভিনিৰজ্জেতি, তদভিনিৰজ্জেত্ৰা (সী. স্যা. কং.)] চেতসা অভিনিৰিজ্ঝিত্ৰা [অভিৰিরাজেত্ৰা (সী. স্যা. কং. পী.)] পঞ্ঞায অতিৰিজ্ঝ [অভিনিৰিজ্ঝ (ক.)] পস্সতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অতীতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অনাগতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি? অনাগতানং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযানং ধম্মানং আযতিং ৰিপাকং পজানাতি. আযতিং ৰিপাকং ৰিদিত্ৰা তদভিনিৰত্তেতি. তদভিনিৰত্তেত্ৰা চেতসা অভিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পঞ্ঞায অতিৰিজ্ঝ পস্সতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, অনাগতে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি? পচ্চুপ্পন্নানং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগট্ঠানিযানং ধম্মানং আযতিং ৰিপাকং পজানাতি, আযতিং ৰিপাকং ¶ ৰিদিত্ৰা তদভিনিৰত্তেতি, তদভিনিৰত্তেত্ৰা চেতসা অভিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পঞ্ঞায অতিৰিজ্ঝ পস্সতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগট্ঠানিযে ধম্মে আরব্ভ ছন্দো ন জাযতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযাযা’’তি. দসমং.
সম্বোধৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
পুব্বেৰ ¶ দুৰে অস্সাদা, সমণো রুণ্ণপঞ্চমং;
অতিত্তি দ্ৰে চ ৰুত্তানি, নিদানানি অপরে দুৰেতি.
(১২) ২. আপাযিকৰগ্গো
১. আপাযিকসুত্তং
১১৪. ‘‘তযোমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আপাযিকা নেরযিকা ইদমপ্পহায. কতমে তযো? যো ¶ চ অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, যো চ সুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরন্তং অমূলকেন [অভূতেন (ক.)] অব্রহ্মচরিযেন অনুদ্ধংসেতি, যো চাযং এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘নত্থি কামেসু দোসো’তি, সো তায কামেসু পাতব্যতং আপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো আপাযিকা নেরযিকা ইদমপ্পহাযা’’তি. পঠমং.
২. দুল্লভসুত্তং
১১৫. ‘‘তিণ্ণং, ভিক্খৰে, পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং তিণ্ণং? তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসেতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং, কতঞ্ঞূ কতৰেদী পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি. দুতিযং.
৩. অপ্পমেয্যসুত্তং
১১৬. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? সুপ্পমেয্যো, দুপ্পমেয্যো, অপ্পমেয্যো. কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সুপ্পমেয্যো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উদ্ধতো হোতি উন্নল়ো চপলো মুখরো ৰিকিণ্ণৰাচো মুট্ঠস্সতি অসম্পজানো অসমাহিতো ৰিব্ভন্তচিত্তো পাকতিন্দ্রিযো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সুপ্পমেয্যো.
‘‘কতমো ¶ ¶ চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দুপ্পমেয্যো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অনুদ্ধতো হোতি অনুন্নল়ো অচপলো অমুখরো অৰিকিণ্ণৰাচো উপট্ঠিতস্সতি সম্পজানো সমাহিতো একগ্গচিত্তো সংৰুতিন্দ্রিযো. অযং ¶ ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দুপ্পমেয্যো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অপ্পমেয্যো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং হোতি খীণাসৰো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পুগ্গলো অপ্পমেয্যো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. ততিযং.
৪. আনেঞ্জসুত্তং
১১৭. ‘‘তযোমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো তদস্সাদেতি তং নিকামেতি তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি, তত্র ঠিতো তদধিমুত্তো তব্বহুলৰিহারী অপরিহীনো কালং কুরুমানো আকাসানঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. আকাসানঞ্চাযতনূপগানং, ভিক্খৰে, দেৰানং ৰীসতি কপ্পসহস্সানি আযুপ্পমাণং. তত্থ পুথুজ্জনো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা নিরযম্পি গচ্ছতি তিরচ্ছানযোনিম্পি গচ্ছতি পেত্তিৰিসযম্পি গচ্ছতি. ভগৰতো পন সাৰকো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা তস্মিংযেৰ ভৰে পরিনিব্বাযতি. অযং খো, ভিক্খৰে, ৰিসেসো অযং অধিপ্পযাসো ইদং নানাকরণং সুতৰতো অরিযসাৰকস্স অস্সুতৰতা পুথুজ্জনেন, যদিদং গতিযা উপপত্তিযা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো তদস্সাদেতি তং ¶ নিকামেতি তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি, তত্র ঠিতো তদধিমুত্তো তব্বহুলৰিহারী অপরিহীনো কালং কুরুমানো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগানং, ভিক্খৰে, দেৰানং চত্তারীসং কপ্পসহস্সানি আযুপ্পমাণং. তত্থ ¶ পুথুজ্জনো ¶ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা নিরযম্পি গচ্ছতি তিরচ্ছানযোনিম্পি গচ্ছতি পেত্তিৰিসযম্পি গচ্ছতি. ভগৰতো পন সাৰকো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা তস্মিংযেৰ ভৰে পরিনিব্বাযতি. অযং খো, ভিক্খৰে, ৰিসেসো অযং অধিপ্পযাসো ইদং নানাকরণং ¶ সুতৰতো অরিযসাৰকস্স অস্সুতৰতা পুথুজ্জনেন, যদিদং গতিযা উপপত্তিযা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো তদস্সাদেতি তং নিকামেতি তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি, তত্র ঠিতো তদধিমুত্তো তব্বহুলৰিহারী অপরিহীনো কালং কুরুমানো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগানং, ভিক্খৰে, দেৰানং সট্ঠি কপ্পসহস্সানি আযুপ্পমাণং. তত্থ পুথুজ্জনো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা নিরযম্পি গচ্ছতি তিরচ্ছানযোনিম্পি গচ্ছতি পেত্তিৰিসযম্পি গচ্ছতি. ভগৰতো পন সাৰকো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যাৰতকং তেসং দেৰানং আযুপ্পমাণং তং সব্বং খেপেত্ৰা তস্মিংযেৰ ভৰে পরিনিব্বাযতি. অযং খো, ভিক্খৰে, ৰিসেসো ¶ , অযং অধিপ্পযাসো ইদং নানাকরণং সুতৰতো অরিযসাৰকস্স অস্সুতৰতা পুথুজ্জনেন, যদিদং গতিযা উপপত্তিযা. ‘ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. ৰিপত্তিসম্পদাসুত্তং
১১৮. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰিপত্তিযো. কতমা তিস্সো? সীলৰিপত্তি, চিত্তৰিপত্তি, দিট্ঠিৰিপত্তি. কতমা চ, ভিক্খৰে, সীলৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলৰিপত্তি.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, চিত্তৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি ব্যাপন্নচিত্তো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চিত্তৰিপত্তি.
‘‘কতমা ¶ ¶ চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং ¶ , কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি. সীলৰিপত্তিহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; চিত্তৰিপত্তিহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; দিট্ঠিৰিপত্তিহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা ¶ কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰিপত্তিযোতি.
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা তিস্সো? সীলসম্পদা, চিত্তসম্পদা, দিট্ঠিসম্পদা. কতমা চ, ভিক্খৰে, সীলসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলসম্পদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, চিত্তসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি অব্যাপন্নচিত্তো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চিত্তসম্পদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা. সীলসম্পদাহেতু ¶ ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; চিত্তসম্পদাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং ¶ লোকং উপপজ্জন্তি ¶ ; দিট্ঠিসম্পদাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং ¶ লোকং উপপজ্জন্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সম্পদা’’তি. পঞ্চমং.
৬. অপণ্ণকসুত্তং
১১৯. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰিপত্তিযো. কতমা তিস্সো? সীলৰিপত্তি, চিত্তৰিপত্তি, দিট্ঠিৰিপত্তি. কতমা চ, ভিক্খৰে, সীলৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… সম্ফপ্পলাপী হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলৰিপত্তি.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, চিত্তৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি ব্যাপন্নচিত্তো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চিত্তৰিপত্তি.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি. সীলৰিপত্তিহেতু ৰা, ভিক্খৰে…পে… দিট্ঠিৰিপত্তিহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপণ্ণকো মণি উদ্ধং খিত্তো যেন যেনেৰ পতিট্ঠাতি সুপ্পতিট্ঠিতংযেৰ পতিট্ঠাতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সীলৰিপত্তিহেতু ৰা সত্তা…পে… উপপজ্জন্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰিপত্তিযোতি.
