📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
অঙ্গুত্তরনিকাযো
পঞ্চকনিপাতপাল়ি
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. সেখবলৰগ্গো
১. সংখিত্তসুত্তং
১. এৰং ¶ ¶ ¶ ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, সেখবলানি [সেক্খবলানি (ক.)]. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, হিরীবলং [হিরিবলং (সী. পী.)], ওত্তপ্পবলং, ৰীরিযবলং [ৰিরিযবলং (সী. স্যা. কং. পী.)], পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সেখবলানি.
‘‘তস্মাতিহ ¶ , ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘সদ্ধাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, হিরীবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, ওত্তপ্পবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, ৰীরিযবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, পঞ্ঞাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেনা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি. পঠমং.
২. ৰিত্থতসুত্তং
২. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সেখবলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, হিরীবলং, ওত্তপ্পবলং, ৰীরিযবলং, পঞ্ঞাবলং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, হিরীবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো হিরিমা হোতি, হিরীযতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, হিরীবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ওত্তপ্পী হোতি, ওত্তপ্পতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা ¶ পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সেখবলানি.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং ¶ – ‘সদ্ধাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, হিরীবলেন… ওত্তপ্পবলেন ¶ … ৰীরিযবলেন… পঞ্ঞাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেনা’তি. এৰঞ্হি খো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. দুতিযং.
৩. দুক্খসুত্তং
৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং, কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা ¶ দুগ্গতি পাটিকঙ্খা. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, কুসীতো হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং, কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং, কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা সুগতি পাটিকঙ্খা. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, হিরীমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং, কাযস্স চ ভেদা পরং মরণা সুগতি পাটিকঙ্খা’’তি. ততিযং.
৪. যথাভতসুত্তং
৪. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি ¶ , কুসীতো হোতি ¶ , দুপ্পঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, হিরীমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. চতুত্থং.
৫. সিক্খাসুত্তং
৫. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি, তস্স দিট্ঠেৰ [দিট্ঠে চেৰ (সী.)] ধম্মে পঞ্চ সহধম্মিকা ৰাদানুপাতা [ৰাদানুৰাদা (অ. নি. ৮.১২; অ. নি. ৩.৫৮)] গারয্হা ঠানা আগচ্ছন্তি. কতমে পঞ্চ? সদ্ধাপি নাম তে নাহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরীপি নাম তে নাহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পম্পি ¶ নাম তে নাহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযম্পি নাম তে নাহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞাপি নাম তে নাহোসি কুসলেসু ধম্মেসু. যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি, তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমে পঞ্চ সহধম্মিকা ৰাদানুপাতা গারয্হা ঠানা আগচ্ছন্তি.
‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা সহাপি দুক্খেন সহাপি দোমনস্সেন অস্সুমুখো [অস্সুমুখোপি (স্যা.)] রুদমানো পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, তস্স দিট্ঠেৰ ধম্মে পঞ্চ সহধম্মিকা পাসংসা ঠানা [পাসংসং ঠানং (স্যা.)] আগচ্ছন্তি. কতমে ¶ পঞ্চ? সদ্ধাপি নাম তে অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরীপি নাম তে অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পম্পি নাম তে অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযম্পি নাম তে অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞাপি নাম তে অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু. যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা সহাপি দুক্খেন সহাপি দোমনস্সেন অস্সুমুখো রুদমানো পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, তস্স দিট্ঠেৰ ¶ ধম্মে ইমে পঞ্চ সহধম্মিকা পাসংসা ঠানা আগচ্ছন্তী’’তি. পঞ্চমং.
৬. সমাপত্তিসুত্তং
৬. ‘‘ন ¶ তাৰ, ভিক্খৰে, অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি যাৰ সদ্ধা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, সদ্ধা অন্তরহিতা হোতি, অসদ্ধিযং পরিযুট্ঠায তিট্ঠতি; অথ অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি.
‘‘ন তাৰ, ভিক্খৰে, অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি যাৰ হিরী পচ্চুপট্ঠিতা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, হিরী অন্তরহিতা হোতি, অহিরিকং পরিযুট্ঠায তিট্ঠতি; অথ অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি.
‘‘ন তাৰ, ভিক্খৰে, অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি যাৰ ওত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পং অন্তরহিতং হোতি, অনোত্তপ্পং পরিযুট্ঠায তিট্ঠতি; অথ অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি.
‘‘ন ¶ তাৰ, ভিক্খৰে, অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি যাৰ ৰীরিযং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, ৰীরিযং অন্তরহিতং হোতি, কোসজ্জং ¶ পরিযুট্ঠায তিট্ঠতি; অথ অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি.
‘‘ন তাৰ, ভিক্খৰে, অকুসলস্স সমাপত্তি হোতি যাৰ পঞ্ঞা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু. যতো চ খো, ভিক্খৰে, পঞ্ঞা অন্তরহিতা হোতি, দুপ্পঞ্ঞা [দুপ্পঞ্ঞং (ক.)] পরিযুট্ঠায তিট্ঠতি; অথ অকুসলস্স সমাপত্তি হোতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. কামসুত্তং
৭. ‘‘যেভুয্যেন, ভিক্খৰে, সত্তা কামেসু লল়িতা [পলাল়িতা (সী.)]. অসিতব্যাভঙ্গিং [অসিতব্যাভঙ্গি চেপি (?)], ভিক্খৰে, কুলপুত্তো ওহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো হোতি, ‘সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো’তি অলং ৰচনায. তং কিস্স হেতু? লব্ভা [লব্ভা হি (স্যা.)], ভিক্খৰে, যোব্বনেন কামা তে চ খো যাদিসা ৰা তাদিসা ৰা. যে চ, ভিক্খৰে, হীনা কামা যে চ মজ্ঝিমা কামা যে চ পণীতা কামা ¶ , সব্বে কামা ‘কামা’ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছন্তি. সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, দহরো কুমারো মন্দো উত্তানসেয্যকো ধাতিযা পমাদমন্ৰায কট্ঠং ৰা কঠলং [কথলং (ক.)] ৰা মুখে আহরেয্য. তমেনং ধাতি সীঘং সীঘং [সীঘসীঘং (সী.)] মনসি করেয্য; সীঘং সীঘং মনসি করিত্ৰা সীঘং সীঘং আহরেয্য. নো চে সক্কুণেয্য সীঘং সীঘং আহরিতুং, ৰামেন হত্থেন সীসং পরিগ্গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন ৰঙ্কঙ্গুলিং করিত্ৰা সলোহিতম্পি আহরেয্য. তং কিস্স হেতু? ‘অত্থেসা, ভিক্খৰে, কুমারস্স ৰিহেসা; নেসা নত্থী’তি ৰদামি. করণীযঞ্চ খো এতং [এৰং (ক.)], ভিক্খৰে, ধাতিযা অত্থকামায হিতেসিনিযা অনুকম্পিকায, অনুকম্পং উপাদায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, সো কুমারো ৰুদ্ধো ¶ হোতি অলংপঞ্ঞো, অনপেক্খা দানি [অনপেক্খা পন (সী. স্যা. কং.)], ভিক্খৰে, ধাতি তস্মিং কুমারে হোতি – ‘অত্তগুত্তো দানি কুমারো নালং পমাদাযা’তি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যাৰকীৰঞ্চ ভিক্খুনো সদ্ধায অকতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরিযা অকতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পেন অকতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযেন অকতং হোতি ¶ কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞায অকতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, অনুরক্খিতব্বো তাৰ মে সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি. যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সদ্ধায কতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরিযা কতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পেন কতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযেন কতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞায কতং হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, অনপেক্খো দানাহং, ভিক্খৰে [পনাহং (সী. স্যা. কং.)], তস্মিং ভিক্খুস্মিং হোমি – ‘অত্তগুত্তো দানি ভিক্খু নালং পমাদাযা’’’তি. সত্তমং.
৮. চৰনসুত্তং
৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কতমেহি পঞ্চহি? অসদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে ¶ . অহিরিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. অনোত্তপ্পী, ভিক্খৰে, ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কুসীতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. দুপ্পঞ্ঞো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চৰতি ¶ , পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. হিরীমা, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ওত্তপ্পী, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. আরদ্ধৰীরিযো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. পঞ্ঞৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমঅগারৰসুত্তং
৯. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কতমেহি পঞ্চহি? অস্সদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. অহিরিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. অনোত্তপ্পী, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কুসীতো ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. দুপ্পঞ্ঞো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো চৰতি, নপ্পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. হিরিমা, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ওত্তপ্পী, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ¶ ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. আরদ্ধৰীরিযো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. পঞ্ঞৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ন চৰতি, পতিট্ঠাতি সদ্ধম্মে’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযঅগারৰসুত্তং
১০. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? অস্সদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. অহিরিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. অনোত্তপ্পী, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. কুসীতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. দুপ্পঞ্ঞো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ¶ ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. হিরীমা, ভিক্খৰে, ভিক্খু…পে… ওত্তপ্পী, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু…পে… আরদ্ধৰীরিযো, ভিক্খৰে, ভিক্খু…পে… পঞ্ঞৰা, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতুং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে ¶ , পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো ভব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিতু’’ন্তি. দসমং.
সেখবলৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
সংখিত্তং ৰিত্থতং দুক্খা, ভতং সিক্খায পঞ্চমং;
সমাপত্তি চ কামেসু, চৰনা দ্ৰে অগারৰাতি.
২. বলৰগ্গো
১. অননুস্সুতসুত্তং
১১. ‘‘পুব্বাহং ¶ , ভিক্খৰে, অননুস্সুতেসু ধম্মেসু অভিঞ্ঞাৰোসানপারমিপ্পত্তো পটিজানামি. পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, হিরীবলং, ওত্তপ্পবলং, ৰীরিযবলং, পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতী’’তি. পঠমং.
২. কূটসুত্তং
১২. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, সেখবলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, হিরীবলং, ওত্তপ্পবলং, ৰীরিযবলং, পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সেখবলানি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং সেখবলানং এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং পঞ্ঞাবলং.
‘‘সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে ¶ , কূটাগারস্স এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং কূটং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমেসং পঞ্চন্নং সেখবলানং এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং পঞ্ঞাবলং.
‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘সদ্ধাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেন, হিরীবলেন… ওত্তপ্পবলেন… ৰীরিযবলেন… পঞ্ঞাবলেন সমন্নাগতা ভৰিস্সাম সেখবলেনা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. দুতিযং.
৩. সংখিত্তসুত্তং
১৩. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ বলানী’’তি. ততিযং.
৪. ৰিত্থতসুত্তং
১৪. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি ¶ . ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে ¶ , সতিবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সতিবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সমাধিবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং ¶ পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ¶ – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সমাধিবলং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ বলানী’’তি. চতুত্থং.
৫. দট্ঠব্বসুত্তং
১৫. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং ¶ . কত্থ চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং দট্ঠব্বং? চতূসু সোতাপত্তিযঙ্গেসু. এত্থ সদ্ধাবলং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং দট্ঠব্বং? চতূসু সম্মপ্পধানেসু. এত্থ ৰীরিযবলং ¶ দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, সতিবলং দট্ঠব্বং? চতূসু সতিপট্ঠানেসু. এত্থ সতিবলং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, সমাধিবলং দট্ঠব্বং? চতূসু ঝানেসু. এত্থ সমাধিবলং দট্ঠব্বং. কত্থ চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং দট্ঠব্বং? চতূসু অরিযসচ্চেসু. এত্থ পঞ্ঞাবলং দট্ঠব্বং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ বলানী’’তি. পঞ্চমং.
৬. পুনকূটসুত্তং
১৬. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ বলানি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং বলানং এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং পঞ্ঞাবলং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কূটাগারস্স এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং কূটং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমেসং পঞ্চন্নং বলানং এতং অগ্গং এতং সঙ্গাহিকং এতং সঙ্ঘাতনিযং, যদিদং পঞ্ঞাবল’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭. পঠমহিতসুত্তং
১৭. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি, নো পরহিতায. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং সীলসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা সমাধিসম্পন্নো হোতি, নো পরং সমাধিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, নো পরং পঞ্ঞাসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, নো পরং ৰিমুত্তিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, নো পরং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায সমাদপেতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো ¶ ভিক্খু অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি, নো পরহিতাযা’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযহিতসুত্তং
১৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু পরহিতায পটিপন্নো হোতি, নো অত্তহিতায. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা ন সীলসম্পন্নো হোতি, পরং সীলসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন সমাধিসম্পন্নো হোতি, পরং সমাধিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পরং পঞ্ঞাসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, পরং ৰিমুত্তিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, পরং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায সমাদপেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু পরহিতায পটিপন্নো হোতি, নো অত্তহিতাযা’’তি. অট্ঠমং.
৯. ততিযহিতসুত্তং
১৯. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নেৰ অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি, নো পরহিতায. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা ন সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং সীলসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন সমাধিসম্পন্নো হোতি, নো পরং সমাধিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, নো পরং পঞ্ঞাসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, নো পরং ৰিমুত্তিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা ন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, নো পরং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায সমাদপেতি. ইমেহি ¶ খো ¶ ¶ , ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নেৰ অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি, নো পরহিতাযা’’তি. নৰমং.
১০. চতুত্থহিতসুত্তং
২০. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অত্তহিতায চ পটিপন্নো হোতি পরহিতায চ. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি, পরঞ্চ সীলসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, পরঞ্চ সমাধিসম্পদায সমাদপেতি, অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পরঞ্চ পঞ্ঞাসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, পরঞ্চ ৰিমুত্তিসম্পদায সমাদপেতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, পরঞ্চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায সমাদপেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অত্তহিতায চ পটিপন্নো হোতি পরহিতায চা’’তি. দসমং.
বলৰগ্গো দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
অননুস্সুতকূটঞ্চ, সংখিত্তং ৰিত্থতেন চ;
দট্ঠব্বঞ্চ পুন কূটং, চত্তারোপি হিতেন চাতি.
৩. পঞ্চঙ্গিকৰগ্গো
১. পঠমঅগারৰসুত্তং
২১. ‘‘সো ¶ ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অসভাগৰুত্তিকো ‘সব্রহ্মচারীসু আভিসমাচারিকং ধম্মং ¶ পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সেখং [সেক্খং (ক.)] ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ¶ ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সেখং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সীলানি পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সীলানি অপরিপূরেত্ৰা সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাদিট্ঠিং অপরিপূরেত্ৰা সম্মাসমাধিং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
‘‘সো ¶ ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো সভাগৰুত্তিকো ‘সব্রহ্মচারীসু আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সেখং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সেখং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সীলানি পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সীলানি পরিপূরেত্ৰা সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেত্ৰা সম্মাসমাধিং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. পঠমং.
২. দুতিযঅগারৰসুত্তং
২২. ‘‘সো ¶ ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু অগারৰো অপ্পতিস্সো অসভাগৰুত্তিকো ‘সব্রহ্মচারীসু আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সেখং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সেখং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সীলক্খন্ধং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সীলক্খন্ধং অপরিপূরেত্ৰা সমাধিক্খন্ধং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সমাধিক্খন্ধং অপরিপূরেত্ৰা পঞ্ঞাক্খন্ধং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু সগারৰো সপ্পতিস্সো সভাগৰুত্তিকো ‘সব্রহ্মচারীসু আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সেখং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. সেখং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সীলক্খন্ধং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সীলক্খন্ধং পরিপূরেত্ৰা সমাধিক্খন্ধং ¶ পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ¶ ৰিজ্জতি. ‘সমাধিক্খন্ধং পরিপূরেত্ৰা পঞ্ঞাক্খন্ধং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. দুতিযং.
৩. উপক্কিলেসসুত্তং
২৩. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, জাতরূপস্স উপক্কিলেসা, যেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং জাতরূপং ন চেৰ মুদু হোতি ন চ কম্মনিযং ন চ পভস্সরং পভঙ্গু চ ন চ সম্মা উপেতি কম্মায. কতমে পঞ্চ? অযো, লোহং, তিপু, সীসং, সজ্ঝং [সজ্ঝু (সী.)] – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ জাতরূপস্স উপক্কিলেসা ¶ , যেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং জাতরূপং ন চেৰ মুদু হোতি ন চ কম্মনিযং ন চ পভস্সরং পভঙ্গু চ ন চ সম্মা উপেতি কম্মায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, জাতরূপং ইমেহি পঞ্চহি উপক্কিলেসেহি ৰিমুত্তং [ৰিপ্পমুত্তং (সী.)] হোতি, তং হোতি জাতরূপং মুদু চ কম্মনিযঞ্চ পভস্সরঞ্চ ন চ পভঙ্গু সম্মা উপেতি কম্মায. যস্সা যস্সা চ [যস্স কস্সচি (স্যা. পী.)] পিল়ন্ধনৰিকতিযা আকঙ্খতি – যদি মুদ্দিকায যদি কুণ্ডলায যদি গীৰেয্যকায [গীৰেয্যকেন (স্যা. কং. ক., অ. নি. ৩.১০২)] যদি সুৰণ্ণমালায – তঞ্চস্স অত্থং অনুভোতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে চিত্তস্স উপক্কিলেসা, যেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং চিত্তং ন চেৰ মুদু হোতি ন চ কম্মনিযং ন চ পভস্সরং পভঙ্গু চ ন চ সম্মা সমাধিযতি আসৰানং খযায. কতমে পঞ্চ? কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো, থিনমিদ্ধং [থীনমিদ্ধং (সী. স্যা. কং. পী.)], উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ চিত্তস্স উপক্কিলেসা যেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠং চিত্তং ন চেৰ মুদু হোতি ন চ কম্মনিযং ন চ পভস্সরং পভঙ্গু চ ন চ সম্মা ¶ সমাধিযতি আসৰানং খযায. যতো চ খো, ভিক্খৰে, চিত্তং ইমেহি পঞ্চহি উপক্কিলেসেহি ৰিমুত্তং হোতি, তং হোতি চিত্তং মুদু চ কম্মনিযঞ্চ ¶ পভস্সরঞ্চ ন চ পভঙ্গু সম্মা সমাধিযতি আসৰানং খযায. যস্স যস্স চ অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং – একোপি হুত্ৰা বহুধা অস্সং, বহুধাপি হুত্ৰা একো অস্সং; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করেয্যং, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানো গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমেয্যং, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে [চন্দিমসুরিযে (সী. স্যা. কং. পী.)] এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসেয্যং [পরামসেয্যং (ক.)] পরিমজ্জেয্যং যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণেয্যং – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানেয্যং – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি ¶ পজানেয্যং, সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতদোসং ৰা ¶ চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং, সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং, সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং, সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং [সেয্যথীদং (সী. স্যা. কং. পী.)] – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তারীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি ¶ সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো ¶ চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি, ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো ¶ ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্যং – ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নাতি, ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে’’তি. ততিযং.
৪. দুস্সীলসুত্তং
২৪. [অ. নি. ৫.১৬৮; ৬.৫০; ৭.৬৫] ‘‘দুস্সীলস্স ¶ , ভিক্খৰে, সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি ন পারিপূরিং ¶ গচ্ছতি, ফেগ্গুপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি ¶ নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.
‘‘সীলৰতো, ভিক্খৰে, সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি পারিপূরিং গচ্ছতি, ফেগ্গুপি পারিপূরিং গচ্ছতি, সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি; এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. অনুগ্গহিতসুত্তং
২৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি অনুগ্গহিতা সম্মাদিট্ঠি চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোতি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোতি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চ.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি সীলানুগ্গহিতা চ হোতি, সুতানুগ্গহিতা চ হোতি, সাকচ্ছানুগ্গহিতা চ হোতি, সমথানুগ্গহিতা চ হোতি, ৰিপস্সনানুগ্গহিতা চ হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি অনুগ্গহিতা সম্মাদিট্ঠি চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোতি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোতি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চা’’তি. পঞ্চমং.
৬. ৰিমুত্তাযতনসুত্তং
২৬. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, ৰিমুত্তাযতনানি যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ¶ ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী. যথা যথা, ভিক্খৰে, তস্স ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ¶ ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ. তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং [পামুজ্জং (সী. স্যা. কং.) দী. নি. ৩.৩২২] জাযতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি [ৰেদিযতি (সী.)]. সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং ৰিমুত্তাযতনং যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি. যথা যথা, ভিক্খৰে, ভিক্খু যথাসুতং ¶ যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ. তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি. সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং ৰিমুত্তাযতনং যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি. যথা যথা, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু যথাসুতং ¶ যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ. তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ¶ ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি. সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং ৰিমুত্তাযতনং যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো…পে… যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি; অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. যথা যথা, ভিক্খৰে, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ¶ ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ. তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি. সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং ৰিমুত্তাযতনং যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি ¶ , নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি; অপি চ খ্ৰস্স অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায. যথা যথা, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ. তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি. পমুদিতস্স পীতি জাযতি. পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি. সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. ইদং, ভিক্খৰে, পঞ্চমং ৰিমুত্তাযতনং যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ¶ ৰিহরতো ¶ অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ¶ ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি.
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ৰিমুত্তাযতনানি যত্থ ভিক্খুনো অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অপরিক্খীণা ৰা আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তং ৰা অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. সমাধিসুত্তং
২৭. ‘‘সমাধিং, ভিক্খৰে, ভাৰেথ অপ্পমাণং নিপকা পতিস্সতা. সমাধিং, ভিক্খৰে, ভাৰযতং অপ্পমাণং নিপকানং পতিস্সতানং পঞ্চ ঞাণানি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ উপ্পজ্জন্তি. কতমানি পঞ্চ? ‘অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকো’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি, ‘অযং সমাধি অরিযো নিরামিসো’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি, ‘অযং সমাধি অকাপুরিসসেৰিতো’তি [মহাপুরিসসেৰিতোতি (ক.)] পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি, ‘অযং সমাধি সন্তো ¶ পণীতো পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো একোদিভাৰাধিগতো, ন সঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো’তি [ন চ সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতপ্পতিতোতি (সী.), ন চ সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতপত্তোতি (স্যা.), ন চ সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিৰাৰটোতি (ক.), ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিযাধিগতোতি (?) দী. নি. ৩.৩৫৫; অ. নি. ৩.১০২; ৯.২৭] পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি, ‘সতো খো পনাহং ইমং সমাপজ্জামি সতো ৰুট্ঠহামী’তি [সো খো পনাহং ইমং সমাধিং সতোৰ সমাপজ্জামি, সতো উট্ঠহামীতি (সী. স্যা. কং.)] পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি.
‘‘সমাধিং, ভিক্খৰে, ভাৰেথ অপ্পমাণং নিপকা পতিস্সতা. সমাধিং, ভিক্খৰে, ভাৰযতং অপ্পমাণং নিপকানং পতিস্সতানং ইমানি পঞ্চ ঞাণানি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ উপ্পজ্জন্তী’’তি. সত্তমং.
৮. পঞ্চঙ্গিকসুত্তং
২৮. ‘‘অরিযস্স ¶ , ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স ভাৰনং দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কতমা ¶ চ, ভিক্খৰে, অরিযস্স পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স ভাৰনা? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো ন্হাপকো [নহাপকো (সী. পী.)] ৰা ন্হাপকন্তেৰাসী ৰা কংসথালে ন্হানীযচুণ্ণানি [নহানীযচুণ্ণানি (সী. পী.)] আকিরিত্ৰা উদকেন পরিপ্ফোসকং পরিপ্ফোসকং সন্নেয্য. সাযং ন্হানীযপিণ্ডি [সাস্স নহানীযপিণ্ডী (সী. স্যা. কং.)] স্নেহানুগতা স্নেহপরেতা সন্তরবাহিরা ফুটা স্নেহেন, ন চ পগ্ঘরিনী. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. অরিযস্স, ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স অযং পঠমা ভাৰনা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং সমাধিজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স সমাধিজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকরহদো গম্ভীরো উব্ভিদোদকো [উব্ভিতোদকো (স্যা. কং. ক.)]. তস্স নেৰস্স পুরত্থিমায দিসায উদকস্স আযমুখং, ন পচ্ছিমায দিসায উদকস্স আযমুখং, ন উত্তরায দিসায ¶ উদকস্স আযমুখং, ন দক্খিণায দিসায উদকস্স আযমুখং, দেৰো চ কালেন কালং সম্মা ধারং নানুপ্পৰেচ্ছেয্য [দেৰো চ ন কালেন… অনুপৰেচ্ছেয্য (দী. নি. ১.২২৭ আদযো; ম. নি. ২.২৫১ আদযো]. অথ খো তম্হাৰ উদকরহদা সীতা ৰারিধারা উব্ভিজ্জিত্ৰা তমেৰ উদকরহদং সীতেন ৰারিনা অভিসন্দেয্য পরিসন্দেয্য পরিপূরেয্য পরিপ্ফরেয্য; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো উদকরহদস্স সীতেন ৰারিনা অপ্ফুটং অস্স. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং সমাধিজেন পীতিসুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স সমাধিজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতি. অরিযস্স, ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স অযং দুতিযা ভাৰনা.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং নিপ্পীতিকেন সুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স নিপ্পীতিকেন সুখেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপ্পলিনিযং ৰা পদুমিনিযং ৰা পুণ্ডরীকিনিযং ¶ ৰা অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকানুগ্গতানি অন্তো নিমুগ্গপোসীনি. তানি যাৰ ¶ চগ্গা যাৰ চ মূলা সীতেন ৰারিনা অভিসন্নানি পরিসন্নানি পরিপূরানি পরিপ্ফুটানি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতং উপ্পলানং ৰা পদুমানং ৰা পুণ্ডরীকানং ৰা সীতেন ৰারিনা অপ্ফুটং অস্স. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং নিপ্পীতিকেন সুখেন অভিসন্দেতি পরিসন্দেতি পরিপূরেতি পরিপ্ফরতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স নিপ্পীতিকেন সুখেন অপ্ফুটং হোতি. অরিযস্স, ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স অযং ততিযা ভাৰনা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা ¶ …পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমমেৰ কাযং পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন ফরিত্ৰা নিসিন্নো হোতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন অপ্ফুটং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো ওদাতেন ৰত্থেন সসীসং পারুপিত্ৰা নিসিন্নো অস্স; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ওদাতেন ৰত্থেন অপ্ফুটং অস্স. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন ফরিত্ৰা নিসিন্নো হোতি; নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স পরিসুদ্ধেন চেতসা পরিযোদাতেন অপ্ফুটং হোতি. অরিযস্স, ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স অযং চতুত্থা ভাৰনা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণানিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অঞ্ঞোৰ অঞ্ঞং [অঞ্ঞো ৰা অঞ্ঞং ৰা (সী.), অঞ্ঞো ৰা অঞ্ঞং (স্যা. কং.), অঞ্ঞো অঞ্ঞং (?)] পচ্চৰেক্খেয্য, ঠিতো ৰা নিসিন্নং পচ্চৰেক্খেয্য, নিসিন্নো ৰা নিপন্নং পচ্চৰেক্খেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণানিমিত্তং ¶ সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায. অরিযস্স, ভিক্খৰে, পঞ্চঙ্গিকস্স সম্মাসমাধিস্স অযং পঞ্চমা [পঞ্চমী (সী.)] ভাৰনা. এৰং ভাৰিতে খো ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু [এৰং ভাৰিতে খো ভিক্খৰে (সী.)] অরিযে পঞ্চঙ্গিকে সম্মাসমাধিম্হি এৰং বহুলীকতে যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উদকমণিকো আধারে ঠপিতো পূরো উদকস্স সমতিত্তিকো কাকপেয্যো ¶ . তমেনং বলৰা পুরিসো যতো যতো আৰজ্জেয্য [আৰট্টেয্য (স্যা. কং.)], আগচ্ছেয্য উদক’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’ ¶ . ‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ভাৰিতে অরিযে পঞ্চঙ্গিকে সম্মাসমাধিম্হি এৰং বহুলীকতে যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সমে ভূমিভাগে পোক্খরণী চতুরংসা আলিবদ্ধা পূরা উদকস্স সমতিত্তিকা কাকপেয্যা. তমেনং বলৰা পুরিসো যতো যতো আলিং মুঞ্চেয্য, আগচ্ছেয্য উদক’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ভাৰিতে অরিযে পঞ্চঙ্গিকে সম্মাসমাধিম্হি এৰং বহুলীকতে যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স…পে… সতি সতি আযতনে.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুভূমিযং চতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী. পী.), চতুম্মহাপথে (স্যা. কং.)] আজঞ্ঞরথো যুত্তো অস্স ঠিতো ওধস্তপতোদো ¶ . তমেনং দক্খো যোগ্গাচরিযো অস্সদম্মসারথি অভিরুহিত্ৰা ৰামেন হত্থেন রস্মিযো গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন পতোদং গহেত্ৰা যেনিচ্ছকং যদিচ্ছকং সারেয্যপি পচ্চাসারেয্যপি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ভাৰিতে অরিযে পঞ্চঙ্গিকে সম্মাসমাধিম্হি এৰং বহুলীকতে যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং ¶ – একোপি হুত্ৰা বহুধা অস্সং…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণেয্যং – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে অকঙ্খতি – ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানেয্যং – সরাগং ¶ ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, সদোসং ৰা চিত্তং… ৰীতদোসং ৰা চিত্তং… সমোহং ৰা চিত্তং… ৰীতমোহং ৰা চিত্তং… সংখিত্তং ৰা চিত্তং… ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং… মহগ্গতং ৰা চিত্তং… অমহগ্গতং ৰা চিত্তং… সউত্তরং ৰা চিত্তং… অনুত্তরং ৰা চিত্তং… সমাহিতং ৰা চিত্তং… অসমাহিতং ৰা চিত্তং… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং… অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ ¶ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খতি – ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণাতি সতি সতি আযতনে’’তি. অট্ঠমং.
৯. চঙ্কমসুত্তং
২৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, চঙ্কমে আনিসংসা. কতমে পঞ্চ? অদ্ধানক্খমো ¶ হোতি, পধানক্খমো হোতি, অপ্পাবাধো হোতি, অসিতং পীতং খাযিতং সাযিতং সম্মা পরিণামং গচ্ছতি, চঙ্কমাধিগতো সমাধি চিরট্ঠিতিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ চঙ্কমে আনিসংসা’’তি. নৰমং.
১০. নাগিতসুত্তং
৩০. এৰং ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ইচ্ছানঙ্গলং নাম কোসলানং ব্রাহ্মণগামো তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা ¶ ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে. অস্সোসুং খো ইচ্ছানঙ্গলকা [ইচ্ছানঙ্গলিকা (সী.) অ. নি. ৬.৪২; অ. নি. ৮.৮৬] ব্রাহ্মণগহপতিকা – ‘‘সমণো খলু ভো গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো ইচ্ছানঙ্গলং অনুপ্পত্তো; ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে. তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি, সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰাতি. সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ¶ ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’তি. অথ খো ইচ্ছানঙ্গলকা ব্রাহ্মণগহপতিকা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায যেন ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা বহিদ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠংসু উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা.
তেন ¶ খো পন সমযেন আযস্মা নাগিতো ভগৰতো উপট্ঠাকো হোতি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং নাগিতং আমন্তেসি – ‘‘কে পন খো, নাগিত, উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা, কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপে’’তি? ‘‘এতে, ভন্তে, ইচ্ছানঙ্গলকা ব্রাহ্মণগহপতিকা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায বহিদ্ৰারকোট্ঠকে ঠিতা ভগৰন্তঞ্ঞেৰ উদ্দিস্স ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চা’’তি. ‘‘মাহং, নাগিত, যসেন সমাগমং, মা চ মযা যসো. যো খো, নাগিত, নযিমস্স নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অস্স অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, যস্সাহং নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী ¶ অকসিরলাভী. সো তং [সোহং (ক.), সো (স্যা. কং.)] মীল়্হসুখং মিদ্ধসুখং লাভসক্কারসিলোকসুখং সাদিযেয্যা’’তি.
‘‘অধিৰাসেতু দানি, ভন্তে, ভগৰা, অধিৰাসেতু সুগতো; অধিৰাসনকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো. যেন যেনেৰ দানি ভগৰা গমিস্সতি তংনিন্নাৰ গমিস্সন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সেয্যথাপি, ভন্তে, থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে যথানিন্নং উদকানি পৰত্তন্তি; এৰমেৰং খো, ভন্তে, যেন যেনেৰ দানি ভগৰা গমিস্সতি, তংনিন্নাৰ গমিস্সন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ ¶ জানপদা চ. তং কিস্স হেতু? তথা হি, ভন্তে, ভগৰতো সীলপঞ্ঞাণ’’ন্তি.
‘‘মাহং ¶ , নাগিত, যসেন সমাগমং, মা চ মযা যসো. যো খো, নাগিত, নযিমস্স নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অস্স অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, যস্সাহং নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. সো তং মীল়্হসুখং মিদ্ধসুখং লাভসক্কারসিলোকসুখং সাদিযেয্য. অসিতপীতখাযিতসাযিতস্স ¶ খো, নাগিত, উচ্চারপস্সাৰো – এসো তস্স নিস্সন্দো. পিযানং খো, নাগিত, ৰিপরিণামঞ্ঞথাভাৰা উপ্পজ্জন্তি সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা – এসো তস্স নিস্সন্দো. অসুভনিমিত্তানুযোগং অনুযুত্তস্স খো, নাগিত, সুভনিমিত্তে পাটিকুল্যতা [পটিক্কূলতা (সী.), পটিক্কূল্যতা (স্যা. কং.)] সণ্ঠাতি – এসো তস্স নিস্সন্দো. ছসু খো, নাগিত, ফস্সাযতনেসু অনিচ্চানুপস্সিনো ৰিহরতো ফস্সে পাটিকুল্যতা সণ্ঠাতি – এসো তস্স নিস্সন্দো. পঞ্চসু খো, নাগিত, উপাদানক্খন্ধেসু উদযব্বযানুপস্সিনো ৰিহরতো উপাদানে পাটিকুল্যতা সণ্ঠাতি – এসো তস্স নিস্সন্দো’’তি. দসমং.
পঞ্চঙ্গিকৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে অগারৰুপক্কিলেসা, দুস্সীলানুগ্গহিতেন চ;
ৰিমুত্তিসমাধিপঞ্চঙ্গিকা, চঙ্কমং নাগিতেন চাতি.
৪. সুমনৰগ্গো
১. সুমনসুত্তং
৩১. একং ¶ ¶ ¶ সমযং…পে… অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো সুমনা রাজকুমারী পঞ্চহি রথসতেহি পঞ্চহি রাজকুমারিসতেহি পরিৰুতা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো সুমনা রাজকুমারী ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘ইধস্সু, ভন্তে, ভগৰতো দ্ৰে সাৰকা সমসদ্ধা সমসীলা সমপঞ্ঞা – একো দাযকো, একো অদাযকো. তে কাযস্স ভেদা ¶ পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্যুং. দেৰভূতানং পন নেসং [তেসং (সী.)], ভন্তে, সিযা ৰিসেসো, সিযা নানাকরণ’’ন্তি?
‘‘সিযা, সুমনে’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং দেৰভূতো সমানো পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতি – দিব্বেন আযুনা, দিব্বেন ৰণ্ণেন, দিব্বেন সুখেন, দিব্বেন যসেন, দিব্বেন আধিপতেয্যেন. যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং দেৰভূতো সমানো ইমেহি পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতি’’.
‘‘সচে পন তে, ভন্তে, ততো চুতা ইত্থত্তং আগচ্ছন্তি, মনুস্সভূতানং পন নেসং, ভন্তে, সিযা ৰিসেসো, সিযা নানাকরণ’’ন্তি? ‘‘সিযা, সুমনে’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং মনুস্সভূতো সমানো পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতি – মানুসকেন আযুনা, মানুসকেন ৰণ্ণেন, মানুসকেন সুখেন, মানুসকেন যসেন, মানুসকেন আধিপতেয্যেন. যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং মনুস্সভূতো সমানো ইমেহি পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতি’’.
‘‘সচে ¶ পন তে, ভন্তে, উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, পব্বজিতানং পন নেসং, ভন্তে ¶ , সিযা ৰিসেসো, সিযা নানাকরণ’’ন্তি? ‘‘সিযা, সুমনে’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং পব্বজিতো সমানো পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতি – যাচিতোৰ বহুলং চীৰরং পরিভুঞ্জতি অপ্পং অযাচিতো, যাচিতোৰ বহুলং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি ¶ অপ্পং অযাচিতো, যাচিতোৰ বহুলং সেনাসনং পরিভুঞ্জতি অপ্পং অযাচিতো, যাচিতোৰ বহুলং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জতি অপ্পং অযাচিতো. যেহি খো পন সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরতি ত্যস্স মনাপেনেৰ বহুলং কাযকম্মেন সমুদাচরন্তি অপ্পং অমনাপেন, মনাপেনেৰ বহুলং ৰচীকম্মেন সমুদাচরন্তি অপ্পং অমনাপেন, মনাপেনেৰ বহুলং মনোকম্মেন সমুদাচরন্তি অপ্পং অমনাপেন, মনাপংযেৰ বহুলং উপহারং উপহরন্তি অপ্পং অমনাপং ¶ . যো সো, সুমনে, দাযকো সো অমুং অদাযকং পব্বজিতো সমানো ইমেহি পঞ্চহি ঠানেহি অধিগণ্হাতী’’তি.
‘‘সচে পন তে, ভন্তে, উভো অরহত্তং পাপুণন্তি, অরহত্তপ্পত্তানং পন নেসং, ভন্তে, সিযা ৰিসেসো, সিযা নানাকরণ’’ন্তি? ‘‘এত্থ খো পনেসাহং, সুমনে, ন কিঞ্চি নানাকরণং ৰদামি, যদিদং ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তি’’ন্তি [ৰিমুত্তন্তি (স্যা. কং.)].
‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! যাৰঞ্চিদং, ভন্তে, অলমেৰ দানানি দাতুং অলং পুঞ্ঞানি কাতুং; যত্র হি নাম দেৰভূতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানি, মনুস্সভূতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানি, পব্বজিতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানী’’তি. ‘‘এৰমেতং, সুমনে! অলঞ্হি, সুমনে, দানানি দাতুং অলং পুঞ্ঞানি কাতুং! দেৰভূতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানি, মনুস্সভূতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানি, পব্বজিতস্সাপি উপকারানি পুঞ্ঞানী’’তি ¶ .
ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান [ইদং ৰত্ৰা (সী. পী.) এৰমুপরিপি] সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা –
‘‘যথাপি চন্দো ৰিমলো, গচ্ছং আকাসধাতুযা;
সব্বে তারাগণে লোকে, আভায অতিরোচতি.
‘‘তথেৰ সীলসম্পন্নো, সদ্ধো পুরিসপুগ্গলো;
সব্বে মচ্ছরিনো লোকে, চাগেন অতিরোচতি.
‘‘যথাপি ¶ মেঘো থনযং, ৰিজ্জুমালী সতক্ককু;
থলং নিন্নঞ্চ পূরেতি, অভিৰস্সং ৰসুন্ধরং.
‘‘এৰং দস্সনসম্পন্নো, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো;
মচ্ছরিং অধিগণ্হাতি, পঞ্চঠানেহি পণ্ডিতো.
‘‘আযুনা ¶ যসসা চেৰ [আযুনা চ যসেন চ (ক.)], ৰণ্ণেন চ সুখেন চ;
স ৰে ভোগপরিব্যূল়্হো [ভোগপরিব্বূল়্হো (সী.)], পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি. পঠমং;
২. চুন্দীসুত্তং
৩২. একং ¶ সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. অথ খো চুন্দী রাজকুমারী পঞ্চহি রথসতেহি পঞ্চহি চ কুমারিসতেহি পরিৰুতা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো চুন্দী রাজকুমারী ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘অম্হাকং, ভন্তে, ভাতা চুন্দো নাম ¶ রাজকুমারো, সো এৰমাহ – ‘যদেৰ সো হোতি ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো, ধম্মং সরণং গতো, সঙ্ঘং সরণং গতো, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো, মুসাৰাদা পটিৰিরতো, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিংযেৰ উপপজ্জতি, নো দুগ্গতি’ন্তি. সাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং পুচ্ছামি – ‘কথংরূপে খো, ভন্তে, সত্থরি পসন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিংযেৰ উপপজ্জতি, নো দুগ্গতিং? কথংরূপে ধম্মে পসন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিংযেৰ উপপজ্জতি, নো দুগ্গতিং? কথংরূপে সঙ্ঘে পসন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিংযেৰ উপপজ্জতি, নো দুগ্গতিং? কথংরূপেসু সীলেসু পরিপূরকারী কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিংযেৰ উপপজ্জতি, নো দুগ্গতি’’’ন্তি?
‘‘যাৰতা, চুন্দি, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা চতুপ্পদা ৰা বহুপ্পদা ৰা [অপাদা ৰা দ্ৰীপাদা ৰাচতুপ্পাদা ৰা বহুপ্পাদা ৰা (সী.) অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০] রূপিনো ৰা অরূপিনো ৰা সঞ্ঞিনো ৰা অসঞ্ঞিনো ৰা নেৰসঞ্ঞিনাসঞ্ঞিনো ৰা, তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতি ¶ অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. যে খো, চুন্দি, বুদ্ধে পসন্না, অগ্গে তে পসন্না. অগ্গে খো পন পসন্নানং অগ্গো ৰিপাকো হোতি.
‘‘যাৰতা, চুন্দি, ধম্মা সঙ্খতা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তেসং অগ্গমক্খাযতি. যে, চুন্দি, অরিযে অট্ঠঙ্গিকে মগ্গে পসন্না, অগ্গে তে পসন্না, অগ্গে খো পন পসন্নানং অগ্গো ৰিপাকো হোতি.
‘‘যাৰতা ¶ , চুন্দি, ধম্মা সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰা, ৰিরাগো তেসং [তেসং ধম্মানং (সী. পী. ক.)] অগ্গমক্খাযতি, যদিদং – মদনিম্মদনো পিপাসৰিনযো আলযসমুগ্ঘাতো ৰট্টুপচ্ছেদো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. যে খো, চুন্দি ¶ , ৰিরাগে ¶ ধম্মে পসন্না, অগ্গে তে পসন্না. অগ্গে খো পন পসন্নানং অগ্গো ৰিপাকো হোতি.
‘‘যাৰতা, চুন্দি, সঙ্ঘা ৰা গণা ৰা, তথাগতসাৰকসঙ্ঘো তেসং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং – চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. যে খো, চুন্দি, সঙ্ঘে পসন্না, অগ্গে তে পসন্না. অগ্গে খো পন পসন্নানং অগ্গো ৰিপাকো হোতি.
‘‘যাৰতা, চুন্দি, সীলানি, অরিযকন্তানি সীলানি তেসং [অরিযকন্তানিতেসং (সী. স্যা. কং.)] অগ্গমক্খাযতি, যদিদং – অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি. যে খো, চুন্দি, অরিযকন্তেসু সীলেসু পরিপূরকারিনো, অগ্গে তে পরিপূরকারিনো. অগ্গে খো পন পরিপূরকারীনং অগ্গো ৰিপাকো হোতী’’তি.
‘‘অগ্গতো ৰে পসন্নানং, অগ্গং ধম্মং ৰিজানতং;
অগ্গে বুদ্ধে পসন্নানং, দক্খিণেয্যে অনুত্তরে.
‘‘অগ্গে ধম্মে পসন্নানং, ৰিরাগূপসমে সুখে;
অগ্গে সঙ্ঘে পসন্নানং, পুঞ্ঞক্খেত্তে অনুত্তরে.
‘‘অগ্গস্মিং ¶ দানং দদতং, অগ্গং পুঞ্ঞং পৰড্ঢতি;
অগ্গং আযু চ ৰণ্ণো চ, যসো কিত্তি সুখং বলং.
‘‘অগ্গস্স দাতা মেধাৰী, অগ্গধম্মসমাহিতো;
দেৰভূতো মনুস্সো ৰা, অগ্গপ্পত্তো পমোদতী’’তি. দুতিযং;
৩. উগ্গহসুত্তং
৩৩. একং সমযং ভগৰা ভদ্দিযে ৰিহরতি জাতিযা ৰনে. অথ খো উগ্গহো ¶ মেণ্ডকনত্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উগ্গহো মেণ্ডকনত্তা ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘অধিৰাসেতু ¶ মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায অত্তচতুত্থো ভত্ত’’ন্তি ¶ . অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. অথ খো উগ্গহো মেণ্ডকনত্তা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.
অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন উগ্গহস্স মেণ্ডকনত্তুনো নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো উগ্গহো মেণ্ডকনত্তা ভগৰন্তং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি. অথ খো উগ্গহো মেণ্ডকনত্তা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উগ্গহো মেণ্ডকনত্তা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমা মে, ভন্তে, কুমারিযো পতিকুলানি গমিস্সন্তি. ওৰদতু তাসং, ভন্তে, ভগৰা; অনুসাসতু তাসং, ভন্তে, ভগৰা, যং তাসং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.
অথ খো ভগৰা তা কুমারিযো এতদৰোচ – ‘‘তস্মাতিহ, কুমারিযো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যস্স ৰো [যস্স খো (সী. স্যা. কং.)] মাতাপিতরো ভত্তুনো দস্সন্তি অত্থকামা হিতেসিনো অনুকম্পকা অনুকম্পং উপাদায, তস্স ভৰিস্সাম পুব্বুট্ঠাযিনিযো পচ্ছানিপাতিনিযো কিংকারপটিস্সাৰিনিযো ¶ মনাপচারিনিযো পিযৰাদিনিযো’তি. এৰঞ্হি ৰো, কুমারিযো, সিক্খিতব্বং.
‘‘তস্মাতিহ, কুমারিযো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যে তে ভত্তু গরুনো [গুরুনো (ক.)] ভৰিস্সন্তি মাতাতি ৰা পিতাতি ৰা সমণব্রাহ্মণাতি ৰা, তে সক্করিস্সাম গরুং করিস্সাম [গরুকরিস্সাম (সী. স্যা. কং. পী.)] মানেস্সাম পূজেস্সাম অব্ভাগতে চ আসনোদকেন পটিপূজেস্সামা’তি [পূজেস্সামাতি (সী.)]. এৰঞ্হি ৰো, কুমারিযো, সিক্খিতব্বং.
‘‘তস্মাতিহ ¶ , কুমারিযো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যে তে ভত্তু অব্ভন্তরা কম্মন্তা উণ্ণাতি ৰা কপ্পাসাতি ৰা, তত্থ দক্খা ভৰিস্সাম অনলসা ¶ , তত্রুপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতা, অলং কাতুং অলং সংৰিধাতু’ন্তি. এৰঞ্হি ৰো, কুমারিযো, সিক্খিতব্বং.
‘‘তস্মাতিহ, কুমারিযো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যো সো ভত্তু অব্ভন্তরো [অব্ভন্তরে (ক.)] অন্তোজনো দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা ¶ কম্মকরাতি ৰা, তেসং কতঞ্চ কততো জানিস্সাম অকতঞ্চ অকততো জানিস্সাম, গিলানকানঞ্চ বলাবলং জানিস্সাম, খাদনীযং ভোজনীযঞ্চস্স পচ্চংসেন [পচ্চযং তেন (ক. সী.), পচ্চযংসেন (স্যা. কং.), পচ্চযং সেনাসনং পচ্চত্তংসেন (ক.) অ. নি. ৮.৪৬] সংৰিভজিস্সামা’তি [ৰিভজিস্সামাতি (সী. স্যা. কং.)]. এৰঞ্হি ৰো, কুমারিযো, সিক্খিতব্বং.
‘‘তস্মাতিহ, কুমারিযো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যং ভত্তা আহরিস্সতি ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা, তং আরক্খেন [তং আরক্খায (সী.)] গুত্তিযা সম্পাদেস্সাম, তত্থ চ ভৰিস্সাম অধুত্তী অথেনী অসোণ্ডী অৰিনাসিকাযো’তি. এৰঞ্হি ৰো, কুমারিযো, সিক্খিতব্বং. ইমেহি খো, কুমারিযো, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনাপকাযিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতী’’তি.
‘‘যো নং ভরতি সব্বদা, নিচ্চং আতাপি উস্সুকো;
সব্বকামহরং পোসং, ভত্তারং নাতিমঞ্ঞতি.
‘‘ন ¶ চাপি সোত্থি ভত্তারং, ইস্সাচারেন [ইচ্ছাচারেন (সী.), ইস্সাৰাদেন (পী.)] রোসযে;
ভত্তু চ গরুনো সব্বে, পটিপূজেতি পণ্ডিতা.
‘‘উট্ঠাহিকা ¶ [উট্ঠাযিকা (স্যা. কং. ক.)] অনলসা, সঙ্গহিতপরিজ্জনা;
ভত্তু মনাপং [মনাপা (সী.)] চরতি, সম্ভতং অনুরক্খতি.
‘‘যা এৰং ৰত্ততী নারী, ভত্তুছন্দৰসানুগা;
মনাপা নাম তে দেৰা, যত্থ সা উপপজ্জতী’’তি. ততিযং;
৪. সীহসেনাপতিসুত্তং
৩৪. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো সীহো সেনাপতি যেন ভগৰা ¶ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সক্কা নু খো, ভন্তে, ভগৰা সন্দিট্ঠিকং দানফলং পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি?
‘‘সক্কা, সীহা’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘দাযকো, সীহ, দানপতি বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো. যম্পি, সীহ, দাযকো দানপতি বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো, ইদম্পি সন্দিট্ঠিকং দানফলং.
‘‘পুন চপরং, সীহ, দাযকং দানপতিং সন্তো সপ্পুরিসা ভজন্তি. যম্পি, সীহ, দাযকং দানপতিং সন্তো সপ্পুরিসা ভজন্তি, ইদম্পি সন্দিট্ঠিকং দানফলং.
‘‘পুন চপরং, সীহ, দাযকস্স দানপতিনো কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি. যম্পি, সীহ, দাযকস্স দানপতিনো কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, ইদম্পি সন্দিট্ঠিকং দানফলং.
‘‘পুন চপরং, সীহ, দাযকো দানপতি যং যদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং – ৰিসারদো ¶ [ৰিসারদোৰ (সী.) অ. নি. ৭.৫৭ পস্সিতব্বং] উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো. যম্পি, সীহ, দাযকো দানপতি যং যদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি ¶ খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং – ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো, ইদম্পি সন্দিট্ঠিকং দানফলং.
‘‘পুন চপরং, সীহ, দাযকো দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. যম্পি, সীহ, দাযকো দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি, ইদং [ইদম্পি সীহ (ক.)] সম্পরাযিকং দানফল’’ন্তি.
এৰং ৰুত্তে সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা চত্তারি সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি; অহং পেতানি জানামি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি বহুনো জনস্স পিযো মনাপো. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি; মং সন্তো সপ্পুরিসা ভজন্তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি; ময্হং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘সীহো সেনাপতি দাযকো কারকো ¶ সঙ্ঘুপট্ঠাকো’তি. অহং, ভন্তে ¶ , দাযকো দানপতি যং যদেৰ পরিসং উপসঙ্কমামি – যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং – ৰিসারদো উপসঙ্কমামি অমঙ্কুভূতো. যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা চত্তারি সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি; অহং পেতানি জানামি. যঞ্চ খো মং, ভন্তে, ভগৰা এৰমাহ – ‘দাযকো, সীহ, দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’তি, এতাহং ন জানামি; এত্থ চ পনাহং ¶ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামী’’তি. ‘‘এৰমেতং, সীহ, এৰমেতং, সীহ! দাযকো দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’’তি.
‘‘দদং পিযো হোতি ভজন্তি নং বহূ,
কিত্তিঞ্চ পপ্পোতি যসো চ ৰড্ঢতি [যসস্স ৰড্ঢতি (স্যা. কং.), যসং পৰড্ঢতি (ক.)];
অমঙ্কুভূতো পরিসং ৰিগাহতি,
ৰিসারদো হোতি নরো অমচ্ছরী.
