📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

খুদ্দকনিকাযে

খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথা

গন্থারম্ভকথা

বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি;

ধম্মং সরণং গচ্ছামি;

সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামীতি.

অযং সরণগমননিদ্দেসো খুদ্দকানং আদি.

ইমস্স দানি অত্থং পরমত্থজোতিকায খুদ্দকট্ঠকথায ৰিৰরিতুং ৰিভজিতুং উত্তানীকাতুং ইদং ৰুচ্চতি –

উত্তমং ৰন্দনেয্যানং, ৰন্দিত্ৰা রতনত্তযং;

খুদ্দকানং করিস্সামি, কেসঞ্চি অত্থৰণ্ণনং.

খুদ্দকানং গম্ভীরত্তা, কিঞ্চাপি অতিদুক্করা;

ৰণ্ণনা মাদিসেনেসা, অবোধন্তেন সাসনং.

অজ্জাপি তু অব্বোচ্ছিন্নো, পুব্বাচরিযনিচ্ছযো;

তথেৰ চ ঠিতং যস্মা, নৰঙ্গং সত্থুসাসনং.

তস্মাহং কাতুমিচ্ছামি, অত্থসংৰণ্ণনং ইমং;

সাসনঞ্চেৰ নিস্সায, পোরাণঞ্চ ৰিনিচ্ছযং.

সদ্ধম্মবহুমানেন, নাত্তুক্কংসনকম্যতা;

নাঞ্ঞেসং ৰম্ভনত্থায, তং সুণাথ সমাহিতাতি.

খুদ্দকৰৰত্থানং

তত্থ ‘‘খুদ্দকানং করিস্সামি, কেসঞ্চি অত্থৰণ্ণন’’ন্তি ৰুত্তত্তা খুদ্দকানি তাৰ ৰৰত্থপেত্ৰা পচ্ছা অত্থৰণ্ণনং করিস্সামি. খুদ্দকানি নাম খুদ্দকনিকাযস্স একদেসো, খুদ্দকনিকাযো নাম পঞ্চন্নং নিকাযানং একদেসো. পঞ্চ নিকাযা নাম –

দীঘমজ্ঝিমসংযুত্ত, অঙ্গুত্তরিকখুদ্দকা;

নিকাযা পঞ্চ গম্ভীরা, ধম্মতো অত্থতো চিমে.

তত্থ ব্রহ্মজালসুত্তাদীনি চতুত্তিংস সুত্তানি দীঘনিকাযো. মূলপরিযাযসুত্তাদীনি দিযড্ঢসতং দ্ৰে চ সুত্তানি মজ্ঝিমনিকাযো. ওঘতরণসুত্তাদীনি সত্ত সুত্তসহস্সানি সত্ত চ সুত্তসতানি দ্ৰাসট্ঠি চ সুত্তানি সংযুত্তনিকাযো. চিত্তপরিযাদানসুত্তাদীনি নৰ সুত্তসহস্সানি পঞ্চ চ সুত্তসতানি সত্তপঞ্ঞাসঞ্চ সুত্তানি অঙ্গুত্তরনিকাযো. খুদ্দকপাঠো, ধম্মপদং, উদানং, ইতিৰুত্তকং, সুত্তনিপাতো, ৰিমানৰত্থু, পেতৰত্থু, থেরগাথা, থেরীগাথা, জাতকং, নিদ্দেসো, পটিসম্ভিদা, অপদানং, বুদ্ধৰংসো, চরিযাপিটকং, ৰিনযাভিধম্মপিটকানি, ঠপেত্ৰা ৰা চত্তারো নিকাযে অৰসেসং বুদ্ধৰচনং খুদ্দকনিকাযো.

কস্মা পনেস খুদ্দকনিকাযোতি ৰুচ্চতি? বহূনং খুদ্দকানং ধম্মক্খন্ধানং সমূহতো নিৰাসতো চ. সমূহনিৰাসা হি ‘‘নিকাযো’’তি ৰুচ্চন্তি. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একনিকাযম্পি সমনুপস্সামি এৰং চিত্তং, যথযিদং, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা (সং. নি. ৩.১০০). পোণিকনিকাযো, চিক্খল্লিকনিকাযো’’তি এৰমাদীনি চেত্থ সাধকানি সাসনতো লোকতো চ. অযমস্স খুদ্দকনিকাযস্স একদেসো. ইমানি সুত্তন্তপিটকপরিযাপন্নানি অত্থতো ৰিৰরিতুং ৰিভজিতুং উত্তানীকাতুঞ্চ অধিপ্পেতানি খুদ্দকানি, তেসম্পি খুদ্দকানং সরণসিক্খাপদদ্ৰত্তিংসাকারকুমারপঞ্হমঙ্গলসুত্ত- রতনসুত্ততিরোকুট্টনিধিকণ্ডমেত্তসুত্তানং ৰসেন নৰপ্পভেদো খুদ্দকপাঠো আদি আচরিযপরম্পরায ৰাচনামগ্গং আরোপিতৰসেন ন ভগৰতা ৰুত্তৰসেন. ভগৰতা হি ৰুত্তৰসেন –

‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;

গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.

‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;

সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;

ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪) –

ইদং গাথাদ্ৰযং সব্বস্সাপি বুদ্ধৰচনস্স আদি. তঞ্চ মনসাৰ ৰুত্তৰসেন, ন ৰচীভেদং কত্ৰা ৰুত্তৰসেন. ৰচীভেদং পন কত্ৰা ৰুত্তৰসেন –

‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা,

আতাপিনো ঝাযতো ব্রাহ্মণস্স;

অথস্স কঙ্খা ৰপযন্তি সব্বা,

যতো পজানাতি সহেতুধম্ম’’ন্তি. (উদা. ১; মহাৰ. ১) –

অযং গাথা আদি. তস্মা য্ৰাযং নৰপ্পভেদো খুদ্দকপাঠো ইমেসং খুদ্দকানং আদি, তস্স আদিতো পভুতি অত্থসংৰণ্ণনং আরভিস্সামি.

নিদানসোধনং

তস্স চাযমাদি ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, ধম্মং সরণং গচ্ছামি, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’তি. তস্সাযং অত্থৰণ্ণনায মাতিকা –

‘‘কেন কত্থ কদা কস্মা, ভাসিতং সরণত্তযং;

কস্মা চিধাদিতো ৰুত্ত, মৰুত্তমপি আদিতো.

‘‘নিদানসোধনং কত্ৰা, এৰমেত্থ ততো পরং;

বুদ্ধং সরণগমনং, গমকঞ্চ ৰিভাৰযে.

‘‘ভেদাভেদং ফলঞ্চাপি, গমনীযঞ্চ দীপযে;

ধম্মং সরণমিচ্চাদি, দ্ৰযেপেস নযো মতো.

‘‘অনুপুব্বৰৰত্থানে, কারণঞ্চ ৰিনিদ্দিসে;

সরণত্তযমেতঞ্চ, উপমাহি পকাসযে’’তি.

তত্থ পঠমগাথায তাৰ ইদং সরণত্তযং কেন ভাসিতং, কত্থ ভাসিতং, কদা ভাসিতং, কস্মা ভাসিতং অৰুত্তমপিচাদিতো তথাগতেন কস্মা ইধাদিতো ৰুত্তন্তি পঞ্চ পঞ্হা.

তেসং ৰিস্সজ্জনা কেন ভাসিতন্তি ভগৰতা ভাসিতং, ন সাৰকেহি, ন ইসীহি, ন দেৰতাহি. কত্থাতি বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে. কদাতি আযস্মন্তে যসে সদ্ধিং সহাযকেহি অরহত্তং পত্তে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু বহুজনহিতায লোকে ধম্মদেসনং করোন্তেসু. কস্মাতি পব্বজ্জত্থঞ্চ উপসম্পদত্থঞ্চ. যথাহ –

‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, পব্বাজেতব্বো উপসম্পাদেতব্বো. পঠমং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদাপেত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং কারাপেত্ৰা ভিক্খূনং পাদে ৰন্দাপেত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদাপেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘এৰং ৰদেহী’তি ৰত্তব্বো ‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, ধম্মং সরণং গচ্ছামি, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’’তি (মহাৰ. ৩৪).

কস্মা চিধাদিতো ৰুত্তন্তি ইদঞ্চ নৰঙ্গং সত্থুসাসনং তীহি পিটকেহি সঙ্গণ্হিত্ৰা ৰাচনামগ্গং আরোপেন্তেহি পুব্বাচরিযেহি যস্মা ইমিনা মগ্গেন দেৰমনুস্সা উপাসকভাৰেন ৰা পব্বজিতভাৰেন ৰা সাসনং ওতরন্তি, তস্মা সাসনোতারস্স মগ্গভূতত্তা ইধ খুদ্দকপাঠে আদিতো ৰুত্তন্তি ঞাতব্বং.

কতং নিদানসোধনং.

১. সরণত্তযৰণ্ণনা

বুদ্ধৰিভাৰনা

ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধং সরণগমনং, গমকঞ্চ ৰিভাৰযে’’তি, তত্থ সব্বধম্মেসু অপ্পটিহতঞাণনিমিত্তানুত্তরৰিমোক্খাধিগমপরিভাৰিতং খন্ধসন্তানমুপাদায, পঞ্ঞত্তিতো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপদট্ঠানং ৰা সচ্চাভিসম্বোধিমুপাদায পঞ্ঞত্তিতো সত্তৰিসেসো বুদ্ধো. যথাহ –

‘‘বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, বলেসু চ ৰসীভাৰ’’ন্তি (মহানি. ১৯২; চূল়নি. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেস ৯৭; পটি. ম. ১.১৬১).

অযং তাৰ অত্থতো বুদ্ধৰিভাৰনা.

ব্যঞ্জনতো পন ‘‘বুজ্ঝিতাতি বুদ্ধো, বোধেতাতি বুদ্ধো’’তি এৰমাদিনা নযেন ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘বুদ্ধোতি কেনট্ঠেন বুদ্ধো? বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুতায বুদ্ধো, সব্বদস্সাৰিতায বুদ্ধো, অনঞ্ঞনেয্যতায বুদ্ধো, ৰিকসিতায বুদ্ধো, খীণাসৰসঙ্খাতেন বুদ্ধো, নিরুপক্কিলেসসঙ্খাতেন বুদ্ধো, একন্তৰীতরাগোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতদোসোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতমোহোতি বুদ্ধো, একন্তনিক্কিলেসোতি বুদ্ধো, একাযনমগ্গং গতোতি বুদ্ধো, একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি বুদ্ধো, অবুদ্ধিৰিহতত্তা বুদ্ধিপটিলাভা বুদ্ধো. বুদ্ধোতি নেতং নামং মাতরা কতং, ন পিতরা কতং, ন ভাতরা কতং, ন ভগিনিযা কতং, ন মিত্তামচ্চেহি কতং, ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং, ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং, ন দেৰতাহি কতং, ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি যদিদং বুদ্ধো’’তি (মহানি. ১৯২; চূল়নি. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেস ৯৭; পটি. ম. ১.১৬২).

এত্থ চ যথা লোকে অৰগন্তা অৰগতোতি ৰুচ্চতি, এৰং বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো. যথা পণ্ণসোসা ৰাতা পণ্ণসুসাতি ৰুচ্চন্তি, এৰং বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো. সব্বঞ্ঞুতায বুদ্ধোতি সব্বধম্মবুজ্ঝনসমত্থায বুদ্ধিযা বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. সব্বদস্সাৰিতায বুদ্ধোতি সব্বধম্মবোধনসমত্থায বুদ্ধিযা বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. অনঞ্ঞনেয্যতায বুদ্ধোতি অঞ্ঞেন অবোধিতো সযমেৰ বুদ্ধত্তা বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. ৰিকসিতায বুদ্ধোতি নানাগুণৰিকসনতো পদুমমিৰ ৰিকসনট্ঠেন বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. খীণাসৰসঙ্খাতেন বুদ্ধোতি এৰমাদীহি চিত্তসঙ্কোচকরধম্মপহানতো নিদ্দাক্খযৰিবুদ্ধো পুরিসো ৰিয সব্বকিলেসনিদ্দাক্খযৰিবুদ্ধত্তা বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. একাযনমগ্গং গতোতি বুদ্ধোতি বুদ্ধিযত্থানং গমনত্থপরিযাযতো যথা মগ্গং গতোপি পুরিসো গতোতি ৰুচ্চতি, এৰং একাযনমগ্গং গতত্তাপি বুদ্ধোতি ৰুচ্চতীতি দস্সেতুং ৰুত্তং. একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি বুদ্ধোতি ন পরেহি বুদ্ধত্তা বুদ্ধো, কিন্তু সযমেৰ অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধত্তা বুদ্ধোতি ৰুত্তং হোতি. অবুদ্ধিৰিহতত্তা বুদ্ধিপটিলাভা বুদ্ধোতি বুদ্ধি বুদ্ধং বোধোতি পরিযাযৰচনমেতং. তত্থ যথা নীলরত্তগুণযোগতো ‘‘নীলো পটো, রত্তো পটো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং বুদ্ধিগুণযোগতো বুদ্ধোতি ঞাপেতুং ৰুত্তং হোতি. ততো পরং বুদ্ধোতি নেতং নামন্তি এৰমাদি অত্থমনুগতা অযং পঞ্ঞত্তীতি বোধনত্থং ৰুত্তন্তি এৰরূপেন নযেন সব্বেসং পদানং বুদ্ধসদ্দস্স সাধনসমত্থো অত্থো ৰেদিতব্বো.

অযং ব্যঞ্জনতোপি বুদ্ধৰিভাৰনা.

সরণগমনগমকৰিভাৰনা

ইদানি সরণগমনাদীসু হিংসতীতি সরণং, সরণগতানং তেনেৰ সরণগমনেন ভযং সন্তাসং দুক্খং দুগ্গতিং পরিক্কিলেসং হিংসতি ৰিধমতি নীহরতি নিরোধেতীতি অত্থো. অথ ৰা হিতে পৰত্তনেন অহিতা চ নিৰত্তনেন সত্তানং ভযং হিংসতীতি বুদ্ধো, ভৰকন্তারা উত্তরণেন অস্সাসদানেন চ ধম্মো, অপ্পকানম্পি কারানং ৰিপুলফলপটিলাভকরণেন সঙ্ঘো. তস্মা ইমিনাপি পরিযাযেন তং রতনত্তযং সরণং. তপ্পসাদতগ্গরুতাহি ৰিহতৰিদ্ধংসিতকিলেসো তপ্পরাযণতাকারপ্পৰত্তো অপরপ্পচ্চযো ৰা চিত্তুপ্পাদো সরণগমনং. তংসমঙ্গী সত্তো তং সরণং গচ্ছতি, ৰুত্তপ্পকারেন চিত্তুপ্পাদেন ‘‘এস মে সরণং, এস মে পরাযণ’’ন্তি এৰমেতং উপেতীতি অত্থো. উপেন্তো চ ‘‘এতে মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম, ধম্মঞ্চ, উপাসকে নো ভগৰা ধারেতূ’’তি তপুস্সভল্লিকাদযো ৰিয সমাদানেন ৰা, ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি (সং. নি. ২.১৫৪) মহাকস্সপাদযো ৰিয সিস্সভাৰূপগমনেন ৰা, ‘‘এৰং ৰুত্তে ব্রহ্মাযু ব্রাহ্মণো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি ‘নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. নমো তস্স…পে… সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’’তি (ম. নি. ২.৩৮৮) ব্রহ্মাযুআদযো ৰিয তপ্পোণত্তেন ৰা, কম্মট্ঠানানুযোগিনো ৰিয অত্তসন্নিয্যাতনেন ৰা, অরিযপুগ্গলা ৰিয সরণগমনুপক্কিলেসসমুচ্ছেদেন ৰাতি অনেকপ্পকারং ৰিসযতো কিচ্চতো চ উপেতি.

অযং সরণগমনস্স গমকস্স চ ৰিভাৰনা.

ভেদাভেদফলদীপনা

ইদানি ‘‘ভেদাভেদং ফলঞ্চাপি, গমনীযঞ্চ দীপযে’’তি ৰুত্তানং ভেদাদীনং অযং দীপনা, এৰং সরণগতস্স পুগ্গলস্স দুৰিধো সরণগমনভেদো – সাৰজ্জো চ অনৰজ্জো চ. অনৰজ্জো কালকিরিযায, সাৰজ্জো অঞ্ঞসত্থরি ৰুত্তপ্পকারপ্পৰত্তিযা, তস্মিঞ্চ ৰুত্তপ্পকারৰিপরীতপ্পৰত্তিযা. সো দুৰিধোপি পুথুজ্জনানমেৰ. বুদ্ধগুণেসু অঞ্ঞাণসংসযমিচ্ছাঞাণপ্পৰত্তিযা অনাদরাদিপ্পৰত্তিযা চ তেসং সরণং সংকিলিট্ঠং হোতি. অরিযপুগ্গলা পন অভিন্নসরণা চেৰ অসংকিলিট্ঠসরণা চ হোন্তি. যথাহ ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো অঞ্ঞং সত্থারং উদ্দিসেয্যা’’তি (অ. নি. ১.২৭৬; ম. নি. ৩.১২৮; ৰিভ. ৮০৯). পুথুজ্জনা তু যাৰদেৰ সরণভেদং ন পাপুণন্তি, তাৰদেৰ অভিন্নসরণা. সাৰজ্জোৰ নেসং সরণভেদো, সংকিলেসো চ অনিট্ঠফলদো হোতি. অনৰজ্জো অৰিপাকত্তা অফলো, অভেদো পন ফলতো ইট্ঠমেৰ ফলং দেতি.

যথাহ –

‘‘যেকেচি বুদ্ধং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;

পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তী’’তি. (দী. নি. ২.৩৩২; সং. নি. ১.৩৭);

তত্র চ যে সরণগমনুপক্কিলেসসমুচ্ছেদেন সরণং গতা, তে অপাযং ন গমিস্সন্তি. ইতরে পন সরণগমনেন ন গমিস্সন্তীতি এৰং গাথায অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো.

অযং তাৰ ভেদাভেদফলদীপনা.

গমনীযদীপনা

গমনীযদীপনাযং চোদকো আহ – ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি এত্থ যো বুদ্ধং সরণং গচ্ছতি, এস বুদ্ধং ৰা গচ্ছেয্য সরণং ৰা, উভযথাপি চ একস্স ৰচনং নিরত্থকং. কস্মা? গমনকিরিযায কম্মদ্ৰযাভাৰতো. ন হেত্থ ‘‘অজং গামং নেতী’’তিআদীসু ৰিয দ্ৰিকম্মকত্তং অক্খরচিন্তকা ইচ্ছন্তি.

‘‘গচ্ছতেৰ পুব্বং দিসং, গচ্ছতি পচ্ছিমং দিস’’ন্তিআদীসু (সং. নি. ১.১৫৯; ৩.৮৭) ৰিয সাত্থকমেৰাতি চে? ন, বুদ্ধসরণানং সমানাধিকরণভাৰস্সানধিপ্পেততো. এতেসঞ্হি সমানাধিকরণভাৰে অধিপ্পেতে পটিহতচিত্তোপি বুদ্ধং উপসঙ্কমন্তো বুদ্ধং সরণং গতো সিযা. যঞ্হি তং বুদ্ধোতি ৰিসেসিতং সরণং, তমেৰেস গতোতি. ‘‘এতং খো সরণং খেমং, এতং সরণমুত্তম’’ন্তি (ধ. প. ১৯২) ৰচনতো সমানাধিকরণত্তমেৰাতি চে? ন, তত্থেৰ তব্ভাৰতো. তত্থেৰ হি গাথাপদে এতং বুদ্ধাদিরতনত্তযং সরণগতানং ভযহরণত্তসঙ্খাতে সরণভাৰে অব্যভিচরণতো ‘‘খেমমুত্তমঞ্চ সরণ’’ন্তি অযং সমানাধিকরণভাৰো অধিপ্পেতো, অঞ্ঞত্থ তু গমিসম্বন্ধে সতি সরণগমনস্স অপ্পসিদ্ধিতো অনধিপ্পেতোতি অসাধকমেতং. ‘‘এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি এত্থ গমিসম্বন্ধেপি সরণগমনপসিদ্ধিতো সমানাধিকরণত্তমেৰাতি চে? ন পুব্বে ৰুত্তদোসপ্পসঙ্গতো. তত্রাপি হি সমানাধিকরণভাৰে সতি এতং বুদ্ধধম্মসঙ্ঘসরণং পটিহতচিত্তোপি আগম্ম সব্বদুক্খা পমুচ্চেয্যাতি এৰং পুব্বে ৰুত্তদোসপ্পসঙ্গো এৰ সিযা, ন চ নো দোসেন অত্থি অত্থোতি অসাধকমেতং. যথা ‘‘মমঞ্হি, আনন্দ, কল্যাণমিত্তং আগম্ম জাতিধম্মা সত্তা জাতিযা পরিমুচ্চন্তী’’তি (সং. নি. ১.১২৯) এত্থ ভগৰতো কল্যাণমিত্তস্স আনুভাৰেন পরিমুচ্চমানা সত্তা ‘‘কল্যাণমিত্তং আগম্ম পরিমুচ্চন্তী’’তি ৰুত্তা. এৰমিধাপি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘস্স সরণস্সানুভাৰেন মুচ্চমানো ‘‘এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি ৰুত্তোতি এৰমেত্থ অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো.

এৰং সব্বথাপি ন বুদ্ধস্স গমনীযত্তং যুজ্জতি, ন সরণস্স, ন উভযেসং, ইচ্ছিতব্বঞ্চ গচ্ছামীতি নিদ্দিট্ঠস্স গমকস্স গমনীযং, ততো ৰত্তব্বা এত্থ যুত্তীতি. ৰুচ্চতে –

বুদ্ধোযেৰেত্থ গমনীযো, গমনাকারদস্সনত্থং তু তং সরণৰচনং, বুদ্ধং সরণন্তি গচ্ছামি. এস মে সরণং, এস মে পরাযণং, অঘস্স, তাতা, হিতস্স চ ৰিধাতাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন এতং গচ্ছামি ভজামি সেৰামি পযিরুপাসামি, এৰং ৰা জানামি বুজ্ঝামীতি. যেসঞ্হি ধাতূনং গতিঅত্থো বুদ্ধিপি তেসং অত্থোতি. ইতি-সদ্দস্স অপ্পযোগা অযুত্তমিতি চে? তং ন. তত্থ সিযা – যদি চেত্থ এৰমত্থো ভৰেয্য, ততো ‘‘অনিচ্চং রূপং অনিচ্চং রূপন্তি যথাভূতং পজানাতী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৩.৫৫, ৮৫) ৰিয ইতি-সদ্দো পযুত্তো সিযা, ন চ পযুত্তো, তস্মা অযুত্তমেতন্তি. তঞ্চ ন, কস্মা? তদত্থসম্ভৰা. ‘‘যো চ বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো’’তি এৰমাদীসু (ধ. প. ১৯০) ৰিয ইধাপি ইতি-সদ্দস্স অত্থো সম্ভৰতি, ন চ ৰিজ্জমানত্থসম্ভৰা ইতি-সদ্দা সব্বত্থ পযুজ্জন্তি, অপ্পযুত্তস্সাপেত্থ পযুত্তস্স ৰিয ইতি-সদ্দস্স অত্থো ৰিঞ্ঞাতব্বো অঞ্ঞেসু চ এৰংজাতিকেসু, তস্মা অদোসো এৰ সোতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তীহি সরণগমনেহি পব্বজ্জ’’ন্তিআদীসু (মহাৰ. ৩৪) সরণস্সেৰ গমনীযতো যং ৰুত্তং ‘‘গমনাকারদস্সনত্থং তু সরণৰচন’’ন্তি, তং ন যুত্তমিতি চে. তং নাযুত্তং. কস্মা? তদত্থসম্ভৰা এৰ. তত্রাপি হি তস্স অত্থো সম্ভৰতি, যতো পুব্বসদিসমেৰ অপ্পযুত্তোপি পযুত্তো ৰিয ৰেদিতব্বো. ইতরথা হি পুব্বে ৰুত্তদোসপ্পসঙ্গো এৰ সিযা, তস্মা যথানুসিট্ঠমেৰ গহেতব্বং.

অযং গমনীযদীপনা.

ধম্মসঙ্ঘসরণৰিভাৰনা

ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘ধম্মং সরণমিচ্চাদি, দ্ৰযেপেস নযো মতো’’তি এত্থ ৰুচ্চতে – য্ৰাযং ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি এত্থ অত্থৰণ্ণনানযো ৰুত্তো, ‘‘ধম্মং সরণং গচ্ছামি, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’তি এতস্মিম্পি পদদ্ৰযে এসোৰ ৰেদিতব্বো. তত্রাপি হি ধম্মসঙ্ঘানং অত্থতো ব্যঞ্জনতো চ ৰিভাৰনমত্তমেৰ অসদিসং, সেসং ৰুত্তসদিসমেৰ. যতো যদেৰেত্থ অসদিসং, তং ৰুচ্চতে – মগ্গফলনিব্বানানি ধম্মোতি একে. ভাৰিতমগ্গানং সচ্ছিকতনিব্বানানঞ্চ অপাযেসু অপতনভাৰেন ধারণতো পরমস্সাসৰিধানতো চ মগ্গৰিরাগা এৰ ইমস্মিং অত্থে ধম্মোতি অম্হাকং খন্তি, অগ্গপ্পসাদসুত্তঞ্চেৰ সাধকং. ৰুত্তঞ্চেত্থ ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি এৰমাদি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০).

চতুব্বিধঅরিযমগ্গসমঙ্গীনং চতুসামঞ্ঞফলসমধিৰাসিতখন্ধসন্তানানঞ্চ পুগ্গলানং সমূহো দিট্ঠিসীলসঙ্ঘাতেন সংহতত্তা সঙ্ঘো. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা –

‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, আনন্দ, যে ৰো মযা ধম্মা অভিঞ্ঞা দেসিতা, সেয্যথিদং, চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, পস্সসি নো ত্ৰং, আনন্দ, ইমেসু ধম্মেসু দ্ৰেপি ভিক্খূ নানাৰাদে’’তি (ম. নি. ৩.৪৩).

অযঞ্হি পরমত্থসঙ্ঘো সরণন্তি গমনীযো. সুত্তে চ ‘‘আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’’তি (ইতিৰু. ৯০; অ. নি. ৪.৩৪, ১৮১) ৰুত্তো. এতং পন সরণং গতস্স অঞ্ঞস্মিম্পি ভিক্খুসঙ্ঘে ৰা ভিক্খুনিসঙ্ঘে ৰা বুদ্ধপ্পমুখে ৰা সঙ্ঘে সম্মুতিসঙ্ঘে ৰা চতুৰগ্গাদিভেদে একপুগ্গলেপি ৰা ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিতে ৰন্দনাদিকিরিযায সরণগমনং নেৰ ভিজ্জতি ন সংকিলিস্সতি, অযমেত্থ ৰিসেসো. ৰুত্তাৰসেসন্তু ইমস্স দুতিযস্স চ সরণগমনস্স ভেদাভেদাদিৰিধানং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং তাৰ ‘‘ধম্মং সরণমিচ্চাদি, দ্ৰযেপেস নযো মতো’’তি এতস্স ৰণ্ণনা.

অনুপুব্বৰৰত্থানকারণনিদ্দেসো

ইদানি অনুপুব্বৰৰত্থানে, কারণঞ্চ ৰিনিদ্দিসেতি এত্থ এতেসু চ তীসু সরণৰচনেসু সব্বসত্তানং অগ্গোতি কত্ৰা পঠমং বুদ্ধো, তপ্পভৰতো তদুপদেসিততো চ অনন্তরং ধম্মো, তস্স ধম্মস্স আধারকতো তদাসেৰনতো চ অন্তে সঙ্ঘো. সব্বসত্তানং ৰা হিতে নিযোজকোতি কত্ৰা পঠমং বুদ্ধো, তপ্পভৰতো সব্বসত্তহিতত্তা অনন্তরং ধম্মো, হিতাধিগমায পটিপন্নো অধিগতহিতো চাতি কত্ৰা অন্তে সঙ্ঘো সরণভাৰেন ৰৰত্থপেত্ৰা পকাসিতোতি এৰং অনুপুব্বৰৰত্থানে কারণঞ্চ ৰিনিদ্দিসে.

উপমাপকাসনা

ইদানি যম্পি ৰুত্তং ‘‘সরণত্তযমেতঞ্চ, উপমাহি পকাসযে’’তি, তম্পি ৰুচ্চতে – এত্থ পন পুণ্ণচন্দো ৰিয বুদ্ধো, চন্দকিরণনিকরো ৰিয তেন দেসিতো ধম্মো, পুণ্ণচন্দকিরণসমুপ্পাদিতপীণিতো লোকো ৰিয সঙ্ঘো. বালসূরিযো ৰিয বুদ্ধো, তস্স রস্মিজালমিৰ ৰুত্তপ্পকারো ধম্মো, তেন ৰিহতন্ধকারো লোকো ৰিয সঙ্ঘো. ৰনদাহকপুরিসো ৰিয বুদ্ধো, ৰনদহনগ্গি ৰিয কিলেসৰনদহনো ধম্মো, দড্ঢৰনত্তা খেত্তভূতো ৰিয ভূমিভাগো দড্ঢকিলেসত্তা পুঞ্ঞক্খেত্তভূতো সঙ্ঘো. মহামেঘো ৰিয বুদ্ধো, সলিলৰুট্ঠি ৰিয ধম্মো, ৰুট্ঠিনিপাতূপসমিতরেণু ৰিয জনপদো উপসমিতকিলেসরেণু সঙ্ঘো. সুসারথি ৰিয বুদ্ধো, অস্সাজানীযৰিনযূপাযো ৰিয ধম্মো, সুৰিনীতস্সাজানীযসমূহো ৰিয সঙ্ঘো. সব্বদিট্ঠিসল্লুদ্ধরণতো সল্লকত্তো ৰিয বুদ্ধো, সল্লুদ্ধরণূপাযো ৰিয ধম্মো, সমুদ্ধটসল্লো ৰিয জনো সমুদ্ধটদিট্ঠিসল্লো সঙ্ঘো. মোহপটলসমুপ্পাটনতো ৰা সালাকিযো ৰিয বুদ্ধো, পটলসমুপ্পাটনুপাযো ৰিয ধম্মো, সমুপ্পাটিতপটলো ৰিপ্পসন্নলোচনো ৰিয জনো সমুপ্পাটিতমোহপটলো ৰিপ্পসন্নঞাণলোচনো সঙ্ঘো. সানুসযকিলেসব্যাধিহরণসমত্থতায ৰা কুসলো ৰেজ্জো ৰিয বুদ্ধো, সম্মা পযুত্তভেসজ্জমিৰ ধম্মো, ভেসজ্জপযোগেন সমুপসন্তব্যাধি ৰিয জনসমুদাযো সমুপসন্তকিলেসব্যাধানুসযো সঙ্ঘো.

অথ ৰা সুদেসকো ৰিয বুদ্ধো, সুমগ্গো ৰিয খেমন্তভূমি ৰিয চ ধম্মো, মগ্গপ্পটিপন্নো খেমন্তভূমিপ্পত্তো ৰিয সঙ্ঘো. সুনাৰিকো ৰিয বুদ্ধো, নাৰা ৰিয ধম্মো, পারপ্পত্তো সম্পত্তিকো ৰিয জনো সঙ্ঘো. হিমৰা ৰিয বুদ্ধো, তপ্পভৰোসধমিৰ ধম্মো, ওসধূপভোগেন নিরামযো ৰিয জনো সঙ্ঘো. ধনদো ৰিয বুদ্ধো, ধনং ৰিয ধম্মো, যথাধিপ্পাযং লদ্ধধনো ৰিয জনো সম্মালদ্ধঅরিযধনো সঙ্ঘো. নিধিদস্সনকো ৰিয বুদ্ধো, নিধি ৰিয ধম্মো, নিধিপ্পত্তো ৰিয জনো সঙ্ঘো.

অপিচ অভযদো ৰিয ৰীরপুরিসো বুদ্ধো, অভযমিৰ ধম্মো, সম্পত্তাভযো ৰিয জনো অচ্চন্তসব্বভযো সঙ্ঘো. অস্সাসকো ৰিয বুদ্ধো, অস্সাসো ৰিয ধম্মো, অস্সত্থজনো ৰিয সঙ্ঘো. সুমিত্তো ৰিয বুদ্ধো, হিতূপদেসো ৰিয ধম্মো, হিতূপযোগেন পত্তসদত্থো ৰিয জনো সঙ্ঘো. ধনাকরো ৰিয বুদ্ধো, ধনসারো ৰিয ধম্মো, ধনসারূপভোগো ৰিয জনো সঙ্ঘো. রাজকুমারন্হাপকো ৰিয বুদ্ধো, সীসন্হানসলিলং ৰিয ধম্মো, সুন্হাতরাজকুমারৰগ্গো ৰিয সদ্ধম্মসলিলসুন্হাতো সঙ্ঘো. অলঙ্কারকারকো ৰিয বুদ্ধো, অলঙ্কারো ৰিয ধম্মো, অলঙ্কতরাজপুত্তগণো ৰিয সদ্ধম্মালঙ্কতো সঙ্ঘো. চন্দনরুক্খো ৰিয বুদ্ধো, তপ্পভৰগন্ধো ৰিয ধম্মো, চন্দনুপভোগেন সন্তপরিল়াহো ৰিয জনো সদ্ধম্মূপভোগেন সন্তপরিল়াহো সঙ্ঘো. দাযজ্জসম্পদানকো ৰিয পিতা বুদ্ধো, দাযজ্জং ৰিয ধম্মো, দাযজ্জহরো পুত্তৰগ্গো ৰিয সদ্ধম্মদাযজ্জহরো সঙ্ঘো. ৰিকসিতপদুমং ৰিয বুদ্ধো, তপ্পভৰমধু ৰিয ধম্মো, তদুপভোগীভমরগণো ৰিয সঙ্ঘো. এৰং সরণত্তযমেতঞ্চ, উপমাহি পকাসযে.

এত্তাৰতা চ যা পুব্বে ‘‘কেন কত্থ কদা কস্মা, ভাসিতং সরণত্তয’’ন্তিআদীহি চতূহি গাথাহি অত্থৰণ্ণনায মাতিকা নিক্খিত্তা, সা অত্থতো পকাসিতা হোতীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

সরণত্তযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. সিক্খাপদৰণ্ণনা

সিক্খাপদপাঠমাতিকা

এৰং সরণগমনেহি সাসনোতারং দস্সেত্ৰা সাসনং ওতিণ্ণেন উপাসকেন ৰা পব্বজিতেন ৰা যেসু সিক্খাপদেসু পঠমং সিক্খিতব্বং, তানি দস্সেতুং নিক্খিত্তস্স সিক্খাপদপাঠস্স ইদানি ৰণ্ণনত্থং অযং মাতিকা –

‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা, ৰুত্তানেতানি তং নযং;

ৰত্ৰা কত্ৰা ৰৰত্থানং, সাধারণৰিসেসতো.

‘‘পকতিযা চ যং ৰজ্জং, ৰজ্জং পণ্ণত্তিযা চ যং;

ৰৰত্থপেত্ৰা তং কত্ৰা, পদানং ব্যঞ্জনত্থতো.

‘‘সাধারণানং সব্বেসং, সাধারণৰিভাৰনং;

অথ পঞ্চসু পুব্বেসু, ৰিসেসত্থপ্পকাসতো.

‘‘পাণাতিপাতপভুতি-হেকতানানতাদিতো;

আরম্মণাদানভেদা, মহাসাৰজ্জতো তথা.

‘‘পযোগঙ্গসমুট্ঠানা, ৰেদনামূলকম্মতো;

ৰিরমতো চ ফলতো, ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

‘‘যোজেতব্বং ততো যুত্তং, পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু;

আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি.

তত্থ এতানি পাণাতিপাতাৰেরমণীতিআদীনি দস সিক্খাপদানি ভগৰতা এৰ ৰুত্তানি, ন সাৰকাদীহি. তানি চ সাৰত্থিযং ৰুত্তানি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে আযস্মন্তং রাহুলং পব্বাজেত্ৰা কপিলৰত্থুতো সাৰত্থিং অনুপ্পত্তেন সামণেরানং সিক্খাপদৰৰত্থাপনত্থং. ৰুত্তং হেতং –

‘‘অথ খো ভগৰা কপিলৰত্থুস্মিং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি. অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন …পে… অথ খো সামণেরানং এতদহোসি – ‘কতি নু খো অম্হাকং সিক্খাপদানি, কত্থ চ অম্হেহি সিক্খিতব্ব’’’ন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সামণেরানং দস সিক্খাপদানি, তেসু চ সামণেরেহি সিক্খিতুং, পাণাতিপাতাৰেরমণী…পে… জাতরূপরজতপটিগ্গহণা ৰেরমণী’’তি (মহাৰ. ১০৫).

তানেতানি ‘‘সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসূ’’তি (দী. নি. ১.১৯৩; ম. নি. ২.২৪; ৰিভ. ৫০৮) সুত্তানুসারেন সরণগমনেসু চ দস্সিতপাঠানুসারেন ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণিসিক্খাপদং সমাদিযামী’’তি এৰং ৰাচনামগ্গং আরোপিতানীতি ৰেদিতব্বানি. এৰং তাৰ ‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা, ৰুত্তানেতানি তং নযং ৰত্ৰা’’তি সো নযো দট্ঠব্বো.

সাধারণৰিসেসৰৰত্থানং

এত্থ চ আদিতো দ্ৰে চতুত্থপঞ্চমানি উপাসকানং সামণেরানঞ্চ সাধারণানি নিচ্চসীলৰসেন. উপোসথসীলৰসেন পন উপাসকানং সত্তমট্ঠমং চেকং অঙ্গং কত্ৰা সব্বপচ্ছিমৰজ্জানি সব্বানিপি সামণেরেহি সাধারণানি, পচ্ছিমং পন সামণেরানমেৰ ৰিসেসভূতন্তি এৰং সাধারণৰিসেসতো ৰৰত্থানং কাতব্বং. পুরিমানি চেত্থ পঞ্চ একন্তঅকুসলচিত্তসমুট্ঠানত্তা পাণাতিপাতাদীনং পকতিৰজ্জতো ৰেরমণিযা, সেসানি পণ্ণত্তিৰজ্জতোতি এৰং পকতিযা চ যং ৰজ্জং, ৰজ্জং পণ্ণত্তিযা চ যং, তং ৰৰত্থপেতব্বং.

সাধারণৰিভাৰনা

যস্মা চেত্থ ‘‘ৰেরমণিসিক্খাপদং সমাদিযামী’’তি এতানি সব্বসাধারণানি পদানি, তস্মা এতেসং পদানং ব্যঞ্জনতো চ অত্থতো চ অযং সাধারণৰিভাৰনা ৰেদিতব্বা –

তত্থ ব্যঞ্জনতো তাৰ ৰেরং মণতীতি ৰেরমণী, ৰেরং পজহতি, ৰিনোদেতি, ব্যন্তীকরোতি, অনভাৰং গমেতীতি অত্থো. ৰিরমতি ৰা এতায করণভূতায ৰেরম্হা পুগ্গলোতি, ৰিকারস্স ৰেকারং কত্ৰা ৰেরমণী. তেনেৰ চেত্থ ‘‘ৰেরমণিসিক্খাপদং ৰিরমণিসিক্খাপদ’’ন্তি দ্ৰিধা সজ্ঝাযং করোন্তি. সিক্খিতব্বাতি সিক্খা, পজ্জতে অনেনাতি পদং. সিক্খায পদং সিক্খাপদং, সিক্খায অধিগমূপাযোতি অত্থো. অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি ৰুত্তং হোতি. ৰেরমণী এৰ সিক্খাপদং ৰেরমণিসিক্খাপদং, ৰিরমণিসিক্খাপদং ৰা দুতিযেন নযেন. সম্মা আদিযামি সমাদিযামি, অৰীতিক্কমনাধিপ্পাযেন অখণ্ডকারিতায অচ্ছিদ্দকারিতায অসবলকারিতায চ আদিযামীতি ৰুত্তং হোতি.

অত্থতো পন ৰেরমণীতি কামাৰচরকুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতি, সা পাণাতিপাতা ৰিরমন্তস্স ‘‘যা তস্মিং সমযে পাণাতিপাতা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো’’তি এৰমাদিনা (ৰিভ. ৭০৪) নযেন ৰিভঙ্গে ৰুত্তা. কামঞ্চেসা ৰেরমণী নাম লোকুত্তরাপি অত্থি, ইধ পন সমাদিযামীতি ৰুত্তত্তা সমাদানৰসেন পৰত্তারহা, তস্মা সা ন হোতীতি কামাৰচরকুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতীতি ৰুত্তা.

সিক্খাতি তিস্সো সিক্খা অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি. ইমস্মিং পনত্থে সম্পত্তৰিরতিসীলং লোকিকা ৰিপস্সনা রূপারূপঝানানি অরিযমগ্গো চ সিক্খাতি অধিপ্পেতা. যথাহ –

‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি, সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং…পে… তস্মিং সমযে ফস্সো হোতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা.

‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি…পে… পঠমং ঝানং…পে… পঞ্চমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা.

‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে অরূপপত্তিযা…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসহগতং…পে… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা.

‘‘কতমে ধম্মা সিক্খা? যস্মিং সমযে লোকুত্তরং ঝানং ভাৰেতি নিয্যানিকং…পে… অৰিক্খেপো হোতি, ইমে ধম্মা সিক্খা’’তি (ৰিভ. ৭১২-৭১৩).

এতাসু সিক্খাসু যায কাযচি সিক্খায পদং অধিগমূপাযো, অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি সিক্খাপদং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সীলং নিস্সায সীলে পতিট্ঠায সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো’’তি এৰমাদি (সং. নি. ৫.১৮২). এৰমেত্থ সাধারণানং পদানং সাধারণা ব্যঞ্জনতো অত্থতো চ ৰিভাৰনা কাতব্বা.

পুরিমপঞ্চসিক্খাপদৰণ্ণনা

ইদানি যং ৰুত্তং – ‘‘অথ পঞ্চসু পুব্বেসু, ৰিসেসত্থপ্পকাসতো…পে… ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো’’তি, তত্থেতং ৰুচ্চতি – পাণাতিপাতোতি এত্থ তাৰ পাণোতি জীৰিতিন্দ্রিযপ্পটিবদ্ধা খন্ধসন্ততি, তং ৰা উপাদায পঞ্ঞত্তো সত্তো. তস্মিং পন পাণে পাণসঞ্ঞিনো তস্স পাণস্স জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা ৰধকচেতনা পাণাতিপাতো. অদিন্নাদানন্তি এত্থ অদিন্নন্তি পরপরিগ্গহিতং, যত্থ পরো যথাকামকারিতং আপজ্জন্তো অদণ্ডারহো অনুপৰজ্জো চ হোতি, তস্মিং পরপরিগ্গহিতে পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিনো তদাদাযকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানং অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা এৰ থেয্যচেতনা অদিন্নাদানং. অব্রহ্মচরিযন্তি অসেট্ঠচরিযং, দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিমেথুনপ্পটিসেৰনা কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা অসদ্ধম্মপ্পটিসেৰনট্ঠানৰীতিক্কমচেতনা অব্রহ্মচরিযং. মুসাৰাদোতি এত্থ মুসাতি ৰিসংৰাদনপুরেক্খারস্স অত্থভঞ্জনকো ৰচীপযোগো কাযপযোগো ৰা, ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন পনস্স পরৰিসংৰাদককাযৰচীপযোগসমুট্ঠাপিকা কাযৰচীদ্ৰারানমেৰ অঞ্ঞতরদ্ৰারপ্পৰত্তা মিচ্ছাচেতনা মুসাৰাদো. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানন্তি এত্থ পন সুরাতি পঞ্চ সুরা – পিট্ঠসুরা, পূৰসুরা, ওদনসুরা, কিণ্ণপক্খিত্তা, সম্ভারসংযুত্তা চাতি. মেরযম্পি পুপ্ফাসৰো, ফলাসৰো, গুল়াসৰো, মধ্ৰাসৰো, সম্ভারসংযুত্তো চাতি পঞ্চৰিধং. মজ্জন্তি তদুভযমেৰ মদনিযট্ঠেন মজ্জং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি অত্থি মদনিযং, যেন পীতেন মত্তো হোতি পমত্তো, ইদং ৰুচ্চতি মজ্জং. পমাদট্ঠানন্তি যায চেতনায তং পিৰতি অজ্ঝোহরতি, সা চেতনা মদপ্পমাদহেতুতো পমাদট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি, যতো অজ্ঝোহরণাধিপ্পাযেন কাযদ্ৰারপ্পৰত্তা সুরামেরযমজ্জানং অজ্ঝোহরণচেতনা ‘‘সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠান’’ন্তি ৰেদিতব্বা. এৰং তাৰেত্থ পাণাতিপাতপ্পভুতীহি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

একতানানতাদিৰিনিচ্ছযং

একতানানতাদিতোতি এত্থ আহ – কিং পন ৰজ্ঝৰধকপ্পযোগচেতনাদীনং একতায পাণাতিপাতস্স অঞ্ঞস্স ৰা অদিন্নাদানাদিনো একত্তং, নানতায নানত্তং হোতি, উদাহু নোতি. কস্মা পনেতং ৰুচ্চতি? যদি তাৰ একতায একত্তং, অথ যদা একং ৰজ্ঝং বহূ ৰধকা ৰধেন্তি, একো ৰা ৰধকো বহুকে ৰজ্ঝে ৰধেতি, একেন ৰা সাহত্থিকাদিনা পযোগেন বহূ ৰজ্ঝা ৰধীযন্তি, একা ৰা চেতনা বহূনং ৰজ্ঝানং জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকপযোগং সমুট্ঠাপেতি, তদা একেন পাণাতিপাতেন ভৰিতব্বং. যদি পন নানতায নানত্তং. অথ যদা একো ৰধকো একস্সত্থায একং পযোগং করোন্তো বহূ ৰজ্ঝে ৰধেতি, বহূ ৰা ৰধকা দেৰদত্তযঞ্ঞদত্তসোমদত্তাদীনং বহূনমত্থায বহূ পযোগে করোন্তা একমেৰ দেৰদত্তং যঞ্ঞদত্তং সোমদত্তং ৰা ৰধেন্তি, বহূহি ৰা সাহত্থিকাদীহি পযোগেহি একো ৰজ্ঝো ৰধীযতি. বহূ ৰা চেতনা একস্সেৰ ৰজ্ঝস্স জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকপযোগং সমুট্ঠাপেন্তি, তদা বহূহি পাণাতিপাতেহি ভৰিতব্বং. উভযম্পি চেতমযুত্তং. অথ নেৰ এতেসং ৰজ্ঝাদীনং একতায একত্তং, নানতায নানত্তং, অঞ্ঞথেৰ তু একত্তং নানত্তঞ্চ হোতি, তং ৰত্তব্বং পাণাতিপাতস্স, এৰং সেসানম্পীতি.

ৰুচ্চতে – তত্থ তাৰ পাণাতিপাতস্স ন ৰজ্ঝৰধকাদীনং পচ্চেকমেকতায একতা, নানতায নানতা, কিন্তু ৰজ্ঝৰধকাদীনং যুগনন্ধমেকতায একতা, দ্ৰিন্নম্পি তু তেসং, ততো অঞ্ঞতরস্স ৰা নানতায নানতা. তথা হি বহূসু ৰধকেসু বহূহি সরক্খেপাদীহি একেন ৰা ওপাতখণনাদিনা পযোগেন বহূ ৰজ্ঝে ৰধেন্তেসুপি বহূ পাণাতিপাতা হোন্তি. একস্মিং ৰধকে একেন, বহূহি ৰা পযোগেহি তপ্পযোগসমুট্ঠাপিকায চ একায, বহূহি ৰা চেতনাহি বহূ ৰজ্ঝে ৰধেন্তেপি বহূ পাণাতিপাতা হোন্তি, বহূসু চ ৰধকেসু যথাৰুত্তপ্পকারেহি বহূহি, একেন ৰা পযোগেন একং ৰজ্ঝং ৰধেন্তেসুপি বহূ পাণাতিপাতা হোন্তি. এস নযো অদিন্নাদানাদীসুপীতি. এৰমেত্থ একতানানতাদিতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

আরম্মণতোতি পাণাতিপাতো চেত্থ জীৰিতিন্দ্রিযারম্মণো. অদিন্নাদানঅব্রহ্মচরিযসুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানানি রূপধম্মেসু রূপাযতনাদিঅঞ্ঞতরসঙ্খারারম্মণানি. মুসাৰাদো যস্স মুসা ভণতি, তমারভিত্ৰা পৰত্তনতো সত্তারম্মণো. অব্রহ্মচরিযম্পি সত্তারম্মণন্তি একে. অদিন্নাদানঞ্চ যদা সত্তো হরিতব্বো হোতি, তদা সত্তারম্মণন্তি. অপি চেত্থ সঙ্খারৰসেনেৰ সত্তারম্মণং, ন পণ্ণত্তিৰসেনাতি. এৰমেত্থ আরম্মণতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

আদানতোতি পাণাতিপাতাৰেরমণিসিক্খাপদাদীনি চেতানি সামণেরেন ভিক্খুসন্তিকে সমাদিন্নানেৰ সমাদিন্নানি হোন্তি, উপাসকেন পন অত্তনা সমাদিযন্তেনাপি সমাদিন্নানি হোন্তি, পরস্স সন্তিকে সমাদিযন্তেনাপি. একজ্ঝং সমাদিন্নানিপি সমাদিন্নানি হোন্তি, পচ্চেকং সমাদিন্নানিপি. কিন্তু নানং একজ্ঝং সমাদিযতো একাযেৰ ৰিরতি, একাৰ চেতনা হোতি, কিচ্চৰসেন পনেতাসং পঞ্চৰিধত্তং ৰিঞ্ঞাযতি. পচ্চেকং সমাদিযতো পন পঞ্চেৰ ৰিরতিযো, পঞ্চ চ চেতনা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা. এৰমেত্থ আদানতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

ভেদতোতি সামণেরানঞ্চেত্থ একস্মিং ভিন্নে সব্বানিপি ভিন্নানি হোন্তি. পারাজিকট্ঠানিযানি হি তানি তেসং, যং তং ৰীতিক্কন্তং হোতি, তেনেৰ কম্মবদ্ধো. গহট্ঠানং পন একস্মিং ভিন্নে একমেৰ ভিন্নং হোতি, যতো তেসং তংসমাদানেনেৰ পুন পঞ্চঙ্গিকত্তং সীলস্স সম্পজ্জতি. অপরে পনাহু – ‘‘ৰিসুং ৰিসুং সমাদিন্নেসু একস্মিং ভিন্নে একমেৰ ভিন্নং হোতি, ‘পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং সীলং সমাদিযামী’তি এৰং পন একতো সমাদিন্নেসু একস্মিং ভিন্নে সেসানিপি সব্বানি ভিন্নানি হোন্তি. কস্মা? সমাদিন্নস্স অভিন্নত্তা, যং তং ৰীতিক্কন্তং, তেনেৰ কম্মবদ্ধো’’তি. এৰমেত্থ ভেদতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

মহাসাৰজ্জতোতি গুণৰিরহিতেসু তিরচ্ছানগতাদীসু পাণেসু খুদ্দকে পাণে পাণাতিপাতো অপ্পসাৰজ্জো, মহাসরীরে মহাসাৰজ্জো. কস্মা? পযোগমহন্ততায. পযোগসমত্তেপি ৰত্থুমহন্ততায. গুণৰন্তেসু পন মনুস্সাদীসু অপ্পগুণে পাণাতিপাতো অপ্পসাৰজ্জো, মহাগুণে মহাসাৰজ্জো. সরীরগুণানন্তু সমভাৰে সতি কিলেসানং উপক্কমানঞ্চ মুদুতায অপ্পসাৰজ্জতা, তিব্বতায মহাসাৰজ্জতা চ ৰেদিতব্বা. এস নযো সেসেসুপি. অপি চেত্থ সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানমেৰ মহাসাৰজ্জং, ন তথা পাণাতিপাতাদযো. কস্মা? মনুস্সভূতস্সাপি উম্মত্তকভাৰসংৰত্তনেন অরিযধম্মন্তরাযকরণতোতি. এৰমেত্থ মহাসাৰজ্জতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

পযোগতোতি এত্থ চ পাণাতিপাতস্স সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, থাৰরো, ৰিজ্জামযো, ইদ্ধিমযোতি ছপ্পযোগা. তত্থ কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা পহরণং সাহত্থিকো পযোগো, সো উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো হোতি. তত্থ উদ্দিস্সকে যং উদ্দিস্স পহরতি, তস্সেৰ মরণেন কম্মুনা বজ্ঝতি. ‘‘যো কোচি মরতূ’’তি এৰং অনুদ্দিস্সকে পহারপচ্চযা যস্স কস্সচি মরণেন. উভযথাপি চ পহরিতমত্তে ৰা মরতু, পচ্ছা ৰা তেনেৰ রোগেন, পহরিতক্খণে এৰ কম্মুনা বজ্ঝতি. মরণাধিপ্পাযেন চ পহারং দত্ৰা তেন অমতস্স পুন অঞ্ঞেন চিত্তেন পহারে দিন্নে পচ্ছাপি যদি পঠমপহারেনেৰ মরতি, তদা এৰ কম্মুনা বদ্ধো হোতি. অথ দুতিযপহারেন, নত্থি পাণাতিপাতো. উভযেহি মতেপি পঠমপহারেনেৰ কম্মুনা বদ্ধো, উভযেহিপি অমতে নেৰত্থি পাণাতিপাতো. এস নযো বহুকেহিপি একস্স পহারে দিন্নে. তত্রাপি হি যস্স পহারেন মরতি, তস্সেৰ কম্মবদ্ধো হোতি.

অধিট্ঠহিত্ৰা পন আণাপনং আণত্তিকো পযোগো. তত্থপি সাহত্থিকে পযোগে ৰুত্তনযেনেৰ কম্মবদ্ধো অনুস্সরিতব্বো. ছব্বিধো চেত্থ নিযমো ৰেদিতব্বো –

‘‘ৰত্থু কালো চ ওকাসো, আৰুধং ইরিযাপথো;

কিরিযাৰিসেসোতি ইমে, ছ আণত্তিনিযামকা’’তি. (পাচি. অট্ঠ. ২.১৭৪);

তত্থ ৰত্থূতি মারেতব্বো পাণো. কালোতি পুব্বণ্হসাযন্হাদিকালো চ, যোব্বনথাৰরিযাদিকালো চ. ওকাসোতি গামো ৰা নিগমো ৰা ৰনং ৰা রচ্ছা ৰা সিঙ্ঘাটকং ৰাতি এৰমাদি. আৰুধন্তি অসি ৰা উসু ৰা সত্তি ৰাতি এৰমাদি. ইরিযাপথোতি মারেতব্বস্স মারকস্স চ ঠানং ৰা নিসজ্জা ৰাতি এৰমাদি.

কিরিযাৰিসেসোতি ৰিজ্ঝনং ৰা ছেদনং ৰা ভেদনং ৰা সঙ্খমুণ্ডিকং ৰাতি এৰমাদি. যদি হি ৰত্থুং ৰিসংৰাদেত্ৰা ‘‘যং মারেহী’’তি আণত্তো, ততো অঞ্ঞং মারেতি, আণাপকস্স নত্থি কম্মবদ্ধো. অথ ৰত্থুং অৰিসংৰাদেত্ৰা মারেতি, আণাপকস্স আণত্তিক্খণে আণত্তস্স মারণক্খণেতি উভযেসম্পি কম্মবদ্ধো. এস নযো কালাদীসুপি.

মারণত্থন্তু কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা পহরণনিস্সজ্জনং নিস্সগ্গিযো পযোগো. সোপি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো এৰ, কম্মবদ্ধো চেত্থ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

মারণত্থমেৰ ওপাতখণনং, অপস্সেনউপনিক্খিপনং, ভেসজ্জৰিসযন্তাদিপ্পযোজনং ৰা থাৰরো পযোগো. সোপি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো, যতো তত্থপি পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ কম্মবদ্ধো ৰেদিতব্বো. অযন্তু ৰিসেসো – মূলট্ঠেন ওপাতাদীসু পরেসং মূলেন ৰা মুধা ৰা দিন্নেসুপি যদি তপ্পচ্চযা কোচি মরতি, মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবদ্ধো. যদিপি চ তেন অঞ্ঞেন ৰা তত্থ ওপাতে ৰিনাসেত্ৰা ভূমিসমে কতেপি পংসুধোৰকা ৰা পংসুং গণ্হন্তা, মূলখণকা ৰা মূলানি খণন্তা আৰাটং করোন্তি, দেৰে ৰা ৰস্সন্তে কদ্দমো জাযতি, তত্থ চ কোচি ওতরিত্ৰা ৰা লগ্গিত্ৰা ৰা মরতি, মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবদ্ধো. যদি পন যেন লদ্ধং, সো অঞ্ঞো ৰা তং ৰিত্থটতরং গম্ভীরতরং ৰা করোতি, তপ্পচ্চযাৰ কোচি মরতি, উভযেসম্পি কম্মবদ্ধো. যথা তু মূলানি মূলেহি সংসন্দন্তি, তথা তত্র থলে কতে মুচ্চতি. এৰং অপস্সেনাদীসুপি যাৰ তেসং পৰত্তি, তাৰ যথাসম্ভৰং কম্মবদ্ধো ৰেদিতব্বো.

মারণত্থং পন ৰিজ্জাপরিজপ্পনং ৰিজ্জামযো পযোগো. দাঠাৰুধাদীনং দাঠাকোটনাদিমিৰ মারণত্থং কম্মৰিপাকজিদ্ধিৰিকারকরণং ইদ্ধিমযো পযোগোতি. অদিন্নাদানস্স তু থেয্যপসয্হপটিচ্ছন্নপরিকপ্পকুসাৰহারৰসপ্পৰত্তা সাহত্থিকাণত্তিকাদযো পযোগা, তেসম্পি ৰুত্তানুসারেনেৰ পভেদো ৰেদিতব্বো. অব্রহ্মচরিযাদীনং তিণ্ণম্পি সাহত্থিকো এৰ পযোগো লব্ভতীতি. এৰমেত্থ পযোগতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

অঙ্গতোতি এত্থ চ পাণাতিপাতস্স পঞ্চ অঙ্গানি ভৰন্তি – পাণো চ হোতি, পাণসঞ্ঞী চ, ৰধকচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, ৰাযমতি, তেন চ মরতীতি. অদিন্নাদানস্সাপি পঞ্চেৰ – পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতি, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞী চ, থেয্যচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, ৰাযমতি, তেন চ আদাতব্বং আদানং গচ্ছতীতি. অব্রহ্মচরিযস্স পন চত্তারি অঙ্গানি ভৰন্তি – অজ্ঝাচরিযৰত্থু চ হোতি, তত্থ চ সেৰনচিত্তং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, সেৰনপচ্চযা পযোগঞ্চ সমাপজ্জতি, সাদিযতি চাতি, তথা পরেসং দ্ৰিন্নম্পি. তত্থ মুসাৰাদস্স তাৰ মুসা চ হোতি তং ৰত্থু, ৰিসংৰাদনচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, তজ্জো চ ৰাযামো, পরৰিসংৰাদনঞ্চ ৰিঞ্ঞাপযমানা ৰিঞ্ঞত্তি পৰত্ততীতি চত্তারি অঙ্গানি ৰেদিতব্বানি. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানস্স পন সুরাদীনঞ্চ অঞ্ঞতরং হোতি মদনীযপাতুকম্যতাচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, তজ্জঞ্চ ৰাযামং আপজ্জতি, পীতে চ পৰিসতীতি ইমানি চত্তারি অঙ্গানীতি. এৰমেত্থ অঙ্গতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

সমুট্ঠানতোতি পাণাতিপাতঅদিন্নাদানমুসাৰাদা চেত্থ কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি তিসমুট্ঠানা হোন্তি. অব্রহ্মচরিযং কাযচিত্তৰসেন একসমুট্ঠানমেৰ. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযতো চ, কাযচিত্ততো চাতি দ্ৰিসমুট্ঠানন্তি. এৰমেত্থ সমুট্ঠানতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

ৰেদনাতোতি এত্থ চ পাণাতিপাতো দুক্খৰেদনাসম্পযুত্তোৰ. অদিন্নাদানং তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরৰেদনাসম্পযুত্তং, তথা মুসাৰাদো. ইতরানি দ্ৰে সুখায ৰা অদুক্খমসুখায ৰা ৰেদনায সম্পযুত্তানীতি. এৰমেত্থ ৰেদনাতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

মূলতোতি পাণাতিপাতো চেত্থ দোসমোহমূলো. অদিন্নাদানমুসাৰাদা লোভমোহমূলা ৰা দোসমোহমূলা ৰা. ইতরানি দ্ৰে লোভমোহমূলানীতি. এৰমেত্থ মূলতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

কম্মতোতি পাণাতিপাতঅদিন্নাদানঅব্রহ্মচরিযানি চেত্থ কাযকম্মমেৰ কম্মপথপ্পত্তানেৰ চ, মুসাৰাদো ৰচীকম্মমেৰ. যো পন অত্থভঞ্জকো, সো কম্মপথপ্পত্তো. ইতরো কম্মমেৰ. সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযকম্মমেৰাতি. এৰমেত্থ কম্মতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

ৰিরমতোতি এত্থ আহ ‘‘পাণাতিপাতাদীহি ৰিরমন্তো কুতো ৰিরমতী’’তি? ৰুচ্চতে – সমাদানৰসেন তাৰ ৰিরমন্তো অত্তনো ৰা পরেসং ৰা পাণাতিপাতাদিঅকুসলতো ৰিরমতি. কিমারভিত্ৰা? যতো ৰিরমতি, তদেৰ. সম্পত্তৰসেনাপি ৰিরমন্তো ৰুত্তপ্পকারাকুসলতোৰ. কিমারভিত্ৰা? পাণাতিপাতাদীনং ৰুত্তারম্মণানেৰ. কেচি পন ভণন্তি ‘‘সুরামেরযমজ্জসঙ্খাতে সঙ্খারে আরভিত্ৰা সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰিরমতি, সত্তসঙ্খারেসু যং পন অৰহরিতব্বং ভঞ্জিতব্বঞ্চ, তং আরভিত্ৰা অদিন্নাদানা মুসাৰাদা চ, সত্তেযেৰারভিত্ৰা পাণাতিপাতা অব্রহ্মচরিযা চা’’তি. তদঞ্ঞে ‘‘এৰং সন্তে ‘অঞ্ঞং চিন্তেন্তো অঞ্ঞং করেয্য, যঞ্চ পজহতি, তং ন জানেয্যা’তি এৰংদিট্ঠিকা হুত্ৰা অনিচ্ছমানা যদেৰ পজহতি, তং অত্তনো পাণাতিপাতাদিঅকুসলমেৰারভিত্ৰা ৰিরমতী’’তি ৰদন্তি. তদযুত্তং. কস্মা? তস্স পচ্চুপ্পন্নাভাৰতো বহিদ্ধাভাৰতো চ. সিক্খাপদানঞ্হি ৰিভঙ্গপাঠে ‘‘পঞ্চন্নং সিক্খাপদানং কতি কুসলা…পে… কতি অরণা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুসলাযেৰ, সিযা সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তি (ৰিভ. ৭১৬) এৰং পৰত্তমানে ৰিস্সজ্জনে ‘‘পচ্চুপ্পন্নারম্মণা’’তি চ ‘‘বহিদ্ধারম্মণা’’তি চ এৰং পচ্চুপ্পন্নবহিদ্ধারম্মণত্তং ৰুত্তং, তং অত্তনো পাণাতিপাতাদিঅকুসলং আরভিত্ৰা ৰিরমন্তস্স ন যুজ্জতি. যং পন ৰুত্তং – ‘‘অঞ্ঞং চিন্তেন্তো অঞ্ঞং করেয্য, যঞ্চ পজহতি, তং ন জানেয্যা’’তি. তত্থ ৰুচ্চতে – ন কিচ্চসাধনৰসেন পৰত্তেন্তো অঞ্ঞং চিন্তেন্তো অঞ্ঞং করোতীতি ৰা, যঞ্চ পজহতি, তং ন জানাতীতি ৰা ৰুচ্চতি.

‘‘আরভিত্ৰান অমতং, জহন্তো সব্বপাপকে;

নিদস্সনঞ্চেত্থ ভৰে, মগ্গট্ঠোরিযপুগ্গলো’’তি.

এৰমেত্থ ৰিরমতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

ফলতোতি সব্বে এৰ চেতে পাণাতিপাতাদযো দুগ্গতিফলনিব্বত্তকা হোন্তি, সুগতিযঞ্চ অনিট্ঠাকন্তামনাপৰিপাকনিব্বত্তকা হোন্তি, সম্পরাযে দিট্ঠধম্মে এৰ চ অৰেসারজ্জাদিফলনিব্বত্তকা. অপিচ ‘‘যো সব্বলহুসো পাণাতিপাতস্স ৰিপাকো মনুস্সভূতস্স অপ্পাযুকসংৰত্তনিকো হোতী’’তি (অ. নি. ৮.৪০) এৰমাদিনা নযেনেত্থ ফলতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

অপি চেত্থ পাণাতিপাতাদিৰেরমণীনম্পি সমুট্ঠানৰেদনামূলকম্মফলতো ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো. তত্থাযং ৰিঞ্ঞাপনা – সব্বা এৰ চেতা ৰেরমণিযো চতূহি সমুট্ঠহন্তি কাযতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি. সব্বা এৰ চ সুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অদুক্খমসুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অলোভাদোসমূলা ৰা অলোভাদোসামোহমূলা ৰা. চতস্সোপি চেত্থ কাযকম্মং, মুসাৰাদাৰেরমণী ৰচীকম্মং, মগ্গক্খণে চ চিত্ততোৰ সমুট্ঠহন্তি, সব্বাপি মনোকম্মং.

পাণাতিপাতা ৰেরমণিযা চেত্থ অঙ্গপচ্চঙ্গসম্পন্নতা আরোহপরিণাহসম্পত্তিতা জৰসম্পত্তিতা সুপ্পতিট্ঠিতপাদতা চারুতা মুদুতা সুচিতা সূরতা মহব্বলতা ৰিস্সত্থৰচনতা লোকপিযতা নেলতা অভেজ্জপরিসতা অচ্ছম্ভিতা দুপ্পধংসিতা পরূপক্কমেন অমরণতা অনন্তপরিৰারতা সুরূপতা সুসণ্ঠানতা অপ্পাবাধতা অসোকিতা পিযেহি মনাপেহি সদ্ধিং অৰিপ্পযোগতা দীঘাযুকতাতি এৰমাদীনি ফলানি.

অদিন্নাদানা ৰেরমণিযা মহদ্ধনতা পহূতধনধঞ্ঞতা অনন্তভোগতা অনুপ্পন্নভোগুপ্পত্তিতা উপ্পন্নভোগথাৰরতা ইচ্ছিতানং ভোগানং খিপ্পপ্পটিলাভিতা রাজচোরুদকগ্গিঅপ্পিযদাযাদেহি অসাধারণভোগতা অসাধারণধনপ্পটিলাভিতা লোকুত্তমতা নত্থিকভাৰস্স অজাননতা সুখৰিহারিতাতি এৰমাদীনি.

অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণিযা ৰিগতপচ্চত্থিকতা সব্বজনপিযতা অন্নপানৰত্থসযনাদীনং লাভিতা সুখসযনতা সুখপ্পটিবুজ্ঝনতা অপাযভযৰিনিমুত্ততা ইত্থিভাৰপ্পটিলাভস্স ৰা নপুংসকভাৰপ্পটিলাভস্স ৰা অভব্বতা অক্কোধনতা পচ্চক্খকারিতা অপতিতক্খন্ধতা অনধোমুখতা ইত্থিপুরিসানং অঞ্ঞমঞ্ঞপিযতা পরিপুণ্ণিন্দ্রিযতা পরিপুণ্ণলক্খণতা নিরাসঙ্কতা অপ্পোস্সুক্কতা সুখৰিহারিতা অকুতোভযতা পিযৰিপ্পযোগাভাৰতাতি এৰমাদীনি.

মুসাৰাদা ৰেরমণিযা ৰিপ্পসন্নিন্দ্রিযতা ৰিস্সট্ঠমধুরভাণিতা সমসিতসুদ্ধদন্ততা নাতিথূলতা নাতিকিসতা নাতিরস্সতা নাতিদীঘতা সুখসম্ফস্সতা উপ্পলগন্ধমুখতা সুস্সূসকপরিজনতা আদেয্যৰচনতা কমলুপ্পলসদিসমুদুলোহিততনুজিৰ্হতা অনুদ্ধততা অচপলতাতি এৰমাদীনি.

সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা ৰেরমণিযা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু সব্বকিচ্চকরণীযেসু খিপ্পং পটিজাননতা সদা উপট্ঠিতসতিতা অনুম্মত্তকতা ঞাণৰন্ততা অনলসতা অজল়তা অনেলমূগতা অমত্ততা অপ্পমত্ততা অসম্মোহতা অচ্ছম্ভিতা অসারম্ভিতা অনুস্সঙ্কিতা সচ্চৰাদিতা অপিসুণাফরুসাসম্ফপলাপৰাদিতা রত্তিন্দিৰমতন্দিততা কতঞ্ঞুতা কতৰেদিতা অমচ্ছরিতা চাগৰন্ততা সীলৰন্ততা উজুতা অক্কোধনতা হিরিমনতা ওত্তপ্পিতা উজুদিট্ঠিকতা মহাপঞ্ঞতা মেধাৰিতা পণ্ডিততা অত্থানত্থকুসলতাতি এৰমাদীনি ফলানি. এৰমেত্থ পাণাতিপাতাদিৰেরমণীনং সমুট্ঠানৰেদনামূলকম্মফলতোপি ৰিঞ্ঞাতব্বো ৰিনিচ্ছযো.

পচ্ছিমপঞ্চসিক্খাপদৰণ্ণনা

ইদানি যং ৰুত্তং –

‘‘যোজেতব্বং ততো যুত্তং, পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু;

আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি.

তস্সাযং অত্থৰণ্ণনা – এতিস্সা পুরিমপঞ্চসিক্খাপদৰণ্ণনায যং যুজ্জতি, তং ততো গহেত্ৰা পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু সিক্খাপদেসু যোজেতব্বং. তত্থাযং যোজনা – যথেৰ হি পুরিমসিক্খাপদেসু আরম্মণতো চ সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং রূপাযতনাদিঅঞ্ঞতরসঙ্খারারম্মণং, তথা ইধ ৰিকালভোজনং. এতেন নযেন সব্বেসং আরম্মণভেদো ৰেদিতব্বো. আদানতো চ যথা পুরিমানি সামণেরেন ৰা উপাসকেন ৰা সমাদিযন্তেন সমাদিন্নানি হোন্তি, তথা এতানিপি. অঙ্গতোপি যথা তত্থ পাণাতিপাতাদীনং অঙ্গভেদো ৰুত্তো, এৰমিধাপি ৰিকালভোজনস্স চত্তারি অঙ্গানি – ৰিকালো, যাৰকালিকং, অজ্ঝোহরণং, অনুম্মত্তকতাতি. এতেনানুসারেন সেসানম্পি অঙ্গৰিভাগো ৰেদিতব্বো. যথা চ তত্থ সমুট্ঠানতো সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানং কাযতো চ কাযচিত্ততো চাতি দ্ৰিসমুট্ঠানং, এৰমিধ ৰিকালভোজনং. এতেন নযেন সব্বেসং সমুট্ঠানং ৰেদিতব্বং. যথা চ তত্থ ৰেদনাতো অদিন্নাদানং তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরৰেদনাসম্পযুত্তং, তথা ইধ ৰিকালভোজনং. এতেন নযেন সব্বেসং ৰেদনাসম্পযোগো ৰেদিতব্বো. যথা চ তত্থ অব্রহ্মচরিযং লোভমোহমূলং, এৰমিধ ৰিকালভোজনং. অপরানি চ দ্ৰে এতেন নযেন সব্বেসং মূলভেদো ৰেদিতব্বো. যথা চ তত্থ পাণাতিপাতাদযো কাযকম্মং, এৰমিধাপি ৰিকালভোজনাদীনি. জাতরূপরজতপ্পটিগ্গহণং পন কাযকম্মং ৰা সিযা ৰচীকম্মং ৰা কাযদ্ৰারাদীহি পৰত্তিসব্ভাৰপরিযাযেন, ন কম্মপথৰসেন. ৰিরমতোতি যথা চ তত্থ ৰিরমন্তো অত্তনো ৰা পরেসং ৰা পাণাতিপাতাদিঅকুসলতো ৰিরমতি, এৰমিধাপি ৰিকালভোজনাদিঅকুসলতো, কুসলতোপি ৰা একতো. যথা চ পুরিমা পঞ্চ ৰেরমণিযো চতুসমুট্ঠানা কাযতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চাতি, সব্বা সুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা অদুক্খমসুখৰেদনাসম্পযুত্তা ৰা, অলোভাদোসমূলা ৰা অলোভাদোসামোহমূলা ৰা, সব্বা চ নানপ্পকারইট্ঠফলনিব্বত্তকা, তথা ইধাপীতি.

‘‘যোজেতব্বং ততো যুত্তং, পচ্ছিমেস্ৰপি পঞ্চসু;

আৰেণিকঞ্চ ৰত্তব্বং, ঞেয্যা হীনাদিতাপি চা’’তি. –

এত্থ পন ৰিকালভোজনন্তি মজ্ঝন্হিকৰীতিক্কমে ভোজনং. এতঞ্হি অনুঞ্ঞাতকালে ৰীতিক্কন্তে ভোজনং, তস্মা ‘‘ৰিকালভোজন’’ন্তি ৰুচ্চতি, ততো ৰিকালভোজনা. নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনন্তি এত্থ নচ্চং নাম যংকিঞ্চি নচ্চং, গীতন্তি যংকিঞ্চি গীতং, ৰাদিতন্তি যংকিঞ্চি ৰাদিতং. ৰিসূকদস্সনন্তি কিলেসুপ্পত্তিপচ্চযতো কুসলপক্খভিন্দনেন ৰিসূকানং দস্সনং, ৰিসূকভূতং ৰা দস্সনং ৰিসূকদস্সনং. নচ্চা চ গীতা চ ৰাদিতা চ ৰিসূকদস্সনা চ নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা. ৰিসূকদস্সনঞ্চেত্থ ব্রহ্মজালে ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –

‘‘যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং, নচ্চং গীতং ৰাদিতং পেক্খং অক্খানং পাণিস্সরং ৰেতালং কুম্ভথূণং সোভনকং চণ্ডালং ৰংসং ধোৰনং হত্থিযুদ্ধং অস্সযুদ্ধং মহিংসযুদ্ধং উসভযুদ্ধং অজযুদ্ধং মেণ্ডযুদ্ধং কুক্কুটযুদ্ধং ৰট্টকযুদ্ধং দণ্ডযুদ্ধং মুট্ঠিযুদ্ধং নিব্বুদ্ধং উয্যোধিকং বলগ্গং সেনাব্যূহং অনীকদস্সনং ইতি ৰা, ইতি এৰরূপা ৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো সমণো গোতমো’’তি (দী. নি. ১.১২).

অথ ৰা যথাৰুত্তেনত্থেন নচ্চগীতৰাদিতানি এৰ ৰিসূকানি নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকানি, তেসং দস্সনং নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনং, তস্মা নচ্চগীতৰাদিতৰিসূকদস্সনা. ‘‘দস্সনসৰনা’’তি ৰত্তব্বে যথা ‘‘সো চ হোতি মিচ্ছাদিট্ঠিকো ৰিপরীতদস্সনো’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ১.৩০৮) অচক্খুদ্ৰারপ্পৰত্তম্পি ৰিসযগ্গহণং ‘‘দস্সন’’ন্তি ৰুচ্চতি, এৰং সৰনম্পি ‘‘দস্সন’’ন্ত্ৰেৰ ৰুত্তং. দস্সনকম্যতায উপসঙ্কমিত্ৰা পস্সতো এৰ চেত্থ ৰীতিক্কমো হোতি. ঠিতনিসিন্নসযনোকাসে পন আগতং গচ্ছন্তস্স ৰা আপাথগতং পস্সতো সিযা সংকিলেসো, ন ৰীতিক্কমো. ধম্মূপসংহিতম্পি চেত্থ গীতং ন ৰট্টতি, গীতূপসংহিতো পন ধম্মো ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বো.

মালাদীনি ধারণাদীহি যথাসঙ্খ্যং যোজেতব্বানি. তত্থ মালাতি যংকিঞ্চি পুপ্ফজাতং. ৰিলেপনন্তি যংকিঞ্চি ৰিলেপনত্থং পিসিত্ৰা পটিযত্তং. অৰসেসং সব্বম্পি ৰাসচুণ্ণধূপনাদিকং গন্ধজাতং গন্ধো. তং সব্বম্পি মণ্ডনৰিভূসনত্থং ন ৰট্টতি, ভেসজ্জত্থন্তু ৰট্টতি, পূজনত্থঞ্চ অভিহটং সাদিযতো ন কেনচি পরিযাযেন ন ৰট্টতি. উচ্চাসযনন্তি পমাণাতিক্কন্তং ৰুচ্চতি. মহাসযনন্তি অকপ্পিযসযনং অকপ্পিযত্থরণঞ্চ. তদুভযম্পি সাদিযতো ন কেনচি পরিযাযেন ৰট্টতি. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. রজতন্তি কহাপণো, লোহমাসকদারুমাসকজতুমাসকাদি যং যং তত্থ তত্থ ৰোহারং গচ্ছতি, তদুভযম্পি জাতরূপরজতং. তস্স যেন কেনচি পকারেন সাদিযনং পটিগ্গহো নাম, সো ন যেন কেনচি পরিযাযেন ৰট্টতীতি এৰং আৰেণিকং ৰত্তব্বং.

দসপি চেতানি সিক্খাপদানি হীনেন ছন্দেন চিত্তৰীরিযৰীমংসাহি ৰা সমাদিন্নানি হীনানি, মজ্ঝিমেহি মজ্ঝিমানি, পণীতেহি পণীতানি. তণ্হাদিট্ঠিমানেহি ৰা উপক্কিলিট্ঠানি হীনানি, অনুপক্কিলিট্ঠানি মজ্ঝিমানি, তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গহিতানি পণীতানি. ঞাণৰিপ্পযুত্তেন ৰা কুসলচিত্তেন সমাদিন্নানি হীনানি, সসঙ্খারিকঞাণসম্পযুত্তেন মজ্ঝিমানি, অসঙ্খারিকেন পণীতানীতি এৰং ঞেয্যা হীনাদিতাপি চাতি.

এত্তাৰতা চ যা পুব্বে ‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা’’তিআদীহি ছহি গাথাহি সিক্খাপদপাঠস্স ৰণ্ণনত্থং মাতিকা নিক্খিত্তা, সা অত্থতো পকাসিতা হোতীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

সিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. দ্ৰত্তিংসাকারৰণ্ণনা

পদসম্বন্ধৰণ্ণনা

ইদানি যদিদং এৰং দসহি সিক্খাপদেহি পরিসুদ্ধপযোগস্স সীলে পতিট্ঠিতস্স কুলপুত্তস্স আসযপরিসুদ্ধত্থং চিত্তভাৰনত্থঞ্চ অঞ্ঞত্র বুদ্ধুপ্পাদা অপ্পৰত্তপুব্বং সব্বতিত্থিযানং অৰিসযভূতং তেসু তেসু সুত্তন্তেসু –

‘‘একধম্মো, ভিক্খৰে, ভাৰিতো বহুলীকতো মহতো সংৰেগায সংৰত্ততি. মহতো অত্থায সংৰত্ততি. মহতো যোগক্খেমায সংৰত্ততি. মহতো সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততি. ঞাণদস্সনপ্পটিলাভায সংৰত্ততি. দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি. ৰিজ্জাৰিমুত্তিফলসচ্ছিকিরিযায সংৰত্ততি. কতমো একধম্মো? কাযগতা সতি. অমতং তে, ভিক্খৰে, ন পরিভুঞ্জন্তি, যে কাযগতাসতিং ন পরিভুঞ্জন্তি. অমতং তে, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জন্তি, যে কাযগতাসতিং পরিভুঞ্জন্তি. অমতং তেসং, ভিক্খৰে, অপরিভুত্তং পরিভুত্তং, পরিহীনং অপরিহীনং, ৰিরদ্ধং আরদ্ধং, যেসং কাযগতা সতি আরদ্ধা’’তি. (অ. নি. ১.৫৬৪-৫৭০) –

এৰং ভগৰতা অনেকাকারেন পসংসিত্ৰা –

‘‘কথং ভাৰিতা, ভিক্খৰে, কাযগতাসতি কথং বহুলীকতা মহব্বলা হোতি মহানিসংসা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা’’তি (ম. নি. ৩.১৫৪) –

আদিনা নযেন আনাপানপব্বং ইরিযাপথপব্বং চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং পটিকূলমনসিকারপব্বং ধাতুমনসিকারপব্বং নৰ সিৰথিকপব্বানীতি ইমেসং চুদ্দসন্নং পব্বানং ৰসেন কাযগতাসতিকম্মট্ঠানং নিদ্দিট্ঠং. তস্স ভাৰনানিদ্দেসো অনুপ্পত্তো. তত্থ যস্মা ইরিযাপথপব্বং চতুসম্পজঞ্ঞপব্বং ধাতুমনসিকারপব্বন্তি ইমানি তীণি ৰিপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি. নৰ সিৰথিকপব্বানি ৰিপস্সনাঞাণেসুযেৰ আদীনৰানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি. যাপি চেত্থ উদ্ধুমাতকাদীসু সমাধিভাৰনা ইচ্ছেয্য, সা ৰিসুদ্ধিমগ্গে ৰিত্থারতো অসুভভাৰনানিদ্দেসে পকাসিতা এৰ. আনাপানপব্বং পন পটিকূলমনসিকারপব্বঞ্চেতি ইমানেত্থ দ্ৰে সমাধিৰসেন ৰুত্তানি. তেসু আনাপানপব্বং আনাপানস্সতিৰসেন ৰিসুং কম্মট্ঠানংযেৰ. যং পনেতং –

‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা, লোমা…পে… মুত্ত’’ন্তি (ম. নি. ৩.১৫৪).