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা তিস্সো? সীলসম্পদা, চিত্তসম্পদা, দিট্ঠিসম্পদা ¶ . কতমা চ, ভিক্খৰে, সীলসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলসম্পদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, চিত্তসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি অব্যাপন্নচিত্তো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চিত্তসম্পদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা. সীলসম্পদাহেতু ৰা ¶ , ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. চিত্তসম্পদাহেতু ৰা…পে… দিট্ঠিসম্পদাহেতু ¶ ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপণ্ণকো মণি উদ্ধং খিত্তো যেন যেনেৰ পতিট্ঠাতি সুপ্পতিট্ঠিতংযেৰ পতিট্ঠাতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সীলসম্পদাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি, চিত্তসম্পদাহেতু ৰা সত্তা…পে… দিট্ঠিসম্পদাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সম্পদা’’তি. ছট্ঠং.
৭. কম্মন্তসুত্তং
১২০. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰিপত্তিযো. কতমা তিস্সো? কম্মন্তৰিপত্তি, আজীৰৰিপত্তি, দিট্ঠিৰিপত্তি. কতমা চ, ভিক্খৰে, কম্মন্তৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… সম্ফপ্পলাপী হোতি ¶ . অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কম্মন্তৰিপত্তি.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, আজীৰৰিপত্তি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মিচ্ছাআজীৰো হোতি, মিচ্ছাআজীৰেন জীৰিকং [জীৰিতং (স্যা. কং. ক.)] কপ্পেতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আজীৰৰিপত্তি.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিৰিপত্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰিপত্তিযোতি.
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা তিস্সো? কম্মন্তসম্পদা, আজীৰসম্পদা, দিট্ঠিসম্পদা. কতমা চ, ভিক্খৰে, কম্মন্তসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কম্মন্তসম্পদা.
‘‘কতমা ¶ চ, ভিক্খৰে, আজীৰসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সম্মাআজীৰো হোতি, সম্মাআজীৰেন জীৰিকং কপ্পেতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আজীৰসম্পদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ ¶ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পদা. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সম্পদা’’তি. সত্তমং.
৮. পঠমসোচেয্যসুত্তং
১২১. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সোচেয্যানি. কতমানি তীণি? কাযসোচেয্যং, ৰচীসোচেয্যং, মনোসোচেয্যং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, কাযসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো ¶ হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কাযসোচেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰচীসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি ভিক্খৰে, ৰচীসোচেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মনোসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি অব্যাপন্নচিত্তো সম্মাদিট্ঠিকো. ইদং ¶ ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মনোসোচেয্যং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সোচেয্যানী’’তি. অট্ঠমং.
৯. দুতিযসোচেয্যসুত্তং
১২২. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, সোচেয্যানি. কতমানি তীণি? কাযসোচেয্যং, ৰচীসোচেয্যং, মনোসোচেয্যং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, কাযসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পাণাতিপাতা ¶ পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, অব্রহ্মচরিযা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কাযসোচেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰচীসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰচীসোচেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মনোসোচেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং – ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি; অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং – ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স ¶ উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি ¶ , তঞ্চ পজানাতি; যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং – ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি; অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং – ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ উপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স পহানং হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ পহীনস্স ব্যাপাদস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থিনমিদ্ধং – ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং থিনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি; অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থিনমিদ্ধং – ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং থিনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স থিনমিদ্ধস্স উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ উপ্পন্নস্স থিনমিদ্ধস্স পহানং হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ পহীনস্স থিনমিদ্ধস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং – ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি; অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ¶ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং – ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ উপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানং হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ পহীনস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং – ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি; অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং – ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ¶ ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি; যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি, তঞ্চ ¶ পজানাতি; যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি, তঞ্চ পজানাতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মনোসোচেয্যং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি সোচেয্যানীতি.
[ইতিৰু. ৬৬] ‘‘কাযসুচিং ৰচীসুচিং, চেতোসুচিং অনাসৰং;
সুচিং সোচেয্যসম্পন্নং, আহু নিন্হাতপাপক’’ন্তি. নৰমং;
১০. মোনেয্যসুত্তং
১২৩. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, মোনেয্যানি. কতমানি তীণি? কাযমোনেয্যং, ৰচীমোনেয্যং, মনোমোনেয্যং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, কাযমোনেয্যং ¶ ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, অব্রহ্মচরিযা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কাযমোনেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰচীমোনেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰচীমোনেয্যং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মনোমোনেয্যং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মনোমোনেয্যং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি মোনেয্যানী’’তি.
‘‘কাযমুনিং ৰচীমুনিং, চেতোমুনিং অনাসৰং;
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু সব্বপ্পহাযিন’’ন্তি. দসমং;
আপাযিকৰগ্গো দ্ৰাদসমো.
তস্সুদ্দানং –
আপাযিকো ¶ দুল্লভো অপ্পমেয্যং, আনেঞ্জৰিপত্তিসম্পদা;
অপণ্ণকো চ কম্মন্তো, দ্ৰে সোচেয্যানি মোনেয্যন্তি.
(১৩) ৩. কুসিনারৰগ্গো
১. কুসিনারসুত্তং
১২৪. একং ¶ ¶ সমযং ভগৰা কুসিনারাযং ৰিহরতি বলিহরণে ৰনসণ্ডে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. তমেনং গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা স্ৰাতনায ভত্তেন নিমন্তেতি ¶ . আকঙ্খমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অধিৰাসেতি. সো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন তস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমতি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদতি. তমেনং সো গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেতি সম্পৰারেতি.
‘‘তস্স এৰং হোতি – ‘সাধু ৰত ম্যাযং গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেতি সম্পৰারেতী’তি. এৰম্পিস্স হোতি – ‘অহো ৰত মাযং গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা আযতিম্পি এৰরূপেন পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেয্য ¶ সম্পৰারেয্যা’তি! সো তং পিণ্ডপাতং গথিতো [গধিতো (স্যা. কং. ক.)] মুচ্ছিতো অজ্ঝোসন্নো [অজ্ঝাপন্নো (সী. ক.) অজ্ঝোপন্নো (টীকা)] অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি. সো তত্থ কামৰিতক্কম্পি ৰিতক্কেতি, ব্যাপাদৰিতক্কম্পি ৰিতক্কেতি, ৰিহিংসাৰিতক্কম্পি ৰিতক্কেতি. এৰরূপস্সাহং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দিন্নং ন মহপ্ফলন্তি ৰদামি. তং কিস্স হেতু? পমত্তো হি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহরতি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. তমেনং গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা স্ৰাতনায ভত্তেন নিমন্তেতি. আকঙ্খমানো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অধিৰাসেতি. সো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা ¶ পত্তচীৰরমাদায যেন তস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমতি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদতি. তমেনং সো গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেতি সম্পৰারেতি.
‘‘তস্স ন এৰং হোতি – ‘সাধু ৰত ম্যাযং গহপতি ৰা ¶ গহপতিপুত্তো ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেতি সম্পৰারেতী’তি. এৰম্পিস্স ন হোতি – ‘অহো ৰত মাযং গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা আযতিম্পি এৰরূপেন পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেয্য সম্পৰারেয্যা’তি! সো তং পিণ্ডপাতং অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি. সো তত্থ নেক্খম্মৰিতক্কম্পি ¶ ৰিতক্কেতি, অব্যাপাদৰিতক্কম্পি ৰিতক্কেতি, অৰিহিংসাৰিতক্কম্পি ৰিতক্কেতি. এৰরূপস্সাহং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দিন্নং মহপ্ফলন্তি ¶ ৰদামি. তং কিস্স হেতু? অপ্পমত্তো হি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহরতী’’তি. পঠমং.
