📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

অঙ্গুত্তরনিকাযো

সত্তকনিপাতপাল়ি

পঠমপণ্ণাসকং

১. ধনৰগ্গো

১. পঠমপিযসুত্তং

. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু লাভকামো চ হোতি, সক্কারকামো চ হোতি, অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ হোতি, অহিরিকো চ হোতি, অনোত্তপ্পী চ, পাপিচ্ছো চ, মিচ্ছাদিট্ঠি চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.

‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি, মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন লাভকামো চ হোতি, ন সক্কারকামো চ হোতি, ন অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ হোতি, হিরিমা চ হোতি, ওত্তপ্পী চ, অপ্পিচ্ছো চ, সম্মাদিট্ঠি চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. পঠমং.

২. দুতিযপিযসুত্তং

. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু লাভকামো চ হোতি, সক্কারকামো চ হোতি, অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ হোতি, অহিরিকো চ হোতি, অনোত্তপ্পী চ, ইস্সুকী চ, মচ্ছরী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং অপ্পিযো চ হোতি অমনাপো চ অগরু চ অভাৰনীযো চ.

‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু+? সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন লাভকামো চ হোতি, ন সক্কারকামো চ হোতি, ন অনৰঞ্ঞত্তিকামো চ হোতি, হিরিমা চ হোতি, ওত্তপ্পী চ, অনিস্সুকী চ, অমচ্ছরী চ. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’’তি. দুতিযং.

৩. সংখিত্তবলসুত্তং

. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে…পে… সত্তিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি সত্ত? সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, হিরীবলং, ওত্তপ্পবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত বলানীতি.

‘‘সদ্ধাবলং ৰীরিযঞ্চ, হিরী [হিরি (সী. পী. ক.)] ওত্তপ্পিযং বলং;

সতিবলং সমাধি চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং বলং;

এতেহি বলৰা ভিক্খু, সুখং জীৰতি পণ্ডিতো;

‘‘যোনিসো ৰিচিনে ধম্মং, পঞ্ঞাযত্থং ৰিপস্সতি;

পজ্জোতস্সেৰ নিব্বানং, ৰিমোক্খো হোতি চেতসো’’তি. ততিযং;

৪. ৰিত্থতবলসুত্তং

. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, বলানি. কতমানি সত্ত? সদ্ধাবল, ৰীরিযবলং, হিরীবলং, ওত্তপ্পবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধাবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ৰীরিযবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, হিরীবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো হিরিমা হোতি, হিরীযতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, হিরীবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ওত্তপ্পী হোতি, ওত্তপ্পতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সতিবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. ইদং, ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সতিবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সমাধিবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সমাধিবলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাবলং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত বলানীতি.

‘‘সদ্ধাবলং ৰীরিযঞ্চ, হিরী ওত্তপ্পিযং বলং;

সতিবলং সমাধি চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং বলং;

এতেহি বলৰা ভিক্খু, সুখং জীৰতি পণ্ডিতো.

‘‘যোনিসো ৰিচিনে ধম্মং, পঞ্ঞাযত্থং ৰিপস্সতি;

পজ্জোতস্সেৰ নিব্বানং, ৰিমোক্খো হোতি চেতসো’’তি. চতুত্থং;

৫. সংখিত্তধনসুত্তং

. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, ধনানি. কতমানি সত্ত? সদ্ধাধনং, সীলধনং, হিরীধনং, ওত্তপ্পধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধনানীতি.

‘‘সদ্ধাধনং সীলধনং, হিরী ওত্তপ্পিযং ধনং;

সুতধনঞ্চ চাগো চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং ধনং.

‘‘যস্স এতে ধনা অত্থি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা;

অদলিদ্দোতি তং আহু, অমোঘং তস্স জীৰিতং.

‘‘তস্মা সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ, পসাদং ধম্মদস্সনং;

অনুযুঞ্জেথ মেধাৰী, সরং [ৰরং (ক.)] বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. পঞ্চমং;

৬. ৰিত্থতধনসুত্তং

. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, ধনানি. কতমানি সত্ত? সদ্ধাধনং, সীলধনং, হিরীধনং, ওত্তপ্পধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… বুদ্ধো ভগৰা’তি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধাধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সীলধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সীলধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, হিরীধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো হিরীমা হোতি, হিরীযতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, হিরীধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ওত্তপ্পী হোতি, ওত্তপ্পতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ওত্তপ্পধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সুতধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো. যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি. তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুতধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, চাগধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, চাগধনং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাধনং? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি…পে… সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পঞ্ঞাধনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্তধনানীতি.

‘‘সদ্ধাধনং সীলধনং, হিরী ওত্তপ্পিযং ধনং;

সুতধনঞ্চ চাগো চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং ধনং.

‘‘যস্স এতে ধনা অত্থি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা;

অদলিদ্দোতি তং আহু, অমোঘং তস্স জীৰিতং.

‘‘তস্মা সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ, পসাদং ধম্মদস্সনং;

অনুযুঞ্জেথ মেধাৰী, সরং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. ছট্ঠং;

৭. উগ্গসুত্তং

. অথ খো উগ্গো রাজমহামত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উগ্গো রাজমহামত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! যাৰ অড্ঢো চাযং, ভন্তে, মিগারো রোহণেয্যো যাৰ মহদ্ধনো যাৰ মহাভোগো’’তি. ‘‘কীৰ অড্ঢো পনুগ্গ, মিগারো রোহণেয্যো, কীৰ মহদ্ধনো, কীৰ মহাভোগো’’তি? ‘‘সতং, ভন্তে, সতসহস্সানং [সহস্সানং (সী.), সহস্সানি (স্যা.), সতসহস্সানি (?)] হিরঞ্ঞস্স, কো পন ৰাদো রূপিযস্সা’’তি! ‘‘অত্থি খো এতং, উগ্গ, ধনং নেতং ‘নত্থী’তি ৰদামীতি. তঞ্চ খো এতং, উগ্গ, ধনং সাধারণং অগ্গিনা উদকেন রাজূহি চোরেহি অপ্পিযেহি দাযাদেহি. সত্ত খো ইমানি, উগ্গ, ধনানি অসাধারণানি অগ্গিনা উদকেন রাজূহি চোরেহি অপ্পিযেহি দাযাদেহি. কতমানি সত্ত? সদ্ধাধনং, সীলধনং, হিরীধনং, ওত্তপ্পধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং. ইমানি খো, উগ্গ, সত্ত ধনানি অসাধারণানি অগ্গিনা উদকেন রাজূহি চোরেহি অপ্পিযেহি দাযাদেহীতি.

‘‘সদ্ধাধনং সীলধনং, হিরী ওত্তপ্পিযং ধনং;

সুতধনঞ্চ চাগো চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং ধনং.

‘‘যস্স এতে ধনা অত্থি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা;

স ৰে মহদ্ধনো লোকে, অজেয্যো দেৰমানুসে.

‘‘তস্মা সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ, পসাদং ধম্মদস্সনং;

অনুযুঞ্জেথ মেধাৰী, সরং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. সত্তমং;

৮. সংযোজনসুত্তং

. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, সংযোজনানি. কতমানি সত্ত? অনুনযসংযোজনং, পটিঘসংযোজনং, দিট্ঠিসংযোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং, মানসংযোজনং, ভৰরাগসংযোজনং, অৰিজ্জাসংযোজনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত সংযোজনানী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পহানসুত্তং

. ‘‘সত্তন্নং, ভিক্খৰে, সংযোজনানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. কতমেসং সত্তন্নং? অনুনযসংযোজনস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি, পটিঘসংযোজনস্স…পে… দিট্ঠিসংযোজনস্স… ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনস্স… মানসংযোজনস্স… ভৰরাগসংযোজনস্স … অৰিজ্জাসংযোজনস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, সত্তন্নং সংযোজনানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনুনযসংযোজনং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰং কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং. পটিঘসংযোজনং…পে… দিট্ঠিসংযোজনং… ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং… মানসংযোজনং… ভৰরাগসংযোজনং… অৰিজ্জাসংযোজনং পহীনং হোতি উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰং কতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি. নৰমং.

১০. মচ্ছরিযসুত্তং

১০. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, সংযোজনানি. কতমানি সত্ত? অনুনযসংযোজনং, পটিঘসংযোজনং, দিট্ঠিসংযোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং, মানসংযোজনং, ইস্সাসংযোজনং, মচ্ছরিযসংযোজনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত সংযোজনানী’’তি. দসমং.

ধনৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

দ্ৰে পিযানি বলং ধনং, সংখিত্তঞ্চেৰ ৰিত্থতং;

উগ্গং সংযোজনঞ্চেৰ, পহানং মচ্ছরিযেন চাতি.

২. অনুসযৰগ্গো

১. পঠমঅনুসযসুত্তং

১১. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, অনুসযা. কতমে সত্ত? কামরাগানুসযো, পটিঘানুসযো, দিট্ঠানুসযো, ৰিচিকিচ্ছানুসযো, মানানুসযো, ভৰরাগানুসযো, অৰিজ্জানুসযো. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত অনুসযা’’তি. পঠমং.

২. দুতিযঅনুসযসুত্তং

১২. ‘‘সত্তন্নং, ভিক্খৰে, অনুসযানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. কতমেসং সত্তন্নং? কামরাগানুসযস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি, পটিঘানুসযস্স…পে… দিট্ঠানুসযস্স… ৰিচিকিচ্ছানুসযস্স… মানানুসযস্স… ভৰরাগানুসযস্স… অৰিজ্জানুসযস্স পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, সত্তন্নং অনুসযানং পহানায সমুচ্ছেদায ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতি.

‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কামরাগানুসযো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. পটিঘানুসযো…পে… দিট্ঠানুসযো… ৰিচিকিচ্ছানুসযো… মানানুসযো… ভৰরাগানুসযো… অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি. দুতিযং.

৩. কুলসুত্তং

১৩. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং. কতমেহি সত্তহি? ন মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, ন মনাপেন অভিৰাদেন্তি, ন মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স পরিগুহন্তি, বহুকম্পি থোকং দেন্তি, পণীতম্পি লূখং দেন্তি, অসক্কচ্চং দেন্তি নো সক্কচ্চং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং.

‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতুং. কতমেহি সত্তহি? মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, মনাপেন অভিৰাদেন্তি, মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স ন পরিগুহন্তি, বহুকম্পি বহুকং দেন্তি, পণীতম্পি পণীতং দেন্তি, সক্কচ্চং দেন্তি নো অসক্কচ্চং. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতু’’ন্তি. ততিযং.

৪. পুগ্গলসুত্তং

১৪. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে সত্ত? উভতোভাগৰিমুত্তো, পঞ্ঞাৰিমুত্তো, কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো [দিট্ঠপ্পত্তো (ক.)], সদ্ধাৰিমুত্তো, ধম্মানুসারী, সদ্ধানুসারী. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. চতুত্থং.

৫. উদকূপমাসুত্তং

১৫. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, উদকূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে সত্ত? [পু. প. ২০৩; কথা. ৮৫২] ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সকিং নিমুগ্গো নিমুগ্গোৰ হোতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা নিমুজ্জতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ঠিতো হোতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ৰিপস্সতি ৰিলোকেতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতরতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতিগাধপ্পত্তো হোতি; ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা তিণ্ণো হোতি পারঙ্গতো [পারগতো (সী. স্যা. কং.)] থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণো.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সকিং নিমুগ্গো নিমুগ্গোৰ হোতি? ইধ ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সমন্নাগতো হোতি একন্তকাল়কেহি অকুসলেহি ধম্মেহি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো সকিং নিমুগ্গো নিমুগ্গোৰ হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা নিমুজ্জতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং [ৰিরিযং (সী. স্যা. কং. পী.)] … সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. তস্স সা সদ্ধা নেৰ তিট্ঠতি নো ৰড্ঢতি হাযতিযেৰ, তস্স সা হিরী…পে… তস্স তং ওত্তপ্পং… তস্স তং ৰীরিযং… তস্স সা পঞ্ঞা নেৰ তিট্ঠতি নো ৰড্ঢতি হাযতিযেৰ. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা নিমুজ্জতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ঠিতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং… সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. তস্স সা সদ্ধা নেৰ হাযতি নো ৰড্ঢতি ঠিতা হোতি. তস্স সা হিরী…পে… তস্স তং ওত্তপ্পং… তস্স তং ৰীরিযং… তস্স সা পঞ্ঞা নেৰ হাযতি নো ৰড্ঢতি ঠিতা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ঠিতো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ৰিপস্সতি ৰিলোকেতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং… সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা ৰিপস্সতি ৰিলোকেতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতরতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং… সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. সো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী হোতি, সকিদেৰ [সকিংদেৰ (ক.)] ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি [দুক্খস্সন্তকরো হোতি (ক.)]. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতরতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতিগাধপ্পত্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং… সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো হোতি তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা পতিগাধপ্পত্তো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা তিণ্ণো হোতি পারঙ্গতো থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণো. ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো উম্মুজ্জতি সাধু সদ্ধা কুসলেসু ধম্মেসু, সাধু হিরী…পে… সাধু ওত্তপ্পং… সাধু ৰীরিযং… সাধু পঞ্ঞা কুসলেসু ধম্মেসূতি. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুগ্গলো উম্মুজ্জিত্ৰা তিণ্ণো হোতি পারঙ্গতো থলে তিট্ঠতি ব্রাহ্মণো.

‘‘ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত উদকূপমা পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মি’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. অনিচ্চানুপস্সীসুত্তং

১৬. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি, অনিচ্চসঞ্ঞী, অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো পুগ্গলো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি, অনিচ্চসঞ্ঞী, অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. তস্স অপুব্বং অচরিমং আসৰপরিযাদানঞ্চ হোতি জীৰিতপরিযাদানঞ্চ. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি, অনিচ্চসঞ্ঞী, অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি…পে… অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী. অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো পুগ্গলো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ছট্ঠং.

৭. দুক্খানুপস্সীসুত্তং

১৭. সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো সব্বসঙ্খারেসু দুক্খানুপস্সী ৰিহরতি…পে…. সত্তমং.

৮. অনত্তানুপস্সীসুত্তং

১৮. সব্বেসু ধম্মেসু অনত্তানুপস্সী ৰিহরতি…পে…. অট্ঠমং.

৯. নিব্বানসুত্তং

১৯. [কথা. ৫৪৭-৫৪৮] ‘‘নিব্বানে সুখানুপস্সী ৰিহরতি সুখসঞ্ঞী সুখপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ভিক্খৰে, পঠমো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো নিব্বানে সুখানুপস্সী ৰিহরতি সুখসঞ্ঞী সুখপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. তস্স অপুব্বং অচরিমং আসৰপরিযাদানঞ্চ হোতি জীৰিতপরিযাদানঞ্চ. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো নিব্বানে সুখানুপস্সী ৰিহরতি সুখসঞ্ঞী সুখপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি…পে… অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী. অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুগ্গলা আহুনেয্যা…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. নৰমং.

১০. নিদ্দসৰত্থুসুত্তং

২০. ‘‘সত্তিমানি, ভিক্খৰে, নিদ্দসৰত্থূনি. কতমানি সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খাসমাদানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ সিক্খাসমাদানে অৰিগতপেমো [অধিগতপেমো (স্যা.) অ. নি. ৭.৪২; দী. নি. ৩.৩৩১], ধম্মনিসন্তিযা তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ধম্মনিসন্তিযা অৰিগতপেমো, ইচ্ছাৰিনযে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ইচ্ছাৰিনযে অৰিগতপেমো, পটিসল্লানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ পটিসল্লানে অৰিগতপেমো, ৰীরিযারম্ভে [ৰীরিযারব্ভে (ক.)] তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ৰীরিযারম্ভে অৰিগতপেমো, সতিনেপক্কে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ সতিনেপক্কে অৰিগতপেমো, দিট্ঠিপটিৰেধে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ দিট্ঠিপটিৰেধে অৰিগতপেমো. ইমানি খো, ভিক্খৰে, সত্ত নিদ্দসৰত্থূনী’’তি. দসমং.

অনুসযৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

দুৰে অনুসযা কুলং, পুগ্গলং উদকূপমং;

অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা চ, নিব্বানং নিদ্দসৰত্থু চাতি.

৩. ৰজ্জিসত্তকৰগ্গো

১. সারন্দদসুত্তং

২১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি সারন্দদে চেতিযে. অথ খো সম্বহুলা লিচ্ছৰী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নে খো তে লিচ্ছৰী ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সত্ত ৰো, লিচ্ছৰী, অপরিহানিযে [অপরিহানীযে (ক.)] ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে লিচ্ছৰী ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমে চ, লিচ্ছৰী, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা? যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা ভৰিস্সন্তি সন্নিপাতবহুলা; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞাপেস্সন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা তে সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো তা ন ওকস্স পসয্হ ৰাসেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ তানি সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা ভৰিস্সতি – ‘কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসুং ৰিহরেয্যু’ন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, লিচ্ছৰী, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ৰজ্জীসু ঠস্সন্তি [ৰত্তিস্সন্তি (ক.)], ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ৰজ্জী সন্দিস্সিস্সন্তি [সন্দিস্সন্তি (সী. পী. ক.)]; ৰুদ্ধিযেৰ, লিচ্ছৰী, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি. পঠমং.

২. ৰস্সকারসুত্তং

২২. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. তেন খো পন সমযেন রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো হোতি. সো এৰমাহ – ‘‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি [উচ্ছেজ্জিস্সামি (স্যা.), উচ্ছিজ্জিস্সামি (ক.)], ৰজ্জী ৰিনাসেস্সামি, ৰজ্জী অনযব্যসনং আপাদেস্সামী’’তি [আপাদেস্সামি ৰজ্জীতি (ক.) দী. নি. ২.১৩১].

অথ খো রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰস্সকারং ব্রাহ্মণং মাগধমহামত্তং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দাহি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘রাজা, ভন্তে, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি. এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘রাজা, ভন্তে, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো. সো এৰমাহ – ‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি, ৰজ্জী ৰিনাসেস্সামি, ৰজ্জী অনযব্যসনং আপাদেস্সামী’তি. যথা তে ভগৰা ব্যাকরোতি, তং সাধুকং উগ্গহেত্ৰা মম আরোচেয্যাসি. ন হি তথাগতা ৰিতথং ভণন্তী’’তি.

‘‘এৰং, ভো’’তি খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মাগধমহামত্তো রঞ্ঞো মাগধস্স অজাতসত্তুস্স ৰেদেহিপুত্তস্স পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মাগধমহামত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘রাজা, ভো গোতম, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ভোতো গোতমস্স পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতি. রাজা [এৰঞ্চ ৰদেতি রাজা (সী. ক.)], ভো গোতম, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো. সো এৰমাহ – ‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি, ৰজ্জী ৰিনাসেস্সামি, ৰজ্জী অনযব্যসনং আপাদেস্সামী’’’তি.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পিট্ঠিতো ঠিতো হোতি ভগৰন্তং বীজযমানো [ৰীজমানো (সী. স্যা.)]. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা ভৰিস্সন্তি সন্নিপাতবহুলা; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করোন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করোন্তী’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞাপেন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞাপেন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তন্তী’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞাপেস্সন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা তে সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা তে সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞন্তী’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা তে সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো তা ন ওকস্স পসয্হ ৰাসেন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো তা ন ওকস্স পসয্হ ৰাসেন্তী’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো তা ন ওকস্স পসয্হ ৰাসেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ তানি সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ তানি সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেন্তী’’’তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ তানি সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং – ‘ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা – কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসুং ৰিহরেয্যু’’’ন্তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা ভৰিস্সতি – কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসুং ৰিহরেয্যু’’’ন্তি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা ভৰিস্সতি – ‘কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসুং ৰিহরেয্যু’ন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি.

অথ খো ভগৰা ৰস্সকারং ব্রাহ্মণং মাগধমহামত্তং আমন্তেসি – ‘‘একমিদাহং, ব্রাহ্মণ, সমযং ৰেসালিযং ৰিহরামি সারন্দদে চেতিযে. তত্রাহং, ব্রাহ্মণ, ৰজ্জীনং ইমে সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেসিং. যাৰকীৰঞ্চ, ব্রাহ্মণ, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ৰজ্জীসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ৰজ্জী সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ব্রাহ্মণ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি.

‘‘একমেকেনপি [একমেকেনপি তেন খো (ক.) দী. নি. ২.১৩৫] ভো, গোতম, অপরিহানিযেন ধম্মেন সমন্নাগতানং ৰজ্জীনং ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি; কো পন ৰাদো সত্তহি অপরিহানিযেহি ধম্মেহি! অকরণীযা চ, ভো গোতম, ৰজ্জী রঞ্ঞা মাগধেন অজাতসত্তুনা ৰেদেহিপুত্তেন যদিদং যুদ্ধস্স, অঞ্ঞত্র উপলাপনায [উপলাপনা (ক. সী. ক.)], অঞ্ঞত্র মিথুভেদা. হন্দ চ দানি মযং, ভো গোতম, গচ্ছাম, বহুকিচ্চা মযং বহুকরণীযা’’তি. ‘‘যস্সদানি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, কালং মঞ্ঞসী’’তি. অথ খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মাগধমহামত্তো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামীতি. দুতিযং.

৩. পঠমসত্তকসুত্তং

২৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা? যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অভিণ্হং সন্নিপাতা ভৰিস্সন্তি সন্নিপাতবহুলা; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা সঙ্ঘকরণীযানি করিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞাপেস্সন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সন্তি, যথাপঞ্ঞত্তেসু সিক্খাপদেসু সমাদায ৰত্তিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যে তে ভিক্খূ থেরা রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতা সঙ্ঘপিতরো সঙ্ঘপরিণাযকা তে সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ উপ্পন্নায তণ্হায পোনোভৰিকায ন ৰসং গচ্ছিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ আরঞ্ঞকেসু সেনাসনেসু সাপেক্খা ভৰিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পচ্চত্তঞ্ঞেৰ সতিং উপট্ঠাপেস্সন্তি – ‘কিন্তি অনাগতা চ পেসলা সব্রহ্মচারী আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ পেসলা সব্রহ্মচারী ফাসুং ৰিহরেয্যু’ন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি. ততিযং.

৪. দুতিযসত্তকসুত্তং

২৪. [দী. নি. ২.১৩৮] ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ…পে… কতমে চ, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা?

যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন কম্মারামা ভৰিস্সন্তি, ন কম্মরতা, ন কম্মারামতং অনুযুত্তা; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন ভস্সারামা ভৰিস্সন্তি…পে… ন নিদ্দারামা ভৰিস্সন্তি… ন সঙ্গণিকারামা ভৰিস্সন্তি… ন পাপিচ্ছা ভৰিস্সন্তি ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা… ন পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি ন পাপসহাযা ন পাপসম্পৰঙ্কা… ন ওরমত্তকেন ৰিসেসাধিগমেন অন্তরাৰোসানং আপজ্জিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি. চতুত্থং.

৫. ততিযসত্তকসুত্তং

২৫. ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ…পে… কতমে চ, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা? যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সদ্ধা ভৰিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ হিরিমন্তো [হিরীমা (সী.), হিরিমনা (দী. নি. ২.১৩৮)] ভৰিস্সন্তি…পে… ওত্তপ্পিনো [ওত্তাপীনো (সী.)] ভৰিস্সন্তি… বহুস্সুতা ভৰিস্সন্তি… আরদ্ধৰীরিযা ভৰিস্সন্তি… সতিমন্তো ভৰিস্সন্তি… পঞ্ঞৰন্তো ভৰিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি. পঞ্চমং.

৬. বোজ্ঝঙ্গসুত্তং

২৬. ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ…পে… কতমে চ, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা? যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি…পে… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি. ছট্ঠং.

৭. সঞ্ঞাসুত্তং

২৭. ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ…পে…. কতমে চ, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা? যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অনিচ্চসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অনত্তসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি…পে… অসুভসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… আদীনৰসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… পহানসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… ৰিরাগসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… নিরোধসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু, ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি; ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি [দী. নি. ২.১৩৮]. সত্তমং.

