📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
ধম্মপদ-অট্ঠকথা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
মহামোহতমোনদ্ধে ¶ ¶ ¶ , লোকে লোকন্তদস্সিনা;
যেন সদ্ধম্মপজ্জোতো, জালিতো জলিতিদ্ধিনা.
তস্স পাদে নমস্সিত্ৰা, সম্বুদ্ধস্স সিরীমতো;
সদ্ধম্মঞ্চস্স পূজেত্ৰা, কত্ৰা সঙ্ঘস্স চঞ্জলিং.
তং তং কারণমাগম্ম, ধম্মাধম্মেসু কোৰিদো;
সম্পত্তসদ্ধম্মপদো, সত্থা ধম্মপদং সুভং.
দেসেসি ¶ করুণাৰেগ-সমুস্সাহিতমানসো;
যং ৰে দেৰমনুস্সানং, পীতিপামোজ্জৰড্ঢনং.
পরম্পরাভতা তস্স, নিপুণা অত্থৰণ্ণনা;
যা তম্বপণ্ণিদীপম্হি, দীপভাসায সণ্ঠিতা.
ন সাধযতি সেসানং, সত্তানং হিতসম্পদং;
অপ্পেৰ নাম সাধেয্য, সব্বলোকস্স সা হিতং.
ইতি আসীসমানেন, দন্তেন সমচারিনা;
কুমারকস্সপেনাহং, থেরেন থিরচেতসা.
সদ্ধম্মট্ঠিতিকামেন ¶ , সক্কচ্চং অভিযাচিতো;
তং ভাসং অতিৰিত্থার-গতঞ্চ ৰচনক্কমং.
পহাযারোপযিত্ৰান ¶ , তন্তিভাসং মনোরমং;
গাথানং ব্যঞ্জনপদং, যং তত্থ ন ৰিভাৰিতং.
কেৰলং তং ৰিভাৰেত্ৰা, সেসং তমেৰ অত্থতো;
ভাসন্তরেন ভাসিস্সং, আৰহন্তো ৰিভাৰিনং;
মনসো পীতিপামোজ্জং, অত্থধম্মূপনিস্সিতন্তি.
১. যমকৰগ্গো
১. চক্খুপালত্থেরৰত্থু
‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ¶ ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা;
মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, চক্কংৰ ৰহতো পদ’’ন্তি. –
অযং ধম্মদেসনা কত্থ ভাসিতাতি? সাৰত্থিযং. কং আরব্ভাতি? চক্খুপালত্থেরং.
সাৰত্থিযং কির মহাসুৰণ্ণো নাম কুটুম্বিকো অহোসি অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো অপুত্তকো. সো একদিৰসং ন্হানতিত্থং ন্হত্ৰা নত্ৰা আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে সম্পন্নপত্তসাখং একং ৰনপ্পতিং দিস্ৰা ‘‘অযং মহেসক্খায দেৰতায পরিগ্গহিতো ভৰিস্সতী’’তি তস্স হেট্ঠাভাগং সোধাপেত্ৰা পাকারপরিক্খেপং কারাপেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা ধজপটাকং উস্সাপেত্ৰা ৰনপ্পতিং অলঙ্করিত্ৰা অঞ্জলিং করিত্ৰা ‘‘সচে পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভেয্যং, তুম্হাকং মহাসক্কারং করিস্সামী’’তি পত্থনং কত্ৰা পক্কামি.
অথস্স ন চিরস্সেৰ ভরিযায কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা ¶ গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা তস্স আরোচেসি. সো তস্সা গব্ভস্স পরিহারমদাসি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তং নামগ্গহণদিৰসে ¶ সেট্ঠি অত্তনা পালিতং ৰনপ্পতিং নিস্সায লদ্ধত্তা তস্স পালোতি নামং অকাসি. সা অপরভাগে অঞ্ঞম্পি পুত্তং লভি. তস্স চূল়পালোতি নামং কত্ৰা ইতরস্স মহাপালোতি নামং অকাসি. তে ৰযপ্পত্তে ঘরবন্ধনেন বন্ধিংসু. অপরভাগে মাতাপিতরো কালমকংসু. সব্বম্পি ৰিভৰং ইতরেযেৰ ৰিচারিংসু.
তস্মিং সমযে সত্থা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেনাগন্ত্ৰা অনাথপিণ্ডিকেন মহাসেট্ঠিনা চতুপণ্ণাসকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কারিতে জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরতি মহাজনং সগ্গমগ্গে চ মোক্খমগ্গে চ পতিট্ঠাপযমানো. তথাগতো হি মাতিপক্খতো অসীতিযা, পিতিপক্খতো ¶ অসীতিযাতি দ্ৰেঅসীতিঞাতিকুলসহস্সেহি কারিতে নিগ্রোধমহাৰিহারে একমেৰ ৰস্সাৰাসং ৰসি, অনাথপিণ্ডিকেন কারিতে জেতৰনমহাৰিহারে একূনৰীসতিৰস্সানি, ৰিসাখায সত্তৰীসতিকোটিধনপরিচ্চাগেন কারিতে পুব্বারামে ছব্বস্সানীতি দ্ৰিন্নং কুলানং গুণমহত্ততং পটিচ্চ সাৰত্থিং নিস্সায পঞ্চৰীসতিৰস্সানি ৰস্সাৰাসং ৰসি. অনাথপিণ্ডিকোপি ৰিসাখাপি মহাউপাসিকা নিবদ্ধং দিৰসস্স দ্ৰে ৰারে তথাগতস্স উপট্ঠানং গচ্ছন্তি, গচ্ছন্তা চ ‘‘দহরসামণেরা নো হত্থে ওলোকেস্সন্তী’’তি তুচ্ছহত্থা ন গতপুব্বা. পুরেভত্তং গচ্ছন্তা খাদনীযভোজনীযাদীনি ¶ গহেত্ৰাৰ গচ্ছন্তি, পচ্ছাভত্তং গচ্ছন্তা পঞ্চ ভেসজ্জানি অট্ঠ চ পানানি. নিৰেসনেসু পন তেসং দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ভিক্খুসহস্সানং নিচ্চং পঞ্ঞত্তাসনানেৰ হোন্তি. অন্নপানভেসজ্জেসু যো যং ইচ্ছতি, তস্স তং যথিচ্ছিতমেৰ সম্পজ্জতি. তেসু অনাথপিণ্ডিকেন একদিৰসম্পি সত্থা পঞ্হং ন পুচ্ছিতপুব্বো. সো কির ‘‘তথাগতো বুদ্ধসুখুমালো খত্তিযসুখুমালো, ‘বহূপকারো মে, গহপতী’তি ময্হং ধম্মং দেসেন্তো কিলমেয্যা’’তি সত্থরি অধিমত্তসিনেহেন পঞ্হং ন পুচ্ছতি. সত্থা পন তস্মিং নিসিন্নমত্তেযেৰ ‘‘অযং সেট্ঠি মং অরক্খিতব্বট্ঠানে রক্খতি. অহঞ্হি কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অলঙ্কতপটিযত্তং অত্তনো সীসং ছিন্দিত্ৰা অক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং উপ্পাটেত্ৰা পাণসমং পুত্তদারং পরিচ্চজিত্ৰা পারমিযো পূরেন্তো পরেসং ধম্মদেসনত্থমেৰ পূরেসিং. এস মং অরক্খিতব্বট্ঠানে রক্খতী’’তি একং ধম্মদেসনং কথেতিযেৰ.
তদা ¶ সাৰত্থিযং সত্ত মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি. তেসু সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পঞ্চকোটিমত্তা মনুস্সা অরিযসাৰকা জাতা, দ্ৰেকোটিমত্তা মনুস্সা পুথুজ্জনা. তেসু অরিযসাৰকানং দ্ৰেযেৰ কিচ্চানি অহেসুং – পুরেভত্তং দানং দেন্তি, পচ্ছাভত্তং গন্ধমালাদিহত্থা ৰত্থভেসজ্জপানকাদীনি গাহাপেত্ৰা ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তি. অথেকদিৰসং মহাপালো অরিযসাৰকে গন্ধমালাদিহত্থে ¶ ৰিহারং গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘অযং মহাজনো কুহিং গচ্ছতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ধম্মস্সৰনাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি.
বুদ্ধা চ নাম ধম্মং দেসেন্তা সরণসীলপব্বজ্জাদীনং উপনিস্সযং ওলোকেত্ৰা অজ্ঝাসযৰসেন ধম্মং দেসেন্তি, তস্মা তং দিৰসং সত্থা তস্স উপনিস্সযং ওলোকেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো অনুপুব্বিকথং কথেসি. সেয্যথিদং – দানকথং, সীলকথং, সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং, ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি. তং সুত্ৰা মহাপালো কুটুম্বিকো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তং পুত্তধীতরো ৰা ভাতরো ৰা ভোগা ৰা নানুগচ্ছন্তি, সরীরম্পি অত্তনা ¶ সদ্ধিং ন গচ্ছতি, কিং মে ঘরাৰাসেন পব্বজিস্সামী’’তি. সো দেসনাপরিযোসানে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং সত্থা – ‘‘অত্থি তে কোচি আপুচ্ছিতব্বযুত্তকো ঞাতী’’তি আহ. ‘‘কনিট্ঠভাতা মে অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি তং আপুচ্ছাহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা কনিট্ঠং পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘তাত, যং ময্হং ইমস্মিং গেহে সৰিঞ্ঞাণকম্পি অৰিঞ্ঞাণকম্পি ধনং কিঞ্চি অত্থি, সব্বং তং তৰ ভারো, পটিপজ্জাহি ন’’ন্তি. ‘‘তুম্হে পন কিং করিস্সথা’’তি আহ. ‘‘অহং সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘কিং কথেসি ভাতিক, ত্ৰং মে মাতরি মতায মাতা ৰিয, পিতরি মতে পিতা ৰিয লদ্ধো, গেহে তে মহাৰিভৰো, সক্কা গেহং অজ্ঝাৰসন্তেহেৰ পুঞ্ঞানি কাতুং ¶ , মা এৰং করিত্থা’’তি. ‘‘তাত, অহং সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ঘরাৰাসে ৰসিতুং ন সক্কোমি. সত্থারা হি অতিসণ্হসুখুমং তিলক্খণং আরোপেত্ৰা আদিমজ্ঝপরিযোসানকল্যাণো ধম্মো দেসিতো, ন সক্কা সো অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন পূরেতুং ¶ , পব্বজিস্সামি, তাতা’’তি. ‘‘ভাতিক, তরুণাযেৰ তাৰত্থ, মহল্লককালে পব্বজিস্সথা’’তি. ‘‘তাত, মহল্লকস্স হি অত্তনো হত্থপাদাপি অনস্সৰা হোন্তি, ন অত্তনো ৰসে ৰত্তন্তি, কিমঙ্গং পন ঞাতকা, স্ৰাহং তৰ কথং ন করোমি, সমণপটিপত্তিংযেৰ পূরেস্সামি’’.
‘‘জরাজজ্জরিতা হোন্তি, হত্থপাদা অনস্সৰা;
যস্স সো ৰিহতত্থামো, কথং ধম্মং চরিস্সতি’’. –
পব্বজিস্সামেৰাহং, তাতাতি তস্স ৰিরৰন্তস্সেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা লদ্ধপব্বজ্জূপসম্পদো আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে পঞ্চ ৰস্সানি ৰসিত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা সত্থারমুপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং সাসনে কতি ধুরানী’’তি? ‘‘গন্থধুরং, ৰিপস্সনাধুরন্তি দ্ৰেযেৰ ধুরানি ভিক্খূ’’তি. ‘‘কতমং পন, ভন্তে, গন্থধুরং, কতমং ৰিপস্সনাধুর’’ন্তি? ‘‘অত্তনো পঞ্ঞানুরূপেন একং ৰা দ্ৰে ৰা নিকাযে সকলং ৰা পন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা তস্স ধারণং, কথনং, ৰাচনন্তি ¶ ইদং গন্থধুরং নাম, সল্লহুকৰুত্তিনো পন পন্তসেনাসনাভিরতস্স অত্তভাৰে খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা সাতচ্চকিরিযৰসেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তগ্গহণন্তি ইদং ৰিপস্সনাধুরং নামা’’তি. ‘‘ভন্তে, অহং মহল্লককালে পব্বজিতো গন্থধুরং পূরেতুং ন সক্খিস্সামি, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামি, কম্মট্ঠানং মে কথেথা’’তি. অথস্স সত্থা যাৰ অরহত্তং কম্মট্ঠানং কথেসি.
সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনা সহগামিনো ভিক্খূ পরিযেসন্তো সট্ঠি ভিক্খূ লভিত্ৰা তেহি ¶ সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা ৰীসযোজনসতমগ্গং গন্ত্ৰা একং মহন্তং পচ্চন্তগামং পত্ৰা তত্থ সপরিৰারো পিণ্ডায পাৰিসি. মনুস্সা ৰত্তসম্পন্নে ভিক্খূ দিস্ৰাৰ পসন্নচিত্তা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা পণীতেনাহারেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কুহিং অয্যা গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যথাফাসুকট্ঠানং উপাসকা’’তি ৰুত্তে পণ্ডিতা মনুস্সা ‘‘ৰস্সাৰাসং সেনাসনং পরিযেসন্তি ভদন্তা’’তি ঞত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে অয্যা ইমং তেমাসং ইধ ৰসেয্যুং, মযং সরণেসু পতিট্ঠায সীলানি গণ্হেয্যামা’’তি আহংসু. তেপি ‘‘মযং ইমানি কুলানি নিস্সায ভৰনিস্সরণং করিস্সামা’’তি অধিৰাসেসুং.
মনুস্সা ¶ তেসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি সম্পাদেত্ৰা অদংসু. তে নিবদ্ধং তমেৰ গামং পিণ্ডায পৰিসন্তি. অথ নে একো ৰেজ্জো উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, বহূনং ৰসনট্ঠানে অফাসুকম্পি নাম হোতি, তস্মিং উপ্পন্নে ময্হং কথেয্যাথ, ভেসজ্জং করিস্সামী’’তি পৰারেসি. থেরো ৰস্সূপনাযিকদিৰসে তে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো ¶ , ইমং তেমাসং কতিহি ইরিযাপথেহি ৰীতিনামেস্সথা’’তি? ‘‘চতূহি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পনেতং, আৰুসো, পতিরূপং, ননু অপ্পমত্তেহি ভৰিতব্বং’’? ‘‘মযঞ্হি ধরমানকস্স বুদ্ধস্স সন্তিকা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আগতা, বুদ্ধা চ নাম ন সক্কা পমাদেন আরাধেতুং, কল্যাণজ্ঝাসযেন তে ৰো আরাধেতব্বা. পমত্তস্স চ নাম চত্তারো অপাযা সকগেহসদিসা, অপ্পমত্তা হোথাৰুসো’’তি. ‘‘কিং তুম্হে পন, ভন্তে’’তি? ‘‘অহং তীহি ইরিযাপথেহি ৰীতিনামেস্সামি, পিট্ঠিং ন পসারেস্সামি, আৰুসো’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, অপ্পমত্তা হোথা’’তি.
অথ থেরস্স নিদ্দং অনোক্কমন্তস্স পঠমমাসে অতিক্কন্তে মজ্ঝিমমাসে সম্পত্তে অক্খিরোগো উপ্পজ্জি. ছিদ্দঘটতো উদকধারা ৰিয অক্খীহি অস্সুধারা পগ্ঘরন্তি. সো সব্বরত্তিং সমণধম্মং কত্ৰা অরুণুগ্গমনে গব্ভং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. ভিক্খূ ভিক্খাচারৰেলায থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভিক্খাচারৰেলা, ভন্তে’’তি আহংসু. ‘‘তেন হি, আৰুসো, গণ্হথ পত্তচীৰর’’ন্তি. অত্তনো পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা নিক্খমি. ভিক্খূ তস্স অক্খীহি অস্সূনি পগ্ঘরন্তে দিস্ৰা, ‘‘কিমেতং, ভন্তে’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অক্খীনি মে, আৰুসো, ৰাতা ৰিজ্ঝন্তী’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, ৰেজ্জেন পৰারিতম্হা, তস্স কথেমা’’তি. ‘‘সাধাৰুসো’’তি ¶ তে ৰেজ্জস্স কথযিংসু. সো তেলং পচিত্ৰা পেসেসি. থেরো নাসায তেলং আসিঞ্চন্তো নিসিন্নকোৰ আসিঞ্চিত্ৰা অন্তোগামং পাৰিসি. ৰেজ্জো তং দিস্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অয্যস্স কির অক্খীনি ৰাতো ৰিজ্ঝতী’’তি? ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘ভন্তে, মযা তেলং পচিত্ৰা পেসিতং, নাসায ৰো তেলং আসিত্ত’’ন্তি? ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘ইদানি ¶ কীদিস’’ন্তি? ‘‘রুজ্জতেৰ উপাসকা’’তি. ৰেজ্জো ‘‘মযা একৰারেনেৰ ৰূপসমনসমত্থং তেলং পহিতং, কিং নু খো রোগো ন ৰূপসন্তো’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিসীদিত্ৰা ৰো তেলং আসিত্তং, নিপজ্জিত্ৰা’’তি পুচ্ছি. থেরো তুণ্হী অহোসি, পুনপ্পুনং পুচ্ছিযমানোপি ন কথেসি. সো ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স ¶ ৰসনট্ঠানং ওলোকেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘তেন হি, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি থেরং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স ৰসনট্ঠানং ওলোকেন্তো চঙ্কমননিসীদনট্ঠানমেৰ দিস্ৰা সযনট্ঠানং অদিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিসিন্নেহি ৰো আসিত্তং, নিপন্নেহী’’তি পুচ্ছি. থেরো তুণ্হী অহোসি. ‘‘মা, ভন্তে, এৰং করিত্থ, সমণধম্মো নাম সরীরং যাপেন্তেন সক্কা কাতুং, নিপজ্জিত্ৰা আসিঞ্চথা’’তি পুনপ্পুনং যাচি. ‘‘গচ্ছ ত্ৰং তাৰাৰুসো, মন্তেত্ৰা জানিস্সামী’’তি ৰেজ্জং উয্যোজেসি. থেরস্স চ তত্থ নেৰ ঞাতী, ন সালোহিতা অত্থি, তেন সদ্ধিং মন্তেয্য? করজকাযেন পন সদ্ধিং মন্তেন্তো ¶ ‘‘ৰদেহি তাৰ, আৰুসো পালিত, ত্ৰং কিং অক্খীনি ওলোকেস্সসি, উদাহু বুদ্ধসাসনং? অনমতগ্গস্মিঞ্হি সংসারৰট্টে তৰ অক্খিকাণস্স গণনা নাম নত্থি, অনেকানি পন বুদ্ধসতানি বুদ্ধসহস্সানি অতীতানি. তেসু তে একবুদ্ধোপি ন পরিচিণ্ণো, ইদানি ইমং অন্তোৰস্সং তযো মাসে ন নিপজ্জিস্সামীতি তেমাসং নিবদ্ধৰীরিযং করিস্সামি. তস্মা তে চক্খূনি নস্সন্তু ৰা ভিজ্জন্তু ৰা, বুদ্ধসাসনমেৰ ধারেহি, মা চক্খূনী’’তি ভূতকাযং ওৰদন্তো ইমা গাথাযো অভাসি –
‘‘চক্খূনি হাযন্তু মমাযিতানি,
সোতানি হাযন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং হাযতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসি.
‘‘চক্খূনি জীরন্তু মমাযিতানি,
সোতানি জীরন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং জীরতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসি.
‘‘চক্খূনি ভিজ্জন্তু মমাযিতানি,
সোতানি ভিজ্জন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং ¶ ভিজ্জতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসী’’তি.
এৰং ¶ ¶ তীহি গাথাহি অত্তনো ওৰাদং দত্ৰা নিসিন্নকোৰ নত্থুকম্মং কত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. ৰেজ্জো তং দিস্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, নত্থুকম্মং কত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘কীদিসং, ভন্তে’’তি? ‘‘রুজ্জতেৰ উপাসকা’’তি. ‘‘নিসীদিত্ৰা ৰো, ভন্তে, নত্থুকম্মং কতং, নিপজ্জিত্ৰা’’তি. থেরো তুণ্হী অহোসি, পুনপ্পুনং পুচ্ছিযমানোপি ন কিঞ্চি কথেসি. অথ নং ৰেজ্জো, ‘‘ভন্তে, তুম্হে সপ্পাযং ন করোথ, অজ্জতো পট্ঠায ‘অসুকেন মে তেলং পক্ক’ন্তি মা ৰদিত্থ, অহম্পি ‘মযা ৰো তেলং পক্ক’ন্তি ন ৰক্খামী’’তি আহ. সো ৰেজ্জেন পচ্চক্খাতো ৰিহারং গন্ত্ৰা ত্ৰং ৰেজ্জেনাপি পচ্চক্খাতোসি, ইরিযাপথং মা ৰিস্সজ্জি সমণাতি.
‘‘পটিক্খিত্তো তিকিচ্ছায, ৰেজ্জেনাপি ৰিৰজ্জিতো;
নিযতো মচ্চুরাজস্স, কিং পালিত পমজ্জসী’’তি. –
ইমায গাথায অত্তানং ওৰদিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি. অথস্স মজ্ঝিমযামে অতিক্কন্তে অপুব্বং অচরিমং অক্খীনি চেৰ কিলেসা চ ভিজ্জিংসু. সো সুক্খৰিপস্সকো অরহা হুত্ৰা গব্ভং পৰিসিত্ৰা নিসীদি.
ভিক্খূ ভিক্খাচারৰেলায আগন্ত্ৰা ‘‘ভিক্খাচারকালো, ভন্তে’’তি আহংসু. ‘‘কালো, আৰুসো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি গচ্ছথা’’তি. ‘‘কিং তুম্হে পন, ভন্তে’’তি? ‘‘অক্খীনি মে, আৰুসো, পরিহীনানী’’তি. তে তস্স অক্খীনি ওলোকেত্ৰা অস্সুপুণ্ণনেত্তা হুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মা চিন্তযিত্থ, মযং ¶ ৰো পটিজগ্গিস্সামা’’তি থেরং সমস্সাসেত্ৰা কত্তব্বযুত্তকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. মনুস্সা থেরং অদিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং অয্যো কুহি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা যাগুং পেসেত্ৰা সযং পিণ্ডপাতমাদায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা পাদমূলে পরিৰত্তমানা রোদিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং ৰো পটিজগ্গিস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি সমস্সাসেত্ৰা পক্কমিংসু.
ততো পট্ঠায নিবদ্ধং যাগুভত্তং ৰিহারমেৰ পেসেন্তি. থেরোপি ইতরে সট্ঠি ভিক্খূ নিরন্তরং ওৰদতি. তে তস্সোৰাদে ঠত্ৰা উপকট্ঠায পৰারণায সব্বেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ . তে ৰুট্ঠৰস্সা চ পন সত্থারং দট্ঠুকামা হুত্ৰা থেরমাহংসু, ‘‘ভন্তে, সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি ¶ . থেরো তেসং ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং দুব্বলো, অন্তরামগ্গে চ অমনুস্সপরিগ্গহিতা অটৰী অত্থি, মযি এতেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তে সব্বে কিলমিস্সন্তি, ভিক্খম্পি লভিতুং ন সক্খিস্সন্তি, ইমে পুরেতরমেৰ পেসেস্সামী’’তি. অথ নে আহ – ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি. ‘‘তুম্হে পন ভন্তে’’তি? ‘‘অহং দুব্বলো, অন্তরামগ্গে চ অমনুস্সপরিগ্গহিতা অটৰী অত্থি, মযি তুম্হেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তে সব্বে কিলমিস্সথ, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি. ‘‘মা, ভন্তে, এৰং করিত্থ, মযং তুম্হেহি সদ্ধিংযেৰ গমিস্সামা’’তি. ‘‘মা ৰো, আৰুসো, এৰং রুচ্চিত্থ, এৰং সন্তে ময্হং অফাসুকং ভৰিস্সতি, ময্হং কনিট্ঠো পন তুম্হে দিস্ৰা পুচ্ছিস্সতি, অথস্স মম চক্খূনং ¶ পরিহীনভাৰং আরোচেয্যাথ, সো ময্হং সন্তিকং কঞ্চিদেৰ পহিণিস্সতি, তেন সদ্ধিং আগচ্ছিস্সামি, তুম্হে মম ৰচনেন দসবলঞ্চ অসীতিমহাথেরে চ ৰন্দথা’’তি তে উয্যোজেসি.
তে থেরং খমাপেত্ৰা অন্তোগামং পৰিসিংসু. মনুস্সা তে দিস্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং দত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, অয্যানং গমনাকারো পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘আম, উপাসকা, সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি. তে পুনপ্পুনং যাচিত্ৰা তেসং গমনছন্দমেৰ ঞত্ৰা অনুগন্ত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা নিৰত্তিংসু. তেপি অনুপুব্বেন জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চ অসীতিমহাথেরে চ থেরস্স ৰচনেন ৰন্দিত্ৰা পুনদিৰসে যত্থ থেরস্স কনিট্ঠো ৰসতি, তং ৰীথিং পিণ্ডায পৰিসিংসু. কুটুম্বিকো তে সঞ্জানিত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা কতপটিসন্থারো ‘‘ভাতিকত্থেরো মে, ভন্তে, কুহি’’ন্তি পুচ্ছি. অথস্স তে তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সো তং সুত্ৰাৰ তেসং পাদমূলে পরিৰত্তেন্তো রোদিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইদানি, ভন্তে, কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘থেরো ইতো কস্সচি আগমনং পচ্চাসীসতি, তস্স গতকালে তেন সদ্ধিং আগমিস্সতী’’তি. ‘‘অযং মে, ভন্তে, ভাগিনেয্যো পালিতো নাম, এতং পেসেথা’’তি. ‘‘এৰং পেসেতুং ন সক্কা, মগ্গে পরিপন্থো অত্থি, তং পব্বাজেত্ৰা পেসেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘এৰং কত্ৰা পেসেথ, ভন্তে’’তি. অথ নং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং পত্তচীৰরগ্গহণাদীনি সিক্খাপেত্ৰা মগ্গং আচিক্খিত্ৰা পহিণিংসু.
সো অনুপুব্বেন তং গামং পত্ৰা গামদ্ৰারে একং মহল্লকং দিস্ৰা, ‘‘ইমং গামং নিস্সায কোচি আরঞ্ঞকো ৰিহারো অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘কো নাম তত্থ ৰসতী’’তি? ‘‘পালিতত্থেরো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘মগ্গং মে আচিক্খথা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘থেরস্স ভাগিনেয্যোম্হী’’তি. অথ ¶ নং গহেত্ৰা ৰিহারং ¶ নেসি. সো থেরং ৰন্দিত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা থেরং সম্মা পটিজগ্গিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মাতুলকুটুম্বিকো মে তুম্হাকং ¶ আগমনং পচ্চাসীসতি, এথ, গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি ইমং মে যট্ঠিকোটিং গণ্হাহী’’তি. সো যট্ঠিকোটিং গহেত্ৰা থেরেন সদ্ধিং অন্তোগামং পাৰিসি. মনুস্সা থেরং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, গমনাকারো ৰো পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘আম, উপাসকা, গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিস্সামী’’তি. তে নানপ্পকারেন যাচিত্ৰা অলভন্তা থেরং উয্যোজেত্ৰা উপড্ঢপথং গন্ত্ৰা রোদিত্ৰা নিৰত্তিংসু. সামণেরো থেরং যট্ঠিকোটিযা আদায গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে অটৰিযং কট্ঠনগরং নাম থেরেন উপনিস্সায ৰুট্ঠপুব্বং গামং সম্পাপুণি, সো গামতো নিক্খমিত্ৰা অরঞ্ঞে গীতং গাযিত্ৰা দারূনি উদ্ধরন্তিযা একিস্সা ইত্থিযা গীতসদ্দং সুত্ৰা সরে নিমিত্তং গণ্হি. ইত্থিসদ্দো ৰিয হি অঞ্ঞো সদ্দো পুরিসানং সকলসরীরং ফরিত্ৰা ঠাতুং সমত্থো নাম নত্থি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একসদ্দম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিসদ্দো’’তি (অ. নি. ১.২).
সামণেরো তত্থ নিমিত্তং গহেত্ৰা যট্ঠিকোটিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ তাৰ, ভন্তে, কিচ্চং মে অত্থী’’তি তস্সা সন্তিকং ¶ গতো. সা তং দিস্ৰা তুণ্হী অহোসি. সো তায সদ্ধিং সীলৰিপত্তিং পাপুণি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইদানেৰ একো গীতসদ্দো সুয্যিত্থ. সো চ খো ইত্থিযা সদ্দো ছিজ্জি, সামণেরোপি চিরাযতি, সো তায সদ্ধিং সীলৰিপত্তিং পত্তো ভৰিস্সতী’’তি. সোপি অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘গচ্ছাম, ভন্তে’’তি আহ. অথ নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘পাপোজাতোসি সামণেরা’’তি. সো তুণ্হী হুত্ৰা থেরেন পুনপ্পুনং পুট্ঠোপি ন কিঞ্চি কথেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘তাদিসেন পাপেন মম যট্ঠিকোটিগ্গহণকিচ্চং নত্থী’’তি. সো সংৰেগপ্পত্তো কাসাযানি অপনেত্ৰা গিহিনিযামেন পরিদহিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং পুব্বে সামণেরো, ইদানি পনম্হি গিহী জাতো, পব্বজন্তোপি চ স্ৰাহং ন সদ্ধায পব্বজিতো, মগ্গপরিপন্থভযেন পব্বজিতো, এথ গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘আৰুসো, গিহিপাপোপি সমণপাপোপি পাপোযেৰ, ত্ৰং সমণভাৰে ঠত্ৰাপি সীলমত্তং পূরেতুং নাসক্খি, গিহী হুত্ৰা কিং ¶ নাম কল্যাণং করিস্সসি, তাদিসেন পাপেন মম যট্ঠিকোটিগ্গহণকিচ্চং নত্থী’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অমনুস্সুপদ্দৰো মগ্গো, তুম্হে চ অন্ধা অপরিণাযকা, কথং ইধ ৰসিস্সথা’’তি? অথ নং থেরো, ‘‘আৰুসো, ত্ৰং মা এৰং চিন্তযি, ইধেৰ মে নিপজ্জিত্ৰা মরন্তস্সাপি অপরাপরং পরিৰত্তন্তস্সাপি তযা সদ্ধিং গমনং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘হন্দাহং ¶ হতচক্খুস্মি, কন্তারদ্ধানমাগতো;
সেয্যমানো ন গচ্ছামি, নত্থি বালে সহাযতা.
‘‘হন্দাহং ¶ হতচক্খুস্মি, কন্তারদ্ধানমাগতো;
মরিস্সামি নো গমিস্সামি, নত্থি বালে সহাযতা’’তি.
তং সুত্ৰা ইতরো সংৰেগজাতো ‘‘ভারিযং ৰত মে সাহসিকং অননুচ্ছৰিকং কম্মং কত’’ন্তি বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তো ৰনসণ্ডং পক্খন্দিত্ৰা তথা পক্কন্তোৰ অহোসি. থেরস্সাপি সীলতেজেন সট্ঠিযোজনাযামং পঞ্ঞাসযোজনৰিত্থতং পন্নরসযোজনবহলং জযসুমনপুপ্ফৰণ্ণং নিসীদনুট্ঠহনকালেসু ওনমনুন্নমনপকতিকং সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো ‘‘কো নু খো মং ঠানা চাৰেতুকামো’’তি ওলোকেন্তো দিব্বেন চক্খুনা থেরং অদ্দস. তেনাহু পোরাণা –
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দিব্বচক্খুং ৰিসোধযি;
পাপগরহী অযং পালো, আজীৰং পরিসোধযি.
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দিব্বচক্খুং ৰিসোধযি;
ধম্মগরুকো অযং পালো, নিসিন্নো সাসনে রতো’’তি.
অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচাহং এৰরূপস্স পাপগরহিনো ধম্মগরুকস্স অয্যস্স সন্তিকং ন গমিস্সামি, মুদ্ধা মে সত্তধা ফলেয্য, গমিস্সামি তস্স সন্তিক’’ন্তি. ততো –
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দেৰরজ্জসিরিন্ধরো;
তঙ্খণেন আগন্ত্ৰান, চক্খুপালমুপাগমি’’. –
উপগন্ত্ৰা ¶ চ পন থেরস্স অৰিদূরে পদসদ্দমকাসি. অথ নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, অদ্ধিকো’’তি. ‘‘কুহিং যাসি উপাসকা’’তি ¶ ? ‘‘সাৰত্থিযং, ভন্তে’’তি. ‘‘যাহি, আৰুসো’’তি. ‘‘অয্যো পন, ভন্তে, কুহিং গমিস্সতী’’তি? ‘‘অহম্পি তত্থেৰ গমিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি একতোৰ গচ্ছাম, ভন্তে’’তি. ‘‘অহং, আৰুসো, দুব্বলো, মযা সদ্ধিং গচ্ছন্তস্স তৰ পপঞ্চো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ময্হং অচ্চাযিকং নত্থি, অহম্পি অয্যেন ¶ সদ্ধিং গচ্ছন্তো দসসু পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূসু একং লভিস্সামি, একতোৰ গচ্ছাম, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘এসো সপ্পুরিসো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘তেন হি সদ্ধিং গমিস্সামি, যট্ঠিকোটিং গণ্হ উপাসকা’’তি আহ. সক্কো তথা কত্ৰা পথৰিং সঙ্খিপন্তো সাযন্হসমযে জেতৰনং সম্পাপেসি. থেরো সঙ্খপণৰাদিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কত্থেসো সদ্দো’’তি পুচ্ছি. ‘‘সাৰত্থিযং, ভন্তে’’তি? ‘‘পুব্বে মযং গমনকালে চিরেন গমিম্হা’’তি. ‘‘অহং উজুমগ্গং জানামি, ভন্তে’’তি. তস্মিং খণে থেরো ‘‘নাযং মনুস্সো, দেৰতা ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেসি.
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দেৰরজ্জসিরিন্ধরো;
সঙ্খিপিত্ৰান তং মগ্গং, খিপ্পং সাৰত্থিমাগমী’’তি.
সো থেরং নেত্ৰা থেরস্সেৰত্থায কনিট্ঠকুটুম্বিকেন কারিতং ¶ পণ্ণসালং নেত্ৰা ফলকে নিসীদাপেত্ৰা পিযসহাযকৰণ্ণেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম, চূল়পালা’’তি পক্কোসি. ‘‘কিং, সম্মা’’তি? ‘‘থেরস্সাগতভাৰং জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, কিং পন থেরো আগতো’’তি? ‘‘আম, সম্ম, ইদানি অহং ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরং তযা কারিতপণ্ণসালায নিসিন্নকং দিস্ৰা আগতোম্হী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. কুটুম্বিকোপি ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰা পাদমূলে পরিৰত্তন্তো রোদিত্ৰা ‘‘ইদং দিস্ৰা অহং, ভন্তে, তুম্হাকং পব্বজিতুং নাদাসি’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা দ্ৰে দাসদারকে ভুজিস্সে কত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বাজেত্ৰা ‘‘অন্তোগামতো যাগুভত্তাদীনি আহরিত্ৰা থেরং উপট্ঠহথা’’তি পটিযাদেসি. সামণেরা ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা থেরং উপট্ঠহিংসু.
অথেকদিৰসং দিসাৰাসিনো ভিক্খূ ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি জেতৰনং আগন্ত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা অসীতিমহাথেরে চ, ৰন্দিত্ৰা ৰিহারচারিকং চরন্তা চক্খুপালত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং পত্ৰা ‘‘ইদম্পি পস্সিস্সামা’’তি সাযং ¶ তদভিমুখা অহেসুং. তস্মিং খণে মহামেঘো উট্ঠহি. তে ‘‘ইদানি অতিসাযন্হো, মেঘো চ উট্ঠিতো, পাতোৰ গন্ত্ৰা পস্সিস্সামা’’তি নিৰত্তিংসু. দেৰো পঠমযামং ৰস্সিত্ৰা মজ্ঝিমযামে ৰিগতো. থেরো আরদ্ধৰীরিযো আচিণ্ণচঙ্কমনো, তস্মা পচ্ছিমযামে চঙ্কমনং ওতরি. তদা চ পন নৰৰুট্ঠায ভূমিযা বহূ ইন্দগোপকা ¶ উট্ঠহিংসু. তে থেরে চঙ্কমন্তে যেভুয্যেন ৰিপজ্জিংসু. অন্তেৰাসিকা থেরস্স চঙ্কমনট্ঠানং কালস্সেৰ ন সম্মজ্জিংসু. ইতরে ভিক্খূ ‘‘থেরস্স ৰসনট্ঠানং পস্সিস্সামা’’তি আগন্ত্ৰা চঙ্কমনে মতপাণকে দিস্ৰা ‘‘কো ইমস্মিং চঙ্কমতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্হাকং উপজ্ঝাযো, ভন্তে’’তি. তে উজ্ঝাযিংসু ‘‘পস্সথাৰুসো, সমণস্স কম্মং, সচক্খুককালে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো ¶ কিঞ্চি অকত্ৰা ইদানি চক্খুৰিকলকালে ‘চঙ্কমামী’তি এত্তকে পাণকে মারেসি ‘অত্থং করিস্সামী’তি অনত্থং করোতী’’তি.
অথ খো তে গন্ত্ৰা তথাগতস্স আরোচেসুং, ‘‘ভন্তে, চক্খুপালত্থেরো ‘চঙ্কমামী’তি বহূ পাণকে মারেসী’’তি. ‘‘কিং পন সো তুম্হেহি মারেন্তো দিট্ঠো’’তি? ‘‘ন দিট্ঠো, ভন্তে’’তি. ‘‘যথেৰ তুম্হে তং ন পস্সথ, তথেৰ সোপি তে পাণে ন পস্সতি. খীণাসৰানং মরণচেতনা নাম নত্থি, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, অরহত্তস্স উপনিস্সযে সতি কস্মা অন্ধো জাতো’’তি? ‘‘অত্তনো কতকম্মৰসেন, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তেন কত’’ন্তি? তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ –
অতীতে বারাণসিযং কাসিরঞ্ঞে রজ্জং কারেন্তে একো ৰেজ্জো গামনিগমেসু চরিত্ৰা ৰেজ্জকম্মং করোন্তো একং চক্খুদুব্বলং ইত্থিং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং তে অফাসুক’’ন্তি? ‘‘অক্খীহি ন পস্সামী’’তি. ‘‘ভেসজ্জং তে করিস্সামী’’তি? ‘‘করোহি, সামী’’তি. ‘‘কিং মে দস্সসী’’তি? ‘‘সচে মে অক্খীনি পাকতিকানি কাতুং সক্খিস্সসি, অহং তে সদ্ধিং পুত্তধীতাহি দাসী ভৰিস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ভেসজ্জং সংৰিদহি, একভেসজ্জেনেৰ অক্খীনি পাকতিকানি অহেসুং. সা ¶ চিন্তেসি – ‘‘অহমেতস্স সপুত্তধীতা দাসী ভৰিস্সামী’’তি পটিজানিং, ‘‘ন খো পন মং সণ্হেন সম্মাচারেন সমুদাচরিস্সতি, ৰঞ্চেস্সামি ন’’ন্তি. সা ৰেজ্জেনাগন্ত্ৰা ‘‘কীদিসং, ভদ্দে’’তি পুট্ঠা ‘‘পুব্বে মে অক্খীনি থোকং রুজ্জিংসু, ইদানি পন অতিরেকতরং রুজ্জন্তী’’তি আহ. ৰেজ্জো ‘‘অযং মং ৰঞ্চেত্ৰা কিঞ্চি অদাতুকামা, ন মে এতায দিন্নায ¶ ভতিযা অত্থো, ইদানেৰ নং অন্ধং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা ভরিযায এতমত্থং আচিক্খি. সা তুণ্হী অহোসি. সো একং ভেসজ্জং যোজেত্ৰা তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভদ্দে, ইমং ভেসজ্জং অঞ্জেহী’’তি অঞ্জাপেসি. অথস্সা দ্ৰে অক্খীনি দীপসিখা ৰিয ৰিজ্ঝাযিংসু. সো ৰেজ্জো চক্খুপালো অহোসি.
ভিক্খৰে, তদা মম পুত্তেন কতকম্মং পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধি. পাপকম্মঞ্হি নামেতং ধুরং ৰহতো বলিবদ্দস্স পদং চক্কং ৰিয অনুগচ্ছতীতি ইদং ৰত্থুং কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা পতিট্ঠাপিতমত্তিকং সাসনং রাজমুদ্দায লঞ্ছন্তো ৰিয ধম্মরাজা ইমং গাথমাহ –
‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা;
মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, চক্কংৰ ৰহতো পদ’’ন্তি.
তত্থ মনোতি কামাৰচরকুসলাদিভেদং সব্বম্পি চতুভূমিকচিত্তং. ইমস্মিং পন পদে তদা তস্স ৰেজ্জস্স উপ্পন্নচিত্তৰসেন নিযমিযমানং ৰৰত্থাপিযমানং ¶ পরিচ্ছিজ্জিযমানং দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তচিত্তমেৰ লব্ভতি. পুব্বঙ্গমাতি তেন পঠমগামিনা হুত্ৰা সমন্নাগতা. ধম্মাতি গুণদেসনাপরিযত্তিনিস্সত্তনিজ্জীৰৰসেন চত্তারো ধম্মা নাম. তেসু –
‘‘ন হি ধম্মো অধম্মো চ, উভো সমৰিপাকিনো;
অধম্মো নিরযং নেতি, ধম্মো পাপেতি সুগ্গতি’’ন্তি. (থেরগা. ৩০৪; জা. ১.১৫.৩৮৬) –
অযং গুণধম্মো নাম. ‘‘ধম্মং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি আদিকল্যাণ’’ন্তি (ম. নি. ৩.৪২০) অযং দেসনাধম্মো নাম. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চে কুলপুত্তা ধম্মং পরিযাপুণন্তি সুত্তং গেয্য’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৯) অযং পরিযত্তিধম্মো নাম. ‘‘তস্মিং খো পন সমযে ধম্মা হোন্তি, খন্ধা হোন্তী’’তি (ধ. স. ১২১) অযং নিস্সত্তধম্মো নাম, নিজ্জীৰধম্মোতিপি এসো এৰ. তেসু ইমস্মিং ঠানে নিস্সত্তনিজ্জীৰধম্মো অধিপ্পেতো. সো অত্থতো তযো অরূপিনো খন্ধা ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধোতি. এতে হি মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা নাম.
কথং ¶ পনেতেহি সদ্ধিং একৰত্থুকো একারম্মণো অপুব্বং অচরিমং একক্খণে উপ্পজ্জমানো মনো পুব্বঙ্গমো নাম হোতীতি? উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন. যথা হি বহূসু একতো গামঘাতাদীনি কম্মানি করোন্তেসু ‘‘কো এতেসং পুব্বঙ্গমো’’তি ৰুত্তে যো নেসং পচ্চযো হোতি, যং নিস্সায তে তং কম্মং করোন্তি, সো দত্তো ৰা মিত্তো ৰা তেসং পুব্বঙ্গমোতি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং ¶ ৰেদিতব্বং. ইতি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা. ন হি তে মনে অনুপ্পজ্জন্তে উপ্পজ্জিতুং সক্কোন্তি, মনো পন একচ্চেসু চেতসিকেসু অনুপজ্জন্তেসুপি উপ্পজ্জতিযেৰ. অধিপতিৰসেন পন মনো সেট্ঠো এতেসন্তি মনোসেট্ঠো. যথা হি চোরাদীনং চোরজেট্ঠকাদযো অধিপতিনো সেট্ঠা. তথা তেসম্পি মনো অধিপতি মনোৰ সেট্ঠা. যথা পন দারুআদীহি ¶ নিপ্ফন্নানি তানি তানি ভণ্ডানি দারুমযাদীনি নাম হোন্তি, তথা তেপি মনতো নিপ্ফন্নত্তা মনোমযা নাম.
পদুট্ঠেনাতি আগন্তুকেহি অভিজ্ঝাদীহি দোসেহি পদুট্ঠেন. পকতিমনো হি ভৰঙ্গচিত্তং, তং অপদুট্ঠং. যথা হি পসন্নং উদকং আগন্তুকেহি নীলাদীহি উপক্কিলিট্ঠং নীলোদকাদিভেদং হোতি, ন চ নৰং উদকং, নাপি পুরিমং পসন্নউদকমেৰ, তথা তম্পি আগন্তুকেহি অভিজ্ঝাদীহি দোসেহি পদুট্ঠং হোতি, ন চ নৰং চিত্তং, নাপি পুরিমং ভৰঙ্গচিত্তমেৰ, তেনাহ ভগৰা – ‘‘পভস্সরমিদং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তঞ্চ খো আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি (অ. নি. ১.৪৯). এৰং মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা সো ভাসমানো চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতমেৰ ভাসতি, করোন্তো তিৰিধং কাযদুচ্চরিতমেৰ করোতি, অভাসন্তো অকরোন্তো তায অভিজ্ঝাদীহি পদুট্ঠমানসতায তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং পূরেতি. এৰমস্স দস অকুসলকম্মপথা পারিপূরিং গচ্ছন্তি.
ততো নং দুক্খমন্ৰেতীতি ¶ ততো তিৰিধদুচ্চরিততো তং পুগ্গলং দুক্খং অন্ৰেতি, দুচ্চরিতানুভাৰেন চতূসু অপাযেসু, মনুস্সেসু ৰা তমত্তভাৰং গচ্ছন্তং কাযৰত্থুকম্পি ইতরম্পীতি ইমিনা পরিযাযেন কাযিকচেতসিকং ৰিপাকদুক্খং অনুগচ্ছতি. যথা কিং? চক্কংৰ ৰহতো পদন্তি ধুরে যুত্তস্স ধুরং ৰহতো বলিবদ্দস্স পদং চক্কং ৰিয. যথা হি সো একম্পি দিৰসং দ্ৰেপি পঞ্চপি দসপি অড্ঢমাসম্পি মাসম্পি ৰহন্তো চক্কং নিৰত্তেতুং জহিতুং ন সক্কোতি ¶ , অথ খ্ৰস্স পুরতো অভিক্কমন্তস্স যুগং গীৰং বাধতি, পচ্ছতো পটিক্কমন্তস্স চক্কং ঊরুমংসং পটিহনতি. ইমেহি দ্ৰীহি আকারেহি বাধন্তং চক্কং তস্স পদানুপদিকং হোতি; তথেৰ মনসা পদুট্ঠেন তীণি দুচ্চরিতানি পূরেত্ৰা ঠিতং পুগ্গলং নিরযাদীসু তত্থ তত্থ গতগতট্ঠানে দুচ্চরিতমূলকং কাযিকম্পি চেতসিকম্পি দুক্খমনুবন্ধতীতি.
গাথাপরিযোসানে তিংসসহস্সা ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তপরিভাযপি দেসনা সাত্থিকা সফলা অহোসীতি.
চক্খুপালত্থেরৰত্থু পঠমং
২. মট্ঠকুণ্ডলীৰত্থু
২. মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ধম্মাতি দুতিযগাথাপি ¶ সাৰত্থিযংযেৰ মট্ঠকুণ্ডলিং আরব্ভ ভাসিতা.
সাৰত্থিযং কির অদিন্নপুব্বকো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি. তেন কস্সচি কিঞ্চি ন দিন্নপুব্বং, তেন তং ‘‘অদিন্নপুব্বকো’’ত্ৰেৰ সঞ্জানিংসু. তস্স একপুত্তকো অহোসি পিযো মনাপো. অথস্স পিলন্ধনং কারেতুকামো ‘‘সচে সুৰণ্ণকারে কারেস্সামি, ভত্তৰেতনং দাতব্বং ভৰিস্সতী’’তি সযমেৰ সুৰণ্ণং কোট্টেত্ৰা মট্ঠানি কুণ্ডলানি কত্ৰা অদাসি. তেনস্স পুত্তো মট্ঠকুণ্ডলীত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. তস্স সোল়সৰস্সিককালে পণ্ডুরোগো উদপাদি. তস্স মাতা পুত্তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, পুত্তস্স তে রোগো উপ্পন্নো, তিকিচ্ছাপেহি ন’’ন্তি আহ. ‘‘ভোতি সচে ৰেজ্জং আনেস্সামি, ভত্তৰেতনং দাতব্বং ভৰিস্সতি; কিং ত্ৰং মম ধনচ্ছেদং ন ওলোকেস্সসী’’তি? ‘‘অথ নং কিং করিস্সসি, ব্রাহ্মণা’’তি? ‘‘যথা মে ধনচ্ছেদো ন হোতি, তথা করিস্সামী’’তি. সো ৰেজ্জানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অসুকরোগস্স নাম তুম্হে কিং ভেসজ্জং করোথা’’তি পুচ্ছি. অথস্স তে যং ৰা তং ৰা রুক্খতচাদিং আচিক্খন্তি. সো তমাহরিত্ৰা পুত্তস্স ভেসজ্জং করোতি. তং করোন্তস্সেৰস্স রোগো বলৰা অহোসি, অতেকিচ্ছভাৰং উপাগমি. ব্রাহ্মণো ¶ তস্স দুব্বলভাৰং ঞত্ৰা একং ৰেজ্জং পক্কোসি. সো তং ওলোকেত্ৰাৰ ‘‘অম্হাকং একং কিচ্চং অত্থি, অঞ্ঞং ৰেজ্জং পক্কোসিত্ৰা তিকিচ্ছাপেহী’’তি তং ¶ পহায নিক্খমি. ব্রাহ্মণো তস্স মরণসমযং ঞত্ৰা ‘‘ইমস্স দস্সনত্থায আগতা অন্তোগেহে সাপতেয্যং পস্সিস্সন্তি, বহি নং করিস্সামী’’তি পুত্তং নীহরিত্ৰা বহিআল়িন্দে নিপজ্জাপেসি.
তং দিৰসং ভগৰা বলৰপচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায পুব্ববুদ্ধেসু কতাধিকারানং উস্সন্নকুসলমূলানং ৰেনেয্যবন্ধৰানং দস্সনত্থং বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো দসসহস্সচক্কৰাল়েসু ঞাণজালং পত্থরি. মট্ঠকুণ্ডলী বহিআল়িন্দে নিপন্নাকারেনেৰ তস্স অন্তো পঞ্ঞাযি. সত্থা তং দিস্ৰা তস্স অন্তোগেহা নীহরিত্ৰা তত্থ নিপজ্জাপিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো ময্হং এত্থ গতপচ্চযেন অত্থো’’তি উপধারেন্তো ইদং অদ্দস – অযং মাণৰো মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা কালং কত্ৰা তাৰতিংসদেৰলোকে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তিস্সতি, অচ্ছরাসহস্সপরিৰারো ভৰিস্সতি, ব্রাহ্মণোপি তং ঝাপেত্ৰা রোদন্তো আল়াহনে ৰিচরিস্সতি. দেৰপুত্তো তিগাৰুতপ্পমাণং সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতং অচ্ছরাসহস্সপরিৰারং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘কেন নু খো কম্মেন মযা অযং সিরিসম্পত্তি লদ্ধা’’তি ওলোকেত্ৰা মযি ¶ চিত্তপ্পসাদেন লদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ব্রাহ্মণো ধনচ্ছেদভযেন মম ভেসজ্জমকত্ৰা ইদানি আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি, ৰিপ্পকারপ্পত্তং নং করিস্সামী’’তি পিতরি রোদন্তে মট্ঠকুণ্ডলিৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা আল়াহনস্সাৰিদূরে ¶ নিপজ্জিত্ৰা রোদিস্সতি. অথ নং ব্রাহ্মণো ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি পুচ্ছিস্সতি. ‘‘অহং তে পুত্তো মট্ঠকুণ্ডলী’’তি আচিক্খিস্সতি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসী’’তি? ‘‘তাৰসিংসভৰনে’’তি. ‘‘কিং কম্মং কত্ৰা’’তি ৰুত্তে মযি চিত্তপ্পসাদেন নিব্বত্তভাৰং আচিক্খিস্সতি. ব্রাহ্মণো ‘‘তুম্হেসু চিত্তং পসাদেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো নাম অত্থী’’তি মং পুচ্ছিস্সতি. অথস্সাহং ‘‘এত্তকানি সতানি ৰা সহস্সানি ৰা সতসহস্সানি ৰাতি ন সক্কা গণনা পরিচ্ছিন্দিতু’’ন্তি ৰত্ৰা ধম্মপদে গাথং ভাসিস্সামি. গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি, মট্ঠ কুণ্ডলী সোতাপন্নো ভৰিস্সতি. তথা অদিন্নপুব্বকো ব্রাহ্মণো. ইতি ¶ ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মহাধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতীতি দিস্ৰা পুনদিৰসে কতসরীরপটিজগ্গনো মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা অনুপুব্বেন ব্রাহ্মণস্স গেহদ্ৰারং গতো.
তস্মিং খণে মট্ঠকুণ্ডলী অন্তোগেহাভিমুখো নিপন্নো হোতি. অথস্স সত্থা অত্তনো অপস্সনভাৰং ঞত্ৰা একং রস্মিং ৰিস্সজ্জেসি. মাণৰো ‘‘কিং ওভাসো নামেসো’’তি পরিৰত্তেত্ৰা নিপন্নোৰ সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘অন্ধবালপিতরং নিস্সায এৰরূপং বুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা কাযৰেয্যাৰটিকং ৰা কাতুং দানং ৰা দাতুং ধম্মং ৰা সোতুং নালত্থং, ইদানি মে হত্থাপি অনধিপতেয্যা, অঞ্ঞং কত্তব্বং নত্থী’’তি মনমেৰ পসাদেসি. সত্থা ‘‘অলং এত্তকেন চিত্তপ্পসাদেন ইমস্সা’’তি পক্কামি. সো তথাগতে চক্খুপথং ৰিজহন্তেযেৰ ¶ পসন্নমনো কালং কত্ৰা সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয দেৰলোকে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি.
ব্রাহ্মণোপিস্স সরীরং ঝাপেত্ৰা আল়াহনে রোদনপরাযণো অহোসি, দেৰসিকং আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি – ‘‘কহং একপুত্তক, কহং একপুত্তকা’’তি. দেৰপুত্তোপি অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা, ‘‘কেন মে কম্মেন লদ্ধা’’তি উপধারেন্তো ‘‘সত্থরি মনোপসাদেনা’’তি ঞত্ৰা ‘‘অযং ব্রাহ্মণো মম অফাসুককালে ভেসজ্জমকারেত্ৰা ইদানি আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি, ৰিপ্পকারপ্পত্তমেৰ নং কাতুং ৰট্টতী’’তি মট্ঠকুণ্ডলিৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা আল়াহনস্সাৰিদূরে বাহা পগ্গয্হ রোদন্তো অট্ঠাসি. ব্রাহ্মণো তং দিস্ৰা ‘‘অহং তাৰ পুত্তসোকেন রোদামি, এস কিমত্থং রোদতি, পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অলঙ্কতো ¶ মট্ঠকুণ্ডলী,
মালধারী হরিচন্দনুস্সদো;
বাহা পগ্গয্হ কন্দসি,
ৰনমজ্ঝে কিং দুক্খিতো তুৰ’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২০৭; পে. ৰ. ১৮৬);
সো ¶ মাণৰো আহ –
‘‘সোৰণ্ণমযো পভস্সরো,
উপ্পন্নো রথপঞ্জরো মম;
তস্স চক্কযুগং ন ৰিন্দামি,
তেন দুক্খেন জহামি জীৰিত’’ন্তি. (ৰ. ১২০৮; পে. ৰ. ১৮৭);
অথ ¶ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘সোৰণ্ণমযং মণিমযং,
লোহিতকমযং অথ রূপিযমযং;
আচিক্খ মে ভদ্দ মাণৰ,
চক্কযুগং পটিপাদযামি তে’’তি. (ৰি. ৰ. ১২০৯; পে. ৰ. ১৮৮);
তং সুত্ৰা মাণৰো ‘‘অযং ব্রাহ্মণো পুত্তস্স ভেসজ্জমকত্ৰা পুত্তপতিরূপকং মং দিস্ৰা রোদন্তো ‘সুৰণ্ণাদিমযং রথচক্কং করোমী’তি ৰদতি, হোতু নিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কীৰ মহন্তং মে চক্কযুগং করিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘যাৰ মহন্তং আকঙ্খসি, তাৰ মহন্তং করিস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘চন্দিমসূরিযেহি মে অত্থো, তে মে দেহী’’তি যাচন্তো আহ –
‘‘সো মাণৰো তস্স পাৰদি,
চন্দসূরিযা উভযেত্থ দিস্সরে;
সোৰণ্ণমযো ¶ রথো মম,
তেন চক্কযুগেন সোভতী’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১০; পে. ৰ. ১৮৯);
অথ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘বালো খো ত্ৰং অসি মাণৰ,
যো ত্ৰং পত্থযসে অপত্থিযং;
মঞ্ঞামি তুৰং মরিস্সসি,
ন হি ত্ৰং লচ্ছসি চন্দসূরিযে’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১১; পে. ৰ. ১৯০);
অথ ¶ নং মাণৰো আহ –
‘‘কিং পন পঞ্ঞাযমানস্সত্থায রোদন্তো বালো হোতি, উদাহু অপঞ্ঞাযমানস্সত্থাযা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘গমনাগমনম্পি ¶ দিস্সতি,
ৰণ্ণধাতু উভযত্থ ৰীথিযা;
পেতো কালকতো ন দিস্সতি,
কো নিধ কন্দতং বাল্যতরো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১২; পে. ৰ. ১৯১);
তং সুত্ৰা ব্রাহ্মণো ‘‘যুত্তং এস ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা –
‘‘সচ্চং খো ৰদেসি মাণৰ,
অহমেৰ কন্দতং বাল্যতরো;
চন্দং ৰিয দারকো রুদং,
পেতং কালকতাভিপত্থযি’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৩; পে. ৰ. ১৯২) –
ৰত্ৰা ¶ তস্স কথায নিস্সোকো হুত্ৰা মাণৰস্স থুতিং করোন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘আদিত্তং ৰত মং সন্তং, ঘতসিত্তংৰ পাৰকং;
ৰারিনা ৰিয ওসিঞ্চং, সব্বং নিব্বাপযে দরং.
‘‘অব্বহী ৰত মে সল্লং, সোকং হদযনিস্সিতং;
যো মে সোকপরেতস্স, পুত্তসোকং অপানুদি.
‘‘স্ৰাহং অব্বূল়্হসল্লোস্মি, সীতিভূতোস্মি নিব্বুতো;
ন সোচামি ন রোদামি, তৰ সুত্ৰান মাণৰা’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১৪-১২১৬; পে. ৰ. ১৯৩-১৯৫);
অথ ¶ নং ‘‘কো নাম ত্ৰ’’ন্তি পুচ্ছন্তো –
‘‘দেৰতানুসি গন্ধব্বো, অদু সক্কো পুরিন্দদো;
কো ৰা ত্ৰং কস্স ৰা পুত্তো, কথং জানেমু তং ময’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৭; পে. ৰ. ১৯৬) –
আহ. অথস্স মাণৰো –
‘‘যঞ্চ কন্দসি যঞ্চ রোদসি,
পুত্তং আল়াহনে সযং দহিত্ৰা;
স্ৰাহং কুসলং করিত্ৰা কম্মং,
তিদসানং সহব্যতং গতো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১৮; পে. ৰ. ১৯৭) –
আচিক্খি ¶ . অথ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা নাদ্দসাম,
দানং দদন্তস্স সকে অগারে;
উপোসথকম্মং ¶ ৰা তাদিসং,
কেন কম্মেন গতোসি দেৰলোক’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৯; পে. ৰ. ১৯৮);
মাণৰো আহ –
‘‘আবাধিকোহং দুক্খিতো গিলানো,
আতূররূপোম্হি সকে নিৰেসনে;
বুদ্ধং ৰিগতরজং ৰিতিণ্ণকঙ্খং,
অদ্দক্খিং সুগতং অনোমপঞ্ঞং.
‘‘স্ৰাহং মুদিতধনো পসন্নচিত্তো,
অঞ্জলিং অকরিং তথাগতস্স;
তাহং কুসলং করিত্ৰান কম্মং,
তিদসানং সহব্যতং গতো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২০-১২২১; পে. ৰ. ১৯৯-২০০);
তস্মিং ¶ কথেন্তেযেৰ ব্রাহ্মণস্স সকলসরীরং পীতিযা পরিপূরি. সো তং পীতিং পৰেদেন্তো –
‘‘অচ্ছরিযং ৰত অব্ভুতং ৰত,
অঞ্জলিকম্মস্স অযমীদিসো ৰিপাকো;
অহম্পি পমুদিতমনো পসন্নচিত্তো,
অজ্জেৰ বুদ্ধং সরণং ৰজামী’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২২; পে. ৰ. ২০১) –
আহ. অথ নং মাণৰো –
‘‘অজ্জেৰ বুদ্ধং সরণং ৰজাহি,
ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ পসন্নচিত্তো;
তথেৰ ¶ সিক্খাপদানি পঞ্চ,
অখণ্ডফুল্লানি সমাদিযস্সু.
পাণাতিপাতা ৰিরমস্সু খিপ্পং,
লোকে অদিন্নং পরিৰজ্জযস্সু;
অমজ্জপো মা চ মুসা ভণাহি,
সকেন দারেন চ হোহি তুট্ঠো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২৩-১২২৪; পে. ৰ. ২০২-২০৩) –
আহ ¶ . সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্থকামোসি মে যক্খ, হিতকামোসি দেৰতে;
করোমি তুয্হং ৰচনং, ত্ৰংসি আচরিযো মম.
‘‘উপেমি সরণং বুদ্ধং, ধম্মঞ্চাপি অনুত্তরং;
সঙ্ঘঞ্চ নরদেৰস্স, গচ্ছামি সরণং অহং.
‘‘পাণাতিপাতা ৰিরমামি খিপ্পং,
লোকে অদিন্নং পরিৰজ্জযামি;
অমজ্জপো নো চ মুসা ভণামি,
সকেন দারেন চ হোমি তুট্ঠো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২৫-১২২৭; পে. ৰ. ২০৪-২০৬);
অথ ¶ নং দেৰপুত্তো, ‘‘ব্রাহ্মণ, তে গেহে বহুং ধনং অত্থি, সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা দানং দেহি, ধম্মং সুণাহি, পঞ্হং পুচ্ছাহী’’তি ৰত্ৰা তত্থেৰ অন্তরধাযি.
ব্রাহ্মণোপি গেহং গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, অহং অজ্জ সমণং গোতমং নিমন্তেত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, সক্কারং করোহী’’তি ৰত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং নেৰ অভিৰাদেত্ৰা ন পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং ঠিতো, ‘‘ভো গোতম, অধিৰাসেহি অজ্জতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ৰেগেনাগন্ত্ৰা ¶ সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযঞ্চ পটিযাদাপেসি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. ব্রাহ্মণো সক্কচ্চং পরিৰিসি, মহাজনো সন্নিপতি. মিচ্ছাদিট্ঠিকেন কির তথাগতে নিমন্তিতে দ্ৰে জনকাযা সন্নিপতন্তি মিচ্ছাদিট্ঠিকা ‘‘অজ্জ সমণং গোতমং পঞ্হং পুচ্ছনায ৰিহেঠিযমানং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি, সম্মাদিট্ঠিকা ‘‘অজ্জ বুদ্ধৰিসযং বুদ্ধলীল়ং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি. অথ খো ব্রাহ্মণো কতভত্তকিচ্চং তথাগতমুপসঙ্কমিত্ৰা নীচাসনে নিসিন্নো পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভো গোতম, তুম্হাকং দানং অদত্ৰা পূজং অকত্ৰা ধম্মং অসুত্ৰা উপোসথৰাসং অৰসিত্ৰা কেৰলং মনোপসাদমত্তেনেৰ সগ্গে নিব্বত্তা নাম হোন্তী’’তি? ‘‘ব্রাহ্মণ, কস্মা মং পুচ্ছসি, ননু তে পুত্তেন মট্ঠকুণ্ডলিনা মযি মনং পসাদেত্ৰা ¶ অত্তনো সগ্গে নিব্বত্তভাৰো কথিতো’’তি? ‘‘কদা, ভো গোতমা’’তি? ননু ত্ৰং অজ্জ সুসানং গন্ত্ৰা কন্দন্তো অৰিদূরে বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তং একং মাণৰং দিস্ৰা ‘‘অলঙ্কতো মট্ঠকুণ্ডলী, মালধারী ¶ হরিচন্দনুস্সদো’’তি দ্ৰীহি জনেহি কথিতকথং পকাসেন্তো সব্বং মট্ঠকুণ্ডলিৰত্থুং কথেসি. তেনেৰেতং বুদ্ধভাসিতং নাম জাতং.
তং কথেত্ৰা চ পন ‘‘ন খো, ব্রাহ্মণ, একসতং ৰা ন দ্ৰেসতং, অথ খো মযি মনং পসাদেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তানং গণনা নাম নত্থী’’তি আহ. অথ মহাজনো ন নিব্বেমতিকো হোতি, অথস্স অনিব্বেমতিকভাৰং ৰিদিত্ৰা সত্থা ‘‘মট্ঠকুণ্ডলিদেৰপুত্তো ৰিমানেনেৰ সদ্ধিং আগচ্ছতূ’’তি অধিট্ঠাসি. সো তিগাৰুতপ্পমাণেনেৰ দিব্বাভরণপটিমণ্ডিতেন অত্তভাৰেন আগন্ত্ৰা ৰিমানতো ওরুয্হ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং ইমং সম্পত্তিং কিং কম্মং কত্ৰা পটিলভী’’তি পুচ্ছন্তো –
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে;
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা;
পুচ্ছামি তং দেৰ মহানুভাৰ, মনুস্সভূতো কিমকাসি পুঞ্ঞ’’ন্তি. –
গাথমাহ. ‘‘দেৰপুত্তো অযং মে, ভন্তে, সম্পত্তি তুম্হেসু চিত্তং পসাদেত্ৰা লদ্ধা’’তি. ‘‘মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা লদ্ধা তে’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. মহাজনো দেৰপুত্তং ওলোকেত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযা ৰত, ভো, বুদ্ধগুণা, অদিন্নপুব্বকব্রাহ্মণস্স নাম পুত্তো অঞ্ঞং ¶ কিঞ্চি পুঞ্ঞং অকত্ৰা সত্থরি চিত্তং পসাদেত্ৰা এৰরূপং সম্পত্তিং পটিলভী’’তি তুট্ঠিং পৰেদেসি.
অথ ¶ নেসং কুসলাকুসলকম্মকরণে মনোৰ পুব্বঙ্গমো, মনোৰ সেট্ঠো. পসন্নেন হি মনেন কতং কম্মং দেৰলোকং মনুস্সলোকং গচ্ছন্তং পুগ্গলং ছাযাৰ ন ৰিজহতীতি ইদং ৰত্থুং কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা পতিট্ঠাপিতমত্তিকং সাসনং রাজমুদ্দায লঞ্ছন্তো ৰিয ধম্মরাজা ইমং গাথমাহ –
২. ‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা.
মনসা চে পসন্নেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং সুখমন্ৰেতি, ছাযাৰ অনপাযিনী’’তি.
তত্থ ¶ কিঞ্চাপি মনোতি অৰিসেসেন সব্বম্পি চতুভূমিকচিত্তং ৰুচ্চতি, ইমস্মিং পন পদে নিযমিযমানং ৰৰত্থাপিযমানং পরিচ্ছিজ্জিযমানং অট্ঠৰিধং কামাৰচরকুসলচিত্তং লব্ভতি. ৰত্থুৰসেন পনাহরিযমানং ততোপি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তচিত্তমেৰ লব্ভতি. পুব্বঙ্গমাতি তেন পঠমগামিনা হুত্ৰা সমন্নাগতা. ধম্মাতি ৰেদনাদযো তযো খন্ধা. এতে হি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন সোমনস্সসম্পযুত্তমনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা নাম. যথা হি বহূসু একতো হুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরদানাদীনি ৰা উল়ারপূজাধম্মস্সৰনাদীনি ৰা মালাগন্ধসক্কারকরণাদীনি ৰা পুঞ্ঞানি করোন্তেসু ‘‘কো এতেসং পুব্বঙ্গমো’’তি ৰুত্তে যো তেসং পচ্চযো হোতি, যং নিস্সায তে তানি পুঞ্ঞানি করোন্তি, সো তিস্সো ৰা ফুস্সো ৰা তেসং পুব্বঙ্গমোতি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. ইতি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি ¶ মনোপুব্বঙ্গমা. ন হি তে মনে অনুপ্পজ্জন্তে উপ্পজ্জিতুং সক্কোন্তি, মনো পন একচ্চেসু চেতসিকেসু অনুপ্পজ্জন্তেসুপি উপ্পজ্জতিযেৰ. এৰং অধিপতিৰসেন পন মনো সেট্ঠো এতেসন্তি মনোসেট্ঠা. যথা হি গণাদীনং অধিপতি পুরিসো গণসেট্ঠো সেণিসেট্ঠোতি ৰুচ্চতি, তথা তেসম্পি মনোৰ সেট্ঠো. যথা পন সুৰণ্ণাদীহি নিপ্ফাদিতানি ভণ্ডানি সুৰণ্ণমযাদীনি নাম হোন্তি, তথা এতেপি মনতো নিপ্ফন্নত্তা মনোমযা নাম.
পসন্নেনাতি অনভিজ্ঝাদীহি গুণেহি পসন্নেন. ভাসতি ৰা করোতি ৰাতি এৰরূপেন মনেন ভাসন্তো চতুব্বিধং ৰচীসুচরিতমেৰ ভাসতি, করোন্তো তিৰিধং কাযসুচরিতমেৰ করোতি, অভাসন্তো অকরোন্তো তায অনভিজ্ঝাদীহি পসন্নমানসতায তিৰিধং মনোসুচরিতং পূরেতি. এৰমস্স দস কুসলকম্মপথা পারিপূরিং গচ্ছন্তি.
ততো নং সুখমন্ৰেতীতি ততো তিৰিধসুচরিততো নং পুগ্গলং সুখ মন্ৰেতি. ইধ তেভূমিকম্পি ¶ কুসলং অধিপ্পেতং, তস্মা তেভূমিকসুচরিতানুভাৰেন সুগতিভৰে নিব্বত্তং পুগ্গলং, দুগ্গতিযং ৰা সুখানুভৰনট্ঠানে ঠিতং কাযৰত্থুকম্পি ইতরৰত্থুকম্পি অৰত্থুকম্পীতি কাযিকচেতসিকং ৰিপাকসুখং অনুগচ্ছতি, ন ৰিজহতীতি অত্থো ৰেদিতব্বো. যথা কিং? ছাযাৰ অনপাযিনীতি যথা হি ছাযা নাম সরীরপ্পটিবদ্ধা সরীরে গচ্ছন্তে গচ্ছতি, তিট্ঠন্তে তিট্ঠতি ¶ , নিসীদন্তে নিসীদতি, ন সক্কোতি, ‘‘সণ্হেন ৰা ফরুসেন ¶ ৰা নিৰত্তাহী’’তি ৰত্ৰা ৰা পোথেত্ৰা ৰা নিৰত্তাপেতুং. কস্মা? সরীরপ্পটিবদ্ধত্তা. এৰমেৰ ইমেসং দসন্নং কুসলকম্মপথানং আচিণ্ণসমাচিণ্ণকুসলমূলিকং কামাৰচরাদিভেদং কাযিকচেতসিকসুখং গতগতট্ঠানে অনপাযিনী ছাযা ৰিয হুত্ৰা ন ৰিজহতীতি.
গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, মট্ঠকুণ্ডলিদেৰপুত্তো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, তথা অদিন্নপুব্বকো ব্রাহ্মণো. সো তাৰমহন্তং ৰিভৰং বুদ্ধসাসনে ৰিপ্পকিরীতি.
মট্ঠকুণ্ডলীৰত্থু দুতিযং.
৩. তিস্সত্থেরৰত্থু
অক্কোচ্ছি মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কিরাযস্মা তিস্সত্থেরো ভগৰতো পিতুচ্ছাপুত্তো অহোসি, মহল্লককালে পব্বজিত্ৰা বুদ্ধানং উপ্পন্নলাভসক্কারং পরিভুঞ্জন্তো থূলসরীরো আকোটিতপচ্চাকোটিতেহি চীৰরেহি নিৰাসেত্ৰা যেভুয্যেন ৰিহারমজ্ঝে উপট্ঠানসালাযং নিসীদতি. তথাগতং দস্সনত্থায আগতা আগন্তুকভিক্খূ তং দিস্ৰা ‘‘একো মহাথেরো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰত্তং আপুচ্ছন্তি, পাদসম্বাহনাদীনি আপুচ্ছন্তি. সো তুণ্হী অহোসি. অথ নং একো দহরভিক্খু ‘‘কতিৰস্সা তুম্হে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰস্সং নত্থি, মহল্লককালে পব্বজিতা ময’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো, দুব্বিনীত, মহল্লক ¶ , অত্তনো পমাণং ন জানাসি, এত্তকে মহাথেরে দিস্ৰা সামীচিকম্মমত্তম্পি ন করোসি, ৰত্তে আপুচ্ছিযমানে তুণ্হী হোসি, কুক্কুচ্চমত্তম্পি তে নত্থী’’তি অচ্ছরং পহরি. সো খত্তিযমানং জনেত্ৰা ‘‘তুম্হে কস্স সন্তিকং আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘মং পন ‘কো এসো’তি সল্লক্খেথ, মূলমেৰ ৰো ছিন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা রুদন্তো দুক্খী দুম্মনো সত্থু সন্তিকং অগমাসি ¶ . অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু ত্ৰং তিস্স দুক্খী দুম্মনো অস্সুমুখো রোদমানো আগতোসী’’তি পুচ্ছি. তেপি ভিক্খূ ‘‘এস গন্ত্ৰা কিঞ্চি আলোল়ং করেয্যা’’তি তেনেৰ ¶ সদ্ধিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সো সত্থারা পুচ্ছিতো ‘‘ইমে মং, ভন্তে, ভিক্খূ অক্কোসন্তী’’তি আহ. ‘‘কহং পন ত্ৰং নিসিন্নোসী’’তি? ‘‘ৰিহারমজ্ঝে উপট্ঠানসালাযং, ভন্তে’’তি. ‘‘ইমে তে ভিক্খূ আগচ্ছন্তা দিট্ঠা’’তি? ‘‘আম, দিট্ঠা, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং উট্ঠায তে পচ্চুগ্গমনং কত’’ন্তি? ‘‘ন কতং, ভন্তে’’তি. ‘‘পরিক্খারগ্গহণং আপুচ্ছিত’’ন্তি? ‘‘নাপুচ্ছিতং, ভন্তে’’তি. ‘‘ৰত্তং ৰা পানীযং ৰা আপুচ্ছিত’’ন্তি. ‘‘নাপুচ্ছিতং ভন্তে’’তি? ‘‘আসনং নীহরিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পাদসম্বাহনং কত’’ন্তি? ‘‘ন কতং, ভন্তে’’তি. ‘‘তিস্স মহল্লকভিক্খূনং সব্বং এতং ৰত্তং কাতব্বং, এতং ৰত্তং অকরোন্তেন ৰিহারমজ্ঝে নিসীদিতুং ন ৰট্টতি, তৰেৰ দোসো, এতে ভিক্খূ খমাপেহী’’তি? ‘‘এতে মং, ভন্তে, অক্কোসিংসু ¶ , নাহং এতে খমাপেমী’’তি. ‘‘তিস্স মা এৰং করি, তৰেৰ দোসো, খমাপেহি নে’’তি? ‘‘ন খমাপেমি, ভন্তে’’তি. অথ সত্থা ‘‘দুব্বচো এস, ভন্তে’’তি ভিক্খূহি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দুব্বচো এস, পুব্বেপি এস দুব্বচোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইদানি তাৰস্স, ভন্তে, দুব্বচভাৰো অম্হেহি ঞাতো, অতীতে এস কিং অকাসী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি ৰত্ৰা অতীতমাহরি.
অতীতে বারাণসিযং বারাণসিরঞ্ঞে রজ্জং কারেন্তে দেৰিলো নাম তাপসো অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থায চত্তারো মাসে নগরমুপনিস্সায ৰসিতুকামো হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা নগরদ্ৰারে দারকে দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইমং নগরং সম্পত্তপব্বজিতা কত্থ ৰসন্তী’’তি? ‘‘কুম্ভকারসালাযং, ভন্তে’’তি. তাপসো কুম্ভকারসালং গন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘সচে তে ভগ্গৰ অগরু, ৰসেয্যাম একরত্তিং সালায’’ন্তি আহ. কুম্ভকারো ‘‘ময্হং রত্তিং সালাযং কিচ্চং নত্থি, মহতী সালা, যথাসুখং ৰসথ, ভন্তে’’তি সালং নিয্যাদেসি. তস্মিং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নে অপরোপি নারদো নাম তাপসো হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা কুম্ভকারং একরত্তিৰাসং যাচি. কুম্ভকারো ‘‘পঠমং আগতো ইমিনা সদ্ধিং একতো ৰসিতুকামো ভৰেয্য ৰা নো ৰা, অত্তানং পরিমোচেস্সামী’’তি ¶ চিন্তেত্ৰা ‘‘সচে, ভন্তে, পঠমং উপগতো রোচেস্সতি, তস্স রুচিযা ৰসথা’’তি আহ. সো তমুপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সচে তে, আচরিয অগরু, মযঞ্চেত্থ একরত্তিং ৰসেয্যামা’’তি যাচি. ‘‘মহতী সালা, পৰিসিত্ৰা ¶ একমন্তে ৰসাহী’’তি ৰুত্তে পৰিসিত্ৰা পুরেতরং পৰিট্ঠস্স দেৰিলস্স অপরভাগে নিসীদি. উভোপি সারণীযকথং কথেত্ৰা নিপজ্জিংসু.
সযনকালে ¶ নারদো দেৰিলস্স নিপজ্জনট্ঠানঞ্চ দ্ৰারঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা নিপজ্জি. সো পন দেৰিলো নিপজ্জমানো অত্তনো নিপজ্জনট্ঠানে অনিপজ্জিত্ৰা দ্ৰারমজ্ঝে তিরিযং নিপজ্জি. নারদো রত্তিং নিক্খমন্তো তস্স জটাসু অক্কমি. ‘‘কো মং অক্কমী’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘আচরিয, অহ’’ন্তি আহ. ‘‘কূটজটিল, অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা মম জটাসু অক্কমসী’’তি. ‘‘আচরিয, তুম্হাকং ইধ নিপন্নভাৰং ন জানামি, খমথ মে’’তি ৰত্ৰা তস্স কন্দন্তস্সেৰ বহি নিক্খমি. ইতরো ‘‘অযং পৰিসন্তোপি মং অক্কমেয্যা’’তি পরিৰত্তেত্ৰা পাদট্ঠানে সীসং কত্ৰা নিপজ্জি. নারদোপি পৰিসন্তো ‘‘পঠমংপাহং আচরিযে অপরজ্ঝিং, ইদানিস্স পাদপস্সেন পৰিসিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আগচ্ছন্তো গীৰায অক্কমি. ‘‘কো এসো’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং, আচরিযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কূটজটিল, পঠমং মম জটাসু অক্কমিত্ৰা ইদানি গীৰায অক্কমসি, অভিসপিস্সামি ত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আচরিয, ময্হং দোসো নত্থি, অহং তুম্হাকং এৰং নিপন্নভাৰং ন জানামি, ‘পঠমম্পি মে অপরদ্ধং, ইদানি পাদপস্সেন ¶ পৰিসিস্সামী’তি পৰিট্ঠোম্হি, খমথ মে’’তি আহ. ‘‘কূটজটিল, অভিসপিস্সামি ত’’ন্তি. ‘‘মা এৰং করিত্থ আচরিযা’’তি. সো তস্স ৰচনং অনাদিযিত্ৰা –
‘‘সহস্সরংসী সততেজো, সূরিযো তমৰিনোদনো;
পাতোদযন্তে সূরিযে, মুদ্ধা তে ফলতু সত্তধা’’তি. –
তং অভিসপি এৰ. নারদো, ‘‘আচরিয, ময্হং দোসো নত্থীতি মম ৰদন্তস্সেৰ তুম্হে অভিসপথ, যস্স দোসো অত্থি, তস্স মুদ্ধা ফলতু, মা নিদ্দোসস্সা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘সহস্সরংসী সততেজো, সূরিযো তমৰিনোদনো;
পাতোদযন্তে সূরিযে, মুদ্ধা তে ফলতু সত্তধা’’তি. –
অভিসপি. সো পন মহানুভাৰো অতীতে চত্তালীস, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতিকপ্পে অনুস্সরতি. তস্মা ‘‘কস্স নু খো উপরি অভিসপো পতিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘আচরিযস্সা’’তি ঞত্ৰা তস্মিং অনুকম্পং পটিচ্চ ইদ্ধিবলেন অরুণুগ্গমনং নিৰারেতি.
নাগরা ¶ অরুণে অনুগ্গচ্ছন্তে রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, তযি রজ্জং কারেন্তে অরুণো ন উট্ঠহতি, অরুণং নো উট্ঠাপেহী’’তি কন্দিংসু. রাজা অত্তনো কাযকম্মাদীনি ওলোকেন্তো কিঞ্চি অযুত্তং অদিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘পব্বজিতানং ৰিৰাদেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ¶ পরিসঙ্কমানো ‘‘কচ্চি ইমস্মিং নগরে পব্বজিতা অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘হিয্যো সাযং কুম্ভকারসালাযং আগতা অত্থি দেৰা’’তি ৰুত্তে তংখণঞ্ঞেৰ রাজা ¶ উক্কাহি ধারিযমানাহি তত্থ গন্ত্ৰা নারদং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো আহ –
‘‘কম্মন্তা নপ্পৰত্তন্তি, জম্বুদীপস্স নারদ;
কেন লোকো তমোভূতো, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো’’তি.
নারদো সব্বং তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ইমিনা কারণেন অহং ইমিনা অভিসপিতো, অথাহং ‘‘ময্হং দোসো নত্থি, যস্স দোসো অত্থি, তস্সেৰ উপরি অভিসপো পততূ’’তি ৰত্ৰা অভিসপিং. অভিসপিত্ৰা চ পন ‘‘কস্স নু খো উপরি অভিসপো পতিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘সূরিযুগ্গমনৰেলায আচরিযস্স মুদ্ধা সত্তধা ফলিস্সতী’’তি দিস্ৰা এতস্মিং অনুকম্পং পটিচ্চ অরুণস্স উগ্গমনং ন দেমীতি. ‘‘কথং পন অস্স, ভন্তে, অন্তরাযো ন ভৰেয্যা’’তি. ‘‘সচে মং খমাপেয্য, ন ভৰেয্যা’’তি. ‘‘তেন হি খমাপেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘এসো, মহারাজ, মং জটাসু চ গীৰায চ অক্কমি, নাহং এতং কূটজটিলং খমাপেমী’’তি. ‘‘খমাপেহি, ভন্তে, মা এৰং করিত্থা’’তি. ‘‘ন খমাপেমী’’তি. ‘‘মুদ্ধা তে সত্তধা ফলিস্সতী’’তি ৰুত্তেপি ন খমাপেতিযেৰ. অথ নং রাজা ‘‘ন ত্ৰং অত্তনো রুচিযা খমাপেস্সসী’’তি হত্থপাদকুচ্ছিগীৰাসু গাহাপেত্ৰা নারদস্স পাদমূলে ওনমাপেসি. নারদোপি ‘‘উট্ঠেহি, আচরিয, খমামি তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘মহারাজ, নাযং যথামনেন খমাপেতি, নগরস্স অৰিদূরে ¶ একো সরো অত্থি, তত্থ নং সীসে মত্তিকাপিণ্ডং কত্ৰা গলপ্পমাণে উদকে ঠপাপেহী’’তি আহ. রাজা তথা কারেসি. নারদো দেৰিলং আমন্তেত্ৰা, ‘‘আচরিয, মযা ইদ্ধিযা ৰিস্সট্ঠায সূরিযসন্তাপে উট্ঠহন্তে উদকে নিমুজ্জিত্ৰা অঞ্ঞেন ঠানেন উত্তরিত্ৰা গচ্ছেয্যাসী’’তি আহ. ‘‘তস্স সূরিযরংসীহি সংফুট্ঠমত্তোৰ মত্তিকাপিণ্ডো সত্তধা ফলি, সো নিমুজ্জিত্ৰা অঞ্ঞেন ঠানেন পলাযী’’তি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘তদা, ভিক্খৰে, রাজা আনন্দো অহোসি, দেৰিলো তিস্সো, নারদো অহমেৰাতি এৰং তদাপেস দুব্বচোযেৰা’’তি ¶ ৰত্ৰা তিস্সত্থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তিস্স, ভিক্খুনো নাম ‘অসুকেনাহং অক্কুট্ঠো, অসুকেন পহটো, অসুকেন জিতো, অসুকো খো মে ভণ্ডং অহাসী’তি চিন্তেন্তস্স ৰেরং নাম ন ৰূপসম্মতি, এৰং পন অনুপনয্হন্তস্সেৰ উপসম্মতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অক্কোচ্ছি ¶ মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;
যে চ তং উপনয্হন্তি, ৰেরং তেসং ন সম্মতি.
‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;
যে চ তং নুপনয্হন্তি, ৰেরং তেসূপসম্মতী’’তি.
তত্থ অক্কোচ্ছীতি অক্কোসি. অৰধীতি পহরি. অজিনীতি ¶ কূটসক্খিওতারণেন ৰা ৰাদপটিৰাদেন ৰা করণুত্তরিযকরণেন ৰা অজেসি. অহাসি মেতি মম সন্তকং পত্তাদীসু কিঞ্চিদেৰ অৰহরি. যে চ তন্তি যে কেচি দেৰতা ৰা মনুস্সা ৰা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা তং ‘‘অক্কোচ্ছি ম’’ন্তিআদিৰত্থুকং কোধং সকটধুরং ৰিয নদ্ধিনা পূতিমচ্ছাদীনি ৰিয চ কুসাদীহি পুনপ্পুনং ৰেঠেত্ৰা উপনয্হন্তি, তেসং সকিং উপ্পন্নং ৰেরং ন সম্মতীতি ৰূপসম্মতি. যে চ তং নুপনয্হন্তীতি অসতিযা অমনসিকারৰসেন ৰা কম্মপচ্চৰেক্খণাদিৰসেন ৰা যে তং অক্কোসাদিৰত্থুকং কোধং তযাপি কোচি নিদ্দোসো পুরিমভৰে অক্কুট্ঠো ভৰিস্সতি, পহটো ভৰিস্সতি, কূটসক্খিং ওতারেত্ৰা জিতো ভৰিস্সতি, কস্সচি তে পসয্হ কিঞ্চি অচ্ছিন্নং ভৰিস্সতি, তস্মা নিদ্দোসো হুত্ৰাপি অক্কোসাদীনি পাপুণাসীতি এৰং ন উপনয্হন্তি. তেসু পমাদেন উপ্পন্নম্পি ৰেরং ইমিনা অনুপনয্হনেন নিরিন্ধনো ৰিয জাতৰেদো ৰূপসম্মতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সতসহস্সভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীনি ¶ পাপুণিংসু. ধম্মদেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসি. দুব্বচোপি সুব্বচোযেৰ জাতোতি.
তিস্সত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. কাল়যক্খিনীৰত্থু
ন হি ৰেরেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰঞ্ঝিত্থিং আরব্ভ কথেসি.
একো ¶ কির কুটুম্বিকপুত্তো পিতরি কালকতে খেত্তে চ ঘরে চ সব্বকম্মানি অত্তনাৰ করোন্তো মাতরং পটিজগ্গি. অথস্স মাতা ‘‘কুমারিকং তে, তাত, আনেস্সামী’’তি আহ. ‘‘অম্ম ¶ , মা এৰং ৰদেথ, অহং যাৰজীৰং তুম্হে পটিজগ্গিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, খেত্তে চ ঘরে চ কিচ্চং ত্ৰমেৰ করোসি, তেন ময্হং চিত্তসুখং নাম ন হোতি, আনেস্সামী’’তি. সো পুনপ্পুনং পটিক্খিপিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. সা একং কুলং গন্তুকামা গেহা নিক্খমি. অথ নং পুত্তো ‘‘কতরং কুলং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুককুলং নামা’’তি ৰুত্তে তত্থ গমনং পটিসেধেত্ৰা অত্তনো অভিরুচিতং কুলং আচিক্খি. সা তত্থ গন্ত্ৰা কুমারিকং ৰারেত্ৰা দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা তং আনেত্ৰা তস্স ঘরে অকাসি. সা ৰঞ্ঝা অহোসি. অথ নং মাতা, পুত্ত, ত্ৰং অত্তনো রুচিযা কুমারিকং আণাপেসি, সা ইদানি ৰঞ্ঝা জাতা, অপুত্তকঞ্চ নাম কুলং ৰিনস্সতি ¶ , পৰেণী ন ঘটীযতি, তেন অঞ্ঞং তে কুমারিকং আনেমীতি. তেন ‘‘অলং, অম্মা’’তি ৰুচ্চমানাপি পুনপ্পুনং কথেসি. ৰঞ্ঝিত্থী তং কথং সুত্ৰা ‘‘পুত্তা নাম মাতাপিতূনং ৰচনং অতিক্কমিতুং ন সক্কোন্তি, ইদানি অঞ্ঞং ৰিজাযিনিং ইত্থিং আনেত্ৰা মং দাসিভোগেন ভুঞ্জিস্সতি. যংনূনাহং সযমেৰ একং কুমারিকং আনেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা একং কুলং গন্ত্ৰা তস্সত্থায কুমারিকং ৰারেত্ৰা ‘‘কিং নামেতং, অম্ম, ৰদেসী’’তি তেহি পটিক্খিত্তা ‘‘অহং ৰঞ্ঝা, অপুত্তকং নাম কুলং ৰিনস্সতি, তুম্হাকং পন ধীতা পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভিত্ৰা কুটুম্বিকস্স সামিনী ভৰিস্সতি, ময্হং সামিকস্স নং দেথা’’তি যাচিত্ৰা সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা আনেত্ৰা সামিকস্স ঘরে অকাসি.
অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সচাযং পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভিস্সতি, অযমেৰ কুটুম্বস্স সামিনী ভৰিস্সতি. যথা দারকং ন লভতি, তথেৰ নং কাতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং সা আহ – ‘‘অম্ম, যদা তে কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাতি, অথ মে আরোচেয্যাসী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গব্ভে পতিট্ঠিতে তস্সা আরোচেসি. ইতরিস্সা পন সা সযমেৰ নিচ্চং যাগুভত্তং দেতি, অথস্সা ¶ আহারেনেৰ সদ্ধিং গব্ভপাতনভেসজ্জমদাসি, গব্ভো পতি. দুতিযম্পি গব্ভে পতিট্ঠিতে আরোচেসি ¶ , ইতরা দুতিযম্পি তথেৰ পাতেসি. অথ নং পটিৰিস্সকিত্থিযো পুচ্ছিংসু – ‘‘কচ্চি তে সপত্তি অন্তরাযং করোতী’’তি? সা তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘অন্ধবালে, কস্মা এৰমকাসি, অযং তৰ ইস্সরিযভযেন গব্ভস্স পাতনভেসজ্জং যোজেত্ৰা দেতি, তেন তে গব্ভো পততি, মা পুন এৰমকত্থা’’তি ৰুত্তা ততিযৰারে ন কথেসি. অথ সা ইতরিস্সা উদরং দিস্ৰা ‘‘কস্মা ময্হং গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ন কথেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ত্ৰং মং আনেত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা দ্ৰে ৰারে গব্ভং পাতেসি, কিমত্থং তুয্হং কথেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘নট্ঠা দানিম্হী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্সা পমাদং ওলোকেন্তী পরিণতে গব্ভে ওকাসং লভিত্ৰা ভেসজ্জং যোজেত্ৰা অদাসি. গব্ভো পরিণতত্তা পতিতুং অসক্কোন্তো তিরিযং নিপতি, খরা ৰেদনা উপ্পজ্জি, জীৰিতসংসযং পাপুণি. সা ‘‘নাসিতম্হি তযা, ত্ৰমেৰ মং আনেত্ৰা ত্ৰমেৰ তযোপি ৰারে ¶ দারকে নাসেসি, ইদানি অহম্পি নস্সামি, ইতো দানি চুতা যক্খিনী হুত্ৰা তৰ দারকে খাদিতুং সমত্থা হুত্ৰা নিব্বত্তেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ ¶ গেহে মজ্জারী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরম্পি সামিকো গহেত্ৰা ‘‘তযা মে কুলূপচ্ছেদো কতো’’তি কপ্পরজণ্ণুকাদীহি সুপোথিতং পোথেসি. সা তেনেৰাবাধেন কালং কত্ৰা তত্থেৰ কুক্কুটী হুত্ৰা নিব্বত্তা.
কুক্কুটী ন চিরস্সেৰ অণ্ডানি ৰিজাযি, মজ্জারী আগন্ত্ৰা তানি অণ্ডানি খাদি. দুতিযম্পি ততিযম্পি খাদিযেৰ. কুক্কুটী চিন্তেসি – ‘‘তযো ৰারে মম অণ্ডানি খাদিত্ৰা ইদানি মম্পি খাদিতুকামাসী’’তি. ‘‘ইতো চুতা সপুত্তকং তং খাদিতুং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা ততো চুতা অরঞ্ঞে দীপিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরা মিগী হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্সা ৰিজাতকালে দীপিনী আগন্ত্ৰা তযো ৰারে পুত্তকে খাদি. মিগী মরণকালে ‘‘অযং মে তিক্খত্তুং পুত্তকে খাদিত্ৰা ইদানি মম্পি খাদিস্সতি, ইতো দানি চুতা এতং সপুত্তকং খাদিতুং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা ইতো চুতা যক্খিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি. দীপিনীপি তথেৰ ততো চুতা সাৰত্থিযং কুলধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি, সা ৰুদ্ধিপ্পত্তা দ্ৰারগামকে পতিকুলং অগমাসি, অপরভাগে চ পুত্তং ৰিজাযি. যক্খিনীপি তস্সা পিযসহাযিকাৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা ‘‘কুহিং মে সহাযিকা’’তি ‘‘অন্তোগব্ভে ৰিজাতা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুত্তং নু খো ৰিজাতা, উদাহু ধীতরন্তি পস্সিস্সামি ন’’ন্তি গব্ভং পৰিসিত্ৰা পস্সন্তী ৰিয দারকং গহেত্ৰা ¶ খাদিত্ৰা গতা. পুন দুতিযৰারেপি তথেৰ খাদি. ততিযৰারে ইতরা গরুভারা হুত্ৰা সামিকং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সামি, ইমস্মিং ঠানে একা যক্খিনী মম দ্ৰে পুত্তে খাদিত্ৰা গতা, ইদানি ¶ মম কুলগেহং গন্ত্ৰা ৰিজাযিস্সামী’’তি কুলগেহং গন্ত্ৰা ৰিজাযি.
তদা সা যক্খিনী উদকৰারং গতা হোতি. ৰেস্সৰণস্স হি যক্খিনিযো ৰারেন অনোতত্তদহতো সীসপরম্পরায উদকমাহরন্তি. তা চতুমাসচ্চযেনপি পঞ্চমাসচ্চযেনপি মুচ্চন্তি. অপরা যক্খিনিযো কিলন্তকাযা জীৰিতক্খযম্পি পাপুণন্তি. সা পন উদকৰারতো মুত্তমত্তাৰ ৰেগেন তং ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘কুহিং মে সহাযিকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘কুহিং নং পস্সিস্সসি, তস্সা ইমস্মিং ঠানে জাতজাতদারকে যক্খিনী আগন্ত্ৰা খাদতি, তস্মা কুলগেহং গতা’’তি. সা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা গচ্ছতু, ন মে মুচ্চিস্সতী’’তি ৰেরৰেগসমুস্সাহিতমানসা নগরাভিমুখী পক্খন্দি. ইতরাপি নামগ্গহণদিৰসে নং দারকং ন্হাপেত্ৰা নামং কত্ৰা, ‘‘সামি, ইদানি সকঘরং গচ্ছামা’’তি পুত্তমাদায সামিকেন সদ্ধিং ৰিহারমজ্ঝে গতমগ্গেন গচ্ছন্তী পুত্তং সামিকস্স দত্ৰা ৰিহারপোক্খরণিযা ন্হাত্ৰা সামিকে ন্হাযন্তে ¶ উত্তরিত্ৰা পুত্তস্স থঞ্ঞং পাযমানা ঠিতা যক্খিনিং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘সামি, ৰেগেন এহি, অযং সা যক্খিনী, ৰেগেন এহি, অযং সা যক্খিনী’’তি উচ্চাসদ্দং কত্ৰা যাৰ তস্স আগমনং ¶ সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী নিৰত্তেত্ৰা অন্তোৰিহারাভিমুখী পক্খন্দি.
তস্মিং সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেসি. সা পুত্তং তথাগতস্স পাদপিট্ঠে নিপজ্জাপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং মযা এস দিন্নো, পুত্তস্স মে জীৰিতং দেথা’’তি আহ. দ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থো সুমনদেৰো নাম যক্খিনিযা অন্তো পৰিসিতুং নাদাসি. সত্থা আনন্দত্থেরং আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, আনন্দ, তং যক্খিনিং পক্কোসাহী’’তি আহ. থেরো পক্কোসি. ইতরা ‘‘অযং, ভন্তে, আগচ্ছতী’’তি আহ. সত্থা ‘‘এতু, মা সদ্দমকাসী’’তি ৰত্ৰা তং আগন্ত্ৰা ঠিতং ‘‘কস্মা এৰং করোসি, সচে তুম্হে মাদিসস্স বুদ্ধস্স সম্মুখীভাৰং নাগমিস্সথ, অহিনকুলানং ৰিয অচ্ছফন্দনানং ৰিয কাকোলূকানং ৰিয চ কপ্পট্ঠিতিকং ৰো ৰেরং অভৰিস্স ¶ , কস্মা ৰেরং পটিৰেরং করোথ. ৰেরঞ্হি অৰেরেন উপসম্মতি, নো ৰেরেনা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন হি ৰেরেন ৰেরানি, সম্মন্তীধ কুদাচনং;
অৰেরেন চ সম্মন্তি, এস ধম্মো সনন্তনো’’তি.
তত্থ ন হি ৰেরেনাতি যথা হি খেল়সিঙ্ঘাণিকাদীহি অসুচীহি মক্খিতং ঠানং তেহেৰ অসুচীহি ধোৰন্তা সুদ্ধং ¶ নিগ্গন্ধং কাতুং ন সক্কোন্তি, অথ খো তং ঠানং ভিয্যোসোমত্তায অসুদ্ধতরঞ্চেৰ দুগ্গন্ধতরঞ্চ হোতি; এৰমেৰ অক্কোসন্তং পচ্চক্কোসন্তো পহরন্তং পটিপহরন্তো ৰেরেন ৰেরং ৰূপসমেতুং ন সক্কোতি, অথ খো ভিয্যো ভিয্যো ৰেরমেৰ করোতি. ইতি ৰেরানি নাম ৰেরেন কিস্মিঞ্চি কালে ন সম্মন্তি, অথ খো ৰড্ঢন্তিযেৰ. অৰেরেন চ সম্মন্তীতি যথা পন তানি খেল়াদীনি অসুচীনি ৰিপ্পসন্নেন উদকেন ধোৰিযমানানি নস্সন্তি, তং ঠানং সুদ্ধং হোতি সুগন্ধং; এৰমেৰ অৰেরেন খন্তিমেত্তোদকেন যোনিসো মনসিকারেন পচ্চৰেক্খণেন ৰেরানি ৰূপসম্মন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি অভাৰং গচ্ছন্তি. এস ধম্মো সনন্তনোতি এস অৰেরেন ৰেরূপসমনসঙ্খাতো পোরাণকো ধম্মো; সব্বেসং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰানং গতমগ্গোতি.
গাথাপরিযোসানে যক্খিনী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সম্পত্তপরিসাযপি ধম্মদেসনা সাত্থিকা অহোসি.
সত্থা ¶ তং ইত্থিং আহ – ‘‘এতিস্সা তৰ পুত্তং দেহী’’তি. ‘‘ভাযামি, ভন্তে’’তি. ‘‘মা ভাযি, নত্থি তে এতং নিস্সায পরিপন্থো’’তি আহ. সা তস্সা পুত্তমদাসি. সা তং চুম্বিত্ৰা আলিঙ্গেত্ৰা পুন মাতুযেৰ দত্ৰা রোদিতুং আরভি. অথ নং সত্থা ‘‘কিমেত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, অহং পুব্বে যথা ৰা তথা ৰা জীৰিকং কপ্পেন্তীপি কুচ্ছিপূরং নালত্থং, ইদানি কথং জীৰিস্সামী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘মা চিন্তযী’’তি সমস্সাসেত্ৰা তং ইত্থিমাহ – ‘‘ইমং নেত্ৰা ¶ অত্তনো গেহে নিৰাসাপেত্ৰা অগ্গযাগুভত্তেহি পটিজগ্গাহী’’তি. সা তং নেত্ৰা পিট্ঠিৰংসে পতিট্ঠাপেত্ৰা অগ্গযাগুভত্তেহি পটিজগ্গি, তস্সা ৰীহিপহরণকালে মুসলগ্গেন মুদ্ধং পহরন্তং ৰিয উপট্ঠাসি. সা সহাযিকং আমন্তেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কোমি, অঞ্ঞত্থ মং পতিট্ঠাপেহী’’তি ৰত্ৰা মুসলসালায উদকচাটিযং উদ্ধনে নিব্বকোসে সঙ্কারকূটে গামদ্ৰারে চাতি এতেসু ঠানেসু ¶ পতিট্ঠাপিতাপি ইধ মে মুসলেন সীসং ভিন্দন্তং ৰিয উপট্ঠাতি, ইধ দারকা উচ্ছিট্ঠোদকং ওতারেন্তি, ইধ সুনখা নিপজ্জন্তি, ইধ দারকা অসুচিং করোন্তি, ইধ কচৰরং ছড্ডেন্তি, ইধ গামদারকা লক্খযোগ্গং করোন্তীতি সব্বানি তানি পটিক্খিপি. অথ নং বহিগামে ৰিৰিত্তোকাসে পতিট্ঠাপেত্ৰা তত্থ তস্সা অগ্গযাগুভত্তাদীনি হরিত্ৰা পটিজগ্গি. সা যক্খিনী এৰং চিন্তেসি – ‘‘অযং মে সহাযিকা ইদানি বহূপকারা, হন্দাহং কিঞ্চি পটিগুণং করোমী’’তি. সা ‘‘ইমস্মিং সংৰচ্ছরে সুব্বুট্ঠিকা ভৰিস্সতি, থলট্ঠানে সস্সং করোহি, ইমস্মিং সংৰচ্ছরে দুব্বুট্ঠিকা ভৰিস্সতি, নিন্নট্ঠানেযেৰ সস্সং করোহী’’তি সহাযিকায আরোচেতি. সেসজনেহি কতসস্সং অতিউদকেন ৰা অনোদকেন ৰা নস্সতি, তস্সা অতিৰিয সম্পজ্জতি. অথ নং সেসজনা, ‘‘অম্ম, তযা কতসস্সং নেৰ অচ্চোদকেন, ন অনুদকেন নস্সতি, সুব্বুট্ঠিদুব্বুট্ঠিভাৰং ঞত্ৰা কম্মং করোসি, কিং নু খো এত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্হাকং সহাযিকা যক্খিনী সুব্বুট্ঠিদুব্বুট্ঠিভাৰং ¶ আচিক্খতি, মযং তস্সা ৰচনেন থলেসু নিন্নেসু সস্সানি করোম, তেন নো সম্পজ্জতি. কিং ন পস্সথ? নিবদ্ধং অম্হাকং গেহতো যাগুভত্তাদীনি হরিযমানানি, তানি এতিস্সা হরীযন্তি, তুম্হেপি এতিস্সা অগ্গযাগুভত্তাদীনি হরথ, তুম্হাকম্পি কম্মন্তে ওলোকেস্সতী’’তি. অথস্সা সকলনগরৰাসিনো সক্কারং করিংসু. সাপি ততো পট্ঠায সব্বেসং কম্মন্তে ওলোকেন্তী লাভগ্গপ্পত্তা অহোসি মহাপরিৰারা. সা অপরভাগে অট্ঠ সলাকভত্তানি পট্ঠপেসি. তানি যাৰজ্জকালা দীযন্তিযেৰাতি.
কাল়যক্খিনীৰত্থু চতুত্থং.
৫. কোসম্বকৰত্থু
পরে ¶ চ ন ৰিজানন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসম্বকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
কোসম্বিযঞ্হি ঘোসিতারামে পঞ্চসতপঞ্চসতপরিৰারা দ্ৰে ভিক্খূ ৰিহরিংসু ৰিনযধরো চ ধম্মকথিকো চ. তেসু ধম্মকথিকো একদিৰসং ¶ সরীরৰলঞ্জং কত্ৰা উদককোট্ঠকে আচমনউদকাৰসেসং ভাজনে ঠপেত্ৰাৰ নিক্খমি. পচ্ছা ৰিনযধরো তত্থ ¶ পৰিট্ঠো তং উদকং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা ইতরং পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো, তযা উদকং ঠপিত’’ন্তি? ‘‘আম, আৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেত্থ আপত্তিভাৰং ন জানাসী’’তি? ‘‘আম, ন জানামী’’তি. ‘‘হোতি, আৰুসো, এত্থ আপত্তী’’তি. ‘‘তেন হি পটিকরিস্সামি ন’’ন্তি. ‘‘সচে পন তে, আৰুসো, অসঞ্চিচ্চ অস্সতিযা কতং, নত্থি আপত্তী’’তি. সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি অহোসি. ৰিনযধরোপি অত্তনো নিস্সিতকানং ‘‘অযং ধম্মকথিকো আপত্তিং আপজ্জমানোপি ন জানাতী’’তি আরোচেসি. তে তস্স নিস্সিতকে দিস্ৰা ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো আপত্তিং আপজ্জিত্ৰাপি আপত্তিভাৰং ন জানাতী’’তি আহংসু. তে গন্ত্ৰা অত্তনো উপজ্ঝাযস্স আরোচেসুং. সো এৰমাহ – ‘‘অযং ৰিনযধরো পুব্বে অনাপত্তীতি ৰত্ৰা ইদানি আপত্তীতি ৰদতি, মুসাৰাদী এসো’’তি. তে গন্ত্ৰা ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো মুসাৰাদী’’তি আহংসু. তে এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং ৰড্ঢযিংসু. কতো ৰিনযধরো ওকাসং লভিত্ৰা ধম্মকথিকস্স আপত্তিযা অদস্সনে উক্খেপনীযকম্মমকাসি. ততো পট্ঠায তেসং পচ্চযদাযকা উপট্ঠাকাপি দ্ৰে কোট্ঠাসা অহেসুং, ওৰাদপটিগ্গাহকা ভিক্খুনিযোপি আরক্খদেৰতাপি তাসং সন্দিট্ঠসম্ভত্তা আকাসট্ঠদেৰতাপীতি যাৰ ব্রহ্মলোকা সব্বেপি পুথুজ্জনা দ্ৰে পক্খা অহেসুং. চাতুমহারাজিকং আদিং কত্ৰা যাৰ অকনিট্ঠভাৰনা পন একনিন্নাদং কোলাহলং অগমাসি.
অথেকো অঞ্ঞতরো ভিক্খু তথাগতমুপসঙ্কমিত্ৰা উক্খেপকানং ৰিনযধরঅন্তেৰাসিকানং ‘‘ধম্মিকেনেৰাযং ৰিনযকম্মেন উক্খিত্তো’’তি লদ্ধিঞ্চ, উক্খিত্তানুৰত্তকানং ¶ ধম্মকথিকঅন্তেৰাসিকানং পন ‘‘অধম্মিকেনেৰ কম্মেন উক্খিত্তো’’তি লদ্ধিঞ্চ, উক্খেপকেহি ৰারিযমানানম্পি চ তেসং তং অনুপরিৰারেত্ৰা ৰিচরণভাৰঞ্চ আরোচেসি ভগৰা ‘‘সমগ্গা কির হোন্তূ’’তি দ্ৰে ৰারে পেসেত্ৰা ‘‘ন ইচ্ছন্তি, ভন্তে, সমগ্গা ভৰিতু’’ন্তি সুত্ৰা ততিযৰারে ‘‘ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা উক্খেপকানং উক্খেপনে, ইতরেসঞ্চ আপত্তিযা অদস্সনে আদীনৰং কথেত্ৰা পুন তেসং তত্থেৰ ¶ একসীমাযং উপোসথাদীনি ¶ অনুজানিত্ৰা ভত্তগ্গাদীসু ভণ্ডনজাতানং ‘‘আসনন্তরিকায নিসীদিতব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ৪৫৬) ভত্তগ্গে ৰত্তং পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘ইদানিপি ভণ্ডনজাতাৰ ৰিহরন্তী’’তি সুত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডন’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভণ্ডনকলহৰিগ্গহৰিৰাদা নামেতে অনত্থকারকা. কলহং নিস্সায হি লটুকিকাপি সকুণিকা হত্থিনাগং জীৰিতক্খযং পাপেসী’’তি লটুকিকজাতকং (জা. ১.৫.৩৯ আদযো) কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সমগ্গা হোথ, মা ৰিৰদথ. ৰিৰাদং নিস্সায হি অনেকসতসহস্সা ৰট্টকাপি জীৰিতক্খযং পত্তা’’তি ৰট্টকজাতকং (জা. ১.১.১১৮) কথেসি. এৰম্পি তেসু ভগৰতো ৰচনং অনাদিযন্তেসু অঞ্ঞতরেন ধম্মৰাদিনা তথাগতস্স ৰিহেসং অনিচ্ছন্তেন ‘‘আগমেতু, ভন্তে ভগৰা, ধম্মসামি, অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে ভগৰা, দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুত্তো ¶ ৰিহরতু, মযমেৰ তেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি (মহাৰ. ৪৫৭; ম. নি. ৩.২৩৬) ৰুত্তে অতীতং আহরি –
ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো নাম কাসিরাজা অহোসি. ব্রহ্মদত্তেন দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো রজ্জং অচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন ৰসন্তস্স পিতুনো মারিতভাৰঞ্চেৰ দীঘাৰুকুমারেন অত্তনো জীৰিতে দিন্নে ততো পট্ঠায তেসং সমগ্গভাৰঞ্চ কথেত্ৰা ‘‘তেসঞ্হি নাম, ভিক্খৰে, রাজূনং আদিন্নদণ্ডানং আদিন্নসত্থানং এৰরূপং খন্তিসোরচ্চং ভৰিস্সতি. ইধ খো তং, ভিক্খৰে, সোভেথ, যং তুম্হে এৰং স্ৰাখাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিতা সমানা খমা চ ভৰেয্যাথ সোরতা চা’’তি ওৰদিত্ৰাপি নেৰ তে সমগ্গে কাতুং অসক্খি. সো তায আকিণ্ণৰিহারতায উক্কণ্ঠিতো ‘‘অহং খো ইদানি আকিণ্ণো দুক্খং ৰিহরামি, ইমে চ ভিক্খূ মম ৰচনং ন করোন্তি. যংনূনাহং এককোৰ গণম্হা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা অনপলোকেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং এককোৰ অত্তনো পত্তচীৰরমাদায বালকলোণকগামং গন্ত্ৰা তত্থ ভগুত্থেরস্স একচারিকৰত্তং কথেত্ৰা পাচিনৰংসমিগদাযে তিণ্ণং কুলপুত্তানং সামগ্গিযানিসংসং কথেত্ৰা যেন ¶ পালিলেয্যকং ¶ অত্থি, তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা পালিলেয্যকং উপনিস্সায রক্খিতৰনসণ্ডে ভদ্দসালমূলে পালিলেয্যকেন হত্থিনা উপট্ঠিযমানো ফাসুকং ৰস্সাৰাসং ৰসি.
কোসম্বিৰাসিনোপি খো উপাসকা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং অপস্সন্তা ‘‘কুহিং, ভন্তে, সত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পালিলেয্যকৰনসণ্ডং গতো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হে সমগ্গে কাতুং ৰাযমি, মযং পন ন সমগ্গা অহুম্হা’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে, তুম্হে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তস্মিং সামগ্গিং করোন্তে সমগ্গা নাহুৰত্থা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি. ‘‘মনুস্সা ইমে ¶ সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তস্মিং সামগ্গিং করোন্তেপি সমগ্গা ন জাতা, মযং ইমে নিস্সায সত্থারং দট্ঠুং ন লভিম্হা, ইমেসং নেৰ আসনং দস্সাম, ন অভিৰাদনাদীনি করিস্সামা’’তি ততো পট্ঠায তেসং সামীচিমত্তম্পি ন করিংসু. তে অপ্পাহারতায সুস্সমানা কতিপাহেনেৰ উজুকা হুত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং অচ্চযং দেসেত্ৰা খমাপেত্ৰা ‘‘উপাসকা মযং সমগ্গা জাতা, তুম্হেপি নো পুরিমসদিসা হোথা’’তি আহংসু. ‘‘খমাপিতো পন ৰো, ভন্তে, সত্থা’’তি. ‘‘ন খমাপিতো, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি সত্থারং খমাপেথ, সত্থু খমাপিতকালে মযম্পি তুম্হাকং পুরিমসদিসা ভৰিস্সামা’’তি. তে অন্তোৰস্সভাৰেন সত্থু সন্তিকং গন্তুং অৰিসহন্তা দুক্খেন তং অন্তোৰস্সং ৰীতিনামেসুং. সত্থা পন তেন হত্থিনা উপট্ঠিযমানো সুখং ৰসি. সোপি হি হত্থিনাগো গণং পহায ফাসুৰিহারত্থাযেৰ ¶ তং ৰনসণ্ডং পাৰিসি.
যথাহ – ‘‘অহং খো আকিণ্ণো ৰিহরামি হত্থীহি হত্থীনীহি হত্থিকলভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদামি, ওভগ্গোভগ্গঞ্চ মে সাখাভঙ্গং খাদন্তি, আৰিলানি চ পানীযানি পিৰামি, ওগাহা চস্স মে উত্তিণ্ণস্স হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি, যংনূনাহং একোৰ গণম্হা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি (মহাৰ. ৪৬৭; উদা. ৩৫). অথ খো সো হত্থিনাগো যূথা অপক্কম্ম যেন পালিলেয্যকং রক্খিতৰনসণ্ডং ভদ্দসালমূলং, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পন ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ওলোকেন্তো অঞ্ঞং কিঞ্চি অদিস্ৰা ভদ্দসালমূলং পাদেনেৰ পহরন্তো তচ্ছেত্ৰা সোণ্ডায সাখং গহেত্ৰা সম্মজ্জি. ততো পট্ঠায সোণ্ডায ¶ ঘটং গহেত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেতি, উণ্হোদকেন অত্থে সতি উণ্হোদকং পটিযাদেতি. কথং? হত্থেন কট্ঠানি ঘংসিত্ৰা অগ্গিং সম্পাদেতি, তত্থ দারূনি পক্খিপন্তো অগ্গিং জালেত্ৰা তত্থ পাসাণে পক্খিপিত্ৰা পচিত্ৰা দারুদণ্ডকেন পৰট্টেত্ৰা পরিচ্ছিন্নায খুদ্দকসোণ্ডিকায খিপতি, ততো হত্থং ওতারেত্ৰা উদকস্স তত্তভাৰং জানিত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দতি. সত্থা ‘‘উদকং তে তাপিতং পালিলেয্যকা’’তি ৰত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ন্হাযতি ¶ . অথস্স নানাৰিধানি ফলানি আহরিত্ৰা দেতি. যদা পন সত্থা গামং পিণ্ডায পৰিসতি, তদা সত্থু পত্তচীৰরমাদায কুম্ভে পতিট্ঠপেত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছতি. সত্থা গামূপচারং পত্ৰা ‘‘পালিলেয্যক ইতো পট্ঠায তযা গন্তুং ন সক্কা, আহার মে পত্তচীৰর’’ন্তি আহরাপেত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. সোপি যাৰ সত্থু নিক্খমনা তত্থেৰ ঠত্ৰা আগমনকালে পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰসনট্ঠানে ওতারেত্ৰা ৰত্তং দস্সেত্ৰা সাখায বীজতি, রত্তিং ৰাল়মিগপরিপন্থনিৰারণত্থং মহন্তং দণ্ডং সোণ্ডায গহেত্ৰা ‘‘সত্থারং রক্খিস্সামী’’তি যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰনসণ্ডস্স অন্তরন্তরেন ৰিচরতি, ততো ¶ পট্ঠাযযেৰ কির সো ৰনসণ্ডো পালিলেয্যকরক্খিতৰনসণ্ডো নাম জাতো. অরুণে উগ্গতে মুখোদকদানং আদিং কত্ৰা তেনেৰূপাযেন সব্বৰত্তানি করোতি.
অথেকো মক্কটো তং হত্থিং উট্ঠায সমুট্ঠায দিৰসে দিৰসে তথাগতস্স আভিসমাচারিকং করোন্তং দিস্ৰা ‘‘অহম্পি কিঞ্চিদেৰ করিস্সামী’’তি ৰিচরন্তো একদিৰসং নিম্মক্খিকং দণ্ডকমধুং দিস্ৰা দণ্ডকং ভঞ্জিত্ৰা দণ্ডকেনেৰ সদ্ধিং মধুপটলং সত্থু সন্তিকং আহরিত্ৰা কদলিপত্তং ছিন্দিত্ৰা তত্থ ঠপেত্ৰা অদাসি ¶ . সত্থা গণ্হি. মক্কটো ‘‘করিস্সতি নু খো পরিভোগং ন করিস্সতী’’তি ওলোকেন্তো গহেত্ৰা নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো’’তি চিন্তেত্ৰা দণ্ডকোটিযং গহেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা উপধারেন্তো অণ্ডকানি দিস্ৰা তানি সণিকং অপনেত্ৰা পুন অদাসি. সত্থা পরিভোগমকাসি. সো তুট্ঠমানসো তং তং সাখং গহেত্ৰা নচ্চন্তোৰ অট্ঠাসি. অথস্স গহিতসাখাপি অক্কন্তসাখাপি ভিজ্জিংসু. সো একস্মিং খাণুমত্থকে পতিত্ৰা নিৰিট্ঠগত্তো সত্থরি পসন্নেনেৰ চিত্তেন ¶ কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি, অচ্ছরাসহস্সপরিৰারো মক্কটদেৰপুত্তো নাম অহোসি.
তথাগতস্স তত্থ হত্থিনাগেন উপট্ঠিযমানস্স ৰসনভাৰো সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. সাৰত্থিনগরতো ‘‘অনাথপিণ্ডিকো ৰিসাখা চ মহাউপাসিকা’’তিএৰমাদীনি মহাকুলানি আনন্দত্থেরস্স সাসনং পহিণিংসু ‘‘সত্থারং নো, ভন্তে, দস্সেথা’’তি. দিসাৰাসিনোপি পঞ্চসতা ভিক্খূ ৰুট্ঠৰস্সা আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘চিরস্সুতা নো, আৰুসো আনন্দ, ভগৰতো সম্মুখা ধম্মী কথা, সাধু মযং, আৰুসো আনন্দ, লভেয্যাম ভগৰতো সম্মুখা ধম্মিং কথং সৰনাযা’’তি যাচিংসু. থেরো তে ভিক্খূ আদায তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘তেমাসং একৰিহারিনো তথাগতস্স সন্তিকং এত্তকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং উপসঙ্কমিতুং ¶ অযুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তে ভিক্খূ বহি ঠপেত্ৰা এককোৰ সত্থারং উপসঙ্কমি. পালিলেয্যকো তং দিস্ৰা দণ্ডমাদায পক্খন্দি. সত্থা ওলোকেত্ৰা অপেহি ‘‘অপেহি পালিলেয্যক, মা নিৰারযি, বুদ্ধুপট্ঠাকো এসো’’তি আহ. সো তত্থেৰ দণ্ডং ছড্ডেত্ৰা পত্তচীৰরপটিগ্গহণং আপুচ্ছি. থেরো নাদাসি. নাগো ‘‘সচে উগ্গহিতৰত্তো ভৰিস্সতি, সত্থু নিসীদনপাসাণফলকে অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেস্সতী’’তি চিন্তেসি. থেরো পত্তচীৰরং ভূমিযং ঠপেসি. ৰত্তসম্পন্না হি গরূনং আসনে ৰা সযনে ৰা অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেন্তি.
থেরো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা ‘‘আনন্দ, একোৰ আগতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘কহং পনেতে’’তি ৰত্ৰা ¶ ‘‘তুম্হাকং চিত্তং অজানন্তো বহি ঠপেত্ৰা আগতোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘পক্কোসাহি নে’’তি আহ. থেরো তথা অকাসি. তে ভিক্খূ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেহি ভিক্খূহি, ‘‘ভন্তে ভগৰা, হি বুদ্ধসুখুমালো চেৰ খত্তিযসুখুমালো চ, তুম্হেহি তেমাসং এককেহি তিট্ঠন্তেহি নিসীদন্তেহি চ দুক্করং কতং, ৰত্তপটিৰত্তকারকোপি মুখোদকাদিদাযকোপি নাহোসি মঞ্ঞে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, পালিলেয্যকহত্থিনা মম সব্বকিচ্চানি কতানি. এৰরূপঞ্হি সহাযং লভন্তেন ¶ একতোৰ ৰসিতুং যুত্তং, অলভন্তস্স একচারিকভাৰোৰ ¶ সেয্যো’’তি ৰত্ৰা ইমা নাগৰগ্গে তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি,
চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.
‘‘নো চে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায,
একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো.
‘‘একস্স চরিতং সেয্যো,
নত্থি বালে সহাযতা;
একো চরে ন চ পাপানি কযিরা,
অপ্পোস্সুক্কো মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো’’তি. (মহাৰ. ৪৬৪; ম. নি. ৩.২৩৭; ধ. প. ৩২৮-৩৩০; সু. নি. ৪৫-৪৬);
গাথাপরিযোসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. আনন্দত্থেরোপি অনাথপিণ্ডিকাদীহি পেসিতসাসনং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অনাথপিণ্ডিকপ্পমুখা তে পঞ্চ অরিযসাৰককোটিযো তুম্হাকং আগমনং পচ্চাসীসন্তী’’তি আহ. সত্থা ‘‘তেন হি গণ্হাহি পত্তচীৰর’’ন্তি পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা নিক্খমি. নাগো গন্ত্ৰা গতমগ্গে তিরিযং অট্ঠাসি. ‘‘কিং করোতি, ভন্তে, নাগো’’তি? ‘‘তুম্হাকং, ভিক্খৰে, ভিক্খং দাতুং পচ্চাসীসতি, দীঘরত্তং খো পনাযং ¶ ময্হং উপকারকো, নাস্স চিত্তং কোপেতুং ৰট্টতি, নিৰত্তথ, ভিক্খৰে’’তি সত্থা ভিক্খূ গহেত্ৰা ¶ নিৰত্তি. হত্থীপি ৰনসণ্ডং পৰিসিত্ৰা পনসকদলিফলাদীনি নানাফলানি সংহরিত্ৰা রাসিং কত্ৰা পুনদিৰসে ভিক্খূনং অদাসি. পঞ্চসতা ভিক্খূ সব্বানি খেপেতুং নাসক্খিংসু. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সত্থা পত্তচীৰরং গাহেত্ৰা নিক্খমি. নাগো ভিক্খূনং অন্তরন্তরেন গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো তিরিযং অট্ঠাসি. ‘‘কিং করোতি, ভন্তে, নাগো’’তি? ‘‘অযঞ্হি ভিক্খৰে, তুম্হে পেসেত্ৰা মং নিৰত্তেতুকামো’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘পালিলেয্যক, ইদং পন ¶ মম অনিৰত্তগমনং, তৰ ইমিনা অত্তভাৰেন ঝানং ৰা ৰিপস্সনং ৰা মগ্গফলং ৰা নত্থি, তিট্ঠ ত্ৰ’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা নাগো মুখে সোণ্ডং পক্খিপিত্ৰা রোদন্তো পচ্ছতো পচ্ছতো অগমাসি. সো হি সত্থারং নিৰত্তেতুং লভন্তো তেনেৰ নিযামেন যাৰজীৰং পটিজগ্গেয্য, সত্থা পন তং গামূপচারং পত্ৰা ‘‘পালিলেয্যক ইতো পট্ঠায তৰ অভূমি, মনুস্সাৰাসো সপরিপন্থো, তিট্ঠ ত্ৰ’’ন্তি আহ. সো রোদমানো তত্থেৰ ঠত্ৰা সত্থরি চক্খুপথং ৰিজহন্তে হদযেন ফলিতেন কালং কত্ৰা সত্থরি পসাদেন তাৰতিংসভৰনে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে অচ্ছরাসহস্সমজ্ঝে নিব্বত্তি, পালিলেয্যকদেৰপুত্তোযেৰস্স নামং অহোসি.
সত্থাপি অনুপুব্বেন জেতৰনং অগমাসি. কোসম্বকা ভিক্খূ ¶ ‘‘সত্থা কির সাৰত্থিং আগতো’’তি সুত্ৰা সত্থারং খমাপেতুং তত্থ অগমংসু. কোসলরাজা ‘‘তে কির কোসম্বকা ভণ্ডনকারকা ভিক্খূ আগচ্ছন্তী’’তি সুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তেসং মম ৰিজিতং পৰিসিতুং ন দস্সামী’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, সীলৰন্তা এতে ভিক্খূ, কেৰলং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদেন মম ৰচনং ন গণ্হিংসু, ইদানি মং খমাপেতুং আগচ্ছন্তি, আগচ্ছন্তু মহারাজা’’তি. অনাথপিণ্ডিকোপি ‘‘অহং, ভন্তে, তেসং ৰিহারং পৰিসিতুং ন দস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ ভগৰতা পটিক্খিত্তো তুণ্হী অহোসি. সাৰত্থিযং অনুপ্পত্তানং পন তেসং ভগৰা একমন্তে ৰিৰিত্তং কারাপেত্ৰা সেনাসনং দাপেসি. অঞ্ঞে ভিক্খূ তেহি সদ্ধিং নেৰ একতো নিসীদন্তি, ন তিট্ঠন্তি, আগতাগতা সত্থারং পুচ্ছন্তি – ‘‘কতমেতে, ভন্তে, ভণ্ডনকারকা কোসম্বকা ভিক্খূ’’তি? সত্থা ‘‘এতে’’তি দস্সেতি. ‘‘এতে কির তে, এতে কির তে’’তি আগতাগতেহি অঙ্গুলিকা দস্সিযমানা লজ্জায সীসং উক্খিপিতুং অসক্কোন্তা ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং খমাপেসুং. সত্থা ‘‘ভারিযং ৰো, ভিক্খৰে, কতং, তুম্হে হি নাম মাদিসস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা মযি সামগ্গিং করোন্তে মম ৰচনং ন করিত্থ, পোরাণকপণ্ডিতাপি ৰজ্ঝপ্পত্তানং মাতাপিতূনং ওৰাদং ¶ সুত্ৰা তেসু জীৰিতা ৰোরোপিযমানেসুপি তং অনতিক্কমিত্ৰা পচ্ছা দ্ৰীসু রট্ঠেসু রজ্জং কারযিংসূ’’তি ৰত্ৰা পুনদেৰ ¶ কোসম্বিকজাতকং (জা. ১.৯.১০ আদযো) কথেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, দীঘাৰুকুমারো মাতাপিতূসু ¶ জীৰিতা ৰোরোপিযমানেসুপি তেসং ওৰাদং অনতিক্কমিত্ৰা পচ্ছা ব্রহ্মদত্তস্স ধীতরং লভিত্ৰা দ্ৰীসু কাসিকোসলরট্ঠেসু রজ্জং কারেসি, তুম্হেহি পন মম ৰচনং অকরোন্তেহি ভারিযং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পরে চ ন ৰিজানন্তি, মযমেত্থ যমামসে;
যে চ তত্থ ৰিজানন্তি, ততো সম্মন্তি মেধগা’’তি.
তত্থ পরেতি পণ্ডিতে ঠপেত্ৰা ততো অঞ্ঞে ভণ্ডনকারকা পরে নাম. তে তত্থ সঙ্ঘমজ্ঝে কোলাহলং করোন্তা ‘‘মযং যমামসে উপরমাম ৰিনস্সাম সততং সমিতং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ন ৰিজানন্তি. যে চ তত্থ ৰিজানন্তীতি যে তত্থ পণ্ডিতা ‘‘মযং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ৰিজানন্তি. ততো সম্মন্তি মেধগাতি এৰঞ্হি তে জানন্তা যোনিসোমনসিকারং উপ্পাদেত্ৰা মেধগানং কলহানং ৰূপসমায পটিপজ্জন্তি. অথ নেসং তায পটিপত্তিযা তে মেধগা সম্মন্তীতি. অথ ৰা পরে চাতি পুব্বে মযা ‘‘মা, ভিক্খৰে, ভণ্ডন’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা ওৰদিযমানাপি মম ওৰাদস্স অপটিগ্গহণেন অতিক্কমনেন অমামকা ¶ পরে নাম. ‘‘মযং ছন্দাদিৰসেন মিচ্ছাগাহং গহেত্ৰা এত্থ সঙ্ঘমজ্ঝে যমামসে ভণ্ডনাদীনং ৰুদ্ধিযা ৰাযমামা’’তি ন ৰিজানন্তি. ইদানি পন যোনিসো পচ্চৰেক্খমানা তত্থ তুম্হাকং অন্তরে যে চ পণ্ডিতপুরিসা ‘‘পুব্বে মযং ছন্দাদিৰসেন ৰাযমন্তা অযোনিসো পটিপন্না’’তি ৰিজানন্তি, ততো তেসং সন্তিকা তে পণ্ডিতপুরিসে নিস্সায ইমে দানি কলহসঙ্খাতা মেধগা সম্মন্তীতি অযমেত্থ অত্থোতি.
গাথাপরিযোসানে সম্পত্তভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীসু পতিট্ঠহিংসূতি.
কোসম্বকৰত্থু পঞ্চমং.
৬. মহাকাল়ত্থেরৰত্থু
সুভানুপস্সিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সেতব্যনগরং উপনিস্সায সিংসপাৰনে ৰিহরন্তো চূল়কাল়মহাকাল়ে আরব্ভ কথেসি.
সেতব্যনগরৰাসিনো ¶ হি চূল়কাল়ো, মজ্ঝিমকাল়ো, মহাকাল়োতি তযো ভাতরো কুটুম্বিকা ¶ . তেসু জেট্ঠকনিট্ঠা দিসাসু ৰিচরিত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আহরন্তি, মজ্ঝিমকাল়ো আভতং ৰিক্কিণাতি. অথেকস্মিং সমযে তে উভোপি ভাতরো ¶ পঞ্চহি সকটসতেহি নানাভণ্ডং গহেত্ৰা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সাৰত্থিযা চ জেতৰনস্স চ অন্তরে সকটানি মোচযিংসু. তেসু মহাকাল়ো সাযন্হসমযে মালাগন্ধাদিহত্থে সাৰত্থিৰাসিনো অরিযসাৰকে ধম্মস্সৰনায গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘কুহিং ইমে গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা কনিট্ঠং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, তেসু সকটেসু অপ্পমত্তো হোহি, অহং ধম্মং সোতুং গচ্ছামী’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি. সত্থা তং দিস্ৰা তস্স অজ্ঝাসযৰসেন অনুপুব্বিং কথং কথেন্তো দুক্খক্খন্ধসুত্তাদিৰসেন (ম. নি. ১.১৬৩ আদযো) অনেকপরিযাযেন কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা মহাকাল়ো ‘‘সব্বং কির পহায গন্তব্বং, পরলোকং গচ্ছন্তং নেৰ ভোগা, ন ঞাতকা চ অনুগচ্ছন্তি, কিং মে ঘরাৰাসেন পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা মহাজনে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তে সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সত্থারা ‘‘নত্থি তে কোচি অপলোকেতব্বো’’তি ৰুত্তে, ‘‘কনিট্ঠো মে, ভন্তে, অত্থী’’তি ৰত্ৰা তেন হি ‘‘অপলোকেহি ন’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা কনিট্ঠং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, ইমং সব্বং সাপতেয্যং পটিপজ্জাহী’’তি আহ. ‘‘তুম্হে ¶ পন কিং করিস্সথ ভাতিকা’’তি? ‘‘অহং সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. সো তং নানপ্পকারেহি যাচিত্ৰা নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো ‘‘সাধু, সামি, যথা অজ্ঝাসযং করোথা’’তি আহ. মহাকাল়ো গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. ‘‘অহং ভাতিকং গহেত্ৰাৰ উপ্পব্বজিস্সামী’’তি চূল়কাল়োপি পব্বজি. অপরভাগে মহাকাল়ো উপসম্পদং লভিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সাসনে ধুরানি পুচ্ছিত্ৰা সত্থারা দ্ৰীসু ধুরেসু কথিতেসু ‘‘অহং, ভন্তে, মহল্লককালে পব্বজিতত্তা গন্থধুরং পূরেতুং ন সক্খিস্সামি, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামী’’তি যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সোসানিকধুতঙ্গং সমাদায পঠমযামাতিক্কন্তে সব্বেসু নিদ্দং ওক্কন্তেসু সুসানং গন্ত্ৰা পচ্চূসকালে সব্বেসু অনুট্ঠিতেসুযেৰ ৰিহারং আগচ্ছতি.
অথেকা ¶ সুসানগোপিকা কালী নাম ছৰডাহিকা থেরস্স ঠিতট্ঠানং নিসিন্নট্ঠানং চঙ্কমিতট্ঠানঞ্চ দিস্ৰা ‘‘কো নু খো ইধাগচ্ছতি, পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি পরিগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তী একদিৰসং সুসানকুটিকাযমেৰ দীপং জালেত্ৰা পুত্তধীতরো আদায গন্ত্ৰা একমন্তে নিলীযমানা মজ্ঝিমযামে থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অয্যো, নো, ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে ৰিহরতী’’তি আহ. ‘‘আম, উপাসিকে’’তি. ‘‘ভন্তে, সুসানে ৰিহরন্তেহি ¶ নাম ৰত্তং উগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি. থেরো ‘‘কিং পন মযং তযা কথিতৰত্তে ৰত্তিস্সামা’’তি অৰত্ৰা ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি উপাসিকে’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, সোসানিকেহি নাম ¶ সুসানে ৰসনভাৰো সুসানগোপকানঞ্চ ৰিহারে মহাথেরস্স চ গামভোজকস্স চ কথেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘থেরো কিং কারণা’’তি? ‘‘কতকম্মা চোরা ধনসামিকেহি পদানুপদং অনুবদ্ধা সুসানে ভণ্ডকং ছড্ডেত্ৰা পলাযন্তি, অথ মনুস্সা সোসানিকানং পরিপন্থং করোন্তি, এতেসং পন কথিতে ‘মযং ইমস্স ভদ্দন্তস্স এত্তকং নাম কালং এত্থ ৰসনভাৰং জানাম, অচোরো এসো’তি উপদ্দৰং নিৰারেন্তি. তস্মা এতেসং কথেতুং ৰট্টতী’’তি.
‘‘থেরো অঞ্ঞং কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, সুসানে ৰসন্তেন নাম অয্যেন মচ্ছমংসতিলপিট্ঠতেলগুল়াদীনি ৰজ্জেতব্বানি, দিৰা ন নিদ্দাযিতব্বং, কুসীতেন ন ভৰিতব্বং, আরদ্ধৰীরিযেন ভৰিতব্বং, অসঠেন অমাযাৰিনা হুত্ৰা কল্যাণজ্ঝাসযেন ভৰিতব্বং, সাযং সব্বেসু সুত্তেসু ৰিহারতো আগন্তব্বং, পচ্চূসকালে সব্বেসু অনুট্ঠিতেসুযেৰ ৰিহারং গন্তব্বং. সচে, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে এৰং ৰিহরন্তো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পাপেতুং সক্খিস্সতি, সচে মতসরীরং আনেত্ৰা ছড্ডেন্তি, অহং কম্বলকূটাগারং আরোপেত্ৰা গন্ধমালাদীহি সক্কারং কত্ৰা সরীরকিচ্চং করিস্সামি. নো চে সক্খিস্সতি, চিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা সঙ্কুনা আকড্ঢিত্ৰা বহি ¶ খিপিত্ৰা ফরসুনা কোট্টেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা অগ্গিম্হি পক্খিপিত্ৰা ঝাপেস্সামী’’তি আহ. অথ নং থেরো ‘‘সাধু ভদ্দে, একং পন রূপারম্মণং দিস্ৰা ময্হং কথেয্যাসী’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি পচ্চস্সোসি. থেরো যথাজ্ঝাসযেন সুসানে সমণধম্মং করোতি. চূল়কাল়ত্থেরো ¶ পন উট্ঠায সমুট্ঠায ঘরাৰাসং চিন্তেতি, পুত্তদারং অনুস্সরতি. ‘‘ভাতিকো মে অতিভারিযং কম্মং করোতী’’তি চিন্তেতি.
অথেকা কুলধীতা তংমুহুত্তসমুট্ঠিতেন ব্যাধিনা সাযন্হসমযে অমিলাতা অকিলন্তা কালমকাসি. তমেনং ঞাতকাদযো দারুতেলাদীহি সদ্ধিং সাযং সুসানং নেত্ৰা সুসানগোপিকায ‘‘ইমং ঝাপেহী’’তি ভতিং দত্ৰা নিয্যাদেত্ৰা পক্কমিংসু. সা তস্সা পারুতৰত্থং অপনেত্ৰা তংমুহুত্তমতং পীণিতপীণিতং সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং দিস্ৰা, ‘‘ইমং অয্যস্স দস্সেতুং পতিরূপং আরম্মণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰরূপং নাম আরম্মণং অত্থি, ওলোকেথ অয্যা’’তি আহ. থেরো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পারুপনং নীহরাপেত্ৰা পাদতলতো যাৰ কেসগ্গা ওলোকেত্ৰা ‘‘অতিপীণিতমেতং ¶ রূপং সুৰণ্ণৰণ্ণং অগ্গিম্হি নং পক্খিপিত্ৰা মহাজালাহি গহিতমত্তকালে ময্হং আরোচেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা সকট্ঠানমেৰ গন্ত্ৰা নিসীদি. সা তথা কত্ৰা থেরস্স আরোচেসি. থেরো গন্ত্ৰা ওলোকেসি. জালায পহটপহটট্ঠানং কবরগাৰিযা ৰিয সরীরৰণ্ণং অহোসি, পাদা নমিত্ৰা ওলম্বিংসু, হত্থা পটিকুটিংসু, ঊরুনলাটং নিচ্চম্মং অহোসি ¶ . থেরো ‘‘ইদং সরীরং ইদানেৰ ওলোকেন্তানং অপরিযন্তকরং হুত্ৰা ইদানেৰ খযং পত্তং ৰযং পত্ত’’ন্তি রত্তিট্ঠানং গন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা খযৰযং সম্পস্সমানো –
‘‘অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা, উপ্পাদৰযধম্মিনো;
উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, তেসং ৰূপসমো সুখো’’তি. (দী. নি. ২.২২১, ২৭২; সং. নি. ১.১৮৬; ২.১৪৩; জা. ১.১.৯৫) –
গাথং ৰত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
তস্মিং অরহত্তং পত্তে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরমানো সেতব্যং গন্ত্ৰা সিংসপাৰনং পাৰিসি. চূল়কাল়স্স ভরিযাযো ‘‘সত্থা কির অনুপ্পত্তো সিংসপাৰন’’ন্তি সুত্ৰা ‘‘অম্হাকং সামিকং গণ্হিস্সামা’’তি পেসেত্ৰা সত্থারং নিমন্তাপেসুং. বুদ্ধানং পন অপরিচিণ্ণট্ঠানে আসনপঞ্ঞত্তিং আচিক্খন্তেন একেন ভিক্খুনা পঠমতরং গন্তুং ৰট্টতি. বুদ্ধানঞ্হি মজ্ঝিমট্ঠানে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা তস্স দক্খিণতো ¶ সারিপুত্তত্থেরস্স, ৰামতো ¶ মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স, ততো পট্ঠায উভোসু পস্সেসু ভিক্খুসঙ্ঘস্স আসনং পঞ্ঞাপেতব্বং হোতি. তস্মা মহাকাল়ত্থেরো চীৰরপারুপনট্ঠানে ঠত্ৰা, ‘‘চূল়কাল়, ত্ৰং পুরতো গন্ত্ৰা আসনপঞ্ঞত্তিং আচিক্খা’’তি চূল়কাল়ং পেসেসি. তস্স দিট্ঠকালতো পট্ঠায গেহজনা তেন সদ্ধিং পরিহাসং করোন্তা নীচাসনানি সঙ্ঘত্থেরস্স কোটিযং অত্থরন্তি, উচ্চাসনানি সঙ্ঘনৰকস্স কোটিযং. ইতরো ‘‘মা এৰং করোথ, নীচাসনানি উপরি মা পঞ্ঞাপেথ, উচ্চাসনানি উপরি পঞ্ঞাপেথ, নীচাসনানি হেট্ঠা’’তি আহ. ইত্থিযো তস্স ৰচনং অসুণন্তিযো ৰিয ‘‘ত্ৰং কিং করোন্তো ৰিচরসি, কিং তৰ আসনানি পঞ্ঞাপেতুং ন ৰট্টতি, ত্ৰং কং আপুচ্ছিত্ৰা পব্বজিতো, কেন পব্বজিতোসি, কস্মা ইধাগতোসী’’তি ৰত্ৰা নিৰাসনপারুপনং অচ্ছিন্দিত্ৰা সেতকানি নিৰাসেত্ৰা সীসে চ মালাচুম্বুটকং ঠপেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ সত্থারং আনেহি, মযং আসনানি পঞ্ঞাপেস্সামা’’তি পহিণিংসু. ন চিরং ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা অৰস্সিকোৰ উপ্পব্বজিতত্তা লজ্জিতুং ন জানাতি, তস্মা সো তেন আকপ্পেন নিরাসঙ্কোৰ গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং আদায আগতো. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন ভত্তকিচ্চাৰসানে মহাকাল়স্স ভরিযাযো ‘‘ইমাহি অত্তনো সামিকো গহিতো, মযম্পি অম্হাকং সামিকং গণ্হিস্সামা’’তি ¶ চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং নিমন্তযিংসু. তদা পন আসনপঞ্ঞাপনত্থং অঞ্ঞো ভিক্খু অগমাসি. তা তস্মিং খণে ওকাসং অলভিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং অদংসু. চূল়কাল়স্স পন দ্ৰে ভরিযাযো, মজ্ঝিমকাল়স্স ¶ চতস্সো, মহাকাল়স্স পন অট্ঠ. ভিক্খূপি ভত্তকিচ্চং কাতুকামা নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকংসু, বহি গন্তুকামা উট্ঠায অগমংসু. সত্থা পন নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করি. তস্স ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তা ইত্থিযো, ‘‘ভন্তে, মহাকাল়ো অম্হাকং অনুমোদনং কত্ৰা আগচ্ছিস্সতি, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি ৰদিংসু. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পুরতো অগমাসি. গামদ্ৰারং পত্ৰা ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘কিং নামেতং সত্থারা কতং, ঞত্ৰা নু খো কতং, উদাহু অজানিত্ৰা. হিয্যো চূল়কাল়স্স পুরতো গতত্তা পব্বজ্জন্তরাযো জাতো, অজ্জ অঞ্ঞস্স পুরতো গতত্তা অন্তরাযো নাহোসি. ইদানি মহাকাল়ং ঠপেত্ৰা আগতো, সীলৰা খো পন ভিক্খু আচারসম্পন্নো, করিস্সতি নু খো তস্স পব্বজ্জন্তরায’’ন্তি. সত্থা তেসং ৰচনং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছি ¶ . তে তমত্থং আরোচেসুং. ‘‘কিং পন তুম্হে, ভিক্খৰে, চূল়কাল়ং ৰিয মহাকাল়ং সল্লক্খেথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’. তস্স হি দ্ৰে পজাপতিযো, ইমস্স অট্ঠ. ‘‘অট্ঠহি পরিক্খিপিত্ৰা গহিতো কিং করিস্সতি, ভন্তে’’তি? সত্থা ‘‘মা, ভিক্খৰে, এৰং অৰচুত্থ, চূল়কাল়ো উট্ঠায সমুট্ঠায সুভারম্মণবহুলো ৰিহরতি, পপাতে ঠিতো দুব্বলরুক্খসদিসো. ময্হং পন পুত্তো মহাকাল়ো ¶ অসুভানুপস্সী ৰিহরতি, ঘনসেলপব্বতো ৰিয অচলো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং, ইন্দ্রিযেসু অসংৰুতং;
ভোজনম্হি চামত্তঞ্ঞুং, কুসীতং হীনৰীরিযং;
তং ৰে পসহতি মারো, ৰাতো রুক্খংৰ দুব্বলং.
‘‘অসুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং, ইন্দ্রিযেসু সুসংৰুতং;
ভোজনম্হি চ মত্তঞ্ঞুং, সদ্ধং আরদ্ধৰীরিযং;
তং ৰে নপ্পসহতী মারো, ৰাতো সেলংৰ পব্বত’’ন্তি.
তত্থ সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তন্তি সুতং অনুপস্সন্তং, ইট্ঠারম্মণে মানসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহরন্তন্তি অত্থো. যো হি পুগ্গলো নিমিত্তগ্গাহং অনুব্যঞ্জনগ্গাহং গণ্হন্তো ‘‘নখা সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘অঙ্গুলিযো সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘হত্থপাদা, জঙ্ঘা, ঊরু, কটি, উদরং, থনা, গীৰা, ওট্ঠা, দন্তা, মুখং, নাসা, অক্খীনি, কণ্ণা, ভমুকা, নলাটং, কেসা, সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘কেসা, লোমা, নখা, দন্তা, তচো, সোভনা’’তি ¶ গণ্হাতি, ৰণ্ণো সুভো, সণ্ঠানং সুভন্তি, অযং সুভানুপস্সী নাম. এৰং তং সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং. ইন্দ্রিযেসূতি ¶ চক্খাদীসু ছসু ইন্দ্রিযেসু. অসংৰুতন্তি চক্খুদ্ৰারাদীনি অরক্খন্তং. পরিযেসনমত্তা পটিগ্গহণমত্তা পরিভোগমত্তাতি ইমিস্সা মত্তায অজাননতো ভোজনম্হি চামত্তঞ্ঞুং. অপিচ পচ্চৰেক্খণমত্তা ৰিস্সজ্জনমত্তাতি ইমিস্সাপি মত্তায অজাননতো অমত্তঞ্ঞুং, ইদং ভোজনং ধম্মিকং, ইদং অধম্মিকন্তিপি অজানন্তং. কামচ্ছন্দব্যাপাদৰিহিংসাৰিতক্কৰসিতায কুসীতং. হীনৰীরিযন্তি নিব্বীরিযং চতূসু ইরিযাপথেসু ৰীরিযকরণরহিতং. পসহতীতি অভিভৰতি অজ্ঝোত্থরতি. ৰাতো রুক্খংৰ দুব্বলন্তি বলৰৰাতো ছিন্নপপাতে জাতং দুব্বলরুক্খং ৰিয. যথা হি সো ৰাতো তস্স দুব্বলরুক্খস্স পুপ্ফফলপল্লৰাদীনিপি পাতেতি, খুদ্দকসাখাপি ভঞ্জতি, মহাসাখাপি ¶ ভঞ্জতি, সমূলকম্পি তং রুক্খং উপ্পাটেত্ৰা উদ্ধংমূলং অধোসাখং কত্ৰা গচ্ছতি, এৰমেৰ এৰরূপং পুগ্গলং অন্তো উপ্পন্নো কিলেসমারো পসহতি, বলৰৰাতো দুব্বলরুক্খস্স ¶ পুপ্ফফলপল্লৰাদিপাতনং ৰিয খুদ্দানুখুদ্দকাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, খুদ্দকসাখাভঞ্জনং ৰিয নিস্সগ্গিযাদিআপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, মহাসাখাভঞ্জনং ৰিয তেরসসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, উপ্পাটেত্ৰা উদ্ধং, মূলকং হেট্ঠাসাখং কত্ৰা পাতনং ৰিয পারাজিকাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, স্ৰাক্খাতসাসনা নীহরিত্ৰা কতিপাহেনেৰ গিহিভাৰং পাপেতীতি এৰং এৰরূপং পুগ্গলং কিলেসমারো অত্তনো ৰসে ৰত্তেতীতি অত্থো.
অসুভানুপস্সিন্তি দসসু অসুভেসু অঞ্ঞতরং অসুভং পস্সন্তং পটিকূলমনসিকারে যুত্তং কেসে অসুভতো পস্সন্তং লোমে নখে দন্তে তচং ৰণ্ণং সণ্ঠানং অসুভতো পস্সন্তং. ইন্দ্রিযেসূতি ছসু ইন্দ্রিযেসু. সুসংৰুতন্তি নিমিত্তাদিগ্গাহরহিতং পিহিতদ্ৰারং. অমত্তঞ্ঞুতাপটিক্খেপেন ভোজনম্হি চ মত্তঞ্ঞুং. সদ্ধন্তি কম্মস্স চেৰ ফলস্স চ সদ্দহনলক্খণায লোকিকায সদ্ধায চেৰ তীসু ৰত্থূসু অৰেচ্চপ্পসাদসঙ্খাতায লোকুত্তরসদ্ধায চ সমন্নাগতং. আরদ্ধৰীরিযন্তি পগ্গহিতৰীরিযং পরিপুণ্ণৰীরিযং. তং ৰেতি এৰরূপং তং পুগ্গলং যথা দুব্বলৰাতো সণিকং পহরন্তো একগ্ঘনং সেলং চালেতুং ন সক্কোতি, তথা ¶ অব্ভন্তরে উপ্পজ্জমানোপি দুব্বলকিলেসমারো নপ্পসহতি, খোভেতুং ৰা চালেতুং ৰা ন সক্কোতীতি অত্থো.
তাপি খো তস্স পুরাণদুতিযিকাযো থেরং পরিৰারেত্ৰা ‘‘ত্ৰং কং আপুচ্ছিত্ৰা পব্বজিতো, ইদানি গিহী ভৰিস্সসি ন ভৰিস্সসী’’তিআদীনি ৰত্ৰা কাসাৰং নীহরিতুকামা অহেসুং. থেরো তাসং আকারং সল্লক্খেত্ৰা নিসিন্নাসনা ৰুট্ঠায ইদ্ধিযা উপ্পত্তিত্ৰা কূটাগারকণ্ণিকং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা সত্থরি গাথা পরিযোসাপেন্তেযেৰ সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং অভিত্থৰন্তো আকাসতো ওতরিত্ৰা তথাগতস্স পাদে ৰন্দি.
গাথাপরিযোসানে ¶ সম্পত্তভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীসু পতিট্ঠহিংসূতি.
মহাকাল়ত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. দেৰদত্তৰত্থু
অনিক্কসাৰোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো রাজগহে দেৰদত্তস্স কাসাৰলাভং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে দ্ৰে অগ্গসাৰকা পঞ্চসতে পঞ্চসতে অত্তনো অত্তনো পরিৰারে আদায সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা জেতৰনতো রাজগহং অগমংসু. রাজগহৰাসিনো দ্ৰেপি তযোপি বহূপি একতো হুত্ৰা আগন্তুকদানং অদংসু. অথেকদিৰসং আযস্মা সারিপুত্তো অনুমোদনং করোন্তো ¶ ‘‘উপাসকা একো সযং দানং দেতি, পরং ন সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদং লভতি, নো পরিৰারসম্পদং. একো সযং ন দেতি, পরং সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পরিৰারসম্পদং লভতি, নো ভোগসম্পদং. একো সযম্পি ন দেতি, পরম্পি ন সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে কঞ্জিকমত্তম্পি কুচ্ছিপূরং ন লভতি, অনাথো হোতি নিপ্পচ্চযো. একো সযম্পি দেতি, পরম্পি সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অত্তভাৰসতেপি অত্তভাৰসহস্সেপি অত্তভাৰসতসহস্সেপি ভোগসম্পদঞ্চেৰ পরিৰারসম্পদঞ্চ লভতী’’তি এৰং ধম্মং দেসেসি.
তমেকো পণ্ডিতপুরিসো ধম্মং সুত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযা ৰত ভো, অব্ভুতা ৰত ভো ধম্মদেসনা, সুকারণং কথিতং, মযা ইমাসং দ্ৰিন্নং সম্পত্তীনং নিপ্ফাদকং কম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি থেরং নিমন্তেসি. ‘‘কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থো উপাসকা’’তি. ‘‘কিত্তকা পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারা’’তি? ‘‘সহস্সমত্তা উপাসকা’’তি. ‘‘সব্বেহি সদ্ধিংযেৰ স্ৰে ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি. ‘‘থেরো অধিৰাসেসি’’. উপাসকো নগরৰীথিযং চরন্তো – ‘‘অম্মা, তাতা, মযা ভিক্খুসহস্সং নিমন্তিতং, তুম্হে কিত্তকানং ভিক্খূনং ভিক্খং দাতুং সক্খিস্সথ, তুম্হে কিত্তকান’’ন্তি সমাদপেসি. মনুস্সা অত্তনো অত্তনো পহোনকনিযামেন ¶ – ‘‘মযং দসন্নং দস্সাম, মযং ৰীসতিযা, মযং সতস্সা’’তি আহংসু. উপাসকো – ‘‘তেন হি একস্মিং ঠানে সমাগমং কত্ৰা একতোৰ পরিৰিসিস্সাম ¶ , সব্বে তিলতণ্ডুলসপ্পিমধুফাণিতাদীনি সমাহরথা’’তি একস্মিং ঠানে সমাহরাপেসি.
অথস্স ¶ একো কুটুম্বিকো সতসহস্সগ্ঘনিকং গন্ধকাসাৰৰত্থং দত্ৰা – ‘‘সচে তে দানৰত্তং নপ্পহোতি, ইদং ৰিস্সজ্জেত্ৰা যং ঊনং, তং পূরেয্যাসি. সচে পহোতি, যস্সিচ্ছসি, তস্স ভিক্খুনো দদেয্যাসী’’তি আহ. তদা তস্স সব্বং দানৰত্তং পহোসি, কিঞ্চি ঊনং নাম নাহোসি. সো মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘ইদং, অয্যা, কাসাৰং একেন কুটুম্বিকেন এৰং নাম ৰত্ৰা দিন্নং অতিরেকং জাতং, কস্স নং দেমা’’তি. একচ্চে ‘‘সারিপুত্তত্থেরস্সা’’তি আহংসু. একচ্চে ‘‘থেরো সস্সপাকসমযে আগন্ত্ৰা গমনসীলো, দেৰদত্তো অম্হাকং মঙ্গলামঙ্গলেসু সহাযো উদকমণিকো ৰিয নিচ্চং পতিট্ঠিতো, তস্স তং দেমা’’তি আহংসু. সম্বহুলিকায কথাযপি ‘‘দেৰদত্তস্স দাতব্ব’’ন্তি ৰত্তারো বহুতরা অহেসুং, অথ নং দেৰদত্তস্স অদংসু. সো তং ছিন্দিত্ৰা সিব্বিত্ৰা রজিত্ৰা নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা ৰিচরতি. তং দিস্ৰা মনুস্সা ‘‘নযিদং দেৰদত্তস্স অনুচ্ছৰিকং, সারিপুত্তত্থেরস্স অনুচ্ছৰিকং. দেৰদত্তো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা ৰিচরতী’’তি ৰদিংসু. অথেকো ¶ দিসাৰাসিকো ভিক্খু রাজগহা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কতপটিসন্থারো সত্থারা দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং ফাসুৰিহারং পুচ্ছিতো আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো ভিক্খু ইদানেৰেসো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰত্থং ধারেতি, পুব্বেপি ধারেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিৰাসী একো হত্থিমারকো হত্থিং মারেত্ৰা মারেত্ৰা দন্তে চ নখে চ অন্তানি চ ঘনমংসঞ্চ আহরিত্ৰা ৰিক্কিণন্তো জীৰিতং কপ্পেতি. অথেকস্মিং অরঞ্ঞে অনেকসহস্সা হত্থিনো গোচরং গহেত্ৰা গচ্ছন্তা পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা ততো পট্ঠায গচ্ছমানা গমনাগমনকালে জণ্ণুকেহি নিপতিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. একদিৰসঞ্হি হত্থিমারকো তং কিরিযং দিস্ৰা – ‘‘অহং ইমে কিচ্ছেন মারেমি, ইমে চ গমনাগমনকালে পচ্চেকবুদ্ধে ৰন্দন্তি, কিং নু খো দিস্ৰা ৰন্দন্তী’’তি চিন্তেন্তো – ‘‘কাসাৰ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা, ‘‘মযাপি ইদানি কাসাৰং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা একস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স জাতস্সরং ওরুয্হ ন্হাযন্তস্স তীরে ঠপিতেসু কাসাৰেসু চীৰরং থেনেত্ৰা ¶ তেসং হত্থীনং গমনাগমনমগ্গে সত্তিং গহেত্ৰা সসীসং পারুপিত্ৰা নিসীদতি. হত্থিনো তং দিস্ৰা – ‘‘পচ্চেকবুদ্ধো’’তি সঞ্ঞায ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. সো তেসং সব্বপচ্ছতো গচ্ছন্তং সত্তিযা পহরিত্ৰা মারেত্ৰা দন্তাদীনি গহেত্ৰা সেসং ভূমিযং ¶ নিখণিত্ৰা গচ্ছতি. অপরভাগে বোধিসত্তো ¶ হত্থিযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা হত্থিজেট্ঠকো যূথপতি অহোসি. তদাপি সো তথেৰ করোতি. মহাপুরিসো অত্তনো পরিসায পরিহানিং ঞত্ৰা, ‘‘কুহিং ইমে হত্থী গতা, মন্দা জাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ন জানাম, সামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কুহিঞ্চি গচ্ছন্তা মং অনাপুচ্ছিত্ৰা ন গমিস্সন্তি, পরিপন্থেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘একস্মিং ঠানে কাসাৰং পারুপিত্ৰা নিসিন্নস্স সন্তিকা পরিপন্থেন ভৰিতব্ব’’ন্তি পরিসঙ্কিত্ৰা, ‘‘তং পরিগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি সব্বে হত্থী পুরতো পেসেত্ৰা সযং পচ্ছতো ৰিলম্বমানো আগচ্ছতি. সো সেসহত্থীসু ৰন্দিত্ৰা গতেসু মহাপুরিসং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা চীৰরং সংহরিত্ৰা সত্তিং ৰিস্সজ্জি. মহাপুরিসো সতিং উপ্পট্ঠপেত্ৰা আগচ্ছন্তো পচ্ছতো পটিক্কমিত্ৰা সত্তিং ৰিৰজ্জেসি. অথ নং ‘‘ইমিনা ইমে হত্থী নাসিতা’’তি গণ্হিতুং পক্খন্দি. ইতরো একং রুক্খং পুরতো কত্ৰা নিলীযি. অথ ‘‘নং রুক্খেন সদ্ধিং সোণ্ডায পরিক্খিপিত্ৰা গহেত্ৰা ভূমিযং পোথেস্সামী’’তি তেন নীহরিত্ৰা দস্সিতং কাসাৰং দিস্ৰা – ‘‘সচাহং ইমস্মিং দুব্ভিস্সামি, অনেকসহস্সেসু মে বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰেসু লজ্জা নাম ভিন্না ভৰিস্সতী’’তি অধিৰাসেত্ৰা – ‘‘তযা মে এত্তকা ঞাতকা নাসিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘কস্মা এৰং ভারিযকম্মমকাসি, অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰীতরাগানং অনুচ্ছৰিকং ৰত্থং পরিদহিত্ৰা এৰরূপং কম্মং করোন্তেন ভারিযং তযা কত’’ন্তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা উত্তরিপি নং নিগ্গণ্হন্তো ‘‘অনিক্কসাৰো ¶ কাসাৰং…পে… স ৰে কাসাৰমরহতী’’তি গাথং ৰত্ৰা – ‘‘অযুত্তং তে কত’’ন্তি ৰত্ৰা তং ৰিস্সজ্জেসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা হত্থিমারকো দেৰদত্তো অহোসি, তস্স নিগ্গাহকো হত্থিনাগো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি দেৰদত্তো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰত্থং ধারেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অনিক্কসাৰো ¶ কাসাৰং, যো ৰত্থং পরিদহিস্সতি;
অপেতো দমসচ্চেন, ন সো কাসাৰমরহতি.
‘‘যো চ ৰন্তকসাৰস্স, সীলেসু সুসমাহিতো;
উপেতো দমসচ্চেন, স ৰে কাসাৰমরহতী’’তি.
ছদ্দন্তজাতকেনাপি (জা. ১.১৬.১২২-১২৩) চ অযমত্থো দীপেতব্বো.
তত্থ ¶ অনিক্কসাৰোতি রাগাদীহি কসাৰেহি সকসাৰো. পরিদহিস্সতীতি নিৰাসনপারুপনঅত্থরণৰসেন পরিভুঞ্জিস্সতি. পরিধস্সতীতিপি পাঠো. অপেতো দমসচ্চেনাতি ইন্দ্রিযদমেন চেৰ পরমত্থসচ্চপক্খিকেন ৰচীসচ্চেন চ অপেতো, ৰিযুত্তো পরিচ্চত্থোতি অত্থো. ন সোতি সো এৰরূপো পুগ্গলো কাসাৰং পরিদহিতুং নারহতি. ৰন্তকসাৰস্সাতি চতূহি মগ্গেহি ৰন্তকসাৰো ছড্ডিতকসাৰো পহীনকসাৰো অস্স. সীলেসূতি চতুপারিসুদ্ধিসীলেসু. সুসমাহিতোতি সুট্ঠু সমাহিতো সুট্ঠিতো. উপেতোতি ইন্দ্রিযদমেন চেৰ ৰুত্তপ্পকারেন চ সচ্চেন উপগতো. স ৰেতি সো এৰরূপো পুগ্গলো তং গন্ধকাসাৰৰত্থং অরহতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ সো দিসাৰাসিকো ভিক্খু সোতাপন্নো অহোসি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
দেৰদত্তৰত্থু সত্তমং.
৮. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
অসারে সারমতিনোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অগ্গসাৰকেহি নিৰেদিতং সঞ্চযস্স অনাগমনং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অম্হাকঞ্হি সত্থা ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে অমরৰতিযা নাম নগরে সুমেধো নাম ব্রাহ্মণকুমারো হুত্ৰা সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা মাতাপিতূনং ¶ অচ্চযেন অনেককোটিসঙ্খ্যং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তে ৰসন্তো ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা আকাসেন গচ্ছন্তো দীপঙ্করদসবলস্স সুদস্সনৰিহারতো রম্মৰতীনগরং পৰিসনত্থায মগ্গং সোধযমানং জনং দিস্ৰা সযম্পি একং পদেসং গহেত্ৰা মগ্গং সোধেতি. তস্মিং অসোধিতেযেৰ আগতস্স সত্থুনো অত্তানং সেতুং কত্ৰা কললে অজিনচম্মং অত্থরিত্ৰা ‘‘সত্থা সসাৰকসঙ্ঘো কললং অনক্কমিত্ৰা মং অক্কমন্তো গচ্ছতূ’’তি নিপন্নো. সত্থারা তং দিস্ৰাৰ ‘‘বুদ্ধঙ্কুরো এস, অনাগতে কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং ¶ অসঙ্খ্যেয্যানং পরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকতো. তস্স সত্থুনো অপরভাগে ‘‘কোণ্ডঞ্ঞো মঙ্গলো সুমনো রেৰতো সোভিতো অনোমদস্সী পদুমো নারদো পদুমুত্তরো সুমেধো সুজাতো পিযদস্সী অত্থদস্সী ধম্মদস্সী সিদ্ধত্থো তিস্সো ফুস্সো ৰিপস্সী সিখী ৰেস্সভূ ককুসন্ধো কোণাগমনো কস্সপো’’তি লোকং ওভাসেত্ৰা উপ্পন্নানং ইমেসম্পি তেৰীসতিযা ¶ বুদ্ধানং সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো, ‘‘দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযো’’তি সমত্তিংস পারমিযো পূরেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠিতো পথৰিকম্পনানি মহাদানানি দত্ৰা পুত্তদারং পরিচ্চজিত্ৰা আযুপরিযোসানে তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দস সহস্সচক্কৰাল়দেৰতাহি সন্নিপতিত্ৰা –
‘‘কালো দেৰ মহাৰীর, উপ্পজ্জ মাতুকুচ্ছিযং;
সদেৰকং তারযন্তো, বুজ্ঝস্সু অমতং পদ’’ন্তি. (বু. ৰং. ১.৬৭) –
ৰুত্তে –
‘‘কালং দেসঞ্চ দীপঞ্চ, কুলং মাতরমেৰ চ;
ইমে পঞ্চ ৰিলোকেত্ৰা, উপ্পজ্জতি মহাযসো’’তি. –
পঞ্চ মহাৰিলোকনানি ৰিলোকেত্ৰা ততো চুতো সক্যরাজকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা দসমাসচ্চযেন মাতুকুচ্ছিতো ৰিজাযি. সোল়সৰস্সকালে তত্থ মহাসম্পত্তিযা পরিহরিযমানো অনুক্কমেন ভদ্রযোব্বনং পত্ৰা তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু দেৰলোকসিরিং ¶ ৰিয রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো উয্যানকীল়ায গমনসমযে অনুক্কমেন জিণ্ণব্যাধিমতসঙ্খাতে তযো ¶ দেৰদূতে দিস্ৰা সঞ্জাতসংৰেগো নিৰত্তিত্ৰা চতুত্থৰারে পব্বজিতং দিস্ৰা, ‘‘সাধু পব্বজ্জা’’তি পব্বজ্জায রুচিং উপ্পাদেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰসং খেপেত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণীতীরে নিসিন্নো কপ্পকৰেসং গহেত্ৰা আগতেন ৰিস্সকম্মেন দেৰপুত্তেন অলঙ্কতপটিযত্তো রাহুলকুমারস্স জাতসাসনং সুত্ৰা পুত্তসিনেহস্স বলৰভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘যাৰ ইদং বন্ধনং ন ৰড্ঢতি, তাৰদেৰ নং ছিন্দিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সাযং নগরং পৰিসন্তো –
‘‘নিব্বুতা নূন সা মাতা, নিব্বুতো নূন সো পিতা;
নিব্বুতা নূন সা নারী, যস্সাযং ঈদিসো পতী’’তি. –
কিসাগোতমিযা নাম পিতুচ্ছাধীতায ভাসিতং ইমং গাথং সুত্ৰা, ‘‘অহং ইমায নিব্বুতপদং সাৰিতো’’তি মুত্তাহারং ওমুঞ্চিত্ৰা তস্সা পেসেত্ৰা অত্তনো ভৰনং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিসিন্নো নিদ্দোপগতানং নাটকিত্থীনং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা নিব্বিন্নহদযো ছন্নং উট্ঠাপেত্ৰা কণ্ডকং আহরাপেত্ৰা তং আরুয্হ ছন্নসহাযো দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতাহি পরিৰুতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা ¶ অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন রাজগহং গন্ত্ৰা তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতপব্ভারে নিসিন্নো মগধরঞ্ঞা রজ্জেন নিমন্তিযমানো তং পটিক্খিপিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা অত্তনো ৰিজিতং আগমনত্থায তেন গহিতপটিঞ্ঞো আল়ারঞ্চ উদকঞ্চ উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং সন্তিকে অধিগতৰিসেসং অনলঙ্করিত্ৰা ছব্বস্সানি মহাপধানং পদহিত্ৰা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে ¶ পাতোৰ সুজাতায দিন্নপাযসং পরিভুঞ্জিত্ৰা নেরঞ্জরায নদিযা সুৰণ্ণপাতিং পৰাহেত্ৰা নেরঞ্জরায নদিযা তীরে মহাৰনসণ্ডে নানাসমাপত্তীহি দিৰসভাগং ৰীতিনামেত্ৰা সাযন্হসমযে সোত্তিযেন দিন্নং তিণং গহেত্ৰা কাল়েন নাগরাজেন অভিত্থুতগুণো বোধিমণ্ডং আরুয্হ তিণানি সন্থরিত্ৰা ‘‘ন তাৰিমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি, যাৰ মে অনুপাদায ¶ আসৰেহি চিত্তং ন মুচ্চিস্সতী’’তি পটিঞ্ঞং কত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা সূরিযে অনত্থঙ্গমিতেযেৰ মারবলং ৰিধমিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসঞাণং, মজ্ঝিমযামে চুতূপপাতঞাণং পত্ৰা পচ্ছিমযামাৰসানে পচ্চযাকারে ঞাণং ওতারেত্ৰা অরুণুগ্গমনে দসবলচতুৰেসারজ্জাদিসব্বগুণপটিমণ্ডিতং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰীতিনামেত্ৰা অট্ঠমে সত্তাহে অজপালনিগ্রোধমূলে নিসিন্নো ধম্মগম্ভীরতাপচ্চৰেক্খণেন অপ্পোস্সুক্কতং আপজ্জমানো দসসহস্সচক্কৰাল়মহাব্রহ্মপরিৰারেন সহম্পতিব্রহ্মুনা আযাচিতধম্মদেসনো বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেত্ৰা ব্রহ্মুনো অজ্ঝেসনং অধিৰাসেত্ৰা, ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি ওলোকেন্তো আল়ারুদকানং কালকতভাৰং ঞত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং বহূপকারতং অনুস্সরিত্ৰা উট্ঠাযাসনা কাসিপুরং ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে উপকেন সদ্ধিং মন্তেত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমদিৰসে ইসিপতনে মিগদাযে পঞ্চৰগ্গিযানং ৰসনট্ঠানং পত্ৰা তে অননুচ্ছৰিকেন সমুদাচারেন সমুদাচরন্তে সঞ্ঞাপেত্ৰা অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞপ্পমুখে অট্ঠারস ব্রহ্মকোটিযো অমতপানং পাযেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো পঞ্চমিযং পক্খস্স সব্বেপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তং দিৰসমেৰ যসকুলপুত্তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা তং রত্তিভাগে নিব্বিন্দিত্ৰা গেহং পহায নিক্খন্তং দিস্ৰা, ‘‘এহি যসা’’তি পক্কোসিত্ৰা তস্মিংযেৰ রত্তিভাগে সোতাপত্তিফলং পাপেত্ৰা পুনদিৰসে অরহত্তং পাপেত্ৰা অপরেপি তস্স সহাযকে চতুপণ্ণাস জনে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা অরহত্তং পাপেসি.
এৰং লোকে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু জাতেসু ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা, ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিক’’ন্তি সট্ঠি ভিক্খূ দিসাসু পেসেত্ৰা সযং উরুৰেলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস জনে ভদ্দৰগ্গিযকুমারে ৰিনেসি. তেসু সব্বপচ্ছিমকো সোতাপন্নো সব্বুত্তমো অনাগামী অহোসি. তে সব্বেপি এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা দিসাসু পেসেত্ৰা সযং ¶ উরুৰেলং গন্ত্ৰা অড্ঢুড্ঢানি পাটিহারিযসহস্সানি দস্সেত্ৰা উরুৰেলকস্সপাদযো ¶ সহস্সজটিলপরিৰারে তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা গযাসীসে ¶ নিসীদাপেত্ৰা আদিত্তপরিযাযদেসনায (মহাৰ. ৫৪; সং. নি. ৪.২৮) অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তেন অরহন্তসহস্সেন পরিৰুতো ‘‘বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নং পটিঞ্ঞং মোচেস্সামী’’তি রাজগহনগরূপচারে লট্ঠিৰনুয্যানং গন্ত্ৰা, ‘‘সত্থা কির আগতো’’তি সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি সদ্ধিং আগতস্স রঞ্ঞো মধুরধম্মকথং কথেন্তো রাজানং একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা একনহুতং সরণেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা পুনদিৰসে সক্কেন দেৰরাজেন মাণৰকৰণ্ণং গহেত্ৰা অভিত্থুতগুণো রাজগহনগরং পৰিসিত্ৰা রাজনিৰেসনে কতভত্তকিচ্চো ৰেল়ুৰনারামং পটিগ্গহেত্ৰা তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. তত্থ নং সারিপুত্তমোগ্গল্লানা উপসঙ্কমিংসু.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অনুপ্পন্নেযেৰ হি বুদ্ধে রাজগহতো অৰিদূরে উপতিস্সগামো কোলিতগামোতি দ্ৰে ব্রাহ্মণগামা অহেসুং. তেসু উপতিস্সগামে সারিযা নাম ব্রাহ্মণিযা গব্ভস্স পতিট্ঠিতদিৰসেযেৰ কোলিতগামে মোগ্গলিযা নাম ব্রাহ্মণিযাপি গব্ভো পতিট্ঠাসি. তানি কির দ্ৰেপি কুলানি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা আবদ্ধপটিবদ্ধসহাযকানেৰ অহেসুং, তাসং দ্ৰিন্নম্পি একদিৰসমেৰ গব্ভপরিহারং অদংসু. তা উভোপি দসমাসচ্চেযেন পুত্তে ৰিজাযিংসু. নামগ্গহণদিৰসে সারিযা ব্রাহ্মণিযা পুত্তস্স উপতিস্সগামকে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা উপতিস্সোতি নামং করিংসু ¶ , ইতরস্স কোলিতগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা কোলিতোতি নামং করিংসু. তে উভোপি ৰুড্ঢিমন্ৰায সব্বসিপ্পানং পারং অগমংসু. উপতিস্সমাণৰস্স কীল়নত্থায নদিং ৰা উয্যানং ৰা গমনকালে পঞ্চ সুৰণ্ণসিৰিকসতানি পরিৰারানি হোন্তি, কোলিতমাণৰস্স পঞ্চ আজঞ্ঞযুত্তরথসতানি. দ্ৰেপি জনা পঞ্চপঞ্চমাণৰকসতপরিৰারা হোন্তি. রাজগহে চ অনুসংৰচ্ছরং গিরগ্গসমজ্জো নাম অহোসি. তেসং দ্ৰিন্নম্পি একট্ঠানেযেৰ মঞ্চং বন্ধন্তি. দ্ৰেপি একতো নিসীদিত্ৰা সমজ্জং পস্সন্তা হসিতব্বট্ঠানে হসন্তি, সংৰেগট্ঠানে সংৰেজেন্তি, দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযং দেন্তি. তেসং ইমিনাৰ নিযামেন একদিৰসং সমজ্জং পস্সন্তানং পরিপাকগতত্তা ঞাণস্স পুরিমদিৰসেসু ৰিয হসিতব্বট্ঠানে হাসো ৰা সংৰেগট্ঠানে সংৰেগো ৰা দাতুং যুত্তট্ঠানে দানং ৰা নাহোসি ¶ . দ্ৰেপি পন জনা এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘কিমেত্থ ওলোকেতব্বং অত্থি, সব্বেপিমে অপ্পত্তে ৰস্সসতে অপ্পণ্ণত্তিকভাৰং গমিস্সন্তি, অম্হেহি পন একং মোক্খধম্মং পরিযেসিতুং ৰট্টতী’’তি আরম্মণং গহেত্ৰা নিসীদিংসু. ততো কোলিতো উপতিস্সং আহ – ‘‘সম্ম উপতিস্স, ন ত্ৰং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিয হট্ঠপহট্ঠো, ইদানি অনত্তমনধাতুকোসি, কিং তে সল্লক্খিত’’ন্তি? ‘‘সম্ম কোলিত, এতেসং ৰোলোকনে সারো নত্থি ¶ ¶ , নিরত্থকমেতং, অত্তনো মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি ইদং চিন্তযন্তো নিসিন্নোম্হি. ত্ৰং পন কস্মা অনত্তমনোসীতি? সোপি তথেৰ আহ. অথস্স অত্তনা সদ্ধিং একজ্ঝাসযতং ঞত্ৰা উপতিস্সো আহ – ‘‘অম্হাকং উভিন্নম্পি সুচিন্তিকং, মোক্খধম্মং পন গৰেসন্তেহি একা পব্বজ্জা লদ্ধুং ৰট্টতি. কস্স সন্তিকে পব্বজামা’’তি?
তেন খো পন সমযেন সঞ্চযো নাম পরিব্বাজকো রাজগহে পটিৰসতি মহতিযা পরিব্বাজকপরিসায সদ্ধিং. তে ‘‘তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চমাণৰকসতানি ‘‘সিৰিকাযো চ রথে চ গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি উয্যোজেত্ৰা একায সিৰিকায একেন রথেন গন্ত্ৰা সঞ্চযস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায সঞ্চযো অতিরেকলাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি. তে কতিপাহেনেৰ সব্বং সঞ্চযস্স সমযং পরিমদ্দিত্ৰা, ‘‘আচরিয, তুম্হাকং জাননসমযো এত্তকোৰ, উদাহু উত্তরিম্পি অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘এত্তকোৰ সব্বং তুম্হেহি ঞাত’’ন্তি ৰুত্তে চিন্তযিংসু – ‘‘এৰং সতি ইমস্স সন্তিকে ব্রহ্মচরিযৰাসো নিরত্থকো, মযং যং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং নিক্খন্তা, সো ইমস্স সন্তিকে উপ্পাদেতুং ন সক্কা, মহা খো পন জম্বুদীপো, গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা অদ্ধা মোক্খধম্মদেসকং কঞ্চি আচরিযং লভিস্সামা’’তি. ততো পট্ঠায, ‘‘যত্থ যত্থ পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা অত্থী’’তি ৰদন্তি, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা সাকচ্ছং করোন্তি. তেহি পুট্ঠং পঞ্হং অঞ্ঞে কথেতুং ¶ ন সক্কোন্তি, তে পন তেসং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তি. এৰং সকলজম্বুদীপং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম কোলিত, অম্হেসু যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূ’’তি কতিকং অকংসুং.
এৰং তেসু কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু সত্থা ৰুত্তানুক্কমেন রাজগহং পত্ৰা ৰেল়ুৰনং পটিগ্গহেত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহরতি. তদা ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিকং ¶ বহুজনহিতাযা’’তি রতনত্তযগুণপকাসনত্থং উয্যোজিতানং একসট্ঠিযা অরহন্তানং অন্তরে পঞ্চৰগ্গিযানং অব্ভন্তরো অস্সজিত্থেরো পটিনিৰত্তিত্ৰা রাজগহং আগতো, পুনদিৰসে পাতোৰ পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. তস্মিং সমযে উপতিস্সপরিব্বাজকোপি পাতোৰ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পরিব্বাজকারামং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা এৰরূপো পব্বজিতো নাম ন দিট্ঠপুব্বোযেৰ, যে লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খূনং অঞ্ঞতরো, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছেয্যং – ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি? অথস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং, অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি, যংনূনাহং ইমং ¶ ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং, অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি. সো থেরং লদ্ধপিণ্ডপাতং অঞ্ঞতরং ওকাসং গচ্ছন্তং দিস্ৰা নিসীদিতুকামতঞ্চস্স ঞত্ৰা অত্তনো ¶ পরিব্বাজকপীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি, সো ভত্তকিচ্চপরিযোসানেপিস্স অত্তনো কুণ্ডিকায উদকং অদাসি.
