📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স.

অঙ্গুত্তরনিকাযো

দসকনিপাতপাল়ি

১. পঠমপণ্ণাসকং

১. আনিসংসৰগ্গো

১. কিমত্থিযসুত্তং

. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘কিমত্থিযানি, ভন্তে, কুসলানি সীলানি কিমানিসংসানী’’তি? ‘‘অৰিপ্পটিসারত্থানি খো, আনন্দ, কুসলানি সীলানি অৰিপ্পটিসারানিসংসানী’’তি.

‘‘অৰিপ্পটিসারো পন, ভন্তে, কিমত্থিযো কিমানিসংসো’’তি? ‘‘অৰিপ্পটিসারো খো, আনন্দ, পামোজ্জত্থো পামোজ্জানিসংসো’’তি [পামুজ্জত্থো পামুজ্জানিসংসোতি (সী. স্যা. পী.) অ. নি. ১১.১].

‘‘পামোজ্জং পন, ভন্তে, কিমত্থিযং কিমানিসংস’’ন্তি? ‘‘পামোজ্জং খো, আনন্দ, পীতত্থং পীতানিসংস’’ন্তি.

‘‘পীতি পন, ভন্তে, কিমত্থিযা কিমানিসংসা’’তি? ‘‘পীতি খো, আনন্দ, পস্সদ্ধত্থা পস্সদ্ধানিসংসা’’তি.

‘‘পস্সদ্ধি পন, ভন্তে, কিমত্থিযা কিমানিসংসা’’তি? ‘‘পস্সদ্ধি খো, আনন্দ, সুখত্থা সুখানিসংসা’’তি.

‘‘সুখং পন, ভন্তে, কিমত্থিযং কিমানিসংস’’ন্তি? ‘‘সুখং খো, আনন্দ, সমাধত্থং সমাধানিসংস’’ন্তি.

‘‘সমাধি পন, ভন্তে, কিমত্থিযো কিমানিসংসো’’তি? ‘‘সমাধি খো, আনন্দ, যথাভূতঞাণদস্সনত্থো যথাভূতঞাণদস্সনানিসংসো’’তি.

‘‘যথাভূতঞাণদস্সনং পন, ভন্তে, কিমত্থিযং কিমানিসংস’’ন্তি? ‘‘যথাভূতঞাণদস্সনং খো, আনন্দ, নিব্বিদাৰিরাগত্থং নিব্বিদাৰিরাগানিসংস’’ন্তি.

‘‘নিব্বিদাৰিরাগো পন, ভন্তে কিমত্থিযো কিমানিসংসো’’তি? ‘‘নিব্বিদাৰিরাগো খো, আনন্দ, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনানিসংসো [… নিসংসোতি (সী. ক.)].

‘‘ইতি খো, আনন্দ, কুসলানি সীলানি অৰিপ্পটিসারত্থানি অৰিপ্পটিসারানিসংসানি; অৰিপ্পটিসারো পামোজ্জত্থো পামোজ্জানিসংসো; পামোজ্জং পীতত্থং পীতানিসংসং; পীতি পস্সদ্ধত্থা পস্সদ্ধানিসংসা; পস্সদ্ধি সুখত্থা সুখানিসংসা; সুখং সমাধত্থং সমাধানিসংসং; সমাধি যথাভূতঞাণদস্সনত্থো যথাভূতঞাণদস্সনানিসংসো; যথাভূতঞাণদস্সনং নিব্বিদাৰিরাগত্থং নিব্বিদাৰিরাগানিসংসং; নিব্বিদাৰিরাগো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনানিসংসো. ইতি খো, আনন্দ, কুসলানি সীলানি অনুপুব্বেন অগ্গায পরেন্তী’’তি [অরহত্তায পূরেন্তীতি (স্যা.)]. পঠমং.

২. চেতনাকরণীযসুত্তং

. [অ. নি. ১১.২] ‘‘সীলৰতো, ভিক্খৰে, সীলসম্পন্নস্স ন চেতনায করণীযং – ‘অৰিপ্পটিসারো মে উপ্পজ্জতূ’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স অৰিপ্পটিসারো উপ্পজ্জতি. অৰিপ্পটিসারিস্স, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘পামোজ্জং মে উপ্পজ্জতূ’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং অৰিপ্পটিসারিস্স পামোজ্জং জাযতি. পমুদিতস্স, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘পীতি মে উপ্পজ্জতূ’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং পমুদিতস্স পীতি উপ্পজ্জতি. পীতিমনস্স, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘কাযো মে পস্সম্ভতূ’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি. পস্সদ্ধকাযস্স, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘সুখং ৰেদিযামী’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদিযতি. সুখিনো, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘চিত্তং মে সমাধিযতূ’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি. সমাহিতস্স, ভিক্খৰে, ন চেতনায করণীযং – ‘যথাভূতং জানামি পস্সামী’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং সমাহিতো যথাভূতং জানাতি পস্সতি. যথাভূতং, ভিক্খৰে, জানতো পস্সতো ন চেতনায করণীযং – ‘নিব্বিন্দামি ৰিরজ্জামী’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং যথাভূতং জানং পস্সং নিব্বিন্দতি ৰিরজ্জতি. নিব্বিন্নস্স [নিব্বিন্দস্স (সী. ক.)], ভিক্খৰে, ৰিরত্তস্স ন চেতনায করণীযং – ‘ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং সচ্ছিকরোমী’তি. ধম্মতা এসা, ভিক্খৰে, যং নিব্বিন্নো [নিব্বিন্দো (সী. ক.)] ৰিরত্তো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং সচ্ছিকরোতি.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, নিব্বিদাৰিরাগো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থো ৰিমুত্তিঞাণদস্সনানিসংসো; যথাভূতঞাণদস্সনং নিব্বিদাৰিরাগত্থং নিব্বিদাৰিরাগানিসংসং; সমাধি যথাভূতঞাণদস্সনত্থো যথাভূতঞাণদস্সনানিসংসো; সুখং সমাধত্থং সমাধানিসংসং; পস্সদ্ধি সুখত্থা সুখানিসংসা; পীতি পস্সদ্ধত্থা পস্সদ্ধানিসংসা; পামোজ্জং পীতত্থং পীতানিসংসং; অৰিপ্পটিসারো পামোজ্জত্থো পামোজ্জানিসংসো; কুসলানি সীলানি অৰিপ্পটিসারত্থানি অৰিপ্পটিসারানিসংসানি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ধম্মা ধম্মে অভিসন্দেন্তি, ধম্মা ধম্মে পরিপূরেন্তি অপারা পারং গমনাযা’’তি. দুতিযং.

৩. পঠমউপনিসসুত্তং

. [অ. নি. ৫.২৪; ১১.৩] ‘‘দুস্সীলস্স, ভিক্খৰে, সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি পামোজ্জং; পামোজ্জে অসতি পামোজ্জৰিপন্নস্স হতূপনিসা হোতি পীতি; পীতিযা অসতি পীতিৰিপন্নস্স হতূপনিসা হোতি পস্সদ্ধি; পস্সদ্ধিযা অসতি পস্সদ্ধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সুখং; সুখে অসতি সুখৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.

‘‘সীলৰতো, ভিক্খৰে, সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি পামোজ্জং; পামোজ্জে সতি পামোজ্জসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্না হোতি পীতি; পীতিযা সতি পীতিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্না হোতি পস্সদ্ধি; পস্সদ্ধিযা সতি পস্সদ্ধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি সুখং; সুখে সতি সুখসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. ততিযং.

৪. দুতিযউপনিসসুত্তং

. [অ. নি. ১১.৪] তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘দুস্সীলস্স, আৰুসো, সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.

‘‘সীলৰতো, আৰুসো, সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি…পে. … ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. চতুত্থং.

৫. ততিযউপনিসসুত্তং

. [অ. নি. ১১.৫] তত্র খো আযস্মা আনন্দো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘দুস্সীলস্স, আৰুসো, সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি পামোজ্জং; পামোজ্জে অসতি পামোজ্জৰিপন্নস্স হতূপনিসা হোতি পীতি; পীতিযা অসতি পীতিৰিপন্নস্স হতূপনিসা হোতি পস্সদ্ধি; পস্সদ্ধিযা অসতি পস্সদ্ধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি সুখং; সুখে অসতি সুখৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি অসতি সম্মাসমাধিৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে অসতি যথাভূতঞাণদস্সনৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে অসতি নিব্বিদাৰিরাগৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো সাখাপলাসৰিপন্নো. তস্স পপটিকাপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি ন পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স হতূপনিসো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে অসতি অৰিপ্পটিসারৰিপন্নস্স হতূপনিসং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং.

‘‘সীলৰতো, আৰুসো, সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি পামোজ্জং; পামোজ্জে সতি পামোজ্জসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্না হোতি পীতি; পীতিযা সতি পীতিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্না হোতি পস্সদ্ধি; পস্সদ্ধিযা সতি পস্সদ্ধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি সুখং; সুখে সতি সুখসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি সম্মাসমাধি; সম্মাসমাধিম্হি সতি সম্মাসমাধিসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি যথাভূতঞাণদস্সনং; যথাভূতঞাণদস্সনে সতি যথাভূতঞাণদস্সনসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি নিব্বিদাৰিরাগো; নিব্বিদাৰিরাগে সতি নিব্বিদাৰিরাগসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. সেয্যথাপি, আৰুসো, রুক্খো সাখাপলাসসম্পন্নো. তস্স পপটিকাপি পারিপূরিং গচ্ছতি, তচোপি… ফেগ্গুপি… সারোপি পারিপূরিং গচ্ছতি. এৰমেৰং খো, আৰুসো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নো হোতি অৰিপ্পটিসারো; অৰিপ্পটিসারে সতি অৰিপ্পটিসারসম্পন্নস্স উপনিসসম্পন্নং হোতি…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সন’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. সমাধিসুত্তং

. [অ. নি. ১১.১৮] অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সিযা নু খো, ভন্তে, ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী [পঠৰিসঞ্ঞী (সী.), পঠৰীসঞ্ঞী (স্যা.)] অস্স, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অস্স, ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অস্স, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অস্স, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অস্স, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি? ‘‘সিযা, আনন্দ, ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অস্স, ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অস্স, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অস্স, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অস্স, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি.

‘‘যথা কথং পন, ভন্তে, সিযা ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অস্স ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অস্স, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অস্স, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযত্তনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অস্স, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি?

‘‘ইধানন্দ, ভিক্খু এৰংসঞ্ঞী হোতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বান’ন্তি. এৰং খো, আনন্দ, সিযা ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অস্স, ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অস্স, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অস্স, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অস্স, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি. ছট্ঠং.

৭. সারিপুত্তসুত্তং

. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –

‘‘সিযা নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অস্স, ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অস্স, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অস্স, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অস্স, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অস্স, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি?

‘‘সিযা, আৰুসো আনন্দ, ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স…পে… ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অস্স; সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি.

‘‘যথা কথং পন, আৰুসো সারিপুত্ত, সিযা ভিক্খুনো তথারূপো সমাধিপটিলাভো যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অস্স…পে… সঞ্ঞী চ পন অস্সা’’তি? ‘‘একমিদাহং, আৰুসো আনন্দ, সমযং ইধেৰ সাৰত্থিযং ৰিহরামি অন্ধৰনস্মিং. তত্থাহং [অথাহং (ক.)] তথারূপং সমাধিং সমাপজ্জিং [পটিলভামি (ক.)] যথা নেৰ পথৰিযং পথৰিসঞ্ঞী অহোসিং, ন আপস্মিং আপোসঞ্ঞী অহোসিং, ন তেজস্মিং তেজোসঞ্ঞী অহোসিং, ন ৰাযস্মিং ৰাযোসঞ্ঞী অহোসিং, ন আকাসানঞ্চাযতনে আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞী অহোসিং, ন ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনে ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞী অহোসিং, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অহোসিং, ন নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসঞ্ঞী অহোসিং, ন ইধলোকে ইধলোকসঞ্ঞী অহোসিং, ন পরলোকে পরলোকসঞ্ঞী অহোসিং; সঞ্ঞী চ পন অহোসি’’ন্তি.

‘‘কিংসঞ্ঞী পনাযস্মা সারিপুত্তো [কিং সঞ্ঞী পনাৰুসো সারিপুত্ত (ক.)] তস্মিং সমযে অহোসী’’তি? ‘‘ভৰনিরোধো নিব্বানং ভৰনিরোধো নিব্বান’’ন্তি খো মে, আৰুসো, অঞ্ঞাৰ সঞ্ঞা উপ্পজ্জতি অঞ্ঞাৰ সঞ্ঞা নিরুজ্ঝতি. সেয্যথাপি, আৰুসো, সকলিকগ্গিস্স ঝাযমানস্স অঞ্ঞাৰ অচ্চি উপ্পজ্জতি অঞ্ঞাৰ অচ্চি নিরুজ্ঝতি; এৰমেৰং খো, আৰুসো, ‘ভৰনিরোধো নিব্বানং ভৰনিরোধো নিব্বান’ন্তি অঞ্ঞাৰ সঞ্ঞা উপ্পজ্জতি অঞ্ঞাৰ সঞ্ঞা নিরুজ্ঝতি. ‘ভৰনিরোধো নিব্বান’ন্তি [নিব্বানং (সী. ক.)] সঞ্ঞী চ পনাহং, আৰুসো, তস্মিং সমযে অহোসি’’ন্তি. সত্তমং.

৮. ঝানসুত্তং

. ‘‘সদ্ধো চ [ইমস্মিং ৰাক্যে অযং চ কারো নত্থি স্যামপোত্থকে], ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি, নো চ [নো (স্যা.) এৰমুপরিপি. অ. নি. ৮.৭১] সীলৰা; এৰং সো তেনঙ্গেন অপরিপূরো হোতি. তেন তং অঙ্গং পরিপূরেতব্বং – ‘কিন্তাহং সদ্ধো চ অস্সং, সীলৰা চা’তি! যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি সীলৰা চ, এৰং সো তেনঙ্গেন পরিপূরো হোতি.

‘‘সদ্ধো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি সীলৰা চ, নো চ বহুস্সুতো…পে… বহুস্সুতো চ, নো চ ধম্মকথিকো… ধম্মকথিকো চ, নো চ পরিসাৰচরো… পরিসাৰচরো চ, নো চ ৰিসারদো পরিসায ধম্মং দেসেতি… ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, নো চ ৰিনযধরো… ৰিনযধরো চ, নো চ আরঞ্ঞিকো [আরঞ্ঞকো (ক.)] পন্তসেনাসনো… আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, নো চ চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী… চতুন্নঞ্চ ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, নো চ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং সো তেনঙ্গেন অপরিপূরো হোতি. তেন তং অঙ্গং পরিপূরেতব্বং – ‘কিন্তাহং সদ্ধো চ অস্সং, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেয্যং, ৰিনযধরো চ, আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, চতুন্নঞ্চ ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অস্সং অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি.

‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, ৰিনযধরো চ, আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, চতুন্নঞ্চ ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; এৰং সো তেনঙ্গেন পরিপূরো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সমন্তপাসাদিকো চ হোতি সব্বাকারপরিপূরো চা’’তি. অট্ঠমং.

৯. সন্তৰিমোক্খসুত্তং

. ‘‘সদ্ধো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি, নো চ সীলৰা…পে… সীলৰা চ, নো চ বহুস্সুতো… বহুস্সুতো চ, নো চ ধম্মকথিকো… ধম্মকথিকো চ, নো চ পরিসাৰচরো… পরিসাৰচরো চ, নো চ ৰিসারদো পরিসায ধম্মং দেসেতি… ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, নো চ ৰিনযধরো… ৰিনযধরো চ, নো চ আরঞ্ঞিকো পন্তসেনাসনো… আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, নো চ যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা তে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি… যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা তে চ কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, নো চ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং সো তেনঙ্গেন অপরিপূরো হোতি. তেন তং অঙ্গং পরিপূরেতব্বং – ‘কিন্তাহং সদ্ধো চ অস্সং, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেয্যং, ৰিনযধরো চ, আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা তে চ কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরেয্যং, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি.

‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, ৰিনযধরো চ, আরঞ্ঞিকো চ পন্তসেনাসনো, যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা তে চ কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরতি, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; এৰং সো তেনঙ্গেন পরিপূরো হোতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সমন্তপাসাদিকো চ হোতি সব্বাকারপরিপূরো চা’’তি. নৰমং.

১০. ৰিজ্জাসুত্তং

১০. ‘‘সদ্ধো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি, নো চ সীলৰা. এৰং সো তেনঙ্গেন অপরিপূরো হোতি. তেন তং অঙ্গং পরিপূরেতব্বং – ‘কিন্তাহং সদ্ধো চ অস্সং সীলৰা চা’তি. যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি, সীলৰা চ, এৰং সো তেনঙ্গেন পরিপূরো হোতি.

‘‘সদ্ধো চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু হোতি সীলৰা চ, নো চ বহুস্সুতো বহুস্সুতো চ, নো চ ধম্মকথিকো ধম্মকথিকো চ, নো চ পরিসাৰচরো পরিসাৰচরো চ, নো চ ৰিসারদো পরিসায ধম্মং দেসেতি ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, নো চ ৰিনযধরো ৰিনযধরো চ, নো চ অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. অনেকৰিহিতঞ্চ…পে… পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, নো চ দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি দিব্বেন চ চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি, নো চ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং সো তেনঙ্গেন অপরিপূরো হোতি. তেন তং অঙ্গং পরিপূরেতব্বং – ‘কিন্তাহং সদ্ধো চ অস্সং, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেয্যং, ৰিনযধরো চ, অনেকৰিহিতঞ্চ পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং, একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, দিব্বেন চ চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্যং, আসৰানঞ্চ খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি.

‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি, সীলৰা চ, বহুস্সুতো চ, ধম্মকথিকো চ, পরিসাৰচরো চ, ৰিসারদো চ পরিসায ধম্মং দেসেতি, ৰিনযধরো চ, অনেকৰিহিতঞ্চ পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, দিব্বেন চ চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং সো তেনঙ্গেন পরিপূরো হোতি. ইমেহি, খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু সমন্তপাসাদিকো চ হোতি সব্বাকারপরিপূরো চা’’তি. দসমং.

আনিসংসৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

কিমত্থিযং চেতনা চ, তযো উপনিসাপি চ;

সমাধি সারিপুত্তো চ, ঝানং সন্তেন ৰিজ্জযাতি.

২. নাথৰগ্গো

১. সেনাসনসুত্তং

১১. ‘‘পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং সেনাসনং সেৰমানো ভজমানো নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধো হোতি; সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… ভগৰা’তি; অপ্পাবাধো হোতি অপ্পাতঙ্কো, সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায; অসঠো হোতি অমাযাৰী, যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু; আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি, অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায; থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু; পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সেনাসনং নাতিদূরং হোতি নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং দিৰা অপ্পাকিণ্ণং রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং অপ্পডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং [অপ্পডংস… সিরিংসপসম্ফস্সং (সী. স্যা. পী.)]; তস্মিং খো পন সেনাসনে ৰিহরন্তস্স অপ্পকসিরেন উপ্পজ্জন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা; তস্মিং খো পন সেনাসনে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা; তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ‘ইদং, ভন্তে, কথং, ইমস্স কো অত্থো’তি; তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানিং করোন্তি অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতি. পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং সেনাসনং সেৰমানো ভজমানো নচিরস্সেৰ আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি. পঠমং.

২. পঞ্চঙ্গসুত্তং

১২. ‘‘পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো’তি ৰুচ্চতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কামচ্ছন্দো পহীনো হোতি, ব্যাপাদো পহীনো হোতি, থিনমিদ্ধং [থীনমিদ্ধং (সী. স্যা. পী.)] পহীনং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীনং হোতি, ৰিচিকিচ্ছা পহীনা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সমাধিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো হোতি.

‘‘পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো’তি ৰুচ্চতি.

‘‘কামচ্ছন্দো চ ব্যাপাদো, থিনমিদ্ধঞ্চ ভিক্খুনো;

উদ্ধচ্চং ৰিচিকিচ্ছা চ, সব্বসোৰ ন ৰিজ্জতি.

‘‘অসেখেন চ সীলেন, অসেখেন সমাধিনা;

ৰিমুত্তিযা চ সম্পন্নো, ঞাণেন চ তথাৰিধো.

‘‘স ৰে পঞ্চঙ্গসম্পন্নো, পঞ্চ অঙ্গে [পঞ্চঙ্গানি (স্যা.)] ৰিৰজ্জযং [ৰিৰজ্জিয (ক.)];

ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, কেৰলী ইতি ৰুচ্চতী’’তি. দুতিযং;

৩. সংযোজনসুত্তং

১৩. ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, সংযোজনানি. কতমানি দস? পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি, পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি. কতমানি পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি? সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো, কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো – ইমানি পঞ্চোরম্ভাগিযানি সংযোজনানি.

‘‘কতমানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি? রূপরাগো, অরূপরাগো, মানো, উদ্ধচ্চং, অৰিজ্জা – ইমানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস সংযোজনানী’’তি. ততিযং.

৪. চেতোখিলসুত্তং

১৪. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘কতমস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি…পে… সঙ্ঘে কঙ্খতি… সিক্খায কঙ্খতি… সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি. ইমস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে অৰীতরাগো হোতি…পে… রূপে অৰীতরাগো হোতি…পে… যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি… অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি. ইমস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি.

‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা ইমে পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কাল়পক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হাযতেৰ ৰণ্ণেন হাযতি মণ্ডলেন হাযতি আভায হাযতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা ইমে পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি.

‘‘কতমস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি, অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো পহীনো হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে ন কঙ্খতি…পে… সঙ্ঘে ন কঙ্খতি… সিক্খায ন কঙ্খতি … সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি অত্তমনো ন আহতচিত্তো ন খিলজাতো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি অত্তমনো ন আহতচিত্তো ন খিলজাতো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো পহীনো হোতি. ইমস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি.

‘‘কতমস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামেসু ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে ৰীতরাগো হোতি…পে… রূপে ৰীতরাগো হোতি …পে… ন যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি, ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায…পে… দেৰঞ্ঞতরো ৰাতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায. যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি. ইমস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি.

‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা ইমে পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, জুণ্হপক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰড্ঢতেৰ ৰণ্ণেন ৰড্ঢতি মণ্ডলেন ৰড্ঢতি আভায ৰড্ঢতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যস্স কস্সচি ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা ইমে পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানী’’তি. চতুত্থং.

৫. অপ্পমাদসুত্তং

১৫. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা চতুপ্পদা ৰা বহুপ্পদা ৰা রূপিনো ৰা অরূপিনো ৰা সঞ্ঞিনো ৰা অসঞ্ঞিনো ৰা নেৰসঞ্ঞিনাসঞ্ঞিনো ৰা, তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বে তে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা. অপ্পমাদো তেসং [তেসং ধম্মানং (সী. ক.) সং. নি. ৫.১৩৯] অগ্গমক্খাযতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যানি কানিচি জঙ্গলানং [জঙ্গমানং (সী. পী.) সং. নি. ৫.১৩৯] পাণানং পদজাতানি, সব্বানি তানি হত্থিপদে সমোধানং গচ্ছন্তি, হত্থিপদং তেসং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং মহন্তত্তেন; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বে তে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা. অপ্পমাদো তেসং অগ্গমক্খাযতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কূটাগারস্স যা কাচি গোপানসিযো সব্বা তা কূটঙ্গমা কূটনিন্না কূটসমোসরণা, কূটো তাসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বে তে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা. অপ্পমাদো তেসং অগ্গমক্খাযতি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যে কেচি মূলগন্ধা, কাল়ানুসারিযং তেসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যে কেচি সারগন্ধা, লোহিতচন্দনং তেসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যে কেচি পুপ্ফগন্ধা, ৰস্সিকং তেসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যে কেচি খুদ্দরাজানো [কুড্ডরাজানো (সী. স্যা. পী.), কুট্টরাজানো, কূটরাজানো (ক.) অ. নি. ৬.৫৩], সব্বে তে রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স অনুযন্তা ভৰন্তি, রাজা তেসং চক্কৰত্তী অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যা কাচি তারকরূপানং পভা, সব্বা তা চন্দপ্পভায কলং নাগ্ঘন্তি সোল়সিং, চন্দপ্পভা তাসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সরদসমযে ৰিদ্ধে ৰিগতৰলাহকে দেৰে আদিচ্চো নভং অব্ভুস্সক্কমানো [অব্ভুস্সুক্কমানো (সী.) সং. নি. ৫.১৪৬-১৪৮] সব্বং আকাসগতং তমগতং অভিৰিহচ্চ ভাসতে চ তপতে চ ৰিরোচতি চ; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে…পে….

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যা কাচি মহানদিযো, সেয্যথিদং – গঙ্গা, যমুনা, অচিরৰতী, সরভূ, মহী, সব্বা তা সমুদ্দঙ্গমা সমুদ্দনিন্না সমুদ্দপোণা সমুদ্দপব্ভারা, মহাসমুদ্দো তাসং অগ্গমক্খাযতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বে তে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা. অপ্পমাদো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি. পঞ্চমং.

৬. আহুনেয্যসুত্তং

১৬. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা আহুনেয্যা পাহুনেয্যা দক্খিণেয্যা অঞ্জলিকরণীযা অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. কতমে দস? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, পচ্চেকবুদ্ধো, উভতোভাগৰিমুত্তো, পঞ্ঞাৰিমুত্তো, কাযসক্খী, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো, সদ্ধানুসারী, ধম্মানুসারী, গোত্রভূ – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস পুগ্গলা আহুনেয্যা…পে… অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমনাথসুত্তং

১৭. [দী. নি. ৩.৩৪৫, ৩৬০] ‘‘সনাথা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ, মা অনাথা. দুক্খং, ভিক্খৰে, অনাথো ৰিহরতি. দসযিমে, ভিক্খৰে, নাথকরণা ধম্মা. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং [সাত্থা সব্যঞ্জনা (সী.)] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা [বহূ সুতা (?)] হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰচো হোতি…পে… অনুসাসনিং, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি, তত্থ দক্খো হোতি অনলসো তত্রূপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো, অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং…পে… অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা, অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘সনাথা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ, মা অনাথা. দুক্খং, ভিক্খৰে, অনাথো ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস নাথকরণা ধম্মা’’তি. সত্তমং.

৮. দুতিযনাথসুত্তং

১৮. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘সনাথা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ, মা অনাথা. দুক্খং, ভিক্খৰে, অনাথো ৰিহরতি. দসযিমে, ভিক্খৰে, নাথকরণা ধম্মা. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. ‘সীলৰা ৰতাযং ভিক্খু পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. ‘বহুস্সুতো ৰতাযং ভিক্খু সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো. ‘কল্যাণমিত্তো ৰতাযং ভিক্খু কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং. ‘সুৰচো ৰতাযং ভিক্খু সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনি’ন্তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি, তত্থ দক্খো হোতি অনলসো, তত্রূপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো, অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং. ‘যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি, তত্থ দক্খো ৰতাযং ভিক্খু অনলসো, তত্রূপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো, অলং কাতুং অলং সংৰিধাতু’ন্তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো. ‘ধম্মকামো ৰতাযং ভিক্খু পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু ‘আরদ্ধৰীরিযো ৰতাযং ভিক্খু ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসূ’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. ‘সন্তুট্ঠো ৰতাযং ভিক্খু ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেনা’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. ‘সতিমা ৰতাযং ভিক্খু পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স মজ্ঝিমানুকম্পিতস্স নৰানুকম্পিতস্স ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. ‘পঞ্ঞৰা ৰতাযং ভিক্খু উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা’তি থেরাপি নং ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, মজ্ঝিমাপি ভিক্খূ… নৰাপি ভিক্খূ ৰত্তব্বং অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি. তস্স থেরানুকম্পিতস্স…পে… নো পরিহানি. অযম্পি ধম্মো নাথকরণো.

‘‘সনাথা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ, মা অনাথা. দুক্খং, ভিক্খৰে, অনাথো ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস নাথকরণা ধম্মা’’তি. ইদমৰোচ ভগৰা. অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমঅরিযাৰাসসুত্তং

১৯. [দী. নি. ৩.৩৪৮, ৩৬০] ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, অরিযাৰাসা, যে অরিযা আৰসিংসু ৰা আৰসন্তি ৰা আৰসিস্সন্তি ৰা. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি, ছল়ঙ্গসমন্নাগতো, একারক্খো, চতুরাপস্সেনো, পণুন্নপচ্চেকসচ্চো [পনুণ্ণপচ্চেকসচ্চো (ক.)], সমৰযসট্ঠেসনো, অনাৰিলসঙ্কপ্পো, পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো, সুৰিমুত্তচিত্তো, সুৰিমুত্তপঞ্ঞো. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস অরিযাৰাসা, যে অরিযা আৰসিংসু ৰা আৰসন্তি ৰা আৰসিস্সন্তি ৰা’’তি. নৰমং.

১০. দুতিযঅরিযাৰাসসুত্তং

২০. একং সমযং ভগৰা কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি…পে….

‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, অরিযাৰাসা, যে অরিযা আৰসিংসু ৰা আৰসন্তি ৰা আৰসিস্সন্তি ৰা. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি, ছল়ঙ্গসমন্নাগতো, একারক্খো, চতুরাপস্সেনো, পণুন্নপচ্চেকসচ্চো, সমৰযসট্ঠেসনো, অনাৰিলসঙ্কপ্পো, পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো, সুৰিমুত্তচিত্তো, সুৰিমুত্তপঞ্ঞো.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কামচ্ছন্দো পহীনো হোতি, ব্যাপাদো পহীনো হোতি, থিনমিদ্ধং পহীনং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীনং হোতি, ৰিচিকিচ্ছা পহীনা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু একারক্খো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতারক্খেন চেতসা সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু একারক্খো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্খাযেকং পটিসেৰতি, সঙ্খাযেকং অধিৰাসেতি, সঙ্খাযেকং পরিৰজ্জেতি, সঙ্খাযেকং ৰিনোদেতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যানি তানি পুথুসমণব্রাহ্মণানং পুথুপচ্চেকসচ্চানি, সেয্যথিদং – ‘সস্সতো লোকো’তি ৰা, ‘অসস্সতো লোকো’তি ৰা, ‘অন্তৰা লোকো’তি ৰা, ‘অনন্তৰা লোকো’তি ৰা, ‘তং জীৰং তং সরীর’ন্তি ৰা, ‘অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীর’ন্তি ৰা, ‘হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি ৰা, ‘ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি ৰা, ‘হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি ৰা, ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা’তি ৰা, সব্বানি তানি নুন্নানি হোন্তি পণুন্নানি [নুণ্ণানি হোন্তি পনুণ্ণানি (?)] চত্তানি ৰন্তানি মুত্তানি পহীনানি পটিনিস্সট্ঠানি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কামেসনা পহীনা হোতি, ভৰেসনা পহীনা হোতি, ব্রহ্মচরিযেসনা পটিপ্পস্সদ্ধা. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কামসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ব্যাপাদসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো রাগা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, দোসা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, মোহা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘রাগো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি, দোসো মে পহীনো…পে… ‘মোহো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি.

‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অতীতমদ্ধানং অরিযা অরিযাৰাসে আৰসিংসু, সব্বে তে ইমেৰ দস অরিযাৰাসে আৰসিংসু; যে হি কেচি, ভিক্খৰে, অনাগতমদ্ধানং অরিযা অরিযাৰাসে আৰসিস্সন্তি, সব্বে তে ইমেৰ দস অরিযাৰাসে আৰসিস্সন্তি; যে হি [যেপি (?)] কেচি, ভিক্খৰে, এতরহি অরিযা অরিযাৰাসে আৰসন্তি, সব্বে তে ইমেৰ দস অরিযাৰাসে আৰসন্তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস অরিযাৰাসা, যে অরিযা আৰসিংসু ৰা আৰসন্তি ৰা আৰসিস্সন্তি ৰা’’তি. দসমং.

নাথৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

সেনাসনঞ্চ পঞ্চঙ্গং, সংযোজনাখিলেন চ;

অপ্পমাদো আহুনেয্যো, দ্ৰে নাথা দ্ৰে অরিযাৰাসাতি.

৩. মহাৰগ্গো

১. সীহনাদসুত্তং

২১. ‘‘সীহো, ভিক্খৰে, মিগরাজা সাযন্হসমযং আসযা নিক্খমতি. আসযা নিক্খমিত্ৰা ৰিজম্ভতি. ৰিজম্ভিত্ৰা সমন্তা চতুদ্দিসং [চতুদ্দিসা (স্যা. ক.) অ. নি. ৬.৬৪] অনুৰিলোকেতি. সমন্তা চতুদ্দিসং [চতুদ্দিসা (স্যা. ক.) অ. নি. ৬.৬৪] অনুৰিলোকেত্ৰা তিক্খত্তুং সীহনাদং নদতি. তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা গোচরায পক্কমতি. তং কিস্স হেতু? ‘মাহং খুদ্দকে পাণে ৰিসমগতে সঙ্ঘাতং আপাদেসি’ন্তি!

‘‘‘সীহো’তি, খো ভিক্খৰে, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. যং খো, ভিক্খৰে, তথাগতো পরিসায ধম্মং দেসেতি, ইদমস্স হোতি সীহনাদস্মিং.

[ম. নি. ১.১৪৮; ৰিভ. ৭৬০; পটি. ম. ২.৪৪] ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. কতমানি দস? ইধ, ভিক্খৰে, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকধাতুং নানাধাতুং লোকং [অনেকধাতুনানাধাতুলোকং (সী. ক.)] যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকধাতুং নানাধাতুং লোকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি…পে… ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি…পে… ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি…পে… ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি. যম্পি…পে… পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি…পে… ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে, ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি, ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. যম্পি ভিক্খৰে, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইদম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতী’’তি. পঠমং.

২. অধিৰুত্তিপদসুত্তং

২২. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘যে তে, আনন্দ, ধম্মা তেসং তেসং অধিৰুত্তিপদানং [অধিমুত্তিপদানং (ক.)] অভিঞ্ঞা সচ্ছিকিরিযায সংৰত্তন্তি, ৰিসারদো অহং, আনন্দ, তত্থ পটিজানামি. ‘তেসং তেসং তথা তথা ধম্মং দেসেতুং যথা যথা পটিপন্নো সন্তং ৰা অত্থীতি ঞস্সতি, অসন্তং ৰা নত্থীতি ঞস্সতি, হীনং ৰা হীনন্তি ঞস্সতি, পণীতং ৰা পণীতন্তি ঞস্সতি, সউত্তরং ৰা সউত্তরন্তি ঞস্সতি, অনুত্তরং ৰা অনুত্তরন্তি ঞস্সতি; যথা যথা ৰা পন তং ঞাতেয্যং ৰা দট্ঠেয্যং ৰা সচ্ছিকরেয্যং ৰা, তথা তথা ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সচ্ছিকরিস্সতি ৰা’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. এতদানুত্তরিযং, আনন্দ, ঞাণানং যদিদং তত্থ তত্থ যথাভূতঞাণং. এতস্মা চাহং, আনন্দ, ঞাণা অঞ্ঞং ঞাণং উত্তরিতরং ৰা পণীততরং ৰা নত্থীতি ৰদামি.

‘‘দসযিমানি, আনন্দ, তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি. কতমানি দস? ইধানন্দ, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পানন্দ, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো অনেকধাতুং নানাধাতুং লোকং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ …পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. যম্পানন্দ…পে… ইদম্পানন্দ…পে….

‘‘পুন চপরং, আনন্দ, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যম্পানন্দ, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইদম্পানন্দ, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি, যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি.

‘‘ইমানি খো, আনন্দ, দস তথাগতস্স তথাগতবলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতী’’তি. দুতিযং.

৩. কাযসুত্তং

২৩. ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, ধম্মা কাযেন পহাতব্বা, নো ৰাচায. অত্থি, ভিক্খৰে, ধম্মা ৰাচায পহাতব্বা, নো কাযেন. অত্থি, ভিক্খৰে, ধম্মা নেৰ কাযেন পহাতব্বা নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা [দিস্ৰা দিস্ৰা (সী. স্যা.)] পহাতব্বা.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা কাযেন পহাতব্বা, নো ৰাচায? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অকুসলং আপন্নো হোতি কিঞ্চি দেসং [কঞ্চি দেৰ দেসং (সী. স্যা.)] কাযেন. তমেনং অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী এৰমাহংসু – ‘আযস্মা খো অকুসলং আপন্নো কিঞ্চি দেসং কাযেন. সাধু ৰতাযস্মা কাযদুচ্চরিতং পহায কাযসুচরিতং ভাৰেতূ’তি. সো অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূহি সব্রহ্মচারীহি ৰুচ্চমানো কাযদুচ্চরিতং পহায কাযসুচরিতং ভাৰেতি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ধম্মা কাযেন পহাতব্বা, নো ৰাচায.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা ৰাচায পহাতব্বা, নো কাযেন? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অকুসলং আপন্নো হোতি কিঞ্চি দেসং ৰাচায. তমেনং অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী এৰমাহংসু – ‘আযস্মা খো অকুসলং আপন্নো কিঞ্চি দেসং ৰাচায. সাধু ৰতাযস্মা ৰচীদুচ্চরিতং পহায ৰচীসুচরিতং ভাৰেতূ’তি. সো অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূহি সব্রহ্মচারীহি ৰুচ্চমানো ৰচীদুচ্চরিতং পহায ৰচীসুচরিতং ভাৰেতি. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ধম্মা ৰাচায পহাতব্বা, নো কাযেন.

‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা নেৰ কাযেন পহাতব্বা নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বা? লোভো, ভিক্খৰে, নেৰ কাযেন পহাতব্বো নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বো. দোসো, ভিক্খৰে…পে… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো … মচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, নেৰ কাযেন পহাতব্বং নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বং.

‘‘পাপিকা, ভিক্খৰে, ইস্সা নেৰ কাযেন পহাতব্বা নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বা. কতমা চ, ভিক্খৰে, পাপিকা ইস্সা? ইধ, ভিক্খৰে, ইজ্ঝতি গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা ধনেন ৰা ধঞ্ঞেন ৰা রজতেন ৰা জাতরূপেন ৰা. তত্রাঞ্ঞতরস্স দাসস্স ৰা উপৰাসস্স ৰা এৰং হোতি – ‘অহো ৰতিমস্স গহপতিস্স ৰা গহপতিপুত্তস্স ৰা ন ইজ্ঝেয্য ধনেন ৰা ধঞ্ঞেন ৰা রজতেন ৰা জাতরূপেন ৰা’তি. সমণো ৰা পন ব্রাহ্মণো ৰা লাভী হোতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং. তত্রাঞ্ঞতরস্স সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা এৰং হোতি – ‘অহো ৰত অযমাযস্মা ন লাভী অস্স চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পাপিকা ইস্সা.

‘‘পাপিকা, ভিক্খৰে, ইচ্ছা নেৰ কাযেন পহাতব্বা নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বা. কতমা চ, ভিক্খৰে, পাপিকা ইচ্ছা? [ৰিভ. ৮৫১] ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অস্সদ্ধো সমানো ‘সদ্ধোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; দুস্সীলো সমানো ‘সীলৰাতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; অপ্পস্সুতো সমানো ‘বহুস্সুতোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; সঙ্গণিকারামো সমানো ‘পৰিৰিত্তোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; কুসীতো সমানো ‘আরদ্ধৰীরিযোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; মুট্ঠস্সতি সমানো ‘উপট্ঠিতস্সতীতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; অসমাহিতো সমানো ‘সমাহিতোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; দুপ্পঞ্ঞো সমানো ‘পঞ্ঞৰাতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি; অখীণাসৰো সমানো ‘খীণাসৰোতি মং জানেয্যু’ন্তি ইচ্ছতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পাপিকা ইচ্ছা. ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, ধম্মা নেৰ কাযেন পহাতব্বা নো ৰাচায, পঞ্ঞায দিস্ৰা পহাতব্বা.

‘‘তঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুং লোভো অভিভুয্য ইরিযতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য ইরিযতি. সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো অভিভুয্য ইরিযতি; নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য ইরিযতী’তি.

‘‘তঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুং লোভো নাভিভুয্য ইরিযতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য ইরিযতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো নাভিভুয্য ইরিযতি; তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো … উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য ইরিযতী’’’তি. ততিযং.

৪. মহাচুন্দসুত্তং

২৪. একং সমযং আযস্মা মহাচুন্দো চেতীসু ৰিহরতি সহজাতিযং. তত্র খো আযস্মা মহাচুন্দো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাচুন্দস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহাচুন্দো এতদৰোচ –

‘‘ঞাণৰাদং, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্ম’ন্তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো … কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি; নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘ভাৰনাৰাদং, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো – ‘ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি; নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো … মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘ঞাণৰাদঞ্চ, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো ভাৰনাৰাদঞ্চ – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্মং, ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি; নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো দলিদ্দোৰ সমানো অড্ঢৰাদং ৰদেয্য, অধনোৰ সমানো ধনৰাৰাদং ৰদেয্য, অভোগোৰ সমানো ভোগৰাৰাদং ৰদেয্য. সো কিস্মিঞ্চিদেৰ ধনকরণীযে সমুপ্পন্নে ন সক্কুণেয্য উপনীহাতুং ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা. তমেনং এৰং জানেয্যুং – ‘দলিদ্দোৰ অযমাযস্মা সমানো অড্ঢৰাদং ৰদেতি, অধনোৰ অযমাযস্মা সমানো ধনৰাৰাদং ৰদেতি, অভোগৰাৰ অযমাযস্মা সমানো ভোগৰাৰাদং ৰদেতি. তং কিস্স হেতু? তথা হি অযমাযস্মা কিস্মিঞ্চিদেৰ ধনকরণীযে সমুপ্পন্নে ন সক্কোতি উপনীহাতুং ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা’তি.

‘‘এৰমেৰং খো, আৰুসো, ঞাণৰাদঞ্চ ভিক্খু ৰদমানো ভাৰনাৰাদঞ্চ – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্মং, ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তং চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো অভিভুয্য তিট্ঠতি; নাযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা … পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা অভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘ঞাণৰাদং, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্ম’ন্তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘অযমাযস্মা তথা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি; তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘ভাৰনাৰাদং, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো – ‘ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি; তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘ঞাণৰাদঞ্চ, আৰুসো, ভিক্খু ৰদমানো ভাৰনাৰাদঞ্চ – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্মং, ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি; তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো দোসো হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতী’তি.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো অড্ঢোৰ সমানো অড্ঢৰাদং ৰদেয্য, ধনৰাৰ সমানো ধনৰাৰাদং ৰদেয্য, ভোগৰাৰ সমানো ভোগৰাৰাদং ৰদেয্য. সো কিস্মিঞ্চিদেৰ ধনকরণীযে সমুপ্পন্নে সক্কুণেয্য উপনীহাতুং ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা. তমেনং এৰং জানেয্যুং – ‘অড্ঢোৰ অযমাযস্মা সমানো অড্ঢৰাদং ৰদেতি, ধনৰাৰ অযমাযস্মা সমানো ধনৰাৰাদং ৰদেতি, ভোগৰাৰ অযমাযস্মা সমানো ভোগৰাৰাদং ৰদেতি. তং কিস্স হেতু? তথা হি অযমাযস্মা কিস্মিঞ্চিদেৰ ধনকরণীযে সমুপ্পন্নে সক্কোতি উপনীহাতুং ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা’তি.

এৰমেৰং খো, আৰুসো, ঞাণৰাদঞ্চ ভিক্খু ৰদমানো ভাৰনাৰাদঞ্চ – ‘জানামিমং ধম্মং, পস্সামিমং ধম্মং, ভাৰিতকাযোম্হি ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো’তি. তঞ্চে, আৰুসো, ভিক্খুং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি, দোসো… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতি, সো এৰমস্স ৰেদিতব্বো – ‘তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো লোভো ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং লোভো নাভিভুয্য তিট্ঠতি; তথা অযমাযস্মা পজানাতি যথা পজানতো দোসো ন হোতি… মোহো… কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… মচ্ছরিযং… পাপিকা ইস্সা… পাপিকা ইচ্ছা ন হোতি, তথাহিমং আযস্মন্তং পাপিকা ইচ্ছা নাভিভুয্য তিট্ঠতী’’’তি. চতুত্থং.

৫. কসিণসুত্তং

২৫. [দী. নি. ৩.৩৪৬, ৩৬০; অ. নি. ১০.২৯] ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, কসিণাযতনানি. কতমানি দস? পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং; আপোকসিণমেকো সঞ্জানাতি…পে… তেজোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰাযোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… নীলকসিণমেকো সঞ্জানাতি… পীতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… লোহিতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ওদাতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… আকাসকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস কসিণাযতনানী’’তি. পঞ্চমং.

৬. কাল়ীসুত্তং

২৬. একং সমযং আযস্মা মহাকচ্চানো অৰন্তীসু ৰিহরতি কুররঘরে [গুলঘরে (ক.) কুরুরঘরে মহাৰ. ২৫৭] পৰত্তে পব্বতে. অথ খো কাল়ী উপাসিকা কুররঘরিকা যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো কাল়ী উপাসিকা কুররঘরিকা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচ – ‘‘ৰুত্তমিদং, ভন্তে, ভগৰতা কুমারিপঞ্হেসু –

‘অত্থস্স পত্তিং হদযস্স সন্তিং,

জেত্ৰান সেনং পিযসাতরূপং;

একোহং [একাহং (ক.)] ঝাযং সুখমনুবোধিং,

তস্মা জনেন ন করোমি সক্খিং [সখিং (ক.) সং. নি. ১.১৬১ পস্সিতব্বং];

সক্খী [সখী (ক.)] ন সম্পজ্জতি কেনচি মে’তি.

‘‘ইমস্স খো, ভন্তে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স কথং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি?

‘‘পথৰীকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি, একে সমণব্রাহ্মণা ‘অত্থো’তি অভিনিব্বত্তেসুং [অত্থাভিনিব্বত্তেসুং (সী. স্যা.)]. যাৰতা খো, ভগিনি, পথৰীকসিণসমাপত্তিপরমতা, তদভিঞ্ঞাসি ভগৰা. তদভিঞ্ঞায ভগৰা অস্সাদমদ্দস [আদিমদ্দস (সী. স্যা.)] আদীনৰমদ্দস নিস্সরণমদ্দস মগ্গামগ্গঞাণদস্সনমদ্দস. তস্স অস্সাদদস্সনহেতু আদীনৰদস্সনহেতু নিস্সরণদস্সনহেতু মগ্গামগ্গঞাণদস্সনহেতু অত্থস্স পত্তি হদযস্স সন্তি ৰিদিতা হোতি.