৮. পঠমপরিহানিসুত্তং

২৮. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? কম্মারামতা, ভস্সারামতা, নিদ্দারামতা, সঙ্গণিকারামতা, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা, সন্তি খো পন সঙ্ঘে সঙ্ঘকরণীযানি; তত্র সেখো ভিক্খু [তত্র ভিক্খু (সী. স্যা.)] ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সন্তি খো পন সঙ্ঘে থেরা [খো সংঘত্থেরা (ক.)] রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতা ভারৰাহিনো, তে [ন তে (ক.)] তেন পঞ্ঞাযিস্সন্তী’তি অত্তনা তেসু যোগং [অত্তনা ৰোযোগং (সী. স্যা.)] আপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো পরিহানায সংৰত্তন্তি.

‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? ন কম্মারামতা, ন ভস্সারামতা, ন নিদ্দারামতা, ন সঙ্গণিকারামতা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, সন্তি খো পন সঙ্ঘে সঙ্ঘকরণীযানি; তত্র সেখো ভিক্খু ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সন্তি খো পন সঙ্ঘে থেরা রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতা ভারৰাহিনো, তে তেন পঞ্ঞাযিস্সন্তী’তি অত্তনা ন তেসু যোগং আপজ্জতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা সেখস্স ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. অট্ঠমং.

৯. দুতিযপরিহানিসুত্তং

২৯. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা উপাসকস্স পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? ভিক্খুদস্সনং হাপেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং পমজ্জতি, অধিসীলে ন সিক্খতি, অপ্পসাদবহুলো হোতি, ভিক্খূসু থেরেসু চেৰ নৰেসু চ মজ্ঝিমেসু চ উপারম্ভচিত্তো ধম্মং সুণাতি রন্ধগৰেসী, ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি, তত্থ চ পুব্বকারং করোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা উপাসকস্স পরিহানায সংৰত্তন্তি.

‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা উপাসকস্স অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? ভিক্খুদস্সনং ন হাপেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং নপ্পমজ্জতি, অধিসীলে সিক্খতি, পসাদবহুলো হোতি, ভিক্খূসু থেরেসু চেৰ নৰেসু চ মজ্ঝিমেসু চ অনুপারম্ভচিত্তো ধম্মং সুণাতি ন রন্ধগৰেসী, ন ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি, ইধ চ পুব্বকারং করোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা উপাসকস্স অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা –

‘‘দস্সনং ভাৰিতত্তানং, যো হাপেতি উপাসকো;

সৰনঞ্চ অরিযধম্মানং, অধিসীলে ন সিক্খতি.

‘‘অপ্পসাদো চ ভিক্খূসু, ভিয্যো ভিয্যো পৰড্ঢতি;

উপারম্ভকচিত্তো চ, সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতি.

‘‘ইতো চ বহিদ্ধা অঞ্ঞং, দক্খিণেয্যং গৰেসতি;

তত্থেৰ চ পুব্বকারং, যো করোতি উপাসকো.

‘‘এতে খো পরিহানিযে, সত্ত ধম্মে সুদেসিতে;

উপাসকো সেৰমানো, সদ্ধম্মা পরিহাযতি.

‘‘দস্সনং ভাৰিতত্তানং, যো ন হাপেতি উপাসকো;

সৰনঞ্চ অরিযধম্মানং, অধিসীলে চ সিক্খতি.

‘‘পসাদো চস্স ভিক্খূসু, ভিয্যো ভিয্যো পৰড্ঢতি;

অনুপারম্ভচিত্তো চ, সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতি.

‘‘ন ইতো বহিদ্ধা অঞ্ঞং, দক্খিণেয্যং গৰেসতি;

ইধেৰ চ পুব্বকারং, যো করোতি উপাসকো.

‘‘এতে খো অপরিহানিযে, সত্ত ধম্মে সুদেসিতে;

উপাসকো সেৰমানো, সদ্ধম্মা ন পরিহাযতী’’তি. নৰমং;

১০. ৰিপত্তিসুত্তং

৩০. সত্তিমা, ভিক্খৰে, উপাসকস্স ৰিপত্তিযো…পে… সত্তিমা, ভিক্খৰে, উপাসকস্স সম্পদা…পে…. দসমং.

১১. পরাভৰসুত্তং

৩১. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, উপাসকস্স পরাভৰা…পে… সত্তিমে, ভিক্খৰে, উপাসকস্স সম্ভৰা. কতমে সত্ত? ভিক্খুদস্সনং ন হাপেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং নপ্পমজ্জতি, অধিসীলে সিক্খতি, পসাদবহুলো হোতি, ভিক্খূসু থেরেসু চেৰ নৰেসু চ মজ্ঝিমেসু চ অনুপারম্ভচিত্তো ধম্মং সুণাতি ন রন্ধগৰেসী, ন ইতো বহিদ্ধা দক্খিণেয্যং গৰেসতি, ইধ চ পুব্বকারং করোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত উপাসকস্স সম্ভৰাতি.

‘‘দস্সনং ভাৰিতত্তানং, যো হাপেতি উপাসকো;

সৰনঞ্চ অরিযধম্মানং, অধিসীলে ন সিক্খতি.

‘‘অপ্পসাদো চ ভিক্খূসু, ভিয্যো ভিয্যো পৰড্ঢতি;

উপারম্ভকচিত্তো চ, সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতি.

‘‘ইতো চ বহিদ্ধা অঞ্ঞং, দক্খিণেয্যং গৰেসতি;

তত্থেৰ চ পুব্বকারং, যো করোতি উপাসকো.

‘‘এতে খো পরিহানিযে, সত্ত ধম্মে সুদেসিতে;

উপাসকো সেৰমানো, সদ্ধম্মা পরিহাযতি.

‘‘দস্সনং ভাৰিতত্তানং, যো ন হাপেতি উপাসকো;

সৰনঞ্চ অরিযধম্মানং, অধিসীলে চ সিক্খতি.

‘‘পসাদো চস্স ভিক্খূসু, ভিয্যো ভিয্যো পৰড্ঢতি;

অনুপারম্ভচিত্তো চ, সদ্ধম্মং সোতুমিচ্ছতি.

‘‘ন ইতো বহিদ্ধা অঞ্ঞং, দক্খিণেয্যং গৰেসতি;

ইধেৰ চ পুব্বকারং, যো করোতি উপাসকো.

‘‘এতে খো অপরিহানিযে, সত্ত ধম্মে সুদেসিতে;

উপাসকো সেৰমানো, সদ্ধম্মা ন পরিহাযতী’’তি. একাদসমং;

ৰজ্জিসত্তকৰগ্গো [ৰজ্জিৰগ্গো (স্যা.)] ততিযো.

তস্সুদ্দানং –

সারন্দ -ৰস্সকারো চ, তিসত্তকানি ভিক্খুকা;

বোধিসঞ্ঞা দ্ৰে চ হানি, ৰিপত্তি চ পরাভৰোতি.

৪. দেৰতাৰগ্গো

১. অপ্পমাদগারৰসুত্তং

৩২. অথ খো অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘সত্তিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সমাধিগারৰতা, অপ্পমাদগারৰতা, পটিসন্থারগারৰতা. ইমে খো, ভন্তে, সত্ত ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’’তি. ইদমৰোচ সা দেৰতা. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো সা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো মে সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘সত্তিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সমাধিগারৰতা, অপ্পমাদগারৰতা, পটিসন্থারগারৰতা – ইমে খো, ভন্তে, সত্ত ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

‘‘সত্থুগরু ধম্মগরু, সঙ্ঘে চ তিব্বগারৰো;

সমাধিগরু আতাপী [সমাধিগারৰতাপি চ (ক.)], সিক্খায তিব্বগারৰো.

‘‘অপ্পমাদগরু ভিক্খু, পটিসন্থারগারৰো;

অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি. পঠমং;

২. হিরীগারৰসুত্তং

৩৩. ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, সা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘সত্তিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সমাধিগারৰতা, হিরিগারৰতা, ওত্তপ্পগারৰতা. ইমে খো, ভন্তে, সত্ত ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

‘‘সত্থুগরু ধম্মগরু, সঙ্ঘে চ তিব্বগারৰো;

সমাধিগরু আতাপী, সিক্খায তিব্বগারৰো.

‘‘হিরি ওত্তপ্পসম্পন্নো, সপ্পতিস্সো সগারৰো;

অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি. দুতিযং;

৩. পঠমসোৰচস্সতাসুত্তং

৩৪. ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা…পে… মং এতদৰোচ – ‘সত্তিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সমাধিগারৰতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা. ইমে খো, ভন্তে, সত্ত ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

‘‘সত্থুগরু ধম্মগরু, সঙ্ঘে চ তিব্বগারৰো;

সমাধিগরু আতাপী, সিক্খায তিব্বগারৰো.

‘‘কল্যাণমিত্তো সুৰচো, সপ্পতিস্সো সগারৰো;

অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি. ততিযং;

৪. দুতিযসোৰচস্সতাসুত্তং

৩৫. ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা…পে… ‘সত্তিমে, ভন্তে, ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা, ধম্মগারৰতা, সঙ্ঘগারৰতা, সিক্খাগারৰতা, সমাধিগারৰতা, সোৰচস্সতা, কল্যাণমিত্ততা. ইমে খো, ভন্তে, সত্ত ধম্মা ভিক্খুনো অপরিহানায সংৰত্তন্তী’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, সা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. ইধ, ভন্তে, ভিক্খু অত্তনা চ সত্থুগারৰো হোতি, সত্থুগারৰতায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সত্থুগারৰা তে চ সত্থুগারৰতায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সত্থুগারৰা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. অত্তনা চ ধম্মগারৰো হোতি…পে… সঙ্ঘগারৰো হোতি… সিক্খাগারৰো হোতি… সমাধিগারৰো হোতি… সুৰচো হোতি… কল্যাণমিত্তো হোতি, কল্যাণমিত্ততায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন কল্যাণমিত্তা তে চ কল্যাণমিত্ততায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ কল্যাণমিত্তা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেনাতি. ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি. ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু অত্তনা চ সত্থুগারৰো হোতি, সত্থুগারৰতায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন সত্থুগারৰা তে চ সত্থুগারৰতায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ সত্থুগারৰা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেন. অত্তনা চ ধম্মগারৰো হোতি…পে… সঙ্ঘগারৰো হোতি… সিক্খাগারৰো হোতি… সমাধিগারৰো হোতি… সুৰচো হোতি… কল্যাণমিত্তো হোতি, কল্যাণমিত্ততায চ ৰণ্ণৰাদী. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ ন কল্যাণমিত্তা তে চ কল্যাণমিত্ততায সমাদপেতি. যে চঞ্ঞে ভিক্খূ কল্যাণমিত্তা তেসঞ্চ ৰণ্ণং ভণতি ভূতং তচ্ছং কালেনাতি. ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি. চতুত্থং.

৫. পঠমমিত্তসুত্তং

৩৬. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো মিত্তো সেৰিতব্বো. কতমেহি সত্তহি? দুদ্দদং দদাতি, দুক্করং করোতি, দুক্খমং খমতি, গুয্হমস্স [গুয্হস্স (ক.)] আৰি করোতি, গুয্হমস্স [গুয্হং অস্স (সী.), গুয্হস্স (ক.)] পরিগুহতি [পরিগূহতি (সী. স্যা.), পরিগুয্হতি (ক.)], আপদাসু ন জহতি, খীণেন [খীণে (ক.)] নাতিমঞ্ঞতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো মিত্তো সেৰিতব্বো’’তি.

‘‘দুদ্দদং দদাতি মিত্তো, দুক্করঞ্চাপি কুব্বতি;

অথোপিস্স দুরুত্তানি, খমতি দুক্খমানি চ [দুক্খমানিপি (সী. স্যা.)].

‘‘গুয্হঞ্চ তস্স [গুয্হমস্স চ (স্যা.)] অক্খাতি, গুয্হস্স পরিগূহতি;

আপদাসু ন জহাতি, খীণেন নাতিমঞ্ঞতি.

‘‘যম্হি এতানি ঠানানি, সংৰিজ্জন্তীধ [সংৰিজ্জন্তি চ (ক.)] পুগ্গলে;

সো মিত্তো মিত্তকামেন, ভজিতব্বো তথাৰিধো’’তি. পঞ্চমং;

৬. দুতিযমিত্তসুত্তং

৩৭. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো অপি পনুজ্জমানেনপি [পণুজ্জমানেনপি (সী.)]. কতমেহি সত্তহি? পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ ৰত্তা চ ৰচনক্খমো চ গম্ভীরঞ্চ কথং কত্তা হোতি, নো চ অট্ঠানে নিযোজেতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু মিত্তো সেৰিতব্বো ভজিতব্বো পযিরুপাসিতব্বো অপি পনুজ্জমানেনপী’’তি.

‘‘পিযো গরু ভাৰনীযো, ৰত্তা চ ৰচনক্খমো;

গম্ভীরঞ্চ কথং কত্তা, নো চট্ঠানে নিযোজকো [নিযোজযে (সী. স্যা.)].

‘‘যম্হি এতানি ঠানানি, সংৰিজ্জন্তীধ পুগ্গলে;

সো মিত্তো মিত্তকামেন, অত্থকামানুকম্পতো;

অপি নাসিযমানেন, ভজিতব্বো তথাৰিধো’’তি. ছট্ঠং;

৭. পঠমপটিসম্ভিদাসুত্তং

৩৮. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ চতস্সো পটিসম্ভিদা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং মে চেতসো লীনত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; অজ্ঝত্তং সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘অজ্ঝত্তং মে সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘বহিদ্ধা মে ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; তস্স ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা সঞ্ঞা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; সপ্পাযাসপ্পাযেসু খো পনস্স ধম্মেসু হীনপ্পণীতেসু কণ্হসুক্কসপ্পতিভাগেসু নিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ চতস্সো পটিসম্ভিদা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি. সত্তমং.

৮. দুতিযপটিসম্ভিদাসুত্তং

৩৯. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো চতস্সো পটিসম্ভিদা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ‘ইদং মে চেতসো লীনত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; অজ্ঝত্তং সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘অজ্ঝত্তং মে সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; বহিদ্ধা ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘বহিদ্ধা মে ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি যথাভূতং পজানাতি; তস্স ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; ৰিদিতা সঞ্ঞা…পে… ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি; সপ্পাযাসপ্পাযেসু খো পনস্স ধম্মেসু হীনপ্পণীতেসু কণ্হসুক্কসপ্পতিভাগেসু নিমিত্তং সুগ্গহিতং সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো চতস্সো পটিসম্ভিদা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমৰসসুত্তং

৪০. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চিত্তং ৰসে [ৰসং (ক.)] ৰত্তেতি, নো চ ভিক্খু চিত্তস্স ৰসেন ৰত্ততি. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমাধিকুসলো হোতি, সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ঠিতিকুসলো হোতি, সমাধিস্স ৰুট্ঠানকুসলো হোতি, সমাধিস্স কল্যাণকুসলো হোতি, সমাধিস্স গোচরকুসলো হোতি, সমাধিস্স অভিনীহারকুসলো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু চিত্তং ৰসে ৰত্তেতি, নো চ ভিক্খু চিত্তস্স ৰসেন ৰত্ততী’’তি. নৰমং.

১০. দুতিযৰসসুত্তং

৪১. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো চিত্তং ৰসে ৰত্তেতি, নো চ সারিপুত্তো চিত্তস্স ৰসেন ৰত্ততি. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সমাধিকুসলো হোতি, সমাধিস্স সমাপত্তিকুসলো, সমাধিস্স ঠিতিকুসলো, সমাধিস্স ৰুট্ঠানকুসলো, সমাধিস্স কল্যাণকুসলো, সমাধিস্স গোচরকুসলো, সমাধিস্স অভিনীহারকুসলো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো চিত্তং ৰসে ৰত্তেতি, নো চ সারিপুত্তো চিত্তস্স ৰসেন ৰত্ততী’’তি. দসমং.

১১. পঠমনিদ্দসসুত্তং

৪২. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পাৰিসি. অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তেন খো পন সমযেন তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘যো হি কোচি, আৰুসো, দ্ৰাদসৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দি নপ্পটিক্কোসি. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি – ‘‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামী’’তি. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পাৰিসিং. তস্স ময্হং, ভন্তে, এতদহোসি – ‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’ন্তি. অথ খ্ৰাহং, ভন্তে, যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিং. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিং. তেন খো পন, ভন্তে, সমযেন তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘যো হি কোচি, আৰুসো, দ্ৰাদসৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, নিদ্দসো ভিক্খূতি অলং ৰচনাযা’তি. অথ খ্ৰাহং, ভন্তে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিং নপ্পটিক্কোসিং. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিং [পক্কামিং (সী. স্যা.)] – ‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স অত্থং আজানিস্সামী’তি. সক্কা নু খো, ভন্তে, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে কেৰলং ৰস্সগণনমত্তেন নিদ্দসো ভিক্খু পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি?

‘‘ন খো, সারিপুত্ত, সক্কা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে কেৰলং ৰস্সগণনমত্তেন নিদ্দসো ভিক্খু পঞ্ঞাপেতুং. সত্ত খো ইমানি, সারিপুত্ত, নিদ্দসৰত্থূনি মযা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদিতানি.

[অ. নি. ৭.২০; দী. নি. ৩.৩৩১] ‘‘কতমানি সত্ত? ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু সিক্খাসমাদানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ সিক্খাসমাদানে অৰিগতপেমো, ধম্মনিসন্তিযা তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ধম্মনিসন্তিযা অৰিগতপেমো, ইচ্ছাৰিনযে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ইচ্ছাৰিনযে অৰিগতপেমো, পটিসল্লানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ পটিসল্লানে অৰিগতপেমো, ৰীরিযারম্ভে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ ৰীরিযারম্ভে অৰিগতপেমো, সতিনেপক্কে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ সতিনেপক্কে অৰিগতপেমো, দিট্ঠিপটিৰেধে তিব্বচ্ছন্দো হোতি আযতিঞ্চ দিট্ঠিপটিৰেধে অৰিগতপেমো. ইমানি খো, সারিপুত্ত, সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি মযা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদিতানি. ইমেহি খো, সারিপুত্ত, সত্তহি নিদ্দসৰত্থূহি সমন্নাগতো ভিক্খু দ্ৰাদস চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায; চতুব্বীসতি চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায; ছত্তিংসতি চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায, অট্ঠচত্তারীসং চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি. একাদসমং.

১২. দুতিযনিদ্দসসুত্তং

৪৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে. অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কোসম্বিং পিণ্ডায পাৰিসি. অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিতুং. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.

তেন খো পন সমযেন তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘‘যো হি কোচি, আৰুসো, দ্ৰাদস ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দি নপ্পটিক্কোসি. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি – ‘‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামী’’তি. অথ খো আযস্মা আনন্দো কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কোসম্বিং পিণ্ডায পাৰিসিং. তস্স ময্হং, ভন্তে, এতদহোসি – ‘অতিপ্পগো খো তাৰ কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিতুং. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’ন্তি…পে… তেহি সদ্ধিং সম্মোদিং. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিং.

‘‘তেন খো পন, ভন্তে, সমযেন তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং সন্নিসিন্নানং সন্নিপতিতানং অযমন্তরাকথা উদপাদি – ‘যো হি কোচি, আৰুসো, দ্ৰাদসৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, নিদ্দসো ভিক্খূতি অলং ৰচনাযা’তি. অথ খ্ৰাহং, ভন্তে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিং নপ্পটিক্কোসিং. অনভিনন্দিত্ৰা, অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিং – ‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামী’তি. সক্কা নু খো, ভন্তে, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে কেৰলং ৰস্সগণনমত্তেন নিদ্দসো ভিক্খু পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি?

‘‘ন খো, আনন্দ, সক্কা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে কেৰলং ৰস্সগণনমত্তেন নিদ্দসো ভিক্খু পঞ্ঞাপেতুং. সত্ত খো ইমানি, আনন্দ, নিদ্দসৰত্থূনি মযা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদিতানি.

‘‘কতমানি সত্ত? ইধানন্দ, ভিক্খু, সদ্ধো হোতি, হিরীমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, সতিমা হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমানি খো, আনন্দ, সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি মযা সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদিতানি. ইমেহি খো, আনন্দ, সত্তহি নিদ্দসৰত্থূহি সমন্নাগতো ভিক্খু দ্ৰাদস চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায; চতুব্বীসতি চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায; ছত্তিংসতি চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনায, অট্ঠচত্তারীসং চেপি ৰস্সানি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, ‘নিদ্দসো ভিক্খূ’তি অলং ৰচনাযা’’তি. দ্ৰাদসমং.

দেৰতাৰগ্গো চতুত্থো.

তস্সুদ্দানং –

অপ্পমাদো হিরী চেৰ, দ্ৰে সুৰচা দুৰে মিত্তা;

দ্ৰে পটিসম্ভিদা দ্ৰে ৰসা, দুৰে নিদ্দসৰত্থুনাতি.

৫. মহাযঞ্ঞৰগ্গো

১. সত্তৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিসুত্তং

৪৪. [দী. নি. ৩.৩৩২; চূল়নি. পোসালমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৮৩] ‘‘সত্তিমা, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. কতমা সত্ত? সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা, একচ্চে চ দেৰা, একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা. অযং পঠমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা. অযং দুতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা. অযং ততিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা. অযং চতুত্থা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনূপগা. অযং পঞ্চমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা. অযং ছট্ঠা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা. অযং সত্তমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি. ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো’’তি. পঠমং.

২. সমাধিপরিক্খারসুত্তং

৪৫. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, সমাধিপরিক্খারা. কতমে সত্ত? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি. যা খো, ভিক্খৰে, ইমেহি সত্তহঙ্গেহি চিত্তস্সেকগ্গতা পরিক্খতা [‘সপরিক্খারতা’তিপি, ‘সপরিক্খতা’তিপি (সং. নি. ৫.২৮)], অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো সম্মাসমাধি [সমাধি (স্যা.)] সউপনিসো ইতিপি সপরিক্খারো ইতিপী’’তি. দুতিযং.

৩. পঠমঅগ্গিসুত্তং

৪৬. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, অগ্গী. কতমে সত্ত? রাগগ্গি, দোসগ্গি, মোহগ্গি, আহুনেয্যগ্গি, গহপতগ্গি, দক্খিণেয্যগ্গি, কট্ঠগ্গি – ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত অগ্গী’’তি. ততিযং.

৪. দুতিযঅগ্গিসুত্তং

৪৭. তেন খো পন সমযেন উগ্গতসরীরস্স ব্রাহ্মণস্স মহাযঞ্ঞো উপক্খটো হোতি. পঞ্চ উসভসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায, পঞ্চ ৰচ্ছতরসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায, পঞ্চ ৰচ্ছতরিসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায, পঞ্চ অজসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায, পঞ্চ উরব্ভসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায. অথ খো উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘সুতং মেতং, ভো গোতম, অগ্গিস্স আদানং [আধানং (সী. স্যা.)] যূপস্স উস্সাপনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. ‘‘মযাপি খো এতং, ব্রাহ্মণ, সুতং অগ্গিস্স আদানং যূপস্স উস্সাপনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. দুতিযম্পি খো উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো…পে… ততিযম্পি খো উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো গোতম, অগ্গিস্স আদানং যূপস্স উস্সাপনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. ‘‘মযাপি খো এতং, ব্রাহ্মণ, সুতং অগ্গিস্স আদানং যূপস্স উস্সাপনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. ‘‘তযিদং, ভো গোতম, সমেতি ভোতো চেৰ গোতমস্স অম্হাকঞ্চ, যদিদং সব্বেন সব্বং’’.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো উগ্গতসরীরং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, ব্রাহ্মণ, তথাগতা এৰং পুচ্ছিতব্বা – ‘সুতং মেতং, ভো গোতম, অগ্গিস্স আদানং যূপস্স উস্সাপনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’ন্তি. এৰং খো, ব্রাহ্মণ, তথাগতা পুচ্ছিতব্বা – ‘অহঞ্হি, ভন্তে, অগ্গিং [অগ্গিস্স (ক.)] আদাতুকামো, [আধাতুকামো (সী. স্যা.)] যূপং উস্সাপেতুকামো. ওৰদতু মং, ভন্তে, ভগৰা. অনুসাসতু মং, ভন্তে, ভগৰা যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’’তি.

অথ খো উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অহঞ্হি, ভো গোতম, অগ্গিং আদাতুকামো যূপং উস্সাপেতুকামো. ওৰদতু মং ভৰং গোতমো. অনুসাসতু মং ভৰং গোতমো যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি.