এৰং তত্থ তত্থ মত্থলুঙ্গং অট্ঠিমিঞ্জেন সঙ্গহেত্ৰা দেসিতং কাযগতাসতিকোট্ঠাসভাৰনাপরিযাযং দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং আরদ্ধং, তস্সাযং অত্থৰণ্ণনা –

তত্থ অত্থীতি সংৰিজ্জন্তি. ইমস্মিন্তি য্ৰাযং উদ্ধং পাদতলা অধো কেসমত্থকা তচপরিযন্তো পূরো নানপ্পকারস্স অসুচিনোতি ৰুচ্চতি, তস্মিং. কাযেতি সরীরে. সরীরঞ্হি অসুচিসঞ্চযতো, কুচ্ছিতানং ৰা কেসাদীনঞ্চেৰ চক্খুরোগাদীনঞ্চ রোগসতানং আযভূততো কাযোতি ৰুচ্চতি. কেসা…পে… মুত্তন্তি এতে কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা, তত্থ ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা অত্থি লোমা’’তি এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. তেন কিং কথিতং হোতি? ইমস্মিং পাদতলা পট্ঠায উপরি, কেসমত্থকা পট্ঠায হেট্ঠা, তচতো পট্ঠায পরিতোতি এত্তকে ব্যামমত্তে কল়েৰরে সব্বাকারেনাপি ৰিচিনন্তো ন কোচি কিঞ্চি মুত্তং ৰা মণিং ৰা ৰেল়ুরিযং ৰা অগরুং ৰা চন্দনং ৰা কুঙ্কুমং ৰা কপ্পূরং ৰা ৰাসচুণ্ণাদিং ৰা অণুমত্তম্পি সুচিভাৰং পস্সতি, অথ খো পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছং অস্সিরিকদস্সনং নানপ্পকারং কেসলোমাদিভেদং অসুচিমেৰ পস্সতীতি.

অযং তাৰেত্থ পদসম্বন্ধতো ৰণ্ণনা.

অসুভভাৰনা

অসুভভাৰনাৰসেন পনস্স এৰং ৰণ্ণনা ৰেদিতব্বা – এৰমেতস্মিং পাণাতিপাতাৰেরমণিসিক্খাপদাদিভেদে সীলে পতিট্ঠিতেন পযোগসুদ্ধেন আদিকম্মিকেন কুলপুত্তেন আসযসুদ্ধিযা অধিগমনত্থং দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানভাৰনানুযোগমনুযুঞ্জিতুকামেন পঠমং তাৰস্স আৰাসকুললাভগণকম্মদ্ধানঞাতিগন্থরোগইদ্ধিপলিবোধেন কিত্তিপলিবোধেন ৰা সহ দস পলিবোধা হোন্তি. অথানেন আৰাসকুললাভগণঞাতিকিত্তীসু সঙ্গপ্পহানেন, কম্মদ্ধানগন্থেসু অব্যাপারেন, রোগস্স তিকিচ্ছাযাতি এৰং তে দস পলিবোধা উপচ্ছিন্দিতব্বা, অথানেন উপচ্ছিন্নপলিবোধেন অনুপচ্ছিন্ননেক্খম্মাভিলাসেন কোটিপ্পত্তসল্লেখৰুত্তিতং পরিগ্গহেত্ৰা খুদ্দানুখুদ্দকম্পি ৰিনযাচারং অপ্পজহন্তেন আগমাধিগমসমন্নাগতো ততো অঞ্ঞতরঙ্গসমন্নাগতো ৰা কম্মট্ঠানদাযকো আচরিযো ৰিনযানুরূপেন ৰিধিনা উপগন্তব্বো, ৰত্তসম্পদায চ আরাধিতচিত্তস্স তস্স অত্তনো অধিপ্পাযো নিৰেদেতব্বো. তেন তস্স নিমিত্তজ্ঝাসযচরিযাধিমুত্তিভেদং ঞত্ৰা যদি এতং কম্মট্ঠানমনুরূপং, অথ যস্মিং ৰিহারে অত্তনা ৰসতি, যদি তস্মিংযেৰ সোপি ৰসিতুকামো হোতি, ততো সঙ্খেপতো কম্মট্ঠানং দাতব্বং. অথ অঞ্ঞত্র ৰসিতুকামো হোতি, ততো পহাতব্বপরিগ্গহেতব্বাদিকথনৰসেন সপুরেক্খারং রাগচরিতানুকুলাদিকথনৰসেন সপ্পভেদং ৰিত্থারেন কথেতব্বং. তেন তং সপুরেক্খারং সপ্পভেদং কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা আচরিযং আপুচ্ছিত্ৰা যানি তানি –

‘‘মহাৰাসং নৰাৰাসং, জরাৰাসঞ্চ পন্থনিং;

সোণ্ডিং পণ্ণঞ্চ পুপ্ফঞ্চ, ফলং পত্থিতমেৰ চ.

‘‘নগরং দারুনা খেত্তং, ৰিসভাগেন পট্টনং;

পচ্চন্তসীমাসপ্পাযং, যত্থ মিত্তো ন লব্ভতি.

‘‘অট্ঠারসেতানি ঠানানি, ইতি ৰিঞ্ঞায পণ্ডিতো;

আরকা পরিৰজ্জেয্য, মগ্গং সপ্পটিভযং যথা’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৫২) –

এৰং অট্ঠারস সেনাসনানি পরিৰজ্জেতব্বানীতি ৰুচ্চন্তি. তানি ৰজ্জেত্ৰা, যং তং –

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সেনাসনং নাতিদূরং হোতি, নচ্চাসন্নং, গমনাগমনসম্পন্নং, দিৰা অপ্পাকিণ্ণং, রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং অপ্পডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং. তস্মিং খো পন সেনাসনে ৰিহরন্তস্স অপ্পকসিরেন উপ্পজ্জন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা. তস্মিং খো পন সেনাসনে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা, তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি ‘ইদং, ভন্তে, কথং, ইমস্স কো অত্থো’তি? তস্স, তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানিং করোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতী’’তি (অ. নি. ১০.১১). –

এৰং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং সেনাসনং ৰুত্তং. তথারূপং সেনাসনং উপগম্ম কতসব্বকিচ্চেন কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চ আনিসংসং পচ্চৰেক্খিত্ৰা বুদ্ধসুবুদ্ধতায ধম্মসুধম্মতায সঙ্ঘসুপ্পটিপন্নতায চ অনুস্সরণেন চিত্তং পসাদেত্ৰা যং তং –

‘‘ৰচসা মনসা চেৰ, ৰণ্ণসণ্ঠানতো দিসা;

ওকাসতো পরিচ্ছেদা, সত্তধুগ্গহণং ৰিদূ’’তি. –

এৰং সত্তৰিধং উগ্গহকোসল্লং; অনুপুব্বতো, নাতিসীঘতো, নাতিসণিকতো, ৰিক্খেপপ্পটিবাহনতো, পণ্ণত্তিসমতিক্কমতো, অনুপুব্বমুঞ্চনতো, অপ্পনাতো, তযো চ সুত্তন্তাতি এৰং দসৰিধং মনসিকারকোসল্লঞ্চ ৰুত্তং. তং অপরিচ্চজন্তেন দ্ৰত্তিংসাকারভাৰনা আরভিতব্বা. এৰঞ্হি আরভতো সব্বাকারেন দ্ৰত্তিংসাকারভাৰনা সম্পজ্জতি নো অঞ্ঞথা.

তত্থ আদিতোৰ তচপঞ্চকং তাৰ গহেত্ৰা অপি তেপিটকেন ‘‘কেসা লোমা’’তিআদিনা নযেন অনুলোমতো, তস্মিং পগুণীভূতে ‘‘তচো দন্তা’’তি এৰমাদিনা নযেন পটিলোমতো, তস্মিম্পি পগুণীভূতে তদুভযনযেনেৰ অনুলোমপ্পটিলোমতো বহি ৰিসটৰিতক্কৰিচ্ছেদনত্থং পাল়িপগুণীভাৰত্থঞ্চ ৰচসা কোট্ঠাসসভাৰপরিগ্গহত্থং মনসা চ অদ্ধমাসং ভাৰেতব্বং. ৰচসা হিস্স ভাৰনা বহি ৰিসটৰিতক্কে ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা মনসা ভাৰনায পাল়িপগুণতায চ পচ্চযো হোতি, মনসা ভাৰনা অসুভৰণ্ণলক্খণানং অঞ্ঞতরৰসেন পরিগ্গহস্স, অথ তেনেৰ নযেন ৰক্কপঞ্চকং অদ্ধমাসং, ততো তদুভযমদ্ধমাসং, ততো পপ্ফাসপঞ্চকমদ্ধমাসং, ততো তং পঞ্চকত্তযম্পি অদ্ধমাসং, অথ অন্তে অৰুত্তম্পি মত্থলুঙ্গং পথৰীধাতুআকারেহি সদ্ধিং একতো ভাৰনত্থং ইধ পক্খিপিত্ৰা মত্থলুঙ্গপঞ্চকং অদ্ধমাসং, ততো পঞ্চকচতুক্কম্পি অদ্ধমাসং, অথ মেদছক্কমদ্ধমাসং, ততো মেদছক্কেন সহ পঞ্চকচতুক্কম্পি অদ্ধমাসং, অথ মুত্তছক্কমদ্ধমাসং, ততো সব্বমেৰ দ্ৰত্তিংসাকারমদ্ধমাসন্তি এৰং ছ মাসে ৰণ্ণসণ্ঠানদিসোকাসপরিচ্ছেদতো ৰৰত্থপেন্তেন ভাৰেতব্বং. এতং মজ্ঝিমপঞ্ঞং পুগ্গলং সন্ধায ৰুত্তং. মন্দপঞ্ঞেন তু যাৰজীৰং ভাৰেতব্বং তিক্খপঞ্ঞস্স ন চিরেনেৰ ভাৰনা সম্পজ্জতীতি.

এত্থাহ – ‘‘কথং পনাযমিমং দ্ৰত্তিংসাকারং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতী’’তি? অযঞ্হি ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা’’তি এৰমাদিনা নযেন তচপঞ্চকাদিৰিভাগতো দ্ৰত্তিংসাকারং ভাৰেন্তো কেসা তাৰ ৰণ্ণতো কাল়কাতি ৰৰত্থপেতি, যাদিসকা ৰানেন দিট্ঠা হোন্তি. সণ্ঠানতো দীঘৰট্টলিকা তুলাদণ্ডমিৰাতি ৰৰত্থপেতি. দিসতো পন যস্মা ইমস্মিং কাযে নাভিতো উদ্ধং উপরিমা দিসা অধো হেট্ঠিমাতি ৰুচ্চতি, তস্মা ইমস্স কাযস্স উপরিমায দিসায জাতাতি ৰৰত্থপেতি. ওকাসতো নলাটন্তকণ্ণচূল়িকগলৰাটকপরিচ্ছিন্নে সীসচম্মে জাতাতি. তত্থ যথা ৰম্মিকমত্থকে জাতানি কুণ্ঠতিণানি ন জানন্তি ‘‘মযং ৰম্মিকমত্থকে জাতানী’’তি; নপি ৰম্মিকমত্থকো জানাতি ‘‘মযি কুণ্ঠতিণানি জাতানী’’তি; এৰমেৰ ন কেসা জানন্তি ‘‘মযং সীসচম্মে জাতা’’তি, নপি সীসচম্মং জানাতি ‘‘মযি কেসা জাতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা অচেতনা অব্যাকতা সুঞ্ঞা পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছপ্পটিকূলা, ন সত্তো ন পুগ্গলোতি ৰৰত্থপেতি. পরিচ্ছেদতোতি দুৰিধো পরিচ্ছেদো সভাগৰিসভাগৰসেন. তত্থ কেসা হেট্ঠা পতিট্ঠিতচম্মতলেন তত্থ ৰীহগ্গমত্তং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠিতেন অত্তনো মূলতলেন চ উপরি আকাসেন তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নাতি এৰং সভাগপরিচ্ছেদতো, কেসা ন অৰসেসএকতিংসাকারা. অৰসেসা একতিংসা ন কেসাতি এৰং ৰিসভাগপরিচ্ছেদতো চ ৰৰত্থপেতি. এৰং তাৰ কেসে ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

অৰসেসেসু লোমা ৰণ্ণতো যেভুয্যেন নীলৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি, যাদিসকা ৰানেন দিট্ঠা হোন্তি. সণ্ঠানতো ওণতচাপসণ্ঠানা, উপরি ৰঙ্কতালহীরসণ্ঠানা ৰা, দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা, ওকাসতো হত্থতলপাদতলে ঠপেত্ৰা যেভুয্যেন অৰসেসসরীরচম্মে জাতাতি.

তত্থ যথা পুরাণগামট্ঠানে জাতানি দব্বতিণানি ন জানন্তি ‘‘মযং পুরাণগামট্ঠানে জাতানী’’তি, ন চ পুরাণগামট্ঠানং জানাতি ‘‘মযি দব্বতিণানি জাতানী’’তি, এৰমেৰ ন লোমা জানন্তি ‘‘মযং সরীরচম্মে জাতা’’তি, নপি সরীরচম্মং জানাতি ‘‘মযি লোমা জাতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা অচেতনা অব্যাকতা সুঞ্ঞা পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছপটিকূলা, ন সত্তো ন পুগ্গলোতি ৰৰত্থপেতি. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা পতিট্ঠিতচম্মতলেন তত্থ লিক্খামত্তং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠিতেন অত্তনো মূলেন চ উপরি আকাসেন তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতেসং সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং লোমে ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং নখা যস্স পরিপুণ্ণা, তস্স ৰীসতি. তে সব্বেপি ৰণ্ণতো মংসৰিনিমুত্তোকাসে সেতা, মংসসম্বন্ধে তম্বৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো যথাসকপতিট্ঠিতোকাসসণ্ঠানা, যেভুয্যেন মধুকফলট্ঠিকসণ্ঠানা, মচ্ছসকলিকসণ্ঠানা ৰাতি ৰৰত্থপেতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা, ওকাসতো অঙ্গুলীনং অগ্গেসু পতিট্ঠিতাতি.

তত্থ যথা নাম গামদারকেহি দণ্ডকগ্গেসু মধুকফলট্ঠিকা ঠপিতা ন জানন্তি ‘‘মযং দণ্ডকগ্গেসু ঠপিতা’’তি, নপি দণ্ডকা জানন্তি ‘‘অম্হেসু মধুকফলট্ঠিকা ঠপিতা’’তি; এৰমেৰ নখা ন জানন্তি ‘‘মযং অঙ্গুলীনং অগ্গেসু পতিট্ঠিতা’’তি, নপি অঙ্গুলিযো জানন্তি ‘‘অম্হাকং অগ্গেসু নখা পতিট্ঠিতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা অচেতনা…পে… ন পুগ্গলোতি ৰৰত্থপেতি. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা মূলে চ অঙ্গুলিমংসেন, তত্থ পতিট্ঠিততলেন ৰা উপরি অগ্গে চ আকাসেন, উভতোপস্সেসু অঙ্গুলীনং উভতোকোটিচম্মেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতেসং সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং নখে ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং দন্তা যস্স পরিপুণ্ণা, তস্স দ্ৰত্তিংস. তে সব্বেপি ৰণ্ণতো সেতৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি. যস্স সমসণ্ঠিতা হোন্তি, তস্স খরপত্তচ্ছিন্নসঙ্খপটলমিৰ সমগন্থিতসেতকুসুমমকুল়মালা ৰিয চ খাযন্তি. যস্স ৰিসমসণ্ঠিতা, তস্স জিণ্ণআসনসালাপীঠকপটিপাটি ৰিয নানাসণ্ঠানাতি সণ্ঠানতো ৰৰত্থপেতি. তেসঞ্হি উভযদন্তপন্তিপরিযোসানেসু হেট্ঠতো উপরিতো চ দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা অট্ঠ দন্তা চতুকোটিকা চতুমূলিকা আসন্দিকসণ্ঠানা, তেসং ওরতো তেনেৰ কমেন সন্নিৰিট্ঠা অট্ঠ দন্তা তিকোটিকা তিমূলিকা সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানা. তেসম্পি ওরতো তেনেৰ কমেন হেট্ঠতো উপরিতো চ একমেকং কত্ৰা চত্তারো দন্তা দ্ৰিকোটিকা দ্ৰিমূলিকা যানকূপত্থম্ভিনীসণ্ঠানা. তেসম্পি ওরতো তেনেৰ কমেন সন্নিৰিট্ঠা চত্তারো দাঠাদন্তা এককোটিকা একমূলিকা মল্লিকামকুল়সণ্ঠানা. ততো উভযদন্তপন্তিৰেমজ্ঝে হেট্ঠা চত্তারো উপরি চত্তারো কত্ৰা অট্ঠ দন্তা এককোটিকা একমূলিকা তুম্ববীজসণ্ঠানা. দিসতো উপরিমায দিসায জাতা. ওকাসতো উপরিমা উপরিমহনুকট্ঠিকে অধোকোটিকা, হেট্ঠিমা হেট্ঠিমহনুকট্ঠিকে উদ্ধংকোটিকা হুত্ৰা পতিট্ঠিতাতি.

তত্থ যথা নৰকম্মিকপুরিসেন হেট্ঠা সিলাতলে পতিট্ঠাপিতা উপরিমতলে পৰেসিতা থম্ভা ন জানন্তি ‘‘মযং হেট্ঠাসিলাতলে পতিট্ঠাপিতা, উপরিমতলে পৰেসিতা’’তি, ন হেট্ঠাসিলাতলং জানাতি ‘‘মযি থম্ভা পতিট্ঠাপিতা’’তি, ন উপরিমতলং জানাতি ‘‘মযি থম্ভা পৰিট্ঠা’’তি; এৰমেৰ দন্তা ন জানন্তি ‘‘মযং হেট্ঠাহনুকট্ঠিকে পতিট্ঠিতা, উপরিমহনুকট্ঠিকে পৰিট্ঠা’’তি, নাপি হেট্ঠাহনুকট্ঠিকং জানাতি ‘‘মযি দন্তা পতিট্ঠিতা’’তি, ন উপরিমহনুকট্ঠিকং জানাতি ‘‘মযি দন্তা পৰিট্ঠা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা হনুকট্ঠিকূপেন হনুকট্ঠিকং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠিতেন অত্তনো মূলতলেন চ উপরি আকাসেন তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতেসং সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং দন্তে ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে নানাকুণপসঞ্চযপ্পটিচ্ছাদকং তচো ৰণ্ণতো সেতোতি ৰৰত্থপেতি. সো হি যদিপি ছৰিরাগরঞ্জিতত্তা কাল়কোদাতাদিৰণ্ণৰসেন নানাৰণ্ণো ৰিয দিস্সতি, তথাপি সভাগৰণ্ণেন সেতো এৰ. সো পনস্স সেতভাৰো অগ্গিজালাভিঘাতপহরণপহারাদীহি ৰিদ্ধংসিতায ছৰিযা পাকটো হোতি. সণ্ঠানতো সঙ্খেপেন কঞ্চুকসণ্ঠানো, ৰিত্থারেন নানাসণ্ঠানোতি. তথা হি পাদঙ্গুলিত্তচো কোসকারককোসসণ্ঠানো, পিট্ঠিপাদত্তচো পুটবদ্ধূপাহনসণ্ঠানো, জঙ্ঘত্তচো ভত্তপুটকতালপণ্ণসণ্ঠানো, ঊরুত্তচো তণ্ডুলভরিতদীঘত্থৰিকসণ্ঠানো, আনিসদত্তচো উদকপূরিতপটপরিস্সাৰনসণ্ঠানো, পিট্ঠিত্তচো ফলকোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো, কুচ্ছিত্তচো ৰীণাদোণিকোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো, উরত্তচো যেভুয্যেন চতুরস্সসণ্ঠানো, দ্ৰিবাহুত্তচো তূণীরোনদ্ধচম্মসণ্ঠানো, পিট্ঠিহত্থত্তচো খুরকোসসণ্ঠানো ফণকত্থৰিকসণ্ঠানো ৰা, হত্থঙ্গুলিত্তচো কুঞ্চিকাকোসসণ্ঠানো, গীৰত্তচো গলকঞ্চুকসণ্ঠানো, মুখত্তচো ছিদ্দাৰছিদ্দকিমিকুলাৰকসণ্ঠানো, সীসত্তচো পত্তত্থৰিকসণ্ঠানোতি.

তচপরিগ্গণ্হকেন চ যোগাৰচরেন উত্তরোট্ঠতো পট্ঠায তচস্স মংসস্স চ অন্তরেন চিত্তং পেসেন্তেন পঠমং তাৰ মুখত্তচো ৰৰত্থপেতব্বো, ততো সীসত্তচো, অথ বহিগীৰত্তচো, ততো অনুলোমেন পটিলোমেন চ দক্খিণহত্থত্তচো. অথ তেনেৰ কমেন ৰামহত্থত্তচো, ততো পিট্ঠিত্তচো, অথ আনিসদত্তচো, ততো অনুলোমেন পটিলোমেন চ দক্খিণপাদত্তচো, অথ ৰামপাদত্তচো, ততো ৰত্থিউদরহদযঅব্ভন্তরগীৰত্তচো, ততো হেট্ঠিমহনুকত্তচো, অথ অধরোট্ঠত্তচো. এৰং যাৰ পুন উপরি ওট্ঠত্তচোতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো সকলসরীরং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতোতি.

তত্থ যথা অল্লচম্মপরিযোনদ্ধায পেল়ায ন অল্লচম্মং জানাতি ‘‘মযা পেল়া পরিযোনদ্ধা’’তি, নপি পেল়া জানাতি ‘‘অহং অল্লচম্মেন পরিযোনদ্ধা’’তি; এৰমেৰ ন তচো জানাতি ‘‘মযা ইদং চাতুমহাভূতিকং সরীরং ওনদ্ধ’’ন্তি, নপি ইদং চাতুমহাভূতিকং সরীরং জানাতি ‘‘অহং তচেন ওনদ্ধ’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. কেৰলং তু –

‘‘অল্লচম্মপটিচ্ছন্নো, নৰদ্ৰারো মহাৰণো;

সমন্ততো পগ্ঘরতি, অসুচিপূতিগন্ধিযো’’তি.

পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা মংসেন তত্থ পতিট্ঠিততলেন ৰা উপরি ছৰিযা পরিচ্ছিন্নোতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং তচং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে নৰপেসিসতপ্পভেদং মংসং ৰণ্ণতো রত্তং পালিভদ্দকপুপ্ফসন্নিভন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো নানাসণ্ঠানন্তি. তথা হি তত্থ জঙ্ঘমংসং তালপত্তপুটভত্তসণ্ঠানং, অৰিকসিতকেতকীমকুল়সণ্ঠানন্তিপি কেচি. ঊরুমংসং সুধাপিসননিসদপোতকসণ্ঠানং, আনিসদমংসং উদ্ধনকোটিসণ্ঠানং, পিট্ঠিমংসং তালগুল়পটলসণ্ঠানং, ফাসুকদ্ৰযমংসং ৰংসমযকোট্ঠকুচ্ছিপদেসম্হি তনুমত্তিকালেপসণ্ঠানং, থনমংসং ৰট্টেত্ৰা অৰক্খিত্তদ্ধমত্তিকাপিণ্ডসণ্ঠানং, দ্ৰেবাহুমংসং নঙ্গুট্ঠসীসপাদে ছেত্ৰা নিচ্চম্মং কত্ৰা ঠপিতমহামূসিকসণ্ঠানং, মংসসূনকসণ্ঠানন্তিপি একে. গণ্ডমংসং গণ্ডপ্পদেসে ঠপিতকরঞ্জবীজসণ্ঠানং, মণ্ডূকসণ্ঠানন্তিপি একে. জিৰ্হামংসং নুহীপত্তসণ্ঠানং, নাসামংসং ওমুখনিক্খিত্তপণ্ণকোসসণ্ঠানং, ০.অক্খিকূপমংসং অদ্ধপক্কউদুম্বরসণ্ঠানং, সীসমংসং পত্তপচনকটাহতনুলেপসণ্ঠানন্তি. মংসপরিগ্গণ্হকেন চ যোগাৰচরেন এতানেৰ ওল়ারিকমংসানি সণ্ঠানতো ৰৰত্থপেতব্বানি. এৰঞ্হি ৰৰত্থাপযতো সুখুমানি মংসানি ঞাণস্স আপাথং আগচ্ছন্তীতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো সাধিকানি তীণি অট্ঠিসতানি অনুলিম্পিত্ৰা ঠিতন্তি.

তত্থ যথা থূলমত্তিকানুলিত্তায ভিত্তিযা ন থূলমত্তিকা জানাতি ‘‘মযা ভিত্তি অনুলিত্তা’’তি, নপি ভিত্তি জানাতি ‘‘অহং থূলমত্তিকায অনুলিত্তা’’তি, এৰমেৰং ন নৰপেসিসতপ্পভেদং মংসং জানাতি ‘‘মযা অট্ঠিসতত্তযং অনুলিত্ত’’ন্তি, নপি অট্ঠিসতত্তযং জানাতি ‘‘অহং নৰপেসিসতপ্পভেদেন মংসেন অনুলিত্ত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. কেৰলং তু –

‘‘নৰপেসিসতা মংসা, অনুলিত্তা কল়েৰরং;

নানাকিমিকুলাকিণ্ণং, মীল়্হট্ঠানংৰ পূতিক’’ন্তি.

পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা অট্ঠিসঙ্ঘাটেন তত্থ পতিট্ঠিততলেন ৰা উপরি তচেন তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং মংসং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে নৰসতপ্পভেদা ন্হারূ ৰণ্ণতো সেতাতি ৰৰত্থপেতি, মধুৰণ্ণাতিপি একে. সণ্ঠানতো নানাসণ্ঠানাতি. তথা হি তত্থ মহন্তা মহন্তা ন্হারূ কন্দলমকুল়সণ্ঠানা, ততো সুখুমতরা সূকরৰাগুররজ্জুসণ্ঠানা, ততো অণুকতরা পূতিলতাসণ্ঠানা, ততো অণুকতরা সীহল়মহাৰীণাতন্তিসণ্ঠানা, ততো অণুকতরা থূলসুত্তকসণ্ঠানা, হত্থপিট্ঠিপাদপিট্ঠীসু ন্হারূ সকুণপাদসণ্ঠানা, সীসে ন্হারূ গামদারকানং সীসে ঠপিতৰিরল়তরদুকূলসণ্ঠানা, পিট্ঠিযা ন্হারূ তেমেত্ৰা আতপে পসারিতমচ্ছজালসণ্ঠানা, অৰসেসা ইমস্মিং সরীরে তংতংঅঙ্গপচ্চঙ্গানুগতা ন্হারূ সরীরে পটিমুক্কজালকঞ্চুকসণ্ঠানাতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. তেসু চ দক্খিণকণ্ণচূল়িকতো পট্ঠায পঞ্চ কণ্ডরনামকা মহান্হারূ পুরতো চ পচ্ছতো চ ৰিনন্ধমানা ৰামপস্সং গতা, ৰামকণ্ণচূল়িকতো পট্ঠায পঞ্চ পুরতো চ পচ্ছতো চ ৰিনন্ধমানা দক্খিণপস্সং গতা, দক্খিণগলৰাটকতো পট্ঠায পঞ্চ পুরতো চ পচ্ছতো চ ৰিনন্ধমানা ৰামপস্সং গতা, ৰামগলৰাটকতো পট্ঠায পঞ্চ পুরতো চ পচ্ছতো চ ৰিনন্ধমানা দক্খিণপস্সং গতা, দক্খিণহত্থং ৰিনন্ধমানা পুরতো চ পচ্ছতো চ পঞ্চ পঞ্চাতি দস কণ্ডরনামকা এৰ মহান্হারূ আরুল়্হা. তথা ৰামহত্থং, দক্খিণপাদং, ৰামপাদঞ্চাতি এৰমেতে সট্ঠি মহান্হারূ সরীরধারকা সরীরনিযামকাতিপি ৰৰত্থপেতি. ওকাসতো সকলসরীরে অট্ঠিচম্মানং অট্ঠিমংসানঞ্চ অন্তরে অট্ঠীনি আবন্ধমানা ঠিতাতি.

তত্থ যথা ৰল্লিসন্তানবদ্ধেসু কুট্টদারূসু ন ৰল্লিসন্তানা জানন্তি ‘‘অম্হেহি কুট্টদারূনি আবদ্ধানী’’তি, নপি কুট্টদারূনি জানন্তি ‘‘মযং ৰল্লিসন্তানেহি আবদ্ধানী’’তি; এৰমেৰ ন ন্হারূ জানন্তি ‘‘অম্হেহি তীণি অট্ঠিসতানি আবদ্ধানী’’তি, নপি তীণি অট্ঠিসতানি জানন্তি ‘‘মযং ন্হারূহি আবদ্ধানী’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. কেৰলং তু –

‘‘নৰন্হারুসতা হোন্তি, ব্যামমত্তে কল়েৰরে;

বন্ধন্তি অট্ঠিসঙ্ঘাটং, অগারমিৰ ৰল্লিযো’’তি.

পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা তীহি অট্ঠিসতেহি তত্থ পতিট্ঠিততলেহি ৰা উপরি তচমংসেহি তিরিযং অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতেসং সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং ন্হারূ ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে দ্ৰত্তিংসদন্তট্ঠিকানং ৰিসুং গহিতত্তা সেসানি চতুসট্ঠি হত্থট্ঠিকানি চতুসট্ঠি পাদট্ঠিকানি চতুসট্ঠি মুদুকট্ঠিকানি মংসনিস্সিতানি দ্ৰে পণ্হিকট্ঠীনি একেকস্মিং পাদে দ্ৰে দ্ৰে গোপ্ফকট্ঠিকানি দ্ৰে জঙ্ঘট্ঠিকানি একং জণ্ণুকট্ঠি একং ঊরুট্ঠি দ্ৰে কটিট্ঠীনি অট্ঠারস পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি চতুৰীসতি ফাসুকট্ঠীনি চুদ্দস উরট্ঠীনি একং হদযট্ঠি দ্ৰে অক্খকট্ঠীনি দ্ৰে পিট্ঠিবাহট্ঠীনি দ্ৰে বাহট্ঠীনি দ্ৰে দ্ৰে অগ্গবাহট্ঠীনি সত্ত গীৰট্ঠীনি দ্ৰে হনুকট্ঠীনি একং নাসিকট্ঠি দ্ৰে অক্খিট্ঠীনি দ্ৰে কণ্ণট্ঠীনি একং নলাটট্ঠি একং মুদ্ধট্ঠি নৰ সীসকপালট্ঠীনীতি এৰমাদিনা নযেন ৰুত্তপ্পভেদানি অট্ঠীনি সব্বানেৰ ৰণ্ণতো সেতানীতি ৰৰত্থপেতি.

সণ্ঠানতো নানাসণ্ঠানানি. তথা হি তত্থ অগ্গপাদঙ্গুলিযট্ঠীনি কতকবীজসণ্ঠানানি, তদনন্তরানি অঙ্গুলীনং মজ্ঝপব্বট্ঠীনি অপরিপুণ্ণপনসট্ঠিসণ্ঠানানি, মূলপব্বট্ঠীনি পণৰসণ্ঠানানি, মোরসকলিসণ্ঠানানীতিপি একে. পিট্ঠিপাদট্ঠীনি কোট্টিতকন্দলকন্দরাসিসণ্ঠানানি পণ্হিকট্ঠীনি একট্ঠিতালফলবীজসণ্ঠানানি, গোপ্ফকট্ঠীনি একতোবদ্ধকীল়াগোল়কসণ্ঠানানি, জঙ্ঘট্ঠিকেসু খুদ্দকং ধনুদণ্ডসণ্ঠানং, মহন্তং খুপ্পিপাসামিলাতধমনিপিট্ঠিসণ্ঠানং, জঙ্ঘট্ঠিকস্স গোপ্ফকট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতট্ঠানং অপনীততচখজ্জূরীকল়ীরসণ্ঠানং, জঙ্ঘট্ঠিকস্স জণ্ণুকট্ঠিকে পতিট্ঠিতট্ঠানং মুদিঙ্গমত্থকসণ্ঠানং জণ্ণুকট্ঠি একপস্সতো ঘট্টিতফেণসণ্ঠানং, ঊরুট্ঠীনি দুত্তচ্ছিতৰাসিফরসুদণ্ডসণ্ঠানানি, ঊরুট্ঠিকস্স কটট্ঠিকে পতিট্ঠিতট্ঠানং সুৰণ্ণকারানং অগ্গিজালনকসলাকাবুন্দিসণ্ঠানং, তপ্পতিট্ঠিতোকাসো অগ্গচ্ছিন্নপুন্নাগফলসণ্ঠানো, কটিট্ঠীনি দ্ৰেপি একাবদ্ধানি হুত্ৰা কুম্ভকারেহি কতচুল্লিসণ্ঠানানি, তাপসভিসিকাসণ্ঠানানীতিপি একে. আনিসদট্ঠীনি হেট্ঠামুখঠপিতসপ্পফণসণ্ঠানানি, সত্তট্ঠট্ঠানেসু ছিদ্দাৰছিদ্দানি অট্ঠারস পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি অব্ভন্তরতো উপরূপরি ঠপিতসীসকপট্টৰেঠকসণ্ঠানানি, বাহিরতো ৰট্টনাৰলিসণ্ঠানানি, তেসং অন্তরন্তরা ককচদন্তসদিসানি দ্ৰে তীণি কণ্টকানি হোন্তি, চতুৰীসতিযা ফাসুকট্ঠীসু পরিপুণ্ণানি পরিপুণ্ণসীহল়দাত্তসণ্ঠানানি, অপরিপুণ্ণানি অপরিপুণ্ণসীহল়দাত্তসণ্ঠানানি, সব্বানেৰ ওদাতকুক্কুটস্স পসারিতপক্খদ্ৰযসণ্ঠানানীতিপি একে. চুদ্দস উরট্ঠীনি জিণ্ণসন্দমানিকফলকপন্তিসণ্ঠানানি, হদযট্ঠি দব্বিফণসণ্ঠানং, অক্খকট্ঠীনি খুদ্দকলোহৰাসিদণ্ডসণ্ঠানানি, তেসং হেট্ঠা অট্ঠি অদ্ধচন্দসণ্ঠানং, পিট্ঠিবাহট্ঠীনি ফরসুফণসণ্ঠানানি, উপড্ঢচ্ছিন্নসীহল়কুদালসণ্ঠানানীতিপি একে. বাহট্ঠীনি আদাসদণ্ডসণ্ঠানানি, মহাৰাসিদণ্ডসণ্ঠানানীতিপি একে. অগ্গবাহট্ঠীনি যমকতালকন্দসণ্ঠানানি, মণিবন্ধট্ঠীনি একতো অল্লিযাপেত্ৰা ঠপিতসীসকপট্টৰেঠকসণ্ঠানানি, পিট্ঠিহত্থট্ঠীনি কোট্টিতকন্দলকন্দরাসিসণ্ঠানানি, হত্থঙ্গুলিমূলপব্বট্ঠীনি পণৰসণ্ঠানানি, মজ্ঝপব্বট্ঠীনি অপরিপুণ্ণপনসট্ঠিসণ্ঠানানি, অগ্গপব্বট্ঠীনি কতকবীজসণ্ঠানানি, সত্ত গীৰট্ঠীনি দণ্ডে ৰিজ্ঝিত্ৰা পটিপাটিযা ঠপিতৰংসকল়ীরখণ্ডসণ্ঠানানি, হেট্ঠিমহনুকট্ঠি কম্মারানং অযোকূটযোত্তকসণ্ঠানং, উপরিমহনুকট্ঠি অৰলেখনসত্থকসণ্ঠানং, অক্খিনাসকূপট্ঠীনি অপনীতমিঞ্জতরুণতালট্ঠিসণ্ঠানানি, নলাটট্ঠি অধোমুখঠপিতভিন্নসঙ্খকপালসণ্ঠানং, কণ্ণচূল়িকট্ঠীনি ন্হাপিতখুরকোসসণ্ঠানানি, নলাটকণ্ণচূল়িকানং উপরি পট্টবন্ধনোকাসে অট্ঠিবহলঘটপুণ্ণপটপিলোতিকখণ্ডসণ্ঠানং, মুদ্ধনট্ঠি মুখচ্ছিন্নৰঙ্কনাল়িকেরসণ্ঠানং, সীসট্ঠীনি সিব্বেত্ৰা ঠপিতজজ্জরালাবুকটাহসণ্ঠানানীতি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতানি.

ওকাসতো অৰিসেসেন সকলসরীরে ঠিতানি, ৰিসেসেন তু সীসট্ঠীনি গীৰট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতানি, গীৰট্ঠীনি পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীসু পতিট্ঠিতানি, পিট্ঠিকণ্টকট্ঠীনি কটিট্ঠীসু পতিট্ঠিতানি, কটিট্ঠীনি ঊরুট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতানি, উরুট্ঠীনি জণ্ণুকট্ঠিকেসু, জণ্ণুকট্ঠীনি জঙ্ঘট্ঠিকেসু, জঙ্ঘট্ঠীনি গোপ্ফকট্ঠিকেসু, গোপ্ফকট্ঠীনি পিট্ঠিপাদট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতানি, পিট্ঠিপাদট্ঠিকানি চ গোপ্ফকট্ঠীনি উক্খিপিত্ৰা ঠিতানি, গোপ্ফকট্ঠীনি জঙ্ঘট্ঠীনি…পে… গীৰট্ঠীনি সীসট্ঠীনি উক্খিপিত্ৰা ঠিতানীতি এতেনানুসারেন অৰসেসানিপি অট্ঠীনি ৰেদিতব্বানি.

তত্থ যথা ইট্ঠকগোপানসিচযাদীসু ন উপরিমা ইট্ঠকাদযো জানন্তি ‘‘মযং হেট্ঠিমেসু পতিট্ঠিতা’’তি, নপি হেট্ঠিমা জানন্তি ‘‘মযং উপরিমানি উক্খিপিত্ৰা ঠিতা’’তি; এৰমেৰ ন সীসট্ঠিকানি জানন্তি ‘‘মযং গীৰট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতানী’’তি…পে… ন গোপ্ফকট্ঠিকানি জানন্তি ‘‘মযং পিট্ঠিপাদট্ঠিকেসু পতিট্ঠিতানী’’তি, নপি পিট্ঠিপাদট্ঠিকানি জানন্তি ‘‘মযং গোপ্ফকট্ঠীনি উক্খিপিত্ৰা ঠিতানী’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. কেৰলং তু ইমানি সাধিকানি তীণি অট্ঠিসতানি নৰহি ন্হারুসতেহি নৰহি চ মংসপেসিসতেহি আবদ্ধানুলিত্তানি, একঘনচম্মপরিযোনদ্ধানি, সত্তরসহরণীসহস্সানুগতসিনেহসিনেহিতানি, নৰনৰুতিলোমকূপসহস্সপরিস্সৰমানসেদজল্লিকানি অসীতিকিমিকুলানি, কাযোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গতানি, যং সভাৰতো উপপরিক্খন্তো যোগাৰচরো ন কিঞ্চি গয্হূপগং পস্সতি, কেৰলং তু ন্হারুসম্বন্ধং নানাকুণপসঙ্কিণ্ণং অট্ঠিসঙ্ঘাটমেৰ পস্সতি. যং দিস্ৰা দসবলস্স পুত্তভাৰং উপেতি. যথাহ –

‘‘পটিপাটিযট্ঠীনি ঠিতানি কোটিযা,

অনেকসন্ধিযমিতো ন কেহিচি;

বদ্ধো নহারূহি জরায চোদিতো,

অচেতনো কট্ঠকলিঙ্গরূপমো.

‘‘কুণপং কুণপে জাতং, অসুচিম্হি চ পূতিনি;

দুগ্গন্ধে চাপি দুগ্গন্ধং, ভেদনম্হি চ ৰযধম্মং.

‘‘অট্ঠিপুটে অট্ঠিপুটো, নিব্বত্তো পূতিনি পূতিকাযম্হি;

তম্হি চ ৰিনেথ ছন্দং, হেস্সথ পুত্তা দসবলস্সা’’তি চ.

পরিচ্ছেদতো অন্তো অট্ঠিমিঞ্জেন উপরিতো মংসেন অগ্গে মূলে চ অঞ্ঞমঞ্ঞেন পরিচ্ছিন্নানীতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতেসং সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং অট্ঠীনি ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে যথাৰুত্তপ্পভেদানং অট্ঠীনং অব্ভন্তরগতং অট্ঠিমিঞ্জং ৰণ্ণতো সেতন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো অত্তনো ওকাসসণ্ঠানন্তি. সেয্যথিদং – মহন্তমহন্তানং অট্ঠীনং অব্ভন্তরগতং সেদেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা মহন্তেসু ৰংসনল়কপব্বেসু পক্খিত্তমহাৰেত্তঙ্কুরসণ্ঠানং, খুদ্দানুখুদ্দকানং অব্ভন্তরগতং সেদেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা খুদ্দানুখুদ্দকেসু ৰংসনল়কপব্বেসু পক্খিত্ততনুৰেত্তঙ্কুরসণ্ঠানন্তি. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো অট্ঠীনং অব্ভন্তরে পতিট্ঠিতন্তি.

তত্থ যথা ৰেল়ুনল়কাদীনং অন্তোগতানি দধিফাণিতানি ন জানন্তি ‘‘মযং ৰেল়ুনল়কাদীনং অন্তোগতানী’’তি, নপি ৰেল়ুনল়কাদযো জানন্তি ‘‘দধিফাণিতানি অম্হাকং অন্তোগতানী’’তি; এৰমেৰ ন অট্ঠিমিঞ্জং জানাতি ‘‘অহং অট্ঠীনং অন্তোগত’’ন্তি, নপি অট্ঠীনি জানন্তি ‘‘অট্ঠিমিঞ্জং অম্হাকং অন্তোগত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো অট্ঠীনং অব্ভন্তরতলেহি অট্ঠিমিঞ্জভাগেন চ পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং অট্ঠিমিঞ্জং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরস্স অব্ভন্তরে দ্ৰিগোল়কপ্পভেদং ৰক্কং ৰণ্ণতো মন্দরত্তং পাল়িভদ্দকট্ঠিৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো গামদারকানং সুত্তাৰুতকীল়াগোল়কসণ্ঠানং, একৰণ্টসহকারদ্ৰযসণ্ঠানন্তিপি একে. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো গলৰাটকা ৰিনিক্খন্তেন একমূলেন থোকং গন্ত্ৰা দ্ৰিধা ভিন্নেন থূলন্হারুনা ৰিনিবদ্ধং হুত্ৰা হদযমংসং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতন্তি.

তত্থ যথা ৰণ্টূপনিবদ্ধং সহকারদ্ৰযং ন জানাতি ‘‘অহং ৰণ্টেন উপনিবদ্ধ’’ন্তি, নপি ৰণ্টং জানাতি ‘‘মযা সহকারদ্ৰযং উপনিবদ্ধ’’ন্তি; এৰমেৰ ন ৰক্কং জানাতি ‘‘অহং থূলন্হারুনা উপনিবদ্ধ’’ন্তি, নপি থূলন্হারু জানাতি ‘‘মযা ৰক্কং উপনিবদ্ধ’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো ৰক্কং ৰক্কভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং ৰক্কং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরস্স অব্ভন্তরে হদযং ৰণ্ণতো রত্তং রত্তপদুমপত্তপিট্ঠিৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো বাহিরপত্তানি অপনেত্ৰা অধোমুখঠপিতপদুমমকুল়সণ্ঠানং, তঞ্চ অগ্গচ্ছিন্নপুন্নাগফলমিৰ ৰিৰটেকপস্সং বহি মট্ঠং অন্তো কোসাতকীফলস্স অব্ভন্তরসদিসং. পঞ্ঞাবহুলানং থোকং ৰিকসিতং, মন্দপঞ্ঞানং মকুল়িতমেৰ. যং রূপং নিস্সায মনোধাতু চ মনোৰিঞ্ঞাণধাতু চ পৰত্তন্তি, তং অপনেত্ৰা অৰসেসমংসপিণ্ডসঙ্খাতহদযব্ভন্তরে অদ্ধপসতমত্তং লোহিতং সণ্ঠাতি, তং রাগচরিতস্স রত্তং, দোসচরিতস্স কাল়কং, মোহচরিতস্স মংসধোৰনোদকসদিসং, ৰিতক্কচরিতস্স কুলত্থযূসৰণ্ণং, সদ্ধাচরিতস্স কণিকারপুপ্ফৰণ্ণং, পঞ্ঞাচরিতস্স অচ্ছং ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং, নিদ্ধোতজাতিমণি ৰিয জুতিমন্তং খাযতি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং মজ্ঝে পতিট্ঠিতন্তি.

তত্থ যথা দ্ৰিন্নং ৰাতপানকৰাটকানং মজ্ঝে ঠিতো অগ্গল়ত্থম্ভকো ন জানাতি ‘‘অহং দ্ৰিন্নং ৰাতপানকৰাটকানং মজ্ঝে ঠিতো’’তি, নপি ৰাতপানকৰাটকানি জানন্তি ‘‘অম্হাকং মজ্ঝে অগ্গল়ত্থম্ভকো ঠিতো’’তি; এৰমেৰং ন হদযং জানাতি ‘‘অহং দ্ৰিন্নং থনানং মজ্ঝে ঠিত’’ন্তি, নপি থনানি জানন্তি ‘‘হদযং অম্হাকং মজ্ঝে ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো হদযং হদযভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং হদযং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরস্স অব্ভন্তরে যকনসঞ্ঞিতং যমকমংসপিণ্ডং ৰণ্ণতো রত্তং রত্তকুমুদবাহিরপত্তপিট্ঠিৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো একমূলং হুত্ৰা অগ্গে যমকং কোৰিল়ারপত্তসণ্ঠানং, তঞ্চ দন্ধানং একংযেৰ হোতি মহন্তং, পঞ্ঞৰন্তানং দ্ৰে ৰা তীণি ৰা খুদ্দকানীতি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো দ্ৰিন্নং থনানং অব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং নিস্সায ঠিতন্তি.

তত্থ যথা পিঠরকপস্সে লগ্গা মংসপেসি ন জানাতি ‘‘অহং পিঠরকপস্সে লগ্গা’’তি, নপি পিঠরকপস্সং জানাতি ‘‘মযি মংসপেসি লগ্গা’’তি; এৰমেৰ ন যকনং জানাতি ‘‘অহং দ্ৰিন্নং থনানং অব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং নিস্সায ঠিত’’ন্তি, নপি থনানং অব্ভন্তরে দক্খিণপস্সং জানাতি ‘‘মং নিস্সায যকনং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো পন যকনং যকনভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং যকনং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নভেদতো দুৰিধং কিলোমকং ৰণ্ণতো সেতং দুকূলপিলোতিকৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো অত্তনো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো পটিচ্ছন্নকিলোমকং হদযঞ্চ ৰক্কঞ্চ পরিৰারেত্ৰা, অপ্পটিচ্ছন্নকিলোমকং সকলসরীরে চম্মস্স হেট্ঠতো মংসং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতন্তি.

তত্থ যথা পিলোতিকায পলিৰেঠিতে মংসে ন পিলোতিকা জানাতি ‘‘মযা মংসং পলিৰেঠিত’’ন্তি, নপি মংসং জানাতি ‘‘অহং পিলোতিকায পলিৰেঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন কিলোমকং জানাতি ‘‘মযা হদযৰক্কানি সকলসরীরে চ চম্মস্স হেট্ঠতো মংসং পলিৰেঠিত’’ন্তি. নপি হদযৰক্কানি সকলসরীরে চ মংসং জানাতি ‘‘অহং কিলোমকেন পলিৰেঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো হেট্ঠা মংসেন উপরি চম্মেন তিরিযং কিলোমকভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং কিলোমকং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরস্স অব্ভন্তরে পিহকং ৰণ্ণতো নীলং মীলাতনিগ্গুণ্ডীপুপ্ফৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো যেভুয্যেন সত্তঙ্গুলপ্পমাণং অবন্ধনং কাল়ৰচ্ছকজিৰ্হাসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো হদযস্স ৰামপস্সে উদরপটলস্স মত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতং, যম্হি পহরণপহারেন বহি নিক্খন্তে সত্তানং জীৰিতক্খযো হোতীতি.

তত্থ যথা কোট্ঠকমত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতা ন গোমযপিণ্ডি জানাতি ‘‘অহং কোট্ঠকমত্থকপস্সং নিস্সায ঠিতা’’তি, নপি কোট্ঠকমত্থকপস্সং জানাতি ‘‘গোমযপিণ্ডি মং নিস্সায ঠিতা’’তি; এৰমেৰ ন পিহকং জানাতি ‘‘অহং উদরপটলস্স মত্থকপস্সং নিস্সায ঠিত’’ন্তি, নপি উদরপটলস্স মত্থকপস্সং জানাতি ‘‘পিহকং মং নিস্সায ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো পিহকং পিহকভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং পিহকং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরস্স অব্ভন্তরে দ্ৰত্তিংসমংসখণ্ডপ্পভেদং পপ্ফাসং ৰণ্ণতো রত্তং নাতিপরিপক্কউদুম্বরৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ৰিসমচ্ছিন্নপূৰসণ্ঠানং, ছদনিট্ঠকখণ্ডপুঞ্জসণ্ঠানন্তিপি একে. তদেতং অব্ভন্তরে অসিতপীতাদীনং অভাৰে উগ্গতেন কম্মজতেজুস্মনা অব্ভাহতত্তা সঙ্খাদিতপলালপিণ্ডমিৰ নিরসং নিরোজং হোতি. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং অব্ভন্তরে হদযঞ্চ যকনঞ্চ উপরি ছাদেত্ৰা ওলম্বন্তং ঠিতন্তি.

তত্থ যথা জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরে লম্বমানো সকুণকুলাৰকো ন জানাতি ‘‘অহং জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরে লম্বমানো ঠিতো’’তি, নপি জিণ্ণকোট্ঠব্ভন্তরং জানাতি ‘‘সকুণকুলাৰকো মযি লম্বমানো ঠিতো’’তি; এৰমেৰ ন পপ্ফাসং জানাতি ‘‘অহং সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং অন্তরে লম্বমানং ঠিত’’ন্তি, নপি সরীরব্ভন্তরে দ্ৰিন্নং থনানং অন্তরং জানাতি ‘‘মযি পপ্ফাসং লম্বমানং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো পপ্ফাসং পপ্ফাসভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং পপ্ফাসং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে পুরিসস্স দ্ৰত্তিংসহত্থং, ইত্থিযা অট্ঠৰীসতিহত্থং, একৰীসতিযা ঠানেসু ওভগ্গং অন্তং ৰণ্ণতো সেতং সক্খরসুধাৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো সীসং ছিন্দিত্ৰা লোহিতদোণিযং সংৰেল্লেত্ৰা ঠপিতধম্মনিসণ্ঠানং. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো উপরি গলৰাটকে হেট্ঠা চ করীসমগ্গে ৰিনিবন্ধত্তা গলৰাটককরীসমগ্গপরিযন্তে সরীরব্ভন্তরে ঠিতন্তি.

তত্থ যথা লোহিতদোণিযং ঠপিতং ছিন্নসীসং ধম্মনিকল়েৰরং ন জানাতি ‘‘অহং লোহিতদোণিযং ঠিত’’ন্তি, নপি লোহিতদোণি জানাতি ‘‘মযি ছিন্নসীসং ধম্মনিকল়েৰরং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন অন্তং জানাতি ‘‘অহং সরীরব্ভন্তরে ঠিত’’ন্তি, নপি সরীরব্ভন্তরং জানাতি ‘‘মযি অন্তং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো অন্তং অন্তভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং অন্তং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে অন্তন্তরে অন্তগুণং ৰণ্ণতো সেতং দকসীতলিকমূলৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো দকসীতলিকমূলসণ্ঠানমেৰাতি, গোমুত্তসণ্ঠানন্তিপি একে. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো কুদালফরসুকম্মাদীনি করোন্তানং যন্তাকড্ঢনকালে যন্তসুত্তকমিৰ যন্তফলকানি অন্তভোগে একতো অগ্গল়ন্তে আবন্ধিত্ৰা পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকস্স অন্তরা তং সিব্বিত্ৰা ঠিতরজ্জুকা ৰিয একৰীসতিযা অন্তভোগানং অন্তরা ঠিতন্তি.

তত্থ যথা পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং সিব্বিত্ৰা ঠিতরজ্জুকা ন জানাতি ‘‘মযা পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং সিব্বিত’’ন্তি, নপি পাদপুঞ্ছনরজ্জুমণ্ডলকং জানাতি ‘‘রজ্জুকা মং সিব্বিত্ৰা ঠিতা’’তি, এৰমেৰ অন্তগুণং ন জানাতি ‘‘অহং অন্তং একৰীসতিভোগব্ভন্তরে আবন্ধিত্ৰা ঠিত’’ন্তি, নপি অন্তং জানাতি ‘‘অন্তগুণং মং আবন্ধিত্ৰা ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো অন্তগুণং অন্তগুণভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং অন্তগুণং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে উদরিযং ৰণ্ণতো অজ্ঝোহটাহারৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো পরিস্সাৰনে সিথিলবদ্ধতণ্ডুলসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো উদরে ঠিতন্তি. উদরং নাম উভতো নিপ্পীল়িযমানস্স অল্লসাটকস্স মজ্ঝে সঞ্জাতফোটকসদিসং অন্তপটলং, বহি মট্ঠং, অন্তো মংসকসম্বুপলিৰেঠিতং, কিলিট্ঠপাৰারপুপ্ফসদিসং, কুথিতপনসফলস্স অব্ভন্তরসদিসন্তিপি একে. তত্থ তক্কোলকা গণ্ডুপ্পাদকাতালহীরকাসূচিমুখকাপটতন্তুসুত্তকাতি এৰমাদিদ্ৰত্তিংসকুলপ্পভেদা কিমযো আকুলব্যাকুলা সণ্ডসণ্ডচারিনো হুত্ৰা নিৰসন্তি, যে পানভোজনাদিম্হি অৰিজ্জমানে উল্লঙ্ঘিত্ৰা ৰিরৰন্তা হদযমংসং অভিতুদন্তি পানভোজনাদীনি অজ্ঝোহরণৰেলাযঞ্চ উদ্ধংমুখা হুত্ৰা পঠমজ্ঝোহটে দ্ৰে তযো আলোপে তুরিততুরিতা ৰিলুম্পন্তি. যং এতেসং কিমীনং পসূতিঘরং ৰচ্চকুটি গিলানসালা সুসানঞ্চ হোতি, যত্থ সেয্যথাপি নাম চণ্ডালগামদ্ৰারে চন্দনিকায সরদসমযে থূলফুসিতকে দেৰে ৰস্সন্তে উদকেন আৰূল়্হং মুত্তকরীসচম্মট্ঠিন্হারুখণ্ডখেল়সিঙ্ঘাণিকালোহিতপ্পভুতিনানাকুণপজাতং নিপতিত্ৰা কদ্দমোদকালুল়িতং সঞ্জাতকিমিকুলাকুলং হুত্ৰা দ্ৰীহতীহচ্চযেন সূরিযাতপসন্তাপৰেগকুথিতং উপরি ফেণপুপ্ফুল়কে মুঞ্চন্তং অভিনীলৰণ্ণং পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছং উপগন্তুং ৰা দট্ঠুং ৰা অনরহরূপতং আপজ্জিত্ৰা তিট্ঠতি, পগেৰ ঘাযিতুং ৰা সাযিতুং ৰা; এৰমেৰ নানপ্পকারপানভোজনাদি দন্তমুসলসংচুণ্ণিতং জিৰ্হাহত্থসম্পরিৰত্তিতং খেল়লালাপলিবুদ্ধং তঙ্খণৰিগতৰণ্ণগন্ধরসাদিসম্পদং কোলিযখলিসুৰানৰমথুসদিসং নিপতিত্ৰা পিত্তসেম্হৰাতপলিৰেঠিতং হুত্ৰা উদরগ্গিসন্তাপৰেগকুথিতং কিমিকুলাকুলং উপরূপরি ফেণপুপ্ফুল়কানি মুঞ্চন্তং পরমকসম্বুদুগ্গন্ধজেগুচ্ছভাৰমাপজ্জিত্ৰা তিট্ঠতি. যং সুত্ৰাপি পানভোজনাদীসু অমনুঞ্ঞতা সণ্ঠাতি, পগেৰ পঞ্ঞাচক্খুনা ওলোকেত্ৰা. যত্থ চ পতিতং পানভোজনাদি পঞ্চধা ৰিৰেকং গচ্ছতি, একং ভাগং পাণকা খাদন্তি, একং ভাগং উদরগ্গি ঝাপেতি, একো ভাগো মুত্তং হোতি, একো ভাগো করীসং হোতি, একো ভাগো রসভাৰং আপজ্জিত্ৰা সোণিতমংসাদীনি উপব্রূহযতীতি.

তত্থ যথা পরমজেগুচ্ছায সুৰানদোণিযা ঠিতো সুৰানৰমথু ন জানাতি ‘‘অহং সুৰানদোণিযা ঠিতো’’তি; নপি সুৰানদোণি জানাতি ‘‘মযি সুৰানৰমথু ঠিতো’’তি. এৰমেৰ ন উদরিযং জানাতি ‘‘অহং ইমস্মিং পরমদুগ্গন্ধজেগুচ্ছে উদরে ঠিত’’ন্তি; নপি উদরং জানাতি ‘‘মযি উদরিযং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো উদরিযং উদরিযভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং উদরিযং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে করীসং ৰণ্ণতো যেভুয্যেন অজ্ঝোহটাহারৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং, দিসতো হেট্ঠিমায দিসায জাতং, ওকাসতো পক্কাসযে ঠিতন্তি. পক্কাসযো নাম হেট্ঠা নাভিপিট্ঠিকণ্টকমূলানং অন্তরে অন্তাৰসানে উব্বেধেন অট্ঠঙ্গুলমত্তো ৰংসনল়কব্ভন্তরসদিসো পদেসো, যত্থ সেয্যথাপি নাম উপরিভূমিভাগে পতিতং ৰস্সোদকং ওগল়িত্ৰা হেট্ঠাভূমিভাগং পূরেত্ৰা তিট্ঠতি, এৰমেৰ যংকিঞ্চি আমাসযে পতিতং পানভোজনাদিকং উদরগ্গিনা ফেণুদ্দেহকং পক্কং পক্কং সণ্হকরণিযা পিট্ঠমিৰ সণ্হভাৰং আপজ্জিত্ৰা অন্তবিলেন ওগল়িত্ৰা ওমদ্দিত্ৰা ৰংসনল়কে পক্খিত্তপণ্ডুমত্তিকা ৰিয সন্নিচিতং হুত্ৰা তিট্ঠতি.

তত্থ যথা ৰংসনল়কে ওমদ্দিত্ৰা পক্খিত্তপণ্ডুমত্তিকা ন জানাতি ‘‘অহং ৰংসনল়কে ঠিতা’’তি, নপি ৰংসনল়কো জানাতি ‘‘মযি পণ্ডুমত্তিকা ঠিতা’’তি; এৰমেৰ ন করীসং জানাতি ‘‘অহং পক্কাসযে ঠিত’’ন্তি, নপি পক্কাসযো জানাতি ‘‘মযি করীসং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো করীসং করীসভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং করীসং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে সীসকটাহব্ভন্তরে মত্থলুঙ্গং ৰণ্ণতো সেতং অহিছত্তকপিণ্ডিৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. পক্কুথিতদুদ্ধৰণ্ণন্তিপি একে. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো সীসকটাহস্স অব্ভন্তরে চত্তারো সিব্বিনিমগ্গে নিস্সায সমোধায ঠপিতা চত্তারো পিট্ঠপিণ্ডিকা ৰিয সমোহিতং চতুমত্থলুঙ্গপিণ্ডপ্পভেদং হুত্ৰা ঠিতন্তি.

তত্থ যথা পুরাণলাবুকটাহে পক্খিত্তপিট্ঠপিণ্ডি পক্কুথিতদুদ্ধং ৰা ন জানাতি ‘‘অহং পুরাণলাবুকটাহে ঠিত’’ন্তি, নপি পুরাণলাবুকটাহং জানাতি ‘‘মযি পিট্ঠপিণ্ডি পক্কুথিতদুদ্ধং ৰা ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন মত্থলুঙ্গং জানাতি ‘‘অহং সীসকটাহব্ভন্তরে ঠিত’’ন্তি, নপি সীসকটাহব্ভন্তরং জানাতি ‘‘মযি মত্থলুঙ্গং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো মত্থলুঙ্গং মত্থলুঙ্গভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং মত্থলুঙ্গং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে বদ্ধাবদ্ধভেদতো দুৰিধম্পি পিত্তং ৰণ্ণতো বহলমধুকতেলৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. অবদ্ধপিত্তং মিলাতবকুলপুপ্ফৰণ্ণন্তিপি একে. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতং. ওকাসতো অবদ্ধপিত্তং কেসলোমনখদন্তানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানং থদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা উদকমিৰ তেলবিন্দু অৰসেসসরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং, যম্হি কুপিতে অক্খীনি পীতকানি হোন্তি ভমন্তি, গত্তং কম্পতি কণ্ডূযতি. বদ্ধপিত্তং হদযপপ্ফাসানমন্তরে যকনমংসং নিস্সায পতিট্ঠিতে মহাকোসাতকিকোসকসদিসে পিত্তকোসকে ঠিতং, যম্হি কুপিতে সত্তা উম্মত্তকা হোন্তি, ৰিপল্লত্থচিত্তা হিরোত্তপ্পং ছড্ডেত্ৰা অকত্তব্বং করোন্তি, অভাসিতব্বং ভাসন্তি, অচিন্তিতব্বং চিন্তেন্তি.

তত্থ যথা উদকং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং তেলং ন জানাতি ‘‘অহং উদকং ব্যাপেত্ৰা ঠিত’’ন্তি, নপি উদকং জানাতি ‘‘তেলং মং ব্যাপেত্ৰা ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন অবদ্ধপিত্তং জানাতি ‘‘অহং সরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিত’’ন্তি, নপি সরীরং জানাতি ‘‘অবদ্ধপিত্তং মং ব্যাপেত্ৰা ঠিত’’ন্তি. যথা চ কোসাতকিকোসকে ঠিতং ৰস্সোদকং ন জানাতি ‘‘অহং কোসাতকিকোসকে ঠিত’’ন্তি, নপি কোসাতকিকোসকো জানাতি ‘‘মযি ৰস্সোদকং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন বদ্ধপিত্তং জানাতি ‘‘অহং পিত্তকোসকে ঠিত’’ন্তি, নপি পিত্তকোসকো জানাতি ‘‘মযি বদ্ধপিত্তং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো পিত্তং পিত্তভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং পিত্তং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরব্ভন্তরে একপত্তপূরপ্পমাণং সেম্হং ৰণ্ণতো সেতং কচ্ছকপণ্ণরসৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো উদরপটলে ঠিতন্তি. যং পানভোজনাদিঅজ্ঝোহরণকালে সেয্যথাপি নাম উদকে সেৰালপণকং কট্ঠে ৰা কথলে ৰা পতন্তে ছিজ্জিত্ৰা দ্ৰিধা হুত্ৰা পুন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা তিট্ঠতি, এৰমেৰ পানভোজনাদিম্হি নিপতন্তে ছিজ্জিত্ৰা দ্ৰিধা হুত্ৰা পুন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা তিট্ঠতি, যম্হি চ মন্দীভূতে পক্কমিৰ গণ্ডং পূতিকমিৰ কুক্কুটণ্ডং উদরপটলং পরমজেগুচ্ছকুণপগন্ধং হোতি. ততো উগ্গতেন চ গন্ধেন উগ্গারোপি মুখম্পি দুগ্গন্ধং পূতিকুণপসদিসং হোতি, সো চ পুরিসো ‘‘অপেহি দুগ্গন্ধং ৰাযসী’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জতি, যঞ্চ অভিৰড্ঢিতং বহলত্তমাপন্নং পটিকুজ্জনফলকমিৰ ৰচ্চকুটিযা উদরপটলব্ভন্তরে এৰ কুণপগন্ধং সন্নিরুম্ভিত্ৰা তিট্ঠতি.

তত্থ যথা চন্দনিকায উপরিফেণপটলং ন জানাতি ‘‘অহং চন্দনিকায ঠিত’’ন্তি, নপি চন্দনিকা জানাতি ‘‘মযি ফেণপটলং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন সেম্হং জানাতি ‘‘অহং উদরপটলে ঠিত’’ন্তি, নপি উদরপটলং জানাতি ‘‘মযি সেম্হং ঠিতন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো সেম্হং সেম্হভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং সেম্হং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে পুব্বো ৰণ্ণতো পণ্ডুপলাসৰণ্ণোতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো পুব্বস্স ওকাসো নাম নিবদ্ধো নত্থি. যত্থ পুব্বো সন্নিচিতো তিট্ঠেয্য, যত্র যত্র খাণুকণ্টকপ্পহরণগ্গিজালাদীহি অভিহতে সরীরপ্পদেসে লোহিতং সণ্ঠহিত্ৰা পচ্চতি, গণ্ডপিল়কাদযো ৰা উপ্পজ্জন্তি, তত্র তত্র তিট্ঠতি.

তত্থ যথা রুক্খস্স তত্থ তত্থ ফরসুধারাদীহি পহতপ্পদেসে অৰগল়িত্ৰা ঠিতো নিয্যাসো ন জানাতি ‘‘অহং রুক্খস্স পহতপ্পদেসে ঠিতো’’তি, নপি রুক্খস্স পহতপ্পদেসো জানাতি ‘‘মযি নিয্যাসো ঠিতো’’তি; এৰমেৰ ন পুব্বো জানাতি ‘‘অহং সরীরস্স তত্থ তত্থ খাণুকণ্টকাদীহি অভিহতপ্পদেসে গণ্ডপিল়কাদীনং উট্ঠিতপ্পদেসে ৰা ঠিতো’’তি, নপি সরীরপ্পদেসো জানাতি ‘‘মযি পুব্বো ঠিতো’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো পুব্বো পুব্বভাগেন পরিচ্ছিন্নোতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং পুব্বং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে সন্নিচিতলোহিতং সংসরণলোহিতন্তি এৰং দুৰিধে লোহিতে সন্নিচিতলোহিতং তাৰ ৰণ্ণতো বহলকুথিতলাখারসৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি, সংসরণলোহিতং অচ্ছলাখারসৰণ্ণন্তি. সণ্ঠানতো সব্বম্পি অত্তনো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো সন্নিচিতলোহিতং উপরিমায দিসায জাতং, সংসরণলোহিতং দ্ৰীসুপীতি. ওকাসতো সংসরণলোহিতং কেসলোমনখদন্তানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চেৰ থদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা ধমনিজালানুসারেন সব্বং উপাদিন্নকসরীরং ফরিত্ৰা ঠিতং. সন্নিচিতলোহিতং যকনস্স হেট্ঠাভাগং পূরেত্ৰা একপত্তপূরণমত্তং ৰক্কহদযপপ্ফাসানং উপরি থোকং থোকং বিন্দুং পাতেন্তং ৰক্কহদযযকনপপ্ফাসে তেমেন্তং ঠিতং, যম্হি ৰক্কহদযাদীনি অতেমেন্তে সত্তা পিপাসিতা হোন্তি.

তত্থ যথা জজ্জরকপালে ঠিতং উদকং হেট্ঠা লেড্ডুখণ্ডাদীনি তেমেন্তং ন জানাতি ‘‘অহং জজ্জরকপালে ঠিতং হেট্ঠা লেড্ডুখণ্ডাদীনি তেমেমী’’তি, নপি জজ্জরকপালং হেট্ঠা লেড্ডুখণ্ডাদীনি ৰা জানন্তি ‘‘মযি উদকং ঠিতং, অম্হে ৰা তেমেন্তং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন লোহিতং জানাতি ‘‘অহং যকনস্স হেট্ঠাভাগে ৰক্কহদযাদীনি তেমেন্তং ঠিত’’ন্তি, নপি যকনস্স হেট্ঠাভাগট্ঠানং ৰক্কহদযাদীনি ৰা জানন্তি ‘‘মযি লোহিতং ঠিতং, অম্হে ৰা তেমেন্তং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো লোহিতং লোহিতভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং লোহিতং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে সেদো ৰণ্ণতো পসন্নতিলতেলৰণ্ণোতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো সেদস্স ওকাসো নাম নিবদ্ধো নত্থি, যত্থ সেদো লোহিতং ৰিয সদা তিট্ঠেয্য. যস্মা ৰা যদা অগ্গিসন্তাপসূরিযসন্তাপউতুৰিকারাদীহি সরীরং সন্তপতি, অথ উদকতো অব্বূল়্হমত্তৰিসমচ্ছিন্নভিসমুল়ালকুমুদনালকলাপউদকমিৰ সব্বকেসলোমকূপৰিৰরেহি পগ্ঘরতি. তস্মা তেসং কেসলোমকূপৰিৰরানং ৰসেন তং সণ্ঠানতো ৰৰত্থপেতি. ‘‘সেদপরিগ্গণ্হকেন চ যোগাৰচরেন কেসলোমকূপৰিৰরে পূরেত্ৰা ঠিতৰসেনেৰ সেদো মনসিকাতব্বো’’তি ৰুত্তং পুব্বাচরিযেহি.

তত্থ যথা ভিসমুল়ালকুমুদনালকলাপৰিৰরেহি পগ্ঘরন্তং উদকং ন জানাতি ‘‘অহং ভিসমুল়ালকুমুদনালকলাপৰিৰরেহি পগ্ঘরামী’’তি, নপি ভিসমুল়ালকুমুদনালকলাপৰিৰরা জানন্তি ‘‘অম্হেহি উদকং পগ্ঘরতী’’তি; এৰমেৰ ন সেদো জানাতি ‘‘অহং কেসলোমকূপৰিৰরেহি পগ্ঘরামী’’তি, নপি কেসলোমকূপৰিৰরা জানন্তি ‘‘অম্হেহি সেদো পগ্ঘরতী’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো সেদো সেদভাগেন পরিচ্ছিন্নোতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং সেদং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে চম্মমংসন্তরে মেদো ৰণ্ণতো ফালিতহলিদ্দিৰণ্ণোতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানো. তথা হি সুখিনো থূলসরীরস্স চম্মমংসন্তরে ফরিত্ৰা ঠিতো হলিদ্দিরত্তদুকূলপিলোতিকসণ্ঠানো, কিসসরীরস্স জঙ্ঘমংসঊরুমংসপিট্ঠিকণ্টকনিস্সিতপিট্ঠিমংসউদরপটলমংসানি নিস্সায সংৰেল্লিত্ৰা ঠপিতহলিদ্দিরত্তদুকূলপিলোতিকখণ্ডসণ্ঠানো. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতো. ওকাসতো থূলসরীরস্স সকলসরীরং ফরিত্ৰা কিসস্স জঙ্ঘামংসাদীনি নিস্সায ঠিতো, যো সিনেহসঙ্খাতোপি হুত্ৰা পরমজেগুচ্ছত্তা ন মত্থকতেলত্থং ন গণ্ডূসতেলত্থং ন দীপজালনত্থং সঙ্গয্হতি.

তত্থ যথা মংসপুঞ্জং নিস্সায ঠিতা হলিদ্দিরত্তদুকূলপিলোতিকা ন জানাতি ‘‘অহং মংসপুঞ্জং নিস্সায ঠিতা’’তি, নপি মংসপুঞ্জো জানাতি ‘‘হলিদ্দিরত্তদুকূলপিলোতিকা মং নিস্সায ঠিতা’’তি; এৰমেৰ ন মেদো জানাতি ‘‘অহং সকলসরীরং জঙ্ঘাদীসু ৰা মংসং নিস্সায ঠিতো’’তি, নপি সকলসরীরং জানাতি জঙ্ঘাদীসু ৰা মংসং ‘‘মেদো মং নিস্সায ঠিতো’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো মেদো হেট্ঠা মংসেন, উপরি চম্মেন, সমন্ততো মেদভাগেন পরিচ্ছিন্নোতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং মেদং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে অস্সু ৰণ্ণতো পসন্নতিলতেলৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানং. দিসতো উপরিমায দিসায জাতং. ওকাসতো অক্খিকূপকেসু ঠিতন্তি. ন চেতং পিত্তকোসকে পিত্তমিৰ অক্খিকূপকেসু সদা সন্নিচিতং হুত্ৰা তিট্ঠতি, কিন্তু যদা সোমনস্সজাতা সত্তা মহাহসিতং হসন্তি, দোমনস্সজাতা রোদন্তি পরিদেৰন্তি, তথারূপং ৰিসমাহারং ৰা হরন্তি, যদা চ তেসং অক্খীনি ধূমরজপংসুকাদীহি অভিহঞ্ঞন্তি, তদা এতেহি সোমনস্সদোমনস্সৰিসমাহারাদীহি সমুট্ঠহিত্ৰা অস্সু অক্খিকূপকেসু পূরেত্ৰা তিট্ঠতি পগ্ঘরতি চ. ‘‘অস্সুপরিগ্গণ্হকেন চ যোগাৰচরেন অক্খিকূপকে পূরেত্ৰা ঠিতৰসেনেৰ তং মনসিকাতব্ব’’ন্তি পুব্বাচরিযা ৰণ্ণযন্তি.

তত্থ যথা মত্থকচ্ছিন্নতরুণতালট্ঠিকূপকেসু ঠিতং উদকং ন জানাতি ‘‘অহং মত্থকচ্ছিন্নতরুণতালট্ঠিকূপকেসু ঠিত’’ন্তি, নপি মত্থকচ্ছিন্নতরুণতালট্ঠিকূপকা জানন্তি ‘‘অম্হেসু উদকং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন অস্সু জানাতি ‘‘অহং অক্খিকূপকেসু ঠিত’’ন্তি, নপি অক্খিকূপকা জানন্তি ‘‘অম্হেসু অস্সু ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো অস্সু অস্সুভাগেন পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং অস্সুং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে ৰিলীনসিনেহসঙ্খাতা ৰসা ৰণ্ণতো আচামে আসিত্ততেলৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো হত্থতলহত্থপিট্ঠিপাদতলপাদপিট্ঠিনাসাপুটনলাটঅংসকূটেসু ঠিতাতি. ন চেসা এতেসু ওকাসেসু সদা ৰিলীনা এৰ হুত্ৰা তিট্ঠতি, কিন্তু যদা অগ্গিসন্তাপসূরিযসন্তাপউতুৰিসভাগধাতুৰিসভাগেহি তে পদেসা উস্মাজাতা হোন্তি, তদা তত্থ ৰিলীনাৰ হুত্ৰা পসন্নসলিলাসু উদকসোণ্ডিকাসু নীহারো ৰিয সরতি.

তত্থ যথা উদকসোণ্ডিযো অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতো নীহারো ন জানাতি ‘‘অহং উদকসোণ্ডিযো অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতো’’তি, নপি উদকসোণ্ডিযো জানন্তি ‘‘নীহারো অম্হে অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতো’’তি; এৰমেৰ ন ৰসা জানাতি ‘‘অহং হত্থতলাদীনি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতা’’তি, নপি হত্থতলাদীনি জানন্তি ‘‘ৰসা অম্হে অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঠিতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো ৰসা ৰসাভাগেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতিস্সা সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং ৰসং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে মুখস্সব্ভন্তরে খেল়ো ৰণ্ণতো সেতো ফেণৰণ্ণোতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানোতি, সমুদ্দফেণসণ্ঠানোতিপি একে. দিসতো উপরিমায দিসায জাতো. ওকাসতো উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা জিৰ্হায ঠিতোতি. ন চেসো এত্থ সদা সন্নিচিতো হুত্ৰা তিট্ঠতি, কিন্তু যদা সত্তা তথারূপং আহারং পস্সন্তি ৰা সরন্তি ৰা, উণ্হতিত্তকটুকলোণম্বিলানং ৰা কিঞ্চি মুখে ঠপেন্তি. যদা চ তেসং হদযং আগিলাযতি, কিস্মিঞ্চিদেৰ ৰা জিগুচ্ছা উপ্পজ্জতি, তদা খেল়ো উপ্পজ্জিত্ৰা উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা জিৰ্হায সণ্ঠাতি. অগ্গজিৰ্হায চেস খেল়ো তনুকো হোতি, মূলজিৰ্হায বহলো, মুখে পক্খিত্তঞ্চ পুথুকং ৰা তণ্ডুলং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি খাদনীযং নদিপুলিনে খতকূপসলিলমিৰ পরিক্খযমগচ্ছন্তোৰ সদা তেমনসমত্থো হোতি.

তত্থ যথা নদিপুলিনে খতকূপতলে সণ্ঠিতং উদকং ন জানাতি ‘‘অহং কূপতলে সণ্ঠিত’’ন্তি, নপি কূপতলং জানাতি ‘‘মযি উদকং ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন খেল়ো জানাতি ‘‘অহং উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা জিৰ্হাতলে সণ্ঠিতো’’তি, নপি জিৰ্হাতলং জানাতি ‘‘মযি উভোহি কপোলপস্সেহি ওরোহিত্ৰা খেল়ো সণ্ঠিতো’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো খেল়ো খেল়ভাগেন পরিচ্ছিন্নোতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং খেল়ং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং সরীরে সিঙ্ঘাণিকা ৰণ্ণতো সেতা তরুণতালমিঞ্জৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানা, সেদেত্ৰা সেদেত্ৰা নাসাপুটে নিরন্তরং পক্খিত্তৰেত্তঙ্কুরসণ্ঠানাতিপি একে. দিসতো উপরিমায দিসায জাতা. ওকাসতো নাসাপুটে পূরেত্ৰা ঠিতাতি. ন চেসা এত্থ সদা সন্নিচিতা হুত্ৰা তিট্ঠতি, কিন্তু সেয্যথাপি নাম পুরিসো পদুমিনিপত্তে দধিং বন্ধিত্ৰা হেট্ঠা পদুমিনিপত্তং কণ্টকেন ৰিজ্ঝেয্য, অথ তেন ছিদ্দেন দধিপিণ্ডং গল়িত্ৰা বহি পপতেয্য; এৰমেৰ যদা সত্তা রোদন্তি, ৰিসভাগাহারউতুৰসেন ৰা সঞ্জাতধাতুক্খোভা হোন্তি, তদা অন্তোসীসতো পূতিসেম্হভাৰং আপন্নং মত্থলুঙ্গং গল়িত্ৰা তালুমত্থকৰিৰরেন ওতরিত্ৰা নাসাপুটে পূরেত্ৰা তিট্ঠতি.

তত্থ যথা সিপ্পিকায পক্খিত্তং পূতিদধি ন জানাতি ‘‘অহং সিপ্পিকায ঠিত’’ন্তি, নপি সিপ্পিকা জানাতি ‘‘মযি পূতিকং দধি ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন সিঙ্ঘাণিকা জানাতি ‘‘অহং নাসাপুটেসু ঠিতা’’তি, নপি নাসাপুটা জানন্তি ‘‘অম্হেসু সিঙ্ঘাণিকা ঠিতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো সিঙ্ঘাণিকা সিঙ্ঘাণিকভাগেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতিস্সা সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং সিঙ্ঘাণিকং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে লসিকাতি সরীরসন্ধীনং অব্ভন্তরে পিচ্ছিলকুণপং. সা ৰণ্ণতো কণিকারনিয্যাসৰণ্ণাতি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো ওকাসসণ্ঠানা. দিসতো দ্ৰীসু দিসাসু জাতা. ওকাসতো অট্ঠিসন্ধীনং অব্ভঞ্জনকিচ্চং সাধযমানা অসীতিসতসন্ধীনং অব্ভন্তরে ঠিতাতি. যস্স চেসা মন্দা হোতি, তস্স উট্ঠহন্তস্স নিসীদন্তস্স অভিক্কমন্তস্স পটিক্কমন্তস্স সমিঞ্জন্তস্স পসারেন্তস্স অট্ঠিকানি কটকটাযন্তি, অচ্ছরিকাসদ্দং করোন্তো ৰিয ৰিচরতি, একযোজনদ্ৰিযোজনমত্তম্পি অদ্ধানং গতস্স ৰাযোধাতু কুপ্পতি, গত্তানি দুক্খন্তি যস্স পন চেসা বহুকা হোতি, তস্স উট্ঠাননিসজ্জাদীসু ন অট্ঠীনি কটকটাযন্তি, দীঘম্পি অদ্ধানং গতস্স ন ৰাযোধাতু কুপ্পতি, ন গত্তানি দুক্খন্তি.