এৰং আচরিযৰত্তং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চেন থেরেন সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো পন তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো, কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পরিব্বাজকা নাম সাসনস্স পটিপক্খভূতা, ইমস্স সাসনস্স গম্ভীরতং দস্সেস্সামী’’তি. অত্তনো নৰকভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো, অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাৰাহং সক্খিস্সামি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতু’’ন্তি. পরিব্বাজকো – ‘‘অহং উপতিস্সো নাম, ত্ৰং যথাসত্তিযা অপ্পং ৰা বহুং ৰা ৰদ, এতং নযসতেন নযসহস্সেন পটিৰিজ্ঝিতুং ময্হং ভারো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি;
অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি. (মহাৰ. ৬০);
এৰং ¶ ৰুত্তে থেরো – ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০; অপ. থের ১.১.২৮৬) গাথমাহ. পরিব্বাজকো পঠমপদদ্ৰযমেৰ সুত্ৰা সহস্সনযপটিমণ্ডিতে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, ইতরং পদদ্ৰযং ¶ সোতাপন্নকালে নিট্ঠাপেসি. সো সোতাপন্নো হুত্ৰা উপরিৰিসেসে অপ্পৰত্তন্তে ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, মা উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢযিত্থ, এত্তকমেৰ হোতু, কুহিং অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, তুম্হে পুরতো যাথ, ময্হং একো সহাযকো অত্থি, অম্হেহি চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকা কতা ‘অম্হেসু যো অমতং পঠমং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূ’তি. অহং তং পটিঞ্ঞং মোচেত্ৰা সহাযকং গহেত্ৰা তুম্হাকং গতমগ্গেনেৰ সত্থু সন্তিকং আগমিস্সামীতি পঞ্চপতিট্ঠিতেন থেরস্স পাদেসু নিপতিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা থেরং উয্যোজেত্ৰা পরিব্বাজকারামাভিমুখো অগমাসি’’.
অথ খো কোলিতপরিব্বাজকো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জ ময্হং সহাযকস্স ¶ মুখৰণ্ণো ন অঞ্ঞদিৰসেসু ৰিয, অদ্ধা তেন অমতং অধিগতং ভৰিস্সতী’’তি অমতাধিগমং পুচ্ছি. সোপিস্স ‘‘আমাৰুসো, অমতং অধিগত’’ন্তি পটিজানিত্ৰা তমেৰ গাথং অভাসি. গাথাপরিযোসানে কোলিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা আহ – ‘‘কুহিং কির, সম্ম, অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে কির, সম্ম, এৰং নো আচরিযেন অস্সজিত্থেরেন কথিত’’ন্তি. ‘‘তেন হি, সম্ম, আযাম, সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি. সারিপুত্তত্থেরো চ নামেস সদাপি আচরিযপূজকোৰ, তস্মা সহাযং এৰমাহ – ‘‘সম্ম, অম্হেহি অধিগতং অমতং অম্হাকং আচরিযস্স সঞ্চযপরিব্বাজকস্সাপি কথেস্সাম, বুজ্ঝমানো ¶ পটিৰিজ্ঝিস্সতি, অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো অম্হাকং সদ্দহিত্ৰা সত্থু, সন্তিকং গমিস্সতি, বুদ্ধানং দেসনং সুত্ৰা মগ্গফলপটিৰেধং করিস্সতী’’তি. ততো দ্ৰেপি জনা সঞ্চযস্স সন্তিকং অগমংসু.
সঞ্চযো তে দিস্ৰাৰ – ‘‘কিং, তাতা, কোচি ৰো অমতমগ্গদেসকো লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, আচরিয, লদ্ধো, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, ধম্মো লোকে উপ্পন্নো, সঙ্ঘো লোকে উপ্পন্নো, তুম্হে তুচ্ছে অসারে ৰিচরথ, তস্মা এথ, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, নাহং সক্খিস্সামী’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণাহি’’? ‘‘অহং মহাজনস্স আচরিযো হুত্ৰা ৰিচরিং, ৰিচরন্তস্স মে অন্তেৰাসিকৰাসো চাটিযা উদঞ্চনভাৰপ্পত্তি ৰিয হোতি, ন সক্খিস্সামহং অন্তেৰাসিকৰাসং ৰসিতু’’ন্তি. ‘‘মা এৰং করিত্থ, আচরিযা’’তি. ‘‘হোতু, তাতা, গচ্ছথ তুম্হে, নাহং সক্খিস্সামী’’তি. আচরিয, লোকে বুদ্ধস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায মহাজনো গন্ধমালাদিহত্থো গন্ত্ৰা তমেৰ পূজেস্সতি, মযম্পি তত্থেৰ গমিস্সাম. ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘তাতা, কিং নু খো ইমস্মিং লোকে দন্ধা বহূ, উদাহু পণ্ডিতা’’তি. ‘‘দন্ধা, আচরিয, বহূ, পণ্ডিতা চ নাম কতিপযা এৰ হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি, তাতা, পণ্ডিতা পণ্ডিতস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গমিস্সন্তি, দন্ধা দন্ধস্স মম সন্তিকং আগমিস্সন্তি ¶ , গচ্ছথ তুম্হে, নাহং গমিস্সামী’’তি. তে ‘‘পঞ্ঞাযিস্সথ তুম্হে, আচরিযা’’তি পক্কমিংসু. তেসু গচ্ছন্তেসু সঞ্চযস্স পরিসা ভিজ্জি, তস্মিং খণে আরামো তুচ্ছো অহোসি. সো তুচ্ছং আরামং দিস্ৰা উণ্হং লোহিতং ছড্ডেসি. তেহিপি সদ্ধিং গচ্ছন্তেসু পঞ্চসু পরিব্বাজকসতেসু সঞ্চযস্স অড্ঢতেয্যসতানি নিৰত্তিংসু, অথ খো তে অত্তনো অন্তেৰাসিকেহি অড্ঢতেয্যেহি পরিব্বাজকসতেহি সদ্ধিং ৰেল়ুৰনং অগমংসু.
সত্থা চতুপরিসমজ্ঝে নিসিন্নো ধম্মং দেসেন্তো তে দূরতোৰ দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এতে, ভিক্খৰে, দ্ৰে সহাযকা আগচ্ছন্তি কোলিতো চ উপতিস্সো চ, এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি. তে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, নিসীদিত্ৰা চ পন ¶ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি. ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি. সব্বেপি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সিকত্থেরা ৰিয অহেসুং.
অথ নেসং পরিসায চরিতৰসেন সত্থা ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি. ঠপেত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকে অৰসেসা অরহত্তং পাপুণিংসু, অগ্গসাৰকানং পন উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং ন নিট্ঠাসি. কিং কারণা? সাৰকপারমিঞাণস্স মহন্ততায. অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো পব্বজিতদিৰসতো ¶ ¶ সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামকং উপনিস্সায ৰিহরন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কমন্তে সত্থারা সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা তথাগতেন দিন্নং ধাতুকম্মট্ঠানং সুণন্তোৰ উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. সারিপুত্তত্থেরোপি পব্বজিতদিৰসতো অড্ঢমাসং অতিক্কমিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং তমেৰ রাজগহং উপনিস্সায সূকরখতলেণে ৰিহরন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে দেসিযমানে সুত্তানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতভত্তং পরিভুঞ্জন্তো ৰিয সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. ননু চাযস্মা মহাপঞ্ঞো, অথ কস্মা মহামোগ্গল্লানতো চিরতরেন সাৰকপারমিঞাণং পাপুণীতি? পরিকম্মমহন্ততায. যথা হি দুগ্গতমনুস্সা যত্থ কত্থচি গন্তুকামা খিপ্পমেৰ নিক্খমন্তি, রাজূনং পন হত্থিৰাহনকপ্পনাদিং মহন্তং পরিকম্মং লদ্ধুং ৰট্টতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
তং দিৰসঞ্ঞেৰ পন সত্থা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায ৰেল়ুৰনে সাৰকসন্নিপাতং কত্ৰা দ্ৰিন্নং থেরানং অগ্গসাৰকট্ঠানং দত্ৰা পাতিমোক্খং উদ্দিসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু – ‘‘সত্থা মুখোলোকনেন ভিক্খং দেতি, অগ্গসাৰকট্ঠানং দদন্তেন নাম পঠমং পব্বজিতানং পঞ্চৰগ্গিযানং দাতুং ৰট্টতি, এতে অনোলোকেন্তেন যসথেরপ্পমুখানং পঞ্চপণ্ণাসভিক্খূনং দাতুং ৰট্টতি, এতে অনোলোকেন্তেন ভদ্দৰগ্গিযানং ¶ তিংসজনানং, এতে অনোলোকেন্তেন উরুৰেলকস্সপাদীনং তেভাতিকানং, এতে পন এত্তকে মহাথেরে পহায সব্বপচ্ছা পব্বজিতানং অগ্গসাৰকট্ঠানং দদন্তেন মুখং ওলোকেত্ৰা দিন্ন’’ন্তি. সত্থা, ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, মুখং ওলোকেত্ৰা ভিক্খং দেমি, এতেসং পন অত্তনা অত্তনা পত্থিতপত্থিতমেৰ দেমি. অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞো হি একস্মিং সস্সে নৰ ৰারে অগ্গসস্সদানং দদন্তো অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেত্ৰা নাদাসি, অগ্গধম্মং পন অরহত্তং সব্বপঠমং পটিৰিজ্ঝিতুং পত্থেত্ৰা অদাসী’’তি. ‘‘কদা পন ভগৰা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি, ভগৰা অতীতং আহরি –
ভিক্খৰে ¶ , ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী নাম ভগৰা লোকে উদপাদি. তদা মহাকাল়ো চূল়কাল়োতি দ্ৰেভাতিকা কুটুম্বিকা মহন্তং সালিক্খেত্তং ¶ ৰপাপেসুং. অথেকদিৰসং চূল়কাল়ো সালিক্খেত্তং গন্ত্ৰা একং সালিগব্ভং ফালেত্ৰা খাদি, তং অতিমধুরং অহোসি. সো বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স সালিগব্ভদানং দাতুকামো হুত্ৰা জেট্ঠভাতিকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভাতিক, সালিগব্ভং ফালেত্ৰা বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা পচাপেত্ৰা দানং দেমা’’তি আহ. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, সালিগব্ভং ফালেত্ৰা দানং নাম নেৰ অতীতে ভূতপুব্বং, ন অনাগতেপি ভৰিস্সতি, মা সস্সং নাসযী’’তি; ৰুত্তোপি সো পুনপ্পুনং যাচিযেৰ ¶ . অথ নং ভাতা, ‘‘তেন হি সালিক্খেত্তং দ্ৰে কোট্ঠাসে কত্ৰা মম কোট্ঠাসং অনামসিত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসে খেত্তে যং ইচ্ছসি, তং করোহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি খেত্তং ৰিভজিত্ৰা বহূ মনুস্সে হত্থকম্মং যাচিত্ৰা সালিগব্ভং ফালেত্ৰা নিরুদকেন খীরেন পচাপেত্ৰা সপ্পিমধুসক্খরাদীহি যোজেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে – ‘‘ইদং, ভন্তে, মম অগ্গদানং অগ্গধম্মস্স সব্বপঠমং পটিৰেধায সংৰত্ততূ’’তি আহ. সত্থা ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনমকাসি.
সো খেত্তং গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো সকলক্খেত্তং কণ্ণিকবদ্ধেহি ৰিয সালিসীসেহি সঞ্ছন্নং দিস্ৰা পঞ্চৰিধপীতিং পটিলভিত্ৰা, ‘‘লাভা ৰত মে’’তি চিন্তেত্ৰা পুথুককালে পুথুকগ্গং নাম অদাসি, গামৰাসীহি সদ্ধিং অগ্গসস্সদানং নাম অদাসি, লাযনে লাযনগ্গং, ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং, কলাপাদীসু কলাপগ্গং, খলগ্গং, খলভণ্ডগ্গং, কোট্ঠগ্গন্তি. এৰং একসস্সে নৰ ৰারে অগ্গদানং অদাসি. তস্স সব্বৰারেসু গহিতগহিতট্ঠানং পরিপূরি, সস্সং অতিরেকং উট্ঠানসম্পন্নং অহোসি. ধম্মো হি নামেস অত্তানং রক্খন্তং রক্খতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ধম্মো ¶ হৰে রক্খতি ধম্মচারিং,
ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে,
ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২) –
‘‘এৰমেস ¶ ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে অগ্গধম্মং পঠমং পটিৰিজ্ঝিতুং পত্থেন্তো নৰ ৰারে অগ্গদানানি অদাসি. ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে পন হংসৰতীনগরে পদুমুত্তরসম্বুদ্ধকালেপি সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা তস্স ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা অগ্গধম্মস্স পঠমং পটিৰিজ্ঝনত্থমেৰ ¶ পত্থনং ঠপেসি. ইতি ইমিনা পত্থিতমেৰ মযা দিন্নং, নাহং, ভিক্খৰে, মুখং ওলোকেত্ৰা দেমী’’তি.
‘‘যসকুলপুত্তপ্পমুখা পঞ্চপঞ্ঞাস জনা কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘এতেপি একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে অরহত্তং পত্থেন্তা বহুং পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা অপরভাগে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে সহাযকা হুত্ৰা ৰগ্গবন্ধনেন পুঞ্ঞানি করোন্তা অনাথমতসরীরানি পটিজগ্গন্তা ৰিচরিংসু. তে একদিৰসং সগব্ভং ইত্থিং কালকতং দিস্ৰা, ‘ঝাপেস্সামা’তি সুসানং হরিংসু. তেসু পঞ্চ জনে ‘তুম্হে ঝাপেথা’তি সুসানে ঠপেত্ৰা সেসা গামং পৰিট্ঠা. যসদারকো তং মতসরীরং সূলেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা ঝাপেন্তো অসুভসঞ্ঞং পটিলভি, ইতরেসম্পি চতুন্নং জনানং – ‘পস্সথ, ভো, ইমং সরীরং তত্থ তত্থ ৰিদ্ধংসিতচম্মং, কবরগোরূপং ৰিয অসুচিং দুগ্গন্ধং পটিকূল’ন্তি ¶ দস্সেসি. তেপি তত্থ অসুভসঞ্ঞং পটিলভিংসু. তে পঞ্চপি জনা গামং গন্ত্ৰা সেসসহাযকানং কথযিংসু. যসো পন দারকো গেহং গন্ত্ৰা মাতাপিতূনঞ্চ ভরিযায চ কথেসি. তে সব্বেপি অসুভং ভাৰযিংসু. ইদমেতেসং পুব্বকম্মং. তেনেৰ যসস্স ইত্থাগারে সুসানসঞ্ঞা উপ্পজ্জি, তায চ উপনিস্সযসম্পত্তিযা সব্বেসম্পি ৰিসেসাধিগমো নিব্বত্তি. এৰং ইমেপি অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’তি.
‘‘ভদ্দৰগ্গিযসহাযকা পন কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘এতেপি পুব্ববুদ্ধানং সন্তিকে অরহত্তং পত্থেত্ৰা পুঞ্ঞানি কত্ৰা অপরভাগে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে তিংস ধুত্তা হুত্ৰা তুণ্ডিলোৰাদং সুত্ৰা সট্ঠিৰস্সসহস্সানি পঞ্চ সীলানি রক্খিংসু. এৰং ইমেপি অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’তি.
‘‘উরুৰেলকস্সপাদযো পন কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘তেপি অরহত্তমেৰ পত্থেত্ৰা পুঞ্ঞানি করিংসু. ইতো হি দ্ৰেনৰুতিকপ্পে তিস্সো ¶ ফুস্সোতি দ্ৰে বুদ্ধা উপ্পজ্জিংসু. ফুস্সবুদ্ধস্স মহিন্দো নাম রাজা পিতা অহোসি. তস্মিং পন সম্বোধিং পত্তে রঞ্ঞো কনিট্ঠপুত্তো পঠমঅগ্গসাৰকো পুরোহিতপুত্তো দুতিযঅগ্গসাৰকো অহোসি. রাজা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা – ‘জেট্ঠপুত্তো মে বুদ্ধো, কনিট্ঠপুত্তো পঠমঅগ্গসাৰকো, পুরোহিতপুত্তো দুতিযঅগ্গসাৰকো’তি তে ওলোকেত্ৰা, ‘মমেৰ বুদ্ধো, মমেৰ ধম্মো, মমেৰ সঙ্ঘো, নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’তি তিক্খত্তুং উদানং উদানেত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ¶ , ‘ভন্তে, ইদানি মে নৰুতিৰস্সসহস্সপরিমাণস্স আযুনো কোটিযং নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযনকালো ৰিয অঞ্ঞেসং গেহদ্ৰারং অগন্ত্ৰা যাৰাহং জীৰামি, তাৰ মে চত্তারো পচ্চযে অধিৰাসেথা’তি ¶ পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা নিবদ্ধং বুদ্ধুপট্ঠানং করোতি. রঞ্ঞো পন অপরেপি ততো পুত্তা অহেসুং. তেসু জেট্ঠস্স পঞ্চ যোধসতানি পরিৰারানি, মজ্ঝিমস্স তীণি, কনিট্ঠস্স দ্ৰে. তে ‘মযম্পি ভাতিকং ভোজেস্সামা’তি পিতরং ওকাসং যাচিত্ৰা অলভমানা পুনপ্পুনং যাচন্তাপি অলভিত্ৰা পচ্চন্তে কুপিতে তস্স ৰূপসমনত্থায পেসিতা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা পিতু সন্তিকং আগমিংসু. অথ নে পিতা আলিঙ্গিত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা, ‘ৰরং ৰো, তাতা, দম্মী’তি আহ.
‘‘তে ‘সাধু দেৰা’তি ৰরং গহিতকং কত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন পিতরা ‘গণ্হথ, তাতা, ৰর’ন্তি ৰুত্তা, ‘‘দেৰ, অম্হাকং অঞ্ঞেন কেনচি অত্থো নত্থি, ইতো পট্ঠায মযং ভাতিকং ভোজেস্সাম, ইমং নো ৰরং দেহী’’তি আহংসু. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘নিচ্চকালং অদেন্তো সত্ত সংৰচ্ছরানি দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘তেন হি ছ পঞ্চ চত্তারি তীণি দ্ৰে একং সংৰচ্ছরং দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘তেন হি, দেৰ, সত্ত মাসে দেথা’তি. ‘ছ মাসে পঞ্চ মাসে চত্তারো মাসে তযো মাসে দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘হোতু, দেৰ, একেকস্স নো একেকং মাসং কত্ৰা তযো মাসে দেথা’তি. ‘সাধু, তাতা, তেন হি তযো মাসে ভোজেথা’তি আহ. তে তুট্ঠা রাজানং ৰন্দিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ গতা. তেসং পন তিণ্ণম্পি একোৰ কোট্ঠাগারিকো, একোৰ আযুত্তকো, তস্স দ্ৰাদসনহুতা পুরিসপরিৰারা. তে তে পক্কোসাপেত্ৰা ¶ , ‘মযং ইমং তেমাসং দস সীলানি গহেত্ৰা দ্ৰে কাসাৰানি ¶ নিৰাসেত্ৰা সত্থারা সহৰাসং ৰসিস্সাম, তুম্হে এত্তকং নাম দানৰত্তং গহেত্ৰা দেৰসিকং নৰুতিসহস্সানং ভিক্খূনং যোধসহস্সস্স চ সব্বং খাদনীযভোজনীযং পৰত্তেয্যাথ. মযঞ্হি ইতো পট্ঠায ন কিঞ্চি ৰক্খামা’তি ৰদিংসু.
‘‘তে তযোপি জনা পরিৰারসহস্সং গহেত্ৰা দস সীলানি সমাদায কাসাযৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা ৰিহারেযেৰ ৰসিংসু. কোট্ঠাগারিকো চ আযুত্তকো চ একতো হুত্ৰা তিণ্ণং ভাতিকানং কোট্ঠাগারেহি ৰারেন ৰারেন দানৰত্তং গহেত্ৰা দানং দেন্তি, কম্মকারানং পন পুত্তা যাগুভত্তাদীনং অত্থায রোদন্তি. তে তেসং ভিক্খুসঙ্ঘে অনাগতেযেৰ যাগুভত্তাদীনি দেন্তি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভত্তকিচ্চাৰসানে কিঞ্চি অতিরেকং ন ভূতপুব্বং. তে ‘অপরভাগে দারকানং দেমা’তি অত্তনাপি গহেত্ৰা খাদিংসু. মনুঞ্ঞং আহারং দিস্ৰা অধিৰাসেতুং নাসক্খিংসু. তে পন চতুরাসীতিসহস্সা অহেসুং. তে সঙ্ঘস্স দিন্নদানৰত্তং খাদিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযে নিব্বত্তিংসু. তেভাতিকা পন পুরিসসহস্সেন সদ্ধিং কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰলোকা মনুস্সলোকং, মনুস্সলোকা দেৰলোকং সংসরন্তা দ্ৰেনৰুতিকপ্পে খেপেসুং. ‘এৰং ¶ তে তযো ভাতরো অরহত্তং পত্থেন্তা তদা কল্যাণকম্মং করিংসু. তে অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’’তি.
তদা পন ¶ তেসং আযুত্তকো বিম্বিসারো রাজা অহোসি, কোট্ঠাগারিকো ৰিসাখো উপাসকো. তযো রাজকুমারা তযো জটিলা অহেসুং. তেসং কম্মকারা তদা পেতেসু নিব্বত্তিত্ৰা সুগতিদুগ্গতিৰসেন সংসরন্তা ইমস্মিং কপ্পে চত্তারি বুদ্ধন্তরানি পেতলোকেযেৰ নিব্বত্তিংসু. তে ইমস্মিং কপ্পে সব্বপঠমং উপ্পন্নং চত্তালীসৰস্সসহস্সাযুকং ককুসন্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অম্হাকং আহারং লভনকালং আচিক্খথা’’তি পুচ্ছিংসু. সো ‘‘মম তাৰ কালে ন লভিস্সথ, মম পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায কোণাগমনো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তং পুচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে তত্তকং কালং খেপেত্ৰা তস্মিং উপ্পন্নে তং পুচ্ছিংসু. সোপি ‘‘মম কালে ন লভিস্সথ, মম পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায কস্সপো নাম ¶ বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তং পুচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে তত্তকং কালং খেপেত্ৰা তস্মিং উপ্পন্নে তং পুচ্ছিংসু. সোপি ‘‘মম কালে ন লভিস্সথ, মম পন পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তদা তুম্হাকং ঞাতকো বিম্বিসারো নাম রাজা ভৰিস্সতি, সো সত্থু দানং দত্ৰা তুম্হাকং পত্তিং পাপেস্সতি, তদা লভিস্সথা’’তি আহ. তেসং একং বুদ্ধন্তরং স্ৰেদিৰসসদিসং অহোসি. তে তথাগতে উপ্পন্নে বিম্বিসাররঞ্ঞা পঠমদিৰসং দানে দিন্নে পত্তিং অলভিত্ৰা রত্তিভাগে ভেরৰসদ্দং কত্ৰা রঞ্ঞো অত্তানং দস্সযিংসু. সো পুনদিৰসে ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা তথাগতস্স ¶ তং পৰত্তিং আরোচেসি.
সত্থা, ‘‘মহারাজ, ইতো দ্ৰেনৰুতিকপ্পমত্থকে ফুস্সবুদ্ধকালে এতে তৰ ঞাতকা, ভিক্খুসঙ্ঘস্স দিন্নদানৰত্তং খাদিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তিত্ৰা সংসরন্তা ককুসন্ধাদযো বুদ্ধে পুচ্ছিত্ৰা তেহি ইদঞ্চিদঞ্চ ৰুত্তা এত্তকং কালং তৰ দানং পচ্চাসীসমানা হিয্যো তযা দানে দিন্নে পত্তিং অলভমানা এৰমকংসূ’’তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, ইদানিপি দিন্নে লভিস্সন্তী’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইতো তেসং পেতানং দিব্বঅন্নপানং সম্পজ্জতূ’’তি পত্তিং অদাসি, তেসং তথেৰ নিব্বত্তি. পুনদিৰসে নগ্গা হুত্ৰা অত্তানং দস্সেসুং. রাজা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, নগ্গা হুত্ৰা অত্তানং দস্সেসু’’ন্তি আরোচেসি. ‘‘ৰত্থানি তে ন দিন্নানি, মহারাজা’’তি. রাজাপি পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরদানং দত্ৰা, ‘‘ইতো তেসং পেতানং দিব্বৰত্থানি হোন্তূ’’তি পাপেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ তেসং দিব্বৰত্থানি উপ্পজ্জিংসু. তে পেতত্তভাৰং ¶ ৰিজহিত্ৰা দিব্বত্তভাৰে সণ্ঠহিংসু. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তিআদিনা (খু. পা. ৭.১; পে. ৰ. ১৪) তিরোকুট্টানুমোদনং অকাসি. অনুমোদনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ইতি সত্থা তেভাতিকজটিলানং ৰত্থুং কথেত্ৰা ইমম্পি ধম্মদেসনং আহরি.
অগ্গসাৰকা পন, ‘‘ভন্তে, কিং করিংসূ’’তি? ‘‘অগ্গসাৰকভাৰায পত্থনং করিংসু’’. ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকস্স হি কপ্পানং অসঙ্খ্যেয্যস্স মত্থকে সারিপুত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নামেন সরদমাণৰো ¶ নাম অহোসি. মোগ্গল্লানো গহপতিমহাসালকুলে ¶ নিব্বত্তি, নামেন সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকো নাম অহোসি. তে উভোপি সহপংসুকীল়কা সহাযকা অহেসুং. তেসু সরদমাণৰো পিতু অচ্চযেন কুসলন্তকং মহাধনং পটিপজ্জিত্ৰা একদিৰসং রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘অহং ইধলোকত্তভাৰমেৰ জানামি, নো পরলোকত্তভাৰং. জাতসত্তানঞ্চ মরণং নাম ধুৰং, মযা একং পব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মগৰেসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো সহাযকং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম সিরিৰড্ঢন, অহং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মং গৰেসিস্সামি, ত্ৰং মযা সদ্ধিং পব্বজিতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসী’’তি? ‘‘ন সক্খিস্সামি, সম্ম, ত্ৰংযেৰ পব্বজাহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তো সহাযে ৰা ঞাতিমিত্তে ৰা গহেত্ৰা গতো নাম নত্থি, অত্তনা কতং অত্তনোৰ হোতী’’তি. ততো রতনকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং মহাদানং দত্ৰা পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স একো দ্ৰে তযোতি এৰং অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অহেসুং. সো পঞ্চ অভিঞ্ঞা, অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসং জটিলানং কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তেপি সব্বে পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.
তেন সমযেন অনোমদস্সী নাম সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে উদপাদি. নগরং চন্দৰতী নাম অহোসি, পিতা যসৰা নাম খত্তিযো, মাতা যসোধরা নাম দেৰী, বোধি অজ্জুনরুক্খো, নিসভো চ অনোমো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নাম উপট্ঠাকো, সুন্দরা চ সুমনা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা অহেসুং. আযু ৰস্সসতসহস্সং অহোসি, সরীরং অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থুব্বেধং ¶ , সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনং ফরি, ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো অহোসি. সো একদিৰসং পচ্চূসকালে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো সরদতাপসং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জ ময্হং সরদতাপসস্সং সন্তিকং গতপচ্চযেন ধম্মদেসনা চ মহতী ভৰিস্সতি, সো চ অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেস্সতি, তস্স সহাযকো সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকো দুতিযসাৰকট্ঠানং, দেসনাপরিযোসানে ¶ চস্স পরিৰারা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো পত্তচীৰরমাদায অঞ্ঞং কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সীহো ৰিয একচরো হুত্ৰা সরদতাপসস্স ¶ অন্তেৰাসিকেসু ফলাফলত্থায গতেসু ‘‘বুদ্ধভাৰং মে জানাতূ’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ সরদতাপসস্স আকাসতো ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সরদতাপসো বুদ্ধানুভাৰঞ্চেৰ সরীরনিপ্ফত্তিঞ্চস্স দিস্ৰা লক্খণমন্তে সম্মসিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো নাম অগারমজ্ঝে ৰসন্তো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজন্তো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো হোতি. অযং পুরিসো নিস্সংসযং বুদ্ধো’’তি জানিত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা অগ্গাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে অগ্গাসনে. সরদতাপসোপি অত্তনো অনুচ্ছৰিকং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
তস্মিং সমযে চতুসত্ততিসহস্সজটিলা পণীতপণীতানি ওজৰন্তানি ফলাফলানি গহেত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং সম্পত্তা বুদ্ধানঞ্চেৰ আচরিযস্স চ নিসিন্নাসনং ওলোকেত্ৰা আহংসু – ‘‘আচরিয ¶ , মযং ‘ইমস্মিং লোকে তুম্হেহি মহন্ততরো নত্থী’তি ৰিচরাম, অযং পন পুরিসো তুম্হেহি মহন্ততরো মঞ্ঞে’’তি? ‘‘তাতা, কিং ৰদেথ, সাসপেন সদ্ধিং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং সমং কাতুং ইচ্ছথ, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন সদ্ধিং মমং উপমং মা করিত্থ পুত্তকা’’তি. অথ তে তাপসা, ‘‘সচাযং ইত্তরসত্তো অভৰিস্স, অম্হাকং আচরিযো ন এৰরূপং উপমং আহরিস্স, যাৰ মহা ৰতাযং পুরিসো’’তি সব্বেৰ পাদেসু নিপতিত্ৰা সিরসা ৰন্দিংসু. অথ নে আচরিযো আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকো দেয্যধম্মো নত্থি, সত্থা চ ভিক্খাচারৰেলাযং ইধাগতো, মযং যথাসত্তি যথাবলং দেয্যধম্মং দস্সাম, তুম্হে যং যং পণীতং ফলাফলং, তং তং আহরথা’’তি আহরাপেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা সযং তথাগতস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থারা ফলাফলে পটিগ্গহিতমত্তে দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপিংসু. সো তাপসো উদকম্পি সযমেৰ পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা নিসিন্নে সত্থরি সব্বে অন্তেৰাসিকে পক্কোসিত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযকথং কথেন্তো নিসীদি. সত্থা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তে সত্থু চিত্তং ঞত্ৰা সতসহস্সখীণাসৰপরিৰারা আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু.
ততো ¶ সরদতাপসো ¶ অন্তেৰাসিকে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, বুদ্ধানং নিসিন্নাসনম্পি নীচং, সমণসতসহস্সানম্পি আসনং নত্থি, অজ্জ তুম্হেহি উল়ারং বুদ্ধসক্কারং কাতুং ৰট্টতি, পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরথা’’তি. কথনকালো পপঞ্চো ৰিয হোতি, ইদ্ধিমতো ¶ পন ইদ্ধিৰিসযো অচিন্তেয্যোতি মুহুত্তমত্তেনেৰ তে তাপসা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা বুদ্ধানং যোজনপ্পমাণং পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেসুং. উভিন্নং অগ্গসাৰকানং তিগাৰুতং, সেসভিক্খূনং অড্ঢযোজনিকাদিভেদং, সঙ্ঘনৰকস্স উসভমত্তং অহোসি. ‘‘কথং একস্মিং অস্সমপদে তাৰ মহন্তানি আসনানি পঞ্ঞত্তানী’’তি ন চিন্তেতব্বং. ইদ্ধিৰিসযো হেস. এৰং পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু সরদতাপসো তথাগতস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো, ‘‘ভন্তে, ময্হং দীঘরত্তং হিতায সুখায ইমং পুপ্ফাসনং অভিরুহথা’’তি আহ. তেন ৰুত্তং –
‘‘নানাপুপ্ফঞ্চ গন্ধঞ্চ, সম্পাদেত্ৰান একতো;
পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘ইদং মে আসনং ৰীর, পঞ্ঞত্তং তৰনুচ্ছৰিং;
মম চিত্তং পসাদেন্তো, নিসীদ পুপ্ফমাসনে.
‘‘সত্তরত্তিন্দিৰং বুদ্ধো, নিসীদি পুপ্ফমাসনে;
মম চিত্তং পসাদেত্ৰা, হাসযিত্ৰা সদেৰকে’’তি.
এৰং নিসিন্নে সত্থরি দ্ৰে অগ্গসাৰকা সেসভিক্খূ চ ¶ অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিংসু. সরদতাপসো মহন্তং পুপ্ফচ্ছত্তং গহেত্ৰা তথাগতস্স মত্থকে ধারেন্তো অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘জটিলানং অযং সক্কারো মহপ্ফলো হোতূ’’তি নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জি. সত্থু সমাপত্তিং সমাপন্নভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি সেসভিক্খূপি সমাপত্তিং সমাপজ্জিংসু. তথাগতে সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নে অন্তেৰাসিকা ভিক্খাচারকালে সম্পত্তে ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা সেসকালে বুদ্ধানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ তিট্ঠন্তি. সরদতাপসো পন ভিক্খাচারম্পি অগন্ত্ৰা পুপ্ফচ্ছত্তং ধারযমানোৰ সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি. সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায দক্খিণপস্সে নিসিন্নং পঠমঅগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘নিসভ, সক্কারকারকানং ¶ তাপসানং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. থেরো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সন্তিকা পটিলদ্ধমহালাভো মহাযোধো ৰিয তুট্ঠমানসো সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা পুপ্ফাসনানুমোদনং আরভি. তস্স দেসনাৰসানে দুতিযসাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰম্পি ভিক্খু ধম্মং দেসেহী’’তি. অনোমত্থেরো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা ধম্মং কথেসি. দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং দেসনায একস্সাপি অভিসমযো নাহোসি. অথ সত্থা অপরিমাণে বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা সরদতাপসং সব্বেপি চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ , সত্থা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তেসং তাৰদেৰ কেসমস্সূনি অন্তরধাযিংসু, অট্ঠপরিক্খারা কাযে পটিমুক্কাৰ অহেসুং.
সরদতাপসো ‘‘কস্মা অরহত্তং ন পত্তো’’তি? ৰিক্খিত্তচিত্তত্তা. সো কির বুদ্ধানং দুতিযাসনে ¶ নিসীদিত্ৰা সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা ধম্মং দেসযতো অগ্গসাৰকস্স ধম্মদেসনং সোতুং আরদ্ধকালতো পট্ঠায, ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে ইমিনা সাৰকেন পটিলদ্ধধুরং লভেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেসি. সো তেন পরিৰিতক্কেন মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং নাসক্খি. তথাগতং পন ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং অনন্তরাসনে নিসিন্নো ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে কো নাম হোতী’’তি? ‘‘মযা পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপৰত্তেন্তো সাৰকপারমিঞাণস্স কোটিপ্পত্তো সোল়স পঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো ময্হং সাসনে অগ্গসাৰকো নিসভো নাম এসো’’তি. ‘‘ভন্তে, য্ৰাযং মযা সত্তাহং পুপ্ফচ্ছত্তং ধারেন্তেন সক্কারো কতো, অহং ইমস্স ফলেন অঞ্ঞং সক্কত্তং ৰা ব্রহ্মত্তং ৰা ন পত্থেমি, অনাগতে পন অযং নিসভত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসিন্তি. সত্থা ‘‘সমজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পুরিসস্স পত্থনা’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা ওলোকেন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং অদ্দস. দিস্ৰান সরদতাপসং আহ – ‘‘ন তে অযং পত্থনা মোঘা ভৰিস্সতি, অনাগতে পন কপ্পসতসহস্সাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স মাতা মহামাযা ¶ নাম দেৰী ভৰিস্সতি, পিতা সুদ্ধোদনো নাম মহারাজা, পুত্তো রাহুলো নাম, উপট্ঠাকো আনন্দো নাম, দুতিযঅগ্গসাৰকো মোগ্গল্লানো নাম, ত্ৰং পনস্স পঠমঅগ্গসাৰকো ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো নাম ভৰিস্সসী’’তি ¶ . এৰং তাপসং ব্যাকরিত্ৰা ধম্মকথং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো আকাসং পক্খন্দি.
সরদতাপসোপি অন্তেৰাসিকত্থেরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সহাযকস্স সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকস্স সাসনং পেসেসি, ‘‘ভন্তে, মম সহাযকস্স ৰদেথ, সহাযকেন তে সরদতাপসেন অনোমদস্সীবুদ্ধস্স পাদমূলে অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স সাসনে পঠমঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থিতং, ত্ৰং দুতিযঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা থেরেহি পুরেতরমেৰ একপস্সেন গন্ত্ৰা সিরিৰড্ঢনস্স নিৰেসনদ্ৰারে অট্ঠাসি. সিরিৰড্ঢনো ‘‘চিরস্সং ৰত মে অয্যো আগতো’’তি আসনে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনা নীচাসনে নিসিন্নো, ‘‘অন্তেৰাসিকপরিসা পন ৰো, ভন্তে, ন পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সম্ম, অম্হাকং অস্সমং অনোমদস্সী বুদ্ধো আগতো, মযং তস্স অত্তনো বলেন সক্কারং অকরিম্হা, সত্থা সব্বেসং ¶ ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা মং সেসা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসু. অহং সত্থু পঠমঅগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং দিস্ৰা অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স নাম সাসনে পঠমঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেসিং, ত্ৰম্পি তস্স সাসনে দুতিযঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’তি. ‘‘ময্হং বুদ্ধেহি সদ্ধিং পরিচযো নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘বুদ্ধেহি সদ্ধিং কথনং ময্হং ভারো হোতু, ত্ৰং মহন্তং সক্কারং সজ্জেহী’’তি.
সিরিৰড্ঢনো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তং ঠানং সমতলং কারেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা ¶ লাজপঞ্চমানিপুপ্ফানি ৰিকিরাপেত্ৰা নীলুপ্পলচ্ছদনং মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সেসভিক্খূনম্পি আসনানি পটিযাদেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা বুদ্ধানং নিমন্তনত্থায সরদতাপসস্স সঞ্ঞং অদাসি. তাপসো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা তস্স নিৰেসনং অগমাসি. সিরিৰড্ঢনোপি পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তথাগতস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মণ্ডপং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্নস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং ¶ দত্ৰা পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং মহারহেহি ৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাযং আরব্ভো অপ্পমত্তকট্ঠানত্থায, ইমিনাৰ নিযামেন সত্তাহং অনুকম্পং করোথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযো সরদতাপসো যস্স সত্থুস্স পঠমঅগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থেসি, অহম্পি ‘‘তস্সেৰ দুতিযঅগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থেমীতি.
সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকাসি – ‘‘ত্ৰং ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমবুদ্ধস্স দুতিযঅগ্গসাৰকো ভৰিস্সসী’’তি. বুদ্ধানং ব্যাকরণং সুত্ৰা সিরিৰড্ঢনো হট্ঠপহট্ঠো অহোসি. সত্থাপি ভত্তানুমোদনং কত্ৰা সপরিৰারো ৰিহারমেৰ গতো. ‘‘অযং, ভিক্খৰে, মম পুত্তেহি তদা পত্থিতপত্থনা. তে যথাপত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দেমী’’তি.
এৰং ¶ ৰুত্তে দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং অগারিযভূতা সমানা গিরগ্গসমজ্জং দস্সনায গতা’’তি যাৰ অস্সজিত্থেরস্স সন্তিকা সোতাপত্তিফলপটিৰেধা সব্বং পচ্চুপ্পন্নৰত্থুং কথেত্ৰা, ‘‘তে মযং, ভন্তে, আচরিযস্স সঞ্চযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং তুম্হাকং পাদমূলে আনেতুকামা তস্স লদ্ধিযা নিস্সারভাৰং কথেত্ৰা ইধাগমনে আনিসংসং কথযিম্হা. সো ইদানি ময্হং অন্তেৰাসিকৰাসো নাম চাটিযা উদঞ্চনভাৰপ্পত্তিসদিসো, ন সক্খিস্সামি ¶ অন্তেৰাসিৰাসং ৰসিতু’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘আচরিয, ইদানি মহাজনো গন্ধমালাদিহত্থো গন্ত্ৰা সত্থারমেৰ পূজেস্সতি, তুম্হে কথং ভৰিস্সথা’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং পন ইমস্মিং লোকে পণ্ডিতা বহূ, উদাহু দন্ধা’’তি? ‘‘দন্ধা’’তি কথিতে ‘‘তেন হি পণ্ডিতা পণ্ডিতস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গমিস্সন্তি, দন্ধা দন্ধস্স মম সন্তিকং আগমিস্সন্তি, গচ্ছথ তুম্হে’’তি ৰত্ৰা ‘‘আগন্তুং ন ইচ্ছি, ভন্তে’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, সঞ্চযো অত্তনো মিচ্ছাদিট্ঠিতায অসারং সারোতি, সারঞ্চ অসারোতি গণ্হি. তুম্হে পন অত্তনো পণ্ডিততায সারঞ্চ সারতো, অসারঞ্চ অসারতো ঞত্ৰা অসারং পহায সারমেৰ গণ্হিত্থা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অসারে ¶ সারমতিনো, সারে চাসারদস্সিনো;
তে সারং নাধিগচ্ছন্তি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পগোচরা.
‘‘সারঞ্চ ¶ সারতো ঞত্ৰা, অসারঞ্চ অসারতো;
তে সারং অধিগচ্ছন্তি, সম্মাসঙ্কপ্পগোচরা’’তি.
তত্থ অসারে সারমতিনোতি চত্তারো পচ্চযা, দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি, তস্সা উপনিস্সযভূতা ধম্মদেসনাতি অযং অসারো নাম, তস্মিং সারদিট্ঠিনোতি অত্থো. সারে চাসারদস্সিনোতি দসৰত্থুকা সম্মাদিট্ঠি, তস্সা উপনিস্সযভূতা ধম্মদেসনাতি অযং সারো নাম, তস্মিং ‘‘নাযং সারো’’তি অসারদস্সিনো. তে সারন্তি তে পন তং মিচ্ছাদিট্ঠিগ্গহণং গহেত্ৰা ঠিতা কামৰিতক্কাদীনং ৰসেন মিচ্ছাসঙ্কপ্পগোচরা হুত্ৰা সীলসারং, সমাধিসারং, পঞ্ঞাসারং, ৰিমুত্তিসারং, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসারং, ‘‘পরমত্থসারং, নিব্বানঞ্চ নাধিগচ্ছ’’ন্তি. সারঞ্চাতি তমেৰ সীলসারাদিসারং ‘‘সারো নামায’’ন্তি, ৰুত্তপ্পকারঞ্চ অসারং ‘‘অসারো অয’’ন্তি ঞত্ৰা. তে সারন্তি তে পণ্ডিতা এৰং সম্মাদস্সনং গহেত্ৰা ঠিতা নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদীনং ৰসেন সম্মাসঙ্কপ্পগোচরা হুত্ৰা তং ৰুত্তপ্পকারং সারং অধিগচ্ছন্তীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. সন্নিপতিতানং সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. নন্দত্থেরৰত্থু
যথা ¶ ¶ অগারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং নন্দং আরব্ভ কথেসি.
সত্থা হি পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো – ‘‘পুত্তং মে আনেত্ৰা দস্সেথা’’তি সুদ্ধোদনমহারাজেন পেসিতানং সহস্সসহস্সপরিৰারানং দসন্নং দূতানং সব্বপচ্ছতো গন্ত্ৰা অরহত্তপ্পত্তেন কাল়ুদাযিত্থেরেন গমনকালং ঞত্ৰা মগ্গৰণ্ণং ৰণ্ণেত্ৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো ¶ কপিলপুরং নীতো ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং অত্থুপ্পত্তিং কত্ৰা ৰেস্সন্তরজাতকং (জা. ২.২২.১৬৫৫ আদযো) কথেত্ৰা পুনদিৰসে পিণ্ডায পৰিট্ঠো, ‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্যা’’তি (ধ. প. ১৬৮) গাথায পিতরং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘ধম্মঞ্চরে’’তি (ধ. প. ১৬৯) গাথায মহাপজাপতিং সোতাপত্তিফলে, রাজানঞ্চ সকদাগামিফলে পতিট্ঠাপেসি. ভত্তকিচ্চাৰসানে পন রাহুলমাতুগুণকথং নিস্সায চন্দকিন্নরীজাতকং (জা. ১.১৪.১৮ আদযো) কথেত্ৰা ততো ততিযদিৰসে নন্দকুমারস্স অভিসেকগেহপ্পৰেসনৰিৰাহমঙ্গলেসু পৰত্তমানেসু পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নন্দকুমারস্স হত্থে পত্তং দত্ৰা মঙ্গলং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমন্তো নন্দকুমারস্স হত্থতো পত্তং ন গণ্হি. সোপি তথাগতগারৰেন ‘‘পত্তং ৰো, ভন্তে, গণ্হথা’’তি ৰত্তুং নাসক্খি. এৰং পন চিন্তেসি – ‘‘সোপানসীসে পত্তং গণ্হিস্সতী’’তি. সত্থা তস্মিম্পি ঠানে ন গণ্হি. ইতরো ‘‘সোপানপাদমূলে গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেসি. সত্থা তত্থাপি ন ¶ গণ্হি. ইতরো ‘‘রাজঙ্গণে গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেসি. সত্থা তত্থাপি ন গণ্হি. কুমারো নিৰত্তিতুকামো অরুচিযা গচ্ছন্তো সত্থুগারৰেন ‘‘পত্তং গণ্হথা’’তি ৰত্তুং ন সক্কোতি. ‘‘ইধ গণ্হিস্সতি, এত্থ গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো গচ্ছতি.
তস্মিং খণে অঞ্ঞা ইত্থিযো তং দিস্ৰা জনপদকল্যাণিযা আচিক্খিংসু – ‘‘অয্যে, ভগৰা নন্দকুমারং গহেত্ৰা গতো, তুম্হেহি তং ৰিনা করিস্সতী’’তি. সা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহেৰ অড্ঢুল্লিখিতেহি কেসেহি ৰেগেন গন্ত্ৰা, ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি আহ. তং তস্সা ৰচনং তস্স হদযে তিরিযং পতিত্ৰা ৰিয ঠিতং. সত্থাপিস্স হত্থতো পত্তং অগ্গণ্হিত্ৰাৰ তং ৰিহারং নেত্ৰা, ‘‘পব্বজিস্সসি নন্দা’’তিআহ. সো বুদ্ধগারৰেন ‘‘ন পব্বজিস্সামী’’তি অৰত্ৰা, ‘‘আম, পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সত্থা ‘‘তেন হি নন্দং পব্বাজেথা’’তি আহ. সত্থা কপিলপুরং গন্ত্ৰা ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসি.
সত্তমে ¶ দিৰসে রাহুলমাতা কুমারং অলঙ্করিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং পেসেসি – ‘‘পস্স, তাত, এতং ৰীসতিসহস্সসমণপরিৰুতং সুৰণ্ণৰণ্ণং ব্রহ্মরূপিৰণ্ণং সমণং, অযং তে পিতা, এতস্স মহন্তা নিধিকুম্ভিযো অহেসুং. ত্যাস্স নিক্খমনতো পট্ঠায ন পস্সাম, গচ্ছ নং দাযজ্জং যাচস্সু – ‘অহং ¶ , তাত, কুমারো, অভিসেকং পত্ৰা চক্কৰত্তী ভৰিস্সামি, ধনেন মে অত্থো, ধনং মে দেহি. সামিকো হি পুত্তো পিতুসন্তকস্সা’’’তি. কুমারো ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰাৰ পিতুসিনেহং পটিলভিত্ৰা হট্ঠচিত্তো ‘‘সুখা তে, সমণ, ছাযা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞম্পি ¶ বহুং অত্তনো অনুরূপং ৰদন্তো অট্ঠাসি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. কুমারোপি ‘‘দাযজ্জং মে, সমণ, দেহি, দাযজ্জং মে, সমণ, দেহী’’তি ভগৰন্তং অনুবন্ধি. ভগৰাপি কুমারং ন নিৰত্তাপেসি. পরিজনোপি ভগৰতা সদ্ধিং গচ্ছন্তং নিৰত্তেতুং নাসক্খি. ইতি সো ভগৰতা সদ্ধিং আরামমেৰ অগমাসি.
ততো ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘যং অযং পিতুসন্তকং ধনং ইচ্ছতি, তং ৰট্টানুগতং সৰিঘাতং, হন্দস্স বোধিতলে পটিলদ্ধং সত্তৰিধং অরিযধনং দেমি, লোকুত্তরদাযজ্জস্স নং সামিকং করোমী’’তি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ত্ৰং, সারিপুত্ত, রাহুলকুমারং পব্বাজেহী’’তি. থেরো কুমারং পব্বাজেসি. পব্বজিতে চ পন কুমারে রঞ্ঞো অধিমত্তং দুক্খং উপ্পজ্জি. তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰতো নিৰেদেত্ৰা, ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা, মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেয্যু’’ন্তি ৰরং যাচি. ভগৰা তস্স তং ৰরং দত্ৰা পুনেকদিৰসং রাজনিৰেসনে কতপাতরাসো একমন্তং নিসিন্নেন রঞ্ঞা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দুক্করকারিককালে একা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘পুত্তো তে কালকতো’তি আহ. অহং তস্সা ৰচনং অসদ্দহন্তো ‘ন ময্হং পুত্তো বোধিং অপ্পত্ৰা কালং করোতী’তি পটিক্খিপি’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘ইদানি কিং সদ্দহিস্সথ, পুব্বেপি অট্ঠিকানি দস্সেত্ৰা, ‘পুত্তো তে মতো’তি ৰুত্তে ন সদ্দহিত্ৰা’’তি ইমিস্সা অত্থুপ্পত্তিযা মহাধম্মপালজাতকং (জা. ১.১০.৯২ আদযো) কথেসি. গাথাপরিযোসানে রাজা অনাগামিফলে পতিট্ঠহি. ইতি ভগৰা পিতরং তীসু ফলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ¶ পুনদেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা ততো অনাথপিণ্ডিকেন সাৰত্থিং আগমনত্থায গহিতপটিঞ্ঞো নিট্ঠিতে জেতৰনে ৰিহারে তত্থ গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.
এৰং সত্থরি জেতৰনে ৰিহরন্তে আযস্মা নন্দো উক্কণ্ঠিত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি – ‘‘অনভিরতো অহং, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন ¶ সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’তি. ভগৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা আযস্মন্তং নন্দং পক্কোসাপেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, নন্দ, সম্বহুলানং ভিক্খূনং এৰং আরোচেসি ¶ – ‘অনভিরতো, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিস্স পন ত্ৰং, নন্দ, অনভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরসি, ন সক্কোসি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সসী’’তি? ‘‘সাকিযানী মং, ভন্তে, জনপদকল্যাণী ঘরা নিক্খমন্তস্স অড্ঢুল্লিখিতেহি কেসেহি অপলোকেত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’তি, সো খো অহং, ভন্তে, তং অনুস্সরমানো অনভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’তি.
অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং নন্দং বাহাযং গহেত্ৰা ইদ্ধিবলেন তাৰতিংসদেৰলোকং আনেন্তো অন্তরামগ্গে একস্মিং ঝামক্খেত্তে ঝামখাণুকে নিসিন্নং ছিন্নকণ্ণনাসনঙ্গুট্ঠং একং পলুট্ঠমক্কটিং দস্সেত্ৰা তাৰতিংসভৰনে সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো উপট্ঠানং আগতানি ককুটপাদানি পঞ্চ অচ্ছরাসতানি দস্সেসি. ককুটপাদানীতি ¶ রত্তৰণ্ণতায পারেৰতপাদসদিসপাদানি. দস্সেত্ৰা চ পনাহ – ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, নন্দ, কতমা নু খো অভিরূপতরা ৰা দস্সনীযতরা ৰা পাসাদিকতরা ৰা সাকিযানী ৰা জনপদকল্যাণী, ইমানি ৰা পঞ্চ অচ্ছরাসতানি ককুটপাদানী’’তি? তং সুত্ৰা আহ – ‘‘সেয্যথাপি সা, ভন্তে, ছিন্নকণ্ণনাসনঙ্গুট্ঠা পলুট্ঠমক্কটী, এৰমেৰ খো, ভন্তে, সাকিযানী জনপদকল্যাণী, ইমেসং পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং উপনিধায সঙ্খ্যম্পি ন উপেতি, কলম্পি ন উপেতি, কলভাগম্পি ন উপেতি. অথ খো ইমানেৰ পঞ্চ অচ্ছরাসতানি অভিরূপতরানি চেৰ দস্সনীযতরানি চ পাসাদিকতরানি চা’’তি. ‘‘অভিরম, নন্দ, অভিরম, নন্দ, অহং তে পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. ‘‘সচে মে, ভন্তে ভগৰা, পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদানং, অভিরমিস্সামহং, ভন্তে, ভগৰতি ব্রহ্মচরিযে’’তি.
অথ ¶ খো ভগৰা আযস্মন্তং নন্দং গহেত্ৰা তত্থ অন্তরহিতো জেতৰনেযেৰ পাতুরহোসি. অস্সোসুং খো ভিক্খূ, ‘‘আযস্মা কির নন্দো ভগৰতো ভাতা মাতুচ্ছাপুত্তো অচ্ছরানং হেতু ব্রহ্মচরিযং চরতি. ভগৰা কিরস্স পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. অথ খো আযস্মতো নন্দস্স সহাযকা ভিক্খূ আযস্মন্তং নন্দং ভতকৰাদেন চ উপক্কিতকৰাদেন চ সমুদাচরন্তি, ‘‘ভতকো কিরাযস্মা নন্দো, উপক্কিতকো কিরাযস্মা নন্দো, অচ্ছরানং হেতু ব্রহ্মচরিযং চরতি. ভগৰা কিরস্স পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. অথ খো আযস্মা নন্দো সহাযকানং ভিক্খূনং ¶ ভতকৰাদেন চ উপক্কিতকৰাদেন চ অট্টিযমানো হরাযমানো জিগুচ্ছমানো ¶ একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ন চিরস্সেৰ যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি, ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ খো পনাযস্মা নন্দো অরহতং অহোসি.
অথেকা দেৰতা রত্তিভাগে সকলং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আরোচেসি – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, নন্দো ভগৰতো ভাতা মাতুচ্ছাপুত্তো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি. ভগৰতোপি খো ঞাণং উদপাদি ‘‘নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি. সোপাযস্মা নন্দো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘যং মে, ভন্তে, ভগৰা পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদানং, মুঞ্চামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং এতস্মা পটিস্সৰা’’তি. ‘‘মযাপি খো তে, নন্দ, চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো ‘নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং ¶ পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. দেৰতাপি মে এতমত্থং আরোচেসি – ‘আযস্মা, ভন্তে, নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. যদেৰ খো তে, নন্দ, অনুপাদায আসৰেহি ¶ চিত্তং ৰিমুত্তং, অথাহং মুত্তো এতস্মা পটিস্সৰা’’তি. অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘যস্স নিত্তিণ্ণো পঙ্কো, মদ্দিতো কামকণ্টকো;
মোহক্খযং অনুপ্পত্তো, সুখদুক্খেসু ন ৰেধতী স ভিক্খূ’’তি. (উদা. ২২);
অথেকদিৰসং ভিক্খূ তং আযস্মন্তং নন্দং পুচ্ছিংসু – ‘‘আৰুসো নন্দ, পুব্বে ত্ৰং ‘উক্কণ্ঠিতোমী’তি ৰদেসি, ইদানি তে কথ’’ন্তি? ‘‘নত্থি মে, আৰুসো, গিহিভাৰায আলযো’’তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ – ‘‘অভূতং আযস্মা নন্দো কথেতি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, অতীতদিৰসেসু ‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘নত্থি মে গিহিভাৰায আলযো’তি কথেতী’’তি গন্ত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ভিক্খৰে, অতীতদিৰসেসু নন্দস্স অত্তভাৰো দুচ্ছন্নগেহসদিসো অহোসি, ইদানি সুচ্ছন্নগেহসদিসো জাতো. অযঞ্হি দিব্বচ্ছরানং ¶ দিট্ঠকালতো পট্ঠায পব্বজিতকিচ্চস্স মত্থকং পাপেতুং ¶ ৰাযমন্তো তং কিচ্চং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যথা অগারং দুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী সমতিৰিজ্ঝতি;
এৰং অভাৰিতং চিত্তং, রাগো সমতিৰিজ্ঝতি.
‘‘যথা অগারং সুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী ন সমতিৰিজ্ঝতি;
এৰং সুভাৰিতং চিত্তং, রাগো ন সমতিৰিজ্ঝতী’’তি.
তত্থ অগারন্তি যংকিঞ্চি গেহং. দুচ্ছন্নন্তি ৰিরল়চ্ছন্নং ছিদ্দাৰছিদ্দং. সমতিৰিজ্ঝতীতি ৰস্সৰুট্ঠি ৰিনিৰিজ্ঝতি. অভাৰিতন্তি তং অগারং ৰুট্ঠি ৰিয ভাৰনায রহিতত্তা অভাৰিতং চিত্তং রাগো সমতি ৰিজ্ঝতি. ন কেৰলং রাগোৰ, দোসমোহমানাদযো সব্বকিলেসা তথারূপং চিত্তং অতিৰিয ৰিজ্ঝন্তিযেৰ. সুভাৰিতন্তি সমথৰিপস্সনাভাৰনাহি সুভাৰিতং. এৰরূপং চিত্তং সুচ্ছন্নং গেহং ৰুট্ঠি ৰিয রাগাদযো কিলেসা অতিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কোন্তীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. মহাজনস্স দেসনা সাত্থিকা অহোসি.
অথ খো ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযা, জনপদকল্যাণিং নিস্সায উক্কণ্ঠিতো নামাযস্মা নন্দো ¶ সত্থারা দেৰচ্ছরা আমিসং কত্ৰা ৰিনীতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ¶ , পুব্বেপেস মযা মাতুগামেন পলোভেত্ৰা ৰিনীতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিৰাসী কপ্পটো নাম ৰাণিজো অহোসি. তস্সেকো গদ্রভো কুম্ভভারং ৰহতি, একদিৰসেন সত্ত যোজনানি গচ্ছতি. সো একস্মিং সমযে গদ্রভভারকেহি সদ্ধিং তক্কসিলং গন্ত্ৰা যাৰ ভণ্ডস্স ৰিস্সজ্জনং, তাৰ গদ্রভং চরিতুং ৰিস্সজ্জেসি. অথস্স সো গদ্রভো পরিখাপিট্ঠে চরমানো একং গদ্রভিং দিস্ৰা উপসঙ্কমি. সা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তী আহ – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘বারাণসিতো’’তি. ‘‘কেন কম্মেনা’’তি? ‘‘ৰাণিজ্জকম্মেনা’’তি. ‘‘কিত্তকং ভারং ৰহসী’’তি ¶ ? ‘‘কুম্ভভার’’ন্তি? ‘‘এত্তকং ভারং ৰহন্তো কতি যোজনানি গচ্ছসী’’তি? ‘‘সত্ত যোজনানী’’তি. ‘‘গতগতট্ঠানে তে কাচি পাদপরিকম্মপিট্ঠিপরিকম্মকরা অত্থী’’তি? ‘‘নত্থী’’তি. ‘‘এৰং সন্তে মহাদুক্খং নাম অনুভোসী’’তি? ‘‘কিঞ্চাপি হি তিরচ্ছানগতানং পাদপরিকম্মাদিকারকা নাম নত্থি, কামসংযোজনঘট্টনত্থায পন এৰরূপং কথং কথেসি’’? সো তস্সা কথায উক্কণ্ঠি. কপ্পটোপি ভণ্ডং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা – ‘‘এহি, তাত, গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, নাহং গমিস্সামী’’তি. অথ নং ¶ পুনপ্পুনং যাচিত্ৰা, ‘‘অনিচ্ছন্তং পরিভাসেত্ৰা নং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘পতোদং তে করিস্সামি, সাল়সঙ্গুলিকণ্টকং;
সঞ্ছিন্দিস্সামি তে কাযং, এৰং জানাহি গদ্রভা’’তি.
তং সুত্ৰা গদ্রভো ‘‘এৰং সন্তে অহম্পি তে কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পতোদং মে করিস্সসি, সোল়সঙ্গুলিকণ্টকং;
পুরতো পতিট্ঠহিত্ৰান, উদ্ধরিত্ৰান পচ্ছতো;
দন্তং তে পাতযিস্সামি, এৰং জানাহি কপ্পটা’’তি.
তং ¶ সুত্ৰা ৰাণিজো – ‘‘কেন নু খো কারণেন এস এৰং ৰদতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো তং গদ্রভিং দিস্ৰা, ‘‘ইমাযেস এৰং সিক্খাপিতো ভৰিস্সতি, ‘এৰরূপিং নাম তে গদ্রভিং আনেস্সামী’তি মাতুগামেন নং পলোভেত্ৰা নেস্সামী’’তি ইমং গাথমাহ –
‘‘চতুপ্পদিং সঙ্খমুখিং, নারিং সব্বঙ্গসোভিনিং;
ভরিযং তে আনযিস্সামি, এৰং জানাহি গদ্রভা’’তি.
তং সুত্ৰা তুট্ঠচিত্তো গদ্রভো ইমং গাথমাহ –
‘‘চতুপ্পদিং সঙ্খমুখিং, নারিং সব্বঙ্গসোভিনিং;
ভরিযং মে আনযিস্সসি, এৰং জানাহি কপ্পট;
কপ্পট ভিয্যো গমিস্সামি, যোজনানি চতুদ্দসা’’তি.
অথ ¶ ¶ নং কপ্পটো, ‘‘তেন হি এহী’’তি গহেত্ৰা সকট্ঠানং অগমাসি. সো কতিপাহচ্চযেন নং আহ – ‘‘ননু মং তুম্হে ‘ভরিযং তে আনযিস্সামী’তি অৰোচুত্থা’’তি? ‘‘আম, ৰুত্তং, নাহং অত্তনো কথং ভিন্দিস্সামি, ভরিযং তে আনেস্সামি, ৰেতনং পন তুয্হং এককস্সেৰ দস্সামি, তুয্হং ৰেতনং দুতিযস্স পহোতু ৰা মা ৰা, ত্ৰমেৰ জানেয্যাসি. উভিন্নং পন ৰো সংৰাসমন্ৰায পুত্তা ৰিজাযিস্সন্তি, তেহিপি বহূহি সদ্ধিং তুয্হং তং পহোতু ৰা মা ৰা, ত্ৰমেৰ জানেয্যাসী’’তি. গদ্রভো তস্মিং কথেন্তেযেৰ অনপেক্খো অহোসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা, ভিক্খৰে, গদ্রভী জনপদকল্যাণী অহোসি, গদ্রভো নন্দো, ৰাণিজো অহমেৰ. এৰং পুব্বেপেস মযা মাতুগামেন পলোভেত্ৰা ৰিনীতো’’তি জাতকং নিট্ঠাপেসীতি.
নন্দত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. চুন্দসূকরিকৰত্থু
ইধ সোচেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো চুন্দসূকরিকং নাম পুরিসং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি সূকরে ৰধিত্ৰা খাদন্তো চ ৰিক্কিণন্তো চ জীৰিকং কপ্পেসি. ছাতকালে সকটেন ৰীহিং আদায জনপদং গন্ত্ৰা একনাল়িদ্ৰেনাল়িমত্তেন গামসূকরপোতকে ¶ কিণিত্ৰা সকটং পূরেত্ৰা আগন্ত্ৰা পচ্ছানিৰেসনে ৰজং ৰিয একং ঠানং পরিক্খিপিত্ৰা তত্থেৰ তেসং নিৰাপং রোপেত্ৰা, তেসু নানাগচ্ছে চ সরীরমলঞ্চ খাদিত্ৰা ৰড্ঢিতেসু যং যং মারেতুকামো হোতি, তং তং আল়ানে নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা সরীরমংসস্স উদ্ধুমাযিত্ৰা বহলভাৰত্থং চতুরস্সমুগ্গরেন পোথেত্ৰা, ‘‘বহলমংসো জাতো’’তি ঞত্ৰা মুখং ৰিৰরিত্ৰা অন্তরে দণ্ডকং দত্ৰা লোহথালিযা পক্কুথিতং উণ্হোদকং মুখে আসিঞ্চতি. তং কুচ্ছিং পৰিসিত্ৰা পক্কুথিতং করীসং আদায অধোভাগেন নিক্খমতি, যাৰ থোকম্পি করীসং অত্থি, তাৰ আৰিলং হুত্ৰা নিক্খমতি, সুদ্ধে উদরে অচ্ছং অনাৰিলং হুত্ৰা নিক্খমতি. অথস্স অৰসেসং উদকং পিট্ঠিযং আসিঞ্চতি. তং কাল়চম্মং উপ্পাটেত্ৰা গচ্ছতি. ততো তিণুক্কায লোমানি ঝাপেত্ৰা তিখিণেন অসিনা সীসং ছিন্দতি. পগ্ঘরণতং লোহিতং ভাজনেন পটিগ্গহেত্ৰা মংসং লোহিতেন মদ্দিত্ৰা পচিত্ৰা পুত্তদারমজ্ঝে নিসিন্নো খাদিত্ৰা সেসং ৰিক্কিণাতি. তস্স ইমিনাৰ নিযামেন জীৰিকং কপ্পেন্তস্স পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি অতিক্কন্তানি ¶ . তথাগতে ধুরৰিহারে ৰসন্তে একদিৰসম্পি পুপ্ফমুট্ঠিমত্তেন পূজা ৰা কটচ্ছুমত্তং ভিক্খদানং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি পুঞ্ঞং নাম নাহোসি. অথস্স সরীরে রোগো উপ্পজ্জি, জীৰন্তস্সেৰ ¶ অৰীচিমহানিরযসন্তাপো উপট্ঠহি. অৰীচিসন্তাপো নাম যোজনসতে ঠত্ৰা ওলোকেন্তস্স অক্খীনং ভিজ্জনসমত্থো পরিল়াহো হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘তস্স অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসাযুতা;
সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা’’তি. (ম. নি. ৩.২৬৭; অ. নি. ৩.৩৬);
নাগসেনত্থেরেন পনস্স পাকতিকগ্গিসন্তাপতো অধিমত্ততায অযং উপমা ৰুত্তা – ‘‘যথা, মহারাজ, কূটাগারমত্তো পাসাণোপি নেরযিকগ্গিম্হি পক্খিত্তো খণেন ৰিলযং গচ্ছতি, নিব্বত্তসত্তা পনেত্থ কম্মবলেন ¶ মাতুকুচ্ছিগতা ৰিয ন ৰিলীযন্তী’’তি (মি. প. ২.৪.৬). তস্স তস্মিং সন্তাপে উপট্ঠিতে কম্মসরিক্খকো আকারো উপ্পজ্জি. গেহমজ্ঝেযেৰ সূকররৰং রৰিত্ৰা জণ্ণুকেহি ৰিচরন্তো পুরত্থিমৰত্থুম্পি পচ্ছিমৰত্থুম্পি গচ্ছতি. অথস্স গেহমানুসকা তং দল়্হং গহেত্ৰা মুখং পিদহন্তি. কম্মৰিপাকো নাম ন সক্কা কেনচি পটিবাহিতুং. সো ৰিরৰন্তোৰ ইতো চিতো চ ৰিচরতি. সমন্তা সত্তসু ঘরেসু মনুস্সা নিদ্দং ন লভন্তি. মরণভযেন তজ্জিতস্স পন বহিনিক্খমনং নিৰারেতুং অসক্কোন্তো সব্বো গেহজনো যথা অন্তোঠিতো বহি ৰিচরিতুং ন সক্কোতি, তথা গেহদ্ৰারানি থকেত্ৰা বহিগেহং পরিৰারেত্ৰা রক্খন্তো অচ্ছতি. ইতরো অন্তোগেহেযেৰ নিরযসন্তাপেন ৰিরৰন্তো ইতো চিতো চ ৰিচরতি. এৰং সত্তদিৰসানি ৰিচরিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে কালং কত্ৰা অৰীচিমহানিরযে নিব্বত্তি. অৰীচিমহানিরযো দেৰদূতসুত্তেন (ম. নি. ৩.২৬১ আদযো; অ. নি. ৩.৩৬) ৰণ্ণেতব্বোতি.
ভিক্খূ তস্স ঘরদ্ৰারেন গচ্ছন্তা ¶ তং সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘সূকরসদ্দো’’তি সঞ্ঞিনো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে নিসিন্না এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে, চুন্দসূকরিতস্স গেহদ্ৰারং পিদহিত্ৰা সূকরানং মারিযমানানং অজ্জ সত্তমো দিৰসো, গেহে কাচি মঙ্গলকিরিযা ভৰিস্সতি মঞ্ঞে. এত্তকে নাম, ভন্তে, সূকরে মারেন্তস্স একম্পি মেত্তচিত্তং ৰা কারুঞ্ঞং ৰা নত্থি, ন ৰত নো এৰরূপো কক্খল়ো ফরুসো সত্তো দিট্ঠপুব্বো’’তি. সত্থা – ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো ইমে সত্তদিৰসে সূকরে মারেতি, কম্মসরিক্খকং পনস্স ৰিপাকং উদপাদি, জীৰন্তস্সেৰ অৰীচিমহানিরযসন্তাপো উপট্ঠাসি. সো তেন সন্তাপেন সত্ত দিৰসানি সূকররৰং ¶ রৰন্তো অন্তোনিৰেসনে ৰিচরিত্ৰা অজ্জ কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধ লোকে এৰং সোচিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা সোচনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভিক্খৰে, পমত্তা নাম গহট্ঠা ৰা হোন্তু পব্বজিতা ৰা, উভযত্থ সোচন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ সোচতি পেচ্চ সোচতি,
পাপকারী উভযত্থ সোচতি;
সো সোচতি সো ৰিহঞ্ঞতি;
দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠমত্তনো’’তি.
তত্থ ¶ পাপকারীতি নানপ্পকারস্স পাপকম্মস্স কারকো পুগ্গলো ‘‘অকতং ৰত মে কল্যাণং, কতং পাপ’’ন্তি একংসেনেৰ মরণসমযে ইধ সোচতি, ইদমস্স কম্মসোচনং. ৰিপাকং অনুভৰন্তো পন পেচ্চ সোচতি. ইদমস্স পরলোকে ৰিপাকসোচনং. এৰং সো উভযত্থ সোচতিযেৰ. তেনেৰ কারণেন জীৰমানোযেৰ সো চুন্দসূকরিকোপি সোচতি. দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠন্তি ¶ অত্তনো কিলিট্ঠকম্মং পস্সিত্ৰা নানপ্পকারকং ৰিলপন্তো ৰিহঞ্ঞতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
চুন্দসূকরিকৰত্থু দসমং.
১১. ধম্মিকউপাসকৰত্থু
ইধ মোদতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মিকউপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতা ধম্মিকউপাসকা নাম অহেসুং. তেসু একেকস্স পঞ্চ পঞ্চ উপাসকসতানি পরিৰারা. যো তেসং জেট্ঠকো, তস্স সত্ত পুত্তা সত্ত ধীতরো. তেসু একেকস্স একেকা সলাকযাগু সলাকভত্তং পক্খিকভত্তং নিমন্তনভত্তং উপোসথিকভত্তং আগন্তুকভত্তং সঙ্ঘভত্তং ৰস্সাৰাসিকং অহোসি. তেপি সব্বেৰ অনুজাতপুত্তা নাম অহেসুং. ইতি চুদ্দসন্নং পুত্তানং ভরিযায উপাসকস্সাতি সোল়স সলাকযাগুআদীনি পৰত্তন্তি. ইতি সো সপুত্তদারো সীলৰা ¶ কল্যাণধম্মো দানসংৰিভাগরতো অহোসি. অথস্স অপরভাগে রোগো উপ্পজ্জি, আযুসঙ্খারো পরিহাযি. সো ধম্মং ¶ সোতুকামো ‘‘অট্ঠ ৰা মে সোল়স ৰা ভিক্খূ পেসেথা’’তি সত্থু সন্তিকং পহিণি. সত্থা পেসেসি. তে গন্ত্ৰা তস্স মঞ্চং পরিৰারেত্ৰা পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু নিসিন্না. ‘‘ভন্তে, অয্যানং মে দস্সনং দুল্লভং ভৰিস্সতি, দুব্বলোম্হি, একং মে সুত্তং সজ্ঝাযথা’’তি ৰুত্তে ‘‘কতরং সুত্তং সোতুকামো উপাসকা’’তি? ‘‘সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং সতিপট্ঠানসুত্ত’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তি ¶ (দী. নি. ২.৩৭৩; ম. নি. ১.১০৬) সুত্তন্তং পট্ঠপেসুং. তস্মিং খণে ছহি দেৰলোকেহি সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা সহস্সসিন্ধৰযুত্তা দিযড্ঢযোজনসতিকা ছ রথা আগমিংসু. তেসু ঠিতা দেৰতা ‘‘অম্হাকং দেৰলোকং নেস্সাম, অম্হাকং দেৰলোকং নেস্সাম, অম্ভো মত্তিকভাজনং ভিন্দিত্ৰা সুৰণ্ণভাজনং গণ্হন্তো ৰিয অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমিতুং ইধ নিব্বত্তাহি, অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমিতুং ইধ নিব্বত্তাহী’’তি ৰদিংসু. উপাসকো ধম্মস্সৰনন্তরাযং অনিচ্ছন্তো – ‘‘আগমেথ আগমেথা’’তি আহ. ভিক্খূ ‘‘অম্হে ৰারেতী’’তি সঞ্ঞায তুণ্হী অহেসুং.
অথস্স পুত্তধীতরো ‘‘অম্হাকং পিতা পুব্বে ধম্মস্সৰনেন অতিত্তো অহোসি, ইদানি পন ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা সজ্ঝাযং কারেত্ৰা সযমেৰ ৰারেতি, মরণস্স অভাযনকসত্তো নাম নত্থী’’তি ৰিরৰিংসু. ভিক্খূ ‘‘ইদানি অনোকাসো’’তি উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু. উপাসকো থোকং ৰীতিনামেত্ৰা সতিং পটিলভিত্ৰা পুত্তে পুচ্ছি – ‘‘কস্মা কন্দথা’’তি? ‘‘তাত, তুম্হে ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং সুণন্তা সযমেৰ ৰারযিত্থ, অথ মযং ‘মরণস্স অভাযনকসত্তো নাম নত্থী’তি কন্দিম্হা’’তি ¶ . ‘‘অয্যা পন কুহি’’ন্তি? ‘‘‘অনোকাসো’তি উট্ঠাযাসনা পক্কন্তা, তাতা’’তি. ‘‘নাহং, অয্যেহি সদ্ধিং কথেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কেন সদ্ধিং কথেথা’’তি. ‘‘ছহি দেৰলোকেহি দেৰতা ছ রথে অলঙ্করিত্ৰা আদায আকাসে ঠত্ৰা ‘অম্হাহি দেৰলোকে অভিরম, অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমা’তি সদ্দং করোন্তি, তাহি সদ্ধিং কথেমী’’তি. ‘‘কুহিং, তাত, রথা, ন মযং পস্সামা’’তি? ‘‘অত্থি পন ময্হং গন্থিতানি পুপ্ফানী’’তি? ‘‘অত্থি, তাতা’’তি. ‘‘কতরো দেৰলোকো রমণীযো’’তি? ‘‘সব্ববোধিসত্তানং বুদ্ধমাতাপিতূনঞ্চ ৰসিতট্ঠানং তুসিতভৰনং রমণীযং, তাতা’’তি. ‘‘তেন হি ‘তুসিতভৰনতো আগতরথে লগ্গতূ’তি পুপ্ফদামং খিপথা’’তি. তে খিপিংসু. তং রথধুরে লগ্গিত্ৰা আকাসে ওলম্বি. মহাজনো তদেৰ পস্সতি, রথং ন পস্সতি. উপাসকো ‘‘পস্সথেতং পুপ্ফদাম’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘আম, পস্সামা’’তি ৰুত্তে – ‘‘এতং তুসিতভৰনতো আগতরথে ওলম্বতি, অহং তুসিতভৰনং গচ্ছামি ¶ , তুম্হে মা চিন্তযিত্থ, মম সন্তিকে নিব্বত্তিতুকামা হুত্ৰা মযা কতনিযামেনেৰ পুঞ্ঞানি করোথা’’তি ৰত্ৰা কালং কত্ৰা রথে পতিট্ঠাসি.
তাৰদেৰস্স ¶ তিগাৰুতপ্পমাণো সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতো অত্তভাৰো নিব্বত্তি, অচ্ছরাসহস্সং পরিৰারেসি, পঞ্চৰীসতিযোজনিকং কনকৰিমানং পাতুরহোসি. তেপি ভিক্খূ ৰিহারং অনুপ্পত্তে সত্থা পুচ্ছি – ‘‘সুতা, ভিক্খৰে, উপাসকেন ধম্মদেসনা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অন্তরাযেৰ পন ‘আগমেথা’তি ৰারেসি. অথস্স পুত্তধীতরো কন্দিংসু ¶ . মযং ‘ইদানি অনোকাসো’তি উট্ঠাযাসনা নিক্খন্তা’’তি. ‘‘ন সো, ভিক্খৰে, তুম্হেহি সদ্ধিং কথেসি, ছহি দেৰলোকেহি দেৰতা ছ রথে অলঙ্করিত্ৰা আহরিত্ৰা তং উপাসকং পক্কোসিংসু. সো ধম্মদেসনায অন্তরাযং অনিচ্ছন্তো তাহি সদ্ধিং কথেসী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘এৰং, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ইদানি কুহিং নিব্বত্তো’’তি? ‘‘তুসিতভৰনে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, ইদানি ইধ ঞাতিমজ্ঝে মোদমানো ৰিচরিত্ৰা ইদানেৰ গন্ত্ৰা পুন মোদনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা হি গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা সব্বত্থ মোদন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ মোদতি পেচ্চ মোদতি,
কতপুঞ্ঞো উভযত্থ মোদতি;
সো মোদতি সো পমোদতি,
দিস্ৰা কম্মৰিসুদ্ধিমত্তনো’’তি.
তত্থ কতপুঞ্ঞোতি নানপ্পকারস্স কুসলস্স কারকো পুগ্গলো ‘‘অকতং ৰত মে পাপং, কতং মে কল্যাণ’’ন্তি ইধ কম্মমোদনেন, পেচ্চ ৰিপাকমোদনেন মোদতি. এৰং উভযত্থ মোদতি নাম. কম্মৰিসুদ্ধিন্তি ধম্মিকউপাসকোপি অত্তনো কম্মৰিসুদ্ধিং পুঞ্ঞকম্মসম্পত্তিং দিস্ৰা কালকিরিযতো পুব্বে ইধলোকেপি মোদতি, কালং কত্ৰা ইদানি পরলোকেপি অতিমোদতিযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
ধম্মিকউপাসকৰত্থু একাদসমং.
১২. দেৰদত্তৰত্থু
ইধ ¶ ¶ ¶ তপ্পতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি.
দেৰদত্তস্স ৰত্থু পব্বজিতকালতো পট্ঠায যাৰ পথৰিপ্পৰেসনা দেৰদত্তং আরব্ভ ভাসিতানি সব্বানি জাতকানি ৰিত্থারেত্ৰা কথিতং. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – সত্থরি অনুপিযং নাম মল্লানং নিগমো অত্থি. তং নিস্সায অনুপিযম্বৰনে ৰিহরন্তেযেৰ তথাগতস্স লক্খণপটিগ্গহণদিৰসেযেৰ অসীতিসহস্সেহি ঞাতিকুলেহি ‘‘রাজা ৰা হোতু, বুদ্ধো ৰা, খত্তিযপরিৰারোৰ ৰিচরিস্সতী’’তি অসীতিসহস্সপুত্তা পটিঞ্ঞাতা. তেসু যেভুয্যেন পব্বজিতেসু ভদ্দিযং নাম রাজানং, অনুরুদ্ধং, আনন্দং, ভগুং, কিমিলং, দেৰদত্তন্তি ইমে ছ সক্যে অপব্বজন্তে দিস্ৰা, ‘‘মযং অত্তনো পুত্তে পব্বাজেম, ইমে ছ সক্যা ন ঞাতকা মঞ্ঞে, কস্মা ন পব্বজন্তী’’তি? কথং সমুট্ঠাপেসুং. অথ খো মহানামো সক্যো অনুরুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘তাত, অম্হাকং কুলা পব্বজিতো নত্থি, ত্ৰং ৰা পব্বজ, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সো পন সুখুমালো হোতি সম্পন্নভোগো, ‘‘নত্থী’’তি ৰচনম্পি তেন ন সুতপুব্বং. একদিৰসঞ্হি তেসু ছসু খত্তিযেসু গুল়কীল়ং কীল়ন্তেসু অনুরুদ্ধো পূৰেন পরাজিতো পূৰত্থায পহিণি, অথস্স মাতা পূৰে সজ্জেত্ৰা পহিণি ¶ . তে খাদিত্ৰা পুন কীল়িংসু. পুনপ্পুনং তস্সেৰ পরাজযো হোতি. মাতা পনস্স পহিতে পহিতে তিক্খত্তুং পূৰে পহিণিত্ৰা চতুত্থৰারে ‘‘পূৰা নত্থী’’তি পহিণি. সো ‘‘নত্থী’’তি ৰচনস্স অসুকপুব্বত্তা ‘‘এসাপেকা পূৰৰিকতি ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘নত্থিপূৰং মে আহরথা’’তি পেসেসি. মাতা পনস্স ‘‘নত্থিপূৰং কির, অয্যে, দেথা’’তি ৰুত্তে, ‘‘মম পুত্তেন ‘নত্থী’তি পদং ন সুতপুব্বং, ইমিনা পন উপাযেন নং এতমত্থং জানাপেস্সামী’’তি তুচ্ছং সুৰণ্ণপাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা পেসেসি. নগরপরিগ্গাহিকা দেৰতা চিন্তেসুং – ‘‘অনুরুদ্ধসক্যেন অন্নভারকালে অত্তনো ভাগভত্তং উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা ‘‘‘নত্থী’তি মে ৰচনস্স সৰনং মা হোতু, ভোজনুপ্পত্তিট্ঠানজাননং মা ‘হোতূ’তি পত্থনা কতা, সচাযং তুচ্ছপাতিং পস্সিস্সতি, দেৰসমাগমং পৰিসিতুং ন লভিস্সাম, সীসম্পি নো সত্তধা ফলেয্যা’’তি. অথ ¶ নং পাতিং দিব্বপূৰেহি পুণ্ণং অকংসু. কস্সা গুল়মণ্ডলে ঠপেত্ৰা উগ্ঘাটিতমত্তায পূৰগন্ধো সকলনগরে ছাদেত্ৰা ঠিতো. পূৰখণ্ডং মুখে ঠপিতমত্তমেৰ সত্তরসহরণীসহস্সানি অনুফরি.
সো চিন্তেসি – ‘‘নাহং মাতু পিযো, এত্তকং মে কালং ইমং নত্থিপূৰং ¶ নাম ন পচি, ইতো পট্ঠায অঞ্ঞং পূৰং নাম ন খাদিস্সামী’’তি, সো গেহং গন্ত্ৰাৰ মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম ¶ , তুম্হাকং অহং পিযো, অপ্পিযো’’তি? ‘‘তাত, একক্খিনো অক্খি ৰিয চ হদযং ৰিয চ অতিৰিয পিযো মে অহোসী’’তি. ‘‘অথ কস্মা এত্তকং কালং ময্হং নত্থি পূৰং ন পচিত্থ, অম্মা’’তি? সা চূল়ূপট্ঠাকং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি কিঞ্চি পাতিযং, তাতা’’তি? ‘‘পরিপুণ্ণা, অয্যে, পাতি পূৰেহি, এৰরূপা পূৰা নাম মে ন দিট্ঠপুব্বা’’তি আরোচেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা কতাভিনীহারো ভৰিস্সতি, দেৰতাহি পাতিং পূরেত্ৰা পূৰা পহিতা ভৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘অথ নং পুত্তো, অম্ম, ইতো পট্ঠাযাহং অঞ্ঞং পূৰং নাম ন খাদিস্সামি, নত্থিপূৰমেৰ পচেয্যাসী’’তি. সাপিস্স ততো পট্ঠায ‘‘পূৰং খাদিতুকামোম্হী’’তি ৰুত্তে তুচ্ছপাতিমেৰ অঞ্ঞায পাতিযা পটিকুচ্ছিত্ৰা পেসেসি. যাৰ অগারমজ্ঝে ৰসি, তাৰস্স দেৰতাৰ পূৰে পহিণিংসু.
সো এত্তকম্পি অজানন্তো পব্বজ্জং নাম কিং জানিস্সতি? তস্মা ‘‘কা এসা পব্বজ্জা নামা’’তি ভাতরং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ওহারিতকেসমস্সুনা কাসাযনিৰত্থেন কট্ঠত্থরকে ৰা বিদলমঞ্চকে ৰা নিপজ্জিত্ৰা পিণ্ডায চরন্তেন ৰিহরিতব্বং. এসা পব্বজ্জা নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভাতিক, অহং সুখুমালো. নাহং সক্খিস্সামি পব্বজিতু’’ন্তি ¶ আহ. ‘‘তেন হি, তাত, কম্মন্তং উগ্গহেত্ৰা ঘরাৰাসং ৰস. ন হি সক্কা অম্হেসু একেন অপব্বজিতু’’ন্তি. অথ নং ‘‘কো এস কম্মন্তো নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভত্তুট্ঠানট্ঠানম্পি অজানন্তো কুলপুত্তো কম্মন্তং নাম কিং জানিস্সতী’’তি? একদিৰসঞ্হি তিণ্ণং খত্তিযানং কথা উদপাদি – ‘‘ভত্তং নাম কুহিং উট্ঠহতী’’তি? কিমিলো আহ – ‘‘কোট্ঠে উট্ঠহতী’’তি. অথ নং ভদ্দিযো ‘‘ত্ৰং ভত্তস্স উট্ঠানট্ঠানং ন জানাসি, ভত্তং নাম উক্খলিযং উট্ঠহতী’’তি আহ. অনুরুদ্ধো ‘‘তুম্হে দ্ৰেপি ন জানাথ, ভত্তং নাম রতনমকুল়ায সুৰণ্ণপাতিযং উট্ঠহতী’’তি আহ.
তেসু ¶ কির একদিৰসং কিমিলো কোট্ঠতো ৰীহী ওতারিযমানে দিস্ৰা, ‘‘এতে কোট্ঠেযেৰ জাতা’’তি সঞ্ঞী অহোসি. ভদ্দিযো একদিৰসং উক্খলিতো ভত্তং ৰড্ঢিযমানং দিস্ৰা ‘‘উক্খলিযঞ্ঞেৰ উপ্পন্ন’’ন্তি সঞ্ঞী অহোসি. অনুরুদ্ধেন পন নেৰ ৰীহী কোট্টেন্তা, ন ভত্তং পচন্তা, ন ৰড্ঢেন্তা দিট্ঠপুব্বা, ৰড্ঢেত্ৰা পন পুরতো ঠপিতমেৰ পস্সতি. সো ভুঞ্জিতুকামকালে ‘‘ভত্তং পাতিযং উট্ঠহতী’’তি সঞ্ঞমকাসি. এৰং তযোপি তে ভত্তুট্ঠানট্ঠানং ন জানন্তি. তেনাযং ‘‘কো এস কম্মন্তো নামা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘পঠমং খেত্তং কসাপেতব্ব’’ন্তিআদিকং সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে কত্তব্বং কিচ্চং সুত্ৰা, ‘‘কদা কম্মন্তানং অন্তো পঞ্ঞাযিস্সতি, কদা মযং অপ্পোস্সুক্কা ভোগে ভুঞ্জিস্সামা’’তি ৰত্ৰা কম্মন্তানং অপরিযন্ততায অক্খাতায ‘‘তেন হি ত্ৰঞ্ঞেৰ ঘরাৰাসং ৰস, ন ময্হং এতেনত্থো’’তি মাতরং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ¶ , ‘‘অনুজানাহি মং, অম্ম, পব্বজিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তায নানপ্পকারেহি তিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা, ‘‘সচে তে সহাযকো ভদ্দিযরাজা পব্বজিস্সতি, তেন সদ্ধিং পব্বজাহী’’তি ৰুত্তে তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘মম খো, সম্ম, পব্বজ্জা তৰ পটিবদ্ধা’’তি ৰত্ৰা তং নানপ্পকারেহি সঞ্ঞাপেত্ৰা সত্তমে দিৰসে অত্তনা সদ্ধিং পব্বজনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি.
ততো ভদ্দিযো সক্যরাজা অনুরুদ্ধো আনন্দো ভগু কিমিলো দেৰদত্তোতি ইমে ছ খত্তিযা উপালিকপ্পকসত্তমা দেৰা ৰিয দিব্বসম্পত্তিং সত্তাহং সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা উয্যানং গচ্ছন্তা ৰিয চতুরঙ্গিনিযা সেনায নিক্খমিত্ৰা পরৰিসযং পত্ৰা রাজাণায সেনং নিৰত্তাপেত্ৰা পরৰিসযং ওক্কমিংসু. তত্থ ছ খত্তিযা অত্তনো অত্তনো আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা, ‘‘হন্দ ভণে, উপালি, নিৰত্তস্সু, অলং তে এত্তকং জীৰিকাযা’’তি তস্স অদংসু. সো তেসং পাদমূলে পরিৰত্তিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা তেসং আণং অতিক্কমিতুং অসক্কোন্তো উট্ঠায তং গহেত্ৰা নিৰত্তি. তেসং দ্ৰিধা জাতকালে, ৰনং আরোদনপ্পত্তং ৰিয পথৰীকম্পমানাকারপ্পত্তা ৰিয অহোসি. উপালি কপ্পকোপি থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘চণ্ডা খো সাকিযা, ‘ইমিনা কুমারা নিপ্পাতিতা’তি ঘাতেয্যুম্পি মং. ইমে হি নাম সক্যকুমারা এৰরূপং সম্পত্তিং পহায ইমানি অনগ্ঘানি আভরণানি খেল়পিণ্ডং ৰিয ছড্ডেত্ৰা পব্বজিস্সন্তি, কিমঙ্গং ¶ ¶ পনাহ’’ন্তি ভণ্ডিকং ওমুঞ্চিত্ৰা তানি আভরণানি রুক্খে লগ্গেত্ৰা ‘‘অত্থিকা গণ্হন্তূ’’তি ৰত্ৰা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা তেহি ‘‘কস্মা নিৰত্তোসী’’তি পুট্ঠো তমত্থং আরোচেসি. অথ নং তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘মযং, ভন্তে, সাকিযা নাম মাননিস্সিতা, অযং অম্হাকং দীঘরত্তং পরিচারকো, ইমং পঠমতরং পব্বাজেথ, মযমস্স অভিৰাদনাদীনি করিস্সাম, এৰং নো মানো নিম্মানাযিস্সতী’’তি ৰত্ৰা তং পঠমতরং পব্বাজেত্ৰা পচ্ছা সযং পব্বজিংসু. তেসু আযস্মা ভদ্দিযো তেনেৰ অন্তরৰস্সেন তেৰিজ্জো অহোসি. আযস্মা অনুরুদ্ধো দিব্বচক্খুকো হুত্ৰা পচ্ছা মহাৰিতক্কসুত্তং (অ. নি. ৮.৩০) সুত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. আযস্মা আনন্দো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ভগুত্থেরো চ কিমিলত্থেরো চ অপরভাগে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. দেৰদত্তো পোথুজ্জনিকং ইদ্ধিং পত্তো.
অপরভাগে সত্থরি কোসম্বিযং ৰিহরন্তে সসাৰকসঙ্ঘস্স তথাগতস্স মহন্তো লাভসক্কারো নিব্বত্তি. ৰত্থভেসজ্জাদিহত্থা মনুস্সা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘‘কুহিং সত্থা, কুহিং সারিপুত্তত্থেরো, কুহিং মহামোগ্গল্লানত্থেরো, কুহিং মহাকস্সপত্থেরো, কুহিং ভদ্দিযত্থেরো, কুহিং অনুরুদ্ধত্থেরো, কুহিং আনন্দত্থেরো, কুহিং ভগুত্থেরো, কুহিং কিমিলত্থেরো’’তি অসীতিমহাসাৰকানং নিসিন্নট্ঠানং ¶ ওলোকেন্তা ৰিচরন্তি. ‘‘দেৰদত্তত্থেরো কুহিং নিসিন্নো ৰা, ঠিতো ৰা’’তি পুচ্ছন্তো নাম নত্থি. সো চিন্তেসি – ‘‘অহম্পি এতেহি সদ্ধিঞ্ঞেৰ পব্বজিতো, এতেপি খত্তিযপব্বজিতা, অহম্পি খত্তিযপব্বজিতো, লাভসক্কারহত্থা ¶ মনুস্সা এতেযেৰ পরিযেসন্তি, মম নামং গহেতাপি নত্থি. কেন নু খো সদ্ধিং একতো হুত্ৰা কং পসাদেত্ৰা মম লাভসক্কারং নিব্বত্তেয্য’’ন্তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো রাজা বিম্বিসারো পঠমদস্সনেনেৰ একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, ন সক্কা এতেন সদ্ধিং একতো ভৰিতুং, কোসলরঞ্ঞাপি সদ্ধিং ন সক্কা ভৰিতুং. অযং খো পন রঞ্ঞো পুত্তো অজাতসত্তু কুমারো কস্সচি গুণদোসে ন জানাতি, এতেন সদ্ধিং একতো ভৰিস্সামী’’তি. সো কোসম্বিতো রাজগহং গন্ত্ৰা কুমারকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা চত্তারো আসীৰিসে চতূসু হত্থপাদেসু একং গীৰায পিলন্ধিত্ৰা ¶ একং সীসে চুম্বটকং কত্ৰা একং একংসং করিত্ৰা ইমায অহিমেখলায আকাসতো ওরুয্হ অজাতসত্তুস্স উচ্ছঙ্গে নিসীদিত্ৰা তেন ভীতেন ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অহং দেৰদত্তো’’তি ৰত্ৰা তস্স ভযৰিনোদনত্থং তং অত্তভাৰং পটিসংহরিত্ৰা সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো পুরতো ঠত্ৰা তং পসাদেত্ৰা লাভসক্কারং নিব্বত্তেসি. সো লাভসক্কারাভিভূতো ‘‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’’তি পাপকং চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সহ চিত্তুপ্পাদেন ইদ্ধিতো পরিহাযিত্ৰা সত্থারং ৰেল়ুৰনৰিহারে সরাজিকায পরিসায ধম্মং দেসেন্তং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা অঞ্জলিং পগ্গয্হ – ‘‘ভগৰা, ভন্তে, এতরহি জিণ্ণো ৰুড্ঢো মহল্লকো, অপ্পোস্সুক্কো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুঞ্জতু, অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামি, নিয্যাদেথ মে ভিক্খুসঙ্ঘ’’ন্তি ¶ ৰত্ৰা সত্থারা খেল়াসকৰাদেন অপসাদেত্ৰা পটিক্খিত্তো অনত্তমনো ইমং পঠমং তথাগতে আঘাতং বন্ধিত্ৰা পক্কামি.
অথস্স ভগৰা রাজগহে পকাসনীযকম্মং কারেসি. সো ‘‘পরিচ্চত্তো দানি অহং সমণেন গোতমেন, ইদানিস্স অনত্থং করিস্সামী’’তি অজাতসত্তুং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘পুব্বে খো, কুমার, মনুস্সা দীঘাযুকা, এতরহি অপ্পাযুকা. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং ত্ৰং কুমারোৰ সমানো কালং করেয্যাসি, তেন হি ত্ৰং, কুমার, পিতরং হন্ত্ৰা রাজা হোহি, অহং ভগৰন্তং হন্ত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তস্মিং রজ্জে পতিট্ঠিতে তথাগতস্স ৰধায পুরিসে পযোজেত্ৰা তেসু সোতাপত্তিফলং পত্ৰা নিৰত্তেসু সযং গিজ্ঝকূটপব্বতং অভিরুহিত্ৰা, ‘‘অহমেৰ সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামী’’তি সিলং পৰিজ্ঝিত্ৰা রুহিরুপ্পাদককম্মং কত্ৰা ইমিনাপি উপাযেন মারেতুং অসক্কোন্তো পুন নাল়াগিরিং ৰিস্সজ্জাপেসি. তস্মিং আগচ্ছন্তে আনন্দত্থেরো অত্তনো জীৰিতং সত্থু পরিচ্চজিত্ৰা পুরতো অট্ঠাসি. সত্থা নাগং দমেত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অনেকসহস্সেহি উপাসকেহি অভিহটং মহাদানং পরিভুঞ্জিত্ৰা তস্মিং ¶ দিৰসে সন্নিপতিতানং অট্ঠারসকোটিসঙ্খাতানং রাজগহৰাসীনং অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযে জাতে ‘‘অহো আযস্মা আনন্দো মহাগুণো, তথারূপে নাম হত্থিনাগে আগচ্ছন্তে অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা ¶ ¶ সত্থু পুরতোৰ অট্ঠাসী’’তি থেরস্স গুণকথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস মমত্থায জীৰিতং পরিচ্চজিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো চূল়হংস (জা. ১.১৫.১৩৩ আদযো; ২.২১.১ আদযো) – মহাহংস (জা. ২.২১.৮৯ আদযো) – কক্কটকজাতকানি (জা. ১.৩.৪৯ আদযো) কথেসি. দেৰদত্তস্সাপি কম্মং নেৰ পাকটং, তথা রঞ্ঞো মারাপিতত্তা, ন ৰধকানং পযোজিতত্তা ন সিলায পৰিদ্ধত্তা পাকটং অহোসি, যথা নাল়াগিরিহত্থিনো ৰিস্সজ্জিতত্তা. তদা হি মহাজনো ‘‘রাজাপি দেৰদত্তেনেৰ মারাপিতো, ৰধকোপি পযোজিতো, সিলাপি অপৰিদ্ধা. ইদানি পন তেন নাল়াগিরি ৰিস্সজ্জাপিতো, এৰরূপং নাম পাপকং গহেত্ৰা রাজা ৰিচরতী’’তি কোলাহলমকাসি.
রাজা মহাজনস্স কথং সুত্ৰা পঞ্চ থালিপাকসতানি নীহরাপেত্ৰা ন পুন তস্সূপট্ঠানং অগমাসি, নাগরাপিস্স কুলং উপগতস্স ভিক্খামত্তম্পি ন অদংসু. সো পরিহীনলাভসক্কারো কোহঞ্ঞেন জীৰিতুকামো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিত্ৰা ভগৰতো ‘‘অলং, দেৰদত্ত, যো ইচ্ছতি, সো আরঞ্ঞকো হোতূ’’তি পটিক্খিত্তো কস্সাৰুসো, ৰচনং সোভনং, কিং তথাগতস্স উদাহু মম, অহঞ্হি উক্কট্ঠৰসেন এৰং ৰদামি, ‘‘সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞকা অস্সু, পিণ্ডপাতিকা, পংসুকূলিকা, রুক্খমূলিকা, মচ্ছমংসং ন খাদেয্যু’’ন্তি. ‘‘যো দুক্খা মুচ্চিতুকামো, সো মযা সদ্ধিং আগচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. তস্স ৰচনং ¶ সুত্ৰা একচ্চে নৰকপব্বজিতা মন্দবুদ্ধিনো ‘‘কল্যাণং দেৰদত্তো আহ, এতেন সদ্ধিং ৰিচরিস্সামা’’তি তেন সদ্ধিং একতো অহেসুং. ইতি সো পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং তেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি লূখপ্পসন্নং জনং সঞ্ঞাপেন্তো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তো সঙ্ঘভেদায পরক্কমি. সো ভগৰতা, ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদায পরক্কমসি চক্কভেদাযা’’তি পুট্ঠো ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গরুকো খো, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদো’’তিআদীহি ওৰদিতোপি সত্থু ৰচনং অনাদিযিত্ৰা পক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জতগ্গে দানাহং, আৰুসো আনন্দ, অঞ্ঞত্রেৰ ভগৰতা, অঞ্ঞত্র, ভিক্খুসঙ্ঘা উপোসথং করিস্সামি, সঙ্ঘকম্মং করিস্সামী’’তি আহ. থেরো তমত্থং ভগৰতো আরোচেসি. তং ৰিদিত্ৰা সত্থা উপ্পন্নধম্মসংৰেগো হুত্ৰা, ‘‘দেৰদত্তো ¶ সদেৰকস্স লোকস্স অনত্থনিস্সিতং অত্তনো অৰীচিম্হি পচ্চনককম্মং করোতী’’তি ৰিতক্কেত্ৰা –
‘‘সুকরানি ¶ অসাধূনি, অত্তনো অহিতানি চ;
যং ৰে হিতঞ্চ সাধুঞ্চ, তং ৰে পরমদুক্কর’’ন্তি. (ধ. প. ১৬৩) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা পুন ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘সুকরং সাধুনা সাধু, সাধু পাপেন দুক্করং;
পাপং পাপেন সুকরং, পাপমরিযেহি দুক্কর’’ন্তি. (উদা. ৪৮; চূল়ৰ. ৩৪৩);
অথ খো দেৰদত্তো উপোসথদিৰসে অত্তনো পরিসায সদ্ধিং একমন্তং নিসীদিত্ৰা, ‘‘যস্সিমানি পঞ্চ ৰত্থূনি খমন্তি ¶ , সো সলাকং গণ্হতূ’’তি ৰত্ৰা পঞ্চসতেহি ৰজ্জিপুত্তকেহি নৰকেহি অপ্পকতঞ্ঞূহি সলাকায গহিতায সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা তে ভিক্খূ আদায গযাসীসং অগমাসি. তস্স তত্থ গতভাৰং সুত্ৰা সত্থা তেসং ভিক্খূনং আনযনত্থায দ্ৰে অগ্গসাৰকে পেসেসি. তে তত্থ গন্ত্ৰা আদেসনাপাটিহারিযানুসাসনিযা চেৰ ইদ্ধিপাটিহারিযানুসাসনিযা চ অনুসাসন্তা তে অমতং পাযেত্ৰা আদায আকাসেন আগমিংসু. কোকালিকোপি খো ‘‘উট্ঠেহি, আৰুসো দেৰদত্ত, নীতা তে ভিক্খূ সারিপুত্তমোগ্গল্লানেহি, ননু ত্ৰং মযা ৰুত্তো ‘মা, আৰুসো, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে ৰিস্সাসী’তি. পাপিচ্ছা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি ৰত্ৰা জণ্ণুকেন হদযমজ্ঝে পহরি, তস্স তত্থেৰ উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি. আযস্মন্তং পন সারিপুত্তং ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং আকাসেন আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ভিক্খূ আহংসু – ‘‘ভন্তে, আযস্মা সারিপুত্তো গমনকালে অত্তদুতিযো গতো, ইদানি মহাপরিৰারো আগচ্ছন্তো সোভতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সারিপুত্তো সোভতি, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তকালেপি ময্হং পুত্তো মম সন্তিকং আগচ্ছন্তো সোভিযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘হোতি সীলৰতং অত্থো, পটিসন্থারৰুত্তিনং;
লক্খণং পস্স আযন্তং, ঞাতিসঙ্ঘপুরক্খতং;
অথ পস্সসিমং কাল়ং, সুৰিহীনংৰ ঞাতিভী’’তি. (জা. ১.১.১১) –
ইদং ¶ ¶ জাতকং কথেসি. পুন ভিক্খূহি, ‘‘ভন্তে, দেৰদত্তো কির দ্ৰে অগ্গসাৰকে উভোসু পস্সেসু নিসীদাপেত্ৰা ‘বুদ্ধলীল়ায ধম্মং দেসেস্সামী’তি তুম্হাকং অনুকিরিযং করোতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন ¶ , ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস মম অনুকিরিযং কাতুং ৰাযমি, ন পন সক্খী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘অপি ৰীরক পস্সেসি, সকুণং মঞ্জুভাণকং;
মযূরগীৰসঙ্কাসং, পতিং ময্হং সৰিট্ঠকং.
‘‘উদকথলচরস্স পক্খিনো,
নিচ্চং আমকমচ্ছভোজিনো;
তস্সানুকরং সৰিট্ঠকো,
সেৰালে পলিগুণ্ঠিতো মতো’’তি. (জা. ১.২.১০৭-১০৮) –
আদিনা জাতকং ৰত্ৰা অপরাপরেসুপি দিৰসেসু তথানুরূপমেৰ কথং আরব্ভ –
‘‘অচারি ৰতাযং ৰিতুদং ৰনানি,
কট্ঠঙ্গরুক্খেসু অসারকেসু;
অথাসদা খদিরং জাতসারং,
যত্থব্ভিদা গরুল়ো উত্তমঙ্গ’’ন্তি. (জা. ১.২.১২০);
‘‘লসী ¶ চ তে নিপ্ফলিকা, মত্থকো চ পদালিতো;
সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, অজ্জ খো ত্ৰং ৰিরোচসী’’তি. (জা. ১.১.১৪৩) –
এৰমাদীনি জাতকানি কথেসি. পুন ‘‘অকতঞ্ঞূ দেৰদত্তো’’তি কথং আরব্ভ –
‘‘অকরম্হস তে কিচ্চং, যং বলং অহুৰম্হসে;
মিগরাজ নমো ত্যত্থু, অপি কিঞ্চি লভামসে.
‘‘মম লোহিতভক্খস্স, নিচ্চং লুদ্দানি কুব্বতো;
দন্তন্তরগতো সন্তো, তং বহুং যম্পি জীৰসী’’তি. (জা. ১.৪.২৯-৩০) –
আদীনি ¶ জাতকানি কথেসি. পুন ৰধায পরিসক্কনমস্স আরব্ভ –
‘‘ঞাতমেতং কুরুঙ্গস্স, যং ত্ৰং সেপণ্ণি সিয্যসি;
অঞ্ঞং সেপণ্ণি গচ্ছামি, ন মে তে রুচ্চতে ফল’’ন্তি. (জা. ১.১.২১) –
আদীনি ¶ জাতকানি কথেসি. পুনদিৰসে ‘‘উভতো পরিহীনো দেৰদত্তো লাভসক্কারতো চ সামঞ্ঞতো চা’’তি কথাসু পৰত্তমানাসু ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো পরিহীনো, পুব্বেপেস পরিহীনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘অক্খী ¶ ভিন্না পটো নট্ঠো, সখিগেহে চ ভণ্ডনং;
উভতো পদুট্ঠা কম্মন্তা, উদকম্হি থলম্হি চা’’তি. (জা. ১.১.১৩৯) –
আদীনি জাতকানি কথেসি. এৰং রাজগহে ৰিহরন্তোৰ দেৰদত্তং আরব্ভ বহূনি জাতকানি কথেত্ৰা রাজগহতো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা জেতৰনে ৰিহারে ৰাসং কপ্পেসি. দেৰদত্তোপি খো নৰ মাসে গিলানো পচ্ছিমে কালে সত্থারং দট্ঠুকামো হুত্ৰা অত্তনো সাৰকে আহ – ‘‘অহং সত্থারং দট্ঠুকামো, তং মে দস্সেথা’’তি. ‘‘ত্ৰং সমত্থকালে সত্থারা সদ্ধিং ৰেরী হুত্ৰা অচরি, ন মযং তত্থ নেস্সামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘মা মং নাসেথ, মযা সত্থরি আঘাতো কতো, সত্থু পন মযি কেসগ্গমত্তোপি আঘাতো নত্থি’’. সো হি ভগৰা –
‘‘ৰধকে দেৰদত্তম্হি, চোরে অঙ্গুলিমালকে;
ধনপালে রাহুলে চ, সব্বত্থ সমমানসো’’তি. (অপ. থের ১.১.৫৮৫; মি. প. ৬.৬.৫) –
‘‘দস্সেথ মে ভগৰন্ত’’ন্তি পুনপ্পুনং যাচি. অথ নং তে মঞ্চকেনাদায নিক্খমিংসু. তস্স আগমনং সুত্ৰা ভিক্খূ সত্থু আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, দেৰদত্তো কির তুম্হাকং দস্সনত্থায আগচ্ছতী’’তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো তেনত্তভাৰেন মং পস্সিতুং লভিস্সতী’’তি. দেৰদত্তো কির পঞ্চন্নং ৰত্থূনং আযাচিতকালতো পট্ঠায পুন বুদ্ধং দট্ঠুং ন লভতি, অযং ¶ ধম্মতা. ‘‘অসুকট্ঠানঞ্চ অসুকট্ঠানঞ্চ আগতো, ভন্তে’’তি. ‘‘যং ইচ্ছতি, তং করোতু, ন সো মং পস্সিতুং লভিস্সতী’’তি. ‘‘ভন্তে, ইতো যোজনমত্তং আগতো, অড্ঢযোজনং, গাৰুতং, জেতৰনপোক্খরণীসমীপং আগতো, ভন্তে’’তি. ‘‘সচেপি অন্তোজেতৰনং পৰিসতি, নেৰ মং পস্সিতুং ¶ লভিস্সতী’’তি. দেৰদত্তং গহেত্ৰা আগতা জেতৰনপোক্খরণীতীরে মঞ্চং ওতারেত্ৰা পোক্খরণিং ন্হাযিতুং ওতরিংসু. দেৰদত্তোপি খো মঞ্চতো ৰুট্ঠায উভো পাদে ভূমিযং ঠপেত্ৰা নিসীদি. পাদা পথৰিং পৰিসিংসু ¶ . সো অনুক্কমেন যাৰ গোপ্ফকা, যাৰ জণ্ণুকা, যাৰ কটিতো, যাৰ থনতো, যাৰ গীৰতো পৰিসিত্ৰা হনুকট্ঠিকস্স ভূমিযং পৰিট্ঠকালে –
‘‘ইমেহি অট্ঠীহি তমগ্গপুগ্গলং,
দেৰাতিদেৰং নরদম্মসারথিং;
সমন্তচক্খুং সতপুঞ্ঞলক্খণং,
পাণেহি বুদ্ধং সরণং উপেমী’’তি. (মি. প. ৪.১.৩) –
ইমং গাথমাহ. ইদং কির ঠানং দিস্ৰা তথাগতো দেৰদত্তং পব্বাজেসি. সচে হি ন সো পব্বজিস্স, গিহী হুত্ৰা কম্মঞ্চ ভারিযং অকরিস্স, আযতিং ভৰনিস্সরণপচ্চযং কাতুং ন সক্খিস্স, পব্বজিত্ৰা চ পন কিঞ্চাপি কম্মং ভারিযং করিস্সতি, আযতিং ভৰনিস্সরণপচ্চযং কাতুং ¶ সক্খিস্সতীতি তং সত্থা পব্বাজেসি. সো হি ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে অট্ঠিস্সরো নাম পচ্চেকবুদ্ধো ভৰিস্সতি, সো পথৰিং পৰিসিত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি. নিচ্চলে বুদ্ধে অপরজ্ঝভাৰেন পন নিচ্চলোৰ হুত্ৰা পচ্চতূতি যোজনসতিকে অন্তো অৰীচিম্হি যোজনসতুব্বেধমেৰস্স সরীরং নিব্বত্তি. সীসং যাৰ কণ্ণসক্খলিতো উপরি অযকপল্লং পাৰিসি, পাদা যাৰ গোপ্ফকা হেট্ঠা অযপথৰিযং পৰিট্ঠা, মহাতালক্খন্ধপরিমাণং অযসূলং পচ্ছিমভিত্তিতো নিক্খমিত্ৰা পিট্ঠিমজ্ঝং ভিন্দিত্ৰা উরেন নিক্খমিত্ৰা পুরিমভিত্তিং পাৰিসি, অপরং দক্খিণভিত্তিতো নিক্খমিত্ৰা দক্খিণপস্সং ভিন্দিত্ৰা ৰামপস্সেন নিক্খমিত্ৰা উত্তরভিত্তিং পাৰিসি, অপরং উপরি কপল্লতো নিক্খমিত্ৰা মত্থকং ভিন্দিত্ৰা অধোভাগেন নিক্খমিত্ৰা অযপথৰিং পাৰিসি. এৰং সো তত্থ নিচ্চলোৰ পচ্চি.
ভিক্খূ ‘‘এত্তকং ঠানং দেৰদত্তো আগচ্ছন্তো সত্থারং দট্ঠুং অলভিত্ৰাৰ পথৰিং পৰিট্ঠো’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মযি অপরজ্ঝিত্ৰা পথৰিং পাৰিসি, পুব্বেপি পৰিট্ঠোযেৰা’’তি ৰত্ৰা হত্থিরাজকালে মগ্গমূল়্হং পুরিসং সমস্সাসেত্ৰা অত্তনো পিট্ঠিং আরোপেত্ৰা খেমন্তং পাপিতস্স পুন তিক্খত্তুং আগন্ত্ৰা অগ্গট্ঠানে মজ্ঝিমট্ঠানে ¶ মূলেহি এৰং দন্তে ছিন্দিত্ৰা ততিযৰারে মহাপুরিসস্স চক্খুপথং অতিক্কমন্তস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং –
‘‘অকতঞ্ঞুস্স ¶ ¶ পোসস্স, নিচ্চং ৰিৰরদস্সিনো;
সব্বং চে পথৰিং দজ্জা, নেৰ নং অভিরাধযে’’তি. (জা. ১.১.৭২; ১.৯.১০৭) –
ইদং জাতকং কথেত্ৰা পুনপি তথেৰ কথায সমুট্ঠিতায খন্তিৰাদিভূতে অত্তনি অপরজ্ঝিত্ৰা কলাবুরাজভূতস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং খন্তিৰাদিজাতকঞ্চ (জা. ১.৪.৪৯ আদযো), চূল়ধম্মপালভূতে অত্তনি অপরজ্ঝিত্ৰা মহাপতাপরাজভূতস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং চূল়ধম্মপালজাতকঞ্চ (জা. ১.৫.৪৪ আদযো) কথেসি.
পথৰিং পৰিট্ঠে পন দেৰদত্তে মহাজনো হট্ঠতুট্ঠো ধজপটাককদলিযো উস্সাপেত্ৰা পুণ্ণঘটে ঠপেত্ৰা ‘‘লাভা ৰত নো’’তি মহন্তং ছণং অনুভোতি. তমত্থং ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তে মতে মহাজনো তুস্সতি, পুব্বেপি তুস্সিযেৰা’’তি ৰত্ৰা সব্বজনস্স অপ্পিযে চণ্ডে ফরুসে বারাণসিযং পিঙ্গলরঞ্ঞে নাম মতে মহাজনস্স তুট্ঠভাৰং দীপেতুং –
‘‘সব্বো জনো হিংসিতো পিঙ্গলেন,
তস্মিং মতে পচ্চযা ৰেদযন্তি;
পিযো নু তে আসি অকণ্হনেত্তো,
কস্মা তুৰং রোদসি দ্ৰারপাল.
‘‘ন ¶ মে পিযো আসি অকণ্হনেত্তো,
ভাযামি পচ্চাগমনায তস্স;
ইতো গতো হিংসেয্য মচ্চুরাজং,
সো হিংসিতো আনেয্য পুন ইধা’’তি. (জা. ১.২.১৭৯-১৮০) –
ইদং পিঙ্গলজাতকং কথেসি. ভিক্খূ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ইদানি, ভন্তে, দেৰদত্তো কুহিং নিব্বত্তো’’তি? ‘‘অৰীচিমহানিরযে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, ইধ তপ্পন্তো ৰিচরিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা তপ্পনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, পব্বজিতা ৰা হোন্তু গহট্ঠা ৰা, পমাদৰিহারিনো উভযত্থ তপ্পন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ ¶ ¶ তপ্পতি পেচ্চ তপ্পতি, পাপকারী উভযত্থ তপ্পতি;
পাপং মে কতন্তি তপ্পতি, ভিয্যো তপ্পতি দুগ্গতিং গতো’’তি.
তত্থ ইধ তপ্পতীতি ইধ কম্মতপ্পনেন দোমনস্সমত্তেন তপ্পতি. পেচ্চাতি পরলোকে পন ৰিপাকতপ্পনেন অতিদারুণেন অপাযদুক্খেন তপ্পতি. পাপকারীতি নানপ্পকারস্স পাপস্স কত্তা. উভযত্থাতি ইমিনা ৰুত্তপ্পকারেন তপ্পনেন উভযত্থ তপ্পতি নাম. পাপং মেতি সো হি কম্মতপ্পনেন কপ্পন্তো ‘‘পাপং মে কত’’ন্তি তপ্পতি. তং অপ্পমত্তকং তপ্পনং, ৰিপাকতপ্পনেন পন তপ্পন্তো ভিয্যো তপ্পতি দুগ্গতিং গতো অতিফরুসেন তপ্পনেন অতিৰিয তপ্পতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
দেৰদত্তৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. সুমনাদেৰীৰত্থু
ইধ ¶ নন্দতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুমনাদেৰিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি দেৰসিকং অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে দ্ৰে ভিক্খূসহস্সানি ভুঞ্জন্তি, তথা ৰিসাখায মহাউপাসিকায. সাৰত্থিযং যো যো দানং দাতুকামো হোতি, সো সো তেসং উভিন্নং ওকাসং লভিত্ৰাৰ করোতি. কিং কারণা? ‘‘তুম্হাকং দানগ্গং অনাথপিণ্ডিকো ৰা ৰিসাখা ৰা আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নাগতা’’তি ৰুত্তে সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কতদানম্পি ‘‘কিং দানং নামেত’’ন্তি গরহন্তি. উভোপি হি তে ভিক্খুসঙ্ঘস্স রুচিঞ্চ অনুচ্ছৰিককিচ্চানি চ অতিৰিয জানন্তি, তেসু ৰিচারেন্তেসু ভিক্খূ চিত্তরূপং ভুঞ্জন্তি. তস্মা সব্বে দানং দাতুকামা তে গহেত্ৰাৰ গচ্ছন্তি. ইতি তে অত্তনো অত্তনো ঘরে ভিক্খূ পরিৰিসিতুং ন লভন্তি. ততো ৰিসাখা, ‘‘কো নু খো মম ঠানে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিস্সতী’’তি উপধারেন্তী পুত্তস্স ধীতরং দিস্ৰা তং অত্তনো ঠানে ঠপেসি. সা তস্সা নিৰেসনে ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসতি. অনাথপিণ্ডিকোপি মহাসুভদ্দং নাম জেট্ঠধীতরং ঠপেসি. সা ভিক্খূনং ¶ ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তী ধম্মং সুণন্তী সোতাপন্না হুত্ৰা পতিকুলং অগমাসি. ততো চূল়সুভদ্দং ঠপেসি. সাপি তথেৰ করোন্তী সোতাপন্না হুত্ৰা পতিকুলং গতা. অথ সুমনদেৰিং নাম কনিট্ঠধীতরং ঠপেসি. সা পন ধম্মং সুত্ৰা সকদাগামিফলং পত্ৰা কুমারিকাৰ হুত্ৰা তথারূপেন ¶ অফাসুকেন আতুরা আহারুপচ্ছেদং কত্ৰা ¶ পিতরং দট্ঠুকামা হুত্ৰা পক্কোসাপেসি. সো একস্মিং দানগ্গে তস্সা সাসনং সুত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘কিং, অম্ম সুমনে’’তি আহ. সাপি নং আহ – ‘‘কিং, তাত কনিট্ঠভাতিকা’’তি? ‘‘ৰিলপসি অম্মা’’তি? ‘‘ন ৰিলপামি, কনিট্ঠভাতিকা’’তি. ‘‘ভাযসি, অম্মা’’তি? ‘‘ন ভাযামি, কনিট্ঠভাতিকা’’তি. এত্তকং ৰত্ৰাযেৰ পন সা কালমকাসি. সো সোতাপন্নোপি সমানো সেট্ঠিধীতরি উপ্পন্নসোকং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ধীতু সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা রোদন্তো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, গহপতি, দুক্খী দুম্মনো অস্সুমুখো রোদমানো আগতোসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ধীতা মে, ভন্তে, সুমনদেৰী কালকতা’’তি আহ. ‘‘অথ কস্মা সোচসি, ননু সব্বেসং একংসিকং মরণ’’ন্তি? ‘‘জানামেতং, ভন্তে, এৰরূপা নাম মে হিরিওত্তপ্পসম্পন্না ধীতা, সা মরণকালে সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তী ৰিলপমানা মতা, তেন মে অনপ্পকং দোমনস্সং উপ্পজ্জতী’’তি. ‘‘কিং পন তায কথিতং মহাসেট্ঠী’’তি? ‘‘অহং তং, ভন্তে, ‘অম্ম, সুমনে’তি আমন্তেসিং. অথ মং আহ – ‘কিং, তাত, কনিট্ঠভাতিকা’তি? ‘ৰিলপসি, অম্মা’তি? ‘ন ৰিলপামি, কনিট্ঠভাতিকা’তি. ‘ভাযসি, অম্মা’তি? ‘ন ভাযামি কনিট্ঠভাতিকা’তি. এত্তকং ৰত্ৰা কালমকাসী’’তি. অথ নং ভগৰা আহ – ‘‘ন তে মহাসেট্ঠি ধীতা ৰিলপতী’’তি. ‘‘অথ কস্মা ভন্তে এৰমাহা’’তি? ‘‘কনিট্ঠত্তাযেৰ ¶ . ধীতা হি তে, গহপতি, মগ্গফলেহি তযা মহল্লিকা. ত্ৰঞ্হি সোতাপন্নো, ধীতা পন তে সকদাগামিনী. সা মগ্গফলেহি তযা মহল্লিকত্তা তং এৰমাহা’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘এৰং, গহপতী’’তি. ‘‘ইদানি কুহিং নিব্বত্তা, ভন্তে’’তি? ‘‘তুসিতভৰনে, গহপতী’’তি. ‘‘ভন্তে, মম ধীতা ইধ ঞাতকানং অন্তরে নন্দমানা ৰিচরিত্ৰা ইতো গন্ত্ৰাপি নন্দনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘আম, গহপতি, অপ্পমত্তা নাম গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা ইধ লোকে চ পরলোকে চ নন্দন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ ¶ নন্দতি পেচ্চ নন্দতি, কতপুঞ্ঞো উভযত্থ নন্দতি;
পুঞ্ঞং মে কতন্তি নন্দতি, ভিয্যো নন্দতি সুগ্গতিং গতো’’তি.
তত্থ ইধাতি ইধ লোকে কম্মনন্দনেন নন্দতি. পেচ্চাতি পরলোকে ৰিপাকনন্দনেন নন্দতি. কতপুঞ্ঞোতি নানপ্পকারস্স পুঞ্ঞস্স কত্তা. উভযত্থাতি ইধ ‘‘কতং মে কুসলং, অকতং মে পাপ’’ন্তি নন্দতি, পরত্থ ৰিপাকং অনুভৰন্তো নন্দতি. পুঞ্ঞং মেতি ইধ নন্দন্তো পন ‘‘পুঞ্ঞং মে কত’’ন্তি সোমনস্সমত্তেনেৰ কম্মনন্দনং উপাদায নন্দতি. ভিয্যোতি ৰিপাকনন্দনেন পন সুগতিং গতো সত্তপঞ্ঞাসৰস্সকোটিযো সট্ঠিৰস্সসতসহস্সানি দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তো তুসিতপুরে অতিৰিয নন্দতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
সুমনাদেৰীৰত্থু তেরসমং.
১৪. দ্ৰেসহাযকভিক্খুৰত্থু
বহুম্পি চেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে সহাযকে আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিৰাসিনো হি দ্ৰে কুলপুত্তা সহাযকা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা কামে পহায সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা পঞ্চ ৰস্সানি আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে ৰসিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সাসনে ধুরং পুচ্ছিত্ৰা ৰিপস্সনাধুরঞ্চ গন্থধুরঞ্চ ৰিত্থারতো সুত্ৰা একো তাৰ ‘‘অহং, ভন্তে, মহল্লককালে পব্বজিতো ন সক্খিস্সামি গন্থধুরং পূরেতুং, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামী’’তি যাৰ অরহত্তা ৰিপস্সনাধুরং কথাপেত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. ইতরো পন ‘‘অহং গন্থধুরং পূরেস্সামী’’তি অনুক্কমেন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা গতগতট্ঠানে ধম্মং কথেতি, সরভঞ্ঞং ভণতি, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ধম্মং ৰাচেন্তো ৰিচরতি. অট্ঠারসন্নং মহাগণানং আচরিযো অহোসি. ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ¶ ইতরস্স থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি ¶ ৰদন্তি. থেরো ‘‘গচ্ছথ, আৰুসো, মম ৰচনেন সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অসীতি মহাথেরে ৰন্দথ, সহাযকত্থেরম্পি মে ‘অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’তি ৰদথা’’তি পেসেতি. তে ভিক্খূ ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ অসীতি মহাথেরে চ ৰন্দিত্ৰা গন্থিকত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’’তি ৰদন্তি. ইতরেন চ ‘‘কো নাম সো’’তি ৰুত্তে, ‘‘তুম্হাকং সহাযকভিক্খু, ভন্তে’’তি ৰদন্তি. এৰং থেরে পুনপ্পুনং সাসনং পহিণন্তে সো ভিক্খু থোকং কালং সহিত্ৰা অপরভাগে সহিতুং অসক্কোন্তো ‘‘অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কো এসো’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং সহাযকভিক্খূ’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং পন তুম্হেহি তস্স সন্তিকে উগ্গহিতং, কিং দীঘনিকাযাদীসু অঞ্ঞতরো নিকাযো, কিং তীসু পিটকেসু একং পিটক’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘চতুপ্পদিকম্পি গাথং ন জানাতি, পংসুকূলং গহেত্ৰা পব্বজিতকালেযেৰ অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো, বহূ ৰত অন্তেৰাসিকে লভি, তস্স আগতকালে মযা পঞ্হং পুচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেসি.
অথ অপরভাগে থেরো সত্থারং দট্ঠুং আগতো. সহাযকস্স থেরস্স সন্তিকে পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা ¶ গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ অসীতি মহাথেরে চ ৰন্দিত্ৰা সহাযকস্স ৰসনট্ঠানং পচ্চাগমি. অথস্স সো ৰত্তং কারেত্ৰা সমপ্পমাণং আসনং গহেত্ৰা, ‘‘পঞ্হং পুচ্ছিস্সামী’’তি নিসীদি. তস্মিং খণে সত্থা ‘‘এস এৰরূপং মম পুত্তং ৰিহেঠেত্ৰা নিরযে নিব্বত্তেয্যা’’তি তস্মিং অনুকম্পায ৰিহারচারিকং চরন্তো ৰিয তেসং নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি. তত্থ তত্থ নিসীদন্তা হি ভিক্খূ বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰাৰ নিসীদন্তি. তেন ¶ সত্থা পকতিপঞ্ঞত্তেযেৰ আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো পন গন্থিকভিক্খুং পঠমজ্ঝানে পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং অকথিতে দুতিযজ্ঝানং আদিং কত্ৰা অট্ঠসুপি সমাপত্তীসু রূপারূপেসু চ পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকত্থেরো একম্পি কথেতুং নাসক্খি. ইতরো তং সব্বং কথেসি. অথ নং সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকত্থেরো কথেতুং নাসক্খি. ততো খীণাসৰত্থেরং পুচ্ছি. থেরো কথেসি. সত্থা ‘‘সাধু সাধু, ভিক্খূ’’তি অভিনন্দিত্ৰা সেসমগ্গেসুপি পটিপাটিযা ¶ পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকো একম্পি কথেতুং নাসক্খি, খীণাসৰো পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং কথেসি. সত্থা চতূসুপি ঠানেসু তস্স সাধুকারং অদাসি. তং সুত্ৰা ভুম্মদেৰে আদিং কত্ৰা যাৰ ব্রহ্মলোকা সব্বা দেৰতা চেৰ নাগসুপণ্ণা চ সাধুকারং অদংসু. তং সাধুকারং সুত্ৰা তস্স অন্তেৰাসিকা চেৰ সদ্ধিৰিহারিনো চ সত্থারং উজ্ঝাযিংসু – ‘‘কিং নামেতং সত্থারা কতং, কিঞ্চি অজানন্তস্স মহল্লকত্থেরস্স চতূসু ঠানেসু সাধুকারং অদাসি, অম্হাকং পনাচরিযস্স সব্বপরিযত্তিধরস্স পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পামোক্খস্স পসংসামত্তম্পি ন করী’’তি. অথ নে সত্থা ‘‘কিং নামেতং, ভিক্খৰে, কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং অত্থে আরোচিতে, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং আচরিযো মম সাসনে ভতিযা গাৰো রক্খণসদিসো, ময্হং পন পুত্তো যথারুচিযা পঞ্চ গোরসে পরিভুঞ্জনকসামিসদিসো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘বহুম্পি ¶ চে সংহিত ভাসমানো,
ন তক্করো হোতি নরো পমত্তো;
গোপোৰ গাৰো গণযং পরেসং,
ন ভাগৰা সামঞ্ঞস্স হোতি.
‘‘অপ্পম্পি চে সংহিত ভাসমানো,
ধম্মস্স হোতি অনুধম্মচারী;
রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং,
সম্মপ্পজানো সুৰিমুত্তচিত্তো.
‘‘অনুপাদিযানো ¶ ইধ ৰা হুরং ৰা,
স ভাগৰা সামঞ্ঞস্স হোতী’’তি.
তত্থ সংহিতন্তি তেপিটকস্স বুদ্ধৰচনস্সেতং নামং. তং আচরিযে উপসঙ্কমিত্ৰা উগ্গণ্হিত্ৰা বহুম্পি পরেসং ভাসমানো ৰাচেন্তো তং ধম্মং সুত্ৰা যং কারকেন পুগ্গলেন কত্তব্বং, তক্করো ন হোতি. কুক্কুটস্স পক্খপহরণমত্তম্পি অনিচ্চাদিৰসেন যোনিসোমনসিকারং নপ্পৰত্তেতি. এসো যথা নাম দিৰসং ভতিযা গাৰো রক্খন্তো গোপো পাতোৰ নিরৰসেসং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাযং গহেত্ৰা সামিকানং নিয্যাদেত্ৰা দিৰসভতিমত্তং গণ্হাতি, যথারুচিযা পন পঞ্চ গোরসে পরিভুঞ্জিতুং ¶ ন লভতি, এৰমেৰ কেৰলং অন্তেৰাসিকানং সন্তিকা ৰত্তপটিৰত্তকরণমত্তস্স ভাগী হোতি, সামঞ্ঞস্স পন ভাগী ন হোতি. যথা পন গোপালকেন নিয্যাদিতানং ¶ গুন্নং গোরসং সামিকাৰ পরিভুঞ্জন্তি, তথা তেন কথিতং ধম্মং সুত্ৰা কারকপুগ্গলা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিত্ৰা কেচি পঠমজ্ঝানাদীনি পাপুণন্তি, কেচি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মগ্গফলানি পাপুণন্তি, গোণসামিকা গোরসস্সেৰ সামঞ্ঞস্স ভাগিনো হোন্তি.
ইতি সত্থা সীলসম্পন্নস্স বহুস্সুতস্স পমাদৰিহারিনো অনিচ্চাদিৰসেন যোনিসোমনসিকারে পমত্তস্স ভিক্খুনো ৰসেন পঠমং গাথং কথেসি, ন দুস্সীলস্স. দুতিযগাথা পন অপ্পস্সুতস্সপি যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তস্স কারকপুগ্গলস্স ৰসেন কথিতা.
তত্থ অপ্পম্পী চেতি থোকং একৰগ্গদ্ৰিৰগ্গমত্তম্পি. ধম্মস্স হোতি অনুধম্মচারীতি অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায নৰলোকুত্তরধম্মস্স অনুরূপং ধম্মং পুব্বভাগপটিপদাসঙ্খাতং চতুপারিসুদ্ধিসীলধুতঙ্গঅসুভকম্মট্ঠানাদিভেদং চরন্তো অনুধম্মচারী হোতি. সো ‘‘অজ্জ অজ্জেৰা’’তি পটিৰেধং আকঙ্খন্তো ৰিচরতি. সো ইমায সম্মাপটিপত্তিযা রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং সম্মা হেতুনা নযেন পরিজানিতব্বে ধম্মে পরিজানন্তো তদঙ্গৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিমুত্তীনং ৰসেন সুৰিমুত্তচিত্তো, অনুপাদিযানো ইধ ৰা হুরং ৰাতি ইধলোকপরলোকপরিযাপন্না ৰা অজ্ঝত্তিকবাহিরা ৰা খন্ধাযতনধাতুযো চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযন্তো মহাখীণাসৰো মগ্গসঙ্খাতস্স সামঞ্ঞস্স ৰসেন আগতস্স ফলসামঞ্ঞস্স ¶ চেৰ পঞ্চঅসেক্খধম্মক্খন্ধস্স চ ভাগৰা হোতীতি রতনকূটেন ৰিয অগারস্স অরহত্তেন দেসনায কূটং গণ্হীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
দ্ৰেসহাযকভিক্খুৰত্থু চুদ্দসমং.
যমকৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমো ৰগ্গো.
২. অপ্পমাদৰগ্গো
১. সামাৰতীৰত্থু
অপ্পমাদো ¶ ¶ ¶ অমতপদন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কোসম্বিং উপনিস্সায ঘোসিতারামে ৰিহরন্তো সামাৰতিপ্পমুখানং পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং, মাগণ্ডিযপ্পমুখানঞ্চ এতিস্সা পঞ্চন্নং ঞাতিসতানং মরণব্যসনং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অতীতে অল্লকপ্পরট্ঠে অল্লকপ্পরাজা নাম, ৰেঠদীপকরট্ঠে ৰেঠদীপকরাজা নামাতি ইমে দ্ৰে দহরকালতো পট্ঠায সহাযকা হুত্ৰা একাচরিযকুলে সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা অত্তনো অত্তনো পিতূনং অচ্চযেন ছত্তং উস্সাপেত্ৰা আযামেন দসদসযোজনিকে রট্ঠে রাজানো অহেসুং. তে কালেন কালং সমাগন্ত্ৰা একতো তিট্ঠন্তা নিসীদন্তা নিপজ্জন্তা মহাজনং জাযমানঞ্চ জীযমানঞ্চ মীযমানঞ্চ দিস্ৰা ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তং অনুগচ্ছন্তো নাম নত্থি, অন্তমসো ¶ অত্তনো সরীরম্পি নানুগচ্ছতি, সব্বং পহায গন্তব্বং, কিং নো ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামা’’তি মন্তেত্ৰা রজ্জানি পুত্তদারানং নিয্যাদেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসন্তা মন্তযিংসু – ‘‘মযং রজ্জং পহায পব্বজিতা, ন জীৰিতুং অসক্কোন্তা. তে মযং একট্ঠানে ৰসন্তা অপব্বজিতসদিসাযেৰ হোম, তস্মা ৰিসুং ৰসিস্সাম. ত্ৰং এতস্মিং পব্বতে ৰস, অহং ইমস্মিং পব্বতে ৰসিস্সামি. অন্ৰড্ঢমাসং পন উপোসথদিৰসে একতো ভৰিস্সামা’’তি. অথ খো নেসং এতদহোসি – ‘‘এৰম্পি নো গণসঙ্গণিকাৰ ভৰিস্সতি, ত্ৰং পন তৰ পব্বতে অগ্গিং জালেয্যাসি, অহং মম পব্বতে অগ্গিং জালেস্সামি, তায সঞ্ঞায অত্থিভাৰং জানিস্সামা’’তি. তে তথা করিংসু.
অথ অপরভাগে ৰেঠদীপকতাপসো কালং কত্ৰা মহেসক্খো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তো. ততো অড্ঢমাসে সম্পত্তে অগ্গিং অদিস্ৰাৰ ইতরো ‘‘সহাযকো মে কালকতো’’তি অঞ্ঞাসি. ইতরোপি নিব্বত্তক্খণেযেৰ অত্তনো দেৰসিরিং ওলোকেত্ৰা কম্মং উপধারেন্তো নিক্খমনতো পট্ঠায অত্তনো তপচরিযং দিস্ৰা ‘‘গন্ত্ৰা মম সহাযকং পস্সিস্সামী’’তি ¶ তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মগ্গিকপুরিসো ৰিয তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সো ¶ আহ – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘মগ্গিকপুরিসো ¶ অহং, ভন্তে, দূরতোৰ আগতোম্হি. কিং পন, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে এককোৰ ৰসতি, অঞ্ঞোপি কোচি অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি মে একো সহাযকো’’তি. ‘‘কুহিং সো’’তি? ‘‘এতস্মিং পব্বতে ৰসতি, উপোসথদিৰসে পন অগ্গিং ন জালেতি, মতো নূন ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি. ‘‘অহং সো, ভন্তে’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসী’’তি? ‘‘দেৰলোকে মহেসক্খো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তোস্মি, ভন্তে, ‘অয্যং পস্সিস্সামী’তি পুন আগতোম্হি. অপি নু খো অয্যানং ইমস্মিং ঠানে ৰসন্তানং কোচি উপদ্দৰো অত্থী’’তি? ‘‘আম, আৰুসো, হত্থী নিস্সায কিলমামী’’তি. ‘‘কিং ৰো, ভন্তে, হত্থী করোন্তী’’তি? ‘‘সম্মজ্জনট্ঠানে লণ্ডং পাতেন্তি, পাদেহি ভূমিযং পহরিত্ৰা পংসুং উদ্ধরন্তি, স্ৰাহং লণ্ডং ছড্ডেন্তো পংসুং সমং করোন্তো কিলমামী’’তি. ‘‘কিং পন তেসং অনাগমনং ইচ্ছথা’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি তেসং অনাগমনং করিস্সামী’’তি তাপসস্স হত্থিকন্তৰীণঞ্চেৰ হত্থিকন্তমন্তঞ্চ অদাসি. দদন্তো চ পন ৰীণায তিস্সো তন্তিযো দস্সেত্ৰা তযো মন্তে উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতুম্পি অসক্কোন্তা হত্থী পলাযন্তি, ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে নিৰত্তিত্ৰা পচ্ছতো ওলোকেন্তা ওলোকেন্তা পলাযন্তি, ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে হত্থিযূথপতি পিট্ঠিং উপনামেন্তো আগচ্ছতী’’তি আচিক্খিত্ৰা, ‘‘যং ৰো রুচ্চতি, তং করেয্যাথা’’তি ¶ ৰত্ৰা তাপসং ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. তাপসো পলাযনমন্তং ৰত্ৰা পলাযনতন্তিং পহরিত্ৰা হত্থী পলাপেত্ৰা ৰসি.
তস্মিং সমযে কোসম্বিযং পূরন্তপ্পো নাম রাজা হোতি. সো একদিৰসং গব্ভিনিযা দেৰিযা সদ্ধিং বালসূরিযতপং তপ্পমানো অব্ভোকাসতলে নিসীদি. দেৰী রঞ্ঞো পারুপনং সতসহস্সগ্ঘনিকং রত্তকম্বলং পারুপিত্ৰা নিসিন্না রঞ্ঞা সদ্ধিং সমুল্লপমানা রঞ্ঞো অঙ্গুলিতো সতসহস্সগ্ঘনিকং রাজমুদ্দিকং নীহরিত্ৰা অত্তনো অঙ্গুলিযং পিলন্ধি. তস্মিং সমযে হত্থিলিঙ্গসকুণো আকাসেন গচ্ছন্তো দূরতো রত্তকম্বলপারুপনং দেৰিং দিস্ৰা ‘‘মংসপেসী’’তি সঞ্ঞায পক্খে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ওতরি. রাজা ¶ তস্স ওতরণসদ্দেন ভীতো উট্ঠায অন্তোনিৰেসনং পাৰিসি. দেৰী গরুগব্ভতায চেৰ ভীরুকজাতিকতায চ ৰেগেন গন্তুং নাসক্খি. অথ নং সো সকুণো অজ্ঝপ্পত্তো নখপঞ্জরে নিসীদাপেত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তে কির সকুণা পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারেন্তি. তস্মা আকাসেন নেত্ৰা যথারুচিতট্ঠানে নিসীদিত্ৰা মংসং খাদন্তি. সাপি তেন নীযমানা মরণভযভীতা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ৰিরৰিস্সামি, মনুস্সসদ্দো নাম তিরচ্ছানগতানং উব্বেজনীযো, তং সুত্ৰা মং ছড্ডেস্সতি. এৰং সন্তে ¶ সহ গব্ভেন জীৰিতক্খযং পাপুণিস্সামি, যস্মিং পন ঠানে নিসীদিত্ৰা মং খাদিতুং আরভিস্সতি, তত্র নং সদ্দং কত্ৰা পলাপেস্সামী’’তি. সা অত্তনো পণ্ডিততায অধিৰাসেসি.
তদা চ হিমৰন্তপদেসে থোকং ৰড্ঢিত্ৰা মণ্ডপাকারেন ¶ ঠিতো একো মহানিগ্রোধো হোতি. সো সকুণো মিগরূপাদীনি তত্থ নেত্ৰা খাদতি, তস্মা তম্পি তত্থেৰ নেত্ৰা ৰিটপব্ভন্তরে ঠপেত্ৰা আগতমগ্গং ওলোকেসি. আগতমগ্গোলোকনং কির তেসং ধম্মতা. তস্মিং খণে দেৰী, ‘‘ইদানি ইমং পলাপেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা পাণিসদ্দঞ্চেৰ মুখসদ্দঞ্চ কত্ৰা তং পলাপেসি. অথস্সা সূরিযত্থঙ্গমনকালে গব্ভে কম্মজৰাতা চলিংসু. সব্বদিসাসু গজ্জন্তো মহামেঘো উট্ঠহি. সুখেধিতায রাজমহেসিযা ‘‘মা ভাযি, অয্যে’’তি ৰচনমত্তম্পি অলভমানায দুক্খপরেতায সব্বরত্তিং নিদ্দা নাম নাহোসি. ৰিভাতায পন রত্তিযা ৰলাহকৰিগমো চ অরুণুগ্গমনঞ্চ তস্সা গব্ভৰুট্ঠানঞ্চ একক্খণেযেৰ অহোসি. সা মেঘউতুঞ্চ পব্বতউতুঞ্চ অরুণউতুঞ্চ গহেত্ৰা জাতত্তা পুত্তস্স উতেনোতি নামং অকাসি.
অল্লকপ্পতাপসস্সপি খো ততো অৰিদূরে ৰসনট্ঠানং হোতি. সো পকতিযাৰ ৰস্সদিৰসে সীতভযেন ফলাফলত্থায ৰনং ন পৰিসতি, তং রুক্খমূলং গন্ত্ৰা সকুণেহি খাদিতমংসানং অট্ঠিং আহরিত্ৰা কোট্টেত্ৰা রসং কত্ৰা পিৰতি. তস্মা তং দিৰসং ‘‘অট্ঠিং আহরিস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা রুক্খমূলে অট্ঠিং পরিযেসেন্তো ¶ উপরি দারকসদ্দং সুত্ৰা উল্লোকেন্তো দেৰিং দিস্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘মানুসিত্থিম্হী’’তি. ‘‘কথং আগতাসী’’তি? ‘‘হত্থিলিঙ্গসকুণেনানীতাম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘ওতরাহী’’তি আহ ¶ . ‘‘জাতিসম্ভেদতো ভাযামি, অয্যা’’তি. ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘খত্তিযাম্হী’’তি. ‘‘অহম্পি খত্তিযোযেৰা’’তি. ‘‘তেন হি খত্তিযমাযং কথেহী’’তি. সো খত্তিযমাযং কথেসি. ‘‘তেন হি আরুয্হ পুত্তং মে ওতারেহী’’তি. সো একেন পস্সেন অভিরুহনমগ্গং কত্ৰা অভিরুহিত্ৰা দারকং গণ্হি. ‘‘মা মং হত্থেন ছুপী’’তি চ ৰুত্তে তং অছুপিত্ৰাৰ দারকং ওতারেসি. দেৰীপি ওতরি. অথ নং অস্সমপদং নেত্ৰা সীলভেদং অকত্ৰাৰ অনুকম্পায পটিজগ্গি, নিম্মক্খিকমধুং আহরিত্ৰা সযংজাতসালিং আহরিত্ৰা যাগুং পচিত্ৰা অদাসি. এৰং তস্মিং পটিজগ্গন্তে সা অপরভাগে চিন্তেসি – ‘‘অহং নেৰ আগতমগ্গং জানামি, ন গমনমগ্গং জানামি, ইমিনাপি মে সদ্ধিং ৰিস্সাসমত্তম্পি নত্থি. সচে পনাযং অম্হে পহায কত্থচি গমিস্সতি, উভোপি ইধেৰ মরণং পাপুণিস্সাম, যংকিঞ্চি কত্ৰা ইমস্স সীলং ভিন্দিত্ৰা যথা মং ¶ ন মুঞ্চতি, তথা তং কাতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং দুন্নিৰত্থদুপ্পারুতদস্সনেন পলোভেত্ৰা সীলৰিনাসং পাপেসি. ততো পট্ঠায দ্ৰেপি সমগ্গৰাসং ৰসিংসু.
অথেকদিৰসং তাপসো নক্খত্তযোগং উল্লোকেন্তো পূরন্তপ্পস্স নক্খত্তমিলাযনং দিস্ৰা ‘‘ভদ্দে কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরাজা ¶ মতো’’তি আহ. ‘‘কস্মা, অয্য, এৰং ৰদেসি? কিং তে তেন সদ্ধিং আঘাতো অত্থী’’তি? ‘‘নত্থি, ভদ্দে, নক্খত্তমিলাযনমস্স দিস্ৰা এৰং ৰদামী’’তি, সা পরোদি. অথ নং ‘‘কস্মা রোদসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তায তস্স অত্তনো সামিকভাৰে অক্খাতে আহ – ‘‘মা, ভদ্দে, রোদি, জাতস্স নাম নিযতো মচ্চূ’’তি. ‘‘জানামি, অয্যা’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কস্মা রোদসী’’তি? ‘‘পুত্তো মে কুলসন্তকস্স রজ্জস্স অনুচ্ছৰিকো, ‘সচে তত্র অভৰিস্স, সেতচ্ছত্তং উস্সাপযিস্স. ইদানি মহাজানিকো ৰত জাতো’তি সোকেন রোদামি, অয্যা’’তি. ‘‘হোতু, ভদ্দে, মা চিন্তযি, সচস্স রজ্জং পত্থেসি, অহমস্স রজ্জলভনাকারং করিস্সামী’’তি. অথস্স হত্থিকন্তৰীণঞ্চেৰ হত্থিকন্তমন্তে চ অদাসি. তদা অনেকানি হত্থিসহস্সানি আগন্ত্ৰা ৰটরুক্খমূলে নিসীদন্তি. অথ নং আহ – ‘‘হত্থীসু অনাগতেসুযেৰ রুক্খং অভিরুহিত্ৰা তেসু আগতেসু ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহর, সব্বে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতুম্পি অসক্কোন্তা পলাযিস্সন্তি, অথ ওতরিত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সো তথা কত্ৰা আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথ নং দুতিযদিৰসে আহ – ‘‘অজ্জ ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহরেয্যাসি ¶ , সব্বে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তা পলাযিস্সন্তী’’তি. তদাপি তথা কত্ৰা আগন্ত্ৰা আরোচেসি ¶ . অথ নং ততিযদিৰসে আহ – ‘‘অজ্জ ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহরেয্যাসি, যূথপতি পিট্ঠিং উপনামেন্তো আগমিস্সতী’’তি. তদাপি তথা কত্ৰা আরোচেসি.
অথস্স মাতরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, পুত্তস্স তে সাসনং ৰদেহি, এত্তোৰ গন্ত্ৰা রাজা ভৰিস্সতী’’তি আহ. সা পুত্তং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরঞ্ঞো পুত্তো, মং সগব্ভং হত্থিলিঙ্গসকুণো আনেসী’’তি ৰত্ৰা সেনাপতিআদীনং নামানি আচিক্খিত্ৰা ‘‘অসদ্দহন্তানং ইমং পিতু পারুপনকম্বলঞ্চেৰ পিলন্ধনমুদ্দিকঞ্চ দস্সেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. কুমারো তাপসং ‘‘ইদানি কিং করোমী’’তি আহ. ‘‘রুক্খস্স হেট্ঠিমসাখায নিসীদিত্ৰা ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহর, জেট্ঠকহত্থী তে পিট্ঠিং উপনাপেত্ৰা উপসঙ্কমিস্সতি, তস্স পিট্ঠিযং নিসিন্নোৰ রট্ঠং গন্ত্ৰা রজ্জং গণ্হাহী’’তি. সো মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা তথা কত্ৰা আগতস্স হত্থিনো পিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰা কণ্ণে মন্তযি – ‘‘অহং কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরঞ্ঞো পুত্তো, পেত্তিকং মে রজ্জং গণ্হিত্ৰা দেহি সামী’’তি. সো তং সুত্ৰা ‘‘অনেকানি ¶ হত্থিসহস্সানি সন্নিপতন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, অনেকানি হত্থিসহস্সানি সন্নিপতিংসু. পুন ‘‘জিণ্ণা হত্থী পটিক্কমন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, জিণ্ণা হত্থী পটিক্কমিংসু. পুন ‘‘অতিতরুণা হত্থী নিৰত্তন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, তেপি নিৰত্তিংসু. সো অনেকেহি যূথহত্থিসহস্সেহেৰ পরিৰুতো পচ্চন্তগামং পত্ৰা ‘‘অহং রঞ্ঞো পুত্তো, সম্পত্তিং ¶ পত্থযমানা মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি আহ. ‘‘ততো পট্ঠায মনুস্সানং সঙ্গহং করোন্তো গন্ত্ৰা নগরং পরিৰারেত্ৰা ‘যুদ্ধং ৰা মে দেতু, রজ্জং ৰা’’’তি সাসনং পেসেসি. নাগরা আহংসু – ‘‘মযং দ্ৰেপি ন দস্সাম. অম্হাকঞ্হি দেৰী গরুগব্ভা হত্থিলিঙ্গসকুণেন নীতা, তস্সা অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা মযং ন জানাম. যাৰ তস্সা পৰত্তিং ন সুণাম. তাৰ নেৰ যুদ্ধং দস্সাম, ন রজ্জ’’ন্তি. তদা কির তং পৰেণিরজ্জং অহোসি. ততো কুমারো ‘‘অহং তস্সা পুত্তো’’তি ৰত্ৰা সেনাপতিআদীনং নামানি কথেত্ৰা তথাপি অসদ্দহন্তানং কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ দস্সেসি. তে কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ সঞ্জানিত্ৰা নিক্কঙ্খা হুত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তং রজ্জে অভিসিঞ্চিংসু. অযং তাৰ উতেনস্স উপ্পত্তি.
অল্লকপ্পরট্ঠে ¶ পন দুব্ভিক্খে জীৰিতুং অসক্কোন্তো একো কোতুহলিকো নাম মনুস্সো কাপিং নাম তরুণপুত্তঞ্চ কাল়িং নাম ভরিযঞ্চ আদায ‘‘কোসম্বিং গন্ত্ৰা জীৰিস্সামী’’তি পাথেয্যং গহেত্ৰা নিক্খমি. ‘‘অহিৰাতরোগেন মহাজনে মরন্তে দিস্ৰা নিক্খমী’’তিপি ৰদন্তিযেৰ. তে গচ্ছন্তা পাথেয্যে পরিক্খীণে খুদাভিভূতা দারকং ৰহিতুং নাসক্খিংসু. অথ সামিকো পজাপতিং আহ – ‘‘ভদ্দে, মযং জীৰন্তা পুন পুত্তং লভিস্সাম, ছড্ডেত্ৰা নং গচ্ছামা’’তি. মাতু হদযং নাম মুদুকং হোতি. তস্মা সা আহ – ‘‘নাহং জীৰন্তমেৰ পুত্তং ছড্ডেতুং সক্খিস্সামী’’তি. ‘‘অথ কিং করোমা’’তি? ‘‘ৰারেন নং ৰহামা’’তি. মাতা অত্তনো ৰারে পুপ্ফদামং ৰিয নং উক্খিপিত্ৰা উরে নিপজ্জাপেত্ৰা ¶ অঙ্কেন ৰহিত্ৰা পিতুনো দেতি. তস্স তং গহেত্ৰা গমনকালে ছাতকতোপি বলৰতরা ৰেদনা উপ্পজ্জি. সো পুনপ্পুনং আহ – ‘‘ভদ্দে, মযং জীৰন্তা পুত্তং লভিস্সাম, ছড্ডেম ন’’ন্তি. সাপি পুনপ্পুনং পটিক্খিপিত্ৰা পটিৰচনং নাদাসি. দারকো ৰারেন পরিৰত্তিযমানো কিলন্তো পিতু হত্থে নিদ্দাযি. সো তস্স নিদ্দাযনভাৰং ঞত্ৰা মাতরং পুরতো কত্ৰা একস্স গচ্ছস্স হেট্ঠা পণ্ণসন্থরে তং নিপজ্জাপেত্ৰা পাযাসি. মাতা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তী পুত্তং অদিস্ৰা, ‘‘সামি, কুহিং মে পুত্তো’’তি পুচ্ছি. ‘‘একস্স মে গচ্ছস্স হেট্ঠা নিপজ্জাপিতো’’তি. ‘‘সামি, মা মং নাসযি, পুত্তং ৰিনা জীৰিতুং ন সক্খিস্সামি, আনেহি মে পুত্ত’’ন্তি উরং পহরিত্ৰা পরিদেৰি. অথ নং নিৰত্তিত্ৰা আনেসি. পুত্তোপি অন্তরামগ্গে মতো হোতি. ইতি সো এত্তকে ঠানে পুত্তং ছড্ডেত্ৰা তস্স নিস্সন্দেন ভৰন্তরে সত্ত ৰারে ছড্ডিতো. ‘‘পাপকম্মং নামেতং অপ্পক’’ন্তি ন অৰমঞ্ঞিতব্বং.
তে ¶ গচ্ছন্তা একং গোপালকুলং পাপুণিংসু. তং দিৰসঞ্চ গোপালকস্স ধেনুমঙ্গলং হোতি. গোপালকস্স গেহে নিবদ্ধং একো পচ্চেকবুদ্ধো ভুঞ্জতি. সো তং ভোজেত্ৰা মঙ্গলমকাসি. বহু পাযাসো পটিযত্তো হোতি. গোপালকো তে আগতে দিস্ৰা, ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বং পৰত্তিং সুত্ৰা মুদুজাতিকো কুলপুত্তো তেসু অনুকম্পং কত্ৰা বহুকেন সপ্পিনা পাযাসং দাপেসি. ভরিযা ‘‘সামি, তযি জীৰন্তে অহম্পি জীৰামি নাম, দীঘরত্তং ঊনোদরোসি, যাৰদত্থং ভুঞ্জাহী’’তি সপ্পিঞ্চ দধিঞ্চ তদভিমুখঞ্ঞেৰ কত্ৰা অত্তনা মন্দসপ্পিনা ¶ থোকমেৰ ভুঞ্জি. ইতরো বহুং ভুঞ্জিত্ৰা সত্তট্ঠদিৰসে ছাততায আহারতণ্হং ছিন্দিতুং নাসক্খি. গোপালকো তেসং পাযাসং দাপেত্ৰা সযং ¶ ভুঞ্জিতুং আরভি. কোতুহলিকো তং ওলোকেন্তো নিসীদিত্ৰা হেট্ঠাপীঠে নিপন্নায সুনখিযা গোপালকেন ৰড্ঢেত্ৰা দিয্যমানং পাযাসপিণ্ডং দিস্ৰা ‘‘পুঞ্ঞা ৰতাযং সুনখী, নিবদ্ধং এৰরূপং ভোজনং লভতী’’তি চিন্তেসি. সো রত্তিভাগে তং পাযাসং জীরাপেতুং অসক্কোন্তো কালং কত্ৰা তস্সা সুনখিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি.
অথস্স ভরিযা সরীরকিচ্চং কত্ৰা তস্মিংযেৰ গেহে ভতিং কত্ৰা তণ্ডুলনাল়িং লভিত্ৰা পচিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘দাসস্স ৰো পাপুণাতূ’’তি ৰত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা ইধেৰ ৰসিতুং ৰট্টতি, নিবদ্ধং, অয্যো, ইধাগচ্ছতি, দেয্যধম্মো হোতু ৰা, মা ৰা, দেৰসিকং ৰন্দন্তী ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তী চিত্তং পসাদেন্তী বহুং পুঞ্ঞং পসৰিস্সামী’’তি. সা তত্থেৰ ভতিং করোন্তী ৰসি. সাপি সুনখী ছট্ঠে ৰা সত্তমে ৰা মাসে একমেৰ কুক্কুরং ৰিজাযি. গোপালকো তস্স একধেনুযা খীরং দাপেসি. সো ন চিরস্সেৰ ৰড্ঢি. অথস্স পচ্চেকবুদ্ধো ভুঞ্জন্তো নিবদ্ধং একং ভত্তপিণ্ডং দেতি. সো ভত্তপিণ্ডং নিস্সায পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহমকাসি. গোপালকোপি নিবদ্ধং দ্ৰে ৰারে পচ্চেকবুদ্ধস্সুপট্ঠানং যাতি. গচ্ছন্তোপি অন্তরামগ্গে ৰাল়মিগট্ঠানে দণ্ডেন গচ্ছে চ ভূমিঞ্চ পহরিত্ৰা ‘‘সুসূ’’তি তিক্খত্তুং সদ্দং কত্ৰা ৰাল়মিগে পলাপেতি. সুনখোপি তেন সদ্ধিং গচ্ছতি.
সো একদিৰসং পচ্চেকবুদ্ধং আহ – ‘‘ভন্তে, যদা মে ওকাসো ন ভৰিস্সতি, তদা ইমং সুনখং পেসেস্সামি, তেন সঞ্ঞাণেন আগচ্ছেয্যাথা’’তি. ততো পট্ঠায অনোকাসদিৰসে, ‘‘গচ্ছ, তাত, অয্যং আনেহী’’তি সুনখং পেসেসি. সো একৰচনেনেৰ পক্খন্দিত্ৰা সামিকস্স গচ্ছপোথনভূমিপোথনট্ঠানে তিক্খত্তুং ভুস্সিত্ৰা তেন সদ্দেন ৰাল়মিগানং পলাতভাৰং ঞত্ৰা ¶ পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পণ্ণসালদ্ৰারে তিক্খত্তুং ভুস্সিত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং জানাপেত্ৰা একমন্তে নিপজ্জতি, পচ্চেকবুদ্ধে ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা নিক্খন্তে ভুস্সন্তো পুরতো গচ্ছতি. অন্তরন্তরা পচ্চেকবুদ্ধো ¶ তং ৰীমংসন্তো অঞ্ঞং মগ্গং পটিপজ্জতি. অথস্স পুরতো ¶ তিরিযং ঠত্ৰা ভুস্সিত্ৰা ইতরমগ্গমেৰ নং আরোপেতি. অথেকদিৰসং অঞ্ঞং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা তেন পুরতো তিরিযং ঠত্ৰা ৰারিযমানোপি অনিৰত্তিত্ৰা সুনখং পাদেন পহরিত্ৰা পাযাসি. সুনখো তস্স অনিৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা নিৰাসনকণ্ণে ডংসিত্ৰা আকড্ঢন্তো ইতরমগ্গমেৰ নং আরোপেসি. এৰং সো তস্মিং বলৰসিনেহং উপ্পাদেসি.
ততো অপরভাগে পচ্চেকবুদ্ধস্স চীৰরং জীরি. অথস্স গোপালকো চীৰরৰত্থানি অদাসি. তমেনং পচ্চেকবুদ্ধো আহ – ‘‘আৰুসো, চীৰরং নাম এককেন কাতুং দুক্করং, ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা কারেস্সামী’’তি. ‘‘ইধেৰ, ভন্তে, করোথা’’তি. ‘‘ন সক্কা, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, মা চিরং বহি ৰসিত্থা’’তি. সুনখো তেসং কথং সুণন্তোৰ অট্ঠাসি, পচ্চেকবুদ্ধোপি ‘‘তিট্ঠ, উপাসকা’’তি গোপালকং নিৰত্তাপেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা গন্ধমাদনাভিমুখো পাযাসি. সুনখস্স তং আকাসেন গচ্ছন্তং ¶ দিস্ৰা ভুক্করিত্ৰা ঠিতস্স তস্মিং চক্খুপথং ৰিজহন্তে হদযং ফলিত্ৰা মতো. তিরচ্ছানা কির নামেতে উজুজাতিকা হোন্তি অকুটিলা. মনুস্সা পন অঞ্ঞং হদযেন চিন্তেন্তি, অঞ্ঞং মুখেন কথেন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘গহনঞ্হেতং, ভন্তে, যদিদং মনুস্সা, উত্তানকঞ্হেতং, ভন্তে, যদিদং পসৰো’’তি (ম. নি. ২.৩).
ইতি সো তায উজুচিত্ততায অকুটিলতায কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তো অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতো মহাসম্পত্তিং অনুভোসি. তস্স কণ্ণমূলে মন্তযন্তস্স সদ্দো সোল়সযোজনট্ঠানং ফরতি, পকতিকথাসদ্দো পন সকলং দসযোজনসহস্সং দেৰনগরং ছাদেতি. তেনেৰস্স ‘‘ঘোসকদেৰপুত্তো’’তি নামং অহোসি. ‘‘কিস্স পনেস নিস্সন্দো’’তি. পচ্চেকবুদ্ধে পেমেন ভুক্করণস্স নিস্সন্দো. সো তত্থ ন চিরং ঠত্ৰা চৰি. দেৰলোকতো হি দেৰপুত্তা আযুক্খযেন পুঞ্ঞক্খযেন আহারক্খযেন কোপেনাতি চতূহি কারণেহি চৰন্তি.
তত্থ যেন বহুং পুঞ্ঞকম্মং কতং হোতি, সো দেৰলোকে উপ্পজ্জিত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা উপরূপরি নিব্বত্ততি. এৰং আযুক্খযেন চৰতি নাম. যেন পরিত্তং পুঞ্ঞং কতং হোতি, তস্স রাজকোট্ঠাগারে পক্খিত্তং তিচতুনাল়িমত্তং ধঞ্ঞং ৰিয অন্তরাৰ তং পুঞ্ঞংখীযতি, অন্তরাৰ কালং করোতি ¶ . এৰং পুঞ্ঞক্খযেন চৰতি নাম. অপরোপি কামগুণে পরিভুঞ্জমানো সতিসম্মোসেন আহারং অপরিভুঞ্জিত্ৰা কিলন্তকাযো কালং করোতি. এৰং আহারক্খযেন চৰতি নাম. অপরোপি পরস্স সম্পত্তিং অসহন্তো ¶ কুজ্ঝিত্ৰা কালং করোতি. এৰং কোপেন চৰতি নাম.
অযং ¶ পন কামগুণে পরিভুঞ্জন্তো মুট্ঠস্সতি হুত্ৰা আহারক্খযেন চৰি, চৰিত্ৰা চ পন কোসম্বিযং নগরসোভিনিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. সাপি জাতদিৰসে ‘‘কিং এত’’ন্তি দাসিং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘পুত্তো, অয্যে’’তি ৰুত্তে – ‘‘হন্দ, জে, ইমং দারকং কত্তরসুপ্পে আরোপেত্ৰা সঙ্কারকূটে ছড্ডেহী’’তি ছড্ডাপেসি. নগরসোভিনিযো হি ধীতরং পটিজগ্গন্তি, ন পুত্তং. ধীতরা হি তাসং পৰেণী ঘটীযতি. দারকং কাকাপি সুনখাপি পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহপ্পভৰস্স ভুক্করণস্স নিস্সন্দেন একোপি উপগন্তুং ন ৰিসহি. তস্মিং খণে একো মনুস্সো বহি নিক্খন্তো তং কাকসুনখসন্নিপাতং দিস্ৰা, ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি গন্ত্ৰা দারকং দিস্ৰা পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি গেহং নেসি. তদা কোসম্বকসেট্ঠি রাজকুলং গচ্ছন্তো রাজনিৰেসনতো আগচ্ছন্তং পুরোহিতং দিস্ৰা, ‘‘কিং, আচরিয, অজ্জ তে তিথিকরণনক্খত্তযোগো ওলোকিতো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মহাসেট্ঠি, অম্হাকং কিং অঞ্ঞং কিচ্চন্তি? জনপদস্স কিং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘অঞ্ঞং নত্থি, ইমস্মিং পন নগরে অজ্জ জাতদারকো জেট্ঠকসেট্ঠি ভৰিস্সতী’’তি. তদা সেট্ঠিনো ভরিযা গরুগব্ভা হোতি. তস্মা সো সীঘং গেহং পুরিসং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ ভণে, জানাহি নং ৰিজাতা ৰা, নো ৰা’’তি. ‘‘ন ৰিজাযতী’’তি সুত্ৰা রাজানং দিস্ৰাৰ ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা কাল়িং নাম দাসিং পক্কোসিত্ৰা সহস্সং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ ¶ জে, ইমস্মিং নগরে উপধারেত্ৰা সহস্সং দত্ৰা অজ্জ জাতদারকং গণ্হিত্ৰা এহী’’তি. সা উপধারেন্তী তং গেহং গন্ত্ৰা দারকং দিস্ৰা, ‘‘অযং দারকো কদা জাতো’’তি গহপতানিং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজ্জ জাতো’’তি ৰুত্তে, ‘‘ইমং ময্হং দেহী’’তি এককহাপণং আদিং কত্ৰা মূলং ৰড্ঢেন্তী সহস্সং দত্ৰা তং আনেত্ৰা সেট্ঠিনো দস্সেসি. সেট্ঠি ‘‘সচে মে ধীতা ৰিজাযিস্সতি, তায নং সদ্ধিং নিৰেসেত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানস্স সামিকং করিস্সামি. সচে মে পুত্তো ৰিজাযিস্সতি, মারেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং গেহে কারেসি.
অথস্স ¶ ভরিযা কতিপাহচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. সেট্ঠি ‘‘ইমস্মিং অসতি মম পুত্তোৰ সেট্ঠিট্ঠানং লভিস্সতি, ইদানেৰ তং মারেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা কাল়িং আমন্তেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, জে, ৰজতো গুন্নং নিক্খমনৰেলায ৰজদ্ৰারমজ্ঝে ইমং তিরিযং নিপজ্জাপেহি, গাৰিযো নং মদ্দিত্ৰা মারেস্সন্তি, মদ্দিতামদ্দিতভাৰং পনস্স ঞত্ৰা এহী’’তি আহ. সা গন্ত্ৰা গোপালকেন ৰজদ্ৰারে ৰিৰটমত্তেযেৰ তং তথা নিপজ্জাপেসি. গোগণজেট্ঠকো উসভো অঞ্ঞস্মিং কালে সব্বপচ্ছা নিক্খমন্তোপি তং দিৰসং সব্বপঠমং নিক্খমিত্ৰা দারকং চতুন্নং পাদানং অন্তরে কত্ৰা অট্ঠাসি. অনেকসতগাৰিযো উসভস্স দ্ৰে পস্সানি ঘংসন্তিযো নিক্খমিংসু. গোপালকোপি ‘‘অযং উসভো পুব্বে সব্বপচ্ছা নিক্খমতি, অজ্জ পন সব্বপঠমং নিক্খমিত্ৰা ¶ ৰজদ্ৰারমজ্ঝে নিচ্চলোৰ ঠিতো, কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা তস্স হেট্ঠা নিপন্নং দারকং দিস্ৰা পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি গেহং নেসি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা সহস্সং দত্ৰা পুন আনেত্ৰা অদাসি. অথ ¶ নং আহ – ‘‘অম্ম, কাল়ি ইমস্মিং নগরে পঞ্চ সকটসতানি পচ্চূসকালে উট্ঠায ৰাণিজ্জায গচ্ছন্তি, ত্ৰং ইমং নেত্ৰা চক্কমগ্গে নিপজ্জাপেহি, গোণা ৰা নং মদ্দিস্সন্তি, চক্কা ৰা ছিন্দিস্সন্তি, পৰত্তিং চস্স ঞত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং নেত্ৰা চক্কমগ্গে নিপজ্জাপেসি. তদা সাকটিকজেট্ঠকো পুরতো অহোসি. অথস্স গোণা তং ঠানং পত্ৰা ধুরং ছড্ডেসুং, পুনপ্পুনং আরোপেত্ৰা পাজিযমানাপি পুরতো ন গচ্ছিংসু. এৰং তস্স তেহি সদ্ধিং ৰাযমন্তস্সেৰ অরুণং উট্ঠহি. সো ‘‘কিং নামেতং গোণা করিংসূ’’তি মগ্গং ওলোকেন্তো দারকং দিস্ৰা, ‘‘ভারিযং ৰত মে কম্ম’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসো তং গেহং নেসি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘ইদানি নং আমকসুসানং নেত্ৰা গচ্ছন্তরে নিপজ্জাপেহি, তত্থ সুনখাদীহি ৰা খাদিতো, অমনুস্সেহি ৰা পহটো মরিস্সতি, মাতামতভাৰঞ্চস্স জানিত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং নেত্ৰা তত্থ নিপজ্জাপেত্ৰা একমন্তে অট্ঠাসি. তং সুনখো ৰা কাকো ৰা অমনুস্সো ৰা উপসঙ্কমিতুং ¶ নাসক্খি. ‘‘ননু চস্স নেৰ মাতা ন পিতা ন ভাতিকাদীসু কোচি রক্খিতা নাম অত্থি, কো তং রক্খতী’’তি? সুনখকালে পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহেন পৰত্তিতভুক্করণমত্তমেৰ তং রক্খতি. অথেকো অজপালকো অনেকসহস্সা অজা গোচরং নেন্তো সুসানপস্সেন গচ্ছতি. একা অজা পণ্ণানি খাদমানা গচ্ছন্তরং পৰিট্ঠা দারকং দিস্ৰা জণ্ণুকেহি ঠত্ৰা দারকস্স থনং অদাসি, অজপালকেন ‘‘হে হে’’তি সদ্দে কতেপি ন নিক্খমি. সো ‘‘যট্ঠিযা নং পহরিত্ৰা নীহরিস্সামী’’তি গচ্ছন্তরং পৰিট্ঠো জণ্ণুকেহি ¶ ঠত্ৰা দারকং খীরং পাযন্তিং অজিং দিস্ৰা দারকে পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি আদায পক্কামি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. অথ নং আহ – ‘‘অম্ম কাল়ি, ইমং আদায চোরপপাতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা পপাতে খিপ, পব্বতকুচ্ছিযং পটিহঞ্ঞমানো খণ্ডাখণ্ডিকো হুত্ৰা ভূমিযং পতিস্সতি, মতামতভাৰঞ্চস্স ঞত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং তত্থ নেত্ৰা পব্বতমত্থকে ¶ ঠত্ৰা খিপি. তং খো পন পব্বতকুচ্ছিং নিস্সায মহাৰেল়ুগুম্বো পব্বতানুসারেনেৰ ৰড্ঢি, তস্স মত্থকং ঘনজাতো জিঞ্জুকগুম্বো অৰত্থরি. দারকো পতন্তো কোজৰকে ৰিয তস্মিং পতি. তং দিৰসঞ্চ নল়কারজেট্ঠকস্স ৰেল়ুবলি পত্তো হোতি. সো পুত্তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা তং ৰেল়ুগুম্বং ছিন্দিতুং আরভি. তস্মিং চলন্তে দারকো সদ্দমকাসি. সো ‘‘দারকসদ্দো ৰিযা’’তি একেন পস্সেন অভিরুহিত্ৰা তং দিস্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি তুট্ঠচিত্তো আদায গতো.
কাল়ী সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তেন পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. সেট্ঠিনো ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তস্সেৰ দারকো ৰড্ঢিতো ‘‘ঘোসকো’’ত্ৰেৰস্স নামং অহোসি. সো সেট্ঠিনো অক্খিম্হি কণ্টকো ৰিয খাযি, উজুকং তং ওলোকেতুম্পি ন ৰিসতি. অথস্স মারণূপাযং চিন্তেন্তো অত্তনো সহাযকস্স কুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কদা ত্ৰং আৰাপং আলিম্পেস্সসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা – ‘‘স্ৰে’’তি ৰুত্তে, ‘‘তেন ¶ হি ইদং সহস্সং গহেত্ৰা মম একং ¶ কম্মং করোহী’’তি আহ. ‘‘কিং, সামী’’তি? ‘‘একো মে অৰজাতপুত্তো অত্থি, তং তৰ সন্তিকং পেসেস্সামি, অথ নং গহেত্ৰা গব্ভং পৰেসেত্ৰা তিখিণায ৰাসিযা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা চাটিযং পক্খিপিত্ৰা আৰাপে পচেয্যাসি, ইদং তে সহস্সং সচ্চকারসদিসং. উত্তরিং পন তে কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা করিস্সামী’’তি. কুম্ভকারো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. সেট্ঠি পুনদিৰসে ঘোসকং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘হিয্যো মযা কুম্ভকারো একং কম্মং আণত্তো, এহি, ত্ৰং তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰং ৰদেহি – ‘হিয্যো কির মে পিতরা আণত্তং কম্মং নিপ্ফাদেহী’’’তি পহিণি. সো ‘‘সাধূ’’তি অগমাসি. তং তত্থ গচ্ছন্তং ইতরো সেট্ঠিনো পুত্তো দারকেহি সদ্ধিং গুল়ং কীল়ন্তো দিস্ৰা তং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘কুহিং গচ্ছসি ভাতিকা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পিতু সাসনং গহেত্ৰা কুম্ভকারস্স সন্তিক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অহং তত্থ গমিস্সামি. ইমে মং দারকা বহুং লক্খং জিনিংসু, তং মে পটিজিনিত্ৰা দেহী’’তি আহ. ‘‘অহং পিতু ভাযামী’’তি. ‘‘মা ভাযি, ভাতিক, অহং তং সাসনং হরিস্সামি. বহূহি জিতো, যাৰাহং আগচ্ছামি, তাৰ মে লক্খং পটিজিনা’’তি.
ঘোসকো কির গুল়কীল়ায ছেকো, তেন নং এৰং নিবন্ধি. সোপি তং ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা কুম্ভকারং ৰদেহি – ‘পিতরা কির মে হিয্যো একং কম্মং আণত্তং, তং নিপ্ফাদেহী’’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তথা অৰচ. অথ নং কুম্ভকারো সেট্ঠিনা ৰুত্তনিযামেনেৰ মারেত্ৰা আৰাপে খিপি. ঘোসকোপি দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা সাযন্হসমযে গেহং গন্ত্ৰা ¶ ¶ ‘‘কিং, তাত, ন গতোসী’’তি ৰুত্তে অত্তনো অগতকারণঞ্চ কনিট্ঠস্স গতকারণঞ্চ আরোচেসি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি ‘‘অহং ধী’’তি মহাৰিরৰং ৰিরৰিত্ৰা সকলসরীরে পক্কুথিতলোহিতো ৰিয হুত্ৰা, ‘‘অম্ভো, কুম্ভকার, মা মং নাসযি, মা মং নাসযী’’তি বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তো তস্স সন্তিকং অগমাসি. কুম্ভকারো তং তথা আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘সামি, মা সদ্দং করি, কম্মং তে নিপ্ফন্ন’’ন্তি আহ. সো পব্বতেন ৰিয মহন্তেন সোকেন অৰত্থটো হুত্ৰা অনপ্পকং দোমনস্সং পটিসংৰেদেসি. যথা তং অপ্পদুট্ঠস্স পদুস্সমানো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যো ¶ দণ্ডেন অদণ্ডেসু, অপ্পদুট্ঠেসু দুস্সতি;
দসন্নমঞ্ঞতরং ঠানং, খিপ্পমেৰ নিগচ্ছতি.
‘‘ৰেদনং ফরুসং জানিং, সরীরস্স চ ভেদনং;
গরুকং ৰাপি আবাধং, চিত্তক্খেপঞ্চ পাপুণে.
‘‘রাজতো ৰা উপসগ্গং, অব্ভক্খানঞ্চ দারুণং;
পরিক্খযঞ্চ ঞাতীনং, ভোগানঞ্চ পভঙ্গুরং.
‘‘অথ ৰাস্স অগারানি, অগ্গি ডহতি পাৰকো;
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি. (ধ. প. ১৩৭-১৪০);
এৰং ¶ সন্তেপি পুন নং সেট্ঠি উজুকং ওলোকেতুং ন সক্কোতি. ‘‘কিন্তি নং মারেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো, ‘‘মম গামসতে আযুত্তকস্স সন্তিকং পেসেত্ৰা মারেস্সামী’’তি উপাযং দিস্ৰা, ‘‘অযং মে অৰজাতপুত্তো, ইমং মারেত্ৰা ৰচ্চকূপে খিপতু, এৰং কতে অহং মাতুলস্স কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা জানিস্সামী’’তি তস্স পণ্ণং লিখিত্ৰা, ‘‘তাত ঘোসক, অম্হাকং গামসতে আযুত্তকো অত্থি, ইমং পণ্ণং হরিত্ৰা তস্স দেহী’’তি ৰত্ৰা পণ্ণং তস্স দুস্সন্তে বন্ধি. সো পন অক্খরসমযং ন জানাতি. দহরকালতো পট্ঠায হি নং মারাপেন্তোৰ সেট্ঠি মারেতুং নাসক্খি, কিং অক্খরসমযং সিক্খাপেস্সতি? ইতি সো অত্তনো মারাপনপণ্ণমেৰ দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা নিক্খমন্তো আহ – ‘‘পাথেয্যং মে, তাত, নত্থী’’তি. ‘‘পাথেয্যেন তে কম্মং নত্থি, অন্তরামগ্গে ‘অসুকগামে নাম মমসহাযকো সেট্ঠি অত্থি, তস্স ঘরে পাতরাসং কত্ৰা পুরতো গচ্ছাহী’’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পিতরং ৰন্দিত্ৰা নিক্খন্তো তং গামং পত্ৰা সেট্ঠিস্স ঘরং ¶ পুচ্ছিত্ৰা গন্ত্ৰা সেট্ঠিজাযং পস্সি. ‘‘ত্ৰং কুতো আগতোসী’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘অন্তোনগরতো’’তি আহ. ‘‘কস্স পুত্তোসী’’তি? ‘‘তুম্হাকং সহাযকসেট্ঠিনো, অম্মা’’তি. ‘‘ত্ৰংসি ঘোসকো নামা’’তি? ‘‘আম, অম্মা’’তি. তস্সা সহ দস্সনেনেৰ তস্মিং পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি. সেট্ঠিনো পনেকা ধীতা অত্থি পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা পাসাদিকা, তং রক্খিতুং একমেৰ পেসনকারিকং দাসিং দত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে সিরিগব্ভে ৰসাপেন্তি. সেট্ঠিধীতা তস্মিং ¶ খণে তং দাসিং অন্তরাপণং পেসেসি. অথ নং সেট্ঠিজাযা দিস্ৰা, ‘‘কুহিং গচ্ছসী’’তি ¶ পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয্যধীতায পেসনেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইতো তাৰ এহি, তিট্ঠতু পেসনং, পুত্তস্স মে পীঠকং অত্থরিত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তেলং মক্খিত্ৰা সযনং অত্থরিত্ৰা দেহি, পচ্ছা পেসনং করিস্সসী’’তি আহ. সা তথা অকাসি.