২. ভণ্ডনসুত্তং
১২৫. ‘‘যস্সং, ভিক্খৰে, দিসাযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি, মনসি কাতুম্পি মে এসা, ভিক্খৰে, দিসা ন ফাসু হোতি, পগেৰ গন্তুং! নিট্ঠমেত্থ গচ্ছামি – ‘অদ্ধা তে আযস্মন্তো তযো ধম্মে পজহিংসু, তযো ধম্মে বহুলমকংসু [বহুলীমকংসু (স্যা. কং. পী.)]. কতমে তযো ধম্মে পজহিংসু? নেক্খম্মৰিতক্কং, অব্যাপাদৰিতক্কং, অৰিহিংসাৰিতক্কং – ইমে তযো ধম্মে পজহিংসু. কতমে তযো ধম্মে বহুলমকংসু? কামৰিতক্কং, ব্যাপাদৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং – ইমে তযো ধম্মে বহুলমকংসু’. যস্সং, ভিক্খৰে, দিসাযং ভিক্খূ ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি, মনসি কাতুম্পি মে এসা, ভিক্খৰে, দিসা ন ফাসু হোতি, পগেৰ গন্তুং! নিট্ঠমেত্থ গচ্ছামি – ‘অদ্ধা তে আযস্মন্তো ইমে তযো ধম্মে পজহিংসু, ইমে তযো ধম্মে বহুলমকংসু’’’.
‘‘যস্সং পন, ভিক্খৰে, দিসাযং ভিক্খূ সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি, গন্তুম্পি মে এসা, ভিক্খৰে, দিসা ফাসু হোতি, পগেৰ মনসি কাতুং! নিট্ঠমেত্থ গচ্ছামি – ‘অদ্ধা তে আযস্মন্তো তযো ধম্মে ¶ পজহিংসু, তযো ধম্মে বহুলমকংসু. কতমে তযো ধম্মে পজহিংসু? কামৰিতক্কং ¶ , ব্যাপাদৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং – ইমে তযো ধম্মে পজহিংসু. কতমে তযো ধম্মে বহুলমকংসু? নেক্খম্মৰিতক্কং, অব্যাপাদৰিতক্কং, অৰিহিংসাৰিতক্কং – ইমে তযো ধম্মে বহুলমকংসু’. যস্সং ¶ , ভিক্খৰে, দিসাযং ভিক্খূ সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি, গন্তুম্পি মে এসা, ভিক্খৰে, দিসা ফাসু হোতি, পগেৰ মনসি কাতুং! নিট্ঠমেত্থ গচ্ছামি – ‘অদ্ধা তে আযস্মন্তো ইমে তযো ধম্মে পজহিংসু, ইমে তযো ধম্মে বহুলমকংসূ’’’তি. দুতিযং.
৩. গোতমকচেতিযসুত্তং
১২৬. একং ¶ সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি গোতমকে চেতিযে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘অভিঞ্ঞাযাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেমি, নো অনভিঞ্ঞায. সনিদানাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেমি, নো অনিদানং. সপ্পাটিহারিযাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেমি, নো অপ্পাটিহারিযং. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ধম্মং দেসযতো নো অনভিঞ্ঞায, সনিদানং ধম্মং দেসযতো নো অনিদানং, সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসযতো নো অপ্পাটিহারিযং, করণীযো ওৰাদো, করণীযা অনুসাসনী. অলঞ্চ পন ৰো, ভিক্খৰে, তুট্ঠিযা, অলং অত্তমনতায, অলং সোমনস্সায – ‘সম্মাসম্বুদ্ধো ভগৰা, স্ৰাক্খাতো ধম্মো, সুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো’’’তি.
ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি. ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে সহস্সী লোকধাতু অকম্পিত্থাতি. ততিযং.
৪. ভরণ্ডুকালামসুত্তং
১২৭. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো যেন কপিলৰত্থু তদৰসরি. অস্সোসি খো মহানামো সক্কো – ‘‘ভগৰা কির কপিলৰত্থুং ¶ অনুপ্পত্তো’’তি. অথ খো মহানামো ¶ সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতং খো মহানামং সক্কং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘গচ্ছ, মহানাম, কপিলৰত্থুস্মিং, তথারূপং আৰসথং জান যত্থজ্জ মযং একরত্তিং ৰিহরেয্যামা’’তি. ‘‘এৰং ¶ , ভন্তে’’তি খো মহানামো সক্কো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা কপিলৰত্থুং পৰিসিত্ৰা কেৰলকপ্পং কপিলৰত্থুং অন্ৰাহিণ্ডন্তো [আহিণ্ডন্তো (স্যা. কং.)] নাদ্দস কপিলৰত্থুস্মিং তথারূপং আৰসথং যত্থজ্জ ভগৰা একরত্তিং ৰিহরেয্য.
অথ খো মহানামো সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘নত্থি, ভন্তে, কপিলৰত্থুস্মিং তথারূপো আৰসথো ¶ যত্থজ্জ ভগৰা একরত্তিং ৰিহরেয্য. অযং, ভন্তে, ভরণ্ডু কালামো ভগৰতো পুরাণসব্রহ্মচারী. তস্সজ্জ ভগৰা অস্সমে একরত্তিং ৰিহরতূ’’তি. ‘‘গচ্ছ, মহানাম, সন্থরং পঞ্ঞপেহী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো মহানামো সক্কো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেন ভরণ্ডুস্স কালামস্স অস্সমো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সন্থরং পঞ্ঞাপেত্ৰা উদকং ঠপেত্ৰা পাদানং ধোৰনায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সন্থতো, ভন্তে, সন্থারো, উদকং ঠপিতং পাদানং ধোৰনায. যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি.
অথ খো ভগৰা যেন ভরণ্ডুস্স কালামস্স অস্সমো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা পাদে পক্খালেসি. অথ খো মহানামস্স সক্কস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো অজ্জ ভগৰন্তং পযিরুপাসিতুং. কিলন্তো ¶ ভগৰা. স্ৰে দানাহং ভগৰন্তং পযিরুপাসিস্সামী’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.
অথ খো মহানামো সক্কো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো মহানামং সক্কং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘তযো খোমে, মহানাম, সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? ইধ, মহানাম, একচ্চো সত্থা কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি; ন রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, ন ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি. ইধ পন, মহানাম, একচ্চো সত্থা কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি ¶ , রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি; ন ৰেদনানং ¶ পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি. ইধ পন, মহানাম, একচ্চো সত্থা কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি. ইমে খো, মহানাম, তযো সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ‘ইমেসং, মহানাম, তিণ্ণং সত্থারানং একা নিট্ঠা উদাহু পুথু নিট্ঠা’’’তি?
এৰং ৰুত্তে ভরণ্ডু কালামো মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘একাতি, মহানাম, ৰদেহী’’তি. এৰং ৰুত্তে ভগৰা মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘নানাতি, মহানাম, ৰদেহী’’তি. দুতিযম্পি খো ভরণ্ডু কালামো মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘একাতি, মহানাম, ৰদেহী’’তি. দুতিযম্পি খো ভগৰা মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘নানাতি, মহানাম, ৰদেহী’’তি. ততিযম্পি খো ভরণ্ডু কালামো মহানামং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘একাতি, মহানাম ¶ , ৰদেহী’’তি. ততিযম্পি খো ভগৰা মহানামং সক্কং ¶ এতদৰোচ – ‘‘নানাতি, মহানাম, ৰদেহী’’তি.
অথ খো ভরণ্ডু কালামস্স এতদহোসি – ‘‘মহেসক্খস্স ৰতম্হি মহানামস্স সক্কস্স সম্মুখা সমণেন গোতমেন যাৰততিযং অপসাদিতো. যংনূনাহং কপিলৰত্থুম্হা পক্কমেয্য’’ন্তি. অথ খো ভরণ্ডু কালামো কপিলৰত্থুম্হা পক্কামি. যং কপিলৰত্থুম্হা পক্কামি তথা পক্কন্তোৰ অহোসি ন পুন পচ্চাগচ্ছীতি. চতুত্থং.