তত্থ যথা অব্ভঞ্জনতেলং ন জানাতি ‘‘অহং অক্খং অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিত’’ন্তি, নপি অক্খো জানাতি ‘‘মং তেলং অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিত’’ন্তি; এৰমেৰ ন লসিকা জানাতি ‘‘অহং অসীতিসতসন্ধিযো অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতা’’তি, নপি অসীতিসতসন্ধিযো জানন্তি ‘‘লসিকা অম্হে অব্ভঞ্জিত্ৰা ঠিতা’’তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো লসিকা লসিকভাগেন পরিচ্ছিন্নাতি ৰৰত্থপেতি. অযমেতিস্সা সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং লসিকং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

ততো পরং অন্তোসরীরে মুত্তং ৰণ্ণতো মাসখারোদকৰণ্ণন্তি ৰৰত্থপেতি. সণ্ঠানতো উদকং পূরেত্ৰা অধোমুখঠপিতউদককুম্ভঅন্তরগতউদকসণ্ঠানং. দিসতো হেট্ঠিমায দিসায জাতং. ওকাসতো ৰত্থিস্সব্ভন্তরে ঠিতন্তি. ৰত্থি নাম ৰত্থিপুটো ৰুচ্চতি, যত্থ সেয্যথাপি নাম চন্দনিকায পক্খিত্তে অমুখে পেল়াঘটে চন্দনিকারসো পৰিসতি, ন চস্স পৰিসনমগ্গো পঞ্ঞাযতি; এৰমেৰ সরীরতো মুত্তং পৰিসতি, ন চস্স পৰিসনমগ্গো পঞ্ঞাযতি নিক্খমনমগ্গো এৰ তু পাকটো হোতি, যম্হি চ মুত্তস্স ভরিতে ‘‘পস্সাৰং করোমা’’তি সত্তানং আযূহনং হোতি. তত্থ যথা চন্দনিকায পক্খিত্তে অমুখে পেল়াঘটে ঠিতো চন্দনিকারসো ন জানাতি ‘‘অহং অমুখে পেল়াঘটে ঠিতো’’তি, নপি পেল়াঘটো জানাতি ‘‘মযি চন্দনিকারসো ঠিতো’’তি; এৰমেৰ মুত্তং ন জানাতি ‘‘অহং ৰত্থিম্হি ঠিত’’ন্তি, নপি ৰত্থি জানাতি ‘‘মযি মুত্তং ঠিত’’ন্তি. আভোগপচ্চৰেক্খণৰিরহিতা হি এতে ধম্মা…পে… ন পুগ্গলোতি. পরিচ্ছেদতো ৰত্থিঅব্ভন্তরেন চেৰ মুত্তভাগেন চ পরিচ্ছিন্নন্তি ৰৰত্থপেতি. অযমেতস্স সভাগপরিচ্ছেদো, ৰিসভাগপরিচ্ছেদো পন কেসসদিসো এৰাতি এৰং মুত্তং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি. এৰমযং ইমং দ্ৰত্তিংসাকারং ৰণ্ণাদিতো ৰৰত্থপেতি.

তস্সেৰং ইমং দ্ৰত্তিংসাকারং ৰণ্ণাদিৰসেন ৰৰত্থপেন্তস্স তং তং ভাৰনানুযোগং আগম্ম কেসাদযো পগুণা হোন্তি, কোট্ঠাসভাৰেন উপট্ঠহন্তি. ততো পভুতি সেয্যথাপি নাম চক্খুমতো পুরিসস্স দ্ৰত্তিংসৰণ্ণানং পুপ্ফানং একসুত্তগন্থিতং মালং ওলোকেন্তস্স সব্বপুপ্ফানি অপুব্বাপরিযমিৰ পাকটানি হোন্তি; এৰমেৰ ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা’’তি ইমং কাযং সতিযা ওলোকেন্তস্স সব্বে তে ধম্মা অপুব্বাপরিযমিৰ পাকটা হোন্তি. কেসেসু আৰজ্জিতেসু অসণ্ঠহমানাৰ সতি যাৰ মুত্তং, তাৰ পৰত্ততি. ততো পভুতি তস্স আহিণ্ডন্তা মনুস্সতিরচ্ছানাদযো চ সত্তাকারং ৰিজহিত্ৰা কোট্ঠাসরাসিৰসেনেৰ উপট্ঠহন্তি, তেহি চ অজ্ঝোহরিযমানং পানভোজনাদি কোট্ঠাসরাসিম্হি পক্খিপ্পমানমিৰ উপট্ঠাতীতি.

এত্থাহ ‘‘অথানেন ততো পরং কিং কাতব্ব’’ন্তি? ৰুচ্চতে – তদেৰ নিমিত্তং আসেৰিতব্বং ভাৰেতব্বং বহুলীকাতব্বং সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতব্বং. কথং পনাযং তং নিমিত্তং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতীতি? অযঞ্হি তং কেসাদীনং কোট্ঠাসভাৰেন উপট্ঠাননিমিত্তং আসেৰতি, সতিযা অল্লিযতি ভজতি উপগচ্ছতি, সতিগব্ভং গণ্হাপেতি. তত্থ লদ্ধং ৰা সতিং ৰড্ঢেন্তো তং ভাৰেতীতি ৰুচ্চতি. বহুলীকরোতীতি পুনপ্পুনং সতিসম্পযুত্তং ৰিতক্কৰিচারব্ভাহতং করোতি. সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতীতি যথা সুট্ঠু ৰৰত্থিতং হোতি, ন পুন অন্তরধানং গচ্ছতি, তথা তং সতিযা ৰৰত্থপেতি, উপধারেতি উপনিবন্ধতি.

অথ ৰা যং পুব্বে অনুপুব্বতো, নাতিসীঘতো, নাতিসণিকতো, ৰিক্খেপপ্পহানতো, পণ্ণত্তিসমতিক্কমনতো, অনুপুব্বমুঞ্চনতো, লক্খণতো, তযো চ সুত্তন্তাতি এৰং দসৰিধং মনসিকারকোসল্লং ৰুত্তং. তত্থ অনুপুব্বতো মনসিকরোন্তো আসেৰতি, নাতিসীঘতো নাতিসণিকতো চ মনসিকরোন্তো ভাৰেতি, ৰিক্খেপপ্পহানতো মনসিকরোন্তো বহুলী করোতি, পণ্ণত্তিসমতিক্কমনাদিতো মনসিকরোন্তো সুৰৰত্থিতং ৰৰত্থপেতীতি ৰেদিতব্বো.

এত্থাহ ‘‘কথং পনাযং অনুপুব্বাদিৰসেন এতে ধম্মে মনসি করোতী’’তি? ৰুচ্চতে – অযঞ্হি কেসে মনসি করিত্ৰা তদনন্তরং লোমে মনসি করোতি, ন নখে. তথা লোমে মনসি করিত্ৰা তদনন্তরং নখে মনসি করোতি, ন দন্তে. এস নযো সব্বত্থ. কস্মা? উপ্পটিপাটিযা হি মনসিকরোন্তো সেয্যথাপি নাম অকুসলো পুরিসো দ্ৰত্তিংসপদং নিস্সেণিং উপ্পটিপাটিযা আরোহন্তো কিলন্তকাযো ততো নিস্সেণিতো পপততি, ন আরোহনং সম্পাদেতি; এৰমেৰ ভাৰনাসম্পত্তিৰসেন অধিগন্তব্বস্স অস্সাদস্স অনধিগমনতো কিলন্তচিত্তো দ্ৰত্তিংসাকারভাৰনাতো পপততি, ন ভাৰনং সম্পাদেতীতি.

অনুপুব্বতো মনসিকরোন্তোপি চ কেসা লোমাতি নাতিসীঘতোপি মনসি করোতি. অতিসীঘতো হি মনসিকরোন্তো সেয্যথাপি নাম অদ্ধানং গচ্ছন্তো পুরিসো সমৰিসমরুক্খথলনিন্নদ্ৰেধাপথাদীনি মগ্গনিমিত্তানি উপলক্খেতুং ন সক্কোতি, ততো ন মগ্গকুসলো হোতি, অদ্ধানঞ্চ পরিক্খযং নেতি; এৰমেৰ ৰণ্ণসণ্ঠানাদীনি দ্ৰত্তিংসাকারনিমিত্তানি উপলক্খেতুং ন সক্কোতি, ততো ন দ্ৰত্তিংসাকারে কুসলো হোতি, কম্মট্ঠানঞ্চ পরিক্খযং নেতি.

যথা চ নাতিসীঘতো, এৰং নাতিসণিকতোপি মনসি করোতি. অতিসণিকতো হি মনসিকরোন্তো সেয্যথাপি নাম পুরিসো অদ্ধানমগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে রুক্খপব্বততল়াকাদীসু ৰিলম্বমানো ইচ্ছিতপ্পদেসং অপাপুণন্তো অন্তরামগ্গেযেৰ সীহব্যগ্ঘাদীহি অনযব্যসনং পাপুণাতি; এৰমেৰ দ্ৰত্তিংসাকারভাৰনাসম্পদং অপাপুণন্তো ভাৰনাৰিচ্ছেদেন অন্তরাযেৰ কামৰিতক্কাদীহি অনযব্যসনং পাপুণাতি.

নাতিসণিকতো মনসিকরোন্তোপি চ ৰিক্খেপপ্পহানতোপি মনসি করোতি. ৰিক্খেপপ্পহানতো নাম যথা অঞ্ঞেসু নৰকম্মাদীসু চিত্তং ন ৰিক্খিপতি, তথা মনসি করোতি. বহিদ্ধা ৰিক্খেপমানচিত্তো হি কেসাদীস্ৰেৰ অসমাহিতচেতোৰিতক্কো ভাৰনাসম্পদং অপাপুণিত্ৰা অন্তরাৰ অনযব্যসনং আপজ্জতি তক্কসিলাগমনে বোধিসত্তস্স সহাযকা ৰিয. অৰিক্খিপমানচিত্তো পন কেসাদীস্ৰেৰ সমাহিতচেতোৰিতক্কো ভাৰনাসম্পদং পাপুণাতি বোধিসত্তো ৰিয তক্কসিলরজ্জসম্পদন্তি. তস্সেৰং ৰিক্খেপপ্পহানতো মনসিকরোতো অধিকারচরিযাধিমুত্তীনং ৰসেন তে ধম্মা অসুভতো ৰা ৰণ্ণতো ৰা সুঞ্ঞতো ৰা উপট্ঠহন্তি.

অথ পণ্ণত্তিসমতিক্কমনতো তে ধম্মে মনসি করোতি. পণ্ণত্তিসমতিক্কমনতোতি কেসা লোমাতি এৰমাদিৰোহারং সমতিক্কমিত্ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা যথূপট্ঠিতানং অসুভাদীনংযেৰ ৰসেন মনসি করোতি. কথং? যথা অরঞ্ঞনিৰাসূপগতা মনুস্সা অপরিচিতভূমিভাগত্তা উদকট্ঠানসঞ্জাননত্থং সাখাভঙ্গাদিনিমিত্তং কত্ৰা তদনুসারেন গন্ত্ৰা উদকং পরিভুঞ্জন্তি, যদা পন পরিচিতভূমিভাগা হোন্তি, অথ তং নিমিত্তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অমনসিকত্ৰাৰ উদকট্ঠানং উপসঙ্কমিত্ৰা উদকং পরিভুঞ্জন্তি, এৰমেৰাযং কেসা লোমাতিআদিনা তংতংৰোহারস্স ৰসেন পঠমং তে ধম্মে মনসাকাসি, তেসু ধম্মেসু অসুভাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন উপট্ঠহন্তেসু তং ৰোহারং সমতিক্কমিত্ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা অসুভাদিতোৰ মনসি করোতি.

এত্থাহ ‘‘কথং পনস্স এতে ধম্মা অসুভাদিতো উপট্ঠহন্তি, কথং ৰণ্ণতো, কথং সুঞ্ঞতো ৰা, কথঞ্চাযমেতে অসুভতো মনসি করোতি, কথং ৰণ্ণতো, কথং সুঞ্ঞতো ৰা’’তি? কেসা তাৰস্স ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধাসযোকাসৰসেন পঞ্চধা অসুভতো উপট্ঠহন্তি, পঞ্চধা এৰ অযমেতে অসুভতো মনসি করোতি. সেয্যথিদং – কেসা নামেতে ৰণ্ণতো অসুভা পরমপ্পটিকূলজেগুচ্ছা. তথা হি মনুস্সা দিৰা পানভোজনে পতিতং কেসৰণ্ণং ৰাকং ৰা সুত্তং ৰা দিস্ৰা কেসসঞ্ঞায মনোরমম্পি পানভোজনং ছড্ডেন্তি ৰা জিগুচ্ছন্তি ৰা. সণ্ঠানতোপি অসুভা. তথা হি রত্তিং পানভোজনে পতিতং কেসসণ্ঠানং ৰাকং ৰা সুত্তং ৰা ফুসিত্ৰা কেসসঞ্ঞায মনোরমম্পি পানভোজনং ছড্ডেন্তি ৰা জিগুচ্ছন্তি ৰা. গন্ধতোপি অসুভা. তথা হি তেলমক্খনপুপ্ফধূমাদিসঙ্খারেহি ৰিরহিতানং কেসানং গন্ধো পরমজেগুচ্ছো হোতি, অগ্গীসু পক্খিত্তস্স কেসস্স গন্ধং ঘাযিত্ৰা সত্তা নাসিকং পিধেন্তি, মুখম্পি ৰিকুজ্জেন্তি. আসযতোপি অসুভা. তথা হি নানাৰিধেন মনুস্সাসুচিনিস্সন্দেন সঙ্কারট্ঠানে তণ্ডুলেয্যকাদীনি ৰিয পিত্তসেম্হপুব্বলোহিতনিস্সন্দেন তে আচিতা ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং গমিতাতি. ওকাসতোপি অসুভা. তথা হি সঙ্কারট্ঠানে ৰিয তণ্ডুলেয্যকাদীনি পরমজেগুচ্ছে লোমাদিএকতিংসকুণপরাসিমত্থকে মনুস্সানং সীসপলিৰেঠকে অল্লচম্মে জাতাতি. এস নযো লোমাদীসু. এৰং তাৰ অযমেতে ধম্মে অসুভতো উপট্ঠহন্তে অসুভতো মনসি করোতি.

যদি পনস্স ৰণ্ণতো উপট্ঠহন্তি, অথ কেসা নীলকসিণৰসেন উপট্ঠহন্তি. তথা লোমা দন্তা ওদাতকসিণৰসেনাতি. এস নযো সব্বত্থ. তংতংকসিণৰসেনেৰ অযমেতে মনসি করোতি, এৰং ৰণ্ণতো উপট্ঠহন্তে ৰণ্ণতো মনসি করোতি. যদি পনস্স সুঞ্ঞতো উপট্ঠহন্তি, অথ কেসা ঘনৰিনিব্ভোগৰৰত্থানেন ওজট্ঠমকসমূহৰসেন উপট্ঠহন্তি. তথা লোমাদযো, যথা উপট্ঠহন্তি. অযমেতে তথেৰ মনসি করোতি. এৰং সুঞ্ঞতো উপট্ঠহন্তে সুঞ্ঞতো মনসি করোতি.

এৰং মনসিকরোন্তো অযমেতে ধম্মে অনুপুব্বমুঞ্চনতো মনসি করোতি. অনুপুব্বমুঞ্চনতোতি অসুভাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন উপট্ঠিতে কেসে মুঞ্চিত্ৰা লোমে মনসিকরোন্তো সেয্যথাপি নাম জলূকা নঙ্গুট্ঠেন গহিতপ্পদেসে সাপেক্খাৰ হুত্ৰা তুণ্ডেন অঞ্ঞং পদেসং গণ্হাতি, গহিতে চ তস্মিং ইতরং মুঞ্চতি, এৰমেৰ কেসেসু সাপেক্খোৰ হুত্ৰা লোমে মনসি করোতি, লোমেসু চ পতিট্ঠিতে মনসিকারে কেসে মুঞ্চতি. এস নযো সব্বত্থ. এৰং হিস্স অনুপুব্বমুঞ্চনতো মনসিকরোতো অসুভাদীসু অঞ্ঞতরৰসেন তে ধম্মা উপট্ঠহন্তা অনৰসেসতো উপট্ঠহন্তি, পাকটতরূপট্ঠানা চ হোন্তি.

অথ যস্স তে ধম্মা অসুভতো উপট্ঠহন্তি, পাকটতরূপট্ঠানা চ হোন্তি, তস্স সেয্যথাপি নাম মক্কটো দ্ৰত্তিংসতালকে তালৰনে ব্যাধেন পরিপাতিযমানো একরুক্খেপি অসণ্ঠহন্তো পরিধাৰিত্ৰা যদা নিৰত্তো হোতি কিলন্তো, অথ একমেৰ ঘনতালপণ্ণপরিৰেঠিতং তালসুচিং নিস্সায তিট্ঠতি; এৰমেৰ চিত্তমক্কটো দ্ৰত্তিংসকোট্ঠাসকে ইমস্মিং কাযে তেনেৰ যোগিনা পরিপাতিযমানো এককোট্ঠাসকেপি অসণ্ঠহন্তো পরিধাৰিত্ৰা যদা অনেকারম্মণৰিধাৰনে অভিলাসাভাৰেন নিৰত্তো হোতি কিলন্তো. অথ য্ৰাস্স কেসাদীসু ধম্মো পগুণতরো চরিতানুরূপতরো ৰা, যত্থ ৰা পুব্বে কতাধিকারো হোতি, তং নিস্সায উপচারৰসেন তিট্ঠতি. অথ তমেৰ নিমিত্তং পুনপ্পুনং তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং করিত্ৰা যথাক্কমং পঠমং ঝানং উপ্পাদেতি, তত্থ পতিট্ঠায ৰিপস্সনমারভিত্ৰা অরিযভূমিং পাপুণাতি.

যস্স পন তে ধম্মা ৰণ্ণতো উপট্ঠহন্তি, তস্সাপি সেয্যথাপি নাম মক্কটো…পে… অথ য্ৰাস্স কেসাদীসু ধম্মো পগুণতরো চরিতানুরূপতরো ৰা, যত্থ ৰা পুব্বে কতাধিকারো হোতি, তং নিস্সায উপচারৰসেন তিট্ঠতি. অথ তমেৰ নিমিত্তং পুনপ্পুনং তক্কাহতং ৰিতক্কাহতং করিত্ৰা যথাক্কমং নীলকসিণৰসেন পীতকসিণৰসেন ৰা পঞ্চপি রূপাৰচরজ্ঝানানি উপ্পাদেতি, তেসঞ্চ যত্থ কত্থচি পতিট্ঠায ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অরিযভূমিং পাপুণাতি.

যস্স পন তে ধম্মা সুঞ্ঞতো উপট্ঠহন্তি, সো লক্খণতো মনসি করোতি, লক্খণতো মনসিকরোন্তো তত্থ চতুধাতুৰৰত্থানৰসেন উপচারজ্ঝানং পাপুণাতি. অথ মনসিকরোন্তো তে ধম্মে অনিচ্চদুক্খানত্তসুত্তত্তযৰসেন মনসি করোতি. অযমস্স ৰিপস্সনানযো. সো ইমং ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা যথাক্কমঞ্চ পটিপজ্জিত্ৰা অরিযভূমিং পাপুণাতীতি.

এত্তাৰতা চ যং ৰুত্তং – ‘‘কথং পনাযং অনুপুব্বাদিৰসেন এতে ধম্মে মনসি করোতী’’তি, তং ব্যাকতং হোতি. যঞ্চাপি ৰুত্তং – ‘‘ভাৰনাৰসেন পনস্স এৰং ৰণ্ণনা ৰেদিতব্বা’’তি, তস্সত্থো পকাসিতো হোতীতি.

পকিণ্ণকনযো

ইদানি ইমস্মিংযেৰ দ্ৰত্তিংসাকারে ৰণ্ণনাপরিচযপাটৰত্থং অযং পকিণ্ণকনযো ৰেদিতব্বো –

‘‘নিমিত্ততো লক্খণতো, ধাতুতো সুঞ্ঞতোপি চ;

খন্ধাদিতো চ ৰিঞ্ঞেয্যো, দ্ৰত্তিংসাকারনিচ্ছযো’’তি.

তত্থ নিমিত্ততোতি এৰং ৰুত্তপ্পকারে ইমস্মিং দ্ৰত্তিংসাকারে সট্ঠিসতং নিমিত্তানি হোন্তি, যেসং ৰসেন যোগাৰচরো দ্ৰত্তিংসাকারং কোট্ঠাসতো পরিগ্গণ্হাতি. সেয্যথিদং – কেসস্স ৰণ্ণনিমিত্তং, সণ্ঠাননিমিত্তং, দিসানিমিত্তং, ওকাসনিমিত্তং, পরিচ্ছেদনিমিত্তন্তি পঞ্চ নিমিত্তানি হোন্তি. এৰং লোমাদীসু.

লক্খণতোতি দ্ৰত্তিংসাকারে অট্ঠৰীসতিসতং লক্খণানি হোন্তি, যেসং ৰসেন যোগাৰচরো দ্ৰত্তিংসাকারং লক্খণতো মনসি করোতি. সেয্যথিদং – কেসস্স থদ্ধলক্খণং, আবন্ধনলক্খণং, উণ্হত্তলক্খণং, সমুদীরণলক্খণন্তি চত্তারি লক্খণানি হোন্তি. এৰং লোমাদীসু.

ধাতুতোতি দ্ৰত্তিংসাকারে ‘‘ছধাতুরো, ভিক্খৰে, অযং পুরিসপুগ্গলো’’তি (ম. নি. ৩.৩৪৩-৩৪৪) এত্থ ৰুত্তাসু ধাতূসু অট্ঠৰীসতিসতং ধাতুযো হোন্তি, যাসং ৰসেন যোগাৰচরো দ্ৰত্তিংসাকারং ধাতুতো পরিগ্গণ্হাতি. সেয্যথিদং – যা কেসে থদ্ধতা, সা পথৰীধাতু; যা আবন্ধনতা, সা আপোধাতু; যা পরিপাচনতা, সা তেজোধাতু; যা ৰিত্থম্ভনতা, সা ৰাযোধাতূতি চতস্সো ধাতুযো হোন্তি. এৰং লোমাদীসু.

সুঞ্ঞতোতি দ্ৰত্তিংসাকারে অট্ঠৰীসতিসতং সুঞ্ঞতা হোন্তি, যাসং ৰসেন যোগাৰচরো দ্ৰত্তিংসাকারং সুঞ্ঞতো ৰিপস্সতি. সেয্যথিদং – কেসে তাৰ পথৰীধাতু আপোধাত্ৰাদীহি সুঞ্ঞা, তথা আপোধাত্ৰাদযো পথৰীধাত্ৰাদীহীতি চতস্সো সুঞ্ঞতা হোন্তি. এৰং লোমাদীসু.

খন্ধাদিতোতি দ্ৰত্তিংসাকারে কেসাদীসু খন্ধাদিৰসেন সঙ্গয্হমানেসু ‘‘কেসা কতি খন্ধা হোন্তি, কতি আযতনানি, কতি ধাতুযো, কতি সচ্চানি, কতি সতিপট্ঠানানী’’তি এৰমাদিনা নযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. এৰঞ্চস্স ৰিজানতো তিণকট্ঠসমূহো ৰিয কাযো খাযতি. যথাহ –

‘‘নত্থি সত্তো নরো পোসো, পুগ্গলো নূপলব্ভতি;

সুঞ্ঞভূতো অযং কাযো, তিণকট্ঠসমূপমো’’তি.

অথস্স যা সা –

‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স তাদিনো;

অমানুসী রতি হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো’’তি. –

এৰং অমানুসী রতি ৰুত্তা, সা অদূরতরা হোতি. ততো যং তং –

‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;

লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানত’’ন্তি. (ধ. প. ৩৭৩-৩৭৪) –

এৰং ৰিপস্সনামযং পীতিপামোজ্জামতং ৰুত্তং. তং অনুভৰন্তো ন চিরেনেৰ অরিযজনসেৰিতং অজরামরং নিব্বানামতং সচ্ছিকরোতীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

দ্ৰত্তিংসাকারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. কুমারপঞ্হৰণ্ণনা

অট্ঠুপ্পত্তি

ইদানি একং নাম কিন্তি এৰমাদীনং কুমারপঞ্হানং অত্থৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো. তেসং অট্ঠুপ্পত্তিং ইধ নিক্খেপপ্পযোজনঞ্চ ৰত্ৰা ৰণ্ণনং করিস্সাম –

অট্ঠুপ্পত্তি তাৰ নেসং সোপাকো নাম ভগৰতো মহাসাৰকো অহোসি. তেনাযস্মতা জাতিযা সত্তৰস্সেনেৰ অঞ্ঞা আরাধিতা, তস্স ভগৰা পঞ্হব্যাকরণেন উপসম্পদং অনুঞ্ঞাতুকামো অত্তনা অধিপ্পেতত্থানং পঞ্হানং ব্যাকরণসমত্থতং পস্সন্তো ‘‘একং নাম কি’’ন্তি এৰমাদিনা পঞ্হে পুচ্ছি. সো ব্যাকাসি. তেন চ ব্যাকরণেন ভগৰতো চিত্তং আরাধেসি. সাৰ তস্সাযস্মতো উপসম্পদা অহোসি.

অযং তেসং অট্ঠুপ্পত্তি.

নিক্খেপপ্পযোজনং

যস্মা পন সরণগমনেহি বুদ্ধধম্মসঙ্ঘানুস্সতিৰসেন চিত্তভাৰনা, সিক্খাপদেহি সীলভাৰনা, দ্ৰত্তিংসাকারেন চ কাযভাৰনা পকাসিতা, তস্মা ইদানি নানপ্পকারতো পঞ্ঞাভাৰনামুখদস্সনত্থং ইমে পঞ্হব্যাকরণা ইধ নিক্খিত্তা. যস্মা ৰা সীলপদট্ঠানো সমাধি, সমাধিপদট্ঠানা চ পঞ্ঞা; যথাহ – ‘‘সীলে পতিট্ঠায নরো সপঞ্ঞো, চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ ভাৰয’’ন্তি (সং. নি. ১.২৩, ১৯২), তস্মা সিক্খাপদেহি সীলং দ্ৰত্তিংসাকারেন তংগোচরং সমাধিঞ্চ দস্সেত্ৰা সমাহিতচিত্তস্স নানাধম্মপরিক্খারায পঞ্ঞায পভেদদস্সনত্থং ইধ নিক্খিত্তাতিপি ৰিঞ্ঞাতব্বা.

ইদং তেসং ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং.

পঞ্হৰণ্ণনা

একং নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

ইদানি তেসং অত্থৰণ্ণনা হোতি – একং নাম কিন্তি ভগৰা যস্মিং একধম্মস্মিং ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, যস্মিং চাযমাযস্মা নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তমকাসি, তং ধম্মং সন্ধায পঞ্হং পুচ্ছতি. ‘‘সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি থেরো পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাসতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতী’’তি (সং. নি. ৫.৮) এৰমাদীনি চেত্থ সুত্তানি এৰং ৰিস্সজ্জনযুত্তিসম্ভৰে সাধকানি. এত্থ যেনাহারেন সব্বে সত্তা ‘‘আহারট্ঠিতিকা’’তি ৰুচ্চন্তি, সো আহারো তং ৰা নেসং আহারট্ঠিতিকত্তং ‘‘একং নাম কি’’ন্তি পুট্ঠেন থেরেন নিদ্দিট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং. তঞ্হি ভগৰতা ইধ একন্তি অধিপ্পেতং, ন তু সাসনে লোকে ৰা অঞ্ঞং একং নাম নত্থীতি ঞাপেতুং ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘একধম্মে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো সম্মা ৰিরজ্জমানো সম্মা ৰিমুচ্চমানো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মত্তং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমস্মিং একধম্মে? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. ইমস্মিং খো, ভিক্খৰে, একধম্মে ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘একো পঞ্হো একো উদ্দেসো একং ৰেয্যাকরণ’ন্তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

আহারট্ঠিতিকাতি চেত্থ যথা ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, সুভনিমিত্তং. তত্থ অযোনিসো মনসিকারবহুলীকারো, অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদাযা’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৫.২৩২) পচ্চযো আহারোতি ৰুচ্চতি, এৰং পচ্চযং আহারসদ্দেন গহেত্ৰা পচ্চযট্ঠিতিকা ‘‘আহারট্ঠিতিকা’’তি ৰুত্তা. চত্তারো পন আহারে সন্ধায – ‘‘আহারট্ঠিতিকা’’তি ৰুচ্চমানে ‘‘অসঞ্ঞসত্তা দেৰা অহেতুকা অনাহারা অফস্সকা অৰেদনকা’’তি ৰচনতো (ৰিভ. ১০১৭) ‘‘সব্বে’’তি ৰচনমযুত্তং ভৰেয্য.

তত্থ সিযা – এৰম্পি ৰুচ্চমানে ‘‘কতমে ধম্মা সপচ্চযা? পঞ্চক্খন্ধা – রূপক্খন্ধো…পে… ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো’’তি (ধ. স. ১০৮৯) ৰচনতো খন্ধানংযেৰ পচ্চযট্ঠিতিকত্তং যুত্তং, সত্তানন্তু অযুত্তমেৰেতং ৰচনং ভৰেয্যাতি. ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. কস্মা? সত্তেসু খন্ধোপচারসিদ্ধিতো. সত্তেসু হি খন্ধোপচারো সিদ্ধো. কস্মা? খন্ধে উপাদায পঞ্ঞাপেতব্বতো. কথং? গেহে গামোপচারো ৰিয. সেয্যথাপি হি গেহানি উপাদায পঞ্ঞাপেতব্বত্তা গামস্স একস্মিম্পি দ্ৰীসু তীসুপি ৰা গেহেসু দড্ঢেসু ‘‘গামো দড্ঢো’’তি এৰং গেহে গামোপচারো সিদ্ধো, এৰমেৰ খন্ধেসু পচ্চযট্ঠেন আহারট্ঠিতিকেসু ‘‘সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি অযং উপচারো সিদ্ধোতি ৰেদিতব্বো. পরমত্থতো চ খন্ধেসু জাযমানেসু জীযমানেসু মীযমানেসু চ ‘‘খণে খণে ত্ৰং ভিক্খু জাযসে চ জীযসে চ মীযসে চা’’তি ৰদতা ভগৰতা তেসু সত্তেসু খন্ধোপচারো সিদ্ধোতি দস্সিতো এৰাতি ৰেদিতব্বো. যতো যেন পচ্চযাখ্যেন আহারেন সব্বে সত্তা তিট্ঠন্তি, সো আহারো তং ৰা নেসং আহারট্ঠিতিকত্তং একন্তি ৰেদিতব্বং. আহারো হি আহারট্ঠিতিকত্তং ৰা অনিচ্চতাকারণতো নিব্বিদাট্ঠানং হোতি. অথ তেসু সব্বসত্তসঞ্ঞিতেসু সঙ্খারেসু অনিচ্চতাদস্সনেন নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পাপুণাতি. যথাহ –

‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;

অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি. (ধ. প. ২৭৭);

এত্থ চ ‘‘একং নাম কি’’ন্তি চ ‘‘কিহা’’তি চ দুৰিধো পাঠো, তত্থ সীহল়ানং কিহাতি পাঠো. তে হি ‘‘কি’’ন্তি ৰত্তব্বে ‘‘কিহা’’তি ৰদন্তি. কেচি ভণন্তি ‘‘হ-ইতি নিপাতো, থেরিযানম্পি অযমেৰ পাঠো’’তি উভযথাপি পন একোৰ অত্থো. যথা রুচ্চতি, তথা পঠিতব্বং. যথা পন ‘‘সুখেন ফুট্ঠো অথ ৰা দুখেন (ধ. প. ৮৩), দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতী’’তি এৰমাদীসু কত্থচি দুখন্তি চ কত্থচি দুক্খন্তি চ ৰুচ্চতি, এৰং কত্থচি একন্তি, কত্থচি এক্কন্তি ৰুচ্চতি. ইধ পন একং নামাতি অযমেৰ পাঠো.

দ্ৰে নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

এৰং ইমিনা পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি দ্ৰে নাম কিন্তি? থেরো দ্ৰেতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘নামঞ্চ রূপঞ্চা’’তি ধম্মাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ আরম্মণাভিমুখং নমনতো, চিত্তস্স চ নতিহেতুতো সব্বম্পি অরূপং ‘‘নাম’’ন্তি ৰুচ্চতি. ইধ পন নিব্বিদাহেতুত্তা সাসৰধম্মমেৰ অধিপ্পেতং রুপ্পনট্ঠেন চত্তারো চ মহাভূতা, সব্বঞ্চ তদুপাদায পৰত্তমানং রূপং ‘‘রূপ’’ন্তি ৰুচ্চতি, তং সব্বম্পি ইধাধিপ্পেতং. অধিপ্পাযৰসেনেৰ চেত্থ ‘‘দ্ৰে নাম নামঞ্চ রূপঞ্চা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং দ্ৰিন্নমভাৰতো. যথাহ –

‘‘দ্ৰীসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দ্ৰীসু? নামে চ রূপে চ. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, দ্ৰীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘দ্ৰে পঞ্হা, দ্ৰে উদ্দেসা, দ্ৰে ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

এত্থ চ নামরূপমত্তদস্সনেন অত্তদিট্ঠিং পহায অনত্তানুপস্সনামুখেনেৰ নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পাপুণাতীতি ৰেদিতব্বো. যথাহ –

‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;

অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি. (ধ. প. ২৭৯);

তীণি নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

ইদানি ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি তীণি নাম কিন্তি? থেরো তীণীতি পচ্চনুভাসিত্ৰা পুন ব্যাকরিতব্বস্স অত্থস্স লিঙ্গানুরূপং সঙ্খ্যং দস্সেন্তো ‘‘তিস্সো ৰেদনা’’তি ৰিস্সজ্জেতি. অথ ৰা ‘‘যা ভগৰতা ‘তিস্সো ৰেদনা’তি ৰুত্তা, ইমাসমত্থমহং তীণীতি পচ্চেমী’’তি দস্সেন্তো আহাতি এৰম্পেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. অনেকমুখা হি দেসনা পটিসম্ভিদাপভেদেন দেসনাৰিলাসপ্পত্তানং. কেচি পনাহু ‘‘তীণীতি অধিকপদমিদ’’ন্তি. পুরিমনযেনেৰ চেত্থ ‘‘তিস্সো ৰেদনা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং তিণ্ণমভাৰতো. যথাহ –

‘‘তীসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু তীসু? তীসু ৰেদনাসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, তীসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘তযো পঞ্হা, তযো উদ্দেসা, তীণি ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

এত্থ চ ‘‘যংকিঞ্চি ৰেদযিতং, সব্বং তং দুক্খস্মিন্তি ৰদামী’’তি (সং. নি. ৪.২৫৯) ৰুত্তসুত্তানুসারেন ৰা. –

‘‘যো সুখং দুক্খতো অদ্দ, দুক্খমদ্দক্খি সল্লতো;

অদুক্খমসুখং সন্তং, অদ্দক্খি নং অনিচ্চতো’’তি. (ইতিৰু. ৫৩) –

এৰং দুক্খদুক্খতাৰিপরিণামদুক্খতাসঙ্খারদুক্খতানুসারেন ৰা তিস্সন্নং ৰেদনানং দুক্খভাৰদস্সনেন সুখসঞ্ঞং পহায দুক্খানুপস্সনামুখেন নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, পরমত্থৰিসুদ্ধিং পাপুণাতীতি ৰেদিতব্বো. যথাহ –

‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;

অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি. (ধ. প. ২৭৮);

চত্তারি নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি চত্তারি নাম কিন্তি? তত্থ ইমস্স পঞ্হস্স ব্যাকরণপক্খে কত্থচি পুরিমনযেনেৰ চত্তারো আহারা অধিপ্পেতা. যথাহ –

‘‘চতূসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু চতূসু? চতূসু আহারেসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, চতূসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

কত্থচি যেসু সুভাৰিতচিত্তো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তকরো হোতি, তানি চত্তারি সতিপট্ঠানানি. যথাহ কজঙ্গলা ভিক্খুনী –

‘‘চতূসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী সম্মত্তং অভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু চতূসু? চতূসু সতিপট্ঠানেসু. ইমেসু খো, আৰুসো, চতূসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘চত্তারো পঞ্হা চত্তারো উদ্দেসা চত্তারি ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৮).

ইধ পন যেসং চতুন্নং অনুবোধপ্পটিৰেধতো ভৰতণ্হাছেদো হোতি, যস্মা তানি চত্তারি অরিযসচ্চানি অধিপ্পেতানি. যস্মা ৰা ইমিনা পরিযাযেন ব্যাকতং সুব্যাকতমেৰ হোতি, তস্মা থেরো চত্তারীতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘অরিযসচ্চানী’’তি ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ চত্তারীতি গণনপরিচ্ছেদো. অরিযসচ্চানীতি অরিযানি সচ্চানি, অৰিতথানি অৰিসংৰাদকানীতি অত্থো. যথাহ –

‘‘ইমানি খো, ভিক্খৰে, চত্তারি অরিযসচ্চানি তথানি অৰিতথানি অনঞ্ঞথানি, তস্মা অরিযসচ্চানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি (সং. নি. ৫.১০৯৭).

যস্মা ৰা সদেৰকেন লোকেন অরণীযতো অভিগমনীযতোতি ৰুত্তং হোতি, ৰাযমিতব্বট্ঠানসঞ্ঞিতে অযে ৰা ইরিযনতো, অনযে ৰা ন ইরিযনতো, সত্ততিংসবোধিপক্খিযঅরিযধম্মসমাযোগতো ৰা অরিযসম্মতা বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকা এতানি পটিৰিজ্ঝন্তি, তস্মাপি ‘‘অরিযসচ্চানী’’তি ৰুচ্চন্তি. যথাহ –

‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চানি…পে… ইমানি খো, ভিক্খৰে, চত্তারি অরিযসচ্চানি, অরিযা ইমানি পটিৰিজ্ঝন্তি, তস্মা অরিযসচ্চানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি.

অপিচ অরিযস্স ভগৰতো সচ্চানীতিপি অরিযসচ্চানি. যথাহ –

‘‘সদেৰকে, ভিক্খৰে…পে… সদেৰমনুস্সায তথাগতো অরিযো, তস্মা অরিযসচ্চানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি (সং. নি. ৫.১০৯৮).

অথ ৰা এতেসং অভিসম্বুদ্ধত্তা অরিযভাৰসিদ্ধিতোপি অরিযসচ্চানি. যথাহ –

‘‘ইমেসং খো, ভিক্খৰে, চতুন্নং অরিযসচ্চানং যথাভূতং অভিসম্বুদ্ধত্তা তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধোতি ৰুচ্চতী’’তি (সং. নি. ৫.১০৯৩).

অযমেতেসং পদত্থো. এতেসং পন অরিযসচ্চানং অনুবোধপ্পটিৰেধতো ভৰতণ্হাছেদো হোতি. যথাহ –

‘‘তযিদং, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং…পে… দুক্খনিরোধগামিনিপটিপদা অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, উচ্ছিন্না ভৰতণ্হা, খীণা ভৰনেত্তি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি (সং. নি. ৫.১০৯১).

পঞ্চ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি পঞ্চ নাম কিন্তি? থেরো পঞ্চাতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘উপাদানক্খন্ধা’’তি ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ পঞ্চাতি গণনপরিচ্ছেদো. উপাদানজনিতা উপাদানজনকা ৰা খন্ধা উপাদানক্খন্ধা. যংকিঞ্চি রূপং, ৰেদনা, সঞ্ঞা, সঙ্খারা, ৰিঞ্ঞাণঞ্চ সাসৰা উপাদানিযা, এতেসমেতং অধিৰচনং. পুব্বনযেনেৰ চেত্থ ‘‘পঞ্চুপাদানক্খন্ধা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং পঞ্চন্নমভাৰতো. যথাহ –

‘‘পঞ্চসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু পঞ্চসু? পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, পঞ্চসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘পঞ্চ পঞ্হা, পঞ্চ উদ্দেসা, পঞ্চ ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

এত্থ চ পঞ্চক্খন্ধে উদযব্বযৰসেন সম্মসন্তো ৰিপস্সনামতং লদ্ধা অনুপুব্বেন নিব্বানামতং সচ্ছিকরোতি. যথাহ –

‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;

লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানত’’ন্তি. (ধ. প. ৩৭৪);

ছ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা পুরিমনযেনেৰ উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি ‘‘ছ নাম কি’’ন্তি? থেরো ইতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘অজ্ঝত্তিকানি আযতনানী’তি ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ ইতি গণনপরিচ্ছেদো, অজ্ঝত্তে নিযুত্তানি, অত্তানং ৰা অধিকত্ৰা পৰত্তানি অজ্ঝত্তিকানি. আযতনতো, আযস্স ৰা তননতো, আযতস্স ৰা সংসারদুক্খস্স নযনতো আযতনানি, চক্খুসোতঘানজিৰ্হাকাযমনানমেতং অধিৰচনং. পুব্বনযেন চেত্থ ‘‘ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানী’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং ছন্নমভাৰতো. যথাহ –

‘‘ছসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু ছসু? ছসু অজ্ঝত্তিকেসু আযতনেসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, ছসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘ছ পঞ্হা ছ উদ্দেসা ছ ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

এত্থ চ ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি, ‘‘সুঞ্ঞো গামোতি খো, ভিক্খৰে, ছন্নেতং অজ্ঝত্তিকানং আযতনানং অধিৰচন’’ন্তি (সং. নি. ৪.২৩৮) ৰচনতো সুঞ্ঞতো পুব্বুল়কমরীচিকাদীনি ৰিয অচিরট্ঠিতিকতো তুচ্ছতো ৰঞ্চনতো চ সমনুপস্সং নিব্বিন্দমানো অনুপুব্বেন দুক্খস্সন্তং কত্ৰা মচ্চুরাজস্স অদস্সনং উপেতি. যথাহ –

‘‘যথা পুব্বুল়কং পস্সে, যথা পস্সে মরীচিকং;

এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি. (ধ. প. ১৭০);

সত্ত নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি সত্ত নাম কিন্তি? থেরো কিঞ্চাপি মহাপঞ্হব্যাকরণে সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো ৰুত্তা, অপিচ খো পন যেসু ধম্মেসু সুভাৰিতচিত্তো ভিক্খু দুক্খস্সন্তকরো হোতি, তে দস্সেন্তো ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা’’তি ৰিস্সজ্জেতি. অযম্পি চত্থো ভগৰতা অনুমতো এৰ. যথাহ –

‘‘পণ্ডিতা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী, মহাপঞ্ঞা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী, মঞ্চেপি তুম্হে গহপতযো উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি চেতং এৰমেৰ ব্যাকরেয্যং, যথা তং কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা ব্যাকত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৮).

তায চ এৰং ব্যাকতং –

‘‘সত্তসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু সত্তসু? সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু. ইমেসু খো, আৰুসো, সত্তসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘সত্ত পঞ্হা সত্ত উদ্দেসা সত্ত ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৮).

এৰমযমত্থো ভগৰতা অনুমতো এৰাতি ৰেদিতব্বো.

তত্থ সত্তাতি ঊনাধিকনিৰারণগণনপরিচ্ছেদো. বোজ্ঝঙ্গাতি সতিআদীনং ধম্মানমেতং অধিৰচনং. তত্রাযং পদত্থো – এতায লোকিযলোকুত্তরমগ্গক্খণে উপ্পজ্জমানায লীনুদ্ধচ্চপতিট্ঠানাযূহনকামসুখত্তকিলমথানুযোগউচ্ছেদসস্সতাভিনিৰেসাদি- অনেকুপদ্দৰপ্পটিপক্খভূতায সতিধম্মৰিচযৰীরিযপীতিপ্পস্সদ্ধিসমাধুপেক্খাসঙ্খাতায ধম্মসামগ্গিযা অরিযসাৰকো বুজ্ঝতীতি কত্ৰা বোধি, কিলেসসন্তাননিদ্দায উট্ঠহতি, চত্তারি ৰা অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, নিব্বানমেৰ ৰা সচ্ছিকরোতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ – ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’’তি. যথাৰুত্তপ্পকারায ৰা এতায ধম্মসামগ্গিযা বুজ্ঝতীতি কত্ৰা অরিযসাৰকোপি বোধি. ইতি তস্সা ধম্মসামগ্গিসঙ্খাতায বোধিযা অঙ্গভূতত্তা বোজ্ঝঙ্গা ঝানঙ্গমগ্গঙ্গানি ৰিয, তস্স ৰা বোধীতি লদ্ধৰোহারস্স অরিযসাৰকস্স অঙ্গভূতত্তাপি বোজ্ঝঙ্গা সেনঙ্গরথঙ্গাদযো ৰিয.

অপিচ ‘‘বোজ্ঝঙ্গাতি কেনট্ঠেন বোজ্ঝঙ্গা? বোধায সংৰত্তন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, অনুবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, পটিবুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা, সম্বুজ্ঝন্তীতি বোজ্ঝঙ্গা’’তি (পটি. ম. ২.১৭) ইমিনাপি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তেন ৰিধিনা বোজ্ঝঙ্গানং বোজ্ঝঙ্গট্ঠো ৰেদিতব্বো. এৰমিমে সত্ত বোজ্ঝঙ্গে ভাৰেন্তো বহুলীকরোন্তো ন চিরস্সেৰ একন্তনিব্বিদাদিগুণপটিলাভী হোতি, তেন দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতীতি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা –

‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্তন্তী’’তি (সং. নি. ৫.২০১).

অট্ঠ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি অট্ঠ নাম কিন্তি? থেরো কিঞ্চাপি মহাপঞ্হব্যাকরণে অট্ঠ লোকধম্মা ৰুত্তা, অপিচ খো পন যেসু ধম্মেসু সুভাৰিতচিত্তো ভিক্খু দুক্খস্সন্তকরো হোতি, তে দস্সেন্তো ‘‘অরিযানি অট্ঠ মগ্গঙ্গানী’’তি অৰত্ৰা যস্মা অট্ঠঙ্গৰিনিমুত্তো মগ্গো নাম নত্থি, অট্ঠঙ্গমত্তমেৰ তু মগ্গো, তস্মা তমত্থং সাধেন্তো দেসনাৰিলাসেন অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ৰিস্সজ্জেতি. ভগৰতাপি চাযমত্থো দেসনানযো চ অনুমতো এৰ. যথাহ –

‘‘পণ্ডিতা গহপতযো কজঙ্গলিকা ভিক্খুনী…পে… অহম্পি এৰমেৰ ব্যাকরেয্যং, যথা তং কজঙ্গলিকায ভিক্খুনিযা ব্যাকত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৮).

তায চ এৰং ব্যাকতং –

‘‘অট্ঠসু, আৰুসো, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা সুভাৰিতচিত্তো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘অট্ঠ পঞ্হা, অট্ঠ উদ্দেসা, অট্ঠ ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং ভগৰতা, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৮).

এৰমযং অত্থো চ দেসনানযো চ ভগৰতা অনুমতো এৰাতি ৰেদিতব্বো.

তত্থ অরিযোতি নিব্বানত্থিকেহি অভিগন্তব্বো, অপিচ আরকা কিলেসেহি ৰত্তনতো, অরিযভাৰকরণতো, অরিযফলপটিলাভতো চাপি অরিযোতি ৰেদিতব্বো. অট্ঠ অঙ্গানি অস্সাতি অট্ঠঙ্গিকো. স্ৰাযং চতুরঙ্গিকা ৰিয সেনা, পঞ্চঙ্গিকং ৰিয চ তূরিযং অঙ্গৰিনিব্ভোগেন অনুপলব্ভসভাৰতো অঙ্গমত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বো. মগ্গতি ইমিনা নিব্বানং, সযং ৰা মগ্গতি, কিলেসে মারেন্তো ৰা গচ্ছতীতি মগ্গো.

এৰমট্ঠপ্পভেদঞ্চিমং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেন্তো ভিক্খু অৰিজ্জং ভিন্দতি, ৰিজ্জং উপ্পাদেতি, নিব্বানং সচ্ছিকরোতি, তেন দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতীতি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, সালিসূকং ৰা যৰসূকং ৰা সম্মা পণিহিতং হত্থেন ৰা পাদেন ৰা অক্কন্তং হত্থং ৰা পাদং ৰা ভেচ্ছতি, লোহিতং ৰা উপ্পাদেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি. তং কিস্স হেতু? সম্মা পণিহিতত্তা, ভিক্খৰে, সূকস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, সো ৰত ভিক্খু সম্মা পণিহিতায দিট্ঠিযা সম্মা পণিহিতায মগ্গভাৰনায অৰিজ্জং ভেচ্ছতি, ৰিজ্জং উপ্পাদেস্সতি, নিব্বানং সচ্ছিকরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি (অ. নি. ১.৪২).

নৰ নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি নৰ নাম কিন্তি? থেরো নৰইতি পচ্চনুভাসিত্ৰা ‘‘সত্তাৰাসা’’তি ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ নৰাতি গণনপরিচ্ছেদো. সত্তাতি জীৰিতিন্দ্রিযপ্পটিবদ্ধে খন্ধে উপাদায পঞ্ঞত্তা পাণিনো পণ্ণত্তি ৰা. আৰাসাতি আৰসন্তি এতেসূতি আৰাসা, সত্তানং আৰাসা সত্তাৰাসা. এস দেসনামগ্গো, অত্থতো পন নৰৰিধানং সত্তানমেতং অধিৰচনং. যথাহ –

‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা, অযং পঠমো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা ব্রহ্মকাযিকা, পঠমাভিনিব্বত্তা, অযং দুতিযো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা আভস্সরা, অযং ততিযো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি, দেৰা সুভকিণ্হা, অযং চতুত্থো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা অসঞ্ঞিনো অপ্পটিসংৰেদিনো, সেয্যথাপি, দেৰা অসঞ্ঞসত্তা, অযং পঞ্চমো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং…পে… আকাসানঞ্চাযতনূপগা, অযং ছট্ঠো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা…পে… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা, অযং সত্তমো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা…পে… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা, অযং অট্ঠমো সত্তাৰাসো. সন্তাৰুসো, সত্তা…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগা, অযং নৰমো সত্তাৰাসো’’তি (দী. নি. ৩.৩৪১).

পুরিমনযেনেৰ চেত্থ ‘‘নৰ সত্তাৰাসা’’তি ৰুত্তং, ন অঞ্ঞেসং নৰন্নমভাৰতো. যথাহ –

‘‘নৰসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, নৰসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘নৰ পঞ্হা, নৰ উদ্দেসা, নৰ ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

এত্থ চ ‘‘নৰ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা. কতমে নৰ? নৰ সত্তাৰাসা’’তি (দী. নি. ৩.৩৫৯) ৰচনতো নৰসু সত্তাৰাসেসু ঞাতপরিঞ্ঞায ধুৰসুভসুখত্তভাৰদস্সনং পহায সুদ্ধসঙ্খারপুঞ্জমত্তদস্সনেন নিব্বিন্দমানো তীরণপরিঞ্ঞায অনিচ্চানুপস্সনেন ৰিরজ্জমানো দুক্খানুপস্সনেন ৰিমুচ্চমানো অনত্তানুপস্সনেন সম্মা পরিযন্তদস্সাৰী পহানপরিঞ্ঞায সম্মত্তমভিসমেচ্চ দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. তেনেতং ৰুত্তং –

‘‘নৰসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু নৰসু? নৰসু সত্তাৰাসেসূ’’তি (অ. নি. ১০.২৭).

দস নাম কিন্তিপঞ্হৰণ্ণনা

এৰং ইমিনাপি পঞ্হব্যাকরণেন আরদ্ধচিত্তো সত্থা উত্তরিং পঞ্হং পুচ্ছতি দস নাম কিন্তি? তত্থ কিঞ্চাপি ইমস্স পঞ্হস্স ইতো অঞ্ঞত্র ৰেয্যাকরণেসু দস অকুসলকম্মপথা ৰুত্তা. যথাহ –

‘‘দসসু, ভিক্খৰে, ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি. কতমেসু দসসু? দসসু অকুসলকম্মপথেসু. ইমেসু খো, ভিক্খৰে, দসসু ধম্মেসু ভিক্খু সম্মা নিব্বিন্দমানো…পে. … দুক্খস্সন্তকরো হোতি. ‘দস পঞ্হা দস উদ্দেসা দস ৰেয্যাকরণানী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১০.২৭).

ইধ পন যস্মা অযমাযস্মা অত্তানং অনুপনেত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকাতুকামো, যস্মা ৰা ইমিনা পরিযাযেন ব্যাকতং সুব্যাকতমেৰ হোতি, তস্মা যেহি দসহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতি, তেসং অধিগমং দীপেন্তো দসহঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতীতি পুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায ৰিস্সজ্জেতি. যতো এত্থ যেহি দসহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো অরহাতি পৰুচ্চতি, তানি দসঙ্গানি ‘‘দস নাম কি’’ন্তি পুট্ঠেন থেরেন নিদ্দিট্ঠানীতি ৰেদিতব্বানি. তানি চ দস –

‘‘অসেখো অসেখোতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি, কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, ভিক্খু অসেখো হোতীতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখায সম্মাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাসঙ্কপ্পেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাৰাচায সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাকম্মন্তেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাআজীৰেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাৰাযামেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাসতিযা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাসমাধিনা সমন্নাগতো হোতি, অসেখেন সম্মাঞাণেন সমন্নাগতো হোতি, অসেখায সম্মাৰিমুত্তিযা সমন্নাগতো হোতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অসেখো হোতী’’তি (অ. নি. ১০.১১১). –

এৰমাদীসু সুত্তেসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

কুমারপঞ্হৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. মঙ্গলসুত্তৰণ্ণনা

নিক্খেপপ্পযোজনং

ইদানি কুমারপঞ্হানন্তরং নিক্খিত্তস্স মঙ্গলসুত্তস্স অত্থৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো, তস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং ৰত্ৰা অত্থৰণ্ণনং করিস্সাম. সেয্যথিদং – ইদঞ্হি সুত্তং ইমিনা অনুক্কমেন ভগৰতা অৰুত্তম্পি য্ৰাযং সরণগমনেহি সাসনোতারো, সিক্খাপদদ্ৰত্তিংসাকারকুমারপঞ্হেহি চ সীলসমাধিপঞ্ঞাপ্পভেদনযো দস্সিতো, সব্বোপেস পরমমঙ্গলভূতো, যতো মঙ্গলত্থিকেন এত্থেৰ অভিযোগো কাতব্বো, সো চস্স মঙ্গলভাৰো ইমিনা সুত্তানুসারেন ৰেদিতব্বোতি দস্সনত্থং ৰুত্তং.

ইদমস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং.

পঠমমহাসঙ্গীতিকথা

এৰং নিক্খিত্তস্স পনস্স অত্থৰণ্ণনত্থং অযং মাতিকা –

‘‘ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, চেতং ৰত্ৰা ইমং ৰিধিং;

এৰমিচ্চাদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো.

‘‘ৰণ্ণযন্তো সমুট্ঠানং, ৰত্ৰা যং যত্থ মঙ্গলং;

ৰৰত্থপেত্ৰা তং তস্স, মঙ্গলত্তং ৰিভাৰযে’’তি.

তত্থ ‘‘ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, চেতং ৰত্ৰা ইমং ৰিধি’’ন্তি অযং তাৰ অদ্ধগাথা যদিদং ‘‘এৰং মে সুতং একং সমযং ভগৰা…পে… ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসী’’তি, ইদং ৰচনং সন্ধায ৰুত্তা. ইদঞ্হি অনুস্সৰৰসেন ৰুত্তং, সো চ ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো, তস্মা নেদং তস্স ভগৰতো ৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. যতো ৰত্তব্বমেতং ‘‘ইদং ৰচনং কেন ৰুত্তং, কদা, কস্মা চ ৰুত্ত’’ন্তি. ৰুচ্চতে – আযস্মতা আনন্দেন ৰুত্তং, তঞ্চ পঠমমহাসঙ্গীতিকালে.

পঠমমহাসঙ্গীতি চেসা সব্বসুত্তনিদানকোসল্লত্থমাদিতো পভুতি এৰং ৰেদিতব্বা. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনঞ্হি আদিং কত্ৰা যাৰ সুভদ্দপরিব্বাজকৰিনযনা, কতবুদ্ধকিচ্চে কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লানং সালৰনে যমকসালানমন্তরে ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে পচ্চূসসমযে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতে, ভগৰতি লোকনাথে ভগৰতো পরিনিব্বানে সন্নিপতিতানং সত্তন্নং ভিক্খুসতসহস্সানং সঙ্ঘত্থেরো আযস্মা মহাকস্সপো সত্তাহপরিনিব্বুতে ভগৰতি সুভদ্দেন ৰুড্ঢপব্বজিতেন ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, সুমুত্তা মযং তেন মহাসমণেন, উপদ্দুতা চ হোম ‘ইদং ৰো কপ্পতি ইদং ৰো ন কপ্পতী’তি, ইদানি পন মযং যং ইচ্ছিস্সাম তং করিস্সাম, যং ন ইচ্ছিস্সাম ন তং করিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭; দী. নি. ২.২৩২) ৰুত্তৰচনমনুস্সরন্তো ‘‘ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং পাপভিক্খূ ‘অতীতসত্থুকং পাৰচন’ন্তি মঞ্ঞমানা পক্খং লভিত্ৰা ন চিরস্সেৰ সদ্ধম্মং অন্তরধাপেয্যুং. যাৰ চ ধম্মৰিনযো তিট্ঠতি, তাৰ অনতীতসত্থুকমেৰ পাৰচনং হোতি. যথাহ ভগৰা –

‘‘যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’’তি (দী. নি. ২.২১৬).

‘‘যংনূনাহং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যং, যথযিদং সাসনং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং’’.

যঞ্চাহং ভগৰতা –

‘‘ধারেস্সসি পন মে ত্ৰং, কস্সপ, সাণানি পংসুকূলানি নিব্বসনানী’’তি ৰত্ৰা চীৰরে সাধারণপরিভোগেন চেৰ –

‘‘অহং, ভিক্খৰে, যাৰদে আকঙ্খামি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি, কস্সপোপি, ভিক্খৰে, যাৰদেৰ আকঙ্খতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি –

এৰমাদিনা নযেন নৰানুপুব্বৰিহারছল়ভিঞ্ঞাপ্পভেদে উত্তরিমনুস্সধম্মে অত্তনা সমসমট্ঠপনেন চ অনুগ্গহিতো, তস্স মে কিমঞ্ঞং আণণ্যং ভৰিস্সতি? ‘‘ননু মং ভগৰা রাজা ৰিয সককৰচইস্সরিযানুপ্পদানেন অত্তনো কুলৰংসপ্পতিট্ঠাপকং পুত্তং ‘সদ্ধম্মৰংসপ্পতিট্ঠাপকো মে অযং ভৰিস্সতী’তি মন্ত্ৰা ইমিনা অসাধারণেন অনুগ্গহেন অনুগ্গহেসী’’তি চিন্তযন্তো ধম্মৰিনযসঙ্গাযনত্থং ভিক্খূনং উস্সাহং জনেসি? যথাহ –

‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ আমন্তেসি – একমিদাহং, আৰুসো, সমযং পাৰায কুসিনারং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহী’’তি (দী. নি. ২.২৩১; চূল়ৰ. ৪৩৭) সব্বং সুভদ্দকণ্ডং ৰিত্থারেতব্বং.

ততো পরং আহ –

‘‘হন্দ মযং, আৰুসো, ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম, পুরে অধম্মো দিপ্পতি, ধম্মো পটিবাহিয্যতি, অৰিনযো দিপ্পতি, ৰিনযো পটিবাহিয্যতি, পুরে অধম্মৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ধম্মৰাদিনো দুব্বলা হোন্তি, অৰিনযৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ৰিনযৰাদিনো দুব্বলা হোন্তী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

ভিক্খূ আহংসু ‘‘তেন হি, ভন্তে, থেরো ভিক্খূ উচ্চিনতূ’’তি. থেরো সকলনৰঙ্গসত্থুসাসনপরিযত্তিধরে পুথুজ্জনসোতাপন্নসকদাগামিঅনাগামিসুক্খৰিপস্সকখীণাসৰভিক্খূ অনেকসতে অনেকসহস্সে চ ৰজ্জেত্ৰা তিপিটকসব্বপরিযত্তিপ্পভেদধরে পটিসম্ভিদাপ্পত্তে মহানুভাৰে যেভুয্যেন ভগৰতা এতদগ্গং আরোপিতে তেৰিজ্জাদিভেদে খীণাসৰভিক্খূযেৰ একূনপঞ্চসতে পরিগ্গহেসি. যে সন্ধায ইদং ৰুত্তং ‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো একেনূনপঞ্চঅরহন্তসতানি উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

কিস্স পন থেরো একেনূনমকাসীতি? আযস্মতো আনন্দত্থেরস্স ওকাসকরণত্থং. তেন হাযস্মতা সহাপি ৰিনাপি ন সক্কা ধম্মসঙ্গীতি কাতুং. সো হাযস্মা সেখো সকরণীযো, তস্মা সহ ন সক্কা, যস্মা পনস্স কিঞ্চি দসবলদেসিতং সুত্তগেয্যাদিকং ভগৰতো অসম্মুখা পটিগ্গহিতং নাম নত্থি, তস্মা ৰিনাপি ন সক্কা. যদি এৰং সেখোপি সমানো ধম্মসঙ্গীতিযা বহূকারত্তা থেরেন উচ্চিনিতব্বো অস্স, অথ কস্মা ন উচ্চিনিতোতি? পরূপৰাদৰিৰজ্জনতো. থেরো হি আযস্মন্তে আনন্দে অতিৰিয ৰিস্সত্থো অহোসি. তথা হি নং সিরস্মিং পলিতেসু জাতেসুপি ‘‘ন ৰাযং কুমারকো মত্তমঞ্ঞাসী’’তি (সং. নি. ২.১৫৪) কুমারকৰাদেন ওৰদতি. সক্যকুলপ্পসুতো চাযং আযস্মা তথাগতস্স ভাতা চূল়পিতু পুত্তো, তত্র ভিক্খূ ছন্দাগমনং ৰিয মঞ্ঞমানা ‘‘বহূ অসেখপটিসম্ভিদাপ্পত্তে ভিক্খূ ঠপেত্ৰা আনন্দং সেখপটিসম্ভিদাপ্পত্তং থেরো উচ্চিনী’’তি উপৰদেয্যুং. তং পরূপৰাদং পরিৰিৰজ্জেন্তো ‘‘আনন্দং ৰিনা সঙ্গীতি ন সক্কা কাতুং, ভিক্খূনংযেৰ অনুমতিযা গহেস্সামী’’তি ন উচ্চিনি.

অথ সযমেৰ ভিক্খূ আনন্দস্সত্থায থেরং যাচিংসু. যথাহ –

‘‘ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকস্সপং এতদৰোচুং – ‘অযং, ভন্তে, আযস্মা আনন্দো কিঞ্চাপি সেখো, অভব্বো ছন্দা দোসা মোহা ভযা অগতিং গন্তুং, বহু চানেন ভগৰতো সন্তিকে ধম্মো চ ৰিনযো চ পরিযত্তো, তেন হি, ভন্তে, থেরো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনতূ’তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

এৰং ভিক্খূনং অনুমতিযা উচ্চিনিতেন তেনাযস্মতা সদ্ধিং পঞ্চথেরসতানি অহেসুং.

অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কত্থ নু খো মযং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যামা’’তি. অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি ‘‘রাজগহং খো মহাগোচরং পহূতসেনাসনং, যংনূন মযং রাজগহে ৰস্সং ৰসন্তা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম, নঞ্ঞে ভিক্খূ রাজগহে ৰস্সং উপগচ্ছেয্যু’’ন্তি. কস্মা পন নেসং এতদহোসি? ইদং অম্হাকং থাৰরকম্মং, কোচি ৰিসভাগপুগ্গলো সঙ্ঘমজ্ঝং পৰিসিত্ৰা উক্কোটেয্যাতি. অথাযস্মা মহাকস্সপো ঞত্তিদুতিযেন কম্মেন সাৰেসি. তং সঙ্গীতিক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৪৩৭) ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতব্বং.

অথ তথাগতস্স পরিনিব্বানতো সত্তসু সাধুকীল়নদিৰসেসু সত্তসু চ ধাতুপূজাদিৰসেসু ৰীতিৰত্তেসু ‘‘অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো, ইদানি গিম্হানং দিযড্ঢো মাসো সেসো, উপকট্ঠা ৰস্সূপনাযিকা’’তি মন্ত্ৰা মহাকস্সপত্থেরো ‘‘রাজগহং, আৰুসো, গচ্ছামা’’তি উপড্ঢং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো. অনুরুদ্ধত্থেরোপি উপড্ঢং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো, আনন্দত্থেরো পন ভগৰতো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা রাজগহং গন্তুকামো যেন সাৰত্থি, তেন চারিকং পক্কামি. আনন্দত্থেরেন গতগতট্ঠানে মহাপরিদেৰো অহোসি, ‘‘ভন্তে আনন্দ, কুহিং সত্থারং ঠপেত্ৰা আগতোসী’’তি? অনুপুব্বেন সাৰত্থিং অনুপ্পত্তে থেরে ভগৰতো পরিনিব্বানসমযে ৰিয মহাপরিদেৰো অহোসি.

তত্র সুদং আযস্মা আনন্দো অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায তং মহাজনং সঞ্ঞাপেত্ৰা জেতৰনং পৰিসিত্ৰা দসবলেন ৰসিতগন্ধকুটিযা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা মঞ্চপীঠং নীহরিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা গন্ধকুটিং সম্মজ্জিত্ৰা মিলাতমালাকচৰরং ছড্ডেত্ৰা মঞ্চপীঠং অতিহরিত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা ভগৰতো ঠিতকালে করণীযং ৰত্তং সব্বমকাসি. অথ থেরো ভগৰতো পরিনিব্বানতো পভুতি ঠাননিসজ্জবহুলত্তা উস্সন্নধাতুকং কাযং সমস্সাসেতুং দুতিযদিৰসে খীরৰিরেচনং পিৰিত্ৰা ৰিহারেযেৰ নিসীদি, যং সন্ধায সুভেন মাণৰেন পহিতং মাণৰকং এতদৰোচ –

‘‘অকালো খো, মাণৰক, অত্থি মে অজ্জ ভেসজ্জমত্তা পীতা, অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যামা’’তি (দী. নি. ১.৪৪৭).

দুতিযদিৰসে চেতকত্থেরেন পচ্ছাসমণেন গন্ত্ৰা সুভেন মাণৰেন পুট্ঠো দীঘনিকাযে সুভসুত্তং নাম দসমং সুত্তমভাসি.

অথ খো থেরো জেতৰনে ৰিহারে খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং কারাপেত্ৰা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গতো. তথা মহাকস্সপত্থেরো অনুরুদ্ধত্থেরো চ সব্বং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা রাজগহমেৰ গতা.

তেন খো পন সমযেন রাজগহে অট্ঠারস মহাৰিহারা হোন্তি. তে সব্বেপি ছড্ডিতপতিতউক্লাপা অহেসুং. ভগৰতো হি পরিনিব্বানে সব্বে ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিহারে চ পরিৰেণে চ ছড্ডেত্ৰা অগমংসু. তত্থ থেরা ভগৰতো ৰচনপূজনত্থং তিত্থিযৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ ‘‘পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোমা’’তি চিন্তেসুং. তিত্থিযা হি ৰদেয্যুং ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা সত্থরি ঠিতেযেৰ ৰিহারে পটিজগ্গিংসু, পরিনিব্বুতে ছড্ডেসু’’ন্তি. তেসং ৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ চিন্তেসুন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ভগৰতা খো, আৰুসো, খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং ৰণ্ণিতং, হন্দ মযং, আৰুসো, পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোম, মজ্ঝিমং মাসং সন্নিপতিত্ৰা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৮).

তে দুতিযদিৰসে গন্ত্ৰা রাজদ্ৰারে অট্ঠংসু. অজাতসত্তু রাজা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, কিং করোমি, কেনত্থো’’তি পৰারেসি. থেরা অট্ঠারসমহাৰিহারপ্পটিসঙ্খরণত্থায হত্থকম্মং পটিৰেদেসুং. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা হত্থকম্মকারকে মনুস্সে অদাসি. থেরা পঠমং মাসং সব্বৰিহারে পটিসঙ্খরাপেসুং.

অথ রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘নিট্ঠিতং, মহারাজ, ৰিহারপ্পটিসঙ্খরণং, ইদানি ধম্মৰিনযসঙ্গহং করোমা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, ৰিস্সত্থা করোথ, ময্হং আণাচক্কং, তুম্হাকং ধম্মচক্কং হোতু. আণাপেথ, ভন্তে, কিং করোমী’’তি? ‘‘ধম্মসঙ্গহং করোন্তানং ভিক্খূনং সন্নিসজ্জট্ঠানং মহারাজা’’তি. ‘‘কত্থ করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰেভারপব্বতপস্সে সত্তপণ্ণিগুহাদ্ৰারে কাতুং যুত্তং মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো, রাজা অজাতসত্তু, ৰিস্সকম্মুনা নিম্মিতসদিসং সুৰিভত্তভিত্তিথম্ভসোপানং নানাৰিধমালাকম্মলতাকম্মৰিচিত্রং মহামণ্ডপং কারাপেত্ৰা ৰিৰিধকুসুমদামওলম্বকৰিনিগ্গলন্তচারুৰিতানং রতনৰিচিত্রমণিকোট্টিমতলমিৰ চ নং নানাপুপ্ফূপহারৰিচিত্রং সুপরিনিট্ঠিতভূমিকম্মং ব্রহ্মৰিমানসদিসং অলঙ্করিত্ৰা তস্মিং মহামণ্ডপে পঞ্চসতানং ভিক্খূনং অনগ্ঘানি পঞ্চকপ্পিযপচ্চত্থরণসতানি পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণভাগং নিস্সায উত্তরাভিমুখং থেরাসনং, মণ্ডপমজ্ঝে পুরত্থাভিমুখং বুদ্ধস্স ভগৰতো আসনারহং ধম্মাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দন্তখচিতং চিত্তবীজনিঞ্চেত্থ ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচাপেসি ‘‘নিট্ঠিতং, ভন্তে, কিচ্চ’’ন্তি.

ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং আহংসু ‘‘স্ৰে, আৰুসো আনন্দ, সঙ্ঘসন্নিপাতো, ত্ৰঞ্চ সেখো সকরণীযো, তেন তে ন যুত্তং সন্নিপাতং গন্তুং, অপ্পমত্তো হোহী’’তি. অথ খো আযস্মা আনন্দো ‘‘স্ৰে সন্নিপাতো, ন খো পন মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং সেখো সমানো সন্নিপাতং গচ্ছেয্য’’ন্তি বহুদেৰ রত্তিং কাযগতায সতিযা ৰীতিনামেত্ৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযে চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘‘নিপজ্জিস্সামী’’তি কাযং আৰজ্জেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, অপ্পত্তঞ্চ সীসং বিম্বোহনং, এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. অযঞ্হি আযস্মা চঙ্কমেন বহি ৰীতিনামেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি ‘‘ননু মং ভগৰা এতদৰোচ – ‘কতপুঞ্ঞোসি ত্ৰং, আনন্দ, পধানমনুযুঞ্জ, খিপ্পং হোহিসি অনাসৰো’তি (দী. নি. ২.২০৭). বুদ্ধানঞ্চ কথাদোসো নাম নত্থি, মম পন অচ্চারদ্ধং ৰীরিযং, তেন মে চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্ততি, হন্দাহং ৰীরিযসমতং যোজেমী’’তি চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা পাদধোৰনট্ঠানে ঠত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে নিসীদিত্ৰা ‘‘থোকং ৰিস্সমিস্সামী’’তি কাযং মঞ্চকে উপনামেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, সীসঞ্চ বিম্বোহনমসম্পত্তং, এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. চতুইরিযাপথৰিরহিতং থেরস্স অরহত্তং. তেন ‘‘ইমস্মিং সাসনে অনিসিন্নো অনিপন্নো অট্ঠিতো অচঙ্কমন্তো কো ভিক্খু অরহত্তং পত্তো’’তি ৰুত্তে ‘‘আনন্দত্থেরো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি.

অথ থেরা ভিক্খূ দুতিযদিৰসে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা. আনন্দত্থেরো পন অত্তনো অরহত্তপ্পত্তিং ঞাপেতুকামো ভিক্খূহি সদ্ধিং ন গতো. ভিক্খূ যথাৰুড্ঢং অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদন্তা আনন্দত্থেরস্স আসনং ঠপেত্ৰা নিসিন্না. তত্থ কেহিচি ‘‘এতমাসনং কস্সা’’তি ৰুত্তে আনন্দস্সাতি. ‘‘আনন্দো পন কুহিং গতো’’তি. তস্মিং সমযে থেরো চিন্তেসি ‘‘ইদানি ময্হং গমনকালো’’তি. ততো অত্তনো আনুভাৰং দস্সেন্তো পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা অত্তনো আসনেযেৰ অত্তানং দস্সেসি. আকাসেনাগন্ত্ৰা নিসীদীতিপি একে.

এৰং নিসিন্নে তস্মিং আযস্মন্তে মহাকস্সপত্থেরো ভিক্খূ আমন্তেসি, ‘‘আৰুসো, কিং পঠমং সঙ্গাযাম ধম্মং ৰা ৰিনযং ৰা’’তি? ভিক্খূ আহংসু, ‘‘ভন্তে মহাকস্সপ, ৰিনযোনামবুদ্ধসাসনস্স আযু, ৰিনযে ঠিতে সাসনং ঠিতং হোতি, তস্মা পঠমং ৰিনযং সঙ্গাযামা’’তি. ‘‘কং ধুরং কত্ৰা ৰিনযো সঙ্গাযিতব্বো’’তি? ‘‘আযস্মন্তং উপালি’’ন্তি. ‘‘কিং আনন্দো নপ্পহোতী’’তি? ‘‘নো নপ্পহোতি, অপিচ খো পন সম্মাসম্বুদ্ধো ধরমানোযেৰ ৰিনযপরিযত্তিং নিস্সায আযস্মন্তং উপালিং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’’তি (অ. নি. ১.২২৮). তস্মা উপালিত্থেরং পুচ্ছিত্ৰা ৰিনযং সঙ্গাযামাতি. ততো থেরো ৰিনযং পুচ্ছনত্থায অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নি. উপালিত্থেরোপি ৰিস্সজ্জনত্থায সম্মন্নি. তত্রাযং পাল়ি –

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছেয্য’’ন্তি.

আযস্মাপি উপালি সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ৰিনযং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

এৰং অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নিত্ৰা আযস্মা, উপালি, উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. ততো মহাকস্সপত্থেরো উপালিত্থেরং পঠমপারাজিকং আদিং কত্ৰা সব্বং ৰিনযং পুচ্ছি, উপালিত্থেরো ৰিস্সজ্জেসি. সব্বে পঞ্চসতা ভিক্খূ পঠমপারাজিকসিক্খাপদং সনিদানং কত্ৰা একতো গণসজ্ঝাযমকংসু. এৰং সেসানিপীতি সব্বং ৰিনযট্ঠকথায গহেতব্বং. এতেন নযেন সউভতোৰিভঙ্গং সখন্ধকপরিৰারং সকলং ৰিনযপিটকং সঙ্গাযিত্ৰা উপালিত্থেরো দন্তখচিতং বীজনিং নিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনা ওরোহিত্ৰা ৰুড্ঢে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা অত্তনো পত্তাসনে নিসীদি.

ৰিনযং সঙ্গাযিত্ৰা ধম্মং সঙ্গাযিতুকামো আযস্মা মহাকস্সপত্থেরো ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘ধম্মং সঙ্গাযন্তেহি কং পুগ্গলং ধুরং কত্ৰা ধম্মো সঙ্গাযিতব্বো’’তি? ভিক্খূ ‘‘আনন্দত্থেরং ধুরং কত্ৰা’’তি আহংসু.

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আনন্দং ধম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ধম্মং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. অথ মহাকস্সপত্থেরো আনন্দত্থেরং ধম্মং পুচ্ছি – ‘‘ব্রহ্মজালং, আৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘‘অন্তরা চ, ভন্তে, রাজগহং অন্তরা চ নাল়ন্দং রাজাগারকে অম্বলট্ঠিকায’’ন্তি. ‘‘কং আরব্ভা’’তি? ‘‘সুপ্পিযঞ্চ পরিব্বাজকং ব্রহ্মদত্তঞ্চ মাণৰক’’ন্তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং ব্রহ্মজালস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি. ‘‘সামঞ্ঞফলং; পনাৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘‘রাজগহে, ভন্তে, জীৰকম্বৰনে’’তি. ‘‘কেন সদ্ধি’’ন্তি? ‘‘অজাতসত্তুনা ৰেদেহিপুত্তেন সদ্ধি’’ন্তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং সামঞ্ঞফলস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি. এতেনেৰ উপাযেন পঞ্চপি নিকাযে পুচ্ছি, পুট্ঠো পুট্ঠো আযস্মা আনন্দো ৰিস্সজ্জেসি. অযং পঠমমহাসঙ্গীতি পঞ্চহি থেরসতেহি কতা –

‘‘সতেহি পঞ্চহি কতা, তেন পঞ্চসতাতি চ;

থেরেহেৰ কতত্তা চ, থেরিকাতি পৰুচ্চতী’’তি.

ইমিস্সা পঠমমহাসঙ্গীতিযা ৰত্তমানায সব্বং দীঘনিকাযং মজ্ঝিমনিকাযাদিঞ্চ পুচ্ছিত্ৰা অনুপুব্বেন খুদ্দকনিকাযং পুচ্ছন্তেন আযস্মতা মহাকস্সপেন ‘‘মঙ্গলসুত্তং, আৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি এৰমাদিৰচনাৰসানে ‘‘নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছী’’তি এত্থ নিদানে পুচ্ছিতে তং নিদানং ৰিত্থারেত্ৰা যথা চ ভাসিতং, যেন চ সুতং, যদা চ সুতং, যেন চ ভাসিতং, যত্থ চ ভাসিতং, যস্স চ ভাসিতং, তং সব্বং কথেতুকামেন ‘‘এৰং ভাসিতং মযা সুতং, একং সমযং সুতং, ভগৰতা ভাসিতং, সাৰত্থিযং ভাসিতং, দেৰতায ভাসিত’’ন্তি এতমত্থং দস্সেন্তেন আযস্মতা আনন্দেন ৰুত্তং ‘‘এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে…পে… ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসী’’তি. এৰমিদং আযস্মতা আনন্দেন ৰুত্তং, তঞ্চ পন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি ‘‘কস্মা ৰুত্ত’’ন্তি এত্থ ৰুচ্চতে – যস্মা অযমাযস্মা মহাকস্সপত্থেরেন নিদানং পুট্ঠো, তস্মানেন তং নিদানং আদিতো পভুতি ৰিত্থারেতুং ৰুত্তং. যস্মা ৰা আনন্দং ধম্মাসনে নিসিন্নং ৰসীগণপরিৰুতং দিস্ৰা একচ্চানং দেৰতানং চিত্তমুপ্পন্নং ‘‘অযমাযস্মা ৰেদেহমুনি পকতিযাপি সক্যকুলমন্ৰযো ভগৰতো দাযাদো, ভগৰতাপি পঞ্চক্খত্তুং এতদগ্গে নিদ্দিট্ঠো, চতূহি অচ্ছরিযঅব্ভুতধম্মেহি সমন্নাগতো, চতুন্নং পরিসানং পিযো মনাপো, ইদানি মঞ্ঞে ভগৰতো ধম্মরজ্জদাযজ্জং পত্ৰা বুদ্ধো জাতো’’তি. তস্মা আযস্মা আনন্দো তাসং দেৰতানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায তং অভূতগুণসম্ভাৰনং অনধিৰাসেন্তো অত্তনো সাৰকভাৰমেৰ দীপেতুং আহ ‘‘এৰং মে সুতং একং সমযং ভগৰা …পে… অজ্ঝভাসী’’তি. এত্থন্তরে পঞ্চ অরহন্তসতানি অনেকানি চ দেৰতাসহস্সানি ‘‘সাধু সাধূ’’তি আযস্মন্তং আনন্দং অভিনন্দিংসু, মহাভূমিচালো অহোসি, নানাৰিধকুসুমৰস্সং অন্তলিক্খতো পপতি, অঞ্ঞানি চ বহূনি অচ্ছরিযানি পাতুরহেসুং, বহূনঞ্চ দেৰতানং সংৰেগো উপ্পজ্জি ‘‘যং অম্হেহি ভগৰতো সম্মুখা সুতং, ইদানেৰ তং পরোক্খা জাত’’ন্তি. এৰমিদং আযস্মতা আনন্দেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰদন্তেনাপি ইমিনা কারণেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ ‘‘ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, চেতং ৰত্ৰা ইমং ৰিধি’’ন্তি ইমিস্সা অদ্ধগাথায অত্থো পকাসিতো হোতি.

এৰমিচ্চাদিপাঠৰণ্ণনা

. ইদানি ‘‘এৰমিচ্চাদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো’’তি এৰমাদিমাতিকায সঙ্গহিতত্থপ্পকাসনত্থং ৰুচ্চতে – এৰন্তি অযং সদ্দো উপমূপদেসসম্পহংসনগরহণৰচনসম্পটিগ্গহাকারনিদস্সনাৰধারণাদীসু অত্থেসু দট্ঠব্বো. তথা হেস ‘‘এৰং জাতেন মচ্চেন, কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি এৰমাদীসু (ধ. প. ৫৩) উপমাযং দিস্সতি. ‘‘এৰং তে অভিক্কমিতব্বং, এৰং তে পটিক্কমিতব্ব’’ন্তিআদীসু (অ. নি. ৪.১২২) উপদেসে. ‘‘এৰমেতং ভগৰা, এৰমেতং সুগতা’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) সম্পহংসনে. ‘‘এৰমেৰং পনাযং ৰসলী যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.১৮৭) গরহণে. ‘‘এৰং, ভন্তেতি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসু’’ন্তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.১) ৰচনসম্পটিগ্গহে. ‘‘এৰং ব্যা খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩৯৮) আকারে. ‘‘এহি ত্ৰং, মাণৰক, যেন সমণো আনন্দো তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন সমণং আনন্দং অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ. ‘সুভো মাণৰো তোদেয্যপুত্তো ভৰন্তং আনন্দং অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি, এৰঞ্চ ৰদেহি সাধু কির ভৰং আনন্দো যেন সুভস্স মাণৰস্স তোদেয্যপুত্তস্স নিৰেসনং, তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.৪৪৫) নিদস্সনে. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ কালামা, ইমে ধম্মা কুসলা ৰা অকুসলা ৰাতি? অকুসলা, ভন্তে. সাৰজ্জা ৰা অনৰজ্জা ৰাতি? সাৰজ্জা, ভন্তে. ৰিঞ্ঞুগরহিতা ৰা ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থা ৰাতি? ৰিঞ্ঞুগরহিতা, ভন্তে. সমত্তা সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি নো ৰা, কথং ৰো এত্থ হোতীতি? সমত্তা, ভন্তে, সমাদিন্না অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি, এৰং নো এত্থ হোতী’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) অৰধারণে. ইধ পন আকারনিদস্সনাৰধারণেসু দট্ঠব্বো.