‘‘তস্মা হি দানানি দদন্তি পণ্ডিতা,
ৰিনেয্য মচ্ছেরমলং সুখেসিনো;
তে ¶ দীঘরত্তং তিদিৰে পতিট্ঠিতা,
দেৰানং সহব্যগতা রমন্তি তে [সহব্যতং গতা রমন্তি (সী.), সহব্যতা রমন্তি তে (ক.)].
‘‘কতাৰকাসা কতকুসলা ইতো চুতা [ততো চুতা (সী.)],
সযংপভা অনুৰিচরন্তি নন্দনং [নন্দনে (স্যা. কং.)];
তে তত্থ নন্দন্তি রমন্তি মোদরে,
সমপ্পিতা কামগুণেহি পঞ্চহি;
‘‘কত্ৰান ৰাক্যং অসিতস্স তাদিনো,
রমন্তি সগ্গে [রমন্তি সুমনা (ক.), কমন্তি সব্বে (স্যা. কং.)] সুগতস্স সাৰকা’’তি. চতুত্থং;
৫. দানানিসংসসুত্তং
৩৫. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, দানে আনিসংসা. কতমে পঞ্চ? বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো; সন্তো সপ্পুরিসা ভজন্তি; কল্যাণো কিত্তিসদ্দো ¶ অব্ভুগ্গচ্ছতি; গিহিধম্মা অনপগতো [গিহিধম্মা অনপেতো (সী. পী.), গিহিধম্মমনুপগতো (ক.)] হোতি; কাযস্স ¶ ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ দানে আনিসংসা’’তি.
‘‘দদমানো পিযো হোতি, সতং ধম্মং অনুক্কমং;
সন্তো নং সদা ভজন্তি [সন্তো ভজন্তি সপ্পুরিসা (সী.)], সঞ্ঞতা ব্রহ্মচারযো.
‘‘তে তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;
যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. পঞ্চমং;
৬. কালদানসুত্তং
৩৬. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, কালদানানি. কতমানি পঞ্চ? আগন্তুকস্স দানং দেতি; গমিকস্স দানং দেতি; গিলানস্স দানং দেতি; দুব্ভিক্খে দানং দেতি; যানি তানি নৰসস্সানি ¶ নৰফলানি তানি পঠমং সীলৰন্তেসু পতিট্ঠাপেতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কালদানানী’’তি.
‘‘কালে দদন্তি সপ্পঞ্ঞা, ৰদঞ্ঞূ ৰীতমচ্ছরা;
কালেন দিন্নং অরিযেসু, উজুভূতেসু তাদিসু.
‘‘ৰিপ্পসন্নমনা তস্স, ৰিপুলা হোতি দক্খিণা;
যে তত্থ অনুমোদন্তি, ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তি ৰা;
ন তেন [ন তেসং (পী. ক.)] দক্খিণা ঊনা, তেপি পুঞ্ঞস্স ভাগিনো.
‘‘তস্মা দদে অপ্পটিৰানচিত্তো, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং;
পুঞ্ঞানি পরলোকস্মিং, পতিট্ঠা হোন্তি পাণিন’’ন্তি. ছট্ঠং;
৯. ভোজনসুত্তং
৩৭. ‘‘ভোজনং ¶ , ভিক্খৰে, দদমানো দাযকো পটিগ্গাহকানং পঞ্চ ঠানানি দেতি. কতমানি পঞ্চ? আযুং দেতি, ৰণ্ণং দেতি, সুখং দেতি, বলং দেতি, পটিভানং [পটিভাণং (সী.)] দেতি. আযুং খো পন দত্ৰা আযুস্স ¶ ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা; ৰণ্ণং দত্ৰা ৰণ্ণস্স ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা; সুখং দত্ৰা সুখস্স ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ¶ ৰা; বলং দত্ৰা বলস্স ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা; পটিভানং দত্ৰা পটিভানস্স ভাগী হোতি দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা. ভোজনং, ভিক্খৰে, দদমানো দাযকো পটিগ্গাহকানং ইমানি পঞ্চ ঠানানি দেতী’’তি.
‘‘আযুদো বলদো ধীরো, ৰণ্ণদো পটিভানদো;
সুখস্স দাতা মেধাৰী, সুখং সো অধিগচ্ছতি.
‘‘আযুং দত্ৰা বলং ৰণ্ণং, সুখঞ্চ পটিভানকং [পটিভাণকং (সী.), পটিভানদো (স্যা. কং. পী. ক.)];
দীঘাযু যসৰা হোতি, যত্থ যত্থূপপজ্জতী’’তি. সত্তমং;
৮. সদ্ধসুত্তং
৩৮. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, সদ্ধে কুলপুত্তে আনিসংসা. কতমে পঞ্চ? যে তে, ভিক্খৰে, লোকে সন্তো সপ্পুরিসা তে সদ্ধঞ্ঞেৰ পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পন্তি, নো তথা অস্সদ্ধং; সদ্ধঞ্ঞেৰ পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমন্তি, নো তথা অস্সদ্ধং; সদ্ধঞ্ঞেৰ পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হন্তি, নো তথা অস্সদ্ধং; সদ্ধঞ্ঞেৰ পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেন্তি, নো তথা অস্সদ্ধং; সদ্ধো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সদ্ধে কুলপুত্তে আনিসংসা.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সুভূমিযং চতুমহাপথে মহানিগ্রোধো সমন্তা পক্খীনং পটিসরণং হোতি; এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, সদ্ধো কুলপুত্তো বহুনো জনস্স পটিসরণং হোতি ভিক্খূনং ¶ ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকান’’ন্তি.
‘‘সাখাপত্তফলূপেতো [সাখাপত্তবহুপেতো (কত্থচি), সাখাপত্তপলাসূপেতো (?)], খন্ধিমাৰ [খন্ধিমা চ (সী.)] মহাদুমো;
মূলৰা ফলসম্পন্নো, পতিট্ঠা হোতি পক্খিনং.
‘‘মনোরমে আযতনে, সেৰন্তি নং ৰিহঙ্গমা;
ছাযং ছাযত্থিকা [ছাযত্থিনো (সী.)] যন্তি, ফলত্থা ফলভোজিনো.
‘‘তথেৰ সীলসম্পন্নং, সদ্ধং পুরিসপুগ্গলং;
নিৰাতৰুত্তিং অত্থদ্ধং, সোরতং সখিলং মুদুং.
‘‘ৰীতরাগা ¶ ৰীতদোসা, ৰীতমোহা অনাসৰা;
পুঞ্ঞক্খেত্তানি লোকস্মিং, সেৰন্তি তাদিসং নরং.
‘‘তে তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;
যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. অট্ঠমং;
৯. পুত্তসুত্তং
৩৯. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, ঠানানি সম্পস্সন্তা মাতাপিতরো পুত্তং ইচ্ছন্তি কুলে জাযমানং. কতমানি পঞ্চ? ভতো ৰা নো ভরিস্সতি; কিচ্চং ৰা নো করিস্সতি; কুলৰংসো চিরং ঠস্সতি; দাযজ্জং পটিপজ্জিস্সতি; অথ ৰা পন পেতানং কালঙ্কতানং দক্খিণং অনুপ্পদস্সতীতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ঠানানি সম্পস্সন্তা মাতাপিতরো পুত্তং ইচ্ছন্তি কুলে জাযমান’’ন্তি.
[কথা. ৪৯১] ‘‘পঞ্চ ঠানানি সম্পস্সং, পুত্তং ইচ্ছন্তি পণ্ডিতা;
ভতো ৰা নো ভরিস্সতি, কিচ্চং ৰা নো করিস্সতি.
‘‘কুলৰংসো চিরং তিট্ঠে, দাযজ্জং পটিপজ্জতি;
অথ ¶ ৰা পন পেতানং, দক্খিণং অনুপ্পদস্সতি.
‘‘ঠানানেতানি সম্পস্সং, পুত্তং ইচ্ছন্তি পণ্ডিতা;
তস্মা সন্তো সপ্পুরিসা, কতঞ্ঞূ কতৰেদিনো.
‘‘ভরন্তি মাতাপিতরো, পুব্বে কতমনুস্সরং;
করোন্তি ¶ নেসং কিচ্চানি, যথা তং পুব্বকারিনং.
‘‘ওৰাদকারী ভতপোসী, কুলৰংসং অহাপযং;
সদ্ধো সীলেন সম্পন্নো, পুত্তো হোতি পসংসিযো’’তি. নৰমং;
১০. মহাসালপুত্তসুত্তং
৪০. ‘‘হিমৰন্তং, ভিক্খৰে, পব্বতরাজং নিস্সায মহাসালা পঞ্চহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢন্তি. কতমাহি পঞ্চহি? সাখাপত্তপলাসেন ৰড্ঢন্তি; তচেন ৰড্ঢন্তি; পপটিকায ৰড্ঢন্তি; ফেগ্গুনা ৰড্ঢন্তি; সারেন ৰড্ঢন্তি. হিমৰন্তং, ভিক্খৰে, পব্বতরাজং নিস্সায মহাসালা ইমাহি পঞ্চহি ¶ ৰড্ঢীহি ৰড্ঢন্তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সদ্ধং কুলপুত্তং নিস্সায অন্তোজনো পঞ্চহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢতি. কতমাহি ¶ পঞ্চহি? সদ্ধায ৰড্ঢতি; সীলেন ৰড্ঢতি; সুতেন ৰড্ঢতি; চাগেন ৰড্ঢতি; পঞ্ঞায ৰড্ঢতি. সদ্ধং, ভিক্খৰে, কুলপুত্তং নিস্সায অন্তোজনো ইমাহি পঞ্চহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢতী’’তি.
‘‘যথা হি পব্বতো সেলো, অরঞ্ঞস্মিং ব্রহাৰনে;
তং রুক্খা উপনিস্সায, ৰড্ঢন্তে তে ৰনপ্পতী.
‘‘তথেৰ সীলসম্পন্নং, সদ্ধং কুলপুত্তং ইমং [কুলপতিং ইধ (সী.), কুলপুত্তং ইধ (স্যা.)];
উপনিস্সায ৰড্ঢন্তি, পুত্তদারা চ বন্ধৰা;
অমচ্চা ¶ ঞাতিসঙ্ঘা চ, যে চস্স অনুজীৰিনো.
‘‘ত্যস্স সীলৰতো সীলং, চাগং সুচরিতানি চ;
পস্সমানানুকুব্বন্তি, যে ভৰন্তি ৰিচক্খণা.
‘‘ইমং ধম্মং চরিত্ৰান, মগ্গং [সগ্গং (স্যা. ক.)] সুগতিগামিনং;
নন্দিনো দেৰলোকস্মিং, মোদন্তি কামকামিনো’’তি. দসমং;
সুমনৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
সুমনা চুন্দী উগ্গহো, সীহো দানানিসংসকো;
কালভোজনসদ্ধা চ, পুত্তসালেহি তে দসাতি.
৫. মুণ্ডরাজৰগ্গো
১. আদিযসুত্তং
৪১. একং ¶ ¶ সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমে, গহপতি, ভোগানং আদিযা. কতমে পঞ্চ? ইধ, গহপতি, অরিযসাৰকো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি অত্তানং সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং ¶ পরিহরতি; মাতাপিতরো সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি; পুত্তদারদাসকম্মকরপোরিসে সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি. অযং পঠমো ভোগানং আদিযো.
‘‘পুন চপরং, গহপতি, অরিযসাৰকো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ¶ ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি মিত্তামচ্চে সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি. অযং দুতিযো ভোগানং আদিযো.
‘‘পুন চপরং, গহপতি, অরিযসাৰকো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি যা তা হোন্তি আপদা – অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা রাজতো ৰা চোরতো ৰা অপ্পিযতো ৰা দাযাদতো [অপ্পিযতো ৰা দাযাদতো ৰা (বহূসু) অ. নি. ৪.৬১; ৫.১৪৮] – তথারূপাসু আপদাসু ভোগেহি পরিযোধায ৰত্ততি, সোত্থিং অত্তানং করোতি. অযং ততিযো ভোগানং আদিযো.
‘‘পুন চপরং, গহপতি, অরিযসাৰকো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি পঞ্চবলিং কত্তা হোতি. ঞাতিবলিং, অতিথিবলিং, পুব্বপেতবলিং, রাজবলিং, দেৰতাবলিং – অযং চতুত্থো ভোগানং আদিযো.
‘‘পুন ¶ চপরং, গহপতি, অরিযসাৰকো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ¶ ধম্মলদ্ধেহি যে তে সমণব্রাহ্মণা মদপ্পমাদা পটিৰিরতা খন্তিসোরচ্চে নিৰিট্ঠা একমত্তানং দমেন্তি একমত্তানং সমেন্তি একমত্তানং পরিনিব্বাপেন্তি, তথারূপেসু সমণব্রাহ্মণেসু উদ্ধগ্গিকং দক্খিণং পতিট্ঠাপেতি সোৰগ্গিকং সুখৰিপাকং সগ্গসংৰত্তনিকং. অযং পঞ্চমো ভোগানং আদিযো. ইমে খো, গহপতি, পঞ্চ ভোগানং আদিযা.
‘‘তস্স চে, গহপতি, অরিযসাৰকস্স ইমে পঞ্চ ভোগানং আদিযে আদিযতো ভোগা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, তস্স এৰং হোতি – ‘যে ৰত ভোগানং আদিযা তে চাহং ¶ আদিযামি ভোগা চ মে পরিক্খযং গচ্ছন্তী’তি. ইতিস্স হোতি অৰিপ্পটিসারো. তস্স চে, গহপতি, অরিযসাৰকস্স ইমে পঞ্চ ভোগানং আদিযে আদিযতো ভোগা অভিৰড্ঢন্তি ¶ , তস্স এৰং হোতি – ‘যে ৰত ভোগানং আদিযা তে চাহং আদিযামি ভোগা চ মে অভিৰড্ঢন্তী’তি. ইতিস্স হোতি [ইতিস্স হোতি অৰিপ্পটিসারো, (সী. স্যা.)] উভযেনেৰ অৰিপ্পটিসারো’’তি.
‘‘ভুত্তা ভোগা ভতা ভচ্চা [গতা তচ্ছা (ক.)], ৰিতিণ্ণা আপদাসু মে;
উদ্ধগ্গা দক্খিণা দিন্না, অথো পঞ্চবলীকতা;
উপট্ঠিতা সীলৰন্তো, সঞ্ঞতা ব্রহ্মচারযো.
‘‘যদত্থং ভোগং ইচ্ছেয্য, পণ্ডিতো ঘরমাৰসং;
সো মে অত্থো অনুপ্পত্তো, কতং অননুতাপিযং.
‘‘এতং [এৰং (ক.)] অনুস্সরং মচ্চো, অরিযধম্মে ঠিতো নরো;
ইধেৰ নং পসংসন্তি, পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি [পেচ্চ সগ্গে চ মোদতীতি (সী. স্যা.)]. পঠমং;
২. সপ্পুরিসসুত্তং
৪২. ‘‘সপ্পুরিসো, ভিক্খৰে, কুলে জাযমানো বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; মাতাপিতূনং [মাতাপিতুন্নং (সী. পী.)] অত্থায হিতায সুখায হোতি; পুত্তদারস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; দাসকম্মকরপোরিসস্স ¶ অত্থায হিতায সুখায হোতি; মিত্তামচ্চানং অত্থায হিতায সুখায হোতি; সমণব্রাহ্মণানং অত্থায হিতায সুখায হোতি.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহামেঘো সব্বসস্সানি সম্পাদেন্তো বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসো কুলে ¶ জাযমানো বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; মাতাপিতূনং অত্থায হিতায সুখায হোতি; পুত্তদারস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; দাসকম্মকরপোরিসস্স অত্থায হিতায সুখায হোতি; মিত্তামচ্চানং অত্থায হিতায সুখায হোতি; সমণব্রাহ্মণানং অত্থায হিতায সুখায হোতী’’তি.
‘‘হিতো বহুন্নং পটিপজ্জ ভোগে, তং দেৰতা রক্খতি ধম্মগুত্তং;
বহুস্সুতং সীলৰতূপপন্নং, ধম্মে ঠিতং ন ৰিজহতি [ৰিজহাতি (সী. স্যা. কং. পী.)] কিত্তি.
‘‘ধম্মট্ঠং ¶ সীলসম্পন্নং, সচ্চৰাদিং হিরীমনং;
নেক্খং জম্বোনদস্সেৰ, কো তং নিন্দিতুমরহতি;
দেৰাপি নং পসংসন্তি, ব্রহ্মুনাপি পসংসিতো’’তি. দুতিযং;
৩. ইট্ঠসুত্তং
৪৩. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চিমে, গহপতি, ধম্মা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? আযু, গহপতি, ইট্ঠো কন্তো মনাপো দুল্লভো লোকস্মিং; ৰণ্ণো ইট্ঠো কন্তো মনাপো দুল্লভো লোকস্মিং; সুখং ইট্ঠং কন্তং মনাপং দুল্লভং লোকস্মিং; যসো ইট্ঠো কন্তো মনাপো দুল্লভো লোকস্মিং; সগ্গা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং. ইমে ¶ খো, গহপতি, পঞ্চ ধম্মা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং.
‘‘ইমেসং ¶ খো, গহপতি, পঞ্চন্নং ধম্মানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং ন আযাচনহেতু ¶ ৰা পত্থনাহেতু ৰা [ন পত্থনাহেতু ৰা (স্যা. কং. পী.)] পটিলাভং ৰদামি. ইমেসং খো, গহপতি, পঞ্চন্নং ধম্মানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং আযাচনহেতু ৰা পত্থনাহেতু ৰা পটিলাভো অভৰিস্স, কো ইধ কেন হাযেথ?
‘‘ন খো, গহপতি, অরহতি অরিযসাৰকো আযুকামো আযুং আযাচিতুং ৰা অভিনন্দিতুং ৰা আযুস্স ৰাপি হেতু. আযুকামেন, গহপতি, অরিযসাৰকেন আযুসংৰত্তনিকা পটিপদা পটিপজ্জিতব্বা. আযুসংৰত্তনিকা হিস্স পটিপদা পটিপন্না আযুপটিলাভায সংৰত্ততি. সো লাভী হোতি আযুস্স দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা.
‘‘ন খো, গহপতি, অরহতি অরিযসাৰকো ৰণ্ণকামো ৰণ্ণং আযাচিতুং ৰা অভিনন্দিতুং ৰা ৰণ্ণস্স ৰাপি হেতু. ৰণ্ণকামেন, গহপতি, অরিযসাৰকেন ৰণ্ণসংৰত্তনিকা পটিপদা পটিপজ্জিতব্বা. ৰণ্ণসংৰত্তনিকা হিস্স পটিপদা পটিপন্না ৰণ্ণপটিলাভায সংৰত্ততি. সো লাভী হোতি ৰণ্ণস্স দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা.
‘‘ন ¶ খো, গহপতি, অরহতি অরিযসাৰকো সুখকামো সুখং আযাচিতুং ৰা অভিনন্দিতুং ৰা সুখস্স ৰাপি হেতু. সুখকামেন, গহপতি, অরিযসাৰকেন সুখসংৰত্তনিকা পটিপদা পটিপজ্জিতব্বা. সুখসংৰত্তনিকা হিস্স পটিপদা পটিপন্না সুখপটিলাভায সংৰত্ততি. সো লাভী হোতি সুখস্স দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা.
‘‘ন খো, গহপতি, অরহতি অরিযসাৰকো যসকামো যসং ¶ আযাচিতুং ৰা অভিনন্দিতুং ৰা যসস্স ৰাপি হেতু. যসকামেন, গহপতি, অরিযসাৰকেন যসসংৰত্তনিকা পটিপদা পটিপজ্জিতব্বা. যসসংৰত্তনিকা হিস্স পটিপদা পটিপন্না যসপটিলাভায সংৰত্ততি. সো লাভী হোতি যসস্স দিব্বস্স ৰা মানুসস্স ৰা.
‘‘ন খো, গহপতি, অরহতি অরিযসাৰকো সগ্গকামো সগ্গং আযাচিতুং ৰা অভিনন্দিতুং ৰা সগ্গানং ৰাপি হেতু. সগ্গকামেন, গহপতি, অরিযসাৰকেন সগ্গসংৰত্তনিকা পটিপদা ¶ পটিপজ্জিতব্বা. সগ্গসংৰত্তনিকা হিস্স পটিপদা পটিপন্না সগ্গপটিলাভায সংৰত্ততি. সো লাভী হোতি সগ্গান’’ন্তি.
‘‘আযুং ৰণ্ণং যসং কিত্তিং, সগ্গং উচ্চাকুলীনতং;
রতিযো পত্থযানেন [পত্থযমানেন (ক.)], উল়ারা অপরাপরা.
‘‘অপ্পমাদং পসংসন্তি, পুঞ্ঞকিরিযাসু পণ্ডিতা;
‘‘অপ্পমত্তো ¶ উভো অত্থে, অধিগণ্হাতি পণ্ডিতো.
‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ [দিট্ঠেৰ ধম্মে (সী.)] যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;
অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. ততিযং;
৪. মনাপদাযীসুত্তং
৪৪. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন উগ্গস্স গহপতিনো ৰেসালিকস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো উগ্গো গহপতি ৰেসালিকো ¶ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা ¶ একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উগ্গো গহপতি ৰেসালিকো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি. মনাপং মে, ভন্তে, সালপুপ্ফকং [সালিপুপ্ফকং (ক.)] খাদনীযং; তং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায.
‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি. মনাপং মে, ভন্তে, সম্পন্নকোলকং সূকরমংসং [সম্পন্নসূকরমংসং (সী.), সম্পন্নৰরসূকরমংসং (স্যা.)]; তং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায.
‘‘সম্মুখা ¶ মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি. মনাপং মে, ভন্তে, নিব্বত্ততেলকং [নিবদ্ধতেলকং (পী. সী. অট্ঠ.), নিব্বট্টতেলকং (স্যা. অট্ঠ.)] নালিযসাকং; তং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায.
‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি. মনাপো মে, ভন্তে, সালীনং ওদনো ৰিচিতকাল়কো [ৰিগতকালকো (স্যা. কং. পী. ক.)] অনেকসূপো অনেকব্যঞ্জনো; তং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায.
‘‘সম্মুখা ¶ মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি. মনাপানি মে, ভন্তে, কাসিকানি ৰত্থানি; তানি মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায.
‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘মনাপদাযী লভতে মনাপ’ন্তি ¶ . মনাপো মে, ভন্তে, পল্লঙ্কো গোনকত্থতো পটলিকত্থতো কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো [কাদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো (সী.)] সউত্তরচ্ছদো উভতোলোহিতকূপধানো. অপি চ, ভন্তে, মযম্পেতং জানাম – ‘নেতং ভগৰতো কপ্পতী’তি. ইদং মে, ভন্তে, চন্দনফলকং অগ্ঘতি অধিকসতসহস্সং; তং মে ভগৰা ¶ পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. পটিগ্গহেসি ভগৰা অনুকম্পং উপাদায. অথ খো ভগৰা উগ্গং গহপতিং ৰেসালিকং ইমিনা অনুমোদনীযেন অনুমোদি –
‘‘মনাপদাযী লভতে মনাপং,
যো উজ্জুভূতেসু [উজুভূতেসু (স্যা. কং. পী.)] দদাতি ছন্দসা;
অচ্ছাদনং সযনমন্নপানং [সযনমথন্নপানং (সী. স্যা. কং. পী.)],
নানাপ্পকারানি চ পচ্চযানি.
‘‘চত্তঞ্চ মুত্তঞ্চ অনুগ্গহীতং [অনগ্গহীতং (সী. স্যা. কং. পী.)],
খেত্তূপমে অরহন্তে ৰিদিত্ৰা;
সো ¶ দুচ্চজং সপ্পুরিসো চজিত্ৰা,
মনাপদাযী লভতে মনাপ’’ন্তি.
অথ খো ভগৰা উগ্গং গহপতিং ৰেসালিকং ইমিনা অনুমোদনীযেন অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.
অথ খো উগ্গো গহপতি ৰেসালিকো অপরেন সমযেন কালমকাসি. কালঙ্কতো [কালকতো (সী. স্যা. কং. পী.)] চ উগ্গো গহপতি ৰেসালিকো অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপজ্জি. তেন খো পন সমযেন ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো উগ্গো দেৰপুত্তো ¶ অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং ¶ জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতং খো উগ্গং দেৰপুত্তং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি তে, উগ্গ, যথাধিপ্পাযো’’তি? ‘‘তগ্ঘ মে, ভগৰা, যথাধিপ্পাযো’’তি. অথ খো ভগৰা উগ্গং দেৰপুত্তং গাথাহি অজ্ঝভাসি –
‘‘মনাপদাযী লভতে মনাপং,
অগ্গস্স দাতা লভতে পুনগ্গং;
ৰরস্স দাতা ৰরলাভি হোতি,
সেট্ঠং দদো সেট্ঠমুপেতি ঠানং.
‘‘যো ¶ অগ্গদাযী ৰরদাযী, সেট্ঠদাযী চ যো নরো;
দীঘাযু যসৰা হোতি, যত্থ যত্থূপপজ্জতী’’তি. চতুত্থং;
৫. পুঞ্ঞাভিসন্দসুত্তং
৪৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞাভিসন্দা কুসলাভিসন্দা সুখস্সাহারা সোৰগ্গিকা সুখৰিপাকা সগ্গসংৰত্তনিকা ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্তন্তি.
‘‘কতমে পঞ্চ? যস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খু চীৰরং পরিভুঞ্জমানো অপ্পমাণং চেতোসমাধিং ¶ উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, অপ্পমাণো তস্স পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততি.
‘‘যস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খু পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জমানো…পে… যস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহারং পরিভুঞ্জমানো…পে… যস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খু মঞ্চপীঠং ¶ পরিভুঞ্জমানো…পে….
‘‘যস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খু গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জমানো অপ্পমাণং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ¶ ৰিহরতি, অপ্পমাণো তস্স পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পুঞ্ঞাভিসন্দা কুসলাভিসন্দা সুখস্সাহারা সোৰগ্গিকা সুখৰিপাকা সগ্গসংৰত্তনিকা ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্তন্তি.
‘‘ইমেহি চ পন, ভিক্খৰে, পঞ্চহি পুঞ্ঞাভিসন্দেহি কুসলাভিসন্দেহি সমন্নাগতস্স অরিযসাৰকস্স ন সুকরং পুঞ্ঞস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকো পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততী’তি. অথ খো অসঙ্খেয্যো অপ্পমেয্যো মহাপুঞ্ঞক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহাসমুদ্দে ন সুকরং উদকস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকানি উদকাল়্হকানীতি ৰা ¶ এত্তকানি উদকাল়্হকসতানীতি ৰা এত্তকানি উদকাল়্হকসহস্সানীতি ৰা এত্তকানি উদকাল়্হকসতসহস্সানীতি ৰা; অথ খো অসঙ্খেয্যো অপ্পমেয্যো মহাউদকক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি’. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমেহি পঞ্চহি পুঞ্ঞাভিসন্দেহি কুসলাভিসন্দেহি সমন্নাগতস্স অরিযসাৰকস্স ন সুকরং পুঞ্ঞস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকো পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ¶ ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততী’তি. অথ খো অসঙ্খেয্যো অপ্পমেয্যো মহাপুঞ্ঞক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি.
‘‘মহোদধিং ¶ অপরিমিতং মহাসরং,
বহুভেরৰং রত্নগণানমালযং;
নজ্জো যথা নরগণসঙ্ঘসেৰিতা [মচ্ছ গণসংঘসেৰিতা (স্যা. কং. ক.) সং. নি. ৫.১০৩৭ পস্সিতব্বং],
পুথূ সৰন্তী উপযন্তি সাগরং.
‘‘এৰং ¶ নরং অন্নদপানৰত্থদং,
সেয্যানিসজ্জত্থরণস্স দাযকং;
পুঞ্ঞস্স ধারা উপযন্তি পণ্ডিতং,
নজ্জো যথা ৰারিৰহাৰ সাগর’’ন্তি. পঞ্চমং;
৬. সম্পদাসুত্তং
৪৬. ‘‘পঞ্চিমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা পঞ্চ? সদ্ধাসম্পদা, সীলসম্পদা, সুতসম্পদা, চাগসম্পদা, পঞ্ঞাসম্পদা – ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সম্পদা’’তি. ছট্ঠং.
৭. ধনসুত্তং
৪৭. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, ধনানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাধনং, সীলধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধাধনং.
‘‘কতমঞ্চ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সীলধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ¶ পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলধনং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সুতধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুতধনং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, চাগধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চাগধনং.
‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাধনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধনানী’’তি.
[অ. নি. ৪.৫২] ‘‘যস্স ¶ সদ্ধা তথাগতে, অচলা সুপ্পতিট্ঠিতা;
সীলঞ্চ যস্স কল্যাণং, অরিযকন্তং পসংসিতং.
‘‘সঙ্ঘে পসাদো যস্সত্থি, উজুভূতঞ্চ দস্সনং;
অদলিদ্দোতি তং আহু, অমোঘং তস্স জীৰিতং.
‘‘তস্মা সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ, পসাদং ধম্মদস্সনং;
অনুযুঞ্জেথ মেধাৰী, সরং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. সত্তমং;
৮. অলব্ভনীযঠানসুত্তং
৪৮. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অলব্ভনীযানি ঠানানি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং. কতমানি পঞ্চ? ‘জরাধম্মং মা জীরী’তি অলব্ভনীযং ঠানং সমণেন ¶ ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং. ‘ব্যাধিধম্মং মা ব্যাধীযী’তি [ৰ্যাধিধম্মং ‘‘মা ৰ্যাধীযী’’তি (সী. পী.)] …পে… ‘মরণধম্মং মা মীযী’তি… ‘খযধম্মং মা খীযী’তি… ‘নস্সনধম্মং মা নস্সী’তি অলব্ভনীযং ঠানং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং.
‘‘অস্সুতৰতো ¶ ¶ , ভিক্খৰে, পুথুজ্জনস্স জরাধম্মং জীরতি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স [ময্হমেৰেকস্স (সী.)] জরাধম্মং জীরতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং জরাধম্মং জীরতি. অহঞ্চেৰ [অহঞ্চে (?)] খো পন জরাধম্মে জিণ্ণে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং [কম্মন্তোপি নপ্পৰত্তেয্য (ক.)], অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ৰিদ্ধো সৰিসেন সোকসল্লেন অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি’’’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অস্সুতৰতো পুথুজ্জনস্স ব্যাধিধম্মং ¶ ব্যাধীযতি…পে… মরণধম্মং মীযতি… খযধম্মং খীযতি… নস্সনধম্মং নস্সতি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স নস্সনধম্মং নস্সতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং নস্সনধম্মং নস্সতি. অহঞ্চেৰ খো পন নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং ¶ , সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ৰিদ্ধো সৰিসেন সোকসল্লেন অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি’’’.
‘‘সুতৰতো চ খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকস্স জরাধম্মং জীরতি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স জরাধম্মং জীরতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং জরাধম্মং জীরতি. অহঞ্চেৰ খো পন জরাধম্মে জিণ্ণে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি ¶ . অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘সুতৰা অরিযসাৰকো অব্বুহি [অব্বহি (সী.)] সৰিসং সোকসল্লং, যেন ৰিদ্ধো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি. অসোকো ৰিসল্লো অরিযসাৰকো অত্তানংযেৰ পরিনিব্বাপেতি’’’.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ব্যাধিধম্মং ব্যাধীযতি…পে… মরণধম্মং মীযতি… খযধম্মং খীযতি… নস্সনধম্মং নস্সতি. সো নস্সনধম্মে ¶ নট্ঠে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স নস্সনধম্মং নস্সতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং নস্সনধম্মং ¶ নস্সতি. অহঞ্চেৰ খো পন নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘সুতৰা অরিযসাৰকো অব্বুহি সৰিসং সোকসল্লং, যেন ৰিদ্ধো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি. অসোকো ৰিসল্লো অরিযসাৰকো অত্তানংযেৰ পরিনিব্বাপেতী’’’তি.
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অলব্ভনীযানি ঠানানি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি.
[জা. ১.৫.৯৬ জাতকেপি] ‘‘ন সোচনায পরিদেৰনায,
অত্থোধ লব্ভা [অত্থো ইধ লব্ভতি (স্যা.), অত্থো ইধ লব্ভা (পী.)] অপি অপ্পকোপি;
সোচন্তমেনং দুখিতং ৰিদিত্ৰা,
পচ্চত্থিকা অত্তমনা ভৰন্তি.
‘‘যতো চ খো পণ্ডিতো আপদাসু,
ন ৰেধতী অত্থৰিনিচ্ছযঞ্ঞূ;
পচ্চত্থিকাস্স ¶ দুখিতা ভৰন্তি,
দিস্ৰা মুখং অৰিকারং পুরাণং.
‘‘জপ্পেন ¶ মন্তেন সুভাসিতেন,
অনুপ্পদানেন পৰেণিযা ৰা;
যথা যথা যত্থ [যথা যথা যত্থ যত্থ (ক.)] লভেথ অত্থং,
তথা তথা তত্থ পরক্কমেয্য.
‘‘সচে ¶ পজানেয্য অলব্ভনেয্যো,
মযাৰ [মযা ৰা (স্যা. কং. পী.)] অঞ্ঞেন ৰা এস অত্থো;
অসোচমানো অধিৰাসযেয্য,
কম্মং দল়্হং কিন্তি করোমি দানী’’তি. অট্ঠমং;
৯. কোসলসুত্তং
৪৯. একং ¶ সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
(তেন খো পন সমযেন মল্লিকা দেৰী কালঙ্কতা হোতি.) [( ) নত্থি (সী.)] অথ খো অঞ্ঞতরো পুরিসো যেন রাজা পসেনদি কোসলো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স উপকণ্ণকে আরোচেতি – ‘‘মল্লিকা দেৰী, দেৰ [দেৰ দেৰী (স্যা. কং. পী.)], কালঙ্কতা’’তি. এৰং ৰুত্তে রাজা পসেনদি কোসলো দুক্খী দুম্মনো পত্তক্খন্ধো অধোমুখো পজ্ঝাযন্তো অপ্পটিভানো নিসীদি.
অথ খো ভগৰা রাজানং পসেনদিং কোসলং দুক্খিং দুম্মনং পত্তক্খন্ধং অধোমুখং পজ্ঝাযন্তং ¶ অপ্পটিভানং ৰিদিত্ৰা রাজানং পসেনদিং কোসলং এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চিমানি, মহারাজ, অলব্ভনীযানি ঠানানি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং. কতমানি পঞ্চ? ‘জরাধম্মং মা জীরী’তি অলব্ভনীযং ঠানং…পে… ন সোচনায পরিদেৰনায…পে… কম্মং দল়্হং কিন্তি করোমি দানী’’তি. নৰমং.
১০. নারদসুত্তং
৫০. একং সমযং আযস্মা নারদো পাটলিপুত্তে ৰিহরতি কুক্কুটারামে. তেন খো পন সমযেন মুণ্ডস্স রঞ্ঞো ভদ্দা দেৰী কালঙ্কতা ¶ হোতি পিযা মনাপা. সো ভদ্দায দেৰিযা কালঙ্কতায পিযায মনাপায নেৰ ন্হাযতি [নহাযতি (সী. স্যা. কং. পী.)] ন ৰিলিম্পতি ন ভত্তং ভুঞ্জতি ন কম্মন্তং পযোজেতি – রত্তিন্দিৰং [রত্তিদিৰং (ক.)] ভদ্দায দেৰিযা সরীরে অজ্ঝোমুচ্ছিতো. অথ খো মুণ্ডো রাজা পিযকং কোসারক্খং [সোকারক্খং (স্যা.)] ¶ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, সম্ম পিযক ¶ , ভদ্দায দেৰিযা সরীরং আযসায তেলদোণিযা পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা আযসায দোণিযা পটিকুজ্জথ, যথা মযং ভদ্দায দেৰিযা সরীরং চিরতরং পস্সেয্যামা’’তি. ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো পিযকো কোসারক্খো মুণ্ডস্স রঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা ভদ্দায দেৰিযা সরীরং আযসায তেলদোণিযা পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা আযসায দোণিযা পটিকুজ্জি.
অথ খো পিযকস্স কোসারক্খস্স এতদহোসি – ‘‘ইমস্স খো মুণ্ডস্স রঞ্ঞো ভদ্দা দেৰী কালঙ্কতা পিযা মনাপা. সো ভদ্দায দেৰিযা কালঙ্কতায পিযায মনাপায নেৰ ন্হাযতি ন ৰিলিম্পতি ন ভত্তং ভুঞ্জতি ন কম্মন্তং পযোজেতি ¶ – রত্তিন্দিৰং ভদ্দায দেৰিযা সরীরে অজ্ঝোমুচ্ছিতো. কং [কিং (ক.)] নু খো মুণ্ডো রাজা সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা পযিরুপাসেয্য, যস্স ধম্মং সুত্ৰা সোকসল্লং পজহেয্যা’’তি!
অথ খো পিযকস্স কোসারক্খস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা নারদো পাটলিপুত্তে ৰিহরতি কুক্কুটারামে. তং খো পনাযস্মন্তং নারদং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘পণ্ডিতো ৰিযত্তো [ৰ্যত্তো (সী. পী.), ব্যত্তো (স্যা. কং., দী. নি. ২.৪০৭)] মেধাৰী বহুস্সুতো চিত্তকথী কল্যাণপটিভানো ৰুদ্ধো চেৰ [বুদ্ধো চেৰ (ক.)] অরহা চ’ [অরহা চা’তি (?)]. যংনূন মুণ্ডো রাজা আযস্মন্তং নারদং পযিরুপাসেয্য, অপ্পেৰ নাম মুণ্ডো রাজা আযস্মতো নারদস্স ধম্মং সুত্ৰা সোকসল্লং পজহেয্যা’’তি.
অথ খো পিযকো কোসারক্খো যেন মুণ্ডো রাজা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মুণ্ডং রাজানং এতদৰোচ – ‘‘অযং খো, দেৰ, আযস্মা নারদো পাটলিপুত্তে ৰিহরতি কুক্কুটারামে. তং খো পনাযস্মন্তং নারদং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘পণ্ডিতো ৰিযত্তো মেধাৰী বহুস্সুতো চিত্তকথী কল্যাণপটিভানো ৰুদ্ধো চেৰ ¶ অরহা চ’ [অরহা চা’তি (?)]. যদি পন দেৰো আযস্মন্তং নারদং পযিরুপাসেয্য, অপ্পেৰ নাম দেৰো আযস্মতো নারদস্স ধম্মং সুত্ৰা সোকসল্লং পজহেয্যা’’তি. ‘‘তেন হি, সম্ম পিযক ¶ , আযস্মন্তং নারদং পটিৰেদেহি. কথঞ্হি নাম মাদিসো সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা ৰিজিতে ৰসন্তং পুব্বে অপ্পটিসংৰিদিতো উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞেয্যা’’তি ¶ ! ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো পিযকো কোসারক্খো মুণ্ডস্স রঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা যেনাযস্মা নারদো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং নারদং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো পিযকো কোসারক্খো আযস্মন্তং নারদং এতদৰোচ –
‘‘ইমস্স ¶ , ভন্তে, মুণ্ডস্স রঞ্ঞো ভদ্দা দেৰী কালঙ্কতা পিযা মনাপা. সো ভদ্দায দেৰিযা কালঙ্কতায পিযায মনাপায নেৰ ন্হাযতি ন ৰিলিম্পতি ন ভত্তং ভুঞ্জতি ন কম্মন্তং পযোজেতি – রত্তিন্দিৰং ভদ্দায দেৰিযা সরীরে অজ্ঝোমুচ্ছিতো. সাধু, ভন্তে, আযস্মা নারদো মুণ্ডস্স রঞ্ঞো তথা ধম্মং দেসেতু যথা মুণ্ডো রাজা আযস্মতো নারদস্স ধম্মং সুত্ৰা সোকসল্লং পজহেয্যা’’তি. ‘‘যস্সদানি, পিযক, মুণ্ডো রাজা কালং মঞ্ঞতী’’তি.
অথ খো পিযকো কোসারক্খো উট্ঠাযাসনা আযস্মন্তং নারদং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন মুণ্ডো রাজা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মুণ্ডং রাজানং এতদৰোচ – ‘‘কতাৰকাসো খো, দেৰ, আযস্মতা নারদেন. যস্সদানি দেৰো কালং মঞ্ঞতী’’তি. ‘‘তেন হি, সম্ম পিযক, ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি যোজাপেহী’’তি. ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো পিযকো কোসারক্খো মুণ্ডস্স রঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি যোজাপেত্ৰা মুণ্ডং রাজানং এতদৰোচ – ‘‘যুত্তানি খো তে, দেৰ, ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি. যস্সদানি দেৰো কালং ¶ মঞ্ঞতী’’তি.
অথ খো মুণ্ডো রাজা ভদ্রং যানং [ভদ্রং ভদ্রং যানং (স্যা. কং. ক.), ভদ্দং যানং (পী.)] অভিরুহিত্ৰা ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি যেন কুক্কুটারামো তেন পাযাসি মহচ্চা [মহচ্চ (বহূসু)] রাজানুভাৰেন আযস্মন্তং নারদং দস্সনায. যাৰতিকা যানস্স ভূমি যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ আরামং পাৰিসি. অথ খো মুণ্ডো রাজা ¶ যেন আযস্মা নারদো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং নারদং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং ¶ নিসিন্নং খো মুণ্ডং রাজানং আযস্মা নারদো এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চিমানি, মহারাজ, অলব্ভনীযানি ঠানানি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং. কতমানি পঞ্চ? ‘জরাধম্মং মা জীরী’তি অলব্ভনীযং ঠানং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং. ‘ব্যাধিধম্মং মা ব্যাধীযী’তি…পে… ‘মরণধম্মং মা মীযী’তি… ‘খযধম্মং মা খীযী’তি… ‘নস্সনধম্মং মা নস্সী’তি অলব্ভনীযং ঠানং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং.
‘‘অস্সুতৰতো ¶ , মহারাজ, পুথুজ্জনস্স জরাধম্মং জীরতি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স জরাধম্মং জীরতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং জরাধম্মং জীরতি. অহঞ্চেৰ খো পন জরাধম্মে জিণ্ণে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে ¶ নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ – ‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ৰিদ্ধো সৰিসেন সোকসল্লেন অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি’’’.
‘‘পুন চপরং, মহারাজ, অস্সুতৰতো পুথুজ্জনস্স ব্যাধিধম্মং ব্যাধীযতি…পে… মরণধম্মং মীযতি… খযধম্মং খীযতি… নস্সনধম্মং নস্সতি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে ন ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স নস্সনধম্মং নস্সতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং নস্সনধম্মং নস্সতি. অহঞ্চেৰ খো পন নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা ¶ অস্সূ’তি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ – ‘অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ৰিদ্ধো সৰিসেন সোকসল্লেন অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি’’’.
‘‘সুতৰতো ¶ চ খো, মহারাজ, অরিযসাৰকস্স জরাধম্মং জীরতি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স জরাধম্মং জীরতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং জরাধম্মং জীরতি. অহঞ্চেৰ খো পন জরাধম্মে জিণ্ণে সোচেয্যং কিলমেয্যং ¶ পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো জরাধম্মে জিণ্ণে ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ – ‘সুতৰা অরিযসাৰকো অব্বুহি সৰিসং সোকসল্লং, যেন ৰিদ্ধো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি. অসোকো ৰিসল্লো অরিযসাৰকো অত্তানংযেৰ পরিনিব্বাপেতি’’’.
‘‘পুন ¶ চপরং, মহারাজ, সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ব্যাধিধম্মং ব্যাধীযতি…পে… মরণধম্মং মীযতি… খযধম্মং খীযতি… নস্সনধম্মং নস্সতি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স নস্সনধম্মং নস্সতি, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং নস্সনধম্মং নস্সতি. অহঞ্চেৰ খো পন নস্সনধম্মে নট্ঠে সোচেয্যং কিলমেয্যং পরিদেৰেয্যং, উরত্তাল়িং কন্দেয্যং, সম্মোহং আপজ্জেয্যং, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেয্য, কাযেপি দুব্বণ্ণিযং ওক্কমেয্য, কম্মন্তাপি নপ্পৰত্তেয্যুং, অমিত্তাপি অত্তমনা অস্সু, মিত্তাপি দুম্মনা অস্সূ’তি. সো নস্সনধম্মে নট্ঠে ন সোচতি ন কিলমতি ন পরিদেৰতি, ন উরত্তাল়িং কন্দতি, ন সম্মোহং আপজ্জতি. অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ – ‘সুতৰা অরিযসাৰকো অব্বুহি সৰিসং সোকসল্লং, যেন ৰিদ্ধো অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অত্তানংযেৰ পরিতাপেতি. অসোকো ৰিসল্লো অরিযসাৰকো অত্তানংযেৰ পরিনিব্বাপেতি ¶ ’’’.
‘‘ইমানি ¶ খো, মহারাজ, পঞ্চ অলব্ভনীযানি ঠানানি সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি.
‘‘ন সোচনায পরিদেৰনায,
অত্থোধ লব্ভা অপি অপ্পকোপি;
সোচন্তমেনং দুখিতং ৰিদিত্ৰা,
পচ্চত্থিকা অত্তমনা ভৰন্তি.
‘‘যতো ¶ চ খো পণ্ডিতো আপদাসু,
ন ৰেধতী অত্থৰিনিচ্ছযঞ্ঞূ;
পচ্চত্থিকাস্স দুখিতা ভৰন্তি,
দিস্ৰা মুখং অৰিকারং পুরাণং.
‘‘জপ্পেন মন্তেন সুভাসিতেন,
অনুপ্পদানেন পৰেণিযা ৰা;
যথা যথা যত্থ লভেথ অত্থং,
তথা তথা তত্থ পরক্কমেয্য.
‘‘সচে ¶ পজানেয্য অলব্ভনেয্যো,
মযাৰ অঞ্ঞেন ৰা এস অত্থো;
অসোচমানো অধিৰাসযেয্য,
কম্মং দল়্হং কিন্তি করোমি দানী’’তি [জা. ১ জাতকেপি].
এৰং ¶ ৰুত্তে মুণ্ডো রাজা আযস্মন্তং নারদং এতদৰোচ – ‘‘কো নামো [কো নু খো (সী. পী.)] অযং, ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘সোকসল্লহরণো নাম অযং, মহারাজ, ধম্মপরিযাযো’’তি. ‘‘তগ্ঘ, ভন্তে, সোকসল্লহরণো [তগ্ঘ ভন্তে সোকসল্লহরণো, তগ্ঘ ভন্তে সোকসল্লহরণো (সী. স্যা. কং. পী.)]! ইমঞ্হি মে, ভন্তে, ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা সোকসল্লং পহীন’’ন্তি.
অথ খো মুণ্ডো রাজা পিযকং কোসারক্খং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, সম্ম পিযক, ভদ্দায দেৰিযা সরীরং ঝাপেথ; থূপঞ্চস্সা করোথ. অজ্জতগ্গে দানি মযং ন্হাযিস্সাম চেৰ ৰিলিম্পিস্সাম ভত্তঞ্চ ভুঞ্জিস্সাম কম্মন্তে চ পযোজেস্সামা’’তি. দসমং.
মুণ্ডরাজৰগ্গো ¶ পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
আদিযো সপ্পুরিসো ইট্ঠা, মনাপদাযীভিসন্দং;
সম্পদা চ ধনং ঠানং, কোসলো নারদেন চাতি.
পঠমপণ্ণাসকং সমত্তং.
২. দুতিযপণ্ণাসকং
(৬) ১. নীৰরণৰগ্গো
১. আৰরণসুত্তং
৫১. এৰং ¶ ¶ মে সুতং – একং ¶ সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আৰরণা নীৰরণা চেতসো অজ্ঝারুহা পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা. কতমে পঞ্চ? কামচ্ছন্দো, ভিক্খৰে, আৰরণো নীৰরণো চেতসো অজ্ঝারুহো পঞ্ঞায দুব্বলীকরণো. ব্যাপাদো, ভিক্খৰে, আৰরণো নীৰরণো চেতসো অজ্ঝারুহো পঞ্ঞায দুব্বলীকরণো. থিনমিদ্ধং, ভিক্খৰে, আৰরণং নীৰরণং চেতসো অজ্ঝারুহং পঞ্ঞায দুব্বলীকরণং. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ভিক্খৰে, আৰরণং নীৰরণং চেতসো অজ্ঝারুহং পঞ্ঞায দুব্বলীকরণং. ৰিচিকিচ্ছা, ভিক্খৰে, আৰরণা নীৰরণা চেতসো অজ্ঝারুহা পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আৰরণা নীৰরণা চেতসো অজ্ঝারুহা পঞ্ঞায দুব্বলীকরণা.
‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমে পঞ্চ আৰরণে নীৰরণে চেতসো অজ্ঝারুহে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে অপ্পহায, অবলায পঞ্ঞায দুব্বলায অত্তত্থং ৰা ঞস্সতি পরত্থং ¶ ৰা ঞস্সতি উভযত্থং ৰা ঞস্সতি উত্তরি [উত্তরিং (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰা মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নদী পব্বতেয্যা দূরঙ্গমা [দূরগমা (সী.)] সীঘসোতা হারহারিনী. তস্সা পুরিসো ¶ উভতো নঙ্গলমুখানি ৰিৰরেয্য. এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মজ্ঝে নদিযা সোতো ৰিক্খিত্তো ৰিসটো ব্যাদিণ্ণো নেৰ [ন চেৰ (ক.)] দূরঙ্গমো অস্স ন [ন চ (ক.)] সীঘসোতো ন [ন চ (ক.)] হারহারী [হারহারিণী (সী.)]. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সো ৰত ভিক্খু ইমে পঞ্চ আৰরণে নীৰরণে ¶ চেতসো অজ্ঝারুহে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে অপ্পহায, অবলায পঞ্ঞায দুব্বলায অত্তত্থং ¶ ৰা ঞস্সতি পরত্থং ৰা ঞস্সতি উভযত্থং ৰা ঞস্সতি উত্তরি ৰা মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.
‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমে পঞ্চ আৰরণে নীৰরণে চেতসো অজ্ঝারুহে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে পহায, বলৰতিযা পঞ্ঞায অত্তত্থং ৰা ঞস্সতি পরত্থং ৰা ঞস্সতি উভযত্থং ৰা ঞস্সতি উত্তরি ৰা মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নদী পব্বতেয্যা দূরঙ্গমা সীঘসোতা হারহারিনী. তস্সা পুরিসো উভতো নঙ্গলমুখানি পিদহেয্য. এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মজ্ঝে নদিযা সোতো অৰিক্খিত্তো অৰিসটো অব্যাদিণ্ণো দূরঙ্গমো চেৰ অস্স সীঘসোতো চ হারহারী চ. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সো ৰত ভিক্খু ইমে পঞ্চ আৰরণে নীৰরণে চেতসো অজ্ঝারুহে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে পহায, বলৰতিযা পঞ্ঞায অত্তত্থং ৰা ঞস্সতি পরত্থং ৰা ঞস্সতি উভযত্থং ৰা ঞস্সতি উত্তরি ৰা মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. পঠমং.
২. অকুসলরাসিসুত্তং
৫২. ‘‘অকুসলরাসীতি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ৰদমানো পঞ্চ নীৰরণে [ইমে পঞ্চ নীৰরণে (সী.)] সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য. কেৰলো হাযং [হযং (সী.), চাযং (স্যা. কং.), সাযং (ক.)], ভিক্খৰে, অকুসলরাসি যদিদং পঞ্চ নীৰরণা. কতমে পঞ্চ? কামচ্ছন্দনীৰরণং, ব্যাপাদনীৰরণং, থিনমিদ্ধনীৰরণং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং, ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং. অকুসলরাসীতি, ভিক্খৰে, ৰদমানো ইমে পঞ্চ নীৰরণে সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য. কেৰলো হাযং, ভিক্খৰে, অকুসলরাসি যদিদং পঞ্চ নীৰরণা’’তি. দুতিযং.
