📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

অঙ্গুত্তরনিকাযো

ছক্কনিপাতপাল়ি

১. পঠমপণ্ণাসকং

১. আহুনেয্যৰগ্গো

১. পঠমআহুনেয্যসুত্তং

. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি [দী. নি. ৩.৩২৮; পটি. ম. ৩.১৭]? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি. পঠমং.

২. দুতিযআহুনেয্যসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি [দী. নি. ৩.৩৫৬]? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসতি [পরামসতি (ক.)] পরিমজ্জতি; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি.

‘‘দিব্বায, সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি – দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চ.

‘‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি. সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং…পে… সদোসং ৰা চিত্তং… ৰীতদোসং ৰা চিত্তং… সমোহং ৰা চিত্তং… ৰীতমোহং ৰা চিত্তং… সংখিত্তং ৰা চিত্তং… ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং… মহগ্গতং ৰা চিত্তং… অমহগ্গতং ৰা চিত্তং… সউত্তরং ৰা চিত্তং… অনুত্তরং ৰা চিত্তং… সমাহিতং ৰা চিত্তং… অসমাহিতং ৰা চিত্তং… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং… অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতি.

‘‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে…. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি.

‘‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না. ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি.

‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি.

‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. দুতিযং.

৩. ইন্দ্রিযসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি? সদ্ধিন্দ্রিযেন, ৰীরিযিন্দ্রিযেন, সতিন্দ্রিযেন, সমাধিন্দ্রিযেন, পঞ্ঞিন্দ্রিযেন, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ততিযং.

৪. বলসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি? সদ্ধাবলেন, ৰীরিযবলেন, সতিবলেন, সমাধিবলেন, পঞ্ঞাবলেন, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. চতুত্থং.

৫. পঠমআজানীযসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং, ৰণ্ণসম্পন্নো চ হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং, খমো ধম্মানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযআজানীযসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং, বলসম্পন্নো চ হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং …পে… খমো ধম্মানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ছট্ঠং.

৭. ততিযআজানীযসুত্তং

. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো খমো হোতি রূপানং, খমো সদ্দানং, খমো গন্ধানং, খমো রসানং, খমো ফোট্ঠব্বানং, জৰসম্পন্নো চ হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো রঞ্ঞো ভদ্রো অস্সাজানীযো রাজারহো হোতি রাজভোগ্গো, রঞ্ঞো অঙ্গন্ত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু খমো হোতি রূপানং…পে… খমো ধম্মানং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. সত্তমং.

৮. অনুত্তরিযসুত্তং

. [দী. নি. ৩.৩২৭] ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অনুত্তরিযানি. কতমানি ছ? দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযং – ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুত্তরিযানী’’তি. অট্ঠমং.

৯. অনুস্সতিট্ঠানসুত্তং

. [দী. নি. ৩.৩২৭] ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অনুস্সতিট্ঠানানি. কতমানি ছ? বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মানুস্সতি, সঙ্ঘানুস্সতি, সীলানুস্সতি, চাগানুস্সতি, দেৰতানুস্সতি – ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি. নৰমং.

১০. মহানামসুত্তং

১০. একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে. অথ খো মহানামো সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো, খো মহানামো সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যো সো, ভন্তে, অরিযসাৰকো আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো, সো কতমেন ৰিহারেন বহুলং ৰিহরতী’’তি?

‘‘যো সো, মহানাম, অরিযসাৰকো আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো, সো ইমিনা ৰিহারেন বহুলং ৰিহরতি. [অ. নি. ১১.১১] ইধ, মহানাম, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি তথাগতং আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায পজায অব্যাপজ্জো ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো বুদ্ধানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘পুন চপরং, মহানাম, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি ধম্মং আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিত পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায পজায অব্যাপজ্জো ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো ধম্মানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘পুন চপরং, মহানাম, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি সঙ্ঘং আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায পজায অব্যাপজ্জো ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো সঙ্ঘানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘পুন চপরং, মহানাম, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো সীলং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি সীলং আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায পজায অব্যাপজ্জো ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো সীলানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘পুন চপরং, মহানাম, অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে! যোহং মচ্ছেরমলপরিযুট্ঠিতায পজায ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসামি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো চাগং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি চাগং আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায পজায অব্যাপজ্জো ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো চাগানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘পুন চপরং, মহানাম, অরিযসাৰকো দেৰতানুস্সতিং ভাৰেতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা [চাতুম্মহারাজিকা (সী. স্যা. কং. পী.)], সন্তি দেৰা তাৰতিংসা, সন্তি দেৰা যামা, সন্তি দেৰা তুসিতা, সন্তি দেৰা নিম্মানরতিনো, সন্তি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, সন্তি দেৰা ততুত্তরি [ততুত্তরিং (সী. স্যা. কং. পী.), তদুত্তরি (ক.) অ. নি. ৬.২৫; ৰিসুদ্ধি. ১.১৬২ পস্সিতব্বং]. যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না [তত্থ উপ্পন্না (সী.), তত্থূপপন্না (স্যা. কং.), তত্থুপপন্না (অ. নি. ৩.৭১)], ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপং সীলং সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সুতেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপং সুতং সংৰিজ্জতি. যথারূপেন চাগেন সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপো চাগো সংৰিজ্জতি. যথারূপায পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না, ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’তি. যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি তা দেৰতা আরব্ভ. উজুগতচিত্তো খো পন, মহানাম, অরিযসাৰকো লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং. পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. অযং ৰুচ্চতি, মহানাম – ‘অরিযসাৰকো ৰিসমগতায পজায সমপ্পত্তো ৰিহরতি, সব্যাপজ্জায [সব্যাপজ্ঝায… অব্যাপজ্ঝো (ক.)] পজায অব্যাপজ্জো [সব্যাপজ্ঝায… অব্যাপজ্ঝো (ক.)] ৰিহরতি, ধম্মসোতং সমাপন্নো দেৰতানুস্সতিং ভাৰেতি’’’.

‘‘যো সো, মহানাম, অরিযসাৰকো আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো, সো ইমিনা ৰিহারেন বহুলং ৰিহরতী’’তি. দসমং.

আহুনেয্যৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

দ্ৰে আহুনেয্যা ইন্দ্রিয, বলানি তযো আজানীযা;

অনুত্তরিয অনুস্সতী, মহানামেন তে দসাতি.

২. সারণীযৰগ্গো

১. পঠমসারণীযসুত্তং

১১. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সারণীযা [সারাণীযা (সী. স্যা. কং. পী.)]. কতমে ছ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি তথারূপেহি লাভেহি অপ্পটিৰিভত্তভোগী হোতি সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী, অযম্পি ধম্মো সারণীযো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি তথারূপেহি সীলেহি সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠিসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা সারণীযা’’তি. পঠমং.

২. দুতিযসারণীযসুত্তং

১২. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সারণীযা পিযকরণা গরুকরণা সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি…পে… মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি তথারূপেহি লাভেহি অপ্পটিৰিভত্তভোগী হোতি সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি তথারূপেহি সীলেহি সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠিসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা সারণীযা পিযকরণা গরুকরণা সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তী’’তি. দুতিযং.

৩. নিস্সারণীযসুত্তং

১৩. ‘‘ছযিমা, ভিক্খৰে, নিস্সারণীযা ধাতুযো. কতমা ছ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মেত্তা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা; অথ চ পন মে ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং মেত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায; অথ চ পনস্স ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি [ঠস্সতীতি (সব্বত্থ) দী. নি. ৩.৩২৬ পস্সিতব্বং], নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, ব্যাপাদস্স যদিদং মেত্তাচেতোৰিমুত্তী’’’তি [মেত্তাচেতোৰিমুত্তি (সব্বত্থ)].

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘করুণা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা; অথ চ পন মে ৰিহেসা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং করুণায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায; অথ চ পনস্স ৰিহেসা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিহেসায যদিদং করুণাচেতোৰিমুত্তী’’’তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মুদিতা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা; অথ চ পন মে অরতি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং মুদিতায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায; অথ চ পনস্স অরতি চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, অরতিযা যদিদং মুদিতাচেতোৰিমুত্তী’’’তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘উপেক্খা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা; অথ চ পন মে রাগো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং উপেক্খায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায; অথ চ পনস্স রাগো চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, রাগস্স যদিদং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তী’’’তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অনিমিত্তা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা; অথ চ পন মে নিমিত্তানুসারি ৰিঞ্ঞাণং হোতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং অনিমিত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায; অথ চ পনস্স নিমিত্তানুসারি ৰিঞ্ঞাণং ভৰিস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, সব্বনিমিত্তানং যদিদং অনিমিত্তাচেতোৰিমুত্তী’’’তি.

‘‘ইধ পন ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অস্মীতি খো মে ৰিগতং [ৰিগতে (স্যা.)], অযমহমস্মীতি চ [অযং চকারো দী. নি. ৩.৩২৬ নত্থি] ন সমনুপস্সামি; অথ চ পন মে ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি. সো ‘মা হেৰ’ন্তিস্স ৰচনীযো – ‘মাযস্মা, এৰং অৰচ; মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য. অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং অস্মীতি ৰিগতে অযমহমস্মীতি চ ন সমনুপস্সতো; অথ চ পনস্স ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. নিস্সরণঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লস্স যদিদং অস্মীতি মানসমুগ্ঘাতো’তি. ইমা খো, ভিক্খৰে, ছ নিস্সারণীযা ধাতুযো’’তি. ততিযং.

৪. ভদ্দকসুত্তং

১৪. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰো’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘তথা তথা, আৰুসো, ভিক্খু ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালকিরিযা [কালংকিরিযা (ক.) অ. নি. ৩.১১০]. কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালকিরিযা?

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু কম্মারামো হোতি কম্মরতো কম্মারামতং অনুযুত্তো, ভস্সারামো হোতি ভস্সরতো ভস্সারামতং অনুযুত্তো, নিদ্দারামো হোতি নিদ্দারতো নিদ্দারামতং অনুযুত্তো, সঙ্গণিকারামো হোতি সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো, সংসগ্গারামো হোতি সংসগ্গরতো সংসগ্গারামতং অনুযুত্তো, পপঞ্চারামো হোতি পপঞ্চরতো পপঞ্চারামতং অনুযুত্তো. এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ন ভদ্দকং মরণং হোতি, ন ভদ্দিকা কালকিরিযা. অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু সক্কাযাভিরতো নপ্পজহাসি [ন পহাসি (সী. স্যা. কং. পী.)] সক্কাযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযায’’’.

‘‘তথা তথাৰুসো, ভিক্খু ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালকিরিযা. কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালকিরিযা?

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু ন কম্মারামো হোতি ন কম্মরতো ন কম্মারামতং অনুযুত্তো, ন ভস্সারামো হোতি ন ভস্সরতো ন ভস্সারামতং অনুযুত্তো, ন নিদ্দারামো হোতি ন নিদ্দারতো নিদ্দারামতং অনুযুত্তো, ন সঙ্গণিকারামো হোতি ন সঙ্গণিকরতো ন সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো, ন সংসগ্গারামো হোতি ন সংসগ্গরতো ন সংসগ্গারামতং অনুযুত্তো, ন পপঞ্চারামো হোতি ন পপঞ্চরতো ন পপঞ্চারামতং অনুযুত্তো. এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো ভদ্দকং মরণং হোতি, ভদ্দিকা কালকিরিযা. অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু নিব্বানাভিরতো পজহাসি সক্কাযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’’তি.

‘‘যো পপঞ্চমনুযুত্তো, পপঞ্চাভিরতো মগো;

ৰিরাধযী সো নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তরং.

‘‘যো চ পপঞ্চং হিত্ৰান, নিপ্পপঞ্চপদে রতো;

আরাধযী সো নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তর’’ন্তি. চতুত্থং;

৫. অনুতপ্পিযসুত্তং

১৫. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তথা তথাৰুসো, ভিক্খু ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অনুতপ্পা হোতি. কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অনুতপ্পা হোতি?

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু কম্মারামো হোতি কম্মরতো কম্মারামতং অনুযুত্তো, ভস্সারামো হোতি…পে… নিদ্দারামো হোতি… সঙ্গণিকারামো হোতি… সংসগ্গারামো হোতি… পপঞ্চারামো হোতি পপঞ্চরতো পপঞ্চারামতং অনুযুত্তো. এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অনুতপ্পা হোতি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু সক্কাযাভিরতো নপ্পজহাসি সক্কাযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযায’’’.

‘‘তথা তথাৰুসো, ভিক্খু ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অননুতপ্পা হোতি. কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অননুতপ্পা হোতি?

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু ন কম্মারামো হোতি ন কম্মরতো ন কম্মারামতং অনুযুত্তো, ন ভস্সারামো হোতি…পে… ন নিদ্দারামো হোতি… ন সঙ্গণিকারামো হোতি… ন সংসগ্গারামো হোতি… ন পপঞ্চারামো হোতি ন পপঞ্চরতো ন পপঞ্চারামতং অনুযুত্তো. এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু তথা তথা ৰিহারং কপ্পেতি যথা যথাস্স ৰিহারং কপ্পযতো কালকিরিযা অননুতপ্পা হোতি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু নিব্বানাভিরতো পজহাসি সক্কাযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’’তি.

‘‘যো পপঞ্চমনুযুত্তো, পপঞ্চাভিরতো মগো;

ৰিরাধযী সো নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তরং.

‘‘যো চ পপঞ্চং হিত্ৰান, নিপ্পপঞ্চপদে রতো;

আরাধযী সো নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তর’’ন্তি. পঞ্চমং;

৬. নকুলপিতুসুত্তং

১৬. একং সমযং ভগৰা ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে [সুংসুমারগিরে (সী. পী.), সংসুমারগিরে (কত্থচি)] ভেসকল়াৰনে মিগদাযে. তেন খো পন সমযেন নকুলপিতা গহপতি আবাধিকো হোতি দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. অথ খো নকুলমাতা গহপতানী নকুলপিতরং গহপতিং এতদৰোচ –

‘‘মা খো ত্ৰং, গহপতি, সাপেক্খো [সাপেখো (পী. ক.)] কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা. সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘ন নকুলমাতা গহপতানী মমচ্চযেন সক্খিস্সতি [ন সক্খিস্সতি (সী. স্যা. কং.), সক্কোতি (পী. ক.)] দারকে পোসেতুং, ঘরাৰাসং সন্ধরিতু’ন্তি [সন্ধরিতুন্তি (ক.), সণ্ঠরিতুং (স্যা.)]. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. কুসলাহং, গহপতি, কপ্পাসং কন্তিতুং ৰেণিং ওলিখিতুং. সক্কোমহং, গহপতি, তৰচ্চযেন দারকে পোসেতুং, ঘরাৰাসং সন্ধরিতুং. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা.

‘‘সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘নকুলমাতা গহপতানী মমচ্চযেন অঞ্ঞং ঘরং [ভত্তারং (স্যা. কং.), ৰীরং (সী.)] গমিস্সতী’তি. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. ত্ৰঞ্চেৰ খো, গহপতি, জানাসি অহঞ্চ, যং নো [যদা তে (সী.), যথা (স্যা.), যথা নো (পী.)] সোল়সৰস্সানি গহট্ঠকং ব্রহ্মচরিযং সমাচিণ্ণং [সমাদিন্নং (সী.)]. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা.

‘‘সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘নকুলমাতা গহপতানী মমচ্চযেন ন দস্সনকামা ভৰিস্সতি ভগৰতো ন দস্সনকামা ভিক্খুসঙ্ঘস্সা’তি. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. অহঞ্হি, গহপতি, তৰচ্চযেন দস্সনকামতরা চেৰ ভৰিস্সামি ভগৰতো, দস্সনকামতরা চ ভিক্খুসঙ্ঘস্স. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা.

‘‘সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘ন নকুলমাতা গহপতানী মমচ্চযেন সীলেসু [নকুলমাতা… ন সীলেসু (সী. পী.)] পরিপূরকারিনী’তি. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. যাৰতা খো, গহপতি, তস্স ভগৰতো সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা সীলেসু পরিপূরকারিনিযো, অহং তাসং অঞ্ঞতরা. যস্স খো পনস্স কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা – অযং সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে – তং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছতু. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা.

‘‘সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘ন নকুলমাতা গহপতানী লাভিনী [নকুলমাতা গহপতানী ন লাভিনী (পী.)] অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্সা’তি. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. যাৰতা খো, গহপতি, তস্স ভগৰতো সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা লাভিনিযো অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, অহং তাসং অঞ্ঞতরা. যস্স খো পনস্স কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা – অযং সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে – তং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছতু. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা, গহপতি, সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা.

‘‘সিযা খো পন তে, গহপতি, এৰমস্স – ‘ন নকুলমাতা গহপতানী ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ওগাধপ্পত্তা পতিগাধপ্পত্তা অস্সাসপ্পত্তা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ৰিহরতী’তি. ন খো পনেতং, গহপতি, এৰং দট্ঠব্বং. যাৰতা খো, গহপতি, তস্স ভগৰতো সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ওগাধপ্পত্তা পতিগাধপ্পত্তা অস্সাসপ্পত্তা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ৰিহরন্তি, অহং তাসং অঞ্ঞতরা. যস্স খো পনস্স কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা – অযং সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে – তং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছতু. তস্মাতিহ ত্ৰং, গহপতি, মা সাপেক্খো কালমকাসি. দুক্খা গহপতি সাপেক্খস্স কালকিরিযা; গরহিতা চ ভগৰতা সাপেক্খস্স কালকিরিযা’’তি.

অথ খো নকুলপিতুনো গহপতিস্স নকুলমাতরা [নকুলমাতায (সী. স্যা.), নকুলমাতুযা (ক.)] গহপতানিযা ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিযমানস্স সো আবাধো ঠানসো পটিপ্পস্সম্ভি. ৰুট্ঠহি [ৰুট্ঠাতি (ক.)] চ নকুলপিতা গহপতি তম্হা আবাধা; তথা পহীনো চ পন নকুলপিতুনো গহপতিস্স সো আবাধো অহোসি. অথ খো নকুলপিতা গহপতি গিলানা ৰুট্ঠিতো [‘‘গিলানভাৰতো ৰুট্ঠায ঠিতো, ভাৰপ্পধানো হি অযং নিদ্দেসো’’তি টীকাসংৰণ্ণনা] অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা দণ্ডমোলুব্ভ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো নকুলপিতরং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘লাভা তে, গহপতি, সুলদ্ধং তে, গহপতি! যস্স তে নকুলমাতা গহপতানী অনুকম্পিকা অত্থকামা ওৰাদিকা অনুসাসিকা. যাৰতা খো, গহপতি, মম সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা সীলেসু পরিপূরকারিনিযো, নকুলমাতা গহপতানী তাসং অঞ্ঞতরা. যাৰতা খো, গহপতি, মম সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা লাভিনিযো অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, নকুলমাতা গহপতানী তাসং অঞ্ঞতরা. যাৰতা খো, গহপতি, মম সাৰিকা গিহী ওদাতৰসনা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ওগাধপ্পত্তা পতিগাধপ্পত্তা অস্সাসপ্পত্তা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ৰিহরন্তি, নকুলমাতা গহপতানী তাসং অঞ্ঞতরা. লাভা তে, গহপতি, সুলদ্ধং তে, গহপতি! যস্স তে নকুলমাতা গহপতানী অনুকম্পিকা অত্থকামা ওৰাদিকা অনুসাসিকা’’তি. ছট্ঠং.

৭. সোপ্পসুত্তং

১৭. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. আযস্মাপি খো সারিপুত্তো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. আযস্মাপি খো মহামোগ্গল্লানো…পে… আযস্মাপি খো মহাকস্সপো… আযস্মাপি খো মহাকচ্চাযনো… আযস্মাপি খো মহাকোট্ঠিকো [মহাকোট্ঠিতো (সী. পী.)] … আযস্মাপি খো মহাচুন্দো… আযস্মাপি খো মহাকপ্পিনো… আযস্মাপি খো অনুরুদ্ধো… আযস্মাপি খো রেৰতো… আযস্মাপি খো আনন্দো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অথ খো ভগৰা বহুদেৰ রত্তিং নিসজ্জায ৰীতিনামেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি. তেপি খো আযস্মন্তো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো উট্ঠাযাসনা যথাৰিহারং অগমংসু. যে পন তত্থ ভিক্খূ নৰা অচিরপব্বজিতা অধুনাগতা ইমং ধম্মৰিনযং তে যাৰ সূরিযুগ্গমনা কাকচ্ছমানা সুপিংসু. অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তে ভিক্খূ যাৰ সূরিযুগ্গমনা কাকচ্ছমানে সুপন্তে. দিস্ৰা যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি –

‘‘কহং নু খো, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো? কহং মহামোগ্গল্লানো? কহং মহাকস্সপো? কহং মহাকচ্চাযনো? কহং মহাকোট্ঠিকো? কহং মহাচুন্দো? কহং মহাকপ্পিনো? কহং অনুরুদ্ধো? কহং রেৰতো? কহং আনন্দো? কহং নু খো তে, ভিক্খৰে, থেরা সাৰকা গতা’’তি? ‘‘তেপি খো, ভন্তে, আযস্মন্তো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো উট্ঠাযাসনা যথাৰিহারং অগমংসূ’’তি. ‘‘কেন নো [কেন নো (ক.), কে নু (কত্থচি)] তুম্হে, ভিক্খৰে, থেরা ভিক্খূ নাগতাতি [ভিক্খূ নৰা (সী. স্যা. কং. পী.), ভিক্খূ গতাতি (?)] যাৰ সূরিযুগ্গমনা কাকচ্ছমানা সুপথ? তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘রাজা খত্তিযো মুদ্ধাভিসিত্তো [মুদ্ধাভিসিত্তো (ক.)] যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরন্তো যাৰজীৰং রজ্জং কারেন্তো জনপদস্স ৰা পিযো মনাপো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘রাজা খত্তিযো মুদ্ধাভিসিত্তো যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরন্তো যাৰজীৰং রজ্জং কারেন্তো জনপদস্স ৰা পিযো মনাপো’’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘রট্ঠিকো…পে… পেত্তণিকো… সেনাপতিকো… গামগামণিকো [গামগামিকো (সী. পী.)] … পূগগামণিকো যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরন্তো যাৰজীৰং পূগগামণিকত্তং কারেন্তো পূগস্স ৰা পিযো মনাপো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘পূগগামণিকো যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরন্তো যাৰজীৰং পূগগামণিকত্তং ৰা কারেন্তো পূগস্স ৰা পিযো মনাপো’’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারো ভোজনে অমত্তঞ্ঞূ জাগরিযং অননুযুত্তো অৰিপস্সকো কুসলানং ধম্মানং পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং [বোধপক্খিযানং (সী.), বোধপক্খিকানং (পী.)] ধম্মানং ভাৰনানুযোগং অননুযুত্তো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা যাৰদত্থং সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারো ভোজনে অমত্তঞ্ঞূ জাগরিযং অননুযুত্তো অৰিপস্সকো কুসলানং ধম্মানং পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগং অননুযুত্তো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তো’’’তি.

‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভৰিস্সাম, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, ৰিপস্সকা কুসলানং ধম্মানং, পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং, ভাৰনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. সত্তমং.

৮. মচ্ছবন্ধসুত্তং

১৮. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. অদ্দসা খো ভগৰা অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে মচ্ছিকং মচ্ছবন্ধং মচ্ছে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানং. দিস্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অমুং মচ্ছিকং মচ্ছবন্ধং মচ্ছে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমান’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘মচ্ছিকো মচ্ছবন্ধো মচ্ছে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘মচ্ছিকো মচ্ছবন্ধো মচ্ছে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’তি. তং কিস্স হেতু? তে হি সো, ভিক্খৰে, মচ্ছে ৰজ্ঝে ৰধাযুপনীতে [ৰধাযানীতে (স্যা. কং.), ৰধায নীতে (ক.)] পাপকেন মনসানুপেক্খতি, তস্মা সো নেৰ হত্থিযাযী হোতি ন অস্সযাযী ন রথযাযী ন যানযাযী ন ভোগভোগী, ন মহন্তং ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘গোঘাতকো গাৰো ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘গোঘাতকো গাৰো ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’তি. তং কিস্স হেতু? তে হি সো, ভিক্খৰে, গাৰো ৰজ্ঝে ৰধাযুপনীতে পাপকেন মনসানুপেক্খতি, তস্মা সো নেৰ হত্থিযাযী হোতি ন অস্সযাযী ন রথযাযী ন যানযাযী ন ভোগভোগী, ন মহন্তং ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসতি’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু তুম্হেহি দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা – ‘ওরব্ভিকো…পে… সূকরিকো [সোকরিকো (স্যা.)] …পে… সাকুণিকো…পে… মাগৰিকো মগে [মিগে (স্যা. কং.)] ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে! মযাপি খো এতং, ভিক্খৰে, নেৰ দিট্ঠং ন সুতং – ‘মাগৰিকো মগে ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণমানো তেন কম্মেন তেন আজীৰেন হত্থিযাযী ৰা অস্সযাযী ৰা রথযাযী ৰা যানযাযী ৰা ভোগভোগী ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসন্তো’তি. তং কিস্স হেতু? তে হি সো, ভিক্খৰে, মগে ৰজ্ঝে ৰধাযুপনীতে পাপকেন মনসানুপেক্খতি, তস্মা সো নেৰ হত্থিযাযী হোতি ন অস্সযাযী ন রথযাযী ন যানযাযী ন ভোগভোগী, ন মহন্তং ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসতি. তে হি (নাম) [( ) বহূসু নত্থি] সো, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতে পাণে ৰজ্ঝে ৰধাযুপনীতে পাপকেন মনসানুপেক্খমানো [মনসানুপেক্খতি, তস্মা সো (স্যা. ক.)] নেৰ হত্থিযাযী ভৰিস্সতি [হোতি (স্যা. ক.)] ন অস্সযাযী ন রথযাযী ন যানযাযী ন ভোগভোগী, ন মহন্তং ভোগক্খন্ধং অজ্ঝাৰসিস্সতি [অজ্ঝাৰসতি (স্যা. ক.)]. কো পন ৰাদো যং মনুস্সভূতং ৰজ্ঝং ৰধাযুপনীতং পাপকেন মনসানুপেক্খতি! তঞ্হি তস্স [তং হিস্স (পী. ক.)], ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায. কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমমরণস্সতিসুত্তং

১৯. একং সমযং ভগৰা নাতিকে [নাদিকে (সী. স্যা. কং. পী.) অ. নি. ৮.৭৩] ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘মরণস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. ভাৰেথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, মরণস্সতি’’ন্তি?

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহং খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং রত্তিন্দিৰং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

অঞ্ঞতরোপি খো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহম্পি খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং দিৰসং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

অঞ্ঞতরোপি খো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহম্পি খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং একপিণ্ডপাতং ভুঞ্জামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

অঞ্ঞতরোপি খো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহম্পি খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং চত্তারো পঞ্চ আলোপে সঙ্খাদিত্ৰা [সঙ্খরিত্ৰা (ক.)] অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

অঞ্ঞতরোপি খো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহম্পি খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং একং আলোপং সঙ্খাদিত্ৰা [সংহরিত্ৰা (ক.)] অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

অঞ্ঞতরোপি খো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহম্পি খো, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি. ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, ভিক্খু, ভাৰেসি মরণস্সতি’’ন্তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং অস্সসিত্ৰা ৰা পস্সসামি পস্সসিত্ৰা ৰা অস্সসামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. এৰং খো অহং, ভন্তে, ভাৰেমি মরণস্সতি’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘যো চাযং [য্ৰাযং (পী. ক.)], ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং রত্তিন্দিৰং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’’’তি.

‘‘যো চাযং [যোপাযং (ক.)], ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং দিৰসং জীৰেয্যং, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’’’তি.

‘‘যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং একপিণ্ডপাতং ভুঞ্জামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’’’তি.

‘‘যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং চত্তারো পঞ্চ আলোপে সঙ্খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পমত্তা ৰিহরন্তি দন্ধং মরণস্সতিং ভাৰেন্তি আসৰানং খযায.

‘‘যো চ খ্ৰাযং [যোপাযং (ক.)], ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং একং আলোপং সঙ্খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’’’তি.