অথ নং চিরেনাগতং সেট্ঠিধীতা সন্তজ্জেসি. অথ নং সা আহ – ‘‘মা মে কুজ্ঝি, সেট্ঠিপুত্তো ঘোসকো আগতো, তস্স ইদঞ্চিদঞ্চ কত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা আগতাম্হী’’তি. সেট্ঠিধীতায ‘‘সেট্ঠিপুত্তো ঘোসকো’’তি নামং সুত্ৰাৰ পেমং ছৰিযাদীনি ছিন্দিত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ ঠিতং. কোতুহলকালস্মিঞ্হি সা তস্স পজাপতী হুত্ৰা নাল়িকোদনং পচ্চেকবুদ্ধস্স অদাসি, তস্সানুভাৰেনাগন্ত্ৰা ইমস্মিং সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তা. ইতি তং সো পুব্বসিনেহো অৰত্থরিত্ৰা গণ্হি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘পুব্বেৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;
এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);
অথ নং পুচ্ছি – ‘‘কুহিং সো, অম্মা’’তি? ‘‘সযনে নিপন্নো নিদ্দাযতী’’তি. ‘‘অত্থি পনস্স হত্থে কিঞ্চী’’তি? ‘‘দুস্সন্তে পণ্ণং অত্থী’’তি. সা ‘‘কিং পণ্ণং নু খো এত’’ন্তি তস্মিং নিদ্দাযন্তে মাতাপিতূনং অঞ্ঞৰিহিততায অপস্সন্তানং ওতরিত্ৰা সমীপং গন্ত্ৰা তং পণ্ণং মোচেত্ৰা আদায অত্তনো গব্ভং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা অক্খরসমযে কুসলতায পণ্ণং ৰাচেত্ৰা, ‘‘অহো ৰত বালো, অত্তনো মরণপণ্ণং দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা ¶ ৰিচরতি, সচে মযা ন দিট্ঠং অস্স, নত্থিস্স জীৰিত’’ন্তি তং পণ্ণং ফালেত্ৰা সেট্ঠিস্স ৰচনেন অপরং পণ্ণং লিখি – ‘‘অযং মম পুত্তো ঘোসকো নাম, গামসততো পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা ইমস্স জনপদসেট্ঠিনো ধীতরা সদ্ধিং মঙ্গলং কত্ৰা অত্তনো ৰসনগামস্স মজ্ঝে দ্ৰিভূমকং গেহং কারেত্ৰা পাকারপরিক্খেপেন চেৰ পুরিসগুত্তিযা চ সুসংৰিহিতারক্খং করোতু, ময্হঞ্চ ‘ইদঞ্চিদঞ্চ মযা কত’ন্তি সাসনং পেসেতু, এৰং কতে অহং ¶ মাতুলস্স কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা জানিস্সামী’’তি, লিখিত্ৰা চ পন সঙ্ঘরিত্ৰা ওতরিত্ৰা দুস্সন্তেযেৰস্স বন্ধি.
সো ¶ দিৰসভাগং নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠায ভুঞ্জিত্ৰা পক্কামি. পুনদিৰসে পাতোৰ তং গামং গন্ত্ৰা আযুত্তকং গামকিচ্চং করোন্তংযেৰ পস্সি. সো তং দিস্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘পিতরা মে তুম্হাকং পণ্ণং পেসিত’’ন্তি. ‘‘কিং পণ্ণং, তাত, আহরা’’তি পণ্ণং গহেত্ৰা ৰাচেত্ৰা তুট্ঠমানসো ‘‘পস্সথ, ভো, মম সামিনো মযি সিনেহং কত্ৰা জেট্ঠপুত্তস্স মে মঙ্গলং করোতূ’’তি মম সন্তিকং পহিণি. ‘‘সীঘং দারুআদীনি আহরথা’’তি গহপতিকে ৰত্ৰা গামমজ্ঝে ৰুত্তপকারং গেহং কারাপেত্ৰা গামসততো পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা জনপদসেট্ঠিনো সন্তিকা ধীতরং আনেত্ৰা মঙ্গলং কত্ৰা সেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ মযা কত’’ন্তি.
তং সুত্ৰা সেট্ঠিনো ‘‘যং কারেমি, তং ন হোতি; যং ন কারেমি, তদেৰ হোতী’’তি মহন্তং দোমনস্সং উপ্পজ্জি. পুত্তসোকেন সদ্ধিং সো সোকো একতো হুত্ৰা কুচ্ছিডাহং উপ্পাদেত্ৰা অতিসারং জনেসি. সেট্ঠিধীতাপি ‘‘সচে কোচি সেট্ঠিনো সন্তিকা আগচ্ছতি, মম অকথেত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমতরং মা কথযিত্থা’’তি ¶ জনে আণাপেসি. সেট্ঠিপি খো ‘‘দানি তং দুট্ঠপুত্তং মম সাপতেয্যস্স সামিকং ন করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা একং আযুত্তকং আহ – ‘‘মাতুল, পুত্তং মে দট্ঠুকামোম্হি, একং পাদমূলিকং পেসেত্ৰা মম পুত্তং পক্কোসাপেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পণ্ণং দত্ৰা একং পুরিসং পেসেসি. সেট্ঠিধীতাপি তস্স আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠিতভাৰং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘সেট্ঠি গিলানো, পুত্তং পস্সিতুং পক্কোসাপেসি, অয্যে’’তি. ‘‘কিং, তাত, বলৰা, দুব্বলো’’তি? ‘‘বলৰা তাৰ, আহারং ভুঞ্জতিযেৰ, অয্যে’’তি. সা সেট্ঠিপুত্তং অজানাপেত্ৰাৰ তস্স নিৰেসনঞ্চ পরিব্বযঞ্চ দাপেত্ৰা ‘‘মযা পেসিতকালে গমিস্সসি, অচ্ছস্সু তাৰা’’তি আহ. সেট্ঠি পুন আযুত্তকং অৰচ, ‘‘কিং, মাতুল, ন তে মম পুত্তস্স সন্তিকং পহিত’’ন্তি? ‘‘পহিতং, সামি, গতপুরিসো ন তাৰ এতী’’তি. ‘‘তেন হি পুন অপরং পেসেহী’’তি. সো পেসেসি. সেট্ঠিধীতা তস্মিম্পি তথেৰ পটিপজ্জি. অথ সেট্ঠিনো রোগো বলৰা জাতো, একং ভাজনং পৰিসতি, একং নিক্খমতি. পুন সেট্ঠি আযুত্তকং পুচ্ছি – ‘‘কিং, মাতুল, ন তে মম পুত্তস্স সন্তিকং পহিত’’ন্তি? ‘‘পহিতং, সামি, গতপুরিসো ন তাৰ ¶ এতী’’তি. ‘‘তেন হি পুন অপরং পেসেহী’’তি. সো পেসেসি. সেট্ঠিধীতা ততিযৰারে আগতম্পি তং পৰত্তিং পুচ্ছি. সো ‘‘বাল়্হগিলানো, অয্যে, সেট্ঠি আহারং পচ্ছিন্দিত্ৰা মচ্চুপরাযণো জাতো, একং ভাজনং নিক্খমতি ¶ , একং পৰিসতী’’তি আহ. সেট্ঠিধীতা ‘‘ইদানি গন্তুং কালো’’তি সেট্ঠিপুত্তস্স ‘‘পিতা তে কির গিলানো’’তি আরোচেত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসি ভদ্দে’’তি ৰুত্তে ‘‘অফাসুকমস্স, সামী’’তি আহ. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি. সামি? ‘‘গামসততো ৰুট্ঠানকপণ্ণাকারং ¶ আদায গন্ত্ৰা পস্সিস্সাম ন’’ন্তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা সকটেহি আদায পক্কামি.
অথ নং সা ‘‘পিতা তে দুব্বলো, এত্তকং পণ্ণাকারং গহেত্ৰা গচ্ছন্তানং পপঞ্চো ভৰিস্সতি, এতং নিৰত্তাপেহী’’তি ৰত্ৰা তং সব্বং অত্তনো কুলগেহং পেসেত্ৰা পুন তং আহ – ‘‘সামি, ত্ৰং অত্তনো পিতু পাদপস্সে তিট্ঠেয্যাসি, অহং উস্সীসকপস্সে ঠস্সামী’’তি. গেহং পৰিসমানাযেৰ চ ‘‘গেহস্স পুরতো চ পচ্ছতো চ আরক্খং গণ্হথা’’তি অত্তনো পুরিসে আণাপেসি. পৰিট্ঠকালে পন সেট্ঠিপুত্তো পিতু পাদপস্সে অট্ঠাসি, ইতরা উস্সীসকপস্সে.
তস্মিং খণে সেট্ঠি উত্তানকো নিপন্নো হোতি. আযুত্তকো পন তস্স পাদে পরিমজ্জন্তো ‘‘পুত্তো তে, সামি, আগতো’’তি আহ. ‘‘কুহিং সো’’তি? ‘‘এস পাদমূলে ঠিতো’’তি. অথ নং দিস্ৰা আযকম্মিকং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘মম গেহে কিত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, ধনস্সেৰ চত্তালীসকোটিযো, উপভোগপরিভোগভণ্ডানং পন ৰনগামক্খেত্তদ্ৰিপদচতুপ্পদযানৰাহনানঞ্চ অযঞ্চ অযঞ্চ পরিচ্ছেদো’’তি ৰুত্তে, ‘‘অহং এত্তকং ধনং মম পুত্তস্স ঘোসকস্স ন দেমী’’তি ৰত্তুকামো ‘‘দেমী’’তি আহ. তং সুত্ৰা সেট্ঠিধীতা ‘‘অযং পুন কথেন্তো অঞ্ঞং কিঞ্চি কথেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা সোকাতুরা ৰিয কেসে ৰিকিরিত্ৰা রোদমানা ‘‘কিং নামেতং, তাত, ৰদেথ, ইদম্পি নাম ৰো ৰচনং সুণোম, অলক্খিকা ৰতম্হা’’তি ৰত্ৰা মত্থকেন নং উরমজ্ঝে পহরন্তী পতিত্ৰা যথা পুন ৰত্তুং ন সক্কোতি, তথাস্স উরমজ্ঝে মত্থকেন ঘংসেন্তী আরোদনং দস্সেসি. সেট্ঠি তংখণঞ্ঞেৰ কালমকাসি. ‘‘সেট্ঠি মতো’’তি গন্ত্ৰা ¶ ¶ উতেনস্স রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারাপেত্ৰা, ‘‘অত্থি পনস্স পুত্তো ৰা ধীতা ৰা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ঘোসকো নাম তস্স পুত্তো, সব্বং সাপতেয্যং তস্স নিয্যাদেত্ৰাৰ মতো, দেৰা’’তি.
রাজা অপরভাগে সেট্ঠিপুত্তং পক্কোসাপেসি. তস্মিঞ্চ দিৰসে দেৰো ৰস্সি. রাজঙ্গণে তত্থ তত্থ উদকং সণ্ঠাতি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘রাজানং পস্সিস্সামী’’তি পাযাসি. রাজা ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা তং আগচ্ছন্তং ওলোকেন্তো রাজঙ্গণে উদকং লঙ্ঘিত্ৰা আগচ্ছন্তং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতং ‘‘ত্ৰং ঘোসকো নাম, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘পিতা মে ¶ মতোতি মা সোচি, তৰ পেত্তিকং সেট্ঠিট্ঠানং তুয্হমেৰ দস্সামী’’তি তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তাতা’’তি উয্যোজেসি. রাজা গচ্ছন্তঞ্চ নং ওলোকেন্তোৰ অট্ঠাসি. সো আগমনকালে লঙ্ঘিতং উদকং গমনকালে ওতরিত্ৰা সণিকং অগমাসি. অথ নং রাজা ততোৰ পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘কিং নু খো, তাত, ত্ৰং মম সন্তিকং আগচ্ছন্তো উদকং লঙ্ঘিত্ৰা আগম্ম গচ্ছন্তো ওতরিত্ৰা সণিকং গচ্ছসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰ, অহং তস্মিং খণে কুমারকো, কীল়নকালো নাম, সো ইদানি পন মে দেৰেন ঠানন্তরং পটিস্সুতং. তস্মা যথা পুরে অচরিত্ৰা ইদানি সন্নিসিন্নেন হুত্ৰা চরিতুং ৰট্টতী’’তি. তং সুত্ৰা রাজা ‘‘ধিতিমাযং পুরিসো, ইদানেৰস্স ঠানন্তরং দস্সামী’’তি পিতরা ভুত্তং ভোগং দত্ৰা সব্বসতেন সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি.
সো রথে ঠত্ৰা নগরং পদক্খিণং অকাসি. ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং কম্পতি. সেট্ঠিধীতা কাল়িদাসিযা সদ্ধিং মন্তযমানা নিসিন্না ¶ ‘‘অম্ম কাল়ি, পুত্তস্স তে এত্তিকা সম্পত্তি মং নিস্সায উপ্পন্না’’তি আহ. ‘‘কিং কারণা, অম্মা’’তি? ‘‘অযঞ্হি অত্তনো মরণপণ্ণং দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা অম্হাকং ঘরং আগতো, অথস্স মযা তং পণ্ণং ফালেত্ৰা মযা সদ্ধিং মঙ্গলকরণত্থায অঞ্ঞং পণ্ণং লিখিত্ৰা এত্তকং কালং তত্থ আরক্খো কতো’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং এত্তকং পস্সসি, ইমং পন সেট্ঠি দহরকালতো পট্ঠায মারেতুকামো মারেতুং নাসক্খি, কেৰলং ইমং নিস্সায বহুং ধনং খীযী’’তি. ‘‘অম্ম, অতিভারিযং ৰত সেট্ঠিনা কত’’ন্তি. নগরং পদক্খিণং কত্ৰা গেহং পৰিসন্তং পন নং দিস্ৰা, ‘‘অযং এত্তিকা সম্পত্তি মং নিস্সায ¶ উপ্পন্না’’তি হসিতং অকাসি. অথ নং সেট্ঠিপুত্তো দিস্ৰা, ‘‘কিং কারণা হসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘একং কারণং নিস্সাযা’’তি. ‘‘কথেহি ন’’ন্তি? ‘‘সা ন কথেসি’’. সো ‘‘সচে ন কথেস্সসি, দ্ৰিধা তং ছিন্দিস্সামী’’তি তজ্জেত্ৰা অসিং নিক্কড্ঢি. সা ‘‘অযং এত্তিকা সম্পত্তি তযা মং নিস্সায লদ্ধাতি চিন্তেত্ৰা হসিত’’ন্তি আহ. ‘‘যদি মম পিতরা অত্তনো সন্তকং ময্হং নিয্যাদিতং, ত্ৰং এত্থ কিং হোসী’’তি? সো কির এত্তকং কালং কিঞ্চি ন জানাতি, তেনস্সা ৰচনং ন সদ্দহি. অথস্স সা ‘‘তুম্হাকং পিতরা মরণপণ্ণং দত্ৰা পেসিতা, তুম্হে মযা ইদঞ্চিদঞ্চ কত্ৰা রক্খিতা’’তি সব্বং কথেসি. ‘‘ত্ৰং অভূতং কথেসী’’তি অসদ্দহন্তো ‘‘মাতরং কাল়িং পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘আম, তাত, দহরকালতো পট্ঠায তং মারেতুকামো মারেতুং অসক্কোন্তো তং নিস্সায বহুং ধনং খীযি, সত্তসু ঠানেসু ত্ৰং মরণতো মুত্তো, ইদানি ভোগগামতো আগম্ম ¶ সব্বসতেন সদ্ধিং সেট্ঠিট্ঠানং পত্তো’’তি. সো তং সুত্ৰা ‘‘ভারিযং ৰত কম্মং, এৰরূপা খো পন মরণা মুত্তস্স মম পমাদজীৰিতং জীৰিতুং অযুত্তং, অপ্পমত্তো ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দেৰসিকং সহস্সং ¶ ৰিস্সজ্জেত্ৰা অদ্ধিককপণাদীনং দানং পট্ঠপেসি. মিত্তো নামস্স কুটুম্বিকো দানব্যাৰটো অহোসি. অযং ঘোসকসেট্ঠিনো উপ্পত্তি.
তস্মিং পন কালে ভদ্দৰতীনগরে ভদ্দৰতিযসেট্ঠি নাম ঘোসকসেট্ঠিনো অদিট্ঠপুব্বসহাযকো অহোসি. ভদ্দৰতীনগরতো আগতানং ৰাণিজানং সন্তিকে ঘোসকসেট্ঠি ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো সম্পত্তিঞ্চ ৰযপ্পদেসঞ্চ সুত্ৰা তেন সদ্ধিং সহাযকভাৰং ইচ্ছন্তো পণ্ণাকারং পেসেসি. ভদ্দৰতিযসেট্ঠিপি কোসম্বিতো আগতানং ৰাণিজানং সন্তিকে ঘোসকসেট্ঠিনো সম্পত্তিঞ্চ ৰযপ্পদেসঞ্চ সুত্ৰা তেন সদ্ধিং সহাযকভাৰং ইচ্ছন্তো পণ্ণাকারং পেসেসি. এৰং তে অঞ্ঞমঞ্ঞং অদিট্ঠপুব্বসহাযকা হুত্ৰা ৰসিংসু. অপরভাগে ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো গেহে অহিৰাতরোগো পতিতো. তস্মিং পতিতে পঠমং মক্খিকা মরন্তি, ততো অনুক্কমেনেৰ কীটা মূসিকা কুক্কুটা সূকরা গাৰো দাসী দাসা সব্বপচ্ছা ঘরমানুসকাপি মরন্তি. তেসু যে ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযন্তি, তে জীৰিতং লভন্তি, তদা পন সেট্ঠি চ ভরিযা চ ধীতা চস্স তথা পলাযিত্ৰা ¶ ঘোসকসেট্ঠিং পস্সিতুং পত্থেন্তা কোসম্বিমগ্গং ¶ পটিপজ্জিংসু. তে অন্তরামগ্গেযেৰ খীণপাথেয্যা ৰাতাতপেন চেৰ খুপ্পিপাসাহি চ কিলন্তসরীরা কিচ্ছেন কোসম্বিং পত্ৰা উদকফাসুকট্ঠানে ঠত্ৰা ন্হত্ৰা নগরদ্ৰারে একং সালং পৰিসিংসু.
ততো সেট্ঠি ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ইমিনা নীহারেন গচ্ছন্তা ৰিজাতমাতুযাপি অমনাপা হোন্তি, সহাযকো কির মে অদ্ধিককপণাদীনং দেৰসিকং সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দানং দাপেসি. তত্থ ধীতরং পেসেত্ৰা আহারং আহরাপেত্ৰা একাহং দ্ৰীহং ইধেৰ সরীরং সন্তপ্পেত্ৰা সহাযকং পস্সিস্সামা’’তি. সা ‘‘সাধু, সামী’’তি. তে সালাযমেৰ ৰসিংসু. পুনদিৰসে কালে আরোচিতে কপণদ্ধিকাদীসু আহারত্থায গচ্ছন্তেসু মাতাপিতরো, ‘‘অম্ম, গন্ত্ৰা অম্হাকং আহারং আহরা’’তি ধীতরং পেসযিংসু. মহাভোগকুলস্স ধীতা ৰিপত্তিযা অচ্ছিন্নলজ্জিতায অলজ্জমানা পাতিং গহেত্ৰা কপণজনেন সদ্ধিং আহারত্থায গন্ত্ৰা ‘‘কতি পটিৰীসে গণ্হিস্সসি, অম্মা’’তি পুট্ঠা চ পন ‘‘তযো’’তি আহ. অথস্সা তযো পটিৰীসে অদাসি. তায ভত্তে আহটে তযোপি একতো ভুঞ্জিতুং নিসীদিংসু.
অথ মাতাধীতরো সেট্ঠিং আহংসু – ‘‘সামি, ৰিপত্তি নাম মহাকুলানম্পি উপ্পজ্জতি, মা অম্হে ওলোকেত্ৰা ভুঞ্জ, মা চিন্তযী’’তি. ইতি নং নানপ্পকারেহি যাচিত্ৰা ভোজেসুং. সো ভুঞ্জিত্ৰা আহারং জীরাপেতুং অসক্কোন্তো অরুণে উগ্গচ্ছন্তে কালমকাসি. মাতাধীতরো নানপ্পকারেহি পরিদেৰিত্ৰা রোদিংসু. কুমারিকা পুনদিৰসে রোদমানা আহারত্থায গন্ত্ৰা, ‘‘কতি ¶ পটিৰীসে গণ্হিস্সসী’’তি ¶ ৰুত্তা, ‘‘দ্ৰে’’তি ৰত্ৰা আহারং আহরিত্ৰা মাতরং যাচিত্ৰা ভোজেসি. সাপি তায যাচিযমানা ভুঞ্জিত্ৰা আহারং জীরাপেতুং অসক্কোন্তী তং দিৰসমেৰ কালমকাসি. কুমারিকা একিকাৰ রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা তায দুক্খুপ্পত্তিযা অতিৰিয সঞ্জাতছাতকদুক্খা পুনদিৰসে যাচকেহি সদ্ধিং রোদন্তী আহারত্থায গন্ত্ৰা, ‘‘কতি পটিৰীসে গণ্হিস্সসি, অম্মা’’তি ৰুত্তা ‘‘এক’’ন্তি আহ. মিত্তকুটুম্বিকো তং তযো দিৰসে ভত্তং গণ্হন্তিং সঞ্জানাতি, তেন তং ‘‘অপেহি নস্স, ৰসলি, অজ্জ তৰ কুচ্ছিপ্পমাণং অঞ্ঞাসী’’তি আহ. হিরোত্তপ্পসম্পন্না কুলধীতা ¶ পচ্চোরস্মিং সত্তিপহারং ৰিয ৰণে খারোদকসেচনকং ৰিয চ পত্ৰা ‘‘কিং, সামী’’তি আহ. ‘‘তযা পুরে তযো কোট্ঠাসা গহিতা, হিয্যো দ্ৰে, অজ্জ একং গণ্হাসি. অজ্জ তে অত্তনো কুচ্ছিপ্পমাণং ঞাত’’ন্তি. ‘‘মা মং, সামি, ‘অত্তনোৰ অত্থায গণ্হী’তি মঞ্ঞিত্থা’’তি. ‘‘অথ কস্মা এৰং গণ্হী’’তি? ‘‘পুরে তযো জনা অহুম্হ, সামি, হিয্যো দ্ৰে, অজ্জ একিকাৰ জাতাম্হী’’তি. সো ‘‘কেন কারণেনা’’তি পুচ্ছিত্ৰা আদিতো পট্ঠায তায কথিতং সব্বং পৰত্তিং সুত্ৰা অস্সূনি সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো সঞ্জাতবলৰদোমনস্সো হুত্ৰা, ‘‘অম্ম, এৰং সন্তে মা চিন্তযি, ত্ৰং ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো ধীতা অজ্জকালতো পট্ঠায মম ধীতাযেৰ নামা’’তি ৰত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা ঘরং নেত্ৰা অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেসি.
সা দানগ্গে উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘তাত, কস্মা এতং জনং নিস্সদ্দং কত্ৰা দানং ন দেথা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা কাতুং, অম্মা’’তি. ‘‘সক্কা, তাতা’’তি. ‘‘কথং সক্কা, অম্মা’’তি? ‘‘তাত দানগ্গং পরিক্খিপিত্ৰা ¶ একেকস্সেৰ পৰেসনপ্পমাণেন দ্ৰে দ্ৰারানি যোজেত্ৰা, ‘একেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা একেন নিক্খমথা’তি ৰদেথ, এৰং নিস্সদ্দা হুত্ৰাৰ গণ্হিস্সন্তী’’তি. সো তং সুত্ৰা, ‘‘ভদ্দকোৰ, অম্ম, উপাযো’’তি তথা কারেসি. সাপি পুব্বে সামা নাম. ৰতিযা পন কারিতত্তা সামাৰতী নাম জাতা. ততো পট্ঠায দানগ্গে কোলাহলং পচ্ছিন্দী. ঘোসকসেট্ঠি পুব্বে তং সদ্দং সুণন্তো ‘‘ময্হং দানগ্গে সদ্দো’’তি তুস্সতি. দ্ৰীহতীহং পন সদ্দং অসুণন্তো মিত্তকুটুম্বিকং অত্তনো উপট্ঠানং আগতং পুচ্ছি – ‘‘দিয্যতি কপণদ্ধিকাদীনং দান’’ন্তি? ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘অথ কিং দ্ৰীহতীহং সদ্দো ন সুয্যতী’’তি? ‘‘যথা নিস্সদ্দা হুত্ৰা গণ্হন্তি, তথা মে উপাযো কতো’’তি. ‘‘অথ পুব্বেৰ কস্মা নাকাসী’’তি? ‘‘অজাননতায, সামী’’তি. ‘‘ইদানি কথং তে ঞাতো’’তি? ‘‘ধীতরা মে অক্খাতো, সামী’’তি. ময্হং অৰিদিতা ‘‘তৰ ধীতা নাম অত্থী’’তি. সো অহিৰাতরোগুপ্পত্তিতো পট্ঠায সব্বং ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা তস্সা অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপিতভাৰং আরোচেসি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘এৰং সন্তে মম কস্মা ন কথেসি, মম সহাযকস্স ¶ ধীতা মম ধীতা নামা’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, সেট্ঠিনো ধীতাসী’’তি? ‘‘আম, তাতা’’তি. ‘‘তেন হি মা চিন্তযি, ত্ৰং মম ¶ ধীতাসী’’তি তং সীসে চুম্বিত্ৰা পরিৰারত্থায তস্সা পঞ্চ ইত্থিসতানি দত্ৰা তং অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেসি.
অথেকদিৰসং তস্মিং নগরে নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং হোতি. তস্মিং পন নক্খত্তে বহি অনিক্খমনকা কুলধীতরোপি অত্তনো পরিৰারেন সদ্ধিং পদসাৰ ¶ নদিং গন্ত্ৰা ন্হাযন্তি. তস্মা তং দিৰসং সামাৰতীপি পঞ্চহি ইত্থিসতেহি পরিৰারিতা রাজঙ্গণেনেৰ ন্হাযিতুং অগমাসি. উতেনো সীহপঞ্জরে ঠিতো তং দিস্ৰা ‘‘কস্সিমা নাটকিত্থিযো’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন কস্সচি নাটকিত্থিযো, দেৰা’’তি. ‘‘অথ কস্স ধীতরো’’তি? ‘‘ঘোসকসেট্ঠিনো ধীতা দেৰ, সামাৰতী নামেসা’’তি. সো দিস্ৰাৰ উপ্পন্নসিনেহো সেট্ঠিনো সাসনং পাহেসি – ‘‘ধীতরং কির মে পেসেতূ’’তি. ‘‘ন পেসেমি, দেৰা’’তি. ‘‘মা কির এৰং করোতু, পেসেতুযেৰা’’তি. ‘‘মযং গহপতিকা নাম কুমারিকানং পোথেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা কড্ঢনভযেন ন দেম, দেৰা’’তি. রাজা কুজ্ঝিত্ৰা গেহং লঞ্ছাপেত্ৰা সেট্ঠিঞ্চ ভরিযঞ্চ হত্থে গহেত্ৰা বহি কারাপেসি. সামাৰতী, ন্হাযিত্ৰা আগন্ত্ৰা গেহং পৰিসিতুং ওকাসং অলভন্তী, ‘‘কিং এতং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্ম, রাজা তৰ কারণা পহিণি. অথ ‘ন মযং দস্সামা’তি ৰুত্তে ঘরং লঞ্ছাপেত্ৰা অম্হে বহি কারাপেসী’’তি. ‘‘তাত, ভারিযং ৰো কম্মং কতং, রঞ্ঞা নাম পহিতে ‘ন, দেমা’তি অৰত্ৰা ‘সচে মে ধীতরং সপরিৰারং গণ্হথ, দেমা’তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, তাতা’’তি. ‘‘সাধু, অম্ম, তৰ রুচিযা সতি এৰং করিস্সামী’’তি রঞ্ঞো তথা সাসনং পাহেসি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং সপরিৰারং আনেত্ৰা অভিসিঞ্চিত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সেসা তস্সাযেৰ পরিৰারিত্থিযো অহেসুং. অযং সামাৰতিযা উপ্পত্তি.
উতেনস্স পন অপরাপি ৰাসুলদত্তা নাম দেৰী অহোসি ¶ চণ্ডপজ্জোতস্স ধীতা. উজ্জেনিযঞ্হি চণ্ডপজ্জোতো নাম রাজা অহোসি. সো একদিৰসং উয্যানতো আগচ্ছন্তো অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অত্থি নু খো অঞ্ঞস্সপি কস্সচি এৰরূপা সম্পত্তী’’তি ৰত্ৰা তং সুত্ৰা মনুস্সেহি ‘‘কিং সম্পত্তি নামেসা, কোসম্বিযং উতেনস্স রঞ্ঞো অতিমহতী সম্পতী’’তি ৰুত্তে রাজা আহ – ‘‘তেন হি গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি? ‘‘ন সক্কা সো গহেতু’’ন্তি. ‘‘কিঞ্চি কত্ৰা গণ্হিস্সামযেৰা’’তি? ‘‘ন সক্কা দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘সো হত্থিকন্তং নাম সিপ্পং জানাতি, মন্তং ¶ পরিৰত্তেত্ৰা হত্থিকন্তৰীণং ৰাদেন্তো নাগে পলাপেতিপি গণ্হাতিপি. হত্থিৰাহনসম্পন্নো তেন সদিসো নাম নত্থী’’তি. ‘‘ন সক্কা মযা সো গহেতু’’ন্তি. ‘‘সচে তে, দেৰ, একন্তেন অযং নিচ্ছযো, তেন হি দারুহত্থিং কারেত্ৰা ¶ তস্সাসন্নট্ঠানং পেসেহি. সো হত্থিৰাহনং ৰা অস্সৰাহনং ৰা সুত্ৰা দূরম্পি গচ্ছতি. তত্থ নং আগতং গহেতুং সক্কা ভৰিস্সতী’’তি.
রাজা ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি দারুমযং যন্তহত্থিং কারাপেত্ৰা বহি পিলোতিকাহি ৰেঠেত্ৰা কতচিত্তকম্মং কত্ৰা তস্স ৰিজিতে আসন্নট্ঠানে একস্মিং সরতীরে ৰিস্সজ্জাপেসি. হত্থিনো অন্তোকুচ্ছিযং সট্ঠি পুরিসা অপরাপরং চঙ্কমন্তি, হত্থিলণ্ডং আহরিত্ৰা তত্থ তত্থ ছড্ডেসুং. একো ৰনচরকো হত্থিং দিস্ৰা, ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো অনুচ্ছৰিকো’’তি চিন্তেত্ৰা, গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘দেৰ, মযা সব্বসেতো কেলাসকূটপটিভাগো তুম্হাকঞ্ঞেৰ অনুচ্ছৰিকো ৰরৰারণো দিট্ঠো’’তি. উতেনো তমেৰ মগ্গদেসকং কত্ৰা হত্থিং অভিরুয্হ সপরিৰারো নিক্খমি. তস্স আগমনং ঞত্ৰা ¶ চরপুরিসা গন্ত্ৰা চণ্ডপজ্জোতস্স আরোচেসুং. সো আগন্ত্ৰা মজ্ঝে তুচ্ছং কত্ৰা উভোসু পস্সেসু বলকাযং পযোজেসি. উতেনো তস্সাগমনং অজানন্তো হত্থিং অনুবন্ধি. অন্তো ঠিতমনুস্সা ৰেগেন পলাপেসুং. কট্ঠহত্থী রঞ্ঞো মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা ৰীণং ৰাদেন্তস্স তন্তিসদ্দং অসুণন্তো ৰিয পলাযতিযেৰ. রাজা হত্থিনাগং পাপুণিতুং অসক্কোন্তো অস্সং আরুয্হ অনুবন্ধি. তস্মিং ৰেগেন অনুবন্ধন্তে বলকাযো ওহীযি. রাজা এককোৰ অহোসি. অথ নং উভোসু পস্সেসু পযুত্তা চণ্ডপজ্জোতস্স পুরিসা গণ্হিত্ৰা অত্তনো রঞ্ঞো অদংসু. অথস্স বলকাযো অমিত্তৰসং গতভাৰং ঞত্ৰা বহিনগরেৰ খন্ধাৰারং নিৰেসেত্ৰা অচ্ছি.
চণ্ডপজ্জোতোপি উতেনং জীৰগ্গাহমেৰ গাহাপেত্ৰা একস্মিং চোরগেহে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা তযো দিৰসে জযপানং পিৰি. উতেনো ততিযদিৰসে আরক্খকে পুচ্ছি – ‘‘কহং ৰো, তাত, রাজা’’তি? ‘‘‘পচ্চামিত্তো মে গহিতো’তি জযপানং পিৰতী’’তি. ‘‘কা নামেসা মাতুগামস্স ৰিয তুম্হাকং রঞ্ঞো কিরিযা, ননু পটিরাজূনং গহেত্ৰা ¶ ৰিস্সজ্জেতুং ৰা মারেতুং ৰা ৰট্টতি, অম্হে দুক্খং নিসীদাপেত্ৰা জযপানং কির পিৰতী’’তি. তে গন্ত্ৰা তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো আগন্ত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং এৰং ৰদসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু তং ৰিস্সজ্জেস্সামি, এৰরূপো কির তে মন্তো অত্থি, তং ময্হং দস্সসী’’তি. ‘‘সাধু দস্সামি, গহণসমযে মং ৰন্দিত্ৰা তং গণ্হাহি. কিং পন ত্ৰং ৰন্দিস্সসী’’তি? ‘‘ক্যাহং তং ৰন্দিস্সামি, ন ৰন্দিস্সামী’’তি? ‘‘অহম্পি তে ন দস্সামী’’তি ¶ . ‘‘এৰং সন্তে রাজাণং তে করিস্সামী’’তি. ‘‘করোহি, সরীরস্স মে ইস্সরো, ন পন চিত্তস্সা’’তি. রাজা তস্স সূরগজ্জিতং সুত্ৰা, ‘‘কথং নু খো ইমং মন্তং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমং মন্তং অঞ্ঞং জানাপেতুং ন সক্কা, মম ধীতরং এতস্স সন্তিকে ¶ উগ্গণ্হাপেত্ৰা অহং তস্সা সন্তিকে গণ্হিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘অঞ্ঞস্স ৰন্দিত্ৰা গণ্হন্তস্স দস্সসী’’তি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি অম্হাকং ঘরে একা খুজ্জা অত্থি তস্সা অন্তোসাণিযং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নায ত্ৰং বহিসাণিযং ঠিতোৰ মন্তং ৰাচেহী’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজ, খুজ্জা ৰা হোতু পীঠসপ্পি ৰা, ৰন্দন্তিযা দস্সামী’’তি. ততো রাজা গন্ত্ৰা ধীতরং ৰাসুলদত্তং আহ – ‘‘অম্ম, একো সঙ্খকুট্ঠী অনগ্ঘমন্তং জানাতি, তং অঞ্ঞং জানাপেতুং ন সক্কা. ত্ৰং অন্তোসাণিযং নিসীদিত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা মন্তং গণ্হ, সো বহিসাণিযং ঠত্ৰা তুয্হং ৰাচেস্সতি. তৰ সন্তিকা অহং তং গণ্হিস্সামী’’তি.
এৰং সো তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং সন্থৰকরণভযেন ধীতরং খুজ্জং, ইতরং সঙ্খকুট্ঠিং কত্ৰা কথেসি. সো তস্সা অন্তোসাণিযং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নায বহি ঠিতো মন্তং ৰাচেসি. অথ নং একদিৰসং পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানম্পি মন্তপদং ৰত্তুং অসক্কোন্তিং ‘‘অরে খুজ্জে অতিবহলোট্ঠকপোলং তে মুখং, এৰং নাম ৰদেহী’’তি আহ. ‘‘সা কুজ্ঝিত্ৰা অরে দুট্ঠসঙ্খকুট্ঠি ¶ কিং ৰদেসি, কিং মাদিসা খুজ্জা নাম হোতী’’তি? সাণিকণ্ণং উক্খিপিত্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘রঞ্ঞো ধীতা ৰাসুলদত্তা নামাহ’’ন্তি আহ. ‘‘পিতা তে তং ময্হং কথেন্তো ‘খুজ্জা’তি কথেসী’’তি. ‘‘ময্হম্পি কথেন্তো তং সঙ্খকুট্ঠিং কত্ৰা কথেসী’’তি. তে উভোপি ‘‘তেন হি অম্হাকং সন্থৰকরণভযেন কথিতং ভৰিস্সতী’’তি অন্তোসাণিযঞ্ঞেৰ সন্থৰং করিংসু.
ততো পট্ঠায মন্তগ্গহণং ৰা সিপ্পগ্গহণং ৰা নত্থি. রাজাপি ধীতরং নিচ্চং পুচ্ছতি – ‘‘সিপ্পং গণ্হসি, অম্মা’’তি? ‘‘গণ্হামি, তাতা’’তি. অথ নং একদিৰসং উতেনো ¶ আহ – ‘‘ভদ্দে, সামিকেন কত্তব্বং নাম নেৰ মাতাপিতরো ন ভাতুভগিনিযো কাতুং সক্কোন্তি, সচে ময্হং জীৰিতং দস্সসি, পঞ্চ তে ইত্থিসতানি পরিৰারং দত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানং দস্সামী’’তি. ‘‘সচে ইমস্মিং ৰচনে পতিট্ঠাতুং সক্খিস্সথ, দস্সামি ৰো জীৰিত’’ন্তি. ‘‘সক্খিস্সামি, ভদ্দে’’তি. সা ‘‘সাধু, সামী’’তি পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সো পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, নিট্ঠিতং সিপ্প’’ন্তি? ‘‘ন তাৰ নিট্ঠিতং, তাত, সিপ্প’’ন্তি. অথ নং সো পুচ্ছি – ‘‘কিং, অম্মা’’তি? ‘‘অম্হাকং একং দ্ৰারঞ্চ একং ৰাহনঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, তাতা’’তি. ‘‘ইদং কিং, অম্মা’’তি? ‘‘তাত, রত্তিং কির তারকসঞ্ঞায মন্তস্স উপচারত্থায একং ওসধং গহেতব্বং অত্থি. তস্মা অম্হাকং ৰেলায ¶ ৰা অৰেলায ৰা নিক্খমনকালে একং দ্ৰারঞ্চেৰ একং ৰাহনঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. তে অত্তনো অভিরুচিতং একং দ্ৰারং হত্থগতং করিংসু. রঞ্ঞো পন পঞ্চ ৰাহনানি অহেসুং. ভদ্দৰতী নাম করেণুকা ¶ একদিৰসং পঞ্ঞাস যোজনানি গচ্ছতি, কাকো নাম দাসো সট্ঠি যোজনানি গচ্ছতি, চেলকট্ঠি চ মুঞ্চকেসী চাতি দ্ৰে অস্সা যোজনসতং গচ্ছন্তি, নাল়াগিরি হত্থী ৰীসতি যোজনসতন্তি.
সো কির রাজা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে একস্স ইস্সরস্স উপট্ঠাকো অহোসি. অথেকদিৰসং ইস্সরে বহিনগরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা আগচ্ছন্তে একো পচ্চেকবুদ্ধো নগরং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা সকলনগরৰাসীনং মারেন আৰট্টিতত্তা একং ভিক্খাম্পি অলভিত্ৰা যথাধোতেন পত্তেন নিক্খমি. অথ নং নগরদ্ৰারং পত্তকালে মারো অঞ্ঞাতকৰেসেন উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অপি, ভন্তে, ৰো কিঞ্চি লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘কিং পন মে ত্ৰং অলভনাকারং করী’’তি? ‘‘তেন হি নিৰত্তিত্ৰা পুন পৰিসথ, ইদানি ন করিস্সামী’’তি. ‘‘নাহং পুন নিৰত্তিস্সামী’’তি. সচে হি নিৰত্তেয্য, পুন সো সকলনগরৰাসীনং সরীরে অধিমুঞ্চিত্ৰা পাণিং পহরিত্ৰা হসনকেল়িং করেয্য. পচ্চেকবুদ্ধে অনিৰত্তিত্ৰা গতে মারো তত্থেৰ অন্তরধাযি. অথ সো ইস্সরো যথাধোতেনেৰ পত্তেন ¶ আগচ্ছন্তং পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অপি, ভন্তে, কিঞ্চি লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘চরিত্ৰা নিক্খন্তম্হাৰুসো’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘অয্যো, মযা পুচ্ছিতং অকথেত্ৰা অঞ্ঞং ৰদতি, ন কিঞ্চি লদ্ধং ভৰিস্সতী’’তি. অথস্স পত্তং ওলোকেন্তো তুচ্ছং দিস্ৰা গেহে ভত্তস্স ¶ নিট্ঠিতানিট্ঠিতভাৰং অজাননতায সূরো হুত্ৰা পত্তং গহেতুং অৰিসহন্তো ‘‘থোকং, ভন্তে, অধিৰাসেথা’’তি ৰত্ৰা ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘অম্হাকং ভত্তং নিট্ঠিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নিট্ঠিত’’ন্তি ৰুত্তে তং উপট্ঠাকং আহ – ‘‘তাত, অঞ্ঞো তযা সম্পন্নৰেগতরো নাম নত্থি, সীঘেন জৰেন ভদন্তং পত্ৰা ‘পত্তং মে, ভন্তে, দেথা’তি ৰত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ৰেগেন এহী’’তি. সো একৰচনেনেৰ পক্খন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা আহরি. ইস্সরোপি অত্তনো ভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা ‘‘ইমং সীঘং গন্ত্ৰা অয্যস্স সম্পাদেহি, অহং তে ইতো পত্তিং দম্মী’’তি আহ.
সোপি তং গহেত্ৰা জৰেন গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তং দত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ‘ৰেলা উপকট্ঠা’তি অহং অতিসীঘেন জৰেন আগতো চ গতো চ, এতস্স মে জৰস্স ফলেন যোজনানং পণ্ণাসসট্ঠিসতৰীসসতগমনসমত্থানি পঞ্চ ৰাহনানি নিব্বত্তন্তু, আগচ্ছন্তস্স চ মে গচ্ছন্তস্স চ সরীরং সূরিযতেজেন তত্থং, তস্স মে ফলেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে আণা সূরিযতেজসদিসা হোতু, ইমস্মিং মে পিণ্ডপাতে সামিনা পত্তি দিন্না, তস্সা মে নিস্সন্দেন তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্স ¶ ভাগী হোমী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘এৰং হোতূ’’তি ৰত্ৰা –
‘‘ইচ্ছিতং ¶ পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৯৫ পুব্বূপনিস্সযসম্পত্তিকথা; অ. নি. অট্ঠ. ১.১. ১৯২);
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, মণিজোতিরসো যথা’’তি. –
অনুমোদনং অকাসি. পচ্চেকবুদ্ধানং কির ইধাৰ দ্ৰে গাথা অনুমোদনগাথা নাম হোন্তি. তত্থ জোতিরসোতি সব্বকামদদং মণিরতনং ৰুচ্চতি. ইদং তস্স পুব্বচরিতং. সো এতরহি চণ্ডপজ্জোতো অহোসি. তস্স চ কম্মস্স নিস্সন্দেন ইমানি পঞ্চ ৰাহনানি নিব্বত্তিংসু. অথেকদিৰসং রাজা উয্যানকীল়ায নিক্খমি. উতেনো ‘‘অজ্জ পলাযিতব্ব’’ন্তি মহন্তামহন্তে চম্মপসিব্বকে হিরঞ্ঞসুৰণ্ণস্স পূরেত্ৰা করেণুকাপিট্ঠে ঠপেত্ৰা ৰাসুলদত্তং আদায পলাযি. অন্তেপুরপালকা পলাযন্তং তং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ‘‘সীঘং গচ্ছথা’’তি বলং পহিণি. উতেনো ¶ বলস্স পক্খন্দভাৰং ঞত্ৰা কহাপণপসিব্বকং মোচেত্ৰা পাতেসি, মনুস্সা কহাপণে উচ্চিনিত্ৰা পুন পক্খন্দিংসু. ইতরো সুৰণ্ণপসিব্বকং মোচেত্ৰা পাতেত্ৰা নেসং সুৰণ্ণলোভেন পপঞ্চেন্তানঞ্ঞেৰ ¶ বহি নিৰুট্ঠং অত্তনো খন্ধাৰারং পাপুণি. অথ নং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ অত্তনো বলকাযো পরিৰারেত্ৰা নগরং পৰেসেসি. সো পত্ৰাৰ ৰাসুলদত্তং অভিসিঞ্চিত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসীতি. অযং ৰাসুলদত্তায উপ্পত্তি.
অপরা পন মাগণ্ডিযা নাম রঞ্ঞো সন্তিকা অগ্গমহেসিট্ঠানং লভি. সা কির কুরুরট্ঠে মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স ধীতা. মাতাপিস্সা মাগণ্ডিযাযেৰ নামং. চূল়পিতাপিস্সা মাগণ্ডিযোৰ, সা অভিরূপা অহোসি দেৰচ্ছরপটিভাগা. পিতা পনস্সা অনুচ্ছৰিকং সামিকং অলভন্তো মহন্তেহি মহন্তেহি কুলেহি যাচিতোপি ‘‘ন ময্হং ধীতু তুম্হে অনুচ্ছৰিকা’’তি তজ্জেত্ৰা উয্যোজেসি. অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স সপজাপতিকস্স অনাগামিফলূপনিস্সযং দিস্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরমাদায তস্স বহিনিগমে অগ্গিপরিচরণট্ঠানং অগমাসি. সো তথাগতস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং লোকে ইমিনা পুরিসেন সদিসো অঞ্ঞো পুরিসো নাম নত্থি, অযং ময্হং ধীতু অনুচ্ছৰিকো, ইমস্স পোসাপনত্থায ধীতরং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সমণ, একা মে ধীতা অত্থি, অহং এত্তকং কালং তস্সা অনুচ্ছৰিকং পুরিসং ন পস্সামি, তুম্হে তস্সা অনুচ্ছৰিকা, সা চ তুম্হাকঞ্ঞেৰ অনুচ্ছৰিকা. তুম্হাকঞ্হি ¶ পাদপরিচারিকা, তস্সা চ ভত্তা ¶ লদ্ধুং ৰট্টতি, তং ৰো অহং দস্সামি, যাৰ মমাগমনা ইধেৰ তিট্ঠথা’’তি আহ. সত্থা কিঞ্চি অৰত্ৰা তুণ্হী অহোসি. ব্রাহ্মণো ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা, ‘‘ভোতি, ভোতি ধীতু মে অনুচ্ছৰিকো পুরিসো দিট্ঠো, সীঘং সীঘং নং অলঙ্করোহী’’তি তং অলঙ্কারাপেত্ৰা সদ্ধিং ব্রাহ্মণিযা আদায সত্থু সন্তিকং পাযাসি. সকলনগরং সঙ্খুভি. অযং ‘‘এত্তকং কালং ময্হং ধীতু অনুচ্ছৰিকো নত্থী’’তি কস্সচি অদত্ৰা ‘‘অজ্জ মে ধীতু অনুচ্ছৰিকো দিট্ঠো’’তি কির ৰদেতি, ‘‘কীদিসো নু খো সো পুরিসো, পস্সিস্সাম ন’’ন্তি মহাজনো তেনেৰ সদ্ধিং নিক্খমি.
তস্মিং ¶ ধীতরং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তে সত্থা তেন ৰুত্তট্ঠানে অট্ঠত্ৰা তত্থ পদচেতিযং দস্সেত্ৰা গন্ত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে অট্ঠাসি. বুদ্ধানঞ্হি পদচেতিযং অধিট্ঠহিত্ৰা অক্কন্তট্ঠানেযেৰ পঞ্ঞাযতি, ন অঞ্ঞত্থ. যেসঞ্চত্থায অধিট্ঠিতং হোতি, তেযেৰ নং পস্সন্তি. তেসং পন অদস্সনকরণত্থং হত্থিআদযো ৰা অক্কমন্তু, মহামেঘো ৰা পৰস্সতু, ৰেরম্ভৰাতা ৰা পহরন্তু, ন তং কোচি মক্খেতুং সক্কোতি. অথ ব্রাহ্মণী ব্রাহ্মণং আহ – ‘‘কুহিং সো পুরিসো’’তি. ‘‘‘ইমস্মিং ঠানে তিট্ঠাহী’তি নং অৰচং, কুহিং নু খো সো গতো’’তি ইতো চিতো ওলোকেন্তো পদচেতিযং দিস্ৰা ‘‘অযমস্স পদৰলঞ্জো’’তি ¶ আহ. ব্রাহ্মণী সলক্খণমন্তানং তিণ্ণং ৰেদানং পগুণতায লক্খণমন্তে পরিৰত্তেত্ৰা পদলক্খণং উপধারেত্ৰা, ‘‘নযিদং, ব্রাহ্মণ, পঞ্চকামগুণসেৰিনো পদ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘রত্তস্স হি উক্কুটিকং পদং ভৰে,
দুট্ঠস্স হোতি সহসানুপীল়িতং;
মূল়্হস্স হোতি অৰকড্ঢিতং পদং,
ৰিৰট্টচ্ছদস্স ইদমীদিসং পদ’’ন্তি. (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬০-২৬১; ৰিসুদ্ধি. ১.৪৫);
অথ নং ব্রাহ্মণো এৰমাহ – ‘‘ভোতি ত্ৰং উদকপাতিযং কুম্ভীলং, গেহমজ্ঝে চ পন চোরং ৰিয মন্তে পস্সনসীলা, তুণ্হী হোহী’’তি. ব্রাহ্মণ, যং ইচ্ছসি, তং ৰদেহি, নযিদং পঞ্চকামগুণসেৰিনো পদন্তি. ততো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘অযং সো পুরিসো’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণো গন্ত্ৰা, ‘‘সমণ, ধীতরং মে তৰ পোসাপনত্থায দেমী’’তি আহ. সত্থা ‘‘ধীতরা তে ময্হং অত্থো অত্থি ৰা নত্থি ৰা’’তি অৰত্ৰাৰ, ‘‘ব্রাহ্মণ, একং তে কারণং কথেমী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কথেহি সমণা’’তি ৰুত্তে মহাভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অজপালনিগ্রোধমূলা ¶ মারেন অনুবদ্ধভাৰং অজপালনিগ্রোধমূলে চ পন ‘‘অতীতো দানি মে এস ৰিসয’’ন্তি তস্স সোকাতুরস্স সোকৰূপসমনত্থং আগতাহি মারধীতাহি কুমারিকৰণ্ণাদিৰসেন ¶ পযোজিতং পলোভনং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘তদাপি ময্হং ছন্দো নাহোসী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘দিস্ৰান ¶ তণ্হং অরতিং রগঞ্চ,
নাহোসি ছন্দো অপি মেথুনস্মিং;
কিমেৰিদং মুত্তকরীসপুণ্ণং,
পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছে’’তি. (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬০-২৬১; সু. নি. ৮৪১) –
ইমং গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে ব্রাহ্মণো চ ব্রাহ্মণী চ অনাগামিফলে পতিট্ঠহিংসু. মাগণ্ডিযাপি খো ‘‘সচস্স মযা অত্থো নত্থি, অনত্থিকভাৰোৰ ৰত্তব্বো, অযং পন মং মুত্তকরীসপুণ্ণং করোতি, পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছেতি, হোতু, অত্তনো জাতিকুলপদেসভোগযসৰযসম্পত্তিং আগম্ম তথারূপং ভত্তারং লভিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি সত্থরি আঘাতং বন্ধি. ‘‘কিং পন সত্থা তায অত্তনি আঘাতুপ্পত্তিং জানাতি, নো’’তি? ‘‘জানাতিযেৰ. জানন্তো কস্মা গাথমাহা’’তি? ইতরেসং দ্ৰিন্নং ৰসেন. বুদ্ধা হি আঘাতং অগণেত্ৰা মগ্গফলাধিগমারহানং ৰসেন ধম্মং দেসেন্তিযেৰ. মাতাপিতরো তং নেত্ৰা চূল়মাগণ্ডিযং কনিট্ঠং পটিচ্ছাপেত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. চূল়মাগণ্ডিযোপি ¶ চিন্তেসি – ‘‘মম ধীতা ওমকসত্তস্স ন অনুচ্ছৰিকা, একস্স রঞ্ঞোৰ অনুচ্ছৰিকা’’তি. তং আদায কোসম্বিং গন্ত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা, ‘‘ইমং ইত্থিরতনং দেৰস্স অনুচ্ছৰিক’’ন্তি উতেনস্স রঞ্ঞো অদাসি. সো তং দিস্ৰাৰ উপ্পন্নবলৰসিনেহো অভিসেকং কত্ৰা পঞ্চসতমাতুগামপরিৰারং দত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. অযং মাগণ্ডিযায উপ্পত্তি.
এৰমস্স দিযড্ঢসহস্সনাটকিত্থিপরিৰারা তিস্সো অগ্গমহেসিযো অহেসুং. তস্মিং খো পন সমযে ঘোসকসেট্ঠি কুক্কুটসেট্ঠি পাৰারিকসেট্ঠীতি কোসম্বিযং তযো সেট্ঠিনো হোন্তি. তে উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায পঞ্চসততাপসে হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা নগরে ভিক্খায চরন্তে দিস্ৰা পসীদিত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা চত্তারো মাসে অত্তনো সন্তিকে ৰসাপেত্ৰা পুন ৰস্সারত্তে আগমনত্থায পটিজানাপেত্ৰা উয্যোজেসুং. তাপসাপি ততো পট্ঠায অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা চত্তারো মাসে তেসং সন্তিকে ¶ ৰসিংসু. তে অপরভাগে হিমৰন্ততো আগচ্ছন্তা ¶ অরঞ্ঞাযতনে একং মহানিগ্রোধং দিস্ৰা তস্স মূলে নিসীদিংসু. তেসু জেট্ঠকতাপসো চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা ওরমত্তিকা ন ভৰিস্সতি, মহেসক্খেনেৰেত্থ দেৰরাজেন ভৰিতব্বং ¶ , সাধু ৰত সচাযং ইসিগণস্স পানীযং দদেয্যা’’তি. সোপি পানীযং অদাসি. তাপসো ন্হানোদকং চিন্তেসি, তম্পি অদাসি. ততো ভোজনং চিন্তেসি, তম্পি অদাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং দেৰরাজা অম্হেহি চিন্তিতং চিন্তিতং সব্বং দেতি, অহো ৰত নং পস্সেয্যামা’’তি. সো রুক্খক্খন্ধং পদালেত্ৰা অত্তানং দস্সেসি. অথ নং তাপসা, ‘‘দেৰরাজ, মহতী তে সম্পত্তি, কিং নু খো কত্ৰা অযং তে লদ্ধা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘মা পুচ্ছথ, অয্যা’’তি. ‘‘আচিক্খ, দেৰরাজা’’তি. সো অত্তনা কতকম্মস্স পরিত্তকত্তা লজ্জমানো কথেতুং ন ৰিসহি. তেহি পুনপ্পুনং নিপ্পীল়িযমানো পন ‘‘তেন হি সুণাথা’’তি ৰত্ৰা কথেসি.
সো কিরেকো দুগ্গতমনুস্সো হুত্ৰা ভতিং পরিযেসন্তো অনাথপিণ্ডিকস্স সন্তিকে ভতিকম্মং লভিত্ৰা তং নিস্সায জীৰিকং কপ্পেসি. অথেকস্মিং উপোসথদিৰসে সম্পত্তে অনাথপিণ্ডিকো ৰিহারতো আগন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তস্স ভতিকস্স অজ্জুপোসথদিৰসভাৰো কেনচি কথিতো’’তি? ‘‘ন কথিতো, সামী’’তি. ‘‘তেন হিস্স সাযমাসং পচথা’’তি. অথস্স পত্থোদনং পচিংসু. সো দিৰসং অরঞ্ঞে কম্মং কত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা ভত্তে ৰড্ঢেত্ৰা দিন্নে ‘‘ছাতোম্হী’’তি সহসা অভুঞ্জিত্ৰাৰ ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইমস্মিং গেহে ‘ভত্তং দেথ, সূপং দেথ, ব্যঞ্জনং দেথা’তি মহাকোলাহলং অহোসি, অজ্জ তে সব্বে নিস্সদ্দা নিপজ্জিংসু, ময্হমেৰ একস্সাহারং ৰড্ঢযিংসু, কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অৰসেসা ভুঞ্জিংসু, ন ভুঞ্জিংসূ’’তি? ‘‘ন ভুঞ্জিংসু, তাতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ইমস্মিং গেহে উপোসথদিৰসেসু সাযমাসং ¶ ন ভুঞ্জন্তি, সব্বেৰ উপোসথিকা হোন্তি. অন্তমসো থনপাযিনোপি দারকে মুখং ৰিক্খালাপেত্ৰা চতুমধুরং মুখে পক্খিপাপেত্ৰা মহাসেট্ঠি উপোসথিকে কারেতি. গন্ধতেলপ্পদীপে জালন্তে খুদ্দকমহল্লকদারকা সযনগতা দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তি. তুয্হং পন উপোসথদিৰসভাৰং কথেতুং সতিং ন করিম্হা. তস্মা তৰেৰ ভত্তং পক্কং, নং ভুঞ্জস্সূতি. সচে ইদানি উপোসথিকেন ¶ ভৰিতুং ৰট্টতি, অহম্পি ভৰেয্যন্তি. ‘‘ইদং সেট্ঠি জানাতী’’তি. ‘‘তেন হি নং পুচ্ছথা’’তি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিং পুচ্ছিংসু. সো এৰমাহ – ‘‘ইদানি পন অভুঞ্জিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠহন্তো উপড্ঢং উপোসথকম্মং লভিস্সতী’’তি. ইতরো তং সুত্ৰা তথা অকাসি.
তস্স সকলদিৰসং কম্মং কত্ৰা ছাতস্স সরীরে ৰাতা কুপ্পিংসু. সো যোত্তেন উরং বন্ধিত্ৰা যোত্তকোটিযং গহেত্ৰা পরিৰত্ততি. সেট্ঠি তং পৰত্তিং সুত্ৰা উক্কাহি ধারিযমানাহি চতুমধুরং গাহাপেত্ৰা ¶ তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, ৰাতা মে কুপ্পিতা’’তি. ‘‘তেন হি উট্ঠায ইদং ভেসজ্জং খাদাহী’’তি. ‘‘তুম্হেপি খাদথ, সামী’’তি. ‘‘অম্হাকং অফাসুকং নত্থি, ত্ৰং খাদাহী’’তি. ‘‘সামি, অহং উপোসথকম্মং করোন্তো ¶ সকলং কাতুং নাসক্খিং, উপড্ঢকম্মম্পি মে ৰিকলং মা অহোসী’’তি ন ইচ্ছি. ‘‘মা এৰং করি, তাতা’’তি ৰুচ্চমানোপি অনিচ্ছিত্ৰা অরুণে উট্ঠহন্তে মিলাতমালা ৰিয কালং কত্ৰা তস্মিং নিগ্রোধরুক্খে দেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্মা ইমমত্থং কথেত্ৰা ‘‘সো সেট্ঠি বুদ্ধমামকো, ধম্মমামকো, সঙ্ঘমামকো, তং নিস্সায কতস্স উপড্ঢুপোসথকম্মস্স নিস্সন্দেনেসা সম্পত্তি মযা লদ্ধা’’তি আহ.
‘‘বুদ্ধো’’তি ৰচনং সুত্ৰাৰ পঞ্চসতা তাপসা উট্ঠায দেৰতায অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘বুদ্ধোতি ৰদেসি, বুদ্ধোতি ৰদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘বুদ্ধোতি ৰদামি, বুদ্ধোতি ৰদামী’’তি তিক্খত্তুং পটিজানাপেত্ৰা ‘‘ঘোসোপি খো এসো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি উদানং উদানেত্ৰা ‘‘দেৰতে অনেকেসু কপ্পসতসহস্সেসু অসুতপুব্বং সদ্দং তযা সুণাপিতম্হা’’তি আহংসু. অথ অন্তেৰাসিনো আচরিযং এতদৰোচুং – ‘‘তেন হি সত্থু সন্তিকং গচ্ছামা’’তি. ‘‘তাতা, তযো সেট্ঠিনো অম্হাকং বহূপকারা, স্ৰে তেসং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হিত্ৰা তেসম্পি আচিক্খিত্ৰা গমিস্সাম, অধিৰাসেথ, তাতা’’তি. তে অধিৰাসযিংসু. পুনদিৰসে সেট্ঠিনো যাগুভত্তং সম্পাদেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ নো অয্যানং আগমনদিৰসো’’তি ঞত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তে আদায নিৰেসনং গন্ত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং অদংসু. তে কতভত্তকিচ্চা মহাসেট্ঠিনো ‘‘মযং গমিস্সামা’’তি ৰদিংসু. ‘‘ননু, ভন্তে, তুম্হেহি চত্তারো ¶ ৰস্সিকে মাসে অম্হাকং গহিতাৰ পটিঞ্ঞা, ইদানি কুহিং গচ্ছথা’’তি? ‘‘লোকে ¶ কির বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো, তস্মা সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. ‘‘কিং পন তস্স সত্থুনো সন্তিকং তুম্হাকঞ্ঞেৰ গন্তুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘অঞ্ঞেসম্পি অৰারিতং, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, আগমেথ, মযম্পি গমনপরিৰচ্ছং কত্ৰা গচ্ছামা’’তি. ‘‘তুম্হেসু পরিৰচ্ছং করোন্তেসু অম্হাকং পপঞ্চো হোতি, মযং পুরতো গচ্ছাম, তুম্হে পচ্ছা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা তে পুরেতরং গন্ত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধং দিস্ৰা অভিত্থৰিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বেপি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি ৰচনসমনন্তরংযেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা এহিভিক্খূ অহেসুং.
তেপি খো তযো সেট্ঠিনো পঞ্চহি পঞ্চহি সকটসতেহি ভত্তচ্ছাদনসপ্পিমধুফাণিতাদীনি দানূপকরণানি আদায সাৰত্থিং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা কথাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে ¶ পতিট্ঠায অদ্ধমাসমত্তম্পি দানং দদমানা সত্থু সন্তিকে ৰসিত্ৰা কোসম্বিং আগমনত্থায সত্থারং যাচিত্ৰা সত্থারা পটিঞ্ঞং দদন্তেন ¶ ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো গহপতযো তথাগতা অভিরমন্তী’’তি ৰুত্তে, ‘‘অঞ্ঞাতং, ভন্তে, অম্হেহি পহিতসাসনেন আগন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা কোসম্বিং গন্ত্ৰা ঘোসকসেট্ঠি ঘোসিতারামং, কুক্কুটসেট্ঠি কুক্কুটারামং, পাৰারিকসেট্ঠি পাৰারিকারামন্তি তযো মহাৰিহারে কারেত্ৰা সত্থু আগমনত্থায সাসনং পহিণিংসু. সত্থা তেসং সাসনং সুত্ৰা তত্থ অগমাসি. তে পচ্চুগ্গন্ত্ৰা সত্থারং ৰিহারং পৰেসেত্ৰা ৰারেন ৰারেন পটিজগ্গন্তি. সত্থা দেৰসিকং একেকস্মিং ৰিহারে ৰসতি. যস্স ৰিহারে ৰুট্ঠো হোতি, তস্সেৰ ঘরদ্ৰারে পিণ্ডায চরতি. তেসং পন তিণ্ণং সেট্ঠীনং উপট্ঠাকো সুমনো নাম মালাকারো অহোসি. সো তে সেট্ঠিনো এৰমাহ – ‘‘অহং তুম্হাকং দীঘরত্তং উপকারকো, সত্থারং ভোজেতুকামোম্হি, ময্হম্পি একদিৰসং সত্থারং দেথা’’তি. ‘‘তেন হি ভণে স্ৰে ভোজেহী’’তি. ‘‘সাধু, সামী’’তি সো সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সক্কারং পটিযাদেসি.
তদা ¶ রাজা সামাৰতিযা দেৰসিকং পুপ্ফমূলে অট্ঠ কহাপণে দেতি. তস্সা খুজ্জুত্তরা নাম দাসী সুমনমালাকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা নিবদ্ধং পুপ্ফানি গণ্হাতি. অথ নং তস্মিং দিৰসে আগতং মালাকারো আহ – ‘‘মযা সত্থা নিমন্তিতো, অজ্জ পুপ্ফেহি সত্থারং পূজেস্সামি, তিট্ঠ তাৰ, ত্ৰং পরিৰেসনায সহাযিকা হুত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা অৰসেসানি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গমিস্সসী’’তি ¶ . সা ‘‘সাধূ’’তি অধিৰাসেসি. সুমনো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা অনুমোদনকরণত্থায পত্তং অগ্গহেসি. সত্থা অনুমোদনধম্মদেসনং আরভি. খুজ্জুত্তরাপি সত্থু ধম্মকথং সুণন্তীযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু চত্তারো কহাপণে অত্তনো গহেত্ৰা চতূহি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তং দিৰসং অট্ঠহিপি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গতা. অথ নং সামাৰতী আহ – ‘‘কিং নু খো, অম্ম, অজ্জ অম্হাকং রঞ্ঞা দ্ৰিগুণং পুপ্ফমূলং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘নো, অয্যে’’তি. ‘‘অথ কস্মা বহূনি পুপ্ফানী’’তি? ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু অহং চত্তারো কহাপণে অত্তনো গহেত্ৰা চতূহি পুপ্ফানি আহরামী’’তি. ‘‘অজ্জ কস্মা ন গণ্হী’’তি? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধম্মকথং সুত্ৰা ধম্মস্স অধিগতত্তা’’তি. অথ নং ‘‘অরে, দুট্ঠদাসি এত্তকং কালং তযা গহিতকহাপণে মে দেহী’’তি অতজ্জেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তযা পিৰিতং অমতং অম্হেপি পাযেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তেন হি মং ন্হাপেহী’’তি ৰুত্তে সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হাপেত্ৰা দ্ৰে মট্ঠসাটকে দাপেসি. সা একং নিৰাসেত্ৰা একং একংসং পারুপিত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা একং বীজনিং আহরাপেত্ৰা আসনে নিসীদিত্ৰা চিত্রবীজনিং আদায পঞ্চ মাতুগামসতানি আমন্তেত্ৰা তাসং সত্থারা দেসিতনিযামেনেৰ ধম্মং দেসেসি. তস্সা ধম্মকথং সুত্ৰা তা সব্বাপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.
তা ¶ সব্বাপি খুজ্জুত্তরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অম্ম ¶ , অজ্জতো পট্ঠায ত্ৰং কিলিট্ঠকম্মং মা করি, অম্হাকং মাতুট্ঠানে চ আচরিযট্ঠানে চ ঠত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা দেসিতং ধম্মং সুত্ৰা অম্হাকং কথেহী’’তি ৰদিংসু. সা তথা করোন্তী অপরভাগে তিপিটকধরা জাতা. অথ নং সত্থা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰিকানং উপাসিকানং বহুস্সুতানং ধম্মকথিকানং যদিদং খুজ্জুত্তরা’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. তাপি খো পঞ্চসতা ইত্থিযো তং এৰমাহংসু – ‘‘অম্ম, সত্থারং দট্ঠুকামাম্হা, তং নো দস্সেহি, গন্ধমালাদীহি ¶ তং পূজেস্সামা’’তি. ‘‘অয্যে, রাজকুলং নাম ভারিযং, তুম্হে গহেত্ৰা বহি গন্তুং ন সক্কা’’তি. ‘‘অম্ম, নো মা নাসেহি, দস্সেহেৰ অম্হাকং সত্থার’’ন্তি. ‘‘তেন হি তুম্হাকং ৰসনগব্ভানং ভিত্তীসু যত্তকেন ওলোকেতুং সক্কা হোতি, তত্তকং ছিদ্দং কত্ৰা গন্ধমালাদীনি আহরাপেত্ৰা সত্থারং তিণ্ণং সেট্ঠীনং ঘরদ্ৰারং গচ্ছন্তং তুম্হে তেসু তেসু ঠানেসু ঠত্ৰা ওলোকেথ চেৰ, হত্থে চ পসারেত্ৰা ৰন্দথ, পূজেথ চা’’তি. তা তথা কত্ৰা সত্থারং গচ্ছন্তঞ্চ আগচ্ছন্তঞ্চ ওলোকেত্ৰা ৰন্দিংসু চেৰ পূজেসুঞ্চ.
অথেকদিৰসং মাগণ্ডিযা অত্তনো পাসাদতলতো নিক্খমিত্ৰা চঙ্কমমানা তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভেসু ছিদ্দং দিস্ৰা, ‘‘ইদং কি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, তাহি তস্সা সত্থরি আঘাতবদ্ধভাৰং অজানন্তীহি ‘‘সত্থা ¶ ইমং নগরং আগতো, মযং এত্থ ঠত্ৰা সত্থারং ৰন্দাম চেৰ পূজেম চা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আগতো নাম ইমং নগরং সমণো গোতমো, ইদানিস্স কত্তব্বং জানিস্সামি, ইমাপি তস্স উপট্ঠাযিকা, ইমাসম্পি কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘মহারাজ, সামাৰতিমিস্সিকানং বহিদ্ধা পত্থনা অত্থি, কতিপাহেনেৰ তে জীৰিতং মারেস্সন্তী’’তি. রাজা ‘‘ন তা এৰরূপং করিস্সন্তী’’তি ন সদ্দহি. পুনপ্পুনং ৰুত্তেপি ন সদ্দহি এৰ. অথ নং এৰং তিক্খত্তুং ৰুত্তেপি অসদ্দহন্তং ‘‘সচে মে ন সদ্দহসি, তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা উপচারেহি, মহারাজা’’তি আহ. রাজা গন্ত্ৰা গব্ভেসু ছিদ্দং দিস্ৰা, ‘‘ইদং কি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, তস্মিং অত্থে আরোচিতে তাসং অকুজ্ঝিত্ৰা, কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ ছিদ্দানি পিদহাপেত্ৰা সব্বগব্ভেসু উদ্ধচ্ছিদ্দকৰাতপানানি কারেসি. উদ্ধচ্ছিদ্দকৰাতপানানি কির তস্মিং কালে উপ্পন্নানি. মাগণ্ডিযা তাসং কিঞ্চি কাতুং অসক্কুণিত্ৰা, ‘‘সমণস্স গোতমস্সেৰ কত্তব্বং করিস্সামী’’তি নাগরানং লঞ্জং দত্ৰা, ‘‘সমণং গোতমং অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা ৰিচরন্তং দাসকম্মকরপোরিসেহি অক্কোসেত্ৰা পরিভাসেত্ৰা পলাপেথা’’তি আণাপেসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকা তীসু রতনেসু অপ্পসন্না অন্তোনগরং পৰিট্ঠং সত্থারং অনুবন্ধিত্ৰা ¶ , ‘‘চোরোসি ¶ , বালোসি, মূল়্হোসি, ওট্ঠোসি, গোণোসি, গদ্রভোসি, নেরযিকোসি, তিরচ্ছানগতোসি, নত্থি তুয্হং সুগতি, দুগ্গতিযেৰ তুয্হং পাটিকঙ্খা’’তি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি.
তং ¶ সুত্ৰা আযস্মা আনন্দো সত্থারং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, ইমে নাগরা অম্হে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি, ইতো অঞ্ঞত্থ গচ্ছামা’’তি. ‘‘কুহিং, আনন্দোতি’’? ‘‘অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু পুন কত্থ গমিস্সাম, আনন্দো’’তি? ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থাপি মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু কুহিং গমিস্সামা’’তি? ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘আনন্দ, এৰং কাতুং ন ৰট্টতি. যত্থ অধিকরণং উপ্পন্নং, তত্থেৰ তস্মিং ৰূপসন্তে অঞ্ঞত্থ গন্তুং ৰট্টতি. কে পন তে, আনন্দ, অক্কোসন্তী’’তি? ‘‘ভন্তে, দাসকম্মকরে উপাদায সব্বে অক্কোসন্তী’’তি. ‘‘অহং, আনন্দ, সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিসদিসো, সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিনো হি চতূহি দিসাহি আগতে সরে সহিতুং ভারো, তথেৰ বহূহি দুস্সীলেহি কথিতকথানং সহনং নাম ময্হং ভারো’’তি ৰত্ৰা অত্তানং আরব্ভ ধম্মং দেসেন্তো ইমা নাগৰগ্গে তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘অহং নাগোৰ সঙ্গামে, চাপতো পতিতং সরং;
অতিৰাক্যং তিতিক্খিস্সং, দুস্সীলো হি বহুজ্জনো.
‘‘দন্তং ¶ নযন্তি সমিতিং, দন্তং রাজাভিরূহতি;
দন্তো সেট্ঠো মনুস্সেসু, যোতিৰাক্যং তিতিক্খতি.
‘‘ৰরমস্সতরা দন্তা, আজানীযা চ সিন্ধৰা;
কুঞ্জরা চ মহানাগা, অত্তদন্তো ততো ৰর’’ন্তি. (ধ. প. ৩২০-৩২২);
ধম্মকথা সম্পত্তমহাজনস্স সাত্থিকা অহোসি. এৰং ধম্মং দেসেত্ৰা মা চিন্তযি, আনন্দ, এতে সত্তাহমত্তমেৰ অক্কোসিস্সন্তি, অট্ঠমে দিৰসে তুণ্হী ভৰিস্সন্তি, বুদ্ধানঞ্হি উপ্পন্নং অধিকরণং সত্তাহতো উত্তরি ন গচ্ছতি. মাগণ্ডিযা সত্থারং অক্কোসাপেত্ৰা পলাপেতুং অসক্কোন্তী, ‘‘কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমা এতস্স উপত্থম্ভভূতা, এতাসম্পি ব্যসনং করিস্সামী’’তি একদিৰসং রঞ্ঞো সুরাপানট্ঠানে উপট্ঠানং করোন্তী চূল়পিতু সাসনং পহিণি ‘‘অত্থো মে কির কুক্কুটেহি ¶ , অট্ঠ মতকুক্কুটে, অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে চ গহেত্ৰা আগচ্ছতু, আগন্ত্ৰা চ সোপানমত্থকে ঠত্ৰা আগতভাৰং নিৰেদেত্ৰা ‘পৰিসতূ’তি ৰুত্তেপি অপৰিসিত্ৰা পঠমং অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে পহিণতু, ‘পচ্ছা ইতরে’’’তি. চূল়াপট্ঠাকস্স চ ‘‘মম ৰচনং করেয্যাসী’’তি লঞ্জং অদাসি. মাগণ্ডিযো আগন্ত্ৰা, রঞ্ঞো নিৰেদাপেত্ৰা, ‘‘পৰিসতূ’’তি ৰুত্তে, ‘‘রঞ্ঞো আপানভূমিং ন পৰিসিস্সামী’’তি আহ. ইতরা চূল়ুপট্ঠাকং ¶ পহিণি ¶ – ‘‘গচ্ছ, তাত, মম চূল়পিতু সন্তিক’’ন্তি. সো গন্ত্ৰা তেন দিন্নে অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে আনেত্ৰা, ‘‘দেৰ, পুরোহিতেন পণ্ণাকারো পহিতো’’তি আহ. রাজা ‘‘ভদ্দকো ৰত নো উত্তরিভঙ্গো উপ্পন্নো, কো নু খো পচেয্যা’’তি আহ. মাগণ্ডিযা, ‘‘মহারাজ, সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো নিক্কম্মিকা ৰিচরন্তি, তাসং পেসেহি, তা পচিত্ৰা আহরিস্সন্তী’’তি আহ. রাজা ‘‘গচ্ছ, তাসং দত্ৰা অঞ্ঞস্স কির হত্থে অদত্ৰা সযমেৰ মারেত্ৰা পচন্তূ’’তি পেসেসি. চূল়ুপট্ঠাকো ‘‘সাধু দেৰা’’তি গন্ত্ৰা তথা ৰত্ৰা তাহি ‘‘মযং পাণাতিপাতং ন করোমা’’তি পটিক্খিত্তো আগন্ত্ৰা তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসি. মাগণ্ডিযা ‘‘দিট্ঠং তে, মহারাজ, ইদানি তাসং পাণাতিপাতস্স করণং ৰা অকরণং ৰা জানিস্সসি, ‘সমণস্স গোতমস্স পচিত্ৰা পেসেন্তূ’তি ৰদেহি দেৰা’’তি আহ. রাজা তথা ৰত্ৰা পেসেসি. ইতরো তে গহেত্ৰা গচ্ছন্তো ৰিয হুত্ৰা গন্ত্ৰা তে কুক্কুটে পুরোহিতস্স দত্ৰা মতকুক্কুটে তাসং সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ইমে কির কুক্কুটে পচিত্ৰা সত্থু সন্তিকং পহিণথা’’তি আহ. তা, ‘‘সামি, আহর, ইদং নাম অম্হাকং কিচ্চ’’ন্তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা গণ্হিংসু. সো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুট্ঠো, ‘‘সমণস্স গোতমস্স পচিত্ৰা পেসেথাতি ৰুত্তমত্তেযেৰ পটিমগ্গং আগন্ত্ৰা গণ্হিংসূ’’তি আচিক্খি. মাগণ্ডিযা ‘‘পস্স, মহারাজ, ন তা তুম্হাদিসানং করোন্তি, বহিদ্ধা পত্থনা তাসং অত্থীতি ৰুত্তে ন সদ্দহসী’’তি আহ. রাজা তং সুত্ৰাপি অধিৰাসেত্ৰা ¶ তুণ্হীযেৰ অহোসি. মাগণ্ডিযা ‘‘কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেসি.
তদা পন রাজা ‘‘সামাৰতিযা ৰাসুলদত্তায মাগণ্ডিযায চা’’তি তিস্সন্নম্পি এতাসং পাসাদতলে ৰারেন ৰারেন সত্তাহং সত্তাহং ৰীতিনামেতি ¶ . অথ নং ‘‘স্ৰে ৰা পরসুৰে ৰা সামাৰতিযা পাসাদতলং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা মাগণ্ডিযা চূল়পিতু সাসনং পহিণি – ‘‘অগদেন কির দাঠা ধোৰিত্ৰা একং সপ্পং পেসেতূ’’তি. সো তথা কত্ৰা পেসেসি. রাজা অত্তনো গমনট্ঠানং হত্থিকন্তৰীণং আদাযযেৰ গচ্ছতি, তস্সা পোক্খরে একং ছিদ্দং অত্থি. মাগণ্ডিযা তেন ছিদ্দেন সপ্পং পৰেসেত্ৰা ছিদ্দং মালাগুল়েন থকেসি. সপ্পো দ্ৰীহতীহং অন্তোৰীণাযমেৰ অহোসি. মাগণ্ডিযা রঞ্ঞো গমনদিৰসে ‘‘অজ্জ কতরিস্সিত্থিযা পাসাদং গমিস্সসি দেৰা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সামাৰতিযা’’তি ৰুত্তে, ‘‘অজ্জ মযা, মহারাজ, অমনাপো সুপিনো দিট্ঠো. ন সক্কা তত্থ গন্তুং, দেৰা’’তি? ‘‘গচ্ছামেৰা’’তি. সা যাৰ ততিযং ৰারেত্ৰা, ‘‘এৰং সন্তে অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং গমিস্সামি, দেৰা’’তি ৰত্ৰা নিৰত্তিযমানাপি অনিৰত্তিত্ৰা, ‘‘ন জানামি, কিং ভৰিস্সতি দেৰা’’তি রঞ্ঞা সদ্ধিংযেৰ অগমাসি.
রাজা সামাৰতিমিস্সিকাহি দিন্নানি ৰত্থপুপ্ফগন্ধাভরণানি ধারেত্ৰা সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা ৰীণং ¶ উস্সীসকে ঠপেত্ৰা সযনে নিপজ্জি. মাগণ্ডিযা অপরাপরং ৰিচরন্তী ৰিয হুত্ৰা ৰীণাছিদ্দতো পুপ্ফগুল়ং অপনেসি. সপ্পো দ্ৰীহতীহং নিরাহারো তেন ছিদ্দেন নিক্খমিত্ৰা পস্সসন্তো ফণং কত্ৰা সযনপিট্ঠে নিপজ্জি ¶ . মাগণ্ডিযা তং দিস্ৰা, ‘‘ধী ধী, দেৰ, সপ্পো’’তি মহাসদ্দং কত্ৰা রাজানঞ্চ তা চ অক্কোসন্তী, ‘‘অযং অন্ধবালরাজা অলক্খিকো ময্হং ৰচনং ন সুণাতি, ইমাপি নিস্সিরীকা দুব্বিনীতা, কিং নাম রঞ্ঞো সন্তিকা ন লভন্তি, কিং নু তুম্হে ইমস্মিং মতেযেৰ সুখং জীৰিস্সথ, জীৰন্তে দুক্খং জীৰথ, ‘অজ্জ মযা পাপসুপিনো দিট্ঠো, সামাৰতিযা পাসাদং গন্তুং ন ৰট্টতী’তি ৰারেন্তিযাপি মে ৰচনং ন সুণসি, দেৰা’’তি আহ. রাজা সপ্পং দিস্ৰা মরণভযতজ্জিতো ‘‘এৰরূপম্পি নাম ইমা করিস্সন্তি, অহো পাপা, অহং ইমাসং পাপভাৰং আচিক্খন্তিযাপি ইমিস্সা ৰচনং ন সদ্দহিং, পঠমং অত্তনো গব্ভেসু ছিদ্দানি কত্ৰা নিসিন্না, পুন মযা পেসিতে কুক্কুটে পটিপহিণিংসু, অজ্জ সযনে সপ্পং ৰিস্সজ্জিংসূ’’তি কোধেন সম্পজ্জলিতো ৰিয অহোসি.
সামাৰতীপি ¶ পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং ওৰাদং অদাসি – ‘‘অম্মা, অম্হাকং অঞ্ঞং পটিসরণং নত্থি, নরিন্দে চ দেৰিযা চ অত্তনি চ সমমেৰ মেত্তচিত্তং পৰত্তেথ, মা কস্সচি কোপং করিত্থা’’তি. রাজা সহস্সথামং সিঙ্গধনুং আদায জিযং পোথেত্ৰা ৰিসপীতং সরং সন্নয্হিত্ৰা সামাৰতিং ধুরে কত্ৰা সব্বা ¶ তা পটিপাটিযা ঠপাপেত্ৰা সামাৰতিযা উরে সরং ৰিস্সজ্জেসি. সো তস্সা মেত্তানুভাৰেন পটিনিৰত্তিত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখোৰ হুত্ৰা রঞ্ঞো হদযং পৰিসন্তো ৰিয অট্ঠাসি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘মযা খিত্তো সরো সিলম্পি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গচ্ছতি, আকাসে পটিহননকট্ঠানং নত্থি, অথ চ পনেস নিৰত্তিত্ৰা মম হদযাভিমুখো জাতো, অযঞ্হি নাম নিস্সত্তো নিজ্জীৰো সরোপি এতিস্সা গুণং জানাতি, অহং মনুস্সভূতোপি ন জানামী’’তি, সো ধনুং ছড্ডেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ সামাৰতিযা পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সম্মুয্হামি পমুয্হামি, সব্বা মুয্হন্তি মে দিসা;
সামাৰতি মং তাযস্সু, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি.
সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘সাধু, দেৰ, মং সরণং গচ্ছা’’তি অৰত্ৰা, ‘‘যমহং, মহারাজ, সরণং গতা, তমেৰ ত্ৰম্পি সরণং গচ্ছাহী’’তি ইদং ৰত্ৰা সামাৰতী সম্মাসম্বুদ্ধসাৰিকা –
‘‘মা ¶ মং ত্ৰং সরণং গচ্ছ, যমহং সরণং গতা;
এস বুদ্ধো মহারাজ, এস বুদ্ধো অনুত্তরো;
সরণং গচ্ছ তং বুদ্ধং, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি. –
আহ ¶ . রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘ইদানাহং অতিরেকতরং ভাযামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এস ভিয্যো পমুয্হামি, সব্বা মুয্হন্তি মে দিসা;
সামাৰতি মং তাযস্সু, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি.
অথ নং সা পুরিমনযেনেৰ পুন পটিক্খিপিত্ৰা, ‘‘তেন হি ত্ৰঞ্চ সরণং গচ্ছামি, সত্থারঞ্চ সরণং গচ্ছামি, ৰরঞ্চ তে দম্মী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ৰরো গহিতো হোতু, মহারাজা’’তি আহ. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সরণং গন্ত্ৰা নিমন্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ¶ সামাৰতিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘উট্ঠেহি, ৰরং গণ্হা’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, ময্হং হিরঞ্ঞাদীহি অত্থো নত্থি, ইমং পন মে ৰরং দেহি, তথা করোহি, যথা সত্থা নিবদ্ধং পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ইধাগচ্ছতি, ধম্মং সুণিস্সামী’’তি. রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং ইধাগচ্ছথ, সামাৰতিমিস্সিকা ‘ধম্মং সুণিস্সামা’তি ৰদন্তী’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, বুদ্ধানং নাম একস্মিং ঠানে নিবদ্ধং গন্তুং ন ৰট্টতি, মহাজনো সত্থারং আগমনত্থায পচ্চাসীসতী’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, একং ভিক্খুং আণাপেথা’’তি. সত্থা আনন্দত্থেরং আণাপেসি. সো ততো পট্ঠায পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায নিবদ্ধং রাজকুলং গচ্ছতি. তাপি দেৰিযো নিবদ্ধং থেরং সপরিৰারং ভোজেন্তি, ধম্মং সুণন্তি. তা একদিৰসং থেরস্স ধম্মকথং সুত্ৰা পসীদিত্ৰা, পঞ্চহি উত্তরাসঙ্গসতেহি ধম্মপূজং অকংসু ¶ . একেকো উত্তরাসঙ্গো পঞ্চ সতানি পঞ্চ সতানি অগ্ঘতি.
তা একৰত্থা দিস্ৰা রাজা পুচ্ছি – ‘‘কুহিং ৰো উত্তরাসঙ্গো’’তি. ‘‘অয্যস্স নো দিন্না’’তি. ‘‘তেন সব্বে গহিতা’’তি? ‘‘আম, গহিতা’’তি. রাজা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তাহি উত্তরাসঙ্গানং দিন্নভাৰং পুচ্ছিত্ৰা তাহি দিন্নভাৰঞ্চ থেরেন গহিতভাৰঞ্চ সুত্ৰা, ‘‘ননু, ভন্তে, অতিবহূনি ৰত্থানি, এত্তকেহি কিং করিস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্হাকং পহোনকানি ৰত্থানি গণ্হিত্ৰা সেসানি জিণ্ণচীৰরিকানং ভিক্খূনং দস্সামি, মহারাজা’’তি. ‘‘তে অত্তনো জিণ্ণচীৰরানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘জিণ্ণতরচীৰরিকানং দস্সন্তী’’তি. ‘‘তে ¶ অত্তনো জিণ্ণতরচীৰরানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘পচ্চত্থরণানি করিস্সন্তী’’তি. ‘‘পুরাণপচ্চত্থরণানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘ভূমত্থরণানি করিস্সন্তী’’তি. ‘‘পুরাণভূমত্থরণানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘পাদপুঞ্ছনানি করিস্সন্তি, মহারাজা’’তি. ‘‘পুরাণপাদপুঞ্ছনানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘খণ্ডাখণ্ডিকং কোট্টেত্ৰা মত্তিকায মদ্দিত্ৰা ভিত্তিং লিম্পিস্সন্তী’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকানি কত্ৰাপি অয্যানং দিন্নানি ন নস্সন্তী’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. রাজা পসন্নো অপরানিপি পঞ্চ ৰত্থসতানি আহরাপেত্ৰা থেরস্স পাদমূলে ঠপাপেসি. থেরো কির পঞ্চসতগ্ঘনকানেৰ ৰত্থানি পঞ্চসতভাগেন ¶ পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি পঞ্চসতক্খত্তুং লভি, সহস্সগ্ঘনকানি সহস্সভাগেন পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি ¶ সহস্সক্খত্তুং লভি, সতসহস্সগ্ঘনকানি সতসহস্সভাগেন পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি সতসহস্সক্খত্তুং লভি. একং দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ দসাতিআদিনা নযেন লদ্ধানং পন গণনা নাম নত্থি. তথাগতে কির পরিনিব্বুতে থেরো সকলজম্বুদীপং ৰিচরিত্ৰা সব্বৰিহারেসু ভিক্খূনং অত্তনো সন্তকানেৰ পত্তচীৰরানি অদাসি.
তদা মাগণ্ডিযাপি ‘‘যমহং করোমি. তং তথা অহুত্ৰা অঞ্ঞথাৰ হোতি, ইদানি কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি রঞ্ঞে উয্যানকীল়ং গচ্ছন্তে চূল়পিতু সাসনং পহিণি – ‘‘সামাৰতিযা পাসাদং গন্ত্ৰা, দুস্সকোট্ঠাগারানি চ তেলকোট্ঠাগারানি চ ৰিৰরাপেত্ৰা, দুস্সানি তেলচাটীসু তেমেত্ৰা তেমেত্ৰা থম্ভে ৰেঠেত্ৰা তা সব্বাপি একতো কত্ৰা দ্ৰারং পিদহিত্ৰা বহি যন্তকং দত্ৰা দণ্ডদীপিকাহি গেহে অগ্গিং দদমানো ওতরিত্ৰা গচ্ছতূ’’তি. সো পাসাদং অভিরুয্হ কোট্ঠাগারানি ¶ ৰিৰরিত্ৰা ৰত্থানি তেলচাটীসু তেমেত্ৰা তেমেত্ৰা থম্ভে ৰেঠেতুং আরভি. অথ নং সামাৰতিপ্পমুখা ইত্থিযো ‘‘কিং এতং চূল়পিতা’’তি ৰদন্তিযো উপসঙ্কমিংসু. ‘‘অম্মা, রাজা দল়্হিকম্মত্থায ইমে থম্ভে তেলপিলোতিকাহি ৰেঠাপেতি, রাজগেহে নাম সুযুত্তং দুযুত্তং দুজ্জানং, মা মে সন্তিকে হোথ, অম্মা’’তি এৰং ৰত্ৰা তা আগতা গব্ভে পৰেসেত্ৰা দ্ৰারানি পিদহিত্ৰা বহি যন্তকং দত্ৰা আদিতো পট্ঠায অগ্গিং দেন্তো ওতরি. সামাৰতী তাসং ওৰাদং অদাসি – ‘‘অম্হাকং অনমতগ্গে সংসারে ৰিচরন্তীনং এৰমেৰ অগ্গিনা ঝাযমানানং অত্তভাৰানং পরিচ্ছেদো বুদ্ধঞাণেনপি ন সুকরো, অপ্পমত্তা হোথা’’তি. তা গেহে ঝাযন্তে ৰেদনাপরিগ্গহকম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তিযো কাচি দুতিযফলং, কাচি ততিযফলং পাপুণিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘ইধ, ভন্তে, রঞ্ঞো উতেনস্স উয্যানগতস্স অন্তেপুরং দড্ঢং, পঞ্চ চ ইত্থিসতানি কালকতানি ¶ সামাৰতিপ্পমুখানি. তাসং, ভন্তে, উপাসিকানং কা গতি, কো অভিসম্পরাযো’তি? সন্তেত্থ, ভিক্খৰে, উপাসিকাযো সোতাপন্না ¶ , সন্তি সকদাগামিযো, সন্তি অনাগামিযো, সব্বা তা, ভিক্খৰে ¶ , উপাসিকাযো অনিপ্ফলা কালকতা’’তি. অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘মোহসম্বন্ধনো লোকো, ভব্বরূপোৰ দিস্সতি;
উপধীবন্ধনো বালো, তমসা পরিৰারিতো;
সস্সতোরিৰ খাযতি, পস্সতো নত্থি কিঞ্চন’’ন্তি. (উদা. ৭০);
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সত্তা নাম ৰট্টে ৰিচরন্তা নিচ্চকালং অপ্পমত্তা হুত্ৰা পুঞ্ঞকম্মমেৰ ন করোন্তি, পমাদিনো হুত্ৰা পাপকম্মম্পি করোন্তি. তস্মা ৰট্টে ৰিচরন্তা সুখম্পি দুক্খম্পি অনুভৰন্তী’’তি ধম্মং দেসেসি.
রাজা ‘‘সামাৰতিযা গেহং কির ঝাযতী’’তি সুত্ৰা ৰেগেনাগচ্ছন্তোপি অদড্ঢে সম্পাপুণিতুং নাসক্খি. আগন্ত্ৰা পন গেহং নিব্বাপেন্তো উপ্পন্নবলৰদোমনস্সো অমচ্চগণপরিৰুতো নিসীদিত্ৰা সামাৰতিযা গুণে অনুস্সরন্তো, ‘‘কস্স নু খো ইদং কম্ম’’ন্তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘মাগণ্ডিযায কারিতং ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘তাসেত্ৰা পুচ্ছিযমানা ন কথেস্সতি, সণিকং উপাযেন পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অমচ্চে ¶ আহ – ‘‘অম্ভো, অহং ইতো পুব্বে উট্ঠায সমুট্ঠায আসঙ্কিতপরিসঙ্কিতোৰ হোমি, সামাৰতী মে নিচ্চং ওতারমেৰ গৰেসতি, ইদানি পন মে চিত্তং নিব্বুতং ভৰিস্সতি, সুখেন চ ৰসিতুং লভিস্সামী’’তি, তে ‘‘কেন নু খো, দেৰ, ইদং কত’’ন্তি আহংসু. ‘‘মযি সিনেহেন কেনচি কতং ভৰিস্সতী’’তি. মাগণ্ডিযাপি সমীপে ঠিতা তং সুত্ৰা, ‘‘নাঞ্ঞো কোচি কাতুং সক্খিস্সতি, মযা কতং, দেৰ, অহং চূল়পিতরং আণাপেত্ৰা কারেসি’’ন্তি আহ. ‘‘তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞো মযি সিনেহো সত্তো নাম নত্থি, পসন্নোস্মি, ৰরং তে দম্মি, অত্তনো ঞাতিগণং পক্কোসাপেহী’’তি. সা ঞাতকানং সাসনং পহিণি – ‘‘রাজা মে পসন্নো ৰরং দেতি, সীঘং আগচ্ছন্তূ’’তি. রাজা আগতাগতানং মহন্তং সক্কারং কারেসি. তং দিস্ৰা তস্সা অঞ্ঞাতকাপি লঞ্জং দত্ৰা ‘‘মযং মাগণ্ডিযায ঞাতকা’’তি আগচ্ছিংসু. রাজা তে সব্বে গাহাপেত্ৰা রাজঙ্গণে নাভিপ্পমাণে আৰাটে খণাপেত্ৰা তে তত্থ নিসীদাপেত্ৰা পংসূহি পূরেত্ৰা উপরি পলালে ৰিকিরাপেত্ৰা অগ্গিং দাপেসি. চম্মস্স দড্ঢকালে অযনঙ্গলেন ¶ কসাপেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডং হীরাহীরং কারেসি. মাগণ্ডিযায ¶ সরীরতোপি তিখিণেন ¶ সত্থেন ঘনঘনট্ঠানেসু মংসং উপ্পাটেত্ৰা তেলকপালং উদ্ধনং আরোপেত্ৰা পূৰে ৰিয পচাপেত্ৰা তমেৰ খাদাপেসি.
ধম্মসভাযম্পি ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘অননুচ্ছৰিকং ৰত, আৰুসো, এৰরূপায সদ্ধায পসন্নায উপাসিকায এৰরূপং মরণ’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে সামাৰতিপ্পমুখানং ইত্থীনং এতং অযুত্তং সম্পত্তং. পুব্বে কতকম্মস্স পন যুত্তমেৰ এতাহি লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘কিং, ভন্তে, এতাহি পুব্বে কতং, তং আচিক্খথা’’তি তেহি যাচিতো অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে রাজগেহে নিবদ্ধং অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধা ভুঞ্জন্তি. পঞ্চসতা ইত্থিযো তে উপট্ঠহন্তি. তেসু সত্ত পচ্চেকবুদ্ধা হিমৰন্তং গচ্ছন্তি, একো নদীতীরে একং তিণগহনং অত্থি, তত্থ ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. অথেকদিৰসং রাজা পচ্চেকবুদ্ধেসু গতেসু তা ইত্থিযো আদায নদিযং উদককীল়ং ¶ কীল়িতুং গতো. তত্থ তা ইত্থিযো দিৰসভাগং উদকে কীল়িত্ৰা উত্তরিত্ৰা সীতপীল়িতা অগ্গিং ৰিসিব্বেতুকামা ‘‘অম্হাকং অগ্গিকরণট্ঠানং ওলোকেথা’’তি অপরাপরং ৰিচরন্তিযো তং তিণগহনং দিস্ৰা, ‘‘তিণরাসী’’তি সঞ্ঞায তং পরিৰারেত্ৰা ঠিতা অগ্গিং অদংসু. তিণেসু ঝাযিত্ৰা পতন্তেসু পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা, ‘‘নট্ঠাম্হা, অম্হাকং রঞ্ঞো পচ্চেকবুদ্ধো ঝাযতি, রাজা ঞত্ৰা অম্হে নাসেস্সতি, সুদড্ঢং নং করিস্সামা’’তি সব্বা তা ইত্থিযো ইতো চিতো চ দারূনি আহরিত্ৰা তস্স উপরি দারুরাসিং করিংসু. মহাদারুরাসি অহোসি. অথ নং আলিম্পেত্ৰা, ‘‘ইদানি ঝাযিস্সতী’’তি পক্কমিংসু. তা পঠমং অসঞ্চেতনিকা হুত্ৰা কম্মুনা ন বজ্ঝিংসু, ইদানি পচ্ছা সঞ্চেতনায কম্মুনা বজ্ঝিংসু. পচ্চেকবুদ্ধং পন অন্তোসমাপত্তিযং সকটসহস্সেহি দারূনি আহরিত্ৰা আলিম্পেন্তাপি উস্মাকারমত্তম্পি গহেতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা সো সত্তমে দিৰসে উট্ঠায যথাসুখং অগমাসি. তা তস্স কম্মস্স কতত্তা বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেন অত্তভাৰসতে ইমিনাৰ নিযামেন গেহে ঝাযমানে ঝাযিংসু. ইদং এতাসং পুব্বকম্মন্তি.
এৰং ¶ ৰুত্তে ভিক্খূ সত্থারং পটিপুচ্ছিংসু – ‘‘খুজ্জুত্তরা পন, ভন্তে, কেন কম্মেন খুজ্জা জাতা, কেন কম্মেন মহাপঞ্ঞা, কেন কম্মেন সোতাপত্তিফলং অধিগতা, কেন কম্মেন পরেসং পেসনকারিতা ¶ জাতা’’তি? ভিক্খৰে, তস্সেৰ রঞ্ঞো বারাণসিযং রজ্জং করণকালে স্ৰেৰ ¶ পচ্চেকবুদ্ধো থোকং খুজ্জধাতুকো অহোসি. অথেকা উপট্ঠাযিকা ইত্থী কম্বলং পারুপিত্ৰা সুৰণ্ণসরণং গহেত্ৰা, ‘‘অম্হাকং পচ্চেকবুদ্ধো এৰঞ্চ এৰঞ্চ ৰিচরতী’’তি খুজ্জা হুত্ৰা তস্স ৰিচরণাকারং দস্সেসি. তস্স নিস্সন্দেন খুজ্জা জাতা. তে পন পচ্চেকবুদ্ধে পঠমদিৰসে রাজগেহে নিসীদাপেত্ৰা পত্তে গাহাপেত্ৰা পাযাসস্স পূরেত্ৰা দাপেসি. উণ্হপাযাসস্স পূরে পত্তে পচ্চেকবুদ্ধা পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা গণ্হন্তি. সা ইত্থী তে তথা করোন্তে দিস্ৰা অত্তনো সন্তকানি অট্ঠ দন্তৰলযানি দত্ৰা, ‘‘ইধ ঠপেত্ৰা গণ্হথা’’তি আহ. তেসু তথা কত্ৰা তং ওলোকেত্ৰা ঠিতেসু তেসং অধিপ্পাযং ঞত্ৰা, ‘‘নত্থি, ভন্তে, অম্হাকং এতেহি অত্থো. তুম্হাকঞ্ঞেৰ এতানি পরিচ্চত্তানি, গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. তে গহেত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারং অগমংসু. অজ্জতনাপি তানি ৰলযানি অরোগানেৰ. সা তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন ইদানি তিপিটকধরা মহাপঞ্ঞা জাতা. পচ্চেকবুদ্ধানং কতউপট্ঠানস্স নিস্সন্দেন পন সোতাপত্তিফলং পত্তা. ইদমস্সা বুদ্ধন্তরে পুব্বকম্মং.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পন একা বারাণসিসেট্ঠিনো ধীতা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায আদাসং গহেত্ৰা অত্তানং অলঙ্করোন্তী নিসীদি. অথস্সা ৰিস্সাসিকা একা খীণাসৰা ¶ ভিক্খুনী তং দট্ঠুং অগমাসি. ভিক্খুনিযো হি খীণাসৰাপি সাযন্হসমযে উপট্ঠাককুলানি দট্ঠুকামা হোন্তি. তস্মিং পন খণে সেট্ঠিধীতায সন্তিকে কাচি পেসনকারিকা নত্থি, সা ‘‘ৰন্দামি, অয্যে, এতং তাৰ মে পসাধনপেল়কং গহেত্ৰা দেথা’’তি আহ. থেরী চিন্তেসি – ‘‘সচস্সা ইমং গণ্হিত্ৰা ন দস্সামি, মযি আঘাতং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি. সচে পন দস্সামি, পরস্স পেসনকারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তিস্সতি. নিরযসন্তাপতো খো পন পরস্স পেসনভাৰোৰ সেয্যো’’তি. ‘‘সা অনুদযং পটিচ্চ তং গহেত্ৰা তস্সা অদাসি. তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন পরেসং পেসনকারিকা জাতা’’তি.
অথ ¶ পুনেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো গেহে অগ্গিনা ঝাযিংসু, মাগণ্ডিযায ঞাতকা উপরি পলালগ্গিং দত্ৰা অযনঙ্গলেহি ভিন্না, মাগণ্ডিযা পক্কুথিততেলে পক্কা, কে নু খো এত্থ জীৰন্তি নাম, কে মতা নামা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, যে কেচি পমত্তা, তে ৰস্সসতং জীৰন্তাপি মতাযেৰ নাম. যে অপ্পমত্তা, তে মতাপি জীৰন্তিযেৰ. তস্মা মাগণ্ডিযা জীৰন্তীপি মতাযেৰ নাম, সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো মতাপি জীৰন্তিযেৰ নাম. ন হি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা মরন্তি নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অপ্পমাদো ¶ ¶ অমতপদং, পমাদো মচ্চুনো পদং;
অপ্পমত্তা ন মীযন্তি, যে পমত্তা যথা মতা.
‘‘এৰং ৰিসেসতো ঞত্ৰা, অপ্পমাদম্হি পণ্ডিতা;
অপ্পমাদে পমোদন্তি, অরিযানং গোচরে রতা.
‘‘তে ঝাযিনো সাততিকা, নিচ্চং দল়্হপরক্কমা;
ফুসন্তি ধীরা নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তর’’ন্তি.
তত্থ অপ্পমাদোতি পদং মহন্তং অত্থং দীপেতি, মহন্তং অত্থং গহেত্ৰা তিট্ঠতি. সকলম্পি হি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং আহরিত্ৰা কথিযমানং অপ্পমাদপদমেৰ ওতরতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যানি কানিচি জঙ্গলানং পাণানং পদজাতানি, সব্বানি তানি হত্থিপদে সমোধানং গচ্ছন্তি, হত্থিপদং তেসং অগ্গমক্খাযতি যদিদং মহন্তত্তেন. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বেতে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা, অপ্পমাদো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতী’’তি (সং. নি. ৫.১৪০).
সো পনেস অত্থতো সতিযা অৰিপ্পৰাসো নাম. নিচ্চং উপট্ঠিতায সতিযা চেতং নামং. অমতপদন্তি অমতং ৰুচ্চতি নিব্বানং. তঞ্হি অজাতত্তা নু জীযতি ন মীযতি, তস্মা অমতন্তি ৰুচ্চতি. পজ্জন্তি ইমিনাতি পদং, অমতং ¶ পাপুণন্তীতি অত্থো. অমতস্স পদং অমতপদং, অমতস্স অধিগমূপাযোতি ৰুত্তং হোতি, পমাদোতি পমজ্জনভাৰো, মুট্ঠস্সতিসঙ্খাতস্স সতিযা ৰোসগ্গস্সেতং নামং. মচ্চুনোতি ¶ মরণস্স. পদন্তি উপাযো মগ্গো. পমত্তো হি জাতিং নাতিৰত্ততি, জাতো জীযতি চেৰ মীযতি চাতি পমাদো মচ্চুনো পদং নাম হোতি, মরণং উপেতি. অপ্পমত্তা ন মীযন্তীতি সতিযা সমন্নাগতা হি অপ্পমত্তা ন মরন্তি. অজরা অমরা হোন্তীতি ন সল্লক্খেতব্বং. ন হি কোচি সত্তো অজরো অমরো নাম অত্থি, পমত্তস্স পন ৰট্টং নাম অপরিচ্ছিন্নং, অপ্পমত্তস্স পরিচ্ছিন্নং. তস্মা পমত্তা জাতিআদীহি অপরিমুত্তত্তা জীৰন্তাপি মতাযেৰ নাম. অপ্পমত্তা পন অপ্পমাদলক্খণং ৰড্ঢেত্ৰা খিপ্পং মগ্গফলানি সচ্ছিকত্ৰা দুতিযততিযঅত্তভাৰেসু ন নিব্বত্তন্তি. তস্মা তে জীৰন্তাপি মতাপি ন মীযন্তিযেৰ নাম. যে পমত্তা যথা মতাতি যে পন সত্তা পমত্তা, তে পমাদমরণেন মতত্তা, যথা হি জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদেন মতা দারুক্খন্ধসদিসা অপগতৰিঞ্ঞাণা ¶ , তথেৰ হোন্তি. তেসম্পি হি মতানং ৰিয গহট্ঠানং তাৰ ‘‘দানং দস্সাম, সীলং রক্খিস্সাম, উপোসথকম্মং করিস্সামা’’তি একচিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতি, পব্বজিতানম্পি ‘‘আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তাদীনি পূরেস্সাম, ধুতঙ্গানি সমাদিযিস্সাম, ভাৰনং ৰড্ঢেস্সামা’’তি ন উপ্পজ্জতীতি মতেন তে কিং নানাকরণাৰ হোন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘যে পমত্তা যথা মতা’’তি.
এৰং ৰিসেসতো ঞত্ৰাতি পমত্তস্স ৰট্টতো নিস্সরণং নত্থি, অপ্পমত্তস্স অত্থীতি এৰং ¶ ৰিসেসতোৰ জানিত্ৰা. কে পনেতং ৰিসেসং জানন্তীতি? অপ্পমাদম্হি পণ্ডিতাতি যে পণ্ডিতা মেধাৰিনো সপ্পঞ্ঞা অত্তনো অপ্পমাদে ঠত্ৰা অপ্পমাদং ৰড্ঢেন্তি, তে এৰং ৰিসেসকারণং জানন্তি. অপ্পমাদে পমোদন্তীতি তে এৰং ঞত্ৰা তস্মিং অত্তনো অপ্পমাদে পমোদন্তি, পহংসিতমুখা তুট্ঠপহট্ঠা হোন্তি. অরিযানং গোচরে রতাতি তে এৰং অপ্পমাদে পমোদন্তা তং অপ্পমাদং ৰড্ঢেত্ৰা অরিযানং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং গোচরসঙ্খাতে চতুসতিপট্ঠানাদিভেদে সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মে নৰৰিধলোকুত্তরধম্মে চ রতা নিরতা, অভিরতা হোন্তীতি অত্থো.
তে ¶ ঝাযিনোতি তে অপ্পমত্তা পণ্ডিতা অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতেন আরম্মণূপনিজ্ঝানেন ৰিপস্সনামগ্গফলসঙ্খাতেন লক্খণূপনিজ্ঝানেন চাতি দুৰিধেনপি ঝানেন ঝাযিনো. সাততিকাতি অভিনিক্খমনকালতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা সততং পৰত্তকাযিকচেতসিকৰীরিযা. নিচ্চং দল়্হপরক্কমাতি যং তং পুরিসথামেন পুরিসৰীরিযেন পুরিসপরক্কমেন পত্তব্বং, ন তং অপাপুণিত্ৰা ৰীরিযস্স সণ্ঠানং ভৰিস্সতীতি এৰরূপেন ৰীরিযেন অন্তরা অনোসক্কিত্ৰা নিচ্চপ্পৰত্তেন দল়্হপরক্কমেন সমন্নাগতা. ফুসন্তীতি এত্থ দ্ৰে ফুসনা ঞাণফুসনা চ, ৰিপাকফুসনা চ. তত্থ চত্তারো মগ্গা ঞাণফুসনা নাম, চত্তারি ফলানি ৰিপাকফুসনা নাম. তেসু ইধ ৰিপাকফুসনা অধিপ্পেতা. অরিযফলেন নিব্বানং সচ্ছিকরোন্তো ¶ ধীরা পণ্ডিতা তায ৰিপাকফুসনায ফুসন্তি, নিব্বানং সচ্ছিকরোন্তি. যোগক্খেমং অনুত্তরন্তি যে চত্তারো যোগা মহাজনং ৰট্টে ওসীদাপেন্তি, তেহি খেমং নিব্ভযং সব্বেহি লোকিযলোকুত্তরধম্মেহি সেট্ঠত্তা অনুত্তরন্তি.
দেসনাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
সামাৰতীৰত্থু পঠমং.
২. কুম্ভঘোসকসেট্ঠিৰত্থু
উট্ঠানৰতোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো কুম্ভঘোসকং আরব্ভ কথেসি. রাজগহনগরস্মিঞ্হি রাজগহসেট্ঠিনো গেহে অহিৰাতরোগো উপ্পজ্জি, তস্মিং উপ্পন্নে মক্খিকা আদিং কত্ৰা যাৰ গাৰা পঠমং তিরচ্ছানগতা মরন্তি, ততো দাসকম্মকরো, সব্বপচ্ছা গেহসামিকা, তস্মা সো রোগো সব্বপচ্ছা সেট্ঠিঞ্চ জাযঞ্চ গণ্হি. তে রোগেন ফুট্ঠা পুত্তং সন্তিকে ঠিতং ওলোকেত্ৰা অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি তং আহংসু – ‘‘তাত, ইমস্মিং কির রোগে উপ্পন্নে ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযন্তাৰ জীৰিতং লভন্তি, ত্ৰং অম্হে অনোলোকেত্ৰা পলাযিত্ৰা জীৰন্তো পুনাগন্ত্ৰা অম্হাকং অসুকট্ঠানে নাম চত্তালীস ধনকোটিযো ¶ নিদহিত্ৰা ঠপিতা, তা উদ্ধরিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেয্যাসী’’তি. সো ¶ তেসং ৰচনং সুত্ৰা রুদমানো মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা মরণভযভীতো ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযিত্ৰা পব্বতগহনং গন্ত্ৰা দ্ৰাদস ৰস্সানি তত্থ ৰসিত্ৰা মাতাপিতুৰসনট্ঠানং পচ্চাগঞ্ছি.
অথ নং দহরকালে গন্ত্ৰা পরূল়্হকেসমস্সুকালে আগতত্তা ন কোচি সঞ্জানি. সো মাতাপিতূহি দিন্নসঞ্ঞাৰসেন ধনট্ঠানং গন্ত্ৰা ধনস্স অরোগভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মং ন কোচি সঞ্জানাতি, সচাহং ধনং উদ্ধরিত্ৰা ৰলঞ্জিস্সামি, ‘একেন দুগ্গতেন নিধি উদ্ধটো’তি মং গহেত্ৰা ৰিহেঠেয্যুং, যংনূনাহং ভতিং কত্ৰা জীৰেয্য’’ন্তি. অথেকং পিলোতিকং নিৰাসেত্ৰা, ‘‘অত্থি কোচি ভতকেন অত্থিকো’’তি পুচ্ছন্তো ভতকৰীথিং পাপুণি. অথ নং ভতকা দিস্ৰা, ‘‘সচে অম্হাকং একং কম্মং করিস্সসি, ভত্তৰেতনং তে দস্সামা’’তি আহংসু. ‘‘কিং কম্মং নামা’’তি? ‘‘পবোধনচোদনকম্মং. সচে উস্সহসি, পাতোৰ উট্ঠায ‘তাতা, উট্ঠহথ, সকটানি সন্নয্হথ, গোণে যোজেথ, হত্থিঅস্সানং তিণত্থায গমনৰেলা; অম্মা, তুম্হেপি উট্ঠহথ, যাগুং পচথ, ভত্তং পচথা’তি ৰিচরিত্ৰা আরোচেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. অথস্স ৰসনত্থায একং ঘরং অদংসু. সো দেৰসিকং তং কম্মং অকাসি.
অথস্স একদিৰসং রাজা বিম্বিসারো সদ্দমস্সোসি. সো পন সব্বরৰঞ্ঞূ অহোসি. তস্মা ‘‘মহাধনস্স পুরিসস্সেস সদ্দো’’তি আহ. অথস্স সন্তিকে ঠিতা একা পরিচারিকা ‘‘রাজা যং ৰা ¶ তং ৰা ন কথেস্সতি, ইদং মযা ঞাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘গচ্ছ, তাত, এতং জানাহী’’তি একং পুরিসং পহিণি. সো ৰেগেন গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘একো ভতকানং ভতিকারকো কপণমনুস্সো এসো’’তি আরোচেসি. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা তুণ্হী হুত্ৰা দুতিযদিৰসেপি ততিযদিৰসেপি তং তস্স সদ্দং সুত্ৰা তথেৰ আহ. সাপি পরিচারিকা ¶ তথেৰ চিন্তেত্ৰা পুনপ্পুনং পেসেত্ৰা, ‘‘কপণমনুস্সো এসো’’তি ৰুত্তে চিন্তেসি – ‘‘রাজা ‘কপণমনুস্সো এসো’তি ৰচনং সুত্ৰাপি ন সদ্দহতি, পুনপ্পুনং ‘মহাধনস্স পুরিসস্সেস সদ্দো’তি ৰদতি, ভৰিতব্বমেত্থ কারণেন, যথাসভাৰতো এতং ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. সা রাজানং আহ, ‘‘দেৰ ¶ , অহং সহস্সং লভমানা ধীতরং আদায গন্ত্ৰা এতং ধনং রাজকুলং পৰেসেস্সামী’’তি. রাজা তস্সা সহস্সং দাপেসি.
সা তং গহেত্ৰা ধীতরং একং মলিনধাতুকং ৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা তায সদ্ধিং রাজগেহতো নিক্খমিত্ৰা মগ্গপটিপন্না ৰিয ভতকৰীথিং গন্ত্ৰা একং ঘরং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্ম, মযং মগ্গপটিপন্না, একাহদ্ৰীহং ইধ ৰিস্সমিত্ৰা গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘অম্ম, বহূনি ঘরমানুসকানি, ন সক্কা ইধ ৰসিতুং, এতং কুম্ভঘোসকস্স গেহং তুচ্ছং, তত্থ গচ্ছথা’’তি. সা তত্থ গন্ত্ৰা, ‘‘সামি, মযং মগ্গপটিপন্নকা, একাহদ্ৰীহং ইধ ৰসিস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেন পুনপ্পুনং পটিক্খিত্তাপি, ‘‘সামি, অজ্জেকদিৰসমত্তং ৰসিত্ৰা পাতোৰ গমিস্সামা’’তি নিক্খমিতুং ন ইচ্ছি. সা তত্থেৰ ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে তস্স অরঞ্ঞগমনৰেলায, ‘‘সামি, তৰ নিৰাপং দত্ৰা যাহি ¶ , আহারং তে পচিস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অলং, অম্ম, অহমেৰ পচিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামী’’তি ৰুত্তে পুনপ্পুনং নিবন্ধিত্ৰা তেন দিন্নে গহিতমত্তকেযেৰ কত্ৰা অন্তরাপণতো ভাজনানি চেৰ পরিসুদ্ধতণ্ডুলাদীনি চ আহরাপেত্ৰা রাজকুলে পচননিযামেন সুপরিসুদ্ধং ওদনং, সাধুরসানি চ দ্ৰে তীণি সূপব্যঞ্জনানি পচিত্ৰা তস্স অরঞ্ঞতো আগতস্স অদাসি. অথ নং ভুঞ্জিত্ৰা মুদুচিত্ততং আপন্নং ঞত্ৰা, ‘‘সামি, কিলন্তম্হ, একাহদ্ৰীহং ইধেৰ হোমা’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.
অথস্স সাযম্পি পুনদিৰসেপি মধুরভত্তং পচিত্ৰা অদাসি. অথ মুদুচিত্ততং তস্স ঞত্ৰা ‘‘সামি, কতিপাহং ইধেৰ ৰসিস্সামা’’তি. তত্থ ৰসমানা তিখিণেন সত্থেন তস্স মঞ্চৰাণং হেট্ঠাঅটনিযং তহং তহং ছিন্দি. মঞ্চো তস্মিং আগন্ত্ৰা নিসিন্নমত্তেযেৰ হেট্ঠা ওলম্বি. সো ‘‘কস্মা অযং মঞ্চো এৰং ছিজ্জিত্ৰা গতো’’তি আহ. ‘‘সামি, দহরদারকে ৰারেতুং ন সক্কোমি, এত্থেৰ সন্নিপতন্তী’’তি. ‘‘অম্ম, ইদং মে দুক্খং তুম্হে নিস্সায জাতং. অহঞ্হি পুব্বে কত্থচি গচ্ছন্তো দ্ৰারং পিদহিত্ৰা গচ্ছামী’’তি. ‘‘কিং করোমি, তাত, ৰারেতুং ন সক্কোমী’’তি. সা ইমিনাৰ নিযামেন দ্ৰে তযো দিৰসে ছিন্দিত্ৰা তেন উজ্ঝাযিত্ৰা খীযিত্ৰা ৰুচ্চমানাপি তথেৰ ৰত্ৰা পুন একং দ্ৰে রজ্জুকে ঠপেত্ৰা সেসে ছিন্দি. তং দিৰসং ¶ তস্মিং নিসিন্নমত্তেযেৰ সব্বং ৰাণং ভূমিযং পতি, সীসং জণ্ণুকেহি সদ্ধিং একতো অহোসি, সো উট্ঠায, ‘‘কিং করোমি, ইদানি কুহিং গমিস্সামি ¶ , নিপজ্জনমঞ্চস্সপি তুম্হেহি অসামিকো ¶ ৰিয কতোম্হী’’তি আহ. ‘‘তাত, কিং করোমি, পটিৰিস্সকদারকে ৰারেতুং ন সক্কোমি, হোতু, মা চিন্তযি, ইমায নাম ৰেলায কুহিং গমিস্সসী’’তি ধীতরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তৰ ভাতিকস্স নিপজ্জনোকাসং করোহী’’তি আহ. সা একপস্সে সযিত্ৰা ‘‘ইধাগচ্ছ, সামী’’তি আহ. ইতরোপি নং ‘‘গচ্ছ, তাত, ভগিনিযা সদ্ধিং নিপজ্জা’’তি ৰদেসি. সো তায সদ্ধিং একমঞ্চে নিপজ্জিত্ৰা তং দিৰসঞ্ঞেৰ সন্থৰং অকাসি, কুমারিকা পরোদি. অথ নং মাতা পুচ্ছি – ‘‘কিং, অম্ম, রোদসী’’তি? ‘‘অম্ম, ইদং নাম জাত’’ন্তি. ‘‘হোতু, অম্ম, কিং সক্কা কাতুং, তযাপি একং ভত্তারং ইমিনাপেকং পাদপরিচারিকং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি তং জামাতরং অকাসি. তে সমগ্গৰাসং ৰসিংসু.
সা কতিপাহচ্চযেন রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি – ‘‘ভতকৰীথিযং ছণং করোন্তু. যস্স পন ঘরে ছণো ন করীযতি, তস্স এত্তকো নাম দণ্ডোতি ঘোসনং কারেতূ’’তি. রাজা তথা কারেসি. অথ নং সস্সু আহ – ‘‘তাত, ভতকৰীথিযং রাজাণায ছণো কত্তব্বো জাতো, কিং করোমা’’তি? ‘‘অম্ম, অহং ভতিং করোন্তোপি জীৰিতুং ন সক্কোমি, কিং করিস্সামী’’তি? ‘‘তাত, ঘরাৰাসং ৰসন্তা নাম ইণম্পি গণ্হন্তি, রঞ্ঞো ¶ আণা অকাতুং ন লব্ভা. ইণতো নাম যেন কেনচি উপাযেন মুচ্চিতুং সক্কা, গচ্ছ, কুতোচি একং ৰা দ্ৰে ৰা কহাপণে আহরা’’তি আহ. সো উজ্ঝাযন্তো খীযন্তো গন্ত্ৰা চত্তালীসকোটিধনট্ঠানতো একমেৰ কহাপণং আহরি. সা তং কহাপণং রঞ্ঞো পেসেত্ৰা অত্তনো কহাপণেন ছণং কত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন তথেৰ সাসনং পহিণি. পুন রাজা তথেৰ ‘‘ছণং করোন্তু, অকরোন্তানং এত্তকো দণ্ডো’’তি আণাপেসি. পুনপি সো তায তথেৰ ৰত্ৰা নিপ্পীল়িযমানো গন্ত্ৰা তযো কহাপণে আহরি. সা তেপি কহাপণে রঞ্ঞো পেসেত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন তথেৰ সাসনং পহিণি – ‘‘ইদানি পুরিসে পেসেত্ৰা ইমং পক্কোসাপেতূ’’তি. রাজা পেসেসি. পুরিসা গন্ত্ৰা, ‘‘কুম্ভঘোসকো নাম কতরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা পরিযেসন্তা তং দিস্ৰা ‘‘এহি, ভো রাজা, তং পক্কোসতী’’তি আহংসু. সো ভীতো ‘‘ন মং রাজা জানাতী’’তিআদীনি ৰত্ৰা গন্তুং ন ইচ্ছি. অথ নং বলক্কারেন হত্থাদীসু গহেত্ৰা ¶ আকড্ঢিংসু. সা ইত্থী তে দিস্ৰা, ‘‘অরে, দুব্বিনীতা, তুম্হে মম জামাতরং হত্থাদীসু গহেতুং অননুচ্ছৰিকা’’তি তজ্জেত্ৰা, ‘‘এহি, তাত, মা ভাযি, রাজানং দিস্ৰা তৰ হত্থাদিগাহকানং হত্থেযেৰ ছিন্দাপেস্সামী’’তি ধীতরং আদায পুরতো হুত্ৰা রাজগেহং পত্ৰা ৰেসং পরিৰত্তেত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা একমন্তং অট্ঠাসি. ইতরম্পি পরিকড্ঢিত্ৰা আনযিংসুযেৰ.
অথ নং ৰন্দিত্ৰা ঠিতং রাজা আহ – ‘‘ত্ৰং কুম্ভঘোসকো নামা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণা মহাধনং ৰঞ্চেত্ৰা খাদসী’’তি ¶ ? ‘‘কুতো মে, দেৰ, ধনং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তস্সা’’তি? ‘‘মা এৰং করি, কিং অম্হে ৰঞ্চেসী’’তি? ‘‘ন ৰঞ্চেমি, দেৰ, নত্থি মে ধন’’ন্তি. অথস্স রাজা তে কহাপণে দস্সেত্ৰা, ‘‘ইমে কস্স কহাপণা’’তি আহ. সো সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘অহো বালোম্হি, কথং নু খো ইমে রঞ্ঞো হত্থং পত্তা’’তি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো তা দ্ৰেপি পটিমণ্ডিতপসাধনা গব্ভদ্ৰারমূলে ঠিতা দিস্ৰা, ‘‘ভারিযং ৰতিদং কম্মং, ইমাহি রঞ্ঞা পযোজিতাহি ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেসি. অথ নং রাজা ‘‘ৰদেহি, ভো, কস্মা এৰং করোসী’’তি আহ. ‘‘নিস্সযো মে নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘মাদিসো নিস্সযো ভৰিতুং ন ৰট্টতী’’তি. ‘‘কল্যাণং, দেৰ, সচে মে দেৰো অৰস্সযো হোতী’’তি. ‘‘হোমি, ভো, কিত্তকং তে ধন’’ন্তি? ‘‘চত্তালীসকোটিযো, দেৰা’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সকটানি দেৰা’’তি? রাজা অনেকসতানি সকটানি যোজাপেত্ৰা পহিণিত্ৰা তং ধনং আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিং কারাপেত্ৰা রাজগহৰাসিনো সন্নিপাতাপেত্ৰা, ‘‘অত্থি কস্সচি ইমস্মিং নগরে ‘‘এত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং পনস্স কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সক্কারং, দেৰা’’তি ৰুত্তে মহন্তেন সক্কারেন তং সেট্ঠিট্ঠানে ঠপেত্ৰা ধীতরং তস্সেৰ দত্ৰা তেন সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, পস্সথিমং পুরিসং, এৰরূপো ধিতিমা নাম নত্থি, চত্তালীসকোটিৰিভৰো হোন্তোপি উপ্পিলাৰিতাকারং ৰা অস্মিমানমত্তং ৰা ন করোতি, কপণো ৰিয পিলোতিকং ¶ নিৰাসেত্ৰা ভতকৰীথিযং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তো মযা ইমিনা নাম উপাযেন ঞাতো. জানিত্ৰা চ পন পক্কোসাপেত্ৰা সধনভাৰং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা তং ধনং আহরাপেত্ৰা ¶ সেট্ঠিট্ঠানে ঠপিতো, ধীতা চস্স মযা দিন্না. ভন্তে, মযা চ এৰরূপো ধিতিমা ন দিট্ঠপুব্বো’’তি আহ.
তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘এৰং জীৰন্তস্স জীৰিকং ধম্মিকজীৰিকং নাম, মহারাজ, চোরিকাদিকম্মং পন ইধলোকে চেৰ পীল়েতি হিংসেতি, পরলোকে চ, ততোনিদানং সুখং নাম নত্থি. পুরিসস্স হি ধনপারিজুঞ্ঞকালে কসিং ৰা ভতিং ৰা কত্ৰা জীৰিকমেৰ ধম্মিকজীৰিকং নাম. এৰরূপস্স হি ৰীরিযসম্পন্নস্স সতিসম্পন্নস্স কাযৰাচাহি পরিসুদ্ধকম্মস্স পঞ্ঞায নিসম্মকারিনো কাযাদীহি সঞ্ঞতস্স ধম্মজীৰিকং জীৰন্তস্স সতিঅৰিপ্পৰাসে ঠিতস্স ইস্সরিযং ৰড্ঢতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উট্ঠানৰতো সতীমতো,
সুচিকম্মস্স নিসম্মকারিনো;
সঞ্ঞতস্স ¶ ধম্মজীৰিনো,
অপ্পমত্তস্স যসোভিৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ উট্ঠানৰতোতি উট্ঠানৰীরিযৰন্তস্স. সতিমতোতি সতিসম্পন্নস্স. সুচিকম্মস্সাতি নিদ্দোসেহি নিরপরাধেহি কাযকম্মাদীহি সমন্নাগতস্স. নিসম্মকারিনোতি এৰঞ্চে ভৰিস্সতি, এৰং করিস্সামীতি ৰা, ইমস্মিং কম্মে এৰং কতে ইদং নাম ভৰিস্সতীতি ৰা এৰং নিদানং সল্লক্খেত্ৰা রোগতিকিচ্ছনং ¶ ৰিয সব্বকম্মানি নিসামেত্ৰা উপধারেত্ৰা করোন্তস্স. সঞ্ঞতস্সাতি কাযাদীহি সঞ্ঞতস্স নিচ্ছিদ্দস্স. ধম্মজীৰিনোতি অগারিকস্স তুলাকূটাদীনি ৰজ্জেত্ৰা কসিগোরক্খাদীহি, অনগারিকস্স ৰেজ্জকম্মদূতকম্মাদীনি ৰজ্জেত্ৰা ধম্মেন সমেন ভিক্খাচরিযায জীৰিকং কপ্পেন্তস্স. অপ্পমত্তস্সাতি অৰিপ্পৰুত্থসতিনো. যসোভিৰড্ঢতীতি ইস্সরিযভোগসম্পন্নসঙ্খাতো চেৰ কিত্তিৰণ্ণভণনসঙ্খাতো চ যসো অভিৰড্ঢতীতি.
গাথাপরিযোসানে কুম্ভঘোসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. এৰং মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
কুম্ভঘোসকসেট্ঠিৰত্থু দুতিযং.
৩. চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু
উট্ঠানেনপ্পমাদেনাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো চূল়পন্থকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা ৰযপ্পত্তকালে মাতাপিতূহি সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে অতিৰিয রক্খিযমানা যোব্বনমদমত্ততায পুরিসলোলা হুত্ৰা অত্তনো ¶ দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা, ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইদং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি ভীতা এৰমাহ – ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ন সক্কা ৰসিতুং. সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডিকং মং করিস্সন্তি. ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি. তে হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা, ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু. তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিস্মিং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভপরিপাকং আগম্ম তেন সদ্ধিং মন্তেসি, ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিবন্ধুৰিরহিতে ¶ ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খাৰহং, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘সচাহং তত্থ গমিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থী’’তি ভযেন ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কামেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্ততায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো নাম একন্তহিতাৰ, অযং গচ্ছতু ৰা, মা ৰা, অহং গমিস্সামী’’তি. সা তস্মিং গেহা নিক্খন্তে গেহপরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.
সোপি ঘরং আগন্ত্ৰা তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘সা কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং, ভদ্দে’’তি ¶ পুচ্ছি. ‘‘সামি, মে একো পুত্তো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং করিস্সামা’’তি? ‘‘যস্সত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছেয্যাম, তং কম্মং অন্তরামগ্গেৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তিস্সামা’’তি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স চ দারকস্স পন্থে জাতত্তা পন্থকোতি নামং করিংসু. তস্সা নচিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং ¶ পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স মহাপন্থকোতি নামং কত্ৰা ইতরস্স চূল়পন্থকোতি নামং করিংসু. তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. তেসং তত্থ ৰসন্তানং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতাতি, অয্যকো অয্যিকা’’তি চ ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা ‘অয্যকো অয্যিকা’তিপি, ‘মহাপিতা চূল়পিতা’তিপি ৰদন্তি, কচ্চি অম্হাকঞ্ঞেৰ ঞাতকা নত্থী’’তি? ‘‘আম, তাত, অম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি. রাজগহনগরে পন ৰো ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ অম্হাকং বহূ ঞাতকা’’তি. ‘‘কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ, অম্মা’’তি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকং আহ – ‘‘ইমে দারকা ¶ মং অতিৰিয কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি, দারকানং অয্যককুলং দস্সেস্সামা’’তি? ‘‘অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তে পন নযিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি. দ্ৰেপি জনা দারকে আদায অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায পৰিসিত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি. তে তং সাসনং সুত্ৰা, ‘‘সংসারে ৰিচরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা ভূতপুব্বা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং, এত্তকং নাম ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূ’’তি ধনং দত্ৰা দূতং পাহেসুং.
তেহি ¶ পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানঞ্ঞেৰ হত্থে দত্ৰা পহিণিংসু. দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সন্তিকং গচ্ছন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ – ‘‘সচে মং অনুজানেয্যাথ, অহং পব্বজেয্য’’ন্তি ¶ . ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, সকলস্স লোকস্সপি মে পব্বজ্জাতো তৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা. সচে সক্কোসি পব্বজাহী’’তি. তং ¶ সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘কিং, গহপতি, দারকো তে লদ্ধো’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে, অযং মে নত্তা তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজিতুকামো’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরং পিণ্ডপাতচারিকং ভিক্খুং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভিত্ৰা যোনিসোমনসিকারেন কম্মট্ঠানং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. সো ঝানসুখেন ফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি – ‘‘সক্কা নু খো ইদং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি! ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘মহাসেট্ঠি, সচে অনুজানেয্যাথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি. ‘‘পব্বাজেথ, ভন্তে’’তি. সেট্ঠি কির সাসনে চ সুপ্পসন্নো, ‘‘কতরধীতায ৰো এতে পুত্তা’’তি পুচ্ছিযমানো চ ‘‘পলাতধীতাযা’’তি ৰত্তুং লজ্জতি, তস্মা সুখেনেৰ তেসং পব্বজ্জং অনুজানি. থেরো চূল়পন্থকং পব্বাজেত্ৰা ¶ সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. সো পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো অহোসি.
‘‘পদ্মং যথা কোকনদং সুগন্ধং,
পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;
অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং,
তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –
ইমং একং গাথং চতূহি মাসেহি উগ্গণ্হিতুং নাসক্খি. সো কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পব্বজিত্ৰা পঞ্ঞৰা হুত্ৰা অঞ্ঞতরস্স দন্ধভিক্খুনো উদ্দেসগ্গহণকালে পরিহাসকেল়িং অকাসি. সো ভিক্খু তেন পরিহাসেন লজ্জিতো নেৰ উদ্দেসং গণ্হি, ন সজ্ঝাযমকাসি. তেন কম্মেন অযং পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো জাতো, গহিতগহিতং পদং উপরূপরিপদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমমেৰ গাথং উগ্গহেতুং ৰাযমন্তস্স চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা. অথ নং মহাপন্থকো, ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একং গাথম্পি গণ্হিতুং ¶ ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন কথং মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি. চূল়পন্থকো বুদ্ধসাসনে সিনেহেন গিহিভাৰং ন পত্থেতি.
তস্মিঞ্চ কালে মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো অহোসি. জীৰকো কোমারভচ্চো বহুং মালাগন্ধৰিলেপনং আদায অত্তনো অম্বৰনং ¶ গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা দসবলং ৰন্দিত্ৰা মহাপন্থকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘কিত্তকা ¶ , ভন্তে, সত্থু সন্তিকে ভিক্খূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানী’’তি. ‘‘স্ৰে, ভন্তে, বুদ্ধপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায অম্হাকং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘উপাসক, চূল়পন্থকো নাম ভিক্খু দন্ধো অৰিরুল়্হিধম্মো, তং ঠপেত্ৰা সেসানং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছামী’’তি থেরো আহ. তং সুত্ৰা চূল়পন্থকো চিন্তেসি – ‘‘থেরো এত্তকানং ভিক্খূনং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছন্তো মং বাহিরং কত্ৰা সম্পটিচ্ছতি, নিস্সংসযং ময্হং ভাতিকস্স মযি চিত্তং ভিন্নং ভৰিস্সতি, কিং দানি ময্হং ইমিনা সাসনেন, গিহী হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো জীৰিস্সামী’’তি? সো পুনদিৰসে পাতোৰ ৰিব্ভমিতুং পাযাসি.
সত্থা পচ্চূসকালেযেৰ লোকং ৰোলোকেন্তো ইমং কারণং দিস্ৰা পঠমতরং গন্ত্ৰা চূল়পন্থকস্স গমনমগ্গে দ্ৰারকোট্ঠকে চঙ্কমন্তো অট্ঠাসি. চূল়পন্থকো গচ্ছন্তো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কুহিং পন ত্ৰং, চূল়পন্থক, ইমায ৰেলায গচ্ছসী’’তি আহ. ‘‘ভাতা মং, ভন্তে, নিক্কড্ঢতি, তেনাহং ৰিব্ভমিতুং গচ্ছামী’’তি. ‘‘চূল়পন্থক, তৰ পব্বজ্জা নাম মম সন্তকা, ভাতরা নিক্কড্ঢিতো কস্মা মম সন্তিকং নাগঞ্ছি, এহি, কিং তে গিহিভাৰেন, মম সন্তিকে ভৰিস্সসী’’তি চক্কঙ্কিততলেন পাণিনা তং সিরসি পরামসিত্ৰা আদায গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপ্পমুখে নিসীদাপেত্ৰা, ‘‘চূল়পন্থক, পুরত্থাভিমুখো হুত্ৰা ইমং পিলোতিকং ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি পরিমজ্জন্তো ইধেৰ হোহী’’তি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং পরিসুদ্ধং ¶ পিলোতিকং দত্ৰা কালে আরোচিতে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো জীৰকস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. চূল়পন্থকোপি সূরিযং ওলোকেন্তো তং পিলোতিকং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি পরিমজ্জন্তো নিসীদি. তস্স তং পিলোতিকখণ্ডং পরিমজ্জন্তস্স কিলিট্ঠং অহোসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘ইদং পিলোতিকখণ্ডং অতিৰিয পরিসুদ্ধং, ইমং পন অত্তভাৰং নিস্সায পুরিমপকতিং ৰিজহিত্ৰা এৰং কিলিট্ঠং জাতং, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি খযৰযং পট্ঠপেন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. সত্থা ‘‘চূল়পন্থকস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা, ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং পিলোতিকখণ্ডমেৰ সংকিলিট্ঠং ‘রজং রজ’ন্তি ¶ মা সঞ্ঞং করি, অব্ভন্তরে পন তে রাগরজাদযো অত্থি, তে হরাহী’’তি ¶ ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পুরতো নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানরূপো হুত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘রাগো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
রাগস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজ্জং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘দোসো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
দোসস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘মোহো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
মোহস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে’’তি. (মহানি. ২০৯);
গাথাপরিযোসানে ¶ চূল়পন্থকো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সহ পটিসম্ভিদাহিযেৰস্স তীণি পিটকানি আগমিংসু.
সো কির পুব্বে রাজা হুত্ৰা নগরং পদক্খিণং করোন্তো নলাটতো সেদে মুচ্চন্তে পরিসুদ্ধেন সাটকেন নলাটন্তং পুঞ্ছি, সাটকো কিলিট্ঠো অহোসি. সো ‘‘ইমং সরীরং নিস্সায এৰরূপো পরিসুদ্ধো সাটকো পকতিং জহিত্ৰা কিলিট্ঠো জাতো, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি অনিচ্চসঞ্ঞং পটিলভি. তে কারণেনস্স রজোহরণমেৰ পচ্চযো জাতো.
জীৰকোপি খো কোমারভচ্চো দসবলস্স দক্খিণোদকং উপনামেসি. সত্থা ‘‘ননু, জীৰক, ৰিহারে ভিক্খূ অত্থী’’তি হত্থেন পত্তং পিদহি. মহাপন্থকো ‘‘ননু, ভন্তে, ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’’তি আহ. সত্থা ‘‘অত্থি, জীৰকা’’তি আহ. জীৰকো ‘‘তেন হি ভণে গচ্ছ, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা ত্ৰঞ্ঞেৰ জানাহী’’তি পুরিসং পেসেসি. তস্মিং ¶ খণে চূল়পন্থকো ‘‘ময্হং ভাতিকো ‘ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’তি ভণতি ¶ , ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰমস্স পকাসেস্সামী’’তি সকলং অম্বৰনং ভিক্খূনঞ্ঞেৰ পূরেসি. একচ্চে ভিক্খূ চীৰরকম্মং করোন্তি, একচ্চে রজনকম্মং করোন্তি, একচ্চে সজ্ঝাযং করোন্তি. এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞঅসদিসং ভিক্খুসহস্সং মাপেসি. সো পুরিসো ৰিহারে বহূ ভিক্খূ দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা, ‘‘অয্য, সকলং অম্বৰনং ভিক্খূহি পরিপুণ্ণ’’ন্তি জীৰকস্স আরোচেসি. থেরোপি খো তত্থেৰ –
‘‘সহস্সক্খত্তুমত্তানং ¶ , নিম্মিনিত্ৰান পন্থকো;
নিসীদম্বৰনে রম্মে, যাৰ কালপ্পৰেদনা’’তি.
অথ সত্থা তং পুরিসং আহ – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘সত্থা চূল়পন্থকং নাম পক্কোসতী’তি ৰদেহী’’তি. তেন গন্ত্ৰা তথা ৰুত্তে, ‘‘অহং চূল়পন্থকো, অহং চূল়পন্থকো’’তি মুখসহস্সং উট্ঠহি. সো পুরিসো পুন গন্ত্ৰা, ‘‘সব্বেপি কির, ভন্তে, চূল়পন্থকাযেৰ নামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা যো ‘অহং চূল়পন্থকো’তি পঠমং ৰদতি, তং হত্থে গণ্হ, অৰসেসা অন্তরধাযিস্সন্তী’’তি. সো তথা অকাসি. তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. থেরোপি তেন পুরিসেন সদ্ধিং অগমাসি. সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে জীৰকং আমন্তেসি – ‘‘জীৰক, চূল়পন্থকস্স পত্তং গণ্হাহি, অযং তে অনুমোদনং করিস্সতী’’তি. জীৰকো তথা অকাসি. থেরো সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয তীহি পিটকেহি সঙ্খোভেত্ৰা অনুমোদনমকাসি. সত্থা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ৰত্তে দস্সিতে গন্ধকুটিপ্পমুখে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সুগতোৰাদং দত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং উয্যোজেত্ৰা সুরভিগন্ধৰাসিতং গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং উপগতো. অথ সাযন্হসমযে ভিক্খূ ইতো চিতো চ সমোসরিত্ৰা রত্তকম্বলসাণিযা পরিক্খিত্তা ৰিয ¶ নিসীদিত্ৰা সত্থু গুণকথং আরভিংসু, ‘‘আৰুসো, মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো চতূহি মাসেহি একং গাথং উগ্গণ্হাপেতুং ন সক্কোতি, ‘দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, তীণি পিটকানি সহ পটিসম্ভিদাহিযেৰ আগতানি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি.
অথ ¶ ভগৰা ধম্মসভাযং ইমং কথাপৰত্তিং ঞত্ৰা, ‘‘অজ্জ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি বুদ্ধসেয্যায উট্ঠায সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতং ৰিয কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা রত্তকম্বলসদিসং সুগতমহাচীৰরং পারুপিত্ৰা সুরভিগন্ধকুটিতো নিক্খম্ম মত্তৰরৰারণসীহৰিজম্ভিতৰিলাসেন ¶ অনন্তায বুদ্ধলীল়ায ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডলমাল়মজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনং অভিরুয্হ ছব্বণ্ণবুদ্ধরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো অণ্ণৰকুচ্ছিং খোভযমানো যুগন্ধরমত্থকে বালসূরিযো ৰিয আসনমজ্ঝে নিসীদি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন আগতমত্তে ভিক্খুসঙ্ঘো কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. সত্থা মুদুকেন মেত্তচিত্তেন ¶ পরিসং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অযং পরিসা অতিৰিয সোভতি, একস্সপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা উক্কাসিতসদ্দো ৰা খিপিতসদ্দো ৰা নত্থি, সব্বেপি ইমে বুদ্ধগারৰেন সগারৰা, বুদ্ধতেজেন তজ্জিতা. মযি আযুকপ্পম্পি অকথেত্ৰা নিসিন্নে পঠমং কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ন কথেস্সন্তি. কথাসমুট্ঠাপনৰত্তং নাম মযাৰ জানিতব্বং, অহমেৰ পঠমং কথেস্সামী’’তি মধুরেন ব্রহ্মস্সরেন ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো ইদানেৰ দন্ধো, পুব্বেপি দন্ধোযেৰ. ন কেৰলঞ্চস্সাহং ইদানেৰ অৰস্সযো জাতো, পুব্বেপি অৰস্সযো অহোসিমেৰ. পুব্বে পনাহং ইমং লোকিযকুটুম্বস্স সামিকং অকাসিং, ইদানি লোকুত্তরকুটুম্বস্সা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং ৰিত্থারতো সোতুকামেহি ভিক্খূহি আযাচিতো অতীতং আহরি –
‘‘অতীতে, ভিক্খৰে, বারাণসিনগরৰাসী একো মাণৰো তক্কসিলং গন্ত্ৰা সিপ্পুগ্গহণত্থায দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স ধম্মন্তেৰাসিকো হুত্ৰা পঞ্চন্নং মাণৰকসতানং অন্তরে অতিৰিয আচরিযস্স উপকারকো অহোসি, পাদপরিকম্মাদীনি সব্বকিচ্চানি করোতি. দন্ধতায পন কিঞ্চি উগ্গণ্হিতুং ন সক্কো’’তি. আচরিযো ‘‘অযং মম বহূপকারো, সিক্খাপেস্সামি ন’’ন্তি ৰাযমন্তোপি কিঞ্চি সিক্খাপেতুং ¶ ন সক্কোতি. সো চিরং ৰসিত্ৰা একগাথম্পি উগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তো উক্কণ্ঠিত্ৰা ‘‘গমিস্সামী’’তি আচরিযং আপুচ্ছি. আচরিযো চিন্তেসি – ‘‘অযং ময্হং উপকারকো, পণ্ডিতভাৰমস্স পচ্চাসীসামি, ন নং কাতুং সক্কোমি ¶ , অৰস্সং মযা ইমস্স পচ্চুপকারো কাতব্বো, একমস্স মন্তং বন্ধিত্ৰা দস্সামী’’তি সো তং অরঞ্ঞং নেত্ৰা ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি ইমং মন্তং বন্ধিত্ৰা উগ্গণ্হাপেন্তো অনেকসতক্খত্তুং পরিৰত্তাপেত্ৰা, ‘‘পঞ্ঞাযতি তে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, পঞ্ঞাযতী’’তি ৰুত্তে ‘‘দন্ধেন নাম ৰাযামং কত্ৰা পগুণং কতং সিপ্পং ন পলাযতী’’তি চিন্তেত্ৰা মগ্গপরিব্বযং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ইমং মন্তং নিস্সায জীৰিস্সসি, অপলাযনত্থায পনস্স নিচ্চং সজ্ঝাযং করেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা তং উয্যোজেসি. অথস্স মাতা বারাণসিযং সম্পত্তকালে ‘‘পুত্তো মে সিপ্পং সিক্খিত্ৰা আগতো’’তি মহাসক্কারসম্মানং অকাসি.
তদা ¶ বারাণসিরাজা ‘‘অত্থি নু খো মে কাযকম্মাদীসু কোচি দোসো’’তি পচ্চৰেক্খন্তো অত্তনো অরুচ্চনকং কিঞ্চি কম্মং অদিস্ৰা ‘‘অত্তনো ৰজ্জং নাম অত্তনো ন পঞ্ঞাযতি, পরেসং পঞ্ঞাযতি, নাগরানং পরিগ্গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সাযং অঞ্ঞাতকৰেসেন নিক্খমিত্ৰা, ‘‘সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা নিসিন্নমনুস্সানং কথাসল্লাপো নাম নানপ্পকারকো হোতি, ‘সচাহং অধম্মেন রজ্জং কারেমি, পাপেন অধম্মিকেন রঞ্ঞা দণ্ডবলিআদীহি হতম্হা’তি ৰক্খন্তি. ‘সচে ধম্মেন রজ্জং কারেমি, দীঘাযুকো হোতু নো রাজা’তিআদীনি ¶ ৰত্ৰা মম গুণং কথেস্সন্তী’’তি তেসং তেসং গেহানং ভিত্তিঅনুসারেনেৰ ৰিচরতি.
তস্মিং খণে উমঙ্গচোরা দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে উমঙ্গং ভিন্দন্তি একউমঙ্গেনেৰ দ্ৰে গেহানি পৰিসনত্থায. রাজা তে দিস্ৰা গেহচ্ছাযায অট্ঠাসি. তেসং উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা গেহং পৰিসিত্ৰা ভণ্ডকং ওলোকিতকালে মাণৰো পবুজ্ঝিত্ৰা তং মন্তং সজ্ঝাযন্তো ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি আহ. তে তং সুত্ৰা, ‘‘ইমিনা কিরম্হা ঞাতা, ইদানি নো নাসেস্সতী’’তি নিৰত্থৰত্থানিপি ছড্ডেত্ৰা ভীতা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. রাজা তে পলাযন্তে দিস্ৰা ইতরস্স চ মন্তসজ্ঝাযনসদ্দং সুত্ৰা গেহঞ্ঞেৰ ৰৰত্থপেত্ৰা নাগরানং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰেসনং পাৰিসি. সো ৰিভাতায পন রত্তিযা পাতোৰেকং পুরিসং পক্কোসিত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছ ভণে, অসুকৰীথিযং নাম যস্মিং গেহে উমঙ্গো ভিন্নো, তত্থ তক্কসিলতো সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা আগতমাণৰো অত্থি, তং আনেহী’’তি. সো ¶ গন্ত্ৰা ‘‘রাজা তং পক্কোসতী’’তি ৰত্ৰা মাণৰং আনেসি. অথ নং রাজা আহ – ‘‘ত্ৰং, তাত, তক্কসিলতো সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা আগতমাণৰো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি তং সিপ্পং দেহী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰ, সমানাসনে নিসীদিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. রাজাপি তথা কত্ৰা মন্তং গহেত্ৰা ‘‘অযং তে ¶ আচরিযভাগো’’তি সহস্সং অদাসি.
তদা সেনাপতি রঞ্ঞো কপ্পকং আহ – ‘‘কদা রঞ্ঞো মস্সুং করিস্সসী’’তি? ‘‘স্ৰে ৰা পরসুৰে ৰা’’তি. সো তস্স সহস্সং দত্ৰা ‘‘কিচ্চং মে অত্থী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কিং, সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘রঞ্ঞো মস্সুকম্মং করোন্তো ৰিয হুত্ৰা খুরং অতিৰিয পহংসিত্ৰা গলনাল়িং ছিন্দ, ত্ৰং সেনাপতি ভৰিস্সসি, অহং রাজা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা রঞ্ঞো মস্সুকম্মকরণদিৰসে গন্ধোদকেন মস্সুং তেমেত্ৰা খুরং পহংসিত্ৰা নলাটন্তে গহেত্ৰা, ‘‘খুরো থোকং কুণ্ঠধারো, একপ্পহারেনেৰ গলনাল়িং ছিন্দিতুং ৰট্টতী’’তি পুন একমন্তং ঠত্ৰা খুরং পহংসি. তস্মিং খণে রাজা অত্তনো মন্তং সরিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তো ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ¶ ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি আহ. ন্হাপিতস্স নলাটতো সেদা মুচ্চিংসু. সো ‘‘জানাতি মম কারণং রাজা’’তি ভীতো খুরং ভূমিযং খিপিত্ৰা পাদমূলে উরেন নিপজ্জি. রাজানো নাম ছেকা হোন্তি, তেন তং এৰমাহ – ‘‘অরে, দুট্ঠ, ন্হাপিত, ‘ন মং রাজা জানাতী’তি সঞ্ঞং করোসী’’তি. ‘‘অভযং মে দেহি, দেৰা’’তি. ‘‘হোতু, মা ভাযি, কথেহী’’তি. সেনাপতি মে, দেৰ, সহস্সং দত্ৰা, ‘‘রঞ্ঞো মস্সুং করোন্তো ৰিয গলনাল়িং ছিন্দ, অহং রাজা হুত্ৰা তং সেনাপতিং করিস্সামী’’তি আহাতি. রাজা তং সুত্ৰা ‘‘আচরিযং মে নিস্সায জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সেনাপতিং ¶ পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অম্ভো, সেনাপতি, কিং নাম তযা মম সন্তিকা ন লদ্ধং, ইদানি তং দট্ঠুং ন সক্কোমি, মম রট্ঠা নিক্খমাহী’’তি তং রট্ঠা পব্বাজেত্ৰা আচরিযং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘আচরিয, তং নিস্সায মযা জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা মহন্তং সক্কারং করিত্ৰা তস্স সেনাপতিট্ঠানং অদাসি. ‘‘সো তদা চূল়পন্থকো অহোসি, সত্থা দিসাপামোক্খো আচরিযো’’তি.
সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা, ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, পুব্বেপি চূল়পন্থকো দন্ধোযেৰ অহোসি, তদাপিস্সাহং অৰস্সযো হুত্ৰা তং লোকিযকুটুম্বে ¶ পতিট্ঠাপেসি’’ন্তি ৰত্ৰা পুন একদিৰসং ‘‘অহো সত্থা চূল়পন্থকস্স অৰস্সযো জাতো’’তি কথায সমুট্ঠিতায চূল়সেট্ঠিজাতকে অতীতৰত্থুং কথেত্ৰা –
‘‘অপ্পকেনাপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;
সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪) –
গাথং ৰত্ৰা, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰাহং ইমস্স অৰস্সযো জাতো, পুব্বেপি অৰস্সযো অহোসিমেৰ. পুব্বে পনাহং ইমং লোকিযকুটুম্বস্স সামিকং অকাসিং, ইদানি লোকুত্তরকুটুম্বস্স. তদা হি চূল়ন্তেৰাসিকো চূল়পন্থকো অহোসি, চূল়সেট্ঠি পন পণ্ডিতো ব্যত্তো নক্খত্তকোৰিদো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেসি.
পুনেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, চূল়পন্থকো চতূহি মাসেহি চতুপ্পদং গাথং গহেতুং অসক্কোন্তোপি ৰীরিযং অনোস্সজ্জিত্ৰাৰ অরহত্তে পতিট্ঠিতো ¶ , ইদানি লোকুত্তরধম্মকুটুম্বস্স সামিকো জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম সাসনে আরদ্ধৰীরিযো ভিক্খু লোকুত্তরধম্মস্স সামিকো হোতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উট্ঠানেনপ্পমাদেন ¶ , সংযমেন দমেন চ;
দীপং কযিরাথ মেধাৰী, যং ওঘো নাভিকীরতী’’তি.
তত্থ দীপং কযিরাথাতি ৰীরিযসঙ্খাতেন উট্ঠানেন, সতিযা অৰিপ্পৰাসাকারসঙ্খাতেন অপ্পমাদেন, চতুপারিসুদ্ধিসীলসঙ্খাতেন সংযমেন, ইন্দ্রিযদমেন চাতি ইমেহি কারণভূতেহি চতূহি ধম্মেহি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো মেধাৰী ইমস্মিং অতিৰিয দুল্লভপতিট্ঠতায অতিগম্ভীরে সংসারসাগরে অত্তনো পতিট্ঠানভূতং অরহত্তফলং দীপং কযিরাথ করেয্য, কাতুং সক্কুণেয্যাতি অত্থো. কীদিসং? যং ওঘো নাভিকীরতীতি যং চতুব্বিধোপি কিলেসোঘো অভিকিরিতুং ৰিদ্ধংসেতুং ন সক্কোতি. ন হি সক্কা অরহত্তং ওঘেন অভিকিরিতুন্তি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. এৰং দেসনা সম্পত্তপরিসায সাত্থিকা জাতাতি.
চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. বালনক্খত্তসঙ্ঘুট্ঠৰত্থু
পমাদমনুযুঞ্জন্তীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বালনক্খত্তং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সাৰত্থিযং বালনক্খত্তং নাম সঙ্ঘুট্ঠং. তস্মিং নক্খত্তে বালা দুম্মেধিনো জনা ছারিকায চেৰ গোমযেন চ সরীরং মক্খেত্ৰা সত্তাহং অসব্ভং ভণন্তা ৰিচরন্তি. কিঞ্চি ঞাতি সুহজ্জং ৰা পব্বজিতং ৰা দিস্ৰা লজ্জন্তা নাম নত্থি. দ্ৰারে দ্ৰারে ঠত্ৰা অসব্ভং ভণন্তি. মনুস্সা তেসং অসব্ভং সোতুং অসক্কোন্তা যথাবলং অড্ঢং ৰা পাদং ৰা কহাপণং ৰা পেসেন্তি. তে তেসং দ্ৰারে লদ্ধং লদ্ধং গহেত্ৰা পক্কমন্তি. তদা পন সাৰত্থিযং পঞ্চ কোটিমত্তা অরিযসাৰকা ৰসন্তি, তে সত্থু সন্তিকং সাসনং পেসযিংসু – ‘‘ভগৰা, ভন্তে, সত্তাহং ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নগরং অপ্পৰিসিত্ৰা ৰিহারেযেৰ হোতূ’’তি. তঞ্চ পন সত্তাহং ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিহারেযেৰ যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেত্ৰা পহিণিংসু, সযম্পি গেহা ন নিক্খমিংসু. তে নক্খত্তে পন পরিযোসিতে অট্ঠমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা নগরং পৰেসেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা একমন্তং নিসিন্না, ‘‘ভন্তে, অতিদুক্খেন নো সত্ত দিৰসানি অতিক্কন্তানি, বালানং অসব্ভানি সুণন্তানং ¶ কণ্ণা ভিজ্জনাকারপ্পত্তা হোন্তি, কোচি কস্সচি ¶ ন লজ্জতি, তেন মযং তুম্হাকং অন্তোনগরং পৰিসিতুং নাদম্হ, মযম্পি গেহতো ন নিক্খমিম্হা’’তি আহংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘বালানং দুম্মেধানং কিরিযা নাম এৰরূপা হোতি, মেধাৰিনো পন ধনসারং ৰিয অপ্পমাদং রক্খিত্ৰা অমতমহানিব্বানসম্পত্তিং পাপুণন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পমাদমনুযুঞ্জন্তি, বালা দুম্মেধিনো জনা;
অপ্পমাদঞ্চ মেধাৰী, ধনং সেট্ঠংৰ রক্খতি.
‘‘মা ¶ পমাদমনুযুঞ্জেথ, মা কামরতিসন্থৰং;
অপ্পমত্তো হি ঝাযন্তো, পপ্পোতি ৰিপুলং সুখ’’ন্তি.
তত্থ বালাতি বাল্যেন সমন্নাগতা ইধলোকপরলোকত্থং অজানন্তা. দুম্মেধিনোতি নিপ্পঞ্ঞা. তে পমাদে আদীনৰং অপস্সন্তা পমাদং অনুযুঞ্জন্তি পৰত্তেন্তি, পমাদেন কালং ৰীতিনামেন্তি. মেধাৰীতি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো পন পণ্ডিতো কুলৰংসাগতং সেট্ঠং উত্তমং সত্তরতনধনং ৰিয অপ্পমাদং রক্খতি. যথা হি উত্তমং ধনং নিস্সায ‘‘কামগুণসম্পত্তিং পাপুণিস্সাম, পুত্তদারং পোসেস্সাম, পরলোকগমনমগ্গং সোধেস্সামা’’তি ধনে আনিসংসং পস্সন্তা তং রক্খন্তি, এৰং পণ্ডিতোপি অপ্পমত্তো ‘‘পঠমজ্ঝানাদীনি ¶ পটিলভিস্সামি, মগ্গফলাদীনি পাপুণিস্সামি, তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞা সম্পাদেস্সামী’’তি অপ্পমাদে আনিসংসং পস্সন্তো ধনং সেট্ঠংৰ অপ্পমাদং রক্খতীতি অত্থো. মা পমাদন্তি তস্মা তুম্হে মা পমাদমনুযুঞ্জেথ মা পমাদেন কালং ৰীতিনামযিত্থ. মা কামরতিসন্থৰন্তি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু রতিসঙ্খাতং তণ্হাসন্থৰম্পি মা অনুযুঞ্জেথ মা চিন্তযিত্থ মা পটিলভিত্থ. অপ্পমত্তো হীতি উপট্ঠিতস্সতিতায হি অপ্পমত্তো ঝাযন্তো পুগ্গলো ৰিপুলং উল়ারং নিব্বানসুখং পাপুণাতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
বালনক্খত্তসঙ্ঘুট্ঠৰত্থু চতুত্থং.
৫. মহাকস্সপত্থেরৰত্থু
পমাদং ¶ অপ্পমাদেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো পিপ্ফলিগুহাযং ৰিহরন্তো রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা পমত্তে চ অপ্পমত্তে চ উদকপথৰীপব্বতাদীসু চৰনকে উপপজ্জনকে চ সত্তে ¶ দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তো নিসীদি. সত্থা জেতৰনে নিসিন্নকোৰ ¶ ‘‘কেন নু খো ৰিহারেন অজ্জ মম পুত্তো কস্সপো ৰিহরতী’’তি দিব্বেন চক্খুনা উপধারেন্তো ‘‘সত্তানং চুতূপপাতং ওলোকেন্তো ৰিহরতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘সত্তানং চুতূপপাতো নাম বুদ্ধঞাণেনপি অপরিচ্ছিন্নো, মাতুকুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা মাতাপিতরো অজানাপেত্ৰা চৰনসত্তানং পরিচ্ছেদো কাতুং ন সক্কা, তে জানিতুং তৰ অৰিসযো, কস্সপ, অপ্পমত্তকো তৰ ৰিসযো, সব্বসো পন চৰন্তে চ উপপজ্জন্তে চ জানিতুং পস্সিতুং বুদ্ধানমেৰ ৰিসযো’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসিন্নো ৰিয হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পমাদং অপ্পমাদেন, যদা নুদতি পণ্ডিতো;
পঞ্ঞাপাসাদমারুয্হ, অসোকো সোকিনিং পজং;
পব্বতট্ঠোৰ ভূমট্ঠে, ধীরো বালে অৰেক্খতী’’তি.
তত্থ নুদতীতি যথা নাম পোক্খরণিং পৰিসন্তং নৰোদকং পুরাণোদকং খোভেত্ৰা তস্সোকাসং অদত্ৰা তং অত্তনো মত্থকমত্থকেন পলাযন্তং নুদতি নীহরতি, এৰমেৰ পণ্ডিতো অপ্পমাদলক্খণং ব্রূহেন্তো পমাদস্সোকাসং অদত্ৰা যদা অপ্পমাদৰেগেন তং নুদতি নীহরতি, অথ সো পনুন্নপমাদো অচ্চুগ্গতত্থেন পরিসুদ্ধং দিব্বচক্খুসঙ্খাতং পঞ্ঞাপাসাদং তস্স অনুচ্ছৰিকং পটিপদং পূরেন্তো তায পটিপদায নিস্সেণিযা পাসাদং ৰিয আরুয্হ পহীনসোকসল্লতায অসোকো, অপ্পহীনসোকসল্লতায সোকিনিং পজং সত্তনিকাযং চৰমানঞ্চেৰ উপপজ্জমানঞ্চ দিব্বচক্খুনা অৰেক্খতি পস্সতি. যথা কিং? পব্বতট্ঠোৰ ¶ ভূমট্ঠেতি পব্বতমুদ্ধনি ঠিতো ভূমিযং ঠিতে, উপরিপাসাদে ৰা পন ঠিতো পাসাদপরিৰেণে ঠিতে অকিচ্ছেন অৰেক্খতি, তথা সোপি ধীরো পণ্ডিতো মহাখীণাসৰো অসমুচ্ছিন্নৰট্টবীজে বালে চৰন্তে চ উপপজ্জন্তে চ অকিচ্ছেন অৰেক্খতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি সচ্ছিকরিংসূতি.
মহাকস্সপত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পমত্তাপমত্তদ্ৰেসহাযকৰত্থু
অপ্পমত্তো ¶ পমত্তেসূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে সহাযকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আরঞ্ঞকৰিহারং পৰিসিংসু. তেসু একো কির কালস্সেৰ দারূনি আহরিত্ৰা অঙ্গারকপল্লং সজ্জেত্ৰা দহরসামণেরেহি সদ্ধিং সল্লপন্তো পঠমযামং ৰিসিব্বমানো নিসীদতি. একো অপ্পমত্তো সমণধম্মং করোন্তো ইতরং ওৰদতি, ‘‘আৰুসো, মা এৰং করি, পমত্তস্স হি চত্তারো অপাযা সকঘরসদিসা. বুদ্ধা নাম সাঠেয্যেন আরাধেতুং ন সক্কা’’তি সো তস্সোৰাদং ন সুণাতি. ইতরো ‘‘নাযং ৰচনক্খমো’’তি তং অৰত্ৰা অপ্পমত্তোৰ সমণধম্মমকাসি. অলসত্থেরোপি ¶ পঠমযামে ৰিসিব্বেত্ৰা ইতরস্স চঙ্কমিত্ৰা গব্ভং পৰিট্ঠকালে পৰিসিত্ৰা, ‘‘মহাকুসীত, ত্ৰং নিপজ্জিত্ৰা সযনত্থায অরঞ্ঞং পৰিট্ঠোসি, কিং বুদ্ধানং সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা উট্ঠায সমণধম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা সুপতি. ইতরোপি মজ্ঝিমযামে ৰিস্সমিত্ৰা পচ্ছিমযামে পচ্চুট্ঠায সমণধম্মং করোতি. সো এৰং অপ্পমত্তো ৰিহরন্তো ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. ইতরো পমাদেনেৰ কালং ৰীতিনামেসি. তে ৰুট্ঠৰস্সা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা, ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করিত্থ, কচ্চি ৰো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি পুচ্ছি. পঠমং পমত্তো ভিক্খু আহ – ‘‘কুতো, ভন্তে, এতস্স অপ্পমাদো, গতকালতো পট্ঠায নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো কালং ৰীতিনামেসী’’তি. ‘‘ত্ৰং পন ভিক্খূ’’তি. ‘‘অহং, ভন্তে, কালস্সেৰ দারূনি আহরিত্ৰা অঙ্গারকপল্লং সজ্জেত্ৰা পঠমযামে ৰিসিব্বেন্তো নিসীদিত্ৰা অনিদ্দাযন্তোৰ কালং ৰীতিনামেসি’’ন্তি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং পমত্তো কালং ৰীতিনামেত্ৰা ‘অপ্পমত্তোম্হী’তি ৰদসি, অপ্পমত্তং পন পমত্তং করোসী’’তি আহ. পুন পমাদে দোসে, অপ্পমাদে আনিসংসে পকাসেতুং, ‘‘ত্ৰং মম পুত্তস্স ¶ সন্তিকে জৰচ্ছিন্নো দুব্বলস্সো ৰিয, এস পন তৰ সন্তিকে সীঘজৰস্সো ৰিযা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমত্তো ¶ ¶ পমত্তেসু, সুত্তেসু বহুজাগরো;
অবলস্সংৰ সীঘস্সো, হিত্ৰা যাতি সুমেধসো’’তি.
তত্থ অপ্পমত্তোতি সতিৰেপুল্লপ্পত্ততায অপ্পমাদসম্পন্নে খীণাসৰো. পমত্তেসূতি সতিৰোসগ্গে ঠিতেসু সত্তেসু. সুত্তেসূতি সতিজাগরিযাভাৰেন সব্বিরিযাপথেসু নিদ্দাযন্তেসু. বহুজাগরোতি মহন্তে সতিৰেপুল্লে জাগরিযে ঠিতো. অবলস্সংৰাতি কুণ্ঠপাদং ছিন্নজৰং দুব্বলস্সং সীঘজৰো সিন্ধৰাজানীযো ৰিয. সুমেধসোতি উত্তমপঞ্ঞো. তথারূপং পুগ্গলং আগমেনপি অধিগমেনপি হিত্ৰা যাতি. মন্দপঞ্ঞস্মিঞ্হি একং সুত্তং গহেতুং ৰাযমন্তেযেৰ সুমেধসো একং ৰগ্গং গণ্হাতি, এৰং তাৰ আগমেন হিত্ৰা যাতি. মন্দপঞ্ঞে পন রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি কাতুং ৰাযমন্তেযেৰ কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা সজ্ঝাযন্তেযেৰ চ সুমেধসো পুব্বভাগেপি পরেন কতং রত্তিট্ঠানং ৰা দিৰাট্ঠানং ৰা পৰিসিত্ৰা কম্মট্ঠানং সম্মসন্তো সব্বকিলেসে খেপেত্ৰা নেৰ লোকুত্তরধম্মে হত্থগতে ¶ করোতি, এৰং অধিগমেনপি হিত্ৰা যাতি. ৰট্টে পন নং হিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা ৰট্টতো নিস্সরন্তো যাতিযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পমত্তাপমত্তদ্ৰেসহাযকৰত্থু ছট্ঠং.
৭. মঘৰত্থু
অপ্পমাদেন মঘৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিযং উপনিস্সায কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো সক্কং দেৰরাজানং আরব্ভ কথেসি.
ৰেসালিযঞ্হি মহালি নাম লিচ্ছৰী ৰসতি, সো তথাগতস্স সক্কপঞ্হসুত্তন্তদেসনং (দী. নি. ২.৩৪৪ আদযো) সুত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো সক্কসম্পত্তিং মহতিং কত্ৰা কথেসি, ‘দিস্ৰা নু খো কথেসি, উদাহু অদিস্ৰা. জানাতি নু খো সক্কং, উদাহু নো’তি পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেসি. অথ খো, মহালি, লিচ্ছৰী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো, মহালি, লিচ্ছৰী ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দিট্ঠো ¶ খো, ভন্তে, ভগৰতা সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি? ‘‘দিট্ঠো খো মে ¶ , মহালি, সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি. ‘‘সো হি নুন, ভন্তে, সক্কপতিরূপকো ভৰিস্সতি ¶ . দুদ্দসো হি, ভন্তে, সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি. ‘‘সক্কঞ্চ খ্ৰাহং, মহালি, পজানামি সক্ককরণে চ ধম্মে, যেসং ধম্মানং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং অজ্ঝগা, তঞ্চ পজানামি’’.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো মঘো নাম মাণৰো অহোসি, তস্মা ‘‘মঘৰা’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো পুরে দানং অদাসি, তস্মা ‘‘পুরিন্দদো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো সক্কচ্চং দানং অদাসি, তস্মা ‘‘সক্কো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো আৰসথং অদাসি, তস্মা ‘‘ৰাসৰো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো সহস্সম্পি অত্থং মুহুত্তেন চিন্তেতি, তস্মা ‘‘সহস্সক্খো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স সুজা নাম অসুরকঞ্ঞা, পজাপতি, তস্মা ‘‘সুজম্পতী’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো দেৰানং তাৰতিংসানং ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেতি, তস্মা ‘‘দেৰানমিন্দো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স পুব্বে মনুস্সভূতস্স সত্ত ৰতপদানি সমত্তানি সমাদিন্নানি অহেসুং, যেসং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং ¶ অজ্ঝগা. কতমানি সত্ত ৰতপদানি? যাৰজীৰং মাতাপেত্তিভরো অস্সং, যাৰজীৰং কুলে জেট্ঠাপচাযী অস্সং, যাৰজীৰং সণ্হৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং অপিসুণৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসেয্যং, মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোসগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো অস্সং. যাৰজীৰং ¶ সচ্চৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং অক্কোধনো অস্সং, ‘‘সচেপি মে কোধো উপ্পজ্জেয্য, খিপ্পমেৰ ন পটিৰিনেয্য’’ন্তি. সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স পুব্বে মনুস্সভূতস্স ইমানি ¶ সত্ত ৰতপদানি সমত্তানি সমাদিন্নানি অহেসুং, যেসং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং অজ্ঝগাতি.
‘‘মাতাপেত্তিভরং জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;
সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.
‘‘মচ্ছেরৰিনযে যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;
তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু সপ্পুরিসো ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –
ইদং, মহালি, সক্কেন মঘমাণৰকালে কতকম্মন্তি ৰত্ৰা পুন তেন ‘‘কথং, ভন্তে, মঘমাণৰো পটিপজ্জী’’তি? তস্স পটিপত্তিং ৰিত্থারতো সোতুকামেন পুট্ঠো ‘‘তেন হি, মহালি, সুণাহী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে মগধরট্ঠে মচলগামে মঘো নাম মাণৰো ¶ গামকম্মকরণট্ঠানং গন্ত্ৰা অত্তনো ঠিতট্ঠানং পাদন্তেন পংসুং ৰিযূহিত্ৰা রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি. অপরো তং বাহুনা পহরিত্ৰা ততো অপনেত্ৰা সযং তত্থ অট্ঠাসি. সো তস্স অকুজ্ঝিত্ৰাৰ অঞ্ঞং ঠানং রমণীযং কত্ৰা ঠিতো. ততোপি নং অঞ্ঞো আগন্ত্ৰা বাহুনা পহরিত্ৰা অপনেত্ৰা সযং অট্ঠাসি. সো তস্সপি অকুজ্ঝিত্ৰাৰ অঞ্ঞং ঠানং রমণীযং কত্ৰা ঠিতো, ইতি তং গেহতো নিক্খন্তা নিক্খন্তা পুরিসা বাহুনা পহরিত্ৰা ঠিতঠিতট্ঠানতো অপনেসুং. সো ‘‘সব্বেপেতে মং নিস্সায সুখিতা জাতা, ইমিনা কম্মেন ময্হং সুখদাযকেন পুঞ্ঞকম্মেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, পুনদিৰসে কুদালং আদায খলমণ্ডলমত্তং ঠানং রমণীযং অকাসি. সব্বে গন্ত্ৰা তত্থেৰ অট্ঠংসু. অথ নেসং সীতসমযে অগ্গিং কত্ৰা অদাসি, গিম্হকালে উদকং. ততো ‘‘রমণীযং ঠানং নাম সব্বেসং পিযং, কস্সচি অপ্পিযং নাম নত্থি, ইতো পট্ঠায মযা মগ্গং সমং করোন্তেন ৰিচরিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা, মগ্গং সমং করোন্তো ছিন্দিত্ৰা, হরিতব্বযুত্তকা রুক্খসাখা হরন্তো ৰিচরতি. অথ নং অপরো দিস্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, কিং করোসী’’তি? ‘‘ময্হং সগ্গগামিনং মগ্গং করোমি, সম্মা’’তি. ‘‘তেন হি অহম্পি তে সহাযো হোমী’’তি. ‘‘হোহি, সম্ম, সগ্গো নাম বহূনম্পি মনাপো সুখবহুলো’’তি. ততো পট্ঠায দ্ৰে জনা ¶ অহেসুং. তে দিস্ৰা ¶ তথেৰ পুচ্ছিত্ৰা চ সুত্ৰা চ অপরোপি ¶ তেসং সহাযো জাতো, এৰং অপরোপি অপরোপীতি সব্বেপি তেত্তিংস জনা জাতা. তে সব্বেপি কুদালাদিহত্থা মগ্গং সমং করোন্তা একযোজনদ্ৰিযোজনমত্তট্ঠানং গচ্ছন্তি.
তে দিস্ৰা গামভোজকো চিন্তেসি – ‘‘ইমে মনুস্সা অযোগে যুত্তা, সচে ইমে অরঞ্ঞতো মচ্ছমংসাদীনি ৰা আহরেয্যুং. সুরং ৰা কত্ৰা পিৰেয্যুং, অঞ্ঞং ৰা তাদিসং কম্মং করেয্যুং, অহম্পি কিঞ্চি কিঞ্চি লভেয্য’’ন্তি. অথ নে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং করোন্তা ৰিচরথা’’তি? ‘‘সগ্গমগ্গং, সামী’’তি. ‘‘ঘরাৰাসং ৰসন্তেহি নাম এৰং কাতুং ন ৰট্টতি, অরঞ্ঞতো মচ্ছমংসাদীনি আহরিতুং, সুরং কত্ৰা পাতুং, নানপ্পকারে চ কম্মন্তে কাতুং ৰট্টতী’’তি. তে তস্স ৰচনং পটিক্খিপিংসু, এৰং পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানাপি পটিক্খিপিংসুযেৰ. সো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘নাসেস্সামি নে’’তি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘চোরে তে, দেৰ, ৰগ্গবন্ধনেন ৰিচরন্তে পস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তে গহেত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তে তথা কত্ৰা সব্বে তে বন্ধিত্ৰা আনেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসি. রাজা অৰীমংসিত্ৰাৰ ‘‘হত্থিনা মদ্দাপেথা’’তি আণাপেসি. মঘো সেসানং ওৰাদমদাসি – ‘‘সম্মা, ঠপেত্ৰা মেত্তং অঞ্ঞো অম্হাকং অৰস্সযো নত্থি, তুম্হে কত্থচি কোপং অকত্ৰা রঞ্ঞে চ গামভোজকে চ মদ্দনহত্থিম্হি চ অত্তনি চ মেত্তচিত্তেন সমচিত্তাৰ হোথা’’তি. তে তথা করিংসু. অথ নেসং মেত্তানুভাৰেন হত্থী উপ্পসঙ্কমিতুম্পি ন ৰিসহি. রাজা তমত্থং সুত্ৰা বহূ ¶ মনুস্সে দিস্ৰা মদ্দিতুং ন ৰিসহিস্সতি? ‘‘গচ্ছথ, নে কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা মদ্দাপেথা’’তি আহ. তে কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা মদ্দিতুং পেসিযমানোপি হত্থী দূরতোৰ পটিক্কমি.
রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘কারণেনেত্থ ভৰিতব্ব’’ন্তি তে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তাতা, মং নিস্সায তুম্হে কিং ন লভথা’’তি? ‘‘কিং নামেতং, দেৰা’’তি? ‘‘তুম্হে কির ৰগ্গবন্ধনেন চোরা হুত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিচরথা’’তি? ‘‘কো এৰমাহ, দেৰা’’তি? ‘‘গামভোজকো, তাতা’’তি. ‘‘ন মযং, দেৰ, চোরা, মযং পন অত্তনো সগ্গমগ্গং সোধেন্তা ইদঞ্চিদঞ্চ করোম, গামভোজকো অম্হে অকুসলকিরিযায নিযোজেত্ৰা অত্তনো ৰচনং অকরোন্তে নাসেতুকামো কুজ্ঝিত্ৰা এৰমাহা’’তি. অথ রাজা তেসং কথং সুত্ৰা সোমনস্সপ্পত্তো হুত্ৰা, ‘‘তাতা, অযং তিরচ্ছানো তুম্হাকং ¶ গুণে জানাতি, অহং মনুস্সভূতো জানিতুং নাসক্খিং, খমথ মে’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সপুত্তদারং গামভোজকং তেসং দাসং, হত্থিং আরোহনিযং, তঞ্চ গামং যথাসুখং পরিভোগং কত্ৰা অদাসি. তে ‘‘ইধেৰ নো কতপুঞ্ঞস্সানিসংসো দিট্ঠো’’তি ভিয্যোসোমত্তায পসন্নমানসা হুত্ৰা তং হত্থিং ৰারেন ৰারেন অভিরুয্হ গচ্ছন্তা মন্তযিংসু ¶ ‘‘ইদানি অম্হেহি ¶ অতিরেকতরং পুঞ্ঞং কাতব্বং, কিং করোম? চতুমহাপথে থাৰরং কত্ৰা মহাজনস্স ৰিস্সমনসালং করিস্সামা’’তি. তে ৰড্ঢকিং পক্কোসাপেত্ৰা সালং পট্ঠপেসুং. মাতুগামেসু পন ৰিগতচ্ছন্দতায তস্সা সালায মাতুগামানং পত্তিং নাদংসু.
মঘস্স পন গেহে নন্দা, চিত্তা, সুধম্মা, সুজাতি চতস্সো ইত্থিযো হোন্তি. তাসু সুধম্মা ৰড্ঢকিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা, ‘‘ভাতিক, ইমিস্সা সালায মং জেট্ঠিকং করোহী’’তি ৰত্ৰা লঞ্জং অদাসি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঠমমেৰ কণ্ণিকত্থায রুক্খং সুক্খাপেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা কণ্ণিকং নিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘সুধম্মা নাম অযং সালা’’তি অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা ৰত্থেন পলিৰেঠেত্ৰা ঠপেসি. অথ নে ৰড্ঢকী সালং নিট্ঠাপেত্ৰা কণ্ণিকারোপনদিৰসে ‘‘অহো, অয্যা, একং করণীযং ন সরিম্হা’’তি আহ. ‘‘কিং নাম, ভো’’তি? ‘‘কণ্ণিক’’ন্তি. ‘‘হোতু তং আহরিস্সামা’’তি. ‘‘ইদানি ছিন্নরুক্খেন কাতুং ন সক্কা, পুব্বেযেৰ তং ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপিতকণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘সচে কস্সচি গেহে নিট্ঠাপেত্ৰা ঠপিতা ৰিক্কাযিককণ্ণিকা ¶ অত্থি, সা পরিযেসিতব্বা’’তি. তে পরিযেসন্তা সুধম্মায গেহে দিস্ৰা সহস্সং দত্ৰাপি মূলেন ন লভিংসু. ‘‘সচে মং সালায পত্তিং করোথ, দস্সামী’’তি ৰুত্তে পন ‘‘মযং মাতুগামানং পত্তিং ন দম্মা’’তি আহংসু.