‘‘আপোকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি…পে… তেজোকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… ৰাযোকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… নীলকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… পীতকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… লোহিতকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… ওদাতকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… আকাসকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি… ৰিঞ্ঞাণকসিণসমাপত্তিপরমা খো, ভগিনি, একে সমণব্রাহ্মণা ‘অত্থো’তি অভিনিব্বত্তেসুং. যাৰতা খো, ভগিনি, ৰিঞ্ঞাণকসিণসমাপত্তিপরমতা, তদভিঞ্ঞাসি ভগৰা. তদভিঞ্ঞায ভগৰা অস্সাদমদ্দস আদীনৰমদ্দস নিস্সরণমদ্দস মগ্গামগ্গঞাণদস্সনমদ্দস. তস্স অস্সাদদস্সনহেতু আদীনৰদস্সনহেতু নিস্সরণদস্সনহেতু মগ্গামগ্গঞাণদস্সনহেতু অত্থস্স পত্তি হদযস্স সন্তি ৰিদিতা হোতি. ইতি খো, ভগিনি, যং তং ৰুত্তং ভগৰতা কুমারিপঞ্হেসু –

‘অত্থস্স পত্তিং হদযস্স সন্তিং,

জেত্ৰান সেনং পিযসাতরূপং;

একোহং ঝাযং সুখমনুবোধিং,

তস্মা জনেন ন করোমি সক্খিং;

সক্খী ন সম্পজ্জতি কেনচি মে’তি.

‘‘ইমস্স খো, ভগিনি, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমমহাপঞ্হাসুত্তং

২৭. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিংসু. অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং; যংনূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’’তি.

অথ খো তে ভিক্খূ যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিংসু. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নে খো তে ভিক্খূ তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং –

‘‘সমণো, আৰুসো, গোতমো সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেতি – ‘এথ তুম্হে, ভিক্খৰে, সব্বং ধম্মং অভিজানাথ, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায ৰিহরথা’তি; মযম্পি খো, আৰুসো, সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেম – ‘এথ তুম্হে, আৰুসো, সব্বং ধম্মং অভিজানাথ, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায ৰিহরথা’তি. ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা, যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’’ন্তি?

অথ খো তে ভিক্খূ তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিংসু নপ্পটিক্কোসিংসু. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু – ‘‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’তি.

অথ খো তে ভিক্খূ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং –

‘‘ইধ মযং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিম্হা. তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং; যংনূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’তি. অথ খো মযং, ভন্তে, যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিম্হা; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিম্হা. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিম্হা. একমন্তং নিসিন্নে খো, ভন্তে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা অম্হে এতদৰোচুং –

‘সমণো, আৰুসো, গোতমো সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেতি – এথ তুম্হে, ভিক্খৰে, সব্বং ধম্মং অভিজানাথ, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায ৰিহরথাতি; মযম্পি খো, আৰুসো, সাৰকানং এৰং ধম্মং দেসেম – এথ তুম্হে, আৰুসো, সব্বং ধম্মং অভিজানাথ, সব্বং ধম্মং অভিঞ্ঞায ৰিহরথাতি. ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা, যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’ন্তি?

‘‘অথ খো মযং, ভন্তে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিম্হা নপ্পটিক্কোসিম্হা. অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিম্হা – ‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’’তি.

‘‘এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘একো, আৰুসো, পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণং, দ্ৰে পঞ্হা দ্ৰে উদ্দেসা দ্ৰে ৰেয্যাকরণানি, তযো পঞ্হা তযো উদ্দেসা তীণি ৰেয্যাকরণানি, চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানি, পঞ্চ পঞ্হা পঞ্চুদ্দেসা পঞ্চ ৰেয্যাকরণানি, ছ পঞ্হা ছ উদ্দেসা ছ ৰেয্যাকরণানি, সত্ত পঞ্হা সত্তুদ্দেসা সত্ত ৰেয্যাকরণানি, অট্ঠ পঞ্হা অট্ঠুদ্দেসা অট্ঠ ৰেয্যাকরণানি, নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানি, দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি. এৰং পুট্ঠা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা ন চেৰ সম্পাযিস্সন্তি, উত্তরি চ ৰিঘাতং আপজ্জিস্সন্তি. তং কিস্স হেতু? যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিং. নাহং তং, ভিক্খৰে, পস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায যো ইমেসং পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন চিত্তং আরাধেয্য, অঞ্ঞত্র তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা ইতো ৰা পন সুত্ৰা.

‘‘‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণ’ন্তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? একধম্মে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমস্মিং একধম্মে? ‘সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’ – ইমস্মিং খো, ভিক্খৰে, একধম্মে ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণ’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘দ্ৰে পঞ্হা দ্ৰে উদ্দেসা দ্ৰে ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? দ্ৰীসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দ্ৰীসু? নামে চ রূপে চ – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, দ্ৰীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘দ্ৰে পঞ্হা দ্ৰে উদ্দেসা দ্ৰে ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘তযো পঞ্হা তযো উদ্দেসা তীণি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তীসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু তীসু? তীসু ৰেদনাসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, তীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘তযো পঞ্হা তযো উদ্দেসা তীণি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? চতূসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু চতূসু? চতূসু আহারেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, চতূসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘পঞ্চ পঞ্হা পঞ্চুদ্দেসা পঞ্চ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? পঞ্চসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু পঞ্চসু? পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, পঞ্চসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘পঞ্চ পঞ্হা পঞ্চুদ্দেসা পঞ্চ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘ছ পঞ্হা ছ উদ্দেসা ছ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? ছসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু ছসু? ছসু অজ্ঝত্তিকেসু আযতনেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, ছসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘ছ পঞ্হা ছ উদ্দেসা ছ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘সত্ত পঞ্হা সত্তুদ্দেসা সত্ত ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? সত্তসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু সত্তসু? সত্তসু ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, সত্তসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘সত্ত পঞ্হা সত্তুদ্দেসা সত্ত ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘অট্ঠ পঞ্হা অট্ঠুদ্দেসা অট্ঠ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? অট্ঠসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু অট্ঠসু? অট্ঠসু লোকধম্মেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, অট্ঠসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘অট্ঠ পঞ্হা অট্ঠুদ্দেসা অট্ঠ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? নৰসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, নৰসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? দসসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দসসু? দসসু অকুসলেসু কম্মপথেসু – ইমেসু খো, ভিক্খৰে, দসসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. সত্তমং.

৮. দুতিযমহাপঞ্হাসুত্তং

২৮. একং সমযং ভগৰা কজঙ্গলাযং ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে. অথ খো সম্বহুলা কজঙ্গলকা উপাসকা যেন কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা কজঙ্গলিকং ভিক্খুনিং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো কজঙ্গলকা উপাসকা কজঙ্গলিকং ভিক্খুনিং এতদৰোচুং –

‘‘ৰুত্তমিদং, অয্যে, ভগৰতা মহাপঞ্হেসু – ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণং, দ্ৰে পঞ্হা দ্ৰে উদ্দেসা দ্ৰে ৰেয্যাকরণানি, তযো পঞ্হা তযো উদ্দেসা তীণি ৰেয্যাকরণানি, চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানি, পঞ্চ পঞ্হা পঞ্চুদ্দেসা পঞ্চ ৰেয্যাকরণানি, ছ পঞ্হা ছ উদ্দেসা ছ ৰেয্যাকরণানি, সত্ত পঞ্হা সত্তুদ্দেসা সত্ত ৰেয্যাকরণানি, অট্ঠ পঞ্হা অট্ঠুদ্দেসা অট্ঠ ৰেয্যাকরণানি, নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানি, দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি. ইমস্স নু খো, অয্যে, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স কথং ৰিত্থারেন অত্থো দট্ঠব্বো’’তি?

‘‘ন খো পনেতং, আৰুসো, ভগৰতো সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং, নপি মনোভাৰনীযানং ভিক্খূনং সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং; অপি চ, যথা মেত্থ খাযতি তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, অয্যে’’তি, খো কজঙ্গলকা উপাসকা কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা পচ্চস্সোসুং. কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী এতদৰোচ –

‘‘‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণ’ন্তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? একধম্মে, আৰুসো, ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমস্মিং একধম্মে? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা – ইমস্মিং খো, আৰুসো, একধম্মে ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘দ্ৰে পঞ্হা দ্ৰে উদ্দেসা দ্ৰে ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি, খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? দ্ৰীসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দ্ৰীসু? নামে চ রূপে চ…পে… কতমেসু তীসু? তীসু ৰেদনাসু – ইমেসু খো, আৰুসো, তীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘তযো পঞ্হা তযো উদ্দেসা তীণি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? চতূসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু চতূসু? চতূসু সতিপট্ঠানেসু – ইমেসু খো, আৰুসো, চতূসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘পঞ্চ পঞ্হা পঞ্চুদ্দেসা পঞ্চ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? পঞ্চসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু পঞ্চসু? পঞ্চসু ইন্দ্রিযেসু…পে… কতমেসু ছসু? ছসু নিস্সরণীযাসু ধাতূসু…পে… কতমেসু সত্তসু? সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু…পে… কতমেসু অট্ঠসু? অট্ঠসু অরিযঅট্ঠঙ্গিকমগ্গেসু – ইমেসু খো, আৰুসো, অট্ঠসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘অট্ঠ পঞ্হা অট্ঠুদ্দেসা অট্ঠ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? নৰসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসু – ইমেসু খো, আৰুসো, নৰসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘নৰ পঞ্হা নৰুদ্দেসা নৰ ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং ভগৰতা. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? দসসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দসসু? দসসু কুসলেসু কম্মপথেসু – ইমেসু খো, আৰুসো, দসসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মদত্থং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘ইতি খো, আৰুসো, যং তং ৰুত্তং ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতাসু মহাপঞ্হাসু – ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণং…পে… দস পঞ্হা দসুদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. আকঙ্খমানা চ পন তুম্হে, আৰুসো, ভগৰন্তঞ্ঞেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ. যথা ৰো [যথা খো (ক.), যথা নো (বহূসু) অ. নি. ১০.১১৫, ১৭২ পন পাঠভেদো নত্থি] ভগৰা ব্যাকরোতি তথা নং ধারেয্যাথা’’তি. ‘‘এৰং, অয্যে’’তি খো কজঙ্গলকা উপাসকা কজঙ্গলিকায খো ভিক্খুনিযা ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা কজঙ্গলিকং ভিক্খুনিং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো কজঙ্গলকা উপাসকা যাৰতকো অহোসি কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা সদ্ধিং কথাসল্লাপো, তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসুং.

‘‘সাধু সাধু, গহপতযো! পণ্ডিতা, গহপতযো, কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী. মহাপঞ্ঞা, গহপতযো, কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী. মঞ্চেপি তুম্হে, গহপতযো, উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি চেতং এৰমেৰং [এৰমেৰ (ক.) ম. নি. ১.২০৫ পস্সিতব্বং] ব্যাকরেয্যং যথা তং কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা ব্যাকতং. এসো চেৰ তস্স [এসো চেৰেতস্স (ম. নি. ১.২০৫)] অত্থো. এৰঞ্চ নং ধারেয্যাথা’’তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমকোসলসুত্তং

২৯. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, কাসিকোসলা, যাৰতা রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স ৰিজিতং [ৰিজিতে (সী. ক.)], রাজা তত্থ পসেনদি কোসলো অগ্গমক্খাযতি. রঞ্ঞোপি খো, ভিক্খৰে, পসেনদিস্স কোসলস্স অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, চন্দিমসূরিযা পরিহরন্তি দিসা ভন্তি ৰিরোচমানা, তাৰ সহস্সধা লোকো. তস্মিং সহস্সধা লোকে সহস্সং চন্দানং সহস্সং সূরিযানং [সুরিযানং (সী. স্যা. কং. পী.)] সহস্সং সিনেরুপব্বতরাজানং সহস্সং জম্বুদীপানং সহস্সং অপরগোযানানং সহস্সং উত্তরকুরূনং সহস্সং পুব্বৰিদেহানং চত্তারি মহাসমুদ্দসহস্সানি চত্তারি মহারাজসহস্সানি সহস্সং চাতুমহারাজিকানং সহস্সং তাৰতিংসানং সহস্সং যামানং সহস্সং তুসিতানং সহস্সং নিম্মানরতীনং সহস্সং পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং সহস্সং ব্রহ্মলোকানং. যাৰতা, ভিক্খৰে, সহস্সী লোকধাতু, মহাব্রহ্মা তত্থ অগ্গমক্খাযতি. মহাব্রহ্মুনোপি খো, ভিক্খৰে, অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘হোতি সো, ভিক্খৰে, সমযো যং অযং লোকো সংৰট্টতি. সংৰট্টমানে, ভিক্খৰে, লোকে যেভুয্যেন সত্তা আভস্সরসংৰত্তনিকা [আভস্সরৰত্তনিকা (সী. স্যা.)] ভৰন্তি. তে তত্থ হোন্তি মনোমযা পীতিভক্খা সযংপভা অন্তলিক্খেচরা সুভট্ঠাযিনো চিরং দীঘমদ্ধানং তিট্ঠন্তি. সংৰট্টমানে, ভিক্খৰে, লোকে আভস্সরা দেৰা অগ্গমক্খাযন্তি. আভস্সরানম্পি খো, ভিক্খৰে, দেৰানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

[অ. নি. ১০.২৫] ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, কসিণাযতনানি. কতমানি দস? পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং; আপোকসিণমেকো সঞ্জানাতি…পে… তেজোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰাযোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… নীলকসিণমেকো সঞ্জানাতি… পীতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… লোহিতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ওদাতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… আকাসকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস কসিণাযতনানি.

‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, ইমেসং দসন্নং কসিণাযতনানং যদিদং ৰিঞ্ঞাণকসিণং একো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং. এৰংসঞ্ঞিনোপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংসঞ্ঞীনম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

[দী. নি. ৩.৩৩৮, ৩৫৮; অ. নি. ৮.৬৪] ‘‘অট্ঠিমানি, ভিক্খৰে, অভিভাযতনানি. কতমানি অট্ঠ? অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং পঠমং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং দুতিযং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং ততিযং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং চতুত্থং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি. সেয্যথাপি নাম উমাপুপ্ফং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং; এৰমেৰং অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং পঞ্চমং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি. সেয্যথাপি নাম কণিকারপুপ্ফং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং; এৰমেৰং অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং ছট্ঠং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি. সেয্যথাপি নাম বন্ধুজীৰকপুপ্ফং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং; এৰমেৰং অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং সত্তমং অভিভাযতনং.

‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি. সেয্যথাপি নাম ওসধিতারকা ওদাতা ওদাতৰণ্ণা ওদাতনিদস্সনা ওদাতনিভাসা, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং ওদাতং ওদাতৰণ্ণং ওদাতনিদস্সনং ওদাতনিভাসং; এৰমেৰং অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. ইদং অট্ঠমং অভিভাযতনং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠ অভিভাযতনানি.

‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, ইমেসং অট্ঠন্নং অভিভাযতনানং যদিদং অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি; ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি, এৰংসঞ্ঞী হোতি. এৰংসঞ্ঞিনোপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংসঞ্ঞীনম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘চতস্সো ইমা, ভিক্খৰে, পটিপদা. কতমা চতস্সো? দুক্খা পটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা, দুক্খা পটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা, সুখা পটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা, সুখা পটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা – ইমা খো, ভিক্খৰে, চতস্সো পটিপদা.

‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং পটিপদানং যদিদং সুখা পটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা. এৰংপটিপন্নাপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংপটিপন্নানম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘চতস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা. কতমা চতস্সো? পরিত্তমেকো সঞ্জানাতি, মহগ্গতমেকো সঞ্জানাতি, অপ্পমাণমেকো সঞ্জানাতি, ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমেকো সঞ্জানাতি – ইমা খো, ভিক্খৰে, চতস্সো সঞ্ঞা.

‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, ইমাসং চতুন্নং সঞ্ঞানং যদিদং ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমেকো সঞ্জানাতি. এৰংসঞ্ঞিনোপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংসঞ্ঞীনম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, বাহিরকানং দিট্ঠিগতানং যদিদং ‘নো চস্সং, নো চ মে সিযা, ন ভৰিস্সামি, ন মে ভৰিস্সতী’তি. এৰংদিট্ঠিনো, ভিক্খৰে, এতং পাটিকঙ্খং – ‘যা চাযং ভৰে অপ্পটিকুল্যতা, সা চস্স ন ভৰিস্সতি; যা চাযং ভৰনিরোধে পাটিকুল্যতা, সা চস্স ন ভৰিস্সতী’তি. এৰংদিট্ঠিনোপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংদিট্ঠীনম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা পরমত্থৰিসুদ্ধিং পঞ্ঞাপেন্তি. এতদগ্গং, ভিক্খৰে, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পঞ্ঞাপেন্তানং যদিদং সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তে তদভিঞ্ঞায তস্স সচ্ছিকিরিযায ধম্মং দেসেন্তি. এৰংৰাদিনোপি খো, ভিক্খৰে, সন্তি সত্তা. এৰংৰাদীনম্পি খো, ভিক্খৰে, সত্তানং অত্থেৰ অঞ্ঞথত্তং অত্থি ৰিপরিণামো. এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি. তস্মিং নিব্বিন্দন্তো অগ্গে ৰিরজ্জতি, পগেৰ হীনস্মিং.

‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞাপেন্তি. এতদগ্গং, ভিক্খৰে, পরমদিট্ঠধম্মনিব্বানং পঞ্ঞাপেন্তানং যদিদং ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং ৰিদিত্ৰা অনুপাদা ৰিমোক্খো. এৰংৰাদিং খো মং, ভিক্খৰে, এৰমক্খাযিং একে সমণব্রাহ্মণা অসতা তুচ্ছা মুসা অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি – ‘সমণো গোতমো ন কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, ন রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতি, ন ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেতী’তি. কামানঞ্চাহং, ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেমি, রূপানঞ্চ পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেমি, ৰেদনানঞ্চ পরিঞ্ঞং পঞ্ঞাপেমি, দিট্ঠেৰ ধম্মে নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো অনুপাদা পরিনিব্বানং পঞ্ঞাপেমী’’তি. নৰমং.

১০. দুতিযকোসলসুত্তং

৩০. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন রাজা পসেনদি কোসলো উয্যোধিকা নিৰত্তো হোতি ৰিজিতসঙ্গামো লদ্ধাধিপ্পাযো. অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো যেন আরামো তেন পাযাসি. যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ আরামং পাৰিসি. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ অব্ভোকাসে চঙ্কমন্তি. অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘কহং নু খো, ভন্তে, ভগৰা এতরহি ৰিহরতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. দস্সনকামা হি মযং, ভন্তে, তং ভগৰন্তং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি. ‘‘এসো, মহারাজ, ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো. তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আলিন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেহি; ৰিৰরিস্সতি তে ভগৰা দ্ৰার’’ন্তি.

অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো যেন সো ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো, তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আলিন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেসি. ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰারং. অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰতো পাদানি মুখেন চ পরিচুম্বতি পাণীহি চ পরিসম্বাহতি নামঞ্চ সাৰেতি – ‘‘রাজাহং, ভন্তে, পসেনদি কোসলো; রাজাহং, ভন্তে, পসেনদি কোসলো’’তি.

‘‘কং পন ত্ৰং, মহারাজ, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ইমস্মিং সরীরে এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোসি, মেত্তূপহারং উপদংসেসী’’তি? ‘‘কতঞ্ঞুতং খো অহং, ভন্তে, কতৰেদিতং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘ভগৰা হি, ভন্তে, বহুজনহিতায পটিপন্নো বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অরিযে ঞাযে পতিট্ঠাপিতা যদিদং কল্যাণধম্মতায কুসলধম্মতায. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা বহুজনহিতায পটিপন্নো বহুজনসুখায বহুনো জনস্স অরিযে ঞাযে পতিট্ঠাপিতা যদিদং কল্যাণধম্মতায কুসলধম্মতায, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা সীলৰা ৰুদ্ধসীলো অরিযসীলো কুসলসীলো কুসলসীলেন সমন্নাগতো. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা সীলৰা ৰুদ্ধসীলো অরিযসীলো কুসলসীলো কুসলসীলেন সমন্নাগতো, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা দীঘরত্তং আরঞ্ঞিকো, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা দীঘরত্তং আরঞ্ঞিকো, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা সন্তুট্ঠো ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা সন্তুট্ঠো ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি. ‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা যাযং কথা অভিসল্লেখিকা চেতোৰিৰরণসপ্পাযা, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা, এৰরূপায কথায নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা যাযং কথা অভিসল্লেখিকা চেতোৰিৰরণসপ্পাযা, সেয্যথিদং – অপ্পিচ্ছকথা…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথা, এৰরূপায কথায নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি, ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, ভগৰা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. যম্পি, ভন্তে, ভগৰা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইদম্পি খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো ভগৰতি এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করোমি, মেত্তূপহারং উপদংসেমি.

‘‘হন্দ চ দানি মযং, ভন্তে, গচ্ছাম. বহুকিচ্চা মযং বহুকরণীযা’’তি. ‘‘যস্স দানি ত্ৰং, মহারাজ, কালং মঞ্ঞসী’’তি. অথ খো রাজা পসেনদি কোসলো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামীতি. দসমং.

মহাৰগ্গো ততিযো.

তস্সুদ্দানং –

সীহাধিৰুত্তি কাযেন, চুন্দেন কসিণেন চ;

কাল়ী চ দ্ৰে মহাপঞ্হা, কোসলেহি পরে দুৰেতি.

৪. উপালিৰগ্গো

১. উপালিসুত্তং

৩১. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, অত্থৰসে পটিচ্চ তথাগতেন সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, পাতিমোক্খং উদ্দিট্ঠ’’ন্তি?

‘‘দস খো, উপালি, অত্থৰসে পটিচ্চ তথাগতেন সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, পাতিমোক্খং উদ্দিট্ঠং. কতমে দস? সঙ্ঘসুট্ঠুতায, সঙ্ঘফাসুতায, দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, অপ্পসন্নানং পসাদায, পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, সদ্ধম্মট্ঠিতিযা, ৰিনযানুগ্গহায – ইমে খো, উপালি, দস অত্থৰসে পটিচ্চ তথাগতেন সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, পাতিমোক্খং উদ্দিট্ঠ’’ন্তি. পঠমং.

২. পাতিমোক্খট্ঠপনাসুত্তং

৩২. ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, পাতিমোক্খট্ঠপনা’’তি? ‘‘দস খো, উপালি, পাতিমোক্খট্ঠপনা. কতমে দস? পারাজিকো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি, পারাজিককথা ৰিপ্পকতা হোতি, অনুপসম্পন্নো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি, অনুপসম্পন্নকথা ৰিপ্পকতা হোতি, সিক্খং পচ্চক্খাতকো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি, সিক্খং পচ্চক্খাতককথা ৰিপ্পকতা হোতি, পণ্ডকো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি, পণ্ডককথা ৰিপ্পকতা হোতি, ভিক্খুনিদূসকো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি, ভিক্খুনিদূসককথা ৰিপ্পকতা হোতি – ইমে খো, উপালি, দস পাতিমোক্খট্ঠপনা’’তি. দুতিযং.

৩. উব্বাহিকাসুত্তং

৩৩. [চূল়ৰ. ২৩১] ‘‘কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উব্বাহিকায সম্মন্নিতব্বো’’তি? ‘‘দসহি খো, উপালি, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উব্বাহিকায সম্মন্নিতব্বো. কতমেহি দসহি? ইধুপালি, ভিক্খু সীলৰা হোতি; পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং [সত্থা সব্যঞ্জনা (সী.) এৰমুপরিপি] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; উভযানি খো পনস্স পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো; ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতি অসংহীরো; পটিবলো হোতি উভো অত্থপচ্চত্থিকে সঞ্ঞাপেতুং পঞ্ঞাপেতুং নিজ্ঝাপেতুং পেক্খেতুং পসাদেতুং; অধিকরণসমুপ্পাদৰূপসমকুসলো হোতি – অধিকরণং জানাতি; অধিকরণসমুদযং জানাতি; অধিকরণনিরোধং জানাতি; অধিকরণনিরোধগামিনিং পটিপদং জানাতি. ইমেহি খো, উপালি, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উব্বাহিকায সম্মন্নিতব্বো’’তি. ততিযং.

৪. উপসম্পদাসুত্তং

৩৪. ‘‘কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা উপসম্পাদেতব্ব’’ন্তি? ‘‘দসহি খো, উপালি, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা উপসম্পাদেতব্বং. কতমেহি দসহি? ইধুপালি, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; পাতিমোক্খং খো পনস্স ৰিত্থারেন স্ৰাগতং হোতি সুৰিভত্তং সুপ্পৰত্তং সুৰিনিচ্ছিতং সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো; পটিবলো হোতি গিলানং উপট্ঠাতুং ৰা উপট্ঠাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি অনভিরতিং ৰূপকাসেতুং ৰা ৰূপকাসাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং কুক্কুচ্চং ধম্মতো ৰিনোদেতুং; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং দিট্ঠিগতং ধম্মতো ৰিৰেচেতুং; পটিবলো হোতি অধিসীলে সমাদপেতুং; পটিবলো হোতি অধিচিত্তে সমাদপেতুং; পটিবলো হোতি অধিপঞ্ঞায সমাদপেতুং. ইমেহি খো, উপালি, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা উপসম্পাদেতব্ব’’ন্তি. চতুত্থং.

৫. নিস্সযসুত্তং

৩৫. ‘‘কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নিস্সযো দাতব্বো’’তি? ‘‘দসহি খো, উপালি, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নিস্সযো দাতব্বো. কতমেহি দসহি? ইধুপালি, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; পাতিমোক্খং খো পনস্স ৰিত্থারেন স্ৰাগতং হোতি সুৰিভত্তং সুপ্পৰত্তং সুৰিনিচ্ছিতং সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো; পটিবলো হোতি গিলানং উপট্ঠাতুং ৰা উপট্ঠাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি অনভিরতিং ৰূপকাসেতুং ৰা ৰূপকাসাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং কুক্কুচ্চং ধম্মতো ৰিনোদেতুং; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং দিট্ঠিগতং ধম্মতো ৰিৰেচেতুং; পটিবলো হোতি অধিসীলে…পে… অধিচিত্তে… অধিপঞ্ঞায সমাদপেতুং. ইমেহি খো, উপালি, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নিস্সযো দাতব্বো’’তি. পঞ্চমং.

৬. সামণেরসুত্তং

৩৬. ‘‘কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো’’তি? ‘‘দসহি খো, উপালি, ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো. কতমেহি দসহি? ইধুপালি, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু; বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা; পাতিমোক্খং খো পনস্স ৰিত্থারেন স্ৰাগতং হোতি সুৰিভত্তং সুপ্পৰত্তং সুৰিনিচ্ছিতং সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো; পটিবলো হোতি গিলানং উপট্ঠাতুং ৰা উপট্ঠাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি অনভিরতিং ৰূপকাসেতুং ৰা ৰূপকাসাপেতুং ৰা; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং কুক্কুচ্চং ধম্মতো ৰিনোদেতুং; পটিবলো হোতি উপ্পন্নং দিট্ঠিগতং ধম্মতো ৰিৰেচেতুং; পটিবলো হোতি অধিসীলে সমাদপেতুং; পটিবলো হোতি অধিচিত্তে সমাদপেতুং; পটিবলো হোতি অধিপঞ্ঞায সমাদপেতুং. ইমেহি খো, উপালি, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো’’তি. ছট্ঠং.

৭. সঙ্ঘভেদসুত্তং

৩৭. ‘‘‘সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘভেদো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. তে ইমেহি দসহি ৰত্থূহি অৰকস্সন্তি অপকস্সন্তি আৰেনি [আৰেনিং (চূল়ৰ. ৩৫২) আৰেণি, আৰেণিকং (তত্থেৰ অধোলিপি)] কম্মানি করোন্তি আৰেনি পাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. এত্তাৰতা খো, উপালি, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি. সত্তমং.

৮. সঙ্ঘসামগ্গীসুত্তং

৩৮. [চূল়ৰ. ৩৫৩] ‘‘‘সঙ্ঘসামগ্গী সঙ্ঘসামগ্গী’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. তে ইমেহি দসহি ৰত্থূহি ন অৰকস্সন্তি ন অপকস্সন্তি ন আৰেনি কম্মানি করোন্তি ন আৰেনি পাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. এত্তাৰতা খো, উপালি, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমআনন্দসুত্তং

৩৯. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘভেদো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খূ অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি…পে… পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. তে ইমেহি দসহি ৰত্থূহি অৰকস্সন্তি অপকস্সন্তি আৰেনি কম্মানি করোন্তি আৰেনি পাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. এত্তাৰতা খো, আনন্দ, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি.

‘‘সমগ্গং পন, ভন্তে, সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা কিং সো পসৰতী’’তি? ‘‘কপ্পট্ঠিকং, আনন্দ, কিব্বিসং পসৰতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, কপ্পট্ঠিকং কিব্বিস’’ন্তি? ‘‘কপ্পং, আনন্দ, নিরযম্হি পচ্চতীতি –

‘‘আপাযিকো নেরযিকো, কপ্পট্ঠো সঙ্ঘভেদকো;

ৰগ্গরতো অধম্মট্ঠো, যোগক্খেমা পধংসতি;

সঙ্ঘং সমগ্গং ভিন্দিত্ৰা [ভেত্ৰান (সী. স্যা.), ভিত্ৰান (ক.) চূল়ৰ. ৩৫৪; ইতিৰু. ১৮; কথাৰ. ৬৫৭] কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতী’’তি. নৰমং;

১০. দুতিযআনন্দসুত্তং

৪০. ‘‘‘সঙ্ঘসামগ্গী সঙ্ঘসামগ্গী’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি? ‘‘ইধানন্দ, ভিক্খূ অধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. তে ইমেহি দসহি ৰত্থূহি ন অৰকস্সন্তি ন অপকস্সন্তি ন আৰেনি কম্মানি করোন্তি ন আৰেনি পাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. এত্তাৰতা খো, আনন্দ, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি.

‘‘ভিন্নং পন, ভন্তে, সঙ্ঘং সমগ্গং কত্ৰা কিং সো পসৰতী’’তি? ‘‘ব্রহ্মং, আনন্দ, পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, ব্রহ্মং পুঞ্ঞ’’ন্তি? ‘‘কপ্পং, আনন্দ, সগ্গম্হি মোদতীতি –

‘‘সুখা সঙ্ঘস্স সামগ্গী, সমগ্গানঞ্চ অনুগ্গহো;

সমগ্গরতো ধম্মট্ঠো, যোগক্খেমা ন ধংসতি;

সঙ্ঘং সমগ্গং কত্ৰান, কপ্পং সগ্গম্হি মোদতী’’তি. দসমং;

উপালিৰগ্গো চতুত্থো.

তস্সুদ্দানং –

উপালি ঠপনা উব্বাহো, উপসম্পদনিস্সযা;

সামণেরো চ দ্ৰে ভেদা, আনন্দেহি পরে দুৰেতি.

৫. অক্কোসৰগ্গো

১. ৰিৰাদসুত্তং

৪১. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো, যেন সঙ্ঘে ভণ্ডনকলহৰিগ্গহৰিৰাদা উপ্পজ্জন্তি, ভিক্খূ চ ন ফাসু [ফাসুং (?)] ৰিহরন্তী’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. অযং খো, উপালি, হেতু অযং পচ্চযো, যেন সঙ্ঘে ভণ্ডনকলহৰিগ্গহৰিৰাদা উপ্পজ্জন্তি, ভিক্খূ চ ন ফাসু ৰিহরন্তী’’তি. পঠমং.

২. পঠমৰিৰাদমূলসুত্তং

৪২. ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, ৰিৰাদমূলানী’’তি? ‘‘দস খো, উপালি, ৰিৰাদমূলানি. কতমানি দস? ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি. ইমানি খো, উপালি, দস ৰিৰাদমূলানী’’তি. দুতিযং.

৩. দুতিযৰিৰাদমূলসুত্তং

৪৩. ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, ৰিৰাদমূলানী’’তি? ‘‘দস খো, উপালি, ৰিৰাদমূলানি. কতমানি দস? ইধুপালি, ভিক্খূ অনাপত্তিং আপত্তীতি দীপেন্তি, আপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেন্তি, লহুকং আপত্তিং গরুকাপত্তীতি দীপেন্তি, গরুকং আপত্তিং লহুকাপত্তীতি দীপেন্তি, দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লাপত্তীতি দীপেন্তি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লাপত্তীতি দীপেন্তি, সাৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসাপত্তীতি দীপেন্তি, অনৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসাপত্তীতি দীপেন্তি, সপ্পটিকম্মং আপত্তিং অপ্পটিকম্মাপত্তীতি দীপেন্তি, অপ্পটিকম্মং আপত্তিং সপ্পটিকম্মাপত্তীতি দীপেন্তি. ইমানি খো, উপালি, দস ৰিৰাদমূলানী’’তি. ততিযং.

৪. কুসিনারসুত্তং

৪৪. একং সমযং ভগৰা কুসিনারাযং ৰিহরতি বলিহরণে ৰনসণ্ডে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

[চূল়ৰ. ৩৯৯; পরি. ৪৩৬] ‘‘চোদকেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো. কতমে পঞ্চ ধম্মা অজ্ঝত্তং পচ্চৰেক্খিতব্বা? চোদকেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘পরিসুদ্ধকাযসমাচারো নু খোম্হি, পরিসুদ্ধেনম্হি কাযসমাচারেন সমন্নাগতো অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেন. সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি? নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিসুদ্ধকাযসমাচারো হোতি পরিসুদ্ধেন কাযসমাচারেন সমন্নাগতো অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেন, তস্স ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মা কাযিকং সিক্খস্সূ’তি, ইতিস্স ভৰন্তি ৰত্তারো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, চোদকেন ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো নু খোম্হি, পরিসুদ্ধেনম্হি ৰচীসমাচারেন সমন্নাগতো অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেন. সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি? নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো হোতি পরিসুদ্ধেন ৰচীসমাচারেন সমন্নাগতো অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেন, তস্স ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মা ৰাচসিকং সিক্খস্সূ’তি, ইতিস্স ভৰন্তি ৰত্তারো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, চোদকেন ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘মেত্তং নু খো মে চিত্তং পচ্চুপট্ঠিতং সব্রহ্মচারীসু অনাঘাতং. সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি? নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো মেত্তং চিত্তং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু অনাঘাতং, তস্স ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মা সব্রহ্মচারীসু মেত্তং চিত্তং উপট্ঠাপেহী’তি, ইতিস্স ভৰন্তি ৰত্তারো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, চোদকেন ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘বহুস্সুতো নু খোম্হি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপা মে ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি? নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, তস্স ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মা আগমং পরিযাপুণস্সূ’তি, ইতিস্স ভৰন্তি ৰত্তারো.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, চোদকেন ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘উভযানি খো পন মে পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো. সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি? নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো উভযানি পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো, ‘ইদং পনাযস্মা, কত্থ ৰুত্তং ভগৰতা’তি, ইতি পুট্ঠো ন সম্পাযিস্সতি. তস্স ভৰন্তি ৰত্তারো – ‘ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মা ৰিনযং সিক্খস্সূ’তি, ইতিস্স ভৰন্তি ৰত্তারো. ইমে পঞ্চ ধম্মা অজ্ঝত্তং পচ্চৰেক্খিতব্বা.

‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেতব্বা? ‘কালেন ৰক্খামি, নো অকালেন; ভূতেন ৰক্খামি, নো অভূতেন; সণ্হেন ৰক্খামি, নো ফরুসেন; অত্থসংহিতেন ৰক্খামি, নো অনত্থসংহিতেন; মেত্তচিত্তো ৰক্খামি, নো দোসন্তরো’তি – ইমে পঞ্চ ধম্মা অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেতব্বা. চোদকেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো’’তি. চতুত্থং.

৫. রাজন্তেপুরপ্পৰেসনসুত্তং

৪৫. [পাচি. ৪৯৭] ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, রাজা মহেসিযা সদ্ধিং নিসিন্নো হোতি. তত্র ভিক্খু পৰিসতি. মহেসী ৰা ভিক্খুং দিস্ৰা সিতং পাতুকরোতি, ভিক্খু ৰা মহেসিং দিস্ৰা সিতং পাতুকরোতি. তত্থ রঞ্ঞো এৰং হোতি – ‘অদ্ধা ইমেসং কতং ৰা করিস্সন্তি ৰা’তি! অযং, ভিক্খৰে, পঠমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাজা বহুকিচ্চো বহুকরণীযো অঞ্ঞতরং ইত্থিং গন্ত্ৰা ন সরতি – ‘সা তেন গব্ভং গণ্হাতি’. তত্থ রঞ্ঞো এৰং হোতি – ‘ন খো ইধ অঞ্ঞো কোচি পৰিসতি, অঞ্ঞত্র পব্বজিতেন. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, দুতিযো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো অন্তেপুরে অঞ্ঞতরং রতনং নস্সতি. তত্থ রঞ্ঞো এৰং হোতি – ‘ন খো ইধ অঞ্ঞো কোচি পৰিসতি, অঞ্ঞত্র পব্বজিতেন. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, ততিযো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো অন্তেপুরে অব্ভন্তরা গুয্হমন্তা বহিদ্ধা সম্ভেদং গচ্ছন্তি. তত্থ রঞ্ঞো এৰং হোতি – ‘ন খো ইধ অঞ্ঞো কোচি পৰিসতি, অঞ্ঞত্র পব্বজিতেন. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, চতুত্থো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো অন্তেপুরে পিতা ৰা পুত্তং পত্থেতি পুত্তো ৰা পিতরং পত্থেতি. তেসং এৰং হোতি – ‘ন খো ইধ অঞ্ঞো কোচি পৰিসতি, অঞ্ঞত্র পব্বজিতেন. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, পঞ্চমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাজা নীচট্ঠানিযং উচ্চে ঠানে ঠপেতি. যেসং তং অমনাপং তেসং এৰং হোতি – ‘রাজা খো পব্বজিতেন সংসট্ঠো. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, ছট্ঠো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাজা উচ্চট্ঠানিযং নীচে ঠানে ঠপেতি. যেসং তং অমনাপং তেসং এৰং হোতি – ‘রাজা খো পব্বজিতেন সংসট্ঠো. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, সত্তমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাজা অকালে সেনং উয্যোজেতি. যেসং তং অমনাপং তেসং এৰং হোতি – ‘রাজা খো পব্বজিতেন সংসট্ঠো. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, অট্ঠমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রাজা কালে সেনং উয্যোজেত্ৰা অন্তরামগ্গতো নিৰত্তাপেতি. যেসং তং অমনাপং তেসং এৰং হোতি – ‘রাজা খো পব্বজিতেন সংসট্ঠো. সিযা নু খো পব্বজিতস্স কম্ম’ন্তি. অযং, ভিক্খৰে, নৰমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, রঞ্ঞো অন্তেপুরং হত্থিসম্মদ্দং অস্সসম্মদ্দং রথসম্মদ্দং রজনীযানি রূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বানি, যানি ন পব্বজিতস্স সারুপ্পানি. অযং, ভিক্খৰে, দসমো আদীনৰো রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস আদীনৰা রাজন্তেপুরপ্পৰেসনে’’তি. পঞ্চমং.

৬. সক্কসুত্তং

৪৬. একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে. অথ খো সম্বহুলা সক্কা উপাসকা তদহুপোসথে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্নে খো সক্কে উপাসকে ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অপি নু তুম্হে, সক্কা, অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসথা’’তি? ‘‘অপ্পেকদা মযং, ভন্তে, অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসাম, অপ্পেকদা ন উপৰসামা’’তি. ‘‘তেসং ৰো, সক্কা, অলাভা তেসং দুল্লদ্ধং, যে তুম্হে এৰং সোকসভযে জীৰিতে মরণসভযে জীৰিতে অপ্পেকদা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসথ, অপ্পেকদা ন উপৰসথ.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সক্কা, ইধ পুরিসো যেন কেনচি কম্মট্ঠানেন অনাপজ্জ অকুসলং দিৰসং অড্ঢকহাপণং নিব্বিসেয্য. দক্খো পুরিসো উট্ঠানসম্পন্নোতি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সক্কা, ইধ পুরিসো যেন কেনচি কম্মট্ঠানেন অনাপজ্জ অকুসলং দিৰসং কহাপণং নিব্বিসেয্য. দক্খো পুরিসো উট্ঠানসম্পন্নোতি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং, মঞ্ঞথ, সক্কা, ইধ পুরিসো যেন কেনচি কম্মট্ঠানেন অনাপজ্জ অকুসলং দিৰসং দ্ৰে কহাপণে নিব্বিসেয্য … তযো কহাপণে নিব্বিসেয্য… চত্তারো কহাপণে নিব্বিসেয্য… পঞ্চ কহাপণে নিব্বিসেয্য… ছ কহাপণে নিব্বিসেয্য… সত্ত কহাপণে নিব্বিসেয্য… অট্ঠ কহাপণে নিব্বিসেয্য… নৰ কহাপণে নিব্বিসেয্য… দস কহাপণে নিব্বিসেয্য… ৰীস কহাপণে নিব্বিসেয্য… তিংস কহাপণে নিব্বিসেয্য… চত্তারীসং কহাপণে নিব্বিসেয্য… পঞ্ঞাসং কহাপণে নিব্বিসেয্য… কহাপণসতং নিব্বিসেয্য. দক্খো পুরিসো উট্ঠানসম্পন্নোতি অলং ৰচনাযা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সক্কা, অপি নু সো পুরিসো দিৰসে দিৰসে কহাপণসতং কহাপণসহস্সং নিব্বিসমানো লদ্ধং লদ্ধং নিক্খিপন্তো ৰস্সসতাযুকো ৰস্সসতজীৰী মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছেয্যা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, সক্কা, অপি নু সো পুরিসো ভোগহেতু ভোগনিদানং ভোগাধিকরণং একং ৰা রত্তিং একং ৰা দিৰসং উপড্ঢং ৰা রত্তিং উপড্ঢং ৰা দিৰসং একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘কামা হি, ভন্তে, অনিচ্চা তুচ্ছা মুসা মোসধম্মা’’তি.

‘‘ইধ পন ৰো, সক্কা, মম সাৰকো দস ৰস্সানি অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য. সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তিট্ঠন্তু, সক্কা, দস ৰস্সানি.

ইধ মম সাৰকো নৰ ৰস্সানি… অট্ঠ ৰস্সানি… সত্ত ৰস্সানি… ছ ৰস্সানি… পঞ্চ ৰস্সানি চত্তারি ৰস্সানি… তীণি ৰস্সানি… দ্ৰে ৰস্সানি… একং ৰস্সং অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য, সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তিট্ঠতু, সক্কা, একং ৰস্সং.

ইধ মম সাৰকো দস মাসে অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য, সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তিট্ঠন্তু, সক্কা, দস মাসা.

ইধ মম সাৰকো নৰ মাসে… অট্ঠ মাসে… সত্ত মাসে… ছ মাসে… পঞ্চ মাসে… চত্তারো মাসে… তযো মাসে… দ্ৰে মাসে… একং মাসং… অড্ঢমাসং অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য, সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তিট্ঠতু, সক্কা, অড্ঢমাসো.

ইধ মম সাৰকো দস রত্তিন্দিৰে [রত্তিদিৰে (ক.)] অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য, সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তিট্ঠন্তু, সক্কা, দস রত্তিন্দিৰা.

ইধ মম সাৰকো নৰ রত্তিন্দিৰে… অট্ঠ রত্তিন্দিৰে… সত্ত রত্তিন্দিৰে… ছ রত্তিন্দিৰে… পঞ্চ রত্তিন্দিৰে… চত্তারো রত্তিন্দিৰে… তযো রত্তিন্দিৰে… দ্ৰে রত্তিন্দিৰে… একং রত্তিন্দিৰং অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো যথা মযানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানো সতম্পি ৰস্সানি সতম্পি ৰস্সসতানি সতম্পি ৰস্সসহস্সানি একন্তসুখপ্পটিসংৰেদী ৰিহরেয্য, সো চ খ্ৰস্স সকদাগামী ৰা অনাগামী ৰা অপণ্ণকং ৰা সোতাপন্নো. তেসং ৰো, সক্কা, অলাভা তেসং দুল্লদ্ধং, যে তুম্হে এৰং সোকসভযে জীৰিতে মরণসভযে জীৰিতে অপ্পেকদা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসথ, অপ্পেকদা ন উপৰসথা’’তি. ‘‘এতে মযং, ভন্তে, অজ্জতগ্গে অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিস্সামা’’তি. ছট্ঠং.

৭. মহালিসুত্তং

৪৭. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং. অথ খো মহালি লিচ্ছৰি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো মহালি লিচ্ছৰি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে হেতু, কো পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা’’তি? ‘‘লোভো খো, মহালি, হেতু, লোভো পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. দোসো খো, মহালি, হেতু, দোসো পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. মোহো খো, মহালি, হেতু, মোহো পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. অযোনিসো মনসিকারো খো, মহালি, হেতু, অযোনিসো মনসিকারো পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. মিচ্ছাপণিহিতং খো, মহালি, চিত্তং হেতু, মিচ্ছাপণিহিতং চিত্তং পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযাতি. অযং খো, মহালি, হেতু, অযং পচ্চযো পাপস্স কম্মস্স কিরিযায পাপস্স কম্মস্স পৰত্তিযা’’তি.

‘‘কো পন, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা’’তি? ‘‘অলোভো খো, মহালি, হেতু, অলোভো পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. অদোসো খো, মহালি, হেতু, অদোসো পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. অমোহো খো, মহালি, হেতু, অমোহো পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. যোনিসো মনসিকারো খো, মহালি, হেতু, যোনিসো মনসিকারো পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. সম্মাপণিহিতং খো, মহালি, চিত্তং হেতু, সম্মাপণিহিতং চিত্তং পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. অযং খো, মহালি, হেতু, অযং পচ্চযো কল্যাণস্স কম্মস্স কিরিযায কল্যাণস্স কম্মস্স পৰত্তিযা. ইমে চ, মহালি, দস ধম্মা লোকে ন সংৰিজ্জেয্যুং, নযিধ পঞ্ঞাযেথ অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাতি ৰা ধম্মচরিযাসমচরিযাতি ৰা. যস্মা চ খো, মহালি, ইমে দস ধম্মা লোকে সংৰিজ্জন্তি, তস্মা পঞ্ঞাযতি অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাতি ৰা ধম্মচরিযাসমচরিযাতি ৰা’’তি. সত্তমং.