‘‘যো চাযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং মরণস্সতিং ভাৰেতি – ‘অহো ৰতাহং তদন্তরং জীৰেয্যং যদন্তরং অস্সসিত্ৰা ৰা পস্সসামি পস্সসিত্ৰা ৰা অস্সসামি, ভগৰতো সাসনং মনসি করেয্যং, বহু ৰত মে কতং অস্সা’তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অপ্পমত্তা ৰিহরন্তি তিক্খং মরণস্সতিং ভাৰেন্তি আসৰানং খযায.

‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘অপ্পমত্তা ৰিহরিস্সাম, তিক্খং মরণস্সতিং ভাৰেস্সাম আসৰানং খযাযা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. নৰমং.

১০. দুতিযমরণস্সতিসুত্তং

২০. একং সমযং ভগৰা নাতিকে ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘মরণস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কথং ভাৰিতা চ, ভিক্খৰে, মরণস্সতি কথং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা?

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিৰসে নিক্খন্তে রত্তিযা পতিহিতায [পটিগতায (ক.) অ. নি. ৮.৭৪] ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘বহুকা খো মে পচ্চযা মরণস্স – অহি ৰা মং ডংসেয্য, ৰিচ্ছিকো ৰা মং ডংসেয্য, সতপদী ৰা মং ডংসেয্য; তেন মে অস্স কালকিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো. উপক্খলিত্ৰা ৰা পপতেয্যং, ভত্তং ৰা মে ভুত্তং ব্যাপজ্জেয্য, পিত্তং ৰা মে কুপ্পেয্য, সেম্হং ৰা মে কুপ্পেয্য, সত্থকা ৰা মে ৰাতা কুপ্পেয্যুং; তেন মে অস্স কালকিরিযা, সো মমস্স অন্তরাযো’তি. তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অত্থি নু খো মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু রত্তিং কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’’’তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্থি মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু রত্তিং কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তেন ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘নত্থি মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু রত্তিং কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু রত্তিযা নিক্খন্তায দিৰসে পতিহিতে ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘বহুকা খো মে পচ্চযা মরণস্স – অহি ৰা মং ডংসেয্য, ৰিচ্ছিকো ৰা মং ডংসেয্য, সতপদী ৰা মং ডংসেয্য; তেন মে অস্স কালকিরিযা সো মমস্স অন্তরাযো. উপক্খলিত্ৰা ৰা পপতেয্যং, ভত্তং ৰা মে ভুত্তং ব্যাপজ্জেয্য, পিত্তং ৰা মে কুপ্পেয্য, সেম্হং ৰা মে কুপ্পেয্য, সত্থকা ৰা মে ৰাতা কুপ্পেয্যুং; তেন মে অস্স কালকিরিযা সো মমস্স অন্তরাযো’তি. তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অত্থি নু খো মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু দিৰা কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’’’তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্থি মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু দিৰা কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তেন ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘নত্থি মে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপ্পহীনা, যে মে অস্সু দিৰা কালং করোন্তস্স অন্তরাযাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, মরণস্সতি এৰং বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. দসমং.

সারণীযৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং

দ্ৰে সারণী নিসারণীযং, ভদ্দকং অনুতপ্পিযং;

নকুলং সোপ্পমচ্ছা চ, দ্ৰে হোন্তি মরণস্সতীতি.

৩. অনুত্তরিযৰগ্গো

১. সামকসুত্তং

২১. একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি সামগামকে পোক্খরণিযাযং. অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং পোক্খরণিযং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘তযোমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে তযো? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা – ইমে খো, ভন্তে, তযো ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইদমৰোচ সা দেৰতা. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো সা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং পোক্খরণিযং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘তযোমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে তযো? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা – ইমে খো, ভন্তে, তযো ধম্মা ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি. তেসং ৰো [খো (ক.)], ভিক্খৰে, অলাভা তেসং দুল্লদ্ধং, যে ৰো দেৰতাপি জানন্তি কুসলেহি ধম্মেহি পরিহাযমানে’’.

‘‘অপরেপি, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযা ধম্মা? সঙ্গণিকারামতা, দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো পরিহানিযা ধম্মা’’.

‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অতীতমদ্ধানং পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি. যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, অনাগতমদ্ধানং পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি. যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, এতরহি পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহী’’তি. পঠমং.

২. অপরিহানিযসুত্তং

২২. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ…পে… কতমে চ, ভিক্খৰে, ছ অপরিহানিযা ধম্মা? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ অপরিহানিযা ধম্মা.

‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অতীতমদ্ধানং ন পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযিংসু কুসলেহি ধম্মেহি. যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, অনাগতমদ্ধানং ন পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযিস্সন্তি কুসলেহি ধম্মেহি. যেপি হি কেচি, ভিক্খৰে, এতরহি ন পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহি, সব্বেতে ইমেহেৰ ছহি ধম্মেহি ন পরিহাযন্তি কুসলেহি ধম্মেহী’’তি. দুতিযং.

৩. ভযসুত্তং

২৩. ‘‘‘ভয’ন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘দুক্খ’ন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘রোগো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘গণ্ডো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘সঙ্গো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং; ‘পঙ্কো’তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং.

‘‘কস্মা চ, ভিক্খৰে, ‘ভয’ন্তি কামানমেতং অধিৰচনং? কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো দিট্ঠধম্মিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা ‘ভয’ন্তি কামানমেতং অধিৰচনং. কস্মা চ, ভিক্খৰে, দুক্খন্তি…পে… রোগোতি… গণ্ডোতি… সঙ্গোতি… পঙ্কোতি কামানমেতং অধিৰচনং? কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো দিট্ঠধম্মিকাপি পঙ্কা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি পঙ্কা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা ‘পঙ্কো’তি কামানমেতং অধিৰচন’’ন্তি.

‘‘ভযং দুক্খং রোগো গণ্ডো, সঙ্গো পঙ্কো চ উভযং;

এতে কামা পৰুচ্চন্তি, যত্থ সত্তো পুথুজ্জনো.

‘‘উপাদানে ভযং দিস্ৰা, জাতিমরণসম্ভৰে;

অনুপাদা ৰিমুচ্চন্তি, জাতিমরণসঙ্খযে.

‘‘তে খেমপ্পত্তা সুখিনো, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;

সব্বৰেরভযাতীতা [সব্বে ৰেরভযাতীতা (স্যা.)], সব্বদুক্খং উপচ্চগু’’ন্তি. ততিযং;

৪. হিমৰন্তসুত্তং

২৪. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু হিমৰন্তং পব্বতরাজং পদালেয্য, কো পন ৰাদো ছৰায অৰিজ্জায! কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ঠিতিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ৰুট্ঠানকুসলো হোতি, সমাধিস্স কল্লিতকুসলো [কল্লতাকুসলো (স্যা. কং. ক.) সং. নি. ৩.৬৬৫ পস্সিতব্বং] হোতি, সমাধিস্স গোচরকুসলো হোতি, সমাধিস্স অভিনীহারকুসলো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু হিমৰন্তং পব্বতরাজং পদালেয্য, কো পন ৰাদো ছৰায অৰিজ্জাযা’’তি! চতুত্থং.

৫. অনুস্সতিট্ঠানসুত্তং

২৫. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অনুস্সতিট্ঠানানি. কতমানি ছ? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো…পে… পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি…পে… সমাধিসংৰত্তনিকানি. যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো সীলং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি – ‘লাভা ৰত মে! সুলদ্ধং ৰত মে…পে… যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি. যস্মিং…পে… এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা তাৰতিংসা, সন্তি দেৰা যামা, সন্তি দেৰা তুসিতা, সন্তি দেৰা নিম্মানরতিনো, সন্তি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তিনো, সন্তি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, সন্তি দেৰা ততুত্তরি. যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’’’ তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইদম্পি খো, ভিক্খৰে, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুজ্ঝন্তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি. পঞ্চমং.

৬. মহাকচ্চানসুত্তং

২৬. তত্র খো আযস্মা মহাকচ্চানো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহাকচ্চানো এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো; অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্বাধে ওকাসাধিগমো অনুবুদ্ধো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং ছ অনুস্সতিট্ঠানানি.

‘‘কতমানি ছ? ইধাৰুসো, অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা …পে… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো…পে… পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো ধম্মং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো সঙ্ঘং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো অত্তনো সীলানি অনুস্সরতি অখণ্ডানি…পে… সমাধিসংৰত্তনিকানি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো সীলং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে…পে… যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো’তি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চাগং অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘পুন চপরং, আৰুসো, অরিযসাৰকো দেৰতা অনুস্সরতি – ‘সন্তি দেৰা চাতুমহারাজিকা, সন্তি দেৰা…পে… ততুত্তরি. যথারূপায সদ্ধায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা সদ্ধা সংৰিজ্জতি. যথারূপেন সীলেন…পে… সুতেন… চাগেন… পঞ্ঞায সমন্নাগতা তা দেৰতা ইতো চুতা তত্থ উপপন্না; ময্হম্পি তথারূপা পঞ্ঞা সংৰিজ্জতী’তি. যস্মিং, আৰুসো, সমযে অরিযসাৰকো অত্তনো চ তাসঞ্চ দেৰতানং সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ সুতঞ্চ চাগঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ অনুস্সরতি নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন দোসপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি, ন মোহপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতি; উজুগতমেৰস্স তস্মিং সমযে চিত্তং হোতি, নিক্খন্তং মুত্তং ৰুট্ঠিতং গেধম্হা. ‘গেধো’তি খো, আৰুসো, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. স খো সো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সব্বসো আকাসসমেন চেতসা ৰিহরতি ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন. ইদম্পি খো, আৰুসো, আরম্মণং করিত্ৰা এৰমিধেকচ্চে সত্তা ৰিসুদ্ধিধম্মা ভৰন্তি.

‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো; অব্ভুতং, আৰুসো! যাৰঞ্চিদং তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সম্বাধে ওকাসাধিগমো অনুবুদ্ধো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং ছ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমসমযসুত্তং

২৭. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি? ‘‘ছযিমে, ভিক্খু, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং’’.

‘‘কতমে ছ? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, পঠমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি ব্যাপাদপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ ব্যাপাদস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, ব্যাপাদস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু ব্যাপাদস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, দুতিযো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি থিনমিদ্ধপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ থিনমিদ্ধস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, থিনমিদ্ধস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু থিনমিদ্ধস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, ততিযো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, চতুত্থো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি ৰিচিকিচ্ছাপরেতেন, উপ্পন্নায চ ৰিচিকিচ্ছায নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, ৰিচিকিচ্ছায পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু ৰিচিকিচ্ছায পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, পঞ্চমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি তং নিমিত্তং নপ্পজানাতি তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, তং নিমিত্তং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে, আযস্মা, আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, ছট্ঠো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. ইমে খো, ভিক্খু, ছ সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি. সত্তমং.

৮. দুতিযসমযসুত্তং

২৮. একং সমযং সম্বহুলা থেরা ভিক্খূ বারাণসিযং ৰিহরন্তি ইসিপতনে মিগদাযে. অথ খো তেসং থেরানং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং মণ্ডলমাল়ে সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘কো নু খো, আৰুসো, সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি?

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো পাদে পক্খালেত্ৰা নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো পাদে পক্খালেত্ৰা নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, চারিত্তকিলমথোপিস্স তস্মিং সমযে অপ্পটিপ্পস্সদ্ধো হোতি, ভত্তকিলমথোপিস্স তস্মিং সমযে অপ্পটিপ্পস্সদ্ধো হোতি. তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ৰিহারপচ্ছাযাযং নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ৰিহারপচ্ছাযাযং নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, যদেৰস্স দিৰা সমাধিনিমিত্তং মনসিকতং হোতি তদেৰস্স তস্মিং সমযে সমুদাচরতি. তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, আৰুসো, সো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং. যস্মিং, আৰুসো, সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায নিসিন্নো হোতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা, ওজট্ঠাযিস্স তস্মিং সমযে কাযো হোতি ফাসুস্স হোতি বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং. তস্মা সো অসমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা মহাকচ্চানো থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘সম্মুখা মেতং, আৰুসো, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ছযিমে, ভিক্খু, সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং’’’.

‘‘কতমে ছ? ইধ, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, কামরাগপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরামি কামরাগপরেতেন, উপ্পন্নস্স চ কামরাগস্স নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানামি. সাধু ৰত মে আযস্মা কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু কামরাগস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, পঠমো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খু, যস্মিং সমযে ভিক্খু ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি…পে… থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা ৰিহরতি… যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি, তং নিমিত্তং ন জানাতি ন পস্সতি, তস্মিং সমযে মনোভাৰনীযো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং খো, আৰুসো, যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো অনন্তরা আসৰানং খযো হোতি তং নিমিত্তং ন জানামি ন পস্সামি. সাধু ৰত মে আযস্মা আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতূ’তি. তস্স মনোভাৰনীযো ভিক্খু আসৰানং খযায ধম্মং দেসেতি. অযং, ভিক্খু, ছট্ঠো সমযো মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতুং.

‘‘সম্মুখা মেতং, আৰুসো, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘ইমে খো, ভিক্খু, ছ সমযা মনোভাৰনীযস্স ভিক্খুনো দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’’ন্তি. অট্ঠমং.

৯. উদাযীসুত্তং

২৯. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি. দুতিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? দুতিযম্পি খো আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি. ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং উদাযিং আমন্তেসি – ‘‘কতি নু খো, উদাযি, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি? ততিযম্পি খো আযস্মা উদাযী তুণ্হী অহোসি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং উদাযিং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা তং, আৰুসো উদাযি, আমন্তেসী’’তি. ‘‘সুণোমহং, আৰুসো আনন্দ, ভগৰতো. ইধ, ভন্তে, ভিক্খু অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি – সেয্যথিদং একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে…. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠান’’ন্তি.

অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘অঞ্ঞাসিং খো অহং, আনন্দ – ‘নেৰাযং উদাযী মোঘপুরিসো অধিচিত্তং অনুযুত্তো ৰিহরতী’তি. কতি নু খো, আনন্দ, অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি?

‘‘পঞ্চ, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানানি. কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভন্তে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু আলোকসঞ্ঞং মনসি করোতি, দিৰা সঞ্ঞং অধিট্ঠাতি, যথা দিৰা তথা রত্তিং, যথা রত্তিং তথা দিৰা; ইতি ৰিৰটেন চেতসা অপরিযোনদ্ধেন সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেতি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং ঞাণদস্সনপ্পটিলাভায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী. পী.) দী. নি. ২.৩৭৭; ম. নি. ১.১১০] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং কামরাগপ্পহানায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং [ছড্ডিতং (সী. স্যা. পী.)] একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং. সো ইমমেৰ কাযং এৰং [এৰন্তি ইদং সতিপট্ঠানসুত্তাদীসু নত্থি] উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’’’তি [এতং অনতীতোতি (সী.)].

‘‘সেয্যথাপি ৰা পন [সেয্যথা ৰা পন (স্যা.)] পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি [সিগালেহি (সী.)] ৰা খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং. সো ইমমেৰ কাযং এৰং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’’’তি.

‘‘সেয্যথাপি ৰা পন পস্সেয্য সরীরং সীৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিম্মংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং. অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি দিসাৰিদিসাৰিক্খিত্তানি [দিসাৰিদিসাসু ৰিক্খিত্তানি (সী.)], অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং [কটট্ঠিকং (সী.)] অঞ্ঞেন [পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী. পী.), পিট্ঠিকণ্ডকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (স্যা. কং.)] ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিকণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং [পিট্ঠিকণ্ডকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (সী. পী.), পিট্ঠিকণ্ডকট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং (স্যা. কং.)], অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপ্পটিভাগানি [সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী. স্যা. পী.)] অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি [পুঞ্জকতানি (পী.)] তেরোৰস্সিকানি অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি. সো ইমমেৰ কাযং এৰং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং অস্মিমানসমুগ্ঘাতায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং, ভন্তে, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং অনেকধাতুপটিৰেধায সংৰত্ততি. ইমানি খো, ভন্তে, পঞ্চ অনুস্সতিট্ঠানানী’’তি.

‘‘সাধু, সাধু, আনন্দ! তেন হি ত্ৰং, আনন্দ, ইদম্পি ছট্ঠং অনুস্সতিট্ঠানং ধারেহি. ইধানন্দ, ভিক্খু সতোৰ অভিক্কমতি সতোৰ পটিক্কমতি সতোৰ তিট্ঠতি সতোৰ নিসীদতি সতোৰ সেয্যং কপ্পেতি সতোৰ কম্মং অধিট্ঠাতি. ইদং, আনন্দ, অনুস্সতিট্ঠানং এৰং ভাৰিতং এৰং বহুলীকতং সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততী’’তি. নৰমং.

১০. অনুত্তরিযসুত্তং

৩০. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অনুত্তরিযানি. কতমানি ছ? দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযন্তি.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দস্সনানুত্তরিযং? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো হত্থিরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, অস্সরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, মণিরতনম্পি দস্সনায গচ্ছতি, উচ্চাৰচং ৰা পন দস্সনায গচ্ছতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং দস্সনায গচ্ছতি. অত্থেতং, ভিক্খৰে, দস্সনং; নেতং নত্থীতি ৰদামি. তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, দস্সনং হীনং গম্মং পোথুজ্জনিকং অনরিযং অনত্থসংহিতং, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা দস্সনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, দস্সনানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং [সোকপরিদ্দৰানং (সী.)] সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায [অত্থগমায (সী.)] ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা দস্সনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দস্সনানুত্তরিযং. ইতি দস্সনানুত্তরিযং.

‘‘সৰনানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো ভেরিসদ্দম্পি [ভেরিসদ্দস্সপি (ক.) এৰং ৰীণাসদ্দম্পিইচ্চাদীসুপি] সৰনায গচ্ছতি, ৰীণাসদ্দম্পি সৰনায গচ্ছতি, গীতসদ্দম্পি সৰনায গচ্ছতি, উচ্চাৰচং ৰা পন সৰনায গচ্ছতি, সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স মিচ্ছাপটিপন্নস্স ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি. অত্থেতং, ভিক্খৰে, সৰনং; নেতং নত্থীতি ৰদামি. তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, সৰনং হীনং গম্মং পোথুজ্জনিকং অনরিযং অনত্থসংহিতং, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতস্স ৰা তথাগতসাৰকস্স ৰা ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, সৰনানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতস্স ৰা তথাগতসাৰকস্স ৰা ধম্মস্সৰনায গচ্ছতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সৰনানুত্তরিযং. ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং.

‘‘লাভানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুত্তলাভম্পি লভতি, দারলাভম্পি লভতি, ধনলাভম্পি লভতি, উচ্চাৰচং ৰা পন লাভং লভতি, সমণে ৰা ব্রাহ্মণে ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকে মিচ্ছাপটিপন্নে সদ্ধং পটিলভতি. অত্থেসো, ভিক্খৰে, লাভো; নেসো নত্থীতি ৰদামি. সো চ খো এসো, ভিক্খৰে, লাভো হীনো গম্মো পোথুজ্জনিকো অনরিযো অনত্থসংহিতো, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতে ৰা তথাগতসাৰকে ৰা সদ্ধং পটিলভতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, লাভানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতে ৰা তথাগতসাৰকে ৰা সদ্ধং পটিলভতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, লাভানুত্তরিযং. ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং.

‘‘সিক্খানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো হত্থিস্মিম্পি সিক্খতি, অস্সস্মিম্পি সিক্খতি, রথস্মিম্পি সিক্খতি, ধনুস্মিম্পি সিক্খতি, থরুস্মিম্পি সিক্খতি, উচ্চাৰচং ৰা পন সিক্খতি, সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স মিচ্ছাপটিপন্নস্স [মিচ্ছাপটিপত্তিং (ক.)] সিক্খতি. অত্থেসা, ভিক্খৰে, সিক্খা; নেসা নত্থীতি ৰদামি. সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, সিক্খা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, সিক্খানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অধিসীলম্পি সিক্খতি, অধিচিত্তম্পি সিক্খতি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খতি, নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সিক্খানুত্তরিযং. ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং.

‘‘পারিচরিযানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো খত্তিযম্পি পরিচরতি, ব্রাহ্মণম্পি পরিচরতি, গহপতিম্পি পরিচরতি, উচ্চাৰচং ৰা পন পরিচরতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং পরিচরতি. অত্থেসা, ভিক্খৰে, পারিচরিযা; নেসা নত্থীতি ৰদামি. সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, পারিচরিযা হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায…পে… ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা পরিচরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, পারিচরিযানং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা পরিচরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পারিচরিযানুত্তরিযং. ইতি দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং.

‘‘অনুস্সতানুত্তরিযঞ্চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুত্তলাভম্পি অনুস্সরতি, দারলাভম্পি অনুস্সরতি, ধনলাভম্পি অনুস্সরতি, উচ্চাৰচং ৰা পন লাভং অনুস্সরতি, সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকং মিচ্ছাপটিপন্নং অনুস্সরতি. অত্থেসা, ভিক্খৰে, অনুস্সতি; নেসা নত্থীতি ৰদামি. সা চ খো এসা, ভিক্খৰে, অনুস্সতি হীনা গম্মা পোথুজ্জনিকা অনরিযা অনত্থসংহিতা, ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি. যো চ খো, ভিক্খৰে, তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা অনুস্সরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো, এতদানুত্তরিযং, ভিক্খৰে, অনুস্সতীনং সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং তথাগতং ৰা তথাগতসাৰকং ৰা অনুস্সরতি নিৰিট্ঠসদ্ধো নিৰিট্ঠপেমো একন্তগতো অভিপ্পসন্নো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুস্সতানুত্তরিযং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অনুত্তরিযানী’’তি.

‘‘যে দস্সনানুত্তরং লদ্ধা [যে দস্সনৰরং লদ্ধা (সী. পী.), দস্সনানুত্তরিযং লদ্ধা (স্যা. কং.)], সৰনঞ্চ অনুত্তরং;

লাভানুত্তরিযং লদ্ধা, সিক্খানুত্তরিযে রতা [অনুত্তরিযং তথা (ক.)].

‘‘উপট্ঠিতা পারিচরিযা, ভাৰযন্তি অনুস্সতিং;

ৰিৰেকপ্পটিসংযুত্তং, খেমং অমতগামিনিং.

‘‘অপ্পমাদে পমুদিতা, নিপকা সীলসংৰুতা;

তে ৰে কালেন পচ্চেন্তি [পচ্চন্তি (স্যা. ক.)], যত্থ দুক্খং নিরুজ্ঝতী’’তি. দসমং;

অনুত্তরিযৰগ্গো [সামকৰগ্গো (ক.)] ততিযো.

তস্সুদ্দানং –

সামকো অপরিহানিযো, ভযং হিমৰানুস্সতি;

কচ্চানো দ্ৰে চ সমযা, উদাযী অনুত্তরিযেনাতি.

৪. দেৰতাৰগ্গো

১. সেখসুত্তং

৩১. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, সঙ্গণিকারামতা, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.

‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. পঠমং.

২. পঠমঅপরিহানসুত্তং

৩২. অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ছযিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, অপ্পমাদগারৰতা, পটিসন্থারগারৰতা [পটিসন্ধারগারৰতা (ক.)] – ইমে খো, ভন্তে, ছ ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইদমৰোচ সা দেৰতা. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো সা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘ছযিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, অপ্পমাদগারৰতা, পটিসন্থারগারৰতা – ইমে খো, ভন্তে, ছ ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

‘‘সত্থুগরু ধম্মগরু, সঙ্ঘে চ তিব্বগারৰো;

অপ্পমাদগরু ভিক্খু, পটিসন্থারগারৰো;

অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি. দুতিযং;

৩. দুতিযঅপরিহানসুত্তং

৩৩. ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘ছযিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, হিরিগারৰতা, ওত্তপ্পগারৰতা – ইমে খো, ভন্তে, ছ ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

‘‘সত্থুগরু ধম্মগরু, সঙ্ঘে চ তিব্বগারৰো;

হিরিওত্তপ্পসম্পন্নো, সপ্পতিস্সো সগারৰো;

অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি. ততিযং;

৪. মহামোগ্গল্লানসুত্তং

৩৪. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘কতমেসানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম [সোতাপন্নাম্হা (সী.), সোতাপন্নাম্হ (স্যা. কং. পী.)] অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি? তেন খো পন সমযেন তিস্সো নাম ভিক্খু অধুনাকালঙ্কতো অঞ্ঞতরং ব্রহ্মলোকং উপপন্নো হোতি. তত্রপি নং এৰং জানন্তি – ‘‘তিস্সো ব্রহ্মা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো’’তি.

অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং [সম্মিঞ্জিতং (সী. স্যা. কং. পী.)] ৰা বাহং পসারেয্য পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অদ্দসা খো তিস্সো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ – ‘‘এহি খো, মারিস মোগ্গল্লান; স্ৰাগতং [সাগতং (সী.)], মারিস মোগ্গল্লান; চিরস্সং খো, মারিস মোগ্গল্লান; ইমং পরিযাযমকাসি, যদিদং ইধাগমনায. নিসীদ, মারিস মোগ্গল্লান, ইদমাসনং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. নিসীদি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো পঞ্ঞত্তে আসনে. তিস্সোপি খো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো তিস্সং ব্রহ্মানং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ –

‘‘কতমেসানং খো, তিস্স, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি? ‘‘চাতুমহারাজিকানং খো, মারিস মোগ্গল্লান, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি.

‘‘সব্বেসঞ্ঞেৰ নু খো, তিস্স, চাতুমহারাজিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি? ‘‘ন খো, মারিস মোগ্গল্লান, সব্বেসং চাতুমহারাজিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’তি. যে খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, চাতুমহারাজিকা দেৰা বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা অরিযকন্তেহি সীলেহি অসমন্নাগতা ন তেসং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’তি. যে চ খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, চাতুমহারাজিকা দেৰা বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতা, তেসং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি.

‘‘চাতুমহারাজিকানঞ্ঞেৰ নু খো, তিস্স, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’তি উদাহু তাৰতিংসানম্পি দেৰানং…পে… যামানম্পি দেৰানং… তুসিতানম্পি দেৰানং… নিম্মানরতীনম্পি দেৰানং… পরনিম্মিতৰসৰত্তীনম্পি দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি? ‘‘পরনিম্মিতৰসৰত্তীনম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি.

‘‘সব্বেসঞ্ঞেৰ নু খো, তিস্স, পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি? ‘‘ন খো, মারিস মোগ্গল্লান, সব্বেসং পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’তি. যে খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন অসমন্নাগতা, অরিযকন্তেহি সীলেহি অসমন্নাগতা, ন তেসং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’তি. যে চ খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতা, অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতা তেসং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সোতাপন্না নাম অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা’’’তি.

অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তিস্সস্স ব্রহ্মুনো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা – ‘‘সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – ‘ব্রহ্মলোকে অন্তরহিতো জেতৰনে পাতুরহোসী’’’তি. চতুত্থং.

৫. ৰিজ্জাভাগিযসুত্তং

৩৫. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ৰিজ্জাভাগিযা. কতমে ছ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা ৰিজ্জাভাগিযা’’তি. পঞ্চমং.

৬. ৰিৰাদমূলসুত্তং

৩৬. [দী. নি. ৩.৩২৫; ম. নি. ৩.৪৪; চূল়ৰ. ২১৬] ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, ৰিৰাদমূলানি. কতমানি ছ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী হোতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খায ন পরিপূরকারী সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি, যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং. এৰরূপং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ. তত্র তুম্হে, ভিক্খৰে, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ. এৰরূপং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ, তত্র তুম্হে, ভিক্খৰে, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী…পে… ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী… সঠো হোতি মাযাৰী… পাপিচ্ছো হোতি মিচ্ছাদিট্ঠি… সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী হোতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে…পে… সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খায ন পরিপূরকারী, সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি, যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনাহিতায বহুজনাসুখায বহুনো জনস্স অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং. এৰরূপং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ. তত্র তুম্হে, ভিক্খৰে, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ. এৰরূপং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ. তত্র তুম্হে, ভিক্খৰে, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি. এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ ৰিৰাদমূলানী’’তি. ছট্ঠং.