‘‘অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো [আধেন্তো (সী. স্যা.)] যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা তীণি সত্থানি উস্সাপেতি অকুসলানি দুক্খুদ্রযানি [দুক্খুদ্দযানি (সী.)] দুক্খৰিপাকানি. কতমানি তীণি? কাযসত্থং, ৰচীসত্থং, মনোসত্থং. অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা এৰং চিত্তং উপ্পাদেসি – ‘এত্তকা উসভা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা ৰচ্ছতরা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা ৰচ্ছতরিযো হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা অজা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা উরব্ভা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থাযা’তি. সো ‘পুঞ্ঞং করোমী’তি অপুঞ্ঞং করোতি, ‘কুসলং করোমী’তি অকুসলং করোতি, ‘সুগতিযা মগ্গং পরিযেসামী’তি দুগ্গতিযা মগ্গং পরিযেসতি. অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা ইদং পঠমং মনোসত্থং উস্সাপেতি অকুসলং দুক্খুদ্রযং দুক্খৰিপাকং.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, অগ্গিং আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা এৰং ৰাচং ভাসতি – ‘এত্তকা উসভা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা ৰচ্ছতরা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা ৰচ্ছতরিযো হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা অজা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থায, এত্তকা উরব্ভা হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থাযা’তি. সো ‘পুঞ্ঞং করোমী’তি অপুঞ্ঞং করোতি, ‘কুসলং করোমী’তি অকুসলং করোতি, ‘সুগতিযা মগ্গং পরিযেসামী’তি দুগ্গতিযা মগ্গং পরিযেসতি. অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা ইদং দুতিযং ৰচীসত্থং উস্সাপেতি অকুসলং দুক্খুদ্রযং দুক্খৰিপাকং.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, অগ্গিং আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা সযং পঠমং সমারম্ভতি [সমারব্ভতি (সী. ক.), সমারভতি (স্যা.)] উসভা হন্তুং [হঞ্ঞন্তু (সী. স্যা.)] যঞ্ঞত্থায, সযং পঠমং সমারম্ভতি ৰচ্ছতরা হন্তুং যঞ্ঞত্থায, সযং পঠমং সমারম্ভতি ৰচ্ছতরিযো হন্তুং যঞ্ঞত্থায, সযং পঠমং সমারম্ভতি অজা হন্তুং যঞ্ঞত্থায, সযং পঠমং সমারম্ভতি উরব্ভা হন্তুং যঞ্ঞত্থায [হঞ্ঞন্তু যঞ্ঞত্থাযাতি (সী. স্যা.)]. সো ‘পুঞ্ঞং করোমী’তি অপুঞ্ঞং করোতি, ‘কুসলং করোমী’তি অকুসলং করোতি, ‘সুগতিযা মগ্গং পরিযেসামী’তি দুগ্গতিযা মগ্গং পরিযেসতি. অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা ইদং ততিযং কাযসত্থং উস্সাপেতি অকুসলং দুক্খুদ্রযং দুক্খৰিপাকং. অগ্গিং, ব্রাহ্মণ, আদেন্তো যূপং উস্সাপেন্তো পুব্বেৰ যঞ্ঞা ইমানি তীণি সত্থানি উস্সাপেতি অকুসলানি দুক্খুদ্রযানি দুক্খৰিপাকানি.

‘‘তযোমে, ব্রাহ্মণ, অগ্গী পহাতব্বা পরিৰজ্জেতব্বা, ন সেৰিতব্বা. কতমে তযো? রাগগ্গি, দোসগ্গি, মোহগ্গি.

‘‘কস্মা চাযং, ব্রাহ্মণ, রাগগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো? রত্তো খো, ব্রাহ্মণ, রাগেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. তস্মাযং রাগগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো.

‘‘কস্মা চাযং, ব্রাহ্মণ, দোসগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো? দুট্ঠো খো, ব্রাহ্মণ, দোসেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. তস্মাযং দোসগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো.

‘‘কস্মা চাযং, ব্রাহ্মণ, মোহগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো? মূল়্হো খো, ব্রাহ্মণ, মোহেন অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. তস্মাযং মোহগ্গি পহাতব্বো পরিৰজ্জেতব্বো, ন সেৰিতব্বো. ইমে খো তযো, ব্রাহ্মণ, অগ্গী পহাতব্বা পরিৰজ্জেতব্বা, ন সেৰিতব্বা.

‘‘তযো খো, ব্রাহ্মণ, অগ্গী সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা সম্মা সুখং পরিহাতব্বা. কতমে তযো? আহুনেয্যগ্গি, গহপতগ্গি, দক্খিণেয্যগ্গি.

‘‘কতমো চ, ব্রাহ্মণ, আহুনেয্যগ্গি? ইধ, ব্রাহ্মণ, যস্স তে হোন্তি মাতাতি ৰা পিতাতি ৰা, অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, আহুনেয্যগ্গি. তং কিস্স হেতু? অতোহযং [ইতোপাযং (ক.)], ব্রাহ্মণ, আহুতো সম্ভূতো, তস্মাযং আহুনেয্যগ্গি সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা সম্মা সুখং পরিহাতব্বো.

‘‘কতমো চ, ব্রাহ্মণ, গহপতগ্গি? ইধ, ব্রাহ্মণ, যস্স তে হোন্তি পুত্তাতি ৰা দারাতি ৰা দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা কম্মকরাতি ৰা, অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, গহপতগ্গি. তস্মাযং গহপতগ্গি সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা সম্মা সুখং পরিহাতব্বো.

‘‘কতমো চ, ব্রাহ্মণ, দক্খিণেয্যগ্গি? ইধ, ব্রাহ্মণ, যে তে সমণব্রাহ্মণা পরপ্পৰাদা পটিৰিরতা খন্তিসোরচ্চে নিৰিট্ঠা একমত্তানং দমেন্তি, একমত্তানং সমেন্তি, একমত্তানং পরিনিব্বাপেন্তি, অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, দক্খিণেয্যগ্গি. তস্মাযং দক্খিণেয্যগ্গি সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা সম্মা সুখং পরিহাতব্বো. ইমে খো, ব্রাহ্মণ, তযো অগ্গী সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা মানেত্ৰা পূজেত্ৰা সম্মা সুখং পরিহাতব্বা.

‘‘অযং খো পন, ব্রাহ্মণ, কট্ঠগ্গি কালেন কালং উজ্জলেতব্বো, কালেন কালং অজ্ঝুপেক্খিতব্বো, কালেন কালং নিব্বাপেতব্বো, কালেন কালং নিক্খিপিতব্বো’’তি.

এৰং ৰুত্তে উগ্গতসরীরো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম; অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতন্তি. এসাহং, ভো গোতম, পঞ্চ উসভসতানি মুঞ্চামি জীৰিতং দেমি, পঞ্চ ৰচ্ছতরসতানি মুঞ্চামি জীৰিতং দেমি, পঞ্চ ৰচ্ছতরিসতানি মুঞ্চামি জীৰিতং দেমি, পঞ্চ অজসতানি মুঞ্চামি জীৰিতং দেমি, পঞ্চ উরব্ভসতানি মুঞ্চামি জীৰিতং দেমি. হরিতানি চেৰ তিণানি খাদন্তু, সীতানি চ পানীযানি পিৰন্তু, সীতো চ নেসং ৰাতো উপৰাযত’’ন্তি [উপৰাযতূতি (ক.)]. চতুত্থং.

৫. পঠমসঞ্ঞাসুত্তং

৪৮. ‘‘সত্তিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা.

‘‘কতমা সত্ত? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা. ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযসঞ্ঞাসুত্তং

৪৯. ‘‘সত্তিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কতমা সত্ত? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা. ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানাতি.

‘‘‘অসুভসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি. ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং অনুসন্দহতি [অনুসণ্ঠাতি (সী.)] অপ্পটিকুল্যতা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে অসুভসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে অসুভসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘অসুভসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘মরণসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? মরণসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো জীৰিতনিকন্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মরণসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো জীৰিতনিকন্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মরণসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো জীৰিতনিকন্তিযা চিত্তং অনুসন্দহতি অপ্পটিকুল্যতা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে মরণসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মরণসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো জীৰিতনিকন্তিযা চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে মরণসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘মরণসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? আহারে পটিকূলসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো রসতণ্হায চিত্তং পতিলীযতি …পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আহারে পটিকূলসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো রসতণ্হায চিত্তং পতিলীযতি…পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আহারে পটিকূলসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো রসতণ্হায চিত্তং অনুসন্দহতি অপ্পটিকুল্যতা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আহারে পটিকূলসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো রসতণ্হায চিত্তং পতিলীযতি…পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো লোকচিত্রেসু চিত্তং পতিলীযতি…পে… সেয্যথাপি ভিক্খৰে…পে… পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লোকচিত্রেসু চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লোকচিত্রেসু চিত্তং অনুসন্দহতি অপ্পটিকুল্যতা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লোকচিত্রেসু চিত্তং পতিলীযতি…পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘অনিচ্চসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো লাভসক্কারসিলোকে চিত্তং পতিলীযতি…পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি ন সম্পসারিযতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লাভসক্কারসিলোকে চিত্তং পতিলীযতি…পে… উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লাভসক্কারসিলোকে চিত্তং অনুসন্দহতি অপ্পটিকুল্যতা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে অনিচ্চসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো লাভসক্কারসিলোকে চিত্তং পতিলীযতি পতিকুটতি পতিৰত্ততি, ন সম্পসারিযতি উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি; ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে অনিচ্চসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘অনিচ্চসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো আলস্যে কোসজ্জে ৰিস্সট্ঠিযে পমাদে অননুযোগে অপচ্চৰেক্খণায তিব্বা ভযসঞ্ঞা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উক্খিত্তাসিকে ৰধকে.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো আলস্যে কোসজ্জে ৰিস্সট্ঠিযে পমাদে অননুযোগে অপচ্চৰেক্খণায তিব্বা ভযসঞ্ঞা, ন পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উক্খিত্তাসিকে ৰধকে. ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো আলস্যে কোসজ্জে ৰিস্সট্ঠিযে পমাদে অননুযোগে অপচ্চৰেক্খণায তিব্বা ভযসঞ্ঞা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উক্খিত্তাসিকে ৰধকে. ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? দুক্খে অনত্তসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানাপগতং মানসং হোতি ৰিধাসমতিক্কন্তং সন্তং সুৰিমুত্তং.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দুক্খে অনত্তসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু ন অহঙ্কারমমঙ্কারমানাপগতং মানসং হোতি ৰিধাসমতিক্কন্তং সন্তং সুৰিমুত্তং. ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘অভাৰিতা মে দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, নত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, অপ্পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দুক্খে অনত্তসঞ্ঞাপরিচিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতো ইমস্মিঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকে কাযে বহিদ্ধা চ সব্বনিমিত্তেসু অহঙ্কারমমঙ্কারমানাপগতং মানসং হোতি ৰিধাসমতিক্কন্তং সন্তং সুৰিমুত্তং. ৰেদিতব্বমেতং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ‘সুভাৰিতা মে দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, অত্থি মে পুব্বেনাপরং ৰিসেসো, পত্তং মে ভাৰনাবল’ন্তি. ইতিহ তত্থ সম্পজানো হোতি. ‘দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. ছট্ঠং.

৭. মেথুনসুত্তং

৫০. অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ভৰম্পি নো গোতমো ব্রহ্মচারী পটিজানাতী’’তি? ‘‘যঞ্হি তং, ব্রাহ্মণ, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অখণ্ডং অচ্ছিদ্দং অসবলং অকম্মাসং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতী’তি, মমেৰ তং, ব্রাহ্মণ, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, অখণ্ডং অচ্ছিদ্দং অসবলং অকম্মাসং পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরামী’’’তি. ‘‘কিং পন, ভো গোতম, ব্রহ্মচরিযস্স খণ্ডম্পি ছিদ্দম্পি সবলম্পি কম্মাসম্পী’’তি?

‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা সম্মা ব্রহ্মচারী পটিজানমানো ন হেৰ খো মাতুগামেন সদ্ধিং দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিং সমাপজ্জতি; অপি চ খো মাতুগামস্স উচ্ছাদনপরিমদ্দনন্হাপনসম্বাহনং সাদিযতি. সো তং অস্সাদেতি [সো তদস্সাদেতি (সী.)], তং নিকামেতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মচরিযস্স খণ্ডম্পি ছিদ্দম্পি সবলম্পি কম্মাসম্পি. অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, অপরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি, সংযুত্তো মেথুনেন সংযোগেন ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন [জরামরণেন (সী. স্যা.)] সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘পুন চপরং, ব্রাহ্মণ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা সম্মা ব্রহ্মচারী পটিজানমানো ন হেৰ খো মাতুগামেন সদ্ধিং দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিং সমাপজ্জতি, নপি মাতুগামস্স উচ্ছাদনপরিমদ্দনন্হাপনসম্বাহনং সাদিযতি; অপি চ খো মাতুগামেন সদ্ধিং সঞ্জগ্ঘতি সংকীল়তি সংকেলাযতি…পে… নপি মাতুগামেন সদ্ধিং সঞ্জগ্ঘতি সংকীল়তি সংকেলাযতি; অপি চ খো মাতুগামস্স চক্খুনা চক্খুং উপনিজ্ঝাযতি পেক্খতি…পে… নপি মাতুগামস্স চক্খুনা চক্খুং উপনিজ্ঝাযতি পেক্খতি; অপি চ খো মাতুগামস্স সদ্দং সুণাতি তিরোকুট্টং ৰা তিরোপাকারং ৰা হসন্তিযা ৰা ভণন্তিযা ৰা গাযন্তিযা ৰা রোদন্তিযা ৰা…পে… নপি মাতুগামস্স সদ্দং সুণাতি তিরোকুট্টং ৰা তিরোপাকারং ৰা হসন্তিযা ৰা ভণন্তিযা ৰা গাযন্তিযা ৰা রোদন্তিযা ৰা; অপি চ খো যানিস্স তানি পুব্বে মাতুগামেন সদ্ধিং হসিতলপিতকীল়িতানি তানি অনুস্সরতি…পে… নপি যানিস্স তানি পুব্বে মাতুগামেন সদ্ধিং হসিতলপিতকীল়িতানি তানি অনুস্সরতি; অপি চ খো পস্সতি গহপতিং ৰা গহপতিপুত্তং ৰা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতং সমঙ্গীভূতং পরিচারযমানং…পে… নপি পস্সতি গহপতিং ৰা গহপতিপুত্তং ৰা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতং সমঙ্গীভূতং পরিচারযমানং; অপি চ খো অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰাতি. সো তং অস্সাদেতি, তং নিকামেতি, তেন চ ৰিত্তিং আপজ্জতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মচরিযস্স খণ্ডম্পি ছিদ্দম্পি সবলম্পি কম্মাসম্পি. অযং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণ, অপরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরতি সংযুত্তো মেথুনেন সংযোগেন, ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘যাৰকীৰঞ্চাহং, ব্রাহ্মণ, ইমেসং সত্তন্নং মেথুনসংযোগানং অঞ্ঞতরঞ্ঞতরমেথুনসংযোগং [অঞ্ঞতরং মেথুনসংযোগং (সী. স্যা.)] অত্তনি অপ্পহীনং সমনুপস্সিং, নেৰ তাৰাহং, ব্রাহ্মণ, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং [অভিসম্বুদ্ধো পচ্চঞ্ঞাসিং (সী. স্যা.)].

‘‘যতো চ খোহং, ব্রাহ্মণ, ইমেসং সত্তন্নং মেথুনসংযোগানং অঞ্ঞতরঞ্ঞতরমেথুনসংযোগং অত্তনি অপ্পহীনং ন সমনুপস্সিং, অথাহং, ব্রাহ্মণ, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং. ‘ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি, অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি [চেতোৰিমুত্তি (সী. ক.)], অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’’তি.

এৰং ৰুত্তে জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম; অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. সত্তমং.

৮. সংযোগসুত্তং

৫১. ‘‘সংযোগৰিসংযোগং ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামি. তং সুণাথ…পে… কতমো চ সো, ভিক্খৰে, সংযোগো ৰিসংযোগো ধম্মপরিযাযো?

‘‘ইত্থী, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং ইত্থিন্দ্রিযং মনসি করোতি – ইত্থিকুত্তং ইত্থাকপ্পং ইত্থিৰিধং ইত্থিচ্ছন্দং ইত্থিস্সরং ইত্থালঙ্কারং. সা তত্থ রজ্জতি তত্রাভিরমতি. সা তত্থ রত্তা তত্রাভিরতা বহিদ্ধা পুরিসিন্দ্রিযং মনসি করোতি – পুরিসকুত্তং পুরিসাকপ্পং পুরিসৰিধং পুরিসচ্ছন্দং পুরিসস্সরং পুরিসালঙ্কারং. সা তত্থ রজ্জতি তত্রাভিরমতি. সা তত্থ রত্তা তত্রাভিরতা বহিদ্ধা সংযোগং আকঙ্খতি. যঞ্চস্সা সংযোগপচ্চযা উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং তঞ্চ আকঙ্খতি. ইত্থত্তে, ভিক্খৰে, অভিরতা সত্তা পুরিসেসু সংযোগং গতা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ইত্থী ইত্থত্তং নাতিৰত্ততি.

‘‘পুরিসো, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং পুরিসিন্দ্রিযং মনসি করোতি – পুরিসকুত্তং পুরিসাকপ্পং পুরিসৰিধং পুরিসচ্ছন্দং পুরিসস্সরং পুরিসালঙ্কারং. সো তত্থ রজ্জতি তত্রাভিরমতি. সো তত্থ রত্তো তত্রাভিরতো বহিদ্ধা ইত্থিন্দ্রিযং মনসি করোতি – ইত্থিকুত্তং ইত্থাকপ্পং ইত্থিৰিধং ইত্থিচ্ছন্দং ইত্থিস্সরং ইত্থালঙ্কারং. সো তত্থ রজ্জতি তত্রাভিরমতি. সো তত্থ রত্তো তত্রাভিরতো বহিদ্ধা সংযোগং আকঙ্খতি. যঞ্চস্স সংযোগপচ্চযা উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং তঞ্চ আকঙ্খতি. পুরিসত্তে, ভিক্খৰে, অভিরতা সত্তা ইত্থীসু সংযোগং গতা. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসো পুরিসত্তং নাতিৰত্ততি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সংযোগো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰিসংযোগো হোতি? ইত্থী, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং ইত্থিন্দ্রিযং ন মনসি করোতি – ইত্থিকুত্তং ইত্থাকপ্পং ইত্থিৰিধং ইত্থিচ্ছন্দং ইত্থিস্সরং ইত্থালঙ্কারং. সা তত্থ ন রজ্জতি, সা তত্র নাভিরমতি. সা তত্থ অরত্তা তত্র অনভিরতা বহিদ্ধা পুরিসিন্দ্রিযং ন মনসি করোতি – পুরিসকুত্তং পুরিসাকপ্পং পুরিসৰিধং পুরিসচ্ছন্দং পুরিসস্সরং পুরিসালঙ্কারং. সা তত্থ ন রজ্জতি, তত্র নাভিরমতি. সা তত্থ অরত্তা তত্র অনভিরতা বহিদ্ধা সংযোগং নাকঙ্খতি. যঞ্চস্সা সংযোগপচ্চযা উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং তঞ্চ নাকঙ্খতি. ইত্থত্তে, ভিক্খৰে, অনভিরতা সত্তা পুরিসেসু ৰিসংযোগং গতা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ইত্থী ইত্থত্তং অতিৰত্ততি.

‘‘পুরিসো, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তং পুরিসিন্দ্রিযং ন মনসি করোতি – পুরিসকুত্তং পুরিসাকপ্পং পুরিসৰিধং পুরিসচ্ছন্দং পুরিসস্সরং পুরিসালঙ্কারং. সো তত্থ ন রজ্জতি, সো তত্র নাভিরমতি. সো তত্থ অরত্তো তত্র অনভিরতো বহিদ্ধা ইত্থিন্দ্রিযং ন মনসি করোতি – ইত্থিকুত্তং ইত্থাকপ্পং ইত্থিৰিধং ইত্থিচ্ছন্দং ইত্থিস্সরং ইত্থালঙ্কারং. সো তত্থ ন রজ্জতি, তত্র নাভিরমতি. সো তত্থ অরত্তো তত্র অনভিরতো বহিদ্ধা সংযোগং নাকঙ্খতি. যঞ্চস্স সংযোগপচ্চযা উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং তঞ্চ নাকঙ্খতি. পুরিসত্তে, ভিক্খৰে, অনভিরতা সত্তা ইত্থীসু ৰিসংযোগং গতা. এৰং খো, ভিক্খৰে, পুরিসো পুরিসত্তং অতিৰত্ততি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ৰিসংযোগো হোতি. অযং খো, ভিক্খৰে, সংযোগো ৰিসংযোগো ধম্মপরিযাযো’’তি. অট্ঠমং.

৯. দানমহপ্ফলসুত্তং

৫২. একং সমযং ভগৰা চম্পাযং ৰিহরতি গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে. অথ খো সম্বহুলা চম্পেয্যকা উপাসকা যেন আযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো চম্পেয্যকা উপাসকা আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচুং – ‘‘চিরস্সুতা নো, ভন্তে [ভন্তে সারিপুত্ত (সী.)], ভগৰতো সম্মুখা ধম্মীকথা. সাধু মযং, ভন্তে, লভেয্যাম ভগৰতো সম্মুখা ধম্মিং কথং [ভগৰতো সন্তিকা ধম্মিং কথং (সী.), ভগৰতো ধম্মিং কথং (স্যা.)] সৰনাযা’’তি. ‘‘তেনহাৰুসো, তদহুপোসথে আগচ্ছেয্যাথ, অপ্পেৰ নাম লভেয্যাথ ভগৰতো সম্মুখা [ভগৰতো সন্তিকে (স্যা.)] ধম্মিং কথং সৰনাযা’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো চম্পেয্যকা উপাসকা আযস্মতো সারিপুত্তস্স পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা আযস্মন্তং সারিপুত্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু.

অথ খো চম্পেয্যকা উপাসকা তদহুপোসথে যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো তেহি চম্পেয্যকেহি উপাসকেহি সদ্ধিং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘সিযা নু খো, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং; সিযা পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি? ‘‘সিযা, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং; সিযা পন, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন মিধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং; কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন মিধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি?

‘‘ইধ, সারিপুত্ত, একচ্চো সাপেখো [সাপেক্খো (স্যা.)] দানং দেতি, পতিবদ্ধচিত্তো [পতিবন্ধচিত্তো (ক.)] দানং দেতি, সন্নিধিপেখো দানং দেতি, ‘ইমং পেচ্চ পরিভুঞ্জিস্সামী’তি দানং দেতি. সো তং দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. তং কিং মঞ্ঞসি, সারিপুত্ত, দদেয্য ইধেকচ্চো এৰরূপং দান’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তত্র, সারিপুত্ত, য্ৰাযং সাপেখো দানং দেতি, পতিবদ্ধচিত্তো দানং দেতি, সন্নিধিপেখো দানং দেতি, ‘ইমং পেচ্চ পরিভুঞ্জিস্সামী’তি দানং দেতি. সো তং দানং দত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. সো তং কম্মং খেপেত্ৰা তং ইদ্ধিং তং যসং তং আধিপচ্চং আগামী হোতি আগন্তা ইত্থত্তং.