৮. পব্বজিতঅভিণ্হসুত্তং

৪৮. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বা. কতমে দস? ‘ৰেৰণ্ণিযম্হি অজ্ঝুপগতো’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘পরপটিবদ্ধা মে জীৰিকা’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘অঞ্ঞো মে আকপ্পো করণীযো’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘কচ্চি নু খো মে অত্তা সীলতো ন উপৰদতী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘কচ্চি নু খো মং অনুৰিচ্চ ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী সীলতো ন উপৰদন্তী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘সব্বেহি মে পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘কম্মস্সকোম্হি কম্মদাযাদো কম্মযোনি কম্মবন্ধু কম্মপটিসরণো, যং কম্মং করিস্সামি কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা তস্স দাযাদো ভৰিস্সামী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘কথংভূতস্স মে রত্তিন্দিৰা ৰীতিৰত্তন্তী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘কচ্চি নু খো অহং সুঞ্ঞাগারে অভিরমামী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং; ‘অত্থি নু খো মে উত্তরি মনুস্সধম্মো অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো অধিগতো, যেনাহং [যোহং (সী. পী. ক.), সোহং (স্যা.)] পচ্ছিমে কালে সব্রহ্মচারীহি পুট্ঠো ন মঙ্কু ভৰিস্সামী’তি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বং. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্বা’’তি. অট্ঠমং.

৯. সরীরট্ঠধম্মসুত্তং

৪৯. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সরীরট্ঠা. কতমে দস? সীতং, উণ্হং, জিঘচ্ছা, পিপাসা, উচ্চারো, পস্সাৰো, কাযসংৰরো, ৰচীসংৰরো, আজীৰসংৰরো, পোনোভৰিকো [পোনোব্ভৰিকো (ক.)] ভৰসঙ্খারো – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা সরীরট্ঠা’’তি. নৰমং.

১০. ভণ্ডনসুত্তং

৫০. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি.

অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন উপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি?

‘‘ইধ মযং, ভন্তে, পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরামা’’তি. ‘‘ন খো পনেতং, ভিক্খৰে, তুম্হাকং পতিরূপং কুলপুত্তানং সদ্ধায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতানং, যং তুম্হে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরেয্যাথ.

‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা সারণীযা পিযকরণা গরুকরণা [পিযকরাণা গরুকরাণা (?)] সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তি. কতমে দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি – তত্থ দক্খো হোতি অনলসো, তত্রূপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি – তত্থ দক্খো হোতি অনলসো তত্রূপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং, অযম্পি ধম্মো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে… সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিমা হোতি, পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিমা হোতি, পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা, অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে… সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা, অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে… সংৰত্ততি. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা সারণীযা পিযকরণা গরুকরণা সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্তন্তী’’তি. দসমং.

অক্কোসৰগ্গো পঞ্চমো.

তস্সুদ্দানং –

ৰিৰাদা দ্ৰে চ মূলানি, কুসিনারপৰেসনে;

সক্কো মহালি অভিণ্হং, সরীরট্ঠা চ ভণ্ডনাতি.

পঠমপণ্ণাসকং সমত্তং.

২. দুতিযপণ্ণাসকং

(৬) ১. সচিত্তৰগ্গো

১. সচিত্তসুত্তং

৫১. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি, অথ ‘সচিত্তপরিযাযকুসলো ভৰিস্সামী’তি [ভৰিস্সামাতি (স্যা.)] – এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বং.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অচ্ছে ৰা উদকপত্তে সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি. নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণা বহুকারা [ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো বহুকারো (ক.)] হোতি কুসলেসু ধম্মেসু – ‘অভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, ব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিগতথিনমিদ্ধো নু খো বহুলং ৰিহরামি, উদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনুদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অক্কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কুসীতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, আরদ্ধৰীরিযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামী’তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি, ব্যাপন্নচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো বহুলং ৰিহরামি, উদ্ধতো বহুলং ৰিহরামি, ৰিচিকিচ্ছো বহুলং ৰিহরামি, কোধনো বহুলং ৰিহরামি, সংকিলিট্ঠচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, সারদ্ধকাযো বহুলং ৰিহরামি, কুসীতো বহুলং ৰিহরামি, অসমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য. এৰমেৰং খো তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি, অব্যাপন্নচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, ৰিগতথিনমিদ্ধো বহুলং ৰিহরামি, অনুদ্ধতো বহুলং ৰিহরামি, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো বহুলং ৰিহরামি, অক্কোধনো বহুলং ৰিহরামি, অসংকিলিট্ঠচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, অসারদ্ধকাযো বহুলং ৰিহরামি, আরদ্ধৰীরিযো বহুলং ৰিহরামি, সমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসুযেৰ কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায উত্তরি আসৰানং খযায যোগো করণীযো’’তি. পঠমং.

২. সারিপুত্তসুত্তং

৫২. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘নো চে, আৰুসো, ভিক্খু পরচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি, অথ ‘সচিত্তপরিযাযকুসলো ভৰিস্সামী’তি – এৰঞ্হি ৰো, আৰুসো, সিক্খিতব্বং.

‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি? সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অচ্ছে ৰা উদপত্তে সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি. নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি.

এৰমেৰং খো, আৰুসো, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণা বহুকারা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু – ‘অভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, ব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিগতথিনমিদ্ধো নু খো বহুলং ৰিহরামি, উদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনুদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অক্কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কুসীতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, আরদ্ধৰীরিযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামী’তি.

‘‘সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি…পে… অসমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, আৰুসো, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য. এৰমেৰং খো, আৰুসো, তেন ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি…পে… সমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসুযেৰ কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায উত্তরি আসৰানং খযায যোগো করণীযো’’তি. দুতিযং.

৩. ঠিতিসুত্তং

৫৩. ‘‘ঠিতিম্পাহং, ভিক্খৰে, ন ৰণ্ণযামি কুসলেসু ধম্মেসু, পগেৰ পরিহানিং. ৰুড্ঢিঞ্চ খো অহং, ভিক্খৰে, ৰণ্ণযামি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতিং নো হানিং.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, হানি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতি নো ৰুড্ঢি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যত্তকো হোতি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেন, তস্স তে ধম্মা নেৰ তিট্ঠন্তি নো ৰড্ঢন্তি. হানিমেতং, ভিক্খৰে, ৰদামি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতিং নো ৰুড্ঢিং. এৰং খো, ভিক্খৰে, হানি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতি নো ৰুড্ঢি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে ঠিতি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো হানি নো ৰুড্ঢি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যত্তকো হোতি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেন, তস্স তে ধম্মা নেৰ হাযন্তি নো ৰড্ঢন্তি. ঠিতিমেতং, ভিক্খৰে, ৰদামি কুসলেসু ধম্মেসু, নো হানিং নো ৰুড্ঢিং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ঠিতি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ৰুড্ঢি নো হানি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰুড্ঢি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতি নো হানি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যত্তকো হোতি সদ্ধায সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায পটিভানেন, তস্স তে ধম্মা নেৰ তিট্ঠন্তি নো হাযন্তি. ৰুড্ঢিমেতং, ভিক্খৰে, ৰদামি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতিং নো হানিং. এৰং খো, ভিক্খৰে, ৰুড্ঢি হোতি কুসলেসু ধম্মেসু, নো ঠিতি নো হানি.

‘‘নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি, অথ ‘সচিত্তপরিযাযকুসলো ভৰিস্সামী’তি – এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বং.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অচ্ছে ৰা উদপত্তে সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি. নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণা বহুকারা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু – ‘অভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, ব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিগতথিনমিদ্ধো নু খো বহুলং ৰিহরামি, উদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অনুদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, ৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অক্কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসারদ্ধকাযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, কুসীতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, আরদ্ধৰীরিযো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, অসমাহিতো নু খো বহুলং ৰিহরামী’তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি, ব্যাপন্নচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো বহুলং ৰিহরামি, উদ্ধতো বহুলং ৰিহরামি, ৰিচিকিচ্ছো বহুলং ৰিহরামি, কোধনো বহুলং ৰিহরামি, সংকিলিট্ঠচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, সারদ্ধকাযো বহুলং ৰিহরামি, কুসীতো বহুলং ৰিহরামি, অসমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তেন ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনভিজ্ঝালু বহুলং ৰিহরামি, অব্যাপন্নচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, ৰিগতথিনমিদ্ধো বহুলং ৰিহরামি, অনুদ্ধতো বহুলং ৰিহরামি, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো বহুলং ৰিহরামি, অক্কোধনো বহুলং ৰিহরামি, অসংকিলিট্ঠচিত্তো বহুলং ৰিহরামি, অসারদ্ধকাযো বহুলং ৰিহরামি, আরদ্ধৰীরিযো বহুলং ৰিহরামি, সমাহিতো বহুলং ৰিহরামী’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসুযেৰ কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায উত্তরি আসৰানং খযায যোগো করণীযো’’তি. ততিযং.

৪. সমথসুত্তং

৫৪. ‘‘নো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পরচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি, অথ ‘সচিত্তপরিযাযকুসলো ভৰিস্সামী’তি – এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বং.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অচ্ছে ৰা উদপত্তে সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি. নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণা বহুকারা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু – ‘লাভী নু খোম্হি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, ন নু খোম্হি লাভী অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, লাভী নু খোম্হি অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায, ন নু খোম্হি লাভী অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযা’তি.

‘‘সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘লাভীম্হি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, ন লাভী অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা অজ্ঝত্তং চেতোসমথে পতিট্ঠায অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায যোগো করণীযো. সো অপরেন সমযেন লাভী চেৰ হোতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স লাভী চ অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘লাভীম্হি অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায, ন লাভী অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্সা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায পতিট্ঠায অজ্ঝত্তং চেতোসমথে যোগো করণীযো. সো অপরেন সমযেন লাভী চেৰ হোতি অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায লাভী চ অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স.

‘‘সচে, পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন লাভী অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, ন লাভী অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসংযেৰ কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তেন ভিক্খুনা তেসংযেৰ কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সো অপরেন সমযেন লাভী চেৰ হোতি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স লাভী চ অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায.

‘‘সচে পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘লাভীম্হি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, লাভী অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনাযা’তি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসুযেৰ কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায উত্তরি আসৰানং খযায যোগো করণীযো.

‘‘চীৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি. পিণ্ডপাতম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি. সেনাসনম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি. গামনিগমম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি. জনপদপদেসম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি. পুগ্গলম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পি.

‘‘‘চীৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা চীৰরং – ‘ইদং খো মে চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপং চীৰরং ন সেৰিতব্বং. তত্থ যং জঞ্ঞা চীৰরং – ‘ইদং খো মে চীৰরং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপং চীৰরং সেৰিতব্বং. ‘চীৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘পিণ্ডপাতম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা পিণ্ডপাতং – ‘ইমং খো মে পিণ্ডপাতং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো পিণ্ডপাতো ন সেৰিতব্বো. তত্থ যং জঞ্ঞা পিণ্ডপাতং – ‘ইমং খো মে পিণ্ডপাতং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো পিণ্ডপাতো সেৰিতব্বো. ‘পিণ্ডপাতম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘সেনাসনম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা সেনাসনং – ‘ইদং খো মে সেনাসনং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপং সেনাসনং ন সেৰিতব্বং. তত্থ যং জঞ্ঞা সেনাসনং – ‘ইদং খো মে সেনাসনং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপং সেনাসনং সেৰিতব্বং. ‘সেনাসনম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘গামনিগমম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা গামনিগমং – ‘ইমং খো মে গামনিগমং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো গামনিগমো ন সেৰিতব্বো. তত্থ যং জঞ্ঞা গামনিগমং – ‘ইমং খো মে গামনিগমং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো গামনিগমো সেৰিতব্বো. ‘গামনিগমম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘জনপদপদেসম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা জনপদপদেসং – ‘ইমং খো মে জনপদপদেসং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো জনপদপদেসো ন সেৰিতব্বো. তত্থ যং জঞ্ঞা জনপদপদেসং – ‘ইমং খো মে জনপদপদেসং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো জনপদপদেসো সেৰিতব্বো. ‘জনপদপদেসম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং.

‘‘‘পুগ্গলম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি খো পনেতং ৰুত্তং. কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা পুগ্গলং – ‘ইমং খো মে পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো. তত্থ যং জঞ্ঞা পুগ্গলং – ‘ইমং খো মে পুগ্গলং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো পুগ্গলো সেৰিতব্বো. ‘পুগ্গলম্পাহং, ভিক্খৰে, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পী’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. চতুত্থং.

৫. পরিহানসুত্তং

৫৫. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি [ভিক্খৰোতি (সী. স্যা.)]. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘‘পরিহানধম্মো পুগ্গলো, পরিহানধম্মো পুগ্গলো’তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি. ‘অপরিহানধম্মো পুগ্গলো, অপরিহানধম্মো পুগ্গলো’তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, পরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা, কিত্তাৰতা চ পন অপরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা’’তি? ‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং. সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো. আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি.

‘‘তেনহাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, পরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা? ইধাৰুসো, ভিক্খু অস্সুতঞ্চেৰ ধম্মং ন সুণাতি, সুতা চস্স ধম্মা সম্মোসং গচ্ছন্তি, যে চস্স ধম্মা পুব্বে চেতসো অসম্ফুট্ঠপুব্বা তে চস্স ন সমুদাচরন্তি, অৰিঞ্ঞাতঞ্চেৰ ন ৰিজানাতি. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, পরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা.

‘‘কিত্তাৰতা চ পনাৰুসো, অপরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা? ইধাৰুসো, ভিক্খু অস্সুতঞ্চেৰ ধম্মং সুণাতি, সুতা চস্স ধম্মা ন সম্মোসং গচ্ছন্তি, যে চস্স ধম্মা পুব্বে চেতসো অসম্ফুট্ঠপুব্বা তে চস্স সমুদাচরন্তি, অৰিঞ্ঞাতঞ্চেৰ ৰিজানাতি. এত্তাৰতা খো, আৰুসো, অপরিহানধম্মো পুগ্গলো ৰুত্তো ভগৰতা.

‘‘নো চে, আৰুসো, ভিক্খু পরচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি, অথ ‘সচিত্তপরিযাযকুসলো ভৰিস্সামী’তি – এৰঞ্হি ৰো, আৰুসো, সিক্খিতব্বং.

‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সচিত্তপরিযাযকুসলো হোতি? সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অচ্ছে ৰা উদপত্তে সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি. নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰত্তমনো হোতি পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি. এৰমেৰ খো, আৰুসো, ভিক্খুনো পচ্চৰেক্খণা বহুকারা হোতি কুসলেসু ধম্মেসু – ‘অনভিজ্ঝালু নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, অব্যাপন্নচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, ৰিগতথিনমিদ্ধো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, অনুদ্ধতো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, অক্কোধনো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, অসংকিলিট্ঠচিত্তো নু খো বহুলং ৰিহরামি, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, লাভী নু খোম্হি অজ্ঝত্তং ধম্মপামোজ্জস্স, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, লাভী নু খোম্হি অজ্ঝত্তং চেতোসমথস্স, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো, লাভী নু খোম্হি অধিপঞ্ঞাধম্মৰিপস্সনায, সংৰিজ্জতি নু খো মে এসো ধম্মো উদাহু নো’তি.

‘‘সচে পন, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে কুসলে ধম্মে অত্তনি ন সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ ইমেসং কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, আৰুসো, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য. এৰমেৰং খো, আৰুসো, তেন ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো একচ্চে কুসলে ধম্মে অত্তনি সমনুপস্সতি, একচ্চে কুসলে ধম্মে অত্তনি ন সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা যে কুসলে ধম্মে অত্তনি সমনুপস্সতি তেসু কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায, যে কুসলে ধম্মে অত্তনি ন সমনুপস্সতি তেসং কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং. সেয্যথাপি, আৰুসো, আদিত্তচেলো ৰা আদিত্তসীসো ৰা. তস্সেৰ চেলস্স ৰা সীসস্স ৰা নিব্বাপনায অধিমত্তং ছন্দঞ্চ ৰাযামঞ্চ উস্সাহঞ্চ উস্সোল়্হিঞ্চ অপ্পটিৰানিঞ্চ সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করেয্য. এৰমেৰং খো, আৰুসো, তেন ভিক্খুনা যে কুসলে ধম্মে অত্তনি সমনুপস্সতি তেসু কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায, যে কুসলে ধম্মে অত্তনি ন সমনুপস্সতি তেসং কুসলানং ধম্মানং পটিলাভায অধিমত্তো ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ করণীযং.

‘‘সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে কুসলে ধম্মে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেস্ৰেৰ ইমেসু কুসলেসু ধম্মেসু পতিট্ঠায উত্তরি আসৰানং খযায যোগো করণীযো’’তি. পঞ্চমং.

৬. পঠমসঞ্ঞাসুত্তং

৫৬. ‘‘দসযিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কতমা দস? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা – ইমা খো, ভিক্খৰে, দস সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. ছট্ঠং.

৭. দুতিযসঞ্ঞাসুত্তং

৫৭. ‘‘দসযিমা, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা. কতমা দস? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অট্ঠিকসঞ্ঞা, পুল়ৰকসঞ্ঞা [পুলৰকসঞ্ঞা (সী. পী.), পুল়ুৰকসঞ্ঞা (ক.), অ. নি. ১.৪৬৩-৪৭২], ৰিনীলকসঞ্ঞা, ৰিচ্ছিদ্দকসঞ্ঞা, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞা – ইমা খো, ভিক্খৰে, দস সঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা অমতোগধা অমতপরিযোসানা’’তি. সত্তমং.

৮. মূলকসুত্তং

৫৮. [অ. নি. ৮.৮৩] ‘‘সচে, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘কিংমূলকা, আৰুসো, সব্বে ধম্মা, কিংসম্ভৰা সব্বে ধম্মা, কিংসমুদযা সব্বে ধম্মা, কিংসমোসরণা সব্বে ধম্মা, কিংপমুখা সব্বে ধম্মা, কিংঅধিপতেয্যা সব্বে ধম্মা, কিংউত্তরা সব্বে ধম্মা, কিংসারা সব্বে ধম্মা, কিংওগধা সব্বে ধম্মা, কিংপরিযোসানা সব্বে ধম্মা’তি, এৰং পুট্ঠা তুম্হে, ভিক্খৰে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং কিন্তি ব্যাকরেয্যাথা’’তি? ‘‘ভগৰংমূলকা নো, ভন্তে, ধম্মা ভগৰংনেত্তিকা ভগৰংপটিসরণা. সাধু ৰত, ভন্তে, ভগৰন্তংযেৰ পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো. ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি.

‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘সচে, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং পুচ্ছেয্যুং – ‘কিংমূলকা, আৰুসো, সব্বে ধম্মা, কিংসম্ভৰা সব্বে ধম্মা, কিংসমুদযা সব্বে ধম্মা, কিংসমোসরণা সব্বে ধম্মা কিংপমুখা সব্বে ধম্মা, কিং অধিপতেয্যা সব্বে ধম্মা, কিংউত্তরা সব্বে ধম্মা, কিংসারা সব্বে ধম্মা, কিংওগধা সব্বে ধম্মা, কিংপরিযোসানা সব্বে ধম্মা’তি, এৰং পুট্ঠা তুম্হে, ভিক্খৰে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং এৰং ব্যাকরেয্যাথ – ‘ছন্দমূলকা, আৰুসো, সব্বে ধম্মা, মনসিকারসম্ভৰা সব্বে ধম্মা, ফস্সসমুদযা সব্বে ধম্মা, ৰেদনাসমোসরণা সব্বে ধম্মা, সমাধিপ্পমুখা সব্বে ধম্মা, সতাধিপতেয্যা সব্বে ধম্মা, পঞ্ঞুত্তরা সব্বে ধম্মা, ৰিমুত্তিসারা সব্বে ধম্মা, অমতোগধা সব্বে ধম্মা, নিব্বানপরিযোসানা সব্বে ধম্মা’তি. এৰং পুট্ঠা তুম্হে, ভিক্খৰে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং এৰং ব্যাকরেয্যাথা’’তি. অট্ঠমং.

৯. পব্বজ্জাসুত্তং

৫৯. ‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যথাপব্বজ্জাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, ন চুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সন্তি; অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, অনত্তসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, অসুভসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, আদীনৰসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, লোকস্স সমঞ্চ ৰিসমঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, লোকস্স ভৰঞ্চ [সম্ভৰঞ্চ (সী. স্যা.)] ৰিভৰঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, লোকস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, পহানসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, ৰিরাগসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতি, নিরোধসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ নো চিত্তং ভৰিস্সতী’তি – এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বং.

‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যথাপব্বজ্জাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি ন চুপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, অনিচ্চসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, অনত্তসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, অসুভসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, আদীনৰসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, লোকস্স সমঞ্চ ৰিসমঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, লোকস্স ভৰঞ্চ ৰিভৰঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, লোকস্স সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ ঞত্ৰা তংসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, পহানসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, ৰিরাগসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, নিরোধসঞ্ঞাপরিচিতঞ্চ চিত্তং হোতি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং – দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা, সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি. নৰমং.

১০. গিরিমানন্দসুত্তং

৬০. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা গিরিমানন্দো আবাধিকো হোতি দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘আযস্মা, ভন্তে, গিরিমানন্দো আবাধিকো হোতি দুক্খিতো বাল়্হগিলানো. সাধু, ভন্তে, ভগৰা যেনাযস্মা গিরিমানন্দো তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি. ‘‘সচে খো ত্ৰং, আনন্দ, গিরিমানন্দস্স ভিক্খুনো দস সঞ্ঞা ভাসেয্যাসি, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং গিরিমানন্দস্স ভিক্খুনো দস সঞ্ঞা সুত্ৰা সো আবাধো ঠানসো পটিপ্পস্সম্ভেয্য.

‘‘কতমা দস? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, অসুভসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা [অনভিরতিসঞ্ঞা (ক.)], সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্ছাসঞ্ঞা, আনাপানস্সতি.

‘‘কতমা চানন্দ, অনিচ্চসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘রূপং অনিচ্চং, ৰেদনা অনিচ্চা, সঞ্ঞা অনিচ্চা, সঙ্খারা অনিচ্চা, ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চ’ন্তি. ইতি ইমেসু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু অনিচ্চানুপস্সী ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, অনিচ্চসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, অনত্তসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘চক্খু অনত্তা, রূপা অনত্তা, সোতং অনত্তা, সদ্দা অনত্তা, ঘানং অনত্তা, গন্ধা অনত্তা, জিৰ্হা অনত্তা, রসা অনত্তা, কাযা অনত্তা, ফোট্ঠব্বা অনত্তা, মনো অনত্তা, ধম্মা অনত্তা’তি. ইতি ইমেসু ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু অনত্তানুপস্সী ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, অনত্তসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, অসুভসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানাপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি. ইতি ইমস্মিং কাযে অসুভানুপস্সী ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, অসুভসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, আদীনৰসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘বহুদুক্খো খো অযং কাযো বহুআদীনৰো? ইতি ইমস্মিং কাযে ৰিৰিধা আবাধা উপ্পজ্জন্তি, সেয্যথিদং – চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো ওট্ঠরোগো কাসো সাসো পিনাসো ডাহো [ডহো (সী. স্যা.)] জরো কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু নখসা ৰিতচ্ছিকা লোহিতং পিত্তং [লোহিতপিত্তং (সী.)] মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা আবাধা ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো’তি. ইতি ইমস্মিং কাযে আদীনৰানুপস্সী ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, আদীনৰসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, পহানসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতি. উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতি. উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং নাধিৰাসেতি, পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতি. উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি, পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, পহানসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, ৰিরাগসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপ্পটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিব্বান’ন্তি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, ৰিরাগসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, নিরোধসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘এতং সন্তং এতং পণীতং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপ্পটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো নিরোধো নিব্বান’ন্তি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, নিরোধসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু যে লোকে উপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে পজহন্তো ৰিহরতি অনুপাদিযন্তো. অযং ৰুচ্চতানন্দ, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্ছাসঞ্ঞা? ইধানন্দ, ভিক্খু সব্বসঙ্খারেসু অট্টীযতি হরাযতি জিগুচ্ছতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, সব্বসঙ্খারেসু অনিচ্ছাসঞ্ঞা.

‘‘কতমা চানন্দ, আনাপানস্সতি? ইধানন্দ, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা. সো সতোৰ অস্সসতি সতোৰ পস্সসতি. দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি. দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি. রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি. রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি. ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পীতিপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পীতিপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘সুখপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘সুখপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘চিত্তপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘চিত্তপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. অভিপ্পমোদযং চিত্তং…পে… সমাদহং চিত্তং…পে… ৰিমোচযং চিত্তং…পে… অনিচ্চানুপস্সী…পে… ৰিরাগানুপস্সী…পে… নিরোধানুপস্সী…পে… ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. ‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি. অযং ৰুচ্চতানন্দ, আনাপানস্সতি.

‘‘সচে খো ত্ৰং, আনন্দ, গিরিমানন্দস্স ভিক্খুনো ইমা দস সঞ্ঞা ভাসেয্যাসি, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং গিরিমানন্দস্স ভিক্খুনো ইমা দস সঞ্ঞা সুত্ৰা সো আবাধো ঠানসো পটিপ্পস্সম্ভেয্যা’’তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো সন্তিকে ইমা দস সঞ্ঞা উগ্গহেত্ৰা যেনাযস্মা গিরিমানন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতো গিরিমানন্দস্স ইমা দস সঞ্ঞা অভাসি. অথ খো আযস্মতো গিরিমানন্দস্স দস সঞ্ঞা সুত্ৰা সো আবাধো ঠানসো পটিপ্পস্সম্ভি. ৰুট্ঠহি চাযস্মা গিরিমানন্দো তম্হা আবাধা. তথা পহীনো চ পনাযস্মতো গিরিমানন্দস্স সো আবাধো অহোসী’’তি. দসমং.

সচিত্তৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

সচিত্তঞ্চ সারিপুত্ত, ঠিতি চ সমথেন চ;

পরিহানো চ দ্ৰে সঞ্ঞা, মূলা পব্বজিতং গিরীতি.

(৭) ২. যমকৰগ্গো

১. অৰিজ্জাসুত্তং

৬১. ‘‘পুরিমা, ভিক্খৰে, কোটি ন পঞ্ঞাযতি অৰিজ্জায – ‘ইতো পুব্বে অৰিজ্জা নাহোসি, অথ পচ্ছা সমভৰী’তি. এৰঞ্চেতং, ভিক্খৰে, ৰুচ্চতি, অথ চ পন পঞ্ঞাযতি – ‘ইদপ্পচ্চযা অৰিজ্জা’তি.

‘‘অৰিজ্জম্পাহং [অৰিজ্জম্পহং (সী. স্যা.)], ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অৰিজ্জায? ‘পঞ্চ নীৰরণা’তিস্স ৰচনীযং. পঞ্চপাহং, ভিক্খৰে, নীৰরণে সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো পঞ্চন্নং নীৰরণানং? ‘তীণি দুচ্চরিতানী’তিস্স ৰচনীযং. তীণিপাহং, ভিক্খৰে, দুচ্চরিতানি সাহারানি ৰদামি, নো অনাহারানি. কো চাহারো তিণ্ণং দুচ্চরিতানং? ‘ইন্দ্রিযঅসংৰরো’তিস্স ৰচনীযং. ইন্দ্রিযঅসংৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ইন্দ্রিযঅসংৰরস্স? ‘অসতাসম্পজঞ্ঞ’ন্তিস্স ৰচনীযং. অসতাসম্পজঞ্ঞম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অসতাসম্পজঞ্ঞস্স? ‘অযোনিসোমনসিকারো’তিস্স ৰচনীযং. অযোনিসোমনসিকারম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অযোনিসোমনসিকারস্স? ‘অস্সদ্ধিয’ন্তিস্স ৰচনীযং. অস্সদ্ধিযম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অস্সদ্ধিযস্স? ‘অসদ্ধম্মস্সৰন’ন্তিস্স ৰচনীযং. অসদ্ধম্মস্সৰনম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অসদ্ধম্মস্সৰনস্স? ‘অসপ্পুরিসসংসেৰো’তিস্স ৰচনীযং.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো অসদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, অসদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং অস্সদ্ধিযং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধিযং পরিপূরং অযোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, অযোনিসোমনসিকারো পরিপূরো অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযঅসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযঅসংৰরো পরিপূরো তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি, তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরানি পঞ্চ নীৰরণে পরিপূরেন্তি, পঞ্চ নীৰরণা পরিপূরা অৰিজ্জং পরিপূরেন্তি. এৰমেতিস্সা অৰিজ্জায আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপরিপব্বতে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে ( ) [(গলগলাযন্তে) (সী.), (গল়গল়াযন্তে) (স্যা.)] তং উদকং যথানিন্নং পৰত্তমানং পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরেতি, পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরা কুসোব্ভে [কুস্সুব্ভে (সী.), কুসুব্ভে (স্যা.), কুসোম্ভে (ক.) অ. নি. ৩.৯৬] পরিপূরেন্তি. কুসোব্ভা পরিপূরা মহাসোব্ভে [মহাসোম্ভে (ক.)] পরিপূরেন্তি, মহাসোব্ভা পরিপূরা কুন্নদিযো পরিপূরেন্তি, কুন্নদিযো পরিপূরা মহানদিযো পরিপূরেন্তি, মহানদিযো পরিপূরা মহাসমুদ্দং সাগরং পরিপূরেন্তি; এৰমেতস্স মহাসমুদ্দস্স সাগরস্স আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো অসদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, অসদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং অস্সদ্ধিযং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধিযং পরিপূরং অযোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, অযোনিসোমনসিকারো পরিপূরো অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযঅসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযঅসংৰরো পরিপূরো তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি, তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরানি পঞ্চ নীৰরণে পরিপূরেন্তি, পঞ্চ নীৰরণা পরিপূরা অৰিজ্জং পরিপূরেন্তি; এৰমেতিস্সা অৰিজ্জায আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘ৰিজ্জাৰিমুত্তিম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা? ‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা’তিস্স ৰচনীযং. সত্তপাহং, ভিক্খৰে, বোজ্ঝঙ্গে সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং? ‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’তিস্স ৰচনীযং. চত্তারোপাহং, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানে সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো চতুন্নং সতিপট্ঠানানং? ‘তীণি সুচরিতানী’তিস্স ৰচনীযং. তীণিপাহং, ভিক্খৰে, সুচরিতানি সাহারানি ৰদামি, নো অনাহারানি. কো চাহারো তিণ্ণং সুচরিতানং? ‘ইন্দ্রিযসংৰরো’তিস্স ৰচনীযং. ইন্দ্রিযসংৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ইন্দ্রিযসংৰরস্স? ‘সতিসম্পজঞ্ঞ’ন্তিস্স ৰচনীযং. সতিসম্পজঞ্ঞম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সতিসম্পজঞ্ঞস্স? ‘যোনিসোমনসিকারো’তিস্স ৰচনীযং. যোনিসোমনসিকারম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো যোনিসোমনসিকারস্স? ‘সদ্ধা’তিস্স ৰচনীযং. সদ্ধম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সদ্ধায? ‘সদ্ধম্মস্সৰন’ন্তিস্স ৰচনীযং. সদ্ধম্মস্সৰনম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সদ্ধম্মস্সৰনস্স? ‘সপ্পুরিসসংসেৰো’তিস্স ৰচনীযং.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং সদ্ধং পরিপূরেতি, সদ্ধা পরিপূরা যোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, যোনিসোমনসিকারো পরিপূরো সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযসংৰরো পরিপূরো তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতি, তীণি সুচরিতানি পরিপূরানি চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেন্তি, চত্তারো সতিপট্ঠানা পরিপূরা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা পরিপূরা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তি; এৰমেতিস্সা ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপরিপব্বতে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে তং উদকং যথানিন্নং পৰত্তমানং পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরেতি, পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরা কুসোব্ভে পরিপূরেন্তি, কুসোব্ভা পরিপূরা মহাসোব্ভে পরিপূরেন্তি, মহাসোব্ভা পরিপূরা কুন্নদিযো পরিপূরেন্তি, কুন্নদিযো পরিপূরা মহানদিযো পরিপূরেন্তি, মহানদিযো পরিপূরা মহাসমুদ্দং সাগরং পরিপূরেন্তি; এৰমেতস্স মহাসমুদ্দস্স সাগরস্স আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং সদ্ধং পরিপূরেতি, সদ্ধা পরিপূরা যোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, যোনিসোমনসিকারো পরিপূরো সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযসংৰরো পরিপূরো তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতি, তীণি সুচরিতানি পরিপূরানি চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেন্তি, চত্তারো সতিপট্ঠানা পরিপূরা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা পরিপূরা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তি; এৰমেতিস্সা ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরী’’তি. পঠমং.

২. তণ্হাসুত্তং

৬২. ‘‘পুরিমা, ভিক্খৰে, কোটি ন পঞ্ঞাযতি ভৰতণ্হায – ‘ইতো পুব্বে ভৰতণ্হা নাহোসি, অথ পচ্ছা সমভৰী’তি. এৰঞ্চেতং, ভিক্খৰে, ৰুচ্চতি, অথ চ পন পঞ্ঞাযতি – ‘ইদপ্পচ্চযা ভৰতণ্হা’তি.

‘‘ভৰতণ্হাম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ভৰতণ্হায? ‘অৰিজ্জা’তিস্স ৰচনীযং. অৰিজ্জম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অৰিজ্জায? ‘পঞ্চ নীৰরণা’তিস্স ৰচনীযং. পঞ্চ নীৰরণেপাহং, ভিক্খৰে, সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো পঞ্চন্নং নীৰরণানং? ‘তীণি দুচ্চরিতানী’তিস্স ৰচনীযং. তীণিপাহং, ভিক্খৰে, দুচ্চরিতানি সাহারানি ৰদামি, নো অনাহারানি. কো চাহারো তিণ্ণন্নং দুচ্চরিতানং? ‘ইন্দ্রিযঅসংৰরো’তিস্স ৰচনীযং. ইন্দ্রিযঅসংৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ইন্দ্রিযঅসংৰরস্স? ‘অসতাসম্পজঞ্ঞ’ন্তিস্স ৰচনীযং. অসতাসম্পজঞ্ঞম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অসতা সম্পজঞ্ঞস্স? ‘অযোনিসোমনসিকারো’তিস্স ৰচনীযং. অযোনিসোমনসিকারম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অযোনিসোমনসিকারস্স? ‘অস্সদ্ধিয’ন্তিস্স ৰচনীযং. অস্সদ্ধিযম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অস্সদ্ধিযস্স? ‘অস্সদ্ধম্মস্সৰন’ন্তিস্স ৰচনীযং. অস্সদ্ধম্মস্সৰনম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো অস্সদ্ধম্মস্সৰনস্স? ‘অসপ্পুরিসসংসেৰো’তিস্স ৰচনীযং.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো অস্সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং অস্সদ্ধিযং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধিযং পরিপূরং অযোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, অযোনিসোমনসিকারো পরিপূরো অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযঅসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযঅসংৰরো পরিপূরো তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি, তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরানি পঞ্চ নীৰরণে পরিপূরেন্তি, পঞ্চ নীৰরণা পরিপূরা অৰিজ্জং পরিপূরেন্তি, অৰিজ্জা পরিপূরা ভৰতণ্হং পরিপূরেতি; এৰমেতিস্সা ভৰতণ্হায আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপরিপব্বতে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে তং উদকং যথানিন্নং পৰত্তমানং পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরেতি, পব্বতকন্দরপদরসাখা পরিপূরা কুসোব্ভে পরিপূরেন্তি, কুসোব্ভা পরিপূরা মহাসোব্ভে পরিপূরেন্তি, মহাসোব্ভা পরিপূরা কুন্নদিযো পরিপূরেন্তি, কুন্নদিযো পরিপূরা মহানদিযো পরিপূরেন্তি, মহানদিযো পরিপূরা মহাসমুদ্দং সাগরং পরিপূরেন্তি; এৰমেতস্স মহাসমুদ্দস্স সাগরস্স আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো অস্সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং অস্সদ্ধিযং পরিপূরেতি, অস্সদ্ধিযং পরিপূরং অযোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, অযোনিসোমনসিকারো পরিপূরো অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, অসতাসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযঅসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযঅসংৰরো পরিপূরো তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরেতি, তীণি দুচ্চরিতানি পরিপূরানি পঞ্চ নীৰরণে পরিপূরেন্তি, পঞ্চ নীৰরণা পরিপূরা অৰিজ্জং পরিপূরেন্তি, অৰিজ্জা পরিপূরা ভৰতণ্হং পরিপূরেতি; এৰমেতিস্সা ভৰতণ্হায আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘ৰিজ্জাৰিমুত্তিম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা? ‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা’তিস্স ৰচনীযং. সত্তপাহং, ভিক্খৰে, বোজ্ঝঙ্গে সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং? ‘চত্তারো সতিপট্ঠানা’তিস্স ৰচনীযং. চত্তারোপাহং, ভিক্খৰে, সতিপট্ঠানে সাহারে ৰদামি, নো অনাহারে. কো চাহারো চতুন্নং সতিপট্ঠানানং? ‘তীণি সুচরিতানী’তিস্স ৰচনীযং. তীণিপাহং, ভিক্খৰে, সুচরিতানি সাহারানি ৰদামি, নো অনাহারানি. কো চাহারো তিণ্ণন্নং সুচরিতানং? ‘ইন্দ্রিযসংৰরো’তিস্স ৰচনীযং. ইন্দ্রিযসংৰরম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো ইন্দ্রিযসংৰরস্স? ‘সতিসম্পজঞ্ঞ’ন্তিস্স ৰচনীযং. সতিসম্পজঞ্ঞম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সতিসম্পজঞ্ঞস্স? ‘যোনিসোমনসিকারো’তিস্স ৰচনীযং. যোনিসোমনসিকারম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো যোনিসোমনসিকারস্স? ‘সদ্ধা’তিস্স ৰচনীযং. সদ্ধম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সদ্ধায? ‘সদ্ধম্মস্সৰন’ন্তিস্স ৰচনীযং. সদ্ধম্মস্সৰনম্পাহং, ভিক্খৰে, সাহারং ৰদামি, নো অনাহারং. কো চাহারো সদ্ধম্মস্সৰনস্স? ‘সপ্পুরিসসংসেৰো’তিস্স ৰচনীযং.

‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি, সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরং সদ্ধং পরিপূরেতি, সদ্ধা পরিপূরা যোনিসোমনসিকারং পরিপূরেতি, যোনিসোমনসিকারো পরিপূরো সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরেতি, সতিসম্পজঞ্ঞং পরিপূরং ইন্দ্রিযসংৰরং পরিপূরেতি, ইন্দ্রিযসংৰরো পরিপূরো তীণি সুচরিতানি পরিপূরেতি, তীণি সুচরিতানি পরিপূরানি চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেন্তি, চত্তারো সতিপট্ঠানা পরিপূরা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা পরিপূরা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তি; এৰমেতিস্সা ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উপরিপব্বতে থুল্লফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে তং উদকং যথানিন্নং পৰত্তমানং…পে… এৰমেতস্স মহাসমুদ্দস্স সাগরস্স আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসসংসেৰো পরিপূরো সদ্ধম্মস্সৰনং পরিপূরেতি…পে… এৰমেতিস্সা ৰিজ্জাৰিমুত্তিযা আহারো হোতি, এৰঞ্চ পারিপূরী’’তি. দুতিযং.

৩. নিট্ঠঙ্গতসুত্তং

৬৩. ‘‘যে কেচি, ভিক্খৰে, মযি নিট্ঠং গতা সব্বে তে দিট্ঠিসম্পন্না. তেসং দিট্ঠিসম্পন্নানং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা, পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা. কতমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা? সত্তক্খত্তুপরমস্স, কোলংকোলস্স, একবীজিস্স, সকদাগামিস্স, যো চ দিট্ঠেৰ ধম্মে অরহা – ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা. কতমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা? অন্তরাপরিনিব্বাযিস্স, উপহচ্চপরিনিব্বাযিস্স, অসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, সসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, উদ্ধংসোতস্স অকনিট্ঠগামিনো – ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা. যে কেচি, ভিক্খৰে, মযি নিট্ঠং গতা, সব্বে তে দিট্ঠিসম্পন্না. তেসং দিট্ঠিসম্পন্নানং ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা, ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা’’তি. ততিযং.

৪. অৰেচ্চপ্পসন্নসুত্তং

৬৪. ‘‘যে কেচি, ভিক্খৰে, মযি অৰেচ্চপ্পসন্না, সব্বে তে সোতাপন্না. তেসং সোতাপন্নানং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা, পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা. কতমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা? সত্তক্খত্তুপরমস্স, কোলংকোলস্স, একবীজিস্স, সকদাগামিস্স, যো চ দিট্ঠেৰ ধম্মে অরহা – ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা. কতমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা? অন্তরাপরিনিব্বাযিস্স, উপহচ্চপরিনিব্বাযিস্স, অসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, সসঙ্খারপরিনিব্বাযিস্স, উদ্ধংসোতস্স অকনিট্ঠগামিনো – ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা. যে কেচি, ভিক্খৰে, মযি অৰেচ্চপ্পসন্না সব্বে তে সোতাপন্না. তেসং সোতাপন্নানং ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ নিট্ঠা, ইমেসং পঞ্চন্নং ইধ ৰিহায নিট্ঠা’’তি. চতুত্থং.

৫. পঠমসুখসুত্তং

৬৫. একং সমযং আযস্মা সারিপুত্তো মগধেসু ৰিহরতি নালকগামকে. অথ খো সামণ্ডকানি পরিব্বাজকো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সামণ্ডকানি পরিব্বাজকো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –

‘‘কিং নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, সুখং, কিং দুক্খ’’ন্তি? ‘‘অভিনিব্বত্তি খো, আৰুসো, দুক্খা, অনভিনিব্বত্তি সুখা. অভিনিব্বত্তিযা, আৰুসো, সতি ইদং দুক্খং পাটিকঙ্খং – সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো অগ্গিসম্ফস্সো দণ্ডসম্ফস্সো সত্থসম্ফস্সো ঞাতীপি মিত্তাপি সঙ্গম্ম সমাগম্ম রোসেন্তি. অভিনিব্বত্তিযা, আৰুসো, সতি ইদং দুক্খং পাটিকঙ্খং. অনভিনিব্বত্তিযা, আৰুসো, সতি ইদং সুখং পাটিকঙ্খং – ন সীতং ন উণ্হং ন জিঘচ্ছা ন পিপাসা ন উচ্চারো ন পস্সাৰো ন অগ্গিসম্ফস্সো ন দণ্ডসম্ফস্সো ন সত্থসম্ফস্সো ঞাতীপি মিত্তাপি সঙ্গম্ম সমাগম্ম ন রোসেন্তি. অনভিনিব্বত্তিযা, আৰুসো, সতি ইদং সুখং পাটিকঙ্খ’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযসুখসুত্তং

৬৬. একং সমযং আযস্মা সারিপুত্তো মগধেসু ৰিহরতি নালকগামকে. অথ খো সামণ্ডকানি পরিব্বাজকো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তেন সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সামণ্ডকানি পরিব্বাজকো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –

‘‘কিং নু খো, আৰুসো, সারিপুত্ত, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে সুখং, কিং দুক্খ’’ন্তি? ‘‘অনভিরতি খো, আৰুসো, ইমস্মিং ধম্মৰিনযে দুক্খা, অভিরতি সুখা. অনভিরতিযা, আৰুসো, সতি ইদং দুক্খং পাটিকঙ্খং – গচ্ছন্তোপি সুখং সাতং নাধিগচ্ছতি, ঠিতোপি… নিসিন্নোপি… সযানোপি… গামগতোপি… অরঞ্ঞগতোপি… রুক্খমূলগতোপি… সুঞ্ঞাগারগতোপি… অব্ভোকাসগতোপি… ভিক্খুমজ্ঝগতোপি সুখং সাতং নাধিগচ্ছতি. অনভিরতিযা, আৰুসো, সতি ইদং দুক্খং পাটিকঙ্খং.

‘‘অভিরতিযা, আৰুসো, সতি ইদং সুখং পাটিকঙ্খং – গচ্ছন্তোপি সুখং সাতং অধিগচ্ছতি, ঠিতোপি… নিসিন্নোপি… সযানোপি… গামগতোপি… অরঞ্ঞগতোপি… রুক্খমূলগতোপি… সুঞ্ঞাগারগতোপি… অব্ভোকাসগতোপি… ভিক্খুমজ্ঝগতোপি সুখং সাতং অধিগচ্ছতি. অভিরতিযা, আৰুসো, সতি ইদং সুখং পাটিকঙ্খ’’ন্তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমনল়কপানসুত্তং

৬৭. একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন নল়কপানং নাম কোসলানং নিগমো তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা নল়কপানে ৰিহরতি পলাসৰনে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা বহুদেৰ রত্তিং ভিক্খূনং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং অনুৰিলোকেত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি –

‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো [ৰিগতথীনমিদ্ধো (সী. স্যা. কং. পী.)] খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো. পটিভাতু তং, সারিপুত্ত, ভিক্খূনং ধম্মী কথা. পিট্ঠি মে আগিলাযতি; তমহং আযমিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি.

অথ খো ভগৰা চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী [হিরি (সী. স্যা. কং. পী.)] নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি … ৰীরিযং [ৰিরিযং (সী. স্যা. কং. পী.)] নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি. সেয্যথাপি, আৰুসো, কাল়পক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হাযতেৰ ৰণ্ণেন হাযতি মণ্ডলেন হাযতি আভায হাযতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি… ৰীরিযং নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘অস্সদ্ধো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘অহিরিকো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘অনোত্তপ্পী পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘কুসীতো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘দুপ্পঞ্ঞো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘কোধনো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘উপনাহী পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘পাপিচ্ছো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘পাপমিত্তো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং; ‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, পরিহানমেতং.

‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি. সেয্যথাপি, আৰুসো, জুণ্হপক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰড্ঢতেৰ ৰণ্ণেন ৰড্ঢতি মণ্ডলেন ৰড্ঢতি আভায ৰড্ঢতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… ৰীরিযং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি.

‘‘‘সদ্ধো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘হিরীমা পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘ওত্তপ্পী পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘আরদ্ধৰীরিযো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘পঞ্ঞৰা পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘অক্কোধনো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘অনুপনাহী পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘অপ্পিচ্ছো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘কল্যাণমিত্তো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেতং; ‘সম্মাদিট্ঠিকো পুরিসপুগ্গলো’তি, আৰুসো, অপরিহানমেত’’ন্তি.

অথ খো ভগৰা পচ্চুট্ঠায আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! যস্স কস্সচি, সারিপুত্ত, সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি… ৰীরিযং নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি. সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, কাল়পক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হাযতেৰ ৰণ্ণেন হাযতি মণ্ডলেন হাযতি আভায হাযতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, সারিপুত্ত, যস্স কস্সচি সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু…পে… পঞ্ঞা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা …পে… নো ৰুদ্ধি.