তত্থ আকারত্থেন এৰং-সদ্দেন এতমত্থং দীপেতি – নানানযনিপুণমনেকজ্ঝাসযসমুট্ঠানং অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নং ৰিৰিধপাটিহারিযং ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরং সব্বসত্তানং সকসকভাসানুরূপতো সোতপথমাগচ্ছন্তং তস্স ভগৰতো ৰচনং সব্বপ্পকারেন কো সমত্থো ৰিঞ্ঞাতুং, সব্বথামেন পন সোতুকামতং জনেত্ৰাপি এৰং মে সুতং, মযাপি একেনাকারেন সুতন্তি.

নিদস্সনত্থেন ‘‘নাহং সযম্ভূ, ন মযা ইদং সচ্ছিকত’’ন্তি অত্তানং পরিমোচেন্তো ‘‘এৰং মে সুতং, মযাপি এৰং সুত’’ন্তি ইদানি ৰত্তব্বং সকলসুত্তং নিদস্সেতি.

অৰধারণত্থেন ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং বহুস্সুতানং যদিদং আনন্দো, গতিমন্তানং, সতিমন্তানং, ধিতিমন্তানং, উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯-২২৩) এৰং ভগৰতা পসত্থভাৰানুরূপং অত্তনো ধারণবলং দস্সেন্তো সত্তানং সোতুকম্যতং জনেতি ‘‘এৰং মে সুতং, তঞ্চ খো অত্থতো ৰা ব্যঞ্জনতো ৰা অনূনমনধিকং, এৰমেৰ, ন অঞ্ঞথা দট্ঠব্ব’’ন্তি.

মে-সদ্দো তীসু অত্থেসু দিস্সতি. তথা হিস্স ‘‘গাথাভিগীতং মে অভোজনেয্য’’ন্তি এৰমাদীসু (সু. নি. ৮১) মযাতি অত্থো. ‘‘সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন ধম্মং দেসেতূ’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৪.৮৮) ময্হন্তি অত্থো. ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.২৯) মমাতি অত্থো. ইধ পন ‘‘মযা সুত’’ন্তি চ ‘‘মম সুত’’ন্তি চ অত্থদ্ৰযে যুজ্জতি.

সুতন্তি অযং সুতসদ্দো সউপসগ্গো অনুপসগ্গো চ গমনখ্যাতরাগাভিভূতূপচিতানুযোগসোতৰিঞ্ঞেয্যসোতদ্ৰারৰিঞ্ঞাতাদিঅনেকত্থপ্পভেদো. তথা হিস্স ‘‘সেনায পসুতো’’তি এৰমাদীসু গচ্ছন্তোতি অত্থো. ‘‘সুতধম্মস্স পস্সতো’’তি এৰমাদীসু খ্যাতধম্মস্সাতি অত্থো. ‘‘অৰস্সুতা অৰস্সুতস্সা’’তি এৰমাদীসু (পাচি. ৬৫৭) রাগাভিভূতা রাগাভিভূতস্সাতি অত্থো. ‘‘তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পক’’ন্তি এৰমাদীসু (খু. পা. ৭.১২) উপচিতন্তি অত্থো. ‘‘যে ঝানপ্পসুতা ধীরা’’তি এৰমাদীসু (ধ. প. ১৮১) ঝানানুযুত্তাতি অত্থো. ‘‘দিট্ঠং সুতং মুত’’ন্তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.২৪১) সোতৰিঞ্ঞেয্যন্তি অত্থো. ‘‘সুতধরো সুতসন্নিচযো’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩৩৯) সোতদ্ৰারানুসারৰিঞ্ঞাতধরোতি অত্থো. ইধ পন সুতন্তি সোতৰিঞ্ঞাণপুব্বঙ্গমায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা উপধারিতন্তি ৰা উপধারণন্তি ৰাতি অত্থো. তত্থ যদা মে-সদ্দস্স মযাতি অত্থো, তদা ‘‘এৰং মযা সুতং, সোতৰিঞ্ঞাণপুব্বঙ্গমায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা উপধারিত’’ন্তি যুজ্জতি. যদা মে-সদ্দস্স মমাতি অত্থো, তদা ‘‘এৰং মম সুতং সোতৰিঞ্ঞাণপুব্বঙ্গমায ৰিঞ্ঞাণৰীথিযা উপধারণ’’ন্তি যুজ্জতি.

এৰমেতেসু তীসু পদেসু এৰন্তি সোতৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদস্সনং. মেতি ৰুত্তৰিঞ্ঞাণসমঙ্গীপুগ্গলনিদস্সনং. সুতন্তি অস্সৰনভাৰপ্পটিক্খেপতো অনূনানধিকাৰিপরীতগ্গহণনিদস্সনং. তথা এৰন্তি সৰনাদিচিত্তানং নানপ্পকারেন আরম্মণে পৰত্তভাৰনিদস্সনং. মেতি অত্তনিদস্সনং. সুতন্তি ধম্মনিদস্সনং.

তথা এৰন্তি নিদ্দিসিতব্বধম্মনিদস্সনং. মেতি পুগ্গলনিদস্সনং. সুতন্তি পুগ্গলকিচ্চনিদস্সনং.

তথা এৰন্তি ৰীথিচিত্তানং আকারপঞ্ঞত্তিৰসেন নানপ্পকারনিদ্দেসো. মেতি কত্তারনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিসযনিদ্দেসো.

তথা এৰন্তি পুগ্গলকিচ্চনিদ্দেসো. সুতন্তি ৰিঞ্ঞাণকিচ্চনিদ্দেসো. মেতি উভযকিচ্চযুত্তপুগ্গলনিদ্দেসো.

তথা এৰন্তি ভাৰনিদ্দেসো. মেতি পুগ্গলনিদ্দেসো. সুতন্তি তস্স কিচ্চনিদ্দেসো.

তত্থ এৰন্তি চ মেতি চ সচ্ছিকট্ঠপরমত্থৰসেন অৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. সুতন্তি ৰিজ্জমানপঞ্ঞত্তি. তথা এৰন্তি চ মেতি চ তং তং উপাদায ৰত্তব্বতো উপাদাপঞ্ঞত্তি. সুতন্তি দিট্ঠাদীনি উপনিধায ৰত্তব্বতো উপনিধাপঞ্ঞত্তি.

এত্থ চ এৰন্তি ৰচনেন অসম্মোহং দীপেতি, সুতন্তি ৰচনেন সুতস্স অসম্মোসং. তথা এৰন্তি ৰচনেন যোনিসোমনসিকারং দীপেতি অযোনিসো মনসিকরোতো নানপ্পকারপ্পটিৰেধাভাৰতো. সুতন্তি ৰচনেন অৰিক্খেপং দীপেতি ৰিক্খিত্তচিত্তস্স সৰনাভাৰতো. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং, পুন ভণথা’’তি ভণতি. যোনিসোমনসিকারেন চেত্থ অত্তসম্মাপণিধিং পুব্বে কতপুঞ্ঞতঞ্চ সাধেতি, অৰিক্খেপেন সদ্ধম্মস্সৰনং সপ্পুরিসূপনিস্সযঞ্চ. এৰন্তি চ ইমিনা ভদ্দকেন আকারেন পচ্ছিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং অত্তনো দীপেতি, সুতন্তি সৰনযোগেন পুরিমচক্কদ্ৰযসম্পত্তিং. তথা আসযসুদ্ধিং পযোগসুদ্ধিঞ্চ, তায চ আসযসুদ্ধিযা অধিগমব্যত্তিং, পযোগসুদ্ধিযা আগমব্যত্তিং.

এৰন্তি চ ইমিনা নানপ্পকারপটিৰেধদীপকেন ৰচনেন অত্তনো অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাসম্পদং দীপেতি. সুতন্তি ইমিনা সোতব্বভেদপটিৰেধদীপকেন ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাসম্পদং দীপেতি. এৰন্তি চ ইদং যোনিসোমনসিকারদীপকং ৰচনং ভণন্তো ‘‘এতে মযা ধম্মা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা’’তি ঞাপেতি. সুতন্তি ইদং সৰনযোগদীপকৰচনং ভণন্তো ‘‘বহূ মযা ধম্মা সুতা ধাতা ৰচসা পরিচিতা’’তি ঞাপেতি. তদুভযেনপি অত্থব্যঞ্জনপারিপূরিং দীপেন্তো সৰনে আদরং জনেতি.

এৰং মে সুতন্তি ইমিনা পন সকলেনপি ৰচনেন আযস্মা আনন্দো তথাগতপ্পৰেদিতং ধম্মং অত্তনো অদহন্তো অসপ্পুরিসভূমিং, অতিক্কমতি, সাৰকত্তং পটিজানন্তো সপ্পুরিসভূমিং ওক্কমতি. তথা অসদ্ধম্মা চিত্তং ৰুট্ঠাপেতি, সদ্ধম্মে চিত্তং পতিট্ঠাপেতি. ‘‘কেৰলং সুতমেৰেতং মযা, তস্সেৰ তু ভগৰতো ৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি চ দীপেন্তো অত্তানং পরিমোচেতি, সত্থারং অপদিসতি, জিনৰচনং অপ্পেতি, ধম্মনেত্তিং পতিট্ঠাপেতি.

অপিচ ‘‘এৰং মে সুত’’ন্তি অত্তনা উপ্পাদিতভাৰং অপ্পটিজানন্তো পুরিমস্সৰনং ৰিৰরন্তো ‘‘সম্মুখা পটিগ্গহিতমিদং মযা তস্স ভগৰতো চতুৰেসারজ্জৰিসারদস্স দসবলধরস্স আসভট্ঠানট্ঠাযিনো সীহনাদনাদিনো সব্বসত্তুত্তমস্স ধম্মিস্সরস্স ধম্মরাজস্স ধম্মাধিপতিনো ধম্মদীপস্স ধম্মপ্পটিসরণস্স সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. ন এত্থ অত্থে ৰা ধম্মে ৰা পদে ৰা ব্যঞ্জনে ৰা কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা কাতব্বা’’তি সব্বদেৰমনুস্সানং ইমস্মিং ধম্মে অস্সদ্ধিযং ৰিনাসেতি, সদ্ধাসম্পদং উপ্পাদেতীতি ৰেদিতব্বো. হোতি চেত্থ –

‘‘ৰিনাসযতি অস্সদ্ধং, সদ্ধং ৰড্ঢেতি সাসনে;

এৰং মে সুতমিচ্চেৰং, ৰদং গোতমসাৰকো’’তি.

একন্তি গণনপরিচ্ছেদনিদ্দেসো. সমযন্তি পরিচ্ছিন্ননিদ্দেসো. একং সমযন্তি অনিযমিতপরিদীপনং. তত্থ সমযসদ্দো –

সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতুদিট্ঠিসু;

পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি.

তথা হিস্স ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.৪৪৭) সমৰাযো অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৮.২৯) খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তি এৰমাদীসু (পাচি. ৩৫৮) কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তি এৰমাদীসু সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে, ভদ্দালি, অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি, ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, সোপি মং জানিস্সতি, ‘ভদ্দালি, নাম ভিক্খু সত্থুসাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’তি, অযম্পি খো তে ভদ্দালি সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ২.১৩৫) হেতু. ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গাহমানো পরিব্বাজকো সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ২.২৬০) দিট্ঠি.

‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;

অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. (সং. নি. ১.১২৯) –

এৰমাদীসু পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.২৮) পহানং. ‘‘দুক্খস্স পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তি এৰমাদীসু (পটি. ম. ২.৮) পটিৰেধো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তেন একং সমযন্তি সংৰচ্ছরউতুমাসঅড্ঢমাসরত্তিদিৰপুব্বণ্হমজ্ঝন্হিকসাযন্হপঠমমজ্ঝিম- পচ্ছিমযামমুহুত্তাদীসু কালখ্যেসু সমযেসু একং সমযন্তি দীপেতি.

যে ৰা ইমে গব্ভোক্কন্তিসমযো জাতিসমযো সংৰেগসমযো অভিনিক্খমনসমযো দুক্করকারিকসমযো মারৰিজযসমযো অভিসম্বোধিসমযো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারসমযো দেসনাসমযো পরিনিব্বানসমযোতি এৰমাদযো ভগৰতো দেৰমনুস্সেসু অতিৰিয পকাসা অনেককালখ্যা এৰ সমযা. তেসু সমযেসু দেসনাসমযসঙ্খাতং একং সমযন্তি ৰুত্তং হোতি. যো চাযং ঞাণকরুণাকিচ্চসমযেসু করুণাকিচ্চসমযো, অত্তহিতপরহিতপ্পটিপত্তিসমযেসু পরহিতপ্পটিপত্তিসমযো, সন্নিপতিতানং করণীযদ্ৰযসমযেসু ধম্মীকথাসমযো, দেসনাপটিপত্তিসমযেসু দেসনাসমযো, তেসুপি সমযেসু যং কিঞ্চি সন্ধায ‘‘একং সময’’ন্তি ৰুত্তং হোতি.

এত্থাহ – অথ কস্মা যথা অভিধম্মে ‘‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’’ন্তি চ ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি চ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো, ৰিনযে চ ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা’’তি করণৰচনেন, তথা অকত্ৰা ইধ ‘‘একং সময’’ন্তি উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি. তত্থ তথা, ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. তত্থ হি অভিধম্মে ইতো অঞ্ঞেসু সুত্তপদেসু চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণঞ্হি কালত্থো সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খীযতি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচননিদ্দেসো কতো.

ৰিনযে চ হেত্ৰত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞপেন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি, তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ করণৰচননিদ্দেসো কতো.

ইধ পন অঞ্ঞস্মিঞ্চ এৰংজাতিকে সুত্তন্তপাঠে অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ইমং অঞ্ঞং ৰা সুত্তন্তং দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ উপযোগৰচননিদ্দেসো কতোতি ৰিঞ্ঞেয্যো. হোতি চেত্থ –

‘‘তং তং অত্থমপেক্খিত্ৰা, ভুম্মেন করণেন চ;

অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, উপযোগেন সো ইধা’’তি.

ভগৰাতি গুণৰিসিট্ঠসত্তুত্তমগরুগারৰাধিৰচনমেতং. যথাহ –

‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;

গরু গারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

চতুব্বিধঞ্হি নামং আৰত্থিকং, লিঙ্গিকং, নেমিত্তকং, অধিচ্চসমুপ্পন্নন্তি. অধিচ্চসমুপ্পন্নং নাম ‘‘যদিচ্ছক’’ন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ৰচ্ছো দম্মো বলিবদ্ধোতি এৰমাদি আৰত্থিকং, দণ্ডী ছত্তী সিখী করীতি এৰমাদি লিঙ্গিকং, তেৰিজ্জো ছল়ভিঞ্ঞোতি এৰমাদি নেমিত্তকং, সিরিৰড্ঢকো ধনৰড্ঢকোতি এৰমাদি ৰচনত্থমনপেক্খিত্ৰা পৰত্তং অধিচ্চসমুপ্পন্নং. ইদং পন ভগৰাতি নামং গুণনেমিত্তকং, ন মহামাযায, ন সুদ্ধোদনমহারাজেন, ন অসীতিযা ঞাতিসহস্সেহি কতং, ন সক্কসন্তুসিতাদীহি দেৰতাৰিসেসেহি কতং. যথাহ আযস্মা সারিপুত্তত্থেরো ‘‘ভগৰাতি নেতং নামং মাতরা কতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি যদিদং ভগৰা’’তি (মহানি. ৮৪).

যং গুণনেমিত্তকঞ্চেতং নামং, তেসং গুণানং পকাসনত্থং ইমং গাথং ৰদন্তি –

‘‘ভগী ভজী ভাগী ৰিভত্তৰা ইতি,

অকাসি ভগ্গন্তি গরূতি ভাগ্যৰা;

বহূহি ঞাযেহি সুভাৰিতত্তনো,

ভৰন্তগো সো ভগৰাতি ৰুচ্চতী’’তি.

নিদ্দেসাদীসু (মহানি. ৮৪; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২) ৰুত্তনযেনেৰ চস্স অত্থো দট্ঠব্বো.

অযং পন অপরো পরিযাযো –

‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;

ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি.

তত্থ ‘‘ৰণ্ণাগমো ৰণ্ণৰিপরিযাযো’’তি এৰং নিরুত্তিলক্খণং গহেত্ৰা সদ্দনযেন ৰা পিসোদরাদিপক্খেপলক্খণং গহেত্ৰা যস্মা লোকিযলোকুত্তরসুখাভিনিব্বত্তকং দানসীলাদিপারপ্পত্তং ভাগ্যমস্স অত্থি, তস্মা ভাগ্যৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতীতি ঞাতব্বং. যস্মা পন লোভদোসমোহৰিপরীতমনসিকারঅহিরিকানোত্তপ্পকোধূপনাহমক্খপলা- ইস্সামচ্ছরিযমাযাসাঠেয্যথম্ভসারম্ভমানাতিমানমদপমাদতণ্হাৰিজ্জাতিৰিধাকুসলমূলদুচ্চরিত- সংকিলেসমলৰিসমসঞ্ঞাৰিতক্কপপঞ্চচতুব্বিধৰিপরিযেসআসৰগন্থওঘযোগঅগতিতণ্হুপাদান- পঞ্চচেতোখিলৰিনিবন্ধনীৰরণাভিনন্দনছৰিৰাদমূলতণ্হাকাযসত্তানুসয- অট্ঠমিচ্ছত্তনৰতণ্হামূলকদসাকুসলকম্মপথদ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগত- অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতপ্পভেদসব্বদরথপরিল়াহকিলেসসতসহস্সানি, সঙ্খেপতো ৰা পঞ্চ কিলেসক্খন্ধঅভিসঙ্খারমচ্চুদেৰপুত্তমারে অভঞ্জি, তস্মা ভগ্গত্তা এতেসং পরিস্সযানং ভগ্গৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি. আহ চেত্থ –

‘‘ভগ্গরাগো ভগ্গদোসো, ভগ্গমোহো অনাসৰো;

ভগ্গাস্স পাপকা ধম্মা, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

ভাগ্যৰতায চস্স সতপুঞ্ঞলক্খণধরস্স রূপকাযসম্পত্তি দীপিতা হোতি, ভগ্গদোসতায ধম্মকাযসম্পত্তি. তথা লোকিযসরিক্খকানং বহুমানভাৰো, গহট্ঠপব্বজিতেহি অভিগমনীযতা. তথা অভিগতানঞ্চ নেসং কাযচিত্তদুক্খাপনযনে পটিবলভাৰো, আমিসদানধম্মদানেহি উপকারিতা. লোকিযলোকুত্তরসুখেহি চ সংযোজনসমত্থতা দীপিতা হোতি.

যস্মা চ লোকে ইস্সরিযধম্মযসসিরিকামপযত্তেসু ছসু ধম্মেসু ভগসদ্দো ৰত্ততি, পরমঞ্চস্স সকচিত্তে ইস্সরিযং, অণিমালঘিমাদিকং ৰা লোকিযসম্মতং সব্বাকারপরিপূরং অত্থি, তথা লোকুত্তরো ধম্মো, লোকত্তযব্যাপকো যথাভুচ্চগুণাধিগতো অতিৰিয পরিসুদ্ধো যসো, রূপকাযদস্সনব্যাৰটজননযনমনপ্পসাদজননসমত্থা সব্বাকারপরিপূরা সব্বঙ্গপচ্চঙ্গসিরী, যং যং অনেন ইচ্ছিতং পত্থিতং অত্তহিতং পরহিতং ৰা, তস্স তস্স তথেৰ অভিনিপ্ফন্নত্তা ইচ্ছিতত্থনিপ্ফত্তিসঞ্ঞিতো কামো, সব্বলোকগরুভাৰপ্পত্তিহেতুভূতো সম্মাৰাযামসঙ্খাতো পযত্তো চ অত্থি, তস্মা ইমেহি ভগেহি যুত্তত্তাপি ভগা অস্স সন্তীতি ইমিনা অত্থেন ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন কুসলাদিভেদেহি সব্বধম্মে, খন্ধাযতনধাতুসচ্চইন্দ্রিযপটিচ্চসমুপ্পাদাদীহি ৰা কুসলাদিধম্মে, পীল়নসঙ্খতসন্তাপৰিপরিণামট্ঠেন ৰা দুক্খমরিযসচ্চং, আযূহননিদানসংযোগপলিবোধট্ঠেন সমুদযং, নিস্সরণৰিৰেকাসঙ্খতঅমতট্ঠেন নিরোধং, নিয্যানিকহেতুদস্সনাধিপতেয্যট্ঠেন মগ্গং ৰিভত্তৰা, ৰিভজিত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা দেসিতৰাতি ৰুত্তং হোতি, তস্মা ৰিভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ এস দিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারে কাযচিত্তউপধিৰিৰেকে সুঞ্ঞতাপ্পণিহিতানিমিত্তৰিমোক্খে অঞ্ঞে চ লোকিযলোকুত্তরে উত্তরিমনুস্সধম্মে ভজি সেৰি বহুলমকাসি, তস্মা ভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন তীসু ভৰেসু তণ্হাসঙ্খাতং গমনং অনেন ৰন্তং, তস্মা ভৰেসু ৰন্তগমনোতি ৰত্তব্বে ভৰসদ্দতো ভকারং গমনসদ্দতো গকারং ৰন্তসদ্দতো ৰকারঞ্চ দীঘং কত্ৰা আদায ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতি, যথা লোকে ‘‘মেহনস্স খস্স মালা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘মেখলা’’তি.

এত্তাৰতা চেত্থ এৰং মে সুতন্তি ৰচনেন যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেন্তো পচ্চক্খং কত্ৰা ভগৰতো ধম্মসরীরং পকাসেতি, তেন ‘‘নযিদং অতীতসত্থুকং পাৰচনং, অযং ৰো সত্থা’’তি ভগৰতো অদস্সনেন উক্কণ্ঠিতজনং সমস্সাসেতি.

একং সমযং ভগৰাতি ৰচনেন তস্মিং সমযে ভগৰতো অৰিজ্জমানভাৰং দস্সেন্তো রূপকাযপরিনিব্বানং দস্সেতি. তেন ‘‘এৰংৰিধস্স ইমস্স অরিযধম্মস্স দেসেতা দসবলধরো ৰজিরসঙ্ঘাতকাযো সোপি ভগৰা পরিনিব্বুতো, তত্থ কেনঞ্ঞেন জীৰিতে আসা জনেতব্বা’’তি জীৰিতমদমত্তং জনং সংৰেজেতি, সদ্ধম্মে চস্স উস্সাহং জনেতি.

এৰন্তি চ ভণন্তো দেসনাসম্পত্তিং নিদ্দিসতি, মে সুতন্তি সাৰকসম্পত্তিং, একং সমযন্তি কালসম্পত্তিং, ভগৰাতি দেসকসম্পত্তিং.

সাৰত্থিযং ৰিহরতীতি এত্থ সাৰত্থীতি সৰত্থস্স ইসিনো নিৰাসট্ঠানভূতং নগরং, যথা কাকন্দী মাকন্দীতি, এৰং ইত্থিলিঙ্গৰসেন সাৰত্থীতি ৰুচ্চতি, এৰং অক্খরচিন্তকা. অট্ঠকথাচরিযা পন ভণন্তি ‘‘যংকিঞ্চি মনুস্সানং উপভোগপরিভোগং সব্বমেত্থ অত্থী’’তি সাৰত্থী. সত্থসমাযোগে চ ‘‘কিং ভণ্ডমত্থী’’তি পুচ্ছিতে ‘‘সব্বমত্থী’’তি ৰচনমুপাদায সাৰত্থী.

‘‘সব্বদা সব্বূপকরণং, সাৰত্থিযং সমোহিতং;

তস্মা সব্বমুপাদায, সাৰত্থীতি পৰুচ্চতি.

‘‘কোসলানং পুরং রম্মং, দস্সনেয্যং মনোরমং;

দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং, অন্নপানসমাযুতং.

‘‘ৰুড্ঢিং ৰেপুল্লতং পত্তং, ইদ্ধং ফীতং মনোরমং;

আল়কমন্দাৰ দেৰানং, সাৰত্থিপুরমুত্তম’’ন্তি. (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪);

তস্সং সাৰত্থিযং. সমীপত্থে ভুম্মৰচনং.

ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গিপরিদীপনমেতং. ইধ পন ঠানগমনাসনসযনপ্পভেদেসু ইরিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং, তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি একং ইরিযাপথবাধনং অপরেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি. তস্মা ৰিহরতীতি ৰুচ্চতি.

জেতৰনেতি এত্থ অত্তনো পচ্চত্থিকজনং জিনাতীতি জেতো, রঞ্ঞা ৰা অত্তনো পচ্চত্থিকজনে জিতে জাতোতি জেতো, মঙ্গলকম্যতায ৰা তস্স এৰং নামমেৰ কতন্তিপি জেতো. ৰনযতীতি ৰনং, অত্তসম্পদায সত্তানং ভত্তিং কারেতি, অত্তনি সিনেহং উপ্পাদেতীতি অত্থো. ৰনুতে ইতি ৰা ৰনং, নানাৰিধকুসুমগন্ধসম্মোদমত্তকোকিলাদিৰিহঙ্গৰিরুতেহি মন্দমালুতচলিতরুক্খসাখাৰিটপপুপ্ফফলপল্লৰপলাসেহি চ ‘‘এথ মং পরিভুঞ্জথা’’তি পাণিনো যাচতি ৰিযাতি অত্থো. জেতস্স ৰনং জেতৰনং. তঞ্হি জেতেন রাজকুমারেন রোপিতং সংৰড্ঢিতং পরিপালিতং, সো চ তস্স সামী অহোসি, তস্মা জেতৰনন্তি ৰুচ্চতি. তস্মিং জেতৰনে.

অনাথপিণ্ডিকস্স আরামেতি এত্থ সুদত্তো নাম সো গহপতি মাতাপিতূহি কতনামৰসেন, সব্বকামসমিদ্ধিতায তু ৰিগতমলমচ্ছেরতায করুণাদিগুণসমঙ্গিতায চ নিচ্চকালং অনাথানং পিণ্ডং অদাসি, তেন অনাথপিণ্ডিকোতি সঙ্খ্যং গতো. আরমন্তি এত্থ পাণিনো, ৰিসেসেন ৰা পব্বজিতাতি আরামো, তস্স পুপ্ফফলপল্লৰাদিসোভনতায নাতিদূরনাচ্চাসন্নতাদিপঞ্চৰিধসেনাসনঙ্গসম্পত্তিযা চ ততো ততো আগম্ম রমন্তি অভিরমন্তি অনুক্কণ্ঠিতা হুত্ৰা নিৰসন্তীতি অত্থো. ৰুত্তপ্পকারায ৰা সম্পত্তিযা তত্থ তত্থ গতেপি অত্তনো অব্ভন্তরংযেৰ আনেত্ৰা রমেতীতি আরামো. সো হি অনাথপিণ্ডিকেন গহপতিনা জেতস্স রাজকুমারস্স হত্থতো অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটীহি সেনাসনং কারাপেত্ৰা অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটীহি ৰিহারমহং নিট্ঠাপেত্ৰা এৰং চতুপঞ্ঞাসায হিরঞ্ঞকোটিপরিচ্চাগেন বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিয্যাতিতো, তস্মা ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স আরামো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মিং অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে.

এত্থ চ ‘‘জেতৰনে’’তি ৰচনং পুরিমসামিপরিকিত্তনং, ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’’তি পচ্ছিমসামিপরিকিত্তনং. কিমেতেসং পরিকিত্তনে পযোজনন্তি? ৰুচ্চতে – অধিকারতো তাৰ ‘‘কত্থ ভাসিত’’ন্তি পুচ্ছানিযামকরণং অঞ্ঞেসং পুঞ্ঞকামানং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনে নিযোজনঞ্চ. তত্থ হি দ্ৰারকোট্ঠকপাসাদমাপনে ভূমিৰিক্কযলদ্ধা অট্ঠারস হিরঞ্ঞকোটিযো অনেককোটিঅগ্ঘনকা রুক্খা চ জেতস্স পরিচ্চাগো, চতুপঞ্ঞাস কোটিযো অনাথপিণ্ডিকস্স. যতো তেসং পরিকিত্তনেন ‘‘এৰং পুঞ্ঞকামা পুঞ্ঞানি করোন্তী’’তি দস্সেন্তো আযস্মা আনন্দো অঞ্ঞেপি পুঞ্ঞকামে তেসং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনে নিযোজেতি. এৰমেত্থ পুঞ্ঞকামানং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনে নিযোজনং পযোজনন্তি ৰেদিতব্বং.

এত্থাহ – ‘‘যদি তাৰ ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ‘জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’তি ন ৰত্তব্বং. অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘সাৰত্থিয’ন্তি ন ৰত্তব্বং. ন হি সক্কা উভযত্থ একং সমযং ৰিহরিতু’’ন্তি. ৰুচ্চতে – ননু ৰুত্তমেতং ‘‘সমীপত্থে ভুম্মৰচন’’ন্তি, যতো যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি, এৰমিধাপি যদিদং সাৰত্থিযা সমীপে জেতৰনং অনাথপিণ্ডিকস্স আরামো, তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’’তি ৰেদিতব্বো. গোচরগামনিদস্সনত্থং হিস্স সাৰত্থিৰচনং, পব্বজিতানুরূপনিৰাসট্ঠাননিদস্সনত্থং সেসৰচনং.

তত্থ সাৰত্থিকিত্তনেন ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, জেতৰনাদিকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং. তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰজ্জনূপাযদস্সনং. পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং. পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন চ পঞ্ঞায অপগমনং. পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্তিতং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপতং. পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তং ফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং. পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰানং. পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততন্তি এৰমাদি.

অথাতি অৰিচ্ছেদত্থে, খোতি অধিকারন্তরনিদস্সনত্থে নিপাতো. তেন অৰিচ্ছিন্নেযেৰ তত্থ ভগৰতো ৰিহারে ইদমধিকারন্তরং উদপাদীতি দস্সেতি. কিং তন্তি? অঞ্ঞতরা দেৰতাতিআদি. তত্থ অঞ্ঞতরাতি অনিযমিতনিদ্দেসো. সা হি নামগোত্ততো অপাকটা, তস্মা ‘‘অঞ্ঞতরা’’তি ৰুত্তা. দেৰো এৰ দেৰতা, ইত্থিপুরিসসাধারণমেতং. ইধ পন পুরিসো এৰ, সো দেৰপুত্তো কিন্তু, সাধারণনামৰসেন দেৰতাতি ৰুত্তো.

অভিক্কন্তায রত্তিযাতি এত্থ অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনাদীসু দিস্সতি. তত্থ ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, উদ্দিসতু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খ’’ন্তি এৰমাদীসু (চূল়ৰ. ৩৮৩; অ. নি. ৮.২০) খযে দিস্সতি. ‘‘অযং ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৪.১০০) সুন্দরে.

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৫৭); –

এৰমাদীসু অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতমা’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ২.১৬; পারা. ১৫) অব্ভনুমোদনে. ইধ পন খযে. তেন অভিক্কন্তায রত্তিযাতি পরিক্খীণায রত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি.

অভিক্কন্তৰণ্ণাতি এত্থ অভিক্কন্তসদ্দো অভিরূপে, ৰণ্ণসদ্দো পন ছৰিথুতিকুলৰগ্গকারণসণ্ঠানপমাণরূপাযতনাদীসু দিস্সতি. তত্থ ‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণোসি ভগৰা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৫৩) ছৰিযং. ‘‘কদা সঞ্ঞূল়্হা পন তে গহপতি ইমে সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ২.৭৭) থুতিযং. ‘‘চত্তারোমে, ভো গোতম, ৰণ্ণা’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ৩.১১৫) কুলৰগ্গে. ‘‘অথ কেন নু ৰণ্ণেন, গন্ধথেনোতি ৰুচ্চতী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.২৩৪) কারণে. ‘‘মহন্তং হত্থিরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.১৩৮) সণ্ঠানে. ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণা’’তি এৰমাদীসু পমাণে. ‘‘ৰণ্ণো গন্ধো রসো ওজা’’তি এৰমাদীসু রূপাযতনে. সো ইধ ছৰিযং দট্ঠব্বো. তেন অভিক্কন্তৰণ্ণাতি অভিরূপচ্ছৰীতি ৰুত্তং হোতি.

কেৰলকপ্পন্তি এত্থ কেৰলসদ্দো অনৰসেসযেভুয্যঅব্যামিস্সানতিরেকদল়্হত্থৰিসংযোগাদিঅনেকত্থো. তথা হিস্স ‘‘কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি এৰমাদীসু (পারা. ১) অনৰসেসতা অত্থো. ‘‘কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমাগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায উপসঙ্কমিস্সন্তী’’তি এৰমাদীসু (মহাৰ. ৪৩) যেভুয্যতা. ‘‘কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী’’তি এৰমাদীসু (ৰিভ. ২২৫) অব্যামিস্সতা. ‘‘কেৰলং সদ্ধামত্তকং নূন অযমাযস্মা’’তি এৰমাদীসু (মহাৰ. ২৪৪) অনতিরেকতা. ‘‘আযস্মতো, ভন্তে, অনুরুদ্ধস্স বাহিযো নাম সদ্ধিৰিহারিকো কেৰলকপ্পং সঙ্ঘভেদায ঠিতো’’তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৪.২৪৩) দল়্হত্থতা. ‘‘কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসোতি ৰুচ্চতী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৩.৫৭) ৰিসংযোগো. ইধ পনস্স অনৰসেসত্তমত্থো অধিপ্পেতো.

কপ্পসদ্দো পনাযং অভিসদ্দহনৰোহারকালপঞ্ঞত্তিছেদনৰিকপ্পলেসসমন্তভাৰাদিঅনেকত্থো. তথা হিস্স ‘‘ওকপ্পনীযমেতং ভোতো গোতমস্স, যথা তং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩৮৭) অভিসদ্দহনমত্থো. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ফলং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি এৰমাদীসু (চূল়ৰ. ২৫০) ৰোহারো. ‘‘যেন সুদং নিচ্চকপ্পং ৰিহরামী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩৮৭) কালো. ‘‘ইচ্চাযস্মা কপ্পো’’তি এৰমাদীসু (সু. নি. ১০৯৮; চূল়নি. কপ্পমাণৰপুচ্ছা ১১৭, কপ্পমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৬১) পঞ্ঞত্তি. ‘‘অলঙ্কতো কপ্পিতকেসমস্সূ’’তি এৰমাদীসু (জা. ২.২২.১৩৬৮) ছেদনং. ‘‘কপ্পতি দ্ৰঙ্গুলকপ্পো’’তি এৰমাদীসু (চূল়ৰ. ৪৪৬) ৰিকপ্পো. ‘‘অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতু’’ন্তি এৰমাদীসু (অ. নি. ৮.৮০) লেসো. ‘‘কেৰলকপ্পং ৰেল়ুৰনং ওভাসেত্ৰা’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.৯৪) সমন্তভাৰো. ইধ পনস্স সমন্তভাৰো অত্থো অধিপ্পেতো. যতো কেৰলকপ্পং জেতৰনন্তি এত্থ অনৰসেসং সমন্ততো জেতৰনন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.

ওভাসেত্ৰাতি আভায ফরিত্ৰা, চন্দিমা ৰিয সূরিযো ৰিয চ একোভাসং একপজ্জোতং করিত্ৰাতি অত্থো.

যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি ভুম্মত্থে করণৰচনং. যতো যত্থ ভগৰা, তত্থ উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যেন ৰা কারণেন ভগৰা দেৰমনুস্সেহি উপসঙ্কমিতব্বো, তেনেৰ কারণেন উপসঙ্কমীতি এৰম্পেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেন চ কারণেন ভগৰা উপসঙ্কমিতব্বো? নানপ্পকারগুণৰিসেসাধিগমাধিপ্পাযেন, সাদুরসফলূপভোগাধিপ্পাযেন দিজগণেহি নিচ্চফলিতমহারুক্খো ৰিয. উপসঙ্কমীতি চ গতাতি ৰুত্তং হোতি. উপসঙ্কমিত্ৰাতি উপসঙ্কমনপরিযোসানদীপনং. অথ ৰা এৰং গতা ততো আসন্নতরং ঠানং ভগৰতো সমীপসঙ্খাতং গন্ত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰাতি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা পণমিত্ৰা নমস্সিত্ৰা.

একমন্তন্তি ভাৰনপুংসকনিদ্দেসো একোকাসং একপস্সন্তি ৰুত্তং হোতি. ভুম্মত্থে ৰা উপযোগৰচনং. অট্ঠাসীতি নিসজ্জাদিপটিক্খেপো, ঠানং কপ্পেসি, ঠিতা অহোসীতি অত্থো.

কথং ঠিতা পন সা একমন্তং ঠিতা অহূতি?

‘‘ন পচ্ছতো ন পুরতো, নাপি আসন্নদূরতো;

ন কচ্ছে নোপি পটিৰাতে, ন চাপি ওণতুণ্ণতে;

ইমে দোসে ৰিৰজ্জেত্ৰা, একমন্তং ঠিতা অহূ’’তি.

কস্মা পনাযং অট্ঠাসি এৰ, ন নিসীদীতি? লহুং নিৰত্তিতুকামতায. দেৰতাযো হি কঞ্চিদেৰ অত্থৰসং পটিচ্চ সুচিপুরিসো ৰিয ৰচ্চট্ঠানং মনুস্সলোকং আগচ্ছন্তি. পকতিযা পন তাসং যোজনসততো পভুতি মনুস্সলোকো দুগ্গন্ধতায পটিকূলো হোতি, ন এত্থ অভিরমন্তি, তেন সা আগতকিচ্চং কত্ৰা লহুং নিৰত্তিতুকামতায ন নিসীদি. যস্স চ গমনাদিইরিযাপথপরিস্সমস্স ৰিনোদনত্থং নিসীদন্তি, সো দেৰানং পরিস্সমো নত্থি, তস্মাপি ন নিসীদি. যে চ মহাসাৰকা ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা ঠিতা, তে পতিমানেতি, তস্মাপি ন নিসীদি. অপিচ ভগৰতি গারৰেনেৰ ন নিসীদি. দেৰতানঞ্হি নিসীদিতুকামানং আসনং নিব্বত্ততি, তং অনিচ্ছমানা নিসজ্জায চিত্তম্পি অকত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি.

একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতাতি এৰং ইমেহি কারণেহি একমন্তং ঠিতা খো সা দেৰতা. ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসীতি ভগৰন্তং অক্খরপদনিযমিতগন্থিতেন ৰচনেন অভাসীতি অত্থো. কথং? বহূ দেৰা মনুস্সা চ…পে… ব্রূহি মঙ্গলমুত্তমন্তি.

মঙ্গলপঞ্হসমুট্ঠানকথা

তত্থ যস্মা ‘‘এৰমিচ্চাদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো. ৰণ্ণযন্তো সমুট্ঠানং, ৰত্ৰা’’তি মাতিকা ঠপিতা, তস্স চ সমুট্ঠানস্স অযং ৰত্তব্বতায ওকাসো, তস্মা মঙ্গলপঞ্হসমুট্ঠানং তাৰ ৰত্ৰা পচ্ছা ইমেসং গাথাপদানমত্থং ৰণ্ণযিস্সামি. কিঞ্চ মঙ্গলপঞ্হসমুট্ঠানং? জম্বুদীপে কির তত্থ তত্থ নগরদ্ৰারসন্থাগারসভাদীসু মহাজনো সন্নিপতিত্ৰা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং দত্ৰা নানপ্পকারং সীতাহরণাদিকথং কথাপেতি, একেকা কথা চতুমাসচ্চযেন নিট্ঠাতি. তত্থ একদিৰসং মঙ্গলকথা সমুট্ঠাসি ‘‘কিং নু খো মঙ্গলং, কিং দিট্ঠং মঙ্গলং, সুতং মঙ্গলং, মুতং মঙ্গলং, কো মঙ্গলং জানাতী’’তি.

অথ দিট্ঠমঙ্গলিকো নামেকো পুরিসো আহ ‘‘অহং মঙ্গলং জানামি, দিট্ঠং লোকে মঙ্গলং দিট্ঠং নাম অভিমঙ্গলসম্মতং রূপং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো কালস্সেৰ ৰুট্ঠায চাতকসকুণং ৰা পস্সতি, বেলুৰলট্ঠিং ৰা গব্ভিনিং ৰা কুমারকে ৰা অলঙ্কতপটিযত্তে পুণ্ণঘটে ৰা অল্লরোহিতমচ্ছং ৰা আজঞ্ঞং ৰা আজঞ্ঞরথং ৰা উসভং ৰা গাৰিং ৰা কপিলং ৰা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি এৰরূপং অভিমঙ্গলসম্মতং রূপং পস্সতি, ইদং ৰুচ্চতি দিট্ঠমঙ্গল’’ন্তি. তস্স ৰচনং একচ্চে অগ্গহেসুং, একচ্চে ন অগ্গহেসুং. যে ন অগ্গহেসুং, তে তেন সহ ৰিৰদিংসু.

অথ সুতমঙ্গলিকো নাম একো পুরিসো আহ – ‘‘চক্খুনামেতং, ভো, সুচিম্পি পস্সতি অসুচিম্পি, তথা সুন্দরম্পি, অসুন্দরম্পি, মনাপম্পি, অমনাপম্পি. যদি তেন দিট্ঠং মঙ্গলং সিযা, সব্বম্পি মঙ্গলং সিযা. তস্মা ন দিট্ঠং মঙ্গলং, অপিচ খো পন সুতং মঙ্গলং. সুতং নাম অভিমঙ্গলসম্মতো সদ্দো. সেয্যথিদং? ইধেকচ্চো কালস্সেৰ ৰুট্ঠায ৰড্ঢাতি ৰা ৰড্ঢমানাতি ৰা পুণ্ণাতি ৰা ফুস্সাতি ৰা সুমনাতি ৰা সিরীতি ৰা সিরিৰড্ঢাতি ৰা অজ্জ সুনক্খত্তং সুমুহুত্তং সুদিৰসং সুমঙ্গলন্তি এৰরূপং ৰা যংকিঞ্চি অভিমঙ্গলসম্মতং সদ্দং সুণাতি, ইদং ৰুচ্চতি সুতমঙ্গল’’ন্তি. তস্সাপি ৰচনং একচ্চে অগ্গহেসুং, একচ্চে ন অগ্গহেসুং. যে ন অগ্গহেসুং, তে তেন সহ ৰিৰদিংসু.

অথ মুতমঙ্গলিকো নামেকো পুরিসো আহ ‘‘সোতম্পি হি নামেতং, ভো, সাধুম্পি অসাধুম্পি মনাপম্পি অমনাপম্পি সদ্দং সুণাতি. যদি তেন সুতং মঙ্গলং সিযা, সব্বম্পি মঙ্গলং সিযা. তস্মা ন সুতং মঙ্গলং, অপিচ খো পন মুতং মঙ্গলং. মুতং নাম অভিমঙ্গলসম্মতং গন্ধরসফোট্ঠব্বং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো কালস্সেৰ ৰুট্ঠায পদুমগন্ধাদিপুপ্ফগন্ধং ৰা ঘাযতি, ফুস্সদন্তকট্ঠং ৰা খাদতি, পথৰিং ৰা আমসতি, হরিতসস্সং ৰা অল্লগোমযং ৰা কচ্ছপং ৰা তিলং ৰা পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা আমসতি, ফুস্সমত্তিকায ৰা সম্মা লিম্পতি, ফুস্সসাটকং ৰা নিৰাসেতি, ফুস্সৰেঠনং ৰা ধারেতি. যং ৰা পনঞ্ঞম্পি কিঞ্চি এৰরূপং অভিমঙ্গলসম্মতং গন্ধং ৰা ঘাযতি, রসং ৰা সাযতি, ফোট্ঠব্বং ৰা ফুসতি, ইদং ৰুচ্চতি মুতমঙ্গল’’ন্তি. তস্সাপি ৰচনং একচ্চে অগ্গহেসুং, একচ্চে ন অগ্গহেসুং.

তত্থ ন দিট্ঠমঙ্গলিকো সুতমুতমঙ্গলিকে অসক্খি ঞাপেতুং, ন তেসং অঞ্ঞতরো ইতরে দ্ৰে. তেসু চ মনুস্সেসু যে দিট্ঠমঙ্গলিকস্স ৰচনং গণ্হিংসু, তে ‘‘দিট্ঠংযেৰ মঙ্গল’’ন্তি গতা. যে সুতমুতমঙ্গলিকানং, তে ‘‘সুতংযেৰ মুতংযেৰ মঙ্গল’’ন্তি গতা. এৰমযং মঙ্গলকথা সকলজম্বুদীপে পাকটা জাতা.

অথ সকলজম্বুদীপে মনুস্সা গুম্বগুম্বা হুত্ৰা ‘‘কিং নু খো মঙ্গল’’ন্তি মঙ্গলানি চিন্তযিংসু. তেসং মনুস্সানং আরক্খদেৰতা তং কথং সুত্ৰা তথেৰ মঙ্গলানি চিন্তযিংসু. তাসং দেৰতানং ভুম্মদেৰতা মিত্তা হোন্তি, অথ ততো সুত্ৰা ভুম্মদেৰতাপি তথেৰ মঙ্গলানি চিন্তযিংসু, তাসং দেৰতানং আকাসট্ঠদেৰতা মিত্তা হোন্তি, আকাসট্ঠদেৰতানং চতুমহারাজিকা দেৰতা মিত্তা হোন্তি, এতেনুপাযেন যাৰ সুদস্সীদেৰতানং অকনিট্ঠদেৰতা মিত্তা হোন্তি, অথ ততো সুত্ৰা অকনিট্ঠদেৰতাপি তথেৰ গুম্বগুম্বা হুত্ৰা মঙ্গলানি চিন্তযিংসু. এৰং যাৰ দসসহস্সচক্কৰাল়েসু সব্বত্থ মঙ্গলচিন্তা উদপাদি. উপ্পন্না চ ‘‘ইদং মঙ্গলং ইদং মঙ্গল’’ন্তি ৰিনিচ্ছযমানাপি অপ্পত্তা এৰ ৰিনিচ্ছযং দ্ৰাদস ৰস্সানি অট্ঠাসি. সব্বে মনুস্সা চ দেৰা চ ব্রহ্মানো চ ঠপেত্ৰা অরিযসাৰকে দিট্ঠসুতমুতৰসেন তিধা ভিন্না. একোপি ‘‘ইদমেৰ মঙ্গল’’ন্তি যথাভুচ্চতো নিট্ঠঙ্গতো নাহোসি, মঙ্গলকোলাহলং লোকে উপ্পজ্জি.

কোলাহলং নাম পঞ্চৰিধং কপ্পকোলাহলং, চক্কৰত্তিকোলাহলং, বুদ্ধকোলাহলং, মঙ্গলকোলাহলং, মোনেয্যকোলাহলন্তি. তত্থ কামাৰচরদেৰা মুত্তসিরা ৰিকিণ্ণকেসা রুদম্মুখা অস্সূনি হত্থেহি পুঞ্ছমানা রত্তৰত্থনিৰত্থা অতিৰিয ৰিরূপৰেসধারিনো হুত্ৰা ‘‘ৰস্সসতসহস্সচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং হোহিতি, অযং লোকো ৰিনস্সিস্সতি, মহাসমুদ্দো সুস্সিস্সতি, অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা উড্ঢয্হিস্সতি ৰিনস্সিস্সতি, যাৰ ব্রহ্মলোকা লোকৰিনাসো ভৰিস্সতি, মেত্তং মারিসা ভাৰেথ, করুণং মুদিতং উপেক্খং মারিসা ভাৰেথ, মাতরং উপট্ঠহথ, পিতরং উপট্ঠহথ, কুলে জেট্ঠাপচাযিনো হোথ, জাগরথ মা পমাদত্থা’’তি মনুস্সপথে ৰিচরিত্ৰা আরোচেন্তি. ইদং কপ্পকোলাহলং নাম.

কামাৰচরদেৰাযেৰ ‘‘ৰস্সসতস্সচ্চযেন চক্কৰত্তিরাজা লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি মনুস্সপথে ৰিচরিত্ৰা আরোচেন্তি. ইদং চক্কৰত্তিকোলাহলং নাম. সুদ্ধাৰাসা পন দেৰা ব্রহ্মাভরণেন অলঙ্করিত্ৰা ব্রহ্মৰেঠনং সীসে কত্ৰা পীতিসোমনস্সজাতা বুদ্ধগুণৰাদিনো ‘‘ৰস্সসহস্সচ্চযেন বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি মনুস্সপথে ৰিচরিত্ৰা আরোচেন্তি. ইদং বুদ্ধকোলাহলং নাম. সুদ্ধাৰাসা এৰ দেৰা দেৰমনুস্সানং চিত্তং ঞত্ৰা ‘‘দ্ৰাদসন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন সম্মাসম্বুদ্ধো মঙ্গলং কথেস্সতী’’তি মনুস্সপথে ৰিচরিত্ৰা আরোচেন্তি. ইদং মঙ্গলকোলাহলং নাম. সুদ্ধাৰাসা এৰ দেৰা ‘‘সত্তন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰতা সদ্ধিং সমাগম্ম মোনেয্যপ্পটিপদং পুচ্ছিস্সতী’’তি মনুস্সপথে ৰিচরিত্ৰা আরোচেন্তি. ইদং মোনেয্যকোলাহলং নাম. ইমেসু পঞ্চসু কোলাহলেসু দেৰমনুস্সানং ইদং মঙ্গলকোলাহলং লোকে উপ্পজ্জি.

অথ দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ ৰিচিনিত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা মঙ্গলানি অলভমানেসু দ্ৰাদসন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন তাৰতিংসকাযিকা দেৰতা সঙ্গম্ম সমাগম্ম এৰং সমচিন্তেসুং ‘‘সেয্যথাপি নাম ঘরসামিকো অন্তোঘরজনানং, গামসামিকো গামৰাসীনং, রাজা সব্বমনুস্সানং, এৰমেৰ অযং সক্কো দেৰানমিন্দো অম্হাকং অগ্গো চ সেট্ঠো চ যদিদং পুঞ্ঞেন তেজেন ইস্সরিযেন পঞ্ঞায দ্ৰিন্নং দেৰলোকানং অধিপতি, যংনূন মযং সক্কং দেৰানমিন্দং এতমত্থং পুচ্ছেয্যামা’’তি. তা সক্কস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং তঙ্খণানুরূপনিৰাসনাভরণসস্সিরিকসরীরং অড্ঢতেয্যকোটিঅচ্ছরাগণপরিৰুতং পারিচ্ছত্তকমূলে পণ্ডুকম্বলৰরাসনে নিসিন্নং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ঠত্ৰা এতদৰোচুং ‘‘যগ্ঘে, মারিস, জানেয্যাসি, এতরহি মঙ্গলপঞ্হা সমুট্ঠিতা, একে ‘দিট্ঠং মঙ্গল’ন্তি ৰদন্তি, একে ‘সুতং মঙ্গল’ন্তি, একে ‘মুতং মঙ্গল’ন্তি, তত্থ মযঞ্চ অঞ্ঞে চ অনিট্ঠঙ্গতা, সাধু ৰত নো ত্ৰং যাথাৰতো ব্যাকরোহী’’তি. দেৰরাজা পকতিযাপি পঞ্ঞৰা ‘‘অযং মঙ্গলকথা কত্থ পঠমং সমুট্ঠিতা’’তি আহ. ‘‘মযং, দেৰ, চাতুমহারাজিকানং অস্সুম্হা’’তি আহংসু. ততো চাতুমহারাজিকা আকাসট্ঠদেৰতানং, আকাসট্ঠদেৰতা ভুম্মদেৰতানং, ভুম্মদেৰতা মনুস্সারক্খদেৰতানং, মনুস্সারক্খদেৰতা ‘‘মনুস্সলোকে সমুট্ঠিতা’’তি আহংসু.

অথ দেৰানমিন্দো ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো কত্থ ৰসতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘মনুস্সলোকে দেৰা’’তি আহংসু. তং ভগৰন্তং কোচি পুচ্ছীতি, ন কোচি দেৰাতি. কিন্নু নাম তুম্হে মারিসা অগ্গিং ছড্ডেত্ৰা খজ্জোপনকং উজ্জালেথ, যেন তুম্হে অনৰসেসমঙ্গলদেসকং তং ভগৰন্তং অতিক্কমিত্ৰা মং পুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞথ, আগচ্ছথ মারিসা, তং ভগৰন্তং পুচ্ছাম, অদ্ধা সস্সিরিকং পঞ্হৰেয্যাকরণং লভিস্সামাতি একং দেৰপুত্তং আণাপেসি ‘‘তং ভগৰন্তং পুচ্ছা’’তি. সো দেৰপুত্তো তঙ্খণানুরূপেন অলঙ্কারেন অত্তানং অলঙ্করিত্ৰা ৰিজ্জুরিৰ ৰিজ্জোতমানো দেৰগণপরিৰুতো জেতৰনমহাৰিহারং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং ঠত্ৰা মঙ্গলপঞ্হং পুচ্ছন্তো গাথায অজ্ঝভাসি ‘‘বহূ দেৰা মনুস্সা চা’’তি.

ইদং মঙ্গলপঞ্হসমুট্ঠানং.

বহূদেৰাতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি গাথাপদানং অত্থৰণ্ণনা হোতি. বহূতি অনিযমিতসঙ্খ্যানিদ্দেসো, তেন অনেকসতা অনেকসহস্সা অনেকসতসহস্সাতি ৰুত্তং হোতি. দিব্বন্তীতি দেৰা, পঞ্চহি কামগুণেহি কীল়ন্তি, অত্তনো ৰা সিরিযা জোতেন্তীতি অত্থো. অপিচ দেৰাতি তিৰিধা দেৰা সম্মুতিউপপত্তিৰিসুদ্ধিৰসেন. যথাহ –

‘‘দেৰাতি তযো দেৰা – সম্মুতিদেৰা, উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰা. তত্থ সম্মুতিদেৰা নাম রাজানো দেৰিযো রাজকুমারা. উপপত্তিদেৰা নাম চাতুমহারাজিকে দেৰে উপাদায তদুত্তরিদেৰা. ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম অরহন্তো ৰুচ্চন্তী’’তি (চূল়নি. ধোতকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৩২, পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেস ১১৯).

তেসু ইধ উপপত্তিদেৰা অধিপ্পেতা. মনুনো অপচ্চাতি মনুস্সা. পোরাণা পন ভণন্তি – মনসো উস্সন্নতায মনুস্সা. তে জম্বুদীপকা, অপরগোযানকা, উত্তরকুরুকা, পুব্বৰিদেহকাতি চতুব্বিধা, ইধ জম্বুদীপকা অধিপ্পেতা. মঙ্গলন্তি মহন্তি ইমেহি সত্তাতি মঙ্গলানি, ইদ্ধিং ৰুদ্ধিঞ্চ পাপুণন্তীতি অত্থো. অচিন্তযুন্তি চিন্তেসুং আকঙ্খমানাতি ইচ্ছমানা পত্থযমানা পিহযমানা. সোত্থানন্তি সোত্থিভাৰং, সব্বেসং দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকানং সোভনানং সুন্দরানং কল্যাণানং ধম্মানমত্থিতন্তি ৰুত্তং হোতি. ব্রূহীতি দেসেহি পকাসেহি, আচিক্খ ৰিৰর ৰিভজ উত্তানীকরোহি. মঙ্গলন্তি ইদ্ধিকারণং ৰুদ্ধিকারণং সব্বসম্পত্তিকারণং. উত্তমন্তি ৰিসিট্ঠং পৰরং সব্বলোকহিতসুখাৰহন্তি অযং গাথায অনুপুব্বপদৰণ্ণনা.

অযং পন পিণ্ডত্থো – সো দেৰপুত্তো দসসহস্সচক্কৰাল়েসু দেৰতা মঙ্গলপঞ্হং সোতুকামতায ইমস্মিং চক্কৰাল়ে সন্নিপতিত্ৰা একৰালগ্গকোটিওকাসমত্তে দসপি ৰীসম্পি তিংসম্পি চত্তালীসম্পি পঞ্ঞাসম্পি সট্ঠিপি সত্ততিপি অসীতিপি সুখুমত্তভাৰে নিম্মিনিত্ৰা সব্বদেৰমারব্রহ্মানো সিরিযা চ তেজসা চ অধিগ্গয্হ ৰিরোচমানং পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নং ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা ঠিতা দিস্ৰা তস্মিঞ্চ সমযে অনাগতানম্পি সকলজম্বুদীপকানং মনুস্সানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায সব্বদেৰমনুস্সানং ৰিচিকিচ্ছাসল্লসমুদ্ধরণত্থং আহ –

‘‘বহূ দেৰা মনুস্সা চ, মঙ্গলানি অচিন্তযুং;

আকঙ্খমানা সোত্থানং, ব্রূহি মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি.

তাসং দেৰতানং অনুমতিযা মনুস্সানঞ্চ অনুগ্গহেন মযা পুট্ঠো সমানো যং সব্বেসমেৰ অম্হাকং একন্তহিতসুখাৰহতো উত্তমং মঙ্গলং, তং নো অনুকম্পং উপাদায ব্রূহি ভগৰাতি.

অসেৰনাচাতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰমেতং দেৰপুত্তস্স ৰচনং সুত্ৰা ভগৰা ‘‘অসেৰনা চ বালান’’ন্তি গাথমাহ. তত্থ অসেৰনাতি অভজনা অপযিরুপাসনা. বালানন্তি বলন্তি অস্সসন্তীতি বালা, অস্সসিতপস্সসিতমত্তেন জীৰন্তি, ন পঞ্ঞাজীৰিতেনাতি অধিপ্পাযো. তেসং বালানং. পণ্ডিতানন্তি পণ্ডন্তীতি পণ্ডিতা, সন্দিট্ঠিকসম্পরাযিকেসু অত্থেসু ঞাণগতিযা গচ্ছন্তীতি অধিপ্পাযো. তেসং পণ্ডিতানং. সেৰনাতি ভজনা পযিরুপাসনা তংসহাযতা তংসম্পৰঙ্কতা তংসমঙ্গিতা পূজাতি সক্কারগরুকারমাননৰন্দনা. পূজনেয্যানন্তি পূজারহানং. এতং মঙ্গলমুত্তমন্তি যা চ বালানং অসেৰনা, যা চ পণ্ডিতানং সেৰনা, যা চ পূজনেয্যানং পূজা, তং সব্বং সম্পিণ্ডেত্ৰা আহ ‘‘এতং মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি. যং তযা পুট্ঠং ‘‘ব্রূহি মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি, এত্থ তাৰ এতং মঙ্গলমুত্তমন্তি গণ্হাহীতি ৰুত্তং হোতি. অযমেতিস্সা গাথায পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পনস্সা এৰং ৰেদিতব্বা – এৰমেতং দেৰপুত্তস্স ৰচনং সুত্ৰা ভগৰা ‘‘অসেৰনা চ বালান’’ন্তি ইমং গাথমাহ. তত্থ যস্মা চতুব্বিধা গাথা পুচ্ছিতগাথা, অপুচ্ছিতগাথা, সানুসন্ধিকগাথা, অননুসন্ধিকগাথাতি. তত্থ ‘‘পুচ্ছামি তং, গোতম, ভূরিপঞ্ঞ, কথঙ্করো সাৰকো সাধু হোতী’’তি (সু. নি. ৩৭৮) চ ‘‘কথং নু ত্ৰং, মারিস, ওঘমতরী’’তি (সং. নি. ১.১) চ এৰমাদীসু পুচ্ছিতেন কথিতা পুচ্ছিতগাথা. ‘‘যং পরে সুখতো আহু, তদরিযা আহু দুক্খতো’’তি এৰমাদীসু (সু. নি. ৭৬৭) অপুচ্ছিতেন অত্তজ্ঝাসযৰসেন কথিতা অপুচ্ছিতগাথা. সব্বাপি বুদ্ধানং গাথা ‘‘সনিদানাহং, ভিক্খৰে, ধম্মং দেসেস্সামী’’তি (অ. নি. ৩.১২৬; কথা. ৮০৬) ৰচনতো সানুসন্ধিকগাথা. অননুসন্ধিকগাথা ইমস্মিং সাসনে নত্থি. এৰমেতাসু গাথাসু অযং দেৰপুত্তেন পুচ্ছিতেন ভগৰতা কথিতত্তা পুচ্ছিতগাথা. অযঞ্চ যথা ছেকো পুরিসো কুসলো মগ্গস্স কুসলো অমগ্গস্স মগ্গং পুট্ঠো পঠমং ৰিজহিতব্বং আচিক্খিত্ৰা পচ্ছা গহেতব্বং আচিক্খতি ‘‘অসুকস্মিং নাম ঠানে দ্ৰেধাপথো হোতি, তত্থ ৰামং মুঞ্চিত্ৰা দক্খিণং গণ্হথা’’তি, এৰং সেৰিতব্বাসেৰিতব্বেসু অসেৰিতব্বং আচিক্খিত্ৰা সেৰিতব্বং আচিক্খতি. ভগৰা চ মগ্গকুসলপুরিসসদিসো. যথাহ –

‘‘পুরিসো মগ্গকুসলোতি খো, তিস্স, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স. সো হি কুসলো ইমস্স লোকস্স, কুসলো পরস্স লোকস্স, কুসলো মচ্চুধেয্যস্স, কুসলো অমচ্চুধেয্যস্স, কুসলো মারধেয্যস্স, কুসলো অমারধেয্যস্সা’’তি.

তস্মা পঠমং অসেৰিতব্বং আচিক্খন্তো আহ – ‘‘অসেৰনা চ বালানং, পণ্ডিতানঞ্চ সেৰনা’’তি. ৰিজহিতব্বমগ্গো ৰিয হি পঠমং বালা ন সেৰিতব্বা ন পযিরুপাসিতব্বা, ততো গহেতব্বমগ্গো ৰিয পণ্ডিতা সেৰিতব্বা পযিরুপাসিতব্বাতি. কস্মা পন ভগৰতা মঙ্গলং কথেন্তেন পঠমং বালানমসেৰনা পণ্ডিতানঞ্চ সেৰনা কথিতাতি? ৰুচ্চতে – যস্মা ইমং দিট্ঠাদীসু মঙ্গলদিট্ঠিং বালসেৰনায দেৰমনুস্সা গণ্হিংসু, সা চ অমঙ্গলং, তস্মা তেসং তং ইধলোকপরলোকত্থভঞ্জকং অকল্যাণমিত্তসংসগ্গং গরহন্তেন উভযলোকত্থসাধকঞ্চ কল্যাণমিত্তসংসগ্গং পসংসন্তেন ভগৰতা পঠমং বালানমসেৰনা পণ্ডিতানঞ্চ সেৰনা কথিতাতি.

তত্থ বালা নাম যে কেচি পাণাতিপাতাদিঅকুসলকম্মপথসমন্নাগতা সত্তা, তে তীহাকারেহি জানিতব্বা. যথাহ ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, বালস্স বাললক্খণানী’’তি সুত্তং (অ. নি. ৩.৩; ম. নি. ৩.২৪৬). অপিচ পূরণকস্সপাদযো ছ সত্থারো, দেৰদত্তকোকালিককটমোদকতিস্সখণ্ডদেৰিযাপুত্তসমুদ্দদত্তচিঞ্চমাণৰিকাদযো অতীতকালে চ দীঘৰিদস্স ভাতাতি ইমে অঞ্ঞে চ এৰরূপা সত্তা বালাতি ৰেদিতব্বা.

তে অগ্গিপদিত্তমিৰ অগারং অত্তনা দুগ্গহিতেন অত্তানঞ্চেৰ অত্তনো ৰচনকারকে চ ৰিনাসেন্তি. যথা দীঘৰিদস্স ভাতা চতুবুদ্ধন্তরং সট্ঠিযোজনমত্তেন অত্তভাৰেন উত্তানো পতিতো মহানিরযে পচ্চতি, যথা চ তস্স দিট্ঠিং অভিরুচনকানি পঞ্চ কুলসতানি তস্সেৰ সহব্যতং উপপন্নানি মহানিরযে পচ্চন্তি. ৰুত্তঞ্চেতং ভগৰতা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নল়াগারা ৰা তিণাগারা ৰা অগ্গি মুত্তো কূটাগারানিপি ডহতি উল্লিত্তাৰলিত্তানি নিৰাতানি ফুসিতগ্গল়ানি পিহিতৰাতপানানি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যানি কানিচি ভযানি উপ্পজ্জন্তি, সব্বানি তানি বালতো উপ্পজ্জন্তি, নো পণ্ডিততো. যে কেচি উপদ্দৰা উপ্পজ্জন্তি…পে… যে কেচি উপসগ্গা…পে… নো পণ্ডিততো. ইতি খো, ভিক্খৰে, সপ্পটিভযো বালো, অপ্পটিভযো পণ্ডিতো. সউপদ্দৰো বালো, অনুপদ্দৰো পণ্ডিতো, সউপসগ্গো বালো, অনুপসগ্গো পণ্ডিতো’’তি (অ. নি. ৩.১).

অপিচ পূতিমচ্ছসদিসো বালো, পূতিমচ্ছবন্ধপত্তপুটসদিসো হোতি তদুপসেৰী, ছড্ডনীযতং জিগুচ্ছনীযতঞ্চ পাপুণাতি ৰিঞ্ঞূনং. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘পূতিমচ্ছং কুসগ্গেন, যো নরো উপনয্হতি;

কুসাপি পূতী ৰাযন্তি, এৰং বালূপসেৰনা’’তি. (জা. ১.১৫.১৮৩; ২.২২.১২৫৭);

অকিত্তিপণ্ডিতো চাপি সক্কেন দেৰানমিন্দেন ৰরে দিয্যমানে এৰমাহ –

‘‘বালং ন পস্সে ন সুণে, ন চ বালেন সংৰসে;

বালেনল্লাপসল্লাপং, ন করে ন চ রোচযে.

‘‘কিন্নু তে অকরং বালো, ৰদ কস্সপ কারণং;

কেন কস্সপ বালস্স, দস্সনং নাভিকঙ্খসি.

‘‘অনযং নযতি দুম্মেধো, অধুরাযং নিযুঞ্জতি;

দুন্নযো সেয্যসো হোতি, সম্মা ৰুত্তো পকুপ্পতি;

ৰিনযং সো ন জানাতি, সাধু তস্স অদস্সন’’ন্তি. (জা. ১.১৩.৯০-৯২);

এৰং ভগৰা সব্বাকারেন বালূপসেৰনং গরহন্তো ‘‘বালানমসেৰনা মঙ্গল’’ন্তি ৰত্ৰা ইদানি পণ্ডিতসেৰনং পসংসন্তো ‘‘পণ্ডিতানঞ্চ সেৰনা মঙ্গল’’ন্তি আহ. তত্থ পণ্ডিতা নাম যে কেচি পাণাতিপাতাৰেরমণিআদিদসকুসলকম্মপথসমন্নাগতা সত্তা, তে তীহাকারেহি জানিতব্বা. যথাহ ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, পণ্ডিতস্স পণ্ডিতলক্খণানী’’তি (অ. নি. ৩.৩; ম. নি. ৩.২৫৩) সুত্তং. অপিচ বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধঅসীতিমহাসাৰকা অঞ্ঞে চ তথাগতস্স সাৰকা সুনেত্তমহাগোৰিন্দৰিধুরসরভঙ্গমহোসধসুতসোমনিমিরাজ- অযোঘরকুমারঅকিত্তিপণ্ডিতাদযো চ পণ্ডিতাতি ৰেদিতব্বা.

তে ভযে ৰিয রক্খা অন্ধকারে ৰিয পদীপো খুপ্পিপাসাদিদুক্খাভিভৰে ৰিয অন্নপানাদিপ্পটিলাভো অত্তনো ৰচনকরানং সব্বভযুপদ্দৰূপসগ্গৰিদ্ধংসনসমত্থা হোন্তি. তথা হি তথাগতং আগম্ম অসঙ্খ্যেয্যা অপরিমাণা দেৰমনুস্সা আসৰক্খযং পত্তা, ব্রহ্মলোকে পতিট্ঠিতা, দেৰলোকে পতিট্ঠিতা, সুগতিলোকে উপ্পন্না, সারিপুত্তত্থেরে চিত্তং পসাদেত্ৰা চতূহি চ পচ্চযেহি থেরং উপট্ঠহিত্ৰা অসীতি কুলসহস্সানি সগ্গে নিব্বত্তানি. তথা মহামোগ্গল্লানমহাকস্সপপ্পভুতীসু সব্বমহাসাৰকেসু, সুনেত্তস্স সত্থুনো সাৰকা অপ্পেকচ্চে ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জিংসু, অপ্পেকচ্চে পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং…পে… অপ্পেকচ্চে গহপতিমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জিংসু. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘নত্থি, ভিক্খৰে, পণ্ডিততো ভযং, নত্থি পণ্ডিততো উপদ্দৰো, নত্থি পণ্ডিততো উপসগ্গো’’তি (অ. নি. ৩.১).

অপিচ তগরমালাদিগন্ধসদিসো পণ্ডিতো, তগরমালাদিগন্ধবন্ধপলিৰেঠনপত্তসদিসো হোতি তদুপসেৰী, ভাৰনীযতং মনুঞ্ঞতঞ্চ আপজ্জতি ৰিঞ্ঞূনং. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘তগরঞ্চ পলাসেন, যো নরো উপনয্হতি;

পত্তাপি সুরভী ৰাযন্তি, এৰং ধীরূপসেৰনা’’তি. (ইতিৰু. ৭৬; জা. ১.১৫.১৮৪; ২.২২.১২৫৮);

অকিত্তিপণ্ডিতো চাপি সক্কেন দেৰানমিন্দেন ৰরে দিয্যমানে এৰমাহ –

‘‘ধীরং পস্সে সুণে ধীরং, ধীরেন সহ সংৰসে;

ধীরেনল্লাপসল্লাপং, তং করে তঞ্চ রোচযে.

‘‘কিন্নু তে অকরং ধীরো, ৰদ কস্সপ কারণং;

কেন কস্সপ ধীরস্স, দস্সনং অভিকঙ্খসি.

‘‘নযং নযতি মেধাৰী, অধুরাযং ন যুঞ্জতি;

সুনযো সেয্যসো হোতি, সম্মা ৰুত্তো ন কুপ্পতি;

ৰিনযং সো পজানাতি, সাধু তেন সমাগমো’’তি. (জা. ১.১৩.৯৪-৯৬);

এৰং ভগৰা সব্বাকারেন পণ্ডিতসেৰনং পসংসন্তো ‘‘পণ্ডিতানং সেৰনা মঙ্গল’’ন্তি ৰত্ৰা ইদানি তায বালানং অসেৰনায পণ্ডিতানং সেৰনায চ অনুপুব্বেন পূজনেয্যভাৰং উপগতানং পূজং পসংসন্তো ‘‘পূজা চ পূজনেয্যানং মঙ্গল’’ন্তি আহ. তত্থ পূজনেয্যা নাম সব্বদোসৰিরহিতত্তা সব্বগুণসমন্নাগতত্তা চ বুদ্ধা ভগৰন্তো, ততো পচ্ছা পচ্চেকবুদ্ধা, অরিযসাৰকা চ. তেসঞ্হি পূজা অপ্পকাপি দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতি, সুমনমালাকারমল্লিকাদযো চেত্থ নিদস্সনং.

তত্থেকং নিদস্সনমত্তং ভণাম – ভগৰা হি একদিৰসং পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. অথ খো সুমনমালাকারো রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছন্তো অদ্দস ভগৰন্তং নগরদ্ৰারমনুপ্পত্তং পাসাদিকং পসাদনীযং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণাসীতানুব্যঞ্জনপ্পটিমণ্ডিতং বুদ্ধসিরিযা জলন্তং, দিস্ৰানস্স এতদহোসি ‘‘রাজা পুপ্ফানি গহেত্ৰা সতং ৰা সহস্সং ৰা দদেয্য, তঞ্চ ইধলোকমত্তমেৰ সুখং ভৰেয্য, ভগৰতো পন পূজা অপ্পমেয্যঅসঙ্খ্যেয্যফলা দীঘরত্তং হিতসুখাৰহা হোতি, হন্দাহং ইমেহি পুপ্ফেহি ভগৰন্তং পূজেমী’’তি পসন্নচিত্তো একং পুপ্ফমুট্ঠিং গহেত্ৰা ভগৰতো পটিমুখং খিপি, পুপ্ফানি আকাসেন গন্ত্ৰা ভগৰতো উপরি মালাৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. মালাকারো তমানুভাৰং দিস্ৰা পসন্নতরচিত্তো পুন একং পুপ্ফমুট্ঠিং খিপি, তানিপি গন্ত্ৰা মালাকঞ্চুকো হুত্ৰা অট্ঠংসু. এৰং অট্ঠ পুপ্ফমুট্ঠিযো খিপি, তানি গন্ত্ৰা পুপ্ফকূটাগারং হুত্ৰা অট্ঠংসু.

ভগৰা অন্তোকূটাগারে অহোসি, মহাজনকাযো সন্নিপতি. ভগৰা মালাকারং পস্সন্তো সিতং পাত্ৰাকাসি. আনন্দত্থেরো ‘‘ন বুদ্ধা অহেতূ অপচ্চযা সিতং পাতুকরোন্তী’’তি সিতকারণং পুচ্ছি. ভগৰা আহ ‘‘এসো, আনন্দ, মালাকারো ইমিস্সা পূজায আনুভাৰেন সতসহস্সকপ্পে দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরিত্ৰা পরিযোসানে সুমনিস্সরো নাম পচ্চেকবুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি. ৰচনপরিযোসানে ধম্মদেসনত্থং ইমং গাথং অভাসি –

‘‘তঞ্চ কম্মং কতং সাধু, যং কত্ৰা নানুতপ্পতি;

যস্স পতীতো সুমনো, ৰিপাকং পটিসেৰতী’’তি. (ধ. প. ৬৮);

গাথাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. এৰং অপ্পকাপি তেসং পূজা দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতীতি ৰেদিতব্বা. সা চ আমিসপূজাৰ, কো পন ৰাদো পটিপত্তিপূজায? যতো যে কুলপুত্তা সরণগমনসিক্খাপদপ্পটিগ্গহণেন উপোসথঙ্গসমাদানেন চতুপারিসুদ্ধিসীলাদীহি চ অত্তনো গুণেহি ভগৰন্তং পূজেন্তি, কো তেসং পূজাফলং ৰণ্ণযিস্সতি? তে হি তথাগতং পরমায পূজায পূজেন্তীতি ৰুত্তা. যথাহ –

‘‘যো খো, আনন্দ, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা উপাসকো ৰা উপাসিকা ৰা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো ৰিহরতি সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তথাগতং সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি অপচিযতি পরমায পূজাযা’’তি (দী. নি. ২.১৯৯).

এতেনানুসারেন পচ্চেকবুদ্ধঅরিযসাৰকানম্পি পূজায হিতসুখাৰহতা ৰেদিতব্বা.

অপিচ গহট্ঠানং কনিট্ঠস্স জেট্ঠো ভাতাপি ভগিনীপি পূজনেয্যা, পুত্তস্স মাতাপিতরো, কুলৰধূনং সামিকসস্সুসসুরাতি এৰমেত্থ পূজনেয্যা ৰেদিতব্বা. এতেসম্পি হি পূজা কুসলধম্মসঙ্খাতত্তা আযুআদিৰুড্ঢিহেতুত্তা চ মঙ্গলমেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘তে মত্তেয্যা ভৰিস্সন্তি পেত্তেয্যা সামঞ্ঞা ব্রহ্মঞ্ঞা কুলে জেট্ঠাপচাযিনো, ইদং কুসলং ধম্মং সমাদায ৰত্তিস্সন্তি, তে তেসং কুসলানং ধম্মানং সমাদানহেতু আযুনাপি ৰড্ঢিস্সন্তি, ৰণ্ণেনপি ৰড্ঢিস্সন্তী’’তিআদি (দী. নি. ৩.১০৫).

ইদানি যস্মা ‘‘যং যত্থ মঙ্গলং. ৰৰত্থপেত্ৰা তং তস্স, মঙ্গলত্তং ৰিভাৰযে’’তি ইতি মাতিকা নিক্খিত্তা, তস্মা ইদং ৰুচ্চতি – এৰমেতিস্সা গাথায বালানং অসেৰনা, পণ্ডিতানং সেৰনা, পূজনেয্যানঞ্চ পূজাতি তীণি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. তত্থ বালানং অসেৰনা বালসেৰনপচ্চযভযাদিপরিত্তাণেন উভযলোকত্থহেতুত্তা, পণ্ডিতানং সেৰনা পূজনেয্যানং পূজা চ তাসং ফলৰিভূতিৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ নিব্বানসুগতিহেতুত্তা মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা. ইতো পরং তু মাতিকং অদস্সেত্ৰা এৰ যং যত্থ মঙ্গলং, তং ৰৰত্থপেত্ৰা তস্স মঙ্গলত্তং ৰিভাৰযিস্সামাতি.

নিট্ঠিতা অসেৰনা চ বালানন্তি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

পতিরূপদেসৰাসোচাতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা ‘‘ব্রূহি মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি একং অজ্ঝেসিতোপি অপ্পং যাচিতো বহুদাযকো উল়ারপুরিসো ৰিয একায গাথায তীণি মঙ্গলানি ৰত্ৰা ততো উত্তরিপি দেৰতানং সোতুকামতায মঙ্গলানমত্থিতায যেসং যেসং যং যং অনুকুলং, তে তে সত্তে তত্থ তত্থ মঙ্গলে নিযোজেতুকামতায চ ‘‘পতিরূপদেসৰাসো চা’’তিআদীহি গাথাহি পুনপি অনেকানি মঙ্গলানি ৰত্তুমারদ্ধো. তত্থ পঠমগাথায তাৰ পতিরূপোতি অনুচ্ছৰিকো. দেসোতি গামোপি নিগমোপি নগরম্পি জনপদোপি যো কোচি সত্তানং নিৰাসো ওকাসো. ৰাসোতি তত্থ নিৰাসো. পুব্বেতি পুরা অতীতাসু জাতীসু. কতপুঞ্ঞতাতি উপচিতকুসলতা. অত্তাতি চিত্তং ৰুচ্চতি সকলো ৰা অত্তভাৰো, সম্মাপণিধীতি তস্স অত্তনো সম্মা পণিধানং নিযুঞ্জনং, ঠপনন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. অযমেত্থ পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – পতিরূপদেসৰাসো নাম যত্থ চতস্সো পরিসা ৰিচরন্তি, দানাদীনি পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি ৰত্তন্তি, নৰঙ্গং সত্থু সাসনং দিব্বতি, তত্থ নিৰাসো সত্তানং পুঞ্ঞকিরিযায পচ্চযত্তা মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. সীহল়দীপপৰিট্ঠকেৰট্টাদযো চেত্থ নিদস্সনং.

অপরো নযো – পতিরূপদেসৰাসো নাম ভগৰতো বোধিমণ্ডপ্পদেসো ধম্মচক্কৰত্তিতপ্পদেসো দ্ৰাদসযোজনায পরিসায মজ্ঝে সব্বতিত্থিযমতং ভিন্দিত্ৰা যমকপাটিহারিযদস্সিতকণ্ডম্ব রুক্খমূলপ্পদেসো দেৰোরোহণপ্পদেসো, যো ৰা পনঞ্ঞোপি সাৰত্থিরাজগহাদি বুদ্ধাধিৰাসপ্পদেসো, তত্থ নিৰাসো সত্তানং ছঅনুত্তরিযপ্পটিলাভপচ্চযতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

অপরো নযো (মহাৰ. ২৫৯) – পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণপুরত্থিমায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. অযং মজ্ঝিমদেসো আযামেন তীণি যোজনসতানি, ৰিত্থারেন অড্ঢতেয্যানি, পরিক্খেপেন নৰ যোজনসতানি হোন্তি. এসো পতিরূপদেসো নাম.

এত্থ চতুন্নং মহাদীপানং দ্ৰিসহস্সানং পরিত্তদীপানঞ্চ ইস্সরিযাধিপচ্চকারকা চক্কৰত্তী উপ্পজ্জন্তি, একং অসঙ্খ্যেয্যং কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা সারিপুত্তমোগ্গল্লানাদযো মহাসাৰকা উপ্পজ্জন্তি, দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধা, চত্তারি অট্ঠ সোল়স ৰা অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধা উপ্পজ্জন্তি. তত্থ সত্তা চক্কৰত্তিরঞ্ঞো ওৰাদং গহেত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠায সগ্গপরাযণা হোন্তি. তথা পচ্চেকবুদ্ধানং ওৰাদে পতিট্ঠায, সম্মাসম্বুদ্ধানং পন বুদ্ধসাৰকানং ওৰাদে পতিট্ঠায সগ্গপরাযণা নিব্বানপরাযণা চ হোন্তি. তস্মা তত্থ ৰাসো ইমাসং সম্পত্তীনং পচ্চযতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

পুব্বে কতপুঞ্ঞতা নাম অতীতজাতিযং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰে আরব্ভ উপচিতকুসলতা, সাপি মঙ্গলং. কস্মা? বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসম্মুখতো দস্সেত্ৰা বুদ্ধানং বুদ্ধসাৰকানং ৰা সম্মুখা সুতায চতুপ্পদিকাযপি গাথায পরিযোসানে অরহত্তং পাপেতীতি কত্ৰা. যো চ মনুস্সো পুব্বে কতাধিকারো উস্সন্নকুসলমূলো হোতি, সো তেনেৰ কুসলমূলেন ৰিপস্সনং উপ্পাদেত্ৰা আসৰক্খযং পাপুণাতি যথা রাজা মহাকপ্পিনো অগ্গমহেসী চ. তেন ৰুত্তং ‘‘পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতা মঙ্গল’’ন্তি.

অত্তসম্মাপণিধি নাম ইধেকচ্চো অত্তানং দুস্সীলং সীলে পতিট্ঠাপেতি, অস্সদ্ধং সদ্ধাসম্পদায পতিট্ঠাপেতি, মচ্ছরিং চাগসম্পদায পতিট্ঠাপেতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘অত্তসম্মাপণিধী’’তি, এসো চ মঙ্গলং. কস্মা? দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকৰেরপ্পহানৰিৰিধানিসংসাধিগমহেতুতোতি.