৩. পধানিযঙ্গসুত্তং
৫৩. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, পধানিযঙ্গানি. কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি ¶ . অপ্পাবাধো হোতি ¶ অপ্পাতঙ্কো; সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায; অসঠো হোতি অমাযাৰী; যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু; পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পধানিযঙ্গানী’’তি. ততিযং.
৪. সমযসুত্তং
৫৪. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, অসমযা পধানায. কতমে পঞ্চ? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু জিণ্ণো হোতি জরাযাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো অসমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ব্যাধিতো হোতি ব্যাধিনাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো অসমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, দুব্ভিক্খং হোতি দুস্সস্সং দুল্লভপিণ্ডং, ন সুকরং উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো অসমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভযং হোতি অটৰিসঙ্কোপো, চক্কসমারূল়্হা জানপদা পরিযাযন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো অসমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি. সঙ্ঘে খো পন, ভিক্খৰে, ভিন্নে অঞ্ঞমঞ্ঞং অক্কোসা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিভাসা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিক্খেপা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিচ্চজা চ হোন্তি. তত্থ অপ্পসন্না চেৰ নপ্পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ একচ্চানং অঞ্ঞথত্তং হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো অসমযো পধানায. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অসমযা পধানাযাতি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, সমযা পধানায. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দহরো হোতি ¶ যুৰা সুসু কাল়কেসো ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতো পঠমেন ৰযসা. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো সমযো পধানায.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পাবাধো হোতি অপ্পাতঙ্কো, সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায ¶ পধানক্খমায. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো সমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সুভিক্খং হোতি সুসস্সং ¶ সুলভপিণ্ডং, সুকরং উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো সমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, মনুস্সা সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো সমযো পধানায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো সমগ্গো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসু ৰিহরতি. সঙ্ঘে খো পন, ভিক্খৰে, সমগ্গে ন চেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং অক্কোসা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিভাসা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিক্খেপা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিচ্চজা হোন্তি. তত্থ অপ্পসন্না চেৰ পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ ভিয্যোভাৰো [ভীয্যোভাৰায (ক.)] হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো সমযো পধানায. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সমযা পধানাযা’’তি. চতুত্থং.
৫. মাতাপুত্তসুত্তং
৫৫. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন সাৰত্থিযং উভো মাতাপুত্তা ৰস্সাৰাসং উপগমিংসু [উপসঙ্কমিংসু (ক.)] – ভিক্খু চ ভিক্খুনী চ. তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অভিণ্হং দস্সনকামা অহেসুং. মাতাপি পুত্তস্স অভিণ্হং দস্সনকামা অহোসি; পুত্তোপি মাতরং অভিণ্হং দস্সনকামো অহোসি. তেসং অভিণ্হং দস্সনা সংসগ্গো অহোসি. সংসগ্গে সতি ৰিস্সাসো অহোসি. ৰিস্সাসে সতি ওতারো অহোসি. তে ওতিণ্ণচিত্তা সিক্খং অপচ্চক্খায ¶ দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিংসু.
অথ ¶ খো সম্বহুলা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘ইধ, ভন্তে, সাৰত্থিযং উভো মাতাপুত্তা ¶ ৰস্সাৰাসং উপগমিংসু – ভিক্খু চ ভিক্খুনী চ, তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অভিণ্হং ¶ দস্সনকামা অহেসুং, মাতাপি পুত্তস্স অভিণ্হং দস্সনকামা অহোসি, পুত্তোপি মাতরং অভিণ্হং দস্সনকামো অহোসি. তেসং অভিণ্হং দস্সনা সংসগ্গো অহোসি, সংসগ্গে সতি ৰিস্সাসো অহোসি, ৰিস্সাসে সতি ওতারো অহোসি, তে ওতিণ্ণচিত্তা সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিংসূ’’তি.
‘‘কিং নু সো, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসো মঞ্ঞতি – ‘ন মাতা পুত্তে সারজ্জতি, পুত্তো ৰা পন মাতরী’তি? নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একরূপম্পি সমনুপস্সামি এৰং [যং এৰং (সী.)] রজনীযং এৰং কমনীযং এৰং মদনীযং এৰং বন্ধনীযং এৰং মুচ্ছনীযং এৰং অন্তরাযকরং অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমায যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিরূপং. ইত্থিরূপে, ভিক্খৰে, সত্তা রত্তা গিদ্ধা গথিতা [গধিতা (স্যা. পী. ক.)] মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না [অজ্ঝোপন্না (বহূসু)]. তে দীঘরত্তং সোচন্তি ইত্থিরূপৰসানুগা.
‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একসদ্দম্পি…পে… একগন্ধম্পি… একরসম্পি… একফোট্ঠব্বম্পি সমনুপস্সামি এৰং রজনীযং এৰং কমনীযং এৰং মদনীযং এৰং বন্ধনীযং এৰং মুচ্ছনীযং এৰং অন্তরাযকরং অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমায যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিফোট্ঠব্বং ¶ . ইত্থিফোট্ঠব্বে, ভিক্খৰে, সত্তা রত্তা গিদ্ধা গথিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না. তে দীঘরত্তং সোচন্তি ইত্থিফোট্ঠব্বৰসানুগা.
‘‘ইত্থী, ভিক্খৰে, গচ্ছন্তীপি পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি; ঠিতাপি…পে… নিসিন্নাপি… সযানাপি… হসন্তীপি… ভণন্তীপি… গাযন্তীপি… রোদন্তীপি… উগ্ঘাতিতাপি [উগ্ঘানিতাপি (সী.)] … মতাপি পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি. যঞ্হি তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমন্তপাসো মারস্সা’তি মাতুগামংযেৰ সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমন্তপাসো মারস্সা’’’তি.
‘‘সল্লপে ¶ অসিহত্থেন, পিসাচেনাপি সল্লপে;
আসীৰিসম্পি আসীদে [আসদ্দে (স্যা. কং.)], যেন দট্ঠো ন জীৰতি.
‘‘নত্ৰেৰ ¶ একো একায, মাতুগামেন সল্লপে;
মুট্ঠস্সতিং ¶ তা বন্ধন্তি, পেক্খিতেন সিতেন চ [ম্হিতেন চ (স্যা. কং.)].
‘‘অথোপি দুন্নিৰত্থেন, মঞ্জুনা ভণিতেন চ;
নেসো জনো স্ৰাসীসদো, অপি উগ্ঘাতিতো মতো.
‘‘পঞ্চ কামগুণা এতে, ইত্থিরূপস্মিং দিস্সরে;
রূপা সদ্দা রসা গন্ধা, ফোট্ঠব্বা চ মনোরমা.
‘‘তেসং কামোঘৰূল়্হানং, কামে অপরিজানতং;
কালং গতি [গতিং (সী. স্যা. কং. পী.)] ভৰাভৰং, সংসারস্মিং পুরক্খতা.
‘‘যে ¶ চ কামে পরিঞ্ঞায, চরন্তি অকুতোভযা;
তে ৰে পারঙ্গতা লোকে, যে পত্তা আসৰক্খয’’ন্তি. পঞ্চমং;
৬. উপজ্ঝাযসুত্তং
৫৬. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন সকো উপজ্ঝাযো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সকং উপজ্ঝাযং এতদৰোচ – ‘‘এতরহি মে, ভন্তে, মধুরকজাতো চেৰ কাযো, দিসা চ মে ন পক্খাযন্তি, ধম্মা চ মং নপ্পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চ মে চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, অনভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরামি, অত্থি চ মে ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা’’তি.
অথ খো সো ভিক্খু তং সদ্ধিৰিহারিকং ভিক্খুং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অযং, ভন্তে, ভিক্খু এৰমাহ – ‘এতরহি মে, ভন্তে, মধুরকজাতো চেৰ কাযো, দিসা চ মং ন পক্খাযন্তি, ধম্মা চ মে নপ্পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চ মে চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, অনভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরামি, অত্থি চ মে ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা’’’তি.
‘‘এৰঞ্হেতং ¶ ¶ , ভিক্খু, হোতি ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারস্স, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অননুযুত্তস্স, অৰিপস্সকস্স কুসলানং ধম্মানং, পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগং অননুযুত্তস্স ৰিহরতো, যং মধুরকজাতো চেৰ কাযো হোতি, দিসা চস্স ন ¶ পক্খাযন্তি, ধম্মা চ তং নপ্পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, অনভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরতি, হোতি চস্স ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা. তস্মাতিহ তে, ভিক্খু, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভৰিস্সামি, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ, জাগরিযং অনুযুত্তো, ৰিপস্সকো কুসলানং ধম্মানং, পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগং অনুযুত্তো ৰিহরিস্সামী’তি. এৰঞ্হি তে, ভিক্খু, সিক্খিতব্ব’’ন্তি.
অথ খো সো ভিক্খু ভগৰতা ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. অথ খো সো ভিক্খু একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো পন সো ভিক্খু অরহতং অহোসি.
অথ খো সো ভিক্খু অরহত্তং পত্তো যেন সকো উপজ্ঝাযো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সকং উপজ্ঝাযং এতদৰোচ – ‘‘এতরহি মে, ভন্তে, ন চেৰ [ন ত্ৰেৰ (সী.)] মধুরকজাতো কাযো, দিসা চ মে পক্খাযন্তি, ধম্মা চ মং পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চ মে চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, অভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরামি, নত্থি চ মে ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা’’তি. অথ খো সো ভিক্খু তং সদ্ধিৰিহারিকং ভিক্খুং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং ¶ অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অযং, ভন্তে, ভিক্খু এৰমাহ – ‘এতরহি মে, ভন্তে, ন চেৰ মধুরকজাতো কাযো, দিসা চ মে পক্খাযন্তি, ধম্মা চ মং পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চ মে চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, অভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরামি, নত্থি চ মে ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা’’’তি.
‘‘এৰঞ্হেতং, ভিক্খু, হোতি ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারস্স, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তস্স, ৰিপস্সকস্স কুসলানং ধম্মানং, পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগং ¶ অনুযুত্তস্স ৰিহরতো, যং ন চেৰ মধুরকজাতো কাযো হোতি, দিসা চস্স পক্খাযন্তি, ধম্মা চ ¶ তং পটিভন্তি, থিনমিদ্ধঞ্চস্স চিত্তং ন পরিযাদায তিট্ঠতি, অভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরতি, ন চস্স হোতি ধম্মেসু ৰিচিকিচ্ছা. তস্মাতিহ ৰো, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভৰিস্সাম, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, ৰিপস্সকা কুসলানং ধম্মানং, পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগং অনুযুত্তা ৰিহরিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭. অভিণ্হপচ্চৰেক্খিতব্বঠানসুত্তং
৫৭. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, ঠানানি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বানি ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা. কতমানি পঞ্চ? ‘জরাধম্মোম্হি, জরং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা. ‘ব্যাধিধম্মোম্হি, ব্যাধিং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা. ‘মরণধম্মোম্হি, মরণং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ¶ ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা. ‘সব্বেহি মে পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা. ‘কম্মস্সকোম্হি, কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপটিসরণো. যং কম্মং করিস্সামি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদো ভৰিস্সামী’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘জরাধম্মোম্হি, জরং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা? অত্থি, ভিক্খৰে, সত্তানং যোব্বনে যোব্বনমদো, যেন মদেন মত্তা কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো যো যোব্বনে যোব্বনমদো সো সব্বসো ৰা পহীযতি তনু ৰা পন হোতি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘জরাধম্মোম্হি, জরং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘কিঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘ব্যাধিধম্মোম্হি, ব্যাধিং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা? অত্থি, ভিক্খৰে, সত্তানং আরোগ্যে আরোগ্যমদো, যেন মদেন মত্তা কাযেন ¶ দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো যো আরোগ্যে আরোগ্যমদো সো সব্বসো ৰা পহীযতি তনু ৰা পন হোতি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘ব্যাধিধম্মোম্হি, ব্যাধিং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘মরণধম্মোম্হি, মরণং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা? অত্থি, ভিক্খৰে, সত্তানং জীৰিতে জীৰিতমদো, যেন মদেন মত্তা কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং ¶ চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো যো জীৰিতে জীৰিতমদো সো সব্বসো ৰা পহীযতি তনু ৰা পন হোতি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘মরণধম্মোম্হি, মরণং অনতীতো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘সব্বেহি মে পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা? অত্থি, ভিক্খৰে, সত্তানং পিযেসু মনাপেসু যো ছন্দরাগো যেন রাগেন রত্তা কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো যো পিযেসু মনাপেসু ছন্দরাগো সো সব্বসো ৰা পহীযতি তনু ৰা পন হোতি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘সব্বেহি মে পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘কম্মস্সকোম্হি, কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপটিসরণো, যং কম্মং করিস্সামি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদো ভৰিস্সামী’তি অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা ¶ ? অত্থি, ভিক্খৰে, সত্তানং কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো সব্বসো ৰা দুচ্চরিতং পহীযতি তনু ৰা পন হোতি. ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ ‘কম্মস্সকোম্হি, কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপটিসরণো, যং কম্মং করিস্সামি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদো ভৰিস্সামী’তি ¶ অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা.
‘‘স খো [সচে (পী. ক.)] সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন ¶ খো অহঞ্ঞেৰেকো জরাধম্মো [অহঞ্চেৰেকো জরাধম্মোম্হি (ক.)] জরং অনতীতো, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বে সত্তা জরাধম্মা জরং অনতীতা’তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো মগ্গো সঞ্জাযতি. সো তং মগ্গং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি সব্বসো পহীযন্তি অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি.
‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো অহঞ্ঞেৰেকো ব্যাধিধম্মো ব্যাধিং অনতীতো, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বে সত্তা ব্যাধিধম্মা ব্যাধিং অনতীতা’তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো মগ্গো সঞ্জাযতি. সো তং মগ্গং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি সব্বসো পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি.
‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো অহঞ্ঞেৰেকো মরণধম্মো মরণং অনতীতো, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বে সত্তা মরণধম্মা মরণং অনতীতা’তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো মগ্গো সঞ্জাযতি. সো তং মগ্গং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি সব্বসো পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি.
‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন খো ময্হেৰেকস্স সব্বেহি পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো, অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বেসং সত্তানং পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো’তি. তস্স তং ঠানং অভিণ্হং ¶ পচ্চৰেক্খতো মগ্গো সঞ্জাযতি. সো তং মগ্গং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি সব্বসো পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তীহোন্তি.
‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ন ¶ খো অহঞ্ঞেৰেকো কম্মস্সকো কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপ্পটিসরণো, যং কম্মং করিস্সামি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদো ভৰিস্সামি; অথ খো যাৰতা সত্তানং আগতি গতি চুতি উপপত্তি সব্বে সত্তা কম্মস্সকা কম্মদাযাদা কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপ্পটিসরণা, যং কম্মং করিস্সন্তি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদা ভৰিস্সন্তী’তি ¶ . তস্স তং ঠানং অভিণ্হং পচ্চৰেক্খতো মগ্গো সঞ্জাযতি. সো তং মগ্গং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. তস্স তং মগ্গং আসেৰতো ভাৰযতো বহুলীকরোতো সংযোজনানি সব্বসো পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তীহোন্তী’’তি.
‘‘ব্যাধিধম্মা জরাধম্মা, অথো মরণধম্মিনো;
যথা ধম্মা তথা সত্তা [সন্তা (স্যা. কং.)], জিগুচ্ছন্তি পুথুজ্জনা.
‘‘অহঞ্চে তং জিগুচ্ছেয্যং, এৰং ধম্মেসু পাণিসু;
ন মেতং পতিরূপস্স, মম এৰং ৰিহারিনো.
‘‘সোহং এৰং ৰিহরন্তো, ঞত্ৰা ধম্মং নিরূপধিং;
আরোগ্যে যোব্বনস্মিঞ্চ, জীৰিতস্মিঞ্চ যে মদা.
‘‘সব্বে মদে অভিভোস্মি, নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো [নেক্খম্মে দট্ঠু খেমতং (অ. নি. ৩.৩৯) উভযত্থপি অট্ঠকথায সমেতি];
তস্স মে অহু উস্সাহো, নিব্বানং অভিপস্সতো.
‘‘নাহং ভব্বো এতরহি, কামানি পটিসেৰিতুং;
অনিৰত্তি [অনিৰত্তী (?)] ভৰিস্সামি, ব্রহ্মচরিযপরাযণো’’তি. সত্তমং;
৮. লিচ্ছৰিকুমারকসুত্তং
৫৮. একং ¶ সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি. ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি.
তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা লিচ্ছৰিকুমারকা সজ্জানি ধনূনি আদায কুক্কুরসঙ্ঘপরিৰুতা মহাৰনে অনুচঙ্কমমানা অনুৰিচরমানা অদ্দসু ¶ ভগৰন্তং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং; দিস্ৰান সজ্জানি ধনূনি নিক্খিপিত্ৰা কুক্কুরসঙ্ঘং একমন্তং উয্যোজেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা ¶ তুণ্হীভূতা তুণ্হীভূতা পঞ্জলিকা ভগৰন্তং পযিরুপাসন্তি.
তেন খো পন সমযেন মহানামো লিচ্ছৰি মহাৰনে জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানো অদ্দস তে লিচ্ছৰিকুমারকে তুণ্হীভূতে তুণ্হীভূতে পঞ্জলিকে ভগৰন্তং পযিরুপাসন্তে; দিস্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো মহানামো লিচ্ছৰি উদানং উদানেসি – ‘ভৰিস্সন্তি ৰজ্জী, ভৰিস্সন্তি ৰজ্জী’’’তি!
‘‘কিং পন ত্ৰং, মহানাম, এৰং ৰদেসি – ‘ভৰিস্সন্তি ৰজ্জী, ভৰিস্সন্তি ৰজ্জী’’’তি? ‘‘ইমে, ভন্তে, লিচ্ছৰিকুমারকা চণ্ডা ফরুসা অপানুভা [অপজহাতি (সী.), অপাটুভা (স্যা. কং.), অপজহা (পী.), অপানুতা (কত্থচি)]. যানিপি তানি কুলেসু পহেণকানি [পহীনকানি (সী.), পহীণকানি (স্যা. কং. পী.)] পহীযন্তি, উচ্ছূতি ৰা বদরাতি ৰা পূৰাতি ৰা মোদকাতি ৰা সংকুলিকাতি ৰা [সক্খলিকাতি ৰা (সী. পী.)], তানি ৰিলুম্পিত্ৰা ৰিলুম্পিত্ৰা খাদন্তি; কুলিত্থীনম্পি কুলকুমারীনম্পি পচ্ছালিযং খিপন্তি. তে দানিমে তুণ্হীভূতা তুণ্হীভূতা পঞ্জলিকা ভগৰন্তং পযিরুপাসন্তী’’তি.
‘‘যস্স কস্সচি, মহানাম, কুলপুত্তস্স পঞ্চ ধম্মা সংৰিজ্জন্তি – যদি ৰা রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স, যদি ৰা রট্ঠিকস্স পেত্তনিকস্স [মুদ্ধাভিসিত্তস্স (ক.) অ. নি. ৫.১৩৫, ১৩৬ পস্সিতব্বং], যদি ৰা সেনায সেনাপতিকস্স, যদি ¶ ৰা গামগামণিকস্স, যদি ৰা পূগগামণিকস্স, যে ৰা পন কুলেসু পচ্চেকাধিপচ্চং কারেন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, মহানাম, কুলপুত্তো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি মাতাপিতরো সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি ¶ . তমেনং মাতাপিতরো সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তি – ‘চিরং জীৰ, দীঘমাযুং পালেহী’তি. মাতাপিতানুকম্পিতস্স, মহানাম, কুলপুত্তস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘পুন ¶ চপরং, মহানাম, কুলপুত্তো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি পুত্তদারদাসকম্মকরপোরিসে [… সামন্তসংৰোহারে (সী. পী.)] সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি. তমেনং পুত্তদারদাসকম্মকরপোরিসা সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তি – ‘চিরং জীৰ, দীঘমাযুং পালেহী’তি. পুত্তদারদাসকম্মকরপোরিসানুকম্পিতস্স, মহানাম, কুলপুত্তস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কুলপুত্তো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি খেত্তকম্মন্তসামন্তসব্যোহারে সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি. তমেনং খেত্তকম্মন্তসামন্তসব্যোহারা সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তি – ‘চিরং জীৰ, দীঘমাযুং পালেহী’তি. খেত্তকম্মন্তসামন্তসব্যোহারানুকম্পিতস্স, মহানাম, কুলপুত্তস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কুলপুত্তো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি যাৰতা বলিপটিগ্গাহিকা দেৰতা সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি. তমেনং বলিপটিগ্গাহিকা দেৰতা সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তি – ‘চিরং জীৰ, দীঘমাযুং পালেহী’তি. দেৰতানুকম্পিতস্স, মহানাম, কুলপুত্তস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘পুন ¶ চপরং, মহানাম, কুলপুত্তো উট্ঠানৰীরিযাধিগতেহি ভোগেহি বাহাবলপরিচিতেহি সেদাৰক্খিত্তেহি ধম্মিকেহি ধম্মলদ্ধেহি সমণব্রাহ্মণে সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি. তমেনং সমণব্রাহ্মণা সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা কল্যাণেন মনসা অনুকম্পন্তি – ‘চিরং জীৰ, দীঘমাযুং পালেহী’তি. সমণব্রাহ্মণানুকম্পিতস্স ¶ , মহানাম, কুলপুত্তস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.
‘‘যস্স কস্সচি, মহানাম, কুলপুত্তস্স ইমে পঞ্চ ধম্মা সংৰিজ্জন্তি – যদি ৰা রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স, যদি ৰা রট্ঠিকস্স পেত্তনিকস্স ¶ , যদি ৰা সেনায সেনাপতিকস্স, যদি ৰা গামগামণিকস্স, যদি ৰা পূগগামণিকস্স, যে ৰা পন কুলেসু পচ্চেকাধিপচ্চং কারেন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি.
‘‘মাতাপিতুকিচ্চকরো, পুত্তদারহিতো সদা;
অন্তোজনস্স অত্থায, যে চস্স অনুজীৰিনো.
‘‘উভিন্নঞ্চেৰ অত্থায, ৰদঞ্ঞূ হোতি সীলৰা;
ঞাতীনং পুব্বপেতানং, দিট্ঠে ধম্মে চ জীৰতং [জীৰিনং (সী.), জীৰিতং (স্যা. কং. পী. ক.)].
‘‘সমণানং ব্রাহ্মণানং, দেৰতানঞ্চ পণ্ডিতো;
ৰিত্তিসঞ্জননো হোতি, ধম্মেন ঘরমাৰসং.
‘‘সো করিত্ৰান কল্যাণং, পুজ্জো হোতি পসংসিযো;
ইধেৰ নং পসংসন্তি, পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি. অট্ঠমং;
৯. পঠমৰুড্ঢপব্বজিতসুত্তং
৫৯. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো দুল্লভো ৰুড্ঢপব্বজিতো. কতমেহি পঞ্চহি? দুল্লভো, ভিক্খৰে, ৰুড্ঢপব্বজিতো নিপুণো, দুল্লভো আকপ্পসম্পন্নো, দুল্লভো বহুস্সুতো ¶ , দুল্লভো ধম্মকথিকো, দুল্লভো ৰিনযধরো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো দুল্লভো ৰুড্ঢপব্বজিতো’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযৰুড্ঢপব্বজিতসুত্তং
৬০. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো দুল্লভো ৰুড্ঢপব্বজিতো. কতমেহি পঞ্চহি? দুল্লভো, ভিক্খৰে, ৰুড্ঢপব্বজিতো সুৰচো, দুল্লভো সুগ্গহিতগ্গাহী ¶ , দুল্লভো পদক্খিণগ্গাহী, দুল্লভো ধম্মকথিকো, দুল্লভো ৰিনযধরো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো দুল্লভো ৰুড্ঢপব্বজিতো’’তি. দসমং.
নীৰরণৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
আৰরণং রাসি অঙ্গানি, সমযং মাতুপুত্তিকা;
উপজ্ঝা ঠানা লিচ্ছৰি, কুমারা অপরা দুৰেতি.
(৭) ২. সঞ্ঞাৰগ্গো
১. পঠমসঞ্ঞাসুত্তং
৬১. ‘‘পঞ্চিমা ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কতমা পঞ্চ? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা [অনভিরতিসঞ্ঞা (ক.) অ. নি. ৫.১২১-১২২, ৩০৩-৩০৪ পস্সিতব্বং] – ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. পঠমং.
২. দুতিযসঞ্ঞাসুত্তং
৬২. ‘‘পঞ্চিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কতমা পঞ্চ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা – ইমা ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. দুতিযং.
৩. পঠমৰড্ঢিসুত্তং
৬৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানো অরিযসাৰকো অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযী চ হোতি ৰরাদাযী চ কাযস্স. কতমাহি পঞ্চহি? সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন ৰড্ঢতি, সুতেন ৰড্ঢতি, চাগেন ৰড্ঢতি, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি – ইমাহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানো অরিযসাৰকো অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযী চ হোতি ৰরাদাযী চ কাযস্সা’’তি.
‘‘সদ্ধায ¶ সীলেন চ যো পৰড্ঢতি [যোধ ৰড্ঢতি (সী.)],
পঞ্ঞায চাগেন সুতেন চূভযং;
সো তাদিসো সপ্পুরিসো ৰিচক্খণো,
আদীযতী সারমিধেৰ অত্তনো’’তি. ততিযং;
৪. দুতিযৰড্ঢিসুত্তং
৬৪. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানা অরিযসাৰিকা অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযিনী চ হোতি ৰরাদাযিনী চ কাযস্স. কতমাহি পঞ্চহি? সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন ৰড্ঢতি, সুতেন ৰড্ঢতি, চাগেন ৰড্ঢতি, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি – ইমাহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানা অরিযসাৰিকা অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযিনী চ হোতি ৰরাদাযিনী চ কাযস্সা’’তি.
‘‘সদ্ধায সীলেন চ যা পৰড্ঢতি [যাধ ৰড্ঢতি (সী.)],
পঞ্ঞায চাগেন সুতেন চূভযং;
সা তাদিসী সীলৰতী উপাসিকা,
আদীযতী সারমিধেৰ অত্তনো’’তি. চতুত্থং;
৫. সাকচ্ছসুত্তং
৬৫. [অ. নি. ৫.১৬৪] ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাকচ্ছো সব্রহ্মচারীনং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি, সীলসম্পদায কথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পদায কথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পদায কথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পদায কথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায কথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাকচ্ছো সব্রহ্মচারীন’’ন্তি. পঞ্চমং.
৬. সাজীৰসুত্তং
৬৬. [অ. নি. ৫.১৬৪] ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাজীৰো সব্রহ্মচারীনং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি, সীলসম্পদায কথায চ কতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পদায কথায চ ¶ কতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পদায কথায চ কতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পদায কথায চ কতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদায কথায চ কতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাজীৰো সব্রহ্মচারীন’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭. পঠমইদ্ধিপাদসুত্তং
৬৭. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা পঞ্চ ধম্মে [ইমে পঞ্চ ধম্মে (ক.)] ভাৰেতি, পঞ্চ ধম্মে [ইমে পঞ্চ ধম্মে (ক.)] বহুলীকরোতি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং – দিট্ঠেৰ ¶ ধম্মে অঞ্ঞা, সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধি…পে… চিত্তসমাধি… ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, উস্সোল়্হিঞ্ঞেৰ পঞ্চমিং [উস্সোল়্হীযেৰ পঞ্চমী (সী.)]. যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা ইমে পঞ্চ ধম্মে ভাৰেতি, ইমে পঞ্চ ধম্মে বহুলীকরোতি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং – দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা, সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযইদ্ধিপাদসুত্তং
৬৮. ‘‘পুব্বেৰাহং, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোৰ সমানো পঞ্চ ধম্মে ভাৰেসিং, পঞ্চ ধম্মে বহুলীকাসিং [বহুলিমকাসিং (ক.), বহুলমকাসিং (ক.)]. কতমে পঞ্চ? ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেসিং ¶ , ৰীরিযসমাধি… চিত্তসমাধি… ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেসিং, উস্সোল়্হিঞ্ঞেৰ পঞ্চমিং. সো খো অহং, ভিক্খৰে, ইমেসং উস্সোল়্হিপঞ্চমানং ধম্মানং ভাৰিতত্তা বহুলীকতত্তা যস্স যস্স অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযস্স ধম্মস্স চিত্তং অভিনিন্নামেসিং অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিং সতি সতি আযতনে.
‘‘সো ¶ সচে আকঙ্খিং – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিং সতি সতি আযতনে.
‘‘সো সচে আকঙ্খিং…পে… ‘আসৰানং ¶ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিং সতি সতি আযতনে’’তি. অট্ঠমং.
৯. নিব্বিদাসুত্তং
৬৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তি.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞী, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞী [অনভিরতিসঞ্ঞী (ক.) অ. নি. ৫.১২১-১২২, ৩০৩-৩০৪ পস্সিতব্বং], সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী, মরণসঞ্ঞা খো পনস্স অজ্ঝত্তং সূপট্ঠিতা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’’তি. নৰমং.
১০. আসৰক্খযসুত্তং
৭০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞী ¶ , সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞী, সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী, মরণসঞ্ঞা খো পনস্স অজ্ঝত্তং সূপট্ঠিতা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্তন্তী’’তি. দসমং.
সঞ্ঞাৰগ্গো দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে চ সঞ্ঞা দ্ৰে ৰড্ঢী চ, সাকচ্ছেন চ সাজীৰং;
ইদ্ধিপাদা চ দ্ৰে ৰুত্তা, নিব্বিদা চাসৰক্খযাতি.
(৮) ৩. যোধাজীৰৰগ্গো
১. পঠমচেতোৰিমুত্তিফলসুত্তং
৭১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চ.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞী [পটিক্কূলসঞ্ঞী (সী. স্যা. কং. পী.)], সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞী, সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী, মরণসঞ্ঞা খো পনস্স অজ্ঝত্তং সূপট্ঠিতা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চ. যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চেতোৰিমুত্তো চ হোতি পঞ্ঞাৰিমুত্তো চ হোতি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো ইতিপি, সংকিণ্ণপরিখো [সংকিণ্ণপরিক্খো (স্যা. কং.)] ইতিপি, অব্বূল়্হেসিকো ইতিপি, নিরগ্গল়ো ইতিপি, অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো ইতিপি’’’.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অৰিজ্জা পহীনা হোতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সংকিণ্ণপরিখো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পোনোভৰিকো [পোনোব্ভৰিকো (স্যা. ক.)] জাতিসংসারো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সংকিণ্ণপরিখো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অব্বূল়্হেসিকো হোতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তণ্হা ¶ পহীনা হোতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অব্বূল়্হেসিকো হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু নিরগ্গল়ো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি পহীনানি হোন্তি উচ্ছিন্নমূলানি তালাৰত্থুকতানি অনভাৰংকতানি আযতিং অনুপ্পাদধম্মানি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিরগ্গল়ো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অস্মিমানো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো হোতী’’তি. পঠমং.
২. দুতিযচেতোৰিমুত্তিফলসুত্তং
৭২. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চ. কতমে পঞ্চ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা চেতোৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি চেতোৰিমুত্তিফলানিসংসা চ, পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলা চ হোন্তি পঞ্ঞাৰিমুত্তিফলানিসংসা চ. যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চেতোৰিমুত্তো চ হোতি পঞ্ঞাৰিমুত্তো চ – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো ইতিপি, সংকিণ্ণপরিখো ইতিপি, অব্বূল়্হেসিকো ইতিপি, নিরগ্গল়ো ইতিপি, অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো ইতিপি’’’.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অৰিজ্জা পহীনা হোতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু উক্খিত্তপলিঘো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সংকিণ্ণপরিখো হোতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পোনোভৰিকো ¶ জাতিসংসারো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সংকিণ্ণপরিখো ¶ হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অব্বূল়্হেসিকো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তণ্হা পহীনা হোতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা ¶ আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অব্বূল়্হেসিকো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিরগ্গল়ো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি পহীনানি হোন্তি উচ্ছিন্নমূলানি তালাৰত্থুকতানি অনভাৰংকতানি আযতিং অনুপ্পাদধম্মানি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিরগ্গল়ো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অস্মিমানো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসংযুত্তো হোতী’’তি. দুতিযং.
৩. পঠমধম্মৰিহারীসুত্তং
৭৩. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘ধম্মৰিহারী, ধম্মৰিহারী’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু ধম্মৰিহারী হোতী’’তি?
‘‘ইধ, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং. সো তায ধম্মপরিযত্তিযা দিৰসং অতিনামেতি, রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু পরিযত্তিবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন ¶ ¶ ¶ চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি. সো তায ধম্মপঞ্ঞত্তিযা দিৰসং অতিনামেতি, রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু পঞ্ঞত্তিবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি. সো তেন সজ্ঝাযেন দিৰসং অতিনামেতি, রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু সজ্ঝাযবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. সো তেহি ধম্মৰিতক্কেহি দিৰসং অতিনামেতি, রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু ৰিতক্কবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘ইধ, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং. সো তায ধম্মপরিযত্তিযা ন দিৰসং অতিনামেতি, নাপি রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. এৰং খো, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মৰিহারী হোতি.
‘‘ইতি খো, ভিক্খু, দেসিতো মযা পরিযত্তিবহুলো, দেসিতো পঞ্ঞত্তিবহুলো, দেসিতো সজ্ঝাযবহুলো, দেসিতো ৰিতক্কবহুলো, দেসিতো ধম্মৰিহারী. যং খো, ভিক্খু [যং ভিক্খু (স্যা. কং. পী.)], সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা. এতানি, ভিক্খু, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি. ঝাযথ, ভিক্খু, মা পমাদত্থ ¶ , মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ. অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি. ততিযং.
৪. দুতিযধম্মৰিহারীসুত্তং
৭৪. অথ ¶ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘ধম্মৰিহারী ¶ ধম্মৰিহারী’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু ধম্মৰিহারী হোতী’’তি?
‘‘ইধ, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং; উত্তরি [উত্তরিং (সী. স্যা. কং. পী.)] চস্স পঞ্ঞায অত্থং নপ্পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু পরিযত্তিবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, উত্তরি চস্স পঞ্ঞায অত্থং নপ্পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু পঞ্ঞত্তিবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি, উত্তরি চস্স পঞ্ঞায অত্থং নপ্পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু সজ্ঝাযবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি, উত্তরি চস্স পঞ্ঞায অত্থং নপ্পজানাতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খু – ‘ভিক্খু ৰিতক্কবহুলো, নো ধম্মৰিহারী’’’.
‘‘ইধ, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং; উত্তরি চস্স পঞ্ঞায অত্থং পজানাতি. এৰং খো, ভিক্খু, ভিক্খু ধম্মৰিহারী হোতি.
‘‘ইতি খো, ভিক্খু, দেসিতো মযা পরিযত্তিবহুলো, দেসিতো ¶ পঞ্ঞত্তিবহুলো, দেসিতো সজ্ঝাযবহুলো, দেসিতো ৰিতক্কবহুলো, দেসিতো ধম্মৰিহারী. যং খো, ভিক্খু, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা. এতানি, ভিক্খু, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি. ঝাযথ ভিক্খু, মা পমাদত্থ, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ. অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি. চতুত্থং.
৫. পঠমযোধাজীৰসুত্তং
৭৫. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, যোধাজীৰা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো যোধাজীৰো রজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি ন সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰরূপোপি [এৰরূপো (সী.) পু. প. ১৯৩], ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো [একচ্চো (সী.)] যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং; অপি চ খো ধজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ¶ ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং সহতি ধজগ্গং; অপি চ খো উস্সারণঞ্ঞেৰ [উস্সাদনংযেৰ (সী. পী.)] সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন ¶ সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং; অপি চ খো সম্পহারে হঞ্ঞতি [আহঞ্ঞতি (সী.)] ব্যাপজ্জতি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং, সহতি ¶ সম্পহারং. সো তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ যোধাজীৰা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে যোধাজীৰূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসু ¶ . কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু রজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং [সন্তানেতুং (সী. স্যা. কং. পী.)]. সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. কিমস্স রজগ্গস্মিং? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু সুণাতি – ‘অমুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা কুমারী ৰা অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা’তি. সো তং সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং. সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. ইদমস্স রজগ্গস্মিং.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো রজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সহতি রজগ্গং; অপি চ খো ধজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং. সিক্খাদুব্বল্যং ¶ আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. কিমস্স ধজগ্গস্মিং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন হেৰ খো সুণাতি – ‘অমুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা কুমারী ৰা অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা’তি; অপি চ খো সামং পস্সতি ইত্থিং ৰা কুমারিং ৰা অভিরূপং দস্সনীযং পাসাদিকং পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতং. সো তং দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ¶ ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং. সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. ইদমস্স ধজগ্গস্মিং.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং; অপি চ খো ধজগ্গঞ্ঞেৰ দিস্ৰা সংসীদতি ¶ ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং; অপি চ খো উস্সারণঞ্ঞেৰ সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং. সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. কিমস্স উস্সারণায? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুং অরঞ্ঞগতং ৰা রুক্খমূলগতং ৰা সুঞ্ঞাগারগতং ৰা মাতুগামো উপসঙ্কমিত্ৰা ঊহসতি [উহসতি (ক.), ওহসতি (স্যা. কং.) পু. প. ১৯৬] উল্লপতি উজ্জগ্ঘতি উপ্পণ্ডেতি. সো মাতুগামেন ঊহসিযমানো উল্লপিযমানো উজ্জগ্ঘিযমানো উপ্পণ্ডিযমানো সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং. সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. ইদমস্স উস্সারণায.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং; অপি চ খো উস্সারণঞ্ঞেৰ সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি, ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং; অপি ¶ চ খো সম্পহারে হঞ্ঞতি ব্যাপজ্জতি. কিমস্স সম্পহারস্মিং ¶ ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুং অরঞ্ঞগতং ৰা রুক্খমূলগতং ৰা ¶ সুঞ্ঞাগারগতং ৰা মাতুগামো উপসঙ্কমিত্ৰা অভিনিসীদতি অভিনিপজ্জতি অজ্ঝোত্থরতি. সো মাতুগামেন অভিনিসীদিযমানো অভিনিপজ্জিযমানো অজ্ঝোত্থরিযমানো সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি. ইদমস্স সম্পহারস্মিং.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং, অপি চ খো সম্পহারে হঞ্ঞতি ব্যাপজ্জতি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং, সহতি সম্পহারং, সো তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি ¶ . কিমস্স সঙ্গামৰিজযস্মিং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতং ৰা রুক্খমূলগতং ৰা সুঞ্ঞাগারগতং ৰা মাতুগামো উপসঙ্কমিত্ৰা অভিনিসীদতি অভিনিপজ্জতি অজ্ঝোত্থরতি. সো মাতুগামেন অভিনিসীদিযমানো অভিনিপজ্জিযমানো অজ্ঝোত্থরিযমানো ৰিনিৰেঠেত্ৰা ৰিনিমোচেত্ৰা যেন কামং পক্কমতি. সো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং.
‘‘সো অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা ¶ . সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতি, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতি; ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহরতি, সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতি; থিনমিদ্ধং পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহরতি আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতি; উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহরতি অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতি; ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহরতি অকথংকথী ¶ কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতি. সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘সো ¶ এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি. তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি ¶ চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি ¶ পজানাতি. ইদমস্স সঙ্গামৰিজযস্মিং.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো সহতি রজগ্গং, সহতি ধজগ্গং, সহতি উস্সারণং, সহতি সম্পহারং, সো তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ যোধাজীৰূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসূ’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযযোধাজীৰসুত্তং
৭৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, যোধাজীৰা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং ¶ সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি. সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি. তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি. সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ¶ ৰাযমতি. তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি [উপলিখন্তি (ক.)], তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ঞাতকানং নেন্তি. সো ঞাতকেহি নীযমানো অপ্পত্ৰাৰ ঞাতকে অন্তরামগ্গে কালং করোতি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং ¶ সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি. সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি. তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি, তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ঞাতকানং নেন্তি. তমেনং ঞাতকা উপট্ঠহন্তি পরিচরন্তি. সো ঞাতকেহি উপট্ঠহিযমানো পরিচরিযমানো তেনেৰ আবাধেন কালং করোতি ¶ . এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি. সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি. তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি, তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ঞাতকানং নেন্তি. তমেনং ঞাতকা উপট্ঠহন্তি পরিচরন্তি. সো ঞাতকেহি উপট্ঠহিযমানো পরিচরিযমানো ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি. সো তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো ¶ তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো যোধাজীৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো যোধাজীৰো সন্তো সংৰিজ্জমানো লোকস্মিং. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ যোধাজীৰা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে যোধাজীৰূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসু. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ¶ অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ¶ ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি অরক্খিতেনেৰ কাযেন অরক্খিতায ৰাচায অরক্খিতেন চিত্তেন অনুপট্ঠিতায সতিযা অসংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. সো তত্থ পস্সতি মাতুগামং দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা. তস্স তং মাতুগামং দিস্ৰা দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি, সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে হনন্তি পরিযাপাদেন্তি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো ¶ পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি অরক্খিতেনেৰ কাযেন অরক্খিতায ৰাচায অরক্খিতেন চিত্তেন অনুপট্ঠিতায সতিযা অসংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. সো তত্থ পস্সতি মাতুগামং দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা. তস্স তং মাতুগামং দিস্ৰা দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন পরিডয্হতেৰ কাযেন পরিডয্হতি চেতসা. তস্স এৰং ¶ হোতি – ‘যংনূনাহং আরামং গন্ত্ৰা ¶ ভিক্খূনং আরোচেয্যং – রাগপরিযুট্ঠিতোম্হি [রাগাযিতোম্হি (সী. স্যা. কং)], আৰুসো, রাগপরেতো, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং; সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’তি. সো আরামং গচ্ছন্তো অপ্পত্ৰাৰ আরামং অন্তরামগ্গে সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি, সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি, তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ঞাতকানং নেন্তি. সো ঞাতকেহি নীযমানো অপ্পত্ৰাৰ ¶ ঞাতকে অন্তরামগ্গে কালং করোতি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি অরক্খিতেনেৰ কাযেন অরক্খিতায ৰাচায অরক্খিতেন চিত্তেন অনুপট্ঠিতায সতিযা অসংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. সো তত্থ পস্সতি মাতুগামং দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা. তস্স তং মাতুগামং দিস্ৰা দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন পরিডয্হতেৰ কাযেন পরিডয্হতি চেতসা. তস্স এৰং ¶ হোতি – ‘যংনূনাহং আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং আরোচেয্যং – রাগপরিযুট্ঠিতোম্হি, আৰুসো, রাগপরেতো, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং ¶ সন্ধারেতুং; সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’তি. সো আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং আরোচেতি – ‘রাগপরিযুট্ঠিতোম্হি, আৰুসো, রাগপরেতো, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং; সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি.
‘‘তমেনং সব্রহ্মচারী ওৰদন্তি অনুসাসন্তি – ‘অপ্পস্সাদা ¶ , আৰুসো, কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা [বহূপাযাসা (সী. স্যা. কং. পী.) পাচি. ৪১৭; চূল়ৰ. ৬৫; ম. নি. ১.২৩৪], আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. মংসপেসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. তিণুক্কূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অঙ্গারকাসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. সুপিনকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. যাচিতকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. রুক্খফলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অসিসূনূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. সত্তিসূলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা ¶ বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ¶ ভিয্যো. সপ্পসিরূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অভিরমতাযস্মা ব্রহ্মচরিযে; মাযস্মা সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তী’’’তি.
‘‘সো সব্রহ্মচারীহি এৰং ওৰদিযমানো এৰং অনুসাসিযমানো এৰমাহ – ‘কিঞ্চাপি, আৰুসো, অপ্পস্সাদা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো; অথ খো নেৰাহং সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি. সো সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি, সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি, তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ¶ ঞাতকানং নেন্তি, তমেনং ঞাতকা উপট্ঠহন্তি পরিচরন্তি ¶ . সো ঞাতকেহি উপট্ঠহিযমানো পরিচরিযমানো তেনেৰ আবাধেন কালং করোতি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি অরক্খিতেনেৰ কাযেন অরক্খিতায ৰাচায অরক্খিতেন চিত্তেন অনুপট্ঠিতায সতিযা অসংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. সো তত্থ পস্সতি মাতুগামং দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা. তস্স ¶ তং মাতুগামং দিস্ৰা দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন পরিডয্হতেৰ কাযেন পরিডয্হতি চেতসা. তস্স এৰং হোতি – ‘যংনূনাহং আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং আরোচেয্যং – রাগপরিযুট্ঠিতোম্হি, আৰুসো, রাগপরেতো, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং ¶ সন্ধারেতুং; সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’তি. সো আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং আরোচেতি – ‘রাগপরিযুট্ঠিতোম্হি, আৰুসো, রাগপরেতো, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং; সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি.
‘‘তমেনং সব্রহ্মচারী ওৰদন্তি অনুসাসন্তি – ‘অপ্পস্সাদা, আৰুসো, কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. মংসপেসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা…পে… তিণুক্কূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… অঙ্গারকাসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… সুপিনকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… যাচিতকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… রুক্খফলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… অসিসূনূপমা কামা ¶ ৰুত্তা ভগৰতা… সত্তিসূলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা… সপ্পসিরূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অভিরমতাযস্মা ব্রহ্মচরিযে; মাযস্মা সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তী’’’তি.
‘‘সো ¶ সব্রহ্মচারীহি এৰং ওৰদিযমানো এৰং অনুসাসিযমানো এৰমাহ – ‘উস্সহিস্সামি ¶ , আৰুসো, ৰাযমিস্সামি, আৰুসো, অভিরমিস্সামি, আৰুসো! ন দানাহং, আৰুসো, সিক্খাদুব্বল্যং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি, সো তস্মিং সঙ্গামে উস্সহতি ৰাযমতি, তমেনং উস্সহন্তং ৰাযমন্তং পরে উপলিক্খন্তি, তমেনং অপনেন্তি; অপনেত্ৰা ঞাতকানং নেন্তি, তমেনং ঞাতকা উপট্ঠহন্তি পরিচরন্তি. সো ঞাতকেহি উপট্ঠহিযমানো পরিচরিযমানো ৰুট্ঠাতি তম্হা আবাধা; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি. সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তমেৰ গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি রক্খিতেনেৰ কাযেন রক্খিতায ৰাচায রক্খিতেন চিত্তেন উপট্ঠিতায সতিযা সংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. সো ¶ চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং; চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা ¶ … জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ¶ ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি মনিন্দ্রিযং; মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. সো অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো অভিজ্ঝং লোকে পহায…পে… সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… ¶ চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.
‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেতি. সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি…পে… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতি’’.
‘‘সেয্যথাপি সো, ভিক্খৰে, যোধাজীৰো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা ৰিযূল়্হং সঙ্গামং ওতরতি, সো তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামো তমেৰ সঙ্গামসীসং অজ্ঝাৰসতি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. এৰরূপোপি, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো যোধাজীৰূপমো পুগ্গলো সন্তো সংৰিজ্জমানো ভিক্খূসু. ইমে খো, ভিক্খৰে ¶ , পঞ্চ যোধাজীৰূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা ভিক্খূসূ’’তি. ছট্ঠং.
৭. পঠমঅনাগতভযসুত্তং
৭৭. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অনাগতভযানি সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন [আরঞ্ঞকেন (সব্বত্থ অ. নি. ৫.১৮১; পরি. ৪৪৩)] ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ¶ ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স ¶ পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি এককো অরঞ্ঞে ৰিহরামি. এককং খো পন মং [এককং খো পন (স্যা. কং.)] অরঞ্ঞে ৰিহরন্তং অহি ৰা মং ডংসেয্য, ৰিচ্ছিকো [ৰিচ্ছিকা (স্যা.)] ৰা ¶ মং ডংসেয্য, সতপদী ৰা মং ডংসেয্য, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো; হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি এককো অরঞ্ঞে ৰিহরামি. এককো খো পনাহং অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো উপক্খলিত্ৰা ৰা পপতেয্যং, ভত্তং ৰা ভুত্তং মে ব্যাপজ্জেয্য, পিত্তং ৰা মে কুপ্পেয্য, সেম্হং ৰা মে কুপ্পেয্য, সত্থকা ৰা মে ৰাতা কুপ্পেয্যুং, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো; হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স ¶ সচ্ছিকিরিযাযা’তি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি এককো অরঞ্ঞে ৰিহরামি. এককো খো পনাহং অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো ৰাল়েহি সমাগচ্ছেয্যং, সীহেন ৰা ব্যগ্ঘেন ৰা দীপিনা ৰা অচ্ছেন ৰা তরচ্ছেন ৰা, তে মং জীৰিতা ৰোরোপেয্যুং, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা ¶ , সো মমস্স অন্তরাযো; হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং ¶ অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি এককো অরঞ্ঞে ৰিহরামি. এককো খো পনাহং অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো মাণৰেহি সমাগচ্ছেয্যং কতকম্মেহি ৰা অকতকম্মেহি ৰা, তে মং জীৰিতা ৰোরোপেয্যুং, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা ¶ , সো মমস্স অন্তরাযো; হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি. ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স ¶ অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি এককো অরঞ্ঞে ৰিহরামি. সন্তি খো পনারঞ্ঞে ৰাল়া অমনুস্সা, তে মং জীৰিতা ৰোরোপেয্যুং, তেন মে অস্স কালঙ্কিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো; হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি. ইদং, ভিক্খৰে, পঞ্চমং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অনাগতভযানি সম্পস্সমানেন অলমেৰ আরঞ্ঞিকেন ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযঅনাগতভযসুত্তং
৭৮. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, অনাগতভযানি সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি দহরো যুৰা সুসুকাল়কেসো ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতো পঠমেন ৰযসা ¶ . হোতি খো পন সো সমযো যং ইমং কাযং জরা ফুসতি. জিণ্ণেন খো পন জরায অভিভূতেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, ন সুকরানি অরঞ্ঞৰনপত্থানি ¶ পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতুং. পুরা মং সো ধম্মো আগচ্ছতি অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো; হন্দাহং পটিকচ্চেৰ [পটিগচ্চেৰ (সী.)] ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায ¶ অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, যেনাহং ধম্মেন সমন্নাগতো জিণ্ণকোপি ফাসুং [ফাসু (পী. ক.)] ৰিহরিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘অহং খো এতরহি অপ্পাবাধো অপ্পাতঙ্কো সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায. হোতি খো পন সো সমযো যং ইমং কাযং ব্যাধি ফুসতি. ব্যাধিতেন খো পন ব্যাধিনা অভিভূতেন [ব্যাধাভিভূতেন (সী. পী. ক.)] ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, ন সুকরানি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতুং. পুরা মং সো ধম্মো আগচ্ছতি অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো; হন্দাহং পটিকচ্চেৰ ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায ¶ , যেনাহং ধম্মেন সমন্নাগতো ব্যাধিতোপি ফাসুং ৰিহরিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘এতরহি খো সুভিক্খং সুসস্সং সুলভপিণ্ডং ¶ , সুকরং উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং. হোতি খো পন সো সমযো যং দুব্ভিক্খং হোতি দুস্সস্সং দুল্লভপিণ্ডং, ন সুকরং উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং. দুব্ভিক্খে খো পন মনুস্সা যেন সুভিক্খং তেন সঙ্কমন্তি [তেনুপসঙ্কমন্তি (ক.)]. তত্থ সঙ্গণিকৰিহারো হোতি আকিণ্ণৰিহারো. সঙ্গণিকৰিহারে খো পন সতি আকিণ্ণৰিহারে ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি ¶ কাতুং, ন সুকরানি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতুং. পুরা মং সো ধম্মো আগচ্ছতি অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো; হন্দাহং পটিকচ্চেৰ ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, যেনাহং ধম্মেন সমন্নাগতো দুব্ভিক্খেপি ফাসু ৰিহরিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘এতরহি খো মনুস্সা সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরন্তি. হোতি খো পন সো সমযো যং ভযং হোতি অটৰিসঙ্কোপো, চক্কসমারূল়্হা জানপদা পরিযাযন্তি. ভযে খো পন সতি মনুস্সা যেন খেমং তেন সঙ্কমন্তি. তত্থ সঙ্গণিকৰিহারো হোতি আকিণ্ণৰিহারো. সঙ্গণিকৰিহারে ¶ খো পন সতি আকিণ্ণৰিহারে ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, ন সুকরানি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি ¶ পটিসেৰিতুং. পুরা মং সো ধম্মো আগচ্ছতি অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো; হন্দাহং পটিকচ্চেৰ ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, যেনাহং ধম্মেন সমন্নাগতো ভযেপি ফাসুং ৰিহরিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘এতরহি খো সঙ্ঘো সমগ্গো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসু ৰিহরতি. হোতি খো পন সো সমযো যং সঙ্ঘো ভিজ্জতি. সঙ্ঘে খো পন ভিন্নে ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, ন সুকরানি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতুং. পুরা মং সো ধম্মো আগচ্ছতি অনিট্ঠো অকন্তো অমনাপো; হন্দাহং পটিকচ্চেৰ ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, যেনাহং ধম্মেন সমন্নাগতো ভিন্নেপি সঙ্ঘে ফাসুং ৰিহরিস্সামী’তি. ইদং, ভিক্খৰে, পঞ্চমং অনাগতভযং সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন ¶ আতাপিনা পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায.
‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অনাগতভযানি সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা অপ্পমত্তেন আতাপিনা ¶ পহিতত্তেন ৰিহরিতুং অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি. অট্ঠমং.
৯. ততিযঅনাগতভযসুত্তং
৭৯. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, অনাগতভযানি এতরহি অসমুপ্পন্নানি আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সন্তি. তানি ৰো [খো (কত্থচি)] পটিবুজ্ঝিতব্বানি ¶ ; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তেসং পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘কতমানি পঞ্চ? ভৰিস্সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা অঞ্ঞে উপসম্পাদেস্সন্তি. তেপি [তে (সী.)] ন সক্খিস্সন্তি ৰিনেতুং অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায. তেপি ভৰিস্সন্তি অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা অঞ্ঞে উপসম্পাদেস্সন্তি. তেপি [তে (?)] ন সক্খিস্সন্তি ৰিনেতুং অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায. তেপি ভৰিস্সন্তি অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মসন্দোসা ৰিনযসন্দোসো; ৰিনযসন্দোসা ধম্মসন্দোসো. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা অঞ্ঞেসং নিস্সযং দস্সন্তি. তেপি ন সক্খিস্সন্তি ৰিনেতুং অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায ¶ . তেপি ভৰিস্সন্তি অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা ¶ অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা অঞ্ঞেসং নিস্সযং দস্সন্তি. তেপি ন সক্খিস্সন্তি ৰিনেতুং অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায. তেপি ভৰিস্সন্তি অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মসন্দোসা ৰিনযসন্দোসো; ৰিনযসন্দোসা ধম্মসন্দোসো. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন ¶ ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা অভিধম্মকথং ৰেদল্লকথং কথেন্তা কণ্হধম্মং ওক্কমমানা ন বুজ্ঝিস্সন্তি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মসন্দোসা ৰিনযসন্দোসো; ৰিনযসন্দোসা ধম্মসন্দোসো. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা. তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা যে তে সুত্তন্তা তথাগতভাসিতা গম্ভীরা গম্ভীরত্থা লোকুত্তরা সুঞ্ঞতাপ্পটিসংযুত্তা, তেসু ভঞ্ঞমানেসু ¶ ন সুস্সূসিস্সন্তি, ন সোতং ওদহিস্সন্তি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেস্সন্তি, ন চ তে ধম্মে উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. যে পন তে সুত্তন্তা কৰিতা [কৰিকতা (সী. স্যা. কং. পী., সং. নি. ২.২২৯) টীকা ওলোকেতব্বা] কাৰেয্যা চিত্তক্খরা চিত্তব্যঞ্জনা বাহিরকা সাৰকভাসিতা, তেসু ভঞ্ঞমানেসু সুস্সূসিস্সন্তি, সোতং ওদহিস্সন্তি, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেস্সন্তি, তে চ ধম্মে উগ্গহেতব্বং পরিযাপুণিতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মসন্দোসা ৰিনযসন্দোসো; ৰিনযসন্দোসা ধম্মসন্দোসো. ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং অভাৰিতকাযা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা ¶ . তে অভাৰিতকাযা সমানা অভাৰিতসীলা অভাৰিতচিত্তা অভাৰিতপঞ্ঞা থেরা ভিক্খূ বাহুলিকা [বাহুল্লিকা (স্যা. কং.) অ. নি. ২.৪৯; ৩.৯৬] ভৰিস্সন্তি সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা, ন ৰীরিযং আরভিস্সন্তি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. তেসং পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জিস্সতি. সাপি ভৰিস্সতি বাহুলিকা সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা, ন ৰীরিযং আরভিস্সতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মসন্দোসা ৰিনযসন্দোসো; ৰিনযসন্দোসা ধম্মসন্দোসো. ইদং, ভিক্খৰে, পঞ্চমং অনাগতভযং ¶ এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং ¶ . ‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অনাগতভযানি এতরহি অসমুপ্পন্নানি আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সন্তি. তানি ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বানি; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তেসং পহানায ৰাযমিতব্ব’’ন্তি. নৰমং.
১০. চতুত্থঅনাগতভযসুত্তং
৮০. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অনাগতভযানি এতরহি অসমুপ্পন্নানি আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সন্তি. তানি ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বানি; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তেসং পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘কতমানি পঞ্চ? ভৰিস্সন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং চীৰরে কল্যাণকামা. তে চীৰরে কল্যাণকামা সমানা রিঞ্চিস্সন্তি পংসুকূলিকত্তং, রিঞ্চিস্সন্তি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি; গামনিগমরাজধানীসু ওসরিত্ৰা ৰাসং কপ্পেস্সন্তি, চীৰরহেতু চ অনেকৰিহিতং অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জিস্সন্তি. ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং পিণ্ডপাতে কল্যাণকামা. তে পিণ্ডপাতে কল্যাণকামা সমানা রিঞ্চিস্সন্তি পিণ্ডপাতিকত্তং ¶ , রিঞ্চিস্সন্তি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি; গামনিগমরাজধানীসু ওসরিত্ৰা ৰাসং কপ্পেস্সন্তি জিৰ্হগ্গেন রসগ্গানি পরিযেসমানা, পিণ্ডপাতহেতু চ অনেকৰিহিতং অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জিস্সন্তি. ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ¶ ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং সেনাসনে কল্যাণকামা. তে সেনাসনে কল্যাণকামা সমানা রিঞ্চিস্সন্তি রুক্খমূলিকত্তং [আরঞ্ঞকত্তং (স্যা. কং.)], রিঞ্চিস্সন্তি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি; গামনিগমরাজধানীসু ওসরিত্ৰা ৰাসং কপ্পেস্সন্তি, সেনাসনহেতু ¶ চ অনেকৰিহিতং অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জিস্সন্তি. ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং ভিক্খুনীসিক্খমানাসমণুদ্দেসেহি সংসট্ঠা ৰিহরিস্সন্তি. ভিক্খুনীসিক্খমানাসমণুদ্দেসেহি সংসগ্গে খো পন, ভিক্খৰে, সতি এতং পাটিকঙ্খং – ‘অনভিরতা ৰা ব্রহ্মচরিযং চরিস্সন্তি, অঞ্ঞতরং ৰা সংকিলিট্ঠং আপত্তিং আপজ্জিস্সন্তি, সিক্খং ৰা পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সন্তি’. ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং অনাগতভযং এতরহি অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি ভিক্খূ অনাগতমদ্ধানং আরামিকসমণুদ্দেসেহি সংসট্ঠা ৰিহরিস্সন্তি. আরামিকসমণুদ্দেসেহি সংসগ্গে খো পন, ভিক্খৰে, সতি এতং পাটিকঙ্খং – ‘অনেকৰিহিতং সন্নিধিকারপরিভোগং ¶ অনুযুত্তা ৰিহরিস্সন্তি, ওল়ারিকম্পি নিমিত্তং করিস্সন্তি, পথৰিযাপি হরিতগ্গেপি’. ইদং, ভিক্খৰে, পঞ্চমং অনাগতভযং এতরহি ¶ অসমুপ্পন্নং আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সতি. তং ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বং; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তস্স পহানায ৰাযমিতব্বং.
‘‘ইমানি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অনাগতভযানি এতরহি অসমুপ্পন্নানি আযতিং সমুপ্পজ্জিস্সন্তি. তানি ৰো পটিবুজ্ঝিতব্বানি; পটিবুজ্ঝিত্ৰা চ তেসং পহানায ৰাযমিতব্ব’’ন্তি. দসমং.
যোধাজীৰৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে চেতোৰিমুত্তিফলা, দ্ৰে চ ধম্মৰিহারিনো;
যোধাজীৰা চ দ্ৰে ৰুত্তা, চত্তারো চ অনাগতাতি.
(৯) ৪. থেরৰগ্গো
১. রজনীযসুত্তং
৮১. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? রজনীযে রজ্জতি, দুস্সনীযে [দুসনীযে (সী. স্যা. কং. পী.)] দুস্সতি, মোহনীযে মুয্হতি, কুপ্পনীযে [কুপনীযে (সী. স্যা. কং.), কোপনীযে (পী.)] কুপ্পতি, মদনীযে মজ্জতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? রজনীযে ¶ ন রজ্জতি, দুস্সনীযে ন ¶ দুস্সতি, মোহনীযে ন মুয্হতি, কুপ্পনীযে ন কুপ্পতি, মদনীযে ন মজ্জতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. পঠমং.
২. ৰীতরাগসুত্তং
৮২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি ¶ পঞ্চহি? অৰীতরাগো হোতি, অৰীতদোসো হোতি, অৰীতমোহো হোতি, মক্খী চ, পল়াসী চ – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? ৰীতরাগো হোতি, ৰীতদোসো ¶ হোতি, ৰীতমোহো হোতি, অমক্খী চ, অপল়াসী চ – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. দুতিযং.
৩. কুহকসুত্তং
৮৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? কুহকো চ হোতি, লপকো চ, নেমিত্তিকো [নিমিত্তিকো (স্যা. কং.), নিমিত্তকো (ক.)] চ, নিপ্পেসিকো চ, লাভেন চ লাভং নিজিগীসিতা [নিজিগিংসিতা (সী. স্যা. কং. পী.)] – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? ন চ কুহকো হোতি, ন চ লপকো, ন চ নেমিত্তিকো, ন চ নিপ্পেসিকো, ন চ লাভেন লাভং নিজিগীসিতা – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. ততিযং.
৪. অস্সদ্ধসুত্তং
৮৪. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি, অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি ¶ , কুসীতো হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো হোতি, হিরীমা হোতি, ওত্তপ্পী ¶ হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. চতুত্থং.
৫. অক্খমসুত্তং
৮৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং – ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. পঞ্চমং.
৬. পটিসম্ভিদাপত্তসুত্তং
৮৬. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? অত্থপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, ধম্মপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, নিরুত্তিপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, পটিভানপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি ¶ , যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি তত্থ দক্খো হোতি অনলসো তত্রুপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো অলং কাতুং ¶ অলং সংৰিধাতুং – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. ছট্ঠং.
৭. সীলৰন্তসুত্তং
৮৭. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি. আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা ¶ সাত্থং সব্যঞ্জনং [সাত্থা সব্যঞ্জনা (সী.)] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা [ধতা (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. সত্তমং.
৮. থেরসুত্তং
৮৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু বহুজনঅহিতায ¶ পটিপন্নো হোতি বহুজনঅসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? থেরো হোতি রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতো; ঞাতো হোতি যসস্সী সগহট্ঠপব্বজিতানং [গহট্ঠপব্বজিতানং (সী.)] বহুজনপরিৰারো; লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা ¶ পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা অপ্পটিৰিদ্ধা; মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো, সো বহুজনং সদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেত্ৰা অসদ্ধম্মে পতিট্ঠাপেতি. থেরো ভিক্খু রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং ¶ আপজ্জন্তি ¶ , ঞাতো থেরো ভিক্খু যসস্সী সগহট্ঠপব্বজিতানং বহুজনপরিৰারো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, লাভী থেরো ভিক্খু চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, বহুস্সুতো থেরো ভিক্খু সুতধরো সুতসন্নিচযো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু বহুজনঅহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনঅসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু বহুজনহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? থেরো হোতি রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতো; ঞাতো হোতি যসস্সী সগহট্ঠপব্বজিতানং বহুজনপরিৰারো; লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ¶ ; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো, সো বহুজনং অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেত্ৰা সদ্ধম্মে পতিট্ঠাপেতি. থেরো ভিক্খু রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, ঞাতো থেরো ভিক্খু যসস্সী সগহট্ঠপব্বজিতানং বহুজনপরিৰারো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, লাভী থেরো ভিক্খু চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি, বহুস্সুতো থেরো ভিক্খু সুতধরো সুতসন্নিচযো ইতিপিস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু বহুজনহিতায পটিপন্নো হোতি বহুজনসুখায ¶ ¶ বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমসেখসুত্তং
৮৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ ¶ ? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, সঙ্গণিকারামতা, যথাৰিমুত্তং চিত্তং ন পচ্চৰেক্খতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযসেখসুত্তং
৯০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু বহুকিচ্চো হোতি বহুকরণীযো ¶ ৰিযত্তো কিংকরণীযেসু; রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু অপ্পমত্তকেন কম্মেন দিৰসং অতিনামেতি; রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু সংসট্ঠো ৰিহরতি গহট্ঠপব্বজিতেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন; রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং ¶ . অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু অকালেন গামং পৰিসতি, অতিদিৰা পটিক্কমতি; রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু যাযং কথা আভিসল্লেখিকা চেতোৰিৰরণসপ্পাযা, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা ¶ সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা, এৰরূপিযা কথায ন নিকামলাভী হোতি ন অকিচ্ছলাভী ন অকসিরলাভী [কিচ্ছলাভী কসিরলাভী (সী. স্যা. কং. পী)]; রিঞ্চতি পটিসল্লানং, নানুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু ¶ ন বহুকিচ্চো হোতি ন বহুকরণীযো ৰিযত্তো কিংকরণীযেসু; ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু ন অপ্পমত্তকেন কম্মেন দিৰসং অতিনামেতি; ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু অসংসট্ঠো ৰিহরতি গহট্ঠপব্বজিতেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন; ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং ¶ . অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু ন অতিকালেন গামং পৰিসতি, নাতিদিৰা পটিক্কমতি; ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সেখো ভিক্খু যাযং কথা আভিসল্লেখিকা চেতোৰিৰরণসপ্পাযা, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা, এৰরূপিযা কথায ¶ নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং, অনুযুঞ্জতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথং. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সেখস্স ভিক্খুনো ¶ অপরিহানায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. দসমং.
থেরৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
রজনীযো ¶ ৰীতরাগো, কুহকাস্সদ্ধঅক্খমা;
পটিসম্ভিদা চ সীলেন, থেরো সেখা পরে দুৰেতি.
(১০) ৫. ককুধৰগ্গো
১. পঠমসম্পদাসুত্তং
৯১. ‘‘পঞ্চিমা ¶ , ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা পঞ্চ? সদ্ধাসম্পদা, সীলসম্পদা, সুতসম্পদা, চাগসম্পদা, পঞ্ঞাসম্পদা – ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সম্পদা’’তি. পঠমং.
২. দুতিযসম্পদাসুত্তং
৯২. ‘‘পঞ্চিমা ¶ , ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা পঞ্চ? সীলসম্পদা, সমাধিসম্পদা, পঞ্ঞাসম্পদা, ৰিমুত্তিসম্পদা, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদা – ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সম্পদা’’তি. দুতিযং.
৩. ব্যাকরণসুত্তং
৯৩. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অঞ্ঞাব্যাকরণানি. কতমানি পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা অঞ্ঞং ব্যাকরোতি; পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অঞ্ঞং ব্যাকরোতি; উম্মাদা চিত্তক্খেপা অঞ্ঞং ব্যাকরোতি; অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতি; সম্মদেৰ অঞ্ঞং ব্যাকরোতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অঞ্ঞাব্যাকরণানী’’তি. ততিযং.
৪. ফাসুৰিহারসুত্তং
৯৪. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, ফাসুৰিহারা. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং… ¶ ¶ ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ফাসুৰিহারা’’তি. চতুত্থং.
৫. অকুপ্পসুত্তং
৯৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, ধম্মপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, নিরুত্তিপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, পটিভানপটিসম্ভিদাপত্তো হোতি, যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতী’’তি. পঞ্চমং.
৬. সুতধরসুত্তং
৯৬. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আনাপানস্সতিং আসেৰন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পট্ঠো হোতি অপ্পকিচ্চো সুভরো সুসন্তোসো জীৰিতপরিক্খারেসু; অপ্পাহারো হোতি অনোদরিকত্তং অনুযুত্তো; অপ্পমিদ্ধো হোতি জাগরিযং অনুযুত্তো; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আনাপানস্সতিং আসেৰন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. কথাসুত্তং
৯৭. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আনাপানস্সতিং ভাৰেন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পট্ঠো হোতি অপ্পকিচ্চো সুভরো সুসন্তোসো জীৰিতপরিক্খারেসু; অপ্পাহারো হোতি অনোদরিকত্তং অনুযুত্তো; অপ্পমিদ্ধো ¶ হোতি জাগরিযং অনুযুত্তো; যাযং কথা আভিসল্লেখিকা চেতোৰিৰরণসপ্পাযা, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা, এৰরূপিযা কথায নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আনাপানস্সতিং ভাৰেন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতী’’তি. সত্তমং.
৮. আরঞ্ঞকসুত্তং
৯৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আনাপানস্সতিং বহুলীকরোন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পট্ঠো হোতি অপ্পকিচ্চো সুভরো সুসন্তোসো জীৰিতপরিক্খারেসু; অপ্পাহারো হোতি অনোদরিকত্তং অনুযুত্তো; অপ্পমিদ্ধো হোতি জাগরিযং অনুযুত্তো; আরঞ্ঞকো হোতি পন্তসেনাসনো; যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ¶ ভিক্খু আনাপানস্সতিং বহুলীকরোন্তো নচিরস্সেৰ অকুপ্পং পটিৰিজ্ঝতী’’তি. অট্ঠমং.
৯. সীহসুত্তং
৯৯. ‘‘সীহো, ভিক্খৰে, মিগরাজা সাযন্হসমযং আসযা নিক্খমতি; আসযা নিক্খমিত্ৰা ৰিজম্ভতি; ৰিজম্ভিত্ৰা সমন্তা চতুদ্দিসং [চতুদ্দিসা (স্যা. কং. পী. ক.) অ. নি. ৪.৩৩; সং. নি. ৩.৭৮ পস্সিতব্বং] অনুৰিলোকেতি; সমন্তা চতুদ্দিসং [চতুদ্দিসা (স্যা. কং. পী. ক.) অ. নি. ৪.৩৩; সং. নি. ৩.৭৮ পস্সিতব্বং] অনুৰিলোকেত্ৰা তিক্খত্তুং সীহনাদং নদতি; তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা গোচরায পক্কমতি. সো হত্থিস্স চেপি পহারং দেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ পহারং দেতি, নো অসক্কচ্চং; মহিংসস্স [মহিসস্স (সী. স্যা. কং. পী.)] চেপি পহারং দেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ পহারং দেতি, নো অসক্কচ্চং; গৰস্স চেপি পহারং দেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ পহারং দেতি, নো অসক্কচ্চং; দীপিস্স চেপি ¶ পহারং দেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ পহারং দেতি ¶ , নো অসক্কচ্চং; খুদ্দকানঞ্চেপি ¶ পাণানং পহারং দেতি অন্তমসো সসবিল়ারানম্পি [সসবিল়ারানং (ক.)], সক্কচ্চঞ্ঞেৰ পহারং দেতি, নো অসক্কচ্চং. তং কিস্স হেতু? ‘মা মে যোগ্গপথো নস্সা’তি.
‘‘সীহোতি খো, ভিক্খৰে, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. যং খো, ভিক্খৰে, তথাগতো পরিসায ধম্মং দেসেতি, ইদমস্স হোতি সীহনাদস্মিং. ভিক্খূনঞ্চেপি, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মং দেসেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ তথাগতো ধম্মং দেসেতি, নো অসক্কচ্চং; ভিক্খুনীনঞ্চেপি, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মং দেসেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ তথাগতো ধম্মং দেসেতি, নো অসক্কচ্চং; উপাসকানঞ্চেপি, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মং দেসেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ ¶ তথাগতো ধম্মং দেসেতি, নো অসক্কচ্চং; উপাসিকানঞ্চেপি, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মং দেসেতি, সক্কচ্চঞ্ঞেৰ তথাগতো ধম্মং দেসেতি, নো অসক্কচ্চং; পুথুজ্জনানঞ্চেপি, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মং দেসেতি অন্তমসো অন্নভারনেসাদানম্পি [অন্নভারনেসাদানং (ক.)], সক্কচ্চঞ্ঞেৰ তথাগতো ধম্মং দেসেতি, নো অসক্কচ্চং. তং কিস্স হেতু? ধম্মগরু, ভিক্খৰে, তথাগতো ধম্মগারৰো’’তি. নৰমং.
১০. ককুধথেরসুত্তং
১০০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. [চূল়ৰ. ৩৩৩, ৩৪১] তেন খো পন সমযেন ককুধো নাম কোলিযপুত্তো [কোল়ীযপুত্তো (সী. স্যা. ক.)] আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স উপট্ঠাকো অধুনাকালঙ্কতো অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো. তস্স এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো হোতি – সেয্যথাপি নাম দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মাগধকানি [মাগধিকানি (সী. পী. ক.)] গামক্খেত্তানি. সো তেন অত্তভাৰপটিলাভেন নেৰ অত্তানং [নেৰত্তানং ব্যাবাধেতি (সী.)] নো পরং ব্যাবাধেতি.
অথ খো ককুধো দেৰপুত্তো যেনাযস্মা মহামোগ্গল্লানো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতো ¶ খো ককুধো দেৰপুত্তো আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং ¶ এতদৰোচ – ‘‘দেৰদত্তস্স, ভন্তে, এৰরূপং ইচ্ছাগতং উপ্পজ্জি – ‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’তি. সহচিত্তুপ্পাদা চ, ভন্তে, দেৰদত্তো তস্সা ইদ্ধিযা পরিহীনো’’তি. ইদমৰোচ ককুধো দেৰপুত্তো. ইদং ৰত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.
অথ ¶ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ¶ ; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘ককুধো নাম, ভন্তে, কোলিযপুত্তো মমং উপট্ঠাকো অধুনাকালঙ্কতো অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো হোতি. তস্স এৰরূপো অত্তভাৰপটিলাভো – সেয্যথাপি নাম দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মাগধকানি গামক্খেত্তানি. সো তেন অত্তভাৰপটিলাভেন নেৰ অত্তানং নো পরং ব্যাবাধেতি. অথ খো, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতো খো, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো মং এতদৰোচ – ‘দেৰদত্তস্স, ভন্তে, এৰরূপং ইচ্ছাগতং উপ্পজ্জি – অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামীতি. সহচিত্তুপ্পাদা চ, ভন্তে, দেৰদত্তো তস্সা ইদ্ধিযা পরিহীনো’তি. ইদমৰোচ, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.
‘‘কিং পন তে, মোগ্গল্লান, ককুধো দেৰপুত্তো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো – ‘যং কিঞ্চি ককুধো দেৰপুত্তো ভাসতি সব্বং তং তথেৰ হোতি, নো অঞ্ঞথা’’’তি? ‘‘চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো মে, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো – ‘যং কিঞ্চি ককুধো দেৰপুত্তো ভাসতি সব্বং তং তথেৰ হোতি, নো অঞ্ঞথা’’’তি. ‘‘রক্খস্সেতং, মোগ্গল্লান, ৰাচং! (রক্খস্সেতং, মোগ্গল্লান, ৰাচং) [( ) সী. স্যা. কং. পী. পোত্থকেসু নত্থি চূল়ৰ. ৩৩৩ পন সব্বত্থপি দিস্সতিযেৰ]! ইদানি সো মোঘপুরিসো অত্তনাৰ অত্তানং পাতুকরিস্সতি ¶ .
‘‘পঞ্চিমে, মোগ্গল্লান, সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? ইধ ¶ , মোগ্গল্লান, একচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং ¶ অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং. যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং [কথং নু তং (সী.), কথং নু (স্যা. কং. পী. ক.), কথং তং (কত্থচি)] মযং তেন সমুদাচরেয্যাম – ‘সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; যং তুমো করিস্সতি তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি ¶ ¶ . এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসতি [পচ্চাসিংসতি (সী. স্যা. কং. পী.)].
‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধাজীৰো সমানো ‘পরিসুদ্ধাজীৰোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো পরিযোদাতো অসংকিলিট্ঠো’তি. তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধাজীৰো সমানো পরিসুদ্ধাজীৰোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো পরিযোদাতো অসংকিলিট্ঠো’তি. মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং. যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম – ‘সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; যং তুমো করিস্সতি তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি. এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা আজীৰতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি আজীৰতো রক্খং পচ্চাসীসতি.
‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো ‘পরিসুদ্ধধম্মদেসনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধা মে ধম্মদেসনা পরিযোদাতা অসংকিলিট্ঠা’তি. তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো পরিসুদ্ধধম্মদেসনোম্হী’তি ¶ পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধা মে ধম্মদেসনা পরিযোদাতা অসংকিলিট্ঠা’তি. মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং. যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম – ‘সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; যং ¶ তুমো করিস্সতি তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি. এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ধম্মদেসনতো রক্খন্তি ¶ ; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ধম্মদেসনতো রক্খং পচ্চাসীসতি.
‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো ‘পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ৰেয্যাকরণং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ৰেয্যাকরণং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং ¶ . যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম – ‘সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; যং তুমো করিস্সতি তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি. এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ৰেয্যাকরণতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ৰেয্যাকরণতো রক্খং পচ্চাসীসতি.
‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং. যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম ¶ – ‘সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; যং তুমো করিস্সতি তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি. এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসতি. ইমে খো, মোগ্গল্লান, পঞ্চ সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.
‘‘অহং খো পন, মোগ্গল্লান, পরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. ন চ মং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসামি. পরিসুদ্ধাজীৰো সমানো ‘পরিসুদ্ধাজীৰোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো পরিযোদাতো অসংকিলিট্ঠো’তি. ন চ মং সাৰকা ¶ আজীৰতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি আজীৰতো ¶ রক্খং পচ্চাসীসামি. পরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো ‘পরিসুদ্ধধম্মদেসনোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধা মে ধম্মদেসনা পরিযোদাতা অসংকিলিট্ঠা’তি. ন চ মং সাৰকা ধম্মদেসনতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি ধম্মদেসনতো রক্খং পচ্চাসীসামি. পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো ‘পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে ৰেয্যাকরণং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. ন চ মং সাৰকা ৰেয্যাকরণতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি ৰেয্যাকরণতো রক্খং পচ্চাসীসামি. পরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং ¶ পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি. ন চ মং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসামী’’তি. দসমং.
ককুধৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে ¶ সম্পদা ব্যাকরণং, ফাসু অকুপ্পপঞ্চমং;
সুতং কথা আরঞ্ঞকো, সীহো চ ককুধো দসাতি.
দুতিযপণ্ণাসকং সমত্তং.
৩. ততিযপণ্ণাসকং
(১১) ১. ফাসুৰিহারৰগ্গো
১. সারজ্জসুত্তং
১০১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সেখৰেসারজ্জকরণা ধম্মা. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি.
‘‘যং, ভিক্খৰে, অস্সদ্ধস্স সারজ্জং হোতি, সদ্ধস্স তং সারজ্জং ন হোতি. তস্মাযং ধম্মো সেখৰেসারজ্জকরণো.
‘‘যং, ভিক্খৰে, দুস্সীলস্স সারজ্জং হোতি, সীলৰতো তং সারজ্জং ন হোতি. তস্মাযং ধম্মো সেখৰেসারজ্জকরণো.
‘‘যং, ভিক্খৰে, অপ্পস্সুতস্স সারজ্জং হোতি, বহুস্সুতস্স তং সারজ্জং ন হোতি. তস্মাযং ধম্মো সেখৰেসারজ্জকরণো.
‘‘যং, ভিক্খৰে, কুসীতস্স সারজ্জং হোতি, আরদ্ধৰীরিযস্স তং সারজ্জং ন হোতি. তস্মাযং ধম্মো সেখৰেসারজ্জকরণো.
‘‘যং, ভিক্খৰে, দুপ্পঞ্ঞস্স সারজ্জং হোতি, পঞ্ঞৰতো তং সারজ্জং ন হোতি. তস্মাযং ধম্মো সেখৰেসারজ্জকরণো. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সেখৰেসারজ্জকরণা ধম্মা’’তি. পঠমং.
২. উস্সঙ্কিতসুত্তং
১০২. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উস্সঙ্কিতপরিসঙ্কিতো হোতি পাপভিক্খূতি অপি অকুপ্পধম্মোপি [অপি অকুপ্পধম্মো (সী. স্যা. কং.)].
কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেসিযাগোচরো ৰা হোতি, ৰিধৰাগোচরো ৰা হোতি, থুল্লকুমারিকাগোচরো ৰা হোতি, পণ্ডকগোচরো ৰা হোতি, ভিক্খুনীগোচরো ৰা হোতি.
‘‘ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উস্সঙ্কিতপরিসঙ্কিতো হোতি পাপভিক্খূতি অপি অকুপ্পধম্মোপী’’তি. দুতিযং.
৩. মহাচোরসুত্তং
১০৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো মহাচোরো সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো ৰিসমনিস্সিতো চ হোতি, গহননিস্সিতো চ, বলৰনিস্সিতো চ, ভোগচাগী চ, একচারী চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো ৰিসমনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো নদীৰিদুগ্গং ৰা নিস্সিতো হোতি পব্বতৰিসমং ৰা. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো ৰিসমনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো গহননিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো তিণগহনং ৰা নিস্সিতো হোতি রুক্খগহনং ৰা রোধং [গেধং (সী.) অ. নি. ৩.৫১] ৰা মহাৰনসণ্ডং ৰা. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো গহননিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো বলৰনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো রাজানং ¶ ৰা রাজমহামত্তানং ৰা নিস্সিতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ¶ ৰক্খতি, ইমে মে রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণিস্সন্তী’তি. সচে নং কোচি কিঞ্চি আহ, ত্যস্স রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো বলৰনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো ভোগচাগী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো অড্ঢো হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ৰক্খতি, ইতো ভোগেন পটিসন্থরিস্সামী’তি. সচে নং ¶ কোচি কিঞ্চি আহ, ততো ভোগেন পটিসন্থরতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো ভোগচাগী হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মহাচোরো একচারী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, মহাচোরো এককোৰ গহণানি [নিগ্গহণানি (সী. স্যা. কং. পী.)] কত্তা হোতি. তং কিস্স হেতু? ‘মা মে ¶ গুয্হমন্তা বহিদ্ধা সম্ভেদং অগমংসূ’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, মহাচোরো একচারী হোতি.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতো মহাচোরো সন্ধিম্পি ছিন্দতি নিল্লোপম্পি হরতি একাগারিকম্পি করোতি পরিপন্থেপি তিট্ঠতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খু খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো চ হোতি, গহননিস্সিতো চ, বলৰনিস্সিতো চ, ভোগচাগী চ, একচারী চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমেন কাযকম্মেন সমন্নাগতো হোতি, ৰিসমেন ৰচীকম্মেন সমন্নাগতো হোতি, ৰিসমেন মনোকম্মেন সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ৰিসমনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু গহননিস্সিতো হোতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, পাপভিক্খু মিচ্ছাদিট্ঠিকো ¶ হোতি অন্তগ্গাহিকায দিট্ঠিযা সমন্নাগতো. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু গহননিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু বলৰনিস্সিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু রাজানং ৰা রাজমহামত্তানং ৰা নিস্সিতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ৰক্খতি, ইমে মে রাজানো ৰা ¶ রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণিস্সন্তী’তি. সচে নং কোচি কিঞ্চি আহ, ত্যস্স রাজানো ৰা রাজমহামত্তা ৰা পরিযোধায অত্থং ভণন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু বলৰনিস্সিতো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ভোগচাগী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. তস্স এৰং হোতি – ‘সচে মং কোচি কিঞ্চি ৰক্খতি, ইতো লাভেন পটিসন্থরিস্সামী’তি. সচে নং কোচি কিঞ্চি আহ, ততো লাভেন পটিসন্থরতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু ভোগচাগী হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, পাপভিক্খু একচারী হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু এককোৰ পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু নিৰাসং কপ্পেতি. সো তত্থ কুলানি উপসঙ্কমন্তো লাভং লভতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পাপভিক্খু একচারী হোতি.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খু খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি, সাৰজ্জো চ হোতি সানুৰজ্জো ৰিঞ্ঞূনং, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. ততিযং.
৪. সমণসুখুমালসুত্তং
১০৪. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সমণেসু সমণসুখুমালো হোতি.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাচিতোৰ বহুলং চীৰরং পরিভুঞ্জতি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং ¶ সেনাসনং পরিভুঞ্জতি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জতি, অপ্পং অযাচিতো. যেহি খো ¶ পন সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরতি ¶ , ত্যস্স [ত্যাস্স (ক.) অ. নি. ৪.৮৭] মনাপেনেৰ বহুলং কাযকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন; মনাপেনেৰ বহুলং ৰচীকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন; মনাপেনেৰ বহুলং মনোকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন; মনাপংযেৰ উপহারং উপহরন্তি, অপ্পং অমনাপং. যানি খো পন তানি ৰেদযিতানি পিত্তসমুট্ঠানানি ৰা সেম্হসমুট্ঠানানি ৰা ৰাতসমুট্ঠানানি ৰা সন্নিপাতিকানি ৰা উতুপরিণামজানি ৰা ৰিসমপরিহারজানি ৰা ওপক্কমিকানি ৰা কম্মৰিপাকজানি ৰা, তানিস্স ন বহুদেৰ উপ্পজ্জন্তি. অপ্পাবাধো হোতি, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সমণেসু সমণসুখুমালো হোতি.
‘‘যঞ্হি তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমণেসু সমণসুখুমালো’তি, মমেৰ তং, ভিক্খৰে, সম্মা [মমেৰ তং সম্মা (?)] ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমণেসু সমণসুখুমালো’তি ¶ . অহঞ্হি, ভিক্খৰে, যাচিতোৰ বহুলং চীৰরং পরিভুঞ্জামি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জামি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং সেনাসনং পরিভুঞ্জামি, অপ্পং অযাচিতো; যাচিতোৰ বহুলং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জামি, অপ্পং অযাচিতো. যেহি খো পন ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰিহরামি, তে মং মনাপেনেৰ বহুলং কাযকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন ¶ ; মনাপেনেৰ বহুলং ৰচীকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন; মনাপেনেৰ বহুলং মনোকম্মেন সমুদাচরন্তি, অপ্পং অমনাপেন; মনাপংযেৰ উপহারং উপহরন্তি, অপ্পং অমনাপং. যানি খো পন তানি ৰেদযিতানি – পিত্তসমুট্ঠানানি ৰা সেম্হসমুট্ঠানানি ৰা ৰাতসমুট্ঠানানি ৰা সন্নিপাতিকানি ৰা উতুপরিণামজানি ৰা ৰিসমপরিহারজানি ৰা ওপক্কমিকানি ৰা কম্মৰিপাকজানি ৰা ¶ – তানি মে ন বহুদেৰ উপ্পজ্জন্তি. অপ্পাবাধোহমস্মি, চতুন্নং খো পনস্মি [চতুন্নং খো পন (সী.), চতুন্নং (স্যা. পী.)] ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী [নিকামলাভী হোমি (সী. ক.)] অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরামি.
‘‘যঞ্হি ¶ তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমণেসু সমণসুখুমালো’তি, মমেৰ তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘সমণেসু সমণসুখুমালো’’’তি. চতুত্থং.
৫. ফাসুৰিহারসুত্তং
১০৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ফাসুৰিহারা. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, মেত্তং ৰচীকম্মং…পে… মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ. যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি, তথারূপেহি সীলেহি সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ. যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায, তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠিসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি ¶ সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ফাসুৰিহারা’’তি. পঞ্চমং.
৬. আনন্দসুত্তং
১০৬. একং ¶ সমযং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু সঙ্ঘে [ভিক্খুংসংঘো (স্যা. পী.)] ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু ¶ অত্তনা [অত্তনা চ (পী. ক.)] সীলসম্পন্নো হোতি, নো [নো চ (ক.)] পরং অধিসীলে সম্পৰত্তা [সম্পৰত্তা হোতি (ক.)]; এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ [আনন্দাতি ভগৰা আৰোচ (স্যা. পী.)]! যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু অত্তনা সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং অধিসীলে সম্পৰত্তা; অত্তানুপেক্খী চ হোতি, নো পরানুপেক্খী; এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘সিযা ¶ পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ! যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু অত্তনা সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং অধিসীলে সম্পৰত্তা; অত্তানুপেক্খী চ হোতি, নো পরানুপেক্খী; অপঞ্ঞাতো চ হোতি, তেন চ অপঞ্ঞাতকেন নো পরিতস্সতি; এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ভিক্খু ¶ সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘সিযা পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ! যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু অত্তনা সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং অধিসীলে সম্পৰত্তা; অত্তানুপেক্খী চ হোতি, নো পরানুপেক্খী; অপঞ্ঞাতো চ হোতি, তেন চ অপঞ্ঞাতকেন নো পরিতস্সতি; চতুন্নঞ্চ [চতুন্নং (পী. ক.)] ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি.
‘‘সিযা ¶ পন, ভন্তে, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ! যতো খো, আনন্দ, ভিক্খু অত্তনা সীলসম্পন্নো হোতি, নো পরং অধিসীলে সম্পৰত্তা; অত্তানুপেক্খী চ হোতি, নো পরানুপেক্খী; অপঞ্ঞাতো ¶ চ হোতি, তেন চ অপঞ্ঞাতকেন নো পরিতস্সতি; চতুন্নঞ্চ ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানঞ্চ [আসৰানং (সী. পী. ক.)] খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; এত্তাৰতাপি খো, আনন্দ, ভিক্খু সঙ্ঘে ৰিহরন্তো ফাসুং ৰিহরেয্য.
‘‘ইমম্হা চাহং, আনন্দ, ফাসুৰিহারা অঞ্ঞো ফাসুৰিহারো উত্তরিতরো ৰা পণীততরো ৰা নত্থীতি ৰদামী’’তি. ছট্ঠং.
৭. সীলসুত্তং
১০৭. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.
‘‘কতমেহি ¶ পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. সত্তমং.
৮. অসেখসুত্তং
১০৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.
‘‘কতমেহি, পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সমাধিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন ¶ পঞ্ঞাক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. অট্ঠমং.
৯. চাতুদ্দিসসুত্তং
১০৯. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চাতুদ্দিসো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো ¶ , যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা ¶ সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চাতুদ্দিসো হোতী’’তি. নৰমং.
১০. অরঞ্ঞসুত্তং
১১০. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতু’’ন্তি. দসমং.
ফাসুৰিহারৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
সারজ্জং ¶ সঙ্কিতো চোরো, সুখুমালং ফাসু পঞ্চমং;
আনন্দ সীলাসেখা চ, চাতুদ্দিসো অরঞ্ঞেন চাতি.
(১২) ২. অন্ধকৰিন্দৰগ্গো
১. কুলূপকসুত্তং
১১১. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো কুলূপকো ভিক্খু কুলেসু অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? অসন্থৰৰিস্সাসী [অসন্থুতৰিস্সাসী (সী.), অসন্ধৰৰিস্সাসী (ক.)] চ হোতি, অনিস্সরৰিকপ্পী চ, ৰিস্সট্ঠুপসেৰী [ৰিযত্থুপসেৰী (সী.), ব্যত্থুপসেৰী (স্যা. কং.), ৰ্যত্তূপসেৰী (পী.)] চ, উপকণ্ণকজপ্পী চ, অতিযাচনকো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো কুলূপকো ভিক্খু কুলেসু অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো কুলূপকো ভিক্খু কুলেসু পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? ন অসন্থৰৰিস্সাসী চ হোতি, ন অনিস্সরৰিকপ্পী চ, ন ৰিস্সট্ঠুপসেৰী চ, ন উপকণ্ণকজপ্পী চ, ন অতিযাচনকো চ. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো কুলূপকো ভিক্খু কুলেসু পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. পঠমং.
২. পচ্ছাসমণসুত্তং
১১২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পচ্ছাসমণো ন আদাতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? অতিদূরে ৰা গচ্ছতি অচ্চাসন্নে ৰা ¶ , ন পত্তপরিযাপন্নং ¶ গণ্হতি, আপত্তিসামন্তা ভণমানং ন নিৰারেতি, ভণমানস্স অন্তরন্তরা কথং ওপাতেতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি জল়ো এল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পচ্ছাসমণো ন আদাতব্বো.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পচ্ছাসমণো আদাতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? নাতিদূরে গচ্ছতি ন অচ্চাসন্নে, পত্তপরিযাপন্নং গণ্হতি, আপত্তিসামন্তা ভণমানং নিৰারেতি ¶ , ভণমানস্স ন অন্তরন্তরা কথং ওপাতেতি, পঞ্ঞৰা হোতি অজল়ো অনেল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পচ্ছাসমণো আদাতব্বো’’তি. দুতিযং.
৩. সম্মাসমাধিসুত্তং
১১৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো সম্মাসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো সম্মাসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো সম্মাসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো সম্মাসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতু’’ন্তি. ততিযং.
৪. অন্ধকৰিন্দসুত্তং
১১৪. একং সমযং ভগৰা মগধেসু ৰিহরতি অন্ধকৰিন্দে. অথ ¶ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যে তে, আনন্দ, ভিক্খূ নৰা অচিরপব্বজিতা অধুনাগতা ইমং ধম্মৰিনযং, তে ৰো, আনন্দ, ভিক্খূ পঞ্চসু ধম্মেসু সমাদপেতব্বা [সমাদাপেতব্বা (?)] নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা ¶ . কতমেসু পঞ্চসু? ‘এথ তুম্হে, আৰুসো, সীলৰা হোথ, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো, সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’তি – ইতি পাতিমোক্খসংৰরে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা.
‘‘‘এথ তুম্হে, আৰুসো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ৰিহরথ আরক্খসতিনো নিপক্কসতিনো [নিপকসতিনো (সী. স্যা.), নেপক্কসতিনো (?)], সারক্খিতমানসা ¶ সতারক্খেন চেতসা সমন্নাগতা’তি – ইতি ইন্দ্রিযসংৰরে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা.
‘‘‘এথ তুম্হে, আৰুসো, অপ্পভস্সা হোথ, ভস্সে পরিযন্তকারিনো’তি – ইতি ভস্সপরিযন্তে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা.
‘‘‘এথ তুম্হে, আৰুসো, আরঞ্ঞিকা হোথ, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰথা’তি – ইতি কাযৰূপকাসে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা.
‘‘‘এথ তুম্হে, আৰুসো, সম্মাদিট্ঠিকা হোথ সম্মাদস্সনেন সমন্নাগতা’তি – ইতি সম্মাদস্সনে সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা. যে ¶ তে, আনন্দ, ভিক্খূ নৰা অচিরপব্বজিতা অধুনাগতা ইমং ধম্মৰিনযং, তে ৰো, আনন্দ, ভিক্খূ ইমেসু পঞ্চসু ধম্মেসু সমাদপেতব্বা নিৰেসেতব্বা পতিট্ঠাপেতব্বা’’তি ¶ . চতুত্থং.
৫. মচ্ছরিনীসুত্তং
১১৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? আৰাসমচ্ছরিনী হোতি, কুলমচ্ছরিনী হোতি, লাভমচ্ছরিনী হোতি, ৰণ্ণমচ্ছরিনী হোতি, ধম্মমচ্ছরিনী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ন আৰাসমচ্ছরিনী হোতি, ন কুলমচ্ছরিনী হোতি, ন লাভমচ্ছরিনী হোতি, ন ৰণ্ণমচ্ছরিনী হোতি, ন ধম্মমচ্ছরিনী হোতি ¶ . ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. পঞ্চমং.
৬. ৰণ্ণনাসুত্তং
১১৬. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অপ্পসাদনীযে ঠানে পসাদং উপদংসেতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা পসাদনীযে ঠানে অপ্পসাদং উপদংসেতি, সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ ¶ পরিযোগাহেত্ৰা ¶ অপ্পসাদনীযে ঠানে অপ্পসাদং উপদংসেতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা পসাদনীযে ঠানে পসাদং উপদংসেতি, সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. ছট্ঠং.
৭. ইস্সুকিনীসুত্তং
১১৭. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, ইস্সুকিনী চ হোতি, মচ্ছরিনী চ, সদ্ধাদেয্যং [সদ্ধাদেয্যঞ্চ (স্যা.)] ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি ¶ , অনিস্সুকিনী চ হোতি, অমচ্ছরিনী চ, সদ্ধাদেয্যং ¶ ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. সত্তমং.
৮. মিচ্ছাদিট্ঠিকসুত্তং
১১৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকা চ হোতি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পা চ, সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে ¶ . কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, সম্মাদিট্ঠিকা চ, হোতি, সম্মাসঙ্কপ্পা চ, সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. অট্ঠমং.
৯. মিচ্ছাৰাচাসুত্তং
১১৯. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, মিচ্ছাৰাচা চ হোতি, মিচ্ছাকম্মন্তা চ, সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, সম্মাৰাচা চ হোতি, সম্মাকম্মন্তা চ, সদ্ধাদেয্যং ¶ ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. নৰমং.
১০. মিচ্ছাৰাযামসুত্তং
১২০. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, মিচ্ছাৰাযামা চ হোতি, মিচ্ছাসতিনী চ [মিচ্ছাসতি চ (স্যা.)], সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি ¶ সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি, অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি, সম্মাৰাযামা চ হোতি, সম্মাসতিনী চ, সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. দসমং.
অন্ধকৰিন্দৰগ্গো দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
কুলূপকো পচ্ছাসমণো, সমাধিঅন্ধকৰিন্দং;
মচ্ছরী ৰণ্ণনা ইস্সা, দিট্ঠিৰাচায ৰাযমাতি.
(১৩) ৩. গিলানৰগ্গো
১. গিলানসুত্তং
১২১. একং ¶ সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন গিলানসালা তেনুপসঙ্কমি. অদ্দসা খো ভগৰা অঞ্ঞতরং ভিক্খুং দুব্বলং গিলানকং; দিস্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি –
‘‘যং ¶ কিঞ্চি [যং কিঞ্চি (স্যা. কং.)], ভিক্খৰে, ভিক্খুং দুব্বলং [ভিক্খৰে দুব্বলং (সী. স্যা. কং. পী.)] গিলানকং পঞ্চ ধম্মা ন ৰিজহন্তি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’’’তি.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ¶ অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞী, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি], সব্বসঙ্খারেসু ¶ অনিচ্চানুপস্সী, মরণসঞ্ঞা খো পনস্স অজ্ঝত্তং সূপট্ঠিতা হোতি. যং কিঞ্চি, ভিক্খৰে, ভিক্খুং দুব্বলং গিলানকং ইমে পঞ্চ ধম্মা ন ৰিজহন্তি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’’’তি. পঠমং.
২. সতিসূপট্ঠিতসুত্তং
১২২. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা পঞ্চ ধম্মে ভাৰেতি পঞ্চ ধম্মে বহুলীকরোতি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং – দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা, সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা.
‘‘কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অজ্ঝত্তঞ্ঞেৰ সতি সূপট্ঠিতা হোতি ধম্মানং উদযত্থগামিনিযা ¶ পঞ্ঞায, অসুভানুপস্সী কাযে ৰিহরতি, আহারে পটিকূলসঞ্ঞী, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞী, সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী. যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা ইমে পঞ্চ ধম্মে ভাৰেতি ইমে পঞ্চ ধম্মে বহুলীকরোতি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং – দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা, সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি. দুতিযং.
৩. পঠমউপট্ঠাকসুত্তং
১২৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানো দূপট্ঠাকো [দুপট্ঠাকো (স্যা. কং. পী. ক.) মহাৰ. ৩৬৬] হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? অসপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং ন জানাতি, ভেসজ্জং নপ্পটিসেৰিতা হোতি, অত্থকামস্স গিলানুপট্ঠাকস্স ¶ ন যথাভূতং আবাধং আৰিকত্তা হোতি অভিক্কমন্তং ৰা অভিক্কমতীতি পটিক্কমন্তং ৰা পটিক্কমতীতি ঠিতং ৰা ঠিতোতি, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ¶ ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং [তিপ্পানং (সী.) মহাৰ. ৩৬৬] খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অনধিৰাসকজাতিকো হোতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানো দূপট্ঠাকো হোতি.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানো সূপট্ঠাকো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? সপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং জানাতি, ভেসজ্জং পটিসেৰিতা হোতি, অত্থকামস্স গিলানুপট্ঠাকস্স যথাভূতং আবাধং আৰিকত্তা হোতি অভিক্কমন্তং ৰা অভিক্কমতীতি পটিক্কমন্তং ৰা পটিক্কমতীতি ঠিতং ৰা ঠিতোতি, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানো সূপট্ঠাকো হোতী’’তি. ততিযং.
৪. দুতিযউপট্ঠাকসুত্তং
১২৪. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানুপট্ঠাকো নালং গিলানং উপট্ঠাতুং. কতমেহি পঞ্চহি? নপ্পটিবলো হোতি ভেসজ্জং সংৰিধাতুং; সপ্পাযাসপ্পাযং ন জানাতি, অসপ্পাযং উপনামেতি, সপ্পাযং অপনামেতি; আমিসন্তরো গিলানং উপট্ঠাতি, নো মেত্তচিত্তো ¶ ; জেগুচ্ছী হোতি উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা ৰন্তং ৰা খেল়ং ৰা নীহরিতুং; নপ্পটিবলো হোতি গিলানং কালেন কালং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতুং সমাদপেতুং [সমাদাপেতুং (?) মহাৰ. ৩৬৬] সমুত্তেজেতুং সম্পহংসেতুং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি ¶ সমন্নাগতো গিলানুপট্ঠাকো নালং গিলানং উপট্ঠাতুং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানুপট্ঠাকো অলং গিলানং উপট্ঠাতুং. কতমেহি পঞ্চহি? পটিবলো হোতি ভেসজ্জং সংৰিধাতুং; সপ্পাযাসপ্পাযং জানাতি, অসপ্পাযং অপনামেতি, সপ্পাযং উপনামেতি; মেত্তচিত্তো গিলানং উপট্ঠাতি, নো আমিসন্তরো; অজেগুচ্ছী হোতি উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা ৰন্তং ৰা খেল়ং ৰা নীহরিতুং; পটিবলো হোতি গিলানং কালেন কালং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতুং সমাদপেতুং সমুত্তেজেতুং সম্পহংসেতুং. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো গিলানুপট্ঠাকো অলং গিলানং উপট্ঠাতু’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. পঠমঅনাযুস্সাসুত্তং
১২৫. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মা অনাযুস্সা. কতমে পঞ্চ? অসপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং ন জানাতি, অপরিণতভোজী চ হোতি, অকালচারী চ হোতি, অব্রহ্মচারী চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা অনাযুস্সা.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা আযুস্সা. কতমে পঞ্চ? সপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং জানাতি, পরিণতভোজী চ হোতি, কালচারী চ হোতি, ব্রহ্মচারী চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা আযুস্সা’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযঅনাযুস্সাসুত্তং
১২৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা অনাযুস্সা. কতমে পঞ্চ? অসপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং ন জানাতি, অপরিণতভোজী চ হোতি, দুস্সীলো চ, পাপমিত্তো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা অনাযুস্সা.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা আযুস্সা. কতমে পঞ্চ ¶ ? সপ্পাযকারী হোতি, সপ্পাযে মত্তং ¶ জানাতি, পরিণতভোজী চ হোতি, সীলৰা চ, কল্যাণমিত্তো চ. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা আযুস্সা’’তি. ছট্ঠং.