৫. হত্থকসুত্তং
১২৮. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো হত্থকো দেৰপুত্তো অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা – ‘‘ভগৰতো পুরতো ঠস্সামী’’তি ওসীদতিমেৰ সংসীদতিমেৰ [ওসীদতি চেৰ সংসীদতি চ (সী. পী.), ওসীদতি সংসীদতি (স্যা. কং.)], ন সক্কোতি সণ্ঠাতুং. সেয্যথাপি নাম সপ্পি ৰা তেলং ৰা ৰালুকায আসিত্তং ওসীদতিমেৰ সংসীদতিমেৰ, ন সণ্ঠাতি; এৰমেৰং হত্থকো দেৰপুত্তো – ‘‘ভগৰতো পুরতো ঠস্সামী’’তি ওসীদতিমেৰ সংসীদতিমেৰ, ন সক্কোতি সণ্ঠাতুং.
অথ ¶ খো ভগৰা হত্থকং দেৰপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘ওল়ারিকং, হত্থক, অত্তভাৰং অভিনিম্মিনাহী’’তি ¶ . ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি, খো হত্থকো দেৰপুত্তো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা ওল়ারিকং অত্তভাৰং অভিনিম্মিনিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতং খো হত্থকং দেৰপুত্তং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যে তে, হত্থক, ধম্মা পুব্বে মনুস্সভূতস্স পৰত্তিনো অহেসুং, অপি নু তে তে ধম্মা এতরহি পৰত্তিনো’’তি? ‘‘যে চ মে, ভন্তে, ধম্মা পুব্বে মনুস্সভূতস্স পৰত্তিনো অহেসুং, তে চ মে ধম্মা এতরহি পৰত্তিনো; যে চ মে, ভন্তে, ধম্মা পুব্বে মনুস্সভূতস্স ¶ নপ্পৰত্তিনো অহেসুং, তে চ মে ধম্মা এতরহি পৰত্তিনো. সেয্যথাপি, ভন্তে, ভগৰা এতরহি আকিণ্ণো ৰিহরতি ভিক্খূহি ভিক্খুনীহি উপাসকেহি উপাসিকাহি রাজূহি ¶ রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি; এৰমেৰং খো অহং, ভন্তে, আকিণ্ণো ৰিহরামি দেৰপুত্তেহি. দূরতোপি, ভন্তে, দেৰপুত্তা আগচ্ছন্তি হত্থকস্স দেৰপুত্তস্স সন্তিকে ‘ধম্মং সোস্সামা’তি. তিণ্ণাহং, ভন্তে, ধম্মানং অতিত্তো অপ্পটিৰানো কালঙ্কতো. কতমেসং তিণ্ণং? ভগৰতো অহং, ভন্তে, দস্সনস্স অতিত্তো অপ্পটিৰানো কালঙ্কতো; সদ্ধম্মসৰনস্সাহং, ভন্তে, অতিত্তো অপ্পটিৰানো কালঙ্কতো; সঙ্ঘস্সাহং, ভন্তে, উপট্ঠানস্স অতিত্তো অপ্পটিৰানো কালঙ্কতো. ইমেসং খো অহং, ভন্তে, তিণ্ণং ধম্মানং অতিত্তো অপ্পটিৰানো কালঙ্কতো’’তি.
‘‘নাহং ভগৰতো দস্সনস্স, তিত্তিমজ্ঝগা [তিত্তি তিত্তিসম্ভৰং (ক.)] কুদাচনং;
সঙ্ঘস্স উপট্ঠানস্স, সদ্ধম্মসৰনস্স চ.
‘‘অধিসীলং সিক্খমানো, সদ্ধম্মসৰনে রতো;
তিণ্ণং ধম্মানং অতিত্তো, হত্থকো অৰিহং গতো’’তি. পঞ্চমং;
৬. কটুৰিযসুত্তং
১২৯. একং সমযং ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায বারাণসিং পিণ্ডায পাৰিসি. অদ্দসা ¶ খো ভগৰা গোযোগপিলক্খস্মিং [গোযোগমিলক্খস্মিং (স্যা. কং. ক.)] পিণ্ডায চরমানো [চরমানং (ক.)] অঞ্ঞতরং ভিক্খুং রিত্তস্সাদং বাহিরস্সাদং মুট্ঠস্সতিং ¶ অসম্পজানং অসমাহিতং ৰিব্ভন্তচিত্তং পাকতিন্দ্রিযং. দিস্ৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচ ¶ –
‘‘মা খো ত্ৰং, ভিক্খু, অত্তানং কটুৰিযমকাসি. তং ৰত ভিক্খু কটুৰিযকতং অত্তানং আমগন্ধেন [আমগন্ধে (সী. স্যা. কং. পী.)] অৰস্সুতং মক্খিকা নানুপতিস্সন্তি নান্ৰাস্সৰিস্সন্তীতি [নানুবন্ধিস্সন্তি (ক.)], নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি. অথ খো সো ভিক্খু ভগৰতা ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিতো সংৰেগমাপাদি. অথ খো ভগৰা বারাণসিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভিক্খূ আমন্তেসি –
‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায বারাণসিং ¶ পিণ্ডায পাৰিসিং. অদ্দসং খো অহং, ভিক্খৰে, গোযোগপিলক্খস্মিং পিণ্ডায চরমানো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং রিত্তস্সাদং বাহিরস্সাদং মুট্ঠস্সতিং অসম্পজানং অসমাহিতং ৰিব্ভন্তচিত্তং পাকতিন্দ্রিযং. দিস্ৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচং –
‘‘‘মা খো ত্ৰং, ভিক্খু, অত্তানং কটুৰিযমকাসি. তং ৰত ভিক্খু কটুৰিযকতং অত্তানং আমগন্ধেন অৰস্সুতং মক্খিকা নানুপতিস্সন্তি নান্ৰাস্সৰিস্সন্তীতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’তি. অথ খো, ভিক্খৰে, সো ভিক্খু মযা ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিতো সংৰেগমাপাদী’’তি. এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো, ভন্তে, কটুৰিযং? কো আমগন্ধো? কা মক্খিকা’’তি?
‘‘অভিজ্ঝা খো, ভিক্খু, কটুৰিযং; ব্যাপাদো আমগন্ধো; পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা মক্খিকা. তং ৰত, ভিক্খু, কটুৰিযকতং অত্তানং আমগন্ধেন অৰস্সুতং মক্খিকা নানুপতিস্সন্তি নান্ৰাস্সৰিস্সন্তীতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি.
‘‘অগুত্তং ¶ চক্খুসোতস্মিং, ইন্দ্রিযেসু অসংৰুতং;
মক্খিকানুপতিস্সন্তি ¶ , সঙ্কপ্পা রাগনিস্সিতা.
‘‘কটুৰিযকতো ¶ ভিক্খু, আমগন্ধে অৰস্সুতো;
আরকা হোতি নিব্বানা, ৰিঘাতস্সেৰ ভাগৰা.
‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, অলদ্ধা সমথমত্তনো [সমমত্তনো (সী. স্যা. কং.), সম্মমত্তনো (পী.)];
পরেতি [চরেতি (স্যা. ক.)] বালো দুম্মেধো, মক্খিকাহি পুরক্খতো.
‘‘যে চ সীলেন সম্পন্না, পঞ্ঞাযূপসমেরতা;
উপসন্তা সুখং সেন্তি, নাসযিত্ৰান মক্খিকা’’তি. ছট্ঠং;
৭. পঠমঅনুরুদ্ধসুত্তং
১৩০. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা অনুরুদ্ধো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, ভন্তে, দিব্বেন চক্খুনা ¶ ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন যেভুয্যেন পস্সামি মাতুগামং কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জমানং. কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতী’’তি?
‘‘তীহি খো, অনুরুদ্ধ, ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. কতমেহি তীহি? ইধ, অনুরুদ্ধ, মাতুগামো পুব্বণ্হসমযং মচ্ছেরমলপরিযুট্ঠিতেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি, মজ্ঝন্হিকসমযং ইস্সাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি, সাযন্হসমযং কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি ¶ . ইমেহি খো, অনুরুদ্ধ, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতী’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযঅনুরুদ্ধসুত্তং
১৩১. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা ¶ সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা অনুরুদ্ধো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, আৰুসো সারিপুত্ত, দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সহস্সং লোকং ওলোকেমি. আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা [অপম্মুট্ঠা (সী.), অপমুট্ঠা (স্যা. কং.)], পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং. অথ চ পন মে নানুপাদায [ন অনুপাদায (সী. স্যা. কং. পী.)] আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতী’’তি.