অথ নে ৰড্ঢকী আহ – ‘‘অয্যা, তুম্হে কিং কথেথ, ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকং অঞ্ঞং মাতুগামরহিতট্ঠানং নাম নত্থি, গণ্হথ কণ্ণিকং. এৰং সন্তে অম্হাকং কম্মং নিট্ঠং গমিস্সতী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি কণ্ণিকং গহেত্ৰা সালং নিট্ঠাপেত্ৰা তিধা ৰিভজিংসু. একস্মিং কোট্ঠাসে ইস্সরানং ৰসনট্ঠানং করিংসু, একস্মিং দুগ্গতানং, একস্মিং গিলানানং. তেত্তিংস জনা তেত্তিংস ফলকানি পঞ্ঞপেত্ৰা হত্থিস্স সঞ্ঞং অদংসু – ‘‘আগন্তুকো আগন্ত্ৰা যস্স অত্থতফলকে নিসীদতি, তং গহেত্ৰা ফলকসামিকস্সেৰ ¶ গেহে পতিট্ঠপেহি, তস্স পাদপরিকম্মপিট্ঠিপরিকম্মপানীযখাদনীযভোজনীযসযনানি সব্বানি ফলকসামিকস্সেৰ ভারো ভৰিস্সতী’’তি. হত্থী আগতাগতং গহেত্ৰা ফলকসামিকস্সেৰ ঘরং নেতি. সো তস্স তং দিৰসং কত্তব্বং করোতি. মঘো সালায অৰিদূরে কোৰিল়াররুক্খং রোপেত্ৰা তস্স মূলে পাসাণফলকং অত্থরি. সালং পৰিট্ঠপৰিট্ঠা জনা কণ্ণিকং ওলোকেত্ৰা অক্খরানি ৰাচেত্ৰা, ‘‘সুধম্মা নামেসা সালা’’তি ৰদন্তি. তেত্তিংসজনানং নামং ন পঞ্ঞাযতি. নন্দা চিন্তেসি – ‘‘ইমে সালং করোন্তা অম্হে অপত্তিকা করিংসু, সুধম্মা ¶ পন অত্তনো ব্যত্ততায কণ্ণিকং কত্ৰা পত্তিকা জাতা, মযাপি কিঞ্চি কাতুং ৰট্টতি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি ¶ – ‘‘সালং আগতাগতানং পানীযঞ্চেৰ ন্হানোদকঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, পোক্খরণিং খণাপেস্সামী’’তি. সা পোক্খরণিং কারেসি. চিত্তা চিন্তেসি – ‘‘সুধম্মায কণ্ণিকা দিন্না, নন্দায পোক্খরণী কারিতা, মযাপি কিঞ্চি কাতুং ৰট্টতি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সালং আগতাগতেহি পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হত্ৰা গমনকালেপি মালং পিলন্ধিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতি, পুপ্ফারামং কারাপেস্সামী’’তি. সা রমণীযং পুপ্ফারামং কারেসি. যেভুয্যেন তস্মিং আরামে ‘‘অসুকো নাম পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খো নত্থী’’তি নাহোসি.
সুজা পন ‘‘অহং মঘস্স মাতুলধীতা চেৰ পাদপরিচারিকা চ, এতেন কতং কম্মং ময্হমেৰ, মযা কতং এতস্সেৰা’’তি চিন্তেত্ৰা, কিঞ্চি অকত্ৰা অত্তভাৰমেৰ মণ্ডযমানা কালং ৰীতিনামেসি. মঘোপি মাতাপিতুউপট্ঠানং কুলে জেট্ঠাপচাযনকম্মং সচ্চৰাচং অফরুসৰাচং অপি, সুণৰাচং মচ্ছেরৰিনযং অক্কোধনন্তি ইমানি সত্ত ৰতপদানি পূরেত্ৰা –
‘‘মাতাপেত্তিভরং ¶ জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;
সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.
‘‘মচ্ছেরৰিনযে যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;
তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু ‘সপ্পুরিসো’ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –
এৰং পসংসিযভাৰং আপজ্জিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে তাৰতিংসভৰনে সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তি, তেপিস্স সহাযকা তত্থেৰ ¶ নিব্বত্তিংসু, ৰড্ঢকী ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা তাৰতিংসভৰনে অসুরা ৰসন্তি. তে ‘‘অভিনৰা দেৰপুত্তা নিব্বত্তা’’তি দিব্বপানং সজ্জযিংসু. সক্কো অত্তনো পরিসায কস্সচি অপিৰনত্থায সঞ্ঞমদাসি. অসুরা দিব্বপানং পিৰিত্ৰা মজ্জিংসু. সক্কো ‘‘কিং মে ইমেহি সাধারণেন রজ্জেনা’’তি অত্তনো পরিসায সঞ্ঞং দত্ৰা তে পাদেসু গাহাপেত্ৰা মহাসমুদ্দে খিপাপেসি. তে অৰংসিরা সমুদ্দে পতিংসু. অথ নেসং পুঞ্ঞানুভাৰেন সিনেরুনো হেট্ঠিমতলে অসুরৰিমানং নাম নিব্বত্তি, চিত্তপাটলি নাম নিব্বত্তি.
দেৰাসুরসঙ্গামে পন অসুরেসু পরাজিতেসু দসযোজনসহস্সং তাৰতিংসদেৰনগরং নাম নিব্বত্তি. তস্স পন নগরস্স পাচীনপচ্ছিমদ্ৰারানং অন্তরা দসযোজনসহস্সং হোতি, তথা দক্খিণুত্তরদ্ৰারানং. তং খো পন নগরং দ্ৰারসহস্সযুত্তং অহোসি আরামপোক্খরণিপটিমণ্ডিতং. তস্স ¶ মজ্ঝে সালায ¶ নিস্সন্দেন তিযোজনসতুব্বেধেহি ধজেহি পটিমণ্ডিতো সত্তরতনমযো সত্তযোজনসতুব্বেধো ৰেজযন্তো নাম পাসাদো উগ্গঞ্ছি. সুৰণ্ণযট্ঠীসু মণিধজা অহেসুং, মণিযট্ঠীসু সুৰণ্ণধজা; পৰাল়যট্ঠীসু মুত্তধজা, মুত্তযট্ঠীসু পৰাল়ধজা; সত্তরতনমযাসু যট্ঠীসু সত্তরতনধজা, মজ্ঝে ঠিতো ধজো তিযোজনসতুব্বেধো অহোসি. ইতি সালায নিস্সন্দেন যোজনসহস্সুব্বেধো পাসাদো সত্তরতনমযোৰ হুত্ৰা নিব্বত্তি, কোৰিল়াররুক্খস্স নিস্সন্দেন সমন্তা তিযোজনসতপরিমণ্ডলো পারিচ্ছত্তকো নিব্বত্তি, পাসাণফলকস্স নিস্সন্দেন পারিচ্ছত্তকমূলে দীঘতো সট্ঠিযোজনা পুথুলতো পণ্ণাসযোজনা বহলতো পঞ্চদসযোজনা জযসুমনরত্তকম্বলৰণ্ণা পণ্ডুকম্বলসিলা নিব্বত্তি. তত্থ নিসিন্নকালে উপড্ঢকাযো পৰিসতি, উট্ঠিতকালে ঊনং পরিপূরতি.
হত্থী পন এরাৰণো নাম দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. দেৰলোকস্মিঞ্হি তিরচ্ছানগতা ন হোন্তি. তস্মা সো উয্যানকীল়ায নিক্খমনকালে অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা দিযড্ঢযোজনসতিকো এরাৰণো নাম হত্থী অহোসি. সো তেত্তিংসজনানং অত্থায তেত্তিংস কুম্ভে মাপেসি ¶ আৰট্টেন তিগাৰুতঅড্ঢযোজনপ্পমাণে, সব্বেসং মজ্ঝে সক্কস্স অত্থায সুদস্সনং নাম তিংসযোজনিকং কুম্ভং মাপেসি. তস্স উপরি দ্ৰাদসযোজনিকো রতনমণ্ডপো ¶ হোতি. তত্থ অন্তরন্তরা সত্তরতনমযা যোজনুব্বেধা ধজা উট্ঠহন্তি. পরিযন্তে কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বতি. যস্স মন্দৰাতেরিতস্স পঞ্চঙ্গিকতূরিযসদ্দসংমিস্সো দিব্বগীতসদ্দো ৰিয রৰো নিচ্ছরতি. মণ্ডপমজ্ঝে সক্কস্সত্থায যোজনিকো মণিপল্লঙ্কো পঞ্ঞত্তো হোতি, তত্থ সক্কো নিসীদি. তেত্তিংস দেৰপুত্তা অত্তনো কুম্ভে রতনপল্লঙ্কে নিসীদিংসু. তেত্তিংসায কুম্ভানং একেকস্মিং কুম্ভে সত্ত সত্ত দন্তে মাপেসি. তেসু একেকো পণ্ণাসযোজনাযামো, একেকস্মিঞ্চেত্থ দন্তে সত্ত সত্ত পোক্খরণিযো হোন্তি, একেকায পোক্খরণিযা সত্ত সত্ত পদুমিনীগচ্ছানি, একেকস্মিং গচ্ছে সত্ত সত্ত পুপ্ফানি হোন্তি, একেকস্মিং পুপ্ফে সত্ত সত্ত পত্তানি, একেকস্মিং পত্তে সত্ত সত্ত দেৰধীতরো নচ্চন্তি. এৰং সমন্তা পণ্ণাসযোজনঠানেসু হত্থিদন্তেসুযেৰ নটসমজ্জা হোন্তি. এৰং মহন্তং যসং অনুভৰন্তো সক্কো দেৰরাজা ৰিচরতি.
সুধম্মাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি. তস্সা সুধম্মা নাম নৰ যোজনসতিকা দেৰসভা নিব্বত্তি. ততো রমণীযতরং কির অঞ্ঞং ঠানং নাম নত্থি ¶ , মাসস্স অট্ঠ দিৰসে ধম্মস্সৰনং তত্থেৰ হোতি. যাৰজ্জতনা অঞ্ঞতরং রমণীযং ঠানং দিস্ৰা, ‘‘সুধম্মা দেৰসভা ৰিযা’’তি ৰদন্তি. নন্দাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি, তস্সা পঞ্চযোজনসতিকা নন্দা নাম পোক্খরণী নিব্বত্তি. চিত্তাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি ¶ , তস্সাপি পঞ্চযোজনসতিকং চিত্তলতাৰনং নাম নিব্বত্তি, তত্থ উপ্পন্নপুব্বনিমিত্তে দেৰপুত্তে নেত্ৰা মোহযমানা ৰিচরন্তি. সুজা পন কালং কত্ৰা একিস্সা গিরিকন্দরায একা বকসকুণিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সক্কো অত্তনো পরিচারিকা ওলোকেন্তো ‘‘সুধম্মা ইধেৰ নিব্বত্তা, তথা নন্দা চ চিত্তা চ, সুজা নু খো কুহিং নিব্বত্তা’’তি চিন্তেন্তো তং তত্থ নিব্বত্তং দিস্ৰা, ‘‘বালা কিঞ্চি পুঞ্ঞং অকত্ৰা ইদানি তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তা, ইদানি পন তং পুঞ্ঞং কারেত্ৰা ইধানেতুং ৰট্টতী’’তি অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন তস্সা ¶ সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং করোন্তী ইধ ৰিচরসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কো পন ত্ৰং, সামী’’তি? ‘‘অহং তে সামিকো মঘো’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসি, সামী’’তি? ‘‘অহং তাৰতিংসদেৰলোকে নিব্বত্তো’’. ‘‘তৰ সহাযিকানং পন নিব্বত্তট্ঠানং জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, সামী’’তি. ‘‘তাপি মমেৰ সন্তিকে নিব্বত্তা, পস্সিস্সসি তা সহাযিকা’’তি. ‘‘কথাহং তত্থ গমিস্সামী’’তি? সক্কো ‘‘অহং তং তত্থ নেস্সামী’’তি ৰত্ৰা হত্থতলে ঠপেত্ৰা দেৰলোকং নেত্ৰা নন্দায পোক্খরণিযা তীরে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইতরাসং তিস্সন্নং আরোচেসি – ‘‘তুম্হাকং সহাযিকং সুজং পস্সিস্সথা’’তি. ‘‘কুহিং সা, দেৰা’’তি ¶ ? ‘‘নন্দায পোক্খরণিযা তীরে ঠিতা’’তি আহ. তা তিস্সোপি গন্ত্ৰা, ‘‘অহো অয্যায এৰরূপং অত্তভাৰমণ্ডনস্স ফলং, ইদানিস্সা তুণ্ডং পস্সথ, পাদে পস্সথ, জঙ্ঘা পস্সথ, সোভতি ৰতস্সা অত্তভাৰো’’তি কেল়িং কত্ৰা পক্কমিংসু.
পুন সক্কো তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দিট্ঠা তে সহাযিকা’’তি ৰত্ৰা ‘‘দিট্ঠা মং উপ্পণ্ডেত্ৰা গতা, তত্থেৰ মং নেহী’’তি ৰুত্তে তং তত্থেৰ নেত্ৰা উদকে ৰিস্সজ্জেত্ৰা, ‘‘দিট্ঠা তে তাসং সম্পত্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘দিট্ঠা, দেৰা’’তি? ‘‘তযাপি তত্থ নিব্বত্তনূপাযং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘কিং করোমি, দেৰা’’তি? ‘‘মযা দিন্নং ওৰাদং রক্খিস্সসী’’তি. ‘‘রক্খিস্সামি, দেৰা’’তি. অথস্সা পঞ্চ সীলানি দত্ৰা, ‘‘অপ্পমত্তা রক্খাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সা ততো পট্ঠায সযংমতমচ্ছকেযেৰ পরিযেসিত্ৰা খাদতি. সক্কো কতিপাহচ্চযেন তস্সা ৰীমংসনত্থায গন্ত্ৰা, ৰালুকাপিট্ঠে মতমচ্ছকো ৰিয হুত্ৰা উত্তানো নিপজ্জি. সা তং দিস্ৰা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায অগ্গহেসি. মচ্ছো গিলনকালে নঙ্গুট্ঠং চালেসি. সা ‘‘সজীৰমচ্ছকো’’তি উদকে ৰিস্সজ্জেসি. সো থোকং ৰীতিনামেত্ৰা পুন তস্সা পুরতো উত্তানো হুত্ৰা নিপজ্জি. পুন সা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায গহেত্ৰা গিলনকালে অগ্গনঙ্গুট্ঠং চালেসি. তং দিস্ৰা ‘‘সজীৰমচ্ছো’’তি ৰিস্সজ্জেসি. এৰং তিক্খত্তুং ৰীমংসিত্ৰা ‘‘সাধুকং সীলং রক্খতী’’তি অত্তানং জানাপেত্ৰা ‘‘অহং তৰ ৰীমংসনত্থায আগতো, সাধুকং সীলং রক্খসি, এৰং রক্খমানা ¶ ন চিরস্সেৰ মম সন্তিকে নিব্বত্তিস্সসি, অপ্পমত্তা হোহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
সা ¶ ¶ ততো পট্ঠায পন সযংমতমচ্ছং লভতি ৰা, ন ৰা. অলভমানা কতিপাহচ্চযেনেৰ সুস্সিত্ৰা কালং কত্ৰা তস্স সীলস্স ফলেন বারাণসিযং কুম্ভকারস্স ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথস্সা পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে সক্কো ‘‘কুহিং নু খো সা নিব্বত্তা’’তি আৰজ্জেন্তো দিস্ৰা, ‘‘ইদানি মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি এল়ালুকৰণ্ণেন পঞ্ঞাযমানেহি সত্তহি রতনেহি যানকং পূরেত্ৰা তং পাজেন্তো বারাণসিং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, এল়ালুকানি গণ্হথ গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেন্তো ৰীথিং পটিপজ্জি. মুগ্গমাসাদীনি গহেত্ৰা আগতে পন ‘‘মূলেন ন দেমী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কথং দেসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সীলরক্খিকায ইত্থিযা দম্মী’’তি আহ. ‘‘সীলং নাম, সামি, কীদিসং, কিং কাল়ং, উদাহু নীলাদিৰণ্ণ’’ন্তি? ‘‘তুম্হে ‘সীলং কীদিস’ন্তিপি ন জানাথ, কিমেৰ নং রক্খিস্সথ, সীলরক্খিকায পন দস্সামী’’তি. ‘‘সামি, এসা কুম্ভকারস্স ধীতা ‘সীলং রক্খামী’তি ৰিচরতি, এতিস্সা দেহী’’তি. সাপি নং ‘‘তেন হি ময্হং দেহি, সামী’’তি আহ. ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং অৰিজহিতপঞ্চসীলা’’তি. ‘‘তুয্হমেৰেতানি ¶ মযা আনীতানী’’তি যানকং পাজেন্তো তস্সা ঘরং গন্ত্ৰা অঞ্ঞেহি অনাহরিযং কত্ৰা এল়ালুকৰণ্ণেন দেৰদত্তিযং ধনং দত্ৰা অত্তানং জানাপেত্ৰা, ‘‘ইদং তে জীৰিতৰুত্তিযা ধনং, পঞ্চসীলানি অখণ্ডাদীনি কত্ৰা রক্খাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
সাপি ততো চৰিত্ৰা অসুরভৰনে অসুরজেট্ঠকস্স ধীতা হুত্ৰা সক্কস্স ৰেরিঘরে নিব্বত্তি. দ্ৰীসু পন অত্তভাৰেসু সীলস্স সুরক্খিতত্তা অভিরূপা অহোসি সুৰণ্ণৰণ্ণা অসাধারণায রূপসিরিযা সমন্নাগতা. ৰেপচিত্তিঅসুরিন্দো আগতাগতানং অসুরানং ‘‘তুম্হে মম ধীতু অনুচ্ছৰিকা ন হোথা’’তি তং কস্সচি অদত্ৰা, ‘‘মম ধীতা অত্তনাৰ অত্তনো অনুচ্ছৰিকং সামিকং গহেস্সতী’’তি অসুরবলং সন্নিপাতাপেত্ৰা, ‘‘তুয্হং অনুচ্ছৰিকং সামিকং গণ্হা’’তি তস্সা, হত্থে পুপ্ফদামং অদাসি. তস্মিং খণে সক্কো তস্সা নিব্বত্তট্ঠানং ওলোকেন্তো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা, ‘‘ইদানি মযা গন্ত্ৰা তং আনেতুং ৰট্টতী’’তি মহল্লকঅসুরৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে অট্ঠাসি. সাপি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তী তং দিট্ঠমত্তাৰ পুব্বসন্নিৰাসৰসেন উপ্পন্নেন পেমেন মহোঘেনেৰ অজ্ঝোত্থটহদযা হুত্ৰা, ‘‘এসো মে সামিকো’’তি তস্স উপরি পুপ্ফদামং খিপি ¶ . অসুরা ‘‘অম্হাকং রাজা এত্তকং কালং ধীতু অনুচ্ছৰিকং অলভিত্ৰা ইদানি লভি, অযমেৰস্স ধীতু পিতামহতো মহল্লকো অনুচ্ছৰিকো’’তি লজ্জমানা ¶ অপক্কমিংসু. সক্কোপি তং হত্থে গহেত্ৰা ‘‘সক্কোহমস্মী’’তি নদিত্ৰা আকাসে পক্খন্দি. অসুরা ‘‘ৰঞ্চিতম্হা জরসক্কেনা’’তি তং অনুবন্ধিংসু. মাতলি, সঙ্গাহকো ৰেজযন্তরথং আহরিত্ৰা অন্তরামগ্গে অট্ঠাসি. সক্কো তং তত্থ আরোপেত্ৰা দেৰনগরাভিমুখো পাযাসি. অথস্স সিপ্পলিৰনং সম্পত্তকালে রথসদ্দং সুত্ৰা ভীতা গরুল়পোতকা ¶ ৰিরৰিংসু. তেসং সদ্দং সুত্ৰা সক্কো মাতলিং পুচ্ছি – ‘‘কে এতে ৰিরৰন্তী’’তি? ‘‘গরুল়পোতকা, দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘রথসদ্দং সুত্ৰা মরণভযেনা’’তি. ‘‘মং একং নিস্সায এত্তকো দিজো রথৰেগেন ৰিচুণ্ণিতো মা নস্সি, নিৰত্তেহি রথ’’ন্তি. সোপি সিন্ধৰসহস্সস্স দণ্ডকসঞ্ঞং দত্ৰা রথং নিৰত্তেসি. তং দিস্ৰা অসুরা ‘‘জরসক্কো অসুরপুরতো পট্ঠায পলাযন্তো ইদানি রথং নিৰত্তেসি, অদ্ধা তেন উপত্থম্ভো লদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি নিৰত্তেত্ৰা আগমনমগ্গেনেৰ অসুরপুরং পৰিসিত্ৰা পুন সীসং ন উক্খিপিংসু.
সক্কোপি সুজং অসুরকঞ্ঞং দেৰনগরং নেত্ৰা অড্ঢতেয্যানং অচ্ছরাকোটীনং জেট্ঠিকট্ঠানে ঠপেসি. সা সক্কং ৰরং যাচি – ‘‘মহারাজ, মম ইমস্মিং দেৰলোকে মাতাপিতরো ৰা ভাতিকভগিনিযো ৰা নত্থি, যত্থ যত্থ গচ্ছসি, তত্থ তত্থ মং গহেত্ৰাৰ ¶ গচ্ছেয্যাসী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি তস্সা পটিঞ্ঞং অদাসি. ততো পট্ঠায চিত্তপাটলিযা পুপ্ফিতায অসুরা ‘‘অম্হাকং নিব্বত্তট্ঠানে দিব্বপারিচ্ছত্তকস্স পুপ্ফনকালো’’তি যুদ্ধত্থায সগ্গং অভিরুহন্তি. সক্কো হেট্ঠাসমুদ্দে নাগানং আরক্খং অদাসি, ততো সুপণ্ণানং, ততো কুম্ভণ্ডানং, ততো যক্খানং. ততো চতুন্নং মহারাজানং. সব্বূপরি পন উপদ্দৰনিৰত্তনত্থায দেৰনগরদ্ৰারেসু ৰজিরহত্থা ইন্দপটিমা ঠপেসি. অসুরা নাগাদযো জিনিত্ৰা আগতাপি ইন্দপটিমা দূরতো দিস্ৰা ‘‘সক্কো নিক্খন্তো’’তি পলাযন্তি. এৰং, মহালি, মঘো মাণৰো অপ্পমাদপটিপদং পটিপজ্জি. এৰং অপ্পমত্তো পনেস এৰরূপং ইস্সরিযং পত্ৰা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু রজ্জং কারেসি. অপ্পমাদো নামেস বুদ্ধাদীহি পসত্থো. অপ্পমাদঞ্হি নিস্সায সব্বেসম্পি লোকিযলোকুত্তরানং ৰিসেসানং অধিগমো হোতীতি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদেন ¶ মঘৰা, দেৰানং সেট্ঠতং গতো;
অপ্পমাদং পসংসন্তি, পমাদো গরহিতো সদা’’তি.
তত্থ অপ্পমাদেনাতি মচলগামে ভূমিপ্পদেসসোধনং আদিং কত্ৰা কতেন অপ্পমাদেন. মঘৰাতি ইদানি ‘‘মঘৰা’’তিপঞ্ঞাতো মঘো মাণৰো দ্ৰিন্নং দেৰলোকানং রাজভাৰেন দেৰানং সেট্ঠতং গতো. পসংসন্তীতি বুদ্ধাদযো পণ্ডিতা অপ্পমাদমেৰ থোমেন্তি ¶ ৰণ্ণযন্তি. কিং কারণা? সব্বেসং লোকিযলোকুত্তরানং ৰিসেসানং পটিলাভকারণত্তা. পমাদো গরহিতো সদাতি পমাদো পন তেহি অরিযেহি নিচ্চং গরহিতো নিন্দিতো. কিং কারণা? সব্বৰিপত্তীনং মূলভাৰতো. মনুস্সদোভগ্গং ৰা হি অপাযুপ্পত্তি ৰা সব্বা পমাদমূলিকাযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ মহালি লিচ্ছৰী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতাতি.
মঘৰত্থু সত্তমং.
৮. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
অপ্পমাদরতো ভিক্খূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অরহত্তং পত্তুং নাসক্খি. সো ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেস্সামী’’তি ততো নিক্খমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মহন্তং দাৰগ্গিং উট্ঠিতং দিস্ৰা ৰেগেন একং মুণ্ডপব্বতমত্থকং অভিরুয্হ নিসিন্নো অরঞ্ঞং ¶ ডয্হমানং অগ্গিং দিস্ৰা আরম্মণং গণ্হি – ‘‘যথা অযং অগ্গি মহন্তানি চ খুদ্দকানি চ উপাদানানি ডহন্তো গচ্ছতি, এৰং অরিযমগ্গঞাণগ্গিনাপি মহন্তানি চ খুদ্দকানি চ সংযোজনানি ডহন্তেন গন্তব্বং ভৰিস্সতী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তস্স চিত্তাচারং ঞত্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খু, মহন্তানিপি খুদ্দকানিপি উপাদানানি ৰিয ইমেসং সত্তানং অব্ভন্তরে উপ্পজ্জমানানি অণুংথূলানি সংযোজনানি, তানি ¶ ঞাণগ্গিনা ঝাপেত্ৰা অভব্বুপ্পত্তিকানি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তস্স ভিক্খুনো অভিমুখে নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানো ইমং ওভাসগাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদরতো ভিক্খু, পমাদে ভযদস্সি ৰা;
সংযোজনং অণুং থূলং, ডহং অগ্গীৰ গচ্ছতী’’তি.
তত্থ অপ্পমাদরতোতি অপ্পমাদে রতো অভিরতো, অপ্পমাদেন ৰীতিনামেন্তোতি অত্থো. পমাদে ভযদস্সি ৰাতি নিরযুপ্পত্তিআদিকং পমাদে ভযং ভযতো পস্সন্তো, তাসং ৰা উপ্পত্তীনং মূলত্তা পমাদং ভযতো পস্সন্তো. সংযোজনন্তি ৰট্টদুক্খেন সদ্ধিং যোজনং বন্ধনং পজানং ৰট্টে ওসীদাপনসমত্থং দসৰিধং সংযোজনং. অণুং থূলন্তি মহন্তঞ্চ খুদ্দকঞ্চ. ডহং অগ্গীৰ গচ্ছতীতি যথা অযং অগ্গী এতং মহন্তঞ্চ ¶ খুদ্দকঞ্চ উপাদানং ডহন্তোৰ গচ্ছতি. এৰমেসো ¶ অপ্পমাদরতো ভিক্খু অপ্পমাদাধিগতেন ঞাণগ্গিনা এতং সংযোজনং ডহন্তো অভব্বুপ্পত্তিকং করোন্তো গচ্ছতীতি অত্থো.
গাথাপরিযোসানে সো ভিক্খু যথানিসিন্নোৰ সব্বসংযোজনানি ঝাপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা তথাগতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং থোমেত্ৰা ৰণ্ণেত্ৰা ৰন্দমানোৰ পক্কামীতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. নিগমৰাসিতিস্সত্থেরৰত্থু
অপ্পমাদরতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নিগমৰাসিতিস্সত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সাৰত্থিতো অৰিদূরে নিগমগামে জাতসংৰড্ঢো একো কুলপুত্তো সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ‘‘নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো নাম অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো পৰিৰিত্তো আরদ্ধৰীরিযো’’তি পঞ্ঞাযি. সো নিবদ্ধং ঞাতিগামেযেৰ পিণ্ডায ৰিচরতি. অনাথপিণ্ডিকাদীসু মহাদানানি করোন্তেসু, পসেনদিকোসলে অসদিসদানং করোন্তেপি ¶ সাৰত্থিং নাগচ্ছতি. ভিক্খূ ‘‘অযং নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো উট্ঠায সমুট্ঠায ঞাতিসংসট্ঠো ৰিহরতি, অনাথপিণ্ডিকাদীসু মহাদানাদীনি করোন্তেসু, পসেনদিকোসলে অসদিসদানং করোন্তেপি নেৰ আগচ্ছতী’’তি কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ¶ সত্থু আরোচযিংসু. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং করোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নত্থি, ভন্তে, ময্হং ঞাতিসংসগ্গো, অহং এতে মনুস্সে নিস্সায অজ্ঝোহরণীযমত্তং আহারং লভামি লূখে ৰা পণীতে ৰা. যাপনমত্তে লদ্ধে পুন কিং আহারপরিযেসনেনাতি ন গচ্ছামি, ঞাতীহি পন মে সংসগ্গো নাম নত্থি, ভন্তে’’তি ৰুত্তে সত্থা পকতিযাপি তস্স অজ্ঝাসযং ৰিজানন্তো – ‘‘সাধু সাধু, ভিক্খূ’’তি তস্স সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘অনচ্ছরিযং খো পনেতং ভিক্খু, যং ত্ৰং মাদিসং আচরিযং লভিত্ৰা অপ্পিচ্ছো অহোসি. অযঞ্হি অপ্পিচ্ছতা নাম মম তন্তি, মম পৰেণী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো অতীতং আহরি –
অতীতে হিমৰন্তে গঙ্গাতীরে একস্মিং উদুম্বরৰনে অনেকসহস্সা সুৰা ৰসিংসু. তত্রেকো সুৰরাজা ¶ অত্তনো নিৰাসরুক্খস্স ফলেসু খীণেসু যং যদেৰ অৰসিট্ঠং হোতি অঙ্কুরো ৰা পত্তং ৰা তচো ৰা, তং তং খাদিত্ৰা গঙ্গাযং পানীযং পিৰিত্ৰা পরমপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো হুত্ৰা অঞ্ঞত্থ ন গচ্ছতি. তস্স অপ্পিচ্ছসন্তুট্ঠভাৰগুণেন সক্কস্স ভৰনং কম্পি. সক্কো আৰজ্জমানো তং দিস্ৰা তস্স ৰীমংসনত্থং অত্তনো আনুভাৰেন তং রুক্খং সুক্খাপেসি. রুক্খো ওভগ্গো খাণুমত্তো ছিদ্দাৰছিদ্দোৰ হুত্ৰা ৰাতে পহরন্তে আকোটিতো ৰিয সদ্দং নিচ্ছারেন্তো অট্ঠাসি. তস্স ছিদ্দেহি চুণ্ণানি নিক্খমন্তি. সুৰরাজা ¶ তানি খাদিত্ৰা গঙ্গাযং পানীযং পিৰিত্ৰা অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা ৰাতাতপং অগণেত্ৰা উদুম্বরখাণুমত্থকে নিসীদতি. সক্কো তস্স পরমপ্পিচ্ছভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘মিত্তধম্মগুণং কথাপেত্ৰা ৰরমস্স দত্ৰা উদুম্বরং অমতফলং কত্ৰা আগমিস্সামী’’তি একো হংসরাজা হুত্ৰা সুজং অসুরকঞ্ঞং পুরতো কত্ৰা উদুম্বরৰনং গন্ত্ৰা অৰিদূরে একস্স রুক্খস্স সাখায নিসীদিত্ৰা তেন সদ্ধিং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সন্তি রুক্খা হরিপত্তা, দুমানেকফলা বহূ;
কস্মা নু সুক্খে কোল়াপে, সুৰস্স নিরতো মনো’’তি. (জা. ১.৯.৩০);
সব্বং ¶ সুৰজাতকং নৰকনিপাতে আগতনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. অট্ঠুপ্পত্তিযেৰ হি তত্থ চ ইধ চ নানা, সেসং তাদিসমেৰ. সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা সক্কো আনন্দো অহোসি, সুৰরাজা অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, অপ্পিচ্ছতা নামেসা মম তন্তি, মম পৰেণী, অনচ্ছরিযা মম পুত্তস্স নিগমৰাসিতিস্সস্স মাদিসং আচরিযং লভিত্ৰা অপ্পিচ্ছতা, ভিক্খুনা নাম নিগমৰাসিতিস্সেন ৰিয অপ্পিচ্ছেনেৰ ভৰিতব্বং. এৰরূপো হি ভিক্খু অভব্বো সমথৰিপস্সনাধম্মেহি ৰা মগ্গফলেহি ৰা পরিহানায, অঞ্ঞদত্থু নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদরতো ভিক্খু, পমাদে ভযদস্সি ৰা;
অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি.
তত্থ অভব্বো পরিহানাযাতি সো এৰরূপো ভিক্খু সমথৰিপস্সনাধম্মেহি ৰা মগ্গফলেহি ৰা পরিহানায ¶ অভব্বো, নাপি পত্তেহি পরিহাযতি, ন অপ্পত্তানি ন পাপুণাতি. নিব্বানস্সেৰ সন্তিকেতি কিলেসপরিনিব্বানস্সপি অনুপাদাপরিনিব্বানস্সাপি সন্তিকেযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
নিগমৰাসিতিস্সত্থেরৰত্থু নৰমং.
অপ্পমাদৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা. দুতিযো ৰগ্গো.
৩. চিত্তৰগ্গো
১. মেঘিযত্থেরৰত্থু
ফন্দনং ¶ ¶ ¶ চপলং চিত্তন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা চালিকায পব্বতে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং মেঘিযং আরব্ভ কথেসি.
তস্স ৰত্থুং ৰিভাৰনত্থং সব্বং মেঘিযসুত্তন্তং (উদা. ৩১) ৰিত্থারেতব্বং. সত্থা পন তীহি ৰিতক্কেহি অন্ৰাসত্ততায তস্মিং অম্বৰনে পধানং অনুযুঞ্জিতুং অসক্কুণিত্ৰা আগতং মেঘিযত্থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অতিভারিযং তে, মেঘিয, কতং ‘আগমেহি তাৰ, মেঘিয, এককোম্হি যাৰ অঞ্ঞোপি কোচি ভিক্খু আগচ্ছতী’তি মং যাচন্তং এককং পহায গচ্ছন্তেন ভিক্খুনা নাম এৰং চিত্তৰসিকেন ভৰিতুং ন ৰট্টতি, চিত্তং নামেতং লহুকং, তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ফন্দনং চপলং চিত্তং, দূরক্খং দুন্নিৰারযং;
উজুং করোতি মেধাৰী, উসুকারোৰ তেজনং.
‘‘ৰারিজোৰ থলে খিত্তো, ওকমোকতউব্ভতো;
পরিপ্ফন্দতিদং চিত্তং, মারধেয্যং পহাতৰে’’তি.
তত্থ ¶ ফন্দনন্তি রূপাদীসু আরম্মণেসু ৰিপ্ফন্দমানং. চপলন্তি একইরিযাপথেন অসণ্ঠহন্তো গামদারকো ৰিয একস্মিং আরম্মণে অসণ্ঠহনতো চপলং. চিত্তন্তি ৰিঞ্ঞাণং, ভূমিৰত্থুআরম্মণকিরিযাদিৰিচিত্ততায পনেতং ‘‘চিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. দূরক্খন্তি কিট্ঠসম্বাধে ঠানে কিট্ঠখাদকগোণং ৰিয একেকস্মিং সপ্পাযারম্মণেযেৰ দুট্ঠপনতো দূরক্খং. দুন্নিৰারযন্তি ৰিসভাগারম্মণং গচ্ছন্তং পটিসেধেতুং দুক্খত্তা দুন্নিৰারযং. উসুকারোৰ তেজনন্তি যথা নাম উসুকারো অরঞ্ঞতো একং ৰঙ্কদণ্ডকং আহরিত্ৰা নিত্তচং কত্ৰা কঞ্জিযতেলেন মক্খেত্ৰা অঙ্গারকপল্লে তাপেত্ৰা রুক্খালকে উপ্পীল়েত্ৰা নিৰঙ্কং উজুং ৰালৰিজ্ঝনযোগ্গং করোতি, কত্ৰা চ ¶ পন রাজরাজমহামত্তানং সিপ্পং দস্সেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং লভতি, এৰমেৰ ¶ মেধাৰী পণ্ডিতো ৰিঞ্ঞূ পুরিসো ফন্দনাদিসভাৰমেতং চিত্তং ধুতঙ্গারঞ্ঞাৰাসৰসেন, নিত্তচং অপগতওল়ারিককিলেসং কত্ৰা সদ্ধাসিনেহেন তেমেত্ৰা কাযিকচেতসিকৰীরিযেন তাপেত্ৰা সমথৰিপস্সনালকে উপ্পীল়েত্ৰা উজুং অকুটিলং নিব্বিসেৰনং করোতি, কত্ৰা চ পন সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা মহন্তং অৰিজ্জক্খন্ধং পদালেত্ৰা, ‘‘তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞা, নৰ লোকুত্তরধম্মে’’তি ইমং ৰিসেসং হত্থগতমেৰ কত্ৰা অগ্গদক্খিণেয্যভাৰং ¶ লভতি.
ৰারিজোৰাতি মচ্ছো ৰিয, থলে খিত্তোতি হত্থেন ৰা পাদেন ৰা জালাদীনং ৰা অঞ্ঞতরেন থলে ছড্ডিতো. ওকমোকতউব্ভতোতি ‘‘ওকপুণ্ণেহি চীৰরেহী’’তি এত্থ (মহাৰ. ৩০৬) উদকং ওকং, ‘‘ওকং পহায অনিকেতসারী’’তি এত্থ (সু. নি. ৮৫০) আলযো, এত্থ উভযম্পি লব্ভতি. ‘‘ওকমোকতউব্ভতো’’তি হি এত্থ ওকমোকতোতি উদকসঙ্খাতা আলযাতি অযমত্থো. উব্ভতোতি উদ্ধটো. পরিপ্ফন্দতিদং চিত্তন্তি যথা সো উদকালযতো উব্ভতো থলে খিত্তো মচ্ছো উদকং অলভন্তো পরিপ্ফন্দতি, এৰমিদং পঞ্চকামগুণালযাভিরতং চিত্তং ততো উদ্ধরিত্ৰা মারধেয্যসঙ্খাতং ৰট্টং পহাতুং ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানে খিত্তং কাযিকচেতসিকৰীরিযেন সন্তাপিযমানং পরিপ্ফন্দতি, সণ্ঠাতুং ন সক্কোতি. এৰং সন্তেপি ধুরং অনিক্খিপিত্ৰা মেধাৰী পুগ্গলো তং ৰুত্তনযেনেৰ উজুং কম্মনিযং করোতীতি অত্থো. অপরো নযো – ইদং মারধেয্যং কিলেসৰট্টং অৰিজহিত্ৰা ঠিতং চিত্তং সো ৰারিজো ৰিয পরিপ্ফন্দতি, তস্মা মারধেয্যং পহাতৰে, যেন কিলেসৰট্টসঙ্খাতেন মারধেয্যেনেৰ পরিপ্ফন্দতি, তং পহাতব্বন্তি.
গাথাপরিযোসানে মেঘিযত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতাতি.
মেঘিযত্থেরৰত্থু পঠমং.
২. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
দুন্নিগ্গহস্স ¶ লহুনোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
কোসলরঞ্ঞো ¶ কির ৰিজিতে পব্বতপাদে মাতিকগামো নাম একো ঘনৰাসো গামো অহোসি. অথেকদিৰসং সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা তং ¶ গামং গন্ত্ৰা পিণ্ডায পৰিসিংসু. অথ নে যো তস্স গামস্স সামিকো মাতিকো নাম, তস্স মাতা দিস্ৰা গেহে নিসীদাপেত্ৰা নানগ্গরসেন যাগুভত্তেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কত্থ গন্তুকামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘যথা ফাসুকট্ঠানং মহাউপাসিকে’’তি. সা ‘‘ৰস্সাৰাসট্ঠানং, অয্যা, পরিযেসন্তি মঞ্ঞে’’তি ঞত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘সচে, অয্যা, ইমং তেমাসং ইধ ৰসিস্সন্তি, অহং তীণি সরণানি, পঞ্চ সীলানি গহেত্ৰা উপোসথকম্মং করিস্সামী’’তি আহ. ভিক্খূ ‘‘মযং ইমং নিস্সায ভিক্খায অকিলমন্তা ভৰনিস্সরণং কাতুং সক্খিস্সামা’’তি অধিৰাসযিংসু. সা তেসং ৰসনট্ঠানং ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা অদাসি.
তে তত্থেৰ ৰসন্তা একদিৰসং সন্নিপতিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিংসু, ‘‘আৰুসো, অম্হেহি পমাদচারং চরিতুং ন ৰট্টতি. অম্হাকঞ্হি সকগেহং ৰিয অট্ঠ মহানিরযা ৰিৰটদ্ৰারাযেৰ, ধরমানকবুদ্ধস্স খো পন সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা মযং আগতা, বুদ্ধা চ নাম পদানুপদিকং ৰিচরন্তেনাপি সঠেন আরাধেতুং ন সক্কা, যথাজ্ঝাসযেনেৰ আরাধেতুং সক্কা, অপ্পমত্তা হোথ, দ্ৰীহি একট্ঠানে ন ঠাতব্বং, ন নিসীদিতব্বং, সাযং খো পন থেরূপট্ঠানকালে পাতোৰ ভিক্খাচারকালে একতো ভৰিস্সাম, সেসকালে দ্ৰে একতো ন ভৰিস্সাম, অপিচ খো পন অফাসুকেন ভিক্খুনা ¶ আগন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ঘণ্ডিযা পহতায ঘণ্ডিসঞ্ঞায আগন্ত্ৰা তস্স ভেসজ্জং করিস্সামা’’তি.
তেসু এৰং কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু একদিৰসং সা উপাসিকা সপ্পিতেলফাণিতাদীনি গাহাপেত্ৰা দাসদাসিকম্মকরাদীহি পরিৰুতা সাযন্হসমযে তং ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ভিক্খূ অদিস্ৰা, ‘‘কহং নু খো, অয্যা, গতা’’তি পুরিসে পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু নিসিন্না ভৰিস্সন্তি, অয্যে’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং নু খো কত্ৰা দট্ঠুং ¶ সক্খিস্সামী’’তি আহ. অথ নং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কতিকৰত্তং জাননমনুস্সা আহংসু – ‘‘ঘণ্ডিযা পহতায সন্নিপতিস্সন্তি, অয্যে’’তি. সা চ ঘণ্ডিং পহরাপেসি. ভিক্খূ ঘণ্ডিসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘কস্সচি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি সকসকট্ঠানেহি নিক্খমিত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে সন্নিপতিংসু. দ্ৰেপি জনা একমগ্গেনাগতা নাম নত্থি. উপাসিকা একেকট্ঠানতো একেকমেৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘মম পুত্তেহি অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহো কতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কলহং নু খো, ভন্তে, করিত্থা’’তি? ‘‘ন করোম, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘সচে ৰো, ভন্তে, কলহো নত্থি, অথ কস্মা যথা অম্হাকং গেহং আগচ্ছন্তা সব্বে একতোৰ আগচ্ছথ, এৰং অনাগন্ত্ৰা একেকট্ঠানতো একেকাৰ আগতা’’তি? ‘‘মহাউপাসিকে, একেকস্মিং ঠানে নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং করিম্হা’’তি. ‘‘কো এস ¶ , ভন্তে, সমণধম্মো নামা’’তি? ‘‘দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং করোম, অত্তভাৰে চ খযৰযং পট্ঠপেম, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং কাতুং, অত্তভাৰে চ খযৰযং পট্ঠপেতুং তুম্হাকমেৰ ৰট্টতি, উদাহু অম্হাকম্পীতি, কস্সচিপি ¶ অৰারিতো এস ধম্মো, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, ময্হম্পি দ্ৰত্তিংসাকারং দেথ, অত্তভাৰে চ খযৰযপট্ঠপনং আচিক্খথা’’তি. ‘‘তেন হি উগ্গণ্হ, মহাউপাসিকে’’তি সব্বং উগ্গণ্হাপেসুং.
সা ততো পট্ঠায দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং কত্ৰা অত্তনি খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা তেহি ভিক্খূহি পুরেতরমেৰ তযো মগ্গে, তীণি চ ফলানি পাপুণি. মগ্গেনেৰ চস্সা চতস্সো পটিসম্ভিদা লোকিযঅভিঞ্ঞা চ আগমিংসু. সা মগ্গফলসুখতো ৰুট্ঠায দিব্বচক্খুনা ওলোকেত্ৰা, ‘‘কদা নু খো মম পুত্তেহি অযং ধম্মো অধিগতো’’তি উপধারেন্তী সব্বেপিমে সরাগা সদোসা সমোহা ঝানৰিপস্সনামত্তম্পি তেসং নত্থি, ‘‘কিং নু খো ময্হং পুত্তানং অরহত্তস্স উপনিস্সযো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা, ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা, ‘‘সেনাসনসপ্পাযং নু খো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা তম্পি দিস্ৰা, ‘‘পুগ্গলসপ্পাযং নু খো লভন্তি, ন লভন্তী’’তি আৰজ্জেসি, পুগ্গলসপ্পাযম্পি দিস্ৰা, ‘‘আহারসপ্পাযং নু খো লভন্তি, ন লভন্তী’’তি উপধারেন্তী ‘‘আহারসপ্পাযং নেসং নত্থী’’তি দিস্ৰা ততো পট্ঠায নানাৰিধং যাগুং, অনেকপ্পকারং খজ্জকং, নানগ্গরসঞ্চ ভোজনং সম্পাদেত্ৰা গেহে ভিক্খূ নিসীদাপেত্ৰা দক্খিণোদকং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে ¶ , তুম্হাকং যং যং রুচ্চতি, তং তং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি নিয্যাদেসি. তে যথারুচি যাগুআদীনি গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. তেসং সপ্পাযাহারং লভন্তানং চিত্তং একগ্গং অহোসি.
তে একগ্গেন চিত্তেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা চিন্তযিংসু – ‘‘অহো মহাউপাসিকা অম্হাকং পতিট্ঠা জাতা, সচে মযং সপ্পাযাহারং ন লভিম্হ, ন নো মগ্গফলপটিৰেধো অভৰিস্স, ইদানি ৰুট্ঠৰস্সা পৰারেত্ৰা সত্থু ¶ সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. তে ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি মহাউপাসিকং আপুচ্ছিংসু. ‘‘মহাউপাসিকা সাধু, অয্যা’’তি. তে অনুগন্ত্ৰা পুনপি, ‘‘ভন্তে, অম্হে ওলোকেয্যাথা’’তি বহূনি পিযৰচনানি ৰত্ৰা পটিনিৰত্তি. তেপি খো ভিক্খূ সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং, ন চ পিণ্ডকেন কিলমিত্থা’’তি ৰুত্তে ‘‘খমনীযং, ভন্তে, যাপনীযং, ভন্তে, পিণ্ডকেন পন নেৰ কিলমিম্হ. অম্হাকঞ্হি মাতিকমাতা নামেকা উপাসিকা চিত্তাচারং ঞত্ৰা, ‘অহো ৰত নো এৰরূপং নাম ¶ আহারং পটিযাদেয্যা’তি চিন্তিতে যথাচিন্তিতং আহারং পটিযাদেত্ৰা অদাসী’’তি তস্সা গুণকথং কথযিংসু.
অঞ্ঞতরো ভিক্খু তস্সা গুণকথং সুত্ৰা তত্থ গন্তুকামো হুত্ৰা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তং গামং গমিস্সামী’’তি সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা জেতৰনতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন তং গামং পত্ৰা ৰিহারং পৰিসনদিৰসেযেৰ চিন্তেসি – ‘‘অযং কির উপাসিকা চিন্তিতচিন্তিতং জানাতি, অহঞ্চ মগ্গকিলন্তো ৰিহারং পটিজগ্গিতুং ন সক্খিস্সামি, অহো ৰত মে ৰিহারপটিজগ্গকং মনুস্সং পেসেয্যা’’তি. উপাসিকা গেহে নিসিন্নাৰ আৰজ্জেন্তী তমত্থং ঞত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা এহী’’তি মনুস্সং পেসেসি. ইতরোপি পানীযং পিৰিতুকামো ‘‘অহো ৰত মে সক্খরপানকং কত্ৰা পেসেয্যা’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তম্পি পেসেসি. সো পুনদিৰসে ‘‘পাতোৰ সিনিদ্ধযাগুং মে সউত্তরিভঙ্গং পেসেতূ’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তথা অকাসি ¶ . সো যাগুং পিৰিত্ৰা, ‘‘অহো ৰত মে এৰরূপং খজ্জকং পেসেয্যা’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তম্পি পেসেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং উপাসিকা মযা সব্বং চিন্তিতচিন্তিতং পেসেসি, অহং ¶ এতং দট্ঠুকামো, অহো ৰত মে নানগ্গরসভোজনং গাহাপেত্ৰা সযমেৰ আগচ্ছেয্যা’’তি. উপাসিকা ‘‘মম পুত্তো মং দট্ঠুকামো, আগমনং মে পচ্চাসীসতী’’তি ভোজনং গাহাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা তস্স অদাসি. সো কতভত্তকিচ্চো ‘‘মাতিকমাতা নাম ত্ৰং, মহাউপাসিকে’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, তাতা’’তি. ‘‘ত্ৰং পরচিত্তং জানাসী’’তি? ‘‘কিং মং পুচ্ছসি, তাতা’’তি? ‘‘মযা চিন্তিতচিন্তিতং সব্বমকাসি, তেন তং পুচ্ছামী’’তি. ‘‘পরচিত্তজাননকভিক্খূ বহূ, তাতা’’তি? ‘‘নাহং অঞ্ঞে পুচ্ছামি, তুৰং পুচ্ছামি, উপাসিকে’’তি. এৰং সন্তেপি উপাসিকা ‘‘পরচিত্তং জানামী’’তি অৰত্ৰা ‘‘পরচিত্তং জানন্তা নাম এৰং করোন্তি পুত্তা’’তি আহ. সো ‘‘ভারিযং ৰতিদং কম্মং, পুথুজ্জনা নাম সোভনম্পি অসোভনম্পি চিন্তেন্তি, সচাহং কিঞ্চি অযুত্তং চিন্তযিস্সামি, সহ ভণ্ডকেন চোরং চূল়ায গণ্হন্তী ৰিয মং ৰিপ্পকারং পাপেয্য, মযা ইতো পলাযিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘উপাসিকে, অহং গমিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কহং, অয্যা’’তি? ‘‘সত্থু সন্তিকং, উপাসিকে’’তি. ‘‘ৰসথ তাৰ, ভন্তে, ইধা’’তি. ‘‘ন ৰসিস্সামি, উপাসিকে, গমিস্সামেৰা’’তি নিক্খমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং ভিক্খু ন ত্ৰং তত্থ ৰসসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, ন সক্কা তত্থ ৰসিতু’’ন্তি. ‘‘কিং কারণা ভিক্খূ’’তি? ‘‘ভন্তে, সা উপাসিকা চিন্তিতচিন্তিতং সব্বং জানাতি, পুথুজ্জনা চ নাম সোভনম্পি অসোভনম্পি চিন্তেন্তি, সচাহং কিঞ্চি অযুত্তং চিন্তেস্সামি, সহ ভণ্ডকেন চোরং চূল়ায গণ্হন্তী ৰিয মং ৰিপ্পকারং পাপেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ¶ আগতোম্হীতি. ‘‘ভিক্খু, তত্থেৰ তযা ৰসিতুং ৰট্টতী’’তি ¶ , ‘‘ন সক্কোমি, ভন্তে, নাহং তত্থ ৰসিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি ত্ৰং, ভিক্খু, একমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তৰ চিত্তমেৰ রক্খ, চিত্তং নামেতং দুরক্খং, ত্ৰং অত্তনো চিত্তমেৰ নিগ্গণ্হ, মা অঞ্ঞং কিঞ্চি চিন্তযি, চিত্তং নামেতং দুন্নিগ্গহ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দুন্নিগ্গহস্স লহুনো, যত্থকামনিপাতিনো;
চিত্তস্স দমথো সাধু, চিত্তং দন্তং সুখাৰহ’’ন্তি.
তত্থ চিত্তং নামেতং দুক্খেন নিগ্গয্হতীতি দুন্নিগ্গহং. লহুং উপ্পজ্জতি চ নিরুজ্ঝতি চাতি লহু. তস্স দুন্নিগ্গহস্স লহুনো. যত্থকামনিপাতিনোতি যত্থ কত্থচিদেৰ নিপতনসীলস্স. এতঞ্হি লভিতব্বট্ঠানং ৰা অলভিতব্বট্ঠানং ৰা যুত্তট্ঠানং ৰা অযুত্তট্ঠানং ৰা ন জানাতি, নেৰ জাতিং ¶ ওলোকেতি, ন গোত্তং, ন ৰযং. যত্থ যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ তত্থেৰ নিপততীতি ‘‘যত্থকামনিপাতী’’তি ৰুচ্চতি. তস্স এৰরূপস্স চিত্তস্স দমথো সাধু চতূহি অরিযমগ্গেহি দন্তভাৰো যথা নিব্বিসেৰনং হোতি, তথা কতভাৰো সাধু. কিং কারণা? ইদঞ্হি চিত্তং দন্তং সুখাৰহং নিব্বিসেৰনং কতং মগ্গফলসুখং পরমত্থনিব্বানসুখঞ্চ আৰহতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সম্পত্তপরিসায বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং, মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
সত্থা তস্স ¶ ভিক্খুনো ইমং ওৰাদং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ভিক্খু, অঞ্ঞং কিঞ্চি অচিন্তযিত্ৰা তত্থেৰ ৰসাহী’’তি পহিণি. সো ভিক্খু সত্থু সন্তিকা ওৰাদং লভিত্ৰা তত্থ অগমাসি. কিঞ্চি বহিদ্ধা চিন্তনং নাম ন চিন্তেসি. মহাউপাসিকাপি দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তী থেরং দিস্ৰা, ‘‘ইদানি ওৰাদদাযকং আচরিযং লভিত্ৰা পুনাগতো মম পুত্তো’’তি অত্তনো ঞাণেনেৰ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা তস্স সপ্পাযাহারং পটিযাদেত্ৰা অদাসি. সো সপ্পাযভোজনং সেৰিত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পত্ৰা মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো ‘‘অহো মহাউপাসিকা ময্হং পতিট্ঠা জাতা, অহং ইমং নিস্সায ভৰনিস্সরণং পত্তোম্হী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং তাৰ মে অত্তভাৰে পতিট্ঠা জাতা, সংসারে পন মে সংসরন্তস্স অঞ্ঞেসুপি অত্তভাৰেসু অযং পতিট্ঠা ভূতপুব্বা, নো’’তি উপধারেন্তো একূনঅত্তভাৰসতং অনুস্সরি. সাপি একূনঅত্তভাৰসতে তস্স পাদপরিচারিকা অঞ্ঞেসু পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা তং জীৰিতা ৰোরোপেসি. থেরো ¶ তস্সা এত্তকং অগুণং দিস্ৰা, ‘‘অহো মযং মহাউপাসিকা ভারিযং কম্মং অকাসী’’তি চিন্তেসি.
মহাউপাসিকাপি গেহে নিসিন্নাৰ ‘‘কিং নু খো ময্হং পুত্তস্স পব্বজিতকিচ্চং মত্তকং পত্তং, নো’’তি উপধারযমানা তস্স অরহত্তপত্তিং ঞত্ৰা উত্তরি উপধারিযমানা, ‘‘মম পুত্তো অরহত্তং পত্ৰা অহো ৰত মে অযং উপাসিকা মহতী পতিট্ঠা জাতা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অতীতেপি নু খো মে অযং পতিট্ঠা ভূতপুব্বা, নো’’তি উপধারেন্তো একূনঅত্তভাৰসতং অনুস্সরি, ‘‘অহং খো পন একূনঅত্তভাৰসতে অঞ্ঞেহি সদ্ধিং একতো ¶ হুত্ৰা এতং জীৰিতা ৰোরোপেসিং, অযং মে এত্তকং অগুণং ¶ দিস্ৰা ‘অহো ভারিযং কম্মং কতং উপাসিকাযা’’তি চিন্তেসি. ‘‘অত্থি নু খো এৰং সংসারে সংসরন্তিযা মম পুত্তস্স উপকারো কতপুব্বো’’তি উপধারযমানা ততো উত্তরিং সতমং অত্তভাৰং অনুস্সরিত্ৰা সতমে অত্তভাৰে মযা এতস্স পাদপরিচারিকায হুত্ৰা এতস্মিং জীৰিতা ৰোরোপনট্ঠানে জীৰিতদানং দিন্নং, অহো মযা মম পুত্তস্স মহাউপকারো কতপুব্বো’’তি গেহে নিসিন্নাৰ উত্তরিং ৰিসেসেত্ৰা ‘‘উপধারেথা’’তি আহ. সো দিব্বায সোতধাতুযা সদ্দং সুত্ৰা ৰিসেসেত্ৰা সতমং অত্তভাৰং অনুস্সরিত্ৰা তত্থ তায অত্তনো জীৰিতস্স দিন্নভাৰং দিস্ৰা, ‘‘অহো মম ইমায মহাউপাসিকায উপকারো কতপুব্বো’’তি অত্তমনো হুত্ৰা তস্সা তত্থেৰ চতূসু মগ্গফলেসু পঞ্হং কথেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযীতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. অঞ্ঞতরউক্কণ্ঠিতভিক্খুৰত্থু
সুদুদ্দসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সত্থরি কির সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে একো সেট্ঠিপুত্তো অত্তনো কুলূপগত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং দুক্খা মুচ্চিতুকামো, একং মে দুক্খতো মুচ্চনকারণং কথেথা’’তি ¶ আহ. ‘‘সাধাৰুসো, সচেসি দুক্খা মুচ্চিতুকামো, সলাকভত্তং দেহি, পক্খিকভত্তং দেহি, ৰস্সাৰাসিকং দেহি, চীৰরাদযো পচ্চযে দেহি, অত্তনো সাপতেয্যং তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা একেন কম্মন্তং পযোজেহি, একেন পুত্তদারং পোসেহি, একং বুদ্ধসাসনে দেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ¶ ৰুত্তপটিপাটিযা সব্বং কত্ৰা পুন থেরং পুচ্ছি – ‘‘ততো উত্তরিং অঞ্ঞং কিং করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘আৰুসো, তীণি সরণানি গণ্হ, পঞ্চ সীলানি গণ্হাহী’’তি. তানিপি পটিগ্গহেত্ৰা ততো উত্তরিং পুচ্ছি. ‘‘তেন হি দস সীলানি গণ্হাহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি গণ্হি. সো এৰং অনুপুব্বেন পুঞ্ঞকম্মস্স কতত্তা অনুপুব্বসেট্ঠিপুত্তো নাম জাতো. ততো ‘‘উত্তরিম্পি কত্তব্বং অত্থি, ভন্তে’’তি পুন পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘তেন হি পব্বজাহী’’তি ৰুত্তো নিক্খমিত্ৰা ¶ পব্বজি. তস্সেকো আভিধম্মিকভিক্খু আচরিযো অহোসি. একো ৰিনযধরো উপজ্ঝাযো. তস্স লদ্ধূপসম্পদস্স আচরিযো অত্তনো সন্তিকং আগতকালে অভিধম্মে পঞ্হং কথেসি – ‘‘বুদ্ধসাসনে নাম ইদং কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতী’’তি. উপজ্ঝাযোপিস্স অত্তনো সন্তিকং আগতকালে ৰিনযে পঞ্হং কথেসি – ‘‘বুদ্ধসাসনে নাম ইদং কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতি, ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং ইদং কম্মং, অহং দুক্খা মুচ্চিতুকামো পব্বজিতো, ইধ চ মম হত্থপসারণট্ঠানম্পি ন পঞ্ঞাযতি, গেহে ¶ ঠত্ৰাৰ দুক্খা মুচ্চিতুং সক্কা, মযা গিহিনা ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি. সো ততো পট্ঠায উক্কণ্ঠিতো অনভিরতো দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং ন করোতি, উদ্দেসং ন গণ্হাতি, কিসো লূখো ধমনিসন্থতগত্তো আলস্সিযাভিভূতো কচ্ছুপরিকিণ্ণো অহোসি.
অথ নং দহরসামণেরা, ‘‘আৰুসো, কিং ত্ৰং ঠিতট্ঠানে ঠিতোৰ নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নোৰ অহোসি, পণ্ডুরোগাভিভূতো কিসো লূখো ধমনিসন্থতগত্তো আলস্সিযাভিভূতো কচ্ছুপরিকিণ্ণো, কিং তে কত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. ‘‘উক্কণ্ঠিতোম্হি, আৰুসো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? সো তং পৰত্তিং আরোচেসি. তে তস্স আচরিযুপজ্ঝাযানং আচিক্খিংসু. আচরিযুপজ্ঝাযা তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে উক্কণ্ঠিতো’’তি. ‘‘এৰং কির ভিক্খূ’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, দুক্খা মুচ্চিতুকামোৰ পব্বজিতো, তস্স মে আচরিযো অভিধম্মকথং কথেসি, উপজ্ঝাযো ৰিনযকথং কথেসি, স্ৰাহং ‘ইধ মে হত্থপসারণট্ঠানম্পি নত্থি, গিহিনা হুত্ৰা সক্কা দুক্খা মুচ্চিতুং, গিহি ভৰিস্সামী’তি সন্নিট্ঠানমকাসিং, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং, ভিক্খু, একমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসি, অৰসেসানং রক্খনকিচ্চং নত্থী’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তৰ চিত্তমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ‘‘সক্খিস্সামি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি অত্তনো চিত্তমেৰ রক্খাহি, সক্কা দুক্খা মুচ্চিতু’’ন্তি ইমং ওৰাদং দত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুদুদ্দসং ¶ সুনিপুণং, যত্থকামনিপাতিনং;
চিত্তং রক্খেথ মেধাৰী, চিত্তং গুত্তং সুখাৰহ’’ন্তি.
তত্থ ¶ সুদুদ্দসন্তি ¶ সুট্ঠু দুদ্দসং. সুনিপুণন্তি সুট্ঠু নিপুণং পরমসণ্হং. যত্থকামনিপাতিনন্তি জাতিআদীনি অনোলোকেত্ৰা লভিতব্বালভিতব্বযুত্তাযুত্তট্ঠানেসু যত্থ কত্থচি নিপতনসীলং. চিত্তং রক্খেথ মেধাৰীতি অন্ধবালো দুম্মেধো অত্তনো চিত্তং রক্খিতুং সমত্থো নাম নত্থি, চিত্তৰসিকো হুত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণাতি. মেধাৰী পন পণ্ডিতোৰ চিত্তং রক্খিতুং সক্কোতি, তস্মা ত্ৰম্পি চিত্তমেৰ গোপেহি. ইদঞ্হি চিত্তং গুত্তং সুখাৰহং মগ্গফলনিব্বানসুখানি আৰহতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরউক্কণ্ঠিতভিক্খুৰত্থু ততিযং.
৪. সঙ্ঘরক্খিতভাগিনেয্যত্থেরৰত্থু
দূরঙ্গমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো সঙ্ঘরক্খিতং নাম ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো লদ্ধূপসম্পদো সঙ্ঘরক্খিতত্থেরো নাম হুত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. তস্স ¶ কনিট্ঠভগিনী পুত্তং লভিত্ৰা থেরস্স নামং অকাসি. সো ভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতো নাম হুত্ৰা ৰযপ্পত্তো থেরস্সেৰ সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অঞ্ঞতরস্মিং গামকারামে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা, ‘‘একং সত্তহত্থং, একং অট্ঠহত্থ’’ন্তি দ্ৰে ৰস্সাৰাসিকসাটকে লভিত্ৰা অট্ঠহত্থং ‘‘উপজ্ঝাযস্স মে ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘সত্তহত্থং ময্হং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সো ‘‘উপজ্ঝাযং পস্সিস্সামী’’তি আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরন্তো আগন্ত্ৰা থেরে ৰিহারং অনাগতেযেৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা থেরস্স দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা পাদোদকং উপট্ঠপেত্ৰা আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা আগমনমগ্গং ওলোকেন্তো নিসীদি. অথস্সাগমনভাৰং দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পত্তচীৰরং ¶ পটিগ্গহেত্ৰা, ‘‘নিসীদথ, ভন্তে’’তি থেরং নিসীদাপেত্ৰা তালৰণ্টং আদায ¶ বীজিত্ৰা পানীযং দত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তং সাটকং আনেত্ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পরিভুঞ্জথা’’তি ৰত্ৰা বীজযমানো অট্ঠাসি.
অথ নং থেরো আহ – ‘‘সঙ্ঘরক্খিত, ময্হং চীৰরং পরিপুণ্ণং, ত্ৰমেৰ পরিভুঞ্জা’’তি. ‘‘ভন্তে, মযা লদ্ধকালতো পট্ঠায অযং তুম্হাকমেৰ সল্লক্খিতো, পরিভোগং করোথা’’তি. ‘‘হোতু, সঙ্ঘরক্খিত, পরিপুণ্ণং মে চীৰরং, ত্ৰমেৰ পরিভুঞ্জা’’তি. ‘‘ভন্তে, মা এৰং করোথ, তুম্হেহি পরিভুত্তে ময্হং মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি. অথ নং তস্স পুনপ্পুনং কথেন্তস্সপি ¶ থেরো ন ইচ্ছিযেৰ.
এৰং সো বীজযমানো ঠিতোৰ চিন্তেসি – ‘‘অহং থেরস্স গিহিকালে ভাগিনেয্যো, পব্বজিতকালে সদ্ধিৰিহারিকো, এৰম্পি মযা সদ্ধিং উপজ্ঝাযো পরিভোগং ন কত্তুকামো. ইমস্মিং মযা সদ্ধিং পরিভোগং অকরোন্তে কিং মে সমণভাৰেন, গিহি ভৰিস্সামী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘দুস্সণ্ঠাপিতো ঘরাৰাসো, কিং নু খো কত্ৰা গিহিভূতো জীৰিস্সামী’’তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘অট্ঠহত্থসাটকং ৰিক্কিণিত্ৰা একং এল়িকং গণ্হিস্সামি, এল়িকা নাম খিপ্পং ৰিজাযতি, স্ৰাহং ৰিজাতং ৰিজাতং ৰিক্কিণিত্ৰা মূলং করিস্সামি, মূলে বহূ কত্ৰা একং পজাপতিং আনেস্সামি, সা একং পুত্তং ৰিজাযিস্সতি. অথস্স মম মাতুলস্স নামং কত্ৰা চূল়যানকে নিসীদাপেত্ৰা মম পুত্তঞ্চ ভরিযঞ্চ আদায মাতুলং ৰন্দিতুং আগমিস্সামি, আগচ্ছন্তে অন্তরামগ্গে মম ভরিযং এৰং ৰক্খামি – ‘আনেহি তাৰ মে পুত্তং ৰহিস্সামিন’ন্তি. সা ‘কিং তে পুত্তেন, এহি, ইমং যানকং পাজেহী’তি ৰত্ৰা পুত্তং গহেত্ৰা, ‘অহং নেস্সামি ন’ন্তি নেত্ৰা সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী চক্কপথে ছড্ডেস্সতি. অথস্স সরীরং অভিরুহিত্ৰা চক্কং গমিস্সতি, অথ নং ‘ত্ৰং মম পুত্তং নেৰ ময্হং অদাসি, নং সন্ধারেতুং নাসক্খি নাসিতোস্মি তযা’তি ৰত্ৰা পতোদযট্ঠিযা পিট্ঠিযং পহরিস্সামী’’তি.
সো এৰং চিন্তেন্তোৰ ঠত্ৰা ¶ বীজযমানো থেরস্স সীসে তালৰণ্টেন পহরি. থেরো ‘‘কিং নু খো অহং সঙ্ঘরক্খিতেন সীসে পহতো’’তি ¶ উপধারেন্তো তেন চিন্তিতচিন্তিতং সব্বং ঞত্ৰা, ‘‘সঙ্ঘরক্খিত, মাতুগামস্স পহারং দাতুং নাসক্খি, কো এত্থ মহল্লকত্থেরস্স দোসো’’তি আহ. সো ‘‘অহো নট্ঠোম্হি, ঞাতং কির মে উপজ্ঝাযেন চিন্তিতচিন্তিতং, কিং মে সমণভাৰেনা’’তি তালৰণ্টং ছড্ডেত্ৰা পলাযিতুং আরদ্ধো.
অথ নং দহরা চ সামণেরা চ অনুবন্ধিত্ৰা আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু. সত্থা তে ¶ ভিক্খূ দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভিক্খৰে, আগতত্থ, একো ৰো ভিক্খু লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, ইমং দহরং উক্কণ্ঠিত্ৰা পলাযন্তং গহেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আগতম্হা’’তি. ‘‘এৰং কির ভিক্খূ’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিমত্থং তে ভিক্খু এৰং ভারিযং কম্মং কতং, ননু ত্ৰং আরদ্ধৰীরিযস্স একস্স বুদ্ধস্স পুত্তো, মাদিসস্স নাম বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা অত্তানং দমেত্ৰা সোতাপন্নোতি ৰা সকদাগামীতি ৰা অনাগামীতি ৰা অরহাতি ৰা ৰদাপেতুং নাসক্খি, কিমত্থং এৰং ভারিযং কম্মমকাসী’’তি? ‘‘উক্কণ্ঠিতোস্মি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা উক্কণ্ঠিতোসী’’তি? সো এৰং ৰস্সাৰাসিকসাটকানং লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায যাৰ থেরস্স তালৰণ্টেন পহারা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা, ‘‘ইমিনা কারণেন পলাতোস্মি, ভন্তে’’তি ¶ আহ. অথ নং সত্থা ‘‘এহি ভিক্খু, মা চিন্তযি চিত্তং নামেতং দূরে হোন্তম্পি আরম্মণং সম্পটিচ্ছনকজাতিকং, রাগদোসমোহবন্ধনা মুচ্চনত্থায ৰাযমিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দূরঙ্গমং একচরং, অসরীরং গুহাসযং;
যে চিত্তং সংযমেস্সন্তি, মোক্খন্তি মারবন্ধনা’’তি.
তত্থ দূরঙ্গমন্তি চিত্তস্স হি মক্কটসুত্তমত্তকম্পি পুরত্থিমাদিদিসাভাগেন গমনাগমনং নাম নত্থি, দূরে সন্তম্পি পন আরম্মণং সম্পটিচ্ছতীতি দূরঙ্গমং নাম জাতং. সত্তট্ঠচিত্তানি পন একতো কণ্ণিকবদ্ধানি একক্খণে উপ্পজ্জিতুং সমত্থানি নাম নত্থি. উপ্পত্তিকালে একেকমেৰ চিত্তং উপ্পজ্জতি, তস্মিং নিরুদ্ধে পুন একেকমেৰ উপ্পজ্জতীতি একচরং নাম জাতং. চিত্তস্স সরীরসণ্ঠানং ৰা নীলাদিপ্পকারো ৰণ্ণভেদো ৰা নত্থীতি অসরীরং নাম জাতং. গুহা নাম চতুমহাভূতগুহা, ইদঞ্চ হদযরূপং নিস্সায পৰত্ততীতি গুহাসযং ¶ নাম জাতং. যে চিত্তন্তি যে কেচি পুরিসা ৰা ইত্থিযো ৰা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা অনুপ্পজ্জনককিলেসস্স উপ্পজ্জিতুং অদেন্তা সতিসম্মোসেন উপ্পন্নকিলেসং পজহন্তা চিত্তং সংযমেস্সন্তি সংযতং অৰিক্খিত্তং করিস্সন্তি. মোক্খন্তি মারবন্ধনাতি ¶ সব্বেতে কিলেসবন্ধনাভাৰেন মারবন্ধনসঙ্খাতা তেভূমকৰট্টা মুচ্চিস্সন্তীতি.
দেসনাপরিযোসানে ভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতত্থেরো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতা, মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সঙ্ঘরক্খিতভাগিনেয্যত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. চিত্তহত্থত্থেরৰত্থু
অনৰট্ঠিতচিত্তস্সাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো চিত্তহত্থত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো নট্ঠগোণং পরিযেসন্তো অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মজ্ঝন্হিকে কালে গোণং দিস্ৰা গোযূথে ৰিস্সজ্জেত্ৰা, ‘‘অৰস্সং অয্যানং সন্তিকে আহারমত্তং লভিস্সামী’’তি খুপ্পিপাসাপীল়িতো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তস্মিং খো পন সমযে ভিক্খূনং অৰক্কারপাতিযং ভুত্তাৰসেসকং ভত্তং হোতি, তে তং ছাতকপীল়িতং দিস্ৰা, ‘‘ইতো ভত্তং গহেত্ৰা ভুঞ্জাহী’’তি ৰদিংসু. বুদ্ধকালে চ পন অনেকসূপব্যঞ্জনং ভত্তং উপ্পজ্জতি, সো ততো যাপনমত্তং ¶ গহেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কিং, ভন্তে, অজ্জ, অয্যা, নিমন্তনট্ঠানং অগমংসূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি, উপাসক, ভিক্খূ ইমিনাৰ নীহারেন নিবদ্ধং লভন্তী’’তি. সো ‘‘মযং উট্ঠায সমুট্ঠায রত্তিন্দিৰং নিবদ্ধং কম্মং করোন্তাপি এৰং মধুরব্যঞ্জনং ভত্তং ন লভাম, ইমে কির নিবদ্ধং ভুঞ্জন্তি, কিং মে গিহিভাৰেন, ভিক্খু ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘সাধু উপাসকা’’তি পব্বাজেসুং.
সো ¶ লদ্ধূপসম্পদো সব্বপ্পকারং ৰত্তপটিৰত্তং অকাসি. সো বুদ্ধানং উপ্পন্নেন লাভসক্কারেন কতিপাহচ্চযেন থূলসরীরো অহোসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘কিং মে ভিক্খায চরিত্ৰা জীৰিতেন, গিহী ভৰিস্সামী’’তি. সো ৰিব্ভমিত্ৰা গেহং পাৰিসি. তস্স গেহে কম্মং করোন্তস্স কতিপাহেনেৰ সরীরং মিলাযি. ততো ‘‘কিং মে ইমিনা দুক্খেন, সমণো ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন গন্ত্ৰা পব্বজি. সো কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা পুন উক্কণ্ঠিত্ৰা ৰিব্ভমি, পব্বজিতকালে পন ভিক্খূনং উপকারকো হোতি. সো কতিপাহেনেৰ পুনপি উক্কণ্ঠিত্ৰা, ‘‘কিং মে গিহিভাৰেন, পব্বজিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভিক্খূ উপকারৰসেন পুন পব্বাজযিংসু. এৰং সো ইমিনা নিযামেনেৰ ছক্খত্তুং পব্বজিত্ৰা উপ্পব্বজিতো. তস্স ভিক্খূ ‘‘এস চিত্তৰসিকো হুত্ৰা ৰিচরতী’’তি চিত্তহত্থত্থেরোতি নামং করিংসু.
তস্সেৰং অপরাপরং ৰিচরন্তস্সেৰ ভরিযা গব্ভিনী অহোসি. সো সত্তমে ৰারে অরঞ্ঞতো কসিভণ্ডমাদায ¶ গেহং গন্ত্ৰা ভণ্ডকং ঠপেত্ৰা ‘‘অত্তনো কাসাৰং গণ্হিস্সামী’’তি গব্ভং পাৰিসি ¶ . তস্মিং খণে তস্স ভরিযা নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযতি. তস্সা নিৰত্থসাটকো অপগতো হোতি, মুখতো চ লালা পগ্ঘরতি, নাসা ঘুরঘুরাযতি, মুখং ৰিৰট্টং, দন্তং ঘংসতি, সা তস্স উদ্ধুমাতকসরীরং ৰিয উপট্ঠাসি. সো ‘‘অনিচ্চং দুক্খং ইদ’’ন্তি সঞ্ঞং লভিত্ৰা, ‘‘অহং এত্তকং কালং পব্বজিত্ৰা ইমং নিস্সায ভিক্খুভাৰে সণ্ঠাতুং নাসক্খি’’ন্তি কাসাযকোটিযং গহেত্ৰা উদরে বন্ধিত্ৰা গেহা নিক্খমি.
অথস্স অনন্তরগেহে ঠিতা সস্সু তং তথা গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘অযং পটিউক্কণ্ঠিতো ভৰিস্সতি, ইদানেৰ অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা কাসাৰং উদরে বন্ধিত্ৰাৰ গেহা নিক্খন্তো ৰিহারাভিমুখো গচ্ছতি, কিং নু খো’’তি গেহং পৰিসিত্ৰা নিদ্দাযমানং ধীতরং পস্সিত্ৰা ‘‘ইমং দিস্ৰা সো ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গতো’’তি ঞত্ৰা ধীতরং পহরিত্ৰা ‘‘উট্ঠেহি কাল়কণ্ণি, সামিকো তে তং নিদ্দাযমানং দিস্ৰা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গতো, নত্থি সো ইতো পট্ঠায তুয্হ’’ন্তি আহ. ‘‘অপেহি অপেহি, অম্ম, কুতো তস্স গমনং অত্থি, কতিপাহেনেৰ পুনাগমিস্সতী’’তি আহ. সোপি ‘‘অনিচ্চং দুক্খ’’ন্তি ৰত্ৰা ¶ গচ্ছন্তো গচ্ছন্তোৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণি. সো ¶ গন্ত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. ‘‘ন সক্খিস্সাম মংযং তং পব্বাজেতুং, কুতো তুয্হং সমণভাৰো, সত্থকনিসানপাসাণসদিসং তৰ সীস’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, ইদানি মং অনুকম্পায একৰারং পব্বাজেথা’’তি. তে তং উপকারৰসেন পব্বাজযিংসু. সো কতিপাহেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
তেপি নং আহংসু – ‘‘আৰুসো চিত্তহত্থ, তৰ গমনসমযং ত্ৰমেৰ জানেয্যাসি, ইমস্মিং ৰারে তে চিরাযিত’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, সংসগ্গস্স অত্থিভাৰকালে গতম্হা, সো নো সংসগ্গো ছিন্নো, ইদানি অগমনধম্মা জাতম্হা’’তি. ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু অম্হেহি এৰং ৰুত্তো এৰং নাম কথেসি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, অভূতং ৰদতী’’তি আহংসু. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অত্তনো অনৰট্ঠিতচিত্তকালে সদ্ধম্মং অজাননকালে গমনাগমনং অকাসি, ইদানিস্স পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ পহীন’’ন্তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা আহ –
‘‘অনৰট্ঠিতচিত্তস্স, সদ্ধম্মং অৰিজানতো;
পরিপ্লৰপসাদস্স, পঞ্ঞা ন পরিপূরতি.
‘‘অনৰস্সুতচিত্তস্স, অনন্ৰাহতচেতসো;
পুঞ্ঞপাপপহীনস্স, নত্থি জাগরতো ভয’’ন্তি.
তত্থ ¶ অনৰট্ঠিতচিত্তস্সাতি চিত্তং নামেতং কস্সচি নিবদ্ধং ৰা থাৰরং ৰা নত্থি. যো পন পুগ্গলো অস্সপিট্ঠে ¶ ঠপিতকুম্ভণ্ডং ৰিয চ থুসরাসিম্হি কোট্টিতখাণুকো ৰিয চ খল্লাটসীসে ঠপিতকদম্বপুপ্ফং ৰিয চ ন কত্থচি সণ্ঠাতি, কদাচি বুদ্ধসাৰকো হোতি, কদাচি আজীৰকো, কদাচি নিগণ্ঠো, কদাচি তাপসো. এৰরূপো পুগ্গলো অনৰট্ঠিতচিত্তো নাম. তস্স অনৰট্ঠিতচিত্তস্স. সদ্ধম্মং অৰিজানতোতি সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মভেদং ইমং সদ্ধম্মং অৰিজানন্তস্স পরিত্তসদ্ধতায ৰা উপ্লৰসদ্ধতায ৰা পরিপ্লৰপসাদস্স কামাৰচররূপাৰচরাদিভেদা পঞ্ঞা ন পরিপূরতি. কামাৰচরাযপি অপরিপূরযমানায কুতোৰ রূপাৰচরারূপাৰচরলোকুত্তরপঞ্ঞা পরিপূরিস্সতীতি দীপেতি. অনৰস্সুতচিত্তস্সাতি রাগেন অতিন্তচিত্তস্স. অনন্ৰাহতচেতসোতি ‘‘আহতচিত্তো খিলজাতো’’তি ¶ (দী. নি. ৩.৩১৯; ৰিভ. ৯৪১; ম. নি. ১.১৮৫) আগতট্ঠানে দোসেন চিত্তস্স পহতভাৰো ৰুত্তো, ইধ পন দোসেন অপ্পটিহতচিত্তস্সাতি অত্থো. পুঞ্ঞপাপপহীনস্সাতি চতুত্থমগ্গেন পহীনপুঞ্ঞস্স চেৰ পহীনপাপস্স চ খীণাসৰস্স. নত্থি জাগরতো ভযন্তি খীণাসৰস্স জাগরন্তস্সেৰ অভযভাৰো কথিতো ৰিয. সো পন সদ্ধাদীহি পঞ্চহি জাগরধম্মেহি সমন্নাগতত্তা জাগরো ¶ নাম. তস্মা তস্স জাগরন্তস্সাপি অজাগরন্তস্সাপি কিলেসভযং নত্থি কিলেসানং অপচ্ছাৰত্তনতো. ন হি তং কিলেসা অনুবন্ধন্তি তেন তেন মগ্গেন পহীনানং কিলেসানং পুন অনুপগমনতো. তেনেৰাহ – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি, সকদাগামিঅনাগামিঅরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতী’’তি (চূল়নি. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২৭).
দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা সফলা অহোসি.
অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘ভারিযা ৰতিমে, আৰুসো, কিলেসা নাম, এৰরূপস্স অরহত্তস্স উপনিস্সাযসম্পন্নো কুলপুত্তো কিলেসেহি আলোল়িতো সত্তৰারে গিহী হুত্ৰা সত্তৰারে পব্বজিতো’’তি. সত্থা তেসং তং কথাপৰত্তিং সুত্ৰা তঙ্খণানুরূপেন গমনেন ধম্মসভং গন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে এৰমেৰ, ভিক্খৰে, কিলেসা নাম ভারিযা, সচে এতে রূপিনো হুত্ৰা কত্থচি পক্খিপিতুং সক্কা ভৰেয্যুং, চক্কৰাল়ং অতিসম্বাধং, ব্রহ্মলোকো অতিনীচকোতি ওকাসো নেসং ন ভৰেয্য, মাদিসম্পি নামেতে পঞ্ঞাসম্পন্নং পুরিসাজানেয্যং আলোল়েন্তি, অৰসেসেসু কা কথা? ‘‘অহঞ্হি অড্ঢনাল়িমত্তং ৰরকচোরকং ¶ কুণ্ঠকুদালঞ্চ নিস্সায ¶ ছ ৰারে পব্বজিত্ৰা উপ্পব্বজিতপুব্বো’’তি. ‘‘কদা, ভন্তে, কদা সুগতা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি সুণাথা’’তি অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে কুদালপণ্ডিতো নাম বাহিরকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সারত্তসমযে ভূমিযা তিন্তায ‘‘গেহে মে অড্ঢনাল়িমত্তো ৰরকচোরকো চ কুণ্ঠকুদালকো ¶ চ অত্থি, ৰরকচোরকবীজং মা নস্সী’’তি উপ্পব্বজিত্ৰা একং ঠানং কুদালেন কসিত্ৰা তং বীজং ৰপিত্ৰা ৰতিং কত্ৰা পক্ককালে উদ্ধরিত্ৰা নাল়িমত্তবীজং ঠপেত্ৰা সেসং খাদি. সো ‘‘কিং মে দানি গেহেন, পুন অট্ঠ মাসে পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. ইমিনাৰ নীহারেন নাল়িমত্তং ৰরকচোরকঞ্চ কুণ্ঠকুদালঞ্চ নিস্সায সত্তৰারে গিহী হুত্ৰা সত্তৰারে পব্বজিত্ৰা সত্তমে পন ৰারে চিন্তেসি – ‘‘অহং ছ ৰারে ইমং কুণ্ঠকুদালং নিস্সায গিহী হুত্ৰা পব্বজিতো, কত্থচিদেৰ নং ছড্ডেস্সামী’’তি. সো গঙ্গায তীরং গন্ত্ৰা, ‘‘পতিতট্ঠানং পস্সন্তো ওতরিত্ৰা গণ্হেয্যং, যথাস্স পতিতট্ঠানং ন পস্সামি, তথা নং ছড্ডেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নাল়িমত্তং বীজং পিলোতিকায বন্ধিত্ৰা পিলোতিকং কুদালফলকে বন্ধিত্ৰা কুদালং অগ্গদণ্ডকে গহেত্ৰা গঙ্গায তীরে ঠিতো অক্খীনি নিমীলেত্ৰা উপরিসীসে তিক্খত্তুং আৰিজ্ঝিত্ৰা গঙ্গাযং খিপিত্ৰা ¶ নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো পতিতট্ঠানং অদিস্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তিক্খত্তুং সদ্দমকাসি.
তস্মিং খণে বারাণসিরাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগন্ত্ৰা নদীতীরে খন্ধাৰারং নিৰাসেত্ৰা ন্হানত্থায নদিং ওতিণ্ণো তং সদ্দং অস্সোসি. রাজূনঞ্চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি, সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অহং ইদানি অমিত্তমদ্দনং কত্ৰা ‘জিতং মে’তি আগতো, ত্ৰং পন ‘জিতং মে, জিতং মে’তি ৰিরৰসি, কিং নামেত’’ন্তি পুচ্ছি. কুদালপণ্ডিতো ‘‘ত্ৰং বাহিরকচোরে জিনি, তযা জিতং পুন অৰজিতমেৰ হোতি, মযা পন অজ্ঝত্তিকো লোভচোরো জিতো, সো পুন মং ন জিনিস্সতি, তস্সেৰ জযো সাধূ’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তং জিতং সাধু জিতং, যং জিতং অৰজীযতি;
তং খো জিতং সাধু জিতং, যং জিতং নাৰজীযতী’’তি. (জা. ১.১.৭০);
তং খণংযেৰ চ গঙ্গং ওলোকেন্তো আপোকসিণং নিব্বত্তেত্ৰা অধিগতৰিসেসো আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদি. রাজা মহাপুরিসস্স ধম্মকথং সুত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সদ্ধিং বলকাযেন ¶ পব্বজি. যোজনমত্তা পরিসা অহোসি. অপরোপি সামন্তরাজা তস্স পব্বজিতভাৰং সুত্ৰা, ‘‘তস্স রজ্জং গণ্হিস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা তথা সমিদ্ধং নগরং ¶ সুঞ্ঞং দিস্ৰা, ‘‘এৰরূপং নগরং ছড্ডেত্ৰা পব্বজিতো রাজা ওরকে ঠানে ন পব্বজিস্সতি, মযাপি পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা মহাপুরিসং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সপরিৰারো পব্বজি. এতেনেৰ নীহারেন সত্ত রাজানো পব্বজিংসু. সত্তযোজনিকো অস্সমো অহোসি. সত্ত রাজানো ভোগে ¶ ছড্ডেত্ৰা এত্তকং জনং গহেত্ৰা পব্বজিংসু. মহাপুরিসো ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসিত্ৰা ব্রহ্মলোকূপগো অহোসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘অহং, ভিক্খৰে, তদা কুদালপণ্ডিতো অহোসিং, কিলেসা নামেতে এৰং ভারিযা’’তি আহ.
চিত্তহত্থত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
কুম্ভূপমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আরদ্ধৰিপস্সকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘সমণধম্মং করিস্সামা’’তি যোজনসতমগ্গং গন্ত্ৰা একং মহাৰাসগামং অগমংসু. অথ তে মনুস্সা দিস্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা পণীতেহি যাগুভত্তাদীহি পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘কহং, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘যথাফাসুকট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, ইমং তেমাসং ইধেৰ ৰসথ, মযম্পি তুম্হাকং সন্তিকে সরণেসু পতিট্ঠায পঞ্চ সীলানি রক্খিস্সামা’’তি যাচিত্ৰা তেসং অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা, ‘‘অৰিদূরে ঠানে মহন্তো ৰনসণ্ডো অত্থি, এত্থ ৰসথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসুং. ভিক্খূ তং ৰনসণ্ডং পৰিসিংসু. তস্মিং ৰনসণ্ডে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘সীলৰন্তো, অয্যা, ইমং ৰনসণ্ডং ¶ অনুপ্পত্তা, অযুত্তং খো পন অস্মাকং অয্যেসু ইধ ৰসন্তেসু পুত্তদারে গহেত্ৰা রুক্খে অভিরুয্হ ৰসিতু’’ন্তি রুক্খতো ওতরিত্ৰা ভূমিযং নিসীদিত্ৰা চিন্তযিংসু, ‘‘অয্যা, ইমস্মিং ঠানে অজ্জেকরত্তিং ৰসিত্ৰা অদ্ধা স্ৰে গমিস্সন্তী’’তি. ভিক্খূপি পুনদিৰসে অন্তোগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা পুন তমেৰ ৰনসণ্ডং আগমিংসু. দেৰতা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো ¶ স্ৰাতনায কেনচি নিমন্তিতো ভৰিস্সতি, তস্মা পুনাগচ্ছতি ¶ , অজ্জ গমনং ন ভৰিস্সতি, স্ৰে গমিস্সতি মঞ্ঞে’’তি ইমিনা উপাযেন অড্ঢমাসমত্তং ভূমিযমেৰ অচ্ছিংসু.
ততো চিন্তযিংসু – ‘‘ভদন্তা ইমং তেমাসং ইধেৰ মঞ্ঞে ৰসিস্সন্তি, ইধেৰ খো পন ইমেসু ৰসন্তেসু অম্হাকং রুক্খে অভিরুহিত্ৰা নিসীদিতুম্পি ন যুত্তং, তেমাসং পুত্তদারে গহেত্ৰা ভূমিযং নিসীদনট্ঠানানিপি দুক্খানি, কিঞ্চি কত্ৰা ইমে ভিক্খূ পলাপেতুং ৰট্টতী’’তি. তা তেসু তেসু রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু চেৰ চঙ্কমনকোটীসু চ ছিন্নসীসানি কবন্ধানি দস্সেতুং অমনুস্সসদ্দঞ্চ ভাৰেতুং আরভিংসু. ভিক্খূনং খিপিতকাসাদযো রোগা পৰত্তিংসু. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং ‘‘তুয্হং, আৰুসো, কিং রুজ্জতী’’তি পুচ্ছন্তা, ‘‘ময্হং খিপিতরোগো, ময্হং কাসো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘আৰুসো, অহং অজ্জ চঙ্কমনকোটিযং ছিন্নসীসং অদ্দসং, অহং রত্তিট্ঠানে কবন্ধং অদ্দসং ¶ , অহং দিৰাট্ঠানে অমনুস্সসদ্দং অস্সোসিং, পরিৰজ্জেতব্বযুত্তকমিদং ঠানং, অম্হাকং ইধ অফাসুকং অহোসি, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু.
অথ নে সত্থা আহ – ‘‘কিং, ভিক্খৰে, তস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্খিস্সথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অম্হাকং তস্মিং ঠানে ৰসন্তানং এৰরূপানি ভেরৰারম্মণানি উপট্ঠহন্তি, এৰরূপং অফাসুকং হোতি, তেন মযং ‘ৰজ্জেতব্বযুত্তকমিদং ঠান’ন্তি তং ছড্ডেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আগতা’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, তত্থেৰ তুম্হাকং গন্তুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ন সক্কা, ভন্তে’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হে আৰুধং অগ্গহেত্ৰা গতা, ইদানি আৰুধং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. ‘‘কতরাৰুধং, ভন্তে’’তি? সত্থা ‘‘অহং আৰুধং ৰো দস্সামি, মযা দিন্নং আৰুধং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘করণীযমত্থকুসলেন, যন্ত সন্তং পদং অভিসমেচ্চ;
সক্কো উজূ চ সুহুজূ চ, সুৰচো চস্স মুদু অনতিমানী’’তি. (খু. পা. ৯.১; সু. নি. ১৪৩) –
সকলং মেত্তসুত্তং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমং তুম্হে বহি ৰিহারস্স ৰনসণ্ডতো পট্ঠায সজ্ঝাযন্তা অন্তোৰিহারং পৰিসেয্যাথা’’তি উয্যোজেসি. তে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন তং ঠানং পত্ৰা বহিৰিহারে গণসজ্ঝাযং কত্ৰা সজ্ঝাযমানা ৰনসণ্ডং পৰিসিংসু. সকলৰনসণ্ডে দেৰতা মেত্তচিত্তং পটিলভিত্ৰা তেসং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পত্তচীৰরপটিগ্গহণং ¶ আপুচ্ছিংসু, হত্থপাদসম্বাহনং ¶ আপুচ্ছিংসু, তেসং তত্থ তত্থ আরক্খং সংৰিদহিংসু, পক্কধূপনতেলং ¶ ৰিয সন্নিসিন্না অহেসুং. কত্থচি অমনুস্সসদ্দো নাম নাহোসি. তেসং ভিক্খূনং চিত্তং একগ্গং অহোসি. তে রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু নিসিন্না ৰিপস্সনায চিত্তং ওতারেত্ৰা অত্তনি খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা, ‘‘অযং অত্তভাৰো নাম ভিজ্জনকট্ঠেন অথাৰরট্ঠেন কুলালভাজনসদিসো’’তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢযিংসু. সম্মাসম্বুদ্ধো গন্ধকুটিযা নিসিন্নোৰ তেসং ৰিপস্সনায আরদ্ধভাৰং ঞত্ৰা তে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খৰে, অযং অত্তভাৰো নাম ভিজ্জনকট্ঠেন অথাৰরট্ঠেন কুলালভাজনসদিসো এৰা’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা যোজনসতে ঠিতোপি অভিমুখে নিসিন্নো ৰিয ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা দিস্সমানেন রূপেন ইমং গাথমাহ –
‘‘কুম্ভূপমং কাযমিংম ৰিদিত্ৰা, নগরূপমং চিত্তমিদং ঠপেত্ৰা;
যোধেথ মারং পঞ্ঞাৰুধেন, জিতঞ্চ রক্খে অনিৰেসনো সিযা’’তি.
তত্থ কুম্ভূপমন্তি অবলদুব্বলট্ঠেন অনদ্ধনিযতাৰকালিকট্ঠেন ইমং কেসাদিসমূহসঙ্খাতং ¶ কাযং কুম্ভূপমং কুলালভাজনসদিসং ৰিদিত্ৰা. নগরূপমং চিত্তমিদং ঠপেত্ৰাতি নগরং নাম বহিদ্ধা থিরং হোতি, গম্ভীরপরিখং পাকারপরিক্খিত্তং দ্ৰারট্টালকযুত্তং, অন্তোসুৰিভত্তৰীথিচতুক্কসিঙ্ঘাটকসম্পন্নং অন্তরাপণং, তং ‘‘ৰিলুম্পিস্সামা’’তি বহিদ্ধা চোরা আগন্ত্ৰা পৰিসিতুং অসক্কোন্তা পব্বতং আসজ্জ পটিহতা ৰিয গচ্ছন্তি, এৰমেৰ পণ্ডিতো কুলপুত্তো অত্তনো ৰিপস্সনাচিত্তং থিরং নগরসদিসং কত্ৰা ঠপেত্ৰা নগরে ঠিতো একতোধারাদিনানপ্পকারাৰুধেন চোরগণং ৰিয ৰিপস্সনামযেন চ অরিযমগ্গমযেন চ পঞ্ঞাৰুধেন তংতংমগ্গৰজ্ঝং কিলেসমারং পটিবাহন্তো তং তং কিলেসমারং যোধেথ, পহরেয্যাথাতি অত্থো. জিতঞ্চ রক্খেতি জিতঞ্চ উপ্পাদিতং তরুণৰিপস্সনং আৰাসসপ্পাযউতুসপ্পাযভোজনসপ্পাযপুগ্গলসপ্পাযধম্মস্সৰনসপ্পাযাদীনি আসেৰন্তো অন্তরন্তরা সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায সুদ্ধচিত্তেন সঙ্খারে সম্মসন্তো রক্খেয্য.
অনিৰেসনো ¶ সিযাতি অনালযো ভৰেয্য. যথা নাম যোধো সঙ্গামসীসে বলকোট্ঠকং কত্ৰা অমিত্তেহি সদ্ধিং যুজ্ঝন্তো ছাতো ৰা পিপাসিতো ¶ ৰা হুত্ৰা সন্নাহে ৰা সিথিলে আৰুধে ৰা পতিতে বলকোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা ৰিস্সমিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা পিৰিত্ৰা সন্নহিত্ৰা আৰুধং গহেত্ৰা পুন নিক্খমিত্ৰা যুজ্ঝন্তো পরসেনং মদ্দতি, অজিতং জিনাতি, জিতং রক্খতি. সো হি সচে বলকোট্ঠকে ঠিতো এৰং ৰিস্সমন্তো তং অস্সাদেন্তো অচ্ছেয্য, রজ্জং পরহত্থগতং করেয্য, এৰমেৰ, ভিক্খু, পটিলদ্ধং তরুণৰিপস্সনং পুনপ্পুনং সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ¶ সুদ্ধচিত্তেন সঙ্খারে সম্মসন্তো রক্খিতুং সক্কোতি, উত্তরিমগ্গফলপটিলাভেন কিলেসমারং জিনাতি. সচে পন সো সমাপত্তিমেৰ অস্সাদেতি, সুদ্ধচিত্তেন পুনপ্পুনং সঙ্খারে ন সম্মসতি, মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা রক্খিতব্বযুত্তকং রক্খন্তো অনিৰেসনো সিযা, সমাপত্তিং নিৰেসনং কত্ৰা তত্থ ন নিৰেসেয্য, আলযং ন করেয্যাতি অত্থো. ‘‘অদ্ধা তুম্হেপি এৰং করোথা’’তি এৰং সত্থা তেসং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেসি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতা ভিক্খূ নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নাযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা তথাগতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ৰণ্ণযন্তা থোমেন্তা ৰন্দন্তাৰ আগচ্ছিংসূতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পূতিগত্ততিস্সত্থেরৰত্থু
অচিরং ¶ ৰতযং কাযোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পূতিগত্ততিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো, সো লদ্ধূপসম্পদো তিস্সত্থেরো নাম অহোসি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে তস্স সরীরে রোগো উদপাদি. সাসপমত্তিযো পিল়কা উট্ঠহিংসু. তা অনুপুব্বেন মুগ্গমত্তা কলাযমত্তা কোলট্ঠিমত্তা আমলকমত্তা বেল়ুৰসলাটুমত্তা বেল়ুৰমত্তা হুত্ৰা পভিজ্জিংসু, সকলসরীরং ছিদ্দাৰছিদ্দং অহোসি. পূতিগত্ততিস্সত্থেরোত্ৰেৰস্স নামং উদপাদি. অথস্স অপরভাগে অট্ঠীনি ভিজ্জিংসু. সো অপ্পটিজগ্গিযো ¶ অহোসি. নিৰাসনপারুপনং পুব্বলোহিতমক্খিতং জালপূৰসদিসং অহোসি. সদ্ধিৰিহারিকাদযো পটিজগ্গিতুং অসক্কোন্তা ছড্ডযিংসু. সো অনাথো হুত্ৰা নিপজ্জি.
বুদ্ধানঞ্চ নাম দ্ৰে ৰারে লোকৰোলোকনং অৰিজহিতং হোতি. পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তা চক্কৰাল়মুখৰট্টিতো পট্ঠায গন্ধকুটিঅভিমুখং ঞাণং কত্ৰা ওলোকেন্তি, সাযং ওলোকেন্তা গন্ধকুটিতো পট্ঠায বাহিরাভিমুখং ঞাণং কত্ৰা ওলোকেন্তি. তস্মিং পন সমযে ভগৰতো ঞাণজালস্স অন্তো পূতিগত্ততিস্সত্থেরো পঞ্ঞাযি. সত্থা তস্স ভিক্খুনো অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা, ‘‘অযং সদ্ধিৰিহারিকাদীহি ছড্ডিতো, ইদানিস্স মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং পটিসরণং ¶ নত্থী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ৰিহারচারিকং চরমানো ৰিয অগ্গিসালং গন্ত্ৰা উক্খলিং ধোৰিত্ৰা উদকং দত্ৰা উদ্ধনং আরোপেত্ৰা উদকস্স তত্তভাৰং আগমযমানো অগ্গিসালাযমেৰ অট্ঠাসি. তত্তভাৰং জানিত্ৰা গন্ত্ৰা তস্স ভিক্খুনো নিপন্নমঞ্চকোটিযং ¶ গণ্হি, তদা ভিক্খূ ‘‘অপেথ, ভন্তে, মযং গণ্হিস্সামা’’তি মঞ্চকং গহেত্ৰা অগ্গিসালং আনযিংসু. সত্থা অম্বণং আহরাপেত্ৰা উণ্হোদকং আসিঞ্চিত্ৰা তেহি ভিক্খূহি তস্স পারুপনং গাহাপেত্ৰা উণ্হোদকে মদ্দাপেত্ৰা মন্দাতপে ৰিস্সজ্জাপেসি. অথস্স সন্তিকে ঠত্ৰা সরীরং উণ্হোদকেন তেমেত্ৰা ঘংসিত্ৰা ন্হাপেসি, তস্স নহানপরিযোসানে পারুপনং সুক্খি. অথ নং তং নিৰাসাপেত্ৰা নিৰত্থকাসাৰং উদকে মদ্দাপেত্ৰা আতপে ৰিস্সজ্জাপেসি. অথস্স গত্তে উদকে ছিন্নমত্তে তম্পি সুক্খি. সো একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা সল্লহুকসরীরো একগ্গচিত্তো মঞ্চকে নিপজ্জি. সত্থা তস্স উস্সীসকে ঠত্ৰা, ‘‘ভিক্খু অযং তৰ কাযো অপেতৰিঞ্ঞাণো নিরুপকারো হুত্ৰা কলিঙ্গরং ৰিয পথৰিযং সেস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অচিরং ৰতযং কাযো, পথৰিং অধিসেস্সতি;
ছুদ্ধো অপেতৰিঞ্ঞাণো, নিরত্থংৰ কলিঙ্গর’’ন্তি.
তত্থ অচিরং ৰতাতি ভিক্খু ন চিরস্সেৰ অযং কাযো পথৰিং অধিসেস্সতি, ইমিস্সা পকতিসযনেন সযিতায পথৰিযা উপরি সযিস্সতি ¶ . ছুদ্ধোতি অপৰিদ্ধো, অপগতৰিঞ্ঞাণতায ¶ তুচ্ছো হুত্ৰা সেস্সতীতি দস্সেতি. যথা কিং? নিরত্থংৰ কলিঙ্গরং নিরুপকারং নিরত্থকং কট্ঠখণ্ডং ৰিয. দব্বসম্ভারত্থিকা হি মনুস্সা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা উজুকং উজুকসণ্ঠানেন ৰঙ্কং ৰঙ্কসণ্ঠানেন ছিন্দিত্ৰা দব্বসম্ভারং গণ্হন্তি, অৰসেসং পন সুসিরঞ্চ পূতিকঞ্চ অসারকঞ্চ গণ্ঠিজাতঞ্চ ছিন্দিত্ৰা তত্থেৰ ছড্ডেন্তি. অঞ্ঞে দব্বসম্ভারত্থিকা আগন্ত্ৰা তং গহেতারো নাম নত্থি, ওলোকেত্ৰা অত্তনো উপকারকমেৰ গণ্হন্তি, ইতরং পথৰীগতমেৰ হোতি. তং পন তেন তেন উপাযেন মঞ্চপটিপাদকং ৰা পাদকথলিকং ৰা ফলকপীঠং ৰা কাতুং সক্কাপি ভৰেয্য. ইমস্মিং পন অত্তভাৰে দ্ৰত্তিংসায কোট্ঠাসেসু এককোট্ঠাসোপি মঞ্চপটিপাদকাদিৰসেন অঞ্ঞেন ৰা উপকারমুখেন গয্হূপগো নাম নত্থি, কেৰলং নিরত্থংৰ কলিঙ্গরং অযং কাযো অপগতৰিঞ্ঞাণো কতিপাহেনেৰ পথৰিযং সেস্সতীতি.
দেসনাৰসানে পূতিগত্ততিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো ¶ অহেসুং. থেরোপি অরহত্তং পত্ৰাৰ পরিনিব্বাযি. সত্থা তস্স সরীরকিচ্চং কারাপেত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং কারাপেসি. ভিক্খূ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, পূতিগত্ততিস্সত্থেরো কুহিং নিব্বত্তো’’তি. ‘‘পরিনিব্বুতো, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, এৰরূপস্স পন অরহত্তূপনিস্সযসম্পন্নস্স ভিক্খুনো কিং কারণা গত্তং পুতিকং জাতং, কিং কারণা অট্ঠীনি ভিন্নানি, কিমস্স কারণং অরহত্তস্স উপনিস্সযভাৰং পত্ত’’ন্তি? ‘‘ভিক্খৰে, সব্বমেতং এতস্স অত্তনা কতকম্মেনেৰ নিব্বত্ত’’ন্তি. ‘‘কিং পন তেন, ভন্তে, কত’’ন্তি? ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি অতীতং আহরি –
অযং ¶ কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে সাকুণিকো হুত্ৰা বহূ সকুণে ৰধিত্ৰা ইস্সরজনং উপট্ঠহি. তেসং দিন্নাৰসেসে ৰিক্কিণাতি, ‘‘ৰিক্কিতাৰসেসা মারেত্ৰা ঠপিতা পূতিকা ভৰিস্সন্তী’’তি যথা উপ্পতিতুং ন সক্কোন্তি, তথা তেসং জঙ্ঘট্ঠীনি চ পক্খট্ঠীনি চ ভিন্দিত্ৰা রাসিং কত্ৰা ঠপেতি, তে পুনদিৰসে ৰিক্কিণাতি. অতিবহূনং পন লদ্ধকালে অত্তনোপি অত্থায পচাপেতি. তস্সেকদিৰসং রসভোজনে পক্কে একো খীণাসৰো পিণ্ডায চরন্তো গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. সো থেরং দিস্ৰা ¶ চিত্তং পসাদেত্ৰা, ‘‘মযা বহূ পাণা মারেত্ৰা খাদিতা, অয্যো চ মে গেহদ্ৰারে ঠিতো, অন্তোগেহে চ রসভোজনং সংৰিজ্জতি, পিণ্ডপাতমস্স দস্সামী’’তি তস্স পত্তং আদায পূরেত্ৰা রসপিণ্ডপাতং দত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্স মত্থকং পাপুণেয্য’’ন্তি আহ. থেরো ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি. ‘‘ভিক্খৰে, তদা কতকম্মৰসেনেতং তিস্সস্স নিপ্ফন্নং, সকুণানং অট্ঠিভেদননিস্সন্দেন তিস্সস্স গত্তঞ্চ পূতিকং জাতং, অট্ঠীনি চ ভিন্নানি, খীণাসৰস্স রসপিণ্ডপাতদাননিস্সন্দেন অরহত্তং পত্তো’’তি.
পূতিগত্ততিস্সত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. নন্দগোপালকৰত্থু
দিসো দিসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কোসলজনপদে নন্দগোপালকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিনো নন্দো নাম ¶ গোপালকো গোযূথং রক্খতি অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো. সো কির যথা কেণিযো জটিলো পব্বজ্জাৰেসেন, এৰং গোপালকত্তেন রাজবলিং পরিহরন্তো অত্তনো কুটুম্বং রক্খতি. সো কালেন কালং পঞ্চ গোরসে আদায ¶ অনাথপিণ্ডিকস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা সত্থারং পস্সতি, ধম্মং সুণাতি, অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগমনত্থায সত্থারং যাচতি. সত্থা তস্স ঞাণপরিপাকং আগমযমানো আগন্ত্ৰা পরিপক্কভাৰং ঞত্ৰা একদিৰসং মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরন্তো মগ্গা ওক্কম্ম তস্স ৰসনট্ঠানাসন্নে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি. নন্দো সত্থু সন্তিকং অগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্থাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পণীতং পঞ্চগোরসদানং অদাসি. সত্তমে দিৰসে সত্থা অনুমোদনং কত্ৰা দানকথাদিভেদং অনুপুব্বিং কথং কথেসি. কথাপরিযোসানে নন্দগোপালকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থু পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং অনুগচ্ছন্তো দূরং গন্ত্ৰা, ‘‘তিট্ঠ, উপাসকা’’তি নিৰত্তিযমানো ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. অথ নং একো লুদ্দকো ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেসি. পচ্ছতো আগচ্ছন্তা ভিক্খূ নং দিস্ৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ¶ আহংসু – ‘‘নন্দো, ভন্তে, গোপালকো তুম্হাকং ইধাগতত্তা মহাদানং দত্ৰা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তেন্তো মারিতো, সচে তুম্হে নাগচ্ছিস্সথ, নাস্স মরণং অভৰিস্সা’’তি. সত্থা ¶ , ‘‘ভিক্খৰে, মযি আগতেপি অনাগতেপি তস্স চতস্সো দিসা চতস্সো অনুদিসা চ গচ্ছন্তস্সাপি মরণতো মুচ্চনূপাযো নাম নত্থি. যঞ্হি নেৰ চোরা, ন ৰেরিনো করোন্তি, তং ইমেসং সত্তানং অন্তোপদুট্ঠং মিচ্ছাপণিহিতং চিত্তমেৰ করোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দিসো দিসং যং তং কযিরা, ৰেরী ৰা পন ৰেরিনং;
মিচ্ছাপণিহিতং চিত্তং, পাপিযো নং ততো করে’’তি.
তত্থ দিসো দিসন্তি চোরো চোরং. ‘‘দিস্ৰা’’তি পাঠসেসো. যং তং কযিরাতি যং তং তস্স অনযব্যসনং করেয্য. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ইদং ৰুত্তং হোতি – একো একস্স মিত্তদুব্ভী চোরো পুত্তদারখেত্তৰত্থু গোমহিংসাদীসু অপরজ্ঝন্তো যস্স অপরজ্ঝতি, তম্পি তথেৰ অত্তনি অপরজ্ঝন্তং চোরং দিস্ৰা, ৰেরি ৰা পন কেনচিদেৰ কারণেন বদ্ধৰেরং ৰেরিং দিস্ৰা অত্তনো কক্খল়তায দারুণতায যং তং তস্স অনযব্যসনং করেয্য, পুত্তদারং ৰা পীল়েয্য, খেত্তাদীনি ৰা নাসেয্য, জীৰিতা ৰা পন নং ৰোরোপেয্য, দসসু অকুসলকম্মপথেসু মিচ্ছাঠপিতত্তা মিচ্ছাপহিণিতং চিত্তং পাপিযো নং ততো করে তং পুরিসং ততো পাপতরং করেয্য. ৰুত্তপ্পকারেহি, দিসো দিসস্স ৰা ৰেরী ৰেরিনো ৰা ইমস্মিংযেৰ ¶ অত্তভাৰে দুক্খং ৰা উপ্পাদেয্য, জীৰিতক্খযং ৰা করেয্য. ইদং পন অকুসলকম্মপথেসু মিচ্ছাঠপিতং চিত্তং দিট্ঠেৰ ধম্মে অনযব্যসনং পাপেতি, অত্তভাৰসতসহস্সেসুপি চতূসু অপাযেসু খিপিত্ৰা সীসং উক্খিপিতুং ন দেতীতি.
দেসনাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা দেসনা জাতা. উপাসকেন পন ভৰন্তরে কতকম্মং ভিক্খূহি ন পুচ্ছিতং, তস্মা সত্থারা ন কথিতন্তি.
নন্দগোপালকৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সোরেয্যত্থেরৰত্থু
ন ¶ তং মাতা পিতা কযিরাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো সোরেয্যত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
ৰত্থু সোরেয্যনগরে সমুট্ঠিতং, সাৰত্থিযং নিট্ঠাপেসি. সম্মাসম্বুদ্ধে সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে সোরেয্যনগরে সোরেয্যসেট্ঠিপুত্তো একেন সহাযকেন সদ্ধিং সুখযানকে নিসীদিত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ন্হানত্থায নগরা নিক্খমি. তস্মিং খণে মহাকচ্চাযনত্থেরো সোরেয্যনগরং পিণ্ডায পৰিসিতুকামো হুত্ৰা বহিনগরে সঙ্ঘাটিং পারুপতি. থেরস্স চ সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং. সোরেয্যসেট্ঠিপুত্তো তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহো ৰত অযং ৰা থেরো মম ভরিযা ভৰেয্য, মম ৰা ভরিযায সরীরৰণ্ণো এতস্স সরীরৰণ্ণো ¶ ৰিয ভৰেয্যা’’তি. তস্স চিন্তিতমত্তেযেৰ পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুরহোসি. সো লজ্জমানো যানকা ওরুয্হ পলাযি. পরিজনো তং অসঞ্জানন্তো ‘‘কিমেত’’ন্তি আহ. সাপি তক্কসিলমগ্গং পটিপজ্জি. সহাযকোপিস্সা ইতো চিতো চ ৰিচরিত্ৰাপি নাদ্দস. সব্বে ন্হাযিত্ৰা গেহং অগমিংসু. ‘‘কহং সেট্ঠিপুত্তো’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘ন্হত্ৰা আগতো ভৰিস্সতীতি মঞ্ঞিম্হা’’তি ৰদিংসু. অথস্স মাতাপিতরো তত্থ তত্থ পরিযেসিত্ৰা অপস্সন্তা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা, ‘‘মতো ভৰিস্সতী’’তি মতকভত্তং অদংসু. সা একং তক্কসিলগামিং সত্থৰাহং দিস্ৰা যানকস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধি.
অথ নং মনুস্সা দিস্ৰা, ‘‘অম্হাকং যানকস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অনুগচ্ছতি, মযং ‘কস্সেসা দারিকা’তি তং ন জানামা’’তি ৰদিংসু. সাপি ‘‘তুম্হে অত্তনো যানকং পাজেথ, অহং পদসা গমিস্সামী’’তি গচ্ছন্তী অঙ্গুলিমুদ্দিকং দত্ৰা একস্মিং যানকে ওকাসং কারেসি. মনুস্সা চিন্তযিংসু – ‘‘তক্কসিলনগরে অম্হাকং সেট্ঠিপুত্তস্স ভরিযা নত্থি, তস্স আচিক্খিস্সাম, মহাপণ্ণাকারো নো ভৰিস্সতী’’তি. তে গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘সামি, অম্হেহি তুম্হাকং ¶ একং ইত্থিরতনং আনীত’’ন্তি আহংসু. সো তং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা অত্তনো ৰযানুরূপং ¶ অভিরূপং পাসাদিকং দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহো গেহে অকাসি. পুরিসা হি ইত্থিযো, ইত্থিযো ¶ ৰা পুরিসা অভূতপুব্বা নাম নত্থি. পুরিসা হি পরস্স দারেসু অতিচরিত্ৰা কালং কত্ৰা বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা মনুস্সজাতিং আগচ্ছন্তা অত্তভাৰসতে ইত্থিভাৰং আপজ্জন্তি.
আনন্দত্থেরোপি কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমী অরিযসাৰকো সংসারে সংসরন্তো একস্মিং অত্তভাৰে কম্মারকুলে নিব্বত্তো. পরদারকম্মং কত্ৰা নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন চুদ্দসসু অত্তভাৰেসু পুরিসস্স পাদপরিচারিকা ইত্থী অহোসি, সত্তসু অত্তভাৰেসু বীজুদ্ধরণং পাপুণি. ইত্থিযো পন দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা ইত্থিভাৰে ছন্দং ৰিরাজেত্ৰা, ‘‘ইদং নো পুঞ্ঞং পুরিসত্তভাৰপটিলাভায সংৰত্ততূ’’তি চিত্তং অধিট্ঠহিত্ৰা কালং কত্ৰা পুরিসত্তভাৰং পটিলভন্তি, পতিদেৰতা হুত্ৰা সামিকে সম্মাপটিপত্তিৰসেনাপি পুরিসত্তভাৰং পটিলভন্তেৰ.
অযং পন সেট্ঠিপুত্তো থেরে অযোনিসো চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ইত্থিভাৰং পটিলভি. তক্কসিলাযং সেট্ঠিপুত্তেন সদ্ধিং সংৰাসমন্ৰায পন তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং লভিত্ৰা তস্স পদসা গমনকালে অপরম্পি পুত্তং পটিলভি. এৰমস্সা কুচ্ছিযং ৰুত্থা দ্ৰে, সোরেয্যনগরে তং পটিচ্চ নিব্বত্তা দ্ৰেতি চত্তারো পুত্তা অহেসুং. তস্মিং কালে সোরেয্যনগরতো তস্সা সহাযকো সেট্ঠিপুত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি তক্কসিলং ¶ গন্ত্ৰা সুখযানকে নিসিন্নো নগরং পাৰিসি. অথ নং সা উপরিপাসাদতলে ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা অন্তরৰীথিং ওলোকযমানা ঠিতা দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা দাসিং পেসেত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা মহাতলে নিসীদাপেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং অকাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ইতো পুব্বে অম্হেহি ন দিট্ঠপুব্বা, অথ চ পন নো মহন্তং সক্কারং করোসি, জানাসি ত্ৰং অম্হে’’তি. ‘‘আম, সামি, জানামি, ননু তুম্হে সোরেয্যনগরৰাসিনো’’তি? ‘‘আম, ভদ্দে’’তি. সা মাতাপিতূনঞ্চ ভরিযায চ পুত্তানঞ্চ অরোগভাৰং পুচ্ছি. ইতরো ‘‘আম, ভদ্দে, অরোগা’’তি ৰত্ৰা ‘‘জানাসি ত্ৰং এতে’’তি আহ. ‘‘আম সামি, জানামি. তেসং একো পুত্তো অত্থি, সো কহং, সামী’’তি? ‘‘ভদ্দে, মা এতং কথেহি, মযং তেন সদ্ধিং একদিৰসং সুখযানকে নিসীদিত্ৰা ন্হাযিতুং নিক্খন্তা নেৰস্স গতিং জানাম, ইতো চিতো চ ৰিচরিত্ৰা তং অদিস্ৰা মাতাপিতূনং ¶ আরোচযিম্হা, তেপিস্স রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা পেতকিচ্চং কিরিংসূ’’তি. ‘‘অহং সো, সামী’’তি. ‘‘অপেহি, ভদ্দে, কিং কথেসি ময্হং সহাযো দেৰকুমারো ৰিয একো পুরিসো’’তি? ‘‘হোতু, সামি, অহং সো’’তি. ‘‘অথ ইদং কিং নামা’’তি? ‘‘তং দিৰসং তে অয্যো মহাকচ্চাযনত্থেরো দিট্ঠো’’তি? ‘‘আম, দিট্ঠো’’তি. অহং অয্যং ¶ মহাকচ্চাযনত্থেরং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অহো ৰত অযং ৰা থেরো মম ভরিযা ভৰেয্য ¶ , এতস্স ৰা সরীরৰণ্ণো ৰিয মম ভরিযায সরীরৰণ্ণো ভৰেয্যা’’তি চিন্তেসিং. চিন্তিতক্খণেযেৰ মে পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰি. অথাহং লজ্জমানা কস্সচি কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কুণিত্ৰা ততো পলাযিত্ৰা ইধাগতা, সামীতি.
‘‘অহো ৰত তে ভারিযং কম্মং কতং, কস্মা ময্হং নাচিক্খি, অপিচ পন তে থেরো খমাপিতো’’তি? ‘‘ন খমাপিতো, সামি. জানাসি পন ত্ৰং কহং থেরো’’তি? ‘‘ইমমেৰ নগরং উপনিস্সায ৰিহরতী’’তি. ‘‘সচে পিণ্ডায চরন্তো ইধাগচ্ছেয্য, অহং মম অয্যস্স ভিক্খাহারং দদেয্যং, সামী’’তি. ‘‘তেন হি সীঘং সক্কারং করোহি, অম্হাকং অয্যং খমাপেস্সামা’’তি সো থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. ‘‘ননু ত্ৰং, সেট্ঠিপুত্ত, আগন্তুকোসী’’তি. ‘‘ভন্তে, মা অম্হাকং আগন্তুকভাৰং পুচ্ছথ, স্ৰে মে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. থেরো অধিৰাসেসি, গেহেপি থেরস্স মহাসক্কারো পটিযত্তো. থেরো পুনদিৰসে তং গেহদ্ৰারং অগমাসি. অথ নং নিসীদাপেত্ৰা পণীতেনাহারেন পরিৰিসিত্ৰা সেট্ঠিপুত্তো তং ইত্থিং গহেত্ৰা থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং সহাযিকায খমথা’’তি আহ. ‘‘কিমেত’’ন্তি? ‘‘অযং, ভন্তে, পুব্বে ময্হং পিযসহাযকো হুত্ৰা তুম্হে ওলোকেত্ৰা এৰং নাম চিন্তেসি, অথস্স পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰি, খমথ, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি উট্ঠহথ, খমামি ৰো অহ’’ন্তি. থেরেন ¶ ‘‘খমামী’’তি ৰুত্তমত্তেযেৰ ইত্থিলিঙ্গং অন্তরধাযি, পুরিসলিঙ্গং পাতুভৰি.
পুরিসলিঙ্গে পাতুভূতমত্তেযেৰ তং তক্কসিলায সেট্ঠিপুত্তো আহ – ‘‘সম্ম সহাযক, ইমে দ্ৰে দারকা তৰ কুচ্ছিযং ৰুত্থত্তা মং পটিচ্চ নিব্বত্তত্তা উভিন্নম্পিনো পুত্তা এৰ, ইধেৰ ৰসিস্সাম, মা উক্কণ্ঠী’’তি. ‘‘সম্ম, অহং একেনত্তভাৰেন পঠমং পুরিসো হুত্ৰা ইত্থিভাৰং পত্ৰা পুন ¶ পুরিসো জাতোতি ৰিপ্পকারপ্পত্তো, পঠমং মং পটিচ্চ দ্ৰে পুত্তা নিব্বত্তা, ইদানি মে কুচ্ছিতো দ্ৰে পুত্তা নিক্খন্তা, স্ৰাহং একেনত্তভাৰেন ৰিপ্পকারপ্পত্তো, পুন ‘গেহে ৰসিস্সতী’তি সঞ্ঞং মা করি, অহং মম অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামি. ইমে দ্ৰে দারকা তৰ ভারাতি, ইমেসু মা পমজ্জী’’তি ৰত্ৰা পুত্তে সীসে পরিচুম্বিত্ৰা পরিমজ্জিত্ৰা উরে নিপজ্জাপেত্ৰা পিতু নিয্যাদেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বজ্জং যাচি. থেরোপি নং পব্বাজেত্ৰা উপসম্পাদেত্ৰা গণ্হিত্ৰাৰ চারিকং চরমানো অনুপুব্বেন সাৰত্থিং অগমাসি. তস্স সোরেয্যত্থেরোতি নামং অহোসি. জনপদৰাসিনো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা সঙ্খুভিত্ৰা কোতূহলজাতা তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিংসু ¶ – ‘‘এৰং কির, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, আৰুসো’’তি. ‘‘ভন্তে, এৰরূপম্পি কারণং নাম হোতি’’? ‘‘তুম্হাকং কুচ্ছিযং কির দ্ৰে পুত্তা নিব্বত্তা, তুম্হে পটিচ্চ ¶ দ্ৰে জাতা, তেসং ৰো কতরেসু বলৰসিনেহো হোতী’’তি? ‘‘কুচ্ছিযং ৰুত্থকেসু, আৰুসো’’তি. আগতাগতা নিবদ্ধং তথেৰ পুচ্ছিংসু.
থেরো ‘‘কুচ্ছিযং ৰুত্তকেসু এৰ সিনেহো বলৰা’’তি পুনপ্পুনং কথেন্তো হরাযমানো একোৰ নিসীদতি, একোৰ তিট্ঠতি. সো এৰং একত্তূপগতো অত্তভাৰে খযৰযং সমুট্ঠাপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নং আগতাগতা পুচ্ছন্তি – ‘‘ভন্তে, এৰং কির নাম অহোসী’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘কতরেসু সিনেহো বলৰা’’তি? ‘‘ময্হং কত্থচি সিনেহো নাম নত্থী’’তি. ভিক্খূ ‘‘অযং অভূতং কথেসি, পুরিমদিৰসেসু ‘কুচ্ছিযং ৰুত্থপুত্তেসু সিনেহো বলৰা’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘ময্হং কত্থচি সিনেহো নত্থী’তি ৰদতি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, ভন্তে’’তি আহংসু. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, মম পুত্তস্স সম্মাপণিহিতেন চিত্তেন মগ্গস্স দিট্ঠকালতো পট্ঠায ন কত্থচি সিনেহো জাতো, যং সম্পত্তিং নেৰ মাতা, ন পিতা কাতুং সক্কোতি, তং ইমেসং সত্তানং অব্ভন্তরে পৰত্তং সম্মাপণিহিতং চিত্তমেৰ দেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ তং মাতা পিতা কযিরা, অঞ্ঞে ৰাপি চ ঞাতকা;
সম্মাপণিহিতং চিত্তং, সেয্যসো নং ততো করে’’তি.
তত্থন তন্তি তং কারণং নেৰ মাতা করেয্য, ন পিতা, ন অঞ্ঞে ঞাতকা. সম্মাপণিহিতন্তি দসসু কুসলকম্মপথেসু সম্মা ঠপিতং. সেয্যসো ¶ নং ততো করেতি ততো কারণতো সেয্যসো নং ৰরতরং উত্তরিতরং করেয্য, করোতীতি অত্থো. মাতাপিতরো হি পুত্তানং ধনং দদমানা একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে কম্মং অকত্ৰা সুখেন জীৰিককপ্পনং ধনং দাতুং সক্কোন্তি. ৰিসাখায মাতাপিতরোপি তাৰ মহদ্ধনা মহাভোগা, তস্সা একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সুখেন জীৰিককপ্পনং ধনং অদংসু. চতূসু পন দীপেসু চক্কৰত্তিসিরিং দাতুং সমত্থা মাতাপিতরোপি নাম পুত্তানং নত্থি, পগেৰ দিব্বসম্পত্তিং ৰা পঠমজ্ঝানাদিসম্পত্তিং ৰা, লোকুত্তরসম্পত্তিদানে কথাৰ নত্থি, সম্মাপণিহিতং পন চিত্তং সব্বম্পেতং সম্পত্তিং দাতুং সক্কোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সেয্যসো নং ততো করে’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
সোরেয্যত্থেরৰত্থু নৰমং.
চিত্তৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযো ৰগ্গো.
৪. পুপ্ফৰগ্গো
১. পথৰিকথাপসুতপঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
কো ¶ ¶ ¶ ইমং পথৰিং ৰিচেস্সতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পথৰিকথাপসুতে পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির ভগৰতা সদ্ধিং জনপদচারিকং চরিত্ৰা জেতৰনং আগন্ত্ৰা সাযন্হসমযে উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না অত্তনা গতগতট্ঠানেসু ‘‘অসুকগামতো অসুকগামগমনট্ঠানে সমং ৰিসমং কদ্দমবহুলং সক্খরবহুলং কাল়মত্তিকং তম্বমত্তিক’’ন্তি পথৰিকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হেহি ৰিচরিতট্ঠানে পথৰিকথাযা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, এসা বাহিরপথৰী নাম, তুম্হেহি অজ্ঝুত্তিকপথৰিযং পরিকম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘কো ইমং পথৰিং ৰিচেস্সতি,
যমলোকঞ্চ ইমং সদেৰকং;
কো ধম্মপদং সুদেসিতং,
কুসলো পুপ্ফমিৰ পচেস্সতি.
‘‘সেখো ¶ পথৰিং ৰিচেস্সতি,
যমলোকঞ্চ ইমং সদেৰকং;
সেখো ধম্মপদং সুদেসিতং,
কুসলো পুপ্ফমিৰ পচেস্সতী’’তি.
তত্থ কো ইমন্তি কো ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং পথৰিং. ৰিচেস্সতীতি অত্তনো ঞাণেন ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি, পটিৰিজ্ঝিস্সতি, সচ্ছিকরিস্সতীতি অত্থো. যমলোকঞ্চাতি চতুব্বিধং অপাযলোকঞ্চ. ইমং সদেৰকন্তি ইমং মনুস্সলোকঞ্চ দেৰলোকেন সদ্ধিং কো ৰিচেস্সতি ¶ ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতীতি পুচ্ছি. কো ধম্মপদং সুদেসিতন্তি যথাসভাৰতো কথিতত্তা সুদেসিতং সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতং ধম্মপদং কুসলো মালাকারো পুপ্ফং ৰিচিনন্তো ৰিয কো ¶ পচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি উপপরিক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি, সচ্ছিকরিস্সতীতি অত্থো. সেখোতি অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি ইমা তিস্সো সিক্খা সিক্খনতো সোতাপত্তিমগ্গট্ঠং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠা সত্তৰিধো সেখো ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং পথৰিং অরহত্তমগ্গেন ততো ছন্দরাগং অপকড্ঢন্তো ৰিচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি ¶ পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতি. যমলোকঞ্চাতি তং যথাৰুত্তপকারং যমলোকঞ্চ ইমং মনুস্সলোকঞ্চ সহ দেৰেহি সদেৰকং স্ৰেৰ ৰিচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতি. সেখোতি স্ৰেৰ সত্তৰিধো সেখো, যথা নাম কুসলো মালাকারো পুপ্ফারামং পৰিসিত্ৰা তরুণমকুল়ানি চ পাণকৰিদ্ধানি চ মিলাতানি চ গণ্ঠিকজাতানি চ পুপ্ফানি ৰজ্জেত্ৰা সোভনানি সুজাতসুজাতানেৰ পুপ্ফানি ৰিচিনাতি, এৰমেৰ ইমং সুকথিতং সুনিদ্দিট্ঠং বোধিপক্খিযধম্মপদম্পি পঞ্ঞায পচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি উপপরিক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতীতি সত্থা সযমেৰ পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পথৰিকথাপসুতপঞ্চসতভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. মরীচিকম্মট্ঠানিকত্থেরৰত্থু
ফেণূপমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং মরীচিকম্মট্ঠানিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘সমণধম্মং করিস্সামী’’তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেত্ৰা ৰাযমিত্ৰা অরহত্তং পত্তুং অসক্কোন্তো ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মরীচিং দিস্ৰা, ‘‘যথা অযং গিম্হসমযে উট্ঠিতা মরীচি দূরে ঠিতানং রূপগতা ৰিয পঞ্ঞাযতি, সন্তিকং আগচ্ছন্তানং নেৰ পঞ্ঞাযতি, অযং অত্তভাৰোপি উপ্পাদৰযট্ঠেন এৰরূপো’’তি মরীচিকম্মট্ঠানং ভাৰেন্তো আগন্ত্ৰা ¶ মগ্গকিলন্তো অচিরৰতিযং ন্হাযিত্ৰা একস্মিং ¶ চণ্ডসোততীরে রুক্খছাযায নিসিন্নো উদকৰেগাভিঘাতেন উট্ঠহিত্ৰা মহন্তে মহন্তে ফেণপিণ্ডে ভিজ্জমানে দিস্ৰা, ‘‘অযং অত্তভাৰোপি উপ্পজ্জিত্ৰা ভিজ্জনট্ঠেন এৰরূপোযেৰা’’তি আরম্মণং অগ্গহেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং ঠিতোৰ তং থেরং দিস্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খু, এৰরূপোৰাযং অত্তভাৰো ফেণপিণ্ডো ৰিয মরীচি ৰিয উপ্পজ্জনভিজ্জনসভাৰোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ফেণূপমং কাযমিমং ৰিদিত্ৰা,
মরীচিধম্মং অভিসম্বুধানো;
ছেত্ৰান মারস্স পপুপ্ফকানি,
অদস্সনং মচ্চুরাজস্স গচ্ছে’’তি.
তত্থ ফেণূপমন্তি ইমং কেসাদিসমূহসঙ্খাতং কাযং অবলদুব্বলট্ঠেন অনদ্ধনিযতাৰকালিকট্ঠেন ফেণপিণ্ডসরিক্খকোতি ¶ ৰিদিত্ৰা. মরীচিধম্মন্তি যথা মরীচি দূরে ঠিতানং রূপগতা ৰিয গয্হূপগা ৰিয হোতি, সন্তিকে উপগচ্ছন্তানং রিত্তা তুচ্ছা অগয্হূপগা সম্পজ্জতি, এৰমেৰ খণিকইত্তরপচ্চুপট্ঠানট্ঠেন অযং কাযোপি মরীচিধম্মোতি অভিসম্বুধানো বুজ্ঝন্তো, জানন্তোতি অত্থো. মারস্স পপুপ্ফকানীতি মারস্স পপুপ্ফকসঙ্খাতানি তেভূমকানি ৰট্টানি অরিযমগ্গেন ছিন্দিত্ৰা খীণাসৰো ভিক্খু মচ্চুরাজস্স অদস্সনং অৰিসযং অমতমহানিব্বানং গচ্ছেয্যাতি.
গাথাপরিযোসানে থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং থোমেন্তো ৰণ্ণেন্তো ৰন্দন্তোৰ আগতোতি.
মরীচিকম্মট্ঠানিকত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. ৰিটটূভৰত্থু
পুপ্ফানিহেৰ পচিনন্তন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো সপরিসং মহোঘেন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা মারিতং ৰিটটূভং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং ¶ অনুপুব্বিকথা – সাৰত্থিযঞ্হি মহাকোসলরঞ্ঞো পুত্তো পসেনদিকুমারো নাম. ৰেসালিযং ¶ লিচ্ছৰিরঞ্ঞো পুত্তো লিচ্ছৰিকুমারো ¶ মহালি নাম, কুসিনারাযং মল্লরাজপুত্তো বন্ধুলো নামাতি ইমে তযো দিসাপামোক্খস্সাচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পুগ্গহণত্থং তক্কসিলং গন্ত্ৰা বহিনগরে সালায সমাগতা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আগতকারণঞ্চ কুলঞ্চ নামঞ্চ পুচ্ছিত্ৰা সহাযকা হুত্ৰা একতোৰ আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা সিপ্পং সিক্খন্তা ন চিরস্সেৰ উগ্গহিতসিপ্পা আচরিযং আপুচ্ছিত্ৰা একতোৰ নিক্খমিত্ৰা সকসকট্ঠানানি অগমংসু. তেসু পসেনদিকুমারো পিতু সিপ্পং দস্সেত্ৰা পসন্নেন পিতরা রজ্জে অভিসিত্তো. মহালিকুমারো লিচ্ছৰীনং সিপ্পং দস্সেন্তো মহন্তেন উস্সাহেন দস্সেসি, তস্স অক্খীনি ভিজ্জিত্ৰা অগমংসু. লিচ্ছৰিরাজানো ‘‘অহো ৰত অম্হাকং আচরিযো অক্খিৰিনাসং পত্তো, ন নং পরিচ্চজিস্সাম, উপট্ঠহিস্সাম ন’’ন্তি তস্স সতসহস্সুট্ঠানকং একং দ্ৰারং অদংসু. সো তং নিস্সায পঞ্চসতে লিচ্ছৰিরাজপুত্তে সিপ্পং সিক্খাপেন্তো ৰসি. বন্ধুলকুমারো সট্ঠিং সট্ঠিং ৰেল়ূ গহেত্ৰা মজ্ঝে অযসলাকং পক্খিপিত্ৰা সট্ঠিকলাপে উস্সাপেত্ৰা ঠপিতে মল্লরাজকুলেহি ‘‘ইমে কপ্পেতূ’’তি ৰুত্তো অসীতিহত্থং আকাসং উল্লঙ্ঘিত্ৰা অসিনা কপ্পেন্তো অগমাসি. সো ওসানকলাপে ¶ অযসলাকায ‘‘কিরী’’তি সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বকলাপেসু অযসলাকানং ঠপিতভাৰং ঞত্ৰা অসিং ছড্ডেত্ৰা রোদমানো ‘‘ময্হং এত্তকেসু ঞাতিসুহজ্জেসু একোপি সসিনেহো হুত্ৰা ইমং কারণং নাচিক্খি. সচে হি অহং জানেয্যং, অযসলাকায সদ্দং অনুট্ঠাপেন্তোৰ ছিন্দেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘সব্বেপিমে মারেত্ৰা রজ্জং করেয্য’’ন্তি মাতাপিতূনং কথেসি. তেহি ‘‘পৰেণিরজ্জং নাম, তাত, ইদং ন লব্ভা এৰং কাতু’’ন্তি নানপ্পকারেন ৰারিতো ‘‘তেন হি মম সহাযকস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি সাৰত্থিং অগমাসি.
পসেনদি কোসলো রাজা তস্সাগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন তং নগরং পৰেসেত্ৰা সেনাপতিট্ঠানে ঠপেসি. সো মাতাপিতরো পক্কোসাপেত্ৰা তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. অথেকদিৰসং রাজা ¶ উপরিপাসাদে ঠিতো অন্তরৰীথিং ওলোকযমানো ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স চূল়অনাথপিণ্ডিকস্স ৰিসাখায সুপ্পৰাসাযা’’তি এতেসং গেহে নিচ্চং ভত্তকিচ্চত্থায গচ্ছন্তে অনেকসহস্সে ভিক্খূ দিস্ৰা, ‘‘কহং, অয্যা, গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘দেৰ, অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে নিচ্চভত্তসলাকভত্তগিলানভত্তাদীনং অত্থায দেৰসিকং দ্ৰে ভিক্খুসহস্সানি গচ্ছন্তি, চূল়অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে পঞ্চসতানি, তথা ৰিসাখায তথা সুপ্পৰাসাযা’’তি ৰুত্তে সযম্পি ভিক্খুসঙ্ঘং উপট্ঠহিতুকামো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং ¶ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং সহত্থা দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পঞ্চহি মে ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. ‘‘মহারাজ বুদ্ধা ¶ নাম একট্ঠানে নিবদ্ধং ভিক্খং ন গণ্হন্তি, বহূ জনা বুদ্ধানং আগমনং পচ্চাসীসন্তী’’তি. ‘‘তেন হি একং ভিক্খুং নিবদ্ধং পেসেথা’’তি আহ. সত্থা আনন্দত্থেরস্স ভারং অকাসি. রাজা ভিক্খুসঙ্ঘে আগতে পত্তং গহেত্ৰা, ‘‘ইমে নাম পরিৰিসন্তূ’’তি অৰিচারেত্ৰাৰ সত্তাহং সযমেৰ পরিৰিসিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে ৰিক্খিত্তচিত্তো পমজ্জমকাসি. রাজকুলে নাম অনাণত্তা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ভিক্খূ নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসিতুং ন লভন্তি ‘‘ন মযং ইধ ঠাতুং সক্খিস্সামা’’তি বহূ ভিক্খূ পক্কমিংসু. রাজা দুতিযদিৰসেপি পমজ্জি, দুতিযদিৰসেপি বহূ ভিক্খূ পক্কমিংসু. ততিযদিৰসেপি পমজ্জি, তদা আনন্দত্থেরং এককমেৰ ঠপেত্ৰা অৰসেসা পক্কমিংসু. পুঞ্ঞৰন্তা নাম কারণৰসিকা হোন্তি, কুলানং পসাদং রক্খন্তি. তথাগতস্স চ সারিপুত্তত্থেরো মহামোগ্গল্লানত্থেরোতি দ্ৰে অগ্গসাৰকা, খেমা উপ্পলৰণ্ণাতি দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, উপাসকেসু চিত্তো, গহপতি, হত্থকো আল়ৰকোতি দ্ৰে অগ্গউপাসকা, উপাসিকাসু ৰেল়ুকণ্ঠকী নন্দমাতা, খুজ্জুত্তরাতি দ্ৰে অগ্গউপাসিকা, ইতি ইমে অট্ঠ জনে আদিং কত্ৰা ঠানন্তরপত্তা সব্বেপি সাৰকা একদেসেন দসন্নং পারমীনং পূরিতত্তা মহাপুঞ্ঞা অভিনীহারসম্পন্না. আনন্দত্থেরোপি ¶ কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমী অভিনীহারসম্পন্নো মহাপুঞ্ঞো অত্তনো কারণৰসিকতায কুলস্স পসাদং রক্খন্তো অট্ঠাসি. তং এককমেৰ নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসিংসু.
রাজা ¶ ভিক্খূনং গতকালে আগন্ত্ৰা খাদনীযভোজনীযানি তথেৰ ঠিতানি দিস্ৰা, ‘‘কিং, অয্যা, নাগমিংসূ’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আনন্দত্থেরো এককোৰ আগতো দেৰা’’তি সুত্ৰা, ‘‘অদ্ধা এত্তকং মে ভত্তচ্ছেদনমকংসূ’’তি ভিক্খূনং কুদ্ধো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ভিক্খা পটিযত্তা, আনন্দত্থেরো কির এককোৰাগতো, পটিযত্তা ভিক্খা তথেৰ ঠিতা, পঞ্চসতা ভিক্খূ মম গেহে সঞ্ঞং ন করিংসু, কিং নু খো কারণ’’ন্তি আহ. সত্থা ভিক্খূনং দোসং অৰত্ৰা, ‘‘মহারাজ, মম সাৰকানং তুম্হেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসো নত্থি, তেন ন গতা ভৰিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা কুলানং অনুপগমনকারণঞ্চ উপগমনকারণঞ্চ পকাসেন্তো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ইমং সুত্তমাহ –
‘‘নৰহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং. কতমেহি নৰহি? ন মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, ন মনাপেন অভিৰাদেন্তি, ন মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স পরিগুহন্তি, বহুকম্পি থোকং দেন্তি, পণীতম্পি লূখং দেন্তি, অসক্কচ্চং দেন্তি নো সক্কচ্চং, ন উপনিসীদন্তি ধম্মস্সৰনায, ভাসিতমস্স ন সুস্সূসন্তি ¶ . ইমেহি খো, ভিক্খৰে, নৰহঙ্গেহি ¶ সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং.
‘‘নৰহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতুং. কতমেহি নৰহি? মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, মনাপেন অভিৰাদেন্তি, মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স ন পরিগুহন্তি, বহুকম্পি বহুকং দেন্তি, পণীতম্পি পণীতং দেন্তি, সক্কচ্চং দেন্তি নো অসক্কচ্চং, উপনিসীদন্তি ধম্মস্সৰনায, ভাসিতমস্স সুস্সূসন্তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, নৰহঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতু’’ন্তি (অ. নি. ৯.১৭).
ইতি খো, মহারাজ, মম সাৰকা তুম্হাকং সন্তিকা ৰিস্সাসং অলভন্তা ন গতা ভৰিস্সন্তীতি. পোরাণকপণ্ডিতাপি হি অৰিস্সাসিকট্ঠানে সক্কচ্চং উপট্ঠিযমানাপি মারণন্তিকং ৰেদনং পত্ৰা ৰিস্সাসিকট্ঠানমেৰ অগমিংসূতি. ‘‘কদা, ভন্তে’’তি রঞ্ঞা পুট্ঠো অতীতং আহরি –
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে কেসৰো নাম রাজা রজ্জং পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তং পঞ্চ পুরিসসতানি অনুপব্বজিংসু. সো কেসৰতাপসো নাম অহোসি. পসাধনকপ্পকো পনস্স অনুপব্বজিত্ৰা কপ্পকো নাম অন্তেৰাসিকো অহোসি. কেসৰতাপসো পরিসায সদ্ধিং অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সারত্তসমযে লোণম্বিলসেৰনত্থায ¶ বারাণসিং পত্ৰা ভিক্খায পাৰিসি. অথ নং রাজা দিস্ৰা পসীদিত্ৰা চতুমাসং অত্তনো সন্তিকে ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা উয্যানেৰ ৰসাপেন্তো সযং সাযংপাতং অস্স উপট্ঠানং গচ্ছতি. অৰসেসা তাপসা কতিপাহং ৰসিত্ৰা হত্থিসদ্দাদীহি উব্বাল়্হা হুত্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা, ‘‘আচরিয, উক্কণ্ঠিতম্হা, গচ্ছামা’’তি আহংসু. ‘‘কহং, তাতা’’তি? ‘‘হিমৰন্তং, আচরিযা’’তি. রাজা অম্হাকং আগতদিৰসেযেৰ চতুমাসং ইধ ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি. ‘‘কথং গমিস্সথ, তাতা’’তি? ‘‘তুম্হেহি অম্হাকং অনাচিক্খিত্ৰাৰ পটিঞ্ঞা দিন্না, মযং ইধ ন সক্কোম ৰসিতুং, ইতো অৰিদূরে তুম্হাকং পৰত্তিস্সৰনট্ঠানে ৰসিস্সামা’’তি ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু. কপ্পন্তেৰাসিকেন সদ্ধিং আচরিযো ওহীযি.
রাজা উপট্ঠানং আগতো, ‘‘কহং, অয্যা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সব্বে উক্কণ্ঠিতম্হাতি ৰত্ৰা হিমৰন্তং ¶ গতা, মহারাজা’’তি আহ. কপ্পকোপি ন চিরস্সেৰ উক্কণ্ঠিত্ৰা আচরিযেন পুনপ্পুনং ৰারিযমানোপি ‘‘ন সক্কোমী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. ইতরেসং পন সন্তিকং অগন্ত্ৰা আচরিযস্স পৰত্তিং সুণন্তো অৰিদূরে ঠানে ৰসি. অপরভাগে আচরিযস্স অন্তেৰাসিকে অনুস্সরন্তস্স কুচ্ছিরোগো উপ্পজ্জি. রাজা ৰেজ্জেহি তিকিচ্ছাপেসি, রোগো ন ৰূপসম্মতি. তাপসো আহ – ‘‘কিং, মহারাজ, ইচ্ছসি মে রোগৰূপসম’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, সচাহং সক্কুণেয্যং, ইদানেৰ ৰো ফাসুকং করেয্য’’ন্তি. ‘‘মহারাজ, সচে মে ফাসুকং ইচ্ছসি, মং অন্তেৰাসিকানং সন্তিকং পেসেহী’’তি. রাজা ‘‘সাধু ¶ , ভন্তে’’তি তং মঞ্চকে নিপজ্জাপেত্ৰা নারদঅমচ্চপ্পমুখে চত্তারো অমচ্চে ‘‘মম অয্যস্স পৰত্তিং ঞত্ৰা, ময্হং সাসনং পহিণেয্যাথা’’তি উয্যোজেসি. কপ্পন্তেৰাসিকো আচরিযস্স আগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা ইতরে ‘‘কহ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘অসুকট্ঠানে কির ৰসন্তী’’তি আহ. তেপি আচরিযস্সাগমনভাৰং সুত্ৰা তত্থেৰ সমোসরিত্ৰা আচরিযস্স উণ্হোদকং দত্ৰা ফলাফলং অদংসু. তং ¶ খণঞ্ঞেৰ রোগো ৰূপসম্মতি. সো কতিপাহেনেৰ সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি. অথ নং নারদো পুচ্ছি –
‘‘মনুস্সিন্দং জহিত্ৰান, সব্বকামসমিদ্ধিনং;
কথং নু ভগৰা কেসী, কপ্পস্স রমতি অস্সমে.
‘‘সাদূনি রমণীযানি, সন্তি ৰক্খা মনোরমা;
সুভাসিতানি কপ্পস্স, নারদ রমযন্তি মং.
‘‘সালীনং ওদনং ভুঞ্জে, সুচিং মংসূপসেচনং;
কথং সামাকনীৰারং, অলোণং ছাদযন্তি তং.
‘‘সাদুং ৰা যদি ৰাসাদুং, অপ্পং ৰা যদি ৰা বহুং;
ৰিস্সত্থো যত্থ ভুঞ্জেয্য, ৰিস্সাসপরমা রসা’’তি. (জা. ১.৪.১৮১-১৮৪);
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেন্তো ‘‘তদা রাজা মোগ্গল্লানো অহোসি, নারদো সারিপুত্তো, কপ্পন্তেৰাসিকো ¶ আনন্দো, কেসৰতাপসো অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘এৰং, মহারাজ, পুব্বেপি পণ্ডিতা মারণন্তিকং ৰেদনং পত্ৰা ৰিস্সাসিকট্ঠানং গমিংসু, মম সাৰকা ¶ তুম্হাকং সন্তিকে ৰিস্সাসং ন লভন্তি মঞ্ঞে’’তি আহ. রাজা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং মযা ৰিস্সাসং কাতুং ৰট্টতি, কথং নু খো করিস্সামীতি সম্মাসম্বুদ্ধস্স ঞাতিধীতরং মম গেহে কাতুং ৰট্টতি, এৰং সন্তে ‘দহরা চ সামণেরা চ সম্মাসম্বুদ্ধস্স ঞাতিরাজা’তি মম সন্তিকং ৰিস্সত্থা নিবদ্ধং আগমিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘একং মে ধীতরং দেন্তূ’’তি সাকিযানং সন্তিকং সাসনং পেসেসি. ‘‘কতরস্স সক্যস্স ধীতা’’তি চ পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ঞত্ৰা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা দূতে আণাপেসি. দূতা গন্ত্ৰা সাকিযে দারিকং যাচিংসু. তে সন্নিপতিত্ৰা, ‘‘পক্খন্তরিকো রাজা, সচে ন দস্সাম, ৰিনাসেস্সতি নো, ন খো পন অম্হেহি কুলেন সদিসো, কিং নু খো কাতব্ব’’ন্তি মন্তযিংসু. মহানামো ‘‘মম দাসিযা কুচ্ছিম্হি জাতা ৰাসভখত্তিযা নাম ধীতা রূপসোভগ্গপ্পত্তা অত্থি, তং দস্সামা’’তি ৰত্ৰা দূতে আহ – ‘‘সাধু, রঞ্ঞো দারিকং দস্সামা’’তি. ‘‘সা কস্স, ধীতা’’তি? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স চূল়পিতুপুত্তস্স মহানামস্স সক্কস্স ধীতা ৰাসভখত্তিযা নামা’’তি.
তে ¶ গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘যদি এৰং, সাধু, সীঘং আনেথ, খত্তিযা চ নাম বহুমাযা, দাসিধীতরম্পি পহিণেয্যুং, পিতরা সদ্ধিং একভাজনে ভুঞ্জন্তিং আনেয্যাথা’’তি ¶ পেসেসি. তে গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেহি সদ্ধিং একতো ভুঞ্জন্তিং রাজা ইচ্ছতী’’তি আহংসু. মহানামো ‘‘সাধু, তাতা’’তি তং অলঙ্কারাপেত্ৰা অত্তনো ভোজনকালে পক্কোসাপেত্ৰা তায সদ্ধিং একতো ভুঞ্জনাকারং দস্সেত্ৰা দূতানং নিয্যাদেসি. তে তং আদায সাৰত্থিং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা তুট্ঠমানসো তং পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং জেট্ঠিকং কত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে অভিসিঞ্চি. সা ন চিরস্সেৰ সুৰণ্ণৰণ্ণং পুত্তং ৰিজাযি.
অথস্স নামগ্গহণদিৰসে রাজা দারকস্স অয্যকস্স সন্তিকং পেসেসি ‘‘সক্যরাজধীতা ৰাসভখত্তিযা পুত্তং ৰিজাতা, কিমস্স নামং করোমা’’তি? তং পন সাসনং গহেত্ৰা গতো অমচ্চো থোকং বধিরধাতুকো, সো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো অয্যকস্স আরোচেসি, সো তং সুত্ৰা ‘‘ৰাসভখত্তিযা পুত্তং অৰিজাযিত্ৰাপি সব্বজনং অভিভৰি, ইদানি পন রঞ্ঞো অতিৰিয ৰল্লভা ভৰিস্সতী’’তি আহ. বধিরো অমচ্চো ‘‘ৰল্লভা’’তি ৰচনং দুস্সুতং সুত্ৰা ‘‘ৰিটটূভো’’তি সল্লক্খেত্ৰা রাজানং উপগন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, কুমারস্স কির ‘ৰিটটূভো’তি নামং করোথা’’তি আহ. রাজা ‘‘পোরাণকং নো কুলসন্তকং নামং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তং নামং অকাসি. অথস্স দহরকালেযেৰ রাজা ‘‘সত্থু পিযং করোমী’’তি সেনাপতিট্ঠানং অদাসি.
সো কুমারপরিহারেন ৰড্ঢন্তো সত্তৰস্সিককালে অঞ্ঞেসং কুমারানং মাতামহকুলতো হত্থিরূপকঅস্সরূপকাদীনি ¶ আহরিযমানানি দিস্ৰা মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞেসং মাতামহকুলতো ¶ পণ্ণাকারো আহরীযতি, ময্হং কোচি কিঞ্চি ন পেসেসি, কিং ত্ৰং নিমাতা নিপিতা’’তি? অথ নং সা, ‘‘তাত, তৰ সক্যরাজানো মাতামহা দূরে পন ৰসন্তি, তেন তে কিঞ্চি ন পেসেন্তী’’তি ৰঞ্চেসি. সোল়সৰস্সিককালে, ‘‘অম্ম, তৰ মাতামহকুলং পস্সিতুকামোম্হী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অলং, তাত, কিং তত্থ গন্ত্ৰা করিস্সতী’’তি ৰারিযমানোপি পুনপ্পুনং যাচি. অথস্স মাতা ‘‘তেন হি গচ্ছা’’তি সম্পটিচ্ছি. সো পিতু আরোচেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমি. ৰাসভখত্তিযা পুরেতরং পণ্ণং পেসেসি – ‘‘অহং ¶ ইধ সুখং ৰসামি, মাস্স কিঞ্চি সামিনো অন্তরং দস্সযিংসূ’’তি. সাকিযা ৰিটটূভস্স আগমনং ঞত্ৰা, ‘‘ৰন্দিতুং ন সক্কোমা’’তি তস্স দহরদহরে কুমারে জনপদং পহিণিত্ৰা তস্মিং কপিলপুরং সম্পত্তে সন্থাগারে সন্নিপতিংসু. কুমারো তত্থ গন্ত্ৰা অট্ঠাসি.
অথ নং ‘‘অযং তে, তাত, মাতামহো, অযং মাতুলো’’তি ৰত্ৰা ৰন্দাপেসুং. সো সব্বে ৰন্দমানো ৰিচরিত্ৰা একম্পি অত্তানং ৰন্দন্তং অদিস্ৰা ‘‘কিং নু খো মং ৰন্দন্তা নত্থী’’তি পুচ্ছি. সাকিযা, ‘‘তাত, তে কনিট্ঠকুমারা জনপদং গতা’’তি ৰত্ৰা তস্স মহন্তং সক্কারং ¶ করিংসু. সো কতিপাহং ৰসিত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমি. অথেকা দাসী সন্থাগারে তেন নিসিন্নফলকং ‘‘ইদং ৰাসভখত্তিযায দাসিযা পুত্তস্স নিসিন্নফলক’’ন্তি অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা খীরোদকেন ধোৰি. একো পুরিসো অত্তনো আৰুধং পমুস্সিত্ৰা নিৰত্তো তং গণ্হন্তো ৰিটটূভকুমারস্স অক্কোসনসদ্দং সুত্ৰা তং কারণং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ৰাসভখত্তিযা দাসিযা কুচ্ছিম্হি মহানামসক্কং পটিচ্চ জাতা’’তি ঞত্ৰা বলকাযস্স কথেসি. ‘‘ৰাসভখত্তিযা কির দাসিধীতা’’তি মহাকোলাহলং অহোসি. তং সুত্ৰা ৰিটটূভো ‘‘এতে তাৰ মম নিসিন্নফলকং খীরোদকেন ধোৰন্তু, অহং পন রজ্জে পতিট্ঠিতকালে এতেসং গললোহিতং গহেত্ৰা মম নিসিন্নফলকং ধোৰিস্সামী’’তি চিত্তং পট্ঠপেসি. তস্মিং সাৰত্থিং গতে অমচ্চা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘ময্হং দাসিধীতরং অদংসূ’’তি সাকিযানং কুজ্ঝিত্ৰা ৰাসভখত্তিযায চ পুত্তস্স চ দিন্নপরিহারং অচ্ছিন্দিত্ৰা দাসদাসীহি লদ্ধব্বমত্তমেৰ দাপেসি.
ততো কতিপাহচ্চযেন সত্থা রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. রাজা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং কির ঞাতকেহি দাসিধীতা ময্হং ¶ দিন্না, তেনস্সা অহং সপুত্তায পরিহারং অচ্ছিন্দিত্ৰা দাসদাসীহি লদ্ধব্বমত্তমেৰ দাপেসি’’ন্তি আহ. সত্থা ‘‘অযুত্তং, মহারাজ, সাকিযেহি কতং, দদন্তেহি নাম সমানজাতিকা দাতব্বা অস্স, তং পন ¶ , মহারাজ, ৰদামি, ৰাসভখত্তিযা খত্তিযরাজধীতা খত্তিযরঞ্ঞো গেহে অভিসেকং লভি. ৰিটটূভোপি খত্তিযরাজানমেৰ পটিচ্চ জাতো, মাতুগোত্তং ¶ নাম কিং করিস্সতি, পিতুগোত্তমেৰ পমাণন্তি. পোরাণকপণ্ডিতা দলিদ্দিত্থিযা কট্ঠহারিকায অগ্গমহেসিট্ঠানং অদংসু, তস্সা চ কুচ্ছিম্হি জাতকুমারো দ্ৰাদসযোজনিকায বারাণসিযা রজ্জং পত্ৰা কট্ঠৰাহনরাজা নাম জাতো’’তি কট্ঠহারিজাতকং (জা. ১.১.৭) কথেসি. রাজা ধম্মকথং সুত্ৰা ‘‘পিতুগোত্তমেৰ কির পমাণ’’ন্তি তুস্সিত্ৰা ৰাসভখত্তিযায চ পুত্তস্স চ পকতিপরিহারমেৰ দাপেসি.
বন্ধুলসেনাপতিস্সপি খো কুসিনারাযং মল্লরাজধীতা মল্লিকা নাম ভরিযা দীঘরত্তং পুত্তং ন ৰিজাযি. অথ নং বন্ধুলো ‘‘অত্তনো কুলঘরমেৰ গচ্ছা’’তি উয্যোজেসি. সা ‘‘সত্থারং দিস্ৰাৰ গমিস্সামী’’তি জেতৰনং পৰিসিত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা, ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি ৰুত্তা ‘‘সামিকো মং ¶ ভন্তে, কুলঘরং পেসেতী’’ আহ. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘ৰঞ্ঝা কিরস্মি অপুত্তিকা’’তি. ‘‘যদি এৰং, গমনকিচ্চং নত্থি, নিৰত্তস্সূ’’তি. সা তুট্ঠমানসা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা নিৰত্তাসী’’তি ৰুত্তা ‘‘দসবলেন নিৰত্তিতাম্হী’’তি আহ বন্ধুলো ‘‘দিট্ঠং ভৰিস্সতি দীঘদস্সিনা কারণ’’ন্তি সম্পটিচ্ছি. সা ন চিরস্সেৰ গব্ভং পটিলভিত্ৰা উপ্পন্নদাহল়া ‘‘দোহল়ো মে উপ্পন্নো’’তি আরোচেসি. ‘‘কিং দোহল়ো’’তি? ‘‘ৰেসালিনগরে গণরাজকুলানং অভিসেকমঙ্গলপোক্খরণিযং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা পানীযং পাতুকামাম্হি, সামী’’তি. বন্ধুলো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা সহস্সথামধনুং গহেত্ৰা তং রথং আরোপেত্ৰা সাৰত্থিতো নিক্খমিত্ৰা রথং পাজেন্তো মহালিলিচ্ছৰিনো দিন্নদ্ৰারেন ৰেসালিং পাৰিসি. মহালিলিচ্ছৰিনো চ দ্ৰারসমীপে এৰ নিৰেসনং হোতি. সো রথস্স উম্মারে পনিঘাতসদ্দং সুত্ৰাৰ ‘‘বন্ধুলস্স রথসদ্দো এসো, অজ্জ লিচ্ছৰীনং ভযং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি আহ.
পোক্খরণিযা অন্তো চ বহি চ আরক্খা বলৰতী, উপরি লোহজালং পত্থটং, সকুণানম্পি ওকাসো নত্থি. বন্ধুলসেনাপতি ¶ পন রথা ওতরিত্ৰা আরক্খকে মনুস্সে ৰেত্তেন পহরন্তো পলাপেত্ৰা লোহজালং ছিন্দিত্ৰা অন্তোপোক্খরণীযং ভরিযং ন্হাপেত্ৰা সযম্পি ন্হত্ৰা পুন তং রথং আরোপেত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা আগতমগ্গেনেৰ পাযাসি. তে আরক্খমনুস্সা লিচ্ছৰিরাজূনং আরোচেসুং. লিচ্ছৰিরাজানো কুজ্ঝিত্ৰা পঞ্চ রথসতানি আরুয্হ ‘‘বন্ধুলমল্লং গণ্হিস্সামা’’তি নিক্খমিংসু. তং পৰত্তিং ¶ মহালিস্স আরোচেসুং. মহালি, ‘‘মা গমিত্থ, সো হি ৰো সব্বে ঘোতেস্সতী’’তি আহ. তেপি ‘‘মযং গমিস্সাম এৰা’’তি ৰদিংসু. ‘‘তেন হি তস্স রথচক্কস্স যাৰ নাভিতো পথৰিং পৰিট্ঠট্ঠানং দিস্ৰা নিৰত্তেয্যাথ, ততো ¶ অনিৰত্তন্তা পুরতো অসনিসদ্দং ৰিয সুণিস্সথ, তম্হা ঠানা নিৰত্তেয্যাথ. ততো অনিৰত্তন্তা তুম্হাকং রথধুরেসু ছিদ্দং পস্সিস্সথ, তম্হা ঠানা নিৰত্তেয্যাথ, পুরতো মা গমিত্থা’’তি. তে তস্স ৰচনেন অনিৰত্তিত্ৰা তং অনুবন্ধিংসু ¶ এৰ. মল্লিকা দিস্ৰা, ‘‘রথা, সামি, পঞ্ঞাযন্তী’’তি আহ. ‘‘তেন হি একস্সেৰ রথস্স পঞ্ঞাযনকালে মং আরোচেয্যাসী’’তি. সা যদা সব্বে রথা একো ৰিয হুত্ৰা পঞ্ঞাযিংসু, তদা ‘‘একমেৰ, সামি, রথসীসং পঞ্ঞাযতী’’তি আহ. বন্ধুলো ‘‘তেন হি ইমা রস্মিযো গণ্হাহী’’তি তস্সা রস্মিযো দত্ৰা রথে ঠিতোৰ ধনুং আরোপেসি, রথচক্কং যাৰ নাভিতো পথৰিং পাৰিসি.
লিচ্ছৰিনো তং ঠানং দিস্ৰাপি ন নিৰত্তিংসু. ইতরো থোকং গন্ত্ৰা জিযং পোথেসি, অসনিসদ্দো ৰিয অহোসি. তে ততোপি ন নিৰত্তিংসু, অনুবন্ধন্তা গচ্ছন্তেৰ. বন্ধুলো রথে ঠিতকোৰ একসরং খিপি, সো পঞ্চন্নং রথসতানং রথসীসে ছিদ্দং কত্ৰা পঞ্চ রাজসতানি পরিকরবন্ধনট্ঠানে ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পথৰিং পাৰিসি. তে অত্তনো পৰিদ্ধভাৰং অজানিত্ৰা, ‘‘তিট্ঠ, রে, তিট্ঠ, রে’’তি ৰদন্তা অনুবন্ধিংসু এৰ. বন্ধুলো রথং ঠপেত্ৰা ‘‘তুম্হে মতকা, মতকেহি সদ্ধিং ময্হং যুদ্ধং নাম নত্থী’’তি আহ. ‘‘মতকা নাম অম্হাদিসা ন হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি সব্বপচ্ছিমস্স পরিকরং মোচেথা’’তি. তে মোচযিংসু. সো মুত্তমত্তে এৰ মরিত্ৰা পতিতো. অথ তে সব্বেপি ‘‘তুম্হে এৰরূপা, অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা সংৰিধাতব্বং সংৰিদহিত্ৰা পুত্তদারং অনুসাসিত্ৰা সন্নাহং ¶ মোচেথা’’তি আহ. তে তথা কত্ৰা সব্বেপি জীৰিতক্খযং পত্তা. বন্ধুলোপি মল্লিকং সাৰত্থিং আনেসি. সা সোল়সক্খত্তুং যমকে যমকে পুত্তে ৰিজাযি. সব্বেপি সূরা থামসম্পন্না অহেসুং, সব্বসিপ্পানং নিপ্ফত্তিং পাপুণিংসু. একেকস্স পুরিসসহস্সং পরিৰারো অহোসি. পিতরা সদ্ধিং রাজনিৰেসনং গচ্ছন্তেহি তেহেৰ রাজঙ্গণং পরিপূরি.
অথেকদিৰসং ¶ ৰিনিচ্ছযে কূটট্টপরাজিতা মনুস্সা বন্ধুলং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তা ৰিনিচ্ছযঅমচ্চানং কূটট্টকরণং তস্স আরোচেসুং. সো ৰিনিচ্ছযং গন্ত্ৰা তং অট্টং ৰিচারেত্ৰা সামিকমেৰ সামিকং অকাসি. মহাজনো মহাসদ্দেন সাধুকারং পৰত্তেতি. রাজা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা তুস্সিত্ৰা সব্বেপি তে অমচ্চে হারেত্ৰা বন্ধুলস্সেৰ ৰিনিচ্ছযং নিয্যাদেসি. সো ততো পট্ঠায সম্মা ৰিনিচ্ছযি. ততো তে পোরাণকৰিনিচ্ছযিকা অমচ্চা কিঞ্চি লঞ্জং অলভন্তা অপ্পলাভা হুত্ৰা ‘‘বন্ধুলো রজ্জং পত্থেতী’’তি রাজকুলে পরিভিন্দিংসু. রাজা তেসং কথং সদ্দহিত্ৰা চিত্তং নিগ্গহেতুং নাসক্খি. ‘‘ইমস্মিং ইধেৰ ঘাতিযমানে গরহা মে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি পুন চিন্তেত্ৰা পযুত্তপুরিসেহি পচ্চন্তং পহারাপেত্ৰা বন্ধুলং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘পচ্চন্তো কির কুপিতো, তৰ পুত্তেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা ¶ , চোরে গণ্হাহী’’তি ¶ পহিণিত্ৰা, ‘‘এত্থেৰস্স দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি সদ্ধিং সীসং ছিন্দিত্ৰা আহরথা’’তি তেহি সদ্ধিং অঞ্ঞেপি সমত্থে মহাযোধে পেসেসি. তস্মিং পচ্চন্তং গচ্ছন্তেযেৰ ‘‘সেনাপতি কির আগচ্ছতী’’তি পযুত্তচোরা পলাযিংসু. সো তং পদেসং আৰাসাপেত্ৰা সণ্ঠাপেত্ৰা নিৰত্তি.
অথস্স নগরতো অৰিদূরে ঠানে তে যোধা পুত্তেহি সদ্ধিং সীসং ছিন্দিংসু. তং দিৰসং মল্লিকায পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং দ্ৰে অগ্গসাৰকা নিমন্তিতা হোন্তি. অথস্সা পুব্বণ্হে এৰ ‘‘সামিকস্স তে সদ্ধিং পুত্তেহি সীসং ছিন্ন’’ন্তি পণ্ণং আহরিত্ৰা অদংসু. সা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা কস্সচি কিঞ্চি অৰত্ৰা পণ্ণং উচ্ছঙ্গে ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমেৰ পরিৰিসি. অথস্সা পরিচারিকাযো ভিক্খূনং ভত্তং দত্ৰা সপ্পিচাটিং আহরন্তিযো থেরানং পুরতো সপ্পিচাটিং ভিন্দিংসু. ধম্মসেনাপতি ‘‘ভেদনধম্মং ভিন্নং, ন চিন্তিতব্ব’’ন্তি আহ. সা উচ্ছঙ্গতো পণ্ণং নীহরিত্ৰা ‘‘দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি সদ্ধিং পিতুসীসং ছিন্নন্তি মে ইমং পণ্ণং আহরিংসু, অহং ইদং সুত্ৰাপি ন চিন্তেমি, সপ্পিচাটিযা ভিন্নায কিং চিন্তযিস্সামি, ভন্তে’’তি আহ. ধম্মসেনাপতি ‘‘অনিমিত্তমনঞ্ঞাতং ¶ , মচ্চানং ইধ জীৰিত’’ন্তিআদীনি (সু. নি. ৫৭৯) ৰত্ৰা ধম্মং দেসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং অগমাসি. সাপি দ্ৰত্তিংস সুণিসাযো পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তুম্হাকং সামিকা নিরপরাধা অত্তনো পুরিমকম্মফলং লভিংসু ¶ , তুম্হে মা সোচযিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, রঞ্ঞো উপরি মনোপদোসং মা করিত্থা’’তি ওৰদি.
রঞ্ঞো চরপুরিসা তং কথং সুত্ৰা গন্ত্ৰা তেসং নিদ্দোসভাৰং রঞ্ঞো কথযিংসু. রাজা সংৰেগপ্পত্তো তস্সা নিৰেসনং গন্ত্ৰা মল্লিকঞ্চ সুণিসাযো চস্সা খমাপেত্ৰা মল্লিকায ৰরং অদাসি. সা ‘‘ৰরো গহিতো মে হোতূ’’তি ৰত্ৰা তস্মিং গতে মতকভত্তং দত্ৰা ন্হত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেহি ময্হং ৰরো দিন্নো, ময্হঞ্চ অঞ্ঞেন অত্থো নত্থি, দ্ৰত্তিংসায মে সুণিসানং মমঞ্চ কুলঘরগমনং অনুজানাথা’’তি আহ. রাজা সম্পটিচ্ছি. সা দ্ৰত্তিংস সুণিসাযো যথাসকানি কুলানি পেসেসি, সযম্পি কুসিনারানগরে অত্তনো কুলঘরং অগমাসি.
রাজাপি বন্ধুলসেনাপতিনো ভাগিনেয্যস্স দীঘকারাযনস্স নাম সেনাপতিট্ঠানং অদাসি. সো পন ‘‘মাতুলো মে ইমিনা মারিতো’’তি রঞ্ঞো ওতারং গৰেসন্তো ৰিচরতি. রাজাপি নিরপরাধস্স ¶ বন্ধুলস্স মারিতকালতো পট্ঠায ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা চিত্তস্সাদং ন লভতি, রজ্জসুখং নানুভোতি. তদা সত্থা সক্যানং মেদাল়ুপং নাম নিগমং উপনিস্সায ৰিহরতি. রাজা তত্থ গন্ত্ৰা আরামতো অৰিদূরে খন্ধাৰারং নিৰাসেত্ৰা, ‘‘মন্দেন পরিৰারেন সত্থারং ৰন্দিস্সামী’’তি ¶ ৰিহারং গন্ত্ৰা পঞ্চরাজাককুধভণ্ডানি দীঘকারাযনস্স দত্ৰা এককোৰ গন্ধকুটিং পাৰিসি. সব্বং ধম্মচেতিযসুত্তনিযামেন (ম. নি. ২.৩৬৪ আদযো) দীপেতব্বং. তস্মিং গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে দীঘকারাযনো তানি পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি গহেত্ৰা ৰিটটূভং রাজানং কত্ৰা রঞ্ঞো একং অস্সং একঞ্চ উপট্ঠানকারিকং মাতুগামং ঠপেত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা সাৰত্থিং অগমাসি.
রাজা সত্থারা সদ্ধিং পিযকথং কথেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিক্খন্তো সেনং অদিস্ৰা তং মাতুগামং পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা, ‘‘অহং ভাগিনেয্যং আদায গন্ত্ৰা, ৰিটটূভং গহেস্সামী’’তি রাজগহনগরং গচ্ছন্তো ৰিকালে দ্ৰারেসু পিদহিতেসু নগরং পত্ৰা একিস্সা সালায নিপজ্জিত্ৰা ৰাতাতপেহি কিলন্তো রত্তিভাগে তত্থেৰ কালমকাসি. ৰিভাতায রত্তিযা, ‘‘দেৰ, কোসলনরিন্দ অনাথো জাতোসী’’তি ৰিপ্পলপন্তিযা ¶ তস্সা ইত্থিযা সদ্দং সুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো মাতুলস্স মহন্তেন সক্কারেন সরীরকিচ্চং কারেসি.
ৰিটটূভোপি ¶ রজ্জং লভিত্ৰা তং ৰেরং সরিত্ৰা ‘‘সব্বেপি সাকিযে মারেস্সামী’’তি মহতিযা সেনায নিক্খমি. তং দিৰসং সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো ঞাতিসঙ্ঘস্স ৰিনাসং দিস্ৰা, ‘‘ঞাতিসঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুব্বণ্হসমযে পিণ্ডায চরিত্ৰা, পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো গন্ধকুটিযং সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা, সাযন্হসমযে আকাসেন গন্ত্ৰা, কপিলৰত্থুসামন্তে একস্মিং কবরচ্ছাযে রুক্খমূলে নিসীদি. ততো ৰিটটূভস্স রজ্জসীমায মহন্তো সন্দচ্ছাযো নিগ্রোধো অত্থি. ৰিটটূভো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিং কারণা এৰরূপায উণ্হৰেলায ইমস্মিং কবরচ্ছাযে রুক্খমূলে নিসীদথ, এতস্মিং সন্দচ্ছাযে নিগ্রোধমূলে নিসীদথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘হোতু, মহারাজ, ঞাতকানং ছাযা নাম সীতলা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ঞাতকানুরক্খনত্থায সত্থা আগতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সাৰত্থিংযেৰ পচ্চাগমি. সত্থাপি উপ্পতিত্ৰা জেতৰনমেৰ গতো.
রাজা সাকিযানং দোসং সরিত্ৰা দুতিযম্পি নিক্খমিত্ৰা তথেৰ সত্থারং পস্সিত্ৰা পুন নিৰত্তি. ততিযৰারেপি নিক্খমিত্ৰা তথেৰ সত্থারং পস্সিত্ৰা পুন নিৰত্তি. চতুত্থৰারে পন তস্মিং নিক্খন্তে সত্থা সাকিযানং পুব্বকম্মং ওলোকেত্ৰা তেসং একদিৰসং নদিযং ৰিসপক্খিপনপাপকম্মস্স অপ্পটিবাহিযভাৰং ঞত্ৰা চতুত্থৰারে নাগমাসি. ৰিটটূভো ‘‘সাকিযে ঘাতেস্সামী’’তি মহন্তেন বলকাযেন ¶ নিক্খমি. সম্মাসম্বুদ্ধস্স পন ঞাতকা অসত্তঘাতকা নাম, অত্তনা মরন্তাপি পরেসং জীৰিতং ন ৰোরোপেন্তি. তে চিন্তযিংসু – ‘‘মযং সুসিক্খিতা ¶ কতহত্থা কতূপাসনা মহিস্সাসা, ন খো পন সক্কা অম্হেহি পরং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, অত্তনো কম্মং দস্সেত্ৰা পলাপেস্সামা’’তি তে কতসন্নাহা নিক্খমিত্ৰা যুদ্ধং আরভিংসু. তেহি খিত্তা সরা ৰিটটূভস্স পুরিসানং অন্তরন্তরেন গচ্ছন্তি, ফলকন্তরকণ্ণছিদ্দন্তরাদীহি নিক্খমন্তি. ৰিটটূভো দিস্ৰা ননু ভণে ‘‘সাকিযা অসত্তঘাতকাম্হা’’তি ৰদন্তি, অথ চ পন মে পুরিসে নাসেন্তীতি.
অথ ¶ নং একো পুরিসো আহ – ‘‘কিং সামি, নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেসী’’তি? ‘‘সাকিযা মে পুরিসে নাসেন্তী’’তি. ‘‘তুম্হাকং কোচি পুরিসো মতো নাম নত্থি. ইঙ্ঘ তে গণাপেথা’’তি. গণাপেন্তো একস্সপি খযং ন পস্সি. সো ততো নিৰত্তিত্ৰা ‘‘যে যে পন ভণে ‘সাকিযম্হা’তি ভণন্তি, সব্বে মারেথ, মাতামহস্স পন মহানামসক্কস্স সন্তিকে ঠিতানং জীৰিতং দেথা’’তি আহ. সাকিযা গহেতব্বগহণং অপস্সন্তা একচ্চে তিণং ডংসিত্ৰা, একচ্চে নল়ং গহেত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘তুম্হে সাকিযা, নো’’তি পুচ্ছিতা যস্মা তে মরন্তাপি মুসাৰাদং ন ভণন্তি, তস্মা তিণং ডংসিত্ৰা ঠিতা ‘‘নো সাকো, তিণ’’ন্তি ¶ ৰদন্তি. নল়ং গহেত্ৰা ঠিতা ‘‘নো সাকো, নল়ো’’তি ৰদন্তি. যে চ মহানামস্স সন্তিকে ঠিতা, তে চ জীৰিতং লভিংসু. তেসু তিণং ডংসিত্ৰা ঠিতা তিণসাকিযা নাম, নল়ং গহেত্ৰা ঠিতা নল়সাকিযা নাম জাতাতি, ৰিটটূভো অৰসেসে খীরপকেপি দারকে অৰিস্সজ্জেত্ৰা ঘাতাপেন্তো লোহিতনদিং পৰত্তেত্ৰা তেসং গললোহিতেন ফলকং ধোৰাপেসি. এৰং সাকিযৰংসো ৰিটটূভেন উপচ্ছিন্নো.
সো মহানামসক্কং গাহাপেত্ৰা নিৰত্তো ‘‘পাতরাসৰেলায পাতরাসং করিস্সামী’’তি একস্মিং ঠানে ওতরিত্ৰা ভোজনে উপনীতে ‘‘একতোৰ ভুঞ্জিস্সামা’’তি অয্যকং পক্কোসাপেসি. খত্তিযা পন জীৰিতং চজন্তাপি দাসিপুত্তেহি সদ্ধিং ন ভুঞ্জন্তি. তস্মা মহানামো একং সরং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিলিট্ঠগত্তোম্হি, ন্হাযিস্সামি, তাতা’’তি আহ. ‘‘সাধু, অয্যক, ন্হাযথা’’তি. সো ‘‘অযং মং একতো অভুঞ্জন্তং ঘাতেস্সতি, সযমেৰ মে মতং সেয্যো’’তি কেসে মুঞ্চিত্ৰা অগ্গে গণ্ঠিং কত্ৰা কেসেসু পাদঙ্গুট্ঠকে পৰেসেত্ৰা উদকে নিমুজ্জি. তস্স গুণতেজেন নাগভৰনং উণ্হাকারং দস্সেসি. নাগরাজা ‘‘কিং নু খো’’তি উপধারেন্তো তং ঞত্ৰা তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা তং অত্তনো ফণে নিসীদাপেত্ৰা নাগভৰনং পৰেসেসি. সো দ্ৰাদস্স ৰস্সানি তত্থেৰ ৰসি. ৰিটটূভোপি ‘‘ময্হং অয্যকো ইদানি আগমিস্সতি, ইদানি আগমিস্সতী’’তি আগমযমানোৰ নিসীদি. তস্মিং অতিচিরাযন্তে সরং ৰিচিনাপেত্ৰা দীপালোকেন পুরিসব্ভন্তরানিপি ওলোকেত্ৰা অদিস্ৰা ‘‘গতো ভৰিস্সতী’’তি পক্কামি. সো ¶ রত্তিভাগে অচিরৰতিং ¶ পত্ৰা খন্ধাৰারং নিৰাসেসি. একচ্চে অন্তোনদিযং ৰালুকাপুলিনে নিপজ্জিংসু ¶ , একচ্চে বহিথলে, অন্তোনিপন্নেসুপি পুব্বে অকতপাপকম্মা অত্থি, বহিনিপন্নেসুপি পুব্বে কতপাপকম্মা অত্থি, তেসং নিপন্নট্ঠানেসু কিপিল্লিকা উট্ঠহিংসু. তে ‘‘ময্হং নিপন্নট্ঠানে কিপিল্লিকা, ময্হং নিপন্নট্ঠানে কিপিল্লিকা’’তি উট্ঠহিত্ৰা অকতপাপকম্মা উত্তরিত্ৰা থলে নিপজ্জিংসু, কতপাপকম্মা ওতরিত্ৰা ৰালুকাপুলিনে নিপজ্জিংসু. তস্মিং খণে মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা ঘনৰস্সং ৰস্সি. নদিযা ওঘো আগন্ত্ৰা ৰিটটূভং সদ্ধিং পরিসায সমুদ্দমেৰ পাপেসি. সব্বে তত্থ মচ্ছকচ্ছপভক্খা অহেসুং.