৭. ৰপকাসসুত্তং
১২৭. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নালং সঙ্ঘম্হা ৰপকাসিতুং [ৰি + অপ + কাসিতুং = ৰপকাসিতুং]. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, কামসঙ্কপ্পবহুলো চ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নালং সঙ্ঘম্হা ৰপকাসিতুং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং সঙ্ঘম্হা ৰপকাসিতুং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন ¶ , নেক্খম্মসঙ্কপ্পবহুলো [ন কামসঙ্কপ্পবহুলো (ক.)] চ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং সঙ্ঘম্হা ৰপকাসিতু’’ন্তি. সত্তমং.
৮. সমণসুখসুত্তং
১২৮. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, সমণদুক্খানি. কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন, অসন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, অনভিরতো ¶ চ ব্রহ্মচরিযং চরতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সমণদুক্খানি.
‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, সমণসুখানি. কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন ¶ সেনাসনেন, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, অভিরতো চ ব্রহ্মচরিযং চরতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সমণসুখানী’’তি. অট্ঠমং.
৯. পরিকুপ্পসুত্তং
১২৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আপাযিকা নেরযিকা পরিকুপ্পা অতেকিচ্ছা. কতমে পঞ্চ? মাতা [মাতরং (ক.)] জীৰিতা ৰোরোপিতা হোতি, পিতা [পিতরং (ক.)] জীৰিতা ৰোরোপিতো [ৰোরোপিতা (ক.)] হোতি, অরহং [অরহন্তং (ক.), অরহা (স্যা.)] জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, তথাগতস্স দুট্ঠেন চিত্তেন লোহিতং উপ্পাদিতং হোতি, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আপাযিকা নেরযিকা পরিকুপ্পা অতেকিচ্ছা’’তি. নৰমং.
১০. ব্যসনসুত্তং
১৩০. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, ব্যসনানি. কতমানি পঞ্চ? ঞাতিব্যসনং, ভোগব্যসনং, রোগব্যসনং, সীলব্যসনং, দিট্ঠিব্যসনং. ন, ভিক্খৰে, সত্তা ঞাতিব্যসনহেতু ৰা ¶ ভোগব্যসনহেতু ৰা রোগব্যসনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি. সীলব্যসনহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠিব্যসনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ব্যসনানি.
‘‘পঞ্চিমা, ভিক্খৰে, সম্পদা. কতমা পঞ্চ? ঞাতিসম্পদা, ভোগসম্পদা, আরোগ্যসম্পদা, সীলসম্পদা, দিট্ঠিসম্পদা. ন, ভিক্খৰে, সত্তা ঞাতিসম্পদাহেতু ৰা ভোগসম্পদাহেতু ৰা আরোগ্যসম্পদাহেতু ¶ ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. সীলসম্পদাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা দিট্ঠিসম্পদাহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সম্পদা’’তি. দসমং.
গিলানৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং ¶ –
গিলানো সতিসূপট্ঠি, দ্ৰে উপট্ঠাকা দুৰাযুসা;
ৰপকাসসমণসুখা, পরিকুপ্পং ব্যসনেন চাতি.
(১৪) ৪. রাজৰগ্গো
১. পঠমচক্কানুৰত্তনসুত্তং
১৩১. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রাজা চক্কৰত্তী ধম্মেনেৰ চক্কং ৰত্তেতি [পৰত্তেতি (স্যা. পী. ক.)]; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং [অপ্পতিৰত্তিযং (সী.)] ¶ কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন পাণিনা.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রাজা চক্কৰত্তী অত্থঞ্ঞূ চ হোতি, ধম্মঞ্ঞূ চ, মত্তঞ্ঞূ চ, কালঞ্ঞূ চ, পরিসঞ্ঞূ চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রাজা চক্কৰত্তী ধম্মেনেৰ চক্কং পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন পাণিনা.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মেনেৰ অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ¶ ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো অত্থঞ্ঞূ, ধম্মঞ্ঞূ, মত্তঞ্ঞূ, কালঞ্ঞূ, পরিসঞ্ঞূ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মেনেৰ অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি; তং হোতি ধম্মচক্কং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি. পঠমং.
২. দুতিযচক্কানুৰত্তনসুত্তং
১৩২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স জেট্ঠো পুত্তো পিতরা পৰত্তিতং চক্কং ধম্মেনেৰ অনুপ্পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন পাণিনা.
‘‘কতমেহি ¶ পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স জেট্ঠো পুত্তো অত্থঞ্ঞূ চ হোতি, ধম্মঞ্ঞূ চ, মত্তঞ্ঞূ চ, কালঞ্ঞূ চ, পরিসঞ্ঞূ চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স জেট্ঠো পুত্তো পিতরা পৰত্তিতং চক্কং ধম্মেনেৰ অনুপ্পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন পাণিনা.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো তথাগতেন অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিতং সম্মদেৰ অনুপ্পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মিং.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো অত্থঞ্ঞূ, ধম্মঞ্ঞূ, মত্তঞ্ঞূ ¶ , কালঞ্ঞূ, পরিসঞ্ঞূ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো তথাগতেন অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিতং সম্মদেৰ অনুপ্পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি. দুতিযং.
৩. ধম্মরাজাসুত্তং
১৩৩. ‘‘যোপি ¶ সো [যোপি খো (সী. স্যা. পী.)], ভিক্খৰে, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা, সোপি ন অরাজকং চক্কং ৰত্তেতী’’তি. এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো পন, ভন্তে, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স ধম্মিকস্স ধম্মরঞ্ঞো রাজা’’তি? ‘‘ধম্মো, ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ.
‘‘ইধ, ভিক্খু, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি অন্তোজনস্মিং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি খত্তিযেসু অনুযন্তেসু [অনুযুত্তেসু (সী.) অ. নি. ৩.১৪] …পে… বলকাযস্মিং ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমজানপদেসু ¶ সমণব্রাহ্মণেসু মিগপক্খীসু. স ¶ খো সো, ভিক্খু, রাজা চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা অন্তোজনস্মিং ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা খত্তিযেসু অনুযন্তেসু বলকাযস্মিং ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমজানপদেসু সমণব্রাহ্মণেসু মিগপক্খীসু ধম্মেনেৰ চক্কং পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং অপ্পটিৰত্তিযং কেনচি মনুস্সভূতেন পচ্চত্থিকেন ¶ পাণিনা.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খু, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি ভিক্খূসু – ‘এৰরূপং কাযকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং কাযকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপং ৰচীকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং ৰচীকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপং মনোকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং মনোকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপো আজীৰো সেৰিতব্বো, এৰরূপো আজীৰো ন সেৰিতব্বো; এৰরূপো গামনিগমো সেৰিতব্বো, এৰরূপো গামনিগমো ন সেৰিতব্বো’তি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খু, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহতি ভিক্খুনীসু [ভিক্খূসু ভিক্খুনীসু (সী. পী.)] …পে… উপাসকেসু…পে… উপাসিকাসু – ‘এৰরূপং কাযকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং কাযকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপং ৰচীকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং ৰচীকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপং মনোকম্মং সেৰিতব্বং, এৰরূপং মনোকম্মং ন সেৰিতব্বং; এৰরূপো আজীৰো সেৰিতব্বো, এৰরূপো আজীৰো ন সেৰিতব্বো; এৰরূপো গামনিগমো সেৰিতব্বো, এৰরূপো গামনিগমো ন সেৰিতব্বো’’’তি.
‘‘স খো সো, ভিক্খু, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ধম্মিকো ¶ ধম্মরাজা ধম্মঞ্ঞেৰ নিস্সায ধম্মং সক্করোন্তো ধম্মং গরুং করোন্তো ধম্মং অপচাযমানো ধম্মদ্ধজো ধম্মকেতু ধম্মাধিপতেয্যো ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা ভিক্খূসু, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা ভিক্খুনীসু, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা উপাসকেসু, ধম্মিকং রক্খাৰরণগুত্তিং সংৰিদহিত্ৰা উপাসিকাসু ধম্মেনেৰ অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি; তং হোতি চক্কং ¶ অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি. ততিযং.
৪. যস্সংদিসংসুত্তং
১৩৪. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি, সকস্মিংযেৰ ৰিজিতে ৰিহরতি.
‘‘কতমেহি ¶ পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রাজা খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো উভতো সুজাতো হোতি মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন; অড্ঢো হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো পরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো; বলৰা খো পন হোতি চতুরঙ্গিনিযা সেনায সমন্নাগতো অস্সৰায ওৰাদপটিকরায; পরিণাযকো খো পনস্স হোতি পণ্ডিতো ৰিযত্তো মেধাৰী পটিবলো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নে অত্থে চিন্তেতুং; তস্সিমে চত্তারো ধম্মা যসং পরিপাচেন্তি. সো ইমিনা যসপঞ্চমেন ¶ [যসেন পঞ্চমেন (ক.), পঞ্চমেন (সী.)] ধম্মেন সমন্নাগতো যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি, সকস্মিংযেৰ ৰিজিতে ৰিহরতি. তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি ৰিজিতাৰীনং.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি, ৰিমুত্তচিত্তোৰ [ৰিমুত্তচিত্তো (সী. পী.), ৰিমুত্তচিত্তো চ (ক.)] ৰিহরতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু – রাজাৰ ¶ খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো জাতিসম্পন্নো; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা – রাজাৰ ¶ খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো পরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু – রাজাৰ খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো বলসম্পন্নো; পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা – রাজাৰ খত্তিযো মুদ্ধাৰসিত্তো পরিণাযকসম্পন্নো; তস্সিমে চত্তারো ধম্মা ৰিমুত্তিং পরিপাচেন্তি ¶ . সো ইমিনা ৰিমুত্তিপঞ্চমেন ধম্মেন সমন্নাগতো যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি ৰিমুত্তচিত্তোৰ ৰিহরতি. তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি ৰিমুত্তচিত্তান’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. পঠমপত্থনাসুত্তং
১৩৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো রজ্জং পত্থেতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো উভতো সুজাতো হোতি মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন; অভিরূপো হোতি ¶ দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো; মাতাপিতূনং পিযো হোতি মনাপো; নেগমজানপদস্স পিযো হোতি মনাপো; যানি তানি রঞ্ঞং খত্তিযানং মুদ্ধাৰসিত্তানং সিপ্পট্ঠানানি হত্থিস্মিং ৰা অস্সস্মিং ৰা রথস্মিং ৰা ধনুস্মিং ৰা থরুস্মিং ৰা তত্থ সিক্খিতো হোতি অনৰযো.
‘‘তস্স ¶ এৰং হোতি – ‘অহং খোম্হি উভতো সুজাতো মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন. কস্মাহং রজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো. কস্মাহং রজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি মাতাপিতূনং পিযো মনাপো. কস্মাহং রজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি নেগমজানপদস্স পিযো মনাপো. কস্মাহং রজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি যানি তানি রঞ্ঞং খত্তিযানং মুদ্ধাৰসিত্তানং ¶ সিপ্পট্ঠানানি হত্থিস্মিং ৰা অস্সস্মিং ৰা রথস্মিং ৰা ধনুস্মিং ৰা থরুস্মিং ৰা, তত্থ [তত্থম্হি (সী.), তত্থপি (ক.)] সিক্খিতো অনৰযো. কস্মাহং রজ্জং ন পত্থেয্য’ন্তি! ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো রজ্জং পত্থেতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আসৰানং খযং পত্থেতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো ¶ পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. অপ্পাবাধো হোতি অপ্পাতঙ্কো, সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায; অসঠো হোতি অমাযাৰী, যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু; পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা.
‘‘তস্স ¶ এৰং হোতি – ‘অহং খোম্হি সদ্ধো, সদ্দহামি তথাগতস্স বোধিং – ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. ‘কস্মাহং আসৰানং ¶ খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি অপ্পাবাধো অপ্পাতঙ্কো সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি অসঠো অমাযাৰী যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরামি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. কস্মাহং আসৰানং ¶ খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি পঞ্ঞৰা উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্য’ন্তি! ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আসৰানং খযং পত্থেতী’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযপত্থনাসুত্তং
১৩৬. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো ওপরজ্জং [উপরজ্জং (স্যা. পী. ক.)] পত্থেতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো উভতো সুজাতো হোতি মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন; অভিরূপো হোতি দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো; মাতাপিতূনং পিযো হোতি মনাপো, বলকাযস্স পিযো হোতি মনাপো; পণ্ডিতো হোতি ৰিযত্তো মেধাৰী পটিবলো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নে অত্থে চিন্তেতুং.
‘‘তস্স ¶ এৰং হোতি – ‘অহং খোম্হি উভতো সুজাতো মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন. কস্মাহং ওপরজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো. কস্মাহং ওপরজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি মাতাপিতূনং পিযো ¶ মনাপো. কস্মাহং ওপরজ্জং ন পত্থেয্যং! অহং ¶ খোম্হি বলকাযস্স পিযো মনাপো. কস্মাহং ওপরজ্জং ¶ ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি পণ্ডিতো ৰিযত্তো মেধাৰী পটিবলো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নে অত্থে চিন্তেতুং. কস্মাহং ওপরজ্জং ন পত্থেয্য’ন্তি! ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো খত্তিযস্স মুদ্ধাৰসিত্তস্স জেট্ঠো পুত্তো ওপরজ্জং পত্থেতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আসৰানং খযং পত্থেতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তো [সুপট্ঠিতচিত্তো (সী. স্যা.), সূপট্ঠিতচিত্তো (ক.)] হোতি; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু; পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা.
‘‘তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খোম্হি সীলৰা, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরামি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খামি সিক্খাপদেসু. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি বহুস্সুতো সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং [সত্থা ব্যঞ্জনা (সী.)] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপা মে ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তো. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরামি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্যং! অহং খোম্হি পঞ্ঞৰা উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায ¶ সম্মা ¶ দুক্খক্খযগামিনিযা. কস্মাহং আসৰানং খযং ন পত্থেয্য’ন্তি! ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আসৰানং খযং পত্থেতী’’তি. ছট্ঠং.
৭. অপ্পংসুপতিসুত্তং
১৩৭. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, অপ্পং রত্তিযা সুপন্তি, বহুং জগ্গন্তি. কতমে পঞ্চ? ইত্থী, ভিক্খৰে, পুরিসাধিপ্পাযা অপ্পং রত্তিযা সুপতি, বহুং জগ্গতি. পুরিসো, ভিক্খৰে, ইত্থাধিপ্পাযো অপ্পং রত্তিযা সুপতি, বহুং জগ্গতি. চোরো, ভিক্খৰে, আদানাধিপ্পাযো অপ্পং রত্তিযা সুপতি, বহুং জগ্গতি. রাজা [রাজযুত্তো (পী. ক.)], ভিক্খৰে, রাজকরণীযেসু যুত্তো অপ্পং রত্তিযা সুপতি, বহুং জগ্গতি. ভিক্খু, ভিক্খৰে, ৰিসংযোগাধিপ্পাযো অপ্পং রত্তিযা সুপতি, বহুং জগ্গতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অপ্পং রত্তিযা সুপন্তি, বহুং জগ্গন্তী’’তি. সত্তমং.
৮. ভত্তাদকসুত্তং
১৩৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো ভত্তাদকো চ হোতি ওকাসফরণো চ লণ্ডসারণো চ সলাকগ্গাহী চ রঞ্ঞো নাগোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো ভত্তাদকো চ ওকাসফরণো চ লণ্ডসারণো চ সলাকগ্গাহী চ, রঞ্ঞো নাগোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভত্তাদকো চ হোতি, ওকাসফরণো চ মঞ্চপীঠমদ্দনো [পীঠমদ্দনো (সী. স্যা. কং. পী.)] চ সলাকগ্গাহী চ, ভিক্খুত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ¶ ভত্তাদকো চ হোতি ওকাসফরণো চ মঞ্চপীঠমদ্দনো চ সলাকগ্গাহী চ, ভিক্খুত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি. অট্ঠমং.
৯. অক্খমসুত্তং
১৩৯. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো ন রাজারহো হোতি ন রাজভোগ্গো, ন রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি ¶ . কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি রূপানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো হত্থিকাযং ৰা দিস্ৰা অস্সকাযং ৰা দিস্ৰা রথকাযং ৰা দিস্ৰা পত্তিকাযং ৰা দিস্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি রূপানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি সদ্দানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো হত্থিসদ্দং ৰা সুত্ৰা অস্সসদ্দং ৰা সুত্ৰা রথসদ্দং ৰা সুত্ৰা পত্তিসদ্দং ৰা সুত্ৰা ভেরিপণৰসঙ্খতিণৰনিন্নাদসদ্দং ৰা সুত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি সদ্দানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি গন্ধানং? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো যে তে রঞ্ঞো নাগা অভিজাতা সঙ্গামাৰচরা তেসং মুত্তকরীসস্স গন্ধং ঘাযিত্ৰা সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি গন্ধানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি ¶ রসানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো একিস্সা ৰা তিণোদকদত্তিযা ৰিমানিতো [ৰিহনীতো (স্যা.), ৰিহানিতো (কত্থচি)] দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা চতূহি ৰা পঞ্চহি ৰা তিণোদকদত্তীহি ৰিমানিতো সংসীদতি ৰিসীদতি, ন সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি রসানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো ¶ সঙ্গামগতো একেন ৰা সরৰেগেন ৰিদ্ধো, দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা চতূহি ৰা পঞ্চহি ৰা সরৰেগেহি ৰিদ্ধো সংসীদতি ৰিসীদতি, ন ¶ সন্থম্ভতি ন সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো অক্খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো ন রাজারহো হোতি ন রাজভোগ্গো ন রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ন আহুনেয্যো হোতি ন পাহুনেয্যো ন দক্খিণেয্যো ন অঞ্জলিকরণীযো ন অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রূপানং, অক্খমো সদ্দানং, অক্খমো গন্ধানং, অক্খমো রসানং, অক্খমো ফোট্ঠব্বানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রূপানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা রজনীযে রূপে সারজ্জতি, ন সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রূপানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি সদ্দানং? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতেন ¶ সদ্দং সুত্ৰা রজনীযে সদ্দে সারজ্জতি, ন সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি সদ্দানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি গন্ধানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা রজনীযে গন্ধে সারজ্জতি, ন সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি গন্ধানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রসানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা রজনীযে রসে সারজ্জতি, ন সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি রসানং.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা রজনীযে ফোট্ঠব্বে সারজ্জতি, ন সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ন আহুনেয্যো হোতি ন পাহুনেয্যো ন দক্খিণেয্যো ন অঞ্জলিকরণীযো ন অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি রূপানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো হত্থিকাযং ৰা দিস্ৰা অস্সকাযং ৰা দিস্ৰা রথকাযং ৰা দিস্ৰা পত্তিকাযং ৰা ¶ দিস্ৰা ন সংসীদতি ন ৰিসীদতি, সন্থম্ভতি সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি রূপানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি সদ্দানং? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো হত্থিসদ্দং ৰা সুত্ৰা অস্সসদ্দং ৰা সুত্ৰা রথসদ্দং ৰা সুত্ৰা পত্তিসদ্দং ৰা সুত্ৰা ভেরিপণৰসঙ্খতিণৰনিন্নাদসদ্দং ৰা সুত্ৰা ন সংসীদতি ন ৰিসীদতি, সন্থম্ভতি সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি সদ্দানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি গন্ধানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো যে তে রঞ্ঞো নাগা অভিজাতা সঙ্গামাৰচরা তেসং মুত্তকরীসস্স গন্ধং ঘাযিত্ৰা ন সংসীদতি ন ৰিসীদতি, সন্থম্ভতি সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি গন্ধানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি রসানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো একিস্সা ৰা তিণোদকদত্তিযা ৰিমানিতো দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা চতূহি ৰা পঞ্চহি ¶ ৰা তিণোদকদত্তীহি ৰিমানিতো ন সংসীদতি ন ৰিসীদতি, সন্থম্ভতি সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি রসানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো একেন ৰা সরৰেগেন ৰিদ্ধো, দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা চতূহি ৰা পঞ্চহি ৰা সরৰেগেহি ৰিদ্ধো ন সংসীদতি ন ৰিসীদতি, সন্থম্ভতি সক্কোতি সঙ্গামং ওতরিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং.
‘‘ইমেহি ¶ ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং ¶ .
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা রজনীযে রূপে ন সারজ্জতি, সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি সদ্দানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতেন সদ্দং সুত্ৰা রজনীযে সদ্দে ন সারজ্জতি, সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি সদ্দানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি গন্ধানং. ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা রজনীযে গন্ধে ন সারজ্জতি, সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি গন্ধানং.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রসানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা রজনীযে রসে ন সারজ্জতি, সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রসানং.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা রজনীযে ফোট্ঠব্বে ন সারজ্জতি, সক্কোতি চিত্তং সমাদহিতুং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি ফোট্ঠব্বানং.
‘‘ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. নৰমং.
১০. সোতসুত্তং
১৪০. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি ¶ পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সোতা চ হোতি, হন্তা চ, রক্খিতা চ, খন্তা চ, গন্তা চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সোতা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো যমেনং হত্থিদম্মসারথি [হত্থিদম্মসারথী (সী.)] কারণং কারেতি – যদি ৰা কতপুব্বং যদি ৰা অকতপুব্বং ¶ – তং অট্ঠিং কত্ৰা [অট্ঠিকত্ৰা (সী. স্যা. কং. পী.) অ. নি. ৪.১১৪] মনসি কত্ৰা সব্বং চেতসা [সব্বচেতসা (?)] সমন্নাহরিত্ৰা ওহিতসোতো সুণাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সোতা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো হন্তা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো হত্থিম্পি হনতি [হন্তি (সী. পী.)], হত্থারুহম্পি হনতি, অস্সম্পি হনতি, অস্সারুহম্পি হনতি, রথম্পি হনতি, রথিকম্পি [রথারুহম্পি (পী.)] হনতি, পত্তিকম্পি হনতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো হন্তা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো রক্খিতা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো ¶ রক্খতি পুরিমং কাযং, রক্খতি পচ্ছিমং কাযং, রক্খতি পুরিমে পাদে, রক্খতি পচ্ছিমে পাদে, রক্খতি সীসং, রক্খতি কণ্ণে, রক্খতি দন্তে, রক্খতি সোণ্ডং, রক্খতি ৰালধিং, রক্খতি হত্থারুহং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো রক্খিতা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খন্তা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো সঙ্গামগতো খমো হোতি সত্তিপ্পহারানং অসিপ্পহারানং উসুপ্পহারানং ফরসুপ্পহারানং ভেরিপণৰসঙ্খতিণৰনিন্নাদসদ্দানং. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো খন্তা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো গন্তা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো যমেনং হত্থিদম্মসারথি দিসং পেসেতি – যদি ৰা গতপুব্বং যদি ৰা অগতপুব্বং – তং খিপ্পমেৰ গন্তা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো নাগো গন্তা হোতি.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো নাগো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতা চ হোতি, হন্তা চ, রক্খিতা ¶ চ, খন্তা চ, গন্তা চ.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে দেসিযমানে অট্ঠিংকত্ৰা মনসি কত্ৰা সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা ওহিতসোতো ধম্মং সুণাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু হন্তা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, পজহতি ৰিনোদেতি (হনতি) [( ) নত্থি সী. পী. পোত্থকেসু অ. নি. ৪.১১৪] ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি; উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং…পে… উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং…পে… উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি ¶ , পজহতি ৰিনোদেতি (হনতি) [( ) নত্থি সী. পী. পোত্থকেসু অ. নি. ৪.১১৪] ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু হন্তা হোতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু রক্খিতা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং; চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি মনিন্দ্রিযং; মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু রক্খিতা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খন্তা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স জিঘচ্ছায পিপাসায ডংসমকসৰাতাতপসরীস [… সিরিংসপ (সী. স্যা. কং. পী.)] পসম্ফস্সানং; দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং ¶ অধিৰাসকজাতিকো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু খন্তা হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু গন্তা হোতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু যা সা দিসা অগতপুব্বা ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং, তং খিপ্পঞ্ঞেৰ গন্তা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ¶ গন্তা হোতি.
‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. দসমং.
রাজৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
চক্কানুৰত্তনা রাজা, যস্সংদিসং দ্ৰে চেৰ পত্থনা;
অপ্পংসুপতি ভত্তাদো, অক্খমো চ সোতেন চাতি.
(১৫) ৫. তিকণ্ডকীৰগ্গো
১. অৰজানাতিসুত্তং
১৪১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? দত্ৰা অৰজানাতি, সংৰাসেন অৰজানাতি, আধেয্যমুখো [আদিয্যমুখো (সী.), আদেয্যমুখো (স্যা. কং.), আদিযমুখো (পী.) অট্ঠকথায পঠমসংৰণ্ণনানুরূপং. পু. প. ১৯৩ পস্সিতব্বং] হোতি, লোলো হোতি, মন্দো মোমূহো হোতি [মন্দো হোতি মোমূহো (সী.)].
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দত্ৰা অৰজানাতি? ইধ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো পুগ্গলস্স দেতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং. তস্স এৰং হোতি – ‘অহং দেমি; অযং পটিগ্গণ্হাতী’তি. তমেনং দত্ৰা অৰজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো দত্ৰা অৰজানাতি.
‘‘কথঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলো সংৰাসেন অৰজানাতি? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলো পুগ্গলেন সদ্ধিং সংৰসতি দ্ৰে ৰা তীণি ৰা ৰস্সানি. তমেনং সংৰাসেন অৰজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সংৰাসেন অৰজানাতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আধেয্যমুখো ¶ হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো পরস্স ৰণ্ণে ৰা অৰণ্ণে ৰা ভাসিযমানে তং খিপ্পঞ্ঞেৰ অধিমুচ্চিতা [অধিমুচ্চিতো (স্যা.)] হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো আধেয্যমুখো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো লোলো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ইত্তরসদ্ধো হোতি ইত্তরভত্তী ইত্তরপেমো ইত্তরপ্পসাদো. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো লোলো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো মন্দো মোমূহো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো কুসলাকুসলে ধম্মে ন জানাতি, সাৰজ্জানৰজ্জে ধম্মে ন জানাতি, হীনপ্পণীতে ধম্মে ন জানাতি ¶ , কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগে ধম্মে ন জানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো মন্দো মোমূহো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. পঠমং.
২. আরভতিসুত্তং
১৪২. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আরভতি চ ৰিপ্পটিসারী চ হোতি; তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.
[পু. প. ১৯১] ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো আরভতি, ন ৰিপ্পটিসারী হোতি; তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ন আরভতি, ৰিপ্পটিসারী ¶ হোতি; তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং ¶ পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.
‘‘ইধ ¶ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ন আরভতি ন ৰিপ্পটিসারী হোতি; তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.
‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো ন আরভতি ন ৰিপ্পটিসারী হোতি; তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং পুগ্গলো আরভতি চ ৰিপ্পটিসারী চ হোতি, তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা ¶ নিরুজ্ঝন্তি, সো এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মতো খো আরম্ভজা [আরব্ভজা (পী. ক.), আরভজা (স্যা. কং.)] আসৰা সংৰিজ্জন্তি, ৰিপ্পটিসারজা আসৰা পৰড্ঢন্তি [সংৰড্ঢন্তি (ক.)], সাধু ৰতাযস্মা আরম্ভজে আসৰে পহায ৰিপ্পটিসারজে আসৰে পটিৰিনোদেত্ৰা চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰেতু [ভাৰেতুং (সী. পী.)]; এৰমাযস্মা অমুনা পঞ্চমেন পুগ্গলেন সমসমো ভৰিস্সতী’’’তি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং পুগ্গলো আরভতি ন ৰিপ্পটিসারী হোতি, তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি, সো এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মতো খো আরম্ভজা আসৰা সংৰিজ্জন্তি, ৰিপ্পটিসারজা আসৰা ন পৰড্ঢন্তি, সাধু ৰতাযস্মা আরম্ভজে আসৰে পহায চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰেতু; এৰমাযস্মা ¶ অমুনা পঞ্চমেন পুগ্গলেন সমসমো ভৰিস্সতী’’’তি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং পুগ্গলো ন আরভতি ৰিপ্পটিসারী হোতি, তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি, সো এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মতো ¶ খো আরম্ভজা আসৰা ন সংৰিজ্জন্তি, ৰিপ্পটিসারজা আসৰা পৰড্ঢন্তি, সাধু ৰতাযস্মা ৰিপ্পটিসারজে আসৰে পটিৰিনোদেত্ৰা চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰেতু; এৰমাযস্মা অমুনা পঞ্চমেন পুগ্গলেন সমসমো ভৰিস্সতী’’’ তি.
‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং পুগ্গলো ন আরভতি ন ৰিপ্পটিসারী হোতি, তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা ¶ অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি, সো এৰমস্স ৰচনীযো – ‘আযস্মতো খো আরম্ভজা আসৰা ন সংৰিজ্জন্তি, ৰিপ্পটিসারজা আসৰা ন পৰড্ঢন্তি, সাধু ৰতাযস্মা চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰেতু; এৰমাযস্মা অমুনা পঞ্চমেন পুগ্গলেন সমসমো ভৰিস্সতী’’’তি.
‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো পুগ্গলা অমুনা পঞ্চমেন পুগ্গলেন এৰং ওৰদিযমানা এৰং অনুসাসিযমানা অনুপুব্বেন আসৰানং খযং পাপুণন্তী’’তি [পু. প. ১৯১]. দুতিযং.
৩. সারন্দদসুত্তং
১৪৩. একং ¶ সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি. তেন খো পন সমযেন পঞ্চমত্তানং লিচ্ছৰিসতানং সারন্দদে চেতিযে সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা ¶ উদপাদি – ‘‘পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং পঞ্চন্নং? হত্থিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, অস্সরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, মণিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, ইত্থিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, গহপতিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি.
অথ ¶ খো তে লিচ্ছৰী মগ্গে পুরিসং ঠপেসুং [পেসেসুং (স্যা. ক.)] – ‘‘যদা ত্ৰং [যথা ত্ৰং (সী. পী.)], অম্ভো পুরিস, পস্সেয্যাসি ভগৰন্তং, অথ অম্হাকং আরোচেয্যাসী’’তি. অদ্দসা খো সো পুরিসো ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং; দিস্ৰান যেন তে লিচ্ছৰী তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তে লিচ্ছৰী এতদৰোচ – ‘‘অযং সো, ভন্তে, ভগৰা গচ্ছতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো; যস্সদানি কালং মঞ্ঞথা’’তি.
অথ খো তে লিচ্ছৰী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. একমন্তং ঠিতা খো তে লিচ্ছৰী ভগৰন্তং এতদৰোচুং –
‘‘সাধু, ভন্তে, যেন সারন্দদং চেতিযং তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. অথ খো ভগৰা যেন ¶ সারন্দদং চেতিযং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা তে লিচ্ছৰী এতদৰোচ – ‘‘কায নুত্থ, লিচ্ছৰী, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, অম্হাকং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং পঞ্চন্নং ¶ ? হত্থিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, অস্সরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, মণিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, ইত্থিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, গহপতিরতনস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’’ন্তি.
‘‘কামাধিমুত্তানং ¶ ৰত, ভো, লিচ্ছৰীনং [কামাধিমুত্তানং ৰত ৰো লিচ্ছৰীনং (সী.), কামাধিমুত্তানং ৰত ৰো লিচ্ছৰী (স্যা.), কামাধিমুত্তানংৰ ৰো লিচ্ছৰী (?)] কামংযেৰ আরব্ভ অন্তরাকথা উদপাদি. পঞ্চন্নং, লিচ্ছৰী, রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং পঞ্চন্নং? তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স ¶ দেসেতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং, তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসিতস্স ৰিঞ্ঞাতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং, তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসিতস্স ৰিঞ্ঞাতা [ৰিঞ্ঞাতস্স (সী. পী.) অ. নি. ৫.১৯৫] ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং, কতঞ্ঞূ কতৰেদী পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং খো, লিচ্ছৰী, পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি. ততিযং.
৪. তিকণ্ডকীসুত্তং
১৪৪. একং সমযং ভগৰা সাকেতে ৰিহরতি তিকণ্ডকীৰনে [কণ্ডকীৰনে (সং. নি. ৫.৯০২)]. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং অপ্পটিকূলে পটিকূলসঞ্ঞী [অপ্পটিক্কূলে পটিক্কূলসঞ্ঞী (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰিহরেয্য. সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পটিকূলে অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য. সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং অপ্পটিকূলে চ পটিকূলে ¶ চ পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য. সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পটিকূলে চ অপ্পটিকূলে চ অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ¶ ৰিহরেয্য. সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালেন কালং পটিকূলঞ্চ অপ্পটিকূলঞ্চ তদুভযং অভিনিৰজ্জেত্ৰা উপেক্খকো ৰিহরেয্য সতো সম্পজানো.
‘‘কিঞ্চ [কথঞ্চ (সী. পী. ক.)], ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ অপ্পটিকূলে পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য? ‘মা মে রজনীযেসু ধম্মেসু রাগো উদপাদী’তি – ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ অপ্পটিকূলে পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলে অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য? ‘মা মে দোসনীযেসু ধম্মেসু দোসো উদপাদী’তি – ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলে অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য.
‘‘কিঞ্চ ¶ , ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং ¶ পটিচ্চ অপ্পটিকূলে চ পটিকূলে চ পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য? ‘মা মে রজনীযেসু ধম্মেসু রাগো উদপাদি, মা মে দোসনীযেসু ধম্মেসু দোসো উদপাদী’তি – ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ অপ্পটিকূলে চ পটিকূলে চ পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলে চ অপ্পটিকূলে চ অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য? ‘মা মে দোসনীযেসু ধম্মেসু দোসো উদপাদি, মা মে রজনীযেসু ধম্মেসু রাগো উদপাদী’তি – ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলে চ অপ্পটিকূলে চ অপ্পটিকূলসঞ্ঞী ৰিহরেয্য.
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলঞ্চ অপ্পটিকূলঞ্চ তদুভযং অভিনিৰজ্জেত্ৰা উপেক্খকো ৰিহরেয্য? ‘সতো সম্পজানো মা মে ¶ ক্ৰচনি [ক্ৰচিনি (সী. স্যা. পী.)] কত্থচি কিঞ্চনং [কিঞ্চন (সী. পী.)] রজনীযেসু ধম্মেসু রাগো উদপাদি, মা মে ক্ৰচনি কত্থচি কিঞ্চনং দোসনীযেসু ধম্মেসু দোসো উদপাদি, মা মে ক্ৰচনি কত্থচি কিঞ্চনং মোহনীযেসু ধম্মেসু মোহো উদপাদী’তি – ইদং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ পটিকূলঞ্চ অপ্পটিকূলঞ্চ তদুভযং অভিনিৰজ্জেত্ৰা উপেক্খকো ৰিহরেয্য সতো সম্পজানো’’তি. চতুত্থং.
৫. নিরযসুত্তং
১৪৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী ¶ হোতি, মুসাৰাদী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. পঞ্চমং.
৬. মিত্তসুত্তং
১৪৬. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো ন সেৰিতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? কম্মন্তং কারেতি, অধিকরণং আদিযতি, পামোক্খেসু ভিক্খূসু পটিৰিরুদ্ধো হোতি, দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং [অৰত্থানচারিকং (স্যা.)] অনুযুত্তো ৰিহরতি, নপ্পটিবলো হোতি কালেন কালং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতুং ¶ সমাদপেতুং সমুত্তেজেতুং সম্পহংসেতুং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো ন সেৰিতব্বো.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো সেৰিতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? ন কম্মন্তং কারেতি, ন অধিকরণং আদিযতি, ন পামোক্খেসু ভিক্খূসু পটিৰিরুদ্ধো হোতি, ন দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং অনুযুত্তো ৰিহরতি, পটিবলো হোতি কালেন কালং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতুং সমাদপেতুং সমুত্তেজেতুং সম্পহংসেতুং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো সেৰিতব্বো’’তি. ছট্ঠং.
৭. অসপ্পুরিসদানসুত্তং
১৪৭. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসদানানি. কতমানি পঞ্চ? অসক্কচ্চং দেতি, অচিত্তীকত্ৰা [অচিত্তিকত্ৰা (পী.), অচিতিং কত্ৰা (স্যা.), অচিত্তিং কত্ৰা (ক.)] দেতি, অসহত্থা দেতি, অপৰিদ্ধং [অপৰিট্টং (স্যা. কং.)] দেতি, অনাগমনদিট্ঠিকো দেতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ অসপ্পুরিসদানানি.
‘‘পঞ্চিমানি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সপ্পুরিসদানানি. কতমানি পঞ্চ? সক্কচ্চং দেতি, চিত্তীকত্ৰা দেতি, সহত্থা দেতি, অনপৰিদ্ধং দেতি, আগমনদিট্ঠিকো দেতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সপ্পুরিসদানানী’’তি. সত্তমং.
৮. সপ্পুরিসদানসুত্তং
১৪৮. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ , ভিক্খৰে, সপ্পুরিসদানানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধায দানং দেতি, সক্কচ্চং দানং দেতি, কালেন দানং দেতি, অনুগ্গহিতচিত্তো [অনগ্গহিতচিত্তো (সী.)] দানং দেতি, অত্তানঞ্চ পরঞ্চ অনুপহচ্চ দানং দেতি.
‘‘সদ্ধায খো পন, ভিক্খৰে, দানং দত্ৰা যত্থ যত্থ তস্স দানস্স ¶ ৰিপাকো নিব্বত্ততি, অড্ঢো চ হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো, অভিরূপো চ হোতি দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো.
‘‘সক্কচ্চং খো পন, ভিক্খৰে, দানং দত্ৰা যত্থ যত্থ তস্স দানস্স ৰিপাকো নিব্বত্ততি, অড্ঢো চ হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো. যেপিস্স তে হোন্তি পুত্তাতি ৰা দারাতি ৰা দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা কম্মকরাতি [কম্মকারাতি (ক.)] ৰা, তেপি সুস্সূসন্তি সোতং ওদহন্তি অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠপেন্তি.
‘‘কালেন খো পন, ভিক্খৰে, দানং দত্ৰা যত্থ যত্থ তস্স দানস্স ৰিপাকো নিব্বত্ততি, অড্ঢো চ হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো; কালাগতা চস্স অত্থা পচুরা হোন্তি.
‘‘অনুগ্গহিতচিত্তো খো পন, ভিক্খৰে, দানং দত্ৰা যত্থ যত্থ তস্স দানস্স ৰিপাকো নিব্বত্ততি, অড্ঢো চ হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো; উল়ারেসু চ পঞ্চসু কামগুণেসু ভোগায চিত্তং নমতি.
‘‘অত্তানঞ্চ ¶ পরঞ্চ অনুপহচ্চ খো পন, ভিক্খৰে, দানং দত্ৰা যত্থ যত্থ তস্স দানস্স ৰিপাকো নিব্বত্ততি, অড্ঢো চ হোতি মহদ্ধনো মহাভোগো; ন চস্স কুতোচি ভোগানং উপঘাতো আগচ্ছতি অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা রাজতো ৰা চোরতো ৰা অপ্পিযতো ৰা দাযাদতো ৰা [অপ্পিযতো ৰা দাযাদতো ৰা (সী. স্যা. কং. পী.), অপ্পিযদাযাদতো ৰা (ক.)]. ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সপ্পুরিসদানানী’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমসমযৰিমুত্তসুত্তং
১৪৯. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা ¶ , সঙ্গণিকারামতা, যথাৰিমুত্তং চিত্তং ন পচ্চৰেক্খতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, যথাৰিমুত্তং চিত্তং পচ্চৰেক্খতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযসমযৰিমুত্তসুত্তং
১৫০. [কথা. ২৬৭] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা. ইমে ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সমযৰিমুত্তস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. দসমং.
তিকণ্ডকীৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
দত্ৰা অৰজানাতি আরভতি চ, সারন্দদ তিকণ্ড নিরযেন চ;
মিত্তো অসপ্পুরিসসপ্পুরিসেন, সমযৰিমুত্তং অপরে দ্ৰেতি.
ততিযপণ্ণাসকং সমত্তং.
৪. চতুত্থপণ্ণাসকং
(১৬) ১. সদ্ধম্মৰগ্গো
১. পঠমসম্মত্তনিযামসুত্তং
১৫১. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? কথং পরিভোতি, কথিকং [কথিতং (ক.)] পরিভোতি, অত্তানং পরিভোতি, ৰিক্খিত্তচিত্তো ধম্মং সুণাতি, অনেকগ্গচিত্তো অযোনিসো চ [অযোনিসো (স্যা. কং.)] মনসি করোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ¶ ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? ন কথং পরিভোতি, ন কথিকং পরিভোতি, ন অত্তানং পরিভোতি, অৰিক্খিত্তচিত্তো ধম্মং সুণাতি, একগ্গচিত্তো যোনিসো চ মনসি করোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. পঠমং.
২. দুতিযসম্মত্তনিযামসুত্তং
১৫২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? কথং পরিভোতি, কথিকং পরিভোতি, অত্তানং পরিভোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি জল়ো এল়মূগো, অনঞ্ঞাতে অঞ্ঞাতমানী হোতি. ইমেহি খো ¶ , ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? ন কথং পরিভোতি, ন কথিকং পরিভোতি, ন অত্তানং পরিভোতি, পঞ্ঞৰা হোতি ¶ অজল়ো অনেল়মূগো, ন অনঞ্ঞাতে অঞ্ঞাতমানী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. দুতিযং.
৩. ততিযসম্মত্তনিযামসুত্তং
১৫৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? মক্খী ধম্মং সুণাতি মক্খপরিযুট্ঠিতো, উপারম্ভচিত্তো [সউপারম্ভচিত্তো (স্যা. কং.)] ধম্মং সুণাতি রন্ধগৰেসী, ধম্মদেসকে ¶ আহতচিত্তো হোতি খীলজাতো [খিলজাতো (স্যা. পী.)], দুপ্পঞ্ঞো হোতি জল়ো এল়মূগো, অনঞ্ঞাতে অঞ্ঞাতমানী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি পঞ্চহি? অমক্খী ধম্মং সুণাতি ন মক্খপরিযুট্ঠিতো, অনুপারম্ভচিত্তো ধম্মং সুণাতি ন রন্ধগৰেসী, ধম্মদেসকে অনাহতচিত্তো হোতি অখীলজাতো, পঞ্ঞৰা হোতি অজল়ো অনেল়মূগো, ন ¶ অনঞ্ঞাতে অঞ্ঞাতমানী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. ততিযং.
৪. পঠমসদ্ধম্মসম্মোসসুত্তং
১৫৪. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন সক্কচ্চং ধম্মং সুণন্তি, ন সক্কচ্চং ধম্মং পরিযাপুণন্তি, ন সক্কচ্চং ধম্মং ধারেন্তি, ন সক্কচ্চং ধাতানং [ধতানং (সী. স্যা. কং. পী.)] ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খন্তি, ন ¶ সক্কচ্চং অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জন্তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সক্কচ্চং ধম্মং সুণন্তি, সক্কচ্চং ¶ ধম্মং পরিযাপুণন্তি, সক্কচ্চং ধম্মং ধারেন্তি, সক্কচ্চং ধাতানং ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খন্তি, সক্কচ্চং অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জন্তি. ইমে ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তী’’তি. চতুত্থং.
৫. দুতিযসদ্ধম্মসম্মোসসুত্তং
১৫৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধম্মং ন পরিযাপুণন্তি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ¶ ন ৰিত্থারেন পরেসং দেসেন্তি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ন ৰিত্থারেন পরং [পরেসং (সী. স্যা. কং. পী.), পরে (?)] ৰাচেন্তি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ন ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ন চেতসা অনুৰিতক্কেন্তি অনুৰিচারেন্তি মনসানুপেক্খন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায ¶ সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধম্মং পরিযাপুণন্তি – সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ¶ ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেন্তি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরং ৰাচেন্তি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেন্তি অনুৰিচারেন্তি মনসানুপেক্খন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তী’’তি. পঞ্চমং.
৬. ততিযসদ্ধম্মসম্মোসসুত্তং
১৫৬. [অ. নি. ৪.১৬০] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ দুগ্গহিতং সুত্তন্তং পরিযাপুণন্তি দুন্নিক্খিত্তেহি পদব্যঞ্জনেহি ¶ . দুন্নিক্খিত্তস্স, ভিক্খৰে, পদব্যঞ্জনস্স অত্থোপি দুন্নযো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ দুব্বচা হোন্তি, দোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতা, অক্খমা অপ্পদক্খিণগ্গাহিনো অনুসাসনিং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, যে তে ভিক্খূ বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা, তে ন সক্কচ্চং সুত্তন্তং পরং ৰাচেন্তি; তেসং অচ্চযেন ছিন্নমূলকো সুত্তন্তো হোতি অপ্পটিসরণো. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, থেরা ভিক্খূ বাহুলিকা হোন্তি সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা ¶ , ন ৰীরিযং আরভন্তি অপ্পত্তস্স পত্তিযা ¶ অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. তেসং পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি. সাপি হোতি বাহুলিকা সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা, ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি. সঙ্ঘে খো পন, ভিক্খৰে, ভিন্নে অঞ্ঞমঞ্ঞং অক্কোসা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিভাসা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিক্খেপা চ হোন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিচ্চজনা [পরিচ্চজা (স্যা. কং.)] চ হোন্তি. তত্থ অপ্পসন্না চেৰ নপ্পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ একচ্চানং অঞ্ঞথত্তং হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স সম্মোসায অন্তরধানায সংৰত্তন্তি.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তি. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সুগ্গহিতং সুত্তন্তং পরিযাপুণন্তি সুনিক্খিত্তেহি ¶ পদব্যঞ্জনেহি. সুনিক্খিত্তস্স, ভিক্খৰে, পদব্যঞ্জনস্স অত্থোপি সুনযো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সুৰচা হোন্তি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতা, খমা পদক্খিণগ্গাহিনো অনুসাসনিং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায ¶ সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যে তে ভিক্খূ বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা, তে সক্কচ্চং সুত্তন্তং পরং ৰাচেন্তি; তেসং অচ্চযেন ন ছিন্নমূলকো [অচ্ছিন্নমূলকো (ক.) অ. নি. ৪.১৬০] সুত্তন্তো হোতি সপ্পটিসরণো. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, থেরা ভিক্খূ ন বাহুলিকা হোন্তি ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা; ৰীরিযং আরভন্তি অপ্পত্তস্স পত্তিযা ¶ অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. তেসং পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি. সাপি হোতি ন বাহুলিকা ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো সমগ্গো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসুং ৰিহরতি. সঙ্ঘে খো পন, ভিক্খৰে, সমগ্গে ন চেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং অক্কোসা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিভাসা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিক্খেপা হোন্তি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিচ্চজনা হোন্তি. তত্থ অপ্পসন্না চেৰ পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ ভিয্যোভাৰো হোতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মা সদ্ধম্মস্স ঠিতিযা অসম্মোসায অনন্তরধানায সংৰত্তন্তী’’তি. ছট্ঠং.
৭. দুক্কথাসুত্তং
১৫৭. ‘‘পঞ্চন্নং ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলানং কথা দুক্কথা পুগ্গলে পুগ্গলং [পুগ্গলং পুগ্গলং (সী. পী.)] উপনিধায. কতমেসং পঞ্চন্নং? অস্সদ্ধস্স, ভিক্খৰে, সদ্ধাকথা দুক্কথা; দুস্সীলস্স সীলকথা দুক্কথা; অপ্পস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা দুক্কথা; মচ্ছরিস্স [মচ্ছরিযস্স (সী. পী. ক.)] চাগকথা দুক্কথা; দুপ্পঞ্ঞস্স পঞ্ঞাকথা দুক্কথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, অস্সদ্ধস্স সদ্ধাকথা দুক্কথা? অস্সদ্ধো, ভিক্খৰে, সদ্ধাকথায কচ্ছমানায অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, সদ্ধাসম্পদং অত্তনি ন সমনুপস্সতি [ন সম্পস্সতি (সী.)], ন চ লভতি ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা অস্সদ্ধস্স সদ্ধাকথা দুক্কথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, দুস্সীলস্স সীলকথা দুক্কথা? দুস্সীলো, ভিক্খৰে, সীলকথায কচ্ছমানায অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো ¶ , ভিক্খৰে, সীলসম্পদং অত্তনি ন সমনুপস্সতি ন চ লভতি ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা দুস্সীলস্স সীলকথা দুক্কথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, অপ্পস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা দুক্কথা? অপ্পস্সুতো, ভিক্খৰে, বাহুসচ্চকথায কচ্ছমানায অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, সুতসম্পদং অত্তনি ন সমনুপস্সতি, ন চ লভতি ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা অপ্পস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা ¶ দুক্কথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, মচ্ছরিস্স চাগকথা দুক্কথা? মচ্ছরী, ভিক্খৰে, চাগকথায কচ্ছমানায অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি ¶ . তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, চাগসম্পদং অত্তনি ন সমনুপস্সতি ন চ লভতি ¶ ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা মচ্ছরিস্স চাগকথা দুক্কথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, দুপ্পঞ্ঞস্স পঞ্ঞাকথা দুক্কথা? দুপ্পঞ্ঞো, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাকথায কচ্ছমানায অভিসজ্জতি কুপ্পতি ব্যাপজ্জতি পতিত্থীযতি কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাসম্পদং অত্তনি ন সমনুপস্সতি, ন চ লভতি ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা দুপ্পঞ্ঞস্স পঞ্ঞাকথা দুক্কথা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং পুগ্গলানং কথা দুক্কথা পুগ্গলে পুগ্গলং উপনিধায.
‘‘পঞ্চন্নং, ভিক্খৰে, পুগ্গলানং কথা সুকথা পুগ্গলে পুগ্গলং উপনিধায. কতমেসং পঞ্চন্নং? সদ্ধস্স, ভিক্খৰে, সদ্ধাকথা সুকথা; সীলৰতো সীলকথা সুকথা; বহুস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা সুকথা; চাগৰতো চাগকথা সুকথা; পঞ্ঞৰতো পঞ্ঞাকথা সুকথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, সদ্ধস্স সদ্ধাকথা সুকথা? সদ্ধো, ভিক্খৰে, সদ্ধাকথায কচ্ছমানায নাভিসজ্জতি ন কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন পতিত্থীযতি ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, সদ্ধাসম্পদং অত্তনি সমনুপস্সতি লভতি চ ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং ¶ . তস্মা সদ্ধস্স সদ্ধাকথা সুকথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, সীলৰতো সীলকথা সুকথা? সীলৰা, ভিক্খৰে, সীলকথায কচ্ছমানায নাভিসজ্জতি ন কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন ¶ পতিত্থীযতি ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, সীলসম্পদং অত্তনি সমনুপস্সতি, লভতি চ ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা সীলৰতো সীলকথা সুকথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, বহুস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা সুকথা? বহুস্সুতো, ভিক্খৰে, বাহুসচ্চকথায কচ্ছমানায নাভিসজ্জতি ন কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন পতিত্থীযতি ¶ ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, সুতসম্পদং অত্তনি সমনুপস্সতি, লভতি চ ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা বহুস্সুতস্স বাহুসচ্চকথা সুকথা.