‘‘‘অস্সদ্ধো পুরিসপুগ্গলো’তি, সারিপুত্ত, পরিহানমেতং; অহিরিকো… অনোত্তপ্পী… কুসীতো… দুপ্পঞ্ঞো… কোধনো… উপনাহী… পাপিচ্ছো… পাপমিত্তো… ‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো পুরিসপুগ্গলো’তি, সারিপুত্ত, পরিহানমেতং.

‘‘যস্স কস্সচি, সারিপুত্ত, সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… ৰীরিযং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি. সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, জুণ্হপক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰড্ঢতেৰ ৰণ্ণেন ৰড্ঢতি মণ্ডলেন ৰড্ঢতি আভায ৰড্ঢতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, সারিপুত্ত, যস্স কস্সচি সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… ৰীরিযং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি.

‘‘‘সদ্ধো পুরিসপুগ্গলো’তি, সারিপুত্ত, অপরিহানমেতং; হিরীমা… ওত্তপ্পী… আরদ্ধৰীরিযো… পঞ্ঞৰা… অক্কোধনো… অনুপনাহী… অপ্পিচ্ছো… কল্যাণমিত্তো… ‘সম্মাদিট্ঠিকো পুরিসপুগ্গলো’তি, সারিপুত্ত, অপরিহানমেত’’ন্তি. সত্তমং.

৮. দুতিযনল়কপানসুত্তং

৬৮. একং সমযং ভগৰা নল়কপানে ৰিহরতি পলাসৰনে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা বহুদেৰ রত্তিং ভিক্খূনং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসঙ্ঘং অনুৰিলোকেত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি –

‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো. পটিভাতু তং, সারিপুত্ত, ভিক্খূনং ধম্মী কথা. পিট্ঠি মে আগিলাযতি; তমহং আযমিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি.

অথ খো ভগৰা চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰে’’তি! ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –

‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি… ৰীরিযং নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি… সোতাৰধানং নত্থি… ধম্মধারণা নত্থি… অত্থূপপরিক্খা নত্থি… ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি নত্থি… অপ্পমাদো নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি. সেয্যথাপি, আৰুসো, কাল়পক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হাযতেৰ ৰণ্ণেন হাযতি মণ্ডলেন হাযতি আভায হাযতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি… ৰীরিযং নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি… সোতাৰধানং নত্থি… ধম্মধারণা নত্থি… অত্থূপপরিক্খা নত্থি… ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি নত্থি… অপ্পমাদো নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… ৰীরিযং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি… সোতাৰধানং অত্থি… ধম্মধারণা অত্থি… অত্থূপপরিক্খা অত্থি… ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি অত্থি… অপ্পমাদো অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি. সেয্যথাপি, আৰুসো, জুণ্হপক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰড্ঢতেৰ ৰণ্ণেন ৰড্ঢতি মণ্ডলেন ৰড্ঢতি আভায ৰড্ঢতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু…পে… অপ্পমাদো অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানী’’তি.

অথ খো ভগৰা পচ্চুট্ঠায আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত! যস্স কস্সচি, সারিপুত্ত, সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু হিরী নত্থি… ওত্তপ্পং নত্থি… পঞ্ঞা নত্থি… ৰীরিযং নত্থি… সোতাৰধানং নত্থি… ধম্মধারণা নত্থি… অত্থূপপরিক্খা নত্থি… ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি নত্থি… অপ্পমাদো নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি. সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, কাল়পক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হাযতেৰ ৰণ্ণেন হাযতি মণ্ডলেন হাযতি আভায হাযতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, সারিপুত্ত, যস্স কস্সচি সদ্ধা নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু…পে… অপ্পমাদো নত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, হানিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো ৰুদ্ধি.

‘‘যস্স কস্সচি, সারিপুত্ত, সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু হিরী অত্থি… ওত্তপ্পং অত্থি… ৰীরিযং অত্থি… পঞ্ঞা অত্থি… সোতাৰধানং অত্থি… ধম্মধারণা অত্থি… অত্থূপপরিক্খা অত্থি… ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি অত্থি… অপ্পমাদো অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানি. সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, জুণ্হপক্খে চন্দস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰড্ঢতেৰ ৰণ্ণেন ৰড্ঢতি মণ্ডলেন ৰড্ঢতি আভায ৰড্ঢতি আরোহপরিণাহেন; এৰমেৰং খো, সারিপুত্ত, যস্স কস্সচি সদ্ধা অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু…পে… অপ্পমাদো অত্থি কুসলেসু ধম্মেসু, তস্স যা রত্তি ৰা দিৰসো ৰা আগচ্ছতি, ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু নো পরিহানী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পঠমকথাৰত্থুসুত্তং

৬৯. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং অনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – [দী. নি. ১.১৭; ম. নি. ২.২২৩; সং. নি. ৫.১০৮০; পাচি. ৫০৮] রাজকথং চোরকথং মহামত্তকথং সেনাকথং ভযকথং যুদ্ধকথং অন্নকথং পানকথং ৰত্থকথং সযনকথং মালাকথং গন্ধকথং ঞাতিকথং যানকথং গামকথং নিগমকথং নগরকথং জনপদকথং ইত্থিকথং [ইত্থিকথং পুরিসকথং (ক.) ম. নি. অট্ঠ. ২.২২৩ পস্সিতব্বং] সূরকথং ৰিসিখাকথং কুম্ভট্ঠানকথং পুব্বপেতকথং নানত্তকথং লোকক্খাযিকং সমুদ্দক্খাযিকং ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰাতি.

অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন উপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি?

‘‘ইধ মযং, ভন্তে, পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং অনুযুত্তা ৰিহরাম, সেয্যথিদং – রাজকথং চোরকথং…পে… ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰা’’তি. ‘‘ন খো পনেতং, ভিক্খৰে, তুম্হাকং পতিরূপং কুলপুত্তানং সদ্ধায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতানং, যং তুম্হে অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং অনুযুত্তা ৰিহরেয্যাথ, সেয্যথিদং – রাজকথং চোরকথং মহামত্তকথং সেনাকথং ভযকথং যুদ্ধকথং অন্নকথং পানকথং ৰত্থকথং সযনকথং মালাকথং গন্ধকথং ঞাতিকথং যানকথং গামকথং নিগমকথং নগরকথং জনপদকথং ইত্থিকথং সূরকথং ৰিসিখাকথং কুম্ভট্ঠানকথং পুব্বপেতকথং নানত্তকথং লোকক্খাযিকং সমুদ্দক্খাযিকং ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰাতি.

‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, কথাৰত্থূনি. কতমানি দস? অপ্পিচ্ছকথা, সন্তুট্ঠিকথা, পৰিৰেককথা, অসংসগ্গকথা, ৰীরিযারম্ভকথা, সীলকথা, সমাধিকথা, পঞ্ঞাকথা, ৰিমুত্তিকথা, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথাতি – ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস কথাৰত্থূনি.

‘‘ইমেসং চে তুম্হে, ভিক্খৰে, দসন্নং কথাৰত্থূনং উপাদাযুপাদায কথং কথেয্যাথ, ইমেসম্পি চন্দিমসূরিযানং এৰংমহিদ্ধিকানং এৰংমহানুভাৰানং তেজসা তেজং পরিযাদিযেয্যাথ, কো পন ৰাদো অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকান’’ন্তি! নৰমং.

১০. দুতিযকথাৰত্থুসুত্তং

৭০. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং অনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – রাজকথং চোরকথং মহামত্তকথং…পে… ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰাতি.

‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, পাসংসানি ঠানানি. কতমানি দস? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্তনা চ অপ্পিচ্ছো হোতি, অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘অপ্পিচ্ছো ভিক্খু অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ সন্তুট্ঠো হোতি, সন্তুট্ঠিকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘সন্তুট্ঠো ভিক্খু সন্তুট্ঠিকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ পৰিৰিত্তো হোতি, পৰিৰেককথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘পৰিৰিত্তো ভিক্খু পৰিৰেককথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ অসংসট্ঠো হোতি, অসংসট্ঠকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘অসংসট্ঠো ভিক্খু অসংসট্ঠকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ আরদ্ধৰীরিযো হোতি, ৰীরিযারম্ভকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘আরদ্ধৰীরিযো ভিক্খু ৰীরিযারম্ভকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ সীলসম্পন্নো হোতি, সীলসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘সীলসম্পন্নো ভিক্খু সীলসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ সমাধিসম্পন্নো হোতি, সমাধিসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘সমাধিসম্পন্নো ভিক্খু সমাধিসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ পঞ্ঞাসম্পন্নো হোতি, পঞ্ঞাসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘পঞ্ঞাসম্পন্নো ভিক্খু পঞ্ঞাসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ ৰিমুত্তিসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘ৰিমুত্তিসম্পন্নো ভিক্খু ৰিমুত্তিসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং.

‘‘অত্তনা চ ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো হোতি, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা হোতি. ‘ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নো ভিক্খু ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পদাকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’তি পাসংসমেতং ঠানং. ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস পাসংসানি ঠানানী’’তি. দসমং.

যমকৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

অৰিজ্জা তণ্হা নিট্ঠা চ, অৰেচ্চ দ্ৰে সুখানি চ;

নল়কপানে দ্ৰে ৰুত্তা, কথাৰত্থূপরে দুৰেতি.

(৮) ৩. আকঙ্খৰগ্গো

১. আকঙ্খসুত্তং

৭১. [অ. নি. ৪.১২; ইতিৰু. ১১১] একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো, সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসু.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘সব্রহ্মচারীনং পিযো চস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘লাভী অস্সং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘যেসাহং পরিভুঞ্জামি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং তেসং তে কারা মহপ্ফলা অস্সু মহানিসংসা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘যে মে [যে মং (ম. নি. ১.৬৫)] পেতা ঞাতী সালোহিতা কালঙ্কতা [কালকতা (সী. স্যা. কং. পী.)] পসন্নচিত্তা অনুস্সরন্তি তেসং তং মহপ্ফলং অস্স মহানিসংস’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘সন্তুট্ঠো অস্সং ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেনা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘খমো অস্সং সীতস্স উণ্হস্স জিঘচ্ছায পিপাসায ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সানং, দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং [তিপ্পানং (সী. স্যা. কং. পী.)] খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো অস্স’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘অরতিরতিসহো অস্সং, ন চ মং অরতিরতি সহেয্য, উপ্পন্নং অরতিরতিং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ভযভেরৰসহো অস্সং, ন চ মং ভযভেরৰো সহেয্য, উপ্পন্নং ভযভেরৰং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অস্সং অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’তি, সীলেস্ৰেৰস্স…পে… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং.

‘‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো, সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. পঠমং.

২. কণ্টকসুত্তং

৭২. একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং সম্বহুলেহি অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহি থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিং – আযস্মতা চ চালেন [পালেন (স্যা.)], আযস্মতা চ উপচালেন [উপ্পালেন (স্যা.)], আযস্মতা চ কুক্কুটেন [কক্কটেন (সী. স্যা.)], আযস্মতা চ কল়িম্ভেন [কৰিম্ভেন (সী.)], আযস্মতা চ নিকটেন [কটেন (সী.)], আযস্মতা চ কটিস্সহেন; অঞ্ঞেহি চ অভিঞ্ঞাতেহি অভিঞ্ঞাতেহি থেরেহি সাৰকেহি সদ্ধিং.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি পরপুরায [পরংপুরায (স্যা. অট্ঠ.)] উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা মহাৰনং অজ্ঝোগাহন্তি ভগৰন্তং দস্সনায. অথ খো তেসং আযস্মন্তানং এতদহোসি – ‘‘ইমে খো সম্বহুলা অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি পরপুরায উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা মহাৰনং অজ্ঝোগাহন্তি ভগৰন্তং দস্সনায. ‘সদ্দকণ্টকা খো পন ঝানা’ ৰুত্তা ভগৰতা. যংনূন মযং যেন গোসিঙ্গসালৰনদাযো তেনুপসঙ্কমেয্যাম. তত্থ মযং অপ্পসদ্দা অপ্পাকিণ্ণা ফাসুং [ফাসু (স্যা. ক.)] ৰিহরেয্যামা’’তি. অথ খো তে আযস্মন্তো যেন গোসিঙ্গসালৰনদাযো তেনুপসঙ্কমিংসু; তত্থ তে আযস্মন্তো অপ্পসদ্দা অপ্পাকিণ্ণা ফাসুং ৰিহরন্তি.

অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কহং নু খো, ভিক্খৰে, চালো, কহং উপচালো, কহং কুক্কুটো, কহং কল়িম্ভো, কহং নিকটো, কহং কটিস্সহো; কহং নু খো তে, ভিক্খৰে, থেরা সাৰকা গতা’’তি?

‘‘ইধ, ভন্তে, তেসং আযস্মন্তানং এতদহোসি – ‘ইমে খো সম্বহুলা অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি পরপুরায উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা মহাৰনং অজ্ঝোগাহন্তি ভগৰন্তং দস্সনায ‘সদ্দকণ্টকা খো পন ঝানাৰুত্তা ভগৰতা যংনূন মযং যেন গোসিঙ্গসালৰনদাযো তেনুপসঙ্কমেয্যাম তত্থ মযং অপ্পসদ্দা অপ্পাকিণ্ণা ফাসুং ৰিহরেয্যামা’তি. অথ খো তে, ভন্তে, আযস্মন্তো যেন গোসিঙ্গসালৰনদাযো তেনুপসঙ্কমিংসু. তত্থ তে আযস্মন্তো অপ্পসদ্দা অপ্পাকিণ্ণা ফাসুং ৰিহরন্তী’’তি.

‘‘সাধু সাধু, ভিক্খৰে, যথা তে মহাসাৰকা সম্মা ব্যাকরমানা ব্যাকরেয্যুং, ‘সদ্দকণ্টকা হি, ভিক্খৰে, ঝানা’ ৰুত্তা মযা.

‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, কণ্টকা. কতমে দস? পৰিৰেকারামস্স সঙ্গণিকারামতা কণ্টকো, অসুভনিমিত্তানুযোগং অনুযুত্তস্স সুভনিমিত্তানুযোগো কণ্টকো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারস্স ৰিসূকদস্সনং কণ্টকো, ব্রহ্মচরিযস্স মাতুগামূপচারো [মাতুগামোপৰিচারো (সী.), মাতুগামূপৰিচরো (ক.)] কণ্টকো, [কথা. ৩৩৩] পঠমস্স ঝানস্স সদ্দো কণ্টকো, দুতিযস্স ঝানস্স ৰিতক্কৰিচারা কণ্টকা, ততিযস্স ঝানস্স পীতি কণ্টকো, চতুত্থস্স ঝানস্স অস্সাসপস্সাসো কণ্টকো, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তিযা সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ কণ্টকো রাগো কণ্টকো দোসো কণ্টকো মোহো কণ্টকো.

‘‘অকণ্টকা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ. নিক্কণ্টকা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ. অকণ্টকনিক্কণ্টকা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ. অকণ্টকা, ভিক্খৰে, অরহন্তো; নিক্কণ্টকা, ভিক্খৰে, অরহন্তো; অকণ্টকনিক্কণ্টকা, ভিক্খৰে, অরহন্তো’’তি. দুতিযং.

৩. ইট্ঠধম্মসুত্তং

৭৩. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং. কতমে দস? ভোগা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং; ৰণ্ণো ইট্ঠো কন্তো মনাপো দুল্লভো লোকস্মিং; আরোগ্যং ইট্ঠং কন্তং মনাপং দুল্লভং লোকস্মিং; সীলং ইট্ঠং কন্তং মনাপং দুল্লভং লোকস্মিং; ব্রহ্মচরিযং ইট্ঠং কন্তং মনাপং দুল্লভং লোকস্মিং; মিত্তা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং; বাহুসচ্চং ইট্ঠং কন্তং মনাপং দুল্লভং লোকস্মিং; পঞ্ঞা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং; ধম্মা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং; সগ্গা ইট্ঠা কন্তা মনাপা দুল্লভা লোকস্মিং.

‘‘ইমেসং খো, ভিক্খৰে, দসন্নং ধম্মানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং দস ধম্মা পরিপন্থা [পরিবন্ধা (ক.)] – আলস্যং অনুট্ঠানং ভোগানং পরিপন্থো, অমণ্ডনা অৰিভূসনা ৰণ্ণস্স পরিপন্থো, অসপ্পাযকিরিযা আরোগ্যস্স পরিপন্থো, পাপমিত্ততা সীলানং পরিপন্থো, ইন্দ্রিযঅসংৰরো ব্রহ্মচরিযস্স পরিপন্থো, ৰিসংৰাদনা মিত্তানং পরিপন্থো, অসজ্ঝাযকিরিযা বাহুসচ্চস্স পরিপন্থো, অসুস্সূসা অপরিপুচ্ছা পঞ্ঞায পরিপন্থো, অননুযোগো অপচ্চৰেক্খণা ধম্মানং পরিপন্থো, মিচ্ছাপটিপত্তি সগ্গানং পরিপন্থো. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, দসন্নং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং ইমে দস ধম্মা পরিপন্থা.

‘‘ইমেসং খো, ভিক্খৰে, দসন্নং ধম্মানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং দস ধম্মা আহারা – উট্ঠানং অনালস্যং ভোগানং আহারো, মণ্ডনা ৰিভূসনা ৰণ্ণস্স আহারো, সপ্পাযকিরিযা আরোগ্যস্স আহারো, কল্যাণমিত্ততা সীলানং আহারো, ইন্দ্রিযসংৰরো ব্রহ্মচরিযস্স আহারো, অৰিসংৰাদনা মিত্তানং আহারো, সজ্ঝাযকিরিযা বাহুসচ্চস্স আহারো, সুস্সূসা পরিপুচ্ছা পঞ্ঞায আহারো, অনুযোগো পচ্চৰেক্খণা ধম্মানং আহারো, সম্মাপটিপত্তি সগ্গানং আহারো. ইমেসং খো, ভিক্খৰে, দসন্নং ধম্মানং ইট্ঠানং কন্তানং মনাপানং দুল্লভানং লোকস্মিং ইমে দস ধম্মা আহারা’’তি. ততিযং.

৪. ৰড্ঢিসুত্তং

৭৪. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানো অরিযসাৰকো অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযী চ হোতি ৰরাদাযী কাযস্স. কতমেহি দসহি? খেত্তৰত্থূহি ৰড্ঢতি, ধনধঞ্ঞেন ৰড্ঢতি, পুত্তদারেহি ৰড্ঢতি, দাসকম্মকরপোরিসেহি ৰড্ঢতি, চতুপ্পদেহি ৰড্ঢতি, সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন ৰড্ঢতি, সুতেন ৰড্ঢতি, চাগেন ৰড্ঢতি, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ৰড্ঢীহি ৰড্ঢমানো অরিযসাৰকো অরিযায ৰড্ঢিযা ৰড্ঢতি, সারাদাযী চ হোতি ৰরাদাযী কাযস্সাতি.

‘‘ধনেন ধঞ্ঞেন চ যোধ ৰড্ঢতি,

পুত্তেহি দারেহি চতুপ্পদেহি চ;

স ভোগৰা হোতি যসস্সি পূজিতো,

ঞাতীহি মিত্তেহি অথোপি রাজুভি.

‘‘সদ্ধায সীলেন চ যোধ ৰড্ঢতি,

পঞ্ঞায চাগেন সুতেন চূভযং;

সো তাদিসো সপ্পুরিসো ৰিচক্খণো,

দিট্ঠেৰ ধম্মে উভযেন ৰড্ঢতী’’তি. চতুত্থং;

৫. মিগসালাসুত্তং

৭৫. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো মিগসালা উপাসিকা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো মিগসালা উপাসিকা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ –

‘‘কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরাযং. পিতা মে, ভন্তে, পুরাণো ব্রহ্মচারী হোতি আরাচারী [অনাচারী (ক.)] ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. সো কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো – ‘সকদাগামী সত্তো [সকদাগামিসত্তো (সী. স্যা. পী.)] তুসিতং কাযং উপপন্নো’তি. পিতামহো মে [পেত্তাপি যো মে (সী.), পিত পিযো মে (স্যা.) অ. নি. ৬.৪৪], ভন্তে, ইসিদত্তো অব্রহ্মচারী অহোসি সদারসন্তুট্ঠো. সোপি কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো – ‘সকদাগামী সত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নো’তি.

‘‘কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরায’’ন্তি? ‘‘এৰং খো পনেতং, ভগিনি, ভগৰতা ব্যাকত’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনে পিণ্ডপাতং গহেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. অথ খো আযস্মা আনন্দো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মিগসালায উপাসিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদিং. অথ খো, ভন্তে, মিগসালা উপাসিকা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্না খো, ভন্তে, মিগসালা উপাসিকা মং এতদৰোচ

‘কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরাযং. পিতা মে, ভন্তে, পুরাণো ব্রহ্মচারী অহোসি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা. সো কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো সকদাগামী সত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নোতি. পিতামহো মে, ভন্তে, ইসিদত্তো অব্রহ্মচারী অহোসি সদারসন্তুট্ঠো. সোপি কালঙ্কতো ভগৰতা ব্যাকতো – সকদাগামী সত্তো তুসিতং কাযং উপপন্নোতি.

কথং কথং নামাযং, ভন্তে আনন্দ, ভগৰতা ধম্মো দেসিতো অঞ্ঞেয্যো, যত্র হি নাম ব্রহ্মচারী চ অব্রহ্মচারী চ উভো সমসমগতিকা ভৰিস্সন্তি অভিসম্পরায’ন্তি? এৰং ৰুত্তে অহং, ভন্তে, মিগসালং উপাসিকং এতদৰোচং – ‘এৰং খো পনেতং, ভগিনি, ভগৰতা ব্যাকত’’’ন্তি.

‘‘কা চানন্দ, মিগসালা উপাসিকা বালা অব্যত্তা অম্মকা অম্মকপঞ্ঞা [অম্বকা অম্বকপঞ্ঞা (সী. পী.), অন্ধকা অন্ধকপঞ্ঞা (স্যা.)], কে চ পুরিসপুগ্গলপরোপরিযে ঞাণে?

‘‘দসযিমে, আনন্দ, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে দস? ইধানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো দুস্সীলো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি, যত্থস্স তং দুস্সীল্যং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি, নো ৰিসেসায; হানগামীযেৰ হোতি, নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো দুস্সীলো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তং দুস্সীল্যং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং [সুপ্পটিৰিদ্ধং (স্যা.)] হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি, নো হানায; ৰিসেসগামীযেৰ হোতি, নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি – ‘ইমস্সপি তেৰ ধম্মা, অপরস্সপি তেৰ ধম্মা. কস্মা নেসং একো হীনো একো পণীতো’তি? তঞ্হি তেসং, আনন্দ, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায.

‘‘তত্রানন্দ, য্ৰাযং পুগ্গলো দুস্সীলো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তং দুস্সীল্যং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. অযং, আনন্দ, পুগ্গলো অমুনা পুরিমেন পুগ্গলেন অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমং হানন্দ, পুগ্গলং ধম্মসোতো নিব্বহতি. তদন্তরং কো জানেয্য, অঞ্ঞত্র তথাগতেন! তস্মাতিহানন্দ, মা পুগ্গলেসু পমাণিকা অহুৰত্থ, মা পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হিত্থ. খঞ্ঞতি হানন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হন্তো. অহং ৰা, আনন্দ [অহঞ্চানন্দ (সী. স্যা. ক.) অ. নি. ৬.৪৪ পস্সিতব্বং], পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো সীলৰা হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তং সীলং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি, নো ৰিসেসায; হানগামীযেৰ হোতি, নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো সীলৰা হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তং সীলং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি, নো হানায; ৰিসেসগামীযেৰ হোতি, নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি…পে… অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো তিব্বরাগো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স সো রাগো অপরিসেসো নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি, নো ৰিসেসায; হানগামীযেৰ হোতি, নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো তিব্বরাগো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স সো রাগো অপরিসেসো নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি, নো হানায; ৰিসেসগামীযেৰ হোতি, নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি…পে… অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো কোধনো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স সো কোধো অপরিসেসো নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি, নো ৰিসেসায; হানগামীযেৰ হোতি, নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো কোধনো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স সো কোধো অপরিসেসো নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি, নো হানায; ৰিসেসগামীযেৰ হোতি, নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি…পে… অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো উদ্ধতো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি যত্থস্স তং উদ্ধচ্চং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি অকতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি অকতং হোতি, দিট্ঠিযাপি অপ্পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং ন লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হানায পরেতি, নো ৰিসেসায; হানগামীযেৰ হোতি, নো ৰিসেসগামী.

‘‘ইধ পনানন্দ, একচ্চো পুগ্গলো উদ্ধতো হোতি. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তং উদ্ধচ্চং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা ৰিসেসায পরেতি, নো হানায; ৰিসেসগামীযেৰ হোতি, নো হানগামী.

‘‘তত্রানন্দ, পমাণিকা পমিণন্তি – ‘ইমস্সপি তেৰ ধম্মা, অপরস্সপি তেৰ ধম্মা. কস্মা নেসং একো হীনো একো পণীতো’তি? তঞ্হি তেসং, আনন্দ, হোতি দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায.

‘‘তত্রানন্দ, য্ৰাযং পুগ্গলো উদ্ধতো হোতি তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি যত্থস্স তং উদ্ধচ্চং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি, তস্স সৰনেনপি কতং হোতি, বাহুসচ্চেনপি কতং হোতি, দিট্ঠিযাপি পটিৰিদ্ধং হোতি, সামাযিকম্পি ৰিমুত্তিং লভতি. অযং, আনন্দ, পুগ্গলো অমুনা পুরিমেন পুগ্গলেন অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ. তং কিস্স হেতু? ইমং হানন্দ, পুগ্গলং ধম্মসোতো নিব্বহতি. তদন্তরং কো জানেয্য অঞ্ঞত্র তথাগতেন! তস্মাতিহানন্দ, মা পুগ্গলেসু পমাণিকা অহুৰত্থ; মা পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হিত্থ. খঞ্ঞতি হানন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হন্তো. অহং ৰা, আনন্দ, পুগ্গলেসু পমাণং গণ্হেয্যং যো ৰা পনস্স মাদিসো.

‘‘কা চানন্দ, মিগসালা উপাসিকা বালা অব্যত্তা অম্মকা অম্মকপঞ্ঞা, কে চ পুরিসপুগ্গলপরোপরিযে ঞাণে! ইমে খো, আনন্দ, দস পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং.

‘‘যথারূপেন, আনন্দ, সীলেন পুরাণো সমন্নাগতো অহোসি তথারূপেন সীলেন ইসিদত্তো সমন্নাগতো অভৰিস্স, নযিধ পুরাণো ইসিদত্তস্স গতিম্পি অঞ্ঞস্স. যথারূপায চানন্দ, পঞ্ঞায ইসিদত্তো সমন্নাগতো অহোসি তথারূপায পঞ্ঞায পুরাণো সমন্নাগতো অভৰিস্স, নযিধ ইসিদত্তো পুরাণস্স গতিম্পি অঞ্ঞস্স. ইতি খো, আনন্দ, ইমে পুগ্গলা উভো একঙ্গহীনা’’তি. পঞ্চমং.

৬. তযোধম্মসুত্তং

৭৬. ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা লোকে ন সংৰিজ্জেয্যুং, ন তথাগতো লোকে উপ্পজ্জেয্য অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ন তথাগতপ্পৰেদিতো ধম্মৰিনযো লোকে দিব্বেয্য. কতমে তযো? জাতি চ, জরা চ, মরণঞ্চ – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মা লোকে ন সংৰিজ্জেয্যুং, ন তথাগতো লোকে উপ্পজ্জেয্য অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ন তথাগতপ্পৰেদিতো ধম্মৰিনযো লোকে দিব্বেয্য. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ইমে তযো ধম্মা লোকে সংৰিজ্জন্তি তস্মা তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, তস্মা তথাগতপ্পৰেদিতো ধম্মৰিনযো লোকে দিব্বতি.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতুং. কতমে তযো? রাগং অপ্পহায, দোসং অপ্পহায, মোহং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতুং.

‘‘তযোমে ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং. কতমে তযো? সক্কাযদিট্ঠিং অপ্পহায, ৰিচিকিচ্ছং অপ্পহায, সীলব্বতপরামাসং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং. কতমে তযো? অযোনিসোমনসিকারং অপ্পহায, কুম্মগ্গসেৰনং অপ্পহায, চেতসো লীনত্তং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অযোনিসো মনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং. কতমে তযো? মুট্ঠসচ্চং অপ্পহায, অসম্পজঞ্ঞং অপ্পহায, চেতসো ৰিক্খেপং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অযোনিসোমনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো মুট্ঠসচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং. কতমে তযো? অরিযানং অদস্সনকম্যতং অপ্পহায, অরিযধম্মস্স [অরিযধম্মং (স্যা.)] অসোতুকম্যতং অপ্পহায, উপারম্ভচিত্ততং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো মুট্ঠসচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং. কতমে তযো? উদ্ধচ্চং অপ্পহায, অসংৰরং অপ্পহায, দুস্সীল্যং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং. কতমে তযো? অস্সদ্ধিযং অপ্পহায, অৰদঞ্ঞুতং অপ্পহায, কোসজ্জং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং. কতমে তযো? অনাদরিযং অপ্পহায, দোৰচস্সতং অপ্পহায, পাপমিত্ততং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং. কতমে তযো? অহিরিকং অপ্পহায, অনোত্তপ্পং অপ্পহায, পমাদং অপ্পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং.

‘‘অহিরিকোযং, ভিক্খৰে, অনোত্তাপী পমত্তো হোতি. সো পমত্তো সমানো অভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং. সো পাপমিত্তো সমানো অভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং. সো কুসীতো সমানো অভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং. সো দুস্সীলো সমানো অভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং. সো উপারম্ভচিত্তো সমানো অভব্বো মুট্ঠসচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং. সো ৰিক্খিত্তচিত্তো সমানো অভব্বো অযোনিসোমনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং. সো লীনচিত্তো সমানো অভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং. সো ৰিচিকিচ্ছো সমানো অভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং. সো রাগং অপ্পহায দোসং অপ্পহায মোহং অপ্পহায অভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতুং. কতমে তযো? রাগং পহায, দোসং পহায, মোহং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং. কতমে তযো? সক্কাযদিট্ঠিং পহায, ৰিচিকিচ্ছং পহায, সীলব্বতপরামাসং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং. কতমে তযো? অযোনিসোমনসিকারং পহায, কুম্মগ্গসেৰনং পহায, চেতসো লীনত্তং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অযোনিসোমনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং. কতমে তযো? মুট্ঠসচ্চং পহায, অসম্পজঞ্ঞং পহায, চেতসো ৰিক্খেপং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো অযোনিসোমনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো মুট্ঠসচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং. কতমে তযো? অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহায, অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহায, উপারম্ভচিত্ততং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো মুট্ঠস্সচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং. কতমে তযো? উদ্ধচ্চং পহায, অসংৰরং পহায, দুস্সীল্যং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং. কতমে তযো? অস্সদ্ধিযং পহায, অৰদঞ্ঞুতং পহায, কোসজ্জং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং. কতমে তযো? অনাদরিযং পহায, দোৰচস্সতং পহায, পাপমিত্ততং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং.

‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং. কতমে তযো? অহিরিকং পহায, অনোত্তপ্পং পহায, পমাদং পহায – ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো ধম্মে পহায ভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং.

‘‘হিরীমাযং, ভিক্খৰে, ওত্তাপী অপ্পমত্তো হোতি. সো অপ্পমত্তো সমানো ভব্বো অনাদরিযং পহাতুং দোৰচস্সতং পহাতুং পাপমিত্ততং পহাতুং. সো কল্যাণমিত্তো সমানো ভব্বো অস্সদ্ধিযং পহাতুং অৰদঞ্ঞুতং পহাতুং কোসজ্জং পহাতুং. সো আরদ্ধৰীরিযো সমানো ভব্বো উদ্ধচ্চং পহাতুং অসংৰরং পহাতুং দুস্সীল্যং পহাতুং. সো সীলৰা সমানো ভব্বো অরিযানং অদস্সনকম্যতং পহাতুং অরিযধম্মস্স অসোতুকম্যতং পহাতুং উপারম্ভচিত্ততং পহাতুং. সো অনুপারম্ভচিত্তো সমানো ভব্বো মুট্ঠস্সচ্চং পহাতুং অসম্পজঞ্ঞং পহাতুং চেতসো ৰিক্খেপং পহাতুং. সো অৰিক্খিত্তচিত্তো সমানো ভব্বো অযোনিসোমনসিকারং পহাতুং কুম্মগ্গসেৰনং পহাতুং চেতসো লীনত্তং পহাতুং. সো অলীনচিত্তো সমানো ভব্বো সক্কাযদিট্ঠিং পহাতুং ৰিচিকিচ্ছং পহাতুং সীলব্বতপরামাসং পহাতুং. সো অৰিচিকিচ্ছো সমানো ভব্বো রাগং পহাতুং দোসং পহাতুং মোহং পহাতুং. সো রাগং পহায দোসং পহায মোহং পহায ভব্বো জাতিং পহাতুং জরং পহাতুং মরণং পহাতু’’ন্তি. ছট্ঠং.

৭. কাকসুত্তং

৭৭. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো কাকো. কতমেহি দসহি? ধংসী চ, পগব্ভো চ, তিন্তিণো [নিল্লজ্জো (ক.) তিন্তিণোতি তিন্তিণং ৰুচ্চতি তণ্হা… (সী. স্যা. অট্ঠ.) অভিধম্মে খুদ্দকৰত্থুৰিভঙ্গে তিন্তিণপদনিদ্দেসে পস্সিতব্বং] চ, মহগ্ঘসো চ, লুদ্দো চ, অকারুণিকো চ, দুব্বলো চ, ওরৰিতা চ, মুট্ঠস্সতি চ, নেচযিকো [নেরসিকো (সী.) তদট্ঠকথাযং পন ‘‘নেচযিকো’’ ত্ৰেৰ দিস্সতি] চ – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো কাকো. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খু. কতমেহি দসহি? ধংসী চ, পগব্ভো চ, তিন্তিণো চ, মহগ্ঘসো চ, লুদ্দো চ, অকারুণিকো চ, দুব্বলো চ, ওরৰিতা চ, মুট্ঠস্সতি চ, নেচযিকো চ – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতো পাপভিক্খূ’’তি. সত্তমং.

৮. নিগণ্ঠসুত্তং

৭৮. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতা নিগণ্ঠা. কতমেহি দসহি? অস্সদ্ধা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; দুস্সীলা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; অহিরিকা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; অনোত্তপ্পিনো, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; অসপ্পুরিসসম্ভত্তিনো, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; অত্তুক্কংসকপরৰম্ভকা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; সন্দিট্ঠিপরামাসা আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গিনো, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; কুহকা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; পাপিচ্ছা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা; পাপমিত্তা, ভিক্খৰে, নিগণ্ঠা – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতা নিগণ্ঠা’’তি. অট্ঠমং.

৯. আঘাতৰত্থুসুত্তং

৭৯. [অ. নি. ৯.২৯] ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, আঘাতৰত্থূনি. কতমানি দস? ‘অনত্থং মে অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘অনত্থং মে চরতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘অনত্থং মে চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরী’তি…পে… ‘অনত্থং চরতী’তি…পে… ‘অনত্থং চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি, ‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরী’তি…পে… ‘অত্থং চরতী’তি…পে… ‘অত্থং চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি; অট্ঠানে চ কুপ্পতি – ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস আঘাতৰত্থূনী’’তি. নৰমং.

১০. আঘাতপটিৰিনযসুত্তং

৮০. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, আঘাতপটিৰিনযা. কতমে দস? ‘অনত্থং মে অচরি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি, ‘অনত্থং মে চরতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি, ‘অনত্থং মে চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি, পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি…পে… চরতি…পে… চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভাতি আঘাতং পটিৰিনেতি, অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি…পে… অত্থং চরতি…পে… অত্থং চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভাতি আঘাতং পটিৰিনেতি, অট্ঠানে চ ন কুপ্পতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস আঘাতপটিৰিনযা’’তি. দসমং.

আকঙ্খৰগ্গো ততিযো.

তস্সুদ্দানং –

আকঙ্খো কণ্টকো ইট্ঠা, ৰড্ঢি চ মিগসালায;

তযো ধম্মা চ কাকো চ, নিগণ্ঠা দ্ৰে চ আঘাতাতি.

(৯) ৪. থেরৰগ্গো

১. ৰাহনসুত্তং

৮১. একং সমযং ভগৰা চম্পাযং ৰিহরতি গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে. অথ খো আযস্মা ৰাহনো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা ৰাহনো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতিহি নু খো, ভন্তে, ধম্মেহি তথাগতো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো ৰিপ্পমুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতী’’তি?

‘‘দসহি খো, ৰাহন, ধম্মেহি তথাগতো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো ৰিপ্পমুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. কতমেহি দসহি? রূপেন খো, ৰাহন, তথাগতো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো ৰিপ্পমুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি, ৰেদনায খো, ৰাহন…পে… সঞ্ঞায খো, ৰাহন… সঙ্খারেহি খো, ৰাহন… ৰিঞ্ঞাণেন খো, ৰাহন… জাতিযা খো, ৰাহন… জরায খো, ৰাহন… মরণেন খো, ৰাহন… দুক্খেহি খো, ৰাহন… কিলেসেহি খো, ৰাহন, তথাগতো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো ৰিপ্পমুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতি. সেয্যথাপি, ৰাহন, উপ্পলং ৰা পদুমং ৰা পুণ্ডরীকং ৰা উদকে জাতং উদকে সংৰড্ঢং উদকা পচ্চুগ্গম্ম ঠিতং অনুপলিত্তং উদকেন; এৰমেৰং খো, ৰাহন, ইমেহি দসহি ধম্মেহি তথাগতো নিস্সটো ৰিসংযুত্তো ৰিপ্পমুত্তো ৰিমরিযাদীকতেন চেতসা ৰিহরতী’’তি. পঠমং.

২. আনন্দসুত্তং

৮২. অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘অস্সদ্ধো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘দুস্সীলো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘অপ্পস্সুতো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘দুব্বচো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘পাপমিত্তো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘কুসীতো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘মুট্ঠস্সতি সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘অসন্তুট্ঠো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘পাপিচ্ছো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘ইমেহি দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘সদ্ধো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘সীলৰা সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘বহুস্সুতো সুতধরো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘সুৰচো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘কল্যাণমিত্তো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘আরদ্ধৰীরিযো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘উপট্ঠিতস্সতি সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘সন্তুট্ঠো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘অপ্পিচ্ছো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘সম্মাদিট্ঠিকো সমানো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতি.

‘‘সো ৰতানন্দ, ভিক্খু ‘ইমেহি দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. দুতিযং.

৩. পুণ্ণিযসুত্তং

৮৩. অথ খো আযস্মা পুণ্ণিযো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা পুণ্ণিযো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো যেন অপ্পেকদা তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতি অপ্পেকদা নপ্পটিভাতী’’তি?

‘‘সদ্ধো চ, পুণ্ণিয, ভিক্খু হোতি, নো চ উপসঙ্কমিতা; নেৰ তাৰ তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতি. যতো চ খো, পুণ্ণিয, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি উপসঙ্কমিতা চ, এৰং তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতি.

‘‘সদ্ধো চ, পুণ্ণিয, ভিক্খু হোতি উপসঙ্কমিতা চ, নো চ পযিরুপাসিতা…পে… পযিরুপাসিতা চ, নো চ পরিপুচ্ছিতা… পরিপুচ্ছিতা চ, নো চ ওহিতসোতো ধম্মং সুণাতি… ওহিতসোতো চ ধম্মং সুণাতি, নো চ সুত্ৰা ধম্মং ধারেতি… সুত্ৰা চ ধম্মং ধারেতি, নো চ ধাতানং ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খতি… ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খতি নো চ অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো হোতি… অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি, নো চ কল্যাণৰাচো হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা… কল্যাণৰাচো চ হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা, নো চ সন্দস্সকো হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং, নেৰ তাৰ তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতি.

‘‘যতো চ খো, পুণ্ণিয, ভিক্খু সদ্ধো চ হোতি, উপসঙ্কমিতা চ, পযিরুপাসিতা চ, পরিপুচ্ছিতা চ, ওহিতসোতো চ ধম্মং সুণাতি, সুত্ৰা চ ধম্মং ধারেতি, ধাতানঞ্চ ধম্মানং অত্থং উপপরিক্খতি, অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো চ হোতি, কল্যাণৰাচো চ হোতি কল্যাণৰাক্করণো পোরিযা ৰাচায সমন্নাগতো ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা, সন্দস্সকো চ হোতি সমাদপকো সমুত্তেজকো সম্পহংসকো সব্রহ্মচারীনং – এৰং তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতি. ইমেহি খো, পুণ্ণিয, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতা [সমন্নাগতো (ক.)] [একন্তং তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতীতি (স্যা.)] একন্তপটিভানা [একন্তপটিভানং (সী.)] তথাগতং ধম্মদেসনা হোতী’’তি [একন্তং তথাগতং ধম্মদেসনা পটিভাতীতি (স্যা.)]. ততিযং.

৪. ব্যাকরণসুত্তং

৮৪. তত্র খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ –

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি. তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো সমনুযুঞ্জতি সমনুগ্গাহতি সমনুভাসতি. সো তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা ঝাযিনা সমাপত্তিকুসলেন পরচিত্তকুসলেন পরচিত্তপরিযাযকুসলেন সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগ্গাহিযমানো সমনুভাসিযমানো ইরীণং আপজ্জতি ৰিচিনং [ৰিসিনং (সী. অট্ঠ.)] আপজ্জতি অনযং আপজ্জতি ব্যসনং আপজ্জতি অনযব্যসনং আপজ্জতি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ মনসি করোতি – ‘কিং নু খো অযমাযস্মা অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি?

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘কোধনো খো অযমাযস্মা; কোধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. কোধপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘উপনাহী খো পন অযমাযস্মা; উপনাহপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. উপনাহপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘মক্খী খো পন অযমাযস্মা; মক্খপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. মক্খপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘পল়াসী খো পন অযমাযস্মা; পল়াসপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. পল়াসপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘ইস্সুকী খো পন অযমাযস্মা; ইস্সাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. ইস্সাপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘মচ্ছরী খো পন অযমাযস্মা; মচ্ছেরপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. মচ্ছেরপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘সঠো খো পন অযমাযস্মা; সাঠেয্যপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. সাঠেয্যপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘মাযাৰী খো পন অযমাযস্মা; মাযাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. মাযাপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘পাপিচ্ছো খো পন অযমাযস্মা; ইচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. ইচ্ছাপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘সতি [মুট্ঠস্সতি (সী. স্যা.)] খো পন অযমাযস্মা উত্তরি করণীযে ওরমত্তকেন ৰিসেসাধিগমেন অন্তরা ৰোসানং আপন্নো. অন্তরা ৰোসানগমনং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং’.

‘‘সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে অপ্পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. চতুত্থং.

৫. কত্থীসুত্তং

৮৫. একং সমযং আযস্মা মহাচুন্দো চেতীসু ৰিহরতি সহজাতিযং. তত্র খো আযস্মা মহাচুন্দো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাচুন্দস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহাচুন্দো এতদৰোচ –

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু কত্থী হোতি ৰিকত্থী অধিগমেসু – ‘অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং দুতিযং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং ততিযং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং আকাসানঞ্চাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো সমনুযুঞ্জতি সমনুগ্গাহতি সমনুভাসতি. সো তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা ঝাযিনা সমাপত্তিকুসলেন পরচিত্তকুসলেন পরচিত্তপরিযাযকুসলেন সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগ্গাহিযমানো সমনুভাসিযমানো ইরীণং আপজ্জতি ৰিচিনং আপজ্জতি অনযং আপজ্জতি ব্যসনং আপজ্জতি অনযব্যসনং আপজ্জতি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ মনসি করোতি – ‘কিং নু খো অযমাযস্মা কত্থী হোতি ৰিকত্থী অধিগমেসু – অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি…পে… অহং সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘দীঘরত্তং খো অযমাযস্মা খণ্ডকারী ছিদ্দকারী সবলকারী কম্মাসকারী ন সন্ততকারী ন সন্ততৰুত্তি সীলেসু. দুস্সীলো খো অযমাযস্মা. দুস্সিল্যং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘অস্সদ্ধো খো পন অযমাযস্মা; অস্সদ্ধিযং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘অপ্পস্সুতো খো পন অযমাযস্মা অনাচারো; অপ্পসচ্চং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুব্বচো খো পন অযমাযস্মা; দোৰচস্সতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘পাপমিত্তো খো পন অযমাযস্মা; পাপমিত্ততা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘কুসীতো খো পন অযমাযস্মা; কোসজ্জং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘মুট্ঠস্সতি খো পন অযমাযস্মা; মুট্ঠস্সচ্চং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘কুহকো খো পন অযমাযস্মা; কোহঞ্ঞং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুব্ভরো খো পন অযমাযস্মা; দুব্ভরতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুপ্পঞ্ঞো খো পন অযমাযস্মা; দুপ্পঞ্ঞতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং’.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, সহাযকো সহাযকং এৰং ৰদেয্য – ‘যদা তে, সম্ম, ধনেন [বন্ধো (ক.)] ধনকরণীযং অস্স, যাচেয্যাসি মং [যাচিস্সসি মং (সী.), পৰেদেয্যাসি মং (স্যা.), পরাজেয্যাপি মং (ক.)] ধনং. দস্সামি তে ধন’ন্তি. সো কিঞ্চিদেৰ ধনকরণীযে সমুপ্পন্নে সহাযকো সহাযকং এৰং ৰদেয্য – ‘অত্থো মে, সম্ম, ধনেন. দেহি মে ধন’ন্তি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘তেন হি, সম্ম, ইধ খনাহী’তি. সো তত্র খনন্তো নাধিগচ্ছেয্য. সো এৰং ৰদেয্য – ‘অলিকং মং, সম্ম, অৰচ; তুচ্ছকং মং, সম্ম, অৰচ – ইধ খনাহী’তি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘নাহং তং, সম্ম, অলিকং অৰচং, তুচ্ছকং অৰচং. তেন হি, সম্ম, ইধ খনাহী’তি. সো তত্রপি খনন্তো নাধিগচ্ছেয্য. সো এৰং ৰদেয্য – ‘অলিকং মং, সম্ম, অৰচ, তুচ্ছকং মং, সম্ম, অৰচ – ইধ খনাহী’তি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘নাহং তং, সম্ম, অলিকং অৰচং, তুচ্ছকং অৰচং. তেন হি, সম্ম, ইধ খনাহী’তি. সো তত্রপি খনন্তো নাধিগচ্ছেয্য. সো এৰং ৰদেয্য – ‘অলিকং মং, সম্ম, অৰচ, তুচ্ছকং মং, সম্ম, অৰচ – ইধ খনাহী’তি. সো এৰং ৰদেয্য – ‘নাহং তং, সম্ম, অলিকং অৰচং, তুচ্ছকং অৰচং. অপি চ অহমেৰ উম্মাদং পাপুণিং চেতসো ৰিপরিযায’ন্তি.