‘‘ইধ পন, সারিপুত্ত, একচ্চো ন হেৰ খো সাপেখো দানং দেতি, ন পতিবদ্ধচিত্তো দানং দেতি, ন সন্নিধিপেখো দানং দেতি, ন ‘ইমং পেচ্চ পরিভুঞ্জিস্সামী’তি দানং দেতি; অপি চ খো ‘সাহু দান’ন্তি দানং দেতি…পে… নপি ‘সাহু দান’ন্তি দানং দেতি; অপি চ খো ‘দিন্নপুব্বং কতপুব্বং পিতুপিতামহেহি ন অরহামি পোরাণং কুলৰংসং হাপেতু’ন্তি দানং দেতি…পে… নপি ‘দিন্নপুব্বং কতপুব্বং পিতুপিতামহেহি ন অরহামি পোরাণং কুলৰংসং হাপেতু’ন্তি দানং দেতি; অপি চ খো ‘অহং পচামি, ইমে ন পচন্তি, নারহামি পচন্তো অপচন্তানং দানং অদাতু’ন্তি দানং দেতি…পে… নপি ‘অহং পচামি, ইমে ন পচন্তি, নারহামি পচন্তো অপচন্তানং দানং অদাতু’ন্তি দানং দেতি; অপি চ খো ‘যথা তেসং পুব্বকানং ইসীনং তানি মহাযঞ্ঞানি অহেসুং, সেয্যথিদং – অট্ঠকস্স ৰামকস্স ৰামদেৰস্স ৰেস্সামিত্তস্স যমদগ্গিনো অঙ্গীরসস্স ভারদ্ৰাজস্স ৰাসেট্ঠস্স কস্সপস্স ভগুনো, এৰং মে অযং দানসংৰিভাগো ভৰিস্সতী’তি দানং দেতি…পে… নপি ‘যথা তেসং পুব্বকানং ইসীনং তানি মহাযঞ্ঞানি অহেসুং, সেয্যথিদং – অট্ঠকস্স ৰামকস্স ৰামদেৰস্স ৰেস্সামিত্তস্স যমদগ্গিনো অঙ্গীরসস্স ভারদ্ৰাজস্স ৰাসেট্ঠস্স কস্সপস্স ভগুনো, এৰং মে অযং দানসংৰিভাগো ভৰিস্সতী’তি দানং দেতি; অপি চ খো ‘ইমং মে দানং দদতো চিত্তং পসীদতি, অত্তমনতা সোমনস্সং উপজাযতী’তি দানং দেতি…পে… নপি ‘ইমং মে দানং দদতো চিত্তং পসীদতি, অত্তমনতা সোমনস্সং উপজাযতী’তি দানং দেতি; অপি চ খো চিত্তালঙ্কারচিত্তপরিক্খারং দানং দেতি. সো তং দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. তং কিং মঞ্ঞসি, সারিপুত্ত, দদেয্য ইধেকচ্চো এৰরূপং দান’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তত্র, সারিপুত্ত, য্ৰাযং ন হেৰ [নহেৰ খো (সী. স্যা.)] সাপেখো দানং দেতি; ন পতিবদ্ধচিত্তো দানং দেতি; ন সন্নিধিপেখো দানং দেতি; ন ‘ইমং পেচ্চ পরিভুঞ্জিস্সামী’তি দানং দেতি; নপি ‘সাহু দান’ন্তি দানং দেতি; নপি ‘দিন্নপুব্বং কতপুব্বং পিতুপিতামহেহি ন অরহামি পোরাণং কুলৰংসং হাপেতু’ন্তি দানং দেতি; নপি ‘অহং পচামি, ইমে ন পচন্তি, নারহামি পচন্তো অপচন্তানং দানং অদাতু’ন্তি দানং দেতি; নপি ‘যথা তেসং পুব্বকানং ইসীনং তানি মহাযঞ্ঞানি অহেসুং, সেয্যথিদং – অট্ঠকস্স ৰামকস্স ৰামদেৰস্স ৰেস্সামিত্তস্স যমদগ্গিনো অঙ্গীরসস্স ভারদ্ৰাজস্স ৰাসেট্ঠস্স কস্সপস্স ভগুনো, এৰং মে অযং দানসংৰিভাগো ভৰিস্সতী’তি দানং দেতি; নপি ‘ইমং মে দানং দদতো চিত্তং পসীদতি, অত্তমনতা সোমনস্সং উপজাযতী’তি দানং দেতি; অপি চ খো চিত্তালঙ্কারচিত্তপরিক্খারং দানং দেতি. সো তং দানং দত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. সো তং কম্মং খেপেত্ৰা তং ইদ্ধিং তং যসং তং আধিপচ্চং অনাগামী হোতি অনাগন্তা ইত্থত্তং. অযং খো, সারিপুত্ত, হেতু অযং পচ্চযো যেন মিধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং ন মহপ্ফলং হোতি ন মহানিসংসং. অযং পন, সারিপুত্ত, হেতু অযং পচ্চযো যেন মিধেকচ্চস্স তাদিসংযেৰ দানং দিন্নং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংস’’ন্তি. নৰমং.

১০. নন্দমাতাসুত্তং

৫৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা চ সারিপুত্তো আযস্মা চ মহামোগ্গল্লানো দক্খিণাগিরিস্মিং চারিকং চরন্তি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. তেন খো পন সমযেন ৰেল়ুকণ্ডকী [ৰেল়ুকণ্ডকী (স্যা.) অ. নি. ৬.৩৭; ২.১৩৪; সং. নি. ২.১৭৩ পস্সিতব্বং] নন্দমাতা উপাসিকা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায পারাযনং [চূল়নি. পারাযনৰগ্গ, ৰত্থুগাথা] সরেন ভাসতি.

তেন খো পন সমযেন ৰেস্সৰণো মহারাজা উত্তরায দিসায দক্খিণং দিসং গচ্ছতি কেনচিদেৰ করণীযেন. অস্সোসি খো ৰেস্সৰণো মহারাজা নন্দমাতায উপাসিকায পারাযনং সরেন ভাসন্তিযা, সুত্ৰা কথাপরিযোসানং আগমযমানো অট্ঠাসি.

অথ খো নন্দমাতা উপাসিকা পারাযনং সরেন ভাসিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথ খো ৰেস্সৰণো মহারাজা নন্দমাতায উপাসিকায কথাপরিযোসানং ৰিদিত্ৰা অব্ভানুমোদি – ‘‘সাধু ভগিনি, সাধু ভগিনী’’তি! ‘‘কো পনেসো, ভদ্রমুখা’’তি? ‘‘অহং তে, ভগিনি, ভাতা ৰেস্সৰণো, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, ভদ্রমুখ, তেন হি যো মে অযং ধম্মপরিযাযো ভণিতো ইদং তে হোতু আতিথেয্য’’ন্তি. ‘‘সাধু, ভগিনি, এতঞ্চেৰ মে হোতু আতিথেয্যং. স্ৰেৰ [স্ৰে চ (সী.)] সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো অকতপাতরাসো ৰেল়ুকণ্ডকং আগমিস্সতি, তঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা মম দক্খিণং আদিসেয্যাসি. এতঞ্চেৰ [এৰঞ্চ (সী. স্যা.), এতঞ্চ (?)] মে ভৰিস্সতি আতিথেয্য’’ন্তি.

অথ খো নন্দমাতা উপাসিকা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেসি. অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো অকতপাতরাসো যেন ৰেল়ুকণ্ডকো তদৰসরি. অথ খো নন্দমাতা উপাসিকা অঞ্ঞতরং পুরিসং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স কালং আরোচেহি – ‘কালো, ভন্তে, অয্যায নন্দমাতুযা নিৰেসনে নিট্ঠিতং ভত্ত’’’ন্তি. ‘‘এৰং, অয্যে’’তি খো সো পুরিসো নন্দমাতায উপাসিকায পটিস্সুত্ৰা আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স কালং আরোচেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, অয্যায নন্দমাতুযা নিৰেসনে নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি. অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন নন্দমাতায উপাসিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো নন্দমাতা উপাসিকা সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি.

অথ খো নন্দমাতা উপাসিকা আযস্মন্তং সারিপুত্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো নন্দমাতরং উপাসিকং আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘কো পন তে, নন্দমাতে, ভিক্খুসঙ্ঘস্স অব্ভাগমনং আরোচেসী’’তি?

‘‘ইধাহং, ভন্তে, রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায পারাযনং সরেন ভাসিত্ৰা তুণ্হী অহোসিং. অথ খো, ভন্তে, ৰেস্সৰণো মহারাজা মম কথাপরিযোসানং ৰিদিত্ৰা অব্ভানুমোদি – ‘সাধু, ভগিনি, সাধু, ভগিনী’তি! ‘কো পনেসো, ভদ্রমুখা’তি? ‘অহং তে, ভগিনি, ভাতা ৰেস্সৰণো, মহারাজা’তি. ‘সাধু, ভদ্রমুখ, তেন হি যো মে অযং ধম্মপরিযাযো ভণিতো ইদং তে হোতু আতিথেয্য’ন্তি. ‘সাধু, ভগিনি, এতঞ্চেৰ মে হোতু আতিথেয্যং. স্ৰেৰ সারিপুত্তমোগ্গল্লানপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো অকতপাতরাসো ৰেল়ুকণ্ডকং আগমিস্সতি, তঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা মম দক্খিণং আদিসেয্যাসি. এতঞ্চেৰ [এতঞ্চ (সী.), এৰঞ্চ (স্যা.)] মে ভৰিস্সতি আতিথেয্য’ন্তি. যদিদং [যমিদং (ম. নি. ১.৩৬৩)], ভন্তে, দানে [পুঞ্ঞং হি তং (সী.), পুঞ্ঞং পুঞ্ঞমহিতং (স্যা.), পুঞ্ঞং ৰা পুঞ্ঞমহং ৰা (পী.), পুঞ্ঞং ৰা পুঞ্ঞমহী ৰা (ক.)] পুঞ্ঞঞ্চ পুঞ্ঞমহী চ তং [পুঞ্ঞং হি তং (সী.), পুঞ্ঞং পুঞ্ঞমহিতং (স্যা.), পুঞ্ঞং ৰা পুঞ্ঞমহং ৰা (পী.), পুঞ্ঞং ৰা পুঞ্ঞমহী ৰা (ক.)] ৰেস্সৰণস্স মহারাজস্স সুখায হোতূ’’তি.

‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে! যত্র হি নাম ৰেস্সৰণেন মহারাজেন এৰংমহিদ্ধিকেন এৰংমহেসক্খেন দেৰপুত্তেন সম্মুখা সল্লপিস্সসী’’তি.

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. ইধ মে, ভন্তে, নন্দো নাম একপুত্তকো পিযো মনাপো. তং রাজানো কিস্মিঞ্চিদেৰ পকরণে ওকস্স পসয্হ জীৰিতা ৰোরোপেসুং. তস্মিং খো পনাহং, ভন্তে, দারকে গহিতে ৰা গয্হমানে ৰা ৰধে ৰা ৰজ্ঝমানে ৰা হতে ৰা হঞ্ঞমানে ৰা নাভিজানামি চিত্তস্স অঞ্ঞথত্ত’’ন্তি. ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং নন্দমাতে! যত্র হি নাম চিত্তুপ্পাদম্পি [চিত্তুপ্পাদমত্তম্পি (স্যা.)] পরিসোধেস্সসী’’তি.

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. ইধ মে, ভন্তে, সামিকো কালঙ্কতো অঞ্ঞতরং যক্খযোনিং উপপন্নো. সো মে তেনেৰ পুরিমেন অত্তভাৰেন উদ্দস্সেসি. ন খো পনাহং, ভন্তে, অভিজানামি ততোনিদানং চিত্তস্স অঞ্ঞথত্ত’’ন্তি. ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে! যত্র হি নাম চিত্তুপ্পাদম্পি পরিসোধেস্সসী’’তি.

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. যতোহং, ভন্তে, সামিকস্স দহরস্সেৰ দহরা আনীতা নাভিজানামি সামিকং মনসাপি অতিচরিতা [অতিচরিতুং (স্যা.), অতিচারিত্তং (ক.)], কুতো পন কাযেনা’’তি! ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে! যত্র হি নাম চিত্তুপ্পাদম্পি পরিসোধেস্সসী’’তি.

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. যদাহং, ভন্তে, উপাসিকা পটিদেসিতা নাভিজানামি কিঞ্চি সিক্খাপদং সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কমিতা’’তি. ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে’’তি!

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. ইধাহং, ভন্তে, যাৰদেৰ [যাৰদেৰ (সী. স্যা.) সং. নি. ২.১৫২ পাল়ি চ অট্ঠকথাটীকা চ পস্সিতব্বা] আকঙ্খামি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি. ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি. পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খিকা চ ৰিহরামি সতা চ সম্পজানা সুখঞ্চ কাযে পটিসংৰেদেমি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি. সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামী’’তি. ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে’’তি!

‘‘ন খো মে, ভন্তে, এসেৰ অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. অত্থি মে অঞ্ঞোপি অচ্ছরিযো অব্ভুতো ধম্মো. যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা দেসিতানি পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি নাহং তেসং কিঞ্চি অত্তনি অপ্পহীনং সমনুপস্সামী’’তি. ‘‘অচ্ছরিযং, নন্দমাতে, অব্ভুতং, নন্দমাতে’’তি!

অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো নন্দমাতরং উপাসিকং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামীতি. দসমং.

মহাযঞ্ঞৰগ্গো পঞ্চমো.

তস্সুদ্দানং –

ঠিতি চ পরিক্খারং দ্ৰে, অগ্গী সঞ্ঞা চ দ্ৰে পরা;

মেথুনা সংযোগো দানং, নন্দমাতেন তে দসাতি.

পঠমপণ্ণাসকং সমত্তং.

৬. অব্যাকতৰগ্গো

১. অব্যাকতসুত্তং

৫৪. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসূ’’তি?

‘‘দিট্ঠিনিরোধা খো, ভিক্খু, সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু. ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, দিট্ঠিগতমেতং. অস্সুতৰা, ভিক্খু, পুথুজ্জনো দিট্ঠিং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিসমুদযং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধং নপ্পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানাতি. তস্স সা দিট্ঠি পৰড্ঢতি, সো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খু, অরিযসাৰকো দিট্ঠিং পজানাতি, দিট্ঠিসমুদযং পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধং পজানাতি, দিট্ঠিনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি. তস্স সা দিট্ঠি নিরুজ্ঝতি, সো পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং এৰং অব্যাকরণধম্মো হোতি অব্যাকতৰত্থূসু. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ন ছম্ভতি, ন কম্পতি, ন ৰেধতি, ন সন্তাসং আপজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু.

‘‘‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, তণ্হাগতমেতং…পে… সঞ্ঞাগতমেতং …পে… মঞ্ঞিতমেতং…পে… পপঞ্চিতমেতং…পে… উপাদানগতমেতং…পে… ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো; ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি খো, ভিক্খু, ৰিপ্পটিসারো এসো. অস্সুতৰা, ভিক্খু, পুথুজ্জনো ৰিপ্পটিসারং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারসমুদযং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধং নপ্পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধগামিনিং পটিপদং নপ্পজানাতি. তস্স সো ৰিপ্পটিসারো পৰড্ঢতি, সো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মাতি ৰদামি.

‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খু, অরিযসাৰকো ৰিপ্পটিসারং পজানাতি, ৰিপ্পটিসারসমুদযং পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধং পজানাতি, ৰিপ্পটিসারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি. তস্স সো ৰিপ্পটিসারো নিরুজ্ঝতি, সো পরিমুচ্চতি জাতিযা…পে… দুক্খস্মাতি ৰদামি. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি…পে… ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তিপি ন ব্যাকরোতি. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং এৰং অব্যাকরণধম্মো হোতি অব্যাকতৰত্থূসু. এৰং জানং খো, ভিক্খু, সুতৰা অরিযসাৰকো এৰং পস্সং ন ছম্ভতি, ন কম্পতি, ন ৰেধতি, ন সন্তাসং আপজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসু. অযং খো, ভিক্খু, হেতু অযং পচ্চযো যেন সুতৰতো অরিযসাৰকস্স ৰিচিকিচ্ছা নুপ্পজ্জতি অব্যাকতৰত্থূসূ’’তি. পঠমং.

২. পুরিসগতিসুত্তং

৫৫. ‘‘সত্ত চ [সত্ত (সী.), সত্ত চ খো (ক.)], ভিক্খৰে, পুরিসগতিযো দেসেস্সামি অনুপাদা চ পরিনিব্বানং [পরিনিব্বাণং (সী.)]. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো?

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি. সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে [দিৰসসন্তত্তে (সী. স্যা.) ম. নি. ২.১৫৪] অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি. সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি. সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা অনুপহচ্চ তলং নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা উপহচ্চ তলং নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা পরিত্তে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য. সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ পরিত্তং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অনাহারা নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা ৰিপুলে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য. সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ ৰিপুলং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা অনাহারা নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি. সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপঞ্ঞায পস্সতি. তঞ্চ খ্ৰস্স পদং ন সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স ন সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, ন সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দিৰসংসন্তত্তে অযোকপালে হঞ্ঞমানে পপটিকা নিব্বত্তিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা মহন্তে তিণপুঞ্জে ৰা কট্ঠপুঞ্জে ৰা নিপতেয্য. সা তত্থ অগ্গিম্পি জনেয্য, ধূমম্পি জনেয্য, অগ্গিম্পি জনেত্ৰা ধূমম্পি জনেত্ৰা তমেৰ মহন্তং তিণপুঞ্জং ৰা কট্ঠপুঞ্জং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা গচ্ছম্পি দহেয্য [ডহেয্য (অঞ্ঞত্থ)], দাযম্পি দহেয্য, গচ্ছম্পি দহিত্ৰা দাযম্পি দহিত্ৰা হরিতন্তং ৰা পথন্তং ৰা [পন্থন্তং ৰা (সী.) স্যামপোত্থকে ইদং ন দিস্সতি] সেলন্তং ৰা উদকন্তং ৰা রমণীযং ৰা ভূমিভাগং আগম্ম অনাহারা নিব্বাযেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – নো চস্স নো চ মে সিযা…পে… সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী. ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অনুপাদাপরিনিব্বানং? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং পটিপন্নো হোতি – ‘নো চস্স নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সতি ন মে ভৰিস্সতি, যদত্থি যং ভূতং তং পজহামী’তি উপেক্খং পটিলভতি. সো ভৰে ন রজ্জতি, সম্ভৰে ন রজ্জতি, অত্থুত্তরি পদং সন্তং সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি. তঞ্চ খ্ৰস্স পদং সব্বেন সব্বং সচ্ছিকতং হোতি, তস্স সব্বেন সব্বং মানানুসযো পহীনো হোতি, সব্বেন সব্বং ভৰরাগানুসযো পহীনো হোতি, সব্বেন সব্বং অৰিজ্জানুসযো পহীনো হোতি. সো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুপাদাপরিনিব্বানং. ইমা খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুরিসগতিযো অনুপাদা চ পরিনিব্বান’’ন্তি. দুতিযং.

৩. তিস্সব্রহ্মাসুত্তং

৫৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে. অথ খো দ্ৰে দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূটং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. একমন্তং ঠিতা খো একা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো ৰিমুত্তা’’তি. অপরা দেৰতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো অনুপাদিসেসা সুৰিমুত্তা’’তি. ইদমৰোচুং তা দেৰতা. সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি. অথ খো তা দেৰতা ‘‘সমনুঞ্ঞো সত্থা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযিংসু.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং দ্ৰে দেৰতা অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং গিজ্ঝকূটং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. একমন্তং ঠিতা খো, ভিক্খৰে, একা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো ৰিমুত্তা’তি. অপরা দেৰতা মং এতদৰোচ – ‘এতা, ভন্তে, ভিক্খুনিযো অনুপাদিসেসা সুৰিমুত্তা’তি. ইদমৰোচুং, ভিক্খৰে, তা দেৰতা. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযিংসূ’’তি.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি. অথ খো আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স এতদহোসি – ‘‘কতমেসানং খো দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? তেন খো পন সমযেন তিস্সো নাম ভিক্খু অধুনাকালঙ্কতো অঞ্ঞতরং ব্রহ্মলোকং উপপন্নো হোতি. তত্রাপি নং এৰং জানন্তি – ‘‘তিস্সো ব্রহ্মা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো’’তি.

অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – গিজ্ঝকূটে পব্বতে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অদ্দসা খো তিস্সো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ – ‘‘এহি খো, মারিস মোগ্গল্লান; স্ৰাগতং, মারিস মোগ্গল্লান! চিরস্সং খো, মারিস মোগ্গল্লান, ইমং পরিযাযমকাসি, যদিদং ইধাগমনায. নিসীদ, মারিস মোগ্গল্লান, ইদমাসনং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. নিসীদি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো পঞ্ঞত্তে আসনে. তিস্সোপি খো ব্রহ্মা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো তিস্সং ব্রহ্মানং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ – ‘‘কতমেসানং খো, তিস্স, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? ‘‘ব্রহ্মকাযিকানং খো, মারিস মোগ্গল্লান, দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘সব্বেসঞ্ঞেৰ খো, তিস্স, ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি? ‘‘ন খো, মারিস মোগ্গল্লান, সব্বেসং ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘যে খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, ব্রহ্মকাযিকা দেৰা ব্রহ্মেন আযুনা সন্তুট্ঠা ব্রহ্মেন ৰণ্ণেন ব্রহ্মেন সুখেন ব্রহ্মেন যসেন ব্রহ্মেন আধিপতেয্যেন সন্তুট্ঠা, তে উত্তরি নিস্সরণং যথাভূতং নপ্পজানন্তি. তেসং ন এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’তি. যে চ খো তে, মারিস মোগ্গল্লান, ব্রহ্মকাযিকা দেৰা ব্রহ্মেন আযুনা অসন্তুট্ঠা, ব্রহ্মেন ৰণ্ণেন ব্রহ্মেন সুখেন ব্রহ্মেন যসেন ব্রহ্মেন আধিপতেয্যেন অসন্তুট্ঠা, তে চ উত্তরি নিস্সরণং যথাভূতং পজানন্তি. তেসং এৰং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘ইধ, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু উভতোভাগৰিমুত্তো হোতি. তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা উভতোভাগৰিমুত্তো. যাৰস্স কাযো ঠস্সতি তাৰ নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা. কাযস্স ভেদা ন নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা’তি. এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু পঞ্ঞাৰিমুত্তো হোতি. তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা পঞ্ঞাৰিমুত্তো. যাৰস্স কাযো ঠস্সতি তাৰ নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা. কাযস্স ভেদা ন নং দক্খন্তি দেৰমনুস্সা’তি. এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু কাযসক্খী হোতি. তমেনং দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা কাযসক্খী. অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি. এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

‘‘ইধ পন, মারিস মোগ্গল্লান, ভিক্খু দিট্ঠিপ্পত্তো হোতি…পে… সদ্ধাৰিমুত্তো হোতি…পে… ধম্মানুসারী হোতি. তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা ধম্মানুসারী. অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি. এৰম্পি খো, মারিস মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি.

অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তিস্সস্স ব্রহ্মুনো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – ব্রহ্মলোকে অন্তরহিতো গিজ্ঝকূটে পব্বতে পাতুরহোসি. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যাৰতকো অহোসি তিস্সেন ব্রহ্মুনা সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি.

‘‘ন হি পন তে, মোগ্গল্লান, তিস্সো ব্রহ্মা সত্তমং অনিমিত্তৰিহারিং পুগ্গলং দেসেতি’’. ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো; এতস্স, সুগত, কালো! যং ভগৰা সত্তমং অনিমিত্তৰিহারিং পুগ্গলং দেসেয্য. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি. ‘‘তেন হি, মোগ্গল্লান, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, মোগ্গল্লান, ভিক্খু সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তমেনং তে দেৰা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অপ্পেৰ নাম অযমাযস্মা অনুলোমিকানি সেনাসনানি পটিসেৰমানো কল্যাণমিত্তে ভজমানো ইন্দ্রিযানি সমন্নানযমানো – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’তি. এৰং খো, মোগ্গল্লান, তেসং দেৰানং ঞাণং হোতি – ‘সউপাদিসেসে ৰা সউপাদিসেসোতি, অনুপাদিসেসে ৰা অনুপাদিসেসো’’’তি. ততিযং.

৪. সীহসেনাপতিসুত্তং

৫৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো সীহো সেনাপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সক্কা নু খো, ভন্তে, সন্দিট্ঠিকং দানফলং পঞ্ঞাপেতু’’ন্তি?

‘‘তেন হি, সীহ, তঞ্ঞেৰেত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি, যথা তে খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাসি. তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, ইধ দ্ৰে পুরিসা – একো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, একো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো. তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কং নু খো [কিং নু খো (ক.)] অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি?

‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং [কিন্তি (ক.)] অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তংযেৰ অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পেয্যুং’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কং নু খো অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তংযেৰ অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমেয্যুং’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হিস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হেয্যুং’’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেয্যুং – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেস্সন্তি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেয্যুং’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কস্স নু খো কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছেয্য – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিন্তং তস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছিস্সতি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো তস্সেৰ কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছেয্য’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কো নু খো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমেয্য, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমেয্য অমঙ্কুভূতো – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিং সো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমিস্সতি, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমিস্সতি অমঙ্কুভূতো! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো সো যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমেয্য, যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমেয্য অমঙ্কুভূতো’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সীহ, কো নু খো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য – ‘যো ৰা সো পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, যো ৰা সো পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো’’’তি? ‘‘যো সো, ভন্তে, পুরিসো অস্সদ্ধো মচ্ছরী কদরিযো পরিভাসকো, কিং সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতি! যো চ খো সো, ভন্তে, পুরিসো সদ্ধো দানপতি অনুপ্পদানরতো সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জেয্য’’.