এৰং ইমিস্সাপি গাথায পতিরূপদেসৰাসো চ, পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতা, অত্তসম্মাপণিধী চাতি তীণিযেৰ মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা পতিরূপদেসৰাসো চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

বাহুসচ্চঞ্চাতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি বাহুসচ্চঞ্চাতি এত্থ বাহুসচ্চন্তি বহুস্সুতভাৰো. সিপ্পন্তি যং কিঞ্চি হত্থকোসল্লং. ৰিনযোতি কাযৰাচাচিত্তৰিনযনং. সুসিক্খিতোতি সুট্ঠু সিক্খিতো. সুভাসিতাতি সুট্ঠু ভাসিতা. যাতি অনিযতনিদ্দেসো. ৰাচাতি গিরা ব্যপ্পথো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. অযমেত্থ পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – বাহুসচ্চং নাম যং তং ‘‘সুতধরো হোতি সুতসন্নিচযো’’তি (ম. নি. ১.৩৩৯; অ. নি. ৪.২২) চ ‘‘ইধেকচ্চস্স বহুকং সুতং হোতি, সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণ’’ন্তি চ (অ. নি. ৪.৬) এৰমাদিনা নযেন সত্থুসাসনধরত্তং ৰণ্ণিতং, তং অকুসলপ্পহানকুসলাধিগমহেতুতো অনুপুব্বেন পরমত্থসচ্চসচ্ছিকিরিযাহেতুতো চ মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি, সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি, সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৭.৬৭).

অপরম্পি ৰুত্তং –

‘‘ধতানং ধম্মানং অত্থমুপপরিক্খতি, অত্থং উপপরিক্খতো ধম্মা নিজ্ঝানং খমন্তি, ধম্মনিজ্ঝানক্খন্তিযা সতি ছন্দো জাযতি, ছন্দজাতো উস্সহতি, উস্সহন্তো তুলযতি, তুলযন্তো পদহতি পদহন্তো কাযেন চেৰ পরমত্থসচ্চং সচ্ছিকরোতি, পঞ্ঞায চ অতিৰিজ্ঝ পস্সতী’’তি (ম. নি. ২.৪৩২).

অপিচ অগারিকবাহুসচ্চম্পি যং অনৰজ্জং, তং উভযলোকহিতসুখাৰহনতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং.

সিপ্পং নাম অগারিকসিপ্পঞ্চ অনগারিকসিপ্পঞ্চ. তত্থ অগারিকসিপ্পং নাম যং পরূপরোধৰিরহিতং অকুসলৰিৰজ্জিতং মণিকারসুৰণ্ণকারকম্মাদিকং, তং ইধলোকত্থাৰহনতো মঙ্গলং. অনগারিকসিপ্পং নাম চীৰরৰিচারণসিব্বনাদিসমণপরিক্খারাভিসঙ্খরণং, যং তং ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিং করণীযানি, তত্থ দক্খো হোতী’’তিআদিনা (দী. নি. ৩.৩৪৫; ৩৬০; অ. নি. ১০.১৭) নযেন তত্থ তত্থ সংৰণ্ণিতং, যং ‘‘নাথকরো ধম্মো’’তি চ ৰুত্তং, তং অত্তনো চ পরেসঞ্চ উভযলোকহিতসুখাৰহনতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং.

ৰিনযো নাম অগারিকৰিনযো চ অনগারিকৰিনযো চ. তত্থ অগারিকৰিনযো নাম দসঅকুসলকম্মপথৰিরমণং, সো তত্থ সুসিক্খিতো অসংকিলেসাপজ্জনেন আচারগুণৰৰত্থানেন চ উভযলোকহিতসুখাৰহনতো মঙ্গলং. অনগারিকৰিনযো নাম সত্তাপত্তিক্খন্ধঅনাপজ্জনং, সোপি ৰুত্তনযেনেৰ সুসিক্খিতো, চতুপারিসুদ্ধিসীলং ৰা অনগারিকৰিনযো, সো যথা তত্থ পতিট্ঠায অরহত্তং পাপুণাতি, এৰং সিক্খনেন সুসিক্খিতো লোকিযলোকুত্তরসুখাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বো.

সুভাসিতা ৰাচা নাম মুসাৰাদাদিদোসৰিরহিতা. যথাহ ‘‘চতূহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো ৰাচা সুভাসিতা হোতী’’তি (সু. নি. সুভাসিতসুত্তং). অসম্ফপ্পলাপা ৰাচা এৰ ৰা সুভাসিতা. যথাহ –

‘‘সুভাসিতং উত্তমমাহু সন্তো,

ধম্মং ভণে নাধম্মং তং দুতিযং;

পিযং ভণে নাপ্পিযং তং ততিযং,

সচ্চং ভণে নালিকং তং চতুত্থ’’ন্তি. (সু. নি. ৪৫২);

অযম্পি উভযলোকহিতসুখাৰহনতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা. যস্মা চ অযং ৰিনযপরিযাপন্না এৰ, তস্মা ৰিনযগ্গহণেন এতং অসঙ্গণ্হিত্ৰা ৰিনযো সঙ্গহেতব্বো. অথ ৰা কিং ইমিনা পরিস্সমেন পরেসং ধম্মদেসনাদিৰাচা ইধ সুভাসিতা ৰাচাতি ৰেদিতব্বা. সা হি যথা পতিরূপদেসৰাসো, এৰং সত্তানং উভযলোকহিতসুখনিব্বানাধিগমপচ্চযতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. আহ চ –

‘‘যং বুদ্ধো ভাসতি ৰাচং, খেমং নিব্বানপত্তিযা;

দুক্খস্সন্তকিরিযায, সা ৰে ৰাচানমুত্তমা’’তি. (সু. নি. ৪৫৬);

এৰং ইমিস্সা গাথায বাহুসচ্চং, সিপ্পং, ৰিনযো সুসিক্খিতো, সুভাসিতা ৰাচাতি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা বাহুসচ্চঞ্চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

মাতাপিতুউপট্ঠানন্তিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি মাতাপিতুউপট্ঠানন্তি এত্থ মাতু চ পিতু চাতি মাতাপিতু. উপট্ঠানন্তি উপট্ঠহনং. পুত্তানঞ্চ দারানঞ্চাতি পুত্তদারস্স সঙ্গণ্হনং সঙ্গহো. ন আকুলা অনাকুলা. কম্মানি এৰ কম্মন্তা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – মাতা নাম জনিকা ৰুচ্চতি, তথা পিতা. উপট্ঠানং নাম পাদধোৰনসম্বাহনুচ্ছাদনন্হাপনেহি চতুপচ্চযসম্পদানেন চ উপকারকরণং. তত্থ যস্মা মাতাপিতরো বহূপকারা পুত্তানং অত্থকামা অনুকম্পকা, যে পুত্তকে বহি কীল়িত্ৰা পংসুমক্খিতসরীরকে আগতে দিস্ৰা পংসুং পুঞ্ছিত্ৰা মত্থকং উপসিঙ্ঘাযন্তা পরিচুম্বন্তা চ সিনেহং উপ্পাদেন্তি, ৰস্সসতম্পি মাতাপিতরো সীসেন পরিহরন্তা পুত্তা তেসং পতিকারং কাতুং অসমত্থা. যস্মা চ তে আপাদকা পোসকা ইমস্স লোকস্স দস্সেতারো, ব্রহ্মসম্মতা পুব্বাচরিযসম্মতা, তস্মা তেসং উপট্ঠানং ইধ পসংসং, পেচ্চ সগ্গসুখঞ্চ আৰহতি. তেন মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘ব্রহ্মাতি মাতাপিতরো, পুব্বাচরিযাতি ৰুচ্চরে;

আহুনেয্যা চ পুত্তানং, পজায অনুকম্পকা.

‘‘তস্মা হি নে নমস্সেয্য, সক্করেয্য চ পণ্ডিতো;

অন্নেন অথ পানেন, ৰত্থেন সযনেন চ;

উচ্ছাদনেন ন্হাপনেন, পাদানং ধোৰনেন চ.

‘‘তায নং পারিচরিযায, মাতাপিতূসু পণ্ডিতা;

ইধেৰ নং পসংসন্তি, পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি. (ইতিৰু. ১০৬; জা. ২.২০.১৮১-১৮৩);

অপরো নযো – উপট্ঠানং নাম ভরণকিচ্চকরণকুলৰংসট্ঠপনাদিপঞ্চৰিধং, তং পাপনিৰারণাদিপঞ্চৰিধদিট্ঠধম্মিকহিতসুখহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘‘পঞ্চহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি পুত্তেন পুরত্থিমা দিসা মাতাপিতরো পচ্চুপট্ঠাতব্বা ভতো নে ভরিস্সামি, কিচ্চং নেসং করিস্সামি, কুলৰংসং ঠপেস্সামি, দাযজ্জং পটিপজ্জিস্সামি, অথ ৰা পন পেতানং কালকতানং দক্খিণং অনুপ্পদস্সামী’তি. ইমেহি খো, গহপতিপুত্ত, পঞ্চহি ঠানেহি পুত্তেন পুরত্থিমা দিসা মাতাপিতরো পচ্চুপট্ঠিতা পঞ্চহি ঠানেহি পুত্তং অনুকম্পন্তি, পাপা নিৰারেন্তি, কল্যাণে নিৰেসেন্তি, সিপ্পং সিক্খাপেন্তি, পতিরূপেন দারেন সংযোজেন্তি, সমযে দাযজ্জং নিয্যাদেন্তী’’তি (দী. নি. ৩.২৬৭).

অপিচ যো মাতাপিতরো তীসু ৰত্থূসু পসাদুপ্পাদনেন, সীলসমাদাপনেন, পব্বজ্জায ৰা উপট্ঠহতি, অযং মাতাপিতুউপট্ঠাকানং অগ্গো. তস্স তং মাতাপিতুউপট্ঠানং মাতাপিতূহি কতস্স উপকারস্স পচ্চুপকারভূতং অনেকেসং দিট্ঠধম্মিকানং সম্পরাযিকানঞ্চ অত্থানং পদট্ঠানতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

পুত্তদারস্সাতি এত্থ অত্ততো জাতা পুত্তাপি ধীতরোপি পুত্তাইচ্চেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি. দারাতি ৰীসতিযা ভরিযানং যা কাচি ভরিযা. পুত্তা চ দারা চ পুত্তদারং, তস্স পুত্তদারস্স. সঙ্গহোতি সম্মাননাদীহি উপকারকরণং. তং সুসংৰিহিতকম্মন্ততাদিদিট্ঠধম্মিকহিতসুখহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘পচ্ছিমা দিসা পুত্তদারা ৰেদিতব্বা’’তি এত্থ উদ্দিট্ঠং পুত্তদারং ভরিযাসদ্দেন সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘পঞ্চহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি সামিকেন পচ্ছিমা দিসা ভরিযা পচ্চুপট্ঠাতব্বা সম্মাননায, অনৰমাননায, অনতি চরিযায, ইস্সরিযৰোস্সগ্গেন, অলঙ্কারানুপ্পদানেন. ইমেহি খো, গহপতিপুত্ত, পঞ্চহি ঠানেহি সামিকেন পচ্ছিমা দিসা ভরিযা পচ্চুপট্ঠিতা পঞ্চহি ঠানেহি সামিকং অনুকম্পতি, সুসংৰিহিতকম্মন্তা চ হোতি, সঙ্গহিতপরিজনা চ, অনতিচারিনী চ, সম্ভতঞ্চ অনুরক্খতি দক্খা চ হোতি অনলসা সব্বকিচ্চেসূ’’তি (দী. নি. ৩.২৬৯).

অযং ৰা অপরো নযো – সঙ্গহোতি ধম্মিকাহি দানপিযৰাচাত্থচরিযাহি সঙ্গণ্হনং. সেয্যথিদং – উপোসথদিৰসেসু পরিব্বযদানং, নক্খত্তদিৰসেসু নক্খত্তদস্সাপনং, মঙ্গলদিৰসেসু মঙ্গলকরণং, দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকেসু অত্থেসু ওৰাদানুসাসনন্তি. তং ৰুত্তনযেনেৰ দিট্ঠধম্মিকহিতহেতুতো সম্পরাযিকহিতহেতুতো দেৰতাহিপি নমস্সনীযভাৰহেতুতো চ মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহ সক্কো দেৰানমিন্দো –

‘‘যে গহট্ঠা পুঞ্ঞকরা, সীলৰন্তো উপাসকা;

ধম্মেন দারং পোসেন্তি, তে নমস্সামি মাতলী’’তি. (সং.নি.১.১.২৬৪);

অনাকুলা কম্মন্তা নাম কালঞ্ঞুতায পতিরূপকারিতায অনলসতায উট্ঠানৰীরিযসম্পদায, অব্যসনীযতায চ কালাতিক্কমনঅপ্পতিরূপকরণসিথিলকরণাদিআকুলভাৰৰিরহিতা কসিগোরক্খৰাণিজ্জাদযো কম্মন্তা. এতে অত্তনো ৰা পুত্তদারস্স ৰা দাসকম্মকরানং ৰা ব্যত্ততায এৰং পযোজিতা দিট্ঠেৰ ধম্মে ধনধঞ্ঞৰুদ্ধিপটিলাভহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘পতিরূপকারী ধুরৰা, উট্ঠাতা ৰিন্দতে ধন’’ন্তি চ (সু. নি. ১৮৫; সং. নি. ১.২৪৬).

‘‘ন দিৰা সোপ্পসীলেন, রত্তিমুট্ঠানদেস্সিনা;

নিচ্চং মত্তেন সোণ্ডেন, সক্কা আৰসিতুং ঘরং.

‘‘অতিসীতং অতিউণ্হং, অতিসাযমিদং অহু;

ইতি ৰিস্সট্ঠকম্মন্তে, অত্থা অচ্চেন্তি মাণৰে.

‘‘যোধ সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ, তিণা ভিয্যো ন মঞ্ঞতি;

করং পুরিসকিচ্চানি, সো সুখং ন ৰিহাযতী’’তি. (দী. নি. ৩.২৫৩);

‘‘ভোগে সংহরমানস্স, ভমরস্সেৰ ইরীযতো;

ভোগা সন্নিচযং যন্তি, ৰম্মিকোৰূপচীযতী’’তি. চ এৰমাদি (দী. নি. ৩.২৬৫);

এৰং ইমিস্সা গাথায মাতুউপট্ঠানং, পিতুউপট্ঠানং, পুত্তদারস্স সঙ্গহো, অনাকুলা চ কম্মন্তাতি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি, পুত্তদারস্স সঙ্গহং ৰা দ্ৰিধা কত্ৰা পঞ্চ, মাতাপিতুউপট্ঠানং ৰা একমেৰ কত্ৰা তীণি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা মাতাপিতুউপট্ঠানন্তি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

দানঞ্চাতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি দানঞ্চাতি এত্থ দীযতে ইমিনাতি দানং, অত্তনো সন্তকং পরস্স পটিপাদীযতীতি ৰুত্তং হোতি. ধম্মস্স চরিযা, ধম্মা ৰা অনপেতা চরিযা ধম্মচরিযা. ঞাযন্তে ‘‘অম্হাকং ইমে’’তি ঞাতকা. ন অৰজ্জানি অনৰজ্জানি, অনিন্দিতানি অগরহিতানীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – দানং নাম পরং উদ্দিস্স সুবুদ্ধিপুব্বিকা অন্নাদিদসদানৰত্থুপরিচ্চাগচেতনা, তংসম্পযুত্তো ৰা অলোভো. অলোভেন হি তং ৰত্থুং পরস্স পটিপাদেতি, তেন ৰুত্তং ‘‘দীযতে ইমিনাতি দান’’ন্তি. তং বহুজনপিযমনাপতাদীনং দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকানং ফলৰিসেসানং অধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘দাযকো, সীহ দানপতি, বহুনো জনস্স পিযো হোতি মনাপো’’তি এৰমাদীনি (অ. নি. ৫.৩৪) চেত্থ সুত্তানি অনুস্সরিতব্বানি.

অপরো নযো – দানং নাম দুৰিধং আমিসদানং, ধম্মদানঞ্চ, তত্থ আমিসদানং ৰুত্তপ্পকারমেৰ. ইধলোকপরলোকদুক্খক্খযসুখাৰহস্স পন সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতস্স ধম্মস্স পরেসং হিতকামতায দেসনা ধম্মদানং , ইমেসঞ্চ দ্ৰিন্নং দানানং এতদেৰ অগ্গং. যথাহ –

‘‘সব্বদানং ধম্মদানং জিনাতি,

সব্বরসং ধম্মরসো জিনাতি;

সব্বরতিং ধম্মরতি জিনাতি,

তণ্হক্খযো সব্বদুক্খং জিনাতী’’তি. (ধ. প. ৩৫৪);

তত্থ আমিসদানস্স মঙ্গলত্তং ৰুত্তমেৰ. ধম্মদানং পন যস্মা অত্থপটিসংৰেদিতাদীনং গুণানং পদট্ঠানং, তস্মা মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘যথা যথা, ভিক্খৰে, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চা’’তি এৰমাদি (অ. নি. ৫.২৬).

ধম্মচরিযা নাম দসকুসলকম্মপথচরিযা. যথাহ – ‘‘তিৰিধা খো গহপতযো কাযেন ধম্মচরিযা সমচরিযা হোতী’’তি এৰমাদি. সা পনেসা ধম্মচরিযা সগ্গলোকূপপত্তিহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘ধম্মচরিযাসমচরিযাহেতু খো গহপতযো এৰমিধেকচ্চে সত্তা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তী’’তি (ম. নি. ১.৪৩৯).

ঞাতকা নাম মাতিতো ৰা পিতিতো ৰা যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা সম্বন্ধা. তেসং ভোগপারিজুঞ্ঞেন ৰা ব্যাধিপারিজুঞ্ঞেন ৰা অভিহতানং অত্তনো সমীপং আগতানং যথাবলং ঘাসচ্ছাদনধনধঞ্ঞাদীহি সঙ্গহো পসংসাদীনং দিট্ঠধম্মিকানং সুগতিগমনাদীনঞ্চ সম্পরাযিকানং ৰিসেসাধিগমানং হেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

অনৰজ্জানি কম্মানি নাম উপোসথঙ্গসমাদানৰেয্যাৰচ্চকরণআরামৰনরোপনসেতুকরণাদীনি কাযৰচীমনোসুচরিতকম্মানি. তানি হি নানপ্পকারহিতসুখাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চন্তি. ‘‘ঠানং খো পনেতং, ৰিসাখে, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং উপোসথং উপৰসিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্যা’’তি এৰমাদীনি চেত্থ সুত্তানি (অ. নি. ৮.৪৩) অনুস্সরিতব্বানি.

এৰং ইমিস্সা গাথায দানঞ্চ, ধম্মচরিযা চ, ঞাতকানঞ্চ সঙ্গহো, অনৰজ্জানি কম্মানীতি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা দানঞ্চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

আরতীতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি আরতী ৰিরতীতি এত্থ আরতীতি আরমণং, ৰিরতীতি ৰিরমণং, ৰিরমন্তি ৰা এতায সত্তাতি ৰিরতি. পাপাতি অকুসলা. মদনীযট্ঠেন মজ্জং, মজ্জস্স পানং মজ্জপানং, ততো মজ্জপানা. সংযমনং সংযমো অপ্পমজ্জনং অপ্পমাদো. ধম্মেসূতি কুসলেসু. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – আরতি নাম পাপে আদীনৰদস্সাৰিনো মনসা এৰ অনভিরতি. ৰিরতি নাম কম্মদ্ৰারৰসেন কাযৰাচাহি ৰিরমণং, সা চেসা ৰিরতি নাম সম্পত্তৰিরতি, সমাদানৰিরতি, সমুচ্ছেদৰিরতীতি তিৰিধা হোতি, তত্থ যা কুলপুত্তস্স অত্তনো জাতিং ৰা কুলং ৰা গোত্তং ৰা পটিচ্চ ‘‘ন মে এতং পতিরূপং, য্ৰাহং ইমং পাণং হনেয্যং, অদিন্নং আদিযেয্য’’ন্তিআদিনা নযেন সম্পত্তৰত্থুতো ৰিরতি, অযং সম্পত্তৰিরতি নাম. সিক্খাপদসমাদানৰসেন পৰত্তা সমাদানৰিরতি নাম, যস্সা পৰত্তিতো পভুতি কুলপুত্তো পাণাতিপাতাদীনি ন করোতি. অরিযমগ্গসম্পযুত্তা সমুচ্ছেদৰিরতি নাম, যস্সা পৰত্তিতো পভুতি অরিযসাৰকস্স পঞ্চ ভযানি ৰেরানি ৰূপসন্তানি হোন্তি. পাপং নাম যং তং ‘‘পাণাতিপাতো খো, গহপতিপুত্ত, কম্মকিলেসো, অদিন্নাদানং…পে… কামেসুমিচ্ছাচারো…পে… মুসাৰাদো’’তি এৰং ৰিত্থারেত্ৰা –

‘‘পাণাতিপাতো অদিন্নাদানং, মুসাৰাদো চ ৰুচ্চতি;

পরদারগমনঞ্চেৰ, নপ্পসংসন্তি পণ্ডিতা’’তি. (দী. নি. ৩.২৪৫) –

এৰং গাথায সঙ্গহিতং কম্মকিলেসসঙ্খাতং চতুব্বিধং অকুসলং, ততো পাপা. সব্বাপেসা আরতি চ ৰিরতি চ দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকভযৰেরপ্পহানাদিনানপ্পকারৰিসেসাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘পাণাতিপাতা পটিৰিরতো খো, গহপতিপুত্ত, অরিযসাৰকো’’তিআদীনি চেত্থ সুত্তানি অনুস্সরিতব্বানি.

মজ্জপানা সংযমো নাম পুব্বে ৰুত্তসুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানা ৰেরমণিযা এৰেতং অধিৰচনং. যস্মা পন মজ্জপাযী অত্থং ন জানাতি, ধম্মং ন জানাতি, মাতু অন্তরাযং করোতি, পিতু বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধতথাগতসাৰকানম্পি অন্তরাযং করোতি, দিট্ঠেৰ ধম্মে গরহং সম্পরাযে দুগ্গতিং অপরাপরিযে উম্মাদঞ্চ পাপুণাতি. মজ্জপানা পন সংযমো তেসং দোসানং ৰূপসমং তব্বিপরীতগুণসম্পদঞ্চ পাপুণাতি. তস্মা অযং মজ্জপানা সংযমো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বো.

কুসলেসু ধম্মেসু অপ্পমাদো নাম ‘‘কুসলানং ৰা ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা, অসাতচ্চকিরিযতা, অনট্ঠিতকিরিযতা, ওলীনৰুত্তিতা, নিক্খিত্তছন্দতা, নিক্খিত্তধুরতা, অনাসেৰনা, অভাৰনা, অবহুলীকম্মং, অনধিট্ঠানং, অননুযোগো, পমাদো. যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি পমাদো’’তি (ৰিভ. ৮৪৬). এত্থ ৰুত্তস্স পমাদস্স পটিপক্খৰসেন অত্থতো কুসলেসু ধম্মেসু সতিযা অৰিপ্পৰাসো ৰেদিতব্বো. সো নানপ্পকারকুসলাধিগমহেতুতো অমতাধিগমহেতুতো চ মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. তত্থ ‘‘অপ্পমত্তস্স আতাপিনো’’তি চ (ম. নি. ২.১৮; অ. নি. ৫.২৬), ‘‘অপ্পমাদো অমতং পদ’’ন্তি চ, এৰমাদি (ধ. প. ২১) সত্থু সাসনং অনুস্সরিতব্বং.

এৰং ইমিস্সা গাথায পাপা ৰিরতি, মজ্জপানা সংযমো, কুসলেসু ধম্মেসু অপ্পমাদোতি তীণি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা আরতীতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

গারৰোচাতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি গারৰো চাতি এত্থ গারৰোতি গরুভাৰো. নিৰাতোতি নীচৰুত্তিতা. সন্তুট্ঠীতি সন্তোসো. কতস্স জাননতা কতঞ্ঞুতা. কালেনাতি খণেন সমযেন. ধম্মস্স সৰনং ধম্মস্সৰনং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – গারৰো নাম গরুকারপ্পযোগারহেসু বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধতথাগতসাৰকআচরিযুপজ্ঝাযমাতাপিতুজেট্ঠকভাতিকভগিনীআদীসু যথানুরূপং গরুকারো গরুকরণং সগারৰতা. স চাযং গারৰো যস্মা সুগতিগমনাদীনং হেতু. যথাহ –

‘‘গরুকাতব্বং গরুং করোতি, মানেতব্বং মানেতি, পূজেতব্বং পূজেতি. সো তেন কম্মেন এৰং সমত্তেন এৰং সমাদিন্নেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি. নো চে কাযস্স…পে… উপপজ্জতি, সচে মনুস্সত্তং আগচ্ছতি, যত্থ যত্থ পচ্চাজাযতি, উচ্চাকুলীনো হোতী’’তি (ম. নি. ৩.২৯৫).

যথা চাহ – ‘‘সত্তিমে, ভিক্খৰে, অপরিহানিযা ধম্মা. কতমে সত্ত? সত্থুগারৰতা’’তিআদি (অ. নি. ৭.৩৩), তস্মা মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

নিৰাতো নাম নীচমনতা নিৰাতৰুত্তিতা, যায সমন্নাগতো পুগ্গলো নিহতমানো নিহতদপ্পো পাদপুঞ্ছনকচোল়সদিসো ছিন্নৰিসাণউসভসমো উদ্ধটদাঠসপ্পসমো চ হুত্ৰা সণ্হো সখিলো সুখসম্ভাসো হোতি, অযং নিৰাতো. স্ৰাযং যসাদিগুণপ্পটিলাভহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. আহ চ ‘‘নিৰাতৰুত্তি অত্থদ্ধো, তাদিসো লভতে যস’’ন্তি এৰমাদি (দী. নি. ৩.২৭৩).

সন্তুট্ঠি নাম ইতরীতরপচ্চযসন্তোসো, সো দ্ৰাদসৰিধো হোতি. সেয্যথিদং – চীৰরে যথালাভসন্তোসো, যথাবলসন্তোসো, যথাসারুপ্পসন্তোসোতি তিৰিধো. এৰং পিণ্ডপাতাদীসু.

তস্সাযং পভেদৰণ্ণনা – ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা. সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ পন ভিক্খু আবাধিকো হোতি, গরুং চীৰরং পারুপন্তো ওণমতি ৰা কিলমতি ৰা, সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. অপরো ভিক্খু পণীতপচ্চযলাভী হোতি, সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘং চীৰরং লভিত্ৰা ‘‘ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং বহুস্সুতানঞ্চ অনুরূপ’’ন্তি তেসং দত্ৰা অত্তনা সঙ্কারকূটা ৰা অঞ্ঞতো ৰা কুতোচি নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা সঙ্ঘাটিং করিত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভসন্তোসো. অথ পন ভিক্খু আবাধিকো হোতি, লূখং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা গাল়্হং রোগাতঙ্কং পাপুণাতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পিমধুখীরাদীনি ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো ভিক্খু পণীতং পিণ্ডপাতং লভতি, সো ‘‘অযং পিণ্ডপাতো থেরানং চিরপব্বজিতানং অঞ্ঞেসঞ্চ পণীতপিণ্ডপাতং ৰিনা অযাপেন্তানং সব্রহ্মচারীনং অনুরূপো’’তি তেসং দত্ৰা অত্তনা পিণ্ডায চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খুনো সেনাসনং পাপুণাতি. সো তেনেৰ সন্তুস্সতি, পুন অঞ্ঞং সুন্দরতরম্পি পাপুণন্তং ন গণ্হাতি, অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো. অথ পন ভিক্খু আবাধিকো হোতি, নিৰাতসেনাসনে ৰসন্তো অতিৰিয পিত্তরোগাদীহি আতুরীযতি. সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স পাপুণনে সৰাতে সীতলসেনাসনে ৰসিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো. অপরো ভিক্খু সুন্দরং সেনাসনং পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি ‘‘সুন্দরসেনাসনং পমাদট্ঠানং, তত্র নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স চ পুন পটিবুজ্ঝতো কামৰিতক্কো সমুদাচরতী’’তি. সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অজ্ঝোকাসরুক্খমূলপণ্ণকুটীসু যত্থ কত্থচি নিৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি হরীতকং ৰা আমলকং ৰা. সো তেনেৰ যাপেতি, অঞ্ঞেহি লদ্ধসপ্পিমধুফাণিতাদিম্পি ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি, অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. অথ পন ভিক্খু আবাধিকো হোতি, তেলেনত্থিকো ফাণিতং লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলেন ভেসজ্জং কত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি, অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো. অপরো ভিক্খু একস্মিং ভাজনে পূতিমুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং ‘‘গণ্হথ, ভন্তে, যদিচ্ছসী’’তি ৰুচ্চমানো সচস্স তেসং দ্ৰিন্নমঞ্ঞতরেনপি ব্যাধি ৰূপসম্মতি, অথ ‘‘পূতিমুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিত’’ন্তি চ ‘‘পূতিমুত্তভেসজ্জং নিস্সায পব্বজ্জা, তত্থ তে যাৰজীৰং উস্সাহো করণীযোতি ৰুত্ত’’ন্তি (মহাৰ. ১২৮) চ চিন্তেন্তো চতুমধুরভেসজ্জং পটিক্খিপিত্ৰা পূতিমুত্তহরীতকেন ভেসজ্জং করোন্তোপি পরমসন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো.

এৰংপভেদো সব্বোপেসো সন্তোসো সন্তুট্ঠীতি ৰুচ্চতি. সা অত্রিচ্ছতামহিচ্ছতাপাপিচ্ছতাদীনং পাপধম্মানং পহানাধিগমহেতুতো, সুগতিহেতুতো, অরিযমগ্গসম্ভারভাৰতো, চাতুদ্দিসাদিভাৰহেতুতো চ মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা. আহ চ –

‘‘চাতুদ্দিসো অপ্পটিঘো চ হোতি,

সন্তুস্সমানো ইতরীতরেনা’’তি. এৰমাদি (সু. নি. ৪২);

কতঞ্ঞুতা নাম অপ্পস্স ৰা বহুস্স ৰা যেন কেনচি কতস্স উপকারস্স পুনপ্পুনং অনুস্সরণভাৰেন জাননতা. অপিচ নেরযিকাদিদুক্খপরিত্তাণতো পুঞ্ঞানি এৰ পাণীনং বহূপকারানি, ততো তেসম্পি উপকারানুস্সরণতা কতঞ্ঞুতাতি ৰেদিতব্বা. সা সপ্পুরিসেহি পসংসনীযাদিনানপ্পকারৰিসেসাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি. আহ চ ‘‘দ্ৰেমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা দুল্লভা লোকস্মিং. কতমে দ্ৰে? যো চ পুব্বকারী যো চ কতঞ্ঞূ কতৰেদী’’তি (অ. নি. ২.১২০).

কালেন ধম্মস্সৰনং নাম যস্মিং কালে উদ্ধচ্চসহগতং চিত্তং হোতি, কামৰিতক্কাদীনং ৰা অঞ্ঞতরেন অভিভূতং, তস্মিং কালে তেসং ৰিনোদনত্থং ধম্মস্সৰনং. অপরে আহু ‘‘পঞ্চমে পঞ্চমে দিৰসে ধম্মস্সৰনং কালেন ধম্মস্সৰনং নাম. যথাহ আযস্মা অনুরুদ্ধো ‘পঞ্চাহিকং খো পন মযং, ভন্তে, সব্বরত্তিং ধম্মিযা কথায সন্নিসীদামা’’’তি (ম. নি. ১.৩২৭; মহাৰ. ৪৬৬).

অপিচ যস্মিং কালে কল্যাণমিত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা সক্কা হোতি অত্তনো কঙ্খাৰিনোদকং ধম্মং সোতুং, তস্মিং কালেপি ধম্মস্সৰনং কালেন ধম্মস্সৰনন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহ ‘‘তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতী’’তিআদি (দী. নি. ৩.৩৫৮). তদেতং কালেন ধম্মস্সৰনং নীৰরণপ্পহানচতুরানিসংসআসৰক্খযাদিনানপ্পকারৰিসেসাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘যস্মিং, ভিক্খৰে, সমযে অরিযসাৰকো অট্ঠিং কত্ৰা মনসি কত্ৰা সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা ওহিতসোতো ধম্মং সুণাতি, পঞ্চস্স নীৰরণা তস্মিং সমযে ন হোন্তী’’তি চ (সং. নি. ৫.২১৯).

‘‘সোতানুগতানং, ভিক্খৰে, ধম্মানং…পে… সুপ্পটিৰিদ্ধানং চত্তারো আনিসংসা পাটিকঙ্খা’’তি চ (অ. নি. ৪.১৯১).

‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, ধম্মা কালেন কালং সম্মা ভাৰিযমানা সম্মা অনুপরিৰত্তিযমানা অনুপুব্বেন আসৰানং খযং পাপেন্তি. কতমে চত্তারো? কালেন ধম্মস্সৰন’’ন্তি চ এৰমাদি (অ. নি. ৪.১৪৭).

এৰং ইমিস্সা গাথায গারৰো, নিৰাতো, সন্তুট্ঠি, কতঞ্ঞুতা, কালেন ধম্মস্সৰনন্তি পঞ্চ মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা গারৰো চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

খন্তীচাতিগাথাৰণ্ণনা

১০. ইদানি খন্তী চাতি এত্থ খমনং খন্তি. পদক্খিণগ্গাহিতায সুখং ৰচো অস্মিন্তি সুৰচো, সুৰচস্স কম্মং সোৰচস্সং, সোৰচস্সস্স ভাৰো সোৰচস্সতা. কিলেসানং সমিতত্তা সমণা. দস্সনন্তি পেক্খনং. ধম্মস্স সাকচ্ছা ধম্মসাকচ্ছা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি. অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা খন্তি নাম অধিৰাসনক্খন্তি, তায সমন্নাগতো ভিক্খু দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তে ৰধবন্ধাদীহি ৰা ৰিহেসন্তে পুগ্গলে অসুণন্তো ৰিয অপস্সন্তো ৰিয চ নিব্বিকারো হোতি খন্তিৰাদী ৰিয. যথাহ –

‘‘অহু অতীতমদ্ধানং, সমণো খন্তিদীপনো;

তং খন্তিযাযেৰ ঠিতং, কাসিরাজা অছেদযী’’তি. (জা. ১.৪.৫১);

ভদ্রকতো ৰা মনসি করোতি ততো উত্তরি অপরাধাভাৰেন আযস্মা পুণ্ণত্থেরো ৰিয. যথাহ সো –

‘‘সচে মং, ভন্তে, সুনাপরন্তকা মনুস্সা অক্কোসিস্সন্তি পরিভাসিস্সন্তি, তত্থ মে এৰং ভৰিস্সতি ‘ভদ্দকা ৰতিমে সুনাপরন্তকা মনুস্সা, সুভদ্দকা ৰতিমে সুনাপরন্তকা মনুস্সা, যং মে নযিমে পাণিনা পহারং দেন্তী’’’তিআদি (ম. নি. ৩.৩৯৬; সং. নি. ৪.৮৮).

যায চ সমন্নাগতো ইসীনম্পি পসংসনীযো হোতি. যথাহ সরভঙ্গো ইসি –

‘‘কোধং ৰধিত্ৰা ন কদাচি সোচতি,

মক্খপ্পহানং ইসযো ৰণ্ণযন্তি;

সব্বেসং ৰুত্তং ফরুসং খমেথ,

এতং খন্তিং উত্তমমাহু সন্তো’’তি. (জা. ২.১৭.৬৪);

দেৰতানম্পি পসংসনীযো হোতি. যথাহ সক্কো দেৰানমিন্দো –

‘‘যো হৰে বলৰা সন্তো, দুব্বলস্স তিতিক্খতি;

তমাহু পরমং খন্তিং, নিচ্চং খমতি দুব্বলো’’তি. (সং. নি. ১.২৫০-২৫১);

বুদ্ধানম্পি পসংসনীযো হোতি. যথাহ ভগৰা –

‘‘অক্কোসং ৰধবন্ধঞ্চ, অদুট্ঠো যো তিতিক্খতি;

খন্তীবলং বলাণীকং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৩৯৯);

সা পনেসা খন্তি এতেসঞ্চ ইধ ৰণ্ণিতানং অঞ্ঞেসঞ্চ গুণানং অধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা.

সোৰচস্সতা নাম সহধম্মিকং ৰুচ্চমানে ৰিক্খেপং ৰা তুণ্হীভাৰং ৰা গুণদোসচিন্তনং ৰা অনাপজ্জিত্ৰা অতিৰিয আদরঞ্চ গারৰঞ্চ নীচমনতঞ্চ পুরক্খত্ৰা সাধূতি ৰচনকরণতা. সা সব্রহ্মচারীনং সন্তিকা ওৰাদানুসাসনিপ্পটিলাভহেতুতো দোসপ্পহানগুণাধিগমহেতুতো চ মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

সমণানং দস্সনং নাম উপসমিতকিলেসানং ভাৰিতকাযৰচীচিত্তপঞ্ঞানং উত্তমদমথসমথসমন্নাগতানং পব্বজিতানং উপসঙ্কমনুপট্ঠানানুস্সরণস্সৰনদস্সনং, সব্বম্পি ওমকদেসনায দস্সনন্তি ৰুত্তং, তং মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং. কস্মা? বহূপকারত্তা. আহ চ ‘‘দস্সনম্পহং, ভিক্খৰে, তেসং ভিক্খূনং বহূপকারং ৰদামী’’তিআদি (ইতিৰু. ১০৪). যতো হিতকামেন কুলপুত্তেন সীলৰন্তে ভিক্খূ ঘরদ্ৰারং সম্পত্তে দিস্ৰা যদি দেয্যধম্মো অত্থি, যথাবলং দেয্যধম্মেন পতিমানেতব্বা. যদি নত্থি, পঞ্চপতিট্ঠিতং কত্ৰা ৰন্দিতব্বা. তস্মিম্পি অসম্পজ্জমানে অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা নমস্সিতব্বা, তস্মিম্পি অসম্পজ্জমানে পসন্নচিত্তেন পিযচক্খূহি সম্পস্সিতব্বা. এৰং দস্সনমূলকেনপি হি পুঞ্ঞেন অনেকানি জাতিসহস্সানি চক্খুম্হি রোগো ৰা দাহো ৰা উস্সদা ৰা পিল়কা ৰা ন হোন্তি, ৰিপ্পসন্নপঞ্চৰণ্ণসস্সিরিকানি হোন্তি চক্খূনি রতনৰিমানে উগ্ঘাটিতমণিকৰাটসদিসানি, সতসহস্সকপ্পমত্তং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তীনং লাভী হোতি. অনচ্ছরিযঞ্চেতং, যং মনুস্সভূতো সপ্পঞ্ঞজাতিকো সম্মা পৰত্তিতেন সমণদস্সনমযেন পুঞ্ঞেন এৰরূপং ৰিপাকসম্পত্তিং অনুভৰেয্য, যত্থ তিরচ্ছানগতানম্পি কেৰলং সদ্ধামত্তকেন কতস্স সমণদস্সনস্স এৰং ৰিপাকসম্পত্তিং ৰণ্ণযন্তি.

‘‘উলূকো মণ্ডলক্খিকো, ৰেদিযকে চিরদীঘৰাসিকো;

সুখিতো ৰত কোসিযো অযং, কালুট্ঠিতং পস্সতি বুদ্ধৰরং.

‘‘মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা, ভিক্খুসঙ্ঘে অনুত্তরে;

কপ্পানং সতসহস্সানি, দুগ্গতেসো ন গচ্ছতি.

‘‘স দেৰলোকা চৰিত্ৰা, কুসলকম্মেন চোদিতো;

ভৰিস্সতি অনন্তঞাণো, সোমনস্সোতি ৰিস্সুতো’’তি. (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪৪);

কালেন ধম্মসাকচ্ছা নাম পদোসে ৰা পচ্চূসে ৰা দ্ৰে সুত্তন্তিকা ভিক্খূ অঞ্ঞমঞ্ঞং সুত্তন্তং সাকচ্ছন্তি, ৰিনযধরা ৰিনযং, আভিধম্মিকা অভিধম্মং, জাতকভাণকা জাতকং, অট্ঠকথিকা অট্ঠকথং, লীনুদ্ধতৰিচিকিচ্ছাপরেতচিত্তৰিসোধনত্থং ৰা তম্হি তম্হি কালে সাকচ্ছন্তি, অযং কালেন ধম্মসাকচ্ছা. সা আগমব্যত্তিআদীনং গুণানং হেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতীতি.

এৰং ইমিস্সা গাথায খন্তি, সোৰচস্সতা, সমণদস্সনং, কালেন ধম্মসাকচ্ছাতি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা খন্তী চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

তপোচাতিগাথাৰণ্ণনা

১১. ইদানি তপো চাতি এত্থ পাপকে ধম্মে তপতীতি তপো. ব্রহ্মং চরিযং, ব্রহ্মানং ৰা চরিযং ব্রহ্মচরিযং, সেট্ঠচরিযন্তি ৰুত্তং হোতি. অরিযসচ্চানং দস্সনং অরিযসচ্চানদস্সনং, অরিযসচ্চানি দস্সনন্তিপি একে, তং ন সুন্দরং. নিক্খন্তং ৰানতোতি নিব্বানং, সচ্ছিকরণং সচ্ছিকিরিযা, নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযা নিব্বানসচ্ছিকিরিযা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – তপো নাম অভিজ্ঝাদোমনস্সাদীনং তপনতো ইন্দ্রিযসংৰরো, কোসজ্জস্স ৰা তপনতো ৰীরিযং, তেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো আতাপীতি ৰুচ্চতি. স্ৰাযং অভিজ্ঝাদিপ্পহানঝানাদিপ্পটিলাভহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বো.

ব্রহ্মচরিযং নাম মেথুনৰিরতিসমণধম্মসাসনমগ্গানমধিৰচনং. তথা হি ‘‘অব্রহ্মচরিযং পহায ব্রহ্মচারী হোতী’’তি এৰমাদীসু (দী. নি. ১.১৯৪; ম. নি. ১.২৯২) মেথুনৰিরতি ব্রহ্মচরিযন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘ভগৰতি নো, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং ৰুস্সতীতি? এৰমাৰুসো’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.২৫৭) সমণধম্মো. ‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ইদং ব্রহ্মচরিযং ন ইদ্ধঞ্চেৰ ভৰিস্সতি ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞ’’ন্তি এৰমাদীসু (দী. নি. ২.১৬৮; সং. নি. ৫.৮২২; উদা. ৫১) সাসনং. ‘‘অযমেৰ খো, ভিক্খু, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ব্রহ্মচরিযং. সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠী’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৫.৬) মগ্গো. ইধ পন অরিযসচ্চদস্সনেন পরতো মগ্গস্স সঙ্গহিতত্তা অৰসেসং সব্বম্পি ৰট্টতি. তঞ্চেতং উপরূপরি নানপ্পকারৰিসেসাধিগমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং.

অরিযসচ্চান দস্সনং নাম কুমারপঞ্হে ৰুত্তানং চতুন্নং অরিযসচ্চানং অভিসমযৰসেন মগ্গদস্সনং, তং সংসারদুক্খৰীতিক্কমহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰুচ্চতি.

নিব্বানসচ্ছিকিরিযা নাম ইধ অরহত্তফলং নিব্বানন্তি অধিপ্পেতং. তম্পি হি পঞ্চগতিৰাননেন ৰানসঞ্ঞিতায তণ্হায নিক্খন্তত্তা নিব্বানন্তি ৰুচ্চতি. তস্স পত্তি ৰা পচ্চৰেক্খণা ৰা সচ্ছিকিরিযাতি ৰুচ্চতি. ইতরস্স পন নিব্বানস্স অরিযসচ্চানং দস্সনেনেৰ সচ্ছিকিরিযা সিদ্ধা, তেনেতং ইধ নাধিপ্পেতং. এৰমেসা নিব্বানসচ্ছিকিরিযা দিট্ঠধম্মিকসুখৰিহারাদিহেতুতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বা.

এৰং ইমিস্সা গাথায তপো ব্রহ্মচরিযং, অরিযসচ্চানং দস্সনং, নিব্বানসচ্ছিকিরিযাতি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা তপো চাতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

ফুট্ঠস্সলোকধম্মেহীতিগাথাৰণ্ণনা

১২. ইদানি ফুট্ঠস্স লোকধম্মেহীতি এত্থ ফুট্ঠস্সাতি ফুসিতস্স ছুপিতস্স সম্পত্তস্স. লোকে ধম্মা লোকধম্মা, যাৰ লোকপ্পৰত্তি, তাৰ অনিৰত্তকা ধম্মাতি ৰুত্তং হোতি. চিত্তন্তি মনো মানসং. যস্সাতি নৰস্স ৰা মজ্ঝিমস্স ৰা থেরস্স ৰা. ন কম্পতীতি ন চলতি ন ৰেধতি. অসোকন্তি নিস্সোকং অব্বূল়্হসোকসল্লং. ৰিরজন্তি ৰিগতরজং ৰিদ্ধংসিতরজং. খেমন্তি অভযং নিরুপদ্দৰং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি অযং পদৰণ্ণনা.

অত্থৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – ফুট্ঠস্স লোকধম্মেহি চিত্তং যস্স ন কম্পতি নাম যস্স লাভালাভাদীহি অট্ঠহি লোকধম্মেহি ফুট্ঠস্স অজ্ঝোত্থটস্স চিত্তং ন কম্পতি ন চলতি ন ৰেধতি, তস্স তং চিত্তং কেনচি অকম্পনীযলোকুত্তমভাৰাৰহনতো মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং.

কস্স চ এতেহি ফুট্ঠস্স চিত্তং ন কম্পতীতি? অরহতো খীণাসৰস্স, ন অঞ্ঞস্স কস্সচি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘সেলো যথা একগ্ঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি;

এৰং রূপা রসা সদ্দা, গন্ধা ফস্সা চ কেৰলা.

‘‘ইট্ঠা ধম্মা অনিট্ঠা চ, ন পৰেধেন্তি তাদিনো;

ঠিতং চিত্তং ৰিপ্পমুত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতী’’তি. (মহাৰ. ২৪৪);

অসোকং নাম খীণাসৰস্সেৰ চিত্তং. তঞ্হি য্ৰাযং ‘‘সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো চেতসো পরিনিজ্ঝাযিতত্ত’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ২৩৭) নযেন ৰুচ্চতি সোকো, তস্স অভাৰতো অসোকং. কেচি নিব্বানং ৰদন্তি, তং পুরিমপদেন নানুসন্ধিযতি. যথা চ অসোকং, এৰং ৰিরজং খেমন্তিপি খীণাসৰস্সেৰ চিত্তং. তঞ্হি রাগদোসমোহরজানং ৰিগতত্তা ৰিরজং, চতূহি চ যোগেহি খেমত্তা খেমং, যতো এতং তেন তেনাকারেন তম্হি তম্হি পৰত্তিক্খণে গহেত্ৰা নিদ্দিট্ঠৰসেন তিৰিধম্পি অপ্পৰত্তক্খন্ধতাদিলোকুত্তমভাৰাৰহনতো আহুনেয্যাদিভাৰাৰহনতো চ মঙ্গলন্তি ৰেদিতব্বং.

এৰং ইমিস্সা গাথায অট্ঠলোকধম্মেহি অকম্পিতচিত্তং, অসোকচিত্তং, ৰিরজচিত্তং, খেমচিত্তন্তি চত্তারি মঙ্গলানি ৰুত্তানি. মঙ্গলত্তঞ্চ নেসং তত্থ তত্থ ৰিভাৰিতমেৰাতি.

নিট্ঠিতা ফুট্ঠস্স লোকধম্মেহীতি ইমিস্সা গাথায অত্থৰণ্ণনা.

এতাদিসানীতিগাথাৰণ্ণনা

১৩. এৰং ভগৰা অসেৰনা চ বালানন্তিআদীহি দসহি গাথাহি অট্ঠতিংস মহামঙ্গলানি কথেত্ৰা ইদানি এতানেৰ অত্তনা ৰুত্তমঙ্গলানি থুনন্তো ‘‘এতাদিসানি কত্ৰানা’’তি অৰসানগাথমভাসি.

তস্সাযমত্থৰণ্ণনা – এতাদিসানীতি এতানি ঈদিসানি মযা ৰুত্তপ্পকারানি বালানং অসেৰনাদীনি. কত্ৰানাতি কত্ৰা. কত্ৰান কত্ৰা করিত্ৰাতি হি অত্থতো অনঞ্ঞং. সব্বত্থমপরাজিতাতি সব্বত্থ খন্ধকিলেসাভিসঙ্খারদেৰপুত্তমারপ্পভেদেসু চতূসু পচ্চত্থিকেসু একেনাপি অপরাজিতা হুত্ৰা, সযমেৰ তে চত্তারো মারে পরাজেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. মকারো চেত্থ পদসন্ধিকরমত্তোতি ৰিঞ্ঞাতব্বো.

সব্বত্থ সোত্থিং গচ্ছন্তীতি এতাদিসানি মঙ্গলানি কত্ৰা চতূহি মারেহি অপরাজিতা হুত্ৰা সব্বত্থ ইধলোকপরলোকেসু ঠানচঙ্কমনাদীসু চ সোত্থিং গচ্ছন্তি, বালসেৰনাদীহি যে উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, তেসং অভাৰা সোত্থিং গচ্ছন্তি, অনুপদ্দুতা অনুপসট্ঠা খেমিনো অপ্পটিভযা গচ্ছন্তীতি ৰুত্তং হোতি. অনুনাসিকো চেত্থ গাথাবন্ধসুখত্থং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

তং তেসং মঙ্গলমুত্তমন্তি ইমিনা গাথাপদেন ভগৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি. কথং? এৰং, দেৰপুত্ত, যে এতাদিসানি করোন্তি, তে যস্মা সব্বত্থ সোত্থিং গচ্ছন্তি, তস্মা তং বালানং অসেৰনাদিঅট্ঠতিংসৰিধম্পি তেসং এতাদিসকারকানং মঙ্গলমুত্তমং সেট্ঠং পৰরন্তি গণ্হাহীতি.

এৰঞ্চ ভগৰতা নিট্ঠাপিতায দেসনায পরিযোসানে কোটিসতসহস্সদেৰতাযো অরহত্তং পাপুণিংসু, সোতাপত্তিসকদাগামিঅনাগামিফলসম্পত্তানং গণনা অসঙ্খ্যেয্যা অহোসি. অথ ভগৰা দুতিযদিৰসে আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘ইমং পন, আনন্দ, রত্তিং অঞ্ঞতরা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা মঙ্গলপঞ্হং পুচ্ছি, অথস্সাহং অট্ঠতিংস মঙ্গলানি অভাসিং, উগ্গণ্হাহি, আনন্দ, ইমং মঙ্গলপরিযাযং, উগ্গহেত্ৰা ভিক্খূ ৰাচেহী’’তি. থেরো উগ্গহেত্ৰা ভিক্খূ ৰাচেসি. তযিদং আচরিযপরম্পরায আভতং যাৰজ্জতনা পৰত্ততি, ‘‘এৰমিদং ব্রহ্মচরিযং ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’’ন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি এতেস্ৰেৰ মঙ্গলেসু ঞাণপরিচযপাটৰত্থং অযমাদিতো পভুতি যোজনা – এৰমিমে ইধলোকপরলোকলোকুত্তরসুখকামা সত্তা বালজনসেৰনং পহায, পণ্ডিতে নিস্সায, পূজনেয্যে পূজেত্ৰা, পতিরূপদেসৰাসেন পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতায কুসলপ্পৰত্তিযং চোদিযমানা অত্তানং সম্মা পণিধায, বাহুসচ্চসিপ্পৰিনযেহি অলঙ্কতত্তভাৰা, ৰিনযানুরূপং সুভাসিতং ভাসমানা, যাৰ গিহিভাৰং ন ৰিজহন্তি, তাৰ মাতাপিতূপট্ঠানেন পোরাণং ইণমূলং ৰিসোধযমানা, পুত্তদারসঙ্গহেন নৰং ইণমূলং পযোজযমানা, অনাকুলকম্মন্ততায ধনধঞ্ঞাদিসমিদ্ধিং পাপুণন্তা, দানেন ভোগসারং ধম্মচরিযায জীৰিতসারঞ্চ গহেত্ৰা, ঞাতিসঙ্গহেন সকজনহিতং অনৰজ্জকম্মন্ততায পরজনহিতঞ্চ করোন্তা, পাপৰিরতিযা পরূপঘাতং মজ্জপানসংযমেন অত্তূপঘাতঞ্চ ৰিৰজ্জেত্ৰা, ধম্মেসু অপ্পমাদেন কুসলপক্খং ৰড্ঢেত্ৰা, ৰড্ঢিতকুসলতায গিহিব্যঞ্জনং ওহায পব্বজিতভাৰে ঠিতাপি বুদ্ধবুদ্ধসাৰকূপজ্ঝাযাচরিযাদীসু গারৰেন নিৰাতেন চ ৰত্তসম্পদং আরাধেত্ৰা, সন্তুট্ঠিযা পচ্চযগেধং পহায, কতঞ্ঞুতায সপ্পুরিসভূমিযং ঠত্ৰা, ধম্মস্সৰনেন চিত্তলীনতং পহায, খন্তিযা সব্বপরিস্সযে অভিভৰিত্ৰা, সোৰচস্সতায সনাথং অত্তানং কত্ৰা, সমণদস্সনেন পটিপত্তিপযোগং পস্সন্তা, ধম্মসাকচ্ছায কঙ্খাট্ঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং ৰিনোদেত্ৰা, ইন্দ্রিযসংৰরতপেন সীলৰিসুদ্ধিং সমণধম্মব্রহ্মচরিযেন চিত্তৰিসুদ্ধিং ততো পরা চ চতস্সো ৰিসুদ্ধিযো সম্পাদেন্তা, ইমায পটিপদায অরিযসচ্চদস্সনপরিযাযং ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিং পত্ৰা অরহত্তফলসঙ্খ্যং নিব্বানং সচ্ছিকরোন্তি, যং সচ্ছিকরিত্ৰা সিনেরুপব্বতো ৰিয ৰাতৰুট্ঠীহি অট্ঠহি লোকধম্মেহি অৰিকম্পমানচিত্তা অসোকা ৰিরজা খেমিনো হোন্তি. যে চ খেমিনো হোন্তি, তে সব্বত্থ একেনপি অপরাজিতা হোন্তি, সব্বত্থ সোত্থিং গচ্ছন্তি. তেনাহ ভগৰা –

‘‘এতাদিসানি কত্ৰান, সব্বত্থমপরাজিতা;

সব্বত্থ সোত্থিং গচ্ছন্তি, তং তেসং মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

মঙ্গলসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. রতনসুত্তৰণ্ণনা

নিক্খেপপ্পযোজনং

ইদানি যানীধ ভূতানীতিএৰমাদিনা মঙ্গলসুত্তানন্তরং নিক্খিত্তস্স রতনসুত্তস্স অত্থৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো. তস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং ৰত্ৰা ততো পরং সুপরিসুদ্ধেন তিত্থেন নদিতল়াকাদীসু সলিলজ্ঝোগাহণমিৰ সুপরিসুদ্ধেন নিদানেন ইমস্স সুত্তস্স অত্থজ্ঝোগাহণং দস্সেতুং –

‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেতং ইমং নযং;

পকাসেত্ৰান এতস্স, করিস্সামত্থৰণ্ণনং’’.

তত্থ যস্মা মঙ্গলসুত্তেন অত্তরক্খা অকল্যাণকরণকল্যাণাকরণপচ্চযানঞ্চ আসৰানং পটিঘাতো দস্সিতো, ইমঞ্চ সুত্তং পরারক্খং অমনুস্সাদিপচ্চযানঞ্চ আসৰানং পটিঘাতং সাধেতি, তস্মা তদনন্তরং নিক্খিত্তং সিযাতি.

ইদং তাৰস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং.

ৰেসালিৰত্থু

ইদানি ‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেত’’ন্তি এত্থাহ ‘‘কেন পনেতং সুত্তং ৰুত্তং, কদা কত্থ, কস্মা চ ৰুত্ত’’ন্তি. ৰুচ্চতে – ইদঞ্হি ভগৰতা এৰ ৰুত্তং, ন সাৰকাদীহি. তঞ্চ যদা দুব্ভিক্খাদীহি উপদ্দৰেহি উপদ্দুতায ৰেসালিযা লিচ্ছৰীহি রাজগহতো যাচিত্ৰা ভগৰা ৰেসালিং আনীতো, তদা ৰেসালিযং তেসং উপদ্দৰানং পটিঘাতত্থায ৰুত্তন্তি. অযং তেসং পঞ্হানং সঙ্খেপৰিস্সজ্জনা. ৰিত্থারতো পন ৰেসালিৰত্থুতো পভুতি পোরাণেহি ৰণ্ণীযতি.

তত্রাযং ৰণ্ণনা – বারাণসিরঞ্ঞো কির অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি গব্ভো সণ্ঠাসি, সা তং ঞত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেদেসি, রাজা গব্ভপরিহারং অদাসি. সা সম্মা পরিহরিযমানগব্ভা গব্ভপরিপাককালে ৰিজাযনঘরং পাৰিসি. পুঞ্ঞৰতীনং পচ্চূসসমযে গব্ভৰুট্ঠানং হোতি. সা চ তাসং অঞ্ঞতরা, তেন পচ্চূসসমযে অলত্তকপটলবন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসং মংসপেসিং ৰিজাযি. ততো ‘‘অঞ্ঞা দেৰিযো সুৰণ্ণবিম্বসদিসে পুত্তে ৰিজাযন্তি, অগ্গমহেসী মংসপেসিন্তি রঞ্ঞো পুরতো মম অৰণ্ণো উপ্পজ্জেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা তেন অৰণ্ণভযেন তং মংসপেসিং একস্মিং ভাজনে পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞতরেন পটিকুজ্জিত্ৰা রাজমুদ্দিকায লঞ্ছিত্ৰা গঙ্গায সোতে পক্খিপাপেসি. মনুস্সেহি ছড্ডিতমত্তে দেৰতা আরক্খং সংৰিদহিংসু. সুৰণ্ণপট্টকঞ্চেত্থ জাতিহিঙ্গুলকেন ‘‘বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা পজা’’তি লিখিত্ৰা বন্ধিংসু. ততো তং ভাজনং ঊমিভযাদীহি অনুপদ্দুতং গঙ্গাসোতেন পাযাসি.

তেন চ সমযেন অঞ্ঞতরো তাপসো গোপালকুলং নিস্সায গঙ্গাতীরে ৰিহরতি. সো পাতোৰ গঙ্গং ওতরন্তো ভাজনং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায অগ্গহেসি. ততো তত্থ তং অক্খরপট্টকং রাজমুদ্দিকালঞ্ছনঞ্চ দিস্ৰা মুঞ্চিত্ৰা তং মংসপেসিং অদ্দস, দিস্ৰানস্স এতদহোসি ‘‘সিযা গব্ভো, তথা হিস্স দুগ্গন্ধপূতিভাৰো নত্থী’’তি. তং অস্সমং নেত্ৰা সুদ্ধে ওকাসে ঠপেসি. অথ অড্ঢমাসচ্চযেন দ্ৰে মংসপেসিযো অহেসুং. তাপসো দিস্ৰা সাধুতরং ঠপেসি, ততো পুন অড্ঢমাসচ্চযেন একমেকিস্সা পেসিযা হত্থপাদসীসানমত্থায পঞ্চ পঞ্চ পিল়কা উট্ঠহিংসু. তাপসো দিস্ৰা পুন সাধুতরং ঠপেসি. অথ অড্ঢমাসচ্চযেন একা মংসপেসি সুৰণ্ণবিম্বসদিসো দারকো, একা দারিকা অহোসি. তেসু তাপসস্স পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি. অঙ্গুট্ঠকতো চস্স খীরং নিব্বত্তি. ততো পভুতি চ খীরভত্তং লভতি, সো ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা খীরং দারকানং মুখে আসিঞ্চতি. তেসং যং যং উদরং পৰিট্ঠং, তং সব্বং মণিভাজনগতং ৰিয দিস্সতি. এৰং লিচ্ছৰী অহেসুং. অপরে পনাহু ‘‘সিব্বেত্ৰা ঠপিতা ৰিয নেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং লীনা ছৰি অহোসী’’তি. এৰং তে নিচ্ছৰিতায ৰা লীনচ্ছৰিতায ৰা লিচ্ছৰীতি পঞ্ঞাযিংসু.

তাপসো দারকে পোসেন্তো উস্সূরে গামং পিণ্ডায পৰিসতি, অতিদিৰা পটিক্কমতি. তস্স তং ব্যাপারং ঞত্ৰা গোপালকা আহংসু, ‘‘ভন্তে, পব্বজিতানং দারকপোসনং পলিবোধো, অম্হাকং দারকে দেথ, মযং পোসেস্সাম, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি. তাপসো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণি. গোপালকা দুতিযদিৰসে মগ্গং সমং কত্ৰা পুপ্ফেহি ওকিরিত্ৰা ধজপটাকং উস্সাপেত্ৰা তূরিযেহি ৰজ্জমানেহি অস্সমং আগতা. তাপসো ‘‘মহাপুঞ্ঞা দারকা, অপ্পমাদেন ৰড্ঢেথ, ৰড্ঢেত্ৰা চ অঞ্ঞমঞ্ঞং আৰাহৰিৰাহং করোথ, পঞ্চগোরসেন রাজানং তোসেত্ৰা ভূমিভাগং গহেত্ৰা নগরং মাপেথ, তত্থ কুমারং অভিসিঞ্চথা’’তি ৰত্ৰা দারকে অদাসি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা দারকে নেত্ৰা পোসেসুং.

দারকা ৰুড্ঢিমন্ৰায কীল়ন্তা ৰিৰাদট্ঠানেসু অঞ্ঞে গোপালদারকে হত্থেনপি পাদেনপি পহরন্তি, তে রোদন্তি. ‘‘কিস্স রোদথা’’তি চ মাতাপিতূহি ৰুত্তা ‘‘ইমে নিম্মাতাপিতিকা তাপসপোসিতা অম্হে অতীৰ পহরন্তী’’তি ৰদন্তি. ততো তেসং মাতাপিতরো ‘‘ইমে দারকা অঞ্ঞে দারকে ৰিহেঠেন্তি দুক্খাপেন্তি, ন ইমে সঙ্গহেতব্বা, ৰজ্জিতব্বা ইমে’’তি আহংসু. ততো পভুতি কির সো পদেসো ‘‘ৰজ্জী’’তি ৰুচ্চতি, তিযোজনসতং পরিমাণেন. অথ তং পদেসং গোপালকা রাজানং তোসেত্ৰা অগ্গহেসুং. তত্থেৰ নগরং মাপেত্ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং কুমারং অভিসিঞ্চিত্ৰা রাজানং অকংসু. তায চস্স দারিকায সদ্ধিং ৰারেয্যং কত্ৰা কতিকং অকংসু ‘‘ন বাহিরতো দারিকা আনেতব্বা, ইতো দারিকা ন কস্সচি দাতব্বা’’তি. তেসং পঠমসংৰাসেন দ্ৰে দারকা জাতা ধীতা চ পুত্তো চ, এৰং সোল়সক্খত্তুং দ্ৰে দ্ৰে জাতা. ততো তেসং দারকানং যথাক্কমং ৰড্ঢন্তানং আরামুয্যাননিৰাসট্ঠানপরিৰারসম্পত্তিং গহেতুং অপ্পহোন্তং তং নগরং তিক্খত্তুং গাৰুতন্তরেন গাৰুতন্তরেন পাকারেন পরিক্খিপিংসু, তস্স পুনপ্পুনং ৰিসালীকতত্তা ৰেসালীত্ৰেৰ নামং জাতং. ইদং ৰেসালিৰত্থু.

ভগৰতো নিমন্তনং

অযং পন ৰেসালী ভগৰতো উপ্পন্নকালে ইদ্ধা ৰেপুল্লপ্পত্তা অহোসি. তত্থ হি রাজূনংযেৰ সত্ত সহস্সানি সত্ত সতানি সত্ত চ রাজানো অহেসুং. তথা যুৰরাজসেনাপতিভণ্ডাগারিকপ্পভুতীনং. যথাহ –

‘‘তেন খো পন সমযেন ৰেসালী ইদ্ধা চেৰ হোতি ফীতা চ বহুজনা আকিণ্ণমনুস্সা সুভিক্খা চ, সত্ত চ পাসাদসহস্সানি সত্ত চ পাসাদসতানি সত্ত চ পাসাদা, সত্ত চ কূটাগারসহস্সানি সত্ত চ কূটাগারসতানি সত্ত চ কূটাগারানি, সত্ত চ আরামসহস্সানি সত্ত চ আরামসতানি সত্ত চ আরামা, সত্ত চ পোক্খরণিসহস্সানি সত্ত চ পোক্খরণিসতানি সত্ত চ পোক্খরণিযো’’তি (মহাৰ. ৩২৬).

সা অপরেন সমযেন দুব্ভিক্খা অহোসি দুব্বুট্ঠিকা দুস্সস্সা. পঠমং দুগ্গতমনুস্সা মরন্তি, তে বহিদ্ধা ছড্ডেন্তি. মতমনুস্সানং কুণপগন্ধেন অমনুস্সা নগরং পৰিসিংসু, ততো বহুতরা মরন্তি. তায পটিকূলতায সত্তানং অহিৰাতরোগো উপ্পজ্জি. ইতি তীহি দুব্ভিক্খঅমনুস্সরোগভযেহি উপদ্দুতা ৰেসালিনগরৰাসিনো উপসঙ্কমিত্ৰা রাজানং আহংসু, ‘‘মহারাজ, ইমস্মিং নগরে তিৰিধং ভযমুপ্পন্নং, ইতো পুব্বে যাৰ সত্তমা রাজকুলপরিৰট্টা এৰরূপং অনুপ্পন্নপুব্বং, তুম্হাকং মঞ্ঞে অধম্মিকত্তেন তং এতরহি উপ্পন্ন’’ন্তি. রাজা সব্বে সন্থাগারে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ময্হং অধম্মিকভাৰং ৰিচিনথা’’তি আহ. তে সব্বং পৰেণিং ৰিচিনন্তা ন কিঞ্চি অদ্দসংসু.

ততো রঞ্ঞো দোসমদিস্ৰা ‘‘ইদং ভযং অম্হাকং কথং ৰূপসমেয্যা’’তি চিন্তেসুং. তত্থ একচ্চে ছ সত্থারে অপদিসিংসু ‘‘এতেহি ওক্কন্তমত্তে ৰূপসমেস্সতী’’তি. একচ্চে আহংসু – ‘‘বুদ্ধো কির লোকে উপ্পন্নো, সো ভগৰা সব্বসত্তহিতায ধম্মং দেসেতি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, তেন ওক্কন্তমত্তে সব্বভযানি ৰূপসমেয্যু’’ন্তি. তেন তে অত্তমনা হুত্ৰা ‘‘কহং পন সো ভগৰা এতরহি ৰিহরতি, অম্হেহি পেসিতো ন আগচ্ছেয্যা’’তি আহংসু. অথাপরে আহংসু – ‘‘বুদ্ধা নাম অনুকম্পকা, কিস্স নাগচ্ছেয্যুং, সো পন ভগৰা এতরহি রাজগহে ৰিহরতি, রাজা বিম্বিসারো তং উপট্ঠহতি, সো আগন্তুং ন দদেয্যা’’তি. ‘‘তেন হি রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা আনেয্যামা’’তি দ্ৰে লিচ্ছৰিরাজানো মহতা বলকাযেন পহূতং পণ্ণাকারং দত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং পেসিংসু ‘‘বিম্বিসারং সঞ্ঞাপেত্ৰা ভগৰন্তং আনেথা’’তি. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো পণ্ণাকারং দত্ৰা তং পৰত্তিং নিৰেদেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ভগৰন্তং অম্হাকং নগরং পেসেহী’’তি আহংসু. রাজা ন সম্পটিচ্ছি, ‘‘তুম্হেযেৰ জানাথা’’তি আহ. তে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং নগরে তীণি ভযানি উপ্পন্নানি, সচে ভগৰা আগচ্ছেয্য, সোত্থি নো ভৰেয্যা’’তি. ভগৰা আৰজ্জেত্ৰা ‘‘ৰেসালিযং রতনসুত্তে ৰুত্তে সা রক্খা কোটিসতসহস্সং চক্কৰাল়ানং ফরিস্সতি, সুত্তপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতী’’তি অধিৰাসেসি. অথ রাজা বিম্বিসারো ভগৰতো অধিৰাসনং সুত্ৰা ‘‘ভগৰতা ৰেসালিগমনং অধিৰাসিত’’ন্তি নগরে ঘোসনং কারাপেত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, সম্পটিচ্ছথ ৰেসালিগমন’’ন্তি? আম, মহারাজাতি. তেন হি, ভন্তে, তাৰ আগমেথ, যাৰ মগ্গং পটিযাদেমীতি.

অথ খো রাজা বিম্বিসারো রাজগহস্স চ গঙ্গায চ অন্তরা পঞ্চযোজনভূমিং সমং কত্ৰা যোজনে যোজনে ৰিহারং মাপেত্ৰা ভগৰতো গমনকালং পটিৰেদেসি. ভগৰা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি পরিৰুতো পাযাসি. রাজা পঞ্চযোজনং মগ্গং পঞ্চৰণ্ণেহি পুপ্ফেহি জাণুমত্তং ওকিরাপেত্ৰা ধজপটাকপুণ্ণঘটকদলিআদীনি উস্সাপেত্ৰা ভগৰতো দ্ৰে সেতচ্ছত্তানি একমেকস্স চ ভিক্খুস্স একমেকং উক্খিপাপেত্ৰা সদ্ধিং অত্তনো পরিৰারেন পুপ্ফগন্ধাদীহি পূজং করোন্তো একেকস্মিং ৰিহারে ভগৰন্তং ৰসাপেত্ৰা মহাদানানি দত্ৰা পঞ্চহি দিৰসেহি গঙ্গাতীরং নেসি. তত্থ সব্বালঙ্কারেহি নাৰং অলঙ্করোন্তো ৰেসালিকানং সাসনং পেসেসি ‘‘আগতো ভগৰা, মগ্গং পটিযাদেত্ৰা সব্বে ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং করোথা’’তি. তে ‘‘দিগুণং পূজং করিস্সামা’’তি ৰেসালিযা চ গঙ্গায চ অন্তরা তিযোজনভূমিং সমং কত্ৰা ভগৰতো চত্তারি একমেকস্স চ ভিক্খুস্স দ্ৰে দ্ৰে সেতচ্ছত্তানি সজ্জেত্ৰা পূজং কুরুমানা গঙ্গাতীরং আগন্ত্ৰা অট্ঠংসু.

অথ বিম্বিসারো দ্ৰে নাৰাযো সঙ্ঘটেত্ৰা মণ্ডপং কত্ৰা পুপ্ফদামাদীহি অলঙ্করিত্ৰা তত্থ সব্বরতনমযং বুদ্ধাসনং পঞ্ঞপেসি, ভগৰা তত্থ নিসীদি. পঞ্চ সতা ভিক্খূপি নাৰং আরুহিত্ৰা যথানুরূপং নিসীদিংসু. রাজা ভগৰন্তং অনুগচ্ছন্তো গলপ্পমাণং উদকং ওগাহেত্ৰা ‘‘যাৰ, ভন্তে, ভগৰা আগচ্ছতি, তাৰাহং ইধেৰ গঙ্গাতীরে ৰসিস্সামী’’তি ৰত্ৰা নিৰত্তো. উপরি দেৰতা যাৰ অকনিট্ঠভৰনা পূজং অকংসু. হেট্ঠাগঙ্গানিৰাসিনো কম্বলস্সতরাদযো নাগরাজানো পূজং অকংসু. এৰং মহতিযা পূজায ভগৰা যোজনমত্তং অদ্ধানং গঙ্গায গন্ত্ৰা ৰেসালিকানং সীমন্তরং পৰিট্ঠো.

ততো লিচ্ছৰিরাজানো বিম্বিসারেন কতপূজায দিগুণং করোন্তা গলপ্পমাণে উদকে ভগৰন্তং পচ্চুগ্গচ্ছিংসু. তেনেৰ খণেন তেন মুহুত্তেন ৰিজ্জুপ্পভাৰিনদ্ধন্ধকারৰিসটকূটো গল়গল়াযন্তো চতূসু দিসাসু মহামেঘো ৰুট্ঠাসি. অথ ভগৰতা পঠমপাদে গঙ্গাতীরে নিক্খিত্তমত্তে পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. যে তেমেতুকামা, তে এৰ তেমেন্তি, অতেমেতুকামা ন তেমেন্তি. সব্বত্থ জাণুমত্তং ঊরুমত্তং কটিমত্তং গলপ্পমাণং উদকং ৰহতি, সব্বকুণপানি উদকেন গঙ্গং পৰেসিতানি, পরিসুদ্ধো ভূমিভাগো অহোসি.

লিচ্ছৰিরাজানো ভগৰন্তং অন্তরা যোজনে যোজনে ৰাসাপেত্ৰা মহাদানানি দত্ৰা তীহি দিৰসেহি দিগুণং পূজং করোন্তা ৰেসালিং নযিংসু. ৰেসালিং সম্পত্তে ভগৰতি সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰসঙ্ঘপুরক্খতো আগচ্ছি. মহেসক্খানং দেৰতানং সন্নিপাতেন অমনুস্সা যেভুয্যেন পলাযিংসু. ভগৰা নগরদ্ৰারে ঠত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘ইমং, আনন্দ, রতনসুত্তং উগ্গহেত্ৰা বলিকম্মূপকরণানি গহেত্ৰা লিচ্ছৰিরাজকুমারেহি সদ্ধিং ৰেসালিযা তিপাকারন্তরে ৰিচরন্তো পরিত্তং করোহী’’তি রতনসুত্তং অভাসি. ‘‘এৰং কেন পনেতং সুত্তং ৰুত্তং, কদা, কত্থ, কস্মা চ ৰুত্ত’’ন্তি এতেসং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনা ৰিত্থারেন ৰেসালিৰত্থুতো পভুতি পোরাণেহি ৰণ্ণীযতি.

এৰং ভগৰতো ৰেসালিং অনুপ্পত্তদিৰসেযেৰ ৰেসালিনগরদ্ৰারে তেসং উপদ্দৰানং পটিঘাতত্থায ৰুত্তমিদং রতনসুত্তং উগ্গহেত্ৰা আযস্মা আনন্দো পরিত্তত্থায ভাসমানো ভগৰতো পত্তেন উদকমাদায সব্বনগরং অব্ভুক্কিরন্তো অনুৰিচরি. যং কিঞ্চীতি ৰুত্তমত্তে এৰ থেরেন যে পুব্বে অপলাতা সঙ্কারকূটভিত্তিপ্পদেসাদিনিস্সিতা অমনুস্সা, তে চতূহি দ্ৰারেহি পলাযিংসু, দ্ৰারানি অনোকাসানি অহেসুং. ততো একচ্চে দ্ৰারেসু ওকাসং অলভমানা পাকারং ভিন্দিত্ৰা পলাতা. অমনুস্সেসু গতমত্তেসু মনুস্সানং গত্তেসু রোগো ৰূপসন্তো. তে নিক্খমিত্ৰা সব্বপুপ্ফগন্ধাদীহি থেরং পূজেসুং. মহাজনো নগরমজ্ঝে সন্থাগারং সব্বগন্ধেহি লিম্পিত্ৰা ৰিতানং কত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা তত্থ বুদ্ধাসনং পঞ্ঞপেত্ৰা ভগৰন্তং আনেসি.

ভগৰা সন্থাগারং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো রাজানো মনুস্সা চ পতিরূপে পতিরূপে আসনে নিসীদিংসু. সক্কোপি দেৰানমিন্দো দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰপরিসায সদ্ধিং উপনিসীদি অঞ্ঞে চ দেৰা, আনন্দত্থেরোপি সব্বং ৰেসালিং অনুৰিচরন্তো রক্খং কত্ৰা ৰেসালিনগরৰাসীহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তত্থ ভগৰা সব্বেসং তদেৰ রতনসুত্তং অভাসীতি.

এত্তাৰতা চ যা ‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেতং ইমং নযং. পকাসেত্ৰানা’’তি মাতিকা নিক্খিত্তা, সা সব্বপ্পকারেন ৰিত্থারিতা হোতি.

যানীধাতিগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি ‘‘এতস্স করিস্সামত্থৰণ্ণন’’ন্তি ৰুত্তত্তা অত্থৰণ্ণনা আরব্ভতে. অপরে পন ৰদন্তি ‘‘আদিতো পঞ্চেৰ গাথা ভগৰতা ৰুত্তা, সেসা পরিত্তকরণসমযে আনন্দত্থেরেনা’’তি. যথা ৰা তথা ৰা হোতু, কিং নো ইমায পরিক্খায, সব্বথাপি এতস্স রতনসুত্তস্স করিস্সামত্থৰণ্ণনং.

যানীধ ভূতানীতি পঠমগাথা. তত্থ যানীতি যাদিসানি অপ্পেসক্খানি ৰা মহেসক্খানি ৰা. ইধাতি ইমস্মিং পদেসে, তস্মিং খণে সন্নিপাতট্ঠানং সন্ধাযাহ. ভূতানীতি কিঞ্চাপি ভূতসদ্দো ‘‘ভূতস্মিং পাচিত্তিয’’ন্তি এৰমাদীসু (পাচি. ৬৯) ৰিজ্জমানে. ‘‘ভূতমিদন্তি, ভিক্খৰে, সমনুপস্সথা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৪০১) খন্ধপঞ্চকে. ‘‘চত্তারো খো, ভিক্খু, মহাভূতা হেতূ’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ৩.৮৬) চতুব্বিধে পথৰীধাত্ৰাদিরূপে. ‘‘যো চ কালঘসো ভূতো’’তি এৰমাদীসু (জা. ১.২.১৯০) খীণাসৰে. ‘‘সব্বেৰ নিক্খিপিস্সন্তি, ভূতা লোকে সমুস্সয’’ন্তি এৰমাদীসু (দী. নি. ২.২২০) সব্বসত্তে. ‘‘ভূতগামপাতব্যতাযা’’তি এৰমাদীসু (পাচি. ৯০) রুক্খাদিকে. ‘‘ভূতং ভূততো সঞ্জানাতী’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.৩) চাতুমহারাজিকানং হেট্ঠা সত্তনিকাযং উপাদায ৰত্ততি. ইধ পন অৰিসেসতো অমনুস্সেসু দট্ঠব্বো.

সমাগতানীতি সন্নিপতিতানি. ভুম্মানীতি ভূমিযং নিব্বত্তানি. ৰা-ইতি ৰিকপ্পনে. তেন যানীধ ভুম্মানি ৰা ভূতানি সমাগতানীতি ইমমেকং ৰিকপ্পং কত্ৰা পুন দুতিযৰিকপ্পং কাতুং ‘‘যানি ৰ অন্তলিক্খে’’তি আহ. অন্তলিক্খে ৰা যানি ভূতানি নিব্বত্তানি, তানি সব্বানি ইধ সমাগতানীতি অত্থো. এত্থ চ যামতো যাৰ অকনিট্ঠং, তাৰ নিব্বত্তানি ভূতানি আকাসে পাতুভূতৰিমানেসু নিব্বত্তত্তা ‘‘অন্তলিক্খে ভূতানী’’তি ৰেদিতব্বানি. ততো হেট্ঠা সিনেরুতো পভুতি যাৰ ভূমিযং রুক্খলতাদীসু অধিৰত্থানি পথৰিযঞ্চ নিব্বত্তানি ভূতানি, তানি সব্বানি ভূমিযং ভূমিপটিবদ্ধেসু চ রুক্খলতাপব্বতাদীসু নিব্বত্তত্তা ‘‘ভুম্মানি ভূতানী’’তি ৰেদিতব্বানি.

এৰং ভগৰা সব্বানেৰ অমনুস্সভূতানি ‘‘ভুম্মানি ৰা যানি ৰ অন্তলিক্খে’’তি দ্ৰীহি পদেহি ৰিকপ্পেত্ৰা পুন একেন পদেন পরিগ্গহেত্ৰা দস্সেতুং ‘‘সব্বেৰ ভূতা সুমনা ভৰন্তূ’’তি আহ. সব্বেতি অনৰসেসা. এৰাতি অৰধারণে, একম্পি অনপনেত্ৰাতি অধিপ্পাযো. ভূতাতি অমনুস্সা. সুমনা ভৰন্তূতি সুখিতমনা পীতিসোমনস্সজাতা ভৰন্তু. অথোপীতি কিচ্চন্তরসন্নিযোজনত্থং ৰাক্যোপাদানে নিপাতদ্ৰযং. সক্কচ্চ সুণন্তু ভাসিতন্তি অট্ঠিং কত্ৰা মনসিকত্ৰা সব্বং চেতসা সমন্নাহরিত্ৰা দিব্বসম্পত্তিলোকুত্তরসুখাৰহং মম দেসনং সুণন্তু.

এৰমেত্থ ভগৰা ‘‘যানীধ ভূতানি সমাগতানী’’তি অনিযমিতৰচনেন ভূতানি পরিগ্গহেত্ৰা পুন ‘‘ভুম্মানি ৰা যানি ৰ অন্তলিক্খে’’তি দ্ৰিধা ৰিকপ্পেত্ৰা ততো ‘‘সব্বেৰ ভূতা’’তি পুন একজ্ঝং কত্ৰা ‘‘সুমনা ভৰন্তূ’’তি ইমিনা ৰচনেন আসযসম্পত্তিযং নিযোজেন্তো ‘‘সক্কচ্চ সুণন্তু ভাসিত’’ন্তি পযোগসম্পত্তিযং, তথা যোনিসোমনসিকারসম্পত্তিযং পরতোঘোসসম্পত্তিযঞ্চ, তথা অত্তসম্মাপণিধিসপ্পুরিসূপনিস্সযসম্পত্তীসু সমাধিপঞ্ঞাহেতুসম্পত্তীসু চ নিযোজেন্তো গাথং সমাপেসি.

