📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.
অঙ্গুত্তরনিকাযে
অট্ঠকনিপাত-অট্ঠকথা
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. মেত্তাৰগ্গো
১. মেত্তাসুত্তৰণ্ণনা
১. অট্ঠকনিপাতস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে আসেৰিতাযাতি আদরেন সেৰিতায. ভাৰিতাযাতি ৰড্ঢিতায. বহুলীকতাযাতি পুনপ্পুনং কতায. যানিকতাযাতি যুত্তযানসদিসকতায. ৰত্থুকতাযাতি পতিট্ঠানট্ঠেন ৰত্থু ৰিয কতায. অনুট্ঠিতাযাতি পচ্চুপট্ঠিতায. পরিচিতাযাতি সমন্ততো চিতায উপচিতায. সুসমারদ্ধাযাতি সুট্ঠু সমারদ্ধায সুকতায. আনিসংসাতি গুণা. সুখং সুপতীতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং একাদসকনিপাতে ৰক্খাম.
অপ্পমাণন্তি ¶ ফরণৰসেন অপ্পমাণং. তনূ সংযোজনা হোন্তি, পস্সতো উপধিক্খযন্তি মেত্তাপদট্ঠানায ৰিপস্সনায অনুক্কমেন উপধিক্খযসঙ্খাতং অরহত্তং পত্তস্স দস সংযোজনা পহীযন্তীতি অত্থো. অথ ৰা তনূ সংযোজনা হোন্তীতি পটিঘঞ্চেৰ পটিঘসম্পযুত্তসংযোজনা চ তনুকা হোন্তি. পস্সতো উপধিক্খযন্তি তেসংযেৰ কিলেসূপধীনং খযসঙ্খাতং মেত্তং অধিগমৰসেন পস্সন্তস্স. কুসলী তেন হোতীতি তেন মেত্তাযনেন কুসলো হোতি. সত্তসণ্ডন্তি ¶ সত্তসঙ্খাতেন সণ্ডেন সমন্নাগতং, সত্তভরিতন্তি অত্থো. ৰিজেত্ৰাতি অদণ্ডেন অসত্থেন ধম্মেনেৰ ৰিজিনিত্ৰা. রাজিসযোতি ইসিসদিসা ধম্মিকরাজানো. যজমানাতি দানানি দদমানা. অনুপরিযগাতি ৰিচরিংসু.
অস্সমেধন্তিআদীসু পোরাণকরাজকালে কির সস্সমেধং, পুরিসমেধং, সম্মাপাসং, ৰাচাপেয্যন্তি চত্তারি সঙ্গহৰত্থূনি অহেসুং, যেহি রাজানো ¶ লোকং সঙ্গণ্হিংসু. তত্থ নিপ্ফন্নসস্সতো দসমভাগগ্গহণং সস্সমেধং নাম, সস্সসম্পাদনে মেধাৰিতাতি অত্থো. মহাযোধানং ছমাসিকং ভত্তৰেতনানুপ্পদানং পুরিসমেধং নাম, পুরিসসঙ্গণ্হনে মেধাৰিতাতি অত্থো. দলিদ্দমনুস্সানং হত্থতো লেখং গহেত্ৰা তীণি ৰস্সানি ৰিনা ৰড্ঢিযা সহস্সদ্ৰিসহস্সমত্তধনানুপ্পদানং সম্মাপাসং নাম. তঞ্হি সম্মা মনুস্সে পাসেতি হদযে বন্ধিত্ৰা ৰিয ঠপেতি, তস্মা সম্মাপাসন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘তাত, মাতুলা’’তিআদিনা নযেন পন সণ্হৰাচাভণনং ৰাচাপেয্যং নাম, পিযৰাচাতি অত্থো. এৰং চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি সঙ্গহিতং রট্ঠং ইদ্ধঞ্চেৰ হোতি, ফীতঞ্চ, বহুঅন্নপানং, খেমং, নিরব্বুদং. মনুস্সা মুদা মোদমানা উরে পুত্তে নচ্চেন্তা অপারুতঘরা ৰিহরন্তি. ইদং ঘরদ্ৰারেসু অগ্গল়ানং অভাৰতো নিরগ্গল়ন্তি ৰুচ্চতি. অযং পোরাণিকা পৰেণি.
অপরভাগে পন ওক্কাকরাজকালে ব্রাহ্মণা ইমানি চত্তারি ¶ সঙ্গহৰত্থূনি ইমঞ্চ রট্ঠসম্পত্তিং পরিৰত্তেত্ৰা উদ্ধংমূলকং কত্ৰা অস্সমেধং পুরিসমেধন্তিআদিকে পঞ্চ যঞ্ঞে নাম অকংসু. তেসু অস্সমেত্থ মেধন্তি ৰধেন্তীতি অস্সমেধো. দ্ৰীহি পরিযঞ্ঞেহি যজিতব্বস্স একৰীসতিযূপস্স একস্মিং পচ্ছিমদিৰসেযেৰ সত্তনৰুতিপঞ্চপসুসতঘাতভিংসনস্স ঠপেত্ৰা ভূমিঞ্চ পুরিসে চ অৰসেসসব্বৰিভৰদক্খিণস্স যঞ্ঞস্সেতং অধিৰচনং. পুরিসমেত্থ মেধন্তীতি পুরিসমেধো. চতূহি পরিযঞ্ঞেহি যজিতব্বস্স সদ্ধিং ভূমিযা অস্সমেধে ৰুত্তৰিভৰদক্খিণস্স যঞ্ঞস্সেতং অধিৰচনং. সম্মমেত্থ পাসন্তীতি সম্মাপাসো. দিৰসে দিৰসে যুগচ্ছিগ্গল়ে ¶ পৰেসনদণ্ডকসঙ্খাতং সম্মং খিপিত্ৰা তস্স পতিতোকাসে ৰেদিং কত্ৰা সংহারিমেহি যূপাদীহি সরস্সতীনদিযা নিমুগ্গোকাসতো পভুতি পটিলোমং গচ্ছন্তেন যজিতব্বস্স সত্রযাগস্সেতং অধিৰচনং. ৰাজমেত্থ পিৰন্তীতি ৰাজপেয্যো. একেন পরিযঞ্ঞেন সত্তরসহি পসূহি যজিতব্বস্স বেলুৰযূপস্স সত্তরসকদক্খিণস্স যঞ্ঞস্সেতং অধিৰচনং. নত্থি এত্থ অগ্গল়াতি নিরগ্গল়ো. নৰহি পরিযঞ্ঞেহি যজিতব্বস্স ¶ সদ্ধিং ভূমিযা চ পুরিসেহি চ অস্সমেধে ৰুত্তৰিভৰদক্খিণস্স সব্বমেধপরিযাযনামস্স অস্সমেধৰিকপ্পস্সেতং অধিৰচনং.
কলম্পি ¶ তে নানুভৰন্তি সোল়সিন্তি তে সব্বেপি মহাযাগা একস্স মেত্তাচিত্তস্স ৰিপাকমহন্ততায সোল়সিং কলং ন অগ্ঘন্তি, সোল়সমং ভাগং ন পাপুণন্তীতি অত্থো. ন জিনাতীতি ন অত্তনা পরস্স জানিং করোতি. ন জাপযেতি ন পরেন পরস্স জানিং কারেতি. মেত্তংসোতি মেত্তাযমানচিত্তকোট্ঠাসো হুত্ৰা. সব্বভূতানন্তি সব্বসত্তেসু. ৰেরং তস্স ন কেনচীতি তস্স কেনচি সদ্ধিং অকুসলৰেরং ৰা পুগ্গলৰেরং ৰা নত্থি.
২. পঞ্ঞাসুত্তৰণ্ণনা
২. দুতিযে আদিব্রহ্মচরিযিকাযাতি মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতায. পঞ্ঞাযাতি ৰিপস্সনায. গরুট্ঠানিযন্তি গারৰুপ্পত্তিপচ্চযভূতং গরুভাৰনীযং. তিব্বন্তি বহলং. পরিপুচ্ছতীতি অত্থপাল়িঅনুসন্ধিপুব্বাপরং পুচ্ছতি. পরিপঞ্হতীতি পঞ্হং করোতি, ইদঞ্চিদঞ্চ পটিপুচ্ছিস্সামীতি ৰিতক্কেতি. দ্ৰযেনাতি দুৰিধেন. অনানাকথিকোতি অনানত্তকথিকো হোতি. অতিরচ্ছানকথিকোতি নানাৰিধং তিরচ্ছানকথং ন কথেতি. অরিযং ৰা তুণ্হীভাৰন্তি অরিযতুণ্হীভাৰো নাম চতুত্থজ্ঝানং, সেসকম্মট্ঠানমনসিকারোপি ৰট্টতি. জানং জানাতীতি জানিতব্বকং জানাতি. পস্সং পস্সতীতি পস্সিতব্বকং পস্সতি. পিযত্তাযাতি ¶ পিযভাৰত্থায. গরুত্তাযাতি গরুভাৰত্থায. ভাৰনাযাতি ভাৰনত্থায গুণসম্ভাৰনায ৰা. সামঞ্ঞাযাতি সমণধম্মত্থায. একীভাৰাযাতি নিরন্তরভাৰত্থায.
৩-৪. অপ্পিযসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৩-৪. ততিযে অপ্পিযপসংসীতি অপ্পিযজনস্স পসংসকো ৰণ্ণভাণী. পিযগরহীতি পিযজনস্স ¶ নিন্দকো গরহকো. চতুত্থে অনৰঞ্ঞত্তিকামোতি ‘‘অহো ৰত মং অঞ্ঞেন অৰজানেয্যু’’ন্তি অনৰজাননকামো. অকালঞ্ঞূতি কথাকালং ন জানাতি, অকালে কথেতি. অসুচীতি অসুচীহি কাযকম্মাদীহি সমন্নাগতো.
৫. পঠমলোকধম্মসুত্তৰণ্ণনা
৫. পঞ্চমে লোকস্স ধম্মাতি লোকধম্মা. এতেহি মুত্তা নাম নত্থি, বুদ্ধানম্পি হোন্তি. তেনেৰাহ – লোকং অনুপরিৰত্তন্তীতি অনুবন্ধন্তি নপ্পজহন্তি ¶ , লোকতো ন নিৰত্তন্তীতি অত্থো. লোকো চ অট্ঠ লোকধম্মে অনুপরিৰত্ততীতি অযঞ্চ লোকো এতে অনুবন্ধতি ন পজহতি, তেহি ধম্মেহি ন নিৰত্ততীতি অত্থো.
লাভো অলাভোতি লাভে আগতে অলাভো আগতোযেৰাতি ৰেদিতব্বো. অযসাদীসুপি এসেৰ নযো. অৰেক্খতি ৰিপরিণামধম্মেতি ‘‘ৰিপরিণামধম্মা ইমে’’তি এৰং অৰেক্খতি. ৰিধূপিতাতি ¶ ৰিধমিতা ৰিদ্ধংসিতা. পদঞ্চ ঞত্ৰাতি নিব্বানপদং জানিত্ৰা. সম্মপ্পজানাতি ভৰস্স পারগূতি ভৰস্স পারং গতো নিপ্ফত্তিং মত্থকং পত্তো, নিব্বানপদং ঞত্ৰাৰ তং পারং গতভাৰং সম্মপ্পজানাতীতি. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
৬. দুতিযলোকধম্মসুত্তৰণ্ণনা
৬. ছট্ঠে কো ৰিসেসোতি কিং ৰিসেসকারণং. কো অধিপ্পযাসোতি কো অধিকপ্পযোগো. পরিযাদাযাতি গহেত্ৰা পরিনিট্ঠপেত্ৰা. ইধাপি ৰট্টৰিৰট্টমেৰ কথিতং.
৭. দেৰদত্তৰিপত্তিসুত্তৰণ্ণনা
৭. সত্তমে অচিরপক্কন্তেতি সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা ন চিরপক্কন্তে. আরব্ভাতি আগম্ম পটিচ্চ সন্ধায. অত্তৰিপত্তিন্তি অত্তনো ৰিপত্তিং ৰিপন্নাকারং. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. অভিভুয্যাতি অভিভৰিত্ৰা মদ্দিত্ৰা.
৮. উত্তরৰিপত্তিসুত্তৰণ্ণনা
৮. অট্ঠমে ¶ ৰটজালিকাযন্তি এৰংনামকে ৰিহারে. সো কির ৰটৰনে নিৰিট্ঠত্তা ৰটজালিকাতি সঙ্খং গতো. পাতুরহোসীতি ইমমত্থং দেৰরঞ্ঞো আরোচেস্সামীতি গন্ত্ৰা পাকটো অহোসি. আদিব্রহ্মচরিযকোতি সিক্খত্তযসঙ্গহস্স সকলসাসনব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতো.
৯. নন্দসুত্তৰণ্ণনা
৯. নৰমে কুলপুত্তোতি জাতিকুলপুত্তো. বলৰাতি থামসম্পন্নো. পাসাদিকোতি ¶ রূপসম্পত্তিযা পসাদজনকো. তিব্বরাগোতি বহলরাগো. কিমঞ্ঞত্রাতিআদীসু অযমত্থো – কিং অঞ্ঞেন কারণেন ¶ কথিতেন, অযং নন্দো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনে মত্তঞ্ঞূ জাগরিযমনুযুত্তো সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতো, যেহি নন্দো সক্কোতি পরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং. সচে ইমেহি কারণেহি সমন্নাগতো নাভৰিস্স, ন সক্কুণেয্যাতি. ইতিহ তত্থাতি এৰং তত্থ. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতং.
১০. কারণ্ডৰসুত্তৰণ্ণনা
১০. দসমে অঞ্ঞেনাঞ্ঞং পটিচরতীতি অঞ্ঞেন কারণেন ৰচনেন ৰা অঞ্ঞং কারণং ৰচনং ৰা পটিচ্ছাদেতি. বহিদ্ধা কথং অপনামেতীতি বাহিরতো অঞ্ঞং আগন্তুককথং ওতারেতি. অপনেয্যেসোতি অপনেয্যো নীহরিতব্বো এস. সমণদূসীতি সমণদূসকো. সমণপলাপোতি ৰীহীসু ৰীহিপলাপো ৰিয নিস্সারতায সমণেসু সমণপলাপো. সমণকারণ্ডৰোতি সমণকচৰরো. বহিদ্ধা নাসেন্তীতি বহি নীহরন্তি. যৰকরণেতি যৰখেত্তে. ফুণমানস্সাতি উচ্চে ঠানে ঠত্ৰা মহাৰাতে ওপুনিযমানস্স. অপসম্মজ্জন্তীতি ¶ সারধঞ্ঞানং একতো দুব্বলধঞ্ঞানং একতো করণত্থং পুনপ্পুনং অপসম্মজ্জন্তি, অপসম্মজ্জনিসঙ্খাতেন ৰাতগ্গাহিনা সুপ্পেন ৰা ৰত্থেন ৰা নীহরন্তি. দদ্দরন্তি দদ্দরসদ্দং.
সংৰাসাযন্তি সংৰাসেন অযং. ৰিজানাথাতি জানেয্যাথ. সন্তৰাচোতি সণ্হৰাচো. জনৰতীতি জনমজ্ঝে. রহো করোতি করণন্তি করণং ৰুচ্চতি পাপকম্মং, তং রহো পটিচ্ছন্নো হুত্ৰা ¶ করোতি. সংসপ্পী চ মুসাৰাদীতি সংসপ্পিত্ৰা মুসাৰাদী, মুসা ভণন্তো সংসপ্পতি ফন্দতীতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টমেৰ কথেত্ৰা গাথাসু ৰট্টৰিৰট্টং কথিতন্তি.
মেত্তাৰগ্গো পঠমো.
২. মহাৰগ্গো
১. ৰেরঞ্জসুত্তৰণ্ণনা
১১. দুতিযস্স পঠমে অভিৰাদেতীতি এৰমাদীনি ন সমণো গোতমোতি এত্থ ৰুত্তনকারেন যোজেত্ৰা এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো ¶ ‘‘ন ৰন্দতি নাসনা ৰুট্ঠাতি, নাপি ‘ইধ ভোন্তো নিসীদন্তূ’তি এৰং আসনেন ৰা নিমন্তেতী’’তি. এত্থ হি ৰা-সদ্দো ৰিভাৰনে নাম অত্থে ¶ ‘‘রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তিআদীসু ৰিয. এৰং ৰত্ৰা অথ অত্তনো অভিৰাদনাদীনি অকরোন্তং ভগৰন্তং দিস্ৰা আহ – তযিদং, ভো গোতম, তথেৰাতি. যং তং মযা সুতং, তং তথেৰ, তং সৰনঞ্চ মে দস্সনঞ্চ সংসন্দতি সমেতি, অত্থতো একীভাৰং গচ্ছতি. ন হি ভৰং গোতমো…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেতীতি. এৰং অত্তনা সুতং দিট্ঠেন নিগমেত্ৰা নিন্দন্তো আহ – তযিদং, ভো গোতম, ন সম্পন্নমেৰাতি তং অভিৰাদনাদীনং অকরণং অযুত্তমেৰাতি.
অথস্স ভগৰা অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনদোসং অনুপগম্ম করুণাসীতলেন হদযেন তং অঞ্ঞাণং ৰিধমিত্ৰা যুত্তভাৰং দস্সেতুকামো নাহং তং ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – অহং, ব্রাহ্মণ, অপ্পটিহতেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণচক্খুনা ওলোকেন্তোপি তং পুগ্গলং এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে ন পস্সামি, যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. অনচ্ছরিযং ৰা এতং, স্ৰাহং অজ্জ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো এৰরূপং নিপচ্চাকারারহং পুগ্গলং ন পস্সামি. অপিচ খো যদাপাহং সম্পতিজাতোৰ উত্তরেন মুখো সত্তপদৰীতিহারেন গন্ত্ৰা ¶ সকলং দসসহস্সিলোকধাতুং ওলোকেসিং, তদাপি এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে তং পুগ্গলং ন পস্সামি, যমহং এৰরূপং নিপচ্চকারং করেয্যং. অথ খো মং সোল়সকপ্পসহস্সাযুকো খীণাসৰমহাব্রহ্মাপি অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘ত্ৰং লোকে মহাপুরিসো, ত্ৰং ¶ সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গো চ জেট্ঠো চ সেট্ঠো চ, নত্থি তযা উত্তরিতরো’’তি সঞ্জাতসোমনস্সো পতিমানেসি. তদাপি চাহং অত্তনা উত্তরিতরং অপস্সন্তো আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেসিং – ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্সা’’তি. এৰং সম্পতিজাতস্সাপি ময্হং অভিৰাদনাদিরহো পুগ্গলো নত্থি, স্ৰাহং ইদানি সব্বঞ্ঞুতং পত্তো কং অভিৰাদেয্যং. তস্মা ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, মা তথাগতা এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং পত্থযি. যঞ্হি, ব্রাহ্মণ, তথাগতো অভিৰাদেয্য ৰা…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেয্য, মুদ্ধাপি তস্স পুগ্গলস্স রত্তিপরিযোসানে পরিপাকসিথিলবন্ধনং ৰণ্টা মুত্ততালফলং ৰিয গীৰতো ছিজ্জিত্ৰা সহসাৰ ভূমিযং নিপতেয্য.
এৰং ¶ ৰুত্তেপি ব্রাহ্মণো দুপ্পঞ্ঞতায তথাগতস্স লোকজেট্ঠভাৰং অসল্লক্খেন্তো কেৰলং তং ৰচনং অসহমানো আহ – অরসরূপো ভৰং গোতমোতি. অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – যং লোকে অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মং ‘‘সামগ্গিরসো’’তি ৰুচ্চতি, তং ভোতো গোতমস্স নত্থি. তস্মা অরসরূপো ভৰং গোতমো, অরসজাতিকো অরসসভাৰোতি. অথস্স ভগৰা চিত্তমুদুভাৰজননত্থং উজুৰিপচ্চনীকভাৰং পরিহরন্তো অঞ্ঞথা তস্স ৰচনস্স অত্থং ¶ অত্তনি সন্দস্সেন্তো অত্থি খ্ৰেস, ব্রাহ্মণ, পরিযাযোতিআদিমাহ.
তত্থ অত্থি খ্ৰেসাতি অত্থি খো এস. পরিযাযোতি কারণং. ইদং ৰুত্তং হোতি – অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, এতং কারণং, যেন কারণেন মং ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি ৰদমানো পুগ্গলো সম্মা ৰদেয্য, অৰিতথৰাদীতি সঙ্খং গচ্ছেয্য. কতমো পন সোতি? যে তে, ব্রাহ্মণ, রূপরসা…পে… ফোট্ঠব্বরসা, তে তথাগতস্স পহীনাতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যে তে জাতিৰসেন ৰা উপপত্তিৰসেন ৰা সেট্ঠসম্মতানম্পি পুথুজ্জনানং রূপারম্মণাদীনি অস্সাদেন্তানং অভিনন্দন্তানং রজ্জন্তানং উপ্পজ্জন্তি কামসুখস্সাদসঙ্খাতা রূপরসা, সদ্দরসা, গন্ধরসা, রসরসা, ফোট্ঠব্বরসা, যে ইমং লোকং গীৰায বন্ধিত্ৰা ৰিয আৰিঞ্ছন্তি, ৰত্থারম্মণাদিসামগ্গিযঞ্চ উপ্পন্নত্তা সামগ্গিরসাতি ৰুচ্চন্তি. তে সব্বেপি তথাগতস্স পহীনা. ‘‘ময্হং পহীনা’’তি ¶ ৰত্তব্বেপি মমাকারেন অত্তানং অনুক্খিপন্তো ধম্মং দেসেতি, দেসনাৰিলাসো ৰা এস তথাগতস্স.
তত্থ পহীনাতি চিত্তসন্তানতো ৰিগতা, পজহিতা ৰা. এতস্মিং পনত্থে করণে সামিৰচনং দট্ঠব্বং. অরিযমগ্গসত্থেন উচ্ছিন্নং তণ্হাৰিজ্জামযং মূলং এতেসন্তি উচ্ছিন্নমূলা. তালৰত্থু ৰিয নেসং ৰত্থু কতন্তি তালাৰত্থুকতা. যথা হি তালরুক্খং সমূলং উদ্ধরিত্ৰা তস্স ৰত্থুমত্তে তস্মিং পদেসে কতে ন পুন তস্স তালস্স উপ্পত্তি পঞ্ঞাযতি, এৰং অরিযমগ্গসত্থেন ¶ সমূলে রূপাদিরসে উদ্ধরিত্ৰা তেসং পুব্বে উপ্পন্নপুব্বভাৰেন ৰত্থুমত্তে চিত্তসন্তানে কতে সব্বেপি তে তালাৰত্থুকতাতি ৰুচ্চন্তি. অৰিরুল়্হিধম্মত্তা ৰা মত্থকচ্ছিন্নতালো ৰিয কতাতি তালাৰত্থুকতা. যস্মা পন এৰং তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা হোন্তি ¶ , যথা নেসং পচ্ছাভাৰো ন হোতি, তথা কতা হোন্তি. তস্মা আহ – অনভাৰংকতাতি. আযতিং অনুপ্পাদধম্মাতি অনাগতে অনুপ্পজ্জনকসভাৰা.
নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসীতি যঞ্চ খো ত্ৰং সন্ধায ৰদেসি, সো পরিযাযো ন হোতি. ননু চ এৰং ৰুত্তে যো ব্রাহ্মণেন ৰুত্তো সামগ্গিরসো, তস্স অত্তনি ৰিজ্জমানতা অনুঞ্ঞাতা হোতীতি? ন হোতি. যো হি নং সামগ্গিরসং কাতুং ভব্বো হুত্ৰা ন করোতি, সো তদভাৰেন অরসরূপোতি ৰত্তব্বতং অরহতি. ভগৰা পন অভব্বোৰ এতং কাতুং, তেনস্স কারণে অভব্বতং পকাসেন্তো আহ – ‘‘নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি. যং পরিযাযং সন্ধায ত্ৰং মং ‘‘অরসরূপো’’তি ৰদেসি, সো অম্হেসু নেৰ ৰত্তব্বোতি.
এৰং ব্রাহ্মণো অত্তনা অধিপ্পেতং অরসরূপতং আরোপেতুং অসক্কোন্তো অথাপরং নিব্ভোগো ভৰন্তিআদিমাহ. সব্বপরিযাযেসু চেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ যোজনাক্কমং ৰিদিত্ৰা সন্ধাযভাসিতমত্থং এৰং ৰেদিতব্বং – ব্রাহ্মণো তদেৰ ৰযোৰুদ্ধানং অভিৰাদনাদিকম্মং লোকে ¶ ‘‘সামগ্গিপরিভোগো’’তি মঞ্ঞমানো তদভাৰেন চ ভগৰন্তং ‘‘নিব্ভোগো’’তিআদিমাহ. ভগৰা চ য্ৰাযং রূপাদীসু সত্তানং ছন্দরাগপরিভোগো, তদভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি.
পুন ব্রাহ্মণো যং লোকে ৰযোৰুদ্ধানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং লোকিযা করোন্তি, তস্স অকিরিযং সম্পস্সমানো ভগৰন্তং অকিরিযৰাদোতি আহ. ভগৰা পন যস্মা কাযদুচ্চরিতাদীনং ¶ অকিরিযং ৰদতি, তস্মা তং অকিরিযৰাদিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি. তত্থ ঠপেত্ৰা কাযদুচ্চরিতাদীনি অৰসেসা অকুসলা ধম্মা অনেকৰিহিতা পাপকা অকুসলা ধম্মাতি ৰেদিতব্বা.
পুন ব্রাহ্মণো তদেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ‘‘ইমং আগম্ম অযং লোকতন্তি লোকপৰেণী উচ্ছিজ্জতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং উচ্ছেদৰাদোতি আহ. ভগৰা পন যস্মা পঞ্চকামগুণিকরাগস্স চেৰ অকুসলচিত্তদ্ৰযসম্পযুত্তস্স চ দোসস্স অনাগামিমগ্গেন উচ্ছেদং ৰদতি, সব্বাকুসলসম্ভৰস্স পন মোহস্স অরহত্তমগ্গেন উচ্ছেদং ¶ ৰদতি, ঠপেত্ৰা তে তযো অৰসেসানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং যথানুরূপং চতূহি মগ্গেহি উচ্ছেদং ৰদতি, তস্মা তং উচ্ছেদৰাদং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি.
পুন ব্রাহ্মণো ‘‘জিগুচ্ছতি মঞ্ঞে সমণো গোতমো ইদং ৰযোৰুদ্ধানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং, তেন তং ন করোতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং জেগুচ্ছীতি আহ. ভগৰা পন যস্মা জিগুচ্ছতি কাযদুচ্চরিতাদীহি, যানি কাযৰচীমনোদুচ্চরিতানি চেৰ যাৰ চ অকুসলানং ¶ লামকধম্মানং সমাপত্তি সমাপজ্জনা সমঙ্গিভাৰো, তং সব্বম্পি গূথং ৰিয মণ্ডনকজাতিকো পুরিসো জিগুচ্ছতি হিরীযতি, তস্মা তং জেগুচ্ছিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি. তত্থ কাযদুচ্চরিতেনাতিআদি করণৰচনং উপযোগত্থে দট্ঠব্বং.
পুন ব্রাহ্মণো তদেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ‘‘অযং ইদং লোকজেট্ঠককম্মং ৰিনেতি ৰিনাসেতি, অথ ৰা যস্মা এতং সামীচিকম্মং ন করোতি, তস্মা অযং ৰিনেতব্বো নিগ্গণ্হিতব্বো’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং ৰেনযিকোতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – ৰিনযতীতি ৰিনযো, ৰিনাসেতীতি ৰুত্তং হোতি. ৰিনযো এৰ ৰেনযিকো. ৰিনযং ৰা অরহতীতি ৰেনযিকো, নিগ্গহং অরহতীতি ৰুত্তং হোতি. ভগৰা পন যস্মা রাগাদীনং ৰিনযায ৰূপসমায ধম্মং দেসেতি, তস্মা ৰেনযিকো হোতি. অযমেৰ চেত্থ পদত্থো – ৰিনযায ধম্মং দেসেতীতি ৰেনযিকো. ৰিচিত্রা হি তদ্ধিতৰুত্তি. স্ৰাযং তং ৰেনযিকভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি.
পুন ব্রাহ্মণো যস্মা অভিৰাদনাদীনি সামীচিকম্মানি করোন্তা ৰযোৰুদ্ধে তোসেন্তি হাসেন্তি ¶ , অকরোন্তা পন তাপেন্তি ৰিহেসেন্তি দোমনস্সং নেসং উপ্পাদেন্তি, ভগৰা চ তানি ন করোতি, তস্মা ‘‘অযং ৰযোৰুদ্ধে তপতী’’তি মঞ্ঞমানো সপ্পুরিসাচারৰিরহিতত্তা ৰা ‘‘কপণপুরিসো অয’’ন্তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং তপস্সীতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – তপতীতি তপো, রোসেতি ৰিহেসেতীতি অত্থো. সামীচিকম্মাকরণস্সেতং অধিৰচনং. তপো অস্স অত্থীতি তপস্সী. দুতিযে অত্থৰিকপ্পে ব্যঞ্জনানি অৰিচারেত্ৰা লোকে কপণপুরিসো ¶ তপস্সীতি ¶ ৰুচ্চতি. ভগৰা পন যে অকুসলা ধম্মা লোকং তপনতো তপনীযানি ৰুচ্চন্তি, তেসং পহীনত্তা যস্মা তপস্সীতি সঙ্খং গতো. তস্মা তং তপস্সিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি. তত্রাযং ৰচনত্থো – তপন্তীতি তপা, অকুসলধম্মানমেতং অধিৰচনং. তে তপে অস্সি নিরস্সি পহাসি ৰিদ্ধংসীতি তপস্সী.
পুন ব্রাহ্মণো তং অভিৰাদনাদিকম্মং দেৰলোকগব্ভসম্পত্তিযা দেৰলোকপটিসন্ধিপটিলাভায সংৰত্ততীতি মঞ্ঞমানো ভগৰতি চস্স অভাৰং দিস্ৰা ভগৰন্তং অপগব্ভোতি আহ. কোধৰসেন ৰা ভগৰতো মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণে দোসং দস্সেন্তোপি এৰমাহ. তত্রাযং ৰচনত্থো – গব্ভতো অপগতোতি অপগব্ভো, অভব্বো দেৰলোকূপপত্তিং পাপুণিতুন্তি অধিপ্পাযো. হীনো ৰা গব্ভো অস্সাতি অপগব্ভো. দেৰলোকগব্ভপরিবাহিরত্তা আযতিং হীনগব্ভপটিলাভভাগীতি. হীনো ৰাস্স মাতুকুচ্ছিস্মিং গব্ভৰাসো অহোসীতি অধিপ্পাযো. ভগৰতো পন যস্মা আযতিং গব্ভসেয্যা অপগতা, তস্মা সো তং অপগব্ভতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরং পরিযাযমনুজানি. তত্র চ যস্স খো, ব্রাহ্মণ, আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনাতি এতেসং পদানং এৰমত্থো দট্ঠব্বো – ‘‘ব্রাহ্মণ, যস্স পুগ্গলস্স অনাগতে গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰে চ অভিনিব্বত্তি অনুত্তরেন মগ্গেন ৰিহতকারণত্তা পহীনা. গব্ভসেয্যাগহণেন চেত্থ জলাবুজযোনি গহিতা, পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তিগ্গহণেন ইতরা তিস্সো’’পি.
অপিচ গব্ভস্স সেয্যা গব্ভসেয্যা. পুনব্ভৰো ¶ এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যথা চ ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীতি ৰুত্তেপি ন ৰিঞ্ঞাণতো অঞ্ঞা ঠিতি অত্থি, এৰমিধাপি ন গব্ভতো অঞ্ঞা সেয্যা ৰেদিতব্বা. অভিনিব্বত্তি চ নাম যস্মা পুনব্ভৰভূতাপি অপুনব্ভৰভূতাপি অত্থি, ইধ চ পুনব্ভৰভূতা অধিপ্পেতা, তস্মা ৰুত্তং – ‘‘পুনব্ভৰো এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তী’’তি.
এৰং ¶ আগতকালতো পট্ঠায অরসরূপতাদীহি অট্ঠহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তম্পি ব্রাহ্মণং ভগৰা ধম্মিস্সরো ধম্মরাজা ধম্মসামী তথাগতো অনুকম্পায সীতলেনেৰ চক্খুনা ব্রাহ্মণং ওলেকেন্তো যং ধম্মধাতুং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা দেসনাৰিলাসপ্পত্তা নাম হোতি, তস্সা ¶ ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা ৰিগতৰলাহকে নভে পুণ্ণচন্দো ৰিয চ সরদকালে সূরিযো ৰিয চ ব্রাহ্মণস্স হদযন্ধকারং ৰিধমেন্তো তানিযেৰ অক্কোসৰত্থূনি তেন তেন পরিযাযেন অঞ্ঞথা দস্সেত্ৰা পুনপি অত্তনো করুণাৰিপ্ফারং অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযভাৰেন পটিলদ্ধতাদিগুণলক্খণং পথৰিসমচিত্ততং অকুপ্পধম্মতঞ্চ পকাসেন্তো ‘‘অযং ব্রাহ্মণো কেৰলং পলিতসিরখণ্ডদন্তৰলিত্তচতাদীহি অত্তনো ৰুদ্ধভাৰং সল্লক্খেতি, নো চ খো জানাতি অত্তানং জাতিযা অনুগতং জরায অনুসটং ব্যাধিনো অধিভূতং মরণেন অব্ভাহতং অজ্জ মরিত্ৰা পুন স্ৰেৰ উত্তানসেয্যদারকভাৰগমনীযং ¶ . মহন্তেন খো পন উস্সাহেন মম সন্তিকং আগতো, তদস্স আগমনং সাত্থকং হোতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ইমস্মিং লোকে অত্তনো অপ্পটিসমং পুরেজাতভাৰং দস্সেন্তো সেয্যথাপি, ব্রাহ্মণাতিআদিনা নযেন ব্রাহ্মণস্স ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি.
তত্থ সেয্যথাপীতিআদীনং হেট্ঠা ৰুতনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ হি তে কুক্কুটপোতকা পক্খে ৰিধুনন্তা তংখণানুরূপং ৰিরৰন্তা নিক্খমন্তি. এৰং নিক্খমন্তানঞ্চ তেসং যো পঠমতরং নিক্খমতি, সো জেট্ঠোতি ৰুচ্চতি. তস্মা ভগৰা তায উপমায অত্তনো জেট্ঠভাৰং সাধেতুকামো ব্রাহ্মণং পুচ্ছতি – যো নু খো তেসং কুক্কুটচ্ছাপোতকানং…পে… কিন্তি স্ৰাস্স ৰচনীযোতি. তত্থ কুক্কুটচ্ছাপকানন্তি কুক্কুটপোতকানং. কিন্তি স্ৰাস্স ৰচনীযোতি সো কিন্তি ৰচনীযো অস্স, কিং ৰত্তব্বো ভৰেয্য জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰাতি.
‘‘জেট্ঠো’’তিস্স, ভো গোতম, ৰচনীযোতি, ভো গোতম, সো জেট্ঠো ইতি অস্স ৰচনীযো. কস্মাতি চে? সো হি নেসং জেট্ঠোতি, যস্মা সো নেসং ৰুদ্ধতরোতি অত্থো. অথস্স ভগৰা ওপম্মং সম্পটিপাদেন্তো এৰমেৰ খোতি আহ, যথা সো কুক্কুটপোতকো, এৰং অহম্পি. অৰিজ্জাগতায ¶ পজাযাতি অৰিজ্জা ৰুচ্চতি অঞ্ঞাণং, তত্থ গতায. পজাযাতি সত্তধিৰচনমেতং, অৰিজ্জাকোসস্স অন্তো পৰিট্ঠেসু সত্তেসূপি ৰুত্তং হোতি. অণ্ডভূতাযাতি অণ্ডে ভূতায পজাতায সঞ্জাতায. যথা হি অণ্ডে নিব্বত্তা একচ্চে সত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চন্তি, এৰমযং ¶ সব্বাপি পজা অৰিজ্জণ্ডকোসে নিব্বত্তত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চতি. পরিযোনদ্ধাযাতি ¶ তেন অৰিজ্জণ্ডকোসেন সমন্ততো ওনদ্ধায বদ্ধায ৰেঠিতায. অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰাতি তং অৰিজ্জামযং অণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা. একোৰ লোকেতি সকলেপি লোকসন্নিৰাসে অহমেৰ একো অদুতিযো. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি উত্তররহিতং সব্বসেট্ঠং সম্মা সামঞ্চ বোধিং, অথ ৰা পসত্থং সুন্দরঞ্চ বোধিং. অরহত্তমগ্গঞাণস্সেতং নামং, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সাপি নামমেৰ. উভযম্পি ৰট্টতি. অঞ্ঞেসং অরহত্তমগ্গো অনুত্তরা বোধি হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? অসব্বগুণদাযকত্তা. তেসঞ্হি কস্সচি অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলমেৰ দেতি, কস্সচি তিস্সো ৰিজ্জা, কস্সচি ছ অভিঞ্ঞা, কস্সচি চতস্সো পটিসম্ভিদা, কস্সচি সাৰকপারমিঞাণং. পচ্চেকবুদ্ধানম্পি পচ্চেকবোধিঞাণমেৰ দেতি, বুদ্ধানং পন সব্বগুণসম্পত্তিং ¶ দেতি অভিসেকো ৰিয রঞ্ঞো সব্বলোকিস্সরভাৰং. তস্মা অঞ্ঞস্স কস্সচিপি অনুত্তরা বোধি ন হোতীতি. অভিসম্বুদ্ধোতি অব্ভঞ্ঞাসিং পটিৰিজ্ঝিং, পত্তোম্হি অধিগতোম্হীতি ৰুত্তং হোতি.
ইদানি যদেতং ভগৰতা ‘‘এৰমেৰ খো’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তং ওপম্মসম্পটিপাদনং, তং এৰং অত্থেন সংসন্দিত্ৰা ৰেদিতব্বং – যথা হি তস্সা কুক্কুটিযা অত্তনো অণ্ডেসু অধিসযনাদিতিৰিধকিরিযাকরণং, এৰং বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো অত্তনো সন্তানে অনিচ্চং, দুক্খং, অনত্তাতি তিৰিধানুপস্সনাকরণং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাসম্পাদনেন অণ্ডানং অপূতিভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স অপরিহানি. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডানং অল্লসিনেহপরিযাদানং ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ভৰত্তযানুগতনিকন্তিসিনেহপরিযাদানং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডকপালানং তনুভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন অৰিজ্জণ্ডকোসস্স তনুভাৰো, কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটপোতকস্স পাদনখতুণ্ডকানং থদ্ধখরভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স তিক্খখরৰিপ্পসন্নসূরভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটপোতকস্স পরিণামকালো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ¶ ¶ ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স পরিণামকালো ৰড্ঢিকালো গব্ভগ্গহণকালো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটপোতকস্স পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিদাকালো ৰিয ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণগব্ভং গণ্হাপেত্ৰা অনুপুব্বাধিগতেন ¶ অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিঞ্ঞাপক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা সকলবুদ্ধগুণসচ্ছিকতকালো ৰেদিতব্বো.
অহঞ্হি, ব্রাহ্মণ, জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্সাতি, ব্রাহ্মণ, যথা তেসং কুক্কুটপোতকানং পঠমতরং অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিনিব্বত্তো কুক্কুটপোতকো জেট্ঠো হোতি, এৰং অৰিজ্জাগতায পজায তং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমতরং অরিযায জাতিযা জাতত্তা অহঞ্হি জেট্ঠো ৰুদ্ধতমোতি সঙ্খং গতো, সব্বগুণেহি পন অপ্পটিসমত্তা সেট্ঠোতি.
এৰং ভগৰা অত্তনো অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স পকাসেত্ৰা ইদানি যায পটিপদায তং অধিগতো, তং পটিপদং পুব্বভাগতো পভুতি দস্সেতুং আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. তত্থ আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণ, ৰীরিযং অহোসীতি, ব্রাহ্মণ, ন মযা অযং অনুত্তরো জেট্ঠসেট্ঠভাৰো কুসীতেন মুট্ঠস্সতিনা সারদ্ধকাযেন ৰিক্খিত্তচিতেন অধিগতো, অপিচ খো তদধিগমায আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অহোসি. বোধিমণ্ডে নিসিন্নেন মযা চতুসম্মপ্পধানভেদং ৰীরিযং আরদ্ধং অহোসি, পগ্গহিতং অসিথিলপ্পৰত্তিতং. আরদ্ধত্তাযেৰ চ মে তং অসল্লীনং অহোসি ¶ . ন কেৰলঞ্চ ৰীরিযমেৰ, সতিপি মে আরম্মণাভিমুখভাৰেন উপট্ঠিতা অহোসি, উপট্ঠিতত্তাযেৰ চ অসম্মুট্ঠা. পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধোতি কাযচিত্তপ্পস্সদ্ধিৰসেন কাযোপি মে পস্সদ্ধো অহোসি. তত্থ যস্মা নামকাযে পস্সদ্ধে রূপকাযোপি পস্সদ্ধোযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘নামকাযো রূপকাযো’’তি অৰিসেসেত্ৰাৰ ‘‘পস্সদ্ধো কাযো’’তি ৰুত্তং. অসারদ্ধোতি সো চ খো পস্সদ্ধত্তাযেৰ অসারদ্ধো, ৰিগতদরথোতি ৰুত্তং হোতি ¶ . সমাহিতং চিত্তং একগ্গন্তি চিত্তম্পি মে সম্মা আহিতং সুট্ঠু ঠপিতং অপ্পিতং ৰিয অহোসি, সমাহিতত্তা এৰ চ একগ্গং অচলং নিপ্ফন্দনন্তি. এত্তাৰতা ঝানস্স পুব্বভাগপটিপদা কথিতা হোতি.
ইদানি ইমায পটিপদায অধিগতং পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা ৰিজ্জাত্তযপরিযোসানং ৰিসেসং দস্সেন্তো সো খো অহন্তিআদিমাহ. তত্থ যং যাৰ ৰিনিচ্ছযনযেন ৰত্তব্বং সিযা, তং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৬৯) ৰুত্তমেৰ.
অযং খো মে, ব্রাহ্মণাতিআদীসু পন ৰিজ্জাতি ৰিদিতকরণট্ঠেন ৰিজ্জা. কিং ৰিদিতং করোতি ¶ ? পুব্বেনিৰাসং. অৰিজ্জাতি তস্সেৰ পুব্বেনিৰাসস্স অৰিদিতকরণট্ঠেন তপ্পটিচ্ছাদকমোহো. তমোতি স্ৰেৰ মোহো তপ্পটিচ্ছাদকট্ঠেন তমো নাম. আলোকোতি ¶ সা এৰ ৰিজ্জা ওভাসকরণট্ঠেন আলোকোতি. এত্থ চ ৰিজ্জা অধিগতাতি অত্থো, সেসং পসংসাৰচনং. যোজনা পনেত্থ – অযং খো মে ৰিজ্জা অধিগতা, তস্স মে অধিগতৰিজ্জস্স অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিনট্ঠাতি অত্থো. কস্মা? যস্মা ৰিজ্জা উপ্পন্না. এস নযো ইতরস্মিম্পি পদদ্ৰযে. যথা তন্তি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং. সতিযা অৰিপ্পৰাসেন অপ্পমত্তস্স ৰীরিযাতাপেন আতাপিনো কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খাতায পহিতত্তস্স পেসিতত্তস্সাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিজ্জা ৰিহঞ্ঞেয্য, ৰিজ্জা উপ্পজ্জেয্য তমো ৰিহঞ্ঞেয্য, আলোকো উপ্পজ্জেয্য, এৰমেৰ মম অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো, আলোকো উপ্পন্নো. এতস্স মে পধানানুযোগস্স অনুরূপমেৰ ফলং লদ্ধন্তি.
অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, পঠমা অভিনিব্ভিদা অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হাতি অযং খো মম, ব্রাহ্মণ, পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বে নিৰুত্থখন্ধপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমা অভিনিব্ভিদা পঠমা নিক্খন্তি পঠমা অরিযাজাতি অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি. অযং তাৰ পুব্বেনিৰাসকথাযং নযো.
চুতুপপাতকথায ¶ পন ৰিজ্জাতি দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি চুতুপপাতপ্পটিচ্ছাদিকা ¶ অৰিজ্জা. যথা পন পুব্বেনিৰাসকথাযং ‘‘পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, এৰমিধ ‘‘চুতুপপাতঞাণমুখতুণ্ডকেন চুতুপপাতপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰত্তব্বং.
যং পনেতং পচ্চৰেক্খণঞাণপরিগ্গহিতং আসৰানং খযঞাণাধিগমং ব্রাহ্মণস্স দস্সেন্তো অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, ততিযা ৰিজ্জাতিআদিমাহ, তত্থ ৰিজ্জাতি অরহত্তমগ্গৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি চতুসচ্চপ্পটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, ততিযা অভিনিব্ভিদা অহোসীতি ¶ এত্থ অযং খো মম, ব্রাহ্মণ, আসৰানং খযঞাণমুখতুণ্ডকেন চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযা অভিনিব্ভিদা ততিযা নিক্খন্তি ততিযা অরিযজাতি অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি.
এত্তাৰতা কিং দস্সেসীতি? সো হি, ব্রাহ্মণ, কুক্কুটচ্ছাপকো অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততো নিক্খমন্তো সকিমেৰ জাযতি, অহং পন পুব্বেনিৰুত্থক্খন্ধপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা পঠমং তাৰ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণৰিজ্জায জাতো. ততো সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা দুতিযং দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জায জাতো, পুন চতুসচ্চপ্পটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযং আসৰানং খযঞাণৰিজ্জায জাতো. এৰং তীহি ৰিজ্জাহি তিক্খত্তুং জাতোম্হি. সা চ মে জাতি অরিযা সুপরিসুদ্ধাতি ইদং দস্সেতি. এৰংদস্সেন্তো চ পুব্বেনিৰাসঞাণেন অতীতংসঞাণং, দিব্বচক্খুনা পচ্চুপ্পন্নানাগতংসঞাণং, আসৰক্খযেন সকললোকিযলোকুত্তরগুণন্তি ¶ এৰং তীহি ৰিজ্জাহি সব্বেপি সব্বঞ্ঞুগুণে পকাসেত্ৰা অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স দস্সেসি.
এৰং ৰুত্তে ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণোতি এৰং ভগৰতা লোকানুকম্পকেন ব্রাহ্মণং অনুকম্পমানেন নিগুহিতব্বেপি অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰে ৰিজ্জাত্তযপকাসিকায ধম্মদেসনায ৰুত্তে পীতিৰিপ্ফারপরিপুণ্ণগত্তচিত্তো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তং ভগৰতো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ৰিদিত্ৰা ‘‘ঈদিসং নামাহং সব্বলোকজেট্ঠং ¶ সব্বগুণসমন্নাগতং সব্বঞ্ঞুং ‘অঞ্ঞেসং অভিৰাদনাদিকম্মং ন করোতী’তি অৰচং, ধিরত্থু ৰত, ভো, অঞ্ঞাণ’’ন্তি অত্তানং গরহিত্ৰা ‘‘অযং দানি লোকে অরিযায জাতিযা পুরেজাতট্ঠেন জেট্ঠো, সব্বগুণেহি অপ্পটিসমট্ঠেন সেট্ঠো’’তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – জেট্ঠো ভৰং গোতমো সেট্ঠো ভৰং গোতমোতি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন তং ভগৰতো ধম্মদেসনং অব্ভনুমোদমানো অভিক্কন্তং ভো গোতমাতিআদিমাহ. তং ৰুত্তত্থমেৰাতি.
২. সীহসুত্তৰণ্ণনা
১২. দুতিযে অভিঞ্ঞাতাতি ঞাতা পঞ্ঞাতা পাকটা. সন্থাগারেতি মহাজনস্স ৰিস্সমনত্থায ¶ কতে অগারে. সা কির সন্থাগারসালা নগরমজ্ঝে অহোসি, চতূসু ঠানেসু ঠিতানং পঞ্ঞাযতি, চতূহি দিসাহি আগতমনুস্সা পঠমং তত্থ ৰিস্সমিত্ৰা পচ্ছা অত্তনো অত্তনো ফাসুকট্ঠানং গচ্ছন্তি. রাজকুলানং রজ্জকিচ্চসন্থরণত্থায ¶ কতং অগারন্তিপি ৰদন্তিযেৰ. তত্থ হি নিসীদিত্ৰা লিচ্ছৰিরাজানো রজ্জকিচ্চং সন্থরন্তি করোন্তি ৰিচারেন্তি. সন্নিসিন্নাতি তেসং নিসীদনত্থঞ্ঞেৰ পঞ্ঞত্তেসু মহারহৰরপচ্চত্থরণেসু সমুস্সিতসেতচ্ছত্তেসু আসনেসু সন্নিসিন্না. অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তীতি রাজকুলে কিচ্চঞ্চেৰ লোকত্থচরিযঞ্চ ৰিচারেত্ৰা অনেকেহি কারণেহি বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি কথেন্তি দীপেন্তি. পণ্ডিতা হি তে রাজানো সদ্ধা পসন্না সোতাপন্নাপি সকদাগামিনোপি অনাগামিনোপি অরিযসাৰকা, তে সব্বেপি লোকিযজটং ছিন্দিত্ৰা বুদ্ধাদীনং তিণ্ণং রতনানং ৰণ্ণং ভাসন্তি. তত্থ তিৰিধো বুদ্ধৰণ্ণো নাম চরিযৰণ্ণো, সরীরৰণ্ণো, গুণৰণ্ণোতি. তত্রিমে রাজানো চরিযায ৰণ্ণং আরভিংসু – ‘‘দুক্করং ৰত কতং সম্মাসম্বুদ্ধেন কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খেয্যানি দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযোতি সমত্তিংস পারমিযো পূরেন্তেন, ঞাতত্থচরিযং, লোকত্থচরিযং, বুদ্ধচরিযং মত্থকং পাপেত্ৰা পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজন্তেনা’’তি অড্ঢচ্ছক্কেহি জাতকসতেহি বুদ্ধৰণ্ণং কথেন্তা তুসিতভৰনং পাপেত্ৰা ঠপযিংসু.
ধম্মস্স ¶ ৰণ্ণং ভাসন্তা পন ‘‘তেন ভগৰতা ধম্মো দেসিতো, নিকাযতো পঞ্চ নিকাযা, পিটকতো তীণি পিটকানি, অঙ্গতো নৰ অঙ্গানি, খন্ধতো চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানী’’তি কোট্ঠাসৰসেন ধম্মগুণং কথযিংসু.
সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ‘‘পটিলদ্ধসদ্ধা কুলপুত্তা ভোগক্খন্ধঞ্চেৰ ঞাতিপরিৰট্টঞ্চ ¶ পহায সেতচ্ছত্তং ওপরজ্জং সেনাপতিসেট্ঠিভণ্ডাগারিকট্ঠানন্তরাদীনি অগণেত্ৰা নিক্খম্ম সত্থু ৰরসাসনে পব্বজন্তি. সেতচ্ছত্তং পহায পব্বজিতানং ভদ্দিযরাজমহাকপ্পিনপুক্কুসাতিআদীনং রাজপব্বজিতানংযেৰ বুদ্ধকালে অসীতিসহস্সানি অহেসুং. অনেককোটিসতং ধনং পহায পব্বজিতানং পন যসকুলপুত্তসোণসেট্ঠিপুত্তরট্ঠপালকুলপুত্তাদীনং পরিচ্ছেদো নত্থি. এৰরূপা চ এৰরূপা চ কুলপুত্তা সত্থু সাসনে পব্বজন্তী’’তি পব্বজ্জাসঙ্খেপৰসেন সঙ্ঘগুণে কথযিংসু.
সীহো ¶ সেনাপতীতি এৰংনামকো সেনায অধিপতি. ৰেসালিযঞ্হি সত্ত সহস্সানি সত্ত সতানি সত্ত চ রাজানো. তে সব্বেপি সন্নিপতিত্ৰা সব্বেসং মনং গহেত্ৰা ‘‘রট্ঠং ৰিচারেতুং সমত্থং একং ৰিচিনথা’’তি ৰিচিনন্তা সীহং রাজকুমারং দিস্ৰা ‘‘অযং সক্খিস্সতী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা তস্স রত্তমণিৰণ্ণং কম্বলপরিযোনদ্ধং সেনাপতিচ্ছত্তং অদংসু. তং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সীহো সেনাপতী’’তি. নিগণ্ঠসাৰকোতি নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স পচ্চযদাযকো উপট্ঠাকো. জম্বুদীপতলস্মিঞ্হি তযো জনা নিগণ্ঠানং অগ্গুপট্ঠাকা – নাল়ন্দাযং, উপালি গহপতি, কপিলপুরে ৰপ্পো সক্কো, ৰেসালিযং অযং সীহো সেনাপতীতি. নিসিন্নো ¶ হোতীতি সেসরাজূনং পরিসায অন্তরন্তরে আসনানি পঞ্ঞাপযিংসু, সীহস্স পন মজ্ঝে ঠানেতি তস্মিং পঞ্ঞত্তে মহারহে রাজাসনে নিসিন্নো হোতি. নিস্সংসযন্তি নিব্বিচিকিচ্ছং অদ্ধা একংসেন, ন হেতে যস্স ৰা তস্স ৰা অপ্পেসক্খস্স এৰং অনেকসতেহি কারণেহি ৰণ্ণং ভাসন্তি.
যেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো তেনুপসঙ্কমীতি নিগণ্ঠো কির নাটপুত্তো ‘‘সচাযং সীহো কস্সচিদেৰ সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণং কথেন্তস্স সুত্ৰা সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিস্সতি, ময্হং পরিহানি ভৰিস্সতী’’তি ¶ চিন্তেত্ৰা পঠমতরংযেৰ সীহং সেনাপতিং এতদৰোচ – ‘‘সেনাপতি ইমস্মিং লোকে ‘অহং বুদ্ধো অহং বুদ্ধো’তি বহূ ৰিচরন্তি. সচে ত্ৰং কস্সচি দস্সনায উপসঙ্কমিতুকামো অহোসি, মং পুচ্ছেয্যাসি. অহং তে যুত্তট্ঠানং পেসেস্সামি, অযুত্তট্ঠানতো নিৰারেস্সামী’’তি. সো তং কথং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘সচে মং পেসেস্সতি, গমিস্সামি. নো চে, ন গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা যেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো, তেনুপসঙ্কমি.
অথস্স ৰচনং সুত্ৰা নিগণ্ঠো মহাপব্বতেন ৰিয বলৰসোকেন ওত্থটো ‘‘যত্থ দানিস্সাহং গমনং ন ইচ্ছামি, তত্থেৰ গন্তুকামো জাতো, হতোহমস্মী’’তি অনত্তমনো হুত্ৰা ‘‘পটিবাহনুপাযমস্স করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা কিং পন ত্ৰন্তিআদিমাহ. এৰং ৰদন্তো ৰিচরন্তং গোণং দণ্ডেন পহরন্তো ৰিয জলমানং পদীপং নিব্বাপেন্তো ৰিয ভত্তভরিতং পত্তং নিক্কুজ্জন্তো ৰিয চ সীহস্স উপ্পন্নপীতিং ৰিনাসেসি. গমিযাভিসঙ্খারোতি হত্থিযানাদীনং যোজাপনগন্ধমালাদিগ্গহণৰসেন পৰত্তো পযোগো. সো পটিপ্পস্সম্ভীতি ¶ সো ৰূপসন্তো.
দুতিযম্পি খোতি দুতিযৰারম্পি. ইমস্মিঞ্চ ৰারে বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তা তুসিতভৰনতো পট্ঠায যাৰ মহাবোধিপল্লঙ্কা দসবলস্স হেট্ঠা পাদতলেহি উপরি কেসগ্গেহি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ¶ দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণঅসীতিঅনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভানং ৰসেন সরীরৰণ্ণং কথযিংসু. ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তা ‘‘একপদেপি একব্যঞ্জনেপি অৰখলিতং নাম নত্থী’’তি সুকথিতৰসেনেৰ ধম্মগুণং কথযিংসু. সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তা ‘‘এৰরূপং যসসিরিৰিভৰং পহায সত্থু সাসনে পব্বজিতা ন কোসজ্জপকতিকা হোন্তি, তেরসসু পন ধুতঙ্গগুণেসু পরিপূরকারিনো হুত্ৰা সত্তসু অনুপস্সনাসু কম্মং করোন্তি, অট্ঠতিংসারম্মণৰিভত্তিযো ৰল়ঞ্জেন্তী’’তি পটিপদাৰসেন সঙ্ঘগুণে কথযিংসু.
ততিযৰারে পন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসমানা ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তি সুত্তন্তপরিযাযেনেৰ বুদ্ধগুণে কথযিংসু, ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তিআদিনা সুত্তন্তপরিযাযেনেৰ ধম্মগুণে, ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো ¶ সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা সুত্তন্তপরিযাযেনেৰ সঙ্ঘগুণে চ কথযিংসু. ততো সীহো চিন্তেসি – ‘‘ইমেসঞ্চ লিচ্ছৰিরাজকুমারানং ততিযদিৰসতো পট্ঠায বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে কথেন্তানং মুখং নপ্পহোতি, অদ্ধা অনোমগুণেন সমন্নাগতা ¶ সো ভগৰা, ইমং দানি উপ্পন্নং পীতিং অৰিজহিত্ৰাৰ অহং অজ্জ সম্মাসম্বুদ্ধং পস্সিস্সামী’’তি. অথস্স ‘‘কিং হি মে করিস্সন্তি নিগণ্ঠা’’তি ৰিতক্কো উদপাদি. তত্থ কিং হি মে করিস্সন্তীতি কিং নাম ময্হং নিগণ্ঠা করিস্সন্তি. অপলোকিতা ৰা অনপলোকিতা ৰাতি আপুচ্ছিতা ৰা অনাপুচ্ছিতা ৰা. ন হি মে তে আপুচ্ছিতা যানৰাহনসম্পত্তিং, ন চ ইস্সরিযৰিসেসং দস্সন্তি, নাপি অনাপুচ্ছিতা হরিস্সন্তি, অফলং এতেসং আপুচ্ছনন্তি অধিপ্পাযো.
ৰেসালিযা নিয্যাসীতি যথা হি গিম্হকালে দেৰে ৰুট্ঠে উদকং সন্দমানং নদিং ওতরিত্ৰা থোকমেৰ গন্ত্ৰা তিট্ঠতি নপ্পৰত্ততি, এৰং সীহস্স পঠমদিৰসে ‘‘দসবলং পস্সিস্সামী’’তি উপ্পন্নায পীতিযা নিগণ্ঠেন পটিবাহিতকালো. যথাপি দুতিযদিৰসে দেৰে ৰুট্ঠে উদকং সন্দমানং নদিং ওতরিত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা ৰালিকাপুঞ্জং পহরিত্ৰা অপ্পৰত্তং হোতি, এৰং সীহস্স দুতিযদিৰসে ‘‘দসবলং পস্সিস্সামী’’তি উপ্পন্নায পীতিযা নিগণ্ঠেন পটিবাহিতকালো. যথা ততিযদিৰসে দেৰে ৰুট্ঠে উদকং সন্দমানং নদিং ওতরিত্ৰা পুরাণপণ্ণসুক্খদণ্ডকট্ঠকচৰরাদীনি পরিকড্ঢন্তং ৰালিকাপুঞ্জং ভিন্দিত্ৰা সমুদ্দনিন্নমেৰ হোতি, এৰং সীহো ততিযদিৰসে তিণ্ণং ৰত্থূনং গুণকথং সুত্ৰা উপ্পন্নে পীতিপামোজ্জে ‘‘অফলা নিগণ্ঠা নিপ্ফলা নিগণ্ঠা, কিং মে ইমে করিস্সন্তি, গমিস্সামহং সত্থুসন্তিক’’ন্তি মনং অভিনীহরিত্ৰা ৰেসালিযা নিয্যাসি. নিয্যন্তো চ ‘‘চিরস্সাহং দসবলস্স সন্তিকং গন্তুকামো ¶ জাতো, ন খো পন মে যুত্তং অঞ্ঞাতকৰেসেন ¶ গন্তু’’ন্তি ‘‘যেকেচি দসবলস্স সন্তিকং গন্তুকামা, সব্বে নিক্খমন্তূ’’তি ঘোসনং কারেত্ৰা পঞ্চরথসতানি যোজাপেত্ৰা উত্তমরথে ঠিতো তেহি চেৰ পঞ্চহি রথসতেহি মহতিযা চ পরিসায পরিৰুতো গন্ধপুপ্ফচুণ্ণৰাসাদীনি গাহাপেত্ৰা নিয্যাসি. দিৰা দিৰস্সাতি দিৰসস্স চ দিৰা, মজ্ঝন্হিকে অতিক্কন্তমত্তে.
যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি আরামং পৰিসন্তো দূরতোৰ অসীতি-অনুব্যঞ্জন-ব্যামপ্পভা-দ্ৰত্তিংস-মহাপুরিসলক্খণানি ছব্বণ্ণঘনবুদ্ধরস্মিযো চ দিস্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম পুরিসং এৰং আসন্নে ৰসন্তং এত্তকং কালং নাদ্দসং, ৰঞ্চিতো ¶ ৰতম্হি, অলাভা ৰত মে’’তি চিন্তেত্ৰা মহানিধিং দিস্ৰা দলিদ্দপুরিসো ৰিয সঞ্জাতপীতিপামোজ্জো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তীতি ভোতা গোতমেন ৰুত্তকারণস্স অনুকারণং কথেন্তি. কারণৰচনো হেত্থ ধম্মসদ্দো ‘‘হেতুম্হি ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা’’তিআদীসু (ৰিভ. ৭২০) ৰিয. কারণন্তি চেত্থ তথাপৰত্তস্স সদ্দস্স অত্থো অধিপ্পেতো তস্স পৰত্তিহেতুভাৰতো. অত্থপ্পযুত্তো হি সদ্দপ্পযোগো. অনুকারণন্তি এসো এৰ পরেহি তথা ৰুচ্চমানো. সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদোতি. পরেহি ৰুত্তকারণেহি সকারণো হুত্ৰা তুম্হাকং ৰাদো ৰা ততো পরং তস্স অনুৰাদো ৰা কোচি অপ্পমত্তকোপি ৰিঞ্ঞূহি গরহিতব্বং ঠানং কারণং ন আগচ্ছতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – কিং সব্বাকারেনপি তৰ ৰাদে গারয্হং কারণং নত্থীতি. অনব্ভক্খাতুকামাতি ন অভূতেন ৰত্তুকামা. অত্থি সীহপরিযাযোতিআদীনং অত্থো ৰেরঞ্জকণ্ডে আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. পরমেন ¶ অস্সাসেনাতি চতুমগ্গচতুফলসঙ্খাতেন উত্তমেন. অস্সাসায ধম্মং দেসেমীতি অস্সাসনত্থায সন্থম্ভনত্থায ধম্মং দেসেমি. ইতি ভগৰা অট্ঠহঙ্গেহি সীহস্স সেনাপতিস্স ধম্মং দেসেসি.
অনুৰিচ্চকারন্তি অনুৰিদিত্ৰা চিন্তেত্ৰা তুলযিত্ৰা কত্তব্বং করোহীতি ৰুত্তং হোতি. সাধু হোতীতি সুন্দরো হোতি. তুম্হাদিসস্মিঞ্হি মং দিস্ৰা মং সরণং গচ্ছন্তে নিগণ্ঠং দিস্ৰা নিগণ্ঠং সরণং গচ্ছন্তে ‘‘কিং অযং সীহো দিট্ঠদিট্ঠমেৰ সরণং গচ্ছতী’’তি গরহা উপ্পজ্জতি, তস্মা অনুৰিচ্চকারো তুম্হাদিসানং সাধূতি দস্সেতি. পটাকং পরিহরেয্যুন্তি তে কির এৰরূপং সাৰকং লভিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা সেট্ঠি ৰা অম্হাকং সরণং গতো সাৰকো জাতো’’তি পটাকং উক্খিপিত্ৰা নগরে ঘোসেন্তা আহিণ্ডন্তি. কস্মা? এৰং নো মহন্তভাৰো ¶ আৰিভৰিস্সতীতি চ. সচে পনস্স ‘‘কিমহং এতেসং সরণং গতো’’তি ৰিপ্পটিসারো উপ্পজ্জেয্য, তম্পি সো ‘‘এতেসং মে সরণগতভাৰং বহূ জানন্তি, দুক্খং ইদানি পটিনিৰত্তিতু’’ন্তি ৰিনোদেত্ৰা ন পটিক্কমিস্সতীতি চ. তেনাহ – ‘‘পটাকং পরিহরেয্যু’’ন্তি. ওপানভূতন্তি পটিযত্তউদপানো ৰিয ঠিতং. কুলন্তি তৰ নিৰেসনং. দাতব্বং মঞ্ঞেয্যাসীতি পুব্বে দসপি ৰীসতিপি সট্ঠিপি জনে আগতে দিস্ৰা ¶ নত্থীতি অৰত্ৰা দেসি, ইদানি মং ¶ সরণং গতকারণমত্তেনেৰ মা ইমেসং দেয্যধম্মং উপচ্ছিন্দি. সম্পত্তানঞ্হি দাতব্বমেৰাতি ওৰদি. সুতং মেতং, ভন্তেতি কুতো সুতন্তি? নিগণ্ঠানং সন্তিকা. তে কির কুলঘরেসু এৰং পকাসেন্তি ‘‘মযং যস্স কস্সচি সম্পত্তস্স দাতব্বন্তি ৰদাম, সমণো পন গোতমো ‘ময্হমেৰ দানং দাতব্বং নাঞ্ঞেসং, ময্হমেৰ সাৰকানং দানং দাতব্বং, নাঞ্ঞেসং সাৰকানং, ময্হমেৰ দিন্নং দানং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেসং, ময্হমেৰ সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফলং, নাঞ্ঞেস’ন্তি এৰং ৰদতী’’তি. তং সন্ধায অযং ‘‘সুতং মেত’’ন্তি আহ.