৭. ছল়ঙ্গদানসুত্তং

৩৭. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন ৰেল়ুকণ্ডকী [ৰেল়ুকণ্ডকিযা (অ. নি. ৭.৫৩; ২.১৩৪; সং. নি. ২.১৭৩)] নন্দমাতা উপাসিকা সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখে ভিক্খুসঙ্ঘে ছল়ঙ্গসমন্নাগতং দক্খিণং পতিট্ঠাপেতি. অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন ৰেল়ুকণ্ডকিং নন্দমাতরং উপাসিকং সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখে ভিক্খুসঙ্ঘে ছল়ঙ্গসমন্নাগতং দক্খিণং পতিট্ঠাপেন্তিং. দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এসা, ভিক্খৰে, ৰেল়ুকণ্ডকী নন্দমাতা উপাসিকা সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখে ভিক্খুসঙ্ঘে ছল়ঙ্গসমন্নাগতং দক্খিণং পতিট্ঠাপেতি’’.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ছল়ঙ্গসমন্নাগতা দক্খিণা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, দাযকস্স তীণঙ্গানি হোন্তি, পটিগ্গাহকানং তীণঙ্গানি. কতমানি দাযকস্স তীণঙ্গানি? ইধ, ভিক্খৰে, দাযকো পুব্বেৰ দানা সুমনো হোতি, দদং চিত্তং পসাদেতি, দত্ৰা অত্তমনো হোতি. ইমানি দাযকস্স তীণঙ্গানি.

‘‘কতমানি পটিগ্গাহকানং তীণঙ্গানি? ইধ, ভিক্খৰে, পটিগ্গাহকা ৰীতরাগা ৰা হোন্তি রাগৰিনযায ৰা পটিপন্না, ৰীতদোসা ৰা হোন্তি দোসৰিনযায ৰা পটিপন্না, ৰীতমোহা ৰা হোন্তি মোহৰিনযায ৰা পটিপন্না. ইমানি পটিগ্গাহকানং তীণঙ্গানি. ইতি দাযকস্স তীণঙ্গানি, পটিগ্গাহকানং তীণঙ্গানি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ছল়ঙ্গসমন্নাগতা দক্খিণা হোতি.

‘‘এৰং ছল়ঙ্গসমন্নাগতায, ভিক্খৰে, দক্খিণায ন সুকরং পুঞ্ঞস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকো পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততী’তি. অথ খো অসঙ্খ্যেয্যো [অসঙ্খেয্যো (সী. স্যা. কং. পী.)] অপ্পমেয্যো মহাপুঞ্ঞক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহাসমুদ্দে ন সুকরং উদকস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকানি উদকাল়্হকানীতি ৰা এত্তকানি উদকাল়্হকসতানীতি ৰা এত্তকানি উদকাল়্হকসহস্সানীতি ৰা এত্তকানি উদকাল়্হকসতসহস্সানী’তি ৰা. অথ খো অসঙ্খ্যেয্যো অপ্পমেয্যো মহাউদকক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, এৰং ছল়ঙ্গসমন্নাগতায দক্খিণায ন সুকরং পুঞ্ঞস্স পমাণং গহেতুং – ‘এত্তকো পুঞ্ঞাভিসন্দো কুসলাভিসন্দো সুখস্সাহারো সোৰগ্গিকো সুখৰিপাকো সগ্গসংৰত্তনিকো ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্ততী’তি. অথ খো অসঙ্খ্যেয্যো অপ্পমেয্যো মহাপুঞ্ঞক্খন্ধোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি.

[পে. ৰ. ৩০৫ পেতৰত্থুম্হিপি] ‘‘পুব্বেৰ দানা সুমনো, দদং চিত্তং পসাদযে;

দত্ৰা অত্তমনো হোতি, এসা যঞ্ঞস্স [পুঞ্ঞস্স (ক.)] সম্পদা.

‘‘ৰীতরাগা [ৰীতরাগো (স্যা. কং. ক.) এৰং অনন্তরপদত্তযেপি] ৰীতদোসা, ৰীতমোহা অনাসৰা;

খেত্তং যঞ্ঞস্স সম্পন্নং, সঞ্ঞতা ব্রহ্মচারযো [ব্রহ্মচারিনো (স্যা. কং.)].

‘‘সযং আচমযিত্ৰান, দত্ৰা সকেহি পাণিভি;

অত্তনো পরতো চেসো, যঞ্ঞো হোতি মহপ্ফলো.

[অ. নি. ৪.৪০] ‘‘এৰং যজিত্ৰা মেধাৰী, সদ্ধো মুত্তেন চেতসা;

অব্যাপজ্জং সুখং লোকং, পণ্ডিতো উপপজ্জতী’’তি. সত্তমং;

৮. অত্তকারীসুত্তং

৩৮. অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহঞ্হি, ভো গোতম, এৰংৰাদী এৰংদিট্ঠি – ‘নত্থি অত্তকারো, নত্থি পরকারো’’’তি. ‘‘মাহং, ব্রাহ্মণ, এৰংৰাদিং এৰংদিট্ঠিং অদ্দসং ৰা অস্সোসিং ৰা. কথঞ্হি নাম সযং অভিক্কমন্তো, সযং পটিক্কমন্তো এৰং ৰক্খতি – ‘নত্থি অত্তকারো, নত্থি পরকারো’’’তি!

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, অত্থি আরব্ভধাতূ’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘আরব্ভধাতুযা সতি আরব্ভৰন্তো সত্তা পঞ্ঞাযন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, আরব্ভধাতুযা সতি আরব্ভৰন্তো সত্তা পঞ্ঞাযন্তি, অযং সত্তানং অত্তকারো অযং পরকারো’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, অত্থি নিক্কমধাতু…পে… অত্থি পরক্কমধাতু… অত্থি থামধাতু… অত্থি ঠিতিধাতু… অত্থি উপক্কমধাতূ’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘উপক্কমধাতুযা সতি উপক্কমৰন্তো সত্তা পঞ্ঞাযন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, উপক্কমধাতুযা সতি উপক্কমৰন্তো সত্তা পঞ্ঞাযন্তি, অযং সত্তানং অত্তকারো অযং পরকারো’’.

‘‘মাহং, ব্রাহ্মণ [তং কিং মঞ্ঞসি ব্রাহ্মণ মাহং (ক.)], এৰংৰাদিং এৰংদিট্ঠিং অদ্দসং ৰা অস্সোসিং ৰা. কথঞ্হি নাম সযং অভিক্কমন্তো সযং পটিক্কমন্তো এৰং ৰক্খতি – ‘নত্থি অত্তকারো নত্থি পরকারো’’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি! অট্ঠমং.

৯. নিদানসুত্তং

৩৯. ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? লোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, দোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, মোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায. ন, ভিক্খৰে, লোভা অলোভো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, লোভা লোভোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, দোসা অদোসো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, দোসা দোসোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, মোহা অমোহো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, মোহা মোহোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো. অথ খো, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযায.

‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? অলোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অদোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, অমোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায. ন, ভিক্খৰে, অলোভা লোভো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, অলোভা অলোভোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, অদোসা দোসো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, অদোসা অদোসোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, অমোহা মোহো সমুদেতি; অথ খো, ভিক্খৰে, অমোহা অমোহোৰ সমুদেতি. ন, ভিক্খৰে, অলোভজেন কম্মেন অদোসজেন কম্মেন অমোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো. অথ খো, ভিক্খৰে, অলোভজেন কম্মেন অদোসজেন কম্মেন অমোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো. ইমানি খো, ভিক্খৰে, তীণি নিদানানি কম্মানং সমুদযাযা’’তি. নৰমং.

১০. কিমিলসুত্তং

৪০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কিমিলাযং ৰিহরতি নিচুলৰনে. অথ খো আযস্মা কিমিলো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, ধম্মে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সিক্খায অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে [পটিসন্ধারে (ক.) অ. নি. ৫.২০১; ৭.৫৯] অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতি’’.

‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, ধম্মে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সিক্খায সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি. দসমং.

১১. দারুক্খন্ধসুত্তং

৪১. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা সারিপুত্তো রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং গিজ্ঝকূটা পব্বতা ওরোহন্তো অদ্দস অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে মহন্তং দারুক্খন্ধং. দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ নো, আৰুসো, তুম্হে অমুং মহন্তং দারুক্খন্ধ’’ন্তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি.

‘‘আকঙ্খমানো, আৰুসো, ভিক্খু ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো অমুং দারুক্খন্ধং পথৰীত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য. তং কিস্স হেতু? অত্থি, আৰুসো, অমুম্হি দারুক্খন্ধে পথৰীধাতু, যং নিস্সায ভিক্খু ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো অমুং দারুক্খন্ধং পথৰীত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য. আকঙ্খমানো, আৰুসো, ভিক্খু ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো অমুং দারুক্খন্ধং আপোত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য …পে… তেজোত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য… ৰাযোত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য… সুভন্ত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য… অসুভন্ত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্য. তং কিস্স হেতু? অত্থি, আৰুসো, অমুম্হি দারুক্খন্ধে অসুভধাতু, যং নিস্সায ভিক্খু ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো অমুং দারুক্খন্ধং অসুভন্ত্ৰেৰ অধিমুচ্চেয্যা’’তি. একাদসমং.

১২. নাগিতসুত্তং

৪২. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ইচ্ছানঙ্গলং নাম কোসলানং ব্রাহ্মণগামো তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে. অস্সোসুং খো ইচ্ছানঙ্গলকা ব্রাহ্মণগহপতিকা – ‘‘সমণো খলু, ভো, গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো ইচ্ছানঙ্গলং অনুপ্পত্তো ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে. তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো…পে… বুদ্ধো ভগৰা’তি. সো ইমং লোকং সদেৰকং…পে… অরহতং দস্সনং হোতী’’তি. অথ খো ইচ্ছানঙ্গলকা ব্রাহ্মণগহপতিকা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায যেন ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা বহিদ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠংসু উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা নাগিতো ভগৰতো উপট্ঠাকো হোতি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং নাগিতং আমন্তেসি – ‘‘কে পন তে, নাগিত, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপে’’তি? ‘‘এতে, ভন্তে, ইচ্ছানঙ্গলকা ব্রাহ্মণগহপতিকা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায বহিদ্ৰারকোট্ঠকে ঠিতা ভগৰন্তংযেৰ উদ্দিস্স ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চা’’তি. ‘‘মাহং, নাগিত, যসেন সমাগমং, মা চ মযা যসো. যো খো, নাগিত, নযিমস্স নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অস্স অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, যস্সাহং নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, সো তং মীল়্হসুখং মিদ্ধসুখং লাভসক্কারসিলোকসুখং সাদিযেয্যা’’তি.

‘‘অধিৰাসেতু দানি, ভন্তে, ভগৰা; অধিৰাসেতু, সুগতো; অধিৰাসনকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো. যেন যেনেৰ দানি, ভন্তে, ভগৰা গমিস্সতি, তন্নিন্নাৰ ভৰিস্সন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. সেয্যথাপি, ভন্তে, থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে যথানিন্নং উদকানি পৰত্তন্তি; এৰমেৰং খো, ভন্তে, যেন যেনেৰ দানি ভগৰা গমিস্সতি, তন্নিন্নাৰ ভৰিস্সন্তি ব্রাহ্মণগহপতিকা নেগমা চেৰ জানপদা চ. তং কিস্স হেতু? তথা হি, ভন্তে, ভগৰতো সীলপঞ্ঞাণ’’ন্তি.

‘‘মাহং, নাগিত, যসেন সমাগমং, মা চ মযা যসো. যো খো, নাগিত, নযিমস্স নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অস্স অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, যস্সাহং নেক্খম্মসুখস্স পৰিৰেকসুখস্স উপসমসুখস্স সম্বোধসুখস্স নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, সো তং মীল়্হসুখং মিদ্ধসুখং লাভসক্কারসিলোকসুখং সাদিযেয্য.

‘‘ইধাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি গামন্তৰিহারিং সমাহিতং নিসিন্নং. তস্স ময্হং, নাগিত, এৰং হোতি – ‘ইদানিমং আযস্মন্তং [আরামিকো ৰা ঘট্টেস্সতি সমণুদ্দেসো ৰা, তং তম্হা (ক. সী. পী.) আরামিকো ৰা ঘট্টেস্সতি সমণুদ্দেসো ৰা, সো তং তম্হা (ক. সী.) অ. নি. ৮.৮৬ পস্সিতব্বং] আরামিকো ৰা উপট্ঠহিস্সতি সমণুদ্দেসো ৰা তং তম্হা [আরামিকো ৰা ঘট্টেস্সতি সমণুদ্দেসো ৰা, তং তম্হা (ক. সী. পী.) আরামিকো ৰা ঘট্টেস্সতি সমণুদ্দেসো ৰা, সো তং তম্হা (ক. সী.) অ. নি. ৮.৮৬ পস্সিতব্বং] সমাধিম্হা চাৰেস্সতী’তি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো ন অত্তমনো হোমি গামন্তৰিহারেন. ইধ পনাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি আরঞ্ঞিকং অরঞ্ঞে পচলাযমানং নিসিন্নং. তস্স ময্হং, নাগিত, এৰং হোতি – ‘ইদানি অযমাযস্মা ইমং নিদ্দাকিলমথং পটিৰিনোদেত্ৰা অরঞ্ঞসঞ্ঞংযেৰ মনসি করিস্সতি একত্ত’ন্তি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো অত্তমনো হোমি অরঞ্ঞৰিহারেন.

‘‘ইধ পনাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি আরঞ্ঞিকং অরঞ্ঞে অসমাহিতং নিসিন্নং. তস্স ময্হং, নাগিত, এৰং হোতি – ‘ইদানি অযমাযস্মা অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাদহিস্সতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং অনুরক্খিস্সতী’তি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো অত্তমনো হোমি অরঞ্ঞৰিহারেন.

‘‘ইধ পনাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি আরঞ্ঞিকং অরঞ্ঞে সমাহিতং নিসিন্নং. তস্স ময্হং, নাগিত, এৰং হোতি – ‘ইদানি অযমাযস্মা অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমোচেস্সতি, ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অনুরক্খিস্সতী’তি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো অত্তমনো হোমি অরঞ্ঞৰিহারেন.

‘‘ইধ পনাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি গামন্তৰিহারিং লাভিং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. সো তং লাভসক্কারসিলোকং নিকামযমানো রিঞ্চতি পটিসল্লানং রিঞ্চতি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি; গামনিগমরাজধানিং ওসরিত্ৰা ৰাসং কপ্পেতি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো ন অত্তমনো হোমি গামন্তৰিহারেন.

‘‘ইধ পনাহং, নাগিত, ভিক্খুং পস্সামি আরঞ্ঞিকং লাভিং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. সো তং লাভসক্কারসিলোকং পটিপণামেত্ৰা ন রিঞ্চতি পটিসল্লানং ন রিঞ্চতি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি. তেনাহং, নাগিত, তস্স ভিক্খুনো অত্তমনো হোমি অরঞ্ঞৰিহারেন. যস্মাহং, নাগিত, সমযে অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো ন কঞ্চি [ন কিঞ্চি (সী. পী. ক.)] পস্সামি পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা, ফাসু মে, নাগিত, তস্মিং সমযে হোতি অন্তমসো উচ্চারপস্সাৰকম্মাযা’’তি. দ্ৰাদসমং.

দেৰতাৰগ্গো [সেক্খপরিহানিযৰগ্গো (স্যা.)] চতুত্থো.

তস্সুদ্দানং –

সেখা দ্ৰে অপরিহানি, মোগ্গল্লান ৰিজ্জাভাগিযা;

ৰিৰাদদানত্তকারী নিদানং, কিমিলদারুক্খন্ধেন নাগিতোতি.

৫. ধম্মিকৰগ্গো

১. নাগসুত্তং

৪৩. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিযং পিণ্ডায পাৰিসি. সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন পুব্বারামো মিগারমাতুপাসাদো তেনুপসঙ্কমিস্সাম দিৰাৰিহারাযা’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি.

অথ খো ভগৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং যেন পুব্বারামো মিগারমাতুপাসাদো তেনুপসঙ্কমি. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন পুব্বকোট্ঠকো তেনুপসঙ্কমিস্সাম গত্তানি পরিসিঞ্চিতু’’ন্তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. অথ খো ভগৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং যেন পুব্বকোট্ঠকো তেনুপসঙ্কমি গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং. পুব্বকোট্ঠকে গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একচীৰরো অট্ঠাসি গত্তানি পুব্বাপযমানো.

তেন খো পন সমযেন রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স সেতো নাম নাগো মহাতূরিয [মহাতুরিয (সী. স্যা. কং. পী.)] তাল়িতৰাদিতেন পুব্বকোট্ঠকা পচ্চুত্তরতি. অপিস্সু তং জনো দিস্ৰা এৰমাহ – ‘‘অভিরূপো ৰত, ভো, রঞ্ঞো নাগো; দস্সনীযো ৰত, ভো, রঞ্ঞো নাগো; পাসাদিকো ৰত, ভো, রঞ্ঞো নাগো; কাযুপপন্নো ৰত, ভো, রঞ্ঞো নাগো’’তি! এৰং ৰুত্তে আযস্মা উদাযী ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘হত্থিমেৰ নু খো, ভন্তে, মহন্তং ব্রহন্তং [মহন্তং ব্রুহন্তং (সী.), মহত্তং ব্রহ্মত্তং (ক.)] কাযুপপন্নং জনো দিস্ৰা এৰমাহ – ‘নাগো ৰত, ভো, নাগো’তি, উদাহু অঞ্ঞম্পি কঞ্চি [কিঞ্চি (ক.)] মহন্তং ব্রহন্তং কাযুপপন্নং জনো দিস্ৰা এৰমাহ – ‘নাগো ৰত, ভো, নাগো’’’তি? ‘‘হত্থিম্পি খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং কাযুপপন্নং জনো দিস্ৰা এৰমাহ – ‘নাগো ৰত, ভো, নাগো’তি! অস্সম্পি খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং…পে… গোণম্পি খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং…পে… উরগম্পি [নাগম্পি (ক.)] খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং…পে… রুক্খম্পি খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং…পে… মনুস্সম্পি খো, উদাযি, মহন্তং ব্রহন্তং কাযুপপন্নং জনো দিস্ৰা এৰমাহ – ‘নাগো ৰত, ভো, নাগো’তি! অপি চ, উদাযি, যো সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায আগুং ন করোতি কাযেন ৰাচায মনসা, তমহং ‘নাগো’তি ব্রূমী’’তি.

‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! যাৰ সুভাসিতং চিদং, ভন্তে, ভগৰতা – অপি চ, উদাযি, যো সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায আগুং ন করোতি কাযেন ৰাচায মনসা, তমহং ‘নাগো’তি ব্রূমী’’তি. ইদঞ্চ পনাহং, ভন্তে, ভগৰতা সুভাসিতং ইমাহি গাথাহি অনুমোদামি –

‘‘মনুস্সভূতং সম্বুদ্ধং, অত্তদন্তং সমাহিতং;

ইরিযমানং ব্রহ্মপথে, চিত্তস্সূপসমে রতং.

‘‘যং মনুস্সা নমস্সন্তি, সব্বধম্মান পারগুং;

দেৰাপি তং [নং (সী. পী.)] নমস্সন্তি, ইতি মে অরহতো সুতং.

‘‘সব্বসংযোজনাতীতং, ৰনা নিব্বন [নিব্বান (সী. স্যা. কং. পী.)] মাগতং;

কামেহি নেক্খম্মরতং [নেক্খম্মে রতং (ক. সী.)], মুত্তং সেলাৰ কঞ্চনং.

‘‘সব্বে অচ্চরুচী নাগো, হিমৰাঞ্ঞে সিলুচ্চযে;

সব্বেসং নাগনামানং, সচ্চনামো অনুত্তরো.

‘‘নাগং ৰো [তে (ক.)] কিত্তযিস্সামি, ন হি আগুং করোতি সো;

সোরচ্চং অৰিহিংসা চ, পাদা নাগস্স তে দুৰে.

‘‘তপো চ ব্রহ্মচরিযং, চরণা নাগস্স ত্যাপরে;

সদ্ধাহত্থো মহানাগো, উপেক্খাসেতদন্তৰা.

‘‘সতি গীৰা সিরো পঞ্ঞা, ৰীমংসা ধম্মচিন্তনা;

ধম্মকুচ্ছিসমাতপো, ৰিৰেকো তস্স ৰালধি.

‘‘সো ঝাযী অস্সাসরতো, অজ্ঝত্তং সুসমাহিতো [অজ্ঝত্তুপসমাহিতো (স্যা. ক.)];

গচ্ছং সমাহিতো নাগো, ঠিতো নাগো সমাহিতো.

‘‘সেয্যং সমাহিতো নাগো, নিসিন্নোপি সমাহিতো;

সব্বত্থ সংৰুতো নাগো, এসা নাগস্স সম্পদা.

‘‘ভুঞ্জতি অনৰজ্জানি, সাৰজ্জানি ন ভুঞ্জতি;

ঘাসমচ্ছাদনং লদ্ধা, সন্নিধিং পরিৰজ্জযং.

‘‘সংযোজনং অণুং থূলং, সব্বং ছেত্ৰান বন্ধনং;

যেন যেনেৰ গচ্ছতি, অনপেক্খোৰ গচ্ছতি.

‘‘যথাপি উদকে জাতং, পুণ্ডরীকং পৰড্ঢতি;

নুপলিপ্পতি [ন উপলিপ্পতি (সী. স্যা. কং. পী.), নুপলিম্পতি (ক.)] তোযেন, সুচিগন্ধং মনোরমং.

‘‘তথেৰ লোকে সুজাতো, বুদ্ধো লোকে ৰিহরতি;

নুপলিপ্পতি লোকেন, তোযেন পদুমং যথা.

‘‘মহাগিনীৰ জলিতো [মহাগ্গিনি পজ্জলিতো (সী. স্যা. কং.)], অনাহারূপসম্মতি;

সঙ্খারেসূপসন্তেসু [অঙ্গারেসু চ সন্তেসু (ক.)], নিব্বুতোতি পৰুচ্চতি.

‘‘অত্থস্সাযং ৰিঞ্ঞাপনী, উপমা ৰিঞ্ঞূহি দেসিতা;

ৰিঞ্ঞস্সন্তি [ৰিঞ্ঞিস্সন্তি (ক.)] মহানাগা, নাগং নাগেন দেসিতং.

‘‘ৰীতরাগো ৰীতদোসো, ৰীতমোহো অনাসৰো;

সরীরং ৰিজহং নাগো, পরিনিব্বিস্সতি [পরিনিব্বাতি (পী. ক.)] অনাসৰো’’তি. পঠমং;

২. মিগসালাসুত্তং

৪৪. অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো মিগসালা [মিগসাণা (ক.) অ. নি. ১০.৭৫] উপাসিকা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো মিগসালা উপাসিকা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ –

‘‘কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরাযং? পিতা মে, ভন্তে, পুরাণো ব্রহ্মচারী অহোসি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. সো কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো সকদাগামিসত্তো [সকদাগামিপত্তো (ক. স্যা. পী.)] তুসিতং কাযং উপপন্নোতি. পেত্তেয্যোপি [পেত্তয্যো পিযো (সী. পী. ক.), পিতু পিযো (স্যা. কং.)] মে, ভন্তে, ইসিদত্তো অব্রহ্মচারী অহোসি সদারসন্তুট্ঠো. সোপি কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো সকদাগামিপত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নোতি. কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরায’’ন্তি? ‘‘এৰং খো পনেতং, ভগিনি, ভগৰতা ব্যাকত’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনে পিণ্ডপাতং গহেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. অথ খো আযস্মা আনন্দো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদিং. অথ খো, ভন্তে, মিগসালা উপাসিকা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো, ভন্তে, মিগসালা উপাসিকা মং এতদৰোচ – ‘কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরাযং. পিতা মে, ভন্তে, পুরাণো ব্রহ্মচারী অহোসি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. সো কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো সকদাগামিপত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নোতি. পেত্তেয্যোপি মে, ভন্তে, ইসিদত্তো অব্রহ্মচারী অহোসি সদারসন্তুট্ঠো. সোপি কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো সকদাগামিপত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নোতি. কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরায’ন্তি? এৰং ৰুত্তে অহং, ভন্তে, মিগসালং উপাসিকং এতদৰোচং – ‘এৰং খো পনেতং, ভগিনি, ভগৰতা ব্যাকত’’’ন্তি.

‘‘কা চানন্দ, মিগসালা উপাসিকা বালা অব্যত্তা অম্মকা অম্মকসঞ্ঞা [অম্বকা অম্বকপঞ্ঞা (সী. পী.), অম্বকা অম্বকসঞ্ঞা (স্যা. কং.) অ. নি. ১০.৭৫ পস্সিতব্বং], কে চ পুরিসপুগ্গলপরোপরিযঞাণে? ছযিমে, আনন্দ, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.

‘‘কতমে ছ? ইধানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো সোরতো হোতি সুখসংৰাসো, অভিনন্দন্তি সব্রহ্মচারী একত্তৰাসেন. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি নো ৰিসেসায, হানগামীযেৰ হোতি নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো সোরতো হোতি সুখসংৰাসো, অভিনন্দন্তি সব্রহ্মচারী একত্তৰাসেন. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি নো হানায, ৰিসেসগামীযেৰ হোতি নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি – ‘ইমস্সপি তেৰ ধম্মা অপরস্সপি তেৰ ধম্মা, কস্মা তেসং একো হীনো একো পণীতো’তি! তঞ্হি তেসং, আনন্দ, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায.

‘‘তত্রানন্দ, য্ৰাযং পুগ্গলো সোরতো হোতি সুখসংৰাসো, অভিনন্দন্তি সব্রহ্মচারী একত্তৰাসেন, তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. অযং, আনন্দ, পুগ্গলো অমুনা পুরিমেন পুগ্গলেন অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমং হানন্দ, পুগ্গলং ধম্মসোতো নিব্বহতি, তদন্তরং কো জানেয্য অঞ্ঞত্র তথাগতেন! তস্মাতিহানন্দ, মা পুগ্গলেসু পমাণিকা অহুৰত্থ; মা পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হিত্থ. খঞ্ঞতি হানন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হন্তো. অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং, যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চস্স পুগ্গলস্স কোধমানো অধিগতো [অৰিগতো (ক.)] হোতি, সমযেন সমযঞ্চস্স লোভধম্মা উপ্পজ্জন্তি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি নো ৰিসেসায, হানগামীযেৰ হোতি নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চস্স পুগ্গলস্স কোধমানো অধিগতো হোতি, সমযেন সমযঞ্চস্স লোভধম্মা উপ্পজ্জন্তি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি…পে… নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি…পে… যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ, পনানন্দ, একচ্চস্স পুগ্গলস্স কোধমানো অধিগতো হোতি, সমযেন সমযঞ্চস্স ৰচীসঙ্খারা উপ্পজ্জন্তি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি…পে… সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি নো ৰিসেসায, হানগামীযেৰ হোতি নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চস্স পুগ্গলস্স কোধমানো অধিগতো হোতি, সমযেন সমযঞ্চস্স ৰচীসঙ্খারা উপ্পজ্জন্তি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি নো হানায, ৰিসেসগামীযেৰ হোতি নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি – ‘ইমস্সপি তেৰ ধম্মা, অপরস্সপি তেৰ ধম্মা. কস্মা তেসং একো হীনো, একো পণীতো’তি? তঞ্হি তেসং, আনন্দ, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায.

‘‘তত্রানন্দ, যস্স পুগ্গলস্স কোধমানো অধিগতো হোতি, সমযেন সমযঞ্চস্স ৰচীসঙ্খারা উপ্পজ্জন্তি, তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. অযং, আনন্দ, পুগ্গলো অমুনা পুরিমেন পুগ্গলেন অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমং হানন্দ, পুগ্গলং ধম্মসোতো নিব্বহতি. তদন্তরং কো জানেয্য অঞ্ঞত্র তথাগতেন! তস্মাতিহানন্দ, মা পুগ্গলেসু পমাণিকা অহুৰত্থ; মা পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হিত্থ. খঞ্ঞতি হানন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হন্তো. অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং, যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘কা চানন্দ, মিগসালা উপাসিকা বালা অব্যত্তা অম্মকা অম্মকসঞ্ঞা, কে চ পুরিসপুগ্গলপরোপরিযঞাণে! ইমে খো, আনন্দ, ছ পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.