তস্মা হীতিগাথাৰণ্ণনা

. তস্মা হি ভূতাতি দুতিযগাথা. তত্থ তস্মাতি কারণৰচনং. ভূতাতি আমন্তনৰচনং. নিসামেথাতি সুণাথ. সব্বেতি অনৰসেসা. কিং ৰুত্তং হোতি? যস্মা তুম্হে দিব্বট্ঠানানি তত্থ উপভোগপরিভোগসম্পদঞ্চ পহায ধম্মস্সৰনত্থং ইধ সমাগতা, ন নটনচ্চনাদিদস্সনত্থং, তস্মা হি ভূতা নিসামেথ সব্বেতি. অথ ৰা ‘‘সুমনা ভৰন্তু, সক্কচ্চ সুণন্তূ’’তি ৰচনেন তেসং সুমনভাৰং সক্কচ্চং সোতুকম্যতঞ্চ দিস্ৰা আহ ‘‘যস্মা তুম্হে সুমনভাৰেন অত্তসম্মাপণিধিযোনিসোমনসিকারাসযসুদ্ধীহি সক্কচ্চং সোতুকম্যতায সপ্পুরিসূপনিস্সযপরতোঘোসপদট্ঠানতো পযোগসুদ্ধীহি চ যুত্তা, তস্মা হি ভূতা নিসামেথ সব্বে’’তি. অথ ৰা যং পুরিমগাথায অন্তে ‘‘ভাসিত’’ন্তি ৰুত্তং, তং কারণভাৰেন অপদিসন্তো আহ ‘‘যস্মা মম ভাসিতং নাম অতিদুল্লভং অট্ঠক্খণপরিৰজ্জিতস্স খণস্স দুল্লভত্তা, অনেকানিসংসঞ্চ পঞ্ঞাকরুণাগুণেন পৰত্তত্তা, তঞ্চাহং ৰত্তুকামো ‘সুণন্তু ভাসিত’ন্তি অৰোচং, তস্মা হি ভূতা নিসামেথ সব্বে’’তি. ইদং ইমিনা গাথাপদেন ৰুত্তং হোতি.

এৰমেতং কারণং নিরোপেন্তো অত্তনো ভাসিতনিসামনে নিযোজেত্ৰা নিসামেতব্বং ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘মেত্তং করোথ মানুসিযা পজাযা’’তি. তস্সত্থো – যাযং তীহি উপদ্দৰেহি উপদ্দুতা মানুসী পজা, তস্সা মানুসিযা পজায মেত্তং মিত্তভাৰং হিতজ্ঝাসযতং পচ্চুপট্ঠপেথাতি. কেচি পন ‘‘মানুসিকং পজ’’ন্তি পঠন্তি, তং ভুম্মত্থাসম্ভৰা ন যুজ্জতি. যম্পি অঞ্ঞে অত্থং ৰণ্ণযন্তি, সোপি ন যুজ্জতি. অধিপ্পাযো পনেত্থ – নাহং বুদ্ধোতি ইস্সরিযবলেন ৰদামি, অপি তু যং তুম্হাকঞ্চ ইমিস্সা চ মানুসিযা পজায হিতত্থং ৰদামি ‘‘মেত্তং করোথ মানুসিযা পজাযা’’তি. এত্থ চ –

‘‘যে সত্তসণ্ডং পথৰিং ৰিজেত্ৰা,

রাজিসযো যজমানানুপরিযগা;

অস্সমেধং পুরিসমেধং,

সম্মাপাসং ৰাজপেয্যং নিরগ্গল়ং.

‘‘মেত্তস্স চিত্তস্স সুভাৰিতস্স,

কলম্পি তে নানুভৰন্তি সোল়সিং;

একম্পি চে পাণমদুট্ঠচিত্তো,

মেত্তাযতি কুসলো তেন হোতি.

‘‘সব্বে চ পাণে মনসানুকম্পী, পহূতমরিযো পকরোতি পুঞ্ঞ’’ন্তি. (ইতিৰু. ২৭; অ. নি. ৮.১) –

এৰমাদীনং সুত্তানং একাদসানিসংসানঞ্চ ৰসেন যে মেত্তং করোন্তি, এতেসং মেত্তা হিতাতি ৰেদিতব্বা.

‘‘দেৰতানুকম্পিতো পোসো, সদা ভদ্রানি পস্সতী’’তি. (উদা. ৭৬; মহাৰ. ২৮৬) –

এৰমাদীনং সুত্তানং ৰসেন যেসু কযিরতি, তেসম্পি হিতাতি ৰেদিতব্বা.

এৰং উভযেসম্পি হিতভাৰং দস্সেন্তো ‘‘মেত্তং করোথ মানুসিযা’’তি ৰত্ৰা ইদানি উপকারম্পি দস্সেন্তো আহ ‘‘দিৰা চ রত্তো চ হরন্তি যে বলিং, তস্মা হি নে রক্খথ অপ্পমত্তা’’তি. তস্সত্থো – যে মনুস্সা চিত্তকম্মকট্ঠকম্মাদীহিপি দেৰতা কত্ৰা চেতিযরুক্খাদীনি চ উপসঙ্কমিত্ৰা দেৰতা উদ্দিস্স দিৰা বলিং করোন্তি, কালপক্খাদীসু চ রত্তিং বলিং করোন্তি, সলাকভত্তাদীনি ৰা দত্ৰা আরক্খদেৰতা উপাদায যাৰ ব্রহ্মদেৰতানং পত্তিদাননিয্যাতনেন দিৰা বলিং করোন্তি, ছত্তারোপনদীপমালায সব্বরত্তিকধম্মস্সৰনাদীনি কারাপেত্ৰা পত্তিদাননিয্যাতনেন চ রত্তিং বলিং করোন্তি, তে কথং ন রক্খিতব্বা? যতো এৰং দিৰা চ রত্তো চ তুম্হে উদ্দিস্স করোন্তি যে বলিং, তস্মা হি নে রক্খথ; তস্মা বলিকম্মকরণাপি তে মনুস্সে রক্খথ গোপযথ, অহিতং নেসং অপনেথ, হিতং উপনেথ অপ্পমত্তা হুত্ৰা তং কতঞ্ঞুভাৰং হদযে কত্ৰা নিচ্চমনুস্সরন্তাতি.

যংকিঞ্চীতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং দেৰতাসু মনুস্সানং উপকারকভাৰং দস্সেত্ৰা তেসং উপদ্দৰৰূপসমনত্থং বুদ্ধাদিগুণপ্পকাসনেন চ দেৰমনুস্সানং ধম্মস্সৰনত্থং ‘‘যংকিঞ্চি ৰিত্ত’’ন্তিআদিনা নযেন সচ্চৰচনং পযুঞ্জিতুমারদ্ধো. তত্থ যংকিঞ্চীতি অনিযমিতৰসেন অনৰসেসং পরিযাদিযতি যংকিঞ্চি তত্থ তত্থ ৰোহারূপগং. ৰিত্তন্তি ধনং. তঞ্হি ৰিত্তিং জনেতীতি ৰিত্তং. ইধ ৰাতি মনুস্সলোকং নিদ্দিসতি. হুরং ৰাতি ততো পরং অৰসেসলোকং, তেন চ ঠপেত্ৰা মনুস্সে সব্বলোকগ্গহণে পত্তে ‘‘সগ্গেসু ৰা’’তি পরতো ৰুত্তত্তা ঠপেত্ৰা মনুস্সে চ সগ্গে চ অৰসেসানং নাগসুপণ্ণাদীনং গহণং ৰেদিতব্বং.

এৰং ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি যং মনুস্সানং ৰোহারূপগং অলঙ্কারপরিভোগূপগঞ্চ জাতরূপরজতমুত্তামণিৰেল়ুরিযপৰাল়লোহিতঙ্কমসারগল্লাদিকং, যঞ্চ মুত্তামণিৰালুকত্থতায ভূমিযা রতনমযৰিমানেসু অনেকযোজনসতৰিত্থতেসু ভৰনেসু উপ্পন্নানং নাগসুপণ্ণাদীনং ৰিত্তং, তং নিদ্দিট্ঠং হোতি. সগ্গেসু ৰাতি কামাৰচররূপাৰচরদেৰলোকেসু. তে হি সোভনেন কম্মেন অজীযন্তীতি সগ্গা. সুট্ঠু অগ্গাতিপি সগ্গা. ন্তি যং সসামিকং ৰা অসামিকং ৰা. রতনন্তি রতিং নযতি ৰহতি জনযতি ৰড্ঢেতীতি রতনং. যংকিঞ্চি চিত্তীকতং মহগ্ঘং অতুলং দুল্লভদস্সনং অনোমসত্তপরিভোগঞ্চ, তস্সেতং অধিৰচনং. যথাহ –

‘‘চিত্তীকতং মহগ্ঘঞ্চ, অতুলং দুল্লভদস্সনং;

অনোমসত্তপরিভোগং, রতনং তেন ৰুচ্চতী’’তি.

পণীতন্তি উত্তমং সেট্ঠং অতপ্পকং. এৰং ইমিনা গাথাপদেন যং সগ্গেসু অনেকযোজনসতপ্পমাণসব্বরতনমযৰিমানসুধম্মৰেজযন্তপ্পভুতীসু সসামিকং, যঞ্চ বুদ্ধুপ্পাদৰিরহেন অপাযমেৰ পরিপূরেন্তেসু সত্তেসু সুঞ্ঞৰিমানপ্পটিবদ্ধং অসামিকং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি পথৰিমহাসমুদ্দহিমৰন্তাদিনিস্সিতমসামিকং রতনং, তং নিদ্দিট্ঠং হোতি.

ন নো সমং অত্থি তথাগতেনাতি -ইতি পটিসেধে. নো-ইতি অৰধারণে. সমন্তি তুল্যং. অত্থীতি ৰিজ্জতি. তথাগতেনাতি বুদ্ধেন. কিং ৰুত্তং হোতি? যং এতং ৰিত্তঞ্চ রতনঞ্চ পকাসিতং, এত্থ একম্পি বুদ্ধরতনেন সদিসং রতনং নেৰত্থি. যম্পি হি তং চিত্তীকতট্ঠেন রতনং, সেয্যথিদং – রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চক্করতনং মণিরতনঞ্চ, যম্হি উপ্পন্নে মহাজনো ন অঞ্ঞত্থ চিত্তীকারং করোতি, ন কোচি পুপ্ফগন্ধাদীনি গহেত্ৰা যক্খট্ঠানং ৰা ভূতট্ঠানং ৰা গচ্ছতি, সব্বোপি জনো চক্করতনমণিরতনমেৰ চিত্তীকারং করোতি পূজেতি, তং তং ৰরং পত্থেতি, পত্থিতপত্থিতঞ্চস্স একচ্চং সমিজ্ঝতি, তম্পি রতনং বুদ্ধরতনেন সমং নত্থি. যদি হি চিত্তীকতট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং. তথাগতে হি উপ্পন্নে যে কেচি মহেসক্খা দেৰমনুস্সা ন তে অঞ্ঞত্র চিত্তীকারং করোন্তি, ন কঞ্চি অঞ্ঞং পূজেন্তি. তথা হি ব্রহ্মা সহম্পতি সিনেরুমত্তেন রতনদামেন তথাগতং পূজেসি, যথাবলঞ্চ অঞ্ঞে দেৰা মনুস্সা চ বিম্বিসারকোসলরাজঅনাথপিণ্ডিকাদযো. পরিনিব্বুতম্পি ভগৰন্তং উদ্দিস্স ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অসোকমহারাজা সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতি ৰিহারসহস্সানি পতিট্ঠাপেসি, কো পন ৰাদো অঞ্ঞেসং চিত্তীকারানং. অপিচ কস্সঞ্ঞস্স পরিনিব্বুতস্সাপি জাতিবোধিধম্মচক্কপ্পৰত্তনপরিনিব্বানট্ঠানানি পটিমাচেতিযাদীনি ৰা উদ্দিস্স এৰং চিত্তীকারগরুকারো পৰত্ততি যথা ভগৰতো. এৰংচিত্তীকতট্ঠেনাপি তথাগতসমং রতনং নত্থি.

তথা যম্পি তং মহগ্ঘট্ঠেন রতনং. সেয্যথিদং – কাসিকং ৰত্থং. যথাহ – ‘‘জিণ্ণম্পি, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং ৰণ্ণৰন্তঞ্চেৰ হোতি সুখসম্ফস্সঞ্চ মহগ্ঘঞ্চা’’তি (অ. নি. ৩.১০০), তম্পি বুদ্ধরতনেন সমং নত্থি. যদি হি মহগ্ঘট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং. তথাগতো হি যেসং পংসুকম্পি পটিগ্গণ্হাতি, তেসং তং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং সেয্যথাপি অসোকরঞ্ঞো, ইদমস্স মহগ্ঘতায. এৰং মহগ্ঘতাৰচনেন চেত্থ দোসাভাৰসাধকং ইদং সুত্তপদং ৰেদিতব্বং –

‘‘যেসং খো পন সো পটিগ্গণ্হাতি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং, তেসং তং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং. ইদমস্স মহগ্ঘতায ৰদামি. সেয্যথাপি তং, ভিক্খৰে, কাসিকং ৰত্থং মহগ্ঘং, তথূপমাহং, ভিক্খৰে, ইমং পুগ্গলং ৰদামী’’তি (অ. নি. ৩.১০০).

এৰং মহগ্ঘট্ঠেনপি তথাগতসমং রতনং নত্থি.

তথা যম্পি তং অতুলট্ঠেন রতনং. সেয্যথিদং – রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চক্করতনং উপ্পজ্জতি ইন্দনীলমণিমযনাভি সত্তরতনমযসহস্সারং পৰাল়মযনেমি রত্তসুৰণ্ণমযসন্ধি, যস্স দসন্নং দসন্নং অরানমুপরি একং মুণ্ডারং হোতি ৰাতং গহেত্ৰা সদ্দকরণত্থং, যেন কতো সদ্দো সুকুসলপ্পতাল়িতপঞ্চঙ্গিকতূরিযসদ্দো ৰিয হোতি, যস্স নাভিযা উভোসু পস্সেসু দ্ৰে সীহমুখানি হোন্তি, অব্ভন্তরং সকটচক্কস্সেৰ সুসিরং. তস্স কত্তা ৰা কারেতা ৰা নত্থি, কম্মপচ্চযেন উতুতো সমুট্ঠাতি. যং রাজা দসৰিধং চক্কৰত্তিৰত্তং পূরেত্ৰা তদহুপোসথে পুণ্ণমদিৰসে সীসংন্হাতো উপোসথিকো উপরিপাসাদৰরগতো সীলানি সোধেন্তো নিসিন্নো পুণ্ণচন্দং ৰিয সূরিযং ৰিয চ উট্ঠেন্তং পস্সতি, যস্স দ্ৰাদসযোজনতো সদ্দো সুয্যতি, যোজনতো ৰণ্ণো দিস্সতি, যং মহাজনেন ‘‘দুতিযো মঞ্ঞে চন্দো সূরিযো ৰা উট্ঠিতো’’তি অতিৰিয কোতূহলজাতেন দিস্সমানং নগরস্স উপরি আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো অন্তেপুরস্স পাচীনপস্সে নাতিউচ্চং নাতিনীচং হুত্ৰা মহাজনস্স গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজেতুং, যুত্তট্ঠানে অক্খাহতং ৰিয তিট্ঠতি.

তদেৰ অনুবন্ধমানং হত্থিরতনং উপ্পজ্জতি, সব্বসেতো রত্তপাদো সত্তপ্পতিট্ঠো ইদ্ধিমা ৰেহাসঙ্গমো উপোসথকুলা ৰা ছদ্দন্তকুলা ৰা আগচ্ছতি, উপোসথকুলা চ আগচ্ছন্তো সব্বজেট্ঠো আগচ্ছতি, ছদ্দন্তকুলা সব্বকনিট্ঠো সিক্খিতসিক্খো দমথূপেতো, সো দ্ৰাদসযোজনং পরিসং গহেত্ৰা সকলজম্বুদীপং অনুসংযাযিত্ৰা পুরেপাতরাসমেৰ সকং রাজধানিং আগচ্ছতি.

তম্পি অনুবন্ধমানং অস্সরতনং উপ্পজ্জতি, সব্বসেতো রত্তপাদো কাল়সীসো মুঞ্জকেসো ৰলাহকস্সরাজকুলা আগচ্ছতি. সেসমেত্থ হত্থিরতনসদিসমেৰ.

তম্পি অনুবন্ধমানং মণিরতনং উপ্পজ্জতি. সো হোতি মণি ৰেল়ুরিযো সুভো জাতিমা অট্ঠংসো সুপরিকম্মকতো আযামতো চক্কনাভিসদিসো, ৰেপুল্লপব্বতা আগচ্ছতি. সো চতুরঙ্গসমন্নাগতেপি অন্ধকারে রঞ্ঞো ধজগ্গং গতো যোজনং ওভাসেতি, যস্সোভাসেন মনুস্সা ‘‘দিৰা’’তি মঞ্ঞমানা কম্মন্তে পযোজেন্তি, অন্তমসো কুন্থকিপিল্লিকং উপাদায পস্সন্তি.

তম্পি অনুবন্ধমানং ইত্থিরতনং উপ্পজ্জতি, পকতিঅগ্গমহেসী ৰা হোতি, উত্তরকুরুতো ৰা আগচ্ছতি মদ্দরাজকুলতো ৰা, অতিদীঘতাদিছদোসৰিৰজ্জিতা অতিক্কন্তা মানুসৰণ্ণং অপ্পত্তা দিব্বৰণ্ণং, যস্সা রঞ্ঞো সীতকালে উণ্হানি গত্তানি হোন্তি, উণ্হকালে সীতানি, সতধা ফোটিত তূলপিচুনো ৰিয সম্ফস্সো হোতি, কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো উপ্পলগন্ধো, পুব্বুট্ঠাযিনিতাদিঅনেকগুণসমন্নাগতা চ হোতি.

তম্পি অনুবন্ধমানং গহপতিরতনং উপ্পজ্জতি রঞ্ঞো পকতিকম্মকারো সেট্ঠি, যস্স চক্করতনে উপ্পন্নমত্তে দিব্বং চক্খু পাতুভৰতি, যেন সমন্ততো যোজনমত্তে নিধিং পস্সতি অসামিকম্পি সসামিকম্পি, সো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা পৰারেতি ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, দেৰ, হোহি, অহং তে ধনেন ধনকরণীযং করিস্সামী’’তি.

তম্পি অনুবন্ধমানং পরিণাযকরতনং উপ্পজ্জতি রঞ্ঞো পকতিজেট্ঠপুত্তো. চক্করতনে উপ্পন্নমত্তে অতিরেকপঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো হোতি, দ্ৰাদসযোজনায পরিসায চেতসা চিত্তং পরিজানিত্ৰা নিগ্গহপগ্গহসমত্থো হোতি, সো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা পৰারেতি ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, দেৰ, হোহি, অহং তে রজ্জং অনুসাসিস্সামী’’তি. যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং অতুলট্ঠেন রতনং, যস্স ন সক্কা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা অগ্ঘো কাতুং ‘‘সতং ৰা সহস্সং ৰা অগ্ঘতি কোটিং ৰা’’তি. তত্থ একরতনম্পি বুদ্ধরতনেন সমং নত্থি. যদি হি অতুলট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং. তথাগতো হি ন সক্কা সীলতো ৰা সমাধিতো ৰা পঞ্ঞাদীনং ৰা অঞ্ঞতরতো কেনচি তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ‘‘এত্তকগুণো ৰা ইমিনা সমো ৰা সপ্পটিভাগো ৰা’’তি পরিচ্ছিন্দিতুং. এৰং অতুলট্ঠেনপি তথাগতসমং রতনং নত্থি.

তথা যম্পি তং দুল্লভদস্সনট্ঠেন রতনং, সেয্যথিদং দুল্লভপাতুভাৰো রাজা চক্কৰত্তি, চক্কাদীনি চ তস্স রতনানি, তম্পি বুদ্ধরতনেন সমং নত্থি. যদি হি দুল্লভদস্সনট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং, কুতো চক্কৰত্তিআদীনং রতনত্তং. তানি হি একস্মিংযেৰ কপ্পে অনেকানি উপ্পজ্জন্তি. যস্মা পন অসঙ্খ্যেয্যেপি কপ্পে তথাগতসুঞ্ঞো লোকো হোতি, তস্মা তথাগতোৰ কদাচি করহচি উপ্পজ্জনতো দুল্লভদস্সনো. ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা পরিনিব্বানসমযে –

‘‘দেৰতা, আনন্দ, উজ্ঝাযন্তি ‘দূরা চ ৰতম্হ আগতা তথাগতং দস্সনায, কদাচি করহচি তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, অজ্জেৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি, অযঞ্চ মহেসক্খো ভিক্খু ভগৰতো পুরতো ঠিতো ওৰারেন্তো, ন মযং লভাম পচ্ছিমে কালে তথাগতং দস্সনাযা’’’তি (দী. নি. ২.২০০).

এৰং দুল্লভদস্সনট্ঠেনাপি তথাগতসমং রতনং নত্থি.

তথা যম্পি তং অনোমসত্তপরিভোগট্ঠেন রতনং. সেয্যথিদং – রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চক্করতনাদি তঞ্হি কোটিসতসহস্সধনানম্পি সত্তভূমিকপাসাদৰরতলে ৰসন্তানম্পি চণ্ডালৰেননেসাদরথকারপুক্কুসাদীনং নীচকুলিকানং ওমকপুরিসানং সুপিনন্তেপি পরিভোগত্থায ন নিব্বত্ততি. উভতো সুজাতস্স পন রঞ্ঞো খত্তিযস্সেৰ পরিপূরিতদসৰিধচক্কৰত্তিৰত্তস্স পরিভোগত্থায নিব্বত্তনতো অনোমসত্তপরিভোগংযেৰ হোতি, তম্পি বুদ্ধরতনসমং নত্থি. যদি হি অনোমসত্তপরিভোগট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং. তথাগতো হি লোকে ওমকসত্তসম্মতানং অনুপনিস্সযসম্পন্নানং ৰিপরীতদস্সনানং পূরণকস্সপাদীনং ছন্নং সত্থারানং অঞ্ঞেসঞ্চ এৰরূপানং সুপিনন্তেপি অপরিভোগো. উপনিস্সযসম্পন্নানং পন চতুপ্পদাযপি গাথায পরিযোসানে অরহত্তমধিগন্তুং সমত্থানং নিব্বেধিকঞাণদস্সনানং বাহিযদারুচীরিযপ্পভুতীনং অঞ্ঞেসঞ্চ মহাকুলপ্পসুতানং মহাসাৰকানং পরিভোগো, তে হি তং দস্সনানুত্তরিযসৰনানুত্তরিযপারিচরিযানুত্তরিযাদীনি সাধেন্তা তথাগতং পরিভুঞ্জন্তি. এৰং অনোমসত্তপরিভোগট্ঠেনাপি তথাগতসমং রতনং নত্থি.

যম্পি তং অৰিসেসতো রতিজননট্ঠেন রতনং. সেয্যথিদং – রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স চক্করতনং. তঞ্হি দিস্ৰাৰ রাজা চক্কৰত্তি অত্তমনো হোতি, এৰম্পি তং রঞ্ঞো রতিং জনেতি. পুন চপরং রাজা চক্কৰত্তি ৰামেন হত্থেন সুৰণ্ণভিঙ্কারং গহেত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন চক্করতনং অব্ভুক্কিরতি ‘‘পৰত্ততু ভৰং চক্করতনং, অভিৰিজিনাতু ভৰং চক্করতন’’ন্তি. ততো চক্করতনং পঞ্চঙ্গিকং ৰিয তূরিযং মধুরস্সরং নিচ্ছরন্তং আকাসেন পুরত্থিমং দিসং গচ্ছতি, অন্ৰদেৰ রাজা, চক্কৰত্তি চক্কানুভাৰেন দ্ৰাদসযোজনৰিত্থিণ্ণায চতুরঙ্গিনিযা সেনায নাতিউচ্চং নাতিনীচং উচ্চরুক্খানং হেট্ঠাভাগেন, নীচরুক্খানং উপরিভাগেন, রুক্খেসু পুপ্ফফলপল্লৰাদিপণ্ণাকারং গহেত্ৰা আগতানং হত্থতো পণ্ণাকারঞ্চ গণ্হন্তো ‘‘এহি খো, মহারাজা’’তি এৰমাদিনা পরমনিপচ্চকারেন আগতে পটিরাজানো ‘‘পাণো ন হন্তব্বো’’তিআদিনা নযেন অনুসাসন্তো গচ্ছতি. যত্থ পন রাজা ভুঞ্জিতুকামো ৰা দিৰাসেয্যং ৰা কপ্পেতুকামো হোতি, তত্থ চক্করতনং আকাসা ওরোহিত্ৰা উদকাদিসব্বকিচ্চক্খমে সমে ভূমিভাগে অক্খাহতং ৰিয তিট্ঠতি. পুন রঞ্ঞো গমনচিত্তে উপ্পন্নে পুরিমনযেনেৰ সদ্দং করোন্তং গচ্ছতি, তং সুত্ৰা দ্ৰাদসযোজনিকাপি পরিসা আকাসেন গচ্ছতি. চক্করতনং অনুপুব্বেন পুরত্থিমং সমুদ্দং অজ্ঝোগাহতি, তস্মিং অজ্ঝোগাহন্তে উদকং যোজনপ্পমাণং অপগন্ত্ৰা ভিত্তীকতং ৰিয তিট্ঠতি. মহাজনো যথাকামং সত্ত রতনানি গণ্হাতি. পুন রাজা সুৰণ্ণভিঙ্কারং গহেত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায মম রজ্জ’’ন্তি উদকেন অব্ভুক্কিরিত্ৰা নিৰত্ততি. সেনা পুরতো হোতি, চক্করতনং পচ্ছতো, রাজা মজ্ঝে. চক্করতনেন ওসক্কিতোসক্কিতট্ঠানং উদকং পরিপূরতি. এতেনেৰ উপাযেন দক্খিণপচ্ছিমুত্তরেপি সমুদ্দে গচ্ছতি.

এৰং চতুদ্দিসং অনুসংযাযিত্ৰা চক্করতনং তিযোজনপ্পমাণং আকাসং আরোহতি. তত্থ ঠিতো রাজা চক্করতনানুভাৰেন ৰিজিতৰিজযো পঞ্চসতপরিত্তদীপপটিমণ্ডিতং সত্তযোজনসহস্সপরিমণ্ডলং পুব্বৰিদেহং, তথা অট্ঠযোজনসহস্সপরিমণ্ডলং উত্তরকুরুং, সত্তযোজনসহস্সপরিমণ্ডলংযেৰ অপরগোযানং, দসযোজনসহস্সপরিমণ্ডলং জম্বুদীপঞ্চাতি এৰং চতুমহাদীপদ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপপটিমণ্ডিতং একং চক্কৰাল়ং সুফুল্লপুণ্ডরীকৰনং ৰিয ওলোকেতি. এৰং ওলোকযতো চস্স অনপ্পকা রতি উপ্পজ্জতি. এৰম্পি তং চক্করতনং রঞ্ঞো রতিং জনেতি, তম্পি বুদ্ধরতনসমং নত্থি. যদি হি রতিজননট্ঠেন রতনং, তথাগতোৰ রতনং, কিং করিস্সতি এতং চক্করতনং? তথাগতো হি যস্সা দিব্বায রতিযা চক্করতনাদীহি সব্বেহিপি জনিতা চক্কৰত্তিরতি সঙ্খম্পি কলম্পি কলভাগম্পি ন উপেতি, ততোপি রতিতো উত্তরিতরঞ্চ পণীততরঞ্চ অত্তনো ওৰাদপ্পটিকরানং অসঙ্খ্যেয্যানম্পি দেৰমনুস্সানং পঠমজ্ঝানরতিং দুতিযততিযচতুত্থপঞ্চমজ্ঝানরতিং, আকাসানঞ্চাযতনরতিং, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনআকিঞ্চঞ্ঞাযতননেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনরতিং, সোতাপত্তিমগ্গরতিং, সোতাপত্তিফলরতিং, সকদাগামিঅনাগামিঅরহত্তমগ্গফলরতিঞ্চ জনেতি. এৰং রতিজননট্ঠেনাপি তথাগতসমং রতনং নত্থীতি.

অপিচ রতনং নামেতং দুৰিধং হোতি সৰিঞ্ঞাণকমৰিঞ্ঞাণকঞ্চ. তত্থ অৰিঞ্ঞাণকং চক্করতনং মণিরতনঞ্চ, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি অনিন্দ্রিযবদ্ধসুৰণ্ণরজতাদি, সৰিঞ্ঞাণকং হত্থিরতনাদিপরিণাযকরতনপরিযোসানং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং ইন্দ্রিযবদ্ধং. এৰং দুৰিধে চেত্থ সৰিঞ্ঞাণকরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? যস্মা অৰিঞ্ঞাণকং সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাদিরতনং সৰিঞ্ঞাণকানং হত্থিরতনাদীনং অলঙ্কারত্থায উপনীযতি.

সৰিঞ্ঞাণকরতনম্পি দুৰিধং তিরচ্ছানগতরতনং, মনুস্সরতনঞ্চ. তত্থ মনুস্সরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? যস্মা তিরচ্ছানগতরতনং মনুস্সরতনস্স ওপৰয্হং হোতি. মনুস্সরতনম্পি দুৰিধং ইত্থিরতনং, পুরিসরতনঞ্চ. তত্থ পুরিসরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? যস্মা ইত্থিরতনং পুরিসরতনস্স পরিচারিকত্তং আপজ্জতি. পুরিসরতনম্পি দুৰিধং অগারিকরতনং, অনগারিকরতনঞ্চ. তত্থ অনগারিকরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? যস্মা অগারিকরতনেসু অগ্গো চক্কৰত্তিপি সীলাদিগুণযুত্তং অনগারিকরতনং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা উপট্ঠহিত্ৰা পযিরুপাসিত্ৰা দিব্বমানুসিকা সম্পত্তিযো পাপুণিত্ৰা অন্তে নিব্বানসম্পত্তিং পাপুণাতি.

এৰং অনগারিকরতনম্পি দুৰিধং অরিযপুথুজ্জনৰসেন. অরিযরতনম্পি দুৰিধং সেখাসেখৰসেন. অসেখরতনম্পি দুৰিধং সুক্খৰিপস্সকসমথযানিকৰসেন. সমথযানিকরতনম্পি দুৰিধং সাৰকপারমিপ্পত্তমপ্পত্তঞ্চ. তত্থ সাৰকপারমিপ্পত্তং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? গুণমহন্ততায. সাৰকপারমিপ্পত্তরতনতোপি পচ্চেকবুদ্ধরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? গুণমহন্ততায. সারিপুত্তমোগ্গল্লানসদিসাপি হি অনেকসতা সাৰকা একস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স গুণানং সতভাগম্পি ন উপেন্তি. পচ্চেকবুদ্ধরতনতোপি সম্মাসম্বুদ্ধরতনং অগ্গমক্খাযতি. কস্মা? গুণমহন্ততায. সকলম্পি হি জম্বুদীপং পূরেত্ৰা পল্লঙ্কেন পল্লঙ্কং ঘটেন্তা নিসিন্না পচ্চেকবুদ্ধা একস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স গুণানং নেৰ সঙ্খং ন কলং ন কলভাগং উপেন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদি (অ. নি. ৪.৩৪; ৫.৩২; ইতিৰু. ৯০). এৰং কেনচি পরিযাযেন তথাগতসমং রতনং নত্থি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘ন নো সমং অত্থি তথাগতেনা’’তি.

এৰং ভগৰা বুদ্ধরতনস্স অঞ্ঞেহি রতনেহি অসমতং ৰত্ৰা ইদানি তেসং সত্তানং উপ্পন্নউপদ্দৰৰূপসমত্থং নেৰ জাতিং ন গোত্তং ন কোলপুত্তিযং ন ৰণ্ণপোক্খরতাদিং নিস্সায, অপিচ খো অৰীচিমুপাদায ভৰগ্গপরিযন্তে লোকে সীলসমাধিক্খন্ধাদীহি গুণেহি বুদ্ধরতনস্স অসদিসভাৰং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি বুদ্ধে রতনং পণীতং, এতেন সচ্চেন সুৰত্থি হোতূ’’তি.

তস্সত্থো – ইদম্পি ইধ ৰা হুরং ৰা সগ্গেসু ৰা যংকিঞ্চি অত্থি ৰিত্তং ৰা রতনং ৰা, তেন সদ্ধিং তেহি তেহি গুণেহি অসমত্তা বুদ্ধে রতনং পণীতং. যদি হি এতং সচ্চং, অথ এতেন সচ্চেন ইমেসং পাণীনং সুৰত্থি হোতু, সোভনানং অত্থিতা হোতু অরোগতা নিরুপদ্দৰতাতি. এত্থ চ যথা ‘‘চক্খু খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা’’তি এৰমাদীসু (সং. নি. ৪.৮৫) অত্তভাৰেন ৰা অত্তনিযভাৰেন ৰাতি অত্থো. ইতরথা হি চক্খু অত্তা ৰা অত্তনিযং ৰাতি অপ্পটিসিদ্ধমেৰ সিযা. এৰং রতনং পণীতন্তি রতনত্তং পণীতং, রতনভাৰো পণীতোতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. ইতরথা হি বুদ্ধো নেৰ রতনন্তি সিজ্ঝেয্য. ন হি যত্থ রতনং অত্থি, তং রতনন্তি ন সিজ্ঝতি. যত্থ পন চিত্তীকতাদিঅত্থসঙ্খাতং যেন ৰা তেন ৰা ৰিধিনা সম্বন্ধগতং রতনং অত্থি, যস্মা তং রতনত্তমুপাদায রতনন্তি পঞ্ঞাপীযতি, তস্মা তস্স রতনস্স অত্থিতায রতনন্তি সিজ্ঝতি. অথ ৰা ইদম্পি বুদ্ধে রতনন্তি ইমিনাপি পকারেন বুদ্ধোৰ রতনন্তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. ৰুত্তমত্তায চ ভগৰতা ইমায গাথায রাজকুলস্স সোত্থি জাতা, ভযং ৰূপসন্তং. ইমিস্সা গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

খযং ৰিরাগন্তিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং বুদ্ধগুণেন সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি নিব্বানধম্মগুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘খযং ৰিরাগ’’ন্তি. তত্থ যস্মা নিব্বানসচ্ছিকিরিযায রাগাদযো খীণা হোন্তি পরিক্খীণা, যস্মা ৰা তং তেসং অনুপ্পাদনিরোধক্খযমত্তং, যস্মা চ তং রাগাদিৰিপ্পযুত্তং সম্পযোগতো চ আরম্মণতো চ, যস্মা ৰা তম্হি সচ্ছিকতে রাগাদযো অচ্চন্তং ৰিরত্তা হোন্তি ৰিগতা ৰিদ্ধস্তা, তস্মা খযন্তি চ ৰিরাগন্তি চ ৰুচ্চতি. যস্মা পনস্স ন উপ্পাদো পঞ্ঞাযতি, ন ৰযো, ন ঠিতস্স অঞ্ঞথত্তং তস্মা তং ন জাযতি ন জীযতি ন মীযতীতি কত্ৰা অমতন্তি ৰুচ্চতি. উত্তমত্থেন পন অতপ্পকট্ঠেন চ পণীতন্তি. যদজ্ঝগাতি যং অজ্ঝগা ৰিন্দি পটিলভি, অত্তনো ঞাণবলেন সচ্ছাকাসি. সক্যমুনীতি সক্যকুলপ্পসুতত্তা সক্যো, মোনেয্যধম্মসমন্নাগতত্তা মুনি, সক্যো এৰ মুনি সক্যমুনি. সমাহিতোতি অরিযমগ্গসমাধিনা সমাহিতচিত্তো. ন তেন ধম্মেন সমত্থি কিঞ্চীতি তেন খযাদিনামকেন সক্যমুনিনা অধিগতেন ধম্মেন সমং কিঞ্চি ধম্মজাতং নত্থি. তস্মা সুত্তন্তরেপি ৰুত্তং – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰা, ৰিরাগো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০).

এৰং ভগৰা নিব্বানধম্মস্স অঞ্ঞেহি ধম্মেহি অসমতং ৰত্ৰা ইদানি তেসং সত্তানং উপ্পন্নউপদ্দৰৰূপসমত্থং খযৰিরাগামতপণীততাগুণেহি নিব্বানধম্মরতনস্স অসদিসভাৰং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি ধম্মে রতনং পণীতং, এতেন সচ্চেন সুৰত্থি হোতূ’’তি. তস্সত্থো পুরিমগাথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

যং বুদ্ধসেট্ঠোতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং নিব্বানধম্মগুণেন সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি মগ্গধম্মগুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘যং বুদ্ধসেট্ঠো’’তি. তত্থ ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানী’’তিআদিনা নযেন বুদ্ধো, উত্তমো পসংসনীযো চাতি সেট্ঠো, বুদ্ধো চ সো সেট্ঠো চাতি বুদ্ধসেট্ঠো, অনুবুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসুতবুদ্ধখ্যেসু ৰা বুদ্ধেসু সেট্ঠোতি বুদ্ধসেট্ঠো. সো বুদ্ধসেট্ঠো যং পরিৰণ্ণযী ‘‘অট্ঠঙ্গিকোৰ মগ্গানং, খেমং নিব্বানপত্তিযা’’তি (ম. নি. ২.২১৫) চ ‘‘অরিযং ৰো, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধিং দেসিস্সামি সউপনিসং সপরিক্খার’’ন্তি (ম. নি. ৩.১৩৬) চ এৰমাদিনা নযেন তত্থ তত্থ পসংসি পকাসযি. সুচিন্তি কিলেসমলসমুচ্ছেদকরণতো অচ্চন্তৰোদানং. সমাধিমানন্তরিকঞ্ঞমাহূতি যঞ্চ অত্তনো পৰত্তিসমনন্তরং নিযমেনেৰ ফলপদানতো ‘‘আনন্তরিকসমাধী’’তি আহু. ন হি মগ্গসমাধিম্হি উপ্পন্নে তস্স ফলুপ্পত্তিনিসেধকো কোচি অন্তরাযো অত্থি. যথাহ –

‘‘অযঞ্চ পুগ্গলো সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো অস্স, কপ্পস্স চ উড্ডয্হনৰেলা অস্স, নেৰ তাৰ কপ্পো উড্ডয্হেয্য, যাৰাযং পুগ্গলো ন সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকরোতি, অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো ঠিতকপ্পী. সব্বেপি মগ্গসমঙ্গিনো পুগ্গলা ঠিতকপ্পিনো’’তি (পু. প. ১৭).

সমাধিনা তেন সমো ন ৰিজ্জতীতি তেন বুদ্ধসেট্ঠপরিৰণ্ণিতেন সুচিনা আনন্তরিকসমাধিনা সমো রূপাৰচরসমাধি ৰা অরূপাৰচরসমাধি ৰা কোচি ন ৰিজ্জতি. কস্মা? তেসং ভাৰিতত্তা তত্থ তত্থ ব্রহ্মলোকে উপপন্নস্সাপি পুন নিরযাদীসুপি উপপত্তিসম্ভৰতো, ইমস্স চ অরহত্তসমাধিস্স ভাৰিতত্তা অরিযপুগ্গলস্স সব্বূপপত্তিসমুগ্ঘাতসম্ভৰতো. তস্মা সুত্তন্তরেপি ৰুত্তং – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০).

এৰং ভগৰা আনন্তরিকসমাধিস্স অঞ্ঞেহি সমাধীহি অসমতং ৰত্ৰা ইদানি পুরিমনযেনেৰ মগ্গধম্মরতনস্স অসদিসভাৰং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি ধম্মে…পে… হোতূ’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

যে পুগ্গলাতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং মগ্গধম্মগুণেনাপি সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি সঙ্ঘগুণেনাপি ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘যে পুগ্গলা’’তি. তত্থ যেতি অনিযমেত্ৰা উদ্দেসো. পুগ্গলাতি সত্তা. অট্ঠাতি তেসং গণনপরিচ্ছেদো. তে হি চত্তারো চ পটিপন্না চত্তারো চ ফলে ঠিতাতি অট্ঠ হোন্তি. সতং পসত্থাতি সপ্পুরিসেহি বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকেহি অঞ্ঞেহি চ দেৰমনুস্সেহি পসত্থা. কস্মা? সহজাতসীলাদিগুণযোগা. তেসঞ্হি চম্পকৰকুলকুসুমাদীনং সহজাতৰণ্ণগন্ধাদযো ৰিয সহজাতা সীলসমাধিআদযো গুণা, তেন তে ৰণ্ণগন্ধাদিসম্পন্নানি ৰিয পুপ্ফানি দেৰমনুস্সানং সতং পিযা মনাপা পসংসনীযা চ হোন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘যে পুগ্গলা অট্ঠসতং পসত্থা’’তি.

অথ ৰা যেতি অনিযমেত্ৰা উদ্দেসো. পুগ্গলাতি সত্তা. অট্ঠসতন্তি তেসং গণনপরিচ্ছেদো. তে হি একবীজী কোলংকোলো সত্তক্খত্তুপরমোতি তযো সোতাপন্না. কামরূপারূপভৰেসু অধিগতফলা তযো সকদাগামিনো. তে সব্বেপি চতুন্নং পটিপদানং ৰসেন চতুৰীসতি. অন্তরাপরিনিব্বাযী, উপহচ্চপরিনিব্বাযী, সসঙ্খারপরিনিব্বাযী, অসঙ্খারপরিনিব্বাযী, উদ্ধংসোতো, অকনিট্ঠগামীতি অৰিহেসু পঞ্চ. তথা অতপ্পসুদস্সসুদস্সীসু. অকনিট্ঠেসু পন উদ্ধংসোতৰজ্জা চত্তারোতি চতুৰীসতি অনাগামিনো. সুক্খৰিপস্সকো সমথযানিকোতি দ্ৰে অরহন্তো. চত্তারো মগ্গট্ঠাতি চতুপঞ্ঞাস. তে সব্বেপি সদ্ধাধুরপঞ্ঞাধুরানং ৰসেন দিগুণা হুত্ৰা অট্ঠসতং হোন্তি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

চত্তারি এতানি যুগানি হোন্তীতি তে সব্বেপি অট্ঠ ৰা অট্ঠসতং ৰাতি ৰিত্থারৰসেন উদ্দিট্ঠপুগ্গলা সঙ্খেপৰসেন সোতাপত্তিমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি একং যুগং, এৰং যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি একং যুগন্তি চত্তারি যুগানি হোন্তি. তে দক্খিণেয্যাতি এত্থ তেতি পুব্বে অনিযমেত্ৰা উদ্দিট্ঠানং নিযমেত্ৰা নিদ্দেসো. যে পুগ্গলা ৰিত্থারৰসেন অট্ঠ ৰা, অট্ঠসতং ৰা, সঙ্খেপৰসেন চত্তারি যুগানি হোন্তীতি ৰুত্তা, সব্বেপি তে দক্খিণং অরহন্তীতি দক্খিণেয্যা. দক্খিণা নাম কম্মঞ্চ কম্মৰিপাকঞ্চ সদ্দহিত্ৰা ‘‘এস মে ইদং ৰেজ্জকম্মং ৰা জঙ্ঘপেসনিকং ৰা করিস্সতী’’তি এৰমাদীনি অনপেক্খিত্ৰা দিয্যমানো দেয্যধম্মো, তং অরহন্তি নাম সীলাদিগুণযুত্তা পুগ্গলা, ইমে চ তাদিসা, তেন ৰুচ্চন্তি ‘‘তে দক্খিণেয্যা’’তি.

সুগতস্স সাৰকাতি ভগৰা সোভনেন গমনেন যুত্তত্তা, সোভনঞ্চ ঠানং গতত্তা, সুট্ঠু চ গতত্তা, সুট্ঠু এৰ চ গদত্তা সুগতো, তস্স সুগতস্স. সব্বেপি তে ৰচনং সুণন্তীতি সাৰকা. কামঞ্চ অঞ্ঞেপি সুণন্তি, ন পন সুত্ৰা কত্তব্বকিচ্চং করোন্তি, ইমে পন সুত্ৰা কত্তব্বং ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তিং কত্ৰা মগ্গফলানি পত্তা, তস্মা ‘‘সাৰকা’’তি ৰুচ্চন্তি. এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানীতি এতেসু সুগতসাৰকেসু অপ্পকানিপি দানানি দিন্নানি পটিগ্গাহকতো দক্খিণাৰিসুদ্ধিভাৰং উপগতত্তা মহপ্ফলানি হোন্তি. তস্মা সুত্তন্তরেপি ৰুত্তং –

‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সঙ্ঘা ৰা গণা ৰা তথাগতসাৰকসঙ্ঘো, তেসং অগ্গমক্খাযতি, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো…পে… অগ্গো ৰিপাকো হোতী’’তি (অ. নি. ৪.৩৪; ৫.৩২; ইতিৰু. ৯০).

এৰং ভগৰা সব্বেসম্পি মগ্গট্ঠফলট্ঠানং ৰসেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

যে সুপ্পযুত্তাতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং মগ্গট্ঠফলট্ঠানং ৰসেন সঙ্ঘগুণেন সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি ততো একচ্চানং ফলসমাপত্তিসুখমনুভৰন্তানং খীণাসৰপুগ্গলানংযেৰ গুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘যে সুপ্পযুত্তা’’তি. তত্থ যেতি অনিযমিতুদ্দেসৰচনং. সুপ্পযুত্তাতি সুট্ঠু পযুত্তা, অনেকৰিহিতং অনেসনং পহায সুদ্ধাজীৰিতং নিস্সায ৰিপস্সনায অত্তানং পযুঞ্জিতুমারদ্ধাতি অত্থো. অথ ৰা সুপ্পযুত্তাতি সুৰিসুদ্ধকাযৰচীপযোগসমন্নাগতা, তেন তেসং সীলক্খন্ধং দস্সেতি. মনসা দল়্হেনাতি দল়্হেন মনসা, থিরসমাধিযুত্তেন চেতসাতি অত্থো. তেন তেসং সমাধিক্খন্ধং দস্সেতি. নিক্কামিনোতি কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খা হুত্ৰা পঞ্ঞাধুরেন ৰীরিযেন সব্বকিলেসেহি কতনিক্কমনা. তেন তেসং ৰীরিযসম্পন্নং পঞ্ঞক্খন্ধং দস্সেতি.

গোতমসাসনম্হীতি গোত্ততো গোতমস্স তথাগতস্সেৰ সাসনম্হি. তেন ইতো বহিদ্ধা নানপ্পকারম্পি অমরতপং করোন্তানং সুপ্পযোগাদিগুণাভাৰতো কিলেসেহি নিক্কমনাভাৰং দস্সেতি. তেতি পুব্বে উদ্দিট্ঠানং নিদ্দেসৰচনং. পত্তিপত্তাতি এত্থ পত্তব্বাতি পত্তি, পত্তব্বা নাম পত্তুং অরহা, যং পত্ৰা অচ্চন্তযোগক্খেমিনো হোন্তি, অরহত্তফলস্সেতং অধিৰচনং, তং পত্তিং পত্তাতি পত্তিপত্তা. অমতন্তি নিব্বানং. ৰিগয্হাতি আরম্মণৰসেন ৰিগাহিত্ৰা. লদ্ধাতি লভিত্ৰা. মুধাতি অব্যযেন কাকণিকমত্তম্পি ব্যযং অকত্ৰা. নিব্বুতিন্তি পটিপ্পস্সদ্ধকিলেসদরথং ফলসমাপত্তিং. ভুঞ্জমানাতি অনুভৰমানা. কিং ৰুত্তং হোতি? যে ইমস্মিং গোতমসাসনম্হি সীলসম্পন্নত্তা সুপ্পযুত্তা, সমাধিসম্পন্নত্তা মনসা দল়্হেন, পঞ্ঞাসম্পন্নত্তা নিক্কামিনো, তে ইমায সম্মাপটিপদায অমতং ৰিগয্হ মুধা লদ্ধা ফলসমাপত্তিসঞ্ঞিতং নিব্বুতিং ভুঞ্জমানা পত্তিপত্তা নাম হোন্তীতি.

এৰং ভগৰা ফলসমাপত্তিসুখমনুভৰন্তানং খীণাসৰপুগ্গলানমেৰ ৰসেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

যথিন্দখীলোতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং খীণাসৰপুগ্গলানং গুণেন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি বহুজনপচ্চক্খেন সোতাপন্নস্সেৰ গুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘যথিন্দখীলো’’তি. তত্থ যথাতি উপমাৰচনং. ইন্দখীলোতি নগরদ্ৰারৰিনিৰারণত্থং উম্মারব্ভন্তরে অট্ঠ ৰা দস ৰা হত্থে পথৰিং খণিত্ৰা আকোটিতস্স সারদারুমযথম্ভস্সেতং অধিৰচনং. পথৰিন্তি ভূমিং. সিতোতি অন্তো পৰিসিত্ৰা নিস্সিতো. সিযাতি ভৰেয্য. চতুব্ভি ৰাতেহীতি চতূহি দিসাহি আগতেহি ৰাতেহি. অসম্পকম্পিযোতি কম্পেতুং ৰা চালেতুং ৰা অসক্কুণেয্যো. তথূপমন্তি তথাৰিধং. সপ্পুরিসন্তি উত্তমপুরিসং. ৰদামীতি ভণামি. যো অরিযসচ্চানি অৰেচ্চ পস্সতীতি যো চত্তারি অরিযসচ্চানি পঞ্ঞায অজ্ঝোগাহেত্ৰা পস্সতি. তত্থ অরিযসচ্চানি কুমারপঞ্হে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – যথা হি ইন্দখীলো গম্ভীরনেমতায পথৰিস্সিতো চতুব্ভি ৰাতেহি অসম্পকম্পিযো সিযা, ইমম্পি সপ্পুরিসং তথূপমমেৰ ৰদামি, যো অরিযসচ্চানি অৰেচ্চ পস্সতি. কস্মা? যস্মা সোপি ইন্দখীলো ৰিয চতূহি ৰাতেহি সব্বতিত্থিযৰাদৰাতেহি অসম্পকম্পিযো হোতি, তম্হা দস্সনা কেনচি কম্পেতুং ৰা চালেতুং ৰা অসক্কুণেয্যো. তস্মা সুত্তন্তরেপি ৰুত্তং –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অযোখীলো ৰা ইন্দখীলো ৰা গম্ভীরনেমো সুনিখাতো অচলো অসম্পকম্পী, পুরত্থিমায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি, নেৰ নং সঙ্কম্পেয্য ন সম্পকম্পেয্য ন সম্পচালেয্য. পচ্ছিমায…পে… দক্খিণায, উত্তরাযপি চে…পে… ন সম্পচালেয্য. তং কিস্স হেতু? গম্ভীরত্তা, ভিক্খৰে, নেমস্স, সুনিখাতত্তা ইন্দখীলস্স. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যে চ খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ‘ইদং দুক্খন্তি…পে… পটিপদা’তি যথাভূতং পজানন্তি, তে ন অঞ্ঞস্স সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা মুখং ওলোকেন্তি ‘অযং নূন ভৰং জানং জানাতি, পস্সং পস্সতী’তি. তং কিস্স হেতু? সুদিট্ঠত্তা, ভিক্খৰে, চতুন্নং অরিযসচ্চান’’ন্তি (সং. নি. ৫.১১০৯).

এৰং ভগৰা বহুজনপচ্চক্খস্স সোতাপন্নস্সেৰ ৰসেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

যে অরিযসচ্চানীতিগাথাৰণ্ণনা

. এৰং অৰিসেসতো সোতাপন্নস্স গুণেন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি যে তে তযো সোতাপন্না একবীজী কোলংকোলো সত্তক্খত্তুপরমোতি. যথাহ –

‘‘ইধেকচ্চো পুগ্গলো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো হোতি…পে… সো একংযেৰ ভৰং নিব্বত্তিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং একবীজী. তথা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা কুলানি সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং কোলংকোলো. তথা সত্তক্খত্তুং দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করোতি, অযং সত্তক্খত্তুপরমো’’তি (পু. প. ৩১-৩৩).

তেসং সব্বকনিট্ঠস্স সত্তক্খত্তুপরমস্স গুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘যে অরিযসচ্চানী’’তি. তত্থ যে অরিযসচ্চানীতি এতং ৰুত্তনযমেৰ. ৰিভাৰযন্তীতি পঞ্ঞাওভাসেন সচ্চপ্পটিচ্ছাদকং কিলেসন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা অত্তনো পকাসানি পাকটানি করোন্তি. গম্ভীরপঞ্ঞেনাতি অপ্পমেয্যপঞ্ঞতায সদেৰকস্স লোকস্স ঞাণেন অলব্ভনেয্যপ্পতিট্ঠপঞ্ঞেন, সব্বঞ্ঞুনাতি ৰুত্তং হোতি. সুদেসিতানীতি সমাসব্যাসসাকল্যৰেকল্যাদীহি তেহি তেহি নযেহি সুট্ঠু দেসিতানি. কিঞ্চাপি তে হোন্তি ভুসং পমত্তাতি তে ৰিভাৰিতঅরিযসচ্চা পুগ্গলা কিঞ্চাপি দেৰরজ্জচক্কৰত্তিরজ্জাদিপ্পমাদট্ঠানং আগম্ম ভুসং পমত্তা হোন্তি, তথাপি সোতাপত্তিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন ঠপেত্ৰা সত্ত ভৰে অনমতগ্গে সংসারে যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, তেসং নিরুদ্ধত্তা অত্থঙ্গতত্তা ন অট্ঠমং ভৰং আদিযন্তি, সত্তমভৰে এৰ পন ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অরহত্তং পাপুণন্তি.

এৰং ভগৰা সত্তক্খত্তুপরমৰসেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

সহাৰস্সাতিগাথাৰণ্ণনা

১০. এৰং সত্তক্খত্তুপরমস্স অট্ঠমং ভৰং অনাদিযনগুণেন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি তস্সেৰ সত্ত ভৰে আদিযতোপি অঞ্ঞেহি অপ্পহীনভৰাদানেহি পুগ্গলেহি ৰিসিট্ঠেন গুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘সহাৰস্সা’’তি. তত্থ সহাৰাতি সদ্ধিংযেৰ. অস্সাতি ‘‘ন তে ভৰং অট্ঠমমাদিযন্তী’’তি ৰুত্তেসু অঞ্ঞতরস্স. দস্সনসম্পদাযাতি সোতাপত্তিমগ্গসম্পত্তিযা. সোতাপত্তিমগ্গো হি নিব্বানং দিস্ৰা কত্তব্বকিচ্চসম্পদায সব্বপঠমং নিব্বানদস্সনতো ‘‘দস্সন’’ন্তি ৰুচ্চতি, তস্স অত্তনি পাতুভাৰো দস্সনসম্পদা, তায দস্সনসম্পদায সহ এৰ. তযস্সু ধম্মা জহিতা ভৰন্তীতি এত্থ অস্সু-ইতি পদপূরণমত্তে নিপাতো ‘‘ইদং সু মে, সারিপুত্ত, মহাৰিকটভোজনস্মিং হোতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.১৫৬) ৰিয. যতো সহাৰস্স দস্সনসম্পদায তযো ধম্মা জহিতা ভৰন্তি পহীনা হোন্তীতি অযমেত্থ অত্থো.

ইদানি জহিতধম্মদস্সনত্থমাহ ‘‘সক্কাযদিট্ঠী ৰিচিকিচ্ছিতঞ্চ, সীলব্বতং ৰাপি যদত্থি কিঞ্চী’’তি. তত্থ সতি কাযে ৰিজ্জমানে উপাদানক্খন্ধপঞ্চকাখ্যে কাযে ৰীসতিৰত্থুকা দিট্ঠি সক্কাযদিট্ঠি, সতী ৰা তত্থ কাযে দিট্ঠীতিপি সক্কাযদিট্ঠি, যথাৰুত্তপ্পকারে কাযে ৰিজ্জমানা দিট্ঠীতি অত্থো. সতিযেৰ ৰা কাযে দিট্ঠীতিপি সক্কাযদিট্ঠি, যথাৰুত্তপ্পকারে কাযে ৰিজ্জমানে রূপাদিসঙ্খাতো অত্তাতি এৰং পৰত্তা দিট্ঠীতি অত্থো. তস্সা চ পহীনত্তা সব্বদিট্ঠিগতানি পহীনানেৰ হোন্তি. সা হি নেসং মূলং. সব্বকিলেসব্যাধিৰূপসমনতো পঞ্ঞা‘‘চিকিচ্ছিত’’ন্তি ৰুচ্চতি, তং পঞ্ঞাচিকিচ্ছিতং ইতো ৰিগতং, ততো ৰা পঞ্ঞাচিকিচ্ছিতা ইদং ৰিগতন্তি ৰিচিকিচ্ছিতং. ‘‘সত্থরি কঙ্খতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১০০৮; ৰিভ. ৯১৫) নযেন ৰুত্তায অট্ঠৰত্থুকায ৰিমতিযা এতং অধিৰচনং. তস্সা পহীনত্তা সব্বানিপি ৰিচিকিচ্ছিতানি পহীনানি হোন্তি. তঞ্হি নেসং মূলং. ‘‘ইতো বহিদ্ধা সমণব্রাহ্মণানং সীলেন সুদ্ধি ৰতেন সুদ্ধী’’তি এৰমাদীসু (ধ. স. ১২২২; ৰিভ. ৯৩৮) আগতং গোসীলকুক্কুরসীলাদিকং সীলং গোৰতকুক্কুরৰতাদিকঞ্চ ৰতং সীলব্বতন্তি ৰুচ্চতি, তস্স পহীনত্তা সব্বম্পি নগ্গিযমুণ্ডিকাদিঅমরতপং পহীনং হোতি. তঞ্হি তস্স মূলং, তেনেৰ সব্বাৰসানে ৰুত্তং ‘‘যদত্থি কিঞ্চী’’তি. দুক্খদস্সনসম্পদায চেত্থ সক্কাযদিট্ঠি সমুদযদস্সনসম্পদায ৰিচিকিচ্ছিতং, মগ্গদস্সননিব্বানদস্সনসম্পদায সীলব্বতং পহীযতীতি ৰিঞ্ঞাতব্বং.

চতূহপাযেহীতিগাথাৰণ্ণনা

১১. এৰমস্স কিলেসৰট্টপ্পহানং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্মিং কিলেসৰট্টে সতি যেন ৰিপাকৰট্টেন ভৰিতব্বং, তপ্পহানা তস্সাপি পহানং দীপেন্তো আহ ‘‘চতূহপাযেহি চ ৰিপ্পমুত্তো’’তি. তত্থ চত্তারো অপাযা নাম নিরযতিরচ্ছানপেত্তিৰিসযঅসুরকাযা. তেহি এস সত্ত ভৰে আদিযন্তোপি ৰিপ্পমুত্তোতি অত্থো.

এৰমস্স ৰিপাকৰট্টপ্পহানং দস্সেত্ৰা ইদানি যমস্স ৰিপাকৰট্টস্স মূলভূতং কম্মৰট্টং, তস্সাপি পহানং দস্সেন্তো আহ ‘‘ছচ্চাভিঠানানি অভব্ব কাতু’’ন্তি. তত্থ অভিঠানানীতি ওল়ারিকট্ঠানানি, তানি এস ছ অভব্বো কাতুং. তানি চ ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং দিট্ঠিসম্পন্নো পুগ্গলো মাতরং জীৰিতা ৰোরোপেয্যা’’তিআদিনা (অ. নি. ১.২৭১; ম. নি. ৩.১২৮; ৰিভ. ৮০৯) নযেন এককনিপাতে ৰুত্তানি মাতুঘাতপিতুঘাতঅরহন্তঘাতলোহিতুপ্পাদসঙ্ঘভেদঅঞ্ঞসত্থারুদ্দেসকম্মানীতি ৰেদিতব্বানি. তানি হি কিঞ্চাপি দিট্ঠিসম্পন্নো অরিযসাৰকো কুন্থকিপিল্লিকম্পি জীৰিতা ন ৰোরোপেতি, অপিচ খো পন পুথুজ্জনভাৰস্স ৰিগরহণত্থং ৰুত্তানি. পুথুজ্জনো হি অদিট্ঠিসম্পন্নত্তা এৰংমহাসাৰজ্জানি অভিঠানানিপি করোতি, দস্সনসম্পন্নো পন অভব্বো তানি কাতুন্তি. অভব্বগ্গহণঞ্চেত্থ ভৰন্তরেপি অকরণদস্সনত্থং. ভৰন্তরেপি হি এস অত্তনো অরিযসাৰকভাৰং অজানন্তোপি ধম্মতায এৰ এতানি ৰা ছ পকতিপাণাতিপাতাদীনি ৰা পঞ্চ ৰেরানি অঞ্ঞসত্থারুদ্দেসেন সহ ছ ঠানানি ন করোতি, যানি সন্ধায একচ্চে ‘‘ছ ছাভিঠানানী’’তিপি পঠন্তি. মতমচ্ছগ্গাহাদযো চেত্থ অরিযসাৰকগামদারকানং নিদস্সনং.

এৰং ভগৰা সত্ত ভৰে আদিযতোপি অরিযসাৰকস্স অঞ্ঞেহি অপ্পহীনভৰাদানেহি পুগ্গলেহি ৰিসিট্ঠগুণৰসেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

কিঞ্চাপি সোতিগাথাৰণ্ণনা

১২. এৰং সত্ত ভৰে আদিযতোপি অঞ্ঞেহি অপ্পহীনভৰাদানেহি পুগ্গলেহি ৰিসিট্ঠগুণেন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি ন কেৰলং দস্সনসম্পন্নো ছ অভিঠানানি অভব্বো কাতুং, কিন্তু অপ্পমত্তকম্পি পাপকম্মং কত্ৰা তস্স পটিচ্ছাদনাযপি অভব্বোতি পমাদৰিহারিনোপি দস্সনসম্পন্নস্স কতপ্পটিচ্ছাদনাভাৰগুণেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘কিঞ্চাপি সো কম্ম করোতি পাপক’’ন্তি.

তস্সত্থো – সো দস্সনসম্পন্নো কিঞ্চাপি সতিসম্মোসেন পমাদৰিহারং আগম্ম যং তং ভগৰতা লোকৰজ্জং সঞ্চিচ্চাতিক্কমনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘যং মযা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তং মম সাৰকা জীৰিতহেতুপি নাতিক্কমন্তী’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৫; উদা. ৪৫) তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং কুটিকারসহসেয্যাদিং পণ্ণত্তিৰজ্জৰীতিক্কমসঙ্খাতং বুদ্ধপ্পতিকুট্ঠং কাযেন পাপকম্মং করোতি, পদসোধম্মউত্তরিছপ্পঞ্চৰাচাধম্মদেসনসম্ফপ্পলাপফরুসৰচনাদিং ৰা ৰাচায , উদ চেতসা ৰা কত্থচি লোভদোসুপ্পাদনং জাতরূপাদিসাদিযনং চীৰরাদিপরিভোগেসু অপচ্চৰেক্খণাদিং ৰা পাপকম্মং করোতি. অভব্বো সো তস্স পটিচ্ছদায ন সো তং ‘‘ইদং অকপ্পিযমকরণীয’’ন্তি জানিত্ৰা মুহুত্তম্পি পটিচ্ছাদেতি, তংখণং এৰ পন সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু আৰি কত্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, ‘‘ন পুন করিস্সামী’’তি এৰং সংৰরিতব্বং ৰা সংৰরতি. কস্মা? যস্মা অভব্বতা দিট্ঠপদস্স ৰুত্তা, এৰরূপম্পি পাপকম্মং কত্ৰা তস্স পটিচ্ছাদায দিট্ঠনিব্বানপদস্স দস্সনসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স অভব্বতা ৰুত্তাতি অত্থো.

কথং?

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দহরো কুমারো মন্দো উত্তানসেয্যকো হত্থেন ৰা পাদেন ৰা অঙ্গারং অক্কমিত্ৰা খিপ্পমেৰ পটিসংহরতি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ধম্মতা এসা দিট্ঠিসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স, কিঞ্চাপি তথারূপিং আপত্তিং আপজ্জতি, যথারূপায আপত্তিযা ৰুট্ঠানং পঞ্ঞাযতি. অথ খো নং খিপ্পমেৰ সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু দেসেতি ৰিৰরতি উত্তানীকরোতি, দেসেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা উত্তানীকত্ৰা আযতিং সংৰরং আপজ্জতী’’তি (ম. নি. ১.৪৯৬).

এৰং ভগৰা পমাদৰিহারিনোপি দস্সনসম্পন্নস্স কতপ্পটিচ্ছাদনাভাৰগুণেন সঙ্ঘরতনস্স গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

ৰনপ্পগুম্বেতিগাথাৰণ্ণনা

১৩. এৰং সঙ্ঘপরিযাপন্নানং পুগ্গলানং তেন তেন গুণপ্পকারেন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি য্ৰাযং ভগৰতা রতনত্তযগুণং দীপেন্তেন ইধ সঙ্খেপেন অঞ্ঞত্র চ ৰিত্থারেন পরিযত্তিধম্মো দেসিতো, তম্পি নিস্সায পুন বুদ্ধাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘ৰনপ্পগুম্বে যথা ফুস্সিতগ্গে’’তি. তত্থ আসন্নসন্নিৰেসৰৰত্থিতানং রুক্খানং সমূহো ৰনং, মূলসারফেগ্গুতচসাখাপলাসেহি পৰুদ্ধো গুম্বো পগুম্বো, ৰনস্স, ৰনে ৰা পগুম্বো ৰনপ্পগুম্বো. স্ৰাযং ‘‘ৰনপ্পগুম্বে’’তি ৰুত্তো, এৰম্পি হি ৰত্তুং লব্ভতি ‘‘অত্থি সৰিতক্কসৰিচারে, অত্থি অৰিতক্কৰিচারমত্তে, সুখে দুক্খে জীৰে’’তিআদীসু (দী. নি. ১.১৭৪; ম. নি. ২.২২৮) ৰিয. যথাতি উপমাৰচনং. ফুস্সিতানি অগ্গানি অস্সাতি ফুস্সিতগ্গো, সব্বসাখাপসাখাসু সঞ্জাতপুপ্ফোতি অত্থো. সো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘ফুস্সিতগ্গে’’তি ৰুত্তো. গিম্হানমাসে পঠমস্মিং গিম্হেতি যে চত্তারো গিম্হানং মাসা, তেসং চতুন্নং গিম্হমাসানং একস্মিং মাসে. কতরস্মিং মাসে ইতি চে? পঠমস্মিং গিম্হে, চিত্রমাসেতি অত্থো. সো হি ‘‘পঠমগিম্হো’’তি চ ‘‘বালৰসন্তো’’তি চ ৰুচ্চতি. ততো পরং পদত্থতো পাকটমেৰ.

অযং পনেত্থ পিণ্ডত্থো – যথা পঠমগিম্হনামকে বালৰসন্তে নানাৰিধরুক্খগহনে ৰনে সুপুপ্ফিতগ্গসাখো তরুণরুক্খগচ্ছপরিযাযনামো পগুম্বো অতিৰিয সস্সিরিকো হোতি, এৰমেৰ খন্ধাযতনাদীহি সতিপট্ঠানসম্মপ্পধানাদীহি সীলসমাধিক্খন্ধাদীহি ৰা নানপ্পকারেহি অত্থপ্পভেদপুপ্ফেহি অতিৰিয সস্সিরিকত্তা তথূপমং নিব্বানগামিমগ্গদীপনতো নিব্বানগামিং পরিযত্তিধম্মৰরং নেৰ লাভহেতু ন সক্কারাদিহেতু, কেৰলন্তু মহাকরুণায অব্ভুস্সাহিতহদযো সত্তানং পরমহিতায অদেসযীতি. পরমং হিতাযাতি এত্থ চ গাথাবন্ধসুখত্থং অনুনাসিকো. অযং পনত্থো – পরমহিতায নিব্বানায অদেসযীতি.

এৰং ভগৰা ইমং সুপুপ্ফিতগ্গৰনপ্পগুম্বসদিসং পরিযত্তিধম্মং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ নিস্সায বুদ্ধাধিট্ঠানং সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি বুদ্ধে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. কেৰলং পন ইদম্পি যথাৰুত্তপকারপরিযত্তিধম্মসঙ্খাতং বুদ্ধে রতনং পণীতন্তি এৰং যোজেতব্বং. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

ৰরো ৰরঞ্ঞূতিগাথাৰণ্ণনা

১৪. এৰং ভগৰা পরিযত্তিধম্মেন বুদ্ধাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি লোকুত্তরধম্মেন ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘ৰরো ৰরঞ্ঞূ’’তি. তত্থ ৰরোতি পণীতাধিমুত্তিকেহি ইচ্ছিতো ‘‘অহো ৰত মযম্পি এৰরূপা অস্সামা’’তি, ৰরগুণযোগতো ৰা ৰরো উত্তমো সেট্ঠোতি অত্থো. ৰরঞ্ঞূতি নিব্বানঞ্ঞূ. নিব্বানঞ্হি সব্বধম্মানং উত্তমট্ঠেন ৰরং, তঞ্চেস বোধিমূলে সযং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা অঞ্ঞাসি. ৰরদোতি পঞ্চৰগ্গিযভদ্দৰগ্গিযজটিলাদীনং অঞ্ঞেসঞ্চ দেৰমনুস্সানং নিব্বেধভাগিযৰাসনাভাগিযৰরধম্মদাযীতি অত্থো. ৰরাহরোতি ৰরস্স মগ্গস্স আহটত্তা ৰরাহরোতি ৰুচ্চতি. সো হি ভগৰা দীপঙ্করতো পভুতি সমতিংস পারমিযো পূরেন্তো পুব্বকেহি সম্মাসম্বুদ্ধেহি অনুযাতং পুরাণমগ্গৰরমাহরি, তেন ‘‘ৰরাহরো’’তি ৰুচ্চতি.

অপিচ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপ্পটিলাভেন ৰরো, নিব্বানসচ্ছিকিরিযায ৰরঞ্ঞূ, সত্তানং ৰিমুত্তিসুখদানেন ৰরদো, উত্তমপটিপদাহরণেন ৰরাহরো. এতেহি লোকুত্তরগুণেহি অধিকস্স কস্সচি গুণস্স অভাৰতো অনুত্তরো.

অপরো নযো – ৰরো উপসমাধিট্ঠানপরিপূরণেন, ৰরঞ্ঞূ পঞ্ঞাধিট্ঠানপরিপূরণেন, ৰরদো চাগাধিট্ঠানপরিপূরণেন, ৰরাহরো সচ্চাধিট্ঠানপরিপূরণেন, ৰরং মগ্গসচ্চমাহরীতি. তথা ৰরো পুঞ্ঞুস্সযেন, ৰরঞ্ঞূ পঞ্ঞুস্সযেন, ৰরদো বুদ্ধভাৰত্থিকানং তদুপাযসম্পদানেন, ৰরাহরো পচ্চেকবুদ্ধভাৰত্থিকানং তদুপাযাহরণেন, অনুত্তরো তত্থ তত্থ অসদিসতায, অত্তনা ৰা অনাচরিযকো হুত্ৰা পরেসং আচরিযভাৰেন, ধম্মৰরং অদেসযি সাৰকভাৰত্থিকানং তদত্থায স্ৰাক্খাততাদিগুণযুত্তস্স ধম্মৰরস্স দেসনতো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

এৰং ভগৰা নৰৰিধেন লোকুত্তরধম্মেন অত্তনো গুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায বুদ্ধাধিট্ঠানং সচ্চৰচনং পযুঞ্জতি ‘‘ইদম্পি বুদ্ধে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. কেৰলং পন যং ৰরং লোকুত্তরধম্মং এস অঞ্ঞাসি, যঞ্চ অদাসি, যঞ্চ আহরি, যঞ্চ দেসেসি, ইদম্পি বুদ্ধে রতনং পণীতন্তি এৰং যোজেতব্বং. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

খীণন্তিগাথাৰণ্ণনা

১৫. এৰং ভগৰা পরিযত্তিধম্মঞ্চ নৰলোকুত্তরধম্মঞ্চ নিস্সায দ্ৰীহি গাথাহি বুদ্ধাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্ৰা ইদানি যে তং পরিযত্তিধম্মং অস্সোসুং, সুতানুসারেন চ পটিপজ্জিত্ৰা নৰপ্পকারম্পি লোকুত্তরধম্মং অধিগমিংসু, তেসং অনুপাদিসেসনিব্বানপত্তিগুণং নিস্সায পুন সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চং ৰত্তুমারদ্ধো ‘‘খীণং পুরাণ’’ন্তি. তত্থ খীণন্তি সমুচ্ছিন্নং. পুরাণন্তি পুরাতনং. নৰন্তি সম্পতি ৰত্তমানং. নত্থি সম্ভৰন্তি অৰিজ্জমানপাতুভাৰং. ৰিরত্তচিত্তাতি ৰীতরাগচিত্তা. আযতিকে ভৰস্মিন্তি অনাগতমদ্ধানং পুনব্ভৰে. তেতি যেসং খীণং পুরাণং নৰং নত্থি সম্ভৰং, যে চ আযতিকে ভৰস্মিং ৰিরত্তচিত্তা, তে খীণাসৰা ভিক্খূ. খীণবীজাতি উচ্ছিন্নবীজা. অৰিরূল়্হিছন্দাতি ৰিরূল়্হিছন্দৰিরহিতা. নিব্বন্তীতি ৰিজ্ঝাযন্তি. ধীরাতি ধিতিসম্পন্না. যথাযং পদীপোতি অযং পদীপো ৰিয.

কিং ৰুত্তং হোতি? যং তং সত্তানং উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধম্পি পুরাণং অতীতকালিকং কম্মং তণ্হাসিনেহস্স অপ্পহীনত্তা পটিসন্ধিআহরণসমত্থতায অখীণংযেৰ হোতি, তং পুরাণং কম্মং যেসং অরহত্তমগ্গেন তণ্হাসিনেহস্স সোসিতত্তা অগ্গিনা দড্ঢবীজমিৰ আযতিং ৰিপাকদানাসমত্থতায খীণং. যঞ্চ নেসং বুদ্ধপূজাদিৰসেন ইদানি পৰত্তমানং কম্মং নৰন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ তণ্হাপহানেনেৰ ছিন্নমূলপাদপপুপ্ফমিৰ আযতিং ফলদানাসমত্থতায যেসং নত্থি সম্ভৰং, যে চ তণ্হাপহানেনেৰ আযতিকে ভৰস্মিং ৰিরত্তচিত্তা, তে খীণাসৰা ভিক্খূ ‘‘কম্মং খেত্তং ৰিঞ্ঞাণং বীজ’’ন্তি (অ. নি. ৩.৭৭) এত্থ ৰুত্তস্স পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স কম্মক্খযেনেৰ খীণত্তা খীণবীজা. যোপি পুব্বে পুনব্ভৰসঙ্খাতায ৰিরূল়্হিযা ছন্দো অহোসি. তস্সপি সমুদযপ্পহানেনেৰ পহীনত্তা পুব্বে ৰিয চুতিকালে অসম্ভৰেন অৰিরূল়্হিছন্দা ধিতিসম্পন্নত্তা ধীরা চরিমৰিঞ্ঞাণনিরোধেন যথাযং পদীপো নিব্বুতো, এৰং নিব্বন্তি, পুন ‘‘রূপিনো ৰা অরূপিনো ৰা’’তি এৰমাদিং পঞ্ঞত্তিপথং অচ্চেন্তীতি. তস্মিং কির সমযে নগরদেৰতানং পূজনত্থায জালিতেসু পদীপেসু একো পদীপো ৰিজ্ঝাযি, তং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথাযং পদীপো’’তি.

এৰং ভগৰা যে তং পুরিমাহি দ্ৰীহি গাথাহি ৰুত্তং পরিযত্তিধম্মং অস্সোসুং, সুতানুসারেন চ পটিপজ্জিত্ৰা নৰপ্পকারম্পি লোকুত্তরধম্মং অধিগমিংসু, তেসং অনুপাদিসেসনিব্বানপত্তিগুণং ৰত্ৰা ইদানি তমেৰ গুণং নিস্সায সঙ্ঘাধিট্ঠানং সচ্চৰচনং পযুঞ্জন্তো দেসনং সমাপেসি ‘‘ইদম্পি সঙ্ঘে’’তি. তস্সত্থো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. কেৰলং পন ইদম্পি যথাৰুত্তেন পকারেন খীণাসৰভিক্খূনং নিব্বানসঙ্খাতং সঙ্ঘে রতনং পণীতন্তি এৰং যোজেতব্বং. ইমিস্সাপি গাথায আণা কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়েসু অমনুস্সেহি পটিগ্গহিতাতি.

দেসনাপরিযোসানে রাজকুলস্স সোত্থি অহোসি, সব্বূপদ্দৰা ৰূপসমিংসু, চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি.

যানীধাতিগাথাত্তযৰণ্ণনা

১৬. অথ সক্কো দেৰানমিন্দো ‘‘ভগৰতা রতনত্তযগুণং নিস্সায সচ্চৰচনং পযুঞ্জমানেন নাগরস্স সোত্থি কতা, মযাপি নাগরস্স সোত্থিত্থং রতনত্তযগুণং নিস্সায কিঞ্চি ৰত্তব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা অৰসানে গাথাত্তযং অভাসি ‘‘যানীধ ভূতানী’’তি তত্থ যস্মা বুদ্ধো যথা লোকহিতত্থায উস্সুক্কং আপন্নেহি আগন্তব্বং, তথা আগততো যথা চ তেহি গন্তব্বং, তথা গততো যথা চ তেহি আজানিতব্বং, তথা আজাননতো, যথা চ জানিতব্বং, তথা জাননতো, যঞ্চ তথেৰ হোতি, তস্স গদনতো চ ‘‘তথাগতো’’তি ৰুচ্চতি. যস্মা চ সো দেৰমনুস্সেহি পুপ্ফগন্ধাদিনা বহি নিব্বত্তেন উপকারকেন, ধম্মানুধম্মপটিপত্তাদিনা চ অত্তনি নিব্বত্তেন অতিৰিয পূজিতো, তস্মা সক্কো দেৰানমিন্দো সব্বং দেৰপরিসং অত্তনা সদ্ধিং সম্পিণ্ডেত্ৰা আহ ‘‘তথাগতং দেৰমনুস্সপূজিতং, বুদ্ধং নমস্সাম সুৰত্থি হোতূ’’তি.

১৭. যস্মা পন ধম্মে মগ্গধম্মো যথা যুগনদ্ধসমথৰিপস্সনাবলেন গন্তব্বং কিলেসপক্খং সমুচ্ছিন্দন্তেন, তথা গতোতি তথাগতো. নিব্বানধম্মোপি যথা গতো পঞ্ঞায পটিৰিদ্ধো সব্বদুক্খপ্পটিৰিঘাতায সম্পজ্জতি, বুদ্ধাদীহি তথা অৰগতো, তস্মা ‘‘তথাগতো’’ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. যস্মা চ সঙ্ঘোপি যথা অত্তহিতায পটিপন্নেহি গন্তব্বং তেন তেন মগ্গেন, তথা গতোতি ‘‘তথাগতো’’ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. তস্মা অৰসেসগাথাদ্ৰযেপি তথাগতং ধম্মং নমস্সাম সুৰত্থি হোতু, তথাগতং সঙ্ঘং নমস্সাম সুৰত্থি হোতূতি ৰুত্তং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

এৰং সক্কো দেৰানমিন্দো ইমং গাথাত্তযং ভাসিত্ৰা ভগৰন্তং পদক্খিণং কত্ৰা দেৰপুরমেৰ গতো সদ্ধিং দেৰপরিসায. ভগৰা পন তদেৰ রতনসুত্তং দুতিযদিৰসেপি দেসেসি, পুন চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, এৰং যাৰ সত্তমদিৰসং দেসেসি, দিৰসে দিৰসে তথেৰ ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা অড্ঢমাসমেৰ ৰেসালিযং ৰিহরিত্ৰা রাজূনং ‘‘গচ্ছামা’’তি পটিৰেদেসি. ততো রাজানো দিগুণেন সক্কারেন পুন তীহি দিৰসেহি ভগৰন্তং গঙ্গাতীরং নযিংসু. গঙ্গায নিব্বত্তা নাগরাজানো চিন্তেসুং ‘‘মনুস্সা তথাগতস্স সক্কারং করোন্তি, মযং কিং ন করিস্সামা’’তি সুৰণ্ণরজতমণিমযা নাৰাযো মাপেত্ৰা সুৰণ্ণরজতমণিমযে এৰ পল্লঙ্কে পঞ্ঞপেত্ৰা পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং উদকং করিত্ৰা ‘‘অম্হাকং অনুগ্গহং করোথা’’তি ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা অধিৰাসেত্ৰা রতননাৰমারূল়্হো, পঞ্চ চ ভিক্খুসতানি পঞ্চসতং নাৰাযো অভিরূল়্হা. নাগরাজানো ভগৰন্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন নাগভৰনং পৰেসেসুং. তত্র সুদং ভগৰা সব্বরত্তিং নাগপরিসায ধম্মং দেসেসি. দুতিযদিৰসে দিব্বেহি খাদনীযভোজনীযেহি মহাদানং অকংসু, ভগৰা অনুমোদিত্ৰা নাগভৰনা নিক্খমি.

ভূমট্ঠা দেৰা ‘‘মনুস্সা চ নাগা চ তথাগতস্স সক্কারং করোন্তি, মযং কিং ন করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ৰনপ্পগুম্বরুক্খপব্বতাদীসু ছত্তাতিছত্তানি উক্খিপিংসু. এতেনেৰ উপাযেন যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মভৰনং, তাৰ মহাসক্কারৰিসেসো নিব্বত্তি. বিম্বিসারোপি লিচ্ছৰীহি আগতকালে কতসক্কারতো দিগুণমকাসি. পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পঞ্চহি দিৰসেহি ভগৰন্তং রাজগহং আনেসি.