অনুপুব্বিং কথন্তি দানানন্তরং সীলং, সীলানন্তরং সগ্গং, সগ্গানন্তরং মগ্গন্তি এৰং অনুপটিপাটিকথং. তত্থ দানকথন্তি ইদং দানং নাম সুখানং নিদানং, সম্পত্তীনং মূলং, ভোগানং পতিট্ঠা, ৰিসমগতস্স তাণং লেণং গতি পরাযণং, ইধলোকপরলোকেসু দানসদিসো অৰস্সযো পতিট্ঠা আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং নত্থি. ইদঞ্হি অৰস্সযট্ঠেন রতনমযসীহাসনসদিসং, পতিট্ঠানট্ঠেন মহাপথৰীসদিসং, আরম্মণট্ঠেন আলম্বনরজ্জুসদিসং. ইদঞ্হি দুক্খনিত্থরণট্ঠেন নাৰা, সমস্সাসনট্ঠেন সঙ্গামসূরো, ভযপরিত্তাণট্ঠেন ¶ সুসঙ্খতনগরং, মচ্ছেরমলাদীহি অনুপলিত্তট্ঠেন পদুমং, তেসং নিদহনট্ঠেন অগ্গি, দুরাসদট্ঠেন আসিৰিসো, অসন্তাসনট্ঠেন সীহো, বলৰন্তট্ঠেন হত্থী, অভিমঙ্গলসম্মতট্ঠেন সেতৰসভো, খেমন্তভূমিসম্পাপনট্ঠেন ৰলাহকো অস্সরাজা. দানং নামেতং মযা গতমগ্গো, ময্হেসো ৰংসো, মযা দস পারমিযো পূরেন্তেন ৰেলামমহাযঞ্ঞো, মহাগোৰিন্দমহাযঞ্ঞো, মহাসুদস্সনমহাযঞ্ঞো, ৰেস্সন্তরমহাযঞ্ঞোতি, অনেকমহাযঞ্ঞা পৰত্তিতা, সসভূতেন জলিতঅগ্গিক্খন্ধে অত্তানং নিয্যাদেন্তেন সম্পত্তযাচকানং চিত্তং গহিতং. দানঞ্হি লোকে সক্কসম্পত্তিং দেতি মারসম্পত্তিং ব্রহ্মসম্পত্তিং, চক্কৰত্তিসম্পত্তিং, সাৰকপারমীঞাণং, পচ্চেকবোধিঞাণং, অভিসম্বোধিঞাণং দেতীতি এৰমাদিদানগুণপ্পটিসংযুত্তং কথং.
যস্মা পন দানং দেন্তো সীলং সমাদাতুং সক্কোতি, তস্মা তদনন্তরং সীলকথং কথেসি. সীলকথন্তি ¶ সীলং নামেতং অৰস্সযো পতিট্ঠা আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং. সীলং নামেতং মম ৰংসো ¶ , অহং সঙ্খপালনাগরাজকালে ভূরিদত্তনাগরাজকালে চম্পেয্যনাগরাজকালে সীলৰরাজকালে মাতুপোসকহত্থিরাজকালে ছদ্দন্তহত্থিরাজকালেতি অনন্তেসু অত্তভাৰেসু সীলং পরিপূরেসিং. ইধলোকপরলোকসম্পত্তীনঞ্হি সীলসদিসো অৰস্সযো পতিট্ঠা আরম্মণং তাণং লেণং গতি পরাযণং নত্থি, সীলালঙ্কারসদিসো অলঙ্কারো নত্থি, সীলপুপ্ফসদিসং পুপ্ফং নত্থি, সীলগন্ধসদিসো গন্ধো নত্থি. সীলালঙ্কারেন হি অলঙ্কতং সীলগন্ধানুলিত্তং সদেৰকোপি লোকো ¶ ওলোকেন্তো তিত্তিং ন গচ্ছতীতি এৰমাদিসীলগুণপ্পটিসংযুত্তং কথং.
‘‘ইদং পন সীলং নিস্সায অযং সগ্গো লব্ভতী’’তি দস্সেতুং সীলানন্তরং সগ্গকথং কথেসি. সগ্গকথন্তি ‘‘অযং সগ্গো নাম ইট্ঠো কন্তো মনাপো, নিচ্চমেত্থ কীল়া, নিচ্চং সম্পত্তিযো লব্ভন্তি, চাতুমহারাজিকা দেৰা নৰুতিৰস্সসতসহস্সানি দিব্বসুখং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তি, তাৰতিংসা তিস্সো চ ৰস্সকোটিযো সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানী’’তি এৰমাদিসগ্গগুণপ্পটিসংযুত্তং কথং. সগ্গসম্পত্তিং কথযন্তানঞ্হি বুদ্ধানং মুখং নপ্পহোতি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘অনেকপরিযাযেন খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, সগ্গকথং কথেয্য’’ন্তিআদি (ম. নি. ৩.২৫৫).
এৰং সগ্গকথায পলোভেত্ৰা পন হত্থিং অলঙ্করিত্ৰা তস্স সোণ্ডং ছিন্দন্তো ৰিয ‘‘অযম্পি সগ্গো অনিচ্চো অদ্ধুৰো, ন এত্থ ছন্দরাগো কত্তব্বো’’তি দস্সনত্থং ‘‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’’তিআদিনা (ম. নি. ১.২৩৫-২৩৬; ২.৪২) নযেন কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং কথেসি. তত্থ আদীনৰোতি দোসো. ওকারোতি অৰকারো লামকভাৰো. সংকিলেসোতি তেহি সত্তানং সংসারে সংকিলিস্সনং. যথাহ – ‘‘সংকিলিস্সন্তি ৰত, ভো, সত্তা’’তি (ম. নি. ২.৩৫১).
এৰং কামাদীনৰেন তজ্জেত্ৰা নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি. কল্লচিত্তন্তি অরোগচিত্তং. সামুক্কংসিকাতি সামং উক্কংসিকা অত্তনাযেৰ উদ্ধরিত্ৰা গহিতা, সযম্ভুঞাণেন ¶ দিট্ঠা অসাধারণা অঞ্ঞেসন্তি অত্থো. কা পন সাতি? অরিযসচ্চদেসনা. তেনেৰাহ – দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গন্তি. ৰিরজং ৰীতমলন্তি রাগরজাদীনং অভাৰা ৰিরজং, রাগমলাদীনং ¶ ৰিগতত্তা ৰীতমলং. ধম্মচক্খুন্তি ইধ সোতাপত্তিমগ্গো অধিপ্পেতো. তস্স উপ্পত্তিআকারদস্সনত্থং ¶ যংকিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি আহ. তঞ্হি নিরোধং আরম্মণং কত্ৰা কিচ্চৰসেন এৰং সব্বসঙ্খতং পটিৰিজ্ঝন্তং উপ্পজ্জতি. দিট্ঠো অরিযসচ্চধম্মো এতেনাতি দিট্ঠধম্মো. এস নযো সেসেসুপি. তিণ্ণা ৰিচিকিচ্ছা অনেনাতি তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো. ৰিগতা কথংকথা অস্সাতি ৰিগতকথংকথো. ৰিসারজ্জং পত্তোতি ৰেসারজ্জপ্পত্তো. কত্থ? সত্থুসাসনে. নাস্স পরো পচ্চযো, ন পরং সদ্ধায এত্থ ৰত্ততীতি অপরপ্পচ্চযো.
পৰত্তমংসন্তি পকতিযা পৰত্তং কপ্পিযমংসং মূলং গহেত্ৰা অন্তরাপণে পরিযেসাহীতি অধিপ্পাযো. সম্বহুলা নিগণ্ঠাতি পঞ্চসতমত্তা নিগণ্ঠা. থূলং পসুন্তি থূলং মহাসরীরং গোকণ্ণমহিংসসূকরসঙ্খাতং পসুং. উদ্দিস্সকতন্তি অত্তানং উদ্দিসিত্ৰা কতং, মারিতন্তি অত্থো. পটিচ্চকম্মন্তি স্ৰাযং তং মংসং পটিচ্চ তং পাণৰধকম্মং ফুসতি. তঞ্হি অকুসলং উপড্ঢং দাযকস্স, উপড্ঢং পটিগ্গাহকস্স হোতীতি নেসং লদ্ধি. অপরো ¶ নযো – পটিচ্চকম্মন্তি অত্তানং পটিচ্চকতং. অথ ৰা পটিচ্চকম্মন্তি নিমিত্তকম্মস্সেতং অধিৰচনং, তং পটিচ্চকম্মং এত্থ অত্থীতি মংসম্পি পটিচ্চকম্মন্তি ৰুত্তং. উপকণ্ণকেতি কণ্ণমূলে. অলন্তি পটিক্খেপৰচনং, কিং ইমিনাতি অত্থো. ন চ পনেতেতি এতে আযস্মন্তো দীঘরত্তং অৰণ্ণকামা হুত্ৰা অৰণ্ণং ভাসন্তাপি অব্ভাচিক্খন্তা ন জিরিদন্তি, অব্ভক্খানস্স অন্তং ন গচ্ছন্তীতি অত্থো. অথ ৰা লজ্জনত্থে ইদং জিরিদন্তীতি পদং দট্ঠব্বং, ন লজ্জন্তীতি অত্থো.
৩. অস্সাজানীযসুত্তৰণ্ণনা
১৩. ততিযে অঙ্গেহীতি গুণঙ্গেহি. তস্সং দিসাযং জাতো হোতীতি তস্সং সিন্ধুনদীতীরদিসাযং জাতো হোতি. অঞ্ঞেপি ভদ্রা অস্সাজানীযা তত্থেৰ জাযন্তি. অল্লং ৰা সুক্খং ৰাতি অল্লতিণং ৰা সুক্খতিণং ৰা. নাঞ্ঞে অস্সে উব্বেজেতাতি অঞ্ঞে অস্সে ন উব্বেজেতি ন পহরতি ন ডংসতি ন কলহং করোতি. সাঠেয্যানীতি সঠভাৰো. কূটেয্যানীতি কূটভাৰো. জিম্হেয্যানীতি জিম্হভাৰো. ৰঙ্কেয্যানীতি ৰঙ্কভাৰা. ইচ্চস্স চতূহিপি পদেহি অসিক্খিতভাৰোৰ কথিতো ¶ . ৰাহীতি ৰহনসভাৰো দিন্নোৰাদপটিকরো. যাৰ ¶ জীৰিতমরণপরিযাদানাতি যাৰ জীৰিতস্স মরণেন পরিযোসানা. সক্কচ্চং পরিভুঞ্জতীতি অমতং ¶ ৰিয পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জতি. পুরিসথামেনাতিআদীসু ঞাণথামাদযো কথিতা. সণ্ঠানন্তি ওসক্কনং পটিপ্পস্সদ্ধি.
৪. অস্সখল়ুঙ্কসুত্তৰণ্ণনা
১৪. চতুত্থে ‘‘পেহী’’তি ৰুত্তোতি ‘‘গচ্ছা’’তি ৰুত্তো. পিট্ঠিতো রথং পৰত্তেতীতি খন্ধট্ঠিকেন যুগং উপ্পীল়িত্ৰা পচ্ছিমভাগেন রথং পৰট্টেন্তো ওসক্কতি. পচ্ছা লঙ্ঘতি, কুব্বরং হনতীতি দ্ৰে পচ্ছিমপাদে উক্খিপিত্ৰা তেহি পহরিত্ৰা রথকুব্বরং ভিন্দতি. তিদণ্ডং ভঞ্জতীতি রথস্স পুরতো তযো দণ্ডকা হোন্তি, তে ভঞ্জতি. রথীসায সত্থিং উস্সজ্জিত্ৰাতি সীসং নামেত্ৰা যুগং ভূমিযং পাতেত্ৰা সত্থিনা রথীসং পহরিত্ৰা. অজ্ঝোমদ্দতীতি দ্ৰীহি পুরিমপাদেহি ঈসং মদ্দন্তো তিট্ঠতি. উব্বটুমং রথং করোতীতি থলং ৰা কণ্ডকট্ঠানং ৰা রথং আরোপেতি. অনাদিযিত্ৰাতি অমনসিকত্ৰা অগণিত্ৰা. মুখাধানন্তি মুখঠপনত্থায দিন্নং অযসঙ্খলিকং. খীলট্ঠাযীতি চত্তারো পাদে থম্ভে ৰিয নিচ্চলং ঠপেত্ৰা খীলট্ঠানসদিসেন ঠানেন তিট্ঠতি. ইমস্মিং ¶ সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতং.
৫. মলসুত্তৰণ্ণনা
১৫. পঞ্চমে অসজ্ঝাযমলাতি উগ্গহিতমন্তানং অসজ্ঝাযকরণং মলং নাম হোতি. অনুট্ঠানমলা ঘরাতি উট্ঠানৰীরিযাভাৰো ঘরানং মলং নাম. ৰণ্ণস্সাতি সরীরৰণ্ণস্স. রক্খতোতি যংকিঞ্চি অত্তনো সন্তকং রক্খন্তস্স. অৰিজ্জা পরমং মলন্তি ততো সেসাকুসলধম্মমলতো অট্ঠসু ঠানেসু অঞ্ঞাণভূতা ৰট্টমূলসঙ্খাতা বহলন্ধকারঅৰিজ্জা পরমং মলং. ততো হি মলতরং নাম নত্থি. ইমস্মিম্পি সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতং.
৬. দূতেয্যসুত্তৰণ্ণনা
১৬. ছট্ঠে দূতেয্যন্তি দূতকম্মং. গন্তুমরহতীতি তং দূতেয্যসঙ্খাতং সাসনং ধারেত্ৰা হরিতুং অরহতি. সোতাতি যো তং অস্স সাসনং দেতি ¶ , তস্স সোতা. সাৰেতাতি তং উগ্গণ্হিত্ৰা ‘‘ইদং নাম তুম্হেহি ৰুত্ত’’ন্তি পটিসাৰেতা. উগ্গহেতাতি সুগ্গহিতং কত্ৰা উগ্গহেতা. ধারেতাতি সুধারিতং ¶ কত্ৰা ধারেতা. ৰিঞ্ঞাতি অত্থানত্থস্স অত্থং জানিতা. ৰিঞ্ঞাপেতাতি পরং ৰিজানাপেতা. সহিতা সহিতস্সাতি ইদং সহিতং, ইদং অসহিতন্তি এৰং সহিতাসহিতস্স কুসলো, উপগতানুপগতেসু ছেকো সাসনং আরোচেন্তো সহিতং সল্লক্খেত্ৰা আরোচেতি. ন ব্যথতীতি ৰেধতি ন ছম্ভতি. অসন্দিদ্ধন্তি ¶ নিস্সন্দেহং ৰিগতসংসযং. পুচ্ছিতোতি পঞ্হত্থায পুচ্ছিতো.
৭-৮. বন্ধনসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
১৭-১৮. সত্তমে রুণ্ণেনাতি রুদিতেন. আকপ্পেনাতি নিৰাসনপারুপনাদিনা ৰিধানেন. ৰনভঙ্গেনাতি ৰনতো ভঞ্জিত্ৰা আহটেন পুপ্ফফলাদিপণ্ণাকারেন. অট্ঠমেপি এসেৰ নযো.
৯. পহারাদসুত্তৰণ্ণনা
১৯. নৰমে পহারাদোতি এৰংনামকো. অসুরিন্দোতি অসুরজেট্ঠকো. অসুরেসু হি ৰেপচিত্তি রাহু পহারাদোতি ইমে তযো জেট্ঠকা. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি দসবলস্স অভিসম্বুদ্ধদিৰসতো পট্ঠায ‘‘অজ্জ গমিস্সামি স্ৰে গমিস্সামী’’তি একাদস ৰস্সানি অতিক্কমিত্ৰা দ্ৰাদসমে ৰস্সে সত্থু ৰেরঞ্জাযং ৰসনকালে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘মম ‘অজ্জ স্ৰে’তি দ্ৰাদস ৰস্সানি জাতানি, হন্দাহং ইদানেৰ গচ্ছামী’’তি তঙ্খণংযেৰ অসুরগণপরিৰুতো অসুরভৰনা নিক্খমিত্ৰা দিৰা দিৰস্স যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, একমন্তং অট্ঠাসীতি সো কির ‘‘তথাগতং পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা এৰ ধম্মং সুণিস্সামী’’তি আগতো, তথাগতস্স পন দিট্ঠকালতো পট্ঠায বুদ্ধগারৰেন পুচ্ছিতুং অসক্কোন্তো অপি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ততো সত্থা চিন্তেসি – ‘‘অযং পহারাদো মযি অকথেন্তে পঠমতরং কথেতুং ন সক্খিস্সতি, চিণ্ণৰসিট্ঠানেযেৰ নং কথাসমুট্ঠাপনত্থং একং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামী’’তি ¶ .
অথ ¶ নং পুচ্ছন্তো অপি পন পহারাদাতিআদিমাহ. তত্থ অভিরমন্তীতি রতিং ৰিন্দন্তি, অনুক্কণ্ঠমানা ৰসন্তীতি অত্থো. সো ‘‘পরিচিণ্ণট্ঠানেযেৰ মং ভগৰা পুচ্ছতী’’তি অত্তমনো হুত্ৰা অভিরমন্তি, ভন্তেতি আহ. অনুপুব্বনিন্নোতিআদীনি সব্বানি অনুপটিপাটিযা নিন্নভাৰস্স ৰেৰচনানি. ন আযতকেনেৰ পপাতোতি ন ছিন্নতটমহাসোব্ভো ৰিয আদিতোৰ পপাতো ¶ . সো হি তীরতো পট্ঠায একঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলৰিদত্থিরতনযট্ঠিউসভঅড্ঢগাৰুতগাৰুতঅড্ঢযোজনাদিৰসেন গম্ভীরো হুত্ৰা গচ্ছন্তো সিনেরুপাদমূলে চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো হুত্ৰা ঠিতোতি দস্সেতি.
ঠিতধম্মোতি ঠিতসভাৰো. কুণপেনাতি যেন কেনচি হত্থিঅস্সাদীনং কল়েৰরেন. থলং উস্সারেতীতি হত্থেন গহেত্ৰা ৰিয ৰীচিপহারেনেৰ থলং খিপতি.
গঙ্গাযমুনাতি ইধ ঠত্ৰা ইমাসং নদীনং উপ্পত্তিকথং কথেতুং ৰট্টতি. অযং তাৰ জম্বুদীপো দসসহস্সযোজনপরিমাণো, তত্থ চতুসহস্সযোজনপরিমাণো পদেসো উদকেন অজ্ঝোত্থটো মহাসমুদ্দোতি সঙ্খং গতো, তিসহস্সযোজনপ্পমাণে মনুস্সা ৰসন্তি, তিসহস্সযোজনপ্পমাণে হিমৰা পতিট্ঠিতো উব্বেধেন পঞ্চযোজনসতিকো চতুরাসীতিকূটসহস্সপটিমণ্ডিতো সমন্ততো সন্দমানপঞ্চসতনদীৰিচিত্তো, যত্থ আযামৰিত্থারেন চ গম্ভীরতো চ পণ্ণাসপণ্ণাসযোজনা দিযড্ঢযোজনসতপরিমণ্ডলা অনোতত্তদহো কণ্ণমুণ্ডদহো ¶ রথকারদহো ছদ্দন্তদহো কুণালদহো মন্দাকিনিদহো সীহপ্পপাতদহোতি সত্ত মহাসরা পতিট্ঠহন্তি.
তেসু অনোতত্তো সুদস্সনকূটং চিত্তকূটং কাল়কূটং গন্ধমাদনকূটং কেলাসকূটন্তি ইমেহি পঞ্চহি পব্বতেহি পরিক্খিত্তো. তত্থ সুদস্সনকূটং সোৰণ্ণমযং দ্ৰিযোজনসতুব্বেধং অন্তোৰঙ্কং কাকমুখসণ্ঠানং তমেৰ সরং পটিচ্ছাদেত্ৰা তিট্ঠতি, চিত্তকূটং সব্বরতনমযং, কাল়কূটং অঞ্জনমযং, গন্ধমাদনকূটং সানুমযং অব্ভন্তরে মুগ্গৰণ্ণং, মূলগন্ধো সারগন্ধো ফেগ্গুগন্ধো তচগন্ধো পপটিকাগন্ধো রসগন্ধো পত্তগন্ধো পুপ্ফগন্ধো ফলগন্ধো ¶ গন্ধগন্ধোতি ইমেহি দসহি গন্ধেহি উস্সন্নং, নানপ্পকারওসধসঞ্ছন্নং কাল়পক্খউপোসথদিৰসে আদিত্তমিৰ অঙ্গারং জলন্তং তিট্ঠতি, কেলাসকূটং রজতমযং. সব্বানি সুদস্সনেন সমানুব্বেধসণ্ঠানানি তমেৰ সরং পটিচ্ছাদেত্ৰা ঠিতানি. তানি সব্বানি দেৰানুভাৰেন নাগানুভাৰেন চ ৰস্সন্তি, নদিযো চেতেসু সন্দন্তি. তং সব্বম্পি উদকং অনোতত্তমেৰ পৰিসতি. চন্দিমসূরিযা দক্খিণেন ৰা উত্তরেন ৰা গচ্ছন্তা পব্বতন্তরেন তত্থ ওভাসং করোন্তি, উজুং গচ্ছন্তা ন করোন্তি. তেনেৰস্স অনোতত্তো তিসঙ্খা উদপাদি.
তত্থ মনোহরসিলাতলানি নিম্মচ্ছকচ্ছপানি ফলিকসদিসনিম্মলোদকানি ন্হানতিত্থানি সুপটিযত্তানি ¶ হোন্তি ¶ , যেসু বুদ্ধা খীণাসৰা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ ইদ্ধিমন্তা চ ইসযো ন্হাযন্তি, দেৰযক্খাদযো উদককীল়ং কীল়ন্তি.
তস্স চতূসু পস্সেসু সীহমুখং, হত্থিমুখং, অস্সমুখং, উসভমুখন্তি চত্তারি মুখানি হোন্তি, যেহি চতস্সো নদিযো সন্দন্তি. সীহমুখেন নিক্খন্তনদীতীরে সীহা বহুতরা হোন্তি, হত্থিমুখাদীহি হত্থিঅস্সউসভা. পুরত্থিমদিসতো নিক্খন্তনদী অনোতত্তং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা ইতরা তিস্সো নদিযো অনুপগম্ম পাচীনহিমৰন্তেনেৰ অমনুস্সপথং গন্ত্ৰা মহাসমুদ্দং পৰিসতি. পচ্ছিমদিসতো চ উত্তরদিসতো চ নিক্খন্তনদিযোপি তথেৰ পদক্খিণং কত্ৰা পচ্ছিমহিমৰন্তেনেৰ উত্তরহিমৰন্তেনেৰ চ অমনুস্সপথং গন্ত্ৰা মহাসমুদ্দং পৰিসন্তি. দক্খিণমুখতো নিক্খন্তনদী পন তং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা উত্তরেন উজুকং পাসাণপিট্ঠেনেৰ সট্ঠি যোজনানি গন্ত্ৰা পব্বতং পহরিত্ৰা উট্ঠায পরিক্খেপেন তিগাৰুতপ্পমাণা উদকধারা হুত্ৰা আকাসেন সট্ঠি যোজনানি গন্ত্ৰা তিযগ্গল়ে নাম পাসাণে পতিতা, পাসাণো উদকধারাৰেগেন ভিন্নো. তত্থ পঞ্ঞাসযোজনপ্পমাণা তিযগ্গল়া নাম মহাপোক্খরণী জাতা, পোক্খরণিযা কূলং ভিন্দিত্ৰা পাসাণং পৰিসিত্ৰা সট্ঠি যোজনানি গতা. ততো ঘনপথৰিং ভিন্দিত্ৰা উম্মঙ্গেন সট্ঠি যোজনানি গন্ত্ৰা গিঞ্ঝং নাম তিরচ্ছানপব্বতং পহরিত্ৰা হত্থতলে পঞ্চঙ্গুলিসদিসা পঞ্চ ধারা হুত্ৰা পৰত্ততি. সা ¶ তিক্খত্তুং অনোতত্তং পদক্খিণং কত্ৰা গতট্ঠানে আৰত্তগঙ্গাতি ৰুচ্চতি ¶ . উজুকং পাসাণপিট্ঠেন সট্ঠি যোজনানি গতট্ঠানে কণ্হগঙ্গা, আকাসেন সট্ঠি যোজনানি গতট্ঠানে আকাসগঙ্গা, তিযগ্গল়পাসাণে পঞ্ঞাসযোজনোকাসে ঠিতা তিযগ্গল়পোক্খরণী, কূলং ভিন্দিত্ৰা পাসাণং পৰিসিত্ৰা সট্ঠি যোজনানি গতট্ঠানে বহলগঙ্গাতি, উমঙ্গেন সট্ঠি যোজনানি গতট্ঠানে উমঙ্গগঙ্গাতি ৰুচ্চতি. ৰিঞ্ঝং নাম তিরচ্ছানপব্বতং পহরিত্ৰা পঞ্চ ধারা হুত্ৰা পৰত্তনট্ঠানে পন গঙ্গা, যমুনা, অচিরৰতী, সরভূ, মহীতি পঞ্চ সঙ্খং গতা. এৰমেতা পঞ্চ মহানদিযো হিমৰন্ততো পৰত্তন্তীতি ৰেদিতব্বা.
সৰন্তিযোতি যা কাচি সৰমানা গচ্ছন্তী মহানদিযো ৰা কুন্নদিযো ৰা. অপ্পেন্তীতি অল্লীযন্তি ওসরন্তি. ধারাতি ৰুট্ঠিধারা. পূরত্তন্তি পুণ্ণভাৰো. মহাসমুদ্দস্স হি অযং ধম্মতা – ‘‘ইমস্মিং কালে দেৰো মন্দো জাতো, জালক্খিপাদীনি আদায মচ্ছকচ্ছপে গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘ইমস্মিং কালে মহন্তা ৰুট্ঠি, লভিস্সাম নু খো পিট্ঠিপসারণট্ঠান’’ন্তি ৰা ¶ ৰত্তুং ন সক্কা. পঠমকপ্পিককালতো পট্ঠায হি যং সিনেরুমেখলং আহচ্চ উদকং ঠিতং, ততো একঙ্গুলমত্তম্পি উদকং নেৰ হেট্ঠা ওসীদতি, ন উদ্ধং উত্তরতি. একরসোতি অসম্ভিন্নরসো.
মুত্তাতি খুদ্দকমহন্তৰট্টদীঘাদিভেদা অনেকৰিধা ¶ . মণীতি রত্তনীলাদিভেদো অনেকৰিধো. ৰেল়ুরিযোতি ৰংসৰণ্ণসিরীসপুপ্ফৰণ্ণাদিভেদো অনেকৰিধো. সঙ্খোতি দক্খিণাৰট্টতম্বকুচ্ছিকধমনসঙ্খাদিভেদো অনেকৰিধো. সিলাতি সেতকাল়মুগ্গৰণ্ণাদিভেদো অনেকৰিধা. পৰাল়ন্তি খুদ্দকমহন্তরত্তঘনরত্তাদিভেদং অনেকৰিধং. মসারগল্লন্তি কবরমণি. নাগাতি ঊমিপিট্ঠৰাসিনোপি ৰিমানট্ঠকা নাগাপি.
অট্ঠ পহারাদাতি সত্থা অট্ঠপি ধম্মে ৰত্তুং সক্কোতি, সোল়সপি বাত্তিংসপি চতুসট্ঠিপি সহস্সম্পি, পহারাদেন পন অট্ঠ কথিতা, অহম্পি তেহেৰ সরিক্খকে কত্ৰা কথেস্সামীতি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ. অনুপুব্বসিক্খাতিআদীসু অনুপুব্বসিক্খায তিস্সো সিক্খা গহিতা, অনুপুব্বকিরিযায তেরস ধুতঙ্গানি, অনুপুব্বপটিপদায সত্ত অনুপস্সনা অট্ঠারস মহাৰিপস্সনা অট্ঠতিংস আরম্মণৰিভত্তিযো সত্ততিংস বোধপক্খিযধম্মা ¶ . ন আযতকেনেৰ অঞ্ঞাপটিৰেধোতি মণ্ডূকস্স উপ্পতিত্ৰা গমনং ৰিয আদিতোৰ সীলপূরণাদিং অকত্ৰা অরহত্তপ্পটিৰেধো নাম নত্থি, পটিপাটিযা পন সীলসমাধিপঞ্ঞাযো পূরেত্ৰাৰ সক্কা অরহত্তং পত্তুন্তি অত্থো.
আরকাৰাতি দূরেযেৰ. ন তেন নিব্বানধাতুযা ঊনত্তং ৰা পূরত্তং ৰাতি অসঙ্খ্যেয্যেপি কপ্পে বুদ্ধেসু অনুপ্পন্নেসু একসত্তোপি পরিনিব্বাতুং ন সক্কোতি, তদাপি ‘‘তুচ্ছা নিব্বানধাতূ’’তি ন ¶ সক্কা ৰত্তুং. বুদ্ধকালে চ পন একেকস্মিং সমাগমে অসঙ্খ্যেয্যাপি সত্তা অমতং আরাধেন্তি, তদাপি ন সক্কা ৰত্তুং – ‘‘পূরা নিব্বানধাতূ’’তি.
১০. উপোসথসুত্তৰণ্ণনা
২০. দসমে নিসিন্নো হোতীতি উপোসথকরণত্থায উপাসিকায রতনপাসাদে নিসিন্নো. নিসজ্জ পন ভিক্খূনং চিত্তানি ওলোকেন্তো একং দুস্সীলপুগ্গলং দিস্ৰা ‘‘সচাহং ইমস্মিং পুগ্গলে ¶ নিসিন্নেযেৰ পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামি, সত্তধা তস্স মুদ্ধা ফলিস্সতী’’তি তস্স অনুকম্পায তুণ্হীযেৰ অহোসি. অভিক্কন্তাতি অতিক্কন্তা পরিক্খীণা. উদ্ধস্তে অরুণেতি উগ্গতে অরুণসীসে. নন্দিমুখিযাতি তুট্ঠমুখিযা. অপরিসুদ্ধা, আনন্দ, পরিসাতি ‘‘অসুকপুগ্গলো অপরিসুদ্ধো’’তি অৰত্ৰা ‘‘অপরিসুদ্ধা, আনন্দ, পরিসা’’তি আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
মহাৰগ্গো দুতিযো.
৩. গহপতিৰগ্গো
১. পঠমউগ্গসুত্তৰণ্ণনা
২১. ততিযস্স পঠমে পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদীতি তস্স কির ঘরে পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চ আসনসতানি নিচ্চং পঞ্ঞত্তানেৰ হোন্তি, তেসু অঞ্ঞতরস্মিং আসনে নিসীদি. তং সুণাহীতি তে সুণাহি, তং ৰা অট্ঠৰিধং অচ্ছরিযধম্মং সুণাহি. চিত্তং পসীদীতি ‘‘বুদ্ধো নু খো ন বুদ্ধো নু খো’’তি ৰিতক্কমত্তম্পি ন উপ্পজ্জি, অযমেৰ বুদ্ধোতি চিত্তুপ্পাদো পসন্নো অনাৰিলো অহোসি. সকানি ৰা ঞাতিকুলানীতি অত্তনো যাপনমত্তং ধনং ¶ গহেত্ৰা ঞাতিঘরানি গচ্ছতু. কস্স ৰো দম্মীতি কতরপুরিসস্স তুম্হে দদামি, আরোচেথ মে অত্তনো অধিপ্পাযং. অপ্পটিৰিভত্তাতি ¶ ‘‘এত্তকং দস্সামি এত্তকং ন দস্সামি, ইদং দস্সামি ইদং ন দস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেন্তেন হি পটিৰিভত্তা নাম হোতি, ময্হং পন ন এৰং. অথ খো সঙ্ঘিকা ৰিয গণসন্তকা ৰিয চ সীলৰন্তেহি সদ্ধিং সাধারণাযেৰ. সক্কচ্চংযেৰ পযিরুপাসামীতি সহত্থা উপট্ঠহামি, চিত্তীকারেন উপসঙ্কমামি.
অনচ্ছরিযং খো পন মং, ভন্তেতি, ভন্তে, যং মং দেৰতা উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং আরোচেন্তি, ইদং ন অচ্ছরিযং. যং পনাহং ততোনিদানং চিত্তস্স উণ্ণতিং নাভিজানামি, তং এৰ অচ্ছরিযন্তি ¶ ৰদতি. সাধু সাধু, ভিক্খূতি এত্থ কিঞ্চাপি ভিক্খুং আমন্তেতি, উপাসকস্সেৰ পন ৰেয্যাকরণসম্পহংসনে এস সাধুকারোতি ৰেদিতব্বো.
২. দুতিযউগ্গসুত্তৰণ্ণনা
২২. দুতিযে নাগৰনেতি তস্স কির সেট্ঠিনো নাগৰনং নাম উয্যানং, সো তত্থ পুরেভত্তং গন্ধমালাদীনি গাহাপেত্ৰা উয্যানকীল়িকং কীল়িতুকামো গন্ত্ৰা পরিচারিযমানো ভগৰন্তং অদ্দস. সহ দস্সনেনেৰস্স পুরিমনযেনেৰ চিত্তং পসীদি, সুরাপানেন চ উপ্পন্নমন্দো তঙ্খণংযেৰ পহীযি. তং সন্ধাযেৰমাহ. ওণোজেসিন্তি উদকং হত্থে পাতেত্ৰা অদাসিং. অসুকোতি অমুকো. সমচিত্তোৰ দেমীতি ‘‘ইমস্স থোকং, ইমস্স বহুক’’ন্তি এৰং চিত্তনানত্তং ন করোমি, দেয্যধম্মং পন একসদিসং করোমীতি দস্সেতি. আরোচেন্তীতি ¶ আকাসে ঠত্ৰা আরোচেন্তি. নত্থি তং সংযোজনন্তি ইমিনা উপাসকো অত্তনো অনাগামিফলং ব্যাকরোতি.
৩. পঠমহত্থকসুত্তৰণ্ণনা
২৩. ততিযে হত্থকো আল়ৰকোতি ভগৰতা আল়ৰকযক্খস্স হত্থতো হত্থেহি সম্পটিচ্ছিতত্তা হত্থকোতি লদ্ধনামো রাজকুমারো. সীলৰাতি পঞ্চসীলদসসীলেন সীলৰা. চাগৰাতি চাগসম্পন্নো. কচ্চিত্থ, ভন্তেতি, ভন্তে, কচ্চি এত্থ ভগৰতো ব্যাকরণট্ঠানে. অপ্পিচ্ছোতি অধিগমপ্পিচ্ছতায অপ্পিচ্ছো.
৪. দুতিযহত্থকসুত্তৰণ্ণনা
২৪. চতুত্থে ¶ পঞ্চমত্তেহি উপাসকসতেহীতি সোতাপন্নসকদাগামীনংযেৰ অরিযসাৰকউপাসকানং পঞ্চহি সতেহি পরিৰুতো ভুত্তপাতরাসো গন্ধমালৰিলেপেনচুণ্ণানি গহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. সঙ্গহৰত্থূনীতি সঙ্গণ্হনকারণানি. তেহাহন্তি তেহি অহং. তং দানেন সঙ্গণ্হামীতি নঙ্গলবলিবদ্দভত্তবীজাদীনি চেৰ গন্ধমালমূলাদীনি চ দত্ৰা সঙ্গণ্হামি. পেয্যৰজ্জেনাতি অম্ম, তাত, ভাতর, ভগিনীতিআদিকেন কণ্ণসুখেন মুদুকেন পিযৰচনেন সঙ্গণ্হামি. অত্থচরিযাযাতি ‘‘ইমস্স দানেন ৰা পিযৰচনেন ৰা কিচ্চং নত্থি, অত্থচরিযায সঙ্গণ্হিতব্বযুত্তকো ¶ অয’’ন্তি ঞত্ৰা উপ্পন্নকিচ্চনিত্থরণসঙ্খাতায অত্থচরিযায সঙ্গণ্হামি. সমানত্ততাযাতি ‘‘ইমস্স দানাদীহি কিচ্চং নত্থি, সমানত্ততায ¶ সঙ্গণ্হিতব্বো অয’’ন্তি একতো খাদনপিৰননিসজ্জাদীহি অত্তনা সমানং কত্ৰা সঙ্গণ্হামি. দলিদ্দস্স খো নো তথা সোতব্বং মঞ্ঞন্তীতি দলিদ্দস্স কিঞ্চি দাতুং ৰা কাতুং ৰা অসক্কোন্তস্স, যথা দলিদ্দস্স নো তথা সোতব্বং মঞ্ঞন্তি, মম পন সোতব্বং মঞ্ঞন্তি, দিন্নোৰাদে তিট্ঠন্তি, ন মে অনুসাসনিং অতিক্কমিতব্বং মঞ্ঞন্তি. যোনি খো ত্যাযন্তি উপাযো খো তে অযং. ইমেসু পন দ্ৰীসুপি সুত্তেসু সত্থারা সীলচাগপঞ্ঞা মিস্সকা কথিতাতি ৰেদিতব্বা.
৫-৬. মহানামসুত্তাদিৰণ্ণনা
২৫-২৬. পঞ্চমে অত্থূপপরিক্খিতা হোতীতি অত্থানত্থং কারণাকারণং উপপরিক্খিতা হোতি. ছট্ঠে সদ্ধাসীলচাগা মিস্সকা কথিতা.
৭. পঠমবলসুত্তৰণ্ণনা
২৭. সত্তমে উজ্ঝত্তিবলাতি উজ্ঝানবলা. বালানঞ্হি ‘‘যং অসুকো ইদঞ্চিদঞ্চ আহ, মং সো আহ, ন অঞ্ঞ’’ন্তি এৰং উজ্ঝানমেৰ বলং. নিজ্ঝত্তিবলাতি ‘‘ন ইদং এৰং, এৰং নামেত’’ন্তি অত্থানত্থনিজ্ঝাপনংযেৰ বলং. পটিসঙ্খানবলাতি পচ্চৰেক্খণবলা. খন্তিবলাতি অধিৰাসনবলা.
৮. দুতিযবলসুত্তৰণ্ণনা
২৮. অট্ঠমে ¶ বলানীতি ঞাণবলানি. আসৰানং খযং পটিজানাতীতি অরহত্তং পটিজানাতি. অনিচ্চতোতি হুত্ৰা অভাৰাকারেন. যথাভূতন্তি যথাসভাৰতো. সম্মপ্পঞ্ঞাযাতি সহৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায. অঙ্গারকাসূপমাতি ¶ সন্তাপনট্ঠেন অঙ্গারকাসুযা উপমিতা ইমে কামাতি. ৰিৰেকনিন্নন্তি ফলসমাপত্তিৰসেন নিব্বাননিন্নং. ৰিৰেকট্ঠন্তি কিলেসেহি ৰজ্জিতং দূরীভূতং ৰা. নেক্খম্মাভিরতন্তি পব্বজ্জাভিরতং. ব্যন্তিভূতন্তি ৰিগতন্তভূতং একদেসেনাপি অনল্লীনং ৰিসংযুত্তং ৰিসংসট্ঠং. আসৰট্ঠানিযেহীতি সম্পযোগৰসেন আসৰানং কারণভূতেহি, কিলেসধম্মেহীতি ¶ অত্থো. অথ ৰা ব্যন্তিভূতন্তি ৰিগতৰাযন্তি অত্থো. কুতো? সব্বসো আসৰট্ঠানিযেহি ধম্মেহি, সব্বেহি তেভূমকধম্মেহীতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে অরিযমগ্গো লোকিযলোকুত্তরো কথিতো.
৯. অক্খণসুত্তৰণ্ণনা
২৯. নৰমে খণে কিচ্চানি করোতীতি খণকিচ্চো, ওকাসং লভিত্ৰাৰ কিচ্চানি করোতীতি অত্থো. ধম্মোতি চতুসচ্চধম্মো. ওপসমিকোতি কিলেসূপসমাৰহো. পরিনিব্বাযিকোতি কিলেসপরিনিব্বানকরো. চতুমগ্গঞাণসঙ্খাতং সম্বোধিং গচ্ছতি সম্পাপুণাতীতি সম্বোধগামী. দীঘাযুকং দেৰনিকাযন্তি ইদং অসঞ্ঞং দেৰনিকাযং সন্ধায ৰুত্তং. অৰিঞ্ঞাতারেসূতি অতিৰিয অৰিঞ্ঞূসু.
সুপ্পৰেদিতেতি সুকথিতে. অন্তরাযিকাতি অন্তরাযকরা. খণো ৰে মা উপচ্চগাতি অযং লদ্ধো খণো মা অতিক্কমি. ইধ ¶ চেৰ নং ৰিরাধেতীতি সচে কোচি পমত্তচারী ইধ ইমং খণং লভিত্ৰাপি সদ্ধম্মস্স নিযামতং অরিযমগ্গং ৰিরাধেতি ন সম্পাদেতি. অতীতত্থোতি হাপিতত্থো. চিরত্তং অনুতপিস্সতীতি চিররত্তং সোচিস্সতি. যথা হি ‘‘অসুকট্ঠানে ভণ্ডং সমুপ্পন্ন’’ন্তি সুত্ৰা একো ৰাণিজো ন গচ্ছেয্য, অঞ্ঞে গন্ত্ৰা গণ্হেয্যুং, তেসং তং অট্ঠগুণম্পি দসগুণম্পি ভৰেয্য. অথ ইতরো ‘‘মম অত্থো অতিক্কন্তো’’তি অনুতপেয্য, এৰং যো ইধ খণং লভিত্ৰা অপ্পটিপজ্জন্তো সদ্ধম্মস্স নিযামতং ৰিরাধেতি, সো অযং ৰাণিজোৰ অতীতত্থো ¶ চিরং অনুতপিস্সতি সোচিস্সতি. কিঞ্চ ভিয্যো অৰিজ্জানিৰুতোতি তথা. পচ্চৰিদুন্তি পটিৰিজ্ঝিংসু. সংৰরাতি সীলসংৰরা. মারধেয্যপরানুগেতি মারধেয্যসঙ্খাতং সংসারং অনুগতে. পারঙ্গতাতি নিব্বানং গতা. যে পত্তা আসৰক্খযন্তি যে অরহত্তং পত্তা. এৰমিধ গাথাসু ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
১০. অনুরুদ্ধমহাৰিতক্কসুত্তৰণ্ণনা
৩০. দসমে চেতীসূতি চেতিনামকানং রাজূনং নিৰাসট্ঠানত্তা এৰংলদ্ধৰোহারে রট্ঠে. পাচীনৰংসদাযেতি দসবলস্স ৰসনট্ঠানতো পাচীনদিসায ¶ ঠিতে ৰংসদাযে নীলোভাসেহি ৰেল়ূহি সঞ্ছন্নে ¶ অরঞ্ঞে. এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদীতি থেরো কির পব্বজিত্ৰা পঠমঅন্তোৰস্সম্হিযেৰ সমাপত্তিলাভী হুত্ৰা সহস্সলোকধাতুদস্সনসমত্থং দিব্বচক্খুঞাণং উপ্পাদেসি. সো সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ইধাহং, আৰুসো সারিপুত্ত, দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সহস্সলোকং ওলোকেমি. আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা, পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং. অথ চ পন মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ন ৰিমুচ্চতী’’তি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘যং খো তে, আৰুসো অনুরুদ্ধ, এৰং হোতি ‘অহং দিব্বেন চক্খুনা…পে… ওলোকেমী’তি, ইদং তে মানস্মিং. যম্পি তে, আৰুসো, অনুরুদ্ধ এৰং হোতি ‘আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং…পে… একগ্গ’ন্তি, ইদং তে উদ্ধচ্চস্মিং. যম্পি তে, আৰুসো অনুরুদ্ধ, এৰং হোতি ‘অথ চ পন মে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ন ৰিমুচ্চতী’তি, ইদং তে কুক্কুচ্চস্মিং. সাধু ৰতাযস্মা অনুরুদ্ধো ইমে তযো ধম্মে পহায ইমে তযো ধম্মে অমনসিকরিত্ৰা অমতায ধাতুযা চিত্তং উপসংহরতূ’’তি এৰমস্স থেরো কম্মট্ঠানং কথেসি. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা চেতিরট্ঠং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করোন্তো অট্ঠমাসং চঙ্কমেন ৰীতিনামেসি. সো পধানৰেগনিম্মথিতত্তা কিলন্তকাযো একস্স ৰেল়ুগুম্বস্স হেট্ঠা নিসীদি. অথস্সাযং এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি, এস মহাপুরিসৰিতক্কো উপ্পজ্জীতি অত্থো.
অপ্পিচ্ছস্সাতি ¶ এত্থ পচ্চযপ্পিচ্ছো, অধিগমপ্পিচ্ছো, পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো, ধুতঙ্গপ্পিচ্ছোতি চত্তারো অপ্পিচ্ছা. তত্থ ¶ পচ্চযপ্পিচ্ছো বহুং দেন্তে অপ্পং গণ্হাতি, অপ্পং দেন্তে অপ্পতরং গণ্হাতি, ন অনৰসেসগ্গাহী হোতি. অধিগমপ্পিচ্ছো মজ্ঝন্তিকত্থেরো ৰিয অত্তনো অধিগমং অঞ্ঞেসং জানিতুং ন দেতি. পরিযত্তিঅপ্পিচ্ছো তেপিটকোপি সমানো ন বহুস্সুতভাৰং জানাপেতুকামো হোতি সাকেততিস্সত্থেরো ৰিয. ধুতঙ্গপ্পিচ্ছো ধুতঙ্গপরিহরণভাৰং অঞ্ঞেসং জানিতুং ন দেতি দ্ৰেভাতিকত্থেরেসু জেট্ঠত্থেরো ৰিয. ৰত্থু ৰিসুদ্ধিমগ্গে কথিতং. অযং ধম্মোতি এৰং সন্তগুণনিগুহনেন চ পটিগ্গহণে মত্তঞ্ঞুতায চ অপ্পিচ্ছস্স পুগ্গলস্স অযং নৰলোকুত্তরধম্মো সম্পজ্জতি, নো মহিচ্ছস্স. এৰং সব্বত্থ যোজেতব্বং.
সন্তুট্ঠস্সাতি চতূসু পচ্চযেসু তীহি সন্তোসেহি সন্তুট্ঠস্স. পৰিৰিত্তস্সাতি কাযচিত্তউপধিৰিৰেকেহি ৰিৰিত্তস্স. তত্থ কাযৰিৰেকো নাম গণসঙ্গণিকং ৰিনোদেত্ৰা আরম্ভৰত্থুৰসেন একীভাৰো. একীভাৰমত্তেনেৰ কম্মং ন নিপ্ফজ্জতীতি কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো ¶ নিব্বত্তেতি, অযং চিত্তৰিৰেকো নাম. সমাপত্তিমত্তেনেৰ কম্মং ন নিপ্ফজ্জতীতি ঝানং পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণাতি, অযং সব্বাকারতো উপধিৰিৰেকো নাম. তেনাহ ভগৰা – ‘‘কাযৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং, চিত্তৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং, উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং ৰিসঙ্খারগতান’’ন্তি (মহানি. ৭, ৪৯).
সঙ্গণিকারামস্সাতি ¶ গণসঙ্গণিকায চেৰ কিলেসসঙ্গণিকায চ রতস্স. আরদ্ধৰীরিযস্সাতি কাযিকচেতসিকৰীরিযৰসেন আরদ্ধৰীরিযস্স. উপট্ঠিতস্সতিস্সাতি চতুসতিপট্ঠানৰসেন উপট্ঠিতস্সতিস্স. সমাহিতস্সাতি একগ্গচিত্তস্স. পঞ্ঞৰতোতি কম্মস্সকতপঞ্ঞায পঞ্ঞৰতো.
সাধু সাধূতি থেরস্স ৰিতক্কং সম্পহংসেন্তো এৰমাহ. ইমং অট্ঠমন্তি সত্ত নিধী লদ্ধপুরিসস্স অট্ঠমং দেন্তো ৰিয, সত্ত মণিরতনানি, সত্ত হত্থিরতনানি, সত্ত অস্সরতনানি লদ্ধপুরিসস্স অট্ঠমং দেন্তো ৰিয সত্ত মহাপুরিসৰিতক্কে ৰিতক্কেত্ৰা ঠিতস্স অট্ঠমং আচিক্খন্তো এৰমাহ. নিপ্পপঞ্চারামস্সাতি ¶ তণ্হামানদিট্ঠিপপঞ্চরহিতত্তা নিপ্পপঞ্চসঙ্খাতে নিব্বানপদে অভিরতস্স. ইতরং তস্সেৰ ৰেৰচনং. পপঞ্চারামস্সাতি যথাৰুত্তেসু পপঞ্চেসু অভিরতস্স. ইতরং তস্সেৰ ৰেৰচনং.
যতোতি যদা. ততোতি তদা. নানারত্তানন্তি নিলপীতলোহিতোদাতৰণ্ণেহি নানারজনেহি রত্তানং. পংসুকূলন্তি তেৰীসতিযা খেত্তেসু ঠিতপংসুকূলচীৰরং. খাযিস্সতীতি যথা তস্স পুব্বণ্হসমযাদীসু যস্মিং সমযে যং ইচ্ছতি, তস্মিং সমযে তং পারুপন্তস্স সো দুস্সকরণ্ডকো মনাপো হুত্ৰা খাযতি, এৰং তুয্হম্পি চীৰরসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন তুট্ঠস্স ৰিহরতো পংসুকূলচীৰরং খাযিস্সতি উপট্ঠহিস্সতি. রতিযাতি রতিঅত্থায. অপরিতস্সাযাতি তণ্হাদিট্ঠিপরিতস্সনাহি অপরিতস্সনত্থায. ফাসুৰিহারাযাতি ¶ সুখৰিহারত্থায. ওক্কমনায নিব্বানস্সাতি অমতং নিব্বানং ওতরণত্থায.
পিণ্ডিযালোপভোজনন্তি গামনিগমরাজধানীসু জঙ্ঘাবলং নিস্সায ঘরপটিপাটিযা চরন্তেন লদ্ধপিণ্ডিযালোপভোজনং. খাযিস্সতীতি তস্স গহপতিনো নানগ্গরসভোজনং ৰিয উপট্ঠহিস্সতি ¶ . সন্তুট্ঠস্স ৰিহরতোতি পিণ্ডপাতসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন সন্তুট্ঠস্স ৰিহরতো. রুক্খমূলসেনাসনং খাযিস্সতীতি তস্স গহপতিনো তেভূমকপাসাদে গন্ধকুসুমৰাসসুগন্ধং কূটাগারং ৰিয রুক্খমূলং উপট্ঠহিস্সতি. সন্তুট্ঠস্সাতি সেনাসনসন্তোসমহাঅরিযৰংসেন সন্তুট্ঠস্স. তিণসন্থারকোতি তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা ভূমিযং ৰা ফলকপাসাণতলানি ৰা অঞ্ঞতরস্মিং সন্থতসন্থতো. পূতিমুত্তন্তি যংকিঞ্চি মুত্তং. তঙ্খণে গহিতম্পি পূতিমুত্তমেৰ ৰুচ্চতি দুগ্গন্ধত্তা. সন্তুট্ঠস্স ৰিহরতোতি গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারসন্তোসেন সন্তুট্ঠস্স ৰিহরতো.
ইতি ভগৰা চতূসু ঠানেসু অরহত্তং পক্খিপন্তো কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা ‘‘কতরসেনাসনে নু খো ৰসন্তস্স কম্মট্ঠানং সপ্পাযং ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘তস্মিঞ্ঞেৰ ৰসন্তস্সা’’তি ঞত্ৰা তেন হি ত্ৰং, অনুরুদ্ধাতিআদিমাহ. পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতোতি তীহি ৰিৰেকেহি ৰিৰিত্তস্স ৰিহরন্তস্স. উয্যোজনিকপটিসংযুত্তন্তি ¶ উয্যোজনিকেহেৰ ৰচনেহি পটিসংযুত্তং, তেসং উপট্ঠানগমনকংযেৰাতি অত্থো. পপঞ্চনিরোধেতি নিব্বানপদে ¶ . পক্খন্দতীতি আরম্মণকরণৰসেন পক্খন্দতি. পসীদতীতিআদীসুপি আরম্মণৰসেনেৰ পসীদনসন্তিট্ঠনমুচ্চনা ৰেদিতব্বা. ইতি ভগৰা চেতিরট্ঠে পাচীনৰংসদাযে আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স কথিতে অট্ঠ মহাপুরিসৰিতক্কে পুন ভেসকল়াৰনমহাৰিহারে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিত্থারেন কথেসি.
মনোমযেনাতি মনেন নিব্বত্তিতকাযোপি মনোমযোতি ৰুচ্চতি মনেন গতকাযোপি, ইধ মনেন গতকাযং সন্ধাযেৰমাহ. যথা মে অহু সঙ্কপ্পোতি যথা ময্হং ৰিতক্কো অহোসি, ততো উত্তরি অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং দস্সেন্তো ততো উত্তরিং দেসযি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
গহপতিৰগ্গো ততিযো.
৪. দানৰগ্গো
১. পঠমদানসুত্তৰণ্ণনা
৩১. চতুত্থস্স ¶ পঠমে আসজ্জ দানং দেতীতি পত্ৰা দানং দেতি. আগতং দিস্ৰা তং মুহুত্তংযেৰ নিসীদাপেত্ৰা সক্কারং কত্ৰা দানং দেতি, দস্সামীতি ন কিলমেতি. ভযাতি ‘‘অযং অদাযকো অকারকো’’তি গরহভযা, অপাযভযা ৰা. অদাসি ¶ মেতি ময্হং পুব্বে এস ইদং নাম অদাসীতি দেতি. দস্সতি মেতি অনাগতে ইদং নাম দস্সতীতি দেতি. সাহু দানন্তি দানং নাম সাধু সুন্দরং বুদ্ধাদীহি পণ্ডিতেহি পসত্থন্তি দেতি. চিত্তালঙ্কারচিত্তপরিক্খারত্থং দানং দেতীতি সমথৰিপস্সনাচিত্তস্স অলঙ্কারত্থঞ্চেৰ পরিক্খারত্থঞ্চ দেতি. দানঞ্হি চিত্তং মুদুং করোতি. যেন লদ্ধো, সো ‘‘লদ্ধং মে’’তি মুদুচিত্তো হোতি. যেন দিন্নং, সোপি ‘‘দিন্নং মযা’’তি মুদুচিত্তো হোতি. ইতি উভিন্নং চিত্তং মুদুং করোতি. তেনেৰ ‘‘অদন্তদমন’’ন্তি ৰুচ্চতি. যথাহ –
‘‘অদন্তদমনং ¶ দানং, অদানং দন্তদূসকং;
দানেন পিযৰাচায, উন্নমন্তি নমন্তি চা’’তি.
ইমেসু পন অট্ঠসু দানেসু চিত্তালঙ্কারদানমেৰ উত্তমন্তি.
২. দুতিযদানসুত্তৰণ্ণনা
৩২. দুতিযে সদ্ধাতি যায সদ্ধায দানং দেতি, সা সদ্ধা. হিরিযন্তি যায হিরিযা দানং দেতি, সাৰ অধিপ্পেতা. কুসলঞ্চ দানন্তি অনৰজ্জঞ্চ দানং. দিৰিযন্তি দিৰঙ্গমং.
৩. দানৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৩৩. ততিযে দানৰত্থূনীতি দানকারণানি. ছন্দা দানং দেতীতি পেমেন দানং দেতি. দোসাতি ¶ দোসেন কুদ্ধো হুত্ৰা যং অত্থি, তং ৰেগেন গণ্হিত্ৰা দেতি. মোহাতি মোহেন মূল়্হো দেতি. ভযাতি গরহভযেন ৰা অপাযভযেন ৰা, তস্স তস্সেৰ ৰা পন ভযেন দেতি. কুলৰংসন্তি কুলপৰেণিং.
৪. খেত্তসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. চতুত্থে ¶ ন মহপ্ফলং হোতীতি ধঞ্ঞফলেন মহপ্ফলং ন হোতি. ন মহস্সাদন্তি যম্পিস্স ফলং হোতি, তস্স অস্সাদো ন মহা হোতি মন্দস্সাদং ন মধুরং. ন ফাতিসেয্যন্তি সেয্যাপিস্স ন হোতি ৰুড্ঢি, তস্স মহন্তং ৰীহিথম্ভসন্নিৰেসং ন হোতীতি অত্থো. উন্নামনিন্নামীতি থলনিন্নৰসেন ৰিসমতলং. তত্থ থলে উদকং ন সণ্ঠাতি, নিন্নে অতিবহু তিট্ঠতি. পাসাণসক্খরিকন্তি পত্থরিত্ৰা ঠিতপিট্ঠিপাসাণেহি চ খুদ্দকপাসাণেহি চ সক্খরাহি চ সমন্নাগতং. ঊসরন্তি উব্ভিন্নলোণং. ন চ গম্ভীরসিতন্তি থদ্ধভূমিতায গম্ভীরানুগতং, নঙ্গলমগ্গং কত্ৰা কসিতুং ন সক্কা হোতি, উত্তাননঙ্গলমগ্গমেৰ হোতি. ন আযসম্পন্নন্তি ন উদকাগমনসম্পন্নং. ন অপাযসম্পন্নন্তি পচ্ছাভাগে উদকনিগ্গমনমগ্গসম্পন্নং ন হোতি. ন মাতিকাসম্পন্নন্তি ন খুদ্দকমহন্তীহি উদকমাতিকাহি সম্পন্নং হোতি ¶ . ন মরিযাদসম্পন্নন্তি ন কেদারমরিযাদাহি সম্পন্নং. ন মহপ্ফলন্তিআদীনি সব্বানি ৰিপাকফলৰসেনেৰ ৰেদিতব্বানি.
সম্পন্নেতি পরিপুণ্ণে সম্পত্তিযুত্তে. পৰুত্তা বীজসম্পদাতি সম্পন্নং বীজং রোপিতং. দেৰে ¶ সম্পাদযন্তম্হীতি দেৰে সম্মা ৰস্সন্তে. অনীতিসম্পদা হোতীতি কীটকিমিআদিপাণকঈতিযা অভাৰো একা সম্পদা হোতি. ৰিরূল়্হীতি ৰড্ঢি দুতিযা সম্পদা হোতি. ৰেপুল্লন্তি ৰিপুলভাৰো ততিযা সম্পদা হোতি. ফলন্তি পরিপুণ্ণফলং চতুত্থী সম্পদা হোতি. সম্পন্নসীলেসূতি পরিপুণ্ণসীলেসু. ভোজনসম্পদাতি সম্পন্নং ৰিৰিধভোজনং. সম্পদানন্তি তিৰিধং কুসলসম্পদং. উপনেতীতি সা ভোজনসম্পদা উপনযতি. কস্মা? সম্পন্নঞ্হিস্স তং কতং, যস্মাস্স তং কতকম্মং সম্পন্নং পরিপুণ্ণন্তি অত্থো. সম্পন্নত্থূধাতি সম্পন্নো অত্থু ইধ. ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি তীহি ৰিজ্জাহি চ পঞ্চদসহি চরণধম্মেহি চ সমন্নাগতো. লদ্ধাতি এৰরূপো পুগ্গলো চিত্তস্স সম্পদং অৰেকল্লপরিপুণ্ণভাৰং লভিত্ৰা. করোতি কম্মসম্পদন্তি পরিপুণ্ণকম্মং করোতি. লভতি চত্থসম্পদন্তি অত্থঞ্চ পরিপুণ্ণং লভতি. দিট্ঠিসম্পদন্তি ৰিপস্সনাদিট্ঠিং. মগ্গসম্পদন্তি সোতাপত্তিমগ্গং. যাতি সম্পন্নমানসোতি পরিপুণ্ণচিত্তো হুত্ৰা অরহত্তং ¶ যাতি. সা হোতি সব্বসম্পদাতি সা সব্বদুক্খেহি ৰিমুত্তি সব্বসম্পদা নাম হোতীতি.
৫. দানূপপত্তিসুত্তৰণ্ণনা
৩৫. পঞ্চমে ¶ দানূপপত্তিযোতি দানপচ্চযা উপপত্তিযো. দহতীতি ঠপেতি. অধিট্ঠাতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ভাৰেতীতি ৰড্ঢেতি. হীনে ৰিমুত্তন্তি হীনেসু পঞ্চসু কামগুণেসু ৰিমুত্তং. উত্তরি অভাৰিতন্তি ততো উত্তরিমগ্গফলত্থায অভাৰিতং. তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততীতি যং ঠানং পত্থেত্ৰা কুসলং কতং, তত্থ নিব্বত্তনত্থায সংৰত্ততি. ৰীতরাগস্সাতি মগ্গেন ৰা সমুচ্ছিন্নরাগস্স সমাপত্তিযা ৰা ৰিক্খম্ভিতরাগস্স. দানমত্তেনেৰ হি ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিতুং ন সক্কা, দানং পন সমাধিৰিপস্সনাচিত্তস্স অলঙ্কারপরিৰারং হোতি. ততো দানেন মুদুচিত্তো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰীতরাগস্স নো সরাগস্সা’’তি.
৬. পুঞ্ঞকিরিযৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৩৬. ছট্ঠে ¶ পুঞ্ঞকিরিযানি চ তানি তেসং তেসং আনিসংসানং ৰত্থূনি চাতি পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি. দানাদীনঞ্হি লক্খণে চিত্তং ঠপেত্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম অম্হেহি দানং দাতব্বং, সীলং রক্খিতব্বং, ভাৰনা ভাৰেতব্বা’’তি সত্তা পুঞ্ঞানি করোন্তি. দানমেৰ দানমযং, দানচেতনাসু ৰা পুরিমচেতনাতো নিপ্ফন্না সন্নিট্ঠাপকচেতনা দানমযং সীলাদীহি সীলমযাদীনি ৰিয. সেসদ্ৰযেসুপি এসেৰ নযো. পরিত্তং কতং হোতীতি থোকং মন্দং কতং হোতি. নাভিসম্ভোতীতি ন নিপ্ফজ্জতি. অকতং হোতীতি ভাৰনাযযোগোযেৰ অনারদ্ধো হোতীতি অত্থো. মনুস্সদোভগ্যন্তি ¶ মনুস্সেসু সম্পত্তিরহিতং পঞ্চৰিধং নীচকুলং. উপপজ্জতীতি পটিসন্ধিৰসেন উপগচ্ছতি, তত্থ নিব্বত্ততীতি অত্থো. মত্তসো কতন্তি পমাণেন কতং, থোকং ন বহু. মনুস্সসোভগ্যন্তি মনুস্সেসু সুভগভাৰং তিৰিধকুলসম্পত্তিং. অধিমত্তন্তি অধিকপ্পমাণং বলৰং ৰা. অধিগণ্হন্তীতি অভিভৰিত্ৰা গণ্হন্তি, ৰিসিট্ঠতরা জেট্ঠকা হোন্তীতি অত্থো.
৭. সপ্পুরিসদানসুত্তৰণ্ণনা
৩৭. সত্তমে ¶ সুচিন্তি পরিসুদ্ধং ৰণ্ণসম্পন্নং দেতি. পণীতন্তি রসূপপন্নং. কালেনাতি যুত্তপত্তকালেন. কপ্পিযন্তি যং কপ্পিযং, তং দেতি. ৰিচেয্য দেতীতি ‘‘ইমস্স দিন্নং মহপ্ফলং ভৰিস্সতি, ইমস্স ন মহপ্ফল’’ন্তি এৰং পটিগ্গাহকপরিযেসনৰসেন দানং ৰা পণিধাযৰসেন দানং ৰা ৰিচিনিত্ৰা দেতি.