‘‘যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি. অহম্পি এতানি জানামি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, মং অরহন্তো পঠমং অনুকম্পন্তা অনুকম্পন্তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, মং অরহন্তো পঠমং উপসঙ্কমন্তা উপসঙ্কমন্তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং অরহন্তো পঠমং পটিগ্গণ্হন্তা পটিগ্গণ্হন্তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং অরহন্তো পঠমং ধম্মং দেসেন্তা দেসেন্তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি, ময্হং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘সীহো সেনাপতি দাযকো কারকো সঙ্ঘুপট্ঠাকো’তি. অহং, ভন্তে, দাযকো দানপতি যংযদেৰ পরিসং উপসঙ্কমামি, যদি খত্তিযপরিসং…পে… যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমামি অমঙ্কুভূতো. যানিমানি, ভন্তে, ভগৰতা সন্দিট্ঠিকানি দানফলানি অক্খাতানি, নাহং এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি. অহম্পি এতানি জানামি. যঞ্চ খো মং, ভন্তে, ভগৰা এৰমাহ – ‘দাযকো, সীহ, দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’তি. এতাহং ন জানামি, এত্থ চ পনাহং, ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামী’’তি. ‘‘এৰমেতং, সীহ; এৰমেতং, সীহ! দাযকো, সীহ, দানপতি কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতী’’তি. চতুত্থং.

৫. অরক্খেয্যসুত্তং

৫৮. ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স অরক্খেয্যানি, তীহি চ অনুপৰজ্জো. কতমানি চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি? পরিসুদ্ধকাযসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি. পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স ৰচীদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি. পরিসুদ্ধমনোসমাচারো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স মনোদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি. পরিসুদ্ধাজীৰো, ভিক্খৰে, তথাগতো; নত্থি তথাগতস্স মিচ্ছাআজীৰো যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি. ইমানি চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি.

‘‘কতমেহি তীহি অনুপৰজ্জো? স্ৰাক্খাতধম্মো, ভিক্খৰে, তথাগতো. তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি ত্ৰং ন স্ৰাক্খাতধম্মো’তি. নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি. এতমহং [এতংপহং (সী. স্যা.)], ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি.

‘‘সুপঞ্ঞত্তা খো পন মে, ভিক্খৰে, সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা. যথাপটিপন্না মম সাৰকা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি. তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি তে ন সুপঞ্ঞত্তা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা. যথাপটিপন্না তৰ সাৰকা আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’তি. নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি. এতমহং, ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি.

‘‘অনেকসতা খো পন মে, ভিক্খৰে, সাৰকপরিসা আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তি. তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতি – ‘ইতিপি তে ন অনেকসতা সাৰকপরিসা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তী’তি. নিমিত্তমেতং, ভিক্খৰে, ন সমনুপস্সামি. এতমহং, ভিক্খৰে, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি. ইমেহি তীহি অনুপৰজ্জো.

‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, চত্তারি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি, ইমেহি চ তীহি অনুপৰজ্জো’’তি. পঞ্চমং.

৬. কিমিলসুত্তং

৫৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কিমিলাযং ৰিহরতি নিচুলৰনে [ৰেল়ুৰনে (সী. স্যা. কং. পী.) অ. নি. ৫.২০২; ৭.৪০]. অথ খো আযস্মা কিমিলো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি?

‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, ধম্মে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সিক্খায অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, সমাধিস্মিং অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে অগারৰা ৰিহরন্তি অপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো ন চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি.

‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, কিমিল, তথাগতে পরিনিব্বুতে ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো সত্থরি সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, ধম্মে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সঙ্ঘে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সিক্খায সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, সমাধিস্মিং সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, অপ্পমাদে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা, পটিসন্থারে সগারৰা ৰিহরন্তি সপ্পতিস্সা. অযং খো, কিমিল, হেতু অযং পচ্চযো যেন তথাগতে পরিনিব্বুতে সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতী’’তি. ছট্ঠং.

৭. সত্তধম্মসুত্তং

৬০. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সীলৰা হোতি, বহুস্সুতো হোতি, পটিসল্লীনো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, সতিমা হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি. সত্তমং.

৮. পচলাযমানসুত্তং

৬১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে [কল্লৰালমুত্তগামে (স্যা.)] পচলাযমানো নিসিন্নো হোতি. অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে পচলাযমানং নিসিন্নং. দিস্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰং – ভগ্গেসু সুসুমারগিরে ভেসকল়াৰনে মিগদাযে অন্তরহিতো মগধেসু কল্লৰাল়পুত্তগামে আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স সম্মুখে পাতুরহোসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ –

‘‘পচলাযসি নো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, পচলাযসি নো ত্ৰং, মোগ্গল্লানা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, যথাসঞ্ঞিস্স তে ৰিহরতো তং মিদ্ধং ওক্কমতি, তং সঞ্ঞং মা মনসাকাসি [মা মনসিকাসি (সী.), মনসি করেয্যাসি (স্যা.), মনসাকাসি (ক.)], তং সঞ্ঞং মা বহুলমকাসি [তং সঞ্ঞং বহুলং করেয্যাসি (স্যা.), তং সঞ্ঞং বহুলমকাসি (ক.)]. ঠানং খো পনেতং, মোগ্গল্লান, ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ’’.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেয্যাসি অনুৰিচারেয্যাসি, মনসা অনুপেক্খেয্যাসি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করেয্যাসি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, উভো কণ্ণসোতানি আৰিঞ্ছেয্যাসি [আৰিঞ্জেয্যাসি (সী. স্যা.)], পাণিনা গত্তানি অনুমজ্জেয্যাসি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, উট্ঠাযাসনা উদকেন অক্খীনি অনুমজ্জিত্ৰা [পনিঞ্জিত্ৰা (ক.)] দিসা অনুৰিলোকেয্যাসি, নক্খত্তানি তারকরূপানি উল্লোকেয্যাসি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, আলোকসঞ্ঞং মনসি করেয্যাসি, দিৰাসঞ্ঞং অধিট্ঠহেয্যাসি – যথা দিৰা তথা রত্তিং যথা রত্তিং তথা দিৰা. ইতি ৰিৰটেন [ৰিৰট্টেন (স্যা.), মিদ্ধৰিগতেন (ক.)] চেতসা অপরিযোনদ্ধেন সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেয্যাসি. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, পচ্ছাপুরেসঞ্ঞী [পচ্ছাপুরে তথাসঞ্ঞী (কত্থচি)] চঙ্কমং অধিট্ঠহেয্যাসি অন্তোগতেহি ইন্দ্রিযেহি অবহিগতেন মানসেন. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ.

‘‘নো চে তে এৰং ৰিহরতো তং মিদ্ধং পহীযেথ, ততো ত্ৰং, মোগ্গল্লান, দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেয্যাসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা. পটিবুদ্ধেন চ [পটিবুদ্ধেনেৰ (স্যা.)] তে, মোগ্গল্লান, খিপ্পঞ্ঞেৰ পচ্চুট্ঠাতব্বং – ‘ন সেয্যসুখং ন পস্সসুখং ন মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরিস্সামী’তি. এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং.

‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন উচ্চাসোণ্ডং পগ্গহেত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমিস্সামী’তি. এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং. সচে, মোগ্গল্লান, ভিক্খু উচ্চাসোণ্ডং পগ্গহেত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমতি, সন্তি হি, মোগ্গল্লান, কুলেসু কিচ্চকরণীযানি. যেহি মনুস্সা আগতং ভিক্খুং ন মনসি করোন্তি, তত্র ভিক্খুস্স এৰং হোতি – ‘কোসু নাম ইদানি মং ইমস্মিং কুলে পরিভিন্দি, ৰিরত্তরূপা দানিমে মযি মনুস্সা’তি. ইতিস্স অলাভেন মঙ্কুভাৰো, মঙ্কুভূতস্স উদ্ধচ্চং, উদ্ধতস্স অসংৰরো, অসংৰুতস্স আরা চিত্তং সমাধিম্হা.

‘‘তস্মাতিহ, মোগ্গল্লান, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন ৰিগ্গাহিককথং কথেস্সামী’তি. এৰঞ্হি তে, মোগ্গল্লান, সিক্খিতব্বং. ৰিগ্গাহিকায, মোগ্গল্লান, কথায সতি কথাবাহুল্লং পাটিকঙ্খং, কথাবাহুল্লে সতি উদ্ধচ্চং, উদ্ধতস্স অসংৰরো, অসংৰুতস্স আরা চিত্তং সমাধিম্হা [নাহং মোগ্গলান সব্বেহেৰ সমগ্গং ৰণ্ণযামি গহট্ঠেহি. পব্বজিতেহি খো অহং মোগ্গল্লান সমগ্গং ৰণ্ণযামি (ক.)]. নাহং, মোগ্গল্লান, সব্বেহেৰ সংসগ্গং ৰণ্ণযামি. ন পনাহং, মোগ্গল্লান, সব্বেহেৰ সংসগ্গং ন ৰণ্ণযামি. সগহট্ঠপব্বজিতেহি খো অহং, মোগ্গল্লান, সংসগ্গং ন ৰণ্ণযামি [নাহং মোগ্গল্লান সব্বেহেৰ সমগ্গং ৰণ্ণযামি গহট্ঠেহি, পব্বজিতেহি খো অহং মোগ্গল্লান সমগ্গং ৰণ্ণযামি (ক.)]. যানি চ খো তানি সেনাসনানি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি [মনুস্সরাহসেয্যকানি (সী. স্যা.)] পটিসল্লানসারুপ্পানি তথারূপেহি সেনাসনেহি সংসগ্গং [সমগ্গং (ক.)] ৰণ্ণযামী’’তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতি অচ্চন্তনিট্ঠো অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি?

‘‘ইধ, মোগ্গল্লান, ভিক্খুনো সুতং হোতি – ‘সব্বে ধম্মা নালং অভিনিৰেসাযা’তি; এৰঞ্চেতং, মোগ্গল্লান, ভিক্খুনো সুতং হোতি – ‘সব্বে ধম্মা নালং অভিনিৰেসাযা’তি. সো সব্বং ধম্মং অভিজানাতি, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায সব্বং ধম্মং পরিজানাতি. সব্বং ধম্মং পরিঞ্ঞায যংকিঞ্চি ৰেদনং ৰেদিযতি সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা. সো তাসু ৰেদনাসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি, ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরতি, নিরোধানুপস্সী ৰিহরতি, পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরতি. সো তাসু ৰেদনাসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরন্তো নিরোধানুপস্সী ৰিহরন্তো পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরন্তো ন কিঞ্চি [ন চ কিঞ্চি (সী. স্যা. ক.) ম. নি. ১.৩৯০ পস্সিতব্বং] লোকে উপাদিযতি, অনুপাদিযং ন পরিতস্সতি, অপরিতস্সং পচ্চত্তংযেৰ পরিনিব্বাযতি. ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি. এত্তাৰতা খো, মোগ্গল্লান, ভিক্খু সংখিত্তেন তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তো হোতি অচ্চন্তনিট্ঠো অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানো সেট্ঠো দেৰমনুস্সান’’ন্তি. অট্ঠমং.

৯. মেত্তসুত্তং

৬২. [ইতিৰু. ২২ ইতিৰুত্তকেপি] ‘‘মা, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞানং ভাযিত্থ. সুখস্সেতং, ভিক্খৰে, অধিৰচনং যদিদং পুঞ্ঞানি [যদিদং পুঞ্ঞন্তি (সী.), যদিদং পুঞ্ঞানি (ক.)]. অভিজানামি খো পনাহং [ভিক্খৰে দীঘরত্তং ইট্ঠং (স্যা.), ভিক্খৰে দীঘরত্তং পুঞ্ঞানং ইট্ঠং (?)], ভিক্খৰে, দীঘরত্তং কতানং পুঞ্ঞানং দীঘরত্তং ইট্ঠং [ভিক্খৰে দীঘরত্তং ইট্ঠং (স্যা.), ভিক্খৰে দীঘরত্তং পুঞ্ঞানং ইট্ঠং (?)] কন্তং মনাপং ৰিপাকং পচ্চনুভূতং. সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেসিং. সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেত্ৰা সত্ত সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে নযিমং লোকং পুনাগমাসিং. সংৰট্টমানে সুদাহং [সংৰট্টমানস্সুদাহং (ক.)], ভিক্খৰে, লোকে আভস্সরূপগো হোমি, ৰিৰট্টমানে লোকে সুঞ্ঞং ব্রহ্মৰিমানং উপপজ্জামি.

‘‘তত্র সুদং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা হোমি মহাব্রহ্মা অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থুদসো ৰসৰত্তী. ছত্তিংসক্খত্তুং খো পনাহং, ভিক্খৰে, সক্কো অহোসিং দেৰানমিন্দো; অনেকসতক্খত্তুং রাজা অহোসিং চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা চাতুরন্তো ৰিজিতাৰী জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তো সত্তরতনসমন্নাগতো. তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, ইমানি সত্ত রতনানি অহেসুং, সেয্যথিদং – চক্করতনং, হত্থিরতনং, অস্সরতনং, মণিরতনং, ইত্থিরতনং, গহপতিরতনং, পরিণাযকরতনমেৰ সত্তমং. পরোসহস্সং খো পন মে, ভিক্খৰে, পুত্তা অহেসুং সূরা ৰীরঙ্গরূপা পরসেনপ্পমদ্দনা. সো ইমং পথৰিং সাগরপরিযন্তং অদণ্ডেন অসত্থেন ধম্মেন অভিৰিজিয অজ্ঝাৰসি’’ন্তি [অজ্ঝাৰসন্তি (স্যা.) অজ্ঝাৰসতি (সী. ক.)].

‘‘পস্স পুঞ্ঞানং ৰিপাকং, কুসলানং সুখেসিনো [সুখেসিনং (সী.)];

মেত্তং চিত্তং ৰিভাৰেত্ৰা, সত্ত ৰস্সানি ভিক্খৰো [ভিক্খৰে (ক.)];

সত্তসংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে, নযিমং লোকং পুনাগমিং [পুনাগমং (স্যা.)].

‘‘সংৰট্টমানে লোকম্হি, হোমি আভস্সরূপগো;

ৰিৰট্টমানে লোকস্মিং, সুঞ্ঞব্রহ্মূপগো অহুং.

‘‘সত্তক্খত্তুং মহাব্রহ্মা, ৰসৰত্তী তদা অহুং;

ছত্তিংসক্খত্তুং দেৰিন্দো, দেৰরজ্জমকারযিং.

‘‘চক্কৰত্তী অহুং রাজা, জম্বুমণ্ডস্স [জম্বুদীপস্স (সী.), জম্বুসণ্ডস্স (স্যা.)] ইস্সরো;

মুদ্ধাৰসিত্তো [মুদ্ধাভিসিত্তো (ক.)] খত্তিযো, মনুস্সাধিপতী অহুং.

‘‘অদণ্ডেন অসত্থেন, ৰিজেয্য পথৰিং ইমং;

অসাহসেন কম্মেন [ধম্মেন (সী. স্যা.)], সমেন অনুসাসি তং.

‘‘ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা, অস্মিং পথৰিমণ্ডলে;

মহদ্ধনে মহাভোগে, অড্ঢে অজাযিহং কুলে.

‘‘সব্বকামেহি সম্পন্নে [সম্পুণ্ণে (ক.)], রতনেহি চ সত্তহি;

বুদ্ধা সঙ্গাহকা লোকে, তেহি এতং সুদেসিতং.

‘‘এসো হেতু মহন্তস্স, পথব্যো মে ন ৰিপজ্জতি [এস হেতু মহন্তস্স, পুথব্যো যেন ৰুচ্চতি (সী. স্যা.)];

পহূতৰিত্তূপকরণো, রাজা হোতি [হোমি (সী. স্যা.)] পতাপৰা.

‘‘ইদ্ধিমা যসৰা হোতি [হোমি (সী. স্যা.)], জম্বুমণ্ডস্স [জম্বুসণ্ডস্স (সী. স্যা.)] ইস্সরো;

কো সুত্ৰা নপ্পসীদেয্য, অপি কণ্হাভিজাতিযো.

‘‘তস্মা হি অত্তকামেন [অত্থকামেন (স্যা. ক.)], মহত্তমভিকঙ্খতা;

সদ্ধম্মো গরুকাতব্বো, সরং বুদ্ধানসাসন’’ন্তি. নৰমং;

১০. ভরিযাসুত্তং

৬৩. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. তেন খো পন সমযেন অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিস্স নিৰেসনে মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা হোন্তি. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কিং নু তে, গহপতি, নিৰেসনে মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা কেৰট্টা মঞ্ঞে মচ্ছৰিলোপে’’তি? ‘‘অযং, ভন্তে, সুজাতা ঘরসুণ্হা অড্ঢকুলা আনীতা. সা নেৰ সস্সুং আদিযতি, ন সসুরং আদিযতি, ন সামিকং আদিযতি, ভগৰন্তম্পি ন সক্করোতি ন গরুং করোতি ন মানেতি ন পূজেতী’’তি.

অথ খো ভগৰা সুজাতং ঘরসুণ্হং আমন্তেসি – ‘‘এহি, সুজাতে’’তি! ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুজাতা ঘরসুণ্হা ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো সুজাতং ঘরসুণ্হং ভগৰা এতদৰোচ

‘‘সত্ত খো ইমা, সুজাতে, পুরিসস্স ভরিযাযো. কতমা সত্ত? ৰধকসমা, চোরীসমা, অয্যসমা, মাতাসমা, ভগিনীসমা, সখীসমা, দাসীসমা. ইমা খো, সুজাতে, সত্ত পুরিসস্স ভরিযাযো. তাসং ত্ৰং কতমা’’তি? ‘‘ন খো অহং [নাহং (স্যা.)], ভন্তে, ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা তথা ধম্মং দেসেতু যথাহং ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং জানেয্য’’ন্তি. ‘‘তেন হি, সুজাতে, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুজাতা ঘরসুণ্হা ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘পদুট্ঠচিত্তা অহিতানুকম্পিনী,

অঞ্ঞেসু রত্তা অতিমঞ্ঞতে পতিং;

ধনেন কীতস্স ৰধায উস্সুকা,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘ৰধা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘যং ইত্থিযা ৰিন্দতি সামিকো ধনং,

সিপ্পং ৰণিজ্জঞ্চ কসিং অধিট্ঠহং;

অপ্পম্পি তস্স অপহাতুমিচ্ছতি,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘চোরী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘অকম্মকামা অলসা মহগ্ঘসা,

ফরুসা চ চণ্ডী দুরুত্তৰাদিনী;

উট্ঠাযকানং অভিভুয্য ৰত্ততি,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘অয্যা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘যা সব্বদা হোতি হিতানুকম্পিনী,

মাতাৰ পুত্তং অনুরক্খতে পতিং;

ততো ধনং সম্ভতমস্স রক্খতি,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘মাতা চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘যথাপি জেট্ঠা ভগিনী কনিট্ঠকা [কণিট্ঠা (সী.), কনিট্ঠা (স্যা.)],

সগারৰা হোতি সকম্হি সামিকে;

হিরীমনা ভত্তুৰসানুৰত্তিনী,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;‘ভগিনী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘যাচীধ দিস্ৰান পতিং পমোদতি,

সখী সখারংৰ চিরস্সমাগতং;

কোলেয্যকা সীলৰতী পতিব্বতা,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘সখী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘অক্কুদ্ধসন্তা ৰধদণ্ডতজ্জিতা,

অদুট্ঠচিত্তা পতিনো তিতিক্খতি;

অক্কোধনা ভত্তুৰসানুৰত্তিনী,

যা এৰরূপা পুরিসস্স ভরিযা;

‘দাসী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি.

‘‘যাচীধ ভরিযা ৰধকাতি ৰুচ্চতি,

‘চোরী চ অয্যা’তি চ যা পৰুচ্চতি;

দুস্সীলরূপা ফরুসা অনাদরা,

কাযস্স ভেদা নিরযং ৰজন্তি তা.

‘‘যাচীধ মাতা ভগিনী সখীতি চ,

‘দাসী চ ভরিযা’তি চ সা পৰুচ্চতি;

সীলে ঠিতত্তা চিররত্তসংৰুতা,

কাযস্স ভেদা সুগতিং ৰজন্তি তা’’তি.

‘‘ইমা খো, সুজাতে, সত্ত পুরিসস্স ভরিযাযো. তাসং ত্ৰং কতমা’’তি? ‘‘অজ্জতগ্গে মং, ভন্তে, ভগৰা দাসীসমং সামিকস্স ভরিযং ধারেতূ’’তি. দসমং.

১১. কোধনসুত্তং

৬৪. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সপত্তকন্তা সপত্তকরণা কোধনং আগচ্ছন্তি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং দুব্বণ্ণো অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স ৰণ্ণৰতায নন্দতি. কোধনোযং [কোধনাযং (ক.)], ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, কিঞ্চাপি সো হোতি সুন্হাতো সুৰিলিত্তো কপ্পিতকেসমস্সু ওদাতৰত্থৰসনো [ওদাতৰসনো (ক.)]; অথ খো সো দুব্বণ্ণোৰ হোতি কোধাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, পঠমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং দুক্খং সযেয্যা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স সুখসেয্যায নন্দতি. কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, কিঞ্চাপি সো পল্লঙ্কে সেতি গোনকত্থতে পটলিকত্থতে কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণে সউত্তরচ্ছদে উভতোলোহিতকূপধানে; অথ খো সো দুক্খঞ্ঞেৰ সেতি কোধাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন পচুরত্থো অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স পচুরত্থতায নন্দতি. কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, অনত্থম্পি গহেত্ৰা ‘অত্থো মে গহিতো’তি মঞ্ঞতি, অত্থম্পি গহেত্ৰা ‘অনত্থো মে গহিতো’তি মঞ্ঞতি. তস্সিমে ধম্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিপচ্চনীকা গহিতা দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি কোধাভিভূতস্স. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন ভোগৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স ভোগৰতায নন্দতি. কোধনস্স, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলস্স কোধাভিভূতস্স কোধপরেতস্স, যেপিস্স তে হোন্তি ভোগা উট্ঠানৰীরিযাধিগতা বাহাবলপরিচিতা সেদাৰক্খিত্তা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা, তেপি রাজানো রাজকোসং পৰেসেন্তি কোধাভিভূতস্স. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন যসৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স যসৰতায নন্দতি. কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো, যোপিস্স সো হোতি যসো অপ্পমাদাধিগতো, তম্হাপি ধংসতি কোধাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং ন মিত্তৰা অস্সা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স মিত্তৰতায নন্দতি. কোধনং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলং কোধাভিভূতং কোধপরেতং, যেপিস্স তে হোন্তি মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা, তেপি আরকা পরিৰজ্জন্তি কোধাভিভূতং. অযং, ভিক্খৰে, ছট্ঠো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স এৰং ইচ্ছতি – ‘অহো ৰতাযং কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্যা’তি! তং কিস্স হেতু? ন, ভিক্খৰে, সপত্তো সপত্তস্স সুগতিগমনে নন্দতি. কোধনোযং, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলো কোধাভিভূতো কোধপরেতো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি. সো কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায…পে… কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি কোধাভিভূতো. অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো ধম্মো সপত্তকন্তো সপত্তকরণো কোধনং আগচ্ছতি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত ধম্মা সপত্তকন্তা সপত্তকরণা কোধনং আগচ্ছন্তি ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা’’তি.

‘‘কোধনো দুব্বণ্ণো হোতি, অথো দুক্খম্পি সেতি সো;

অথো অত্থং গহেত্ৰান, অনত্থং অধিপজ্জতি [অধিগচ্ছতি (সী.), পটিপজ্জতি (স্যা.)].

‘‘ততো কাযেন ৰাচায, ৰধং কত্ৰান কোধনো;

কোধাভিভূতো পুরিসো, ধনজানিং নিগচ্ছতি.