‘‘কস্মা ¶ চ, ভিক্খৰে, চাগৰতো চাগকথা সুকথা? চাগৰা, ভিক্খৰে, চাগকথায কচ্ছমানায নাভিসজ্জতি ন কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন পতিত্থীযতি ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, চাগসম্পদং অত্তনি সমনুপস্সতি, লভতি চ ততোনিদানং পীতিপামোজ্জং. তস্মা চাগৰতো চাগকথা সুকথা.
‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞৰতো পঞ্ঞাকথা সুকথা? পঞ্ঞৰা, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাকথায কচ্ছমানায নাভিসজ্জতি ন কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন পতিত্থীযতি ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি. তং কিস্স হেতু? তঞ্হি সো, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাসম্পদং অত্তনি সমনুপস্সতি লভতি চ ততোনিদানং ¶ পীতিপামোজ্জং. তস্মা পঞ্ঞৰতো পঞ্ঞাকথা সুকথা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং পুগ্গলানং কথা সুকথা পুগ্গলে পুগ্গলং উপনিধাযা’’তি. সত্তমং.
৮. সারজ্জসুত্তং
১৫৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সারজ্জং ওক্কন্তো [ওক্কমন্তো (ক.)] হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, দুস্সীলো হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, দুপঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সারজ্জং ওক্কন্তো হোতি.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিসারদো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিসারদো হোতী’’তি. অট্ঠমং.
৯. উদাযীসুত্তং
১৫৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা উদাযী মহতিযা গিহিপরিসায পরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো নিসিন্নো হোতি. অদ্দসা খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং উদাযিং মহতিযা গিহিপরিসায পরিৰুতং ধম্মং দেসেন্তং নিসিন্নং. দিস্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ¶ নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, উদাযী মহতিযা গিহিপরিসায পরিৰুতো ধম্মং দেসেতী’’তি [দেসেন্তো নিসিন্নো’’তি (স্যা.)].
‘‘ন খো, আনন্দ ¶ , সুকরং পরেসং ধম্মং দেসেতুং. পরেসং, আনন্দ, ধম্মং দেসেন্তেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো. কতমে পঞ্চ? ‘অনুপুব্বিং কথং [আনুপুব্বিকথং (সী.), অনুপুব্বিকথং (স্যা. পী. ক.)] কথেস্সামী’তি পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো; ‘পরিযাযদস্সাৰী কথং কথেস্সামী’তি পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো; ‘অনুদ্দযতং পটিচ্চ কথং কথেস্সামী’তি পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো; ‘ন আমিসন্তরো কথং কথেস্সামী’তি পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো; ‘অত্তানঞ্চ পরঞ্চ অনুপহচ্চ কথং কথেস্সামী’তি পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো. ন খো, আনন্দ, সুকরং পরেসং ধম্মং দেসেতুং. পরেসং, আনন্দ, ধম্মং দেসেন্তেন ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরেসং ধম্মো দেসেতব্বো’’তি. নৰমং.
১০. দুপ্পটিৰিনোদযসুত্তং
১৬০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, উপ্পন্না দুপ্পটিৰিনোদযা. কতমে পঞ্চ? উপ্পন্নো ¶ রাগো দুপ্পটিৰিনোদযো, উপ্পন্নো দোসো দুপ্পটিৰিনোদযো, উপ্পন্নো মোহো ¶ দুপ্পটিৰিনোদযো, উপ্পন্নং পটিভানং দুপ্পটিৰিনোদযং, উপ্পন্নং গমিকচিত্তং দুপ্পটিৰিনোদযং. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ উপ্পন্না দুপ্পটিৰিনোদযা’’তি. দসমং.
সদ্ধম্মৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
তযো সম্মত্তনিযামা, তযো সদ্ধম্মসম্মোসা;
দুক্কথা চেৰ সারজ্জং, উদাযিদুব্বিনোদযাতি.
(১৭) ২. আঘাতৰগ্গো
১. পঠমআঘাতপটিৰিনযসুত্তং
১৬১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আঘাতপটিৰিনযা যত্থ ভিক্খুনো উপ্পন্নো আঘাতো সব্বসো পটিৰিনেতব্বো. কতমে পঞ্চ? যস্মিং, ভিক্খৰে, পুগ্গলে আঘাতো জাযেথ, মেত্তা তস্মিং পুগ্গলে ভাৰেতব্বা; এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. যস্মিং, ভিক্খৰে, পুগ্গলে আঘাতো জাযেথ, করুণা তস্মিং পুগ্গলে ভাৰেতব্বা; এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. যস্মিং, ভিক্খৰে, পুগ্গলে আঘাতো জাযেথ, উপেক্খা তস্মিং পুগ্গলে ভাৰেতব্বা; এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. যস্মিং, ভিক্খৰে, পুগ্গলে আঘাতো জাযেথ, অসতিঅমনসিকারো তস্মিং পুগ্গলে আপজ্জিতব্বো; এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. যস্মিং ¶ , ভিক্খৰে, পুগ্গলে আঘাতো জাযেথ, কম্মস্সকতা তস্মিং পুগ্গলে অধিট্ঠাতব্বা – ‘কম্মস্সকো অযমাযস্মা কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপ্পটিসরণো, যং কম্মং করিস্সতি কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা তস্স দাযাদো ভৰিস্সতী’তি; এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আঘাতপটিৰিনযা, যত্থ ভিক্খুনো উপ্পন্নো আঘাতো সব্বসো পটিৰিনেতব্বো’’তি. পঠমং.
২. দুতিযআঘাতপটিৰিনযসুত্তং
১৬২. তত্র ¶ খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চিমে, আৰুসো, আঘাতপটিৰিনযা ¶ যত্থ ভিক্খুনো উপ্পন্নো আঘাতো সব্বসো পটিৰিনেতব্বো. কতমে পঞ্চ? ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো হোতি পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো; এৰরূপেপি, আৰুসো, পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. ইধ পনাৰুসো, একচ্চো ¶ পুগ্গলো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো হোতি পরিসুদ্ধকাযসমাচারো; এৰরূপেপি, আৰুসো, পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো হোতি অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, লভতি চ কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং; এৰরূপেপি, আৰুসো, পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো হোতি অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, ন চ লভতি কালেন ¶ কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং; এৰরূপেপি, আৰুসো, পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো পরিসুদ্ধকাযসমাচারো পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, লভতি চ কালেন ৰা কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং; এৰরূপেপি, আৰুসো, পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, কথং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো? সেয্যথাপি, আৰুসো, ভিক্খু পংসুকূলিকো রথিযায নন্তকং দিস্ৰা ৰামেন পাদেন নিগ্গণ্হিত্ৰা দক্খিণেন পাদেন পত্থরিত্ৰা [ৰিত্থারেত্ৰা (সী. পী.)], যো তত্থ সারো তং পরিপাতেত্ৰা আদায পক্কমেয্য; এৰমেৰং খ্ৰাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, যাস্স অপরিসুদ্ধকাযসমাচারতা ন ¶ সাস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা, যা ¶ চ খ্ৰাস্স পরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা সাস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা. এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো পরিসুদ্ধকাযসমাচারো, কথং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো? সেয্যথাপি, আৰুসো, পোক্খরণী সেৰালপণকপরিযোনদ্ধা. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো. সো তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা উভোহি হত্থেহি ইতিচিতি চ সেৰালপণকং অপৰিযূহিত্ৰা অঞ্জলিনা পিৰিত্ৰা পক্কমেয্য. এৰমেৰং খো, আৰুসো ¶ , য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো পরিসুদ্ধকাযসমাচারো, যাস্স অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা ন সাস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা, যা চ খ্ৰাস্স পরিসুদ্ধকাযসমাচারতা সাস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা. এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো লভতি চ ¶ কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, কথং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো? সেয্যথাপি, আৰুসো, পরিত্তং গোপদে [গোপদকে (সী. স্যা.)] উদকং. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো. তস্স এৰমস্স – ‘ইদং খো পরিত্তং গোপদে উদকং. সচাহং অঞ্জলিনা ৰা পিৰিস্সামি ভাজনেন ৰা খোভেস্সামিপি তং ¶ লোল়েস্সামিপি তং অপেয্যম্পি তং করিস্সামি. যংনূনাহং চতুক্কুণ্ডিকো [চতুগুণ্ডিকো (সী.), চতুকুণ্ডিকো (স্যা. কং. পী.), চতুকোণ্ডিকো (দী. নি. ৩.৭)] নিপতিত্ৰা গোপীতকং পিৰিত্ৰা পক্কমেয্য’ন্তি. সো চতুক্কুণ্ডিকো নিপতিত্ৰা গোপীতকং পিৰিত্ৰা পক্কমেয্য. এৰমেৰং খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো লভতি চ কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, যাস্স অপরিসুদ্ধকাযসমাচারতা ন সাস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা; যাপিস্স অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা ন সাপিস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা. যঞ্চ খো সো লভতি কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং ¶ চেতসো পসাদং, তমেৰস্স [তদেৰস্স (সী. স্যা.)] তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বং. এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.
‘‘তত্রাৰুসো ¶ , য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো ন চ লভতি কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, কথং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো? সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো আবাধিকো দুক্খিতো বাল়্হগিলানো অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো. তস্স পুরতোপিস্স দূরে গামো পচ্ছতোপিস্স দূরে গামো. সো ন লভেয্য সপ্পাযানি ভোজনানি, ন লভেয্য সপ্পাযানি ভেসজ্জানি, ন লভেয্য পতিরূপং উপট্ঠাকং, ন লভেয্য গামন্তনাযকং. তমেনং অঞ্ঞতরো পুরিসো পস্সেয্য অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো. সো তস্মিং পুরিসে কারুঞ্ঞংযেৰ উপট্ঠাপেয্য, অনুদ্দযংযেৰ উপট্ঠাপেয্য, অনুকম্পংযেৰ উপট্ঠাপেয্য – ‘অহো ৰতাযং পুরিসো লভেয্য সপ্পাযানি ভোজনানি, লভেয্য সপ্পাযানি ভেসজ্জানি, লভেয্য পতিরূপং উপট্ঠাকং, লভেয্য গামন্তনাযকং! তং কিস্স হেতু? মাযং ¶ [অযং (ক.)] পুরিসো ইধেৰ অনযব্যসনং আপজ্জী’তি [আপজ্জেয্য (ক.)]! এৰমেৰং খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অপরিসুদ্ধকাযসমাচারো অপরিসুদ্ধৰচীসমাচারো ন চ লভতি কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, এৰরূপেপি [এৰরূপে (পী.)], আৰুসো, পুগ্গলে কারুঞ্ঞংযেৰ উপট্ঠাপেতব্বং অনুদ্দযাযেৰ উপট্ঠাপেতব্বা অনুকম্পাযেৰ উপট্ঠাপেতব্বা – ‘অহো ৰত অযমাযস্মা কাযদুচ্চরিতং পহায কাযসুচরিতং ভাৰেয্য, ৰচীদুচ্চরিতং পহায ৰচীসুচরিতং ভাৰেয্য, মনোদুচ্চরিতং পহায মনোসুচরিতং ভাৰেয্য ¶ ! তং কিস্স হেতু? মাযং আযস্মা [অযমাযস্মা (ক.)] কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জী’তি [উপপজ্জতীতি (ক.)]! এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো.
‘‘তত্রাৰুসো ¶ , য্ৰাযং পুগ্গলো পরিসুদ্ধকাযসমাচারো পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো লভতি চ কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, কথং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো? সেয্যথাপি, আৰুসো, পোক্খরণী অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা [অচ্ছোদিকা সাতোদিকা সীতোদিকা (সী.)] সেতকা [সেতোদকা (ক.)] সুপতিত্থা রমণীযা নানারুক্খেহি সঞ্ছন্না. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো ¶ . সো তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা ন্হাত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা তত্থেৰ রুক্খচ্ছাযায নিসীদেয্য ৰা নিপজ্জেয্য ৰা.
এৰমেৰং খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো পরিসুদ্ধকাযসমাচারো পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো লভতি চ কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, যাপিস্স ¶ পরিসুদ্ধকাযসমাচারতা সাপিস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা; যাপিস্স পরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা সাপিস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বা; যম্পি লভতি কালেন কালং চেতসো ৰিৰরং চেতসো পসাদং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে মনসি কাতব্বং. এৰং তস্মিং পুগ্গলে আঘাতো পটিৰিনেতব্বো. সমন্তপাসাদিকং, আৰুসো, পুগ্গলং আগম্ম চিত্তং পসীদতি.
‘‘ইমে খো, আৰুসো, পঞ্চ আঘাতপটিৰিনযা, যত্থ ভিক্খুনো উপ্পন্নো আঘাতো সব্বসো পটিৰিনেতব্বো’’তি. দুতিযং.
৩. সাকচ্ছসুত্তং
১৬৩. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
[অ. নি. ৫.৬৫-৬৬] ‘‘পঞ্চহাৰুসো ¶ , ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং সাকচ্ছো সব্রহ্মচারীনং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধাৰুসো, ভিক্খু অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি, সীলসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ¶ ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি. ইমেহি খো, আৰুসো, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলং সাকচ্ছো সব্রহ্মচারীন’’ন্তি. ততিযং.
৪. সাজীৰসুত্তং
১৬৪. [অ. নি. ৫.৬৫] তত্র ¶ খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি…পে… ‘‘পঞ্চহি, আৰুসো, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাজীৰো সব্রহ্মচারীনং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধাৰুসো, ভিক্খু অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি ¶ , সীলসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি; অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদাকথায চ আগতং পঞ্হং ব্যাকত্তা হোতি. ইমেহি খো, আৰুসো, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অলংসাজীৰো সব্রহ্মচারীন’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. পঞ্হপুচ্ছাসুত্তং
১৬৫. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি…পে… ‘‘যো হি কোচি, আৰুসো, পরং পঞ্হং পুচ্ছতি, সব্বো সো পঞ্চহি ঠানেহি, এতেসং ৰা অঞ্ঞতরেন. কতমেহি পঞ্চহি? মন্দত্তা মোমূহত্তা [মোমুহত্তা (সী.)] পরং পঞ্হং পুচ্ছতি, পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো পরং পঞ্হং পুচ্ছতি, পরিভৰং পরং ¶ পঞ্হং পুচ্ছতি, অঞ্ঞাতুকামো পরং পঞ্হং পুচ্ছতি, অথ ৰা পনেৰংচিত্তো [অথ ৰা পকুপ্পন্তো (সী. পী.)] পরং পঞ্হং পুচ্ছতি – ‘সচে মে পঞ্হং পুট্ঠো সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সতি ইচ্চেতং কুসলং, নো চে [নো চ (স্যা.)] মে পঞ্হং পুট্ঠো সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সতি অহমস্স সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সামী’তি. যো হি কোচি, আৰুসো, পরং পঞ্হং পুচ্ছতি, সব্বো সো ইমেহি পঞ্চহি ¶ ঠানেহি, এতেসং ৰা অঞ্ঞতরেন. অহং খো পনাৰুসো, এৰংচিত্তো পরং পঞ্হং পুচ্ছামি – ‘সচে মে পঞ্হং পুট্ঠো সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সতি ¶ ইচ্চেতং কুসলং, নো চে মে পঞ্হং পুট্ঠো সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সতি, অহমস্স সম্মদেৰ ব্যাকরিস্সামী’’তি. পঞ্চমং.
৬. নিরোধসুত্তং
১৬৬. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি…পে… ‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং ¶ সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি [সমাপজ্জেয্যপি ৰুট্ঠহেয্যপি (সী. স্যা. কং. পী.)] – অত্থেতং ঠানং. নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং [কবল়িংকারাহারভক্খানং (সী. স্যা. কং. পী.)] দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠান’’ন্তি.
এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানং খো এতং, আৰুসো সারিপুত্ত, অনৰকাসো যং সো ভিক্খু অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – নত্থেতং ঠান’’ন্তি.
দুতিযম্পি খো…পে… ততিযম্পি খো আযস্মা ¶ সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠানং. নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠান’’ন্তি.
ততিযম্পি খো আযস্মা উদাযী আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানং খো এতং, আৰুসো সারিপুত্ত ¶ , অনৰকাসো যং সো ভিক্খু অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – নত্থেতং ঠান’’ন্তি.
অথ ¶ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘যাৰততিযকম্পি [যাৰততিযম্পি (সী. স্যা. পী.)] খো মে আযস্মা উদাযী পটিক্কোসতি, ন চ মে কোচি ভিক্খু অনুমোদতি. যংনূনাহং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠানং. নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং ¶ আরাধেয্য, অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠান’’ন্তি.
এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানং খো এতং, আৰুসো সারিপুত্ত, অনৰকাসো যং সো ভিক্খু অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – নত্থেতং ঠান’’ন্তি.
দুতিযম্পি খো…পে… ততিযম্পি খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং ¶ সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠানং ¶ . নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠান’’ন্তি.
ততিযম্পি খো আযস্মা উদাযী আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানং খো এতং, আৰুসো সারিপুত্ত, অনৰকাসো যং সো ভিক্খু অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – নত্থেতং ঠান’’ন্তি.
অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘ভগৰতোপি খো মে সম্মুখা আযস্মা উদাযী যাৰততিযকং পটিক্কোসতি, ন চ মে কোচি ভিক্খু অনুমোদতি. যংনূনাহং তুণ্হী অস্স’’ন্তি. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো তুণ্হী অহোসি.
অথ ¶ খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কং পন ত্ৰং, উদাযি, মনোমযং কাযং পচ্চেসী’’তি? ‘‘যে তে, ভন্তে, দেৰা অরূপিনো সঞ্ঞামযা’’তি. ‘‘কিং নু খো তুয্হং, উদাযি, বালস্স অব্যত্তস্স ভণিতেন! ত্ৰম্পি নাম ভণিতব্বং মঞ্ঞসী’’তি! অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘অত্থি নাম, আনন্দ, থেরং ভিক্খুং ৰিহেসিযমানং অজ্ঝুপেক্খিস্সথ ¶ . ন হি নাম, আনন্দ, কারুঞ্ঞম্পি ভৰিস্সতি থেরম্হি [ব্যত্তম্হি (স্যা. কং. ক.)] ভিক্খুম্হি ৰিহেসিযমানম্হী’’তি.
অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠানং. নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য ¶ , অতিক্কম্মেৰ কবল়ীকারাহারভক্খানং দেৰানং সহব্যতং অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জেয্যাপি ৰুট্ঠহেয্যাপি – অত্থেতং ঠান’’ন্তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি.
অথ ¶ খো আযস্মা আনন্দো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো যেনাযস্মা উপৰাণো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং উপৰাণং এতদৰোচ – ‘‘ইধাৰুসো উপৰাণ, অঞ্ঞে থেরে ভিক্খূ ৰিহেসেন্তি. মযং তেন ন মুচ্চাম. অনচ্ছরিযং খো, পনেতং আৰুসো উপৰাণ, যং ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো এতদেৰ আরব্ভ উদাহরেয্য যথা আযস্মন্তংযেৰেত্থ উপৰাণং পটিভাসেয্য. ইদানেৰ অম্হাকং সারজ্জং ওক্কন্ত’’ন্তি. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন উপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং উপৰাণং এতদৰোচ –
‘‘কতীহি নু খো, উপৰাণ, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি? ‘‘পঞ্চহি, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভন্তে, থেরো ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায ¶ অনেলগলায [অনেলগল়ায (স্যা. কং.)] অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানং ¶ খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভন্তে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু ¶ সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি.
‘‘সাধু ¶ সাধু, উপৰাণ! ইমেহি খো, উপৰাণ, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. ইমে চে, উপৰাণ, পঞ্চ ধম্মা থেরস্স ভিক্খুনো ন সংৰিজ্জেয্যুং, তং সব্রহ্মচারী ন সক্করেয্যুং ন গরুং করেয্যুং ন মানেয্যুং ন পূজেয্যুং খণ্ডিচ্চেন পালিচ্চেন ৰলিত্তচতায. যস্মা চ খো, উপৰাণ, ইমে পঞ্চ ধম্মা থেরস্স ভিক্খুনো সংৰিজ্জন্তি, তস্মা তং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তী’’তি. ছট্ঠং.
৭. চোদনাসুত্তং
১৬৭. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘চোদকেন, আৰুসো, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো’’.
‘‘কতমে পঞ্চ? কালেন ৰক্খামি, নো অকালেন; ভূতেন ৰক্খামি, নো অভূতেন; সণ্হেন ৰক্খামি, নো ফরুসেন; অত্থসংহিতেন ৰক্খামি, নো অনত্থসংহিতেন; মেত্তচিত্তো [মেত্তচিত্তেন (সী. পী. ক.) চূল়ৰ. ৪০০ পস্সিতব্বং] ৰক্খামি, নো দোসন্তরো [দোসন্তরেন (সী. পী. ক.)]. চোদকেন, আৰুসো, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো.
‘‘ইধাহং ¶ , আৰুসো, একচ্চং পুগ্গলং পস্সামি অকালেন চোদিযমানং নো কালেন কুপিতং, অভূতেন চোদিযমানং নো ভূতেন কুপিতং, ফরুসেন চোদিযমানং নো সণ্হেন কুপিতং, অনত্থসংহিতেন চোদিযমানং নো অত্থসংহিতেন কুপিতং, দোসন্তরেন চোদিযমানং নো মেত্তচিত্তেন কুপিতং.
‘‘অধম্মচুদিতস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো পঞ্চহাকারেহি অৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো [উপদহিতব্বো (সী. স্যা. পী.)] – ‘অকালেনাযস্মা চুদিতো নো কালেন ¶ , অলং তে অৰিপ্পটিসারায; অভূতেনাযস্মা চুদিতো নো ভূতেন ¶ , অলং তে অৰিপ্পটিসারায; ফরুসেনাযস্মা চুদিতো নো সণ্হেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারায ¶ ; অনত্থসংহিতেনাযস্মা চুদিতো নো অত্থসংহিতেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারায; দোসন্তরেনাযস্মা চুদিতো নো মেত্তচিত্তেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারাযা’তি. অধম্মচুদিতস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমেহি পঞ্চহাকারেহি অৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো.
‘‘অধম্মচোদকস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো পঞ্চহাকারেহি ৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো – ‘অকালেন তে, আৰুসো, চোদিতো [চুদিতো (সী. স্যা. পী.)] নো কালেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; অভূতেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো ভূতেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; ফরুসেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো সণ্হেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; অনত্থসংহিতেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো অত্থসংহিতেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; দোসন্তরেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো মেত্তচিত্তেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারাযা’তি. অধম্মচোদকস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমেহি পঞ্চহাকারেহি ৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো. তং কিস্স হেতু? যথা ন অঞ্ঞোপি ভিক্খু ¶ অভূতেন চোদেতব্বং মঞ্ঞেয্যাতি.
‘‘ইধ পনাহং, আৰুসো, একচ্চং পুগ্গলং পস্সামি কালেন চোদিযমানং নো অকালেন কুপিতং, ভূতেন চোদিযমানং নো অভূতেন কুপিতং, সণ্হেন চোদিযমানং নো ফরুসেন কুপিতং, অত্থসংহিতেন চোদিযমানং নো অনত্থসংহিতেন কুপিতং, মেত্তচিত্তেন চোদিযমানং নো দোসন্তরেন কুপিতং.
‘‘ধম্মচুদিতস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো পঞ্চহাকারেহি ৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো – ‘কালেনাযস্মা চুদিতো নো অকালেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; ভূতেনাযস্মা চুদিতো নো অভূতেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; সণ্হেনাযস্মা চুদিতো নো ফরুসেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; অত্থসংহিতেনাযস্মা চুদিতো নো অনত্থসংহিতেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারায; মেত্তচিত্তেনাযস্মা চুদিতো নো দোসন্তরেন, অলং তে ৰিপ্পটিসারাযা’তি. ধম্মচুদিতস্স ¶ , আৰুসো, ভিক্খুনো ইমেহি পঞ্চহাকারেহি ৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো.
‘‘ধম্মচোদকস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো পঞ্চহাকারেহি অৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো – ‘কালেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো অকালেন, অলং ¶ তে অৰিপ্পটিসারায; ভূতেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো অভূতেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারায; সণ্হেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো ¶ ফরুসেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারায; অত্থসংহিতেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো অনত্থসংহিতেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারায; মেত্তচিত্তেন তে, আৰুসো, চোদিতো নো দোসন্তরেন, অলং তে অৰিপ্পটিসারাযা’তি. ধম্মচোদকস্স, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমেহি পঞ্চহাকারেহি অৰিপ্পটিসারো উপদহাতব্বো. তং কিস্স হেতু? যথা অঞ্ঞোপি ¶ ভিক্খু ভূতেন চোদিতব্বং মঞ্ঞেয্যাতি.
‘‘চুদিতেন, আৰুসো, পুগ্গলেন দ্ৰীসু ধম্মেসু পতিট্ঠাতব্বং – সচ্চে চ, অকুপ্পে চ. মং চেপি [পঞ্চহি (স্যা. ক.)], আৰুসো, পরে চোদেয্যুং কালেন ৰা অকালেন ৰা ভূতেন ৰা অভূতেন ৰা সণ্হেন ৰা ফরুসেন ৰা অত্থসংহিতেন ৰা অনত্থসংহিতেন ৰা মেত্তচিত্তা [মেত্তচিত্তেন (সী. পী. ক.) ম. নি. ১.২২৭ পস্সিতব্বং] ৰা দোসন্তরা [দোসন্তরেন (সী. পী. ক.)] ৰা, অহম্পি দ্ৰীসুযেৰ ধম্মেসু পতিট্ঠহেয্যং – সচ্চে চ, অকুপ্পে চ. সচে জানেয্যং – ‘অত্থেসো মযি ধম্মো’তি, ‘অত্থী’তি নং ৰদেয্যং – ‘সংৰিজ্জতেসো মযি ধম্মো’তি. সচে জানেয্যং – ‘নত্থেসো মযি ধম্মো’তি, ‘নত্থী’তি নং ৰদেয্যং – ‘নেসো ধম্মো মযি সংৰিজ্জতী’তি.
‘‘এৰম্পি খো তে [এৰম্পি খো (ক.)], সারিপুত্ত, ৰুচ্চমানা অথ চ পনিধেকচ্চে মোঘপুরিসা ন পদক্খিণং গণ্হন্তী’’তি.
‘‘যে তে, ভন্তে, পুগ্গলা অস্সদ্ধা জীৰিকত্থা ন সদ্ধা ¶ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা সঠা মাযাৰিনো কেতবিনো [কেটুভিনো (সী. স্যা. কং. পী.)] উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং অননুযুত্তা সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তো সিক্খায ন তিব্বগারৰা বাহুলিকা সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা কুসীতা হীনৰীরিযা মুট্ঠস্সতিনো অসম্পজানা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা, তে মযা এৰং ৰুচ্চমানা ন পদক্খিণং গণ্হন্তি.
‘‘যে পন তে, ভন্তে, কুলপুত্তা ¶ সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং ¶ অনুযুত্তা সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো সিক্খায তিব্বগারৰা ন বাহুলিকা ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা আরদ্ধৰীরিযা ¶ পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতিনো সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে মযা এৰং ৰুচ্চমানা পদক্খিণং গণ্হন্তীতি.
‘‘যে তে, সারিপুত্ত, পুগ্গলা অস্সদ্ধা জীৰিকত্থা ন সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা সঠা মাযাৰিনো কেতবিনো উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারা ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং অননুযুত্তা সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তো সিক্খায ন তিব্বগারৰা বাহুলিকা সাথলিকা ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা কুসীতা হীনৰীরিযা মুট্ঠস্সতিনো অসম্পজানা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা, তিট্ঠন্তু তে.
‘‘যে পন, তে সারিপুত্ত, কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো জাগরিযং অনুযুত্তা সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো সিক্খায তিব্বগারৰা ন বাহুলিকা ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতিনো সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে ত্ৰং, সারিপুত্ত, ৰদেয্যাসি ¶ . ওৰদ, সারিপুত্ত ¶ , সব্রহ্মচারী; অনুসাস, সারিপুত্ত, সব্রহ্মচারী – ‘অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেত্ৰা সদ্ধম্মে পতিট্ঠাপেস্সামি সব্রহ্মচারী’তি. এৰঞ্হি তে, সারিপুত্ত, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. সত্তমং.
৮. সীলসুত্তং
১৬৮. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘দুস্সীলস্স, আৰুসো, সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি ¶ …পে… ফেগ্গুপি… সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি ¶ অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.
‘‘সীলৰতো, আৰুসো, সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং ¶ হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো, সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি…পে… ফেগ্গুপি… সারোপি ¶ পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি [অ. নি. ৫.১৬৮; ৬.৫০; ৭.৬৫]. অট্ঠমং.
৯. খিপ্পনিসন্তিসুত্তং
১৬৯. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং [সারাণীযং (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু খিপ্পনিসন্তি চ হোতি, কুসলেসু ধম্মেসু সুগ্গহিতগ্গাহী চ, বহুঞ্চ গণ্হাতি, গহিতঞ্চস্স নপ্পমুস্সতী’’তি? ‘‘আযস্মা খো আনন্দো বহুস্সুতো. পটিভাতু আযস্মন্তংযেৰ আনন্দ’’ন্তি. ‘‘তেনহাৰুসো সারিপুত্ত, সুণাহি, সাধুকং মনসি ¶ করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চস্সোসি. আযস্মা আনন্দো এতদৰোচ –
‘‘ইধাৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু অত্থকুসলো চ হোতি, ধম্মকুসলো চ, ব্যঞ্জনকুসলো চ ¶ , নিরুত্তিকুসলো চ, পুব্বাপরকুসলো চ. এত্তাৰতা খো ¶ , আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু খিপ্পনিসন্তি চ হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, সুগ্গহিতগ্গাহী চ, বহুঞ্চ গণ্হাতি, গহিতঞ্চস্স নপ্পমুস্সতী’’তি. ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো! অব্ভুতং, আৰুসো!! যাৰ সুভাসিতং চিদং আযস্মতা আনন্দেন. ইমেহি চ মযং পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতং আযস্মন্তং আনন্দং ধারেম – ‘আযস্মা আনন্দো অত্থকুসলো ধম্মকুসলো ব্যঞ্জনকুসলো নিরুত্তিকুসলো পুব্বাপরকুসলো’’’তি. নৰমং.
১০. ভদ্দজিসুত্তং
১৭০. একং ¶ সমযং আযস্মা আনন্দো কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. অথ খো আযস্মা ভদ্দজি যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং ভদ্দজিং আযস্মা আনন্দো এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো, আৰুসো ভদ্দজি, দস্সনানং অগ্গং, কিং সৰনানং অগ্গং, কিং সুখানং অগ্গং, কিং সঞ্ঞানং অগ্গং, কিং ভৰানং অগ্গ’’ন্তি?
‘‘অত্থাৰুসো, ব্রহ্মা অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থুদসো ৰসৰত্তী, যো তং ব্রহ্মানং পস্সতি, ইদং দস্সনানং অগ্গং. অত্থাৰুসো, আভস্সরা নাম দেৰা সুখেন অভিসন্না পরিসন্না. তে কদাচি করহচি উদানং উদানেন্তি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’ন্তি! যো তং সদ্দং সুণাতি, ইদং সৰনানং অগ্গং. অত্থাৰুসো, সুভকিণ্হা নাম দেৰা. তে সন্তংযেৰ তুসিতা সুখং পটিৰেদেন্তি, ইদং সুখানং অগ্গং. অত্থাৰুসো, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা দেৰা, ইদং সঞ্ঞানং ¶ অগ্গং. অত্থাৰুসো, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগা দেৰা, ইদং ভৰানং অগ্গ’’ন্তি. ‘‘সমেতি খো ইদং আযস্মতো ভদ্দজিস্স, যদিদং বহুনা জনেনা’’তি?
‘‘আযস্মা ¶ খো, আনন্দো, বহুস্সুতো. পটিভাতু আযস্মন্তংযেৰ আনন্দ’’ন্তি. ‘‘তেনহাৰুসো ভদ্দজি, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা ভদ্দজি আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চস্সোসি. আযস্মা আনন্দো এতদৰোচ –
‘‘যথা ¶ পস্সতো খো, আৰুসো, অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, ইদং দস্সনানং অগ্গং. যথা সুণতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, ইদং সৰনানং অগ্গং. যথা সুখিতস্স অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, ইদং সুখানং অগ্গং. যথা সঞ্ঞিস্স অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, ইদং সঞ্ঞানং অগ্গং. যথা ভূতস্স অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, ইদং ভৰানং অগ্গ’’ন্তি. দসমং.
আঘাতৰগ্গো ¶ দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে আঘাতৰিনযা, সাকচ্ছা সাজীৰতো পঞ্হং;
পুচ্ছা নিরোধো চোদনা, সীলং নিসন্তি ভদ্দজীতি.
(১৮) ৩. উপাসকৰগ্গো
১. সারজ্জসুত্তং
১৭১. এৰং ¶ মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি ¶ . ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো সারজ্জং ওক্কন্তো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো সারজ্জং ওক্কন্তো হোতি.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো ৰিসারদো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো ৰিসারদো হোতী’’তি. পঠমং.
২. ৰিসারদসুত্তং
১৭২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো অৰিসারদো অগারং অজ্ঝাৰসতি. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী ¶ হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো অৰিসারদো অগারং অজ্ঝাৰসতি.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো ৰিসারদো অগারং অজ্ঝাৰসতি. কতমেহি ¶ পঞ্চহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো ৰিসারদো অগারং অজ্ঝাৰসতী’’তি. দুতিযং.
৩. নিরযসুত্তং
১৭৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো যথাভতং নিক্খিত্তো ¶ এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. ততিযং.
৪. ৰেরসুত্তং
১৭৪. অথ ¶ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পঞ্চ, গহপতি, ভযানি ৰেরানি অপ্পহায ‘দুস্সীলো’ ইতি ৰুচ্চতি, নিরযঞ্চ উপপজ্জতি. কতমানি পঞ্চ? পাণাতিপাতং, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারং, মুসাৰাদং, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং – ইমানি ¶ খো, গহপতি, পঞ্চ ভযানি ৰেরানি অপ্পহায ‘দুস্সীলো’ ইতি ৰুচ্চতি, নিরযঞ্চ উপপজ্জতি.
‘‘পঞ্চ, গহপতি, ভযানি ৰেরানি পহায ‘সীলৰা’ ইতি ৰুচ্চতি, সুগতিঞ্চ উপপজ্জতি ¶ . কতমানি পঞ্চ? পাণাতিপাতং, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারং, মুসাৰাদং, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং – ইমানি খো, গহপতি, পঞ্চ ভযানি ৰেরানি পহায ‘সীলৰা’ ইতি ৰুচ্চতি, সুগতিঞ্চ উপপজ্জতি.
‘‘যং, গহপতি, পাণাতিপাতী পাণাতিপাতপচ্চযা দিট্ঠধম্মিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি, সম্পরাযিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি, চেতসিকম্পি ¶ দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো নেৰ দিট্ঠধম্মিকং ভযং ৰেরং পসৰতি, ন সম্পরাযিকং ভযং ৰেরং পসৰতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. পাণাতিপাতা পটিৰিরতস্স এৰং তং ভযং ৰেরং ৰূপসন্তং হোতি.
‘‘যং, গহপতি, অদিন্নাদাযী…পে….
‘‘যং, গহপতি, কামেসুমিচ্ছাচারী…পে….
‘‘যং, গহপতি, মুসাৰাদী…পে….
‘‘যং, গহপতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানপচ্চযা দিট্ঠধম্মিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি, সম্পরাযিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি, চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো নেৰ দিট্ঠধম্মিকং ভযং ৰেরং পসৰতি, ন সম্পরাযিকং ভযং ৰেরং পসৰতি, ন চেতসিকং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতস্স এৰং তং ভযং ৰেরং ৰূপসন্তং হোতী’’তি.
‘‘যো ¶ পাণমতিপাতেতি, মুসাৰাদঞ্চ ভাসতি;
লোকে অদিন্নং আদিযতি, পরদারঞ্চ গচ্ছতি;
সুরামেরযপানঞ্চ, যো নরো অনুযুঞ্জতি.
‘‘অপ্পহায পঞ্চ ৰেরানি, দুস্সীলো ইতি ৰুচ্চতি;
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতি.
‘‘যো ¶ পাণং নাতিপাতেতি, মুসাৰাদং ন ভাসতি;
লোকে অদিন্নং নাদিযতি, পরদারং ন গচ্ছতি;
সুরামেরযপানঞ্চ ¶ , যো নরো নানুযুঞ্জতি.
‘‘পহায পঞ্চ ৰেরানি, সীলৰা ইতি ৰুচ্চতি;
কাযস্স ¶ ভেদা সপ্পঞ্ঞো, সুগতিং সোপপজ্জতী’’তি. চতুত্থং;
৫. চণ্ডালসুত্তং
১৭৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকচণ্ডালো চ হোতি উপাসকমলঞ্চ উপাসকপতিকুট্ঠো চ [উপাসকপতিকিট্ঠো চ (সী. স্যা. কং. পী.)]. কতমেহি পঞ্চহি? অস্সদ্ধো হোতি; দুস্সীলো হোতি; কোতূহলমঙ্গলিকো হোতি, মঙ্গলং পচ্চেতি নো কম্মং; ইতো চ বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি; তত্থ চ পুব্বকারং করোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকচণ্ডালো চ হোতি উপাসকমলঞ্চ উপাসকপতিকুট্ঠো চ.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকরতনঞ্চ হোতি উপাসকপদুমঞ্চ উপাসকপুণ্ডরীকঞ্চ [উপাসকপুণ্ডরীকো চ (পী. ক.)]. কতমেহি পঞ্চহি? সদ্ধো হোতি; সীলৰা হোতি; অকোতূহলমঙ্গলিকো হোতি, কম্মং পচ্চেতি নো মঙ্গলং; ন ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি; ইধ চ পুব্বকারং করোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো উপাসকো উপাসকরতনঞ্চ হোতি উপাসকপদুমঞ্চ উপাসকপুণ্ডরীকঞ্চা’’তি. পঞ্চমং.
৬. পীতিসুত্তং
১৭৬. অথ ¶ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি পঞ্চমত্তেহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘তুম্হে খো, গহপতি, ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন ¶ . ন খো, গহপতি, তাৰতকেনেৰ তুট্ঠি করণীযা – ‘মযং ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেনা’তি ¶ . তস্মাতিহ, গহপতি, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘কিন্তি ¶ মযং কালেন কালং পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যামা’তি! এৰঞ্হি ৰো, গহপতি, সিক্খিতব্ব’’ন্তি.
এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! যাৰ সুভাসিতং চিদং, ভন্তে, ভগৰতা – ‘তুম্হে খো, গহপতি, ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. ন খো, গহপতি, তাৰতকেনেৰ তুট্ঠি করণীযা – মযং ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেনাতি. তস্মাতিহ, গহপতি, এৰং সিক্খিতব্বং – কিন্তি মযং কালেন কালং পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যামাতি! এৰঞ্হি ৰো, গহপতি, সিক্খিতব্ব’ন্তি. যস্মিং, ভন্তে, সমযে অরিযসাৰকো পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, পঞ্চস্স ঠানানি তস্মিং সমযে ন হোন্তি. যম্পিস্স কামূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স কামূপসংহিতং সুখং সোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স অকুসলূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স অকুসলূপসংহিতং সুখং সোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স কুসলূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যস্মিং, ভন্তে, সমযে অরিযসাৰকো পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইমানিস্স পঞ্চ [ইমানি পঞ্চস্স (স্যা. কং.)] ঠানানি তস্মিং সমযে ন হোন্তী’’তি.
‘‘সাধু ¶ সাধু, সারিপুত্ত! যস্মিং, সারিপুত্ত, সমযে অরিযসাৰকো ¶ পৰিৰেকং ¶ পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, পঞ্চস্স ঠানানি তস্মিং সমযে ন হোন্তি. যম্পিস্স কামূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স কামূপসংহিতং সুখং সোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স অকুসলূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স অকুসলূপসংহিতং সুখং সোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যম্পিস্স কুসলূপসংহিতং দুক্খং দোমনস্সং, তম্পিস্স তস্মিং সমযে ন হোতি. যস্মিং, সারিপুত্ত, সমযে অরিযসাৰকো পৰিৰেকং পীতিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইমানিস্স [ইমানেত্থ (সী.)] পঞ্চ ঠানানি তস্মিং সমযে ন হোন্তী’’তি. ছট্ঠং.
৭. ৰণিজ্জাসুত্তং
১৭৭. ‘‘পঞ্চিমা ¶ , ভিক্খৰে, ৰণিজ্জা উপাসকেন অকরণীযা. কতমা পঞ্চ? সত্থৰণিজ্জা, সত্তৰণিজ্জা, মংসৰণিজ্জা, মজ্জৰণিজ্জা, ৰিসৰণিজ্জা – ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ৰণিজ্জা উপাসকেন অকরণীযা’’তি. সত্তমং.
৮. রাজাসুত্তং
১৭৮. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘অযং পুরিসো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতোতি [পটিৰিরতো হোতীতি (সী.), পটিৰিরতো হোতি (স্যা. কং. পী.)]. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা পাণাতিপাতা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘অযং পুরিসো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা পাণাতিপাতা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’তি. অপি চ, খ্ৰস্স তথেৰ পাপকম্মং ¶ ¶ পৰেদেন্তি [তথেৰ পাপকং কম্মং পৰেদযন্তি (সী.), তদেৰ পাপকম্মং পৰেদেতি (স্যা. কং.)] – ‘অযং পুরিসো ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা জীৰিতা ৰোরোপেসীতি [ৰোরোপেতীতি (স্যা. কং.)]. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা পাণাতিপাতহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ¶ ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তি. অপি নু তুম্হেহি এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি [সূযিস্সতি (সী. পী.)] চা’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘অযং পুরিসো অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা অদিন্নাদানা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’’’তি? ‘‘নো হেতং ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘অযং পুরিসো অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা অদিন্নাদানা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’তি. অপি চ খ্ৰস্স তথেৰ পাপকম্মং পৰেদেন্তি – ‘অযং পুরিসো গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযীতি [আদিযতি (স্যা. কং.)]. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা অদিন্নাদানহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ¶ ৰা করোন্তি. অপি নু তুম্হেহি এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘অযং পুরিসো কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’’’তি? ‘‘নো হেতং ¶ , ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘অযং পুরিসো কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’তি. অপি চ খ্ৰস্স তথেৰ পাপকম্মং পৰেদেন্তি – ‘অযং পুরিসো পরিত্থীসু পরকুমারীসু চারিত্তং আপজ্জীতি [আপজ্জতি (স্যা. কং.)]. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা কামেসুমিচ্ছাচারহেতু হনন্তি ¶ ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তি. অপি নু তুম্হেহি এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি.
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘অযং পুরিসো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ¶ মুসাৰাদা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘অযং পুরিসো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা মুসাৰাদা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’তি. অপি চ খ্ৰস্স তথেৰ পাপকম্মং পৰেদেন্তি – ‘অযং পুরিসো গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা মুসাৰাদেন অত্থং পভঞ্জীতি [ভঞ্জতীতি (সী.), ভঞ্জতি (স্যা. কং.), ভঞ্জীতি (পী.)]. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা মুসাৰাদহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তি. অপি নু তুম্হেহি এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি ¶ .
‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং পহায সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ¶ ৰা করোন্তী’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং পহায সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ¶ পটিৰিরতোতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণিহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তী’তি. অপি চ খ্ৰস্স তথেৰ পাপকম্মং পৰেদেন্তি – ‘অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং অনুযুত্তো ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা জীৰিতা ৰোরোপেসি [ৰোরোপেতি (স্যা.)]; অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং অনুযুত্তো গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযি [আদিযতি (সী. স্যা.)]; অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং অনুযুত্তো পরিত্থীসু পরকুমারীসু চারিত্তং আপজ্জি [আপজ্জতি (সী. স্যা.)]; অযং পুরিসো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং অনুযুত্তো গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা মুসাৰাদেন অত্থং পভঞ্জীতি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানহেতু হনন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা পব্বাজেন্তি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোন্তি. অপি নু তুম্হেহি এৰরূপং দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা’’’তি? ‘‘দিট্ঠঞ্চ নো, ভন্তে, সুতঞ্চ সুয্যিস্সতি চা’’তি. অট্ঠমং.
৯. গিহিসুত্তং
১৭৯. অথ ¶ ¶ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি পঞ্চমত্তেহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘যং কঞ্চি [যং কিঞ্চি (সী. পী.)], সারিপুত্ত, জানেয্যাথ গিহিং ওদাতৰসনং পঞ্চসু সিক্খাপদেসু সংৰুতকম্মন্তং চতুন্নং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভিং অকিচ্ছলাভিং অকসিরলাভিং, সো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো, সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’’তি.
‘‘কতমেসু পঞ্চসু সিক্খাপদেসু সংৰুতকম্মন্তো হোতি? ইধ ¶ , সারিপুত্ত, অরিযসাৰকো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেসু পঞ্চসু সিক্খাপদেসু সংৰুতকম্মন্তো হোতি.
‘‘কতমেসং ¶ চতুন্নং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী? ইধ, সারিপুত্ত, অরিযসাৰকো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি, সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. অযমস্স পঠমো আভিচেতসিকো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো অধিগতো হোতি অৰিসুদ্ধস্স চিত্তস্স ৰিসুদ্ধিযা অপরিযোদাতস্স চিত্তস্স পরিযোদপনায.
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, অরিযসাৰকো ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি ¶ – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. অযমস্স দুতিযো আভিচেতসিকো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো অধিগতো হোতি অৰিসুদ্ধস্স চিত্তস্স ৰিসুদ্ধিযা অপরিযোদাতস্স চিত্তস্স পরিযোদপনায.
‘‘পুন ¶ চপরং, সারিপুত্ত, অরিযসাৰকো সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. অযমস্স ততিযো আভিচেতসিকো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো অধিগতো হোতি ¶ অৰিসুদ্ধস্স চিত্তস্স ৰিসুদ্ধিযা অপরিযোদাতস্স চিত্তস্স পরিযোদপনায.
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, অরিযসাৰকো অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতো হোতি অখণ্ডেহি অচ্ছিদ্দেহি অসবলেহি অকম্মাসেহি ভুজিস্সেহি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেহি অপরামট্ঠেহি সমাধিসংৰত্তনিকেহি. অযমস্স চতুত্থো আভিচেতসিকো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো অধিগতো হোতি অৰিসুদ্ধস্স চিত্তস্স ৰিসুদ্ধিযা অপরিযোদাতস্স চিত্তস্স পরিযোদপনায. ইমেসং চতুন্নং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী.
‘‘যং কঞ্চি, সারিপুত্ত, জানেয্যাথ গিহিং ওদাতৰসনং – ইমেসু পঞ্চসু সিক্খাপদেসু সংৰুতকম্মন্তং, ইমেসঞ্চ চতুন্নং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভিং ¶ অকিচ্ছলাভিং অকসিরলাভিং, সো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি ¶ খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো, সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’’তি.
‘‘নিরযেসু ভযং দিস্ৰা, পাপানি পরিৰজ্জযে;
অরিযধম্মং সমাদায, পণ্ডিতো পরিৰজ্জযে.
‘‘ন হিংসে পাণভূতানি, ৰিজ্জমানে পরক্কমে;
মুসা চ ন ভণে জানং, অদিন্নং ন পরামসে.
‘‘সেহি দারেহি সন্তুট্ঠো, পরদারঞ্চ আরমে [নারমে (সী. স্যা.)];
মেরযং ৰারুণিং জন্তু, ন পিৰে চিত্তমোহনিং.
‘‘অনুস্সরেয্য ¶ সম্বুদ্ধং, ধম্মঞ্চানুৰিতক্কযে;
অব্যাপজ্জং [অব্যাপজ্ঝং (?) অব্যাপজ্ঝং (ক.)] হিতং চিত্তং, দেৰলোকায ভাৰযে.
‘‘উপট্ঠিতে দেয্যধম্মে, পুঞ্ঞত্থস্স জিগীসতো [জিগিংসতো (সী. স্যা. কং. পী.)];
সন্তেসু পঠমং দিন্না, ৰিপুলা হোতি দক্খিণা.
‘‘সন্তো হৰে পৰক্খামি, সারিপুত্ত সুণোহি মে;
ইতি ¶ কণ্হাসু সেতাসু, রোহিণীসু হরীসু ৰা.
‘‘কম্মাসাসু সরূপাসু, গোসু পারেৰতাসু ৰা;
যাসু কাসুচি এতাসু, দন্তো জাযতি পুঙ্গৰো.
‘‘ধোরয্হো বলসম্পন্নো, কল্যাণজৰনিক্কমো;
তমেৰ ¶ ভারে যুঞ্জন্তি, নাস্স ৰণ্ণং পরিক্খরে.
‘‘এৰমেৰং ¶ মনুস্সেসু, যস্মিং কিস্মিঞ্চি জাতিযে;
খত্তিযে ব্রাহ্মণে ৰেস্সে, সুদ্দে চণ্ডালপুক্কুসে.
‘‘যাসু কাসুচি এতাসু, দন্তো জাযতি সুব্বতো;
ধম্মট্ঠো সীলসম্পন্নো, সচ্চৰাদী হিরীমনো.
‘‘পহীনজাতিমরণো, ব্রহ্মচরিযস্স কেৰলী;
পন্নভারো ৰিসংযুত্তো, কতকিচ্চো অনাসৰো.
‘‘পারগূ সব্বধম্মানং, অনুপাদায নিব্বুতো;
তস্মিঞ্চ ৰিরজে খেত্তে, ৰিপুলা হোতি দক্খিণা.
‘‘বালা চ অৰিজানন্তা, দুম্মেধা অস্সুতাৰিনো;
বহিদ্ধা দদন্তি দানানি, ন হি সন্তে উপাসরে.
‘‘যে চ সন্তে উপাসন্তি, সপ্পঞ্ঞে ধীরসম্মতে;
সদ্ধা চ নেসং সুগতে, মূলজাতা পতিট্ঠিতা.
‘‘দেৰলোকঞ্চ তে যন্তি, কুলে ৰা ইধ জাযরে;
অনুপুব্বেন নিব্বানং, অধিগচ্ছন্তি পণ্ডিতা’’তি. নৰমং;
১০. গৰেসীসুত্তং
১৮০. একং ¶ সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. অদ্দসা খো ভগৰা অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে মহন্তং সালৰনং; দিস্ৰান [দিস্ৰা (সী. পী.)] মগ্গা ওক্কম্ম [উক্কম্ম (কত্থচি)] যেন তং সালৰনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তং সালৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে সিতং পাত্ৰাকাসি.
অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘কো ¶ নু খো হেতু কো পচ্চযো ভগৰতো সিতস্স পাতুকম্মায? ন অকারণেন তথাগতা সিতং পাতুকরোন্তী’’তি. অথ খো আযস্মা ¶ আনন্দো ভগৰন্তং ¶ এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো ভগৰতো সিতস্স পাতুকম্মায? ন অকারণেন তথাগতা সিতং পাতুকরোন্তী’’তি.