‘‘এৰমেৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু কত্থী হোতি ৰিকত্থী অধিগমেসু – ‘অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং দুতিযং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং ততিযং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং আকাসানঞ্চাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপি, অহং সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো সমনুযুঞ্জতি সমনুগ্গাহতি সমনুভাসতি. সো তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা ঝাযিনা সমাপত্তিকুসলেন পরচিত্তকুসলেন পরচিত্তপরিযাযকুসলেন সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগ্গাহিযমানো সমনুভাসিযমানো ইরীণং আপজ্জতি ৰিচিনং আপজ্জতি অনযং আপজ্জতি ব্যসনং আপজ্জতি অনযব্যসনং আপজ্জতি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ মনসি করোতি – ‘কিং নু খো অযমাযস্মা কত্থী হোতি ৰিকত্থী অধিগমেসু – অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামিপি…পে… অহং সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জামিপি ৰুট্ঠহামিপী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘দীঘরত্তং খো অযমাযস্মা খণ্ডকারী ছিদ্দকারী সবলকারী কম্মাসকারী, ন সন্ততকারী ন সন্ততৰুত্তি সীলেসু. দুস্সীলো খো অযমাযস্মা; দুস্সিল্যং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘অস্সদ্ধো খো পন অযমাযস্মা; অস্সদ্ধিযং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘অপ্পস্সুতো খো পন অযমাযস্মা অনাচারো; অপ্পসচ্চং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুব্বচো খো পন অযমাযস্মা; দোৰচস্সতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘পাপমিত্তো খো পন অযমাযস্মা; পাপমিত্ততা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘কুসীতো খো পন অযমাযস্মা; কোসজ্জং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘মুট্ঠস্সতি খো পন অযমাযস্মা; মুট্ঠস্সচ্চং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘কুহকো খো পন অযমাযস্মা; কোহঞ্ঞং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুব্ভরো খো পন অযমাযস্মা; দুব্ভরতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘দুপ্পঞ্ঞো খো পন অযমাযস্মা; দুপ্পঞ্ঞতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং’.

‘‘সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে অপ্পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. পঞ্চমং.

৬. অধিমানসুত্তং

৮৬. একং সমযং আযস্মা মহাকস্সপো রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. তত্র খো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকস্সপস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহাকস্সপো এতদৰোচ –

‘‘ইধাৰুসো, ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি. তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো সমনুযুঞ্জতি সমনুগ্গাহতি সমনুভাসতি. সো তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা ঝাযিনা সমাপত্তিকুসলেন পরচিত্তকুসলেন পরচিত্তপরিযাযকুসলেন সমনুযুঞ্জিযমানো সমনুগ্গাহিযমানো সমনুভাসিযমানো ইরীণং আপজ্জতি ৰিচিনং আপজ্জতি অনযং আপজ্জতি ব্যসনং আপজ্জতি অনযব্যসনং আপজ্জতি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ মনসি করোতি – ‘কিং নু খো অযমাযস্মা অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘অধিমানিকো খো অযমাযস্মা অধিমানসচ্চো, অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞী, অকতে কতসঞ্ঞী, অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞী. অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ মনসি করোতি – ‘কিং নু খো অযমাযস্মা নিস্সায অধিমানিকো অধিমানসচ্চো, অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞী, অকতে কতসঞ্ঞী, অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞী. অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘বহুস্সুতো খো পন অযমাযস্মা সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. তস্মা অযমাযস্মা অধিমানিকো অধিমানসচ্চো, অপ্পত্তে পত্তসঞ্ঞী, অকতে কতসঞ্ঞী, অনধিগতে অধিগতসঞ্ঞী. অধিমানেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতি – খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানামী’তি.

‘‘তমেনং তথাগতো ৰা তথাগতসাৰকো ৰা ঝাযী সমাপত্তিকুসলো পরচিত্তকুসলো পরচিত্তপরিযাযকুসলো এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি –

‘অভিজ্ঝালু খো পন অযমাযস্মা; অভিজ্ঝাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. অভিজ্ঝাপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘ব্যাপন্নো খো পন অযমাযস্মা; ব্যাপাদপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. ব্যাপাদপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘থিনমিদ্ধো খো পন অযমাযস্মা; থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. থিনমিদ্ধপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘উদ্ধতো খো পন অযমাযস্মা; উদ্ধচ্চপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. উদ্ধচ্চপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘ৰিচিকিচ্ছো খো পন অযমাযস্মা; ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠিতেন চেতসা বহুলং ৰিহরতি. ৰিচিকিচ্ছাপরিযুট্ঠানং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘কম্মারামো খো পন অযমাযস্মা কম্মরতো কম্মারামতং অনুযুত্তো. কম্মারামতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘ভস্সারামো খো পন অযমাযস্মা ভস্সরতো ভস্সারামতং অনুযুত্তো. ভস্সারামতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘নিদ্দারামো খো পন অযমাযস্মা নিদ্দারতো নিদ্দারামতং অনুযুত্তো. নিদ্দারামতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘সঙ্গণিকারামো খো পন অযমাযস্মা সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো. সঙ্গণিকারামতা খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং.

‘সতি খো পন অযমাযস্মা উত্তরি করণীযে ওরমত্তকেন ৰিসেসাধিগমেন অন্তরা ৰোসানং আপন্নো. অন্তরা ৰোসানগমনং খো পন তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে পরিহানমেতং’.

‘‘সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে অপ্পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সো ৰতাৰুসো, ভিক্খু ‘ইমে দস ধম্মে পহায ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতী’তি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি. ছট্ঠং.

৭. নপ্পিযসুত্তং

৮৭. তত্র খো ভগৰা কালঙ্কতং ভিক্খুং [কলন্দকং ভিক্খুং (সী.), কাল়কভিক্খুং (স্যা.)] আরব্ভ ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি. ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অধিকরণিকো হোতি, অধিকরণসমথস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অধিকরণিকো হোতি অধিকরণসমথস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন সিক্খাকামো হোতি, সিক্খাসমাদানস্স [সিক্খাকামস্স (ক.)] ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন সিক্খাকামো হোতি সিক্খাসমাদানস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি, ইচ্ছাৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি ইচ্ছাৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কোধনো হোতি, কোধৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু মক্খী হোতি, মক্খৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু মক্খী হোতি মক্খৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঠো হোতি, সাঠেয্যৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঠো হোতি সাঠেয্যৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু মাযাৰী হোতি, মাযাৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু মাযাৰী হোতি মাযাৰিনযস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মানং ন নিসামকজাতিকো হোতি, ধম্মনিসন্তিযা ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মানং ন নিসামকজাতিকো হোতি ধম্মনিসন্তিযা ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন পটিসল্লীনো হোতি, পটিসল্লানস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন পটিসল্লীনো হোতি পটিসল্লানস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং ন পটিসন্থারকো [পটিসন্ধারকো (ক.)] হোতি, পটিসন্থারকস্স ন ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং ন পটিসন্থারকো হোতি পটিসন্থারকস্স ন ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো ন পিযতায ন গরুতায ন ভাৰনায ন সামঞ্ঞায ন একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কিঞ্চাপি এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং সব্রহ্মচারী সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং [গরুকরেয্যুং (সী. স্যা.)] মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি [গরুকরোন্তি (সী. স্যা.)] ন মানেন্তি ন পূজেন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী তে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে সমনুপস্সন্তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অস্সখল়ুঙ্কস্স কিঞ্চাপি এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং মনুস্সা আজানীযট্ঠানে ঠপেয্যুং, আজানীযভোজনঞ্চ ভোজেয্যুং, আজানীযপরিমজ্জনঞ্চ পরিমজ্জেয্যু’ন্তি, অথ খো নং মনুস্সা ন চেৰ আজানীযট্ঠানে ঠপেন্তি ন চ আজানীযভোজনং ভোজেন্তি ন চ আজানীযপরিমজ্জনং পরিমজ্জন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ মনুস্সা তানি সাঠেয্যানি কূটেয্যানি জিম্হেয্যানি ৰঙ্কেয্যানি অপ্পহীনানি সমনুপস্সন্তি. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, এৰরূপস্স ভিক্খুনো কিঞ্চাপি এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং সব্রহ্মচারী সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি ন মানেন্তি ন পূজেন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী তে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে সমনুপস্সন্তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অধিকরণিকো হোতি, অধিকরণসমথস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অধিকরণিকো হোতি অধিকরণসমথস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো পিযতায গরুতায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খাকামো হোতি, সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খাকামো হোতি সিক্খাসমাদানস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো পিযতায গরুতায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পিচ্ছো হোতি, ইচ্ছাৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অপ্পিচ্ছো হোতি ইচ্ছাৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোধনো হোতি, কোধৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোধনো হোতি কোধৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অমক্খী হোতি, মক্খৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অমক্খী হোতি মক্খৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসঠো হোতি, সাঠেয্যৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসঠো হোতি সাঠেয্যৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অমাযাৰী হোতি, মাযাৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অমাযাৰী হোতি মাযাৰিনযস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মানং নিসামকজাতিকো হোতি, ধম্মনিসন্তিযা ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মানং নিসামকজাতিকো হোতি ধম্মনিসন্তিযা ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসল্লীনো হোতি, পটিসল্লানস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসল্লীনো হোতি পটিসল্লানস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো…পে… একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পটিসন্থারকো হোতি, পটিসন্থারকস্স ৰণ্ণৰাদী. যম্পি, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পটিসন্থারকো হোতি পটিসন্থারকস্স ৰণ্ণৰাদী, অযম্পি ধম্মো পিযতায গরুতায ভাৰনায সামঞ্ঞায একীভাৰায সংৰত্ততি.

‘‘এৰরূপস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং সব্রহ্মচারী সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী তে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে সমনুপস্সন্তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ভদ্দস্স অস্সাজানীযস্স কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং মনুস্সা আজানীযট্ঠানে ঠপেয্যুং, আজানীযভোজনঞ্চ ভোজেয্যুং, আজানীযপরিমজ্জনঞ্চ পরিমজ্জেয্যু’ন্তি, অথ খো নং মনুস্সা আজানীযট্ঠানে চ ঠপেন্তি আজানীযভোজনঞ্চ ভোজেন্তি আজানীযপরিমজ্জনঞ্চ পরিমজ্জন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ মনুস্সা তানি সাঠেয্যানি কূটেয্যানি জিম্হেয্যানি ৰঙ্কেয্যানি পহীনানি সমনুপস্সন্তি.

‘‘এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, এৰরূপস্স ভিক্খুনো কিঞ্চাপি ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মং সব্রহ্মচারী সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি. তং কিস্স হেতু? তথাহিস্স, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী তে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে সমনুপস্সন্তী’’তি. সত্তমং.

৮. অক্কোসকসুত্তং

৮৮. ‘‘যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোসকপরিভাসকো অরিযূপৰাদী সব্রহ্মচারীনং ঠানমেতং অৰকাসো [অট্ঠানমেতং অনৰকাসো (সী. স্যা. পী.)] যং সো দসন্নং ব্যসনানং অঞ্ঞতরং ব্যসনং নিগচ্ছেয্য [ন নিগচ্ছেয্য (সী. স্যা. পী.)]. কতমেসং দসন্নং? অনধিগতং নাধিগচ্ছতি, অধিগতা পরিহাযতি, সদ্ধম্মস্স ন ৰোদাযন্তি, সদ্ধম্মেসু ৰা অধিমানিকো হোতি অনভিরতো ৰা ব্রহ্মচরিযং চরতি, অঞ্ঞতরং ৰা সংকিলিট্ঠং আপত্তিং আপজ্জতি, গাল়্হং ৰা রোগাতঙ্কং ফুসতি, উম্মাদং ৰা পাপুণাতি চিত্তক্খেপং, সম্মূল়্হো কালং করোতি, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অক্কোসকপরিভাসকো অরিযূপৰাদী সব্রহ্মচারীনং, ঠানমেতং অৰকাসো যং সো ইমেসং দসন্নং ব্যসনানং অঞ্ঞতরং ব্যসনং নিগচ্ছেয্যা’’তি. অট্ঠমং.

৯. কোকালিকসুত্তং

৮৯. [সং. নি. ১.১৮১; সু. নি. কোকালিকসুত্ত] অথ খো কোকালিকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো কোকালিকো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পাপিচ্ছা, ভন্তে, সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি. ‘‘মা হেৰং, কোকালিক, মা হেৰং, কোকালিক! পসাদেহি, কোকালিক, সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং. পেসলা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা’’তি.

দুতিযম্পি খো কোকালিকো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিঞ্চাপি মে, ভন্তে, ভগৰা সদ্ধাযিকো পচ্চযিকো, অথ খো পাপিচ্ছাৰ সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি. ‘‘মা হেৰং, কোকালিক, মা হেৰং, কোকালিক! পসাদেহি, কোকালিক, সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং. পেসলা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা’’তি.

ততিযম্পি খো কোকালিকো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিঞ্চাপি মে, ভন্তে, ভগৰা সদ্ধাযিকো পচ্চযিকো, অথ খো পাপিচ্ছাৰ সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি. ‘‘মা হেৰং, কোকালিক, মা হেৰং, কোকালিক! পসাদেহি, কোকালিক, সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং. পেসলা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা’’তি.

অথ খো কোকালিকো ভিক্খু উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. অচিরপক্কন্তস্স চ কোকালিকস্স ভিক্খুনো সাসপমত্তীহি পীল়কাহি সব্বো কাযো ফুটো অহোসি. সাসপমত্তিযো হুত্ৰা মুগ্গমত্তিযো অহেসুং, মুগ্গমত্তিযো হুত্ৰা কলাযমত্তিযো অহেসুং, কলাযমত্তিযো হুত্ৰা কোলট্ঠিমত্তিযো অহেসুং, কোলট্ঠিমত্তিযো হুত্ৰা কোলমত্তিযো অহেসুং, কোলমত্তিযো হুত্ৰা আমলকমত্তিযো অহেসুং, আমলকমত্তিযো হুত্ৰা (তিণ্ডুকমত্তিযো অহেসুং, তিণ্ডুকমত্তিযো হুত্ৰা,) [সং. নি. ১.১৮১; সু. নি. কোকালিকসুত্ত নত্থি] বেল়ুৰসলাটুকমত্তিযো অহেসুং, বেল়ুৰসলাটুকমত্তিযো হুত্ৰা বিল্লমত্তিযো অহেসুং, বিল্লমত্তিযো হুত্ৰা পভিজ্জিংসু, পুব্বঞ্চ লোহিতঞ্চ পগ্ঘরিংসু. সো সুদং কদলিপত্তেসু সেতি মচ্ছোৰ ৰিসগিলিতো.

অথ খো তুরূ পচ্চেকব্রহ্মা [তুদুপ্পচ্চেকব্রহ্মা (সী. পী.), তুদি পচ্চেকব্রহ্মা (স্যা.), তুরি পচ্চেকব্রহ্মা (ক.) সং. নি. ১.১৮০] যেন কোকালিকো ভিক্খু তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ৰেহাসে ঠত্ৰা কোকালিকং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘পসাদেহি, কোকালিক, সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং. পেসলা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰং, আৰুসো’’তি? ‘‘অহং তুরূ পচ্চেকব্রহ্মা’’তি. ‘‘ননু ত্ৰং, আৰুসো, ভগৰতা অনাগামী ব্যাকতো, অথ কিঞ্চরহি ইধাগতো? পস্স যাৰঞ্চ তে ইদং অপরদ্ধ’’ন্তি.

অথ খো তুরূ পচ্চেকব্রহ্মা কোকালিকং ভিক্খুং গাথাহি অজ্ঝভাসি –

‘‘পুরিসস্স হি জাতস্স, কুঠারী জাযতে মুখে;

যায ছিন্দতি অত্তানং, বালো দুব্ভাসিতং ভণং.

‘‘যো নিন্দিযং পসংসতি, তং ৰা নিন্দতি যো পসংসিযো;

ৰিচিনাতি মুখেন সো কলিং, কলিনা তেন সুখং ন ৰিন্দতি.

‘‘অপ্পমত্তকো অযং কলি, যো অক্খেসু ধনপরাজযো;

সব্বস্সাপি সহাপি অত্তনা, অযমেৰ মহত্তরো কলি;

যো সুগতেসু মনং পদূসযে.

‘‘সতং সহস্সানং নিরব্বুদানং, ছত্তিংসতি পঞ্চ চ অব্বুদানি;

যমরিযগরহী নিরযং উপেতি, ৰাচং মনঞ্চ পণিধায পাপক’’ন্তি.

অথ খো কোকালিকো ভিক্খু তেনেৰ আবাধেন কালমকাসি. কালঙ্কতো চ কোকালিকো ভিক্খু পদুমং নিরযং উপপজ্জতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং আঘাতেত্ৰা.

অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতো খো ব্রহ্মা সহম্পতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কোকালিকো, ভন্তে, ভিক্খু কালঙ্কতো. কালঙ্কতো চ, ভন্তে, কোকালিকো ভিক্খু পদুমং নিরযং উপপন্নো সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং আঘাতেত্ৰা’’তি. ইদমৰোচ ব্রহ্মা সহম্পতি. ইদং ৰত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি.

অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইমং, ভিক্খৰে, রত্তিং ব্রহ্মা সহম্পতি অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. একমন্তং ঠিতো খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা সহম্পতি মং এতদৰোচ – ‘কোকালিকো, ভন্তে, ভিক্খু কালঙ্কতো; কালঙ্কতো চ, ভন্তে, কোকালিকো ভিক্খু পদুমং নিরযং উপপন্নো সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং আঘাতেত্ৰা’তি. ইদমৰোচ, ভিক্খৰে, ব্রহ্মা সহম্পতি. ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কীৰ দীঘং নু খো, ভন্তে, পদুমে নিরযে আযুপ্পমাণ’’ন্তি? ‘‘দীঘং খো, ভিক্খু, পদুমে নিরযে আযুপ্পমাণং. ন তং সুকরং সঙ্খাতুং – ‘এত্তকানি ৰস্সানীতি ৰা এত্তকানি ৰস্সসতানীতি ৰা এত্তকানি ৰস্সসহস্সানীতি ৰা এত্তকানি ৰস্সসতসহস্সানীতি ৰা’’’তি.

‘‘সক্কা পন, ভন্তে, উপমং কাতু’’ন্তি? ‘‘সক্কা, ভিক্খূ,’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতিখারিকো কোসলকো তিলৰাহো ততো পুরিসো ৰস্সসতস্স ৰস্সসতস্স অচ্চযেন একমেকং তিলং উদ্ধরেয্য. খিপ্পতরং খো সো, ভিক্খু, ৰীসতিখারিকো কোসলকো তিলৰাহো ইমিনা উপক্কমেন পরিক্খযং পরিযাদানং গচ্ছেয্য, ন ত্ৰেৰ একো অব্বুদো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি অব্বুদা নিরযা, এৰমেকো নিরব্বুদো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি নিরব্বুদা নিরযা, এৰমেকো অববো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি অববা নিরযা, এৰমেকো অটটো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি অটটা নিরযা, এৰমেকো অহহো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি অহহা নিরযা, এৰমেকো কুমুদো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি কুমুদা নিরযা, এৰমেকো সোগন্ধিকো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি সোগন্ধিকা নিরযা, এৰমেকো উপ্পলকো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি উপ্পলকা নিরযা, এৰমেকো পুণ্ডরীকো নিরযো. সেয্যথাপি, ভিক্খু, ৰীসতি পুণ্ডরীকা নিরযা, এৰমেকো পদুমো নিরযো. পদুমং খো পন, ভিক্খু, নিরযং কোকালিকো ভিক্খু উপপন্নো সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু চিত্তং আঘাতেত্ৰা’’তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা –

‘‘পুরিসস্স হি জাতস্স, কুঠারী জাযতে মুখে;

যায ছিন্দতি অত্তানং, বালো দুব্ভাসিতং ভণং.

‘‘যো নিন্দিযং পসংসতি, তং ৰা নিন্দতি যো পসংসিযো;

ৰিচিনাতি মুখেন সো কলিং, কলিনা তেন সুখং ন ৰিন্দতি.

‘‘অপ্পমত্তকো অযং কলি, যো অক্খেসু ধনপরাজযো;

সব্বস্সাপি সহাপি অত্তনা, অযমেৰ মহত্তরো কলি;

যো সুগতেসু মনং পদূসযে.

‘‘সতং সহস্সানং নিরব্বুদানং, ছত্তিংসতি পঞ্চ চ অব্বুদানি;

যমরিযগরহী নিরযং উপেতি, ৰাচং মনঞ্চ পণিধায পাপক’’ন্তি. নৰমং;

১০. খীণাসৰবলসুত্তং

৯০. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং সারিপুত্তং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কতি নু খো, সারিপুত্ত, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’’’তি?

‘‘দস, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি. কতমানি দস? [অ. নি. ৮.২৮; পটি. ম. ২.৪৪] ইধ, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অনিচ্চতো সব্বে সঙ্খারা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি. যম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অনিচ্চতো সব্বে সঙ্খারা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি, ইদম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অঙ্গারকাসূপমা কামা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি. যম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অঙ্গারকাসূপমা কামা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি, ইদম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো ৰিৰেকনিন্নং চিত্তং হোতি ৰিৰেকপোণং ৰিৰেকপব্ভারং ৰিৰেকট্ঠং নেক্খম্মাভিরতং ব্যন্তীভূতং সব্বসো আসৰট্ঠানিযেহি ধম্মেহি. যম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো ৰিৰেকনিন্নং চিত্তং হোতি ৰিৰেকপোণং ৰিৰেকপব্ভারং ৰিৰেকট্ঠং নেক্খম্মাভিরতং ব্যন্তীভূতং সব্বসো আসৰট্ঠানিযেহি ধম্মেহি, ইদম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা. যম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা, ইদম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি.

‘‘পুন চপরং, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো চত্তারো সম্মপ্পধানা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা…পে… চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা …পে… পঞ্চিন্দ্রিযানি… পঞ্চ বলানি ভাৰিতানি হোন্তি সুভাৰিতানি… সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো. যম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ইদম্পি, ভন্তে, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি.

‘‘ইমানি খো, ভন্তে, দস খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলানি, যেহি বলেহি সমন্নাগতো খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’’’তি. দসমং.

থেরৰগ্গো চতুত্থো.

তস্সুদ্দানং –

ৰাহনানন্দো পুণ্ণিযো, ব্যাকরং কত্থিমানিকো;

নপিযক্কোসকোকালি, খীণাসৰবলেন চাতি.

(১০) ৫. উপালিৰগ্গো

১. কামভোগীসুত্তং

৯১. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘দসযিমে, গহপতি, কামভোগী সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. কতমে দস? ইধ, গহপতি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন; অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি [ন অত্তানং সুখেতি পীণেতি (সী. স্যা. পী.) এৰমুপরিপি] ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন; অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন; অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি; ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি; ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি; ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন; ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন; ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি, ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন; ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি. তে চ ভোগে গথিতো [গধিতো (ক.) অ. নি. ৩.১২৪ পস্সিতব্বং] মুচ্ছিতো অজ্ঝোসন্নো [অজ্ঝাপন্নো (সব্বত্থ) অ. নি. ৩.১২৪ সুত্তৰণ্ণনা টীকা ওলোকেতব্বা] অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি.

‘‘ইধ পন, গহপতি, একচ্চো কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন; ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি. তে চ ভোগে অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী তীহি ঠানেহি গারয্হো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো. ‘ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো একেন ঠানেন পাসংসো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেন, অধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী একেন ঠানেন গারয্হো দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো, ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী একেন ঠানেন পাসংসো তীহি ঠানেহি গারয্হো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো. ‘ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনপি অসাহসেনপি, ধম্মাধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা সাহসেনপি অসাহসেনপি অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী তীহি ঠানেহি পাসংসো একেন ঠানেন গারয্হো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘অধম্মেন ভোগে পরিযেসতি সাহসেনা’তি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী একেন ঠানেন পাসংসো দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো. ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো. ‘ন অত্তানং সুখেতি ন পীণেতী’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন গারয্হো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমিনা একেন ঠানেন পাসংসো ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতি, অযং, গহপতি, কামভোগী দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো একেন ঠানেন গারয্হো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘ন সংৰিভজতি ন পুঞ্ঞানি করোতী’তি ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি দ্ৰীহি ঠানেহি পাসংসো ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, তে চ ভোগে গথিতো মুচ্ছিতো অজ্ঝোসন্নো অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি, অযং, গহপতি, কামভোগী তীহি ঠানেহি পাসংসো একেন ঠানেন গারয্হো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘তে চ ভোগে গথিতো মুচ্ছিতো অজ্ঝোসন্নো অনাদীনৰদস্সাৰী অনিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতী’তি, ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসো ইমিনা একেন ঠানেন গারয্হো.

‘‘তত্র, গহপতি, য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, তে চ ভোগে অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি, অযং, গহপতি, কামভোগী চতূহি ঠানেহি পাসংসো. ‘ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেনা’তি, ইমিনা পঠমেন ঠানেন পাসংসো. ‘অত্তানং সুখেতি পীণেতী’তি, ইমিনা দুতিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতী’তি, ইমিনা ততিযেন ঠানেন পাসংসো. ‘তে চ ভোগে অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতী’তি, ইমিনা চতুত্থেন ঠানেন পাসংসো. অযং, গহপতি, কামভোগী ইমেহি চতূহি ঠানেহি পাসংসো.

‘‘ইমে খো, গহপতি, দস কামভোগী সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং. ইমেসং খো, গহপতি, দসন্নং কামভোগীনং য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, তে চ ভোগে অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি, অযং ইমেসং দসন্নং কামভোগীনং অগ্গো চ সেট্ঠো চ পামোক্খো [মোক্খো (ক. সী.) অ. নি. ৪.৯৫; ৫.১৮১; সং. নি. ৩.৬৬২] চ উত্তমো চ পৰরো চ. সেয্যথাপি, গহপতি, গৰা খীরং, খীরম্হা দধি, দধিম্হা নৰনীতং, নৰনীতম্হা সপ্পি, সপ্পিম্হা সপ্পিমণ্ডো. সপ্পিমণ্ডো তত্থ অগ্গমক্খাযতি.

এৰমেৰং খো, গহপতি, ইমেসং দসন্নং কামভোগীনং য্ৰাযং কামভোগী ধম্মেন ভোগে পরিযেসতি অসাহসেন, ধম্মেন ভোগে পরিযেসিত্ৰা অসাহসেন অত্তানং সুখেতি পীণেতি সংৰিভজতি পুঞ্ঞানি করোতি, তে চ ভোগে অগথিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝোসন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি, অযং ইমেসং দসন্নং কামভোগীনং অগ্গো চ সেট্ঠো চ পামোক্খো [মোক্খো (ক. সী.) অ. নি. ৫.১৮১] চ উত্তমো চ পৰরো চা’’তি. পঠমং.

২. ভযসুত্তং

৯২. [অ. নি. ৯.২৭; সং. নি. ৫.১০২৪] অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘যতো, খো, গহপতি, অরিযসাৰকস্স পঞ্চ ভযানি ৰেরানি ৰূপসন্তানি হোন্তি, চতূহি চ সোতাপত্তিযঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি, অরিযো চস্স ঞাযো পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি সুপ্পটিৰিদ্ধো, সো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো. সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’তি.

‘‘কতমানি পঞ্চ ভযানি ৰেরানি ৰূপসন্তানি হোন্তি? যং, গহপতি, পাণাতিপাতী পাণাতিপাতপচ্চযা দিট্ঠধম্মিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি সম্পরাযিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো নেৰ দিট্ঠধম্মিকম্পি [নেৰ দিট্ঠধম্মিকং] ভযং ৰেরং পসৰতি ন সম্পরাযিকম্পি [ন সম্পরাযিকং] ভযং ৰেরং পসৰতি ন চেতসিকম্পি [ন চেতসিকং (সী. স্যা. পী.)] দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. পাণাতিপাতা পটিৰিরতস্স এৰং তং ভযং ৰেরং ৰূপসন্তং হোতি.

‘‘যং, গহপতি, অদিন্নাদাযী…পে… কামেসুমিচ্ছাচারী… মুসাৰাদী… সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠাযী সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানপচ্চযা দিট্ঠধম্মিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি সম্পরাযিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো নেৰ দিট্ঠধম্মিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি ন সম্পরাযিকম্পি ভযং ৰেরং পসৰতি ন চেতসিকম্পি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতস্স এৰং তং ভযং ৰেরং ৰূপসন্তং হোতি. ইমানি পঞ্চ ভযানি ৰেরানি ৰূপসন্তানি হোন্তি.

‘‘কতমেহি চতূহি সোতাপত্তিযঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি? ইধ, গহপতি, অরিযসাৰকো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা…পে… বুদ্ধো ভগৰা’তি; ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি; সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি; অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতো হোতি ‘অখণ্ডেহি অচ্ছিদ্দেহি অসবলেহি অকম্মাসেহি ভুজিস্সেহি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেহি অপরামট্ঠেহি সমাধিসংৰত্তনিকেহি’. ইমেহি চতূহি সোতাপত্তিযঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি.

‘‘কতমো চস্স অরিযো ঞাযো পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি সুপ্পটিৰিদ্ধো? ইধ, গহপতি, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘ইতি ইমস্মিং সতি ইদং হোতি; ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতি; ইমস্মিং অসতি ইদং ন হোতি; ইমস্স নিরোধা ইদং নিরুজ্ঝতি, যদিদং – অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা সম্ভৰন্তি, এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি; অৰিজ্জায ত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো…পে… এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতী’তি. অযঞ্চস্স অরিযো ঞাযো পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি সুপ্পটিৰিদ্ধো.

‘‘যতো খো, গহপতি, অরিযসাৰকস্স ইমানি পঞ্চ ভযানি ৰেরানি ৰূপসন্তানি হোন্তি, ইমেহি চ চতূহি সোতাপত্তিযঙ্গেহি সমন্নাগতো হোতি, অযঞ্চস্স অরিযো ঞাযো পঞ্ঞায সুদিট্ঠো হোতি সুপ্পটিৰিদ্ধো, সো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো; সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’তি. দুতিযং.

৩. কিংদিট্ঠিকসুত্তং

৯৩. একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি দিৰা দিৰস্স সাৰত্থিযা নিক্খমি ভগৰন্তং দস্সনায. অথ খো অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো তাৰ ভগৰন্তং দস্সনায. পটিসল্লীনো ভগৰা. মনোভাৰনীযানম্পি ভিক্খূনং অকালো দস্সনায. পটিসল্লীনা মনোভাৰনীযা ভিক্খূ. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি.

অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমি. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা সঙ্গম্ম সমাগম্ম উন্নাদিনো উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং কথেন্তা নিসিন্না হোন্তি. অদ্দসংসু খো তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান অঞ্ঞমঞ্ঞং সণ্ঠাপেসুং – ‘‘অপ্পসদ্দা ভোন্তো হোন্তু, মা ভোন্তো সদ্দমকত্থ. অযং অনাথপিণ্ডিকো গহপতি আরামং আগচ্ছতি সমণস্স গোতমস্স সাৰকো. যাৰতা খো পন সমণস্স গোতমস্স সাৰকা গিহী ওদাতৰসনা সাৰত্থিযং পটিৰসন্তি, অযং তেসং অঞ্ঞতরো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি. অপ্পসদ্দকামা খো পন তে আযস্মন্তো অপ্পসদ্দৰিনীতা অপ্পসদ্দস্স ৰণ্ণৰাদিনো. অপ্পেৰ নাম অপ্পসদ্দং পরিসং ৰিদিত্ৰা উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞেয্যা’’তি.

অথ খো তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা তুণ্হী অহেসুং. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘‘ৰদেহি, গহপতি, কিংদিট্ঠিকো সমণো গোতমো’’তি? ‘‘ন খো অহং, ভন্তে, ভগৰতো সব্বং দিট্ঠিং জানামী’’তি.

‘‘ইতি কির ত্ৰং, গহপতি, ন সমণস্স গোতমস্স সব্বং দিট্ঠিং জানাসি; ৰদেহি, গহপতি, কিংদিট্ঠিকা ভিক্খূ’’তি? ‘‘ভিক্খূনম্পি খো অহং, ভন্তে, ন সব্বং দিট্ঠিং জানামী’’তি.

‘‘ইতি কির ত্ৰং, গহপতি, ন সমণস্স গোতমস্স সব্বং দিট্ঠিং জানাসি নপি ভিক্খূনং সব্বং দিট্ঠিং জানাসি; ৰদেহি, গহপতি, কিংদিট্ঠিকোসি তুৰ’’ন্তি? ‘‘এতং খো, ভন্তে, অম্হেহি ন দুক্করং ব্যাকাতুং যংদিট্ঠিকা মযং. ইঙ্ঘ তাৰ আযস্মন্তো যথাসকানি দিট্ঠিগতানি ব্যাকরোন্তু, পচ্ছাপেতং অম্হেহি ন দুক্করং ভৰিস্সতি ব্যাকাতুং যংদিট্ঠিকা ময’’ন্তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো পরিব্বাজকো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’’তি.

অঞ্ঞতরোপি খো পরিব্বাজকো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’’তি.

অঞ্ঞতরোপি খো পরিব্বাজকো অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’’তি.

এৰং ৰুত্তে অনাথপিণ্ডিকো গহপতি তে পরিব্বাজকে এতদৰোচ – ‘‘য্ৰাযং, ভন্তে, আযস্মা এৰমাহ – ‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’তি, ইমস্স অযমাযস্মতো দিট্ঠি অত্তনো ৰা অযোনিসোমনসিকারহেতু উপ্পন্না পরতোঘোসপচ্চযা ৰা. সা খো পনেসা দিট্ঠি ভূতা সঙ্খতা চেতযিতা পটিচ্চসমুপ্পন্না. যং খো পন কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. যং দুক্খং তদেৰেসো আযস্মা অল্লীনো, তদেৰেসো আযস্মা অজ্ঝুপগতো.

‘‘যোপাযং, ভন্তে, আযস্মা এৰমাহ – ‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’তি, ইমস্সাপি অযমাযস্মতো দিট্ঠি অত্তনো ৰা অযোনিসোমনসিকারহেতু উপ্পন্না পরতোঘোসপচ্চযা ৰা. সা খো পনেসা দিট্ঠি ভূতা সঙ্খতা চেতযিতা পটিচ্চসমুপ্পন্না. যং খো পন কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. যং দুক্খং তদেৰেসো আযস্মা অল্লীনো, তদেৰেসো আযস্মা অজ্ঝুপগতো.

‘‘যোপাযং, ভন্তে, আযস্মা এৰমাহ – ‘অন্তৰা লোকো …পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, গহপতী’তি, ইমস্সাপি অযমাযস্মতো দিট্ঠি অত্তনো ৰা অযোনিসোমনসিকারহেতু উপ্পন্না পরতোঘোসপচ্চযা ৰা. সা খো পনেসা দিট্ঠি ভূতা সঙ্খতা চেতযিতা পটিচ্চসমুপ্পন্না. যং খো পন কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. যং দুক্খং তদেৰেসো আযস্মা অল্লীনো, তদেৰেসো আযস্মা অজ্ঝুপগতো’’তি.

এৰং ৰুত্তে তে পরিব্বাজকা অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং এতদৰোচুং – ‘‘ব্যাকতানি খো, গহপতি, অম্হেহি সব্বেহেৰ যথাসকানি দিট্ঠিগতানি. ৰদেহি, গহপতি, কিংদিট্ঠিকোসি তুৰ’’ন্তি? ‘‘যং খো, ভন্তে, কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. ‘যং দুক্খং তং নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’তি – এৰংদিট্ঠিকো অহং, ভন্তে’’তি.

‘‘যং খো, গহপতি, কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. যং দুক্খং তদেৰ ত্ৰং, গহপতি, অল্লীনো, তদেৰ ত্ৰং, গহপতি, অজ্ঝুপগতো’’তি.

‘‘যং খো, ভন্তে, কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং চেতযিতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং তদনিচ্চং. যদনিচ্চং তং দুক্খং. ‘যং দুক্খং তং নেতং মম, নেসোহমস্মি, নমেসো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং. তস্স চ উত্তরি নিস্সরণং যথাভূতং পজানামী’’তি.

এৰং ৰুত্তে তে পরিব্বাজকা তুণ্হীভূতা মঙ্কুভূতা পত্তক্খন্ধা অধোমুখা পজ্ঝাযন্তা অপ্পটিভানা নিসীদিংসু. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি তে পরিব্বাজকে তুণ্হীভূতে মঙ্কুভূতে পত্তক্খন্ধে অধোমুখে পজ্ঝাযন্তে অপ্পটিভানে ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যাৰতকো অহোসি তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি. ‘‘সাধু সাধু, গহপতি! এৰং খো তে, গহপতি, মোঘপুরিসা কালেন কালং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেতব্বা’’তি.

অথ খো ভগৰা অনাথপিণ্ডিকং গহপতিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তে অনাথপিণ্ডিকে গহপতিম্হি ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰস্সসতুপসম্পন্নো [ভিক্খু দীঘরত্তং অৰেধি ধম্মো (স্যা.)] ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, সোপি এৰমেৰং অঞ্ঞতিত্থিযে পরিব্বাজকে সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গণ্হেয্য যথা তং অনাথপিণ্ডিকেন গহপতিনা নিগ্গহিতা’’তি. ততিযং.

৪. ৰজ্জিযমাহিতসুত্তং

৯৪. একং সমযং ভগৰা চম্পাযং ৰিহরতি গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে. অথ খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি দিৰা দিৰস্স চম্পায নিক্খমি ভগৰন্তং দস্সনায. অথ খো ৰজ্জিযমাহিতস্স গহপতিস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো তাৰ ভগৰন্তং দস্সনায. পটিসল্লীনো ভগৰা. মনোভাৰনীযানম্পি ভিক্খূনং অকালো দস্সনায. পটিসল্লীনা মনোভাৰনীযাপি ভিক্খূ. যংনূনাহং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্য’’ন্তি.

অথ খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমি. তেন খো পন সমযেন তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা সঙ্গম্ম সমাগম্ম উন্নাদিনো উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং কথেন্তা নিসিন্না হোন্তি.

অদ্দসংসু খো তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা ৰজ্জিযমাহিতং গহপতিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান অঞ্ঞমঞ্ঞং সণ্ঠাপেসুং – ‘‘অপ্পসদ্দা ভোন্তো হোন্তু. মা ভোন্তো সদ্দমকত্থ. অযং ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি আগচ্ছতি সমণস্স গোতমস্স সাৰকো. যাৰতা খো পন সমণস্স গোতমস্স সাৰকা গিহী ওদাতৰসনা চম্পাযং পটিৰসন্তি, অযং তেসং অঞ্ঞতরো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি. অপ্পসদ্দকামা খো পন তে আযস্মন্তো অপ্পসদ্দৰিনীতা অপ্পসদ্দস্স ৰণ্ণৰাদিনো. অপ্পেৰ নাম অপ্পসদ্দং পরিসং ৰিদিত্ৰা উপসঙ্কমিতব্বং মঞ্ঞেয্যা’’তি.

অথ খো তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা তুণ্হী অহেসুং. অথ খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি যেন তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো ৰজ্জিযমাহিতং গহপতিং তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘‘সচ্চং কির, গহপতি, সমণো গোতমো সব্বং তপং গরহতি, সব্বং তপস্সিং লূখাজীৰিং একংসেন উপক্কোসতি উপৰদতী’’তি? ‘‘ন খো, ভন্তে, ভগৰা সব্বং তপং গরহতি নপি সব্বং তপস্সিং লূখাজীৰিং একংসেন উপক্কোসতি উপৰদতি. গারয্হং খো, ভন্তে, ভগৰা গরহতি, পসংসিতব্বং পসংসতি. গারয্হং খো পন, ভন্তে, ভগৰা গরহন্তো পসংসিতব্বং পসংসন্তো ৰিভজ্জৰাদো ভগৰা. ন সো ভগৰা এত্থ একংসৰাদো’’তি.

এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো পরিব্বাজকো ৰজ্জিযমাহিতং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘আগমেহি ত্ৰং, গহপতি, যস্স ত্ৰং সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণং ভাসতি, সমণো গোতমো ৰেনযিকো অপ্পঞ্ঞত্তিকো’’তি? ‘‘এত্থপাহং, ভন্তে, আযস্মন্তে ৰক্খামি সহধম্মেন – ‘ইদং কুসল’ন্তি, ভন্তে, ভগৰতা পঞ্ঞত্তং; ‘ইদং অকুসল’ন্তি, ভন্তে, ভগৰতা পঞ্ঞত্তং. ইতি কুসলাকুসলং ভগৰা পঞ্ঞাপযমানো সপঞ্ঞত্তিকো ভগৰা; ন সো ভগৰা ৰেনযিকো অপ্পঞ্ঞত্তিকো’’তি.

এৰং ৰুত্তে তে পরিব্বাজকা তুণ্হীভূতা মঙ্কুভূতা পত্তক্খন্ধা অধোমুখা পজ্ঝাযন্তা অপ্পটিভানা নিসীদিংসু. অথ খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি তে পরিব্বাজকে তুণ্হীভূতে মঙ্কুভূতে পত্তক্খন্ধে অধোমুখে পজ্ঝাযন্তে অপ্পটিভানে ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি যাৰতকো অহোসি তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং কথাসল্লাপো তং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি.

‘‘সাধু সাধু, গহপতি! এৰং খো তে, গহপতি, মোঘপুরিসা কালেন কালং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেতব্বা. নাহং, গহপতি, সব্বং তপং তপিতব্বন্তি ৰদামি; ন চ পনাহং, গহপতি, সব্বং তপং ন তপিতব্বন্তি ৰদামি; নাহং, গহপতি, সব্বং সমাদানং সমাদিতব্বন্তি ৰদামি; ন পনাহং, গহপতি, সব্বং সমাদানং ন সমাদিতব্বন্তি ৰদামি; নাহং, গহপতি, সব্বং পধানং পদহিতব্বন্তি ৰদামি; ন পনাহং, গহপতি, সব্বং পধানং ন পদহিতব্বন্তি ৰদামি; নাহং, গহপতি, সব্বো পটিনিস্সগ্গো পটিনিস্সজ্জিতব্বোতি ৰদামি. ন পনাহং, গহপতি, সব্বো পটিনিস্সগ্গো ন পটিনিস্সজ্জিতব্বোতি ৰদামি; নাহং, গহপতি, সব্বা ৰিমুত্তি ৰিমুচ্চিতব্বাতি ৰদামি; ন পনাহং, গহপতি, সব্বা ৰিমুত্তি ন ৰিমুচ্চিতব্বাতি ৰদামি.

‘‘যঞ্হি, গহপতি, তপং তপতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপং তপং ন তপিতব্বন্তি ৰদামি. যঞ্চ খ্ৰস্স গহপতি, তপং তপতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপং তপং তপিতব্বন্তি ৰদামি.

‘‘যঞ্হি, গহপতি, সমাদানং সমাদিযতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপং সমাদানং ন সমাদিতব্বন্তি ৰদামি. যঞ্চ খ্ৰস্স, গহপতি, সমাদানং সমাদিযতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপং সমাদানং সমাদিতব্বন্তি ৰদামি.

‘‘যঞ্হি, গহপতি, পধানং পদহতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপং পধানং ন পদহিতব্বন্তি ৰদামি. যঞ্চ খ্ৰস্স, গহপতি, পধানং পদহতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপং পধানং পদহিতব্বন্তি ৰদামি.

‘‘যঞ্হি, গহপতি, পটিনিস্সগ্গং পটিনিস্সজ্জতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপো পটিনিস্সগ্গো ন পটিনিস্সজ্জিতব্বোতি ৰদামি. যঞ্চ খ্ৰস্স, গহপতি, পটিনিস্সগ্গং পটিনিস্সজ্জতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপো পটিনিস্সগ্গো পটিনিস্সজ্জিতব্বোতি ৰদামি.

‘‘যঞ্হি, গহপতি, ৰিমুত্তিং ৰিমুচ্চতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপা ৰিমুত্তি ন ৰিমুচ্চিতব্বাতি ৰদামি. যঞ্চ খ্ৰস্স, গহপতি, ৰিমুত্তিং ৰিমুচ্চতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপা ৰিমুত্তি ৰিমুচ্চিতব্বাতি ৰদামী’’তি.

অথ খো ৰজ্জিযমাহিতো গহপতি ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তে ৰজ্জিযমাহিতে গহপতিম্হি ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘরত্তং অপ্পরজক্খো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, সোপি এৰমেৰং অঞ্ঞতিত্থিযে পরিব্বাজকে সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গণ্হেয্য যথা তং ৰজ্জিযমাহিতেন গহপতিনা নিগ্গহিতা’’তি. চতুত্থং.

৫. উত্তিযসুত্তং

৯৫. অথ খো উত্তিযো পরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো উত্তিযো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি? ‘‘অব্যাকতং খো এতং, উত্তিয, মযা – ‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘কিং পন, ভো গোতম, অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি? ‘‘এতম্পি খো, উত্তিয, অব্যাকতং মযা – ‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা … ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি? ‘‘এতম্পি খো, উত্তিয, অব্যাকতং মযা – ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো ‘অব্যাকতং খো এতং, উত্তিয, মযা – সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি.

‘‘‘কিং পন, ভো গোতম, অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘এতম্পি খো, উত্তিয, অব্যাকতং মযা অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি.

‘‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘এতম্পি খো, উত্তিয, অব্যাকতং মযা – ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি. অথ কিঞ্চরহি ভোতা গোতমেন ব্যাকত’’ন্তি?

‘‘অভিঞ্ঞায খো অহং, উত্তিয, সাৰকানং ধম্মং দেসেমি সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি.

‘‘যং পনেতং ভৰং গোতমো অভিঞ্ঞায সাৰকানং ধম্মং দেসেসি সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, সব্বো ৰা [সব্বো চ (ক.)] তেন লোকো নীযতি [নীযিস্সতি (সী.), নিয্যাস্সতি (স্যা.), নিয্যংস্সতি (পী.)] উপড্ঢো ৰা তিভাগো ৰা’’তি [তিভাগো ৰাতি পদেহি (ক.)]? এৰং ৰুত্তে ভগৰা তুণ্হী অহোসি.

অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘মা হেৰং খো উত্তিযো পরিব্বাজকো পাপকং দিট্ঠিগতং পটিলভি – ‘সব্বসামুক্কংসিকং ৰত মে সমণো গোতমো পঞ্হং পুট্ঠো সংসাদেতি, নো ৰিস্সজ্জেতি, ন নূন ৰিসহতী’তি. তদস্স উত্তিযস্স পরিব্বাজকস্স দীঘরত্তং অহিতায দুক্খাযা’’তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো উত্তিযং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘তেনহাৰুসো উত্তিয, উপমং তে করিস্সামি. উপমায মিধেকচ্চে ৰিঞ্ঞূ পুরিসা ভাসিতস্স অত্থং আজানন্তি. সেয্যথাপি, আৰুসো উত্তিয, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং দল়্হুদ্ধাপং [দল়্হুদ্দাপং (সী. পী.)] দল়্হপাকারতোরণং একদ্ৰারং. তত্রস্স দোৰারিকো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী অঞ্ঞাতানং নিৰারেতা ঞাতানং পৰেসেতা. সো তস্স নগরস্স সমন্তা অনুপরিযাযপথং অনুক্কমতি. অনুপরিযাযপথং অনুক্কমমানো ন পস্সেয্য পাকারসন্ধিং ৰা পাকারৰিৰরং ৰা, অন্তমসো বিল়ারনিক্খমনমত্তম্পি. নো চ খ্ৰস্স এৰং ঞাণং হোতি – ‘এত্তকা পাণা ইমং নগরং পৰিসন্তি ৰা নিক্খমন্তি ৰা’তি. অথ খ্ৰস্স এৰমেত্থ হোতি – ‘যে খো কেচি ওল়ারিকা পাণা ইমং নগরং পৰিসন্তি ৰা নিক্খমন্তি ৰা, সব্বে তে ইমিনা দ্ৰারেন পৰিসন্তি ৰা নিক্খমন্তি ৰা’তি.

‘‘এৰমেৰং খো, আৰুসো উত্তিয, ন তথাগতস্স এৰং উস্সুক্কং হোতি – ‘সব্বো ৰা তেন লোকো নীযতি, উপড্ঢো ৰা, তিভাগো ৰা’তি. অথ খো এৰমেত্থ তথাগতস্স হোতি – ‘যে খো কেচি লোকম্হা নীযিংসু ৰা নীযন্তি ৰা নীযিস্সন্তি ৰা, সব্বে তে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে, চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপ্পতিট্ঠিতচিত্তা, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা. এৰমেতে [এৰমেতেন (ক.)] লোকম্হা নীযিংসু ৰা নীযন্তি ৰা নীযিস্সন্তি ৰা’তি. যদেৰ খো ত্ৰং [যদেৰ খ্ৰেত্থ (ক.)], আৰুসো উত্তিয, ভগৰন্তং পঞ্হং [ইমং পঞ্হং (স্যা. ক.)] অপুচ্ছি তদেৰেতং পঞ্হং ভগৰন্তং অঞ্ঞেন পরিযাযেন অপুচ্ছি. তস্মা তে তং ভগৰা ন ব্যাকাসী’’তি. পঞ্চমং.

৬. কোকনুদসুত্তং

৯৬. ‘‘একং সমযং আযস্মা আনন্দো রাজগহে ৰিহরতি তপোদারামে. অথ খো আযস্মা আনন্দো রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায যেন তপোদা তেনুপসঙ্কমি গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং. তপোদায [তপোদে (ক.)] গত্তানি পরিসিঞ্চিত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা একচীৰরো অট্ঠাসি গত্তানি পুব্বাপযমানো. কোকনুদোপি খো পরিব্বাজকো রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায যেন তপোদা তেনুপসঙ্কমি গত্তানি পরিসিঞ্চিতুং.

অদ্দসা খো কোকনুদো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং আনন্দং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং. দিস্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘ক্ৰেত্থ [কো তেত্থ (সী.), ক্ৰত্থ (পী. ক.)], আৰুসো’’তি? ‘‘অহমাৰুসো, ভিক্খূ’’তি.

‘‘কতমেসং, আৰুসো, ভিক্খূন’’ন্তি? ‘‘সমণানং, আৰুসো, সক্যপুত্তিযান’’ন্তি.

‘‘পুচ্ছেয্যাম মযং আযস্মন্তং কিঞ্চিদেৰ দেসং, সচে আযস্মা ওকাসং করোতি পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণাযা’’তি. ‘‘পুচ্ছাৰুসো, সুত্ৰা ৰেদিস্সামা’’তি.

‘‘কিং নু খো, ভো, ‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – এৰংদিট্ঠি [এৰংদিট্ঠিকো (স্যা.)] ভৰ’’ন্তি? ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – ‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘কিং পন, ভো, ‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি – এৰংদিট্ঠি ভৰ’’ন্তি? ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – ‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘কিং নু খো, ভো, অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠি ভৰ’’ন্তি? ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’’ন্তি.

‘‘তেন হি ভৰং ন জানাতি, ন পস্সতী’’তি? ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, ন জানামি ন পস্সামি. জানামহং, আৰুসো, পস্সামী’’তি.

‘‘‘কিং নু খো, ভো, সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠি ভৰ’ন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি.

‘‘‘কিং পন, ভো, অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠি ভৰ’ন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি.

‘‘কিং নু খো, ভো, অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞন্তি – এৰংদিট্ঠি ভৰন্তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘ন খো অহং, আৰুসো, এৰংদিট্ঠি – নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি ৰদেসি.

‘‘‘তেন হি ভৰং ন জানাতি ন পস্সতী’তি, ইতি পুট্ঠো সমানো – ‘ন খো অহং, আৰুসো, ন জানামি ন পস্সামি. জানামহং, আৰুসো, পস্সামী’তি ৰদেসি. যথা কথং পনাৰুসো, ইমস্স ভাসিতস্স অত্থো দট্ঠব্বো’’তি?

‘‘‘সস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি খো, আৰুসো, দিট্ঠিগতমেতং. ‘অসস্সতো লোকো, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি খো, আৰুসো, দিট্ঠিগতমেতং. অন্তৰা লোকো…পে… অনন্তৰা লোকো… তং জীৰং তং সরীরং… অঞ্ঞং জীৰং অঞ্ঞং সরীরং… হোতি তথাগতো পরং মরণা… ন হোতি তথাগতো পরং মরণা… হোতি চ ন চ হোতি তথাগতো পরং মরণা… ‘নেৰ হোতি ন ন হোতি তথাগতো পরং মরণা, ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি খো, আৰুসো, দিট্ঠিগতমেতং.

‘‘যাৰতা, আৰুসো, দিট্ঠি [দিট্ঠিগতা (সব্বত্থ)] যাৰতা দিট্ঠিট্ঠানং দিট্ঠিঅধিট্ঠানং দিট্ঠিপরিযুট্ঠানং দিট্ঠিসমুট্ঠানং দিট্ঠিসমুগ্ঘাতো [যাৰতা দিট্ঠিট্ঠান অধিট্ঠান পরিযুট্ঠান সমুট্ঠান সমুগ্ঘাতো (সী. পী.)], তমহং জানামি তমহং পস্সামি. তমহং জানন্তো তমহং পস্সন্তো ক্যাহং ৰক্খামি – ‘ন জানামি ন পস্সামী’তি? জানামহং, আৰুসো, পস্সামী’’তি.

‘‘কো নামো আযস্মা, কথঞ্চ পনাযস্মন্তং সব্রহ্মচারী জানন্তী’’তি? ‘‘‘আনন্দো’তি খো মে, আৰুসো, নামং. ‘আনন্দো’তি চ পন মং সব্রহ্মচারী জানন্তী’’তি. ‘‘মহাচরিযেন ৰত কির, ভো, সদ্ধিং মন্তযমানা ন জানিম্হ – ‘আযস্মা আনন্দো’তি. সচে হি মযং জানেয্যাম – ‘অযং আযস্মা আনন্দো’তি, এত্তকম্পি নো নপ্পটিভাযেয্য [নপ্পটিভাসেয্যাম (ক.) নপ্পটিভাসেয্য (বহূসু) ম. নি. ৩.২১৬ পস্সিতব্বং]. খমতু চ মে আযস্মা আনন্দো’’তি. ছট্ঠং.

৭. আহুনেয্যসুত্তং

৯৭. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স.

‘‘কতমেহি দসহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু.

‘‘বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো. যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা.

‘‘কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো.

‘‘সম্মাদিট্ঠিকো হোতি সম্মাদস্সনেন সমন্নাগতো.

‘‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি; বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরামসতি [পরিমসতি (সী.)] পরিমজ্জতি, যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি.

‘‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চ.

‘‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি. সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘ৰীতরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং… ৰীতদোসং ৰা চিত্তং… সমোহং ৰা চিত্তং… ৰীতমোহং ৰা চিত্তং… সংখিত্তং ৰা চিত্তং… ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং… মহগ্গতং ৰা চিত্তং… অমহগ্গতং ৰা চিত্তং… সউত্তরং ৰা চিত্তং… অনুত্তরং ৰা চিত্তং… সমাহিতং ৰা চিত্তং… অসমাহিতং ৰা চিত্তং… ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং… অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি.

‘‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি, ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি.

‘‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত খো ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে, সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি.

‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু আহুনেয্যো হোতি পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি. সত্তমং.

৮. থেরসুত্তং

৯৮. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি, ফাসুযেৰ ৰিহরতি. কতমেহি দসহি? থেরো হোতি রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতো, সীলৰা হোতি …পে… সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, বহুস্সুতো হোতি…পে… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধো, উভযানি খো পনস্স পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো, অধিকরণসমুপ্পাদৰূপসমকুসলো হোতি, ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো, সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরচীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, পাসাদিকো হোতি অভিক্কন্তপটিক্কন্তে [অভিক্কন্তপটিক্কন্তো (ক.)] সুসংৰুতো অন্তরঘরে নিসজ্জায, চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী হোতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী, আসৰানঞ্চ খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো থেরো ভিক্খু যস্সং যস্সং দিসাযং ৰিহরতি, ফাসুযেৰ ৰিহরতী’’তি. অট্ঠমং.

৯. উপালিসুত্তং

৯৯. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিতু’’ন্তি.

‘‘দুরভিসম্ভৰানি হি খো [দুরভিসম্ভৰানি খো (সী. পী.)], উপালি, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি. দুক্করং পৰিৰেকং দুরভিরমং. একত্তে হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো. যো খো, উপালি, এৰং ৰদেয্য – ‘অহং সমাধিং অলভমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিস্সামী’তি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘সংসীদিস্সতি ৰা উপ্লৰিস্সতি ৰা’তি [উপ্পিলৰিস্সতি ৰা (সী. স্যা. পী.)].

‘‘সেয্যথাপি, উপালি, মহাউদকরহদো. অথ আগচ্ছেয্য হত্থিনাগো সত্তরতনো ৰা অড্ঢট্ঠরতনো [অট্ঠরতনো (সী. পী.)] ৰা. তস্স এৰমস্স – ‘যংনূনাহং ইমং উদকরহদং ওগাহেত্ৰা কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্যং পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্যং. কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা ন্হত্ৰা [নহাত্ৰা (সী. পী.), ন্হাত্ৰা (স্যা.)] চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা যেন কামং পক্কমেয্য’ন্তি. সো তং উদকরহদং ওগাহেত্ৰা কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্য পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্য; কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা যেন কামং পক্কমেয্য. তং কিস্স হেতু? মহা, উপালি [মহা হুপালি (সী. পী.)], অত্তভাৰো গম্ভীরে গাধং ৰিন্দতি.

‘‘অথ আগচ্ছেয্য সসো ৰা বিল়ারো ৰা. তস্স এৰমস্স – ‘কো চাহং, কো চ হত্থিনাগো! যংনূনাহং ইমং উদকরহদং ওগাহেত্ৰা কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্যং পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়েয্যং; কণ্ণসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা পিট্ঠিসংধোৰিকম্পি খিড্ডং কীল়িত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা যেন কামং পক্কমেয্য’ন্তি. সো তং উদকরহদং সহসা অপ্পটিসঙ্খা পক্খন্দেয্য. তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘সংসীদিস্সতি ৰা উপ্লৰিস্সতি ৰা’তি. তং কিস্স হেতু? পরিত্তো, উপালি, অত্তভাৰো গম্ভীরে গাধং ন ৰিন্দতি. এৰমেৰং খো, উপালি, যো এৰং ৰদেয্য – ‘অহং সমাধিং অলভমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰিস্সামী’তি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ‘সংসীদিস্সতি ৰা উপ্লৰিস্সতি ৰা’তি.

‘‘সেয্যথাপি, উপালি, দহরো কুমারো মন্দো উত্তানসেয্যকো সকেন মুত্তকরীসেন কীল়তি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, নন্ৰাযং কেৰলা পরিপূরা বালখিড্ডা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘স খো সো, উপালি, কুমারো অপরেন সমযেন ৰুদ্ধিমন্ৰায ইন্দ্রিযানং পরিপাকমন্ৰায যানি কানিচি কুমারকানং কীল়াপনকানি ভৰন্তি, সেয্যথিদং – ৰঙ্ককং [ৰঙ্কং (সী. পী.)] ঘটিকং মোক্খচিকং চিঙ্গুলকং [পিঙ্গুলিকং (স্যা.), চিঙ্কুলকং (ক.)] পত্তাল়্হকং রথকং ধনুকং, তেহি কীল়তি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, নন্ৰাযং খিড্ডা পুরিমায খিড্ডায অভিক্কন্ততরা চ পণীততরা চা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘স খো সো, উপালি, কুমারো অপরেন সমযেন ৰুদ্ধিমন্ৰায ইন্দ্রিযানং পরিপাকমন্ৰায পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতো সমঙ্গিভূতো পরিচারেতি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেহি রূপেহি ইট্ঠেহি কন্তেহি মনাপেহি পিযরূপেহি কামূপসংহিতেহি রজনীযেহি, সোতৰিঞ্ঞেয্যেহি সদ্দেহি… ঘানৰিঞ্ঞেয্যেহি গন্ধেহি… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যেহি রসেহি… কাযৰিঞ্ঞেয্যেহি ফোট্ঠব্বেহি ইট্ঠেহি কন্তেহি মনাপেহি পিযরূপেহি কামূপসংহিতেহি রজনীযেহি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, নন্ৰাযং খিড্ডা পুরিমাহি খিড্ডাহি অভিক্কন্ততরা চ পণীততরা চা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

[দী. নি. ১.১৯০; ম. নি. ২.২৩৩] ‘‘ইধ খো পন ৰো [ৰোতি নিপাতমত্তং (অট্ঠ.)], উপালি, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা. সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি.

‘‘তং ধম্মং সুণাতি গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা কুলে পচ্চাজাতো. সো তং ধম্মং সুত্ৰা তথাগতে সদ্ধং পটিলভতি. সো তেন সদ্ধাপটিলাভেন সমন্নাগতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘সম্বাধো ঘরাৰাসো রজাপথো, অব্ভোকাসো পব্বজ্জা. নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং. যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজেয্য’ন্তি.

‘‘সো অপরেন সমযেন অপ্পং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায অপ্পং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায মহন্তং ৰা ঞাতিপরিৰট্টং পহায কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি.

‘‘সো এৰং পব্বজিতো সমানো ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি.

‘‘অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি দিন্নাদাযী দিন্নপাটিকঙ্খী; অথেনেন সুচিভূতেন অত্তনা ৰিহরতি.

‘‘অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী হোতি আরাচারী ৰিরতো মেথুনা গামধম্মা.

‘‘মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স.

‘‘পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ইতো সুত্ৰা ন অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা, সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী; সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি. যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী, নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং.

‘‘সো বীজগামভূতগামসমারম্ভা পটিৰিরতো হোতি. একভত্তিকো হোতি রত্তূপরতো, ৰিরতো ৰিকালভোজনা. নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো হোতি, মালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি, উচ্চাসযনমহাসযনা পটিৰিরতো হোতি, জাতরূপরজতপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, আমকধঞ্ঞপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, আমকমংসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, ইত্থিকুমারিকপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, দাসিদাসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, অজেল়কপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, কুক্কুটসূকরপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, হত্থিগৰস্সৰল়ৰপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, খেত্তৰত্থুপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতি, দূতেয্যপহিণগমনানুযোগা পটিৰিরতো হোতি, কযৰিক্কযা পটিৰিরতো হোতি, তুলাকূটকংসকূটমানকূটা পটিৰিরতো হোতি, উক্কোটনৰঞ্চননিকতিসাচিযোগা পটিৰিরতো হোতি, ছেদনৰধবন্ধনৰিপরামোসআলোপসহসাকারা পটিৰিরতো হোতি.

‘‘সো সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেন কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন. যেন যেনেৰ পক্কমতি সমাদাযেৰ পক্কমতি, সেয্যথাপি নাম পক্খী সকুণো যেন যেনেৰ ডেতি সপত্তভারোৰ ডেতি. এৰমেৰং ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি কাযপরিহারিকেন চীৰরেন কুচ্ছিপরিহারিকেন পিণ্ডপাতেন. যেন যেনেৰ পক্কমতি সমাদাযেৰ পক্কমতি. সো ইমিনা অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অনৰজ্জসুখং পটিসংৰেদেতি.

‘‘সো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি; রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সো ইমিনা অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো অজ্ঝত্তং অব্যাসেকসুখং পটিসংৰেদেতি.

‘‘সো অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি.

‘‘সো ইমিনা চ অরিযেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতো, ইমিনা চ অরিযেন ইন্দ্রিযসংৰরেন সমন্নাগতো, ইমিনা চ অরিযেন সতিসম্পজঞ্ঞে সমন্নাগতো ৰিৰিত্তং সেনাসনং ভজতি অরঞ্ঞং রুক্খমূলং পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জং. সো অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা.

‘‘সো অভিজ্ঝং লোকে পহায ৰিগতাভিজ্ঝেন চেতসা ৰিহরতি, অভিজ্ঝায চিত্তং পরিসোধেতি. ব্যাপাদপদোসং পহায অব্যাপন্নচিত্তো ৰিহরতি সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী, ব্যাপাদপদোসা চিত্তং পরিসোধেতি. থিনমিদ্ধং পহায ৰিগতথিনমিদ্ধো ৰিহরতি আলোকসঞ্ঞী সতো সম্পজানো, থিনমিদ্ধা চিত্তং পরিসোধেতি. উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহায অনুদ্ধতো ৰিহরতি অজ্ঝত্তং ৰূপসন্তচিত্তো, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চা চিত্তং পরিসোধেতি. ৰিচিকিচ্ছং পহায তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিহরতি অকথংকথী কুসলেসু ধম্মেসু, ৰিচিকিচ্ছায চিত্তং পরিসোধেতি.

‘‘সো ইমে পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, নো চ খো তাৰ অনুপ্পত্তসদত্থা ৰিহরন্তি.

‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, নো চ খো তাৰ অনুপ্পত্তসদত্থা ৰিহরন্তি.

‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা…পে… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, নো চ খো তাৰ অনুপ্পত্তসদত্থা ৰিহরন্তি.

‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থং ঝানং…পে….

পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, নো চ খো তাৰ অনুপ্পত্তসদত্থা ৰিহরন্তি.

‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….

‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….

‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম ‘সন্তমেতং পণীতমেত’ন্তি নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, নো চ খো তাৰ অনুপ্পত্তসদত্থা ৰিহরন্তি.

‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. তং কিং মঞ্ঞসি, উপালি, ‘নন্ৰাযং ৰিহারো পুরিমেহি ৰিহারেহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’.

‘‘ইমম্পি খো, উপালি, মম সাৰকা অত্তনি ধম্মং সম্পস্সমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অনুপ্পত্তসদত্থা চ ৰিহরন্তি. ইঙ্ঘ ত্ৰং, উপালি, সঙ্ঘে ৰিহরাহি. সঙ্ঘে তে ৰিহরতো ফাসু ভৰিস্সতী’’তি. নৰমং.

১০. অভব্বসুত্তং

১০০. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে দস? রাগং, দোসং, মোহং, কোধং, উপনাহং, মক্খং, পল়াসং, ইস্সং, মচ্ছরিযং, মানং – ইমে খো ভিক্খৰে, দস ধম্মে অপ্পহায অভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং.

‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতুং. কতমে দস? রাগং, দোসং, মোহং, কোধং, উপনাহং, মক্খং, পল়াসং, ইস্সং, মচ্ছরিযং, মানং – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মে পহায ভব্বো অরহত্তং সচ্ছিকাতু’’ন্তি. দসমং.

উপালিৰগ্গো পঞ্চমো.

তস্সুদ্দানং –

কামভোগী ভযং দিট্ঠি, ৰজ্জিযমাহিতুত্তিযা;

কোকনুদো আহুনেয্যো, থেরো উপালি অভব্বোতি.

দুতিযপণ্ণাসকং সমত্তং.

৩. ততিযপণ্ণাসকং

(১১) ১. সমণসঞ্ঞাৰগ্গো

১. সমণসঞ্ঞাসুত্তং

১০১. ‘‘তিস্সো ইমা, ভিক্খৰে, সমণসঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত ধম্মে পরিপূরেন্তি. কতমা তিস্সো? ৰেৰণ্ণিযম্হি অজ্ঝুপগতো, পরপটিবদ্ধা মে জীৰিকা, অঞ্ঞো মে আকপ্পো করণীযোতি – ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সমণসঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত ধম্মে পরিপূরেন্তি.

‘‘কতমে সত্ত? সন্ততকারী [সততকারী (স্যা. পী. ক.)] হোতি সন্ততৰুত্তি [সততৰুত্তি (স্যা. পী.)] সীলেসু, অনভিজ্ঝালু হোতি, অব্যাপজ্জো হোতি, অনতিমানী হোতি, সিক্খাকামো হোতি, ইদমত্থংতিস্স হোতি জীৰিতপরিক্খারেসু, আরদ্ধৰীরিযো চ [আরদ্ধৰিরিযো চ (সী. পী.), আরদ্ধৰিরিযো (স্যা.)] ৰিহরতি. ইমা খো, ভিক্খৰে, তিস্সো সমণসঞ্ঞা ভাৰিতা বহুলীকতা ইমে সত্ত ধম্মে পরিপূরেন্তী’’তি. পঠমং.

২. বোজ্ঝঙ্গসুত্তং

১০২. ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা তিস্সো ৰিজ্জা পরিপূরেন্তি. কতমে সত্ত? সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো – ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা তিস্সো ৰিজ্জা পরিপূরেন্তি. কতমা তিস্সো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো…পে… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি. দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন…পে… যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. আসৰানং খযা…পে… সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খো, ভিক্খৰে, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা ইমা তিস্সো ৰিজ্জা পরিপূরেন্তী’’তি. দুতিযং.

৩. মিচ্ছত্তসুত্তং

১০৩. ‘‘মিচ্ছত্তং, ভিক্খৰে, আগম্ম ৰিরাধনা হোতি, নো আরাধনা. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, মিচ্ছত্তং আগম্ম ৰিরাধনা হোতি, নো আরাধনা? মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো পহোতি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচা পহোতি, মিচ্ছাৰাচস্স মিচ্ছাকম্মন্তো পহোতি, মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰো পহোতি, মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামো পহোতি, মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতি পহোতি, মিচ্ছাসতিস্স মিচ্ছাসমাধি পহোতি, মিচ্ছাসমাধিস্স মিচ্ছাঞাণং পহোতি, মিচ্ছাঞাণিস্স [মিচ্ছাঞাণস্স (পী. ক.)] মিচ্ছাৰিমুত্তি পহোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, মিচ্ছত্তং আগম্ম ৰিরাধনা হোতি, নো আরাধনা.

‘‘সম্মত্তং, ভিক্খৰে, আগম্ম আরাধনা হোতি, নো ৰিরাধনা. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মত্তং আগম্ম আরাধনা হোতি, নো ৰিরাধনা? সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি, সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচা পহোতি, সম্মাৰাচস্স সম্মাকম্মন্তো পহোতি, সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰো পহোতি, সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামো পহোতি, সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতি পহোতি, সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধি পহোতি, সম্মাসমাধিস্স সম্মাঞাণং পহোতি, সম্মাঞাণিস্স [সম্মাঞাণস্স (পী. ক.)] সম্মাৰিমুত্তি পহোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সম্মত্তং আগম্ম আরাধনা হোতি, নো ৰিরাধনা’’তি. ততিযং.

৪. বীজসুত্তং

১০৪. [অ. নি. ১.৩০৬; কথা. ৭০৮] ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলস্স মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচস্স মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতিস্স মিচ্ছাসমাধিস্স মিচ্ছাঞাণিস্স মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স যঞ্চ কাযকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং [সমাদিণ্ণং (পী. ক.)] যঞ্চ ৰচীকম্মং… যঞ্চ মনোকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যা চ চেতনা যা চ পত্থনা যো চ পণিধি যে চ সঙ্খারা, সব্বে তে ধম্মা অনিট্ঠায অকন্তায অমনাপায অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দিট্ঠি হিস্স [দিট্ঠি হি (সী. স্যা. পী.)], ভিক্খৰে, পাপিকা.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নিম্ববীজং ৰা কোসাতকিবীজং ৰা তিত্তকালাবুবীজং ৰা অল্লায পথৰিযা নিক্খিত্তং যঞ্চেৰ পথৰিরসং উপাদিযতি যঞ্চ আপোরসং উপাদিযতি, সব্বং তং তিত্তকত্তায কটুকত্তায অসাতত্তায সংৰত্ততি. তং কিস্স হেতু? বীজঞ্হি, ভিক্খৰে, পাপকং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচস্স মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতিস্স মিচ্ছাসমাধিস্স মিচ্ছাঞাণিস্স মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স যঞ্চেৰ কাযকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যঞ্চ ৰচীকম্মং… যঞ্চ মনোকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যা চ চেতনা যা চ পত্থনা যো চ পণিধি যে চ সঙ্খারা, সব্বে তে ধম্মা অনিট্ঠায অকন্তায অমনাপায অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দিট্ঠি হিস্স, ভিক্খৰে, পাপিকা.

‘‘সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচস্স সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধিস্স সম্মাঞাণিস্স সম্মাৰিমুত্তিস্স যঞ্চেৰ কাযকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যঞ্চ ৰচীকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যঞ্চ মনোকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যা চ চেতনা যা চ পত্থনা যো চ পণিধি যে চ সঙ্খারা, সব্বে তে ধম্মা ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দিট্ঠি হিস্স, ভিক্খৰে, ভদ্দিকা.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উচ্ছুবীজং ৰা সালিবীজং ৰা মুদ্দিকাবীজং ৰা অল্লায পথৰিযা নিক্খিত্তং যঞ্চ পথৰিরসং উপাদিযতি যঞ্চ আপোরসং উপাদিযতি সব্বং তং সাতত্তায মধুরত্তায অসেচনকত্তায সংৰত্ততি. তং কিস্স হেতু? বীজঞ্হি ভিক্খৰে, ভদ্দকং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠিকস্স…পে. … সম্মাৰিমুত্তিস্স যঞ্চেৰ কাযকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যঞ্চ ৰচীকম্মং… যঞ্চ মনোকম্মং যথাদিট্ঠি সমত্তং সমাদিন্নং যা চ চেতনা যা চ পত্থনা যো চ পণিধি যে চ সঙ্খারা, সব্বে তে ধম্মা ইট্ঠায কন্তায মনাপায হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দিট্ঠি হিস্স, ভিক্খৰে, ভদ্দিকা’’তি. চতুত্থং.

৫. ৰিজ্জাসুত্তং

১০৫. ‘‘অৰিজ্জা, ভিক্খৰে, পুব্বঙ্গমা অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা, অন্ৰদেৰ অহিরিকং অনোত্তপ্পং. অৰিজ্জাগতস্স, ভিক্খৰে, অৰিদ্দসুনো মিচ্ছাদিট্ঠি পহোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স মিচ্ছাসঙ্কপ্পো পহোতি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচা পহোতি, মিচ্ছাৰাচস্স মিচ্ছাকম্মন্তো পহোতি, মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰো পহোতি, মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামো পহোতি, মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতি পহোতি, মিচ্ছাসতিস্স মিচ্ছাসমাধি পহোতি, মিচ্ছাসমাধিস্স মিচ্ছাঞাণং পহোতি, মিচ্ছাঞাণিস্স মিচ্ছাৰিমুত্তি পহোতি.

‘‘ৰিজ্জা, ভিক্খৰে, পুব্বঙ্গমা কুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা, অন্ৰদেৰ হিরোত্তপ্পং. ৰিজ্জাগতস্স, ভিক্খৰে, ৰিদ্দসুনো সম্মাদিট্ঠি পহোতি, সম্মাদিট্ঠিকস্স সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি, সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচা পহোতি, সম্মাৰাচস্স সম্মাকম্মন্তো পহোতি, সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰো পহোতি, সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামো পহোতি, সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতি পহোতি, সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধি পহোতি, সম্মাসমাধিস্স সম্মাঞাণং পহোতি, সম্মাঞাণিস্স সম্মাৰিমুত্তি পহোতী’’তি. পঞ্চমং.

৬. নিজ্জরসুত্তং

১০৬. [দী. নি. ৩.৩৬০] ‘‘দসযিমানি, ভিক্খৰে, নিজ্জরৰত্থূনি. কতমানি দস? সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতি; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো নিজ্জিণ্ণো হোতি; যে চ মিচ্ছাসঙ্কপ্পপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাসঙ্কপ্পপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাৰাচস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা নিজ্জিণ্ণা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰাচাপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাৰাচাপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো নিজ্জিণ্ণো হোতি; যে চ মিচ্ছাকম্মন্তপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাকম্মন্তপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাআজীৰস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো নিজ্জিণ্ণো হোতি; যে চ মিচ্ছাআজীৰপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাআজীৰপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো নিজ্জিণ্ণো হোতি; যে চ মিচ্ছাৰাযামপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাৰাযামপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি নিজ্জিণ্ণা হোতি; যে চ মিচ্ছাসতিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাসতিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি নিজ্জিণ্ণো হোতি; যে চ মিচ্ছাসমাধিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাসমাধিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাঞাণিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং নিজ্জিণ্ণং হোতি; যে চ মিচ্ছাঞাণপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাঞাণপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাৰিমুত্তিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি নিজ্জিণ্ণা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইমানি খো, ভিক্খৰে, দস নিজ্জরৰত্থূনী’’তি. ছট্ঠং.

৭. ধোৰনসুত্তং

১০৭. ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, দক্খিণেসু জনপদেসু ধোৰনং নাম. তত্থ হোতি অন্নম্পি পানম্পি খজ্জম্পি ভোজ্জম্পি লেয্যম্পি পেয্যম্পি নচ্চম্পি গীতম্পি ৰাদিতম্পি. অত্থেতং, ভিক্খৰে, ধোৰনং; ‘নেতং নত্থী’তি ৰদামি. তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, ধোৰনং হীনং গম্মং পোথুজ্জনিকং অনরিযং অনত্থসংহিতং ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি.

‘‘অহঞ্চ খো, ভিক্খৰে, অরিযং ধোৰনং দেসেস্সামি, যং ধোৰনং একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি, যং ধোৰনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমঞ্চ তং, ভিক্খৰে, অরিযং ধোৰনং, (যং ধোৰনং) [( ) নত্থি স্যামপোত্থকে] একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি, যং ধোৰনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি?

‘‘সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি নিদ্ধোতা হোতি; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিদ্ধোতা হোন্তি; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো নিদ্ধোতো হোতি…পে… সম্মাৰাচস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা নিদ্ধোতা হোতি… সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো নিদ্ধোতো হোতি… সম্মাআজীৰস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো নিদ্ধোতো হোতি… সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো নিদ্ধোতো হোতি… সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি নিদ্ধোতা হোতি… সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি নিদ্ধোতো হোতি… সম্মাঞাণিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং নিদ্ধোতং হোতি…পে….

‘‘সম্মাৰিমুত্তিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি নিদ্ধোতা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিদ্ধোতা হোন্তি; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইদং খো তং, ভিক্খৰে, অরিযং ধোৰনং একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি, যং ধোৰনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তী’’তি. সত্তমং.

৮. তিকিচ্ছকসুত্তং

১০৮. ‘‘তিকিচ্ছকা, ভিক্খৰে, ৰিরেচনং দেন্তি পিত্তসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায, সেম্হসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায, ৰাতসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায. অত্থেতং, ভিক্খৰে, ৰিরেচনং; ‘নেতং নত্থী’তি ৰদামি. তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, ৰিরেচনং সম্পজ্জতিপি ৰিপজ্জতিপি.

‘‘অহঞ্চ খো, ভিক্খৰে, অরিযং ৰিরেচনং দেসেস্সামি, যং ৰিরেচনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰিরেচনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমঞ্চ তং, ভিক্খৰে, অরিযং ৰিরেচনং, যং ৰিরেচনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰিরেচনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি?

‘‘সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি ৰিরিত্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স ৰিরিত্তা হোন্তি; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো ৰিরিত্তো হোতি…পে… সম্মাৰাচস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা ৰিরিত্তা হোতি… সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো ৰিরিত্তো হোতি… সম্মাআজীৰস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো ৰিরিত্তো হোতি… সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো ৰিরিত্তো হোতি… সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি ৰিরিত্তা হোতি… সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি ৰিরিত্তো হোতি… সম্মাঞাণিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং ৰিরিত্তং হোতি…পে….

‘‘সম্মাৰিমুত্তিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি ৰিরিত্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স ৰিরিত্তা হোন্তি; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইদং খো তং, ভিক্খৰে, অরিযং ৰিরেচনং যং ৰিরেচনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰিরেচনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি…পে… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তী’’তি. অট্ঠমং.

৯. ৰমনসুত্তং

১০৯. ‘‘তিকিচ্ছকা, ভিক্খৰে, ৰমনং দেন্তি পিত্তসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায, সেম্হসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায, ৰাতসমুট্ঠানানম্পি আবাধানং পটিঘাতায. অত্থেতং, ভিক্খৰে, ৰমনং; ‘নেতং নত্থী’তি ৰদামি. তঞ্চ খো এতং, ভিক্খৰে, ৰমনং সম্পজ্জতিপি ৰিপজ্জতিপি.

‘‘অহঞ্চ খো, ভিক্খৰে, অরিযং ৰমনং দেসেস্সামি, যং ৰমনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰমনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি, জরাধম্মা সত্তা জরায পরিমুচ্চন্তি, মরণধম্মা সত্তা মরণেন পরিমুচ্চন্তি, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি. তং সুণাথ…পে….

‘‘কতমঞ্চ তং, ভিক্খৰে, অরিযং ৰমনং, যং ৰমনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰমনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি…পে… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা সত্তা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তি?

‘‘সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি ৰন্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স ৰন্তা হোন্তি; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো ৰন্তো হোতি…পে… সম্মাৰাচস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা ৰন্তা হোতি… সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো ৰন্তো হোতি… সম্মাআজীৰস্স ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো ৰন্তো হোতি… সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো ৰন্তো হোতি… সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি ৰন্তা হোতি… সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি ৰন্তো হোতি… সম্মাঞাণিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং ৰন্তং হোতি …পে….

‘‘সম্মাৰিমুত্তিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি ৰন্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স ৰন্তা হোন্তি; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইদং খো তং, ভিক্খৰে, অরিযং ৰমনং যং ৰমনং সম্পজ্জতিযেৰ নো ৰিপজ্জতি, যং ৰমনং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তি…পে… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি পরিমুচ্চন্তী’’তি. নৰমং.

১০. নিদ্ধমনীযসুত্তং

১১০. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, নিদ্ধমনীযা ধম্মা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাদিট্ঠি নিদ্ধন্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিদ্ধন্তা হোন্তি; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি.

‘‘সম্মাসঙ্কপ্পস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো নিদ্ধন্তো হোতি…পে… সম্মাৰাচস্স ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাচা নিদ্ধন্তা হোতি… সম্মাকম্মন্তস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাকম্মন্তো নিদ্ধন্তো হোতি… সম্মাআজীৰস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাআজীৰো নিদ্ধন্তো হোতি… সম্মাৰাযামস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰাযামো নিদ্ধন্তো হোতি… সম্মাসতিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসতি নিদ্ধন্তা হোতি… সম্মাসমাধিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাসমাধি নিদ্ধন্তো হোতি… সম্মাঞাণিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাঞাণং নিদ্ধন্তং হোতি….

‘‘সম্মাৰিমুত্তিস্স, ভিক্খৰে, মিচ্ছাৰিমুত্তি নিদ্ধন্তা হোতি; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি তে চস্স নিদ্ধন্তা হোন্তি; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি. ইমে খো, ভিক্খৰে, দস নিদ্ধমনীযা ধম্মা’’তি. দসমং.

১১. পঠমঅসেখসুত্তং

১১১. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘‘অসেখো অসেখো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা ভন্তে, ভিক্খু অসেখো হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ভিক্খু, ভিক্খু অসেখায সম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাসঙ্কপ্পেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাৰাচায সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাকম্মন্তেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাআজীৰেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাৰাযামেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাসতিযা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাসমাধিনা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাঞাণেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাৰিমুত্তিযা সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খু, ভিক্খু অসেখো হোতী’’তি. একাদসমং.

১২. দুতিযঅসেখসুত্তং

১১২. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, অসেখিযা ধম্মা. কতমে দস? অসেখা সম্মাদিট্ঠি, অসেখো সম্মাসঙ্কপ্পো, অসেখা সম্মাৰাচা, অসেখো সম্মাকম্মন্তো, অসেখো সম্মাআজীৰো, অসেখো সম্মাৰাযামো, অসেখা সম্মাসতি, অসেখো সম্মাসমাধি, অসেখং সম্মাঞাণং, অসেখা সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস অসেখিযা ধম্মা’’তি. দ্ৰাদসমং.

সমণসঞ্ঞাৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

সঞ্ঞা বোজ্ঝঙ্গা মিচ্ছত্তং, বীজং ৰিজ্জায নিজ্জরং;

ধোৰনং তিকিচ্ছা ৰমনং নিদ্ধমনং দ্ৰে অসেখাতি.

(১২) ২. পচ্চোরোহণিৰগ্গো

১. পঠমঅধম্মসুত্তং

১১৩. [অ. নি. ১০.১৭১] ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো অনত্থো চ; ধম্মো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অনত্থঞ্চ, ধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্বং.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো চ অনত্থো চ? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি, মিচ্ছাঞাণং, মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধম্মো চ অনত্থো চ.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ধম্মো চ অত্থো চ? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধম্মো চ অত্থো চ.

‘‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো অনত্থো চ; ধম্মো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অনত্থঞ্চ, ধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. পঠমং.

২. দুতিযঅধম্মসুত্তং

১১৪. ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্বং.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো, কতমো চ ধম্মো, কতমো চ অনত্থো, কতমো চ অত্থো?

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাদিট্ঠি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাসঙ্কপ্পো ধম্মো; যে চ মিচ্ছাসঙ্কপ্পপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাসঙ্কপ্পপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাৰাচা, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰাচা ধম্মো; যে চ মিচ্ছাৰাচাপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাৰাচাপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাকম্মন্তো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাকম্মন্তো ধম্মো; যে চ মিচ্ছাকম্মন্তপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাকম্মন্তপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাআজীৰো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাআজীৰো ধম্মো; যে চ মিচ্ছাআজীৰপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাআজীৰপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাৰাযামো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰাযামো ধম্মো; যে চ মিচ্ছাৰাযামপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাৰাযামপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাসতি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাসতি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাসতিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাসতিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাসমাধি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাসমাধি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাসমাধিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাসমাধিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাঞাণং, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাঞাণং ধম্মো; যে চ মিচ্ছাঞাণপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাঞাণপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাৰিমুত্তি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰিমুত্তি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. দুতিযং.

৩. ততিযঅধম্মসুত্তং

১১৫. ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি.

অথ খো তেসং ভিক্খূনং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’’তি?

অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা আনন্দো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা আনন্দো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম [পুচ্ছেয্যাম (সী. স্যা. পী.) ম. নি. ১.২০২ পস্সিতব্বং]. যথা নো আযস্মা আনন্দো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’’তি.

অথ খো তে ভিক্খূ যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং সম্মোদিংসু. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচুং –

‘‘ইদং খো নো, আৰুসো আনন্দ, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি.

‘‘তেসং নো, আৰুসো, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – অধম্মো চ…পে… তথা পটিপজ্জিতব্বন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি?

‘‘তেসং নো, আৰুসো, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা আনন্দো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা আনন্দো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম. যথা নো আযস্মা আনন্দো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’তি. ৰিভজতু আযস্মা আনন্দো’’তি.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো সারত্থিকো সারগৰেসী সারপরিযেসনং চরমানো মহতো রুক্খস্স তিট্ঠতো সারৰতো অতিক্কম্মেৰ মূলং অতিক্কম্ম খন্ধং সাখাপলাসে সারং পরিযেসিতব্বং মঞ্ঞেয্য; এৰংসম্পদমিদং আযস্মন্তানং সত্থরি সম্মুখীভূতে তং ভগৰন্তং অতিসিত্ৰা অম্হে এতমত্থং পটিপুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞথ. সো হাৰুসো, ভগৰা জানং জানাতি পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো. সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি যং তুম্হে ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ. যথা ৰো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাথা’’তি.

‘‘অদ্ধাৰুসো আনন্দ, ভগৰা জানং জানাতি পস্সং পস্সতি চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো. সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি যং মযং ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম, যথা নো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাম. অপি চাযস্মা আনন্দো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা আনন্দো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. ৰিভজতাযস্মা আনন্দো অগরুং কত্ৰা’’তি.

‘‘তেনহাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চস্সোসুং. অথাযস্মা আনন্দো এতদৰোচ –

‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি.

কতমো চাৰুসো, অধম্মো, কতমো চ ধম্মো, কতমো চ অনত্থো, কতমো চ অত্থো?

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাদিট্ঠি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাসঙ্কপ্পো ধম্মো… মিচ্ছাৰাচা, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাৰাচা ধম্মো … মিচ্ছাকম্মন্তো, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাকম্মন্তো ধম্মো… মিচ্ছাআজীৰো, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাআজীৰো ধম্মো… মিচ্ছাৰাযামো, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাৰাযামো ধম্মো… মিচ্ছাসতি, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাসতি ধম্মো… মিচ্ছাসমাধি, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাসমাধি ধম্মো… মিচ্ছাঞাণং, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাঞাণং ধম্মো….

মিচ্ছাৰিমুত্তি, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাৰিমুত্তি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘অযং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. আকঙ্খমানা চ পন তুম্হে, আৰুসো, ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ. যথা ৰো ভগৰা ব্যাকরোতি [ব্যাকরেয্য (স্যা.)] তথা নং ধারেয্যাথা’’তি.

‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো আনন্দস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং –

‘‘যং খো নো ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিজ্জিতব্ব’ন্তি.

‘‘তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিপজ্জিতব্বন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি?

‘‘তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা আনন্দো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা আনন্দো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম. যথা নো আযস্মা আনন্দো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’তি.

‘‘অথ খো মযং, ভন্তে, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমিম্হা; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতমত্থং অপুচ্ছিম্হা. তেসং নো, ভন্তে, আযস্মতা আনন্দেন ইমেহি আকারেহি ইমেহি পদেহি ইমেহি ব্যঞ্জনেহি অত্থো সুৰিভত্তো’’তি [ৰিভত্তোতি (?) এৰমেৰ হি অঞ্ঞেসু ঈদিসসুত্তেসু দিস্সতি].

‘‘সাধু সাধু, ভিক্খৰে! পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, আনন্দো. মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, আনন্দো. মং চেপি তুম্হে, ভিক্খৰে, উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি চেতং এৰমেৰং [অহম্পি তং এৰমেৰং (ম. নি. ১.২০৫)] ব্যাকরেয্যং যথা তং আনন্দেন ব্যাকতং. এসো চেৰ তস্স [এসো চেৰেতস্স (ম. নি. ১.২০৫)] অত্থো এৰঞ্চ নং ধারেয্যাথা’’তি. ততিযং.

৪. অজিতসুত্তং

১১৬. অথ খো অজিতো পরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো অজিতো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘অম্হাকং, ভো গোতম, পণ্ডিতো নাম সব্রহ্মচারী. তেন পঞ্চমত্তানি চিত্তট্ঠানসতানি চিন্তিতানি, যেহি অঞ্ঞতিত্থিযা উপারদ্ধাৰ জানন্তি [উপারদ্ধা পজানন্তি (সী.)] উপারদ্ধস্মা’’তি [উপারদ্ধম্হাতি (সী. পী.)].

অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ধারেথ নো তুম্হে, ভিক্খৰে, পণ্ডিতৰত্থূনী’’তি? ‘‘এতস্স, ভগৰা, কালো এতস্স, সুগত, কালো যং ভগৰা ভাসেয্য, ভগৰতো সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি.

‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অধম্মিকেন ৰাদেন অধম্মিকং ৰাদং অভিনিগ্গণ্হাতি অভিনিপ্পীল়েতি, তেন চ অধম্মিকং পরিসং রঞ্জেতি. তেন সা অধম্মিকা পরিসা উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা হোতি – ‘পণ্ডিতো ৰত, ভো, পণ্ডিতো ৰত, ভো’তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অধম্মিকেন ৰাদেন ধম্মিকং ৰাদং অভিনিগ্গণ্হাতি অভিনিপ্পীল়েতি, তেন চ অধম্মিকং পরিসং রঞ্জেতি. তেন সা অধম্মিকা পরিসা উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা হোতি – ‘পণ্ডিতো ৰত, ভো, পণ্ডিতো ৰত, ভো’তি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অধম্মিকেন ৰাদেন ধম্মিকঞ্চ ৰাদং অধম্মিকঞ্চ ৰাদং অভিনিগ্গণ্হাতি অভিনিপ্পীল়েতি, তেন চ অধম্মিকং পরিসং রঞ্জেতি. তেন সা অধম্মিকা পরিসা উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা হোতি – ‘পণ্ডিতো ৰত, ভো, পণ্ডিতো ৰত, ভো’তি.

‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্বং.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো, কতমো চ ধম্মো, কতমো চ অনত্থো, কতমো চ অত্থো? মিচ্ছাদিট্ঠি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাদিট্ঠি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাসঙ্কপ্পো ধম্মো… মিচ্ছাৰাচা, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰাচা ধম্মো… মিচ্ছাকম্মন্তো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাকম্মন্তো ধম্মো… মিচ্ছাআজীৰো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাআজীৰো ধম্মো … মিচ্ছাৰাযামো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰাযামো ধম্মো… মিচ্ছাসতি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাসতি ধম্মো… মিচ্ছাসমাধি, ভিক্খৰে অধম্মো; সম্মাসমাধি ধম্মো… মিচ্ছাঞাণং, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাঞাণং ধম্মো.