‘‘যং খো তে, আৰুসো অনুরুদ্ধ, এৰং হোতি – ‘অহং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সহস্সং লোকং ৰোলোকেমী’তি, ইদং তে মানস্মিং. যম্পি তে, আৰুসো অনুরুদ্ধ, এৰং হোতি – ‘আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা, পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গ’ন্তি, ইদং তে উদ্ধচ্চস্মিং. যম্পি তে, আৰুসো অনুরুদ্ধ, এৰং হোতি – ‘অথ চ পন মে নানুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতী’তি, ইদং ¶ তে কুক্কুচ্চস্মিং. সাধু ৰতাযস্মা অনুরুদ্ধো ইমে তযো ধম্মে পহায, ইমে তযো ধম্মে অমনসিকরিত্ৰা অমতায ধাতুযা চিত্তং উপসংহরতূ’’তি.
অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো অপরেন ¶ সমযেন ইমে তযো ধম্মে পহায, ইমে তযো ধম্মে অমনসিকরিত্ৰা অমতায ধাতুযা চিত্তং উপসংহরি [উপসংহাসি (স্যা. কং. পী.), উপসংহরতি (ক.)]. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ পনাযস্মা অনুরুদ্ধো অরহতং অহোসীতি. অট্ঠমং.
৯. পটিচ্ছন্নসুত্তং
১৩২. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, পটিচ্ছন্নানি আৰহন্তি [ৰহন্তি (সী. স্যা. কং. পী.)], নো ৰিৰটানি. কতমানি তীণি? মাতুগামো, ভিক্খৰে, পটিচ্ছন্নো আৰহতি, নো ৰিৰটো; ব্রাহ্মণানং, ভিক্খৰে, মন্তা পটিচ্ছন্না আৰহন্তি, নো ৰিৰটা ¶ ; মিচ্ছাদিট্ঠি, ভিক্খৰে, পটিচ্ছন্না আৰহতি, নো ৰিৰটা. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি পটিচ্ছন্নানি আৰহন্তি, নো ৰিৰটানি.
‘‘তীণিমানি ¶ , ভিক্খৰে, ৰিৰটানি ৰিরোচন্তি, নো পটিচ্ছন্নানি. কতমানি তীণি? চন্দমণ্ডলং, ভিক্খৰে, ৰিৰটং ৰিরোচতি, নো পটিচ্ছন্নং; সূরিযমণ্ডলং, ভিক্খৰে, ৰিৰটং ৰিরোচতি, নো পটিচ্ছন্নং; তথাগতপ্পৰেদিতো ধম্মৰিনযো, ভিক্খৰে, ৰিৰটো ৰিরোচতি, নো পটিচ্ছন্নো. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি ৰিৰটানি ৰিরোচন্তি, নো পটিচ্ছন্নানী’’তি. নৰমং.
১০. লেখসুত্তং
১৩৩. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে তযো? পাসাণলেখূপমো পুগ্গলো, পথৰিলেখূপমো পুগ্গলো, উদকলেখূপমো ¶ পুগ্গলো. কতমো চ, ভিক্খৰে, পাসাণলেখূপমো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভিণ্হং কুজ্ঝতি. সো চ খ্ৰস্স কোধো ¶ দীঘরত্তং অনুসেতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পাসাণে লেখা ন খিপ্পং লুজ্জতি ৰাতেন ৰা উদকেন ৰা, চিরট্ঠিতিকা হোতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো অভিণ্হং কুজ্ঝতি. সো চ খ্ৰস্স কোধো দীঘরত্তং অনুসেতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পাসাণলেখূপমো পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পথৰিলেখূপমো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অভিণ্হং কুজ্ঝতি. সো চ খ্ৰস্স কোধো ন দীঘরত্তং অনুসেতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পথৰিযা লেখা খিপ্পং লুজ্জতি ৰাতেন ৰা উদকেন ৰা, ন চিরট্ঠিতিকা হোতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো অভিণ্হং কুজ্ঝতি. সো চ খ্ৰস্স কোধো ন দীঘরত্তং অনুসেতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পথৰিলেখূপমো পুগ্গলো.
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উদকলেখূপমো পুগ্গলো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আগাল়্হেনপি ৰুচ্চমানো ফরুসেনপি ¶ ৰুচ্চমানো অমনাপেনপি ৰুচ্চমানো সন্ধিযতিমেৰ [… যেৰ (স্যা. কং.) … চেৰ (পী.)] সংসন্দতিমেৰ [… যেৰ (স্যা. কং.) … চেৰ (পী.)] সম্মোদতিমেৰ [… যেৰ (স্যা. কং.) … চেৰ (পী.)]. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকে লেখা খিপ্পংযেৰ পটিৰিগচ্ছতি, ন চিরট্ঠিতিকা হোতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো আগাল়্হেনপি ৰুচ্চমানো ফরুসেনপি ৰুচ্চমানো অমনাপেনপি ৰুচ্চমানো সন্ধিযতিমেৰ সংসন্দতিমেৰ সম্মোদতিমেৰ. অযং ¶ ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উদকলেখূপমো পুগ্গলো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি [পু. প. ১১৫]. দসমং.
কুসিনারৰগ্গো তেরসমো.
তস্সুদ্দানং –
কুসিনারভণ্ডনা ¶ চেৰ, গোতমভরণ্ডুহত্থকো;
কটুৰিযং দ্ৰে অনুরুদ্ধা, পটিচ্ছন্নং লেখেন তে দসাতি.
(১৪) ৪. যোধাজীৰৰগ্গো
১. যোধাজীৰসুত্তং
১৩৪. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো যোধাজীৰো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. কতমেহি তীহি ¶ ? ইধ, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো দূরে পাতী চ হোতি অক্খণৰেধী চ মহতো চ কাযস্স পদালেতা. ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো যোধাজীৰো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্তেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দূরে পাতী চ হোতি অক্খণৰেধী চ মহতো চ কাযস্স পদালেতা.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দূরে পাতী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং রূপং – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. যা কাচি ৰেদনা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং ৰেদনং ¶ [সব্বা ৰেদনা (স্যা. কং. পী. ক.)] – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি ¶ , ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. যা কাচি সঞ্ঞা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং সঞ্ঞং [সব্বা সঞ্ঞা (স্যা. কং. পী. ক.)] – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. যে কেচি সঙ্খারা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তা ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যে দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বে সঙ্খারে – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং ৰিঞ্ঞাণং ¶ – ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু দূরে পাতী হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খণৰেধী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি; ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী ¶ পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খণৰেধী হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মহতো কাযস্স পদালেতা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মহন্তং অৰিজ্জাক্খন্ধং পদালেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু মহতো কাযস্স পদালেতা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ¶ আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. পঠমং.
২. পরিসাসুত্তং
১৩৫. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, পরিসা. কতমা তিস্সো? উক্কাচিতৰিনীতা পরিসা, পটিপুচ্ছাৰিনীতা পরিসা, যাৰতাৰিনীতা [যাৰতজ্ঝাৰিনীতা (অট্ঠকথাযং পাঠন্তরং)] পরিসা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো পরিসা’’তি. দুতিযং.
৩. মিত্তসুত্তং
১৩৬. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো মিত্তো সেৰিতব্বো. কতমেহি তীহি? ( ) [(ইধ ভিক্খৰে ভিক্খু) (পী. ক.)] দুদ্দদং দদাতি, দুক্করং করোতি, দুক্খমং খমতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো মিত্তো সেৰিতব্বো’’তি. ততিযং.