মহাজনো কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘সাকিযানং মরণং অযুত্তং, ‘এৰং নাম কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা সাকিযা মারেতব্বা’তি অননুচ্ছৰিকমেত’’ন্তি. সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে কিঞ্চাপি সাকিযানং এৰং মরণং অযুত্তং, পুব্বে কতপাপকম্মৰসেন পন যুত্তমেৰেতেহি লদ্ধ’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, এতে পুব্বে অকংসূ’’তি? সব্বে একতো হুত্ৰা নদিযং ৰিসং পক্খিপিংসূতি. পুনেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘ৰিটটূভো এত্তকে সাকিযে মারেত্ৰা আগচ্ছন্তো অত্তনো মনোরথে মত্থকং অপ্পত্তেযেৰ এত্তকং জনং আদায মহাসমুদ্দে মচ্ছকচ্ছপভক্খো জাতো’’তি ¶ . সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ইমেসং সত্তানং মনোরথে মত্থকং অপ্পত্তেযেৰ মচ্চুরাজা সুত্তং গামং অজ্ঝোত্থরন্তো মহোঘো ৰিয জীৰিতিন্দ্রিযং ছিন্দিত্ৰা চতূসু অপাযসমুদ্দেসু নিমুজ্জাপেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ ব্যাসত্তমনসং নরন্তি সম্পত্তে ৰা অসম্পত্তে ৰা লগ্গমানসং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা মালাকারো পুপ্ফারামং পৰিসিত্ৰা ‘‘পুপ্ফানি পচিনিস্সামী’’তি ততো পুপ্ফানি গহেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰা গচ্ছং পত্থেন্তো সকলে পুপ্ফারামে মনং পেসেতি, ‘‘ইতো চিতো চ পুপ্ফানি পচিনিস্সামী’’তি ততো পুপ্ফানি অগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ মনং পেসেসি, তমেৰ গচ্ছং পচিনন্তো ¶ পমাদমাপজ্জতি, এৰমেৰ একচ্চো পুপ্ফারামসদিসং পঞ্চকামগুণমজ্ঝং ওতরিত্ৰা মনোরমং রূপং লভিত্ৰা মনোরমানং সদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বানং অঞ্ঞতরং পত্থেতি. অঞ্ঞো তেসু ৰা অঞ্ঞতরং লভিত্ৰা অঞ্ঞতরং পত্থেতি ¶ , রূপমেৰ ৰা লভিত্ৰা অঞ্ঞং অপত্থেন্তো তমেৰ অস্সাদেতি, সদ্দাদীসু ৰা অঞ্ঞতরং. এসেৰ নযো গোমহিংসদাসিদাসখেত্তৰত্থুগামনিগমজনপদাদীসু, পব্বজিতানম্পি পরিৰেণৰিহারপত্তচীৰরাদীসূতি এৰং পঞ্চকামগুণসঙ্খাতানি পুপ্ফানি এৰ পচিনন্তং ¶ সম্পত্তে ৰা অসম্পত্তে ৰা কামগুণে ব্যাসত্তমনসং নরং. সুত্তং গামন্তি গামস্স গেহভিত্তিআদীনং পন সুপনৰসেন সুপনং নাম নত্থি, সত্তানং পন সুত্তপমত্ততং উপাদায সুত্তো নাম হোতি. এৰং সুত্তং গামং দ্ৰে তীণি যোজনানি আযতগম্ভীরো মহোঘোৰ মচ্চু আদায গচ্ছতি. যথা সো মহোঘো ইত্থিপুরিসগোমহিংসকুক্কুটাদীসু কিঞ্চি অনৰসেসেত্ৰা সব্বং তং গামং সমুদ্দং পাপেত্ৰা মচ্ছকচ্ছপভক্খং করোতি, এৰমেৰ ব্যাসত্তমনসং নরং মচ্চু আদায জীৰিতিন্দ্রিযমস্স ছিন্দিত্ৰা চতূসু অপাযসমুদ্দেসু নিমুজ্জাপেতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা দেসনা জাতাতি.
ৰিটটূভৰত্থু ততিযং.
৪. পতিপূজিককুমারিৰত্থু
পুপ্ফানি হেৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পতিপূজিকং নাম কুমারিকং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ¶ তাৰতিংসদেৰলোকে সমুট্ঠিতং.
তত্থ কির মালভারী নাম দেৰপুত্তো অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতো উয্যানং পাৰিসি. পঞ্চসতা দেৰধীতরো রুক্খং আরুয্হ পুপ্ফানি পাতেন্তি, পঞ্চসতা পতিতানি পুপ্ফানি গহেত্ৰা দেৰপুত্তং অলঙ্করোন্তি. তাসু একা দেৰধীতা রুক্খসাখাযমেৰ চুতা, সরীরং দীপসিখা ৰিয নিব্বাযি. সা সাৰত্থিযং একস্মিং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা জাতকালে ¶ জাতিস্সরা হুত্ৰা ‘‘মালভারীদেৰপুত্তস্স ভরিযাম্হী’’তি অনুস্সরন্তী ৰুড্ঢিমন্ৰায গন্ধমালাদীহি পূজং কত্ৰা সামিকস্স সন্তিকে অভিনিব্বত্তিং পত্থেসি. সা সোল়সৰস্সকালে পরকুলং গতাপি সলাকভত্তপক্খিকভত্তৰস্সাৰাসিকাদীনি দত্ৰা, ‘‘অযং মে সামিকস্স সন্তিকে নিব্বত্তনত্থায পচ্চযো হোতূ’’তি ৰদতি. অথস্সা ভিক্খূ ‘‘অযং কুমারিকা উট্ঠায সমুট্ঠায পতিমেৰ পত্থেতীতি পতিপূজিকা’’তি নামং করিংসু. সাপি নিবদ্ধং আসনসালং পটিজগ্গতি, পানীযং উপট্ঠপেতি, আসনানি পঞ্ঞপেতি. অঞ্ঞেপি মনুস্সা সলাকভত্তাদীনি দাতুকামা, ‘‘অম্ম, ইমানিপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স পটিপাদেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা আহরিত্ৰা দেন্তি. সাপি এতেন নিযামেন আগচ্ছন্তী গচ্ছন্তী একপদৰারে ছপঞ্ঞাস কুসলধম্মে (ধ. স. ১; ধ. স. অট্ঠ. ১ যেৰাপনকৰণ্ণনা) পটিলভতি. তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠহি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তস্স পদসা গমনকালে অঞ্ঞম্পি অঞ্ঞম্পীতি চত্তারো পুত্তে পটিলভি.
সা ¶ একদিৰসং দানং দত্ৰা পূজং কত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা ¶ সিক্খাপদানি রক্খিত্ৰা দিৰসপরিযোসানে তং খণং নিব্বত্তেন কেনচি রোগেন কালং কত্ৰা অত্তনো সামিকস্সেৰ সন্তিকে নিব্বত্তি. ইতরাপি এত্তকং কালং দেৰপুত্তং অলঙ্করোন্তি এৰ. দেৰপুত্তো তং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং পাতোৰ পট্ঠায ন দিস্সসি, কুহিং গতাসী’’তি আহ. ‘‘চুতাম্হি সামী’’তি. ‘‘কিং ৰদেসী’’তি? ‘‘এৰমেতং, সামী’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তাসী’’তি? ‘‘সাৰত্থিযং কুলগেহে’’তি. ‘‘কিত্তকং কালং তত্থ ঠিতাসী’’তি? ‘‘দসমাসচ্চযেন মাতু কুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা সোল়সৰস্সকালে পরকুলং গন্ত্ৰা চত্তারো পুত্তে ৰিজাযিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা তুম্হে পত্থেত্ৰা আগন্ত্ৰা তুম্হাকমেৰ সন্তিকে নিব্বত্তাম্হি, সামী’’তি. ‘‘মনুস্সানং কিত্তকং আযূ’’তি? ‘‘ৰস্সসতমত্ত’’ন্তি. ‘‘এত্তকমেৰা’’তি? ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘এত্তকং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তমনুস্সা কিং নু খো সুত্তপমত্তা কালং অতিক্কামেন্তি, উদাহু দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তী’’তি. ‘‘কিং ৰদেথ, সামি’’? ‘‘অসঙ্খ্যেয্যং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তা ৰিয অজরামরা ৰিয চ নিচ্চং পমত্তা, মনুস্সা’’তি. মালভারীদেৰপুত্তস্স মহাসংৰেগো উদপাদি ‘‘ৰস্সসতমত্তমাযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তমনুস্সা কির পমত্তা নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তি, কদা নু খো দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি? মনুস্সানং ¶ পন ৰস্সসতং তাৰতিংসানং দেৰানং একো রত্তিন্দিৰো, তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো, তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিকো সংৰচ্ছরো, তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বৰস্সসহস্সং আযুপ্পমাণং ¶ , তং মনুস্সগণনায তিস্সো ৰস্সকোটিযো, সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানি হোন্তি. তস্মা তস্স দেৰপুত্তস্স একদিৰসোপি নাতিক্কন্তো মুহুত্তসদিসোৰ কালো অহোসি. এৰং অপ্পাযুকমনুস্সানং পমাদো নাম অতিৰিয অযুত্তোতি.
পুনদিৰসে ভিক্খূ গামং পৰিট্ঠা আসনসালং অপটিজগ্গিতং, আসনানি অপঞ্ঞত্তানি, পানীযং অনুট্ঠপিতং দিস্ৰা, ‘‘কহং পতিপূজিকা’’তি আহংসু. ‘‘ভন্তে, কহং তুম্হে তং দক্খিস্সথ, হিয্যো অয্যেসু ভুঞ্জিত্ৰা গতেসু সাযন্হসমযে মতা’’তি. তং সুত্ৰা পুথুজ্জনা ভিক্খূ তস্সা উপকারং সরন্তা অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু. খীণাসৰানং ধম্মসংৰেগো উদপাদি. তে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, পতিপূজিকা নাম উপাসিকা উট্ঠায সমুট্ঠায নানপ্পকারানি পুঞ্ঞানি কত্ৰা সামিকমেৰ পত্থেসি, সা ইদানি মতা, কহং নু খো নিব্বত্তা’’তি? ‘‘অত্তনো সামিকস্সেৰ সন্তিকে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘নত্থি, ভন্তে, সামিকস্স সন্তিকে’’তি. ‘‘ন সা, ভিক্খৰে, এতং সামিকং পত্থেতি, তাৰতিংসভৰনে তস্সা মালভারীদেৰপুত্তো নাম সামিকো, সা তস্স পুপ্ফপিলন্ধনট্ঠানতো চৰিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা তস্সেৰ সন্তিকে নিব্বত্তা’’তি. ‘‘এৰং কির, ভন্তে’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘অহো পরিত্তং, ভন্তে, সত্তানং জীৰিতং, পাতোৰ অম্হে পরিৰিসিত্ৰা ¶ সাযং উপ্পন্নব্যাধিনা মতা’’তি. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, পরিত্তং সত্তানং জীৰিতং নাম, তেনেৰ ইমে সত্তে ৰত্থুকামেহি চেৰ কিলেসকামেহি চ অতিত্তে এৰ অন্তকো অত্তনো ৰসে ¶ ৰত্তেত্ৰা কন্দন্তে পরিদেৰন্তে গহেত্ৰা গচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
অতিত্তংযেৰ কামেসু, অন্তকো কুরুতে ৰস’’ন্তি.
তত্থ পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তন্তি পুপ্ফারামে মালাকারো নানাপুপ্ফানি ৰিয অত্তভাৰপটিবদ্ধানি চেৰ উপকরণপটিবদ্ধানি চ কামগুণপুপ্ফানি ওচিনন্তমেৰ ¶ . ব্যাসত্তমনসং নরন্তি অসম্পত্তেসু পত্থনাৰসেন, সম্পত্তেসু গেধৰসেন ৰিৰিধেনাকারেন আসত্তচিত্তং. অতিত্তংযেৰ কামেসূতি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু পরিযেসনেনপি পটিলাভেনপি পরিভোগেনপি নিধানেনপি অতিত্তং এৰ সমানং. অন্তকো কুরুতে ৰসন্তি মরণসঙ্খাতো অন্তকো কন্দন্তং পরিদেৰন্তং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো অত্তনো ৰসং পাপেতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
পতিপূজিককুমারিৰত্থু চতুত্থং.
৫. মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিৰত্থু
যথাপি ভমরো পুপ্ফন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু রাজগহে সমুট্ঠিতং.
রাজগহনগরস্স ¶ কির অৰিদূরে সক্কারং নাম নিগমো অহোসি. তত্থেকো মচ্ছরিযকোসিযো নাম সেট্ঠি অসীতিকোটিৰিভৰো পটিৰসতি. সো তিণগ্গেন তেলবিন্দুম্পি পরেসং ন দেতি, ন অত্তনা পরিভুঞ্জতি. ইতিস্স তং ৰিভৰজাতং নেৰ পুত্তদারাদীনং, ন সমণব্রাহ্মণানং অত্থং অনুভোতি, রক্খসপরিগ্গহিতা পোক্খরণী ৰিয অপরিভোগং তিট্ঠতি. সত্থা একদিৰসং পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সকললোকধাতুযং বোধনেয্যবন্ধৰে ওলোকেন্তো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে ৰসন্তস্স সেট্ঠিনো সপজাপতিকস্স সোতাপত্তিফলস্স উপনিস্সযং অদ্দস. ততো পুরিমদিৰসে পন সো রাজানং উপট্ঠাতুং রাজগেহং গন্ত্ৰা রাজূপট্ঠানং কত্ৰা ¶ আগচ্ছন্তো একং ছাতজ্ঝত্তং জনপদমনুস্সং কুম্মাসপূরং কপল্লকপূৰং খাদন্তং দিস্ৰা তত্থ পিপাসং উপ্পাদেত্ৰা অত্তনো ঘরং গন্ত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং কপল্লকপূৰং খাদিতুকামোম্হীতি ৰক্খামি, বহূ মনুস্সা মযা সদ্ধিং খাদিতুকামা ভৰিস্সন্তি, এৰং মে বহূনি তিলতণ্ডুলসপ্পিফাণিতাদীনি পরিক্খযং গমিস্সন্তি, ন ¶ কস্সচি কথেস্সামী’’তি তণ্হং অধিৰাসেন্তো চরতি. সো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতো ধমনিসন্থতগত্তো জাতো. ততো তণ্হং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো গব্ভং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে উপগূহিত্ৰা নিপজ্জি. এৰং গতোপি ¶ ধনহানিভযেন ন কস্সচি কিঞ্চি কথেসি.
অথ নং ভরিযা উপসঙ্কমিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা, ‘‘কিং তে, সামি, অফাসুকং জাত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন মে কিঞ্চি অফাসুকং অত্থী’’তি. ‘‘কিং নু খো তে রাজা কুপিতো’’তি? ‘‘রাজাপি মে ন কুপ্পতী’’তি. ‘‘অথ কিং তে পুত্তধীতাহি ৰা দাসকম্মকরাদীহি ৰা কিঞ্চি অমনাপং কতং অত্থী’’তি? ‘‘এৰরূপম্পি নত্থী’’তি. ‘‘কিস্মিঞ্চি পন তে তণ্হা অত্থী’’তি? এৰং ৰুত্তেপি ধনহানিভযেন কিঞ্চি অৰত্ৰা নিস্সদ্দোৰ নিপজ্জি, অথ নং ভরিযা ‘‘কথেহি, সামি কিস্মিঞ্চি তে তণ্হা অত্থী’’তি আহ. সো ৰচনং পরিগিলন্তো ৰিয ‘‘অত্থি মে তণ্হা’’তি আহ. ‘‘কিং তণ্হা, সামী’’তি? ‘‘কপল্লকপূৰং খাদিতুকামোম্হী’’তি. ‘‘অথ কিমত্থং মে ন কথেসি, কিং ত্ৰং দলিদ্দোসি, ইদানি সকলনিগমৰাসীনং পহোনকে কপল্লকপূৰে পচিস্সামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহি, অত্তনো কম্মং কত্ৰা খাদিস্সন্তী’’তি? ‘‘তেন হি একরচ্ছৰাসীনং পহোনকে পচিস্সামী’’তি. ‘‘জানামহং তৰ মহদ্ধনভাৰ’’ন্তি. ‘‘ইমস্মিং গেহসামন্তে সব্বেসং পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘জানামহং তৰ মহজ্ঝাসযভাৰ’’ন্তি. ‘‘তেন হি তে পুত্তদারমত্তস্সেৰ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহী’’তি? ‘‘কিং পন তুয্হঞ্চ ময্হঞ্চ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি? ‘‘ত্ৰং কিং করিস্সসী’’তি ¶ ? ‘‘তেন হি এককস্সেৰ তে পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘ইমস্মিং ঠানে পচমানে বহূ পচ্চাসীসন্তি. সকলতণ্ডুলে ঠপেত্ৰা ভিন্নতণ্ডুলে চ উদ্ধনকপল্লানি চ আদায থোকং খীরসপ্পিমধুফাণিতঞ্চ গহেত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলং আরুয্হ পচ, তত্থাহং এককোৰ নিসীদিত্ৰা খাদিস্সামী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গহেতব্বং গাহাপেত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ দাসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা সেট্ঠিং পক্কোসাপেসি, সো আদিতো পট্ঠায দ্ৰারানি পিদহন্তো সব্বদ্ৰারেসু সূচিঘটিকং দত্ৰা সত্তমতলং অভিরুহিত্ৰা তত্থপি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিসীদি. ভরিযাপিস্স উদ্ধনে অগ্গিং জালেত্ৰা কপল্লং আরোপেত্ৰা পূৰে পচিতুং আরভি.
অথ ¶ ¶ সত্থা পাতোৰ মহামোগ্গল্লানত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘এসো, মোগ্গল্লান, রাজগহস্স অৰিদূরে সক্কারনিগমে মচ্ছরিযসেট্ঠি ‘কপল্লকপূৰে খাদিস্সামী’তি অঞ্ঞেসং দস্সনভযেন সত্তভূমিকে পাসাদে কপল্লকপূৰে পচাপেতি, ত্ৰং তত্থ গন্ত্ৰা সেট্ঠিং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা উভোপি জাযম্পতিকে পূৰে চ খীরসপ্পিমধুফাণিতানি চ গাহাপেত্ৰা অত্তনো বলেন জেতৰনং আনেহি, অজ্জাহং পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে এৰ নিসীদিস্সামি, পূৰেহেৰ ভত্তকিচ্চং করিস্সামী’’তি.
থেরো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ¶ তাৰদেৰ ইদ্ধিবলেন তং নিগমং গন্ত্ৰা তস্স পাসাদস্স সীহপঞ্জরদ্ৰারে সুনিৰত্থো সুপারুতো আকাসে এৰ মণিরূপকং ৰিয অট্ঠাসি. মহাসেট্ঠিনো থেরং দিস্ৰাৰ হদযমংসং কম্পি. সো অহং এৰরূপানংযেৰ দস্সনভযেন ইমং ঠানমাগতো, অযঞ্চ ভিক্খু আকাসেনাগন্ত্ৰা ৰাতপানদ্ৰারে ঠিতোতি. সো গহেতব্বগহণং অপস্সন্তো অগ্গিম্হি পক্খিত্তলোণসক্খরা ৰিয দোসেন তটতটাযন্তো এৰমাহ – ‘‘সমণ, আকাসে ঠত্ৰাপি কিং লভিস্সসি, আকাসে অপদে পদং দস্সেত্ৰা চঙ্কমন্তোপি নেৰ লভিস্সসী’’তি. থেরো তস্মিং এৰ ঠানে অপরাপরং চঙ্কমি. সেট্ঠি ‘‘চঙ্কমন্তো কিং লভিস্সসি, আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদন্তোপি ন লভিস্সসিযেৰা’’তি আহ. থেরো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. অথ নং ‘‘আকাসে নিসিন্নো কিং লভিস্সসি, আগন্ত্ৰা ৰাতপানস্স উম্মারে ঠিতোপি ন লভিস্সসী’’তি আহ. থেরো উম্মারে ঠিতো. ‘‘উম্মারে ঠিতোপি কিং লভিস্সসি, ধূমাযন্তোপি ন লভিস্সসি এৰা’’তি আহ. থেরোপি ধূমাযি. সকলপাসাদো একধূমো অহোসি. সেট্ঠিনো অক্খীনং সূচিযা ৰিজ্ঝনকালো ৰিয অহোসি, গেহজ্ঝাযনভযেন পন ‘‘ত্ৰং পজ্জলন্তোপি ন লভিস্সসী’’তি অৰত্ৰা ‘‘অযং সমণো সুট্ঠু লগ্গো, অলদ্ধা ন গমিস্সতি ¶ , একমস্স পূৰং দাপেস্সামী’’তি ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে একং খুদ্দকপূৰং পচিত্ৰা সমণস্স দত্ৰা উয্যোজেহি ন’’ন্তি. সা থোকং এৰ পিট্ঠং কপল্লপাতিযং পক্খিপি, মহাপূৰো হুত্ৰা সকলপাতিং পূরেত্ৰা উদ্ধুমাতো হুত্ৰা অট্ঠাসি.
সেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘বহুং তযা পিট্ঠং গহিতং ভৰিস্সতী’’তি সযমেৰ দব্বিকণ্ণেন থোকং পিট্ঠং গহেত্ৰা পক্খিপি, পূৰো পুরিমপূৰতো মহন্ততরো জাতো ¶ . এৰং যং যং পচতি, সো সো মহন্তমহন্তোৰ হোতি. সো নিব্বিন্নো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ইমস্স একং পূৰং দেহী’’তি. তস্সা পচ্ছিতো একং পূৰং গণ্হন্তিযা সব্বে একাবদ্ধা অল্লীযিংসু. সা সেট্ঠিং আহ – ‘‘সামি, সব্বে পূৰা একতো লগ্গা, ৰিসুং কাতুং ন সক্কোমী’’তি. ‘‘অহং করিস্সামী’’তি সোপি কাতুং নাসক্খি. উভোপি জনা কোটিযং গহেত্ৰা কড্ঢন্তাপি ৰিযোজেতুং নাসক্খিংসু এৰ ¶ . অথস্স পূৰেহি সদ্ধিং ৰাযমন্তস্সেৰ সরীরতো সেদা মুচ্চিংসু, পিপাসা উপচ্ছিজ্জি. ততো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ন মে পূৰেহি অত্থো, পচ্ছিযা সদ্ধিংযেৰ ইমস্স দেহী’’তি. সা পচ্ছিং আদায থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা অদাসি. থেরো উভিন্নম্পি ধম্মং দেসেসি, তিণ্ণং রতনানং গুণং কথেসি, ‘‘অত্থি ¶ দিন্নং, অত্থি যিট্ঠ’’ন্তি দিন্নদানাদীনং ফলং গগনতলে পুণ্ণচন্দং ৰিয দস্সেসি.
তং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো হুত্ৰা সেট্ঠি ‘‘ভন্তে, আগন্ত্ৰা ইমস্মিং পল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. থেরো, ‘‘মহাসেট্ঠি, সম্মাসম্বুদ্ধো ‘পূৰে খাদিস্সামী’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে নিসিন্নো, তুম্হাকং রুচিযা সতি অহং ৰো নেস্সামি, সেট্ঠিভরিযং পূৰে চ খীরাদীনি চ গণ্হাপেথ, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘কহং পন, ভন্তে, এতরহি সত্থা’’তি? ‘‘ইতো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে জেতৰনৰিহারে, মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ভন্তে, কালং অনতিক্কমিত্ৰা এত্তকং অদ্ধানং কথং গমিস্সামা’’তি. ‘‘মহাসেট্ঠি, তুম্হাকং রুচিযা সতি অহং ৰো অত্তনো ইদ্ধিবলেন নেস্সামি, তুম্হাকং পাসাদে সোপানসীসং অত্তনো ঠানে এৰ ভৰিস্সতি, সোপানপরিযোসানং পন ৰো জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ভৰিস্সতি, উপরিপাসাদা হেট্ঠাপাসাদং ওতরণকালমত্তেনেৰ জেতৰনং নেস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছি.
থেরো সোপানসীসং তত্থেৰ কত্ৰা ‘‘সোপানপাদমূলং জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. তথেৰ অহোসি. ইতি থেরো সেট্ঠিঞ্চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ উপরিপাসাদা হেট্ঠাপাসাদং ওতরণকালতো খিপ্পতরং জেতৰনং সম্পাপেসি. তে উভোপি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা কালং আরোচেসুং. সত্থা ভত্তগ্গং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. মহাসেট্ঠি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং ¶ অদাসি. ভরিযাপিস্স তথাগতস্স পত্তে পূৰং পতিট্ঠাপেসি. সত্থা অত্তনো ¶ যাপনমত্তং গণ্হি, পঞ্চসতা ভিক্খূপি যাপনমত্তং গণ্হিংসু. সেট্ঠি খীরসপ্পিমধুসক্খরাদীনি দদমানো ন খযং অগমাসি. সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেসি. মহাসেট্ঠিপি সদ্ধিং ভরিযায যাৰদত্থং খাদি. পূৰানং পরিযোসানমেৰ ন পঞ্ঞাযতি. সকলৰিহারে ভিক্খূনঞ্চ ৰিঘাসাদানঞ্চ দিন্নেসুপি পরিযন্তো ন পঞ্ঞাযতেৰ. ‘‘ভন্তে, পূৰা পরিক্খযং ন গচ্ছন্তী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ‘‘তেন হি জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ছড্ডেথা’’তি. অথ নে দ্ৰারকোট্ঠকস্স অৰিদূরে পব্ভারট্ঠানে ছড্ডযিংসু. যাৰজ্জতনাপি তং ঠানং কপল্লকপূৰপব্ভারন্তেৰ পঞ্ঞাযতি. মহাসেট্ঠি সহ ভরিযায ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ভগৰা অনুমোদনমকাসি. অনুমোদনাৰসানে উভোপি ¶ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং ৰন্দিত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে সোপানং আরুয্হ অত্তনো পাসাদেযেৰ পতিট্ঠহিংসু.
ততো পট্ঠায সেট্ঠি অসীতিকোটিধনং বুদ্ধসাসনেযেৰ ৰিক্কিরি. পুনদিৰসে সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ ‘‘পস্সথাৰুসো, মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স আনুভাৰং, অনুপহচ্চ নাম সদ্ধং, অনুপহচ্চ ভোগে মচ্ছরিযসেট্ঠিং ¶ মুহুত্তেনেৰ দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা পূৰে গাহাপেত্ৰা জেতৰনং আনেত্ৰা সত্থু সম্মুখং কত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, অহো মহানুভাৰো থেরো’’তি থেরস্স গুণং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা দিব্বায সোতধাতুযা কথং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, কুলদমকেন নাম ভিক্খুনা অনুপহচ্চ সদ্ধং, অনুপহচ্চ ভোগে, কুলং অকিলমেত্ৰা অৰিহেঠেত্ৰা পুপ্ফতো রেণুং গণ্হন্তেন ভমরেন ৰিয উপসঙ্কমিত্ৰা বুদ্ধগুণং জানাপেতব্বং, তাদিসো মম পুত্তো মোগ্গল্লানো’’তি থেরং পসংসিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ভমরো পুপ্ফং, ৰণ্ণগন্ধমহেঠযং;
পলেতি রসমাদায, এৰং গামে মুনী চরে’’তি.
তত্থ ভমরোতি যা কাচি মধুকরজাতি. পুপ্ফন্তি পুপ্ফারামে চরন্তো পুপ্ফঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ গন্ধঞ্চ অহেঠযন্তো অৰিনাসেন্তো ৰিচরতীতি অত্থো. পলেতীতি এৰং চরিত্ৰা যাৰদত্থং রসং পিৰিত্ৰা অপরম্পি মধুকরণত্থায ¶ আদায ¶ পলেতি, সো এৰং ৰনগহনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা একস্মিং রুক্খসুসিরে তং রজমিস্সকং রসং ঠপেত্ৰা অনুপুব্বেন মধুররসং মধুং করোতি, ন তস্স পুপ্ফারামে ৰিচরিতপচ্চযা পুপ্ফং ৰা ৰণ্ণগন্ধং ৰাস্স ৰিগচ্ছতি, অথ খো সব্বং পাকতিকমেৰ হোতি. এৰং গামে মুনী চরেতি এৰং সেখাসেখভেদো অনাগারিযমুনি কুলপটিপাটিযা গামে ভিক্খং গণ্হন্তো ৰিচরতীতি অত্থো. ন হি তস্স গামে চরণপচ্চযা কুলানং সদ্ধাহানি ৰা ভোগহানি ৰা হোন্তি. সদ্ধাপি ভোগাপি পাকতিকাৰ হোন্তি. এৰং চরিত্ৰা চ পন নিক্খমিত্ৰা সেখমুনি তাৰ বহিগামে উদকফাসুকট্ঠানে সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসিন্নো অক্খভঞ্জনৰণপটিচ্ছাদনপুত্তমংসূপমাদিৰসেন পচ্চৰেক্খন্তো পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা তথারূপং ৰনসণ্ডং অনুপৰিসিত্ৰা অজ্ঝত্তিককম্মট্ঠানং সম্মসন্তো চত্তারো মগ্গে, চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি হত্থগতানেৰ করোতি. অসেখমুনি পন দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুঞ্জতি ¶ . অযমস্স ভমরেন সদ্ধিং মধুকরণসরিক্খতা ৰেদিতব্বা. ইধ পন খীণাসৰোৰ অধিপ্পেতো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং ৰত্ৰা উত্তরিপি থেরস্স গুণং পকাসেতুং ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ মোগ্গল্লানেন মচ্ছরিযসেট্ঠি দমিতো, পুব্বেপি নং দমেত্ৰা কম্মফলসম্বন্ধং জানাপেসি এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমমত্থং পকাসেন্তো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘উভো খঞ্জা উভো কুণী, উভো ৰিসমচক্খুকা;
উভিন্নং পিল়কা জাতা, নাহং পস্সামি ইল্লিস’’ন্তি. (জা. ১.১.৭৮) –
ইমং ইল্লিসজাতকং কথেসীতি.
মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পাৰেয্যকাজীৰকৰত্থু
ন পরেসং ৰিলোমানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পাৰেয্যং নাম আজীৰকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং ¶ কিরেকা গহপতানী পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা পাৰেয্যং নাম আজীৰকং পটিজগ্গি. তস্সানন্তরঘরেসু মনুস্সা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘অহো অচ্ছরিযা বুদ্ধানং ধম্মদেসনা’’তি নানপ্পকারেহি বুদ্ধগুণে ৰণ্ণেন্তি. সা বুদ্ধানং গুণকথং সুত্ৰা ৰিহারং ¶ গন্ত্ৰা ধম্মং সোতুকামা আজীৰকস্স এতমত্থং কথেত্ৰা, ‘‘গচ্ছিস্সামি অহং বুদ্ধসন্তিকং, অয্যা’’তি আহ. সো ‘‘মা গচ্ছাহী’’তি নিৰারেত্ৰা তং পুনপ্পুনং যাচমানম্পি নিৰারেসি এৰ. সা ‘‘অযং মম ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সোতুং ন দেতি, সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ইধেৰ ধম্মং সুণিস্সামী’’তি সাযন্হসমযে পুত্তং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তাত, স্ৰাতনায সত্থারং নিমন্তেহী’’তি পেসেসি. সো গচ্ছন্তো পঠমতরং আজীৰকস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সো ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি আহ. ‘‘মাতু ৰচনেন সত্থারং নিমন্তেতুং গচ্ছামী’’তি আহ. ‘‘মা তস্স সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি. ‘‘অলং, অয্য, মম মাতু ভাযামি, গচ্ছিস্সামহ’’ন্তি. ‘‘এতস্স কতসক্কারং উভোপি খাদিস্সাম, মা গচ্ছাহী’’তি. ‘‘অলং, অয্য, মাতা মে তজ্জেস্সতী’’তি. তেন হি গচ্ছ, গন্ত্ৰা পন নিমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্হাকং গেহং অসুকট্ঠানে ¶ ৰা অসুকৰীথিযং ৰা অসুকমগ্গেন ৰা গন্তব্ব’’ন্তি মা আচিক্খি. ‘‘সন্তিকে ঠিতো ৰিয অঞ্ঞেন মগ্গেন গচ্ছন্তো ৰিয পলাযিত্ৰা এহী’’তি. সো আজীৰকস্স ৰচনং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা নিমন্তেত্ৰা আজীৰকেন ৰুত্তনিযামেনেৰ সব্বং কত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং তে কত’’ন্তি পুট্ঠো, ‘‘সব্বং কতং, অয্যা’’তি আহ. ‘‘ভদ্দকং তে কতং, তস্স সক্কারং উভোপি খাদিস্সামা’’তি ৰত্ৰা পুনদিৰসে আজীৰকো পাতোৰ তং গেহং অগমাসি. তং গহেত্ৰা পচ্ছাগব্ভে নিসীদাপেসুং.
পটিৰিস্সকমনুস্সা তং গেহং অল্লগোমযেন উপলিম্পিত্ৰা লাজপঞ্চমানি ¶ পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা সত্থু নিসীদনত্থায মহারহং আসনং পঞ্ঞাপেসুং. বুদ্ধেহি সদ্ধিং অপরিচিতমনুস্সা হি আসনপঞ্ঞত্তিং ন জানন্তি, বুদ্ধানঞ্চ মগ্গদেসকেন কিচ্চং নাম নত্থি, বোধিমূলে দসসহস্সিসোকধাতুং কম্পেত্ৰা সম্বোধিং পত্তদিৰসেযেৰ হি নেসং ‘‘অযং মগ্গো নিরযং গচ্ছতি, অযং তিরচ্ছানযোনিং, অযং পেত্তিৰিসযং, অযং মনুস্সলোকং, অযং দেৰলোকং, অযং অমতমহানিব্বান’’ন্তি সব্বে মগ্গা আৰিভূতা. গামনিগমাদীনং পন মগ্গে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি. তস্মা সত্থা পাতোৰ পত্তচীৰরমাদায মহাউপাসিকায গেহদ্ৰারং গতো. সা গেহা নিক্খমিত্ৰা সত্থারং ¶ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা অন্তোনিৰেসনং পৰেসেত্ৰা আসনে নিসীদাপেত্ৰা দক্খিণোদকং দত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. উপাসিকা কতভত্তকিচ্চস্স সত্থুনো অনুমোদনং কারেতুকামা পত্তং গণ্হি. সত্থা মধুরস্সরেন অনুমোদনধম্মকথং আরভি. উপাসিকা ‘‘সাধু, সাধূ’’তি সাধুকারং দদমানা ধম্মং সুণি. আজীৰকোপি পচ্ছাগব্ভে নিসিন্নোৰ তস্সা সাধুকারং দত্ৰা ধম্মং সুণন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা সন্ধারেতুং নাসক্খি. ‘‘ন ইদানেসা ময্হ’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা ‘‘নট্ঠাসি কাল়কণ্ণি, এতস্স এৰং সক্কারং করোতী’’তি নানপ্পকারেন উপাসিকঞ্চ সত্থারঞ্চ অক্কোসন্তো পলাযি. উপাসিকা তস্স কথায লজ্জিতা অঞ্ঞথত্তং গতং চিত্তং দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেতুং নাসক্খি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং উপাসিকে চিত্তং দেসনানুগতং কাতুং ন সক্কোসী’’তি? ‘‘ভন্তে, এতস্স মে কথায চিত্তং অঞ্ঞথত্তং উপগত’’ন্তি ¶ . সত্থা ‘‘এৰরূপস্স ৰিসভাগজনস্স কথিতং কথং নাম আৰজ্জিতুং ন ৰট্টতি, এৰরূপং অসমন্নাহরিত্ৰা অত্তনো কতাকতমেৰ ওলোকেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন পরেসং ৰিলোমানি, ন পরেসং কতাকতং;
অত্তনোৰ অৰেক্খেয্য, কতানি অকতানি চা’’তি.
তত্থ ¶ ন পরেসং ৰিলোমানীতি পরেসং ৰিলোমানি ফরুসানি মম্মচ্ছেদকৰচনানি ন মনসিকাতব্বানি. ন পরেসং কতাকতন্তি ‘‘অসুকো উপাসকো অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো, নাপিস্স গেহে কটচ্ছুভিক্খাদীনি দিয্যন্তি, ন সলাকভত্তাদীনি, ন চীৰরাদিপচ্চযদানং এতস্স অত্থি, তথা অসুকা উপাসিকা অস্সদ্ধা অপ্পসন্না, নাপিস্সা গেহে কটচ্ছুভিক্খাদীনি দিয্যন্তি, ন সলাকভত্তাদীনি, ন চীৰরাদিপচ্চযদানং এতিস্সা অত্থি, তথা অসুকো ভিক্খু অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো, নাপি উপজ্ঝাযৰত্তং করোতি, ন আচরিযৰত্তং, ন আগন্তুকৰত্তং, ন গমিকৰত্তং, ন চেতিযঙ্গণৰত্তং, ন উপোসথাগারৰত্তং, ন ভোজনসালাৰত্তং, ন জন্তাঘরৰত্তাদীনি, নাপিস্স কিঞ্চি ধুতঙ্গং অত্থি, ন ভাৰনারামতায উস্সাহমত্তম্পী’’তি এৰং পরেসং কতাকতং নাম ন ওলোকেতব্বং. অত্তনোৰ অৰেক্খেয্যাতি ‘‘কথং ভূতস্স মে রত্তিন্দিৰা ৰীতিৰত্তন্তীতি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্ব’’ন্তি (অ. নি. ১০.৪৮) ইমং ওৰাদং অনুস্সরন্তো সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো ‘‘কিং নু খো অহং ‘অনিচ্চং ¶ দুক্খং অনত্তা’তি তিলক্খণং আরোপেত্ৰা যোগে কম্মং কাতুং সক্খিং ¶ , নাসক্খি’’ন্তি এৰং অত্তনো কতাকতানি ওলোকেয্যাতি.
দেসনাৰসানে সা উপাসিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতা, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
পাৰেয্যকাজীৰকৰত্থু ছট্ঠং.
৭. ছত্তপাণিউপাসকৰত্থু
যথাপি রুচিরং পুপ্ফন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো ছত্তপাণিউপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি ছত্তপাণি নাম উপাসকো তিপিটকধরো অনাগামী. সো পাতোৰ উপোসথিকো হুত্ৰা সত্থু উপট্ঠানং অগমাসি. অনাগামিঅরিযসাৰকানঞ্হি সমাদানৰসেন উপোসথকম্মং নাম নত্থি, মগ্গেনেৰ তেসং ব্রহ্মচরিযঞ্চ একভত্তিকঞ্চ আগতং. তেনেৰাহ – ‘‘ঘটিকারো খো, মহারাজ, কুম্ভকারো একভত্তিকো ব্রহ্মচারী সীলৰা কল্যাণধম্মো’’তি (ম. নি. ২.২৮৮). এৰং অনাগামিনো পকতিযাৰ একভত্তিকা চ ব্রহ্মচারিনো চ হোন্তি. সোপি তথেৰ উপোসথিকো হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ধম্মকথং সুণন্তো নিসীদি. তস্মিং সমযে রাজা পসেনদি কোসলো সত্থু উপট্ঠানং অগমাসি. ছত্তপাণি উপাসকো ¶ তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘উট্ঠাতব্বং নু খো, নো’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘অহং অগ্গরাজস্স সন্তিকে নিসিন্নো, তস্স মে পদেসরাজানং দিস্ৰা উট্ঠাতুং ন যুত্তং, রাজা খো পন মে অনুট্ঠহন্তস্স কুজ্ঝিস্সতি, এতস্মিং কুজ্ঝন্তেপি নেৰ উট্ঠহিস্সামি ¶ . রাজানং দিস্ৰা উট্ঠহন্তেন হি রাজা গরুকতো হোতি, নো সত্থা, তস্মা নেৰ উট্ঠহিস্সামী’’তি ন উট্ঠহি. পণ্ডিতপুরিসা নাম গরুতরানং সন্তিকে নিসীদিত্ৰা অনুট্ঠহন্তং দিস্ৰা ন কুজ্ঝন্তি. রাজা পন তং অনুট্ঠহন্তং দিস্ৰা কুপিতমানসো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা কুপিতভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘মহারাজ, অযং ছত্তপাণি উপাসকো পণ্ডিতো দিট্ঠধম্মো তিপিটকধরো অত্থানত্থকুসলো’’তি উপাসকস্স গুণং কথেসি. রঞ্ঞো তস্স গুণকথং সুণন্তস্সেৰ চিত্তং মুদুকং জাতং.
অথেকদিৰসং ¶ রাজা উপরিপাসাদে ঠিতো ছত্তপাণিং উপাসকং কতভত্তকিচ্চং ছত্তমাদায উপাহনমারুয্হ রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা পক্কোসাপেসি. সো ছত্তুপাহনং অপনেত্ৰা রাজানমুপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং রাজা আহ – ‘‘ভো উপাসক, কিন্তে ছত্তুপাহনং অপনীত’’ন্তি. ‘‘‘রাজা পক্কোসতী’তি সুত্ৰা অপনেত্ৰা আগতোম্হী’’তি. ‘‘অজ্জ অম্হাকং রাজভাৰো তুম্হেহি ঞাতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘সদাপি মযং, দেৰ, তুম্হাকং রাজভাৰং জানামা’’তি. ‘‘যদি এৰং কস্মা পুরিমদিৰসে সত্থু সন্তিকে নিসিন্নো মং দিস্ৰা ন উট্ঠহী’’তি? ‘‘মহারাজ, অহং অগ্গরাজস্স সন্তিকে নিসিন্নো, পদেসরাজানং দিস্ৰা উট্ঠহন্তো সত্থরি অগারৰং পৰেদেয্যং, তস্মা ন উট্ঠহি’’ন্তি. ‘‘হোতু, ভো, তিট্ঠতেতং’’. ‘‘তুম্হে কির দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকানং ¶ অত্থানত্থানং কুসলা তিপিটকধরা অম্হাকং অন্তেপুরে ধম্মং ৰাচেথা’’তি. ‘‘ন সক্কোমি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘রাজগেহং নাম মহাসাৰজ্জং, দুযুত্তসুযুত্তকানি গরুকানেত্থ, দেৰা’’তি. ‘‘মা এৰং ৰদেথ, ‘পুরিমদিৰসে মং দিস্ৰা ন উট্ঠিতোম্হী’তি মা কুক্কুচ্চং করোথা’’তি. ‘‘দেৰ, গিহীনং ৰিচরণট্ঠানং নাম মহাসাৰজ্জং, একং পব্বজিতং পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং ৰাচাপেথা’’তি. রাজা ‘‘সাধু, ভো, গচ্ছথ তুম্হে’’তি তং উয্যোজেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং যাচি, ‘‘ভন্তে, মল্লিকা চ দেৰী ৰাসভখত্তিযা চ ধম্মং পরিযাপুণিস্সামাতি ৰদন্তি, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং মম গেহং গন্ত্ৰা তাসং ধম্মং উদ্দিসথা’’তি. ‘‘বুদ্ধানং নিবদ্ধং একট্ঠানগমনং নাম নত্থি, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, অঞ্ঞং একং ভিক্খুং দেথা’’তি. সত্থা আনন্দত্থেরস্স ভারমকাসি. থেরো নিবদ্ধং গন্ত্ৰা তাসং উদ্দেসং উদ্দিসতি. তাসু মল্লিকা সক্কচ্চং গহেত্ৰা সজ্ঝাযিত্ৰা উদ্দেসং পটিচ্ছাপেসি. ৰাসভখত্তিযা পন নেৰ সক্কচ্চং গণ্হাতি, ন সজ্ঝাযতি, ন উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতি.
অথেকদিৰসং ¶ সত্থা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কিমানন্দ, উপাসিকা ধম্মং পরিযাপুণন্তী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কা সক্কচ্চং গণ্হাতী’’তি? ‘‘মল্লিকা, ভন্তে, সক্কচ্চং গণ্হাতি, সক্কচ্চং সজ্ঝাযতি, সক্কচ্চং উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতি. তুম্হাকং পন ঞাতিধীতা নেৰ সক্কচ্চং গণ্হাতি, ন সজ্ঝাযতি, ন উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতী’’তি. সত্থা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, মযা কথিতধম্মো নাম সক্কচ্চমসুণন্তস্স অগ্গণ্হন্তস্স অসজ্ঝাযন্তস্স ¶ অদেসেন্তস্স ৰণ্ণসম্পন্নং অগন্ধকপুপ্ফং ৰিয অফলো হোতি, সক্কচ্চং পন ¶ সৰনাদীনি করোন্তস্স মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘যথাপি রুচিরং পুপ্ফং, ৰণ্ণৰন্তং অগন্ধকং;
এৰং সুভাসিতা ৰাচা, অফলা হোতি অকুব্বতো.
‘‘যথাপি রুচিরং পুপ্ফং, ৰণ্ণৰন্তং সগন্ধকং;
এৰং সুভাসিতা ৰাচা, সফলা হোতি কুব্বতো’’তি.
তত্থ রুচিরন্তি সোভনং. ৰণ্ণৰন্তন্তি ৰণ্ণসণ্ঠানসম্পন্নং, অগন্ধকন্তি গন্ধৰিরহিতং পালিভদ্দকগিরিকণ্ণিকজযসুমনাদিভেদং. এৰং সুভাসিতা ৰাচাতি সুভাসিতা ৰাচা নাম তেপিটকং বুদ্ধৰচনং. তং ৰণ্ণসণ্ঠানসম্পন্নং অগন্ধকপুপ্ফসদিসং. যথা পন অগন্ধকপুপ্ফং যো নং ধারেতি, তস্স সরীরে গন্ধং ন ফরতি, এৰং এতম্পি যো নং সক্কচ্চং সৰনাদীহি ন সমাচরতি, তস্স সক্কচ্চং অসমাচরন্তস্স যং তত্থ কত্তব্বং, তং অকুব্বতো সুতগন্ধঞ্চ ৰাচাগন্ধঞ্চ পটিপত্তিগন্ধঞ্চ ন আৰহতি অফলা হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘এৰং ¶ সুভাসিতা ৰাচা, অফলা হোতি অকুব্বতো’’তি. সগন্ধকন্তি চম্পকনীলুপ্পলাদিভেদং. এৰন্তি যথা তং পুপ্ফং ধারেন্তস্স সরীরে গন্ধো ফরতি, এৰং তেপিটকবুদ্ধৰচনসঙ্খাতা সুভাসিতা ৰাচাপি. কুব্বতোতি যো সক্কচ্চং সৰনাদীহি তত্থ কত্তব্বং করোতি, সা অস্স পুগ্গলস্স সফলা হোতি, সুতগন্ধৰাচাগন্ধপটিপত্তিগন্ধানং আৰহনতো মহপ্ফলা হোতি, মহানিসংসাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
ছত্তপাণিউপাসকৰত্থু সত্তমং.
৮. ৰিসাখাৰত্থু
যথাপি ¶ পুপ্ফরাসিম্হাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং উপনিস্সায পুব্বারামে ৰিহরন্তো ৰিসাখং উপাসিকং আরব্ভ কথেসি.
সা ¶ কির অঙ্গরট্ঠে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো অগ্গমহেসিযা সুমনদেৰিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি. তস্সা সত্তৰস্সিককালে সত্থা সেলব্রাহ্মণাদীনং বোধনেয্যবন্ধৰানং উপনিস্সযসম্পদং দিস্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো চারিকং চরমানো তং নগরং পাপুণি.
তস্মিঞ্চ সমযে মেণ্ডকো, গহপতি, তস্মিং নগরে পঞ্চন্নং মহাপুঞ্ঞানং জেট্ঠকো ¶ হুত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং করোতি. পঞ্চ মহাপুঞ্ঞা নাম মেণ্ডকো সেট্ঠি, চন্দপদুমা নাম তস্সেৰ জেট্ঠকভরিযা, তস্সেৰ জেট্ঠকপুত্তো ধনঞ্চযো নাম, তস্স ভরিযা সুমনদেৰী নাম, মেণ্ডকসেট্ঠিনো দাসো পুণ্ণো নামাতি. ন কেৰলঞ্চ মেণ্ডকসেট্ঠিযেৰ, বিম্বিসাররঞ্ঞো পন ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা নাম অহেসুং – জোতিকো, জটিলো, মেণ্ডকো, পুণ্ণকো, কাকৰলিযোতি. তেসু অযং মেণ্ডকসেট্ঠি দসবলস্স অত্তনো নগরং সম্পত্তভাৰং ঞত্ৰা পুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতরং ৰিসাখং দারিকং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, তুয্হম্পি মঙ্গলং, অম্হাকম্পি মঙ্গলং, তৰ পরিৰারেহি পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং পঞ্চ রথসতানি আরুয্হ পঞ্চহি দাসিসতেহি পরিৰুতা দসবলস্স পচ্চুগ্গমনং করোহী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তথা অকাসি. কারণাকারণেসু পন কুসলত্তা যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথস্সা চরিযাৰসেন সত্থা ধম্মং দেসেসি. সা দেসনাৰসানে পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. মেণ্ডকসেট্ঠিপি খো সত্থারমুপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা এতেনেৰ উপাযেন অড্ঢমাসং মহাদানমদাসি. সত্থা ভদ্দিযনগরে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা পক্কামি.
তেন খো পন সমযেন বিম্বিসারো চ পসেনদি কোসলো চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ভগিনিপতিকা হোন্তি. অথেকদিৰসং কোসলরাজা ¶ চিন্তেসি – ‘‘বিম্বিসারস্স ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা মহাপুঞ্ঞা ৰসন্তি, ময্হং ৰিজিতে একোপি তাদিসো নত্থি, যংনূনাহং বিম্বিসারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ¶ একং মহাপুঞ্ঞং যাচেয্য’’ন্তি. সো তত্থ গন্ত্ৰা রঞ্ঞা কতপটিসন্থারো ‘‘কিং কারণা আগতোসী’’তি ¶ পুট্ঠো ‘‘‘তুম্হাকং ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা মহাপুঞ্ঞা ৰসন্তি, ততো একং গহেত্ৰা গমিস্সামী’তি আগতোম্হি, তেসু মে একং দেথা’’তি আহ. ‘‘মহাকুলানি অম্হেহি চালেতুং ন সক্কা’’তি আহ. ‘‘অহং অলদ্ধা ন গমিস্সামী’’তি আহ. রাজা অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা ‘‘জোতিকাদীনং মহাকুলানং চালনং নাম মহাপথৰিযা চালনসদিসং, মেণ্ডকমহাসেট্ঠিস্স পুত্তো ধনঞ্চযসেট্ঠি নাম অত্থি, তেন সদ্ধিং মন্তেত্ৰা পটিৰচনং তে দস্সামী’’তি ৰত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা, তাত, কোসলরাজা ‘‘‘একং ধনসেট্ঠিং গহেত্ৰা গমিস্সামী’তি ৰদতি, ত্ৰং তেন সদ্ধিং গচ্ছাহী’’তি. ‘‘তুম্হেসু পহিণন্তেসু গমিস্সামি, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি পরিৰচ্ছং কত্ৰা গচ্ছ, তাতা’’তি. সো অত্তনো কত্তব্বযুত্তকমকাসি. রাজাপিস্স মহন্তং সক্কারং কত্ৰা, ‘‘ইমং আদায গচ্ছথা’’তি পসেনদিরাজানং উয্যোজেসি. সো তং আদায সব্বত্থ একরত্তিৰাসেন গচ্ছন্তো একং ফাসুকট্ঠানং পত্ৰা নিৰাসং গণ্হি, অথ নং ধনঞ্চযসেট্ঠি পুচ্ছি – ‘‘ইদং কস্স ৰিজিত’’ন্তি? ‘‘ময্হং, সেট্ঠী’’তি. ‘‘কীৰ দূরো ইতো সাৰত্থী’’তি ¶ ? ‘‘সত্তযোজনমত্থকে’’তি. ‘‘অন্তোনগরং সম্বাধং, অম্হাকং পরিজনো মহন্তো, সচে রোচেথ, ইধেৰ ৰসেয্যাম, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তস্মিং ঠানে নগরং মাপেত্ৰা তস্স দত্ৰা অগমাসি. তস্মিং পদেসে সযং ৰসনট্ঠানস্স গহিতত্তা নগরস্স সাকেতন্ত্ৰেৰ নামং অহোসি.
সাৰত্থিযম্পি খো মিগারসেট্ঠিনো পুত্তো পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম ৰযপ্পত্তো অহোসি. অথ নং মাতাপিতরো ৰদিংসু – ‘‘তাত, তৰ রুচ্চনট্ঠানে একং দারিকং উপধারেহী’’তি. ‘‘‘ময্হং এৰরূপায ভরিযায কিচ্চং নত্থী’তি, পুত্ত, মা এৰং করি, কুলং নাম অপুত্তকং ন তিট্ঠতী’’তি. সো পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো ‘‘তেন হি পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং দারিকং লভমানো তুম্হাকং ৰচনং করিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কানি পনেতানি পঞ্চ কল্যাণানি নাম, তাতা’’তি. কেসকল্যাণং, মংসকল্যাণং, অট্ঠিকল্যাণং, ছৰিকল্যাণং, ৰযকল্যাণন্তি. মহাপুঞ্ঞায হি ইত্থিযা কেসা মোরকলাপসদিসা হুত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ৰিস্সট্ঠা নিৰাসনন্তং পহরিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা উদ্ধগ্গা তিট্ঠন্তি, ইদং কেসকল্যাণং নাম, দন্তাৰরণং বিম্বফলসদিসং ৰণ্ণসম্পন্নং সমং সুফুসিতং হোতি ¶ , ইদং মংসকল্যাণং নাম, দন্তা সুক্কা সমা অৰিরল়া উস্সাপেত্ৰা ঠপিতৰজিরপন্তি ৰিয সমচ্ছিন্নসঙ্খপন্তি ৰিয চ সোভন্তি, ইদং অট্ঠিকল্যাণং নাম, কাল়িযা চুণ্ণকাদীহি অৰিলিত্তো এৰ ¶ ছৰিৰণ্ণো সিনিদ্ধো নীলুপ্পলদামসদিসো হোতি, ওদাতায চ কণিকারপুপ্ফদামসদিসো হোতি, ইদং ছৰিকল্যাণং নাম, দসক্খত্তুং ৰিজাতাপি খো পন সকিং ৰিজাতা ৰিয অৰিগতযোব্বনাযেৰ হোতি, ইদং ৰযকল্যাণং নাম হোতি. অথস্স ¶ মাতাপিতরো অট্ঠুত্তরসতব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা ‘‘পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতা ইত্থিযো নাম হোন্তী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘আম, হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি এৰরূপং দারিকং পরিযেসিতুং অট্ঠ জনা গচ্ছন্তূ’’তি বহুং ধনং দত্ৰা ‘‘আগতকালে ৰো কত্তব্বং জানিস্সাম, গচ্ছথ, এৰরূপং দারিকং পরিযেসথ, দিট্ঠকালে চ ইমং পিলন্ধনং দদেয্যাথা’’তি সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণমালং দত্ৰা উয্যোজেসুং.
তে মহন্তমহন্তানি নগরানি গন্ত্ৰা পরিযেসমানা পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং দারিকং অদিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা আগচ্ছন্তা ৰিৰটনক্খত্তদিৰসে সাকেতং অনুপ্পত্তা – ‘‘অজ্জ অম্হাকং কম্মং নিপ্ফজ্জিস্সতী’’তি চিন্তযিংসু. তস্মিং পন নগরে অনুসংৰচ্ছরং ৰিৰটনক্খত্তং নাম হোতি. তদা বহি অনিক্খমনকুলানিপি পরিৰারেন সদ্ধিং গেহা নিক্খমিত্ৰা অপ্পটিচ্ছন্নেন সরীরেন পদসাৰ নদীতীরং গচ্ছন্তি. তস্মিং দিৰসে খত্তিযমহাসালাদীনং পুত্তাপি ‘‘অত্তনো সমানজাতিকং মনাপং কুলদারিকং দিস্ৰা মালাগুল়েন পরিক্খিপিস্সামা’’তি তং তং মগ্গং নিস্সায তিট্ঠন্তি. তেপি খো ব্রাহ্মণা নদীতীরে একং সালং পৰিসিত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘তস্মিং খণে ৰিসাখা পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিকা হুত্ৰা সব্বাভরণপটিমণ্ডিতা পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি পরিৰুতা নদিং গন্ত্ৰা ন্হাযিস্সামী’’তি তং পদেসং পত্তা, অথ খো মেঘো ¶ উট্ঠহিত্ৰা পাৰস্সি. পঞ্চসতা কুমারিকাযো ৰেগেন গন্ত্ৰা সালং পৰিসিংসু. ব্রাহ্মণা ওলোকেন্তা তাসু একম্পি পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং ন পস্সিংসু. অথ ৰিসাখা পকতিগমনেনেৰ সালং পাৰিসি, ৰত্থাভরণানি তেমিংসু. ব্রাহ্মণা তস্সা চত্তারি কল্যাণানি দিস্ৰা দন্তে পস্সিতুকামা ‘‘অলসজাতিকা অম্হাকং ধীতা, এতিস্সা সামিকো কঞ্জিকমত্তম্পি ন লভিস্সতি মঞ্ঞে’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং কথযিংসু. অথ নে ৰিসাখা আহ – ‘‘কং ৰদেথ তুম্হে’’তি? ‘‘তং কথেম, অম্মা’’তি. মধুরো হি তস্সা সদ্দো কংসতাল়সরো ৰিয নিচ্ছরতি. অথ নে ¶ পুন মধুরসদ্দেন ‘‘কিং কারণা ভণথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তৰ পরিৰারিত্থিযো ৰত্থালঙ্কারে অতেমেত্ৰা ৰেগেন সালং পৰিট্ঠা, তুয্হং এত্তকং ঠানং ৰেগেন আগমনমত্তম্পি নত্থি, ৰত্থাভরণানি তেমেত্ৰা আগতাসি. তস্মা কথেম, অম্মা’’তি.
‘‘তাতা, এৰং মা ৰদেথ, অহং এতাহি বলৰতরা, কারণং পন সল্লক্খেত্ৰা জৰেন নাগতাম্হী’’তি. ‘‘কিং, অম্মা’’তি? ‘‘তাতা, চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, অপরম্পি কারণং অত্থী’’তি. ‘‘কতমে চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, অম্মা’’তি? তাতা, অভিসিত্তরাজা তাৰ সব্বাভরণপটিমণ্ডিতো কচ্ছং বন্ধিত্ৰা রাজঙ্গণে জৰমানো ন সোভতি, ‘‘কিং অযং রাজা গহপতিকো ৰিয ধাৰতী’’তি অঞ্ঞদত্থু গরহং লভতি, সণিকং গচ্ছন্তোৰ ¶ সোভতি. রঞ্ঞো মঙ্গলহত্থীপি অলঙ্কতো জৰমানো ন সোভতি, ৰারণলীল়ায গচ্ছন্তোৰ সোভতি. পব্বজিতো জৰমানো ন সোভতি, ‘‘কিং অযং সমণো গিহী ৰিয ধাৰতী’’তি কেৰলং গরহমেৰ ¶ লভতি, সমিতগমনেন পন সোভতি. ইত্থী জৰমানা ন সোভতি, ‘‘কিং এসা ইত্থী পুরিসো ৰিয ধাৰতী’’তি গরহিতব্বাৰ হোতি, ‘‘ইমে চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, তাতা’’তি. ‘‘কতমং পন অপরং কারণং, অম্মা’’তি? ‘‘তাতা, মাতাপিতরো নাম ধীতরং অঙ্গপচ্চঙ্গানি সণ্ঠাপেত্ৰা পোসেন্তি. মযঞ্হি ৰিক্কিণেয্যভণ্ডং নাম, অম্হে পরকুলপেসনত্থায পোসেন্তি. সচে জৰমানানং নিৰত্থদুস্সকণ্ণে ৰা অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ৰা পক্খলিত্ৰা পতিতকালে হত্থো ৰা পাদো ৰা ভিজ্জেয্য, কুলস্সেৰ ভারো ভৰেয্য, পসাধনভণ্ডং পন মে তেমেত্ৰা সুস্সিস্সতি. ইমং কারণং সল্লক্খেত্ৰা ন ধাৰিতাম্হি, তাতা’’তি.
ব্রাহ্মণা তস্সা কথনকালে দন্তসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপা নো দন্তসম্পত্তি দিট্ঠপুব্বা’’তি তস্সা সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘অম্ম, তুয্হমেৰেসা অনুচ্ছৰিকা’’তি ৰত্ৰা তং সুৰণ্ণমালং পিলন্ধযিংসু. অথ নে পুচ্ছি – ‘‘কতরনগরতো আগতাত্থ, তাতা’’তি? ‘‘সাৰত্থিতো, অম্মা’’তি. ‘‘সেট্ঠিকুলং কতরং নামা’’তি? ‘‘মিগারসেট্ঠি নাম, অম্মা’’তি. ‘‘অয্যপুত্তো কো ¶ নামা’’তি? ‘‘পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম, অম্মা’’তি. সা ‘‘সমানজাতিকং নো কুল’’ন্তি অধিৰাসেত্ৰা পিতু সাসনং পহিণি ‘‘অম্হাকং রথং পেসেতূ’’তি ¶ . কিঞ্চাপি হি সা আগমনকালে পদসা আগতা, সুৰণ্ণমালায পন পিলন্ধনকালতো পট্ঠায তথা গন্তুং ন লভতি, ইস্সরদারিকা রথাদীহি গচ্ছন্তি, ইতরা পকতিযানকং ৰা অভিরুহন্তি, ছত্তং ৰা তালপণ্ণং ৰা উপরি করোন্তি, তস্মিম্পি অসতি নিৰত্থসাটকস্স দসন্তং উক্খিপিত্ৰা অংসে খিপন্তা গচ্ছন্তি এৰ. তস্সা পন পিতা পঞ্চ রথসতানি পেসেসি. সা সপরিৰারা রথং আরুয্হ গতা. ব্রাহ্মণাপি একতোৰ অগমংসু. অথ নে সেট্ঠি পুচ্ছি – ‘‘কুতো আগতাত্থা’’তি? ‘‘সাৰত্থিতো মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘সেট্ঠি কতরো নামা’’তি? ‘‘মিগারসেট্ঠি নামা’’তি. ‘‘পুত্তো কো নামা’’তি? ‘‘পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ধনং কিত্তক’’ন্তি? ‘‘চত্তালীসকোটিযো মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ধনং তাৰ অম্হাকং ধনং উপাদায কাকণিকমত্তং, দারিকায পন আরক্খমত্তায লদ্ধকালতো পট্ঠায কিং অঞ্ঞেন কারণেনা’’তি অধিৰাসেসি. সো তেসং সক্কারং কত্ৰা একাহদ্ৰীহং ৰসাপেত্ৰা উয্যোজেসি.
তে সাৰত্থিং গন্ত্ৰা মিগারসেট্ঠিস্স ‘‘লদ্ধা নো দারিকা’’তি আরোচযিংসু. ‘‘কস্স ধীতা’’তি? ‘‘ধনঞ্চযসেট্ঠিনো’’তি. সো ‘‘মহাকুলস্স মে দারিকা লদ্ধা, খিপ্পমেৰ নং আনেতুং ¶ ৰট্টতী’’তি তত্থ গমনত্থং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘‘মহাকুলং এতং মযা বিম্বিসারস্স সন্তিকা আনেত্ৰা সাকেতে নিৰেসিতং, তস্স ¶ সম্মানং কাতুং ৰট্টতী’তি অহম্পি আগমিস্সামী’’তি আহ, সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি ৰত্ৰা ধনঞ্চযসেট্ঠিনো সাসনং পেসেসি – ‘‘মযি আগচ্ছন্তে রাজাপি আগমিস্সতি, মহন্তং রাজবলং এত্তকস্স জনস্স কত্তব্বযুত্তকং কাতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসী’’তি? ইতরোপি ‘‘সচেপি দস রাজানো আগচ্ছন্তি, আগচ্ছন্তূ’’তি পটিসাসনং পেসেসি. মিগারসেট্ঠি তাৰ মহন্তে নগরে গেহগোপকমত্তং ঠপেত্ৰা সেসজনং আদায গন্ত্ৰা অড্ঢযোজনমত্তে ঠানে ঠত্ৰা ‘‘আগতাম্হা’’তি সাসনং পহিণি. ধনঞ্চযসেট্ঠি বহুপণ্ণাকারং পেসেত্ৰা ধীতরা সদ্ধিং মন্তেসি, ‘‘অম্ম, সসুরো কির তে কোসলরঞ্ঞা সদ্ধিং আগতো, তস্স কতরং গেহং পটিজগ্গিতব্বং, রঞ্ঞো কতরং ¶ , উপরাজাদীনং কতরানী’’তি? পণ্ডিতা সেট্ঠিধীতা ৰজিরগ্গতিখিণঞাণা কপ্পসতসহস্সং পত্থিতপত্থনা অভিনীহারসম্পন্না ‘‘সসুরস্স মে অসুকগেহং পটিজগ্গথ, রঞ্ঞো অসুকগেহং, উপরাজাদীনং অসুকানী’’তি সংৰিদহিত্ৰা দাসকম্মকরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এত্তকা রঞ্ঞো কত্তব্বকিচ্চং করোথ, এত্তকা উপরাজাদীনং, হত্থিঅস্সাদযোপি তুম্হেযেৰ পটিজগ্গথ, অস্সবন্ধাদযোপি আগন্ত্ৰা মঙ্গলছণং অনুভৰিস্সন্তী’’তি সংৰিদহি. ‘‘কিং কারণা’’? ‘‘‘মযং ৰিসাখায মঙ্গলট্ঠানং গন্ত্ৰা ন কিঞ্চি লভিম্হ, অস্সরক্খণাদীনি করোন্তা সুখং ন ৰিচরিম্হা’তি কেচি ৰত্তুং মা লভিংসূ’’তি.
তং দিৰসমেৰ ৰিসাখায পিতা পঞ্চসতে সুৰণ্ণকারে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ধীতু মে মহালতাপসাধনং নাম ¶ করোথা’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং, তদনুরূপানি চ রজতমণিমুত্তাপৰাল়ৰজিরাদীনি দাপেসি. রাজা কতিপাহং ৰসিত্ৰাৰ ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ন সক্কা সেট্ঠিনা অম্হাকং চিরং পোসনং নাম কাতুং, দানি দারিকায গমনকালং জানাতূ’’তি. সোপি রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি – ‘‘ইদানি ৰস্সকালো আগতো, ন সক্কা চতুমাসং ৰিচরিতুং, তুম্হাকং বলকাযস্স যং যং লদ্ধুং ৰট্টতি, সব্বং তং মম ভারো, মযা পেসিতকালে দেৰো গমিস্সতী’’তি. ততো পট্ঠায সাকেতনগরং নিচ্চনক্খত্তং ৰিয অহোসি. রাজানং আদিং কত্ৰা সব্বেসং মালাগন্ধৰত্থাদীনি পটিযত্তানেৰ হোন্তি. ততো তে জনা চিন্তযিংসু – ‘‘সেট্ঠি অম্হাকমেৰ সক্কারং করোতী’’তি, এৰং তযো মাসা অতিক্কন্তা, পসাধনং পন তাৰ ন নিট্ঠাতি. কম্মন্তাধিট্ঠাযকা আগন্ত্ৰা সেট্ঠিনো আরোচেসুং – ‘‘অঞ্ঞং অসন্তং নাম নত্থি, বলকাযস্স পন ভত্তপচনদারূনি নপ্পহোন্তী’’তি. ‘‘গচ্ছথ, তাতা, ইমস্মিং নগরে পরিজিণ্ণা হত্থিসালাদযো চেৰ পরিজিণ্ণকানি চ গেহানি গহেত্ৰা পচথা’’তি. এৰং পচন্তানম্পি অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো. ততো পুনপি ‘‘দারূনি নত্থী’’তি আরোচযিংসু ¶ . ‘‘ইমস্মিং কালে ন সক্কা দারূনি লদ্ধুং, দুস্সকোট্ঠাগারানি ৰিৰরিত্ৰা থূলসাটকেহি ৰট্টিযো কত্ৰা তেলচাটীসু ¶ তেমেত্ৰা ভত্তং পচথা’’তি. তে অড্ঢমাসং তথা অকংসু. এৰং চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা, পসাধনম্পি নিট্ঠিতং.
তস্মিং পসাধনে চতস্সো ৰজিরনাল়িযো উপযোগং অগমংসু, মুত্তানং একাদস নাল়িযো, পৰাল়স্স বাৰীসতি নাল়িযো, মণীনং তেত্তিংস ¶ নাল়িযো. ইতি এতেহি চ অঞ্ঞেহি চ রতনেহি নিট্ঠানং অগমাসি. অসুত্তমযং পসাধনং রজতেন সুত্তকিচ্চং করিংসু. তং সীসে পটিমুক্কং পাদপিট্ঠিং গচ্ছতি. তস্মিং তস্মিং ঠানে মুদ্দিকা যোজেত্ৰা কতা সুৰণ্ণমযা গণ্ঠিকা হোন্তি, রজতমযা পাসকা, মত্থকমজ্ঝে একা মুদ্দিকা, দ্ৰীসু কণ্ণপিট্ঠীসু দ্ৰে, গলৰাটকে একা, দ্ৰীসু জত্তূসু দ্ৰে, দ্ৰীসু কপ্পরেসু দ্ৰে, দ্ৰীসু কটিপস্সেসু দ্ৰেতি. তস্মিং খো পন পসাধনে একং মোরং করিংসু, তস্স দক্খিণপক্খে রত্তসুৰণ্ণমযানি পঞ্চ পত্তসতানি অহেসুং, ৰামপক্খে পঞ্চ পত্তসতানি, তুণ্ডং পৰাল়মযং, অক্খীনি মণিমযানি, তথা গীৰা চ পিঞ্ছানি চ, পত্তনাল়িযো রজতমযা, তথা জঙ্ঘাযো. সো ৰিসাখায মত্থকমজ্ঝে পব্বতকূটে ঠত্ৰা নচ্চনমযূরো ৰিয খাযতি. পত্তনাল়িসহস্সস্স সদ্দো দিব্বসঙ্গীতং ৰিয পঞ্চঙ্গিকতূরিযঘোসো ৰিয চ পৰত্ততি. সন্তিকং উপগতাযেৰ তস্সা অমোরভাৰং জানন্তি. পসাধনং ¶ নৰকোটিঅগ্ঘনকং অহোসি, সতসহস্সং হত্থকম্মমূলং দীযিত্থ.
‘‘কিস্স পন নিস্সন্দেন তাযেতং পসাধনং লদ্ধ’’ন্তি? সা কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং চীৰরসাটকং দত্ৰা সুত্তম্পি সূচিযোপি রজনম্পি অত্তনো সন্তকমেৰ অদাসি. তস্স চীৰরদানস্স নিস্সন্দেন ইমং মহালতাপসাধনং লভি. ইত্থীনঞ্হি চীৰরদানং মহালতাপসাধনভণ্ডেন মত্থকং পপ্পোতি, পুরিসানং ইদ্ধিমযপত্তচীৰরেনাতি. এৰং মহাসেট্ঠি চতূহি মাসেহি ধীতু পরিৰচ্ছং কত্ৰা তস্সা দেয্যধম্মং দদমানো কহাপণপূরানি পঞ্চ সকটসতানি অদাসি, সুৰণ্ণভাজনপূরানি পঞ্চ, রজতভাজনপূরানি পঞ্চ, তম্বভাজনপূরানি পঞ্চ, পত্তুণ্ণৰত্থকোসেয্যৰত্থপূরানি পঞ্চ, সপ্পিপূরানি পঞ্চ, তেলপূরানি পঞ্চ, সালিতণ্ডুলপূরানি পঞ্চ, নঙ্গলফালাদিউপকরণপূরানি পঞ্চসকটসতানি অদাসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘মম ধীতু গতট্ঠানে ‘অসুকেন নাম মে অত্থো’তি মা পরস্স গেহদ্ৰারং পহিণী’’তি. তস্মা সব্বূপকরণানি দাপেসি. একেকস্মিং রথে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা তিস্সো তিস্সো ৰণ্ণদাসিযো ঠপেত্ৰা পঞ্চ রথসতানি অদাসি. ‘‘এতং ন্হাপেন্তিযো ভোজেন্তিযো অলঙ্করোন্তিযো ৰিচরথা’’তি দিযড্ঢসহস্সপরিচারিকাযো ¶ অদাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘মম ধীতু গাৰো দস্সামী’’তি. সো পুরিসে ¶ আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ ¶ ভণে চূল়ৰজস্স দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তীসু গাৰুতেসু তিস্সো ভেরিযো গহেত্ৰা তিট্ঠথ, পুথুলতো উসভমত্তে ঠানে উভোসু পস্সেসু তিট্ঠথ. গাৰীনং ততো পরং গন্তুং মা অদত্থ. এৰং ঠিতকালে ভেরিসঞ্ঞং করেয্যাথা’’তি. তে তথা অকংসু. তে গাৰীনং ৰজতো নিক্খমিত্ৰা গাৰুতং গতকালে ভেরিসঞ্ঞং অকংসু, পুন অড্ঢযোজনং গতকালে অকংসু. পুনপি তিগাৰুতং গতকালে ভেরিসঞ্ঞং অকংসু, পুথুলতো গমনঞ্চ নিৰারেসুং. এৰং দীঘতো তিগাৰুতে, পুথুলতো উসভমত্তে ঠানে গাৰিযো অঞ্ঞমঞ্ঞং নিঘংসন্তিযো অট্ঠংসু.
মহাসেট্ঠি ‘‘মম ধীতু এত্তকা গাৰো অলং, দ্ৰারং পিদহথা’’তি ৰজদ্ৰারং পিদহাপেসি. দ্ৰারস্মিং পিদহিতে ৰিসাখায পুঞ্ঞবলেন বলৰগাৰো চ ধেনুযো চ উপ্পতিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা নিক্খমিংসু. মনুস্সানং ৰারেন্তানং ৰারেন্তানমেৰ সট্ঠিসহস্সা বলৰগাৰো চ সট্ঠিসহস্সা ধেনুযো চ নিক্খন্তা, তত্তকা বলৰৰচ্ছা তাসং ধেনূনং উসভা উপ্পতিত্ৰা অনুবন্ধা অহেসুং. ‘‘কিস্স পন নিস্সন্দেন এৰং গাৰো গতা’’তি? নিৰারেন্তানং নিৰারেন্তানং দিন্নদানস্স. সা কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিকিস্স রঞ্ঞো সত্তন্নং ধীতানং কনিট্ঠা সঙ্ঘদাসী নাম হুত্ৰা ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং পঞ্চগোরসদানং ¶ দদমানা থেরানঞ্চ দহরানঞ্চ সামণেরানঞ্চ পত্তং পিদহিত্ৰা, ‘‘অলং, অল’’ন্তি নিৰারেন্তানম্পি ‘‘ইদং মধুরং, ইদং মনাপ’’ন্তি অদাসি. এৰং তস্স নিস্সন্দেন ৰারিযমানাপি গাৰো নিক্খমিংসু. সেট্ঠিনা এত্তকস্স ধনস্স দিন্নকালে সেট্ঠিভরিযা আহ – ‘‘তুম্হেহি ময্হং ধীতু সব্বং সংৰিদহিতং, ৰেয্যাৰচ্চকরা পন দাসদাসিযো ন সংৰিদহিতা, কিং কারণা’’তি? ‘‘মম ধীতরি সসিনেহনিস্সিনেহানং জাননত্থং. অহঞ্হি তায সদ্ধিং আগচ্ছমানকে গীৰায গহেত্ৰা ন পহিণামি, যানং আরুয্হ গমনকালেযেৰ এতায সদ্ধিং গন্তুকামা গচ্ছন্তু, মা অগন্তুকামাতি ৰক্খামী’’তি আহ.
অথ ‘‘স্ৰে মম ধীতা গমিস্সতী’’তি গব্ভে নিসিন্নো ধীতরং সমীপে নিসীদাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, পতিকুলে ৰসন্তিযা নাম ইমঞ্চ ইমঞ্চ আচারং রক্খিতুং ¶ ৰট্টতী’’তি ওৰাদমদাসি. অযম্পি মিগারসেট্ঠি অনন্তরগব্ভে নিসিন্নো ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ওৰাদং অস্সোসি. সোপি সেট্ঠি ধীতরং এৰং ওৰদি –
‘‘অম্ম, সসুরকুলে ৰসন্তিযা নাম অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো, বহিঅগ্গি অন্তো ন পৰেসেতব্বো, দদন্তস্সেৰ দাতব্বং, অদদন্তস্স ন দাতব্বং, দদন্তস্সাপি ¶ অদদন্তস্সাপি দাতব্বং, সুখং নিসীদিতব্বং, সুখং ভুঞ্জিতব্বং, সুখং নিপজ্জিতব্বং, অগ্গি পরিচরিতব্বো, অন্তোদেৰতা নমস্সিতব্বা’’তি.
ইমং ¶ দসৰিধং ওৰাদং দত্ৰা পুনদিৰসে সব্বা সেনিযো সন্নিপাতেত্ৰা রাজসেনায মজ্ঝে অট্ঠ কুটুম্বিকে পাটিভোগে গহেত্ৰা, ‘‘সচে মে গতট্ঠানে ধীতু দোসো উপ্পজ্জতি, তুম্হেহি সোধেতব্বো’’তি ৰত্ৰা নৰকোটিঅগ্ঘনকেন মহালতাপসাধনেন ধীতরং পসাধেত্ৰা ন্হানচুণ্ণমূলকং চতুপণ্ণাসকোটিধনং দত্ৰা যানং আরোপেত্ৰা সাকেতস্স সামন্তা অত্তনো সন্তকেসু অনুরাধপুরমত্তেসু চুদ্দসসু ভত্তগামেসু ভেরিং চরাপেসি – ‘‘মম ধীতরা সদ্ধিং গন্তুকামা গচ্ছন্তূ’’তি. তে সদ্দং সুত্ৰাৰ – ‘‘অম্হাকং অয্যায গমনকালে কিং অম্হাকং ইধা’’তি চুদ্দস গামকা কিঞ্চি অসেসেত্ৰা নিক্খমিংসু? ধনঞ্চযসেট্ঠিপি রঞ্ঞো চ মিগারসেট্ঠিনো চ সক্কারং কত্ৰা থোকং অনুগন্ত্ৰা তেহি সদ্ধিং ধীতরং উয্যোজেসি.
মিগারসেট্ঠিপি সব্বপচ্ছতো যানকে নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তো বলকাযং দিস্ৰা, ‘‘কে নামেতে’’তি পুচ্ছি. ‘‘সুণিসায ৰো ৰেয্যাৰচ্চকরা দাসিদাসা’’তি. ‘‘এত্তকে কো পোসেস্স’’তি? ‘‘পোথেত্ৰা তে পলাপেথ, অপলাযন্তে ইতো দণ্ডং করোথা’’তি. ৰিসাখা পন ‘‘অপেথ, মা ৰারেথ, বলমেৰ বলস্স ভত্তং দস্সতী’’তি আহ. সেট্ঠি এৰং ¶ ৰুত্তেপি, ‘‘অম্ম, নত্থি অম্হাকং এতেহি অত্থো, কো এতে পোসেস্সতী’’তি লেড্ডুদণ্ডাদীহি পোথেত্ৰা পলাপেত্ৰা সেসকে ‘‘অলং অম্হাকং এত্তকেহী’’তি গহেত্ৰা পাযাসি. অথ ৰিসাখা সাৰত্থিনগরদ্ৰারং সম্পত্তকালে চিন্তেসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানস্মিং নু খো নিসীদিত্ৰা পৰিসিস্সামি, উদাহু রথে ঠত্ৰা’’তি. অথস্সা এতদহোসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানেন মে পৰিসন্তিযা মহালতাপসাধনস্স ৰিসেসো ন পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি. সা ¶ সকলনগরস্স অত্তানং দস্সেন্তী রথে ঠত্ৰা নগরং পাৰিসি. সাৰত্থিৰাসিনো ৰিসাখায সম্পত্তিং দিস্ৰা, ‘‘এসা কির ৰিসাখা নাম, এৰরূপা অযং সম্পত্তি এতিস্সাৰ অনুচ্ছৰিকা’’তি আহংসু. ইতি সা মহাসম্পত্তিযা সেট্ঠিনো গেহং পাৰিসি. গতদিৰসে চস্সা সকলনগরৰাসিনো ‘‘অম্হাকং ধনঞ্চযসেট্ঠি অত্তনো নগরং সম্পত্তানং মহাসক্কারং অকাসী’’তি যথাসত্তি যথাবলং পণ্ণাকারং পহিণিংসু. ৰিসাখা পহিতপহিতং পণ্ণাকারং তস্মিংযেৰ নগরে অঞ্ঞমঞ্ঞেসু কুলেসু সব্বত্থকমেৰ দাপেসি. ইতি সা ‘‘ইদং ময্হং মাতু দেথ, ইদং ময্হং পিতু দেথ, ইদং ময্হং ভাতু দেথ, ইদং ময্হং ভগিনিযা দেথা’’তি তেসং তেসং ৰযানুরূপং পিযৰচনং ৰত্ৰা পণ্ণাকারং পেসেন্তী সকলনগরৰাসিনো ঞাতকে ৰিয অকাসি. অথস্সা রত্তিভাগসমনন্তরে আজঞ্ঞৰল়ৰায গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সা দাসীহি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ৰল়ৰং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা তেলেন ¶ মক্খাপেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমাসি.
মিগারসেট্ঠিপি পুত্তস্স আৰাহমঙ্গলং করোন্তো ধুরৰিহারে ৰসন্তম্পি তথাগতং অমনসিকরিত্ৰা ¶ দীঘরত্তং নগ্গসমণকেসু পতিট্ঠিতেন পেমেন চোদিযমানো ‘‘ময্হং অয্যানম্পি সক্কারং করিস্সামী’’তি একদিৰসং অনেকসতেসু নৰভাজনেসু নিরুদকপাযাসং পচাপেত্ৰা পঞ্চসতে অচেলকে নিমন্তাপেত্ৰা অন্তোগেহং পৰেসেত্ৰা, ‘‘আগচ্ছতু মে সুণিসা, অরহন্তে ৰন্দতূ’’তি ৰিসাখায সাসনং পহিণি. সা ‘‘অরহন্তো’’তি ৰচনং সুত্ৰা সোতাপন্না অরিযসাৰিকা হট্ঠতুট্ঠা হুত্ৰা তেসং ভোজনট্ঠানং আগন্ত্ৰা তে ওলোকেত্ৰা, ‘‘এৰরূপা হিরোত্তপ্পৰিরহিতা অরহন্তা নাম ন হোন্তি, কস্মা মং সসুরো পক্কোসাপেসী’’তি, ‘‘ধী, ধী’’তি সেট্ঠিং গরহিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. অচেলকা তং দিস্ৰা সব্বে একপ্পহারেনেৰ সেট্ঠিং গরহিংসু – ‘‘কিং ত্ৰং, গহপতি, অঞ্ঞং নালত্থ, সমণস্স গোতমস্স সাৰিকং মহাকাল়কণ্ণিং ইধ পৰেসেসি, ৰেগেন নং ইমস্মা গেহা নিক্কড্ঢাপেহী’’তি. সো ‘‘ন সক্কা মযা ইমেসং ৰচনমত্তেনেৰ নিক্কড্ঢাপেতুং, মহাকুলস্স সা ধীতা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অয্যা, দহরা নাম জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা করেয্যুং, তুম্হে তুণ্হী হোথা’’তি তে উয্যোজেত্ৰা ¶ সযং মহারহে আসনে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিযং নিরুদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জি.
তস্মিং সমযে একো পিণ্ডপাতিকত্থেরো পিণ্ডায ¶ চরন্তো তং নিৰেসনং পাৰিসি. ৰিসাখা সসুরং বীজযমানা ঠিতা তং দিস্ৰা ‘‘সসুরস্স আচিক্খিতুং অযুত্ত’’ন্তি যথা সো থেরং পস্সতি, এৰং অপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. সো পন বালো থেরং দিস্ৰাপি অপস্সন্তো ৰিয হুত্ৰা অধোমুখো ভুঞ্জতেৰ. ৰিসাখা ‘‘থেরং দিস্ৰাপি মে সসুরো সঞ্ঞং ন করোতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো পুরাণং খাদতী’’তি আহ. সো নিগণ্ঠেহি কথিতকালে অধিৰাসেত্ৰাপি ‘‘পুরাণং খাদতী’’তি ৰুত্তক্খণেযেৰ হত্থং অপনেত্ৰা, ‘‘ইমং পাযাসং ইতো নীহরথ, এতং ইমস্মা গেহা নিক্কড্ঢথ, অযং মং এৰরূপে মঙ্গলকালে অসুচিখাদকং নাম করোতী’’তি আহ. তস্মিং খো পন নিৰেসনে সব্বেপি দাসকম্মকরা ৰিসাখায সন্তকাৰ, কো নং হত্থে ৰা পাদে ৰা গণ্হিস্সতি, মুখেন কথেতুং সমত্থোপি নত্থি. ৰিসাখা সসুরস্স কথং সুত্ৰা আহ – ‘‘তাত, ন এত্তকেনেৰ মযং নিক্খমাম, নাহং তুম্হেহি উদকতিত্থতো কুম্ভদাসী ৰিয আনীতা, ধরমানকমাতাপিতূনং ধীতরো নাম ন এত্তকেনেৰ নিক্খমন্তি, এতেনেৰ মে কারণেন পিতা ইধাগমনকালে অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘সচে মে ধীতু দোসো উপ্পজ্জতি, সোধেয্যাথা’তি ৰত্ৰা মং তেসং হত্থে ঠপেসি, তে পক্কোসাপেত্ৰা ময্হং দোসাদোসং সোধাপেথা’’তি.
সেট্ঠি ‘‘কল্যাণং এসা কথেতী’’তি অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অযং দারিকা মঙ্গলকালে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিযং নিরুদকপাযাসং পরিভুঞ্জন্তং মং ‘অসুচিখাদকো’তি ৰদতী’’তি ¶ ¶ আহ, ‘‘ইমিস্সা দোসং আরোপেত্ৰা ইমং গেহতো নিক্কড্ঢথা’’তি. ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. নাহং এৰং ৰদামি, একস্মিং পন পিণ্ডপাতিকত্থেরে ঘরদ্ৰারে ঠিতে সসুরো মে অপ্পোদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জন্তো তং ন মনসিকরোতি, অহং ‘‘ময্হং সসুরো ইমস্মিং অত্তভাৰে পুঞ্ঞং ন করোতি, পুরাণপুঞ্ঞমেৰ খাদতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো পুরাণং খাদতী’’তি অৰচং, ‘‘এত্থ মে কো দোসো’’তি? ‘‘অয্য, ইধ দোসো নত্থি, অম্হাকং ধীতা যুত্তং কথেতি, ত্ৰং কস্মা কুজ্ঝসী’’তি? ‘‘অয্যা, এস তাৰ দোসো ¶ মা হোতু, অযং পন একদিৰসং মজ্ঝিমযামে দাসীপরিৰুতা পচ্ছাগেহং অগমাসী’’তি. ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘তাতা, নাহং অঞ্ঞেন কারণেন গতা, ইমস্মিং পন গেহে আজানেয্যৰল়ৰায ৰিজাতায সঞ্ঞম্পি অকত্ৰা নিসীদিতুং নাম অযুত্ত’’ন্তি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা উণ্হোদকাদীনিপি গাহাপেত্ৰা দাসীহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা ৰল়ৰায ৰিজাতপরিহারং কারাপেসিং, ‘‘এত্থ মে কো দোসো’’তি? ‘‘অয্য, ইধ দোসো নত্থি, অম্হাকং ধীতা তৰ গেহে দাসীহিপি অকত্তব্বযুত্তকং কম্মং করোতি, ত্ৰং কিং এত্থ দোসং পস্সসী’’তি?
অয্যা, ইধাপি তাৰ দোসো মা হোতু, ইমিস্সা পন পিতা ইধাগমনকালে ইমং ওৰদন্তো গুয্হে পটিচ্ছন্নে দস ওৰাদে অদাসি, তেসং অত্থং ন জানামি, তেসং মে অত্থং কথেতু. ইমিস্সা পন ¶ পিতা ‘‘অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো’’তি আহ, ‘‘সক্কা নু খো অম্হেহি উভতো পটিৰিস্সকগেহানং অগ্গিং অদত্ৰা ৰসিতু’’ন্তি? ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘তাতা, ময্হং পিতা ন এতং সন্ধায কথেসি. ইদং পন সন্ধায কথেসি – ‘অম্ম, তৰ সস্সুসসুরসামিকানং অগুণং দিস্ৰা বহি তস্মিং তস্মিং গেহে ঠত্ৰা মা কথেসি. এৰরূপো হি অগ্গিসদিসো অগ্গি নাম নত্থী’’’তি.
অয্যা, এতং তাৰ এৰং হোতু, ইমিস্সা পন পিতা ‘‘বাহিরতো অগ্গি ন অন্তো পৰেসেতব্বো’’তি আহ, ‘‘কিং সক্কা অম্হেহি অন্তো অগ্গিম্হি নিব্বুতে বাহিরতো অগ্গিং অনাহরিতু’’ন্তি? ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. তাতা, ময্হং পিতা ন এতং সন্ধায কথেসি, ইদং পন সন্ধায কথেসি – সচে পটিৰিস্সকগেহেসু ইত্থিযো ৰা পুরিসা ৰা সস্সুসসুরসামিকানং অগুণং কথেন্তি, তেহি কথিতং আহরিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম তুম্হাকং এৰঞ্চ এৰঞ্চ অগুণং কথেতী’’তি পুন মা কথেয্যাসি. ‘‘এতেন হি অগ্গিনা সদিসো অগ্গি নাম নত্থী’’তি. এৰং ইমস্মিম্পি কারণে সা নিদ্দোসাৰ অহোসি. যথা চ এত্থ, এৰং সেসেসুপি.
তেসু পন অযমধিপ্পাযো – যম্পি হি তস্সা পিতরা ‘‘যে দদন্তি, তেসংযেৰ দাতব্ব’’ন্তি ¶ ৰুত্তং. তং ‘‘যাচিতকং উপকরণং গহেত্ৰা যে পটিদেন্তি, তেসঞ্ঞেৰ দাতব্ব’’ন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘যে ন দেন্তি, তেসং ন দাতব্ব’’ন্তি ইদম্পি যে যাচিতকং গহেত্ৰা ন পটিদেন্তি, তেসং ন দাতব্বন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘দদন্তস্সাপি ¶ অদদন্তস্সাপি দাতব্ব’’ন্তি ইদং পন দলিদ্দেসু ঞাতিমিত্তেসু ¶ সম্পত্তেসু তে পটিদাতুং সক্কোন্তু ৰা মা ৰা, তেসং দাতুমেৰ ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং নিসীদিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরসামিকে দিস্ৰা ৰুট্ঠাতব্বট্ঠানে নিসীদিতুং ন ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি ইদং পন সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরং অভুঞ্জিত্ৰা তে পরিৰিসিত্ৰা সব্বেহি লদ্ধালদ্ধং ঞত্ৰা পচ্ছা সযং ভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং নিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরং সযনং আরুয্হ ন নিপজ্জিতব্বং, তেসং কত্তব্বযুত্তকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা পচ্ছা সযং নিপজ্জিতুং যুত্তন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘অগ্গি পরিচরিতব্বো’’তি ইদং পন সস্সুম্পি সসুরম্পি সামিকম্পি অগ্গিক্খন্ধং ৰিয উরগরাজানং ৰিয চ কত্ৰা পস্সিতুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘অন্তোদেৰতা নমস্সিতব্বা’’তি ইদম্পি সস্সুঞ্চ সসুরঞ্চ সামিকঞ্চ দেৰতা ৰিয কত্ৰা দট্ঠুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং. এৰং সেট্ঠি ইমেসং দসওৰাদানং অত্থং সুত্ৰা পটিৰচনং অপস্সন্তো অধোমুখো নিসীদি.
অথ নং কুটুম্বিকা ‘‘কিং সেট্ঠি অঞ্ঞোপি অম্হাকং ধীতু দোসো অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘অথ কস্মা নং নিদ্দোসং অকারণেন গেহা নিক্কড্ঢাপেসী’’তি এৰং ৰুত্তে ৰিসাখা আহ – ‘‘তাতা, কিঞ্চাপি ময্হং সসুরস্স ৰচনেন পঠমমেৰ গমনং ন যুত্তং, পিতা পন মে আগমনকালে মম দোসসোধনত্থায মং তুম্হাকং হত্থে ঠপেসি, তুম্হেহি চ মে নিদ্দোসভাৰো ¶ ঞাতো, ইদানি চ ময্হং গন্তুং যুত্ত’’ন্তি দাসিদাসে ‘‘যানাদীহি সজ্জাপেথা’’তি আণাপেসি. অথ নং সেট্ঠি কুটুম্বিকে গহেত্ৰা ‘‘অম্ম, মযা ¶ অজানিত্ৰাৰ কথিতং, খমাহি মে’’তি আহ. ‘‘তাত, তুম্হাকং খমিতব্বং তাৰ খমামি, অহং পন বুদ্ধসাসনে অৰেচ্চপ্পসন্নস্স কুলস্স ধীতা, ন মযং ৰিনা ভিক্খুসঙ্ঘেন ৰত্তাম, সচে মম রুচিযা ভিক্খুসঙ্ঘং পটিজগ্গিতুং লভামি, ৰসিস্সামী’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং যথারুচিযা তৰ সমণে পটিজগ্গা’’তি আহ.
ৰিসাখা ¶ দসবলং নিমন্তাপেত্ৰা পুনদিৰসে নিৰেসনং পৰেসেসি. নগ্গসমণাপি সত্থু মিগারসেট্ঠিনো গেহং গমনভাৰং সুত্ৰা গন্ত্ৰা গেহং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. ৰিসাখা দক্খিণোদকং দত্ৰা ‘‘সব্বো সক্কারো পটিযাদিতো, সসুরো মে আগন্ত্ৰা দসবলং পরিৰিসতূ’’তি সাসনং পেসেসি. অথ নং গন্তুকামং আজীৰকা ‘‘মা খো ত্ৰং, গহপতি, সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গচ্ছা’’তি নিৰারেসুং. সো ‘‘সুণ্হা মে সযমেৰ পরিৰিসতূ’’তি সাসনং পহিণি. সা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা নিট্ঠিতে ভত্তকিচ্চে পুন সাসনং পেসেসি – ‘‘সসুরো মে আগন্ত্ৰা ধম্মকথং সুণাতূ’’তি. অথ নং ‘‘ইদানি অগমনং নাম অতিৰিয অযুত্ত’’ন্তি ধম্মং সোতুকামতায গচ্ছন্তং পুন তে আহংসু – ‘‘তেন হি সমণস্স গোতমস্স ধম্মং সুণন্তো বহিসাণিযা নিসীদিত্ৰা সুণাহী’’তি. পুরেতরমেৰস্স গন্ত্ৰা সাণিং পরিক্খিপিংসু. সো গন্ত্ৰা বহিসাণিযং নিসীদি. সত্থা ‘‘ত্ৰং বহিসাণিযং ৰা নিসীদ, পরকুট্টে ৰা পরসেলে ৰা পরচক্কৰাল়ে ৰা পন নিসীদ, অহং বুদ্ধো নাম সক্কোমি তং মম সদ্দং সাৰেতু’’ন্তি ¶ মহাজম্বুং খন্ধে গহেত্ৰা চালেন্তো ৰিয অমতৰস্সং ৰস্সেন্তো ৰিয চ ধম্মং দেসেতুং অনুপুব্বিং কথং আরভি.
সম্মাসম্বুদ্ধে চ পন ধম্মং দেসেন্তে পুরতো ঠিতাপি পচ্ছতো ঠিতাপি চক্কৰাল়সতং চক্কৰাল়সহস্সং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতাপি অকনিট্ঠভৰনে ঠিতাপি ‘‘সত্থা মমঞ্ঞেৰ ওলোকেতি, ময্হমেৰ ধম্মং দেসেতী’’তি ৰদন্তি. সত্থা হি তং তং ওলোকেন্তো ৰিয তেন তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো ৰিয চ অহোসি. চন্দসমা কির বুদ্ধা. যথা চন্দো গগনমজ্ঝে ঠিতো ‘‘ময্হং উপরি চন্দো, ময্হং উপরি চন্দো’’তি সব্বসত্তানং খাযতি, এৰমেৰ যত্থ কত্থচি ঠিতানং অভিমুখে ঠিতা ৰিয খাযন্তি. ইদং কির তেসং অলঙ্কতসীসং ছিন্দিত্ৰা অঞ্জিতঅক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং উপ্পাটেত্ৰা পরস্স দাসত্থায জালিসদিসে পুত্তে কণ্হাজিনাসদিসা ধীতরো মদ্দিসদিসা পজাপতিযো পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নদানস্স ফলং. মিগারসেট্ঠিপি খো তথাগতে ধম্মদেসনং ৰিনিৰত্তেন্তে বহিসাণিযং নিসিন্নোৰ সহস্স নযপটিমণ্ডিতে ¶ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অচলায সদ্ধায সমন্নাগতো তীসু রতনেসু নিক্কঙ্খো হুত্ৰা সাণিকণ্ণং উক্খিপিত্ৰা আগন্ত্ৰা সুণ্হায থনং মুখেন গহেত্ৰা, ‘‘ত্ৰং মে অজ্জতো পট্ঠায মাতা’’তি ¶ তং মাতুট্ঠানে ঠপেসি. ততো পট্ঠায মিগারমাতা নাম জাতা. পচ্ছাভাগে ¶ পুত্তং লভিত্ৰাপি মিগারোতিস্স নামমকাসি.
মহাসেট্ঠি সুণ্হায থনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গন্ত্ৰা ভগৰতো দ্ৰীসু পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা পাদে পাণীহি চ পরিসম্বাহন্তো মুখেন চ পরিচুম্বন্তো ‘‘মিগারো অহং, ভন্তে, মিগারো অহং, ভন্তে’’তি তিক্খত্তুং নামং সাৰেত্ৰা, ‘‘অহং, ভন্তে, এত্তকং কালং যত্থ নাম দ্ৰিন্নং মহপ্ফলন্তি ন জানামি, ইদানি চ মে সুণিসং নিস্সায ঞাতং, সব্বা অপাযদুক্খা মুত্তোম্হি, সুণিসা মে ইমং গেহং আগচ্ছন্তী মম অত্থায হিতায সুখায আগতা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সোহং অজ্জ পজানামি, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং;
অত্থায ৰত মে ভদ্দা, সুণিসা ঘরমাগতা’’তি.
ৰিসাখা পুনদিৰসত্থাযপি সত্থারং নিমন্তেসি. অথস্সা পুনদিৰসেপি সস্সু সোতাপত্তিফলং পত্তা. ততো পট্ঠায তং গেহং সাসনস্স ৰিৰটদ্ৰারং অহোসি. ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘বহূপকারা মে সুণিসা পসন্নাকারমস্সা করিস্সামি, এতিস্সা ভারিযং পসাধনং নিচ্চকালং পসাধেতুং ন সক্কা, সল্লহুকমস্সা দিৰা চ রত্তো চ সব্বইরিযাপথেসু পসাধনযোগ্গং পসাধনং কারেস্সামী’’তি সতসহস্সগ্ঘনকং ঘনমট্ঠকং নাম পসাধনং কারেত্ৰা তস্মিং নিট্ঠিতে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা ৰিসাখং সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হাপেত্ৰা সত্থু সম্মুখে ঠপেত্ৰা পসাধেত্ৰা সত্থারং ৰন্দাপেসি. সত্থা অনুমোদনং ¶ কত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো. ৰিসাখাপি ততো পট্ঠায দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তী সত্থু সন্তিকা অট্ঠ ৰরে (মহাৰ. ৩৫০) লভিত্ৰা গগনতলে চন্দলেখা ৰিয পঞ্ঞাযমানা পুত্তধীতাহি ৰুড্ঢিং পাপুণি. তস্সা কির দস পুত্তা দস ধীতরো চ অহেসুং. তেসু একেকস্স দস দস পুত্তা দস দস ধীতরো অহেসুং. তেসু তেসুপি একেকস্স দস দস পুত্তা দস দস ধীতরো চাতি এৰমস্সা পুত্তনত্তপনত্তসন্তানৰসেন পৰত্তানি ৰীসাধিকানি চত্তারি সতানি অট্ঠ চ পাণসহস্সানি অহেসুং. তেনাহু পোরাণা –
‘‘ৰিসাখা ¶ ¶ ৰীসতি পুত্তা, নত্তা চ চতুরো সতা;
পনত্তা অট্ঠসহস্সা, জম্বুদীপে সুপাকটা’’তি.
আযু ৰীসৰস্সসতং অহোসি, সীসে একম্পি পলিতং নাম নাহোসি, নিচ্চং সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয অহোসি. তং পুত্তনত্তপনত্তপরিৰারং ৰিহারং গচ্ছন্তিং দিস্ৰা, ‘‘কতমা এত্থ ৰিসাখা’’তি পরিপুচ্ছিতারো হোন্তি? যে নং গচ্ছন্তিং পস্সন্তি, ‘‘ইদানি থোকং গচ্ছতু, গচ্ছমানাৰ নো, অয্যা সোভতী’’তি, চিন্তেন্তি. যে নং ঠিতং নিসিন্নং নিপন্নং পস্সন্তি, ‘‘ইদানি থোকং নিপজ্জতু, নিপন্নাৰ নো, অয্যা, সোভতী’’তি চিন্তেন্তি. ইতি সা ‘‘চতূসু ইরিযাপথেসু অসুকইরিযাপথেন নাম ন সোভতী’’তি ৰত্তব্বা ন হোতি. পঞ্চন্নং খো পন হত্থীনং ¶ বলং ধারেতি. রাজা ‘‘ৰিসাখা কির পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারেতী’’তি সুত্ৰা তস্সা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা আগমনৰেলায থামং ৰীমংসিতুকামো হত্থিং ৰিস্সজ্জাপেসি, সো সোণ্ডং উক্খিপিত্ৰা ৰিসাখাভিমুখো অগমাসি. তস্সা পরিৰারিত্থিযো পঞ্চসতা একচ্চা পলাযিংসু, একচ্চা ন পরিস্সজ্জিত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘রাজা কির তে, অয্যে, বলং ৰীমংসিতুকামো হত্থিং ৰিস্সজ্জাপেসী’’তি ৰদিংসু. ৰিসাখা ইমং দিস্ৰা, ‘‘কিং পলাযিতেন, কথং নু খো তং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সচে তং দল়্হং গণ্হিস্সামি, ৰিনস্সেয্যা’’তি দ্ৰীহি অঙ্গুলীহি সোণ্ডায গহেত্ৰা পটিপণামেসি. হত্থী অত্তানং সন্ধারেত্ৰা ঠাতুং নাসক্খি, রাজঙ্গণে উক্কুটিকো হুত্ৰা পতিতো. মহাজনো সাধুকারং অদাসি. সাপি সপরিৰারা সোত্থিনা গেহং অগমাসি.
তেন খো পন সমযেন সাৰত্থিযং ৰিসাখা মিগারমাতা বহুপুত্তা হোতি বহুনত্তা অরোগপুত্তা অরোগনত্তা অভিমঙ্গলসম্মতা, তাৰতকেসু পুত্তনত্তেসু একোপি অন্তরা মরণং পত্তো নাম নাহোসি. সাৰত্থিৰাসিনো মঙ্গলেসু ছণেসু ৰিসাখং পঠমং নিমন্তেত্ৰা ভোজেন্তি. অথেকস্মিং উস্সৰদিৰসে মহাজনে মণ্ডিতপসাধিতে ধম্মস্সৰনায ৰিহারং গচ্ছন্তে ৰিসাখাপি ¶ নিমন্তিতট্ঠানে ভুঞ্জিত্ৰা মহালতাপসাধনং পসাধেত্ৰা মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা দাসিযা অদাসি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘তেন ¶ খো পন সমযেন সাৰত্থিযং উস্সৰো হোতি, মনুস্সা অলঙ্কতপটিযত্তা আরামং গচ্ছন্তি, ৰিসাখাপি মিগারমাতা অলঙ্কতপটিযত্তা ৰিহারং গচ্ছতি. অথ খো ¶ ৰিসাখা মিগারমাতা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা দাসিযা অদাসি ‘হন্দ জে ইমং ভণ্ডিকং গণ্হাহী’’’তি (পাচি. ৫০৩).
সা কির ৰিহারং গচ্ছন্তী চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপং মহগ্ঘং পসাধনং সীসে পটিমুক্কং যাৰ পাদপিট্ঠিং অলঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিতুং অযুত্ত’’ন্তি নং ওমুঞ্চিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা অত্তনো পুঞ্ঞেনেৰ নিব্বত্তায পঞ্চহত্থিথামধরায দাসিযা হত্থে অদাসি. সা এৰ কির তং গণ্হিতুং সক্কোতি. তেন নং আহ – ‘‘অম্ম, ইমং পসাধনং গণ্হ, সত্থুসন্তিকা নিৰত্তনকালে পসাধেস্সামি ন’’ন্তি. তং পন দত্ৰা ঘনমট্ঠকং পসাধনং পসাধেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং অস্সোসি, ধম্মস্সৰনাৰসানে ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায পক্কামি. সাপিস্সা দাসী তং পসাধনং পমুট্ঠা. ধম্মং সুত্ৰা পন পক্কন্তায পরিসায সচে কিঞ্চি পমুট্ঠং হোতি, তং আনন্দত্থেরো পটিসামেতি. ইতি সো তং দিৰসং মহালতাপসাধনং দিস্ৰা সত্থু আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, ৰিসাখা পসাধনং পমুস্সিত্ৰা গতা’’তি. ‘‘একমন্তং ঠপেহি, আনন্দা’’তি. থেরো তং উক্খিপিত্ৰা সোপানপস্সে লগ্গেত্ৰা ¶ ঠপেসি.
ৰিসাখাপি সুপ্পিযায সদ্ধিং ‘‘আগন্তুকগমিকগিলানাদীনং কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি অন্তোৰিহারে ৰিচরি. তা পন উপাসিকাযো অন্তোৰিহারে দিস্ৰা সপ্পিমধুতেলাদীহি অত্থিকা পকতিযাৰ দহরা চ সামণেরা চ থালকাদীনি গহেত্ৰা উপসঙ্কমন্তি. তস্মিম্পি দিৰসে তথেৰ করিংসু. অথেকং গিলানং ভিক্খুং দিস্ৰা সুপ্পিযা (মহাৰ. ২৮০) ‘‘কেনত্থো অয্যস্সা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পটিচ্ছাদনীযেনা’’তি ৰুত্তে হোতু, অয্য, পেসেস্সামীতি দুতিযদিৰসে কপ্পিযমংসং অলভন্তী অত্তনো ঊরুমংসেন কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা পুন সত্থরি পসাদেন পাকতিকসরীরাৰ অহোসি. ৰিসাখাপি গিলানে চ দহরে চ সামণেরে চ ওলোকেত্ৰা অঞ্ঞেন দ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ৰিহারূপচারে ঠিতা, ‘‘অম্ম, পসাধনং আহর পসাধেস্সামী’’তি আহ. তস্মিং খণে সা দাসী পমুস্সিত্ৰা নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘অয্যে, পমুট্ঠাম্হী’’তি আহ. ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা গণ্হিত্ৰা এহি, সচে পন ¶ ময্হং অয্যেন আনন্দত্থেরেন উক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপিতং হোতি, মা আহরেয্যাসি, অয্যস্সেৰ তং মযা পরিচ্চত্ত’’ন্তি. জানাতি কির সা ‘‘কুলমনুস্সানং পমুট্ঠভণ্ডকং থেরো পটিসামেতী’’তি; তস্মা এৰমাহ. থেরোপি তং দাসিং দিস্ৰাৰ ‘‘কিমত্থং আগতাসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয্যায মে পসাধনং পমুস্সিত্ৰা আগতাম্হী’’তি ৰুত্তে, ‘‘এতস্মিং মে সোপানপস্সে ঠপিতং, গচ্ছ নং গণ্হাহী’’তি আহ. সা, ‘‘অয্য, তুম্হাকং হত্থেন আমট্ঠভণ্ডকং ময্হং অয্যায ¶ অনাহারিযং কত’’ন্তি ৰত্ৰা তুচ্ছহত্থাৰ গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, অম্মা’’তি ৰিসাখায পুট্ঠা তমত্থং আরোচেসি. ‘‘অম্ম ¶ , নাহং মম অয্যেন আমট্ঠভণ্ডং পিলন্ধিস্সামি, পরিচ্চত্তং মযা. অয্যানং পন পটিজগ্গিতুং দুক্খং, তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং উপনেস্সামি, গচ্ছ, তং আহরাহী’’তি. সা গন্ত্ৰা আহরি. ৰিসাখা তং অপিলন্ধিত্ৰাৰ কম্মারে পক্কোসাপেত্ৰা অগ্ঘাপেসি. তেহি ‘‘নৰ কোটিযো অগ্ঘতি, হত্থকারাপণিযং পনস্স সতসহস্স’’ন্তি ৰুত্তে পসাধনং যানে ঠপাপেত্ৰা ‘‘তেন হি তং ৰিক্কিণথা’’তি আহ. ভত্তকং ধনং দত্ৰা গণ্হিংতু ন কোচি সক্খিস্সতি. তঞ্হি পসাধনং পসাধেতুং অনুচ্ছৰিকা ইত্থিযো নাম দুল্লভা. পথৰিমণ্ডলস্মিঞ্হি তিস্সোৰ ইত্থিযো মহালতাপসাধনং লভিংসু ৰিসাখা মহাউপাসিকা, বন্ধুলমল্লসেনাপতিস্স ভরিযা, মল্লিকা, বারাণসীসেট্ঠিনো ধীতাতি.
তস্মা ৰিসাখা সযমেৰ তস্স মূলং দত্ৰা সতসহস্সাধিকা নৰ কোটিযো সকটে আরোপেত্ৰা ৰিহারং নেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং অয্যেন আনন্দত্থেরেন মম পসাধনং হত্থেন আমট্ঠং, তেন আমট্ঠকালতো পট্ঠায ন সক্কা তং মযা পিলন্ধিতুং. তং পন ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপ্পিযং উপনেস্সামীতি ৰিক্কিণাপেন্তী অঞ্ঞং তং গণ্হিতুং সমত্থং অদিস্ৰা অহমেৰ তস্স মূলং গাহাপেত্ৰা আগতা, চতূসু পচ্চযেসু কতরপচ্চযেন উপনেস্সামি, ভন্তে’’তি. পাচীনদ্ৰারে সঙ্ঘস্স ৰসনট্ঠানং ¶ কাতুং তে যুত্তং ৰিসাখেতি ‘‘যুত্তং, ভন্তে’’তি ৰিসাখা তুট্ঠমানসা নৰকোটীহি ভূমিমেৰ গণ্হি. অপরাহি নৰকোটীহি ৰিহারং কাতুং আরভি.
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো দেৰলোকা চৰিত্ৰা ভদ্দিযনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তস্স ভদ্দিযস্স নাম সেট্ঠিপুত্তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে ভত্তকিচ্চং ¶ কত্ৰা উত্তরদ্ৰারাভিমুখো অহোসি. পকতিযা হি সত্থা ৰিসাখায গেহে ভিক্খং গণ্হিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা জেতৰনে ৰসতি. অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে ভিক্খং গহেত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা পুব্বারামে ৰসতি. উত্তরদ্ৰারং সন্ধায গচ্ছন্তংযেৰ ভগৰন্তং দিস্ৰা, ‘‘চারিকং পক্কমিস্সতী’’তি জানন্তি. ৰিসাখাপি তং দিৰসং ‘‘সত্থা উত্তরদ্ৰারাভিমুখো গতো’’তি সুত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘চারিকং গন্তুকামত্থ, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, ৰিসাখে’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা তুম্হাকং ৰিহারং কারেমি, নিৰত্তথ, ভন্তে’’তি. ‘‘অনিৰত্তগমনং ইদং ৰিসাখে’’তি. সা ‘‘অদ্ধা হেতুসম্পন্নং কঞ্চি পস্সিস্সতি ভগৰা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘তেন হি, ভন্তে, ময্হং কতাকতৰিজাননকং একং ভিক্খুং নিৰত্তেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. ‘‘যং রুচ্চসি, তস্স পত্তং ¶ গণ্হ ৰিসাখে’’তি আহ. সা কিঞ্চাপি আনন্দত্থেরং পিযাযতি, ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো ইদ্ধিমা, এতং মে নিস্সায কম্মং লহুং ¶ নিপ্ফজ্জিস্সতী’’তি পন চিন্তেত্ৰা থেরস্স পত্তং গণ্হি. থেরো সত্থারং ওলোকেসি. সত্থা ‘‘তৰ পরিৰারে পঞ্চসতে ভিক্খূ গহেত্ৰা নিৰত্ত মোগ্গল্লানা’’তি আহ. সো তথা অকাসি. তস্সানুভাৰেন পঞ্ঞাসসট্ঠিযোজনানিপি রুক্খত্থায চ পাসাণত্থায চ গতা মনুস্সা মহন্তে মহন্তে রুক্খে চ পাসাণে চ গহেত্ৰা তং দিৰসমেৰ আগচ্ছন্তি, নেৰ সকটে রুক্খপাসাণে আরোপেন্তা কিলমন্তি, ন অক্খো ভিজ্জতি. ন চিরস্সেৰ দ্ৰেভূমিকং পাসাদং করিংসু. হেট্ঠাভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানি, উপরিভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানীতি গব্ভসহস্সপটিমণ্ডিতো পাসাদো অহোসি. অট্ঠকরীসে পরিসুদ্ধে ভূমিভাগে পাসাদং কারাপেসি, ‘‘সুদ্ধপাসাদো পন ন সোভতী’’তি তং পরিৰারেত্ৰা পঞ্চ পধানৰেত্তগেহসতানি, পঞ্চ চূল়পাসাদসতানি, পঞ্চ দীঘমাল়কসতানি কারাপেসি.
অথ সত্থা নৰহি মাসেহি চারিকং চরিত্ৰা পুন সাৰত্থিং অগমাসি. ৰিসাখাযপি পাসাদে কম্মং নৰহি মাসেহি নিট্ঠিতং. পাসাদকূটং ঘনকোট্টিতরত্তসুৰণ্ণেনেৰ সট্ঠিউদকঘটগণ্হনকং ¶ কারাপেসি. ‘‘সত্থা জেতৰনৰিহারং গচ্ছতী’’তি চ সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা সত্থারং অত্তনো ৰিহারং নেত্ৰা পটিঞ্ঞং গণ্হি, ‘‘ভন্তে, ইমং চতুমাসং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা ইধেৰ ৰসথ, পাসাদমহং করিস্সামী’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. সা ¶ ততো পট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিহারে এৰ দানং দেতি. অথস্সা একা সহাযিকা সতসহস্সগ্ঘনকং একং ৰত্থং আদায আগন্ত্ৰা, ‘‘সহাযিকে অহং ইমং ৰত্থং তৰ পাসাদে ভূমত্থরণসঙ্খেপেন অত্থরিতুকামা, অত্থরণট্ঠানং মে আচিক্খথা’’তি আহ. ‘‘সাধু সহাযিকে, সচে ত্যাহং ‘ওকাসো নত্থী’তি ৰক্খামি, ত্ৰং ‘মে ওকাসং অদাতুকামা’তি মঞ্ঞিস্সসি, সযমেৰ পাসাদস্স দ্ৰে ভূমিযো গব্ভসহস্সঞ্চ ওলোকেত্ৰা অত্থরণট্ঠানং জানাহী’’তি আহ. সা সতসহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং গহেত্ৰা তত্থ তত্থ ৰিচরন্তী ততো অপ্পতরমূলং ৰত্থং অদিস্ৰা ‘‘নাহং ইমস্মিং পাসাদে পুঞ্ঞভাগং লভামী’’তি দোমনস্সপ্পত্তা একস্মিং ঠানে রোদন্তী অট্ঠাসি. অথ নং আনন্দত্থেরো দিস্ৰা, ‘‘কস্মা রোদসী’’তি পুচ্ছি. সা তমত্থং আরোচেসি. থেরো ‘‘মা চিন্তযি, অহং তে অত্থরণট্ঠানং আচিক্খিস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘সোপানপাদমূলে পাদধোৰনট্ঠানে ইমং পাদপুঞ্ছনকং কত্ৰা অত্থরাহি, ভিক্খূ পাদে ধোৰিত্ৰা পঠমং এত্থ পাদং পুঞ্ছিত্ৰা ¶ অন্তো পৰিসিস্সন্তি, এৰং তে মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি আহ. ৰিসাখায কিরেতং অসল্লক্খিতট্ঠানং.
ৰিসাখা চত্তারো মাসে অন্তোৰিহারে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং অদাসি, অৰসানদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরসাটকে অদাসি. সঙ্ঘনৰকেন লদ্ধচীৰরসাটকা সহস্সগ্ঘনকা ¶ হোন্তি. সব্বেসং পত্তানি পূরেত্ৰা ভেসজ্জং অদাসি. দানপরিচ্চাগে নৰ কোটিযো অগমংসু. ইতি ৰিহারস্স ভূমিগ্গহণে নৰ কোটিযো, ৰিহারস্স কারাপনে নৰ, ৰিহারমহে নৰাতি সব্বাপি সত্তৰীসতি কোটিযো সা বুদ্ধসাসনে পরিচ্চজি. ইত্থিভাৰে ঠত্ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স গেহে ৰসমানায এৰরূপো মহাপরিচ্চাগো নাম অঞ্ঞিস্সা নত্থি. সা ৰিহারমহস্স নিট্ঠিতদিৰসে ৰড্ঢমানকচ্ছাযায পুত্তনত্তপনত্তপরিৰুতা ‘‘যং যং মযা পুব্বে পত্থিতং, সব্বমেৰ মত্থকং পত্ত’’ন্তি পাসাদং অনুপরিযাযন্তী পঞ্চহি গাথাহি মধুরসদ্দেন ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘কদাহং পাসাদং রম্মং, সুধামত্তিকলেপনং;
ৰিহারদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং ¶ মঞ্চপীঠঞ্চ, ভিসিবিম্বোহনানি চ;
সেনাসনভণ্ডং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং ¶ সলাকভত্তং, সুচিং মংসূপসেচনং;
ভোজনদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং কাসিকং ৰত্থং, খোমকপ্পাসিকানি চ;
চীৰরদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং সপ্পিনৰনীতং, মধুতেলঞ্চ ফাণিতং;
ভেসজ্জদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো’’তি.
ভিক্খূ তস্সা সদ্দং সুত্ৰা সত্থু আরোচযিংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হেহি এত্তকে অদ্ধানে ৰিসাখায গাযনং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, সা অজ্জ পুত্তনত্তপনত্তপরিৰুতা গাযমানা পাসাদং অনুপরিযাযতি, কিং নু খ্ৰস্সা পিত্তং ৰা কুপিতং, উদাহু উম্মত্তিকা জাতা’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ময্হং ধীতা গাযতি, অত্তনো পনস্সা অজ্ঝাসযো পরিপুণ্ণো, সা ‘পত্থিতপত্থনা মে মত্থকং পত্তা’তি তুট্ঠমানসা উদানং উদানেন্তী ৰিচরতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা পন, ভন্তে, তায পত্থনা পত্থিতা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘সুণিস্সাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে অতীতং আহরি –
‘‘অতীতে ¶ , ভিক্খৰে, ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে নিব্বত্তি. তস্স ৰস্সসতসহস্সং আযু অহোসি, খীণাসৰানং সতসহস্সপরিৰারো, নগরং হংসৰতী নাম, পিতা সুনন্দো নাম রাজা, মাতা সুজাতা নাম দেৰী, তস্স অগ্গউপট্ঠাযিকা একা উপাসিকা অট্ঠ ৰরে যাচিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা সত্থারং চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গন্তী সাযংপাতং উপট্ঠানং গচ্ছতি. তস্সা একা সহাযিকা তায সদ্ধিং ৰিহারং নিবদ্ধং গচ্ছতি. সা তস্সা সত্থারা সদ্ধিং ৰিস্সাসেন কথনঞ্চ ৰল্লভভাৰঞ্চ দিস্ৰা, ‘কিং নু খো কত্ৰা এৰং বুদ্ধানং ৰল্লতা হোতী’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং পুচ্ছি – ‘ভন্তে, এসা ইত্থী তুম্হাকং কিং হোতী’’’তি? ‘‘উপট্ঠাযিকানং ¶ অগ্গা’’তি. ‘‘ভন্তে, কিং কত্ৰা উপট্ঠাযিকানং অগ্গা হোতী’’তি? ‘‘কপ্পসতসহস্সং পত্থনং পত্থেত্ৰা’’তি. ‘‘ইদানি পত্থেত্ৰা লদ্ধুং সক্কা, ভন্তে’’তি. ‘‘আম, সক্কা’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, ভিক্খুসতসহস্সেন সদ্ধিং সত্তাহং ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সা সত্তাহং দানং দত্ৰা ওসানদিৰসে চীৰরসাটকে দত্ৰা সত্থারং ¶ ৰন্দিত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাহং ইমস্স দানস্স ফলেন দেৰিস্সরিযাদীনং অঞ্ঞতরং পত্থেমি, তুম্হাদিসস্স পনেকস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গিতুং সমত্থানং অগ্গা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি নু খো ইমিস্সা পত্থনা’’তি অনাগতং আৰজ্জেন্তো কপ্পসতসহস্সং ওলোকেত্ৰা ‘‘কপ্পসতসহস্সপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তদা ত্ৰং ৰিসাখা নাম উপাসিকা হুত্ৰা তস্স সন্তিকে অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গন্তীনং উপট্ঠাযিকানং অগ্গা ভৰিস্সসী’’তি আহ. তস্সা সা সম্পত্তি স্ৰেৰ লদ্ধব্বা ৰিয অহোসি.
সা যাৰতাযুকং পুঞ্ঞং কত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো সত্তন্নং ধীতানং কনিট্ঠা সঙ্ঘদাসী নাম হুত্ৰা পরকুলং অগন্ত্ৰা তাহি জেট্ঠভগিনীহি সদ্ধিং দীঘরত্তং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স পাদমূলেপি ‘‘অনাগতে তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতুপচ্চযদাযিকানং অগ্গা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সা ততো পট্ঠায পন দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী ইমস্মিং অত্তভাৰে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ¶ ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তা. ময্হং সাসনে বহূনি পুঞ্ঞানি অকাসি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ‘‘ন ময্হং ধীতা গাযতি, পত্থিতপত্থনায পন নিপ্ফত্তিং দিস্ৰা উদানং উদানেতী’’তি ৰত্ৰা সত্থা ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘ভিক্খৰে, যথা নাম ছেকো মালাকারো নানাপুপ্ফানং মহন্তং রাসিং কত্ৰা নানপ্পকারে মালাগুণে করোতি, এৰমেৰ ৰিসাখায নানপ্পকারানি পুঞ্ঞানি কাতুং চিত্তং নমতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ¶ পুপ্ফরাসিম্হা, কযিরা মালাগুণে বহূ;
এৰং জাতেন মচ্চেন, কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি.
তত্থ পুপ্ফরাসিম্হাতি নানপ্পকারানং পুপ্ফানং রাসিম্হা. কযিরাতি করেয্য. মালাগুণে বহূতি একতো ৰণ্টিকমালাদিভেদা নানপ্পকারা মালাৰিকতিযো. মচ্চেনাতি মরিতব্বসভাৰতায ‘‘মচ্চো’’তি লদ্ধনামেন সত্তেন চীৰরদানাদিভেদং বহুং কুসলং কত্তব্বং. তত্থ পুপ্ফরাসিগ্গহণং বহুপুপ্ফদস্সনত্থং. সচে হি অপ্পানি পুপ্ফানি হোন্তি, মালাকারো চ ছেকো ¶ নেৰ বহূ মালাগুণে কাতুং সক্কোতি, অছেকো পন অপ্পেসু বহূসুপি পুপ্ফেসু ন সক্কোতিযেৰ. বহূসু পন পুপ্ফেসু সতি ছেকো মালাকারো দক্খো কুসলো বহূ মালাগুণে করোতি, এৰমেৰ সচে একচ্চস্স সদ্ধা মন্দা হোতি, ভোগা চ বহূ সংৰিজ্জন্তি, নেৰ সক্কোতি বহূনি কুসলানি কাতুং, মন্দায চ ¶ পন সদ্ধায মন্দেসু চ পন ভোগেসু ন সক্কোতি. উল়ারায চ পন সদ্ধায মন্দেসু চ ভোগেসু ন সক্কোতিযেৰ. উল়ারায চ পন সদ্ধায উল়ারেসু চ ভোগেসু সতি সক্কোতি. তথারূপা চ ৰিসাখা উপাসিকা. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘যথাপি…পে… কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
ৰিসাখাৰত্থু অট্ঠমং
৯. আনন্দত্থেরপঞ্হাৰত্থু
ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আনন্দত্থেরস্স পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো কথেসি.
থেরো কির সাযন্হসমযে পটিসল্লীনো চিন্তেসি – ‘‘ভগৰতা মূলগন্ধো, সারগন্ধো, পুপ্ফগন্ধোতি তযো উত্তমগন্ধা ৰুত্তা, তেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. অত্থি নু খো তং গন্ধজাতং, যস্স পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘কিং ময্হং অত্তনা ৰিনিচ্ছিতেন, সত্থারংযেৰ পুচ্ছিস্সামী’’তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি. তেন ৰুত্তং –
‘‘অথ খো আযস্মা আনন্দো সাযন্হসমযে পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ¶ , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং ¶ এতদৰোচ –
‘‘তীণিমানি, ভন্তে, গন্ধজাতানি, যেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. কতমানি তীণি? মূলগন্ধো, সারগন্ধো, পুপ্ফগন্ধো ¶ , ইমানি খো, ভন্তে, তীণি গন্ধজাতানি. যেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. অত্থি নু খো, ভন্তে, কিঞ্চি গন্ধজাতং যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি? (অ. নি. ৩.৮০)
অথস্স ভগৰা পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো –
‘‘অত্থানন্দ, কিঞ্চি গন্ধজাতং, যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি. ‘‘কতমং পন তং, ভন্তে, গন্ধজাতং’’? ‘‘যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি?
‘‘ইধানন্দ, যস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি, সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো.
‘‘তস্স দিসাসু সমণব্রাহ্মণা ৰণ্ণং ভাসন্তি, ‘অমুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি…পে… দানসংৰিভাগরতো’’’তি.
‘‘দেৰতাপিস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ‘অমুকস্মিং নাম ¶ গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি…পে… দানসংৰিভাগরতো’’’তি. ‘‘ইদং খো তং, আনন্দ, গন্ধজাতং, যস্স অনুৰাতম্পি ¶ গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি ¶ , অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি (অ. নি. ৩.৮০) ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতি,
ন চন্দনং তগরমল্লিকা ৰা;
সতঞ্চ গন্ধো পটিৰাতমেতি,
সব্বা দিসা সপ্পুরিসো পৰাযতি. (অ. নি. ৩.৮০);
‘‘চন্দনং তগরং ৰাপি, উপ্পলং অথ ৰস্সিকী;
এতেসং গন্ধজাতানং, সীলগন্ধো অনুত্তরো’’তি.
তত্থ ন পুপ্ফগন্ধোতি তাৰতিংসভৰনে পরিচ্ছত্তকরুক্খো আযামতো চ ৰিত্থারতো চ যোজনসতিকো, তস্স পুপ্ফানং আভা পঞ্ঞাস যোজনানি গচ্ছতি, গন্ধো যোজনসতং, সোপি অনুৰাতমেৰ গচ্ছতি, পটিৰাতং পন অট্ঠঙ্গুলমত্তম্পি গন্তুং ন সক্কোতি, এৰরূপোপি ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতি. চন্দনন্তি চন্দনগন্ধো. তগরমল্লিকা ৰাতি ইমেসম্পি গন্ধো এৰ অধিপ্পেতো. সারগন্ধানং অগ্গস্স হি লোহিতচন্দনস্সাপি তগরস্সপি মল্লিকাযপি অনুৰাতমেৰ ৰাযতি, নো পটিৰাতং. সতঞ্চ গন্ধোতি সপ্পুরিসানং পন বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকানং সীলগন্ধো পটিৰাতমেতি. কিং কারণা? সব্বা দিসা সপ্পুরিসো পৰাযতি যস্মা পন সপ্পুরিসো সীলগন্ধেন সব্বাপি দিসা অজ্ঝোত্থরিত্ৰাৰ গচ্ছতি, তস্মা ‘‘তস্স গন্ধো ন পটিৰাতমেতী’’তি ন ৰত্তব্বো ¶ . তেন ৰুত্তং ‘‘পটিৰাতমেতী’’তি. ৰস্সিকীতি জাতিসুমনা. এতেসন্তি ইমেসং চন্দনাদীনং গন্ধজাতানং গন্ধতো সীলৰন্তানং সপ্পুরিসানং সীলগন্ধোৰ অনুত্তরো অসদিসো অপটিভাগোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
আনন্দত্থেরপঞ্হাৰত্থু নৰমং.
১০. মহাকস্সপত্থেরপিণ্ডপাতদিন্নৰত্থু
অপ্পমত্তো ¶ ¶ অযং গন্ধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরস্স পিণ্ডপাতদানং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠায ‘‘রাজগহে সপদানং পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি নিক্খমি. তস্মিং পন সমযে সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো পরিচারিকা ককুটপাদিনিযো পঞ্চসতা অচ্ছরাযো ‘‘থেরস্স পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি উস্সাহজাতা পঞ্চ পিণ্ডপাতসতানি সজ্জেত্ৰা আদায অন্তরামগ্গে ঠত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পিণ্ডপাতং গণ্হথ, সঙ্গহং নো করোথা’’তি ৰদিংসু. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, অহং দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি. ‘‘ভন্তে, মা নো নাসেথ, সঙ্গহং নো করোথা’’তি. থেরো ঞত্ৰা পুন পটিক্খিপিত্ৰা পুনপি অপগন্তুং অনিচ্ছমানা ¶ যাচন্তিযো ‘‘অত্তনো পমাণং ন জানাথ, অপগচ্ছথা’’তি অচ্ছরং পহরি. তা থেরস্স অচ্ছরসদ্দং সুত্ৰা সন্থম্ভিত্ৰা সম্মুখা ঠাতুং অসক্কোন্তিযো পলাযিত্ৰা দেৰলোকমেৰ গন্ত্ৰা, সক্কেন ‘‘কহং গতাত্থা’’তি পুট্ঠা, ‘‘‘সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স থেরস্স পিণ্ডপাতং দস্সামা’তি গতাম্হা, দেৰা’’তি. ‘‘দিন্নো পন ৰা’’তি? ‘‘গণ্হিতুং ন ইচ্ছতী’’তি. ‘‘কিং কথেসী’’তি? ‘‘‘দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’তি আহ, দেৰা’’তি. ‘‘তুম্হে কেনাকারেন গতা’’তি. ‘‘ইমিনাৰ, দেৰা’’তি. সক্কো ‘‘তুম্হাদিসিযো থেরস্স পিণ্ডপাতং কিং দস্সন্তী’’তি সযং দাতুকামো হুত্ৰা, জরাজিণ্ণো মহল্লকো খণ্ডদন্তো পলিতকেসো ওতগ্গসরীরো মহল্লকতন্ত ৰাযো হুত্ৰা সুজম্পি দেৰধীতরং তথারূপমেৰ মহল্লিকং কত্ৰা একং পেসকারৰীথিং মাপেত্ৰা তন্তং পসারেন্তো অচ্ছি.
থেরোপি ‘‘দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি নগরাভিমুখো গচ্ছন্তো বহিনগরে এৰ তং ৰীথিং দিস্ৰা ওলোকেন্তো দ্ৰে জনে অদ্দস. তস্মিং খণে সক্কো তন্তং পসারেতি, সুজা তসরং ৰট্টেতি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে মহল্লককালেপি কম্মং করোন্তিযেৰ ইমস্মিং নগরে ইমেহি দুগ্গততরা নত্থি মঞ্ঞে, ইমেহি ¶ দিন্নং উল়ুঙ্কমত্তম্পি সাকমত্তম্পি গহেত্ৰা ইমেসং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি. সো তেসং গেহাভিমুখো অহোসি. সক্কো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা সুজং আহ – ‘‘ভদ্দে, ময্হং অয্যো ইতো আগচ্ছতি, ত্ৰং অপস্সন্তী ৰিয তুণ্হী হুত্ৰা নিসীদ, খণেন থেরং ৰঞ্চেত্ৰা পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি. থেরো আগন্ত্ৰা গেহদ্ৰারে ¶ অট্ঠাসি. তেপি অপস্সন্তা ৰিয অত্তনো কম্মমেৰ করোন্তা থোকং আগমিংসু.
অথ ¶ সক্কো ‘‘গেহদ্ৰারে একো থেরো ৰিয ঠিতো, উপধারেহি তাৰা’’তি আহ. ‘‘গন্ত্ৰা উপধারেথ, সামী’’তি. সো গেহা নিক্খমিত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা উভোহি হত্থেহি জণ্ণুকানি ওলম্বিত্ৰা নিত্থুনন্তো উট্ঠায ‘‘কতরো থেরো নু খো অয্যো’’তি থোকং ওসক্কিত্ৰা ‘‘অক্খীনি মে ধূমাযন্তী’’তি ৰত্ৰা নলাটে হত্থং ঠপেত্ৰা উদ্ধং ওলোকেত্ৰা ‘‘অহো দুক্খং, অয্যো নো মহাকস্সপত্থেরো চিরস্সং মে কুটিদ্ৰারং আগতো, অত্থি নু খো কিঞ্চি গেহে’’তি আহ. সুজা থোকং আকুলং ৰিয হুত্ৰা ‘‘অত্থি, সামী’’তি পটিৰচনং অদাসি. সক্কো, ‘‘ভন্তে, লূখং ৰা পণীতং ৰাতি অচিন্তেত্ৰা সঙ্গহং নো করোথা’’তি পত্তং গণ্হি. থেরো ‘‘এতেহি দিন্নং সাকং ৰা হোতু কুণ্ডকমুট্ঠি ৰা, সঙ্গহং ¶ নেসং করিস্সামী’’তি পত্তং অদাসি. সো অন্তোঘরং পৰিসিত্ৰা ঘটিওদনং নাম ঘটিযা উদ্ধরিত্ৰা পত্তং পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে ঠপেসি. সো অহোসি পিণ্ডপাতো অনেকসূপব্যঞ্জনো, সকলং রাজগহনগরং গন্ধেন অজ্ঝোত্থরি.
তদা থেরো চিন্তেসি – ‘‘অযং পুরিসো অপ্পেসক্খো, পিণ্ডপাতো মহেসক্খো, সক্কস্স ভোজনসদিসো, কো নু খো এসো’’তি. অথ নং ‘‘সক্কো’’তি ঞত্ৰা আহ – ‘‘ভারিযং তে কম্মং কতং দুগ্গতানং সম্পত্তিং ৰিলুম্পন্তেন, অজ্জ ময্হং দানং দত্ৰা কোচিদেৰ দুগ্গতো সেনাপতিট্ঠানং ৰা সেট্ঠিট্ঠানং ৰা লভেয্যা’’তি. ‘‘মযা দুগ্গততরো নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা ত্ৰং দুগ্গতো দেৰলোকে রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো’’তি? ‘‘ভন্তে, এৰং নামেতং, মযা পন অনুপ্পন্নে বুদ্ধে কল্যাণকম্মং কতং, বুদ্ধুপ্পাদে ৰত্তমানে কল্যাণকম্মং কত্ৰা চূল়রথদেৰপুত্তো মহারথদেৰপুত্তো অনেকৰণ্ণদেৰপুত্তোতি ইমে তযো সমানদেৰপুত্তা মম আসন্নট্ঠানে নিব্বত্তা, মযা তেজৰন্ততরা. অহঞ্হি তেসু দেৰপুত্তেসু ‘নক্খত্তং কীল়িস্সামা’তি পরিচারিকাযো গহেত্ৰা ¶ অন্তরৰীথিং ওতিণ্ণেসু পলাযিত্ৰা গেহং পৰিসামি. তেসঞ্হি সরীরতো তেজো মম সরীরং ওত্থরতি, মম সরীরতো তেজো তেসং সরীরং ন ওত্থরতি, ‘কো মযা দুগ্গততরো, ভন্তে’তি. ‘এৰং সন্তেপি ইতো পট্ঠায ¶ ময্হং মা এৰং ৰঞ্চেত্ৰা দানমদাসী’’’তি. ‘‘ৰঞ্চেত্ৰা তুম্হাকং দানে দিন্নে ময্হং কুসলং অত্থি, ন অত্থী’’তি? ‘‘অত্থাৰুসো’’তি. ‘‘এৰং সন্তে কুসলকম্মকরণং নাম ময্হং ভারো, ভন্তে’’তি. সো এৰং ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা সুজং গহেত্ৰা থেরং পদক্খিণং কত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ‘‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি উদানং উদানেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহাকস্সপো পিপ্পলিগুহাযং ৰিহরতি, সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসিন্নো ¶ হোতি অঞ্ঞতরং সমাধিং সমাপজ্জিত্ৰা. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো তস্স সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠাসি. অথ খো আযস্মতো মহাকস্সপস্স তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং রাজগহং পিণ্ডায পৰিসেয্য’’ন্তি.
‘‘তেন খো পন সমযেন পঞ্চমত্তানি দেৰতাসতানি উস্সুক্কং আপন্নানি হোন্তি আযস্মতো মহাকস্সপস্স পিণ্ডপাতপটিলাভায. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো তানি পঞ্চমত্তানি দেৰতাসতানি ¶ পটিক্খিপিত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি.
‘‘তেন খো পন সমযেন সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মতো মহাকস্সপস্স পিণ্ডপাতং দাতুকামো হোতি. পেসকারৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা তন্তং ৰিনাতি, সুজা অসুরকঞ্ঞা তসরং পূরেতি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো রাজগহে সপদানং পিণ্ডায চরমানো যেন সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, অদ্দসা খো সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মন্তং মহাকস্সপং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰা ঘরা নিক্খমিত্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা ঘরং পৰিসিত্ৰা ঘটিযা ওদনং উদ্ধরিত্ৰা পত্তং পূরেত্ৰা আযস্মতো মহাকস্সপস্স অদাসি. সো অহোসি পিণ্ডপাতো অনেকসূপো অনেকব্যঞ্জনো অনেকরসব্যঞ্জনো. অথ খো আযস্মতো মহাকস্সপস্স এতদহোসি – ‘কো নু খো অযং সত্তো, যস্সাযং এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো’তি. অথ খো আযস্মতো ¶ মহাকস্সপস্স এতদহোসি – ‘সক্কো খো অযং দেৰানমিন্দো’তি ৰিদিত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং এতদৰোচ – ‘কতং খো ¶ তে ইদং, কোসিয, মা পুনপি এৰরূপমকাসী’’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি, ভন্তে কস্সপ, পুঞ্ঞেন অত্থো, অম্হাকম্পি পুঞ্ঞেন করণীয’’ন্তি.
‘‘অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মন্তং মহাকস্সপং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি – ‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’’ন্তি (উদা. ২৭).
অথ খো ভগৰা ৰিহারে ঠিতো এৰ তস্স তং সদ্দং সুত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা – ‘‘পস্সথ ¶ , ভিক্খৰে, সক্কং দেৰানমিন্দং উদানং উদানেত্ৰা আকাসেন গচ্ছন্ত’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন তেন কতং, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰঞ্চেত্ৰা তেন ময্হং পুত্তস্স কস্সপস্স পিণ্ডপাতো দিন্নো, তং দত্ৰা তুট্ঠমানসো উদানং উদানেন্তো গচ্ছতী’’তি. ‘‘থেরস্স পিণ্ডপাতং দাতুং ৰট্টতী’’তি কথং, ভন্তে, তেন ঞাতন্তি. ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তেন সদিসং নাম পিণ্ডপাতিকং দেৰাপি মনুস্সাপি পিহযন্তীতি ৰত্ৰা সযম্পি উদানং উদানে’’সি. সুত্তে পন এত্থকমেৰ আগতং –
‘‘অস্সোসি খো ভগৰা দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে তিক্খত্তুং উদানং উদানেন্তস্স ‘‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি (উদা. ২৭).
অথ ¶ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘পিণ্ডপাতিকস্স ¶ ভিক্খুনো,
অত্তভরস্স অনঞ্ঞপোসিনো;
দেৰা পিহযন্তি তাদিনো,
উপসন্তস্স সদা সতীমতো’’তি. (উদা. ২৭);
ইমঞ্চ পন উদানং উদানেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সক্কো দেৰানমিন্দো মম পুত্তস্স সীলগন্ধেন আগন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং অদাসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমত্তো অযং গন্ধো, য্ৰাযং তগরচন্দনং;
যো চ সীলৰতং গন্ধো, ৰাতি দেৰেসু উত্তমো’’তি.
তত্থ অপ্পমত্তোতি পরিত্তপ্পমাণো. যো চ সীলৰতন্তি যো পন সীলৰন্তানং সীলগন্ধো, সো তগরং ৰিয লোহিতচন্দনং ৰিয চ পরিত্তকো ন হোতি, অতিৰিয উল়ারো ৰিপ্ফারিতো. তেনেৰ কারণেন ৰাতি দেৰেসু উত্তমোতি পৰরো সেট্ঠো হুত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সব্বত্থমেৰ ৰাযতি, ওত্থরন্তো গচ্ছতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
মহাকস্সপত্থেরপিণ্ডপাতদিন্নৰত্থু দসমং.
১১. গোধিকত্থেরপরিনিব্বানৰত্থু
তেসং ¶ সম্পন্নসীলানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো গোধিকত্থেরস্স পরিনিব্বানং আরব্ভ কথেসি.
সো হি আযস্মা ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং ৰিহরন্তো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো সামাযিকং চেতোৰিমুত্তিং ফুসিত্ৰা একস্স অনুস্সাযিকস্স রোগস্স ৰসেন ততো পরিহাযি. সো দুতিযম্পি ততিযম্পি ছক্খত্তুং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা পরিহীনো, সত্তমে ৰারে উপ্পাদেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং ছক্খত্তুং ঝানা পরিহীনো, পরিহীনজ্ঝানস্স খো ¶ পন অনিযতা গতি, ইদানেৰ সত্থং আহরিস্সামী’’তি কেসোরোপনসত্থকং গহেত্ৰা গলনাল়িং ছিন্দিতুং পঞ্চকে নিপজ্জি. মারো তস্স চিত্তং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু সত্থং আহরিতুকামো, সত্থং আহরন্তা খো পন জীৰিতে নিরপেক্খা হোন্তি, তে ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তম্পি পাপুণন্তি, সচাহং এতং ৰারেস্সামি, ন মে ৰচনং করিস্সতি, সত্থারং ৰারাপেস্সামী’’তি অঞ্ঞাতকৰেসেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ –
‘‘মহাৰীর ¶ মহাপঞ্ঞ, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
সব্বৰেরভযাতীত, পাদে ৰন্দামি চক্খুম.
‘‘সাৰকো তে মহাৰীর, মরণং মরণাভিভূ;
আকঙ্খতি চেতযতি, তং নিসেধ জুতিন্ধর.
‘‘কথঞ্হি ভগৰা তুয্হং, সাৰকো সাসনে রতো;
অপ্পত্তমানসো সেক্খো, কালং কযিরা জনে সুতা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
তস্মিং ¶ খণে থেরেন সত্থং আহরিতং হোতি. সত্থা ‘‘মারো অয’’ন্তি ৰিদিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এৰঞ্হি ধীরা কুব্বন্তি, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং;
সমূলং তণ্হমব্বুয্হ, গোধিকো পরিনিব্বুতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
অথ খো ভগৰা সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং থেরস্স সত্থং আহরিত্ৰা নিপন্নট্ঠানং অগমাসি. তস্মিং খণে মারো পাপিমা ‘‘কত্থ নু খো ইমস্স পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিত’’ন্তি ধূমরাসি ৰিয তিমিরপুঞ্জো ৰিয চ হুত্ৰা সব্বদিসাসু থেরস্স ৰিঞ্ঞাণং সমন্ৰেসতি. ভগৰা তং ধূমতিমিরভাৰং ভিক্খূনং দস্সেত্ৰা ‘‘এসো খো, ভিক্খৰে, মারো পাপিমা গোধিকস্স কুলপুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণং সমন্ৰেসতি ‘কত্থ গোধিকস্স কুলপুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিত’ন্তি. অপতিট্ঠিতেন চ, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণেন গোধিকো কুলপুত্তো পরিনিব্বুতো’’তি আহ. মারোপি তস্স ৰিঞ্ঞাণট্ঠানং দট্ঠুং অসক্কোন্তো কুমারকৰণ্ণো হুত্ৰা ¶ বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি –
‘‘উদ্ধং ¶ অধো চ তিরিযং, দিসা অনুদিসা স্ৰহং;
অন্ৰেসং নাধিগচ্ছামি, গোধিকো সো কুহিং গতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
অথ নং সত্থা আহ –
‘‘যো ধীরো ধিতিসম্পন্নো, ঝাযী ঝানরতো সদা;
অহোরত্তং অনুযুঞ্জং, জীৰিতং অনিকামযং.
‘‘জেত্ৰান মচ্চুনো সেনং, অনাগন্ত্ৰা পুনব্ভৰং;
সমূলং তণ্হমব্বুয্হ, গোধিকো পরিনিব্বুতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
এৰং ৰুত্তে মারো পাপিমা ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘তস্স ¶ সোকপরেতস্স, ৰীণা কচ্ছা অভস্সথ;
ততো সো দুম্মনো যক্খো, তত্থেৰন্তরধাযথা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
সত্থাপি ‘‘কিং তে, পাপিম, গোধিকস্স কুলপুত্তস্স নিব্বত্তট্ঠানেন? তস্স হি নিব্বত্তট্ঠানং তুম্হাদিসানং সতম্পি সহস্সম্পি দট্ঠুং ন সক্কোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘তেসং সম্পন্নসীলানং, অপ্পমাদৰিহারিনং;
সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তানং, মারো মগ্গং ন ৰিন্দতী’’তি.
তত্থ ¶ তেসন্তি যথা অপ্পতিট্ঠিতেন ৰিঞ্ঞাণেন গোধিকো কুলপুত্তো পরিনিব্বুতো, যে চ এৰং পরিনিব্বাযন্তি, তেসং সম্পন্নসীলানন্তি পরিপুণ্ণসীলানং. অপ্পমাদৰিহারিনন্তি সতিঅৰিপ্পৰাসসঙ্খাতেন অপ্পমাদেন ৰিহরন্তানং. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তানন্তি হেতুনা ঞাযেন কারণেন জানিত্ৰা ‘‘তদঙ্গৰিমুত্তিযা, ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তিযা, সমুচ্ছেদৰিমুত্তিযা, পটিপ্পস্সদ্ধিৰিমুত্তিযা, নিস্সরণৰিমুত্তিযা’’তি ইমাহি পঞ্চহি ৰিমুত্তীহি ৰিমুত্তানং. মারো মগ্গং ন ৰিন্দতীতি এৰরূপানং মহাখীণাসৰানং সব্বথামেন মগ্গন্তোপি মারো গতমগ্গং ন ৰিন্দতি ন লভতি ন পস্সতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
গোধিকত্থেরপরিনিব্বানৰত্থু একাদসমং.
১২. গরহদিন্নৰত্থু
যথা ¶ সঙ্কারট্ঠানস্মিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো গরহদিন্নং নাম নিগণ্ঠসাৰকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি সিরিগুত্তো চ গরহদিন্নো চাতি দ্ৰে সহাযকা অহেসুং. তেসু সিরিগুত্তো উপাসকো বুদ্ধসাৰকো, গরহদিন্নো নিগণ্ঠসাৰকো ¶ . তং নিগণ্ঠা অভিক্খণং এৰং ৰদন্তি – ‘‘তৰ সহাযকং সিরিগুত্তং ‘কিং ত্ৰং সমণং গোতমং উপসঙ্কমসি, তস্স সন্তিকে কিং লভিস্সসী’তি ¶ ৰত্ৰা যথা অম্হে উপসঙ্কমিত্ৰা অম্হাকঞ্চ দেয্যধম্মং দস্সতি, কিং এৰং ওৰদিতুং ন ৰট্টতী’’তি. গরহদিন্নো তেসং ৰচনং সুত্ৰা অভিক্খণং গন্ত্ৰা ঠিতনিসিন্নট্ঠানাদীসু সিরিগুত্তং এৰং ওৰদতি – ‘‘সম্ম, কিং তে সমণেন গোতমেন, তং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, কিং তে মম, অয্যে, উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং দানং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি? সিরিগুত্তো তস্স কথং সুত্ৰাপি বহূ দিৰসে তুণ্হী হুত্ৰা নিব্বিজ্জিত্ৰা একদিৰসং, ‘‘সম্ম, ত্ৰং অভিক্খণং আগন্ত্ৰা মং ঠিতট্ঠানাদীসু এৰং ৰদেসি, ‘সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, মম, অয্যে, উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং দানং দেহী’তি, কথেহি তাৰ মে, তৰ, অয্যা, কিং জানন্তী’’তি? ‘‘‘অহো, সামি, মা এৰং ৰদ, মম অয্যানং অঞ্ঞাতং নাম নত্থি, সব্বং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং সব্বং কাযৰচীমনোকম্মং ইদং ভৰিস্সতি, ইদং ন ভৰিস্সতী’তি সব্বং ভব্বাভব্বং জানন্তী’’তি? ‘‘এৰং ৰদেসী’’তি. ‘‘আম, ৰদেমী’’তি. ‘‘যদি এৰং, অতিভারিযং তে কতং, এত্তকং কালং ময্হং এতমত্থং অনাচিক্খন্তেন, অজ্জ মযা ¶ অয্যানং ঞাণানুভাৰো ঞাতো, গচ্ছ, সম্ম, অয্যে, মম ৰচনেন নিমন্তেহী’’তি. সো নিগণ্ঠানং সন্তিকং গন্ত্ৰা তে ৰন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং সহাযকো সিরিগুত্তো স্ৰাতনায তুম্হে নিমন্তেতী’’তি আহ. ‘‘সিরিগুত্তেন সামং ত্ৰং ৰুত্তো’’তি? ‘‘আম, অয্যা’’তি. তে হট্ঠতুট্ঠা হুত্ৰা ‘‘নিপ্ফন্নং নো কিচ্চং, সিরিগুত্তস্স অম্হেসু পসন্নকালতো পট্ঠায কা নাম সম্পত্তি অম্হাকং ন ভৰিস্সতী’’তি ৰদিংসু.
সিরিগুত্তস্সাপি মহন্তং নিৰেসনং. সো তস্মিং দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে উভতো দীঘং আৰাটং খণাপেত্ৰা গূথকললস্স পূরাপেসি. বহিআৰাটে দ্ৰীসু পরিযন্তেসু খাণুকে কোট্টাপেত্ৰা তেসু রজ্জুযো বন্ধাপেত্ৰা আসনানং পুরিমপাদে আৰাটস্স পুরিমপস্সে ঠপাপেত্ৰা পচ্ছিমপাদে রজ্জুকেসু ঠপাপেসি. ‘‘এৰং নিসিন্নকালে এৰং অৰংসিরা পতিস্সন্তী’’তি ¶ মঞ্ঞমানো যথা আৰাটো ন পঞ্ঞাযতি, এৰং আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি দাপেসি. মহন্তা মহন্তা চাটিযো ঠপাপেত্ৰা কদলিপণ্ণেহি চ সেতপিলোতিকাহি চ মুখানি বন্ধাপেত্ৰা তা তুচ্ছা এৰ গেহস্স পচ্ছিমভাগে বহি যাগুভত্তসিত্থসপ্পিতেলমধুফাণিতপূৰচুণ্ণমক্খিতা কত্ৰা ঠপাপেসি. গরহদিন্নো পাতোৰ তস্স ঘরং ৰেগেন গন্ত্ৰা, ‘‘অয্যানং সক্কারো সজ্জিতো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সম্ম, সজ্জিতো’’তি. ‘‘কহং পন এসো’’তি. ‘‘এতাসু এত্তিকাসু চাটীসু যাগু, এত্তিকাসু ভত্তং, এত্তিকাসু সপ্পিফাণিতপূৰাদীনি ¶ পূরিতানি, আসনানি পঞ্ঞত্তানী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা গতো তস্স গতকালে পঞ্চসতা নিগণ্ঠা আগমিংসু. সিরিগুত্তো গেহা নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন নিগণ্ঠে ৰন্দিত্ৰা তেসং পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো এৰং চিন্তেসি – ‘‘তুম্হে কির অতীতাদিভেদং সব্বং জানাথ, এৰং তুম্হাকং উপট্ঠাকেন ময্হং ¶ কথিতং. সচে সব্বং তুম্হে জানাথ, ময্হং গেহং মা পৰিসিত্থ. মম গেহং পৰিট্ঠানঞ্হি ৰো নেৰ যাগু অত্থি, ন ভত্তাদীনি. সচে অজানিত্ৰা পৰিসিস্সথ, গূথআৰাটে ৰো পাতেত্ৰা পোথেস্সামী’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা পুরিসানং সঞ্ঞং অদাসি. এৰং তেসং নিসীদনভাৰং ঞত্ৰা পচ্ছিমপস্সে ঠত্ৰা আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি অপনেয্যাথ, মা তানি অসুচিনা মক্খযিংসূতি.
অথ নিগণ্ঠে ‘‘ইতো এথ, ভন্তে’’তি আহ. নিগণ্ঠা পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসীদিতুং আরভিংসু. অথ নে মনুস্সা ৰদিংসু – ‘‘আগমেথ, ভন্তে, মা তাৰ নিসীদথা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হাকং গেহং পৰিট্ঠানং অয্যানং ৰত্তং ঞত্ৰা নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি, আৰুসো’’তি? ‘‘অত্তনো অত্তনো পত্তাসনমূলেসু ঠত্ৰা সব্বেপি একপ্পহারেনেৰ নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি. ইদং কিরস্স অধিপ্পাযো – ‘‘একস্মিং আৰাটে পতিতে ‘মা, আৰুসো, অৰসেসা আসনে নিসীদন্তূ’তি ¶ ৰত্তুং মা লভতূ’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইমেহি কথিতকথং অম্হেহি কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তযিংসু. অথ সব্বে অত্তনো অত্তনো পত্তাসনমূলে পটিপাটিযা অট্ঠংসু. অথ নে, ‘‘ভন্তে, খিপ্পং একপ্পহারেনেৰ নিসীদথা’’তি ৰত্ৰা তেসং নিসিন্নভাৰং ঞত্ৰা আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি নীহরিংসু. নিগণ্ঠা একপ্পহারেনেৰ নিসিন্না, রজ্জূনং উপরি ঠপিতা আসনপাদা ভট্ঠা, নিগণ্ঠা অৰংসিরা আৰাটে পতিংসু. সিরিগুত্তো তেসু পতিতেসু দ্ৰারং পিদহিত্ৰা ¶ তে উত্তিণ্ণুত্তিণ্ণে ‘‘অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং কস্মা ন জানাথা’’তি দণ্ডেহি পাথেত্ৰা ‘‘এত্তকং এতেসং ৰট্টিস্সতী’’তি দ্ৰারং ৰিৰরাপেসি. তে নিক্খমিত্ৰা পলাযিতুং আরভিংসু. গমনমগ্গে পন তেসং সুধাপরিকম্মকতং ভূমিং পিচ্ছিলং কারাপেসি. তে তত্থ অসণ্ঠহিত্ৰা পতিতে পতিতে পুন পোথাপেত্ৰা ‘‘অলং এত্তকং তুম্হাক’’ন্তি উয্যোজেসি. তে ‘‘নাসিতম্হা তযা, নাসিতম্হা তযা’’তি কন্দন্তা উপট্ঠাকস্স গেহদ্ৰারং অগমংসু.
গরহদিন্নো তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা কুদ্ধো ‘‘নাসিতম্হি সিরিগুত্তেন, হত্থং পসারেত্ৰা ৰন্দন্তানং সদেৰকে লোকে যথারুচিযা দাতুং সমত্থে নাম পুঞ্ঞক্খেত্তভূতে মম, অয্যে ¶ , পোথাপেত্ৰা ব্যসনং পাপেসী’’তি রাজকুলং গন্ত্ৰা তস্স কহাপণসহস্সং দণ্ডং কারেসি. অথস্স রাজা সাসনং পেসেসি. সো গন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘দেৰ, উপপরিক্খিত্ৰা দণ্ডং গণ্হথ, মা অনুপপরিক্খিত্ৰা’’তি আহ. ‘‘উপপরিক্খিত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি গণ্হাহী’’তি. দেৰ, ময্হং সহাযকো নিগণ্ঠসাৰকো মং উপসঙ্কমিত্ৰা ঠিতনিসিন্নট্ঠানাদীসু অভিণ্হং এৰং ৰদেসি – ‘‘সম্ম, কিং তে সমণেন গোতমেন, তং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসী’’তি ইদং ¶ আদিং কত্ৰা সিরিগুত্তো সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘দেৰ, সচে ইমস্মিং কারণে দণ্ডং গহেতুং যুত্তং, গণ্হথা’’তি. রাজা গরহদিন্নং ওলোকেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তে এৰং ৰুত্ত’’ন্তি আহ. ‘‘সচ্চং, দেৰা’’তি. ত্ৰং এত্তকম্পি অজানন্তে সত্থারোতি গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ‘‘সব্বং জানন্তী’’তি কিং কারণা তথাগতসাৰকস্স কথেসি. ‘‘তযা আরোপিতদণ্ডো তুয্হমেৰ হোতূ’’তি এৰং স্ৰেৰ দণ্ডং পাপিতো, তস্সেৰ কুলূপকা পোথেত্ৰা নীহটা.
সো তং কুজ্ঝিত্ৰা ততো পট্ঠায অড্ঢমাসমত্তম্পি সিরিগুত্তেন সদ্ধিং অকথেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘এৰং ৰিচরিতুং ময্হং অযুত্তং, এতস্স কুলূপকানম্পি মযা ব্যসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি সিরিগুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সহায সিরিগুত্তা’’তি. ‘‘কিং, সম্মা’’তি? ‘‘ঞাতিসুহজ্জানং ¶ নাম কলহোপি হোতি ৰিৰাদোপি, কিং ত্ৰং কিঞ্চি ন কথেসি, কস্মা এৰং করোসী’’তি? ‘‘সম্ম, তৰ মযা সদ্ধিং অকথনতো ন কথেমী’’তি. ‘‘যং, সম্ম, কতং, কতমেৰ তং ন মযং মেত্তিং ভিন্দিস্সামা’’তি. ততো পট্ঠায উভোপি একট্ঠানে তিট্ঠন্তি নিসীদন্তি ¶ . অথেকদিৰসং সিরিগুত্তো গরহদিন্নং আহ – ‘‘কিং তে নিগণ্ঠেহি, তে উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, মম সত্থারং উপসঙ্কমিতুং ৰা অয্যানং দানং দাতুং ৰা কিং তে ন ৰট্টতী’’তি? সোপি এতমেৰ পচ্চাসীসতি, তেনস্স কণ্ডুৰনট্ঠানে নখেন ৰিলেখিতং ৰিয অহোসি. সো, ‘‘সিরিগুত্ত, তৰ সত্থা কিং জানাতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্ভো, মা এৰং ৰদ, সত্থু মে অজানিতব্বং নাম নত্থি, অতীতাদিভেদং সব্বং জানাতি, সোল়সহাকারেহি সত্তানং চিত্তং পরিচ্ছিন্দতী’’তি. ‘‘অহং এৰং ন জানামি, কস্মা ময্হং এত্তকং কালং ন কথেসি, তেন হি ত্ৰং গচ্ছ, তৰ সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেহি, ভোজেস্সামি, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং মম ভিক্খং গণ্হিতুং ৰদেহী’’তি.
সিরিগুত্তো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযকো গরহদিন্নো তুম্হে নিমন্তাপেতি, পঞ্চহি কির ভিক্খুসতেহি ¶ সদ্ধিং স্ৰে তস্স ভিক্খং গণ্হথ, পুরিমদিৰসে খো পন তস্স কুলূপকানং মযা ইদং নাম কতং, মযা কতস্স পটিকরণম্পি ন জানামি, তুম্হাকং সুদ্ধচিত্তেন ভিক্খং দাতুকামতম্পি ন জানামি, আৰজ্জেত্ৰা যুত্তং চে, অধিৰাসেথ. নো চে, মা অধিৰাসযিত্থা’’তি. সত্থা ‘‘কিং নু খো সো অম্হাকং কাতু কামো’’তি আৰজ্জেত্ৰা অদ্দস ‘‘দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং খণাপেত্ৰা অসীতিসকটমত্তানি খদিরদারূনি আহরাপেত্ৰা পূরাপেত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা অম্হে অঙ্গারআৰাটে পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিতুকামো’’তি. পুন আৰজ্জেসি – ‘‘কিং নু খো তত্থ গতপচ্চযা অত্থো অত্থি, নত্থী’’তি. ততো ইদং অদ্দস – ‘‘অহং অঙ্গারআৰাটে পাদং পসারেস্সামি, তং পটিচ্ছাদেত্ৰা ¶ ঠপিতকিলঞ্জং অন্তরধাযিস্সতি, অঙ্গারকাসুং ভিন্দিত্ৰা চক্কমত্তং মহাপদুমং উট্ঠহিস্সতি, অথাহং পদুমকণ্ণিকা অক্কমন্তো আসনে নিসীদিস্সামি, পঞ্চসতা ভিক্খূপি তথেৰ গন্ত্ৰা নিসীদিস্সন্তি, মহাজনো সন্নিপতিস্সতি, অহং তস্মিং সমাগমে দ্ৰীহি গাথাহি অনুমোদনং করিস্সামি, অনুমোদনপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি, সিরিগুত্তো চ গরহদিন্নো চ সোতাপন্না ভৰিস্সন্তি, অত্তনো চ ধনরাসিং সাসনে ৰিকিরিস্সন্তি, ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি ¶ ভিক্খং অধিৰাসেসি.
সিরিগুত্তো গন্ত্ৰা সত্থু অধিৰাসনং গরহদিন্নস্স আরোচেত্ৰা ‘‘লোকজেট্ঠস্স সক্কারং করোহী’’তি আহ. গরহদিন্নো ‘‘ইদানিস্স ¶ কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং খণাপেত্ৰা অসীতিসকটমত্তানি খদিরদারূনি আহরাপেত্ৰা পূরাপেত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা খদিরঙ্গাররাসীনং যোজাপেত্ৰা সব্বরত্তিং ধমাপেত্ৰা খদিরঙ্গাররাসিং কারাপেত্ৰা আৰাটমত্থকে রুক্খপদরানি ঠপাপেত্ৰা কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা গোমযেন লিম্পাপেত্ৰা একেন পস্সেন দুব্বলদণ্ডকে অত্থরিত্ৰা গমনমগ্গং কারেসি, ‘‘এৰং অক্কন্তঅক্কন্তকালে দণ্ডকেসু ভগ্গেসু পরিৰট্টেত্ৰা অঙ্গারকাসুযং পতিস্সন্তী’’তি মঞ্ঞমানো গেহপচ্ছাভাগে সিরিগুত্তেন ঠপিতনিযামেনেৰ চাটিযো ঠপাপেসি, আসনানিপি তথেৰ পঞ্ঞাপেসি. সিরিগুত্তো পাতোৰ তস্স গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কতো তে, সম্ম, সক্কারো’’তি আহ. ‘‘আম, সম্মা’’তি. ‘‘কহং পন সো’’তি? ‘‘এহি, পস্সামা’’তি সব্বং সিরিগুত্তেন দস্সিতনযেনেৰ দস্সেসি. সিরিগুত্তো ‘‘সাধু, সম্মা’’তি আহ. মহাজনো সন্নিপতি. মিচ্ছাদিট্ঠিকেন হি নিমন্তিতে মহন্তো সন্নিপাতো অহোসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকাপি ‘‘সমণস্স গোতমস্স ৰিপ্পকারং ¶ পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি, সম্মাদিট্ঠিকাপি ‘‘অজ্জ সত্থা মহাধম্মদেসনং দেসেস্সতি, বুদ্ধৰিসযং বুদ্ধলীলং উপধারেস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি.
পুনদিৰসে সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং গরহদিন্নস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো গেহা নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো চিন্তেসি – ‘‘ভন্তে, ‘তুম্হে কির অতীতাদিভেদং সব্বং জানাথ, সত্তানং সোল়সহাকারেহি চিত্তং পরিচ্ছিন্দথা’তি এৰং তুম্হাকং উপট্ঠাকেন ময্হং কথিতং. সচে জানাথ, ময্হং গেহং মা পৰিসিত্থ. পৰিট্ঠানঞ্হি ৰো নেৰ যাগু অত্থি, ন ভত্তাদীনি, সব্বে খো পন তুম্হে অঙ্গারকাসুযং পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. এৰং চিন্তেত্ৰা সত্থু পত্তং গহেত্ৰা ‘‘ইতো এথ ভগৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং গেহং আগতানং ৰত্তং ঞত্ৰা আগন্তুং ৰট্টতী’’তি আহ. ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি, আৰুসো’’তি? ‘‘একেকস্স পৰিসিত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা নিসিন্নকালে পচ্ছা অঞ্ঞেন ¶ আগন্তুং ৰট্টতী’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘পুরতো গচ্ছন্তং অঙ্গারকাসুযং পতিতং দিস্ৰা অৰসেসা ন আগচ্ছিস্সন্তি, একেকমেৰ পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা এককোৰ পাযাসি. গরহদিন্নো অঙ্গারকাসুং পত্ৰা অপসক্কিত্ৰা ঠিতো ¶ ‘‘পুরতো যাথ, ভন্তে’’তি আহ. অথ সত্থা অঙ্গারকাসুমত্থকে পাদং পসারেসি, কিলঞ্জং অন্তরধাযি, অঙ্গারকাসুং ভিন্দিত্ৰা চক্কমত্তানি পদুমানি উট্ঠহিংসু ¶ . সত্থা পদুমকণ্ণিকা অক্কমন্তো গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে বুদ্ধাসনে নিসীদি, ভিক্খূপি তথেৰ গন্ত্ৰা নিসীদিংসু. গরহদিন্নস্স কাযতো ডাহো উট্ঠহি.
সো ৰেগেন গন্ত্ৰা সিরিগুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সামি, মে তাণং হোহী’’তি আহ. ‘‘কিং এত’’ন্তি? ‘‘পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং গেহে যাগু ৰা ভত্তাদীনি ৰা নত্থি, কিং নু খো করোমী’’তি? ‘‘কিং পন তযা কত’’ন্তি আহ. অহং দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং অঙ্গারস্স পূরং কারেসিং – ‘‘তত্থ পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. ‘‘অথ নং ভিন্দিত্ৰা মহাপদুমানি উট্ঠহিংসু. সব্বে পদুমকণ্ণিকা অক্কমিত্ৰা গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্না, ইদানি কিং করোমি, সামী’’তি? ননু ত্ৰং ইদানেৰ ময্হং ‘‘‘এত্তিকা চাটিযো, এত্তিকা যাগু, এত্তকানি সত্তাদীনী’তি দস্সেসী’’তি. ‘‘মুসা তং, সামি, তুচ্ছাৰ চাটিযো’’তি. হোতু, ‘‘গচ্ছ, তাসু চাটীসু যাগুআদীনি ওলোকেহী’’তি. তং খণঞ্ঞেৰ তেন যাসু চাটীসু ‘‘যাগূ’’তি ৰুত্তং, তা যাগুযা পূরযিংসু, যাসু ‘‘ভত্তাদীনী’’তি ৰুত্তং, তা ভত্তাদীনং পরিপুণ্ণাৰ ¶ অহেসুং. তং সম্পত্তিং দিস্ৰাৰ গরহদিন্নস্স সরীরং পীতিপামোজ্জেন পরিপূরিতং, চিত্তং পসন্নং. সো সক্কচ্চং বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা কতভত্তকিচ্চস্স সত্থুনো অনুমোদনং কারেতুকামো পত্তং গণ্হি. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো ‘‘ইমে সত্তা পঞ্ঞাচক্খুনো অভাৰেনেৰ মম সাৰকানং বুদ্ধসাসনস্স গুণং ন জানন্তি. পঞ্ঞাচক্খুৰিরহিতা হি অন্ধা নাম, পঞ্ঞৰন্তো সচক্খুকা নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যথা সঙ্কারধানস্মিং, উজ্ঝিতস্মিং মহাপথে;
পদুমং তত্থ জাযেথ, সুচিগন্ধং মনোরমং.
‘‘এৰং সঙ্কারভূতেসু, অন্ধভূতে পুথুজ্জনে;
অতিরোচতি পঞ্ঞায, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো’’তি.
তত্থ সঙ্কারধানস্মিন্তি সঙ্কারঠানস্মিং, কচৰররাসিম্হীতি অত্থো. উজ্ঝিতস্মিং মহাপথেতি মহামগ্গে ¶ ছড্ডিতস্মিং. সুচিগন্ধন্তি সুরভিগন্ধং. মনো এত্থ রমতীতি মনোরমং. সঙ্কারভূতেসূতি সঙ্কারমিৰ ভূতেসু. পুথুজ্জনেতি ¶ পুথূনং কিলেসানং জননতো এৰংলদ্ধনামে ¶ লোকিযমহাজনে. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা নাম মহাপথে ছড্ডিতে সঙ্কাররাসিম্হি অসুচিজেগুচ্ছিযপটিকূলেপি সুচিগন্ধং পদুমং জাযেথ, তং রাজরাজমহামত্তাদীনং মনোরমং পিযং মনাপং উপরিমত্থকে পতিট্ঠানারহমেৰ ভৰেয্য, এৰমেৰ সঙ্কারভূতেসুপি পুথুজ্জনেসু জাতো নিপ্পঞ্ঞস্স মহাজনস্স অচক্খুকস্স অন্তরে নিব্বত্তোপি অত্তনো পঞ্ঞাবলেন কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো পব্বজ্জামত্তেনপি, কতো উত্তরিং সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনানি আরাধেত্ৰাপি অতিরোচতি. সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো হি খীণাসৰো ভিক্খু অন্ধভূতে পুথুজ্জনে অতিক্কমিত্ৰা রোচতি ৰিরোচতি সোভতীতি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. গরহদিন্নো চ সিরিগুত্তো চ সোতাপত্তিফলং পাপুণিংসু. তে সব্বং অত্তনো ধনং বুদ্ধসাসনে ৰিপ্পকিরিংসু. সত্থা উট্ঠাযাসনা ৰিহারমগমাসি. ভিক্খূ সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো অচ্ছরিযা বুদ্ধগুণা নাম, তথারূপং নাম খদিরঙ্গাররাসিং ভিন্দিত্ৰা পদুমানি উট্ঠহিংসূ’’তি. সত্থা ¶ আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে – ‘‘অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, যং মম এতরহি বুদ্ধভূতস্স অঙ্গাররাসিম্হা পদুমানি উট্ঠিতানি, অপরিপক্কে ঞাণে ৰত্তমানস্স বোধিসত্তভূতস্সপি মে উট্ঠহিংসূ’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কদা, ভন্তে, আচিক্খথ নো’’তি যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘কামং পতামি নিরযং, উদ্ধংপাদো অৰংসিরো;
নানরিযং করিস্সামি, হন্দ পিণ্ডং পটিগ্গহা’’তি. (জা. ১.১.৪০) –
ইদং খদিরঙ্গারজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসীতি.
গরহদিন্নৰত্থু দ্ৰাদসমং.
পুপ্ফৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুত্থো ৰগ্গো.
৫. বালৰগ্গো
১. অঞ্ঞতরপুরিসৰত্থু
দীঘা ¶ ¶ ¶ জাগরতো রত্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পসেনদিকোসলঞ্চেৰ অঞ্ঞতরঞ্চ পুরিসং আরব্ভ কথেসি.
রাজা কির পসেনদি কোসলো একস্মিং ছণদিৰসে অলঙ্কতপটিযত্তং সব্বসেতং একং পুণ্ডরীকং নাম হত্থিং অভিরুয্হ মহন্তেন রাজানুভাৰেন নগরং পদক্খিণং করোতি. উস্সারণায ৰত্তমানায লেড্ডুদণ্ডাদীহি পোথিযমানো মহাজনো পলাযন্তো গীৰং পরিৰট্টেত্ৰাপি ওলোকেতিযেৰ. রাজূনং কির সুদিন্নদানস্সেতং ফলং. অঞ্ঞতরস্সাপি দুগ্গতপুরিসস্স ভরিযা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিতলে ঠিতা একং ৰাতপানকৰাটং ৰিৰরিত্ৰা রাজানং ওলোকেত্ৰাৰ অপগচ্ছি. রঞ্ঞো পুণ্ণচন্দো ৰলাহকন্তরং পৰিট্ঠো ৰিয উপট্ঠাসি. সো তস্সা পটিবদ্ধচিত্তো হত্থিক্খন্ধতো পতনাকারপ্পত্তো ৰিয হুত্ৰা খিপ্পং ¶ নগরং পদক্খিণং কত্ৰা অন্তেপুরং পৰিসিত্ৰা একং ৰিস্সাসকং অমচ্চং আহ – ‘‘অসুকট্ঠানে তে মযা ওলোকিতপাসাদো দিট্ঠো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘তত্থেকং ইত্থিং অদ্দসা’’তি? ‘‘অদ্দসং, দেৰা’’তি. ‘‘গচ্ছ, তস্সা সসামিকঅসামিকভাৰং জানাহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্সা সসামিকভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো ‘‘সসামিকা’’তি আরোচেসি. অথ রঞ্ঞা ‘‘তেন হি তস্সা সামিকং পক্কোসাহী’’তি ৰুত্তে সো গন্ত্ৰা, ‘‘এহি, ভো, রাজা তং পক্কোসতী’’তি আহ. সো ‘‘ভরিযং মে নিস্সায ভযেন উপ্পন্নেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রঞ্ঞো আণং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো গন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং রাজা ‘‘মং ইতো পট্ঠায উপট্ঠাহী’’তি আহ. ‘‘অলং, দেৰ, অহং অত্তনো কম্মং কত্ৰা তুম্হাকং সুঙ্কং দদামি, ঘরেযেৰ মে জীৰিকা হোতূ’’তি. ‘‘তৰ সুঙ্কেন ময্হং অত্থো নত্থি, অজ্জতো পট্ঠায মং উপট্ঠাহী’’তি তস্স ফলকঞ্চ আৰুধঞ্চ দাপেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘কঞ্চিদেৰস্স দোসং আরোপেত্ৰা ঘাতেত্ৰা ভরিযং গণ্হিস্সামী’’তি. অথ নং সো মরণভযভীতো অপ্পমত্তো হুত্ৰা উপট্ঠাসি.
রাজা ¶ ¶ তস্স দোসং অপস্সন্তো কামপরিল়াহে ৰড্ঢন্তে ‘‘একমস্স ¶ দোসং আরোপেত্ৰা রাজাণং করিস্সামী’’তি পক্কোসাপেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ভো ইতো যোজনমত্থকে নদিযা অসুকট্ঠানং নাম গন্ত্ৰা সাযং মম ন্হানৰেলায কুমুদুপ্পলানি চেৰ অরুণৰতীমত্তিকঞ্চ আহর. সচে তস্মিং খণে নাগচ্ছসি, আণং তে করিস্সামী’’তি. সেৰকো কির চতূহিপি দাসেহি পতিকিট্ঠতরো. ধনক্কীতাদযো হি দাসা ‘‘সীসং মে রুজ্জতি, পিট্ঠি মে রুজ্জতী’’তি ৰত্ৰা অচ্ছিতুং লভন্তিযেৰ. সেৰকস্সেতং নত্থি, আণত্তকম্মং কাতুমেৰ ৰট্টতি. তস্মা সো ‘‘অৰস্সং মযা গন্তব্বং, কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকা নাম নাগভৰনে উপ্পজ্জতি, অহং কুহিং লভিস্সামী’’তি চিন্তেন্তো মরণভযভীতো ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, নিট্ঠিতং মে ভত্ত’’ন্তি আহ. ‘‘উদ্ধনমত্থকে, সামী’’তি. সো যাৰ ভত্তং ওতরতি, তাৰ সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো উল়ুঙ্কেন কঞ্জিকং হরাপেত্ৰা যথালদ্ধেন ব্যঞ্জনেন সদ্ধিং অল্লমেৰ ভত্তং পচ্ছিযং ওপীল়েত্ৰা আদায যোজনিকং মগ্গং পক্খন্দো, তস্স গচ্ছন্তস্সেৰ ভত্তং পক্কং অহোসি. সো অনুচ্ছিট্ঠং কত্ৰাৰ থোকং ভত্তং অপনেত্ৰা ভুঞ্জন্তো একং অদ্ধিকং দিস্ৰা মযা অপনেত্ৰা ঠপিতং থোকং অনুচ্ছিট্ঠং ভত্তমেৰ অত্থি গহেত্ৰা ভুঞ্জ সামীতি. সো গণ্হিত্ৰা ভুঞ্জি. ইতরোপি ভুঞ্জিত্ৰা একং ভত্তমুট্ঠিং ¶ উদকে খিপিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন ‘‘ইমস্মিং নদীপদেসে অধিৰত্থা নাগা সুপণ্ণা দেৰতা চ ৰচনং মে সুণন্তু, রাজা ময্হং আণং কাতুকামো ‘কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং আহরা’তি মং আণাপেসি, অদ্ধিকমনুস্সস্স চ মে ভত্তং দিন্নং, তং সহস্সানিসংসং, উদকে মচ্ছানং দিন্নং, তং সতানিসংসং. এত্তকং পুঞ্ঞফলং তুম্হাকং পত্তিং কত্ৰা দম্মি, ময্হং কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং আহরথা’’তি তিক্খত্তুং অনুস্সাৰেসি. তত্থ অধিৰত্থো নাগরাজা তং সদ্দং সুত্ৰা মহল্লকৰেসেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসী’’তি আহ. সো পুনপি তথেৰ ৰত্ৰা ‘‘ময্হং তং পত্তিং দেহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘দেমী’’তি আহ. পুনপি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘দেমি, সামী’’তি আহ. এৰং সো দ্ৰে তযো ৰারে পত্তিং আহরাপেত্ৰা কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং অদাসি.