‘‘কোধসম্মদসম্মত্তো, আযসক্যং [আযসক্খং (স্যা.)] নিগচ্ছতি;

ঞাতিমিত্তা সুহজ্জা চ, পরিৰজ্জন্তি কোধনং.

[ইতিৰু. ৮৮ ইতিৰুত্তকেপি] ‘‘অনত্থজননো কোধো, কোধো চিত্তপ্পকোপনো;

ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি.

‘‘কুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, কুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি;

অন্ধতমং তদা হোতি, যং কোধো সহতে নরং.

‘‘যং কুদ্ধো উপরোধেতি, সুকরং ৰিয দুক্করং;

পচ্ছা সো ৰিগতে কোধে, অগ্গিদড্ঢোৰ তপ্পতি.

‘‘দুম্মঙ্কুযং পদস্সেতি [সদস্সেতি (সী.), পঠমং দস্সেতি (স্যা.)], ধূমং ধূমীৰ পাৰকো;

যতো পতাযতি কোধো, যেন কুজ্ঝন্তি মানৰা.

‘‘নাস্স হিরী ন ওত্তপ্পং [ন অস্স হিরী ওত্তপ্পঞ্চ (ক.)], ন ৰাচো হোতি গারৰো;

কোধেন অভিভূতস্স, ন দীপং হোতি কিঞ্চনং.

‘‘তপনীযানি কম্মানি, যানি ধম্মেহি আরকা;

তানি আরোচযিস্সামি, তং সুণাথ যথা তথং.

‘‘কুদ্ধো হি পিতরং হন্তি, হন্তি কুদ্ধো সমাতরং;

কুদ্ধো হি ব্রাহ্মণং হন্তি, হন্তি কুদ্ধো পুথুজ্জনং.

‘‘যায মাতু ভতো পোসো, ইমং লোকং অৰেক্খতি;

তম্পি পাণদদিং সন্তিং, হন্তি কুদ্ধো পুথুজ্জনো.

‘‘অত্তূপমা হি তে সত্তা, অত্তা হি পরমো [পরমং (সী. স্যা.)] পিযো;

হন্তি কুদ্ধো পুথুত্তানং, নানারূপেসু মুচ্ছিতো.

‘‘অসিনা হন্তি অত্তানং, ৰিসং খাদন্তি মুচ্ছিতা;

রজ্জুযা বজ্ঝ মীযন্তি, পব্বতামপি কন্দরে.

‘‘ভূনহচ্চানি [ভূতহচ্চানি (সী. স্যা.)] কম্মানি, অত্তমারণিযানি চ;

করোন্তা নাৰবুজ্ঝন্তি [করোন্তো নাৰবুজ্ঝতি (ক.)], কোধজাতো পরাভৰো.

‘‘ইতাযং কোধরূপেন, মচ্চুপাসো গুহাসযো;

তং দমেন সমুচ্ছিন্দে, পঞ্ঞাৰীরিযেন দিট্ঠিযা.

‘‘যথা মেতং [একমেতং (স্যা.), একমেতং (সী.)] অকুসলং, সমুচ্ছিন্দেথ পণ্ডিতো;

তথেৰ ধম্মে সিক্খেথ, মা নো দুম্মঙ্কুযং অহু.

‘‘ৰীতকোধা অনাযাসা, ৰীতলোভা অনুস্সুকা [অনিস্সুকা (সী. স্যা.) তদট্ঠকথাসু পন ‘‘অনুস্সুকা’’ ত্ৰেৰ দিস্সতি];

দন্তা কোধং পহন্ত্ৰান, পরিনিব্বন্তি অনাসৰা’’তি [পরিনিব্বিস্সথনাসৰাতি (স্যা.), পরিনিব্বিংসু অনাসৰাতি (ক.)]. একাদসমং;

অব্যাকতৰগ্গো ছট্ঠো.

তস্সুদ্দানং –

অব্যাকতো পুরিসগতি, তিস্স সীহ অরক্খিযং;

কিমিলং সত্ত পচলা, মেত্তা ভরিযা কোধেকাদসাতি.

৭. মহাৰগ্গো

১. হিরীওত্তপ্পসুত্তং

৬৫. [অ. নি. ৫.২৪, ১৬৮; ২.৬.৫০] ‘‘হিরোত্তপ্পে, ভিক্খৰে, অসতি হিরোত্তপ্পৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি ইন্দ্রিযসংৰরো; ইন্দ্রিযসংৰরে অসতি ইন্দ্রিযসংৰরৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সীলং; সীলে অসতি সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি ফেগ্গুপি সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, হিরোত্তপ্পে অসতি হিরোত্তপ্পৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি ইন্দ্রিযসংৰরো; ইন্দ্রিযসংৰরে অসতি ইন্দ্রিযসংৰরৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সীলং; সীলে অসতি সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.

‘‘হিরোত্তপ্পে, ভিক্খৰে, সতি হিরোত্তপ্পসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি ইন্দ্রিযসংৰরো; ইন্দ্রিযসংৰরে সতি ইন্দ্রিযসংৰরসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি সীলং; সীলে সতি সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি ফেগ্গুপি সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, হিরোত্তপ্পে সতি হিরোত্তপ্পসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. পঠমং.

২. সত্তসূরিযসুত্তং

৬৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি অম্বপালিৰনে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা; অধুৰা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা; অনস্সাসিকা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা. যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, অলমেৰ সব্বসঙ্খারেসু নিব্বিন্দিতুং অলং ৰিরজ্জিতুং অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘সিনেরু, ভিক্খৰে, পব্বতরাজা চতুরাসীতিযোজনসহস্সানি আযামেন, চতুরাসীতিযোজনসহস্সানি ৰিত্থারেন, চতুরাসীতিযোজনসহস্সানি মহাসমুদ্দে অজ্ঝোগাল়্হো, চতুরাসীতিযোজনসহস্সানি মহাসমুদ্দা অচ্চুগ্গতো. হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন বহূনি ৰস্সানি বহূনি ৰস্সসতানি বহূনি ৰস্সসহস্সানি বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি দেৰো ন ৰস্সতি. দেৰে খো পন, ভিক্খৰে, অৰস্সন্তে যে কেচিমে বীজগামভূতগামা ওসধিতিণৰনপ্পতযো তে উস্সুস্সন্তি ৰিসুস্সন্তি, ন ভৰন্তি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা; এৰং অধুৰা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন দুতিযো সূরিযো পাতুভৰতি. দুতিযস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা যা কাচি কুন্নদিযো কুসোব্ভা [কুস্সুব্ভো (সী.), কুস্সোব্ভা (স্যা.)] তা উস্সুস্সন্তি ৰিসুস্সন্তি, ন ভৰন্তি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন ততিযো সূরিযো পাতুভৰতি. ততিযস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা যা কাচি মহানদিযো, সেয্যথিদং – গঙ্গা, যমুনা, অচিরৰতী, সরভূ, মহী, তা উস্সুস্সন্তি ৰিসুস্সন্তি, ন ভৰন্তি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন চতুত্থো সূরিযো পাতুভৰতি. চতুত্থস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা যে তে মহাসরা যতো ইমা মহানদিযো পৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – অনোতত্তা, সীহপপাতা, রথকারা, কণ্ণমুণ্ডা, কুণালা, ছদ্দন্তা, মন্দাকিনিযা, তা উস্সুস্সন্তি ৰিসুস্সন্তি, ন ভৰন্তি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন পঞ্চমো সূরিযো পাতুভৰতি. পঞ্চমস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা যোজনসতিকানিপি মহাসমুদ্দে উদকানি ওগচ্ছন্তি, দ্ৰিযোজনসতিকানিপি মহাসমুদ্দে উদকানি ওগচ্ছন্তি, তিযোজনসতিকানিপি, চতুযোজনসতিকানিপি, পঞ্চযোজনসতিকানিপি, ছযোজনসতিকানিপি, সত্তযোজনসতিকানিপি মহাসমুদ্দে উদকানি ওগচ্ছন্তি; সত্ততালম্পি মহাসমুদ্দে উদকং সণ্ঠাতি, ছতালম্পি, পঞ্চতালম্পি, চতুতালম্পি, তিতালম্পি, দ্ৰিতালম্পি, তালমত্তম্পি মহাসমুদ্দে উদকং সণ্ঠাতি; সত্তপোরিসম্পি মহাসমুদ্দে উদকং সণ্ঠাতি, ছপোরিসম্পি, পঞ্চপোরিসম্পি, চতুপোরিসম্পি, তিপোরিসম্পি, দ্ৰিপোরিসম্পি, পোরিসম্পি [পোরিসমত্তম্পি (স্যা.)], অড্ঢপোরিসম্পি, কটিমত্তম্পি, জণ্ণুকামত্তম্পি, গোপ্ফকমত্তম্পি মহাসমুদ্দে উদকং সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সরদসমযে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে তত্থ তত্থ গোপদেসু [গোপ্ফকপদেসেসু (ক.)] উদকানি ঠিতানি হোন্তি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তত্থ তত্থ গোপ্ফকমত্তানি [গোপদমত্তানি (সী. স্যা.)] মহাসমুদ্দে উদকানি ঠিতানি হোন্তি. পঞ্চমস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা অঙ্গুলিপব্বমত্তম্পি মহাসমুদ্দে উদকং ন হোতি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন ছট্ঠো সূরিযো পাতুভৰতি. ছট্ঠস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা ধূমাযন্তি সংধূমাযন্তি সম্পধূমাযন্তি [ধূপাযন্তি সন্ধূপাযন্তি সম্পধূপাযন্তি (সী. স্যা.)]. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুম্ভকারপাকো আলেপিতো [আলিম্পিতো (সী. স্যা.)] পঠমং ধূমেতি সংধূমেতি সম্পধূমেতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ছট্ঠস্স সূরিযস্স পাতুভাৰা অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা ধূমাযন্তি সংধূমাযন্তি সম্পধূমাযন্তি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা…পে… অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘হোতি খো সো, ভিক্খৰে, সমযো যং কদাচি করহচি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন সত্তমো সূরিযো পাতুভৰতি. সত্তমস্স, ভিক্খৰে, সূরিযস্স পাতুভাৰা অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা আদিপ্পন্তি পজ্জলন্তি একজালা ভৰন্তি. ইমিস্সা চ, ভিক্খৰে, মহাপথৰিযা সিনেরুস্স চ পব্বতরাজস্স ঝাযমানানং দয্হমানানং অচ্চি ৰাতেন খিত্তা যাৰ ব্রহ্মলোকাপি গচ্ছতি. সিনেরুস্স, ভিক্খৰে, পব্বতরাজস্স ঝাযমানস্স দয্হমানস্স ৰিনস্সমানস্স মহতা তেজোখন্ধেন অভিভূতস্স যোজনসতিকানিপি কূটানি পলুজ্জন্তি দ্ৰিযোজনসতিকানিপি, তিযোজনসতিকানিপি, চতুযোজনসতিকানিপি, পঞ্চযোজনসতিকানিপি কূটানি পলুজ্জন্তি. ইমিস্সা চ, ভিক্খৰে, মহাপথৰিযা সিনেরুস্স চ পব্বতরাজস্স ঝাযমানানং দয্হমানানং নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযতি ন মসি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সপ্পিস্স ৰা তেলস্স ৰা ঝাযমানস্স দয্হমানস্স নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযতি ন মসি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ইমিস্সা চ মহাপথৰিযা সিনেরুস্স চ পব্বতরাজস্স ঝাযমানানং দয্হমানানং নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযতি ন মসি. এৰং অনিচ্চা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা; এৰং অধুৰা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা; এৰং অনস্সাসিকা, ভিক্খৰে, সঙ্খারা. যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, অলমেৰ সব্বসঙ্খারেসু নিব্বিন্দিতুং অলং ৰিরজ্জিতুং অলং ৰিমুচ্চিতুং.

‘‘তত্র, ভিক্খৰে, কো মন্তা কো সদ্ধাতা – ‘অযঞ্চ পথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা দয্হিস্সন্তি ৰিনস্সিস্সন্তি, ন ভৰিস্সন্তী’তি অঞ্ঞত্র দিট্ঠপদেহি?

[অ. নি. ৬.৫৪; ৭.৭৩] ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, সুনেত্তো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. সুনেত্তস্স খো পন, ভিক্খৰে, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. সুনেত্তো, ভিক্খৰে, সত্থা সাৰকানং ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেসি. যে খো পন, ভিক্খৰে, সুনেত্তস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স সব্বেন সব্বং সাসনং আজানিংসু তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং ব্রহ্মলোকং উপপজ্জিংসু. যে ন সব্বেন সব্বং সাসনং আজানিংসু তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপ্পেকচ্চে পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে নিম্মানরতীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে তুসিতানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে যামানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে তাৰতিংসানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে খত্তিযমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে ব্রাহ্মণমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে গহপতিমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু.

‘‘অথ খো, ভিক্খৰে, সুনেত্তস্স সত্থুনো এতদহোসি – ‘ন খো মেতং পতিরূপং যোহং সাৰকানং সমসমগতিযো অস্সং অভিসম্পরাযং, যংনূনাহং উত্তরি মেত্তং [উত্তরি মগ্গং (ক.)] ভাৰেয্য’’’ন্তি.

‘‘অথ খো, ভিক্খৰে, সুনেত্তো সত্থা সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেসি. সত্ত ৰস্সানি মেত্তং চিত্তং ভাৰেত্ৰা সত্ত সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে নযিমং লোকং পুনরাগমাসি. সংৰট্টমানে সুদং, ভিক্খৰে, লোকে আভস্সরূপগো হোতি. ৰিৰট্টমানে লোকে সুঞ্ঞং ব্রহ্মৰিমানং উপপজ্জতি. তত্র সুদং, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা হোতি মহাব্রহ্মা অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থুদসো ৰসৰত্তী. ছত্তিংসক্খত্তুং খো পন, ভিক্খৰে, সক্কো অহোসি দেৰানমিন্দো. অনেকসতক্খত্তুং রাজা অহোসি চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা চাতুরন্তো ৰিজিতাৰী জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তো সত্তরতনসমন্নাগতো. পরোসহস্সং খো পনস্স পুত্তা অহেসুং সূরা ৰীরঙ্গরূপা পরসেনপ্পমদ্দনা. সো ইমং পথৰিং সাগরপরিযন্তং অদণ্ডেন অসত্থেন ধম্মেন অভিৰিজিয অজ্ঝাৰসি. সো হি নাম, ভিক্খৰে, সুনেত্তো সত্থা এৰং দীঘাযুকো সমানো এৰং চিরট্ঠিতিকো অপরিমুত্তো অহোসি – ‘জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি, অপরিমুত্তো দুক্খস্মা’তি ৰদামি’’.

‘‘তং কিস্স হেতু? চতুন্নং ধম্মানং অননুবোধা অপ্পটিৰেধা. কতমেসং চতুন্নং? অরিযস্স, ভিক্খৰে, সীলস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা, অরিযস্স সমাধিস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা, অরিযায পঞ্ঞায অননুবোধা অপ্পটিৰেধা, অরিযায ৰিমুত্তিযা অননুবোধা অপ্পটিৰেধা. তযিদং, ভিক্খৰে, অরিযং সীলং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, অরিযো সমাধি অনুবোধো পটিৰিদ্ধো, অরিযা পঞ্ঞা অনুবোধা পটিৰিদ্ধা, অরিযা ৰিমুত্তি অনুবোধা পটিৰিদ্ধা, উচ্ছিন্না ভৰতণ্হা, খীণা ভৰনেত্তি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা –

‘‘সীলং সমাধি পঞ্ঞা চ, ৰিমুত্তি চ অনুত্তরা;

অনুবুদ্ধা ইমে ধম্মা, গোতমেন যসস্সিনা.

‘‘ইতি বুদ্ধো অভিঞ্ঞায, ধম্মমক্খাসি ভিক্খুনং;

দুক্খস্সন্তকরো সত্থা, চক্খুমা পরিনিব্বুতো’’তি. দুতিযং;

৩. নগরোপমসুত্তং

৬৭. ‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং [সুপরিক্খিত্তং (ক.)] হোতি, চতুন্নঞ্চ আহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অকরণীযং বাহিরেহি পচ্চত্থিকেহি পচ্চামিত্তেহি.

‘‘কতমেহি সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে এসিকা হোতি গম্ভীরনেমা [গম্ভীরনেমি (ক.)] সুনিখাতা অচলা অসম্পৰেধী [অসম্পৰেধি (সী. স্যা.)]. ইমিনা পঠমেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে পরিখা হোতি গম্ভীরা চেৰ ৰিত্থতা চ. ইমিনা দুতিযেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে অনুপরিযাযপথো হোতি উচ্চো চেৰ ৰিত্থতো চ. ইমিনা ততিযেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং আৰুধং সন্নিচিতং হোতি সলাকঞ্চেৰ জেৰনিকঞ্চ [জেৰনিযঞ্চ (সী. অট্ঠ.)]. ইমিনা চতুত্থেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুবলকাযো পটিৰসতি, সেয্যথিদং – হত্থারোহা অস্সারোহা রথিকা ধনুগ্গহা চেলকা চলকা পিণ্ডদাযকা উগ্গা রাজপুত্তা পক্খন্দিনো মহানাগা সূরা চম্মযোধিনো দাসকপুত্তা. ইমিনা পঞ্চমেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে দোৰারিকো হোতি পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী অঞ্ঞাতানং নিৰারেতা ঞাতানং পৰেসেতা. ইমিনা ছট্ঠেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে পাকারো হোতি উচ্চো চেৰ ৰিত্থতো চ ৰাসনলেপনসম্পন্নো চ. ইমিনা সত্তমেন নগরপরিক্খারেন সুপরিক্খতং হোতি রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. ইমেহি সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং হোতি.

‘‘কতমেসং চতুন্নং আহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী? ইধ, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং তিণকট্ঠোদকং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং সালিযৰকং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং তিলমুগ্গমাসাপরণ্ণং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং ভেসজ্জং সন্নিচিতং হোতি, সেয্যথিদং – সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং লোণং অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, চতুন্নং আহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং ইমেহি সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং হোতি, ইমেসঞ্চ চতুন্নং আহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং অকরণীযং বাহিরেহি পচ্চত্থিকেহি পচ্চামিত্তেহি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যতো অরিযসাৰকো সত্তহি সদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো হোতি, চতুন্নঞ্চ ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকরণীযো মারস্স অকরণীযো পাপিমতো. কতমেহি সত্তহি সদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো হোতি?

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে এসিকা হোতি গম্ভীরনেমা সুনিখাতা অচলা অসম্পৰেধী অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং ‘ইতিপি সো…পে… বুদ্ধো ভগৰা’তি. সদ্ধেসিকো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা পঠমেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে পরিক্খা হোতি গম্ভীরা চেৰ ৰিত্থতা চ অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো হিরীমা হোতি, হিরীযতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, হিরীযতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. হিরীপরিক্খো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা দুতিযেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে অনুপরিযাযপথো হোতি উচ্চো চেৰ ৰিত্থতো চ অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ওত্তপ্পী হোতি, ওত্তপ্পতি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন, ওত্তপ্পতি পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা. ওত্তপ্পপরিযাযপথো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা ততিযেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং আৰুধং সন্নিচিতং হোতি সলাকঞ্চেৰ জেৰনিকঞ্চ অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. সুতাৰুধো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা চতুত্থেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুবলকাযো পটিৰসতি, সেয্যথিদং – হত্থারোহা অস্সারোহা রথিকা ধনুগ্গহা চেলকা চলকা পিণ্ডদাযকা উগ্গা রাজপুত্তা পক্খন্দিনো মহানাগা সূরা চম্মযোধিনো দাসকপুত্তা অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. ৰীরিযবলকাযো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা পঞ্চমেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে দোৰারিকো হোতি পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী অঞ্ঞাতানং নিৰারেতা ঞাতানং পৰেসেতা অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. সতিদোৰারিকো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা ছট্ঠেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে পাকারো হোতি উচ্চো চেৰ ৰিত্থতো চ ৰাসনলেপনসম্পন্নো চ অব্ভন্তরানং গুত্তিযা বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. পঞ্ঞাৰাসনলেপনসম্পন্নো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি; সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি; সুদ্ধং অত্তানং পরিহরতি. ইমিনা সত্তমেন সদ্ধম্মেন সমন্নাগতো হোতি. ইমেহি সত্তহি সদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো হোতি.

‘‘কতমেসং চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং তিণকট্ঠোদকং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি অত্তনো রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায ওক্কমনায নিব্বানস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং সালিযৰকং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি অত্তনো রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায ওক্কমনায নিব্বানস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং তিলমুগ্গমাসাপরণ্ণং সন্নিচিতং হোতি অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি অত্তনো রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায ওক্কমনায নিব্বানস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমে নগরে বহুং ভেসজ্জং সন্নিচিতং হোতি, সেয্যথিদং – সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং লোণং অব্ভন্তরানং রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায বাহিরানং পটিঘাতায. এৰমেৰং খো ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি অত্তনো রতিযা অপরিতস্সায ফাসুৰিহারায ওক্কমনায নিব্বানস্স. ইমেসং চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইমেহি সত্তহি সদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো হোতি, ইমেসঞ্চ চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকরণীযো মারস্স অকরণীযো পাপিমতো’’তি. ততিযং.

৪. ধম্মঞ্ঞূসুত্তং

৬৮. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি …পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমেহি সত্তহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মঞ্ঞূ চ হোতি অত্থঞ্ঞূ চ অত্তঞ্ঞূ চ মত্তঞ্ঞূ চ কালঞ্ঞূ চ পরিসঞ্ঞূ চ পুগ্গলপরোপরঞ্ঞূ চ.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মঞ্ঞূ হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মং জানাতি – সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথং উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মং জানেয্য – সুত্তং গেয্যং…পে… অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং, নযিধ ‘ধম্মঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মং জানাতি – সুত্তং গেয্যং…পে… অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং, তস্মা ‘ধম্মঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ.

‘‘অত্থঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু তস্স তস্সেৰ ভাসিতস্স অত্থং জানাতি – ‘অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো, অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো’তি. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তস্স তস্সেৰ ভাসিতস্স অত্থং জানেয্য – ‘অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো, অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো’তি, নযিধ ‘অত্থঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু তস্স তস্সেৰ ভাসিতস্স অত্থং জানাতি – ‘অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো, অযং ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো’তি, তস্মা ‘অত্থঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ, অত্থঞ্ঞূ.

‘‘অত্তঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তানং জানাতি – ‘এত্তকোম্হি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেনা’তি. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তানং জানেয্য – ‘এত্তকোম্হি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেনা’তি, নযিধ ‘অত্তঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তানং জানাতি – ‘এত্তকোম্হি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেনা’তি, তস্মা ‘অত্তঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ, অত্থঞ্ঞূ, অত্তঞ্ঞূ.

‘‘মত্তঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু মত্তং জানাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং পটিগ্গহণায. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু মত্তং জানেয্য চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং পটিগ্গহণায, নযিধ ‘মত্তঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু মত্তং জানাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং পটিগ্গহণায, তস্মা ‘মত্তঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ, অত্থঞ্ঞূ, অত্তঞ্ঞূ, মত্তঞ্ঞূ.

‘‘কালঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু, কালং জানাতি – ‘অযং কালো উদ্দেসস্স, অযং কালো পরিপুচ্ছায, অযং কালো যোগস্স, অযং কালো পটিসল্লানস্সা’তি. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালং জানেয্য – ‘অযং কালো উদ্দেসস্স, অযং কালো পরিপুচ্ছায, অযং কালো যোগস্স, অযং কালো পটিসল্লানস্সা’তি, নযিধ ‘কালঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কালং জানাতি – ‘অযং কালো উদ্দেসস্স, অযং কালো পরিপুচ্ছায, অযং কালো যোগস্স, অযং কালো পটিসল্লানস্সা’তি, তস্মা ‘কালঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ, অত্থঞ্ঞূ, অত্তঞ্ঞূ, মত্তঞ্ঞূ, কালঞ্ঞূ.