‘‘যথারূপেন, আনন্দ, সীলেন পুরাণো সমন্নাগতো অহোসি, তথারূপেন সীলেন ইসিদত্তো সমন্নাগতো অভৰিস্স. নযিধ পুরাণো ইসিদত্তস্স গতিম্পি অঞ্ঞস্স. যথারূপায চ, আনন্দ, পঞ্ঞায ইসিদত্তো সমন্নাগতো অহোসি, তথারূপায পঞ্ঞায পুরাণো সমন্নাগতো অভৰিস্স. নযিধ ইসিদত্তো পুরাণস্স গতিম্পি অঞ্ঞস্স. ইতি খো, আনন্দ, ইমে পুগ্গলা উভো একঙ্গহীনা’’তি. দুতিযং.

৩. ইণসুত্তং

৪৫. ‘‘দালিদ্দিযং [দাল়িদ্দিযং (সী.)], ভিক্খৰে, দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, দলিদ্দো [দল়িদ্দো (সী.)] অস্সকো অনাল়্হিকো [অনদ্ধিকো (স্যা. কং.)] ইণং আদিযতি, ইণাদানম্পি, ভিক্খৰে, দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো ইণং আদিযিত্ৰা ৰড্ঢিং পটিস্সুণাতি, ৰড্ঢিপি, ভিক্খৰে, দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো ৰড্ঢিং পটিস্সুণিত্ৰা কালাভতং [কালগতং (ক.)] ৰড্ঢিং ন দেতি, চোদেন্তিপি নং; চোদনাপি, ভিক্খৰে, দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো চোদিযমানো ন দেতি, অনুচরন্তিপি নং; অনুচরিযাপি, ভিক্খৰে, দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো অনুচরিযমানো ন দেতি, বন্ধন্তিপি নং; বন্ধনম্পি, ভিক্খৰে, দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, দালিদ্দিযম্পি দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো, ইণাদানম্পি দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো, ৰড্ঢিপি দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো, চোদনাপি দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো, অনুচরিযাপি দুক্খা লোকস্মিং কামভোগিনো, বন্ধনম্পি দুক্খং লোকস্মিং কামভোগিনো; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পং নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযং নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযস্স ৰিনযে দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো.

‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো সদ্ধায অসতি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরিযা অসতি কুসলেসু ধম্মেসু, ওত্তপ্পে অসতি কুসলেসু ধম্মেসু, ৰীরিযে অসতি কুসলেসু ধম্মেসু, পঞ্ঞায অসতি কুসলেসু ধম্মেসু, কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. ইদমস্স ইণাদানস্মিং ৰদামি.

‘‘সো তস্স কাযদুচ্চরিতস্স পটিচ্ছাদনহেতু পাপিকং ইচ্ছং পণিদহতি [পদহতি (ক.)]. ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি ইচ্ছতি, ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি সঙ্কপ্পতি, ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি ৰাচং ভাসতি, ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি কাযেন পরক্কমতি. সো তস্স ৰচীদুচ্চরিতস্স পটিচ্ছাদনহেতু…পে… সো তস্স মনোদুচ্চরিতস্স পটিচ্ছাদনহেতু…পে… ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি কাযেন পরক্কমতি. ইদমস্স ৰড্ঢিযা ৰদামি.

‘‘তমেনং পেসলা সব্রহ্মচারী এৰমাহংসু – ‘অযঞ্চ সো আযস্মা এৰংকারী এৰংসমাচারো’তি. ইদমস্স চোদনায ৰদামি.

‘‘তমেনং অরঞ্ঞগতং ৰা রুক্খমূলগতং ৰা সুঞ্ঞাগারগতং ৰা ৰিপ্পটিসারসহগতা পাপকা অকুসলৰিতক্কা সমুদাচরন্তি. ইদমস্স অনুচরিযায ৰদামি.

‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা নিরযবন্ধনে ৰা বজ্ঝতি তিরচ্ছানযোনিবন্ধনে ৰা. নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একবন্ধনম্পি সমনুপস্সামি এৰংদারুণং এৰংকটুকং [এৰংদুক্খং (স্যা. কং. ক.)] এৰংঅন্তরাযকরং অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমায, যথযিদং, ভিক্খৰে, নিরযবন্ধনং ৰা তিরচ্ছানযোনিবন্ধনং ৰা’’তি.

‘‘দালিদ্দিযং দুক্খং লোকে, ইণাদানঞ্চ ৰুচ্চতি;

দলিদ্দো ইণমাদায, ভুঞ্জমানো ৰিহঞ্ঞতি.

‘‘ততো অনুচরন্তি নং, বন্ধনম্পি নিগচ্ছতি;

এতঞ্হি বন্ধনং দুক্খং, কামলাভাভিজপ্পিনং.

‘‘তথেৰ অরিযৰিনযে, সদ্ধা যস্স ন ৰিজ্জতি;

অহিরীকো অনোত্তপ্পী, পাপকম্মৰিনিব্বযো.

‘‘কাযদুচ্চরিতং কত্ৰা, ৰচীদুচ্চরিতানি চ;

মনোদুচ্চরিতং কত্ৰা, ‘মা মং জঞ্ঞূ’তি ইচ্ছতি.

‘‘সো সংসপ্পতি [সঙ্কপ্পতি (ক.)] কাযেন, ৰাচায উদ চেতসা;

পাপকম্মং পৰড্ঢেন্তো, তত্থ তত্থ পুনপ্পুনং.

‘‘সো পাপকম্মো দুম্মেধো, জানং দুক্কটমত্তনো;

দলিদ্দো ইণমাদায, ভুঞ্জমানো ৰিহঞ্ঞতি.

‘‘ততো অনুচরন্তি নং, সঙ্কপ্পা মানসা দুখা;

গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, যস্স ৰিপ্পটিসারজা.

‘‘সো পাপকম্মো দুম্মেধো, জানং দুক্কটমত্তনো;

যোনিমঞ্ঞতরং গন্ত্ৰা, নিরযে ৰাপি বজ্ঝতি.

‘‘এতঞ্হি বন্ধনং দুক্খং, যম্হা ধীরো পমুচ্চতি;

ধম্মলদ্ধেহি ভোগেহি, দদং চিত্তং পসাদযং.

‘‘উভযত্থ কটগ্গাহো, সদ্ধস্স ঘরমেসিনো;

দিট্ঠধম্মহিতত্থায, সম্পরাযসুখায চ;

এৰমেতং গহট্ঠানং, চাগো পুঞ্ঞং পৰড্ঢতি.

‘‘তথেৰ অরিযৰিনযে, সদ্ধা যস্স পতিট্ঠিতা;

হিরীমনো চ ওত্তপ্পী, পঞ্ঞৰা সীলসংৰুতো.

‘‘এসো খো অরিযৰিনযে, ‘সুখজীৰী’তি ৰুচ্চতি;

নিরামিসং সুখং লদ্ধা, উপেক্খং অধিতিট্ঠতি.

‘‘পঞ্চ নীৰরণে হিত্ৰা, নিচ্চং আরদ্ধৰীরিযো;

ঝানানি উপসম্পজ্জ, একোদি নিপকো সতো.

‘‘এৰং ঞত্ৰা যথাভূতং, সব্বসংযোজনক্খযে;

সব্বসো অনুপাদায, সম্মা চিত্তং ৰিমুচ্চতি.

‘‘তস্স সম্মা ৰিমুত্তস্স, ঞাণং চে হোতি তাদিনো;

‘অকুপ্পা মে ৰিমুত্তী’তি, ভৰসংযোজনক্খযে.

‘‘এতং খো পরমং ঞাণং, এতং সুখমনুত্তরং;

অসোকং ৰিরজং খেমং, এতং আনণ্যমুত্তম’’ন্তি. ততিযং;

৪. মহাচুন্দসুত্তং

৪৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা মহাচুন্দো চেতীসু ৰিহরতি সযংজাতিযং [সহজাতিযং (সী. পী.), সঞ্জাতিযং (স্যা. কং.)]. তত্র খো আযস্মা মহাচুন্দো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাচুন্দস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহাচুন্দো এতদৰোচ –

‘‘ইধাৰুসো, ধম্মযোগা ভিক্খূ ঝাযী ভিক্খূ অপসাদেন্তি – ‘ইমে পন ঝাযিনোম্হা, ঝাযিনোম্হাতি ঝাযন্তি পজ্ঝাযন্তি নিজ্ঝাযন্তি অৰজ্ঝাযন্তি [অপজ্ঝাযন্তি (ম. নি. ১.৫০৮)]. কিমিমে [কিং হিমে (সী. স্যা. কং. পী.)] ঝাযন্তি, কিন্তিমে ঝাযন্তি, কথং ইমে ঝাযন্তী’তি? তত্থ ধম্মযোগা চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ঝাযী চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ন চ বহুজনহিতায পটিপন্না হোন্তি বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং.

‘‘ইধ পনাৰুসো, ঝাযী ভিক্খূ ধম্মযোগে ভিক্খূ অপসাদেন্তি – ‘ইমে পন ধম্মযোগম্হা, ধম্মযোগম্হাতি উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা পাকতিন্দ্রিযা. কিমিমে ধম্মযোগা, কিন্তিমে ধম্মযোগা, কথং ইমে ধম্মযোগা’তি? তত্থ ঝাযী চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ধম্মযোগা চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ন চ বহুজনহিতায পটিপন্না হোন্তি বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং.

‘‘ইধ পনাৰুসো, ধম্মযোগা ভিক্খূ ধম্মযোগানঞ্ঞেৰ ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসন্তি, নো ঝাযীনং ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসন্তি. তত্থ ধম্মযোগা চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ঝাযী চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ন চ বহুজনহিতায পটিপন্না হোন্তি বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং.

‘‘ইধ পনাৰুসো, ঝাযী ভিক্খূ ঝাযীনঞ্ঞেৰ ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসন্তি, নো ধম্মযোগানং ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসন্তি. তত্থ ঝাযী চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ধম্মযোগা চ ভিক্খূ নপ্পসীদন্তি, ন চ বহুজনহিতায পটিপন্না হোন্তি বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং.

‘‘তস্মাতিহাৰুসো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ধম্মযোগা সমানা ঝাযীনং ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, আৰুসো, সিক্খিতব্বং. তং কিস্স হেতু? অচ্ছরিযা হেতে, আৰুসো, পুগ্গলা দুল্লভা লোকস্মিং, যে অমতং ধাতুং কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরন্তি. তস্মাতিহাৰুসো, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ঝাযী সমানা ধম্মযোগানং ভিক্খূনং ৰণ্ণং ভাসিস্সামা’তি. এৰঞ্হি ৰো, আৰুসো, সিক্খিতব্বং. তং কিস্স হেতু? অচ্ছরিযা হেতে, আৰুসো, পুগ্গলা দুল্লভা লোকস্মিং যে গম্ভীরং অত্থপদং পঞ্ঞায অতিৰিজ্ঝ পস্সন্তী’’তি. চতুত্থং.

৫. পঠমসন্দিট্ঠিকসুত্তং

৪৭. অথ খো মোল়িযসীৰকো [মোলিযসীৰকো (সী. পী.), মোল়িসীৰকো (ক.)] পরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো মোল়িযসীৰকো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সন্দিট্ঠিকো ধম্মো, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি?

‘‘তেন হি, সীৰক, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, সীৰক, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং লোভং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং লোভো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং লোভং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং লোভো’তি পজানাসী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যং খো ত্ৰং, সীৰক, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং লোভং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং লোভো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং লোভং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং লোভো’তি পজানাসি – এৰম্পি খো, সীৰক, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি…পে….

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীৰক, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং দোসং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং লোভধম্মং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং দোসধম্মং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহধম্মং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং মোহধম্মো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহধম্মং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং মোহধম্মো’তি পজানাসী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যং খো ত্ৰং, সীৰক, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহধম্মং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং মোহধম্মো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহধম্মং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং মোহধম্মো’তি পজানাসি – এৰং খো, সীৰক, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে… উপাসকং মং, ভন্তে, ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযসন্দিট্ঠিকসুত্তং

৪৮. অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সন্দিট্ঠিকো ধম্মো, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো’তি, ভো গোতম, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভো গোতম, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি?

‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি. যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং রাগং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং রাগো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং রাগং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং রাগো’তি পজানাসী’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘যং খো ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং রাগং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং রাগো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং রাগং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং রাগো’তি পজানাসি – এৰম্পি খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি…পে….

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং দোসং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মোহং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কাযসন্দোসং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰচীসন্দোসং…পে… সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসো’তি পজানাসী’’তি? ‘‘এৰং, ভো’’. ‘‘যং খো ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসো’তি পজানাসি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং মনোসন্দোসো’তি পজানাসি – এৰং খো, ব্রাহ্মণ, সন্দিট্ঠিকো ধম্মো হোতি অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. ছট্ঠং.

৭. খেমসুত্তং

৪৯. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা চ খেমো আযস্মা চ সুমনো সাৰত্থিযং ৰিহরন্তি অন্ধৰনস্মিং. অথ খো আযস্মা চ খেমো আযস্মা চ সুমনো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা খেমো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘যো সো, ভন্তে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো তস্স ন এৰং হোতি – ‘অত্থি মে সেয্যোতি ৰা অত্থি মে সদিসোতি ৰা অত্থি মে হীনোতি ৰা’’’তি. ইদমৰোচাযস্মা খেমো. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো আযস্মা খেমো ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

অথ খো আযস্মা সুমনো অচিরপক্কন্তে আযস্মন্তে খেমে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যো সো, ভন্তে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো তস্স ন এৰং হোতি – ‘নত্থি মে সেয্যোতি ৰা নত্থি মে সদিসোতি ৰা নত্থি মে হীনোতি ৰা’’’তি. ইদমৰোচাযস্মা সুমনো. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো আযস্মা সুমনো ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তেসু আযস্মন্তে চ খেমে আযস্মন্তে চ সুমনে ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, কুলপুত্তা অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তি. অত্থো চ ৰুত্তো অত্তা চ অনুপনীতো. অথ চ পন ইধেকচ্চে মোঘপুরিসা হসমানকা [হসমানকং (ক.) মহাৰ. ২৪৫] মঞ্ঞে অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তি. তে পচ্ছা ৰিঘাতং আপজ্জন্তী’’তি.

‘‘ন উস্সেসু ন ওমেসু, সমত্তে নোপনীযরে [নোপনিয্যরে (স্যা. পী. ক.)];

খীণা জাতি ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, চরন্তি সংযোজনৰিপ্পমুত্তা’’তি. সত্তমং;

৮. ইন্দ্রিযসংৰরসুত্তং

৫০. [অ. নি. ৫.২৪, ১৬৮; ২.৭.৬৫] ‘‘ইন্দ্রিযসংৰরে, ভিক্খৰে, অসতি ইন্দ্রিযসংৰরৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সীলং; সীলে অসতি সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, ফেগ্গুপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযসংৰরে অসতি ইন্দ্রিযসংৰরৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সীলং…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.

‘‘ইন্দ্রিযসংৰরে, ভিক্খৰে, সতি ইন্দ্রিযসংৰরসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি সীলং; সীলে সতি সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি পারিপূরিং গচ্ছতি, ফেগ্গুপি পারিপূরিং গচ্ছতি, সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইন্দ্রিযসংৰরে সতি ইন্দ্রিযসংৰরসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি সীলং…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. অট্ঠমং.

৯. আনন্দসুত্তং

৫১. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –

‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু অস্সুতঞ্চেৰ ধম্মং সুণাতি, সুতা চস্স ধম্মা ন সম্মোসং গচ্ছন্তি, যে চস্স ধম্মা পুব্বে চেতসা সম্ফুট্ঠপুব্বা তে চ সমুদাচরন্তি, অৰিঞ্ঞাতঞ্চ ৰিজানাতী’’তি? ‘‘আযস্মা খো আনন্দো বহুস্সুতো. পটিভাতু আযস্মন্তংযেৰ আনন্দ’’ন্তি. ‘‘তেনহাৰুসো সারিপুত্ত, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চস্সোসি. আযস্মা আনন্দো এতদৰোচ –

‘‘ইধাৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথং উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. সো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং ৰাচেতি, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. যস্মিং আৰাসে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা তস্মিং আৰাসে ৰস্সং উপেতি. তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ‘ইদং, ভন্তে, কথং; ইমস্স ক্ৰত্থো’তি? তে তস্স আযস্মতো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানীকরোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এত্তাৰতা খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খু অস্সুতঞ্চেৰ ধম্মং সুণাতি, সুতা চস্স ধম্মা ন সম্মোসং গচ্ছন্তি, যে চস্স ধম্মা পুব্বে চেতসা সম্ফুট্ঠপুব্বা তে চ সমুদাচরন্তি, অৰিঞ্ঞাতঞ্চ ৰিজানাতী’’তি.

‘‘অচ্ছরিযং, আৰুসো, অব্ভুতং, আৰুসো, যাৰ সুভাসিতং চিদং আযস্মতা আনন্দেন. ইমেহি চ মযং ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতং আযস্মন্তং আনন্দং ধারেম. আযস্মা হি আনন্দো ধম্মং পরিযাপুণাতি – সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথং উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. আযস্মা আনন্দো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, আযস্মা আনন্দো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং ৰাচেতি, আযস্মা আনন্দো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি, আযস্মা আনন্দো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. আযস্মা আনন্দো যস্মিং আৰাসে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা তস্মিং আৰাসে ৰস্সং উপেতি. তে আযস্মা আনন্দো কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ‘ইদং, ভন্তে, কথং; ইমস্স ক্ৰত্থো’তি? তে আযস্মতো আনন্দস্স অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানীকরোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তী’’তি. নৰমং.

১০. খত্তিযসুত্তং

৫২. অথ খো জাণুস্সোণি [জাণুসোণি (ক.)] ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘খত্তিযা, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘খত্তিযা খো, ব্রাহ্মণ, ভোগাধিপ্পাযা পঞ্ঞূপৰিচারা বলাধিট্ঠানা পথৰীভিনিৰেসা ইস্সরিযপরিযোসানা’’তি.

‘‘ব্রাহ্মণা পন, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘ব্রাহ্মণা খো, ব্রাহ্মণ, ভোগাধিপ্পাযা পঞ্ঞূপৰিচারা মন্তাধিট্ঠানা যঞ্ঞাভিনিৰেসা ব্রহ্মলোকপরিযোসানা’’তি.

‘‘গহপতিকা পন, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘গহপতিকা খো, ব্রাহ্মণ, ভোগাধিপ্পাযা পঞ্ঞূপৰিচারা সিপ্পাধিট্ঠানা কম্মন্তাভিনিৰেসা নিট্ঠিতকম্মন্তপরিযোসানা’’তি.

‘‘ইত্থী পন, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘ইত্থী খো, ব্রাহ্মণ, পুরিসাধিপ্পাযা অলঙ্কারূপৰিচারা পুত্তাধিট্ঠানা অসপতীভিনিৰেসা ইস্সরিযপরিযোসানা’’তি.

‘‘চোরা পন, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘চোরা খো, ব্রাহ্মণ, আদানাধিপ্পাযা গহনূপৰিচারা সত্থাধিট্ঠানা অন্ধকারাভিনিৰেসা অদস্সনপরিযোসানা’’তি.

‘‘সমণা পন, ভো গোতম, কিংঅধিপ্পাযা, কিংউপৰিচারা, কিংঅধিট্ঠানা, কিংঅভিনিৰেসা, কিংপরিযোসানা’’তি? ‘‘সমণা খো, ব্রাহ্মণ, খন্তিসোরচ্চাধিপ্পাযা পঞ্ঞূপৰিচারা সীলাধিট্ঠানা আকিঞ্চঞ্ঞাভিনিৰেসা [অকিঞ্চনাভিনিৰেসা (স্যা. ক.)] নিব্বানপরিযোসানা’’তি.

‘‘অচ্ছরিযং, ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! খত্তিযানম্পি ভৰং গোতমো জানাতি অধিপ্পাযঞ্চ উপৰিচারঞ্চ অধিট্ঠানঞ্চ অভিনিৰেসঞ্চ পরিযোসানঞ্চ. ব্রাহ্মণানম্পি ভৰং গোতমো জানাতি…পে… গহপতীনম্পি ভৰং গোতমো জানাতি… ইত্থীনম্পি ভৰং গোতমো জানাতি… চোরানম্পি ভৰং গোতমো জানাতি … সমণানম্পি ভৰং গোতমো জানাতি অধিপ্পাযঞ্চ উপৰিচারঞ্চ অধিট্ঠানঞ্চ অভিনিৰেসঞ্চ পরিযোসানঞ্চ. অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দসমং.

১১. অপ্পমাদসুত্তং

৫৩. অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘অত্থি নু খো, ভো গোতম, একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো যো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো’’তি? ‘‘অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো যো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো’’তি.

‘‘কতমো পন, ভো গোতম, একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো যো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো’’তি? ‘‘অপ্পমাদো খো, ব্রাহ্মণ, একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো’’.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, যানি কানিচি জঙ্গলানং [জঙ্গমানং (সী. পী.) অ. নি. ১০.১৫; ম. নি. ১.৩০০] পাণানং পদজাতানি, সব্বানি তানি হত্থিপদে সমোধানং গচ্ছন্তি; হত্থিপদং তেসং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং মহন্তত্তেন. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, অপ্পমাদো একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, কূটাগারস্স যা কাচি গোপানসিযো সব্বা তা কূটঙ্গমা কূটনিন্না কূটসমোসরণা, কূটং তাসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ …পে….

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, পব্বজলাযকো পব্বজং [বব্বজলাযকো বব্বজং (সী. পী.)] লাযিত্ৰা অগ্গে গহেত্ৰা ওধুনাতি নিধুনাতি নিচ্ছাদেতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, অম্বপিণ্ডিযা ৰণ্টচ্ছিন্নায যানি কানিচি অম্বানি ৰণ্টূপনিবন্ধনানি সব্বানি তানি তদন্ৰযানি ভৰন্তি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, যে কেচি খুদ্দরাজানো [কুড্ডরাজানো (সী. স্যা. অট্ঠ.), কুদ্দরাজানো (পী.) অ. নি. ১০.১৫] সব্বেতে রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স অনুযন্তা [অনুযুত্তা (সী. স্যা. কং. পী.)] ভৰন্তি, রাজা তেসং চক্কৰত্তী অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, যা কাচি তারকরূপানং পভা সব্বা তা চন্দস্স পভায কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং, চন্দপ্পভা তাসং অগ্গমক্খাযতি. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, অপ্পমাদো একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং যো চ অত্থো সম্পরাযিকো.

‘‘অযং খো, ব্রাহ্মণ, একো ধম্মো ভাৰিতো বহুলীকতো উভো অত্থে সমধিগ্গয্হ তিট্ঠতি – দিট্ঠধম্মিকঞ্চেৰ অত্থং, যো চ অত্থো সম্পরাযিকো’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. একাদসমং.

১২. ধম্মিকসুত্তং

৫৪. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা ধম্মিকো জাতিভূমিযং আৰাসিকো হোতি সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তসু আৰাসেসু. তত্র সুদং আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি ৰিহিংসতি ৰিতুদতি রোসেতি ৰাচায. তে চ আগন্তুকা ভিক্খূ আযস্মতা ধম্মিকেন অক্কোসিযমানা পরিভাসিযমানা ৰিহেসিযমানা ৰিতুদিযমানা রোসিযমানা ৰাচায পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি [ন সণ্ঠহন্তি (সী.)], রিঞ্চন্তি আৰাসং.

অথ খো জাতিভূমকানং [জাতিভূমিকানং (স্যা. পী. ক.)] উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘মযং খো ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. অথ চ পন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং. কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাস’’ন্তি? অথ খো জাতিভূমকানং উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি ৰিহিংসতি ৰিতুদতি রোসেতি ৰাচায. তে চ আগন্তুকা ভিক্খূ আযস্মতা ধম্মিকেন অক্কোসিযমানা পরিভাসিযমানা ৰিহেসিযমানা ৰিতুদিযমানা রোসিযমানা ৰাচায পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং. যংনূন মযং আযস্মন্তং ধম্মিকং পব্বাজেয্যামা’’তি.

অথ খো জাতিভূমকা উপাসকা যেন আযস্মা ধম্মিকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং ধম্মিকং এতদৰোচুং – ‘‘পক্কমতু, ভন্তে, আযস্মা ধম্মিকো ইমম্হা আৰাসা; অলং তে ইধ ৰাসেনা’’তি. অথ খো আযস্মা ধম্মিকো তম্হা আৰাসা অঞ্ঞং আৰাসং অগমাসি. তত্রপি সুদং আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি ৰিহিংসতি ৰিতুদতি রোসেতি ৰাচায. তে চ আগন্তুকা ভিক্খূ আযস্মতা ধম্মিকেন অক্কোসিযমানা পরিভাসিযমানা ৰিহেসিযমানা ৰিতুদিযমানা রোসিযমানা ৰাচায পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং.

অথ খো জাতিভূমকানং উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘মযং খো ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. অথ চ পন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং. কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাস’’ন্তি? অথ খো জাতিভূমকানং উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি ৰিহিংসতি ৰিতুদতি রোসেতি ৰাচায. তে চ আগন্তুকা ভিক্খূ আযস্মতা ধম্মিকেন অক্কোসিযমানা পরিভাসিযমানা ৰিহেসিযমানা ৰিতুদিযমানা রোসিযমানা ৰাচায পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং. যংনূন মযং আযস্মন্তং ধম্মিকং পব্বাজেয্যামা’’তি.

অথ খো জাতিভূমকা উপাসকা যেনাযস্মা ধম্মিকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং ধম্মিকং এতদৰোচুং – ‘‘পক্কমতু, ভন্তে, আযস্মা ধম্মিকো ইমম্হাপি আৰাসা; অলং তে ইধ ৰাসেনা’’তি. অথ খো আযস্মা ধম্মিকো তম্হাপি আৰাসা অঞ্ঞং আৰাসং অগমাসি. তত্রপি সুদং আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি ৰিহিংসতি ৰিতুদতি রোসেতি ৰাচায. তে চ আগন্তুকা ভিক্খূ আযস্মতা ধম্মিকেন অক্কোসিযমানা পরিভাসিযমানা ৰিহেসিযমানা ৰিতুদিযমানা রোসিযমানা ৰাচায পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং.

অথ খো জাতিভূমকানং উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘মযং খো ভিক্খুসঙ্ঘং পচ্চুপট্ঠিতা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. অথ চ পন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাসং. কো নু খো হেতু কো পচ্চযো যেন আগন্তুকা ভিক্খূ পক্কমন্তি, ন সণ্ঠন্তি, রিঞ্চন্তি আৰাস’’ন্তি? অথ খো জাতিভূমকানং উপাসকানং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা ধম্মিকো আগন্তুকে ভিক্খূ অক্কোসতি…পে…. যংনূন মযং আযস্মন্তং ধম্মিকং পব্বাজেয্যাম সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহী’’তি. অথ খো জাতিভূমকা উপাসকা যেনাযস্মা ধম্মিকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং ধম্মিকং এতদৰোচুং – ‘‘পক্কমতু, ভন্তে, আযস্মা ধম্মিকো সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহী’’তি. অথ খো আযস্মতো ধম্মিকস্স এতদহোসি – ‘‘পব্বাজিতো খোম্হি জাতিভূমকেহি উপাসকেহি সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহি. কহং নু খো দানি গচ্ছামী’’তি? অথ খো আযস্মতো ধম্মিকস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা ধম্মিকো পত্তচীৰরমাদায যেন রাজগহং তেন পক্কামি. অনুপুব্বেন যেন রাজগহং গিজ্ঝকূটো পব্বতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং ধম্মিকং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘হন্দ কুতো নু ত্ৰং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, আগচ্ছসী’’তি? ‘‘পব্বাজিতো অহং, ভন্তে, জাতিভূমকেহি উপাসকেহি সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহী’’তি. ‘‘অলং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, কিং তে ইমিনা, যং তং ততো ততো পব্বাজেন্তি, সো ত্ৰং ততো ততো পব্বাজিতো মমেৰ সন্তিকে আগচ্ছসি’’.

‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সামুদ্দিকা ৰাণিজা তীরদস্সিং সকুণং গহেত্ৰা নাৰায সমুদ্দং অজ্ঝোগাহন্তি. তে অতীরদক্খিণিযা [অতীরদস্সনিযা (স্যা.), অতীরদস্সিযা (ক.)] নাৰায তীরদস্সিং সকুণং মুঞ্চন্তি. সো গচ্ছতেৰ পুরত্থিমং দিসং, গচ্ছতি পচ্ছিমং দিসং, গচ্ছতি উত্তরং দিসং, গচ্ছতি দক্খিণং দিসং, গচ্ছতি উদ্ধং, গচ্ছতি অনুদিসং. সচে সো সমন্তা তীরং পস্সতি, তথাগতকোৰ [তথাগতো (ক.) দী. নি. ১.৪৯৭ পস্সিতব্বং] হোতি. সচে পন সো সমন্তা তীরং ন পস্সতি তমেৰ নাৰং পচ্চাগচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, যং তং ততো ততো পব্বাজেন্তি সো ত্ৰং ততো ততো পব্বাজিতো মমেৰ সন্তিকে আগচ্ছসি.

‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, রঞ্ঞো কোরব্যস্স সুপ্পতিট্ঠো নাম নিগ্রোধরাজা অহোসি পঞ্চসাখো সীতচ্ছাযো মনোরমো. সুপ্পতিট্ঠস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, নিগ্রোধরাজস্স দ্ৰাদসযোজনানি অভিনিৰেসো অহোসি, পঞ্চ যোজনানি মূলসন্তানকানং. সুপ্পতিট্ঠস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, নিগ্রোধরাজস্স তাৰ মহন্তানি ফলানি অহেসুং; সেয্যথাপি নাম আল়্হকথালিকা. এৰমস্স সাদূনি ফলানি অহেসুং; সেয্যথাপি নাম খুদ্দং মধুং অনেলকং. সুপ্পতিট্ঠস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, নিগ্রোধরাজস্স একং খন্ধং রাজা পরিভুঞ্জতি সদ্ধিং ইত্থাগারেন, একং খন্ধং বলকাযো পরিভুঞ্জতি, একং খন্ধং নেগমজানপদা পরিভুঞ্জন্তি, একং খন্ধং সমণব্রাহ্মণা পরিভুঞ্জন্তি, একং খন্ধং মিগা [মিগপক্খিনো (সী. স্যা. পী.)] পরিভুঞ্জন্তি. সুপ্পতিট্ঠস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, নিগ্রোধরাজস্স ন কোচি ফলানি রক্খতি, ন চ সুদং [ন চ পুন (ক.)] অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ফলানি হিংসন্তি.

‘‘অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, অঞ্ঞতরো পুরিসো সুপ্পতিট্ঠস্স নিগ্রোধরাজস্স যাৰদত্থং ফলানি ভক্খিত্ৰা সাখং ভঞ্জিত্ৰা পক্কামি. অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুপ্পতিট্ঠে নিগ্রোধরাজে অধিৰত্থায দেৰতায এতদহোসি – ‘অচ্ছরিযং ৰত, ভো, অব্ভুতং ৰত, ভো! যাৰ পাপো মনুস্সো [যাৰ পাপমনুস্সো (স্যা.), যাৰতা পাপমনুস্সো (ক.)], যত্র হি নাম সুপ্পতিট্ঠস্স নিগ্রোধরাজস্স যাৰদত্থং ফলানি ভক্খিত্ৰা সাখং ভঞ্জিত্ৰা পক্কমিস্সতি, যংনূন সুপ্পতিট্ঠো নিগ্রোধরাজা আযতিং ফলং ন দদেয্যা’তি. অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুপ্পতিট্ঠো নিগ্রোধরাজা আযতিং ফলং ন অদাসি.

‘‘অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, রাজা কোরব্যো যেন সক্কো দেৰানমিন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং এতদৰোচ – ‘যগ্ঘে, মারিস, জানেয্যাসি সুপ্পতিট্ঠো নিগ্রোধরাজা ফলং ন দেতী’তি? অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সক্কো দেৰানমিন্দো তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসি [অভিসঙ্খারেসি (স্যা. ক.)], যথা ভুসা ৰাতৰুট্ঠি আগন্ত্ৰা সুপ্পতিট্ঠং নিগ্রোধরাজং পৰত্তেসি [পাতেসি (সী. পী.)] উম্মূলমকাসি. অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুপ্পতিট্ঠে নিগ্রোধরাজে অধিৰত্থা দেৰতা দুক্খী দুম্মনা অস্সুমুখী রুদমানা একমন্তং অট্ঠাসি.

‘‘অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সক্কো দেৰানমিন্দো যেন সুপ্পতিট্ঠে নিগ্রোধরাজে অধিৰত্থা দেৰতা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা সুপ্পতিট্ঠে নিগ্রোধরাজে অধিৰত্থং দেৰতং এতদৰোচ – ‘কিং নু ত্ৰং, দেৰতে, দুক্খী দুম্মনা অস্সুমুখী রুদমানা একমন্তং ঠিতা’তি? ‘তথা হি পন মে, মারিস, ভুসা ৰাতৰুট্ঠি আগন্ত্ৰা ভৰনং পৰত্তেসি উম্মূলমকাসী’তি. ‘অপি নু ত্ৰং, দেৰতে, রুক্খধম্মে ঠিতায ভুসা ৰাতৰুট্ঠি আগন্ত্ৰা ভৰনং পৰত্তেসি উম্মূলমকাসী’তি? ‘কথং পন, মারিস, রুক্খো রুক্খধম্মে ঠিতো হোতী’তি? ‘ইধ, দেৰতে, রুক্খস্স মূলং মূলত্থিকা হরন্তি, তচং তচত্থিকা হরন্তি, পত্তং পত্তত্থিকা হরন্তি, পুপ্ফং পুপ্ফত্থিকা হরন্তি, ফলং ফলত্থিকা হরন্তি. ন চ তেন দেৰতায অনত্তমনতা ৰা অনভিনন্দি [অনভিরদ্ধি (সী.)] ৰা করণীযা. এৰং খো, দেৰতে, রুক্খো রুক্খধম্মে ঠিতো হোতী’তি. ‘অট্ঠিতাযেৰ খো মে, মারিস, রুক্খধম্মে ভুসা ৰাতৰুট্ঠি আগন্ত্ৰা ভৰনং পৰত্তেসি উম্মূলমকাসী’তি. ‘সচে খো ত্ৰং, দেৰতে, রুক্খধম্মে তিট্ঠেয্যাসি, সিযা [সিযাপি (সী. পী.)] তে ভৰনং যথাপুরে’তি? ‘ঠস্সামহং, [তিট্ঠেয্যামহং (স্যা.)] মারিস, রুক্খধম্মে, হোতু মে ভৰনং যথাপুরে’’’তি.

‘‘অথ খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সক্কো দেৰানমিন্দো তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসি [অভিসঙ্খারি (স্যা. ক.)], যথা ভুসা ৰাতৰুট্ঠি আগন্ত্ৰা সুপ্পতিট্ঠং নিগ্রোধরাজং উস্সাপেসি, সচ্ছৰীনি মূলানি অহেসুং. এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, অপি নু তং সমণধম্মে ঠিতং জাতিভূমকা উপাসকা পব্বাজেসুং সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহী’’তি? ‘‘কথং পন, ভন্তে, সমণো সমণধম্মে ঠিতো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সমণো অক্কোসন্তং ন পচ্চক্কোসতি, রোসন্তং ন পটিরোসতি, ভণ্ডন্তং ন পটিভণ্ডতি. এৰং খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সমণো সমণধম্মে ঠিতো হোতী’’তি. ‘‘অট্ঠিতংযেৰ মং, ভন্তে, সমণধম্মে জাতিভূমকা উপাসকা পব্বাজেসুং সব্বসো জাতিভূমিযং সত্তহি আৰাসেহী’’তি.

[অ. নি. ৭.৬৬; ৭.৭৩] ‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুনেত্তো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. সুনেত্তস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. সুনেত্তো সত্থা সাৰকানং ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেসি. যে খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুনেত্তস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি ন পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিংসু. যে খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সুনেত্তস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিংসু.

‘‘ভূতপুব্বং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, মূগপক্খো নাম সত্থা অহোসি…পে… অরনেমি নাম সত্থা অহোসি… কুদ্দালকো নাম সত্থা অহোসি… হত্থিপালো নাম সত্থা অহোসি… জোতিপালো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. জোতিপালস্স খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. জোতিপালো সত্থা সাৰকানং ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেসি. যে খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, জোতিপালস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি ন পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিংসু. যে খো পন, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, জোতিপালস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিংসু.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, যো ইমে ছ সত্থারে তিত্থকরে কামেসু ৰীতরাগে, অনেকসতপরিৰারে সসাৰকসঙ্ঘে পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসেয্য পরিভাসেয্য, বহুং সো অপুঞ্ঞং পসৰেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যো খো, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, ইমে ছ সত্থারে তিত্থকরে কামেসু ৰীতরাগে অনেকসতপরিৰারে সসাৰকসঙ্ঘে পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসেয্য পরিভাসেয্য, বহুং সো অপুঞ্ঞং পসৰেয্য. যো একং দিট্ঠিসম্পন্নং পুগ্গলং পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসতি পরিভাসতি, অযং ততো বহুতরং অপুঞ্ঞং পসৰতি. তং কিস্স হেতু? নাহং, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, ইতো বহিদ্ধা এৰরূপিং খন্তিং [এৰরূপং খন্তং (স্যা.)] ৰদামি, যথামং সব্রহ্মচারীসু. তস্মাতিহ, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন নো সমসব্রহ্মচারীসু [ন নো আমসব্রহ্মচারীসু (স্যা.), ন নো সব্রহ্মচারীসু (সী. পী.)] চিত্তানি পদুট্ঠানি ভৰিস্সন্তী’’’তি. এৰঞ্হি তে, ব্রাহ্মণ ধম্মিক, সিক্খিতব্বন্তি.

‘‘সুনেত্তো মূগপক্খো চ, অরনেমি চ ব্রাহ্মণো;

কুদ্দালকো অহু সত্থা, হত্থিপালো চ মাণৰো.

‘‘জোতিপালো চ গোৰিন্দো, অহু সত্তপুরোহিতো;

অহিংসকা [অভিসেকা (স্যা.)] অতীতংসে, ছ সত্থারো যসস্সিনো.

‘‘নিরামগন্ধা করুণেধিমুত্তা [ৰিমুত্তা (সী. স্যা. পী.)], কামসংযোজনাতিগা [কামসংযোজনাতিতা (স্যা.)];

কামরাগং ৰিরাজেত্ৰা, ব্রহ্মলোকূপগা অহুং [অহু (বহূসু), অহূ (ক. সী.)].

‘‘অহেসুং সাৰকা তেসং, অনেকানি সতানিপি;

নিরামগন্ধা করুণেধিমুত্তা, কামসংযোজনাতিগা;

কামরাগং ৰিরাজেত্ৰা, ব্রহ্মলোকূপগা অহুং [অহু (বহূসু), অহূ (ক. সী.)].

‘‘যেতে ইসী বাহিরকে, ৰীতরাগে সমাহিতে;

পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো, যো নরো পরিভাসতি;

বহুঞ্চ সো পসৰতি, অপুঞ্ঞং তাদিসো নরো.

‘‘যো চেকং দিট্ঠিসম্পন্নং, ভিক্খুং বুদ্ধস্স সাৰকং;

পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো, যো নরো পরিভাসতি;

অযং ততো বহুতরং, অপুঞ্ঞং পসৰে নরো.

‘‘ন সাধুরূপং আসীদে, দিট্ঠিট্ঠানপ্পহাযিনং;

সত্তমো পুগ্গলো এসো, অরিযসঙ্ঘস্স ৰুচ্চতি.

‘‘অৰীতরাগো কামেসু, যস্স পঞ্চিন্দ্রিযা মুদূ;

সদ্ধা সতি চ ৰীরিযং, সমথো চ ৰিপস্সনা.

‘‘তাদিসং ভিক্খুমাসজ্জ, পুব্বেৰ উপহঞ্ঞতি;

অত্তানং উপহন্ত্ৰান, পচ্ছা অঞ্ঞং ৰিহিংসতি.

‘‘যো চ রক্খতি অত্তানং, রক্খিতো তস্স বাহিরো;

তস্মা রক্খেয্য অত্তানং, অক্খতো পণ্ডিতো সদা’’তি. দ্ৰাদসমং;

ধম্মিকৰগ্গো পঞ্চমো.

তস্সুদ্দানং –

নাগমিগসালা ইণং, চুন্দং দ্ৰে সন্দিট্ঠিকা দুৰে;

খেমইন্দ্রিয আনন্দ, খত্তিযা অপ্পমাদেন ধম্মিকোতি.

পঠমপণ্ণাসকং সমত্তং.

২. দুতিযপণ্ণাসকং

৬. মহাৰগ্গো

১. সোণসুত্তং

৫৫. [মহাৰ. ২৪৩ আগতং] এৰং, মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা সোণো রাজগহে ৰিহরতি সীতৰনস্মিং. অথ খো আযস্মতো সোণস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘যে খো কেচি ভগৰতো সাৰকা আরদ্ধৰীরিযা ৰিহরন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো. অথ চ পন মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, সংৰিজ্জন্তি খো পন মে কুলে ভোগা, সক্কা ভোগা চ ভুঞ্জিতুং পুঞ্ঞানি চ কাতুং. যংনূনাহং সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিত্ৰা ভোগে চ ভুঞ্জেয্যং পুঞ্ঞানি চ করেয্য’’ন্তি.

অথ খো ভগৰা আযস্মতো সোণস্স চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সম্মিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সম্মিঞ্জেয্য, এৰমেৰং খো – গিজ্ঝকূটে পব্বতে অন্তরহিতো সীতৰনে আযস্মতো সোণস্স সম্মুখে পাতুরহোসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. আযস্মাপি খো সোণো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং সোণং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ননু তে, সোণ, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘যে খো কেচি ভগৰতো সাৰকা আরদ্ধৰীরিযা ৰিহরন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো. অথ চ পন মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, সংৰিজ্জন্তি খো পন মে কুলে ভোগা, সক্কা ভোগা [ভোগে (মহাৰ. ২৪৩)] চ ভুঞ্জিতুং পুঞ্ঞানি চ কাতুং. যংনূনাহং সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিত্ৰা ভোগে চ ভুঞ্জেয্যং পুঞ্ঞানি চ করেয্য’’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, কুসলো ত্ৰং পুব্বে অগারিযভূতো [আগারিকভূতো (স্যা.), অগারিকভূতো (মহাৰ. ২৪৩)] ৰীণায তন্তিস্সরে’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, যদা তে ৰীণায তন্তিযো অচ্চাযতা হোন্তি, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, যদা তে ৰীণায তন্তিযো অতিসিথিলা হোন্তি, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’.

‘‘যদা পন তে, সোণ, ৰীণায তন্তিযো ন অচ্চাযতা হোন্তি নাতিসিথিলা সমে গুণে পতিট্ঠিতা, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘এৰমেৰং খো, সোণ, অচ্চারদ্ধৰীরিযং উদ্ধচ্চায সংৰত্ততি, অতিসিথিলৰীরিযং কোসজ্জায সংৰত্ততি. তস্মাতিহ ত্ৰং, সোণ, ৰীরিযসমথং অধিট্ঠহং, ইন্দ্রিযানঞ্চ সমতং পটিৰিজ্ঝ, তত্থ চ নিমিত্তং গণ্হাহী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সোণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সোণং ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিত্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং খো – সীতৰনে অন্তরহিতো গিজ্ঝকূটে পব্বতে পাতুরহোসি.

অথ খো আযস্মা সোণো অপরেন সমযেন ৰীরিযসমথং অধিট্ঠাসি, ইন্দ্রিযানঞ্চ সমতং পটিৰিজ্ঝি, তত্থ চ নিমিত্তং অগ্গহেসি. অথ খো আযস্মা সোণো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনাগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ পনাযস্মা সোণো অরহতং অহোসি.

অথ খো আযস্মতো সোণস্স অরহত্তপ্পত্তস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমেয্যং; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞং ব্যাকরেয্য’’ন্তি. অথ খো আযস্মা সোণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সোণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘যো সো, ভন্তে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞাৰিমুত্তো, সো ছ ঠানানি অধিমুত্তো হোতি – নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, অব্যাপজ্জাধিমুত্তো [অব্যাপজ্ঝাধিমুত্তো (ক.) মহাৰ. ২৪৪ পস্সিতব্বং] হোতি, তণ্হাক্খযাধিমুত্তো হোতি, উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি.

‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘কেৰলংসদ্ধামত্তকং নূন অযমাযস্মা নিস্সায নেক্খম্মাধিমুত্তো’তি. ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং. খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু ৰুসিতৰা কতকরণীযো করণীযং অত্তনো অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি.

‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘লাভসক্কারসিলোকং নূন অযমাযস্মা নিকামযমানো পৰিৰেকাধিমুত্তো’তি. ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং. খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু ৰুসিতৰা কতকরণীযো করণীযং অত্তনো অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি.

‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘সীলব্বতপরামাসং নূন অযমাযস্মা সারতো পচ্চাগচ্ছন্তো অব্যাপজ্জাধিমুত্তো’তি. ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং. খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু ৰুসিতৰা কতকরণীযো করণীযং অত্তনো অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি.

‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা তণ্হাক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা তণ্হাক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা তণ্হাক্খযাধিমুত্তো হোতি.

‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি.

‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি.

‘‘এৰং সম্মা ৰিমুত্তচিত্তস্স, ভন্তে, ভিক্খুনো ভুসা চেপি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা চক্খুস্স আপাথং [আপাতং (ক.)] আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি. অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি ঠিতং আনেঞ্জপ্পত্তং ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি. ভুসা চেপি সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা… মনোৰিঞ্ঞেয্যা ধম্মা মনস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি. অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি ঠিতং আনেঞ্জপ্পত্তং ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি. সেয্যথাপি, ভন্তে, সেলো পব্বতো অচ্ছিদ্দো অসুসিরো একগ্ঘনো. অথ পুরত্থিমায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি নেৰ নং সঙ্কম্পেয্য ন সম্পকম্পেয্য ন সম্পৰেধেয্য, অথ পচ্ছিমায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি…পে… অথ উত্তরায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি… অথ দক্খিণায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি নেৰ নং সঙ্কম্পেয্য ন সম্পকম্পেয্য ন সম্পৰেধেয্য; এৰমেৰং খো, ভন্তে, এৰং সম্মাৰিমুত্তচিত্তস্স ভিক্খুনো ভুসা চেপি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা চক্খুস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি. অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি ঠিতং আনেঞ্জপ্পত্তং ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি. ভুসা চেপি সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা… মনোৰিঞ্ঞেয্যা ধম্মা মনস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি. অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি ঠিতং আনেঞ্জপ্পত্তং ৰযঞ্চস্সানুপস্সতী’’তি.

‘‘নেক্খম্মং অধিমুত্তস্স, পৰিৰেকঞ্চ চেতসো;

অব্যাপজ্জাধিমুত্তস্স, উপাদানক্খযস্স চ.

‘‘তণ্হাক্খযাধিমুত্তস্স, অসম্মোহঞ্চ চেতসো;

দিস্ৰা আযতনুপ্পাদং, সম্মা চিত্তং ৰিমুচ্চতি.

‘‘তস্স সম্মা ৰিমুত্তস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;

কতস্স পটিচযো নত্থি, করণীযং ন ৰিজ্জতি.

‘‘সেলো যথা একগ্ঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি;

এৰং রূপা রসা সদ্দা, গন্ধা ফস্সা চ কেৰলা.

‘‘ইট্ঠা ধম্মা অনিট্ঠা চ, নপ্পৰেধেন্তি তাদিনো;

ঠিতং চিত্তং ৰিপ্পমুত্তং [ৰিমুতঞ্চ (ক.) মহাৰ. ২৪৪; কথা. ২৬৬], ৰযঞ্চস্সানুপস্সতী’’তি. পঠমং;

২. ফগ্গুনসুত্তং

৫৬. তেন খো পন সমযেন আযস্মা ফগ্গুনো [ফেগ্গুনো (ক.), ফগ্গুণো (সী. স্যা.)] আবাধিকো হোতি দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, ফগ্গুনো আবাধিকো দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. সাধু, ভন্তে, ভগৰা যেনাযস্মা ফগ্গুনো তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনাযস্মা ফগ্গুনো তেনুপসঙ্কমি. অদ্দসা খো আযস্মা ফগ্গুনো ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান মঞ্চকে সমধোসি [সমঞ্চোপি (সী. স্যা. পী.), সং + ধূ + ঈ = সমধোসি]. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং ফগ্গুনং এতদৰোচ – ‘‘অলং, ফগ্গুন, মা ত্ৰং মঞ্চকে সমধোসি. সন্তিমানি আসনানি পরেহি পঞ্ঞত্তানি, তত্থাহং নিসীদিস্সামী’’তি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং ফগ্গুনং এতদৰোচ –

‘‘কচ্চি তে, ফগ্গুন, খমনীযং কচ্চি যাপনীযং? কচ্চি তে দুক্খা ৰেদনা পটিক্কমন্তি, নো অভিক্কমন্তি; পটিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো অভিক্কমো’’তি? ‘‘ন মে, ভন্তে, খমনীযং ন যাপনীযং. বাল়্হা মে দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি, নো পটিক্কমন্তি; অভিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো পটিক্কমো.

‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, বলৰা পুরিসো তিণ্হেন সিখরেন মুদ্ধনি [মুদ্ধানং (সী. পী.)] অভিমত্থেয্য [অভিমট্ঠেয্য (স্যা.)]; এৰমেৰং খো মে, ভন্তে, অধিমত্তা ৰাতা মুদ্ধনি [হনন্তি (সী. পী.), ওহনন্তি (স্যা.)] ঊহনন্তি. ন মে, ভন্তে, খমনীযং ন যাপনীযং. বাল়্হা মে দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি, নো পটিক্কমন্তি; অভিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো পটিক্কমো.

‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, বলৰা পুরিসো দল়্হেন ৰরত্তক্খণ্ডেন সীসৰেঠনং দদেয্য; এৰমেৰং খো মে, ভন্তে, অধিমত্তা সীসে সীসৰেদনা. ন মে, ভন্তে, খমনীযং ন যাপনীযং. বাল়্হা মে দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি, নো পটিক্কমন্তি; অভিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো পটিক্কমো.

‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা তিণ্হেন গোৰিকন্তনেন কুচ্ছিং পরিকন্তেয্য; এৰমেৰং খো মে, ভন্তে, অধিমত্তা ৰাতা কুচ্ছিং পরিকন্তন্তি. ন মে, ভন্তে, খমনীযং ন যাপনীযং. বাল়্হা মে দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি, নো পটিক্কমন্তি; অভিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো পটিক্কমো.

‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, দ্ৰে বলৰন্তো পুরিসা দুব্বলতরং পুরিসং নানাবাহাসু গহেত্ৰা অঙ্গারকাসুযা সন্তাপেয্যুং সম্পরিতাপেয্যুং; এৰমেৰং খো মে, ভন্তে, অধিমত্তো কাযস্মিং ডাহো. ন মে, ভন্তে, খমনীযং ন যাপনীযং. বাল়্হা মে দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি, নো পটিক্কমন্তি; অভিক্কমোসানং পঞ্ঞাযতি, নো পটিক্কমো’’তি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং ফগ্গুনং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.

অথ খো আযস্মা ফগ্গুনো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো কালমকাসি. তম্হি চস্স সমযে মরণকালে ইন্দ্রিযানি ৰিপ্পসীদিংসু. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, ফগ্গুনো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো কালমকাসি. তম্হি চস্স সমযে মরণকালে ইন্দ্রিযানি ৰিপ্পসীদিংসূ’’তি.

‘‘কিং হানন্দ, ফগ্গুনস্স [ফেগ্গুনস্স আনন্দ (ক.)] ভিক্খুনো ইন্দ্রিযানি ন ৰিপ্পসীদিস্সন্তি! ফগ্গুনস্স, আনন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং অৰিমুত্তং অহোসি. তস্স তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুত্তং.

‘‘ছযিমে, আনন্দ, আনিসংসা কালেন ধম্মস্সৰনে [ধম্মসৰণে (সী.)] কালেন অত্থুপপরিক্খায. কতমে ছ? ইধানন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে লভতি তথাগতং দস্সনায. তস্স তথাগতো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তস্স তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, পঠমো আনিসংসো কালেন ধম্মস্সৰনে.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে ন হেৰ খো [নো চ খো (ক.)] লভতি তথাগতং দস্সনায, অপি চ খো তথাগতসাৰকং লভতি দস্সনায. তস্স তথাগতসাৰকো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তস্স তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, দুতিযো আনিসংসো কালেন ধম্মস্সৰনে.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে ন হেৰ খো লভতি তথাগতং দস্সনায, নপি তথাগতসাৰকং লভতি দস্সনায; অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. তস্স যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো মনসানুপেক্খতো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, ততিযো আনিসংসো কালেন অত্থুপপরিক্খায.

‘‘ইধানন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, অনুত্তরে চ খো উপধিসঙ্খযে চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে লভতি তথাগতং দস্সনায. তস্স তথাগতো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং…পে… ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তস্স তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, চতুত্থো আনিসংসো কালেন ধম্মস্সৰনে.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, অনুত্তরে চ খো উপধিসঙ্খযে চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে ন হেৰ খো লভতি তথাগতং দস্সনায, অপি চ খো তথাগতসাৰকং লভতি দস্সনায. তস্স তথাগতসাৰকো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তস্স তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, পঞ্চমো আনিসংসো কালেন ধম্মস্সৰনে.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, ভিক্খুনো পঞ্চহি ওরম্ভাগিযেহি সংযোজনেহি চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, অনুত্তরে চ খো উপধিসঙ্খযে চিত্তং অৰিমুত্তং হোতি. সো তম্হি সমযে মরণকালে ন হেৰ খো লভতি তথাগতং দস্সনায, নপি তথাগতসাৰকং লভতি দস্সনায; অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি. তস্স যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো মনসানুপেক্খতো অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে চিত্তং ৰিমুচ্চতি. অযং, আনন্দ, ছট্ঠো আনিসংসো কালেন অত্থুপপরিক্খায. ইমে খো, আনন্দ, ছ আনিসংসা কালেন ধম্মস্সৰনে কালেন অত্থুপপরিক্খাযা’’তি. দুতিযং.

৩. ছল়ভিজাতিসুত্তং

৫৭. একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পূরণেন, ভন্তে, কস্সপেন ছল়ভিজাতিযো পঞ্ঞত্তা – কণ্হাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, নীলাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, লোহিতাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, হলিদ্দাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, সুক্কাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, পরমসুক্কাভিজাতি পঞ্ঞত্তা.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন কণ্হাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, ওরব্ভিকা সূকরিকা সাকুণিকা মাগৰিকা লুদ্দা মচ্ছঘাতকা চোরা চোরঘাতকা বন্ধনাগারিকা যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি কুরূরকম্মন্তা.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন নীলাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, ভিক্খূ কণ্টকৰুত্তিকা যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি কম্মৰাদা ক্রিযৰাদা.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন লোহিতাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, নিগণ্ঠা একসাটকা.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন হলিদ্দাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, গিহী ওদাতৰসনা অচেলকসাৰকা.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন সুক্কাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, আজীৰকা আজীৰকিনিযো.

‘‘তত্রিদং, ভন্তে, পূরণেন কস্সপেন পরমসুক্কাভিজাতি পঞ্ঞত্তা, নন্দো ৰচ্ছো কিসো সংকিচ্চো মক্খলি গোসালো. পূরণেন, ভন্তে, কস্সপেন ইমা ছল়ভিজাতিযো পঞ্ঞত্তা’’তি.

‘‘কিং পনানন্দ, পূরণস্স কস্সপস্স সব্বো লোকো এতদব্ভনুজানাতি ইমা ছল়ভিজাতিযো পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘সেয্যথাপি, আনন্দ, পুরিসো দলিদ্দো অস্সকো অনাল়্হিকো, তস্স অকামকস্স বিলং ওলগ্গেয্যুং – ‘ইদং তে, অম্ভো পুরিস, মংসঞ্চ খাদিতব্বং, মূলঞ্চ অনুপ্পদাতব্ব’ন্তি. এৰমেৰং খো, আনন্দ, পূরণেন কস্সপেন অপ্পটিঞ্ঞায এতেসং সমণব্রাহ্মণানং ইমা ছল়ভিজাতিযো পঞ্ঞত্তা, যথা তং বালেন অব্যত্তেন অখেত্তঞ্ঞুনা অকুসলেন.