৮. সপ্পুরিসসুত্তৰণ্ণনা
৩৮. অট্ঠমে অত্থাযাতি অত্থত্থায. হিতায সুখাযাতি হিতত্থায সুখত্থায. পুব্বপেতানন্তি পরলোকগতানং ঞাতীনং. ইমস্মিং সুত্তে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে চক্কৰত্তিরাজানো বোধিসত্তা পচ্চেকবুদ্ধা লব্ভন্তি, বুদ্ধকালে বুদ্ধা চেৰ বুদ্ধসাৰকা চ. যথাৰুত্তানঞ্হি এতেসং অত্থায হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. বহুন্নং ¶ ৰত অত্থায, সপ্পঞ্ঞো ঘরমাৰসন্তি সপ্পঞ্ঞো ঘরে ৰসন্তো বহূনং ৰত অত্থায হোতি. পুব্বেতি পঠমেৰ. পুব্বেকতমনুস্সরন্তি ¶ মাতাপিতূনং পুব্বকারগুণে অনুস্সরন্তো. সহধম্মেনাতি সকারণেন পচ্চযপূজনেন পূজেতি. অপচে ব্রহ্মচারযোতি ব্রহ্মচারিনো অপচযতি, নীচৰুত্তিতং নেসং আপজ্জতি. পেসলোতি পিযসীলো.
৯. অভিসন্দসুত্তৰণ্ণনা
৩৯. নৰমে দানানীতি চেতনাদানানি. অগ্গঞ্ঞানীতিআদীনং অত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ.
১০. দুচ্চরিতৰিপাকসুত্তৰণ্ণনা
৪০. দসমে পাণাতিপাতোতি পাণাতিপাতচেতনা. সব্বলহুসোতি সব্বলহুকো. অপ্পাযুকসংৰত্তনিকোতি তেন পরিত্তকেন কম্মৰিপাকেন অপ্পাযুকো হোতি, দিন্নমত্তায ৰা পটিসন্ধিযা ৰিলীযতি মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তে ৰা. এৰরূপো হি ন অঞ্ঞস্স কস্সচি নিস্সন্দো, পাণাতিপাতস্সেৰ গতমগ্গো এসোতি. ভোগব্যসনসংৰত্তনিকোতি যথা কাকণিকামত্তম্পি ¶ হত্থে ন তিট্ঠতি, এৰং ভোগব্যসনং সংৰত্তেতি. সপত্তৰেরসংৰত্তনিকো হোতীতি সহ সপত্তেহি ৰেরং সংৰত্তেতি. তস্স হি সপত্তা চ বহুকা হোন্তি. যো চ নং পস্সতি, তস্মিং ৰেরমেৰ উপ্পাদেতি ন নিব্বাযতি. এৰরূপো হি পরস্স রক্খিতগোপিতভণ্ডে অপরাধস্স নিস্সন্দো.
অভূতব্ভক্খানসংৰত্তনিকো হোতীতি অভূতেন অব্ভক্খানং সংৰত্তেতি, যেন কেনচি কতং তস্সেৰ উপরি পততি. মিত্তেহি ¶ ভেদনসংৰত্তনিকোতি মিত্তেহি ভেদং সংৰত্তেতি. যং যং মিত্তং করোতি, সো সো ভিজ্জতিযেৰ. অমনাপসদ্দসংৰত্তনিকোতি অমনাপসদ্দং সংৰত্তেতি. যা সা ৰাচা কণ্টকা কক্কসা কটুকা অভিসজ্জনী মম্মচ্ছেদিকা, গতগতট্ঠানে তমেৰ সুণাতি, মনাপসদ্দসৰনং নাম ন লভতি. এৰরূপো ফরুসৰাচায গতমগ্গো নাম. অনাদেয্যৰাচাসংৰত্তনিকোতি অগ্গহেতব্বৰচনতং সংৰত্তেতি, ‘‘ত্ৰং কস্মা কথেসি, কো হি তৰ ৰচনং গহেস্সতী’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি. অযং সম্ফপ্পলাপস্স গতমগ্গো. উম্মত্তকসংৰত্তনিকো হোতীতি উম্মত্তকভাৰং ¶ সংৰত্তেতি. তেন হি মনুস্সো উম্মত্তো ৰা খিত্তচিত্তো ৰা এল়মূগো ৰা হোতি. অযং সুরাপানস্স নিস্সন্দো. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতন্তি.
দানৰগ্গো চতুত্থো.
৫. উপোসথৰগ্গো
৪. ৰাসেট্ঠসুত্তৰণ্ণনা
৪৪. পঞ্চমস্স চতুত্থে ইমে চেপি, ৰাসেট্ঠ, মহাসালাতি পুরতো ঠিতে দ্ৰে সালরুক্খে দস্সেন্তো পরিকপ্পোপমং আহ. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমে তাৰ মহাসালা অচেতনা. সচে এতেপি সচেতনা হুত্ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসেয্যুং, এতেসম্পি সো উপোসথৰাসো দীঘরত্তং হিতায সুখায অস্স. ভূতে পন ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি.
৬. অনুরুদ্ধসুত্তৰণ্ণনা
৪৬. ছট্ঠে ¶ যেনাযস্মা অনুরুদ্ধোতি তা কির দেৰতা অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিং নু খো নিস্সায অযং সম্পত্তি অম্হেহি লদ্ধা’’তি আৰজ্জমানা থেরং দিস্ৰা ‘‘মযং ¶ অম্হাকং অয্যস্স পুব্বে চক্কৰত্তিরজ্জং করোন্তস্স পাদপরিচারিকা হুত্ৰা তেন দিন্নোৰাদে ঠত্ৰা ইমং সম্পত্তিং লভিম্হ, গচ্ছাম থেরং আনেত্ৰা ইমং সম্পত্তিং অনুভৰিস্সামা’’তি দিৰা যেনাযস্মা অনুরুদ্ধো তেনুপসঙ্কমিংসু. তীসু ঠানেসূতি তীসু কারণেসু. ঠানসো পটিলভামাতি খণেনেৰ লভাম. সরন্তি ৰচনসদ্দং ৰা গীতসদ্দং ৰা আভরণসদ্দং ৰা. পীতা অস্সূতিআদীনি নীলা তাৰ জাতা, পীতা ভৰিতুং ন সক্খিস্সন্তীতিআদিনা নযেন চিন্তেত্ৰা ৰিতক্কেতি. তাপি ‘‘ইদানি অয্যো অম্হাকং পীতভাৰং ইচ্ছতি, ইদানি লোহিতভাৰ’’ন্তি তাদিসাৰ অহেসুং.
অচ্ছরং ৰাদেসীতি পাণিতলং ৰাদেসি. পঞ্চঙ্গিকস্সাতি আততং, ৰিততং, আততৰিততং, ঘনং, সুসিরন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতস্স. তত্থ আততং নাম চম্মপরিযোনদ্ধেসু ভেরিআদীসু একতলতূরিযং, ৰিততং নাম উভযতলং, আততৰিততং নাম সব্বসো ¶ পরিযোনদ্ধং, সুসিরং ৰংসাদি, ঘনং সম্মাদি. সুৰিনীতস্সাতি আকড্ঢনসিথিলকরণাদীহি সমুচ্ছিতস্স. সুপ্পটিপতাল়িতস্সাতি পমাণে ঠিতভাৰজাননত্থং সুট্ঠু পটিপতাল়িতস্স. কুসলেহি সুসমন্নাহতস্সাতি যে ৰাদেতুং কুসলা ছেকা, তেহি ৰাদিতস্স. ৰগ্গূতি ছেকো সুন্দরো. রজনীযোতি রঞ্জেতুং সমত্থো. কমনীযোতি কামেতব্বযুত্তো. খমনীযোতি ¶ ৰা পাঠো, দিৰসম্পি সুয্যমানো খমতেৰ, ন নিব্বিন্দতীতি অত্থো. মদনীযোতি মানমদপুরিসমদজননো. ইন্দ্রিযানি ওক্খিপীতি ‘‘অসারুপ্পং ইমা দেৰতা করোন্তী’’তি ইন্দ্রিযানি হেট্ঠা খিপি, ন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি. ন খ্ৰয্যো অনুরুদ্ধো সাদিযতীতি ‘‘মযং নচ্চাম গাযাম, অয্যো পন অনুরুদ্ধো ন খো সাদিযতি, অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ন ওলোকেতি, কিং মযং নচ্চিত্ৰা ৰা গাযিত্ৰা ৰা করিস্সামা’’তি তত্থেৰ অন্তরধাযিংসু. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি তাসং দেৰতানং আনুভাৰং দিস্ৰা ‘‘কতিহি নু খো ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো মনাপকাযিকে দেৰলোকে নিব্বত্ততী’’তি ইমমত্থং পুচ্ছিতুং উপসঙ্কমি.
৯-১০. ইধলোকিকসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৪৯-৫০. নৰমে ¶ অযং’স লোকো আরদ্ধো হোতীতি অযমস্স লোকো ইধলোকে করণমত্তায আরদ্ধত্তা পরিপুণ্ণত্তা আরদ্ধো হোতি পরিপুণ্ণো. সোল়সাকারসম্পন্নাতি সুত্তে ৰুত্তেহি অট্ঠহি, গাথাসু অট্ঠহীতি সোল়সহি আকারেহি সমন্নাগতা, যানি ৰা অট্ঠঙ্গানি পরম্পি তেসু সমাদপেতীতি এৰম্পি সোল়সাকারসম্পন্নাতি একে. সদ্ধাসীলপঞ্ঞা পনেত্থ মিস্সিকা কথিতা. দসমং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কথিতং. সব্বসুত্তেসু পন যং ন ৰুত্তং, তং হেট্ঠা আগতনযত্তা উত্তানত্থমেৰাতি.
উপোসথৰগ্গো পঞ্চমো.
পঠমপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
২. দুতিযপণ্ণাসকং
(৬) ১. গোতমীৰগ্গো
১. গোতমীসুত্তৰণ্ণনা
৫১. ছট্ঠস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে সক্কেসু ৰিহরতীতি পঠমগমনেন গন্ত্ৰা ৰিহরতি. মহাপজাপতীতি পুত্তপজায চেৰ ধীতুপজায চ মহন্তত্তা এৰংলদ্ধনামা. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ভগৰা কপিলপুরং গন্ত্ৰা পঠমমেৰ নন্দং পব্বাজেসি, সত্তমে দিৰসে রাহুলকুমারং. চুম্বটককলহে (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৩১; সং. নি. অট্ঠ. ১.১.৩৭) পন উভযনগরৰাসিকেসু যুদ্ধত্থায নিক্খন্তেসু সত্থা গন্ত্ৰা তে রাজানো সঞ্ঞাপেত্ৰা অত্তদণ্ডসুত্তং (সু. নি. ৯৪১ আদযো; মহানি. ১৭০ আদযো) কথেসি. রাজানো পসীদিত্ৰা অড্ঢতিযসতে অড্ঢতিযসতে কুমারে অদংসু, তানি পঞ্চ কুমারসতানি সত্থু সন্তিকে পব্বজিংসু, অথ নেসং পজাপতিযো সাসনং পেসেত্ৰা অনভিরতিং উপ্পাদযিংসু. সত্থা তেসং অনভিরতিযা উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা তে পঞ্চসতে দহরভিক্খূ কুণালদহং নেত্ৰা অত্তনো কুণালকালে নিসিন্নপুব্বে পাসাণতলে নিসীদিত্ৰা কুণালজাতককথায (জা. ২.২১.কুণালজাতক) তেসং অনভিরতিং ৰিনোদেত্ৰা সব্বেপি তে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, পুন মহাৰনং আনেত্ৰা অরহত্তফলেতি. তেসং চিত্তজাননত্থং পুনপি পজাপতিযো সাসনং পহিণিংসু. তে ‘‘অভব্বা মযং ঘরাৰাসস্সা’’তি পটিসাসনং পহিণিংসু. তা ‘‘ন দানি অম্হাকং ঘরং গন্তুং যুত্তং, মহাপজাপতিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চসতাপি মহাপজাপতিং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অয্যে, অম্হাকং পব্বজ্জং অনুজানাপেথা’’তি আহংসু. মহাপজাপতী তা ইত্থিযো গহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা রঞ্ঞো পরিনিব্বুতকালে উপসঙ্কমীতিপি ৰদন্তিযেৰ.
অলং গোতমি, মা তে রুচ্চীতি কস্মা পটিক্খিপি, ননু সব্বেসম্পি বুদ্ধানং চতস্সো পরিসা ¶ হোন্তীতি? কামং হোন্তি, কিলমেত্ৰা পন অনেকৰারং যাচিতে অনুঞ্ঞাতং পব্বজ্জং ¶ ‘‘দুক্খেন লদ্ধা’’তি সম্মা পরিপালেস্সন্তীতি গরুং কত্ৰা অনুঞ্ঞাতুকামো পটিক্খিপি. পক্কামীতি পুন কপিলপুরমেৰ পাৰিসি. যথাভিরন্তং ¶ ৰিহরিত্ৰাতি বোধনেয্যসত্তানং উপনিস্সযং ওলোকেন্তো যথাজ্ঝাসযনে ৰিহরিত্ৰা. চারিকং পক্কামীতি মহাজনসঙ্গহং করোন্তো উত্তমায বুদ্ধসিরিযা অনোপমেন বুদ্ধৰিলাসেন অতুরিতচারিকং পক্কামি.
সম্বহুলাহি সাকিযানীহি সদ্ধিন্তি অন্তোনিৰেসনম্হিযেৰ দসবলং উদ্দিস্স পব্বজ্জাৰেসং গহেত্ৰা পঞ্চসতা সাকিযানিযো পব্বজ্জাৰেসংযেৰ গাহাপেত্ৰা সব্বাহিপি তাহি সম্বহুলাহি সাকিযানীহি সদ্ধিং. চারিকং পক্কামীতি গমনং অভিনীহরি. গমনাভিনীহরণকালে পন তা সুখুমালা রাজিত্থিযো পদসা গন্তুং ন সক্খিস্সন্তীতি সাকিযকোলিযরাজানো সোৰণ্ণসিৰিকাযো উপট্ঠাপযিংসু. তা পন ‘‘যানে আরুয্হ গচ্ছন্তীতি সত্থরি অগারৰো কতো হোতী’’তি একপণ্ণাসযোজনিকং পদসাৰ পটিপজ্জিংসু. রাজানোপি পুরতো চ পচ্ছতো চ আরক্খং সংৰিদহাপেত্ৰা তণ্ডুলসপ্পিতেলাদীনং সকটানি পূরাপেত্ৰা ‘‘গতট্ঠানে গতট্ঠানে আহারং পটিযাদেথা’’তি পুরিসে পেসযিংসু. সূনেহি পাদেহীতি তাসঞ্হি সুখুমালত্তা পাদেসু একো ফোটো উট্ঠেতি, একো ভিজ্জতি. উভো পাদা কতকট্ঠিসম্পরিকিণ্ণা ৰিয হুত্ৰা উদ্ধুমাতা জাতা. তেন ৰুত্তং – ‘‘সূনেহি পাদেহী’’তি. বহিদ্ৰারকোট্ঠকেতি দ্ৰারকোট্ঠকতো বহি. কস্মা পনেৰং ¶ ঠিতাতি? এৰং কিরস্সা অহোসি – ‘‘অহং তথাগতেন অননুঞ্ঞাতা সযমেৰ পব্বজ্জাৰেসং অগ্গহেসিং, এৰং গহিতভাৰো চ পন মে সকলজম্বুদীপে পাকটো জাতো. সচে সত্থা পব্বজ্জং অনুজানাতি, ইচ্চেতং কুসলং. সচে পন নানুজানিস্সতি, মহতী গরহা ভৰিস্সতী’’তি ৰিহারং পৰিসিতুং অসক্কোন্তী রোদমানাৰ অট্ঠাসি.
কিং নু ত্ৰং গোতমীতি কিং নু রাজকুলানং ৰিপত্তি উপ্পন্না, কেন ত্ৰং কারণেন এৰং ৰিৰণ্ণভাৰং পত্তা, সূনেহি পাদেহি…পে… ঠিতাতি. অঞ্ঞেনপি পরিযাযেনাতি অঞ্ঞেনপি কারণেন. বহুকারা, ভন্তেতিআদিনা তস্সা গুণং কথেত্ৰা পুন পব্বজ্জং যাচন্তো এৰমাহ. সত্থাপি ‘‘ইত্থিযো নাম পরিত্তপঞ্ঞা, একযাচিতমত্তেন পব্বজ্জায অনুঞ্ঞাতায ন মম সাসনং গরুং কত্ৰা গণ্হিস্সন্তী’’তি তিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা ইদানি গরুং কত্ৰা গাহাপেতুকামতায সচে, আনন্দ, মহাপজাপতী গোতমী ¶ অট্ঠ গরুধম্মে পটিগ্গণ্হাতি, সাৰ’স্সা হোতু ¶ উপসম্পদাতিআদিমাহ. তত্থ সাৰস্সাতি সা এৰ অস্সা পব্বজ্জাপি উপসম্পদাপি হোতু.
তদহূপসম্পন্নস্সাতি তংদিৰসং উপসম্পন্নস্স. অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং কত্তব্বন্তি ওমানাতিমানে অকত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন অভিৰাদনং, আসনা পচ্চুট্ঠায পচ্চুগ্গমনৰসেন পচ্চুট্ঠানং, দসনখে সমোধানেত্ৰা অঞ্জলিকম্মং, আসনপঞ্ঞাপনবীজনাদিকং অনুচ্ছৰিককম্মসঙ্খাতং ¶ সামীচিকম্মঞ্চ কতব্বং. অভিক্খুকে আৰাসেতি যত্থ ৰসন্তিযা অনন্তরাযেন ওৰাদত্থায উপসঙ্কমনট্ঠানে ওৰাদদাযকো আচরিযো নত্থি, অযং অভিক্খুকো আৰাসো নাম. এৰরূপে আৰাসে ৰস্সং ন উপগন্তব্বং. অন্ৰড্ঢমাসন্তি অনুপোসথিকং. ওৰাদূপসঙ্কমনন্তি ওৰাদত্থায উপসঙ্কমনং. দিট্ঠেনাতি চক্খুনা দিট্ঠেন. সুতেনাতি সোতেন সুতেন. পরিসঙ্কাযাতি দিট্ঠসুতৰসেন পরিসঙ্কিতেন. গরুধম্মন্তি গরুকং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং. পক্খমানত্তন্তি অনূনানি পন্নরস দিৰসানি মানত্তং. ছসু ধম্মেসূতি ৰিকালভোজনচ্ছট্ঠেসু সিক্খাপদেসু. সিক্খিতসিক্খাযাতি একসিক্খম্পি অখণ্ডং কত্ৰা পূরিতসিক্খায. অক্কোসিতব্বো পরিভাসিতব্বোতি দসন্নং অক্কোসৰত্থূনং অঞ্ঞতরেন অক্কোসৰত্থুনা ন অক্কোসিতব্বো, ভযূপদংসনায যায কাযচি পরিভাসায ন পরিভাসিতব্বো.
ওৰটো ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু ৰচনপথোতি ওৰাদানুসাসনধম্মকথাসঙ্খাতো ৰচনপথো ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু ওৰরিতো পিহিতো, ন ভিক্খুনিযা কোচি ভিক্খু ওৰদিতব্বো অনুসাসিতব্বো ৰা ‘‘ভন্তে, পোরাণকত্থেরা ইদং চীৰরৰত্তং পূরযিংসূ’’তি এৰং পন পৰেণিৰসেন কথেতুং ৰট্টতি. অনোৰটো ¶ ভিক্খূনং ভিক্খুনীসু ৰচনপথোতি ভিক্খূনং পন ভিক্খুনীসু ৰচনপথো অনিৰারিতো, যথারুচি ওৰদিতুং অনুসাসিতুং ধম্মকথং কথেতুন্তি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেসা গরুধম্মকথা সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায (পাচি. অট্ঠ. ১৪৮) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা.
ইমে পন অট্ঠ গরুধম্মে সত্থু সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা থেরেন অত্তনো আরোচিযমানে সুত্ৰাৰ মহাপজাপতিযা তাৰ মহন্তং দোমনস্সং খণেন ¶ পটিপ্পস্সম্ভি, অনোতত্তদহতো আভতেন সীতুদকস্স ঘটসতেন মত্থকে পরিসিত্তা ৰিয ৰিগতপরিল়াহা অত্তমনা হুত্ৰা গরুধম্মপটিগ্গহণেন ¶ উপ্পন্নপীতিপামোজ্জং আৰিকরোন্তী সেয্যথাপি, ভন্তেতিআদিকং উদানং উদানেসি.
কুম্ভত্থেনকেহীতি কুম্ভে দীপং জালেত্ৰা তেন আলোকেন পরঘরে ভণ্ডং ৰিচিনিত্ৰা থেনকচোরেহি. সেতট্ঠিকা নাম রোগজাতীতি একো পাণকো নাল়মজ্ঝগতং কণ্ডং ৰিজ্ঝতি, যেন ৰিদ্ধা কণ্ডা নিক্খন্তম্পি সালিসীসং খীরং গহেতুং ন সক্কোতি. মঞ্জিট্ঠিকা নাম রোগজাতীতি উচ্ছূনং অন্তোরত্তভাৰো.
মহতো তল়াকস্স পটিকচ্চেৰ আল়িন্তি ইমিনা পন এতমত্থং দস্সেতি – যথা মহতো তল়াকস্স পাল়িযা অবদ্ধাযপি কিঞ্চি উদকং তিট্ঠতেৰ, পঠমমেৰ বদ্ধায পন যং অবদ্ধপচ্চযা ন তিট্ঠেয্য, তম্পি তিট্ঠেয্য, এৰমেৰ যে ইমে অনুপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং পটিকচ্চেৰ অনতিক্কমনত্থায গরুধম্মা পঞ্ঞত্তা, তেসু অপঞ্ঞত্তেসু মাতুগামস্স পব্বজিতত্তা পঞ্চ ৰস্সসতানি সদ্ধম্মো ¶ তিট্ঠেয্য. পটিকচ্চেৰ পঞ্ঞত্তত্তা পন অপরানিপি পঞ্চ ৰস্সসতানি ঠস্সতীতি এৰং পঠমং ৰুত্তৰস্সসহস্সমেৰ ঠস্সতি. ৰস্সসহস্সন্তি চেতং পটিসম্ভিদাপভেদপ্পত্তখীণাসৰানং ৰসেনেৰ ৰুত্তং, ততো পন উত্তরিপি সুক্খৰিপস্সকখীণাসৰৰসেন ৰস্সসহস্সং, অনাগামিৰসেন ৰস্সসহস্সং, সকদাগামিৰসেন ৰস্সসহস্সং, সোতাপন্নৰসেন ৰস্সসহস্সন্তি এৰং পঞ্চৰস্সসহস্সানি পটিৰেধসদ্ধম্মো ঠস্সতি. পরিযত্তিধম্মোপি তানিযেৰ. ন হি পরিযত্তিযা অসতি পটিৰেধো অত্থি, নাপি পরিযত্তিযা সতি পটিৰেধো ন হোতি. লিঙ্গং পন পরিযত্তিযা অন্তরহিতাযপি চিরং পৰত্তিস্সতীতি.
২. ওৰাদসুত্তৰণ্ণনা
৫২. দুতিযে বহুস্সুতোতি ইধ সকলস্সপি বুদ্ধৰচনস্স ৰসেন বহুস্সুতভাৰো ৰেদিতব্বো. গরুধম্মন্তি কাযসংসগ্গং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ভিক্খুনোৰাদকৰিনিচ্ছযো পন সমন্তপাসাদিকায (পাচি. অট্ঠ. ১৪৪ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
৩. সংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা
৫৩. ততিযে ¶ ¶ সরাগাযাতি সরাগত্থায. ৰিরাগাযাতি ৰিরজ্জনত্থায. সংযোগাযাতি ৰট্টে সংযোগত্থায. ৰিসংযোগাযাতি ৰট্টে ৰিসংযোগভাৰত্থায. আচযাযাতি ৰট্টস্স ৰড্ঢনত্থায. নো অপচযাযাতি ন ৰট্টৰিদ্ধংসনত্থায. দুব্ভরতাযাতি দুপ্পোসনত্থায. নো সুভরতাযাতি ন সুখপোসনত্থায. ইমস্মিং সুত্তে পঠমৰারেন ৰট্টং কথিতং, দুতিযৰারেন ৰিৰট্টং কথিতং. ইমিনা চ পন ওৰাদেন গোতমী অরহত্তং পত্তাতি.
৪. দীঘজাণুসুত্তৰণ্ণনা
৫৪. চতুত্থে ব্যগ্ঘপজ্জাতি ইদমস্স পৰেণি নাম ৰসেন ¶ আলপনং. তস্স হি পুব্বপুরিসা ব্যগ্ঘপথে জাতাতি তস্মিং কুলে মনুস্সা ব্যগ্ঘপজ্জাতি ৰুচ্চন্তি. ইস্সত্থেনাতি ইস্সাসকম্মেন. তত্রুপাযাযাতি ‘‘ইমস্মিং কালে ইদং নাম কাতুং ৰট্টতী’’তি জাননে উপাযভূতায. ৰুদ্ধসীলিনোতি ৰড্ঢিতসীলা ৰুদ্ধসমাচারা. আযন্তি আগমনং. নাচ্চোগাল়্হন্তি নাতিমহন্তং. নাতিহীনন্তি নাতিকসিরং. পরিযাদাযাতি গহেত্ৰা খেপেত্ৰা. তত্থ যস্স ৰযতো দিগুণো আযো, তস্স ৰযো আযং পরিযাদাতুং ন সক্কোতি.
‘‘চতুধা ৰিভজে ভোগে, পণ্ডিতো ঘরমাৰসং;
একেন ভোগে ভুঞ্জেয্য, দ্ৰীহি কম্মং পযোজযে;
চতুত্থঞ্চ নিধাপেয্য, আপদাসু ভৰিস্সতী’’তি. (দী. নি. ৩.২৬৫) –
এৰং পটিপজ্জতো পন ৰযো আযং পরিযাদাতুং ন সক্কোতিযেৰ.
উদুম্বরখাদীৰাতি যথা উদুম্বরানি খাদিতুকামেন পক্কে উদুম্বররুক্খে চালিতে একপ্পহারেনেৰ বহূনি ফলানি পতন্তি, সো খাদিতব্বযুত্তকানি খাদিত্ৰা ইতরানি বহুতরানি পহায গচ্ছতি, এৰমেৰং যো আযতো ৰযং বহুতরং কত্ৰা ৰিপ্পকিরন্তো ভোগে পরিভুঞ্জতি, সো ‘‘উদুম্বরখাদিকংৰাযং কুলপুত্তো ভোগে খাদতী’’তি ৰুচ্চতি. অজেট্ঠমরণন্তি ¶ অনাযকমরণং ¶ . সমং জীৰিকং কপ্পেতীতি সম্মা জীৰিকং কপ্পেতি. সমজীৰিতাতি সমজীৰিতায জীৰিতা. অপাযমুখানীতি ¶ ৰিনাসস্স ঠানানি.
উট্ঠাতা কম্মধেয্যেসূতি কম্মকরণট্ঠানেসু উট্ঠানৰীরিযসম্পন্নো. ৰিধানৰাতি ৰিদহনসম্পন্নো. সোত্থানং সম্পরাযিকন্তি সোত্থিভূতং সম্পরাযিকং. সচ্চনামেনাতি বুদ্ধত্তাযেৰ বুদ্ধোতি এৰং অৰিতথনামেন. চাগো পুঞ্ঞং পৰড্ঢতীতি চাগো চ সেসপুঞ্ঞঞ্চ পৰড্ঢতি. ইমস্মিং সুত্তে সদ্ধাদযো মিস্সকা কথিতা. পঞ্চমং উত্তানমেৰ.
৬. ভযসুত্তৰণ্ণনা
৫৬. ছট্ঠে গব্ভোতি গব্ভৰাসো. দিট্ঠধম্মিকাপীতি সন্দিট্ঠিকা গব্ভৰাসসদিসা পুনপি মনুস্সগব্ভা. সম্পরাযিকাপীতি ঠপেত্ৰা মনুস্সগব্ভে সেসগব্ভা. উভযং এতে কামা পৰুচ্চন্তীতি ভযঞ্চ দুক্খঞ্চ, ভযঞ্চ রোগো চ, ভযঞ্চ গণ্ডো চ, ভযঞ্চ সল্লঞ্চ, ভযঞ্চ সঙ্গো চ, ভযঞ্চ পঙ্কো চ, ভযঞ্চ গব্ভো চাতি এৰং উভযং এতে কামা পৰুচ্চন্তি. সাতরূপেনাতি কামসুখেন. পলিপথন্তি ৰট্টপলিপথং. অতিক্কম্মাতি ইমস্মিং ঠানে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অস্স ভিক্খুনো অরহত্তপ্পত্তভাৰো গহিতো. এৰরূপং পজং জাতিজরূপেতং তীসু ভৰেসু ফন্দমানং অৰেক্খতীতি সুত্তে ৰট্টং কথেত্ৰা গাথাসু ৰিৰট্টং কথিতন্তি. সত্তমট্ঠমানি ¶ উত্তানত্থানেৰ.
৯-১০. পুগ্গলসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৫৯-৬০. নৰমে উজুভূতোতি কাযৰঙ্কাদীনং অভাৰেন উজুকো. পঞ্ঞাসীলসমাহিতোতি পঞ্ঞায চ সীলেন চ সমন্নাগতো. যজমানানন্তি দানং দদন্তানং. পুঞ্ঞপেক্খানন্তি পুঞ্ঞং ওলোকেন্তানং গৰেসন্তানং ¶ . ওপধিকন্তি উপধিৰিপাকং, ওপধিভূতং ঠানং অপ্পমাণং. দসমে সমুক্কট্ঠোতি উক্কট্ঠো উত্তমো. সত্তানন্তি সব্বসত্তানং. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
গোতমীৰগ্গো ছট্ঠো.
(৭) ২. ভূমিচালৰগ্গো
১. ইচ্ছাসুত্তৰণ্ণনা
৬১. সত্তমস্স ¶ পঠমে পৰিৰিত্তস্সাতি কাযৰিৰেকেন ৰিৰিত্তস্স. নিরাযত্তৰুত্তিনোতি কত্থচি অনাযত্তৰুত্তিনো ৰিপস্সনাকম্মিকস্স. লাভাযাতি চতুপচ্চযলাভায. সোচী চ পরিদেৰী চাতি সোকী চ পরিদেৰী চ. সোচিচ্চ পরিদেৰিচ্চাতিপি পাঠো. চুতো চ সদ্ধম্মাতি তংখণংযেৰ ৰিপস্সনাসদ্ধম্মা চুতো. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
২. অলংসুত্তৰণ্ণনা
৬২. দুতিযে অলং অত্তনো অলং পরেসন্তি অত্তনো চ পরেসঞ্চ হিতপটিপত্তিযং সমত্থো পরিযত্তো অনুচ্ছৰিকো. খিপ্পনিসন্তীতি ¶ খিপ্পং উপধারেতি, খন্ধধাতুআযতনাদীসু কথিযমানেসু তে ধম্মে খিপ্পং জানাতীতি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে সমথৰিপস্সনা কথিতা. পুগ্গলজ্ঝাসযেন পন দেসনাৰিলাসেন চেতং মত্থকতো পট্ঠায হেট্ঠা ওতরন্তং কথিতন্তি.
৩. সংখিত্তসুত্তৰণ্ণনা
৬৩. ততিযে এৰমেৰাতি নিক্কারণেনেৰ. যথা ৰা অযং যাচতি, এৰমেৰ. মোঘপুরিসাতি মূল়্হপুরিসা তুচ্ছপুরিসা. অজ্ঝেসন্তীতি যাচন্তি. অনুবন্ধিতব্বন্তি ইরিযাপথানুগমনেন অনুবন্ধিতব্বং মং ন ৰিজহিতব্বং মঞ্ঞন্তি. আজাননত্থং অপসাদেন্তো এৰমাহ. এস কির ভিক্খু ওৰাদে দিন্নেপি পমাদমেৰ অনুযুঞ্জতি, ধম্মং সুত্ৰা তত্থেৰ ৰসতি, সমণধম্মং কাতুং ন ইচ্ছতি. তস্মা ভগৰা এৰং অপসাদেত্ৰা পুন যস্মা সো অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পন্নো ¶ , তস্মা তং ওৰদন্তো তস্মাতিহ তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বন্তিআদিমাহ. তত্থ অজ্ঝত্তং মে চিত্তং ঠিতং ভৰিস্সতি সুসণ্ঠিতং, ন চ উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সন্তীতি ইমিনা তাৰস্স ওৰাদেন নিযকজ্ঝত্তৰসেন চিত্তেকগ্গতামত্তো মূলসমাধি ৰুত্তো.
ততো ¶ ‘‘এত্তকেনেৰ সন্তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰা এৰং সো সমাধি ৰড্ঢেতব্বো’’তি দস্সেতুং যতো খো তে ভিক্খু অজ্ঝত্তং চিত্তং ঠিতং হোতি সুসণ্ঠিতং, ন চ উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং ¶ ‘‘মেত্তা মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা ভৰিস্সতি…পে… সুসমারদ্ধা’’তি এৰমস্স মেত্তাৰসেন ভাৰনং ৰড্ঢেত্ৰা পুন যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি বহুলীকতো, ততো ত্ৰং ভিক্খু ইমং সমাধিং সৰিতক্কসৰিচারম্পি ভাৰেয্যাসীতিআদি ৰুত্তং. তস্সত্থো – যদা তে ভিক্খু অযং মূলসমাধি এৰং মেত্তাৰসেন ভাৰিতো হোতি, তদা ত্ৰং তাৰতকেনপি তুট্ঠিং অনাপজ্জিত্ৰাৰ ইমং মূলসমাধিং অঞ্ঞেসুপি আরম্মণেসু চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি পাপযমানো ‘‘সৰিতক্কসৰিচারম্পী’’তিআদিনা নযেন ভাৰেয্যাসীতি.
এৰং ৰত্ৰা চ পন অৰসেসব্রহ্মৰিহারপুব্বঙ্গমম্পিস্স অঞ্ঞেসু আরম্মণেসু চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানভাৰনং করেয্যাসীতি দস্সেন্তো যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং ‘‘করুণা মে চেতোৰিমুত্তী’’তিআদিমাহ. এৰং মেত্তাপুব্বঙ্গমং চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানভাৰনং দস্সেত্ৰা পুন কাযানুপস্সনাদিপুব্বঙ্গমং দস্সেতুং যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো তে ভিক্খু এৰং সিক্খিতব্বং ‘‘কাযে কাযানুপস্সী’’তিআদিং ৰত্ৰা যতো খো তে ভিক্খু অযং সমাধি এৰং ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ততো ত্ৰং ভিক্খু যেন যেনেৰ গগ্ঘসীতিআদিমাহ. তত্থ গগ্ঘসীতি গমিস্সসি. ফাসুংযেৰাতি ইমিনা অরহত্তং দস্সেতি. অরহত্তপ্পত্তো হি সব্বিরিযাপথেসু ফাসু ৰিহরতি নাম.
৪. গযাসীসসুত্তৰণ্ণনা
৬৪. চতুত্থে ¶ এতদৰোচাতি অত্তনো পধানভূমিযং উপ্পন্নং ৰিতক্কং ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেতুং – ‘‘পুব্বাহং, ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনং অৰোচ. ওভাসন্তি ¶ দিব্বচক্খুঞাণোভাসং. ঞাণদস্সনন্তি দিব্বচক্খুভূতং ঞাণসঙ্খাতং দস্সনং. সন্নিৰুত্থপুব্বন্তি একতো ৰসিতপুব্বং. ইমস্মিং পন সুত্তে দিব্বচক্খুঞাণং, ইদ্ধিৰিধঞাণং, চেতোপরিযঞাণং, যথাকম্মুপগঞাণং, অনাগতংসঞাণং, পচ্চুপ্পন্নংসঞাণং, অতীতংসঞাণং, পুব্বেনিৰাসঞাণন্তি ইমানি তাৰ অট্ঠ ঞাণানি পাল়িযংযেৰ আগতানি, তেহি পন সদ্ধিং ৰিপস্সনাঞাণানি চত্তারি মগ্গঞাণানি, চত্তারি ¶ ফলঞাণানি, চত্তারি পচ্চৰেক্খণঞাণানি, চত্তারি পটিসম্ভিদাঞাণানি ছ অসাধারণঞাণানীতি এতানি ঞাণানি সমোধানেত্ৰা কথেন্তেন এৰং ইদং সুত্তং কথিতং নাম হোতি.
৫. অভিভাযতনসুত্তৰণ্ণনা
৬৫. পঞ্চমে অভিভাযতনানীতি অভিভৰনকারণানি. কিং অভিভৰন্তি? পচ্চনীকধম্মেপি আরম্মণানিপি. তানি হি পটিপক্খভাৰেন পচ্চনীকধম্মে অভিভৰন্তি, পুগ্গলস্স ঞাণুত্তরিযতায আরম্মণানি. অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞীতিআদীসু পন অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মৰসেন অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী নাম হোতি. অজ্ঝত্তঞ্হি নীলপরিকম্মং করোন্তো কেসে ৰা পিত্তে ৰা অক্খিতারকায ৰা করোতি. পীতপরিকম্মং করোন্তো মেদে ৰা ছৰিযা ৰা হত্থতলপাদতলেসু ৰা অক্খীনং পীতট্ঠানে ৰা করোতি. লোহিতপরিকম্মং করোন্তো মংসে ৰা লোহিতে ৰা জিৰ্হায ৰা অক্খীনং রত্তট্ঠানে ৰা করোতি. ওদাতপরিকম্মং করোন্তো অট্ঠিম্হি ৰা দন্তে ৰা নখে ৰা অক্খীনং সেতট্ঠানে ৰা করোতি. তং পন সুনীলকং সুপীতকং সুলোহিতকং সুওদাতং ন হোতি, অৰিসুদ্ধমেৰ হোতি.
একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্সেৰং পরিকম্মং অজ্ঝত্তং উপ্পন্নং হোতি, নিমিত্তং পন বহিদ্ধা, সো এৰং অজ্ঝত্তং ¶ পরিকম্মস্স বহিদ্ধা চ অপ্পনায ৰসেন ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. পরিত্তানীতি অৰড্ঢিতানি. সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানীতি সুৰণ্ণানি ৰা হোন্তু দুব্বণ্ণানি ৰা, পরিত্তৰসেনেৰ ইদং অভিভাযতনং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তানি অভিভুয্যাতি যথা নাম সম্পন্নগ্গহণিকো কটচ্ছুমত্তং ভত্তং লভিত্ৰা ‘‘কিং এত্থ ভুঞ্জিতব্বং ¶ অত্থী’’তি সংকড্ঢিত্ৰা এককবল়মেৰ করোতি, এৰমেৰ ঞাণুত্তরিকো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো ‘‘কিমেত্থ পরিত্তকে আরম্মণে সমাপজ্জিতব্বং অত্থি, নাযং মম ভারো’’তি তানি রূপানি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদেনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো. জানামি পস্সামীতি ইমিনা পনস্স আভোগো কথিতো. সো চ খো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স, ন অন্তোসমাপত্তিযং. এৰংসঞ্ঞী হোতীতি আভোগসঞ্ঞাযপি ঝানসঞ্ঞাযপি এৰংসঞ্ঞী হোতি. অভিভৰনসঞ্ঞা হিস্স অন্তোসমাপত্তিযম্পি অত্থি, আভোগসঞ্ঞা পন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্সেৰ.
অপ্পমাণানীতি ¶ ৰড্ঢিতপ্পমাণানি, মহন্তানীতি অত্থো. অভিভুয্যাতি এত্থ চ পন যথা মহগ্ঘসো পুরিসো একং ভত্তৰড্ঢিতকং লভিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাপি হোতু, অঞ্ঞাপি হোতু, কিং এসা ময্হং করিস্সতী’’তি ন তং মহন্ততো পস্সতি, এৰমেৰ ঞাণুত্তরো পুগ্গলো ৰিসদঞাণো ‘‘কিং এত্থ সমাপজ্জিতব্বং, নযিদং অপ্পমাণং, ন ময্হং চিত্তেকগ্গতাকরণে ¶ ভারো অত্থী’’তি অভিভৰিত্ৰা সমাপজ্জতি, সহ নিমিত্তুপ্পাদনেৰেত্থ অপ্পনং পাপেতীতি অত্থো.
অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অলাভিতায ৰা অনত্থিকতায ৰা অজ্ঝত্তরূপে পরিকম্মসঞ্ঞাৰিরহিতো.
একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতীতি যস্স পরিকম্মম্পি নিমিত্তম্পি বহিদ্ধা উপ্পন্নং, সো এৰং বহিদ্ধা পরিকম্মস্স চেৰ অপ্পনায চ ৰসেন ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতী’’তি ৰুচ্চতি. সেসমেত্থ চতুত্থাভিভাযতনে চ ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসু পন চতূসু পরিত্তং ৰিতক্কচরিতৰসেন আগতং, অপ্পমাণং মোহচরিতৰসেন, সুৰণ্ণং দোসচরিতৰসেন, দুব্বণ্ণং রাগচরিতৰসেন. এতেসঞ্হি এতানি সপ্পাযানি. সা চ নেসং সপ্পাযতা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৪৩) চরিযনিদ্দেসে ৰুত্তা.
পঞ্চমঅভিভাযতনাদীসু নীলানীতি সব্বসঙ্গাহিকৰসেন ৰুত্তং. নীলৰণ্ণানীতি ৰণ্ণৰসেন. নীলনিদস্সনানীতি নিদস্সনৰসেন. অপঞ্ঞাযমানৰিৰরানি অসম্ভিন্নৰণ্ণানি একনীলানেৰ হুত্ৰা দিস্সন্তীতি ৰুত্তং হোতি. নীলনিভাসানীতি ¶ ইদং পন ওভাসৰসেন ৰুত্তং, নীলোভাসানি নীলপ্পভাযুত্তানীতি অত্থো. এতেন নেসং সুৰিসুদ্ধতং দস্সেতি. ৰিসুদ্ধৰণ্ণৰসেনেৰ হি ইমানি অভিভাযতনানি ৰুত্তানি. ‘‘নীলকসিণং উগ্গণ্হন্তো নীলস্মিং নিমিত্তং গণ্হাতি পুপ্ফস্মিং ৰা ৰত্থস্মিং ৰা ৰণ্ণধাতুযা ৰা’’তিআদিকং পনেত্থ কসিণকরণঞ্চ ¶ পরিকম্মঞ্চ অপ্পনাৰিধানঞ্চ সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৫৫) ৰিত্থারতো ৰুত্তমেৰাতি.
৬. ৰিমোক্খসুত্তৰণ্ণনা
৬৬. ৰিমোক্খাতি কেনট্ঠেন ৰিমোক্খা? অধিমুচ্চনট্ঠেন. কো পনাযং অধিমুচ্চনট্ঠো নাম? পচ্চনীকধম্মেহি চ সুট্ঠু মুচ্চনট্ঠো, আরম্মণে চ অভিরতিৰসেন সুট্ঠু মুচ্চনট্ঠো, পিতুঅঙ্কে ¶ ৰিস্সট্ঠঙ্গপচ্চঙ্গস্স দারকস্স সযনং ৰিয অনিগ্গহিতভাৰেন নিরাসঙ্কতায আরম্মণে পৰত্তীতি ৰুত্তং হোতি. অযং পনত্থো পচ্ছিমে ৰিমোক্খে নত্থি, পুরিমেসু ৰিমোক্খেসু অত্থি.
রূপী রূপানি পস্সতীতি এত্থ অজ্ঝত্তং কেসাদীসু নীলকসিণাদিৰসেন উপ্পাদিতং রূপজ্ঝানং রূপং, তদস্সত্থীতি রূপী. বহিদ্ধাপি নীলকসিণাদীনি রূপানি ঝানচক্খুনা পস্সতি. ইমিনা অজ্ঝত্তবহিদ্ধৰত্থুকেসু কসিণেসু উপ্পাদিতজ্ঝানস্স পুগ্গলস্স চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি. অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞীতি অজ্ঝত্তং ন রূপসঞ্ঞী, অত্তনো কেসাদীসু অনুপ্পাদিতরূপাৰচরজ্ঝানোতি অত্থো. ইমিনা বহিদ্ধা পরিকম্মং কত্ৰা বহিদ্ধাৰ উপ্পাদিতজ্ঝানস্স রূপাৰচরজ্ঝানানি দস্সিতানি.
সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ইমিনা সুৰিসুদ্ধেসু নীলাদীসু ৰণ্ণকসিণেসু ঝানানি দস্সিতানি. তত্থ কিঞ্চাপি অন্তোঅপ্পনায ‘‘সুভ’’ন্তি আভোগো নত্থি, যো পন সুৰিসুদ্ধং সুভং কসিণং আরম্মণং কত্ৰা ৰিহরতি, সো যস্মা ‘‘সুভন্তি অধিমুত্তো হোতী’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, তস্মা এৰং দেসনা কতা. পটিসম্ভিদামগ্গে পন –
‘‘কথং সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো? ইধ ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ¶ …পে… ৰিহরতি. মেত্তায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি. করুণাসহগতেন…পে… মুদিতাসহগতেন ¶ …পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং…পে… ৰিহরতি. উপেক্খায ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি. এৰং সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতীতি ৰিমোক্খো’’তি (পটি. ম. ১.২১২) ৰুত্তং.
সব্বসো রূপসঞ্ঞানন্তিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৭৬-২৭৭) ৰুত্তমেৰ. অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খোতি অযং চতুন্নং খন্ধানং সব্বসো ৰিস্সট্ঠত্তা ৰিমুত্তত্তা অট্ঠমো উত্তমো ৰিমোক্খো নাম.
৭-৮. অনরিযৰোহারসুত্তৰণ্ণনা
৬৭-৬৮. সত্তমে ¶ অনরিযৰোহারাতি ন অরিযকথা সদোসকথা. যাহি চেতনাহি তে ৰোহারে ৰোহরন্তি, তাসং এতং নামং. অট্ঠমে ৰুত্তপটিপক্খনযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
৯. পরিসাসুত্তৰণ্ণনা
৬৯. নৰমে খত্তিযপরিসাতি খত্তিযানং পরিসানং সন্নিপাতো সমাগমো. এস নযো সব্বত্থ. অনেকসতং খত্তিযপরিসন্তি বিম্বিসারসমাগম-ঞাতিসমাগম-লিচ্ছৰিসমাগমাদিসদিসং, অঞ্ঞেসু চক্কৰাল়েসুপি লব্ভতেৰ. সল্লপিতপুব্বন্তি আলাপসল্লাপো কতপুব্বো. সাকচ্ছাতি ধম্মসাকচ্ছাপি সমাপজ্জিতপুব্বা. যাদিসকো তেসং ৰণ্ণোতি তে ওদাতাপি হোন্তি কাল়াপি মঙ্গুরচ্ছৰীপি, সত্থা সুৰণ্ণৰণ্ণো. ইদং পন সণ্ঠানং পটিচ্চ ¶ কথিতং. সণ্ঠানম্পি চ কেৰলং তেসং পঞ্ঞাযতিযেৰ. ন পন ভগৰা মিলক্খসদিসো হোতি, নাপি আমুত্তমণিকুণ্ডলো, বুদ্ধৰেসেনেৰ নিসীদতি. তেপি অত্তনো সমানসণ্ঠানমেৰ পস্সন্তি. যাদিসকো তেসং সরোতি তে ছিন্নস্সরাপি হোন্তি গগ্গস্সরাপি কাকস্সরাপি, সত্থা ব্রহ্মস্সরোৰ. ইদং পন ভাসন্তরং সন্ধায কথিতং. সচেপি হি সত্থা রাজাসনে নিসিন্নো কথেতি, ‘‘অজ্জ রাজা মধুরেন কথেতী’’তি নেসং হোতি. কথেত্ৰা পক্কন্তে পন ভগৰতি পুন রাজানং আগতং দিস্ৰা ‘‘কো নু খো অয’’ন্তি ৰীমংসা উপ্পজ্জতি. তত্থ কো নু খো অযন্তি ‘‘ইমস্মিং ঠানে ইদানেৰ মাগধভাসায সীহল়ভাসায মধুরেন আকারেন কথেন্তো কো নু খো অযং অন্তরহিতো, কিং দেৰো উদাহু ¶ মনুস্সো’’তি এৰং ৰীমংসন্তাপি ন জানন্তীতি অত্থো. কিমত্থং পনেৰং অজানন্তানং ধম্মং দেসেতীতি? ৰাসনত্থায. এৰং সুতোপি হি ধম্মো অনাগতে পচ্চযো হোতীতি অনাগতং পটিচ্চ দেসেতি. অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসন্তিআদিনং সোণদণ্ডসমাগমাদিৰসেন চেৰ অঞ্ঞচক্কৰাল়ৰসেন চ সম্ভৰো ৰেদিতব্বো.
১০. ভূমিচালসুত্তৰণ্ণনা
৭০. দসমে নিসীদনন্তি ইধ চম্মখণ্ডং অধিপ্পেতং. উদেনং চেতিযন্তি উদেনযক্খস্স ৰসনট্ঠানে কতৰিহারো ৰুচ্চতি. গোতমকাদীসুপি এসেৰ নযো. ভাৰিতাতি ৰড্ঢিতা. বহুলীকতাতি ¶ পুনপ্পুনং কতা. যানীকতাতি ¶ যুত্তযানং ৰিয কতা. ৰত্থুকতাতি পতিট্ঠানট্ঠেন ৰত্থু ৰিয কতা. অনুট্ঠিতাতি অধিট্ঠিতা. পরিচিতাতি সমন্ততো চিতা সুৰড্ঢিতা. সুসমারদ্ধাতি সুট্ঠু সমারদ্ধা.
ইতি অনিযমেন কথেত্ৰা পুন নিযমেত্ৰা দস্সেন্তো তথাগতস্স খোতিআদিমাহ. এত্থ কপ্পন্তি আযুকপ্পং. তস্মিং তস্মিং কালে যং মনুস্সানং আযুপ্পমাণং, তং পরিপুণ্ণং করোন্তো তিট্ঠেয্য. কপ্পাৰসেসং ৰাতি ‘‘অপ্পং ৰা ভিয্যো’’তি ৰুত্তৰস্সসততো অতিরেকং ৰা. মহাসীৰত্থেরো পনাহ – ‘‘বুদ্ধানং অট্ঠানে গজ্জিতং নাম নত্থি, পুনপ্পুনং সমাপজ্জিত্ৰা মরণন্তিকৰেদনং ৰিক্খম্ভেন্তো ভদ্দকপ্পমেৰ তিট্ঠেয্য. কস্মা পন ন ঠিতোতি? উপাদিন্নকসরীরং নাম খণ্ডিচ্চাদীহি অভিভুয্যতি, বুদ্ধা চ খণ্ডিচ্চাদিভাৰং অপ্পত্ৰা পঞ্চমে আযুকোট্ঠাসে বহুজনস্স পিযমনাপকালেযেৰ পরিনিব্বাযন্তি. বুদ্ধানুবুদ্ধেসু চ মহাসাৰকেসু পরিনিব্বুতেসু এককেনেৰ খাণুকেন ৰিয ঠাতব্বং হোতি দহরসামণেরপরিৰারেন ৰা, ততো ‘অহো বুদ্ধানং পরিসা’তি হীল়েতব্বতং আপজ্জেয্য. তস্মা ন ঠিতো’’তি. এৰং ৰুত্তেপি যো পন ৰুচ্চতি ‘‘আযুকপ্পো’’তি, ইদমেৰ অট্ঠকথায নিযামিতং.
যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তোতি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং, যথা মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো অজ্ঝোত্থটচিত্তো অঞ্ঞোপি কোচি পুথুজ্জনো পটিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কুণেয্য, এৰমেৰ ¶ নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুন্তি অত্থো. মারো হি ¶ যস্স সব্বেন সব্বং দ্ৰাদস ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তস্স চিত্তং পরিযুট্ঠাতি. থেরস্স চ চত্তারো ৰিপল্লাসা অপ্পহীনা, তেনস্স মারো চিত্তং পরিযুট্ঠাসি. সো পন চিত্তপরিযুট্ঠানং করোন্তো কিং করোতীতি? ভেরৰং রূপারম্মণং ৰা দস্সেতি, সদ্দারম্মণং ৰা সাৰেতি. ততো সত্তা তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা সতিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিৰটমুখা হোন্তি, তেসং মুখেন হত্থং পৰেসেত্ৰা হদযং মদ্দতি, ততো ৰিসঞ্ঞাৰ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি. থেরস্স পনেস মুখে হত্থং পৰেসেতুং কিং সক্খিস্সতি, ভেরৰারম্মণং পন দস্সেসি. তং দিস্ৰা থেরো নিমিত্তোভাসং নপ্পটিৰিজ্ঝি. ভগৰা জানন্তোযেৰ কিমত্থং যাৰ ততিযং আমন্তেসীতি? পরতো ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে ভগৰা’’তি যাচিতে ‘‘তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধ’’ন্তি দোসারোপনেন সো কতনুকরণত্থং.
মারো পাপিমাতি এত্থ সত্তে অনত্থে নিযোজেন্তো মারেতীতি মারো. পাপিমাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং ¶ . সো হি পাপধম্মসমন্নাগতত্তা ‘‘পাপিমা’’তি ৰুচ্চতি. কণ্হো, অন্তকো, নমুচি, পমত্তবন্ধূতিপি তস্সেৰ নামানি. ভাসিতা খো পনেসাতি অযঞ্হি ভগৰতো সম্বোধিপত্তিযা অট্ঠমে সত্তাহে বোধিমণ্ডেযেৰ আগন্ত্ৰা ‘‘ভগৰা যদত্থং তুম্হেহি পারমিযো পূরিতা, সো ৰো অত্থো অনুপ্পত্তো, পটিৰিদ্ধং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, কিং তে লোকৰিচারণেনা’’তি ৰত্ৰা যথা অজ্জ, এৰমেৰ ‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে ভগৰা’’তি যাচি. ভগৰা চস্স ‘‘ন তাৰাহ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পটিক্খিপি. তং সন্ধায – ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে’’তিআদিমাহ.
তত্থ ¶ ৰিযত্তাতি মগ্গৰসেন ব্যত্তা, তথেৰ ৰিনীতা, তথা ৰিসারদা. বহুস্সুতাতি তেপিটকৰসেন বহু সুতং এতেসন্তি বহুস্সুতা. তমেৰ ধম্মং ধারেন্তীতি ধম্মধরা. অথ ৰা পরিযত্তিবহুস্সুতা চেৰ পটিৰেধবহুস্সুতা চ. পরিযত্তিপটিৰেধধম্মানংযেৰ ধারণতো ধম্মধরাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নাতি অরিযধম্মস্স অনুধম্মভূতং ৰিপস্সনাধম্মং পটিপন্না. সামীচিপ্পটিপন্নাতি অনুচ্ছৰিকপটিপদং পটিপন্না. অনুধম্মচারিনোতি অনুধম্মং চরণসীলা. সকং আচরিযকন্তি অত্তনো আচরিযৰাদং. আচিক্খিস্সন্তীতিআদীনি সব্বানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানি. সহধম্মেনাতি সহেতুকেন সকারণেন ৰচনেন. সপ্পাটিহারিযন্তি যাৰ নিয্যানিকং কত্ৰা ধম্মং দেসেস্সন্তি.
ব্রহ্মচরিযন্তি ¶ সিক্খাত্তযসঙ্গহিতং সকলং সাসনব্রহ্মচরিযং. ইদ্ধন্তি সমিদ্ধং ঝানস্সাদৰসেন. ফীতন্তি ৰুদ্ধিপত্তং সব্বপালিফুল্লং ৰিয অভিঞ্ঞাসম্পত্তিৰসেন. ৰিত্থারিকন্তি ৰিত্থতং তস্মিং তস্মিং দিসাভাগে পতিট্ঠিতৰসেন. বাহুজঞ্ঞন্তি ¶ বহূহি ঞাতং পটিৰিদ্ধং মহাজনাভিসমযৰসেন. পুথুভূতন্তি সব্বাকারেন পুথুলভাৰপ্পত্তং. কথং? যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতন্তি, যত্তকা ৰিঞ্ঞুজাতিকা দেৰা চেৰ মনুস্সা চ অত্থি, সব্বেহি সুট্ঠু পকাসিতন্তি অত্থো. অপ্পোস্সুক্কোতি নিরালযো. ত্ৰঞ্হি পাপিম অট্ঠমসত্তাহতো পট্ঠায ‘‘পরিনিব্বাতু দানি, ভন্তে ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো’’তি ৰিরৰন্তো আহিণ্ডিত্থ. অজ্জ দানি পট্ঠায ৰিগতুস্সাহো হোহি, মা ময্হং পরিনিব্বানত্থং ৰাযামং করোহীতি ৰদতি.
সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজ্জীতি সতিং সূপট্ঠিতং কত্ৰা ঞাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা আযুসঙ্খারং ৰিস্সজ্জি পজহি. তত্থ ন ভগৰা হত্থেন লেড্ডুং ৰিয আযুসঙ্খারং ওস্সজি, তেমাসমত্তমেৰ ¶ পন ফলসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো পরং ন সমাপজ্জিস্সামীতি চিত্তং উপ্পাদেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ওস্সজী’’তি. উস্সজীতিপি পাঠো. মহাভূমিচালোতি মহন্তো পথৰীকম্পো. তদা কির দসসহস্সী লোকধাতু কম্পিত্থ. ভিংসনকোতি ভযজনকো. দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসূতি দেৰভেরিযো ফলিংসু, দেৰো সুক্খগজ্জিতং গজ্জি, অকালৰিজ্জুলতা নিচ্ছরিংসু, খণিকৰস্সং ৰস্সীতি ৰুত্তং হোতি.
উদানং উদানেসীতি কস্মা উদানেসি? কোচি নাম ৰদেয্য ‘‘ভগৰা পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধিত্ৰা ‘পরিনিব্বাতু, ভন্তে’তি উপদ্দুতো ভযেন আযুসঙ্খারং ৰিস্সজ্জেসী’’তি, তস্সোকাসো ¶ মা হোতু, ভীতস্স হি উদানং নাম নত্থীতি পীতিৰেগৰিস্সট্ঠং উদানং উদানেসি.
তত্থ সব্বেসং সোণসিঙ্গালাদীনম্পি পচ্চক্খভাৰতো তুলিতং পরিচ্ছিন্নন্তি তুলং. কিং তং? কামাৰচরকম্মং. ন তুলং, ন ৰা তুলং সদিসমস্স অঞ্ঞং লোকিযং কম্মং অত্থীতি অতুলং. কিং তং? মহগ্গতকম্মং. অথ ৰা কামাৰচরং রূপাৰচরং তুলং, অরূপাৰচরং অতুলং. অপ্পৰিপাকং ৰা তুলং, বহুৰিপাকং অতুলং. সম্ভৰন্তি সম্ভৰহেতুভূতং, রাসিকারকং পিণ্ডকারকন্তি ¶ অত্থো. ভৰসঙ্খারন্তি পুনব্ভৰসঙ্খারণকং. অৰস্সজীতি ৰিস্সজ্জেসি. মুনীতি বুদ্ধমুনি. অজ্ঝত্তরতোতি নিযকজ্ঝত্তরতো. সমাহিতোতি উপচারপ্পনাসমাধিৰসেন সমাহিতো. অভিন্দি কৰচমিৰাতি কৰচং ৰিয অভিন্দি. অত্তসম্ভৰন্তি অত্তনি সঞ্জাতং কিলেসং. ইদং ৰুত্তং হোতি – সৰিপাকট্ঠেন সম্ভৰং, ভৰাভিসঙ্খরণট্ঠেন ভৰসঙ্খারন্তি চ লদ্ধনামং তুলাতুলসঙ্খাতং লোকিযকম্মঞ্চ ওস্সজি, সঙ্গামসীসে ¶ মহাযোধো কৰচং ৰিয অত্তসম্ভৰং কিলেসঞ্চ অজ্ঝত্তরতো হুত্ৰা সমাহিতো হুত্ৰা অভিন্দীতি.
অথ ৰা তুলন্তি তুলেন্তো তীরেন্তো. অতুলঞ্চ সম্ভৰন্তি নিব্বানঞ্চেৰ সম্ভৰঞ্চ. ভৰসঙ্খারন্তি ভৰগামিকম্মং. অৰস্সজি মুনীতি ‘‘পঞ্চক্খন্ধা অনিচ্চা, পঞ্চন্নং খন্ধানং নিরোধো নিব্বানং নিচ্চ’’ন্তিআদিনা (পটি. ম. ৩.৩৭-৩৮) নযেন তুলযন্তো বুদ্ধমুনি ভৰে আদীনৰং, নিব্বানে চ আনিসংসং দিস্ৰা তং খন্ধানং মূলভূতং ভৰসঙ্খারং কম্মং ‘‘কম্মক্খযায সংৰত্ততী’’তি (ম. নি. ২.৮১; অ. নি. ৪.২৩২-২৩৩) এৰং ৰুত্তেন কম্মক্খযকরেন অরিযমগ্গেন অৰস্সজি. কথং? অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো, অভিন্দি কৰচমিৰত্তসম্ভৰং. সো হি ৰিপস্সনাৰসেন অজ্ঝত্তরতো, সমথৰসেন সমাহিতোতি এৰং পুব্বভাগতো পট্ঠায ¶ সমথৰিপস্সনাবলেন কৰচমিৰ অত্তভাৰং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতং, অত্তনি সম্ভৰত্তা ‘‘অত্তসম্ভৰ’’ন্তি লদ্ধনামং সব্বকিলেসজালং অভিন্দি. কিলেসাভাৰেন চ কতং কম্মং অপ্পটিসন্ধিকত্তা অৰস্সট্ঠং নাম হোতীতি এৰং কিলেসপ্পহানেন কম্মং পজহি. পহীনকিলেসস্স চ ভযং নাম নত্থি, তস্মা অভীতোৰ আযুসঙ্খারং ওস্সজ্জি, অভীতভাৰঞাপনত্থঞ্চ উদানং উদানেসীতি ৰেদিতব্বো.
যং মহাৰাতাতি যেন সমযেন যস্মিং ৰা সমযে মহাৰাতা. ৰাযন্তীতি উপক্খেপকৰাতা নাম ¶ উট্ঠহন্তি, তে ৰাযন্তা সট্ঠিসহস্সাধিকনৰযোজনসতসহস্সবহলং উদকসন্ধারকৰাতং উপচ্ছিন্দন্তি, ততো আকাসে উদকং ভস্সতি, তস্মিং ভস্সন্তে পথৰী ভস্সতি, পুন ৰাতো অত্তনো বলেন অন্তোধম্মকরণে ৰিয উদকং আবন্ধিত্ৰা গণ্হাতি, ততো উদকং উগ্গচ্ছতি, তস্মিং উগ্গচ্ছন্তে পথৰী উগ্গচ্ছতি. এৰং উদকং কম্পিতং ¶ পথৰিং কম্পেতি. এতঞ্চ কম্পনং যাৰজ্জকালাপি হোতিযেৰ, বহুভাৰেন পন ওগচ্ছনুগ্গচ্ছনং ন পঞ্ঞাযতি.
মহিদ্ধিকা মহানুভাৰাতি ইজ্ঝনস্স মহন্ততায মহিদ্ধিকা, অনুভৰিতব্বস্স মহন্ততায মহানুভাৰা. পরিত্তাতি দুব্বলা. অপ্পমাণাতি বলৰা. সো ইমং পথৰিং কম্পেতীতি সো ইদ্ধিং নিব্বত্তেত্ৰা সংৰেজেন্তো মহামোগ্গল্লানো ৰিয, ৰীমংসন্তো ৰা মহানাগত্থেরস্স ভাগিনেয্যো সঙ্ঘরক্খিতসামণেরো ৰিয পথৰিং কম্পেতি. সঙ্কম্পেতীতি সমন্ততো কম্পেতি. সম্পকম্পেতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ইতি ইমেসু অট্ঠসু পথৰিকম্পেসু পঠমো ধাতুকোপেন, দুতিযো ইদ্ধানুভাৰেন, ততিযচতুত্থা পুঞ্ঞতেজেন, পঞ্চমো ঞাণতেজেন, ছট্ঠো সাধুকারদানৰসেন, সত্তমো কারুঞ্ঞসভাৰেন, অট্ঠমো আরোদনেন. মাতুকুচ্ছিং ওক্কমন্তে চ ততো নিক্খমন্তে চ মহাসত্তে তস্স পুঞ্ঞতেজেন পথৰী অকম্পিত্থ, অভিসম্বোধিযং ঞাণতেজাভিহতা হুত্ৰা অকম্পিত্থ, ধম্মচক্কপ্পৰত্তনে সাধুকারভাৰসণ্ঠিতা সাধুকারং দদমানা অকম্পিত্থ, আযুসঙ্খারওস্সজ্জনে ¶ কারুঞ্ঞসভাৰসণ্ঠিতা চিত্তসঙ্খোভং অসহমানা অকম্পিত্থ, পরিনিব্বানে আরোদনৰেগতুন্না হুত্ৰা অকম্পিত্থ. অযং পনত্থো পথৰিদেৰতায ৰসেন ৰেদিতব্বো. মহাভূতপথৰিযা পনেতং নত্থি অচেতনত্তা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
ভূমিচালৰগ্গো সত্তমো.
(৮) ৩. যমকৰগ্গো
১-২. সদ্ধাসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৭১-৭২. অট্ঠমস্স ¶ পঠমে নো চ সীলৰাতি ন সীলেসু পরিপূরকারী. সমন্তপাসাদিকোতি সমন্ততো পসাদজনকো. সব্বাকারপরিপূরোতি সব্বেহি সমণাকারেহি সমণধম্মকোট্ঠাসেহি পরিপূরো. দুতিযে সন্তাতি পচ্চনীকসন্ততায সন্তা. ৰিমোক্খাতি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুত্তত্তা চ ৰিমোক্খা.