রাজা ¶ পন চিন্তেসি – ‘‘মনুস্সা নাম বহুমাযা, সচে সো কেনচি উপাযেন লভেয্য, কিচ্চং মে ন নিপ্ফজ্জেয্যা’’তি. সো কালস্সেৰ দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা মুদ্দিকং অত্তনো সন্তিকং আহরাপেসি. ইতরোপি পুরিসো রঞ্ঞো ন্হানৰেলাযমেৰাগন্ত্ৰা দ্ৰারং অলভন্তো দ্ৰারপালং পক্কোসেত্ৰা ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা ৰিৰরিতুং, রাজা কালস্সেৰ মুদ্দিকং দত্ৰা রাজগেহং আহরাপেসী’’তি. সো ‘‘রাজদূতো অহং, দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি ৰত্ৰাপি ‘‘দ্ৰারং অলভন্তো নত্থি মে ইদানি জীৰিতং. কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দ্ৰারস্স উপরিউম্মারে ¶ মত্তিকাপিণ্ডং ¶ খিপিত্ৰা তস্সূপরি পুপ্ফানি লগ্গেত্ৰা মহাসদ্দং করোন্তো, ‘‘অম্ভো, নগরৰাসিনো রঞ্ঞো মযা আণত্তিযা গতভাৰং জানাথ, রাজা মং অকারণেন ৰিনাসেতুকামো’’তি তিক্খত্তুং ৰিরৰিত্ৰা ‘‘কত্থ নু খো গচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খূ নাম মুদুহদযা, ৰিহারং গন্ত্ৰা নিপজ্জিস্সামী’’তি সন্নিট্ঠানমকাসি. ইমে হি নাম সত্তা সুখিতকালে ভিক্খূনং অত্থিভাৰম্পি অজানিত্ৰা দুক্খাভিভূতকালে ৰিহারং গন্তুকামা হোন্তি, তস্মা সোপি ‘‘মে অঞ্ঞং তাণং নত্থী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা একস্মিং ফাসুকট্ঠানে নিপজ্জি. অথ রঞ্ঞোপি তং রত্তিং নিদ্দং অলভন্তস্স তং ইত্থিং অনুস্সরন্তস্স কামপরিল়াহো উপ্পজ্জি. সো চিন্তেসি – ‘‘ৰিভাতক্খণেযেৰ তং পুরিসং ঘাতাপেত্ৰা তং ইত্থিং আনেস্সামী’’তি.
তস্মিং খণেযেৰ সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তা চত্তারো পুরিসা পক্কুথিতায উক্খলিযা তণ্ডুলা ৰিয সম্পরিৰত্তকং পচ্চমানা তিংসায ৰস্সসহস্সেহি হেট্ঠিমতলং পত্ৰা অপরেহি তিংসায ৰস্সসহস্সেহি পুন মুখৰট্টিযং পাপুণিংসু. তে সীসং উক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওলোকেত্ৰা একেকং গাথং ৰত্তুকামা ৰত্তুং অসক্কোন্তা একেকং অক্খরং ৰত্ৰা পরিৰত্তিত্ৰা লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা. রাজা নিদ্দং অলভন্তো মজ্ঝিমযামসমনন্তরে তং সদ্দং সুত্ৰা ¶ ভীতো উত্রস্তমানসো ‘‘কিং নু খো ময্হং জীৰিতন্তরাযো ভৰিস্সতি, উদাহু মে অগ্গমহেসিযা, উদাহু মে রজ্জং ৰিনস্সিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো সকলরত্তিং অক্খীনি নিমীলেতুং নাসক্খি. সো অরুণুগ্গমনৰেলায এৰ পুরোহিতং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘আচরিয, মযা মজ্ঝিমযামসমনন্তরে মহন্তা ভেরৰসদ্দা সুতা, ‘রজ্জস্স ৰা অগ্গমহেসিযা ৰা ময্হং ৰা কস্স অন্তরাযো ¶ ভৰিস্সতী’তি ন জানামি, তেন মে ত্ৰং পক্কোসাপিতো’’তি আহ. মহারাজ, কিং তে সদ্দা সুতাতি? ‘‘আচরিয, দু-ইতি স-ইতি ন-ইতি সো-ইতীতি ইমে সদ্দে অস্সোসিং, ইমেসং নিপ্ফত্তিং উপধারেহী’’তি. ব্রাহ্মণস্স মহাঅন্ধকারং পৰিট্ঠস্স ৰিয ন কিঞ্চি পঞ্ঞাযতি, ‘‘ন জানামী’’তি ৰুত্তে ‘‘পন লাভসক্কারো মে পরিহাযিস্সতী’’তি ভাযিত্ৰা ‘‘ভারিযং, মহারাজা’’তি আহ. ‘‘কিং, আচরিযা’’তি? ‘‘জীৰিতন্তরাযো তে পঞ্ঞাযতী’’তি. সো দ্ৰিগুণং ভীতো, ‘‘আচরিয, অত্থি কিঞ্চি পন পটিঘাতকারণ’’ন্তি আহ. ‘‘অত্থি, মহারাজ, মা ভাযি, অহং তযো ৰেদে জানামী’’তি. ‘‘কিং পন লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সব্বসতযঞ্ঞং যজিত্ৰা জীৰিতং লভিস্সসি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? হত্থিসতং অস্সসতং উসভসতং ধেনুসতং অজসতং উরব্ভসতং কুক্কুটসতং সূকরসতং দারকসতং দারিকাসতন্তি এৰং একেকং পাণজাতিং সতং সতং কত্ৰা ¶ গণ্হাপেন্তো ‘‘সচে মিগজাতিমেৰ গণ্হাপেস্সামি, ‘অত্তনো খাদনীযমেৰ গণ্হাপেতী’তি ৰক্খন্তী’’তি হত্থিঅস্সমনুস্সেপি গণ্হাপেতি. রাজা ‘‘মম জীৰিতমেৰ ময্হং লাভো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সব্বপাণে ¶ সীঘং গণ্হথা’’তি আহ. আণত্তমনুস্সা অধিকতরং গণ্হিংসু. ৰুত্তম্পি চেতং কোসলসংযুত্তে –
‘‘তেন খো পন সমযেন রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স মহাযঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো হোতি, পঞ্চ চ উসভসতানি পঞ্চ চ ৰচ্ছতরসতানি পঞ্চ চ ৰচ্ছতরিসতানি পঞ্চ চ অজসতানি পঞ্চ চ উরব্ভসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায. যেপিস্স তে হোন্তি দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা কম্মকরাতি ৰা, তেপি দণ্ডতজ্জিতা ভযতজ্জিতা অস্সুমুখা রুদমানা পরিকম্মানি করোন্তী’’তি (সং. নি. ১.১২০).
মহাজনো অত্তনো অত্তনো পুত্তধীতুঞাতীনং অত্থায পরিদেৰমানো মহাসদ্দমকাসি, মহাপথৰীউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয অহোসি. অথ মল্লিকা দেৰী তং সদ্দং সুত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং নু খো তে, মহারাজ, ইন্দ্রিযানি অপাকতিকানি, কিলন্তরূপানি ৰিয পঞ্ঞাযন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিং তুয্হং ¶ , মল্লিকে, ত্ৰং মম কণ্ণমূলেন আসিৰিসম্পি গচ্ছন্তং ন জানাসী’’তি? ‘‘কিং পনেতং, দেৰা’’তি? ‘‘রত্তিভাগে মে এৰরূপো নাম সদ্দো সুতো ¶ , স্ৰাহং পুরোহিতং পুচ্ছিত্ৰা জীৰিতন্তরাযো তে পঞ্ঞাযতি, সব্বসতযঞ্ঞং যজিত্ৰা জীৰিতং লভিস্সসী’’তি সুত্ৰা ‘‘মম জীৰিতমেৰ ময্হং লাভো’’তি ইমে পাণে গণ্হাপেসিন্তি. মল্লিকা দেৰী, ‘‘অন্ধবালোসি, মহারাজ, কিঞ্চাপি মহাভক্খোসি, অনেকসূপব্যঞ্জনৰিকতিকং দোণপাকং ভোজনং ভুঞ্জসি, দ্ৰীসু রট্ঠেসু রজ্জং কারেসি, পঞ্ঞা পন তে মন্দা’’তি আহ. ‘‘কস্মা এৰং ৰদেসি, দেৰী’’তি? ‘‘কহং তযা অঞ্ঞস্স মরণেন অঞ্ঞস্স জীৰিতলাভো দিট্ঠপুব্বো, অন্ধবালস্স ব্রাহ্মণস্স কথং গহেত্ৰা কস্মা মহাজনস্স উপরি দুক্খং খিপসি, ধুরৰিহারে সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গপুগ্গলো অতীতাদীসু অপ্পটিহতঞাণো সত্থা ৰসতি, তং পুচ্ছিত্ৰা তস্সোৰাদং করোহী’’তি ৰুত্তে রাজা সল্লহুকেহি যানেহি মল্লিকায সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা মরণভযতজ্জিতো কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কোন্তো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
অথ নং সত্থা ‘‘হন্দ কুতো নু ত্ৰং, মহারাজ, আগচ্ছসি দিৰা দিৰস্সা’’তি পঠমতরং আলপি. সো তুণ্হীযেৰ নিসীদি. ততো মল্লিকা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞা কির মজ্ঝিমযামসমনন্তরে সদ্দো সুতো. অথ নং পুরোহিতস্স আরোচেসি. পুরোহিতো ‘জীৰিতন্তরাযো তে ভৰিস্সতি, তস্স পটিঘাতত্থায সব্বসতে ¶ পাণে গহেত্ৰা তেসং গললোহিতেন যঞ্ঞে যজিতে জীৰিতং লভিস্সসী’তি আহ. রাজা পাণে গণ্হাপেসি, তেনাযং মযা ¶ ইধানীতো’’তি. ‘‘এৰং কির, মহারাজা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিন্তি তে সদ্দো সুতো’’তি? সো অত্তনা সুতনিযামেনেৰ আচিক্খি. তথাগতস্স তং সুত্ৰাৰ একোভাসো অহোসি. অথ নং সত্তা আহ – ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, তৰ অন্তরাযো নত্থি, পাপকম্মিনো সত্থা অত্তনো দুক্খং আৰীকরোন্তা এৰমাহংসূ’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তেহি কত’’ন্তি? অথ খো ভগৰা তেসং কম্মং আচিক্খিতুং ‘‘তেন হি, মহারাজ, সুণাহী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে ৰীসতিৰস্সসহস্সাযুকেসু মনুস্সেসু কস্সপো ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা ৰীসতিযা খীণাসৰসহস্সেহি সদ্ধিং চারিকং চরমানো বারাণসিমগমাসি. বারাণসিৰাসিনো দ্ৰেপি তযোপি বহুতরাপি ¶ একতো হুত্ৰা আগন্তুকদানং পৰত্তযিংসু. তদা বারাণসিযং চত্তালীসকোটিৰিভৰা চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা সহাযকা অহেসুং. তে মন্তযিংসু – ‘‘অম্হাকং গেহে বহুধনং, তেন কিং করোমা’’তি? ‘‘এৰরূপে বুদ্ধে চারিকং চরমানে দানং দস্সাম, সীলং রক্খিস্সাম, পূজং করিস্সামা’’তি একোপি অৰত্ৰা তেসু একো তাৰ এৰমাহ – ‘‘তিখিণসুরং পিৰন্তা মধুরমংসং খাদন্তা ৰিচরিস্সাম, ইদং অম্হাকং জীৰিতফল’’ন্তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘দেৰসিকং তিৰস্সিকগন্ধসালিভত্তং ¶ নানগ্গরসেহি ভুঞ্জন্তা ৰিচরিস্সামা’’তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘নানপ্পকারং পূৰখজ্জকৰিকতিং পচাপেত্ৰা খাদন্তা ৰিচরিস্সামা’’তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘সম্মা মযং অঞ্ঞং কিঞ্চি ন করিস্সাম, ‘ধনং দস্সামা’তি ৰুত্তে অনিচ্ছমানা ইত্থী নাম নত্থি, তস্মা ধনেন পলোভেত্ৰা পারদারিককম্মং করিস্সামা’’তি. ‘‘সাধু, সাধূ’’তি সব্বেৰ তস্স কথায অট্ঠংসু.
তে ততো পট্ঠায অভিরূপানং ইত্থীনং ধনং পেসেত্ৰা ৰীসতিৰস্সসহস্সানি পারদারিককম্মং কত্ৰা কালং কত্ৰা অৰীচিনিরযে নিব্বত্তা. তে একং বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা তত্থ কালং কত্ৰা পক্কাৰসেসেন সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তিত্ৰা তিংসায ৰস্সসহস্সেহি হেট্ঠিমতলং পত্ৰা পুনপি তিংসায ৰস্সসহস্সেহি লোহকুম্ভিমুখং পত্ৰা একেকং গাথং ৰত্তুকামা হুত্ৰা ৰত্তুং অসক্কোন্তা একেকং অক্খরং ৰত্ৰা পুন পরিৰত্তিত্ৰা, লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা. ‘‘ৰদেহি, মহারাজ, পঠমং তে কিং সদ্দো নাম সুতো’’তি? ‘‘দু-ইতি, ভন্তে’’তি. সত্থা তেন অপরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰুত্তং গাথং পরিপুণ্ণং কত্ৰা দস্সেন্তো এৰমাহ –
‘‘দুজ্জীৰিতমজীৰিম্হ ¶ , যে সন্তে ন দদম্হসে;
ৰিজ্জমানেসু ভোগেসু, দীপং নাকম্হ অত্তনো’’তি. (জা. ১.৪.৫৩; পে. ৰ. ৮০৪);
অথ ¶ রঞ্ঞো ইমিস্সা গাথায অত্থং পকাসেত্ৰা, ‘‘কিং তে, মহারাজ, দুতিযসদ্দো ততিযসদ্দো চতুত্থসদ্দো সুতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং নামা’’তি ৰুত্তে অৰসেসং পরিপূরেন্তো –
‘‘সট্ঠিৰস্সসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সব্বসো;
নিরযে পচ্চমানানং, কদা অন্তো ভৰিস্সতি.
‘‘নত্থি ¶ অন্তো কুতো অন্তো, ন অন্তো পটিদিস্সতি;
তদা হি পকতং পাপং, মম তুয্হঞ্চ মারিসা.
‘‘সোহং নূন ইতো গন্ত্ৰা, যোনিং লদ্ধান মানুসিং;
ৰদঞ্ঞূ সীলসম্পন্নো, কাহামি কুসলং বহু’’ন্তি. (জা. ১.৪.৫৪-৫৬; পে. ৰ. ৮০২, ৮০৩, ৮০৫) –
পটিপাটিযা ইমা গাথা ৰত্ৰা তাসং অত্থং পকাসেত্ৰা ‘‘ইতি খো, মহারাজ, তে চত্তারো জনা একেকং গাথং ৰত্তুকামাপি ৰত্তুং অসক্কোন্তা এককমেৰ অক্খরং ৰত্ৰা পুন লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা’’তি আহ.
রঞ্ঞা কির পসেনদিকোসলেন তস্স সদ্দস্স সুতকালতো পট্ঠায তে হেট্ঠা ভস্সন্তি এৰ, অজ্জাপি একং ৰস্সসহস্সং নাতিক্কমন্তি. রঞ্ঞো তং দেসনং সুত্ৰা মহাসংৰেগো উপ্পজ্জি. সো ‘‘ভারিযং ৰতিদং পারদারিককম্মং নাম, একং কির বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা ততো চুতা সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ সট্ঠিৰস্সসহস্সানি পচ্চিত্ৰা এৰম্পি নেসং দুক্খা মুচ্চনকালো ন পঞ্ঞাযতি, অহম্পি পরদারে সিনেহং কত্ৰা সব্বরত্তিং ¶ নিদ্দং ন লভিং, ইদানি ইতো পট্ঠায পরদারে মানসং ন বন্ধিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তথাগতং আহ – ‘‘ভন্তে, অজ্জ মে রত্তিযা দীঘভাৰো ঞাতো’’তি. সোপি পুরিসো তত্থেৰ নিসিন্নো তং কথং সুত্ৰা ‘‘লদ্ধো মে বলৰপ্পচ্চযো’’তি সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞা তাৰ অজ্জ রত্তিযা দীঘভাৰো ঞাতো, অহং পন হিয্যো সযমেৰ যোজনস্স দীঘভাৰং অঞ্ঞাসি’’ন্তি. সত্থা দ্ৰিন্নম্পি ¶ কথং সংসন্দিত্ৰা ‘‘একচ্চস্স রত্তি দীঘা হোতি, একচ্চস্স যোজনং দীঘং হোতি, বালস্স পন সংসারো দীঘো হোতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘দীঘা জাগরতো রত্তি, দীঘং সন্তস্স যোজনং;
দীঘো বালান সংসারো, সদ্ধম্মং অৰিজানত’’ন্তি.
তত্থ দীঘাতি রত্তি নামেসা তিযামমত্তাৰ, জাগরন্তস্স পন দীঘা হোতি, দ্ৰিগুণতিগুণা ৰিয হুত্ৰা খাযতি. তস্সা দীঘভাৰং অত্তানং মঙ্কুণসঙ্ঘস্স ভত্তং কত্ৰা যাৰ সূরিযুগ্গমনা সম্পরিৰত্তকং সেমানো ¶ মহাকুসীতোপি, সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সিরিসযনে সযমানো কামভোগীপি ন জানাতি, সব্বরত্তিং পন পধানং পদহন্তো যোগাৰচরো চ, ধম্মকথং কথেন্তো ¶ ধম্মকথিকো চ, আসনসমীপে ঠত্ৰা ধম্মং সুণন্তো চ, সীসরোগাদিফুট্ঠো ৰা হত্থপাদচ্ছেদনাদিং পত্তো ৰা ৰেদনাভিভূতো চ, রত্তিং মগ্গপটিপন্নো অদ্ধিকো চ জানাতি. যোজনন্তি যোজনম্পি চতুগাৰুতমত্তমেৰ, সন্তস্স পন কিলন্তস্স দীঘং হোতি, দ্ৰিগুণতিগুণং ৰিয খাযতি. সকলদিৰসঞ্হি মগ্গং গন্ত্ৰা কিলন্তো পটিপথং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘পুরতো গামো কীৰদূরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যোজন’’ন্তি ৰুত্তে থোকং গন্ত্ৰা অপরম্পি পুচ্ছিত্ৰা তেনাপি ‘‘যোজন’’ন্তি ৰুত্তে পুন থোকং গন্ত্ৰা অপরম্পি পুচ্ছতি. সোপি ‘‘যোজন’’ন্তি ৰদতি. সো পুচ্ছিতপুচ্ছিতা যোজনন্তেৰ ৰদন্তি, দীঘং ৰতিদং যোজনং, একযোজনং দ্ৰে তীণি যোজনানি ৰিয মঞ্ঞেতি. বালানন্তি ইধলোকপরলোকত্থং পন অজানন্তানং বালানং সংসারৰট্টস্স পরিযন্তং কাতুং অসক্কোন্তানং যং সত্ততিংসবোধিপক্খিযভেদং সদ্ধম্মং ঞত্ৰা সংসারস্স অন্তং করোন্তি, তং সদ্ধম্মং অৰিজানতং সংসারো দীঘো নাম হোতি. সো হি অত্তনো ধম্মতায এৰ দীঘো নাম. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘অনমতগ্গোযং, ভিক্খৰে, সংসারো, পুব্বা কোটি ন পঞ্ঞাযতী’’তি (সং. নি. ২.১২৪). বালানং পন পরিযন্তং কাতুং অসক্কোন্তানং অতিদীঘোযেৰাতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো পুরিসো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা গচ্ছন্তোযেৰ তে সত্তে বন্ধনা মোচেসি. তত্থ ইত্থিপুরিসা বন্ধনা মুত্তা সীসং ন্হত্ৰা সকানি গেহানি গচ্ছন্তা ‘‘চিরং জীৰতু নো, অয্যা, মল্লিকা দেৰী, তং নিস্সায জীৰিতং লভিম্হা’’তি মল্লিকায গুণকথং কথযিংসু. সাযন্হসমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো পণ্ডিতা ৰতাযং, মল্লিকা, অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায এত্তকস্স ¶ জনস্স জীৰিতদানং অদাসী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তেসং ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ধম্মসভং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায ¶ সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, মল্লিকা, ইদানেৰ অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায মহাজনস্স জীৰিতদানং দেতি, পুব্বেপি অদাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসন্তো অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং রঞ্ঞো পুত্তো একং নিগ্রোধরুক্খং উপসঙ্কমিত্ৰা তত্থ নিব্বত্তায দেৰতায আযাচি – ‘‘সামি দেৰরাজ, ইমস্মিং জম্বুদীপে একসতরাজানো একসতঅগ্গমহেসিযো, সচাহং পিতু অচ্চযেন রজ্জং লভিস্সামী, এতেসং গললোহিতেন বলিং করিস্সামী’’তি. সো পিতরি কালকতে রজ্জং পত্ৰা ‘‘দেৰতায মে আনুভাৰেন রজ্জং পত্তং, বলিমস্সা করিস্সামী’’তি মহতিযা সেনায নিক্খমিত্ৰা একং রাজানং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা তেন সদ্ধিং অপরম্পি ¶ অপরম্পীতি সব্বে রাজানো অত্তনো ৰসে কত্ৰা সদ্ধিং অগ্গমহেসীহি আদায গচ্ছন্তো উগ্গসেনস্স নাম সব্বকনিট্ঠস্স রঞ্ঞো ধম্মদিন্না নাম অগ্গমহেসী গরুগব্ভা, তং ওহায আগন্ত্ৰা ‘‘এত্তকজনং ৰিসপানকং পাযেত্ৰা মারেস্সামী’’তি রুক্খমূলং সোধাপেসি. দেৰতা চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা এত্তকে রাজানো গণ্হন্তো ‘মং নিস্সায গহিতা ইমে’তি চিন্তেত্ৰা তেসং গললোহিতেন ময্হং বলিং কাতুকামো, সচে পনাযং এতে ঘাতেস্সতি, জম্বুদীপে রাজৰংসো উপচ্ছিজ্জিস্সতি, রুক্খমূলেপি, মে অসুচি ভৰিস্সতি, সক্খিস্সামি নু খো এতং নিৰারেতু’’ন্তি. সা উপধারেন্তী ‘‘নাহং সক্খিস্সামী’’তি ঞত্ৰা অঞ্ঞম্পি দেৰতং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘ত্ৰং সক্খিস্সসী’’তি আহ. তাযপি পটিক্খিত্তা অঞ্ঞম্পি অঞ্ঞম্পীতি এৰং সকলচক্কৰাল়দেৰতাযো উপসঙ্কমিত্ৰা তাহিপি পটিক্খিত্তা চতুন্নং মহারাজূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মযং ন সক্কোম, অম্হাকং পন রাজা অম্হেহি পুঞ্ঞেন চ পঞ্ঞায চ ৰিসিট্ঠো, তং পুচ্ছা’’তি তেহিপি পটিক্খিত্তকালে সক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেসু অপ্পোস্সুক্কতং আপন্নেসু খত্তিযৰংসো উপচ্ছিজ্জিস্সতি, তস্স পটিসরণং হোথা’’তি ¶ আহ. সক্কো ‘‘অহম্পি নং পটিবাহিতুং ন সক্খিস্সামি, উপাযং পন তে ৰক্খামী’’তি ৰত্ৰা উপাযং আচিক্খি – ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং রঞ্ঞো পস্সন্তস্সেৰ রত্তৰত্থং নিৰাসেত্ৰা অত্তনো রুক্খতো নিক্খমিত্ৰা গমনাকারং দস্সেহি. অথ তং রাজা ‘দেৰতা গচ্ছতি, নিৰত্তাপেস্সামি ন’ন্তি নানপ্পকারেন যাচিস্সতি. অথ নং ৰদেয্যাসি ‘ত্ৰং একসতরাজানো ¶ সদ্ধিং অগ্গমহেসীহি আনেত্ৰা তেসং গললোহিতেন বলিং করিস্সামী’তি ময্হং আযাচিত্ৰা উগ্গসেনস্স রঞ্ঞো দেৰিং ওহায আগতো, নাহং তাদিসস্স মুসাৰাদস্স বলিং সম্পটিচ্ছামী’’তি, ‘‘এৰং কির ৰুত্তে রাজা তং আণাপেস্সতি, সা রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা এত্তকস্স ¶ জনস্স জীৰিতদানং দস্সতী’’তি. ইমিনা কারণেন সক্কো দেৰতায ইমং উপাযং আচিক্খি. দেৰতা তথা অকাসি.
রাজাপি তং আণাপেসি. সা আগন্ত্ৰা তেসং রাজূনং পরিযন্তে নিসিন্নম্পি অত্তনো রাজানমেৰ ৰন্দি. রাজা ‘‘মযি সব্বরাজজেট্ঠকে ঠিতে সব্বকনিট্ঠং অত্তনো সামিকং ৰন্দতী’’তি তস্সা কুজ্ঝি. অথ নং সা আহ – ‘‘কিং ময্হং তযি পটিবদ্ধং, অযং পন মে সামিকো ইস্সরিযস্স দাযকো, ইমং অৰন্দিত্ৰা কস্মা তং ৰন্দিস্সামী’’তি? রুক্খদেৰতা পস্সন্তস্সেৰ মহাজনস্স ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তং পুপ্ফমুট্ঠিনা পূজেসি ¶ . পুন রাজা আহ – ‘‘সচে মং ন ৰন্দসি, ময্হং রজ্জসিরিদাযিকং এৰং মহানুভাৰং দেৰতং কস্মা ন ৰন্দসী’’তি? ‘‘মহারাজ, তযা অত্তনো পুঞ্ঞে ঠত্ৰা রাজানো গহিতা, ন দেৰতায গহেত্ৰা দিন্না’’তি. পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তথেৰ পূজেসি. পুন সা রাজানং আহ – ‘‘ত্ৰং ‘দেৰতায মে এত্তকা রাজানো গহেত্ৰা দিন্না’তি ৰদেসি, ইদানি তে দেৰতায উপরি ৰামপস্সে রুক্খো অগ্গিনা দড্ঢো, সা তং অগ্গিং নিব্বাপেতুং কস্মা নাসক্খি, যদি এৰং মহানুভাৰা’’তি. পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তথেৰ পূজেসি.
সা কথযমানা ঠিতা রোদি চেৰ হসি চ. অথ নং রাজা ‘‘কিং উম্মত্তিকাসী’’তি আহ. ‘‘কস্মা দেৰ এৰং ৰদেসি’’? ‘‘ন মাদিসিযো উম্মত্তিকা হোন্তী’’তি. অথ ‘‘নং কিং কারণা রোদসি চেৰ হসসি চা’’তি? ‘‘সুণাহি, মহারাজ, অহঞ্হি অতীতে কুলধীতা হুত্ৰা পতিকুলে ৰসন্তী সামিকস্স সহাযকং পাহুনকং আগতং দিস্ৰা তস্স ভত্তং পচিতুকামা ‘মংসং আহরা’তি দাসিযা কহাপণং দত্ৰা তায মংসং অলভিত্ৰা আগতায ‘নত্থি মংস’ন্তি ৰুত্তে গেহস্স পচ্ছিমভাগে সযিতায এল়িকায সীসং ছিন্দিত্ৰা ভত্তং সম্পাদেসিং. সাহং একিস্সায এল়িকায সীসং ছিন্দিত্ৰা নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন তস্সা লোমগণনায সীসচ্ছেদং পাপুণিং, ‘ত্ৰং এত্তকং জনং ৰধিত্ৰা কদা দুক্খা ¶ মুচ্চিস্সসী’তি ¶ এৰমহং তৰ দুক্খং অনুস্সরন্তী রোদি’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘একিস্সা কণ্ঠং ছেত্ৰান, লোমগণনায পচ্চিসং;
বহূনং কণ্ঠে ছেত্ৰান, কথং কাহসি খত্তিযা’’তি.
অথ ‘‘কস্মা ত্ৰং হসসী’’তি? ‘‘‘এতস্মা দুক্খা মুত্তাম্হী’তি তুস্সিত্ৰা, মহারাজা’’তি ¶ . পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা পুপ্ফমুট্ঠিনা পূজেসি. রাজা ‘‘অহো মে ভারিযং কতং কম্মং, অযং কির একং এল়িকং ৰধিত্ৰা নিরযে পক্কাৰসেসেন তস্সা লোমগণনায সীসচ্ছেদং পাপুণি, অহং এত্তকং জনং ৰধিত্ৰা কদা সোত্থিং পাপুণিস্সামী’’তি সব্বে রাজানো মোচেত্ৰা অত্তনো মহল্লকতরে ৰন্দিত্ৰা দহরদহরানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ সব্বে খমাপেত্ৰা সকসকট্ঠানমেৰ পহিণি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, ন ইদানেৰ, মল্লিকা দেৰী, অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায মহাজনস্স জীৰিতদানং দেতি, পুব্বেপি অদাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং সমোধানেসি – ‘‘তদা বারাণসিরাজা পসেনদি কোসলো অহোসি, ধম্মদিন্না, দেৰী মল্লিকা, রুক্খদেৰতা অহমেৰা’’তি. এৰং অতীতং সমোধানেত্ৰা পুন ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘ভিক্খৰে, পাণাতিপাতো ¶ নাম ন কত্তব্বযুত্তকো. পাণাতিপাতিনো হি দীঘরত্তং সোচন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা আহ –
‘‘ইধ সোচতি পেচ্চ সোচতি,
পাপকারী উভযত্থ সোচতি;
সো সোচতি সো ৰিহঞ্ঞতি,
দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠমত্তনো’’তি. (ধ. প. ১৫);
‘‘এৰং চে সত্তা জানেয্যুং, দুক্খাযং জাতিসম্ভৰো;
ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, পাণঘাতী হি সোচতী’’তি. (জা. ১.১.১৮);
অঞ্ঞতরপুরিসৰত্থু পঠমং.
২. মহাকস্সপত্থেরসদ্ধিৰিহারিকৰত্থু
চরঞ্চে ¶ নাধিগচ্ছেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আরব্ভ কথেসি. দেসনা রাজগহে সমুট্ঠিতা.
থেরং কির রাজগহং নিস্সায পিপ্পলিগুহাযং ৰসন্তং দ্ৰে সদ্ধিৰিহারিকা উপট্ঠহিংসু. তেসু একো সক্কচ্চং ৰত্তং করোতি, একো তেন কতং কতং অত্তনা কতং ৰিয দস্সেন্তো মুখোদকদন্তকট্ঠানং ¶ পটিযাদিতভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মুখোদকদন্তকট্ঠানি মে পটিযাদিতানি, মুখং ধোৰথা’’তি ৰদতি, পাদধোৰনন্হানাদিকালেপি এৰমেৰ ৰদতি. ইতরো চিন্তেসি – ‘‘অযং নিচ্চকালং মযা কতং কতং অত্তনা কতং ৰিয কত্ৰা দস্সেতি, হোতু, কত্তব্বযুত্তকমস্স করিস্সামী’’তি. তস্স ভুঞ্জিত্ৰা সুপন্তস্সেৰ ন্হানোদকং তাপেত্ৰা একস্মিং ঘটে কত্ৰা পিট্ঠিকোট্ঠকে ঠপেসি, উদকতাপনভাজনে পন নাল়িমত্তং উদকং ¶ সেসেত্ৰা উসুমং মুঞ্চন্তং ঠপেসি. তং ইতরো সাযন্হসমযে পবুজ্ঝিত্ৰা উসুমং নিক্খন্তং দিস্ৰা ‘‘উদকং তাপেত্ৰা কোট্ঠকে ঠপিতং ভৰিস্সতী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কোট্ঠকে উদকং ঠপিতং, ন্হাযথা’’তি ৰত্ৰা থেরেন সদ্ধিংযেৰ কোট্ঠকং পাৰিসি. থেরো উদকং অপস্সন্তো ‘‘কহং উদকং, আৰুসো’’তি আহ. দহরো অগ্গিসালং গন্ত্ৰা ভাজনে উল়ুঙ্কং ওতারেত্ৰা তুচ্ছভাৰং ঞত্ৰা ‘‘পস্সথ দুট্ঠস্স কম্মং তুচ্ছভাজনং উদ্ধনে আরোপেত্ৰা কুহিং গতো, অহং ‘কোট্ঠকে উদক’ন্তি সঞ্ঞায আরোচেসি’’ন্তি উজ্ঝাযন্তো ঘটং আদায তিত্থং অগমাসি. ইতরোপি পিট্ঠিকোট্ঠকতো উদকং আহরিত্ৰা কোট্ঠকে ঠপেসি.
থেরো চিন্তেসি – ‘‘অযং দহরো ‘উদকং মে তাপেত্ৰা কোট্ঠকে ঠপিতং, এথ, ভন্তে, ন্হাযথা’তি ৰত্ৰা ইদানি উজ্ঝাযন্তো ঘটং আদায তিত্থং গচ্ছতি, কিং নু খো এত’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘এত্তকং কালং এস দহরো ইমিনা কতং ৰত্তং অত্তনাৰ কতং ৰিয পকাসেতী’’তি ঞত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা নিসিন্নস্স ওৰাদমদাসি, ‘‘আৰুসো, ভিক্খুনা নাম ‘অত্তনা কতমেৰ কত’ন্তি ৰত্তুং ৰট্টতি, নো অকতং, ত্ৰং ইদানেৰ ‘কোট্ঠকে উদকং ঠপিতং, ন্হাযথ, ভন্তে’তি ৰত্ৰা মযি পৰিসিত্ৰা ঠিতে ঘটং ¶ আদায উজ্ঝাযন্তো গচ্ছসি, পব্বজিতস্স নাম এৰং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি. সো ‘‘পস্সথ থেরস্স কম্মং, উদকমত্তকং নাম নিস্সায মং এৰং ৰদেসী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা পুনদিৰসে থেরেন সদ্ধিং পিণ্ডায ন পাৰিসি. থেরো ইতরেন সদ্ধিং একং পদেসং অগমাসি. সো তস্মিং গতে থেরস্স উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা ‘‘থেরো কহং, ভন্তে’’তি পুট্ঠো ¶ ‘‘থেরস্স অফাসুকং জাতং, ৰিহারেযেৰ নিসিন্নো’’তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘এৰরূপং কির নাম আহারং দেথা’’তি ৰুত্তে তেন ৰুত্তনিযামেনেৰ সম্পাদেত্ৰা অদংসু. সো অন্তরামগ্গেৰ তং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গতো. থেরোপি গতট্ঠানে মহন্তং সুখুমৰত্থং লভিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং গতদহরস্স অদাসি. সো তং রজিত্ৰা অত্তনো নিৰাসনপারুপনং অকাসি.
থেরো পুনদিৰসে তং উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ‘তুম্হাকং কির অফাসুকং জাত’ন্তি অম্হেহি দহরেন ৰুত্তনিযামেনেৰ পটিযাদেত্ৰা আহারো পেসিতো, পরিভুঞ্জিত্ৰা ৰো ফাসুকং জাত’’ন্তি ¶ ৰুত্তে তুণ্হী অহোসি. ৰিহারং পন গন্ত্ৰা তং দহরং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং এৰমাহ – ‘‘আৰুসো, তযা কির হিয্যো, ইদং নাম কতং, ইদং পব্বজিতানং ন অনুচ্ছৰিকং, ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি. সো কুজ্ঝিত্ৰা থেরে আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘পুরিমদিৰসে উদকমত্তং নিস্সায মং মুসাৰাদিং কত্ৰা অজ্জ অত্তনো উপট্ঠাককুলে ভত্তমুট্ঠিযা ভুত্তকারণা মং ‘ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’তি ৰদতি, ৰত্থম্পি তেন অত্তনো উপট্ঠাকস্সেৰ দিন্নং, অহো থেরস্স ভারিযং কম্মং, জানিস্সামিস্স কত্তব্বযুত্তক’’ন্তি পুনদিৰসে থেরে গামং পৰিসন্তে সযং ৰিহারে ওহীযিত্ৰা দণ্ডং গহেত্ৰা পরিভোগভাজনানি ভিন্দিত্ৰা থেরস্স পণ্ণসালায অগ্গিং দত্ৰা যং ন ঝাযতি, তং মুগ্গরেন পহরন্তো ভিন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পলাতো. সো কালং কত্ৰা অৰীচিমহানিরযে নিব্বত্তি.
মহাজনো ¶ কথং সমুট্ঠাপেসি – ‘‘থেরস্স কির সদ্ধিৰিহারিকো ওৰাদমত্তং অসহন্তো কুজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেত্ৰা পলাতো’’তি. অথেকো ভিক্খু অপরভাগে রাজগহা নিক্খমিত্ৰা সত্থারং দট্ঠুকামো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সত্থারা পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো আগতোসী’’তি পুট্ঠো ‘‘রাজগহতো, ভন্তে’’তি আহ. ‘‘মম পুত্তস্স মহাকস্সপস্স খমনীয’’ন্তি? ‘‘খমনীযং, ভন্তে, একো পন সদ্ধিৰিহারিকো ওৰাদমত্তেন ¶ কুজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেত্ৰা পলাতো’’তি. সত্থা ‘‘ন সো ইদানেৰ ওৰাদং সুত্ৰা কুজ্ঝতি, পুব্বেপি কুজ্ঝিযেৰ. ন ইদানেৰ কুটিং দূসেতি, পুব্বেপি দূসেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে হিমৰন্তপদেসে একো সিঙ্গিলসকুণো কুলাৰকং কত্ৰা ৰসি. অথেকদিৰসং দেৰে ৰস্সন্তে একো মক্কটো সীতেন কম্পমানো তং পদেসং অগমাসি. সিঙ্গিলো তং দিস্ৰা গাথমাহ –
‘‘মনুস্সস্সেৰ তে সীসং, হত্থপাদা চ ৰানর;
অথ কেন নু ৰণ্ণেন, অগারং তে ন ৰিজ্জতী’’তি. (জা. ১.৪.৮১);
মক্কটো ‘‘কিঞ্চাপি মে হত্থপাদা অত্থি, যায পন পঞ্ঞায ৰিচারেত্ৰা অগারং করেয্যং, সা মে পঞ্ঞা নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা তমত্থং ৰিঞ্ঞাপেতুকামো ইমং গাথমাহ –
‘‘মনুস্সস্সেৰ মে সীসং, হত্থপাদা চ সিঙ্গিল;
যাহু সেট্ঠা মনুস্সেসু, সা মে পঞ্ঞা ন ৰিজ্জতী’’তি. (জা. ১.৪.৮২);
অথ ¶ নং ‘‘এৰরূপস্স তৰ কথং ঘরাৰাসো ইজ্ঝিস্সতী’’তি গরহন্তো সিঙ্গিলো ইমং গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘অনৰট্ঠিতচিত্তস্স ¶ , লহুচিত্তস্স দুব্ভিনো;
নিচ্চং অদ্ধুৰসীলস্স, সুখভাৰো ন ৰিজ্জতি.
‘‘সো করস্সু আনুভাৰং, ৰীতিৰত্তস্সু সীলিযং;
সীতৰাতপরিত্তাণং, করস্সু কুটৰং কপী’’তি. (জা. ১.৪.৮৩-৮৪);
মক্কটো ‘‘অযং মং অনৰট্ঠিতচিত্তং লহুচিত্তং মিত্তদুব্ভিং অদ্ধুৰসীলং করোতি, ইদানিস্স মিত্তদুব্ভিভাৰং দস্সেস্সামী’’তি কুলাৰকং ৰিদ্ধংসেত্ৰা ৰিপ্পকিরি. সকুণো তস্মিং কুলাৰকং গণ্হন্তে এৰ একেন পস্সেন নিক্খমিত্ৰা পলাযি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মক্কটো কুটিদূসকভিক্খু অহোসি, সিঙ্গিলসকুণো কস্সপো অহোসী’’তি ¶ . জাতকং সমোধানেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, ন ইদানেৰ, পুব্বেপি সো ওৰাদক্খণে কুজ্ঝিত্ৰা কুটিং দূসেসি, মম পুত্তস্স কস্সপস্স এৰরূপেন বালেন সদ্ধিং ৰসনতো এককস্সেৰ নিৰাসো সেয্যো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চরঞ্চে নাধিগচ্ছেয্য, সেয্যং সদিসমত্তনো;
একচরিযং দল়্হং কযিরা, নত্থি বালে সহাযতা’’তি.
তত্থ চরন্তি ইরিযাপথচারং অগ্গহেত্ৰা মনসাচারো ৰেদিতব্বো, কল্যাণমিত্তং পরিযেসন্তোতি অত্থো. সেয্যং সদিসমত্তনোতি অত্তনো সীলসমাধিপঞ্ঞাগুণেহি অধিকতরং ¶ ৰা সদিসং ৰা ন লভেয্য চে. একচরিযন্তি এতেসু হি সেয্যং লভমানো সীলাদীহি ৰড্ঢতি, সদিসং লভমানো ন পরিহাযতি, হীনেন পন সদ্ধিং একতো ৰসন্তো একতো সংভোগপরিভোগং করোন্তো সীলাদীহি পরিহাযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো অঞ্ঞত্র অনুদ্দযা অঞ্ঞত্র অনুকম্পা’’তি (পু. প. ১২১; অ. নি. ৩.২৬). তস্মা সচে কারুঞ্ঞং পটিচ্চ ‘‘অযং মং নিস্সায সীলাদীহি ৰড্ঢিস্সতী’’তি তম্হা পুগ্গলা কিঞ্চি অপচ্চাসীসন্তো তং সঙ্গণ্হিতুং সক্কোতি, ইচ্চেতং কুসলং ¶ . নো চে সক্কোতি, একচরিযং দল়্হং কযিরা একীভাৰমেৰ থিরং কত্ৰা সব্বইরিযাপথেসু এককোৰ ৰিহরেয্য. কিং কারণা? নত্থি বালে সহাযতাতি সহাযতা নাম চূল়সীলং মজ্ঝিমসীলং মহাসীলং দস কথাৰত্থূনি তেরস ধুতঙ্গগুণা ৰিপস্সনাগুণা চত্তারো মগ্গা চত্তারি ফলানি তিস্সো ৰিজ্জা ছ অভিঞ্ঞা. অযং সহাযতাগুণো বালং নিস্সায নত্থীতি.
দেসনাৰসানে আগন্তুকো ভিক্খু সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
মহাকস্সপত্থেরসদ্ধিৰিহারিকৰত্থু দুতিযং.
৩. আনন্দসেট্ঠিৰত্থু
পুত্তা ¶ মত্থীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আনন্দসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির আনন্দসেট্ঠি নাম চত্তালীসকোটিৰিভৰো মহামচ্ছরী অহোসি. সো অন্ৰড্ঢমাসং ঞাতকে সন্নিপাতেত্ৰা পুত্তং মূলসিরিং নাম তীসু ৰেলাসু এৰং ওৰদতি – ‘‘ইদং চত্তালীসকোটিধনং ‘বহূ’’’তি মা সঞ্ঞং করি, ৰিজ্জমানং ধনং ন দাতব্বং, নৰং ধনং উপ্পাদেতব্বং. একেকম্পি হি কহাপণং ৰযং করোন্তস্স পন খীযতেৰ. তস্মা –
‘‘অঞ্জনানং খযং দিস্ৰা, উপচিকানঞ্চ আচযং;
মধূনঞ্চ সমাহারং, পণ্ডিতো ঘরমাৰসে’’তি.
সো অপরেন সমযেন অত্তনো পঞ্চ মহানিধিযো পুত্তস্স অনাচিক্খিত্ৰা ধননিস্সিতো মচ্ছেরমলমলিনো কালং কত্ৰা তস্সেৰ নগরস্স একস্মিং দ্ৰারগামকে চণ্ডালানং কুলসহস্সং পটিৰসতি. তত্থেকিস্সা চণ্ডালিযা কুচ্ছিস্মিং ¶ পটিসন্ধিং গণ্হি. রাজা তস্স কালকিরিযং সুত্ৰা পুত্তমস্স মূলসিরিং পক্কোসাপেত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানে ঠপেসি. তম্পি চণ্ডালকুলসহস্সং একতোৰ ভতিযা কম্মং কত্ৰা জীৰমানং তস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায নেৰ ভতিং লভতি, ন যাপনমত্ততো পরং ভত্তপিণ্ডম্পি. তে ‘‘মযং এতরহি কম্মং করোন্তাপি পিণ্ডভত্তম্পি ন লভাম, অম্হাকং অন্তরে কাল়কণ্ণিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি দ্ৰে কোট্ঠাসা হুত্ৰা যাৰ তস্স মাতাপিতরো ¶ ৰিসুং হোন্তি, তাৰ ৰিভজিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কুলে কাল়কণ্ণী উপ্পন্না’’তি তস্স মাতরং নীহরিংসু.
সাপি যাৰস্সা সো কুচ্ছিগতো, তাৰ যাপনমত্তম্পি কিচ্ছেন লভিত্ৰা পুত্তং ৰিজাযি. তস্স হত্থা চ পাদা চ অক্খীনি চ কণ্ণা চ নাসা চ মুখঞ্চ যথাঠানে ন অহেসুং. সো এৰরূপেন অঙ্গৰেকল্লেন সমন্নাগতো পংসুপিসাচকো ৰিয অতিৰিরূপো অহোসি. এৰং সন্তেপি তং মাতা ন পরিচ্চজি. কুচ্ছিযং ৰসিতপুত্তস্মিঞ্হি সিনেহো বলৰা হোতি. সা তং কিচ্ছেন পোসযমানা তং আদায গতদিৰসে কিঞ্চি অলভিত্ৰা গেহে কত্ৰা সযমেৰ গতদিৰসে ভতিং লভতি. অথ নং পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰিতুং সমত্থকালে সা কপালকং হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘তাত ¶ , মযং তং নিস্সায মহাদুক্খং পত্তা, ইদানি ন সক্কোমি তং পোসেতুং, ইমস্মিং নগরে কপণদ্ধিকাদীনং ¶ পটিযত্তভত্তানি অত্থি, তত্থ ভিক্খায চরিত্ৰা জীৰাহী’’তি তং ৰিস্সজ্জেসি. সো ঘরপটিপাটিযা চরন্তো আনন্দসেট্ঠিকালে নিৰুত্তট্ঠানং গন্ত্ৰা জাতিস্সরো হুত্ৰা অত্তনো গেহং পাৰিসি. তীসু পন দ্ৰারকোট্ঠকেসু ন কোচি সল্লক্খেসি. চতুত্থে দ্ৰারকোট্ঠকে মূলসিরিসেট্ঠিনো পুত্তকা দিস্ৰা উব্বিগ্গহদযা পরোদিংসু. অথ নং সেট্ঠিপুরিসা ‘‘নিক্খম কাল়কণ্ণী’’তি পোথেত্ৰা নীহরিত্ৰা সঙ্কারট্ঠানে খিপিংসু. সত্থা আনন্দত্থেরেন পচ্ছাসমণেন পিণ্ডায চরন্তো তং ঠানং পত্তো থেরং ওলোকেত্ৰা তেন পুট্ঠো তং পৰত্তিং আচিক্খি. থেরো মূলসিরিং পক্কোসাপেসি. অথ মহাজনকাযো সন্নিপতি. সত্থা মূলসিরিং আমন্তেত্ৰা ‘‘জানাসি এত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন জানামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘পিতা তে আনন্দসেট্ঠী’’তি ৰত্ৰা অসদ্দহন্তং ‘‘আনন্দসেট্ঠি পুত্তস্স তে পঞ্চ মহানিধিযো আচিক্খাহী’’তি আচিক্খাপেত্ৰা সদ্দহাপেসি. সো সত্থারং সরণং অগমাসি. তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পুত্তা মত্থি ধনম্মত্থি, ইতি বালো ৰিহঞ্ঞতি;
অত্তা হি অত্তনো নত্থি, কুতো পুত্তা কুতো ধন’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – পুত্তা মে অত্থি, ধনং মে অত্থি, ইতি বালো পুত্ততণ্হায চেৰ ধনতণ্হায চ হঞ্ঞতি ৰিহঞ্ঞতি দুক্খযতি, ‘‘পুত্তা মে নস্সিংসূ’’তি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘নস্সন্তী’’তি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘নস্সিস্সন্তী’’তি ৰিহঞ্ঞতি. ধনেপি এসেৰ নযো. ইতি ছহাকারেহি ৰিহঞ্ঞতি. ‘‘পুত্তে পোসেস্সামী’’তি রত্তিঞ্চ দিৰা চ থলজলপথাদীসু নানপ্পকারতো ৰাযমন্তোপি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘ধনং উপ্পাদেস্সামী’’তি কসিৰাণিজ্জাদীনি করোন্তোপি ৰিহঞ্ঞতেৰ. এৰং ¶ ৰিহঞ্ঞস্স চ অত্তা হি অত্তনো নত্থি তেন ৰিঘাতেন দুক্খিতং অত্তানং সুখিতং কাতুং অসক্কোন্তস্স পৰত্তিযম্পিস্স অত্তা হি অত্তনো নত্থি, মরণমঞ্চে নিপন্নস্স মারণন্তিকাহি ৰেদনাহি অগ্গিজালাহি ৰিয পরিডয্হমানস্স ছিজ্জমানেসু সন্ধিবন্ধনেসু, ভিজ্জমানেসু অট্ঠিসঙ্ঘাটেসু নিমীলেত্ৰা পরলোকং উম্মীলেত্ৰা ইধলোকং পস্সন্তস্সাপি দিৰসে দিৰসে দ্ৰিক্খত্তুং ন্হাপেত্ৰা তিক্খত্তুং ভোজেত্ৰা গন্ধমালাদীহি অলঙ্করিত্ৰা যাৰজীৰং পোসিতোপি সহাযভাৰেন ¶ দুক্খপরিত্তাণং কাতুং অসমত্থতায অত্তা হি অত্তনো নত্থি. কুতো ¶ পুত্তা কুতো ধনং পুত্তা ৰা ধনং ৰা তস্মিং সমযে কিমেৰ করিস্সন্তি, আনন্দসেট্ঠিনোপি কস্সচি কিঞ্চি অদত্ৰা পুত্তস্সত্থায ধনং সণ্ঠপেত্ৰা পুব্বে ৰা মরণমঞ্চে নিপন্নস্স, ইদানি ৰা ইমং দুক্খং পত্তস্স কুতো পুত্তা কুতো ধনং. পুত্তা ৰা ধনং ৰা তস্মিং সমযে কিং দুক্খং হরিংসু, কিং ৰা সুখং উপ্পাদযিংসূতি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
আনন্দসেট্ঠিৰত্থু ততিযং.
৪. গণ্ঠিভেদকচোরৰত্থু
যো বালোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো গণ্ঠিভেদকচোরে আরব্ভ কথেসি.
তে কির দ্ৰে সহাযকা ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা একো ধম্মকথং অস্সোসি, একো অত্তনো গয্হূপগং ওলোকেসি. তেসু একো ধম্মং সুণমানো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, ইতরো একস্স দুস্সন্তে বদ্ধং পঞ্চমাসকমত্তং লভি. তস্স তং গেহে পাকভত্তং জাতং, ইতরস্স গেহে ন পচ্চতি. অথ নং সহাযকচোরো অত্তনো ভরিযায সদ্ধিং উপ্পণ্ডযমানো ‘‘ত্ৰং অতিপণ্ডিততায অত্তনো গেহে পাকভত্তমূলম্পি ন নিপ্ফাদেসী’’তি আহ. ইতরো পন ‘‘বালভাৰেনেৰ ৰতাযং অত্তনো পণ্ডিতভাৰং মঞ্ঞতী’’তি তং পৰত্তিং সত্থু আরোচেতুং ¶ ঞাতীহি সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা আরোচেসি. সত্থা তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো ¶ বালো মঞ্ঞতি বাল্যং, পণ্ডিতো ৰাপি তেন সো;
বালো চ পণ্ডিতমানী, স ৰে ‘বালো’তি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ যো বালোতি যো অন্ধবালো অপণ্ডিতো সমানো ‘‘বালো অহ’’ন্তি অত্তনো বাল্যং বালভাৰং মঞ্ঞতি জানাতি. তেন সোতি ¶ তেন কারণেন সো পুগ্গলো পণ্ডিতো ৰাপি হোতি পণ্ডিতসদিসো ৰা. সো হি ‘‘বালো অহ’’ন্তি জানমানো অঞ্ঞং পণ্ডিতং উপসঙ্কমন্তো পযিরুপাসন্তো তেন পণ্ডিতভাৰত্থায ওৰদিযমানো অনুসাসিযমানো তং ওৰাদং গণ্হিত্ৰা পণ্ডিতো ৰা হোতি পণ্ডিততরো ৰা. স ৰে বালোতি যো চ বালো সমানো ‘‘কো অঞ্ঞো মযা সদিসো বহুস্সুতো ৰা ধম্মকথিকো ৰা ৰিনযধরো ৰা ধুতঙ্গধরো ৰা অত্থী’’তি এৰং পণ্ডিতমানী হোতি. সো অঞ্ঞং পণ্ডিতং অনুপসঙ্কমন্তো অপযিরুপাসন্তো নেৰ পরিযত্তিং উগ্গণ্হাতি, ন পটিপত্তিং পূরেতি, একন্তবালভাৰমেৰ পাপুণাতি. সো গণ্ঠিভেদকচোরো ৰিয. তেন ৰুত্তং ‘‘স ৰে ‘বালো’তি ৰুচ্চতী’’তি.
দেসনাপরিযোসানে ইতরস্স ঞাতকেহি সদ্ধিং মহাজনো সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণীতি.
গণ্ঠিভেদকচোরৰত্থু চতুত্থং.
৫. উদাযিত্থেরৰত্থু
যাৰজীৰম্পি চে বালোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির মহাথেরেসু পটিক্কন্তেসু ধম্মসভং গন্ত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি. অথ নং একদিৰসং আগন্তুকা ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘অযং বহুস্সুতো মহাথেরো ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানা খন্ধাদিপটিসংযুত্তং পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা কিঞ্চি অজানমানং ‘‘কো এসো, বুদ্ধেহি সদ্ধিং একৰিহারে ৰসমানো খন্ধধাতুআযতনমত্তম্পি ন জানাতী’’তি গরহিত্ৰা তং পৰত্তিং তথাগতস্স আরোচেসুং. সত্থা তেসং ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যাৰজীৰম্পি চে বালো, পণ্ডিতং পযিরুপাসতি;
ন সো ধম্মং ৰিজানাতি, দব্বী সূপরসং যথা’’তি.
তস্সত্থো ¶ – বালো নামেস যাৰজীৰম্পি পণ্ডিতং উপসঙ্কমন্তো পযিরুপাসন্তো ‘‘ইদং বুদ্ধৰচনং, এত্তকং বুদ্ধৰচন’’ন্তি এৰং পরিযত্তিধম্মং ৰা ‘‘অযং ¶ চারো, অযং ৰিহারো, অযং আচারো, অযং গোচরো, ইদং সাৰজ্জং, ইদং অনৰজ্জং, ইদং সেৰিতব্বং, ইদং ন সেৰিতব্বং, ইদং পটিৰিজ্ঝিতব্বং, ইদং সচ্ছিকাতব্ব’’ন্তি এৰং পটিপত্তিপটিৰেধধম্মং ৰা ন জানাতি. যথা কিং? দব্বী সূপরসং যথাতি. যথা হি দব্বী যাৰ পরিক্খযা নানপ্পকারায সূপৰিকতিযা সম্পরিৰত্তমানাপি ‘‘ইদং লোণিকং, ইদং অলোণিকং, ইদং তিত্তকং, ইদং খারিকং, ইদং কটুকং, ইদং অম্বিলং, ইদং অনম্বিলং, ইদং কসাৰ’’ন্তি ¶ সূপরসং ন জানাতি, এৰমেৰ বালো যাৰজীৰম্পি পণ্ডিতং পযিরুপাসমানো ৰুত্তপ্পকারং ধম্মং ন জানাতীতি.
দেসনাৰসানে আগন্তুকা ভিক্খূ আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি.
উদাযিত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. তিংসমত্তপাৰেয্যকভিক্খুৰত্থু
মুহুত্তমপি চে ৰিঞ্ঞূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিংসমত্তে পাৰেয্যকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তেসঞ্হি ভগৰা ইত্থিং পরিযেসন্তানং কপ্পাসিকৰনসণ্ডে পঠমং ধম্মং দেসেসি. তদা তে সব্বেৰ এহিভিক্খুভাৰং পত্ৰা ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা হুত্ৰা তেরস ধুতঙ্গানি সমাদায ৰত্তমানা পুনপি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অনমতগ্গধম্মদেসনং সুত্ৰা তস্মিংযেৰ আসনে অরহত্তং পাপুণিংসু. ভিক্খূ ‘‘অহো ৰতিমেহি ভিক্খূহি খিপ্পমেৰ ধম্মো ৰিঞ্ঞাতো’’তি ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা তং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি ইমে তিংসমত্তা সহাযকা ধুত্তা হুত্ৰা তুণ্ডিলজাতকে (জা. ১.৬.৮৮ আদযো) মহাতুণ্ডিলস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰাপি খিপ্পমেৰ ¶ ধম্মং ৰিঞ্ঞায পঞ্চ সীলানি সমাদিযিংসু, তে তেনেৰ উপনিস্সযেন এতরহি নিসিন্নাসনেযেৰ অরহত্তং পত্তা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মুহুত্তমপি চে ৰিঞ্ঞূ, পণ্ডিতং পযিরুপাসতি;
খিপ্পং ধম্মং ৰিজানাতি, জিৰ্হা সূপরসং যথা’’তি.
তস্সত্থো ¶ ¶ – ৰিঞ্ঞূ পণ্ডিতপুরিসো মুহুত্তমপি চে অঞ্ঞং পণ্ডিতং পযিরুপাসতি, সো তস্স সন্তিকে উগ্গণ্হন্তো পরিপুচ্ছন্তো খিপ্পমেৰ পরিযত্তিধম্মং ৰিজানাতি. ততো কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা পটিপত্তিযং ঘটেন্তো ৰাযমন্তো যথা নাম অনুপহতজিৰ্হাপসাদো পুরিসো রসৰিজাননত্থং জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা এৰ লোণিকাদিভেদং রসং ৰিজানাতি, এৰং পণ্ডিতো খিপ্পমেৰ লোকুত্তরধম্মম্পি ৰিজানাতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
তিংসমত্তপাৰেয্যকভিক্খুৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু
চরন্তি বালা দুম্মেধাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিং আরব্ভ কথেসি. সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু উদানে (উদা. ৪৩) আগতমেৰ.
তদা হি সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠি পরিসপরিযন্তে নিসিন্নো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা অত্তনা পটিলদ্ধগুণং ¶ সত্থু আরোচেতুকামো পরিসমজ্ঝে ওগাহিতুং অৰিসহন্তো মহাজনস্স সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তনকালে ৰিহারং অগমাসি. তস্মিং খণে সক্কো দেৰরাজা ‘‘অযং সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠি অত্তনো সত্থু সাসনে পটিলদ্ধগুণং পাকটং কাতুকামো’’তি ঞত্ৰা ‘‘ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি গন্ত্ৰা আকাসে ঠিতোৰ এতদৰোচ – ‘‘সুপ্পবুদ্ধ, ত্ৰং মনুস্সদলিদ্দো মনুস্সৰরাকো, অহং তে অপরিযন্তং ধনং দস্সামি, ‘বুদ্ধো ন বুদ্ধো, ধম্মো ন ধম্মো, সঙ্ঘো ন সঙ্ঘো, অলং মে বুদ্ধেন, অলং মে ধম্মেন, অলং মে সঙ্ঘেনা’তি ৰদেহী’’তি. অথ নং সো আহ – ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং সক্কো’’তি. অন্ধবাল, অহিরিক ত্ৰং মযা সদ্ধিং কথেতুং ন যুত্তরূপো, ত্ৰং মং ‘‘দুগ্গতো দলিদ্দো কপণো’’তি ৰদেসি, নেৰাহং দুগ্গতো, ন দলিদ্দো, সুখপ্পত্তো অহমস্মি মহদ্ধনো –
‘‘সদ্ধাধনং সীলধনং, হিরী ওত্তপ্পিযং ধনং;
সুতধনঞ্চ চাগো চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং ধনং.
‘‘যস্স ¶ ¶ এতে ধনা অত্থি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা;
‘অদলিদ্দো’তি তং আহু, অমোঘং তস্স জীৰিত’’ন্তি. (অ. নি. ৭.৫-৬) –
ইমানি মে সত্তৰিধঅরিযধনানি সন্তি, যেসঞ্হি ইমানি সত্ত ধনানি সন্তি, ন তে বুদ্ধেহি ৰা পচ্চেকবুদ্ধেহি ৰা ‘‘দলিদ্দা’’তি ¶ ৰুচ্চন্তীতি. সক্কো তস্স কথং সুত্ৰা তং অন্তরামগ্গে ওহায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং ৰচনপটিৰচনং আরোচেসি. অথ নং ভগৰা আহ – ‘‘ন খো, সক্ক, সক্কা তাদিসানং সতেনপি সহস্সেনপি সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিং ‘বুদ্ধো ন বুদ্ধো’তি ৰা, ‘ধম্মো ন ধম্মো’তি ৰা, ‘সঙ্ঘো ন সঙ্ঘো’তি ৰা কথাপেতু’’ন্তি. সুপ্পবুদ্ধোপি খো কুট্ঠি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা কতপটিসন্থারো সম্মোদমানো অত্তনা পটিলদ্ধগুণং আরোচেত্ৰা ৰুট্ঠাযাসনা পক্কামি. অথ নং অচিরপক্কন্তং গাৰী তরুণৰচ্ছা জীৰিতা ৰোরোপেসি.
সা কির একা যক্খিনী পুক্কুসাতিকুলপুত্তং, বাহিযং দারুচীরিযং, তম্বদাঠিকচোরঘাতকং, সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিন্তি ইমেসং চতুন্নং জনানং অনেকসতে অত্তভাৰে গাৰী হুত্ৰা জীৰিতা ৰোরোপেসি. তে কির অতীতে চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা হুত্ৰা একং নগরসোভিনিং গণিকং উয্যানং নেত্ৰা দিৰসং সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা সাযন্হসমযে এৰং সম্মন্তযিংসু – ‘‘ইমস্মিং ঠানে অঞ্ঞো নত্থি, ইমিস্সা অম্হেহি দিন্নং কহাপণসহস্সঞ্চ সব্বঞ্চ পসাধনভণ্ডং গহেত্ৰা ইমং মারেত্ৰা গচ্ছামা’’তি. সা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ইমে নিল্লজ্জা, মযা সদ্ধিং অভিরমিত্ৰা ইদানি মং মারেতুকামা, জানিস্সামি নেসং কত্তব্বযুত্তক’’ন্তি তেহি মারিযমানা ¶ ‘‘অহং যক্খিনী হুত্ৰা যথা মং এতে মারেন্তি, এৰমেৰ তে মারেতুং সমত্থা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. তস্স নিস্সন্দেন ইমে মারেসি. সম্বহুলা ভিক্খূ তস্স কালকিরিযং ভগৰতো আরোচেত্ৰা ‘‘তস্স কা গতি, কেন চ কারণেন কুট্ঠিভাৰং পত্তো’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা তস্স তাৰতিংসভৰনে উপ্পন্নভাৰঞ্চ তগরসিখিপচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা নিট্ঠুভিত্ৰা অপসব্যং কত্ৰা দীঘরত্তং নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন ইদানি কুট্ঠিভাৰপ্পত্তিঞ্চ ব্যাকরিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমে সত্তা অত্তনাৰ ¶ অত্তনো কটুকৰিপাককম্মং করোন্তা ৰিচরন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা উত্তরি ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘চরন্তি বালা দুম্মেধা, অমিত্তেনেৰ অত্তনা;
করোন্তা পাপকং কম্মং, যং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তি.
তত্থ ¶ চরন্তীতি চতূহি ইরিযাপথেহি অকুসলমেৰ করোন্তা ৰিচরন্তি. বালাতি ইধলোকত্থঞ্চ পরলোকত্থঞ্চ অজানন্তা ইধ বালা নাম. দুম্মেধাতি দুপ্পঞ্ঞা. অমিত্তেনেৰ ¶ অত্তনাতি অত্তনা অমিত্তভূতেন ৰিয ৰেরিনা হুত্ৰা. কটুকপ্ফলন্তি তিখিণফলং দুক্খফলন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু সত্তমং.
৮. কস্সকৰত্থু
ন তং কম্মং কতং সাধূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কস্সকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সাৰত্থিতো অৰিদূরে একং খেত্তং কসতি. চোরা উদকনিদ্ধমনেন নগরং পৰিসিত্ৰা একস্মিং অড্ঢকুলে উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা বহুং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং গহেত্ৰা উদকনিদ্ধমনেনেৰ নিক্খমিংসু. একো চোরো তে ৰঞ্চেত্ৰা একং সহস্সত্থৰিকং ওৰট্টিকায কত্ৰা তং খেত্তং গন্ত্ৰা তেহি সদ্ধিং ভণ্ডং ভাজেত্ৰা আদায গচ্ছন্তো ওৰট্টিকতো পতমানং সহস্সত্থৰিকং ন সল্লক্খেসি. তং দিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তং কস্সকং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তোপৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারযমানো ইদং অদ্দস – ‘‘অযং কস্সকো পাতোৰ কসিতুং গমিস্সতি, ভণ্ডসামিকা চোরানং অনুপদং গন্ত্ৰা ওৰট্টিকতো পতমানং সহস্সত্থৰিকং দিস্ৰা এতং গণ্হিস্সন্তি, মং ঠপেত্ৰা তস্স অঞ্ঞো সক্খী নাম ¶ ন ভৰিস্সতি, সোতাপত্তিমগ্গস্স উপনিস্সযোপিস্স অত্থি, তত্থ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সোপি কস্সকো পাতোৰ কসিতুং গতো. সত্থা আনন্দত্থেরেন পচ্ছাসমণেন তত্থ অগমাসি. কস্সকো সত্থারং দিস্ৰা গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ¶ ৰন্দিত্ৰা পুন কসিতুং আরভি. সত্থা তেন সদ্ধিং কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ সহস্সত্থৰিকায পতিতট্ঠানং গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘পস্স, আনন্দ, আসীৰিসো’’তি. ‘‘পস্সামি, ভন্তে, ঘোরৰিসো’’তি.
কস্সকো তং কথং সুত্ৰা ‘‘মম ৰেলায ৰা অৰেলায ৰা ৰিচরণট্ঠানমেতং, আসীৰিসো কিরেত্থ অত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থরি এত্তকং ৰত্ৰা পক্কন্তে ‘‘মারেস্সামি ন’’ন্তি পতোদলট্ঠিং আদায গতো সহস্সভণ্ডিকং দিস্ৰা ‘‘ইমং সন্ধায সত্থারা কথিতং ভৰিস্সতী’’তি তং আদায ¶ নিৰত্তো, অব্যত্ততায একমন্তে ঠপেত্ৰা পংসুনা পটিচ্ছাদেত্ৰা পুন কসিতুং আরভি. মনুস্সা চ ৰিভাতায রত্তিযা গেহে চোরেহি কতকম্মং দিস্ৰা পদানুপদং গচ্ছন্তা তং খেত্তং গন্ত্ৰা তত্থ চোরেহি ভণ্ডস্স ভাজিতট্ঠানং দিস্ৰা কস্সকস্স পদৰলঞ্জং অদ্দসংসু. তে তস্স পদানুসারেন গন্ত্ৰা থৰিকায ঠপিতট্ঠানং দিস্ৰা পংসুং ৰিযূহিত্ৰা থৰিকং আদায ‘‘ত্ৰং গেহং ৰিলুম্পিত্ৰা খেত্তং কসমানো ৰিয ৰিচরসী’’তি তজ্জেত্ৰা পোথেত্ৰা নেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সযিংসু. রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ¶ তস্স ৰধং আণাপেসি. রাজপুরিসা তং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা কসাহি তাল়েন্তা আঘাতনং নযিংসু. সো কসাহি তাল়িযমানো অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘পস্সানন্দ, আসীৰিসোতি, পস্সামি ভগৰা ঘোরৰিসো’’তি ৰদন্তো গচ্ছতি. অথ নং রাজপুরিসা ‘‘ত্ৰং সত্থু চেৰ আনন্দত্থেরস্স চ কথং কথেসি, কিং নামেত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা – ‘‘রাজানং দট্ঠুং লভমানো কথেস্সামী’’তি ৰুত্তে রঞ্ঞো সন্তিকং নেত্ৰা রঞ্ঞো তং পৰত্তিং কথযিংসু. অথ নং রাজা ‘‘কস্মা এৰং কথেসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘নাহং, দেৰ, চোরো’’তি ৰত্ৰা কসনত্থায নিক্খন্তকালতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আচিক্খি. রাজা তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘অযং ভণে লোকে অগ্গপুগ্গলং সত্থারং সক্খিং অপদিসতি, ন যুত্তং এতস্স দোসং আরোপেতুং, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি তং আদায সাযন্হসমযে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘ভগৰা কচ্চি তুম্হে আনন্দত্থেরেন সদ্ধিং এতস্স কস্সকস্স কসনট্ঠানং গতা’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘কিং ৰো তত্থ দিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘সহস্সত্থৰিকা, মহারাজা’’তি. ‘‘দিস্ৰা কিং অৰোচুত্থা’’তি? ‘‘ইদং নাম, মহারাজা’’তি. ‘‘ভন্তে, সচাযং পুরিসো তুম্হাদিসং অপদিসং নাকরিস্স, ন জীৰিতং অলভিস্স, তুম্হেহি পন কথিতকথং ¶ কথেত্ৰা তেন জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘আম, মহারাজ, অহম্পি এত্তকমেৰ ৰত্ৰা গতো, পণ্ডিতেন নাম যং কম্মং কত্ৰা পচ্ছানুতপ্পং ¶ হোতি, তং ন কত্তব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তং কম্মং কতং সাধু, যং কত্ৰা অনুতপ্পতি;
যস্স অস্সুমুখো রোদং, ৰিপাকং পটিসেৰতী’’তি.
তত্থ ন তং কম্মন্তি যং নিরযাদীসু নিব্বত্তনসমত্থং দুক্খুদ্রযং কম্মং কত্ৰা অনুস্সরন্তো অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে অনুতপ্পতি অনুসোচতি, তং কতং ন সাধু ন সুন্দরং নিরত্থকং. যস্স অস্সুমুখোতি যস্স অস্সূহি তিন্তমুখো রোদন্তো ৰিপাকং অনুভোতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ কস্সকো উপাসকো সোতাপত্তিফলং পত্তো, সম্পত্তভিক্খূপি সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কস্সকৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সুমনমালাকারৰত্থু
তঞ্চ কম্মং কতং সাধূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সুমনং নাম মালাকারং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির দেৰসিকং বিম্বিসাররাজানং পাতোৰ অট্ঠহি সুমনপুপ্ফনাল়ীহি উপট্ঠহন্তো অট্ঠ কহাপণে লভতি. অথেকদিৰসং তস্মিং পুপ্ফানি গহেত্ৰা নগরং পৰিট্ঠমত্তে ভগৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহতা বুদ্ধানুভাৰেন মহতিযা বুদ্ধলীল়ায নগরং পিণ্ডায পাৰিসি. ভগৰা হি একদা ছব্বণ্ণরংসিযো চীৰরেন পটিচ্ছাদেত্ৰা অঞ্ঞতরো পিণ্ডপাতিকো ৰিয চরতি তিংসযোজনমগ্গং অঙ্গুলিমালস্স পচ্চুগ্গমনং গচ্ছন্তো ৰিয, একদা ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপিলৰত্থুপ্পৰেসনাদীসু ৰিয. তস্মিম্পি দিৰসে সরীরতো ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো মহন্তেন বুদ্ধানুভাৰেন মহতিযা বুদ্ধলীল়ায রাজগহং পাৰিসি. মালাকারো ভগৰতো রতনগ্ঘিযসদিসং অত্তভাৰং দিস্ৰা দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণঅসীতানুব্যঞ্জনসরীরসোভগ্গং ¶ ওলোকেত্ৰা পসন্নচিত্তো ‘‘কিং নু খো সত্থু অধিকারং করোমী’’তি চিন্তেত্ৰা অঞ্ঞং অপস্সন্তো ‘‘ইমেহি পুপ্ফেহি ভগৰন্তং পূজেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘ইমানি রঞ্ঞো নিবদ্ধং উপট্ঠানপুপ্ফানি, রাজা ইমানি অলভন্তো মং বন্ধাপেয্য ৰা ঘাতাপেয্য ৰা রট্ঠতো ৰা পব্বাজেয্য, কিং নু খো করোমী’’তি? অথস্স এতদহোসি ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা বন্ধাপেতু ৰা রট্ঠতো পব্বাজেতু ৰা, সো হি ময্হং দদমানোপি ইমস্মিং অত্তভাৰে জীৰিতমত্তং ধনং দদেয্য, সত্থুপূজা পন মে অনেকাসু কপ্পকোটীসু অলং হিতায চেৰ সুখায চা’’তি অত্তনো ¶ জীৰিতং তথাগতস্স পরিচ্চজি.
সো ‘‘যাৰ মে পসন্নং চিত্তং ন পতিকুটতি, তং তাৰদেৰ পূজং করিস্সামী’’তি হট্ঠতুট্ঠো উদগ্গুদগ্গো সত্থারং পূজেসি. কথং? পঠমং তাৰ দ্ৰেৰ পুপ্ফমুট্ঠিযো তথাগতস্স উপরি খিপি, তা উপরিমত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা দক্খিণহত্থপস্সেন মালাপটচ্ছন্নেন ¶ ওতরিত্ৰা অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা পিট্ঠিপস্সেন ওতরিত্ৰা তথেৰ অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা ৰামহত্থপস্সেন ওতরিত্ৰা তথেৰ অট্ঠংসু. এৰং অট্ঠ নাল়িযো অট্ঠ মুট্ঠিযো হুত্ৰা চতূসু ঠানেসু তথাগতং পরিক্খিপিংসু. পুরতো গমনদ্ৰারমত্তমেৰ অহোসি. পুপ্ফানং ৰণ্টানি অন্তো অহেসুং, পত্তানি বহিমুখানি. ভগৰা রজতপত্তপরিক্খিত্তো ৰিয হুত্ৰা পাযাসি. পুপ্ফানি অচিত্তকানিপি সচিত্তকং নিস্সায সচিত্তকানি ৰিয অভিজ্জিত্ৰা অপতিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছন্তি, ঠিতঠিতট্ঠানে তিট্ঠন্তি. সত্থু সরীরতো সতসহস্সৰিজ্জুলতা ৰিয রংসিযো নিক্খমিংসু. পুরতো চ পচ্ছতো চ দক্খিণতো চ ৰামতো চ সীসমত্থকতো চ নিরন্তরং নিক্খন্তরংসীসু একাপি সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ অপলাযিত্ৰা সব্বাপি সত্থারং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা তরুণতালক্খন্ধপ্পমাণা ¶ হুত্ৰা পুরতো এৰ ধাৰন্তি. সকলনগরং সঙ্খুভি. অন্তোনগরে নৰ কোটিযো, বহিনগরে নৰ কোটিযোতি অট্ঠারসসু কোটীসু একোপি পুরিসো ৰা ইত্থী ৰা ভিক্খং গহেত্ৰা অনিক্খন্তো নাম নত্থি. মহাজনো সীহনাদং নদন্তো চেলুক্খেপসহস্সানি করোন্তো সত্থু পুরতোৰ গচ্ছতি. সত্থাপি মালাকারস্স গুণং পাকটং কাতুং তিগাৰুতপ্পমাণে নগরে ভেরিচরণমগ্গেনেৰ ¶ অচরি. মালাকারস্স সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা পরিপূরি.
সো থোকঞ্ঞেৰ তথাগতেন সদ্ধিং চরিত্ৰা মনোসিলারসে নিমুগ্গো ৰিয বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিট্ঠো সত্থারং থোমেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তুচ্ছপচ্ছিমেৰ গহেত্ৰা গেহং অগমাসি. অথ নং ভরিযা পুচ্ছি ‘‘কহং পুপ্ফানী’’তি? ‘‘সত্থা মে পূজিতো’’তি. ‘‘রঞ্ঞো দানি কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা রট্ঠতো ৰা নীহরতু, অহং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা সত্থারং পূজেসিং, সব্বপুপ্ফানি অট্ঠ মুট্ঠিযোৰ অহেসুং, এৰরূপা নাম পূজা জাতা. মহাজনো উক্কুট্ঠিসহস্সানি করোন্তো সত্থারা সদ্ধিং চরতি, যো এস মহাজনস্স উক্কুট্ঠিসদ্দো, তস্মিং ঠানে এসো’’তি. অথস্স ভরিযা অন্ধবালতায এৰরূপে পাটিহারিযে ¶ পসাদং নাম অজনেত্ৰা তং অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা ‘‘রাজানো নাম চণ্ডা, সকিং কুদ্ধা হত্থপাদাদিচ্ছেদনেন বহুম্পি অনত্থং করোন্তি, তযা কতকম্মেন ময্হম্পি অনত্থো সিযা’’তি পুত্তে আদায রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা পক্কোসিত্ৰা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছিতা আহ – ‘‘মম সামিকো তুম্হাকং উপট্ঠানপুপ্ফেহি সত্থারং পূজেত্ৰা তুচ্ছহত্থো ঘরং আগন্ত্ৰা ‘কহং পুপ্ফানী’তি মযা পুট্ঠো ইদং নাম ৰদেসি, অহং তং পরিভাসিত্ৰা ‘রাজানো নাম চণ্ডা, সকিং কুদ্ধা হত্থপাদাদিচ্ছেদনেন বহুম্পি অনত্থং করোন্তি, তযা কতকম্মেন ময্হম্পি অনত্থো সিযা’তি তং ছড্ডেত্ৰা ইধাগতা, তেন কতং কম্মং সুকতং ৰা হোতু, দুক্কটং ৰা, তস্সেৰেতং, মযা তস্স ছড্ডিতভাৰং জানাহি, দেৰা’’তি. রাজা পঠমদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলং পত্তো সদ্ধো পসন্নো অরিযসাৰকো চিন্তেসি ¶ – ‘‘অহো অযং ইত্থী অন্ধবালা, এৰরূপে গুণে পসাদং ন উপ্পাদেসী’’তি. সো কুদ্ধো ৰিয হুত্ৰা, ‘‘অম্ম, কিং ৰদেসি, ময্হং উপট্ঠানপুপ্ফেহি তেন পূজা কতা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ভদ্দকং তে কতং তং ছড্ডেন্তিযা, মম পুপ্ফেহি পূজাকারস্স অহং কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি তং উয্যোজেত্ৰা ৰেগেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা সত্থারা ¶ সদ্ধিংযেৰ ৰিচরি.
সত্থা রঞ্ঞো চিত্তপ্পসাদং ঞত্ৰা ভেরিচরণৰীথিযা নগরং চরিত্ৰা রঞ্ঞো ঘরদ্ৰারং অগমাসি. রাজা পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং গেহং পৰেসেতুকামো অহোসি. সত্থা পন রাজঙ্গণেযেৰ নিসীদনাকারং দস্সেসি ¶ . রাজা তং ঞত্ৰা ‘‘সীঘং মণ্ডপং করোথা’’তি তঙ্খণঞ্ঞেৰ মণ্ডপং কারাপেসি. নিসীদি সত্থা সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. কস্মা পন সত্থা রাজগেহং ন পাৰিসি?
এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সচাহং অন্তো পৰিসিত্ৰা নিসীদেয্যং, মহাজনো মং দট্ঠুং ন লভেয্য, মালাকারস্স গুণো পাকটো ন ভৰেয্য, রাজঙ্গণে পন মং নিসিন্নং মহাজনো দট্ঠুং লভিস্সতি, মালাকারস্স গুণো পাকটো ভৰিস্সতী’’তি. গুণৰন্তানঞ্হি গুণং বুদ্ধা এৰ পাকটং কাতুং সক্কোন্তি, অৰসেসজনো গুণৰন্তানং গুণং কথেন্তো মচ্ছরাযতি. চত্তারো পুপ্ফপটা চতুদ্দিসং অট্ঠংসু. মহাজনো সত্থারং পরিৰারেসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেনাহারেন পরিৰিসি. সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ চতূহি পুপ্ফপটেহি পরিক্খিত্তো সীহনাদং নদন্তো মহাজনেন পরিৰুতো ৰিহারং অগমাসি. রাজা সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো মালাকারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মম আহরিতপুপ্ফেহি কিন্তি কত্ৰা সত্থারং পূজেসী’’তি পুচ্ছি. মালাকারো ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা রট্ঠতো ৰা পব্বাজেতূতি জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পূজেসিং দেৰা’’তি আহ. রাজা ‘‘ত্ৰং মহাপুরিসো নামা’’তি ৰত্ৰা অট্ঠ হত্থী চ অস্সে চ দাসে চ দাসিযো ¶ চ মহাপসাধনানি চ অট্ঠ কহাপণসহস্সানি চ রাজকুলতো নীহরিত্ৰা সব্বালঙ্কারপ্পটিমণ্ডিতা অট্ঠ নারিযো চ অট্ঠ গামৰরে চাতি ইদং সব্বট্ঠকং নাম দানং অদাসি.
আনন্দত্থেরো চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ পাতোৰ পট্ঠায সীহনাদসহস্সানি চেৰ চেলুক্খেপসহস্সানি চ পৰত্তন্তি, কো নু খো মালাকারস্স ৰিপাকো’’তি? সো সত্থারং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘আনন্দ, ইমিনা মালাকারেন অপ্পমত্তকং কম্মং কত’’ন্তি মা সল্লক্খেসি, অযঞ্হি ময্হং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পূজং অকাসি. সো এৰং মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা –
‘‘কপ্পানং ¶ সতসহস্সং, দুগ্গতিং ন গমিস্সতি;
ঠত্ৰা দেৰমনুস্সেসু, ফলং এতস্স কম্মুনো;
পচ্ছা পচ্চেকসম্বুদ্ধো, সুমনো নাম ভৰিস্সতী’’তি. –
আহ. সত্থু পন ৰিহারং গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপৰিসনকালে তানি পুপ্ফানি দ্ৰারকোট্ঠকে পতিংসু. সাযন্হসমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ¶ – ‘‘অহো অচ্ছরিযং মালাকারস্স কম্মং, ধরমানকবুদ্ধস্স জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পুপ্ফপূজং কত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ সব্বট্ঠকং নাম লভতী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা তিণ্ণং গমনানং অঞ্ঞতরেন গমনেন ধম্মসভং ¶ গন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভিক্খৰে, যস্স কম্মস্স কতত্তা পচ্ছানুতপ্পং ন হোতি, অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জতি, এৰরূপং কম্মং কত্তব্বমেৰা’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তঞ্চ কম্মং কতং সাধু, যং কত্ৰা নানুতপ্পতি;
যস্স পতীতো সুমনো, ৰিপাকং পটিসেৰতী’’তি.
তত্থ যং কত্ৰাতি যং দেৰমনুস্সসম্পত্তীনঞ্চেৰ নিব্বানসম্পত্তিযা চ নিব্বত্তনসমত্থং সুখুদ্রযং কম্মং কত্ৰা নানুতপ্পতি, অথ খো দিট্ঠধম্মেযেৰ অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণেযেৰ পীতিৰেগেন পতীতো সোমনস্সৰেগেন চ সুমনো হুত্ৰা আযতিং পীতিসোমনস্সজাতো হুত্ৰা ৰিপাকং পটিসেৰতি, তং কম্মং কতং সাধু ভদ্দকন্তি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
সুমনমালাকারৰত্থু নৰমং.
১০. উপ্পলৰণ্ণত্থেরীৰত্থু
মধুৰা ¶ মঞ্ঞতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপ্পলৰণ্ণত্থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সা ¶ কির পদুমুত্তরবুদ্ধস্স পাদমূলে পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা কপ্পসতসহস্সং পুঞ্ঞানি কুরুমানা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তী ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে দেৰলোকতো চৰিত্ৰা সাৰত্থিযং সেট্ঠিকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি. নীলুপ্পলগব্ভসমানৰণ্ণতায চস্সা উপ্পলৰণ্ণাত্ৰেৰ নামং অকংসু. অথস্সা ৰযপ্পত্তকালে সকলজম্বুদীপে রাজানো চ সেট্ঠিনো চ সেট্ঠিস্স সন্তিকং সাসনং পহিণিংসু – ‘‘ধীতরং অম্হাকং দেতূ’’তি ¶ . অপহিণন্তো নাম নাহোসি. ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অহং সব্বেসং মনং গহেতুং ন সক্খিস্সামি, উপাযং পনেকং করিস্সামী’’তি ধীতরং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, পব্বজিতুং সক্খিস্সসী’’তি আহ. তস্সা পচ্ছিমভৰিকত্তা তং ৰচনং সীসে আসিত্তং সতপাকতেলং ৰিয অহোসি. তস্মা পিতরং ‘‘পব্বজিস্সামি, তাতা’’তি আহ. সো তস্সা মহন্তং সক্কারং কত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযং নেত্ৰা পব্বাজেসি ¶ . তস্সা অচিরপব্বজিতায এৰ উপোসথাগারে কালৰারো পাপুণি. সা দীপং জালেত্ৰা উপোসথাগারং সম্মজ্জিত্ৰা দীপসিখায নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা ঠিতাৰ পুনপ্পুনং ওলোকযমানা তেজোকসিণারম্মণং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তমেৰ পাদকং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি সদ্ধিং পটিসম্ভিদাহি চেৰ অভিঞ্ঞাহি চ.
সা অপরেন সমযেন জনপদচারিকং চরিত্ৰা পচ্চাগন্ত্ৰা অন্ধৰনং পাৰিসি. তদা ভিক্খুনীনং অরঞ্ঞৰাসো অপ্পটিক্খিত্তো হোতি. অথস্সা তত্থ কুটিকং কত্ৰা মঞ্চকং পঞ্ঞাপেত্ৰা সাণিযা পরিক্খিপিংসু. সা সাৰত্থিযং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নিক্খমি. মাতুলপুত্তো পনস্সা নন্দমাণৰো নাম গিহিকালতো পট্ঠায পটিবদ্ধচিত্তো. সো তস্সা আগতভাৰং সুত্ৰা থেরিযা আগমনতো পুরেতরমেৰ অন্ধৰনং গন্ত্ৰা তং কুটিকং পৰিসিত্ৰা হেট্ঠামঞ্চকে নিলীনো থেরিযা আগন্ত্ৰা কুটিকং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায মঞ্চকে নিসিন্নমত্তায বহি আতপতো আগতত্তা চক্খুপথে অন্ধকারে অৰিগতেযেৰ হেট্ঠামঞ্চকতো নিক্খমিত্ৰা মঞ্চকং অভিরুয্হ ‘‘মা নস্সি বাল, মা নস্সি বালা’’তি থেরিযা ৰারিযমানোযেৰ অভিভৰিত্ৰা অত্তনা পত্থিতকম্মং কত্ৰা পাযাসি. অথস্স অগুণং ধারেতুং অসক্কোন্তী ¶ ৰিয মহাপথৰী দ্ৰেধা ভিজ্জি. সো পথৰিং পৰিট্ঠো গন্ত্ৰা মহাঅৰীচিম্হি এৰ নিব্বত্তি. থেরীপি তমত্থং ভিক্খুনীনং আরোচেসি. ভিক্খুনিযো ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসুং. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচযিংসু. তং সুত্ৰা সত্থা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুভিক্খূনী উপাসকউপাসিকাসু যো কোচি বালো পাপকম্মং করোন্তো মধুসক্খরাদীসু কিঞ্চি দেৰ মধুররসং খাদমানো পুরিসো ৰিয তুট্ঠহট্ঠো উদগ্গুদগ্গো ৰিয করোতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মধুৰা ¶ ¶ মঞ্ঞতি বালো, যাৰ পাপং ন পচ্চতি;
যদা চ পচ্চতি পাপং, বালো দুক্খং নিগচ্ছতী’’তি.
তত্থ মধুৰাতি বালস্স হি পাপং অকুসলকম্মং করোন্তস্স তং কম্মং মধু ৰিয মধুররসং ৰিয ইট্ঠং কন্তং মনাপং ৰিয উপট্ঠাতি. ইতি নং সো মধুংৰ মঞ্ঞতি. যাৰাতি যত্তকং কালং. পাপং ন পচ্চতীতি দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ৰিপাকং ন দেতি, তাৰ নং এৰং মঞ্ঞতি. যদা চাতি যদা পনস্স দিট্ঠধম্মে ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কযিরমানস্স, সম্পরাযে ৰা নিরযাদীসু মহাদুক্খং অনুভৰন্তস্স তং পাপং পচ্চতি, অথ সো বালো দুক্খং নিগচ্ছতি ৰিন্দতি পটিলভতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু.
অপরেন ¶ পন সমযেন ধম্মসভাযং মহাজনো কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘খীণাসৰাপি মঞ্ঞে কামসুখং সাদিযন্তি, কামং সেৰন্তি, কিং ন সেৰিস্সন্তি, ন হি এতে কোল়াপরুক্খা, ন চ ৰম্মিকা অল্লমংসসরীরাৰ, তস্মা এতেপি কামসুখং সাদিযন্তি, কামং সেৰন্তী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰা কামসুখং সাদিযন্তি, ন কামং সেৰন্তি. যথা হি পদুমপত্তে পতিতং উদকবিন্দু, ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তেত্ৰা পততেৰ, যথা চ আরগ্গে সাসপো ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তেত্ৰা পততেৰ, এৰং খীণাসৰস্স চিত্তে দুৰিধোপি কামো ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং ব্রাহ্মণৰগ্গে গাথমাহ –
‘‘ৰারি পোক্খরপত্তেৰ, আরগ্গেরিৰ সাসপো;
যো ন লিম্পতি কামেসু, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪০১);
ইমিস্সা অত্থো ব্রাহ্মণৰগ্গেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন রাজানং পসেনদিকোসলং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ইমস্মিং সাসনে যথেৰ কুলপুত্তা, এৰং কুলধীতরোপি মহন্তং ঞাতিগণঞ্চ ভোগক্খন্ধঞ্চ ¶ পহায পব্বজিত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তি. তা এৰং ৰিহরমানা রাগরত্তা পাপপুগ্গলা ওমানাতিমানৰসেন ৰিহেঠেন্তিপি, ব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি পাপেন্তি, তস্মা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স অন্তোনগরে ৰসনট্ঠানং কাতুং ¶ ৰট্টতী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা নগরস্স ¶ একপস্সে ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স ৰসনট্ঠানং কারাপেসি. ততো পট্ঠায ভিক্খুনিযো অন্তোগামেযেৰ ৰসন্তীতি.
উপ্পলৰণ্ণত্থেরীৰত্থু দসমং.
১১. জম্বুকত্থেরৰত্থু
মাসে মাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো জম্বুকং আজীৰকং আরব্ভ কথেসি.
অতীতে কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে গামৰাসী একো কুটুম্বিকো একস্স থেরস্স ৰিহারং কত্ৰা তং তত্থ ৰিহরন্তং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহি. থেরো তস্স গেহে নিবদ্ধং ভুঞ্জতি. অথেকো খীণাসৰো ভিক্খু দিৰা পিণ্ডায চরন্তো তস্স গেহদ্ৰারং পাপুণি. কুটুম্বিকো তং দিস্ৰা তস্স ইরিযাপথে পসন্নো গেহং পৰেসেত্ৰা সক্কচ্চং পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং সাটকং রজিত্ৰা নিৰাসেয্যাথা’’তি মহন্তং সাটকং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কেসা ¶ ৰো দীঘা, তুম্হাকং কেসোরোপনত্থায ন্হাপিতং আনেস্সামি, সযনত্থায চ ৰো মঞ্চকং গাহাপেত্ৰা আগমিস্সামী’’তি আহ. নিবদ্ধং গেহে ভুঞ্জন্তো কুলূপকো ভিক্খু তং তস্স সক্কারং দিস্ৰা চিত্তং পসাদেতুং নাসক্খি, ‘‘অযং তং মুহুত্তং দিট্ঠকস্স এৰরূপং সক্কারং করোতি, নিবদ্ধং গেহে ভুঞ্জন্তস্স পন ময্হং ন করোতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. ইতরোপি তেনেৰ সদ্ধিং গন্ত্ৰা কুটুম্বিকেন দিন্নসাটকং রজিত্ৰা নিৰাসেসি. কুটম্বিকোপি ন্হাপিতং আদায গন্ত্ৰা থেরস্স কেসে ওহারাপেত্ৰা মঞ্চকং অত্থরাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিংযেৰ মঞ্চকে সযথা’’তি ৰত্ৰা দ্ৰেপি থেরে স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পক্কামি.
নেৰাসিকো তস্স তং সক্কারং কযিরমানং অধিৰাসেতুং নাসক্খি. অথস্স সো সাযং থেরস্স নিপন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা চতূহাকারেহি থেরং অক্কোসি, ‘‘আৰুসো, আগন্তুক কুটুম্বিকস্স তে গেহে ভত্তং ভুঞ্জনতো ৰরতরং মীল়্হং খাদিতুং, কুটুম্বিকেন আনীতন্হাপিতেন কেসোহারাপনতো ৰরতরং তালট্ঠিকেন কেসে লুঞ্চাপেতুং. কুটুম্বিকেন দিন্নসাটকনিৰাসনতো ৰরতরং নগ্গেন ৰিচরিতুং, কুটুম্বিকেন আভতমঞ্চকে নিপজ্জনতো ৰরতরং ¶ ভূমিযং নিপজ্জিতু’’ন্তি. থেরোপি ‘‘মা এস বালো মং নিস্সায নস্সী’’তি নিমন্তনং অনাদিযিত্ৰা পাতোৰ উট্ঠায যথাসুখং অগমাসি ¶ . নেৰাসিকোপি পাতোৰ ৰিহারে কত্তব্বৰত্তং কত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায ¶ ‘‘ইদানিপি আগন্তুকো নিদ্দাযতি, ঘণ্ডিকসদ্দেন পবুজ্ঝেয্যা’’তি সঞ্ঞায নখপিট্ঠেনেৰ ঘণ্ডিং পহরিত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. কুটুম্বিকোপি সক্কারং কত্ৰা থেরানং আগমনমগ্গং ওলোকেন্তো নেৰাসিকং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, থেরো কুহি’’ন্তি পুচ্ছি. অথ নং নেৰাসিকো ‘‘মা, আৰুসো, কিঞ্চি অৰচ, তুয্হং কুলূপকো হিয্যো, তৰ নিক্খন্তৰেলায ওৰরকং পৰিসিত্ৰা নিদ্দং ওক্কন্তো পাতোৰ উট্ঠায মম ৰিহারসম্মজ্জনসদ্দম্পি পানীযঘটপরিভোজনীযঘটেসু উদকসিঞ্চনসদ্দম্পি ঘণ্ডিকসদ্দম্পি করোন্তস্স ন জানাতী’’তি আহ. কুটুম্বিকো চিন্তেসি – ‘‘তাদিসায ইরিযাপথসম্পত্তিযা সমন্নাগতস্স মে অয্যস্স যাৰ ইমম্হা কালা নিদ্দাযনং নাম নত্থি, মং পন তস্স সক্কারং করোন্তং দিস্ৰা অদ্ধা ইমিনা ভদন্তেন কিঞ্চি ৰুত্তং ভৰিস্সতী’’তি. সো অত্তনো পণ্ডিতভাৰেন তং সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা তস্স পত্তং সাধুকং ধোৰিত্ৰা নানগ্গরসভোজনস্স পূরেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে মে অয্যং পস্সেয্যাথ, ইমমস্স পিণ্ডপাতং দদেয্যাথা’’তি আহ.
ইতরো তং গহেত্ৰাৰ চিন্তেসি – ‘‘সচে সো এৰরূপং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিস্সতি, ইমস্মিংযেৰ ঠানে পলুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি অন্তরামগ্গে তং পিণ্ডপাতং ছড্ডেত্ৰা থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং তত্থ ওলোকেন্তো ন অদ্দস. অথ নং এত্তকস্স কম্মস্স কতত্তা ৰীসতিৰস্সসহস্সানি ¶ কতোপি সমণধম্মো রক্খিতুং নাসক্খি. আযুপরিযোসানে পন কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং মহাদুক্খং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে একস্মিং বহ্ৰন্নপানে কুলঘরে নিব্বত্তি. সো পদসা গমনকালতো পট্ঠায নেৰ সযনে সযিতুং, ন ভত্তং ভুঞ্জিতুং ইচ্ছতি, অত্তনো সরীরৰলঞ্জমেৰ খাদতি. ‘‘বালতায অজানন্তো করোতী’’তি তং পোসযিংসু. মহল্লককালেপি ৰত্থং নিৰাসেতুং ন ইচ্ছতি, নগ্গোৰ ৰিচরতি, ভূমিযং সযতি, অত্তনো সরীরৰলঞ্জমেৰ খাদতি. অথস্স মাতাপিতরো ‘‘নাযং কুলঘরস্স অনুচ্ছৰিকো, কেৰলং অলজ্জনকো আজীৰকানং এস অনুচ্ছৰিকো’’তি তেসং সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেথা’’তি অদংসু. অথ নং তে পব্বাজেসুং. পব্বাজেন্তা চ ¶ পন গলপ্পমাণে আৰাটে ঠপেত্ৰা দ্ৰিন্নং অংসকূটানং উপরিং পদরানি দত্ৰা তেসং উপরি নিসীদিত্ৰা তালট্ঠিখণ্ডেন কেসে লুঞ্চিংসু. অথ নে তস্স মাতাপিতরো স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পক্কমিংসু.
পুনদিৰসে আজীৰকা ‘‘এহি, গামং পৰিসিস্সামা’’তি তং ৰদিংসু. সো ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, অহং ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি ন ইচ্ছি. অথ নং পুনপ্পুনং ৰত্ৰা অনিচ্ছমানং ওহায অগমংসু. সোপি তেসং গতভাৰং ঞত্ৰা ৰচ্চকুটিযা পদরং ৰিৰরিত্ৰা ওরুয্হ উভোহি হত্থেহি আলোপং ¶ আলোপং কত্ৰা গূথং খাদি ¶ . আজীৰকা তস্স অন্তোগামতো আহারং পহিণিংসু. তম্পি ন ইচ্ছি. পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মে ইমিনা অত্থো. লদ্ধো মে আহারো’’তি আহ. ‘‘কহং লদ্ধো’’তি? ‘‘ইধেৰ লদ্ধো’’তি. এৰং দুতিযে ততিযে চতুত্থেপি দিৰসে তেহি বহুম্পি ৰুচ্চমানো ‘‘অহং ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি গামং গন্তুং ন ইচ্ছি. আজীৰকা ‘‘অযং দিৰসে দিৰসে নেৰ গামং পৰিসিতুং ইচ্ছতি, ন অম্হেহি পহিতাহারং আহরিতুং ইচ্ছতি, ‘ইধেৰ মে লদ্ধো’তি ৰদতি, কিং নু খো করোতি, পরিগ্গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি গামং পৰিসন্তা একং দ্ৰে জনে তস্স পরিগ্গণ্হনত্থং ওহায গমিংসু. তে পচ্ছতো গচ্ছন্তা ৰিয হুত্ৰা নিলীযিংসু. সোপি তেসং গতভাৰং ঞত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰচ্চকুটিং ওরুয্হ গূথং খাদি.
ইতরে তস্স কিরিযং দিস্ৰা আজীৰকানং আরোচযিংসু. তং সুত্ৰা আজীৰকা ‘‘অহো ভারিযং কম্মং, সচে সমণস্স গোতমস্স সাৰকা জানেয্যুং, ‘আজীৰকা গূথং খাদমানা ৰিচরন্তী’তি অম্হাকং অকিত্তিং পকাসেয্যুং, নাযং অম্হাকং অনুচ্ছৰিকো’’তি তং অত্তনো সন্তিকা নীহরিংসু. সো তেহি নীহরিতো মহাজনস্স উচ্চারকরণট্ঠানে পত্থরিতো একো পিট্ঠিপাসাণো অত্থি. তস্মিং মহন্তং সোণ্ডি, পিট্ঠিপাসাণং নিস্সায মহাজনস্স উচ্চারকরণট্ঠানং. সো তত্থ গন্ত্ৰা রত্তিং গূথং খাদিত্ৰা মহাজনস্স সরীরৰলঞ্জনত্থায আগমনকালে একেন হত্থেন পাসাণস্স একং অন্তং ওলুব্ভ ¶ একং পাদং উক্খিপিত্ৰা জণ্ণুকে ঠপেত্ৰা উদ্ধংৰাতাভিমুখো মুখং ৰিৰরিত্ৰা তিট্ঠতি. মহাজনো তং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কস্মা অয্যো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ঠিতো’’তি পুচ্ছতি. ‘‘অহং ৰাতভক্খো, অঞ্ঞো মে আহারো নত্থী’’তি. অথ ‘‘কস্মা একং পাদং জণ্ণুকে কত্ৰা ঠিতোসি, ভন্তে’’তি? ‘‘অহং উগ্গতপো ¶ ঘোরতপো, মযা দ্ৰীহি পাদেহি অক্কন্তা পথৰী কম্পতি, তস্মা একং পাদং উক্খিপিত্ৰা জণ্ণুকে ঠপেত্ৰা ঠিতোম্হি. অহঞ্হি রত্তিন্দিৰং ঠিতকোৰ ৰীতিনামেমি, ন নিসীদামি, ন নিপজ্জামী’’তি. মনুস্সা নাম যেভুয্যেন ৰচনমত্তমেৰ সদ্দহন্তি, তস্মা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, এৰরূপাপি নাম তপস্সিনো হোন্তি, ন নো এৰরূপা দিট্ঠপুব্বা’’তি যেভুয্যেন অঙ্গমগধৰাসিনো সঙ্খুভিত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা মাসে মাসে মহন্তং সক্কারং অভিহরন্তি. সো ‘‘অহং ৰাতমেৰ ভক্খামি, ন অঞ্ঞং আহারং. অঞ্ঞঞ্হি মে খাদন্তস্স তপো নস্সতী’’তি তেহি অভিহটং ন কিঞ্চি ইচ্ছতি. মনুস্সা ‘‘মা নো, ভন্তে, নাসেথ, তুম্হাদিসেন ঘোরতপেন পরিভোগে কতে অম্হাকং দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্ততী’’তি পুনপ্পুনং যাচন্তি. তস্স অঞ্ঞো আহারো ন রুচ্চতি. মহাজনস্স পন যাচনায পীল়িতো তেহি আভতানি সপ্পিফাণিতাদীনি কুসগ্গেন জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, অলং ¶ ৰো এত্তকং হিতায সুখায চা’’তি উয্যোজেসি. এৰং সো পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি নগ্গো গূথং খাদন্তো কেসে লুঞ্চন্তো ভূমিযং সযমানো ৰীতিনামেসি.
বুদ্ধানম্পি ¶ খো পচ্চূসকালে লোকৰোলোকনং অৰিজহিতমেৰ হোতি. তস্মা একদিৰসং ভগৰতো পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তস্স অযং জম্বুকাজীৰকো ঞাণজালস্স অন্তো পঞ্ঞাযি. সত্থা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেত্ৰা তস্স সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘অহং এতং আদিং কত্ৰা একং গাথং ভাসিস্সামি, গাথাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি. ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মহাজনো সোত্থিভাৰং পাপুণিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পুনদিৰসে রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি. ‘‘ভন্তে, কিং তুম্হেযেৰ গমিস্সথা’’তি? ‘‘আম, অহমেৰা’’তি এৰং ৰত্ৰা সত্থা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায তস্স সন্তিকং পাযাসি.
দেৰতা চিন্তযিংসু – ‘‘সত্থা সাযং জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গচ্ছতি, সো চ জেগুচ্ছে উচ্চারপস্সাৰদন্তকট্ঠকিলিট্ঠে পিট্ঠিপাসাণে ৰসতি, দেৰং ৰস্সাপেতুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো আনুভাৰেন তং মুহুত্তংযেৰ দেৰং ৰস্সাপেসুং. পিট্ঠিপাসাণো সুচি নিম্মলো অহোসি. অথস্স উপরি ¶ পঞ্চৰণ্ণং পুপ্ফৰস্সং ৰস্সাপেসুং. সত্থা সাযং জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘জম্বুকা’’তি সদ্দমকাসি. জম্বুকো ‘‘কো নু খো এস, দুজ্জনো মং জম্বুকৰাদেন ৰদতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কো এসো’’তি আহ. ‘‘অহং সমণো’’তি. ‘‘কিং মহাসমণা’’তি? ‘‘অজ্জ মে একরত্তিং ইধ ৰসনট্ঠানং দেহী’’তি. ‘‘নত্থি, মহাসমণ, ইমস্মিং ঠানে ৰসনট্ঠান’’ন্তি ¶ . ‘‘জম্বুক, মা এৰং করি, একরত্তিং মে ৰসনট্ঠানং দেহি, পব্বজিতা নাম পব্বজিতং পত্থেন্তি, মনুস্সা মনুস্সং, পসৰো পসৰ’’ন্তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং পব্বজিতো’’তি? ‘‘আম, পব্বজিতোম্হী’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং পব্বজিতো, কহং তে লাবুকং, কহং ধূমকটচ্ছুকো, কহং যঞ্ঞসুত্তক’’ন্তি? ‘‘‘অত্থেতং ময্হং, ৰিসুং ৰিসুং পন গহেত্ৰা ৰিচরণং দুক্খ’ন্তি অব্ভন্তরেনেৰ গহেত্ৰা চরামী’’তি. সো ‘‘চরিস্সসি ত্ৰং এতং অগ্গণ্হিত্ৰা’’তি কুজ্ঝি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘হোতু, জম্বুক, মা কুজ্ঝ, ৰসনট্ঠানং মে আচিক্খা’’তি. ‘‘নত্থি, মহাসমণ, এত্থ ৰসনট্ঠান’’ন্তি.
সত্থা তস্স ৰসনট্ঠানতো অৰিদূরে একং পব্ভারং অত্থি, তং নিদ্দিসন্তো ‘‘এতস্মিং পব্ভারে কো ৰসতী’’তি আহ. ‘‘নত্থি কোচি, মহাসমণা’’তি. ‘‘তেন হি এতং ময্হং দেহী’’তি ¶ . ‘‘ত্ৰঞ্ঞেৰ জান, মহাসমণা’’তি. সত্থা পব্ভারে নিসীদনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদি. পঠমযামে চত্তারো মহারাজানো চতুদ্দিসং একোভাসং করোন্তা সত্থু উপট্ঠানং আগমিংসু. জম্বুকো ওভাসং দিস্ৰা ‘‘কো ওভাসো নামেসো’’তি চিন্তেসি. মজ্ঝিমযামে সক্কো দেৰরাজা আগমি. জম্বুকো তম্পি দিস্ৰা ‘‘কো নামেসো’’তি চিন্তেসি. পচ্ছিমযামে একায অঙ্গুলিযা একং, দ্ৰীহি দ্ৰে, দসহি দস চক্কৰাল়ানি ওভাসেতুং সমত্থো মহাব্রহ্মা সকলং অরঞ্ঞং একোভাসং করোন্তো আগমি. জম্বুকো তম্পি ¶ দিস্ৰা ‘‘কো নু খো এসো’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং ঠিতো সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘মহাসমণ, তুম্হাকং সন্তিকং চতস্সো দিসা ওভাসেন্তো কে আগতা’’তি? ‘‘চত্তারো মহারাজানো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘মং উপট্ঠাতু’’ন্তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং চতূহি মহারাজেহি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, মহারাজূনম্পি অতিরাজা’’তি. ‘‘মজ্ঝিমযামে পন কো আগতো’’তি? ‘‘সক্কো দেৰরাজা, জম্বুকা’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘মং উপট্ঠাতুমেৰা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং সক্কদেৰরাজতোপি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, সক্কতোপি উত্তরিতরোম্হি, এসো পন ময্হং গিলানুপট্ঠাকো কপ্পিযকারকসামণেরসদিসো’’তি. ‘‘পচ্ছিমযামে সকলং অরঞ্ঞং ওভাসেত্ৰা কো আগতো’’তি? ‘‘যং লোকে ব্রাহ্মণাদযো খিপিত্ৰা পক্খলিত্ৰা ‘নমো মহাব্রহ্মুনো’তি ৰদন্তি, সো এৰ মহাব্রহ্মা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং মহাব্রহ্মতোপি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, অহঞ্হি ব্রহ্মুনাপি অতিব্রহ্মা’’তি. ‘‘অচ্ছরিযোসি ত্ৰং, মহাসমণ, ময্হং পন পঞ্চ পঞ্ঞাস ৰস্সানি ইধ ৰসন্তস্স এতেসু একোপি মং উপট্ঠাতুং নাগতপুব্বো. অহঞ্হি এত্তকং অদ্ধানং ৰাতভক্খো হুত্ৰা ঠিতকোৰ ৰীতিনামেসিং, ন তাৰ তে ময্হং উপট্ঠানং আগতপুব্বা’’তি.
অথ নং সত্থা আহ – জম্বুক, ত্ৰং লোকস্মিং অন্ধবালং মহাজনং ৰঞ্চযমানো মম্পি ৰঞ্চেতুকামো জাতো, ননু ত্ৰং পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি গূথমেৰ খাদি, ভূমিযংযেৰ নিপজ্জি, নগ্গো হুত্ৰা ৰিচরি, তালট্ঠিখণ্ডেন কেসে লুঞ্চি. অথ ¶ চ পন লোকং ৰঞ্চেন্তো ‘‘অহং ৰাতভক্খো, একপাদেন তিট্ঠামি, ন নিসীদামি, ন নিপজ্জামী’’তি ৰদেসি, ‘‘মমম্পি ৰঞ্চেতুকামোসি পুব্বেপি ত্ৰং পাপিকং লামিকং দিট্ঠিং নিস্সায এত্তকং কালং গূথভক্খো ভূমিসযো নগ্গো ৰিচরন্তো তালট্ঠিখণ্ডেন কেসলুঞ্চনং পত্তো, ইদানিপি পাপিকং লামিকং দিট্ঠিমেৰ গণ্হাসী’’তি. ‘‘কিং পন মযা কতং, মহাসমণা’’তি? অথস্স সত্থা পুব্বে কতকম্মং আচিক্খি. তস্স সত্থরি কথেন্তেযেৰ সংৰেগো উপ্পজ্জি, হিরোত্তপ্পং উপট্ঠিতং, সো উক্কুটিকো নিসীদি. অথস্স সত্থা উদকসাটিকং খিপিত্ৰা অদাসি. সো তং নিৰাসেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থাপিস্স অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. সো দেসনাৰসানে ¶ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ যাচি. এত্তাৰতা তস্স পুরিমকম্মং পরিক্খীণং. অযঞ্হি খীণাসৰমহাথেরং চতূহি অক্কোসেহি অক্কোসিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী তিগাৰুতাধিকং যোজনং উস্সন্না, তাৰ অৰীচিম্হি পচ্চিত্ৰা তত্থ পক্কাৰসেসেন পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি ইমং ৰিপ্পকারং পত্তো. তেনস্স তং কম্মং খীণং. ৰীসতি পন ৰস্সসহস্সানি ইমিনা কতস্স সমণধম্মস্স ফলং নাসেতুং ন সক্কা. তস্মা সত্থা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এহি, ভিক্খু, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স ¶ অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. তাৰদেৰস্স গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি অট্ঠপরিক্খারধরো সট্ঠিৰস্সিকমহাথেরো ¶ ৰিয অহোসি.
অঙ্গমগধৰাসীনং তস্স সক্কারং গহেত্ৰা আগতদিৰসো কিরেস, তস্মা উভযরট্ঠৰাসিনো সক্কারং গহেত্ৰা আগতা তথাগতং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো অম্হাকং অয্যো জম্বুকো মহা, উদাহু সমণো গোতমো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সচে সমণো গোতমো মহা ভৰেয্য, অযং সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গচ্ছেয্য, জম্বুকাজীৰকস্স পন মহন্ততায সমণো গোতমো ইমস্স সন্তিকং আগতো’’তি চিন্তযিংসু. সত্থা মহাজনস্স পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা, ‘‘জম্বুক, তৰ উপট্ঠাকানং কঙ্খং ছিন্দাহী’’তি আহ, সো ‘‘অহম্পি, ভন্তে, এত্তকমেৰ পচ্চাসীসামী’’তি ৰত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা উট্ঠায তালপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা ওরুয্হ ৰন্দিত্ৰা পুন দ্ৰিতালমত্তং তিতালমত্তন্তি এৰং সত্ততালমত্তং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ অত্তনো সাৰকভাৰং জানাপেসি. তং দিস্ৰা মহাজনো ‘‘অহো বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযা অনোপমগুণা’’তি চিন্তেসি. সত্থা মহাজনেন সদ্ধিং কথেন্তো এৰমাহ – ‘‘অযং এত্তকং কালং তুম্হেহি আভতং সক্কারং কুসগ্গেন জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা ‘তপচরণং পূরেমী’তি ইধ নিৰুট্ঠো, সচেপি ইমিনা উপাযেন ৰস্সসতং তপচরণং পূরেয্য, যা চস্স ইদানি কালং ৰা ভত্তং ৰা কুক্কুচ্চাযিত্ৰা অভুঞ্জন্তস্স ভত্তচ্ছেদনকুসলচেতনা, তস্সা তং তপচরণং সোল়সিং কলম্পি ন অগ্ঘতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাসে মাসে কুসগ্গেন, বালো ভুঞ্জেয্য ভোজনং;
ন সো সঙ্খাতধম্মানং, কলং অগ্ঘতি সোল়সি’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – সচে বালো অপরিঞ্ঞাতধম্মো সীলাদিগুণা পরিবাহিরো তিত্থাযতনে পব্বজিতো ‘‘তপচরণং পূরেস্সামী’’তি মাসে মাসে পত্তে কুসগ্গেন ভোজনং ভুঞ্জন্তো ৰস্সসতং ভুঞ্জেয্য ¶ ভোজনং. ন সো সঙ্খাতধম্মানং, কলং অগ্ঘতি সোল়সিন্তি সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা. তেসু হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নো সঙ্খাতধম্মো, উপরিমকোটিযা খীণাসৰো. ইমেসং সঙ্খাতধম্মানং সো বালো কলং ন ¶ অগ্ঘতি সোল়সিন্তি পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা. অযং পনেত্থ অত্থো – যা চস্স তথা তপচরণং পূরেন্তস্স ৰস্সসতং চেতনা যা চ সঙ্খাতধম্মানং কালং ৰা ভত্তং ৰা কুক্কুচ্চাযিত্ৰা অভুঞ্জন্তানং একা ভত্তচ্ছেদনকুসলচেতনা, তস্সা চেতনায সা তাৰ দীঘরত্তং পৰত্তচেতনা সোল়সিং কলং ন অগ্ঘতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং তস্সা সঙ্খাতধম্মানং চেতনায ফলং, তং সোল়স কোট্ঠাসে কত্ৰা ততো একেকং পুন সোল়স সোল়স কোট্ঠাসে কত্ৰা ততো একস্স কোট্ঠাসস্স যং ফলং, তদেৰ তস্স বালস্স তপচরণতো মহপ্ফলতরন্তি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
জম্বুকত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. অহিপেতৰত্থু
ন হি পাপং কতং কম্মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং অহিপেতং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ দিৰসে জটিলসহস্সস্স অব্ভন্তরো আযস্মা লক্খণত্থেরো চ মহামোগ্গল্লানত্থেরো চ ‘‘রাজগহে পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি গিজ্ঝকূটতো ওতরন্তি. তেসু আযস্মা মহামোগ্গল্লানত্থেরো একং অহিপেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. অথ নং লক্খণত্থেরো ‘‘কস্মা, আৰুসো, সিতং পাতুকরোসী’’তি সিতকারণং পুচ্ছি. ‘‘অকালো, আৰুসো লক্খণ, ইমস্স পঞ্হস্স, ভগৰতো সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি থেরো আহ. তেসু রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা নিসিন্নেসু লক্খণত্থেরো পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো, মোগ্গল্লানং ত্ৰং গিজ্ঝকূটা ওতরন্তো সিতং পাতুকরিত্ৰা মযা সিতকারণং পুট্ঠো ‘ভগৰতো সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’তি অৰচ, কথেহি ইদানি তং কারণ’’ন্তি. থেরো আহ – ‘‘অহং, আৰুসো, একং পেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসিং. তস্স এৰরূপো অত্তভাৰো – মনুস্সসীসং ৰিয অস্স সীসং, অহিস্স ৰিয ¶ সেসো অত্তভাৰো, অহিপেতো নামেস পমাণতো পঞ্চৰীসতিযোজনিকো, তস্স সীসতো উট্ঠিতা অগ্গিজালা যাৰ নঙ্গুট্ঠা গচ্ছন্তি, নঙ্গুট্ঠতো উট্ঠিতা অগ্গিজালা যাৰ সীসা, মজ্ঝেসীসতো উট্ঠিতা দ্ৰে পস্সানি গচ্ছন্তি, দ্ৰীহি পস্সেহি উট্ঠিতা মজ্ঝে ওতরন্তী’’তি ¶ . দ্ৰিন্নংযেৰ কির পেতানং অত্তভাৰো পঞ্চৰীসতিযোজনিকো, অৰসেসানং তিগাৰুতপ্পমাণো. ইমস্স চেৰ অহিপেতস্স কাকপেতস্স চ পঞ্চৰীসতিযোজনিকো. তেসু অযং তাৰ অহিপেতো. কাকপেতম্পি মহামোগ্গল্লানো গিজ্ঝকূটমত্থকে পচ্চমানং দিস্ৰা তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পঞ্চযোজনিকা ¶ জিৰ্হা, সীসং তে নৰযোজনং;
কাযো অচ্চুগ্গতো তুয্হং, পঞ্চৰীসতিযোজনং;
কিং নু কম্মং করিত্ৰান, পত্তোসি দুক্খমীদিস’’ন্তি.
অথস্স পেতো আচিক্খন্তো –
‘‘অহং ভন্তে মোগ্গল্লান, কস্সপস্স মহেসিনো;
সঙ্ঘস্স আভতং ভত্তং, আহারেসিং যদিচ্ছক’’ন্তি. –
গাথং ৰত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, কস্সপবুদ্ধকালে সম্বহুলা ভিক্খূ গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু,. মনুস্সা থেরে দিস্ৰা সম্পিযাযমানা আসনসালাযং নিসীদাপেত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তেলং মক্খেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা পিণ্ডপাতকালং আগমযমানা ধম্মং সুণন্তা নিসীদিংসু. ধম্মকথাৰসানে থেরানং পত্তে আদায অত্তনো অত্তনো গেহা নানগ্গরসভোজনস্স পূরেত্ৰা আহরিংসু. তদা অহং কাকো হুত্ৰা আসনসালায ছদনপিট্ঠে নিলীনো তং দিস্ৰা একেন গহিতপত্ততো তিক্খত্তুং মুখং পূরেন্তো তযো কবল়ে অগ্গহেসিং. তং পন ভত্তং নেৰ সঙ্ঘস্স সন্তকং, ন সঙ্ঘস্স নিযমেত্ৰা দিন্নং, ন ভিক্খূহি গহিতাৰসেসকং. অত্তনো অত্তনো গেহং নেত্ৰা মনুস্সেহি ভুঞ্জিতব্বকং, কেৰলং সঙ্ঘং উদ্দিস্স অভিহটমত্তমেৰ. ততো মযা তযো কবল়া গহিতা, এত্তকং মে পুব্বকম্মং. স্ৰাহং কালং কত্ৰা তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন অৰীচিম্হি ¶ পচ্চিত্ৰা তত্থ পক্কাৰসেসেন ইদানি গিজ্ঝকূটে কাকপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তো ইমং দুক্খং পচ্চানুভোমী’’তি. ইদং কাকপেতস্স ৰত্থু.
ইধ ¶ পন থেরো ‘‘অহিপেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি আহ. অথস্স সত্থা সক্খী হুত্ৰাপি উট্ঠায ‘‘সচ্চং, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো আহ. মযাপেস সম্বোধিপত্তদিৰসেযেৰ দিট্ঠো, অপিচাহং ‘যে মে ৰচনং ন সদ্দহেয্যুং, তেসং অহিতায ভৰেয্যা’তি পরানুদ্দযায ন কথেসি’’ন্তি আহ. লক্খণসংযুত্তেপি (সং. নি. ২.২০২ আদযো) হি মহামোগ্গল্লানেন দিট্ঠকালেযেৰ ¶ সত্থা তস্স সক্খী হুত্ৰা ৰিনীতৰত্থূনি কথেসি, ইদম্পি তেন তথেৰ কথিতং. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছিংসু. সত্থাপি তেসং কথেসি –
অতীতে কির বারাণসিং নিস্সায নদীতীরে পচ্চেকবুদ্ধস্স পণ্ণসালং করিংসু. সো তত্থ ৰিহরন্তো নিবদ্ধং নগরে পিণ্ডায চরতি. নাগরাপি সাযংপাতং গন্ধপুপ্ফাদিহত্থা পচ্চেকবুদ্ধস্সূপট্ঠানং গচ্ছন্তি. একো বারাণসিৰাসী পুরিসো তং মগ্গং নিস্সায খেত্তং কসি. মহাজনো সাযংপাতং পচ্চেকবুদ্ধস্সূপট্ঠানং গচ্ছন্তো তং খেত্তং মদ্দন্তো গচ্ছতি. কস্সকো চ ‘‘মা মে খেত্তং মদ্দথা’’তি ৰারেন্তোপি ৰারেতুং নাসক্খি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে ইমস্মিং ঠানে পচ্চেকবুদ্ধস্স পণ্ণসালা ন ভৰেয্য, ন মে খেত্তং মদ্দেয্যু’’ন্তি. সো পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডায পৰিট্ঠকালে পরিভোগভাজনানি ভিন্দিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো ¶ তং ঝামং দিস্ৰা যথাসুখং পক্কামি. মহাজনো গন্ধমালং আদায আগতো ঝামপণ্ণসালং দিস্ৰা ‘‘কহং নু খো নো অয্যো গতো’’তি আহ. সোপি মহাজনেনেৰ সদ্ধিং গতো মহাজনমজ্ঝে ঠিতকোৰ এৰমাহ – ‘‘মযা তস্স পণ্ণসালা ঝাপিতা’’তি. অথ নং ‘‘গণ্হথ, ইমং পাপিমং নিস্সায মযং পচ্চেকবুদ্ধং দট্ঠুং ন লভিম্হা’’তি দণ্ডাদীহি পোথেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসুং. সো অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী যোজনমত্তং উস্সন্না, তাৰ নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন গিজ্ঝকূটে অহিপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, পাপকম্মং নামেতং খীরসদিসং, যথা খীরং দুয্হমানমেৰ ন পরিণমতি. তথা কম্মং কযিরমানমেৰ ন ৰিপচ্চতি. যদা পন ৰিপচ্চতি, তদা এৰরূপেন দুক্খেন সোচতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ হি পাপং কতং কম্মং, সজ্জুখীরংৰ মুচ্চতি;
ডহন্তং বালমন্ৰেতি, ভস্মচ্ছন্নোৰ পাৰকো’’তি.
তত্থ সজ্জুখীরং ৰাতি তং খণংযেৰ ধেনুযা থনেহি নিক্খন্তং অব্ভুণ্হং খীরং ন মুচ্চতি ন পরিণমতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা ইদং সজ্জুখীরং তং খণঞ্ঞেৰ ন মুচ্চতি ন পরিণমতি ন পকতিং ৰিজহতি. যস্মিং পন ভাজনে দুহিত্ৰা গহিতং যাৰ তত্থ ¶ তক্কাদিঅম্বিলং ন পক্খিপতি, যাৰ দধিভাজনাদিকং অম্বিলভাজনং ন পাপুণাতি, তাৰ পকতিং অৰিজহিত্ৰা পচ্ছা জহতি, এৰমেৰ পাপকম্মম্পি করিযমানমেৰ ন ৰিপচ্চতি. যদি ৰিপচ্চেয্য, ন কোচি পাপকম্মং কাতুং ৰিসহেয্য. যাৰ পন কুসলাভিনিব্বত্তা খন্ধা ধরন্তি, তাৰ নং তে রক্খন্তি. তেসং ভেদা অপাযে নিব্বত্তক্খন্ধেসু ৰিপচ্চতি, ৰিপচ্চমানঞ্চ ¶ ডহন্তং বালমন্ৰেতি.‘‘কিং ৰিযা’’তি? ‘‘ভস্মচ্ছন্নোৰ পাৰকো’’তি. যথা হি ছারিকায পটিচ্ছন্নো ৰীতচ্চিতঙ্গারো অক্কন্তোপি ছারিকায পটিচ্ছন্নত্তা ন তাৰ ডহতি, ছারিকং পন তাপেত্ৰা চম্মাদীনং ডহনৰসেন যাৰ মত্থলুঙ্গা ডহন্তো গচ্ছতি, এৰমেৰ পাপকম্মম্পি যেন কতং হোতি, তং বালং দুতিযে ৰা ততিযে ৰা অত্তভাৰে নিরযাদীসু নিব্বত্তং ডহন্তং অনুগচ্ছতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুন্তি.
অহিপেতৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. সট্ঠিকূটপেতৰত্থু
যাৰদেৰ অনত্থাযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সট্ঠিকূটপেতং আরব্ভ কথেসি.
পুরিমনযেনেৰ হি মহামোগ্গল্লানত্থেরো লক্খণত্থেরেন সদ্ধিং গিজ্ঝকূটা ওরোহন্তো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে সিতং পাত্ৰাকাসি. থেরেন সিতকারণং পুট্ঠো ‘‘ভগৰতো সন্তিকে ¶ মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নকালে পুন পুট্ঠো আহ – ‘‘অহং, আৰুসো, একং পেতং অদ্দসং তিগাৰুতপ্পমাণেন অত্তভাৰেন, তস্স সট্ঠি অযকূটসহস্সানি আদিত্তানি সম্পজ্জলিতানি উপরিমত্থকে পতিত্ৰা পতিত্ৰা উট্ঠহন্তি সীসং ভিন্দন্তি, ভিন্নং ভিন্নং পুন সমুট্ঠহতি ¶ , ইমিনা অত্তভাৰেন মযা এৰরূপো অত্তভাৰো ন দিট্ঠপুব্বো, অহং তং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি. পেতৰত্থুস্মিঞ্হি –
‘‘সট্ঠি কূটসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সব্বসো;
সীসে তুয্হং নিপতন্তি, ৰোভিন্দন্তেৰ মত্থক’’ন্তি. (পে. ৰ. ৮০৮, ৮১০, ৮১৩) আদি –
ইমমেৰ পেতং সন্ধায ৰুত্তং. সত্থা থেরস্স কথং সুত্ৰাৰ, ‘‘ভিক্খৰে, মযাপেস সত্তো বোধিমণ্ডে নিসিন্নেনেৰ দিট্ঠো ‘যে চ পন মে ৰচনং ন সদ্দহেয্যুং, তেসং অহিতায ভৰেয্যা’তি পরেসং অনুকম্পায ¶ ন কথেসিং, ইদানি পন মোগ্গল্লানস্স সক্খী হুত্ৰা কথেমী’’তি আহ. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছিংসু. সত্থাপি নেসং কথেসি –
অতীতে কির বারাণসিযং সাল়িত্তকসিপ্পে নিপ্ফত্তিং পত্তো একো পীঠসপ্পি অহোসি. সো নগরদ্ৰারে একস্স ৰটরুক্খস্স হেট্ঠা নিসিন্নো সক্খরানি খিপিত্ৰা তস্স পণ্ণানি ছিন্দন্তো ‘‘হত্থিরূপকং নো দস্সেহি, অস্সরূপকং নো দস্সেহী’’তি গামদারকেহি ¶ ৰুচ্চমানো ইচ্ছিতিচ্ছিতানি রূপানি দস্সেত্ৰা তেসং সন্তিকা খাদনীযাদীনি লভতি. অথেকদিৰসং রাজা উয্যানং গচ্ছন্তো তং পদেসং পাপুণি. দারকা পীঠসপ্পিং পারোহন্তরে কত্ৰা পলাযিংসু. রঞ্ঞো ঠিতমজ্ঝন্হিকে রুক্খমূলং পৰিট্ঠস্স ছিদ্দাৰছিদ্দচ্ছাযা সরীরং ফরি. সো ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি উদ্ধং ওলোকেন্তো রুক্খপণ্ণেসু হত্থিরূপকাদীনি দিস্ৰা ‘‘কস্সেতং কম্ম’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পীঠসপ্পিনো’’তি সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘ময্হং পুরোহিতো অতিমুখরো অপ্পমত্তকেপি ৰুত্তে বহুং ভণন্তো মং উপদ্দৰেতি, সক্খিস্সসি তস্স মুখে নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা খিপিতু’’ন্তি? ‘‘সক্খিস্সামি, দেৰ. অজলণ্ডিকা আহরাপেত্ৰা পুরোহিতেন সদ্ধিং তুম্হে অন্তোসাণিযং নিসীদথ, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি. অথ রাজা তথা কারেসি. ইতরো কত্তরিযগ্গেন সাণিযা ছিদ্দং কত্ৰা পুরোহিতস্স রঞ্ঞা সদ্ধিং কথেন্তস্স মুখে ৰিৰটমত্তে একেকং অজলণ্ডিকং খিপি. পুরোহিতো মুখং পৰিট্ঠং পৰিট্ঠং গিলি. পীঠসপ্পী খীণাসু অজলণ্ডিকাসু সাণিং চালেসি. রাজা তায সঞ্ঞায অজলণ্ডিকানং খীণভাৰং ঞত্ৰা আহ – ‘‘আচরিয, অহং তুম্হেহি সদ্ধিং কথেন্তো কথং ¶ নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সামি, তুম্হে অতিমুখরতায নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা গিলন্তাপি তুণ্হীভাৰং নাপজ্জথা’’তি. ব্রাহ্মণো ¶ মঙ্গুউভাৰং আপজ্জিত্ৰা ততো পট্ঠায মুখং ৰিৰরিত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং সল্লপিতুং নসক্খি. রাজা পীঠসপ্পিগুণং অনুস্সরিত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তং নিস্সায মে সুখং লদ্ধ’’ন্তি তুট্ঠো তস্স সব্বট্ঠকং নাম ধনং দত্ৰা নগরস্স চতূসু দিসাসু চত্তারো ৰরগামে অদাসি. তমত্থং ৰিদিত্ৰা রঞ্ঞো অত্থধম্মানুসাসকো অমচ্চো ইমং গাথমাহ –
‘‘সাধু খো সিপ্পকং নাম, অপি যাদিস কীদিসং;
পস্স খঞ্জপ্পহারেন, লদ্ধা গামা চতুদ্দিসা’’তি. (জা. ১.১.১০৭);
সো পন অমচ্চো তেন সমযেন অযমেৰ ভগৰা অহোসি. অথেকো পুরিসো পীঠসপ্পিনা লদ্ধসম্পত্তিং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং নাম পীঠসপ্পী হুত্ৰা ইমং সিপ্পং নিস্সায মহাসম্পত্তিং পত্তো, মযাপেতং সিক্খিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইদং মে ¶ , আচরিয, সিপ্পং দেথা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা, তাত, দাতু’’ন্তি. সো তেন পটিক্খিত্তো ‘‘হোতু, আরাধেস্সামি ন’’ন্তি তস্স হত্থপাদপরিকম্মাদীনি করোন্তো চিরস্সং তং আরাধেত্ৰা পুনপ্পুনং যাচি, পীঠসপ্পী ‘‘অযং মে অতিৰিয উপকারো’’তি তং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো সিপ্পং সিক্খাপেত্ৰা ‘‘নিপ্ফন্নং তে, তাত, সিপ্পং, ইদানি কিং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘বহি গন্ত্ৰা সিপ্পং ৰীমংসিস্সামী’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘গাৰিং ৰা মনুস্সং ৰা পহরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি. ‘‘তাতা, গাৰিং মারেন্তস্স সতং দণ্ডো হোতি মনুস্সং মারেন্তস্স সহস্সং, ত্ৰং সপুত্তদারোপি তং নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সসি, মা ৰিনস্স, যম্হি ¶ পহটে দণ্ডো নত্থি, তাদিসং নিমাতাপিতিকং কঞ্চি উপধারেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সক্খরা উচ্ছঙ্গে কত্ৰা তাদিসং উপধারযমানো ৰিচরন্তো গাৰিং দিস্ৰা ‘‘অযং সসামিকা’’তি পহরিতুং ন ৰিসহি, মনুস্সং দিস্ৰা ‘‘অযং সমাতাপিতিকো’’তি পহরিতুং ন ৰিসতি.
তেন সমযেন সুনেত্তো নাম পচ্চেকবুদ্ধো তং নগরং নিস্সায পণ্ণসালায ৰিহরতি. সো তং পিণ্ডায পৰিসন্তং নগরদ্ৰারন্তরে দিস্ৰা ‘‘অযং নিমাতাপিতিকো, ইমস্মিং পহটে দণ্ডো নত্থি, ইমং পহরিত্ৰা সিপ্পং ৰীমংসিস্সামী’’তি পচ্চেকবুদ্ধস্স দক্খিণকণ্ণসোতং সন্ধায সক্খরং ¶ খিপি. সা দক্খিণকণ্ণসোতেন পৰিসিত্ৰা ৰামেন নিক্খমি, দুক্খা ৰেদনা উপ্পজ্জি. পচ্চেকবুদ্ধো ভিক্খায চরিতুং নাসক্খি, আকাসেন পণ্ণসালং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযি. মনুস্সা পচ্চেকবুদ্ধে অনাগচ্ছন্তে ‘‘কিঞ্চি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তং পরিনিব্বুতং দিস্ৰা রোদিংসু পরিদেৰিংসু. সোপি মহাজনং গচ্ছন্তং দিস্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং সঞ্জানিত্ৰা ‘‘অযং পিণ্ডায পৰিসন্তো দ্ৰারন্তরে মম সম্মুখীভূতো, অহং অত্তনো সিপ্পং ৰীমংসন্তো ইমং পহরি’’ন্তি আহ. মনুস্সা ‘‘ইমিনা কির পাপকেন পচ্চেকবুদ্ধো পহটো, গণ্হথ গণ্হথা’’তি পোথেত্ৰা তত্থেৰ নং জীৰিতক্খযং পাপেসুং. সো অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী যোজনমত্তং উস্সন্না, তাৰ পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন গিজ্ঝকূটমত্থকে সট্ঠিকূটপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সত্থা তস্স ইমং পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, বালস্স ¶ নাম সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা উপ্পজ্জমানং অনত্থায উপ্পজ্জতি. বালো হি সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা লভিত্ৰা অত্তনো অনত্থমেৰ করোতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ.
‘‘যাৰদেৰ অনত্থায, ঞত্তং বালস্স জাযতি;
হন্তি বালস্স সুক্কংসং, মুদ্ধমস্স ৰিপাতয’’ন্তি.
তত্থ যাৰদেৰাতি অৰধিপরিচ্ছেদনত্থে নিপাতো. ঞত্তন্তি জাননসভাৰো. যং সিপ্পং জানাতি ¶ , যম্হি ৰা ইস্সরিযে যসে সম্পত্তিযঞ্চ ঠিতো জনেন ঞাযতি, পাকটো পঞ্ঞাতো হোতি, তস্সেতং নামং. সিপ্পং ৰা হি ইস্সরিযাদিভাৰো ৰা বালস্স অনত্থাযেৰ জাযতি. তং নিস্সায সো অত্তনো অনত্থমেৰ করোতি. হন্তীতি ৰিনাসেতি. সুক্কংসন্তি কুসলকোট্ঠাসং, বালস্স হি সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা উপ্পজ্জমানং কুসলকোট্ঠাসং ঘাতেন্তমেৰ উপ্পজ্জতি. মুদ্ধন্তি পঞ্ঞাযেতং নামং. ৰিপাতযন্তি ৰিদ্ধংসযমানং. তস্স হি তং সুক্কংসং হনন্তং পঞ্ঞাসঙ্খাতং মুদ্ধং ৰিপাতেন্তং ৰিদ্ধংসেন্তমেৰ হন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু.
সট্ঠিকূটপেতৰত্থু তেরসমং.
১৪. চিত্তগহপতিৰত্থু
অসন্তং ¶ ¶ ভাৰনমিচ্ছেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুধম্মত্থেরং আরব্ভ কথেসি. দেসনা মচ্ছিকাসণ্ডে সমুট্ঠায সাৰত্থিযং নিট্ঠিতা.
মচ্ছিকাসণ্ডনগরস্মিঞ্হি চিত্তো নাম গহপতি পঞ্চৰগ্গিযানং অব্ভন্তরং মহানামত্থেরং নাম পিণ্ডায চরমানং দিস্ৰা তস্স ইরিযাপথে পসীদিত্ৰা পত্তং আদায গেহং পৰেসেত্ৰা ভোজেত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে ধম্মকথং সুণন্তো সোতাপত্তিফলং পত্ৰা অচলসদ্ধো হুত্ৰা অম্বাটকৰনং নাম অত্তনো উয্যানং সঙ্ঘারামং কত্তুকামো থেরস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা নিয্যাদেসি. তস্মিং খণে ‘‘পতিট্ঠিতং বুদ্ধসাসন’’ন্তি উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি. মহাসেট্ঠি উয্যানে মহাৰিহারং কারেত্ৰা সব্বদিসাহি আগতানং ভিক্খূনং ৰিৰটদ্ৰারো অহোসি. মচ্ছিকাসণ্ডে সুধম্মত্থেরো নাম নেৰাসিকো অহোসি.
অপরেন সমযেন চিত্তস্স গুণকথং সুত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকা তস্স সঙ্গহং কত্তুকামা মচ্ছিকাসণ্ডং অগমংসু. চিত্তো গহপতি তেসং আগমনং সুত্ৰা অড্ঢযোজনমগ্গং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা তে আদায অত্তনো ৰিহারং পৰেসেত্ৰা আগন্তুকৰত্তং কত্ৰা, ‘‘ভন্তে, থোকং ধম্মকথং সোতুকামোম্হী’’তি ধম্মসেনাপতিং যাচি. অথ নং থেরো, ‘‘উপাসক, অদ্ধানেন আগতাম্হা কিলন্তরূপা. অপিচ থোকং সুণাহী’’তি তস্স ধম্মং কথেসি. সো থেরস্স ধম্মং সুণন্তোৰ অনাগামিফলং পাপুণি. সো দ্ৰে অগ্গসাৰকে ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং মম ¶ গেহে ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেত্ৰা ¶ পচ্ছা নেৰাসিকং সুধম্মত্থেরং ‘‘তুম্হেপি, ভন্তে, স্ৰে থেরেহি সদ্ধিং আগচ্ছেয্যাথা’’তি নিমন্তেসি. সো ‘‘অযং মং পচ্ছা নিমন্তেতী’’তি কুদ্ধো পটিক্খিপিত্ৰা পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি পটিক্খিপি এৰ. উপাসকো ‘‘পঞ্ঞাযিস্সথ, ভন্তে’’তি পক্কমিত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে মহাদানং সজ্জেসি. সুধম্মত্থেরোপি পচ্চূসকালেযেৰ ‘‘কীদিসো নু খো গহপতিনা অগ্গসাৰকানং সক্কারো সজ্জিতো, স্ৰে গন্ত্ৰা পস্সিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ পত্তচীৰরং আদায তস্স গেহং অগমাসি.
সো গহপতিনা ‘‘নিসীদথ, ভন্তে’’তি ৰুচ্চমানোপি ‘‘নাহং নিসীদামি, পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা অগ্গসাৰকানং পটিযাদিতং সক্কারং ওলোকেত্ৰা ¶ গহপতিং জাতিযা ঘট্টেতুকামো ‘‘উল়ারো তে, গহপতি, সক্কারো, অপিচেত্থ একঞ্ঞেৰ নত্থী’’তি আহ. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তিলসংগুল়িকা, গহপতী’’তি ৰত্ৰা গহপতিনা কাকোপমায অপসাদিতো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘এসো তে, গহপতি, আৰাসো, পক্কমিস্সামহ’’ন্তি ৰত্ৰা যাৰততিযং ৰারিযমানোপি পক্কমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা চিত্তেন চ অত্তনা চ ৰুত্তৰচনং আরোচেসি. সত্থা ‘‘তযা উপাসকো সদ্ধো পসন্নো হীনেন খুংসিতো’’তি তস্সেৰ দোসং আরোপেত্ৰা পটিসারণীযকম্মং কারাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, চিত্তগহপতিং খমাপেহী’’তি পেসেসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা, ‘‘গহপতি, ময্হমেৰ সো দোসো, খমাহি মে’’তি ৰত্ৰাপি ‘‘নাহং খমামী’’তি ¶ তেন পটিক্খিত্তো মঙ্কুভূতো তং খমাপেতুং নাসক্খি. পুনদেৰ সত্থু সন্তিকং পচ্চাগমাসি. সত্থা ‘‘নাস্স উপাসকো খমিস্সতী’’তি জানন্তোপি ‘‘মানথদ্ধো এস, তিংসযোজনং তাৰ মগ্গং গন্ত্ৰা পচ্চাগচ্ছতূ’’তি খমনূপাযং অনাচিক্খিত্ৰাৰ উয্যোজেসি. অথস্স পুনাগতকালে নিহতমানস্স অনুদূতং দত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ইমিনা সদ্ধিং গন্ত্ৰা উপাসকং খমাপেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সমণেন নাম ‘ময্হং ৰিহারো, ময্হং নিৰাসট্ঠানং, ময্হং উপাসকো, ময্হং উপাসিকা’তি মানং ৰা ইস্সং ৰা কাতুং ন ৰট্টতি. এৰং করোন্তস্স হি ইচ্ছামানাদযো কিলেসা ৰড্ঢন্তী’’তি অনুসন্ধিং ঘট্টেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অসন্তং ভাৰনমিচ্ছেয্য, পুরেক্খারঞ্চ ভিক্খুসু;
আৰাসেসু ইস্সরিযং, পূজা পরকুলেসু চ.
‘‘মমেৰ কত মঞ্ঞন্তু, গিহী পব্বজিতা উভো.
মমেৰাতিৰসা অস্সু, কিচ্চাকিচ্চেসু কিস্মিচি;
ইতি বালস্স সঙ্কপ্পো, ইচ্ছা মানো চ ৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ ¶ অসন্তন্তি যো বালো ভিক্খু অৰিজ্জমানং সম্ভাৰনং ইচ্ছেয্য, ‘‘অস্সদ্ধোৰ সমানো ‘সদ্ধোতি মং জনো ¶ জানাতূ’তি ইচ্ছতী’’তি. পাপিচ্ছতানিদ্দেসে (ৰিভ. ৮৫১) ৰুত্তনযেনেৰ বালো ‘‘অসদ্ধো দুস্সীলো অপ্পস্সুতো অপ্পৰিৰিত্তো কুসীতো অনুপট্ঠিতস্সতি অসমাহিতো দুপ্পঞ্ঞো অখীণাসৰোৰ সমানো ‘অহো ৰত মং জনো অযং সদ্ধো, সীলৰা, বহুস্সুতো, পৰিৰিত্তো, আরদ্ধৰীরিযো, উপট্ঠিতস্সতি, সমাহিতো, পঞ্ঞৰা ¶ , খীণাসৰো’তি জানেয্যা’’তি ইদং অসন্তসম্ভাৰনং ইচ্ছতি. পুরেক্খারন্তি পরিৰারং. ‘‘অহো ৰত মং সকলৰিহারে ভিক্খূ পরিৰারেত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তা ৰিহরেয্যু’’ন্তি এৰং ইচ্ছাচারে ঠত্ৰা পুরেক্খারঞ্চ ভিক্খূসু ইচ্ছতি. আৰাসেসূতি সঙ্ঘিকেসু চ আৰাসেসু যানি ৰিহারমজ্ঝে পণীতসেনাসনানি, তানি অত্তনো সন্দিট্ঠসম্ভত্তাদীনং ভিক্খূনং ‘‘তুম্হে ইধ ৰসথা’’তি ৰিচারেন্তো সযম্পি ৰরতরং সেনাসনং পলিবোধেন্তো, সেসানং আগন্তুকভিক্খূনং পচ্চন্তিমানি লামকসেনাসনানি চেৰ অমনুস্সপরিগ্গহিতানি চ ‘‘তুম্হে ইধ ৰসথা’’তি ৰিচারেন্তো আৰাসেসু ইস্সরিযং ইচ্ছতি. পূজা পরকুলেসু চাতি নেৰ মাতাপিতূনং ন ঞাতকানং পরেসুযেৰ কুলেসু ‘‘অহো ৰতিমে ময্হমেৰ দদেয্যুং, ন অঞ্ঞেস’’ন্তি এৰং চতুপ্পচ্চযেহি পূজং ইচ্ছতি.
মমেৰ কত মঞ্ঞন্তূতি যস্স চ বালস্স ¶ ‘‘যংকিঞ্চি ৰিহারে উপোসথাগারাদিকরণৰসেন কতং নৰকম্মং, তং সব্বং অম্হাকং থেরেন কতন্তি এৰং গিহী চ পব্বজিতা চ উভোপি মমেৰ নিস্সায কতং পরিকম্মং নিট্ঠিতং মঞ্ঞন্তূ’’তি সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি. মমেৰাতিৰসা অস্সূতি ‘‘গিহী চ পব্বজিতা চ সব্বেপি মমেৰ ৰসে ৰত্তন্তু, সকটগোণৰাসিফরসুআদীনি ৰা লদ্ধব্বানি হোন্তু, অন্তমসো যাগুমত্তম্পি তাপেত্ৰা পিৰনাদীনি ৰা, এৰরূপেসু কিচ্চাকিচ্চেসু খুদ্দকমহন্তেসু করণীযেসু কিস্মিঞ্চি এককিচ্চেপি মমেৰ ৰসে ৰত্তন্তু, মমেৰ আপুচ্ছিত্ৰা করোন্তূ’’তি সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি. ইতি বালস্সাতি যস্স বালস্স সা চ ইচ্ছা অযঞ্চ এৰরূপো সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি, তস্স নেৰ ৰিপস্সনা, ন মগ্গফলানি ৰড্ঢন্তি. কেৰলং পনস্স চন্দোদযে সমুদ্দস্স উদকং ৰিয ছসু দ্ৰারেসু উপ্পজ্জমানা তণ্হা চেৰ নৰৰিধমানো চ ৰড্ঢতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুধম্মত্থেরোপি ইমং ওৰাদং সুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পদক্খিণং কত্ৰা তেন অনুদূতেন ভিক্খুনা সদ্ধিং গন্ত্ৰা উপাসকস্স চক্খুপথে আপত্তিং পটিকরিত্ৰা উপাসকং খমাপেসি. সো উপাসকেন ‘‘খমামহং, ভন্তে, সচে ময্হং দোসো অত্থি, খমথ মে’’তি পটিখমাপিতো ¶ সত্থারা দিন্নে ওৰাদে ঠত্ৰা কতিপাহেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং ¶ পাপুণি. উপাসকোপি ¶ চিন্তেসি – ‘‘মযা সত্থারং অদিস্ৰাৰ সোতাপত্তিফলং পত্তং, অদিস্ৰা এৰ অনাগামিফলে পতিট্ঠিতো, সত্থারং মে দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি. সো তিলতণ্ডুলসপ্পিফাণিতৰত্থচ্ছাদনাদীহি পরিপূরানি পঞ্চ সকটসতানি যোজাপেত্ৰা ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামা আগচ্ছন্তু, পিণ্ডপাতাদীহি ন কিলমিস্সন্তী’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচাপেত্ৰা ভিক্খুনীসঙ্ঘস্সাপি উপাসকানম্পি উপাসিকানম্পি আরোচাপেসি. তেন সদ্ধিং পঞ্চসতা পঞ্চসতা ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চ উপাসকা চ উপাসিকাযো চ নিক্খমিংসু. সো তেসঞ্চেৰ অত্তনো পরিসায চাতি তিণ্ণং জনসহস্সানং যথা তিংসযোজনে মগ্গে যাগুভত্তাদীহি কিঞ্চি ৰেকল্লং ন হোতি, তথা সংৰিদহি. তস্স পন নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা যোজনে যোজনে দেৰতা খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা দিব্বেহি যাগুখজ্জকভত্তপানকাদীহি তং মহাজনং উপট্ঠহিংসু, কস্সচি কেনচি ৰেকল্লং ন হোতি. এৰং দেৰতাহি উপট্ঠিযমানো দেৰসিকং যোজনং গচ্ছন্তো মাসেন সাৰত্থিং পাপুণি, পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ অহেসুং. দেৰতাহি চেৰ মনুস্সেহি চ অভিহটং পণ্ণাকারং ৰিস্সজ্জেন্তোৰ অগমাসি.
সত্থা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, অজ্জ ৰড্ঢমানকচ্ছাযায চিত্তো গহপতি পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো আগন্ত্ৰা মং ৰন্দিস্সতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তস্স তুম্হাকং ¶ ৰন্দনকালে কিঞ্চি পাটিহারিযং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘ভৰিস্সতি, আনন্দা’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? তস্স আগন্ত্ৰা ‘‘মং ৰন্দনকালে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তে পদেসে জণ্ণুকমত্তেন ওধিনা পঞ্চৰণ্ণানং দিব্বপুপ্ফানং ঘনৰস্সং ৰস্সিস্সতী’’তি. তং কথং সুত্ৰা নগরৰাসিনো ‘‘এৰং মহাপুঞ্ঞো কির চিত্তো নাম গহপতি আগন্ত্ৰা অজ্জ সত্থারং ৰন্দিস্সতি, এৰরূপং কির পাটিহারিযং ভৰিস্সতি, মযম্পি তং মহাপুঞ্ঞং দট্ঠুং লভিস্সামা’’তি পণ্ণাকারং আদায মগ্গস্স উভোসু পস্সেসু অট্ঠংসু. ৰিহারসমীপে আগতকালে পঞ্চ ভিক্খুসতানি পঠমং আগমিংসু. চিত্তো গহপতি, ‘‘অম্মা, তুম্হে পচ্ছতো আগচ্ছথা’’তি মহাউপাসিকাযো ঠপেত্ৰা পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো সত্থু সন্তিকং অগমাসি. বুদ্ধানং সম্মুখট্ঠানে পন ঠিতা ৰা নিসিন্না ৰা ইতো ৰা এত্তো ৰা ন হোন্তি, বুদ্ধৰীথিযা দ্ৰীসু পস্সেসু নিচ্চলাৰ তিট্ঠন্তি. চিত্তো গহপতি মহন্তং বুদ্ধৰীথিং ওক্কমি. তীণি ফলানি পত্তেন অরিযসাৰকেন ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং কম্পি. ‘‘এসো কির চিত্তো গহপতী’’তি মহাজনো ওলোকেসি ¶ . সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ছব্বণ্ণানং বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিসিত্ৰা দ্ৰীসু গোপ্ফকেসু সত্থু পাদে গহেত্ৰা ৰন্দি. তং খণঞ্ঞেৰ ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফৰস্সং ৰস্সি, সাধুকারসহস্সানি পৰত্তযিংসু. সো একমাসং সত্থু সন্তিকে ৰসি, ৰসমানো চ সকলং বুদ্ধপ্পমুখং ¶ ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ ৰিহারেযেৰ নিসীদাপেত্ৰা মহাদানং অদাসি, অত্তনা সদ্ধিং আগতেপি অন্তোৰিহারেযেৰ কত্ৰা পটিজগ্গি. একদিৰসম্পি অত্তনো সকটেসু কিঞ্চি গহেতব্বং নাহোসি, দেৰমনুস্সেহি আভতপণ্ণাকারেনেৰ দানং অদাসি, সব্বকিচ্চানি অকাসি. সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অহং ‘তুম্হাকং দানং দস্সামী’তি আগচ্ছন্তো মাসং অন্তরামগ্গে অহোসিং. ইধেৰ মে মাসো ৰীতিৰত্তো, মযা আভতং পণ্ণাকারং কিঞ্চি গহেতুং ন লভামি, এত্তকং কালং দেৰমনুস্সেহি আভতপণ্ণাকারেনেৰ দানং অদাসিং, সোহং সচেপি ইধ সংৰচ্ছরং ৰসিস্সামি, নেৰ মম দেয্যধম্মং দাতুং লভিস্সামি. অহং সকটানি ওতারেত্ৰা গন্তুং ইচ্ছামি, পটিসামনট্ঠানং মে আরোচাপেথা’’তি.
সত্থা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, উপাসকস্স একং পদেসং তুচ্ছং কারেত্ৰা দেহী’’তি. থেরো তথা অকাসি. কপ্পিযভূমি (মহাৰ. ২৯৫) কির চিত্তস্স গহপতিনো অনুঞ্ঞাতা. উপাসকোপি অত্তনা সদ্ধিং আগতেহি তীহি জনসহস্সেহি সদ্ধিং তুচ্ছসকটেহি পুন মগ্গং পটিপজ্জি. দেৰমনুস্সা উট্ঠায, ‘‘অয্য, তযা তুচ্ছসকটেহি গমনকম্মং কত’’ন্তি সত্তহি রতনেহি সকটানি পূরযিংসু. সো অত্তনো আভতপণ্ণাকারেনেৰ মহাজনং পটিজগ্গন্তো অগমাসি. আনন্দত্থেরো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তোপি মাসেন আগতো, ইধাপি মাসমেৰ ৰুট্ঠো, এত্তকং কালং দেৰমনুস্সেহি অভিহটপণ্ণাকারেনেৰ মহাৰদানং অদাসি, ইদানি পঞ্চ সকটসতানি তুচ্ছানি কত্ৰা মাসেনেৰ কির গমিস্সতি, দেৰমনুস্সা পনস্স উট্ঠায, ‘অয্য ¶ , তযা তুচ্ছসকটেহি গমনকম্মং কত’ন্তি পঞ্চ সকটসতানি সত্তরতনেহি পূরযিংসু. সো পুন অত্তনো আভতপণ্ণাকারেনেৰ কির মহাজনং পটিজগ্গন্তো গমিস্সতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, এতস্স তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সেৰাযং সক্কারো উপ্পজ্জতি, উদাহু অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি উপ্পজ্জতী’’তি? ‘‘আনন্দ, মম সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সাপি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি এতস্স ¶ উপ্পজ্জতেৰ. অযঞ্হি উপাসকো সদ্ধো পসন্নো সম্পন্নসীলো, এৰরূপো পুগ্গলো যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰস্স লাভসক্কারো নিব্বত্ততী’’তি ৰত্ৰা সত্থা ইমং পকিণ্ণকৰগ্গে গাথমাহ –
‘‘সদ্ধো সীলেন সম্পন্নো, যসো ভোগসমপ্পিতো;
যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰ পূজিতো’’তি. (ধ. প. ৩০৩);
অত্থো পনস্সা তত্থেৰ আৰিভৰিস্সতি.
এৰং ¶ ৰুত্তে আনন্দত্থেরো চিত্তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছি. অথস্স সত্থা আচিক্খন্তো আহ –
আনন্দ, অযং পদুমুত্তরস্স ভগৰতো পাদমূলে কতাভিনীহারো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে মিগলুদ্দককুলে নিব্বত্তো ৰুদ্ধিমন্ৰায একদিৰসং দেৰে ৰস্সন্তে মিগানং মারণত্তায সত্তিং আদায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা মিগে ওলোকেন্তো একস্মিং অকটপব্ভারে সসীসং পারুপিত্ৰা একং ভিক্খুং নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘একো, অয্যো, সমণধম্মং করোন্তো নিসিন্নো ভৰিস্সতি, ভত্তমস্স আহরিস্সামী’’তি ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা একস্মিং উদ্ধনে হিয্যো, আভতমংসং, একস্মিং ভত্তং পচাপেত্ৰা অঞ্ঞে পিণ্ডপাতচারিকে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসম্পি পত্তে আদায পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং সম্পাদেত্ৰা, ‘‘অয্যে, পরিৰিসথা’’তি অঞ্ঞং আণাপেত্ৰা তং ভত্তং পুটকে পক্খিপিত্ৰা আদায ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে নানাপুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা পত্তপুটে কত্ৰা থেরস্স নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, সঙ্গহং করোথা’’তি ৰত্ৰা পত্তং আদায পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে ঠপেত্ৰা তেহি পুপ্ফেহি পূজং কত্ৰা ‘‘যথা মে অযং রসপিণ্ডপাতো পুপ্ফপূজায সদ্ধিং চিত্তং তোসেসি, এৰং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পণ্ণাকারসহস্সানি আদায আগন্ত্ৰা ময্হং চিত্তং তোসেন্তু, পঞ্চৰণ্ণকুসুমৰস্সঞ্চ ৰস্সতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি, নিব্বত্তট্ঠানে জণ্ণুকমত্তেন ওধিনা দিব্বপুপ্ফৰস্সং ৰস্সি. ইদানিপিস্স জাতদিৰসে চেৰ ইধ চ আগতস্স পুপ্ফৰস্সৰস্সনঞ্চ পণ্ণাকারাভিহারো চ সত্তহি রতনেহি সকটপূরণঞ্চ তস্সেৰ কম্মস্স নিস্সন্দোতি.
চিত্তগহপতিৰত্থু চুদ্দসমং.
১৫. ৰনৰাসীতিস্সসামণেরৰত্থু
অঞ্ঞা ¶ ¶ হি লাভূপনিসাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰনৰাসিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি. দেসনা রাজগহে সমুট্ঠিতা.
সারিপুত্তত্থেরস কির পিতু ৰঙ্গন্তব্রাহ্মণস্স সহাযকো মহাসেনব্রাহ্মণো নাম রাজগহে ৰসতি. সারিপুত্তত্থেরো একদিৰসং পিণ্ডায চরন্তো তস্মিং অনুকম্পায তস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো পন পরিক্খীণৰিভৰো দলিদ্দো. সো ‘‘মম পুত্তো ময্হং গেহদ্ৰারং পিণ্ডায চরিতুং আগতো ভৰিস্সতি, অহঞ্চম্হি দুগ্গতো, ময্হং দুগ্গতভাৰং ন জানাতি মঞ্ঞে, নত্থি মে কোচি দেয্যধম্মো’’তি থেরস্স সম্মুখা ভৰিতুং অসক্কোন্তো নিলীযি. থেরো অপরম্পি দিৰসং ¶ অগমাসি, ব্রাহ্মণো তথেৰ নিলীযি. ‘‘কিঞ্চিদেৰ লভিত্ৰা দস্সামী’’তি চিন্তেন্তোপি নালভি. অথেকদিৰসং একস্মিং ব্রাহ্মণৰাচকে থূলসাটকেন সদ্ধিং পাযসপাতিং লভিত্ৰা আদায গেহং গন্ত্ৰাৰ থেরং অনুস্সরি, ‘‘ইমং পিণ্ডপাতং মযা থেরস্স দাতুং ৰট্টতী’’তি. থেরোপি তং খণং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণো দেয্যধম্মং লভিত্ৰা মম আগমনং পচ্চাসীসতি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি সঙ্ঘাটিং পারুপিত্ৰা পত্তং আদায তস্স গেহদ্ৰারে ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি.
ব্রাহ্মণো থেরং দিস্ৰাৰ চিত্তং পসীদি. অথ নং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেত্ৰা পাযসপাতিং গহেত্ৰা থেরস্স পত্তে আকিরি ¶ . থেরো উপড্ঢং সম্পটিচ্ছিত্ৰা হত্থেন পত্তং পিদহি. অথ নং ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘ভন্তে, একপটিৰীসমত্তোৰ অযং পাযসো, পরলোকসঙ্গহং মে করোথ, মা ইধলোকসঙ্গহং, নিরৰসেসমেৰ দাতুকামোম্হী’’তি সব্বং আকিরি. থেরো তত্থেৰ পরিভুঞ্জি. অথস্স ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তম্পি সাটকং দত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, অহম্পি তুম্হেহি দিট্ঠধম্মমেৰ পাপুণেয্য’’ন্তি. থেরো ‘‘এৰং হোতু ব্রাহ্মণা’’তি তস্স অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমন্তো অনুপুব্বেন চারিকং চরন্তো জেতৰনং অগমাসি. ‘‘দুগ্গতকালে দিন্নদানং পন অতিৰিয তোসেতী’’তি ব্রাহ্মণোপি তং দানং দত্ৰা পসন্নচিত্তো সোমনস্সজাতো থেরে অধিমত্তং সিনেহমকাসি. সো থেরে সিনেহেনেৰ কালং কত্ৰা সাৰত্থিযং থেরস্সূপট্ঠাককুলে পটিসন্ধিং গণ্হি ¶ . তংখণেযেৰ পনস্স মাতা ‘‘কুচ্ছিযং মে গব্ভো পতিট্ঠিতো’’তি ঞত্ৰা সামিকস্স আরোচেসি. সো তস্সা গব্ভপরিহারং অদাসি.
তস্সা অচ্চুণ্হঅতিসীতঅতিঅম্বিলাদিপরিভোগং ৰজ্জেত্ৰা সুখেন গব্ভং পরিহরিযমানায এৰরূপো দোহল়ো উপ্পজ্জি ‘‘অহো ৰতাহং সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি নিমন্তেত্ৰা গেহে নিসীদাপেত্ৰা অসম্ভিন্নখীরপাযসং দত্ৰা সযম্পি কাসাযৰত্থানি পরিদহিত্ৰা সুৰণ্ণসরকং আদায আসনপরিযন্তে নিসীদিত্ৰা এত্তকানং ভিক্খূনং উচ্ছিট্ঠপাযসং পরিভুঞ্জেয্য’’ন্তি. তস্সা কির সো কাসাযৰত্থপরিদহনে দোহল়ো কুচ্ছিযং পুত্তস্স বুদ্ধসাসনে পব্বজ্জায পুব্বনিমিত্তং অহোসি. অথস্সা ঞাতকা ¶ ‘‘ধম্মিকো নো ধীতায দোহল়ো’’তি সারিপুত্তত্থেরং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অসম্ভিন্নখীরপাযসং অদংসু. সাপি একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা সুৰণ্ণসরকং গহেত্ৰা আসনপরিযন্তে নিসিন্না উচ্ছিট্ঠপাযসং পরিভুঞ্জি, দোহল়ো পটিপ্পস্সম্ভি. তস্সা যাৰ গব্ভৰুট্ঠানা অন্তরন্তরা কতমঙ্গলেসুপি, দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাতায কতমঙ্গলেসুপি সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানং ¶ পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু. পুব্বে কিরেস দারকেন ব্রাহ্মণকালে দিন্নপাযসস্স নিস্সন্দো.
জাতমঙ্গলদিৰসে পন তং দারকং পাতোৰ ন্হাপেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা সিরিসযনে সতসহস্সগ্ঘনিকস্স কম্বলস্স উপরি নিপজ্জাপেসুং. সো তত্থ নিপন্নকোৰ থেরং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং মে পুব্বাচরিযো, মযা থেরং নিস্সায অযং সম্পত্তি লদ্ধা, মযা ইমস্স একং পরিচ্চাগং কাতুং ৰট্টতী’’তি সিক্খাপদগহণত্থায আনীযমানো তং কম্বলং চূল়ঙ্গুলিযা ৰেঠেত্ৰা অগ্গহেসি. অথস্স ‘‘অঙ্গুলিযং কম্বলো লগ্গো’’তি তে তং হরিতুং আরভিংসু. সো পরোদি. ঞাতকা ‘‘অপেথ, মা দারকং রোদাপেথা’’তি কম্বলেনেৰ সদ্ধিং আনযিংসু. সো থেরং ৰন্দনকালে কম্বলতো অঙ্গুলিং অপকড্ঢিত্ৰা কম্বলং থেরস্স পাদমূলে পাতেসি. ঞাতকা ‘‘দহরকুমারেন অজানিত্ৰা কত’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘পুত্তেন নো দিন্নং, পরিচ্চত্তমেৰ হোতু, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সতসহস্সগ্ঘনিকেন কম্বলেন পূজাকারকস্স তুম্হাকং দাসস্স সিক্খাপদানি দেথা’’তি ¶ আহংসু. ‘‘কো নামো অযং দারকো’’তি? ‘‘ভন্তে, অয্যেন সমাননামকো ¶ , তিস্সো নামেস ভৰিস্সতী’’তি. থেরো কির গিহিকালে উপতিস্সমাণৰো নাম অহোসি. মাতাপিস্স চিন্তেসি – ‘‘ন মযা পুত্তস্স অজ্ঝাসযো ভিন্দিতব্বো’’তি. এৰং দারকস্স নামকরণমঙ্গলং কত্ৰা পুন তস্স আহারপরিভোগমঙ্গলেপি পুন তস্স কণ্ণৰিজ্ঝনমঙ্গলেপি দুস্সগহণমঙ্গলেপি চূল়াকপ্পনমঙ্গলেপি সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু.
দারকো ৰুদ্ধিমন্ৰায সত্তৰস্সিককালে মাতরং আহ – ‘‘অম্ম, থেরস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, তাত, পুব্বেৰাহং ‘ন মযা পুত্তস্স অজ্ঝাসযো ভিন্দিতব্বো’তি মনং অকাসিং, পব্বজ, পুত্তা’’তি থেরং নিমন্তাপেত্ৰা তস্স আগতস্স ভিক্খঞ্চ দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দাসো ‘পব্বজিস্সামী’তি ৰদতি, ইমং আদায সাযং ৰিহারং আগমিস্সামা’’তি থেরং উয্যোজেত্ৰা সাযন্হসমযে মহন্তেন সক্কারসম্মানেন পুত্তং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স নিয্যাদেসি. থেরো তেন সদ্ধিং কথেসি – ‘‘তিস্স, পব্বজ্জা নাম দুক্করা, উণ্হেন অত্থে সতি সীতং লভতি, সীতেন অত্থে সতি উণ্হং লভতি, পব্বজিতা কিচ্ছেন জীৰন্তি, ত্ৰঞ্চ সুখেধিতো’’তি. ‘‘ভন্তে, অহং তুম্হেহি ৰুত্তনিযামেনেৰ সব্বং কাতুং সক্খিস্সামী’’তি. থেরো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা তস্স পটিকূলমনসিকারৰসেন তচপঞ্চককম্মট্ঠানং ¶ আচিক্খিত্ৰা তং পব্বাজেসি. সকলম্পি হি দ্ৰত্তিংসাকারং কথেতুং ৰট্টতিযেৰ. সব্বং কথেতুং অসক্কোন্তেন পন তচপঞ্চককম্মট্ঠানং কথেতব্বমেৰ. ইদঞ্হি কম্মট্ঠানং ¶ সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতমেৰ. কেসাদীসু একেককোট্ঠাসেসু অরহত্তং পত্তানং ভিক্খূনম্পি ভিক্খুনীনম্পি উপাসকানম্পি উপাসিকানম্পি পরিচ্ছেদো নত্থি. অব্যত্তা ভিক্খূ পন পব্বজেন্তা অরহত্তস্সূপনিস্সযং নাসেন্তি. তস্মা থেরো কম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি.
মাতাপিতরো পুত্তস্স পব্বজিতসক্কারং করোন্তা সত্তাহং ৰিহারেযেৰ বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু. ভিক্খূপি ‘‘নিবদ্ধং অপ্পোদকমধুপাযসং পরিভুঞ্জিতুং ন সক্কোমা’’তি উজ্ঝাযিংসু. তস্সপি মাতাপিতরো সত্তমে দিৰসে সাযং গেহং অগমংসু. সামণেরো অট্ঠমে দিৰসে ভিক্খূহি সদ্ধিং পিণ্ডায পাৰিসি. সাৰত্থিৰাসিনো ‘‘সামণেরো কির অজ্জ পিণ্ডায পৰিসিস্সতি, সক্কারমস্স ¶ করিস্সামা’’তি পঞ্চহি সাটকসতেহি চুম্বটকানি কত্ৰা পঞ্চ পিণ্ডপাতসতানি সজ্জেত্ৰা আদায পটিপথে ঠত্ৰা অদংসু, পুনদিৰসে ৰিহারস্স উপৰনং আগন্ত্ৰা অদংসু. এৰং সামণেরো দ্ৰীহেৰ দিৰসেহি সাটকসহস্সেহি সদ্ধিং পিণ্ডপাতসহস্সং লভিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দাপেসি. ব্রাহ্মণকালে দিন্নথূলসাটকস্স কিরেস নিস্সন্দো. অথস্স ভিক্খূ ‘‘পিণ্ডপাতদাযকতিস্সো’’তি নামং করিংসু.
পুনেকদিৰসং সামণেরো সীতকালে ৰিহারচারিকং চরন্তো ভিক্খূ তত্থ তত্থ অগ্গিসালাদীসু ¶ ৰিসিব্বেন্তে দিস্ৰা আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, ৰিসিব্বেন্তা নিসিন্নাত্থা’’তি? ‘‘সীতং নো পীল়েতি সামণেরো’’তি. ‘‘ভন্তে, সীতকালে নাম কম্বলং পারুপিতুং ৰট্টতি. সো হি সীতং পটিবাহিতুং সমত্থো’’তি. সামণের ‘‘ত্ৰং মহাপুঞ্ঞো কম্বলং লভেয্যাসি, অম্হাকং কুতো কম্বলো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, কম্বলত্থিকা মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি সকলৰিহারে আরোচাপেসি. অথ ভিক্খূ ‘‘সামণেরেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা কম্বলং আহরিস্সামা’’তি সত্তৰস্সিকসামণেরং নিস্সায সহস্সমত্তা ভিক্খূ নিক্খমিংসু. সো ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং কুতো কম্বলং লভিস্সামী’’তি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা তে আদায নগরাভিমুখো পাযাসি. সুদিন্নস্স হি দানস্স এৰরূপো আনুভাৰো হোতি. সো বহিনগরেযেৰ ঘরপটিপাটিযা চরন্তো পঞ্চ কম্বলসতানি লভিত্ৰা অন্তোনগরং পাৰিসি. মনুস্সা ইতো চিতো চ কম্বলে আহরন্তি.
একো পন পুরিসো আপণদ্ৰারেন আগচ্ছন্তো পঞ্চ কম্বলসতানি পসারেত্ৰা নিসিন্নং একং আপণিকং দিস্ৰা আহ – ‘‘অম্ভো, একো সামণেরো কম্বলে সংহরন্তো আগচ্ছতি, তৰ কম্বলে পটিচ্ছাদেহী’’তি? ‘‘কিং পন সো দিন্নকে গণ্হাতি, উদাহু অদিন্নকে’’তি? ‘‘দিন্নকে গণ্হাতী’’তি ¶ . ‘‘এৰং সন্তে সচে ইচ্ছামি, দস্সামি, নো চে, ন দস্সামি, গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি উয্যোজেসি. মচ্ছরিনো হি অন্ধবালা এৰরূপেসু দানং দদমানেসু মচ্ছরাযিত্ৰা অসদিসদানং দিস্ৰা মচ্ছরাযন্তো কাল়ো (ধ. প. ১৭৭) ৰিয নিরযে নিব্বত্তন্তি. আপণিকো চিন্তেসি – ‘‘অযং পুরিসো অত্তনো ধম্মতায আগচ্ছমানো ‘তৰ কম্বলে পটিচ্ছাদেহী’তি মং আহ. ‘সচেপি সো দিন্নকং ¶ গণ্হা’তি, অহং পন ‘মম সন্তকং সচে ইচ্ছামি, দস্সামি, নো চে, ন ¶ দস্সামী’তি অৰচং, দিট্ঠকং পন অদেন্তস্স লজ্জা উপ্পজ্জতি, অত্তনো সন্তকং পটিচ্ছাদেন্তস্স দোসো নত্থি, ইমেসু পঞ্চকম্বলসতেসু দ্ৰে কম্বলানি সতসহস্সগ্ঘনিকানি, ইমানেৰ পটিচ্ছাদেতুং ৰট্টতী’’তি. দ্ৰেপি কম্বলে দসায দসং সম্বন্ধিত্ৰা তেসং অন্তরে পক্খিপিত্ৰা পটিচ্ছাদেসি. সামণেরোপি ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং তং পদেসং পাপুণি. আপণিকস্স সামণেরং দিস্ৰাৰ পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি, সকলসরীরং সিনেহেন পরিপুণ্ণং অহোসি. সো চিন্তেসি – ‘‘তিট্ঠতু কম্বলানি, ইমং দিস্ৰা হদযমংসম্পি দাতুং যুত্ত’’ন্তি. তে দ্ৰেপি কম্বলে নীহরিত্ৰা সামণেরস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তযা দিট্ঠধম্মস্স ভাগী অস্স’’ন্তি অৰচ. সোপিস্স ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি.
সামণেরো অন্তোনগরেপি পঞ্চ কম্বলসতানি লভি. এৰং একদিৰসংযেৰ কম্বলসহস্সং লভিত্ৰা ভিক্খুসহস্সস্স অদাসি. অথস্স কম্বলদাযকতিস্সত্থেরোতি নামং করিংসু. এৰং নামকরণদিৰসে দিন্নকম্বলো সত্তৰস্সিককালে কম্বলসহস্সভাৰং পাপুণি. বুদ্ধসাসনঞ্হি ঠপেত্ৰা নত্থঞ্ঞং তং ঠানং, যত্থ অপ্পং দিন্নং বহুং হোতি, বহুং দিন্নং বহুতরং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘তথারূপোযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো, যথারূপে ভিক্খুসঙ্ঘে অপ্পং দিন্নং বহুং হোতি, বহুং দিন্নং বহুতর’’ন্তি ¶ (ম. নি. ৩.১৪৬) –
এৰং সামণেরো এককম্বলস্স নিস্সন্দেন সত্তৰস্সিকোৰ কম্বলসহস্সং লভি. তস্স জেতৰনে ৰিহরন্তস্স অভিক্খণং ঞাতিদাযকা সন্তিকং আগন্ত্ৰা কথাসল্লাপং করোন্তি. সো চিন্তেসি – ‘‘মযা ইধ ৰসন্তেন ঞাতিদাযকেসু আগন্ত্ৰা কথেন্তেসু অকথেতুম্পি ন সক্কা, এতেহি সদ্ধিং কথাপপঞ্চেন অত্তনো পতিট্ঠং কাতুং ন সক্কা, যংনূনাহং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসেয্য’’ন্তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সচে আসন্নট্ঠানে ৰসিস্সামি, ঞাতকা মং পক্কোসিস্সন্তী’’তি ৰীসতি যোজনসতং মগ্গং অগমাসি. অথেকেন গামদ্ৰারেন গচ্ছন্তো একং মহল্লকপুরিসং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং নু খো, মহাউপাসক ¶ , ইমস্মিং পদেসে ৰসন্তানং ¶ আরঞ্ঞকৰিহারো অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি মে মগ্গং আচিক্খাহী’’তি. মহল্লকউপাসকস্স পন তং দিস্ৰাৰ পুত্তসিনেহো উদপাদি. অথস্স তত্থেৰ ঠিতো অনাচিক্খিত্ৰা ‘‘এহি, ভন্তে, আচিক্খিস্সামি ¶ তে’’তি গহেত্ৰা অগমাসি. সামণেরো তেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে নানাপুপ্ফফলপটিমণ্ডিতে রুক্খপব্বতপদেসে দিস্ৰা ‘‘অযং, উপাসক, কিং পদেসো নাম, অযং উপাসক কিং পদেসো নামা’’তি পুচ্ছি. সোপিস্স তেসং নামানি আচিক্খন্তো আরঞ্ঞকৰিহারং পত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, ফাসুকট্ঠানং, ইধেৰ ৰসাহী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কো নামো ত্ৰ’’ন্তি নামং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অহং ৰনৰাসীতিস্সো নাম উপাসকা’’তি ৰুত্তে, ‘‘স্ৰে অম্হাকং গামে ভিক্খায চরিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা অন্তোগামমেৰ গতো. ‘‘ৰনৰাসীতিস্সো নাম ৰিহারং আগতো, তস্স যাগুভত্তাদীনি পটিযাদেথা’’তি মনুস্সানং আরোচেসি.
সামণেরো পঠমমেৰ তিস্সো নাম হুত্ৰা ততো পিণ্ডপাতদাযকতিস্সো কম্বলদাযকতিস্সো ৰনৰাসীতিস্সোতি তীণি নামানি লভিত্ৰা সত্তৰস্সব্ভন্তরে চত্তারি নামানি লভি. সো পুনদিৰসে পাতোৰ তং গামং পিণ্ডায পাৰিসি. মনুস্সা ভিক্খং দত্ৰা ৰন্দিংসু. সামণেরো ‘‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’’তি আহ. একমনুস্সোপি তস্স ভিক্খং দত্ৰা পুন গেহং গন্তুং নাসক্খি, সব্বেৰ ওলোকেন্তা অট্ঠংসু. সোপি অত্তনো যাপনমত্তমেৰ গণ্হি. সকলগামৰাসিনো তস্স পাদমূলে উরেন নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেসু ইমং তেমাসং ইধ ৰসন্তেসু মযং তীণি সরণানি গহেত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠায মাসস্স অট্ঠ উপোসথকম্মানি ¶ উপৰসিস্সাম, ইধ ৰসনত্থায নো পটিঞ্ঞং দেথা’’তি. সো উপকারং সল্লক্খেত্ৰা তেসং পটিঞ্ঞং দত্ৰা নিবদ্ধং তত্থেৰ পিণ্ডপাতচারং চরি. ৰন্দিতৰন্দিতক্খণে চ ‘‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেত্ৰা পক্কামি. সো তত্থেৰপঠমমাসঞ্চ দুতিযমাসঞ্চ ৰীতিনামেত্ৰা ততিযমাসে গচ্ছন্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
অথস্স পৰারেত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সকালে উপজ্ঝাযো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, তিস্সসামণেরস্স সন্তিকং গচ্ছামী’’তি. ‘‘গচ্ছ, সারিপুত্তা’’তি. সো অত্তনো পরিৰারে পঞ্চসতে ভিক্খূ ¶ আদায পক্কন্তো, ‘‘আৰুসো মোগ্গল্লান, অহং তিস্সসামণেরস্স সন্তিকং গচ্ছামী’’তি আহ. মহামোগ্গল্লানত্থেরো ‘‘অহম্পি, আৰুসো, গচ্ছামী’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমি. এতেনুপাযেন মহাকস্সপত্থেরো অনুরুদ্ধত্থেরো উপালিত্থেরো পুণ্ণত্থেরোতি সব্বে মহাসাৰকা পঞ্চহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমিংসু. সব্বেপি মহাসাৰকানং পরিৰারা চত্তালীস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তে ৰীসতিযোজনসতং মগ্গং গন্ত্ৰা ¶ গোচরগামং সম্পত্তা. সামণেরস্স নিবদ্ধূপট্ঠাকো উপাসকো দ্ৰারেযেৰ ¶ দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দি.
অথ নং সারিপুত্তত্থেরো পুচ্ছি – ‘‘অত্থি নু খো, উপাসক, ইমস্মিং পদেসে আরঞ্ঞকৰিহারো’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘সভিক্খুকো, অভিক্খুকো’’তি? ‘‘সভিক্খুকো, ভন্তে’’তি. ‘‘কো নামো তত্থ ৰসতী’’তি? ‘‘ৰনৰাসীতিস্সো, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি মগ্গং নো আচিক্খা’’তি. ‘‘কে তুম্হে, ভন্তে’’তি? ‘‘মযং সামণেরস্স সন্তিকং আগতা’’তি. উপাসকো ওলোকেত্ৰা ধম্মসেনাপতিং আদিং কত্ৰা সব্বেপি মহাসাৰকে সঞ্জানিত্ৰা নিরন্তরং পীতিযা ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ তাৰ, ভন্তে’’তি ৰেগেন গামং পৰিসিত্ৰা ‘‘এতে, অয্যা, সারিপুত্তত্থেরং আদিং কত্ৰা অসীতি মহাসাৰকা অত্তনো অত্তনো পরিৰারেহি সদ্ধিং সামণেরস্স সন্তিকং আগতা, মঞ্চপীঠপচ্চত্থরণদীপতেলাদীনি গহেত্ৰা ৰেগেন নিক্খমথা’’তি উগ্ঘোসেসি. মনুস্সা ‘‘তাৰদেৰ মঞ্চাদীনি গহেত্ৰা থেরানং পদানুপদিকা হুত্ৰা থেরেহি সদ্ধিংযেৰ ৰিহারং পৰিসিংসু. সামণেরো ভিক্খুসঙ্ঘং সঞ্জানিত্ৰা কতিপযানং মহাথেরানং পত্তচীৰরানি পটিগ্গহেত্ৰা ৰত্তমকাসি. তস্স থেরানং ৰসনট্ঠানং সংৰিদহন্তস্স পত্তচীৰরং পটিসামেন্তস্সেৰ অন্ধকারো জাতা’’তি. সারিপুত্তত্থেরো উপাসকে আহ – ‘‘গচ্ছথ, উপাসকা, তুম্হাকং অন্ধকারো জাতো’’তি. ‘‘ভন্তে, অজ্জ ধম্মস্সৰনদিৰসো, ন মযং গমিস্সাম, ধম্মং সুণিস্সাম, ইতো পুব্বে ধম্মস্সৰনম্পি নত্থী’’তি. ‘‘তেন হি, সামণের, দীপং জালেত্ৰা ধম্মস্সৰনস্স কালং ঘোসেহী’’তি. সো তথা অকাসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘তিস্স তৰ উপট্ঠাকা ‘ধম্মং সোতুকামাম্হা’তি ৰদন্তি ¶ , কথেহি তেসং ধম্ম’’ন্তি. উপাসকা একপ্পহারেনেৰ উট্ঠায, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং অয্যো ‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’তি ইমানি দ্ৰে পদানি ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ধম্মকথং ন জানাতি ¶ , অম্হাকং অঞ্ঞং ধম্মকথিকং দেথা’’তি ৰদিংসু. ‘‘সামণেরো পন অরহত্তং পত্ৰাপি নেৰ তেসং ধম্মকথং কথেসী’’তি.