‘‘অহং খো পনানন্দ, ছল়ভিজাতিযো পঞ্ঞাপেমি. তং সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমা চানন্দ, ছল়ভিজাতিযো? ইধানন্দ, একচ্চো কণ্হাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি. ইধ পনানন্দ, একচ্চো কণ্হাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি. ইধ পনানন্দ, একচ্চো কণ্হাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি. ইধ পনানন্দ, একচ্চো সুক্কাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি. ইধ পনানন্দ, একচ্চো সুক্কাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি. ইধ পনানন্দ, একচ্চো সুক্কাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো নীচে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – চণ্ডালকুলে ৰা নেসাদকুলে ৰা ৰেনকুলে [ৰেণকুলে (সব্বত্থ)] ৰা রথকারকুলে ৰা পুক্কুসকুলে ৰা, দলিদ্দে অপ্পন্নপানভোজনে কসিরৰুত্তিকে, যত্থ কসিরেন ঘাসচ্ছাদো লব্ভতি. সো চ হোতি দুব্বণ্ণো দুদ্দসিকো ওকোটিমকো বৰ্হাবাধো কাণো ৰা কুণী ৰা খঞ্জো ৰা পক্খহতো ৰা, ন লাভী অন্নস্স পানস্স ৰত্থস্স যানস্স মালাগন্ধৰিলেপনস্স সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. এৰং খো, আনন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো নীচে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – চণ্ডালকুলে ৰা…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো কাযেন সুচরিতং চরতি, ৰাচায সুচরিতং চরতি, মনসা সুচরিতং চরতি. সো কাযেন সুচরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায সুচরিতং চরিত্ৰা, মনসা সুচরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. এৰং খো, আনন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো নীচে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – চণ্ডালকুলে ৰা…পে… সো চ হোতি দুব্বণ্ণো দুদ্দসিকো ওকোটিমকো. সো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. সো এৰং পব্বজিতো সমানো পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে, চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তো, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি. এৰং খো, আনন্দ, কণ্হাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো উচ্চে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – খত্তিযমহাসালকুলে ৰা ব্রাহ্মণমহাসালকুলে ৰা গহপতিমহাসালকুলে ৰা, অড্ঢে মহদ্ধনে মহাভোগে পহূতজাতরূপরজতে পহূতৰিত্তূপকরণে পহূতধনধঞ্ঞে. সো চ হোতি অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো, লাভী অন্নস্স পানস্স ৰত্থস্স যানস্স মালাগন্ধৰিলেপনস্স সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. এৰং খো, আনন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো উচ্চে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – খত্তিযমহাসালকুলে ৰা…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো কাযেন সুচরিতং চরতি, ৰাচায সুচরিতং চরতি, মনসা সুচরিতং চরতি. সো কাযেন সুচরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায সুচরিতং চরিত্ৰা, মনসা সুচরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. এৰং খো, আনন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি.

‘‘কথঞ্চানন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি? ইধানন্দ, একচ্চো উচ্চে কুলে পচ্চাজাতো হোতি – খত্তিযমহাসালকুলে ৰা ব্রাহ্মণমহাসালকুলে ৰা গহপতিমহাসালকুলে ৰা, অড্ঢে মহদ্ধনে মহাভোগে পহূতজাতরূপরজতে পহূতৰিত্তূপকরণে পহূতধনধঞ্ঞে. সো চ হোতি অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো, লাভী অন্নস্স পানস্স ৰত্থস্স যানস্স মালাগন্ধৰিলেপনস্স সেয্যাৰসথপদীপেয্যস্স. সো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি. সো এৰং পব্বজিতো সমানো পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে, চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তো, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি. এৰং খো, আনন্দ, সুক্কাভিজাতিযো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি. ইমা খো, আনন্দ, ছল়ভিজাতিযো’’তি. ততিযং.

৪. আসৰসুত্তং

৫৮. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যে আসৰা সংৰরা পহাতব্বা তে সংৰরেন পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা তে পটিসেৰনায পহীনা হোন্তি, যে আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা তে অধিৰাসনায পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা তে পরিৰজ্জনায পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা তে ৰিনোদনায পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা তে ভাৰনায পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা যে সংৰরেন পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. পটিসঙ্খা যোনিসো সোতিন্দ্রিয…পে… ঘানিন্দ্রিয… জিৰ্হিন্দ্রিয… কাযিন্দ্রিয… মনিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, মনিন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মনিন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা যে সংৰরেন পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা যে পটিসেৰনায পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং [ডংস… সিরিংসপসম্ফস্সানং (সী. স্যা. কং. পী) ম. নি. ১.২৩] পটিঘাতায, যাৰদেৰ হিরিকোপীনপটিচ্ছাদনত্থং’. পটিসঙ্খা যোনিসো পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি – ‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায, ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায, ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চ’ [ফাসুৰিহারো চাতি (সী. স্যা. কং. পী.)]. পটিসঙ্খা যোনিসো সেনাসনং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ উতুপরিস্সযৰিনোদনপটিসল্লানারামত্থং’. পটিসঙ্খা যোনিসো গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ উপ্পন্নানং ৰেয্যাবাধিকানং ৰেদনানং পটিঘাতায, অব্যাবজ্ঝপরমতাযা’তি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, অপ্পটিসেৰতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পটিসেৰতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা যে পটিসেৰনায পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা যে অধিৰাসনায পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স, জিঘচ্ছায, পিপাসায, ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং, দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, অনধিৰাসতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, অধিৰাসতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা যে অধিৰাসনায পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা যে পরিৰজ্জনায পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং অস্সং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং গোণং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং কুক্কুরং পরিৰজ্জেতি, অহিং খাণুং কণ্টকট্ঠানং সোব্ভং পপাতং চন্দনিকং ওল়িগল্লং, যথারূপে অনাসনে নিসিন্নং, যথারূপে অগোচরে চরন্তং, যথারূপে পাপকে মিত্তে ভজন্তং ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী পাপকেসু ঠানেসু ওকপ্পেয্যুং, সো তঞ্চ অনাসনং তঞ্চ অগোচরং তে চ পাপকে মিত্তে পটিসঙ্খা যোনিসো পরিৰজ্জেতি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, অপরিৰজ্জযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পরিৰজ্জযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা যে পরিৰজ্জনায পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা যে ৰিনোদনায পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি, পটিসঙ্খা যোনিসো উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং…পে… উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং… উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. যং হিস্স, ভিক্খৰে, অৰিনোদযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ৰিনোদযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা যে ৰিনোদনায পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা যে ভাৰনায পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং, পটিসঙ্খা যোনিসো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি…পে… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং. যং হিস্স, ভিক্খৰে, অভাৰযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ভাৰযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা যে ভাৰনায পহীনা হোন্তি.

‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. চতুত্থং.

৫. দারুকম্মিকসুত্তং

৫৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা নাতিকে ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে. অথ খো দারুকম্মিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো দারুকম্মিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অপি নু তে, গহপতি, কুলে দানং দীযতী’’তি? ‘‘দীযতি মে, ভন্তে, কুলে দানং. তঞ্চ খো যে তে ভিক্খূ আরঞ্ঞিকা পিণ্ডপাতিকা পংসুকূলিকা অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, তথারূপেসু মে, ভন্তে, ভিক্খূসু দানং দীযতী’’তি.

‘‘দুজ্জানং খো এতং, গহপতি, তযা গিহিনা কামভোগিনা পুত্তসম্বাধসযনং অজ্ঝাৰসন্তেন, কাসিকচন্দনং পচ্চনুভোন্তেন, মালাগন্ধৰিলেপনং ধারযন্তেন, জাতরূপরজতং সাদিযন্তেন ইমে ৰা অরহন্তো ইমে ৰা অরহত্তমগ্গং সমাপন্নাতি.

‘‘আরঞ্ঞিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো উন্নল়ো চপলো মুখরো ৰিকিণ্ণৰাচো মুট্ঠস্সতি অসম্পজানো অসমাহিতো ৰিব্ভন্তচিত্তো পাকতিন্দ্রিযো. এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. আরঞ্ঞিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো অনুন্নল়ো অচপলো অমুখরো অৰিকিণ্ণৰাচো উপট্ঠিতস্সতি সম্পজানো সমাহিতো একগ্গচিত্তো সংৰুতিন্দ্রিযো. এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘গামন্তৰিহারী চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. গামন্তৰিহারী চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘পিণ্ডপাতিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. পিণ্ডপাতিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘নেমন্তনিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. নেমন্তনিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘পংসুকূলিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. পংসুকূলিকো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো…পে… এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘গহপতিচীৰরধরো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি উদ্ধতো উন্নল়ো চপলো মুখরো ৰিকিণ্ণৰাচো মুট্ঠস্সতি অসম্পজানো অসমাহিতো ৰিব্ভন্তচিত্তো পাকতিন্দ্রিযো. এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. গহপতিচীৰরধরো চেপি, গহপতি, ভিক্খু হোতি অনুদ্ধতো অনুন্নল়ো অচপলো অমুখরো অৰিকিণ্ণৰাচো উপট্ঠিতস্সতি সম্পজানো সমাহিতো একগ্গচিত্তো সংৰুতিন্দ্রিযো. এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘ইঙ্ঘ ত্ৰং, গহপতি, সঙ্ঘে দানং [দানানি (ক.)] দেহি. সঙ্ঘে তে দানং দদতো চিত্তং পসীদিস্সতি. সো ত্ৰং পসন্নচিত্তো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সসী’’তি. ‘‘এসাহং, ভন্তে, অজ্জতগ্গে সঙ্ঘে দানং দস্সামী’’তি. পঞ্চমং.

৬. হত্থিসারিপুত্তসুত্তং

৬০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা থেরা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা মণ্ডলমাল়ে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অভিধম্মকথং কথেন্তি. তত্র সুদং আযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো থেরানং ভিক্খূনং অভিধম্মকথং কথেন্তানং অন্তরন্তরা কথং ওপাতেতি. অথ খো আযস্মা মহাকোট্ঠিকো আযস্মন্তং চিত্তং হত্থিসারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘মাযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো থেরানং ভিক্খূনং অভিধম্মকথং কথেন্তানং অন্তরন্তরা কথং ওপাতেসি, যাৰ কথাপরিযোসানং আযস্মা চিত্তো আগমেতূ’’তি. এৰং ৰুত্তে আযস্মতো চিত্তস্স হত্থিসারিপুত্তস্স সহাযকা ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকোট্ঠিকং এতদৰোচুং – ‘‘মাযস্মা মহাকোট্ঠিকো আযস্মন্তং চিত্তং হত্থিসারিপুত্তং অপসাদেসি, পণ্ডিতো আযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো. পহোতি চাযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো থেরানং ভিক্খূনং অভিধম্মকথং কথেতু’’ন্তি.

‘‘দুজ্জানং খো এতং, আৰুসো, পরস্স চেতোপরিযাযং অজানন্তেহি. ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো তাৰদেৰ সোরতসোরতো হোতি, নিৰাতনিৰাতো হোতি, উপসন্তুপসন্তো হোতি, যাৰ সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং. যতো চ খো সো ৰপকস্সতেৰ সত্থারা, ৰপকস্সতি গরুট্ঠানিযেহি সব্রহ্মচারীহি, সো সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি ভিক্খুনীহি উপাসকেহি উপাসিকাহি রঞ্ঞা রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি. তস্স সংসট্ঠস্স ৰিস্সত্থস্স পাকতস্স ভস্সমনুযুত্তস্স ৰিহরতো রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, গোণো কিট্ঠাদো দামেন ৰা বদ্ধো [আরামে ৰা বন্ধো (ক.)] ৰজে ৰা ওরুদ্ধো. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানাযং গোণো কিট্ঠাদো পুনদেৰ কিট্ঠং ওতরিস্সতী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, যং সো গোণো কিট্ঠাদো দামং ৰা ছেত্ৰা ৰজং ৰা ভিন্দিত্ৰা, অথ পুনদেৰ কিট্ঠং ওতরেয্যাতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো তাৰদেৰ সোরতসোরতো হোতি, নিৰাতনিৰাতো হোতি, উপসন্তুপসন্তো হোতি যাৰ সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং. যতো চ খো সো ৰপকস্সতেৰ সত্থারা, ৰপকস্সতি গরুট্ঠানিযেহি সব্রহ্মচারীহি, সো সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি ভিক্খুনীহি উপাসকেহি উপাসিকাহি রঞ্ঞা রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি. তস্স সংসট্ঠস্স ৰিস্সত্থস্স পাকতস্স ভস্সমনুযুত্তস্স ৰিহরতো রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি পঠমস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. সেয্যথাপি, আৰুসো, চাতুমহাপথে থুল্লফুসিতকো দেৰো ৰস্সন্তো [থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে (ক.)] রজং অন্তরধাপেয্য, চিক্খল্লং পাতুকরেয্য. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানি অমুস্মিং [অমুকস্মিং (ক.)] চাতুমহাপথে পুনদেৰ রজো পাতুভৰিস্সতী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, যং অমুস্মিং চাতুমহাপথে মনুস্সা ৰা অতিক্কমেয্যুং, গোপসূ ৰা অতিক্কমেয্যুং, ৰাতাতপো ৰা স্নেহগতং পরিযাদিযেয্য, অথ পুনদেৰ রজো পাতুভৰেয্যাতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি পঠমস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি দুতিযস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. সেয্যথাপি, আৰুসো, গামস্স ৰা নিগমস্স ৰা অৰিদূরে মহন্তং তল়াকং. তত্থ থুল্লফুসিতকো দেৰো ৰুট্ঠো সিপ্পিসম্বুকম্পি সক্খরকঠলম্পি অন্তরধাপেয্য. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানি অমুস্মিং তল়াকে পুনদেৰ সিপ্পিসম্বুকা ৰা সক্খরকঠলা ৰা পাতুভৰিস্সন্তী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, যং অমুস্মিং তল়াকে মনুস্সা ৰা পিৰেয্যুং, গোপসূ ৰা পিৰেয্যুং, ৰাতাতপো ৰা স্নেহগতং পরিযাদিযেয্য, অথ পুনদেৰ সিপ্পিসম্বুকাপি সক্খরকঠলাপি পাতুভৰেয্যুন্তি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি দুতিযস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি ততিযস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসং পণীতভোজনং ভুত্তাৰিং আভিদোসিকং ভোজনং নচ্ছাদেয্য. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানি অমুং পুরিসং পুনদেৰ ভোজনং ছাদেস্সতী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, অমুং পুরিসং পণীতভোজনং ভুত্তাৰিং যাৰস্স সা ওজা কাযে ঠস্সতি তাৰ ন অঞ্ঞং ভোজনং ছাদেস্সতি. যতো চ খ্ৰস্স সা ওজা অন্তরধাযিস্সতি, অথ পুনদেৰ তং ভোজনং ছাদেয্যাতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি ততিযস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘ইধ, পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি চতুত্থস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. সেয্যথাপি, আৰুসো, পব্বতসঙ্খেপে উদকরহদো নিৰাতো ৰিগতঊমিকো. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানি অমুস্মিং উদকরহদে পুনদেৰ ঊমি পাতুভৰিস্সতী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, যা পুরত্থিমায দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি. সা তস্মিং উদকরহদে ঊমিং জনেয্য. যা পচ্ছিমায দিসায আগচ্ছেয্য…পে… যা উত্তরায দিসায আগচ্ছেয্য… যা দক্খিণায দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি. সা তস্মিং উদকরহদে ঊমিং জনেয্যাতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি চতুত্থস্স ঝানস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি…পে… সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি.

‘‘ইধ, পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি অনিমিত্তস্স চেতোসমাধিস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি ভিক্খুনীহি উপাসকেহি উপাসিকাহি রঞ্ঞা রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি. তস্স সংসট্ঠস্স ৰিস্সত্থস্স পাকতস্স ভস্সমনুযুত্তস্স ৰিহরতো রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. সেয্যথাপি, আৰুসো, রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা চতুরঙ্গিনিযা সেনায অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডে একরত্তিং ৰাসং উপগচ্ছেয্য. তত্র [তত্থ (সী. পী.)] হত্থিসদ্দেন অস্সসদ্দেন রথসদ্দেন পত্তিসদ্দেন ভেরিপণৰসঙ্খতিণৰনিন্নাদসদ্দেন চীরিকসদ্দো [চিরিল়িকাসদ্দো (সী. স্যা. কং. পী.)] অন্তরধাযেয্য [অন্তরধাপেয্য (স্যা. পী. ক.)]. যো নু খো, আৰুসো, এৰং ৰদেয্য – ‘ন দানি অমুস্মিং ৰনসণ্ডে পুনদেৰ চীরিকসদ্দো পাতুভৰিস্সতী’তি, সম্মা নু খো সো, আৰুসো, ৰদমানো ৰদেয্যা’’তি? ‘‘নো হিদং, আৰুসো’’. ‘‘ঠানঞ্হেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি, যং সো রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা তম্হা ৰনসণ্ডা পক্কমেয্য, অথ পুনদেৰ চীরিকসদ্দো পাতুভৰেয্যাতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. সো ‘লাভিম্হি অনিমিত্তস্স চেতোসমাধিস্সা’তি সংসট্ঠো ৰিহরতি ভিক্খূহি ভিক্খুনীহি উপাসকেহি উপাসিকাহি রঞ্ঞা রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি. তস্স সংসট্ঠস্স ৰিস্সত্থস্স পাকতস্স ভস্সমনুযুত্তস্স ৰিহরতো রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতি. সো রাগানুদ্ধংসিতেন চিত্তেন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততী’’তি.

অথ খো আযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো অপরেন সমযেন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততি. অথ খো চিত্তস্স হত্থিসারিপুত্তস্স সহাযকা ভিক্খূ যেনাযস্মা মহাকোট্ঠিকো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকোট্ঠিকং এতদৰোচুং – ‘‘কিং নু খো আযস্মতা মহাকোট্ঠিকেন চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো – ‘ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চ ৰিহারসমাপত্তীনং চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো লাভী, অথ চ পন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সতী’তি; উদাহু দেৰতা এতমত্থং আরোচেসুং – ‘চিত্তো, ভন্তে, হত্থিসারিপুত্তো ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চ ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী, অথ চ পন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সতী’’’তি? ‘‘চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো মে, আৰুসো – ‘চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চ ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী, অথ চ পন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সতী’তি. দেৰতাপি মে এতমত্থং আরোচেসুং – ‘চিত্তো, ভন্তে, হত্থিসারিপুত্তো ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চ ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী, অথ চ পন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সতী’’তি.

অথ খো চিত্তস্স হত্থিসারিপুত্তস্স সহাযকা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘চিত্তো, ভন্তে, হত্থিসারিপুত্তো ইমাসঞ্চ ইমাসঞ্চ ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী, অথ চ পন সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্ততী’’তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, চিত্তো চিরং সরিস্সতি [পদিস্সতি (ক.)] নেক্খম্মস্সা’’তি.

অথ খো চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো নচিরস্সেৰ কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজি. অথ খো আযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি. ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ পনাযস্মা চিত্তো হত্থিসারিপুত্তো অরহতং অহোসীতি. ছট্ঠং.

৭. মজ্ঝেসুত্তং

৬১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলানং থেরানং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তানং মণ্ডলমাল়ে সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘ৰুত্তমিদং, আৰুসো, ভগৰতা পারাযনে মেত্তেয্যপঞ্হে –

[চূল়নি. তিস্সমিত্তেয্যমাণৰপুচ্ছা ৬৭] ‘‘যো উভোন্তে ৰিদিত্ৰান, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি [ন লিম্পতি (ক.)];

তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি, সোধ সিব্বিনি [সিব্বনি (সী. স্যা. কং. পী.)] মচ্চগা’’তি.

‘‘কতমো নু খো, আৰুসো, একো অন্তো, কতমো দুতিযো অন্তো, কিং মজ্ঝে, কা সিব্বিনী’’তি? এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ফস্সো খো, আৰুসো, একো অন্তো, ফস্সসমুদযো দুতিযো অন্তো, ফস্সনিরোধো মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো [অভিজানিত্ৰা (ক.)] পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো [পরিজানিত্ৰা (ক.)] দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অতীতং খো, আৰুসো, একো অন্তো, অনাগতং দুতিযো অন্তো, পচ্চুপ্পন্নং মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘সুখা, আৰুসো, ৰেদনা একো অন্তো, দুক্খা ৰেদনা দুতিযো অন্তো, অদুক্খমসুখা ৰেদনা মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘নামং খো, আৰুসো, একো অন্তো, রূপং দুতিযো অন্তো, ৰিঞ্ঞাণং মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ছ খো, আৰুসো, অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি একো অন্তো, ছ বাহিরানি আযতনানি দুতিযো অন্তো, ৰিঞ্ঞাণং মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘সক্কাযো খো, আৰুসো, একো অন্তো, সক্কাযসমুদযো দুতিযো অন্তো, সক্কাযনিরোধো মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু থেরে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ব্যাকতং খো, আৰুসো, অম্হেহি সব্বেহেৰ যথাসকং পটিভানং. আযামাৰুসো, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিস্সাম; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেস্সাম. যথা নো ভগৰা ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো থেরা ভিক্খূ তস্স ভিক্খুনো পচ্চস্সোসুং. অথ খো থেরা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো থেরা ভিক্খূ যাৰতকো অহোসি সব্বেহেৰ সদ্ধিং কথাসল্লাপো, তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসুং. ‘‘কস্স নু খো, ভন্তে, সুভাসিত’’ন্তি? ‘‘সব্বেসং ৰো, ভিক্খৰে, সুভাসিতং পরিযাযেন, অপি চ যং মযা সন্ধায ভাসিতং পারাযনে মেত্তেয্যপঞ্হে –

‘‘যো উভোন্তে ৰিদিত্ৰান, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;

তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি, সোধ সিব্বিনিমচ্চগা’’তি.

‘‘তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো থেরা ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ফস্সো খো, ভিক্খৰে, একো অন্তো, ফস্সসমুদযো দুতিযো অন্তো, ফস্সনিরোধো মজ্ঝে, তণ্হা সিব্বিনী; তণ্হা হি নং সিব্বতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা. এত্তাৰতা খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানাতি, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানাতি, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতী’’তি. সত্তমং.

৮. পুরিসিন্দ্রিযঞাণসুত্তং

৬২. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন দণ্ডকপ্পকং নাম কোসলানং নিগমো তদৰসরি. অথ খো ভগৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. তে চ ভিক্খূ দণ্ডকপ্পকং পৰিসিংসু আৰসথং পরিযেসিতুং.

অথ খো আযস্মা আনন্দো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং যেন অচিরৰতী নদী তেনুপসঙ্কমি গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং. অচিরৰতিযা নদিযা গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একচীৰরো অট্ঠাসি গত্তানি পুব্বাপযমানো. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো, আৰুসো আনন্দ, সব্বং চেতসো সমন্নাহরিত্ৰা নু খো দেৰদত্তো ভগৰতা ব্যাকতো – ‘আপাযিকো দেৰদত্তো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো’তি [চূল়ৰ. ৩৪৮; অ. নি. ৮.৭ পস্সিতব্বং], উদাহু কেনচিদেৰ পরিযাযেনা’তি? ‘‘এৰং খো পনেতং, আৰুসো, ভগৰতা ব্যাকত’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, ভন্তে, সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং যেন অচিরৰতী নদী তেনুপসঙ্কমিং গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং. অচিরৰতিযা নদিযা গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একচীৰরো অট্ঠাসিং গত্তানি পুব্বাপযমানো. অথ খো, ভন্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘কিং নু খো, আৰুসো, আনন্দ সব্বং চেতসো সমন্নাহরিত্ৰা নু খো দেৰদত্তো ভগৰতা ব্যাকতো – আপাযিকো দেৰদত্তো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছোতি, উদাহু কেনচিদেৰ পরিযাযেনা’তি? এৰং ৰুত্তে অহং, ভন্তে, তং ভিক্খুং এতদৰোচং – ‘এৰং খো পনেতং, আৰুসো, ভগৰতা ব্যাকত’’’ন্তি.

‘‘সো ৰা [সো চ (স্যা.)] খো, আনন্দ, ভিক্খু নৰো ভৰিস্সতি অচিরপব্বজিতো, থেরো ৰা পন বালো অব্যত্তো. কথঞ্হি নাম যং মযা একংসেন ব্যাকতং তত্থ দ্ৰেজ্ঝং আপজ্জিস্সতি! নাহং, আনন্দ, অঞ্ঞং একপুগ্গলম্পি সমনুপস্সামি, যো এৰং মযা সব্বং চেতসো সমন্নাহরিত্ৰা ব্যাকতো, যথযিদং দেৰদত্তো. যাৰকীৰঞ্চাহং, আনন্দ, দেৰদত্তস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তম্পি সুক্কধম্মং অদ্দসং; নেৰ তাৰাহং দেৰদত্তং ব্যাকাসিং – ‘আপাযিকো দেৰদত্তো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো’তি. যতো চ খো অহং, আনন্দ, দেৰদত্তস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তম্পি সুক্কধম্মং ন অদ্দসং; অথাহং দেৰদত্তং ব্যাকাসিং – ‘আপাযিকো দেৰদত্তো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো’তি.

‘‘সেয্যথাপি, আনন্দ, গূথকূপো সাধিকপোরিসো পূরো গূথস্স সমতিত্তিকো. তত্র পুরিসো সসীসকো নিমুগ্গো অস্স. তস্স কোচিদেৰ পুরিসো উপ্পজ্জেয্য অত্থকামো হিতকামো যোগক্খেমকামো তম্হা গূথকূপা উদ্ধরিতুকামো. সো তং গূথকূপং সমন্তানুপরিগচ্ছন্তো নেৰ পস্সেয্য তস্স পুরিসস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তম্পি গূথেন অমক্খিতং, যত্থ তং গহেত্ৰা উদ্ধরেয্য. এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, যতো দেৰদত্তস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তম্পি সুক্কধম্মং ন অদ্দসং; অথাহং দেৰদত্তং ব্যাকাসিং – ‘আপাযিকো দেৰদত্তো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো’তি. সচে তুম্হে, আনন্দ, সুণেয্যাথ তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণানি ৰিভজিস্সামী’’তি [ৰিভজন্তস্সাতি (সী. স্যা. পী.)]?

‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো; এতস্স, সুগত, কালো যং ভগৰা পুরিসিন্দ্রিযঞাণানি ৰিভজেয্য. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি. ‘‘তেনহানন্দ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স কুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, অকুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স কুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্হা তস্স কুসলা কুসলং পাতুভৰিস্সতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং অপরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, বীজানি অখণ্ডানি অপূতীনি অৰাতাতপহতানি সারদানি সুখসযিতানি সুখেত্তে সুপরিকম্মকতায ভূমিযা নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, ইমানি বীজানি ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স কুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, অকুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স কুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্হা তস্স কুসলা কুসলং পাতুভৰিস্সতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং অপরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি.

‘‘ইধ পনাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স অকুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, কুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স অকুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্হা তস্স অকুসলা অকুসলং পাতুভৰিস্সতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং পরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, বীজানি অখণ্ডানি অপূতীনি অৰাতাতপহতানি সারদানি সুখসযিতানি পুথুসিলায নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, নযিমানি বীজানি ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স অকুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, কুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স অকুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্হা তস্স অকুসলা অকুসলং পাতুভৰিস্সতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং পরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি.