৩-৯. মরণস্সতিসুত্তদ্ৰযাদিৰণ্ণনা
৭৩-৭৯. ততিযে ¶ ভাৰেথ নোতি ভাৰেথ নু. সাসনন্তি অনুসিট্ঠি. আসৰানং খযাযাতি অরহত্তফলত্থায. চতুত্থে পতিহিতাযাতি পটিপন্নায. সো মমস্স অন্তরাযোতি সো মম জীৰিতন্তরাযোপি, পুথুজ্জনকালকিরিযং করোন্তস্স সগ্গন্তরাযোপি মগ্গন্তরাযোপি অস্স. সত্থকা ৰা মে ৰাতাতি সত্থং ৰিয অঙ্গমঙ্গানি কন্তন্তীতি সত্থকা. পঞ্চমাদীনি ৰুত্তনযানেৰ. নৰমে সংসগ্গারামতাতি পঞ্চৰিধে সংসগ্গে আরামতা.
১০. কুসীতারম্ভৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৮০. দসমে ¶ কুসীতৰত্থূনীতি কুসীতস্স অলসস্স ৰত্থূনি পতিট্ঠা, কোসজ্জকারণানীতি অত্থো. কম্মং কত্তব্বং হোতীতি চীৰরৰিচারণাদিকম্মং কত্তব্বং হোতি. ন ৰীরিযং আরভতীতি দুৰিধম্পি ৰীরিযং নারভতি. অপ্পত্তস্সাতি ঝানৰিপস্সনামগ্গফলধম্মস্স অপ্পত্তস্স পত্তিযা. অনধিগতস্সাতি তস্সেৰ অনধিগতস্স অধিগমত্থায. অসচ্ছিকতস্সাতি তদেৰ অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকরণত্থায. ইদং পঠমন্তি ইদং ‘‘হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি এৰং ওসীদনং পঠমং কুসীতৰত্থু. ইমিনা নযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. মাসাচিতকং মঞ্ঞেতি এত্থ পন মাসাচিতং নাম তিন্তমাসো. যথা তিন্তমাসো গরুকো হোতি, এৰং গরুকোতি অধিপ্পাযো ¶ . গিলানা ৰুট্ঠিতো হোতীতি গিলানো হুত্ৰা পচ্ছা ৰুট্ঠিতো হোতি. আরম্ভৰত্থূনীতি ৰীরিযকারণানি. তেসম্পি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
যমকৰগ্গো অট্ঠমো.
(৯) ৪. সতিৰগ্গো
১-২. সতিসম্পজঞ্ঞসুত্তৰণ্ণনা
৮১-৮২. নৰমস্স পঠমং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ. দুতিযে সদ্ধোতি দুৰিধায সদ্ধায সমন্নাগতো. নো চুপসঙ্কমিতাতি ন উপট্ঠহতি. নো ¶ চ পরিপুচ্ছিতাতি অত্থানত্থং কারণাকারণং পরিপুচ্ছিতা ন হোতি. সমন্নাগতোতি ¶ সামিঅত্থে পচ্চত্তং, সমন্নাগতস্সাতি ৰুত্তং হোতি. একন্তপটিভানা তথাগতং ধম্মদেসনা হোতীতি তথাগতস্স একন্তপটিভানা ধম্মদেসনা হোতি, একন্তেনেৰ পটিভাতি উপট্ঠাতীতি অত্থো.
৩. মূলকসুত্তৰণ্ণনা
৮৩. ততিযে সব্বে ধম্মাতি পঞ্চক্খন্ধা. ছন্দমূলকাতি অজ্ঝাসযচ্ছন্দো কত্তুকম্যতাছন্দো তং মূলং এতেসন্তি ছন্দমূলকা. মনসিকারতো সম্ভৰন্তীতি মনসিকারসম্ভৰা. ফস্সতো সমুদেন্তি রাসী ভৰন্তীতি ফস্সসমুদযা. ৰেদনায সমোসরন্তীতি ৰেদনাসমোসরণা. সমাধি এতেসং পমুখোতি সমাধিপ্পমুখা. জেট্ঠকট্ঠেন সতি অধিপতি এতেসন্তি সতাধিপতেয্যা, সতিজেট্ঠকাতি অত্থো. পঞ্ঞা উত্তরা এতেসন্তি পঞ্ঞুত্তরা. ৰিমুত্তি এৰ সারো এতেসন্তি ৰিমুত্তিসারা. এত্থ চ ছন্দমূলকাদযো চত্তারোপি লোকিযা কথিতা, সেসা লোকিযলোকুত্তরমিস্সকাতি.
৪. চোরসুত্তৰণ্ণনা
৮৪. চতুত্থে ¶ মহাচোরোতি রজ্জন্তরে দুব্ভিতুং সমত্থো মহাচোরো. পরিযাপজ্জতীতি পরিযাদানং গচ্ছতি. ন চিরট্ঠিতিকো হোতীতি অদ্ধানং পালেন্তো ঠাতুং ন সক্কোতি. অপ্পহরন্তস্স পহরতীতি অত্তনো অৰেরিনে অপ্পহরন্তে গুণসম্পন্নে চ মহল্লকে চ তরুণদারকে চ অপ্পহরিতব্বযুত্তকে পহরতি. অনৰসেসং আদিযতীতি নিস্সেসং গণ্হাতি. ব্যত্তচোরানঞ্হি ইদং ৰত্তং – পরস্স দ্ৰীসু সাটকেসু একো গহেতব্বো, একস্মিং সন্তে দুব্বলং দত্ৰা থিরো গহেতব্বো. পুটভত্ততণ্ডুলাদীসু একং কোট্ঠাসং দত্ৰা একো গহেতব্বোতি. অচ্চাসন্নে কম্মং করোতীতি গামনিগমরাজধানীনং আসন্নট্ঠানে চোরিককম্মং করোতি. ন চ নিধানকুসলো হোতীতি যং লদ্ধং, তং দক্খিণেয্যে নিদহিতুং ছেকো ন হোতি, পরলোকমগ্গং ন সোধেতি.
৫. সমণসুত্তৰণ্ণনা
৮৫. পঞ্চমে ¶ ¶ যং সমণেনাতি যং গুণজাতং সমণেন পত্তব্বং. ৰুসীমতাতি ব্রহ্মচরিযৰাসংৰুতেন. মুত্তো মোচেমি বন্ধনাতি অহং সব্ববন্ধনেহি মুত্তো হুত্ৰা মহাজনম্পি রাগাদিবন্ধনতো মোচেমি. পরমদন্তোতি অঞ্ঞেন কেনচি অসিক্খাপিতো অচোদিতো সযম্ভুঞাণেন পটিৰিজ্ঝিত্ৰা পরমদমথেন দন্তত্তা পরমদন্তো নাম. পরিনিব্বুতোতি কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো.
৬. যসসুত্তৰণ্ণনা
৮৬. ছট্ঠে মা চ মযা যসোতি যসো চ মযা সদ্ধিং মা গঞ্ছি. অকসিরলাভীতি ৰিপুললাভী. সীলপঞ্ঞাণন্তি সীলঞ্চেৰ ঞাণঞ্চ. সঙ্গম্মাতি সন্নিপতিত্ৰা. সমাগম্মাতি সমাগন্ত্ৰা. সঙ্গণিকৰিহারন্তি গণসঙ্গণিকৰিহারং. ন হি নূনমেতি ন হি নূন ইমে. তথা হি পনমেতি তথা হি পন ইমে. অঙ্গুলিপতোদকেহীতি অঙ্গুলিপতোদযট্ঠিং কত্ৰা ৰিজ্ঝনেন. সঞ্জগ্ঘন্তেতি মহাহসিতং হসন্তে. সংকীল়ন্তেতি কেল়িং করোন্তে.
৭. পত্তনিকুজ্জনসুত্তৰণ্ণনা
৮৭. সত্তমে ¶ নিক্কুজ্জেয্যাতি তেন দিন্নস্স দেয্যধম্মস্স অপ্পটিগ্গহণত্থং পত্তনিক্কুজ্জনকম্মৰাচায নিকুজ্জেয্য, ন অধোমুখঠপনেন. অলাভাযাতি ¶ চতুন্নং পচ্চযানং অলাভত্থায. অনত্থাযাতি উপদ্দৰায অৰড্ঢিযা. উক্কুজ্জেয্যাতি উক্কুজ্জনকম্মৰাচায উক্কুজ্জেয্য.
৮. অপ্পসাদপৰেদনীযসুত্তৰণ্ণনা
৮৮. অট্ঠমে অপ্পসাদং পৰেদেয্যুন্তি অপ্পসন্নভাৰং জানাপেয্যুং. অপ্পসাদং পৰেদেন্তেন পন কিং কাতব্বন্তি? নিসিন্নাসনতো ন উট্ঠাতব্বং ন ৰন্দিতব্বং ন পচ্চুগ্গমনং কাতব্বং, ন দেয্যধম্মো দাতব্বো. অগোচরেতি পঞ্চৰিধে অগোচরে.
৯. পটিসারণীযসুত্তৰণ্ণনা
৮৯. নৰমে ¶ ধম্মিকঞ্চ গিহিপটিস্সৰন্তি ‘‘ইমং তেমাসং ইধেৰ ৰসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তো ‘‘এৰং হোতূ’’তিআদিনা নযেন পটিস্সৰং. ন সচ্চাপেতীতি ৰুত্তং ন সচ্চং করোতি ৰিসংৰাদেতি.
১০. সম্মাৰত্তনসুত্তৰণ্ণনা
৯০. দসমে পচ্চেকট্ঠানেতি অধিপতিট্ঠানে জেট্ঠকট্ঠানে. তঞ্হি জেট্ঠকং কত্ৰা কিঞ্চি সঙ্ঘকম্মং কাতুং ন লভতি. ন চ তেন মূলেন ৰুট্ঠাপেতব্বোতি তং মূলং কত্ৰা অব্ভানকম্মং কাতুং ন লভতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰাতি.
সতিৰগ্গো নৰমো.
(১০) ৫. সামঞ্ঞৰগ্গো
৯১. ইতো ¶ পরং অথ খো বোজ্ঝা উপাসিকাতিআদীসু বোজ্ঝা উপাসিকা, সিরিমা উপাসিকা, পদুমা উপাসিকা, সুতনা উপাসিকা, মনুজা উপাসিকা, উত্তরা উপাসিকা, মুত্তা উপাসিকা, খেমা উপাসিকা, রুচী উপাসিকা, চুন্দী রাজকুমারী, বিম্বী উপাসিকা, সুমনা রাজকুমারী, মল্লিকা দেৰী ¶ , তিস্সা উপাসিকা, তিস্সামাতা উপাসিকা, সোণা উপাসিকা, সোণায মাতা উপাসিকা, কাণা উপাসিকা, কাণমাতা উপাসিকা, উত্তরা নন্দমাতা, ৰিসাখা মিগারমাতা, খুজ্জুত্তরা উপাসিকা, সামাৰতী উপাসিকা, সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, সুপ্পিযা উপাসিকা, নকুলমাতা গহপতানীতি ইমাসং এত্তকানং অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথকম্মমেৰ কথিতং. ইচ্ছন্তেন ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
মনোরথপূরণিযা অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায
অট্ঠকনিপাতস্স সংৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.
অঙ্গুত্তরনিকাযে
নৰকনিপাত-অট্ঠকথা
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. সম্বোধিৰগ্গো
১. সম্বোধিসুত্তৰণ্ণনা
১. নৰকনিপাতস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে সম্বোধিপক্খিকানন্তি চতুমগ্গসঙ্খাতস্স সম্বোধিস্স পক্খে ভৰানং, উপকারকানন্তি অত্থো. পাল়িযং আগতে নৰ ধম্মে সন্ধাযেৰং পুচ্ছতি. কা উপনিসাতি কো উপনিস্সযপচ্চযো. অভিসল্লেখন্তীতি অভিসল্লেখিকা. সমথৰিপস্সনাচিত্তস্স ৰিৰরণে সপ্পাযা উপকারকাতি চেতোৰিৰরণসপ্পাযা. অপ্পিচ্ছতং আরব্ভ পৰত্তা কথা অপ্পিচ্ছকথা. সেসেসুপি এসেৰ নযো.
অসুভা ¶ ভাৰেতব্বা রাগস্স পহানাযাতি অযমত্থো সালিলাযকোপমায ৰিভাৰেতব্বো – একো হি পুরিসো অসিতং গহেত্ৰা কোটিতো পট্ঠায সালিক্খেত্তে সালিযো লাযতি. অথস্স ৰতিং ভিন্দিত্ৰা গাৰো পৰিসিংসু. সো অসিতং ঠপেত্ৰা যট্ঠিং আদায তেনেৰ মগ্গেন গাৰো নীহরিত্ৰা ৰতিং পাকতিকং কত্ৰা পুনপি অসিতং আদায সালিযো লাযি. এত্থ সালিক্খেত্তং ৰিয বুদ্ধসাসনং দট্ঠব্বং, সালিলাযকো ৰিয যোগাৰচরো, অসিতং ৰিয পঞ্ঞা, লাযনকালো ৰিয ৰিপস্সনায কম্মকরণকালো, যট্ঠি ৰিয অসুভকম্মট্ঠানং, ৰতি ৰিয সংৰরো, ৰতিং ভিন্দিত্ৰা গাৰীনং ¶ পৰিসনং ৰিয সহসা অপ্পটিসঙ্খায পমাদং আরব্ভ রাগস্স উপ্পজ্জনং, অসিতং ঠপেত্ৰা যট্ঠিং আদায পৰিট্ঠমগ্গেনেৰ গাৰো নীহরিত্ৰা ৰতিং পটিপাকতিকং কত্ৰা পুন কোটিতো পট্ঠায সালিলাযনং ৰিয অসুভকম্মট্ঠানেন রাগং ৰিক্খম্ভেত্ৰা পুন ৰিপস্সনায কম্মং আরভনকালো. ইমমত্থং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অসুভা ভাৰেতব্বা রাগস্স পহানাযা’’তি.
তত্থ ¶ রাগস্সাতি পঞ্চকামগুণিকরাগস্স. মেত্তাতি মেত্তাকম্মট্ঠানং. ব্যাপাদস্স পহানাযাতি ৰুত্তনযেনেৰ উপ্পন্নস্স কোপস্স পজহনত্থায. আনাপানস্সতীতি সোল়সৰত্থুকা আনাপানস্সতি. ৰিতক্কুপচ্ছেদাযাতি ৰুত্তনযেনেৰ উপ্পন্নানং ৰিতক্কানং উপচ্ছেদনত্থায. অস্মিমানসমুগ্ঘাতাযাতি অস্মীতি উপ্পজ্জনকস্স মানস্স সমুগ্ঘাতত্থায. অনত্তসঞ্ঞা সণ্ঠাতীতি অনিচ্চলক্খণে দিট্ঠে অনত্তলক্খণং দিট্ঠমেৰ হোতি. এতেসু হি তীসু লক্খণেসু একস্মিং দিট্ঠে ইতরদ্ৰযং দিট্ঠমেৰ হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনিচ্চসঞ্ঞিনো, ভিক্খৰে, অনত্তসঞ্ঞা সণ্ঠাতী’’তি. দিট্ঠেৰ ধম্মে নিব্বানন্তি দিট্ঠেযেৰ ধম্মে অপচ্চযপরিনিব্বানঞ্চ পাপুণাতীতি ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
২. নিস্সযসুত্তৰণ্ণনা
২. দুতিযে নিস্সযসম্পন্নোতি পতিট্ঠাসম্পন্নো. সদ্ধন্তি ওকপ্পনসদ্ধং. ৰীরিযন্তি কাযিকচেতসিকৰীরিযং. যংসাতি যং অস্স. অরিযায ¶ পঞ্ঞাযাতি সহৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায. সঙ্খাযাতি জানিত্ৰা. একং পটিসেৰতীতি সেৰিতব্বযুত্তকং সেৰতি. অধিৰাসেতীতি অধিৰাসেতব্বযুত্তকং অধিৰাসেতি. পরিৰজ্জেতীতি পরিৰজ্জেতব্বযুত্তকং পরিৰজ্জেতি. ৰিনোদেতীতি নীহরিতব্বযুত্তকং নীহরতি. এৰং খো ভিক্খূতি এৰং খো ভিক্খু উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন চেৰ ধম্মৰৰত্থানৰসেন ¶ চ পটিসেৰিতব্বাদীনি সুপ্পটিৰিদ্ধানি সুপচ্চক্খানি কত্ৰা পটিসেৰন্তো অধিৰাসেন্তো পরিৰজ্জেন্তো ৰিনোদেন্তো চ ভিক্খু নিস্সযসম্পন্নো নাম হোতীতি.
৩. মেঘিযসুত্তৰণ্ণনা
৩. ততিযে চালিকাযন্তি এৰংনামকে নগরে. তং কির চলমগ্গং নিস্সায কতত্তা ওলোকেন্তানং চলমানং ৰিয উপট্ঠাতি, তস্মা চালিকাতি সঙ্খং গতং. চালিযপব্বতেতি সোপি পব্বতো সব্বসেতত্তা কাল়পক্খুপোসথে ওলোকেন্তানং চলমানো ৰিয উপট্ঠাতি, তস্মা চালিযপব্বতোতি ৰুত্তো. তত্থ মহন্তং ৰিহারং কারযিংসু. ইতি ভগৰা তং নগরং নিস্সায চালিকাপব্বতমহাৰিহারে ৰিহরতি. জন্তুগামন্তি এৰংনামকং অপরম্পি তস্সেৰ ৰিহারস্স গোচরগামং. জত্তুগামন্তিপি ¶ পঠন্তি. পধানত্থিকস্সাতি পধানকম্মিকস্স. পধানাযাতি সমণধম্মকরণত্থায. আগমেহি তাৰাতি সত্থা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘ন তাৰস্স ঞাণং পরিপক্ক’’ন্তি ঞত্ৰা পটিবাহন্তো এৰমাহ. এককম্হি তাৰাতি ইদং পনস্স ‘‘এৰমযং গন্ত্ৰাপি ¶ কম্মে অনিপ্ফজ্জমানে নিরাসঙ্কো হুত্ৰা পেমৰসেন পুন আগচ্ছিস্সতী’’তি চিত্তমদ্দৰজননত্থং আহ. নত্থি কিঞ্চি উত্তরি করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু চতুন্নং কিচ্চানং কতত্তা অঞ্ঞং উত্তরি করণীযং নাম নত্থি. কতস্স ৰা পটিচযোতি অধিগতস্স ৰা পুন পটিচযোপি নত্থি. ন হি ভাৰিতমগ্গো পুন ভাৰীযতি, ন পহীনকিলেসানং পুন পহানং অত্থি. পধানন্তি খো, মেঘিয, ৰদমানং কিন্তি ৰদেয্যামাতি ‘‘সমণধম্মং করোমী’’তি তং ৰদমানং মযং অঞ্ঞং কিং নাম ৰদেয্যাম.
দিৰাৰিহারং নিসীদীতি দিৰাৰিহারত্থায নিসীদি. নিসীদন্তো চ যস্মিং মঙ্গলসিলাপট্টে পুব্বে অনুপটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি রাজা হুত্ৰা উয্যানকীল়িকং কীল়ন্তো তিৰিধনাটকপরিৰারো নিসীদি, তস্মিংযেৰ নিসীদি. অথস্স নিসিন্নকালতো পট্ঠায সমণভাৰো জহিতো ৰিয অহোসি, রাজৰেসং গহেত্ৰা নাটকৰরপরিৰুতো সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা মহারহে পল্লঙ্কে নিসিন্নো ৰিয জাতো. অথস্স তং সম্পত্তিং অস্সাদযতো কামৰিতক্কো উদপাদি. সো তস্মিংযেৰ খণে মহাযোধেহি গহিতে দ্ৰে চোরে আনেত্ৰা পুরতো ঠপিতে ৰিয অদ্দস. তেসু একস্স ৰধং আণাপনৰসেনস্স ব্যাপাদৰিতক্কো উপ্পজ্জি, একস্স বন্ধনং আণাপনৰসেন ৰিহিংসাৰিতক্কো. এৰং সো লতাজালেন রুক্খো ৰিয মধুমক্খিকাহি মধুঘাতকো ৰিয অকুসলৰিতক্কেহি ¶ ¶ পরিক্খিত্তো অহোসি. তং সন্ধায – অথ খো আযস্মতো মেঘিযস্সাতিআদি ৰুত্তং. অন্ৰাসত্তাতি অনুবদ্ধা সম্পরিৰারিতা. যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি এৰং পাপৰিতক্কেহি সম্পরিকিণ্ণো কম্মট্ঠানং সপ্পাযং কাতুং অসক্কোন্তো ‘‘ইদং ৰত দিস্ৰা দীঘদস্সী ভগৰা পটিসেধেসী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ইদং কারণং দসবলস্স আরোচেস্সামী’’তি নিসিন্নাসনতো ৰুট্ঠায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি.
৪. নন্দকসুত্তৰণ্ণনা
৪. চতুত্থে ¶ উপট্ঠানসালাযন্তি ভোজনসালাযং. যেনুপট্ঠানসালাতি সত্থা নন্দকত্থেরেন মধুরস্সরেন আরদ্ধায ধম্মদেসনায সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, কো এসো উপট্ঠানসালায মধুরস্সরেন ধম্মং দেসেতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ধম্মকথিকনন্দকত্থেরস্স অজ্জ, ভন্তে, ৰারো’’তি সুত্ৰা ‘‘অতিমধুরং কত্ৰা, আনন্দ, এসো ভিক্খু ধম্মং কথেতি, মযম্পি গন্ত্ৰা সুণিস্সামা’’তি ৰত্ৰা যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি. বহিদ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠাসীতি ছব্বণ্ণরস্মিযো চীৰরগব্ভে পটিচ্ছাদেত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন অট্ঠাসি. কথাপরিযোসানং আগমযমানোতি ‘‘ইদমৰোচা’’তি ইদং কথাৰসানং উদিক্খমানো ধম্মকথং সুণন্তো অট্ঠাসিযেৰ. অথাযস্মা আনন্দো নিক্খন্তে পঠমে যামে সত্থু সঞ্ঞং ¶ অদাসি – ‘‘পঠমযামো অতিক্কন্তো, ভন্তে, থোকং ৰিস্সমথা’’তি. সত্থা তত্থেৰ অট্ঠাসি. অথাযস্মা আনন্দো মজ্ঝিমযামেপি নিক্খন্তে, ‘‘ভন্তে, তুম্হে পকতিযা খত্তিযসুখুমালা, পুন বুদ্ধসুখুমালাতি পরমসুখুমালা, মজ্ঝিমযামোপি অতিক্কন্তো, মুহুত্তং ৰিস্সমথা’’তি আহ. সত্থা তত্থেৰ অট্ঠাসি. তত্থ ঠিতকস্সেৰস্স অরুণগ্গং পঞ্ঞাযিত্থ. অরুণুগ্গমনঞ্চ থেরস্স ‘‘ইদমৰোচা’’তি পাপেত্ৰা কথাপরিযোসানঞ্চ দসবলস্স ছব্বণ্ণসরীরস্মিৰিস্সজ্জনঞ্চ একপ্পহারেনেৰ অহোসি. অগ্গল়ং আকোটেসীতি অগ্গনখেন দ্ৰারকৰাটং আকোটেসি.
সারজ্জমানরূপোতি হরাযমানো ওত্তপ্পমানো. দোমনস্সসারজ্জং পনস্স নত্থি. এত্তকম্পি নো নপ্পটিভাসেয্যাতি পটিসম্ভিদাপ্পত্তস্স অপ্পটিভানং নাম নত্থি. এত্তকম্পি ন কথেয্যন্তি দস্সেতি. সাধু সাধূতি থেরস্স ধম্মদেসনং সম্পহংসন্তো আহ. অযঞ্হেত্থ অত্থো ‘‘সুগহিতা চ তে ধম্মদেসনা সুকথিতা চা’’তি. কুলপুত্তানন্তি আচারকুলপুত্তানঞ্চেৰ জাতিকুলপুত্তানঞ্চ. অরিযো চ তুণ্হিভাৰোতি দুতিযজ্ঝানসমাপত্তিং সন্ধাযেৰমাহ. অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযাতি সঙ্খারপরিগ্গহৰিপস্সনাঞাণস্স ¶ . চতুপ্পাদকোতি ¶ অস্সগোণগদ্রভাদিকো. ইদং ৰত্ৰাতি ইমং চতূহঙ্গেহি সমন্নাগতং ধম্মং কথযিত্ৰা. ৰিহারং পাৰিসীতি গন্ধকুটিং পৰিট্ঠো.
কালেন ধম্মস্সৰনেতি কালে কালে ধম্মস্সৰনস্মিং. ধম্মসাকচ্ছাযাতি পঞ্হকথায. গম্ভীরং অত্থপদন্তি গম্ভীরং গুল়্হং রহস্সং অত্থং. পঞ্ঞাযাতি ¶ সহৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায. সম্মসনপটিৰেধপঞ্ঞাপি উগ্গহপরিপুচ্ছাপঞ্ঞাপি ৰট্টতিযেৰ. পত্তো ৰা পজ্জতি ৰাতি অরহত্তং পত্তো ৰা পাপুণিস্সতি ৰাতি এৰং গুণসম্ভাৰনায সম্ভাৰেতি. অপ্পত্তমানসাতি অপ্পত্তঅরহত্তা, অরহত্তং ৰা অপ্পত্তং মানসং এতেসন্তিপি অপ্পত্তমানসা. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারন্তি এত্থ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারো লোকিযোপি ৰট্টতি লোকুত্তরোপি.
৫. বলসুত্তৰণ্ণনা
৫. পঞ্চমে অৰিজ্জাকোসজ্জসাৰজ্জঅস্সদ্ধিযেসু অকম্পনতো পঞ্ঞাবলাদীনি দট্ঠব্বানি. অকুসলসঙ্খাতাতি অকুসলাতি ঞাতা. এস নযো সব্বত্থ. নালমরিযাতি অরিযভাৰং কাতুং অসমত্থা, অরিযানং ৰা অননুচ্ছৰিকা. ৰোদিট্ঠাতি সুট্ঠু দিট্ঠা. ৰোচরিতাতি মনোদ্ৰারে সমুদাচারপ্পত্তা. অত্থিকস্সাতি ধম্মদেসনায অত্থিকস্স. আজীৰিকাভযন্তি জীৰিতৰুত্তিভযং. অসিলোকভযন্তি গরহাভযং. পরিসাসারজ্জভযন্তি পরিসং পত্ৰা সারজ্জং ওক্কমনভযং. ইমস্মিং ¶ সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
৬. সেৰনাসুত্তৰণ্ণনা
৬. ছট্ঠে জীৰিতপরিক্খারাতি জীৰিতসম্ভারা. সমুদানেতব্বাতি সমাহরিতব্বা. কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তীতি দুক্খেন উপ্পজ্জন্তি. রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰাতি এত্থ রত্তিভাগে ঞত্ৰা রত্তিভাগেযেৰ পক্কমিতব্বং, রত্তিং চণ্ডৰাল়াদিপরিপন্থে সতি অরুণুগ্গমনং আগমেতব্বং. দিৰসভাগে ঞত্ৰা দিৰা পক্কমিতব্বং, দিৰা পরিপন্থে সতি সূরিযত্থঙ্গমনং আগমেতব্বং. সঙ্খাপীতি সামঞ্ঞত্থস্স ভাৰনাপারিপূরিআগমনং জানিত্ৰা. সো পুগ্গলোতি পদস্স পন ‘‘নানুবন্ধিতব্বো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. অনাপুচ্ছাতি ইধ পন তং পুগ্গলং অনাপুচ্ছা পক্কমিতব্বন্তি অত্থো. অপি পনুজ্জমানেনাতি অপি নিক্কড্ঢিযমানেন. এৰরূপো হি পুগ্গলো সচেপি ¶ দারুকলাপসতং ৰা উদকঘটসতং ৰা ৰালিকাঘটসতং ৰা দণ্ডং আরোপেতি, মা ইধ ৰসীতি নিক্কড্ঢাপেতি ৰা, তং খমাপেত্ৰাপি যাৰজীৰং সো অনুবন্ধিতব্বোৰ, ন ৰিজহিতব্বো.
৭. সুতৰাসুত্তৰণ্ণনা
৭. সত্তমে ¶ পঞ্চ ঠানানি অজ্ঝাচরিতুন্তি পঞ্চ কারণানি অতিক্কমিতুং. পাণন্তি অন্তমসো কুন্থকিপিল্লিকং. অদিন্নন্তি অন্তমসো তিণসলাকম্পি পরসন্তকং. থেয্যসঙ্খাতন্তি থেয্যচিত্তেন. সন্নিধিকারকং কামে পরিভুঞ্জিতুন্তি সন্নিধিং কত্ৰা ঠপেত্ৰা ¶ ৰত্থুকামকিলেসকামে পরিভুঞ্জিতুং অভব্বো. অকপ্পিযং কামগুণং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. বুদ্ধং পচ্চক্খাতুন্তি ‘‘ন বুদ্ধো অয’’ন্তি এৰং পটিক্খিপিতুং. ধম্মাদীসুপি এসেৰ নযো. এৰং তাৰ অট্ঠকথায আগতং. পাল়িযং পন ইমস্মিং সুত্তে অগতিগমনানি কথিতানি.
৮-১০. সজ্ঝসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮-১০. অট্ঠমে বুদ্ধাদীনং পচ্চক্খানং কথিতং. নৰমে পুথুজ্জনেন সদ্ধিং গহিতত্তা ‘‘আহুনেয্যা’’তি ৰুত্তং. দসমে গোত্রভূতি সোতাপত্তিমগ্গস্স অনন্তরপচ্চযেন সিখাপত্তবলৰৰিপস্সনাচিত্তেন সমন্নাগতো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সম্বোধৰগ্গো পঠমো.
২. সীহনাদৰগ্গো
১. সীহনাদসুত্তৰণ্ণনা
১১. দুতিযস্স পঠমে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ‘‘সচে সত্থা চারিকং পক্কমিতুকামো অস্স ¶ , ইমস্মিং কালে পক্কমেয্য. হন্দাহং চারিকং গমনত্থায সত্থারং আপুচ্ছামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপসঙ্কমি. আযস্মা মং, ভন্তেতি সো কির ভিক্খু থেরং মহতা ভিক্খুপরিৰারেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘ইমে ভিক্খূ তথাগতং পহায সারিপুত্তং পরিৰারেত্ৰা নিক্খন্তা, গমনৰিচ্ছেদমস্স করিস্সামী’’তি অট্ঠানে কোপং বন্ধিত্ৰা এৰমাহ. তত্থ ¶ আসজ্জাতি ঘট্টেত্ৰা. অপ্পটিনিস্সজ্জাতি অক্খমাপেত্ৰা অচ্চযং অদেসেত্ৰা. কিস্মিং পন সো কারণে আঘাতং বন্ধীতি? থেরস্স কির দসবলং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায গচ্ছতো চীৰরকণ্ণো তস্স সরীরং ফুসি, ৰাতো পহরীতিপি ৰদন্তি. এত্তকেন আঘাতং বন্ধিত্ৰা থেরং মহতা পরিৰারেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা উসূযমানো ‘‘গমনৰিচ্ছেদমস্স করিস্সামী’’তি এৰমাহ. এহি ত্ৰং ভিক্খূতি সত্থা ¶ তস্স ভিক্খুনো ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ন তং ভিক্খু সারিপুত্তো পহরীতি ৰুত্তে, ‘ভন্তে, তুম্হে অত্তনো অগ্গসাৰকস্সেৰ পক্খং ৰহথ, ন ময্হ’ন্তি মযি মনোপদোসং কত্ৰা অপাযে নিব্বত্তেয্যা’’তি ঞত্ৰা ‘‘সারিপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ইমমত্থং পুচ্ছিস্সামী’’তি একং ভিক্খুং আমন্তেত্ৰা এৰমাহ. অৰাপুরণং আদাযাতি কুঞ্চিকং গহেত্ৰা. সীহনাদন্তি সেট্ঠনাদং পমুখনাদং অপ্পটিৰত্তিযনাদং. এৰং দ্ৰীহি মহাথেরেহি আরোচিতো ভিক্খুসঙ্ঘো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি পহায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. খীযনধম্মন্তি কথাধম্মং.
গূথগতন্তি গূথমেৰ. সেসেসুপি এসেৰ নযো. পথৰীসমেনাতি অকুজ্ঝনট্ঠেন পথৰিযা সমানেন. ন হি পথৰী ‘‘মযি সুচিং নিক্খিপন্তী’’তি সোমনস্সং করোতি, ন ‘‘অসুচিং নিক্খিপন্তী’’তি দোমনস্সং. ময্হম্পি এৰরূপং চিত্তন্তি দস্সেতি. ৰিপুলেনাতি অপরিত্তেন. মহগ্গতেনাতি মহন্তভাৰং গতেন. অপ্পমাণেনাতি ৰড্ঢিতপ্পমাণেন. অৰেরেনাতি ¶ অকুসলৰেরপুগ্গলৰেররহিতেন. অব্যাপজ্ঝেনাতি নিদ্দুক্খেন ৰিগতদোমনস্সেন. সো ইধাতি সো অনুপট্ঠিতকাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানো ভিক্খু এৰং করেয্য, মাদিসো কথং এৰরূপং করিস্সতি, ভন্তেতি পঠমং সীহনাদং নদি. এৰং সব্বত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.
রজোহরণন্তি রজসম্মজ্জনচোল়কং, পাদপুঞ্ছন্তি, তস্সেৰ নামং. কল়োপিহত্থোতি পচ্ছিহত্থো উক্খলিহত্থো ৰা. নন্তকৰাসীতি অন্তচ্ছিন্নপিলোতিকৰসনো. সূরতোতি সুচিসীলো সোরচ্চেন সমন্নাগতো. সুদন্তোতি সুট্ঠু দমথং উপগতো. সুৰিনীতোতি সুট্ঠু সিক্খিতো. ন কঞ্চি হিংসতীতি ৰিসাণাদীসু গণ্হন্তম্পি পিট্ঠিং পরিমজ্জন্তম্পি ন কঞ্চি ৰিহেঠেতি. উসভছিন্নৰিসাণসমেনাতি উসভস্স ছিন্নৰিসাণস্স চিত্তসদিসেন.
অট্টীযেয্যাতি অট্টো ¶ পীল়িতো ভৰেয্য. হরাযেয্যাতি লজ্জেয্য. জিগুচ্ছেয্যাতি জিগুচ্ছং আপজ্জেয্য.
মেদকথালিকন্তি মেদকথালিকা ৰুচ্চতি সূনকারকেহি যূসনিক্খমনত্থায তত্থ তত্থ কতছিদ্দা থালিকা. পরিহরেয্যাতি মংসস্স পূরেত্ৰা ¶ উক্খিপিত্ৰা গচ্ছেয্য. ছিদ্দাৰছিদ্দন্তি ¶ পরিত্তমহন্তেহি ছিদ্দেহি সমন্নাগতং. উগ্ঘরন্তন্তি উপরিমুখেহি ছিদ্দেহি নিক্খমমানযূসং. পগ্ঘরন্তন্তি অধোমুখেহি নিক্খমমানযূসং. এৰমস্স সকলসরীরং যূসমক্খিতং ভৰেয্য. ছিদ্দাৰছিদ্দন্তি নৰহি ৰণমুখেহি পরিত্তমহন্ত ছিদ্দং. এৰমেত্থ অট্ঠমনৰমেহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি থেরো অত্তনো সরীরে নিচ্ছন্দরাগতং কথেসি.
অথ খো সো ভিক্খূতি এৰং থেরেন নৰহি কারণেহি সীহনাদে নদিতে অথ সো ভিক্খু. অচ্চযোতি অপরাধো. মং অচ্চগমাতি মং অতিক্কম্ম অভিভৰিত্ৰা পৰত্তো. পতিগ্গণ্হতূতি খমতু. আযতিং সংৰরাযাতি অনাগতে সংৰরণত্থায, পুন এৰরূপস্স অপরাধস্স অকরণত্থায. তগ্ঘাতি একংসেন. যথাধম্মং পটিকরোসীতি যথা ধম্মো ঠিতো, তথেৰ করোসি, খমাপেসীতি ৰুত্তং হোতি. তং তে মযং পটিগ্গণ্হামাতি তং তৰ অপরাধং মযং খমাম. ৰুদ্ধিহেসা ভিক্খু অরিযস্স ৰিনযেতি এসা ভিক্খু অরিযস্স ৰিনযে বুদ্ধস্স ভগৰতো সাসনে ৰুড্ঢি নাম. কতমা? অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরিত্ৰা আযতিং সংৰরাপজ্জনা. দেসনং পন পুগ্গলাধিট্ঠানং করোন্তো যো অচ্চযং অচ্চযতো ¶ দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, আযতিং সংৰরং আপজ্জতীতি আহ. ফলতীতি সচে হি থেরো ন খমেয্য, তস্স ভিক্খুনো তত্থেৰ সত্তধা মুদ্ধা ফলেয্য. তস্মা ভগৰা এৰমাহ. সচে মং সোতি সচে মং অযং ভিক্খু খমাহীতি এৰং ৰদতি. খমতু চ মে সোতি অযম্পি চাযস্মা ময্হং খমতূতি এৰং থেরো তস্স অচ্চযং পটিগ্গণ্হিত্ৰা সযম্পি তং সত্থু সম্মুখে খমাপেসীতি.
২. সউপাদিসেসসুত্তৰণ্ণনা
১২. দুতিযে সউপাদিসেসন্তি সউপাদানসেসং. অনুপাদিসেসন্তি উপাদানসেসরহিতং নিগ্গহণং. মত্তসো কারীতি পমাণকারী ন পরিপূরকারী. ন তাৰাযং, সারিপুত্ত, ধম্মপরিযাযো পটিভাসীতি অপ্পটিভানং নাম ভগৰতো নত্থি, ন তাৰাহং ইমং ধম্মপরিযাযং কথেসিন্তি অযং পনেত্থ ¶ অত্থো. মাযিমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা পমাদং আহরিংসূতি ‘‘মযং কির চতূহি অপাযেহি মুত্তা’’তি উপরি অরহত্তত্থায ৰীরিযং অকরোন্তা মা পমাদং আপজ্জিংসু. পঞ্হাধিপ্পাযেন ভাসিতোতি তযা পুচ্ছিতপঞ্হস্স সভাৰেন ¶ কথিতোতি দস্সেতি. ইমেসং পন নৰন্নং পুগ্গলানং ভৰেসু ছন্দরাগৰিনোদনত্থং এতমেৰ অত্থুপ্পত্তিং কত্ৰা – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তকোপি গূথো দুগ্গন্ধো হোতি, এৰমেৰ খো খ্ৰাহং, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তকম্পি ভৰং ন ¶ ৰণ্ণেমি অন্তমসো অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তম্পী’’তি ইমং সুত্তং (অ. নি. ১.৩২১) অভাসি. ন কেৰলঞ্চ এতেসংযেৰ নৰন্নং পুগ্গলানং গতি নিবদ্ধা, যেসং পন কুলানং তীণি সরণানি পঞ্চ সীলানি একং সলাকভত্তং একং পক্খিযভত্তং একং ৰস্সাৰাসিকং একা পোক্খরণী একো আৰাসো, এৰরূপানি নিবদ্ধপুঞ্ঞানি অত্থি. তেসম্পি গতি নিবদ্ধা, সোতাপন্নসদিসানেৰ তানি কুলানি.
৩. কোট্ঠিকসুত্তৰণ্ণনা
১৩. ততিযে দিট্ঠধম্মৰেদনীযন্তি ইমস্মিং যেৰত্তভাৰে ৰিপচ্চনককম্মং. সম্পরাযৰেদনীযন্তি দুতিযে অত্তভাৰে ৰিপচ্চনককম্মং. সুখৰেদনীযন্তি সুখৰেদনাজনককম্মং. দুক্খৰেদনীযন্তি দুক্খৰেদনাজনককম্মং. পরিপক্কৰেদনীযন্তি লদ্ধৰিপাকৰারং. অপরিপক্কৰেদনীযন্তি অলদ্ধৰিপাকৰারং. বহুৰেদনীযন্তি বহুৰিপাকদাযকং. অপ্পৰেদনীযন্তি ন বহুৰিপাকদাযকং. অৰেদনীযন্তি ৰিপাকৰেদনায অদাযকং. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টৰিৰট্টং কথিতং.
৪. সমিদ্ধিসুত্তৰণ্ণনা
১৪. চতুত্থে সমিদ্ধীতি অত্তভাৰসমিদ্ধতায এৰংলদ্ধনামো থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকত্থেরো. কিমারম্মণাতি কিংপচ্চযা. সঙ্কপ্পৰিতক্কাতি সঙ্কপ্পভূতা ৰিতক্কা. নামরূপারম্মণাতি নামরূপপচ্চযা. ইমিনা ¶ চত্তারো অরূপক্খন্ধা ভূতুপাদাযরূপঞ্চ ৰিতক্কানং পচ্চযোতি দস্সেতি. ক্ৰ নানত্তং গচ্ছন্তীতি কস্মিং ঠানে নানাসভাৰতং ৰেমত্তং গচ্ছন্তি. ধাতুসূতি রূপধাতুআদীসু. অঞ্ঞোযেৰ হি রূপৰিতক্কো, অঞ্ঞে সদ্দৰিতক্কাদযোতি. ফস্সসমুদযাতি সম্পযুত্তফস্সপচ্চযা. ৰেদনাসমোসরণাতি তিস্সো ৰেদনা সমোসরণা. এত্তকেন কুসলাকুসলমিস্সকা কথিতা. সমাধিপ্পমুখাতিআদযো পন অপচযপক্খিকাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ ¶ পুব্বঙ্গমট্ঠেন জেট্ঠকট্ঠেন ৰা সমাধি পমুখং এতেসন্তি সমাধিপ্পমুখা. জেট্ঠককারণট্ঠেন সতি অধিপতেয্যা এতেসন্তি সতাধিপতেয্যা. মগ্গপঞ্ঞা উত্তরা এতেসন্তি পঞ্ঞুত্তরা. ফলৰিমুত্তিং পত্ৰা সারপ্পত্তা হোন্তীতি ৰিমুত্তিসারা. আরম্মণৰসেন অমতং নিব্বানং ওগাহিত্ৰা ¶ তত্থ পতিট্ঠিতাতি অমতোগধা. তেন চ মা মঞ্ঞীতি তেন ৰিস্সজ্জনেন ‘‘অহং অগ্গসাৰকেন পুচ্ছিতে পঞ্হে ৰিস্সজ্জেসি’’ন্তি মা মানং ৰা দপ্পং ৰা অকাসি.
৫-৬. গণ্ডসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৫-১৬. পঞ্চমে তীণি চত্তারি ৰস্সানি ৰস্সগণা, অনেকে ৰস্সগণা উপ্পন্না অস্সাতি অনেকৰস্সগণিকো. তস্সস্সূতি তস্স ভৰেয্যুং. অভেদনমুখানীতি ¶ ন কেনচি ভিন্দিত্ৰা কতানি, কেৰলং কম্মসমুট্ঠিতানেৰ ৰণমুখানি. জেগুচ্ছিযংযেৰাতি জিগুচ্ছিতব্বমেৰ পটিকূলমেৰ. চাতুমহাভূতিকস্সাতি চতুমহাভূতমযস্স. ওদনকুম্মাসূপচযস্সাতি ওদনেন চেৰ কুম্মাসেন চ উপচিতস্স ৰড্ঢিতস্স. অনিচ্চুচ্ছাদনপরিমদ্দনভেদনৰিদ্ধংসনধম্মস্সাতি হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চধম্মস্স, দুগ্গন্ধৰিঘাতত্থায তনুৰিলেপনেন উচ্ছাদনধম্মস্স, অঙ্গপচ্চঙ্গাবাধৰিনোদনত্থায খুদ্দকসম্বাহনেন পরিমদ্দনধম্মস্স, দহরকালে ৰা ঊরূসু সযাপেত্ৰা গব্ভৰাসেন দুস্সণ্ঠিতানং তেসং তেসং অঙ্গপচ্চঙ্গানং সণ্ঠানসম্পাদনত্থং অঞ্ছনপীল়নাদিৰসেন পরিমদ্দনধম্মস্স, এৰং পরিহরিতস্সাপি চ ভেদনৰিদ্ধংসনধম্মস্স, ভিজ্জনৰিকিরণসভাৰস্সেৰাতি অত্থো. এত্থ চ অনিচ্চপদেন চেৰ ভেদনৰিদ্ধংসনপদেহি চস্স অত্থঙ্গমো কথিতো, সেসেহি সমুদযো. নিব্বিন্দথাতি উক্কণ্ঠথ পজহথ ইমং কাযন্তি দস্সেতি. এৰমিমস্মিং সুত্তে বলৰৰিপস্সনা কথিতা. ছট্ঠং ৰুত্তনযমেৰ. সঞ্ঞাসীসেন পনেত্থ ঞাণমেৰ কথিতং.
৭-৮. কুলসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৭-১৮. সত্তমে ন মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তীতি মনৰড্ঢনেন ¶ মনং অল্লীযনাকারেন আসনা ৰুট্ঠায পচ্চুগ্গমনং ন করোন্তি. ন মনাপেন অভিৰাদেন্তীতি ন পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দন্তি. অসক্কচ্চং দেন্তীতি অচিত্তীকারেন দেন্তি. নো সক্কচ্চন্তি সহত্থা ন দেন্তি. ন উপনিসীদন্তি ধম্মসৰনাযাতি ‘‘ধম্মং সুণিস্সামা’’তি ন সমীপে নিসীদন্তি. ন সুস্সূসন্তীতি ঘটপিট্ঠে ¶ আসিত্তউদকং ৰিয ৰিৰট্টেত্ৰা গচ্ছতি. অট্ঠমে ৰেনেয্যজ্ঝাসযৰসেন মেত্তাভাৰনং পক্খিপিত্ৰা নৰঙ্গসমন্নাগতোতি ৰুত্তং.
৯. দেৰতাসুত্তৰণ্ণনা
১৯. নৰমে ¶ ৰিপ্পটিসারিনিযোতি ৰিপ্পটিসারিতং মঙ্কুভাৰং আপজ্জিম্হ. হীনং কাযন্তি উপরিদেৰলোকং উপাদায হেট্ঠিমো হীনোতি ৰুচ্চতি. নো চ খো যথাসত্তি যথাবলং সংৰিভজিম্হাতি অত্তনো সত্তিযা চ বলস্স চ অনুরূপেন সীলৰন্তানং সংৰিভাগং কত্ৰা ন ভুঞ্জিম্হা.
১০. ৰেলামসুত্তৰণ্ণনা
২০. দসমে অপি নু তে, গহপতি, কুলে দানং দীযতীতি নযিদং ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং সন্ধায পুচ্ছতি. সেট্ঠিস্স হি ঘরে ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিচ্চং পণীতদানং দীযতি, ন তং সত্থা ন জানাতি. লোকিযমহাজনস্স পন দিয্যমানদানং অত্থি, তং লূখং হোতি, সেট্ঠিস্স চিত্তং ন পীণেতি. তং পুচ্ছামীতি পুচ্ছতি. কণাজকন্তি ¶ সকুণ্ডকভত্তং, সকুণ্ডকেহিপি কণিকতণ্ডুলেহেৰ পক্কং. বিল়ঙ্গদুতিযন্তি কঞ্জিযদুতিযং. অসক্কচ্চং দেতীতি অসক্করিত্ৰা দেতি. অচিত্তীকত্ৰাতি অচিত্তীকারেন দক্খিণেয্য অগারৰেন দেতি. অসহত্থা দেতীতি সহত্থেন অদত্ৰা পরহত্থেন দেতি, আণত্তিমত্তমেৰ করোতীতি অত্থো. অপৰিদ্ধং দেতীতি ন নিরন্তরং দেতি, সংৰচ্ছরিকং সোণ্ডবলি ৰিয হোতি. অনাগমনদিট্ঠিকো দেতীতি ন কম্মঞ্চ ফলঞ্চ সদ্দহিত্ৰা দেতি.
যত্থ যত্থাতি তীসু কুলসম্পদাসু যস্মিং যস্মিং কুলে. ন উল়ারায ভত্তভোগাযাতিআদীসু নানগ্গরসসুগন্ধসালিভোজনে উপনীতে চিত্তং ন নমতি, ‘‘হরথেতং রোগৰড্ঢন’’ন্তি ৰত্ৰা যেন ৰা তেন ৰা ডাকেন সদ্ধিং সকুণ্ডকভত্তং অমতং ৰিয সম্পিযাযমানো ভুঞ্জতি. কাসিকাদীসু ৰরৰত্থেসু উপনীতেসু ‘‘হরথেতানি নিৰাসেন্তস্স পটিচ্ছাদেতুম্পি ন সক্কোন্তি, গত্তেসুপি ন সণ্ঠহন্তী’’তি ৰত্ৰা নাল়িকেরসাটকমূলতচসদিসানি পন থূলৰত্থানি ‘‘ইমানি নিৰাসেন্তো নিৰত্থভাৰম্পি জানাতি, পটিচ্ছাদেতব্বম্পি ¶ পটিচ্ছাদেন্তী’’তি সম্পিযাযমানো নিৰাসেতি. হত্থিযানঅস্সযানরথযানসুৰণ্ণসিৰিকাদীসু ¶ উপনীতেসু ‘‘হরথেতানি চলাচলানি, ন সক্কা এত্থ নিসীদিতু’’ন্তি ৰত্ৰা জজ্জররথকে উপনীতে ‘‘অযং নিচ্চলো, এত্থ সুখং নিসীদিতু’’ন্তি তং সাদিযতি. ন উল়ারেসু পঞ্চসু কামগুণেসূতি অলঙ্কতপটিযত্তা রূপৰতিযো ইত্থিযো ¶ দিস্ৰা ‘‘যক্খিনিযো মঞ্ঞে, এতা খাদিতুকামা, কিং এতাহী’’তি যথাফাসুকেনেৰ ৰীতিনামেতি. ন সুস্সূসন্তীতি সোতুং ন ইচ্ছন্তি, ন সদ্দহন্তীতি অত্থো. ন সোতং ওদহন্তীতি কথিতস্স সৰনত্থং ন সোতপসাদং ওদহন্তি. সক্কচ্চন্তিআদীনি ৰুত্তৰিপরিযাযেন ৰেদিতব্বানি.
ৰেলামোতি জাতিগোত্তরূপভোগসদ্ধাপঞ্ঞাদীহি মরিযাদৰেলং অতিক্কন্তেহি উল়ারেহি গুণেহি সমন্নাগতত্তা এৰংলদ্ধনামো. সো এৰরূপং দানং অদাসি মহাদানন্তি এত্থ অযং অনুপুব্বীকথা – সো কির অতীতে বারাণসিযং পুরোহিতগেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, ৰেলামকুমারোতিস্স নামং অকংসু. সো সোল়সৰস্সকালে বারাণসিরাজকুমারেন সদ্ধিং সিপ্পুগ্গহণত্থং তক্কসিলং অগমাসি. তে উভোপি দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পং পট্ঠপযিংসু. যথা চ তে, এৰং অঞ্ঞেপি জম্বুদীপে চতুরাসীতিসহস্সরাজকুমারা. বোধিসত্তো অত্তনা গহিতট্ঠানে পিট্ঠিআচরিযো হুত্ৰা চতুরাসীতি রাজকুমারসহস্সানি সিক্খাপেতি, সযম্পি সোল়সৰস্সেহি গহেতব্বসিপ্পং তীহি ৰস্সেহি উগ্গণ্হি. আচরিযো ‘‘ৰেলামকুমারস্স সিপ্পং পগুণ’’ন্তি ঞত্ৰা, ‘‘তাতা, ৰেলামো ¶ মযা ঞাতং সব্বং জানাতি, তুম্হে সব্বেপি সমগ্গা গন্ত্ৰা এতস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হথা’’তি চতুরাসীতি কুমারসহস্সানি বোধিসত্তস্স নিয্যাদেসি.
বোধিসত্তো আচরিযং ৰন্দিত্ৰা চতুরাসীতি কুমারসহস্সপরিৰারো নিক্খমিত্ৰা একং আসন্ননগরং পত্ৰা নগরসামিকং রাজকুমারং উগ্গণ্হাপেত্ৰা তস্স সিপ্পে পগুণে জাতে তং তত্থেৰ নিৰত্তেসি. এতেনুপাযেন চতুরাসীতি নগরসহস্সানি গন্ত্ৰা চতুরাসীতিযা রাজকুমারানং সিপ্পং পগুণং কারেত্ৰা তস্মিং তস্মিং নগরে তং তং নিৰত্তেত্ৰা বারাণসিরাজকুমারং আদায বারাণসিং পচ্চাগঞ্ছি. মনুস্সা কুমারং পরিযোসিতসিপ্পং রজ্জে অভিসিঞ্চিংসু, ৰেলামস্স পুরোহিতট্ঠানং অদংসু. তেপি চতুরাসীতিসহস্সরাজকুমারা সকেসু সকেসু রজ্জেসু অভিসেকং পত্ৰা অনুসংৰচ্ছরং বারাণসিরঞ্ঞো উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি. তে রাজানং দিস্ৰা ৰেলামস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘আচরিয, অম্হে রজ্জেসু পতিট্ঠিতা, ৰদেয্যাথ যেনত্থো’’তি ৰত্ৰা গচ্ছন্তি. তেসং গমনাগমনকালে ¶ সকটসন্দমানিকগাৰিগোণকুক্কুটসূকরাদযো গণ্হন্তানং জনপদো অতিৰিয ¶ উপদ্দুতো হোতি, মহাজনো সন্নিপতিত্ৰা রাজঙ্গণে কন্দতি.
রাজা ৰেলামং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘আচরিয, উপদ্দুতো জনপদো, রাজানো গমনাগমনকালে মহাৰিলোপং করোন্তি, মনুস্সা সন্ধারেতুং ন সক্কোন্তি, জনপদপীল়ায উপসমং একং উপাযং করোথা’’তি ¶ . সাধু মহারাজ, উপাযং করিস্সামি, তুম্হাকং যত্তকেন জনপদেন অত্থো, তং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হথাতি. রাজা তথা অকাসি. ৰেলামো চতুরাসীতিযা রাজসহস্সানং জনপদে ৰিচারেত্ৰা চক্কনাভিযং অরে ৰিয রঞ্ঞো জনপদস্মিং ওরোপেসি. ততো পট্ঠায তে রাজানো আগচ্ছন্তাপি গচ্ছন্তাপি অত্তনো অত্তনো জনপদেনেৰ সঞ্চরন্তি, অম্হাকং জনপদোতি ৰিলোপং ন করোন্তি. রাজগারৰেন রঞ্ঞো জনপদম্পি ন পীল়েন্তি. জনপদা সন্নিসিন্না নিস্সদ্দা নিরৰা অহেসুং. সব্বে রাজানো হট্ঠতুট্ঠা ‘‘যেন ৰো, আচরিয, অত্থো, তং অম্হাকং ৰদেথা’’তি পৰারযিংসু.
ৰেলামো সীসংন্হাতো অত্তনো অন্তোনিৰেসনে সত্তরতনপরিপূরানং গব্ভানং দ্ৰারানি ৰিৰরাপেত্ৰা যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ঠপিতং ধনং ওলোকেত্ৰা আযৰযং উপধারেত্ৰা ‘‘মযা সকলজম্বুদীপং খোভেন্তেন দানং দাতুং ৰট্টতী’’তি রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা গঙ্গাতীরে দ্ৰাদসযোজনিকা উদ্ধনপন্তিযো কারেত্ৰা তস্মিং তস্মিং ঠানে সপ্পিমধুফাণিততেলতিলতণ্ডুলাদীনং ঠপনত্থায মহাকোট্ঠাগারানি পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘একেকস্মিং ঠানে এত্তকা এত্তকা জনা সংৰিদহথ, যংকিঞ্চি মনুস্সানং লদ্ধব্বং নাম অত্থি, ততো একস্মিম্পি অসতি ময্হং আরোচেয্যাথা’’তি মনুস্সে সংৰিধায ‘‘অসুকদিৰসতো পট্ঠায ৰেলামব্রাহ্মণস্স দানং ভুঞ্জন্তূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা ‘‘দানগ্গং পরিনিট্ঠিত’’ন্তি দানযুত্তেহি আরোচিতে সহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা ¶ পঞ্চসতগ্ঘনকং একংসং কত্ৰা সব্বালঙ্কারভূসিতো দানৰীমংসনত্থায ফলিকৰণ্ণস্স উদকস্স সুৰণ্ণভিঙ্গারং পূরেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং লোকে সচে ইমং দানং পটিগ্গহেতুং যুত্তরূপা দক্খিণেয্যপুগ্গলা অত্থি, ইদং উদকং নিক্খমিত্ৰা পথৰিং গণ্হাতু. সচে নত্থি, এৰমেৰ তিট্ঠতূ’’তি সচ্চকিরিযং কত্ৰা ভিঙ্গারং অধোমুখং অকাসি. উদকং ধমকরণেন গহিতং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘সুঞ্ঞো ৰত, ভো, জম্বুদীপো, একপুগ্গলোপি দক্খিণং পটিগ্গহেতুং যুত্তরূপো নত্থী’’তি ৰিপ্পটিসারং অকত্ৰা ‘‘সচে দাযকস্স ¶ ৰসেনাযং দক্খিণা ৰিসুজ্ঝিস্সতি, উদকং নিক্খমিত্ৰা পথৰিং গণ্হাতূ’’তি চিন্তেসি. ফলিকৰণ্ণসদিসং উদকং নিক্খমিত্ৰা পথৰিং গণ্হি ¶ . ‘‘ইদানি দানং দস্সামী’’তি দানগ্গং পত্ৰা দানং ওলোকেত্ৰা যাগুৰেলায যাগুং, খজ্জকৰেলায খজ্জকং, ভোজনৰেলায ভোজনং দাপেসি. এতেনেৰ নীহারেন দিৰসে দিৰসে দানং দীযতি.
তস্মিং খো পন দানগ্গে ‘‘ইদং নাম অত্থি, ইদং নাম নত্থী’’তি ৰত্তব্বং নত্থি. ইদানি তং দানং এত্তকমত্তেনেৰ ন নিট্ঠং গমিস্সতীতি রত্তসুৰণ্ণং নীহরাপেত্ৰা সুৰণ্ণপাতিযো কারেত্ৰা চতুরাসীতিসুৰণ্ণপাতিসহস্সাদীনং অত্থায চতুরাসীতিরাজসহস্সানং সাসনং পহিণি. রাজানো ‘‘চিরস্সং ৰত মযং আচরিযেন অনুগ্গহিতা’’তি সব্বং সম্পাদেত্ৰা পেসেসুং. দানে দিয্যমানেযেৰ সত্ত ৰস্সানি সত্ত মাসা অতিক্কন্তা. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘হিরঞ্ঞং ভাজেত্ৰা দানং দস্সামী’’তি মহন্তে ওকাসে দানং সজ্জাপেসি. সজ্জাপেত্ৰা চতুরাসীতি সুৰণ্ণপাতিসহস্সানি আদিং কত্ৰা কোটিতো পট্ঠায অদাসি.
তত্থ ¶ রূপিযপূরানীতি রজততট্টিরজতফালরজতমাসকেহি পূরানি. পাতিযো পন খুদ্দিকাতি ন সল্লক্খেতব্বা, এককরীসপ্পমাণে ভূমিভাগে চতস্সোৰ পাতিযো ঠপযিংসু. পাতিমকুল়ং নৰরতনং হোতি, মুখৰট্টিতো পট্ঠায অট্ঠরতনং, পাতিমুখৰট্টিযা ছযুত্তো আজঞ্ঞরথো অনুপরিযাযতি, দদমানো পাতিযা বাহিরন্তেন ৰগ্গৰগ্গে পটিগ্গাহকে ঠপেত্ৰা পঠমং পাতিযা পক্খিত্তং দত্ৰা পচ্ছা সন্ধিসন্ধিতো ৰিযোজেত্ৰা পাতিন্তি এৰং চতুরাসীতি পাতিসহস্সানি অদাসি. রূপিযপাতিআদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থপি চ সুৰণ্ণপূরানীতি সুৰণ্ণতট্টিসুৰণ্ণফালসুৰণ্ণমাসকেহি পূরানি. হিরঞ্ঞপূরানীতি সত্তৰিধরতনপূরানি. সোৰণ্ণালঙ্কারানীতি সুৰণ্ণালঙ্কারানি. কংসূপধারণানীতি রজতমযখীরপটিচ্ছকানি. তাসং পন ধেনূনং সিঙ্গানি সুৰণ্ণকোসকপরিযোনদ্ধানি অহেসুং, গীৰায সুমনদামং পিল়ন্ধিংসু, চতূসু পাদেসু নুপূরানি, পিট্ঠিযং ৰরদুকূলং পারুতং, কণ্ঠে সুৰণ্ণঘণ্টং বন্ধিংসু. ৰত্থকোটিসহস্সানীতি লোকৰোহারতো ৰীসতিৰত্থযুগানি একা কোটি ¶ , ইধ পন দস সাটকাতি ৰুত্তং. খোমসুখুমানন্তিআদিম্হি ¶ খোমাদীসু যং যং সুখুমং, তং তদেৰ অদাসি. যানি পনেতানি ইত্থিদানং উসভদানং মজ্জদানং সমজ্জাদানন্তি অদানসম্মতানি, তানিপি এস ‘‘ৰেলামস্স দানমুখে ইদং নাম নত্থী’’তি ৰচনপথং পচ্ছিন্দিতুং পরিৰারত্থায অদাসি. নজ্জো মঞ্ঞে ৰিস্সন্দন্তীতি নদিযো ৰিয ৰিস্সন্দন্তি.
ইমিনা ¶ সত্থা ৰেলামস্স দানং কথেত্ৰা, ‘‘গহপতি, এতং মহাদানং নাঞ্ঞো অদাসি, অহং অদাসিং. এৰরূপং পন দানং দদন্তোপি অহং পটিগ্গহেতুং যুত্তরূপং পুগ্গলং নালত্থং, ত্ৰং মাদিসে বুদ্ধে লোকস্মিং দিট্ঠমানে দানং দদমানো কস্মা চিন্তেসী’’তি সেট্ঠিস্স দেসনং ৰড্ঢেন্তো সিযা খো পন তেতিআদিমাহ. ননু চ যানি তদা অহেসুং রূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণানি, তানি নিরুদ্ধানি? কস্মা ‘‘অহং তেন সমযেন ৰেলামো ব্রাহ্মণো’’তি আহাতি? পৰেণিযা অৰিচ্ছিন্নত্তা. তানি হি রূপাদীনি নিরুজ্ঝমানানি ইমেসং পচ্চযে দত্ৰা নিরুদ্ধানি অপরাপরং অৰিচ্ছিন্নং পৰেণিং গহেত্ৰা এৰমাহ. ন তং কোচি দক্খিণং সোধেতীতি কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা উট্ঠায তং দক্খিণং সোধেতীতি ৰত্তব্বো নাহোসি. তঞ্হি দক্খিণং সোধেন্তো উত্তমকোটিযা বুদ্ধো, হেট্ঠিমকোটিযা ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরসদিসো সাৰকো সোধেয্য.
দিট্ঠিসম্পন্নন্তি দস্সনসম্পন্নং সোতাপন্নং. ইদং ততো মহপ্ফলতরন্তি ইদং সোতাপন্নস্স দিন্নদানং লোকিযমহাজনস্স সত্তমাসাধিকানি সত্ত সংৰচ্ছরানি ¶ এত্তকং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং পরিচ্চজন্তেন দিন্নদানতো মহপ্ফলং.
যো চ সতং দিট্ঠিসম্পন্নানন্তি এত্থ একস্স সকদাগামিস্স ৰসেন একুত্তরসতং সোতাপন্নে কত্ৰা সোতাপন্নগণনা ৰেদিতব্বা. ইমিনা উপাযেন সব্বৰারেসু হেট্ঠা হেট্ঠা আগতে অনন্তরেন সতগুণং কত্ৰা পুগ্গলগণনা ৰেদিতব্বা.
বুদ্ধপ্পমুখন্তি এত্থ সম্মাসম্বুদ্ধং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা নিসিন্নো সঙ্ঘো বুদ্ধপ্পমুখো সঙ্ঘোতি ৰেদিতব্বো. চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্সাতি এত্থ চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স কতৰিহারো নাম যত্থ চেতিযং পতিট্ঠিতং হোতি, ধম্মস্সৰনং করীযতি, চতূহি দিসাহি অনুদিসাহি চ ভিক্খূ আগন্ত্ৰা অপ্পটিপুচ্ছিত্ৰাযেৰ পাদে ধোৰিত্ৰা কুঞ্চিকায দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা সেনাসনং পটিজগ্গিত্ৰা ¶ ৰসিত্ৰা যথাফাসুকং গচ্ছন্তি. সো অন্তমসো চতুরতনিযা পণ্ণসালাপি হোতু, চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স কতৰিহারোত্ৰেৰ ৰুচ্চতি.