‘‘ভূতপুব্বং, আনন্দ, ইমস্মিং পদেসে নগরং অহোসি ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চ বহুজনং আকিণ্ণমনুস্সং. তং খো পনানন্দ, নগরং কস্সপো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো উপনিস্সায ৰিহাসি. কস্সপস্স খো পনানন্দ, ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স গৰেসী নাম উপাসকো অহোসি সীলেসু অপরিপূরকারী. গৰেসিনা খো, আনন্দ, উপাসকেন পঞ্চমত্তানি উপাসকসতানি পটিদেসিতানি সমাদপিতানি [সমাদাপিতানি (?)] অহেসুং সীলেসু অপরিপূরকারিনো. অথ খো, আনন্দ, গৰেসিস্স উপাসকস্স এতদহোসি – ‘অহং খো ইমেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং বহূপকারো [বহুকারো (কত্থচি)] পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা [সমাদাপেতা (?)], অহঞ্চম্হি সীলেসু অপরিপূরকারী, ইমানি চ পঞ্চ উপাসকসতানি সীলেসু অপরিপূরকারিনো. ইচ্চেতং সমসমং, নত্থি কিঞ্চি অতিরেকং; হন্দাহং অতিরেকাযা’’’তি.
‘‘অথ খো, আনন্দ, গৰেসী উপাসকো যেন তানি পঞ্চ উপাসকসতানি তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তানি পঞ্চ উপাসকসতানি এতদৰোচ – ‘অজ্জতগ্গে মং আযস্মন্তো সীলেসু পরিপূরকারিং ধারেথা’তি! অথ খো, আনন্দ, তেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং এতদহোসি – ‘অয্যো খো গৰেসী অম্হাকং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা ¶ . অয্যো হি নাম গৰেসী ¶ সীলেসু পরিপূরকারী ভৰিস্সতি. কিমঙ্গং [কিমঙ্গ (সী. পী.)] পন ময’ন্তি [পন ন মযন্তি (সী.) অ. নি. ৪.১৫৯; চূল়ৰ. ৩৩০; সং. নি. ৫.১০২০ পাল়িযা সংসন্দেতব্বং]! অথ খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ উপাসকসতানি যেন গৰেসী উপাসকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা গৰেসিং উপাসকং এতদৰোচুং – ‘অজ্জতগ্গে অয্যো গৰেসী ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি সীলেসু পরিপূরকারিনো ধারেতূ’তি. অথ খো, আনন্দ, গৰেসিস্স উপাসকস্স এতদহোসি – ‘অহং খো ইমেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা, অহঞ্চম্হি সীলেসু পরিপূরকারী, ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি সীলেসু পরিপূরকারিনো ¶ . ইচ্চেতং সমসমং, নত্থি কিঞ্চি অতিরেকং; হন্দাহং অতিরেকাযা’’’তি!
‘‘অথ খো, আনন্দ, গৰেসী উপাসকো যেন তানি পঞ্চ উপাসকসতানি তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তানি পঞ্চ উপাসকসতানি এতদৰোচ – ‘অজ্জতগ্গে মং আযস্মন্তো ব্রহ্মচারিং ধারেথ আরাচারি [অনাচারিং (পী.)] ৰিরতং মেথুনা গামধম্মা’তি. অথ খো, আনন্দ, তেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং ¶ এতদহোসি – ‘অয্যো খো গৰেসী অম্হাকং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা. অয্যো হি নাম গৰেসী ব্রহ্মচারী ভৰিস্সতি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. কিমঙ্গং পন ময’ন্তি! অথ খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ উপাসকসতানি যেন গৰেসী উপাসকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা গৰেসিং উপাসকং এতদৰোচুং – ‘অজ্জতগ্গে অয্যো গৰেসী ইমানিপি পঞ্চ ¶ উপাসকসতানি ব্রহ্মচারিনো ধারেতু আরাচারিনো ৰিরতা মেথুনা গামধম্মা’তি. অথ খো, আনন্দ, গৰেসিস্স উপাসকস্স এতদহোসি – ‘অহং খো ইমেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা. অহঞ্চম্হি সীলেসু পরিপূরকারী. ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি সীলেসু পরিপূরকারিনো. অহঞ্চম্হি ব্রহ্মচারী আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি ব্রহ্মচারিনো আরাচারিনো ৰিরতা মেথুনা গামধম্মা. ইচ্চেতং সমসমং, নত্থি কিঞ্চি অতিরেকং; হন্দাহং অতিরেকাযা’’’তি.
‘‘অথ খো, আনন্দ, গৰেসী উপাসকো যেন তানি পঞ্চ উপাসকসতানি তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তানি পঞ্চ উপাসকসতানি এতদৰোচ – ‘অজ্জতগ্গে মং আযস্মন্তো একভত্তিকং ধারেথ রত্তূপরতং ৰিরতং ¶ ৰিকালভোজনা’তি. অথ খো, আনন্দ, তেসং পঞ্চন্নং উপাসকসতানং এতদহোসি – ‘অয্যো খো গৰেসী বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা. অয্যো হি নাম গৰেসী একভত্তিকো ভৰিস্সতি রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা. কিমঙ্গং পন ময’ন্তি! অথ খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ উপাসকসতানি যেন গৰেসী উপাসকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা গৰেসিং উপাসকং এতদৰোচুং ¶ – ‘অজ্জতগ্গে অয্যো গৰেসী ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি একভত্তিকে ধারেতু রত্তূপরতে ৰিরতে ৰিকালভোজনা’তি. অথ খো, আনন্দ, গৰেসিস্স উপাসকস্স এতদহোসি – ‘অহং খো ইমেসং পঞ্চন্নং ¶ উপাসকসতানং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা. অহঞ্চম্হি সীলেসু পরিপূরকারী. ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি সীলেসু পরিপূরকারিনো. অহঞ্চম্হি ব্রহ্মচারী আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি ব্রহ্মচারিনো আরাচারিনো ৰিরতা মেথুনা গামধম্মা. অহঞ্চম্হি একভত্তিকো রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা. ইমানিপি পঞ্চ উপাসকসতানি একভত্তিকা রত্তূপরতা ৰিরতা ৰিকালভোজনা. ইচ্চেতং সমসমং, নত্থি কিঞ্চি অতিরেকং; হন্দাহং অতিরেকাযা’’’তি.
‘‘অথ খো, আনন্দ, গৰেসী উপাসকো যেন কস্সপো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো তেনুপসঙ্কমি ¶ ; উপসঙ্কমিত্ৰা কস্সপং ভগৰন্তং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং এতদৰোচ – ‘লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং লভেয্যং উপসম্পদ’ন্তি. অলত্থ খো, আনন্দ, গৰেসী উপাসকো কস্সপস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং. অচিরূপসম্পন্নো খো পনানন্দ, গৰেসী ভিক্খু একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ পনানন্দ, গৰেসী ভিক্খু অরহতং অহোসি.
‘‘অথ ¶ খো, আনন্দ, তেস পঞ্চন্নং উপাসকসতানং এতদহোসি – ‘অয্যো খো গৰেসী অম্হাকং বহূপকারো পুব্বঙ্গমো সমাদপেতা. অয্যো হি নাম গৰেসী কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ¶ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সতি. কিমঙ্গং পন ময’ন্তি! অথ খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ উপাসকসতানি যেন কস্সপো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো তেনুপসঙ্কমিংসু ¶ ; উপসঙ্কমিত্ৰা কস্সপং ভগৰন্তং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং এতদৰোচুং – ‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’ন্তি. অলভিংসু খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ উপাসকসতানি কস্সপস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে পব্বজ্জং, অলভিংসু উপসম্পদং.
‘‘অথ খো, আনন্দ, গৰেসিস্স ভিক্খুনো এতদহোসি – ‘অহং খো ইমস্স অনুত্তরস্স ৰিমুত্তিসুখস্স নিকামলাভী হোমি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. অহো ৰতিমানিপি পঞ্চ ভিক্খুসতানি ইমস্স অনুত্তরস্স ৰিমুত্তিসুখস্স নিকামলাভিনো অস্সু অকিচ্ছলাভিনো অকসিরলাভিনো’তি. অথ খো, আনন্দ, তানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি ৰূপকট্ঠা [ভিক্খুসতানি একেকা ৰূপকট্ঠা (স্যা. কং.)] অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরন্তা নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিংসু. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞিংসু’’.
‘‘ইতি খো ¶ , আনন্দ, তানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি গৰেসীপমুখানি উত্তরুত্তরি [উত্তরুত্তরিং (সী. স্যা. কং. পী.)] পণীতপণীতং ¶ ৰাযমমানা অনুত্তরং ৰিমুত্তিং সচ্ছাকংসু. তস্মাতিহ, আনন্দ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘উত্তরুত্তরি পণীতপণীতং ৰাযমমানা অনুত্তরং ৰিমুত্তিং সচ্ছিকরিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, আনন্দ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. দসমং.
উপাসকৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
সারজ্জং ¶ ৰিসারদো নিরযং, ৰেরং চণ্ডালপঞ্চমং;
পীতি ৰণিজ্জা রাজানো, গিহী চেৰ গৰেসিনাতি.
(১৯) ৪. অরঞ্ঞৰগ্গো
১. আরঞ্ঞিকসুত্তং
১৮১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকা [আরঞ্ঞতা (সব্বত্থ) পরি. ৪৪৩ পস্সিতব্বং]. কতমে পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা আরঞ্ঞিকো হোতি, পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো আরঞ্ঞিকো হোতি, উম্মাদা চিত্তক্খেপা আরঞ্ঞিকো হোতি, ৰণ্ণিতং বুদ্ধেহি বুদ্ধসাৰকেহীতি আরঞ্ঞিকো হোতি, অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সায সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ [ইদমট্ঠিতংযেৰ (সী. পী.)] নিস্সায আরঞ্ঞিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আরঞ্ঞিকা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং আরঞ্ঞিকানং য্ৰাযং আরঞ্ঞিকো অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সায সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায আরঞ্ঞিকো হোতি, অযং ¶ ইমেসং পঞ্চন্নং আরঞ্ঞিকানং অগ্গো চ সেট্ঠো চ মোক্খো [পামোক্খো (অ. নি. ৪.৯৫; ১০.৯১)] চ উত্তমো চ পৰরো চ.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গৰা খীরং, খীরম্হা দধি, দধিম্হা নৰনীতং, নৰনীতম্হা সপ্পি, সপ্পিম্হা সপ্পিমণ্ডো, সপ্পিমণ্ডো [সপ্পিম্হা সপ্পিমণ্ডো (ক.) সং. নি. ৩.৬৬২] তত্থ অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমেসং পঞ্চন্নং আরঞ্ঞিকানং য্ৰাযং আরঞ্ঞিকো অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সায সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায আরঞ্ঞিকো হোতি, অযং ইমেসং পঞ্চন্নং আরঞ্ঞিকানং অগ্গো চ সেট্ঠো চ মোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চা’’তি. পঠমং.
২. চীৰরসুত্তং
১৮২. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, পংসুকূলিকা. কতমে পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা পংসুকূলিকো হোতি…পে… ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায পংসুকূলিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পংসুকূলিকা’’তি. দুতিযং.
৩. রুক্খমূলিকসুত্তং
১৮৩. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, রুক্খমূলিকা. কতমে পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা রুক্খমূলিকো হোতি…পে… ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায রুক্খমূলিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ রুক্খমূলিকা’’তি. ততিযং.
৪. সোসানিকসুত্তং
১৮৪. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, সোসানিকা. কতমে পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা সোসানিকো হোতি…পে… ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায সোসানিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সোসানিকা’’তি. চতুত্থং.
৫. অব্ভোকাসিকসুত্তং
১৮৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, অব্ভোকাসিকা…পে…. পঞ্চমং.
৬. নেসজ্জিকসুত্তং
১৮৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, নেসজ্জিকা…পে…. ছট্ঠং.
৭. যথাসন্থতিকসুত্তং
১৮৭. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, যথাসন্থতিকা…পে…. সত্তমং.
৮. একাসনিকসুত্তং
১৮৮. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, একাসনিকা…পে…. অট্ঠমং.
৯. খলুপচ্ছাভত্তিকসুত্তং
১৮৯. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, খলুপচ্ছাভত্তিকা…পে…. নৰমং.
১০. পত্তপিণ্ডিকসুত্তং
১৯০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, পত্তপিণ্ডিকা. কতমে পঞ্চ? মন্দত্তা মোমূহত্তা পত্তপিণ্ডিকো হোতি, পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো পত্তপিণ্ডিকো হোতি, উম্মাদা চিত্তক্খেপা পত্তপিণ্ডিকো হোতি, ‘ৰণ্ণিতং বুদ্ধেহি বুদ্ধসাৰকেহী’তি পত্তপিণ্ডিকো হোতি, অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সায ¶ সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায পত্তপিণ্ডিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পত্তপিণ্ডিকা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং পত্তপিণ্ডিকানং য্ৰাযং পত্তপিণ্ডিকো অপ্পিচ্ছতংযেৰ নিস্সায সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ ¶ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায পত্তপিণ্ডিকো হোতি, অযং ইমেসং পঞ্চন্নং পত্তপিণ্ডিকানং অগ্গো চ সেট্ঠো চ মোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চ.
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গৰা খীরং, খীরম্হা দধি, দধিম্হা নৰনীতং, নৰনীতম্হা সপ্পি, সপ্পিম্হা সপ্পিমণ্ডো, সপ্পিমণ্ডো তত্থ অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমেসং পঞ্চন্নং পত্তপিণ্ডিকানং য্ৰাযং পত্তপিণ্ডিকো অপ্পিচ্ছতংযেৰ ¶ নিস্সায সন্তুট্ঠিংযেৰ নিস্সায সল্লেখংযেৰ নিস্সায পৰিৰেকংযেৰ নিস্সায ইদমত্থিতংযেৰ নিস্সায পত্তপিণ্ডিকো হোতি, অযং ইমেসং পঞ্চন্নং পত্তপিণ্ডিকানং অগ্গো চ সেট্ঠো চ মোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চা’’তি. দসমং.
অরঞ্ঞৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
অরঞ্ঞং চীৰরং রুক্খ, সুসানং অব্ভোকাসিকং;
নেসজ্জং সন্থতং একাসনিকং, খলুপচ্ছাপিণ্ডিকেন চাতি.
(২০) ৫. ব্রাহ্মণৰগ্গো
১. সোণসুত্তং
১৯১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, পোরাণা ব্রাহ্মণধম্মা এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সন্তি, নো ব্রাহ্মণেসু. কতমে পঞ্চ? পুব্বে সুদং [পুব্বস্সুদং (ক.)], ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণিংযেৰ গচ্ছন্তি, নো অব্রাহ্মণিং. এতরহি, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণিম্পি গচ্ছন্তি, অব্রাহ্মণিম্পি গচ্ছন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, সুনখা সুনখিংযেৰ গচ্ছন্তি, নো অসুনখিং. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো পোরাণো ব্রাহ্মণধম্মো এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সতি, নো ব্রাহ্মণেসু.
‘‘পুব্বে সুদং, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণিং উতুনিংযেৰ গচ্ছন্তি, নো অনুতুনিং. এতরহি, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ¶ ব্রাহ্মণিং উতুনিম্পি গচ্ছন্তি, অনুতুনিম্পি গচ্ছন্তি ¶ . এতরহি, ভিক্খৰে, সুনখা সুনখিং উতুনিংযেৰ গচ্ছন্তি, নো অনুতুনিং. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো পোরাণো ব্রাহ্মণধম্মো এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সতি, নো ব্রাহ্মণেসু.
‘‘পুব্বে সুদং, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণিং নেৰ কিণন্তি নো ৰিক্কিণন্তি, সম্পিযেনেৰ সংৰাসং সংবন্ধায [সংসগ্গত্থায (সী. পী.)] সংপৰত্তেন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণিং কিণন্তিপি ৰিক্কিণন্তিপি, সম্পিযেনপি সংৰাসং সংবন্ধায সংপৰত্তেন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, সুনখা সুনখিং নেৰ কিণন্তি নো ৰিক্কিণন্তি, সম্পিযেনেৰ সংৰাসং সংবন্ধায সংপৰত্তেন্তি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো পোরাণো ব্রাহ্মণধম্মো এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সতি, নো ব্রাহ্মণেসু.
‘‘পুব্বে সুদং, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা ন সন্নিধিং করোন্তি ধনস্সপি ¶ ধঞ্ঞস্সপি রজতস্সপি জাতরূপস্সপি. এতরহি, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা সন্নিধিং করোন্তি ধনস্সপি ধঞ্ঞস্সপি রজতস্সপি জাতরূপস্সপি. এতরহি, ভিক্খৰে, সুনখা ন সন্নিধিং করোন্তি ধনস্সপি ধঞ্ঞস্সপি রজতস্সপি জাতরূপস্সপি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো পোরাণো ব্রাহ্মণধম্মো এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সতি, নো ব্রাহ্মণেসু.
‘‘পুব্বে ¶ সুদং, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা সাযং সাযমাসায পাতো পাতরাসায ভিক্খং পরিযেসন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণা যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা অৰসেসং আদায পক্কমন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, সুনখা সাযং সাযমাসায পাতো পাতরাসায ভিক্খং পরিযেসন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো পোরাণো ব্রাহ্মণধম্মো এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সতি, নো ব্রাহ্মণেসু. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ পোরাণা ব্রাহ্মণধম্মা এতরহি সুনখেসু সন্দিস্সন্তি, নো ব্রাহ্মণেসূ’’তি. পঠমং.
২. দোণব্রাহ্মণসুত্তং
১৯২. অথ ¶ খো দোণো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো দোণো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –
‘‘সুতং ¶ মেতং, ভো গোতম – ‘ন সমণো গোতমো ব্রাহ্মণে জিণ্ণে ৰুড্ঢে মহল্লকে অদ্ধগতে ৰযোঅনুপ্পত্তে অভিৰাদেতি ৰা পচ্চুট্ঠেতি ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেতী’তি. তযিদং, ভো গোতম, তথেৰ. ন হি ভৰং গোতমো ব্রাহ্মণে জিণ্ণে ৰুড্ঢে মহল্লকে অদ্ধগতে ৰযোঅনুপ্পত্তে অভিৰাদেতি ৰা পচ্চুট্ঠেতি ৰা ¶ আসনেন ৰা নিমন্তেতি. তযিদং, ভো গোতম, ন সম্পন্নমেৰা’’তি. ‘‘ত্ৰম্পি নো, দোণ, ব্রাহ্মণো পটিজানাসী’’তি? ‘‘যঞ্হি তং, ভো গোতম, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিতো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন, অজ্ঝাযকো মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং, পদকো ৰেয্যাকরণো লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযো’তি, মমেৰ তং, ভো গোতম, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য. অহঞ্হি, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন, অজ্ঝাযকো মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং, পদকো ৰেয্যাকরণো লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযো’’তি.
‘‘যে খো, তে দোণ, ব্রাহ্মণানং পুব্বকা ¶ ইসযো মন্তানং কত্তারো মন্তানং পৰত্তারো, যেসমিদং ¶ এতরহি ব্রাহ্মণা পোরাণং মন্তপদং গীতং পৰুত্তং সমিহিতং তদনুগাযন্তি তদনুভাসন্তি ভাসিতমনুভাসন্তি সজ্ঝাযিতমনুসজ্ঝাযন্তি ৰাচিতমনুৰাচেন্তি, সেয্যথিদং – অট্ঠকো, ৰামকো, ৰামদেৰো, ৰেস্সামিত্তো, যমদগ্গি [যমতগ্গি (সী.) দী. নি. ১.২৮৪, ৫২৬, ৫৩৬; ম. নি. ২.৪২৭; মহাৰ. ৩০০; অ. নি. ৫.১৯২ পস্সিতব্বং], অঙ্গীরসো, ভারদ্ৰাজো, ৰাসেট্ঠো, কস্সপো, ভগু; ত্যাস্সু’মে পঞ্চ ব্রাহ্মণে পঞ্ঞাপেন্তি – ব্রহ্মসমং, দেৰসমং, মরিযাদং, সম্ভিন্নমরিযাদং, ব্রাহ্মণচণ্ডালংযেৰ পঞ্চমং. তেসং ত্ৰং দোণ, কতমো’’তি?
‘‘ন খো মযং, ভো গোতম, পঞ্চ ব্রাহ্মণে জানাম, অথ খো মযং ব্রাহ্মণাত্ৰেৰ ¶ জানাম. সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথা অহং ইমে পঞ্চ ব্রাহ্মণে জানেয্য’’ন্তি. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণোহি, সাধুকং ¶ মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং ভো’’তি খো দোণো ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘কথঞ্চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ব্রহ্মসমো হোতি? ইধ, দোণ, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন. সো অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং [কোধারং ব্রহ্মচরিযং (স্যা. ক.)] চরতি মন্তে অধীযমানো. অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা মন্তে অধীযিত্ৰা আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.
‘‘তত্থ চ, দোণ, কো ধম্মো? নেৰ ¶ কসিযা ন ৰণিজ্জায ন গোরক্খেন ন ইস্সত্থেন [ন ইস্সত্তেন (ক.)] ন রাজপোরিসেন ন সিপ্পঞ্ঞতরেন, কেৰলং ভিক্খাচরিযায কপালং অনতিমঞ্ঞমানো. সো আচরিযস্স আচরিযধনং নিয্যাদেত্ৰা [নীয্যাদেত্ৰা (সী.), নীযাদেত্ৰা (পী.), নিয্যাতেত্ৰা (কত্থচি)] কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. সো এৰং পব্বজিতো সমানো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী.)], ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন [অব্যাপজ্ঝেন (ক.) অব্যাবজ্ঝেন (?)] ফরিত্ৰা ৰিহরতি. করুণা…পে… মুদিতা… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং ¶ , ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. সো ইমে চত্তারো ¶ ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং ব্রহ্মলোকং উপপজ্জতি. এৰং খো, দোণ, ব্রাহ্মণো ব্রহ্মসমো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, দোণ, ব্রাহ্মণো দেৰসমো হোতি? ইধ, দোণ, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন ¶ . সো অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরতি মন্তে অধীযমানো. অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা মন্তে অধীযিত্ৰা আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন. তত্থ চ, দোণ, কো ধম্মো? নেৰ কসিযা ন ৰণিজ্জায ন গোরক্খেন ন ইস্সত্থেন ন রাজপোরিসেন ন সিপ্পঞ্ঞতরেন, কেৰলং ভিক্খাচরিযায কপালং ¶ অনতিমঞ্ঞমানো. সো আচরিযস্স আচরিযধনং নিয্যাদেত্ৰা দারং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.
‘‘তত্থ চ, দোণ, কো ধম্মো? নেৰ কযেন ন ৰিক্কযেন, ব্রাহ্মণিংযেৰ উদকূপস্সট্ঠং. সো ব্রাহ্মণিংযেৰ গচ্ছতি, ন খত্তিযিং ন ৰেস্সিং ন সুদ্দিং ন চণ্ডালিং ন নেসাদিং ন ৰেনিং [ন ৰেণিং (সী. স্যা. কং. পী.)] ন রথকারিং ন পুক্কুসিং গচ্ছতি, ন গব্ভিনিং গচ্ছতি, ন পাযমানং গচ্ছতি, ন অনুতুনিং গচ্ছতি. কস্মা চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ন গব্ভিনিং গচ্ছতি? সচে, দোণ, ব্রাহ্মণো গব্ভিনিং গচ্ছতি, অতিমীল়্হজো নাম সো হোতি মাণৰকো ৰা মাণৰিকা [মাণৰকী (ক.)] ৰা ¶ . তস্মা, দোণ, ব্রাহ্মণো ন গব্ভিনিং গচ্ছতি. কস্মা চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ন পাযমানং গচ্ছতি? সচে, দোণ, ব্রাহ্মণো পাযমানং গচ্ছতি, অসুচিপটিপীল়িতো নাম সো হোতি মাণৰকো ৰা মাণৰিকা ৰা. তস্মা, দোণ, ব্রাহ্মণো ন পাযমানং গচ্ছতি. তস্স সা হোতি ব্রাহ্মণী নেৰ কামত্থা ন দৰত্থা ন রতত্থা, পজত্থাৰ ব্রাহ্মণস্স ব্রাহ্মণী হোতি. সো মেথুনং উপ্পাদেত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. সো এৰং পব্বজিতো সমানো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ইমে চত্তারো ঝানে ¶ ভাৰেত্ৰা কাযস্স ভেদা ¶ পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. এৰং খো, দোণ, ব্রাহ্মণো দেৰসমো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, দোণ, ব্রাহ্মণো মরিযাদো হোতি? ইধ, দোণ, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন. সো অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরতি মন্তে অধীযমানো. অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা মন্তে অধীযিত্ৰা আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন ¶ . তত্থ চ, দোণ, কো ধম্মো? নেৰ কসিযা ন ৰণিজ্জায ন গোরক্খেন ন ইস্সত্থেন ন রাজপোরিসেন ন সিপ্পঞ্ঞতরেন, কেৰলং ভিক্খাচরিযায কপালং অনতিমঞ্ঞমানো. সো আচরিযস্স আচরিযধনং নিয্যাদেত্ৰা দারং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.
‘‘তত্থ চ, দোণ ¶ , কো ধম্মো? নেৰ কযেন ন ৰিক্কযেন, ব্রাহ্মণিংযেৰ উদকূপস্সট্ঠং. সো ব্রাহ্মণিংযেৰ গচ্ছতি, ন খত্তিযিং ন ৰেস্সিং ন সুদ্দিং ন চণ্ডালিং ন নেসাদিং ন ৰেনিং ন রথকারিং ন পুক্কুসিং গচ্ছতি, ন গব্ভিনিং গচ্ছতি, ন পাযমানং গচ্ছতি, ন অনুতুনিং গচ্ছতি. কস্মা চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ন গব্ভিনিং গচ্ছতি? সচে, দোণ, ব্রাহ্মণো গব্ভিনিং গচ্ছতি, অতিমীল়্হজো নাম সো হোতি মাণৰকো ৰা মাণৰিকা ৰা. তস্মা, দোণ, ব্রাহ্মণো ন গব্ভিনিং গচ্ছতি. কস্মা চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ন পাযমানং গচ্ছতি? সচে, দোণ, ব্রাহ্মণো পাযমানং গচ্ছতি, অসুচিপটিপীল়িতো নাম সো হোতি মাণৰকো ৰা মাণৰিকা ৰা. তস্মা, দোণ, ব্রাহ্মণো ন পাযমানং গচ্ছতি. তস্স সা হোতি ব্রাহ্মণী নেৰ কামত্থা ন দৰত্থা ন রতত্থা, পজত্থাৰ ব্রাহ্মণস্স ব্রাহ্মণী হোতি. সো মেথুনং উপ্পাদেত্ৰা তমেৰ পুত্তস্সাদং নিকামযমানো কুটুম্বং অজ্ঝাৰসতি, ন অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. যাৰ পোরাণানং ব্রাহ্মণানং মরিযাদো তত্থ তিট্ঠতি, তং ন ৰীতিক্কমতি. ‘যাৰ পোরাণানং ব্রাহ্মণানং মরিযাদো তত্থ ব্রাহ্মণো ঠিতো তং ন ৰীতিক্কমতী’তি, খো, দোণ, তস্মা ব্রাহ্মণো মরিযাদোতি ৰুচ্চতি. এৰং খো, দোণ, ব্রাহ্মণো মরিযাদো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, দোণ, ব্রাহ্মণো সম্ভিন্নমরিযাদো হোতি? ইধ ¶ , দোণ, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো ¶ অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন ¶ . সো অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরতি মন্তে অধীযমানো. অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা মন্তে অধীযিত্ৰা আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসতি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.
‘‘তত্থ চ, দোণ, কো ধম্মো? নেৰ কসিযা ন ৰণিজ্জায ন গোরক্খেন ন ইস্সত্থেন ন রাজপোরিসেন ন সিপ্পঞ্ঞতরেন, কেৰলং ভিক্খাচরিযায কপালং অনতিমঞ্ঞমানো. সো আচরিযস্স আচরিযধনং নিয্যাদেত্ৰা দারং ¶ পরিযেসতি ধম্মেনপি অধম্মেনপি কযেনপি ৰিক্কযেনপি ব্রাহ্মণিম্পি উদকূপস্সট্ঠং. সো ব্রাহ্মণিম্পি গচ্ছতি খত্তিযিম্পি গচ্ছতি ৰেস্সিম্পি গচ্ছতি সুদ্দিম্পি গচ্ছতি চণ্ডালিম্পি গচ্ছতি নেসাদিম্পি গচ্ছতি ৰেনিম্পি গচ্ছতি রথকারিম্পি গচ্ছতি পুক্কুসিম্পি গচ্ছতি গব্ভিনিম্পি গচ্ছতি পাযমানম্পি গচ্ছতি উতুনিম্পি গচ্ছতি অনুতুনিম্পি গচ্ছতি. তস্স সা হোতি ব্রাহ্মণী কামত্থাপি দৰত্থাপি রতত্থাপি পজত্থাপি ব্রাহ্মণস্স ব্রাহ্মণী হোতি. যাৰ পোরাণানং ব্রাহ্মণানং মরিযাদো তত্থ ন তিট্ঠতি, তং ৰীতিক্কমতি. ‘যাৰ পোরাণানং ব্রাহ্মণানং মরিযাদো তত্থ ব্রাহ্মণো ন ঠিতো তং ৰীতিক্কমতী’তি খো, দোণ, তস্মা ব্রাহ্মণো সম্ভিন্নমরিযাদোতি ৰুচ্চতি. এৰং খো, দোণ, ব্রাহ্মণো সম্ভিন্নমরিযাদো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, দোণ, ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণচণ্ডালো হোতি? ইধ, দোণ, ব্রাহ্মণো উভতো সুজাতো হোতি – মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো, যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অক্খিত্তো ¶ অনুপক্কুট্ঠো জাতিৰাদেন. সো অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি ¶ কোমারব্রহ্মচরিযং চরতি মন্তে অধীযমানো. অট্ঠচত্তালীসৰস্সানি কোমারব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা মন্তে অধীযিত্ৰা আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসতি ধম্মেনপি অধম্মেনপি কসিযাপি ৰণিজ্জাযপি গোরক্খেনপি ইস্সত্থেনপি রাজপোরিসেনপি সিপ্পঞ্ঞতরেনপি, কেৰলম্পি ভিক্খাচরিযায, কপালং অনতিমঞ্ঞমানো.
‘‘সো আচরিযস্স আচরিযধনং নিয্যাদেত্ৰা দারং পরিযেসতি ধম্মেনপি অধম্মেনপি কযেনপি ৰিক্কযেনপি ব্রাহ্মণিম্পি উদকূপস্সট্ঠং. সো ব্রাহ্মণিম্পি গচ্ছতি খত্তিযিম্পি গচ্ছতি ৰেস্সিম্পি গচ্ছতি সুদ্দিম্পি গচ্ছতি চণ্ডালিম্পি গচ্ছতি নেসাদিম্পি গচ্ছতি ৰেনিম্পি গচ্ছতি রথকারিম্পি গচ্ছতি পুক্কুসিম্পি গচ্ছতি গব্ভিনিম্পি গচ্ছতি পাযমানম্পি গচ্ছতি উতুনিম্পি গচ্ছতি অনুতুনিম্পি গচ্ছতি. তস্স সা হোতি ব্রাহ্মণী কামত্থাপি দৰত্থাপি রতত্থাপি পজত্থাপি ব্রাহ্মণস্স ¶ ব্রাহ্মণী হোতি. সো সব্বকম্মেহি জীৰিকং [জীৰিতং (ক.)] কপ্পেতি. তমেনং ব্রাহ্মণা এৰমাহংসু – ‘কস্মা ভৰং ব্রাহ্মণো পটিজানমানো সব্বকম্মেহি জীৰিকং কপ্পেতী’তি? সো এৰমাহ – ‘সেয্যথাপি, ভো, অগ্গি সুচিম্পি ডহতি অসুচিম্পি ডহতি, ন চ তেন অগ্গি উপলিপ্পতি [উপলিম্পতি (ক.)]; এৰমেৰং খো, ভো, সব্বকম্মেহি চেপি ব্রাহ্মণো জীৰিকং কপ্পেতি, ন চ তেন ব্রাহ্মণো উপলিপ্পতি’. ‘সব্বকম্মেহি জীৰিকং কপ্পেতী’তি খো, দোণ ¶ , তস্মা ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণচণ্ডালোতি ৰুচ্চতি. এৰং খো, দোণ, ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণচণ্ডালো হোতি.
‘‘যে খো তে, দোণ, ব্রাহ্মণানং পুব্বকা ¶ ইসযো মন্তানং কত্তারো মন্তানং পৰত্তারো যেসমিদং এতরহি ব্রাহ্মণা পোরাণং মন্তপদং গীতং পৰুত্তং সমীহিতং তদনুগাযন্তি তদনুভাসন্তি ভাসিতমনুভাসন্তি সজ্ঝাযিতমনুসজ্ঝাযন্তি ৰাচিমনুৰাচেন্তি, সেয্যথিদং – অট্ঠকো, ৰামকো, ৰামদেৰো, ৰেস্সামিত্তো, যমদগ্গি, অঙ্গীরসো, ভারদ্ৰাজো, ৰাসেট্ঠো ¶ , কস্সপো, ভগু; ত্যাস্সুমে পঞ্চ ব্রাহ্মণে পঞ্ঞাপেন্তি – ব্রহ্মসমং, দেৰসমং, মরিযাদং, সম্ভিন্নমরিযাদং, ব্রাহ্মণচণ্ডালংযেৰ পঞ্চমং. তেসং ত্ৰং, দোণ, কতমো’’তি?
‘‘এৰং সন্তে মযং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণচণ্ডালম্পি ন পূরেম. অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দুতিযং.
৩. সঙ্গারৰসুত্তং
১৯৩. অথ খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো, যেন কদাচি দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা? কো পন, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো, যেন কদাচি দীঘরত্তং অসজ্ঝাযকতাপি মন্তা পটিভন্তি, পগেৰ সজ্ঝাযকতা’’তি?
‘‘যস্মিং, ব্রাহ্মণ, সমযে কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি ¶ , অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি তস্মিং ¶ সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো সংসট্ঠো লাখায ৰা হলিদ্দিযা ৰা নীলিযা ৰা মঞ্জিট্ঠায ৰা. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং ¶ মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং নপ্পজানেয্য ¶ ন পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো অগ্গিনা সন্তত্তো উক্কুধিতো [উক্কট্ঠিতো (সী. পী.), উক্কুট্ঠিতো (স্যা. কং.)] উস্সদকজাতো [উসুমকজাতো (কত্থচি), উস্সুরকজাতো (ক.), উস্মুদকজাতো (ম. নি. ৩ মজ্ঝিমনিকাযে)]. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং নপ্পজানেয্য ন পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি ¶ , পগেৰ অসজ্ঝাযকতা.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং ¶ নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো সেৰালপণকপরিযোনদ্ধো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং নপ্পজানেয্য ন পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স ¶ নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং ¶ সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো ৰাতেরিতো চলিতো ভন্তো ঊমিজাতো [উম্মিজাতো (পী.)]. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং নপ্পজানেয্য ন পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং ¶ সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা.
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন ¶ , উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো আৰিলো লুল়িতো কললীভূতো অন্ধকারে নিক্খিত্তো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং নপ্পজানেয্য ন পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং নপ্পজানাতি ন পস্সতি, দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা.
‘‘যস্মিঞ্চ ¶ ¶ খো, ব্রাহ্মণ, সমযে ন কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ন কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, পরত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, দীঘরত্তং অসজ্ঝাযকতাপি মন্তা পটিভন্তি, পগেৰ সজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো অসংসট্ঠো লাখায ৰা হলিদ্দিযা ৰা নীলিযা ৰা মঞ্জিট্ঠায ¶ ৰা. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং পজানেয্য পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে… ¶ .
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে… সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো অগ্গিনা অসন্তত্তো অনুক্কুধিতো অনুস্সদকজাতো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং পজানেয্য পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে… ¶ সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো ন সেৰালপণকপরিযোনদ্ধো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং পজানেয্য পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ ¶ , যস্মিং সমযে ন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে… সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো ন ৰাতেরিতো ন চলিতো ন ভন্তো ন ঊমিজাতো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং পজানেয্য পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ¶ …পে….
‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ন ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং পজানাতি ¶ , অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, পরত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, দীঘরত্তং অসজ্ঝাযকতাপি ¶ মন্তা পটিভন্তি, পগেৰ সজ্ঝাযকতা. সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদপত্তো অচ্ছো ৰিপ্পসন্নো অনাৰিলো আলোকে নিক্খিত্তো. তত্থ চক্খুমা পুরিসো সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো যথাভূতং পজানেয্য পস্সেয্য. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, যস্মিং সমযে ন ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ন ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং পজানাতি, অত্তত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, পরত্থম্পি…পে… উভযত্থম্পি তস্মিং সমযে যথাভূতং পজানাতি পস্সতি, দীঘরত্তং অসজ্ঝাযকতাপি মন্তা পটিভন্তি, পগেৰ সজ্ঝাযকতা.
‘‘অযং খো, ব্রাহ্মণ, হেতু অযং পচ্চযো, যেন কদাচি দীঘরত্তং সজ্ঝাযকতাপি মন্তা নপ্পটিভন্তি, পগেৰ অসজ্ঝাযকতা ¶ . অযং পন, ব্রাহ্মণ, হেতু অযং পচ্চযো, যেন কদাচি দীঘরত্তং অসজ্ঝাযকতাপি মন্তা পটিভন্তি, পগেৰ সজ্ঝাযকতা’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. ততিযং.
৪. কারণপালীসুত্তং
১৯৪. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. তেন খো পন সমযেন কারণপালী [করণপালী (ক.)] ব্রাহ্মণো লিচ্ছৰীনং কম্মন্তং কারেতি. অদ্দসা খো কারণপালী ব্রাহ্মণো পিঙ্গিযানিং ব্রাহ্মণং দূরতোৰ ¶ আগচ্ছন্তং; দিস্ৰা পিঙ্গিযানিং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ –
‘‘হন্দ, কুতো নু ভৰং পিঙ্গিযানী আগচ্ছতি দিৰা দিৰস্সা’’তি? ‘‘ইতোহং [ইধাহং (স্যা. কং.), ইতো হি খো অহং (ম. নি. ১.২৮৮)], ভো, আগচ্ছামি সমণস্স গোতমস্স সন্তিকা’’তি. ‘‘তং কিং মঞ্ঞতি ভৰং, পিঙ্গিযানী, সমণস্স ¶ গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং? পণ্ডিতো মঞ্ঞে’’তি? ‘‘কো চাহং, ভো, কো চ সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জানিস্সামি! সোপি নূনস্স তাদিসোৰ যো সমণস্স গোতমস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং জানেয্যা’’তি! ‘‘উল়ারায খলু ভৰং, পিঙ্গিযানী, সমণং গোতমং পসংসায পসংসতী’’তি. ‘‘কো চাহং, ভো, কো চ সমণং ¶ গোতমং পসংসিস্সামি! পসত্থপ্পসত্থোৰ [পসট্ঠপসট্ঠো চ (স্যা. কং. ক.)] সো ভৰং গোতমো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি. ‘‘কিং পন ভৰং, পিঙ্গিযানী, অত্থৰসং সম্পস্সমানো সমণে গোতমে এৰং অভিপ্পসন্নো’’তি?
‘‘সেয্যথাপি, ভো, পুরিসো অগ্গরসপরিতিত্তো ন অঞ্ঞেসং হীনানং রসানং পিহেতি; এৰমেৰং খো, ভো, যতো যতো তস্স ভোতো গোতমস্স ¶ ধম্মং সুণাতি – যদি সুত্তসো, যদি গেয্যসো, যদি ৰেয্যাকরণসো, যদি অব্ভুতধম্মসো – ততো ততো ন অঞ্ঞেসং পুথুসমণব্রাহ্মণপ্পৰাদানং পিহেতি.
‘‘সেয্যথাপি, ভো, পুরিসো জিঘচ্ছাদুব্বল্যপরেতো মধুপিণ্ডিকং অধিগচ্ছেয্য. সো যতো যতো সাযেথ, লভতেৰ [সাযেয্য, লভেথেৰ (ম. নি. ১.২০৫)] সাদুরসং অসেচনকং; এৰমেৰং খো, ভো, যতো যতো তস্স ভোতো গোতমস্স ধম্মং সুণাতি – যদি সুত্তসো, যদি গেয্যসো, যদি ৰেয্যাকরণসো, যদি অব্ভুতধম্মসো – ততো ততো লভতেৰ অত্তমনতং, লভতি চেতসো পসাদং.
‘‘সেয্যথাপি, ভো, পুরিসো চন্দনঘটিকং অধিগচ্ছেয্য – হরিচন্দনস্স ৰা লোহিতচন্দনস্স ৰা. সো যতো যতো ঘাযেথ – যদি মূলতো, যদি মজ্ঝতো, যদি অগ্গতো – অধিগচ্ছতেৰ ¶ [অধিগচ্ছেথেৰ (?)] সুরভিগন্ধং অসেচনকং; এৰমেৰং খো, ভো, যতো যতো তস্স ভোতো গোতমস্স ধম্মং সুণাতি – যদি সুত্তসো, যদি গেয্যসো, যদি ৰেয্যাকরণসো, যদি অব্ভুতধম্মসো – ততো ততো অধিগচ্ছতি পামোজ্জং অধিগচ্ছতি সোমনস্সং.
‘‘সেয্যথাপি, ভো, পুরিসো আবাধিকো দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. তস্স কুসলো ভিসক্কো ঠানসো আবাধং নীহরেয্য; এৰমেৰং খো, ভো, যতো যতো তস্স ভোতো গোতমস্স ধম্মং সুণাতি – যদি সুত্তসো, যদি গেয্যসো, যদি ৰেয্যাকরণসো, যদি অব্ভুতধম্মসো – ততো ততো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি.
‘‘সেয্যথাপি ¶ ¶ , ভো, পোক্খরণী অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা সেতকা সুপতিত্থা রমণীযা. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো ¶ . সো তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা ন্হাত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ সব্বদরথকিলমথপরিল়াহং পটিপ্পস্সম্ভেয্য. এৰমেৰং খো, ভো, যতো যতো তস্স ভোতো গোতমস্স ধম্মং সুণাতি – যদি সুত্তসো, যদি গেয্যসো, যদি ৰেয্যাকরণসো, যদি অব্ভুতধম্মসো – ততো ততো সব্বদরথকিলমথপরিল়াহা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি.
এৰং ৰুত্তে কারণপালী ব্রাহ্মণো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা দক্খিণং জাণুমণ্ডলং পথৰিযং নিহন্ত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি –
‘‘নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স;
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স;
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি.
‘‘অভিক্কন্তং, ভো পিঙ্গিযানি, অভিক্কন্তং, ভো পিঙ্গিযানি! সেয্যথাপি, ভো পিঙ্গিযানি, নিক্কুজ্জিতং [নিকুজ্জিতং (ক.)] ৰা উক্কুজ্জেয্য পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য অন্ধকারে ¶ ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভোতা পিঙ্গিযানিনা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো. এসাহং, ভো পিঙ্গিযানি, তং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ. উপাসকং মং ভৰং পিঙ্গিযানী ধারেতু, অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. পিঙ্গিযানীসুত্তং
১৯৫. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. তেন খো পন সমযেন পঞ্চমত্তানি লিচ্ছৰিসতানি ভগৰন্তং পযিরুপাসন্তি. অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী নীলা হোন্তি নীলৰণ্ণা নীলৰত্থা নীলালঙ্কারা, অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী পীতা হোন্তি পীতৰণ্ণা পীতৰত্থা পীতালঙ্কারা ¶ , অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী লোহিতকা হোন্তি লোহিতকৰণ্ণা লোহিতকৰত্থা লোহিতকালঙ্কারা, অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী ওদাতা ¶ হোন্তি ওদাতৰণ্ণা ওদাতৰত্থা ওদাতালঙ্কারা. ত্যস্সুদং ভগৰা অতিরোচতি ৰণ্ণেন চেৰ যসসা চ.
অথ ¶ খো পিঙ্গিযানী ব্রাহ্মণো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পটিভাতি মং, ভগৰা, পটিভাতি মং, সুগতা’’তি. ‘‘পটিভাতু তং পিঙ্গিযানী’’তি ভগৰা অৰোচ. অথ খো পিঙ্গিযানী ব্রাহ্মণো ভগৰতো সম্মুখা সারুপ্পায গাথায অভিত্থৰি –
‘‘পদ্মং [পদুমং (ক.) সং. নি. ১.১৩২] যথা কোকনদং [কোকনুদং (স্যা. কং.)] সুগন্ধং,
পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;
অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং,
তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি.
অথ খো তে লিচ্ছৰী পঞ্চহি উত্তরাসঙ্গসতেহি পিঙ্গিযানিং ব্রাহ্মণং অচ্ছাদেসুং. অথ খো পিঙ্গিযানী ব্রাহ্মণো তেহি পঞ্চহি উত্তরাসঙ্গসতেহি ভগৰন্তং অচ্ছাদেসি ¶ .
অথ খো ভগৰা তে লিচ্ছৰী এতদৰোচ – ‘‘পঞ্চন্নং, লিচ্ছৰী, রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং পঞ্চন্নং? তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসেতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসিতস্স ৰিঞ্ঞাতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসিতস্স ৰিঞ্ঞাতা ¶ ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. কতঞ্ঞূ কতৰেদী পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং খো, লিচ্ছৰী, পঞ্চন্নং রতনানং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি [অ. নি. ৫.১৪৩]. পঞ্চমং.
৬. মহাসুপিনসুত্তং
১৯৬. ‘‘তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো পঞ্চ মহাসুপিনা পাতুরহেসুং. কতমে পঞ্চ? তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো ¶ অযং মহাপথৰী মহাসযনং অহোসি, হিমৰা পব্বতরাজা বিব্বোহনং [বিব্বোহনং (সী. স্যা. কং. পী.), বিম্ব + ওহনং = ইতি পদৰিভাগো] অহোসি, পুরত্থিমে সমুদ্দে ৰামো হত্থো ওহিতো অহোসি, পচ্ছিমে সমুদ্দে দক্খিণো হত্থো ওহিতো ¶ অহোসি, দক্খিণে সমুদ্দে উভো পাদা ওহিতা অহেসুং. তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং পঠমো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো তিরিযা নাম তিণজাতি নাভিযা উগ্গন্ত্ৰা নভং আহচ্চ ঠিতা অহোসি. তথাগতস্স, ভিক্খৰে ¶ , অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং দুতিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো সেতা কিমী কণ্হসীসা পাদেহি উস্সক্কিত্ৰা ( ) [(অগ্গনখতো) কত্থচি দিস্সতি] যাৰ জাণুমণ্ডলা পটিচ্ছাদেসুং. তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো ¶ সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং ততিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো চত্তারো সকুণা নানাৰণ্ণা চতূহি দিসাহি আগন্ত্ৰা পাদমূলে নিপতিত্ৰা সব্বসেতা সম্পজ্জিংসু. তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং চতুত্থো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোৰ সমানো মহতো মীল়্হপব্বতস্স উপরূপরি চঙ্কমতি অলিপ্পমানো মীল়্হেন. তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং পঞ্চমো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘যম্পি ¶ , ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো অযং মহাপথৰী মহাসযনং অহোসি, হিমৰা পব্বতরাজা বিব্বোহনং অহোসি, পুরত্থিমে সমুদ্দে ৰামো হত্থো ওহিতো অহোসি, পচ্ছিমে সমুদ্দে দক্খিণো হত্থো ওহিতো অহোসি, দক্খিণে সমুদ্দে উভো পাদা ওহিতা অহেসুং; তথাগতেন ¶ , ভিক্খৰে, অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন অনুত্তরা সম্মাসম্বোধি অভিসম্বুদ্ধা. তস্সা অভিসম্বোধায অযং পঠমো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘যম্পি ¶ , ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো তিরিযা নাম ¶ তিণজাতি নাভিযা উগ্গন্ত্ৰা নভং আহচ্চ ঠিতা অহোসি; তথাগতেন, ভিক্খৰে, অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতো. তস্স অভিসম্বোধায অযং দুতিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো সেতা কিমী কণ্হসীসা পাদেহি উস্সক্কিত্ৰা যাৰ জাণুমণ্ডলা পটিচ্ছাদেসুং; বহূ, ভিক্খৰে, গিহী ওদাতৰসনা তথাগতং পাণুপেতা [পাণুপেতং (সী. স্যা. কং. পী.)] সরণং গতা. তস্স অভিসম্বোধায অযং ততিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো চত্তারো সকুণা নানাৰণ্ণা চতূহি দিসাহি আগন্ত্ৰা পাদমূলে নিপতিত্ৰা সব্বসেতা সম্পজ্জিংসু; চত্তারোমে, ভিক্খৰে, ৰণ্ণা খত্তিযা ব্রাহ্মণা ৰেস্সা সুদ্দা তে তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অনুত্তরং ৰিমুত্তিং সচ্ছিকরোন্তি. তস্স অভিসম্বোধায অযং চতুত্থো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধো বোধিসত্তোৰ সমানো মহতো মীল়্হপব্বতস্স উপরূপরি চঙ্কমতি ¶ অলিপ্পমানো মীল়্হেন; লাভী, ভিক্খৰে, তথাগতো চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, তং [তত্থ চ (সী. স্যা. কং. পী.)] তথাগতো অগথিতো [অগধিতো (স্যা. পী. ক.)] অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো [অনজ্ঝাপন্নো (ক.) অনজ্ঝোপন্নো (সী. স্যা.)] আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি. তস্স অভিসম্বোধায অযং পঞ্চমো মহাসুপিনো ¶ পাতুরহোসি.
‘‘তথাগতস্স, ভিক্খৰে, অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো ইমে পঞ্চ মহাসুপিনা পাতুরহেসু’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭. ৰস্সসুত্তং
১৯৭. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ৰস্সস্স অন্তরাযা, যং নেমিত্তা [নেমিত্তকা (কত্থচি)] ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি. কতমে পঞ্চ? উপরি, ভিক্খৰে, আকাসে তেজোধাতু পকুপ্পতি. তেন উপ্পন্না মেঘা পটিৰিগচ্ছন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ৰস্সস্স অন্তরাযো, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, উপরি আকাসে ৰাযোধাতু পকুপ্পতি. তেন উপ্পন্না মেঘা পটিৰিগচ্ছন্তি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ৰস্সস্স অন্তরাযো, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাহু অসুরিন্দো পাণিনা উদকং সম্পটিচ্ছিত্ৰা মহাসমুদ্দে ছড্ডেতি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ৰস্সস্স অন্তরাযো, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ৰস্সৰলাহকা দেৰা পমত্তা হোন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ৰস্সস্স অন্তরাযো, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, মনুস্সা অধম্মিকা হোন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ৰস্সস্স অন্তরাযো, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ৰস্সস্স অন্তরাযা, যং নেমিত্তা ন জানন্তি, যত্থ নেমিত্তানং চক্খু ন কমতী’’তি. সত্তমং.
৮. ৰাচাসুত্তং
১৯৮. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতা ৰাচা সুভাসিতা হোতি, নো দুব্ভাসিতা, অনৰজ্জা চ অননুৰজ্জা চ ৰিঞ্ঞূনং [অননুৰজ্জা ৰিঞ্ঞূনং (স্যা. কং.)]. কতমেহি পঞ্চহি? কালেন ¶ চ ভাসিতা হোতি, সচ্চা চ ভাসিতা হোতি, সণ্হা চ ভাসিতা হোতি, অত্থসংহিতা চ ভাসিতা হোতি, মেত্তচিত্তেন চ ভাসিতা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতা ¶ ৰাচা সুভাসিতা হোতি, নো দুব্ভাসিতা, অনৰজ্জা চ অননুৰজ্জা চ ৰিঞ্ঞূন’’ন্তি. অট্ঠমং.