‘‘ইধ পনাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘নত্থি ইমস্স পুগ্গলস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তোপি সুক্কো ধম্মো, সমন্নাগতোযং পুগ্গলো একন্তকাল়কেহি অকুসলেহি ধম্মেহি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, বীজানি খণ্ডানি পূতীনি ৰাতাতপহতানি সুখেত্তে সুপরিকম্মকতায ভূমিযা নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, নযিমানি বীজানি ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘নত্থি ইমস্স পুগ্গলস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তোপি সুক্কো ধম্মো, সমন্নাগতোযং পুগ্গলো একন্তকাল়কেহি অকুসলেহি ধম্মেহি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সক্কা নু খো, ভন্তে, ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং অপরেপি তযো পুগ্গলা সপ্পটিভাগা পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি? ‘‘সক্কা, আনন্দা’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘ইধাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স কুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, অকুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স কুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্পি সব্বেন সব্বং সমুগ্ঘাতং গচ্ছতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং পরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, অঙ্গারানি আদিত্তানি সম্পজ্জলিতানি সজোতিভূতানি পুথুসিলায নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, নযিমানি অঙ্গারানি ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সেয্যথাপি ৰা পন, আনন্দ, সাযন্হসমযং [সাযন্হসমযে (স্যা. ক.)] সূরিযে ওগচ্ছন্তে, জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, আলোকো অন্তরধাযিস্সতি অন্ধকারো পাতুভৰিস্সতী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সেয্যথাপি ৰা, পনানন্দ, অভিদো অদ্ধরত্তং ভত্তকালসমযে, জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, আলোকো অন্তরহিতো অন্ধকারো পাতুভূতো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স কুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, অকুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স কুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্পি সব্বেন সব্বং সমুগ্ঘাতং গচ্ছতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং পরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি.

‘‘ইধ পনাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স অকুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, কুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স অকুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্পি সব্বেন সব্বং সমুগ্ঘাতং গচ্ছতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং অপরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, অঙ্গারানি আদিত্তানি সম্পজ্জলিতানি সজোতিভূতানি সুক্খে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, ইমানি অঙ্গারানি ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সেয্যথাপি ৰা পনানন্দ, রত্তিযা পচ্চূসসমযং [রত্তিপচ্চূসসমযে (ক.)] সূরিযে উগ্গচ্ছন্তে, জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, অন্ধকারো অন্তরধাযিস্সতি, আলোকো পাতুভৰিস্সতী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘সেয্যথাপি ৰা পনানন্দ, অভিদো মজ্ঝন্হিকে ভত্তকালসমযে, জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, অন্ধকারো অন্তরহিতো আলোকো পাতুভূতো’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স অকুসলা ধম্মা অন্তরহিতা, কুসলা ধম্মা সম্মুখীভূতা. অত্থি চ খ্ৰস্স অকুসলমূলং অসমুচ্ছিন্নং, তম্পি সব্বেন সব্বং সমুগ্ঘাতং গচ্ছতি. এৰমযং পুগ্গলো আযতিং অপরিহানধম্মো ভৰিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি.

‘‘ইধ পনাহং, আনন্দ, একচ্চং পুগ্গলং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘নত্থি ইমস্স পুগ্গলস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তোপি অকুসলো ধম্মো, সমন্নাগতোযং পুগ্গলো একন্তসুক্কেহি অনৰজ্জেহি ধম্মেহি, দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযিস্সতী’তি. সেয্যথাপি, আনন্দ, অঙ্গারানি সীতানি নিব্বুতানি সুক্খে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিক্খিত্তানি. জানেয্যাসি ত্ৰং, আনন্দ, নযিমানি অঙ্গারানি ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘এৰমেৰং খো অহং, আনন্দ, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘ইমস্স খো পুগ্গলস্স ৰিজ্জমানা কুসলাপি ধম্মা অকুসলাপি ধম্মা’তি. তমেনং অপরেন সমযেন এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘নত্থি ইমস্স পুগ্গলস্স ৰালগ্গকোটিনিত্তুদনমত্তোপি অকুসলো ধম্মো, সমন্নাগতোযং পুগ্গলো একন্তসুক্কেহি অনৰজ্জেহি ধম্মেহি, দিট্ঠেৰ ধম্মে পরিনিব্বাযিস্সতী’তি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসপুগ্গলো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স পুরিসিন্দ্রিযঞাণং চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতং হোতি. এৰম্পি খো, আনন্দ, তথাগতস্স আযতিং ধম্মসমুপ্পাদো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো হোতি.

‘‘তত্রানন্দ, যে তে পুরিমা তযো পুগ্গলা তেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং একো অপরিহানধম্মো, একো পরিহানধম্মো, একো আপাযিকো নেরযিকো. তত্রানন্দ, যেমে পচ্ছিমা তযো পুগ্গলা ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং একো পরিহানধম্মো, একো অপরিহানধম্মো, একো পরিনিব্বানধম্মো’’তি. অট্ঠমং.

৯. নিব্বেধিকসুত্তং

৬৩. ‘‘নিব্বেধিকপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমো চ সো, ভিক্খৰে, নিব্বেধিকপরিযাযো ধম্মপরিযাযো? কামা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা, কামানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, কামানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, কামানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, কামনিরোধো [কামানং নিরোধো (ক.) এৰং ৰেদনানিরোধো-ইচ্চাদীসুপি] ৰেদিতব্বো, কামনিরোধগামিনী [কামানং নিরোধগামিনী (ক.) এৰং ৰেদনানিরোধগামিনী-ইচ্চাদীসুপি] পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘ৰেদনা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা, ৰেদনানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, ৰেদনানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, ৰেদনানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, ৰেদনানিরোধো ৰেদিতব্বো, ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘সঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা, সঞ্ঞানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, সঞ্ঞানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, সঞ্ঞানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, সঞ্ঞানিরোধো ৰেদিতব্বো, সঞ্ঞানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘আসৰা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা, আসৰানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, আসৰানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, আসৰানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, আসৰনিরোধো ৰেদিতব্বো, আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘কম্মং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং, কম্মানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, কম্মানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, কম্মানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, কম্মনিরোধো ৰেদিতব্বো, কম্মনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘দুক্খং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং, দুক্খস্স নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, দুক্খস্স ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, দুক্খস্স ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা.

‘‘‘কামা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা, কামানং নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, কামানং ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, কামানং ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, কামনিরোধো ৰেদিতব্বো, কামনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং [ম. নি. ১.১৬৬; সং. নি. ৪.২৬৮]? পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণা – চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. অপি চ খো, ভিক্খৰে, নেতে কামা কামগুণা নামেতে [তে কামগুণা নাম নেতে কামা (ক.)] অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি –

[কথা. ৫১৪] ‘‘সঙ্কপ্পরাগো পুরিসস্স কামো,

নেতে [ন তে (স্যা.)] কামা যানি চিত্রানি লোকে;

সঙ্কপ্পরাগো পুরিসস্স কামো,

তিট্ঠন্তি চিত্রানি তথেৰ লোকে;

অথেত্থ ধীরা ৰিনযন্তি ছন্দ’’ন্তি.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কামানং নিদানসম্ভৰো? ফস্সো, ভিক্খৰে, কামানং নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, কামানং ৰেমত্ততা? অঞ্ঞো, ভিক্খৰে, কামো রূপেসু, অঞ্ঞো কামো সদ্দেসু, অঞ্ঞো কামো গন্ধেসু, অঞ্ঞো কামো রসেসু, অঞ্ঞো কামো ফোট্ঠব্বেসু. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কামানং ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কামানং ৰিপাকো? যং খো, ভিক্খৰে, কামযমানো তজ্জং তজ্জং অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি পুঞ্ঞভাগিযং ৰা অপুঞ্ঞভাগিযং ৰা, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কামানং ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কামনিরোধো? ফস্সনিরোধো [ফস্সনিরোধা (স্যা.)], ভিক্খৰে, কামনিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো কামনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো [যতো চ খো (বহূসু)], ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং কামে পজানাতি, এৰং কামানং নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং কামানং ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং কামানং ৰিপাকং পজানাতি, এৰং কামনিরোধং পজানাতি, এৰং কামনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি কামনিরোধং. কামা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… কামনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘ৰেদনা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, ৰেদনা – সুখা ৰেদনা, দুক্খা ৰেদনা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং নিদানসম্ভৰো? ফস্সো, ভিক্খৰে, ৰেদনানং নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং ৰেমত্ততা? অত্থি, ভিক্খৰে, সামিসা সুখা ৰেদনা, অত্থি নিরামিসা সুখা ৰেদনা, অত্থি সামিসা দুক্খা ৰেদনা, অত্থি নিরামিসা দুক্খা ৰেদনা, অত্থি সামিসা অদুক্খমসুখা ৰেদনা, অত্থি নিরামিসা অদুক্খমসুখা ৰেদনা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰেদনানং ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং ৰিপাকো? যং খো, ভিক্খৰে, ৰেদিযমানো [ৰেদযমানো (স্যা. কং.) অ. নি. ৪.২৩৩] তজ্জং তজ্জং অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি পুঞ্ঞভাগিযং ৰা অপুঞ্ঞভাগিযং ৰা, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰেদনানং ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানিরোধো? ফস্সনিরোধো [ফস্সনিরোধা (স্যা. কং. ক.)], ভিক্খৰে, ৰেদনানিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং ৰেদনং পজানাতি, এৰং ৰেদনানং নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং ৰেদনানং ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং ৰেদনানং ৰিপাকং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি. সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি ৰেদনানিরোধং. ৰেদনা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘সঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… সঞ্ঞানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? ছযিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা – রূপসঞ্ঞা, সদ্দসঞ্ঞা, গন্ধসঞ্ঞা, রসসঞ্ঞা, ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং নিদানসম্ভৰো? ফস্সো, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং ৰেমত্ততা? অঞ্ঞা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা রূপেসু, অঞ্ঞা সঞ্ঞা সদ্দেসু [অঞ্ঞা ভিক্খৰে রূপেসু সঞ্ঞা অঞ্ঞা সদ্দেসু সঞ্ঞা (ক.) এৰং সেসেসুপি], অঞ্ঞা সঞ্ঞা গন্ধেসু, অঞ্ঞা সঞ্ঞা রসেসু, অঞ্ঞা সঞ্ঞা ফোট্ঠব্বেসু, অঞ্ঞা সঞ্ঞা ধম্মেসু. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং ৰিপাকো? ৰোহারৰেপক্কং [ৰোহারৰেপক্কাহং (স্যা. পী.), ৰোহারপক্কাহং (সী.)], ভিক্খৰে, সঞ্ঞং [সঞ্ঞা (স্যা. পী.)] ৰদামি. যথা যথা নং সঞ্জানাতি তথা তথা ৰোহরতি, এৰং সঞ্ঞী অহোসিন্তি [অহোসীতি (ক.)]. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানং ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সঞ্ঞানিরোধো? ফস্সনিরোধো, [ফস্সনিরোধা (স্যা. ক.)] ভিক্খৰে, সঞ্ঞানিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঞ্ঞানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং সঞ্ঞং পজানাতি, এৰং সঞ্ঞানং নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং সঞ্ঞানং ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং সঞ্ঞানং ৰিপাকং পজানাতি, এৰং সঞ্ঞানিরোধং পজানাতি, এৰং সঞ্ঞানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি সঞ্ঞানিরোধং. সঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… সঞ্ঞানিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি. ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘আসৰা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… আসৰনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তযোমে, ভিক্খৰে, আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, আসৰানং নিদানসম্ভৰো? অৰিজ্জা, ভিক্খৰে, আসৰানং নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, আসৰানং ৰেমত্ততা? অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা নিরযগমনীযা [নিরযগামিনিযা (সী. ক.)], অত্থি আসৰা তিরচ্ছানযোনিগমনীযা, অত্থি আসৰা পেত্তিৰিসযগমনীযা, অত্থি আসৰা মনুস্সলোকগমনীযা, অত্থি আসৰা দেৰলোকগমনীযা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আসৰানং ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, আসৰানং ৰিপাকো? যং খো, ভিক্খৰে, অৰিজ্জাগতো তজ্জং তজ্জং অত্তভাৰং অভিনিব্বত্তেতি পুঞ্ঞভাগিযং ৰা অপুঞ্ঞভাগিযং ৰা, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আসৰানং ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, আসৰনিরোধো? অৰিজ্জানিরোধো, ভিক্খৰে, আসৰনিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আসৰনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং আসৰে পজানাতি, এৰং আসৰানং নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং আসৰানং ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং আসৰানং ৰিপাকং পজানাতি, এৰং আসৰানং নিরোধং পজানাতি, এৰং আসৰানং নিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি আসৰনিরোধং. আসৰা, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বা…পে… আসৰনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা ৰেদিতব্বাতি. ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘কম্মং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং…পে… কম্মনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? [কথা. ৫৩৯] চেতনাহং, ভিক্খৰে, কম্মং ৰদামি. চেতযিত্ৰা কম্মং করোতি – কাযেন ৰাচায মনসা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কম্মানং নিদানসম্ভৰো? ফস্সো, ভিক্খৰে, কম্মানং নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, কম্মানং ৰেমত্ততা? অত্থি, ভিক্খৰে, কম্মং নিরযৰেদনীযং, অত্থি কম্মং তিরচ্ছানযোনিৰেদনীযং, অত্থি কম্মং পেত্তিৰিসযৰেদনীযং, অত্থি কম্মং মনুস্সলোকৰেদনীযং, অত্থি কম্মং দেৰলোকৰেদনীযং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কম্মানং ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কম্মানং ৰিপাকো? তিৰিধাহং [ইমাহং (ক.)], ভিক্খৰে, কম্মানং ৰিপাকং ৰদামি – দিট্ঠেৰ [দিট্ঠে ৰা (সী.)] ধম্মে, উপপজ্জে ৰা [উপপজ্জং ৰা (ক. সী., অ. নি. ১০.২১৭), উপপজ্জ ৰা (?), ম. নি. ৩.৩০৩ পাল়িযা তদত্থৰণ্ণনায চ সংসদ্দেতব্বং], অপরে ৰা পরিযাযে. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কম্মানং ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, কম্মনিরোধো? ফস্সনিরোধো, [ফস্সনিরোধা (ক. সী. স্যা. ক.)] ভিক্খৰে, কম্মনিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো কম্মনিরোধগামিনী [সব্বত্থপি এৰমেৰ দিস্সতি] পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং কম্মং পজানাতি, এৰং কম্মানং নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং কম্মানং ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং কম্মানং ৰিপাকং পজানাতি, এৰং কম্মনিরোধং পজানাতি, এৰং কম্মনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি কম্মনিরোধং. কম্মং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং…পে… কম্মনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘দুক্খং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং, দুক্খস্স নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, দুক্খস্স ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, দুক্খস্স ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, ব্যাধিপি দুক্খো [ব্যাধিপি দুক্খা (স্যা. পী. ক.)], মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক.)] দুক্খা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খস্স নিদানসম্ভৰো? তণ্হা, ভিক্খৰে, দুক্খস্স নিদানসম্ভৰো.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, দুক্খস্স ৰেমত্ততা? অত্থি, ভিক্খৰে, দুক্খং অধিমত্তং, অত্থি পরিত্তং, অত্থি দন্ধৰিরাগি, অত্থি খিপ্পৰিরাগি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খস্স ৰেমত্ততা.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খস্স ৰিপাকো? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো যেন দুক্খেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো [পরিযাদিণ্ণচিত্তো (ক.)] সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি, উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি, যেন ৰা পন দুক্খেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো বহিদ্ধা পরিযেট্ঠিং আপজ্জতি – ‘কো [সো ন (ক.)] একপদং দ্ৰিপদং জানাতি [পজানাতি (ক.)] ইমস্স দুক্খস্স নিরোধাযা’তি? সম্মোহৰেপক্কং ৰাহং, ভিক্খৰে, দুক্খং ৰদামি পরিযেট্ঠিৰেপক্কং ৰা. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খস্স ৰিপাকো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধো? তণ্হানিরোধো, [তণ্হানিরোধা (ক. সী. স্যা. ক.)] ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধো. অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো দুক্খস্স নিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং দুক্খং পজানাতি, এৰং দুক্খস্স নিদানসম্ভৰং পজানাতি, এৰং দুক্খস্স ৰেমত্ততং পজানাতি, এৰং দুক্খস্স ৰিপাকং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো ইমং নিব্বেধিকং ব্রহ্মচরিযং পজানাতি দুক্খনিরোধং. দুক্খং, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বং, দুক্খস্স নিদানসম্ভৰো ৰেদিতব্বো, দুক্খস্স ৰেমত্ততা ৰেদিতব্বা, দুক্খস্স ৰিপাকো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধো ৰেদিতব্বো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা ৰেদিতব্বাতি. ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘অযং খো সো, ভিক্খৰে, নিব্বেধিকপরিযাযো ধম্মপরিযাযো’’তি. নৰমং.

১০. সীহনাদসুত্তং

৬৪. [ম. নি. ১.১৪৮; ৰিভ. ৭৬০; অ. নি. ১০.২১; পটি. ম. ২.৪৪] ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. কতমানি ছ? ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো…পে… ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং তথা তথা তেসং তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং তথা তথা তেসং তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং, তথা তথা তেসং তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং, তথা তথা তেসং তথাগতো পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং, তথা তথা তেসং তথাগতো সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র চে, ভিক্খৰে, পরে তথাগতং আসৰানং খযা…পে… যথাভূতং ঞাণেন উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি. যথা যথা, ভিক্খৰে, তথাগতস্স আসৰানং খযা…পে… যথাভূতং ঞাণং ৰিদিতং, তথা তথা তেসং তথাগতো আসৰানং খযা…পে… যথাভূতং ঞাণেন পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি.

‘‘তত্র, ভিক্খৰে, যম্পিদং [যমিদং (সী. পী.), যদিদং (ক.)] ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. যম্পিদং [যদিদং (ক.)] অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. যম্পিদং [যদিদং (ক.)] ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. যম্পিদং [যদিদং (ক.)] পুব্বেনিৰাসানুস্সতিং যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. যম্পিদং [যদিদং (ক.)] সত্তানং চুতূপপাতং যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. যম্পিদং [যদিদং (ক.)] আসৰানং খযা…পে… যথাভূতং ঞাণং তম্পি সমাহিতস্স ৰদামি নো অসমাহিতস্স. ইতি খো, ভিক্খৰে, সমাধি মগ্গো, অসমাধি কুম্মগ্গো’’তি. দসমং.

মহাৰগ্গো ছট্ঠো. [পঠমো (স্যা. ক.)]

তস্সুদ্দানং

সোণো ফগ্গুনো ভিজাতি, আসৰা দারুহত্থি চ;

মজ্ঝে ঞাণং নিব্বেধিকং, সীহনাদোতি তে দসাতি.

৭. দেৰতাৰগ্গো

১. অনাগামিফলসুত্তং

৬৫. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অনাগামিফলং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? অস্সদ্ধিযং, অহিরিকং, অনোত্তপ্পং, কোসজ্জং, মুট্ঠস্সচ্চং, দুপ্পঞ্ঞতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অনাগামিফলং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অনাগামিফলং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? অস্সদ্ধিযং, অহিরিকং, অনোত্তপ্পং, কোসজ্জং, মুট্ঠস্সচ্চং, দুপ্পঞ্ঞতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো অনাগামিফলং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. পঠমং.

২. অরহত্তসুত্তং

৬৬. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? থিনং [থীনং (সী. স্যা. কং. পী.)], মিদ্ধং, উদ্ধচ্চং, কুক্কুচ্চং, অস্সদ্ধিযং, পমাদং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? থিনং, মিদ্ধং, উদ্ধচ্চং, কুক্কুচ্চং, অস্সদ্ধিযং, পমাদং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. দুতিযং.

৩. মিত্তসুত্তং

৬৭. ‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু পাপমিত্তো পাপসহাযো পাপসম্পৰঙ্কো, পাপমিত্তে [পাপকে মিত্তে (ক.)] সেৰমানো ভজমানো পযিরুপাসমানো, তেসঞ্চ দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানো আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সেখং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সেখং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা সীলানি পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সীলানি অপরিপূরেত্ৰা কামরাগং ৰা রূপরাগং ৰা অরূপরাগং ৰা পজহিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো, কল্যাণমিত্তে সেৰমানো ভজমানো পযিরুপাসমানো, তেসঞ্চ দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানো আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘আভিসমাচারিকং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সেখং ধম্মং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সেখং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা সীলানি পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সীলানি পরিপূরেত্ৰা কামরাগং ৰা রূপরাগং ৰা অরূপরাগং ৰা পজহিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. ততিযং.

৪. সঙ্গণিকারামসুত্তং

৬৮. ‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো, গণারামো গণরতো গণারামতং অনুযুত্তো, একো পৰিৰেকে অভিরমিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘একো পৰিৰেকে অনভিরমন্তো চিত্তস্স নিমিত্তং গহেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘চিত্তস্স নিমিত্তং অগণ্হন্তো সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাদিট্ঠিং অপরিপূরেত্ৰা সম্মাসমাধিং পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাসমাধিং অপরিপূরেত্ৰা সংযোজনানি পজহিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সংযোজনানি অপ্পহায নিব্বানং সচ্ছিকরিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন সঙ্গণিকারামো ন সঙ্গণিকরতো ন সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো, ন গণারামো ন গণরতো ন গণারামতং অনুযুত্তো, একো পৰিৰেকে অভিরমিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘একো পৰিৰেকে অভিরমন্তো চিত্তস্স নিমিত্তং গহেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘চিত্তস্স নিমিত্তং গণ্হন্তো সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাদিট্ঠিং পরিপূরেত্ৰা সম্মাসমাধিং পরিপূরেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সম্মাসমাধিং পরিপূরেত্ৰা সংযোজনানি পজহিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সংযোজনানি পহায নিব্বানং সচ্ছিকরিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. চতুত্থং.

৫. দেৰতাসুত্তং

৬৯. অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ছযিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা – ইমে খো, ভন্তে, ছ ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইদমৰোচ সা দেৰতা. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো সা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘ছযিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে ছ? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা – ইমে খো, ভন্তে, ছ ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. ইধ, ভন্তে, ভিক্খু অত্তনা চ সত্থুগারৰো হোতি সত্থুগারৰতায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সত্থুগারৰা তে চ সত্থুগারৰতায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সত্থুগারৰা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. অত্তনা চ ধম্মগারৰো হোতি…পে… সঙ্ঘগারৰো হোতি… সিক্খাগারৰো হোতি … সুৰচো হোতি… কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণমিত্ততায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন কল্যাণমিত্তা তে চ কল্যাণমিত্ততায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ কল্যাণমিত্তা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি. ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু অত্তনা চ সত্থুগারৰো হোতি সত্থুগারৰতায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সত্থুগারৰা তে চ সত্থুগারৰতায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সত্থুগারৰা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. অত্তনা চ ধম্মগারৰো হোতি…পে… সঙ্ঘগারৰো হোতি… সিক্খাগারৰো হোতি… সুৰচো হোতি… কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণমিত্ততায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন কল্যাণমিত্তা তে চ কল্যাণমিত্ততায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ কল্যাণমিত্তা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি. পঞ্চমং.

৬. সমাধিসুত্তং

৭০. ‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন সন্তেন সমাধিনা ন পণীতেন ন পটিপ্পস্সদ্ধিলদ্ধেন [ন পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধেন (সী.)] ন একোদিভাৰাধিগতেন অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰিস্সতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা ভৰিস্সতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো ভৰিস্সতি…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণিস্সতি – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানিস্সতি – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানিস্সতি …পে… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিস্সতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সিস্সতি…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তেন সমাধিনা পণীতেন পটিপ্পস্সদ্ধিলদ্ধেন একোদিভাৰাধিগতেন অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰিস্সতি…পে… যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণিস্সতি – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানিস্সতি – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানিস্সতি…পে… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিস্সতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সিস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. ছট্ঠং.

৭. সক্খিভব্বসুত্তং

৭১. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিতুং সতি সতি আযতনে. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইমে হানভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, ‘ইমে ঠিতিভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, ‘ইমে ৰিসেসভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, ‘ইমে নিব্বেধভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, অসক্কচ্চকারী চ হোতি, অসপ্পাযকারী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিতুং সতি সতি আযতনে.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিতুং সতি সতি আযতনে. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইমে হানভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘ইমে ঠিতিভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘ইমে ৰিসেসভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘ইমে নিব্বেধভাগিযা ধম্মা’তি যথাভূতং পজানাতি, সক্কচ্চকারী চ হোতি, সপ্পাযকারী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো তত্র তত্রেৰ সক্খিভব্বতং পাপুণিতুং সতি সতি আযতনে’’তি. সত্তমং.

৮. বলসুত্তং

৭২. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো সমাধিস্মিং [সমাধিম্হি (ক.)] বলতং পাপুণিতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো হোতি, ন সমাধিস্স ঠিতিকুসলো হোতি, ন সমাধিস্স [ন সমাধিম্হা (ক.) উপরিসত্তকনিপাতে দেৰতাৰগ্গে পন সব্বত্থপি ‘‘সমাধিস্স’’ইত্ৰেৰ দিস্সতি] ৰুট্ঠানকুসলো হোতি, অসক্কচ্চকারী চ হোতি, অসাতচ্চকারী চ, অসপ্পাযকারী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো সমাধিস্মিং বলতং পাপুণিতুং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো সমাধিস্মিং বলতং পাপুণিতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ঠিতিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ৰুট্ঠানকুসলো হোতি, সক্কচ্চকারী চ হোতি, সাতচ্চকারী চ, সপ্পাযকারী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো সমাধিস্মিং বলতং পাপুণিতু’’ন্তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমতজ্ঝানসুত্তং

৭৩. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কামচ্ছন্দং, ব্যাপাদং, থিনমিদ্ধং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছং. কামেসু খো পনস্স আদীনৰো ন যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কামচ্ছন্দং, ব্যাপাদং, থিনমিদ্ধং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং, ৰিচিকিচ্ছং, কামেসু খো পনস্স আদীনৰো ন যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতু’’ন্তি. নৰমং.

১০. দুতিযতজ্ঝানসুত্তং

৭৪. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কামৰিতক্কং, ব্যাপাদৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং, কামসঞ্ঞং, ব্যাপাদসঞ্ঞং, ৰিহিংসাসঞ্ঞং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কামৰিতক্কং, ব্যাপাদৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং, কামসঞ্ঞং, ব্যাপাদসঞ্ঞং, ৰিহিংসাসঞ্ঞং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতু’’ন্তি. দসমং.

দেৰতাৰগ্গো সত্তমো. [দুতিযো (স্যা. ক.)]

তস্সুদ্দানং –

অনাগামি অরহং মিত্তা, সঙ্গণিকারামদেৰতা;

সমাধি সক্খিভব্বং বলং, তজ্ঝানা অপরে দুৰেতি.

৮. অরহত্তৰগ্গো

১. দুক্খসুত্তং

৭৫. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং, কাযস্স ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা. কতমেহি ছহি? কামৰিতক্কেন, ব্যাপাদৰিতক্কেন, ৰিহিংসাৰিতক্কেন, কামসঞ্ঞায, ব্যাপাদসঞ্ঞায, ৰিহিংসাসঞ্ঞায – ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খং ৰিহরতি সৰিঘাতং সউপাযাসং সপরিল়াহং, কাযস্স ভেদা পরং মরণা দুগ্গতি পাটিকঙ্খা.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতি পাটিকঙ্খা. কতমেহি ছহি? নেক্খম্মৰিতক্কেন, অব্যাপাদৰিতক্কেন, অৰিহিংসাৰিতক্কেন, নেক্খম্মসঞ্ঞায, অব্যাপাদসঞ্ঞায, অৰিহিংসাসঞ্ঞায – ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখং ৰিহরতি অৰিঘাতং অনুপাযাসং অপরিল়াহং, কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতি পাটিকঙ্খা’’তি. পঠমং.

২. অরহত্তসুত্তং

৭৬. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? মানং, ওমানং, অতিমানং, অধিমানং, থম্ভং, অতিনিপাতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? মানং, ওমানং, অতিমানং, অধিমানং, থম্ভং, অতিনিপাতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. দুতিযং.

৩. উত্তরিমনুস্সধম্মসুত্তং

৭৭. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো উত্তরিমনুস্সধম্মং অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? মুট্ঠস্সচ্চং, অসম্পজঞ্ঞং, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতং, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতং, কুহনং, লপনং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো উত্তরিমনুস্সধম্মং অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো উত্তরিমনুস্সধম্মং অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? মুট্ঠস্সচ্চং, অসম্পজঞ্ঞং, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতং, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতং, কুহনং, লপনং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো উত্তরিমনুস্সধম্মং অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. ততিযং.