‘‘পরিসঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিসং জানাতি – ‘অযং খত্তিযপরিসা, অযং ব্রাহ্মণপরিসা, অযং গহপতিপরিসা, অযং সমণপরিসা. তত্থ এৰং উপসঙ্কমিতব্বং, এৰং ঠাতব্বং, এৰং কত্তব্বং, এৰং নিসীদিতব্বং, এৰং ভাসিতব্বং, এৰং তুণ্হী ভৰিতব্ব’ন্তি. নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিসং জানেয্য – ‘অযং খত্তিযপরিসা…পে… এৰং তুণ্হী ভৰিতব্ব’ন্তি, নযিধ ‘পরিসঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিসং জানাতি – ‘অযং খত্তিযপরিসা, অযং ব্রাহ্মণপরিসা, অযং গহপতিপরিসা, অযং সমণপরিসা. তত্থ এৰং উপসঙ্কমিতব্বং, এৰং ঠাতব্বং, এৰং কত্তব্বং, এৰং নিসীদিতব্বং, এৰং ভাসিতব্বং, এৰং তুণ্হী ভৰিতব্ব’ন্তি, তস্মা ‘পরিসঞ্ঞূ’তি ৰুচ্চতি. ইতি ধম্মঞ্ঞূ, অত্থঞ্ঞূ, অত্তঞ্ঞূ, মত্তঞ্ঞূ, কালঞ্ঞূ, পরিসঞ্ঞূ.

‘‘পুগ্গলপরোপরঞ্ঞূ চ কথং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো [সব্বত্থপি ইধ আরম্ভে ‘‘ভিক্খুনো’’ ত্ৰেৰ দিস্সতি] দ্ৰযেন পুগ্গলা ৰিদিতা হোন্তি. দ্ৰে পুগ্গলা – একো অরিযানং দস্সনকামো, একো অরিযানং ন দস্সনকামো. য্ৰাযং পুগ্গলো অরিযানং ন দস্সনকামো, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো অরিযানং দস্সনকামো, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা অরিযানং দস্সনকামা – একো সদ্ধম্মং সোতুকামো, একো সদ্ধম্মং ন সোতুকামো. য্ৰাযং পুগ্গলো সদ্ধম্মং ন সোতুকামো, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো সদ্ধম্মং সোতুকামো, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা সদ্ধম্মং সোতুকামা – একো ওহিতসোতো ধম্মং সুণাতি, একো অনোহিতসোতো ধম্মং সুণাতি. য্ৰাযং পুগ্গলো অনোহিতসোতো ধম্মং সুণাতি, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো ওহিতসোতো ধম্মং সুণাতি, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা ওহিতসোতা ধম্মং সুণন্তি [সুণন্তা (ক.)] – একো সুত্ৰা ধম্মং ধারেতি, একো সুত্ৰা ধম্মং ন ধারেতি. য্ৰাযং পুগ্গলো সুত্ৰা ন ধম্মং ধারেতি, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো সুত্ৰা ধম্মং ধারেতি, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা সুত্ৰা ধম্মং ধারেন্তি [ধারেন্তা (ক.)] – একো ধাতানং [ধতানং (সী. স্যা. কং. পী.)] ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খতি, একো ধাতানং ধম্মানং অত্থং ন উপপরিক্খতি. য্ৰাযং পুগ্গলো ধাতানং ধম্মানং অত্থং ন উপপরিক্খতি, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো ধাতানং ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খতি, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা ধাতানং ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খন্তি [উপপরিক্খন্তা (ক.)] – একো অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো, একো অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ন ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো. য্ৰাযং পুগ্গলো অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ন ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো.

‘‘দ্ৰে পুগ্গলা অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না – একো অত্তহিতায পটিপন্নো নো পরহিতায, একো অত্তহিতায চ পটিপন্নো পরহিতায চ. য্ৰাযং পুগ্গলো অত্তহিতায পটিপন্নো নো পরহিতায, এৰং সো তেনঙ্গেন গারয্হো. য্ৰাযং পুগ্গলো অত্থহিতায চ পটিপন্নো পরহিতায চ, এৰং সো তেনঙ্গেন পাসংসো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো [ভিক্খুনা (সী. স্যা.)] দ্ৰযেন পুগ্গলা ৰিদিতা হোন্তি. এৰং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পুগ্গলপরোপরঞ্ঞূ হোতি. ‘‘ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. চতুত্থং.

৫. পারিচ্ছত্তকসুত্তং

৬৯. ‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো পণ্ডুপলাসো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘পণ্ডুপলাসো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি পন্নপলাসো ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো পন্নপলাসো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘পন্নপলাসো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি জালকজাতো ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো জালকজাতো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘জালকজাতো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি খারকজাতো ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো খারকজাতো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘খারকজাতো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি কুটুমলকজাতো [কুডুমলকজাতো (সী. স্যা. পী.)] ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো কুটুমলকজাতো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘কুটুমলকজাতো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি কোরকজাতো [কোকাসকজাতো (সী. স্যা.), কোসকজাতো (ক.)] ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো কোরকজাতো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা তস্মিং সমযে হোন্তি – ‘কোরকজাতো দানি পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো নচিরস্সেৰ দানি সব্বফালিফুল্লো [সব্বপালিফুল্লো (সী. পী.)] ভৰিস্সতী’’’তি.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে দেৰানং তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো সব্বফালিফুল্লো হোতি, অত্তমনা, ভিক্খৰে, দেৰা তাৰতিংসা পারিচ্ছত্তকস্স কোৰিল়ারস্স মূলে দিব্বে চত্তারো মাসে পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতা সমঙ্গীভূতা পরিচারেন্তি.

‘‘সব্বফালিফুল্লস্স খো পন, ভিক্খৰে, পারিচ্ছত্তকস্স কোৰিল়ারস্স সমন্তা পঞ্ঞাসযোজনানি আভায ফুটং হোতি, অনুৰাতং যোজনসতং গন্ধো গচ্ছতি, অযমানুভাৰো পারিচ্ছত্তকস্স কোৰিল়ারস্স.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে অরিযসাৰকো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জায চেতেতি, পণ্ডুপলাসো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো হোতি, পন্নপলাসো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, জালকজাতো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, খারকজাতো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, কুটুমলকজাতো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, কোরকজাতো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, সব্বফালিফুল্লো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো তস্মিং সমযে হোতি দেৰানংৰ তাৰতিংসানং পারিচ্ছত্তকো কোৰিল়ারো.

‘‘তস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে ভুম্মা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেন্তি – ‘এসো ইত্থন্নামো আযস্মা ইত্থন্নামস্স আযস্মতো সদ্ধিৰিহারিকো অমুকম্হা গামা ৰা নিগমা ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং সুত্ৰা চাতুমহারাজিকা দেৰা…পে… তাৰতিংসা দেৰা… যামা দেৰা… তুসিতা দেৰা… নিম্মানরতী দেৰা… পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা… ব্রহ্মকাযিকা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেন্তি – ‘এসো ইত্থন্নামো আযস্মা ইত্থন্নামস্স আযস্মতো সদ্ধিৰিহারিকো অমুকম্হা গামা ৰা নিগমা ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. ইতিহ তেন খণেন তেন মুহুত্তেন যাৰ ব্রহ্মলোকা সদ্দো [সাধুকারসদ্দো (সী. অট্ঠ., ক. অট্ঠ.)] অব্ভুগ্গচ্ছতি, অযমানুভাৰো খীণাসৰস্স ভিক্খুনো’’তি. পঞ্চমং.

৬. সক্কচ্চসুত্তং

৭০. অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘কিং নু খো, ভিক্খু, সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্যা’’তি? অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘সত্থারং খো, ভিক্খু, সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্য. ধম্মং খো, ভিক্খু…পে… সঙ্ঘং খো, ভিক্খু…পে… সিক্খং খো, ভিক্খু…পে… সমাধিং খো, ভিক্খু…পে… অপ্পমাদং খো, ভিক্খু…পে… পটিসন্থারং খো, ভিক্খু সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্যা’’তি.

অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘ইমে খো মে ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, যংনূনাহং ইমে ধম্মে গন্ত্ৰা [গহেত্ৰা (ক.)] ভগৰতো আরোচেয্যং. এৰং মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা চেৰ ভৰিস্সন্তি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরা চ. সেয্যথাপি নাম পুরিসো সুৰণ্ণনিক্খং অধিগচ্ছেয্য পরিসুদ্ধং পরিযোদাতং. তস্স এৰমস্স – ‘অযং খো মে সুৰণ্ণনিক্খো পরিসুদ্ধো পরিযোদাতো, যংনূনাহং ইমং সুৰণ্ণনিক্খং গন্ত্ৰা [গহেত্ৰা (ক.)] কম্মারানং দস্সেয্যং. এৰং মে অযং সুৰণ্ণনিক্খো সকম্মারগতো পরিসুদ্ধো চেৰ ভৰিস্সতি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরো চ. এৰমেৰং [খো (ক.)] মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, যংনূনাহং ইমে ধম্মে গন্ত্ৰা [গহেত্ৰা (ক.)] ভগৰতো আরোচেয্যং. এৰং মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা চেৰ ভৰিস্সন্তি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরা চা’’’তি.

অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘কিং নু খো, ভিক্খু, সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্যা’তি? অথ খো তস্স ময্হং, ভন্তে, এতদহোসি – ‘সত্থারং খো, ভিক্খু, সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্য. ধম্মং খো, ভিক্খু …পে… পটিসন্থারং খো, ভিক্খু সক্কত্ৰা…পে… কুসলং ভাৰেয্যা’তি. অথ খো তস্স ময্হং, ভন্তে, এতদহোসি – ‘ইমে খো মে ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, যংনূনাহং ইমে ধম্মে গন্ত্ৰা ভগৰতো আরোচেয্যং. এৰং মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা চেৰ ভৰিস্সন্তি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরা চ. সেয্যথাপি নাম পুরিসো সুৰণ্ণনিক্খং অধিগচ্ছেয্য পরিসুদ্ধং পরিযোদাতং. তস্স এৰমস্স – অযং খো মে সুৰণ্ণনিক্খো পরিসুদ্ধো পরিযোদাতো, যংনূনাহং ইমং সুৰণ্ণনিক্খং গন্ত্ৰা কম্মারানং দস্সেয্যং. এৰং মে অযং সুৰণ্ণনিক্খো সকম্মারগতো পরিসুদ্ধো চেৰ ভৰিস্সতি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরো চ. এৰমেৰং মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, যংনূনাহং ইমে ধম্মে গন্ত্ৰা ভগৰতো আরোচেয্যং. এৰং মে ইমে ধম্মা পরিসুদ্ধা চেৰ ভৰিস্সন্তি পরিসুদ্ধসঙ্খাততরা চা’’’তি.

‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সত্থারং খো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্য. ধম্মং খো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্য. সঙ্ঘং খো…পে… সিক্খং খো… সমাধিং খো… অপ্পমাদং খো… পটিসন্থারং খো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সক্কত্ৰা গরুং কত্ৰা উপনিস্সায ৰিহরন্তো অকুসলং পজহেয্য, কুসলং ভাৰেয্যা’’তি.

এৰং ৰুত্তে আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মেপি সো অগারৰো’’.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘেপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খাযপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিম্পি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদেপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদে অগারৰো পটিসন্থারে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো…পে… অপ্পমাদে অগারৰো পটিসন্থারেপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মে অগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সো সগারৰো…পে….

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে. … অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারে অগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সো সগারৰো.

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সগারৰো ভৰিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সো সগারৰো…পে….

‘‘সো ৰত, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সগারৰো ভৰিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. যো সো, ভন্তে, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মে সগারৰো সঙ্ঘে সগারৰো সিক্খায সগারৰো সমাধিস্মিং সগারৰো অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সো সগারৰো’’তি.

‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামী’’তি.

‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ইমস্স মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানাসি. সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি…পে… যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদেপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদে অগারৰো পটিসন্থারে সগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ধম্মে অগারৰো সঙ্ঘে অগারৰো সিক্খায অগারৰো সমাধিস্মিং অগারৰো অপ্পমাদে অগারৰো পটিসন্থারেপি সো অগারৰো.

‘‘সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মে অগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি…পে… যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সো সগারৰো …পে….

‘‘সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মে সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারে অগারৰো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সো সগারৰো.

‘‘সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সগারৰো ভৰিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ধম্মেপি সো সগারৰো…পে….

‘‘সো ৰত, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সো সগারৰো ভৰিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. যো সো, সারিপুত্ত, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো…পে… অপ্পমাদে সগারৰো পটিসন্থারেপি সো সগারৰো’’তি.

‘‘ইমস্স খো, সারিপুত্ত, মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি. ছট্ঠং.

৭. ভাৰনাসুত্তং

৭১. ‘‘ভাৰনং অননুযুত্তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰিহরতো কিঞ্চাপি এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চেয্যা’তি, অথ খ্ৰস্স নেৰ অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. তং কিস্স হেতু? ‘অভাৰিতত্তা’তিস্স ৰচনীযং. কিস্স অভাৰিতত্তা? চতুন্নং সতিপট্ঠানানং, চতুন্নং সম্মপ্পধানানং, চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং, পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং, পঞ্চন্নং বলানং, সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং, অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰা. তানস্সু কুক্কুটিযা ন সম্মা অধিসযিতানি, ন সম্মা পরিসেদিতানি, ন সম্মা পরিভাৰিতানি. কিঞ্চাপি তস্সা কুক্কুটিযা এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জেয্যু’ন্তি, অথ খো অভব্বাৰ তে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জিতুং. তং কিস্স হেতু? তথা হি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি ন সম্মা অধিসযিতানি, ন সম্মা পরিসেদিতানি, ন সম্মা পরিভাৰিতানি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভাৰনং অননুযুত্তস্স ভিক্খুনো ৰিহরতো কিঞ্চাপি এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চেয্যা’তি, অথ খ্ৰস্স নেৰ অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. তং কিস্স হেতু? ‘অভাৰিতত্তা’তিস্স ৰচনীযং. কিস্স অভাৰিতত্তা? চতুন্নং সতিপট্ঠানানং, চতুন্নং সম্মপ্পধানানং, চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং, পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং, পঞ্চন্নং বলানং, সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং, অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স.

‘‘ভাৰনং অনুযুত্তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ৰিহরতো কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চেয্যা’তি, অথ খ্ৰস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. তং কিস্স হেতু? ‘ভাৰিতত্তা’তিস্স ৰচনীযং. কিস্স ভাৰিতত্তা? চতুন্নং সতিপট্ঠানানং, চতুন্নং সম্মপ্পধানানং, চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং, পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং, পঞ্চন্নং বলানং, সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং, অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰা. তানস্সু কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানি, সম্মা পরিসেদিতানি, সম্মা পরিভাৰিতানি. কিঞ্চাপি তস্সা কুক্কুটিযা ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জেয্যু’ন্তি, অথ খো ভব্বাৰ তে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জিতুং. তং কিস্স হেতু? তথা হি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি সম্মা অধিসযিতানি, সম্মা পরিসেদিতানি, সম্মা পরিভাৰিতানি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভাৰনং অনুযুত্তস্স ভিক্খুনো ৰিহরতো কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চেয্যা’তি, অথ খ্ৰস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি. তং কিস্স হেতু? ‘ভাৰিতত্তা’তিস্স ৰচনীযং. কিস্স ভাৰিতত্তা? চতুন্নং সতিপট্ঠানানং…পে… অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ফলগণ্ডস্স [পলগণ্ডস্স (?)] ৰা ফলগণ্ডন্তেৰাসিকস্স ৰা দিস্সন্তেৰ [খীযন্তে (ক.)] ৰাসিজটে [দিস্সন্তি অঙ্গুলিপদানি (সী.), অঙ্গুলপদানি দিস্সন্তি অঙ্গুলপদং (ক.)] অঙ্গুলিপদানি দিস্সতি [দিস্সন্তি (স্যা.)] অঙ্গুট্ঠপদং [দিস্সন্তি অঙ্গুলিপদানি (সী.), অঙ্গুলপদানি দিস্সন্তি অঙ্গুলপদং (ক.)]. নো চ খ্ৰস্স এৰং ঞাণং হোতি – ‘এত্তকং মে অজ্জ ৰাসিজটস্স খীণং, এত্তকং হিয্যো, এত্তকং পরে’তি, অথ খ্ৰস্স খীণে ‘খীণ’ন্তেৰ ঞাণং হোতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভাৰনং অনুযুত্তস্স ভিক্খুনো ৰিহরতো কিঞ্চাপি ন এৰং ঞাণং হোতি – ‘এত্তকং মে অজ্জ আসৰানং খীণং, এত্তকং হিয্যো, এত্তকং পরে’তি, অথ খ্ৰস্স খীণে ‘খীণ’ন্তেৰ ঞাণং হোতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সামুদ্দিকায নাৰায ৰেত্তবন্ধনবদ্ধায [ৰেত্তবন্ধায (ক.)] ছ মাসানি উদকে পরিযাদায হেমন্তিকেন থলে উক্খিত্তায ৰাতাতপপরেতানি বন্ধনানি, তানি পাৰুস্সকেন মেঘেন অভিপ্পৰুট্ঠানি অপ্পকসিরেনেৰ পরিহাযন্তি [পটিপ্পস্সম্ভন্তি (সী. স্যা.)], পূতিকানি ভৰন্তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভাৰনং অনুযুত্তস্স ভিক্খুনো ৰিহরতো অপ্পকসিরেনেৰ সংযোজনানি পটিপ্পস্সম্ভন্তি, পূতিকানি ভৰন্তী’’তি. সত্তমং.

৮. অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তং

৭২. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং. অদ্দসা খো ভগৰা অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং [সঞ্জোতিভূতং (স্যা.)]. দিস্ৰান মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূত’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা, যং ৰা খত্তিযকঞ্ঞং ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞং ৰা গহপতিকঞ্ঞং ৰা মুদুতলুনহত্থপাদং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযকঞ্ঞং ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞং ৰা গহপতিকঞ্ঞং ৰা মুদুতলুনহত্থপাদং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স পাপধম্মস্স অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারস্স পটিচ্ছন্নকম্মন্তস্স অস্সমণস্স সমণপটিঞ্ঞস্স অব্রহ্মচারিস্স ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞস্স অন্তোপূতিকস্স অৰস্সুতস্স কসম্বুজাতস্স যং অমুং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য.

‘‘যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো পাপধম্মো অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযকঞ্ঞং ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞং ৰা গহপতিকঞ্ঞং ৰা মুদুতলুনহত্থপাদং আলিঙ্গেত্ৰা উপনিসীদতি ৰা উপনিপজ্জতি ৰা, তঞ্হি তস্স [তং হিস্স (ক.)], ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো দল়্হায ৰালরজ্জুযা উভো জঙ্ঘা ৰেঠেত্ৰা ঘংসেয্য – সা ছৰিং ছিন্দেয্য ছৰিং ছেত্ৰা চম্মং ছিন্দেয্য চম্মং ছেত্ৰা মংসং ছিন্দেয্য মংসং ছেত্ৰা ন্হারুং ছিন্দেয্য ন্হারুং ছেত্ৰা অট্ঠিং ছিন্দেয্য অট্ঠিং ছেত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ তিট্ঠেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অভিৰাদনং সাদিযেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অভিৰাদনং সাদিযেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো দল়্হায ৰালরজ্জুযা…পে… অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ তিট্ঠেয্যা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো দল়্হায ৰালরজ্জুযা উভো জঙ্ঘা ৰেঠেত্ৰা…পে… অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ তিট্ঠেয্য. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অভিৰাদনং সাদিযতি, তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো তিণ্হায সত্তিযা তেলধোতায পচ্চোরস্মিং পহরেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অঞ্জলিকম্মং সাদিযেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অঞ্জলিকম্মং সাদিযেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো তিণ্হায সত্তিযা তেলধোতায পচ্চোরস্মিং পহরেয্যা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো তিণ্হায সত্তিযা তেলধোতায পচ্চোরস্মিং পহরেয্য. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো পাপধম্মো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা অঞ্জলিকম্মং সাদিযতি, তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোপট্টেন আদিত্তেন সম্পজ্জলিতেন সজোতিভূতেন কাযং সম্পলিৰেঠেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং চীৰরং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা…পে… সদ্ধাদেয্যং চীৰরং পরিভুঞ্জেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোপট্টেন আদিত্তেন সম্পজ্জলিতেন সজোতিভূতেন কাযং সম্পলিৰেঠেয্যা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোপট্টেন আদিত্তেন সম্পজ্জলিতেন সজোতিভূতেন কাযং সম্পলিৰেঠেয্য. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং চীৰরং পরিভুঞ্জতি, তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোসঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা তত্তং লোহগুল়ং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং মুখে পক্খিপেয্য – তং তস্স ওট্ঠম্পি দহেয্য [ডহেয্য (কত্থচি)] মুখম্পি দহেয্য জিৰ্হম্পি দহেয্য কণ্ঠম্পি দহেয্য উরম্পি [ম. নি. ৩.২৭০ দেৰদূতসুত্তে পন ‘‘উদরম্পি’’ ইতি ৰিদেসপাঠো দিস্সতি] দহেয্য অন্তম্পি অন্তগুণম্পি আদায অধোভাগা [অধোভাগং (ক.)] নিক্খমেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোসঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা তত্তং লোহগুল়ং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং মুখে পক্খিপেয্য – তং তস্স ওট্ঠম্পি দহেয্য মুখম্পি দহেয্য জিৰ্হম্পি দহেয্য কণ্ঠম্পি দহেয্য উরম্পি দহেয্য অন্তম্পি অন্তগুণম্পি আদায অধোভাগং নিক্খমেয্যা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো তত্তেন অযোসঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা তত্তং লোহগুল়ং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং মুখে পক্খিপেয্য – তং তস্স ওট্ঠম্পি দহেয্য মুখম্পি দহেয্য জিৰ্হম্পি দহেয্য কণ্ঠম্পি দহেয্য উরম্পি দহেয্য অন্তম্পি অন্তগুণম্পি আদায অধোভাগং নিক্খমেয্য. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো পাপধম্মো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি, তঞ্হি তস্স হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো সীসে ৰা গহেত্ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা তত্তং অযোমঞ্চং ৰা অযোপীঠং ৰা অভিনিসীদাপেয্য ৰা অভিনিপজ্জাপেয্য ৰা, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং মঞ্চপীঠং [মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা (ক.)] পরিভুজ্জেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং মঞ্চপীঠং পরিভুঞ্জেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো সীসে ৰা গহেত্ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা তত্তং অযোমঞ্চং ৰা অযোপীঠং ৰা অভিনিসীদাপেয্য ৰা অভিনিপজ্জাপেয্য ৰা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো সীসে ৰা গহেত্ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা তত্তং অযোমঞ্চং ৰা অযোপীঠং ৰা অভিনিসীদাপেয্য ৰা অভিনিপজ্জাপেয্য ৰা. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো পাপধম্মো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং মঞ্চপীঠং পরিভুঞ্জতি. তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, কতমং নু খো ৰরং – যং বলৰা পুরিসো উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায লোহকুম্ভিযা পক্খিপেয্য আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায – সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছেয্য সকিম্পি অধো গচ্ছেয্য সকিম্পি তিরিযং গচ্ছেয্য, যং ৰা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং ৰিহারং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, ৰরং – যং খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং ৰিহারং পরিভুঞ্জেয্য, দুক্খঞ্হেতং, ভন্তে, যং বলৰা পুরিসো উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায লোহকুম্ভিযা পক্খিপেয্য আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায – সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছেয্য সকিম্পি অধো গচ্ছেয্য সকিম্পি তিরিযং গচ্ছেয্যা’’তি.

‘‘আরোচযামি ৰো, ভিক্খৰে, পটিৰেদযামি ৰো, ভিক্খৰে, যথা এতদেৰ তস্স ৰরং দুস্সীলস্স পাপধম্মস্স…পে… কসম্বুজাতস্স যং বলৰা পুরিসো উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা…পে… সকিম্পি তিরিযং গচ্ছেয্য. তং কিস্স হেতু? ততোনিদানঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং, ন ত্ৰেৰ তপ্পচ্চযা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য. যঞ্চ খো সো, ভিক্খৰে, দুস্সীলো পাপধম্মো…পে… কসম্বুজাতো খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সদ্ধাদেয্যং ৰিহারং পরিভুঞ্জতি. তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি.

‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যেসঞ্চ [যেসং (?)] মযং পরিভুঞ্জাম চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং [… পরিক্খারানং (সী. স্যা. ক.)] তেসং তে কারা মহপ্ফলা ভৰিস্সন্তি মহানিসংসা, অম্হাকঞ্চেৰাযং পব্বজ্জা অৰঞ্ঝা ভৰিস্সতি সফলা সউদ্রযা’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বং – ‘অত্তত্থং ৰা, ভিক্খৰে, সম্পস্সমানেন অলমেৰ অপ্পমাদেন সম্পাদেতুং; পরত্থং ৰা, ভিক্খৰে, সম্পস্সমানেন অলমেৰ অপ্পমাদেন সম্পাদেতুং; উভযত্থং ৰা, ভিক্খৰে, সম্পস্সমানেন অলমেৰ অপ্পমাদেন সম্পাদেতু’’’ন্তি.

ইদমৰোচ ভগৰা [ইদমৰোচ ভগৰা…পে… (ক.)]. ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি [উগ্গচ্ছি (ক.)]. সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিংসু – ‘‘সুদুক্করং ভগৰা, সুদুক্করং ভগৰা’’তি. সট্ঠিমত্তানং ভিক্খূনং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি. অট্ঠমং.

৯. সুনেত্তসুত্তং

৭৩. [অ. নি. ৬.৫৪; ৭.৬৬] ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, সুনেত্তো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. সুনেত্তস্স খো পন, ভিক্খৰে, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. সুনেত্তো সত্থা সাৰকানং ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেসি. যে খো পন, ভিক্খৰে [যে খো ভিক্খৰে (সী. স্যা.)], সুনেত্তস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি নপ্পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিংসু. যে খো পন, ভিক্খৰে, সুনেত্তস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি পসাদেসুং তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিংসু.

‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, মূগপক্খো নাম সত্থা অহোসি…পে… অরনেমি নাম সত্থা অহোসি…পে… কুদ্দালকো [কুদ্দালো (সী. স্যা.)] নাম সত্থা অহোসি…পে… হত্থিপালো নাম সত্থা অহোসি…পে… জোতিপালো নাম সত্থা অহোসি…পে… অরকো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. অরকস্স খো পন, ভিক্খৰে, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. অরকো নাম সত্থা সাৰকানং ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেসি. যে খো পন, ভিক্খৰে, অরকস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি নপ্পসাদেসুং, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিংসু. যে খো পন, ভিক্খৰে, অরকস্স সত্থুনো ব্রহ্মলোকসহব্যতায ধম্মং দেসেন্তস্স চিত্তানি পসাদেসুং, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিংসু.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যো ইমে সত্ত সত্থারে তিত্থকরে কামেসু ৰীতরাগে অনেকসতপরিৰারে সসাৰকসঙ্ঘে পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসেয্য পরিভাসেয্য, বহুং সো অপুঞ্ঞং পসৰেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’. ‘‘যো, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত সত্থারে তিত্থকরে কামেসু ৰীতরাগে অনেকসতপরিৰারে সসাৰকসঙ্ঘে পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসেয্য পরিভাসেয্য, বহুং সো অপুঞ্ঞং পসৰেয্য. যো একং দিট্ঠিসম্পন্নং পুগ্গলং পদুট্ঠচিত্তো অক্কোসতি পরিভাসতি, অযং ততো বহুতরং অপুঞ্ঞং পসৰতি. তং কিস্স হেতু? নাহং, ভিক্খৰে, ইতো বহিদ্ধা এৰরূপিং খন্তিং ৰদামি যথামং সব্রহ্মচারীসু’’.

‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘ন নো সব্রহ্মচারীসু [ন ত্ৰেৰ অম্হং সব্রহ্মচারীসু (স্যা.) অঙ্গুত্তরনিকাযে অঞ্ঞথা দিস্সতি] চিত্তানি পদুট্ঠানি ভৰিস্সন্তী’তি. এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি. নৰমং.

১০. অরকসুত্তং

৭৪. ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, অরকো নাম সত্থা অহোসি তিত্থকরো কামেসু ৰীতরাগো. অরকস্স খো পন, ভিক্খৰে, সত্থুনো অনেকানি সাৰকসতানি অহেসুং. অরকো সত্থা সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেতি – অপ্পকং, ব্রাহ্মণ, জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং [লহুসং (টীকা)] বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং [মন্তায (সব্বত্থ) টীকা পস্সিতব্বা] বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, তিণগ্গে উস্সাৰবিন্দু সূরিযে উগ্গচ্ছন্তে খিপ্পংযেৰ পটিৰিগচ্ছতি, ন চিরট্ঠিতিকং হোতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, উস্সাৰবিন্দূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে উদকবুব্বুল়ং [উদকপুপ্ফুল়ং (ক.)] খিপ্পংযেৰ পটিৰিগচ্ছতি, ন চিরট্ঠিতিকং হোতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, উদকবুব্বুল়ূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, উদকে দণ্ডরাজি খিপ্পংযেৰ পটিৰিগচ্ছতি, ন চিরট্ঠিতিকা হোতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, উদকে দণ্ডরাজূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং…পে… নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, নদী পব্বতেয্যা দূরঙ্গমা সীঘসোতা হারহারিনী, নত্থি সো খণো ৰা লযো ৰা মুহুত্তো ৰা যং সা [যায (ক.)] আৰত্ততি [থরতি (সী.), ধরতি (স্যা.), অৰতিট্ঠেয্য (?)], অথ খো সা গচ্ছতেৰ ৰত্ততেৰ সন্দতেৰ; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, নদীপব্বতেয্যূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং…পে… নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, বলৰা পুরিসো জিৰ্হগ্গে খেল়পিণ্ডং সংযূহিত্ৰা অকসিরেনেৰ ৰমেয্য [পতাপেয্য (ক.)]; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, খেল়পিণ্ডূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং…পে… নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, দিৰসংসন্তত্তে অযোকটাহে মংসপেসি [মংসপেসী (সী. স্যা.)] পক্খিত্তা খিপ্পংযেৰ পটিৰিগচ্ছতি, ন চিরট্ঠিতিকা হোতি; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, মংসপেসূপমং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং…পে… নত্থি জাতস্স অমরণং.

‘‘সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণ, গাৰী ৰজ্ঝা আঘাতনং নীযমানা যং যদেৰ পাদং উদ্ধরতি, সন্তিকেৰ হোতি ৰধস্স সন্তিকেৰ মরণস্স; এৰমেৰং খো, ব্রাহ্মণ, গোৰজ্ঝূপমং [গাৰীৰজ্ঝূপমং (সী. স্যা.)] জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণ’’ন্তি.

‘‘তেন খো পন, ভিক্খৰে, সমযেন মনুস্সানং সট্ঠিৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণং অহোসি, পঞ্চৰস্সসতিকা কুমারিকা অলংপতেয্যা অহোসি. তেন খো পন, ভিক্খৰে, সমযেন মনুস্সানং ছল়েৰ আবাধা অহেসুং – সীতং, উণ্হং, জিঘচ্ছা, পিপাসা, উচ্চারো, পস্সাৰো. সো হি নাম, ভিক্খৰে, অরকো সত্থা এৰং দীঘাযুকেসু মনুস্সেসু এৰং চিরট্ঠিতিকেসু এৰং অপ্পাবাধেসু সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেস্সতি – ‘অপ্পকং, ব্রাহ্মণ, জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণ’’’ন্তি.

‘‘এতরহি তং, ভিক্খৰে, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অপ্পকং জীৰিতং মনুস্সানং পরিত্তং লহুকং বহুদুক্খং বহুপাযাসং মন্তাযং বোদ্ধব্বং, কত্তব্বং কুসলং, চরিতব্বং ব্রহ্মচরিযং, নত্থি জাতস্স অমরণ’ন্তি. এতরহি, ভিক্খৰে, যো চিরং জীৰতি সো ৰস্সসতং অপ্পং ৰা ভিয্যো. ৰস্সসতং খো পন, ভিক্খৰে, জীৰন্তো তীণিযেৰ উতুসতানি জীৰতি – উতুসতং হেমন্তানং, উতুসতং গিম্হানং, উতুসতং ৰস্সানং. তীণি খো পন, ভিক্খৰে, উতুসতানি জীৰন্তো দ্ৰাদস [দ্ৰাদসং (সী. ক.)] যেৰ মাসসতানি জীৰতি – চত্তারি মাসসতানি হেমন্তানং, চত্তারি মাসসতানি গিম্হানং, চত্তারি মাসসতানি ৰস্সানং. দ্ৰাদস খো পন, ভিক্খৰে, মাসসতানি জীৰন্তো চতুৰীসতিযেৰ অদ্ধমাসসতানি জীৰতি – অট্ঠদ্ধমাসসতানি হেমন্তানং, অট্ঠদ্ধমাসসতানি গিম্হানং, অট্ঠদ্ধমাসসতানি ৰস্সানং. চতুৰীসতি খো পন, ভিক্খৰে, অদ্ধমাসসতানি জীৰন্তো ছত্তিংসংযেৰ রত্তিসহস্সানি জীৰতি – দ্ৰাদস রত্তিসহস্সানি হেমন্তানং, দ্ৰাদস রত্তিসহস্সানি গিম্হানং, দ্ৰাদস রত্তিসহস্সানি ৰস্সানং. ছত্তিংসং খো পন, ভিক্খৰে, রত্তিসহস্সানি জীৰন্তো দ্ৰেসত্ততিযেৰ [দ্ৰেসত্ততিঞ্ঞেৰ (স্যা.), দ্ৰেসত্ততিঞ্চেৰ (ক.)] ভত্তসহস্সানি ভুঞ্জতি – চতুৰীসতি ভত্তসহস্সানি হেমন্তানং, চতুৰীসতি ভত্তসহস্সানি গিম্হানং, চতুৰীসতি ভত্তসহস্সানি ৰস্সানং সদ্ধিং মাতুথঞ্ঞায সদ্ধিং ভত্তন্তরাযেন.

‘‘তত্রিমে ভত্তন্তরাযা কপিমিদ্ধোপি ভত্তং ন ভুঞ্জতি, দুক্খিতোপি ভত্তং ন ভুঞ্জতি, ব্যাধিতোপি ভত্তং ন ভুঞ্জতি, উপোসথিকোপি ভত্তং ন ভুঞ্জতি, অলাভকেনপি ভত্তং ন ভুঞ্জতি. ইতি খো, ভিক্খৰে, মযা ৰস্সসতাযুকস্স মনুস্সস্স আযুপি সঙ্খাতো [সঙ্খাতং (?)], আযুপ্পমাণম্পি সঙ্খাতং, উতূপি সঙ্খাতা, সংৰচ্ছরাপি সঙ্খাতা, মাসাপি সঙ্খাতা, অদ্ধমাসাপি সঙ্খাতা, রত্তিপি সঙ্খাতা, দিৰাপি সঙ্খাতা, ভত্তাপি সঙ্খাতা, ভত্তন্তরাযাপি সঙ্খাতা. যং, ভিক্খৰে, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায; কতং ৰো তং মযা এতানি, ভিক্খৰে, রুক্খমূলানি এতানি সুঞ্ঞাগারানি. ঝাযথ, ভিক্খৰে, মা পমাদত্থ; মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ. অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি. দসমং.

মহাৰগ্গো সত্তমো.

তস্সুদ্দানং –

হিরীসূরিযং উপমা, ধম্মঞ্ঞূ পারিছত্তকং;

সক্কচ্চং ভাৰনা অগ্গি, সুনেত্তঅরকেন চাতি.

৮. ৰিনযৰগ্গো

১. পঠমৰিনযধরসুত্তং

৭৫. [পরি. ৩২৭] ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, সীলৰা হোতি পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতী’’তি. পঠমং.

২. দুতিযৰিনযধরসুত্তং

৭৬. [পরি. ৩২৭] ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, উভযানি খো পনস্স পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতী’’তি. দুতিযং.

৩. ততিযৰিনযধরসুত্তং

৭৭. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতি অসংহীরো, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতী’’তি. ততিযং.

৪. চতুত্থৰিনযধরসুত্তং

৭৮. [পরি. ৩২৭] ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু ৰিনযধরো হোতী’’তি. চতুত্থং.

৫. পঠমৰিনযধরসোভনসুত্তং

৭৯. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো [সমন্নাগতো ভিক্খু (সী. স্যা. ক.) অনন্তরসুত্তদ্ৰেযে পন ইদং পাঠনানত্তং নত্থি. পরি. ৩২৭] ৰিনযধরো সোভতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতী’’তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযৰিনযধরসোভনসুত্তং

৮০. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, উভযানি খো পনস্স পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো, চতুন্নং ঝানানং…পে… অকসিরলাভী, আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতী’’তি. ছট্ঠং.

৭. ততিযৰিনযধরসোভনসুত্তং

৮১. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতি অসংহীরো, চতুন্নং ঝানানং…পে… অকসিরলাভী, আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতী’’তি. সত্তমং.

৮. চতুত্থৰিনযধরসোভনসুত্তং

৮২. ‘‘সত্তহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো [সমন্নাগতো ভিক্খু (ক.)] ৰিনযধরো সোভতি. কতমেহি সত্তহি? আপত্তিং জানাতি, অনাপত্তিং জানাতি, লহুকং আপত্তিং জানাতি, গরুকং আপত্তিং জানাতি, অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং, দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, সত্তহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ৰিনযধরো সোভতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. সত্থুসাসনসুত্তং

৮৩. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতু, যমহং ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি. ‘‘যে খো ত্ৰং, উপালি, ধম্মে জানেয্যাসি – ‘ইমে ধম্মা ন একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’তি; একংসেন, উপালি, ধারেয্যাসি – ‘নেসো ধম্মো নেসো ৰিনযো নেতং সত্থুসাসন’ন্তি. যে চ খো ত্ৰং, উপালি, ধম্মে জানেয্যাসি – ‘ইমে ধম্মা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’তি; একংসেন, উপালি, ধারেয্যাসি – ‘এসো ধম্মো এসো ৰিনযো এতং সত্থুসাসন’’’ন্তি. নৰমং.

১০. অধিকরণসমথসুত্তং

৮৪. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, অধিকরণসমথা ধম্মা উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমায. কতমে সত্ত? সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো, সতিৰিনযো দাতব্বো, অমূল়্হৰিনযো দাতব্বো [পটিঞ্ঞাতকরণং, যেভুয্যস্সিকা, তস্সপাপিয্যস্সিকা, তিণৰত্থারকো (স্যা.) দী. নি. ৩.৩৩২ সঙ্গীতিসুত্তেন চ পাচি. ৬৫৫ ৰিনযেন চ সংসন্দেতব্বং], পটিঞ্ঞাতকরণং দাতব্বং, যেভুয্যসিকা দাতব্বা, তস্সপাপিযসিকা দাতব্বা, তিণৰত্থারকো দাতব্বো [পটিঞ্ঞাতকরণং, যেভুয্যস্সিকা, তস্সপাপিয্যস্সিকা, তিণৰত্থারকো (স্যা.) দী. নি. ৩.৩৩২ সঙ্গীতিসুত্তেন চ পাচি. ৬৫৫ ৰিনযেন চ সংসন্দেতব্বং]. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত অধিকরণসমথা ধম্মা উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমাযা’’তি. দসমং.

ৰিনযৰগ্গো অট্ঠমো.

তস্সুদ্দানং –

চতুরো ৰিনযধরা, চতুরো চেৰ সোভনা;

সাসনং অধিকরণ-সমথেনট্ঠমে দসাতি.

৯. সমণৰগ্গো

১. ভিক্খুসুত্তং

৮৫. [মহানি. ১৮; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৮] ‘‘সত্তন্নং, ভিক্খৰে, ধম্মানং ভিন্নত্তা ভিক্খু হোতি. কতমেসং সত্তন্নং? সক্কাযদিট্ঠি ভিন্না হোতি, ৰিচিকিচ্ছা ভিন্না হোতি, সীলব্বতপরামাসো ভিন্নো হোতি, রাগো ভিন্নো হোতি, দোসো ভিন্নো হোতি, মোহো ভিন্নো হোতি, মানো ভিন্নো হোতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, সত্তন্নং ধম্মানং ভিন্নত্তা ভিক্খু হোতী’’তি. পঠমং.

২. সমণসুত্তং

৮৬. সত্তন্নং, ভিক্খৰে, ধম্মানং সমিতত্তা সমণো হোতি…পে…. দুতিযং.

৩. ব্রাহ্মণসুত্তং

৮৭. বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো হোতি…পে…. ততিযং.

৪. সোত্তিযসুত্তং

৮৮. নিস্সুতত্তা [নিস্সুত্তত্তা (স্যা.) ম. নি. ১.৪৩৪ পস্সিতব্বং] সোত্তিযো [সোত্থিকো (সী.), সোত্তিকো (স্যা.)] হোতি…পে…. চতুত্থং.

৫. ন্হাতকসুত্তং

৮৯. ন্হাতত্তা ন্হাতকো [নহাতত্তো নহাতকো (সী. স্যা.)] হোতি…পে…. পঞ্চমং.

৬. ৰেদগূসুত্তং

৯০. ৰিদিতত্তা ৰেদগূ হোতি…পে…. ছট্ঠং.

৭. অরিযসুত্তং

৯১. আরকত্তা [অরহত্তা (সী.), অরী হতত্তা (ক.) ম. নি. ১.৪৩৪ পাল়ি অট্ঠকথাটীকা পস্সিতব্বা. স্যামপোত্থকে পন সকলম্পি ইদং সত্তমসুত্তং নত্থি] অরিযো হোতি…পে…. সত্তমং.

৮. অরহাসুত্তং

৯২. ‘‘আরকত্তা অরহা হোতি. কতমেসং সত্তন্নং? সক্কাযদিট্ঠি আরকা হোতি, ৰিচিকিচ্ছা আরকা হোতি, সীলব্বতপরামাসো আরকো হোতি, রাগো আরকো হোতি, দোসো আরকো হোতি, মোহো আরকো হোতি, মানো আরকো হোতি. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, সত্তন্নং ধম্মানং আরকত্তা অরহা হোতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. অসদ্ধম্মসুত্তং

৯৩. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মা. কতমে সত্ত? অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতি হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত অসদ্ধম্মা’’তি. নৰমং.

১০. সদ্ধম্মসুত্তং

৯৪. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মা. কতমে সত্ত? সদ্ধো হোতি, হিরীমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, সতিমা হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত সদ্ধম্মা’’তি. দসমং.

সমণৰগ্গো নৰমো.

তস্সুদ্দানং –

ভিক্খুং সমণো ব্রাহ্মণো, সোত্তিযো চেৰ ন্হাতকো;

ৰেদগূ অরিযো অরহা, অসদ্ধম্মা চ সদ্ধম্মাতি.

১০. আহুনেয্যৰগ্গো

৯৫. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা…পে… দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো চক্খুস্মিং অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি অনিচ্চসঞ্ঞী অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং খো, ভিক্খৰে, পঠমো পুগ্গলো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো চক্খুস্মিং অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি অনিচ্চসঞ্ঞী অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. তস্স অপুব্বং অচরিমং আসৰপরিযাদানঞ্চ হোতি জীৰিতপরিযাদানঞ্চ. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো পুগ্গলো চক্খুস্মিং অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি অনিচ্চসঞ্ঞী অনিচ্চপটিসংৰেদী সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং চেতসা অধিমুচ্চমানো পঞ্ঞায পরিযোগাহমানো. সো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা অন্তরাপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উপহচ্চপরিনিব্বাযী হোতি…পে… অসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… সসঙ্খারপরিনিব্বাযী হোতি…পে… উদ্ধংসোতো হোতি অকনিট্ঠগামী. অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো পুগ্গলো আহুনেয্যো…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি.

৯৬-৬২২. সত্তিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে সত্ত? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পুগ্গলো চক্খুস্মিং দুক্খানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং অনত্তানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং খযানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং ৰযানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং নিরোধানুপস্সী ৰিহরতি…পে… চক্খুস্মিং পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরতি…পে….

সোতস্মিং…পে… ঘানস্মিং… জিৰ্হায… কাযস্মিং… মনস্মিং…পে….

রূপেসু…পে… সদ্দেসু… গন্ধেসু… রসেসু… ফোট্ঠব্বেসু … ধম্মেসু …পে….

চক্খুৰিঞ্ঞাণে…পে… সোতৰিঞ্ঞাণে… ঘানৰিঞ্ঞাণে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণে… কাযৰিঞ্ঞাণে… মনোৰিঞ্ঞাণে…পে….

চক্খুসম্ফস্সে…পে… সোতসম্ফস্সে… ঘানসম্ফস্সে… জিৰ্হাসম্ফস্সে… কাযসম্ফস্সে… মনোসম্ফস্সে…পে….

চক্খুসম্ফস্সজায ৰেদনায…পে… সোতসম্ফস্সজায ৰেদনায… ঘানসম্ফস্সজায ৰেদনায… জিৰ্হাসম্ফস্সজায ৰেদনায… কাযসম্ফস্সজায ৰেদনায… মনোসম্ফস্সজায ৰেদনায…পে….

রূপসঞ্ঞায…পে… সদ্দসঞ্ঞায… গন্ধসঞ্ঞায… রসসঞ্ঞায… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞায… ধম্মসঞ্ঞায…পে….

রূপসঞ্চেতনায…পে… সদ্দসঞ্চেতনায… গন্ধসঞ্চেতনায… রসসঞ্চেতনায… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনায… ধম্মসঞ্চেতনায…পে….

রূপতণ্হায…পে… সদ্দতণ্হায… গন্ধতণ্হায… রসতণ্হায… ফোট্ঠব্বতণ্হায… ধম্মতণ্হায…পে….

রূপৰিতক্কে …পে… সদ্দৰিতক্কে… গন্ধৰিতক্কে… রসৰিতক্কে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কে… ধম্মৰিতক্কে…পে….

রূপৰিচারে…পে… সদ্দৰিচারে… গন্ধৰিচারে… রসৰিচারে… ফোট্ঠব্বৰিচারে… ধম্মৰিচারে…পে….

‘‘পঞ্চক্খন্ধে [( ) সী. স্যা. পোত্থকেসু নত্থি] …পে… রূপক্খন্ধে… ৰেদনাক্খন্ধে… সঞ্ঞাক্খন্ধে… সঙ্খারক্খন্ধে… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধে অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি…পে… দুক্খানুপস্সী ৰিহরতি… অনত্তানুপস্সী ৰিহরতি… খযানুপস্সী ৰিহরতি… ৰযানুপস্সী ৰিহরতি… ৰিরাগানুপস্সী ৰিহরতি… নিরোধানুপস্সী ৰিহরতি… পটিনিস্সগ্গানুপস্সী ৰিহরতি…পে… লোকস্সা’’তি.

‘‘ছদ্ৰারারম্মণেস্ৰেত্থ, ৰিঞ্ঞাণেসু চ ফস্সেসু;

ৰেদনাসু চ দ্ৰারস্স, সুত্তা হোন্তি ৰিসুং অট্ঠ.

‘‘সঞ্ঞা সঞ্চেতনা তণ্হা, ৰিতক্কেসু ৰিচারে চ;

গোচরস্স ৰিসুং অট্ঠ, পঞ্চক্খন্ধে চ পচ্চেকে.

‘‘সোল়সস্ৰেত্থ মূলেসু, অনিচ্চং দুক্খমনত্তা;

খযা ৰযা ৰিরাগা চ, নিরোধা পটিনিস্সগ্গা.

‘‘কমং অট্ঠানুপস্সনা, যোজেত্ৰান ৰিসুং ৰিসুং;

সম্পিণ্ডিতেসু সব্বেসু, হোন্তি পঞ্চ সতানি চ;

অট্ঠৰীসতি সুত্তানি, আহুনেয্যে চ ৰগ্গিকে’’ [ইমা উদ্দানগাথাযো সী. স্যা. পোত্থকেসু নত্থি].

আহুনেয্যৰগ্গো দসমো.

১১. রাগপেয্যালং

৬২৩. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে সত্ত? সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো…পে… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

৬২৪. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে সত্ত? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, অসুভসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

৬২৫. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে সত্ত? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

৬২৬-৬৫২. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞায…পে… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায…পে… পটিনিস্সগ্গায ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

৬৫৩-১১৩২. ‘‘দোসস্স…পে… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স অভিঞ্ঞায…পে… পরিঞ্ঞায… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… চাগায… পটিনিস্সগ্গায ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি.

রাগপেয্যালং নিট্ঠিতং.

সত্তকনিপাতপাল়ি নিট্ঠিতা.