সরণং গচ্ছেয্যাতি এত্থ মগ্গেনাগতং অনিৰত্তনসরণং অধিপ্পেতং. অপরে পনাহু – অত্তানং নিয্যাদেত্ৰা দিন্নত্তা সরণাগমনং ততো মহপ্ফলতরন্তি ৰুত্তং. সিক্খাপদানি সমাদিযেয্যাতি পঞ্চ ¶ সীলানি গণ্হেয্য. সীলম্পি মগ্গেন আগতং অনিৰত্তনসীলমেৰ কথিতং. অপরে পনাহু – সব্বসত্তানং অভযদানস্স দিন্নত্তা সীলং ততো মহপ্ফলতরন্তি ৰুত্তং. গন্ধোহনমত্তন্তি ¶ গন্ধঊহনমত্তং, দ্ৰীহঙ্গুলীহি গণ্ডপিণ্ডং গহেত্ৰা উপসিঙ্ঘনমত্তং. অপরে পন ‘‘গদ্দোহনমত্ত’’ন্তি পাল়িং ৰত্ৰা গাৰিযা একৰারং থনঅঞ্ছনমত্তন্তি অত্থং ৰদন্তি. মেত্তচিত্তন্তি সব্বসত্তানং হিতানুফরণচিত্তং. তং পন অপ্পনাৰসেনেৰ গহিতং. অনিচ্চসঞ্ঞন্তি মগ্গস্স অনন্তরপচ্চযভাৰেন সিখাপত্তবলৰৰিপস্সনং.
উপমাতো পন ইমানি দানাদীনি পুঞ্ঞানি এৰং ৰেদিতব্বানি – সচেপি হি জম্বুদীপং ভেরিতলসদিসং সমতলং কত্ৰা কোটিতো পট্ঠায পল্লঙ্কে অত্থরিত্ৰা অরিযপুগ্গলে নিসীদাপেয্য, তত্থ সোতাপন্নানং দস পন্তিযো অস্সু, সকদাগামীনং পঞ্চ, অনাগামীনং অড্ঢতেয্যা, খিণাসৰানং দিযড্ঢা, পচ্চেকবুদ্ধানং একা পন্তি ভৰেয্য, সম্মাসম্বুদ্ধো এককোৰ. এত্তকস্স জনস্স দিন্নদানতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স দিন্নমেৰ মহপ্ফলং. ইতরং পন –
‘‘ৰিহারদানং পণিপাতো, সিক্খা মেত্তায ভাৰনা;
খযতো সম্মসন্তস্স, কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং’’.
তেনেৰ ভগৰা পরিনিব্বানসমযে ‘‘ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি অনুত্তরা পূজা’’তি আহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সীহনাদৰগ্গো দুতিযো.
৩. সত্তাৰাসৰগ্গো
১. তিঠানসুত্তৰণ্ণনা
২১. ততিযস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে উত্তরকুরুকাতি উত্তরকুরুৰাসিনো. অধিগ্গণ্হন্তীতি অধিভৰন্তি, অধিকা ৰিসিট্ঠা জেট্ঠকা হোন্তি. অমমাতি নিত্তণ্হা. অট্ঠকথাযং পন নিদ্দুক্খাতি ৰুত্তং. অপরিগ্গহাতি ‘‘ইদং ময্হ’’ন্তি পরিগ্গহরহিতা. নিযতাযুকাতি তেসঞ্হি নিবদ্ধং আযু ৰস্সসহস্সমেৰ, গতিপি নিবদ্ধা, ততো চৰিত্ৰা সগ্গেযেৰ নিব্বত্তন্তি. সতিমন্তোতি দেৰতানঞ্হি একন্তসুখিতায সতি থিরা ন হোতি, নেরযিকানং একন্তদুক্খিতায. ইমেসং পন ৰোকিণ্ণসুখদুক্খত্তা সতি থিরা হোতি. ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসোতি জম্বুদীপে বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধানং উপ্পজ্জনতো অট্ঠঙ্গিকমগ্গব্রহ্মচরিযৰাসোপি ইধেৰ হোতি.
২. অস্সখল়ুঙ্কসুত্তৰণ্ণনা
২২. দুতিযে জৰসম্পন্নোতি পদজৰেন সম্পন্নো. ন ৰণ্ণসম্পন্নোতি ন সরীরৰণ্ণেন সম্পন্নো. পুরিসখল়ুঙ্কেসু জৰসম্পন্নোতি ঞাণজৰেন সম্পন্নো. ন ৰণ্ণসম্পন্নোতি ন গুণৰণ্ণেন সম্পন্নো. সেসং পাল়িনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যঞ্হেত্থ ৰত্তব্বং সিযা, তং তিকনিপাতৰণ্ণনাযং ৰুত্তমেৰ.
৩. তণ্হামূলকসুত্তৰণ্ণনা
২৩. ততিযে তণ্হং পটিচ্চাতি দ্ৰে তণ্হা এসনতণ্হা এসিততণ্হা চ. যায তণ্হায অজপথসঙ্কুপথাদীনি পটিপজ্জিত্ৰা ¶ ভোগে এসতি গৰেসতি, অযং এসনতণ্হা নাম. যা তেসু এসিতেসু গৰেসিতেসু পটিলদ্ধেসু তণ্হা, অযং এসিততণ্হা নাম. ইধ পন এসনতণ্হা দট্ঠব্বা. পরিযেসনাতি রূপাদিআরম্মণপরিযেসনা. সা হি এসনতণ্হায সতি হোতি. লাভোতি রূপাদিআরম্মণপটিলাভো. সো হি পরিযেসনায সতি হোতি.
ৰিনিচ্ছযো ¶ পন ঞাণতণ্হাদিট্ঠিৰিতক্কৰসেন চতুব্বিধো. তত্থ ‘‘সুখৰিনিচ্ছযং জঞ্ঞা, সুখৰিনিচ্ছযং ঞত্ৰা অজ্ঝত্তং সুখমনুযুঞ্জেয্যা’’তি (ম. নি. ৩.৩২৩) অযং ঞাণৰিনিচ্ছযো ¶ . ‘‘ৰিনিচ্ছযাতি দ্ৰে ৰিনিচ্ছযা তণ্হাৰিনিচ্ছযো চ দিট্ঠিৰিনিচ্ছযো চা’’তি (মহানি. ১০২) এৰং আগতানি অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতানি তণ্হাৰিনিচ্ছযো. দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো দিট্ঠিৰিনিচ্ছযো. ‘‘ছন্দো খো, দেৰানমিন্দ, ৰিতক্কনিদানো’’তি (দী. নি. ২.৩৫৮) ইমস্মিং পন সুত্তে ইধ ৰিনিচ্ছযোতি ৰুত্তো ৰিতক্কোযেৰ আগতো. লাভং লভিত্ৰা হি ইট্ঠানিট্ঠং সুন্দরাসুন্দরং ৰিতক্কেনেৰ ৰিনিচ্ছিনন্তি ‘‘এত্তকং মে রূপারম্মণত্থায ভৰিস্সতি, এত্তকং সদ্ধারম্মণত্থায, এত্তকং ময্হং ভৰিস্সতি, এত্তকং পরস্স, এত্তকং পরিভুঞ্জিস্সামি, এত্তকং নিদহিস্সামী’’তি. তেন ৰুত্তং – লাভং পটিচ্চ ৰিনিচ্ছযোতি.
ছন্দরাগোতি ¶ এৰং অকুসলৰিতক্কেন ৰিতক্কিতে ৰত্থুস্মিং দুব্বলরাগো চ বলৰরাগো চ উপ্পজ্জতি. ইদঞ্হি ইধ ছন্দোতি দুব্বলরাগস্সাধিৰচনং. অজ্ঝোসানন্তি অহং মমন্তি বলৰসন্নিট্ঠানং. পরিগ্গহোতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন পরিগ্গহকরণং. মচ্ছরিযন্তি পরেহি সাধারণভাৰস্স অসহনতা. তেনেৰস্স পোরাণা এৰং ৰচনত্থং ৰদন্তি – ‘‘ইদং অচ্ছরিযং ময্হমেৰ হোতু, মা অঞ্ঞস্স অচ্ছরিযং হোতূতি পৰত্তত্তা মচ্ছরিযন্তি ৰুচ্চতী’’তি. আরক্খোতি দ্ৰারপিদহনমঞ্জূসাগোপনাদিৰসেন সুট্ঠু রক্খনং. অধিকরোতীতি অধিকরণং, কারণস্সেতং নামং. আরক্খাধিকরণন্তি ভাৰনপুংসকং, আরক্খাহেতূতি অত্থো. দণ্ডাদানাদীসু পরনিসেধনত্থং দণ্ডস্স আদানং দণ্ডাদানং. একতো ধারাদিনো সত্থস্স আদানং সত্থাদানং. কলহোতি কাযকলহোপি ৰাচাকলহোপি. পুরিমো ৰিগ্গহো, পচ্ছিমো ৰিৰাদো (দী. নি. অট্ঠ. ২.১০৩). তুৰংতুৰন্তি অগারৰৰসেন তুৰংতুৰংৰচনং.
৪. সত্তাৰাসসুত্তৰণ্ণনা
২৪. চতুত্থে সত্তাৰাসাতি সত্তানং আৰাসা, ৰসনট্ঠানানীতি অত্থো. তত্থ সুদ্ধাৰাসাপি সত্তাৰাসোৰ, অসব্বকালিকত্তা পন ন গহিতা. সুদ্ধাৰাসা হি বুদ্ধানং খন্ধাৰারট্ঠানসদিসা, অসঙ্খেয্যকপ্পে বুদ্ধেসু অনিব্বত্তেসু তং ঠানং সুঞ্ঞং হোতি. ইতি অসব্বকালিকত্তা ন গহিতা. সেসমেত্থ ¶ ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
৫. পঞ্ঞাসুত্তৰণ্ণনা
২৫. পঞ্চমে ¶ ¶ যতোতি যস্মিং কালে. সুপরিচিতং হোতীতি সুট্ঠু উপচিতং সুৰড্ঢিতং হোতি. কল্লং ৰচনাযাতি যুত্তং ৰত্তুং. ৰীতরাগন্তি ৰিগতরাগং. অসরাগধম্মন্তি ন সরজ্জনসভাৰং. অনাৰত্তিধম্মন্তি অনাৰত্তনসভাৰং অনিব্বত্তারহং, অপ্পটিসন্ধিকভাৰেনেৰ নিরুজ্ঝনসভাৰন্তি অত্থো. ইমস্মিং সুত্তে খীণাসৰোৰ কথিতো.
৬. সিলাযূপসুত্তৰণ্ণনা
২৬. ছট্ঠে চন্দিকাপুত্তোতি মাতু নামৰসেন পঞ্ঞাতো চন্দিকাপুত্তত্থেরো. চেতসা চিত্তং হোতীতি চিত্তৰারপরিযাযেন চিত্তৰারপরিযাযো চিতো ৰড্ঢিতো হোতি. চেতসা চিত্তং সুপরিচিতন্তি চিত্তৰারপরিযাযেন চিত্তৰারপরিযাযো উপরূপরি সুচিতো সুৰড্ঢিতো হোতি. নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তীতি তানি আরম্মণানি তস্স খীণাসৰস্স চিত্তুপ্পাদং গহেত্ৰা খেপেত্ৰা ঠাতুং ন সক্কোন্তি. অমিস্সীকতন্তি তানি আরম্মণানি অনল্লীনত্তা তেহি অমিস্সীকতং. আনেঞ্জপ্পত্তন্তি ¶ অনিঞ্জনভাৰং নিপ্ফন্দনভাৰং পত্তং.
সিলাযূপোতি সিলাথম্ভো. সোল়সকুক্কুকোতি দীঘতো সোল়সহত্থো. হেট্ঠানেমঙ্গমাতি আৰাটস্স হেট্ঠাগতা. উপরি নেমস্সাতি উপরি আৰাটস্স. সুনিখাতত্তাতি অযমুসলেহি কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা সুট্ঠু নিখাতত্তা. এৰমেৰ খোতি এত্থ সিলাযূপো ৰিয খীণাসৰো দট্ঠব্বো, মহাৰাতা ৰিয ছসু দ্ৰারেসু উপ্পজ্জনকা কিলেসা, চতূহি দিসাহি আগন্ত্ৰা ৰাতানং সিলাযূপং চালেতুং অসমত্থভাৰো ৰিয ছসু দ্ৰারেসু উপ্পজ্জনককিলেসানং খীণাসৰস্স চিত্তং চালেতুং অসমত্থভাৰো ৰেদিতব্বো. ইমস্মিম্পি সুত্তে খীণাসৰোৰ কথিতো.
৭-৮. ৰেরসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
২৭-২৮. সত্তমে ভযং ৰেরং পসৰতীতি চিত্তুত্রাসভযঞ্চ পুগ্গলৰেরঞ্চ পটিলভতি. চেতসিকন্তি চিত্তনিস্সিতং. দুক্খন্তি কাযৰত্থুকং. দোমনস্সন্তি ¶ পটিঘসম্পযুত্তদুক্খং. ইমস্মিং ¶ সুত্তে সোতাপত্তিমগ্গো কথিতো. অট্ঠমং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কথিতং, ইমস্মিং পন সোতাপন্নোৰ কথিতোতি ৰুত্তং.
৯. আঘাতৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
২৯. নৰমে আঘাতৰত্থূনীতি আঘাতকারণানি. আঘাতং বন্ধতীতি কোপং বন্ধতি উপ্পাদেতি.
১০-১১. আঘাতপটিৰিনযসুত্তাদিৰণ্ণনা
৩০-৩১. দসমে আঘাতপটিৰিনযাতি আঘাতস্স পটিৰিনযকারণানি. তং ¶ কুতেত্থ লব্ভাতি ‘‘তং অনত্থচরণং মা অহোসী’’তি এতস্মিং পুগ্গলে কুতো লব্ভা, কেন কারণেন সক্কা লদ্ধুং, ‘‘পরো নাম পরস্স অত্তনো চিত্তরুচিযা অনত্থং করোতী’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা আঘাতং পটিৰিনেতি. অথ ৰা সচাহং কোপং করেয্যং, তং কোপকরণং এত্থ পুগ্গলে কুতো লব্ভা, কেন কারণেন লদ্ধব্বন্তি অত্থো. কুতো লাভাতিপি পাঠো. সচাহং এত্থ কোপং করেয্যং, তস্মিং মে কোপকরণে কুতো লাভা লাভা, নাম কে সিযুন্তি অত্থো. ইমস্মিঞ্চ অত্থে তন্তি নিপাতমত্তমেৰ হোতি. একাদসমে অনুপুব্বনিরোধাতি অনুপটিপাটিনিরোধা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সত্তাৰাসৰগ্গো ততিযো.
৪. মহাৰগ্গো
১-২. অনুপুব্বৰিহারসুত্তাদিৰণ্ণনা
৩২-৩৩. চতুত্থস্স ¶ পঠমে অনুপুব্বৰিহারাতি অনুপটিপাটিযা সমাপজ্জিতব্বৰিহারা. দুতিযে যত্থ কামা নিরুজ্ঝন্তীতি যস্মিং ঠানে কামা ৰূপসম্মন্তি. নিরোধেত্ৰাতি অপ্পটিৰত্তে কত্ৰা. নিচ্ছাতাতি তণ্হাদিট্ঠিচ্ছাতানং অভাৰেন নিচ্ছাতা. নিব্বুতাতি অত্তপরিতাপনকিলেসানং অভাৰেন নিব্বুতা. তিণ্ণাতি কামতো তিণ্ণা. পারংগতাতি কামে পারং গতা. তদঙ্গেনাতি তেন ঝানঙ্গেন. এত্থ ¶ কামা নিরুজ্ঝন্তীতি এত্থ পঠমজ্ঝানে ¶ কামা নিরুজ্ঝন্তি. তে চাতি যে পঠমজ্ঝানং সমাপজ্জন্তি, তে কামে নিরোধেত্ৰা নিরোধেত্ৰা ৰিহরন্তি নাম. পঞ্জলিকোতি পগ্গহিতঅঞ্জলিকো হুত্ৰা. পযিরুপাসেয্যাতি উপট্ঠাপেয্য. ইমিনা উপাযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
৩. নিব্বানসুখসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. ততিযে উদাযীতি লাল়ুদাযিত্থেরো. এতদেৰ খ্ৰেত্থাতি এতদেৰ খো এত্থ. কামসহগতাতি কামনিস্সিতা. সমুদাচরন্তীতি মনোদ্ৰারে সঞ্চরন্তি. আবাধাযাতি আবাধনায পীল়নায. পরিযাযেনাতি কারণেন. এৰং সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. ইমস্মিং সুত্তে অৰেদযিতসুখং নাম কথিতং.
৪. গাৰীউপমাসুত্তৰণ্ণনা
৩৫. চতুত্থে পব্বতেয্যাতি পব্বতচারিনী. ন সুপ্পতিট্ঠিতং পতিট্ঠাপেত্ৰাতি যথা সুপ্পতিট্ঠিতা হোতি, এৰং ন পতিট্ঠাপেত্ৰা. তং নিমিত্তন্তি তং পঠমজ্ঝানসঙ্খাতং নিমিত্তং. ন স্ৰাধিট্ঠিতং অধিট্ঠাতীতি যথা সুট্ঠু অধিট্ঠিতং হোতি, ন এৰং অধিট্ঠাতি. অনভিহিংসমানোতি অপোথেন্তো অৰিহেঠেন্তো. মুদু চিত্তং হোতি কম্মঞ্ঞন্তি যথা ৰিপস্সনাচিত্তং লোকুত্তরমগ্গক্খণে মুদু কম্মক্খমং কম্মযোগ্গং ¶ হোতি, এৰমস্স অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানচিত্তং মুদু হোতি কম্মঞ্ঞং ¶ . অপ্পমাণো সমাধীতি চতুব্রহ্মৰিহারসমাধিপি মগ্গফলসমাধিপি অপ্পমাণো সমাধি নাম, ইধ পন ‘‘অপ্পমাণং অপ্পমাণারম্মণ’’ন্তি ইমিনা পরিযাযেন সুপ্পগুণসমাধি অপ্পমাণসমাধীতি দট্ঠব্বো. সো অপ্পমাণেন সমাধিনা সুভাৰিতেনাতি ইমস্মিং ঠানে অযং ভিক্খু ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্তো. ইদানি খীণাসৰস্স অভিঞ্ঞাপটিপাটিং দস্সেন্তো যস্স যস্স চাতিআদিমাহ.
৫. ঝানসুত্তৰণ্ণনা
৩৬. পঞ্চমে আসৰানং খযন্তি অরহত্তং. যদেৰ তত্থ হোতি রূপগতন্তি তস্মিং পঠমজ্ঝানক্খণে ৰত্থুৰসেন ৰা চিত্তসমুট্ঠানিকাদিৰসেন ৰা যং রূপং নাম পৰত্ততি. ৰেদনাগতাদীনি সম্পযুত্তৰেদনাদীনং ৰসেন ৰেদিতব্বানি ¶ . তে ধম্মেতি তে রূপাদযো পঞ্চক্খন্ধধম্মে. অনিচ্চতোতিআদীসু হুত্ৰা অভাৰাকারেন অনিচ্চতো, পটিপীল়নাকারেন দুক্খতো, রুজ্জনাকারেন রোগতো, অন্তোদুস্সনট্ঠেন গণ্ডতো, অনুপৰিট্ঠট্ঠেন অনুকন্তনট্ঠেন চ সল্লতো, দুক্খট্ঠেন অঘতো, আবাধনট্ঠেন আবাধতো, অসকট্ঠেন পরতো, পলুজ্জনট্ঠেন পলোকতো, অস্সামিকট্ঠেন সুঞ্ঞতো, অৰসৰত্তনট্ঠেন অনত্ততো. সমনুপস্সতীতি বলৰৰিপস্সনাপঞ্ঞায পস্সতি.
তেহি ধম্মেহীতি তেহি পঞ্চক্খন্ধধম্মেহি. পটিৰাপেতীতি নিব্বানৰসেন নিৰত্তেতি. অমতায ¶ ধাতুযাতি নিব্বানধাতুযা. চিত্তং উপসংহরতীতি ঞাণেন আনিসংসং দিস্ৰা ওতারেতি. সন্তন্তি পচ্চনীকসন্ততায সন্তং. পণীতন্তি অতপ্পকং. সো তত্থ ঠিতো আসৰানং খযং পাপুণাতীতি সো তস্মিং পঠমজ্ঝানে ঠিতো তং বলৰৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. অপরো নযো – সো তেহি ধম্মেহীতি যস্মা অনিচ্চতোতিআদীসু অনিচ্চতো পলোকতোতি দ্ৰীহি পদেহি অনিচ্চলক্খণং কথিতং, দুক্খতোতিআদীহি ছহি দুক্খলক্খণং, পরতো, সুঞ্ঞতো, অনত্ততোতি তীহি অনত্তলক্খণং. তস্মা সো তেহি এৰং তিলক্খণং আরোপেত্ৰা দিট্ঠেহি অন্তোসমাপত্তিযং পঞ্চক্খন্ধধম্মেহি. চিত্তং পটিৰাপেতীতি চিত্তং পটিসংহরতি মোচেতি অপনেতি. উপসংহরতীতি ৰিপস্সনাচিত্তং তাৰ সৰনৰসেন থুতিৰসেন পরিযত্তিৰসেন পঞ্ঞত্তিৰসেন চ সন্তং নিব্বানন্তি এৰং অসঙ্খতায অমতায ধাতুযা উপসংহরতি. মগ্গচিত্তং নিব্বানং ¶ আরম্মণকরণৰসেনেৰ ‘‘এতং সন্তং এতং পণীত’’ন্তি ন এৰং ৰদতি. ইমিনা পনাকারেন তং পটিৰিজ্ঝন্তো তত্থ চিত্তং উপসংহরতীতি অত্থো.
সো তত্থ ঠিতোতি তস্সা তিলক্খণারম্মণায ৰিপস্সনায ঠিতো. আসৰানং খযং পাপুণাতীতি অনুক্কমেন চত্তারো মগ্গে ভাৰেত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি. তেনেৰ ধম্মরাগেনাতি সমথৰিপস্সনাধম্মে ছন্দরাগেন. ধম্মনন্দিযাতি ¶ তস্সেৰ ৰেৰচনং. সমথৰিপস্সনাসু হি সব্বসো ছন্দরাগং পরিযাদাতুং সক্কোন্তো অরহত্তং পাপুণাতি, অসক্কোন্তো অনাগামী হোতি.
তিণপুরিসরূপকে ¶ ৰাতি তিণপোত্থকরূপে ৰা. দূরে কণ্ডে পাতেতীতি দূরেপাতী. অৰিরাধিতং ৰিজ্ঝতীতি অক্খণৰেধী. যদেৰ তত্থ হোতি ৰেদনাগতন্তি ইধ রূপং ন গহিতং. কস্মা? সমতিক্কন্তত্তা. অযঞ্হি হেট্ঠা রূপাৰচরজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা রূপং অতিক্কমিত্ৰা অরূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপন্নোতি সমথৰসেনাপি অনেন রূপং সমতিক্কন্তং, হেট্ঠা রূপং সম্মসিত্ৰা তং অতিক্কম্ম ইদানি অরূপং সম্মসতীতি ৰিপস্সনাৰসেনাপি অনেন রূপং অতিক্কন্তং. আরুপ্পে পন সব্বসোপি রূপং নত্থীতি তং সন্ধাযপি রূপং ন গহিতং. অথ নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং কস্মা ন গহিতন্তি? সুখুমত্তা. তস্মিঞ্হি চত্তারোপি অরূপক্খন্ধা সুখুমা ন সম্মসনূপগা. তেনেৰাহ – ‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, যাৰতা সঞ্ঞাসমাপত্তি তাৰতা অঞ্ঞাপটিৰেধো’’তি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যাৰতা সচিত্তকসমাপত্তি নাম অত্থি, তাৰতা ওল়ারিকে ধম্মে সম্মসতো অঞ্ঞাপটিৰেধো হোতি, অরহত্তং ¶ সম্পজ্জতি. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং পন সুখুমত্তা সঞ্ঞাসমাপত্তীতি ন ৰুচ্চতি. ঝাযীহেতেতি ঝাযীহি ঝানাভিরতেহি এতানি. ৰুট্ঠহিত্ৰাতি ততো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায. সমক্খাতব্বানীতি সম্মা অক্খাতব্বানি, ‘‘সন্তানি পণীতানী’’তি এৰং কেৰলং আচিক্খিতব্বানি থোমেতব্বানি ৰণ্ণেতব্বানীতি.
৬. আনন্দসুত্তৰণ্ণনা
৩৭. ছট্ঠে সম্বাধেতি পঞ্চকামগুণসম্বাধে. ওকাসাধিগমোতি ওকাসস্স অধিগমো. সত্তানং ৰিসুদ্ধিযাতি সত্তানং ৰিসুদ্ধিং পাপনত্থায. সমতিক্কমাযাতি সমতিক্কমনত্থায. অত্থঙ্গমাযাতি অত্থং গমনত্থায. ঞাযস্স অধিগমাযাতি সহৰিপস্সনকস্স মগ্গস্স অধিগমনত্থায ¶ . নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযাতি অপচ্চযনিব্বানস্স পচ্চক্খকরণত্থায. তদেৰ নাম চক্খুং ভৰিস্সতীতি তঞ্ঞেৰ পসাদচক্খু অসম্ভিন্নং ভৰিস্সতি. তে রূপাতি তদেৰ রূপারম্মণং আপাথং আগমিস্সতি. তঞ্চাযতনং নো পটিসংৰেদিস্সতীতি তঞ্চ রূপাযতনং ন জানিস্সতি. সেসেসুপি ¶ এসেৰ নযো.
উদাযীতি কাল়ুদাযিত্থেরো. সঞ্ঞীমেৰ নু খোতি সচিত্তকোযেৰ নু খো. মকারো পদসন্ধিমত্তং. কিংসঞ্ঞীতি কতরসঞ্ঞায সঞ্ঞী হুত্ৰা. সব্বসো ¶ রূপসঞ্ঞানন্তি ইদং কস্মা গণ্হি, কিং পঠমজ্ঝানাদিসমঙ্গিনো রূপাদিপটিসংৰেদনা হোতীতি? ন হোতি, যাৰ পন কসিণরূপং আরম্মণং হোতি, তাৰ রূপং সমতিক্কন্তং নাম ন হোতি. অসমতিক্কন্তত্তা পচ্চযো ভৰিতুং সক্খিস্সতি. সমতিক্কন্তত্তা পন তং নত্থি নাম হোতি, নত্থিতায পচ্চযো ভৰিতুং ন সক্কোতীতি দস্সেতুং ইদমেৰ গণ্হি.
জটিলৰাসিকাতি জটিলনগরৰাসিনী. ন চাভিনতোতিআদীসু রাগৰসেন ন অভিনতো, দোসৰসেন ন অপনতো. সসঙ্খারেন সপ্পযোগেন কিলেসে নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰারেত্ৰা ঠিতো, কিলেসানং পন ছিন্নন্তে উপ্পন্নোতি ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো. ৰিমুত্তত্তা ঠিতোতি কিলেসেহি ৰিমুত্তত্তাযেৰ ঠিতো. ঠিতত্তা সন্তুসিতোতি ঠিতত্তাযেৰ সন্তুট্ঠো নাম জাতো. সন্তুসিতত্তা ¶ নো পরিতস্সতীতি সন্তুট্ঠত্তাযেৰ পরিতাসং নাপজ্জতি. অযং, ভন্তে আনন্দ, সমাধি কিং ফলোতি ইমিনা অযং থেরী তালফলঞ্ঞেৰ গহেত্ৰা ‘‘ইদং ফলং কিং ফলং নামা’’তি পুচ্ছমানা ৰিয অরহত্তফলসমাধিং গহেত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে আনন্দ, সমাধি কিং ফলো ৰুত্তো ভগৰতা’’তি পুচ্ছতি. অঞ্ঞাফলো ৰুত্তোতি অঞ্ঞা ৰুচ্চতি অরহত্তং, অরহত্তফলসমাধি নামেসো ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো. এৰংসঞ্ঞীপীতি ইমায অরহত্তফলসঞ্ঞায সঞ্ঞীপি তদাযতনং নো পটিসংৰেদেতীতি এৰং ইমস্মিং সুত্তে অরহত্তফলসমাধি কথিতোতি.
৭. লোকাযতিকসুত্তৰণ্ণনা
৩৮. সত্তমে লোকাযতিকাতি লোকাযতৰাদকা. সততন্তি সদা. সমিতন্তি নিরন্তরং. তিট্ঠতেতন্তি তিট্ঠতু এতং, মা এতং পট্ঠপেথ, কো ৰো এতেন অত্থো. ধম্মং ৰো ব্রাহ্মণা দেসেস্সামীতি অহং ৰো চতুসচ্চধম্মং দেসেস্সামি.
দল়্হধম্মোতি ¶ দল়্হধনুং গহেত্ৰা ঠিতো. ধনুগ্গহোতি ইস্সাসো. দল়্হধনু নাম দ্ৰিসহস্সথামং ৰুচ্চতি. দ্ৰিসহস্সথামং নাম যস্স আরোপিতস্স ¶ জিযাবদ্ধো ¶ লোহসীসাদীনং ভারো দণ্ডে গহেত্ৰা যাৰ কণ্ডপ্পমাণা উক্খিত্তস্স পথৰিতো মুচ্চতি. সিক্খিতোতি দস দ্ৰাদস ৰস্সানি আচরিযকুলে উগ্গহিতসিপ্পো. কতহত্থোতি একো সিপ্পমেৰ উগ্গণ্হাতি, কতহত্থো ন হোতি অযং পন কতহত্থো চিণ্ণৰসিভাৰো. কতূপাসনোতি রাজকুলাদীসু দস্সিতসিপ্পো. লহুকেন অসনেনাতি অন্তো সুসিরং কত্ৰা তূলাদীহি পূরেত্ৰা কতলক্খপরিকম্মেন সল্লহুককণ্ডেন. এৰং কতঞ্হি একউসভগামী দ্ৰে উসভানিপি গচ্ছতি…পে… অট্ঠুসভগামী সোল়স উসভানিপি গচ্ছতি. অপ্পকসিরেনাতি নিদ্দুক্খেন. অতিপাতেয্যাতি অতিক্কমেয্য. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা সো ধনুগ্গহো তং ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলং ছাযং সীঘমেৰ অতিক্কামেতি, এৰং সকলচক্কৰাল়ং সীঘং সীঘং অতিক্কমনসমত্থেন জৰেন সমন্নাগতো. সন্ধাৰনিকাযাতি পদসা ধাৰনেন. এৰমাহংসূতি এৰং ৰদন্তি.
৮. দেৰাসুরসঙ্গামসুত্তৰণ্ণনা
৩৯. অট্ঠমে সমুপব্যূল়্হো অহোসীতি পচ্চুপট্ঠিতো অহোসি. সঙ্গামেয্যামাতি সঙ্গামং করেয্যাম যুজ্ঝেয্যাম. অপযিংসুযেৰাতি পলাযিংসুযেৰ. উত্তরেনাভিমুখাতি উত্তরামুখা হুত্ৰা. অভিযন্তে ৰাতি ¶ অনুবন্ধন্তিযেৰ. ভীরুত্তানগতেনাতি ভীরুত্তানং ভযনিৰারণং পতিট্ঠানং গতেন. অকরণীযাতি যুদ্ধেন কিঞ্চি অকত্তব্বা. কস্মা পন নেসং সঙ্গামো হোতীতি? অসুরা হি পুব্বে তাৰতিংসৰাসিনো, তে চিত্তপাটলিযা পুপ্ফনকালে দিব্বপারিচ্ছত্তকপুপ্ফং অনুস্সরন্তি. ততো উপ্পন্নকোধা ‘‘গণ্হথ দেৰে’’তি সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ সিনেরুং অভিরুহন্তি, দেৰাপি নিক্খমন্তি. তেসং গোপালকদারকানং অঞ্ঞমঞ্ঞং দণ্ডকেহি পহরণসদিসং যুদ্ধং হোতি. সক্কো দেৰরাজা হেট্ঠা পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেত্ৰা উপরি দেৰপুরং পরিৰারেত্ৰা অত্তসদিসা ৰজিরহত্থা পটিমা ঠপাপেসি. অসুরা হেট্ঠা পঞ্চ ঠানানি পটিবাহিত্ৰা অভিরুল়্হা ইন্দপটিমাযো দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা অসুরপুরমেৰ গচ্ছন্তি.
দক্খিণেনাভিমুখাতি দক্খিণামুখা হুত্ৰা. অপদং ৰধিত্ৰাতি নিপ্পদং নিরৰসেসং ৰধিত্ৰা. অদস্সনং গতোতি মারোপি ৰট্টপাদকং কত্ৰা রূপাৰচরচতুত্থজ্ঝানং ¶ সমাপন্নস্স চিত্তং জানাতি, তদেৰ ৰিপস্সনাপাদকং কত্ৰা সমাপন্নস্স চিত্তং জানাতি. অরূপাৰচরসমাপত্তি পন ¶ ৰট্টপাদা ৰা হোতু ৰিপস্সনাপাদা ¶ ৰা, তং সমাপন্নস্স মারো চিত্তং ন জানাতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদস্সনং গতো পাপিমতো’’তি.
৯. নাগসুত্তৰণ্ণনা
৪০. নৰমে আরঞ্ঞকস্সাতি অরঞ্ঞৰাসিনো. গোচরপসুতস্সাতি গোচরগ্গহণত্থায গচ্ছন্তস্স. হত্থিকলভাতি মহন্তা মহন্তা নাগা. হত্থিচ্ছাপাতি তরুণপোতকা. ওভগ্গোভগ্গন্তি নামেত্ৰা নামেত্ৰা ঠপিতং. ওগাহং ওতিণ্ণস্সাতি ওগাহিতব্বত্তা ওগাহন্তি লদ্ধনামং উদকতিত্থং ওতিণ্ণস্স. ওগাহা উত্তিণ্ণস্সাতি উদকতিত্থতো উত্তিণ্ণস্স. ৰূপকট্ঠোতি ৰূপকট্ঠো হুত্ৰা. ইদানি যস্মা দসবলস্স হত্থিনাগেন কিচ্চং নত্থি, সাসনে পন তংসরিক্খকং পুগ্গলং দস্সেতুং ইদমাহটং, তস্মা তং পুগ্গলং দস্সেন্তো এৰমেৰ খোতিআদিমাহ.
১০. তপুস্সসুত্তৰণ্ণনা
৪১. দসমে মল্লেসূতি মল্লরট্ঠে. ইধেৰ তাৰ ত্ৰং, আনন্দ, হোতীতি ইধ ভগৰা ‘‘তপুস্সগহপতিনো ইধ ঠিতেন আনন্দেন সদ্ধিং কথাসল্লাপো ভৰিস্সতি, ততোনিদানং অহং মহন্তং ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামী’’তি ঞত্ৰা আহ. উপসঙ্কমীতি সো কির ভুত্তপাতরাসো ‘‘দসবলস্স উপট্ঠানং ¶ গমিস্সামী’’তি নিক্খমন্তো দূরতোৰ থেরং দিস্ৰা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি. পপাতো ৰিয খাযতি, যদিদং নেক্খম্মন্তি যমিদং পব্বজ্জাসঙ্খাতং নেক্খম্মং, তং অম্হাকং মহাপপাতো ৰিয ওগাহিত্ৰা উপট্ঠাতি. নেক্খম্মে চিত্তং পক্খন্দতীতি পব্বজ্জায চিত্তং আরম্মণৰসেন পক্খন্দতি, তদেৰ আরম্মণং কত্ৰা পসীদতি, তদেৰ পতিট্ঠাতি, পচ্চনীকধম্মেহি চ ৰিমুচ্চতি. ‘এতং সন্ত’ন্তি পস্সতোতি এতং নেক্খম্মং সন্তং ৰিগতদরথপরিল়াহন্তি এৰং পস্সন্তানং ভিক্খূনং. বহুনা জনেন ৰিসভাগোতি তযিদং বহুনা মহাজনেন সদ্ধিং ভিক্খূনং ৰিসভাগং, অসদিসন্তি অত্থো.
কথাপাভতন্তি কথামূলং. তস্স ময্হং, আনন্দ, নেক্খম্মে চিত্তং ন পক্খন্দতীতি তস্স এৰং ৰিতক্কেন্তস্সাপি ময্হং পব্বজ্জায চিত্তং ন ওতরতি. ‘‘এতং ¶ সন্ত’’ন্তি পস্সতোতি ‘‘সাধু ¶ নেক্খম্ম’’ন্তি পরিৰিতক্কনৰসেন ‘‘এতং নেক্খম্মং সন্ত’’ন্তি পস্সন্তস্সপি. অনাসেৰিতোতি ন আসেৰিতো ন ফস্সিতো ন সচ্ছিকতো. অধিগম্মাতি অধিগন্ত্ৰা পত্ৰা সচ্ছিকত্ৰা. তমাসেৰেয্যন্তি তং আনিসংসং সেৰেয্যং ভজেয্যং. যং ¶ মেতি যেন কারণেন ময্হং. অধিগম্মাতি অধিগন্ত্ৰা. স্ৰাস্স মে হোতি আবাধোতি সো ময্হং আবাধনট্ঠেন আবাধো হোতি. অৰিতক্কে চিত্তং ন পক্খন্দতীতি অৰিতক্কৰিচারে দুতিযজ্ঝানে আরম্মণৰসেন চিত্তং ন পক্খন্দতি. ৰিতক্কেসূতি ৰিতক্কৰিচারেসু. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
মহাৰগ্গো চতুত্থো.
৫. সামঞ্ঞৰগ্গো
১. সম্বাধসুত্তৰণ্ণনা
৪২. পঞ্চমস্স পঠমে উদাযীতি কাল়ুদাযিত্থেরো. অৰিদ্ৰাতি অঞ্ঞাসি. ভূরিমেধসোতি মহাপঞ্ঞো. যো ঝানমবুজ্ঝীতি যো ঝানং অবুজ্ঝি. পটিলীননিসভোতি একীভাৰৰসেন পটিলীনো চেৰ উত্তমট্ঠেন চ নিসভো. মুনীতি বুদ্ধমুনি. পরিযাযেনাতি একেন কারণেন. কামসম্বাধস্স হি অভাৰমত্তেনেৰ পঠমজ্ঝানং ওকাসাধিগমো নাম, ন সব্বথা সব্বং. তত্রাপত্থি সম্বাধোতি তস্মিম্পি পঠমজ্ঝানে সম্বাধো ¶ পটিপীল়নং অত্থিযেৰ. তত্রাপিত্থীতিপি পাঠো. কিঞ্চ তত্থ সম্বাধোতি তস্মিং পন ঝানে কিং সম্বাধো নাম. অযমেত্থ সম্বাধোতি অযং ৰিতক্কৰিচারানং অনিরুদ্ধভাৰো সম্বাধো সংপীল়া নাম. ইমিনা উপাযেন সব্বৰারেসু অত্থো ৰেদিতব্বো. নিপ্পরিযাযেনাতি ন একেন কারণেন, অথ খো আসৰক্খযো নাম সব্বসম্বাধানং পহীনত্তা সব্বেন সব্বং ওকাসাধিগমো নামাতি.
২. কাযসক্খিসুত্তৰণ্ণনা
৪৩. দুতিযে ¶ ¶ যথা যথা চ তদাযতনন্তি যেন যেন কারণেন যেন যেনাকারেন তং পঠমজ্ঝানসঙ্খাতং আযতনং হোতি. তথা তথা নং কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতীতি তেন তেন কারণেন তেন তেনাকারেন তং সমাপত্তিং সহজাতনামকাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, সমাপজ্জতীতি অত্থো. কাযসক্খি ৰুত্তো ভগৰতা পরিযাযেনাতি যস্মা তেন নামাকাযেন পঠমজ্ঝানং সচ্ছিকতং, তস্মা ইমিনা পরিযাযেন কাযসক্খি ৰুত্তো. নিপ্পরিযাযেনাতি যত্তকং কাযেন সচ্ছিকাতব্বং, সব্বস্স কতত্তা অযং নিপ্পরিযাযেন কাযসক্খি নাম.
৩. পঞ্ঞাৰিমুত্তসুত্তৰণ্ণনা
৪৪. ততিযে পঞ্ঞায চ নং পজানাতীতি তং পঠমজ্ঝানৰিপস্সনাপঞ্ঞায জানাতি. ইধাপি পরিযাযনিপ্পরিযাযা পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. যথা চ ইধ, এৰং ইতো পরেসুপি.
৪. উভতোভাগৰিমুত্তসুত্তৰণ্ণনা
৪৫. চতুত্থং ¶ উভযেন ৰেদিতব্বং. এত্থ চ উভতোভাগৰিমুত্তোতি উভতোভাগেহি সমথৰিপস্সনানং পচ্চনীককিলেসেহি ৰিমুত্তো. পরিযোসানে পন সমাপত্তিযা রূপকাযতো, অরিযমগ্গেন নামকাযতো ৰিমুত্তোযেৰ উভতোভাগৰিমুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
৫-১০. সন্দিট্ঠিকধম্মসুত্তাদিৰণ্ণনা
৪৬-৫১. পঞ্চমাদীসু সন্দিট্ঠিকোতি সযং পস্সিতব্বকো. নিব্বানন্তি কিলেসনিব্বানং. পরিনিব্বানন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. তদঙ্গনিব্বানন্তি পঠমজ্ঝানাদিনা তেন তেন অঙ্গেন নিব্বানং. দিট্ঠধম্মনিব্বানন্তি ইস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বানং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সামঞ্ঞৰগ্গো পঞ্চমো.
পঠমপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
২. দুতিযপণ্ণাসকৰণ্ণনা
৫২. ইতো ¶ ¶ পরেসু খেমন্তি নিরুপদ্দৰং. খেমপ্পত্তোতি খেমভাৰং পত্তো. সিক্খাদুব্বল্যানীতি সিক্খায দুব্বলভাৰকরণানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
মনোরথপূরণিযা অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায
নৰকনিপাতস্স সংৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.
অঙ্গুত্তরনিকাযে
দসকনিপাত-অট্ঠকথা
১. পঠমপণ্ণাসকং
১. আনিসংসৰগ্গো
১. কিমত্থিযসুত্তৰণ্ণনা
১. দসকনিপাতস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে কুসলানি সীলানীতি অনৰজ্জসীলানি. অমঙ্কুভাৰস্স অৰিপ্পটিসারস্স অত্থায সংৰত্তন্তীতি অৰিপ্পটিসারত্থানি. সো নেসং আনিসংসোতি অৰিপ্পটিসারানিসংসানি. যথাভূতঞাণদস্সনত্থোতিআদীসু যথাভূতঞাণদস্সনং নাম তরুণৰিপস্সনা, নিব্বিদা নাম বলৰৰিপস্সনা, ৰিরাগো নাম মগ্গো, ৰিমুত্তি নাম অরহত্তফলং, ঞাণদস্সনং নাম পচ্চৰেক্খণঞাণং. অগ্গায পরেন্তীতি অরহত্তত্থায গচ্ছন্তি.
২. চেতনাকরণীযসুত্তৰণ্ণনা
২. দুতিযে ¶ ন চেতনায করণীযন্তি ন চেতেত্ৰা কপ্পেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা কাতব্বং. ধম্মতা এসাতি ধম্মসভাৰো এসো কারণনিযমো অযং. অভিসন্দেন্তীতি পৰত্তেন্তি. পরিপূরেন্তীতি ¶ পরিপুণ্ণং করোন্তি. অপারা পারং গমনাযাতি ওরিমতীরভূতা তেভূমকৰট্টা নিব্বানপারং গমনত্থায.
৩-৫. উপনিসসুত্তত্তযৰণ্ণনা
৩-৫. ততিযে হতূপনিসোতি হতকারণো. চতুত্থপঞ্চমেসু দ্ৰীহি থেরেহি কথিতভাৰোৰ ৰিসেসো.
৬. সমাধিসুত্তৰণ্ণনা
৬. ছট্ঠে নেৰ পথৰিযং পথৰীসঞ্ঞী অস্সাতি পথৰিং আরম্মণং কত্ৰা পথৰীতি এৰং উপ্পন্নায সঞ্ঞায সঞ্ঞী ন ভৰেয্য. আপাদীসুপি এসেৰ ¶ নযো. ন ইধলোকেতি ইধলোকে উপ্পজ্জনকচতুক্কপঞ্চকজ্ঝানসঞ্ঞায ন সঞ্ঞী ভৰেয্য. ন পরলোকেতি পরলোকে উপ্পজ্জনকচতুক্কপঞ্চকজ্ঝানসঞ্ঞায ন সঞ্ঞী ভৰেয্য. সঞ্ঞী চ পন অস্সাতি অথ চ পনস্স সমাপত্তি সৰিতক্কসমাপত্তিযেৰ অস্সাতি ৰুচ্চতি. এতং সন্তং এতং পণীতন্তি সন্তং সন্তন্তি অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স দিৰসম্পি চিত্তুপ্পাদো ‘‘সন্তং সন্ত’’ন্তেৰ পৰত্ততি, পণীতং পণীতন্তি অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স দিৰসম্পি চিত্তুপ্পাদো ‘‘পণীতং পণীত’’ন্তেৰ পৰত্ততি. যদিদং সব্বসঙ্খারসমথোতি নিব্বানং নিব্বানন্তি অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স দিৰসম্পি চিত্তুপ্পাদো ‘‘নিব্বানং নিব্বান’’ন্তেৰ পৰত্ততীতি সব্বম্পেতং ফলসমাপত্তিসমাধিং সন্ধায ৰুত্তং.
৭. সারিপুত্তসুত্তৰণ্ণনা
৭. সত্তমে সঞ্ঞী চ পনাহং, আৰুসো, তস্মিং সমযে অহোসিন্তি, আৰুসো, তস্মিং সমযে ¶ অহং ‘‘ভৰনিরোধো নিব্বান’’ন্তি ইমায ¶ ফলসমাপত্তিসঞ্ঞায সঞ্ঞী অহোসিং. সচিত্তকা মে সা সমাপত্তি অহোসীতি পচ্চৰেক্খণা কথিতা.
৮. ঝানসুত্তৰণ্ণনা
৮. অট্ঠমে সমন্তপাসাদিকোতি পসাদাৰহানংযেৰ কাযকম্মাদীনং সব্ভাৰতো সমন্তো পাসাদিকো. সব্বাকারপরিপূরোতি সব্বেহি কারণেহি পরিপুণ্ণো.
৯. সন্তৰিমোক্খসুত্তৰণ্ণনা
৯. নৰমে সন্তাতি আরম্মণসন্ততাযপি অঙ্গসন্ততাযপি সন্তা. ৰিমোক্খাতি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুত্তত্তা আরম্মণে চ নিরাসঙ্কভাৰেন সুট্ঠু মুত্তত্তা এৰংলদ্ধনামা. অতিক্কম্ম রূপেতি রূপজ্ঝানানি অতিক্কমিত্ৰা পৰত্তা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
আনিসংসৰগ্গো পঠমো.
২. নাথৰগ্গো
১. সেনাসনসুত্তৰণ্ণনা
১১. দুতিযস্স ¶ পঠমে পঞ্চঙ্গসমন্নাগতোতি পঞ্চহি গুণঙ্গেহি সমন্নাগতো. নাতিদূরং হোতি নাচ্চাসন্নন্তি যঞ্হি অতিদূরে হোতি, পিণ্ডায চরিত্ৰা তত্থ গচ্ছন্তস্স কাযচিত্তদরথা হোতি, ততো অনুপ্পন্নং ৰা সমাধিং উপ্পাদেতুং উপ্পন্নং ৰা থিরং কাতুং ন সক্কোতি. অচ্চাসন্নং বহুজনাকিণ্ণং হোতি. চত্তালীসউসভমত্তে পন পদেসে ৰসতং দূরাসন্নদোসৰিমুত্তঞ্চ গমনাগমনসম্পন্নং নাম হোতি. দিৰাঅপ্পাকিণ্ণন্তি দিৰসভাগে মহাজনেন অনাকিণ্ণং.
২. পঞ্চঙ্গসুত্তৰণ্ণনা
১২. দুতিযে ¶ কেৰলীতি কেৰলেহি সকলেহি গুণেহি সমন্নাগতো. ৰুসিতৰাতি ৰুত্থব্রহ্মচরিযৰাসো. অসেখেনাতি ¶ অসেখধম্মপরিযাপন্নেন লোকুত্তরেন. সীলক্খন্ধেনাতি সীলরাসিনা. ৰিমুত্তিক্খন্ধেনাতি এত্থ ঠপেত্ৰা সীলাদযো তযো সেসা ফলধম্মা ৰিমুত্তি নাম, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পচ্চৰেক্খণঞাণং, তং লোকিযমেৰ.
৩-৪. সংযোজনসুত্তাদিৰণ্ণনা
১৩-১৪. ততিযে ওরম্ভাগিযানীতি হেট্ঠাভাগিযানি. উদ্ধম্ভাগিযানীতি উপরিভাগিযানি. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতং. চতুত্থে খিলৰিনিবন্ধা পঞ্চকনিপাতে ৰিত্থারিতাযেৰ. আরোহপরিণাহেনাতি দীঘপুথুলন্তেন.
৫. অপ্পমাদসুত্তৰণ্ণনা
১৫. পঞ্চমে এৰমেৰ খোতি যথা সব্বসত্তানং সম্মাসম্বুদ্ধো অগ্গো, এৰং সব্বেসং কুসলধম্মানং কারাপকঅপ্পমাদো অগ্গোতি দট্ঠব্বো. ননু চেস লোকিযোৰ, কুসলধম্মা পন লোকুত্তরাপি. অযঞ্চ কামাৰচরোৰ, কুসলধম্মা পন চতুভূমকা. কথমেস তেসং অগ্গোতি? পটিলাভকত্তেন. অপ্পমাদেন হি তে পটিলভন্তি, তস্মা সো তেসং অগ্গো. তেনেৰ ৰুত্তং – সব্বে তে অপ্পমাদমূলকাতি.
জঙ্গলানন্তি ¶ পথৰিতলচারীনং. পাণানন্তি সপাদকপাণানং. পদজাতানীতি পদানি. সমোধানং গচ্ছন্তীতি ওধানং পক্খেপং গচ্ছন্তি. অগ্গমক্খাযতীতি সেট্ঠমক্খাযতি. যদিদং ¶ মহন্তত্তেনাতি মহন্তভাৰেন অগ্গমক্খাযতি, ন গুণগ্গেনাতি অত্থো. ৰস্সিকন্তি সুমনপুপ্ফং. ইদং কির সুত্তং সুত্ৰা ভাতিযমহারাজা ৰীমংসিতুকামতায একস্মিং গব্ভে চতুজাতিগন্ধেহি পরিভণ্ডং কত্ৰা সুগন্ধপুপ্ফানি আহরাপেত্ৰা একস্স সমুগ্গস্স মজ্ঝে সুমনপুপ্ফমুট্ঠিং ঠপেত্ৰা সেসানি তস্স সমন্ততো মুট্ঠিং কত্ৰা ঠপেত্ৰা দ্ৰারং পিধায বহি নিক্খন্তো. অথস্স মুহুত্তং বহি ৰীতিনামেত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পৰিসন্তস্স সব্বপঠমং সুমনপুপ্ফগন্ধো ঘানং পহরি. সো মহাতলস্মিংযেৰ ¶ মহাচেতিযাভিমুখো নিপজ্জিত্ৰা ‘‘ৰস্সিকং তেসং অগ্গন্তি কথেন্তেন সুকথিতং সম্মাসম্বুদ্ধেনা’’তি চেতিযং ৰন্দি. খুদ্দরাজানোতি খুদ্দকরাজানো. কূটরাজানোতিপি পাঠো.
৬. আহুনেয্যসুত্তৰণ্ণনা
১৬. ছট্ঠে গোত্রভূতি সিখাপত্তৰিপস্সনাভূতেন নিব্বানারম্মণেন গোত্রভুঞাণেন সমন্নাগতো.
৭. পঠমনাথসুত্তৰণ্ণনা
১৭. সত্তমে সনাথাতি সঞাতকা বহুঞাতিৰগ্গা হুত্ৰা ৰিহরথ. নাথং করোন্তীতি নাথকরণা, অত্তনো সনাথভাৰকরা পতিট্ঠাকরাতি অত্থো. কল্যাণমিত্তোতিআদীসু সীলাদিগুণসম্পন্না কল্যাণা মিত্তা অস্সাতি কল্যাণমিত্তো. তেৰস্স ঠাননিসজ্জাদীসু সহ অযনতো সহাযাতি কল্যাণসহাযো. চিত্তেন চেৰ কাযেন চ কল্যাণমিত্তেসুযেৰ সম্পৰঙ্কো ওণতোতি কল্যাণসম্পৰঙ্কো. সুৰচো ¶ হোতীতি সুখেন ৰত্তব্বো হোতি, সুখেন অনুসাসিতব্বো. খমোতি গাল়্হেন ফরুসেন কক্খল়েন ৰুত্তো খমতি ন কুপ্পতি. পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিন্তি যথা একচ্চো ওৰদিযমানো ৰামতো গণ্হাতি, পটিপ্ফরতি ৰা, অস্সুণন্তো ৰা গচ্ছতি, এৰং অকত্ৰা ‘‘ওৰদথ ¶ , ভন্তে, অনুসাসথ, তুম্হেসু অনোৰদন্তেসু কো অঞ্ঞো ওৰদিস্সতী’’তি পদক্খিণং গণ্হাতি.
উচ্চাৰচানীতি উচ্চনীচানি. কিংকরণীযানীতি ‘‘কিং করোমী’’তি এৰং ৰত্ৰা কত্তব্বকম্মানি. তত্থ উচ্চকম্মং নাম চীৰরস্স করণং রজনং, চেতিযে সুধাকম্মং, উপোসথাগারচেতিযঘরবোধিঘরেসু কত্তব্বকম্মন্তি এৰমাদি. অৰচকম্মং নাম পাদধোৰনমক্খনাদিখুদ্দককম্মং. তত্রূপাযাযাতি তত্রুপগমনিযায. অলং কাতুন্তি কাতুং সমত্থো হোতি. অলং সংৰিধাতুন্তি ৰিচারেতুং সমত্থো হোতি.
ধম্মে অস্স কামো সিনেহোতি ধম্মকামো, তেপিটকং বুদ্ধৰচনং পিযাযতীতি অত্থো. পিযসমুদাহারোতি পরস্মিং কথেন্তে সক্কচ্চং সুণাতি, সযঞ্চ পরেসং দেসেতুকামো হোতীতি অত্থো ¶ . অভিধম্মে অভিৰিনযেতি এত্থ ধম্মো অভিধম্মো, ৰিনযো অভিৰিনযোতি চতুক্কং ৰেদিতব্বং. তত্থ ¶ ধম্মোতি সুত্তন্তপিটকং. অভিধম্মোতি সত্ত পকরণানি. ৰিনযোতি উভতোৰিভঙ্গো. অভিৰিনযোতি খন্ধকপরিৰারা. অথ ৰা সুত্তন্তপিটকম্পি অভিধম্মপিটকম্পি ধম্মো এৰ, মগ্গফলানি অভিধম্মো. সকলৰিনযপিটকং ৰিনযো, কিলেসৰূপসমকরণং অভিৰিনযো. ইতি সব্বস্মিম্পি এত্থ ধম্মে চ অভিধম্মে চ ৰিনযে চ অভিৰিনযে চ উল়ারপামোজ্জো হোতীতি অত্থো. কুসলেসু ধম্মেসূতি কারণত্থে ভুম্মং, চাতুভূমককুসলধম্মকারণা তেসং অধিগমত্থায অনিক্খিত্তধুরো হোতীতি অত্থো.
৮. দুতিযনাথসুত্তৰণ্ণনা
১৮. অট্ঠমে থেরানুকম্পিতস্সাতি থেরেহি ওৰাদানুসাসনিদানসমুস্সাহিতায হিতফরণায অনুকম্পিতস্স.
৯. পঠমঅরিযাৰাসসুত্তৰণ্ণনা
১৯. নৰমে অরিযৰাসাতি অরিযানং আৰাসো, তে আৰসিংসু আৰসন্তি আৰসিস্সন্তীতি অরিযাৰাসা. যদরিযাতি যে ৰাসে অরিযা.
১০. দুতিযঅরিযাৰাসসুত্তৰণ্ণনা
২০. দসমং ¶ যস্মা কুরুরট্ঠৰাসিনো ভিক্খূ গম্ভীরপঞ্ঞাকারকা যুত্তপ্পযুত্তা, তস্মা যথা তেসং দীঘনিকাযাদীসু মহানিদানাদীনি কথিতানি, এৰমিদম্পি গম্ভীরং সুখুমং তিলক্খণাহতং সুত্তং তত্থেৰ অৰোচ. তত্থ ¶ পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনোতি পঞ্চহি অঙ্গেহি ৰিপ্পযুত্তো হুত্ৰা খীণাসৰো অৰসি ৰসতি ৰসিস্সতি. তস্মা অযং পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনতা অরিযাৰাসোতি ৰুত্তো. এস নযো সব্বত্থ. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতীতি ছল়ঙ্গুপেক্খায সমন্নাগতো হোতি. ছল়ঙ্গুপেক্খা ধম্মা নাম কেতি? ঞাণাদযো. ‘‘ঞাণ’’ন্তি ৰুত্তে কিরিযতো চত্তারি ঞাণসম্পযুত্তচিত্তানি লব্ভন্তি, ‘‘সততৰিহারো’’তি ৰুত্তে অট্ঠ মহাচিত্তানি, ‘‘রজ্জনদুস্সনং নত্থী’’তি ৰুত্তে দস চিত্তানি লব্ভন্তি. সোমনস্সং আসেৰনৰসেন ¶ লব্ভতি. সতারক্খেন চেতসাতি খীণাসৰস্স হি তীসু দ্ৰারেসু সব্বকালে সতি আরক্খকিচ্চং সাধেতি. তেনেৰস্স চরতো চ তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিতং হোতীতি ৰুচ্চতি.
পুথুসমণব্রাহ্মণানন্তি বহূনং সমণব্রাহ্মণানং. এত্থ সমণাতি পব্বজ্জূপগতা, ব্রাহ্মণাতি ভোৰাদিনো. পুথুপচ্চেকসচ্চানীতি বহূনি পাটেক্কসচ্চানি. ‘‘ইদমেৰ দস্সনং সচ্চং, ইদমেৰ সচ্চ’’ন্তি এৰং পাটিযেক্কং গহিতানি বহূনি সচ্চানীতি অত্থো. নুণ্ণানীতি নীহটানি. পনুণ্ণানীতি সুট্ঠু নীহটানি. চত্তানীতি ৰিস্সট্ঠানি. ৰন্তানীতি ৰমিতানি. মুত্তানীতি ছিন্নবন্ধনানি কতানি. পহীনানীতি ¶ পজহিতানি. পটিনিস্সট্ঠানীতি যথা ন পুন চিত্তং আরোহন্তি, এৰং পটিনিস্সজ্জিতানি. সব্বানেৰ তানি গহিতগ্গহণস্স ৰিস্সট্ঠভাৰৰেৰচনানি.
সমৰযসট্ঠেসনোতি এত্থ অৰযাতি অনূনা, সট্ঠাতি ৰিস্সট্ঠা. সম্মা অৰযা সট্ঠা এসনা অস্সাতি সমৰযসট্ঠেসনো, সুট্ঠুৰিস্সট্ঠসব্বএসনোতি অত্থো. রাগা চিত্তং ৰিমুত্তন্তিআদীহি মগ্গস্স কিচ্চনিপ্ফত্তি কথিতা. রাগো মে পহীনোতিআদীহি পচ্চৰেক্খণফলং কথিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
নাথৰগ্গো দুতিযো.
৩. মহাৰগ্গো
১. সীহনাদসুত্তৰণ্ণনা
২১. ততিযস্স ¶ পঠমে ৰিসমগতেতি ৰিসমট্ঠানেসু গোচরেসু গতে. সঙ্ঘাতং আপাদেসিন্তি ঘাতং ৰধং পাপেসিং. তস্স হি উস্সন্নতেজতায খুদ্দকেসু পাণেসু অনুকম্পা হোতি. তস্মা যে পটিসত্তুভাৰেন ¶ সণ্ঠাতুং সক্খিস্সন্তি, যে দুব্বলা পলাযিতুকামা ভৰিস্সন্তি, তে পলাযিস্সন্তীতি সীহনাদং নদিত্ৰাৰ গোচরায পক্কমতি. তথাগতস্সেতং অধিৰচনন্তি যদি হি সহনতায হননতায চ সীহো, তথাগতো ¶ হি সব্বানি চ ইট্ঠানিট্ঠানি সহতি, সব্বপরপ্পৰাদিনো চ ৰাদানং নিম্মথনেন হনতি. ইদমস্স হোতি সীহনাদস্মিন্তি অযমস্স সীহনাদো.
তথাগতবলানীতি অঞ্ঞেহি অসাধারণানি তথাগতস্সেৰ বলানি. যথা ৰা পুব্ববুদ্ধানং বলানি পুঞ্ঞসম্পত্তিযা আগতানি, তথা আগতবলানীতিপি অত্থো. তত্থ দুৰিধং তথাগতস্স বলং কাযবলং ঞাণবলং. তেসু কাযবলং হত্থিকুলানুসারেন ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –
‘‘কালাৰকঞ্চ গঙ্গেয্যং, পণ্ডরং তম্বপিঙ্গলং;
গন্ধমঙ্গলহেমঞ্চ, উপোসথছদ্দন্তিমে দসা’’তি.
ইমানি দস হত্থিকুলানি. তত্থ কালাৰকন্তি পকতিহত্থিকুলং দট্ঠব্বং. যং দসন্নং পুরিসানং কাযবলং, তং একস্স কালাৰকস্স হত্থিনো. যং দসন্নং কালাৰকানং বলং, তং একস্স গঙ্গেয্যস্স. যং দসন্নং গঙ্গেয্যানং, তং একস্স পণ্ডরস্স. যং দসন্নং পণ্ডরানং, তং একস্স তম্বস্স. যং দসন্নং তম্বানং, তং একস্স পিঙ্গলস্স. যং দসন্নং পিঙ্গলানং, তং একস্স গন্ধহত্থিনো. যং দসন্নং গন্ধহত্থীনং, তং একস্স মঙ্গলস্স. যং দসন্নং মঙ্গলানং, তং একস্স হেমস্স. যং দসন্নং হেমানং, তং একস্স উপোসথস্স. যং দসন্নং উপোসথানং, তং একস্স ছদ্দন্তস্স. যং দসন্নং ছদ্দন্তানং, তং একস্স তথাগতস্স. নারাযনসঙ্ঘাতবলন্তিপি ইদমেৰ ¶ ৰুচ্চতি ¶ . তদেতং পকতিহত্থিগণনায হত্থীনং কোটিসহস্সানং, পুরিসগণনায দসন্নং পুরিসকোটিসহস্সানং বলং হোতি. ইদং তাৰ তথাগতস্স কাযবলং.
ঞাণবলং পন পাল়িযং তাৰ আগতমেৰ. দসবলঞাণং, মজ্ঝিমে আগতং চতুৰেসারজ্জঞাণং, অট্ঠসু পরিসাসু অকম্পনঞাণং, চতুযোনিপরিচ্ছেদঞাণং, পঞ্চগতিপরিচ্ছেদঞাণং, সংযুত্তকে (সং. নি. ২.৩৩) আগতানি তেসত্ততি ঞাণানি সত্তসত্ততি ঞাণানীতি, এৰং অঞ্ঞানিপি অনেকানি ঞাণবলং নাম. ইধাপি ঞাণবলমেৰ অধিপ্পেতং. ঞাণঞ্হি অকম্পিযট্ঠেন উপত্থম্ভনট্ঠেন চ বলন্তি ৰুত্তং.
আসভং ¶ ঠানন্তি সেট্ঠট্ঠানং উত্তমট্ঠানং. আসভা ৰা পুব্ববুদ্ধা, তেসং ঠানন্তি অত্থো. অপিচ গৰসতজেট্ঠকো উসভো, গৰসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো. ৰজসতজেট্ঠকো ৰা উসভো, ৰজসহস্সজেট্ঠকো ৰসভো. সব্বগৰসেট্ঠো সব্বপরিস্সযসহো সেতো পাসাদিকো মহাভারৰহো অসনিসতসদ্দেহিপি অসম্পকম্পিযো নিসভো, সো ইধ উসভোতি অধিপ্পেতো. ইদম্পি হি তস্স পরিযাযৰচনং. উসভস্স ইদন্তি আসভং. ঠানন্তি চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা অচলট্ঠানং. ইদং পন আসভং ৰিযাতি আসভং. যথেৰ হি নিসভসঙ্খাতো উসভো উসভবলেন সমন্নাগতো চতূহি পাদেহি পথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি, এৰং তথাগতোপি দসহি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো চতূহি ৰেসারজ্জপাদেহি অট্ঠপরিসপথৰিং উপ্পীল়েত্ৰা সদেৰকে লোকে কেনচি পচ্চত্থিকেন পচ্চামিত্তেন অকম্পিযো অচলট্ঠানেন তিট্ঠতি. এৰং তিট্ঠমানো চ তং আসভং ঠানং পটিজানাতি উপগচ্ছতি ন পচ্চক্খাতি অত্তনি আরোপেতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘আসভং ঠানং পটিজানাতী’’তি.