তদা পন নং উপজ্ঝাযো, ‘‘সামণের, কথং পন সুখিতা হোন্তি, ‘কথং পন দুক্খা মুচ্চন্তী’তি ইমেসং নো দ্ৰিন্নং পদানং অত্থং কথেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা ধম্মাসনং আরুয্হ পঞ্চহি নিকাযেহি অত্থঞ্চ কারণঞ্চ আকড্ঢিত্ৰা ঘনৰস্সং ৰস্সন্তো চাতুদ্দীপকমহামেঘো ৰিয খন্ধধাতুআযতনবোধিপক্খিযধম্মে ৰিভজন্তো অরহত্তকূটেন ধম্মকথং কথেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰং অরহত্তপ্পত্তস্স সুখং হোতি, অরহত্তং পত্তোযেৰ দুক্খা মুচ্চতি, সেসজনা জাতিদুক্খাদীহি চেৰ নিরযদুক্খাদীহি চ ন পরিমুচ্চন্তী’’তি আহ. ‘‘সাধু, সামণের, সুকথিতো তে পটিভাণো, ইদানি সরভঞ্ঞং ভণাহী’’তি. সো সরভঞ্ঞম্পি ¶ ভণি. অরুণে উগ্গচ্ছন্তে সামণেরস্স উপট্ঠাকমনুস্সা দ্ৰে ভাগা অহেসুং. একচ্চে ‘‘ন ৰত নো ইতো পুব্বে এৰরূপো কক্খল়ো দিট্ঠপুব্বো. কথঞ্হি নাম এৰরূপং ধম্মকথং জানন্তো এত্তকং কালং মাতাপিতুট্ঠানে ঠত্ৰা উপট্ঠহন্তানং মনুস্সানং একম্পি ধম্মপদং ন কথেসী’’তি কুজ্ঝিংসু. একচ্চে ‘‘লাভা ৰত নো, যে মযং এৰরূপং ভদন্তং গুণং ৰা অগুণং ৰা অজানন্তাপি উপট্ঠহিম্হ ¶ , ইদানি চ পনস্স সন্তিকে ধম্মং সোতুং লভিম্হা’’তি তুস্সিংসু.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি তং দিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো ৰনৰাসীতিস্সস্স উপট্ঠাকে অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ইমমত্থং উপধারেসি ‘‘ৰনৰাসীতিস্সসামণেরস্স উপট্ঠাকা একচ্চে তুট্ঠা, একচ্চে কুদ্ধা, ময্হং পুত্তস্স পন সামণেরস্স কুদ্ধা নিরযভাগিনো ভৰিস্সন্তি, গন্তব্বমেৰ তত্থ মযা, মযি গতে সব্বেপি তে সামণেরে মেত্তচিত্তং কত্ৰা দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি. তেপি মনুস্সা ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা গামং গন্ত্ৰা মণ্ডপং কারেত্ৰা যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা সঙ্ঘস্স আগমনমগ্গং ওলোকেন্তা নিসীদিংসু. ভিক্খূপি সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায গামং পিণ্ডায পৰিসন্তা সামণেরং পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং, তিস্স, ত্ৰং অম্হেহি সদ্ধিং গমিস্সসি, উদাহু পচ্ছা’’তি? ‘‘মম গমনৰেলাযমেৰ গমিস্সামি, গচ্ছথ তুম্হে, ভন্তে’’তি. ভিক্খূ পত্তচীৰরমাদায পৰিসিংসু.
সত্থা ¶ জেতৰনস্মিংযেৰ চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায একচিত্তক্খণেনেৰ গন্ত্ৰা ভিক্খূনং পুরতো ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো আগতো’’তি সকলগামো সঙ্খুভিত্ৰা এককোলাহলো অহোসি. মনুস্সা উদগ্গচিত্তা বুদ্ধপ্পমুখং ¶ ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা যাগুং দত্ৰা খজ্জকং অদংসু. সামণেরো ভত্তে অনিট্ঠিতেযেৰ অন্তোগামং পাৰিসি. গামৰাসিনো নীহরিত্ৰা তস্স সক্কচ্চং ভিক্খং অদংসু. সো যাপনমত্তং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পত্তং উপনামেসি. সত্থা ‘‘আহর, তিস্সা’’তি হত্থং পসারেত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ‘‘পস্স, সারিপুত্ত, তৰ সামণেরস্স পত্ত’’ন্তি থেরস্স দস্সেসি. থেরো সত্থু হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা সামণেরস্স দত্ৰা ‘‘গচ্ছ, অত্তনো পত্তট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করোহী’’তি আহ.
গামৰাসিনো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অনুমোদনং যাচিংসু. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো এৰমাহ – ‘‘লাভা ৰত ৰো উপাসকা, যে তুম্হে অত্তনো কুলূপকং সামণেরং নিস্সায সারিপুত্তং মোগ্গল্লানং কস্সপং অনুরুদ্ধন্তি অসীতিমহাসাৰকে ¶ দস্সনায লভথ, অহম্পি তুম্হাকং কুলূপকমেৰ নিস্সায আগতো, বুদ্ধদস্সনম্পি ৰো ইমং নিস্সাযেৰ লদ্ধং, লাভা ৰো, সুলদ্ধং ৰো’’তি. মনুস্সা চিন্তযিংসু – ‘‘অহো অম্হাকং লাভা, বুদ্ধানঞ্চেৰ ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ আরাধনসমত্থং অম্হাকং অয্যং দস্সনায লভাম, দেয্যধম্মঞ্চস্স দাতুং লভামা’’তি সামণেরস্স কুদ্ধা মনুস্সা তুস্সিংসু. তুট্ঠা মনুস্সা ভিয্যোসোমত্তায পসীদিংসু. অনুমোদনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. সত্থা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. মনুস্সা সত্থারং অনুগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তিংসু. সত্থা সামণেরেন সদ্ধিং সমধুরেন গচ্ছন্তো ¶ , ‘‘সামণের, অযং পদেসো কোনামো, অযং পদেসো কোনামো’’তি পুব্বে তস্স উপাসকেন দস্সিতপদেসে পুচ্ছন্তো অগমাসি. সামণেরোপি, ‘‘ভন্তে, অযং ইত্থন্নামো, অযং ইত্থন্নামো’’তি আচিক্খমানোৰ অগমাসি. সত্থা তস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পব্বতমত্থকং অভিরুহি. তত্থ ঠিতানং পন মহাসমুদ্দো পঞ্ঞাযতি. সত্থা সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, পব্বতমত্থকে ঠিতো ইতো চিতো চ ওলোকেত্ৰা কিং পস্সসী’’তি? ‘‘মহাসমুদ্দং, ভন্তে’’তি. ‘‘মহাসমুদ্দং দিস্ৰা কিং চিন্তেসী’’তি? ‘‘মম দুক্খিতকালে রোদন্তস্স চতূহি মহাসমুদ্দেহি অতিরেকতরেন ¶ অস্সুনা ভৰিতব্বন্তি ইদং, ভন্তে, চিন্তেসি’’ন্তি. ‘‘সাধু সাধু, তিস্স, এৰমেতং. একেকস্স হি সত্তস্স দুক্খিতকালে পগ্ঘরিতঅস্সূনি চতূহি মহাসমুদ্দেহি অতিরেকতরানেৰা’’তি. ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চতূসু সমুদ্দেসু জলং পরিত্তকং,
ততো বহুং অস্সুজলং অনপ্পকং;
দুক্খেন ফুট্ঠস্স নরস্স সোচনা,
কিংকারণা সম্ম তুৰং পমজ্জসী’’তি.
অথ নং পুন পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, কহং ৰসসী’’তি? ‘‘ইমস্মিং পব্ভারে, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ পন ৰসন্তো কিং চিন্তেসী’’তি? ‘‘মযা মরন্তেন ইমস্মিং ঠানে কতস্স সরীরনিক্খেপস্স পরিচ্ছেদো ‘নত্থী’তি চিন্তেসিং, ভন্তে’’তি. ‘‘সাধু সাধু, তিস্স, এৰমেতং. ইমেসঞ্হি সত্তানং পথৰিযং ¶ নিপজ্জিত্ৰা অমতট্ঠানং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘উপসাল়কনামানি, সহস্সানি চতুদ্দস;
অস্মিং পদেসে দড্ঢানি, নত্থি লোকে অনামতং.
‘‘যম্হি ¶ সচ্চঞ্চ ধম্মো চ, অহিংসা সংযমো দমো;
এতং অরিযা সেৰন্তি, এতং লোকে অনামত’’ন্তি. (জা.১.২.৩১-৩২) –
ইমং দুকনিপাতে উপসাল়কজাতকং কথেসি. ইতি পথৰিযং সরীরনিক্খেপং কত্ৰা মরন্তেসু সত্তেসু অমতপুব্বপদেসে মরন্তা নাম নত্থি, আনন্দত্থেরসদিসা পন অমতপুব্বপদেসে পরিনিব্বাযন্তি.
আনন্দত্থেরো কির ৰীসৰস্সসতিককালে আযুসঙ্খারং ওলোকেন্তো পরিক্খীণভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি আরোচেসি. তং পৰত্তিং সুত্ৰা রোহিণীনদিযা উভযতীরৰাসিকেসু মনুস্সেসু ওরিমতীরৰাসিকা ‘‘মযং থেরস্স বহূপকারা, অম্হাকং সন্তিকে পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি ৰদিংসু. পরতীরৰাসিকাপি ‘‘মযং থেরস্স বহূপকারা, অম্হাকং সন্তিকে পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি ৰদিংসু. থেরো তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘উভযতীরৰাসিনো ময্হং উপকারা, ইমে নাম অনুপকারাতি ন সক্কা ৰত্তুং, সচাহং ওরিমতীরে ¶ পরিনিব্বাযিস্সামি, পরতীরৰাসিনো ধাতুগহণত্থং তেহি সদ্ধিং কলহং করিস্সন্তি. সচে পরতীরে পরিনিব্বাযিস্সামি, ওরিমতীরৰাসিনোপি তথা করিস্সন্তি, কলহো উপ্পজ্জমানোপি মং নিস্সাযেৰ উপ্পজ্জিস্সতি, ৰূপসমমানোপি মং নিস্সাযেৰ ¶ ৰূপসমিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ওরিমতীরৰাসিনোপি ময্হং উপকারা, পরতীরৰাসিনোপি ময্হং উপকারা, অনুপকারাপি নাম নত্থি, ওরিমতীরৰাসিনো ওরিমতীরেযেৰ সন্নিপতন্তু, পরতীরৰাসিনোপি পরতীরেযেৰা’’তি আহ. ততো সত্তমে দিৰসে মজ্ঝেনদিযা সত্ততালপ্পমাণে আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা মহাজনস্স ধম্মং কথেত্ৰা ‘‘মম সরীরং মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা একো ভাগো ওরিমতীরে পততু, একো ভাগো পরতীরে’’তি অধিট্ঠায যথানিসিন্নোৰ তেজোধাতুং সমাপজ্জি, জালা উট্ঠহিংসু. সরীরং মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা একো ভাগো ওরিমতীরে পতি, একো ভাগো পরতীরে. ততো মহাজনো পরিদেৰি, পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয আরোদনসদ্দো অহোসি. সত্থু পরিনিব্বানে আরোদনসদ্দতোপি কারুঞ্ঞতরো অহোসি. মনুস্সা চত্তারো মাসে রোদন্তা পরিদেৰন্তা ‘‘সত্থু পত্তচীৰরগ্গাহকে তিট্ঠন্তে সত্থু ঠিতকালো ৰিয নো অহোসি, ইদানি নো সত্থা পরিনিব্বুতো’’তি ৰিপ্পলপন্তা ৰিরৰন্তা ৰিচরিংসূতি.
পুন সত্থা সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, ইমস্মিং ৰনসণ্ডে দীপিআদীনং সদ্দেন ভাযসি, ন ভাযসী’’তি? ‘‘ন ভাযামি ভগৰা, অপিচ খো পন মে এতেসং সদ্দং সুত্ৰা ৰনরতি নাম উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি ৰনৰণ্ণনং নাম কথেসি. অথ নং সত্থা ‘‘তিস্সা’’তি আমন্তেসি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘মযং গচ্ছাম, ত্ৰং গমিস্সসি, নিৰত্তিস্সসী’’তি. ‘‘ময্হং উপজ্ঝাযে মং আদায গচ্ছন্তে গমিস্সামি, নিৰত্তেন্তে নিৰত্তিস্সামি ¶ , ভন্তে’’তি ¶ . সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পক্কামি. সামণেরস্স পন নিৰত্তিতুমেৰ অজ্ঝাসযো, থেরো তং ঞত্ৰা ‘‘তিস্স, সচে নিৰত্তিতুকামো, নিৰত্তা’’তি আহ. সো সত্থারঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. সত্থা জেতৰনমেৰ অগমাসি.
ভিক্খূনং ধম্মসভাযং কথা উদপাদি – ‘‘অহো ৰত ৰনৰাসীতিস্সসামণেরো দুক্করং করোতি, পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠাযস্স ঞাতকা সত্তসু মঙ্গলেসু পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু, পব্বজিতকালে অন্তোৰিহারে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্ত দিৰসানি অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ ¶ অদংসু. পব্বজিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে অন্তোগামং পৰিসন্তো দ্ৰীহেৰ দিৰসেহি সাটকসহস্সেন সদ্ধিং পিণ্ডপাতসহস্সং লভি, পুনেকদিৰসং কম্বলসহস্সং লভি. ইতিস্স ইধ ৰসনকালে মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি, ইদানি এৰরূপং লাভসক্কারং ছড্ডেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মিস্সকাহারেন যাপেতি, দুক্করকারকো ৰত তিস্সসামণেরো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, লাভূপনিসা নামেসা অঞ্ঞা, নিব্বানগামিনী পটিপদা অঞ্ঞা. ‘এৰং লাভং লভিস্সামী’তি হি আরঞ্ঞিকাদিধুতঙ্গসমাদানৰসেন লাভূপনিসং রক্খন্তস্স ভিক্খুনো চত্তারো অপাযা ৰিৰটদ্ৰারা এৰ তিট্ঠন্তি, নিব্বানগামিনিযা পন পটিপদায উপ্পন্নং লাভসক্কারং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অরহত্তং গণ্হাতী’’তি অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অঞ্ঞা হি লাভূপনিসা, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনী;
এৰমেতং অভিঞ্ঞায, ভিক্খু বুদ্ধস্স সাৰকো;
সক্কারং নাভিনন্দেয্য, ৰিৰেকমনুব্রূহযে’’তি.
তত্থ অঞ্ঞা হি লাভূপনিসা, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনীতি লাভূপনিসা নামেসা অঞ্ঞা এৰ, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনী পটিপদা. লাভুপ্পাদকেন হি ভিক্খুনা থোকং অকুসলকম্মং কাতুং ৰট্টতি, কাযৰঙ্কাদীনি কাতব্বানি হোন্তি. যস্মিঞ্হি কালে কাযৰঙ্কাদীসু কিঞ্চি করোতি, তদা লাভো উপ্পজ্জতি. পাযসপাতিযঞ্হি ৰঙ্কং অকত্ৰা উজুকমেৰ হত্থং ওতারেত্ৰা উক্খিপন্তস্স হত্থো মক্খিতমত্তকোৰ হোতি, ৰঙ্কং কত্ৰা ওতারেত্ৰা উক্খিপন্তস্স পন পাযসপিণ্ডং উদ্ধরন্তোৰ নিক্খমতি, এৰং কাযৰঙ্কাদীনি করণকালেযেৰ লাভো উপ্পজ্জতি. অযং অধম্মিকা লাভূপনিস্সা নাম. উপধিসম্পদা চীৰরধারণং বাহুসচ্চং পরিৰারো অরঞ্ঞৰাসোতি এৰরূপেহি পন কারণেহি উপ্পন্নো লাভো ধম্মিকো নাম হোতি. নিব্বানগামিনিং ¶ পটিপদং পূরেন্তেন পন ভিক্খুনা কাযৰঙ্কাদীনি পহাতব্বানি. অনন্ধেনেৰ অন্ধেন ৰিয, অমূগেনেৰ মূগেন ৰিয, অবধিরেনেৰ বধিরেন ৰিয ভৰিতুং ৰট্টতি. অসঠেন অমাযেন ভৰিতুং ৰট্টতি. এৰমেতন্তি এতং লাভুপ্পাদনং পটিপদঞ্চ নিব্বানগামিনিং পটিপদঞ্চ ¶ এৰং ঞত্ৰা সব্বেসং সঙ্খতাসঙ্খতধম্মানং বুজ্ঝনট্ঠেন ¶ বুদ্ধস্স সৰনন্তে জাতট্ঠেন ওৰাদানুসাসনিং ৰা সৰনট্ঠেন সাৰকো ভিক্খু অধম্মিকং চতুপচ্চযসক্কারং নাভিনন্দেয্য, ন চেৰ ধম্মিকং পটিক্কোসেয্য, কাযৰিৰেকাদিকং ৰিৰেকং অনুব্রূহযে. তত্থ কাযৰিৰেকোতি কাযস্স একীভাৰো. চিত্তৰিৰেকোতি অট্ঠ সমাপত্তিযো. উপধিৰিৰেকোতি নিব্বানং. তেসু কাযৰিৰেকো গণসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি, চিত্তৰিৰেকো কিলেসসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি, উপধিৰিৰেকো সঙ্খারসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি. কাযৰিৰেকো চিত্তৰিৰেকস্স পচ্চযো হোতি, চিত্তৰিৰেকো উপধিৰিৰেকস্স পচ্চযো হোতি. ৰুত্তম্পিহেতং –
‘‘কাযৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং, চিত্তৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং, উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং ৰিসঙ্খারগতান’’ন্তি (মহানি. ১৫০). –
ইমং তিৰিধম্পি ৰিৰেকং ব্রূহেয্য ৰড্ঢেয্য, উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰনৰাসীতিস্সসামণেরৰত্থু পন্নরসমং.
বালৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চমো ৰগ্গো.
৬. পণ্ডিতৰগ্গো
১. রাধত্থেরৰত্থু
নিধীনংৰ ¶ ¶ ¶ পৰত্তারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং রাধত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির গিহিকালে সাৰত্থিযং দুগ্গতব্রাহ্মণো অহোসি. সো ‘‘ভিক্খূনং সন্তিকে জীৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অপ্পহরিতকং করোন্তো পরিৰেণং সম্মজ্জন্তো মুখধোৰনাদীনি দদন্তো অন্তোৰিহারেযেৰ ৰসি. ভিক্খূপি নং সঙ্গণ্হিংসু, পব্বাজেতুং পন ন ইচ্ছন্তি. সো পব্বজ্জং অলভমানো কিসো অহোসি. অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো’’তি উপধারেন্তো ‘‘অরহা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা সাযন্হসমযে ৰিহারচারিকং চরন্তো ৰিয ব্রাহ্মণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি আহ. ‘‘ভিক্খূনং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তো, ভন্তে’’তি ¶ . ‘‘লভসি নেসং সন্তিকা সঙ্গহ’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে, আহারমত্তং লভামি, ন পন মং পব্বাজেন্তী’’তি. সত্থা এতস্মিং নিদানে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তমত্থং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অত্থি কোচি ইমস্স ব্রাহ্মণস্স অধিকারং সরতী’’তি পুচ্ছি. সারিপুত্তত্থেরো ‘‘অহং, ভন্তে, সরামি, অযং মে রাজগহে পিণ্ডায চরন্তস্স অত্তনো অভিহটং কটচ্ছুভিক্খং দাপেসি, ইমমস্সাহং অধিকারং সরামী’’তি আহ. সো সত্থারা ‘‘কিং পন তে, সারিপুত্ত, এৰং কতূপকারং দুক্খতো মোচেতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, ভন্তে, পব্বাজেস্সামী’’তি তং ব্রাহ্মণং পব্বাজেসি. তস্স ভত্তগ্গে আসনপরিযন্তে আসনং পাপুণাতি, যাগুভত্তাদীহিপি কিলমতি. থেরো তং আদায চারিকং পক্কামি, অভিক্খণঞ্চ নং ‘‘ইদং তে কত্তব্বং, ইদং তে ন কত্তব্ব’’ন্তি ওৰদি অনুসাসি. সো সুৰচো অহোসি পদক্খিণগ্গাহী. তস্মা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানো কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি.
থেরো তং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সত্থা পটিসন্থারং কত্ৰা আহ – ‘‘সুৰচো নু খো, সারিপুত্ত, তে অন্তেৰাসিকো’’তি ¶ . ‘‘আম, ভন্তে, অতিৰিয ¶ সুৰচো, কিস্মিঞ্চি দোসে ৰুচ্চমানে ন কুদ্ধপুব্বো’’তি. ‘‘সারিপুত্ত ¶ , এৰরূপে সদ্ধিৰিহারিকে লভন্তো কিত্তকে গণ্হেয্যাসী’’তি? ‘‘ভন্তে, বহুকেপি গণ্হেয্যমেৰা’’তি. অথেকদিৰসং ধম্মসভায কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘সারিপুত্তত্থেরো কির কতঞ্ঞূ কতৰেদী, কটচ্ছুভিক্খামত্তং উপকারং সরিত্ৰা দুগ্গতব্রাহ্মণং পব্বাজেসি. থেরোপি ওৰাদক্খমো ওৰাদক্খমমেৰ লভী’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি সারিপুত্তো কতঞ্ঞূ কতৰেদীযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসেতুং –
‘‘অলীনচিত্তং নিস্সায, পহট্ঠা মহতী চমূ;
কোসলং সেনাসন্তুট্ঠং, জীৰগ্গাহং অগাহযি.
‘‘এৰং নিস্সযসম্পন্নো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো;
ভাৰযং কুসলং ধম্মং, যোগক্খেমস্স পত্তিযা;
পাপুণে অনুপুব্বেন, সব্বসংযোজনক্খয’’ন্তি. (জা. ১.২.১১-১২) –
ইমং দুকনিপাতে অলীনচিত্তজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি. তদা কির ৰড্ঢকীহি পাদস্স অরোগকরণভাৰেন কহং অত্তনো উপকারং ঞত্ৰা সব্বসেতস্স হত্থিপোতকস্স দাযকো একচারিকো হত্থী সারিপুত্তত্থেরো অহোসীতি এৰং থেরং আরব্ভ জাতকং কথেত্ৰা রাধত্থেরং আরব্ভ, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম রাধেন ৰিয সুৰচেন ভৰিতব্বং, দোসং দস্সেত্ৰা ওৰদিযমানেনপি ন কুজ্ঝিতব্বং, ওৰাদদাযকো পন নিধিআচিক্খণকো ৰিয দট্ঠব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘নিধীনংৰ পৰত্তারং, যং পস্সে ৰজ্জদস্সিনং;
নিগ্গয্হৰাদিং মেধাৰিং, তাদিসং পণ্ডিতং ভজে;
তাদিসং ভজমানস্স, সেয্যো হোতি ন পাপিযো’’তি.
তত্থ নিধীনন্তি তত্থ তত্থ নিদহিত্ৰা ঠপিতানং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিপূরানং নিধিকুম্ভীনং. পৰত্তারন্তি কিচ্ছজীৰিকে দুগ্গতমনুস্সে অনুকম্পং কত্ৰা ‘‘এহি, সুখেন জীৰনূপাযং দস্সেস্সামী’’তি নিধিট্ঠানং নেত্ৰা হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘ইমং গহেত্ৰা সুখেন জীৰা’’তি আচিক্খিতারং ৰিয. ৰজ্জদস্সিনন্তি দ্ৰে ৰজ্জদস্সিনো ‘‘ইমিনা নং অসারুপ্পেন ৰা খলিতেন ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি রন্ধগৰেসকো ¶ চ, অঞ্ঞাতং ঞাপনত্থায ঞাতং অনুগ্গহণত্থায ¶ সীলাদীনমস্স ৰুদ্ধিকামতায তং তং ৰজ্জং ওলোকনেন উল্লুম্পনসভাৰসণ্ঠিতো চ. অযং ইধ অধিপ্পেতো. যথা হি দুগ্গতমনুস্সো ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি তজ্জেত্ৰাপি পোথেত্ৰাপি নিধিং দস্সেন্তে কোপং ন করোতি, পমুদিতো এৰ হোতি, এৰমেৰ এৰরূপে পুগ্গলে অসারুপ্পং ৰা খলিতং ৰা দিস্ৰা আচিক্খন্তে কোপো ন কাতব্বো, তুট্ঠেনেৰ ভৰিতব্বং, ‘‘ভন্তে, মহন্তং ৰো কম্মং কতং ¶ , ময্হং আচরিযুপজ্ঝাযট্ঠানে ঠত্ৰা ওৰদন্তেহি পুনপি মং ৰদেয্যাথা’’তি পৰারেতব্বমেৰ. নিগ্গয্হৰাদিন্তি একচ্চো হি সদ্ধিৰিহারিকাদীনং অসারুপ্পং ৰা খলিতং ৰা দিস্ৰা ‘‘অযং মে মুখোদকদানাদীহি সক্কচ্চং উপট্ঠহতি, সচে নং ৰক্খামি, ন মং উপট্ঠহিস্সতি, এৰং মে পরিহানি ভৰিস্সতী’’তি ৰত্থুং অৰিসহন্তো ন নিগ্গয্হৰাদী নাম হোতি. সো ইমস্মিং সাসনে কচৰরং আকিরতি. যো পন তথারূপং ৰজ্জং দিস্ৰা ৰজ্জানুরূপং তজ্জেন্তো পণামেন্তো দণ্ডকম্মং করোন্তো ৰিহারা তং নীহরন্তো সিক্খাপেতি, অযং নিগ্গয্হৰাদী নাম সেয্যথাপি সম্মাসম্বুদ্ধো. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘নিগ্গয্হ নিগ্গয্হাহং, আনন্দ, ৰক্খামি, পৰয্হ পৰয্হ, আনন্দ, ৰক্খামি, যো সারো সো ঠস্সতী’’তি (ম. নি. ৩.১৯৬). মেধাৰিন্তি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতং. তাদিসন্তি এৰরূপং পণ্ডিতং ভজেয্য পযিরুপাসেয্য. তাদিসঞ্হি আচরিযং ভজমানস্স অন্তেৰাসিকস্স সেয্যো হোতি, ন পাপিযো ৰড্ঢিযেৰ হোতি, নো পরিহানীতি.
দেসনাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
রাধত্থেরৰত্থু পঠমং.
২. অস্সজিপুনব্বসুকৰত্থু
ওৰদেয্যানুসাসেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অস্সজিপুনব্বসুকভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. দেসনা ¶ পন কীটাগিরিস্মিং সমুট্ঠিতা.
তে কির দ্ৰে ভিক্খূ কিঞ্চাপি অগ্গসাৰকানং সদ্ধিৰিহারিকা, অলজ্জিনো পন অহেসুং পাপভিক্খূ. তে পাপকেহি অত্তনো পরিৰারেহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি ¶ সদ্ধিং কীটাগিরিস্মিং ৰিহরন্তা ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপী’’তিআদিকং (পারা. ৪৩১; চূল়ৰ. ২১) নানপ্পকারং অনাচারং করোন্তা কুলদূসককম্মং কত্ৰা ততো উপ্পন্নেহি পচ্চযেহি জীৰিকং কপ্পেন্তা তং আৰাসং পেসলানং ভিক্খূনং অনাৰাসং অকংসু. সত্থা তং পৰত্তিং ¶ সুত্ৰা তেসং পব্বাজনীযকম্মকরণত্থায সপরিৰারে দ্ৰে অগ্গসাৰকে আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, সারিপুত্তা, তেসু যে তুম্হাকং ৰচনং ন করোন্তি, তেসং পব্বাজনীযকম্মং করোথ, যে পন করোন্তি, তে ওৰদথ অনুসাসথ. ওৰদন্তো হি অনুসাসন্তো অপণ্ডিতানংযেৰ অপ্পিযো হোতি অমনাপো, পণ্ডিতানং পন পিযো হোতি মনাপো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ওৰদেয্যানুসাসেয্য, অসব্ভা চ নিৰারযে;
সতঞ্হি সো পিযো হোতি, অসতং হোতি অপ্পিযো’’তি.
তত্থ ওৰদেয্যাতি উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ৰদন্তো ওৰদতি নাম, অনুপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ‘‘অযসোপি তে সিযা’’তিআদিৰসেন অনাগতং দস্সেন্তো অনুসাসতি নাম. সম্মুখা ৰদন্তো ওৰদতি নাম, পরম্মুখা দূতং ৰা সাসনং ৰা পেসেন্তো অনুসাসতি নাম. সকিং ৰদন্তো ওৰদতি নাম, পুনপ্পুনং ¶ ৰদন্তো অনুসাসতি নাম. ওৰদন্তো এৰ ৰা অনুসাসতি নামাতি এৰং ওৰদেয্য অনুসাসেয্য. অসব্ভা চাতি অকুসলধম্মা চ নিৰারেয্য, কুসলধম্মে পতিট্ঠাপেয্যাতি অত্থো. সতঞ্হি সো পিযো হোতীতি সো এৰরূপো পুগ্গলো বুদ্ধাদীনং সপ্পুরিসানং পিযো হোতি. যে পন অদিট্ঠধম্মা অৰিতিণ্ণপরলোকা আমিসচক্খুকা জীৰিকত্থায পব্বজিতা, তেসং অসতং সো ওৰাদকো অনুসাসকো, ‘‘‘ন ত্ৰং অম্হাকং উপজ্ঝাযো, ন আচরিযো, কস্মা অম্হে ওৰদসী’তি এৰং মুখসত্তীহি ৰিজ্ঝন্তানং অপ্পিযো হোতী’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. সারিপুত্তমোগ্গল্লানাপি তত্থ গন্ত্ৰা তে ভিক্খূ ওৰদিংসু অনুসাসিংসু. তেসু একচ্চে ওৰাদং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সম্মা ৰত্তিংসু, একচ্চে ৰিব্ভমিংসু, একচ্চে পব্বাজনীযকম্মং পাপুণিংসূতি.
অস্সজিপুনব্বসুকৰত্থু দুতিযং.
৩. ছন্নত্থেরৰত্থু
ন ¶ ভজে পাপকে মিত্তেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছন্নত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির আযস্মা ‘‘অহং অম্হাকং অয্যপুত্তেন সদ্ধিং মহাভিনিক্খমনং ¶ নিক্খন্তো তদা অঞ্ঞং একম্পি ন পস্সামি, ইদানি পন ‘অহং সারিপুত্তো নাম, অহং মোগ্গল্লানো নাম, মযং অগ্গসাৰকম্হা’তি ৰত্ৰা ইমে ৰিচরন্তী’’তি দ্ৰে অগ্গসাৰকে অক্কোসতি. সত্থা ভিক্খূনং সন্তিকা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ছন্নত্থেরং পক্কোসাপেত্ৰা ওৰদতি. সো তঙ্খণেযেৰ তুণ্হী হুত্ৰা পুন গন্ত্ৰা থেরে অক্কোসতিযেৰ. এৰং যাৰততিযং অক্কোসন্তং পক্কোসাপেত্ৰা সত্থা ওৰদিত্ৰা ‘‘ছন্ন, দ্ৰে অগ্গসাৰকা নাম তুয্হং কল্যাণমিত্তা উত্তমপুরিসা, এৰরূপে কল্যাণমিত্তে সেৰস্সু ভজস্সূ’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ভজে পাপকে মিত্তে, ন ভজে পুরিসাধমে;
ভজেথ মিত্তে কল্যাণে, ভজেথ পুরিসুত্তমে’’তি.
তস্সত্থো – কাযদুচ্চরিতাদিঅকুসলকম্মাভিরতা পাপমিত্তা নাম. সন্ধিচ্ছেদনাদিকে ৰা একৰীসতিঅনেসনাদিভেদে ৰা অট্ঠানে নিযোজকা পুরিসাধমা নাম. উভোপি ৰা এতে পাপমিত্তা চেৰ পুরিসাধমা চ, তে ন ভজেয্য ন পযিরুপাসেয্য, ৰিপরীতা পন কল্যাণমিত্তা চেৰ সপ্পুরিসা চ, তে ভজেথ পযিরুপাসেথাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছন্নত্থেরো পন তং ওৰাদং সুত্ৰাপি পুরিমনযেনেৰ ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি. পুনপি সত্থু আরোচেসুং ¶ . সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, মযি ধরন্তে ছন্নং সিক্খাপেতুং ন সক্খিস্সথ, মযি পন পরিনিব্বুতে সক্খিস্সথা’’তি ৰত্ৰা পরিনিব্বানকালে আযস্মতা আনন্দেন, ‘‘ভন্তে, কথং ছন্নত্থেরে অম্হেহি পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আনন্দ, ছন্নস্স ভিক্খুনো ব্রহ্মদণ্ডো দাতব্বো’’তি আণাপেসি. সো সত্থরি পরিনিব্বুতে আনন্দত্থেরেন আরোচিতং ব্রহ্মদণ্ডং সুত্ৰা দুক্খী দুম্মনো তিক্খত্তুং মুচ্ছিতো পতিত্ৰা ‘‘মা ¶ মং, ভন্তে, নাসযিত্থা’’তি যাচিত্ৰা সম্মা ৰত্তং পূরেন্তো ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণীতি.
ছন্নত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. মহাকপ্পিনত্থেরৰত্থু
ধম্মপীতি ¶ সুখং সেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকপ্পিনত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বী কথা – অতীতে কির আযস্মা মহাকপ্পিনো পদুমুত্তরবুদ্ধস্স পাদমূলে কতাভিনীহারো সংসারে সংসরন্তো বারাণসিতো অৰিদূরে একস্মিং পেসকারগামে জেট্ঠকপেসকারো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা সহস্সমত্তা পচ্চেকবুদ্ধা অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সিকে চত্তারো মাসে জনপদে ৰসন্তি. তে একৰারং বারাণসিযা অৰিদূরে ওতরিত্ৰা ‘‘সেনাসনকরণত্থায হত্থকম্মং যাচথা’’তি ¶ রঞ্ঞো সন্তিকং অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে পহিণিংসু. তদা পন রঞ্ঞো ৰপ্পমঙ্গলকালো হোতি. সো ‘‘পচ্চেকবুদ্ধা কির আগতা’’তি সুত্ৰা তস্মিং খণে নিক্খমিত্ৰা আগতকারণং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, ওকাসো নত্থি, স্ৰে অম্হাকং ৰপ্পমঙ্গলং, ততিযদিৰসে করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে অনিমন্তেত্ৰাৰ পাৰিসি. পচ্চেকবুদ্ধা ‘‘অঞ্ঞত্থ গমিস্সামা’’তি পক্কমিংসু. তস্মিং খণে জেট্ঠপেসকারস্স ভরিযা কেনচিদেৰ করণীযেন বারাণসিং গচ্ছন্তী তে পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, অৰেলায, অয্যা, আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা আদিতো পট্ঠায কথেসুং. তং পৰত্তিং সুত্ৰা সদ্ধাসম্পন্না ঞাণসম্পন্না ইত্থী ‘‘স্ৰে, ভন্তে, অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেসি. ‘‘বহুকা মযং ভগিনী’’তি. ‘‘কিত্তকা, ভন্তে’’তি? ‘‘সহস্সমত্তা’’তি. ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং গামে সহস্সপেসকারা ৰসিম্হ. একেকো একেকস্স ভিক্খং দস্সতি, ভিক্খং অধিৰাসেথ, অহমেৰ ৰো ৰসনট্ঠানম্পি কারেস্সামী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধা অধিৰাসযিংসু.
সা গামং পৰিসিত্ৰা উগ্ঘোসেসি – ‘‘অহং সহস্সমত্তে পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা নিমন্তযিং, অয্যানং নিসীদনট্ঠানং সংৰিদহথ ¶ , যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেথা’’তি ¶ . গামমজ্ঝে মণ্ডপং কারেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা পুনদিৰসে পচ্চেকবুদ্ধে নিসীদাপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে তস্মিং গামে সব্বা ইত্থিযো আদায তাহি সদ্ধিং পচ্চেকবুদ্ধে ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তেমাসং ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি তেসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পুন গামে উগ্ঘোসেসি – ‘‘অম্মতাতা, একেককুলতো একেকো পুরিসো ফরসুৰাসিআদীনি গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দব্বসম্ভারে আহরিত্ৰা অয্যানং ৰসনট্ঠানং করোতূ’’তি. গামৰাসিনো তস্সাযেৰ ৰচনং সুত্ৰা একেকো একেকং কত্ৰা সদ্ধিং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেহি পণ্ণসালসহস্সং কারেত্ৰা অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালাযং ৰস্সূপগতে পচ্চেকবুদ্ধে ‘‘অহং সক্কচ্চং উপট্ঠহিস্সামি, অহং সক্কচ্চং ¶ উপট্ঠহিস্সামী’’তি উপট্ঠহিংসু. ৰস্সংৰুট্ঠকালে ‘‘অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালায ৰস্সংৰুট্ঠানং পচ্চেকবুদ্ধানং চীৰরসাটকে সজ্জেথা’’তি সমাদপেত্ৰা একেকস্স সহস্সসহস্সমূলং চীৰরং দাপেসি. পচ্চেকবুদ্ধা ৰুট্ঠৰস্সা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কমিংসু.
গামৰাসিনোপি ইদং পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা ইতো চুতা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা গণদেৰপুত্তা নাম অহেসুং. তে তত্থ দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ¶ বারাণসিযং কুটুম্বিকগেহেসু নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠকপেসকারো জেট্ঠককুটুম্বিকস্স পুত্তো অহোসি. ভরিযাপিস্স জেট্ঠককুটুম্বিকস্সেৰ ধীতা অহোসি. তা সব্বাপি ৰযপ্পত্তা পরকুলং গচ্ছন্তিযো তেসং তেসংযেৰ গেহানি অগমিংসু. অথেকদিৰসং ৰিহারে ধম্মস্সৰনং সঙ্ঘুট্ঠং. ‘‘সত্থা ধম্মং দেসেস্সতী’’তি সুত্ৰা সব্বেপি তে কুটুম্বিকা ‘‘ধম্মং সোস্সামা’’তি ভরিযাহি সদ্ধিং ৰিহারং অগমিংসু. তেসং ৰিহারমজ্ঝং পৰিট্ঠক্খণে ৰস্সং উট্ঠহি. যেসং কুলূপকা ৰা ঞাতিসামণেরাদযো ৰা অত্থি, তে তেসং পরিৰেণানি পৰিসিংসু. তে পন তথারূপানং নত্থিতায কত্থচি, পৰিসিতুং অৰিসহন্তা ৰিহারমজ্ঝেযেৰ অট্ঠংসু. অথ নে জেট্ঠককুটুম্বিকো আহ – ‘‘পস্সথ অম্হাকং ৰিপ্পকারং, কুলপুত্তেহি নাম এত্তকেন লজ্জিতুং যুত্ত’’ন্তি. ‘‘অয্য, কিং পন করোমা’’তি? ‘‘মযং ৰিস্সাসিকট্ঠানস্স অভাৰেন ইমং ৰিপ্পকারং পত্তা, সব্বে ¶ ধনং সংহরিত্ৰা পরিৰেণং করোমা’’তি. ‘‘সাধু, অয্যা’’তি জেট্ঠকো সহস্সং অদাসি, সেসা পঞ্চ পঞ্চ সতানি. ইত্থিযো অড্ঢতেয্যানি অড্ঢতেয্যানি সতানি. তে তং ধনং সংহরিত্ৰা সহস্সকূটাগারপরিৰারং ¶ সত্থু ৰসনত্থায মহাপরিৰেণং নাম আরভিংসু. নৰকম্মস্স মহন্ততায ধনে অপ্পহোন্তে পুব্বে দিন্নধনতো পুন উপড্ঢূপড্ঢং অদংসু. নিট্ঠিতে পরিৰেণে ৰিহারমহং করোন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং চীৰরানি সজ্জিংসু.
জেট্ঠককুটুম্বিকস্স পন ভরিযা সব্বেহি সমানং অকত্ৰা অত্তনো পঞ্ঞায ঠিতা ‘‘অতিরেকতরং কত্ৰা সত্থারং পূজেস্সামী’’তি অনোজপুপ্ফৰণ্ণেন সহস্সমূলেন সাটকেন সদ্ধিং অনোজপুপ্ফচঙ্কোটকং গহেত্ৰা অনুমোদনকালে সত্থারং অনোজপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা তং সাটকং সত্থু পাদমূলে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অনোজপুপ্ফৰণ্ণংযেৰ মে সরীরং হোতু, অনোজা এৰ চ মে নামং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি. তে সব্বেপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে দেৰলোকা চৰিত্ৰা জেট্ঠককুটুম্বিকো কুক্কুটৰতীনগরে রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো মহাকপ্পিনরাজা নাম অহোসি, সেসা অমচ্চকুলে নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠককুটুম্বিকস্স ভরিযা মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে রাজকুলে ¶ নিব্বত্তি, অনোজপুপ্ফৰণ্ণমেৰস্সা সরীরং অহোসি, অনোজাত্ৰেৰস্সা নামং করিংসু. সা ¶ ৰযপ্পত্তা মহাকপ্পিনরঞ্ঞো গেহং গন্ত্ৰা অনোজাদেৰী নাম অহোসি. সেসিত্থিযোপি অমচ্চকুলেসু নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তা তেসংযেৰ অমচ্চপুত্তানং গেহানি অগমংসু. তে সব্বে রঞ্ঞো সম্পত্তিসদিসং সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. যদা রাজা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো হত্থিং অভিরুহিত্ৰা ৰিচরি, তদা তেপি তথেৰ ৰিচরন্তি. তস্মিং অস্সেন ৰা রথেন ৰা ৰিচরন্তে তেপি তথেৰ ৰিচরন্তি? এৰং তে একতো হুত্ৰা কতানং পুঞ্ঞানং আনুভাৰেন একতোৰ সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. রঞ্ঞো পন বলো, বলৰাহনো, পুপ্ফো, পুপ্ফৰাহনো, সুপত্তোতি পঞ্চ অস্সা হোন্তি. রাজা তেসু সুপত্তং অস্সং সযং আরোহতি, ইতরে চত্তারো অস্সারোহানং সাসনাহরণত্থায অদাসি. রাজা তে পাতোৰ ভোজেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ ¶ দ্ৰে ৰা তীণি ৰা যোজনানি আহিণ্ডিত্ৰা বুদ্ধস্স ৰা ধম্মস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা ময্হং সুখসাসনং আহরথা’’তি পেসেসি. তে চতূহি দ্ৰারেহি নিক্খমিত্ৰা তীণি যোজনানি আহিণ্ডিত্ৰা সাসনং অলভিত্ৰা পচ্চাগচ্ছন্তি.
অথেকদিৰসং রাজা সুপত্তং অস্সং আরুয্হ অমচ্চসহস্সপরিৰুতো উয্যানং গচ্ছন্তো কিলন্তরূপে পঞ্চসতৰাণিজকে নগরং পৰিসন্তে দিস্ৰা ‘‘ইমে অদ্ধানকিলন্তা, অদ্ধা ইমেসং সন্তিকা একং ভদ্দকং সাসনং সোস্সামী’’তি ¶ তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কুতো আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ইতো ৰীসতিযোজনসতমত্থকে সাৰত্থি নাম নগরং, ততো আগচ্ছামা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো পদেসে কিঞ্চি সাসনং উপ্পন্ন’’ন্তি. ‘‘দেৰ, অঞ্ঞং কিঞ্চি নত্থি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন উপ্পন্নো’’তি. রাজা তাৰদেৰ পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা ফুট্ঠসরীরো কিঞ্চি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তো মুহুত্তং ৰীতিনামেত্ৰা, ‘‘তাতা, কিং ৰদেথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধো, দেৰ, উপ্পন্নো’’তি. রাজা দুতিযম্পি ততিযম্পি তথেৰ ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘কিং ৰদেথ, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘বুদ্ধো, দেৰ, উপ্পন্নো’’তি ৰুত্তে, ‘‘তাতা, ৰো সতসহস্সং দদামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অঞ্ঞম্পি কিঞ্চি সাসনং অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ধম্মো উপ্পন্নো’’তি. রাজা তম্পি সুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ তযো ৰারে ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘ধম্মো উপ্পন্নো’’তি ৰুত্তে ‘‘ইধাপি ৰো সতসহস্সং দম্মী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অপরম্পি সাসনং অত্থি, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, সঙ্ঘরতনং উপ্পন্ন’’ন্তি. রাজা তম্পি সুত্ৰা তযো ৰারে ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘সঙ্ঘো’’তি পদে ৰুত্তে ‘‘ইধাপি ৰো সতসহস্সং দম্মী’’তি ৰত্ৰা অমচ্চসহস্সং ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাতা, কিং করিস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘অহং, তাতা, ‘বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো’তি সুত্ৰা ন পুন নিৰত্তিস্সামি, সত্থারং উদ্দিস্স গন্ত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘মযম্পি, দেৰ ¶ , তুম্হেহি সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি. রাজা সুৰণ্ণপট্টে অক্খরানি লিখাপেত্ৰা ৰাণিজকে আহ ¶ – ‘‘অনোজা নাম দেৰী তুম্হাকং তীণি সতসহস্সানি দস্সতি, এৰঞ্চ পন নং ৰদেয্যাথ ‘রঞ্ঞো কির তে ইস্সরিযং ৰিস্সট্ঠং, যথাসুখং সম্পত্তিং পরিভুঞ্জাহী’তি, সচে পন ৰো ‘রাজা কহ’ন্তি পুচ্ছতি, ‘সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিস্সামীতি ৰত্ৰা গতো’তি আরোচেয্যাথা’’তি. অমচ্চাপি অত্তনো অত্তনো ভরিযানং তথেৰ সাসনং পহিণিংসু ¶ . রাজা ৰাণিজকে উয্যোজেত্ৰা অস্সং অভিরুয্হ অমচ্চসহস্সপরিৰুতো তং খণংযেৰ নিক্খমি.
সত্থাপি তং দিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো মহাকপ্পিনরাজানং সপরিৰারং দিস্ৰা ‘‘অযং মহাকপ্পিনো ৰাণিজকানং সন্তিকা তিণ্ণং রতনানং উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা তেসং ৰচনং তীহি সতসহস্সেহি পূজেত্ৰা রজ্জং পহায অমচ্চসহস্সেহি পরিৰুতো মং উদ্দিস্স পব্বজিতুকামো স্ৰে নিক্খমিস্সতি. সো সপরিৰারো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিস্সতি, পচ্চুগ্গমনমস্স করিস্সামী’’তি পুনদিৰসে চক্কৰত্তী ৰিয খুদ্দকগামভোজকং পচ্চুগ্গচ্ছন্তো সযমেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰীসযোজনসতং মগ্গং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা চন্দভাগায নদিযা তীরে নিগ্রোধরুক্খমূলে ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ‘‘রাজাপি আগচ্ছন্তো একং নদিং পত্ৰা ‘‘কা নামেসা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অপরচ্ছা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণং, তাতা’’তি? ‘‘গম্ভীরতো ¶ গাৰুতং, পুথুলতো দ্ৰে গাৰুতানি, দেৰা’’তি. ‘‘অত্থি পনেত্থ নাৰা ৰা উল়ুম্পো ৰা’’তি? ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘নাৰাদীনি ওলোকেন্তে অম্হে জাতি জরং উপনেতি, জরা মরণং. অহং নিব্বেমতিকো হুত্ৰা তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তো, তেসং মে আনুভাৰেন ইমং উদকং উদকং ৰিয মা অহোসী’’তি তিণ্ণং রতনানং গুণং আৰজ্জেত্ৰা ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি বুদ্ধানুস্সতিং অনুস্সরন্তো সপরিৰারো অস্সসহস্সেন উদকপিট্ঠিং পক্খন্দি. সিন্ধৰা পিট্ঠিপাসাণে ৰিয পক্খন্দিংসু. খুরানং অগ্গা নেৰ তেমিংসু.
সো তং উত্তরিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো অপরম্পি নদিং দিস্ৰা ‘‘অযং কা নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘নীলৰাহিনী নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণ’’ন্তি? ‘‘গম্ভীরতোপি পুথুলতোপি অড্ঢযোজনং, দেৰা’’তি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. তং পন নদিং দিস্ৰা ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তি ধম্মানুস্সতিং অনুস্সরন্তো পক্খন্দি. তম্পি অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছন্তো অপরম্পি নদিং দিস্ৰা ‘‘অযং কা নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘চন্দভাগা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণ’’ন্তি? ‘‘গম্ভীরতোপি পুথুলতোপি যোজনং, দেৰা’’তি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. ইমং ¶ পন নদিং দিস্ৰা ‘‘সুপ্পটিপন্নো ¶ ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তি সঙ্ঘানুস্সতিং অনুস্সরন্তো ¶ পক্খন্দি. তং পন নদিং অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছন্তো সত্থু সরীরতো নিক্খন্তা ছব্বণ্ণরস্মিযো অদ্দস. নিগ্রোধরুক্খস্স সাখাৰিটপপলাসানি সোৰণ্ণমযানি ৰিয অহেসুং. রাজা চিন্তেসি – ‘‘অযং পন ওভাসো নেৰ চন্দস্স, ন সূরিযস্স, ন দেৰমারব্রহ্মনাগসুপণ্ণাদীনং অঞ্ঞতরস্স, অদ্ধা অহং সত্থারং উদ্দিস্স আগচ্ছন্তো মহাগোতমবুদ্ধেন দিট্ঠো ভৰিস্সামী’’তি. সো তাৰদেৰ অস্সপিট্ঠিতো ওতরিত্ৰা ওনতসরীরো রস্মিঅনুসারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা মনোসিলারসে নিমুজ্জন্তো ৰিয বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন, সত্থা তস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি. দেসনাৰসানে রাজা সপরিৰারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. অথ সব্বেৰ উট্ঠহিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু. সত্থা ‘‘আগমিস্সতি নু খো ইমেসং কুলপুত্তানং ইদ্ধিমযপত্তচীৰর’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘ইমে কুলপুত্তা পচ্চেকবুদ্ধসহস্সস্স চীৰরসহস্সং অদংসু, কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানম্পি ৰীসতিচীৰরসহস্সানিপি অদংসু. অনচ্ছরিযং ইমেসং ইদ্ধিমযপত্তচীৰরাগমন’’ন্তি ঞত্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ¶ ‘‘এথ, ভিক্খৰো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. তে তাৰদেৰ অট্ঠপরিক্খারধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয হুত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পচ্চোরোহিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু.
তেপি ৰাণিজকা রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা পহিতভাৰং আরোচাপেত্ৰা দেৰিযা ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি ৰুত্তে পৰিসিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নে দেৰী পুচ্ছি – ‘‘তাতা, কিং কারণা আগতাত্থা’’তি? ‘‘মযং রঞ্ঞা তুম্হাকং সন্তিকং পহিতা, তীণি কির নো সতসহস্সানি দেথা’’তি. ‘‘তাতা, অতিবহুং ভণথ, কিং তুম্হেহি রঞ্ঞো কতং, কিস্মিং ৰো রাজা পসন্নো এত্তকং ধনং দাপেসী’’তি? ‘‘দেৰি, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কতং, রঞ্ঞো পন একং সাসনং আরোচযিম্হা’’তি? ‘‘সক্কা পন, তাতা, ময্হং আরোচেতু’’ন্তি. ‘‘সক্কা, দেৰী’’তি. ‘‘তেন হি, তাতা, ৰদেথা’’তি. ‘‘দেৰি বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো’’তি. সাপি ‘‘তং সুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পীতিযা ফুট্ঠসরীরা তিক্খত্তুং কিঞ্চি অসল্লক্খেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘বুদ্ধো’তি পদং সুত্ৰা, তাতা, ইমস্মিং পদে রঞ্ঞা কিং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘সতসহস্সং, দেৰী’’তি. ‘‘তাতা ¶ , অননুচ্ছৰিকং রঞ্ঞা কতং এৰরূপং সাসনং সুত্ৰা তুম্হাকং সতসহস্সং দদমানেন. অহঞ্হি ৰো মম দুগ্গতপণ্ণাকারে তীণি সতসহস্সানি দম্মি, অপরম্পি তুম্হেহি রঞ্ঞো কিং আরোচিত’’ন্তি? তে ইদঞ্চিদঞ্চাতি ¶ ইতরানিপি দ্ৰে সাসনানি আরোচযিংসু. দেৰী পুরিমনযেনেৰ পীতিযা ফুট্ঠসরীরা তিক্খত্তুং কিঞ্চি অসল্লক্খেত্ৰা চতুত্থে ৰারে তথেৰ সুত্ৰা তীণি তীণি সতসহস্সানি দাপেসি, এৰং তে সব্বানিপি দ্ৰাদস সতসহস্সানি লভিংসু.
অথ ¶ নে দেৰী পুচ্ছি – ‘‘রাজা কহং, তাতা’’তি? দেৰি, ‘‘সত্থারং উদ্দিস্স ‘পব্বজিস্সামী’তি গতো’’তি. ‘‘ময্হং তেন কিং সাসনং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘সব্বং কির তেন তুম্হাকং ইস্সরিযং ৰিস্সট্ঠং, তুম্হে কির যথারুচিযা সম্পত্তিং অনুভৰথা’’তি. ‘‘অমচ্চা পন কহং, তাতা’’তি? তেপি ‘‘‘রঞ্ঞা সদ্ধিংযেৰ পব্বজিস্সামা’তি গতা, দেৰী’’তি. সা তেসং ভরিযাযো পক্কোসাপেত্ৰা, অম্মা, তুম্হাকং সামিকা ‘‘রঞ্ঞা সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি গতা, ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘কিং পন তেহি অম্হাকং সাসনং পহিতং, দেৰী’’তি? ‘‘তেহি কির অত্তনো সম্পত্তি তুম্হাকং ৰিস্সট্ঠা, তুম্হে কির তং সম্পত্তিং যথারুচি পরিভুঞ্জথা’’তি. ‘‘তুম্হে পন, দেৰি, কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘অম্মা, সো তাৰ রাজা সাসনং সুত্ৰা মগ্গে ঠিতকোৰ তীহি সতসহস্সেহি তীণি রতনানি পূজেত্ৰা খেল়পিণ্ডং ৰিয সম্পত্তিং পহায ‘পব্বজিস্সামী’তি নিক্খন্তো, মযা পন তিণ্ণং রতনানং সাসনং সুত্ৰা তীণি রতনানি নৰহি সতসহস্সেহি পূজিতানি, ন খো পনেসা সম্পত্তি নাম রঞ্ঞোযেৰ দুক্খা, ময্হম্পি দুক্খাযেৰ. কো রঞ্ঞা ছড্ডিতখেল়পিণ্ডং জাণুকেহি পতিট্ঠহিত্ৰা মুখেন গণ্হিস্সতি, ন ময্হং সম্পত্তিযা অত্থো, অহম্পি সত্থারং উদ্দিস্স গন্ত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘দেৰি, মযম্পি তুম্হেহেৰ সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি. ‘‘সচে সক্কোথ, সাধু, অম্মা’’তি? ‘‘সক্কোম, দেৰী’’তি. ‘‘সাধু, অম্মা, তেন ¶ হি এথা’’তি রথসহস্সং যোজাপেত্ৰা রথং আরুয্হ তাহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে পঠমং নদিং দিস্ৰা যথা রঞ্ঞা পুট্ঠং, তথেৰ পুচ্ছিত্ৰা সব্বপৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘রঞ্ঞো গতমগ্গং ওলোকেথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সিন্ধৰানং পদৰলঞ্জং ন পস্সাম, দেৰী’’তি ৰুত্তে ‘‘রাজা তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তো সচ্চকিরিযং কত্ৰা গতো ভৰিস্সতি. অহম্পি তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তা, তেসমেৰ অনুভাৰেন ইদং উদকং ৰিয মা অহোসী’’তি ¶ তিণ্ণং রতনানং গুণং অনুস্সরিত্ৰা রথসহস্সং পেসেসি. উদকং পিট্ঠিপাসাণসদিসং অহোসি. চক্কানং অগ্গগ্গনেমিৰট্টিযো নেৰ তেমিংসু. এতেনেৰ উপাযেন ইতরা দ্ৰে নদিযো উত্তরি.
অথ সত্থা তস্সাগমনভাৰং ঞত্ৰা যথা অত্তনো সন্তিকে নিসিন্না ভিক্খূ ন পঞ্ঞাযন্তি, এৰমকাসি. সাপি গচ্ছন্তী গচ্ছন্তী সত্থু সরীরতো নিক্খন্তা ছব্বণ্ণরস্মিযো দিস্ৰা তথেৰ চিন্তেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, মহাকপ্পিনো তুম্হাকং উদ্দিস্স নিক্খন্তো আগতেত্থ মঞ্ঞে, কহং সো, অম্হাকম্পি নং দস্সেথা’’তি? ‘‘নিসীদথ তাৰ, ইধেৰ নং পস্সিস্সথা’’তি ¶ . তা সব্বাপি তুট্ঠচিত্তা ‘‘ইধেৰ কির নিসিন্না সামিকে পস্সিস্সামা’’তি নিসীদিংসু. সত্থা তাসং অনুপুব্বিং কথং কথেসি, অনোজাদেৰী দেসনাৰসানে সপরিৰারা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. মহাকপ্পিনত্থেরো তাসং ৰড্ঢিতধম্মদেসনং ¶ সুণন্তো সপরিৰারো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. তস্মিং খণে সত্থা তাসং তে ভিক্খূ অরহত্তপ্পত্তে দস্সেসি. তাসং কির আগতক্খণেযেৰ অত্তনো সামিকে কাসাৰধরে মুণ্ডকসীসে দিস্ৰা চিত্তং একগ্গং ন ভৰেয্য, তেন মগ্গফলানি পত্তুং ন সক্কুণেয্যুং. তস্মা অচলসদ্ধায পতিট্ঠিতকালে তাসং তে ভিক্খূ অরহত্তপ্পত্তেযেৰ দস্সেসি.
তাপি তে দিস্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং তাৰ পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পব্বজ্জং যাচিংসু. এৰং কির ৰুত্তে ‘‘সত্থা উপ্পলৰণ্ণায আগমনং চিন্তেসী’’তি একচ্চে ৰদন্তি. সত্থা পন তা উপাসিকাযো আহ – ‘‘সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযে পব্বজেথা’’তি. তা অনুপুব্বেন জনপদচারিকং চরমানা অন্তরামগ্গে মহাজনেন অভিহটসক্কারসম্মানা পদসাৰ ৰীসযোজনসতিকং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থাপি ভিক্খুসহস্সং আদায আকাসেনেৰ জেতৰনং অগমাসি. তত্র সুদং আযস্মা মহাকপ্পিনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীসু ‘‘অহো সুখং ¶ , অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেন্তো ৰিচরতি. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, মহাকপ্পিনো ‘অহো সুখং, অহো সুখ’ন্তি উদানং উদানেন্তো ৰিচরতি, অত্তনো কামসুখং রজ্জসুখং আরব্ভ কথেসি মঞ্ঞে’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, কপ্পিন, কামসুখং রজ্জসুখং ¶ আরব্ভ উদানং উদানেসী’’তি. ‘‘ভগৰা মে, ভন্তে, তং আরব্ভ উদানভাৰং ৰা অনুদানভাৰং ৰা জানাতী’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো কামসুখং রজ্জসুখং আরব্ভ উদানং উদানেতি, পুত্তস্স পন মে ধম্মপীতি নাম ধম্মরতি নাম উপ্পজ্জতি, সো অমতমহানিব্বানং আরব্ভ এৰ উদানং উদানেসী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ধম্মপীতি সুখং সেতি, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;
অরিযপ্পৰেদিতে ধম্মে, সদা রমতি পণ্ডিতো’’তি.
তত্থ ধম্মপীতীতি ধম্মপাযকো, ধম্মং পিৰন্তোতি অত্থো. ধম্মো চ নামেস ন সক্কা ভাজনেন যাগুআদীনি ৰিয পাতুং? নৰৰিধং পন লোকুত্তরধম্মং নামকাযেন ফুসন্তো আরম্মণতো সচ্ছিকরোন্তো পরিঞ্ঞাভিসমযাদীহি দুক্খাদীনি অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝন্তো ¶ ধম্মং পিৰতি নাম. সুখং সেতীতি দেসনামত্তমেৰেতং, চতূহিপি ইরিযাপথেহি সুখং ৰিহরতীতি অত্থো. ৰিপ্পসন্নেনাতি অনাৰিলেন নিরুপক্কিলেসেন. অরিযপ্পৰেদিতেতি বুদ্ধাদীহি অরিযেহি পৰেদিতে ¶ সতিপট্ঠানাদিভেদে বোধিপক্খিযধম্মে. সদা রমতীতি এৰরূপো ধম্মপীতি ৰিপ্পসন্নেন চেতসা ৰিহরন্তো পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো সদা রমতি অভিরমতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুন্তি.
মহাকপ্পিনত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. পণ্ডিতসামণেরৰত্থু
উদকঞ্হি নযন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পণ্ডিতসামণেরং আরব্ভ কথেসি.
অতীতে কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধো ৰীসতিখীণাসৰসহস্সপরিৰারো বারাণসিং অগমাসি. মনুস্সা অত্তনো বলং সল্লক্খেত্ৰা অট্ঠপি দসপি একতো হুত্ৰা অগন্তুকদানাদীনি অদংসু. অথেকদিৰসং সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে এৰং অনুমোদনমকাসি –
‘‘উপাসকা ইধ একচ্চো ‘অত্তনো সন্তকমেৰ দাতুং ৰট্টতি, কিং পরেন সমাদপিতেনা’তি অত্তনাৰ দানং দেতি, পরং ন সমাদপেতি ¶ . সো ¶ নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদং লভতি, নো পরিৰারসম্পদং. একচ্চো পরং সমাদপেতি, অত্তনা ন দেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পরিৰারসম্পদং লভতি, নো ভোগসম্পদং একচ্চো অত্তনাপি ন দেতি, পরম্পি ন সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে নেৰ ভোগসম্পদং লভতি, ন পরিৰারসম্পদং, ৰিঘাসাদোৰ হুত্ৰা জীৰতি. একচ্চো অত্তনা চ দেতি, পরঞ্চ সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদম্পি লভতি পরিৰারসম্পদম্পী’’তি.
তং সুত্ৰা সমীপে ঠিতো একো পণ্ডিতপুরিসো চিন্তেসি – ‘‘অহং দানি তথা করিস্সামি, যথা মে দ্ৰেপি সম্পত্তিযো ভৰিস্সন্তী’’তি. সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, স্ৰাতনায ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থো’’তি? ‘‘কিত্তকো পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারো’’তি? ‘‘ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানী’’তি. ‘‘ভন্তে, সব্বেহি সদ্ধিং স্ৰাতনায ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. সো গামং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, স্ৰাতনায মযা বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো, তুম্হে যত্তকানং ভিক্খূনং দাতুং ¶ সক্খিস্সথ, তত্তকানং দানং দেথা’’তি আরোচেত্ৰা ৰিচরন্তো অত্তনো অত্তনো বলং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘মযং দসন্নং দস্সাম, মযং ৰীসতিযা, মযং সতস্স, মযং পঞ্চসতান’’ন্তি ৰুত্তে সব্বেসং ৰচনং আদিতো পট্ঠায পণ্ণে আরোপেসি.
তেন চ সমযেন তস্মিং নগরে অতিদুগ্গতভাৰেনেৰ ‘‘মহাদুগ্গতো’’তি ¶ পঞ্ঞাতো একো পুরিসো অত্থি. সো তম্পি সম্মুখাগতং দিস্ৰা, সম্ম মহাদুগ্গত, মযা স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো, স্ৰে নগরৰাসিনো দানং দস্সন্তি, ‘‘ত্ৰং কতি ভিক্খূ ভোজেস্সসী’’তি? ‘‘সামি, ময্হং কিং ভিক্খূহি, ভিক্খূহি নাম সধনানং অত্থো, ময্হং পন স্ৰে যাগুঅত্থায তণ্ডুলনাল়িমত্তম্পি নত্থি, অহং ভতিং কত্ৰা জীৰামি, কিং মে ভিক্খূহী’’তি? সমাদপকেন নাম ব্যত্তেন ভৰিতব্বং. তস্মা সো তেন ‘‘নত্থী’’তি ৰুত্তেপি তুণ্হীভূতো অহুত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, ইমস্মিং নগরে সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সুখুমৰত্থং নিৰাসেত্ৰা নানাভরণপটিমণ্ডিতা সিরিসযনে সযমানা বহূ জনা সম্পত্তিং অনুভৰন্তি, ত্ৰং পন দিৰসং ভতিং কত্ৰা কুচ্ছিপূরণমত্তম্পি ন লভসি, এৰং ¶ সন্তেপি ‘অহং পুব্বে পুঞ্ঞং অকতত্তা কিঞ্চি ন লভামী’তি ন জানাসী’’তি? ‘‘জানামি, সামী’’তি. ‘‘অথ কস্মা ইদানি পুঞ্ঞং ন করোসি, ত্ৰং যুৰা বলসম্পন্নো, কিং তযা ভতিং কত্ৰাপি যথাবলং দানং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি? সো তস্মিং কথেন্তেযেৰ সংৰেগপ্পত্তো হুত্ৰা ‘‘ময্হম্পি একং ভিক্খুং পণ্ণে আরোপেহি, কিঞ্চিদেৰ ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খং দস্সামী’’তি আহ. ইতরো ‘‘কিং একেন ভিক্খুনা পণ্ণে আরোপিতেনা’’তি ন আরোপেসি? মহাদুগ্গতোপি ¶ গেহং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, নগরৰাসিনো স্ৰে সঙ্ঘভত্তং করিস্সন্তি, অহম্পি সমাদপকেন ‘একস্স ভিক্খং দেহী’তি ৰুত্তো, মযম্পি স্ৰে একস্স ভিক্খং দস্সামা’’তি. অথস্স ভরিযা ‘‘মযং দলিদ্দা, কস্মা তযা সম্পটিচ্ছিত’’ন্তি অৰত্ৰাৰ, ‘‘সামি, ভদ্দকং তে কতং, মযং পুব্বেপি কিঞ্চি অদত্ৰা ইদানি দুগ্গতা জাতা, মযং উভোপি ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খং দস্সাম, সামী’’তি ৰত্ৰা উভোপি গেহা নিক্খমিত্ৰা ভতিট্ঠানং অগমংসু.
মহাসেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘কিং, সম্ম মহাদুগ্গত, ভতিং করিস্সসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, অয্যা’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘যং তুম্হে কারেস্সথ, তং করিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি মযং স্ৰে দ্ৰে তীণি ভিক্খুসতানি ভোজেস্সাম, এহি, দারূনি ফালেহী’’তি ৰাসিফরসুং নীহরিত্ৰা দাপেসি. মহাদুগ্গতো দল়্হং কচ্ছং বন্ধিত্ৰা মহুস্সাহপ্পত্তো ৰাসিং পহায ফরসুং গণ্হন্তো, ফরসুং পহায ৰাসিং গণ্হন্তো দারূনি ফালেতি. অথ নং সেট্ঠি আহ – ‘‘সম্ম, ত্ৰং অজ্জ অতিৰিয উস্সাহপ্পত্তো কম্মং করোসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘সামি, অহং স্ৰে ¶ একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’’তি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি পসন্নমানসো চিন্তেসি – ‘‘অহো ইমিনা দুক্করং কতং, ‘অহং দুগ্গতো’তি তুণ্হীভাৰং অনাপজ্জিত্ৰা ‘ভতিং কত্ৰা একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’তি ৰদতী’’তি. সেট্ঠিভরিযাপি তস্স ভরিযং দিস্ৰা, ‘‘অম্ম, কিং কম্মং করিস্সসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যং তুম্হে ¶ কারেস্সথ, তং করোমী’’তি ৰুত্তে উদুক্খলসালং পৰেসেত্ৰা সুপ্পমুসলাদীনি দাপেসি. সা নচ্চন্তী ৰিয তুট্ঠপহট্ঠা ৰীহিং কোট্টেতি চেৰ ওফুণাতি চ. অথ নং সেট্ঠিভরিযা পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, ত্ৰং অতিৰিয তুট্ঠপহট্ঠা কম্মং করোসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘অয্যে, ইমং ভতিং কত্ৰা মযম্পি একং ভিক্খুং ভোজেস্সামা’’তি. তং সুত্ৰা সেট্ঠিভরিযাপি তস্সং ‘‘অহো ৰতাযং দুক্করকারিকা’’তি পসীদি. সেট্ঠি মহাদুগ্গতস্স দারূনং ¶ ফালিতকালে ‘‘অযং তে ভতী’’তি সালীনং চতস্সো নাল়িযো দাপেত্ৰা ‘‘অযং তে তুট্ঠিদাযো’’তি অপরাপি চতস্সো নাল়িযো দাপেসি.
সো গেহং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘মযা ভতিং কত্ৰা সালি লদ্ধো, অযং নিৰাপো ভৰিস্সতি, তযা লদ্ধায ভতিযা দধিতেলকটুকভণ্ডানি গণ্হাহী’’তি. সেট্ঠিভরিযাপি পুন তস্সা একং সপ্পিকরোটিকঞ্চেৰ দধিভাজনঞ্চ কটুকভণ্ডঞ্চ সুদ্ধতণ্ডুল়িনাল়িঞ্চ দাপেসি. ইতি চ উভিন্নম্পি নৰ তণ্ডুলনাল়িযো অহেসুং. তে ‘‘দেয্যধম্মো নো লদ্ধো’’তি তুট্ঠহট্ঠা পাতোৰ উট্ঠহিংসু. ভরিযা মহাদুগ্গতং আহ – ‘‘গচ্ছ, সামি, পণ্ণং পরিযেসিত্ৰা আহরা’’তি. সো অন্তরাপণে পণ্ণং অদিস্ৰা নদীতীরং গন্ত্ৰা ‘‘অজ্জ অয্যানং ভোজনং দাতুং লভিস্সামী’’তি পহট্ঠমানসো গাযন্তো পণ্ণং উচ্চিনতি. মহাজালং খিপিত্ৰা ঠিতো কেৰট্টো ¶ ‘‘মহাদুগ্গতস্স সদ্দেন ভৰিতব্ব’’ন্তি তং পক্কোসিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অতিৰিয তুট্ঠচিত্তো গাযসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘পণ্ণং উচ্চিনামি, সম্মা’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’’তি. ‘‘অহো সুখিতো, ভিক্খু, সো তৰ কিং পণ্ণং খাদিস্সতী’’তি? ‘‘কিং করোমি, সম্ম, অত্তনা লদ্ধপণ্ণেন ভোজেস্সামী’’তি? ‘‘তেন হি এহী’’তি. ‘‘কিং করোমি, সম্মা’’তি? ‘‘ইমে মচ্ছে গহেত্ৰা পাদগ্ঘনকানি অড্ঢগ্ঘনকানি কহাপণগ্ঘনকানি চ উদ্দানানি করোহী’’তি. সো তথা অকাসি. বদ্ধবদ্ধে মচ্ছে নগরৰাসিনো নিমন্তিতনিমন্তিতানং ভিক্খূনং অত্থায হরিংসু. তস্স মচ্ছুদ্দানানি করোন্তস্সেৰ ভিক্খাচারৰেলা পাপুণি. সো ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘গমিস্সামহং, সম্ম, অযং ভিক্খূনং আগমনৰেলা’’তি আহ. ‘‘অত্থি পন কিঞ্চি মচ্ছুদ্দান’’ন্তি? ‘‘নত্থি, সম্ম, সব্বানি খীণানী’’তি. ‘‘তেন হি মযা অত্তনো অত্থায ৰালুকায নিখণিত্ৰা চত্তারো রোহিতমচ্ছা ঠপিতা, সচে ভিক্খুং ভোজেতুকামোসি, ইমে গহেত্ৰা গচ্ছা’’তি তে মচ্ছে তস্স অদাসি.
তং ¶ দিৰসং পন সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো মহাদুগ্গতং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘মহাদুগ্গতো ‘একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’তি ভরিযায ¶ সদ্ধিং হিয্যো ভতিং অকাসি, কতরং নু খো ভিক্খুং লভিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘মনুস্সা ¶ পণ্ণে আরোপিতসঞ্ঞায ভিক্খূ গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গেহেসু নিসীদাপেস্সন্তি, মহাদুগ্গতো মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুং ন লভিস্সতী’’তি উপধারেসি. বুদ্ধা কির দুগ্গতেসু অনুকম্পং করোন্তি. তস্মা সত্থা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ‘‘মহাদুগ্গতং সঙ্গণ্হিস্সামী’’তি গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. মহাদুগ্গতেপি মচ্ছে গহেত্ৰা গেহং পৰিসন্তে সক্কস্স পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি ওলোকেন্তো ‘‘হিয্যো, মহাদুগ্গতো ‘একস্স ভিক্খুনো ভিক্খং দস্সামী’তি অত্তনো ভরিযায সদ্ধিং ভতিং অকাসি, কতরং নু খো ভিক্খুং লভিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নত্থেতস্স অঞ্ঞো ভিক্খু, সত্থা পন মহাদুগ্গতস্স সঙ্গহং করিস্সামী’’তি গন্ধকুটিযং নিসিন্নো. মহাদুগ্গতো অত্তনো উপকপ্পনকং যাগুভত্তং পণ্ণসূপেয্যম্পি তথাগতস্স দদেয্য, ‘‘যংনূনাহং মহাদুগ্গতস্স গেহং গন্ত্ৰা ভত্তকারককম্মং করেয্য’’ন্তি অঞ্ঞাতকৰেসেন তস্স গেহসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো কস্সচি কিঞ্চি ভতিযা কাতব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. মহাদুগ্গতো তং দিস্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, কিং কম্মং করিস্সসী’’তি? ‘‘অহং, সামি, সব্বসিপ্পিকো, ময্হং অজাননসিপ্পং নাম নত্থি, যাগুভত্তাদীনিপি সম্পাদেতুং জানামী’’তি. ‘‘সম্ম, মযং তৰ কম্মেন অত্থিকা, তুয্হং পন কিঞ্চি দাতব্বং ভতিং ন পস্সামা’’তি. ‘‘কিং পন তে কত্তব্ব’’ন্তি? ‘‘একস্স ¶ ভিক্খুস্স ভিক্খং দাতুকামোম্হি, তস্স যাগুভত্তসংৰিধানং ইচ্ছামী’’তি. ‘‘সচে ভিক্খুস্স ভিক্খং দস্সসি, ন মে ভতিযা অত্থো, কিং মম পুঞ্ঞং ন ৰট্টতী’’তি? ‘‘এৰং সন্তে সাধু, সম্ম, পৰিসা’’তি. সো তস্স গেহং পৰিসিত্ৰা তেলতণ্ডুলাদীনি আহরাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, অত্তনো পত্তভিক্খুং আনেহী’’তি তং উয্যোজেসি. দানৰেয্যাৰটিকোপি পণ্ণে আরোপিতনিযামেনেৰ তেসং তেসং গেহানি ভিক্খূ পহিণি.
মহাদুগ্গতো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ময্হং পত্তভিক্খুং দেহী’’তি আহ. সো তস্মিং খণে সতিং লভিত্ৰা ‘‘অহং তৰ ভিক্খুং পমুট্ঠো’’তি আহ. মহাদুগ্গতো তিখিণায সত্তিযা কুচ্ছিযং পহটো ৰিয, ‘‘সামি, কস্মা মং নাসেসি, অহং তযা হিয্যো সমাদপিতো ভরিযায সদ্ধিং দিৰসং ভতিং কত্ৰা অজ্জ পাতোৰ পণ্ণত্থায নদীতীরে আহিণ্ডিত্ৰা আগতো, দেহি মে একং ভিক্খু’’ন্তি বাহা পগ্গয্হ পরিদেৰি. মনুস্সা সন্নিপতিত্ৰা ¶ ‘‘কিমেতং, মহাদুগ্গতা’’তি পুচ্ছিংসু. সো তমত্থং আরোচেসি. তে ৰেয্যাৰটিকং পুচ্ছিংসু – ‘‘সচ্চং কির, সম্ম, তযা এস ‘ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খুস্স ভিক্খং দেহী’তি সমাদপিতো’’তি? ‘‘আম ¶ , অয্যা’’তি. ‘‘ভারিযং তে কম্মং কতং, যো ত্ৰং এত্তকে ভিক্খূ সংৰিদহন্তো এতস্স একং ভিক্খুং নাদাসী’’তি. সো তেসং ৰচনেন মঙ্কুভূতো তং আহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, মা মং নাসযি, অহং ¶ তৰ কারণা মহাৰিহেসং পত্তো, মনুস্সা পণ্ণে আরোপিতনিযামেন অত্তনো অত্তনো পত্তভিক্খূ নযিংসু, অত্তনো গেহে নিসিন্নভিক্খুং নীহরিত্ৰা দেন্তো নাম নত্থি, সত্থা পন মুখং ধোৰিত্ৰা গন্ধকুটিযমেৰ নিসিন্নো, রাজযুৰরাজসেনাপতিআদযো সত্থু গন্ধকুটিতো নিক্খমনং ওলোকেন্তা নিসিন্না সত্থু পত্তং গহেত্ৰা ‘গমিস্সামা’তি. বুদ্ধা নাম দুগ্গতে অনুকম্পং করোন্তি, ত্ৰং ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘দুগ্গতোম্হি, ভন্তে, মম সঙ্গহং করোথা’তি সত্থারং ৰন্দ, সচে তে পুঞ্ঞং অত্থি, অদ্ধা লচ্ছসী’’তি.
সো ৰিহারং অগমাসি. অথ নং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিহারে ৰিঘাসাদভাৰেন দিট্ঠত্তা রাজযুৰরাজাদযো, ‘‘মহাদুগ্গত, ন তাৰ ভত্তকালো, কস্মা ত্ৰং আগচ্ছসী’’তি আহংসু. সো ‘‘জানামি, সামি, ‘ন তাৰ ভত্তকালো’তি. সত্থারং পন ৰন্দিতুং আগচ্ছামী’’তি ৰদন্তো গন্ত্ৰা গন্ধকুটিযা উম্মারে সীসং ঠপেত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং নগরে মযা দুগ্গততরো নত্থি, অৰস্সযো মে হোথ, করোথ মে সঙ্গহ’’ন্তি আহ. সত্থা গন্ধকুটিদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পত্তং নীহরিত্ৰা তস্স হত্থে ঠপেসি. সো চক্কৰত্তিসিরিং পত্তো ৰিয অহোসি, রাজযুৰরাজাদযো অঞ্ঞমঞ্ঞস্স মুখানি ওলোকযিংসু. সত্থারা দিন্নপত্তঞ্হি ¶ কোচি ইস্সরিযৰসেন গহেতুং সমত্থো নাম নত্থি. এৰং পন ৰদিংসু, ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, সত্থু পত্তং অম্হাকং দেহি এত্তকং নাম তে ধনং দস্সাম, ত্ৰং দুগ্গতো ধনং গণ্হাহি, কিং তে পত্তেনা’’তি? মহাদুগ্গতো ‘‘ন কস্সচি দস্সামি, ন মে ধনেন অত্থো, সত্থারংযেৰ ভোজেস্সামী’’তি আহ. অৰসেসা তং যাচিত্ৰা পত্তং অলভিত্ৰা নিৰত্তিংসু. রাজা পন ‘‘মহাদুগ্গতো ধনেন পলোভিযমানোপি সত্থু পত্তং ন দেতি, সত্থারা চ সযং দিন্নপত্তং কোচি গহেতুং ন সক্কোতি, ইমস্স দেয্যধম্মো নাম কিত্তকো ভৰিস্সতি, ইমিনা দেয্যধম্মস্স দিন্নকালে সত্থারং আদায গেহং নেত্ৰা ময্হং সম্পাদিতং আহারং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ ¶ অগমাসি. সক্কোপি দেৰরাজা যাগুখজ্জকভত্তসূপেয্যপণ্ণাদীনি সম্পাদেত্ৰা সত্থু নিসীদনারহং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদি.
মহাদুগ্গতো সত্থারং নেত্ৰা ‘‘পৰিসথ, ভন্তে’’তি আহ. ৰসনগেহঞ্চস্স নীচং হোতি, অনোনতেন পৰিসিতুং ন সক্কা. বুদ্ধা চ নাম গেহং পৰিসন্তা ন ওনমিত্ৰা পৰিসন্তি. গেহঞ্হি পৰিসনকালে মহাপথৰী ৰা হেট্ঠা ওগচ্ছতি, গেহং ৰা উদ্ধং গচ্ছতি. ইদং তেসং সুদিন্নদানস্স ফলং. পুন নিক্খমিত্ৰা গতকালে সব্বং পাকতিকমেৰ হোতি. তস্মা সত্থা ঠিতকোৰ ¶ ¶ গেহং পৰিসিত্ৰা সক্কেন পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সত্থরি নিসিন্নে রাজা আহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, তযা অম্হাকং যাচন্তানম্পি সত্থু পত্তো ন দিন্নো, পস্সাম তাৰ, কীদিসো তে সত্থু সক্কারো কতো’’তি? অথস্স সক্কো যাগুখজ্জকাদীনি ৰিৰরিত্ৰা দস্সেসি. তেসং ৰাসগন্ধো সকলনগরং ছাদেত্ৰা অট্ঠাসি. রাজা যাগুআদীনি ওলোকেত্ৰা ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভন্তে, ‘অহং মহাদুগ্গতস্স দেয্যধম্মো কিত্তকো ভৰিস্সতি, ইমিনা দেয্যধম্মে দিন্নে সত্থারং গেহং নেত্ৰা অত্তনো সম্পাদিতং আহারং দস্সামী’তি চিন্তেত্ৰা আগতো, মযা এৰরূপো আহারো ন দিট্ঠপুব্বো, মযি ইধ ঠিতে মহাদুগ্গতো কিলমেয্য, গচ্ছামহ’’ন্তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. সক্কোপি সত্থারং যাগুআদীনি দত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসি. সত্থাপি কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.
সক্কো মহাদুগ্গতস্স সঞ্ঞং অদাসি. সো পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং অনুগচ্ছি. সক্কো নিৰত্তিত্ৰা মহাদুগ্গতস্স গেহদ্ৰারে ঠিতো আকাসং ওলোকেসি. তাৰদেৰ আকাসতো সত্তরতনৰস্সং ৰস্সিত্ৰা তস্স গেহে সব্বভাজনানি পূরেত্ৰা সকলং গেহং পূরেসি. তস্স গেহে ওকাসো নাহোসি. তস্স ভরিযা দারকে হত্থেসু গহেত্ৰা নীহরিত্ৰা বহি অট্ঠাসি. সো সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো দারকে বহি দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, সকলং নো গেহং সত্তহি রতনেহি পুণ্ণং, পৰিসিতুং ওকাসো নত্থী’’তি. সো ‘‘অজ্জেৰ মে দানেন ৰিপাকো দিন্নো’’তি চিন্তেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি ৰুত্তে আহ –‘‘দেৰ, গেহং মে সত্তহি রতনেহি পুণ্ণং, তং ধনং গণ্হথা’’তি. রাজা ‘‘অহো বুদ্ধানং ¶ দিন্নদানং, অজ্জেৰ মত্থকং পত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং আহ – ‘‘কিং তে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘ধনহরণত্থায সকটসহস্সং, দেৰা’’তি. রাজা সকটসহস্সং পেসেত্ৰা ধনং আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে ওকিরাপেসি. তালপ্পমাণো রাসি অহোসি. রাজা নগরে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নগরে অত্থি কস্সচি এত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘এৰং মহাধনস্স কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সেট্ঠিট্ঠানং দাতুং ৰট্টতি, দেৰা’’তি. রাজা তস্স মহাসক্কারং কত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং দাপেসি.
অথস্স পুব্বে একস্স সেট্ঠিনো গেহট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ জাতে গচ্ছে হরাপেত্ৰা গেহং উট্ঠাপেত্ৰা ৰসাহী’’তি আহ. তস্স তং ঠানং সোধেত্ৰা সমং কত্ৰা ভূমিযা খঞ্ঞমানায অঞ্ঞমঞ্ঞং আহচ্চ নিধিকুম্ভিযো উট্ঠহিংসু. তেন রঞ্ঞো আরোচিতে ‘‘তৰ পুঞ্ঞেন নিব্বত্তা, ত্ৰমেৰ গণ্হাহী’’তি আহ. সো গেহং কারেত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. ততো পরম্পি যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তো পুঞ্ঞানি করিত্ৰা আযুপরিযোসানে দেৰলোকে নিব্বত্তো.
একং ¶ বুদ্ধন্তরং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ততো চুতো ¶ সাৰত্থিযং সারিপুত্তত্থেরস্সূপট্ঠাককুলে সেট্ঠিধীতু কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. অথস্সা মাতাপিতরো গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা গব্ভপরিহারং অদংসু. তস্সা অপরেন সমযেন এৰরূপো দোহল়ো উপ্পজ্জি – ‘‘অহো ৰতাহং ধম্মদেসনাপতিং আদিং কত্ৰা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং রোহিতমচ্ছরসেন দানং দত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা আসনপরিযন্তে নিসিন্না তেসং ভিক্খূনং উচ্ছিট্ঠভত্তং পরিভুঞ্জেয্য’’ন্তি. সা মাতাপিতূনং আরোচেত্ৰা তথা অকাসি, দোহল়ো পটিপস্সম্ভি. অথস্সা ততো অপরেসুপি সত্তসু মঙ্গলেসু রোহিতমচ্ছরসেনেৰ ধম্মসেনাপতিত্থেরপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি ভোজেসুং. সব্বং তিস্সকুমারস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনিযামেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযমস্স পন মহাদুগ্গতকালে দিন্নস্স রোহিতমচ্ছরসদানস্সেৰ নিস্সন্দো. নামগ্গহণদিৰসে পনস্স, ‘‘ভন্তে, দাসস্স ৰো সিক্খাপদানি দেথা’’তি মাতরা ৰুত্তে থেরো আহ – ‘‘কোনামো অযং দারকো’’তি? ‘‘ভন্তে, ইমস্স দারকস্স কুচ্ছিযং পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায ইমস্মিং গেহে জল়া এল়মূগাপি পণ্ডিতা ¶ জাতা, তস্মা মে পুত্তস্স পণ্ডিতোত্ৰেৰ নামং ভৰিস্সতী’’তি. থেরো সিক্খাপদানি অদাসি. জাতদিৰসতো পট্ঠায পনস্স ‘‘নাহং মম পুত্তস্স অজ্ঝাসযং ভিন্দিস্সামী’’তি মাতু চিত্তং উপ্পজ্জি. সো সত্তৰস্সিককালে মাতরং ¶ আহ – ‘‘অম্ম, থেরস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, তাত, ‘অহং তৰ অজ্ঝাসযং ন ভিন্দিস্সামিচ্চেৰ মনং উপ্পাদেসি’’’ন্তি ৰত্ৰা থেরং নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, দাসো ৰো পব্বজিতুকামো, অহং ইমং সাযন্হসমযে ৰিহারং আনেস্সামী’’তি থেরং উয্যোজেত্ৰা ঞাতকে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘মম পুত্তস্স গিহিকালে কত্তব্বসক্কারং অজ্জেৰ করিস্সামা’’তি মহন্তং সক্কারং কারেত্ৰা তং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘ইমং, ভন্তে, পব্বাজেথা’’তি থেরস্স অদাসি.
থেরো পব্বজ্জায দুক্করভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘করিস্সামহং, ভন্তে, তুম্হাকং ওৰাদ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি এহী’’তি কেসে তেমেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. মাতাপিতরোপিস্স সত্তাহং ৰিহারেযেৰ ৰসন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স রোহিতমচ্ছরসেনেৰ দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে সাযং গেহং অগমংসু. থেরো অট্ঠমে দিৰসে অন্তোগামং গচ্ছন্তো তং আদায গচ্ছতি, ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নাগমাসি. কিং কারণা? ন তাৰস্স পত্তচীৰরগ্গহণানি ৰা ইরিযাপথো ৰা পাসাদিকো হোতি, অপিচ ৰিহারে থেরস্স কত্তব্বৰত্তং অত্থি. থেরো হি ভিক্খুসঙ্ঘে অন্তোগামং পৰিট্ঠে সকলৰিহারং ৰিচরন্তো অসম্মজ্জনট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা তুচ্ছভাজনেসু পানীযপরিভোজনীযানি উপট্ঠপেত্ৰা দুন্নিক্খিত্তানি মঞ্চপীঠাদীনি পটিসামেত্ৰা পচ্ছা গামং পৰিসতি. অপিচ ‘‘অঞ্ঞতিত্থিযা ¶ তুচ্ছৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘পস্সথ ¶ সমণস্স গোতমস্স সাৰকানং নিসিন্নট্ঠানানী’তি ৰত্তুং মা লভিংসূ’’তি সকলৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা পচ্ছা গামং পৰিসতি. তস্মা তং দিৰসম্পি সামণেরেন পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা দিৰাতরং পিণ্ডায পাৰিসি.
সামণেরো উপজ্ঝাযেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মাতিকং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং কিং নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘মাতিকা নাম, সামণেরা’’তি. ‘‘ইমায কিং করোন্তী’’তি? ‘‘ইতো চিতো চ উদকং আহরিত্ৰা অত্তনো সস্সকম্মং সম্পাদেন্তী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, উদকস্স চিত্তং অত্থী’’তি ¶ ? ‘‘নত্থাৰুসো’’তি. ‘‘এৰরূপং অচিত্তকং অত্তনো ইচ্ছিতট্ঠানং হরন্তি, ভন্তে’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এৰরূপম্পি অচিত্তকং অত্তনো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং হরিত্ৰা কম্মং করোন্তি, কস্মা সচিত্তকাপি চিত্তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. অথেসো পুরতো গচ্ছন্তো উসুকারে সরদণ্ডকং অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা অক্খিকোটিযা ওলোকেত্ৰা উজুকং করোন্তে দিস্ৰা, ‘‘ইমে, ভন্তে, কে নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘উসুকারা নামাৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেতে করোন্তী’’তি? ‘‘অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা সরদণ্ডকং উজুং করোন্তী’’তি. ‘‘সচিত্তকো, ভন্তে, এসো’’তি? ‘‘অচিত্তকো, আৰুসো’’তি ¶ . সো চিন্তেসি – ‘‘সচে অচিত্তকং গহেত্ৰা অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা উজুং করোন্তি, কস্মা সচিত্তকাপি অত্তনো চিত্তং ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. অথেসো পুরতো গচ্ছন্তো দারূনি অরনেমিনাভিআদীনি তচ্ছন্তে দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমে কে নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তচ্ছকা নামাৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেতে করোন্তী’’তি? ‘‘দারূনি গহেত্ৰা যানকাদীনং চক্কাদীনি করোন্তি, আৰুসো’’তি. ‘‘এতানি পন সচিত্তকানি, ভন্তে’’তি? ‘‘অচিত্তকানি, আৰুসো’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে অচিত্তকানি কট্ঠকলিঙ্গরানি গহেত্ৰা চক্কাদীনি করোন্তি, কস্মা সচিত্তকা অত্তনো চিত্তং ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. সো ইমানি কারণানি দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে তুম্হাকং পত্তচীৰরে তুম্হে গণ্হেয্যাথ, অহং নিৰত্তেয্য’’ন্তি. থেরো ‘‘অযং অধুনা পব্বজিতো দহরসামণেরো মং অনুবন্ধমানো এৰং ৰদেতী’’তি চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰাৰ ‘‘আহর, সামণেরা’’তি ৰত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং অগ্গহেসি.
সামণেরোপি উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তন্তো, ‘‘ভন্তে, ময্হং আহারং আহরন্তো রোহিতমচ্ছরসেনেৰ আহরেয্যাথা’’তি আহ. ‘‘কথং লভিস্সামাৰুসো’’তি? ‘‘ভন্তে, অত্তনো পুঞ্ঞেন অলভন্তা মম পুঞ্ঞেন লভিস্সথা’’তি আহ. থেরো ‘‘দহরসামণেরস্স বহি নিসিন্নকস্স পরিপন্থোপি ¶ ভৰেয্যা’’তি কুঞ্জিকং দত্ৰা ‘‘ময্হং ৰসনগব্ভস্স দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো ¶ পৰিসিত্ৰা নিসীদেয্যাসী’’তি আহ. সো তথা কত্ৰা অত্তনো করজকাযে ঞাণং ওতারেত্ৰা অত্তভাৰং সম্মসন্তো নিসীদি. অথস্স গুণতেজেন সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি ¶ উপধারেন্তো ‘‘পণ্ডিতসামণেরো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, মযাপি তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা চত্তারো মহারাজে আমন্তেত্ৰা ‘‘ৰিহারস্স উপৰনে ৰসন্তে সকুণে পলাপেত্ৰা সমন্ততো আরক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা চন্দদেৰপুত্তং ‘‘চন্দমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হাহী’’তি, সূরিযদেৰপুত্তং ‘‘সূরিযমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰত্ৰা সযং গন্ত্ৰা আৰিঞ্ছনরজ্জুট্ঠানে আরক্খং গহেত্ৰা অট্ঠাসি, ৰিহারে পুরাণপণ্ণস্স পতন্তস্সপি সদ্দো নাহোসি, সামণেরস্স চিত্তং একগ্গং অহোসি. সো অন্তরাভত্তেযেৰ অত্তভাৰং সম্মসিত্ৰা তীণি ফলানি পাপুণি.
থেরোপি ‘‘সামণেরো ৰিহারে নিসিন্নো, তস্স উপকপ্পনকং ভোজনং অসুককুলে নাম সক্কা লদ্ধু’’ন্তি একং পেমগারৰযুত্তং উপট্ঠাককুলং অগমাসি. তত্থ চ মনুস্সা তং দিৰসং রোহিতমচ্ছে লভিত্ৰা থেরস্সেৰ আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদিংসু. তে থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, ভদ্দকং ৰো কতং ইধাগচ্ছন্তেহী’’তি অন্তোগেহে পৰেসেত্ৰা যাগুখজ্জকাদীনি দত্ৰা রোহিতমচ্ছরসেনস্স পিণ্ডপাতং অদংসু. থেরো হরণাকারং দস্সেসি. মনুস্সা ‘‘পরিভুঞ্জথ, ভন্তে, হরণকভত্তম্পি লভিস্সথা’’তি ৰত্ৰা থেরস্স ভত্তকিচ্চাৰসানে পত্তং রোহিতমচ্ছরসভোজনস্স পূরেত্ৰা অদংসু. থেরো ‘‘সামণেরো মে ছাতো’’তি সীঘং অগমাসি. সত্থাপি তং দিৰসং কালস্সেৰ ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা এৰং আৰজ্জেসি – ‘‘পণ্ডিতসামণেরো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, নিপ্ফজ্জিস্সতি নু খো অস্স পব্বজিতকিচ্চ’’ন্তি উপধারেন্তো তিণ্ণং ফলানং পত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অরহত্তস্স উপনিস্সযো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা ‘‘পুরেভত্তমেৰ অরহত্তং পত্তুং সক্খিস্সতি, ন সক্খিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘সক্খিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সারিপুত্তো সামণেরস্স ভত্তং আদায সীঘং আগচ্ছতি, অন্তরাযম্পিস্স করেয্য দ্ৰারকোট্ঠকে আরক্খং গহেত্ৰা নিসীদিস্সামি, অথ নং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, তস্মিং পঞ্হে ৰিস্সজ্জিযমানে সামণেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিস্সতী’’তি. ততো গন্ত্ৰা ¶ দ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা সম্পত্তং থেরং চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছি, পুট্ঠং পুট্ঠং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি.
তত্রিদং পুচ্ছাৰিস্সজ্জনং – সত্থা কির নং ¶ আহ – ‘‘সারিপুত্ত, কিং তে লদ্ধ’’ন্তি? ‘‘আহারো, ভন্তে’’তি. ‘‘আহারো নাম কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি? ‘‘ৰেদনং, ভন্তে’’তি. ‘‘ৰেদনং কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি? ‘‘রূপং, ভন্তে’’তি. ‘‘রূপং পন কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি ¶ ? ‘‘ফস্সং, ভন্তে’’তি. তত্রাযং অধিপ্পাযো – ‘‘জিঘচ্ছিতেন হি পরিভুত্তো আহারো তস্স খুদ্দং পরিহরিত্ৰা সুখং ৰেদনং আহরতি. আহারপরিভোগেন সুখিতস্স সুখায ৰেদনায উপ্পজ্জমানায সরীরে ৰণ্ণসম্পত্তি হোতি. এৰং ৰেদনা রূপং আহরতি. সুখিতো পন আহারজরূপৰসেন উপ্পন্নসুখসোমনস্সো ‘ইদানি মে অস্সাদো জাতো’তি নিপ্পজ্জন্তো ৰা নিসীদন্তো ৰা সুখসম্ফস্সং পটিলভতী’’তি.
এৰং ইমেসু চতূসু পঞ্হেসু ৰিস্সজ্জিকেসু সামণেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্তো. সত্থাপি থেরং আহ – ‘‘গচ্ছ, সারিপুত্ত, তৰ সামণেরস্স ভত্তং দেহী’’তি. থেরো গন্ত্ৰা দ্ৰারং আকোটেসি. সামণেরো নিক্খমিত্ৰা থেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা একমন্তং ঠপেত্ৰা তালৰণ্টেন থেরং বীজি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘সামণের, ভত্তকিচ্চং করোহী’’তি. ‘‘তুম্হে পন, ভন্তে’’তি. ‘‘কতং মযা ভত্তকিচ্চং, ত্ৰং করোহী’’তি. সত্তৰস্সিকদারকো পব্বজিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে তং খণং ৰিকসিতপদুমুপ্পলসদিসো অরহত্তং পত্তো, পচ্চৰেক্খিতট্ঠানং পন পচ্চৰেক্খন্তো নিসীদিত্ৰা ¶ ভত্তকিচ্চমকাসি. তেন পত্তং ধোৰিত্ৰা পটিসামিতকালে চন্দদেৰপুত্তো চন্দমণ্ডলং ৰিস্সজ্জেসি, সূরিযদেৰপুত্তো সূরিযমণ্ডলং. চত্তারো মহারাজানো চতুদ্দিসং আরক্খং ৰিস্সজ্জেসুং, সক্কো দেৰরাজা আৰিঞ্ছনকে আরক্খং ৰিস্সজ্জেসি. সূরিযো মজ্ঝট্ঠানতো গলিত্ৰা গতো.
ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু, ‘‘ছাযা অধিকপ্পমাণা জাতা, সূরিযো মজ্ঝট্ঠানতো গলিত্ৰা গতো, সামণেরেন চ ইদানেৰ ভুত্তং, কিং নু খো এত’’ন্তি. সত্থা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি? ‘‘ইদং নাম, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞৰতো সমণধম্মং করণকালে ¶ চন্দদেৰপুত্তো চন্দমণ্ডলং, সূরিযদেৰপুত্তো সূরিযমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হি, চত্তারো মহারাজানো ৰিহারোপৰনে চতুদ্দিসং আরক্খং গণ্হিংসু, সক্কো দেৰরাজা আৰিঞ্ছনকে আরক্খং গণ্হি, অহম্পি ‘বুদ্ধোম্হী’তি অপ্পোস্সুক্কো নিসীদিতুং নালত্থং, গন্ত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে মম পুত্তস্স আরক্খং অগ্গহেসিং, নেত্তিকে চ মাতিকায উদকং হরন্তে, উসুকারে চ উসুং উজুং করোন্তে, তচ্ছকে চ দারূনি তচ্ছন্তে দিস্ৰা এত্তকং আরম্মণং গহেত্ৰা পণ্ডিতা অত্তানং দমেত্ৰা অরহত্তং গণ্হন্তিযেৰা’’তি ¶ ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘উদকঞ্হি নযন্তি নেত্তিকা, উসুকারা নমযন্তি তেজনং;
দারুং নমযন্তি তচ্ছকা, অত্তানং দমযন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ ¶ উদকন্তি পথৰিযা থলট্ঠানং খণিত্ৰা আৰাটট্ঠানং পূরেত্ৰা মাতিকং ৰা কত্ৰা রুক্খদোণিং ৰা ঠপেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং উদকং. নেন্তীতি নেত্তিকা. তেজনন্তি কণ্ডং. ইদং ৰুত্তং হোতি – নেত্তিকা অত্তনো রুচিযা উদকং নযন্তি, উসুকারাপি তাপেত্ৰা তেজনং নমযন্তি উসুং উজুং করোন্তি. তচ্ছকাপি নেমিআদীনং অত্থায তচ্ছন্তা দারুং নমযন্তি অত্তনো রুচিযা উজুং ৰা ৰঙ্কং ৰা করোন্তি. এৰং এত্তকং আরম্মণং কত্ৰা পণ্ডিতা সোতাপত্তিমগ্গাদীনি উপ্পাদেন্তা অত্তানং দমযন্তি, অরহত্তপ্পত্তা পন একন্তদন্তা নাম হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পণ্ডিতসামণেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু
সেলো ¶ যথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
পুথুজ্জনা ¶ কির সামণেরাদযো থেরং দিস্ৰা সীসেপি কণ্ণেসুপি নাসাযপি গহেত্ৰা ‘‘কিং, চূল়পিত, সাসনস্মিং ন উক্কণ্ঠসি, অভিরমসী’’তি ৰদন্তি. থেরো তেসু নেৰ কুজ্ঝতি, ন দুস্সতি. ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো, লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং দিস্ৰা সামণেরাদযো এৰঞ্চেৰঞ্চ ৰিহেঠেন্তি, সো তেসু নেৰ কুজ্ঝতি, ন দুস্সতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমং নাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম নেৰ কুজ্ঝন্তি, ন দুস্সন্তি. ঘনসেলসদিসা হেতে অচলা অকম্পিযা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সেলো যথা একঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি;
এৰং নিন্দাপসংসাসু, ন সমিঞ্জন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ নিন্দাপসংসাসূতি কিঞ্চাপি ইধ দ্ৰে লোকধম্মা ৰুত্তা, অত্থো পন অট্ঠন্নম্পি ৰসেন ৰেদিতব্বো. যথা হি একঘনো অসুসিরো সেলো পুরত্থিমাদিভেদেন ¶ ৰাতেন ন সমীরতি ন ইঞ্জতি ¶ ন চলতি, এৰং অট্ঠসুপি লোকধম্মেসু অজ্ঝোত্থরন্তেসু পণ্ডিতা ন সমিঞ্জন্তি, পটিঘৰসেন ৰা অনুনযৰসেন ৰা ন চলন্তি ন কম্পন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. কাণমাতুৰত্থু
যথাপি রহদোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কাণমাতরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ৰিনযে (পাচি. ২৩০) আগতমেৰ.
তদা পন কাণমাতরা অতুচ্ছহত্থং ধীতরং পতিকুলং পেসেতুং পক্কেসু পূৰেসু চতুক্খত্তুং চতুন্নং ভিক্খূনং দিন্নকালে সত্থারা তস্মিং ৰত্থুস্মিং সিক্খাপদে পঞ্ঞত্তে কাণায সামিকেন অঞ্ঞায পজাপতিযা আনীতায কাণা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘ইমেহি মে ঘরাৰাসো নাসিতো’’তি দিট্ঠদিট্ঠে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি. ভিক্খূ ¶ তং ৰীথিং পটিপজ্জিতুং ন ৰিসহিংসু. সত্থা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা তত্থ অগমাসি. কাণমাতা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং অদাসি. সত্থা কতপাতরাসো ‘‘কহং কাণা’’তি পুচ্ছি. ‘‘এসা, ভন্তে, তুম্হে দিস্ৰা মঙ্কুভূতা রোদন্তী ঠিতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘এসা, ভন্তে, ভিক্খূ ¶ অক্কোসতি পরিভাসতি, তস্মা তুম্হে দিস্ৰা মঙ্কুভূতা রোদমানা ঠিতা’’তি. অথ নং সত্থা পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘কাণে, কস্মা মং দিস্ৰা মঙ্কুভূতা নিলীযিত্ৰা রোদসী’’তি. অথস্সা মাতা তায কতকিরিযং আরোচেসি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কিং পন কাণমাতে মম সাৰকা তযা দিন্নকং গণ্হিংসু, অদিন্নক’’ন্তি? ‘‘দিন্নকং, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে মম সাৰকা পিণ্ডায চরন্তা তৰ গেহদ্ৰারং পত্তা তযা দিন্নকং গণ্হিংসু, কো তেসং দোসো’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, অয্যানং দোসো’’. ‘‘এতিস্সাযেৰ দোসো’’তি. সত্থা কাণং আহ – ‘‘কাণে, ময্হং কির সাৰকা পিণ্ডায চরমানা গেহদ্ৰারং আগতা, অথ নেসং তৰ মাতরা পূৰা দিন্না, কো নামেত্থ মম সাৰকানং দোসো’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, অয্যানং দোসো, ময্হমেৰ দোসো’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা খমাপেসি.
অথস্সা সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. সত্থা উট্ঠাযাসনা ¶ ৰিহারং গচ্ছন্তো রাজঙ্গণেন পাযাসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘সত্থা ৰিয ভণে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গচ্ছথ, মম আগন্ত্ৰা ৰন্দনভাৰং আরোচেথা’’তি পেসেত্ৰা রাজঙ্গণে ঠিতং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, গতাত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘কাণমাতায গেহং, মহারাজা’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘কাণা কির ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি, তংকারণা গতোম্হী’’তি. ‘‘কিং পন ৰো, ভন্তে, তস্সা অনক্কোসনভাৰো কতো’’তি? ‘‘আম, মহারাজ, ভিক্খূনঞ্চ অনক্কোসিকা কতা, লোকুত্তরকুটুম্বসামিনী চা’’তি ¶ . ‘‘হোতু, ভন্তে, তুম্হেহি সা লোকুত্তরকুটুম্বসামিনী কতা, অহং পন নং লোকিযকুটুম্বসামিনিং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পটিনিৰত্তো পটিচ্ছন্নমহাযোগ্গং পহিণিত্ৰা কাণং পক্কোসাপেত্ৰা সব্বাভরণেহি অলঙ্করিত্ৰা জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেত্ৰা ‘‘মম ধীতরং পোসেতুং ¶ সমত্থা গণ্হন্তূ’’তি আহ. অথেকো সব্বত্থকমহামত্তো ‘‘অহং দেৰস্স ধীতরং পোসেস্সামী’’তি তং অত্তনো গেহং নেত্ৰা সব্বং ইস্সরিযং পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘যথারুচি পুঞ্ঞানি করোহী’’তি আহ. ততো পট্ঠায কাণা চতূসু দ্ৰারেসু পুরিসে ঠপেত্ৰা অত্তনা উপট্ঠাতব্বে ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চ পরিযেসমানাপি ন লভতি. কাণায গেহদ্ৰারে পটিযাদেত্ৰা ঠপিতং খাদনীযভোজনীযং মহোঘো ৰিয পৰত্ততি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পুব্বে, আৰুসো, চত্তারো মহল্লকত্থেরা কাণায ৰিপ্পটিসারং করিংসু, সা এৰং ৰিপ্পটিসারিনী হুত্ৰাপি সত্থারং আগম্ম সদ্ধাসম্পদং লভি. সত্থারা পুন তস্সা গেহদ্ৰারং ভিক্খূনং উপসঙ্কমনারহং কতং. ইদানি উপট্ঠাতব্বে ভিক্খূ ৰা ভিক্খুনিযো ৰা পরিযেসমানাপি ন লভতি, অহো বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযগুণা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ¶ ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ তেহি মহল্লকভিক্খূহি কাণায ৰিপ্পটিসারো কতো, পুব্বেপি করিংসুযেৰ. ন চ ইদানেৰ মযা কাণা মম ৰচনকারিকা কতা, পুব্বেপি কতাযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং সোতুকামেহি ভিক্খূহি যাচিতো –
‘‘যত্থেকো লভতে বব্বু, দুতিযো তত্থ জাযতি;
ততিযো চ চতুত্থো চ, ইদং তে বব্বুকা বিল’’ন্তি. (জা. ১.১.১৩৭) –
ইদং বব্বুজাতকং ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ‘‘তদা চত্তারো মহল্লকভিক্খূ চত্তারো বিল়ারা অহেসুং, মূসিকা কাণা, মণিকারো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, অতীতেপি কাণা দুম্মনা আৰিলচিত্তা ৰিক্খিত্তচিত্তা হুত্ৰা মম ৰচনেন পসন্নউদকরহদো ৰিয ৰিপ্পসন্নচিত্তা অহোসী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ¶ রহদো গম্ভীরো, ৰিপ্পসন্নো অনাৰিলো;
এৰং ধম্মানি সুত্ৰান, ৰিপ্পসীদন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ ¶ রহদোতি যো চতুরঙ্গিনিযাপি সেনায ওগাহন্তিযা নখুভতি এৰরূপো উদকণ্ণৰো, সব্বাকারেন পন চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো নীলমহাসমুদ্দো রহদো নাম. তস্স হি হেট্ঠা চত্তালীসযোজনসহস্সমত্তে ঠানে ¶ উদকং মচ্ছেহি চলতি, উপরি তাৰত্তকেযেৰ ঠানে উদকং ৰাতেন চলতি, মজ্ঝে চতুযোজনসহস্সমত্তে ঠানে উদকং নিচ্চলং তিট্ঠতি. অযং গম্ভীরো রহদো নাম. এৰং ধম্মানীতি দেসনাধম্মানি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা নাম রহদো অনাকুলতায ৰিপ্পসন্নো, অচলতায অনাৰিলো, এৰং মম দেসনাধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গাদিৰসেন নিরুপক্কিলেসচিত্ততং আপজ্জন্তা ৰিপ্পসীদন্তি পণ্ডিতা, অরহত্তপ্পত্তা পন একন্তৰিপ্পসন্নাৰ হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কাণমাতুৰত্থু সত্তমং.
৮. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
সব্বত্থ ৰে সপ্পুরিসা চজন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. দেসনা ৰেরঞ্জাযং সমুট্ঠিতা.
পঠমবোধিযঞ্হি ভগৰা ৰেরঞ্জং গন্ত্ৰা ৰেরঞ্জেন ব্রাহ্মণেন নিমন্তিতো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰস্সং উপগঞ্ছি. ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো মারাৰট্টনেন আৰট্টো একদিৰসম্পি সত্থারং আরব্ভ সতিং ন উপ্পাদেসি. ৰেরঞ্জাপি দুব্ভিক্খা অহোসি, ভিক্খূ সন্তরবাহিরং ¶ ৰেরঞ্জং পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতং অলভন্তা কিলমিংসু. তেসং অস্সৰাণিজকা পত্থপত্থপুলকং ভিক্খং পঞ্ঞাপেসুং. তে কিলমন্তে দিস্ৰা মহামোগ্গল্লানত্থেরো পথৰোজং ভোজেতুকামো, উত্তরকুরুঞ্চ পিণ্ডায পৰেসেতুকামো অহোসি, সত্থা তং পটিক্খিপি. ভিক্খূনং একদিৰসম্পি পিণ্ডপাতং আরব্ভ পরিত্তাসো নাহোসি ¶ , ইচ্ছাচারং ৰজ্জেত্ৰা এৰ ৰিহরিংসু. সত্থা তত্থ তেমাসং ৰসিত্ৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং অপলোকেত্ৰা তেন কতসক্কারসম্মানো তং সরণেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ততো নিক্খন্তো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো একস্মিং সমযে সাৰত্থিং পত্ৰা ¶ জেতৰনে ৰিহাসি, সাৰত্থিৰাসিনো সত্থু আগন্তুকভত্তানি করিংসু. তদা পন পঞ্চসতমত্তা ৰিঘাসাদা ভিক্খূ নিস্সায অন্তোৰিহারেযেৰ ৰসন্তি. তে ভিক্খূনং ভুত্তাৰসেসানি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠায নদীতীরং গন্ত্ৰা নদন্তা ৰগ্গন্তা মল্লমুট্ঠিযুদ্ধং যুজ্ঝন্তা কীল়ন্তা অন্তোৰিহারেপি বহিৰিহারেপি অনাচারমেৰ চরন্তা ৰিচরন্তি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো ¶ , ইমে ৰিঘাসাদা দুব্ভিক্খকালে ৰেরঞ্জাযং কঞ্চি ৰিকারং ন দস্সেসুং, ইদানি পন এৰরূপানি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা অনেকপ্পকারং ৰিকারং দস্সেন্তা ৰিচরন্তি. ভিক্খূ পন ৰেরঞ্জাযম্পি উপসন্তরূপা ৰিহরিত্ৰা ইদানিপি উপসন্তুপসন্তাৰ ৰিহরন্তী’’তি. সত্থা ধম্মসভং গন্ত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুব্বেপেতে গদ্রভযোনিযং নিব্বত্তা পঞ্চসতা গদ্রভা হুত্ৰা পঞ্চসতানং আজানীযসিন্ধৰানং অল্লরসমুদ্দিকপানকপীতাৰসেসং উচ্ছিট্ঠকসটং উদকেন মদ্দিত্ৰা মকচিপিলোতিকাহি পরিস্সাৰিতত্তা ‘ৰোলোদক’ন্তি সঙ্খ্যং গতং অপ্পরসং নিহীনং পিৰিত্ৰা মধুমত্তা ৰিয নদন্তা ৰিচরিংসূতি ৰত্ৰা –
‘‘ৰালোদকং অপ্পরসং নিহীনং,
পিত্ৰা মদো জাযতি গদ্রভানং;
ইমঞ্চ পিত্ৰান রসং পণীতং,
মদো ন সঞ্জাযতি সিন্ধৰানং.
‘‘অপ্পং ¶ পিৰিত্ৰান নিহীনজচ্চো,
সো মজ্জতী তেন জনিন্দ পুট্ঠো;
ধোরয্হসীলী চ কুলম্হি জাতো,
ন মজ্জতী অগ্গরসং পিৰিত্ৰা’’তি. (জা. ১.২.৬৫);
ইদং ৰালোদকজাতকং ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসা লোকধম্মং ৰিৰজ্জেত্ৰা সুখিতকালেপি দুক্খিতকালেপি নিব্বিকারাৰ ¶ হোন্তী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বত্থ ৰে সপ্পুরিসা চজন্তি,
ন কামকামা লপযন্তি সন্তো;
সুখেন ¶ ফুট্ঠা অথ ৰা দুখেন,
ন উচ্চাৰচং পণ্ডিতা দস্সযন্তী’’তি.
তত্থ সব্বত্থাতি পঞ্চক্খন্ধাদিভেদেসু সব্বধম্মেসু. সপ্পুরিসাতি সুপুরিসা. চজন্তীতি অরহত্তমগ্গঞাণেন অপকড্ঢন্তা ছন্দরাগং ৰিজহন্তি. কামকামাতি কামে কামযন্তা কামহেতু কামকারণা. ন লপযন্তি সন্তোতি বুদ্ধাদযো সন্তো কামহেতু নেৰ অত্তনা ¶ লপযন্তি, ন পরং লপাপেন্তি. যে হি ভিক্খায পৰিট্ঠা ইচ্ছাচারে ঠিতা ‘‘কিং, উপাসক, সুখং তে পুত্তদারস্স, রাজচোরাদীনং ৰসেন দ্ৰিপদচতুপ্পদেসু নত্থি কোচি উপদ্দৰো’’তিআদীনি ৰদন্তি, তাৰ তে লপযন্তি নাম. তথা পন ৰত্ৰা ‘‘আম, ভন্তে, সব্বেসং নো সুখং, নত্থি কোচি উপদ্দৰো, ইদানি নো গেহং পহূতঅন্নপানং, ইধেৰ ৰসথা’’তি অত্তানং নিমন্তাপেন্তা লপাপেন্তি নাম. সন্তো পন ইদং উভযম্পি ন করোন্তি. সুখেন ফুট্ঠা অথ ৰা দুখেনাতি দেসনামত্তমেতং, অট্ঠহি পন লোকধম্মেহি ফুট্ঠা তুট্ঠিভাৰমঙ্কুভাৰৰসেন ৰা ৰণ্ণভণনঅৰণ্ণভণনৰসেন ৰা উচ্চাৰচং আকারং পণ্ডিতা ন দস্সযন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. ধম্মিকত্থেরৰত্থু
ন অত্তহেতূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মিকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো উপাসকো ধম্মেন সমেন অগারং অজ্ঝাৰসতি. সো পব্বজিতুকামো হুত্ৰা একদিৰসং ভরিযায সদ্ধিং নিসীদিত্ৰা ¶ সুখকথং কথেন্তো আহ – ‘‘ভদ্দে, ইচ্ছামহং পব্বজিতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি, সামি, আগমেহি তাৰ ¶ , যাৰাহং কুচ্ছিগতং দারকং ৰিজাযামী’’তি. সো আগমেত্ৰা দারকস্স পদসা গমনকালে পুন তং আপুচ্ছিত্ৰা ‘‘আগমেহি তাৰ, সামি, যাৰাযং ৰযপ্পত্তো হোতী’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং মে ইমায অপলোকিতায ৰা অনপলোকিতায ৰা, অত্তনো দুক্খনিস্সরণং করিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অত্তনো পব্বজিতকিচ্চং নিট্ঠপেত্ৰা তেসং দস্সনত্থায পুন সাৰত্থিং গন্ত্ৰা পুত্তস্স ধম্মকথং কথেসি. সোপি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা চ পন ন ¶ চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. পুরাণদুতিযিকাপিস্স ‘‘যেসং অত্থায অহং ঘরাৰাসে ৰসেয্যং, তে উভোপি পব্বজিতা, ইদানি মে কিং ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা চ পন ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, ধম্মিকউপাসকো অত্তনো ধম্মে পতিট্ঠিতত্তা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো পুত্তদারস্সাপি পতিট্ঠা জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘ইমায নামা’’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, পণ্ডিতেন নাম নেৰ অত্তহেতু, ন পরহেতু সমিদ্ধি ইচ্ছিতব্বা, ধম্মিকেনেৰ ¶ পন ধম্মপটিসরণেন ভৰিতব্ব’’ন্তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন অত্তহেতু ন পরস্স হেতু,
ন পুত্তমিচ্ছে ন ধনং ন রট্ঠং;
ন ইচ্ছেয্য অধম্মেন সমিদ্ধিমত্তনো,
স সীলৰা পঞ্ঞৰা ধম্মিকো সিযা’’তি.
তত্থ ন অত্তহেতূতি পণ্ডিতো নাম অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা পাপং ন করোতি. ন পুত্তমিচ্ছেতি পুত্তং ৰা ধনং ৰা রট্ঠং ৰা পাপকম্মেন ন ইচ্ছেয্য, এতানিপি ইচ্ছতো পাপকম্মং ন করোতিযেৰাতি অত্থো. সমিদ্ধিমত্তনোতি যা অত্তনো সমিদ্ধি, তম্পি অধম্মেন ন ইচ্ছেয্য,সমিদ্ধিকারণাপি পাপং ন করোতীতি অত্থো. স সীলৰাতি যো এৰরূপো পুগ্গলো ¶ , সো এৰ সীলৰা চ পঞ্ঞৰা চ ধম্মিকোচ সিযা, ন অঞ্ঞোতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ধম্মিকত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. ধম্মস্সৰনৰত্থু
অপ্পকা তে মনুস্সেসূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মস্সৰনং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির একৰীথিৰাসিনো মনুস্সা সমগ্গা হুত্ৰা ¶ গণবন্ধেন দানং দত্ৰা সব্বরত্তিং ¶ ধম্মস্সৰনং কারেসুং, সব্বরত্তিং পন ধম্মং সোতুং নাসক্খিংসু. একচ্চে কামরতিনিস্সিতা হুত্ৰা, পুন গেহমেৰ গতা, একচ্চে দোসনিস্সিতা হুত্ৰা, একচ্চে মাননিস্সিতা হুত্ৰা, একচ্চে থিনমিদ্ধসমঙ্গিনো হুত্ৰা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা পচলাযন্তা সোতুং নাসক্খিংসু. পুনদিৰসে ভিক্খূ তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ইমা সত্তা নাম যেভুয্যেন ভৰনিস্সিতা, ভৰেসু এৰ লগ্গা ৰিহরন্তি, পারগামিনো নাম অপ্পকা’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা আহ –
‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;
অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.
‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;
তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তর’’ন্তি.
তত্থ অপ্পকাতি থোকা ন বহূ. পারগামিনোতি নিব্বানপারগামিনো. অথাযং ইতরা পজাতি যা পনাযং অৰসেসা পজা সক্কাযদিট্ঠিতীরমেৰ অনুধাৰতি, অযমেৰ বহুতরাতি ¶ অত্থো. সম্মদক্খাতেতি সম্মা অক্খাতে সুকথিতে. ধম্মেতি দেসনাধম্মে. ধম্মানুৰত্তিনোতি তং ধম্মং ¶ সুত্ৰা তদনুচ্ছৰিকং পটিপদং পূরেত্ৰা মগ্গফলসচ্ছিকরণেন ধম্মানুৰত্তিনো. পারমেস্সন্তীতি তে এৰরূপা জনা নিব্বানপারং গমিস্সন্তি. মচ্চুধেয্যন্তি কিলেসমারসঙ্খাতস্স মচ্চুস্স নিৰাসট্ঠানভূতং তেভূমিকৰট্টং. সুদুত্তরন্তি যে জনা ধম্মানুৰত্তিনো, তে এতং সুদুত্তরং দুরতিক্কমং মারধেয্যং তরিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা নিব্বানপারং গমিস্সন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ধম্মস্সৰনৰত্থু দসমং.
১১. পঞ্চসতআগন্তুকভিক্খুৰত্থু
কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহাযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে আগন্তুকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
কোসলরট্ঠে ¶ কির পঞ্চসতা ভিক্খূ ৰস্সং ৰসিত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেসং চরিযপটিপক্খং নিসামেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;
ওকা অনোকমাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.
‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য ¶ , হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;
পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.
‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;
আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;
খীণাসৰা জুতিমন্তো, তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি.
তত্থ কণ্হং ধম্মন্তি কাযদুচরিতাদিভেদং অকুসলং ধম্মং ৰিপ্পহায জহিত্ৰা. সুক্কং ভাৰেথাতি পণ্ডিতো ভিক্খু অভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা কাযসুচরিতাদিভেদং সুক্কং ধম্মং ভাৰেয্য. কথং? ওকা ¶ অনোকমাগম্মাতি ওকং ৰুচ্চতি আলযো, অনোকং ৰুচ্চতি অনালযো, আলযতো নিক্খমিত্ৰা অনালযসঙ্খাতং নিব্বানং পটিচ্চ আরব্ভ তং পত্থযমানো ভাৰেয্যাতি অত্থো. তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্যাতি যস্মিং অনালযসঙ্খাতে ৰিৰেকে নিব্বানে ইমেহি সত্তেহি দুরভিরমং, তত্র অভিরতিং ইচ্ছেয্য. হিত্ৰা কামেতি ৰত্থুকামকিলেসকামে হিত্ৰা অকিঞ্চনো হুত্ৰা ৰিৰেকে অভিরতিং ইচ্ছেয্যাতি অত্থো. চিত্তক্লেসেহীতি পঞ্চহি নীৰরণেহি, অত্তানং পরিযোদপেয্য ৰোদাপেয্য, পরিসোধেয্যাতি অত্থো. সম্বোধিযঙ্গেসূতি সম্বোজ্ঝঙ্গেসু. সম্মা চিত্তং সুভাৰিতন্তি হেতুনা নযেন চিত্তং সুট্ঠু ভাৰিতং ৰড্ঢিতং. আদানপটিনিস্সগ্গেতি ¶ আদানং ৰুচ্চতি গহণং, তস্স পটিনিস্সগ্গসঙ্খাতে অগ্গহণে চতূহি উপাদানেহি কিঞ্চি অনুপাদিযিত্ৰা যে রতাতি অত্থো. জুতিমন্তোতি আনুভাৰৰন্তো, অরহত্তমগ্গঞাণজুতিযা খন্ধাদিভেদে ধম্মে জোতেত্ৰা ঠিতাতি অত্থো. তে লোকেতি ইমস্মিং খন্ধাদিলোকে পরিনিব্বুতা নাম অরহত্তপত্তিতো পট্ঠায কিলেসৰট্টস্স খেপিতত্তা সউপাদিসেসেন, চরিমচিত্তনিরোধেন খন্ধৰট্টস্স খেপিতত্তা অনুপাদিসেসেন চাতি দ্ৰীহি পরিনিব্বানেহি পরিনিব্বুতা, অনুপাদানো ৰিয পদীপো অপণ্ণত্তিকভাৰং গতাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পঞ্চসতআগন্তুকভিক্খুৰত্থু একাদসমং.
পণ্ডিতৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ছট্ঠো ৰগ্গো.
৭. অরহন্তৰগ্গো
১. জীৰকপঞ্হৰত্থু
গতদ্ধিনোতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জীৰকম্বৰনে ৰিহরন্তো জীৰকেন পুট্ঠপঞ্হং আরব্ভ কথেসি. জীৰকৰত্থু খন্ধকে (মহাৰ. ৩২৬ আদযো) ৰিত্থারিতমেৰ.
একস্মিং পন সমযে দেৰদত্তো অজাতসত্তুনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা গিজ্ঝকূটং অভিরুহিত্ৰা পদুট্ঠচিত্তো ‘‘সত্থারং ৰধিস্সামী’’তি সিলং পৰিজ্ঝি. তং দ্ৰে পব্বতকূটানি সম্পটিচ্ছিংসু. ততো ভিজ্জিত্ৰা গতা পপটিকা ভগৰতো পাদং পহরিত্ৰা লোহিতং উপ্পাদেসি, ভুসা ৰেদনা পৰত্তিংসু. ভিক্খূ সত্থারং মদ্দকুচ্ছিং নযিংসু. সত্থা ততোপি জীৰকম্বৰনং গন্তুকামো ‘‘তত্থ মং নেথা’’তি আহ. ভিক্খূ ভগৰন্তং আদায জীৰকম্বৰনং অগমংসু. জীৰকো তং পৰত্তিং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰণপটিকম্মত্থায তিখিণভেসজ্জং ¶ দত্ৰা ৰণং বন্ধিত্ৰা সত্থারং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, মযা অন্তোনগরে একস্স মনুস্সস্স ভেসজ্জং কতং, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুন আগমিস্সামি, ইদং ভেসজ্জং যাৰ মমাগমনা বদ্ধনিযামেনেৰ তিট্ঠতূ’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্স পুরিসস্স কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা দ্ৰারপিদহনৰেলায আগচ্ছন্তো দ্ৰারং ন সম্পাপুণি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অহো মযা ভারিযং কম্মং কতং, য্ৰাহং অঞ্ঞতরস্স পুরিসস্স ৰিয তথাগতস্স পাদে তিখিণভেসজ্জং দত্ৰা ৰণং বন্ধিং, অযং তস্স মোচনৰেলা, তস্মিং অমুচ্চমানে সব্বরত্তিং ভগৰতো সরীরে পরিল়াহো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. তস্মিং খণে সত্থা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, জীৰকো সাযং আগচ্ছন্তো দ্ৰারং ন সম্পাপুণি, ‘অযং ৰণস্স মোচনৰেলা’তি পন চিন্তেসি, মোচেসি ন’’ন্তি. থেরো মোচেসি, ৰণো রুক্খতো ছল্লি ৰিয অপগতো. জীৰকো অন্তোঅরুণেযেৰ সত্থু সন্তিকং ৰেগেন আগন্ত্ৰা ‘‘কিং নু খো, ভন্তে, সরীরে ৰো পরিল়াহো উপ্পন্নো’’তি পুচ্ছি. সত্থা ‘‘তথাগতস্স খো, জীৰক, বোধিমণ্ডেযেৰ সব্বপরিল়াহো ৰূপসন্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘গতদ্ধিনো ¶ ¶ ৰিসোকস্স, ৰিপ্পমুত্তস্স সব্বধি;
সব্বগন্থপ্পহীনস্স, পরিল়াহো ন ৰিজ্জতী’’তি.
তত্থ ¶ গতদ্ধিনোতি গতমগ্গস্স কন্তারদ্ধা ৰট্টদ্ধাতি দ্ৰে অদ্ধা নাম. তেসু কন্তারপটিপন্নো যাৰ ইচ্ছিতট্ঠানং ন পাপুণাতি, তাৰ অদ্ধিকোযেৰ, এতস্মিং পন পত্তে গতদ্ধি নাম হোতি. ৰট্টসন্নিস্সিতাপি সত্তা যাৰ ৰট্টে ৰসন্তি, তাৰ অদ্ধিকা এৰ. কস্মা? ৰট্টস্স অখেপিতত্তা. সোতাপন্নাদযোপি অদ্ধিকা এৰ, ৰট্টং পন খেপেত্ৰা ঠিতো খীণাসৰো গতদ্ধি নাম হোতি. তস্স গতদ্ধিনো. ৰিসোকস্সাতি ৰট্টমূলকস্স সোকস্স ৰিগতত্তা ৰিসোকস্স. ৰিপ্পমুত্তস্স সব্বধীতি সব্বেসু খন্ধাদিধম্মেসু ৰিপ্পমুত্তস্স, সব্বগন্থপ্পহীনস্সাতি চতুন্নম্পি গন্থানং পহীনত্তা সব্বাগন্থপ্পহীনস্স. পরিল়াহো ন ৰিজ্জতীতি দুৰিধো পরিল়াহো কাযিকো চেতসিকো চাতি. তেসু খীণাসৰস্স সীতুণ্হাদিৰসেন উপ্পন্নত্তা কাযিকপরিল়াহো অনিব্বুতোৰ, তং সন্ধায জীৰকো পুচ্ছতি. সত্থা পন ধম্মরাজতায দেসনাৰিধিকুসলতায চেতসিকপরিল়াহৰসেন দেসনং ৰিনিৰত্তেন্তো, ‘‘জীৰক, পরমত্থেন এৰরূপস্স খীণাসৰস্স পরিল়াহো ন ৰিজ্জতী’’তি আহ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
জীৰকপঞ্হৰত্থু পঠমং.
২. মহাকস্সপত্থেরৰত্থু
উয্যুঞ্জন্তীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা রাজগহে ৰুট্ঠৰস্সো ‘‘অদ্ধমাসচ্চযেন চারিকং পক্কমিস্সামী’’তি ভিক্খূনং আরোচাপেসি. ৰত্তং কিরেতং বুদ্ধানং ভিক্খূহি সদ্ধিং চারিকং চরিতুকামানং ‘‘এৰং ভিক্খূ অত্তনো পত্তপচনচীৰররজনাদীনি কত্ৰা সুখং গমিস্সন্তী’’তি ‘‘ইদানি অদ্ধমাসচ্চযেন চারিকং পক্কমিস্সামী’’তি ভিক্খূনং আরোচাপনং. ভিক্খূসু পন অত্তনো পত্তচীৰরাদীনি করোন্তেসু ¶ মহাকস্সপত্থেরোপি চীৰরানি ধোৰি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘থেরো কস্মা চীৰরানি ধোৰতি, ইমস্মিং নগরে অন্তো চ বহি চ অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি ¶ . তত্থ যে থেরস্স ন ঞাতকা, তে উপট্ঠাকা, যে ন উপট্ঠাকা, তে ঞাতকা. তে থেরস্স চতূহি পচ্চযেহি সম্মানসক্কারং করোন্তি. এত্তকং উপকারং পহায এস কহং গমিস্সতি? সচেপি গচ্ছেয্য, মাপমাদকন্দরতো পরং ন গমিস্সতী’’তি. সত্থা কির যং কন্দরং পত্ৰা নিৰত্তেতব্বযুত্তকে ভিক্খূ ‘‘তুম্হে ইতো নিৰত্তথ, মা পমজ্জিত্থা’’তি ৰদতি. তং ‘‘মাপমাদকন্দর’’ন্তি ৰুচ্চতি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
সত্থাপি চারিকং পক্কমন্তো ¶ চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং নগরে অন্তো চ বহি চ অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি. মনুস্সানং মঙ্গলামঙ্গলট্ঠানেসু ভিক্খূহি গন্তব্বং হোতি, ন সক্কা ৰিহারং তুচ্ছং কাতুং, কং নু খো নিৰত্তেস্সামী’’তি? অথস্স এতদহোসি –‘‘কস্সপস্স হেতে মনুস্সা ঞাতকা চ উপট্ঠাকা চ, কস্সপং নিৰত্তেতুং ৰট্টতী’’তি. সো থেরং আহ – ‘‘কস্সপ, ন সক্কা ৰিহারং তুচ্ছং কাতুং, মনুস্সানং মঙ্গলামঙ্গলট্ঠানেসু ভিক্খূহি অত্থো হোতি, ত্ৰং অত্তনো পরিসায সদ্ধিং নিৰত্তস্সূ’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো পরিসং আদায নিৰত্তি. ভিক্খূ উপজ্ঝাযিংসু ‘‘দিট্ঠং ৰো, আৰুসো, ননু ইদানেৰ অম্হেহি ৰুত্তং ‘মহাকস্সপো কস্মা চীৰরানি ধোৰতি, ন এসো সত্থারা সদ্ধিং গমিস্সতী’তি, যং অম্হেহি ৰুত্তং, তদেৰ জাত’’ন্তি. সত্থা ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো আহ – ‘‘ভিক্খৰে, কিং নামেতং কথেথা’’তি? ‘‘মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেম, ভন্তে’’তি অত্তনা কথিতনিযামেনেৰ সব্বং আরোচেসুং. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তুম্হে কস্সপং ‘কুলেসু চ পচ্চযেসু চ লগ্গো’তি ৰদেথ, সো ‘মম ৰচনং করিস্সামী’তি নিৰত্তো. এসো হি পুব্বে পত্থনং করোন্তোযেৰ ‘চতূসু পচ্চযেসু অলগ্গো চন্দূপমো হুত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমিতুং সমত্থো ভৰেয্য’ন্তি পত্থনং অকাসি. নত্থেতস্স ¶ কুলে ৰা পচ্চযে ৰা লগ্গো, অহং চন্দোপমপ্পটিপদঞ্চেৰ (সং. নি. ২.১৪৬) অরিযৰংসপ্পটিপদঞ্চ কথেন্তো মম পুত্তং কস্সপং আদিং কত্ৰা কথেসি’’ন্তি আহ.
ভিক্খূ ¶ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, কদা পন থেরেন পত্থনা ঠপিতা’’তি? ‘‘সোতুকামাত্থ, ভিক্খৰে’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. সত্থা তেসং, ‘‘ভিক্খৰে, ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদী’’তি ৰত্ৰা পদুমুত্তরপাদমূলে তেন ঠপিতপত্থনং আদিং কত্ৰা সব্বং থেরস্স পুব্বচরিতং কথেসি. তং থেরপাল়িযং (থেরগা. ১০৫৪ আদযো) ৰিত্থারিতমেৰ. সত্থা পন ইমং থেরস্স পুব্বচরিতং ৰিত্থারেত্ৰা ‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, অহং চন্দোপমপ্পটিপদঞ্চেৰ অরিযৰংসপ্পটিপদঞ্চ মম পুত্তং কস্সপং আদিং কত্ৰা কথেসিং, মম পুত্তস্স কস্সপস্স পচ্চযেসু ৰা কুলেসু ৰা ৰিহারেসু ৰা পরিৰেণেসু ৰা লগ্গো নাম নত্থি ¶ , পল্ললে ওতরিত্ৰা তত্থ চরিত্ৰা গচ্ছন্তো রাজহংসো ৰিয কত্থচি অলগ্গোযেৰ মম পুত্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘উয্যুঞ্জন্তি সতীমন্তো, ন নিকেতে রমন্তি তে;
হংসাৰ পল্ললং হিত্ৰা, ওকমোকং জহন্তি তে’’তি.
তত্থ ¶ উয্যুঞ্জন্তি সতীমন্তোতি সতিৰেপুল্লপ্পত্তা খীণাসৰা অত্তনা পটিৰিদ্ধগুণেসু ঝানৰিপস্সনাদীসু আৰজ্জনসমাপজ্জনৰুট্ঠানাধিট্ঠানপচ্চৰেক্খণাহি যুঞ্জন্তি ঘটেন্তি. ন নিকেতে রমন্তি তেতি তেসং আলযে রতি নাম নত্থি. হংসাৰাতি দেসনাসীসমেতং, অযং পনেত্থ অত্থো – যথা গোচরসম্পন্নে পল্ললে সকুণা অত্তনো গোচরং গহেত্ৰা গমনকালে ‘‘মম উদকং, মম পদুমং, মম উপ্পলং, মম কণ্ণিকা’’তি তস্মিং ঠানে কঞ্চি আলযং অকত্ৰা অনপেক্খাৰ তং ঠানং পহায উপ্পতিত্ৰা আকাসে কীল়মানা গচ্ছন্তি; এৰমেৰং খীণাসৰা যত্থ কত্থচি ৰিহরন্তাপি কুলাদীসু অলগ্গা এৰ ৰিহরিত্ৰা গমনসমযেপি তং ঠানং পহায গচ্ছন্তা ‘‘মম ৰিহারো, মম পরিৰেণং, মমূপট্ঠাকা’’তি অনালযা অনুপেক্খাৰ গচ্ছন্তি. ওকমোকন্তি আলযালযং, সব্বালযে পরিচ্চজন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাকস্সপত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. বেলট্ঠসীসত্থেরৰত্থু
যেসং ¶ সন্নিচযো নত্থীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং বেলট্ঠসীসং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কিরাযস্মা অন্তোগামে একং ৰীথিং পিণ্ডায চরিত্ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পুন অপরং ৰীথিং চরিত্ৰা সুক্খং কূরং আদায ৰিহারং হরিত্ৰা পটিসামেত্ৰা ‘‘নিবদ্ধং পিণ্ডপাতপরিযেসনং নাম দুক্খ’’ন্তি কতিপাহং ঝানসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা আহারেন অত্থে সতি তং পরিভুঞ্জতি. ভিক্খূ ঞত্ৰা উজ্ঝাযিত্ৰা তমত্থং ভগৰতো আরোচেসুং. সত্থা এতস্মিং নিদানে আযতিং সন্নিধিকারপরিৰজ্জনত্থায ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰাপি থেরেন পন অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে ¶ অপ্পিচ্ছতং নিস্সায কতত্তা তস্স দোসাভাৰং পকাসেন্তো অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যেসং সন্নিচযো নত্থি, যে পরিঞ্ঞাতভোজনা;
সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চ, ৰিমোক্খো যেসং গোচরো;
আকাসেৰ সকুন্তানং, গতি তেসং দুরন্নযা’’তি.
তত্থ সন্নিচযোতি দ্ৰে সন্নিচযা – কম্মসন্নিচযো চ, পচ্চযসন্নিচযো চ. তেসু কুসলাকুসলকম্মং কম্মসন্নিচযো নাম, চত্তারো পচ্চযা পচ্চযসন্নিচযো নাম. তত্থ ৰিহারে ৰসন্তস্স ভিক্খুনো একং গুল়পিণ্ডং, চতুভাগমত্তং সপ্পিং, একঞ্চ তণ্ডুলনাল়িং ঠপেন্তস্স পচ্চযসন্নিচযো নত্থি, ততো উত্তরি হোতি. যেসং অযং দুৰিধোপি সন্নিচযো নত্থি. পরিঞ্ঞাতভোজনাতি ¶ তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতভোজনা. যাগুআদীনঞ্হি যাগুভাৰাদিজাননং ঞাতপরিঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞাৰসেন পন ভোজনস্স পরিজাননং তীরণপরিঞ্ঞা, কবল়ীকারাহারে ছন্দরাগঅপকড্ঢনঞাণং পহানপরিঞ্ঞা. ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি যে পরিঞ্ঞাতভোজনা. সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চাতি এত্থ অপ্পণিহিতৰিমোক্খোপি গহিতোযেৰ. তীণিপি চেতানি নিব্বানস্সেৰ নামানি. নিব্বানঞ্হি রাগদোসমোহানং অভাৰেন সুঞ্ঞতো, তেহি চ ৰিমুত্তন্তি সুঞ্ঞতো ৰিমোক্খো, তথা রাগাদিনিমিত্তানং অভাৰেন অনিমিত্তং, তেহি চ ৰিমুত্তন্তি অনিমিত্তো ৰিমোক্খো, রাগাদিপণিধীনং পন অভাৰেন অপ্পণিহিতং ¶ , তেহি চ ৰিমুত্তন্তি অপ্পণিহিতো ৰিমোক্খোতি ৰুচ্চতি. ফলসমাপত্তিৰসেন তং আরম্মণং কত্ৰা ৰিহরন্তানং অযং তিৰিধো ৰিমোক্খো যেসং গোচরো. গতি তেসং দুরন্নযাতি যথা নাম আকাসেন গতানং সকুণানং পদনিক্খেপস্স অদস্সনেন গতি দুরন্নযা ন সক্কা জানিতুং, এৰমেৰ যেসং অযং দুৰিধো সন্নিচযো নত্থি, ইমাহি চ তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতভোজনা, যেসঞ্চ ¶ অযং ৰুত্তপ্পকারো ৰিমোক্খো গোচরো, তেসং তযো ভৰা, চতস্সো যোনিযো, পঞ্চ গতিযো, সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো, নৰ সত্তাৰাসাতি ইমেসু পঞ্চসু কোট্ঠাসেসু ইমিনা নাম গতাতি গমনস্স অপঞ্ঞাযনতো গতি দুরন্নযা ন সক্কা পঞ্ঞাপেতুন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বেলট্ঠসীসত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু
যস্সাসৰাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অনুরুদ্ধত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো জিণ্ণচীৰরো সঙ্কারকূটাদীসু চীৰরং পরিযেসতি. তস্স ইতো ততিযে অত্তভাৰে পুরাণদুতিযিকা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা জালিনী নাম দেৰধীতা অহোসি. সা থেরং চোল়কানি পরিযেসমানং দিস্ৰা থেরস্স অত্থায তেরসহত্থাযতানি চতুহত্থৰিত্থতানি তীণি দিব্বদুস্সানি গহেত্ৰা ‘‘সচাহং ইমানি ইমিনা নীহারেন দস্সামি, থেরো ন গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্স চোল়কানি পরিযেসমানস্স পুরতো একস্মিং সঙ্কারকূটে যথা নেসং দসন্তমত্তমেৰ পঞ্ঞাযতি, তথা ঠপেসি. থেরো তেন মগ্গেন ¶ চোল়কপরিযেসমানং চরন্তো নেসং দসন্তং দিস্ৰা তত্থেৰ গহেত্ৰা আকড্ঢমানো ৰুত্তপ্পমাণানি দিব্বদুস্সানি দিস্ৰা ‘‘উক্কট্ঠপংসুকূলং ৰত ইদ’’ন্তি আদায পক্কামি. অথস্স চীৰরকরণদিৰসে সত্থা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো ৰিহারং গন্ত্ৰা নিসীদি, অসীতিমহাথেরাপি তত্থেৰ নিসীদিংসু, চীৰরং সিব্বেতুং মহাকস্সপত্থেরো মূলে নিসীদি, সারিপুত্তত্থেরো মজ্ঝে, আনন্দত্থেরো অগ্গে, ভিক্খুসঙ্ঘো সুত্তং ৰট্টেসি, সত্থা সূচিপাসকে ¶ আৰুণি, মহামোগ্গল্লানত্থেরো যেন যেন অত্থো, তং তং উপনেন্তো ৰিচরি.
দেৰধীতাপি অন্তোগামং পৰিসিত্ৰা ‘‘ভোন্তা অয্যস্স নো অনুরুদ্ধত্থেরস্স চীৰরং করোন্তো সত্থা অসীতিমহাসাৰকপরিৰুতো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে নিসীদি, যাগুআদীনি আদায ৰিহারং গচ্ছথা’’তি ভিক্খং সমাদপেসি. মহামোগ্গল্লানত্থেরোপি অন্তরাভত্তে মহাজম্বুপেসিং আহরি, পঞ্চসতা ভিক্খূ পরিক্খীণং খাদিতুং নাসক্খিংসু. সক্কো চীৰরকরণট্ঠানে ভূমিপরিভণ্ডমকাসি, ভূমি অলত্তকরসরঞ্জিতা ৰিয অহোসি. ভিক্খূহি পরিভুত্তাৰসেসানং যাগুখজ্জকভত্তানং মহারাসি অহোসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং ¶ কিং এৰংবহুকেহি যাগুআদীহি, ননু নাম পমাণং সল্লক্খেত্ৰা এত্তকং নাম আহরথা’’তি ঞাতকা চ উপট্ঠাকা চ ৰত্তব্বা সিযুং, অনুরুদ্ধত্থেরো অত্তনো ঞাতিউপট্ঠাকানং বহুভাৰং ঞাপেতুকামো মঞ্ঞে’’তি, অথ নে সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং পন তুম্হে, ভিক্খৰে, ‘ইদং অনুরুদ্ধেন আহরাপিত’ন্তি মঞ্ঞথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অনুরুদ্ধো এৰরূপং ৰদেতি. ন হি খীণাসৰা পচ্চযপটিসংযুত্তং কথং কথেন্তি, অযং পন পিণ্ডপাতো দেৰতানুভাৰেন নিব্বত্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্সাসৰা ¶ পরিক্খীণা, আহারে চ অনিস্সিতো;
সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চ, ৰিমোক্খো যস্স গোচরো;
আকাসেৰ সকুন্তানং, পদং তস্স দুরন্নয’’ন্তি.
তত্থ যস্সাসৰাতি যস্স চত্তারো আসৰা পরিক্খীণা. আহারে চ অনিস্সিতোতি আহারস্মিঞ্চ তণ্হাদিট্ঠিনিস্সযেহি অনিস্সিতো. পদং তস্স দুরন্নযন্তি যথা আকাসে গচ্ছন্তানং সকুণানং ‘‘ইমস্মিং ঠানে পাদেহি অক্কমিত্ৰা গতা, ইদং ঠানং উরেন পহরিত্ৰা গতা, ইদং সীসেন, ইদং পক্খেহী’’তি ন সক্কা ঞাতুং, এৰমেৰ এৰরূপস্স ভিক্খুনো ‘‘নিরযপদেন ৰা গতো, তিরচ্ছানযোনিপদেন ৰা’’তিআদিনা নযেন পদং পঞ্ঞাপেতুং নাম ন সক্কোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তি ফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. মহাকচ্চাযনত্থেরৰত্থু
যস্সিন্দ্রিযানীতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো মহাকচ্চাযনত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰা মহাপৰারণায মিগারমাতুযা পাসাদস্স হেট্ঠা মহাসাৰকপরিৰুতো নিসীদি. তস্মিং সমযে মহাকচ্চাযনত্থেরো অৰন্তীসু ৰিহরতি. সো পনাযস্মা দূরতোপি আগন্ত্ৰা ধম্মস্সৰনং পগ্গণ্হাতিযেৰ. তস্মা মহাথেরা নিসীদন্তা মহাকচ্চাযনত্থেরস্স আসনং ঠপেত্ৰা নিসীদিংসু. সক্কো দেৰরাজা দ্ৰীহি দেৰলোকেহি দেৰপরিসায সদ্ধিং আগন্ত্ৰা দিব্বগন্ধমালাদীহি সত্থারং পূজেত্ৰা ঠিতো মহাকচ্চাযনত্থেরং অদিস্ৰা কিং নু খো মম, অয্যো, ন দিস্সতি, সাধু খো পনস্স সচে আগচ্ছেয্যাতি. থেরোপি তং খণঞ্ঞেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো আসনে নিসিন্নমেৰ অত্তানং দস্সেসি. সক্কো থেরং দিস্ৰা গোপ্ফকেসু দল়্হং গহেত্ৰা ‘‘সাধু ৰত মে, অয্যো, আগতো, অহং অয্যস্স আগমনমেৰ পচ্চাসীসামী’’তি ৰত্ৰা উভোহি হত্থেহি পাদে সম্বাহিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু. ‘‘সক্কো মুখং ¶ ওলোকেত্ৰা সক্কারং করোতি, অৰসেসমহাসাৰকানং এৰরূপং সক্কারং অকরিত্ৰা মহাকচ্চাযনং দিস্ৰা ৰেগেন গোপ্ফকেসু ¶ গহেত্ৰা ‘সাধু ৰত মে, অয্যো, আগতো, অহং অয্যস্স আগমনমেৰ পচ্চাসীসামী’তি ৰত্ৰা উভোহি হত্থেহি পাদে সম্বাহিত্ৰা পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো’’তি. সত্থা তেসং তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তেন মহাকচ্চাযনেন সদিসা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভিক্খূ দেৰানম্পি মনুস্সানম্পি পিযাযেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্সিন্দ্রিযানি সমথঙ্গতানি,
অস্সা যথা সারথিনা সুদন্তা;
পহীনমানস্স অনাসৰস্স,
দেৰাপি তস্স পিহযন্তি তাদিনো’’তি.
তস্সত্থো ¶ – যস্স ভিক্খুনো ছেকেন সারথিনা সুদন্তা অস্সা ৰিয ছ ইন্দ্রিযানি সমথং দন্তভাৰং নিব্বিসেৰনভাৰং গতানি, তস্স নৰৰিধং মানং পহায ঠিতত্তা পহীনমানস্স চতুন্নং আসৰানং অভাৰেন অনাসৰস্স. তাদিনোতি তাদিভাৰসণ্ঠিতস্স তথারূপস্স দেৰাপি পিহযন্তি, মনুস্সাপি দস্সনঞ্চ আগমনঞ্চ পত্থেন্তিযেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাকচ্চাযনত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
পথৰিসমোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে আযস্মা সারিপুত্তো ৰুট্ঠৰস্সো চারিকং পক্কমিতুকামো ভগৰন্তং আপুচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অত্তনো পরিৰারেন সদ্ধিং নিক্খমি. অঞ্ঞেপি বহূ ভিক্খূ থেরং অনুগচ্ছিংসু. থেরো চ নামগোত্তৰসেন পঞ্ঞাযমানে ভিক্খূ নামগোত্তৰসেন কথেত্ৰা নিৰত্তাপেসি. অঞ্ঞতরো নামগোত্তৰসেন অপাকটো ভিক্খু চিন্তেসি – ‘‘অহো ৰত মম্পি নামগোত্তৰসেন পগ্গণ্হন্তো কথেত্ৰা নিৰত্তাপেয্যা’’তি থেরো মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স অন্তরে তং ন সল্লক্খেসি. সো ‘‘অঞ্ঞে ৰিয ভিক্খূ ন মং পগ্গণ্হাতী’’তি থেরে আঘাতং বন্ধি. থেরস্সপি সঙ্ঘাটিকণ্ণো ¶ তস্স ভিক্খুনো সরীরং ফুসি, তেনাপি আঘাতং বন্ধিযেৰ. সো ‘‘দানি থেরো ৰিহারূপচারং অতিক্কন্তো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আযস্মা মং, ভন্তে, সারিপুত্তো তুম্হাকং অগ্গসাৰকোম্হীতি কণ্ণসক্খলিং ভিন্দন্তো ৰিয পহরিত্ৰা অখমাপেত্ৰাৰ চারিকং পক্কন্তো’’তি আহ. সত্থা থেরং পক্কোসাপেসি.
তস্মিং খণে মহামোগ্গল্লানত্থেরো চ আনন্দত্থেরো চ চিন্তেসুং – ‘‘অম্হাকং অগ্গজেট্ঠভাতরা ইমস্স ভিক্খুনো অপহটভাৰং সত্থা নো ন জানাতি, সীহনাদং পন ¶ নদাপেতুকামো ভৰিস্সতীতি পরিসং সন্নিপাতাপেস্সামা’’তি. তে কুঞ্চিকহত্থা পরিৰেণদ্ৰারানি ৰিৰরিত্ৰা ‘‘অভিক্কমথাযস্মন্তো ¶ , অভিক্কমথাযস্মন্তো, ইদানাযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো সম্মুখা সীহনাদং নদিস্সতী’’তি (অ. নি. ৯.১১) মহাভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেসুং. থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সত্থা তমত্থং পুচ্ছি. থেরো ‘‘নাযং ভিক্খু মযা পহটো’’তি অৰত্ৰাৰ অত্তনো গুণকথং কথেন্তো ‘‘যস্স নূন, ভন্তে, কাযে কাযগতাসতি অনুপট্ঠিতা অস্স, সো ইধ অঞ্ঞতরং সব্রহ্মচারিং আসজ্জ অপ্পটিনিস্সজ্জ চারিকং পক্কমেয্যা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, পথৰিযং সুচিম্পি নিক্খিপন্তি, অসুচিম্পি নিক্খিপন্তী’’তিআদিনা নযেন অত্তনো পথৰীসমচিত্ততঞ্চ আপোতেজোৰাযো রজোহরণচণ্ডালকুমারকউসভছিন্নৰিসাণসমচিত্ততঞ্চ অহিকুণপাদীহি ৰিয অত্তনো কাযেন অট্টিযনঞ্চ মেদকথালিকা ৰিয অত্তনো কাযপরিহরণঞ্চ পকাসেসি. ইমাহি চ পন নৰহি উপমাহি থেরে অত্তনো গুণে কথেন্তে নৰসুপি ঠানেসু উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি. রজোহরণচণ্ডালকুমারকমেদকথালিকো পমানং পন আহরণকালে পুথুজ্জনা ভিক্খূ অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু, খীণাসৰানং ধম্মসংৰেগো উদপাদি.
থেরে অত্তনো গুণং কথেন্তেযেৰ অব্ভাচিক্খনকস্স ¶ ভিক্খুনো সকলসরীরে ডাহো উপ্পজ্জি, সো তাৰদেৰ ভগৰতো পাদেসু পতিত্ৰা অত্তনো অব্ভাচিক্খনদোসং পকাসেত্ৰা অচ্চযং দেসেসি. সত্থা থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সারিপুত্ত, খম ইমস্স মোঘপুরিসস্স, যাৰস্স সত্তধা মুদ্ধা ন ফলতী’’তি আহ. থেরো উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘খমামহং, ভন্তে, তস্স আযস্মতো, খমতু চ মে সো আযস্মা, সচে ময্হং দোসো অত্থী’’তি আহ. ভিক্খূ কথযিংসু ‘‘পস্সথ দানাৰুসো, থেরস্স অনোপমগুণং, এৰরূপস্স নাম মুসাৰাদেন অব্ভাচিক্খনকস্স ভিক্খুনো উপরি অপ্পমত্তকম্পি কোপং ৰা দোসং ৰা অকত্ৰা সযমেৰ উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ খমাপেতী’’তি. ‘‘সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন ভিক্খৰে, সক্কা সারিপুত্তসদিসানং কোপং ৰা দোসং ৰা উপ্পাদেতুং ¶ , মহাপথৰীসদিসং, ভিক্খৰে, ইন্দখীলসদিসং পসন্নউদকরহদসদিসঞ্চ ¶ সারিপুত্তস্স চিত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পথৰিসমো নো ৰিরুজ্ঝতি,
ইন্দখিলুপমো তাদি সুব্বতো;
রহদোৰ অপেতকদ্দমো,
সংসারা ন ভৰন্তি তাদিনো’’তি.
তস্সত্থো – ভিক্খৰে, যথা নাম পথৰিযং সুচীনি গন্ধমালাদীনিপি নিক্খিপন্তি, অসুচীনি মুত্তকরীসাদীনিপি নিক্খিপন্তি, যথা নাম নগরদ্ৰারে নিখাতং ইন্দখীলং দারকাদযো ওমুত্তেন্তিপি ঊহদন্তিপি, অপরে পন তং গন্ধমালাদীহি সক্করোন্তি. তত্থ পথৰিযা ইন্দখীলস্স চ নেৰ অনুরোধো উপ্পজ্জতি, ন ৰিরোধো; এৰমেৰ য্ৰাযং খীণাসৰো ভিক্খু অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযভাৰেন তাদি, ৰতানং সুন্দরতায সুব্বতো. সো ‘‘ইমে মং চতূহি পচ্চযেহি সক্করোন্তি, ইমে পন ন সক্করোন্তী’’তি সক্কারঞ্চ অসক্কারঞ্চ করোন্তেসু নেৰ অনুরুজ্ঝতি, নো ৰিরুজ্ঝতি, অথ খো পথৰিসমো চ ইন্দখিলুপমো এৰ চ হোতি. যথা ¶ চ অপগতকদ্দমো রহদো পসন্নোদকো হোতি, এৰং অপগতকিলেসতায রাগকদ্দমাদীহি অকদ্দমো ৰিপ্পসন্নোৰ হোতি. তাদিনোতি তস্স পন এৰরূপস্স সুগতিদুগ্গতীসু সংসরণৰসেন সংসারা নাম ন হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে নৰ ভিক্খুসহস্সানি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরসামণেরৰত্থু
সন্তং তস্স মনং হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সত্থেরস্স সামণেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির কোসম্বিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা লদ্ধুপসম্পদো ‘‘কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরো’’তি পঞ্ঞাযি. তস্স কোসম্বিযং ৰুট্ঠৰস্সস্স ¶ উপট্ঠাকো তিচীৰরঞ্চেৰ ¶ সপ্পিফাণিতঞ্চ আহরিত্ৰা পাদমূলে ঠপেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘কিং ইদং উপাসকা’’তি. ‘‘ননু মযা, ভন্তে, তুম্হে ৰস্সং ৰাসিতা, অম্হাকঞ্চ ৰিহারে ৰুট্ঠৰস্সা ইমং লাভং লভন্তি, গণ্হথ, ভন্তে’’তি. ‘‘হোতু, উপাসক, ন ময্হং ইমিনা অত্থো’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘মম সন্তিকে কপ্পিযকারকো সামণেরোপি নত্থি, আৰুসো’’তি. ‘‘সচে, ভন্তে, কপ্পিযকারকো নত্থি, মম পুত্তো অয্যস্স সন্তিকে সামণেরো ভৰিস্সতী’’তি. থেরো অধিৰাসেসি. উপাসকো সত্তৰস্সিকং অত্তনো পুত্তং থেরস্স সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ইমং পব্বাজেথা’’তি অদাসি. অথস্স থেরো কেসে তেমেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি ¶ . সো খুরগ্গেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
থেরো তং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসং তত্থ ৰসিত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি সামণেরং ভণ্ডকং গাহাপেত্ৰা গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে একং ৰিহারং পাৰিসি. সামণেরো উপজ্ঝাযস্স সেনাসনং গহেত্ৰা পটিজগ্গি. তস্স তং পটিজগ্গন্তস্সেৰ ৰিকালো জাতো, তেন অত্তনো সেনাসনং পটিজগ্গিতুং নাসক্খি. অথ নং উপট্ঠানৰেলাযং আগন্ত্ৰা নিসিন্নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘সামণের, অত্তনো ৰসনট্ঠানং পটিজগ্গিত’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, পটিজগ্গিতুং ওকাসং নালত্থ’’ন্তি. ‘‘তেন হি মম ৰসনট্ঠানেযেৰ ৰস, দুক্খং তে আগন্তুকট্ঠানে বহি ৰসিতু’’ন্তি তং গহেত্ৰাৰ সেনাসনং পাৰিসি. থেরো পন পুথুজ্জনো নিপন্নমত্তোৰ নিদ্দং ওক্কমি. সামণেরো চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ মে উপজ্ঝাযেন সদ্ধিং ততিযো দিৰসো একসেনাসনে ৰসন্তস্স, ‘সচে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযিস্সামি, থেরো সহসেয্যং আপজ্জেয্যা’তি নিসিন্নকোৰ ৰীতিনামেস্সামী’’তি উপজ্ঝাযস্স মঞ্চকসমীপে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নকোৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি. থেরো পচ্চূসকালে পচ্চুট্ঠায ‘‘সামণেরং নিক্খমাপেতুং ৰট্টতী’’তি মঞ্চকপস্সে ঠপিতবীজনিং গহেত্ৰা বীজনিপত্তস্স অগ্গেন সামণেরস্স কটসারকং পহরিত্ৰা বীজনিং উদ্ধং উক্খিপন্তো ¶ ‘‘সামণের, বহি নিক্খমা’’তি আহ, বীজনিপত্তদণ্ডকো অক্খিম্হি পটিহঞ্ঞি, তাৰদেৰ অক্খি ভিজ্জি. সো ‘‘কিং, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা উট্ঠায ‘‘বহি নিক্খমা’’তি ৰুত্তে ‘‘অক্খি মে, ভন্তে, ভিন্ন’’ন্তি অৰত্ৰা একেন হত্থেন পটিচ্ছাদেত্ৰা নিক্খমি. ৰত্তকরণকালে চ পন ‘‘অক্খি মে ভিন্ন’’ন্তি তুণ্হী অনিসীদিত্ৰা একেন হত্থেন অক্খিং গহেত্ৰা একেন হত্থেন ¶ মুট্ঠিসম্মুঞ্জনিং আদায ৰচ্চকুটিঞ্চ মুখধোৰনট্ঠানঞ্চ সম্মজ্জিত্ৰা মুখধোৰনোদকঞ্চ ঠপেত্ৰা পরিৰেণং সম্মজ্জি. সো উপজ্ঝাযস্স দন্তকট্ঠং দদমানো একেনেৰ হত্থেন অদাসি.
অথ নং উপজ্ঝাযো আহ – ‘‘অসিক্খিতো ৰতাযং সামণেরো, আচরিযুপজ্ঝাযানং একেন ¶ হত্থেন দন্তকট্ঠং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি. জানামহং, ভন্তে, ‘‘ন এৰং ৰট্টতী’’তি, একো পন মে হত্থো ন তুচ্ছোতি. ‘‘কিং সামণেরা’’তি? সো আদিতো পট্ঠায তং পৰত্তিং আরোচেসি. থেরো সুত্ৰাৰ সংৰিগ্গমানসো ‘‘অহো ৰত মযা ভারিযং কম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘খমাহি মে, সপ্পুরিস, নাহমেতং জানামি, অৰস্সযো মে হোহী’’তি অঞ্জলিং পগ্গয্হ সত্তৰস্সিকদারকস্স পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদি. অথ নং সামণেরো আহ – ‘‘নাহং, ভন্তে, এতদত্থায কথেসিং, তুম্হাকং চিত্তং ¶ অনুরক্খন্তেন মযা এৰং ৰুত্তং নেৰেত্থ তুম্হাকং দোসো অত্থি, ন ময্হং. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো, মা চিন্তযিত্থ, মযা তুম্হাকং ৰিপ্পটিসারং রক্খন্তেনেৰ নারোচিত’’ন্তি. থেরো সামণেরেন অস্সাসিযমানোপি অনস্সাসিত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগো সামণেরস্স ভণ্ডকং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং পাযাসি. সত্থাপিস্স আগমনং ওলোকেন্তোৰ নিসীদি. সো গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং পটিসম্মোদনং কত্ৰা ‘‘খমনীযং তে ভিক্খু, কিঞ্চি অতিরেকং অফাসুকং অত্থী’’তি পুচ্ছিতো আহ – ‘‘খমনীযং, ভন্তে, নত্থি মে কিঞ্চি অতিরেকং অফাসুকং, অপিচ খো পন মে অযং দহরসামণেরো ৰিয অঞ্ঞো অতিরেকগুণো ন দিট্ঠপুব্বো’’তি. ‘‘কিং পন ইমিনা কতং ভিক্খূ’’তি. সো আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেন্তো আহ – ‘‘এৰং, ভন্তে, মযা খমাপিযমানো মং এৰং ৰদেসি ‘নেৰেত্থ তুম্হাকং দোসো অত্থি, ন ময্হং. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’তি, ইতি মং অস্সাসেসিযেৰ, মযি নেৰ কোপং, ন দোসমকাসি, ন মে, ভন্তে, এৰরূপো গুণসম্পন্নো দিট্ঠপুব্বো’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খু খীণাসৰা নাম ন কস্সচি কুপ্পন্তি, ন দুস্সন্তি, সন্তিন্দ্রিযা সন্তমানসাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সন্তং ¶ তস্স মনং হোতি, সন্তা ৰাচা চ কম্ম চ;
সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তস্স, উপসন্তস্স তাদিনো’’তি.
তত্থ সন্তং তস্সাতি তস্স খীণাসৰসামণেরস্স অভিজ্ঝাদীনং অভাৰেন মনং সন্তমেৰ হোতি উপসন্তং নিব্বুতং ¶ . তথা মুসাৰাদাদীনং অভাৰেন ৰাচা চ পাণাতিপাতাদীনং অভাৰেন কাযকম্মঞ্চ সন্তমেৰ হোতি. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তস্সাতি নযেন হেতুনা জানিত্ৰা পঞ্চহি ৰিমুত্তীহি ৰিমুত্তস্স. উপসন্তস্সাতি অব্ভন্তরে রাগাদীনং উপসমেন উপসন্তস্স. তাদিনোতি তথারূপস্স গুণসম্পন্নস্সাতি.
দেসনাৰসানে ¶ কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সেসমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরসামণেরৰত্থু সত্তমং.
৮. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
অস্সদ্ধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে তিংসমত্তা আরঞ্ঞকা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তেসং সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা সারিপুত্তত্থেরং আমন্তেত্ৰা ‘‘সদ্দহসি ত্ৰং, সারিপুত্ত, সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰিতং বহুলীকতং অমতোগধং হোতি অমতপরিযোসান’’ন্তি (সং. নি. ৫.৫১৪) এৰং পঞ্চিন্দ্রিযানি আরব্ভ পঞ্হং পুচ্ছি. থেরো ‘‘ন খ্ৰাহং, ভন্তে, এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি, সদ্ধিন্দ্রিযং…পে… অমতপরিযোসানং. যেসঞ্হেতং, ভন্তে, অঞ্ঞাতং অস্স অদিট্ঠং অৰিদিতং অসচ্ছিকতং অফস্সিতং পঞ্ঞায, তে তত্থ পরেসং ¶ সদ্ধায গচ্ছেয্যুং. সদ্ধিন্দ্রিযং…পে… অমতপরিযোসান’’ন্তি (সং. নি. ৫.৫১৪) এৰং তং পঞ্হং ব্যাকাসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘সারিপুত্তত্থেরো মিচ্ছাগহণং নেৰ ৰিস্সজ্জেসি, অজ্জাপি সম্মাসম্বুদ্ধস্স ন সদ্দহতিযেৰা’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘কিং নামেতং, ভিক্খৰে, ৰদেথ. অহঞ্হি ‘পঞ্চিন্দ্রিযানি অভাৰেত্ৰা সমথৰিপস্সনং অৰড্ঢেত্ৰা ¶ মগ্গফলানি সচ্ছিকাতুং সমত্থো নাম অত্থীতি সদ্দহসি ত্ৰং সারিপুত্তো’তি পুচ্ছিং. সো ‘এৰং সচ্ছিকরোন্তো অত্থি নামাতি ন সদ্দহামি, ভন্তে’তি কথেসি. ন দিন্নস্স ৰা কতস্স ৰা ফলং ৰিপাকং ন সদ্দহতি, নাপি বুদ্ধাদীনং গুণং ন সদ্দহতি. এসো পন অত্তনা পটিৰিদ্ধেসু ঝানৰিপস্সনামগ্গফলধম্মেসু পরেসং সদ্ধায ন গচ্ছতি. তস্মা অনুপৰজ্জো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অস্সদ্ধো অকতঞ্ঞূ চ, সন্ধিচ্ছেদো চ যো নরো,
হতাৰকাসো ৰন্তাসো, স ৰে উত্তমপোরিসো’’তি.
তস্সথো – অত্তনো পটিৰিদ্ধগুণং পরেসং কথায ন সদ্দহতীতি অস্সদ্ধো. অকতং নিব্বানং ¶ জানাতীতি অকতঞ্ঞূ ¶ , সচ্ছিকতনিব্বানোতি অত্থো. ৰট্টসন্ধিং, সংসারসন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ঠিতোতি সন্ধিচ্ছেদো. কুসলাকুসলকম্মবীজস্স খীণত্তা নিব্বত্তনাৰকাসো হতো অস্সাতি হতাৰকাসো. চতূহি মগ্গেহি কত্তব্বকিচ্চস্স কতত্তা,সব্বা আসা ইমিনা ৰন্তাতি ৰন্তাসো. সো এৰরূপো নরো. পটিৰিদ্ধলোকুত্তরধম্মতায পুরিসেসু উত্তমভাৰং পত্তোতি পুরিসুত্তমোতি.
গাথাৰসানে তে আরঞ্ঞকা তিংসমত্তা ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সেসজনস্সাপি সত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু
গামে ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো খদিরৰনিযরেৰতত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
আযস্মা হি সারিপুত্তো সত্তাসীতিকোটিধনং পহায পব্বজিত্ৰা চালা, উপচালা, সীসূপচালাতি তিস্সো ভগিনিযো, চুন্দো উপসেনোতি ইমে দ্ৰে চ ভাতরো পব্বাজেসি. রেৰতকুমারো একোৰ গেহে অৰসিট্ঠো. অথস্স মাতা চিন্তেসি – ‘‘মম পুত্তো ¶ উপতিস্সো এত্তকং ¶ ধনং পহায পব্বজিত্ৰা তিস্সো চ ভগিনিযো দ্ৰে চ ভাতরো পব্বাজেসি, রেৰতো একোৰ অৰসেসো. সচে ইমম্পি পব্বাজেস্সতি, এত্তকং নো ধনং নস্সিস্সতি, কুলৰংসো পচ্ছিজ্জিস্সতি, দহরকালেযেৰ নং ঘরাৰাসেন বন্ধিস্সামী’’তি. সারিপুত্তত্থেরোপি পটিকচ্চেৰ ভিক্খূ আণাপেসি ‘‘সচে, আৰুসো, রেৰতো পব্বজিতুকামো আগচ্ছতি, আগতমত্তমেৰ নং পব্বাজেয্যাথ, মম মাতাপিতরো মিচ্ছাদিট্ঠিকা, কিং তেহি আপুচ্ছিতেহি, অহমেৰ তস্স মাতা চ পিতা চা’’তি. মাতাপিস্স রেৰতকুমারং সত্তৰস্সিকমেৰ ঘরবন্ধনেন বন্ধিতুকামা সমানজাতিকে কুলে দারিকং ৰারেত্ৰা দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা কুমারং মণ্ডেত্ৰা পসাধেত্ৰা মহতা পরিৰারেন সদ্ধিং আদায কুমারিকায ঞাতিঘরং অগমাসি. অথ নেসং কতমঙ্গলানং দ্ৰিন্নম্পি ঞাতকেসু সন্নিপতিতেসু উদকপাতিযং হত্থে ওতারেত্ৰা মঙ্গলানি ৰত্ৰা কুমারিকায ৰুড্ঢিং আকঙ্খমানা ঞাতকা ‘‘তৰ অয্যিকায দিট্ঠধম্মং পস্স, অয্যিকা ৰিয চিরং জীৰ, অম্মা’’তি আহংসু. রেৰতকুমারো ‘‘কো নু খো ইমিস্সা অয্যিকায দিট্ঠধম্মো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কতরা ¶ ইমিস্সা অয্যিকা’’তি পুচ্ছি. অথ নং আহংসু, ‘‘তাত, কিং ন পস্সসি ইমং ৰীসৰস্সসতিকং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ¶ ৰলিত্তচং তিলকাহতগত্তং গোপানসিৰঙ্কং, এসা এতিস্সা অয্যিকা’’তি. ‘‘কিং পন অযম্পি এৰরূপা ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘সচে জীৰিস্সতি, ভৰিস্সতি, তাতা’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপম্পি নাম সরীরং জরায ইমং ৰিপ্পকারং পাপুণিস্সতি, ইমং মে ভাতরা উপতিস্সেন দিট্ঠং ভৰিস্সতি, অজ্জেৰ মযা পলাযিত্ৰা পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং ঞাতকা কুমারিকায সদ্ধিং একযানং আরোপেত্ৰা আদায পক্কমিংসু.
সো থোকং গন্ত্ৰা সরীরকিচ্চং অপদিসিত্ৰা ‘‘ঠপেথ তাৰ যানং, ওতরিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি যানা ওতরিত্ৰা একস্মিং গুম্বে থোকং পপঞ্চং কত্ৰা অগমাসি. পুনপি থোকং গন্ত্ৰা তেনেৰ অপদেসেন ওতরিত্ৰা অভিরুহি, পুনপি তথেৰ অকাসি. অথস্স ঞাতকা ‘‘অদ্ধা ইমস্স উট্ঠানানি ৰত্তন্তী’’তি সল্লক্খেত্ৰা নাতিদল়্হং আরক্খং করিংসু. সো পুনপি থোকং গন্ত্ৰা তেনেৰ অপদেসেন ওতরিত্ৰা ‘‘তুম্হে পাজেন্তো পুরতো গচ্ছথ, মযং পচ্ছতো সণিকং আগমিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ওতরিত্ৰা গুম্বাভিমুখো অহোসি. ঞাতকাপিস্স ‘‘পচ্ছতো আগমিস্সতী’’তি সঞ্ঞায যানং পাজেন্তা ¶ গমিংসু. সোপি ¶ ততো পলাযিত্ৰা একস্মিং পদেসে তিংসমত্তা ভিক্খূ ৰসন্তি, তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘পব্বাজেথ মং, ভন্তে’’তি. ‘‘আৰুসো, ত্ৰং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো, মযং তে রাজপুত্তভাৰং ৰা অমচ্চপুত্তভাৰং ৰা ন জানাম, কথং পব্বাজেস্সামা’’তি? ‘‘তুম্হে মং, ভন্তে, ন জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামাৰুসো’’তি. ‘‘অহং উপতিস্সস্স কনিট্ঠভাতিকো’’তি. ‘‘কো এস উপতিস্সো নামা’’তি? ‘‘ভন্তে, ভদ্দন্তা মম ভাতরং ‘সারিপুত্তো’তি ৰদন্তি, তস্মা মযা ‘উপতিস্সো’তি ৰুত্তে ন জানন্তী’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং সারিপুত্তত্থেরস্স কনিট্ঠভাতিকো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি এহি, ভাতরা তে অনুঞ্ঞাতমেৰা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূ তস্স আভরণানি ওমুঞ্চাপেত্ৰা একমন্তং ঠপেত্ৰা তং পব্বাজেত্ৰা থেরস্স সাসনং পহিণিংসু. থেরো তং সুত্ৰা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, ‘আরঞ্ঞিকভিক্খূহি কির রেৰতো পব্বাজিতো’তি সাসনং পহিণিংসু, গন্ত্ৰা তং পস্সিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘অধিৰাসেহি তাৰ, সারিপুত্তা’’তি গন্তুং ন অদাসি. থেরো পুন কতিপাহচ্চযেন সত্থারং আপুচ্ছি. সত্থা ‘‘অধিৰাসেহি তাৰ, সারিপুত্ত, মযম্পি আগমিস্সামা’’তি নেৰ গন্তুং অদাসি.
সামণেরোপি ‘‘সচাহং ইধ ৰসিস্সামি ¶ , ঞাতকা মং অনুবন্ধিত্ৰা পক্কোসিস্সন্তী’’তি তেসং ভিক্খূনং সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায চারিকং চরমানো ¶ ততো তিংসযোজনিকে ঠানে খদিরৰনং গন্ত্ৰা অন্তোৰস্সেযেৰ তেমাসব্ভন্তরে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. থেরোপি পৰারেত্ৰা সত্থারং পুন তত্থ গমনত্থায আপুচ্ছি. সত্থা ‘‘মযম্পি গমিস্সাম, সারিপুত্তা’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমি. থোকং গতকালে আনন্দত্থেরো দ্ৰেধাপথে ঠত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, রেৰতস্স সন্তিকং গমনমগ্গেসু অযং পরিহারপথো সট্ঠিযোজনিকো মনুস্সাৰাসো, অযং উজুমগ্গো তিংসযোজনিকো অমনুস্সপরিগ্গহিতো, কতরেন গচ্ছামা’’তি. ‘‘সীৰলি, পন, আনন্দ, অম্হেহি সদ্ধিং আগতো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে, সীৰলি, আগতো, উজুমগ্গমেৰ গণ্হাহী’’তি. সত্থা কির ‘‘অহং তুম্হাকং যাগুভত্তং উপ্পাদেস্সামি, উজুমগ্গং গণ্হাহী’’তি অৰত্ৰা ‘‘তেসং তেসং জনানং পুঞ্ঞস্স ৰিপাকদানট্ঠানং এত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘সচে, সীৰলি, আগতো, উজুমগ্গং গণ্হাহী’’তি ¶ আহ. সত্থরি পন তং মগ্গং পটিপন্নে দেৰতা ‘‘অম্হাকং অয্যস্স সীৰলিত্থেরস্স সক্কারং করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা একেকযোজনে ৰিহারে কারেত্ৰা একযোজনতো উদ্ধং গন্তুং অদত্ৰা পাতো ৰুট্ঠায দিব্বযাগুআদীনি ¶ গহেত্ৰা, ‘‘অয্যো, নো সীৰলিত্থেরো কহং নিসিন্নো’’তি ৰিচরন্তি. থেরো অত্তনো অভিহটং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দাপেসি. এৰং সত্থা সপরিৰারো তিংসযোজনিকং কন্তারং সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞং অনুভৰমানোৰ আগমাসি. রেৰতত্থেরোপি সত্থু আগমনং ঞত্ৰা ভগৰতো গন্ধকুটিং মাপেত্ৰা পঞ্চ কূটাগারসতানি, পঞ্চ চঙ্কমনসতানি, পঞ্চরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানসতানি চ মাপেসি. সত্থা তস্স সন্তিকে মাসমত্তমেৰ ৰসি. তস্মিং ৰসমানোপি সীৰলিত্থেরস্সেৰ পুঞ্ঞং অনুভৰি.