৪. উপ্পাদাসুত্তং
১৩৭. ‘‘উপ্পাদা ৰা, ভিক্খৰে, তথাগতানং অনুপ্পাদা ৰা তথাগতানং, ঠিতাৰ সা ধাতু ¶ ধম্মট্ঠিততা ধম্মনিযামতা. সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা. তং তথাগতো অভিসম্বুজ্ঝতি অভিসমেতি. অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা অভিসমেত্ৰা আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞাপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি – ‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’তি. উপ্পাদা ৰা, ভিক্খৰে, তথাগতানং অনুপ্পাদা ৰা তথাগতানং ঠিতাৰ সা ধাতু ধম্মট্ঠিততা ধম্মনিযামতা. সব্বে সঙ্খারা দুক্খা. তং তথাগতো অভিসম্বুজ্ঝতি অভিসমেতি. অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা ¶ অভিসমেত্ৰা আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞাপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি – ‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’তি. উপ্পাদা ৰা, ভিক্খৰে, তথাগতানং অনুপ্পাদা ৰা তথাগতানং ঠিতাৰ সা ধাতু ধম্মট্ঠিততা ধম্মনিযামতা. সব্বে ধম্মা অনত্তা. তং তথাগতো অভিসম্বুজ্ঝতি অভিসমেতি. অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা অভিসমেত্ৰা আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞাপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি – ‘সব্বে ¶ ধম্মা অনত্তা’’’তি. চতুত্থং.
৫. কেসকম্বলসুত্তং
১৩৮. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যানি কানিচি তন্তাৰুতানং ৰত্থানং, কেসকম্বলো তেসং পটিকিট্ঠো অক্খাযতি. কেসকম্বলো, ভিক্খৰে, সীতে সীতো, উণ্হে উণ্হো, দুব্বণ্ণো, দুগ্গন্ধো, দুক্খসম্ফস্সো. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যানি কানিচি পুথুসমণব্রাহ্মণৰাদানং [সমণপ্পৰাদানং (সী. স্যা. কং. পী.)] মক্খলিৰাদো তেসং পটিকিট্ঠো অক্খাযতি.
‘‘মক্খলি, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসো এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘নত্থি কম্মং, নত্থি কিরিযং, নত্থি ৰীরিয’ন্তি. যেপি ¶ তে, ভিক্খৰে, অহেসুং অতীতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, তেপি ভগৰন্তো কম্মৰাদা চেৰ অহেসুং কিরিযৰাদা চ ৰীরিযৰাদা চ. তেপি, ভিক্খৰে, মক্খলি মোঘপুরিসো পটিবাহতি – ‘নত্থি কম্মং, নত্থি কিরিযং, নত্থি ৰীরিয’ন্তি. যেপি তে, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি অনাগতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, তেপি ভগৰন্তো কম্মৰাদা চেৰ ভৰিস্সন্তি কিরিযৰাদা চ ৰীরিযৰাদা চ. তেপি, ভিক্খৰে, মক্খলি মোঘপুরিসো পটিবাহতি – ‘নত্থি কম্মং, নত্থি কিরিযং, নত্থি ৰীরিয’ন্তি. অহম্পি, ভিক্খৰে, এতরহি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো কম্মৰাদো চেৰ কিরিযৰাদো চ ৰীরিযৰাদো চ. মম্পি, ভিক্খৰে, মক্খলি মোঘপুরিসো পটিবাহতি – ‘নত্থি কম্মং, নত্থি কিরিযং, নত্থি ৰীরিয’’’ন্তি.
‘‘সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, নদীমুখে খিপ্পং উড্ডেয্য [ওড্ডেয্য (সী.)] বহূনং [বহুন্নং (সী. স্যা. কং. পী.)] মচ্ছানং অহিতায দুক্খায অনযায ব্যসনায; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, মক্খলি মোঘপুরিসো মনুস্সখিপ্পং মঞ্ঞে লোকে উপ্পন্নো বহূনং সত্তানং অহিতায দুক্খায অনযায ¶ ব্যসনাযা’’তি. পঞ্চমং.
৬. সম্পদাসুত্তং
১৩৯. ‘‘তিস্সো ¶ ইমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা তিস্সো? সদ্ধাসম্পদা, সীলসম্পদা, পঞ্ঞাসম্পদা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সম্পদা’’তি. ছট্ঠং.
৭. ৰুদ্ধিসুত্তং
১৪০. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰুদ্ধিযো. কতমা তিস্সো? সদ্ধাৰুদ্ধি, সীলৰুদ্ধি, পঞ্ঞাৰুদ্ধি – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰুদ্ধিযো’’তি. সত্তমং.
৮. অস্সখল়ুঙ্কসুত্তং
১৪১. ‘‘তযো চ, ভিক্খৰে, অস্সখল়ুঙ্কে দেসেস্সামি তযো চ পুরিসখল়ুঙ্কে. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, তযো অস্সখল়ুঙ্কা? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অস্সখল়ুঙ্কা.
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, তযো পুরিসখল়ুঙ্কা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুরিসখল়ুঙ্কো ¶ ¶ জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো সংসাদেতি ¶ [সংহীরেতি (ক.)], নো ৰিস্সজ্জেতি. ইদমস্স ন ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. ন খো পন লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স ন আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেতি, নো সংসাদেতি. ইদমস্স ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. ন পন লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স ন আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো ¶ , ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… ‘অযং ¶ দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেতি, নো সংসাদেতি. ইদমস্স ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. লাভী খো পন হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স আরোহপরিণাহস্মিং ¶ ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসখল়ুঙ্কো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুরিসখল়ুঙ্কা’’তি. অট্ঠমং.
৯. অস্সপরস্সসুত্তং
১৪২. ‘‘তযো চ, ভিক্খৰে, অস্সপরস্সে [অস্সসদস্সে (সী স্যা. কং. পী.)] দেসেস্সামি তযো চ পুরিসপরস্সে [পুরিসসদস্সে (সী. স্যা. কং. পী.)]. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কতমে ¶ চ, ভিক্খৰে, তযো অস্সপরস্সা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সপরস্সো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সপরস্সো জৰসম্পন্নো হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অস্সপরস্সা.
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, তযো পুরিসপরস্সা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ; ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো. ইধ পন, ভিক্খৰে ¶ , একচ্চো পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনিযে পঞ্হং পুট্ঠো সংসাদেতি, নো ৰিস্সজ্জেতি. ইদমস্স ন ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. ন খো পন লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ¶ . ইদমস্স ন আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো হোতি; ন ৰণ্ণসম্পন্নো, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেতি, নো সংসাদেতি. ইদমস্স ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. ন খো পন লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স ন আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি; ৰণ্ণসম্পন্নো চ, ন আরোহপরিণাহসম্পন্নো.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেতি, নো সংসাদেতি. ইদমস্স ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. লাভী খো পন হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসপরস্সো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পুরিসপরস্সা’’তি. নৰমং.
১০. অস্সাজানীযসুত্তং
১৪৩. ‘‘তযো চ, ভিক্খৰে, ভদ্রে অস্সাজানীযে দেসেস্সামি তযো চ ভদ্রে পুরিসাজানীযে. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কতমে ¶ চ, ভিক্খৰে, তযো ভদ্রা অস্সাজানীযা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো ভদ্রো অস্সাজানীযো ¶ …পে… জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ভদ্রা অস্সাজানীযা.
‘‘কতমে চ ভিক্খৰে, তযো ভদ্রা পুরিসাজানীযা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো ভদ্রো পুরিসাজানীযো…পে… জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভদ্রো পুরিসাজানীযো…পে… জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং ¶ অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদমস্স জৰস্মিং ৰদামি. অভিধম্মে খো পন অভিৰিনযে পঞ্হং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেতি, নো সংসাদেতি. ইদমস্স ৰণ্ণস্মিং ৰদামি. লাভী খো পন হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. ইদমস্স আরোহপরিণাহস্মিং ৰদামি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভদ্রো পুরিসাজানীযো জৰসম্পন্নো চ হোতি ৰণ্ণসম্পন্নো ¶ চ আরোহপরিণাহসম্পন্নো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ভদ্রা পুরিসাজানীযা’’তি. দসমং.
১১. পঠমমোরনিৰাপসুত্তং
১৪৪. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি মোরনিৰাপে পরিব্বাজকারামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সানং. কতমেহি তীহি? অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন, অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন, অসেক্খেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি. একাদসমং.
১২. দুতিযমোরনিৰাপসুত্তং
১৪৫. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী ¶ অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সানং. কতমেহি তীহি? ইদ্ধিপাটিহারিযেন ¶ , আদেসনাপাটিহারিযেন, অনুসাসনীপাটিহারিযেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি ¶ সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি. দ্ৰাদসমং.