পরিসাসূতি ¶ অট্ঠসু পরিসাসু. সীহনাদং নদতীতি সেট্ঠনাদং নদতি, অভীতনাদং নদতি, সীহনাদসদিসং ৰা নাদং নদতি. তত্রাযং উপমা – যথা সীহো সীহবলেন সমন্নাগতো সব্বত্থ ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো সীহনাদং নদতি, এৰং তথাগতসীহোপি তথাগতবলেহি সমন্নাগতো অট্ঠসু পরিসাসু ৰিসারদো ৰিগতলোমহংসো ‘‘ইতি ¶ সক্কাযো’’তিআদিনা নযেন নানাৰিধদেসনাৰিলাসসম্পন্নং সীহনাদং নদতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পরিসাসু সীহনাদং নদতী’’তি.
ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতীতি এত্থ ব্রহ্মন্তি সেট্ঠং উত্তমং ৰিসিট্ঠং. চক্কন্তি ধম্মচক্কং. তং পনেতং দুৰিধং হোতি পটিৰেধঞাণঞ্চেৰ দেসনাঞাণঞ্চ. তত্থ পঞ্ঞাপভাৰিতং অত্তনো অরিযফলাৰহং পটিৰেধঞাণং, করুণাপভাৰিতং সাৰকানং অরিযফলাৰহং দেসনাঞাণং. তত্থ পটিৰেধঞাণং উপ্পজ্জমানং উপ্পন্নন্তি দুৰিধং. তঞ্হি অভিনিক্খমনতো যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. তুসিতভৰনতো ৰা যাৰ মহাবোধিপল্লঙ্কে অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দীপঙ্করতো ৰা পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা উপ্পজ্জমানং, ফলক্খণে উপ্পন্নং নাম. দেসনাঞাণম্পি পৰত্তমানং পৰত্তন্তি দুৰিধং. তঞ্হি যাৰ অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞস্স সোতাপত্তিমগ্গা পৰত্তমানং, ফলক্খণে পৰত্তং নাম. তেসু পটিৰেধঞাণং লোকুত্তরং, দেসনাঞাণং লোকিযং. উভযম্পি পনেতং অঞ্ঞেহি অসাধারণং, বুদ্ধানংযেৰ ওরসঞাণং.
ইদানি ¶ যেহি দসহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, তানি ৰিত্থারতো দস্সেতুং কতমানি দস? ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতোতিআদিমাহ. তত্থ ঠানঞ্চ ঠানতোতি কারণঞ্চ কারণতো. কারণঞ্হি ¶ যস্মা তত্থ ফলং তিট্ঠতি, তদাযত্তৰুত্তিতায উপ্পজ্জতি চেৰ পৰত্ততি চ, তস্মা ঠানন্তি ৰুচ্চতি. তং ভগৰা ‘‘যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং হেতূ পচ্চযা উপ্পাদায, তং তং ঠানং. যে যে ধম্মা যেসং যেসং ধম্মানং ন হেতূ ন পচ্চযা উপ্পাদায, তং তং অট্ঠান’’ন্তি পজানন্তো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. অভিধম্মে পনেতং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং ঞাণ’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৮০৯) নযেন ৰিত্থারিতমেৰ. যম্পীতি যেন ঞাণেন. ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্সাতি ইদম্পি ঠানাট্ঠানঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং নাম হোতীতি অত্থো. এৰং সব্বপদেসু যোজনা ৰেদিতব্বা.
কম্মসমাদানানন্তি সমাদিযিত্ৰা কতানং কুসলাকুসলকম্মানং, কম্মমেৰ ৰা কম্মসমাদানং. ঠানসো হেতুসোতি পচ্চযতো চেৰ ¶ হেতুতো চ. তত্থ গতিউপধিকালপযোগা ৰিপাকস্স ঠানং, কম্মং হেতু. ইমস্স পন ঞাণস্স ৰিত্থারকথা ‘‘অত্থেকচ্চানি পাপকানি কম্মসমাদানানি গতিসম্পত্তিপটিবাল়্হানি ন ৰিপচ্চন্তী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮১০) নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
সব্বত্থগামিনিন্তি সব্বগতিগামিনিঞ্চ অগতিগামিনিঞ্চ. পটিপদন্তি মগ্গং. যথাভূতং পজানাতীতি বহূসুপি মনুস্সেসু একমেৰ পাণং ¶ ঘাতেন্তেসু ‘‘ইমস্স চেতনা নিরযগামিনী ভৰিস্সতি, ইমস্স তিরচ্ছানযোনিগামিনী’’তি ইমিনা নযেন একৰত্থুস্মিম্পি কুসলাকুসলচেতনাসঙ্খাতানং পটিপত্তীনং অৰিপরীততো সভাৰং জানাতি. ইমস্সপি চ ঞাণস্স ৰিত্থারকথা ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো অযং মগ্গো অযং পটিপদা নিরযগামিনীতি পজানাতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮১১) নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
অনেকধাতুন্তি চক্খুধাতুআদীহি কামধাতুআদীহি ৰা ধাতূহি বহুধাতুং. নানাধাতুন্তি তাসংযেৰ ধাতূনং ৰিলক্খণতায নানপ্পকারধাতুং. লোকন্তি খন্ধাযতনধাতুলোকং. যথাভূতং পজানাতীতি তাসং ধাতূনং অৰিপরীততো সভাৰং পটিৰিজ্ঝতি. ইদম্পি ঞাণং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স ¶ অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো খন্ধনানত্তং পজানাতী’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতমেৰ.
নানাধিমুত্তিকতন্তি হীনাদীহি অধিমুত্তীহি নানাধিমুত্তিকভাৰং. ইদম্পি ঞাণং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং ঞাণং? ইধ তথাগতো পজানাতি সন্তি সত্তা হীনাধিমুত্তিকা’’তিআদিনা নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতমেৰ.
পরসত্তানন্তি পধানসত্তানং. পরপুগ্গলানন্তি ততো অঞ্ঞেসং হীনসত্তানং. একত্থমেৰ ৰা এতং পদদ্ৰযং, ৰেনেয্যৰসেন দ্ৰিধা ৰুত্তং. ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তন্তি ¶ সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং পরভাৰঞ্চ অপরভাৰঞ্চ, ৰুদ্ধিঞ্চ হানিঞ্চাতি অত্থো. ইমস্সাপি ঞাণস্স ৰিত্থারকথা ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং ঞাণং ¶ ? ইধ তথাগতো সত্তানং আসযং পজানাতী’’তি (ৰিভ. ৮১৪) আদিনা নযেন অভিধম্মে আগতাযেৰ.
ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনন্তি পঠমাদীনং চতুন্নং ঝানানং, ‘‘রূপী রূপানি পস্সতী’’তিআদীনং অট্ঠন্নং ৰিমোক্খানং, সৰিতক্কসৰিচারাদীনং তিণ্ণং সমাধীনং, পঠমজ্ঝানসমাপত্তিআদীনঞ্চ নৰন্নং অনুপুব্বসমাপত্তীনং. সংকিলেসন্তি হানভাগিযধম্মং. ৰোদানন্তি ৰিসেসভাগিযধম্মং. ৰুট্ঠানন্তি ‘‘ৰোদানম্পি ৰুট্ঠানং, তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি (ৰিভ. ৮২৮) এৰং ৰুত্তং পগুণজ্ঝানঞ্চেৰ ভৰঙ্গফলসমাপত্তিযো চ. হেট্ঠিমং হেট্ঠিমঞ্হি পগুণজ্ঝানং উপরিমস্স উপরিমস্স পদট্ঠানং হোতি, তস্মা ‘‘ৰোদানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তং. ভৰঙ্গেন পন সব্বজ্ঝানেহি ৰুট্ঠানং হোতি, ফলসমাপত্তিযা নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠানং হোতি. তং সন্ধায চ ‘‘তম্হা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠানম্পি ৰুট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তং. ইদম্পি ঞাণং ‘‘তত্থ কতমং তথাগতস্স ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং ঞাণং? ঝাযীতি চত্তারো ঝাযী, অত্থেকচ্চো ঝাযী সম্পত্তিংযেৰ সমানং ৰিপত্তীতি পচ্চেতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮২৮) নযেন অভিধম্মে ৰিত্থারিতমেৰ. সব্বঞাণানং ¶ ৰিত্থারকথায ৰিনিচ্ছযো সম্মোহৰিনোদনিযা ৰিভঙ্গট্ঠকথায ৰুত্তো, পুব্বেনিৰাসানুস্সতিদিব্বচক্খুঞাণকথা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারিতা, আসৰক্খযকথা হেট্ঠা ৰুত্তাযেৰাতি.
তত্থ ¶ পরৰাদীকথা হোতি ‘‘দসবলঞাণং নাম পাটিযেক্কং ঞাণং নত্থি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সেৰাযং পভেদো’’তি. তং ন তথা দট্ঠব্বং. অঞ্ঞমেৰ হি দসবলঞাণং, অঞ্ঞং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. দসবলঞাণঞ্হি সকসককিচ্চমেৰ জানাতি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং তম্পি ততো অৰসেসম্পি জানাতি. দসবলঞাণেসু হি পঠমং কারণাকারণমেৰ জানাতি, দুতিযং কম্মৰিপাকন্তরমেৰ, ততিযং কম্মপরিচ্ছেদমেৰ, চতুত্থং ধাতুনানত্তকারণমেৰ, পঞ্চমং সত্তানং অজ্ঝাসযাধিমুত্তিমেৰ, ছট্ঠং ইন্দ্রিযানং তিক্খমুদুভাৰমেৰ, সত্তমং ঝানাদীহি সদ্ধিং তেসং সংকিলেসাদিমেৰ, অট্ঠমং পুব্বেনিৰুত্থক্খন্ধসন্ততিমেৰ, নৰমং সত্তানং চুতিপটিসন্ধিমেৰ, দসমং সচ্চপরিচ্ছেদমেৰ. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পন এতেহি জানিতব্বঞ্চ ততো উত্তরিঞ্চ পজানাতি, এতেসং পন কিচ্চং ন সব্বং করোতি. তঞ্হি ঝানং হুত্ৰা অপ্পেতুং ¶ ন সক্কোতি, ইদ্ধি হুত্ৰা ৰিকুব্বিতুং ন সক্কোতি, মগ্গো হুত্ৰা কিলেসে খেপেতুং ন সক্কোতি.
অপিচ পরৰাদী এৰং পুচ্ছিতব্বো ‘‘দসবলঞাণং নামেতং সৰিতক্কসৰিচারং অৰিতক্কৰিচারমত্তং অৰিতক্কঅৰিচারং, কামাৰচরং রূপাৰচরং অরূপাৰচরং, লোকিযং লোকুত্তর’’ন্তি. জানন্তো ‘‘পটিপাটিযা সত্ত ঞাণানি সৰিতক্কসৰিচারানী’’তি ৰক্খতি, ‘‘ততো পরানি দ্ৰে অৰিতক্কঅৰিচারানী’’তি ৰক্খতি. ‘‘আসৰক্খযঞাণং সিযা সৰিতক্কসৰিচারং সিযা অৰিতক্কৰিচারমত্তং, সিযা অৰিতক্কঅৰিচার’’ন্তি ৰক্খতি ¶ . তথা ‘‘পটিপাটিযা সত্ত কামাৰচরানি, ততো দ্ৰে রূপাৰচরানি, অৰসানে একং লোকুত্তর’’ন্তি ৰক্খতি. ‘‘সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পন সৰিতক্কসৰিচারমেৰ লোকিযমেৰা’’তি ৰক্খতি.
এৰমেত্থ অনুপদৰণ্ণনং ঞত্ৰা ইদানি যস্মা তথাগতো পঠমংযেৰ ঠানাট্ঠানঞাণেন ৰেনেয্যসত্তানং আসৰক্খযাধিগমস্স চেৰ অনধিগমস্স চ ঠানাট্ঠানভূতং কিলেসাৰরণাভাৰং পস্সতি লোকিযসম্মাদিট্ঠিট্ঠানাদিদস্সনতো নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিট্ঠানাভাৰদস্সনতো চ. অথ নেসং কম্মৰিপাকঞাণেন ৰিপাকাৰরণাভাৰং পস্সতি তিহেতুকপ্পটিসন্ধিদস্সনতো, সব্বত্থগামিনিপটিপদাঞাণেন কম্মাৰরণাভাৰং পস্সতি আনন্তরিযকম্মাভাৰদস্সনতো. এৰমনাৰরণানং অনেকধাতুনানাধাতুঞাণেন অনুকূলধম্মদেসনত্থং চরিযাৰিসেসং পস্সতি ধাতুৰেমত্তদস্সনতো. অথ নেসং নানাধিমুত্তিকতঞাণেন অধিমুত্তিং পস্সতি পযোগং অনাদিযিত্ৰাপি অধিমুত্তিৰসেন ধম্মদেসনত্থং. অথেৰং দিট্ঠাধিমুত্তীনং যথাসত্তি যথাবলং ধম্মং দেসেতুং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তিঞাণেন ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং পস্সতি সদ্ধাদীনং তিক্খমুদুভাৰদস্সনতো. এৰং পরিঞ্ঞাতিন্দ্রিযপরোপরিযত্তা ¶ পন তে সচে দূরে হোন্তি, অথ ঝানাদিঞাণেন ঝানাদীসু ৰসীভূতত্তা ইদ্ধিৰিসেসেন তে খিপ্পং উপগচ্ছতি. উপগন্ত্ৰা চ নেসং পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণেন পুব্বজাতিভৰং, দিব্বচক্খানুভাৰতো পত্তব্বেন চেতোপরিযঞাণেন সম্পতি চিত্তৰিসেসং ¶ পস্সন্তো আসৰক্খযঞাণানুভাৰেন আসৰক্খযগামিনিযা পটিপদায ৰিগতসম্মোহত্তা আসৰক্খযায ধম্মং দেসেতি. তস্মা ইমিনানুক্কমেন ইমানি বলানি ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি.
২. অধিৰুত্তিপদসুত্তৰণ্ণনা
২২. দুতিযে ¶ যে তে ধম্মাতি যে তে দসবলঞাণং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণধম্মা. অধিৰুত্তিপদানন্তি অধিৰচনপদানং, খন্ধাযতনধাতুধম্মানন্তি অত্থো. অধিৰুত্তিযোতি হি অধিৰচনানি ৰুচ্চন্তি, তেসং যে পদভূতা দেসনায পদট্ঠানত্তা. অতীতা বুদ্ধাপি হি এতে ধম্মে কথযিংসু, অনাগতাপি এতেৰ কথযিস্সন্তি. তস্মা খন্ধাদযো অধিৰুত্তিপদানি নাম. তেসং অধিৰুত্তিপদানং. অথ ৰা ভূতমত্থং অভিভৰিত্ৰা যথাসভাৰতো অগ্গহেত্ৰা ৰত্তনতো অধিৰুত্তিযোতি দিট্ঠিযো ৰুচ্চন্তি, অধিৰুত্তীনং পদানি অধিৰুত্তিপদানি, দিট্ঠিদীপকানি ৰচনানীতি অত্থো. তেসং অধিৰুত্তিপদানং দিট্ঠিৰোহারানং. অভিঞ্ঞা সচ্ছিকিরিযাযাতি জানিত্ৰা পচ্চক্খকরণত্থায. ৰিসারদোতি ঞাণসোমনস্সপ্পত্তো. তত্থাতি তেসু ধম্মেসু তেসং তেসং তথা তথা ধম্মং দেসেতুন্তি তেসং তেসং দিট্ঠিগতিকানং ৰা ইতরেসং ৰা আসযং ঞত্ৰা তথা তথা ধম্মং দেসেতুং. হীনং ৰা হীনন্তি ঞস্সতীতি হীনং ৰা ধম্মং ‘‘হীনো ধম্মো’’তি জানিস্সতি. ঞাতেয্যন্তি ঞাতব্বং. দট্ঠেয্যন্তি দট্ঠব্বং. সচ্ছিকরেয্যন্তি সচ্ছিকাতব্বং. তত্থ ¶ তত্থ যথাভূতঞাণন্তি তেসু তেসু ধম্মেসু যথাসভাৰঞাণং. ইমিনা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং দস্সেতি. এৰং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং দস্সেত্ৰা পুন দসবলঞাণং দস্সেন্তো দসযিমানীতিআদিমাহ. দসবলঞাণম্পি হি তত্থ তত্থ যথাভূতঞাণমেৰাতি.
৩. কাযসুত্তৰণ্ণনা
২৩. ততিযে আপন্নো হোতি কঞ্চিদেৰ দেসন্তি কঞ্চি আপত্তিকোট্ঠাসং আপন্নো হোতি. অনুৰিচ্চাতি অনুপৰিসিত্ৰা পরিযোগাহেত্ৰা. কাযদুচ্চরিতন্তি তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং. ৰচীদুচ্চরিতন্তি ¶ চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং. পাপিকা ইস্সাতি লামিকা উসূযা. পঞ্ঞায দিস্ৰাতি সহৰিপস্সনায মগ্গপঞ্ঞায পস্সিত্ৰা পস্সিত্ৰা পহাতব্বা. ইজ্ঝতীতি সমিজ্ঝতি. উপৰাসস্সাতি নিস্সায উপসঙ্কমিত্ৰা ৰসন্তস্স. অভিভুয্যাতি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ¶ মদ্দিত্ৰা. ইরীযতীতি ৰত্ততি. ইমস্মিং সুত্তে সহৰিপস্সনায মগ্গো কথিতো.
৪. মহাচুন্দসুত্তৰণ্ণনা
২৪. চতুত্থে জানামিমং ধম্মন্তি ইমিনা ঞাণৰাদস্স ৰদনাকারো ৰুত্তো. ভাৰিতকাযোম্হীতিআদীহি ভাৰনাৰাদস্স. ততিযৰারে দ্ৰেপি ৰাদা একতো ৰুত্তা, তযোপি চেতে অরহত্তমেৰ পটিজানন্তি. অড্ঢৰাদং ৰদেয্যাতি অড্ঢোহমস্মীতি ৰাদং ৰদেয্য. উপনীহাতুন্তি নীহরিত্ৰা দাতুং.
৫. কসিণসুত্তৰণ্ণনা
২৫. পঞ্চমে সকলট্ঠেন কসিণানি, তদারম্মণানং ধম্মানং খেত্তট্ঠেন অধিট্ঠানট্ঠেন ৰা আযতনানীতি কসিণাযতনানি. উদ্ধন্তি ¶ উপরি গগণতলাভিমুখং. অধোতি হেট্ঠা ভূমিতলাভিমুখং. তিরিযন্তি খেত্তমণ্ডলং ৰিয সমন্তা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. একচ্চো হি উদ্ধমেৰ কসিণং ৰড্ঢেতি, একচ্চো অধো, একচ্চো সমন্ততো. তেন তেন ৰা কারণেন এৰং পসারেতি আলোকমিৰ রূপদস্সনকামো. তেন ৰুত্তং – ‘‘পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিয’’ন্তি. অদ্ৰযন্তি ইদং পন একস্স অঞ্ঞভাৰানুপগমনত্থং ৰুত্তং. যথা হি উদকং পৰিট্ঠস্স সব্বদিসাসু উদকমেৰ হোতি ন অঞ্ঞং, এৰমেৰ পথৰীকসিণং পথৰীকসিণমেৰ হোতি. নত্থি তস্স অঞ্ঞকসিণসম্ভেদোতি. এসেৰ নযো সব্বত্থ. অপ্পমাণন্তি ইদং তস্স তস্স ফরণঅপ্পমাণৰসেন ৰুত্তং. তঞ্হি চেতসা ফরন্তো সকলমেৰ ফরতি, ‘‘অযমস্স আদি, ইদং মজ্ঝ’’ন্তি পমাণং ন গণ্হাতি. ৰিঞ্ঞাণকসিণন্তি চেত্থ কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে পৰত্তৰিঞ্ঞাণং. তত্থ কসিণৰসেন কসিণুগ্ঘাটিমাকাসে, কসিণুগ্ঘাটিমাকাসৰসেন তত্থ পৰত্তৰিঞ্ঞাণে উদ্ধংঅধোতিরিযতা ৰেদিতব্বা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, কম্মট্ঠানভাৰনানযেন পনেতানি পথৰীকসিণাদীনি ৰিত্থারতো ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৫১ আদযো) ৰুত্তানেৰ.
৬. কাল়ীসুত্তৰণ্ণনা
২৬. ছট্ঠে ¶ ¶ কুমারিপঞ্হেসূতি কুমারীনং মারধীতানং পুচ্ছাসু. অত্থস্স ¶ পত্তিং হদযস্স সন্তিন্তি দ্ৰীহিপি পদেহি অরহত্তমেৰ কথিতং. সেনন্তি রাগাদিকিলেসসেনং. পিযসাতরূপন্তি পিযজাতিকেসু চ সাতজাতিকেসু চ ৰত্থূসু উপ্পজ্জনতো এৰংলদ্ধনামং. একোহং ঝাযং সুখমনুবোধিন্তি এৰং কিলেসসেনং জিনিত্ৰা অহং এককোৰ ঝাযন্তো সুখং অনুবুজ্ঝিং সচ্ছিঅকাসিং. সক্খিন্তি সক্খিভাৰপ্পত্তং ধম্মসক্খিং. ন সম্পজ্জতি কেনচি মেতি ময্হং কেনচি সদ্ধিং মিত্তধম্মো নাম নত্থি. পথৰীকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি, একে সমণব্রাহ্মণা অত্থোতি অভিনিব্বত্তেসুন্তি পথৰীকসিণসমাপত্তিপরমো উত্তমো অত্থোতি গহেত্ৰা অভিনিব্বত্তেসুং. যাৰতা খো, ভগিনি, পথৰীকসিণসমাপত্তিপরমতাতি যত্তকা পথৰীকসিণসমাপত্তিযা উত্তমকোটি. তদভিঞ্ঞাসি ভগৰাতি তং ভগৰা অভিঞ্ঞাপঞ্ঞায অভিঞ্ঞাসি. অস্সাদমদ্দসাতি সমুদযসচ্চং অদ্দস. আদীনৰমদ্দসাতি দুক্খসচ্চং অদ্দস. নিস্সরণমদ্দসাতি নিরোধসচ্চং অদ্দস. মগ্গামগ্গঞাণদস্সনমদ্দসাতি মগ্গসচ্চং অদ্দস. অত্থস্স পত্তীতি এতেসং চতুন্নং সচ্চানং দিট্ঠত্তা অরহত্তসঙ্খাতস্স অত্থস্স পত্তি, সব্বদরথপরিল়াহৰূপসন্ততায হদযস্স সন্তীতি.
৭. পঠমমহাপঞ্হসুত্তৰণ্ণনা
২৭. সত্তমে অভিজানাথাতি অভিজানিত্ৰা পচ্চক্খং কত্ৰা ৰিহরথ. অভিঞ্ঞাযাতি ¶ অভিজানিত্ৰা. ইধাতি ইমায. ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনন্তি যদিদং সমণস্স গোতমস্স ধম্মদেসনায সদ্ধিং অম্হাকং ধম্মদেসনং, অম্হাকং ৰা ধম্মদেসনায সদ্ধিং সমণস্স গোতমস্স ধম্মদেসনং আরব্ভ নানাকরণং ৰুচ্চেথ, তং কিং নামাতি ৰদন্তি. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ইতি তে মজ্ঝে ভিন্নসুৰণ্ণং ৰিয সাসনেন সদ্ধিং অত্তনো লদ্ধিং ৰচনমত্তেন সমধুরং ঠপযিংসু. নেৰ অভিনন্দিংসূতি ‘‘এৰমেত’’ন্তি ন সম্পটিচ্ছিংসু. নপ্পটিক্কোসিংসূতি ‘‘ন ইদং এৰ’’ন্তি নপ্পটিসেধেসুং. কস্মা? তে কির ‘‘তিত্থিযা নাম অন্ধসদিসা জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা কথেয্যু’’ন্তি নাভিনন্দিংসু.
ন ¶ সম্পাযিস্সন্তীতি সম্পাদেত্ৰা কথেতুং ন সক্খিস্সন্তি. উত্তরি চ ৰিঘাতন্তি অসম্পাদনতো ¶ উত্তরিম্পি দুক্খং আপজ্জিস্সন্তি. সম্পাদেত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তানঞ্হি দুক্খং উপ্পজ্জতি. যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিন্তি এত্থ চ তন্তি নিপাতমত্তং. যথাতি কারণৰচনং, যস্মা অৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছিতা হোন্তীতি অত্থো. ইতো ৰা পন সুত্ৰাতি ইতো ৰা পন মম সাসনতো সুত্ৰা. ইতোতি তথাগততোপি তথাগতসাৰকতোপি. আরাধেয্যাতি পরিতোসেয্য, অঞ্ঞথা আরাধনং নাম নত্থীতি দস্সেতি.
একধম্মেতি ¶ একস্মিং ধম্মে. ইমিনা উদ্দেসো দস্সিতো. পরতো কতমস্মিং একধম্মেতি ইমিনা পঞ্হো দস্সিতো. সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকাতি ইদং পনেত্থ ৰেয্যাকরণং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. সম্মা নিব্বিন্দমানোতিআদীসু পন সম্মা হেতুনা নযেন নিব্বিদানুপস্সনায নিব্বিন্দন্তো উক্কণ্ঠন্তো, ৰিরাগানুপস্সনায ৰিরজ্জন্তো, পটিসঙ্খানুপস্সনায মুচ্চনস্স উপাযং কত্ৰা ৰিমুচ্চমানো, অধিমোক্খৰসেন ৰা ৰিমুচ্চমানো সন্নিট্ঠানং কুরুমানোতি অত্থো. উদযব্বযেহি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পুব্বন্তাপরন্তদস্সনেন সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী. সম্মদত্থং অভিসমেচ্চাতি সম্মা সভাগত্থং ঞাণেন অভিসমাগন্ত্ৰা. দুক্খস্সন্তকরো হোতীতি সকলৰট্টদুক্খস্স পরিযন্তং পরিৰটুমং করো হোতি.
সব্বে সত্তাতি কামভৰাদীসু একৰোকারভৰাদীসু চ সব্বভৰেসু সব্বে সত্তা. আহারট্ঠিতিকাতি আহারতো ঠিতি এতেসন্তি আহারট্ঠিতিকা. ইতি সব্বসত্তানম্পি ঠিতিহেতু আহারো নাম একো ধম্মো, তস্মিং একধম্মে. ননু চ এৰং সন্তে যং ৰুত্তং – ‘‘অসঞ্ঞসত্তা দেৰা অহেতুকা অনাহারা অফস্সকা’’তিআদি (ৰিভ. ১০১৭), তং ৰিরুজ্ঝতীতি. ন ৰিরুজ্ঝতি. তেসঞ্হি ঝানং আহারো হোতি. এৰং সন্তেপি ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, আহারা’’তি (সং. নি. ২.১১) ইদং ৰিরুজ্ঝতীতি. ইদম্পি ন ৰিরুজ্ঝতি. এতস্মিঞ্হি সুত্তে নিপ্পরিযাযেন আহারলক্খণা ধম্মা আহারাতি ৰুত্তা, ইধ পন পরিযাযেন পচ্চযো ¶ আহারোতি ৰুত্তো. সব্বধম্মানঞ্হি পচ্চযো লদ্ধুং ৰট্টতি. সো চ যং যং ফলং জনেতি, তং তং আহরতি নাম. তস্মা আহারোতি ৰুচ্চতি. তেনেৰাহ – ‘‘অৰিজ্জম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো ¶ চ, ভিক্খৰে, অৰিজ্জায আহারো? পঞ্চ নীৰরণাতিস্স ৰচনীয’’ন্তি (অ. নি. ১০.৬১). অযং ইধ অধিপ্পেতো. এতস্মিঞ্হি পচ্চযাহারে গহিতে পরিযাযাহারোপি নিপ্পরিযাযাহারোপি সব্বো গহিতোৰ হোতি.
তত্থ ¶ অসঞ্ঞীভৰে পচ্চযাহারো লব্ভতি. অনুপ্পন্নে হি বুদ্ধে তিত্থাযতনে পব্বজিতা ৰাযোকসিণে পরিকম্মং কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ‘‘ধি চিত্তং, ধি ৰতেতং চিত্তং, চিত্তস্স নাম অভাৰোযেৰ সাধু. চিত্তঞ্হি নিস্সায ৰধবন্ধাদিপচ্চযং দুক্খং উপ্পজ্জতি. চিত্তে অসতি নত্থেত’’ন্তি খন্তিং রুচিং উপ্পাদেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানা কালং কত্ৰা অসঞ্ঞীভৰে নিব্বত্তন্তি. যো যস্স ইরিযাপথো মনুস্সলোকে পণিহিতো অহোসি, সো তেন ইরিযাপথেন নিব্বত্তিত্ৰা চিত্তরূপসদিসো হুত্ৰা পঞ্চ কপ্পসতানি তিট্ঠতি. এত্তকং অদ্ধানং সযিতো ৰিয হোতি. এৰরূপানম্পি সত্তানং পচ্চযাহারো লব্ভতি. তে হি যং ঝানং ভাৰেত্ৰা নিব্বত্তা, তদেৰ নেসং পচ্চযো হোতি. যথা জিযাৰেগেন খিত্তসরো যাৰ জিযাৰেগো অত্থি, তাৰ গচ্ছতি. এৰং যাৰ ঝানপচ্চযো অত্থি, তাৰ তিট্ঠন্তি. তস্মিং নিট্ঠিতে খীণৰেগো ৰিয সরো পতন্তি. চৰনকালে চ তেসং সো রূপকাযো অন্তরধাযতি, কামাৰচরসঞ্ঞা উপ্পজ্জতি, তেন সঞ্ঞুপ্পাদেন তে দেৰা তম্হা কাযা চুতাতি পঞ্ঞাযন্তি.
যে পন তে নেরযিকা নেৰ ৰুট্ঠানফলূপজীৰী, ন পুঞ্ঞফলূপজীৰীতি ৰুত্তা, তেসং কো আহারোতি? তেসং কম্মমেৰ আহারো ¶ . কিং পঞ্চ আহারা অত্থীতি? পঞ্চ, ন পঞ্চাতি ইদং ন ৰত্তব্বং, ননু ‘‘পচ্চযো আহারো’’তি ৰুত্তমেতং. তস্মা যেন কম্মেন নিরযে নিব্বত্তন্তি, তদেৰ তেসং ঠিতিপচ্চযত্তা আহারো হোতি. যং সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘ন চ তাৰ কালং করোতি, যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তী হোতী’’তি (ম. নি. ৩.২৫০, ২৬৮; অ. নি. ৩.৩৬).
কবল়ীকারাহারং আরব্ভাপি চেত্থ ৰিৰাদো ন কাতব্বো. মুখে উপ্পজ্জনখেল়োপি হি তেসং আহারকিচ্চং সাধেতি. খেল়ো হি নিরযে দুক্খৰেদনীযো হুত্ৰা পচ্চযো হোতি, সগ্গে সুখৰেদনিযো. ইতি কামভৰে নিপ্পরিযাযেন চত্তারো আহারা, রূপারূপভৰেসু ঠপেত্ৰা অসঞ্ঞে ¶ সেসানং তযো, অসঞ্ঞানঞ্চেৰ অৰসেসানঞ্চ পচ্চযাহারোতি ইমিনা আকারেন সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকাতি ৰেদিতব্বা. তত্থ চত্তারো আহারো যো ৰা পন কোচি পচ্চযাহারো দুক্খসচ্চং, আহারসমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নং অপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননা পঞ্ঞা মগ্গসচ্চন্তি এৰং চতুসচ্চৰসেন সব্বৰারেসু যোজনা কাতব্বা.
৮. দুতিযমহাপঞ্হসুত্তৰণ্ণনা
২৮. অট্ঠমে ¶ কজঙ্গলাযন্তি এৰংনামকে নগরে. কজঙ্গলাতি কজঙ্গলাৰাসিনো. মহাপঞ্হেসূতি মহন্তঅত্থপরিগ্গাহকেসু পঞ্হেসু. যথা মেত্থ খাযতীতি যথা মে এত্থ উপট্ঠাতি. সম্মা সুভাৰিতচিত্তোতি হেতুনা নযেন সুট্ঠু ভাৰিতচিত্তো. এসো চেৰ তস্স অত্থোতি কিঞ্চাপি ভগৰতা ‘‘চত্তারো ধম্মা’’তিআদযো পঞ্হা ‘‘চত্তারো আহারা’’তিআদিনা নযেন ৰিস্সজ্জিতা, যস্মা পন চতূসু আহারেসু পরিঞ্ঞাতেসু চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা হোন্তি, তেসু চ ভাৰিতেসু চত্তারো আহারা পরিঞ্ঞাতাৰ হোন্তি. তস্মা দেসনাৰিলাসেন ব্যঞ্জনমেৰেত্থ নানং, অত্থো পন একোযেৰ. ইন্দ্রিযাদীসুপি এসেৰ নযো. তেন ৰুত্তং – ‘‘এসো ¶ চেৰ তস্স অত্থো’’তি. অত্থতো হি উভযম্পেতং মজ্ঝে ভিন্নসুৰণ্ণমিৰ হোতি.
৯. পঠমকোসলসুত্তৰণ্ণনা
২৯. নৰমে যাৰতাতি যত্তকা. কাসিকোসলাতি কাসিকোসলজনপদা. অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তন্তি ঠিতস্স অঞ্ঞথত্তং অত্থিযেৰ. অত্থি ৰিপরিণামোতি মরণম্পি অত্থিযেৰ. তস্মিম্পি নিব্বিন্দতীতি তস্মিম্পি সম্পত্তিজাতে উক্কণ্ঠতি. অগ্গে ৰিরজ্জতীতি সম্পত্তিযা অগ্গে কোসলরাজভাৰে ৰিরজ্জতি. পগেৰ হীনস্মিন্তি পঠমতরংযেৰ হীনে ইত্তরমনুস্সানং পঞ্চ কামগুণজাতে.
মনোমযাতি ঝানমনেন নিব্বত্তা. বারাণসেয্যকন্তি বারাণসিযং উপ্পন্নং. তত্থ কির কপ্পাসোপি মুদু, সুত্তকন্তিকাযোপি তন্তৰাযাপি ছেকা, উদকম্পি সুচি সিনিদ্ধং. উভতোভাগৰিমট্ঠন্তি দ্ৰীসুপি পস্সেসু মট্ঠং মুদু ¶ সিনিদ্ধং খাযতি. চতস্সো পটিপদা লোকিযলোকুত্তরমিস্সিকা কথিতা. সঞ্ঞাসু পঠমা কামাৰচরসঞ্ঞা, দুতিযা রূপাৰচরসঞ্ঞা, ততিযা লোকুত্তরসঞ্ঞা, চতুত্থা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা. যস্মা পন সা সঞ্ঞা অগ্গাতি আগতা, ততো পরং সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তি নাম নত্থি, তস্মা অগ্গন্তি ৰুত্তা.
বাহিরকানন্তি সাসনতো বহিদ্ধা পৰত্তানং. নো ¶ চস্সং নো চ মে সিযাতি সচে অহং অতীতে ন ভৰিস্সং, এতরহিপি মে অযং অত্তভাৰো ন সিযা. ন ভৰিস্সামি ন মে ভৰিস্সতীতি ¶ সচেপি অনাগতে ন ভৰিস্সামি, ন চ মে কিঞ্চি পলিবোধজাতং ভৰিস্সতি. অগ্গে ৰিরজ্জতীতি উচ্ছেদদিট্ঠিযং ৰিরজ্জতি. উচ্ছেদদিট্ঠি হি ইধ নিব্বানস্স সন্ততায অগ্গন্তি জাতা.
পরমত্থৰিসুদ্ধিন্তি উত্তমত্থৰিসুদ্ধিং. নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা এতং অধিৰচনং. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনঞ্হি ৰিপস্সনাপদট্ঠানত্তা অগ্গং নাম জাতং, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং দীঘাযুকত্তা. পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানন্তি ইমস্মিঞ্ঞেৰ অত্তভাৰে পরমনিব্বানং. অনুপাদা ৰিমোক্খোতি চতূহি উপাদানেহি অগ্গহেত্ৰা চিত্তস্স ৰিমোক্খো. অরহত্তস্সেতং নামং. পরিঞ্ঞন্তি সমতিক্কমং. তত্থ ভগৰা পঠমজ্ঝানেন কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, অরূপাৰচরেহি রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, অনুপাদানিব্বানেন ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি. নিব্বানঞ্হি সব্বৰেদযিতপ্পহানত্তা ৰেদনানং পরিঞ্ঞা নাম. অনুপাদাপরিনিব্বানন্তি অপচ্চযপরিনিব্বানং. ইদং পন সুত্তং কথেন্তো ভগৰা অনভিরতিপীল়িতানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি দিস্ৰা তেসং অনভিরতিৰিনোদনত্থং কথেসি. তেপি অনভিরতিং ৰিনোদেত্ৰা দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা সোতাপন্না হুত্ৰা অপরভাগে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
১০. দুতিযকোসলসুত্তৰণ্ণনা
৩০. দসমে উয্যোধিকা নিৰত্তো হোতীতি যুদ্ধতো নিৰত্তো হোতি. লদ্ধাধিপ্পাযোতি ¶ মহাকোসলরঞ্ঞা কির বিম্বিসারস্স ধীতরং দেন্তেন দ্ৰিন্নং রজ্জানং অন্তরে সতসহস্সুট্ঠানো কাসিগামো নাম ধীতু দিন্নো ¶ . অজাতসত্তুনা পিতরি মারিতে মাতাপিস্স রঞ্ঞো ৰিযোগসোকেন নচিরস্সেৰ মতা. ততো রাজা পসেনদিকোসলো ‘‘অজাতসত্তুনা মাতাপিতরো মারিতা, মম পিতু সন্তকো গামো’’তি তস্সত্থায অট্টং করোতি, অজাতসত্তুপি ‘‘মম মাতু সন্তকো’’তি তস্স গামস্সত্থায. দ্ৰেপি মাতুলভাগিনেয্যা চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা যুজ্ঝিংসু. তত্থ পসেনদিকোসলো দ্ৰে ৰারে অজাতসত্তুনা পরাজিতো নগরমেৰ পাৰিসি. ততিযৰারে ‘‘কথং নু খো মে জযো ভৰেয্যা’’তি উপস্সুতিৰসেন যুজ্ঝিতব্বাকারং ঞত্ৰা ব্যূহং রচযিত্ৰা উভোহি পস্সেহি পরিক্খিপিত্ৰা অজাতসত্তুং গণ্হি. তাৰদেৰ জযাধিপ্পাযস্স লদ্ধত্তা লদ্ধাধিপ্পাযো নাম অহোসি.
যেন ¶ আরামো তেন পাযাসীতি বহিনগরে জযখন্ধাৰারং নিৰেসেত্ৰা ‘‘যাৰ নগরং অলঙ্করোন্তি, তাৰ দসবলং ৰন্দিস্সামি. নগরং পৰিট্ঠকালতো পট্ঠায হি পপঞ্চো হোতী’’তি অমচ্চগণপরিৰুতো যেনারামো তেন পাযাসি, আরামং পাৰিসি. কস্মিং কালে পাৰিসীতি? পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তানং ভিক্খূনং ওৰাদং দত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধে গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে ভিক্খুসঙ্ঘে চ ওৰাদং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি গতে. চঙ্কমন্তীতি কস্মিং সমযে চঙ্কমন্তি? পণীতভোজনপচ্চযস্স থিনমিদ্ধস্স ৰিনোদনত্থং, দিৰা পধানিকা ৰা তে. তাদিসানঞ্হি পচ্ছাভত্তং চঙ্কমিত্ৰা ন্হত্ৰা সরীরং উতুং গাহাপেত্ৰা ¶ নিসজ্জ সমণধম্মং করোন্তানং চিত্তং একগ্গং হোতি. যে তে ভিক্খূতি সো কির ‘‘কহং সত্থা কহং সুগতোতি পরিৰেণেন পরিৰেণং আগন্ত্ৰা পুচ্ছিত্ৰাৰ পৰিসিস্সামী’’তি ৰিলোকেন্তো অরঞ্ঞহত্থী ৰিয মহাচঙ্কমে চঙ্কমমানে পংসুকূলিকে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসং সন্তিকং অগমাসি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দস্সনকামাতি পস্সিতুকামা. ৰিহারোতি গন্ধকুটিং সন্ধায আহংসু. অতরমানোতি অতুরিতো, সণিকং পদপমাণট্ঠানে পদং নিক্খিপন্তো ৰত্তং কত্ৰা সুসম্মট্ঠং মুত্তজালসিন্দুৰারসদিসং ৰালুকং অৰিনাসেন্তোতি অত্থো. আলিন্দন্তি পমুখং. অগ্গল়ন্তি কৰাটং. উক্কাসিত্ৰাতি উক্কাসিতসদ্দং কত্ৰা. আকোটেহীতি অগ্গনখেন ঈসকং কুঞ্চিকাছিদ্দসমীপে কোটেহীতি ৰুত্তং হোতি. দ্ৰারং কির অতিউপরি অমনুস্সা, অতিহেট্ঠা দীঘজাতিকা কোটেন্তি. তথা অকোটেত্ৰা মজ্ঝে ছিদ্দসমীপে কোটেতব্বন্তি ইদং দ্ৰারকোটনৰত্তন্তি ¶ ৰদন্তি. ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰারন্তি ন ভগৰা উট্ঠায দ্ৰারং ৰিৰরতি, ৰিৰরতূতি পন হত্থং পসারেতি. ততো ‘‘ভগৰা তুম্হেহি অনেককপ্পকোটীসু দানং দদমানেহি ন সহত্থা দ্ৰারৰিৰরণকম্মং কত’’ন্তি সযমেৰ দ্ৰারং ৰিৰটং. তং পন যস্মা ভগৰতো মনেন ৰিৰটং, তস্মা ‘‘ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰার’’ন্তি ৰত্তুং ৰট্টতি.
মেত্তূপহারন্তি ¶ মেত্তাসম্পযুত্তং কাযিকৰাচসিকউপহারং. কতঞ্ঞুতন্তি অযঞ্হি রাজা পুব্বে থূলসরীরো অহোসি, দোণপাকং ভুঞ্জতি. অথস্স ভগৰা দিৰসে দিৰসে থোকং থোকং হাপনত্থায –
‘‘মনুজস্স সদা সতীমতো,
মত্তং জানতো লদ্ধভোজনে;
তনুকস্স ¶ ভৰন্তি ৰেদনা,
সণিকং জীরতি আযুপালয’’ন্তি. (সং. নি. ১.১২৪) –
ইমং ওৰাদং অদাসি. সো ইমস্মিং ওৰাদে ঠত্ৰা দিৰসে দিৰসে থোকং থোকং হাপেত্ৰা অনুক্কমেন নাল়িকোদনপরমতায সণ্ঠাসি, গত্তানিপিস্স তনূনি থিরানি জাতানি. তং ভগৰতা কতং উপকারং সন্ধায ‘‘কতঞ্ঞুতং খো অহং, ভন্তে, কতৰেদিতং সম্পস্সমানো’’তি আহ. অরিযে ঞাযেতি সহৰিপস্সনকে মগ্গে. ৰুদ্ধসীলোতি ৰড্ঢিতসীলো. অরিযসীলোতি অপোথুজ্জনিকেহি সীলেহি সমন্নাগতো. কুসলসীলোতি অনৰজ্জেহি সীলেহি সমন্নাগতো. আরঞ্ঞকোতি জাযমানোপি অরঞ্ঞে জাতো, অভিসম্বুজ্ঝমানোপি অরঞ্ঞে অভিসম্বুদ্ধো, দেৰৰিমানকপ্পায গন্ধকুটিযা ৰসন্তোপি অরঞ্ঞেযেৰ ৰসীতি দস্সেন্তো এৰমাহ. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
মহাৰগ্গো ততিযো.
৪. উপালিৰগ্গো
১. উপালিসুত্তৰণ্ণনা
৩১. চতুত্থস্স ¶ পঠমে সঙ্ঘসুট্ঠুতাযাতিআদীসু সঙ্ঘসুট্ঠুতা নাম সঙ্ঘস্স সুট্ঠুভাৰো, ‘‘সুট্ঠু দেৰা’’তি আগতট্ঠানে ৰিয ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি ¶ ৰচনসম্পটিচ্ছনভাৰো. যো চ তথাগতস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছতি, তস্স তং দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্ততি. তস্মা সঙ্ঘস্স ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি ৰচনসম্পটিচ্ছনত্থং পঞ্ঞত্তং, অসম্পটিচ্ছনে আদীনৰং, সম্পটিচ্ছনে আনিসংসং দস্সেত্ৰা, ন বলক্কারেন অভিভৰিত্ৰাতি এতমত্থং আৰিকরোন্তো আহ – সঙ্ঘসুট্ঠুতাযাতি. সঙ্ঘফাসুতাযাতি সঙ্ঘস্স ফাসুভাৰায, সহজীৰিতায সুখৰিহারত্থাযাতি অত্থো.
দুম্মঙ্কূনং ¶ পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি দুম্মঙ্কূনাম দুস্সীলপুগ্গলা, যে মঙ্কুতং আপাদিযমানাপি দুক্খেন আপজ্জন্তি, ৰীতিক্কমং করোন্তা ৰা কত্ৰা ৰা ন লজ্জন্তি, তেসং নিগ্গহত্থায. তে হি সিক্খাপদে অসতি ‘‘কিং তুম্হেহি দিট্ঠং, কিং সুতং, কিং অম্হেহি কতং, কতমস্মিং ৰত্থুস্মিং কতমং আপত্তিং রোপেত্ৰা অম্হে নিগ্গণ্হথা’’তি সঙ্ঘং ৰিহেঠেয্যুং. সিক্খাপদে পন সতি তে সঙ্ঘো সিক্খাপদং দস্সেত্ৰা সহ ধম্মেন নিগ্গহেস্সতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি.
পেসলানন্তি পিযসীলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারত্থায. পিযসীলা হি ভিক্খূ কত্তব্বাকত্তব্বং সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদঞ্চ অজানন্তা সিক্খাত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা কিলমন্তি, তে পন সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদঞ্চ ¶ ঞত্ৰা সিক্খাপারিপূরিযা ঘটমানা ন কিলমন্তি. তেন তেসং সিক্খাপদপঞ্ঞাপনং ফাসুৰিহারায সংৰত্ততিযেৰ. যো ৰা দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহো, স্ৰেৰ তেসং ফাসুৰিহারো. দুস্সীলপুগ্গলে নিস্সায হি উপোসথপ্পৰারণা ন তিট্ঠন্তি, সঙ্ঘকম্মানি নপ্পৰত্তন্তি, সামগ্গী ন হোতি, ভিক্খূ অনেকগ্গা উদ্দেসাদীসু অনুযুঞ্জিতুং ন সক্কোন্তি. দুস্সীলেসু পন নিগ্গহিতেসু সব্বোপি অযং উপদ্দৰো ন হোতি, ততো পেসলা ভিক্খূ ফাসু ৰিহরন্তি. এৰং ‘‘পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারাযা’’তি এত্থ দ্ৰিধা অত্থো ৰেদিতব্বো.
দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরাযাতি দিট্ঠধম্মিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে পত্তব্বা পাণিপ্পহারদণ্ডপ্পহারসত্থপ্পহারহত্থচ্ছেদপাদচ্ছেদঅকিত্তিঅযসৰিপ্পটিসারাদযো দুক্খৰিসেসো, তেসং সংৰরায পিদহনায আগমনমগ্গথকনাযাতি অত্থো. সম্পরাযিকানন্তি সম্পরাযিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন কতপাপকম্মমূলকা ¶ সম্পরাযে নরকাদীসু পত্তব্বা দুক্খৰিসেসা, তেসং পটিঘাতত্থায ৰূপসমত্থায.
অপ্পসন্নানন্তি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি সতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা ৰা, যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ দিস্ৰা ৰা, যেপি অপ্পসন্না পণ্ডিতমনুস্সা, তে ‘‘যানি ৰত লোকে ¶ মহাজনস্স রজ্জনদুস্সনমুয্হনট্ঠানানি, তেহি ইমে সমণা আরকা ৰিরতা ৰিহরন্তি, দুক্করং ৰত করোন্তী’’তি পসাদং আপজ্জন্তি ৰিনযপিটকপোত্থকং দিস্ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকতৰেদিব্রাহ্মণা ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘অপ্পসন্নানং পসাদাযা’’তি.
পসন্নানন্তি ¶ যেপি সাসনে পসন্না কুলপুত্তা, তেপি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ৰা ঞত্ৰা, যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ ৰা দিস্ৰা ‘‘অহো অয্যা দুক্করং করোন্তি, যে যাৰজীৰং একভত্তা ৰিনযসংৰরং পালেন্তী’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পসন্নানং ভিয্যোভাৰাযা’’তি.
সদ্ধম্মট্ঠিতিযাতি তিৰিধো সদ্ধম্মো পরিযত্তিসদ্ধম্মো পটিপত্তিসদ্ধম্মো অধিগমসদ্ধম্মোতি. তত্থ সকলম্পি বুদ্ধৰচনং পরিযত্তিসদ্ধম্মো নাম. তেরস ধুতগুণা চারিত্তৰারিত্তসীলসমাধিৰিপস্সনাতি অযং পটিপত্তিসদ্ধম্মো নাম. নৰলোকুত্তরধম্মো অধিগমসদ্ধম্মো নাম. সো সব্বোপি যস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সতি ভিক্খূ সিক্খাপদঞ্চ তস্স ৰিভঙ্গঞ্চ তদত্থজোতনত্থং অঞ্ঞঞ্চ বুদ্ধৰচনং পরিযাপুণন্তি, যথাপঞ্ঞত্তঞ্চ পটিপজ্জমানা পটিপত্তিং পূরেত্ৰা পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বং লোকুত্তরধম্মং অধিগচ্ছন্তি, তস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সদ্ধম্মো চিরট্ঠিতিকো হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সদ্ধম্মট্ঠিতিযা’’তি.
ৰিনযানুগ্গহাযাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সতি সংৰরৰিনযো, পহানৰিনযো, সমথৰিনযো, পঞ্ঞত্তিৰিনযোতি চতুব্বিধো ৰিনযো অনুগ্গহিতো হোতি সূপত্থম্ভিতো. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিনযানুগ্গহাযা’’তি.
২. পাতিমোক্খট্ঠপনাসুত্তৰণ্ণনা
৩২. দুতিযে পারাজিকোতি পারাজিকাপত্তিং আপন্নো. পারাজিককথা ¶ ৰিপ্পকতা হোতীতি ‘‘অসুকপুগ্গলো পারাজিকং আপন্নো নু খো নো’’তি ¶ এৰং কথা আরভিত্ৰা অনিট্ঠাপিতা হোতি. এস নযো সব্বত্থ.
৩. উব্বাহিকাসুত্তৰণ্ণনা
৩৩. ততিযে উব্বাহিকাযাতি সম্পত্তঅধিকরণং ৰূপসমেতুং সঙ্ঘতো উব্বাহিত্ৰা উদ্ধরিত্ৰা গহণত্থায. ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতীতি ৰিনযলক্খণে পতিট্ঠিতো হোতি. অসংহীরোতি ন অঞ্ঞস্স ¶ ৰচনমত্তেনেৰ অত্তনো লদ্ধিং ৰিস্সজ্জেতি. পটিবলোতি কাযবলেনপি ঞাণবলেনপি সমন্নাগতো. সঞ্ঞাপেতুন্তি জানাপেতুং. পঞ্ঞাপেতুন্তি সম্পজানাপেতুং. নিজ্ঝাপেতুন্তি ওলোকাপেতুং. পেক্খতুন্তি পস্সাপেতুং. পসাদেতুন্তি সঞ্জাতপসাদং কাতুং. অধিকরণন্তি ৰিৰাদাধিকরণাদিচতুব্বিধং. অধিকরণসমুদযন্তি ৰিৰাদমূলাদিকং অধিকরণকারকং. অধিকরণনিরোধন্তি অধিকরণানং ৰূপসমং. অধিকরণনিরোধগামিনিং পটিপদন্তি সত্তৰিধঅধিকরণসমথং.
৪. উপসম্পদাসুত্তৰণ্ণনা
৩৪. চতুত্থে অনভিরতিন্তি উক্কণ্ঠিতভাৰং. ৰূপকাসেতুন্তি ৰিনেতুং. অধিসীলেতি উত্তমসীলে. চিত্তপঞ্ঞাসুপি এসেৰ নযো.
৭. সঙ্ঘভেদসুত্তৰণ্ণনা
৩৭. সত্তমে ৰত্থূহীতি কারণেহি. অৰকস্সন্তীতি ¶ পরিসং আকড্ঢন্তি ৰিজটেন্তি একমন্তং উস্সারেন্তি. অপকস্সন্তীতি অতিৰিয আকড্ঢন্তি, যথা ৰিসংসট্ঠা হোন্তি, এৰং করোন্তি. আৰেনি কম্মানি করোন্তীতি ৰিসুং সঙ্ঘকম্মানি করোন্তি.
৯-১০. আনন্দসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৩৯-৪০. নৰমে কপ্পট্ঠিকন্তি আযুকপ্পং নিরযম্হি ঠিতিকারণং. কিব্বিসং পসৰতীতি পাপং পটিলভতি. আপাযিকোতি অপাযগমনীযো. নেরযিকোতি নিরযে নিব্বত্তনকো. ৰগ্গরতোতি ভেদরতো. যোগক্খেমা ¶ পধংসতীতি যোগেহি খেমতো অরহত্ততো ধংসতি ৰিগচ্ছতি. দসমে অনুগ্গহোতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সঙ্গহানুগ্গহো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
উপালিৰগ্গো চতুত্থো.
৫. অক্কোসৰগ্গো
৪. কুসিনারসুত্তৰণ্ণনা
৪৪. পঞ্চমস্স ¶ চতুত্থে কুসিনারাযন্তি এৰংনামকে নগরে. দেৰতানং অত্থায বলিং হরন্তি এত্থাতি বলিহরণো, তস্মিং বলিহরণে. অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেনাতিআদীসু যেন কেনচিদেৰ পহটো ৰা হোতি, ৰেজ্জকম্মাদীনি ৰা কতানি, তস্স কাযসমাচারো উপচিকাদীহি খাযিততালপণ্ণং ৰিয ছিদ্দো চ, পটিমসিতুং যত্থ কত্থচি গহেত্ৰা আকড্ঢিতুং সক্কুণেয্যতায পটিমংসো চ হোতি, ৰিপরীতো অচ্ছিদ্দো অপ্পটিমংসো নাম. ৰচীসমাচারো পন মুসাৰাদওমসৰাদপেসুঞ্ঞঅমূলকানুদ্ধংসনাদীহি ¶ ছিদ্দো সপ্পটিমংসো চ হোতি, ৰিপরীতো অচ্ছিদ্দো অপ্পটিমংসো. মেত্তং নু খো মে চিত্তন্তি পলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কম্মট্ঠানভাৰনানুযোগেন অধিগতং মে মেত্তচিত্তং. অনাঘাতন্তি আঘাতৰিরহিতং, ৰিক্খম্ভনেন ৰিহতাঘাতন্তি অত্থো. কত্থ ৰুত্তন্তি ইদং সিক্খাপদং কিস্মিং নগরে ৰুত্তং.
কালেন ৰক্খামীতিআদীসু একো একং ওকাসং কারেত্ৰা চোদেন্তো কালেন ৰদতি নাম. সঙ্ঘমজ্ঝে ৰা গণমজ্ঝে ৰা সলাকগ্গযাগগ্গৰিতক্কমাল়কভিক্খাচারমগ্গআসনসালাদীসু ৰা উপট্ঠাকেহি পরিৰারিতক্খণে ৰা চোদেন্তো অকালেন ৰদতি নাম. তচ্ছেন ৰদন্তো ভূতেন ৰদতি নাম. ‘‘দহরমহল্লকপরিসাৰচরকপংসুকূলিকধম্মকথিকপতিরূপং তৰ ইদ’’ন্তি ৰদন্তো ফরুসেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং পন কত্ৰা, ‘‘ভন্তে মহল্লকত্থ, পরিসাৰচরকত্থ, পংসুকূলিকত্থ, ধম্মকথিকত্থপতিরূপং তুম্হাকমিদ’’ন্তি ৰদন্তো ¶ সণ্হেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং কত্ৰা ৰদন্তো অত্থসংহিতেন ৰদতি নাম. মেত্তচিত্তো ৰক্খামি নো দোসন্তরোতি মেত্তচিত্তং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা ৰক্খামি, ন দুট্ঠচিত্তো হুত্ৰা.
৫. রাজন্তেপুরপ্পৰেসনসুত্তৰণ্ণনা
৪৫. পঞ্চমে কতং ৰা করিস্সন্তি ৰাতি মেথুনৰীতিক্কমং করিংসু ৰা করিস্সন্তি ৰা. রতনন্তি মণিরতনাদীসু যংকিঞ্চি. পত্থেতীতি মারেতুং ইচ্ছতি. হত্থিসম্বাধন্তি ¶ হত্থীহি সম্বাধং ¶ . হত্থিসম্মদ্দন্তি ৰা পাঠো, তস্সত্থো – হত্থীহি সম্মদ্দো এত্থাতি হত্থিসম্মদ্দং. সেসেসুপি এসেৰ নযো. রজনীযানি রূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বানীতি এতানি রাগজনকানি রূপাদীনি তত্থ পরিপূরানি হোন্তি.
৬. সক্কসুত্তৰণ্ণনা
৪৬. ছট্ঠে সোকসভযেতি সোকেন সভযে. সোকভযেতি ৰা পাঠো, অযমেৰত্থো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. যেন কেনচি কম্মট্ঠানেনাতি কসিৰণিজ্জাদিকম্মেসু যেন কেনচি কম্মেন. অনাপজ্জ অকুসলন্তি কিঞ্চি অকুসলং অনাপজ্জিত্ৰা. নিব্বিসেয্যাতি উপ্পাদেয্য আচিনেয্য. দক্খোতি ছেকো. উট্ঠানসম্পন্নোতি উট্ঠানৰীরিযেন সমন্নাগতো. অলং ৰচনাযাতি যুত্তো ৰচনায. একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্যাতি একন্তমেৰ কাযিকচেতসিকসুখং ঞাণেন পটিসংৰেদেন্তো ৰিহরেয্য. অনিচ্চাতি হুত্ৰা অভাৰতো. তুচ্ছাতি সাররহিতা. মুসাতি নিচ্চসুভসুখা ৰিয খাযমানাপি তথা ন হোন্তীতি মুসা. মোসধম্মাতি নস্সনসভাৰা. তস্মা তে পটিচ্চ দুক্খং উপ্পজ্জতীতি সন্দস্সেতি. ইধ ¶ পন ৰোতি এত্থ ৰো তি নিপাতমত্তং. অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নোতি অৰিরাধিতং একংসেন সোতাপন্নো ৰা হোতি. সোপি ঝানং নিব্বত্তেতি, ব্রহ্মলোকং ৰা গন্ত্ৰা ছসু ৰা কামসগ্গেসু একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী হুত্ৰা ৰিহরেয্য. ইমস্মিং সুত্তে সত্থা অট্ঠঙ্গুপোসথস্স গুণং কথেসি.
৭. মহালিসুত্তৰণ্ণনা
৪৭. সত্তমে ¶ মিচ্ছাপণিহিতন্তি মিচ্ছা ঠপিতং. অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাতি অকুসলকম্মপথৰসেন অধম্মচরিযসঙ্খাতা ৰিসমচরিযা. কুসলকম্মপথৰসেন ইতরা ৰেদিতব্বা. এৰমিধ ৰট্টমেৰ কথিতং.
৮. পব্বজিতঅভিণ্হসুত্তৰণ্ণনা
৪৮. অট্ঠমে পব্বজিতেনাতি ঘরাৰাসং পহায সাসনে পব্বজ্জং উপগতেন. অভিণ্হন্তি অভিক্খণং পুনপ্পুনং, পচ্চৰেক্খিতব্বা ওলোকেতব্বা সল্লক্খেতব্বা. ৰেৰণ্ণিযন্তি ৰিৰণ্ণভাৰং. তং পনেতং ৰেৰণ্ণিযং দুৰিধং হোতি সরীরৰেৰণ্ণিযং পরিক্খারৰেৰণ্ণিযঞ্চ. তত্থ কেসমস্সুওরোপনেন ¶ সরীরৰেৰণ্ণিযং ৰেদিতব্বং. পুব্বে পন নানাৰিরাগানি সুখুমৰত্থানি নিৰাসেত্ৰাপি নানগ্গরসভোজনং সুৰণ্ণরজতভাজনেসু ভুঞ্জিত্ৰাপি সিরিগব্ভে ৰরসযনাসনেসু নিপজ্জিত্ৰাপি নিসীদিত্ৰাপি সপ্পিনৰনীতাদীহি ভেসজ্জং কত্ৰাপি পব্বজিতকালতো পট্ঠায ছিন্নসঙ্ঘটিতকসাৰরসপীতানি ৰত্থানি নিৰাসেতব্বানি, অযপত্তে ৰা মত্তিকপত্তে ৰা মিস্সকোদনো ভুঞ্জিতব্বো, রুক্খমূলাদিসেনাসনে মুঞ্জতিণসন্থরণাদীসু নিপজ্জিতব্বং ¶ , চম্মখণ্ডতট্টিকাদীসু নিসীদিতব্বং, পূতিমুত্তাদীহি ভেসজ্জং কত্তব্বং হোতি. এৰমেত্থ পরিক্খারৰেৰণ্ণিযং ৰেদিতব্বং. এৰং পচ্চৰেক্খতো কোপো চ মানো চ পহীযতি.
পরপটিবদ্ধা মে জীৰিকাতি ময্হং পরেসু পটিবদ্ধা পরাযত্তা চতুপচ্চযজীৰিকাতি. এৰং পচ্চৰেক্খতো হি আজীৰো পরিসুজ্ঝতি, পিণ্ডপাতো চ অপচিতো হোতি, চতূসু পচ্চযেসু অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো নাম ন হোতি. অঞ্ঞো মে আকপ্পো করণীযোতি যো গিহীনং উরং অভিনীহরিত্ৰা গীৰং পগ্গহেত্ৰা ললিতেনাকারেন অনিযতপদৰীতিহারেন গমনাকপ্পো হোতি, ততো অঞ্ঞোৰ আকপ্পো মযা করণীযো, সন্তিন্দ্রিযেন সন্তমানসেন যুগমত্তদস্সিনা ৰিসমট্ঠানে উদকসকটেনেৰ মন্দমিতপদৰীতিহারেন হুত্ৰা গন্তব্বন্তি পচ্চৰেক্খিতব্বং. এৰং পচ্চৰেক্খতো হি ইরিযাপথো সারুপ্পো হোতি, তিস্সো সিক্খা পরিপূরেন্তি. কচ্চিনুখোতি সলক্খণে নিপাতসমুদাযো. অত্তাতি চিত্তং. সীলতো ন উপৰদতীতি ¶ অপরিসুদ্ধং তে সীলন্তি সীলপচ্চযো ন উপৰদতি. এৰং পচ্চৰেক্খতো হি অজ্ঝত্তং হিরী সমুট্ঠাতি, সা তীসু দ্ৰারেসু সংৰরং সাধেতি, তীসু দ্ৰারেসু সংৰরো চতুপারিসুদ্ধিসীলং হোতি, চতুপারিসুদ্ধিসীলে ঠিতো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং গণ্হাতি. অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারীতি পণ্ডিতা সব্রহ্মচারিনো অনুৰিচারেত্ৰা. এৰং পচ্চৰেক্খতো ¶ হি বহিদ্ধা ওত্তপ্পং সণ্ঠাতি, তং তীসু দ্ৰারেসু সংৰরং সাধেতীতি অনন্তরনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
নানাভাৰো ৰিনাভাৰোতি জাতিযা নানাভাৰো, মরণেন ৰিনাভাৰো. এৰং পচ্চৰেক্খতো হি তীসু দ্ৰারেসু অসংৰুতাকারো নাম ন হোতি, মরণস্সতি সূপট্ঠিতা হোতি. কম্মস্সকোম্হীতিআদীসু কম্মং ময্হং সকং অত্তনো সন্তকন্তি কম্মস্সকা. কম্মেন দাতব্বং ফলং দাযং, কম্মস্স দাযং কম্মদাযং, তং আদীযামীতি কম্মদাযাদো. কম্মং ময্হং যোনি কারণন্তি কম্মযোনি. কম্মং ময্হং বন্ধু ঞাতকোতি কম্মবন্ধু. কম্মং ময্হং পটিসরণং পতিট্ঠাতি কম্মপটিসরণো. তস্স দাযাদো ভৰিস্সামীতি তস্স কম্মস্স দাযাদো তেন দিন্নফলং পটিগ্গাহকো ¶ ভৰিস্সামি. এৰং কম্মস্সকতং পন পচ্চৰেক্খতো পাপকরণং নাম ন হোতি. কথংভূতস্স মে রত্তিন্দিৰা ৰীতিৰত্তন্তীতি কিন্নু খো মে ৰত্তপ্পটিপত্তিং করোন্তস্স, উদাহু অকরোন্তস্স, বুদ্ধৰচনং সজ্ঝাযন্তস্স, উদাহু অসজ্ঝাযন্তস্স, যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তস্স, উদাহু অকরোন্তস্সাতি কথংভূতস্স মে রত্তিন্দিৰা ৰীতিৰত্তন্তি, পরিৰত্তন্তীতি অত্থো. এৰং পচ্চৰেক্খতো হি অপ্পমাদো পরিপূরতি.