‘‘মিচ্ছাৰিমুত্তি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাৰিমুত্তি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাৰিমুত্তিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. চতুত্থং.

৫. সঙ্গারৰসুত্তং

১১৭. [অ. নি. ১০.১৬৯] অথ খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, ওরিমং তীরং, কিং পারিমং তীর’’ন্তি? ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি খো, ব্রাহ্মণ, ওরিমং তীরং, সম্মাদিট্ঠি পারিমং তীরং; মিচ্ছাসঙ্কপ্পো ওরিমং তীরং, সম্মাসঙ্কপ্পো পারিমং তীরং; মিচ্ছাৰাচা ওরিমং তীরং, সম্মাৰাচা পারিমং তীরং; মিচ্ছাকম্মন্তো ওরিমং তীরং, সম্মাকম্মন্তো পারিমং তীরং; মিচ্ছাআজীৰো ওরিমং তীরং, সম্মাআজীৰো পারিমং তীরং; মিচ্ছাৰাযামো ওরিমং তীরং, সম্মাৰাযামো পারিমং তীরং; মিচ্ছাসতি ওরিমং তীরং, সম্মাসতি পারিমং তীরং; মিচ্ছাসমাধি ওরিমং তীরং, সম্মাসমাধি পারিমং তীরং; মিচ্ছাঞাণং ওরিমং তীরং, সম্মাঞাণং পারিমং তীরং; মিচ্ছাৰিমুত্তি ওরিমং তীরং, সম্মাৰিমুত্তি পারিমং তীরন্তি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ওরিমং তীরং, ইদং পারিমং তীরন্তি.

‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;

অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.

‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;

তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তরং.

‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;

ওকা অনোকমাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.

‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য, হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;

পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.

‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;

আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;

খীণাসৰা জুতিমন্তো [জুতীমন্তো (সী.)], তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি. পঞ্চমং;

৬. ওরিমতীরসুত্তং

১১৮. ‘‘ওরিমঞ্চ, ভিক্খৰে, তীরং দেসেস্সামি পারিমঞ্চ তীরং. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ওরিমং তীরং, কতমঞ্চ পারিমং তীরং? মিচ্ছাদিট্ঠি ওরিমং তীরং, সম্মাদিট্ঠি পারিমং তীরং…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি ওরিমং তীরং, সম্মাৰিমুত্তি পারিমং তীরং. ইদং খো, ভিক্খৰে, ওরিমং তীরং, ইদং পারিমং তীরন্তি.

‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;

অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.

‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;

তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তরং.

‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;

ওকা অনোক মাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.

‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য, হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;

পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.

‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;

আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;

খীণাসৰা জুতিমন্তো, তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি. ছট্ঠং;

৭. পঠমপচ্চোরোহণীসুত্তং

১১৯. তেন খো পন সমযেন জাণুস্সোণি [জানুস্সোনি (ক. সী.), জানুস্সোণি (ক. সী.), জাণুসোণি (ক.)] ব্রাহ্মণো তদহুপোসথে সীসংন্হাতো [সীসংনহাতো (সী. পী.), সীসন্হাতো (স্যা.)] নৰং খোমযুগং নিৰত্থো অল্লকুসমুট্ঠিং আদায ভগৰতো অৰিদূরে একমন্তং ঠিতো হোতি.

অদ্দসা খো ভগৰা জাণুস্সোণিং ব্রাহ্মণং তদহুপোসথে সীসংন্হাতং নৰং খোমযুগং নিৰত্থং অল্লকুসমুট্ঠিং আদায একমন্তং ঠিতং. দিস্ৰান জাণুস্সোণিং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, তদহুপোসথে সীসংন্হাতো নৰং খোমযুগং নিৰত্থো অল্লকুসমুট্ঠিং আদায একমন্তং ঠিতো? কিং ন্ৰজ্জ [কিং নু অজ্জ (স্যা.), কিং নু খো অজ্জ (পী.), কিং নু খ্ৰজ্জ (ক.)] ব্রাহ্মণকুলস্সা’’তি [ব্রাহ্মণ ব্রহ্মকুসলস্সাতি (ক.)]? ‘‘পচ্চোরোহণী, ভো গোতম, অজ্জ ব্রাহ্মণকুলস্সা’’তি [ব্রহ্মকুসলস্সাতি (ক.)].

‘‘যথা কথং পন, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা তদহুপোসথে সীসংন্হাতা নৰং খোমযুগং নিৰত্থা অল্লেন গোমযেন পথৰিং ওপুঞ্জিত্ৰা হরিতেহি কুসেহি পত্থরিত্ৰা [পৰিত্থারেত্ৰা (ক.)] অন্তরা চ ৰেলং অন্তরা চ অগ্যাগারং সেয্যং কপ্পেন্তি. তে তং রত্তিং তিক্খত্তুং পচ্চুট্ঠায পঞ্জলিকা অগ্গিং নমস্সন্তি – ‘পচ্চোরোহাম ভৰন্তং, পচ্চোরোহাম ভৰন্ত’ন্তি. বহুকেন চ সপ্পিতেলনৰনীতেন অগ্গিং সন্তপ্পেন্তি. তস্সা চ রত্তিযা অচ্চযেন পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন ব্রাহ্মণে সন্তপ্পেন্তি. এৰং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘অঞ্ঞথা খো, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতি? সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথা অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘মিচ্ছাদিট্ঠিযা খো পাপকো ৰিপাকো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’ তি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি; মিচ্ছাদিট্ঠিযা পচ্চোরোহতি.

… মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাসঙ্কপ্পং পজহতি; মিচ্ছাসঙ্কপ্পা পচ্চোরোহতি.

… মিচ্ছাৰাচায খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাৰাচং পজহতি; মিচ্ছাৰাচায পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাকম্মন্তস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাকম্মন্তং পজহতি; মিচ্ছাকম্মন্তা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাআজীৰস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাআজীৰং পজহতি; মিচ্ছাআজীৰা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাৰাযামস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাৰাযামং পজহতি; মিচ্ছাৰাযামা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাসতিযা খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাসতিং পজহতি; মিচ্ছাসতিযা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাসমাধিস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাসমাধিং পজহতি; মিচ্ছাসমাধিম্হা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাঞাণস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাঞাণং পজহতি; মিচ্ছাঞাণম্হা পচ্চোরোহতি.

‘মিচ্ছাৰিমুত্তিযা খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাৰিমুত্তিং পজহতি; মিচ্ছাৰিমুত্তিযা পচ্চোরোহতি. এৰং খো, ব্রাহ্মণ, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘অঞ্ঞথা, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতি. ইমিস্সা চ, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণিযা ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং. অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. সত্তমং.

৮. দুতিযপচ্চোরোহণীসুত্তং

১২০. ‘‘অরিযং ৰো, ভিক্খৰে, পচ্চোরোহণিং দেসেস্সামি. তং সুণাথ… কতমা চ, ভিক্খৰে, অরিযা পচ্চোরোহণী? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘মিচ্ছাদিট্ঠিযা খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি; মিচ্ছাদিট্ঠিযা পচ্চোরোহতি. মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স খো পাপকো ৰিপাকো… মিচ্ছাৰাচায খো… মিচ্ছাকম্মন্তস্স খো… মিচ্ছাআজীৰস্স খো… মিচ্ছাৰাযামস্স খো… মিচ্ছাসতিযা খো… মিচ্ছাসমাধিস্স খো… মিচ্ছাঞাণস্স খো… মিচ্ছাৰিমুত্তিযা খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাৰিমুত্তিং পজহতি; মিচ্ছাৰিমুত্তিযা পচ্চোরোহতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযা পচ্চোরোহণী’’তি. অট্ঠমং.

৯. পুব্বঙ্গমসুত্তং

১২১. ‘‘সূরিযস্স, ভিক্খৰে, উদযতো এতং পুব্বঙ্গমং এতং পুব্বনিমিত্তং, যদিদং – অরুণুগ্গং. এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, কুসলানং ধম্মানং এতং পুব্বঙ্গমং এতং পুব্বনিমিত্তং, যদিদং – সম্মাদিট্ঠি. সম্মাদিট্ঠিকস্স, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো পহোতি, সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচা পহোতি, সম্মাকম্মন্তো পহোতি, সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰো পহোতি, সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামো পহোতি, সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতি পহোতি, সম্মাসতিস্স সম্মাসমাধি পহোতি, সম্মাসমাধিস্স সম্মাঞাণং পহোতি, সম্মাঞাণিস্স সম্মাৰিমুত্তি পহোতী’’তি. নৰমং.

১০. আসৰক্খযসুত্তং

১২২. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্তন্তি. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্তন্তী’’তি. দসমং.

পচ্চোরোহণিৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

তযো অধম্মা অজিতো, সঙ্গারৰো চ ওরিমং;

দ্ৰে চেৰ পচ্চোরোহণী, পুব্বঙ্গমং আসৰক্খযোতি.

(১৩) ৩. পরিসুদ্ধৰগ্গো

১. পঠমসুত্তং

১২৩. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. পঠমং.

২. দুতিযসুত্তং

১২৪. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি …পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. দুতিযং.

৩. ততিযসুত্তং

১২৫. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা মহপ্ফলা মহানিসংসা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা মহপ্ফলা মহানিসংসা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. ততিযং.

৪. চতুত্থসুত্তং

১২৬. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা রাগৰিনযপরিযোসানা হোন্তি দোসৰিনযপরিযোসানা হোন্তি মোহৰিনযপরিযোসানা হোন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা রাগৰিনযপরিযোসানা হোন্তি দোসৰিনযপরিযোসানা হোন্তি মোহৰিনযপরিযোসানা হোন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসুত্তং

১২৭. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসুত্তং

১২৮. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি …পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসুত্তং

১২৯. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা মহপ্ফলা হোন্তি মহানিসংসা, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসুত্তং

১৩০. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা রাগৰিনযপরিযোসানা হোন্তি দোসৰিনযপরিযোসানা হোন্তি মোহৰিনযপরিযোসানা হোন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা রাগৰিনযপরিযোসানা হোন্তি দোসৰিনযপরিযোসানা হোন্তি মোহৰিনযপরিযোসানা হোন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসুত্তং

১৩১. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস ধম্মা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তি, নাঞ্ঞত্র সুগতৰিনযা’’তি. নৰমং.

১০. দসমসুত্তং

১৩২. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, মিচ্ছত্তা. কতমে দস? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি, মিচ্ছাঞাণং, মিচ্ছাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস মিচ্ছত্তা’’তি. দসমং.

১১. একাদসমসুত্তং

১৩৩. ‘‘দসযিমে, ভিক্খৰে, সম্মত্তা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – ইমে খো, ভিক্খৰে, দস সম্মত্তা’’তি. একাদসমং.

পরিসুদ্ধৰগ্গো ততিযো.

(১৪) ৪. সাধুৰগ্গো

১. সাধুসুত্তং

১৩৪. [অ. নি. ১০.১৭৮] ‘‘সাধুঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসাধুঞ্চ. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অসাধু? মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি, মিচ্ছাঞাণং, মিচ্ছাৰিমুত্তি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসাধু. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সাধু? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাধূ’’তি. পঠমং.

২. অরিযধম্মসুত্তং

১৩৫. ‘‘অরিযধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনরিযধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনরিযো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনরিযো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অরিযো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো ধম্মো’’তি. দুতিযং.

৩. অকুসলসুত্তং

১৩৬. ‘‘অকুসলঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি কুসলঞ্চ. তং সুণাথ …পে… কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অকুসলং? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অকুসলং. কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, কুসলং? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কুসল’’ন্তি. ততিযং.

৪. অত্থসুত্তং

১৩৭. ‘‘অত্থঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনত্থঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনত্থো? মিচ্ছাদিট্ঠি …পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনত্থো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অত্থো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অত্থো’’তি. চতুত্থং.

৫. ধম্মসুত্তং

১৩৮. ‘‘ধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধম্মো’’তি. পঞ্চমং.

৬. সাসৰসুত্তং

১৩৯. ‘‘সাসৰঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অনাসৰঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, সাসৰো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাসৰো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অনাসৰো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনাসৰো ধম্মো’’তি. ছট্ঠং.

৭. সাৰজ্জসুত্তং

১৪০. ‘‘সাৰজ্জঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অনৰজ্জঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, সাৰজ্জো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাৰজ্জো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অনৰজ্জো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনৰজ্জো ধম্মো’’তি. সত্তমং.

৮. তপনীযসুত্তং

১৪১. ‘‘তপনীযঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অতপনীযঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, তপনীযো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, তপনীযো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অতপনীযো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অতপনীযো ধম্মো’’তি. অট্ঠমং.

৯. আচযগামিসুত্তং

১৪২. ‘‘আচযগামিঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অপচযগামিঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, আচযগামী ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আচযগামী ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অপচযগামী ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অপচযগামী ধম্মো’’তি. নৰমং.

১০. দুক্খুদ্রযসুত্তং

১৪৩. ‘‘দুক্খুদ্রযঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি সুখুদ্রযঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খুদ্রযো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খুদ্রযো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সুখুদ্রযো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুখুদ্রযো ধম্মো’’তি. দসমং.

১১. দুক্খৰিপাকসুত্তং

১৪৪. ‘‘দুক্খৰিপাকঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি সুখৰিপাকঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খৰিপাকো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খৰিপাকো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সুখৰিপাকো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুখৰিপাকো ধম্মো’’তি. একাদসমং.

সাধুৰগ্গো চতুত্থো.

(১৫) ৫. অরিযৰগ্গো

১. অরিযমগ্গসুত্তং

১৪৫. ‘‘অরিযমগ্গঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অনরিযমগ্গঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনরিযো মগ্গো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনরিযো মগ্গো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অরিযো মগ্গো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো মগ্গো’’তি. পঠমং.

২. কণ্হমগ্গসুত্তং

১৪৬. ‘‘কণ্হমগ্গঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি সুক্কমগ্গঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, কণ্হমগ্গো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কণ্হমগ্গো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সুক্কমগ্গো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুক্কমগ্গো’’তি. দুতিযং.

৩. সদ্ধম্মসুত্তং

১৪৭. ‘‘সদ্ধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অসদ্ধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মো’’তি. ততিযং.

৪. সপ্পুরিসধম্মসুত্তং

১৪৮. ‘‘সপ্পুরিসধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসপ্পুরিসধম্মঞ্চ. তং সুণাথ …পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো’’তি. চতুত্থং.

৫. উপ্পাদেতব্বসুত্তং

১৪৯. ‘‘উপ্পাদেতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন উপ্পাদেতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন উপ্পাদেতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন উপ্পাদেতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, উপ্পাদেতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উপ্পাদেতব্বো ধম্মো’’তি. পঞ্চমং.

৬. আসেৰিতব্বসুত্তং

১৫০. ‘‘আসেৰিতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন আসেৰিতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন আসেৰিতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন আসেৰিতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, আসেৰিতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আসেৰিতব্বো ধম্মো’’তি. ছট্ঠং.

৭. ভাৰেতব্বসুত্তং

১৫১. ‘‘ভাৰেতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন ভাৰেতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন ভাৰেতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন ভাৰেতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, ভাৰেতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভাৰেতব্বো ধম্মো’’তি. সত্তমং.

৮. বহুলীকাতব্বসুত্তং

১৫২. ‘‘বহুলীকাতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন বহুলীকাতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন বহুলীকাতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন বহুলীকাতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, বহুলীকাতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, বহুলীকাতব্বো ধম্মো’’তি. অট্ঠমং.

৯. অনুস্সরিতব্বসুত্তং

১৫৩. ‘‘অনুস্সরিতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন অনুস্সরিতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন অনুস্সরিতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন অনুস্সরিতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, অনুস্সরিতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুস্সরিতব্বো ধম্মো’’তি. নৰমং.

১০. সচ্ছিকাতব্বসুত্তং

১৫৪. ‘‘সচ্ছিকাতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন সচ্ছিকাতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো? মিচ্ছাদিট্ঠি…পে… মিচ্ছাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো. কতমো চ, ভিক্খৰে, সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো? সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাৰিমুত্তি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো’’তি. দসমং.

অরিযৰগ্গো পঞ্চমো.

ততিযপণ্ণাসকং সমত্তং.

৪. চতুত্থপণ্ণাসকং

(১৬) ১. পুগ্গলৰগ্গো

১. সেৰিতব্বসুত্তং

১৫৫. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো. কতমেহি দসহি? মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো হোতি, মিচ্ছাৰাচো হোতি, মিচ্ছাকম্মন্তো হোতি, মিচ্ছাআজীৰো হোতি, মিচ্ছাৰাযামো হোতি, মিচ্ছাসতি হোতি, মিচ্ছাসমাধি হোতি, মিচ্ছাঞাণী হোতি, মিচ্ছাৰিমুত্তি হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো সেৰিতব্বো. কতমেহি দসহি? সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি, সম্মাৰাচো হোতি, সম্মাকম্মন্তো হোতি, সম্মাআজীৰো হোতি, সম্মাৰাযামো হোতি, সম্মাসতি হোতি, সম্মাসমাধি হোতি, সম্মাঞাণী হোতি, সম্মাৰিমুত্তি হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো সেৰিতব্বো’’তি.

২-১২. ভজিতব্বাদিসুত্তানি

১৫৬-১৬৬. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন ভজিতব্বো…পে… ভজিতব্বো…পে… ন পযিরুপাসিতব্বো… পযিরুপাসিতব্বো…পে… ন পুজ্জো হোতি… পুজ্জো হোতি…পে… ন পাসংসো হোতি… পাসংসো হোতি…পে… অগারৰো হোতি… সগারৰো হোতি…পে… অপ্পতিস্সো হোতি… সপ্পতিস্সো হোতি…পে… ন আরাধকো হোতি … আরাধকো হোতি…পে… ন ৰিসুজ্ঝতি… ৰিসুজ্ঝতি…পে… মানং নাধিভোতি… মানং অধিভোতি…পে. … পঞ্ঞায ন ৰড্ঢতি… পঞ্ঞায ৰড্ঢতি…পে….

‘‘বহুং অপুঞ্ঞং পসৰতি… বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি দসহি? সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি, সম্মাৰাচো হোতি, সম্মাকম্মন্তো হোতি, সম্মাআজীৰো হোতি, সম্মাৰাযামো হোতি, সম্মাসতি হোতি, সম্মাসমাধি হোতি, সম্মাঞাণী হোতি, সম্মাৰিমুত্তি হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি.

পুগ্গলৰগ্গো পঠমো.

(১৭) ২. জাণুস্সোণিৰগ্গো

১. ব্রাহ্মণপচ্চোরোহণীসুত্তং

১৬৭. তেন খো পন সমযেন জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো তদহুপোসথে সীসংন্হাতো নৰং খোমযুগং নিৰত্থো অল্লকুসমুট্ঠিং আদায ভগৰতো অৰিদূরে একমন্তং ঠিতো হোতি.

অদ্দসা খো ভগৰা জাণুস্সোণিং ব্রাহ্মণং তদহুপোসথে সীসংন্হাতং নৰং খোমযুগং নিৰত্থং অল্লকুসমুট্ঠিং আদায একমন্তং ঠিতং. দিস্ৰান জাণুস্সোণিং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘কিং নু ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, তদহুপোসথে সীসংন্হাতো নৰং খোমযুগং নিৰত্থো অল্লকুসমুট্ঠিং আদায একমন্তং ঠিতো? কিং ন্ৰজ্জ ব্রাহ্মণকুলস্সা’’তি? ‘‘পচ্চোরোহণী, ভো গোতম, অজ্জ ব্রাহ্মণকুলস্সা’’তি.

‘‘যথা কথং পন, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতী’’তি? ‘‘ইধ, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা তদহুপোসথে সীসংন্হাতা নৰং খোমযুগং নিৰত্থা অল্লেন গোমযেন পথৰিং ওপুঞ্জিত্ৰা হরিতেহি কুসেহি পত্থরিত্ৰা অন্তরা চ ৰেলং অন্তরা চ অগ্যাগারং সেয্যং কপ্পেন্তি. তে তং রত্তিং তিক্খত্তুং পচ্চুট্ঠায পঞ্জলিকা অগ্গিং নমস্সন্তি – ‘পচ্চোরোহাম ভৰন্তং, পচ্চোরোহাম ভৰন্ত’ন্তি. বহুকেন চ সপ্পিতেলনৰনীতেন অগ্গিং সন্তপ্পেন্তি. তস্সা চ রত্তিযা অচ্চযেন পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন ব্রাহ্মণে সন্তপ্পেন্তি. এৰং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘অঞ্ঞথা খো, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতি? সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথা অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘পাণাতিপাতস্স খো পাপকো ৰিপাকো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’ তি. সো ইতি পটিসঙ্খায পাণাতিপাতং পজহতি; পাণাতিপাতা পচ্চোরোহতি.

…অদিন্নাদানস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায অদিন্নাদানং পজহতি; অদিন্নাদানা পচ্চোরোহতি.

…কামেসুমিচ্ছাচারস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায কামেসুমিচ্ছাচারং পজহতি; কামেসুমিচ্ছাচারা পচ্চোরোহতি.

…মুসাৰাদস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায মুসাৰাদং পজহতি; মুসাৰাদা পচ্চোরোহতি.

…পিসুণায ৰাচায খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায পিসুণং ৰাচং পজহতি; পিসুণায ৰাচায পচ্চোরোহতি.

…ফরুসায ৰাচায খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায ফরুসং ৰাচং পজহতি; ফরুসায ৰাচায পচ্চোরোহতি.

…সম্ফপ্পলাপস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায সম্ফপ্পলাপং পজহতি; সম্ফপ্পলাপা পচ্চোরোহতি.

…অভিজ্ঝায খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায অভিজ্ঝং পজহতি; অভিজ্ঝায পচ্চোরোহতি.

…ব্যাপাদস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চাতি. সো ইতি পটিসঙ্খায ব্যাপাদং পজহতি; ব্যাপাদা পচ্চোরোহতি.

…মিচ্ছাদিট্ঠিযা খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি; মিচ্ছাদিট্ঠিযা পচ্চোরোহতি. এৰং খো, ব্রাহ্মণ, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতী’’তি.

‘‘অঞ্ঞথা খো, ভো গোতম, ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী হোতি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণী হোতি. ইমিস্সা, ভো গোতম, অরিযস্স ৰিনযে পচ্চোরোহণিযা ব্রাহ্মণানং পচ্চোরোহণী কলং নাগ্ঘতি সোল়সিং. অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. পঠমং.

২. অরিযপচ্চোরোহণীসুত্তং

১৬৮. ‘‘অরিযং ৰো, ভিক্খৰে, পচ্চোরোহণিং দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অরিযা পচ্চোরোহণী? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘পাণাতিপাতস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায পাণাতিপাতং পজহতি; পাণাতিপাতা পচ্চোরোহতি.

… ‘অদিন্নাদানস্স খো পাপকো ৰিপাকো – দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায অদিন্নাদানং পজহতি; অদিন্নাদানা পচ্চোরোহতি.

‘কামেসুমিচ্ছাচারস্স খো পাপকো ৰিপাকো…পে… কামেসুমিচ্ছাচারা পচ্চোরোহতি.

… ‘মুসাৰাদস্স খো পাপকো ৰিপাকো…পে… মুসাৰাদা পচ্চোরোহতি.

… ‘পিসুণায ৰাচায খো পাপকো ৰিপাকো…পে… পিসুণায ৰাচায পচ্চোরোহতি.

… ‘ফরুসায ৰাচায খো পাপকো ৰিপাকো…পে… ফরুসায ৰাচায পচ্চোরোহতি.

… ‘সম্ফপ্পলাপস্স খো পাপকো ৰিপাকো…পে… সম্ফপ্পলাপা পচ্চোরোহতি.

… ‘অভিজ্ঝায খো পাপকো ৰিপাকো…পে… অভিজ্ঝায পচ্চোরোহতি.

… ‘ব্যাপাদস্স খো পাপকো ৰিপাকো…পে… ব্যাপাদা পচ্চোরোহতি.

‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, অরিযা পচ্চোরোহণী? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘মিচ্ছাদিট্ঠিযা খো পাপকো ৰিপাকো দিট্ঠে চেৰ ধম্মে অভিসম্পরাযঞ্চা’তি. সো ইতি পটিসঙ্খায মিচ্ছাদিট্ঠিং পজহতি; মিচ্ছাদিট্ঠিযা পচ্চোরোহতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযা পচ্চোরোহণী’’তি. দুতিযং.

৩. সঙ্গারৰসুত্তং

১৬৯. [অ. নি. ১০.১১৭] অথ খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সঙ্গারৰো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘কিং নু খো, ভো গোতম, ওরিমং তীরং, কিং পারিমং তীর’’ন্তি? ‘‘পাণাতিপাতো খো, ব্রাহ্মণ, ওরিমং তীরং, পাণাতিপাতা ৰেরমণী পারিমং তীরং. অদিন্নাদানং খো, ব্রাহ্মণ, ওরিমং তীরং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী পারিমং তীরং. কামেসুমিচ্ছাচারো ওরিমং তীরং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী পারিমং তীরং. মুসাৰাদো ওরিমং তীরং, মুসাৰাদা ৰেরমণী পারিমং তীরং. পিসুণা ৰাচা ওরিমং তীরং, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী পারিমং তীরং. ফরুসা ৰাচা ওরিমং তীরং, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী পারিমং তীরং. সম্ফপ্পলাপো ওরিমং তীরং, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী পারিমং তীরং. অভিজ্ঝা ওরিমং তীরং, অনভিজ্ঝা পারিমং তীরং. ব্যাপাদো ওরিমং তীরং, অব্যাপাদো পারিমং তীরং. মিচ্ছাদিট্ঠি ওরিমং তীরং, সম্মাদিট্ঠি পারিমং তীরং. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ওরিমং তীরং, ইদং পারিমং তীরন্তি.

‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;

অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.

‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;

তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তরং.

‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;

ওকা অনোকমাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.

‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য, হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;

পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.

‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;

আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;

খীণাসৰা জুতিমন্তো, তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি. ততিযং;

৪. ওরিমসুত্তং

১৭০. ‘‘ওরিমঞ্চ, ভিক্খৰে, তীরং দেসেস্সামি পারিমঞ্চ তীরং. তং সুণাথ…পে… কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, ওরিমং তীরং, কতমঞ্চ পারিমং তীরং? পাণাতিপাতো, ভিক্খৰে, ওরিমং তীরং, পাণাতিপাতা ৰেরমণী পারিমং তীরং. অদিন্নাদানং ওরিমং তীরং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী পারিমং তীরং. কামেসুমিচ্ছাচারো ওরিমং তীরং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী পারিমং তীরং. মুসাৰাদো ওরিমং তীরং, মুসাৰাদা ৰেরমণী পারিমং তীরং. পিসুণা ৰাচা ওরিমং তীরং, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী পারিমং তীরং. ফরুসা ৰাচা ওরিমং তীরং, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী পারিমং তীরং. সম্ফপ্পলাপো ওরিমং তীরং, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী পারিমং তীরং. অভিজ্ঝা ওরিমং তীরং, অনভিজ্ঝা পারিমং তীরং. ব্যাপাদো ওরিমং তীরং, অব্যাপাদো পারিমং তীরং. মিচ্ছাদিট্ঠি ওরিমং তীরং, সম্মাদিট্ঠি পারিমং তীরং. ইদং খো, ভিক্খৰে, ওরিমং তীরং, ইদং পারিমং তীরন্তি.

‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;

অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.

‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;

তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তরং.

‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;

ওকা অনোকমাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.

‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য, হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;

পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.

‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;

আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;

খীণাসৰা জুতিমন্তো, তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি. চতুত্থং;

৫. পঠমঅধম্মসুত্তং

১৭১. [অ. নি. ১০.১১৩] ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো অনত্থো চ; ধম্মো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অনত্থঞ্চ, ধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্বং.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো চ অনত্থো চ? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো, অভিজ্ঝা, ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধম্মো চ অনত্থো চ.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ধম্মো চ অত্থো চ? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী, মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী, অনভিজ্ঝা, অব্যাপাদো, সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধম্মো চ অত্থো চ.

‘‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো অনত্থো চ; ধম্মো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অনত্থঞ্চ, ধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযঅধম্মসুত্তং

১৭২. ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি. ইদমৰোচ ভগৰা. ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি.

অথ খো তেসং ভিক্খূনং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’’তি?

অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো, সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পুচ্ছেয্যাম. যথা নো আযস্মা মহাকচ্চানো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’’তি.

অথ খো তে ভিক্খূ যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা মহাকচ্চানেন সদ্ধিং সম্মোদিংসু. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচুং –

‘‘ইদং খো নো, আৰুসো কচ্চান, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি.

‘‘তেসং নো, আৰুসো, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – অধম্মো চ, ভিক্খৰে…পে… তথা পটিপজ্জিতব্বন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি?

‘‘তেসং নো, আৰুসো, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো, সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম. যথা নো আযস্মা মহাকচ্চানো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’তি. ৰিভজতু আযস্মা মহাকচ্চানো’’তি.

‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো সারত্থিকো সারং গৰেসী সারপরিযেসনং চরমানো মহতো রুক্খস্স তিট্ঠতো সারৰতো অতিক্কম্মেৰ মূলং অতিক্কম্ম খন্ধং সাখাপলাসে সারং পরিযেসিতব্বং মঞ্ঞেয্য. এৰংসম্পদমিদং আযস্মন্তানং সত্থরি সম্মুখীভূতে তং ভগৰন্তং অতিসিত্ৰা অম্হে এতমত্থং পটিপুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞথ [মঞ্ঞেথ (সী.), মঞ্ঞেয্যাথ (ক.)]. সো হাৰুসো, ভগৰা জানং জানাতি পস্সং পস্সতি চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো. সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি যং তুম্হে ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ. যথা ৰো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাথা’’তি.

‘‘অদ্ধা, আৰুসো কচ্চান, ভগৰা জানং জানাতি পস্সং পস্সতি চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী তথাগতো. সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি যং মযং ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম. যথা নো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাম. অপি চাযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো, সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. ৰিভজতাযস্মা মহাকচ্চানো অগরুং করিত্ৰা’’তি.

‘‘তেন হাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পচ্চস্সোসুং. অথাযস্মা মহাকচ্চানো এতদৰোচ –

‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি.

‘‘কতমো, চাৰুসো, অধম্মো; কতমো চ ধম্মো? কতমো চ অনত্থো, কতমো চ অত্থো? ‘‘পাণাতিপাতো, আৰুসো, অধম্মো; পাণাতিপাতা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ পাণাতিপাতপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; পাণাতিপাতা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘অদিন্নাদানং, আৰুসো, অধম্মো; অদিন্নাদানা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ অদিন্নাদানপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; অদিন্নাদানা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারো, আৰুসো, অধম্মো; কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ কামেসুমিচ্ছাচারপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মুসাৰাদো, আৰুসো, অধম্মো; মুসাৰাদা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ মুসাৰাদপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; মুসাৰাদা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘পিসুণা ৰাচা, আৰুসো, অধম্মো; পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী ধম্মো; যে চ পিসুণাৰাচাপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘ফরুসা ৰাচা, আৰুসো, অধম্মো; ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী ধম্মো; যে চ ফরুসাৰাচাপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘সম্ফপ্পলাপো, আৰুসো, অধম্মো; সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ সম্ফপ্পলাপপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘অভিজ্ঝা, আৰুসো, অধম্মো; অনভিজ্ঝা ধম্মো; যে চ অভিজ্ঝাপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; অনভিজ্ঝাপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘ব্যাপাদো, আৰুসো, অধম্মো; অব্যাপাদো ধম্মো; যে চ ব্যাপাদপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; অব্যাপাদপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি, আৰুসো, অধম্মো; সম্মাদিট্ঠি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি. ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. আকঙ্খমানা চ পন তুম্হে, আৰুসো, ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ. যথা নো ভগৰা ব্যাকরোতি তথা নং ধারেয্যাথা’’তি.

‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং –

‘‘যং খো নো, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি.

‘‘তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো…পে… তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি. কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি?

‘‘তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো, সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং. পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং. যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম. যথা নো আযস্মা মহাকচ্চানো ব্যাকরিস্সতি তথা নং ধারেস্সামা’তি.

‘‘অথ খো মযং, ভন্তে, যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিম্হা; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং অপুচ্ছিম্হা. তেসং নো, ভন্তে, আযস্মতা মহাকচ্চানেন ইমেহি অক্খরেহি ইমেহি পদেহি ইমেহি ব্যঞ্জনেহি অত্থো সুৰিভত্তো’’তি.

‘‘সাধু সাধু, ভিক্খৰে! পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো. মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো. মং চেপি তুম্হে, ভিক্খৰে, উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি চেতং এৰমেৰং ব্যাকরেয্যং যথা তং মহাকচ্চানেন ব্যাকতং. এসো চেৰ তস্স অত্থো. এৰঞ্চ নং ধারেয্যাথা’’তি. ছট্ঠং.

৭. ততিযঅধম্মসুত্তং

১৭৩. ‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্বং.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো, কতমো চ ধম্মো; কতমো চ অনত্থো, কতমো চ অত্থো? পাণাতিপাতো, ভিক্খৰে, অধম্মো; পাণাতিপাতা ৰেরমণী ধম্মো; যে চ পাণাতিপাতপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; পাণাতিপাতা ৰেরমণিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘অদিন্নাদানং, ভিক্খৰে, অধম্মো; অদিন্নাদানা ৰেরমণী ধম্মো… কামেসুমিচ্ছাচারো, ভিক্খৰে, অধম্মো; কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী ধম্মো… মুসাৰাদো, ভিক্খৰে, অধম্মো; মুসাৰাদা ৰেরমণী ধম্মো… পিসুণা ৰাচা, ভিক্খৰে, অধম্মো; পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী ধম্মো… ফরুসা ৰাচা, ভিক্খৰে, অধম্মো; ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী ধম্মো… সম্ফপ্পলাপো, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী ধম্মো… অভিজ্ঝা, ভিক্খৰে, অধম্মো; অনভিজ্ঝা ধম্মো… ব্যাপাদো, ভিক্খৰে, অধম্মো; অব্যাপাদো ধম্মো….

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠি, ভিক্খৰে, অধম্মো; সম্মাদিট্ঠি ধম্মো; যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, অযং অনত্থো; সম্মাদিট্ঠিপচ্চযা চ অনেকে কুসলা ধম্মা ভাৰনাপারিপূরিং গচ্ছন্তি, অযং অত্থো.

‘‘‘অধম্মো চ, ভিক্খৰে, ৰেদিতব্বো ধম্মো চ; অনত্থো চ ৰেদিতব্বো অত্থো চ. অধম্মঞ্চ ৰিদিত্ৰা ধম্মঞ্চ, অনত্থঞ্চ ৰিদিত্ৰা অত্থঞ্চ যথা ধম্মো যথা অত্থো তথা পটিপজ্জিতব্ব’ন্তি, ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি. সত্তমং.

৮. কম্মনিদানসুত্তং

১৭৪. ‘‘পাণাতিপাতম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘অদিন্নাদানম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘মুসাৰাদম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘পিসুণৰাচম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘ফরুসৰাচম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘সম্ফপ্পলাপম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘অভিজ্ঝম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘ব্যাপাদম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি.

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিম্পাহং, ভিক্খৰে, তিৰিধং ৰদামি – লোভহেতুকম্পি, দোসহেতুকম্পি, মোহহেতুকম্পি. ইতি খো, ভিক্খৰে, লোভো কম্মনিদানসম্ভৰো, দোসো কম্মনিদানসম্ভৰো, মোহো কম্মনিদানসম্ভৰো. লোভক্খযা কম্মনিদানসঙ্খযো, দোসক্খযা কম্মনিদানসঙ্খযো, মোহক্খযা কম্মনিদানসঙ্খযো’’তি. অট্ঠমং.

৯. পরিক্কমনসুত্তং

১৭৫. ‘‘সপরিক্কমনো অযং, ভিক্খৰে, ধম্মো, নাযং ধম্মো অপরিক্কমনো. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সপরিক্কমনো অযং ধম্মো, নাযং ধম্মো অপরিক্কমনো? পাণাতিপাতিস্স, ভিক্খৰে, পাণাতিপাতা ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. অদিন্নাদাযিস্স, ভিক্খৰে, অদিন্নাদানা ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. কামেসুমিচ্ছাচারিস্স, ভিক্খৰে, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. মুসাৰাদিস্স, ভিক্খৰে, মুসাৰাদা ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. পিসুণৰাচস্স, ভিক্খৰে, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. ফরুসৰাচস্স, ভিক্খৰে, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. সম্ফপ্পলাপিস্স, ভিক্খৰে, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী পরিক্কমনং হোতি. অভিজ্ঝালুস্স, ভিক্খৰে, অনভিজ্ঝা পরিক্কমনং হোতি. ব্যাপন্নচিত্তস্স [ব্যাপাদস্স (সী. পী. ক.), ব্যাপন্নস্স (স্যা.)], ভিক্খৰে, অব্যাপাদো পরিক্কমনং হোতি. মিচ্ছাদিট্ঠিস্স, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি পরিক্কমনং হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সপরিক্কমনো অযং ধম্মো, নাযং ধম্মো অপরিক্কমনো’’তি. নৰমং.

১০. চুন্দসুত্তং

১৭৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা পাৰাযং [চম্পাযং (ক. সী.) দী. নি. ২.১৮৯ পস্সিতব্বং] ৰিহরতি চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স অম্বৰনে. অথ খো চুন্দো কম্মারপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নং খো চুন্দং কম্মারপুত্তং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কস্স নো ত্ৰং, চুন্দ, সোচেয্যানি রোচেসী’’তি? ‘‘ব্রাহ্মণা, ভন্তে, পচ্ছাভূমকা কমণ্ডলুকা সেৰালমালিকা [সেৰালমালকা (সী. স্যা. পী.)] অগ্গিপরিচারিকা উদকোরোহকা সোচেয্যানি পঞ্ঞপেন্তি; তেসাহং সোচেয্যানি রোচেমী’’তি.

‘‘যথা কথং পন, চুন্দ, ব্রাহ্মণা পচ্ছাভূমকা কমণ্ডলুকা সেৰালমালিকা অগ্গিপরিচারিকা উদকোরোহকা সোচেয্যানি পঞ্ঞপেন্তী’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, ব্রাহ্মণা পচ্ছাভূমকা কমণ্ডলুকা সেৰালমালিকা অগ্গিপরিচারিকা উদকোরোহকা. তে সাৰকং [সাৰকে (স্যা. ক.)] এৰং সমাদপেন্তি – ‘এহি ত্ৰং, অম্ভো পুরিস, কালস্সেৰ [সকালস্সেৰ (স্যা.)] উট্ঠহন্তোৰ [উট্ঠহন্তো (স্যা.), ৰুট্ঠহন্তোৰ (পী. ক.)] সযনম্হা পথৰিং আমসেয্যাসি; নো চে পথৰিং আমসেয্যাসি, অল্লানি গোমযানি আমসেয্যাসি; নো চে অল্লানি গোমযানি আমসেয্যাসি, হরিতানি তিণানি আমসেয্যাসি; নো চে হরিতানি তিণানি আমসেয্যাসি, অগ্গিং পরিচরেয্যাসি; নো চে অগ্গিং পরিচরেয্যাসি, পঞ্জলিকো আদিচ্চং নমস্সেয্যাসি; নো চে পঞ্জলিকো আদিচ্চং নমস্সেয্যাসি, সাযততিযকং উদকং ওরোহেয্যাসী’তি. এৰং খো, ভন্তে, ব্রাহ্মণা পচ্ছাভূমকা কমণ্ডলুকা সেৰালমালিকা অগ্গিপরিচারিকা উদকোরোহকা সোচেয্যানি পঞ্ঞপেন্তি; তেসাহং সোচেয্যানি রোচেমী’’তি.

‘‘অঞ্ঞথা খো, চুন্দ, ব্রাহ্মণা পচ্ছাভূমকা কমণ্ডলুকা সেৰালমালিকা অগ্গিপরিচারিকা উদকোরোহকা সোচেয্যানি পঞ্ঞপেন্তি, অঞ্ঞথা চ পন অরিযস্স ৰিনযে সোচেয্যং হোতী’’তি. ‘‘যথা কথং পন, ভন্তে, অরিযস্স ৰিনযে সোচেয্যং হোতি? সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা তথা ধম্মং দেসেতু যথা অরিযস্স ৰিনযে সোচেয্যং হোতী’’তি.

‘‘তেন হি, চুন্দ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘তিৰিধং খো, চুন্দ, কাযেন অসোচেয্যং হোতি; চতুব্বিধং ৰাচায অসোচেয্যং হোতি; তিৰিধং মনসা অসোচেয্যং হোতি.

‘‘কথঞ্চ, চুন্দ, তিৰিধং কাযেন অসোচেয্যং হোতি? ‘‘ইধ, চুন্দ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো সব্বপাণভূতেসু [পাণভূতেসু (ক.)].

‘‘অদিন্নাদাযী হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি. যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা [নত্থি সী. স্যা. পী. পোত্থকেসু] ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা [নত্থি সী. স্যা. পী. পোত্থকেসু] ধম্মরক্খিতা সসামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি. এৰং খো, চুন্দ, তিৰিধং কাযেন অসোচেয্যং হোতি.

‘‘কথঞ্চ, চুন্দ, চতুব্বিধং ৰাচায অসোচেয্যং হোতি? ইধ, চুন্দ, একচ্চো মুসাৰাদী হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি [সো অজানং ৰা অহং জানামীতি, জানং ৰা অহং ন জানামীতি, অপস্সং ৰা অহং পস্সামীতি, পস্সং ৰা অহং ন পস্সামীতি (পী. ক.) এৰমুপরিপি], সো অজানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি; অপস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি [সো অজানং ৰা অহং জানামীতি, জানং ৰা অহং ন জানামীতি, অপস্সং ৰা অহং পস্সামীতি, পস্সং ৰা অহং ন পস্সামীতি (পী. ক.) এৰমুপরিপি]. ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণৰাচো হোতি. ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি সমগ্গানং ৰা ভেত্তা [ভেদাতা (ক.)], ভিন্নানং ৰা অনুপ্পদাতা, ৰগ্গারামো ৰগ্গরতো ৰগ্গনন্দী ৰগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসৰাচো হোতি. যা সা ৰাচা অণ্ডকা কক্কসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা অসমাধিসংৰত্তনিকা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপী হোতি অকালৰাদী অভূতৰাদী অনত্থৰাদী অধম্মৰাদী অৰিনযৰাদী; অনিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি অকালেন অনপদেসং অপরিযন্তৰতিং অনত্থসংহিতং. এৰং খো, চুন্দ, চতুব্বিধং ৰাচায অসোচেয্যং হোতি.

‘‘কথঞ্চ, চুন্দ, তিৰিধং মনসা অসোচেয্যং হোতি? ইধ, চুন্দ, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অভিজ্ঝাতা [অভিজ্ঝিতা (ক.) ম. নি. ১.৪৪০ পস্সিতব্বং] হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মমস্সা’তি.

‘‘ব্যাপন্নচিত্তো হোতি পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা বজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসু’ন্তি [মা ৰা অহেসুং ইতি ৰা তি (সী. পী. ক.)].

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকটদুক্কটানং [নত্থেত্থ পাঠভেদো] কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, চুন্দ, মনসা তিৰিধং অসোচেয্যং হোতি.

‘‘ইমে খো, চুন্দ, দস অকুসলকম্মপথা [অকুসলা কম্মপথা (?)]. ইমেহি খো, চুন্দ, দসহি অকুসলেহি কম্মপথেহি সমন্নাগতো কালস্সেৰ উট্ঠহন্তোৰ সযনম্হা পথৰিং চেপি আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি; নো চেপি পথৰিং আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি.

‘‘অল্লানি চেপি গোমযানি আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি; নো চেপি অল্লানি গোমযানি আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি.

‘‘হরিতানি চেপি তিণানি আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি; নো চেপি হরিতানি তিণানি আমসতি, অসুচিযেৰ হোতি.

‘‘অগ্গিং চেপি পরিচরতি, অসুচিযেৰ হোতি, নো চেপি অগ্গিং পরিচরতি, অসুচিযেৰ হোতি.

‘‘পঞ্জলিকো চেপি আদিচ্চং নমস্সতি, অসুচিযেৰ হোতি; নো চেপি পঞ্জলিকো আদিচ্চং নমস্সতি, অসুচিযেৰ হোতি.

‘‘সাযততিযকং চেপি উদকং ওরোহতি, অসুচিযেৰ হোতি; নো চেপি সাযততিযকং উদকং ওরোহতি, অসুচিযেৰ হোতি. তং কিস্স হেতু? ইমে, চুন্দ, দস অকুসলকম্মপথা অসুচীযেৰ [অসুচিচ্চেৰ (স্যা.)] হোন্তি অসুচিকরণা চ.

‘‘ইমেসং পন, চুন্দ, দসন্নং অকুসলানং কম্মপথানং সমন্নাগমনহেতু নিরযো পঞ্ঞাযতি, তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি, পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা [যা চ (ক.)] পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো [দুগ্গতি হোতি (স্যা. ক.)].

‘‘তিৰিধং খো, চুন্দ, কাযেন সোচেয্যং হোতি; চতুব্বিধং ৰাচায সোচেয্যং হোতি; তিৰিধং মনসা সোচেয্যং হোতি.

‘‘কথং, চুন্দ, তিৰিধং কাযেন সোচেয্যং হোতি? ইধ, চুন্দ, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো, সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি.

‘‘অদিন্নাদানং পহায, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা, ন তং অদিন্নং [তং নাদিন্নং (ক. সী., ম. নি. ১.৪৪১)] থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারং পহায, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সসামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু ন চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি. এৰং খো, চুন্দ, তিৰিধং কাযেন সোচেয্যং হোতি.

‘‘কথঞ্চ, চুন্দ, চতুব্বিধং ৰাচায সোচেয্যং হোতি? ইধ, চুন্দ, একচ্চো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি. ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা ন সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণং ৰাচং পহায, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি – ন ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, ন অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসং ৰাচং পহায, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি. যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপং পহায, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী; নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং. এৰং খো, চুন্দ, চতুব্বিধং ৰাচায সোচেয্যং হোতি.

‘‘কথঞ্চ, চুন্দ, তিৰিধং মনসা সোচেয্যং হোতি? ইধ, চুন্দ, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অনভিজ্ঝিতা হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মমস্সা’তি.