১৩. ততিযমোরনিৰাপসুত্তং
১৪৬. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সানং. কতমেহি তীহি? সম্মাদিট্ঠিযা, সম্মাঞাণেন, সম্মাৰিমুত্তিযা – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অচ্চন্তনিট্ঠো ¶ হোতি অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি. তেরসমং.
যোধাজীৰৰগ্গো চুদ্দসমো.
তস্সুদ্দানং –
যোধো পরিসমিত্তঞ্চ, উপ্পাদা কেসকম্বলো;
সম্পদা ৰুদ্ধি তযো, অস্সা তযো মোরনিৰাপিনোতি.
(১৫) ৫. মঙ্গলৰগ্গো
১. অকুসলসুত্তং
১৪৭. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি তীহি? অকুসলেন কাযকম্মেন, অকুসলেন ৰচীকম্মেন, অকুসলেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি তীহি? কুসলেন কাযকম্মেন, কুসলেন ৰচীকম্মেন, কুসলেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো ¶ , ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. পঠমং.
২. সাৰজ্জসুত্তং
১৪৮. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি তীহি? সাৰজ্জেন কাযকম্মেন, সাৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, সাৰজ্জেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি তীহি? অনৰজ্জেন কাযকম্মেন, অনৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, অনৰজ্জেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো…পে… এৰং সগ্গে’’তি. দুতিযং.
৩. ৰিসমসুত্তং
১৪৯. ‘‘তীহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে…পে… ৰিসমেন কাযকম্মেন, ৰিসমেন ৰচীকম্মেন, ৰিসমেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো…পে… এৰং নিরযে.
‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি…পে… সমেন কাযকম্মেন, সমেন ৰচীকম্মেন, সমেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো…পে… এৰং সগ্গে’’তি. ততিযং.
৪. অসুচিসুত্তং
১৫০. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… অসুচিনা কাযকম্মেন, অসুচিনা ৰচীকম্মেন, অসুচিনা মনোকম্মেন – ইমেহি খো…পে… এৰং নিরযে.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… সুচিনা কাযকম্মেন, সুচিনা ৰচীকম্মেন, সুচিনা মনোকম্মেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. চতুত্থং.
৫. পঠমখতসুত্তং
১৫১. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো অব্যত্তো অসপ্পুরিসো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি তীহি? অকুসলেন কাযকম্মেন, অকুসলেন ৰচীকম্মেন, অকুসলেন মনোকম্মেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো অব্যত্তো অসপ্পুরিসো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ¶ পণ্ডিতো ৰিযত্তো সপ্পুরিসো অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি, অনৰজ্জো চ হোতি অননুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ পুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি তীহি? কুসলেন কাযকম্মেন, কুসলেন ৰচীকম্মেন, কুসলেন মনোকম্মেন…পে…. পঞ্চমং.
৬. দুতিযখতসুত্তং
১৫২. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… সাৰজ্জেন কাযকম্মেন, সাৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, সাৰজ্জেন মনোকম্মেন…পে….
‘‘তীহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে…পে… অনৰজ্জেন কাযকম্মেন, অনৰজ্জেন ৰচীকম্মেন, অনৰজ্জেন মনোকম্মেন…পে…. ছট্ঠং.
৭. ততিযখতসুত্তং
১৫৩. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… ৰিসমেন কাযকম্মেন, ৰিসমেন ৰচীকম্মেন, ৰিসমেন মনোকম্মেন…পে….
‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে…পে… সমেন কাযকম্মেন, সমেন ৰচীকম্মেন, সমেন মনোকম্মেন…পে…. সত্তমং.
৮. চতুত্থখতসুত্তং
১৫৪. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… অসুচিনা কাযকম্মেন, অসুচিনা ৰচীকম্মেন, অসুচিনা মনোকম্মেন…পে….
‘‘তীহি, ভিক্খৰে…পে… সুচিনা কাযকম্মেন, সুচিনা ৰচীকম্মেন, সুচিনা মনোকম্মেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰিযত্তো সপ্পুরিসো অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি, অনৰজ্জো চ হোতি অননুৰজ্জো চ ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. অট্ঠমং.
৯. ৰন্দনাসুত্তং
১৫৫. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰন্দনা. কতমা তিস্সো? কাযেন, ৰাচায, মনসা – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো ৰন্দনা’’তি. নৰমং.
১০. পুব্বণ্হসুত্তং
১৫৬. ‘‘যে ¶ , ভিক্খৰে, সত্তা পুব্বণ্হসমযং কাযেন সুচরিতং চরন্তি ¶ , ৰাচায সুচরিতং চরন্তি, মনসা সুচরিতং চরন্তি, সুপুব্বণ্হো, ভিক্খৰে, তেসং সত্তানং.
‘‘যে, ভিক্খৰে, সত্তা মজ্ঝন্হিকসমযং কাযেন সুচরিতং চরন্তি, ৰাচায সুচরিতং চরন্তি, মনসা সুচরিতং চরন্তি, সুমজ্ঝন্হিকো, ভিক্খৰে, তেসং সত্তানং.
‘‘যে ¶ , ভিক্খৰে, সত্তা সাযন্হসমযং কাযেন সুচরিতং চরন্তি, ৰাচায সুচরিতং চরন্তি, মনসা সুচরিতং চরন্তি, সুসাযন্হো, ভিক্খৰে, তেসং সত্তান’’ন্তি.
‘‘সুনক্খত্তং সুমঙ্গলং, সুপ্পভাতং সুহুট্ঠিতং [সুৰুট্ঠিতং (সী. পী.)];
সুখণো সুমুহুত্তো চ, সুযিট্ঠং ব্রহ্মচারিসু.
‘‘পদক্খিণং কাযকম্মং, ৰাচাকম্মং পদক্খিণং;
পদক্খিণং মনোকম্মং, পণীধি তে পদক্খিণে [পণিধিযো পদক্খিণা (সী. পী.), পণিধি তে পদক্খিণা (স্যা. কং.)];
পদক্খিণানি কত্ৰান, লভন্তত্থে [লভতত্থে (সী. পী.)] পদক্খিণে.
‘‘তে অত্থলদ্ধা সুখিতা, ৰিরুল়্হা বুদ্ধসাসনে;
অরোগা সুখিতা হোথ, সহ সব্বেহি ঞাতিভী’’তি. দসমং;
মঙ্গলৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
অকুসলঞ্চ সাৰজ্জং, ৰিসমাসুচিনা সহ;
চতুরো খতা ৰন্দনা, পুব্বণ্হেন চ তে দসাতি.
ততিযো পণ্ণাসকো সমত্তো.
(১৬) ৬. অচেলকৰগ্গো
১৫৭-১৬৩. ‘‘তিস্সো ¶ ¶ ¶ ¶ ইমা, ভিক্খৰে, পটিপদা. কতমা তিস্সো? আগাল়্হা পটিপদা, নিজ্ঝামা পটিপদা, মজ্ঝিমা পটিপদা. কতমা চ, ভিক্খৰে, আগাল়্হা পটিপদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো এৰংৰাদী হোতি এৰংদিট্ঠি – ‘নত্থি কামেসু দোসো’তি. সো কামেসু পাতব্যতং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আগাল়্হা পটিপদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, নিজ্ঝামা পটিপদা? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অচেলকো হোতি মুত্তাচারো, হত্থাপলেখনো [হত্থাৰলেখনো (স্যা. কং.) দী. নি. ১.৩৯৪; ম. নি. ১.১৫৫ পস্সিতব্বং], ন এহিভদন্তিকো, ন তিট্ঠভদন্তিকো, নাভিহটং ন উদ্দিস্সকতং ন নিমন্তনং সাদিযতি. সো ন কুম্ভিমুখা পটিগ্গণ্হাতি, ন কল়োপিমুখা [খল়োপিমুখা (সী. স্যা. কং.)] পটিগ্গণ্হাতি ন এল়কমন্তরং ন দণ্ডমন্তরং ন মুসলমন্তরং ন দ্ৰিন্নং ভুঞ্জমানানং ন গব্ভিনিযা ন পাযমানায ন পুরিসন্তরগতায ন সঙ্কিত্তীসু ন যত্থ সা উপট্ঠিতো হোতি ন যত্থ মক্খিকা সণ্ডসণ্ডচারিনী ন মচ্ছং ন মংসং ন সুরং ন মেরযং, ন থুসোদকং পিৰতি. সো একাগারিকো ৰা হোতি একালোপিকো, দ্ৰাগারিকো ৰা হোতি দ্ৰালোপিকো… সত্তাগারিকো ৰা হোতি সত্তালোপিকো; একিস্সাপি দত্তিযা যাপেতি, দ্ৰীহিপি দত্তীহি যাপেতি… সত্তহিপি দত্তীহি যাপেতি; একাহিকম্পি আহারং আহারেতি, দ্ৰাহিকম্পি আহারং আহারেতি… সত্তাহিকম্পি আহারং আহারেতি – ইতি এৰরূপং অদ্ধমাসিকম্পি পরিযাযভত্তভোজনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি.