সুঞ্ঞাগারে অভিরমামীতি ৰিৰিত্তোকাসে সব্বিরিযাপথেসু এককোৰ হুত্ৰা কচ্চি নু খো অভিরমামীতি অত্থো. এৰং পচ্চৰেক্খতো কাযৰিৰেকো পরিপূরতি. উত্তরিমনুস্সধম্মোতি উত্তরিমনুস্সানং উক্কট্ঠমনুস্সভূতানং ঝাযীনঞ্চেৰ অরিযানঞ্চ ঝানাদিধম্মো, দসকুসলকম্মপথসঙ্খাতমনুস্সধম্মতো ৰা উত্তরিতরো ৰিসিট্ঠতরো ধম্মো মে মম সন্তানে অত্থি নু খো, সন্তি নু খোতি অত্থো. অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসোতি মহগ্গতলোকুত্তরপঞ্ঞা পজাননট্ঠেন ঞাণং, চক্খুনা দিট্ঠমিৰ ধম্মং পচ্চক্খকরণতো দস্সনট্ঠেন দস্সনন্তি ঞাণদস্সনং, অরিযং ৰিসুদ্ধং উত্তমং ঞাণদস্সনন্তি ¶ অরিযঞাণদস্সনং, অলং পরিযত্তকং কিলেসৰিদ্ধংসনসমত্থং অরিযঞাণদস্সনমেত্থ, অস্স ৰাতি অলমরিযঞাণদস্সনো, ঝানাদিভেদো উত্তরিমনুস্সধম্মো অলমরিযঞাণদস্সনো চ সো ৰিসেসো চাতি অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো. অথ ৰা তমেৰ কিলেসৰিদ্ধংসনসমত্থং ৰিসুদ্ধং ঞাণদস্সনমেৰ ৰিসেসোতি অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো ৰা. অধিগতোতি পটিলদ্ধো মে অত্থি নু খো. সোহন্তি পটিলদ্ধৰিসেসো সো অহং. পচ্ছিমে কালেতি মরণমঞ্চে নিপন্নকালে. পুট্ঠোতি সব্রহ্মচারীহি অধিগতগুণৰিসেসং পুচ্ছিতো. ন মঙ্কু ভৰিস্সামীতি পতিতক্খন্ধো নিত্তেজো ন হেস্সামীতি. এৰং পচ্চৰেক্খন্তস্স হি মোঘকালকিরিযা নাম ন হোতি.
৯-১০. সরীরট্ঠধম্মসুত্তাদিৰণ্ণনা
৪৯-৫০. নৰমে ¶ পোনোব্ভৰিকোতি পুনব্ভৰনিব্বত্তকো. ভৰসঙ্খারোতি ভৰসঙ্খরণকম্মং. ইমস্মিং সুত্তে ৰট্টমেৰ কথিতং. দসমে সীলবাহুসচ্চৰীরিযসতিপঞ্ঞা লোকিযলোকুত্তরামিস্সিকা কথিতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
অক্কোসৰগ্গো পঞ্চমো.
পঠমপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
২. দুতিযপণ্ণাসকং
(৬) ১. সচিত্তৰগ্গো
১-৪. সচিত্তসুত্তাদিৰণ্ণনা
৫১-৫৪. দুতিযস্স ¶ ¶ পঠমে সচিত্তপরিযাযকুসলোতি অত্তনো চিত্তৰারকুসলো. রজন্তি আগন্তুকউপক্কিলেসং. অঙ্গণন্তি তত্থজাতকঅঙ্গকাল়তিলকাদিং. আসৰানং খযাযাতি অরহত্তত্থায. ততিযে পটিভানেনাতি ৰচনসণ্ঠানেন. চতুত্থে ¶ অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযাতি সঙ্খারপরিগ্গাহকৰিপস্সনায.
৮. মূলকসুত্তৰণ্ণনা
৫৮. অট্ঠমে অমতোগধাতি এত্থ সউপাদিসেসা নিব্বানধাতু কথিতা, নিব্বানপরিযোসানাতি এত্থ অনুপাদিসেসা. অনুপাদিসেসং পত্তস্স হি সব্বে ধম্মা পরিযোসানপ্পত্তা নাম হোন্তি. সেসপদানি হেট্ঠা ৰুত্তত্থানেৰ.
৯. পব্বজ্জাসুত্তৰণ্ণনা
৫৯. নৰমে তস্মাতি যস্মা এৰং অপরিচিতচিত্তস্স সামঞ্ঞত্থো ন সম্পজ্জতি, তস্মা. যথাপব্বজ্জাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতীতি যথা পব্বজ্জানুরূপেন পরিচিতং. যে হি কেচি পব্বজন্তি নাম, সব্বে তে অরহত্তং পত্থেত্ৰা. তস্মা যং চিত্তং অরহত্তাধিগমত্থায পরিচিতং ৰড্ঢিতং, তং যথাপব্বজ্জাপরিচিতং নামাতি ৰেদিতব্বং. এৰরূপং পন চিত্তং ভৰিস্সতীতি সিক্খিতব্বং. লোকস্স সমঞ্চ ৰিসমঞ্চাতি সত্তলোকস্স সুচরিতদুচ্চরিতানি. লোকস্স ভৰঞ্চ ৰিভৰঞ্চাতি তস্স ৰড্ঢিঞ্চ ৰিনাসঞ্চ, তথা সম্পত্তিঞ্চ ৰিপত্তিঞ্চ. লোকস্স ¶ সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চাতি পন সঙ্খারলোকং সন্ধায ৰুত্তং, খন্ধানং নিব্বত্তিঞ্চ ভেদঞ্চাতি অত্থো.
১০. গিরিমানন্দসুত্তৰণ্ণনা
৬০. দসমে ¶ অনুকম্পং উপাদাযাতি গিরিমানন্দত্থেরে অনুকম্পং পটিচ্চ. চক্খুরোগোতিআদযো ৰত্থুৰসেন ৰেদিতব্বা. নিব্বত্তিতপ্পসাদানঞ্হি রোগো নাম নত্থি. কণ্ণরোগোতি ¶ বহিকণ্ণে রোগো. পিনাসোতি বহিনাসিকায রোগো. নখসাতি নখেহি ৰিলেখিতট্ঠানে রোগো. পিত্তসমুট্ঠানাতি পিত্তসমুট্ঠিতা. তে কির দ্ৰত্তিংস হোন্তি. সেম্হসমুট্ঠানাদীসুপি এসেৰ নযো. উতুপরিণামজাতি উতুপরিণামেন অচ্চুণ্হাতিসীতেন উপ্পজ্জনকরোগা. ৰিসমপরিহারজাতি অতিচিরট্ঠাননিসজ্জাদিনা ৰিসমপরিহারেন জাতা. ওপক্কমিকাতি ৰধবন্ধনাদিনা উপক্কমেন জাতা. কম্মৰিপাকজাতি বলৰকম্মৰিপাকসম্ভূতা. সন্তন্তি রাগাদিসন্ততায সন্তং. অতপ্পকট্ঠেন পণীতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
সচিত্তৰগ্গো পঠমো.
(৭) ২. যমকৰগ্গো
১. অৰিজ্জাসুত্তাদিৰণ্ণনা
৬১-৬২. দুতিযস্স পঠমে সাহারন্তি সপচ্চযং. ৰিজ্জাৰিমুত্তিন্তি ফলঞাণঞ্চেৰ সেসসম্পযুত্তধম্মে চ. বোজ্ঝঙ্গাতি মগ্গবোজ্ঝঙ্গা. দুতিযে ভৰতণ্হাযাতি ভৰপত্থনায. এৰং দ্ৰীসুপি সুত্তেসু ৰট্টমেৰ কথিতং, ৰট্টঞ্চেত্থ পঠমে সুত্তে অৰিজ্জামূলকং ৰট্টং কথিতং, দুতিযে তণ্হামূলকং.
৩-৪. নিট্ঠঙ্গতসুত্তাদিৰণ্ণনা
৬৩-৬৪. ততিযে ¶ ¶ নিট্ঠং গতাতি নিব্বেমতিকা. ইধ নিট্ঠাতি ইমস্মিংযেৰ লোকে পরিনিব্বানং. ইধ ৰিহাযাতি ইমং লোকং ৰিজহিত্ৰা সুদ্ধাৰাসব্রহ্মলোকং. চতুত্থে অৰেচ্চপ্পসন্নাতি অচলপ্পসাদেন সম্পন্না. সোতাপন্নাতি অরিযমগ্গসোতং আপন্না.
৫-৭. পঠমসুখসুত্তাদিৰণ্ণনা
৬৫-৬৭. পঞ্চমে ¶ ৰট্টমূলকং সুখদুক্খং পুচ্ছিতং, ছট্ঠে সাসনমূলকং. সত্তমে নল়কপানন্তি অতীতে বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা ৰানরযূথেন নল়েহি উদকস্স পীতট্ঠানে মাপিতত্তা এৰংলদ্ধনামো নিগমো. তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতন্তি যং যং দিসং অনুৰিলোকেতি, তত্থ তত্থ তুণ্হীভূতমেৰ. অনুৰিলোকেত্ৰাতি ততো ততো ৰিলোকেত্ৰা. পিট্ঠি মে আগিলাযতীতি কস্মা আগিলাযতি? ভগৰতো হি ছ ৰস্সানি মহাপধানং পদহন্তস্স মহন্তং কাযদুক্খং অহোসি, অথস্স অপরভাগে মহল্লককালে পিট্ঠিৰাতো উপ্পজ্জি. উপাদিন্নকসরীরস্স ঠাননিসজ্জাদীহি অপ্পমত্তকেন আবাধেন ন সক্কা কেনচি ভৰিতুং. তং গহেত্ৰাপি থেরস্স ওকাসকরণত্থং এৰমাহ. সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা একমন্তে পতিরূপট্ঠানে পঞ্ঞত্তস্স কপ্পিযমঞ্চস্স উপরি অত্থরিত্ৰা.
৯-১০. কথাৰত্থুসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
৬৯-৭০. নৰমে তিরচ্ছানকথন্তি অনিয্যানিকত্তা সগ্গমোক্খমগ্গানং তিরচ্ছানভূতং কথং. তত্থ রাজানং আরব্ভ ‘‘মহাসম্মতো মন্ধাতা ধম্মাসোকো ¶ এৰংমহানুভাৰো’’তিআদিনা নযেন পৰত্তকথা রাজকথা. এস নযো চোরকথাদীসু. তেসু ‘‘অসুকো রাজা অভিরূপো দস্সনীযো’’তিআদিনা গেহসিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা হোতি, ‘‘সোপি নাম এৰংমহানুভাৰো খযং গতো’’তি এৰং পৰত্তা পন কম্মট্ঠানভাৰে তিট্ঠতি. চোরেসুপি ‘‘মূলদেৰো এৰংমহানুভাৰো, মেঘদেৰো এৰংমহানুভাৰো’’তি তেসং কম্মং পটিচ্চ ‘‘অহো সূরা’’তি গেহসিতকথাৰ তিরচ্ছানকথা. যুদ্ধেসুপি ভারতযুদ্ধাদীসু ‘‘অসুকেন অসুকো এৰং মারিতো এৰং ৰিদ্ধো’’তি কম্মস্সাদৰসেনেৰ কথা তিরচ্ছানকথা, ‘‘তেপি নাম খযং গতা’’তি এৰং পৰত্তা পন সব্বত্থ কম্মট্ঠানমেৰ ¶ হোতি. অপিচ অন্নাদীসু ‘‘এৰং ৰণ্ণৰন্তং রসৰন্তং ফস্সসম্পন্নং খাদিম্হ ভুঞ্জিম্হ পিৰিম্হ পরিভুঞ্জিম্হা’’তি কামরসস্সাদৰসেন কথেতুং ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘পুব্বে এৰং ৰণ্ণাদিসম্পন্নং অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালং গন্ধং সীলৰন্তানং অদম্হ, চেতিযং পূজিম্হা’’তি কথেতুং ৰট্টতি.
ঞাতিকথাদীসুপি ‘‘অম্হাকং ঞাতকা সূরা সমত্থা’’তি ৰা ‘‘পুব্বে মযং এৰং ৰিচিত্রেহি যানেহি ৰিচরিম্হা’’তি ৰা অস্সাদৰসেন ৰত্তুং ন ৰট্টতি ¶ , সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘তেপি নো ঞাতকা খযং গতা’’তি ৰা ‘‘পুব্বে মযং এৰরূপা উপাহনা সঙ্ঘস্স অদম্হা’’তি ৰা কথেতব্বং. গামকথাপি সুনিৰিট্ঠদুন্নিৰিট্ঠসুভিক্খদুব্ভিক্খাদিৰসেন ¶ ৰা ‘‘অসুকগামৰাসিনো সূরা সমত্থা’’তি ৰা এৰং অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, সাত্থকং পন কত্ৰা ‘‘সদ্ধা পসন্না’’তি ৰা ‘‘খযৰযং গতা’’তি ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. নিগমনগরজনপদকথাসুপি এসেৰ নযো.
ইত্থিকথাপি ৰণ্ণসণ্ঠানাদীনি পটিচ্চ অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না খযং গতা’’তি এৰমেৰ ৰট্টতি. সূরকথাপি ‘‘নন্দিমিত্তো নাম যোধো সূরো অহোসী’’তি অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধো অহোসি খযং গতো’’তি এৰমেৰ ৰট্টতি. সুরাকথন্তি পাল়িযং পন অনেকৰিধং মজ্জকথং অস্সাদৰসেন কথেতুং ন ৰট্টতি, আদীনৰৰসেনেৰ ৰত্তুং ৰট্টতি. ৰিসিখাকথাপি ‘‘অসুকৰিসিখা সুনিৰিট্ঠা দুন্নিৰিট্ঠা সূরা সমত্থা’’তি অস্সাদৰসেনেৰ ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না খযং গতা’’তি ৰট্টতি. কুম্ভট্ঠানকথা নাম কূটট্ঠানকথা উদকতিত্থকথা ৰুচ্চতি (দী. নি. অট্ঠ. ১.১৭; ম. নি. অট্ঠ. ২.২২৩; সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.১০৮০). কুম্ভদাসিকথা ৰা. সাপি ‘‘পাসাদিকা নচ্চিতুং গাযিতুং ছেকা’’তি অস্সাদৰসেন ন ৰট্টতি, ‘‘সদ্ধা পসন্না’’তিআদিনা নযেনেৰ ৰট্টতি.
পুব্বপেতকথা নাম অতীতঞাতিকথা. তত্থ ৰত্তমানঞাতিকথাসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো. নানত্তকথা নাম পুরিমপচ্ছিমকথাৰিমুত্তা অৰসেসা নানাসভাৰা তিরচ্ছানকথা. লোকক্খাযিকা নাম ‘‘অযং লোকো কেন নিম্মিতো? অসুকেন নাম ¶ নিম্মিতো. কাকো সেতো অট্ঠীনং সেতত্তা, বলাকা রত্তা লোহিতস্স রত্তত্তা’’তিএৰমাদিকা লোকাযতৰিতণ্ডসল্লাপকথা. সমুদ্দক্খাযিকা নাম কস্মা সমুদ্দো সাগরোতি. সাগরদেৰেন খতত্তা ¶ সাগরো, খতো মেতি হত্থমুদ্দায নিৰেদিতত্তা সমুদ্দোতিএৰমাদিকা নিরত্থকা সমুদ্দক্খাযনকথা. ভৰোতি ৰুদ্ধি, অভৰোতি হানি. ইতি ভৰো ইতি অভৰোতি যং ৰা তং ৰা নিরত্থককারণং ৰত্ৰা পৰত্তিতকথা ইতিভৰাভৰকথা নাম.
তেজসা তেজন্তি অত্তনো তেজসা তেসং তেজং. পরিযাদিযেয্যাথাতি খেপেত্ৰা গহেত্ৰা অভিভৰেয্যাথ. তত্রিদং ৰত্থু – একো পিণ্ডপাতিকো ¶ মহাথেরং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তেজসা তেজং পরিযাদিযমানা ভিক্খূ কিং করোন্তী’’তি. থেরো আহ – আৰুসো, কিঞ্চিদেৰ আতপে ঠপেত্ৰা যথা ছাযা হেট্ঠা ন ওতরতি, উদ্ধংযেৰ গচ্ছতি তথা করোন্তি. দসমে পাসংসানি ঠানানীতি পসংসাৰহানি কারণানি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
যমকৰগ্গো দুতিযো.
(৮) ৩. আকঙ্খৰগ্গো
১. আকঙ্খসুত্তৰণ্ণনা
৭১. ততিযস্স পঠমে সম্পন্নসীলাতি পরিপুণ্ণসীলা, সীলসমঙ্গিনো ৰা হুত্ৰাতি অত্থো. তত্থ দ্ৰীহি কারণেহি সম্পন্নসীলতা হোতি সীলৰিপত্তিযা চ ¶ আদীনৰদস্সনেন, সীলসম্পত্তিযা চ আনিসংসদস্সনেন. তদুভযম্পি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৯, ২১) ৰিত্থারিতং. তত্থ ‘‘সম্পন্নসীলা’’তি এত্তাৰতা কির ভগৰা চতুপারিসুদ্ধিসীলং উদ্দিসিত্ৰা ‘‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা’’তি ইমিনা তত্থ জেট্ঠকসীলং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেসীতি দীপৰিহারৰাসী সুমনত্থেরো আহ. অন্তেৰাসিকো পনস্স তেপিটকচূল়নাগত্থেরো আহ – উভযত্থপি পাতিমোক্খসংৰরোৰ ভগৰতা ৰুত্তো. পাতিমোক্খসংৰরোযেৰ হি সীলং, ইতরানি পন তীণি সীলন্তি ৰুত্তট্ঠানং অত্থীতি অননুজানন্তো ৰত্ৰা আহ – ইন্দ্রিযসংৰরো নাম ছদ্ৰারারক্খামত্তকমেৰ, আজীৰপারিসুদ্ধি ধম্মেন সমেন পচ্চযুপ্পত্তিমত্তকং, পচ্চযসন্নিস্সিতং পটিলদ্ধপচ্চযে ¶ ইদমত্থন্তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জনমত্তকং. নিপ্পরিযাযেন পাতিমোক্খসংৰরোৰ সীলং. যস্স সো ভিন্নো, অযং সীসচ্ছিন্নো ৰিয পুরিসো হত্থপাদে সেসানি রক্খিস্সতীতি ন ৰত্তব্বো. যস্স পন সো অরোগো, অযং অচ্ছিন্নসীসো ৰিয পুরিসো জীৰিতং সেসানি পুন পাকতিকানি কাতুং সক্কোতি. তস্মা ‘‘সম্পন্নসীলা’’তি ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরং উদ্দিসিত্ৰা ‘‘সম্পন্নপাতিমোক্খা’’তি তস্সেৰ ৰেৰচনং ৰত্ৰা তং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতাতিআদিমাহ. তত্থ পাতিমোক্খসংৰরসংৰুত্তাতিআদীনি ৰুত্তত্থানেৰ. আকঙ্খেয্য চেতি ¶ ইদং কস্মা আরদ্ধন্তি? সীলানিসংসদস্সনত্থং ¶ . সচেপি অচিরপব্বজিতানং ৰা দুপ্পঞ্ঞানং ৰা এৰমস্স ‘‘ভগৰা ‘সীলং পূরেথ সীলং পূরেথা’তি ৰদতি, কো নু খো সীলপূরণে আনিসংসো, কো ৰিসেসো, কা ৰড্ঢী’’তি তেসং দস আনিসংসে দস্সেতুং এৰমাহ – ‘‘অপ্পেৰ নাম এতং সব্রহ্মচারীনং পিযমনাপতাদিআসৰক্খযপরিযোসানং আনিসংসং সুত্ৰাপি সীলং পরিপূরেয্যু’’ন্তি.
তত্থ আকঙ্খেয্য চেতি যদি ইচ্ছেয্য. পিযো চস্সন্তি পিযচক্খূহি সম্পস্সিতব্বো, সিনেহুপ্পত্তিযা পদট্ঠানভূতো ভৰেয্যং. মনাপোতি তেসং মনৰড্ঢনকো, তেসং ৰা মনেন পত্তব্বো, মেত্তচিত্তেন ফরিতব্বোতি অত্থো. গরূতি তেসং গরুট্ঠানিযো পাসাণচ্ছত্তসদিসো. ভাৰনীযোতি ‘‘অদ্ধাযমাযস্মা জানং জানাতি পস্সং পস্সতী’’তি এৰং সম্ভাৰনীযো. সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারীতি চতুপারিসুদ্ধিসীলেসুযেৰ পরিপূরকারী অস্স, অনূনেন আকারেন সমন্নাগতো ভৰেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তোতি অত্তনো চিত্তসমথে যুত্তো. অনিরাকতজ্ঝানোতি বহি অনীহটজ্ঝানো, অৰিনাসিতজ্ঝানো ৰা. ৰিপস্সনাযাতি সত্তৰিধায অনুপস্সনায. ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানন্তি ৰড্ঢেতা সুঞ্ঞাগারানং. এত্থ চ সমথৰিপস্সনাৰসেন কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা রত্তিন্দিৰং সুঞ্ঞাগারং পৰিসিত্ৰা নিসীদমানো ভিক্খু ‘‘ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারান’’ন্তি ৰেদিতব্বো. অযমেত্থ সঙ্খেপো ¶ , ৰিত্থারো পন ইচ্ছন্তেন মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথায (ম. নি. অট্ঠ. ১.৬৪ আদযো) আকঙ্খেয্যসুত্তৰণ্ণনায ওলোকেতব্বো.
লাভীতি এত্থ ন ভগৰা লাভনিমিত্তং সীলাদিপরিপূরণং কথেতি. ভগৰা হি ‘‘ঘাসেসনং ছিন্নকথো, ন ৰাচং পযুতং ভণে’’তি (সু. নি. ৭১৬) এৰং সাৰকে ওৰদতি. সো কথং লাভনিমিত্তং সীলাদিপরিপূরণং কথেয্য. পুগ্গলজ্ঝাসযৰসেন পনেতং ৰুত্তং. যেসঞ্হি এৰং অজ্ঝাসযো ¶ ভৰেয্য ‘‘সচে মযং চতূহি পচ্চযেহি ন কিলমেয্যাম, সীলানি পরিপূরেতুং সক্কুণেয্যামা’’তি, তেসং অজ্ঝাসযৰসেনেৰমাহ. অপিচ সরসানিসংসো এস সীলস্স যদিদং চত্তারো পচ্চযা নাম. তথা হি পণ্ডিতমনুস্সা কোট্ঠাদীসু ঠপিতং নীহরিত্ৰা অত্তনাপি অপরিভুঞ্জিত্ৰা সীলৰন্তানং দেন্তীতি সীলস্স সরসানিসংসদস্সনত্থম্পেতং ৰুত্তং.
ততিযৰারে ¶ যেসাহন্তি যেসং অহং. তেসং তে কারাতি তেসং দেৰানং ৰা মনুস্সানং ৰা তে মযি কতা পচ্চযদানকারা. মহপ্ফলা হোন্তু মহানিসংসাতি লোকিযসুখেন ফলভূতেন মহপ্ফলা, লোকুত্তরেন মহানিসংসা. উভযং ৰা এতং একত্থমেৰ. সীলাদিগুণযুত্তস্স হি কটচ্ছুভিক্খাপি পঞ্চরতনমত্তায ভূমিযা পণ্ণসালাপি কত্ৰা দিন্না অনেকানি কপ্পসহস্সানি দুগ্গতিৰিনিপাততো রক্খতি, পরিযোসানে চ অমতায ধাতুযা পরিনিব্বানস্স পচ্চযো হোতি. ‘‘খীরোদনং ¶ অহমদাসি’’ন্তিআদীনি (ৰি. ৰ. ৪১৩) চেত্থ ৰত্থূনি. সকলমেৰ ৰা পেতৰত্থু ৰিমানৰত্থু চ সাধকং.
চতুত্থৰারে পেতাতি পেচ্চভৰং গতা. ঞাতীতি সস্সুসসুরপক্খিকা. সালোহিতাতি একলোহিতবদ্ধা পিতিপিতামহাদযো. কালঙ্কতাতি মতা. তেসং তন্তি তেসং তং মযি পসন্নচিত্তং, তং ৰা পসন্নেন চিত্তেন অনুস্সরণং. যস্স হি ভিক্খুনো কালকতো পিতা ৰা মাতা ৰা ‘‘অম্হাকং ঞাতকত্থেরো সীলৰা কল্যাণধম্মো’’তি পসন্নচিত্তো হুত্ৰা তং ভিক্খুং অনুস্সরতি, তস্স সো চিত্তপ্পসাদোপি তং অনুস্সরণমত্তম্পি মহপ্ফলং মহানিসংসমেৰ হোতি.
অরতিরতিসহোতি নেক্খম্মপটিপত্তিযা অরতিযা কামগুণেসু রতিযা চ সহো অভিভৰিতা অজ্ঝোত্থরিতা. ভযভেরৰসহোতি এত্থ ভযং চিত্তুত্রাসোপি আরম্মণম্পি, ভেরৰং আরম্মণমেৰ.
২. কণ্টকসুত্তৰণ্ণনা
৭২. দুতিযে অভিঞ্ঞাতেহীতি গগনমজ্ঝে পুণ্ণচন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয ঞাতেহি পাকটেহি. পরপুরাযাতি পরং ৰুচ্চতি পচ্ছিমভাগো, পুরাতি পুরিমভাগো, পুরতো ধাৰন্তেন পচ্ছতো ¶ অনুবন্ধন্তেন চ মহাপরিৰারেনাতি অত্থো. কণ্টকোতি ৰিজ্ঝনট্ঠেন কণ্টকো. ৰিসূকদস্সনন্তি ৰিসূকভূতং দস্সনং. মাতুগামূপচারোতি ¶ মাতুগামস্স সমীপচারিতা.
৩-৪. ইট্ঠধম্মসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭৩-৭৪. ততিযে ¶ ৰণ্ণোতি সরীরৰণ্ণো. ধম্মাতি নৰ লোকুত্তরধম্মা. চতুত্থে অরিযাযাতি অপোথুজ্জনিকায, সীলাদীহি মিস্সকত্তা এৰং ৰুত্তং. সারাদাযী চ হোতি ৰরদাযীতি সারস্স চ ৰরস্স চ আদাযকো হোতি. যো কাযস্স সারো, যঞ্চস্স ৰরং, তং গণ্হাতীতি অত্থো.
৫. মিগসালাসুত্তৰণ্ণনা
৭৫. পঞ্চমস্স আদিম্হি তাৰ যং ৰত্তব্বং, তং ছক্কনিপাতে ৰুত্তমেৰ. দুস্সীলো হোতীতিআদীসু পন দুস্সীলোতি নিস্সীলো. চেতোৰিমুত্তিন্তি ফলসমাধিং. পঞ্ঞাৰিমুত্তিন্তি ফলঞাণং. নপ্পজানাতীতি উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন ন জানাতি. দুস্সীল্যং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতীতি এত্থ পঞ্চ দুস্সীল্যানি তাৰ সোতাপত্তিমগ্গেন পহীযন্তি, দস অরহত্তমগ্গেন. ফলক্খণে তানি পহীনানি নাম হোন্তি. ফলক্খণং সন্ধায ইধ ‘‘নিরুজ্ঝতী’’তি ৰুত্তং. পুথুজ্জনস্স সীলং পঞ্চহি কারণেহি ভিজ্জতি পারাজিকাপজ্জনেন সিক্খাপচ্চক্খানেন তিত্থিযপক্খন্দনেন অরহত্তেন মরণেনাতি. তত্থ পুরিমা তযো ভাৰনাপরিহানায সংৰত্তন্তি, চতুত্থো ৰড্ঢিযা, পঞ্চমো নেৰ হানায ন ৰড্ঢিযা. কথং পনেতং অরহত্তেন সীলং ভিজ্জতীতি? পুথুজ্জনস্স হি সীলং অচ্চন্তকুসলমেৰ হোতি, অরহত্তমগ্গো চ কুসলাকুসলকম্মক্খযায সংৰত্ততীতি এৰং তেন তং ভিজ্জতি. সৰনেনপি ¶ অকতং হোতীতি সোতব্বযুত্তকং অস্সুতং হোতি. বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতীতি এত্থ বাহুসচ্চন্তি ৰীরিযং. ৰীরিযেন কত্তব্বযুত্তকং অকতং হোতি, তস্স অকতত্তা সগ্গতোপি মগ্গতোপি পরিহাযতি. দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতীতি দিট্ঠিযা পটিৰিজ্ঝিতব্বং অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি অপচ্চক্খকতং. সামযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতীতি কালানুকালং ধম্মস্সৰনং নিস্সায পীতিপামোজ্জং ন লভতি. হানায পরেতীতি হানায পৰত্ততি.
যথাভূতং পজানাতীতি ‘‘সোতাপত্তিফলং পত্ৰা পঞ্চৰিধং দুস্সীল্যং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি উগ্গহপরিপুচ্ছাৰসেন জানাতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতীতি সোতব্বযুত্তকং সুতং ¶ হোতি. বাহুসচ্চেনপি কতং হোতীতি ¶ ৰীরিযেন কত্তব্বযুত্তকং অন্তমসো দুব্বলৰিপস্সনামত্তকম্পি কতং হোতি. দিট্ঠিযাপি সুপ্পটিৰিদ্ধং হোতীতি অন্তমসো লোকিযপঞ্ঞাযপি পচ্চযপটিৰেধো কতো হোতি. ইমস্স হি পুগ্গলস্স পঞ্ঞা সীলং পরিধোৰতি, সো পঞ্ঞাপরিধোতেন ৰিসেসং পাপুণাতি.
পমাণিকাতি পুগ্গলেসু পমাণগ্গাহকা. পমিণন্তীতি পমেতুং তুলেতুং অরহন্তি. একো হীনোতি একো গুণেহি হীনো. পণীতোতি একো গুণেহি পণীতো উত্তমো. তং হীতি তং পমাণকরণং. অভিক্কন্ততরোতি সুন্দরতরো. পণীততরোতি উত্তমতরো. ধম্মসোতো নিব্বহতীতি সূরং হুত্ৰা পৰত্তমানং ৰিপস্সনাঞাণং নিব্বহতি, অরিযভূমিং পাপেতি. তদন্তরং ¶ কো জানেয্যাতি তং এৰং কারণং কো জানেয্য. সীলৰা হোতীতি লোকিযসীলেন সীলৰা হোতি. যত্থস্স তং সীলন্তি অরহত্তৰিমুত্তিং পত্ৰা সীলং অপরিসেসম্পি নিরুজ্ঝতি নাম, তত্থ যুত্তি ৰুত্তাযেৰ. ইতো পরেসু দ্ৰীসু অঙ্গেসু অনাগামিফলং ৰিমুত্তি নাম, পঞ্চমে অরহত্তমেৰ. সেসমেত্থ ৰুত্তনযানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. ছট্ঠং উত্তানত্থমেৰ.
৭. কাকসুত্তৰণ্ণনা
৭৭. সত্তমে ধংসীতি গুণধংসকো. কস্সচি গুণং অনাদিযিত্ৰা হত্থেনপি গহিতো তস্স সীসেপি ৰচ্চং করোতি. পগব্ভোতি পাগব্ভিযেন সমন্নাগতো. তিন্তিণোতি তিন্তিণং ৰুচ্চতি তণ্হা, তায সমন্নাগতো, আসঙ্কাবহুলো ৰা. লুদ্দোতি দারুণো. অকারুণিকোতি নিক্কারুণিকো. দুব্বলোতি অবলো অপ্পথামো. ওরৰিতাতি ওরৰযুত্তো ওরৰন্তো চরতি. নেচযিকোতি নিচযকরো.
৯. আঘাতৰত্থুসুত্তৰণ্ণনা
৭৯. নৰমে অট্ঠানেতি অকারণে. সচিত্তকপৰত্তিযঞ্হি ‘‘অনত্থং মে অচরী’’তিআদি কারণং ভৰেয্য, খাণুপহটাদীসু তং নত্থি. তস্মা তত্থ আঘাতো অট্ঠানে আঘাতো নাম. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
আকঙ্খৰগ্গো ততিযো.
(৯) ৪. থেরৰগ্গো
১-৩. ৰাহনসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮১-৮৩. চতুত্থস্স ¶ ¶ ¶ পঠমে ৰিমরিযাদীকতেনাতি কিলেসমরিযাদং ভিন্দিত্ৰা ৰিমরিযাদং কতেন. দুতিযং উত্তানত্থমেৰ. ততিযে নো চ পযিরুপাসিতাতি ন উপট্ঠাতি.
৪. ব্যাকরণসুত্তৰণ্ণনা
৮৪. চতুত্থে ঝাযী সমাপত্তিকুসলোতি ঝানেহি চ সম্পন্নো সমাপত্তিযঞ্চ ছেকো. ইরীণন্তি তুচ্ছভাৰং. ৰিচিনন্তি গুণৰিচিনতং নিগ্গুণভাৰং. অথ ৰা ইরীণসঙ্খাতং অরঞ্ঞং ৰিচিনসঙ্খাতং মহাগহনঞ্চ আপন্নো ৰিয হোতি. অনযন্তি অৰড্ঢিং. ব্যসনন্তি ৰিনাসং. অনযব্যসনন্তি অৰড্ঢিৰিনাসং. কিং নু খোতি কেন কারণেন.
৫-৬. কত্থীসুত্তাদিৰণ্ণনা
৮৫-৮৬. পঞ্চমে কত্থী হোতি ৰিকত্থীতি কত্থনসীলো হোতি ৰিকত্থনসীলো, ৰিৰটং কত্ৰা কথেতি. ন সন্ততকারীতি ন সততকারী. ছট্ঠে অধিমানিকোতি অনধিগতে অধিগতমানেন সমন্নাগতো. অধিমানসচ্চোতি অধিগতমানমেৰ সচ্চতো ৰদতি.
৭. নপ্পিযসুত্তৰণ্ণনা
৮৭. সত্তমে অধিকরণিকো হোতীতি অধিকরণকারকো হোতি. ন পিযতাযাতি ন পিযভাৰায. ন গরুতাযাতি ন গরুভাৰায. ন ¶ সামঞ্ঞাযাতি ন সমণধম্মভাৰায. ন একীভাৰাযাতি ন নিরন্তরভাৰায. ধম্মানং ন নিসামকজাতিকোতি নৰন্নং লোকুত্তরধম্মানং ন নিসামনসভাৰো ন উপধারণসভাৰো. ন পটিসল্লানোতি ন পটিসল্লীনো. সাঠেয্যানীতি সঠভাৰো. কূটেয্যানীতি কূটভাৰো. জিম্হেয্যানীতি ন উজুভাৰা. ৰঙ্কেয্যানীতি ৰঙ্কভাৰা.
৮. অক্কোসকসুত্তৰণ্ণনা
৮৮. অট্ঠমে ¶ ¶ অক্কোসকপরিভাসকো অরিযূপৰাদী সব্রহ্মচারিনন্তি এত্থ সব্রহ্মচারিপদং অক্কোসকপরিভাসকপদেহি যোজেতব্বং ‘‘অক্কোসকো সব্রহ্মচারীনং, পরিভাসকো সব্রহ্মচারীন’’ন্তি. অরিযানং পন গুণে ছিন্দিস্সামীতি অন্তিমৰত্থুনা উপৰদন্তো অরিযূপৰাদী নাম হোতি. সদ্ধম্মস্স ন ৰোদাযন্তীতি সিক্খাত্তযসঙ্খাতা সাসনসদ্ধম্মা অস্স ৰোদানং ন গচ্ছন্তি. রোগাতঙ্কন্তি এত্থ রোগোৰ কিচ্ছাজীৰিতভাৰকরণেন আতঙ্কোতি ৰেদিতব্বো.
৯. কোকালিকসুত্তৰণ্ণনা
৮৯. নৰমে কোকালিকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি কোযং কোকালিকো, কস্মা চ উপসঙ্কমি? অযং কির কোকালিকরট্ঠে কোকালিকনগরে কোকালিকসেট্ঠিস্স পুত্তো পব্বজিত্ৰা পিতরা কারিতে ৰিহারে ৰসতি চূল়কোকালিকোতি নামেন, ন পন দেৰদত্তস্স সিস্সো. সো হি ব্রাহ্মণপুত্তো ¶ মহাকোকালিকো নাম. ভগৰতি পন সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে দ্ৰে অগ্গসাৰকা পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং জনপদচারিকং চরমানা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায ৰিৰেকৰাসং ৰসিতুকামা তে ভিক্খূ উয্যোজেত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরমাদায তস্মিং জনপদে তং নগরং পত্ৰা ৰিহারং অগমিংসু. তত্থ নেসং কোকালিকো ৰত্তং অকাসি. তেপি তেন সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, মযং ইধ তেমাসং ৰসিস্সাম, মা নো কস্সচি আরোচেসী’’তি পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ৰসিংসু. ৰসিত্ৰা পৰারণাদিৰসে পৰারেত্ৰা ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো’’তি কোকালিকং আপুচ্ছিংসু. কোকালিকো ‘‘অজ্জ, আৰুসো, একদিৰসং ৰসিত্ৰা স্ৰে গমিস্সথা’’তি ৰত্ৰা দুতিযদিৰসে নগরং পৰিসিত্ৰা মনুস্সে আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, তুম্হে দ্ৰে অগ্গসাৰকে ইধ আগন্ত্ৰা ৰসমানেপি ন জানাথ, ন তে কোচি পচ্চযেনপি নিমন্তেতী’’তি. নগরৰাসিনো ‘‘কহং, ভন্তে, থেরা, কস্মা নো নারোচযিত্থা’’তি? কিং, আৰুসো, আরোচিতেন, কিং ন পস্সথ দ্ৰে ভিক্খূ থেরাসনে নিসীদন্তে, এতে অগ্গসাৰকাতি. তে খিপ্পং সন্নিপতিত্ৰা সপ্পিফাণিতাদীনি চেৰ চীৰরদুস্সানি চ সংহরিংসু.
কোকালিকো ¶ চিন্তেসি – ‘‘পরমপ্পিচ্ছা অগ্গসাৰকা পযুত্তৰাচায উপ্পন্নলাভং ন সাদিযিস্সন্তি, অসাদিযন্তা ‘আৰাসিকস্স দেথা’তি ৰক্খন্তী’’তি তং লাভং গাহাপেত্ৰা থেরানং ¶ সন্তিকং অগমাসি. থেরা দিস্ৰাৰ ‘‘ইমে পচ্চযা নেৰ অম্হাকং, ন কোকালিকস্স কপ্পন্তী’’তি পটিক্খিপিত্ৰা পক্কমিংসু. কোকালিকো ‘‘কথঞ্হি নাম সযং অগ্গণ্হন্তা ময্হম্পি অদাপেত্ৰা পক্কমিস্সন্তী’’তি আঘাতং উপ্পাদেসি ¶ . তেপি ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পুন অত্তনো পরিসং আদায জনপদচারিকং চরন্তা অনুপুব্বেন তস্মিং রট্ঠে তমেৰ নগরং পচ্চাগমিংসু. নাগরা থেরে সঞ্জানিত্ৰা সহ পরিক্খারেহি দানং সজ্জেত্ৰা নগরমজ্ঝে মণ্ডপং কত্ৰা দানং অদংসু, থেরানঞ্চ পরিক্খারে উপনামেসুং. থেরা ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিয্যাদযিংসু. তং দিস্ৰা কোকালিকো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পুব্বে অপ্পিচ্ছা অহেসুং, ইদানি পাপিচ্ছা জাতা, পুব্বেপি অপ্পিচ্ছসন্তুট্ঠপৰিৰিত্তসদিসাৰ মঞ্ঞে’’তি থেরে উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুব্বে অপ্পিচ্ছা ৰিয, ইদানি পন পাপভিক্খূ জাতত্থা’’তি ৰত্ৰা ‘‘মূলট্ঠানেযেৰ নেসং পতিট্ঠং ভিন্দিস্সামী’’তি তরমানরূপো নিক্খমিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. অযমেস কোকালিকো, ইমিনা চ কারণেন উপসঙ্কমীতি ৰেদিতব্বো.
ভগৰা তং তুরিততুরিতং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ আৰজ্জেন্তো অঞ্ঞাসি ‘‘অযং অগ্গসাৰকে অক্কোসিতুকামো আগতো, সক্কা নু খো পটিসেধেতু’’ন্তি. ততো ‘‘ন সক্কা পটিসেধেতুং, থেরেসু অপরজ্ঝিত্ৰা আগতো, একংসেন পন পদুমনিরযে নিব্বত্তিস্সতী’’তি দিস্ৰা ‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানেপি নাম গরহন্তং সুত্ৰা ন নিসেধেতী’’তি ৰাদমোচনত্থং অরিযূপৰাদস্স চ মহাসাৰজ্জভাৰদস্সনত্থং মা হেৰন্তি তিক্খত্তুং পটিসেধেসি. তত্থ মা হেৰন্তি মা এৰং অভণি. সদ্ধাযিকোতি সদ্ধায আগমকরো পসাদাৰহো, সদ্ধাতব্বৰচনো ৰা. পচ্চযিকোতি পত্তিযাযিতব্বৰচনো.
পক্কামীতি ¶ কম্মানুভাৰেন চোদিযমানো পক্কামি. ওকাসকতঞ্হি কম্মং ন সক্কা পটিবাহিতুং. অচিরপক্কন্তস্সাতি পক্কন্তস্স সতো নচিরেনেৰ. সব্বো কাযো ফুটো অহোসীতি কেসগ্গমত্তম্পি ওকাসং অৰজ্জেত্ৰা সকলসরীরং অট্ঠীনি ভিন্দিত্ৰা উগ্গতাহি পীল়কাহি অজ্ঝোত্থটং ¶ অহোসি. যস্মা পন বুদ্ধানুভাৰেন তথারূপং কম্মং বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে ৰিপাকং দাতুং ন সক্কোতি, দস্সনূপচারে ৰিজহিতমত্তে দেতি, তস্মা তস্স অচিরপক্কন্তস্স পীল়কা উট্ঠহিংসু. কলাযমত্তিযোতি চণকমত্তিযো. বেলুৰসলাটুকমত্তিযোতি তরুণবেলুৰমত্তিযো. পভিজ্জিংসূতি ভিজ্জিংসু. তাসু ভিন্নাসু সকলসরীরং পনসপক্কং ৰিয অহোসি. সো পক্কেন গত্তেন জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ৰিসগিলিতো মচ্ছো ৰিয কদলিপত্তেসু নিপজ্জি. অথ ধম্মস্সৰনত্থং আগতাগতা ¶ মনুস্সা ‘‘ধি কোকালিক, ধি কোকালিক, অযুত্তমকাসি, অত্তনোযেৰ মুখং নিস্সায অনযব্যসনং পত্তোসী’’তি আহংসু. তেসং সদ্দং সুত্ৰা আরক্খদেৰতা ধিক্কারমকংসু, আরক্খদেৰতানং আকাসদেৰতাতি ইমিনা উপাযেন যাৰ অকনিট্ঠভৰনা একধিক্কারো উদপাদি.
তুরূতি কোকালিকস্স উপজ্ঝাযো তুরুত্থেরো নাম অনাগামিফলং ৰত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো. সো ভুম্মট্ঠদেৰতা আদিং কত্ৰা ‘‘অযুত্তং কোকালিকেন কতং অগ্গসাৰকে অন্তিমৰত্থুনা অব্ভাচিক্খন্তেনা’’তি পরম্পরায ব্রহ্মলোকসম্পত্তং ¶ তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘মা ময্হং পস্সন্তস্সেৰ ৰরাকো নস্সি, ওৰদিস্সামি নং থেরেসু চিত্তপ্পসাদত্থাযা’’তি আগন্ত্ৰা তস্স পুরতো অট্ঠাসি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘তুরূ পচ্চেকব্রহ্মা’’তি. পেসলাতি পিযসীলা. কোসি ত্ৰং, আৰুসোতি নিসিন্নকোৰ কবরক্খীনি উম্মীলেত্ৰা এৰমাহ. পস্স যাৰঞ্চ তে ইদং অপরদ্ধতি যত্তকং তযা অপরদ্ধং, অত্তনো নলাটে মহাগণ্ডং অপস্সন্তো সাসপমত্তায পীল়কায মং চোদেতব্বং মঞ্ঞসীতি আহ.
অথ নং ‘‘অদিট্ঠিপ্পত্তো অযং কোকালিকো, গিলিতৰিসো ৰিয ন কস্সচি ৰচনং ন করিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পুরিসস্স হীতিআদিমাহ. তত্থ কুঠারীতি কুঠারিসদিসা ফরুসৰাচা. ছিন্দতীতি কুসলমূলসঙ্খাতে মূলেযেৰ নিকন্ততি. নিন্দিযন্তি নিন্দিতব্বং দুস্সীলপুগ্গলং. পসংসতীতি উত্তমত্থে সম্ভাৰেত্ৰা খীণাসৰোতি ৰদতি. তং ৰা নিন্দতি যো পসংসিযোতি যো ৰা পসংসিতব্বো খীণাসৰো, তং অন্তিমৰত্থুনা চোদেন্তো ‘‘দুস্সীলো অয’’ন্তি ৰদতি. ৰিচিনাতি মুখেন সো কলিন্তি সো তং অপরাধং ¶ মুখেন ৰিচিনাতি নাম. কলিনা ¶ তেনাতি তেন অপরাধেন সুখং ন ৰিন্দতি. নিন্দিযপসংসায হি পসংসিযনিন্দায চ সমকোৰ ৰিপাকো.
সব্বস্সাপি সহাপি অত্তনাতি সব্বেন সকেন ধনেনপি অত্তনাপি সদ্ধিং যো অক্খেসু ধনপরাজযো নাম, অযং অপ্পমত্তকো অপরাধো. যো সুগতেসূতি যো পন সম্মগ্গতেসু পুগ্গলেসু চিত্তং দূসেয্য, অযং চিত্তপদোসোৰ ততো কলিতো মহন্ততরো কলি.
ইদানি তস্স মহন্ততরভাৰং দস্সেন্তো সতং সহস্সানন্তিআদিমাহ. তত্থ সতং সহস্সানন্তি ¶ নিরব্বুদগণনায সতসহস্সঞ্চ. ছত্তিংসতীতি অপরানি ছত্তিংসতি নিরব্বুদানি. পঞ্চ চাতি অব্বুদগণনায পঞ্চ অব্বুদানি. যমরিযগরহীতি যং অরিযে গরহন্তো নিরযং উপপজ্জতি, তত্থ এত্তকং আযুপ্পমাণন্তি অত্থো.
কালমকাসীতি উপজ্ঝাযে পক্কন্তে কালং অকাসি. পদুমনিরযন্তি পাটিযেক্কো পদুমনিরযো নাম নত্থি, অৰীচিমহানিরযস্মিংযেৰ পন পদুমগণনায পচ্চিতব্বে একস্মিং ঠানে নিব্বত্তি.
ৰীসতিখারিকোতি মাগধকেন পত্থেন চত্তারো পত্থা, কোসলরট্ঠে একো পত্থো হোতি. তেন পত্থেন চত্তারো পত্থা আল়্হকং ¶ , চত্তারি আল়্হকানি দোণং, চতুদোণা মানিকা, চতুমানিকা খারী, তায খারিযা ৰীসতিখারিকো. তিলৰাহোতি মাগধকানং সুখুমতিলানং তিলসকটং. অব্বুদো নিরযোতি অব্বুদো নাম পাটিযেক্কো নিরযো নত্থি, অৰীচিম্হিযেৰ পন অব্বুদগণনায পচ্চিতব্বট্ঠানস্সেতং নামং. নিরব্বুদাদীসুপি এসেৰ নযো.
ৰস্সগণনাপি পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা – যথেৰ হি সতং সতসহস্সানি কোটি হোতি, এৰং সতং সতসহস্সকোটিযো পকোটি নাম হোতি, সতং সতসহস্সপকোটিযো কোটিপকোটি নাম, সতং সতসহস্সকোটিপকোটিযো নহুতং, সতং সতসহস্সনহুতানি নিন্নহুতং, সতং সতসহস্সনিন্নহুতানি একং অব্বুদং, ততো ৰীসতিগুণং নিরব্বুদং, এস নযো সব্বত্থাতি. দসমং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
থেরৰগ্গো চতুত্থো.
(১০) ৫. উপালিৰগ্গো
১-২. কামভোগীসুত্তাদিৰণ্ণনা
৯১-৯২. পঞ্চমস্স ¶ ¶ পঠমে সাহসেনাতি সাহসিযকম্মেন. দুতিযে ভযানীতি চিত্তুত্রাসভযানি. ৰেরানীতি অকুসলৰেরপুগ্গলৰেরানি. অরিযো চস্স ঞাযোতি সহ ৰিপস্সনায মগ্গো. ইতি ইমস্মিং সতি ইদং হোতীতি এৰং ইমস্মিং অৰিজ্জাদিকে কারণে সতি ইদং সঙ্খারাদিকং ফলং হোতি. ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতীতি যো যস্স সহজাতপচ্চযো হোতি, তস্স উপ্পাদা ইতরং উপ্পজ্জতি নাম. ইমস্মিং অসতীতি অৰিজ্জাদিকে কারণে অসতি সঙ্খারাদিকং ফলং ন হোতি. ইমস্স ¶ নিরোধাতি কারণস্স অপ্পৰত্তিযা ফলস্স অপ্পৰত্তি হোতি.
৩. কিংদিট্ঠিকসুত্তৰণ্ণনা
৯৩. ততিযে সণ্ঠাপেসুন্তি ইরিযাপথম্পি ৰচনপথম্পি সণ্ঠাপেসুং. অপ্পসদ্দৰিনীতাতি অপ্পসদ্দেন মত্তভাণিনা সত্থারা ৰিনীতা. পরতোঘোসপচ্চযা ৰাতি পরস্স ৰা ৰচনকারণা. চেতযিতাতি পকপ্পিতা. মঙ্কুভূতাতি দোমনস্সপ্পত্তা নিত্তেজা. পত্তক্খন্ধাতি পতিতক্খন্ধা. সহধম্মেনাতি সহেতুকেন কারণেন ৰচনেন.
৪. ৰজ্জিযমাহিতসুত্তৰণ্ণনা
৯৪. চতুত্থে ৰজ্জিযমাহিতোতি এৰংনামকো. সব্বং তপন্তি সব্বমেৰ দুক্করকারিকং. সব্বং তপস্সিন্তি সব্বং তপনিস্সিতকং. লূখাজীৰিন্তি দুক্করকারিকজীৰিকানুযোগং অনুযুত্তং. গারয্হন্তি গরহিতব্বযুত্তকং. পসংসিযন্তি পসংসিতব্বযুত্তকং. ৰেনযিকোতি সযং অৰিনীতো অঞ্ঞেহি ৰিনেতব্বো. অপঞ্ঞত্তিকোতি ন কিঞ্চি পঞ্ঞাপেতুং সক্কোতি. অথ ৰা ৰেনযিকোতি সত্তৰিনাসকো. অপঞ্ঞত্তিকোতি অপচ্চক্খং নিব্বানং পঞ্ঞাপেতি, সযংকতাদীসু কিঞ্চি পঞ্ঞাপেতুং ন সক্কোতি. ন সো ভগৰা ৰেনযিকোতি সো ভগৰা এৰং যাথাৰতো ঞত্ৰা ¶ কুসলাকুসলং ¶ পঞ্ঞাপেন্তো ন অঞ্ঞেন ৰিনেতব্বো ন অঞ্ঞসিক্খিতো. যে চ ধম্মে উপাদায সত্তো পঞ্ঞাপিযতি, তেসং পঞ্ঞাপনতো ন সত্তৰিনাসকো, সুৰিনীতো সুসিক্খিতো সত্তৰিনাযকোতি অত্থো. তস্স চ পঞ্ঞত্তিযো ¶ সপঞ্ঞত্তিযোযেৰাতি দস্সেতি. ৰিমুত্তিং ৰিমুচ্চতো অকুসলা ধম্মাতি মিচ্ছাদিট্ঠিসঙ্খাতং চিত্তস্স অধিমুত্তিং অধিমুচ্চতো অকুসলা ধম্মা ৰড্ঢন্তি নাম, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. সাসনে পন চিত্তস্স ৰিমুত্তিসঙ্খাতো ৰিমুত্তি কুসলানংযেৰ পচ্চযো হোতি.
৫. উত্তিযসুত্তৰণ্ণনা
৯৫. পঞ্চমে তুণ্হী অহোসীতি সত্তূপলদ্ধিযং ঠত্ৰা অপুচ্ছং পুচ্ছতীতি তুণ্হী অহোসি. সব্বসামুক্কংসিকং ৰত মেতি মযা সব্বপুচ্ছানং উত্তমপুচ্ছং পুচ্ছিতো সমণো গোতমো সংসাদেতি নো ৰিস্সজ্জেতি, নূন ন ৰিসহতি ন সক্কোতি ৰিস্সজ্জেতুন্তি এৰং পাপিকং দিট্ঠিং মা পটিলভীতি. তদস্সাতি তং এৰং উপ্পন্নং দিট্ঠিগতং ভৰেয্য. পচ্চন্তিমন্তি যস্মা মজ্ঝিমদেসে নগরস্স উদ্ধাপাদীনি থিরানি ৰা হোন্তু দুব্বলানি ৰা, সব্বসো ৰা পন মা হোন্তু, চোরাসঙ্কা ন হোতি. তস্মা তং অগ্গহেত্ৰা ‘‘পচ্চন্তিমং নগর’’ন্তি আহ. দল়্হুদ্ধাপন্তি ¶ থিরপাকারপাদং. দল়্হপাকারতোরণন্তি থিরপাকারঞ্চেৰ থিরপিট্ঠিসঙ্ঘাটঞ্চ. একদ্ৰারন্তি কস্মা আহ? বহুদ্ৰারস্মিঞ্হি নগরে বহূহি পণ্ডিতদোৰারিকেহি ভৰিতব্বং, একদ্ৰারে একোৰ ৰট্টতি. তথাগতস্স চ পঞ্ঞায অঞ্ঞো সদিসো নত্থি. তস্মা সত্থু পণ্ডিতভাৰস্স ওপম্মত্থং একংযেৰ দোৰারিকং দস্সেতুং ‘‘একদ্ৰার’’ন্তি আহ. পণ্ডিতোতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো. ব্যত্তোতি ৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো. মেধাৰীতি ঠানুপ্পত্তিযপঞ্ঞাসঙ্খাতায মেধায সমন্নাগতো. অনুপরিযাযপথন্তি অনুপরিযাযনামকং মগ্গং. পাকারসন্ধিন্তি দ্ৰিন্নং ইট্ঠকানং অপগতট্ঠানং. পাকারৰিৰরন্তি পাকারস্স ছিন্নট্ঠানং. তদেৰেতং পঞ্হন্তি তংযেৰ ‘‘সস্সতো লোকো’’তিআদিনা নযেন পুট্ঠং ঠপনীযপঞ্হং পুনপি পুচ্ছি. সব্বো চ তেন লোকোতি সত্তূপলদ্ধিযংযেৰ ঠত্ৰা অঞ্ঞেনাকারেন পুচ্ছতীতি দস্সেতি.
৬. কোকনুদসুত্তৰণ্ণনা
৯৬. ছট্ঠে পুব্বাপযমানোতি পুব্বসদিসানি নিরুদকানি কুরুমানো. ক্ৰেত্থ, আৰুসোতি কো ¶ এত্থ, আৰুসো. যাৰতা, আৰুসো, দিট্ঠীতি ¶ যত্তিকা দ্ৰাসট্ঠিৰিধাপি দিট্ঠি নাম অত্থি. যাৰতা দিট্ঠিট্ঠানন্তি ‘‘খন্ধাপি দিট্ঠিট্ঠানং, অৰিজ্জাপি, ফস্সোপি, সঞ্ঞাপি, ৰিতক্কোপি অযোনিসোমনসিকারোপি, পাপমিত্তোপি ¶ , পরতোঘোসোপি দিট্ঠিট্ঠান’’ন্তি এৰং যত্তকং অট্ঠৰিধম্পি দিট্ঠিট্ঠানং দিট্ঠিকারণং নাম অত্থি. দিট্ঠাধিট্ঠানন্তি দিট্ঠীনং অধিট্ঠানং, অধিঠত্ৰা অধিভৰিত্ৰা পৰত্তায দিট্ঠিযা এতং নামং. দিট্ঠিপরিযুট্ঠানন্তি ‘‘কতমানি অট্ঠারস দিট্ঠিপরিযুট্ঠানানি? যা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারং দিট্ঠিৰিসূকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং দিট্ঠিসল্লং দিট্ঠিসম্বাধো দিট্ঠিপলিবোধো দিট্ঠিবন্ধনং দিট্ঠিপপাতো দিট্ঠানুসযো দিট্ঠিসন্তাপো দিট্ঠিপরিল়াহো দিট্ঠিগন্থো দিট্ঠুপাদানং দিট্ঠাভিনিৰেসো দিট্ঠিপরামাসো. ইমানি অট্ঠারস দিট্ঠিপরিযুট্ঠানানী’’তি এৰং ৰুত্তং দিট্ঠিপরিযুট্ঠানং. সমুট্ঠানন্তি দিট্ঠিট্ঠানস্সেৰ ৰেৰচনং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘খন্ধা পচ্চযো দিট্ঠীনং উপাদায সমুট্ঠানট্ঠেনা’’তি (পটি. ম. ১.১২৪) সব্বং ৰিত্থারেতব্বং. সোতাপত্তিমগ্গো পন দিট্ঠিসমুগ্ঘাতো নাম সব্বদিট্ঠীনং সমুগ্ঘাতকত্তা. তমহন্তি তং সব্বং অহং জানামি. ক্যাহং ৰক্খামীতি কিংকারণা অহং ৰক্খামি.
৭-৮. আহুনেয্যসুত্তাদিৰণ্ণনা
৯৭-৯৮. সত্তমে সম্মাদিট্ঠিকোতি যাথাৰদিট্ঠিকো. অট্ঠমে অধিকরণসমুপ্পাদৰূপসমকুসলোতি চতুন্নং অধিকরণানং মূলং গহেত্ৰা ৰূপসমেন সমুপ্পাদৰূপসমকুসলো হোতি.
৯. উপালিসুত্তৰণ্ণনা
৯৯. নৰমে ¶ দুরভিসম্ভৰানীতি সম্ভৰিতুং দুক্খানি দুস্সহানি, ন সক্কা অপ্পেসক্খেহি অজ্ঝোগাহিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. অরঞ্ঞৰনপত্থানীতি অরঞ্ঞানি চ ৰনপত্থানি চ. আরঞ্ঞকঙ্গনিপ্ফাদনেন অরঞ্ঞানি, গামন্তং অতিক্কমিত্ৰা মনুস্সানং অনুপচারট্ঠানভাৰেন ৰনপত্থানি. পন্তানীতি পরিযন্তানি অতিদূরানি. দুক্করং পৰিৰেকন্তি কাযৰিৰেকো দুক্করো. দুরভিরমন্তি অভিরমিতুং ন সুকরং. একত্তেতি একীভাৰে. কিং দস্সেতি? কাযৰিৰেকে কতেপি তত্থ চিত্তং অভিরমাপেতুং দুক্করং. দ্ৰযংদ্ৰযারামো হি অযং লোকোতি. হরন্তি মঞ্ঞেতি হরন্তি ৰিয ঘসন্তি ৰিয. মনোতি চিত্তং. সমাধিং অলভমানস্সাতি উপচারসমাধিং ৰা অপ্পনাসমাধিং ৰা অলভন্তস্স ¶ . কিং দস্সেতি? ঈদিসস্স ভিক্খুনো ¶ তিণপণ্ণমিগাদিসদ্দেহি ৰিৰিধেহি চ ভীসনকেহি ৰনানি চিত্তং ৰিক্খিপন্তি মঞ্ঞেতি. সংসীদিস্সতীতি কামৰিতক্কেন সংসীদিস্সতি. উপ্লৰিস্সতীতি ব্যাপাদৰিহিংসাৰিতক্কেহি উদ্ধং প্লৰিস্সতি.
কণ্ণসংধোৰিকন্তি কণ্ণে ধোৰন্তেন কীল়িতব্বং. পিট্ঠিসংধোৰিকন্তি পিট্ঠিং ধোৰন্তেন কীল়িতব্বং. তত্থ ¶ উদকং সোণ্ডায গহেত্ৰা দ্ৰীসু কণ্ণেসু আসিঞ্চনং কণ্ণসংধোৰিকা নাম, পিট্ঠিযং আসিঞ্চনং পিট্ঠিসংধোৰিকা নাম. গাধং ৰিন্দতীতি পতিট্ঠং লভতি. কো চাহং কো চ হত্থিনাগোতি অহং কো, হত্থিনাগো কো, অহম্পি তিরচ্ছানগতো, অযম্পি, ময্হম্পি চত্তারো পাদা, ইমস্সপি, ননু উভোপি মযং সমসমাতি.
ৰঙ্ককন্তি কুমারকানং কীল়নকং খুদ্দকনঙ্গলং. ঘটিকন্তি দীঘদণ্ডকেন রস্সদণ্ডকং পহরণকীল়ং. মোক্খচিকন্তি সংপরিৰত্তককীল়ং, আকাসে দণ্ডকং গহেত্ৰা ভূমিযং ৰা সীসং ঠপেত্ৰা হেট্ঠুপরিযভাৰেন পরিৰত্তনকীল়ন্তি ৰুত্তং হোতি. চিঙ্গুলকন্তি তালপণ্ণাদীহি কতং ৰাতপ্পহারেন পরিব্ভমনচক্কং. পত্তাল়্হকং ৰুচ্চতি পণ্ণনাল়ি, তায ৰালুকাদীনি মিনন্তা কীল়ন্তি. রথকন্তি খুদ্দকরথং. ধনুকন্তি খুদ্দকধনুমেৰ.
ইধ খো পন ৰোতি এত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং, ইধ খো পনাতি অত্থো. ইঙ্ঘ ত্ৰং, উপালি, সঙ্ঘে ৰিহরাহীতি এত্থ ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো. তেন থেরং সঙ্ঘমজ্ঝে ৰিহারত্থায চোদেতি, নাস্স অরঞ্ঞৰাসং অনুজানাতি. কস্মা? অরঞ্ঞসেনাসনে ¶ ৰসতো কিরস্স ৰাসধুরমেৰ পূরিস্সতি, ন গন্থধুরং. সঙ্ঘমজ্ঝে ৰসন্তো পন দ্ৰে ধুরানি পূরেত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সতি, ৰিনযপিটকে চ পামোক্খো ভৰিস্সতি. অথস্সাহং পরিসমজ্ঝে পুব্বপত্থনং পুব্বাভিনীহারঞ্চ কথেত্ৰা ইমং ভিক্খুং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেস্সামীতি ইমমত্থং পস্সমানো সত্থা থেরস্স অরঞ্ঞৰাসং নানুজানীতি. দসমং উত্তানত্থমেৰাতি.
উপালিৰগ্গো পঞ্চমো.
দুতিযপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
৩. ততিযপণ্ণাসকং
(১১) ১. সমণসঞ্ঞাৰগ্গো
১. সমণসঞ্ঞাসুত্তৰণ্ণনা
১০১. ততিযস্স ¶ ¶ পঠমে সমণসঞ্ঞাতি সমণানং উপ্পজ্জনকসঞ্ঞা. সন্ততকারীতি নিরন্তরকারী. অব্যাপজ্ঝোতি নিদ্দুক্খো. ইদমত্থংতিস্স হোতীতি ইদমত্থং ইমে পচ্চযাতি এৰমস্স জীৰিতপরিক্খারেসু হোতি, পচ্চৰেক্খিতপরিভোগং পরিভুঞ্জতীতি অত্থো. দুতিযং উত্তানত্থমেৰ.
৩. মিচ্ছত্তসুত্তৰণ্ণনা
১০৩. ততিযে ৰিরাধনা হোতীতি সগ্গতো মগ্গতো চ ৰিরজ্ঝনং হোতি. নো আরাধনাতি ন সম্পাদনা ন পরিপূরকারিতা হোতি. পহোতীতি পৰত্ততি.
৪-৫. বীজসুত্তাদিৰণ্ণনা
১০৪-১০৫. চতুত্থে যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নন্তি দিট্ঠানুরূপেন পরিপুণ্ণং সমাদিন্নং সকলং গহিতং. চেতনাতি তীসু দ্ৰারেসু নিব্বত্তিতচেতনাৰ গহিতা. পত্থনাতি ‘‘এৰরূপো সিয’’ন্তি এৰং পত্থনা. পণিধীতি ¶ ‘‘দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’’তি চিত্তট্ঠপনা. সঙ্খারাতি সম্পযুত্তকসঙ্খারা. পঞ্চমে পুরেচারিকট্ঠেন পুব্বঙ্গমা. অন্ৰদেৰাতি তং অনুবন্ধমানমেৰ.