‘‘অব্যাপন্নচিত্তো হোতি অপ্পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা অৰেরা হোন্তু [ইদং পদং সী. স্যা. পী. পোত্থকেসু নত্থি, তথা ম. নি. ১.৪৪১] অব্যাপজ্জা, অনীঘা সুখী অত্তানং পরিহরন্তূ’তি.

‘‘সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকটদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, চুন্দ, তিৰিধং মনসা সোচেয্যং হোতি.

‘‘ইমে খো, চুন্দ, দস কুসলকম্মপথা. ইমেহি খো, চুন্দ, দসহি কুসলেহি কম্মপথেহি সমন্নাগতো কালস্সেৰ উট্ঠহন্তোৰ সযনম্হা পথৰিং চেপি আমসতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি পথৰিং আমসতি, সুচিযেৰ হোতি.

‘‘অল্লানি চেপি গোমযানি আমসতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি অল্লানি গোমযানি আমসতি, সুচিযেৰ হোতি.

‘‘হরিতানি চেপি তিণানি আমসতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি হরিতানি তিণানি আমসতি, সুচিযেৰ হোতি.

‘‘অগ্গিং চেপি পরিচরতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি অগ্গিং পরিচরতি, সুচিযেৰ হোতি.

‘‘পঞ্জলিকো চেপি আদিচ্চং নমস্সতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি পঞ্জলিকো আদিচ্চং নমস্সতি, সুচিযেৰ হোতি.

‘‘সাযততিযকং চেপি উদকং ওরোহতি, সুচিযেৰ হোতি; নো চেপি সাযততিযকং উদকং ওরোহতি, সুচিযেৰ হোতি. তং কিস্স হেতু? ইমে, চুন্দ, দস কুসলকম্মপথা সুচীযেৰ হোন্তি সুচিকরণা চ.

‘‘ইমেসং পন, চুন্দ, দসন্নং কুসলানং কম্মপথানং সমন্নাগমনহেতু দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো’’তি [সুগতি হোতীতি (স্যা.), সুগতি হোতি (ক.)].

এৰং ৰুত্তে চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে… উপাসকং মং, ভন্তে, ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দসমং.

১১. জাণুস্সোণিসুত্তং

১৭৭. অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ –

‘‘মযমস্সু, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা নাম. দানানি দেম, সদ্ধানি করোম – ‘ইদং দানং পেতানং ঞাতিসালোহিতানং উপকপ্পতু, ইদং দানং পেতা ঞাতিসালোহিতা পরিভুঞ্জন্তূ’তি. কচ্চি তং, ভো গোতম, দানং পেতানং ঞাতিসালোহিতানং উপকপ্পতি; কচ্চি তে পেতা ঞাতিসালোহিতা তং দানং পরিভুঞ্জন্তী’’তি? ‘‘ঠানে খো, ব্রাহ্মণ, উপকপ্পতি, নো অট্ঠানে’’তি.

‘‘কতমং পন, ভো [কতমঞ্চ পন ভো (সী. পী.) কতমং (স্যা.)] গোতম, ঠানং, কতমং অট্ঠান’’ন্তি? ‘‘ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, অভিজ্ঝালু হোতি, ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা নিরযং উপপজ্জতি. যো নেরযিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি [ইদং (স্যা.)] খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জতি. যো তিরচ্ছানযোনিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, অনভিজ্ঝালু হোতি, অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, সম্মাদিট্ঠিকো হোতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যো মনুস্সানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যো দেৰানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং যত্থ ঠিতস্স তং দানং উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জতি. যো পেত্তিৰেসযিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি, যং ৰা পনস্স ইতো অনুপ্পৰেচ্ছন্তি মিত্তামচ্চা ৰা ঞাতিসালোহিতা ৰা [মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতী ৰা সালোহিতা ৰা (সী. পী.)], তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ঠানং যত্থ ঠিতস্স তং দানং উপকপ্পতী’’তি.

‘‘সচে পন, ভো গোতম, সো পেতো ঞাতিসালোহিতো তং ঠানং অনুপপন্নো হোতি, কো তং দানং পরিভুঞ্জতী’’তি? ‘‘অঞ্ঞেপিস্স, ব্রাহ্মণ, পেতা ঞাতিসালোহিতা তং ঠানং উপপন্না হোন্তি, তে তং দানং পরিভুঞ্জন্তী’’তি.

‘‘সচে পন, ভো গোতম, সো চেৰ পেতো ঞাতিসালোহিতো তং ঠানং অনুপপন্নো হোতি অঞ্ঞেপিস্স ঞাতিসালোহিতা পেতা তং ঠানং অনুপপন্না হোন্তি, কো তং দানং পরিভুঞ্জতী’’তি? ‘‘অট্ঠানং খো এতং, ব্রাহ্মণ, অনৰকাসো যং তং ঠানং ৰিৰিত্তং অস্স ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা যদিদং পেতেহি ঞাতিসালোহিতেহি. অপি চ, ব্রাহ্মণ, দাযকোপি অনিপ্ফলো’’তি.

‘‘অট্ঠানেপি ভৰং গোতমো পরিকপ্পং ৰদতী’’তি? ‘‘অট্ঠানেপি খো অহং, ব্রাহ্মণ, পরিকপ্পং ৰদামি. ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, অভিজ্ঝালু হোতি, ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি; সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হত্থীনং সহব্যতং উপপজ্জতি. সো তত্থ লাভী হোতি অন্নস্স পানস্স মালানানালঙ্কারস্স [মালাগন্ধৰিলেপনস্স নানালঙ্কারস্স (ক.)].

‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, ইধ পাণাতিপাতী অদিন্নাদাযী কামেসুমিচ্ছাচারী মুসাৰাদী পিসুণৰাচো ফরুসৰাচো সম্ফপ্পলাপী অভিজ্ঝালু ব্যাপন্নচিত্তো মিচ্ছাদিট্ঠিকো, তেন সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা হত্থীনং সহব্যতং উপপজ্জতি. যঞ্চ খো সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেন সো তত্থ লাভী হোতি অন্নস্স পানস্স মালানানালঙ্কারস্স.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি. সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অস্সানং সহব্যতং উপপজ্জতি…পে… গুন্নং সহব্যতং উপপজ্জতি…পে… কুক্কুরানং সহব্যতং উপপজ্জতি [‘‘কুক্কুরানং সহব্যতং উপপজ্জতী’’তি অযং ৰারো কেসুচি সীহল়পোত্থকেসু ন দিস্সতীতি ইঙ্গলিসপোত্থকে অধোলিপি. তং দসৰারগণনায সমেতি]. সো তত্থ লাভী হোতি অন্নস্স পানস্স মালানানালঙ্কারস্স.

‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, ইধ পাণাতিপাতী…পে. … মিচ্ছাদিট্ঠিকো, তেন সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা কুক্কুরানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যঞ্চ খো সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেন সো তত্থ লাভী হোতি অন্নস্স পানস্স মালানানালঙ্কারস্স.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি. সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সানং সহব্যতং উপপজ্জতি. সো তত্থ লাভী হোতি মানুসকানং পঞ্চন্নং কামগুণানং.

‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, ইধ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো, তেন সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যঞ্চ খো সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেন সো তত্থ লাভী হোতি মানুসকানং পঞ্চন্নং কামগুণানং.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি. সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. সো তত্থ লাভী হোতি দিব্বানং পঞ্চন্নং কামগুণানং.

‘‘যং খো, ব্রাহ্মণ, ইধ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো, তেন সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যঞ্চ খো সো দাতা হোতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেন সো তত্থ লাভী হোতি দিব্বানং পঞ্চন্নং কামগুণানং. অপি চ, ব্রাহ্মণ, দাযকোপি অনিপ্ফলো’’তি.

‘‘অচ্ছরিযং, ভো গোতম, অব্ভুতং, ভো গোতম! যাৰঞ্চিদং, ভো গোতম, অলমেৰ দানানি দাতুং, অলং সদ্ধানি কাতুং, যত্র হি নাম দাযকোপি অনিপ্ফলো’’তি. ‘‘এৰমেতং, ব্রাহ্মণ [এৰমেতং ব্রাহ্মণ এৰমেতং ব্রাহ্মণ (সী. স্যা.)], দাযকোপি হি, ব্রাহ্মণ, অনিপ্ফলো’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. একাদসমং.

জাণুস্সোণিৰগ্গো [যমকৰগ্গো (ক.)] দুতিযো.

(১৮) ৩. সাধুৰগ্গো

১. সাধুসুত্তং

১৭৮. [অ. নি. ১০.১৩৪] ‘‘সাধুঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসাধুঞ্চ. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অসাধু? পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো, অভিজ্ঝা, ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসাধু.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, সাধু? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী, মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী, অনভিজ্ঝা, অব্যাপাদো, সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাধূ’’তি. পঠমং.

২. অরিযধম্মসুত্তং

১৭৯. ‘‘অরিযধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনরিযধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনরিযো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনরিযো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অরিযো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো ধম্মো’’তি. দুতিযং.

৩. কুসলসুত্তং

১৮০. ‘‘কুসলঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অকুসলঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, অকুসলং? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অকুসলং.

‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, কুসলং? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কুসল’’ন্তি. ততিযং.

৪. অত্থসুত্তং

১৮১. ‘‘অত্থঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনত্থঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনত্থো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনত্থো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অত্থো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অত্থো’’তি. চতুত্থং.

৫. ধম্মসুত্তং

১৮২. ‘‘ধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ধম্মো’’তি. পঞ্চমং.

৬. আসৰসুত্তং

১৮৩. ‘‘সাসৰঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অনাসৰঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, সাসৰো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাসৰো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অনাসৰো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনাসৰো ধম্মো’’তি. ছট্ঠং.

৭. ৰজ্জসুত্তং

১৮৪. ‘‘সাৰজ্জঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অনৰজ্জঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, সাৰজ্জো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সাৰজ্জো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অনৰজ্জো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনৰজ্জো ধম্মো’’তি. সত্তমং.

৮. তপনীযসুত্তং

১৮৫. ‘‘তপনীযঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অতপনীযঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, তপনীযো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, তপনীযো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অতপনীযো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অতপনীযো ধম্মো’’তি. অট্ঠমং.

৯. আচযগামিসুত্তং

১৮৬. ‘‘আচযগামিঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি অপচযগামিঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, আচযগামী ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আচযগামী ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অপচযগামী ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অপচযগামী ধম্মো’’তি. নৰমং.

১০. দুক্খুদ্রযসুত্তং

১৮৭. ‘‘দুক্খুদ্রযঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি সুখুদ্রযঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খুদ্রযো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খুদ্রযো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সুখুদ্রযো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুখুদ্রযো ধম্মো’’তি. দসমং.

১১. ৰিপাকসুত্তং

১৮৮. ‘‘দুক্খৰিপাকঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি সুখৰিপাকঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, দুক্খৰিপাকো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খৰিপাকো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সুখৰিপাকো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুখৰিপাকো ধম্মো’’তি. একাদসমং.

সাধুৰগ্গো ততিযো.

(১৯) ৪. অরিযমগ্গৰগ্গো

১. অরিযমগ্গসুত্তং

১৮৯. ‘‘অরিযমগ্গঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অনরিযমগ্গঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অনরিযো মগ্গো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনরিযো মগ্গো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অরিযো মগ্গো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অরিযো মগ্গো’’তি. পঠমং.

২. কণ্হমগ্গসুত্তং

১৯০. ‘‘কণ্হমগ্গঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি সুক্কমগ্গঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, কণ্হো মগ্গো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, কণ্হো মগ্গো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সুক্কো মগ্গো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সুক্কো মগ্গো’’তি. দুতিযং.

৩. সদ্ধম্মসুত্তং

১৯১. ‘‘সদ্ধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসদ্ধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সদ্ধম্মো’’তি. ততিযং.

৪. সপ্পুরিসধম্মসুত্তং

১৯২. ‘‘সপ্পুরিসধম্মঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি অসপ্পুরিসধম্মঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অসপ্পুরিসধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসধম্মো’’তি. চতুত্থং.

৫. উপ্পাদেতব্বধম্মসুত্তং

১৯৩. ‘‘উপ্পাদেতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন উপ্পাদেতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন উপ্পাদেতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন উপ্পাদেতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উপ্পাদেতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উপ্পাদেতব্বো ধম্মো’’তি. পঞ্চমং.

৬. আসেৰিতব্বধম্মসুত্তং

১৯৪. ‘‘আসেৰিতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি নাসেৰিতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, নাসেৰিতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, নাসেৰিতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, আসেৰিতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, আসেৰিতব্বো ধম্মো’’তি. ছট্ঠং.

৭. ভাৰেতব্বধম্মসুত্তং

১৯৫. ‘‘ভাৰেতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন ভাৰেতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন ভাৰেতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো …পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন ভাৰেতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, ভাৰেতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভাৰেতব্বো ধম্মো’’তি. সত্তমং.

৮. বহুলীকাতব্বসুত্তং

১৯৬. ‘‘বহুলীকাতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন বহুলীকাতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন বহুলীকাতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন বহুলীকাতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, বহুলীকাতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, বহুলীকাতব্বো ধম্মো’’তি. অট্ঠমং.

৯. অনুস্সরিতব্বসুত্তং

১৯৭. ‘‘অনুস্সরিতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি নানুস্সরিতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, নানুস্সরিতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, নানুস্সরিতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অনুস্সরিতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অনুস্সরিতব্বো ধম্মো’’তি. নৰমং.

১০. সচ্ছিকাতব্বসুত্তং

১৯৮. ‘‘সচ্ছিকাতব্বঞ্চ ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামি ন সচ্ছিকাতব্বঞ্চ. তং সুণাথ…পে… কতমো চ, ভিক্খৰে, ন সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতো…পে… মিচ্ছাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ন সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো.

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী…পে… সম্মাদিট্ঠি – অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সচ্ছিকাতব্বো ধম্মো’’তি. দসমং.

অরিযমগ্গৰগ্গো চতুত্থো.

(২০) ৫. অপরপুগ্গলৰগ্গো

নসেৰিতব্বাদিসুত্তানি

১৯৯. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, অভিজ্ঝালু হোতি, ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো সেৰিতব্বো. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, অনভিজ্ঝালু হোতি, অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, সম্মাদিট্ঠিকো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো সেৰিতব্বো’’.

২০০-২০৯. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ন ভজিতব্বো…পে… ভজিতব্বো… ন পযিরুপাসিতব্বো… পযিরুপাসিতব্বো… ন পুজ্জো হোতি… পুজ্জো হোতি… ন পাসংসো হোতি… পাসংসো হোতি… অগারৰো হোতি… গারৰো হোতি… অপ্পতিস্সো হোতি… সপ্পতিস্সো হোতি… ন আরাধকো হোতি… আরাধকো হোতি… ন ৰিসুজ্ঝতি… ৰিসুজ্ঝতি… মানং নাধিভোতি [নাভিভোতি (সী.) অ. নি. ১০.১৫৬-১৬৬] … মানং অধিভোতি… পঞ্ঞায ন ৰড্ঢতি… পঞ্ঞায ৰড্ঢতি…পে….

২১০. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো বহুং অপুঞ্ঞং পসৰতি… বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, অনভিজ্ঝালু হোতি, অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, সম্মাদিট্ঠিকো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতী’’তি.

অপরপুগ্গলৰগ্গো পঞ্চমো.

চতুত্থপণ্ণাসকং সমত্তং.

(২১) ১. করজকাযৰগ্গো

১. পঠমনিরযসগ্গসুত্তং

২১১. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি দসহি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো সব্বপাণভূতেসু [নত্থেত্থ পাঠভেদো].

‘‘অদিন্নাদাযী হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা, তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসু মিচ্ছাচারী হোতি. যা তা মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সসামিকা সপরিদণ্ডা অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি.

‘‘মুসাৰাদী হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি. ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণৰাচো হোতি – ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি সমগ্গানং ৰা ভেত্তা ভিন্নানং ৰা অনুপ্পদাতা ৰগ্গারামো ৰগ্গরতো ৰগ্গনন্দী, ৰগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসৰাচো হোতি – যা সা ৰাচা অণ্ডকা কক্কসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা অসমাধিসংৰত্তনিকা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপী হোতি অকালৰাদী অভূতৰাদী অনত্থৰাদী অধম্মৰাদী অৰিনযৰাদী, অনিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি অকালেন অনপদেসং অপরিযন্তৰতিং অনত্থসংহিতং.

‘‘অভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মম অস্সা’তি.

‘‘ব্যাপন্নচিত্তো হোতি পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা বজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসু’ন্তি.

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি দসহি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো লজ্জী দযাপন্নো, সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি.

‘‘অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা, ন তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি. যা তা মাতুরক্খিতা…পে… অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু ন চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি.

‘‘মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি. ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা ন সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি – ন ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দী, সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি. যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী, অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী, নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং.

‘‘অনভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অনভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত যং পরস্স তং মম অস্সা’তি.

‘‘অব্যাপন্নচিত্তো হোতি অপ্পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা অৰেরা হোন্তু অব্যাপজ্জা অনীঘা, সুখী অত্তানং পরিহরন্তূ’তি.

‘‘সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকটদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. পঠমং.

২. দুতিযনিরযসগ্গসুত্তং

২১২. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি দসহি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো সব্বপাণভূতেসু.

‘‘অদিন্নাদাযী হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি… মুসাৰাদী হোতি… পিসুণৰাচো হোতি… ফরুসৰাচো হোতি … সম্ফপ্পলাপী হোতি… অভিজ্ঝালু হোতি… ব্যাপন্নচিত্তো হোতি… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং…পে… সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি দসহি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো লজ্জী দযাপন্নো, সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি.

‘‘অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারং পহায কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি… মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি… পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি… অনভিজ্ঝালু হোতি… অব্যাপন্নচিত্তো হোতি… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. দুতিযং.

৩. মাতুগামসুত্তং

২১৩. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতী হোতি…পে… অদিন্নাদাযী হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি… মুসাৰাদী হোতি… পিসুণৰাচো হোতি… ফরুসৰাচো হোতি… সম্ফপ্পলাপী হোতি… অভিজ্ঝালু হোতি… ব্যাপন্নচিত্তো হোতি… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি…. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি… মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি… পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি… অনভিজ্ঝালু হোতি… অব্যাপন্নচিত্তো হোতি… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি… ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো মাতুগামো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি. ততিযং.

৪. উপাসিকাসুত্তং

২১৪. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতিনী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকা হোতি…. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং নিরযে.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতা হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকা হোতি…. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা যথাভতং নিক্খিত্তা এৰং সগ্গে’’. চতুত্থং.

৫. ৰিসারদসুত্তং

২১৫. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা অৰিসারদা অগারং অজ্ঝাৰসতি. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতিনী হোতি… অদিন্নাদাযিনী হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারিনী হোতি… মুসাৰাদিনী হোতি… পিসুণাৰাচা হোতি… ফরুসৰাচা হোতি… সম্ফপ্পলাপিনী হোতি… অভিজ্ঝালুনী হোতি… ব্যাপন্নচিত্তা হোতি… মিচ্ছাদিট্ঠিকা হোতি…. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা অৰিসারদা অগারং অজ্ঝাৰসতি.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা ৰিসারদা অগারং অজ্ঝাৰসতি. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতা হোতি… অদিন্নাদানা পটিৰিরতা হোতি… কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা হোতি… মুসাৰাদা পটিৰিরতা হোতি… পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতা হোতি… ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতা হোতি… সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা হোতি… অনভিজ্ঝালুনী হোতি… অব্যাপন্নচিত্তা হোতি… সম্মাদিট্ঠিকা হোতি…. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতা উপাসিকা ৰিসারদা অগারং অজ্ঝাৰসতী’’তি. পঞ্চমং.

৬. সংসপ্পনীযসুত্তং

২১৬. ‘‘সংসপ্পনীযপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামি. তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সংসপ্পনীযপরিযাযো ধম্মপরিযাযো? কম্মস্সকা, ভিক্খৰে, সত্তা কম্মদাযাদা কম্মযোনী কম্মবন্ধূ কম্মপটিসরণা, যং কম্মং করোন্তি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদা ভৰন্তি.

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপহতে নিৰিট্ঠো, অদযাপন্নো সব্বপাণভূতেসু. সো সংসপ্পতি কাযেন, সংসপ্পতি ৰাচায, সংসপ্পতি মনসা. তস্স জিম্হং কাযকম্মং হোতি, জিম্হং ৰচীকম্মং, জিম্হং মনোকম্মং, জিম্হা গতি, জিম্হুপপত্তি.

‘‘জিম্হগতিকস্স খো পনাহং, ভিক্খৰে, জিম্হুপপত্তিকস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – যে ৰা একন্তদুক্খা নিরযা যা ৰা সংসপ্পজাতিকা তিরচ্ছানযোনি. কতমা চ সা, ভিক্খৰে, সংসপ্পজাতিকা তিরচ্ছানযোনি? অহি ৰিচ্ছিকা সতপদী নকুলা বিল়ারা মূসিকা উলূকা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানযোনিকা সত্তা মনুস্সে দিস্ৰা সংসপ্পন্তি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ভূতা ভূতস্স উপপত্তি হোতি. যং করোতি তেন উপপজ্জতি. উপপন্নমেনং ফস্সা ফুসন্তি. এৰমহং, ভিক্খৰে, ‘কম্মদাযাদা সত্তা’তি ৰদামি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অদিন্নাদাযী হোতি…পে… কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি… মুসাৰাদী হোতি… পিসুণৰাচো হোতি… ফরুসৰাচো হোতি… সম্ফপ্পলাপী হোতি… অভিজ্ঝালু হোতি… ব্যাপন্নচিত্তো হোতি… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং…পে… সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. সো সংসপ্পতি কাযেন, সংসপ্পতি ৰাচায, সংসপ্পতি মনসা. তস্স জিম্হং কাযকম্মং হোতি, জিম্হং ৰচীকম্মং, জিম্হং মনোকম্মং, জিম্হা গতি, জিম্হুপপত্তি.

‘‘জিম্হগতিকস্স খো পনাহং, ভিক্খৰে, জিম্হুপপত্তিকস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – যে ৰা একন্তদুক্খা নিরযা যা ৰা সংসপ্পজাতিকা তিরচ্ছানযোনি. কতমা চ সা, ভিক্খৰে, সংসপ্পজাতিকা তিরচ্ছানযোনি? অহি ৰিচ্ছিকা সতপদী নকুলা বিল়ারা মূসিকা উলূকা, যে ৰা পনঞ্ঞেপি কেচি তিরচ্ছানযোনিকা সত্তা মনুস্সে দিস্ৰা সংসপ্পন্তি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ভূতা ভূতস্স উপপত্তি হোতি, যং করোতি তেন উপপজ্জতি. উপপন্নমেনং ফস্সা ফুসন্তি. এৰমহং, ভিক্খৰে, ‘কম্মদাযাদা সত্তা’তি ৰদামি. কম্মস্সকা, ভিক্খৰে, সত্তা কম্মদাযাদা কম্মযোনী কম্মবন্ধূ কম্মপটিসরণা, যং কম্মং করোন্তি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদা ভৰন্তি.

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো, লজ্জী দযাপন্নো সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি. সো ন সংসপ্পতি কাযেন, ন সংসপ্পতি ৰাচায, ন সংসপ্পতি মনসা. তস্স উজু কাযকম্মং হোতি, উজু ৰচীকম্মং, উজু মনোকম্মং, উজু গতি, উজুপপত্তি.

‘‘উজুগতিকস্স খো পনাহং, ভিক্খৰে, উজুপপত্তিকস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – যে ৰা একন্তসুখা সগ্গা যানি ৰা পন তানি উচ্চাকুলানি খত্তিযমহাসালকুলানি ৰা ব্রাহ্মণমহাসালকুলানি ৰা গহপতিমহাসালকুলানি ৰা অড্ঢানি মহদ্ধনানি মহাভোগানি পহূতজাতরূপরজতানি পহূতৰিত্তূপকরণানি পহূতধনধঞ্ঞানি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ভূতা ভূতস্স উপপত্তি হোতি. যং করোতি তেন উপপজ্জতি. উপপন্নমেনং ফস্সা ফুসন্তি. এৰমহং, ভিক্খৰে, ‘কম্মদাযাদা সত্তা’তি ৰদামি.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চো অদিন্নাদানং পহায অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি…পে… কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি… মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি… পিসুণং ৰাচং পহায পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি… সম্ফপ্পলাপং পহায সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি… অনভিজ্ঝালু হোতি… অব্যাপন্নচিত্তো হোতি… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. সো ন সংসপ্পতি কাযেন, ন সংসপ্পতি ৰাচায, ন সংসপ্পতি মনসা. তস্স উজু কাযকম্মং হোতি, উজু ৰচীকম্মং, উজু মনোকম্মং, উজু গতি, উজুপপত্তি.

‘‘উজুগতিকস্স খো পন অহং, ভিক্খৰে, উজুপপত্তিকস্স দ্ৰিন্নং গতীনং অঞ্ঞতরং গতিং ৰদামি – যে ৰা একন্তসুখা সগ্গা যানি ৰা পন তানি উচ্চাকুলানি খত্তিযমহাসালকুলানি ৰা ব্রাহ্মণমহাসালকুলানি ৰা গহপতিমহাসালকুলানি ৰা অড্ঢানি মহদ্ধনানি মহাভোগানি পহূতজাতরূপরজতানি পহূতৰিত্তূপকরণানি পহূতধনধঞ্ঞানি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ভূতা ভূতস্স উপপত্তি হোতি. যং করোতি তেন উপপজ্জতি. উপপন্নমেনং ফস্সা ফুসন্তি. এৰমহং, ভিক্খৰে, ‘কম্মদাযাদা সত্তা’তি ৰদামি.

‘‘কম্মস্সকা, ভিক্খৰে, সত্তা কম্মদাযাদা কম্মযোনী কম্মবন্ধূ কম্মপটিসরণা, যং কম্মং করোন্তি – কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা – তস্স দাযাদা ভৰন্তি. অযং খো সো, ভিক্খৰে, সংসপ্পনীযপরিযাযো ধম্মপরিযাযো’’তি. ছট্ঠং.

৭. পঠমসঞ্চেতনিকসুত্তং

২১৭. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা [অপ্পটিসংৰিদিত্ৰা (সী. স্যা. পী.)] ব্যন্তীভাৰং ৰদামি. তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা [উপপজ্জং ৰা (ক.) অ. নি. ৬.৬৩ পস্সিতব্বং, উপপজ্জ ৰা (ম. নি. ৩.৩০৩)] অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামি.

‘‘তত্র, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা [অকুসলং সঞ্চেতনিকং দুক্খুদ্রযং দুক্খৰিপাকং (ক.)] হোতি; চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি; তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি লুদ্দো লোহিতপাণি হতপহতে নিৰিট্ঠো অদযাপন্নো সব্বপাণভূতেসু.

‘‘অদিন্নাদাযী হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা, তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি. যা তা মাতুরক্খিতা…পে… অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মুসাৰাদী হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি, ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণৰাচো হোতি. ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি সমগ্গানং ৰা ভেত্তা ভিন্নানং ৰা অনুপ্পদাতা ৰগ্গারামো ৰগ্গরতো ৰগ্গনন্দী, ৰগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসৰাচো হোতি. যা সা ৰাচা অণ্ডকা কক্কসা পরকটুকা পরাভিসজ্জনী কোধসামন্তা. অসমাধিসংৰত্তনিকা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপী হোতি অকালৰাদী অভূতৰাদী অনত্থৰাদী অধম্মৰাদী অৰিনযৰাদী, অনিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি অকালেন অনপদেসং অপরিযন্তৰতিং অনত্থসংহিতং. এৰং খো, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং, তং অভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত, যং পরস্স তং মম অস্সা’তি.

‘‘ব্যাপন্নচিত্তো হোতি পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা হঞ্ঞন্তু ৰা বজ্ঝন্তু ৰা উচ্ছিজ্জন্তু ৰা ৰিনস্সন্তু ৰা মা ৰা অহেসু’ন্তি.

মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং…পে. … যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘তিৰিধ কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু [… সঞ্চেতনিকহেতু (ক.)] ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; চতুব্বিধৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; তিৰিধমনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপণ্ণকো মণি উদ্ধংখিত্তো যেন যেনেৰ পতিট্ঠাতি সুপ্পতিট্ঠিতংযেৰ পতিট্ঠাতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধকাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; চতুব্বিধৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি; তিৰিধমনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তীতি.

‘‘নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা ব্যন্তীভাৰং ৰদামি, তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামি.

‘‘তত্র, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি; চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি; তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো পাণাতিপাতং পহায পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি নিহিতদণ্ডো নিহিতসত্থো লজ্জী দযাপন্নো, সব্বপাণভূতহিতানুকম্পী ৰিহরতি…পে….

‘‘অদিন্নাদানং পহায, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং গামগতং ৰা অরঞ্ঞগতং ৰা, ন তং অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদাতা হোতি.

‘‘কামেসুমিচ্ছাচারং পহায, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি. যা তা মাতুরক্খিতা …পে… অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপি, তথারূপাসু ন চারিত্তং আপজ্জিতা হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো মুসাৰাদং পহায মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি. সভগ্গতো ৰা পরিসগ্গতো ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো ‘এহম্ভো পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’তি, সো অজানং ৰা আহ ‘ন জানামী’তি, জানং ৰা আহ ‘জানামী’তি, অপস্সং ৰা আহ ‘ন পস্সামী’তি, পস্সং ৰা আহ ‘পস্সামী’তি, ইতি অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা ন সম্পজানমুসা ভাসিতা হোতি.

‘‘পিসুণং ৰাচং পহায, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি – ন ইতো সুত্ৰা অমুত্র অক্খাতা ইমেসং ভেদায, অমুত্র ৰা সুত্ৰা ন ইমেসং অক্খাতা অমূসং ভেদায. ইতি ভিন্নানং ৰা সন্ধাতা সহিতানং ৰা অনুপ্পদাতা সমগ্গারামো সমগ্গরতো সমগ্গনন্দিং, সমগ্গকরণিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘ফরুসং ৰাচং পহায, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি. যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা পেমনীযা হদযঙ্গমা পোরী বহুজনকন্তা বহুজনমনাপা, তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা হোতি.

‘‘সম্ফপ্পলাপং পহায, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী, নিধানৰতিং ৰাচং ভাসিতা হোতি কালেন সাপদেসং পরিযন্তৰতিং অত্থসংহিতং. এৰং খো, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো অনভিজ্ঝালু হোতি. যং তং পরস্স পরৰিত্তূপকরণং তং অনভিজ্ঝাতা হোতি – ‘অহো ৰত, যং পরস্স তং মমস্সা’তি.

‘‘অব্যাপন্নচিত্তো হোতি অপ্পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো – ‘ইমে সত্তা অৰেরা হোন্তু অব্যাপজ্জা অনীঘা, সুখী অত্তানং পরিহরন্তূ’তি.

‘‘সম্মাদিট্ঠিকো হোতি অৰিপরীতদস্সনো – ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘তিৰিধকাযকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; চতুব্বিধৰচীকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; তিৰিধমনোকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি.

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অপণ্ণকো মণি উদ্ধংখিত্তো যেন যেনেৰ পতিট্ঠাতি সুপ্পতিট্ঠিতংযেৰ পতিট্ঠাতি; এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধকাযকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; চতুব্বিধৰচীকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; তিৰিধমনোকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি. নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা ব্যন্তীভাৰং ৰদামি. তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামী’’তি. সত্তমং. [অট্ঠকথাযং পন অট্ঠমসুত্তম্পি এত্থেৰ পরিযাপন্নং ৰিয সংৰণ্ণনা দিস্সতি]

৮. দুতিযসঞ্চেতনিকসুত্তং

২১৮. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা ব্যন্তীভাৰং ৰদামি, তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামি.

‘‘তত্র, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি; চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি; তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকা দুক্খুদ্রযা দুক্খৰিপাকা হোতি.

‘‘তিৰিধ কাযকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি, চতুব্বিধৰচীকম্মন্ত…পে… তিৰিধমনোকম্মন্তসন্দোসব্যাপত্তি অকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি.

‘‘নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা ব্যন্তীভাৰং ৰদামি, তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামি.

‘‘তত্র খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি; চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি; তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা কাযকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, চতুব্বিধা ৰচীকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, তিৰিধা মনোকম্মন্তসম্পত্তি কুসলসঞ্চেতনিকা সুখুদ্রযা সুখৰিপাকা হোতি.

‘‘তিৰিধকাযকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি; চতুব্বিধৰচীকম্মন্তসম্পত্তি…পে… তিৰিধমনোকম্মন্তসম্পত্তিকুসলসঞ্চেতনিকাহেতু ৰা, ভিক্খৰে, সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি…পে…. [উপপজ্জন্তি. (স্যা. ক.) তথা সতি ‘‘নাহং ভিক্খৰে সঞ্চেতনিকান’’ মিচ্চাদিনা ৰুচ্চমানৰচনেন সহ একসুত্তন্তি গহেতব্বং. পেয্যালেন পন পুরিমসুত্তে ৰিয নিগমনং দস্সিতং] অট্ঠমং.

৯. করজকাযসুত্তং

২১৯. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা ব্যন্তীভাৰং ৰদামি, তঞ্চ খো দিট্ঠেৰ ধম্মে উপপজ্জে ৰা অপরে ৰা পরিযাযে. ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, সঞ্চেতনিকানং কম্মানং কতানং উপচিতানং অপ্পটিসংৰেদিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং ৰদামি.

‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো এৰং ৰিগতাভিজ্ঝো ৰিগতব্যাপাদো অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (?)]. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি.

‘‘সো এৰং পজানাতি – ‘পুব্বে খো মে ইদং চিত্তং পরিত্তং অহোসি অভাৰিতং, এতরহি পন মে ইদং চিত্তং অপ্পমাণং সুভাৰিতং. যং খো পন কিঞ্চি পমাণকতং কম্মং, ন তং তত্রাৰসিস্সতি ন তং তত্রাৰতিট্ঠতী’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, দহরতগ্গে চে সো অযং [চে অযং (স্যা.)] কুমারো মেত্তং চেতোৰিমুত্তিং ভাৰেয্য, অপি নু খো [অপি নু সো (?)] পাপকম্মং করেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’.

‘‘অকরোন্তং খো পন পাপকম্মং অপি নু খো দুক্খং ফুসেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে. অকরোন্তঞ্হি, ভন্তে, পাপকম্মং কুতো দুক্খং ফুসিস্সতী’’তি!

‘‘ভাৰেতব্বা খো পনাযং, ভিক্খৰে, মেত্তাচেতোৰিমুত্তি ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা. ইত্থিযা ৰা, ভিক্খৰে, পুরিসস্স ৰা নাযং কাযো আদায গমনীযো. চিত্তন্তরো অযং, ভিক্খৰে, মচ্চো. সো এৰং পজানাতি – ‘যং খো মে ইদং কিঞ্চি পুব্বে ইমিনা করজকাযেন পাপকম্মং কতং, সব্বং তং ইধ ৰেদনীযং; ন তং অনুগং ভৰিস্সতী’তি. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, মেত্তা চেতোৰিমুত্তি অনাগামিতায সংৰত্ততি, ইধ পঞ্ঞস্স ভিক্খুনো উত্তরি [উত্তরিং (সী. স্যা. পী.)] ৰিমুত্তিং অপ্পটিৰিজ্ঝতো.

‘‘করুণাসহগতেন চেতসা… মুদিতাসহগতেন চেতসা… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি.

‘‘সো এৰং পজানাতি – ‘পুব্বে খো মে ইদং চিত্তং পরিত্তং অহোসি অভাৰিতং, এতরহি পন মে ইদং চিত্তং অপ্পমাণং সুভাৰিতং. যং খো পন কিঞ্চি পমাণকতং কম্মং, ন তং তত্রাৰসিস্সতি ন তং তত্রাৰতিট্ঠতী’তি.

‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, দহরতগ্গে চে সো অযং কুমারো উপেক্খং চেতোৰিমুত্তিং ভাৰেয্য, অপি নু খো পাপকম্মং করেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’.

‘‘অকরোন্তং খো পন পাপকম্মং অপি নু খো দুক্খং ফুসেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে. অকরোন্তঞ্হি, ভন্তে, পাপকম্মং কুতো দুক্খং ফুসিস্সতী’’তি!

‘‘ভাৰেতব্বা খো পনাযং, ভিক্খৰে, উপেক্খা চেতোৰিমুত্তি ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা. ইত্থিযা ৰা, ভিক্খৰে, পুরিসস্স ৰা নাযং কাযো আদায গমনীযো. চিত্তন্তরো অযং, ভিক্খৰে, মচ্চো. সো এৰং পজানাতি – ‘যং খো মে ইদং কিঞ্চি পুব্বে ইমিনা করজকাযেন পাপকম্মং কতং, সব্বং তং ইধ ৰেদনীযং; ন তং অনুগং ভৰিস্সতী’তি. এৰং ভাৰিতা খো, ভিক্খৰে, উপেক্খা চেতোৰিমুত্তি অনাগামিতায সংৰত্ততি, ইধ পঞ্ঞস্স ভিক্খুনো উত্তরি ৰিমুত্তিং অপ্পটিৰিজ্ঝতো’’তি. নৰমং.

১০. অধম্মচরিযাসুত্তং

২২০. [অ. নি. ২.১৬] অথ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি. সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. একমন্তং নিসিন্নো খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কো নু খো, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো যেনমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তী’’তি? ‘‘অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাহেতু খো, ব্রাহ্মণ, এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তী’’তি.

‘‘কো পন, ভো গোতম, হেতু কো পচ্চযো যেনমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তী’’তি? ‘‘ধম্মচরিযাসমচরিযাহেতু খো, ব্রাহ্মণ, এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তী’’তি.

‘‘ন খো অহং ইমস্স ভোতো গোতমস্স সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি. সাধু মে ভৰং গোতমো তথা ধম্মং দেসেতু যথাহং ইমস্স ভোতো গোতমস্স সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানেয্য’’ন্তি. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, সুণাহি, সাধুকং মনসি করোহি; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি. ভগৰা এতদৰোচ –

‘‘তিৰিধা খো, ব্রাহ্মণ, কাযেন অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি; চতুব্বিধা ৰাচায অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি; তিৰিধা মনসা অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা কাযেন অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা কাযেন অধম্মচরিযা ৰিসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, চতুব্বিধা ৰাচায অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, চতুব্বিধা ৰাচায অধম্মচরিযা ৰিসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা মনসা অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা মনসা অধম্মচরিযাৰিসমচরিযা হোতি. এৰং অধম্মচরিযাৰিসমচরিযাহেতু খো, ব্রাহ্মণ, এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি.

‘‘তিৰিধা ব্রাহ্মণ, কাযেন ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি; চতুব্বিধা ৰাচায ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি; তিৰিধা মনসা ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা কাযেন ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা কাযেন ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, চতুব্বিধা ৰাচায ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, চতুব্বিধা ৰাচায ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা মনসা ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি…পে… এৰং খো, ব্রাহ্মণ, তিৰিধা মনসা ধম্মচরিযাসমচরিযা হোতি. এৰং ধম্মচরিযাসমচরিযাহেতু খো, ব্রাহ্মণ, এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তী’’তি.

‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম…পে… উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি. দসমং.

করজকাযৰগ্গো পঠমো.

(২২) ২. সামঞ্ঞৰগ্গো

২২১. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতী হোতি, অদিন্নাদাযী হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, মুসাৰাদী হোতি, পিসুণৰাচো হোতি, ফরুসৰাচো হোতি, সম্ফপ্পলাপী হোতি, অভিজ্ঝালু হোতি, ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি দসহি? পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, অনভিজ্ঝালু হোতি, অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, সম্মাদিট্ঠিকো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, দসহি ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি.

২২২. ‘‘ৰীসতিযা, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি ৰীসতিযা? অত্তনা চ পাণাতিপাতী হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতে সমাদপেতি; অত্তনা চ অদিন্নাদাযী হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানে সমাদপেতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারে সমাদপেতি; অত্তনা চ মুসাৰাদী হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদে সমাদপেতি; অত্তনা চ পিসুণৰাচো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায সমাদপেতি; অত্তনা চ ফরুসৰাচো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায সমাদপেতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপী হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপে সমাদপেতি; অত্তনা চ অভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অভিজ্ঝায সমাদপেতি; অত্তনা চ ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ ব্যাপাদে সমাদপেতি; অত্তনা চ মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমাদপেতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ৰীসতিযা ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘ৰীসতিযা, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি ৰীসতিযা? অত্তনা চ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদা ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা সমাদপেতি; অত্তনা চ অনভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অনভিজ্ঝায সমাদপেতি; অত্তনা চ অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ অব্যাপাদে সমাদপেতি; অত্তনা চ সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ সম্মাদিট্ঠিযা সমাদপেতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, ৰীসতিযা ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি.

২২৩. ‘‘তিংসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি তিংসায? অত্তনা চ পাণাতিপাতী হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতে সমাদপেতি, পাণাতিপাতে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ অদিন্নাদাযী হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানে সমাদপেতি, অদিন্নাদানে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারে সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ মুসাৰাদী হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদে সমাদপেতি, মুসাৰাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ পিসুণৰাচো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ ফরুসৰাচো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপী হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপে সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ অভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অভিজ্ঝায সমাদপেতি, অভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ ব্যাপাদে সমাদপেতি, ব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, মিচ্ছাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তিংসায ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘তিংসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি তিংসায? অত্তনা চ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, মুসাৰাদা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ অনভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অনভিজ্ঝায সমাদপেতি, অনভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ অব্যাপাদে সমাদপেতি, অব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি; অত্তনা চ সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ সম্মাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, সম্মাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তিংসায ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি.

২২৪. ‘‘চত্তারীসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে. কতমেহি চত্তারীসায? অত্তনা চ পাণাতিপাতী হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতে সমাদপেতি, পাণাতিপাতে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, পাণাতিপাতস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ অদিন্নাদাযী হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানে সমাদপেতি, অদিন্নাদানে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, অদিন্নাদানস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারী হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারে সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ মুসাৰাদী হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদে সমাদপেতি, মুসাৰাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, মুসাৰাদস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ পিসুণৰাচো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি, পিসুণায ৰাচায চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ ফরুসৰাচো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায চ সমনুঞ্ঞো হোতি, ফরুসায ৰাচায চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপী হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপে সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, সম্ফপ্পলাপস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ অভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অভিজ্ঝায সমাদপেতি, অভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি, অভিজ্ঝায চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ ব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ ব্যাপাদে সমাদপেতি, ব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, ব্যাপাদস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, মিচ্ছাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, মিচ্ছাদিট্ঠিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, চত্তারীসায ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে.

‘‘চত্তারীসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে. কতমেহি চত্তারীসায? অত্তনা চ পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ মুসাৰাদা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, মুসাৰাদা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, মুসাৰাদা ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা সমাদপেতি, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমাদপেতি, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতো হোতি, পরঞ্চ সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা সমাদপেতি, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ অনভিজ্ঝালু হোতি, পরঞ্চ অনভিজ্ঝায সমাদপেতি, অনভিজ্ঝায চ সমনুঞ্ঞো হোতি, অনভিজ্ঝায চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ অব্যাপন্নচিত্তো হোতি, পরঞ্চ অব্যাপাদে সমাদপেতি, অব্যাপাদে চ সমনুঞ্ঞো হোতি, অব্যাপাদস্স চ ৰণ্ণং ভাসতি; অত্তনা চ সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, পরঞ্চ সম্মাদিট্ঠিযা সমাদপেতি, সম্মাদিট্ঠিযা চ সমনুঞ্ঞো হোতি, সম্মাদিট্ঠিযা চ ৰণ্ণং ভাসতি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, চত্তারীসায ধম্মেহি সমন্নাগতো যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং সগ্গে’’তি.

২২৫-২২৮. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি…পে… অক্খতং অনুপহতং অত্তানং পরিহরতি…পে… ৰীসতিযা, ভিক্খৰে…পে… তিংসায, ভিক্খৰে…পে… চত্তারীসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো খতং উপহতং অত্তানং পরিহরতি…পে….

২২৯-২৩২. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ইধেকচ্চো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি…পে… ইধেকচ্চো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. ৰীসতিযা, ভিক্খৰে…পে… তিংসায, ভিক্খৰে,…পে… চত্তারীসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ইধেকচ্চো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি…পে… ইধেকচ্চো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি’’.

২৩৩-২৩৬. ‘‘দসহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো…পে… পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো…পে… ৰীসতিযা, ভিক্খৰে…পে… তিংসায, ভিক্খৰে…পে… চত্তারীসায, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো বালো ৰেদিতব্বো…পে… পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো …পে… ইমেহি খো, ভিক্খৰে, চত্তারীসায ধম্মেহি সমন্নাগতো পণ্ডিতো ৰেদিতব্বো’’তি.

সামঞ্ঞৰগ্গো দুতিযো.

২৩. রাগপেয্যালং

২৩৭. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায দস ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে দস? অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

২৩৮. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায দস ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে দস? অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকে অনভিরতসঞ্ঞা, অট্ঠিকসঞ্ঞা, পুল়ৰকসঞ্ঞা [পুলৰকসঞ্ঞা (সী.) পুল়ুৰকসঞ্ঞা (ক.)], ৰিনীলকসঞ্ঞা, ৰিপুব্বকসঞ্ঞা, ৰিচ্ছিদ্দকসঞ্ঞা, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞা – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

২৩৯. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায দস ধম্মা ভাৰেতব্বা. কতমে দস? সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি, সম্মাঞাণং, সম্মাৰিমুত্তি – রাগস্স, ভিক্খৰে, অভিঞ্ঞায ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

২৪০-২৬৬. ‘‘রাগস্স, ভিক্খৰে, পরিঞ্ঞায…পে… পরিক্খযায… পহানায… খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… ( ) [(উপসমায) (সী. স্যা. পী.) অঞ্ঞেসং পন নিপাতানং পরিযোসানে ইদং পদং ন দিস্সতি] চাগায… পটিনিস্সগ্গায…পে… ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা.

২৬৭-৭৪৬. ‘‘দোসস্স …পে… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স পরিঞ্ঞায…পে… পরিক্খযায… পহানায … খযায… ৰযায… ৰিরাগায… নিরোধায… ( ) [(উপসমায) (সী. স্যা. পী.) অঞ্ঞেসং পন নিপাতানং পরিযোসানে ইদং পদং ন দিস্সতি] চাগায… পটিনিস্সগ্গায…পে… ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি.

রাগপেয্যালং নিট্ঠিতং.

দসকনিপাতপাল়ি নিট্ঠিতা.