সো সাকভক্খোপি হোতি, সামাকভক্খোপি হোতি, নীৰারভক্খোপি হোতি, দদ্দুলভক্খোপি হোতি, হটভক্খোপি হোতি ¶ , কণ্হভক্খোপি হোতি, আচামভক্খোপি হোতি, পিঞ্ঞাকভক্খোপি হোতি, তিণভক্খোপি হোতি, গোমযভক্খোপি হোতি, ৰনমূলফলাহারো যাপেতি পৰত্তফলভোজী.
সো সাণানিপি ধারেতি, মসাণানিপি ধারেতি, ছৰদুস্সানিপি ধারেতি, পংসুকূলানিপি ধারেতি, তিরীটানিপি ধারেতি, অজিনম্পি ধারেতি, অজিনক্খিপম্পি ধারেতি, কুসচীরম্পি ধারেতি ¶ , ৰাকচীরম্পি ধারেতি, ফলকচীরম্পি ধারেতি, কেসকম্বলম্পি ধারেতি, ৰাল়কম্বলম্পি ¶ ধারেতি, উলূকপক্খিকম্পি ¶ ধারেতি, কেসমস্সুলোচকোপি হোতি কেসমস্সুলোচনানুযোগমনুযুত্তো, উব্ভট্ঠকোপি হোতি আসনপটিক্খিত্তো, উক্কুটিকোপি হোতি উক্কুটিকপ্পধানমনুযুত্তো, কণ্টকাপস্সযিকোপি হোতি কণ্টকাপস্সযে সেয্যং কপ্পেতি, সাযততিযকম্পি উদকোরোহনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি – ইতি এৰরূপং অনেকৰিহিতং কাযস্স আতাপনপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, নিজ্ঝামা পটিপদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু…পে… চিত্তে…পে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো পটিপদা’’তি.
‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, পটিপদা. কতমা তিস্সো? আগাল়্হা পটিপদা, নিজ্ঝামা পটিপদা, মজ্ঝিমা পটিপদা. কতমা চ, ভিক্খৰে, আগাল়্হা পটিপদা…পে… অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আগাল়্হা পটিপদা.
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, নিজ্ঝামা পটিপদা…পে… অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, নিজ্ঝামা পটিপদা.
‘‘কতমা ¶ চ, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং ¶ জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি….
‘‘ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ¶ ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি ৰীরিযসমাধি…পে… চিত্তসমাধি…পে… ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি…পে….
‘‘সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰেতি… ৰীরিযিন্দ্রিযং ভাৰেতি… সতিন্দ্রিযং ভাৰেতি… সমাধিন্দ্রিযং ভাৰেতি… পঞ্ঞিন্দ্রিযং ভাৰেতি….
‘‘সদ্ধাবলং ¶ ভাৰেতি… ৰীরিযবলং ভাৰেতি… সতিবলং ভাৰেতি… সমাধিবলং ভাৰেতি… পঞ্ঞাবলং ভাৰেতি….
‘‘সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি….
‘‘সম্মাদিট্ঠিং ভাৰেতি… সম্মাসঙ্কপ্পং ভাৰেতি… সম্মাৰাচং ভাৰেতি… সম্মাকম্মন্তং ভাৰেতি ¶ … সম্মাআজীৰং ভাৰেতি… সম্মাৰাযামং ভাৰেতি… সম্মাসতিং ভাৰেতি… সম্মাসমাধিং ভাৰেতি…. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো পটিপদা’’তি.
অচেলকৰগ্গো ছট্ঠো.
তস্সুদ্দানং –
সতিপট্ঠানং সম্মপ্পধানং, ইদ্ধিপাদিন্দ্রিযেন চ;
বলং বোজ্ঝঙ্গো মগ্গো চ, পটিপদায যোজযেতি.
(১৭) ৭. কম্মপথপেয্যালং
১৬৪-১৮৩. ‘‘তীহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি তীহি? অত্তনা চ পাণাতিপাতী হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতে সমাদপেতি, পাণাতিপাতে চ সমনুঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি তীহি? অত্তনা চ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ অদিন্নাদাযী হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানে সমাদপেতি, অদিন্নাদানে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা ¶ চ কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারে ¶ সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ মুসাৰাদী হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদে সমাদপেতি, মুসাৰাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা ¶ চ মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদা ¶ ৰেরমণিযা সমাদপেতি, মুসাৰাদা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ পিসুণৰাচো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ ফরুসৰাচো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপী হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপে সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ অভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অভিজ্ঝায সমাদপেতি, অভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ অনভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অনভিজ্ঝায সমাদপেতি, অনভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা ¶ ¶ ¶ চ ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ ব্যাপাদে সমাদপেতি, ব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ অব্যাপাদে সমাদপেতি, অব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি….
‘‘অত্তনা চ মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, মিচ্ছাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি ¶ ….
‘‘অত্তনা চ সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ সম্মাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, সম্মাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি.
কম্মপথপেয্যালং নিট্ঠিতং.
তস্সুদ্দানং –
পাণং অদিন্নমিচ্ছা চ, মুসাৰাদী চ পিসুণা;
ফরুসা সম্ফপ্পলাপো চ, অভিজ্ঝা ব্যাপাদদিট্ঠি চ;
কম্মপথেসু পেয্যালং, তিককেন নিযোজযেতি.
(১৮) ৮. রাগপেয্যালং
১৮৪. ‘‘রাগস্স ¶ , ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? সুঞ্ঞতো সমাধি, অনিমিত্তো সমাধি, অপ্পণিহিতো সমাধি – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. ( ) [(রাগস্স ভিক্খৰে অভিঞ্ঞায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? সৰিতক্কসৰিচারো সমাধি, অৰিতক্কৰিচারমত্তো সমাধি, অৰিতক্কঅৰিচারো সমাধি. রাগস্স ভিক্খৰে অভিঞ্ঞায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা.) এত্থন্তরে পাঠো কত্থচি দিস্সতি, অট্ঠকথাযং পস্সিতব্বো]
‘‘রাগস্স ¶ , ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞায…পে… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা.
‘‘দোসস্স… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পলাসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স অভিঞ্ঞায… পরিঞ্ঞায… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
(ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.) [( ) এত্থন্তরে পাঠো স্যা. কং. ক. পোত্থকেসু ন দিস্সতি]
রাগপেয্যালং নিট্ঠিতং.
তস্সুদ্দানং –
[ইমা উদ্দানগাথাযো সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু ন দিস্সন্তি] রাগং দোসঞ্চ মোহঞ্চ, কোধূপনাহপঞ্চমং;
মক্খপল়াসইস্সা চ, মচ্ছরিমাযাসাঠেয্যা.
থম্ভসারম্ভমানঞ্চ, অতিমানমদস্স চ;
পমাদা সত্তরস ৰুত্তা, রাগপেয্যালনিস্সিতা.
এতে ¶ ওপম্মযুত্তেন, আপাদেন অভিঞ্ঞায;
পরিঞ্ঞায পরিক্খযা, পহানক্খযব্বযেন;
ৰিরাগনিরোধচাগং, পটিনিস্সগ্গে ইমে দস.
সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চ, অপ্পণিহিতো চ তযো;
সমাধিমূলকা পেয্যালেসুপি ৰৰত্থিতা চাতি.
তিকনিপাতপাল়ি নিট্ঠিতা.