রাজগহমনুপ্পত্তে ভগৰতি পচ্ছাভত্তং মণ্ডলমাল়ে সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং অযমন্তরকথা উদপাদি ‘‘অহো বুদ্ধস্স ভগৰতো আনুভাৰো, যং উদ্দিস্স গঙ্গায ওরতো চ পারতো চ অট্ঠযোজনো ভূমিভাগো নিন্নঞ্চ থলঞ্চ সমং কত্ৰা ৰালুকায ওকিরিত্ৰা পুপ্ফেহি সঞ্ছন্নো, যোজনপ্পমাণং গঙ্গায উদকং নানাৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নং, যাৰ অকনিট্ঠভৰনং, তাৰ ছত্তাতিছত্তানি উস্সিতানী’’তি. ভগৰা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা তঙ্খণানুরূপেন পাটিহারিযেন গন্ত্ৰা মণ্ডলমাল়ে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. ভিক্খূ সব্বং আরোচেসুং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, অযং পূজাৰিসেসো ময্হং বুদ্ধানুভাৰেন নিব্বত্তো, ন নাগদেৰব্রহ্মানুভাৰেন, অপিচ খো পুব্বে অপ্পমত্তকপরিচ্চাগানুভাৰেন নিব্বত্তো’’তি. ভিক্খূ আহংসু ‘‘ন মযং, ভন্তে, তং অপ্পমত্তকং পরিচ্চাগং জানাম, সাধু নো ভগৰা তথা কথেতু, যথা মযং তং জানেয্যামা’’তি.

ভগৰা আহ – ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, তক্কসিলাযং সঙ্খো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি. তস্স পুত্তো সুসীমো নাম মাণৰো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো ৰযেন. সো একদিৰসং পিতরং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ তং পিতা আহ ‘‘কিং, তাত, সুসীমা’’তি? সো আহ ‘‘ইচ্ছামহং, তাত, বারাণসিং গন্ত্ৰা সিপ্পং উগ্গহেতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি, তাত, সুসীম, অসুকো নাম ব্রাহ্মণো মম সহাযকো, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা উগ্গণ্হাহী’’তি কহাপণসহস্সং অদাসি. সো তং গহেত্ৰা মাতাপিতরো অভিৰাদেত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং গন্ত্ৰা উপচারযুত্তেন ৰিধিনা আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা অত্তানং নিৰেদেসি. আচরিযো ‘‘মম সহাযকস্স পুত্তো’’তি মাণৰং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সব্বং পাহুনেয্যৰত্তমকাসি. সো অদ্ধানকিলমথং ৰিনোদেত্ৰা তং কহাপণসহস্সং আচরিযস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা সিপ্পং উগ্গহেতুং ওকাসং যাচি. আচরিযো ওকাসং কত্ৰা উগ্গণ্হাপেসি.

সো লহুঞ্চ গণ্হন্তো, বহুঞ্চ গণ্হন্তো, গহিতগহিতঞ্চ সুৰণ্ণভাজনে পক্খিত্ততেলমিৰ অৰিনস্সমানং ধারেন্তো, দ্ৰাদসৰস্সিকং সিপ্পং কতিপযমাসেনেৰ পরিযোসাপেসি. সো সজ্ঝাযং করোন্তো আদিমজ্ঝংযেৰ পস্সতি, নো পরিযোসানং. অথ আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ ‘‘ইমস্স সিপ্পস্স আদিমজ্ঝমেৰ পস্সামি, নো পরিযোসান’’ন্তি. আচরিযো আহ ‘‘অহম্পি, তাত, এৰমেৰা’’তি. অথ কো, আচরিয, ইমস্স সিপ্পস্স পরিযোসানং জানাতীতি? ইসিপতনে, তাত, ইসযো অত্থি, তে জানেয্যুন্তি. তে উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছামি, আচরিযাতি? পুচ্ছ, তাত, যথাসুখন্তি. সো ইসিপতনং গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি ‘‘অপি, ভন্তে, পরিযোসানং জানাথা’’তি? আম, আৰুসো, জানামাতি. তং মম্পি সিক্খাপেথাতি. তেন হাৰুসো, পব্বজাহি, ন সক্কা অপব্বজিতেন সিক্খাপেতুন্তি. সাধু, ভন্তে, পব্বাজেথ ৰা মং, যং ৰা ইচ্ছথ, তং কত্ৰা পরিযোসানং জানাপেথাতি. তে তং পব্বাজেত্ৰা কম্মট্ঠানে নিযোজেতুং অসমত্থা ‘‘এৰং তে নিৰাসেতব্বং, এৰং পারুপিতব্ব’’ন্তিআদিনা নযেন আভিসমাচারিকং সিক্খাপেসুং. সো তত্থ সিক্খন্তো উপনিস্সযসম্পন্নত্তা ন চিরেনেৰ পচ্চেকবোধিং অভিসম্বুজ্ঝি. সকলবারাণসিযং ‘‘সুসীমপচ্চেকবুদ্ধো’’তি পাকটো অহোসি লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো সম্পন্নপরিৰারো. সো অপ্পাযুকসংৰত্তনিকস্স কম্মস্স কতত্তা ন চিরেনেৰ পরিনিব্বাযি. তস্স পচ্চেকবুদ্ধা চ মহাজনকাযো চ সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা নগরদ্ৰারে থূপং পতিট্ঠাপেসুং.

অথ খো সঙ্খো ব্রাহ্মণো ‘‘পুত্তো মে চিরগতো, ন চস্স পৰত্তিং জানামী’’তি পুত্তং দট্ঠুকামো তক্কসিলায নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং গন্ত্ৰা মহাজনকাযং সন্নিপতিতং দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা বহূসু একোপি মে পুত্তস্স পৰত্তিং জানিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি ‘‘সুসীমো নাম মাণৰো ইধ আগতো অত্থি, অপি নু তস্স পৰত্তিং জানাথা’’তি? তে ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, জানাম, ইমস্মিং নগরে ব্রাহ্মণস্স সন্তিকে তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ হুত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সন্তিকে পব্বজিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধো হুত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি, অযমস্স থূপো পতিট্ঠাপিতো’’তি আহংসু. সো ভূমিং হত্থেন পহরিত্ৰা রোদিত্ৰা চ পরিদেৰিত্ৰা চ তং চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা তিণানি উদ্ধরিত্ৰা উত্তরসাটকেন ৰালুকং আনেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধচেতিযঙ্গণে ওকিরিত্ৰা কমণ্ডলুতো উদকেন সমন্ততো ভূমিং পরিপ্ফোসিত্ৰা ৰনপুপ্ফেহি পূজং কত্ৰা উত্তরসাটকেন পটাকং আরোপেত্ৰা থূপস্স উপরি অত্তনো ছত্তং বন্ধিত্ৰা পক্কামীতি.

এৰং অতীতং দেসেত্ৰা জাতকং পচ্চুপ্পন্নেন অনুসন্ধেন্তো ভিক্খূনং ধম্মকথং কথেসি. ‘‘সিযা খো পন ৰো, ভিক্খৰে, এৰমস্স ‘অঞ্ঞো নূন তেন সমযেন সঙ্খো ব্রাহ্মণো অহোসী’তি, ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং, অহং তেন সমযেন সঙ্খো ব্রাহ্মণো অহোসিং, মযা সুসীমস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স চেতিযঙ্গণে তিণানি উদ্ধটানি, তস্স মে কম্মস্স নিস্সন্দেন অট্ঠযোজনমগ্গং ৰিগতখাণুকণ্টকং কত্ৰা সমং সুদ্ধমকংসু. মযা তত্থ ৰালুকা ওকিণ্ণা, তস্স মে নিস্সন্দেন অট্ঠযোজনমগ্গে ৰালুকং ওকিরিংসু. মযা তত্থ ৰনকুসুমেহি পূজা কতা, তস্স মে নিস্সন্দেন নৰযোজনে মগ্গে থলে চ উদকে চ নানাপুপ্ফেহি পুপ্ফসন্থরমকংসু. মযা তত্থ কমণ্ডলুদকেন ভূমি পরিপ্ফোসিতা, তস্স মে নিস্সন্দেন ৰেসালিযং পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. মযা তস্মিং চেতিযে পটাকা আরোপিতা, ছত্তঞ্চ বদ্ধং, তস্স মে নিস্সন্দেন যাৰ অকনিট্ঠভৰনা পটাকা চ আরোপিতা, ছত্তাতিছত্তানি চ উস্সিতানি. ইতি খো, ভিক্খৰে, অযং ময্হং পূজাৰিসেসো নেৰ বুদ্ধানুভাৰেন নিব্বত্তো, ন নাগদেৰব্রহ্মানুভাৰেন, অপিচ খো অপ্পমত্তকপরিচ্চাগানুভাৰেন নিব্বত্তো’’তি. ধম্মকথাপরিযোসানে ইমং গাথমভাসি –

‘‘মত্তাসুখপরিচ্চাগা, পস্সে চে ৰিপুলং সুখং;

চজে মত্তাসুখং ধীরো, সম্পস্সং ৰিপুলং সুখ’’ন্তি. (ধ. প. ২৯০);

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

রতনসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. তিরোকুট্টসুত্তৰণ্ণনা

নিক্খেপপ্পযোজনং

ইদানি ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তিআদিনা রতনসুত্তানন্তরং নিক্খিত্তস্স তিরোকুট্টসুত্তস্স অত্থৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো, তস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং ৰত্ৰা অত্থৰণ্ণনং করিস্সাম.

তত্থ ইদঞ্হি তিরোকুট্টং ইমিনা অনুক্কমেন ভগৰতা অৰুত্তম্পি যাযং ইতো পুব্বে নানপ্পকারেন কুসলকম্মপটিপত্তি দস্সিতা, তত্থ পমাদং আপজ্জমানো নিরযতিরচ্ছানযোনীহি ৰিসিট্ঠতরেপি ঠানে উপ্পজ্জমানো যস্মা এৰরূপেসু পেতেসু উপ্পজ্জতি, তস্মা ন এত্থ পমাদো করণীযোতি দস্সনত্থং, যেহি চ ভূতেহি উপদ্দুতায ৰেসালিযা উপদ্দৰৰূপসমনত্থং রতনসুত্তং ৰুত্তং, তেসু একচ্চানি এৰরূপানীতি দস্সনত্থং ৰা ৰুত্তন্তি.

ইদমস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং ৰেদিতব্বং.

অনুমোদনাকথা

যস্মা পনস্স অত্থৰণ্ণনা –

‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা, তিরোকুট্টং পকাসিতং;

পকাসেত্ৰান তং সব্বং, কযিরমানা যথাক্কমং;

সুকতা হোতি তস্মাহং, করিস্সামি তথেৰ তং’’.

কেন পনেতং পকাসিতং, কত্থ কদা কস্মা চাতি? ৰুচ্চতে – ভগৰতা পকাসিতং, তং খো পন রাজগহে দুতিযদিৰসে রঞ্ঞো মাগধস্স অনুমোদনত্থং. ইমস্স চত্থস্স ৰিভাৰনত্থং অযমেত্থ ৰিত্থারকথা কথেতব্বা –

ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পে কাসি নাম নগরং অহোসি. তত্থ জযসেনো নাম রাজা. তস্স সিরিমা নাম দেৰী, তস্সা কুচ্ছিযং ফুস্সো নাম বোধিসত্তো নিব্বত্তিত্ৰা অনুপুব্বেন সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝি. জযসেনো রাজা ‘‘মম পুত্তো অভিনিক্খমিত্ৰা বুদ্ধো জাতো, ময্হমেৰ বুদ্ধো, ময্হং ধম্মো, ময্হং সঙ্ঘো’’তি মমত্তং উপ্পাদেত্ৰা সব্বকালং সযমেৰ উপট্ঠহতি, ন অঞ্ঞেসং ওকাসং দেতি.

ভগৰতো কনিট্ঠভাতরো ৰেমাতিকা তযো ভাতরো চিন্তেসুং – ‘‘বুদ্ধা নাম সব্বলোকহিতায উপ্পজ্জন্তি, ন চেকস্সেৰত্থায, অম্হাকঞ্চ পিতা অঞ্ঞেসং ওকাসং ন দেতি, কথং নু মযং লভেয্যাম ভগৰন্তং উপট্ঠাতু’’ন্তি. তেসং এতদহোসি – ‘‘হন্দ মযং কিঞ্চি উপাযং করোমা’’তি. তে পচ্চন্তং কুপিতং ৰিয কারাপেসুং. ততো রাজা ‘‘পচ্চন্তো কুপিতো’’তি সুত্ৰা তযোপি পুত্তে পচ্চন্তৰূপসমনত্থং পেসেসি. তে ৰূপসমেত্ৰা আগতা, রাজা তুট্ঠো ৰরং অদাসি ‘‘যং ইচ্ছথ, তং গণ্হথা’’তি. তে ‘‘মযং ভগৰন্তং উপট্ঠাতুং ইচ্ছামা’’তি আহংসু. রাজা ‘‘এতং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং গণ্হথা’’তি আহ. তে ‘‘মযং অঞ্ঞেন অনত্থিকা’’তি আহংসু. তেন হি পরিচ্ছেদং কত্ৰা গণ্হথাতি. তে সত্ত ৰস্সানি যাচিংসু, রাজা ন অদাসি. এৰং ছ, পঞ্চ, চত্তারি, তীণি, দ্ৰে, একং, সত্ত মাসানি, ছ, পঞ্চ, চত্তারীতি যাৰ তেমাসং যাচিংসু. রাজা ‘‘গণ্হথা’’তি অদাসি.

তে ৰরং লভিত্ৰা পরমতুট্ঠা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহংসু – ‘‘ইচ্ছাম মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং তেমাসং উপট্ঠাতুং, অধিৰাসেতু নো, ভন্তে, ভগৰা ইমং তেমাসং ৰস্সাৰাস’’ন্তি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন. ততো তে অত্তনো জনপদে নিযুত্তকপুরিসস্স লেখং পেসেসুং ‘‘ইমং তেমাসং অম্হেহি ভগৰা উপট্ঠাতব্বো, ৰিহারং আদিং কত্ৰা সব্বং ভগৰতো উপট্ঠানসম্ভারং করোহী’’তি. সো তং সব্বং সম্পাদেত্ৰা পটিনিৰেদেসি. তে কাসাযৰত্থনিৰত্থা হুত্ৰা অড্ঢতেয্যেহি পুরিসসহস্সেহি ৰেয্যাৰচ্চকরেহি ভগৰন্তং সক্কচ্চং উপট্ঠহমানা জনপদং নেত্ৰা ৰিহারং নিয্যাতেত্ৰা ৰসাপেসুং.

তেসং ভণ্ডাগারিকো একো গহপতিপুত্তো সপজাপতিকো সদ্ধো অহোসি পসন্নো. সো বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স দানৰত্তং সক্কচ্চং অদাসি. জনপদে নিযুত্তকপুরিসো তং গহেত্ৰা জানপদেহি একাদসমত্তেহি পুরিসসহস্সেহি সদ্ধিং সক্কচ্চমেৰ দানং পৰত্তাপেসি. তত্থ কেচি জানপদা পটিহতচিত্তা অহেসুং. তে দানস্স অন্তরাযং কত্ৰা দেয্যধম্মে অত্তনা খাদিংসু, ভত্তসালঞ্চ অগ্গিনা দহিংসু. পৰারিতে রাজপুত্তা ভগৰতো মহন্তং সক্কারং কত্ৰা ভগৰন্তং পুরক্খত্ৰা পিতুনো সকাসমেৰ অগমংসু. তত্থ গন্ত্ৰা এৰ ভগৰা পরিনিব্বাযি. রাজা চ রাজপুত্তা চ জনপদে নিযুত্তকপুরিসো চ ভণ্ডাগারিকো চ অনুপুব্বেন কালং কত্ৰা সদ্ধিং পরিসায সগ্গে উপ্পজ্জিংসু, পটিহতচিত্তজনা নিরযেসু নিব্বত্তিংসু. এৰং তেসং দ্ৰিন্নং গণানং সগ্গতো সগ্গং, নিরযতো নিরযং উপপজ্জন্তানং দ্ৰানৰুতিকপ্পা ৰীতিৰত্তা.

অথ ইমস্মিং ভদ্দকপ্পে কস্সপবুদ্ধস্স কালে তে পটিহতচিত্তজনা পেতেসু উপ্পন্না. তদা মনুস্সা অত্তনো ঞাতকানং পেতানং অত্থায দানং দত্ৰা উদ্দিসন্তি ‘‘ইদং অম্হাকং ঞাতীনং হোতূ’’তি. তে সম্পত্তিং লভন্তি. অথ ইমেপি পেতা তং দিস্ৰা ভগৰন্তং কস্সপং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং নু খো, ভন্তে, মযম্পি এৰরূপং সম্পত্তিং লভেয্যামা’’তি? ভগৰা আহ – ‘‘ইদানি ন লভথ, অপিচ অনাগতে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতি, তস্স ভগৰতো কালে বিম্বিসারো নাম রাজা ভৰিস্সতি, সো তুম্হাকং ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পে ঞাতি অহোসি, সো বুদ্ধস্স দানং দত্ৰা তুম্হাকং উদ্দিসিস্সতি, তদা লভিস্সথা’’তি. এৰং ৰুত্তে কির তেসং পেতানং তং ৰচনং ‘‘স্ৰে লভিস্সথা’’তি ৰুত্তং ৰিয অহোসি.

অথ একস্মিং বুদ্ধন্তরে ৰীতিৰত্তে অম্হাকং ভগৰা লোকে উপ্পজ্জি. তেপি তযো রাজপুত্তা তেহি অড্ঢতেয্যেহি পুরিসসহস্সেহি সদ্ধিং দেৰলোকা চৰিত্ৰা মগধরট্ঠে ব্রাহ্মণকুলে উপ্পজ্জিত্ৰা অনুপুব্বেন ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা গযাসীসে তযো জটিলা অহেসুং, জনপদে নিযুত্তকপুরিসো, রাজা অহোসি বিম্বিসারো, ভণ্ডাগারিকো, গহপতি ৰিসাখো নাম মহাসেট্ঠি অহোসি, তস্স পজাপতি ধম্মদিন্না নাম সেট্ঠিধীতা অহোসি. এৰং সব্বাপি অৰসেসা পরিসা রঞ্ঞো এৰ পরিৰারা হুত্ৰা নিব্বত্তা.

অম্হাকং ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা সত্তসত্তাহং অতিক্কমিত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং আগম্ম ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযে আদিং কত্ৰা যাৰ অড্ঢতেয্যসহস্সপরিৰারে তযো জটিলে ৰিনেত্ৰা রাজগহং অগমাসি. তত্থ চ তদহুপসঙ্কমন্তংযেৰ রাজানং বিম্বিসারং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি একাদসনৰুতেহি মাগধকেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি সদ্ধিং. অথ রঞ্ঞা স্ৰাতনায ভত্তেন নিমন্তিতো ভগৰা অধিৰাসেত্ৰা দুতিযদিৰসে সক্কেন দেৰানমিন্দেন পুরতো পুরতো গচ্ছন্তেন –

‘‘দন্তো দন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;

সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা’’তি. (মহাৰ. ৫৮) –

এৰমাদীহি গাথাহি অভিত্থৰিযমানো রাজগহং পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনে মহাদানং সম্পটিচ্ছি. তে পেতা ‘‘ইদানি রাজা অম্হাকং দানং উদ্দিসিস্সতি, ইদানি উদ্দিসিস্সতী’’তি আসায পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু.

রাজা দানং দত্ৰা ‘‘কত্থ নু খো ভগৰা ৰিহরেয্যা’’তি ভগৰতো ৰিহারট্ঠানমেৰ চিন্তেসি, ন তং দানং কস্সচি উদ্দিসি. পেতা ছিন্নাসা হুত্ৰা রত্তিং রঞ্ঞো নিৰেসনে অতিৰিয ভিংসনকং ৰিস্সরমকংসু. রাজা ভযসংৰেগসন্তাসমাপজ্জি, ততো পভাতায রত্তিযা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘এৰরূপং সদ্দমস্সোসিং, কিং নু খো মে, ভন্তে, ভৰিস্সতী’’তি. ভগৰা আহ – ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, ন তে কিঞ্চি পাপকং ভৰিস্সতি, অপিচ খো তে পুরাণঞাতকা পেতেসু উপ্পন্না সন্তি, তে একং বুদ্ধন্তরং তমেৰ পচ্চাসীসমানা ৰিচরন্তি ‘বুদ্ধস্স দানং দত্ৰা অম্হাকং উদ্দিসিস্সতী’তি, ন তেসং ত্ৰং হিয্যো উদ্দিসি, তে ছিন্নাসা তথারূপং ৰিস্সরমকংসূ’’তি.

সো আহ ‘‘ইদানি পন, ভন্তে, দিন্নে লভেয্যু’’ন্তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি মে, ভন্তে, অধিৰাসেতু ভগৰা অজ্জতনায দানং, তেসং উদ্দিসিস্সামী’’তি? ভগৰা অধিৰাসেসি. রাজা নিৰেসনং গন্ত্ৰা মহাদানং পটিযাদেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি. ভগৰা রাজন্তেপুরং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. তেপি খো পেতা ‘‘অপি নাম অজ্জ লভেয্যামা’’তি গন্ত্ৰা তিরোকুট্টাদীসু অট্ঠংসু. ভগৰা তথা অকাসি, যথা তে সব্বেৰ রঞ্ঞো পাকটা অহেসুং. রাজা দক্খিণোদকং দেন্তো ‘‘ইদং মে ঞাতীনং হোতূ’’তি উদ্দিসি, তঙ্খণঞ্ঞেৰ তেসং পেতানং পদুমসঞ্ছন্না পোক্খরণিযো নিব্বত্তিংসু. তে তত্থ ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পটিপ্পস্সদ্ধদরথকিলমথপিপাসা সুৰণ্ণৰণ্ণা অহেসুং. রাজা যাগুখজ্জকভোজনানি দত্ৰা উদ্দিসি, তঙ্খণঞ্ঞেৰ তেসং দিব্বযাগুখজ্জকভোজনানি নিব্বত্তিংসু. তে তানি পরিভুঞ্জিত্ৰা পীণিন্দ্রিযা অহেসুং. অথ ৰত্থসেনাসনানি দত্ৰা উদ্দিসি. তেসং দিব্বৰত্থদিব্বযানদিব্বপাসাদদিব্বপচ্চত্থরণদিব্বসেয্যাদিঅলঙ্কারৰিধযো নিব্বত্তিংসু. সাপি তেসং সম্পত্তি যথা সব্বাৰ পাকটা হোতি, তথা ভগৰা অধিট্ঠাসি. রাজা অতিৰিয অত্তমনো অহোসি. ততো ভগৰা ভুত্তাৰী পৰারিতো রঞ্ঞো মাগধস্স অনুমোদনত্থং ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তি ইমা গাথা অভাসি.

এত্তাৰতা চ ‘‘যেন যত্থ যদা যস্মা, তিরোকুট্টং পকাসিতং, পকাসেত্ৰান তং সব্ব’’ন্তি অযং মাতিকা সঙ্খেপতো ৰিত্থারতো চ ৰিভত্তা হোতি.

পঠমগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি ইমস্স তিরোকুট্টস্স যথাক্কমং অত্থৰণ্ণনং করিস্সাম. সেয্যথিদং – পঠমগাথায তাৰ তিরোকুট্টাতি কুট্টানং পরভাগা ৰুচ্চন্তি. তিট্ঠন্তীতি নিসজ্জাদিপ্পটিক্খেপতো ঠানকপ্পনৰচনমেতং. তেন যথা পাকারপরভাগং পব্বতপরভাগঞ্চ গচ্ছন্তং ‘‘তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতী’’তি ৰদন্তি, এৰমিধাপি কুট্টস্স পরভাগেসু তিট্ঠন্তে ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তি আহ. সন্ধিসিঙ্ঘাটকেসু চাতি এত্থ সন্ধিযোতি চতুক্কোণরচ্ছা ৰুচ্চন্তি ঘরসন্ধিভিত্তিসন্ধিআলোকসন্ধিযো চাপি. সিঙ্ঘাটকাতি তিকোণরচ্ছা ৰুচ্চন্তি, তদেকজ্ঝং কত্ৰা পুরিমেন সদ্ধিং সঙ্ঘটেন্তো ‘‘সন্ধিসিঙ্ঘাটকেসু চা’’তি আহ. দ্ৰারবাহাসু তিট্ঠন্তীতি নগরদ্ৰারঘরদ্ৰারানং বাহা নিস্সায তিট্ঠন্তি. আগন্ত্ৰান সকং ঘরন্তি এত্থ সকং ঘরং নাম পুব্বঞাতিঘরম্পি অত্তনা সামিকভাৰেন অজ্ঝাৰুত্থপুব্বঘরম্পি. তদুভযম্পি যস্মা তে সকঘরসঞ্ঞায আগচ্ছন্তি, তস্মা ‘‘আগন্ত্ৰান সকং ঘর’’ন্তি আহ.

দুতিযগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা পুব্বে অনজ্ঝাৰুত্থপুব্বম্পি পুব্বঞাতিঘরং বিম্বিসারনিৰেসনং সকঘরসঞ্ঞায আগন্ত্ৰা তিরোকুট্টসন্ধিসিঙ্ঘাটকদ্ৰারবাহাসু ঠিতে ইস্সামচ্ছরিযফলং অনুভৰন্তে, অপ্পেকচ্চে দীঘমস্সুকেসৰিকারধরে অন্ধকারমুখে সিথিলবন্ধনৰিলম্বমানকিসফরুসকাল়কঙ্গপচ্চঙ্গে তত্থ তত্থ ঠিতৰনদাহদড্ঢতালরুক্খসদিসে, অপ্পেকচ্চে জিঘচ্ছাপিপাসারণিনিম্মথনেন উদরতো উট্ঠায মুখতো ৰিনিচ্ছরন্তায অগ্গিজালায পরিডয্হমানসরীরে, অপ্পেকচ্চে সূচিছিদ্দাণুমত্তকণ্ঠবিলতায পব্বতাকারকুচ্ছিতায চ লদ্ধম্পি পানভোজনং যাৰদত্থং ভুঞ্জিতুং অসমত্থতায খুপ্পিপাসাপরেতে অঞ্ঞং রসমৰিন্দমানে, অপ্পেকচ্চে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অঞ্ঞেসং ৰা সত্তানং পভিন্নগণ্ডপিল়কমুখা পগ্ঘরিতরুধিরপুব্বলসিকাদিং লদ্ধা অমতমিৰ সাযমানে অতিৰিয দুদ্দসিকৰিরূপভযানকসরীরে বহূ পেতে রঞ্ঞো নিদস্সেন্তো –

‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তি, সন্ধিসিঙ্ঘাটকেসু চ;

দ্ৰারবাহাসু তিট্ঠন্তি, আগন্ত্ৰান সকং ঘর’’ন্তি. –

ৰত্ৰা পুন তেহি কতস্স কম্মস্স দারুণভাৰং দস্সেন্তো ‘‘পহূতে অন্নপানম্হী’’তি দুতিযগাথমাহ.

তত্থ পহূতেতি অনপ্পকে বহুম্হি, যাৰদত্থিকেতি ৰুত্তং হোতি. ভ-কারস্স হি হ-কারো লব্ভতি ‘‘পহু সন্তো ন ভরতী’’তিআদীসু (সু. নি. ৯৮) ৰিয. কেচি পন ‘‘বহূতে’’ ইতি চ ‘‘বহূকে’’ ইতি চ পঠন্তি. পমাদপাঠা এতে. অন্নে চ পানম্হি চ অন্নপানম্হি. খজ্জে চ ভোজ্জে চ খজ্জভোজ্জে, এতেন অসিতপীতখাযিতসাযিতৰসেন চতুব্বিধং আহারং দস্সেতি. উপট্ঠিতেতি উপগম্ম ঠিতে, সজ্জিতে পটিযত্তে সমোহিতেতি ৰুত্তং হোতি. ন তেসং কোচি সরতি, সত্তানন্তি তেসং পেত্তিৰিসযে উপ্পন্নানং সত্তানং কোচি মাতা ৰা পিতা ৰা পুত্তো ৰা ন সরতি. কিং কারণা? কম্মপচ্চযা, অত্তনা কতস্স অদানদানপ্পটিসেধনাদিভেদস্স কদরিযকম্মস্স পচ্চযা. তঞ্হি তেসং কম্মং ঞাতীনং সরিতুং ন দেতি.

ততিযগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা অনপ্পকেপি অন্নপানাদিম্হি পচ্চুপট্ঠিতে ‘‘অপি নাম অম্হে উদ্দিস্স কিঞ্চি দদেয্যু’’ন্তি ঞাতী পচ্চাসীসন্তানং ৰিচরতং তেসং পেতানং তেহি কতস্স অতিকটুকৰিপাককরস্স কম্মস্স পচ্চযেন কস্সচি ঞাতিনো অনুস্সরণমত্তাভাৰং দস্সেন্তো –

‘‘পহূতে অন্নপানম্হি, খজ্জভোজ্জে উপট্ঠিতে;

ন তেসং কোচি সরতি, সত্তানং কম্মপচ্চযা’’তি. –

ৰত্ৰা পুন রঞ্ঞো পেত্তিৰিসযূপপন্নে ঞাতকে উদ্দিস্স দিন্নং দানং পসংসন্তো ‘‘এৰং দদন্তি ঞাতীন’’ন্তি ততিযগাথমাহ.

তত্থ এৰন্তি উপমাৰচনং. তস্স দ্ৰিধা সম্বন্ধো – তেসং সত্তানং কম্মপচ্চযা অসরন্তেপি কিস্মিঞ্চি দদন্তি, ঞাতীনং, যে এৰং অনুকম্পকা হোন্তীতি চ যথা তযা, মহারাজ, দিন্নং, এৰং সুচিং পণীতং কালেন কপ্পিযং পানভোজনং দদন্তি ঞাতীনং, যে হোন্তি অনুকম্পকাতি চ. দদন্তীতি দেন্তি উদ্দিসন্তি নিয্যাতেন্তি. ঞাতীনন্তি মাতিতো চ পিতিতো চ সম্বন্ধানং. যেতি যে কেচি পুত্তা ৰা ধীতরো ৰা ভাতরো ৰা হোন্তীতি ভৰন্তি. অনুকম্পকাতি অত্থকামা হিতেসিনো. সুচিন্তি ৰিমলং দস্সনেয্যং মনোরমং ধম্মিকং ধম্মলদ্ধং. পণীতন্তি উত্তমং সেট্ঠং. কালেনাতি ঞাতিপেতানং তিরোকুট্টাদীসু আগন্ত্ৰা ঠিতকালেন. কপ্পিযন্তি অনুচ্ছৰিকং পতিরূপং অরিযানং পরিভোগারহং. পানভোজনন্তি পানঞ্চ ভোজনঞ্চ. ইধ পানভোজনমুখেন সব্বোপি দেয্যধম্মো অধিপ্পেতো.

চতুত্থগাথাপুব্বদ্ধৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা রঞ্ঞা মাগধেন পেতভূতানং ঞাতীনং অনুকম্পায দিন্নং পানভোজনং পসংসন্তো –

‘‘এৰং দদন্তি ঞাতীনং, যে হোন্তি অনুকম্পকা;

সুচিং পণীতং কালেন, কপ্পিযং পানভোজন’’ন্তি. –

ৰত্ৰা পুন যেন পকারেন দিন্নং তেসং হোতি, তং দস্সেন্তো ‘‘ইদং ৰো ঞাতীনং হোতূ’’তি চতুত্থগাথায পুব্বদ্ধমাহ তং ততিযগাথায পুব্বদ্ধেন সম্বন্ধিতব্বং –

‘‘এৰং দদন্তি ঞাতীনং, যে হোন্তি অনুকম্পকা;

ইদং ৰো ঞাতীনং হোতু, সুখিতা হোন্তু ঞাতযো’’তি.

তেন ‘‘ইদং ৰো ঞাতীনং হোতূতি এৰং দদন্তি, নো অঞ্ঞথা’’তি এত্থ আকারত্থেন এৰংসদ্দেন দাতব্বাকারনিদস্সনং কতং হোতি.

তত্থ ইদন্তি দেয্যধম্মনিদস্সনং. ৰোতি ‘‘কচ্চি পন ৰো অনুরুদ্ধা সমগ্গা সম্মোদমানা’’তি চ (ম. নি. ১.৩২৬; মহাৰ. ৪৬৬), ‘‘যেহি ৰো অরিযা’’তি চ এৰমাদীসু ৰিয কেৰলং নিপাতমত্তং, ন সামিৰচনং. ঞাতীনং হোতূতি পেত্তিৰিসযে উপ্পন্নানং ঞাতকানং হোতু. সুখিতা হোন্তু ঞাতযোতি তে পেত্তিৰিসযূপপন্না ঞাতযো ইদং পচ্চনুভৰন্তা সুখিতা হোন্তূতি.

চতুত্থগাথাপরদ্ধপঞ্চমগাথাপুব্বদ্ধৰণ্ণনা

৪-৫. এৰং ভগৰা যেন পকারেন পেত্তিৰিসযূপপন্নানং ঞাতীনং দাতব্বং, তং দস্সেন্তো ‘‘ইদং ৰো ঞাতীনং হোতু, সুখিতা হোন্তু ঞাতযো’’তি ৰত্ৰা পুন যস্মা ‘‘ইদং ৰো ঞাতীনং হোতূ’’তি ৰুত্তেপি ন অঞ্ঞেন কতং কম্মং অঞ্ঞস্স ফলদং হোতি, কেৰলন্তু তথা উদ্দিস্স দিয্যমানং তং ৰত্থু ঞাতীনং কুসলকম্মস্স পচ্চযো হোতি. তস্মা যথা তেসং তস্মিংযেৰ ৰত্থুস্মিং তঙ্খণে ফলনিব্বত্তকং কুসলকম্মং হোতি, তং দস্সেন্তো ‘‘তে চ তত্থা’’তি চতুত্থগাথায পচ্ছিমদ্ধং ‘‘পহূতে অন্নপানম্হী’’তি পঞ্চমগাথায পুব্বদ্ধঞ্চ আহ.

তেসং অত্থো – তে ঞাতিপেতা যত্থ তং দানং দীযতি, তত্থ সমন্ততো আগন্ত্ৰা সমাগন্ত্ৰা, সমোধায ৰা একজ্ঝং হুত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি, সম্মা আগতা সমাগতা ‘‘ইমে নো ঞাতযো অম্হাকং অত্থায দানং উদ্দিসিস্সন্তী’’তি এতদত্থং সম্মা আগতা হুত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পহূতে অন্নপানম্হীতি তস্মিং অত্তনো উদ্দিস্সমানে পহূতে অন্নপানম্হি. সক্কচ্চং অনুমোদরেতি অভিসদ্দহন্তা কম্মফলং অৰিজহন্তা চিত্তীকারং অৰিক্খিত্তচিত্তা হুত্ৰা ‘‘ইদং নো দানং হিতায সুখায হোতূ’’তি মোদন্তি অনুমোদন্তি, পীতিসোমনস্সজাতা হোন্তীতি.

পঞ্চমগাথাপরদ্ধছট্ঠগাথাপুব্বদ্ধৰণ্ণনা

৫-৬. এৰং ভগৰা যথা পেত্তিৰিসযূপপন্নানং তঙ্খণে ফলনিব্বত্তকং কুসলং কম্মং হোতি, তং দস্সেন্তো –

‘‘তে চ তত্থ সমাগন্ত্ৰা, ঞাতিপেতা সমাগতা;

পহূতে অন্নপানম্হি, সক্কচ্চং অনুমোদরে’’তি. –

ৰত্ৰা পুন ঞাতকে নিস্সায নিব্বত্তকুসলকম্মফলং পচ্চনুভোন্তানং তেসং ঞাতী আরব্ভ থোমনাকারং দস্সেন্তো ‘‘চিরং জীৰন্তূ’’তি পঞ্চমগাথায পচ্ছিমদ্ধং ‘‘অম্হাকঞ্চ কতা পূজা’’তি ছট্ঠগাথায পুব্বদ্ধঞ্চ আহ.

তেসং অত্থো – চিরং জীৰন্তূতি চিরজীৰিনো দীঘাযুকা হোন্তু. নো ঞাতীতি অম্হাকং ঞাতকা. যেসং হেতূতি যে নিস্সায যেসং কারণা. লভামসেতি লভাম. অত্তনা তঙ্খণং পটিলদ্ধসম্পত্তিং অপদিসন্তা ভণন্তি. পেতানঞ্হি অত্তনো অনুমোদনেন, দাযকানং উদ্দেসেন, দক্খিণেয্যসম্পদায চাতি তীহি অঙ্গেহি দক্খিণা সমিজ্ঝতি, তঙ্খণে ফলনিব্বত্তিকা হোতি. তত্থ দাযকা ৰিসেসহেতু. তেনাহংসু ‘‘যেসং হেতু লভামসে’’তি. অম্হাকঞ্চ কতা পূজাতি ‘‘ইদং ৰো ঞাতীনং হোতূ’’তি এৰং ইমং দানং উদ্দিসন্তেহি অম্হাকঞ্চ পূজা কতা. দাযকা চ অনিপ্ফলাতি যম্হি সন্তানে পরিচ্চাগমযং কম্মং কতং, তস্স তত্থেৰ ফলদানতো দাযকা চ অনিপ্ফলাতি.

এত্থাহ – ‘‘কিং পন পেত্তিৰিসযূপপন্না এৰ ঞাতযো লভন্তি, উদাহু অঞ্ঞেপি লভন্তী’’তি? ৰুচ্চতে – ভগৰতা এৰেতং ব্যাকতং জাণুস্সোণিনা ব্রাহ্মণেন পুট্ঠেন, কিমেত্থ অম্হেহি ৰত্তব্বং অত্থি. ৰুত্তং হেতং –

‘‘মযমস্সু, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা নাম দানানি দেম, সদ্ধানি করোম ‘ইদং দানং পেতানং ঞাতিসালোহিতানং উপকপ্পতু, ইদং দানং পেতা ঞাতিসালোহিতা পরিভুঞ্জন্তূ’তি, কচ্চি তং, ভো গোতম, দানং পেতানং ঞাতিসালোহিতানং উপকপ্পতি, কচ্চি তে পেতা ঞাতিসালোহিতা তং দানং পরিভুঞ্জন্তীতি. ঠানে খো, ব্রাহ্মণ, উপকপ্পতি, নো অট্ঠানেতি.

‘‘কতমং পন তং, ভো গোতম, ঠানং, কতমং অট্ঠানন্তি? ইধ, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা নিরযং উপপজ্জতি. যো নেরযিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জতি. যো তিরচ্ছানযোনিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি…পে… সম্মাদিট্ঠিকো হোতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সানং সহব্যতং উপপজ্জতি…পে… দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জতি. যো দেৰানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদম্পি খো, ব্রাহ্মণ, অট্ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং ন উপকপ্পতি.

‘‘ইধ পন, ব্রাহ্মণ, একচ্চো পাণাতিপাতী হোতি…পে… মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জতি. যো পেত্তিৰেসযিকানং সত্তানং আহারো, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. যং ৰা পনস্স ইতো অনুপৰেচ্ছন্তি মিত্তামচ্চা ৰা ঞাতিসালোহিতা ৰা, তেন সো তত্থ যাপেতি, তেন সো তত্থ তিট্ঠতি. ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং উপকপ্পতীতি.

‘‘সচে পন, ভো গোতম, সো পেতো ঞাতিসালোহিতো তং ঠানং অনুপপন্নো হোতি, কো তং দানং পরিভুঞ্জতীতি? অঞ্ঞেপিস্স, ব্রাহ্মণ, পেতা ঞাতিসালোহিতা তং ঠানং উপপন্না হোন্তি, তে তং দানং পরিভুঞ্জন্তীতি.

‘‘সচে পন, ভো গোতম, সো চেৰ পেতো ঞাতিসালোহিতো তং ঠানং অনুপপন্নো হোতি, অঞ্ঞেপিস্স পেতা ঞাতিসালোহিতা তং ঠানং অনুপপন্না হোন্তি, কো তং দানং পরিভুঞ্জতীতি? অট্ঠানং খো এতং ব্রাহ্মণ অনৰকাসো, যং তং ঠানং ৰিৰিত্তং অস্স ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা যদিদং পেতেহি ঞাতিসালোহিতেহি. অপিচ ব্রাহ্মণ দাযকোপি অনিপ্ফলো’’তি (অ. নি. ১০.১৭৭).

ছট্ঠগাথাপরদ্ধসত্তমগাথাৰণ্ণনা

৬-৭. এৰং ভগৰা রঞ্ঞো মাগধস্স পেত্তিৰিসযূপপন্নানং পুব্বঞাতীনং সম্পত্তিং নিস্সায থোমেন্তো ‘‘এতে তে, মহারাজ, ঞাতী ইমায দানসম্পদায অত্তমনা এৰং থোমেন্তী’’তি দস্সেন্তো –

‘‘চিরং জীৰন্তু নো ঞাতী, যেসং হেতু লভামসে;

অম্হাকঞ্চ কতা পূজা, দাযকা চ অনিপ্ফলা’’তি. –

ৰত্ৰা পুন তেসং পেত্তিৰিসযূপপন্নানং অঞ্ঞস্স কসিগোরক্খাদিনো সম্পত্তিপটিলাভকারণস্স অভাৰং ইতো দিন্নেন যাপনভাৰঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘ন হি তত্থ কসী অত্থী’’তি ছট্ঠগাথায পচ্ছিমদ্ধং ‘‘ৰণিজ্জা তাদিসী’’তি ইমং সত্তমগাথঞ্চ আহ.

তত্রাযং অত্থৰণ্ণনা – ন হি, মহারাজ, তত্থ পেত্তিৰিসযে কসি অত্থি, যং নিস্সায তে পেতা সম্পত্তিং পটিলভেয্যুং. গোরক্খেত্থ ন ৰিজ্জতীতি ন কেৰলং কসি এৰ, গোরক্খাপি এত্থ পেত্তিৰিসযে ন ৰিজ্জতি, যং নিস্সায তে সম্পত্তিং পটিলভেয্যুং. ৰণিজ্জা তাদিসী নত্থীতি ৰাণিজ্জাপি তাদিসী নত্থি, যা তেসং সম্পত্তিপটিলাভহেতু ভৰেয্য. হিরঞ্ঞেন কযাকযন্তি হিরঞ্ঞেন কযৰিক্কযম্পি তত্থ তাদিসং নত্থি, যং তেসং সম্পত্তিপটিলাভহেতু ভৰেয্য. ইতো দিন্নেন যাপেন্তি, পেতা কালগতা তহিন্তি কেৰলং পন ইতো ঞাতীহি ৰা মিত্তামচ্চেহি ৰা দিন্নেন যাপেন্তি, অত্তভাৰং গমেন্তি. পেতাতি পেত্তিৰিসযূপপন্না সত্তা. কালগতাতি অত্তনো মরণকালেন গতা, ‘‘কালকতা’’তি ৰা পাঠো, কতকালা কতমরণাতি অত্থো. তহিন্তি তস্মিং পেত্তিৰিসযে.

অট্ঠমনৰমগাথাদ্ৰযৰণ্ণনা

৮-৯. এৰং ‘‘ইতো দিন্নেন যাপেন্তি, পেতা কালগতা তহি’’ন্তি ৰত্ৰা ইদানি উপমাহি তমত্থং পকাসেন্তো ‘‘উন্নমে উদকং ৰুট্ঠ’’ন্তি ইদং গাথাদ্ৰযমাহ.

তস্সত্থো – যথা উন্নতে থলে উস্সাদে ভূমিভাগে মেঘেহি অভিৰুট্ঠং উদকং নিন্নং পৰত্ততি, যো যো ভূমিভাগো নিন্নো ওণতো, তং তং পৰত্ততি গচ্ছতি পাপুণাতি, এৰমেৰ ইতো দিন্নং দানং পেতানং উপকপ্পতি নিব্বত্ততি, পাতুভৰতীতি অত্থো. নিন্নমিৰ হি উদকপ্পৰত্তিযা ঠানং পেতলোকো দানুপকপ্পনায. যথাহ – ‘‘ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং উপকপ্পতী’’তি (অ. নি. ১০.১৭৭). যথা চ কন্দরপদরসাখাপসাখকুসোব্ভমহাসোব্ভসন্নিপাতেহি ৰারিৰহা মহানজ্জো পূরা হুত্ৰা সাগরং পরিপূরেন্তি, এৰম্পি ইতো দিন্নদানং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পেতানং উপকপ্পতীতি.

দসমগাথাৰণ্ণনা

১০. এৰং ভগৰা ‘‘ইতো দিন্নেন যাপেন্তি, পেতা কালগতা তহি’’ন্তি ইমং অত্থং উপমাহি পকাসেত্ৰা পুন যস্মা তে পেতা ‘‘ইতো কিঞ্চি লচ্ছামা’’তি আসাভিভূতা ঞাতিঘরং আগন্ত্ৰাপি ‘‘ইদং নাম নো দেথা’’তি যাচিতুং অসমত্থা, তস্মা তেসং ইমানি অনুস্সরণৰত্থূনি অনুস্সরন্তো কুলপুত্তো দক্খিণং দজ্জাতি দস্সেন্তো ‘‘অদাসি মে’’তি ইমং গাথমাহ.

তস্সত্থো – ‘‘ইদং নাম মে ধনং ৰা ধঞ্ঞং ৰা অদাসী’’তি চ, ‘‘ইদং নাম মে কিচ্চং অত্তনা উয্যোগমাপজ্জন্তো অকাসী’’তি চ, ‘‘অমু মে মাতিতো ৰা পিতিতো ৰা সম্বন্ধত্তা ঞাতী’’তি চ সিনেহৰসেন তাণসমত্থতায ‘‘মিত্তা’’তি চ, ‘‘অসুকো মে সহ পংসুকীল়কো সখা’’তি চ এৰং সব্বমনুস্সরন্তো পেতানং দক্খিণং দজ্জা, দানং নিয্যাতেয্যাতি. অপরো পাঠো ‘‘পেতানং দক্খিণা দজ্জা’’তি. তস্সত্থো – দাতব্বাতি দজ্জা. কা সা? পেতানং দক্খিণা, তেনেৰ ‘‘অদাসি মে’’তিআদিনা নযেন পুব্বে কতমনুস্সরং অনুস্সরতাতি ৰুত্তং হোতি. করণৰচনপ্পসঙ্গে পচ্চত্তৰচনং ৰেদিতব্বং.

একাদসমগাথাৰণ্ণনা

১১. এৰং ভগৰা পেতানং দক্খিণানিয্যাতনে কারণভূতানি অনুস্সরণৰত্থূনি দস্সেন্তো –

‘‘অদাসি মে অকাসি মে, ঞাতিমিত্তা সখা চ মে;

পেতানং দক্খিণং দজ্জা, পুব্বে কতমনুস্সর’’ন্তি. –

ৰত্ৰা পুন যে ঞাতিমরণেন রুণ্ণসোকাদিপরা এৰ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, ন তেসং অত্থায কিঞ্চি দেন্তি, তেসং তং রুণ্ণসোকাদি কেৰলং অত্তপরিতাপনমেৰ হোতি, ন পেতানং কিঞ্চি অত্থং নিপ্ফাদেতীতি দস্সেন্তো ‘‘ন হি রুণ্ণং ৰা’’তি ইমং গাথমাহ.

তত্থ রুণ্ণন্তি রোদনা রোদিতত্তং অস্সুপাতনং, এতেন কাযপরিস্সমং দস্সেতি. সোকোতি সোচনা সোচিতত্তং, এতেন চিত্তপরিস্সমং দস্সেতি. যা চঞ্ঞাতি যা চ রুণ্ণসোকেহি অঞ্ঞা. পরিদেৰনাতি ঞাতিব্যসনেন ফুট্ঠস্স লালপ্পনা, ‘‘কহং একপুত্তক পিয মনাপা’’তি এৰমাদিনা নযেন গুণসংৰণ্ণনা, এতেন ৰচীপরিস্সমং দস্সেতি.

দ্ৰাদসমগাথাৰণ্ণনা

১২. এৰং ভগৰা ‘‘রুণ্ণং ৰা সোকো ৰা যা চঞ্ঞা পরিদেৰনা, সব্বম্পি তং পেতানং অত্থায ন হোতি, কেৰলন্তু অত্তানং পরিতাপনমত্তমেৰ, এৰং তিট্ঠন্তি ঞাতযো’’তি রুণ্ণাদীনং নিরত্থকভাৰং দস্সেত্ৰা পুন মাগধরাজেন যা দক্খিণা দিন্না, তস্সা সাত্থকভাৰং দস্সেন্তো ‘‘অযঞ্চ খো দক্খিণা’’তি ইমং গাথমাহ.

তস্সত্থো – অযঞ্চ খো, মহারাজ, দক্খিণা তযা অজ্জ অত্তনো ঞাতিগণং উদ্দিস্স দিন্না, সা যস্মা সঙ্ঘো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স, তস্মা সঙ্ঘম্হি সুপ্পতিট্ঠিতা অস্স পেতজনস্স দীঘরত্তং হিতায উপকপ্পতি সম্পজ্জতি ফলতীতি ৰুত্তং হোতি. উপকপ্পতীতি চ ঠানসো উপকপ্পতি, তংখণংযেৰ উপকপ্পতি, ন চিরেন. যথা হি তংখণঞ্ঞেৰ পটিভন্তং ‘‘ঠানসোৰেতং তথাগতং পটিভাতী’’তি ৰুচ্চতি, এৰমিধাপি তংখণংযেৰ উপকপ্পন্তা ‘‘ঠানসো উপকপ্পতী’’তি ৰুত্তা. যং ৰা তং ‘‘ইদং খো, ব্রাহ্মণ, ঠানং, যত্থ ঠিতস্স তং দানং উপকপ্পতী’’তি (অ. নি. ১০.১৭৭) ৰুত্তং, তত্থ খুপ্পিপাসিকৰন্তাসপরদত্তূপজীৰিনিজ্ঝামতণ্হিকাদিভেদভিন্নে ঠানে উপকপ্পতীতি ৰুত্তং যথা কহাপণং দেন্তো ‘‘কহাপণসো দেতী’’তি লোকে ৰুচ্চতি. ইমস্মিঞ্চ অত্থৰিকপ্পে উপকপ্পতীতি পাতুভৰতি, নিব্বত্ততীতি ৰুত্তং হোতি.

তেরসমগাথাৰণ্ণনা

১৩. এৰং ভগৰা রঞ্ঞা দিন্নায দক্খিণায সাত্থকভাৰং দস্সেন্তো –

‘‘অযঞ্চ খো দক্খিণা দিন্না, সঙ্ঘম্হি সুপ্পতিট্ঠিতা;

দীঘরত্তং হিতাযস্স, ঠানসো উপকপ্পতী’’তি. –

ৰত্ৰা পুন যস্মা ইমং দক্খিণং দেন্তেন ঞাতীনং ঞাতীহি কত্তব্বকিচ্চকরণৰসেন ঞাতিধম্মো নিদস্সিতো, বহুজনস্স পাকটীকতো, নিদস্সনং ৰা কতো, তুম্হেহিপি ঞাতীনং এৰমেৰ ঞাতীহি কত্তব্বকিচ্চকরণৰসেন ঞাতিধম্মো পরিপূরেতব্বো, ন নিরত্থকেহি রুণ্ণাদীহি অত্তা পরিতাপেতব্বোতি চ পেতে দিব্বসম্পত্তিং অধিগমেন্তেন পেতানং পূজা কতা উল়ারা, বুদ্ধপ্পমুখঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘং অন্নপানাদীহি সন্তপ্পেন্তেন ভিক্খূনং বলং অনুপদিন্নং, অনুকম্পাদিগুণপরিৰারঞ্চ চাগচেতনং নিব্বত্তেন্তেন অনপ্পকং পুঞ্ঞং পসুতং, তস্মা ভগৰা ইমেহি যথাভুচ্চগুণেহি রাজানং সম্পহংসেন্তো –

‘‘সো ঞাতিধম্মো চ অযং নিদস্সিতো,

পেতান পূজা চ কতা উল়ারা;

বলঞ্চ ভিক্খূনমনুপ্পদিন্নং,

তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পক’’ন্তি. –

ইমায গাথায দেসনং পরিযোসাপেতি.

অথ ৰা ‘‘সো ঞাতিধম্মো চ অযং নিদস্সিতো’’তি ইমিনা গাথাপদেন ভগৰা রাজানং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেতি. ঞাতিধম্মনিদস্সনমেৰ হি এত্থ সন্দস্সনং পেতান পূজা চ কতা উল়ারাতি ইমিনা সমাদপেতি. উল়ারাতি পসংসনমেৰ হি এত্থ পুনপ্পুনং পূজাকরণে সমাদপনং. বলঞ্চ ভিক্খূনমনুপ্পদিন্নন্তি ইমিনা সমুত্তেজেতি. বলানুপ্পদানমেৰ হি এত্থ এৰং দানং, বলানুপ্পদানতাতি তস্স উস্সাহৰড্ঢনেন সমুত্তেজনং. তুম্হেহি পুঞ্ঞং পসুতং অনপ্পকন্তি ইমিনা সম্পহংসেতি. পুঞ্ঞপ্পসুতকিত্তনমেৰ হি এত্থ তস্স যথাভুচ্চগুণসংৰণ্ণনভাৰেন সম্পহংসনজননতো সম্পহংসনন্তি ৰেদিতব্বং.

দেসনাপরিযোসানে চ পেত্তিৰিসযূপপত্তিআদীনৰসংৰণ্ণনেন সংৰিগ্গানং যোনিসো পদহতং চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দুতিযদিৰসেপি ভগৰা দেৰমনুস্সানং ইদমেৰ তিরোকুট্টং দেসেসি, এৰং যাৰ সত্তমদিৰসা তাদিসো এৰ ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

তিরোকুট্টসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. নিধিকণ্ডসুত্তৰণ্ণনা

নিক্খেপকারণং

ইদানি যদিদং তিরোকুট্টানন্তরং ‘‘নিধিং নিধেতি পুরিসো’’তিআদিনা নিধিকণ্ডং নিক্খিত্তং, তস্স –

‘‘ভাসিত্ৰা নিধিকণ্ডস্স, ইধ নিক্খেপকারণং;

অট্ঠুপ্পত্তিঞ্চ দীপেত্ৰা, করিস্সামত্থৰণ্ণনং’’.

তত্থ ইধ নিক্খেপকারণং তাৰস্স এৰং ৰেদিতব্বং. ইদঞ্হি নিধিকণ্ডং ভগৰতা ইমিনা অনুক্কমেন অৰুত্তম্পি যস্মা অনুমোদনৰসেন ৰুত্তস্স তিরোকুট্টস্স মিথুনভূতং, তস্মা ইধ নিক্খিত্তং. তিরোকুট্টেন ৰা পুঞ্ঞৰিরহিতানং ৰিপত্তিং দস্সেত্ৰা ইমিনা কতপুঞ্ঞানং সম্পত্তিদস্সনত্থম্পি ইদং ইধ নিক্খিত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইদমস্স ইধ নিক্খেপকারণং.

সুত্তট্ঠুপ্পত্তি

অট্ঠুপ্পত্তি পনস্স – সাৰত্থিযং কির অঞ্ঞতরো কুটুম্বিকো অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো. সো চ সদ্ধো হোতি পসন্নো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি. সো একস্মিং দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দেতি. তেন চ সমযেন রাজা ধনত্থিকো হোতি, সো তস্স সন্তিকে পুরিসং পেসেসি ‘‘গচ্ছ, ভণে, ইত্থন্নামং কুটুম্বিকং আনেহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তং কুটুম্বিকং আহ ‘‘রাজা তং গহপতি আমন্তেতী’’তি. কুটুম্বিকো সদ্ধাদিগুণসমন্নাগতেন চেতসা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসন্তো আহ ‘‘গচ্ছ, ভো পুরিস, পচ্ছা আগমিস্সামি, ইদানি তাৰম্হি নিধিং নিধেন্তো ঠিতো’’তি. অথ ভগৰা ভুত্তাৰী পৰারিতো তমেৰ পুঞ্ঞসম্পদং পরমত্থতো নিধীতি দস্সেতুং তস্স কুটুম্বিকস্স অনুমোদনত্থং ‘‘নিধিং নিধেতি পুরিসো’’তি ইমা গাথাযো অভাসি. অযমস্স অট্ঠুপ্পত্তি.

এৰমস্স

‘‘ভাসিত্ৰা নিধিকণ্ডস্স, ইধ নিক্খেপকারণং;

অট্ঠুপ্পত্তিঞ্চ দীপেত্ৰা, করিস্সামত্থৰণ্ণনং’’.

পঠমগাথাৰণ্ণনা

. তত্থ নিধিং নিধেতি পুরিসোতি নিধীযতীতি নিধি, ঠপীযতি রক্খীযতি গোপীযতীতি অত্থো. সো চতুব্বিধো থাৰরো, জঙ্গমো, অঙ্গসমো, অনুগামিকোতি. তত্থ থাৰরো নাম ভূমিগতং ৰা ৰেহাসট্ঠং ৰা হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা খেত্তং ৰা ৰত্থু ৰা, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং ইরিযাপথৰিরহিতং, অযং থাৰরো নিধি. জঙ্গমো নাম দাসিদাসং হত্থিগৰস্সৰল়ৰং অজেল়কং কুক্কুটসূকরং যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং ইরিযাপথপটিসংযুত্তং. অযং জঙ্গমো নিধি অঙ্গসমো নাম কম্মাযতনং, সিপ্পাযতনং, ৰিজ্জাট্ঠানং, বাহুসচ্চং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং সিক্খিত্ৰা গহিতং অঙ্গপচ্চঙ্গমিৰ অত্তভাৰপ্পটিবদ্ধং, অযং অঙ্গসমো নিধি. অনুগামিকো নাম দানমযং পুঞ্ঞং সীলমযং ভাৰনামযং ধম্মস্সৰনমযং ধম্মদেসনামযং, যং ৰা পনঞ্ঞম্পি এৰরূপং পুঞ্ঞং তত্থ তত্থ অনুগন্ত্ৰা ৰিয ইট্ঠফলমনুপ্পদেতি, অযং অনুগামিকো নিধি. ইমস্মিং পন ঠানে থাৰরো অধিপ্পেতো.

নিধেতীতি ঠপেতি পটিসামেতি গোপেতি. পুরিসোতি মনুস্সো. কামঞ্চ পুরিসোপি ইত্থীপি পণ্ডকোপি নিধিং নিধেতি, ইধ পন পুরিসসীসেন দেসনা কতা, অত্থতো পন তেসম্পি ইধ সমোধানং দট্ঠব্বং. গম্ভীরে ওদকন্তিকেতি ওগাহেতব্বট্ঠেন গম্ভীরং, উদকস্স অন্তিকভাৰেন ওদকন্তিকং. অত্থি গম্ভীরং ন ওদকন্তিকং জঙ্গলে ভূমিভাগে সতিকপোরিসো আৰাটো ৰিয, অত্থি ওদকন্তিকং ন গম্ভীরং নিন্নে পল্ললে একদ্ৰিৰিদত্থিকো আৰাটো ৰিয, অত্থি গম্ভীরঞ্চেৰ ওদকন্তিকঞ্চ জঙ্গলে ভূমিভাগে যাৰ ইদানি উদকং আগমিস্সতীতি, তাৰ খতো আৰাটো ৰিয. তং সন্ধায ইদং ৰুত্তং ‘‘গম্ভীরে ওদকন্তিকে’’তি. অত্থে কিচ্চে সমুপ্পন্নেতি অত্থা অনপেতন্তি অত্থং, অত্থাৰহং হিতাৰহন্তি ৰুত্তং হোতি. কাতব্বন্তি কিচ্চং, কিঞ্চিদেৰ করণীযন্তি ৰুত্তং হোতি. উপ্পন্নং এৰ সমুপ্পন্নং, কত্তব্বভাৰেন উপট্ঠিতন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্মিং অত্থে কিচ্চে সমুপ্পন্নে. অত্থায মে ভৰিস্সতীতি নিধানপ্পযোজননিদস্সনমেতং. এতদত্থঞ্হি সো নিধেতি ‘‘অত্থাৰহে কিস্মিঞ্চিদেৰ করণীযে সমুপ্পন্নে অত্থায মে ভৰিস্সতি, তস্স মে কিচ্চস্স নিপ্ফত্তিযা ভৰিস্সতী’’তি. কিচ্চনিপ্ফত্তিযেৰ হি তস্স কিচ্চে সমুপ্পন্নে অত্থোতি ৰেদিতব্বো.

দুতিযগাথাৰণ্ণনা

এৰং নিধানপ্পযোজনং দস্সেন্তো অত্থাধিগমাধিপ্পাযং দস্সেত্ৰা ইদানি অনত্থাপগমাধিপ্পাযং দস্সেতুমাহ –

. ‘‘রাজতো ৰা দুরুত্তস্স, চোরতো পীল়িতস্স ৰা.

ইণস্স ৰা পমোক্খায, দুব্ভিক্খে আপদাসু ৰা’’তি.

তস্সত্থো ‘‘অত্থায মে ভৰিস্সতী’’তি চ ‘‘ইণস্স ৰা পমোক্খাযা’’তি চ এত্থ ৰুত্তেহি দ্ৰীহি ভৰিস্সতিপমোক্খায-পদেহি সদ্ধিং যথাসম্ভৰং যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বো.

তত্থাযং যোজনা – ন কেৰলং অত্থায মে ভৰিস্সতীতি এৰ পুরিসো নিধিং নিধেতি, কিন্তু ‘‘অযং চোরো’’তি ৰা ‘‘পারদারিকো’’তি ৰা ‘‘সুঙ্কঘাতকো’’তি ৰা এৰমাদিনা নযেন পচ্চত্থিকেহি পচ্চামিত্তেহি দুরুত্তস্স মে সতো রাজতো ৰা পমোক্খায ভৰিস্সতি, সন্ধিচ্ছেদাদীহি ধনহরণেন ৰা, ‘‘এত্তকং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং দেহী’’তি জীৰগ্গাহেন ৰা চোরেহি মে পীল়িতস্স সতো চোরতো ৰা পমোক্খায ভৰিস্সতি. সন্তি মে ইণাযিকা, তে মং ‘‘ইণং দেহী’’তি চোদেস্সন্তি, তেহি মে চোদিযমানস্স ইণস্স ৰা পমোক্খায ভৰিস্সতি. হোতি সো সমযো, যং দুব্ভিক্খং হোতি দুস্সস্সং দুল্লভপিণ্ডং, তত্থ ন সুকরং অপ্পধনেন যাপেতুং, তথাৰিধে আগতে দুব্ভিক্খে ৰা মে ভৰিস্সতি. যথারূপা আপদা উপ্পজ্জন্তি অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা অপ্পিযদাযাদতো ৰা, তথারূপাসু ৰা উপ্পন্নাসু আপদাসু মে ভৰিস্সতীতিপি পুরিসো নিধিং নিধেতীতি.

এৰং অত্থাধিগমাধিপ্পাযং অনত্থাপগমাধিপ্পাযঞ্চাতি দ্ৰীহি গাথাহি দুৰিধং নিধানপ্পযোজনং দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ দুৰিধং পযোজনং নিগমেন্তো আহ –

‘‘এতদত্থায লোকস্মিং, নিধি নাম নিধীযতী’’তি.

তস্সত্থো – য্ৰাযং ‘‘অত্থায মে ভৰিস্সতী’’তি চ ‘‘রাজতো ৰা দুরুত্তস্সা’’তি এৰমাদীহি চ অত্থাধিগমো অনত্থাপগমো চ দস্সিতো. এতদত্থায এতেসং নিপ্ফাদনত্থায ইমস্মিং ওকাসলোকে যো কোচি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিভেদো নিধি নাম নিধীযতি ঠপীযতি পটিসামীযতীতি.

ততিযগাথাৰণ্ণনা

ইদানি যস্মা এৰং নিহিতোপি সো নিধি পুঞ্ঞৰতংযেৰ অধিপ্পেতত্থসাধকো হোতি, ন অঞ্ঞেসং, তস্মা তমত্থং দীপেন্তো আহ –

. ‘‘তাৰস্সুনিহিতো সন্তো, গম্ভীরে ওদকন্তিকে.

ন সব্বো সব্বদা এৰ, তস্স তং উপকপ্পতী’’তি.

তস্সত্থো – সো নিধি তাৰ সুনিহিতো সন্তো, তাৰ সুট্ঠু নিখণিত্ৰা ঠপিতো সমানোতি ৰুত্তং হোতি. কীৰ সুট্ঠূতি? গম্ভীরে ওদকন্তিকে, যাৰ গম্ভীরে ওদকন্তিকে নিহিতোতি সঙ্খং গচ্ছতি, তাৰ সুট্ঠূতি ৰুত্তং হোতি. ন সব্বো সব্বদা এৰ, তস্স তং উপকপ্পতীতি যেন পুরিসেন নিহিতো, তস্স সব্বোপি সব্বকালং ন উপকপ্পতি ন সম্পজ্জতি, যথাৰুত্তকিচ্চকরণসমত্থো ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. কিন্তু কোচিদেৰ কদাচিদেৰ উপকপ্পতি, নেৰ ৰা উপকপ্পতীতি. এত্থ চ ন্তি পদপূরণমত্তে নিপাতো দট্ঠব্বো ‘‘যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ২.১৮-১৯; ৩.১৫৪) ৰিয. লিঙ্গভেদং ৰা কত্ৰা ‘‘সো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘ত’’ন্তি ৰুত্তং. এৰং হি ৰুচ্চমানে সো অত্থো সুখং বুজ্ঝতীতি.

চতুত্থপঞ্চমগাথাৰণ্ণনা

এৰং ‘‘ন সব্বো সব্বদা এৰ, তস্স তং উপকপ্পতী’’তি ৰত্ৰা ইদানি যেহি কারণেহি ন উপকপ্পতি, তানি দস্সেন্তো আহ –

. ‘‘নিধি ৰা ঠানা চৰতি, সঞ্ঞা ৰাস্স ৰিমুয্হতি.

নাগা ৰা অপনামেন্তি, যস্মা ৰাপি হরন্তি নং.

. ‘‘অপ্পিযা ৰাপি দাযাদা, উদ্ধরন্তি অপস্সতো’’তি.

তস্সত্থো – যস্মিং ঠানে সুনিহিতো হোতি নিধি, সো ৰা নিধি তম্হা ঠানা চৰতি অপেতি ৰিগচ্ছতি, অচেতনোপি সমানো পুঞ্ঞক্খযৰসেন অঞ্ঞং ঠানং গচ্ছতি. সঞ্ঞা ৰা অস্স ৰিমুয্হতি, যস্মিং ঠানে নিহিতো নিধি, তং ন জানাতি, অস্স পুঞ্ঞক্খযচোদিতা নাগা ৰা তং নিধিং অপনামেন্তি অঞ্ঞং ঠানং গমেন্তি. যক্খা ৰাপি হরন্তি যেনিচ্ছকং আদায গচ্ছন্তি. অপস্সতো ৰা অস্স অপ্পিযা ৰা দাযাদা ভূমিং খণিত্ৰা তং নিধিং উদ্ধরন্তি. এৰমস্স এতেহি ঠানা চৰনাদীহি কারণেহি সো নিধি ন উপকপ্পতীতি.

এৰং ঠানা চৰনাদীনি লোকসম্মতানি অনুপকপ্পনকারণানি ৰত্ৰা ইদানি যং তং এতেসম্পি কারণানং মূলভূতং একঞ্ঞেৰ পুঞ্ঞক্খযসঞ্ঞিতং কারণং, তং দস্সেন্তো আহ –

‘‘যদা পুঞ্ঞক্খযো হোতি, সব্বমেতং ৰিনস্সতী’’তি.

তস্সত্থো – যস্মিং সমযে ভোগসম্পত্তিনিপ্ফাদকস্স পুঞ্ঞস্স খযো হোতি, ভোগপারিজুঞ্ঞসংৰত্তনিকমপুঞ্ঞমোকাসং কত্ৰা ঠিতং হোতি, অথ যং নিধিং নিধেন্তেন নিহিতং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিধনজাতং, সব্বমেতং ৰিনস্সতীতি.

ছট্ঠগাথাৰণ্ণনা

এৰং ভগৰা তেন তেন অধিপ্পাযেন নিহিতম্পি যথাধিপ্পাযং অনুপকপ্পন্তং নানপ্পকারেহি নস্সনধম্মং লোকসম্মতং নিধিং ৰত্ৰা ইদানি যং পুঞ্ঞসম্পদং পরমত্থতো নিধীতি দস্সেতুং তস্স কুটুম্বিকস্স অনুমোদনত্থমিদং নিধিকণ্ডমারদ্ধং, তং দস্সেন্তো আহ –

. ‘‘যস্স দানেন সীলেন, সংযমেন দমেন চ.

নিধী সুনিহিতো হোতি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা’’তি.

তত্থ দানন্তি ‘‘দানঞ্চ ধম্মচরিযা চা’’তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. সীলন্তি কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো. পঞ্চঙ্গদসঙ্গপাতিমোক্খসংৰরাদি ৰা সব্বম্পি সীলং ইধ সীলন্তি অধিপ্পেতং. সংযমোতি সংযমনং সংযমো, চেতসো নানারম্মণগতিনিৰারণন্তি ৰুত্তং হোতি, সমাধিস্সেতং অধিৰচনং. যেন সংযমেন সমন্নাগতো ‘‘হত্থসংযতো, পাদসংযতো, ৰাচাসংযতো, সংযতুত্তমো’’তি এত্থ সংযতুত্তমোতি ৰুত্তো. অপরে আহু ‘‘সংযমনং সংযমো, সংৰরণন্তি ৰুত্তং হোতি, ইন্দ্রিযসংৰরস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি. দমোতি দমনং, কিলেসূপসমনন্তি ৰুত্তং হোতি, পঞ্ঞাযেতং অধিৰচনং. পঞ্ঞা হি কত্থচি পঞ্ঞাত্ৰেৰ ৰুচ্চতি ‘‘সুস্সূসা লভতে পঞ্ঞ’’ন্তি এৰমাদীসু (সং. নি. ১.২৪৬; সু. নি. ১৮৮). কত্থচি ধম্মোতি ‘‘সচ্চং ধম্মো ধিতি চাগো’’তি এৰমাদীসু. কত্থচি দমোতি ‘‘যদি সচ্চা দমা চাগা, খন্ত্যা ভিয্যো ন ৰিজ্জতী’’তিআদীসু.

এৰং দানাদীনি ঞত্ৰা ইদানি এৰং ইমিস্সা গাথায সম্পিণ্ডেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো – যস্স ইত্থিযা ৰা পুরিসস্স ৰা দানেন সীলেন সংযমেন দমেন চাতি ইমেহি চতূহি ধম্মেহি যথা হিরঞ্ঞেন সুৰণ্ণেন মুত্তায মণিনা ৰা ধনমযো নিধি তেসং সুৰণ্ণাদীনং একত্থ পক্খিপনেন নিধীযতি, এৰং পুঞ্ঞমযো নিধি তেসং দানাদীনং একচিত্তসন্তানে চেতিযাদিম্হি ৰা ৰত্থুম্হি সুট্ঠু করণেন সুনিহিতো হোতীতি.

সত্তমগাথাৰণ্ণনা

এৰং ভগৰা ‘‘যস্স দানেনা’’তি ইমায গাথায পুঞ্ঞসম্পদায পরমত্থতো নিধিভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি যত্থ নিহিতো, সো নিধি সুনিহিতো হোতি, তং ৰত্থুং দস্সেন্তো আহ –

. ‘‘চেতিযম্হি চ সঙ্ঘে ৰা, পুগ্গলে অতিথীসু ৰা.

মাতরি পিতরি চাপি, অথো জেট্ঠম্হি ভাতরী’’তি.

তত্থ চযিতব্বন্তি চেতিযং, পূজেতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি, চিতত্তা ৰা চেতিযং. তং পনেতং চেতিযং তিৰিধং হোতি পরিভোগচেতিযং, উদ্দিস্সকচেতিযং, ধাতুকচেতিযন্তি. তত্থ বোধিরুক্খো পরিভোগচেতিযং, বুদ্ধপটিমা উদ্দিস্সকচেতিযং, ধাতুগব্ভথূপা সধাতুকা ধাতুকচেতিযং. সঙ্ঘোতি বুদ্ধপ্পমুখাদীসু যো কোচি. পুগ্গলোতি গহট্ঠপব্বজিতেসু যো কোচি. নত্থি অস্স তিথি, যম্হি ৰা তম্হি দিৰসে আগচ্ছতীতি অতিথি. তঙ্খণে আগতপাহুনকস্সেতং অধিৰচনং. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

এৰং চেতিযাদীনি ঞত্ৰা ইদানি এৰং ইমিস্সা গাথায সম্পিণ্ডেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো – যো সো নিধি ‘‘সুনিহিতো হোতী’’তি ৰুত্তো, সো ইমেসু ৰত্থূসু সুনিহিতো হোতি. কস্মা? দীঘরত্তং ইট্ঠফলানুপ্পদানসমত্থতায. তথা হি অপ্পকম্পি চেতিযম্হি দত্ৰা দীঘরত্তং ইট্ঠফললাভিনো হোন্তি. যথাহ –

‘‘একপুপ্ফং যজিত্ৰান, অসীতিকপ্পকোটিযো;

দুগ্গতিং নাভিজানামি, পুপ্ফদানস্সিদং ফল’’ন্তি চ.

‘‘মত্তাসুখপরিচ্চাগা, পস্সে চে ৰিপুলং সুখ’’ন্তি চ. (ধ. প. ২৯০);

এৰং দক্খিণাৰিসুদ্ধিৰেলামসুত্তাদীসু ৰুত্তনযেন সঙ্ঘাদিৰত্থূসুপি দানফলৰিভাগো ৰেদিতব্বো. যথা চ চেতিযাদীসু দানস্স পৰত্তি ফলৰিভূতি চ দস্সিতা, এৰং যথাযোগং সব্বত্থ তং তং আরভিত্ৰা চারিত্তৰারিত্তৰসেন সীলস্স, বুদ্ধানুস্সতিৰসেন সংযমস্স, তব্বত্থুকৰিপস্সনামনসিকারপচ্চৰেক্খণৰসেন দমস্স চ পৰত্তি তস্স তস্স ফলৰিভূতি চ ৰেদিতব্বা.

অট্ঠমগাথাৰণ্ণনা

এৰং ভগৰা দানাদীহি নিধীযমানস্স পুঞ্ঞমযনিধিনো চেতিযাদিভেদং ৰত্থুং দস্সেত্ৰা ইদানি এতেসু ৰত্থূসু সুনিহিতস্স তস্স নিধিনো গম্ভীরে ওদকন্তিকে নিহিতনিধিতো ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ –

. ‘‘এসো নিধি সুনিহিতো, অজেয্যো অনুগামিকো.

পহায গমনীযেসু, এতং আদায গচ্ছতী’’তি.

তত্থ পুব্বপদেন তং দানাদীহি সুনিহিতনিধিং নিদ্দিসতি ‘‘এসো নিধি সুনিহিতো’’তি. অজেয্যোতি পরেহি জেত্ৰা গহেতুং ন সক্কা, অচ্চেয্যোতিপি পাঠো, তস্স অচ্চিতব্বো অচ্চনারহো হিতসুখত্থিকেন উপচিতব্বোতি অত্থো. এতস্মিঞ্চ পাঠে এসো নিধি অচ্চেয্যোতি সম্বন্ধিত্ৰা পুন ‘‘কস্মা’’তি অনুযোগং দস্সেত্ৰা ‘‘যস্মা সুনিহিতো অনুগামিকো’’তি সম্বন্ধিতব্বং. ইতরথা হি সুনিহিতস্স অচ্চেয্যত্তং ৰুত্তং ভৰেয্য, ন চ সুনিহিতো অচ্চনীযো. অচ্চিতো এৰ হি সোতি. অনুগচ্ছতীতি অনুগামিকো, পরলোকং গচ্ছন্তম্পি তত্থ তত্থ ফলদানেন ন ৰিজহতীতি অত্থো.

পহায গমনীযেসু এতং আদায গচ্ছতীতি মরণকালে পচ্চুপট্ঠিতে সব্বভোগেসু পহায গমনীযেসু এতং নিধিং আদায পরলোকং গচ্ছতীতি অযং কির এতস্স অত্থো. সো পন ন যুজ্জতি. কস্মা? ভোগানং অগমনীযতো. পহাতব্বা এৰ হি তে তে ভোগা, ন গমনীযা, গমনীযা পন তে তে গতিৰিসেসা. যতো যদি এস অত্থো সিযা, পহায ভোগে গমনীযেসু গতিৰিসেসেসু ইতি ৰদেয্য. তস্মা এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো – ‘‘নিধি ৰা ঠানা চৰতী’’তি এৰমাদিনা পকারেন পহায মচ্চং ভোগেসু গচ্ছন্তেসু এতং আদায গচ্ছতীতি. এসো হি অনুগামিকত্তা তং নপ্পজহতীতি.

তত্থ সিযা ‘‘গমনীযেসূতি এত্থ গন্তব্বেসূতি অত্থো, ন গচ্ছন্তেসূ’’তি. তং ন একংসতো গহেতব্বং. যথা হি ‘‘অরিযা নিয্যানিকা’’তি (দী. নি. ২.১৪১) এত্থ নিয্যন্তাতি অত্থো, ন নিয্যাতব্বাতি, এৰমিধাপি গচ্ছন্তেসূতি অত্থো, ন গন্তব্বেসূতি.

অথ ৰা যস্মা এস মরণকালে কস্সচি দাতুকামো ভোগে আমসিতুম্পি ন লভতি, তস্মা তেন তে ভোগা পুব্বং কাযেন পহাতব্বা, পচ্ছা ৰিহতাসেন চেতসা গন্তব্বা, অতিক্কমিতব্বাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মা পুব্বং কাযেন পহায পচ্ছা চেতসা গমনীযেসু ভোগেসূতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. পুরিমস্মিং অত্থে নিদ্ধারণে ভুম্মৰচনং, পহায গমনীযেসু ভোগেসু একমেৰেতং পুঞ্ঞনিধিৰিভৰং ততো নীহরিত্ৰা আদায গচ্ছতীতি. পচ্ছিমে অত্থে ভাৰেনভাৰলক্খণে ভুম্মৰচনং. ভোগানঞ্হি গমনীযভাৰেন এতস্স নিধিস্স আদায গমনীযভাৰো লক্খীযতীতি.

নৰমগাথাৰণ্ণনা

এৰং ভগৰা ইমস্স পুঞ্ঞনিধিনো গম্ভীরে ওদকন্তিকে নিহিতনিধিতো ৰিসেসং দস্সেত্ৰা পুন অত্তনো ভণ্ডগুণসংৰণ্ণনেন কযজনস্স উস্সাহং জনেন্তো উল়ারভণ্ডৰাণিজো ৰিয অত্তনা দেসিতপুঞ্ঞনিধিগুণসংৰণ্ণনেন তস্মিং পুঞ্ঞনিধিম্হি দেৰমনুস্সানং উস্সাহং জনেন্তো আহ –

. ‘‘অসাধারণমঞ্ঞেসং, অচোরাহরণো নিধি.

কযিরাথ ধীরো পুঞ্ঞানি, যো নিধি অনুগামিকো’’তি.

তত্থ অসাধারণমঞ্ঞেসন্তি অসাধারণো অঞ্ঞেসং, কারো পদসন্ধিকরো ‘‘অদুক্খমসুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা’’তিআদীসু ৰিয. ন চোরেহি আহরণো অচোরাহরণো, চোরেহি আদাতব্বো ন হোতীতি অত্থো. নিধাতব্বোতি নিধি. এৰং দ্ৰীহি পদেহি পুঞ্ঞনিধিগুণং সংৰণ্ণেত্ৰা ততো দ্ৰীহি তত্থ উস্সাহং জনেতি ‘‘কযিরাথ ধীরো পুঞ্ঞানি, যো নিধি অনুগামিকো’’তি. তস্সত্থো – যস্মা পুঞ্ঞানি নাম অসাধারণো অঞ্ঞেসং, অচোরাহরণো চ নিধি হোতি. ন কেৰলঞ্চ অসাধারণো অচোরাহরণো চ নিধি, অথ খো পন ‘‘এসো নিধি সুনিহিতো, অজেয্যো অনুগামিকো’’তি এত্থ ৰুত্তো যো নিধি অনুগামিকো. সো চ যস্মা পুঞ্ঞানিযেৰ, তস্মা কযিরাথ করেয্য ধীরো বুদ্ধিসম্পন্নো ধিতিসম্পন্নো চ পুগ্গলো পুঞ্ঞানীতি.

দসমগাথাৰণ্ণনা

এৰং ভগৰা গুণসংৰণ্ণনেন পুঞ্ঞনিধিম্হি দেৰমনুস্সানং উস্সাহং জনেত্ৰা ইদানি যে উস্সহিত্ৰা পুঞ্ঞনিধিকিরিযায সম্পাদেন্তি, তেসং সো যং ফলং দেতি, তং সঙ্খেপতো দস্সেন্তো আহ –

১০.

‘‘এস দেৰমনুস্সানং, সব্বকামদদো নিধী’’তি.

ইদানি যস্মা পত্থনায পটিবন্ধিতস্স সব্বকামদদত্তং, ন ৰিনা পত্থনং হোতি. যথাহ –

‘‘আকঙ্খেয্য চে গহপতযো ধম্মচারী সমচারী ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা খত্তিযমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং সো কাযস্স ভেদা পরং মরণা খত্তিযমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য. তং কিস্স হেতু? তথা হি সো ধম্মচারী সমচারী’’ (ম. নি. ১.৪৪২).

এৰং ‘‘অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য. তং কিস্স হেতু? তথা হি সো ধম্মচারী সমচারী’’তি (ম. নি. ১.৪৪২).

তথা চাহ –

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সদ্ধায সমন্নাগতো হোতি, সীলেন, সুতেন, চাগেন, পঞ্ঞায সমন্নাগতো হোতি, তস্স এৰং হোতি ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা খত্তিযমহাসালানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি. সো তং চিত্তং পদহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি. তস্স তে সঙ্খারা চ ৰিহারা চ এৰং ভাৰিতা এৰং বহুলীকতা তত্রূপপত্তিযা সংৰত্তন্তী’’তি (ম. নি. ৩.১৬১) এৰমাদি.

তস্মা তং তথা তথা আকঙ্খপরিযাযং চিত্তপদহনাধিট্ঠানভাৰনাপরিক্খারং পত্থনং তস্স সব্বকামদদত্তে হেতুং দস্সেন্তো আহ –

‘‘যং যদেৰাভিপত্থেন্তি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি.