৬. নিজ্জরসুত্তৰণ্ণনা
১০৬. ছট্ঠে ¶ নিজ্জরৰত্থূনীতি নিজ্জরকারণানি. মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতীতি অযং হেট্ঠা ৰিপস্সনাযপি নিজ্জিণ্ণা এৰ পহীনা. কস্মা পুন গহিতাতি? অসমুচ্ছিন্নত্তা. ৰিপস্সনায হি কিঞ্চাপি নিজ্জিণ্ণা, ন পন সমুচ্ছিন্না. মগ্গো পন উপ্পজ্জিত্ৰা তং সমুচ্ছিন্দতি, ন পুন ৰুট্ঠাতুং দেতি. তস্মা পুন গহিতা. এৰং সব্বপদেসু যোজেতব্বো. এত্থ চ সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চতুসট্ঠি ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. কতমে চতুসট্ঠি? সোতাপত্তিমগ্গক্খণে অধিমোক্খট্ঠেন ¶ সদ্ধিন্দ্রিযং পরিপূরতি, পগ্গহট্ঠেন ৰীরিযিন্দ্রিযং, উপট্ঠানট্ঠেন সতিন্দ্রিযং, অৰিক্খেপট্ঠেন সমাধিন্দ্রিযং, দস্সনট্ঠেন পঞ্ঞিন্দ্রিযং পরিপূরেতি, ৰিজাননট্ঠেন মনিন্দ্রিযং, অভিনন্দনট্ঠেন সোমনস্সিন্দ্রিযং, পৰত্তসন্ততিআধিপতেয্যট্ঠেন জীৰিতিন্দ্রিযং পরিপূরতি…পে… অরহত্তফলক্খণে অধিমোক্খট্ঠেন সদ্ধিন্দ্রিযং…পে… পৰত্তসন্ততিআধিপতেয্যট্ঠেন জীৰিতিন্দ্রিযং পরিপূরতীতি এৰং চতূসু চ মগ্গেসু চতূসু চ ফলেসু অট্ঠট্ঠ হুত্ৰা চতুসট্ঠি ধম্মা পারিপূরিং গচ্ছন্তি.
৭. ধোৰনাসুত্তৰণ্ণনা
১০৭. সত্তমে ¶ ধোৰনন্তি অট্ঠিধোৰনং. তস্মিঞ্হি জনপদে মনুস্সা ঞাতকে মতে ন ঝাপেন্তি, আৰাটং পন খণিত্ৰা ভূমিযং নিদহন্তি. অথ নেসং পূতিভূতানং অট্ঠীনি নীহরিত্ৰা ধোৰিত্ৰা পটিপাটিযা উস্সাপেত্ৰা গন্ধমালেহি পূজেত্ৰা ঠপেন্তি. নক্খত্তে পত্তে তানি অট্ঠীনি গহেত্ৰা রোদন্তি পরিদেৰন্তি, ততো নক্খত্তং কীল়ন্তি.
৮-১০. তিকিচ্ছকসুত্তাদিৰণ্ণনা
১০৮-১১০. অট্ঠমে ৰিরেচনন্তি দোসনীহরণভেসজ্জং. ৰিরিত্তা হোতীতি নীহটা হোতি পনুদিতা. নৰমে ৰমনন্তি ৰমনকরণভেসজ্জং. দসমে নিদ্ধমনীযাতি নিদ্ধমিতব্বা. নিদ্ধন্তাতি নিদ্ধমিতা.
১১. পঠমঅসেখসুত্তৰণ্ণনা
১১১. একাদসমে ¶ অঙ্গপরিপূরণত্থং সম্মাদিট্ঠিযেৰ সম্মাঞাণন্তি ৰুত্তা. এৰমেতে সব্বেপি অরহত্তফলধম্মা অসেখা, অসেখস্স পৰত্তত্তা পচ্চৰেক্খণঞাণম্পি অসেখন্তি ৰুত্তং.
১২. দুতিযঅসেখসুত্তৰণ্ণনা
১১২. দ্ৰাদসমে অসেখিযাতি অসেখাযেৰ, অসেখসন্তকা ৰা. ইমিনা সুত্তেন খীণাসৰোৰ কথিতোতি.
সমণসঞ্ঞাৰগ্গো পঠমো.
(১২) ২. পচ্চোরোহণিৰগ্গো
১-২. অধম্মসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
১১৩-১১৪. দুতিযস্স ¶ পঠমে পাটিযেক্কং পুচ্ছা চ ৰিস্সজ্জনা চ কতা. দুতিযে একতোৰ.
৩. ততিযঅধম্মসুত্তৰণ্ণনা
১১৫. ততিযে উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰাতি মাতিকং নিক্খিপিত্ৰা. সত্থু ¶ চেৰ সংৰণ্ণিতোতি পঞ্চসু ঠানেসু এতদগ্গে ঠপেন্তেন সত্থারা সংৰণ্ণিতো. সম্ভাৰিতোতি গুণসম্ভাৰনায সম্ভাৰিতো. পহোতীতি সক্কোতি. অতিসিত্ৰাতি অতিক্কমিত্ৰা. জানং জানাতীতি জানিতব্বকং ¶ জানাতি. পস্সং পস্সতীতি পস্সিতব্বকং পস্সতি. চক্খুভূতোতি চক্খু ৰিয ভূতো জাতো নিব্বত্তো. ঞাণভূতোতি ঞাণসভাৰো. ধম্মভূতোতি ধম্মসভাৰো. ব্রহ্মভূতোতি সেট্ঠসভাৰো. ৰত্তাতি ৰত্তুং সমত্থো. পৰত্তাতি পৰত্তেতুং সমত্থো. অত্থস্স নিন্নেতাতি অত্থং নীহরিত্ৰা দস্সেতা. যথা নো ভগৰাতি যথা অম্হাকং ভগৰা ব্যাকরেয্য.
৪. অজিতসুত্তৰণ্ণনা
১১৬. চতুত্থে অজিতোতি এৰংনামকো. চিত্তট্ঠানসতানীতি চিত্তুপ্পাদসতানি. যেহীতি যেহি চিত্তট্ঠানসতেহি অনুযুঞ্জিযমানা. উপারদ্ধাৰ জানন্তি উপারদ্ধস্মাতি ৰিরদ্ধা নিগ্গহিতা এৰং জানন্তি ‘‘ৰিরদ্ধা মযং, নিগ্গহিতা মযং, আরোপিতো নো দোসো’’তি. পণ্ডিতৰত্থূনীতি পণ্ডিতভাৰত্থায কারণানি.
৫-৬. সঙ্গারৰসুত্তাদিৰণ্ণনা
১১৭-১১৮. পঞ্চমে ওরিমং তীরন্তি লোকিযং ওরিমতীরং. পারিমং তীরন্তি লোকুত্তরং পারিমতীরং. পারগামিনোতি নিব্বানগামিনো. তীরমেৰানুধাৰতীতি সক্কাযদিট্ঠিতীরংযেৰ অনুধাৰতি. ধম্মে ¶ ধম্মানুৰত্তিনোতি সম্মা অক্খাতে নৰৰিধে লোকুত্তরধম্মে অনুধম্মৰত্তিনো, তস্স ধম্মস্সানুচ্ছৰিকায সহসীলায পুব্বভাগপটিপত্তিযা পৰত্তমানা. মচ্চুধেয্যং ¶ সুদুত্তরন্তি মচ্চুনো ঠানভূতং তেভূমকৰট্টং সুদুত্তরং তরিত্ৰা. পারমেস্সন্তীতি নিব্বানং পাপুণিস্সন্তি.
ওকা অনোকমাগম্মাতি ৰট্টতো ৰিৰট্টং আগম্ম. ৰিৰেকে যত্থ দূরমন্তি যস্মিং কাযচিত্তউপধিৰিৰেকে দুরভিরমং, তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য. হিত্ৰা কামেতি দুৰিধেপি কামে পহায. অকিঞ্চনোতি নিপ্পলিবোধো. আদানপটিনিস্সগেতি গহণপটিনিস্সগ্গসঙ্খাতে নিব্বানে. অনুপাদায যে রতাতি চতূহি উপাদানেহি কিঞ্চিপি অনুপাদিযিত্ৰা যে অভিরতা. পরিনিব্বুতাতি তে অপচ্চযপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতা নামাতি ৰেদিতব্বা. ছট্ঠং ভিক্খূনং দেসিতং.
৭-৮. পচ্চোরোহণীসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
১১৯-১২০. সত্তমে ¶ পচ্চোরোহণীতি পাপস্স পচ্চোরোহণং. পত্থরিত্ৰাতি সন্থরিত্ৰা. অন্তরা চ ৰেলং অন্তরা চ অগ্যাগারন্তি ৰালিকারাসিস্স চ অগ্গিঅগারস্স চ অন্তরে. অট্ঠমং ভিক্খুসঙ্ঘস্স দেসিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
পচ্চোরোহণিৰগ্গো দুতিযো.
(১৩) ৩. পরিসুদ্ধৰগ্গৰণ্ণনা
১২৩. ততিযস্স ¶ পঠমে পরিসুদ্ধাতি নিম্মলা. পরিযোদাতাতি পভস্সরা. দুতিযাদীনি উত্তানত্থানেৰাতি.
পরিসুদ্ধৰগ্গো ততিযো.
(১৪) ৪. সাধুৰগ্গৰণ্ণনা
১৩৪. চতুত্থস্স পঠমে সাধুন্তি ভদ্দকং সিলিট্ঠকং. দুতিযাদীনি উত্তানত্থানেৰাতি. অরিযমগ্গৰগ্গো উত্তানত্থোযেৰাতি.
সাধুৰগ্গো চতুত্থো.
ততিযপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
৪. চতুত্থপণ্ণাসকং
১৫৫. চতুত্থস্স ¶ ¶ পঠমাদীনি উত্তানত্থানেৰাতি.
৮. কম্মনিদানসুত্তৰণ্ণনা
১৭৪. অট্ঠমে লোভহেতুকম্পীতি পাণাতিপাতস্স লোভো উপনিস্সযকোটিযা হেতু হোতি দোসমোহসম্পযুত্তোপি. ইমিনা উপাযেন সব্বত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.
৯. পরিক্কমনসুত্তৰণ্ণনা
১৭৫. নৰমে পরিক্কমনং হোতীতি পরিৰজ্জনং হোতি.
১০. চুন্দসুত্তৰণ্ণনা
১৭৬. দসমে কম্মারপুত্তস্সাতি সুৰণ্ণকারপুত্তস্স. কস্স নো ত্ৰন্তি কস্স নু ত্ৰং. পচ্ছাভূমকাতি পচ্ছাভূমিৰাসিকা. কমণ্ডলুকাতি কমণ্ডলুধারিনো. সেৰালমালিকাতি সেৰালমালা ৰিয ধারেন্তি. সেৰালপটনিৰাসিতাতিপি ৰুত্তমেৰ. উদকোরোহকাতি সাযততিযকং উদকোরোহনানুযোগমনুযুত্তা. আমসেয্যাসীতি হত্থেন পরিমজ্জেয্যাসি.
১১. জাণুস্সোণিসুত্তৰণ্ণনা
১৭৭. একাদসমে উপকপ্পতূতি পাপুণাতু. ঠানেতি ওকাসে. নো অট্ঠানেতি নো অনোকাসে. নেরযিকানং ¶ আহারো নাম তত্থ নিব্বত্তনকম্মমেৰ. তেনেৰ হি তে তত্থ যাপেন্তি. তিরচ্ছানযোনিকানং পন তিণপণ্ণাদিৰসেন আহারো ৰেদিতব্বো. মনুস্সানং ওদনকুম্মাসাদিৰসেন ¶ , দেৰানং সুধাভোজনাদিৰসেন, পেত্তিৰেসযিকানং খেল়সিঙ্ঘাণিকাদিৰসেন. যং ৰা পনস্স ইতো অনুপ্পৰেচ্ছন্তীতি যং তস্স মিত্তাদযো ইতো দদন্তা অনুপৰেসেন্তি. পেত্তিৰেসযিকা এৰ হি পরদত্তূপজীৰিনো হোন্তি, ন অঞ্ঞেসং পরেহি দিন্নং ¶ উপকপ্পতি. দাযকোপি অনিপ্ফলোতি যং সন্ধায তং দানং দিন্নং, তস্স উপকপ্পতু ৰা মা ৰা, দাযকেন পন ন সক্কা নিপ্ফলেন ভৰিতুং, দাযকো তস্স দানস্স ৰিপাকং লভতিযেৰ.
অট্ঠানেপি ভৰং গোতমো পরিকপ্পং ৰদতীতি অনোকাসে উপ্পন্নেপি তস্মিং ঞাতকে ভৰং গোতমো দানস্স ফলং পরিকপ্পেতিযেৰ পঞ্ঞাপেতিযেৰাতি পুচ্ছতি. ব্রাহ্মণস্স হি ‘‘এৰং দিন্নস্স দানস্স ফলং দাযকো ন লভতী’’তি লদ্ধি. অথস্স ভগৰা পঞ্হং পটিজানিত্ৰা ‘‘দাযকো নাম যত্থ কত্থচি পুঞ্ঞফলূপজীৰিট্ঠানে নিব্বত্তো দানস্স ফলং লভতিযেৰা’’তি দস্সেতুং ইধ ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. সো তত্থ লাভী হোতীতি সো তত্থ হত্থিযোনিযং নিব্বত্তোপি মঙ্গলহত্থিট্ঠানং পত্ৰা লাভী হোতি. অস্সাদীসুপি এসেৰ নযো. সাধুৰগ্গো উত্তানত্থোযেৰাতি.
জাণুস্সোণিৰগ্গো দুতিযো.
চতুত্থপণ্ণাসকং নিট্ঠিতং.
(২১) ১. করজকাযৰগ্গো
২১১. পঞ্চমস্স ¶ পঠমাদীনি উত্তানত্থানেৰ.
৬. সংসপ্পনীযসুত্তৰণ্ণনা
২১৬. ছট্ঠে সংসপ্পনীযপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মপরিযাযন্তি সংসপ্পনস্স কারণং দেসনাসঙ্খাতং ধম্মদেসনং. সংসপ্পতীতি তং কম্মং করোন্তো আসপ্পতি পরিসপ্পতি ৰিপ্ফন্দতি. জিম্হা ¶ গতীতি তেন কম্মেন যং গতিং গমিস্সতি, সা জিম্হা হোতি. জিম্হুপপত্তীতি তস্স যং ¶ গতিং উপপজ্জিস্সতি, সাপি জিম্হাৰ হোতি. সংসপ্পজাতিকাতি সংসপ্পনসভাৰা. ভূতা ভূতস্স উপপত্তি হোতীতি ভূতস্মা সভাৰতো ৰিজ্জমানকম্মা সত্তস্স নিব্বত্তি হোতি. ফস্সা ফুসন্তীতি ৰিপাকফস্সা ফুসন্তি.
৭-৮. সঞ্চেতনিকসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
২১৭-২১৮. সত্তমে সঞ্চেতনিকানন্তি চেতেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা কতানং. উপচিতানন্তি চিতানং ৰড্ঢিতানং. অপ্পটিসংৰেদিত্ৰাতি তেসং কম্মানং ৰিপাকং অৰেদিযিত্ৰা. ব্যন্তীভাৰন্তি ৰিগতন্তভাৰং তেসং কম্মানং পরিচ্ছেদপরিৰটুমতাকরণং. তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মেতি তঞ্চ খো ৰিপাকং দিট্ঠধম্মৰেদনীযং দিট্ঠেৰ ধম্মে. উপপজ্জন্তি উপপজ্জৰেদনীযং অনন্তরে অত্তভাৰে. অপরে ৰা পরিযাযেতি অপরপরিযাযৰেদনীযং পন সংসারপ্পৰত্তে সতি সহস্সিমেপি অত্তভাৰেতি. ইমিনা ইদং দস্সেতি ‘‘সংসারপ্পৰত্তে পটিলদ্ধৰিপাকারহকম্মে ন ৰিজ্জতি সো জগতিপ্পদেসো, যত্থ ঠিতো মুচ্চেয্য পাপকম্মা’’তি. তিৰিধাতি ¶ তিপ্পকারা. কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তীতি কাযকম্মন্তসঙ্খাতা ৰিপত্তি. ইমিনা নযেন সব্বপদানি ৰেদিতব্বানি. অট্ঠমে অপণ্ণকো মণীতি সমন্ততো চতুরস্সো পাসকো.
৯. করজকাযসুত্তৰণ্ণনা
২১৯. নৰমে দুক্খস্সাতি ৰিপাকদুক্খস্স, ৰট্টদুক্খস্সেৰ ৰা. ইমস্মিং সুত্তে মণিওপম্মং নত্থি. এৰং ৰিগতাভিজ্ঝোতি এৰন্তি নিপাতমত্তং. যথা ৰা মেত্তং ¶ ভাৰেন্তা ৰিগতাভিজ্ঝা ভৰন্তি, এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো. এৰমস্স ৰিগতাভিজ্ঝতাদীহি নীৰরণৰিক্খম্ভনং দস্সেত্ৰা ইদানি অকুসলনিস্সরণানি কথেন্তো মেত্তাসহগতেনাতিআদিমাহ. অপ্পমাণন্তি অপ্পমাণসত্তারম্মণতায চিণ্ণৰসিতায ৰা অপ্পমাণং. পমাণকতং কম্মং নাম কামাৰচরকম্মং. ন তং তত্রাৰতিট্ঠতীতি তং মহোঘো পরিত্তং উদকং ৰিয অত্তনো ওকাসং গহেত্ৰা ঠাতুং ন সক্কোতি, অথ খো নং ওঘে পরিত্তং উদকং ৰিয ইদমেৰ অপ্পমাণং কম্মং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা অত্তনো ৰিপাকং নিব্বত্তেতি. দহরতগ্গেতি দহরকালতো পট্ঠায.
নাযং কাযো আদাযগমনিযোতি ইমং কাযং গহেত্ৰা পরলোকং গন্তুং নাম ন সক্কাতি অত্থো ¶ . চিত্তন্তরোতি চিত্তকারণো, অথ ৰা চিত্তেনেৰ অন্তরিকো. একস্সেৰ হি চুতিচিত্তস্স অনন্তরা দুতিযে পটিসন্ধিচিত্তে দেৰো নাম হোতি, নেরযিকো নাম ¶ হোতি, তিরচ্ছানগতো নাম হোতি. পুরিমনযেপি চিত্তেন কারণভূতেন দেৰো নেরযিকো ৰা হোতীতি অত্থো. সব্বং তং ইধ ৰেদনীযন্তি দিট্ঠধম্মৰেদনীযকোট্ঠাসৰনেতং ৰুত্তং. ন তং অনুগং ভৰিস্সতীতি মেত্তায উপপজ্জৰেদনীযভাৰস্স উপচ্ছিন্নত্তা উপপজ্জৰেদনীযৰসেন ন অনুগতং ভৰিস্সতি. ইদং সোতাপন্নসকদাগামিঅরিযপুগ্গলানং পচ্চৰেক্খণং ৰেদিতব্বং. অনাগামিতাযাতি ঝানানাগামিতায. ইধপঞ্ঞস্সাতি ইমস্মিং সাসনে পঞ্ঞা ইধপঞ্ঞা নাম, সাসনচরিতায অরিযপঞ্ঞায ঠিতস্স অরিযসাৰকস্সাতি অত্থো. উত্তরিৰিমুত্তিন্তি অরহত্তং. দসমং উত্তানত্থমেৰাতি.
করজকাযৰগ্গো পঠমো.
(২২) ২. সামঞ্ঞৰগ্গৰণ্ণনা
২২১. দুতিযস্স পঠমং আদিং কত্ৰা সব্বা পেয্যালতন্তি উত্তানত্থাযেৰাতি.
মনোরথপূরণিযা অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায
দসকনিপাতস্স সংৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.
অঙ্গুত্তরনিকাযে
একাদসকনিপাত-অট্ঠকথা
১. নিস্সযৰগ্গো
১-৬. কিমত্থিযসুত্তাদিৰণ্ণনা
১-৬. একাদসকনিপাতস্স ¶ ¶ ¶ পঠমাদীনি হেট্ঠা ৰুত্তনযানেৰ. কেৰলঞ্চেত্থ আদিতো পঞ্চসু নিব্বিদাৰিরাগং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা একাদসঙ্গানি কতানি. ছট্ঠে সিক্খাপচ্চক্খানং অধিকং.
৭-৮. পঠমসঞ্ঞাসুত্তাদিৰণ্ণনা
৭-৮. সত্তমে অত্থেন অত্থোতি অত্থেন সদ্ধিমত্থো. ব্যঞ্জনেন ব্যঞ্জনন্তি ব্যঞ্জনেন সদ্ধিং ¶ ব্যঞ্জনং. সংসন্দিস্সতীতি সম্পৰত্তিস্সতি. সমেস্সতীতি সমানং ভৰিস্সতি. ন ৰিগ্গয্হিস্সতীতি ন ৰিরজ্ঝিস্সতি. অগ্গপদস্মিন্তি নিব্বানে. অট্ঠমে পচ্চৰেক্খণা কথিতা.
৯. সদ্ধসুত্তৰণ্ণনা
৯. নৰমে দোণিযা বদ্ধোতি যৰসস্সদোণিযা সমীপে বদ্ধো. অন্তরং করিত্ৰাতি অব্ভন্তরে কত্ৰা. ঝাযতীতি চিন্তেতি. পজ্ঝাযতীতি ইতো চিতো চ নানপ্পকারকং ঝাযতি. নিজ্ঝাযতীতি নিরন্তরৰসেন নিবদ্ধং ঝাযতি. পথৰিম্পি নিস্সায ঝাযতীতি সমাপত্তিযং সনিকন্তিকৰসেনেতং ¶ ৰুত্তং. সমাপত্তিযঞ্হি সনিকন্তিকত্তা এস খল়ুঙ্কো নাম কতো. আপাদীসুপি এসেৰ নযো.
কথঞ্চ সদ্ধ আজানীযঝাযিতং হোতীতি কথং কারণাকারণং জানন্তস্স সিন্ধৰস্স ঝাযিতং হোতি. যথা ইণন্তিআদীসু ইণসদিসং বন্ধনসদিসং ধনজানিসদিসং কলিসঙ্খাতমহাপরাধসদিসঞ্চ কত্ৰা অত্তনো অভিমুখস্স পতোদস্স অজ্ঝোহরণসঙ্খাতং পতনং ৰিপস্সতীতি অত্থো. নেৰ পথৰিং নিস্সায ঝাযতীতি সমাপত্তিসুখনিকন্তিযা অভাৰেন পথৰিআরম্মণায ¶ চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানসঞ্ঞায ন ঝাযতি, নিযন্তিযা অভাৰেনেৰ সো আজানীযো নাম হোতীতি. ঝাযতি চ পনাতি নিব্বানারম্মণায ফলসমাপত্তিযা ঝাযতি. পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞা ৰিভূতা হোতীতি পথৰারম্মণে উপ্পন্না চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানসঞ্ঞা ৰিভূতা পাকটা হোতি. ‘‘ৰিভূতা, ভন্তে, রূপসঞ্ঞা অৰিভূতা অট্ঠিকসঞ্ঞা’’তি ইমস্মিঞ্হি সুত্তে সমতিক্কমস্স অত্থিতায ৰিভূততা ৰুত্তা, ইধ পন ৰিপস্সনাৰসেন অনিচ্চদুক্খানত্ততো দিট্ঠত্তা ৰিভূতা নাম জাতা. আপোসঞ্ঞাদীসুপি এসেৰ নযো. এৰমেত্থ হেট্ঠা ৰিয সমাপত্তিৰসেন সমতিক্কমং অৰত্ৰা ৰিপস্সনাচারৰসেন সমতিক্কমো ৰুত্তো. এৰং ঝাযীতি এৰং ৰিপস্সনাপটিপাটিযা আগন্ত্ৰা উপ্পাদিতায ফলসমাপত্তিযা ঝাযন্তো.
১০. মোরনিৰাপসুত্তৰণ্ণনা
১০. দসমে ¶ অচ্চন্তনিট্ঠোতি অন্তং অতীতত্তা অচ্চন্তসঙ্খাতং অৰিনাসধম্মং নিব্বানং নিট্ঠা অস্সাতি অচ্চন্তনিট্ঠো. ইমিনা নযেন সেসপদানি ৰেদিতব্বানি. জনেতস্মিন্তি জনিতস্মিং ¶ , পজাযাতি অত্থো. যে গোত্তপটিসারিনোতি যে জনা তস্মিং গোত্তে পটিসরন্তি ‘‘অহং গোতমো, অহং কস্সপো’’তি, তেসু লোকে গোত্তপটিসারীসু খত্তিযো সেট্ঠো. অনুমতা মযাতি মম সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সংসন্দেত্ৰা দেসিতা মযা অনুঞ্ঞাতা. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
নিস্সযৰগ্গো পঠমো.
২. অনুস্সতিৰগ্গো
১-২. মহানামসুত্তদ্ৰযৰণ্ণনা
১১-১২. দুতিযস্স পঠমে নানাৰিহারেহি ৰিহরতন্তি গিহীনং নিবদ্ধো একো ৰিহারো নাম নত্থি, তস্মা অম্হাকং অনিবদ্ধৰিহারেন ৰিহরন্তানং কেন ৰিহারেন কতরেন নিবদ্ধৰিহারেন ৰিহাতব্বন্তি পুচ্ছতি. আরাধকোতি সম্পাদকো পরিপূরকো. ধম্মসোতসমাপন্নো বুদ্ধানুস্সতিং ¶ ভাৰেতীতি ধম্মসোতসমাপন্নো হুত্ৰা বুদ্ধানুস্সতিং ভাৰেতি. দুতিযে গিলানা ৰুট্ঠিতোতি গিলানো হুত্ৰা ৰুট্ঠিতো.
৩. নন্দিযসুত্তৰণ্ণনা
১৩. ততিযে কল্যাণমিত্তেতি সুমিত্তে. এৰমেত্থ কল্যাণমিত্তৰসেন সঙ্ঘানুস্সতি কথিতা. কবল়ীকারাহারভক্খানন্তি কামাৰচরদেৰানং. অসমযৰিমুত্তোতি ¶ অসমযৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তো খীণাসৰো.
৪. সুভূতিসুত্তৰণ্ণনা
১৪. চতুত্থে ¶ কো নামাযং সুভূতী ভিক্খূতি জানন্তোপি সত্থা কথাসমুট্ঠাপনত্থং পুচ্ছতি. সুদত্তস্স উপাসকস্স পুত্তোতি অনাথপিণ্ডিকং সন্ধাযাহ. অনাথপিণ্ডিকস্স হি পুত্তো অত্তনো চূল়পিতু সন্তিকে পব্বজিতো, অথ নং সুভূতিত্থেরো আদায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সদ্ধাপদানেসূতি সদ্ধানং পুগ্গলানং অপদানেসু লক্খণেসু.
৫. মেত্তসুত্তৰণ্ণনা
১৫. পঞ্চমে সুখং সুপতীতি যথা সেসজনা সম্পরিৰত্তমানা কাকচ্ছমানা দুক্খং সুপন্তি, এৰং অসুপিত্ৰা সুখং সুপতি. নিদ্দং ওক্কমন্তোপি সমাপত্তিং সমাপন্নো ৰিয হোতি. সুখং পটিবুজ্ঝতীতি যথা অঞ্ঞে নিত্থুনন্তা ৰিজম্ভমানা সম্পরিৰত্তন্তা দুক্খং পটিবুজ্ঝন্তি, এৰং অপ্পটিবুজ্ঝিত্ৰা ৰিকসমানং ৰিয পদুমং সুখং নিব্বিকারো পটিবুজ্ঝতি. ন পাপকং সুপিনং পস্সতীতি সুপিনং পস্সন্তোপি ভদ্দকমেৰ সুপিনং পস্সতি, চেতিযং ৰন্দন্তো ৰিয পূজং করোন্তো ৰিয চ ধম্মং সুণন্তো ৰিয চ হোতি. যথা পনঞ্ঞে অত্তানং চোরেহি সম্পরিৰারিতং ৰিয ৰাল়েহি উপদ্দুতং ৰিয পপাতে পতন্তং ৰিয চ পস্সন্তি, ন এৰং পাপকং সুপিনং পস্সতি.
মনুস্সানং পিযো হোতীতি উরে আমুক্কমুত্তাহারো ৰিয সীসে পিল়ন্ধিতমালা ৰিয চ মনুস্সানং পিযো হোতি মনাপো. অমনুস্সানং ¶ পিযো হোতীতি যথেৰ মনুস্সানং, অমনুস্সানম্পি পিযো হোতি ৰিসাখত্থেরো ৰিয. ৰত্থু ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৫৮) মেত্তাকম্মট্ঠাননিদ্দেসে ৰিত্থারিতমেৰ. দেৰতা রক্খন্তীতি পুত্তমিৰ মাতাপিতরো দেৰতা রক্খন্তি. নাস্স অগ্গি ¶ ৰা ৰিসং ৰা সত্থং ৰা কমতীতি মেত্তাৰিহারিস্স কাযে উত্তরায উপাসিকায ৰিয অগ্গি ৰা, সংযুত্তভাণকচূল়সীৰত্থেরস্সেৰ ৰিসং ৰা, সংকিচ্চসামণেরস্সেৰ সত্থং ৰা ন কমতি নপ্পৰিসতি, নাস্স কাযং ৰিকোপেতীতি ৰুত্তং হোতি. ধেনুৰত্থুম্পি চেত্থ কথযন্তি. একা কির ধেনু ৰচ্ছকস্স খীরধারং মুঞ্চমানা অট্ঠাসি. একো লুদ্দকো ‘‘তং ৰিজ্ঝিস্সামী’’তি হত্থেন সম্পরিৰত্তেত্ৰা দীঘদণ্ডং সত্তিং মুঞ্চি. সা তস্সা সরীরং আহচ্চ তালপণ্ণং ৰিয ৰট্টমানা গতা ¶ , নেৰ উপচারবলেন ন অপ্পনাবলেন, কেৰলং ৰচ্ছকে বলৰহিতচিত্ততায. এৰং মহানুভাৰা মেত্তা.
তুৰটং চিত্তং সমাধিযতীতি মেত্তাৰিহারিনো খিপ্পমেৰ চিত্তং সমাধিযতি, নত্থি তস্স দন্ধাযিতত্তং. মুখৰণ্ণো ৰিপ্পসীদতীতি বন্ধনা পৰুত্ততালপক্কং ৰিয চস্স ৰিপ্পসন্নৰণ্ণং মুখং হোতি. অসম্মূল়্হো কালং করোতীতি মেত্তাৰিহারিনো সম্মোহমরণং নাম নত্থি, অসম্মূল়্হো পন নিদ্দং ওক্কমন্তো ৰিয কালং করোতি. উত্তরি অপ্পটিৰিজ্ঝন্তোতি মেত্তাসমাপত্তিতো উত্তরি অরহত্তং ¶ অধিগন্তুং অসক্কোন্তো ইতো চৰিত্ৰা সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয ব্রহ্মলোকং উপপজ্জতীতি.
৬. অট্ঠকনাগরসুত্তৰণ্ণনা
১৬. ছট্ঠে দসমোতি জাতিগোত্তৰসেন চেৰ সারপত্তকুলগণনায চ দসমে ঠানে গণীযতি, তেনস্স দসমোত্ৰেৰ নামং জাতং. অট্ঠকনাগরোতি অট্ঠকনগরৰাসী. কুক্কুটারামেতি কুক্কুটসেট্ঠিনা কারিতে আরামে.
তেন ভগৰতা…পে… সম্মদক্খাতোতি এত্থ অযং সঙ্খেপত্থো – যো সো ভগৰা সমতিংস পারমিযো পূরেত্ৰা সব্বকিলেসে ভঞ্জিত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো, তেন ভগৰতা তেসং তেসং সত্তানং আসযানুসযং জানতা, হত্থতলে ঠপিতং আমলকং ৰিয সব্বঞেয্যধম্মে পস্সতা, অপিচ পুব্বেনিৰাসাদীহি জানতা, দিব্বেন চক্খুনা পস্সতা, তীহি ৰা ৰিজ্জাহি ছহি ৰা পন অভিঞ্ঞাহি জানতা, সব্বত্থ অপ্পটিহতেন সমন্তচক্খুনা পস্সতা, সব্বধম্মজাননসমত্থায পঞ্ঞায জানতা, সব্বসত্তানং চক্খুৰিসযাতীতানি তিরোকুট্টাদিগতানি চাপি ¶ রূপানি অতিৰিসুদ্ধেন মংসচক্খুনা ৰা পস্সতা, অত্তহিতসাধিকায সমাধিপদট্ঠানায পটিৰেধপঞ্ঞায জানতা, পরহিতসাধিকায করুণাপদট্ঠানায দেসনাপঞ্ঞায পস্সতা, অন্তরাযিকধম্মে ৰা জানতা, নিয্যানিকধম্মে পস্সতা, অরীনং হতত্তা অরহতা, সম্মা সামং সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি এৰং চতুৰেসারজ্জৰসেন চতূহি কারণেহি থোমিতেন অত্থি নু খো একো ধম্মো অক্খাতোতি.
অভিসঙ্খতন্তি ¶ কতং উপ্পাদিতং. অভিসঞ্চেতযিতন্তি চেতযিতং কপ্পযিতং. সো ¶ তত্থ ঠিতোতি সো তস্মিং সমথৰিপস্সনাধম্মে ঠিতো. ধম্মরাগেন ধম্মনন্দিযাতি পদদ্ৰযেনপি সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগো ৰুত্তো. সমথৰিপস্সনাসু হি সব্বেন সব্বং ছন্দরাগং পরিযাদিযিতুং সক্কোন্তো অরহা হোতি, অসক্কোন্তো অনাগামী হোতি. সো সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগস্স অপ্পহীনত্তা চতুত্থজ্ঝানচেতনায সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্ততি. অযং আচরিযানং সমানত্থকথা.
ৰিতণ্ডৰাদী পনাহ – ‘‘তেনেৰ ধম্মরাগেনাতি ৰচনতো অকুসলেন সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্ততী’’তি. সো ‘‘সুত্তং আহরাহী’’তি ৰত্তব্বো. অদ্ধা অঞ্ঞং অপস্সন্তো ইদমেৰ আহরিস্সতি. ততো ৰত্তব্বো ‘‘কিম্পনিদং সুত্তং নীতত্থং, উদাহু নেয্যত্থ’’ন্তি. অদ্ধা ‘‘নীতত্থ’’ন্তি ৰক্খতি. ততো ৰত্তব্বো – এৰং সন্তে অনাগামিফলত্থিকেন সমথৰিপস্সনাসু ছন্দরাগো কত্তব্বো ভৰিস্সতি, ছন্দরাগে উপ্পাদিতে অনাগামিফলং পটিলদ্ধং ভৰিস্সতি, মা ‘‘সুত্তং মে লদ্ধ’’ন্তি যং ৰা তং ৰা দীপেহি. পঞ্হং কথেন্তেন হি আচরিযস্স সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা অত্থরসং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা কথেতুং ৰট্টতি. অকুসলেন হি সগ্গে, কুসলেন চ অপাযে পটিসন্ধি নাম নত্থি. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা –
‘‘ন, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন, দোসজেন কম্মেন, মোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো. অথ খো, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন, দোসজেন কম্মেন, মোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি, তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি, পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো’’তি (অ. নি. ৬.৩৯) –
এৰং ¶ সঞ্ঞাপেতব্বো. সচে সঞ্জানাতি, সঞ্জানাতু. নো চে সঞ্জানাতি, ‘‘গচ্ছ পাতোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা যাগুং পিৰা’’তি উয্যোজেতব্বো.
অযং খো, গহপতি, একধম্মো অক্খাতোতি একং ধম্মং ¶ পুচ্ছিতেন ‘‘অযম্পি একধম্মো অক্খাতো, অযম্পি একধম্মো অক্খাতো’’তি এৰং পুচ্ছাৰসেন কথিতত্তা একাদসপি ধম্মা একধম্মো নাম কতো. অমতুপ্পত্তিঅত্থেন ৰা সব্বেপি একধম্মোতি ৰত্তুং ৰট্টতি.
নিধিমুখং ¶ গৰেসন্তোতি নিধিং পরিযেসন্তো. সকিদেৰাতি একপ্পযোগেনেৰ. কথং পন একপ্পযোগেনেৰ একাদসন্নং নিধীনং অধিগমো হোতীতি? ইধেকচ্চো অরঞ্ঞে জীৰিতৰুত্তিং গৰেসমানো চরতি. তমেনং অঞ্ঞতরো অত্থচরকো দিস্ৰা ‘‘কিং, ভো, চরসী’’তি পুচ্ছতি. সো ‘‘জীৰিতৰুত্তিং পরিযেসামী’’তি আহ. ইতরো ‘‘তেন হি সম্ম আগচ্ছ, এতং পাসাণং পৰট্টেহী’’তি আহ. সো তং পৰট্টেত্ৰা উপরূপরিট্ঠিতা ৰা কুচ্ছিযা কুচ্ছিং আহচ্চ ঠিতা ৰা একাদস কুম্ভিযো পস্সতি. এৰং একপ্পযোগেন একাদসন্নং অধিগমো হোতি.
আচরিযধনং পরিযেসিস্সন্তীতি অঞ্ঞতিত্থিযা হি যস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি, তস্স সিপ্পুগ্গহণতো পুরে ৰা পচ্ছা ৰা অন্তরন্তরা ৰা গেহতো নীহরিত্ৰা ধনং দেন্তি. যেসং গেহে নত্থি, তে ঞাতিসভাগতো পরিযেসন্তি. যেসং তম্পি নত্থি, তে সভাগতো পরিযেসন্তি. তথা অলভমানা ভিক্খম্পি চরিত্ৰা দেন্তিযেৰ. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
কিং পনাহন্তি বাহিরকা তাৰ অনিয্যানিকেপি সাসনে সিপ্পমত্তদাযকস্স ধনং পরিযেসন্তি, অহং পন এৰংৰিধে নিয্যানিকসাসনে একাদসৰিধং অমতুপ্পত্তিপটিপদং ¶ দেসেন্তস্স আচরিযস্স পূজং কিং ন করিস্সামি, করিস্সামিযেৰাতি ৰদতি. পচ্চেকং দুস্সযুগেন অচ্ছাদেসীতি একমেকস্স ভিক্খুনো একেকং দুস্সযুগং অদাসীতি অত্থো. সমুদাচারৰচনং পনেত্থ এৰরূপং হোতি, তস্মা অচ্ছাদেসীতি ৰুত্তং. পঞ্চসতং ৰিহারন্তি পঞ্চসতগ্ঘনিকং পণ্ণসালং কারেসীতি অত্থো.
৭. গোপালসুত্তৰণ্ণনা
১৭. সত্তমে তিস্সো কথা একনাল়িকা চতুরস্সা নিসিন্নৰত্তিকাতি. তত্থ পাল়িং ৰত্ৰা একেকস্স পদস্স অত্থকথনং একনাল়িকা নাম ¶ . অপণ্ডিতগোপালকং দস্সেত্ৰা, অপণ্ডিতভিক্খুং দস্সেত্ৰা, পণ্ডিতগোপালকং দস্সেত্ৰা, পণ্ডিতভিক্খুং দস্সেত্ৰাতি চতুক্কং বন্ধিত্ৰা কথনং চতুরস্সা নাম. অপণ্ডিতগোপালকং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, অপণ্ডিতভিক্খুং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, পণ্ডিতগোপালকং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনং, পণ্ডিতভিক্খুং দস্সেত্ৰা পরিযোসানগমনন্তি অযং নিসিন্নৰত্তিকা নাম. অযং ইধ সব্বাচরিযানং আচিণ্ণা.
একাদসহি ¶ , ভিক্খৰে, অঙ্গেহীতি একাদসহি অগুণকোট্ঠাসেহি. গোগণন্তি গোমণ্ডলং. পরিহরিতুন্তি পরিগ্গহেত্ৰা ৰিচরিতুং. ফাতিং কাতুন্তি ৰড্ঢিং আপাদেতুং. ইধাতি ইমস্মিং লোকে. ন রূপঞ্ঞূ হোতীতি গণনতো ৰা ৰণ্ণতো ৰা রূপং ন জানাতি. গণনতো ন জানাতি নাম অত্তনো গুন্নং সতং ৰা সহস্সং ৰাতি সঙ্খ্যং ন জানাতি, সো গাৰীসু হটাসু ৰা পলাতাসু ৰা গোগণং গণেত্ৰা ‘‘অজ্জ এত্তকা ন ¶ দিস্সন্তী’’তি দ্ৰে তীণি গামন্তরানি ৰা অটৰিং ৰা ৰিচরন্তো ন পরিযেসতি. অঞ্ঞেসং গাৰীসু অত্তনো গোগণং পৰিট্ঠাসুপি গোগণং গণেত্ৰা ‘‘ইমা এত্তিকা গাৰো ন অম্হাক’’ন্তি যট্ঠিযা পোথেত্ৰা ন নীহরতি. তস্স নট্ঠা গাৰিযো নট্ঠাৰ হোন্তি. পরগাৰিযো গহেত্ৰা চরতি. গোসামিকা দিস্ৰা ‘‘অযং এত্তকং কালং অম্হাকং ধেনূ দুহী’’তি তজ্জেত্ৰা অত্তনো গাৰিযো গহেত্ৰা গচ্ছন্তি. তস্স গোগণোপি পরিহাযতি, পঞ্চ গোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি. ৰণ্ণতো ন জানাতি নাম ‘‘এত্তিকা গাৰী সেতা, এত্তিকা রত্তা, এত্তিকা কাল়া, এত্তিকা ওদাতা, এত্তিকা কবরা, এত্তিকা নীলা’’তি ন জানাতি. সো গাৰীসু হটাসু ৰা পলাতাসু ৰা…পে… পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন লক্খণকুসলোতি গাৰীনং সরীরে কতং ধনুসত্তিসূলাদিভেদং লক্খণং ন জানাতি. সো গাৰীসু হটাসু ৰা পলাতাসু ৰা ‘‘অজ্জ অসুকলক্খণা অসুকলক্খণা চ গাৰো ন দিস্সন্তী’’তি…পে… পঞ্চগোরসপরিভোগতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন আসাটিকং হারেতাতি গুন্নং খাণুকণ্টকাদীহি পহটট্ঠানেসু ৰণো হোতি. তত্থ নীলমক্খিকা অণ্ডকানি ঠপেন্তি, তেসং আসাটিকাতি নামং. তানি দণ্ডকেন অপনেত্ৰা ভেসজ্জং দাতব্বং হোতি, বালো গোপালকো তথা ন করোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ন আসাটিকং হারেতা ¶ হোতী’’তি. তস্স গুন্নং ৰণা ৰড্ঢন্তি, গম্ভীরা হোন্তি, পাণকা কুচ্ছিং পৰিসন্তি, গাৰো গেলঞ্ঞাভিভূতা নেৰ যাৰদত্থং তিণং খাদিতুং ¶ ন পানীযং পাতুং সক্কোন্তি. তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি, গোণানং জৰো হাযতি, উভযেসম্পি জীৰিতন্তরাযো হোতি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি…পে… পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰণং পটিচ্ছাদেতা হোতীতি গুন্নং ৰুত্তনযেনেৰ সঞ্জাতো ৰণো ভেসজ্জং দত্ৰা ৰাকেন ৰা চীরকেন ৰা বন্ধিত্ৰা পটিচ্ছাদেতব্বো হোতি. বালগোপালকো তং ন করোতি. অথস্স গুন্নং ¶ ৰণেহি যূসা পগ্ঘরন্তি, তা অঞ্ঞমঞ্ঞং নিঘংসন্তি. তেন অঞ্ঞেসম্পি ৰণা জাযন্তি. এৰং গাৰো গেলঞ্ঞাভিভূতা নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ধূমং কত্তা হোতীতি অন্তোৰস্সে ডংসমকসাদীনং উস্সন্নকালে গোগণে ৰজং পৰিট্ঠে তত্থ তত্থ ধূমো কাতব্বো হোতি. অপণ্ডিতগোপালকো তং ন করোতি, গোগণো সব্বরত্তিং ডংসাদীহি উপদ্দুতো নিদ্দং অলভিত্ৰা পুনদিৰসে অরঞ্ঞে তত্থ তত্থ রুক্খমূলাদীসু নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযতি. নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন তিত্থং জানাতীতি তিত্থম্পি সমন্তি ৰা ৰিসমন্তি ৰা সগাহন্তি ৰা নিগ্গাহন্তি ৰা ন জানাতি. সো অতিত্থেন গাৰিযো ওতারেতি. তাসং ৰিসমতিত্থে পাসাণাদীনি অক্কমন্তীনং পাদা ভিজ্জন্তি. সগাহং গম্ভীরং তিত্থং ওতিণ্ণে কুম্ভীলাদযো গাৰো গণ্হন্তি, ‘‘অজ্জ এত্তিকা গাৰো নট্ঠা, অজ্জ এত্তিকা’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জন্তি. এৰমস্স ¶ গো গণোপি পরিহাযতি…পে… পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ন পীতং জানাতীতি পীতম্পি অপীতম্পি ন জানাতি. গোপালকেন হি ‘‘ইমায গাৰিযা পীতং, ইমায ন পীতং, ইমায পানীযতিত্থে ওকাসো লদ্ধো, ইমায ন লদ্ধো’’তি এৰং পীতাপীতং জানিতব্বং হোতি. অযং পন দিৰসভাগে অরঞ্ঞে গোগণং রক্খিত্ৰা ‘‘পানীযং পাযেস্সামী’’তি নদিং ৰা তল়াকং ৰা ওগাহেত্ৰা গচ্ছতি. তত্থ মহাউসভা চ অনুসভা চ বলৰগাৰিযো চ দুব্বলানি চেৰ মহল্লকানি চ গোরূপানি সিঙ্গেহি ¶ ৰা ফাসুকাহি ৰা পহরিত্ৰা অত্তনো ওকাসং কত্ৰা ঊরুপ্পমাণং উদকং পৰিসিত্ৰা যথাকামং পিৰন্তি. অৰসেসা ওকাসং অলভমানা তীরে ঠত্ৰা কললমিস্সকং উদকং পিৰন্তি ৰা অপীতা এৰ ৰা হোন্তি. অথ সো গোপালকো পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা পুন অরঞ্ঞং পৰেসেতি. তত্থ অপীতা গাৰিযো পিপাসায সুস্সমানা যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং ন সক্কোন্তি. তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি. গোণানং জৰো হাযতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰীথিং জানাতীতি ‘‘অযং মগ্গো সমো খেমো, অযং ৰিসমো সাসঙ্কো সপ্পটিভযো’’তি ন জানাতি. সো সমং খেমং মগ্গং ৰজ্জেত্ৰা গোগণং ইতরমগ্গং পটিপাদেতি. তত্থ গাৰো সীহব্যগ্ঘাদীনং গন্ধেন চোরপরিস্সযেন চ অভিভূতা ভন্তমিগসপ্পটিভাগা গীৰং উক্খিপিত্ৰা তিট্ঠন্তি ¶ , নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদন্তি, ন পানীযং পিৰন্তি. তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ¶ গোচরকুসলো হোতীতি গোপালকেন হি গোচরকুসলেন ভৰিতব্বং, পঞ্চাহিকচারো ৰা সত্তাহিকচারো ৰা জানিতব্বো. একদিসায গোগণং চারেত্ৰা পুনদিৰসে তত্থ ন চারেতব্বো. মহতা হি গোগণেন চিণ্ণট্ঠানং ভেরিতলং ৰিয সুদ্ধং হোতি নিত্তিণং, উদকম্পি আলুলীযতি. তস্মা পঞ্চমে ৰা সত্তমে ৰা দিৰসে পুন তত্থ চারেতুং ৰট্টতি. এত্তকেন হি তিণম্পি পটিৰিরুহতি, উদকম্পি পসীদতি, অযং পন ইমং পঞ্চাহিকচারং ৰা সত্তাহিকচারং ৰা ন জানাতি, দিৰসে দিৰসে রক্খিতট্ঠানেযেৰ রক্খতি. অথস্স গোগণো হরিততিণং ন লভতি, সুক্খতিণং খাদন্তো কললমিস্সকং উদকং পিৰতি. তত্থ গুন্নং খীরং ছিজ্জতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
অনৰসেসদোহী চ হোতীতি পণ্ডিতগোপালকেন হি যাৰ ৰচ্ছকস্স মংসলোহিতং সণ্ঠাতি, তাৰ একং দ্ৰে থনে ঠপেত্ৰা সাৰসেসদোহিনা ভৰিতব্বং. অযং ৰচ্ছকস্স কিঞ্চি অনৰসেসেত্ৰা দুহতি. খীরপকো ৰচ্ছো খীরপিপাসায সুস্সতি, সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তো কম্পমানো মাতু পুরতো পতিত্ৰা কালং করোন্তি. মাতা পুত্তকং দিস্ৰা, ‘‘ময্হং পুত্তকো অত্তনো মাতুখীরং পাতুং ন লভতী’’তি ¶ পুত্তসোকেন নেৰ যাৰদত্থং তিণানি খাদিতুং ন পানীযং পাতুং সক্কোতি, থনেসু খীরং ছিজ্জতি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি…পে… পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
গুন্নং পিতিট্ঠানং করোন্তীতি গোপিতরো. গাৰো পরিণাযন্তি যথারুচিং গহেত্ৰা গচ্ছন্তীতি গোপরিণাযকা. তে ন ¶ অতিরেকপূজাযাতি পণ্ডিতো হি গোপালকো এৰরূপে উসভে অতিরেকপূজায পূজেতি, পণীতং গোভত্তং দেতি, গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকেহি মণ্ডেতি, মালং পিল়ন্ধেতি, সিঙ্গেসু সুৰণ্ণরজতকোসকে চ ধারেতি, রত্তিং দীপং জালেত্ৰা চেলৰিতানস্স হেট্ঠা সযাপেতি. অযং পন ততো একসক্কারম্পি ন করোতি. উসভা অতিরেকপূজং অলভমানা গোগণং ন রক্খন্তি, পরিস্সযং ন ৰারেন্তি. এৰমস্স গোগণোপি পরিহাযতি…পে… পঞ্চগোরসতোপি পরিবাহিরো হোতি.
ইধাতি ¶ ইমস্মিং সাসনে. ন রূপঞ্ঞূ হোতীতি ‘‘চত্তারি মহাভূতানি চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপ’’ন্তি এৰং ৰুত্তং রূপং দ্ৰীহাকারেহি ন জানাতি গণনতো ৰা সমুট্ঠানতো ৰা. গণনতো ন জানাতি নাম – ‘‘চক্খাযতনং সোতাযতনং ঘানাযতনং জিৰ্হাকাযরূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বাযতনং, ইত্থিন্দ্রিযং পুরিসিন্দ্রিযং জীৰিতিন্দ্রিযং কাযৰিঞ্ঞত্তি ৰচীৰিঞ্ঞত্তি আকাসধাতু আপোধাতু রূপস্স লহুতা, মুদুতা, কম্মঞ্ঞতা, উপচযো, সন্ততি, জরতা, রূপস্স অনিচ্চতা, কবল়ীকারো আহারো’’তি (ধ. স. ৬৫৭-৬৬৫) এৰং পাল়িযা আগতা পঞ্চৰীসতি রূপকোট্ঠাসাতি ন জানাতি. সেয্যথাপি সো গোপালকো গণনতো গুন্নং রূপং ন জানাতি, তথূপমো অযং ভিক্খু. সো গণনতো রূপং অজানন্তো রূপং পরিগ্গহেত্ৰা অরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা রূপারূপং পরিগ্গহেত্ৰা পচ্চযং সল্লক্খেত্ৰা লক্খণং আরোপেত্ৰা কম্মট্ঠানং মত্থকং পাপেতুং ন সক্কোতি. সো যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে সীলসমাধিৰিপস্সনামগ্গফলনিব্বানেহি ন ৰড্ঢতি. যথা চ সো গোপালকো পঞ্চহি গোরসেহি পরিবাহিরো হোতি ¶ , এৰমেৰাযং অসেখেন সীলক্খন্ধেন অসেখেন সমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেনাতি পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরো হোতি.
সমুট্ঠানতো ¶ ন জানাতি নাম – ‘‘এত্তকং রূপং একসমুট্ঠানং, এত্তকং দ্ৰিসমুট্ঠানং, এত্তকং তিসমুট্ঠানং, এত্তকং চতুসমুট্ঠানং, এত্তকং নকুতোচি সমুট্ঠাতী’’তি ন জানাতি. সেয্যথাপি সো গোপালকো ৰণ্ণতো গুন্নং রূপং ন জানাতি, তথূপমো অযং ভিক্খু. সো সমুট্ঠানতো রূপং অজানন্তো রূপং পরিগ্গহেত্ৰা…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন লক্খণকুসলো হোতীতি ‘‘কম্মলক্খণো বালো, কম্মলক্খণো পণ্ডিতো’’তি এৰং ৰুত্তং কুসলাকুসলকম্মং পণ্ডিতবাললক্খণন্তি ন জানাতি. সো এৰং অজানন্তো বালে ৰজ্জেত্ৰা পণ্ডিতে ন সেৰতি. বালে ৰজ্জেত্ৰা পণ্ডিতে অসেৰন্তো কপ্পিযাকপ্পিযং কুসলাকুসলং সাৰজ্জানৰজ্জং গরুকলহুকং সতেকিচ্ছাতেকিচ্ছং কারণাকারণং ন জানাতি. তং অজানন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি. সো যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং ইমস্মিং সাসনে যথাৰুত্তেহি সীলাদীহি ন ৰড্ঢতি. সো গোপালকো ৰিয চ পঞ্চহি গোরসেহি, পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরো হোতি.
ন আসাটিকং হারেতা হোতীতি ‘‘উপ্পন্নং কামৰিতক্ক’’ন্তি এৰং ৰুত্তে কামৰিতক্কাদযো ন ¶ ৰিনোদেতি. সো ইমং অকুসলৰিতক্কং আসাটিকং অহারেত্ৰা ৰিতক্কৰসিকো হুত্ৰা ৰিচরন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি. সো যথা তস্স গোপালকস্স…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰণং পটিচ্ছাদেতা হোতীতি ‘‘চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী ¶ হোতী’’তিআদিনা নযেন সব্বারম্মণেসু নিমিত্তং গণ্হন্তো যথা সো গোপালকো ৰণং ন পটিচ্ছাদেতি, এৰং সংৰরং ন সম্পাদেতি. সো ৰিৰটদ্ৰারো ৰিচরন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ধূমং কত্তা হোতীতি সো গোপালকো ধূমং ৰিয ধম্মদেসনাধূমং ন করোতি, ধম্মকথং ৰা সরভঞ্ঞং ৰা উপনিসিন্নককথং ৰা অনুমোদনং ৰা ন করোতি, ততো নং মনুস্সা ‘‘বহুস্সুতো গুণৰা’’তি ন জানন্তি. তে গুণাগুণং অজানন্তো চতূহি পচ্চযেহি সঙ্গহং ন করোন্তি. সো পচ্চযেহি কিলমমানো বুদ্ধৰচনং সজ্ঝাযং কাতুং ৰত্তপটিৰত্তং পূরেতুং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ¶ তিত্থং জানাতীতি তিত্থভূতে বহুস্সুতভিক্খূ ন উপসঙ্কমতি. অনুপসঙ্কমন্তো ‘‘ইদং, ভন্তে, ব্যঞ্জনং কথং রোপেতব্বং? ইমস্স ভাসিতস্স কো অত্থো? ইমস্মিং ঠানে পাল়ি কিং ৰদতি? ইমস্মিং ঠানে অত্থো কিং দীপেতী’’তি এৰং ন পরিপুচ্ছতি ন পরিপঞ্হতি, ন জানাপেতীতি অত্থো. তস্স তে এৰং অপরিপুচ্ছিতা অৰিৰটঞ্চেৰ ন ৰিৰরন্তি, ভাজেত্ৰা ন দস্সেন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ ন উত্তানিং করোন্তি, অপাকটং ন পাকটং করোন্তি. অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসূতি অনেকৰিধাসু কঙ্খাসু এককঙ্খম্পি ন পটিৰিনোদেন্তি. কঙ্খাযেৰ হি কঙ্খাঠানিযা ধম্মা ¶ নাম. তত্থ একং কঙ্খম্পি ন নীহরন্তীতি অত্থো. সো এৰং বহুস্সুততিত্থং অনুপসঙ্কমিত্ৰা সকঙ্খো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি. যথা ৰা সো গোপালকো তিত্থং ন জানাতি, এৰং অযম্পি ভিক্খু ধম্মতিত্থং ন জানাতি. অজানন্তো অৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছতি, আভিধম্মিকং উপসঙ্কমিত্ৰা কপ্পিযাকপ্পিযং পুচ্ছতি, ৰিনযধরং উপসঙ্কমিত্ৰা রূপারূপপরিচ্ছেদং পুচ্ছতি. তে অৰিসযে পুট্ঠা কথেতুং ন সক্কোন্তি. সো অত্তনা সকঙ্খো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ¶ পীতং জানাতীতি যথা সো গোপালকো পীতাপীতং ন জানাতি, এৰং ধম্মূপসঞ্হিতং পামোজ্জং ন জানাতি ন লভতি. সৰনমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থুং নিস্সায আনিসংসং ন ৰিন্দতি, ধম্মস্সৰনগ্গং গন্ত্ৰা সক্কচ্চং ন সুণাতি, নিসিন্নো নিদ্দাযতি, কথং কথেতি, অঞ্ঞৰিহিতকো হোতি. সো সক্কচ্চং ধম্মং অস্সুণন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন ৰীথিং জানাতীতি সো গোপালকো মগ্গামগ্গং ৰিয ‘‘অযং লোকিযো, অযং লোকুত্তরো’’তি অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং যথাভূতং নপ্পজানাতি. অজানন্তো লোকিযমগ্গে অভিনিৰিসিত্ৰা লোকুত্তরং নিব্বত্তেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
ন গোচরকুসলো হোতীতি সো গোপালকো পঞ্চাহিকসত্তাহিকচারে ৰিয চত্তারো সতিপট্ঠানে ‘‘ইমে লোকিযা, ইমে লোকুত্তরা’’তি যথাভূতং নপ্পজানাতি. অজানন্তো সুখুমট্ঠানেসু অত্তনো ঞাণং চরাপেত্ৰা লোকিযসতিপট্ঠানে অভিনিৰিসিত্ৰা লোকুত্তরং নিব্বত্তেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
অনৰসেসদোহী ¶ ¶ হোতীতি পটিগ্গহণে মত্তং অজানন্তো অনৰসেসং দুহতি. নিদ্দেসৰারে পনস্স অভিহট্ঠুং পৰারেন্তীতি অভিহরিত্ৰা পৰারেন্তি. এত্থ দ্ৰে অভিহারা ৰাচাভিহারো চ, পচ্চযাভিহারো চ. ৰাচাভিহারো নাম মনুস্সা ভিক্খুস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ৰদেয্যাথ, ভন্তে, যেনত্থো’’তি পৰারেন্তি. পচ্চযাভিহারো নাম ৰত্থাদীনি ৰা সপ্পিনৰনীতফাণিতাদীনি ৰা গহেত্ৰা ভিক্খুস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘গণ্হথ, ভন্তে, যাৰতকেন অত্থো’’তি ৰদন্তি. তত্র ভিক্খু মত্তং ন জানাতীতি ভিক্খু তেসু পচ্চযেসু পমাণং ন জানাতি. ‘‘দাযকস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, দেয্যধম্মস্স ৰসো ৰেদিতব্বো, অত্তনো থামো ৰেদিতব্বো’’তি ইমিনা নযেন পমাণযুত্তকং অগ্গহেত্ৰা যং আহরন্তি, তং সব্বং গণ্হাতীতি অত্থো. মনুস্সা ৰিপ্পটিসারিনো ন পুন অভিহরিত্ৰা পৰারেন্তি. সো পচ্চযেহি কিলমন্তো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰড্ঢেতুং ন সক্কোতি…পে… পরিবাহিরো হোতি.
তে ন অতিরেকপূজায পূজেতা হোতীতি সো গোপালকো মহাউসভে ৰিয থেরে ভিক্খূ ইমায আৰি চেৰ রহো চ মেত্তাকাযকম্মাদিকায অতিরেকপূজায ন পূজেতি. ততো থেরা ‘‘ইমে ¶ অম্হেসু গরুচিত্তীকারং ন করোন্তী’’তি নৰকে ভিক্খূ দ্ৰীহি সঙ্গহেহি ন সঙ্গণ্হন্তি, নেৰ ধম্মসঙ্গহেন সঙ্গণ্হন্তি, ন আমিসসঙ্গহেন, চীৰরেন ৰা পত্তেন ৰা পত্তপরিযাপন্নেন ৰা ৰসনট্ঠানেন ৰা কিলমন্তেপি নপ্পটিজগ্গন্তি, পাল়িং ৰা অট্ঠকথং ৰা ধম্মকথাবন্ধং ¶ ৰা গুল়্হগন্থং ৰা ন সিক্খাপেন্তি. নৰকা থেরানং সন্তিকা সব্বসো ইমে দ্ৰে সঙ্গহে অলভমানা ইমস্মিং সাসনে পতিট্ঠাতুং ন সক্কোন্তি. যথা তস্স গোপালকস্স গোগণো ন ৰড্ঢতি, এৰং সীলাদীহি ন ৰড্ঢন্তি. যথা চ সো গোপালকো পঞ্চহি গোরসেহি, এৰং পঞ্চহি ধম্মক্খন্ধেহি পরিবাহিরা হোন্তি. সুক্কপক্খো কণ্হপক্খে ৰুত্তৰিপল্লাসৰসেন যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বো.
অনুস্সতিৰগ্গো দুতিযো.
মনোরথপূরণিযা অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথায
একাদসকনিপাতস্স সংৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিগমনকথা
এত্তাৰতা ¶ চ –
আযাচিতো ¶ সুমতিনা থেরেন ভদন্তজোতিপালেন;
কঞ্চিপুরাদীসু মযা পুব্বে সদ্ধিং ৰসন্তেন.
ৰরতম্বপণ্ণিদীপে মহাৰিহারম্হি ৰসনকালেপি;
পাকং গতে ৰিয দুমে ৰলঞ্জমানম্হি সদ্ধম্মে.
পারং পিটকত্তযসাগরস্স গন্ত্ৰা ঠিতেন সুমতিনা;
পরিসুদ্ধাজীৰেনাভিযাচিতো জীৰকেনাপি.
ধম্মকথায ¶ নিপুণপরমনিকাযস্সট্ঠকথং আরদ্ধো;
যমহং চিরকালট্ঠিতিমিচ্ছন্তো সাসনৰরস্স.
সা হি মহাঅট্ঠকথায সারমাদায নিট্ঠিতা এসা;
চতুনৰুতিপরিমাণায পাল়িযা ভাণৰারেহি.
সব্বাগমসংৰণ্ণনমনোরথো পূরিতো চ মে যস্মা;
এতায মনোরথপূরণীতি নামং ততো অস্সা.
একূনসট্ঠিমত্তো ¶ ৰিসুদ্ধিমগ্গোপি ভাণৰারেহি;
অত্থপ্পকাসনত্থায আগমানং কতো যস্মা.
তস্মা তেন সহাযং গাথাগণনানযেন অট্ঠকথা;
তীহাধিকদিযড্ঢসতং ৰিঞ্ঞেয্যা ভাণৰারানং.
তীহাধিকদিযড্ঢসতপ্পমাণমিতি ভাণৰারতো এসা;
সমযং পকাসযন্তী মহাৰিহারাধিৰাসীনং.
মূলট্ঠকথাসারং আদায মযা ইমং করোন্তেন;
যং পুঞ্ঞমুপচিতং তেন হোতু লোকো সদা সুখিতোতি.
পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপ্পটিমণ্ডিতেন ¶ সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতেন সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহনসমত্থেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিপ্পভেদে সাট্ঠকথে সত্থু সাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন মহাৰেয্যাকরণেন করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনলাৰণ্ণযুত্তেন যুত্তমুত্তৰাদিনা ৰাদীৰরেন মহাকৰিনা পভিন্নপটিসম্ভিদাপরিৰারে ছল়ভিঞ্ঞাদিপ্পভেদগুণপ্পটিমণ্ডিতে উত্তরিমনুস্সধম্মে সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধীনং থেরানং থেরৰংসপ্পদীপানং মহাৰিহারৰাসীনং ৰংসালঙ্কারভূতেন সুৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা বুদ্ধঘোসোতি ¶ ¶ গরূহি গহিতনামধেয্যেন থেরেন কতা অযং মনোরথপূরণী নাম অঙ্গুত্তরনিকাযট্ঠকথা –
তাৰ তিট্ঠতু লোকস্মিং, লোকনিত্থরণেসিনং;
দস্সেন্তী কুলপুত্তানং, নযং চিত্তৰিসুদ্ধিযা.
যাৰ বুদ্ধোতি নামম্পি, সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো;
লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স, পৰত্ততি মহেসিনোতি.
মনোরথপূরণী নাম
অঙ্গুত্তরনিকায-অট্ঠকথা সব্বাকারেন নিট্ঠিতা.