৯. কুলসুত্তং
১৯৯. ‘‘যং, ভিক্খৰে, সীলৰন্তো পব্বজিতা কুলং উপসঙ্কমন্তি, তত্থ মনুস্সা পঞ্চহি ঠানেহি বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তি. কতমেহি পঞ্চহি? যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে সীলৰন্তে পব্বজিতে কুলং উপসঙ্কমন্তে মনুস্সা দিস্ৰা চিত্তানি পসাদেন্তি [পসীদন্তি (স্যা. কং. ক.)], সগ্গসংৰত্তনিকং, ভিক্খৰে, তং কুলং তস্মিং সমযে পটিপদং পটিপন্নং হোতি.
‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে সীলৰন্তে পব্বজিতে কুলং উপসঙ্কমন্তে মনুস্সা পচ্চুট্ঠেন্তি অভিৰাদেন্তি আসনং দেন্তি, উচ্চাকুলীনসংৰত্তনিকং, ভিক্খৰে, তং কুলং তস্মিং সমযে পটিপদং পটিপন্নং হোতি.
‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে সীলৰন্তে পব্বজিতে কুলং উপসঙ্কমন্তে মনুস্সা মচ্ছেরমলং পটিৰিনেন্তি [পটিৰিনোদেন্তি (সী. পী.)], মহেসক্খসংৰত্তনিকং, ভিক্খৰে, তং কুলং তস্মিং সমযে পটিপদং পটিপন্নং হোতি.
‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে সীলৰন্তে পব্বজিতে কুলং উপসঙ্কমন্তে মনুস্সা যথাসত্তি যথাবলং সংৰিভজন্তি, মহাভোগসংৰত্তনিকং ¶ , ভিক্খৰে, তং কুলং তস্মিং সমযে পটিপদং পটিপন্নং হোতি.
‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে সীলৰন্তে পব্বজিতে কুলং উপসঙ্কমন্তে মনুস্সা পরিপুচ্ছন্তি পরিপঞ্হন্তি ধম্মং সুণন্তি, মহাপঞ্ঞাসংৰত্তনিকং, ভিক্খৰে, তং কুলং তস্মিং সমযে পটিপদং পটিপন্নং হোতি. যং ¶ , ভিক্খৰে, সীলৰন্তো পব্বজিতা কুলং উপসঙ্কমন্তি, তত্থ মনুস্সা ইমেহি পঞ্চহি ঠানেহি বহুং পুঞ্ঞং পসৰন্তী’’তি. নৰমং.
১০. নিস্সারণীযসুত্তং
২০০. ‘‘পঞ্চিমা ¶ , ভিক্খৰে, নিস্সারণীযা [নিস্সরণীযা (পী.), নিস্সরণিযা (দী. নি. ৩.৩২১)] ধাতুযো. কতমা পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ¶ কামং [কামে (স্যা. কং.) দী. নি. ৩.৩২১] মনসিকরোতো কামেসু চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. নেক্খম্মং খো পনস্স মনসিকরোতো নেক্খম্মে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. তস্স তং চিত্তং সুগতং [সুকতং (পী. ক.)] সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং সুৰিসংযুত্তং [ৰিসংযুত্তং (কত্থচি, দী. নি. ৩.৩২১)] কামেহি; যে চ কামপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদিযতি. ইদমক্খাতং কামানং নিস্সরণং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ব্যাপাদং মনসিকরোতো ব্যাপাদে চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. অব্যাপাদং খো পনস্স মনসিকরোতো অব্যাপাদে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং সুৰিসংযুত্তং ব্যাপাদেন; যে চ ব্যাপাদপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদিযতি. ইদমক্খাতং ব্যাপাদস্স নিস্সরণং.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰিহেসং মনসিকরোতো ¶ ৰিহেসায চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. অৰিহেসং খো পনস্স মনসিকরোতো অৰিহেসায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং সুৰিসংযুত্তং ৰিহেসায; যে চ ৰিহেসাপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদিযতি. ইদমক্খাতং ৰিহেসায নিস্সরণং.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো রূপং মনসিকরোতো রূপে চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. অরূপং খো পনস্স মনসিকরোতো অরূপে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং সুৰিসংযুত্তং রূপেহি; যে চ রূপপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদিযতি. ইদমক্খাতং রূপানং নিস্সরণং.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সক্কাযং মনসিকরোতো সক্কাযে চিত্তং ন পক্খন্দতি নপ্পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি. সক্কাযনিরোধং খো পনস্স মনসিকরোতো ¶ সক্কাযনিরোধে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি. তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং সুৰিসংযুত্তং সক্কাযেন; যে চ সক্কাযপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদিযতি. ইদমক্খাতং সক্কাযস্স নিস্সরণং.
‘‘তস্স কামনন্দীপি নানুসেতি, ব্যাপাদনন্দীপি নানুসেতি, ৰিহেসানন্দীপি নানুসেতি ¶ , রূপনন্দীপি নানুসেতি, সক্কাযনন্দীপি নানুসেতি (সো) [( ) কত্থচি নত্থি] কামনন্দিযাপি অননুসযা, ব্যাপাদনন্দিযাপি অননুসযা, ৰিহেসানন্দিযাপি অননুসযা, রূপনন্দিযাপি অননুসযা, সক্কাযনন্দিযাপি অননুসযা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিরনুসযো, অচ্ছেচ্ছি [অচ্ছেজ্জি (স্যা. কং. ক.)] তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী.)] সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্স. ইমা খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ নিস্সারণীযা ধাতুযো’’তি. দসমং.
ব্রাহ্মণৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
সোণো ¶ দোণো সঙ্গারৰো, কারণপালী চ পিঙ্গিযানী;
সুপিনা চ ৰস্সা ৰাচা, কুলং নিস্সারণীযেন চাতি.
চতুত্থংপণ্ণাসকং সমত্তো.
৫. পঞ্চমপণ্ণাসকং
(২১) ১. কিমিলৰগ্গো
১. কিমিলসুত্তং
২০১. একং ¶ ¶ ¶ সমযং ভগৰা কিমিলাযং [কিম্বিলাযং (সী. পী.) অ. নি. ৬.৪০; ৭.৫৯] ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে. অথ খো আযস্মা কিমিলো [কিম্বিলো (সী. স্যা. কং. পী.)] যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো, যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, ধম্মে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সিক্খায অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো, যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি.
‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো, যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, ধম্মে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সিক্খায সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, অঞ্ঞমঞ্ঞং সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো, যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ¶ চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি. পঠমং.
২. ধম্মস্সৰনসুত্তং
২০২. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আনিসংসা ধম্মস্সৰনে. কতমে পঞ্চ? অস্সুতং সুণাতি ¶ , সুতং পরিযোদাপেতি, কঙ্খং ৰিতরতি [ৰিহনতি (স্যা. কং. পী. ক.)], দিট্ঠিং উজুং করোতি, চিত্তমস্স পসীদতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা ধম্মস্সৰনে’’তি. দুতিযং.
৩. অস্সাজানীযসুত্তং
২০৩. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো [ভদ্দো (পী.)] অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? অজ্জৰেন, জৰেন, মদ্দৰেন, খন্তিযা, সোরচ্চেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. ‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? অজ্জৰেন, জৰেন, মদ্দৰেন, খন্তিযা, সোরচ্চেন – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ততিযং.
৪. বলসুত্তং
২০৪. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি পঞ্চ? সদ্ধাবলং, হিরিবলং, ওত্তপ্পবলং, ৰীরিযবলং, পঞ্ঞাবলং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ বলানী’’তি. চতুত্থং.
৫. চেতোখিলসুত্তং
২০৫. [অ. নি. ৯.৭১; ম. নি. ১.১৮৫; দী. নি. ৩.৩১৯] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, চেতোখিলা. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ¶ ন সম্পসীদতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায ¶ সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঠমো চেতোখিলো.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি…পে… সঙ্ঘে কঙ্খতি…পে… সিক্খায কঙ্খতি…পে… সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি ¶ অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঞ্চমো চেতোখিলো. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ চেতোখিলা’’তি. পঞ্চমং.
৬. ৰিনিবন্ধসুত্তং
২০৬. [অ. নি. ৯.৭২; দী. নি. ৩.৩২০] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, চেতসোৰিনিবন্ধা [চেতোৰিনিবদ্ধা (সারত্থদীপনীটীকাযং)]. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো [অৰিগতরাগো (ক.)] হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে অৰীতরাগো হোতি…পে… রূপে অৰীতরাগো ¶ হোতি…পে… যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি…পে… অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ¶ ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা’’তি. ছট্ঠং.
৭. যাগুসুত্তং
২০৭. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আনিসংসা যাগুযা. কতমে পঞ্চ? খুদ্দং [খুদং (সী. পী.) খুধাতি সক্কতানুলোমং. মহাৰ. ২৮২] পটিহনতি, পিপাসং পটিৰিনেতি, ৰাতং অনুলোমেতি, ৰত্থিং সোধেতি, আমাৰসেসং ¶ পাচেতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা যাগুযা’’তি. সত্তমং.
৮. দন্তকট্ঠসুত্তং
২০৮. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা দন্তকট্ঠস্স অখাদনে. কতমে পঞ্চ? অচক্খুস্সং, মুখং দুগ্গন্ধং হোতি, রসহরণিযো ন ৰিসুজ্ঝন্তি, পিত্তং সেম্হং ভত্তং পরিযোনন্ধতি [পরিযোনদ্ধন্তি (সী. পী.), পরিযোনদ্ধতি (স্যা. কং. ক.) চূল়ৰ. ২৮২ পস্সিতব্বং], ভত্তমস্স নচ্ছাদেতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দন্তকট্ঠস্স অখাদনে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা দন্তকট্ঠস্স খাদনে. কতমে পঞ্চ? চক্খুস্সং, মুখং ¶ ন দুগ্গন্ধং হোতি, রসহরণিযো ৰিসুজ্ঝন্তি, পিত্তং সেম্হং ভত্তং ন পরিযোনন্ধতি, ভত্তমস্স ছাদেতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা দন্তকট্ঠস্স খাদনে’’তি. অট্ঠমং.
৯. গীতস্সরসুত্তং
২০৯. [চূল়ৰ. ২৪৯] ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং ভণন্তস্স. কতমে পঞ্চ? অত্তনাপি তস্মিং সরে সারজ্জতি, পরেপি তস্মিং সরে সারজ্জন্তি, গহপতিকাপি উজ্ঝাযন্তি – ‘যথেৰ মযং গাযাম, এৰমেৰং খো সমণা সক্যপুত্তিযা গাযন্তী’তি, সরকুত্তিম্পি নিকামযমানস্স সমাধিস্স ভঙ্গো হোতি, পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং ভণন্তস্সা’’তি. নৰমং.
১০. মুট্ঠস্সতিসুত্তং
২১০. [মহাৰ. ৩৫৩] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স নিদ্দং ওক্কমযতো ¶ . কতমে পঞ্চ? দুক্খং সুপতি, দুক্খং পটিবুজ্ঝতি, পাপকং সুপিনং পস্সতি, দেৰতা ন রক্খন্তি, অসুচি মুচ্চতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স নিদ্দং ওক্কমযতো.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা উপট্ঠিতস্সতিস্স সম্পজানস্স নিদ্দং ওক্কমযতো. কতমে পঞ্চ? সুখং সুপতি, সুখং পটিবুজ্ঝতি, ন পাপকং সুপিনং পস্সতি ¶ , দেৰতা রক্খন্তি, অসুচি ন মুচ্চতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা উপট্ঠিতস্সতিস্স সম্পজানস্স নিদ্দং ওক্কমযতো’’তি. দসমং.
কিমিলৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
কিমিলো ¶ ধম্মস্সৰনং, আজানীযো বলং খিলং;
ৰিনিবন্ধং যাগু কট্ঠং, গীতং মুট্ঠস্সতিনা চাতি.
(২২) ২. অক্কোসকৰগ্গো
১. অক্কোসকসুত্তং
২১১. ‘‘যো ¶ ¶ সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোসকপরিভাসকো অরিযূপৰাদী সব্রহ্মচারীনং, তস্স পঞ্চ আদীনৰা পাটিকঙ্খা. কতমে পঞ্চ? পারাজিকো ৰা হোতি ছিন্নপরিপন্থো [ছিন্নপরিবন্ধো (ক.)], অঞ্ঞতরং ৰা সংকিলিট্ঠং আপত্তিং আপজ্জতি, বাল়্হং ৰা রোগাতঙ্কং ফুসতি, সম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোসকপরিভাসকো অরিযূপৰাদী সব্রহ্মচারীনং, তস্স ইমে পঞ্চ আদীনৰা পাটিকঙ্খা’’তি. পঠমং.
২. ভণ্ডনকারকসুত্তং
২১২. ‘‘যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভণ্ডনকারকো কলহকারকো ৰিৰাদকারকো ভস্সকারকো সঙ্ঘে অধিকরণকারকো, তস্স পঞ্চ আদীনৰা পাটিকঙ্খা. কতমে পঞ্চ? অনধিগতং নাধিগচ্ছতি, অধিগতা [অধিগতং (সব্বত্থ)] পরিহাযতি, পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, সম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভণ্ডনকারকো কলহকারকো ৰিৰাদকারকো ভস্সকারকো সঙ্ঘে অধিকরণকারকো, তস্স ইমে পঞ্চ আদীনৰা পাটিকঙ্খা’’তি. দুতিযং.
৩. সীলসুত্তং
২১৩. [মহাৰ. ২০৯; দী. নি. ৩.৩১৬] ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো পমাদাধিকরণং মহতিং ভোগজানিং নিগচ্ছতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি খত্তিযপরিসং, যদি ব্রাহ্মণপরিসং, যদি গহপতিপরিসং, যদি সমণপরিসং – অৰিসারদো উপসঙ্কমতি মঙ্কুভূতো. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো সম্মূল়্হো কালং করোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদায. কতমে পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, সীলৰা সীলসম্পন্নো অপ্পমাদাধিকরণং মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সীলৰা সীলসম্পন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি খত্তিযপরিসং, যদি ব্রাহ্মণপরিসং ¶ , যদি গহপতিপরিসং, যদি সমণপরিসং – ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো. অযং ভিক্খৰে, ততিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সীলৰা সীলসম্পন্নো অসম্মূল়্হো কালং করোতি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সীলৰা সীলসম্পন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায. ইমে ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদাযা’’তি. ততিযং.
৪. বহুভাণিসুত্তং
২১৪. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা বহুভাণিস্মিং পুগ্গলে. কতমে পঞ্চ? মুসা ভণতি, পিসুণং ভণতি, ফরুসং ভণতি, সম্ফপ্পলাপং ভণতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা বহুভাণিস্মিং পুগ্গলে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা মন্তভাণিস্মিং পুগ্গলে. কতমে পঞ্চ? ন মুসা ভণতি, ন পিসুণং ভণতি, ন ফরুসং ভণতি, ন সম্ফপ্পলাপং ভণতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা মন্তভাণিস্মিং পুগ্গলে’’তি. চতুত্থং.
৫. পঠমঅক্খন্তিসুত্তং
২১৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা অক্খন্তিযা. কতমে পঞ্চ? বহুনো জনস্স অপ্পিযো হোতি অমনাপো, ৰেরবহুলো চ হোতি, ৰজ্জবহুলো চ, সম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং ¶ দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অক্খন্তিযা.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা খন্তিযা. কতমে পঞ্চ? বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো, ন ৰেরবহুলো হোতি, ন ৰজ্জবহুলো, অসম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা খন্তিযা’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযঅক্খন্তিসুত্তং
২১৬. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা অক্খন্তিযা. কতমে পঞ্চ? বহুনো জনস্স অপ্পিযো হোতি অমনাপো, লুদ্দো চ হোতি, ৰিপ্পটিসারী চ, সম্মূল়্হো ¶ কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অক্খন্তিযা.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা খন্তিযা. কতমে পঞ্চ? বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো, অলুদ্দো চ হোতি, অৰিপ্পটিসারী চ, অসম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা খন্তিযা’’তি. ছট্ঠং.
৭. পঠমঅপাসাদিকসুত্তং
২১৭. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা অপাসাদিকে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং উপৰদতি, অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ গরহন্তি, পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, সম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অপাসাদিকে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা পাসাদিকে ¶ . কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং ন উপৰদতি, অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ পসংসন্তি, কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, অসম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা পাসাদিকে’’তি. সত্তমং.
৮. দুতিযঅপাসাদিকসুত্তং
২১৮. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা অপাসাদিকে. কতমে পঞ্চ? অপ্পসন্না ¶ নপ্পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ একচ্চানং অঞ্ঞথত্তং হোতি, সত্থুসাসনং অকতং [ন কতং (স্যা. কং. ক.)] হোতি, পচ্ছিমা জনতা ¶ দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি, চিত্তমস্স নপ্পসীদতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অপাসাদিকে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা পাসাদিকে. কতমে পঞ্চ? অপ্পসন্না পসীদন্তি, পসন্নানঞ্চ ভিয্যোভাৰো হোতি, সত্থুসাসনং কতং হোতি, পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি, চিত্তমস্স পসীদতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা পাসাদিকে’’তি. অট্ঠমং.
৯. অগ্গিসুত্তং
২১৯. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা অগ্গিস্মিং. কতমে পঞ্চ? অচক্খুস্সো, দুব্বণ্ণকরণো, দুব্বলকরণো, সঙ্গণিকাপৰড্ঢনো [সঙ্গণিকাপৰদ্ধনো (সী.), সঙ্গণিকারামবদ্ধনো (ক.)], তিরচ্ছানকথাপৰত্তনিকো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অগ্গিস্মি’’ন্তি. নৰমং.
১০. মধুরাসুত্তং
২২০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা মধুরাযং. কতমে পঞ্চ? ৰিসমা, বহুরজা, চণ্ডসুনখা, ৰাল়যক্খা, দুল্লভপিণ্ডা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা মধুরায’’ন্তি. দসমং.
অক্কোসকৰগ্গো দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
অক্কোসভণ্ডনসীলং ¶ ¶ , বহুভাণী দ্ৰে অখন্তিযো;
অপাসাদিকা দ্ৰে ৰুত্তা, অগ্গিস্মিং মধুরেন চাতি.
(২৩) ৩. দীঘচারিকৰগ্গো
১. পঠমদীঘচারিকসুত্তং
২২১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং অনুযুত্তস্স ৰিহরতো. কতমে পঞ্চ? অস্সুতং ন সুণাতি, সুতং ন পরিযোদাপেতি, সুতেনেকচ্চেন অৰিসারদো হোতি, গাল়্হং [বাল়্হং (স্যা.)] রোগাতঙ্কং ফুসতি, ন চ মিত্তৰা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং অনুযুত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সমৰত্থচারে. কতমে পঞ্চ? অস্সুতং সুণাতি, সুতং পরিযোদাপেতি, সুতেনেকচ্চেন ৰিসারদো হোতি, ন গাল়্হং রোগাতঙ্কং ফুসতি, মিত্তৰা চ হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সমৰত্থচারে’’তি. পঠমং.
২. দুতিযদীঘচারিকসুত্তং
২২২. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং অনুযুত্তস্স ৰিহরতো. কতমে পঞ্চ? অনধিগতং নাধিগচ্ছতি, অধিগতা পরিহাযতি, অধিগতেনেকচ্চেন অৰিসারদো হোতি, গাল়্হং রোগাতঙ্কং ফুসতি, ন চ মিত্তৰা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দীঘচারিকং অনৰত্থচারিকং অনুযুত্তস্স ৰিহরতো.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা ¶ সমৰত্থচারে. কতমে পঞ্চ? অনধিগতং অধিগচ্ছতি, অধিগতা ন পরিহাযতি, অধিগতেনেকচ্চেন ৰিসারদো হোতি, ন গাল়্হং রোগাতঙ্কং ফুসতি, মিত্তৰা চ হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সমৰত্থচারে’’তি. দুতিযং.
৩. অতিনিৰাসসুত্তং
২২৩. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা অতিনিৰাসে. কতমে পঞ্চ? বহুভণ্ডো হোতি বহুভণ্ডসন্নিচযো, বহুভেসজ্জো হোতি বহুভেসজ্জসন্নিচযো, বহুকিচ্চো হোতি বহুকরণীযো ব্যত্তো কিংকরণীযেসু, সংসট্ঠো ৰিহরতি গহট্ঠপব্বজিতেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন, তম্হা চ আৰাসা পক্কমন্তো সাপেক্খো পক্কমতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অতিনিৰাসে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সমৰত্থৰাসে. কতমে পঞ্চ? ন বহুভণ্ডো হোতি ন বহুভণ্ডসন্নিচযো, ন বহুভেসজ্জো হোতি ন বহুভেসজ্জসন্নিচযো, ন বহুকিচ্চো হোতি ন বহুকরণীযো ন ব্যত্তো কিংকরণীযেসু, অসংসট্ঠো ৰিহরতি গহট্ঠপব্বজিতেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন, তম্হা চ আৰাসা পক্কমন্তো অনপেক্খো পক্কমতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সমৰত্থৰাসে’’তি. ততিযং.
৪. মচ্ছরীসুত্তং
২২৪. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা অতিনিৰাসে. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরী হোতি, কুলমচ্ছরী হোতি, লাভমচ্ছরী হোতি, ৰণ্ণমচ্ছরী হোতি, ধম্মমচ্ছরী হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা অতিনিৰাসে.
‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আনিসংসা সমৰত্থৰাসে. কতমে পঞ্চ? ন ¶ আৰাসমচ্ছরী হোতি, ন কুলমচ্ছরী হোতি, ন লাভমচ্ছরী হোতি, ন ৰণ্ণমচ্ছরী হোতি, ন ধম্মমচ্ছরী হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সমৰত্থৰাসে’’তি. চতুত্থং.
৫. পঠমকুলূপকসুত্তং
২২৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কুলূপকে [কুলুপকে (স্যা. পী.), কুলূপগে (সী.)]. কতমে পঞ্চ? অনামন্তচারে ¶ আপজ্জতি, রহো নিসজ্জায আপজ্জতি, পটিচ্ছন্নে আসনে আপজ্জতি, মাতুগামস্স উত্তরি ছপ্পঞ্চৰাচাহি ¶ ধম্মং দেসেন্তো আপজ্জতি, কামসঙ্কপ্পবহুলো ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা কুলূপকে’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযকুলূপকসুত্তং
২২৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কুলূপকস্স ভিক্খুনো অতিৰেলং কুলেসু সংসট্ঠস্স ৰিহরতো. কতমে পঞ্চ? মাতুগামস্স অভিণ্হদস্সনং, দস্সনে সতি সংসগ্গো, সংসগ্গে সতি ৰিস্সাসো, ৰিস্সাসে সতি ওতারো, ওতিণ্ণচিত্তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘অনভিরতো ৰা ব্রহ্মচরিযং চরিস্সতি অঞ্ঞতরং ৰা সংকিলিট্ঠং আপত্তিং আপজ্জিস্সতি সিক্খং ৰা পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সতি’. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা কুলূপকস্স ভিক্খুনো অতিৰেলং কুলেসু সংসট্ঠস্স ৰিহরতো’’তি. ছট্ঠং.
৭. ভোগসুত্তং
২২৭. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা ভোগেসু. কতমে পঞ্চ? অগ্গিসাধারণা ভোগা, উদকসাধারণা ভোগা, রাজসাধারণা ভোগা, চোরসাধারণা ভোগা, অপ্পিযেহি দাযাদেহি সাধারণা ভোগা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা ভোগেসু.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা ভোগেসু. কতমে পঞ্চ? ভোগে নিস্সায অত্তানং সুখেতি পীণেতি সম্মা ¶ সুখং পরিহরতি, মাতাপিতরো সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি, পুত্তদারদাসকম্মকরপোরিসে সুখেতি ¶ পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি, মিত্তামচ্চে সুখেতি পীণেতি সম্মা সুখং পরিহরতি, সমণব্রাহ্মণেসু উদ্ধগ্গিকং দক্খিণং পতিট্ঠাপেতি সোৰগ্গিকং সুখৰিপাকং সগ্গসংৰত্তনিকং. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা ভোগেসূ’’তি. সত্তমং.
৮. উস্সূরভত্তসুত্তং
২২৮. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা উস্সূরভত্তে কুলে. কতমে পঞ্চ? যে তে অতিথী পাহুনা, তে ন কালেন ¶ পটিপূজেন্তি; যা তা বলিপটিগ্গাহিকা দেৰতা, তা ন কালেন পটিপূজেন্তি; যে তে সমণব্রাহ্মণা একভত্তিকা রত্তূপরতা ৰিরতা ৰিকালভোজনা, তে ন কালেন পটিপূজেন্তি; দাসকম্মকরপোরিসা ৰিমুখা কম্মং করোন্তি; তাৰতকংযেৰ অসমযেন ভুত্তং অনোজৰন্তং হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা উস্সূরভত্তে কুলে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সমযভত্তে কুলে. কতমে পঞ্চ? যে তে অতিথী পাহুনা, তে কালেন পটিপূজেন্তি; যা তা বলিপটিগ্গাহিকা দেৰতা, তা কালেন পটিপূজেন্তি; যে তে সমণব্রাহ্মণা একভত্তিকা রত্তূপরতা ৰিরতা ৰিকালভোজনা, তে কালেন পটিপূজেন্তি; দাসকম্মকরপোরিসা অৰিমুখা কম্মং করোন্তি; তাৰতকংযেৰ সমযেন ভুত্তং ওজৰন্তং হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সমযভত্তে কুলে’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমকণ্হসপ্পসুত্তং
২২৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কণ্হসপ্পে. কতমে পঞ্চ? অসুচি, দুগ্গন্ধো, সভীরু, সপ্পটিভযো, মিত্তদুব্ভী – ইমে খো, ভিক্খৰে ¶ , পঞ্চ আদীনৰা কণ্হসপ্পে. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে আদীনৰা মাতুগামে. কতমে পঞ্চ? অসুচি, দুগ্গন্ধো, সভীরু, সপ্পটিভযো, মিত্তদুব্ভী – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা মাতুগামে’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযকণ্হসপ্পসুত্তং
২৩০. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কণ্হসপ্পে. কতমে পঞ্চ? কোধনো, উপনাহী, ঘোরৰিসো, দুজ্জিৰ্হো, মিত্তদুব্ভী – ইমে ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা কণ্হসপ্পে.
‘‘এৰমেৰং ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে আদীনৰা মাতুগামে. কতমে পঞ্চ? কোধনো, উপনাহী, ঘোরৰিসো, দুজ্জিৰ্হো, মিত্তদুব্ভী. তত্রিদং, ভিক্খৰে, মাতুগামস্স ঘোরৰিসতা – যেভুয্যেন, ভিক্খৰে, মাতুগামো তিব্বরাগো. তত্রিদং, ভিক্খৰে, মাতুগামস্স দুজ্জিৰ্হতা – যেভুয্যেন, ভিক্খৰে, মাতুগামো পিসুণৰাচো. তত্রিদং, ভিক্খৰে, মাতুগামস্স মিত্তদুব্ভিতা – যেভুয্যেন ¶ , ভিক্খৰে, মাতুগামো অতিচারিনী. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা মাতুগামে’’তি. দসমং.
দীঘচারিকৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
দ্ৰে দীঘচারিকা ৰুত্তা, অতিনিৰাসমচ্ছরী;
দ্ৰে চ কুলূপকা ভোগা, ভত্তং সপ্পাপরে দুৰেতি.
(২৪) ৪. আৰাসিকৰগ্গো
১. আৰাসিকসুত্তং
২৩১. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু অভাৰনীযো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? ন আকপ্পসম্পন্নো হোতি ন ৰত্তসম্পন্নো; ন বহুস্সুতো হোতি ন সুতধরো; ন পটিসল্লেখিতা [সল্লেখিতা (ক. সী.)] হোতি ন পটিসল্লানারামো; ন কল্যাণৰাচো হোতি ন কল্যাণৰাক্করণো; দুপ্পঞ্ঞো হোতি জল়ো এল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু অভাৰনীযো হোতি.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু ভাৰনীযো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? আকপ্পসম্পন্নো ¶ হোতি ৰত্তসম্পন্নো; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো; পটিসল্লেখিতা হোতি পটিসল্লানারামো; কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো; পঞ্ঞৰা হোতি অজল়ো ¶ অনেল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু ভাৰনীযো হোতী’’তি. পঠমং.
২. পিযসুত্তং
২৩২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ.
‘‘কতমেহি পঞ্চহি? সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং ¶ পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা ¶ ; কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগলায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী; আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. দুতিযং.
৩. সোভনসুত্তং
২৩৩. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু আৰাসং সোভেতি. কতমেহি পঞ্চহি? সীলৰা ¶ হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগলায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা; পটিবলো হোতি উপসঙ্কমন্তে ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতুং সমাদপেতুং সমুত্তেজেতুং সম্পহংসেতুং; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু আৰাসং সোভেতী’’তি. ততিযং.
৪. বহূপকারসুত্তং
২৩৪. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু আৰাসস্স ¶ বহূপকারো হোতি. কতমেহি পঞ্চহি? সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; খণ্ডফুল্লং পটিসঙ্খরোতি; মহা খো পন ভিক্খুসঙ্ঘো অভিক্কন্তো নানাৰেরজ্জকা ভিক্খূ গিহীনং উপসঙ্কমিত্ৰা আরোচেতি – ‘মহা খো, আৰুসো, ভিক্খুসঙ্ঘো অভিক্কন্তো নানাৰেরজ্জকা ভিক্খূ, করোথ পুঞ্ঞানি, সমযো পুঞ্ঞানি কাতু’ন্তি; চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু আৰাসস্স বহূপকারো হোতী’’তি. চতুত্থং.
৫. অনুকম্পসুত্তং
২৩৫. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু গিহীনং [গিহিং (স্যা.), গিহী (কত্থচি)] অনুকম্পতি. কতমেহি পঞ্চহি? অধিসীলে [অধিসীলেসু (স্যা.)] সমাদপেতি; ধম্মদস্সনে নিৰেসেতি; গিলানকে উপসঙ্কমিত্ৰা সতিং উপ্পাদেতি – ‘অরহগ্গতং আযস্মন্তো ¶ সতিং উপট্ঠাপেথা’তি; মহা খো পন ভিক্খুসঙ্ঘো অভিক্কন্তো নানাৰেরজ্জকা ভিক্খূ গিহীনং উপসঙ্কমিত্ৰা আরোচেতি – ‘মহা খো, আৰুসো, ভিক্খুসঙ্ঘো অভিক্কন্তো নানাৰেরজ্জকা ভিক্খূ, করোথ পুঞ্ঞানি, সমযো পুঞ্ঞানি কাতু’ন্তি; যং খো পনস্স ভোজনং দেন্তি লূখং ৰা পণীতং ৰা তং অত্তনা পরিভুঞ্জতি, সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু গিহীনং অনুকম্পতী’’তি. পঞ্চমং.
৬. পঠমঅৰণ্ণারহসুত্তং
২৩৬. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি; অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অপ্পসাদনীযে ঠানে পসাদং উপদংসেতি; অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ¶ পসাদনীযে ঠানে অপ্পসাদং উপদংসেতি; সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি; অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অপ্পসাদনীযে ঠানে অপ্পসাদং উপদংসেতি; অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা পসাদনীযে ঠানে পসাদং উপদংসেতি; সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. ছট্ঠং.
৭. দুতিযঅৰণ্ণারহসুত্তং
২৩৭. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি; অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; আৰাসমচ্ছরী হোতি আৰাসপলিগেধী; কুলমচ্ছরী হোতি কুলপলিগেধী; সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি; ন আৰাসমচ্ছরী হোতি ন আৰাসপলিগেধী; ন কুলমচ্ছরী হোতি ন কুলপলিগেধী; সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. সত্তমং.
৮. ততিযঅৰণ্ণারহসুত্তং
২৩৮. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ¶ অৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি; অননুৰিচ্চ অপরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; আৰাসমচ্ছরী হোতি; কুলমচ্ছরী হোতি; লাভমচ্ছরী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসতি; অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতি ¶ ; ন আৰাসমচ্ছরী হোতি; ন কুলমচ্ছরী হোতি ¶ ; ন লাভমচ্ছরী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. অট্ঠমং.
৯. পঠমমচ্ছরিযসুত্তং
২৩৯. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি ¶ সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? আৰাসমচ্ছরী হোতি; কুলমচ্ছরী হোতি; লাভমচ্ছরী হোতি; ৰণ্ণমচ্ছরী [ধম্মমচ্ছরী (ক.)] হোতি; সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ন আৰাসমচ্ছরী হোতি; ন কুলমচ্ছরী হোতি; ন লাভমচ্ছরী হোতি; ন ৰণ্ণমচ্ছরী হোতি; সদ্ধাদেয্যং ন ৰিনিপাতেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. নৰমং.
১০. দুতিযমচ্ছরিযসুত্তং
২৪০. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? আৰাসমচ্ছরী হোতি; কুলমচ্ছরী হোতি; লাভমচ্ছরী হোতি; ৰণ্ণমচ্ছরী হোতি; ধম্মমচ্ছরী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ন আৰাসমচ্ছরী হোতি; ন কুলমচ্ছরী হোতি; ন লাভমচ্ছরী ¶ হোতি; ন ৰণ্ণমচ্ছরী হোতি; ন ধম্মমচ্ছরী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো আৰাসিকো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. দসমং.
আৰাসিকৰগ্গো চতুত্থো.
তস্সুদ্দানং –
আৰাসিকো ¶ পিযো চ সোভনো,
বহূপকারো অনুকম্পকো চ;
তযো অৰণ্ণারহা চেৰ,
মচ্ছরিযা দুৰেপি চাতি [যথাভতং চাপি অৰণ্ণগেধা, চতুক্কমচ্ছের পঞ্চমেন চাতি (সী. স্যা.) যথাভতং অৰণ্ণঞ্চ, চতুকো মচ্ছরিযেন চাতি (ক.)].
(২৫) ৫. দুচ্চরিতৰগ্গো
১. পঠমদুচ্চরিতসুত্তং
২৪১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা দুচ্চরিতে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ গরহন্তি; পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; সম্মূল়্হো কালং করোতি; কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দুচ্চরিতে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সুচরিতে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং ন উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ পসংসন্তি; কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; অসম্মূল়্হো কালং করোতি; কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সুচরিতে’’তি. পঠমং.
২. পঠমকাযদুচ্চরিতসুত্তং
২৪২. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কাযদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা কাযসুচরিতে…পে…. দুতিযং.
৩. পঠমৰচীদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৩. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা ৰচীদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা ৰচীসুচরিতে…পে…. ততিযং.
৪. পঠমমনোদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৪. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা মনোদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা মনোসুচরিতে ¶ . কতমে পঞ্চ? অত্তাপি ¶ অত্তানং ন উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ ¶ পসংসন্তি; কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; অসম্মূল়্হো কালং করোতি; কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা মনোসুচরিতে’’তি. চতুত্থং.
৫. দুতিযদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৫. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা দুচ্চরিতে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ গরহন্তি; পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; সদ্ধম্মা ৰুট্ঠাতি; অসদ্ধম্মে পতিট্ঠাতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দুচ্চরিতে.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সুচরিতে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং ন উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ পসংসন্তি; কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাতি; সদ্ধম্মে পতিট্ঠাতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা সুচরিতে’’তি. পঞ্চমং.
৬. দুতিযকাযদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা কাযদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা কাযসুচরিতে…পে…. ছট্ঠং.
৭. দুতিযৰচীদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৭. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা ৰচীদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা ৰচীসুচরিতে…পে…. সত্তমং.
৮. দুতিযমনোদুচ্চরিতসুত্তং
২৪৮. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা মনোদুচ্চরিতে…পে… আনিসংসা মনোসুচরিতে. কতমে পঞ্চ? অত্তাপি অত্তানং ¶ ন উপৰদতি; অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ পসংসন্তি; কল্যাণো ¶ কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি; অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাতি; সদ্ধম্মে পতিট্ঠাতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা মনোসুচরিতে’’তি. অট্ঠমং.
৯. সিৰথিকসুত্তং
২৪৯. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা সিৰথিকায [সীৰথিকায (সী. স্যা. কং. পী.)]. কতমে পঞ্চ? অসুচি, দুগ্গন্ধা, সপ্পটিভযা, ৰাল়ানং অমনুস্সানং আৰাসো, বহুনো জনস্স আরোদনা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা সিৰথিকায.
‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চিমে আদীনৰা সিৰথিকূপমে পুগ্গলে. কতমে পঞ্চ? ইধ ¶ , ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতো হোতি; অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতো হোতি; অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতো হোতি. ইদমস্স অসুচিতায ৰদামি. সেয্যথাপি সা, ভিক্খৰে, সিৰথিকা অসুচি; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘তস্স অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতস্স, অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতস্স, অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতস্স পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি. ইদমস্স দুগ্গন্ধতায ৰদামি. সেয্যথাপি সা, ভিক্খৰে, সিৰথিকা দুগ্গন্ধা; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘তমেনং অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতং, অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতং, অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতং পেসলা সব্রহ্মচারী আরকা পরিৰজ্জন্তি. ইদমস্স সপ্পটিভযস্মিং ৰদামি. সেয্যথাপি সা, ভিক্খৰে, সিৰথিকা সপ্পটিভযা; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘সো অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতো, অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতো ¶ , অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতো সভাগেহি পুগ্গলেহি সদ্ধিং সংৰসতি. ইদমস্স ৰাল়াৰাসস্মিং ¶ ৰদামি. সেয্যথাপি সা ¶ , ভিক্খৰে, সিৰথিকা ৰাল়ানং অমনুস্সানং আৰাসো; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি.
‘‘তমেনং অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতং, অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতং, অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতং পেসলা সব্রহ্মচারী দিস্ৰা খীযধম্মং [খীযনধম্মং (সী.)] আপজ্জন্তি – ‘অহো ৰত নো দুক্খং যে মযং এৰরূপেহি পুগ্গলেহি সদ্ধিং সংৰসামা’তি! ইদমস্স আরোদনায ৰদামি. সেয্যথাপি সা, ভিক্খৰে, সিৰথিকা বহুনো জনস্স আরোদনা; তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামি. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা সিৰথিকূপমে পুগ্গলে’’তি. নৰমং.
১০. পুগ্গলপ্পসাদসুত্তং
২৫০. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, আদীনৰা পুগ্গলপ্পসাদে. কতমে পঞ্চ? যস্মিং, ভিক্খৰে, পুগ্গলে পুগ্গলো অভিপ্পসন্নো হোতি, সো তথারূপং আপত্তিং আপন্নো হোতি যথারূপায আপত্তিযা সঙ্ঘো উক্খিপতি. তস্স এৰং হোতি – ‘যো খো ম্যাযং পুগ্গলো পিযো মনাপো সো সঙ্ঘেন উক্খিত্তো’তি. ভিক্খূসু অপ্পসাদবহুলো হোতি. ভিক্খূসু অপ্পসাদবহুলো সমানো অঞ্ঞে ভিক্খূ ন ভজতি. অঞ্ঞে ভিক্খূ অভজন্তো সদ্ধম্মং ন সুণাতি. সদ্ধম্মং অসুণন্তো সদ্ধম্মা পরিহাযতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো আদীনৰো পুগ্গলপ্পসাদে.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পুগ্গলে পুগ্গলো অভিপ্পসন্নো হোতি, সো তথারূপং আপত্তিং আপন্নো হোতি যথারূপায আপত্তিযা সঙ্ঘো অন্তে নিসীদাপেতি ¶ . তস্স এৰং হোতি – ‘যো খো ম্যাযং পুগ্গলো পিযো মনাপো সো সঙ্ঘেন অন্তে নিসীদাপিতো’তি. ভিক্খূসু অপ্পসাদবহুলো হোতি. ভিক্খূসু অপ্পসাদবহুলো সমানো অঞ্ঞে ভিক্খূ ন ভজতি. অঞ্ঞে ভিক্খূ অভজন্তো সদ্ধম্মং ন সুণাতি. সদ্ধম্মং অসুণন্তো সদ্ধম্মা পরিহাযতি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো আদীনৰো পুগ্গলপ্পসাদে.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, যস্মিং পুগ্গলে পুগ্গলো অভিপ্পসন্নো হোতি, সো দিসাপক্কন্তো হোতি…পে… সো ৰিব্ভন্তো হোতি…পে… সো ¶ কালঙ্কতো হোতি. তস্স এৰং হোতি – ‘যো খো ম্যাযং পুগ্গলো পিযো মনাপো সো কালঙ্কতো’তি. অঞ্ঞে ভিক্খূ ন ভজতি. অঞ্ঞে ভিক্খূ ¶ অভজন্তো সদ্ধম্মং ন সুণাতি. সদ্ধম্মং অসুণন্তো সদ্ধম্মা পরিহাযতি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো আদীনৰো পুগ্গলপ্পসাদে. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা পুগ্গলপ্পসাদে’’তি. দসমং.
দুচ্চরিতৰগ্গো পঞ্চমো.
তস্সুদ্দানং –
দুচ্চরিতং ¶ কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং;
চতূহি পরে দ্ৰে সিৰথিকা, পুগ্গলপ্পসাদেন চাতি.
পঞ্চমপণ্ণাসকং সমত্তং.
(২৬) ৬. উপসম্পদাৰগ্গো
১. উপসম্পাদেতব্বসুত্তং
২৫১. [মহাৰ. ৮৪] ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা উপসম্পাদেতব্বং. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; অসেখেন সমাধিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; অসেখেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; অসেখেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; অসেখেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা উপসম্পাদেতব্ব’’ন্তি. পঠমং.
২. নিস্সযসুত্তং
২৫২. [মহাৰ. ৮৪] ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নিস্সযো দাতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি…পে… অসেখেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি…পে… নিস্সযো দাতব্বো’’তি. দুতিযং.
৩. সামণেরসুত্তং
২৫৩. [মহাৰ. ৮৪] ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি; অসেখেন সমাধিক্খন্ধেন… অসেখেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন… অসেখেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন… অসেখেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো’’তি. ততিযং.
৪. পঞ্চমচ্ছরিযসুত্তং
২৫৪. ‘‘পঞ্চিমানি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, মচ্ছরিযানি. কতমানি পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমানি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ মচ্ছরিযানি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং মচ্ছরিযানং এতং পটিকুট্ঠং [পতিকিট্ঠং (সী. পী.), পটিক্কিট্ঠং (স্যা. কং.), পটিকিট্ঠং (ক.)], যদিদং ধম্মমচ্ছরিয’’ন্তি. চতুত্থং.
৫. মচ্ছরিযপ্পহানসুত্তং
২৫৫. ‘‘পঞ্চন্নং ¶ , ভিক্খৰে, মচ্ছরিযানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. কতমেসং পঞ্চন্নং? আৰাসমচ্ছরিযস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি; কুলমচ্ছরিযস্স…পে… লাভমচ্ছরিযস্স… ৰণ্ণমচ্ছরিযস্স… ধম্মমচ্ছরিযস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নং মচ্ছরিযানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতী’’তি. পঞ্চমং.
৬. পঠমঝানসুত্তং
২৫৬. ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতু’’ন্তি. ছট্ঠং.
৭-১৩. দুতিযঝানসুত্তাদিসত্তকং
২৫৭-২৬৩. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো দুতিযং ঝানং…পে… অভব্বো ততিযং ঝানং… অভব্বো চতুত্থং ঝানং… অভব্বো সোতাপত্তিফলং… অভব্বো সকদাগামিফলং… অভব্বো অনাগামিফলং… অভব্বো অরহত্তং [অরহত্তফলং (সী.)] সচ্ছিকাতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং ¶ ¶ , কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো দুতিযং ঝানং…পে… ভব্বো ততিযং ঝানং… ভব্বো চতুত্থং ঝানং… ভব্বো সোতাপত্তিফলং… ভব্বো সকদাগামিফলং… ভব্বো অনাগামিফলং… ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. তেরসমং.
১৪. অপরপঠমঝানসুত্তং
২৬৪. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, অকতঞ্ঞুতং অকতৰেদিতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, অকতঞ্ঞুতং অকতৰেদিতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতু’’ন্তি. চুদ্দসমং.
১৫-২১. অপরদুতিযঝানসুত্তাদিসত্তকং
২৬৫-২৭১. ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং… সোতাপত্তিফলং… সকদাগামিফলং… অনাগামিফলং… অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, অকতঞ্ঞুতং অকতৰেদিতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.
‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং… সোতাপত্তিফলং… সকদাগামিফলং… অনাগামিফলং… অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে ¶ পঞ্চ? আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, অকতঞ্ঞুতং অকতৰেদিতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. একৰীসতিমং.
উপসম্পদাৰগ্গো ছট্ঠো.
১. সম্মুতিপেয্যালং
১. ভত্তুদ্দেসকসুত্তং
২৭২. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো ন সম্মন্নিতব্বো [ন সম্মনিতব্বো (ক.) চূল়ৰ. ৩২৬ পস্সিতব্বং]. কতমেহি পঞ্চহি? ছন্দাগতিং গচ্ছতি, দোসাগতিং গচ্ছতি, মোহাগতিং ¶ গচ্ছতি, ভযাগতিং গচ্ছতি, উদ্দিট্ঠানুদ্দিট্ঠং ন জানাতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো ন সম্মন্নিতব্বো.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো সম্মন্নিতব্বো. কতমেহি পঞ্চহি? ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি, উদ্দিট্ঠানুদ্দিট্ঠং জানাতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো সম্মন্নিতব্বোতি.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো সম্মতো [সম্মতোপি (সী.)] ন পেসেতব্বো…পে… সম্মতো পেসেতব্বো… বালো ৰেদিতব্বো… পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো… খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি… অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি… যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে… যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি, উদ্দিট্ঠানুদ্দিট্ঠং ¶ জানাতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভত্তুদ্দেসকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. পঠমং.
২-১৪. সেনাসনপঞ্ঞাপকসুত্তাদিতেরসকং
২৭৩-২৮৫. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সেনাসনপঞ্ঞাপকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… পঞ্ঞত্তাপঞ্ঞত্তং ন জানাতি…পে… সেনাসনপঞ্ঞাপকো সম্মন্নিতব্বো…পে… পঞ্ঞত্তাপঞ্ঞত্তং জানাতি…পে….
সেনাসনগাহাপকো ¶ ন সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং [পঞ্ঞত্তাপঞ্ঞত্তং (সী. স্যা. কং.)] ন জানাতি…পে… সেনাসনগাহাপকো সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং [পঞ্ঞত্তাপঞ্ঞত্তং (সী. স্যা. কং.)] জানাতি…পে….
ভণ্ডাগারিকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… গুত্তাগুত্তং ন জানাতি… ভণ্ডাগারিকো সম্মন্নিতব্বো…পে… গুত্তাগুত্তং জানাতি…পে….
চীৰরপটিগ্গাহকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং ন জানাতি… চীৰরপটিগ্গাহকো সম্মন্নিতব্বো ¶ …পে… গহিতাগহিতং জানাতি…পে….
চীৰরভাজকো ¶ ন সম্মন্নিতব্বো…পে… ভাজিতাভাজিতং ন জানাতি… চীৰরভাজকো সম্মন্নিতব্বো…পে… ভাজিতাভাজিতং জানাতি…পে….
যাগুভাজকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… যাগুভাজকো সম্মন্নিতব্বো…পে….
ফলভাজকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… ফলভাজকো সম্মন্নিতব্বো…পে….
খজ্জকভাজকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… ভাজিতাভাজিতং ন জানাতি… খজ্জকভাজকো সম্মন্নিতব্বো…পে… ভাজিতাভাজিতং জানাতি…পে….
অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… ৰিস্সজ্জিতাৰিস্সজ্জিতং ন জানাতি… অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকো সম্মন্নিতব্বো…পে… ৰিস্সজ্জিতাৰিস্সজ্জিতং জানাতি….
সাটিযগ্গাহাপকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং ন জানাতি ¶ … সাটিযগ্গাহাপকো সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং জানাতি….
পত্তগ্গাহাপকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং ন জানাতি… পত্তগ্গাহাপকো সম্মন্নিতব্বো…পে… গহিতাগহিতং জানাতি….
আরামিকপেসকো ¶ ন সম্মন্নিতব্বো…পে… আরামিকপেসকো সম্মন্নিতব্বো…পে….
সামণেরপেসকো ন সম্মন্নিতব্বো…পে… সামণেরপেসকো সম্মন্নিতব্বো…পে….
সম্মতো ন পেসেতব্বো…পে… সম্মতো পেসেতব্বো…পে….
সামণেরপেসকো বালো ৰেদিতব্বো…পে… পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো… খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি… অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি… যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে… যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি, পেসিতাপেসিতং জানাতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সামণেরপেসকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. চুদ্দসমং.
সম্মুতিপেয্যালং নিট্ঠিতং.
২. সিক্খাপদপেয্যালং
১. ভিক্খুসুত্তং
২৮৬. ‘‘পঞ্চহি ¶ ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, অব্রহ্মচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি ¶ খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি ¶ ? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, অব্রহ্মচরিযা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. পঠমং.
২-৭. ভিক্খুনীসুত্তাদিছক্কং
২৮৭-২৯২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা ভিক্খুনী…পে… সিক্খমানা… সামণেরো… সামণেরী… উপাসকো… উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতিনী হোতি, অদিন্নাদাযিনী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারিনী হোতি, মুসাৰাদিনী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযিনী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.
‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতা হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতা হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতা ¶ হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’তি. সত্তমং.
৮. আজীৰকসুত্তং
২৯৩. ‘‘পঞ্চহি ¶ , ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো আজীৰকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, অব্রহ্মচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ¶ আজীৰকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’’তি. অট্ঠমং.
৯-১৭. নিগণ্ঠসুত্তাদিনৰকং
২৯৪-৩০২. ‘‘পঞ্চহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো নিগণ্ঠো…পে… মুণ্ডসাৰকো… জটিলকো… পরিব্বাজকো… মাগণ্ডিকো… তেদণ্ডিকো… আরুদ্ধকো… গোতমকো… দেৰধম্মিকো ¶ যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি পঞ্চহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহি ধম্মেহি সমন্নাগতো দেৰধম্মিকো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’’তি. সত্তরসমং.
সিক্খাপদপেয্যালং নিট্ঠিতং.
৩. রাগপেয্যালং
৩০৩. ‘‘রাগস্স ¶ , ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে পঞ্চ? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
৩০৪. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে পঞ্চ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
৩০৫. ‘‘রাগস্স ¶ , ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে পঞ্চ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
৩০৬. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে পঞ্চ? সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
৩০৭. ‘‘রাগস্স ¶ ¶ , ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
৩০৮-১১৫১. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞায… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা. দোসস্স… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স ¶ … মদস্স… পমাদস্স অভিঞ্ঞায… পরিঞ্ঞায… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা.
‘‘কতমে পঞ্চ? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং – পমাদস্স, ভিক্খৰে, পটিনিস্সগ্গায ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.
রাগপেয্যালং নিট্ঠিতং.
তস্সুদ্দানং –
অভিঞ্ঞায পরিঞ্ঞায পরিক্খযায,
পহানায খযায ৰযেন চ;
ৰিরাগনিরোধা চাগঞ্চ,
পটিনিস্সগ্গো ইমে দসাতি.
পঞ্চকনিপাতো নিট্ঠিতো.
তত্রিদং ৰগ্গুদ্দানং –
সেখবলং ¶ বলঞ্চেৰ, পঞ্চঙ্গিকঞ্চ সুমনং;
মুণ্ডনীৰরণঞ্চ সঞ্ঞঞ্চ, যোধাজীৰঞ্চ অট্ঠমং;
থেরং ককুধফাসুঞ্চ, অন্ধকৰিন্দদ্ৰাদসং;
গিলানরাজতিকণ্ডং, সদ্ধম্মাঘাতুপাসকং;
অরঞ্ঞব্রাহ্মণঞ্চেৰ, কিমিলক্কোসকং তথা;
দীঘাচারাৰাসিকঞ্চ, দুচ্চরিতূপসম্পদন্তি.
পঞ্চকনিপাতপাল়ি নিট্ঠিতা.