একাদসমগাথাৰণ্ণনা

১১. ইদানি যং তং সব্বং এতেন লব্ভতি, তং ওধিসো ওধিসো দস্সেন্তো ‘‘সুৰণ্ণতা সুসরতা’’তি এৰমাদিগাথাযো আহ.

তত্থ পঠমগাথায তাৰ সুৰণ্ণতা নাম সুন্দরচ্ছৰিৰণ্ণতা কঞ্চনসন্নিভত্তচতা, সাপি এতেন পুঞ্ঞনিধিনা লব্ভতি. যথাহ –

‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো পুরিমং জাতিং…পে… পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো অক্কোধনো অহোসি অনুপাযাসবহুলো, বহুম্পি ৰুত্তো সমানো নাভিসজ্জি ন কুপ্পি ন ব্যাপজ্জি ন পতিত্থীযি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাত্ৰাকাসি, দাতা চ অহোসি সুখুমানং মুদুকানং অত্থরণানং পাৰুরণানং খোমসুখুমানং কপ্পাসিক…পে… কোসেয্য…পে… কম্বলসুখুমানং. সো তস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা…পে… ইত্থত্তং আগতো সমানো ইমং মহাপুরিসলক্খণং পটিলভতি. সুৰণ্ণৰণ্ণো হোতি কঞ্চনসন্নিভত্তচো’’তি (দী. নি. ৩.২১৮).

সুসরতা নাম ব্রহ্মস্সরতা করৰীকভাণিতা, সাপি এতেন লব্ভতি. যথাহ –

‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো পুরিমং জাতিং…পে… ফরুসং ৰাচং পহায ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতো অহোসি, যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা…পে… তথারূপিং ৰাচং ভাসিতা অহোসি. সো তস্স কম্মস্স কতত্তা উপচিতত্তা…পে… ইত্থত্তং আগতো সমানো ইমানি দ্ৰে মহাপুরিসলক্খণানি পটিলভতি. পহুতজিৰ্হো চ হোতি ব্রহ্মস্সরো চ করৰীকভাণী’’তি (দী. নি. ৩.২৩৬).

সুসণ্ঠানাতি সুট্ঠু সণ্ঠানতা, সমচিতৰট্টিতযুত্তট্ঠানেসু অঙ্গপচ্চঙ্গানং সমচিতৰট্টিতভাৰেন সন্নিৰেসোতি ৰুত্তং হোতি. সাপি এতেন লব্ভতি. যথাহ –

‘‘যম্পি, ভিক্খৰে, তথাগতো পুরিমং জাতিং…পে… পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো বহুজনস্স অত্থকামো অহোসি হিতকামো ফাসুকামো যোগক্খেমকামো ‘কিন্তি মে সদ্ধায ৰড্ঢেয্যুং, সীলেন সুতেন চাগেন পঞ্ঞায ধনধঞ্ঞেন খেত্তৰত্থুনা দ্ৰিপদচতুপ্পদেহি পুত্তদারেহি দাসকম্মকরপোরিসেহি ঞাতীহি মিত্তেহি বন্ধৰেহি ৰড্ঢেয্যু’ন্তি, সো তস্স কম্মস্স…পে… সমানো ইমানি তীণি মহাপুরিসলক্খণানি পটিলভতি, সীহপুব্বড্ঢকাযো চ হোতি চিতন্তরংসো চ সমৰট্টক্খন্ধো চা’’তি (দী. নি. ৩.২২৪) এৰমাদি.

ইমিনা নযেন ইতো পরেসম্পি ইমিনা পুঞ্ঞনিধিনা পটিলাভসাধকানি সুত্তপদানি ততো ততো আনেত্ৰা ৰত্তব্বানি. অতিৰিত্থারভযেন তু সংখিত্তং, ইদানি অৰসেসপদানং ৰণ্ণনং করিস্সামি.

সুরূপতাতি এত্থ সকলসরীরং রূপন্তি ৰেদিতব্বং ‘‘আকাসো পরিৰারিতো রূপংত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩০৬) ৰিয, তস্স রূপস্স সুন্দরতা সুরূপতা নাতিদীঘতা নাতিরস্সতা নাতিকিসতা নাতিথূলতা নাতিকাল়তা নচ্চোদাততাতি ৰুত্তং হোতি. আধিপচ্চন্তি অধিপতিভাৰো, খত্তিযমহাসালাদিভাৰেন সামিকভাৰোতি অত্থো. পরিৰারোতি অগারিকানং সজনপরিজনসম্পত্তি, অনগারিকানং পরিসসম্পত্তি, আধিপচ্চঞ্চ পরিৰারো চ আধিপচ্চপরিৰারো. এত্থ চ সুৰণ্ণতাদীহি সরীরসম্পত্তি, আধিপচ্চেন ভোগসম্পত্তি, পরিৰারেন সজনপরিজনসম্পত্তি ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. সব্বমেতেন লব্ভতীতি যং তং ‘‘যং যদেৰাভিপত্থেন্তি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি ৰুত্তং, তত্থ ইদম্পি তাৰ পঠমং ওধিসো ৰুত্তসুৰণ্ণতাদি সব্বমেতেন লব্ভতীতি ৰেদিতব্বন্তি দস্সেতি.

দ্ৰাদসমগাথাৰণ্ণনা

১২. এৰমিমায গাথায পুঞ্ঞানুভাৰেন লভিতব্বং রজ্জসম্পত্তিতো ওরং দেৰমনুস্সসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি তদুভযরজ্জসম্পত্তিং দস্সেন্তো ‘‘পদেসরজ্জ’’ন্তি ইমং গাথমাহ.

তত্থ পদেসরজ্জন্তি একদীপম্পি সকলং অপাপুণিত্ৰা পথৰিযা একমেকস্মিং পদেসে রজ্জং. ইস্সরভাৰো ইস্সরিযং, ইমিনা দীপচক্কৰত্তিরজ্জং দস্সেতি. চক্কৰত্তিসুখং পিযন্তি ইট্ঠং কন্তং মনাপং চক্কৰত্তিসুখং. ইমিনা চাতুরন্তচক্কৰত্তিরজ্জং দস্সেতি. দেৰেসু রজ্জং দেৰরজ্জং, এতেন মন্ধাতাদীনম্পি মনুস্সানং দেৰরজ্জং দস্সিতং হোতি. অপি দিব্বেসূতি ইমিনা যে তে দিৰি ভৰত্তা ‘‘দিব্বা’’তি ৰুচ্চন্তি, তেসু দিব্বেসু কাযেসু উপ্পন্নানম্পি দেৰরজ্জং দস্সেতি. সব্বমেতেন লব্ভতীতি যং তং ‘‘যং যদেৰাভিপত্থেন্তি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি ৰুত্তং, তত্থ ইদম্পি দুতিযং ওধিসো পদেসরজ্জাদি সব্বমেতেন লব্ভতীতি ৰেদিতব্বন্তি দস্সেতি.

তেরসমগাথাৰণ্ণনা

১৩. এৰমিমায গাথায পুঞ্ঞানুভাৰেন লভিতব্বং দেৰমনুস্সরজ্জসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি দ্ৰীহি গাথাহি ৰুত্তং সম্পত্তিং সমাসতো পুরক্খত্ৰা নিব্বানসম্পত্তিং দস্সেন্তো ‘‘মানুস্সিকা চ সম্পত্তী’’তি ইমং গাথমাহ.

তস্সাযং পদৰণ্ণনা – মনুস্সানং অযন্তি মানুস্সী, মানুস্সী এৰ মানুস্সিকা. সম্পজ্জনং সম্পত্তি. দেৰানং লোকো দেৰলোকো. তস্মিং দেৰলোকে. যাতি অনৰসেসপরিযাদানং, রমন্তি এতায অজ্ঝত্তং উপ্পন্নায বহিদ্ধা ৰা উপকরণভূতাযাতি রতি, সুখস্স সুখৰত্থুনো চেতং অধিৰচনং. যাতি অনিযতৰচনং সদ্দো পুব্বসম্পত্তিযা সহ সম্পিণ্ডনত্থো. নিব্বানংযেৰ নিব্বানসম্পত্তি.

অযং পন অত্থৰণ্ণনা – যা এসা ‘‘সুৰণ্ণতা’’তিআদীহি পদেহি মানুস্সিকা চ সম্পত্তি দেৰলোকে চ যা রতি ৰুত্তা, সা চ সব্বা, যা চাযমপরা সদ্ধানুসারিভাৰাদিৰসেন পত্তব্বা নিব্বানসম্পত্তি, সা চাতি ইদং ততিযম্পি ওধিসো সব্বমেতেন লব্ভতীতি.

অথ ৰা যা পুব্বে সুৰণ্ণতাদীহি অৰুত্তা ‘‘সূরা সতিমন্তো ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসো’’তি এৰমাদিনা (অ. নি. ৯.২১) নযেন নিদ্দিট্ঠা পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযাদিভেদা চ মানুস্সিকা সম্পত্তি, অপরা দেৰলোকে চ যা ঝানাদিরতি, যা চ যথাৰুত্তপ্পকারা নিব্বানসম্পত্তি চাতি ইদম্পি ততিযং ওধিসো সব্বমেতেন লব্ভতীতি. এৰম্পেত্থ অত্থৰণ্ণনা ৰেদিতব্বা.

চুদ্দসমগাথাৰণ্ণনা

১৪. এৰমিমায গাথায পুঞ্ঞানুভাৰেন লভিতব্বং সদ্ধানুসারীভাৰাদিৰসেন পত্তব্বং নিব্বানসম্পত্তিম্পি দস্সেত্ৰা ইদানি তেৰিজ্জউভতোভাগৰিমুত্তভাৰৰসেনপি পত্তব্বং তমেৰ তস্স উপাযঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘মিত্তসম্পদমাগম্মা’’তি ইমং গাথমাহ.

তস্সাযং পদৰণ্ণনা – সম্পজ্জতি এতায গুণৰিভূতিং পাপুণাতীতি সম্পদা, মিত্তো এৰ সম্পদা মিত্তসম্পদা, তং মিত্তসম্পদং. আগম্মাতি নিস্সায. যোনিসোতি উপাযেন. পযুঞ্জতোতি যোগানুট্ঠানং করোতো. ৰিজানাতি এতাযাতি ৰিজ্জা, ৰিমুচ্চতি এতায, সযং ৰা ৰিমুচ্চতীতি ৰিমুত্তি, ৰিজ্জা চ ৰিমুত্তি চ ৰিজ্জাৰিমুত্তিযো, ৰিজ্জাৰিমুত্তীসু ৰসীভাৰো ৰিজ্জাৰিমুত্তিৰসীভাৰো.

অযং পন অত্থৰণ্ণনা – য্ৰাযং মিত্তসম্পদমাগম্ম সত্থারং ৰা অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং নিস্সায ততো ওৰাদঞ্চ অনুসাসনিঞ্চ গহেত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপত্তিযা যোনিসো পযুঞ্জতো পুব্বেনিৰাসাদীসু তীসু ৰিজ্জাসু ‘‘তত্থ কতমা ৰিমুত্তি? চিত্তস্স চ অধিমুত্তি নিব্বানঞ্চা’’তি (ধ. স. ১৩৮১) এৰং আগতায অট্ঠসমাপত্তিনিব্বানভেদায ৰিমুত্তিযা চ তথা তথা অদন্ধাযিতত্তেন ৰসীভাৰো, ইদম্পি চতুত্থং ওধিসো সব্বমেতেন লব্ভতীতি.

পন্নরসমগাথাৰণ্ণনা

১৫. এৰমিমায গাথায পুব্বে কথিতৰিজ্জাৰিমুত্তিৰসীভাৰভাগিযপুঞ্ঞানুভাৰেন লভিতব্বং তেৰিজ্জউভতোভাগৰিমুত্তভাৰৰসেনপি পত্তব্বং নিব্বানসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা ৰিজ্জাৰিমুত্তিৰসীভাৰপ্পত্তা তেৰিজ্জা উভতোভাগৰিমুত্তাপি সব্বে পটিসম্ভিদাদিগুণৰিভূতিং লভন্তি, ইমায পুঞ্ঞসম্পদায চ তস্সা গুণৰিভূতিযা পদট্ঠানৰসেন তথা তথা সাপি লব্ভতি, তস্মা তম্পি দস্সেন্তো ‘‘পটিসম্ভিদা ৰিমোক্খা চা’’তি ইমং গাথমাহ.

‘‘যতো সম্মা কতেন যা চাযং ধম্মত্থনিরুত্তিপটিভানেসু পভেদগতা পঞ্ঞা পটিসম্ভিদা’’তি ৰুচ্চতি, যে চিমে ‘‘রূপী রূপানি পস্সতী’’তিআদিনা (দী. নি. ২.১২৯; ৩.৩৩৯) নযেন অট্ঠ ৰিমোক্খা, যা চাযং ভগৰতো সাৰকেহি পত্তব্বা সাৰকসম্পত্তিসাধিকা সাৰকপারমী, যা চ সযম্ভুভাৰসাধিকা পচ্চেকবোধি, যা চ সব্বসত্তুত্তমভাৰসাধিকা বুদ্ধভূমি, ইদম্পি পঞ্চমং ওধিসো সব্বমেতেন লব্ভতীতি ৰেদিতব্বং.

সোল়সমগাথাৰণ্ণনা

১৬. এৰং ভগৰা যং তং ‘‘যং যদেৰাভিপত্থেন্তি, সব্বমেতেন লব্ভতী’’তি ৰুত্তং, তং ইমাহি পঞ্চহি গাথাহি ওধিসো ওধিসো দস্সেত্ৰা ইদানি সব্বমেৰিদং সব্বকামদদনিধিসঞ্ঞিতং পুঞ্ঞসম্পদং পসংসন্তো ‘‘এৰং মহত্থিকা এসা’’তি ইমায গাথায দেসনং নিট্ঠপেসি.

তস্সাযং পদৰণ্ণনা – এৰন্তি অতীতত্থনিদস্সনং. মহন্তো অত্থো অস্সাতি মহত্থিকা, মহতো অত্থায সংৰত্ততীতি ৰুত্তং হোতি, মহিদ্ধিকাতিপি পাঠো. এসাতি উদ্দেসৰচনং, তেন ‘‘যস্স দানেন সীলেনা’’তি ইতো পভুতি যাৰ ‘‘কযিরাথ ধীরো পুঞ্ঞানী’’তি ৰুত্তং পুঞ্ঞসম্পদং উদ্দিসতি. যদিদন্তি অভিমুখকরণত্থে নিপাতো, তেন এসাতি উদ্দিট্ঠং নিদ্দিসিতুং যা এসাতি অভিমুখং করোতি. পুঞ্ঞানং সম্পদা পুঞ্ঞসম্পদা. তস্মাতি কারণৰচনং. ধীরাতি ধিতিমন্তো. পসংসন্তীতি ৰণ্ণযন্তি. পণ্ডিতাতি পঞ্ঞাসম্পন্না. কতপুঞ্ঞতন্তি কতপুঞ্ঞভাৰং.

অযং পন অত্থৰণ্ণনা – ইতি ভগৰা সুৰণ্ণতাদিং বুদ্ধভূমিপরিযোসানং পুঞ্ঞসম্পদানুভাৰেন অধিগন্তব্বমত্থং ৰণ্ণযিত্ৰা ইদানি তমেৰত্থং সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেন্তো তেনেৰত্থেন যথাৰুত্তপ্পকারায পুঞ্ঞসম্পদায মহত্থিকত্তং থুনন্তো আহ – এৰং মহতো অত্থস্স আৰহনেন মহত্থিকা এসা, যদিদং মযা ‘‘যস্স দানেন সীলেনা’’তিআদিনা নযেন দেসিতা পুঞ্ঞসম্পদা, তস্মা মাদিসা সত্তানং হিতসুখাৰহায ধম্মদেসনায অকিলাসুতায যথাভূতগুণেন চ ধীরা পণ্ডিতা ‘‘অসাধারণমঞ্ঞেসং, অচোরাহরণো নিধী’’তিআদীহি ইধ ৰুত্তেহি চ, অৰুত্তেহি চ ‘‘মা, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞানং ভাযিত্থ, সুখস্সেতং, ভিক্খৰে, অধিৰচনং, যদিদং পুঞ্ঞানী’’তিআদীহি (অ. নি. ৭.৬২; ইতিৰু. ২২; নেত্তি. ১২১) ৰচনেহি অনেকাকারৰোকারং কতপুঞ্ঞতং পসংসন্তি, ন পক্খপাতেনাতি.

দেসনাপরিযোসানে সো উপাসকো বহুজনেন সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, রঞ্ঞো চ পসেনদিকোসলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেসি, রাজা অতিৰিয তুট্ঠো হুত্ৰা ‘‘সাধু, গহপতি, সাধু খো ত্ৰং, গহপতি, মাদিসেহিপি অনাহরণীযং নিধিং নিধেসী’’তি সংরাধেত্ৰা মহতিং পূজমকাসীতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

নিধিকণ্ডসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. মেত্তসুত্তৰণ্ণনা

নিক্খেপপ্পযোজনং

ইদানি নিধিকণ্ডানন্তরং নিক্খিত্তস্স মেত্তসুত্তস্স ৰণ্ণনাক্কমো অনুপ্পত্তো. তস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং ৰত্ৰা ততো পরং –

‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেতেস দীপনা;

নিদানং সোধযিত্ৰাস্স, করিস্সামত্থৰণ্ণনং’’.

তত্থ যস্মা নিধিকণ্ডেন দানসীলাদিপুঞ্ঞসম্পদা ৰুত্তা, সা চ সত্তেসু মেত্তায কতায মহপ্ফলা হোতি যাৰ বুদ্ধভূমিং পাপেতুং সমত্থা, তস্মা তস্সা পুঞ্ঞসম্পদায উপকারদস্সনত্থং, যস্মা ৰা সরণেহি সাসনে ওতরিত্ৰা সিক্খাপদেহি সীলে পতিট্ঠিতানং দ্ৰত্তিংসাকারেন রাগপ্পহানসমত্থং, কুমারপঞ্হেন মোহপ্পহানসমত্থঞ্চ কম্মট্ঠানং দস্সেত্ৰা, মঙ্গলসুত্তেন তস্স পৰত্তিযা মঙ্গলভাৰো অত্তরক্খা চ, রতনসুত্তেন তস্সানুরূপা পররক্খা, তিরোকুট্টেন রত্তনসুত্তে ৰুত্তভূতেসু একচ্চভূতদস্সনং ৰুত্তপ্পকারায পুঞ্ঞসম্পত্তিযা পমজ্জন্তানং ৰিপত্তি চ, নিধিকণ্ডেন তিরোকুট্টে ৰুত্তৰিপত্তিপটিপক্খভূতা সম্পত্তি চ দস্সিতা, দোসপ্পহানসমত্থং পন কম্মট্ঠানং অদস্সিতমেৰ, তস্মা তং দোসপ্পহানসমত্থং কম্মট্ঠানং দস্সেতুং ইদং মেত্তসুত্তং ইধ নিক্খিত্তং. এৰঞ্হি সুপরিপূরো হোতি খুদ্দকপাঠোতি ইদমস্স ইধ নিক্খেপপ্পযোজনং.

নিদানসোধনং

ইদানি যাযং –

‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেতেস দীপনা;

নিদানং সোধযিত্ৰাস্স, করিস্সামত্থৰণ্ণন’’ন্তি. –

মাতিকা নিক্খিত্তা, তত্থ ইদং মেত্তসুত্তং ভগৰতাৰ ৰুত্তং, ন সাৰকাদীহি, তঞ্চ পন যদা হিমৰন্তপস্সতো দেৰতাহি উব্বাল়্হা ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকং আগতা, তদা সাৰত্থিযং তেসং ভিক্খূনং পরিত্তত্থায কম্মট্ঠানত্থায চ ৰুত্তন্তি এৰং তাৰ সঙ্খেপতো এতেসং পদানং দীপনা নিদানসোধনা ৰেদিতব্বা.

ৰিত্থারতো পন এৰং ৰেদিতব্বা – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায, তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা নানাৰেরজ্জকা ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা তত্থ তত্থ ৰস্সং উপগন্তুকামা ভগৰন্তং উপসঙ্কমন্তি. তত্র সুদং ভগৰা রাগচরিতানং সৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকৰসেন একাদসৰিধং অসুভকম্মট্ঠানং, দোসচরিতানং চতুব্বিধং মেত্তাদিকম্মট্ঠানং, মোহচরিতানং মরণস্সতিকম্মট্ঠানাদীনি, ৰিতক্কচরিতানং আনাপানস্সতিপথৰীকসিণাদীনি, সদ্ধাচরিতানং বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানাদীনি, বুদ্ধিচরিতানং চতুধাতুৰৰত্থানাদীনীতি ইমিনা নযেন চতুরাসীতিসহস্সপ্পভেদচরিতানুকূলানি কম্মট্ঠানানি কথেতি.

অথ খো পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানি ভগৰতো সন্তিকে কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা সপ্পাযসেনাসনঞ্চ গোচরগামঞ্চ পরিযেসমানানি অনুপুব্বেন গন্ত্ৰা পচ্চন্তে হিমৰন্তেন সদ্ধিং একাবদ্ধং নীলকাচমণিসন্নিভসিলাতলং সীতলঘনচ্ছাযনীলৰনসণ্ডমণ্ডিতং মুত্তাজালরজতপট্টসদিসৰালুকাকিণ্ণভূমিভাগং সুচিসাতসীতলজলাসযপরিৰারিতং পব্বতমদ্দসংসু. অথ তে ভিক্খূ তত্থেকরত্তিং ৰসিত্ৰা পভাতায রত্তিযা সরীরপরিকম্মং কত্ৰা তস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতরং গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. গামো ঘননিৰেসনসন্নিৰিট্ঠকুলসহস্সযুত্তো, মনুস্সা চেত্থ সদ্ধা পসন্না তে পচ্চন্তে পব্বজিতদস্সনস্স দুল্লভতায ভিক্খূ দিস্ৰা এৰ পীতিসোমনস্সজাতা হুত্ৰা তে ভিক্খূ ভোজেত্ৰা ‘‘ইধেৰ, ভন্তে, তেমাসং ৰসথা’’তি যাচিত্ৰা পঞ্চ পধানকুটিসতানি কারেত্ৰা তত্থ মঞ্চপীঠপানীযপরিভোজনীযঘটাদীনি সব্বূপকরণানি পটিযাদেসুং.

ভিক্খূ দুতিযদিৰসে অঞ্ঞং গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. তত্থপি মনুস্সা তথেৰ উপট্ঠহিত্ৰা ৰস্সাৰাসং যাচিংসু. ভিক্খূ ‘‘অসতি অন্তরাযে’’তি অধিৰাসেত্ৰা তং ৰনসণ্ডং পৰিসিত্ৰা সব্বরত্তিন্দিৰং আরদ্ধৰীরিযা যামঘণ্ডিকং কোট্টেত্ৰা যোনিসোমনসিকারবহুলা ৰিহরন্তা রুক্খমূলানি উপগন্ত্ৰা নিসীদিংসু. সীলৰন্তানং ভিক্খূনং তেজেন ৰিহততেজা রুক্খদেৰতা অত্তনো অত্তনো ৰিমানা ওরুয্হ দারকে গহেত্ৰা ইতো চিতো ৰিচরন্তি. সেয্যথাপি নাম রাজূহি ৰা রাজমহামত্তেহি ৰা গামকাৰাসং গতেহি গামৰাসীনং ঘরেসু ওকাসে গহিতে ঘরমনুস্সকা ঘরা নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞত্র ৰসন্তা ‘‘কদা নু গমিস্সন্তী’’তি দূরতোৰ ওলোকেন্তি, এৰমেৰ দেৰতা অত্তনো অত্তনো ৰিমানানি ছড্ডেত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরন্তিযো দূরতোৰ ওলোকেন্তি ‘‘কদা নু ভদন্তা গমিস্সন্তী’’তি. ততো এৰং সমচিন্তেসুং ‘‘পঠমৰস্সূপগতা ভিক্খূ অৰস্সং তেমাসং ৰসিস্সন্তি, মযং পন তাৰ চিরং দারকে গহেত্ৰা ওক্কম্ম ৰসিতুং ন সক্কোম, হন্দ মযং ভিক্খূনং ভযানকং আরম্মণং দস্সেমা’’তি. তা রত্তিং ভিক্খূনং সমণধম্মকরণৰেলায ভিংসনকানি যক্খরূপানি নিম্মিনিত্ৰা পুরতো পুরতো তিট্ঠন্তি, ভেরৰসদ্দঞ্চ করোন্তি. ভিক্খূনং তানি রূপানি দিস্ৰা তঞ্চ সদ্দং সুত্ৰা হদযং ফন্দি, দুব্বণ্ণা চ অহেসুং উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতা. তেন তে ভিক্খূ চিত্তং একগ্গং কাতুং নাসক্খিংসু, তেসং অনেকগ্গচিত্তানং ভযেন চ পুনপ্পুনং সংৰিগ্গানং সতি সম্মুস্সি, ততো তেসং মুট্ঠসতীনং দুগ্গন্ধানি আরম্মণানি পযোজেসুং, তেসং তেন দুগ্গন্ধেন নিম্মথিযমানমিৰ মত্থলুঙ্গং অহোসি, গাল়্হা সীসৰেদনা উপ্পজ্জিংসু, ন চ তং পৰত্তিং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আরোচেসুং.

অথেকদিৰসং সঙ্ঘত্থেরস্স উপট্ঠানকালে সব্বেসু সন্নিপতিতেসু সঙ্ঘত্থেরো পুচ্ছি ‘‘তুম্হাকং, আৰুসো, ইমং ৰনসণ্ডং পৰিট্ঠানং কতিপাহং অতিৰিয পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো অহোসি পরিযোদাতো, ৰিপ্পসন্নানি চ ইন্দ্রিযানি, এতরহি পনত্থ কিসা দুব্বণ্ণা উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতা, কিং ৰো ইধ অসপ্পায’’ন্তি. ততো একো ভিক্খু আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, রত্তিং ঈদিসঞ্চ ঈদিসঞ্চ ভেরৰারম্মণং পস্সামি চ সুণামি চ, ঈদিসঞ্চ গন্ধং ঘাযামি, তেন মে চিত্তং ন সমাধিযতী’’তি, এতেনেৰ উপাযেন সব্বেৰ তে তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সঙ্ঘত্থেরো আহ – ‘‘ভগৰতা, আৰুসো, দ্ৰে ৰস্সূপনাযিকা পঞ্ঞত্তা, অম্হাকঞ্চ ইদং সেনাসনং অসপ্পাযং, আযামাৰুসো, ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা অঞ্ঞং সপ্পাযসেনাসনং পুচ্ছামা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তে ভিক্খূ থেরস্স পটিস্সুণিত্ৰা সব্বেৰ সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায অনুপলিত্তত্তা কুলেসু কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা এৰ যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কমিংসু. অনুপুব্বেন সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং আগমিংসু.

ভগৰা তে ভিক্খূ দিস্ৰা এতদৰোচ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, অন্তোৰস্সং চারিকা চরিতব্বাতি মযা সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, কিস্স তুম্হে চারিকং চরথা’’তি. তে ভগৰতো সব্বমারোচেসুং. ভগৰা আৰজ্জেন্তো সকলজম্বুদীপে অন্তমসো চতুপাদপীঠকট্ঠানমত্তম্পি তেসং সপ্পাযসেনাসনং নাদ্দস. অথ তে ভিক্খূ আহ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, তুম্হাকং অঞ্ঞং সপ্পাযসেনাসনং অত্থি, তত্থেৰ তুম্হে ৰিহরন্তা আসৰক্খযং পাপুণিস্সথ, গচ্ছথ, ভিক্খৰে, তমেৰ সেনাসনং উপনিস্সায ৰিহরথ, সচে পন দেৰতাহি অভযং ইচ্ছথ, ইমং পরিত্তং উগ্গণ্হথ. এতঞ্হি ৰো পরিত্তঞ্চ কম্মট্ঠানঞ্চ ভৰিস্সতী’’তি ইদং সুত্তমভাসি.

অপরে পনাহু – ‘‘গচ্ছথ, ভিক্খৰে, তমেৰ সেনাসনং উপনিস্সায ৰিহরথা’’তি ইদঞ্চ ৰত্ৰা ভগৰা আহ – ‘‘অপিচ খো আরঞ্ঞকেন পরিহরণং ঞাতব্বং. সেয্যথিদং – সাযং পাতং করণৰসেন দ্ৰে মেত্তা দ্ৰে পরিত্তা দ্ৰে অসুভা দ্ৰে মরণস্সতী অট্ঠমহাসংৰেগৰত্থুসমাৰজ্জনঞ্চ, অট্ঠ মহাসংৰেগৰত্থূনি নাম জাতিজরাব্যাধিমরণং চত্তারি অপাযদুক্খানীতি, অথ ৰা জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খ’’ন্তি. এৰং ভগৰা পরিহরণং আচিক্খিত্ৰা তেসং ভিক্খূনং মেত্তত্থঞ্চ পরিত্তত্থঞ্চ ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানত্থঞ্চ ইদং সুত্তমভাসীতি. এৰং ৰিত্থারতোপি ‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চে’’তি এতেসং পদানং দীপনা নিদানসোধনা ৰেদিতব্বা.

এত্তাৰতা চ যা সা ‘‘যেন ৰুত্তং যদা যত্থ, যস্মা চেতেস দীপনা. নিদানং সোধযিত্ৰা’’তি মাতিকা ঠপিতা, সা সব্বাকারেন ৰিত্থারিতা হোতি.

পঠমগাথাৰণ্ণনা

. ইদানি ‘‘অস্স করিস্সামত্থৰণ্ণন’’ন্তি ৰুত্তত্তা এৰং কতনিদানসোধনস্স অস্স সুত্তস্স অত্থৰণ্ণনা আরব্ভতে. তত্থ করণীযমত্থকুসলেনাতি ইমিস্সা পঠমগাথায তাৰ অযং পদৰণ্ণনা – করণীযন্তি কাতব্বং, করণারহন্তি অত্থো. অত্থোতি পটিপদা, যং ৰা কিঞ্চি অত্তনো হিতং, তং সব্বং অরণীযতো অত্থোতি ৰুচ্চতি, অরণীযতো নাম উপগন্তব্বতো. অত্থে কুসলেন অত্থকুসলেন অত্থছেকেনাতি ৰুত্তং হোতি. ন্তি অনিযমিতপচ্চত্তং. ন্তি নিযমিতউপযোগং, উভযম্পি ৰা যং তন্তি পচ্চত্তৰচনং. সন্তং পদন্তি উপযোগৰচনং, তত্থ লক্খণতো সন্তং, পত্তব্বতো পদং, নিব্বানস্সেতং অধিৰচনং. অভিসমেচ্চাতি অভিসমাগন্ত্ৰা. সক্কোতীতি সক্কো, সমত্থো পটিবলোতি ৰুত্তং হোতি. উজূতি অজ্জৰযুত্তো. সুট্ঠু উজূতি সুহুজু. সুখং ৰচো তস্মিন্তি সুৰচো. অস্সাতি ভৰেয্য. মুদূতি মদ্দৰযুত্তো. ন অতিমানীতি অনতিমানি.

অযং পনেত্থ অত্থৰণ্ণনা – করণীযমত্থকুসলেন, যন্তং সন্তং পদং অভিসমেচ্চাতি এত্থ তাৰ অত্থি করণীযং, অত্থি অকরণীযং. তত্থ সঙ্খেপতো সিক্খত্তযং করণীযং. সীলৰিপত্তি, দিট্ঠিৰিপত্তি, আচারৰিপত্তি, আজীৰৰিপত্তীতি এৰমাদি অকরণীযং. তথা অত্থি অত্থকুসলো, অত্থি অনত্থকুসলো. তত্থ যো ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰা ন অত্তানং সম্মা পযোজেতি, খণ্ডসীলো হোতি, একৰীসতিৰিধং অনেসনং নিস্সায জীৰিকং কপ্পেতি. সেয্যথিদং – ৰেল়ুদানং পত্তদানং পুপ্ফদানং ফলদানং দন্তকট্ঠদানং মুখোদকদানং সিনানদানং চুণ্ণদানং মত্তিকাদানং চাটুকম্যতং মুগ্গসূপ্যতং পারিভটযতং জঙ্ঘপেসনিকং ৰেজ্জকম্মং দূতকম্মং পহিণগমনং পিণ্ডপটিপিণ্ডং দানানুপ্পদানং ৰত্থুৰিজ্জং নক্খত্তৰিজ্জং অঙ্গৰিজ্জন্তি. ছব্বিধে চ অগোচরে চরতি. সেয্যথিদং – ৰেসিযাগোচরে ৰিধৰথুল্লকুমারিকপণ্ডকভিক্খুনীপানাগারগোচরেতি. সংসট্ঠো চ ৰিহরতি রাজূহি রাজমহামত্তেহি তিত্থিযেহি তিত্থিযসাৰকেহি অননুলোমিকেন গিহিসংসগ্গেন, যানি ৰা পন তানি কুলানি অস্সদ্ধানি অপ্পসন্নানি অনোপানভূতানি অক্কোসকপরিভাসকানি অনত্থকামানি অহিতঅফাসুকযোগক্খেমকামানি ভিক্খূনং…পে… উপাসিকানং, তথারূপানি কুলানি সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি. অযং অনত্থকুসলো.

যো পন ইমস্মিং সাসনে পব্বজিত্ৰা অত্তানং সম্মা পযোজেতি, অনেসনং পহায চতুপারিসুদ্ধিসীলে পতিট্ঠাতুকামো সদ্ধাসীসেন পাতিমোক্খসংৰরং সতিসীসেন ইন্দ্রিযসংৰরং ৰীরিযসীসেন আজীৰপারিসুদ্ধিং, পঞ্ঞাসীসেন পচ্চযপটিসেৰনং পূরেতি. অযং অত্থকুসলো.

যো ৰা সত্তাপত্তিক্খন্ধসোধনৰসেন পাতিমোক্খসংৰরং, ছদ্ৰারে ঘট্টিতারম্মণেসু অভিজ্ঝাদীনং অনুপ্পত্তিৰসেন ইন্দ্রিসংৰরং, অনেসনপরিৰজ্জনৰসেন ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থবুদ্ধবুদ্ধসাৰকৰণ্ণিতপচ্চযপটিসেৰনেন চ আজীৰপারিসুদ্ধিং, যথাৰুত্তপচ্চৰেক্খণৰসেন পচ্চযপটিসেৰনং, চতুইরিযাপথপরিৰত্তনে সাত্থকতাদিপচ্চৰেক্খণৰসেন সম্পজঞ্ঞঞ্চ সোধেতি. অযম্পি অত্থকুসলো.

যো ৰা যথা ঊসোদকং পটিচ্চ সংকিলিট্ঠং ৰত্থং পরিযোদাপযতি, ছারিকং পটিচ্চ আদাসো, উক্কামুখং পটিচ্চ জাতরূপং, তথা ঞাণং পটিচ্চ সীলং ৰোদাযতীতি ঞত্ৰা ঞাণোদকেন ধোৰন্তো সীলং পরিযোদাপেতি. যথা চ কিকী সকুণিকা অণ্ডং, চমরী মিগো ৰালধিং, একপুত্তিকা নারী পিযং একপুত্তকং, একনযনো পুরিসো তং একনযনঞ্চ রক্খতি, তথা অতিৰিয অপ্পমত্তো অত্তনো সীলক্খন্ধং রক্খতি, সাযং পাতং পচ্চৰেক্খমানো অণুমত্তম্পি ৰজ্জং ন পস্সতি. অযম্পি অত্থকুসলো.

যো ৰা পন অৰিপ্পটিসারকরে সীলে পতিট্ঠায কিলেসৰিক্খম্ভনপটিপদং পগ্গণ্হাতি, তং পগ্গণ্হিত্ৰা কসিণপরিকম্মং করোতি, কসিণপরিকম্মং কত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেতি. অযম্পি অত্থকুসলো.

যো ৰা পন সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অরহত্তং পাপুণাতি, অযং অত্থকুসলানং অগ্গো. তত্থ যে ইমে যাৰ অৰিপ্পটিসারকরে সীলে পতিট্ঠানেন যাৰ ৰা কিলেসৰিক্খম্ভনপটিপদাযপগ্গহণেন ৰণ্ণিতা অত্থকুসলা, তে ইমস্মিং অত্থে অত্থকুসলাতি অধিপ্পেতা. তথা ৰিধা চ তে ভিক্খূ. তেন ভগৰা তে ভিক্খূ সন্ধায একপুগ্গলাধিট্ঠানায দেসনায ‘‘করণীযমত্থকুসলেনা’’তি আহ.

ততো ‘‘কিং করণীয’’ন্তি তেসং সঞ্জাতকঙ্খানং আহ ‘‘যন্তং সন্তং পদং অভিসমেচ্চা’’তি. অযমেত্থ অধিপ্পাযো – তং বুদ্ধানুবুদ্ধেহি ৰণ্ণিতং সন্তং নিব্বানপদং পটিৰেধৰসেন অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামেন যং করণীযন্তি. এত্থ চ ন্তি ইমস্স গাথাপদস্স আদিতো ৰুত্তমেৰ করণীযন্তি অধিকারতো অনুৰত্ততি, তং সন্তং পদং অভিসমেচ্চাতি. অযং পন যস্মা সাৰসেসপাঠো অত্থো, তস্মা ৰিহরিতুকামেনাতি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

অথ ৰা সন্তং পদং অভিসমেচ্চাতি অনুস্সৰাদিৰসেন লোকিযপঞ্ঞায নিব্বানপদং ‘‘সন্ত’’ন্তি ঞত্ৰা তং অধিগন্তুকামেন যন্তং করণীযন্তি অধিকারতো অনুৰত্ততি, তং করণীযমত্থকুসলেনাতি এৰম্পেত্থ অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো. অথ ৰা ‘‘করণীযমত্থকুসলেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘কি’’ন্তি চিন্তেন্তানং আহ ‘‘যন্তং সন্তং পদং অভিসমেচ্চা’’তি. তস্সেৰং অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো – লোকিযপঞ্ঞায সন্তং পদং অভিসমেচ্চ যং করণীযং কাতব্বং, তং করণীযং, করণারহমেৰ তন্তি ৰুত্তং হোতি.

কিং পন তন্তি? কিমঞ্ঞং সিযা অঞ্ঞত্র তদধিগমুপাযতো, কামঞ্চেতং করণারহট্ঠেন সিক্খত্তযদীপকেন আদিপদেনেৰ ৰুত্তং. তথা হি তস্স অত্থৰণ্ণনাযং অৰোচুম্হা ‘‘অত্থি করণীযং, অত্থি অকরণীযং. তত্থ সঙ্খেপতো সিক্খত্তযং করণীয’’ন্তি. অতিসঙ্খেপেন দেসিতত্তা পন তেসং ভিক্খূনং কেহিচি ৰিঞ্ঞাতং, কেহিচি ন ৰিঞ্ঞাতং. ততো যেহি ন ৰিঞ্ঞাতং, তেসং ৰিঞ্ঞাপনত্থং যং ৰিসেসতো আরঞ্ঞকেন ভিক্খুনা কাতব্বং, তং ৰিত্থারেন্তো ‘‘সক্কো উজূ চ সুহুজূ চ, সুৰচো চস্স মুদু অনতিমানী’’তি ইমং তাৰ উপড্ঢগাথমাহ.

কিং ৰুত্তং হোতি? সন্তং পদং অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামো, লোকিযপঞ্ঞায ৰা তং অভিসমেচ্চ তদধিগমায পটিপজ্জমানো আরঞ্ঞকো ভিক্খু দুতিযচতুত্থপধানিযঙ্গসমন্নাগমেন কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খো হুত্ৰা সচ্চপ্পটিৰেধায পটিপজ্জিতুং সক্কো অস্স, তথা কসিণপরিকম্মৰত্তসমাদানাদীসু অত্তনো পত্তচীৰরপ্পটিসঙ্খরণাদীসু চ যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিং করণীযানি, তেসু অঞ্ঞেসু চ এৰরূপেসু সক্কো অস্স দক্খো অনলসো সমত্থো. সক্কো হোন্তোপি চ ততিযপধানিযঙ্গসমন্নাগমেন উজু অস্স. উজু হোন্তোপি চ সকিং উজুভাৰেন দহরকালে ৰা উজুভাৰেন সন্তোসং অনাপজ্জিত্ৰা যাৰজীৰং পুনপ্পুনং অসিথিলকরণেন সুট্ঠুতরং উজু অস্স. অসঠতায ৰা উজু, অমাযাৰিতায সুহুজু. কাযৰচীৰঙ্কপ্পহানেন ৰা উজু, মনোৰঙ্কপ্পহানেন সুহুজু. অসন্তগুণস্স ৰা অনাৰিকরণেন উজু, অসন্তগুণেন উপ্পন্নস্স লাভস্স অনধিৰাসনেন সুহুজু. এৰং আরম্মণলক্খণূপনিজ্ঝানেহি পুরিমদ্ৰযততিযসিক্খাহি পযোগাসযসুদ্ধীহি চ উজু চ সুহুজু চ অস্স.

ন কেৰলঞ্চ উজু চ সুহুজু চ, অপিচ পন সুৰচো চ অস্স. যো হি পুগ্গলো ‘‘ইদং ন কত্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তো ‘‘কিং তে দিট্ঠং, কিং তে সুতং, কো মে সুত্ৰা ৰদসি, কিং উপজ্ঝাযো আচরিযো সন্দিট্ঠো সম্ভত্তো ৰা’’তি ৰদেতি, তুণ্হীভাৰেন ৰা তং ৰিহেসেতি, সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰা ন তথা করোতি, সো ৰিসেসাধিগমস্স দূরে হোতি. যো পন ওৰদিযমানো ‘‘সাধু, ভন্তে সুট্ঠু ৰুত্তং, অত্তনো ৰজ্জং নাম দুদ্দসং হোতি, পুনপি মং এৰরূপং দিস্ৰা ৰদেয্যাথ অনুকম্পং উপাদায, চিরস্সং মে তুম্হাকং সন্তিকা ওৰাদো লদ্ধো’’তি ৰদতি, যথানুসিট্ঠঞ্চ পটিপজ্জতি, সো ৰিসেসাধিগমস্স অৰিদূরে হোতি. তস্মা এৰং পরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা করোন্তো সুৰচো চ অস্স.

যথা চ সুৰচো, এৰং মুদু অস্স. মুদূতি গহট্ঠেহি দূতগমনপহিণগমনাদীসু নিযুজ্জমানো তত্থ মুদুভাৰং অকত্ৰা থদ্ধো হুত্ৰা ৰত্তপটিপত্তিযং সকলব্রহ্মচরিযে চ মুদু অস্স সুপরিকম্মকতসুৰণ্ণং ৰিয তত্থ তত্থ ৰিনিযোগক্খমো. অথ ৰা মুদূতি অভাকুটিকো উত্তানমুখো সুখসম্ভাসো পটিসন্থারৰুত্তি সুতিত্থং ৰিয সুখাৰগাহো অস্স. ন কেৰলঞ্চ মুদু, অপিচ পন অনতিমানী অস্স, জাতিগোত্তাদীহি অতিমানৰত্থূহি পরে নাতিমঞ্ঞেয্য, সারিপুত্তত্থেরো ৰিয চণ্ডালকুমারকসমেন চেতসা ৰিহরেয্যাতি.

দুতিযগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা সন্তং পদং অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামস্স তদধিগমায ৰা পটিপজ্জমানস্স ৰিসেসতো আরঞ্ঞকস্স ভিক্খুনো একচ্চং করণীযং ৰত্ৰা পুন ততুত্তরিপি ৰত্তুকামো ‘‘সন্তুস্সকো চা’’তি দুতিযগাথমাহ.

তত্থ ‘‘সন্তুট্ঠী চ কতঞ্ঞুতা’’তি এত্থ ৰুত্তপ্পভেদেন দ্ৰাদসৰিধেন সন্তোসেন সন্তুস্সতীতি সন্তুস্সকো. অথ ৰা তুস্সতীতি তুস্সকো, সকেন তুস্সকো, সন্তেন তুস্সকো, সমেন তুস্সকোতি সন্তুস্সকো. তত্থ সকং নাম ‘‘পিণ্ডিযালোপভোজনং নিস্সাযা’’তি এৰং উপসম্পদমণ্ডলে উদ্দিট্ঠং অত্তনা চ সম্পটিচ্ছিতং চতুপচ্চযজাতং, তেন সুন্দরেন ৰা অসুন্দরেন ৰা সক্কচ্চং ৰা অসক্কচ্চং ৰা দিন্নেন পটিগ্গহণকালে পরিভোগকালে চ ৰিকারং অদস্সেত্ৰা যাপেন্তো ‘‘সকেন তুস্সকো’’তি ৰুচ্চতি. সন্তং নাম যং লদ্ধং হোতি অত্তনো ‘ৰিজ্জমানং, তেন সন্তেনেৰ তুস্সন্তো ততো পরং ন পত্থেন্তো অত্রিচ্ছতং পজহন্তো ‘‘সন্তেন তুস্সকো’’তি ৰুচ্চতি. সমং নাম ইট্ঠানিট্ঠেসু অনুনযপটিঘপ্পহানং, তেন সমেন সব্বারম্মণেসু তুস্সন্তো ‘‘সমেন তুস্সকো’’তি ৰুচ্চতি.

সুখেন ভরীযতীতি সুভরো, সুপোসোতি ৰুত্তং হোতি. যো হি ভিক্খু মনুস্সেহি সালিমংসোদনাদীনং পত্তে পূরেত্ৰা দিন্নেপি দুম্মুখভাৰং অনত্তমনভাৰমেৰ চ দস্সেতি, তেসং ৰা সম্মুখাৰ তং পিণ্ডপাতং ‘‘কিং তুম্হেহি দিন্ন’’ন্তি অপসাদেন্তো সামণেরগহট্ঠাদীনং দেতি, এস দুব্ভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা দূরতোৰ পরিৰজ্জেন্তি ‘‘দুব্ভরো ভিক্খু ন সক্কা পোসেতু’’ন্তি. যো পন যং কিঞ্চি লূখং ৰা পণীতং ৰা অপ্পং ৰা বহুং ৰা লভিত্ৰা অত্তমনো ৰিপ্পসন্নমুখো হুত্ৰা যাপেতি, এস সুভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা অতিৰিয ৰিস্সত্থা হোন্তি, ‘‘অম্হাকং ভদন্তো সুভরো, থোকথোকেনাপি তুস্সতি, মযমেৰ নং পোসেস্সামা’’তি পটিঞ্ঞং কত্ৰা পোসেন্তি. এৰরূপো ইধ সুভরোতি অধিপ্পেতো.

অপ্পং কিচ্চমস্সাতি অপ্পকিচ্চো, ন কম্মারামতাভস্সারামতাসঙ্গণিকারামতাদিঅনেককিচ্চব্যাৰটো, অথ ৰা সকলৰিহারে নৰকম্মসঙ্ঘপরিভোগসামণেরআরামিকৰোসাসনাদিকিচ্চৰিরহিতো, অত্তনো কেসনখচ্ছেদনপত্তচীৰরকম্মাদিং কত্ৰা সমণধম্মকিচ্চপরো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.

সল্লহুকা ৰুত্তি অস্সাতি সল্লহুকৰুত্তি. যথা একচ্চো বহুভণ্ডো ভিক্খু দিসাপক্কমনকালে বহুং পত্তচীৰরপচ্চত্থরণতেলগুল়াদিং মহাজনেন সীসভারকটিভারাদীহি উব্বহাপেত্ৰা পক্কমতি, এৰং অহুত্ৰা যো অপ্পপরিক্খারো হোতি, পত্তচীৰরাদিঅট্ঠসমণপরিক্খারমত্তমেৰ পরিহরতি, দিসাপক্কমনকালে পক্খী সকুণো ৰিয সমাদাযেৰ পক্কমতি, এৰরূপো ইধ সল্লহুকৰুত্তীতি অধিপ্পেতো. সন্তানি ইন্দ্রিযানি অস্সাতি সন্তিন্দ্রিযো, ইট্ঠারম্মণাদীসু রাগাদিৰসেন অনুদ্ধতিন্দ্রিযোতি ৰুত্তং হোতি. নিপকোতি ৰিঞ্ঞূ ৰিভাৰী পঞ্ঞৰা, সীলানুরক্খণপঞ্ঞায চীৰরাদিৰিচারণপঞ্ঞায আৰাসাদিসত্তসপ্পাযপরিজাননপঞ্ঞায চ সমন্নাগতোতি অধিপ্পাযো.

ন পগব্ভোতি অপ্পগব্ভো, অট্ঠট্ঠানেন কাযপাগব্ভিযেন চতুট্ঠানেন ৰচীপাগব্ভিযেন অনেকেন ঠানেন মনোপাগব্ভিযেন চ ৰিরহিতোতি অত্থো.

অট্ঠট্ঠানং কাযপাগব্ভিযং (মহানি. ৮৭) নাম সঙ্ঘগণপুগ্গলভোজনসালাজন্তাঘরন্হানতিত্থভিক্খাচারমগ্গঅন্তরঘরপ্পৰেসনেসু কাযেন অপ্পতিরূপকরণং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো সঙ্ঘমজ্ঝে পল্লত্থিকায ৰা নিসীদতি পাদে পাদমোদহিত্ৰা ৰাতি এৰমাদি. তথা গণমজ্ঝে চতুপরিসসন্নিপাতে, তথা ৰুড্ঢতরে পুগ্গলে. ভোজনসালাযং পন ৰুড্ঢানং আসনং ন দেতি, নৰানং আসনং পটিবাহতি. তথা জন্তাঘরে, ৰুড্ঢে চেত্থ অনাপুচ্ছা অগ্গিজালনাদীনি করোতি. ন্হানতিত্থে চ যদিদং ‘‘দহরো ৰুড্ঢোতি পমাণং অকত্ৰা আগতপটিপাটিযা ন্হাযিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তম্পি অনাদিযন্তো পচ্ছা আগন্ত্ৰা উদকং ওতরিত্ৰা ৰুড্ঢে চ নৰে চ বাধেতি. ভিক্খাচারমগ্গে পন অগ্গাসনঅগ্গোদকঅগ্গপিণ্ডত্থং ৰুড্ঢানং পুরতো পুরতো যাতি, বাহায বাহং পহরন্তো. অন্তরঘরপ্পৰেসনে ৰুড্ঢানং পঠমতরং পৰিসতি, দহরেহি কাযকীল়নং করোতীতি এৰমাদি.

চতুট্ঠানং ৰচীপাগব্ভিযং (মহানি. ৮৭) নাম সঙ্ঘগণপুগ্গলঅন্তরঘরেসু অপ্পতিরূপৰাচানিচ্ছারণং. সেয্যথিদং – ইধেকচ্চো সঙ্ঘমজ্ঝে অনাপুচ্ছা ধম্মং ভাসতি, তথা পুব্বে ৰুত্তপ্পকারে গণে ৰুড্ঢতরে পুগ্গলে চ, তত্থ মনুস্সেহি পঞ্হং পুট্ঠো ৰুড্ঢতরং অনাপুচ্ছা ৰিস্সজ্জেতি, অন্তরঘরে পন ‘‘ইত্থন্নামে কিং অত্থি, কিং যাগু উদাহু খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা, কিং মে দস্সসি, কিং অজ্জ খাদিস্সামি, কিং ভুঞ্জিস্সামি, কিং পিৰিস্সামী’’তি এৰমাদিং ভাসতি.

অনেকট্ঠানং মনোপাগব্ভিযং (মহানি. ৮৭) নাম তেসু তেসু ঠানেসু কাযৰাচাহি অজ্ঝাচারং অনাপজ্জিত্ৰাপি মনসা এৰ কামৰিতক্কাদিনানপ্পকারং অপ্পতিরূপৰিতক্কনং.

কুলেস্ৰননুগিদ্ধোতি যানি তানি কুলানি উপসঙ্কমতি, তেসু পচ্চযতণ্হায ৰা অননুলোমিকগিহিসংসগ্গৰসেন ৰা অননুগিদ্ধো, ন সহসোকী, ন সহনন্দী, ন সুখিতেসু সুখিতো, ন দুক্খিতেসু দুক্খিতো, ন উপ্পন্নেসু কিচ্চকরণীযেসু অত্তনা ৰা উয্যোগমাপজ্জিতাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিস্সায চ গাথায যং ‘‘সুৰচো চস্সা’’তি এত্থ ৰুত্তং অস্সাতি ৰচনং, তং সব্বপদেহি সদ্ধিং সন্তুস্সকো চ অস্স, সুভরো চ অস্সাতি এৰং যোজেতব্বং.

ততিযগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা সন্তং পদং অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামস্স তদধিগমায ৰা পটিপজ্জিতুকামস্স ৰিসেসতো আরঞ্ঞকস্স ভিক্খুনো তদুত্তরিপি করণীযং আচিক্খিত্ৰা ইদানি অকরণীযম্পি আচিক্খিতুকামো ‘‘ন চ খুদ্দমাচরে কিঞ্চি, যেন ৰিঞ্ঞূ পরে উপৰদেয্যু’’ন্তি ইমং উপড্ঢগাথমাহ.

তস্সত্থো – এৰমিমং করণীযং করোন্তো যং তং কাযৰচীমনোদুচ্চরিতং খুদ্দং লামকন্তি ৰুচ্চতি, তং ন চ খুদ্দং সমাচরে, অসমাচরন্তো চ ন কেৰলং ওল়ারিকং, কিন্তু কিঞ্চি ন সমাচরে, অপ্পমত্তকম্পি অণুমত্তকম্পি ন সমাচরেতি ৰুত্তং হোতি.

ততো তস্স সমাচারে সন্দিট্ঠিকমেৰাদীনৰং দস্সেতি ‘‘যেন ৰিঞ্ঞূ পরে উপৰদেয্যু’’ন্তি. এত্থ চ যস্মা অৰিঞ্ঞূ পরে অপ্পমাণং. তে হি অনৰজ্জং ৰা সাৰজ্জং করোন্তি, অপ্পসাৰজ্জং ৰা মহাসাৰজ্জং. ৰিঞ্ঞূ এৰ পন পমাণং. তে হি অনুৰিচ্চ পরিযোগাহেত্ৰা অৰণ্ণারহস্স অৰণ্ণং ভাসন্তি, ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি. তস্মা ‘‘ৰিঞ্ঞূ পরে’’তি ৰুত্তং.

এৰং ভগৰা ইমাহি অড্ঢতেয্যাহি গাথাহি সন্তং পদং অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামস্স তদধিগমায ৰা পটিপজ্জিতুকামস্স ৰিসেসতো আরঞ্ঞকস্স, আরঞ্ঞকসীসেন চ সব্বেসম্পি কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ৰিহরিতুকামানং করণীযাকরণীযভেদং কম্মট্ঠানূপচারং ৰত্ৰা ইদানি তেসং ভিক্খূনং তস্স দেৰতাভযস্স পটিঘাতায পরিত্তত্থং ৰিপস্সনাপাদকজ্ঝানৰসেন কম্মট্ঠানত্থঞ্চ ‘‘সুখিনোৰ খেমিনো হোন্তূ’’তিআদিনা নযেন মেত্তকথং কথেতুমারদ্ধো.

তত্থ সুখিনোতি সুখসম্পন্না. খেমিনোতি খেমৰন্তো, অভযা নিরুপদ্দৰাতি ৰুত্তং হোতি. সব্বেতি অনৰসেসা. সত্তাতি পাণিনো. সুখিতত্তাতি সুখিতচিত্তা. এত্থ চ কাযিকেন সুখেন সুখিনো, মানসেন সুখিতত্তা, তদুভযেনাপি সব্বভযুপদ্দৰৰিগমেন ৰা খেমিনোতি ৰেদিতব্বো. কস্মা পন এৰং ৰুত্তং? মেত্তাভাৰনাকারদস্সনত্থং. এৰঞ্হি মেত্তা ভাৰেতব্বা ‘‘সব্বে সত্তা সুখিনো হোন্তূ’’তি ৰা, ‘‘খেমিনো হোন্তূ’’তি ৰা, ‘‘সুখিতত্তা হোন্তূ’’তি ৰা.

চতুত্থগাথাৰণ্ণনা

. এৰং যাৰ উপচারতো অপ্পনাকোটি, তাৰ সঙ্খেপেন মেত্তাভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰিত্থারতোপি তং দস্সেতুং ‘‘যে কেচী’’তি গাথাদ্ৰযমাহ. অথ ৰা যস্মা পুথুত্তারম্মণে পরিচিতং চিত্তং ন আদিকেনেৰ একত্তে সণ্ঠাতি আরম্মণপ্পভেদং পন অনুগন্ত্ৰা অনুগন্ত্ৰা কমেন সণ্ঠাতি, তস্মা তস্স তসথাৰরাদিদুকতিকপ্পভেদে আরম্মণে অনুগন্ত্ৰা অনুগন্ত্ৰা সণ্ঠানত্থম্পি ‘‘যে কেচী’’তি গাথাদ্ৰযমাহ. অথ ৰা যস্মা যস্স যং আরম্মণং ৰিভূতং হোতি, তস্স তত্থ চিত্তং সুখং তিট্ঠতি, তস্মা তেসং ভিক্খূনং যস্স যং ৰিভূতং আরম্মণং, তস্স তত্থ চিত্তং সণ্ঠাপেতুকামো তসথাৰরাদিদুকতিকারম্মণভেদদীপকং ‘‘যে কেচী’’তি ইমং গাথাদ্ৰযমাহ.

এত্থ হি তসথাৰরদুকং দিট্ঠাদিট্ঠদুকং দূরসন্তিকদুকং ভূতসম্ভৰেসিদুকন্তি চত্তারো দুকে, দীঘাদীহি চ ছহি পদেহি মজ্ঝিমপদস্স তীসু অণুকপদস্স চ দ্ৰীসু তিকেসু অত্থসম্ভৰতো দীঘরস্সমজ্ঝিমতিকং মহন্তাণুকমজ্ঝিমতিকং থূলাণুকমজ্ঝিমতিকন্তি তযো তিকে চ দীপেতি. তত্থ যে কেচীতি অনৰসেসৰচনং. পাণা এৰ ভূতা পাণভূতা. অথ ৰা পাণন্তীতি পাণা, এতেন অস্সাসপস্সাসপ্পটিবদ্ধে পঞ্চৰোকারসত্তে গণ্হাতি. ভৰন্তীতি ভূতা, এতেন একৰোকারচতুৰোকারসত্তে গণ্হাতি. অত্থীতি সন্তি সংৰিজ্জন্তি.

এৰং ‘‘যে কেচি পাণভূতত্থী’’তি ইমিনা ৰচনেন দুকতিকেহি সঙ্গহেতব্বে সব্বসত্তে একতো দস্সেত্ৰা ইদানি সব্বেপি তে তসা ৰা থাৰরা ৰ নৰসেসাতি ইমিনা দুকেন সঙ্গহেত্ৰা দস্সেতি.

তত্থ তসন্তীতি তসা, সতণ্হানং সভযানঞ্চেতং অধিৰচনং. তিট্ঠন্তীতি থাৰরা, পহীনতণ্হাভযানং অরহতং এতং অধিৰচনং. নত্থি তেসং অৰসেসন্তি অনৰসেসা, সব্বেপীতি ৰুত্তং হোতি. যঞ্চ দুতিযগাথায অন্তে ৰুত্তং, তং সব্বদুকতিকেহি সম্বন্ধিতব্বং ‘‘যে কেচি পাণভূতত্থি তসা ৰা থাৰরা ৰা অনৰসেসা, ইমেপি সব্বে সত্তা ভৰন্তু সুখিতত্তা. এৰং যাৰ ভূতা ৰা সম্ভৰেসী ৰা, ইমেপি সব্বে সত্তা ভৰন্তু সুখিতত্তা’’তি.

ইদানি দীঘরস্সমজ্ঝিমাদিতিকত্তযদীপকেসু দীঘা ৰাতিআদীসু ছসু পদেসু দীঘাতি দীঘত্তভাৰা নাগমচ্ছগোধাদযো. অনেকব্যামসতপ্পমাণাপি হি মহাসমুদ্দে নাগানং অত্তভাৰা অনেকযোজনপ্পমাণা চ মচ্ছগোধাদীনং অত্তভাৰা হোন্তি. মহন্তাতি মহন্তত্তভাৰা জলে মচ্ছকচ্ছপাদযো, থলে হত্থিনাগাদযো, অমনুস্সেসু দানৰাদযো. আহ চ ‘‘রাহুগ্গং অত্তভাৰীন’’ন্তি (অ. নি. ৪.১৫). তস্স হি অত্তভাৰো উব্বেধেন চত্তারি যোজনসহস্সানি অট্ঠ চ যোজনসতানি, বাহূ দ্ৰাদসযোজনসতপরিমাণা, পঞ্ঞাসযোজনং ভমুকন্তরং, তথা অঙ্গুলন্তরিকা, হত্থতলানি দ্ৰে যোজনসতানীতি. মজ্ঝিমাতি অস্সগোণমহিংসসূকরাদীনং অত্তভাৰা. রস্সকাতি তাসু তাসু জাতীসু ৰামনাদযো দীঘমজ্ঝিমেহি ওমকপ্পমাণা সত্তা. অণুকাতি মংসচক্খুস্স অগোচরা দিব্বচক্খুৰিসযা উদকাদীসু নিব্বত্তা সুখুমত্তভাৰা সত্তা ঊকাদযো ৰা. অপিচ যে তাসু তাসু জাতীসু মহন্তমজ্ঝিমেহি থূলমজ্ঝিমেহি চ ওমকপ্পমাণা সত্তা, তে অণুকাতি ৰেদিতব্বা. থূলাতি পরিমণ্ডলত্তভাৰা সিপ্পিকসম্বুকাদযো সত্তা.

পঞ্চমগাথাৰণ্ণনা

. এৰং তীহি তিকেহি অনৰসেসতো সত্তে দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘দিট্ঠা ৰা যে ৰ অদিট্ঠা’’তিআদীহি তীহি দুকেহিপি তে সঙ্গহেত্ৰা দস্সেতি.

তত্থ দিট্ঠাতি যে অত্তনো চক্খুস্স আপাথমাগতৰসেন দিট্ঠপুব্বা. অদিট্ঠাতি যে পরসমুদ্দপরসেলপরচক্কৰাল়াদীসু ঠিতা. ‘‘যে ৰা দূরে ৰসন্তি অৰিদূরে’’তি ইমিনা পন দুকেন অত্তনো অত্তভাৰস্স দূরে চ অৰিদূরে চ ৰসন্তে সত্তে দস্সেতি, তে অপদদ্ৰিপদৰসেন ৰেদিতব্বা. অত্তনো হি কাযে ৰসন্তা সত্তা অৰিদূরে, বহিকাযে ৰসন্তা সত্তা দূরে. তথা অন্তোউপচারে ৰসন্তা অৰিদূরে, বহিউপচারে ৰসন্তা দূরে. অত্তনো ৰিহারে গামে জনপদে দীপে চক্কৰাল়ে ৰসন্তা অৰিদূরে, পরচক্কৰাল়ে ৰসন্তা দূরে ৰসন্তীতি ৰুচ্চন্তি.

ভূতাতি জাতা অভিনিব্বত্তা. যে ভূতা এৰ, ন পুন ভৰিস্সন্তীতি সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি, তেসং খীণাসৰানং এতং অধিৰচনং. সম্ভৰমেসন্তীতি সম্ভৰেসী. অপ্পহীনভৰসংযোজনত্তা আযতিম্পি সম্ভৰং এসন্তানং সেখপুথুজ্জনানমেতং অধিৰচনং. অথ ৰা চতূসু যোনীসু অণ্ডজজলাবুজা সত্তা যাৰ অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ন ভিন্দন্তি, তাৰ সম্ভৰেসী নাম, অণ্ডকোসং ৰত্থিকোসঞ্চ ভিন্দিত্ৰা বহি নিক্খন্তা ভূতা নাম. সংসেদজা ওপপাতিকা চ পঠমচিত্তক্খণে সম্ভৰেসী নাম, দুতিযচিত্তক্খণতো পভুতি ভূতা নাম. যেন ৰা ইরিযাপথেন জাযন্তি, যাৰ ততো অঞ্ঞং ন পাপুণন্তি, তাৰ সম্ভৰেসী নাম, ততো পরং ভূতাতি.

ছট্ঠগাথাৰণ্ণনা

. এৰং ভগৰা ‘‘সুখিনো ৰা’’তিআদীহি অড্ঢতেয্যাহি গাথাহি নানপ্পকারতো তেসং ভিক্খূনং হিতসুখাগমপত্থনাৰসেন সত্তেসু মেত্তাভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানি অহিতদুক্খানাগমপত্থনাৰসেনাপি তং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন পরো পরং নিকুব্বেথা’’তি. এস পোরাণো পাঠো, ইদানি পন ‘‘পরং হী’’তিপি পঠন্তি, অযং ন সোভনো.

তত্থ পরোতি পরজনো. পরন্তি পরজনং. ন নিকুব্বেথাতি ন ৰঞ্চেয্য. নাতিমঞ্ঞেথাতি ন অতিক্কমিত্ৰা মঞ্ঞেয্য. কত্থচীতি কত্থচি ওকাসে, গামে ৰা গামখেত্তে ৰা ঞাতিমজ্ঝে ৰা পূগমজ্ঝে ৰাতিআদি. ন্তি এতং. কঞ্চীতি যং কঞ্চি খত্তিযং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা গহট্ঠং ৰা পব্বজিতং ৰা সুখিতং ৰা দুক্খিতং ৰাতিআদি. ব্যারোসনা পটিঘসঞ্ঞাতি কাযৰচীৰিকারেহি ব্যারোসনায চ মনোৰিকারেন পটিঘসঞ্ঞায চ. ‘‘ব্যারোসনায পটিঘসঞ্ঞাযা’’তি হি ৰত্তব্বে ‘‘ব্যারোসনা পটিঘসঞ্ঞা’’তি ৰুচ্চতি, যথা ‘‘সম্মদঞ্ঞায ৰিমুত্তা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তা’’তি, যথা চ ‘‘অনুপুব্বসিক্খায অনুপুব্বকিরিযায অনুপুব্বপটিপদাযা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘অনুপুব্বসিক্খা অনুপুব্বকিরিযা অনুপুব্বপটিপদা’’তি. নাঞ্ঞমঞ্ঞস্স দুক্খমিচ্ছেয্যাতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স দুক্খং ন ইচ্ছেয্য. কিং ৰুত্তং হোতি? ন কেৰলং ‘‘সুখিনো ৰা খেমিনো ৰা হোন্তূ’’তিআদিমনসিকারৰসেনেৰ মেত্তং ভাৰেয্য, কিন্তু ‘‘অহোৰত যো কোচি পরপুগ্গলো যং কঞ্চি পরপুগ্গলং ৰঞ্চনাদীহি নিকতীহি ন নিকুব্বেথ, জাতিআদীহি চ নৰহি মানৰত্থূহি কত্থচি পদেসে কঞ্চি পরপুগ্গলং নাতিমঞ্ঞেয্য, অঞ্ঞমঞ্ঞস্স চ ব্যারোসনায ৰা পটিঘসঞ্ঞায ৰা দুক্খং ন ইচ্ছেয্যা’’তি এৰম্পি মনসিকরোন্তো ভাৰেয্যাতি.

সত্তমগাথাৰণ্ণনা

. এৰং অহিতদুক্খানাগমপত্থনাৰসেন অত্থতো মেত্তাভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ উপমায দস্সেন্তো আহ ‘‘মাতা যথা নিযংপুত্ত’’ন্তি.

তস্সত্থো – যথা মাতা নিযং পুত্তং অত্তনি জাতং ওরসং পুত্তং, তঞ্চ একপুত্তমেৰ আযুসা অনুরক্খে, তস্স দুক্খাগমপ্পটিবাহনত্থং অত্তনো আযুম্পি চজিত্ৰা তং অনুরক্খে, এৰম্পি সব্বভূতেসু ইদং মেত্তাখ্যং মানসং ভাৰযে, পুনপ্পুনং জনযে ৰড্ঢযে, তঞ্চ অপরিমাণসত্তারম্মণৰসেন একস্মিং ৰা সত্তে অনৰসেসফরণৰসেন অপরিমাণং ভাৰযেতি.

অট্ঠমগাথাৰণ্ণনা

. এৰং সব্বাকারেন মেত্তাভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্সেৰ ৰড্ঢনং দস্সেন্তো আহ ‘‘মেত্তঞ্চ সব্বলোকস্মী’’তি.

তত্থ মিজ্জতি তাযতি চাতি মিত্তো, হিতজ্ঝাসযতায সিনিয্হতি, অহিতাগমতো রক্খতি চাতি অত্থো. মিত্তস্স ভাৰো মেত্তং. সব্বলোকস্মীতি অনৰসেসে সত্তলোকে. মনসি ভৰন্তি মানসং. তঞ্হি চিত্তসম্পযুত্তত্তা এৰং ৰুত্তং. ভাৰযেতি ৰড্ঢযে. ন অস্স পরিমাণন্তি অপরিমাণং, অপ্পমাণসত্তারম্মণতায এৰং ৰুত্তং. উদ্ধন্তি উপরি, তেন অরূপভৰং গণ্হাতি. অধোতি হেট্ঠা, তেন কামভৰং গণ্হাতি. তিরিযন্তি ৰেমজ্ঝং, তেন রূপভৰং গণ্হাতি. অসম্বাধন্তি সম্বাধৰিরহিতং, ভিন্নসীমন্তি ৰুত্তং হোতি. সীমা নাম পচ্চত্থিকো ৰুচ্চতি, তস্মিম্পি পৰত্তন্তি অত্থো. অৰেরন্তি ৰেরৰিরহিতং, অন্তরন্তরাপি ৰেরচেতনাপাতুভাৰৰিরহিতন্তি অত্থো. অসপত্তন্তি ৰিগতপচ্চত্থিকং. মেত্তাৰিহারী হি পুগ্গলো মনুস্সানং পিযো হোতি, অমনুস্সানং পিযো হোতি, নাস্স কোচি পচ্চত্থিকো হোতি, তেনস্স তং মানসং ৰিগতপচ্চত্থিকত্তা অসপত্তন্তি ৰুচ্চতি. পরিযাযৰচনঞ্হি এতং, যদিদং পচ্চত্থিকো সপত্তোতি. অযং অনুপদতো অত্থৰণ্ণনা.

অযং পনেত্থ অধিপ্পেতত্থদীপনা – যদিদং ‘‘এৰম্পি সব্বভূতেসু মানসং ভাৰযে অপরিমাণ’’ন্তি ৰুত্তং, তঞ্চেতং অপরিমাণং মেত্তং মানসং সব্বলোকস্মিং ভাৰযে ৰড্ঢযে, ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং গমযে পাপযে. কথং? উদ্ধং অধো চ তিরিযঞ্চ, উদ্ধং যাৰ ভৰগ্গা, অধো যাৰ অৰীচিতো, তিরিযং যাৰ অৰসেসদিসা. উদ্ধং ৰা আরুপ্পং, অধো কামধাতুং, তিরিযং রূপধাতুং অনৰসেসং ফরন্তো. এৰং ভাৰেন্তোপি চ তং যথা অসম্বাধং অৰেরং অসপত্তঞ্চ হোতি, তথা সম্বাধৰেরসপত্তানং অভাৰং করোন্তো ভাৰযে. যং ৰা তং ভাৰনাসম্পদং পত্তং সব্বত্থ ওকাসলোকৰসেন অসম্বাধং, অত্তনো পরেসু আঘাতপ্পটিৰিনযনেন অৰেরং, অত্তনি চ পরেসং আঘাতৰিনযনেন অসপত্তং হোতি. তং অসম্বাধমৰেরমসপত্তং অপরিমাণং মেত্তং মানসং উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাতি তিৰিধপরিচ্ছেদে সব্বলোকস্মিং ভাৰযে ৰড্ঢযেতি.

নৰমগাথাৰণ্ণনা

. এৰং মেত্তাভাৰনায ৰড্ঢনং দস্সেত্ৰা ইদানি তং ভাৰনমনুযুত্তস্স ৰিহরতো ইরিযাপথনিযমাভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘তিট্ঠং চরং…পে… অধিট্ঠেয্যা’’তি.

তস্সত্থো – এৰমেতং মেত্তং মানসং ভাৰেন্তো সো ‘‘নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধাযা’’তিআদীসু ৰিয ইরিযাপথনিযমং অকত্ৰা যথাসুখং অঞ্ঞতরঞ্ঞতরইরিযাপথবাধনৰিনোদনং করোন্তো তিট্ঠং ৰা চরং ৰা নিসিন্নো ৰা সযানো ৰা যাৰতা ৰিগতমিদ্ধো অস্স, অথ এতং মেত্তাঝানসতিং অধিট্ঠেয্য.

অথ ৰা এৰং মেত্তাভাৰনায ৰড্ঢনং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰসীভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘তিট্ঠং চর’’ন্তি. ৰসিপ্পত্তো হি তিট্ঠং ৰা চরং ৰা নিসিন্নো ৰা সযানো ৰা যাৰতা ইরিযাপথেন এতং মেত্তাঝানসতিং অধিট্ঠাতুকামো হোতি, অথ ৰা তিট্ঠং ৰা চরং ৰা…পে… সযানো ৰাতি ন তস্স ঠানাদীনি অন্তরাযকরানি হোন্তি, অপিচ খো যাৰতা এতং মেত্তাঝানসতিং অধিট্ঠাতুকামো হোতি, তাৰতা ৰিগতমিদ্ধো হুত্ৰা অধিট্ঠাতি, নত্থি তস্স তত্থ দন্ধাযিতত্তং. তেনাহ ‘‘তিট্ঠং চরং নিসিন্নো ৰ, সযানো যাৰতাস্স ৰিতমিদ্ধো. এতং সতিং অধিট্ঠেয্যা’’তি.

তস্সাযমধিপ্পাযো – যং তং ‘‘মেত্তঞ্চ সব্বলোকস্মি, মানসং ভাৰযে’’তি ৰুত্তং, তং যথা ভাৰেয্য, যথা ঠানাদীসু যাৰতা ইরিযাপথেন ঠানাদীনি ৰা অনাদিযিত্ৰা যাৰতা এতং মেত্তাঝানসতিং অধিট্ঠাতুকামো অস্স, তাৰতা ৰিগতমিদ্ধোৰ হুত্ৰা এতং সতিং অধিট্ঠেয্যাতি.

এৰং মেত্তাভাৰনায ৰসীভাৰং দস্সেন্তো ‘‘এতং সতিং অধিট্ঠেয্যা’’তি তস্মিং মেত্তাৰিহারে নিযোজেত্ৰা ইদানি তং ৰিহারং থুনন্তো আহ ‘‘ব্রহ্মমেতং ৰিহারমিধমাহূ’’তি.

তস্সত্থো – য্ৰাযং ‘‘সুখিনো ৰা খেমিনো ৰা হোন্তূ’’তিআদি কত্ৰা যাৰ ‘‘এতং সতিং অধিট্ঠেয্যা’’তি ৰণ্ণিতো মেত্তাৰিহারো. এতং চতূসু দিব্বব্রহ্মঅরিযইরিযাপথৰিহারেসু নিদ্দোসত্তা অত্তনোপি পরেসম্পি অত্থকরত্তা চ ইধ অরিযস্স ধম্মৰিনযে ব্রহ্মৰিহারমাহু সেট্ঠৰিহারমাহূতি, যতো সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং তিট্ঠং চরং নিসিন্নো ৰা সযানো ৰা যাৰতাস্স ৰিগতমিদ্ধো, এতং সতিং অধিট্ঠেয্যাতি.

দসমগাথাৰণ্ণনা

১০. এৰং ভগৰা তেসং ভিক্খূনং নানপ্পকারতো মেত্তাভাৰনং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা মেত্তা সত্তারম্মণত্তা অত্তদিট্ঠিযা আসন্না হোতি, তস্মা দিট্ঠিগহননিসেধনমুখেন তেসং ভিক্খূনং তদেৰ মেত্তাঝানং পাদকং কত্ৰা অরিযভূমিপ্পত্তিং দস্সেন্তো ‘‘দিট্ঠিঞ্চ অনুপগ্গম্মা’’তি ইমায গাথায দেসনং সমাপেসি.

তস্সত্থো – য্ৰাযং ‘‘ব্রহ্মমেতং ৰিহারমিধমাহূ’’তি সংৰণ্ণিতো মেত্তাঝানৰিহারো, ততো ৰুট্ঠায যে তত্থ ৰিতক্কৰিচারাদযো ধম্মা, তে তেসঞ্চ ৰত্থাদিঅনুসারেন রূপধম্মে পরিগ্গহেত্ৰা ইমিনা নামরূপপরিচ্ছেদেন ‘‘সুদ্ধসঙ্খারপুঞ্জোযং, নযিধ সত্তূপলব্ভতী’’তি (সং. নি. ১.১৭১; মহানি. ১৮৬) এৰং দিট্ঠিঞ্চ অনুপগ্গম্ম অনুপুব্বেন লোকুত্তরসীলেন সীলৰা হুত্ৰা লোকুত্তরসীলসম্পযুত্তেনেৰ সোতাপত্তিমগ্গসম্মাদিট্ঠিসঞ্ঞিতেন দস্সনেন সম্পন্নো, ততো পরং যোপাযং ৰত্থুকামেসু গেধো কিলেসকামো অপ্পহীনো হোতি, তম্পি সকদাগামিঅনাগামিমগ্গেহি তনুভাৰেন অনৰসেসপ্পহানেন চ কামেসু গেধং ৰিনেয্য ৰিনযিত্ৰা ৰূপসমেত্ৰা ন হি জাতু গব্ভসেয্যং পুন রেতি একংসেনেৰ পুন গব্ভসেয্যং ন এতি. সুদ্ধাৰাসেসু নিব্বত্তিত্ৰা তত্থেৰ অরহত্তং পাপুণিত্ৰা পরিনিব্বাতীতি.

এৰং ভগৰা দেসনং সমাপেত্ৰা তে ভিক্খূ আহ – ‘‘গচ্ছথ, ভিক্খৰে, তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহরথ, ইমঞ্চ সুত্তং মাসস্স অট্ঠসু ধম্মস্সৰনদিৰসেসু ঘণ্ডিং আকোটেত্ৰা উস্সারেথ, ধম্মকথং করোথ সাকচ্ছথ অনুমোদথ, ইদমেৰ কম্মট্ঠানং আসেৰথ ভাৰেথ বহুলীকরোথ, তেপি ৰো অমনুস্সা তং ভেরৰারম্মণং ন দস্সেস্সন্তি, অঞ্ঞদত্থু অত্থকামা হিতকামা ভৰিস্সন্তী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তথা অকংসু. দেৰতাযো চ ‘‘ভদন্তা অম্হাকং অত্থকামা হিতকামা’’তি পীতিসোমনস্সজাতা হুত্ৰা সযমেৰ সেনাসনং সম্মজ্জন্তি, উণ্হোদকং পটিযাদেন্তি, পিট্ঠিপরিকম্মং পাদপরিকম্মং করোন্তি, আরক্খং সংৰিদহন্তি. তেপি ভিক্খূ তমেৰ মেত্তং ভাৰেত্ৰা তমেৰ চ পাদকং কত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা সব্বে তস্মিংযেৰ অন্তোতেমাসে অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণিত্ৰা মহাপৰারণায ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেসুন্তি.

এৰম্পি অত্থকুসলেন তথাগতেন,

ধম্মিস্সরেন কথিতং করণীযমত্থং;

কত্ৰানুভুয্য পরমং হদযস্স সন্তিং,

সন্তং পদং অভিসমেন্তি সমত্তপঞ্ঞা.

তস্মা হি তং অমতমব্ভুতমরিযকন্তং,

সন্তং পদং অভিসমেচ্চ ৰিহরিতুকামো;

ৰিঞ্ঞূ জনো ৰিমলসীলসমাধিপঞ্ঞা-

ভেদং করেয্য সততং করণীযমত্থন্তি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দকপাঠ-অট্ঠকথায

মেত্তসুত্তৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিগমনকথা

এত্তাৰতা চ যং ৰুত্তং –

‘‘উত্তমং ৰন্দনেয্যানং, ৰন্দিত্ৰা রতনত্তযং;

খুদ্দকানং করিস্সামি, কেসঞ্চি অত্থৰণ্ণন’’ন্তি.

তত্থ সরণসিক্খাপদদ্ৰত্তিংসাকারকুমারপঞ্হমঙ্গলসুত্তরতনসুত্ততিরোকুট্টনিধিকণ্ডমেত্তসুত্তৰসেন নৰপ্পভেদস্স খুদ্দকপাঠস্স তাৰ অত্থৰণ্ণনা কতা হোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –

‘‘ইমং খুদ্দকপাঠস্স, করোন্তেনত্থৰণ্ণনং;

সদ্ধম্মট্ঠিতিকামেন, যং পত্তং কুসলং মযা.

তস্সানুভাৰতো খিপ্পং, ধম্মে অরিযপ্পৰেদিতে;

ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং, পাপুণাতু অযং জনো’’তি.

পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযগুণপ্পটিমণ্ডিতেন সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতেন সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণসমত্থেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিধম্মপ্পভেদে সাট্ঠকথে সত্থুসাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন ছমহাৰেয্যাকরণেনছমহাৰেয্যাকরণেন করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনলাৰণ্ণযুত্তেন যুত্তমুত্তৰাদিনা ৰাদীৰরেন মহাকৰিনা ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিপ্পভেদগুণপ্পটিমণ্ডিতে উত্তরিমনুস্সধম্মে সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধীনং থেরৰংসপ্পদীপানং থেরানং মহাৰিহারৰাসীনং ৰংসালঙ্কারভূতেন ৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা বুদ্ধঘোসোতি গরূহি গহিতনামধেয্যেন থেরেন কতা অযং পরমত্থজোতিকা নাম খুদ্দকপাঠৰণ্ণনা –

তাৰ তিট্ঠতু লোকস্মিং, লোকনিত্থরণেসিনং;

দস্সেন্তী কুলপুত্তানং, নযং সীলাদিসুদ্ধিযা.

যাৰ বুদ্ধোতি নামম্পি, সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো;

লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স, পৰত্ততি মহেসিনোতি.

পরমত্থজোতিকায খুদ্দক-অট্ঠকথায

খুদ্দকপাঠৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.