৪. সুখসোমনস্সসুত্তং

৭৮. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখসোমনস্সবহুলো ৰিহরতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযায. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মারামো হোতি, ভাৰনারামো হোতি, পহানারামো হোতি, পৰিৰেকারামো হোতি, অব্যাপজ্ঝারামো হোতি, নিপ্পপঞ্চারামো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দিট্ঠেৰ ধম্মে সুখসোমনস্সবহুলো ৰিহরতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযাযা’’তি. চতুত্থং.

৫. অধিগমসুত্তং

৭৯. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং [ফাতিকত্তুং (সী.), ফাতিকাতুং (স্যা. কং. পী.)]. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন আযকুসলো চ হোতি, ন অপাযকুসলো চ হোতি, ন উপাযকুসলো চ হোতি, অনধিগতানং কুসলানং ধম্মানং অধিগমায ন ছন্দং জনেতি, অধিগতে কুসলে ধম্মে ন আরক্খতি [সারক্খতি (সী. স্যা. কং. পী)], সাতচ্চকিরিযায ন সম্পাদেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আযকুসলো চ হোতি, অপাযকুসলো চ হোতি, উপাযকুসলো চ হোতি, অনধিগতানং কুসলানং ধম্মানং অধিগমায ছন্দং জনেতি, অধিগতে কুসলে ধম্মে আরক্খতি, সাতচ্চকিরিযায সম্পাদেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং অধিগন্তুং, অধিগতং ৰা কুসলং ধম্মং ফাতিং কাতু’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. মহন্তত্তসুত্তং

৮০. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ মহন্তত্তং [মহত্তং (স্যা. কং.)] ৰেপুল্লত্তং পাপুণাতি ধম্মেসু. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু আলোকবহুলো চ হোতি যোগবহুলো চ ৰেদবহুলো চ অসন্তুট্ঠিবহুলো চ অনিক্খিত্তধুরো চ কুসলেসু ধম্মেসু উত্তরি চ পতারেতি [পকরোতি (ক.)]. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ মহন্তত্তং ৰেপুল্লত্তং পাপুণাতি ধম্মেসূ’’তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমনিরযসুত্তং

৮১. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি ছহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পাপিচ্ছো চ, মিচ্ছাদিট্ঠি চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি ছহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, অপ্পিচ্ছো চ, সম্মাদিট্ঠি চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. সত্তমং.

৮. দুতিযনিরযসুত্তং

৮২. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি ছহি [মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচা হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, (সী. স্যা. পী.) এৰং সুক্কপক্খেপি]? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি [মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচা হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, (সী. স্যা. পী.) এৰং সুক্কপক্খেপি], লুদ্ধো চ, পগব্ভো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি ছহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, অলুদ্ধো চ, অপ্পগব্ভো চ. ইমেহি খো ভিক্খৰে ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. অট্ঠমং.

৯. অগ্গধম্মসুত্তং

৮৩. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অগ্গং ধম্মং অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, কুসীতো হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি, কাযে চ জীৰিতে চ সাপেক্খো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অগ্গং ধম্মং অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অগ্গং ধম্মং অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, হিরিমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি, কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অগ্গং ধম্মং অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. নৰমং.

১০. রত্তিদিৰসসুত্তং

৮৪. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতস্স ভিক্খুনো যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো ৰুদ্ধি. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মহিচ্ছো হোতি, ৰিঘাতৰা, অসন্তুট্ঠো, ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, অস্সদ্ধো হোতি, দুস্সীলো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতি হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতস্স ভিক্খুনো যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো ৰুদ্ধি.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতস্স ভিক্খুনো যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন মহিচ্ছো হোতি, অৰিঘাতৰা, সন্তুট্ঠো, ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, সতিমা হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতস্স ভিক্খুনো যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানী’’তি. দসমং.

অরহত্তৰগ্গো অট্ঠমো. [ততিযো (স্যা. ক.)]

তস্সুদ্দানং –

দুক্খং অরহত্তং উত্তরি চ, সুখং অধিগমেন চ;

মহন্তত্তং দ্ৰযং নিরযে [মহত্তদ্ৰযনিরযে (স্যা.)], অগ্গধম্মঞ্চ রত্তিযোতি.

৯. সীতিৰগ্গো

১. সীতিভাৰসুত্তং

৮৫. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতুং. কতমেহি ছহি [ৰিসুদ্ধি. ১.৬৪ আদযো ৰিত্থারো]? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং ন নিগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং ন পগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং ন সম্পহংসেতি, যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং ন অজ্ঝুপেক্খতি, হীনাধিমুত্তিকো চ হোতি, সক্কাযাভিরতো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতুং. কতমেহি ছহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি, যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি, যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, পণীতাধিমুত্তিকো চ হোতি, নিব্বানাভিরতো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অনুত্তরং সীতিভাৰং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. পঠমং.

২. আৰরণসুত্তং

৮৬. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? কম্মাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, কিলেসাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, ৰিপাকাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, অস্সদ্ধো চ হোতি, অচ্ছন্দিকো চ, দুপ্পঞ্ঞো চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? ন কম্মাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, ন কিলেসাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, ন ৰিপাকাৰরণতায সমন্নাগতো হোতি, সদ্ধো চ হোতি, ছন্দিকো চ, পঞ্ঞৰা চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. দুতিযং.

৩. ৰোরোপিতসুত্তং

৮৭. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? মাতা জীৰিতা ৰোরোপিতা হোতি, পিতা জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, অরহং [অরহা (স্যা. কং.), অরহন্তো (ক.)] জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, তথাগতস্স দুট্ঠেন চিত্তেন লোহিতং উপ্পাদিতং হোতি, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি জল়ো এল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? ন মাতা জীৰিতা ৰোরোপিতা হোতি, ন পিতা জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, ন অরহং জীৰিতা ৰোরোপিতো হোতি, ন তথাগতস্স দুট্ঠেন চিত্তেন লোহিতং উপ্পাদিতং হোতি, ন সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি অজল়ো অনেল়মূগো. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. ততিযং.

৪. সুস্সূসতিসুত্তং

৮৮. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে দেসিযমানে ন সুস্সূসতি, ন সোতং ওদহতি, ন অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি [উপট্ঠপেতি (সী. স্যা. কং. পী.)], অনত্থং গণ্হাতি, অত্থং রিঞ্চতি, অননুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তোপি সদ্ধম্মং অভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং.

‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্তং. কতমেহি ছহি? তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে দেসিযমানে সুস্সূসতি, সোতং ওদহতি, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেতি, অত্থং গণ্হাতি, অনত্থং রিঞ্চতি, অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সুণন্তো সদ্ধম্মং ভব্বো নিযামং ওক্কমিতুং কুসলেসু ধম্মেসু সম্মত্ত’’ন্তি. চতুত্থং.

৫. অপ্পহাযসুত্তং

৮৯. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো দিট্ঠিসম্পদং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? সক্কাযদিট্ঠিং, ৰিচিকিচ্ছং, সীলব্বতপরামাসং, অপাযগমনীযং রাগং, অপাযগমনীযং দোসং, অপাযগমনীযং মোহং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো দিট্ঠিসম্পদং সচ্ছিকাতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো দিট্ঠিসম্পদং সচ্ছিকাতুং. কতমে ছ? সক্কাযদিট্ঠিং, ৰিচিকিচ্ছং, সীলব্বতপরামাসং, অপাযগমনীযং রাগং, অপাযগমনীযং দোসং, অপাযগমনীযং মোহং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো দিট্ঠিসম্পদং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. পহীনসুত্তং

৯০. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা দিট্ঠিসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স পহীনা. কতমে ছ? সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো, অপাযগমনীযো রাগো, অপাযগমনীযো দোসো, অপাযগমনীযো মোহো. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মা দিট্ঠিসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স পহীনা’’তি. ছট্ঠং.

৭. অভব্বসুত্তং

৯১. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো উপ্পাদেতুং. কতমে ছ? সক্কাযদিট্ঠিং, ৰিচিকিচ্ছং, সীলব্বতপরামাসং, অপাযগমনীযং রাগং, অপাযগমনীযং দোসং, অপাযগমনীযং মোহং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো উপ্পাদেতু’’ন্তি. সত্তমং.

৮. পঠমঅভব্বট্ঠানসুত্তং

৯২. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অভব্বট্ঠানানি. কতমানি ছ? অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সত্থরি অগারৰো ৰিহরিতুং অপ্পতিস্সো, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো ধম্মে অগারৰো ৰিহরিতুং অপ্পতিস্সো, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরিতুং অপ্পতিস্সো, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সিক্খায অগারৰো ৰিহরিতুং অপ্পতিস্সো, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অনাগমনীযং ৰত্থুং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অট্ঠমং ভৰং নিব্বত্তেতুং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অভব্বট্ঠানানী’’তি. অট্ঠমং.

৯. দুতিযঅভব্বট্ঠানসুত্তং

৯৩. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অভব্বট্ঠানানি. কতমানি ছ? অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি [কিঞ্চি (ক.) ৰিভ. ৮০৯; ম. নি. ৩.১২৭] সঙ্খারং নিচ্চতো উপগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো উপগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কঞ্চি ধম্মং অত্ততো উপগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো আনন্তরিযং কম্মং [আনন্তরিযকম্মং (সী.), অনন্তরিযকম্মং (স্যা. পী.) অ. নি. ৪.১৬২ পস্সিতব্বং] কাতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো কোতূহলমঙ্গলেন সুদ্ধিং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসিতুং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অভব্বট্ঠানানী’’তি. নৰমং.

১০. ততিযঅভব্বট্ঠানসুত্তং

৯৪. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অভব্বট্ঠানানি. কতমানি ছ? অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো পিতরং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অরহন্তং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো তথাগতস্স দুট্ঠেন চিত্তেন লোহিতং উপ্পাদেতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সঙ্ঘং ভিন্দিতুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসিতুং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অভব্বট্ঠানানী’’তি. দসমং.

১১. চতুত্থঅভব্বট্ঠানসুত্তং

৯৫. ‘‘ছযিমানি, ভিক্খৰে, অভব্বট্ঠানানি. কতমানি ছ? অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সযংকতং সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো পরংকতং [পরকতং (সী. স্যা.)] সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো সযংকতঞ্চ পরংকতঞ্চ সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অসযংকারং অধিচ্চসমুপ্পন্নং সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অপরংকারং অধিচ্চসমুপ্পন্নং সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং, অভব্বো দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অসযংকারঞ্চ অপরংকারঞ্চ অধিচ্চসমুপ্পন্নং সুখদুক্খং পচ্চাগন্তুং. তং কিস্স হেতু? তথা হিস্স, ভিক্খৰে, দিট্ঠিসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স হেতু চ সুদিট্ঠো হেতুসমুপ্পন্না চ ধম্মা. ইমানি খো, ভিক্খৰে, ছ অভব্বট্ঠানানী’’তি. একাদসমং.

সীতিৰগ্গো নৰমো. [চতুত্থো (স্যা. ক.)]

তস্সুদ্দানং –

সীতিভাৰং আৰরণং, ৰোরোপিতা সুস্সূসতি;

অপ্পহায পহীনাভব্বো, তট্ঠানা চতুরোপি চাতি.

১০. আনিসংসৰগ্গো

১. পাতুভাৰসুত্তং

৯৬. ‘‘ছন্নং, ভিক্খৰে, পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং. কতমেসং ছন্নং? তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মিং, তথাগতপ্পৰেদিতস্স ধম্মৰিনযস্স দেসেতা পুগ্গলো দুল্লভো লোকস্মিং, অরিযাযতনে পচ্চাজাতি দুল্লভা [পচ্চাজাতো দুল্লভো (স্যা.)] লোকস্মিং, ইন্দ্রিযানং অৰেকল্লতা দুল্লভা লোকস্মিং, অজল়তা অনেল়মূগতা দুল্লভা লোকস্মিং, কুসলে ধম্মে ছন্দো [কুসলধম্মচ্ছন্দো (সী. স্যা. পী.)] দুল্লভো লোকস্মিং. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, ছন্নং পাতুভাৰো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি. পঠমং.

২. আনিসংসসুত্তং

৯৭. ‘‘ছযিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায. কতমে ছ? সদ্ধম্মনিযতো হোতি, অপরিহানধম্মো হোতি, পরিযন্তকতস্স দুক্খং হোতি [দুক্খং ন হোতি (স্যা. পী. ক.)], অসাধারণেন ঞাণেন সমন্নাগতো হোতি, হেতু চস্স সুদিট্ঠো, হেতুসমুপ্পন্না চ ধম্মা. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ আনিসংসা সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযাযা’’তি. দুতিযং.

৩. অনিচ্চসুত্তং

৯৮. ‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু কঞ্চি সঙ্খারং নিচ্চতো সমনুপস্সন্তো অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো ভৰিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘অনুলোমিকায খন্তিযা অসমন্নাগতো সম্মত্তনিযামং ওক্কমিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সম্মত্তনিযামং অনোক্কমমানো সোতাপত্তিফলং ৰা সকদাগামিফলং ৰা অনাগামিফলং ৰা অরহত্তং [অরহত্তফলং (ক.) পটি. ম. ৩.৩৬] ৰা সচ্ছিকরিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্বসঙ্খারে [সব্বসঙ্খারং (সী. পী.)] অনিচ্চতো সমনুপস্সন্তো অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো ভৰিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো সম্মত্তনিযামং ওক্কমিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সম্মত্তনিযামং ওক্কমমানো সোতাপত্তিফলং ৰা সকদাগামিফলং ৰা অনাগামিফলং ৰা অরহত্তং ৰা সচ্ছিকরিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. ততিযং.

৪. দুক্খসুত্তং

৯৯. ‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু কঞ্চি সঙ্খারং সুখতো সমনুপস্সন্তো…পে… সব্বসঙ্খারে দুক্খতো সমনুপস্সন্তো…পে… ঠানমেতং ৰিজ্জতি’’. চতুত্থং.

৫. অনত্তসুত্তং

১০০. ‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু কঞ্চি ধম্মং অত্ততো সমনুপস্সন্তো…পে… সব্বধম্মে [সব্বধম্মং (সী. পী.), কিঞ্চিধম্মং (ক.) পটি. ম. ৩.৩৬] অনত্ততো সমনুপস্সন্তো…পে… ঠানমেতং ৰিজ্জতি’’. পঞ্চমং.

৬. নিব্বানসুত্তং

১০১. ‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিব্বানং দুক্খতো সমনুপস্সন্তো অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো ভৰিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘অনুলোমিকায খন্তিযা অসমন্নাগতো সম্মত্তনিযামং ওক্কমিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. ‘সম্মত্তনিযামং অনোক্কমমানো সোতাপত্তিফলং ৰা সকদাগামিফলং ৰা অনাগামিফলং ৰা অরহত্তং ৰা সচ্ছিকরিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু নিব্বানং সুখতো সমনুপস্সন্তো অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো ভৰিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘অনুলোমিকায খন্তিযা সমন্নাগতো সম্মত্তনিযামং ওক্কমিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. ‘সম্মত্তনিযামং ওক্কমমানো সোতাপত্তিফলং ৰা সকদাগামিফলং ৰা অনাগামিফলং ৰা অরহত্তং ৰা সচ্ছিকরিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. ছট্ঠং.

৭. অনৰত্থিতসুত্তং

১০২. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বসঙ্খারেসু অনোধিং করিত্ৰা অনিচ্চসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতুং. কতমে ছ? ‘সব্বসঙ্খারা চ মে অনৰত্থিতা [অনৰট্ঠিততো (সী. স্যা. পী.)] খাযিস্সন্তি, সব্বলোকে চ মে মনো নাভিরমিস্সতি [ন রমিস্সতি (ক.)], সব্বলোকা চ মে মনো ৰুট্ঠহিস্সতি, নিব্বানপোণঞ্চ মে মানসং ভৰিস্সতি, সংযোজনা চ মে পহানং গচ্ছিস্সন্তি [গচ্ছন্তি (স্যা. পী. ক.)], পরমেন চ সামঞ্ঞেন সমন্নাগতো ভৰিস্সামী’তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বসঙ্খারেসু অনোধিং করিত্ৰা অনিচ্চসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতু’’ন্তি. সত্তমং.

৮. উক্খিত্তাসিকসুত্তং

১০৩. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বসঙ্খারেসু অনোধিং করিত্ৰা দুক্খসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতুং. কতমে ছ? ‘সব্বসঙ্খারেসু চ মে নিব্বিদসঞ্ঞা পচ্চুপট্ঠিতা ভৰিস্সতি, সেয্যথাপি উক্খিত্তাসিকে ৰধকে. সব্বলোকা চ মে মনো ৰুট্ঠহিস্সতি, নিব্বানে চ সন্তদস্সাৰী ভৰিস্সামি, অনুসযা চ মে সমুগ্ঘাতং গচ্ছিস্সন্তি [গচ্ছন্তি (পী. ক.)], কিচ্চকারী চ ভৰিস্সামি, সত্থা চ মে পরিচিণ্ণো ভৰিস্সতি মেত্তাৰতাযা’তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বসঙ্খারেসু অনোধিং করিত্ৰা দুক্খসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতু’’ন্তি. অট্ঠমং.

৯. অতম্মযসুত্তং

১০৪. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বধম্মেসু অনোধিং করিত্ৰা অনত্তসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতুং. কতমে ছ? সব্বলোকে চ অতম্মযো ভৰিস্সামি, অহঙ্কারা চ মে উপরুজ্ঝিস্সন্তি, মমঙ্কারা চ মে উপরুজ্ঝিস্সন্তি, অসাধারণেন চ ঞাণেন সমন্নাগতো ভৰিস্সামি, হেতু চ মে সুদিট্ঠো ভৰিস্সতি, হেতুসমুপ্পন্না চ ধম্মা. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ আনিসংসে সম্পস্সমানেন অলমেৰ ভিক্খুনা সব্বধম্মেসু অনোধিং করিত্ৰা অনত্তসঞ্ঞং উপট্ঠাপেতু’’ন্তি. নৰমং.

১০. ভৰসুত্তং

১০৫. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ভৰা পহাতব্বা, তীসু সিক্খাসু সিক্খিতব্বং. কতমে তযো ভৰা পহাতব্বা? কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো – ইমে তযো ভৰা পহাতব্বা. কতমাসু তীসু সিক্খাসু সিক্খিতব্বং? অধিসীলসিক্খায, অধিচিত্তসিক্খায, অধিপঞ্ঞাসিক্খায – ইমাসু তীসু সিক্খাসু সিক্খিতব্বং. যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমে তযো ভৰা পহীনা হোন্তি, ইমাসু চ তীসু সিক্খাসু সিক্খিতসিক্খো হোতি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি. দসমং.

১১. তণ্হাসুত্তং

১০৬. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, তণ্হা পহাতব্বা, তযো চ মানা. কতমা তিস্সো তণ্হা পহাতব্বা? কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা – ইমা তিস্সো তণ্হা পহাতব্বা. কতমে তযো মানা পহাতব্বা? মানো, ওমানো, অতিমানো – ইমে তযো মানা পহাতব্বা. যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমা তিস্সো তণ্হা পহীনা হোন্তি, ইমে চ তযো মানা; অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি. একাদসমং.

আনিসংসৰগ্গো দসমো. [পঞ্চমো (স্যা. ক.)]

তস্সুদ্দানং –

পাতুভাৰো আনিসংসো, অনিচ্চদুক্খঅনত্ততো;

নিব্বানং অনৰত্থি, উক্খিত্তাসি অতম্মযো;

ভৰা তণ্হাযেকা দসাতি.

দুতিযপণ্ণাসকং সমত্তং.

১১. তিকৰগ্গো

১. রাগসুত্তং

১০৭. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? রাগো, দোসো, মোহো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? রাগস্স পহানায অসুভা ভাৰেতব্বা, দোসস্স পহানায মেত্তা ভাৰেতব্বা, মোহস্স পহানায পঞ্ঞা ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. পঠমং.

২. দুচ্চরিতসুত্তং

১০৮. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং, মনোদুচ্চরিতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? কাযদুচ্চরিতস্স পহানায কাযসুচরিতং ভাৰেতব্বং, ৰচীদুচ্চরিতস্স পহানায ৰচীসুচরিতং ভাৰেতব্বং, মনোদুচ্চরিতস্স পহানায মনোসুচরিতং ভাৰেতব্বং. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. দুতিযং.

৩. ৰিতক্কসুত্তং

১০৯. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? কামৰিতক্কো, ব্যাপাদৰিতক্কো, ৰিহিংসাৰিতক্কো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? কামৰিতক্কস্স পহানায নেক্খম্মৰিতক্কো ভাৰেতব্বো, ব্যাপাদৰিতক্কস্স পহানায অব্যাপাদৰিতক্কো ভাৰেতব্বো, ৰিহিংসাৰিতক্কস্স পহানায অৰিহিংসাৰিতক্কো ভাৰেতব্বো. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. ততিযং.

৪. সঞ্ঞাসুত্তং

১১০. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? কামসঞ্ঞা, ব্যাপাদসঞ্ঞা, ৰিহিংসাসঞ্ঞা. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? কামসঞ্ঞায পহানায নেক্খম্মসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা, ব্যাপাদসঞ্ঞায পহানায অব্যাপাদসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা, ৰিহিংসাসঞ্ঞায পহানায অৰিহিংসাসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. চতুত্থং.

৫. ধাতুসুত্তং

১১১. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? কামধাতু, ব্যাপাদধাতু, ৰিহিংসাধাতু. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? কামধাতুযা পহানায নেক্খম্মধাতু ভাৰেতব্বা, ব্যাপাদধাতুযা পহানায অব্যাপাদধাতু ভাৰেতব্বা, ৰিহিংসাধাতুযা পহানায অৰিহিংসাধাতু ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. পঞ্চমং.

৬. অস্সাদসুত্তং

১১২. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? অস্সাদদিট্ঠি, অত্তানুদিট্ঠি, মিচ্ছাদিট্ঠি. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? অস্সাদদিট্ঠিযা পহানায অনিচ্চসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা, অত্তানুদিট্ঠিযা পহানায অনত্তসঞ্ঞা ভাৰেতব্বা, মিচ্ছাদিট্ঠিযা পহানায সম্মাদিট্ঠি ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. ছট্ঠং.

৭. অরতিসুত্তং

১১৩. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? অরতি, ৰিহিংসা [ৰিহেসা (ক.)], অধম্মচরিযা. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? অরতিযা পহানায মুদিতা ভাৰেতব্বা, ৰিহিংসায পহানায অৰিহিংসা ভাৰেতব্বা, অধম্মচরিযায পহানায ধম্মচরিযা ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. সত্তমং.

৮. সন্তুট্ঠিতাসুত্তং

১১৪. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? অসন্তুট্ঠিতা, অসম্পজঞ্ঞং, মহিচ্ছতা. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? অসন্তুট্ঠিতায পহানায সন্তুট্ঠিতা ভাৰেতব্বা, অসম্পজঞ্ঞস্স পহানায সম্পজঞ্ঞং ভাৰেতব্বং, মহিচ্ছতায পহানায অপ্পিচ্ছতা ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. অট্ঠমং.

৯. দোৰচস্সতাসুত্তং

১১৫. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? দোৰচস্সতা, পাপমিত্ততা, চেতসো ৰিক্খেপো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? দোৰচস্সতায পহানায সোৰচস্সতা ভাৰেতব্বা, পাপমিত্ততায পহানায কল্যাণমিত্ততা ভাৰেতব্বা, চেতসো ৰিক্খেপস্স পহানায আনাপানস্সতি ভাৰেতব্বা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. নৰমং.

১০. উদ্ধচ্চসুত্তং

১১৬. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা. কতমে তযো? উদ্ধচ্চং, অসংৰরো, পমাদো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে তযো? উদ্ধচ্চস্স পহানায সমথো ভাৰেতব্বো, অসংৰরস্স পহানায সংৰরো ভাৰেতব্বো, পমাদস্স পহানায অপ্পমাদো ভাৰেতব্বো. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, তিণ্ণং ধম্মানং পহানায ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. দসমং.

তিকৰগ্গো একাদসমো. [পঠমো (স্যা.)]

তস্সুদ্দানং –

রাগদুচ্চরিতৰিতক্ক, সঞ্ঞা ধাতূতি ৰুচ্চতি;

অস্সাদঅরতিতুট্ঠি, দুৰে চ উদ্ধচ্চেন ৰগ্গোতি.

১২. সামঞ্ঞৰগ্গো

১. কাযানুপস্সীসুত্তং

১১৭. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কম্মারামতং, ভস্সারামতং, নিদ্দারামতং, সঙ্গণিকারামতং, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতং, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে অপ্পহায অভব্বো কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিতুং.

‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কম্মারামতং, ভস্সারামতং, নিদ্দারামতং, সঙ্গণিকারামতং, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতং, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতং – ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরিতু’’ন্তি. পঠমং.

২. ধম্মানুপস্সীসুত্তং

১১৮. ‘‘ছ, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অজ্ঝত্তং কাযে…পে… বহিদ্ধা কাযে…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কাযে…পে… অজ্ঝত্তং ৰেদনাসু…পে… বহিদ্ধা ৰেদনাসু…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু…পে… অজ্ঝত্তং চিত্তে…পে… বহিদ্ধা চিত্তে…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা চিত্তে…পে… অজ্ঝত্তং ধম্মেসু…পে… বহিদ্ধা ধম্মেসু…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরিতুং. কতমে ছ? কম্মারামতং, ভস্সারামতং, নিদ্দারামতং, সঙ্গণিকারামতং, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতং, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতং. ইমে খো, ভিক্খৰে, ছ ধম্মে পহায ভব্বো অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরিতু’’ন্তি. দুতিযং.

৩. তপুস্সসুত্তং

১১৯. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো তপুস্সো [তপস্সো (পী.) অ. নি. ১.২৪৮] গহপতি তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো অমতদ্দসো অমতং সচ্ছিকত্ৰা ইরিযতি. কতমেহি ছহি? বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন, অরিযেন সীলেন, অরিযেন ঞাণেন, অরিযায ৰিমুত্তিযা. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো তপুস্সো গহপতি তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো অমতদ্দসো অমতং সচ্ছিকত্ৰা ইরিযতী’’তি. ততিযং.

৪-২৩. ভল্লিকাদিসুত্তানি

১২০-১৩৯. ‘‘ছহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভল্লিকো গহপতি…পে… সুদত্তো গহপতি অনাথপিণ্ডিকো… চিত্তো গহপতি মচ্ছিকাসণ্ডিকো… হত্থকো আল়ৰকো… মহানামো সক্কো… উগ্গো গহপতি ৰেসালিকো… উগ্গতো গহপতি… সূরম্বট্ঠো [সূরো অম্বট্ঠো (ক.)] … জীৰকো কোমারভচ্চো… নকুলপিতা গহপতি… তৰকণ্ণিকো গহপতি… পূরণো গহপতি… ইসিদত্তো গহপতি… সন্ধানো [সন্তানো (ক.)] গহপতি… ৰিচযো [ৰিজযো (সী. স্যা. পী.)] গহপতি… ৰিজযমাহিকো [ৰজ্জিযমহিতো (সী. স্যা. পী.)] গহপতি… মেণ্ডকো গহপতি … ৰাসেট্ঠো উপাসকো… অরিট্ঠো উপাসকো… সারগ্গো [সাদত্তো (স্যা.)] উপাসকো তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো অমতদ্দসো অমতং সচ্ছিকত্ৰা ইরিযতি. কতমেহি ছহি? বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন, সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন, অরিযেন সীলেন, অরিযেন ঞাণেন, অরিযায ৰিমুত্তিযা. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ছহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সারগ্গো উপাসকো তথাগতে নিট্ঠঙ্গতো অমতদ্দসো অমতং সচ্ছিকত্ৰা ইরিযতী’’তি. তেৰীসতিমং.

সামঞ্ঞৰগ্গো দ্ৰাদসমো.

১৩. রাগপেয্যালং

১৪০. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে ছ? দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযং. রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

১৪১. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে ছ? বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মানুস্সতি, সঙ্ঘানুস্সতি, সীলানুস্সতি, চাগানুস্সতি, দেৰতানুস্সতি. রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

১৪২. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে ছ? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা. রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

১৪৩-১৬৯. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞায…পে… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’.

১৭০-৬৪৯. ‘‘দোসস্স…পে… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স অভিঞ্ঞায…পে… পরিঞ্ঞায… পরিক্খযায… পহনায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায ইমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি. ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

রাগপেয্যালং নিট্ঠিতং.

ছক্কনিপাতপাল়ি নিট্ঠিতা.