তত্থ পন দ্ৰে মহল্লকভিক্খূ সত্থু খদিরৰনং পৰিসনকালে এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘অযং ভিক্খু এত্তকং নৰকম্মং করোন্তো কিং সক্খিস্সতি সমণধম্মং কাতুং, সত্থা ‘সারিপুত্তস্স কনিট্ঠো’তি মুখোলোকনকিচ্চং করোন্তো এৰরূপস্স নৰকম্মিকস্স ভিক্খুস্স সন্তিকং আগতো’’তি. সত্থাপি তং দিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেত্ৰা তে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসং চিত্তাচারং অঞ্ঞাসি. তস্মা তত্থ মাসমত্তং ৰসিত্ৰা নিক্খমনদিৰসে যথা তে ভিক্খূ অত্তনো তেলনাল়িঞ্চ উদকতুম্বঞ্চ উপাহনানি চ পমুস্সন্তি, তথা অধিট্ঠহিত্ৰা নিক্খমন্তো ৰিহারূপচারতো বহি নিক্খন্তকালে ইদ্ধিং ৰিস্সজ্জেসি. অথ তে ভিক্খূ ‘‘মযা ইদঞ্চিদঞ্চ পমুট্ঠং ¶ , মযাপি পমুট্ঠ’’ন্তি উভোপি নিৰত্তিত্ৰা তং ঠানং অসল্লক্খেত্ৰা খদিররুক্খকণ্টকেহি ৰিজ্ঝমানা ৰিচরিত্ৰা একস্মিং খদিররুক্খে ওলম্বন্তং অত্তনো ভণ্ডকং দিস্ৰা আদায পক্কমিংসু. সত্থাপি ভিক্খুসঙ্ঘং আদায পুন মাসমত্তেনেৰ সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞং অনুভৰমানো পটিগন্ত্ৰা পুব্বারামং পাৰিসি.
অথ ¶ তে মহল্লকভিক্খূ পাতোৰ মুখং ধোৰিত্ৰা ‘‘আগন্তুকভত্তদাযিকায ৰিসাখায ঘরং যাগুং পিৰিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা যাগুং পিৰিত্ৰা খজ্জকং খাদিত্ৰা নিসীদিংসু. অথ নে ৰিসাখা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হেপি, ভন্তে, সত্থারা সদ্ধিং রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং অগমিত্থা’’তি. ‘‘আম, উপাসিকেতি, রমণীযং, ভন্তে, থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. ‘‘কুতো তস্স রমণীযতা সেতকণ্টকখদিররুক্খগহনং পেতানং নিৰাসনট্ঠানসদিসং উপাসিকে’’তি. অথঞ্ঞে দ্ৰে দহরভিক্খূ আগমিংসু. উপাসিকা তেসম্পি যাগুখজ্জকং দত্ৰা তথেৰ পটিপুচ্ছি ¶ . তে আহংসু – ‘‘ন সক্কা উপাসিকে ৰণ্ণেতুং, সুধম্মদেৰসভাসদিসং ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং ৰিয থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. উপাসিকা চিন্তেসি – ‘‘পঠমং আগতা ভিক্খূ অঞ্ঞথা ৰদিংসু, ইমে অঞ্ঞথা ৰদন্তি, পঠমং আগতা ভিক্খূ কিঞ্চিদেৰ পমুস্সিত্ৰা ইদ্ধিযা ৰিস্সট্ঠকালে পটিনিৰত্তিত্ৰা গতা ভৰিস্সন্তি, ইমে পন ইদ্ধিযা ¶ অভিসঙ্খরিত্ৰা নিম্মিতকালে গতা ভৰিস্সন্তী’’তি অত্তনো পণ্ডিতভাৰেন এতমত্থং ঞত্ৰা ‘‘সত্থারং আগতকালে পুচ্ছিস্সামী’’তি অট্ঠাসি. ততো মুহুত্তংযেৰ সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰিসাখায গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পটিপুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি সদ্ধিং গতভিক্খূসু একচ্চে রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং ‘খদিরগহনং অরঞ্ঞ’ন্তি ৰদন্তি, একচ্চে ‘রমণীয’ন্তি, কিং নু খো এত’’ন্তি? তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘উপাসিকে গামো ৰা হোতু অরঞ্ঞং ৰা, যস্মিং ঠানে অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং রমণীযমেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, নিন্নে ৰা যদি ৰা থলে;
যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যক’’ন্তি.
তত্থ কিঞ্চাপি অরহন্তো গামন্তে কাযৰিৰেকং ন লভন্তি, চিত্তৰিৰেকং পন লভন্তেৰ. তেসঞ্হি দিব্বপটিভাগানিপি আরম্মণানি চিত্তং চালেতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা গামো ৰা হোতু অরঞ্ঞাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং, যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যকন্তি সো ভূমিপদেসো রমণীযো এৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অপরেন ¶ সমযেন ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, কেন নু খো কারণেন আযস্মা সীৰলিত্থেরো সত্তদিৰসসত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি মাতু কুচ্ছিযং ৰসি, কেন নিরযে ¶ পচ্চি, কেন নিস্সন্দেন লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো জাতো’’তি? সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং নামা’’তি ৰুত্তে তস্সাযস্মতো পুব্বকম্মং কথেন্তো আহ –
ভিক্খৰে ¶ , ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা একস্মিং সমযে জনপদচারিকং চরিত্ৰা পিতু নগরং পচ্চাগমাসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আগন্তুকদানং সজ্জেত্ৰা নাগরানং সাসনং পেসেসি ‘‘আগন্ত্ৰা ময্হং দানে সহাযকা হোন্তূ’’তি. তে তথা কত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা দিন্নদানতো অতিরেকতরং দস্সামা’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে দানং পটিযাদেত্ৰা রঞ্ঞো সাসনং পহিণিংসু. রাজা আগন্ত্ৰা তেসং দানং দিস্ৰা ‘‘ইতো অধিকতরং দস্সামী’’তি পুনদিৰসত্থায সত্থারং নিমন্তেসি, নেৰ রাজা নাগরে পরাজেতুং সক্খি, ন নাগরা রাজানং. নাগরা ছট্ঠে ৰারে ‘‘স্ৰে দানি যথা ‘ইমস্মিং দানে ইদং নাম নত্থী’তি ন সক্কা হোতি ৰত্তুং, এৰং দানং দস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে দানং পটিযাদেত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত্থ নত্থী’’তি ওলোকেন্তা অল্লমধুমেৰ ¶ ন অদ্দসংসু. পক্কমধু পন বহুং অত্থি. তে অল্লমধুস্সত্থায চতূসু নগরদ্ৰারেসু চত্তারি কহাপণসহস্সানি গাহাপেত্ৰা পহিণিংসু. অথেকো জনপদমনুস্সো গামভোজকং পস্সিতুং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মধুপটলং দিস্ৰা মক্খিকা পলাপেত্ৰা সাখং ছিন্দিত্ৰা সাখাদণ্ডকেনেৰ সদ্ধিং মধুপটলং আদায ‘‘গামভোজকস্স দস্সামী’’তি নগরং পাৰিসি. মধুঅত্থায গতো তং দিস্ৰা, ‘‘অম্ভো, ৰিক্কিণিযং মধু’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন ৰিক্কিণিযং, সামী’’তি. ‘‘হন্দ, ইমং কহাপণং গহেত্ৰা দেহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমং মধুপটলং পাদমত্তম্পি ন অগ্ঘতি, অযং পন কহাপণং দেতি. বহুকহাপণকো মঞ্ঞে, মযা ৰড্ঢেতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং ‘‘ন দেমী’’তি আহ, ‘‘তেন হি দ্ৰে কহাপণে গণ্হাহী’’তি. ‘‘দ্ৰীহিপি ন দেমী’’তি. এৰং তাৰ ৰড্ঢেসি, যাৰ সো ‘‘তেন হি ইদং সহস্সং গণ্হাহী’’তি ভণ্ডিকং উপনেসি.
অথ নং সো আহ – ‘‘কিং নু খো ত্ৰং উম্মত্তকো ¶ , উদাহু কহাপণানং ঠপনোকাসং ন লভসি, পাদম্পি ন অগ্ঘনকং মধুং ‘সহস্সং গহেত্ৰা দেহী’তি ৰদসি, ‘কিং নামেত’’’ন্তি? ‘জানামহং, ভো, ইমিনা পন মে কম্মং অত্থি, তেনেৰং ৰদামী’তি. ‘‘কিং কম্মং, সামী’’তি? ‘‘অম্হেহি ৰিপস্সীবুদ্ধস্স অট্ঠসট্ঠিসমণসহস্সপরিৰারস্স মহাদানং সজ্জিতং, তত্রেকং অল্লমধুমেৰ নত্থি, তস্মা এৰং গণ্হামী’’তি. এৰং, সন্তে, নাহং মূলেন দস্সামি, সচে ‘‘অহম্পি দানে পত্তিং লভিস্সামি, দস্সামী’’তি. সো গন্ত্ৰা নাগরানং তমত্থং আরোচেসি. নাগরা তস্স সদ্ধায বলৰভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘সাধু, পত্তিকো হোতূ’’তি ¶ পটিজানিংসু, তে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা মহতিং সুৰণ্ণপাতিং আহরাপেত্ৰা মধুপটলং পীল়াপেসুং. তেনেৰ মনুস্সেন পণ্ণাকারত্থায দধিৰারকোপি আহটো অত্থি, সো তম্পি দধিং পাতিযং আকিরিত্ৰা তেন মধুনা সংসন্দিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আদিতো পট্ঠায অদাসি. তং যাৰদত্থং গণ্হন্তানং সব্বেসং পাপুণি উত্তরিম্পি অৰসিট্ঠং অহোসিযেৰ. ‘‘এৰং থোকং মধু কথং তাৰ বহূনং ¶ পাপুণী’’তি ন চিন্তেতব্বং. তঞ্হি বুদ্ধানুভাৰেন পাপুণি. বুদ্ধৰিসযো ন চিন্তেতব্বো. চত্তারি হি ‘‘অচিন্তেয্যানী’’তি (অ. নি. ৪.৭৭) ৰুত্তানি. তানি চিন্তেন্তো উম্মাদস্সেৰ ভাগী হোতীতি. সো পুরিসো এত্তকং কম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা এত্তকং কালং সংসরন্তো একস্মিং সমযে দেৰলোকা চৰিত্ৰা বারাণসিযং রাজকুলে নিব্বত্তো পিতু অচ্চযেন রজ্জং পাপুণি. সো ‘‘একং নগরং গণ্হিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পরিৰারেসি, নাগরানঞ্চ সাসনং পহিণি ‘‘রজ্জং ৰা মে দেন্তু যুদ্ধং ৰা’’তি. তে ‘‘নেৰ রজ্জং দস্সাম, ন যুদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা চূল়দ্ৰারেহি নিক্খমিত্ৰা দারূদকাদীনি আহরন্তি, সব্বকিচ্চানি করোন্তি.
ইতরোপি চত্তারি মহাদ্ৰারানি রক্খন্তো সত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি নগরং উপরুন্ধি. অথস্স মাতা ‘‘কিং মে পুত্তো করোতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নাম দেৰী’’তি তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘বালো মম পুত্তো, গচ্ছথ, তস্স ‘চূল়দ্ৰারানিপি পিধায নগরং উপরুন্ধতূ’তি ৰদেথা’’তি. সো মাতু সাসনং সুত্ৰা তথা অকাসি. নাগরাপি বহি নিক্খমিতুং অলভন্তা সত্তমে দিৰসে অত্তনো রাজানং মারেত্ৰা তস্স রজ্জং অদংসু. সো ইমং কম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং পথৰী যোজনমত্তং ¶ উস্সন্না, তাৰ নিরযে পচ্চিত্ৰা চতুন্নং চূল়দ্ৰারানং পিদহিতত্তা ততো চুতো তস্সা এৰ মাতু কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি অন্তোকুচ্ছিস্মিং ৰসিত্ৰা সত্ত দিৰসানি যোনিমুখে তিরিযং নিপজ্জি. এৰং, ভিক্খৰে, সীৰলি, তদা নগরং উপরুন্ধিত্ৰা গহিতকম্মেন এত্তকং কালং নিরযে পচ্চিত্ৰা চতুন্নং চূল়দ্ৰারানং পিদহিতত্তা ততো চুতো তস্সা এৰ মাতু কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা এত্তকং কালং কুচ্ছিযং ৰসি. নৰমধুনো দিন্নত্তা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো জাতোতি.
পুনেকদিৰসং ¶ ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো সামণেরস্স লাভো, অহো পুঞ্ঞং, যেন এককেন পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চকূটাগারসতাদীনি কতানী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ময্হং পুত্তস্স নেৰ পুঞ্ঞং অত্থি, ন পাপং, উভযমস্স পহীন’’ন্তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণৰগ্গে ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ ¶ পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ, উভো সঙ্গমুপচ্চগা;
অসোকং ৰিরজং সুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১২);
খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. অঞ্ঞতরইত্থিৰত্থু
রমণীযানীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ইত্থিং আরব্ভ কথেসি.
একো কির পিণ্ডপাতিকো ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একং জিণ্ণউয্যানং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোতি. একা নগরসোভিনী ইত্থী পুরিসেন সদ্ধিং ‘‘অহং অসুকট্ঠানং নাম গমিস্সামি, ত্ৰং তত্থ আগচ্ছেয্যাসী’’তি সঙ্কেতং কত্ৰা অগমাসি. সো পুরিসো নাগচ্ছি. সা তস্স আগমনমগ্গং ওলোকেন্তী তং অদিস্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরমানা তং উয্যানং পৰিসিত্ৰা থেরং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নং দিস্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকযমানা অঞ্ঞং কঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অযঞ্চ পুরিসো এৰ, ইমস্স চিত্তং পমোহেস্সামী’’তি তস্স পুরতো ঠত্ৰা পুনপ্পুনং নিৰত্থসাটকং মোচেত্ৰা নিৰাসেতি, কেসে মুঞ্চিত্ৰা বন্ধতি, পাণিং পহরিত্ৰা হসতি. থেরস্স সংৰেগো উপ্পজ্জিত্ৰা সকলসরীরং ফরি. সো ‘‘কিং নু খো ইদ’’ন্তি চিন্তেসি. সত্থাপি ‘‘মম সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি গতস্স ভিক্খুনো কা নু খো পৰত্তী’’তি উপধারেন্তো তং ইত্থিং দিস্ৰা তস্সা অনাচারকিরিযং, থেরস্স চ সংৰেগুপ্পত্তিং ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তেন সদ্ধিং কথেসি ¶ – ‘‘ভিক্খু, কামগৰেসকানং অরমণট্ঠানমেৰ ৰীতরাগানং রমণট্ঠানং হোতী’’তি ¶ . এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘রমণীযানি অরঞ্ঞানি, যত্থ ন রমতী জনো;
ৰীতরাগা রমিস্সন্তি, ন তে কামগৰেসিনো’’তি.
তত্থ অরঞ্ঞানীতি সুপুপ্ফিততরুৰনসণ্ডপটিমণ্ডিতানি ৰিমলসলিলসম্পন্নানি অরঞ্ঞানি নাম রমণীযানি. যত্থাতি যেসু অরঞ্ঞেসু ৰিকসিতেসু পদুমৰনেসু গামমক্খিকা ৰিয কামগৰেসকো জনো ন রমতি. ৰীতরাগাতি ৰিগতরাগা পন খীণাসৰা নাম ভমরমধুকরা ৰিয পদুমৰনেসু ¶ তথারূপেসু অরঞ্ঞেসু রমিস্সন্তি. কিং কারণা? ন তে কামপৰেসিনো, যস্মা তে কামগৰেসিনো ন হোন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো থেরো যথানিসিন্নোৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা থুতিং করোন্তো তথাগতস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা অগমাসীতি.
অঞ্ঞতরইত্থিৰত্থু দসমং.
অরহন্তৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সত্তমো ৰগ্গো.
৮. সহস্সৰগ্গো
১. তম্বদাঠিকচোরঘাতকৰত্থু
সহস্সমপি ¶ ¶ ¶ চে ৰাচাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো তম্বদাঠিকচোরঘাতকং আরব্ভ কথেসি.
একূনপঞ্চসতা কির চোরা গামঘাতকাদীনি করোন্তা জীৰিকং কপ্পেসুং. অথেকো পুরিসো নিব্বিদ্ধপিঙ্গলো তম্বদাঠিকো তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং জীৰিস্সামী’’তি আহ. অথ নং চোরজেট্ঠকস্স দস্সেত্ৰা ‘‘অযম্পি অম্হাকং সন্তিকে ৰসিতুং ইচ্ছতী’’তি আহংসু. অথ নং চোরজেট্ঠকো ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং মাতু থনং ছিন্দিত্ৰা পিতু ৰা গললোহিতং নীহরিত্ৰা খাদনসমত্থো অতিকক্খল়ো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নত্থেতস্স অম্হাকং সন্তিকে ৰসনকিচ্চ’’ন্তি পটিক্খিপি. সো এৰং পটিক্খিত্তোপি আগন্ত্ৰা একং তস্সেৰ অন্তেৰাসিকং উপট্ঠহন্তো আরাধেসি. সো তং আদায চোরজেট্ঠকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সামি, ভদ্দকো এস, অম্হাকং উপকারকো, সঙ্গণ্হথ ন’’ন্তি যাচিত্ৰা চোরজেট্ঠকং পটিচ্ছাপেসি. অথেকদিৰসং ¶ নাগরা রাজপুরিসেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা তে চোরে গহেত্ৰা ৰিনিচ্ছযমহামচ্চানং সন্তিকং নযিংসু. অমচ্চা তেসং ফরসুনা সীসচ্ছেদং আণাপেসুং. ততো ‘‘কো নু খো ইমে মারেস্সতী’’তি পরিযেসন্তা তে মারেতুং ইচ্ছন্তং কঞ্চি অদিস্ৰা চোরজেট্ঠকং আহংসু – ‘‘ত্ৰং ইমে মারেত্ৰা জীৰিতঞ্চেৰ লভিস্সসি সম্মানঞ্চ, মারেহি নে’’তি. সোপি অত্তানং নিস্সায ৰসিতত্তা তে মারেতুং ন ইচ্ছি. এতেনূপাযেন একূনপঞ্চসতে পুচ্ছিংসু, সব্বেপি ন ইচ্ছিংসু. সব্বপচ্ছা তং নিব্বিদ্ধপিঙ্গলং তম্বদাঠিকং পুচ্ছিংসু. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তে সব্বেপি মারেত্ৰা জীৰিতঞ্চেৰ সম্মানঞ্চ লভি. এতেনূপাযেন নগরস্স দক্খিণতোপি পঞ্চ চোরসতানি আনেত্ৰা অমচ্চানং দস্সেত্ৰা তেহি তেসম্পি সীসচ্ছেদে আণত্তে চোরজেট্ঠকং আদিং কত্ৰা পুচ্ছন্তা কঞ্চি মারেতুং ইচ্ছন্তং অদিস্ৰা ‘‘পুরিমদিৰসে একো পুরিসো পঞ্চসতে চোরে মারেসি, কহং নু খো সো’’তি. ‘‘অসুকট্ঠানে অম্হেতি দিট্ঠো’’তি ৰুত্তে তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমে মারেহি, সম্মানং লচ্ছসী’’তি আণাপেসুং. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তে সব্বেপি মারেত্ৰা সম্মানং লভি. অথ নং ‘‘ভদ্দকো অযং ¶ পুরিসো, নিবদ্ধং চোরঘাতকমেৰ এতং করিস্সামা’’তি ¶ মন্তেত্ৰা তস্স তং ঠানন্তরং দত্ৰাৰ ¶ সম্মানং করিংসু. সো পচ্ছিমদিসতোপি উত্তরদিসতোপি আনীতে পঞ্চসতে পঞ্চসতে চোরে ঘাতেসিযেৰ. এৰং চতূহি দিসাহি আনীতানি দ্ৰে সহস্সানি মারেত্ৰা ততো পট্ঠায দেৰসিকং একং দ্ৰেতি আনীতে তে মনুস্সে মারেত্ৰা পঞ্চপণ্ণাস সংৰচ্ছরানি চোরঘাতককম্মং অকাসি.
সো মহল্লককালে একপ্পহারেনেৰ সীসং ছিন্দিতুং ন সক্কোতি, দ্ৰে তযো ৰারে পহরন্তো মনুস্সে কিলমেতি. নাগরা চিন্তযিংসু – ‘‘অঞ্ঞোপি চোরঘাতকো উপ্পজ্জিস্সতি, অযং অতিৰিয মনুস্সে কিলমেতি, কিং ইমিনা’’তি তস্স তং ঠানন্তরং হরিংসু. সো পুব্বে চোরঘাতককম্মং করোন্তো ‘‘অহতসাটকে নিৰাসেতুং, নৰসপ্পিনা সঙ্খতং খীরযাগুং পিৰিতুং, সুমনপুপ্ফানি পিলন্ধিতুং, গন্ধে ৰিলিম্পিতু’’ন্তি ইমানি চত্তারি ন লভি. সো ঠানা চাৰিতদিৰসে ‘‘খীরযাগুং মে পচথা’’তি ৰত্ৰা অহতৰত্থসুমনমালাৰিলেপনানি গাহাপেত্ৰা নদিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা অহতৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা মালা পিলন্ধিত্ৰা গন্ধেহি অনুলিত্তগত্তো গেহং আগন্ত্ৰা নিসীদি. অথস্স নৰসপ্পিনা সঙ্খতং ¶ খীরযাগুং পুরতো ঠপেত্ৰা হত্থধোৰনোদকং আহরিংসু. তস্মিং খণে সারিপুত্তত্থেরো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘কত্থ নু খো অজ্জ মযা গন্তব্ব’’ন্তি অত্তনো ভিক্খাচারং ওলোকেন্তো তস্স গেহে খীরযাগুং দিস্ৰা ‘‘করিস্সতি নু খো মে পুরিসো সঙ্গহ’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘মং দিস্ৰা মম সঙ্গহং করিস্সতি, করিত্ৰা চ পন মহাসম্পত্তিং লভিস্সতি অযং কুলপুত্তো’’তি ঞত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং আদায তস্স গেহদ্ৰারে ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি.
সো থেরং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো চিন্তেসি – ‘‘মযা চিরং চোরঘাতককম্মং কতং, বহূ মনুস্সা মারিতা, ইদানি মে গেহে খীরযাগু পটিযত্তা, থেরো আগন্ত্ৰা মম গেহদ্ৰারে ঠিতো, ইদানি মযা অয্যস্স দেয্যধম্মং দাতুং ৰট্টতী’’তি পুরতো ঠপিতযাগুং অপনেত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেত্ৰা পত্তে খীরযাগুং আকিরিত্ৰা নৰসপ্পিং আসিঞ্চিত্ৰা থেরং বীজমানো অট্ঠাসি. অথস্স চ দীঘরত্তং অলদ্ধপুব্বতায খীরযাগুং পাতুং বলৰঅজ্ঝাসযো অহোসি. থেরো তস্স অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা ‘‘ত্ৰং, উপাসক, অত্তনো যাগুং পিৰা’’তি ¶ আহ. সো অঞ্ঞস্স হত্থে বীজনিং দত্ৰা যাগুং পিৰি. থেরো বীজমানং পুরিসং ‘‘গচ্ছ, উপাসকমেৰ বীজাহী’’তি আহ. সো বীজিযমানো কুচ্ছিপূরং যাগুং পিৰিত্ৰা আগন্ত্ৰা থেরং বীজমানো ঠত্ৰা কতাহারকিচ্চস্স থেরস্স ¶ পত্তং অগ্গহেসি. থেরো তস্স অনুমোদনং আরভি. সো অত্তনো চিত্তং থেরস্স ধম্মদেসনানুগং কাতুং নাসক্খি. থেরো সল্লক্খেত্ৰা, ‘‘উপাসক, কস্মা চিত্তং দেসনানুগং কাতুং ন সক্কোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, মযা দীঘরত্তং কক্খল়কম্মং কতং, বহূ মনুস্সা মারিতা, তমহং অত্তনো কম্মং অনুস্সরন্তো চিত্তং ¶ অয্যস্স দেসনানুগং কাতুং নাসক্খি’’ন্তি. থেরো ‘‘ৰঞ্চেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং পন ত্ৰং অত্তনো রুচিযা অকাসি, অঞ্ঞেহি কারিতোসী’’তি? ‘‘রাজা মং কারেসি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং নু খো তে, উপাসক, এৰং সন্তে অকুসলং হোতী’’তি? মন্দধাতুকো উপাসকো থেরেনেৰং ৰুত্তে ‘‘নত্থি ময্হং অকুসল’’ন্তি সঞ্ঞী হুত্ৰা তেন হি, ‘‘ভন্তে, ধম্মং কথেথা’’তি. সো থেরে অনুমোদনং করোন্তে একগ্গচিত্তো হুত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সোতাপত্তিমগ্গস্স ওরতো অনুলোমিকং খন্তিং নিব্বত্তেসি. থেরোপি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
উপাসকং থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তমানং একা যক্খিনী ধেনুৰেসেন আগন্ত্ৰা উরে পহরিত্ৰা মারেসি. সো কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘চোরঘাতকো পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি কক্খল়কম্মং কত্ৰা অজ্জেৰ ততো মুত্তো, অজ্জেৰ থেরস্স ভিক্খং দত্ৰা অজ্জেৰ কালং কতো, কহং নু খো নিব্বত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ¶ , ‘‘ভিক্খৰে, তুসিতপুরে নিব্বত্তো’’তি আহ. ‘‘কিং, ভন্তে, ৰদেথ, এত্তকং কালং এত্তকে মনুস্সে ঘাতেত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, মহন্তো তেন কল্যাণমিত্তো লদ্ধো, সো সারিপুত্তস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা অনুলোমঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা ইতো চুতো তুসিতৰিমানে নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুভাসিতং সুণিত্ৰান, নগরে চোরঘাতকো;
অনুলোমখন্তিং লদ্ধান, মোদতী তিদিৰং গতো’’তি.
‘‘ভন্তে ¶ , অনুমোদনকথা নাম ন বলৰা, তেন কতং অকুসলকম্মং মহন্তং, কথং এত্তকেন ৰিসেসং নিব্বত্তেসী’’তি. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, ‘মযা দেসিতধম্মস্স অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি মা পমাণং গণ্হথ. একৰাচাপি হি অত্থনিস্সিতা সেয্যাৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সহস্সমপি চে ৰাচা, অনত্থপদসংহিতা;
একং অত্থপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি.
তত্থ সহস্সমপীতি পরিচ্ছেদৰচনং, একং সহস্সং দ্ৰে সহস্সানীতি এৰং সহস্সেন চেপি পরিচ্ছিন্নৰাচা হোন্তি, তা চ পন অনত্থপদসংহিতা আকাসৰণ্ণনাপব্বতৰণ্ণনাৰনৰণ্ণনাদীনি ¶ ¶ পকাসকেহি অনিয্যানদীপকেহি অনত্থকেহি পদেহি সংহিতা যাৰ বহুকা হোতি, তাৰ পাপিকা এৰাতি অত্থো. একং অত্থপদন্তি যং পন ‘‘অযং কাযো, অযং কাযগতাসতি, তিস্সো ৰিজ্জা অনুপ্পত্তো, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি এৰরূপং একং অত্থপদং সুত্ৰা রাগাদিৰূপসমেন উপসম্মতি, তং অত্থসাধকং নিব্বানপ্পটিসংযুত্তং খন্ধধাতুআযতনইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গসতিপট্ঠানপরিদীপকং একম্পি পদং সেয্যোযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তম্বদাঠিকচোরঘাতকৰত্থু পঠমং.
২. বাহিযদারুচীরিযত্থেরৰত্থু
সহস্সমপি চে গাথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দারুচীরিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি কালে বহূ মনুস্সা নাৰায মহাসমুদ্দং পক্খন্দিত্ৰা অন্তোমহাসমুদ্দে ভিন্নায নাৰায মচ্ছকচ্ছপভক্খা ¶ অহেসুং. একোৰেত্থ একং ফলকং গহেত্ৰা ৰাযমন্তো সুপ্পারকপট্টনতীরং ওক্কমি, তস্স নিৰাসনপারুপনং নত্থি. সো অঞ্ঞং কিঞ্চি অপস্সন্তো সুক্খকট্ঠদণ্ডকে ৰাকেহি পলিৰেঠেত্ৰা নিৰাসনপারুপনং কত্ৰা দেৰকুলতো কপালং ¶ গহেত্ৰা সুপ্পারকপট্টনং অগমাসি, মনুস্সা তং দিস্ৰা যাগুভত্তাদীনি দত্ৰা ‘‘অযং একো অরহা’’তি সম্ভাৰেসুং. সো ৰত্থেসু উপনীতেসু ‘‘সচাহং নিৰাসেস্সামি ৰা পারুপিস্সামি ৰা, লাভসক্কারো মে পরিহাযিস্সতী’’তি তানি ৰত্থানি পটিক্খিপিত্ৰা দারুচীরানেৰ পরিদহি. অথস্স বহূহি ‘‘অরহা অরহা’’তি ৰুচ্চমানস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি ‘‘যে খো কেচি লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অহং তেসং অঞ্ঞতরো’’তি. অথস্স পুরাণসালোহিতা দেৰতা এৰং চিন্তেসি.
পুরাণসালোহিতাতি পুব্বে একতো কতসমণধম্মা. পুব্বে কির কস্সপদসবলস্স সাসনে ওসক্কমানে সামণেরাদীনং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা সত্ত ভিক্খূ সংৰেগপ্পত্তা ‘‘যাৰ সাসনস্স অন্তরধানং ন হোতি, তাৰ অত্তনো পতিট্ঠং করিস্সামা’’তি সুৰণ্ণচেতিযং ৰন্দিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিট্ঠা একং পব্বতং দিস্ৰা ‘‘জীৰিতে সালযা ¶ নিৰত্তন্তু. নিরালযা ইমং পব্বতং অভিরুহন্তূ’’তি ¶ ৰত্ৰা নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা সব্বেপি তং অভিরুয্হ নিস্সেণিং পাতেত্ৰা সমণধম্মং করিংসু. তেসু সঙ্ঘত্থেরো একরত্তাতিক্কমেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. সো অনোতত্তদহে নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা তে ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, ইমং দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰা ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথা’’তি. কিং পন, ভন্তে, অম্হেহি এৰং কতিকা কতা ‘‘যো পঠমং অরহত্তং পাপুণাতি, তেনাভতং পিণ্ডপাতং অৰসেসা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘নো হেতং, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি সচে মযম্পি তুম্হে ৰিয ৰিসেসং নিব্বত্তেস্সাম, সযং আহরিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি ন ইচ্ছিংসু. দুতিযদিৰসে দুতিযত্থেরো অনাগামিফলং পাপুণি. সোপি তথেৰ পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা ইতরে নিমন্তেসি. তে এৰমাহংসু – ‘‘কিং পন, ভন্তে, অম্হেহি এৰং কতিকা কতা ‘মহাথেরেন আভতং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা অনুথেরেন আভতং ভুঞ্জিস্সামা’’’তি? ‘‘নো হেতং, আৰুসো’’তি. ‘‘এৰং সন্তে তুম্হে ৰিয মযম্পি ৰিসেসং নিব্বত্তেত্ৰা অত্তনো পুরিসকারেন ভুঞ্জিতুং সক্কোন্তা ভুঞ্জিস্সামা’’তি ন ইচ্ছিংসু. তেসু অরহত্তং পত্তো ভিক্খু পরিনিব্বাযি, অনাগামী ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. ইতরে ¶ পঞ্চ থেরা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা সুস্সিত্ৰা সত্তমে দিৰসে কালং কত্ৰা ¶ দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ততো চৰিত্ৰা তত্থ তত্থ কুলঘরেসু নিব্বত্তিংসু. তেসু একো পুক্কুসাতি রাজা (ম. নি. ৩.৩৪২) অহোসি, একো কুমারকস্সপো (ম. নি. ১.২৪৯), একো দারুচীরিযো (উদা. ১০), একো দব্বো মল্লপুত্তো (পারা. ৩৮০; উদা. ৭৯) একো সভিযো পরিব্বাজকোতি (সু. নি. সভিযসুত্তং). তত্থ যো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো ভিক্খু তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘পুরাণসালোহিতা দেৰতা’’তি.
তস্স হি ব্রহ্মুনো এতদহোসি – ‘‘অযং মযা সদ্ধিং নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা পব্বতং অভিরুহিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি, ইদানি ইমং লদ্ধিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিনস্সেয্য, সংৰেজেস্সামি ন’’ন্তি. অথ নং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘নেৰ খো ত্ৰং, বাহিয, অরহা, নপি অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো, সাপি তে পটিপদা নত্থি, যায ত্ৰং অরহা ৰা অস্স অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি. বাহিযো আকাসে ঠত্ৰা কথেন্তং মহাব্রহ্মানং ওলোকেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং কম্মং কতং, অহং ‘অরহন্তোম্হী’তি চিন্তেসিং, অযঞ্চ মং ‘ন ত্ৰং অরহা, নপি অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নোসী’তি ৰদতি, অত্থি নু খো ¶ লোকে অঞ্ঞো অরহা’’তি. অথ নং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি নু খো এতরহি দেৰতে লোকে অরহা ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি. অথস্স দেৰতা আচিক্খি – ‘‘অত্থি, বাহিয, উত্তরেসু জনপদেসু সাৰত্থি নাম নগরং, তত্থ সো ভগৰা এতরহি ৰিহরতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. সো হি, বাহিয, ভগৰা অরহা চেৰ অরহত্তত্থায চ ধম্মং দেসেতী’’তি.
বাহিযো ¶ রত্তিভাগে দেৰতায কথং সুত্ৰা সংৰিগ্গমানসো তং খণংযেৰ সুপ্পারকা নিক্খমিত্ৰা একরত্তিৰাসেন সাৰত্থিং অগমাসি, সব্বং ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং একরত্তিৰাসেনেৰ অগমাসি. গচ্ছন্তো চ পন দেৰতানুভাৰেন গতো. ‘‘বুদ্ধানুভাৰেনা’’তিপি ৰদন্তিযেৰ. তস্মিং পন খণে সত্থা সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিট্ঠো হোতি. সো ভুত্তপাতরাসে কাযআলসিযৰিমোচনত্থং অব্ভোকাসে চঙ্কমন্তে সম্বহুলে ভিক্খূ ‘‘কহং এতরহি সত্থা’’তি পুচ্ছি. ভিক্খূ ‘‘ভগৰা সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিট্ঠো’’তি ৰত্ৰা তং পুচ্ছিংসু – ‘‘ত্ৰং পন কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘সুপ্পারকা আগতোম্হী’’তি. ‘‘কদা ¶ নিক্খন্তোসী’’তি? ‘‘হিয্যো সাযং ¶ নিক্খন্তোম্হী’’তি. ‘‘দূরতোসি আগতো, নিসীদ, তৰ পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা থোকং ৰিস্সমাহি, আগতকালে সত্থারং দক্খিস্সসী’’তি. ‘‘অহং, ভন্তে, সত্থু ৰা অত্তনো ৰা জীৰিতন্তরাযং ন জানামি, একরত্তেনেৰম্হি কত্থচি অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰা ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং আগতো, সত্থারং পস্সিত্ৰাৰ ৰিস্সমিস্সামী’’তি. সো এৰং ৰত্ৰা তরমানরূপো সাৰত্থিং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অনোপমায বুদ্ধসিরিযা পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা ‘‘চিরস্সং ৰত মে গোতমো সম্মাসম্বুদ্ধো দিট্ঠো’’তি দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতসরীরো গন্ত্ৰা অন্তরৰীথিযমেৰ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা গোপ্ফকেসু দল়্হং গহেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘দেসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্মং, যং মমস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘অকালো খো তাৰ, বাহিয, অন্তরঘরং পৰিট্ঠম্হা পিণ্ডাযা’’তি পটিক্খিপি.
তং সুত্ৰা বাহিযো, ভন্তে, সংসারে সংসরন্তেন কবল়ীকারাহারো ন অলদ্ধপুব্বো, তুম্হাকং ৰা ময্হং ৰা জীৰিতন্তরাযং ন জানামি, দেসেতু মে ধম্মন্তি. সত্থা দুতিযম্পি পটিক্খিপিযেৰ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ইমস্স মং দিট্ঠকালতো পট্ঠায সকলসরীরং পীতিযা নিরন্তরং অজ্ঝোত্থটং হোতি, বলৰপীতিৰেগো ধম্মং সুত্ৰাপি ন সক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিতুং, মজ্ঝত্তুপেক্খায তাৰ ¶ তিট্ঠতু, একরত্তেনেৰ ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং আগতত্তা দরথোপিস্স বলৰা, সোপি তাৰ পটিপ্পস্সম্ভতূ’’তি. তস্মা দ্ৰিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা ততিযং যাচিতো অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ ‘‘তস্মাতিহ তে, বাহিয, এৰং সিক্খিতব্বং ‘দিট্ঠে দিট্ঠমত্তং ভৰিস্সতী’’’তিআদিনা (উদা. ১০) নযেন ধম্মং দেসেসি. সো সত্থু ধম্মং সুণন্তোযেৰ সব্বাসৰে খেপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. তাৰদেৰ চ পন ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচি, ‘‘পরিপুণ্ণং তে পত্তচীৰর’’ন্তি পুট্ঠো ‘‘ন পরিপুণ্ণ’’ন্তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘তেন হি পত্তচীৰরং পরিযেসাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
‘‘সো কির ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মং করোন্তো ‘ভিক্খুনা নাম অত্তনা পচ্চযে ¶ লভিত্ৰা অঞ্ঞং অনোলোকেত্ৰা সযমেৰ পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’তি একভিক্খুস্সাপি পত্তেন ৰা চীৰরেন ৰা সঙ্গহং ন অকাসি ¶ , তেনস্স ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং ন উপজ্জিস্সতী’’তি ঞত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেন পব্বজ্জং ন অদাসি. তম্পি পত্তচীৰরং পরিযেসমানমেৰ একা যক্খিনী ধেনুরূপেন আগন্ত্ৰা উরম্হি পহরিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসি. সত্থা পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং নিক্খন্তো বাহিযস্স ¶ সরীরং সঙ্কারট্ঠানে পতিতং দিস্ৰা ভিক্খূ আণাপেসি, ‘‘ভিক্খৰে, একস্মিং গেহদ্ৰারে ঠত্ৰা মঞ্চকং আহরাপেত্ৰা ইমং সরীরং নগরতো নীহরিত্ৰা ঝাপেত্ৰা থূপং করোথা’’তি. ভিক্খূ তথা করিংসু, কত্ৰা চ পন ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনা কতকিচ্চং আরোচেত্ৰা তস্স অভিসম্পরাযং পুচ্ছিংসু. অথ নেসং ভগৰা তস্স পরিনিব্বুতভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং খিপ্পাভিঞ্ঞানং যদিদং বাহিযো দারুচীরিযো’’তি (অ. নি. ১.২১৬) এতদগ্গে ঠপেসি. অথ নং ভিক্খূ পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, তুম্হে ‘বাহিযো অরহত্তং পত্তো’তি ৰদেথ, কদা সো অরহত্তং পত্তো’’তি? ‘‘মম ধম্মং সুতকালে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘কদা পনস্স, ভন্তে, তুম্হেহি ধম্মো কথিতো’’তি? ‘‘পিণ্ডায চরন্তেন অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা’’তি. ‘‘অপ্পমত্তকো হি, ভন্তে, তুম্হেহি অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা কথিতধম্মো কথং সো তাৰত্তকেন ৰিসেসং নিব্বত্তেসী’’তি, অথ নে সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, মম ধম্মং ‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি মা পমাণং গণ্হথ. অনেকানিপি হি গাথাসহস্সানি অনত্থনিস্সিতানি ন সেয্যো, অত্থনিস্সিতং পন একম্পি গাথাপদং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সহস্সমপি চে গাথা, অনত্থপদসংহিতা;
একং গাথাপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি.
তত্থ ¶ একং গাথাপদং সেয্যোতি ‘‘অপ্পমাদো অমতপদং…পে… যথা মযা’’তি (ধ. প. ২১) এৰরূপা একা গাথাপি সেয্যোতি অত্থো. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বাহিযদারুচীরিযত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. কুণ্ডলকেসিত্থেরীৰত্থু
যো ¶ ¶ চ গাথাসতং ভাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুণ্ডলকেসিং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে কির একা সেট্ঠিধীতা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা অহোসি দস্সনীযা পাসাদিকা. তস্মিঞ্চ ৰযে ঠিতা নারিযো পুরিসজ্ঝাসযা হোন্তি পুরিসলোলা. অথ নং মাতাপিতরো সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে সিরিগব্ভে নিৰাসাপেসুং. একমেৰস্সা দাসিং পরিচারিকং অদংসু. অথেকং কুলপুত্তং চোরকম্মং করোন্তং গহেত্ৰা পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে কসাহি পহরিত্ৰা আঘাতনং নযিংসু. সেট্ঠিধীতা মহাজনস্স সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি পাসাদতলে ঠত্ৰা ওলোকেন্তী তং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তা ¶ হুত্ৰা তং পত্থযমানা আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. অথ নং মাতা পুচ্ছি – ‘‘কিং ইদং, অম্মা’’তি? ‘‘সচে এতং ‘চোরো’তি গহেত্ৰা নিয্যমানং পুরিসং লভিস্সামি, জীৰিস্সামি. নো চে লভিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থি, ইধেৰ মরিস্সামী’’তি. ‘‘অম্ম, মা এৰং করি, অম্হাকং জাতিযা চ গোত্তেন চ ভোগেন চ সদিসং অঞ্ঞং সামিকং লভিস্সসী’’তি. ‘‘ময্হং অঞ্ঞেন কিচ্চং নত্থি, ইমং অলভমানা মরিস্সামী’’তি. মাতা ধীতরং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তী পিতুনো আরোচেসি. সোপি নং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং সক্কা কাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং চোরং গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স রাজপুরিসস্স সহস্সভণ্ডিকং পেসেসি – ‘‘ইমং গহেত্ৰা এতং পুরিসং ময্হং দেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি কহাপণে গহেত্ৰা তং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং মারেত্ৰা ‘‘মারিতো, দেৰ, চোরো’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. সেট্ঠিপি তস্স ধীতরং অদাসি.
সা ততো পট্ঠায ‘‘সামিকং আরাধেস্সামী’’তি সব্বাভরণপটিমণ্ডিতা সযমেৰ তস্স যাগুআদীনি সংৰিদহতি, চোরো কতিপাহচ্চযেন চিন্তেসি – ‘‘কদা নু খো ইমং মারেত্ৰা এতিস্সা আভরণানি গহেত্ৰা একস্মিং সুরাগেহে ৰিক্কিণিত্ৰা খাদিতুং লভিস্সামী’’তি? সো ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি চিন্তেত্ৰা আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি, অথ নং সা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং তে, সামি, রুজ্জতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন কিঞ্চি মে, ভদ্দেতি, কচ্চি পন মে মাতাপিতরো তুয্হং কুদ্ধা’’তি? ‘‘ন কুজ্ঝন্তি, ভদ্দে’’তি ¶ . অথ ‘‘কিং নামেত’’ন্তি? ‘‘ভদ্দে, অহং তং দিৰসং বন্ধিত্ৰা নিয্যমানো ¶ চোরপপাতে অধিৰত্থায দেৰতায বলিকম্মং পটিস্সুণিত্ৰা জীৰিতং লভিং, ত্ৰম্পি মযা তস্সা এৰ আনুভাৰেন লদ্ধা, ‘তং মে দেৰতায বলিকম্মং ঠপিত’ন্তি চিন্তেমি, ভদ্দে’’তি. ‘‘সামি, মা চিন্তযি, করিস্সামি বলিকম্মং, ৰদেহি ¶ , কেনত্থো’’তি? ‘‘অপ্পোদকমধুপাযসেন চ লাজপঞ্চমকপুপ্ফেহি চা’’তি. ‘‘সাধু, সামি, অহং পটিযাদেস্সামী’’তি সা সব্বং বলিকম্মং পটিযাদেত্ৰা ‘‘এহি, সামি, গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি, ভদ্দে, তৰ ঞাতকে নিৰত্তেত্ৰা মহগ্ঘানি ৰত্থাভরণানি গহেত্ৰা অত্তানং অলঙ্করোহি, হসন্তা কীল়ন্তা সুখং গমিস্সামা’’তি. সা তথা অকাসি.
অথ নং সো পব্বতপাদং গতকালে আহ – ‘‘ভদ্দে, ইতো পরং উভোৰ জনা গমিস্সাম, সেসজনং যানকেন সদ্ধিং নিৰত্তাপেত্ৰা বলিকম্মভাজনং সযং উক্খিপিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. সা তথা অকাসি. চোরো তং গহেত্ৰা চোরপপাতপব্বতং অভিরুহি. তস্স হি একেন পস্সেন মনুস্সা অভিরুহন্তি, একং পস্সং ছিন্নপপাতং. পব্বতমত্থকে ঠিতা তেন পস্সেন চোরে পাতেন্তি. তে খণ্ডাখণ্ডং হুত্ৰা ভূমিযং পতন্তি. তস্মা ‘‘চোরপপাতো’’তি ৰুচ্চতি. সা তস্স পব্বতস্স মত্থকে ঠত্ৰা ‘‘বলিকম্মং তে, সামি, করোহী’’তি আহ. সো তুণ্হী অহোসি. পুন তায ¶ ‘‘কস্মা, সামি, তুণ্হীভূতোসী’’তি ৰুত্তে তং আহ – ‘‘ন ময্হং বলিকম্মেনত্থো, ৰঞ্চেত্ৰা পন তং আদায আগতোম্হী’’তি. ‘‘কিং কারণা, সামী’’তি? ‘‘তং মারেত্ৰা তৰ আভরণানি গহেত্ৰা পলাযনত্থাযা’’তি. সা মরণভযতজ্জিতা আহ – ‘‘সামি, অহঞ্চ আভরণানি চ তৰ সন্তকানেৰ, কস্মা এৰং ৰদেসী’’তি? সো, ‘‘মা এৰং করোহী’’তি, পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি ‘‘মারেমি এৰা’’তি আহ. ‘‘এৰং সন্তে কিং তে মম মরণেন? ইমানি আভরণানি গহেত্ৰা ময্হং জীৰিতং দেহি, ইতো পট্ঠায মং ‘মতা’তি ধারেহি, দাসী ৰা তে হুত্ৰা কম্মং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইদং সুৰণ্ণকেযূরং, মুত্তা ৰেল়ুরিযা বহূ;
সব্বং হরস্সু ভদ্দন্তে, মং চ দাসীতি সাৰযা’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.২৭);
তং ¶ সুত্ৰা চোরো ‘‘এৰং কতে ত্ৰং গন্ত্ৰা মাতাপিতূনং আচিক্খিস্সসি, মারেস্সামিযেৰ, মা ত্ৰং বাল়্হং পরিদেৰসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মা বাল়্হং পরিদেৰেসি, খিপ্পং বন্ধাহি ভণ্ডিকং;
ন তুয্হং জীৰিতং অত্থি, সব্বং গণ্হামি ভণ্ডক’’ন্তি. –
সা ¶ চিন্তেসি – ‘‘অহো ইদং কম্মং ভারিযং. পঞ্ঞা নাম ন পচিত্ৰা খাদনত্থায কতা, অথ খো ৰিচারণত্থায কতা, জানিস্সামিস্স কত্তব্ব’’ন্তি, অথ নং আহ – ‘‘সামি, যদা ত্ৰং ¶ ‘চোরো’তি গহেত্ৰা নীযসি, তদাহং মাতাপিতূনং আচিক্খিং, তে সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তং আহরাপেত্ৰা গেহে করিংসু. ততো পট্ঠায অহং তুয্হং উপকারিকা, অজ্জ মে সুদিট্ঠং কত্ৰা অত্তানং ৰন্দিতুং দেহী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভদ্দে, সুদিট্ঠং কত্ৰা ৰন্দাহী’’তি ৰত্ৰা পব্বতন্তে অট্ঠাসি. অথ নং সা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা, ‘‘সামি, ইদং তে পচ্ছিমদস্সনং, ইদানি তুয্হং ৰা মম দস্সনং, ময্হং ৰা তৰ দস্সনং নত্থী’’তি পুরতো চ পচ্ছতো চ আলিঙ্গিত্ৰা পমত্তং হুত্ৰা পব্বতন্তে ঠিতং পিট্ঠিপস্সে ঠত্ৰা একেন হত্থেন খন্ধে গহেত্ৰা একেন পিট্ঠিকচ্ছায গহেত্ৰা পব্বতপপাতে খিপি. সো পব্বতকুচ্ছিযং পটিহতো খণ্ডাখণ্ডিকং হুত্ৰা ভূমিযং পতি. চোরপপাতমত্থকে অধিৰত্থা দেৰতা তেসং দ্ৰিন্নম্পি কিরিযং দিস্ৰা তস্সা ইত্থিযা সাধুকারং দত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন হি সব্বেসু ঠানেসু, পুরিসো হোতি পণ্ডিতো;
ইত্থীপি পণ্ডিতা হোতি, তত্থ তত্থ ৰিচক্খণা’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.৩১);
সাপি ¶ চোরং পপাতে খিপিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং গেহং গমিস্সামি, ‘সামিকো তে কুহি’ন্তি পুচ্ছিস্সন্তি, সচাহং এৰং পুট্ঠা ‘মারিতো মে’তি ৰক্খামি, ‘দুব্বিনীতে সহস্সং দত্ৰা তং আহরাপেত্ৰা ইদানি নং মারেসী’তি মং মুখসত্তীহি ৰিজ্ঝিস্সন্তি, ‘আভরণত্থায সো মং মারেতুকামো অহোসী’তি ৰুত্তেপি ন সদ্দহিস্সন্তি, অলং মে গেহেনা’’তি তত্থেৰাভরণানি ছড্ডেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অনুপুব্বেন ৰিচরন্তী একং পরিব্বাজকানং অস্সমং পত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজ্জং দেথা’’তি আহ. অথ নং পব্বাজেসুং. সা পব্বজিত্ৰাৰ পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং পব্বজ্জায কিং উত্তম’’ন্তি? ‘‘ভদ্দে, দসসু ৰা কসিণেসু পরিকম্মং কত্ৰা ঝানং নিব্বত্তেতব্বং ¶ , ৰাদসহস্সং ৰা উগ্গণ্হিতব্বং, অযং অম্হাকং পব্বজ্জায উত্তমত্থো’’তি. ‘‘ঝানং তাৰ নিব্বত্তেতুং অহং ন সক্খিস্সামি, ৰাদসহস্সং পন উগ্গণ্হিস্সামি, অয্যা’’তি. অথ নং তে ৰাদসহস্সং উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘উগ্গহিতং তে সিপ্পং, ইদানি ত্ৰং জম্বুদীপতলে ৰিচরিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং পঞ্হং কথেতুং সমত্থং ওলোকেহী’’তি তস্স হত্থে জম্বুসাখং ¶ দত্ৰা উয্যোজেসুং – ‘‘গচ্ছ, ভদ্দে, সচে কোচি গিহিভূতো তযা সদ্ধিং পঞ্হং কথেতুং সক্কোতি, তস্সেৰ পাদপরিচারিকা ভৰাহি, সচে পব্বজিতো সক্কোতি, তস্স সন্তিকে পব্বজাহী’’তি.
সা নামেন জম্বুপরিব্বাজিকা নাম হুত্ৰা ততো নিক্খমিত্ৰা দিট্ঠে দিট্ঠে পঞ্হং পুচ্ছন্তী ৰিচরতি. তায সদ্ধিং কথেতুং সমত্থো নাম নাহোসি. ‘‘ইতো জম্বুপরিব্বাজিকা আগচ্ছতী’’তি ¶ সুত্ৰাৰ মনুস্সা পলাযন্তি. সা গামং ৰা নিগমং ৰা ভিক্খায পৰিসন্তী গামদ্ৰারে ৰালুকরাসিং কত্ৰা তত্থ জম্বুসাখং ঠপেত্ৰা ‘‘মযা সদ্ধিং কথেতুং সমত্থো জম্বুসাখং মদ্দতূ’’তি ৰত্ৰা গামং পাৰিসি. তং ঠানং উপসঙ্কমিতুং সমত্থো নাম নাহোসি. সাপি মিলাতায জম্বুসাখায অঞ্ঞং জম্বুসাখং গণ্হাতি, ইমিনা নীহারেন ৰিচরন্তী সাৰত্থিং পত্ৰা গামদ্ৰারে ৰালুকরাসিং কত্ৰা জম্বুসাখং ঠপেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্ৰা ভিক্খায পাৰিসি. সম্বহুলা গামদারকা জম্বুসাখং পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তদা সারিপুত্তত্থেরো পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো নগরা নিক্খন্তো তে দারকে জম্বুসাখং পরিৰারেত্ৰা ঠিতে দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. দারকা থেরস্স তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. ‘‘তেন হি দারকা ইমং সাখং মদ্দথা’’তি. ‘‘ভাযাম, ভন্তে’’তি ¶ . ‘‘অহং পঞ্হং কথেস্সামি, মদ্দথ তুম্হে’’তি. তে থেরস্স ৰচনেন সঞ্জাতুস্সাহা তথা কত্ৰা মদ্দন্তা জম্বুসাখং উক্খিপিংসু. পরিব্বাজিকা আগন্ত্ৰা তে পরিভাসিত্ৰা ‘‘তুম্হেহি সদ্ধিং মম পঞ্হেন কিচ্চং নত্থি, কস্মা মে সাখং মদ্দথা’’তি আহ. ‘‘অয্যেনম্হা মদ্দাপিতা’’তি আহংসু. ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি মে সাখা মদ্দাপিতা’’তি? ‘‘আম, ভগিনী’’তি. ‘‘তেন হি মযা সদ্ধিং পঞ্হং কথেথা’’তি. ‘‘সাধু কথেস্সামী’’তি.
সা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায পঞ্হং পুচ্ছিতুং থেরস্স সন্তিকং অগমাসি, সকলনগরং সঙ্খুভি. ‘‘দ্ৰিন্নং পণ্ডিতানং কথং সুণিস্সামা’’তি নাগরা তায সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. পরিব্বাজিকা থেরং ¶ আহ – ‘‘ভন্তে, পুচ্ছামি তে পঞ্হ’’ন্তি. ‘‘পুচ্ছ, ভগিনী’’তি. সা ৰাদসহস্সং পুচ্ছি, পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং থেরো ৰিস্সজ্জেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘এত্তকা এৰ তে পঞ্হা, অঞ্ঞেপি অত্থী’’তি? ‘‘এত্তকা এৰ, ভন্তে’’তি. ‘‘তযা বহূ পঞ্হা পুট্ঠা, মযম্পি একং পুচ্ছাম, ৰিস্সজ্জিস্সসি নো’’তি? ‘‘জানমানা ৰিস্সজ্জিস্সামি পুচ্ছথ, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘একং নাম ¶ কি’’ন্তি (খু. পা. ৪.১) পঞ্হং পুচ্ছি. সা ‘‘এৰং নামেস ৰিস্সজ্জেতব্বো’’তি অজানন্তী ‘‘কিং নামেতং, ভন্তে’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধপঞ্হো নাম, ভগিনী’’তি. ‘‘ময্হম্পি তং দেথ, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে মাদিসা ভৰিস্সসি, দস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি মং পব্বাজেথা’’তি. থেরো ভিক্খুনীনং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সা পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদা কুণ্ডলকেসিত্থেরী নাম হুত্ৰা কতিপাহচ্চযেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘কুণ্ডলকেসিত্থেরিযা ধম্মস্সৰনঞ্চ বহুং নত্থি, পব্বজিতকিচ্চঞ্চস্সা মত্থকং পত্তং, একেন কির চোরেন সদ্ধিং মহাসঙ্গামং কত্ৰা জিনিত্ৰা আগতা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ¶ ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মযা দেসিতধম্মং ‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি পমাণং মা গণ্হথ, অনত্থকং পদসতম্পি সেয্যো ন হোতি, ধম্মপদং পন একম্পি সেয্যোৰ. অৰসেসচোরে জিনন্তস্স চ জযো নাম ন হোতি, অজ্ঝত্তিককিলেসচোরে জিনন্তস্সেৰ পন জযো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যো চ গাথাসতং ভাসে, অনত্থপদসংহিতা;
একং ধম্মপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতি.
‘‘যো ¶ সহস্সং সহস্সেন, সঙ্গামে মানুসে জিনে;
একঞ্চ জেয্যমত্তানং, স ৰে সঙ্গামজুত্তমো’’তি.
তত্থ গাথাসতন্তি যো চ পুগ্গলো সতপরিচ্ছেদা বহূপি গাথা ভাসেয্যাতি অত্থো. অনত্থপদসংহিতাতি আকাসৰণ্ণনাদিৰসেন অনত্থকেহি পদেহি সংহিতা. ধম্মপদন্তি অত্থসাধকং খন্ধাদিপটিসংযুত্তং, ‘‘চত্তারিমানি পরিব্বাজকা ধম্মপদানি. কতমানি চত্তারি? অনভিজ্ঝা পরিব্বাজকা ধম্মপদং, অব্যাপাদো পরিব্বাজকা ধম্মপদং, সম্মাসতি পরিব্বাজকা ধম্মপদং ¶ , সম্মাসমাধি পরিব্বাজকা ধম্মপদ’’ন্তি (অ. নি. ৪.৩০) এৰং ৰুত্তেসু চতূসু ধম্মপদেসু একম্পি ধম্মপদং সেয্যো. যো সহস্সং সহস্সেনাতি যো একো সঙ্গামযোধো সহস্সেন গুণিতং সহস্সং মানুসে একস্মিং সঙ্গামে জিনেয্য, দসমনুস্সসতসহস্সং জিনিত্ৰা জযং আহরেয্য, অযম্পি সঙ্গামজিনতং উত্তমো পৰরো নাম ন হোতি. একঞ্চ জেয্যমত্তানন্তি যো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু অজ্ঝত্তিককম্মট্ঠানং সম্মসন্তো অত্তনো লোভাদিকিলেসজযেন অত্তানং জিনেয্য ¶ . স ৰে সঙ্গামজুত্তমোতি সো সঙ্গামজিনানং উত্তমো পৰরো সঙ্গামসীসযোধোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কুণ্ডলকেসিত্থেরীৰত্থু ততিযং.
৪. অনত্থপুচ্ছকব্রাহ্মণৰত্থু
অত্তা হৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনত্থপুচ্ছকং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির ব্রাহ্মণো ‘‘কিং নু খো সম্মাসম্বুদ্ধো অত্থমেৰ জানাতি, উদাহু অনত্থম্পি, পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হে অত্থমেৰ জানাথ মঞ্ঞে, নো অনত্থ’’ন্তি? ‘‘অত্থঞ্চাহং, ব্রাহ্মণ, জানামি অনত্থঞ্চা’’তি. ‘‘তেন হি মে অনত্থং কথেথা’’তি. অথস্স সত্থা ইমং গাথমাহ –
‘‘উস্সূরসেয্যং আলস্যং, চণ্ডিক্কং দীঘসোণ্ডিযং;
একস্সদ্ধানগমনং পরদারূপসেৰনং;
এতং ব্রাহ্মণ সেৰস্সু, অনত্থং তে ভৰিস্সতী’’তি.
তং সুত্ৰা ব্রাহ্মণো সাধুকারমদাসি ‘‘সাধু সাধু, গণাচরিয, গণজেট্ঠক, তুম্হে অত্থঞ্চ জানাথ অনত্থঞ্চা’’তি ¶ . ‘‘এৰং খো, ব্রাহ্মণ, অত্থানত্থজাননকো নাম মযা সদিসো নত্থী’’তি. অথস্স সত্থা অজ্ঝাসযং উপধারেত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কেন কম্মেন জীৰসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জূতকম্মেন, ভো গোতমা’’তি. ‘‘কিং পন তে জযো হোতি পরাজযো’’তি ¶ . ‘‘জযোপি হোতি পরাজযোপী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, অপ্পমত্তকো এস, পরং জিনন্তস্স জযো নাম ন সেয্যো. যো পন কিলেসজযেন অত্তানং জিনাতি, তস্স জযো সেয্যো. ন হি তং জযং কোচি অপজযং কাতুং সক্কোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্তা হৰে জিতং সেয্যো, যা চাযং ইতরা পজা;
অত্তদন্তস্স পোসস্স, নিচ্চং সঞ্ঞতচারিনো.
‘‘নেৰ দেৰো ন গন্ধব্বো, ন মারো সহ ব্রহ্মুনা;
জিতং অপজিতং কযিরা, তথারূপস্স জন্তুনো’’তি.
তত্থ হৰেতি নিপাতো. জিতন্তি লিঙ্গৰিপল্লাসো, অত্তনো কিলেসজযেন অত্তা জিতো সেয্যোতি অত্থো. যা চাযং ইতরা পজাতি যা পনাযং অৰসেসা পজা জূতেন ৰা ¶ ধনহরণেন ৰা সঙ্গামেন ৰা বলাভিভৰেন ৰা জিতা ভৰেয্য, তং জিনন্তেন যং জিতং, ন তং সেয্যোতি অত্থো. কস্মা পন তদেৰ জিতং সেয্যো, ইদং ন সেয্যোতি? যস্মা অত্তদন্তস্স…পে… তথারূপস্স জন্তুনোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যস্মা হি য্ৰাযং নিক্কিলেসতায অত্তদন্তো পোসো, তস্স অত্তদন্তস্স কাযাদীহি নিচ্চং সঞ্ঞতচারিনো এৰরূপস্স ইমেহি কাযসঞ্ঞমাদীহি সঞ্ঞতস্স জন্তুনো দেৰো ৰা গন্ধব্বো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মুনা সহ উট্ঠহিত্ৰা ‘‘অহমস্স জিতং অপজিতং ¶ করিস্সামি, মগ্গভাৰনায পহীনে কিলেসে পুন উপ্পাদেস্সামী’’তি ঘটেন্তোপি ৰাযমন্তোপি যথা ধনাদীহি পরাজিতো পক্খন্তরো হুত্ৰা ইতরেন জিতং পুন জিনন্তো অপজিতং করেয্য, ‘‘এৰং অপজিতং কাতুং নেৰ সক্কুণেয্যা’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অনত্থপুচ্ছকব্রাহ্মণৰত্থু চতুত্থং.
৫. সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণৰত্থু
মাসে ¶ ¶ মাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
থেরো কির তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা আহ – ‘‘কিং নু খো, ব্রাহ্মণ, কিঞ্চিদেৰ কুসলং করোসী’’তি? ‘‘করোমি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘মাসে মাসে সহস্সপরিচ্চাগেন দানং দম্মী’’তি. ‘‘কস্স দেসী’’তি? ‘‘নিগণ্ঠানং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পত্থযন্তো’’তি? ‘‘ব্রহ্মলোকং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন ব্রহ্মলোকস্স অযং মগ্গো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কো এৰমাহা’’তি? ‘‘আচরিযেহি মে কথিতং, ভন্তে’’তি. ‘‘নো ত্ৰং ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং জানাসি, নাপি তে আচরিযা, সত্থাৰ একো জানাতি, এহি, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মলোকস্স তে মগ্গং কথাপেস্সামী’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অযং ব্রাহ্মণো এৰমাহা’’তি, ‘‘তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা সাধু ৰতস্স ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ব্রাহ্মণা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, তযা এৰং দদমানেন ৰস্সসতং দিন্নদানতোপি মুহুত্তমত্তং পসন্নচিত্তেন মম সাৰকস্স ¶ ওলোকনং ৰা কটচ্ছুভিক্খামত্তদানং ৰা মহপ্ফলতর’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাসে মাসে সহস্সেন, যো যজেথ সতং সমং;
একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;
সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি.
তত্থ ¶ সহস্সেনাহি সহস্সপরিচ্চাগেন. যো যজেথ সতং সমন্তি যো ৰস্সসতং মাসে মাসে সহস্সং পরিচ্চজন্তো লোকিযমহাজনস্স দানং দদেয্য, একঞ্চ ভাৰিতত্তানন্তি যো পন একং সীলাদিগুণৰিসেসেন ৰড্ঢিতঅত্তানং হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নং, উপরিমকোটিযা খীণাসৰং ঘরদ্ৰারং সম্পত্তং কটচ্ছুভিক্খাদানৰসেন ৰা যাপনমত্তআহারদানৰসেন ৰা থূলসাটকদানমত্তেন ৰা পূজেয্য. যং ইতরেন ৰস্সসতং হুতং. ততো সাযেৰ পূজনা সেয্যো. সেট্ঠো উত্তমোতি অত্থোতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণৰত্থু পঞ্চমং.
৬. সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জন্তূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যং আরব্ভ কথেসি.
তম্পি হি থেরো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, কুসলং করোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘মাসে মাসে একং একং পসুং ঘাতেত্ৰা অগ্গিং পরিচরামী’’তি. ‘‘কিমত্থং এৰং করোসী’’তি? ‘‘ব্রহ্মলোকমগ্গো কিরেসো’’তি. ‘‘কেনেৰং কথিত’’ন্তি? ‘‘আচরিযেহি মে, ভন্তে’’তি. ‘‘নেৰ ত্ৰং ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং জানাসি, নাপি তে আচরিযা, এহি, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ভন্তে, ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি আহ. সত্থা ‘‘এৰং কিরা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, ৰস্সসতম্পি এৰং অগ্গিং পরিচরন্তস্স তৰ অগ্গিপারিচরিযা মম সাৰকস্স তঙ্খণমত্তং পূজম্পি ন পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জন্তু, অগ্গিং পরিচরে ৰনে;
একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;
সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ জন্তূতি সত্তাধিৰচনমেতং. অগ্গিং পরিচরে ৰনেতি নিপ্পপঞ্চভাৰপত্থনায ৰনং পৰিসিত্ৰাপি তত্থ অগ্গিং পরিচরেয্য. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণৰত্থু
যং ¶ কিঞ্চি যিট্ঠং ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
তম্পি হি থেরো উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, কিঞ্চি কুসলং করোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘যিট্ঠযাগং যজামী’’তি. ‘‘তদা কির তং যাগং মহাপরিচ্চাগেন যজ’’ন্তি. ইতো পরং থেরো পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ভন্তে, ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি আহ. সত্থা, ‘‘ব্রাহ্মণ, এৰং কিরা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, তযা সংৰচ্ছরং যিট্ঠযাগং যজন্তেন লোকিযমহাজনস্স দিন্নদানং পসন্নচিত্তেন ¶ মম সাৰকানং ৰন্দন্তানং উপ্পন্নকুসলচেতনায চতুভাগমত্তম্পি ন অগ্ঘতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যং কিঞ্চি যিট্ঠং ৰ হুতং ৰ লোকে,
সংৰচ্ছরং যজেথ পুঞ্ঞপেক্খো;
সব্বম্পি তং ন চতুভাগমেতি,
অভিৰাদনা উজ্জুগতেসু সেয্যো’’তি.
তত্থ যং কিঞ্চীতি অনৰসেসপরিযাদানৰচনমেতং. যিট্ঠন্তি যেভুয্যেন মঙ্গলকিরিযাদিৰসেসু দিন্নদানং. হুতন্তি অভিসঙ্খরিত্ৰা কতং পাহুনদানঞ্চেৰ, কম্মঞ্চ ফলঞ্চ সদ্দহিত্ৰা কতদানঞ্চ. সংৰচ্ছরং যজেথাতি একসংৰচ্ছরং নিরন্তরমেৰ ৰুত্তপ্পকারং দানং সকলচক্কৰাল়েপি ¶ লোকিযমহাজনস্স দদেয্য. পুঞ্ঞপেক্খোতি পুঞ্ঞং ইচ্ছন্তো. উজ্জুগতেসূতি হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নেসু উপরিমকোটিযা খীণাসৰেসু. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘এৰরূপেসু পসন্নচিত্তেন সরীরং ওনমিত্ৰা ৰন্দন্তস্স কুসলচেতনায যং ফলং, ততো চতুভাগম্পি সব্বং তং দানং ন অগ্ঘতি, তস্মা উজুগতেসু অভিৰাদনমেৰ সেয্যো’’তি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণৰত্থু সত্তমং.
৮. আযুৰড্ঢনকুমারৰত্থু
অভিৰাদনসীলিস্সাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা দীঘলঙ্ঘিকং নিস্সায অরঞ্ঞকুটিযং ৰিহরন্তো দীঘাযুকুমারং আরব্ভ কথেসি.
দীঘলঙ্ঘিকনগরৰাসিনো কির দ্ৰে ব্রাহ্মণা বাহিরকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠচত্তালীস ৰস্সানি তপচরণং করিংসু. তেসু একো ‘‘পৰেণি মে নস্সিস্সতি, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনা কতং তপং পরেসং ৰিক্কিণিত্ৰা গোসতেন চেৰ কহাপণসতেন চ সদ্ধিং ভরিযং লভিত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেসি. অথস্স ভরিযা পুত্তং ৰিজাযি. ইতরো পনস্স সহাযকো পৰাসং গন্ত্ৰা পুনদেৰ তং নগরং পচ্চাগমি. সো তস্স আগতভাৰং সুত্ৰা পুত্তদারং আদায সহাযকস্স দস্সনত্থায অগমাসি. গন্ত্ৰা পুত্তং মাতু হত্থে দত্ৰা সযং তাৰ ৰন্দি, মাতাপি পুত্তং পিতু হত্থে দত্ৰা ৰন্দি. সো ‘‘দীঘাযুকা হোথা’’তি ¶ আহ, পুত্তে পন ৰন্দাপিতে তুণ্হী অহোসি. অথ নং ‘‘কস্মা, ভন্তে, অম্হেহি ৰন্দিতে ‘দীঘাযুকা হোথা’তি ৰত্ৰা ইমস্স ৰন্দনকালে কিঞ্চি ন ৰদেথা’’তি আহ. ‘‘ইমস্সেকো অন্তরাযো অত্থি, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিত্তকং জীৰিস্সতি, ভন্তে’’তি? ‘‘সত্তাহং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘পটিবাহনকারণং অত্থি, ভন্তে’’তি? ‘‘নাহং পটিবাহনকারণং জানামী’’তি. ‘‘কো পন জানেয্য, ভন্তে’’তি? ‘‘সমণো গোতমো জানেয্য, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছাহী’’তি. ‘‘তত্থ গচ্ছন্তো তপপরিহানিতো ভাযামী’’তি. ‘‘সচে তে পুত্তসিনেহো অত্থি, তপপরিহানিং অচিন্তেত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছাহী’’তি.
সো ¶ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সযং তাৰ ৰন্দি. সত্থা ‘‘দীঘাযুকো হোহী’’তি আহ, পজাপতিযা ৰন্দনকালেপি তস্সা তথেৰ ৰত্ৰা পুত্তস্স ৰন্দাপনকালে তুণ্হী অহোসি. সো পুরিমনযেনেৰ সত্থারং পুচ্ছি, সত্থাপি তথেৰ ব্যাকাসি. সো কির ব্রাহ্মণো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং অপটিৰিজ্ঝিত্ৰাৰ অত্তনো মন্তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সংসন্দেসি, পটিবাহনূপাযং পন ন জানাতি. ব্রাহ্মণো সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি পন, ভন্তে, পটিবাহনূপাযো’’তি? ‘‘ভৰেয্য, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিং ভৰেয্যা’’তি? ‘‘সচে ত্ৰং অত্তনো গেহদ্ৰারে মণ্ডপং কারেত্ৰা তস্স মজ্ঝে ¶ পীঠিকং কারেত্ৰা তং পরিক্খিপন্তো অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা আসনানি ¶ পঞ্ঞাপেত্ৰা তেসু মম সাৰকে নিসীদাপেত্ৰা সত্তাহং নিরন্তরং পরিত্তং কাতুং সক্কুণেয্যাসি, এৰমস্স অন্তরাযো নস্সেয্যা’’তি. ‘‘ভো গোতম, মযা মণ্ডপাদীনি সক্কা কাতুং, তুম্হাকং পন সাৰকে কথং লচ্ছামী’’তি? ‘‘তযা এত্তকে কতে অহং মম সাৰকে পহিণিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, ভো গোতমা’’তি সো অত্তনো গেহদ্ৰারে সব্বং কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা ভিক্খূ পহিণি, তে গন্ত্ৰা তত্থ নিসীদিংসু, দারকম্পি পীঠিকাযং নিপজ্জাপেসুং, ভিক্খূ সত্তরত্তিন্দিৰং নিরন্তরং পরিত্তং ভণিংসু, সত্তমে দিৰসে সাযং সত্থা আগচ্ছি. তস্মিং আগতে সব্বচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিংসু. একো পন অৰরুদ্ধকো নাম যক্খো দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি ৰেস্সৰণং উপট্ঠহিত্ৰা তস্স সন্তিকা ৰরং লভন্তো ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে ইমং দারকং গণ্হেয্যাসী’’তি লভি. তস্মা সোপি আগন্ত্ৰা অট্ঠাসি.
সত্থরি পন তত্থ গতে মহেসক্খাসু দেৰতাসু সন্নিপতিতাসু অপ্পেসক্খা দেৰতা ওসক্কিত্ৰা ওসক্কিত্ৰা ওকাসং অলভমানা দ্ৰাদস ¶ যোজনানি পটিক্কমিংসু. অৰরুদ্ধকোপি তথেৰ পটিক্কমি, সত্থাপি সব্বরত্তিং পরিত্তমকাসি. সত্তাহে ৰীতিৰত্তে অৰরুদ্ধকো দারকং ন লভি. অট্ঠমে পন দিৰসে অরুণে উগ্গতমত্তে দারকং আনেত্ৰা সত্থারং ৰন্দাপেসুং. সত্থা ‘‘দীঘাযুকো হোহী’’তি আহ. ‘‘কীৰচিরং পন, ভো গোতম, দারকো ঠস্সতী’’তি? ‘‘ৰীসৰস্সসতং, ব্রাহ্মণা’’তি. অথস্স ‘‘আযুৰড্ঢনকুমারো’’তি নামং করিংসু. সো ৰুদ্ধিমন্ৰায পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো ৰিচরি. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো, আযুৰড্ঢনকুমারেন কির সত্তমে দিৰসে মরিতব্বং অভৰিস্স, সো ইদানি ৰীসৰস্সসতট্ঠাযী হুত্ৰা পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো ৰিচরতি, অত্থি মঞ্ঞে ইমেসং সত্তানং আযুৰড্ঢনকারণ’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ন কেৰলং আযুৰড্ঢনমেৰ, ইমে পন সত্তা গুণৰন্তে ৰন্দন্তা অভিৰাদেন্তা চতূহি কারণেহি ৰড্ঢন্তি, পরিস্সযতো ¶ মুচ্চন্তি, যাৰতাযুকমেৰ তিট্ঠন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অভিৰাদনসীলিস্স ¶ ¶ , নিচ্চং ৰুড্ঢাপচাযিনো;
চত্তারো ধম্মা ৰড্ঢন্তি, আযু ৰণ্ণো সুখং বল’’ন্তি.
তত্থ অভিৰাদনসীলিস্সাতি ৰন্দনসীলিস্স, অভিণ্হং ৰন্দনকিচ্চপসুতস্সাতি অত্থো. ৰুড্ঢাপচাযিনোতি গিহিস্স ৰা তদহুপব্বজিতে দহরসামণেরেপি, পব্বজিতস্স ৰা পন পব্বজ্জায ৰা উপসম্পদায ৰা ৰুড্ঢতরে গুণৰুড্ঢে অপচাযমানস্স, অভিৰাদনেন ৰা নিচ্চং পূজেন্তস্সাতি অত্থো. চত্তারো ধম্মা ৰড্ঢন্তীতি আযুম্হি ৰড্ঢমানে যত্তকং কালং তং ৰড্ঢতি, তত্তকং ইতরেপি ৰড্ঢন্তিযেৰ. যেন হি পঞ্ঞাসৰস্সআযুসংৰত্তনিকং কুসলং কতং, পঞ্চৰীসতিৰস্সকালে চস্স জীৰিতন্তরাযো উপ্পজ্জেয্য, সো অভিৰাদনসীলতায পটিপ্পস্সম্ভতি, সো যাৰতাযুকমেৰ তিট্ঠতি, ৰণ্ণাদযোপিস্স আযুনাৰ সদ্ধিং ৰড্ঢন্তি. ইতো উত্তরিপি এসেৰ নযো. অনন্তরাযেন পৰত্তস্সাযুনো ৰড্ঢনং নাম নত্থি.
দেসনাৰসানে আযুৰড্ঢনকুমারো পঞ্চহি উপাসকসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
আযুৰড্ঢনকুমারৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সংকিচ্চসামণেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সংকিচ্চসামণেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির তিংসমত্তা কুলপুত্তা সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিংসু. তে উপসম্পদায পঞ্চৰস্সা হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা গন্থধুরং ৰিপস্সনাধুরন্তি দ্ৰে ধুরানীতি সুত্ৰা ‘‘মযং মহল্লককালে পব্বজিতা’’তি গন্থধুরে উস্সাহং অকত্ৰা ৰিপস্সনাধুরং পূরেতুকামা যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, একং অরঞ্ঞাযতনং গমিস্সামা’’তি সত্থারং আপুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘কতরং ঠানং গমিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘তত্থ তেসং ¶ একং ৰিঘাসাদং নিস্সায ভযং উপ্পজ্জিস্সতি, তঞ্চ পন সংকিচ্চসামণেরে গতে ৰূপসমিস্সতি, অথ নেসং পব্বজিতকিচ্চং পারিপূরিং গমিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি.
সংকিচ্চসামণেরো ¶ নাম সারিপুত্তত্থেরস্স সামণেরো সত্তৰস্সিকো জাতিযা. তস্স কির মাতা সাৰত্থিযং অড্ঢকুলস্স ধীতা. সা তস্মিং কুচ্ছিগতে একেন ব্যাধিনা তঙ্খণঞ্ঞেৰ কালমকাসি. তস্সা ঝাপিযমানায ঠপেত্ৰা গব্ভমংসং সেসং ঝাযি. অথস্সা গব্ভমংসং চিতকতো ওতারেত্ৰা দ্ৰীসু তীসু ঠানেসু সূলেহি ৰিজ্ঝিংসু. সূলকোটি দারকস্স অক্খিকোটিং পহরি. এৰং গব্ভমংসং ¶ ৰিজ্ঝিত্ৰা অঙ্গাররাসিম্হি খিপিত্ৰা অঙ্গারেহেৰ পটিচ্ছাদেত্ৰা পক্কমিংসু. গব্ভমংসং ঝাযি, অঙ্গারমত্থকে পন সুৰণ্ণবিম্বসদিসো দারকো পদুমগব্ভে নিপন্নো ৰিয অহোসি. পচ্ছিমভৰিকস্স সত্তস্স হি সিনেরুনা ওত্থরিযমানস্সপি অরহত্তং অপ্পত্ৰা জীৰিতক্খযো নাম নত্থি. পুনদিৰসে ‘‘চিতকং নিব্বাপেস্সামা’’তি আগতা তথানিপন্নং দারকং দিস্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতা ‘‘কথঞ্হি নাম এত্তকেসু দারূসু খীযমানেসু সকলসরীরে ঝাপিযমানে দারকো ন ঝাযি, কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি দারকং আদায অন্তোগামং গন্ত্ৰা নেমিত্তকে পুচ্ছিংসু. নেমিত্তকা ‘‘সচে অযং দারকো অগারং অজ্ঝাৰস্সিস্সতি, যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ঞাতকা দুগ্গতা ভৰিস্সন্তি? সচে পব্বজিস্সতি, পঞ্চহি সমণসতেহি পরিৰুতো ৰিচরিস্সতী’’তি আহংসু. তস্স সঙ্কুনা অক্খিকোটিযা ভিন্নত্তা সংকিচ্চন্তি নামং করিংসু. সো অপরেন সমযেন সংকিচ্চোতি পঞ্ঞাযি. অথ নং ঞাতকা ‘‘হোতু, ৰড্ঢিতকালে অম্হাকং অয্যস্স সারিপুত্তস্স সন্তিকে পব্বাজেস্সামা’’তি পোসিংসু. সো সত্তৰস্সিককালে ‘‘তৰ মাতুকুচ্ছিযং ¶ ৰসনকালে মাতা তে কালমকাসি, তস্সা সরীরে ঝাপিযমানেপি ত্ৰং ন ঝাযী’’তি কুমারকানং কথং সুত্ৰা ‘‘অহং কির এৰরূপা ভযা মুত্তো, কিং মে ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামী’’তি ঞাতকানং আরোচেসি. তে ‘‘সাধু, তাতা’’তি সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পব্বাজেথা’’তি অদংসু. থেরো তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. সো খুরগ্গেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অযং সংকিচ্চসামণেরো নাম.
সত্থা ‘‘এতস্মিং গতে তং ভযং ৰূপসমিস্সতি, অথ নেসং পব্বজিতকিচ্চং পারিপূরিং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং জেট্ঠভাতিকং সারিপুত্তত্থেরং ওলোকেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা থেরস্স ¶ সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, আৰুসো’’তি ৰুত্তে মযং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিতুকামা হুত্ৰা আপুচ্ছিম্হা, অথ নো সত্থা এৰমাহ – ‘‘তুম্হাকং জেট্ঠভাতিকং ওলোকেত্ৰা গচ্ছথা’’তি? ‘‘তেনম্হা ইধাগতা’’তি. থেরো ‘‘সত্থারা ¶ ইমে একং কারণং দিস্ৰা ইধ পহিতা ভৰিস্সন্তি, কিং নু খো এত’’ন্তি আৰজ্জেন্তো তমত্থং ঞত্ৰা আহ – ‘‘অত্থি পন ৰো, আৰুসো, সামণেরো’’তি? ‘‘নত্থি, আৰুসো’’তি. ‘‘সচে নত্থি, ইমং সংকিচ্চসামণেরং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. ‘‘অলং, আৰুসো, সামণেরং নিস্সায নো পলিবোধো ভৰিস্সতি, কিং অরঞ্ঞে ৰসন্তানং সামণেরেনা’’তি? ‘‘নাৰুসো ¶ , ইমং নিস্সায তুম্হাকং পলিবোধো, অপিচ খো পন তুম্হে নিস্সায ইমস্স পলিবোধো ভৰিস্সতি. সত্থাপি তুম্হে মম সন্তিকং পহিণন্তো তুম্হেহি সদ্ধিং সামণেরস্স পহিণনং পচ্চাসীসন্তো পহিণি, ইমং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি অধিৰাসেত্ৰা সামণেরেন সদ্ধিং একতিংস জনা থেরং অপলোকেত্ৰা ৰিহারা নিক্খম্ম চারিকং চরন্তা ৰীসযোজনসতমত্থকে একং সহস্সকুলং গামং পাপুণিংসু.
মনুস্সা তে দিস্ৰা পসন্নচিত্তা সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কত্থ গমিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যথাফাসুকট্ঠানং, আৰুসো’’তি ৰুত্তে পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘মযং, ভন্তে, অয্যেসু ইমং ঠানং নিস্সায অন্তোৰস্সং ৰসন্তেসু পঞ্চসীলং সমাদায উপোসথকম্মং করিস্সামা’’তি যাচিংসু. থেরা অধিৰাসেসুং. অথ নেসং মনুস্সা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানচঙ্কমনপণ্ণসালাযো সংৰিদহিত্ৰা ‘‘অজ্জ মযং, স্ৰে ময’’ন্তি উস্সাহপ্পত্তা উপট্ঠানমকংসু. থেরা ৰস্সূপনাযিকদিৰসে কতিকৰত্তং করিংসু, ‘‘আৰুসো, অম্হেহি ধরমানকবুদ্ধস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহিতং, ন খো পন সক্কা অঞ্ঞত্র পটিপত্তিসম্পদায বুদ্ধে আরাধেতুং, অম্হাকঞ্চ অপাযদ্ৰারানি ৰিৰটানেৰ, তস্মা অঞ্ঞত্র পাতো ভিক্খাচারৰেলং, সাযং থেরূপট্ঠানৰেলঞ্চ ¶ সেসকালে দ্ৰে একট্ঠানে ন ভৰিস্সাম, যস্স অফাসুকং ভৰিস্সতি, তেন ঘণ্ডিযা পহটায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ভেসজ্জং করিস্সাম, ইতো অঞ্ঞস্মিং রত্তিভাগে ৰা দিৰসভাগে ৰা অপ্পমত্তা কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জিস্সামা’’তি.
তেসু ¶ এৰং কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু একো দুগ্গতপুরিসো ধীতরং উপনিস্সায জীৰন্তো তস্মিং ঠানে দুব্ভিক্খে উপ্পন্নে অপরং ধীতরং উপনিস্সায জীৰিতুকামো মগ্গং পটিপজ্জি. থেরাপি গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা ৰসনট্ঠানং আগচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে একিস্সা নদিযা ন্হত্ৰা ৰালুকপুলিনে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করিংসু. তস্মিং খণে সো পুরিসো তং ঠানং পত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং থেরা ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি পুচ্ছিংসু. সো তমত্থং আরোচেসি. থেরা তস্মিং কারুঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা, ‘‘উপাসক, অতিৰিয ছাতোসি, গচ্ছ, পণ্ণং আহর, একমেকং তে ভত্তপিণ্ডং দস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেন পণ্ণে আহটে অত্তনা অত্তনা ভুঞ্জননিযামেনেৰ সূপব্যঞ্জনেহি সন্নহিত্ৰা একমেকং পিণ্ডং অদংসু. এতদেৰ কির ৰত্তং, যং ভোজনকালে আগতস্স ¶ ভত্তং দদমানেন ¶ ভিক্খুনা অগ্গভত্তং অদত্ৰা অত্তনা ভুঞ্জননিযামেনেৰ থোকং ৰা বহুং ৰা দাতব্বং. তস্মা তেপি তথা অদংসু. সো কতভত্তকিচ্চো থেরে ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং, ভন্তে, অয্যা, কেনচি নিমন্তিতা’’তি? ‘‘নত্থি, উপাসক, নিমন্তনং, মনুস্সা দেৰসিকং এৰরূপমেৰ আহারং দেন্তী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘মযং নিচ্চকালং উট্ঠায সমুট্ঠায কম্মং করোন্তাপি এৰরূপং আহারং লদ্ধুং ন সক্কোম, কিং মে অঞ্ঞত্থ গতেন, ইমেসং সন্তিকেযেৰ জীৰিস্সামী’’তি. অথ নে আহ – ‘‘অহং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা অয্যানং সন্তিকে ৰসিতুং ইচ্ছামী’’তি. ‘‘সাধু, উপাসকা’’তি. সো তেহি সদ্ধিং তেসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সাধুকং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তো ভিক্খূ অতিৰিয আরাধেত্ৰা দ্ৰেমাসচ্চযেন ধীতরং দট্ঠুকামো হুত্ৰা ‘‘সচে, অয্যে, আপুচ্ছিস্সামি, ন মং ৰিস্সজ্জিস্সন্তি, অনাপুচ্ছা গমিস্সামী’’তি তেসং অনাচিক্খিত্ৰাৰ নিক্খমি. এত্তকমেৰ কিরস্স ওল়ারিকং খলিতং অহোসি, যং ভিক্খূনং অনারোচেত্ৰা পক্কামি.
তস্স পন গমনমগ্গে একা অটৰী অত্থি. তত্থ পঞ্চসতানং চোরানং ‘‘যো ইমং অটৰিং পৰিসতি, তং মারেত্ৰা তস্স মংসলোহিতেন তুয্হং বলিকম্মং করিস্সামা’’তি দেৰতায আযাচনং কত্ৰা ৰসন্তানং সত্তমো দিৰসো হোতি. তস্মা সত্তমে দিৰসে চোরজেট্ঠকো রুক্খং আরুয্হ ¶ ওলোকেন্তো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা চোরানং সঞ্ঞমদাসি. তে তস্স অটৰিমজ্ঝং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰা তং গণ্হিত্ৰা গাল়্হবন্ধনং কত্ৰা ¶ অরণিসহিতেন অগ্গিং নিব্বত্তেত্ৰা দারূনি সঙ্কড্ঢিত্ৰা মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং কত্ৰা সূলানি তচ্ছিংসু. সো তেসং তং কিরিযং দিস্ৰা, ‘‘সামি, ইমস্মিং ঠানে নেৰ সূকরা, ন মিগাদযো দিস্সন্তি, কিং কারণা ইদং করোথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তং মারেত্ৰা তৰ মংসলোহিতেন দেৰতায বলিকম্মং করিস্সামা’’তি. সো মরণভযতজ্জিতো ভিক্খূনং তং উপকারং অচিন্তেত্ৰা কেৰলং অত্তনো জীৰিতমেৰ রক্খমানো এৰমাহ – ‘‘সামি, অহং ৰিঘাসাদো, উচ্ছিট্ঠভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰড্ঢিতো, ৰিঘাসাদো নাম কাল়কণ্ণিকো, অয্যা পন যতো ততো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতাপি খত্তিযাৰ, অসুকস্মিং ঠানে একতিংস ভিক্খূ ৰসন্তি, তে মারেত্ৰা বলিকম্মং করোথ, অতিৰিয ৰো দেৰতা তুস্সিস্সতী’’তি. তং সুত্ৰা চোরা ‘‘ভদ্দকং এস ৰদেতি, কিং ইমিনা কাল়কণ্ণিনা, খত্তিযে মারেত্ৰা বলিকম্মং করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘এহি, নেসং ৰসনট্ঠানং দস্সেহী’’তি তমেৰ মগ্গদেসকং কত্ৰা তং ঠানং পত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ভিক্খূ অদিস্ৰা ‘‘কহং ভিক্খূ’’তি নং পুচ্ছিংসু. সো দ্ৰে মাসে ৰসিতত্তা তেসং কতিকৰত্তং জানন্তো এৰমাহ ¶ – ‘‘অত্তনো দিৰাট্ঠানরত্তিট্ঠানেসু নিসিন্না, এতং ঘণ্ডিং পহরথ, ঘণ্ডিসদ্দেন সন্নিপতিস্সন্তী’’তি. চোরজেট্ঠকো ঘণ্ডিং পহরি.
ভিক্খূ ¶ ঘণ্ডিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘অকালে ঘণ্ডি পহটা, কস্সচি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি আগন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে পটিপাটিযা পঞ্ঞত্তেসু পাসাণফলকেসু নিসীদিংসু. সঙ্ঘত্থেরো চোরে ওলোকেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘উপাসকা কেনাযং ঘণ্ডি পহটা’’তি? চোরজেট্ঠকো আহ – ‘‘মযা, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হেহি অটৰিদেৰতায আযাচিতং অত্থি, তস্সা বলিকম্মকরণত্থায একং ভিক্খুং গহেত্ৰা গমিস্সামা’’তি. তং সুত্ৰা মহাথেরো ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, ভাতিকানং উপ্পন্নকিচ্চং নাম জেট্ঠভাতিকেন নিত্থরিতব্বং, অহং অত্তনো জীৰিতং তুম্হাকং পরিচ্চজিত্ৰা ইমেহি সদ্ধিং গমিস্সামি, মা সব্বেসং অন্তরাযো হোতু, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করোথা’’তি. অনুথেরো আহ – ‘‘ভন্তে, জেট্ঠভাতু কিচ্চং নাম কনিট্ঠস্স ভারো, অহং গমিস্সামি, তুম্হে অপ্পমত্তা হোথা’’তি. ইমিনা উপাযেন ‘‘অহমেৰ অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা পটিপাটিযা তিংসপি জনা উট্ঠহিংসু, এৰং তে নেৰ একিস্সা মাতুযা পুত্তা, ন ¶ একস্স পিতুনো, নাপি ৰীতরাগা, অথ চ পন অৰসেসানং অত্থায পটিপাটিযা জীৰিতং পরিচ্চজিংসু. তেসু একোপি ‘‘ত্ৰং যাহী’’তি ৰত্তুং সমত্থো নাম নাহোসি.
সংকিচ্চসামণেরো তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হে তিট্ঠথ ¶ , অহং তুম্হাকং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা গমিস্সামী’’তি আহ. তে আহংসু – ‘‘আৰুসো, মযং সব্বে একতো মারিযমানাপি তং এককং ন ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘‘আৰুসো, ত্ৰং ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স সামণেরো, সচে তং ৰিস্সজ্জেস্সাম, সামণেরং মে আদায গন্ত্ৰা চোরানং নিয্যাদিংসূ’তি থেরো নো গরহিস্সতি, তং নিন্দং নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সাম, তেন তং ন ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি. ‘‘ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো তুম্হে মম উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং পহিণন্তোপি, মম উপজ্ঝাযো মং তুম্হেহি সদ্ধিং পহিণন্তোপি ইদমেৰ কারণং দিস্ৰা পহিণি, তিট্ঠথ তুম্হে, অহমেৰ গমিস্সামী’’তি সো তিংস ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ‘‘সচে, ভন্তে, মে দোসো অত্থি, খমথা’’তি ৰত্ৰা নিক্খমি. তদা ভিক্খূনং মহাসংৰেগো উপ্পজ্জি, অক্খীনি অস্সুপুণ্ণানি হদযমংসং পৰেধি. মহাথেরো চোরে আহ – ‘‘উপাসকা অযং দহরকো তুম্হে অগ্গিং করোন্তে, সূলানি তচ্ছন্তে, পণ্ণানি অত্থরন্তে দিস্ৰা ভাযিস্সতি, ইমং একমন্তে ঠপেত্ৰা তানি কিচ্চানি করেয্যাথা’’তি. চোরা সামণেরং আদায গন্ত্ৰা একমন্তে ঠপেত্ৰা সব্বকিচ্চানি করিংসু.
কিচ্চপরিযোসানে চোরজেট্ঠকো ¶ অসিং অব্বাহিত্ৰা সামণেরং উপসঙ্কমি. সামণেরো নিসীদমানো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰাৰ নিসীদি. চোরজেট্ঠকো অসিং পরিৰত্তেত্ৰা সামণেরস্স খন্ধে পাতেসি, অসি নমিত্ৰা ধারায ধারং পহরি, সো ‘‘ন সম্মা পহরি’’ন্তি মঞ্ঞমানো পুন তং উজুকং ¶ কত্ৰা পহরি. অসি তালপণ্ণং ৰিয ৰেঠযমানো থরুমূলং অগমাসি. সামণেরঞ্হি তস্মিং কালে সিনেরুনা অৰত্থরন্তোপি মারেতুং সমত্থো নাম নত্থি, পগেৰ অসিনা. তং পাটিহারিযং দিস্ৰা চোরজেট্ঠকো চিন্তেসি – ‘‘পুব্বে মে অসি সিলাথম্ভং ৰা খদিরখাণুং ৰা কল়ীরং ৰিয ছিন্দতি, ইদানি একৰারং নমি, একৰারং তালপত্তৰেঠকো ৰিয জাতো. অযং নাম অসি অচেতনা হুত্ৰাপি ইমস্স গুণং জানাতি, অহং সচেতনোপি ন জানামী’’তি. সো অসিং ভূমিযং ¶ খিপিত্ৰা তস্স পাদমূলে উরেন নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং ধনকারণা অটৰিং পৰিট্ঠাম্হা, অম্হে দূরতোৰ দিস্ৰা সহস্সমত্তাপি মনুস্সা পৰেধন্তি, দ্ৰে ¶ তিস্সো কথা কথেতুং ন সক্কোন্তি. তৰ পন সন্তাসমত্তম্পি নত্থি, উক্কামুখে সুৰণ্ণং ৰিয সুপুপ্ফিতকণিকারং ৰিয চ তে মুখং ৰিরোচতি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তস্স তে নত্থি ভীতত্তং, ভিয্যো ৰণ্ণো পসীদতি;
কস্মা ন পরিদেৰেসি, এৰরূপে মহব্ভযে’’তি. (থেরগা. ৭০৬);
সামণেরো ঝানা ৰুট্ঠায তস্স ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘আৰুসো গামণি, খীণাসৰস্স অত্তভাৰো নাম সীসে ঠপিতভারো ৰিয হোতি, সো তস্মিং ভিজ্জন্তে ৰা নস্সন্তে ৰা তুস্সতেৰ, ন ভাযতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘নত্থি চেতসিকং দুক্খং, অনপেক্খস্স গামণি;
অতিক্কন্তা ভযা সব্বে, খীণসংযোজনস্স ৰে.
‘‘খীণায ভৰনেত্তিযা, দিট্ঠে ধম্মে যথাতথে;
ন ভযং মরণে হোতি, ভারনিক্খেপনে যথা’’তি. (থেরগা. ৭০৭-৭০৮);
সো তস্স কথং সুত্ৰা পঞ্চ চোরসতানি ওলোকেত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘তুম্হে পন, সামী’’তি. ‘‘মম তাৰ, ভো, ‘এৰরূপং পাটিহারিযং দিস্ৰা অগারমজ্ঝে কম্মং নত্থি, অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’তি. মযম্পি তথেৰ করিস্সামা’’তি. ‘‘সাধু, তাতা’’তি ততো পঞ্চসতাপি চোরা সামণেরং ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু ¶ . সো তেসং অসিধারাহি এৰ কেসে চেৰ ৰত্থদসা চ ছিন্দিত্ৰা তম্বমত্তিকায রজিত্ৰা তানি কাসাযানি অচ্ছাদাপেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা তে আদায গচ্ছন্তো চিন্তেসি ¶ – ‘‘সচাহং থেরে অদিস্ৰাৰ গমিস্সামি, তে ¶ সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তি. চোরানঞ্হি মং গহেত্ৰা নিক্খন্তকালতো পট্ঠায তেসু একোপি অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খি, ‘মারিতো নু খো সামণেরো, নো’তি চিন্তেন্তানং কম্মট্ঠানং অভিমুখং ন ভৰিস্সতি, তস্মা দিস্ৰাৰ নে গমিস্সামী’’তি. সো পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো তত্থ গন্ত্ৰা অত্তনো দস্সনেন পটিলদ্ধঅস্সাসেহি তেহি ‘‘কিং, সপ্পুরিস, সংকিচ্চ, লদ্ধং তে জীৰিত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে, ইমে মং মারেতুকামা হুত্ৰা মারেতুং অসক্কোন্তা মম গুণে পসীদিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা পব্বজিতা, অহং ‘তুম্হে দিস্ৰাৰ গমিস্সামী’তি আগতো, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করোথ, অহং সত্থু সন্তিকং গমিস্সামী’’তি তে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ইতরে আদায উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং সংকিচ্চ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে’’তি তং পৰত্তিং আরোচেসি. থেরেন ‘‘গচ্ছ সংকিচ্চ, সত্থারং পস্সাহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সাধূ’’তি থেরং ৰন্দিত্ৰা তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারাপি ¶ ‘‘কিং সংকিচ্চ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে’’তি তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং চোরকম্মং কত্ৰা দুস্সীলে পতিট্ঠায ৰস্সসতং জীৰনতো ইদানি সীলে পতিট্ঠায একদিৰসম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুস্সীলো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, সীলৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
তত্থ দুস্সীলোতি নিস্সীলো. সীলৰন্তস্সাতি দুস্সীলস্স ৰস্সসতং জীৰনতো সীলৰন্তস্স দ্ৰীহি ঝানেহি ঝাযিনো একদিৰসম্পি একমুহুত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো, উত্তমন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে পঞ্চসতাপি ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু, সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অপরেন সমযেন সংকিচ্চো উপসম্পদং লভিত্ৰা দসৰস্সো হুত্ৰা সামণেরং গণ্হি. সো পন তস্সেৰ ভাগিনেয্যো অধিমুত্তসামণেরো নাম. অথ নং থেরো পরিপুণ্ণৰস্সকালে আমন্তেত্ৰা ‘‘উপসম্পদং তে করিস্সামি, গচ্ছ, ঞাতকানং সন্তিকে ৰস্সপরিমাণং পুচ্ছিত্ৰা ¶ এহী’’তি উয্যোজেসি. সো মাতাপিতূনং সন্তিকং ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে পঞ্চসতেহি চোরেহি বলিকম্মত্থায মারিযমানো তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা পসন্নচিত্তেহি তেহি ‘‘ন তে ইমস্মিং ঠানে অম্হাকং ¶ অত্থিভাৰো কস্সচি আরোচেতব্বো’’তি ৰিস্সট্ঠো পটিপথে মাতাপিতরো আগচ্ছন্তে দিস্ৰা তমেৰ মগ্গং পটিপজ্জন্তানম্পি তেসং সচ্চমনুরক্খন্তো নারোচেসি. তেসং চোরেহি ৰিহেঠিযমানানং ‘‘ত্ৰম্পি চোরেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা মঞ্ঞে, অম্হাকং নারোচেসী’’তি পরিদেৰন্তানং সদ্দং সুত্ৰা তে মাতাপিতূনম্পি অনারোচিতভাৰং ঞত্ৰা পসন্নচিত্তা পব্বজ্জং যাচিংসু. সোপি সংকিচ্চসামণেরো ৰিয তে সব্বে পব্বাজেত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং আনেত্ৰা তেন সত্থু সন্তিকং পেসিতো গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে পুরিমনযেনেৰ অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমমেৰ গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুস্সীলো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, সীলৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
ইদম্পি অধিমুত্তসামণেরৰত্থু ৰুত্তনযমেৰাতি.
সংকিচ্চসামণেরৰত্থু নৰমং.
১০. খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির থেরো সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো অরহত্তং পত্ৰা ‘‘সত্থু আরোচেস্সামী’’তি ততো আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কিলন্তো মগ্গা ওক্কম্ম একস্মিং পিট্ঠিপাসাণে নিসিন্নো ঝানং সমাপজ্জি. অথেকং গামং ৰিলুম্পিত্ৰা পঞ্চসতা চোরা অত্তনো বলানুরূপেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা সীসেনাদায গচ্ছন্তা দূরং গন্ত্ৰা কিলন্তরূপা ‘‘দূরং আগতাম্হ, ইমস্মিং পিট্ঠিপাসাণে ৰিস্সমিস্সামা’’তি মগ্গা ওক্কম্ম ¶ পিট্ঠিপাসাণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰাপি ‘‘খাণুকো অয’’ন্তি সঞ্ঞিনো অহেসুং. অথেকো চোরো থেরস্স সীসে ভণ্ডিকং ঠপেসি, অপরোপি তং নিস্সায ভণ্ডিকং ঠপেসি. এৰং পঞ্চসতাপি চোরা পঞ্চহি ভণ্ডিকসতেহি থেরং পরিক্খিপিত্ৰা সযম্পি নিসিন্না নিদ্দাযিত্ৰা অরুণুগ্গমনকালে পবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো অত্তনো ভণ্ডিকং গণ্হন্তা থেরং দিস্ৰা ‘‘অমনুস্সো’’তি সঞ্ঞায পলাযিতুং ¶ আরভিংসু. অথ নে থেরো আহ – ‘‘মা ভাযিত্থ উপাসকা, পব্বজিতো অহ’’ন্তি. তে থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমথ, ভন্তে, মযং খাণুকসঞ্ঞিনো অহুম্হা’’তি থেরং খমাপেত্ৰা চোরজেট্ঠকেন ‘‘অহং অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি ৰুত্তে সেসা ‘‘মযম্পি পব্বজিস্সামা’’তি ¶ ৰত্ৰা সব্বেপি একচ্ছন্দা হুত্ৰা থেরং পব্বজ্জং যাচিংসু. থেরো সংকিচ্চসামণেরো ৰিয সব্বেপি তে পব্বাজেসি. ততো পট্ঠায খাণুকোণ্ডঞ্ঞোতি পঞ্ঞাযি. সো তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা ‘‘কিং, কোণ্ডঞ্ঞ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে, ন নো অঞ্ঞস্স এৰরূপো আনুভাৰো দিট্ঠপুব্বো, তেনম্হা পব্বজিতা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, এৰরূপে দুপ্পঞ্ঞকম্মে পতিট্ঠায ৰস্সসতং জীৰনতো ইদানি ৰো পঞ্ঞাসম্পদায ৰত্তমানানং একাহম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুপ্পঞ্ঞো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পঞ্ঞৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
তত্থ দুপ্পঞ্ঞো নিপ্পঞ্ঞো. পঞ্ঞৰন্তস্সাতি সপ্পঞ্ঞস্স. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু দসমং.
১১. সপ্পদাসত্থেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সপ্পদাসত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং ¶ কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অপরেন সমযেন উক্কণ্ঠিত্ৰা ‘‘মাদিসস্স কুলপুত্তস্স গিহিভাৰো নাম অযুত্তো, পব্বজ্জায ঠত্ৰা মরণম্হি মে সেয্যো’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো মরণূপাযং চিন্তেন্তো ৰিচরতি. অথেকদিৰসং পাতোৰ ¶ কতভত্তকিচ্চা ভিক্খূ ৰিহারং গন্ত্ৰা অগ্গিসালায সপ্পং দিস্ৰা তং একস্মিং কুটে পক্খিপিত্ৰা কুটং পিদহিত্ৰা আদায ৰিহারা নিক্খমিংসু. উক্কণ্ঠিতভিক্খুপি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছন্তো তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কিং ইদং, আৰুসো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সপ্পো, আৰুসো’’তি ৰুত্তে ইমিনা ‘‘কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘ছড্ডেস্সাম ন’’ন্তি. তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমিনা অত্তানং ডংসাপেত্ৰা মরিস্সামী’’তি ‘‘আহরথ, অহং তং ছড্ডেস্সামী’’তি তেসং হত্থতো কুটং গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে নিসিন্নো তেন সপ্পেন অত্তানং ডংসাপেতি, সপ্পো ডংসিতুং ন ইচ্ছতি. সো কুটে হত্থং ওতারেত্ৰা ইতো চিতো চ আলোলেতি, ঘোরসপ্পস্স মুখং ৰিৰরিত্ৰা অঙ্গুলিং পক্খিপতি, নেৰ নং সপ্পো ডংসি. সো ‘‘নাযং আসীৰিসো, ঘরসপ্পো এসো’’তি তং পহায ৰিহারং অগমাসি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘ছড্ডিতো তে, আৰুসো, সপ্পো’’তি আহংসু. ‘‘ন সো, আৰুসো, ঘোরসপ্পো, ঘরসপ্পো এসো’’তি. ‘‘ঘোরসপ্পোযেৰাৰুসো, মহন্তং ¶ ফণং কত্ৰা সুসুযন্তো দুক্খেন অম্হেহি গহিতো, কিং কারণা এৰং ত্ৰং ৰদেসী’’তি আহংসু. ‘‘অহং, আৰুসো, তেন অত্তানং ডংসাপেন্তোপি মুখে অঙ্গুলিং পক্খিপেন্তোপি তং ডংসাপেতুং নাসক্খি’’ন্তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তুণ্হী অহেসুং.
অথেকদিৰসং ন্হাপিতো দ্ৰে তযো খুরে আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা একং ভূমিযং ঠপেত্ৰা একেন ভিক্খূনং কেসে ওহারেতি. সো ভূমিযং ঠপিতং খুরং গহেত্ৰা ‘‘ইমিনা গীৰং ছিন্দিত্ৰা মরিস্সামী’’তি একস্মিং রুক্খে গীৰং উপনিধায খুরধারং গলনাল়িযং কত্ৰা ঠিতো উপসম্পদামাল়তো পট্ঠায অত্তনো সীলং আৰজ্জেন্তো ৰিমলচন্দমণ্ডলং ৰিয সুধোতমণিখন্ধমিৰ চ নিম্মলং সীলং অদ্দস. তস্স তং ওলোকেন্তস্স সকলসরীরং ফরন্তী পীতি উপ্পজ্জি. সো পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা খুরং আদায ৰিহারমজ্ঝং পাৰিসি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘কহং গতোসি, আৰুসো’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘‘ইমিনা খুরেন গলনাল়িং ছিন্দিত্ৰা ¶ মরিস্সামী’তি গতোম্হি ¶ , আৰুসো’’তি. অথ ‘‘কস্মা ন মতোসী’’তি? ইদানিম্হি সত্থং আহরিতুং অভব্বো জাতো. অহঞ্হি ‘‘ইমিনা খুরেন গলনাল়িং ছিন্দিস্সামী’’তি ঞাণখুরেন সব্বকিলেসে ছিন্দিন্তি. ভিক্খূ ‘‘অযং অভূতেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা তেসং কথং সুত্ৰা আহ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম সহত্থা অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেন্তী’’তি. ভন্তে, তুম্হে ইমং ‘‘খীণাসৰো’’তি ৰদথ, এৰং অরহত্তূপনিস্সযসম্পন্নো পনাযং কস্মা উক্কণ্ঠতি, কিমস্স অরহত্তূপনিস্সযকারণং ‘‘কস্মা সো সপ্পো এতং ন ডংসতী’’তি? ‘‘ভিক্খৰে, সো তাৰ সপ্পো ইমস্স ইতো ততিযে অত্তভাৰে দাসো অহোসি, সো অত্তনো সামিকস্স সরীরং ডংসিতুং ন ৰিসহতী’’তি. এৰং ¶ তাৰ নেসং সত্থা একং কারণং আচিক্খি. ততো পট্ঠায চ সো ভিক্খু সপ্পদাসো নাম জাতো.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগো পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অপরেন সমযেন অনভিরতিযা উপ্পন্নায একস্স সহাযকস্স ভিক্খুনো আরোচেসি. সো তস্স অভিণ্হং গিহিভাৰে আদীনৰং কথেসি. তং সুত্ৰা ইতরো সাসনে অভিরমিত্ৰা পুব্বে অনভিরতকালে মলগ্গহিতে সমণপরিক্খারে একস্মিং সোণ্ডিতীরে নিম্মলে করোন্তো নিসীদি. সহাযকোপিস্স সন্তিকেযেৰ নিসিন্নো. অথ নং সো এৰমাহ – ‘‘অহং, আৰুসো, উপ্পব্বজন্তো ইমে পরিক্খারে তুয্হং দাতুকামো ¶ অহোসি’’ন্তি. সো লোভং উপ্পাদেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমিনা ময্হং পব্বজিতেন ৰা উপ্পব্বজিতেন ৰা কো অত্থো, ইদানি পরিক্খারে গণ্হিস্সামী’’তি. সো ততো পট্ঠায ‘‘কিং দানাৰুসো, অম্হাকং জীৰিতেন, যে মযং কপালহত্থা পরকুলেসু ভিক্খায চরাম, পুত্তদারেহি সদ্ধিং আলাপসল্লাপং ন করোমা’’তিআদীনি ৰদন্তো গিহিভাৰস্স গুণং কথেসি. সো তস্স কথং সুত্ৰা পুন উক্কণ্ঠিতো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং মযা ‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’তি ৰুত্তে পঠমং গিহিভাৰে আদীনৰং কথেত্ৰা ইদানি অভিণ্হং গুণং কথেতি, ‘কিং নু খো কারণ’’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘ইমেসু সমণপরিক্খারেসু লোভেনা’’তি ঞত্ৰা সযমেৰ অত্তনো চিত্তং নিৰত্তেসি. এৰমস্স কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে একস্স ভিক্খুনো উক্কণ্ঠাপিতত্তা ইদানি অনভিরতি ¶ উপ্পন্না. যো পন তেনেৰ তদা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মো কতো, স্ৰস্স এতরহি অরহত্তূপনিস্সযো জাতোতি.
ইমমত্থং তে ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকা সুত্ৰা উত্তরিং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, অযং কির ভিক্খু খুরধারং গলনাল়িযং কত্ৰা ঠিতোৰ অরহত্তং পাপুণাতি, উপ্পজ্জিস্সতি নু খো এত্তকেন খণেন অরহত্তমগ্গো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, আরদ্ধৰীরিযস্স ভিক্খুনো পাদং উক্খিপিত্ৰা ভূমিযং ঠপেন্তস্স পাদে ভূমিযং অসম্পত্তেযেৰ অরহত্তমগ্গো উপ্পজ্জতি. কুসীতস্স ¶ পুগ্গলস্স হি ৰস্সসতং জীৰনতো আরদ্ধৰীরিযস্স খণমত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, কুসীতো হীনৰীরিযো;
একাহং জীৰিকং সেয্যো, ৰীরিযমারভতো দল়্হ’’ন্তি.
তত্থ ¶ কুসীতোতি কামৰিতক্কাদীহি তীহি ৰিতক্কেহি ৰীতিনামেন্তো পুগ্গলো. হীনৰীরিযোতি নিব্বীরিযো. ৰীরিযমারভতো দল়্হন্তি দুৰিধজ্ঝাননিব্বত্তনসমত্থং থিরং ৰীরিযং আরভন্তস্স. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সপ্পদাসত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. পটাচারাথেরীৰত্থু
যো চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পটাচারং থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সা কির সাৰত্থিযং চত্তালীসকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা অহোসি অভিরূপা. তং সোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে রক্খন্তা ৰসাপেসুং. এৰং সন্তেপি সা একেন অত্তনো চূল়ূপট্ঠাকেন সদ্ধিং ৰিপ্পটিপজ্জি ¶ . অথস্সা মাতাপিতরো সমজাতিককুলে একস্স কুমারস্স পটিস্সুণিত্ৰা ৰিৰাহদিৰসং ঠপেসুং. তস্মিং উপকট্ঠে সা তং চূল়ূপট্ঠাকং আহ – ‘‘মং কির অসুককুলস্স নাম দস্সন্তি, মযি পতিকুলং গতে মম পণ্ণাকারং গহেত্ৰা আগতোপি তত্থ পৰেসনং ন লভিস্সসি, সচে তে মযি সিনেহো অত্থি, ইদানেৰ ¶ মং গহেত্ৰা যেন ৰা তেন ৰা পলাযস্সূ’’তি. ‘‘সো সাধু, ভদ্দে’’তি. ‘‘তেন হি অহং স্ৰে পাতোৰ নগরদ্ৰারস্স অসুকট্ঠানে নাম ঠস্সামি, ত্ৰং একেন উপাযেন নিক্খমিত্ৰা তত্থ আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা দুতিযদিৰসে সঙ্কেতট্ঠানে অট্ঠাসি. সাপি পাতোৰ কিলিট্ঠং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা কেসে ৰিক্কিরিত্ৰা কুণ্ডকেন সরীরং মক্খিত্ৰা কুটং আদায দাসীহি সদ্ধিং গচ্ছন্তী ৰিয ঘরা নিক্খমিত্ৰা তং ঠানং অগমাসি. সো তং আদায দূরং গন্ত্ৰা একস্মিং গামে নিৰাসং কপ্পেত্ৰা অরঞ্ঞে খেত্তং কসিত্ৰা দারুপণ্ণাদীনি আহরতি. ইতরা কুটেন উদকং আহরিত্ৰা সহত্থা কোট্টনপচনাদীনি করোন্তী অত্তনো পাপস্স ফলং অনুভোতি. অথস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা পরিপুণ্ণগব্ভা ‘‘ইধ মে কোচি উপকারকো নত্থি, মাতাপিতরো নাম পুত্তেসু মুদুহদযা হোন্তি, তেসং সন্তিকং মং নেহি, তত্থ মে গব্ভৰুট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি সামিকং ¶ যাচি. সো ‘‘কিং, ভদ্দে, কথেসি, মং দিস্ৰা তৰ মাতাপিতরো ৰিৰিধা কম্মকারণা করেয্যুং, ন সক্কা মযা তত্থ গন্তু’’ন্তি পটিক্খিপি. সা পুনপ্পুনং যাচিত্ৰাপি ¶ গমনং অলভমানা তস্স অরঞ্ঞং গতকালে পটিৰিস্সকে আমন্তেত্ৰা ‘‘সচে সো আগন্ত্ৰা মং অপস্সন্তো ‘কহং গতা’তি পুচ্ছিস্সতি, মম অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং আচিক্খেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা গেহদ্ৰারং পিদহিত্ৰা পক্কামি. সোপি আগন্ত্ৰা তং অপস্সন্তো পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘নিৰত্তেস্সামি ন’’ন্তি অনুবন্ধিত্ৰা তং দিস্ৰা নানপ্পকারং যাচিযমানোপি নিৰত্তেতুং নাসক্খি. অথস্সা একস্মিং ঠানে কম্মজৰাতা চলিংসু. সা একং গচ্ছন্তরং পৰিসিত্ৰা, ‘‘সামি, কম্মজৰাতা মে চলিতা’’তি ৰত্ৰা ভূমিযং নিপজ্জিত্ৰা সম্পরিৰত্তমানা কিচ্ছেন দারকং ৰিজাযিত্ৰা ‘‘যস্সত্থাযাহং কুলঘরং গচ্ছেয্যং, সো অত্থো নিপ্ফন্নো’’তি পুনদেৰ তেন সদ্ধিং গেহং আগন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.
তস্সা অপরেন সমযেন পুন গব্ভো পতিট্ঠহি. সা পরিপুণ্ণগব্ভা হুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সামিকং যাচিত্ৰা গমনং অলভমানা পুত্তং অঙ্কেনাদায তথেৰ পক্কমিত্ৰা তেন অনুবন্ধিত্ৰা ‘‘তিট্ঠাহী’’তি ৰুত্তে নিৰত্তিতুং ন ইচ্ছি. অথ নেসং গচ্ছন্তানং মহা অকালমেঘো উদপাদি সমন্তা ৰিজ্জুলতাহি ¶ আদিত্তং ৰিয মেঘত্থনিতেহি, ভিজ্জমানং ৰিয ¶ উদকধারানিপাতনিরন্তরং নভং অহোসি. তস্মিং খণে তস্সা কম্মজৰাতা চলিংসু. সা সামিকং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সামি, কম্মজৰাতা মে চলিতা, ন সক্কোমি সন্ধারেতুং, অনোৰস্সকট্ঠানং মে জানাহী’’তি আহ. সো হত্থগতায ৰাসিযা ইতো চিতো চ উপধারেন্তো একস্মিং ৰম্মিকমত্থকে জাতং গুম্বং দিস্ৰা ছিন্দিতুং আরভি. অথ নং ৰম্মিকতো নিক্খমিত্ৰা ঘোরৰিসো আসীৰিসো ডংসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰস্স সরীরং অন্তোসমুট্ঠিতাহি অগ্গিজালাহি ডয্হমানং ৰিয নীলৰণ্ণং হুত্ৰা তত্থেৰ পতি. ইতরাপি মহাদুক্খং অনুভৰমানা তস্স আগমনং ওলোকেন্তীপি তং অদিস্ৰাৰ অপরম্পি পুত্তং ৰিজাযি. দ্ৰে দারকা ৰাতৰুট্ঠিৰেগং অসহমানা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তি. সা উভোপি তে উরন্তরে কত্ৰা দ্ৰীহি জণ্ণুকেহি চেৰ হত্থেহি চ ভূমিযং উপ্পীল়েত্ৰা তথা ঠিতাৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি. সকলসরীরং নিল্লোহিতং ৰিয পণ্ডুপলাসৰণ্ণং অহোসি. সা উট্ঠিতে অরুণে মংসপেসিৰণ্ণং একং পুত্তং অঙ্কেনাদায ইতরং অঙ্গুলিযা গহেত্ৰা ‘‘এহি, তাত, পিতা তে ইতো গতো’’তি ৰত্ৰা সামিকস্স গতমগ্গেন গচ্ছন্তী ¶ তং ৰম্মিকমত্থকে কালং কত্ৰা পতিতং নীলৰণ্ণং থদ্ধসরীরং দিস্ৰা ‘‘মং নিস্সায মম সামিকো পন্থে মতো’’তি রোদন্তী পরিদেৰন্তী পাযাসি.
সা সকলরত্তিং দেৰেন ৰুট্ঠত্তা অচিরৰতিং নদিং জণ্ণুপ্পমাণেন কটিপ্পমাণেন থনপ্পমাণেন উদকেন পরিপুণ্ণং দিস্ৰা অত্তনো মন্দবুদ্ধিতায দ্ৰীহি দারকেহি সদ্ধিং উদকং ওতরিতুং অৰিসহন্তী জেট্ঠপুত্তং ওরিমতীরে ঠপেত্ৰা ইতরং আদায পরতীরং গন্ত্ৰা সাখাভঙ্গং অত্থরিত্ৰা ¶ নিপজ্জাপেত্ৰা ‘‘ইতরস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি বালপুত্তকং পহায তরিতুং অসক্কোন্তী পুনপ্পুনং নিৰত্তিত্ৰা ওলোকযমানা পাযাসি. অথস্সা নদীমজ্ঝং গতকালে একো সেনো তং কুমারং দিস্ৰা ‘‘মংসপেসী’’তি সঞ্ঞায আকাসতো ভস্সি. সা তং পুত্তস্সত্থায ভস্সন্তং দিস্ৰা উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা ‘‘সূসূ’’তি তিক্খত্তুং মহাসদ্দং নিচ্ছারেসি. সেনো দূরভাৰেন তং অসুত্ৰাৰ কুমারকং গহেত্ৰা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা গতো. ওরিমতীরে ঠিতপুত্তো মাতরং নদীমজ্ঝে উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা মহাসদ্দং নিচ্ছারযমানং দিস্ৰা ¶ ‘‘মং পক্কোসতী’’তি সঞ্ঞায ৰেগেন উদকে পতি. ইতিস্সা বালপুত্তং সেনো হরি, জেট্ঠপুত্তো উদকেন ৰূল়্হো.
সা ‘‘একো মে পুত্তো সেনেন গহিতো, একো উদকেন ¶ ৰূল়্হো, পন্থে মে পতি মতো’’তি রোদন্তী পরিদেৰন্তী গচ্ছমানা সাৰত্থিতো আগচ্ছন্তং একং পুরিসং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কত্থ ৰাসিকোসি, তাতা’’তি? ‘‘সাৰত্থিৰাসিকোম্হি, অম্মা’’তি. ‘‘সাৰত্থিনগরে অসুকৰীথিযং এৰরূপং অসুককুলং নাম অত্থি, জানাসি, তাতা’’তি? ‘‘জানামি, অম্ম, তং পন মা পুচ্ছি, সচে অঞ্ঞং জানাসি পুচ্ছা’’তি. ‘‘অঞ্ঞেন মে কম্মং নত্থি, তদেৰ পুচ্ছামি, তাতা’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং অত্তনো অনাচিক্খিতুং ন দেসি, অজ্জ তে সব্বরত্তিং দেৰো ৰস্সন্তো দিট্ঠো’’তি. ‘‘দিট্ঠো মে, তাত, ময্হমেৰেসো সব্বরত্তিং ৰুট্ঠো, ন অঞ্ঞস্স. ময্হং পন ৰুট্ঠকারণং পচ্ছা তে কথেস্সামি, এতস্মিং তাৰ মে সেট্ঠিগেহে পৰত্তিং কথেহী’’তি. ‘‘অম্ম, অজ্জ রত্তিং সেট্ঠিঞ্চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ সেট্ঠিপুত্তঞ্চাতি তযোপি জনে অৰত্থরমানং গেহং পতি, তে একচিতকস্মিং ঝাযন্তি. এস ধূমো পঞ্ঞাযতি, অম্মা’’তি. সা তস্মিং খণে নিৰত্থৰত্থং পতমানং ন সঞ্জানি, উম্মত্তিকভাৰং ¶ পত্ৰা যথাজাতাৰ রোদন্তী পরিদেৰন্তী –
‘‘উভো পুত্তা কালকতা, পন্থে ময্হং পতী মতো;
মাতা পিতা চ ভাতা চ, একচিতম্হি ডয্হরে’’তি. (অপ. থেরী ২.২.৪৯৮) –
ৰিলপন্তী পরিব্ভমি. মনুস্সা তং দিস্ৰা ‘‘উম্মত্তিকা উম্মত্তিকা’’তি কচৰরং গহেত্ৰা পংসুং গহেত্ৰা মত্থকে ওকিরন্তা লেড্ডূহি পহরন্তি. সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে অট্ঠপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো তং আগচ্ছমানং অদ্দস কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমিং অভিনীহারসম্পন্নং.
সা ¶ কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পদুমুত্তরসত্থারা একং ৰিনযধরত্থেরিং বাহায গহেত্ৰা নন্দনৰনে ঠপেন্তং ৰিয এতদগ্গট্ঠানে ঠপিযমানং দিস্ৰা ‘‘অহম্পি তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ৰিনযধরত্থেরীনং অগ্গট্ঠানং লভেয্য’’ন্তি অধিকারং কত্ৰা পত্থনং ঠপেসি. পদুমুত্তরবুদ্ধো অনাগতংসঞাণং পত্থরিত্ৰা পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স নাম সাসনে অযং পটাচারা নামেন ৰিনযধরত্থেরীনং অগ্গা ¶ ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তং ¶ এৰং পত্থিতপত্থনং অভিনীহারসম্পন্নং সত্থা দূরতোৰ আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘ইমিস্সা ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অৰস্সযো ভৰিতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা তং যথা ৰিহারাভিমুখং আগচ্ছতি, এৰং অকাসি. পরিসা তং দিস্ৰাৰ ‘‘ইমিস্সা উম্মত্তিকায ইতো আগন্তুং মা দদিত্থা’’তি আহ. সত্থা ‘‘অপেথ, মা নং ৰারযিত্থা’’তি ৰত্ৰা অৰিদূরট্ঠানং আগতকালে ‘‘সতিং পটিলভ ভগিনী’’তি আহ. সা তং খণংযেৰ বুদ্ধানুভাৰেন সতিং পটিলভি. তস্মিংকালে নিৰত্থৰত্থস্স পতিতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদি. অথস্সা একো পুরিসো উত্তরসাটকং খিপি. সা তং নিৰাসেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সুৰণ্ণৰণ্ণেসু পাদেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অৰস্সযো মে হোথ, পতিট্ঠা মে হোথ. একঞ্হি মে পুত্তং সেনো গণ্হি, একো উদকেন ৰূল়্হো, পন্থে মে পতি মতো, মাতাপিতরো চেৰ মে ভাতা চ গেহেন অৰত্থটা একচিতকস্মিং ঝাযন্তী’’তি.
সত্থা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘পটাচারে, মা চিন্তযি, তৰ তাণং সরণং অৰস্সযো ভৰিতুং সমত্থস্সেৰ সন্তিকং আগতাসি. যথা হি তৰ ইদানি একো পুত্তকো সেনেন গহিতো, একো উদকেন ৰূল়্হো, পন্থে ¶ পতি মতো, মাতাপিতরো চেৰ ভাতা চ গেহেন অৰত্থটা; এৰমেৰ ইমস্মিং সংসারে পুত্তাদীনং মতকালে তৰ রোদন্তিযা পগ্ঘরিতঅস্সু চতুন্নং মহাসমুদ্দানং উদকতো বহুতর’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চতূসু সমুদ্দেসু জলং পরিত্তকং,
ততো বহুং অস্সুজলং অনপ্পকং;
দুক্খেন ফুট্ঠস্স নরস্স সোচনা,
কিং কারণা অম্ম তুৰং পমজ্জসী’’তি.
এৰং সত্থরি অনমতগ্গপরিযাযং কথেন্তে তস্স সরীরে সোকো তনুত্তং অগমাসি. অথ নং তনুভূতসোকং ঞত্ৰা পুন সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘পটাচারে পুত্তাদযো নাম পরলোকং গচ্ছন্তস্স তাণং ৰা লেণং ৰা সরণং ৰা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, তস্মা ৰিজ্জমানাপি তে ন সন্তিযেৰ, পণ্ডিতেন ¶ পন সীলং ৰিসোধেত্ৰা অত্তনো নিব্বানগামিমগ্গং খিপ্পমেৰ সোধেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন ¶ সন্তি পুত্তা তাণায, ন পিতা নাপি বন্ধৰা;
অন্তকেনাধিপন্নস্স, নত্থি ঞাতীসু তাণতা. (ধ. প. ২৮৮; অপ. থেরী ২.২.৫০১);
‘‘এতমত্থৰস্সং ঞত্ৰা, পণ্ডিতো সীলসংৰুতো;
নিব্বানগমনং মগ্গং, খিপ্পমেৰ ৰিসোধযে’’তি. (ধ. প. ২৮৯);
দেসনাৰসানে ¶ পটাচারা মহাপথৰিযং পংসুপরিমাণে কিলেসে ঝাপেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. সা পন সোতাপন্না হুত্ৰা সত্থারং পব্বজ্জং যাচি. সত্থা তং ভিক্খুনীনং সন্তিকং পহিণিত্ৰা পব্বাজেসি. সা লদ্ধূপসম্পদা পটিতাচারত্তা পটাচারাত্ৰেৰ পঞ্ঞাযি. সা একদিৰসং কুটেন উদকং আদায পাদে ধোৰন্তী উদকং আসিঞ্চি, তং থোকং গন্ত্ৰা পচ্ছিজ্জি. দুতিযৰারে আসিত্তং ততো দূরতরং অগমাসি. ততিযৰারে আসিত্তং ততোপি দূরতরন্তি. সা তদেৰ আরম্মণং গহেত্ৰা তযো ৰযে পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘মযা পঠমং আসিত্তং উদকং ৰিয ইমে সত্তা পঠমৰযেপি মরন্তি, ততো দূরতরং গতং দুতিযৰারে আসিত্তং উদকং ৰিয মজ্ঝিমৰযেপি মরন্তি, ততোপি দূরতরং গতং ততিযৰারে আসিত্তং উদকং ৰিয পচ্ছিমৰযেপি মরন্তিযেৰা’’তি চিন্তেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা তস্সা সম্মুখে ঠত্ৰা কথেন্তো ৰিয ‘‘এৰমেতং পটাচারে, পঞ্চন্নম্পি খন্ধানং উদযব্বযং অপস্সন্তস্স ৰস্সসতং জীৰনতো তেসং উদযব্বযং পস্সন্তস্স একাহম্পি একক্খণম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ¶ ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং উদযব্বযং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো উদযব্বয’’ন্তি.
তত্থ অপস্সং উদযব্বযন্তি পঞ্চন্নং খন্ধানং পঞ্চৰীসতিযা লক্খণেহি উদযঞ্চ ৰযঞ্চ অপস্সন্তো. পস্সতো উদযব্বযন্তি তেসং উদযঞ্চ ৰযঞ্চ পস্সন্তস্স. ইতরস্স জীৰনতো একাহম্পি জীৰিতং সেয্যোতি.
দেসনাৰসানে ¶ পটাচারা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
পটাচারাথেরীৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. কিসাগোতমীৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কিসাগোতমিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকস্স সেট্ঠিস্স গেহে চত্তালীসকোটিধনং অঙ্গারা এৰ হুত্ৰা অট্ঠাসি. সেট্ঠি তং দিস্ৰা উপ্পন্নসোকো আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. তস্সেকো সহাযকো গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম, কস্মা সোচসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা, ‘‘সম্ম, মা সোচি, অহং একং উপাযং ¶ জানামি, তং করোহী’’তি. ‘‘কিং করোমি, সম্মা’’তি? অত্তনো আপণে কিলঞ্জং পসারেত্ৰা তত্থ তে অঙ্গারে রাসিং কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো ৰিয নিসীদ, আগতাগতেসু মনুস্সেসু যে এৰং ৰদন্তি – ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং পন অঙ্গারে ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি. তে ৰদেয্যাসি – ‘‘অত্তনো সন্তকং অৰিক্কিণন্তো কিং করোমী’’তি? যো পন তং এৰং ৰদতি ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং পন হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি. তং ৰদেয্যাসি ‘‘কহং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণ’’ন্তি. ‘‘ইদ’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘‘আহর, তাৰ ন’’ন্তি হত্থেহি পটিচ্ছেয্যাসি. এৰং দিন্নং তৰ হত্থে হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ভৰিস্সতি. সা পন সচে কুমারিকা হোতি, তৰ গেহে পুত্তস্স নং আহরিত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং তস্সা নিয্যাদেত্ৰা তায দিন্নং ৰলঞ্জেয্যাসি. সচে কুমারকো হোতি, তৰ গেহে ৰযপ্পত্তং ধীতরং তস্স দত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং নিয্যাদেত্ৰা তেন দিন্নং ৰলঞ্জেয্যাসীতি. সো ‘‘ভদ্দকো উপাযো’’তি অত্তনো ¶ আপণে অঙ্গারে রাসিং কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো ৰিয নিসীদি. যে পন নং এৰমাহংসু – ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, কিং পন ত্ৰং অঙ্গারে ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি? তেসং ‘‘অত্তনো সন্তকং অৰিক্কিণন্তো কিং করোমী’’তি পটিৰচনং অদাসি. অথেকা গোতমী নাম কুমারিকা কিসসরীরতায কিসাগোতমীতি পঞ্ঞাযমানা পরিজিণ্ণকুলস্স ধীতা অত্তনো একেন কিচ্চেন আপণদ্ৰারং গন্ত্ৰা তং সেট্ঠিং দিস্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং, তাত, সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি? ‘‘কহং, অম্ম, হিরঞ্ঞসুৰণ্ণ’’ন্তি ¶ ? ‘‘ননু ‘ত্ৰং তদেৰ গহেত্ৰা নিসিন্নোসী’তি, আহর, তাৰ নং, অম্মা’’তি. সা হত্থপূরং গহেত্ৰা তস্স হত্থেসু ঠপেসি, তং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণমেৰ অহোসি.
অথ ¶ নং সেট্ঠি ‘‘কতরং তে, অম্ম, গেহ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকং নামা’’তি ৰুত্তে তস্সা অস্সামিকভাৰং ঞত্ৰা ধনং পটিসামেত্ৰা তং অত্তনো পুত্তস্স আনেত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং পটিচ্ছাপেসি. সব্বং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণমেৰ অহোসি. তস্সা অপরেন সমযেন গব্ভো পতিট্ঠহি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. সো পদসা গমনকালে কালমকাসি. সা অদিট্ঠপুব্বমরণতায তং ঝাপেতুং নীহরন্তে ৰারেত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে ভেসজ্জং পুচ্ছিস্সামী’’তি মতকল়েৰরং অঙ্কেনাদায ‘‘অপি নু মে পুত্তস্স ভেসজ্জং ¶ জানাথা’’তি পুচ্ছন্তী ঘরপটিপাটিযা ৰিচরতি. অথ নং মনুস্সা, ‘‘অম্ম, ত্ৰং উম্মত্তিকা জাতা, মতকপুত্তস্স ভেসজ্জং পুচ্ছন্তী ৰিচরসী’’তি ৰদন্তি. সা ‘‘অৰস্সং মম পুত্তস্স ভেসজ্জং জাননকং লভিস্সামী’’তি মঞ্ঞমানা ৰিচরতি. অথ নং একো পণ্ডিতপুরিসো দিস্ৰা, ‘‘অযং মম ধীতা পঠমং পুত্তকং ৰিজাতা ভৰিস্সতি অদিট্ঠপুব্বমরণা, মযা ইমিস্সা অৰস্সযেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, অহং ভেসজ্জং ন জানামি, ভেসজ্জজাননকং পন জানামী’’তি. ‘‘কো জানাতি, তাতা’’তি? ‘‘সত্থা, অম্ম, জানাতি, গচ্ছ, তং পুচ্ছাহী’’তি. সা ‘‘গমিস্সামি, তাত, পুচ্ছিস্সামি, তাতা’’তি ৰত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে কির মে পুত্তস্স ভেসজ্জং জানাথ, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, জানামী’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘অচ্ছরগ্গহণমত্তে সিদ্ধত্থকে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘লভিস্সামি, ভন্তে’’. ‘‘কস্স পন গেহে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘যস্স গেহে পুত্তো ৰা ধীতা ৰা ন কোচি মতপুব্বো’’তি. সা ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা মতপুত্তকং অঙ্কেনাদায অন্তোগামং পৰিসিত্ৰা পঠমগেহস্স দ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো ইমস্মিং গেহে সিদ্ধত্থকো, পুত্তস্স কির ¶ মে ভেসজ্জং এত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘অত্থী’’তি ৰুত্তে তেন হি দেথাতি. তেহি আহরিত্ৰা সিদ্ধত্থকেসু দিয্যমানেসু ‘‘ইমস্মিং গেহে পুত্তো ৰা ধীতা ৰা মতপুব্বো কোচি নত্থি, অম্মা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসি, অম্ম? জীৰমানা হি কতিপযা, মতকা এৰ বহুকা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি গণ্হথ ৰো সিদ্ধত্থকে, নেতং মম পুত্তস্স ভেসজ্জ’’ন্তি পটিঅদাসি.
সা ইমিনা নীযামেন আদিতো পট্ঠায নং পুচ্ছন্তী ৰিচরি. সা একগেহেপি সিদ্ধত্থকে অগহেত্ৰা সাযন্হসমযে চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং ¶ কম্মং, অহং ‘মমেৰ পুত্তো মতো’তি সঞ্ঞমকাসিং, সকলগামেপি পন জীৰন্তেহি মতকাৰ বহুতরা’’তি. তস্সা এৰং চিন্তযমানায পুত্তসিনেহং মুদুকহদযং থদ্ধভাৰং অগমাসি. সা পুত্তং অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা সত্থু সন্তিকং ¶ গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘লদ্ধা তে একচ্ছরমত্তা সিদ্ধত্থকা’’তি আহ. ‘‘ন লদ্ধা, ভন্তে, সকলগামে জীৰন্তেহি মতকাৰ বহুতরা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং ‘মমেৰ পুত্তো মতো’তি সল্লক্খেসি, ধুৰধম্মো এস সত্তানং. মচ্চুরাজা হি সব্বসত্তে অপরিপুণ্ণজ্ঝাসযে এৰ মহোঘো ৰিয ¶ পরিকড্ঢমানোযেৰ অপাযসমুদ্দে পক্খিপতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তং পুত্তপসুসম্মত্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি. (ধ. প. ২৮৭);
গাথাপরিযোসানে কিসাগোতমী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সা পন সত্থারং পব্বজ্জং যাচি, সত্থা তং ভিক্খুনীনং সন্তিকং পেসেত্ৰা পব্বাজেসি. সা লদ্ধূপসম্পদা কিসাগোতমী থেরীতি পঞ্ঞাযি. সা একদিৰসং উপোসথাগারে ৰারং পত্ৰা দীপং জালেত্ৰা নিসিন্না দীপজালা উপ্পজ্জন্তিযো চ ভিজ্জন্তিযো চ দিস্ৰা ‘‘এৰমেৰ ইমে সত্তা উপ্পজ্জন্তি চেৰ নিরুজ্ঝন্তি চ, নিব্বানপ্পত্তা এৰ ন পঞ্ঞাযন্তী’’তি আরম্মণং অগ্গহেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা তস্সা সম্মুখে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো ৰিয ‘‘এৰমেৰ, গোতমি, ইমে সত্তা দীপজালা ৰিয উপ্পজ্জন্তি চেৰ নিরুজ্ঝন্তি চ, নিব্বানপ্পত্তা এৰ ন পঞ্ঞাযন্তি, এৰং নিব্বানং অপস্সন্তানং ৰস্সসতং জীৰনতো নিব্বানং পস্সন্তস্স খণমত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং অমতং পদং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো অমতং পদ’’ন্তি.
তত্থ অমতং পদন্তি মরণৰিরহিতকোট্ঠাসং, অমতমহানিব্বানন্তি অত্থো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দেসনাৰসানে ¶ কিসাগোতমী যথানিসিন্নাৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
কিসাগোতমীৰত্থু তেরসমং.
১৪. বহুপুত্তিকত্থেরীৰত্থু
যো ¶ ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বহুপুত্তিকং থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকস্মিং কুলে সত্ত পুত্তা সত্ত চ ধীতরো অহেসুং. তে সব্বেপি ৰযপ্পত্তা গেহে পতিট্ঠহিত্ৰা অত্তনো ধম্মতায সুখপ্পত্তা অহেসুং. তেসং অপরেন সমযেন পিতা কালমকাসি. মহাউপাসিকা সামিকে নট্ঠেপি ন তাৰ কুটুম্বং ৰিভজতি. অথ নং পুত্তা আহংসু – ‘‘অম্ম, অম্হাকং পিতরি নট্ঠে তুয্হং কো অত্থো কুটুম্বেন, কিং মযং তং উপট্ঠাতুং ন সক্কোমা’’তি. সা তেসং কথং সুত্ৰা তুণ্হী হুত্ৰা পুনপ্পুনং তেহি ৰুচ্চমানা ‘‘পুত্তা মং পটিজগ্গিস্সন্তি, কিং মে ৰিসুং কুটুম্বেনা’’তি সব্বং সাপতেয্যং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অদাসি. অথ নং কতিপাহচ্চযেন জেট্ঠপুত্তস্স ভরিযা ‘‘অহো অম্হাকং, অয্যা, ‘জেট্ঠপুত্তো মে’তি দ্ৰে কোট্ঠাসে দত্ৰা ৰিয ইমমেৰ গেহং আগচ্ছতী’’তি আহ. সেসপুত্তানং ভরিযাপি এৰমেৰ ৰদিংসু. জেট্ঠধীতরং আদিং কত্ৰা তাসং গেহং গতকালেপি নং এৰমেৰ ৰদিংসু. সা অৰমানপ্পত্তা হুত্ৰা ‘‘কিং ইমেসং সন্তিকে ৰুট্ঠেন, ভিক্খুনী হুত্ৰা জীৰিস্সামী’’তি ভিক্খুনীউপস্সযং গন্ত্ৰা ¶ পব্বজ্জং যাচি. তা নং পব্বাজেসুং. সা লদ্ধূপসম্পদা হুত্ৰা বহুপুত্তিকত্থেরীতি পঞ্ঞাযি. সা ‘‘অহং মহল্লককালে পব্বজিতা, অপ্পমত্তায মে ভৰিতব্ব’’ন্তি ভিক্খুনীনং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তী ‘‘সব্বরত্তিং সমণধম্মং করিস্সামী’’তি হেট্ঠাপাসাদে একং থম্ভং হত্থেন গহেত্ৰা তং আৰিঞ্ছমানাৰ সমণধম্মং করোতি, চঙ্কমমানাপি ‘‘অন্ধকারট্ঠানে মে রুক্খে ৰা কত্থচি ৰা সীসং পটিহঞ্ঞেয্যা’’তি তং রুক্খং হত্থেন গহেত্ৰা তং আৰিঞ্ছমানাৰ সমণধম্মং করোতি, ‘‘সত্থারা দেসিতধম্মমেৰ করিস্সামী’’তি ধম্মং আৰজ্জেত্ৰা ধম্মং অনুস্সরমানাৰ সমণধম্মং করোতি. অথ ¶ সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসিন্নো ৰিয তায সদ্ধিং কথেন্তো ‘‘বহুপুত্তিকে মযা দেসিতং ধম্মং অনাৰজ্জেন্তস্স অপস্সন্তস্স ৰস্সসতং জীৰনতো মযা দেসিতং ধম্মং পস্সন্তস্স মুহুত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং ধম্মমুত্তমং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো ধম্মমুত্তম’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ ধম্মমুত্তমন্তি নৰৰিধং লোকুত্তরধম্মং. সো হি উত্তমো ধম্মো নাম. যো হি তং ন পস্সতি, তস্স ৰস্সসতম্পি জীৰনতো তং ধম্মং পস্সন্তস্স পটিৰিজ্ঝন্তস্স একাহম্পি একক্খণম্পি জীৰিতং সেয্যোতি.
গাথাপরিযোসানে বহুপুত্তিকত্থেরী সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
বহুপুত্তিকত্থেরীৰত্থু চুদ্দসমং.
সহস্সৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অট্ঠমো ৰগ্গো.
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
ধম্মপদ-অট্ঠকথা
(দুতিযো ভাগো)
৯. পাপৰগ্গো
১. চূল়েকসাটকব্রাহ্মণৰত্থু
অভিত্থরেথ ¶ ¶ ¶ কল্যাণেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়েকসাটকব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
ৰিপস্সিদসবলস্স কালস্মিঞ্হি মহাএকসাটকব্রাহ্মণো নাম অহোসি, অযং পন এতরহি সাৰত্থিযং চূল়েকসাটকো নাম. তস্স হি একো নিৰাসনসাটকো অহোসি, ব্রাহ্মণিযাপি একো. উভিন্নম্পি একমেৰ পারুপনং, বহি গমনকালে ব্রাহ্মণো ৰা ব্রাহ্মণী ৰা তং পারুপতি. অথেকদিৰসং ¶ ৰিহারে ধম্মস্সৰনে ঘোসিতে ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘ভোতি ধম্মস্সৰনং ঘোসিতং, কিং দিৰা ধম্মস্সৰনং গমিস্সসি, উদাহু রত্তিং. পারুপনস্স হি অভাৰেন ন সক্কা অম্হেহি একতো গন্তু’’ন্তি. ব্রাহ্মণী, ‘‘সামি, অহং দিৰা গমিস্সামী’’তি সাটকং পারুপিত্ৰা অগমাসি. ব্রাহ্মণো দিৰসভাগং গেহে ৰীতিনামেত্ৰা রত্তিং গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো নিসিন্নোৰ ধম্মং অস্সোসি. অথস্স সরীরং ফরমানা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জি. সো সত্থারং পূজিতুকামো হুত্ৰা ‘‘সচে ইমং সাটকং ¶ দস্সামি, নেৰ ব্রাহ্মণিযা, ন ময্হং পারুপনং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেসি. অথস্স মচ্ছেরচিত্তানং সহস্সং উপ্পজ্জি, পুনেকং সদ্ধাচিত্তং উপ্পজ্জি. তং ¶ অভিভৰিত্ৰা পুন মচ্ছেরসহস্সং উপ্পজ্জি. ইতিস্স বলৰমচ্ছেরং বন্ধিত্ৰা গণ্হন্তং ৰিয সদ্ধাচিত্তং পটিবাহতিযেৰ. তস্স ‘‘দস্সামি, ন দস্সামী’’তি চিন্তেন্তস্সেৰ পঠমযামো অপগতো, মজ্ঝিমযামো সম্পত্তো. তস্মিম্পি দাতুং নাসক্খি. পচ্ছিমযামে সম্পত্তে সো চিন্তেসি – ‘‘মম সদ্ধাচিত্তেন মচ্ছেরচিত্তেন চ সদ্ধিং যুজ্ঝন্তস্সেৰ দ্ৰে যামা ৰীতিৰত্তা, ইদং মম এত্তকং মচ্ছেরচিত্তং ৰড্ঢমানং চতূহি অপাযেহি সীসং উক্খিপিতুং ন দস্সতি, দস্সামি ন’’ন্তি. সো মচ্ছেরসহস্সং অভিভৰিত্ৰা সদ্ধাচিত্তং পুরেচারিকং কত্ৰা সাটকং আদায সত্থু পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তিক্খত্তুং মহাসদ্দমকাসি.
রাজা পসেনদি কোসলো ধম্মং সুণন্তো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘পুচ্ছথ নং, কিং কির তেন জিত’’ন্তি আহ. সো রাজপুরিসেহি পুচ্ছিতো তমত্থং আরোচেসি. তং সুত্ৰা রাজা ‘‘দুক্করং কতং ব্রাহ্মণেন, সঙ্গহমস্স করিস্সামী’’তি একং সাটকযুগং দাপেসি. সো তম্পি তথাগতস্সেৰ অদাসি. পুন রাজা দ্ৰে চত্তারি অট্ঠ সোল়সাতি দ্ৰিগুণং কত্ৰা দাপেসি. সো তানিপি তথাগতস্সেৰ অদাসি. অথস্স রাজা দ্ৰত্তিংস যুগানি দাপেসি. ব্রাহ্মণো ‘‘অত্তনো অগ্গহেত্ৰা লদ্ধং লদ্ধং ৰিস্সজ্জেসিযেৰা’’তি ৰাদমোচনত্থং ততো একং যুগং অত্তনো, একং ব্রাহ্মণিযাতি দ্ৰে যুগানি গহেত্ৰা তিংস যুগানি তথাগতস্সেৰ অদাসি. রাজা পন তস্মিং সত্তক্খত্তুম্পি দদন্তে পুন দাতুকামোযেৰ অহোসি. পুব্বে মহাএকসাটকো চতুসট্ঠিযা সাটকযুগেসু দ্ৰে অগ্গহেসি, অযং পন দ্ৰত্তিংসায ¶ লদ্ধকালে দ্ৰে অগ্গহেসি. রাজা পুরিসে আণাপেসি – ‘‘দুক্করং ভণে ব্রাহ্মণেন কতং, অন্তেপুরে মম দ্ৰে কম্বলানি আহরাপেয্যাথা’’তি. তে তথা করিংসু. রাজা সতসহস্সগ্ঘনকে দ্ৰে কম্বলে দাপেসি. ব্রাহ্মণো ‘‘ন ইমে মম সরীরে উপযোগং অরহন্তি, বুদ্ধসাসনস্সেৰ এতে অনুচ্ছৰিকা’’তি একং কম্বলং অন্তোগন্ধকুটিযং সত্থু সযনস্স উপরি ৰিতানং কত্ৰা বন্ধি, একং অত্তনো ঘরে নিবদ্ধং ভুঞ্জন্তস্স ভিক্খুনো ভত্তকিচ্চট্ঠানে ৰিতানং কত্ৰা বন্ধি. রাজা সাযন্হসমযে ¶ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তং কম্বলং সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কেন পূজা কতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘একসাটকেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘ব্রাহ্মণো মম ¶ পসাদট্ঠানেযেৰ পসীদতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘চত্তারো হত্থী চত্তারো অস্সে চত্তারি কহাপণসহস্সানি চতস্সো ইত্থিযো চতস্সো দাসিযো চত্তারো পুরিসে চতুরো গামৰরে’’তি এৰং যাৰ সব্বসতা চত্তারি চত্তারি কত্ৰা সব্বচতুক্কং নাম অস্স দাপেসি.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো অচ্ছরিযং চূল়েকসাটকস্স কম্মং, তংমুহুত্তমেৰ সব্বচতুক্কং লভি, ইদানি কতেন কল্যাণকম্মেন অজ্জমেৰ ৰিপাকো দিন্নো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, সচাযং একসাটকো পঠমযামে ময্হং দাতুং অসক্খিস্স, সব্বসোল়সকং অলভিস্স. সচে মজ্ঝিমযামে অসক্খিস্স, সব্বট্ঠকং অলভিস্স ¶ . বলৰপচ্ছিমযামে দিন্নত্তা পনেস সব্বচতুক্কং লভি. কল্যাণকম্মং করোন্তেন হি উপ্পন্নং চিত্তং অহাপেত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ কাতব্বং. দন্ধং কতং কুসলঞ্হি সম্পত্তিং দদমানং দন্ধমেৰ দদাতি, তস্মা চিত্তুপ্পাদসমনন্তরমেৰ কল্যাণকম্মং কাতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অভিত্থরেথ কল্যাণে, পাপা চিত্তং নিৰারযে;
দন্ধঞ্হি করোতো পুঞ্ঞং, পাপস্মিং রমতী মনো’’তি.
তত্থ অভিত্থরেথাতি তুরিততুরিতং সীঘসীঘং করেয্যাতি অত্থো. গিহিনা ৰা হি ‘‘সলাকভত্তদানাদীসু কিঞ্চিদেৰ কুসলং করিস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নে যথা অঞ্ঞে ওকাসং ন লভন্তি, এৰং ‘‘অহং পুরে, অহং পুরে’’তি তুরিততুরিতমেৰ কাতব্বং. পব্বজিতেন ৰা উপজ্ঝাযৰত্তাদীনি করোন্তেন অঞ্ঞস্স ওকাসং অদত্ৰা ‘‘অহং পুরে, অহং পুরে’’তি তুরিততুরিতমেৰ কাতব্বং. পাপা চিত্তন্তি কাযদুচ্চরিতাদিপাপকম্মতো ৰা অকুসলচিত্তুপ্পাদতো ৰা সব্বথামেন চিত্তং নিৰারযে. দন্ধঞ্হি করোতোতি যো পন ‘‘দস্সামি, ন দস্সামি সম্পজ্জিস্সতি নু খো মে, নো’’তি এৰং চিক্খল্লমগ্গেন গচ্ছন্তো ৰিয দন্ধং পুঞ্ঞং করোতি, তস্স একসাটকস্স ৰিয ¶ মচ্ছেরসহস্সং পাপং ওকাসং লভতি. অথস্স পাপস্মিং রমতী মনো, কুসলকম্মকরণকালেযেৰ হি চিত্তং কুসলে রমতি, ততো মুচ্চিত্ৰা পাপনিন্নমেৰ হোতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
চূল়েকসাটকব্রাহ্মণৰত্থু পঠমং.
২. সেয্যসকত্থেরৰত্থু
পাপঞ্চ ¶ পুরিসোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সেয্যসকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো হি লাল়ুদাযিত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো, অত্তনো অনভিরতিং তস্স আরোচেত্ৰা তেন পঠমসঙ্ঘাদিসেসকম্মে সমাদপিতো উপ্পন্নুপ্পন্নায অনভিরতিযা তং কম্মমকাসি (পারা. ২৩৪). সত্থা তস্স কিরিযং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এৰং কির ত্ৰং করোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা ভারিযং কম্মং অকাসি, অননুচ্ছৰিকং মোঘপুরিসা’’তি নানপ্পকারতো গরহিত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘এৰরূপঞ্হি কম্মং দিট্ঠধম্মেপি সম্পরাযেপি দুক্খসংৰত্তনিকমেৰ হোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পাপঞ্চে পুরিসো কযিরা, ন নং কযিরা পুনপ্পুনং;
ন তম্হি ছন্দং কযিরাথ, দুক্খো পাপস্স উচ্চযো’’তি.
তস্সত্থো – সচে পুরিসো সকিং পাপকম্মং করেয্য, তঙ্খণেযেৰ পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘ইদং অপ্পতিরূপং ওল়ারিক’’ন্তি ন নং কযিরা পুনপ্পুনং. যোপি তম্হি ছন্দো ¶ ৰা রুচি ৰা উপ্পজ্জেয্য, তম্পি ৰিনোদেত্ৰা ন কযিরাথেৰ. কিং কারণা? দুক্খো পাপস্স উচ্চযো. পাপস্স হি উচ্চযো ৰুড্ঢি ইধলোকেপি সম্পরাযেপি দুক্খমেৰ আৰহতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সেয্যসকত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. লাজদেৰধীতাৰত্থু
পুঞ্ঞঞ্চেতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লাজদেৰধীতরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু রাজগহে সমুট্ঠিতং.
আযস্মা ¶ হি মহাকস্সপো পিপ্পলিগুহাযং ৰিহরন্তো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সত্তমে দিৰসে ৰুট্ঠায দিব্বেন চক্খুনা ভিক্খাচারট্ঠানং ওলোকেন্তো একং সালিখেত্তপালিকং ইত্থিং সালিসীসানি গহেত্ৰা লাজে কুরুমানং দিস্ৰা ‘‘সদ্ধা নু খো, অস্সদ্ধা’’তি ৰীমংসিত্ৰা ‘‘সদ্ধা’’তি ঞত্ৰা ‘‘সক্খিস্সতি নু খো মে সঙ্গহং কাতুং, নো’’তি উপধারেন্তো ‘‘ৰিসারদা কুলধীতা মম সঙ্গহং করিস্সতি, কত্ৰা চ পন মহাসম্পত্তিং লভিস্সতী’’তি ঞত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায সালিখেত্তসমীপেযেৰ অট্ঠাসি. কুলধীতা থেরং দিস্ৰাৰ পসন্নচিত্তা পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা ফুট্ঠসরীরা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা লাজে আদায ৰেগেন গন্ত্ৰা থেরস্স পত্তে আকিরিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্স ভাগিনী অস্স’’ন্তি পত্থনং অকাসি. থেরো ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনমকাসি. সাপি থেরং ৰন্দিত্ৰা অত্তনা দিন্নদানং আৰজ্জমানা নিৰত্তি. তায চ পন কেদারমরিযাদায ¶ গমনমগ্গে একস্মিং বিলে ঘোরৰিসো সপ্পো নিপজ্জি. সো থেরস্স কাসাযপটিচ্ছন্নং জঙ্ঘং ডংসিতুং নাসক্খি. ইতরা দানং আৰজ্জমানা নিৰত্তন্তী তং পদেসং পাপুণি. সপ্পো বিলা নিক্খমিত্ৰা তং ডংসিত্ৰা তত্থেৰ পাতেসি. সা পসন্নচিত্তেন কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে সুত্তপ্পবুদ্ধা ৰিয সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেন তিগাৰুতেন অত্তভাৰেন নিব্বত্তি. সা দ্ৰাদসযোজনিকং একং দিব্বৰত্থং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতা পুব্বকম্মপকাসনত্থায সুৰণ্ণলাজভরিতেন ওলম্বকেন সুৰণ্ণসরকেন পটিমণ্ডিতে ৰিমানদ্ৰারে ঠিতা অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিং নু খো মে কত্ৰা অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি দিব্বেন চক্খুনা উপধারেন্তী ‘‘অয্যস্স মে মহাকস্সপত্থেরস্স দিন্নলাজনিস্সন্দেন সা লদ্ধা’’তি অঞ্ঞাসি.
সা এৰং পরিত্তকেন কম্মেন এৰরূপং সম্পত্তিং লভিত্ৰা ‘‘ন দানি মযা পমজ্জিতুং ৰট্টতি, অয্যস্স ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা ইমং সম্পত্তিং থাৰরং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ কনকমযং সম্মজ্জনিঞ্চেৰ কচৰরছড্ডনকঞ্চ পচ্ছিং ¶ আদায গন্ত্ৰা থেরস্স পরিৰেণং সম্মজ্জিত্ৰা পানীযপরিভোজনীযং উপট্ঠাপেসি. থেরো তং দিস্ৰা ‘‘কেনচি দহরেন ৰা সামণেরেন ৰা ৰত্তং কতং ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেসি. সা দুতিযদিৰসেপি তথেৰ অকাসি, থেরোপি তথেৰ সল্লক্খেসি. ততিযদিৰসে পন থেরো তস্সা সম্মজ্জনিসদ্দং ¶ সুত্ৰা তালচ্ছিদ্দাদীহি চ পৰিট্ঠং সরীরোভাসং দিস্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ‘‘কো এস সম্মজ্জতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকং উপট্ঠাযিকা লাজদেৰধীতা’’তি. ‘‘ননু ময্হং এৰংনামিকা উপট্ঠাযিকা নাম নত্থী’’তি. ‘‘অহং, ভন্তে, সালিখেত্তং রক্খমানা লাজে দত্ৰা পসন্নচিত্তা নিৰত্তন্তী সপ্পেন দট্ঠা কালং কত্ৰা তাৰতিংসদেৰলোকে উপ্পন্না, মযা অয্যং নিস্সায অযং সম্পত্তি লদ্ধা, ইদানিপি তুম্হাকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা ‘সম্পত্তিং থাৰরং করিস্সামী’তি আগতাম্হি, ভন্তে’’তি. ‘‘হিয্যোপি পরেপি তযাৰেতং ¶ ঠানং সম্মজ্জিতং, তযাৰ পানীযভোজনীযং উপট্ঠাপিত’’ন্তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘অপেহি দেৰধীতে, তযা কতং ৰত্তং কতংৰ হোতু, ইতো পট্ঠায ইমং ঠানং মা আগমী’’তি. ‘‘ভন্তে, মা মং নাসেথ, তুম্হাকং ৰত্তং কত্ৰা সম্পত্তিং মে থিরং কাতুং দেথা’’তি. ‘‘অপেহি দেৰধীতে, মা মং অনাগতে চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা নিসিন্নেহি ধম্মকথিকেহি ‘মহাকস্সপত্থেরস্স কির একা দেৰধীতা আগন্ত্ৰা ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা পানীযপরিভোজনীযং উপট্ঠাপেসী’তি ৰত্তব্বতং করি, ইতো পট্ঠায ইধ মা আগমি, পটিক্কমা’’তি. সা ‘‘মা মং, ভন্তে, নাসেথা’’তি পুনপ্পুনং যাচিযেৰ. থেরো ‘‘নাযং মম ৰচনং সুণাতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তুৰং পমাণং ন জানাসী’’তি অচ্ছরং পহরি. সা তত্থ সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী আকাসে উপ্পতিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ, ‘‘ভন্তে, মযা লদ্ধসম্পত্তিং মা নাসেথ, থাৰরং কাতুং দেথা’’তি রোদন্তী আকাসে অট্ঠাসি.
সত্থা জেতৰনে গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ¶ তস্সা রোদিতসদ্দং সুত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা দেৰধীতায সম্মুখে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো ৰিয ‘‘দেৰধীতে মম পুত্তস্স কস্সপস্স সংৰরকরণমেৰ ভারো, পুঞ্ঞত্থিকানং পন ‘অযং নো অত্থো’তি সল্লক্খেত্ৰা পুঞ্ঞকরণমেৰ ভারো. পুঞ্ঞকরণঞ্হি ইধ চেৰ সম্পরাযে চ সুখমেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পুঞ্ঞঞ্চে ¶ পুরিসো কযিরা, কযিরা নং পুনপ্পুনং;
তম্হি ছন্দং কযিরাথ, সুখো পুঞ্ঞস্স উচ্চযো’’তি.
তস্সত্থো – সচে পুরিসো পুঞ্ঞং করেয্য, ‘‘একৰারং মে পুঞ্ঞং কতং, অলং এত্তাৰতা’’তি অনোরমিত্ৰা পুনপ্পুনং করোথেৰ. তস্স অকরণক্খণেপি তম্হি পুঞ্ঞে ছন্দং রুচিং উস্সাহং করোথেৰ. কিং কারণা? সুখো পুঞ্ঞস্স উচ্চযো. পুঞ্ঞস্স হি উচ্চযো ৰুড্ঢি ইধলোকপরলোকসুখাৰহনতো সুখোতি.
দেসনাৰসানে দেৰধীতা পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে ঠিতাৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণীতি.
লাজদেৰধীতাৰত্থু ততিযং.
৪. অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিৰত্থু
পাপোপি ¶ পস্সতী ভদ্রন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকং আরব্ভ কথেসি.
অনাথপিণ্ডিকো ¶ হি ৰিহারমেৰ উদ্দিস্স চতুপণ্ণাসকোটিধনং বুদ্ধসাসনে ৰিকিরিত্ৰা সত্থরি জেতৰনে ৰিহরন্তে দেৰসিকং তীণি মহাউপট্ঠানানি গচ্ছতি, গচ্ছন্তো চ ‘‘কিং নু খো আদায আগতোতি সামণেরা ৰা দহরা ৰা হত্থম্পি মে ওলোকেয্যু’’ন্তি তুচ্ছহত্থো নাম ন গতপুব্বো. পাতোৰ গচ্ছন্তো যাগুং গাহাপেত্ৰাৰ গচ্ছতি, কতপাতরাসো সপ্পিনৰনীতাদীনি ভেসজ্জানি. সাযন্হসমযে মালাগন্ধৰিলেপনৰত্থাদীনি গাহাপেত্ৰা গচ্ছতি. এৰং নিচ্চকালমেৰ দিৰসে দিৰসে দানং দত্ৰা সীলং রক্খতি. অপরভাগে ধনং পরিক্খযং গচ্ছতি. ৰোহারূপজীৰিনোপিস্স হত্থতো অট্ঠারসকোটিধনং ইণং গণ্হিংসু, কুলসন্তকাপিস্স অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটিযো, নদীতীরে নিদহিত্ৰা ঠপিতা উদকেন কূলে ভিন্নে মহাসমুদ্দং পৰিসিংসু. এৰমস্স অনুপুব্বেন ধনং পরিক্খযং অগমাসি. সো এৰংভূতোপি সঙ্ঘস্স দানং দেতিযেৰ, পণীতং পন কত্ৰা দাতুং ন সক্কোতি.
সো একদিৰসং সত্থারা ‘‘দীযতি পন তে, গহপতি, কুলে দান’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘দীযতি, ভন্তে, তঞ্চ খো কণাজকং বিলঙ্গদুতিয’’ন্তি আহ. অথ নং ¶ সত্থা, ‘‘গহপতি, ‘লূখং দানং দেমী’তি মা চিন্তযি. চিত্তস্মিঞ্হি পণীতে বুদ্ধাদীনং দিন্নদানং লূখং নাম নত্থি, অপিচ ত্ৰং অট্ঠন্নং অরিযপুগ্গলানং দানং দেসি, অহং পন ৰেলামকালে সকলজম্বুদীপং উন্নঙ্গলং কত্ৰা মহাদানং ¶ পৰত্তযমানোপি তিসরণগতম্পি কঞ্চি নালত্থং, দক্খিণেয্যা নাম এৰং দুল্লভা. তস্মা ‘লূখং মে দান’ন্তি মা চিন্তযী’’তি ৰত্ৰা ৰেলামসুত্তমস্স (অ. নি. ৯.২০) কথেসি. অথস্স দ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থা দেৰতা সত্থরি চেৰ সত্থুসাৰকেসু চ গেহং পৰিসন্তেসু তেসং তেজেন সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী, ‘‘যথা ইমে ইমং গেহং ন পৰিসন্তি, তথা গহপতিং পরিভিন্দিস্সামী’’তি তং ৰত্তুকামাপি ইস্সরকালে কিঞ্চি ৰত্তুং নাসক্খি, ইদানি ‘‘পনাযং দুগ্গতো গণ্হিস্সতি মে ৰচন’’ন্তি রত্তিভাগে সেট্ঠিস্স সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. অথ সেট্ঠি নং দিস্ৰা ‘‘কো এসো’’তি আহ. অহং তে মহাসেট্ঠি চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থা দেৰতা, তুয্হং ওৰাদদানত্থায আগতাতি. তেন হি ওৰদেহীতি. মহাসেট্ঠি তযা পচ্ছিমকালং অনোলোকেত্ৰাৰ সমণস্স গোতমস্স সাসনে বহুং ধনং ৰিপ্পকিণ্ণং, ইদানি দুগ্গতো হুত্ৰাপি তং ন মুঞ্চসিযেৰ, এৰং ৰত্তমানো কতিপাহেনেৰ ঘাসচ্ছাদনমত্তম্পি ন লভিস্সসি ¶ , কিং তে সমণেন গোতমেন, অতিপরিচ্চাগতো ওরমিত্ৰা কম্মন্তে পযোজেন্তো কুটুম্বং সণ্ঠাপেহীতি. অযং মে তযা দিন্নওৰাদোতি. আম, সেট্ঠীতি. গচ্ছ, নাহং তাদিসীনং সতেনপি সহস্সেনপি সতসহস্সেনপি ¶ সক্কা কম্পেতুং, অযুত্তং তে ৰুত্তং, কং তযা মম গেহে ৰসমানায, সীঘং সীঘং মে ঘরা নিক্খমাহীতি. সা সোতাপন্নস্স অরিযসাৰকস্স ৰচনং সুত্ৰা ঠাতুং অসক্কোন্তী দারকে আদায নিক্খমি, নিক্খমিত্ৰা চ পন অঞ্ঞত্থ ৰসনট্ঠানং অলভমানা ‘‘সেট্ঠিং খমাপেত্ৰা তত্থেৰ ৰসিস্সামী’’তি নগরপরিগ্গাহকং দেৰপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনা কতাপরাধং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এহি, মং সেট্ঠিস্স সন্তিকং নেত্ৰা খমাপেত্ৰা ৰসনট্ঠানং দাপেহী’’তি আহ. সো ‘‘অযুত্তং তযা ৰুত্তং, নাহং তস্স সন্তিকং গন্তুং উস্সহামী’’তি তং পটিক্খিপি. সা চতুন্নং মহারাজানং সন্তিকং গন্ত্ৰা তেহিপি পটিক্খিত্তা সক্কং দেৰরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘অহং, দেৰ, ৰসনট্ঠানং অলভমানা দারকে ¶ হত্থেন গহেত্ৰা অনাথা ৰিচরামি, ৰসনট্ঠানং মে দাপেহী’’তি সুট্ঠুতরং যাচি.
অথ নং সো ‘‘অহম্পি তৰ কারণা সেট্ঠিং ৰত্তুং ন সক্খিস্সামি, একং পন তে উপাযং কথেস্সামী’’তি আহ. সাধু, দেৰ, কথেহীতি. গচ্ছ, সেট্ঠিনো আযুত্তকৰেসং গহেত্ৰা সেট্ঠিস্স হত্থতো পণ্ণং আরোপেত্ৰা ৰোহারূপজীৰীহি গহিতং অট্ঠারসকোটিধনং অত্তনো আনুভাৰেন সোধেত্ৰা তুচ্ছগব্ভে পূরেত্ৰা মহাসমুদ্দং ¶ পৰিট্ঠং অট্ঠারসকোটিধনং অত্থি, অঞ্ঞম্পি অসুকট্ঠানে নাম অস্সামিকং অট্ঠারসকোটিধনং অত্থি, তং সব্বং সংহরিত্ৰা তস্স তুচ্ছগব্ভে পূরেত্ৰা দণ্ডকম্মং কত্ৰা খমাপেহীতি. সা ‘‘সাধু, দেৰা’’তি ৰুত্তনযেনেৰ তং সব্বং কত্ৰা পুন তস্স সিরিগব্ভং ওভাসযমানা আকাসে ঠত্ৰা ‘‘কো এসো’’তি ৰুত্তে অহং তে চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থা অন্ধবালদেৰতা, মযা অন্ধবালতায যং তুম্হাকং সন্তিকে কথিতং, তং মে খমথ. সক্কস্স হি মে ৰচনেন চতুপণ্ণাসকোটিধনং সংহরিত্ৰা তুচ্ছগব্ভপূরণং দণ্ডকম্মং কতং, ৰসনট্ঠানং অলভমানা কিলমামীতি. অনাথপিণ্ডিকো চিন্তেসি – ‘‘অযং দেৰতা ‘দণ্ডকম্মঞ্চ মে কত’ন্তি ৰদতি, অত্তনো চ দোসং পটিজানাতি, সম্মাসম্বুদ্ধস্স নং দস্সেস্সামী’’তি. সো তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তায কতকম্মং সব্বং আরোচেসি. দেৰতা সত্থু পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যং মযা অন্ধবালতায তুম্হাকং গুণে অজানিত্ৰা পাপকং ৰচনং ৰুত্তং, তং মে খমথা’’তি সত্থারং খমাপেত্ৰা মহাসেট্ঠিং খমাপেসি. সত্থা কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকৰসেন সেট্ঠিঞ্চেৰ দেৰতঞ্চ ওৰদন্তো ‘‘ইধ, গহপতি, পাপপুগ্গলোপি যাৰ পাপং ন পচ্চতি, তাৰ ভদ্রম্পি পস্সতি. যদা পনস্স পাপং পচ্চতি, তদা পাপমেৰ পস্সতি. ভদ্রপুগ্গলোপি যাৰ ভদ্রং ন পচ্চতি, তাৰ পাপানি পস্সতি. যদা পনস্স ¶ ভদ্রং পচ্চতি, তদা ভদ্রমেৰ ¶ পস্সতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পাপোপি পস্সতী ভদ্রং, যাৰ পাপং ন পচ্চতি;
যদা চ পচ্চতী পাপং, অথ পাপো পাপানি পস্সতি.
‘‘ভদ্রোপি পস্সতী পাপং, যাৰ ভদ্রং ন পচ্চতি;
যদা চ পচ্চতী ভদ্রং, অথ ভদ্রো ভদ্রানি পস্সতী’’তি.
তত্থ ¶ পাপোতি কাযদুচ্চরিতাদিনা পাপকম্মেন যুত্তপুগ্গলো. সোপি হি পুরিমসুচরিতানুভাৰেন নিব্বত্তং সুখং অনুভৰমানো ভদ্রম্পি পস্সতি. যাৰ পাপং ন পচ্চতীতি যাৰস্স তং পাপকম্মং দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ৰিপাকং ন দেতি. যদা পনস্স তং দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ৰিপাকং দেতি, অথ দিট্ঠধম্মে ৰিৰিধা কম্মকারণা, সম্পরাযে চ অপাযদুক্খং অনুভোন্তো সো পাপো পাপানিযেৰ পস্সতি. দুতিযগাথাযপি কাযসুচরিতাদিনা ভদ্রকম্মেন যুত্তো ভদ্রো. সোপি হি পুরিমদুচ্চরিতানুভাৰেন নিব্বত্তং দুক্খং অনুভৰমানো পাপং পস্সতি. যাৰ ভদ্রং ন পচ্চতীতি যাৰস্স তং ভদ্রং কম্মং দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ৰিপাকং ন দেতি. যদা পন তং ৰিপাকং দেতি, অথ দিট্ঠধম্মে লাভসক্কারাদিসুখং, সম্পরাযে চ দিব্বসম্পত্তিসুখং অনুভৰমানো সো ভদ্রো ভদ্রানিযেৰ পস্সতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ সা দেৰতা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিৰত্থু চতুত্থং.
৫. অসঞ্ঞতপরিক্খারভিক্খুৰত্থু
মাৰমঞ্ঞেথ পাপস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অসঞ্ঞতপরিক্খারং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো কির যং কিঞ্চি মঞ্চপীঠাদিভেদং পরিক্খারং বহি পরিভুঞ্জিত্ৰা তত্থেৰ ছড্ডেতি. পরিক্খারো ¶ ৰস্সেনপি আতপেনপি উপচিকাদীহিপি ৰিনস্সতি. সো ভিক্খূহি ‘‘ননু, আৰুসো, পরিক্খারো নাম পটিসামিতব্বো’’তি ৰুত্তে ‘‘অপ্পকং মযা কতং, আৰুসো, এতং, ন এতস্স চিত্তং অত্থি, ন পিত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা তথেৰ করোতি. ভিক্খূ তস্স কিরিযং সত্থু আরোচেসুং. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু এৰং করোসী’’তি পুচ্ছি. সো সত্থারা পুচ্ছিতোপি ‘‘কিং এতং ভগৰা অপ্পকং মযা কতং, ন তস্স চিত্তং অত্থি, নাস্স পিত্ত’’ন্তি তথেৰ অৰমঞ্ঞন্তো আহ. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খূহি এৰং কাতুং ন ৰট্টতি, পাপকম্মং নাম ‘অপ্পক’ন্তি ন অৰমঞ্ঞিতব্বং. অজ্ঝোকাসে ঠপিতঞ্হি ৰিৰটমুখং ভাজনং দেৰে ৰস্সন্তে ¶ কিঞ্চাপি একবিন্দুনা ন পূরতি, পুনপ্পুনং ¶ ৰস্সন্তে পন পূরতেৰ, এৰমেৰং পাপং করোন্তো পুগ্গলো অনুপুব্বেন মহন্তং পাপরাসিং করোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাৰমঞ্ঞেথ পাপস্স, ন মন্দং আগমিস্সতি;
উদবিন্দুনিপাতেন, উদকুম্ভোপি পূরতি;
বালো পূরতি পাপস্স, থোকং থোকম্পি আচিন’’ন্তি.
তত্থ মাৰমঞ্ঞেথাতি ন অৰজানেয্য. পাপস্সাতি পাপং. ন মন্দং আগমিস্সতীতি ‘‘অপ্পমত্তকং মে পাপকং কতং, কদা এতং ৰিপচ্চিস্সতী’’তি এৰং পাপং নাৰজানেয্যাতি অত্থো. উদকুম্ভোপীতি দেৰে ৰস্সন্তে মুখং ৰিৰরিত্ৰা ঠপিতং যং কিঞ্চি কুলালভাজনং যথা তং একেকস্সাপি উদকবিন্দুনো নিপাতেন অনুপুব্বেন পূরতি, এৰং বালপুগ্গলো থোকং থোকম্পি পাপং আচিনন্তো করোন্তো ৰড্ঢেন্তো পাপস্স পূরতিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. সত্থাপি ‘‘অজ্ঝোকাসে সেয্যং সন্থরিত্ৰা পটিপাকতিকং অকরোন্তো ইমং নাম আপত্তিমাপজ্জতী’’তি (পাচি. ১০৮-১১০) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসীতি.
অসঞ্ঞতপরিক্খারভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং.
৬. বিল়ালপাদকসেট্ঠিৰত্থু
মাৰমঞ্ঞেথ ¶ ¶ পুঞ্ঞস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বিল়ালপাদকসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সাৰত্থিৰাসিনো ৰগ্গবন্ধনেন বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দেন্তি. অথেকদিৰসং সত্থা অনুমোদনং করোন্তো এৰমাহ –
‘‘উপাসকা ইধেকচ্চো অত্তনাৰ দানং দেতি, পরং ন সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদং লভতি, নো পরিৰারসম্পদং. একচ্চো অত্তনা দানং ন দেতি, পরং সমাদপেতি. সো ¶ নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পরিৰারসম্পদং লভতি, নো ভোগসম্পদং. একচ্চো অত্তনা চ ন দেতি, পরঞ্চ ন সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে নেৰ ভোগসম্পদং লভতি, ন পরিৰারসম্পদং, ৰিঘাসাদো হুত্ৰা ৰিচরতি. একচ্চো অত্তনা চ দেতি, পরঞ্চ সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদঞ্চেৰ লভতি, পরিৰারসম্পদঞ্চা’’তি.
অথেকো পণ্ডিতপুরিসো তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা ‘‘অহো অচ্ছরিযমিদং কারণং, অহং দানি উভযসম্পত্তিসংৰত্তনিকং কম্মং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং উট্ঠায গমনকালে আহ – ‘‘ভন্তে, স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. কিত্তকেহি পন তে ভিক্খূহি অত্থোতি? সব্বভিক্খূহি, ভন্তেতি. সত্থা অধিৰাসেসি ¶ . সোপি গামং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, মযা স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো, যো যত্তকানং ভিক্খূনং সক্কোতি, সো তত্তকানং যাগুআদীনং অত্থায তণ্ডুলাদীনি দেতু, একস্মিং ঠানে পচাপেত্ৰা দানং দস্সামা’’তি উগ্ঘোসেন্তো ৰিচরি.
অথ নং একো সেট্ঠি অত্তনো আপণদ্ৰারং সম্পত্তং দিস্ৰা ‘‘অযং অত্তনো পহোনকে ভিক্খূ অনিমন্তেত্ৰা পন সকলগামং সমাদপেন্তো ৰিচরতী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘তযা গহিতভাজনং আহরা’’তি তীহি অঙ্গুলীহি গহেত্ৰা থোকে তণ্ডুলে অদাসি, তথা মুগ্গে, তথা মাসেতি. সো ততো পট্ঠায বিল়ালপাদকসেট্ঠি নাম জাতো, সপ্পিফাণিতাদীনি দেন্তোপি করণ্ডং কুটে পক্খিপিত্ৰা একতো কোণং কত্ৰা বিন্দুং বিন্দুং পগ্ঘরাযন্তো থোকথোকমেৰ অদাসি. উপাসকো অৰসেসেহি দিন্নং একতো কত্ৰা ইমিনা দিন্নং ৰিসুংযেৰ অগ্গহেসি. সো সেট্ঠি তস্স কিরিযং ¶ দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো এস মযা দিন্নং ৰিসুং গণ্হাতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্স পচ্ছতো পচ্ছতো একং চূল়ুপট্ঠাকং পহিণি ‘‘গচ্ছ, যং এস করোতি, তং জানাহী’’তি. সো গন্ত্ৰা ‘‘সেট্ঠিস্স মহপ্ফলং হোতূ’’তি যাগুভত্তপূৰানং অত্থায একং দ্ৰে তণ্ডুলে পক্খিপিত্ৰা মুগ্গমাসেপি তেলফাণিতাদিবিন্দূনিপি সব্বভাজনেসু পক্খিপি. চূল়ুপট্ঠাকো গন্ত্ৰা সেট্ঠিস্স আরোচেসি ¶ . তং সুত্ৰা সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘সচে মে সো পরিসমজ্ঝে অৰণ্ণং ভাসিস্সতি, মম নামে গহিতমত্তেযেৰ নং পহরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি নিৰাসনন্তরে ছুরিকং বন্ধিত্ৰা পুনদিৰসে গন্ত্ৰা ভত্তগ্গে অট্ঠাসি. সো পুরিসো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা ¶ ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভন্তে, মযা মহাজনং সমাদপেত্ৰা ইমং দানং দিন্নং, তত্থ সমাদপিতমনুস্সা অত্তনো অত্তনো বলেন বহূনিপি থোকানিপি তণ্ডুলাদীনি অদংসু, তেসং সব্বেসং মহপ্ফলং হোতূ’’তি. তং সুত্ৰা সো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অহং ‘অসুকেন নাম অচ্ছরায গণ্হিত্ৰা তণ্ডুলাদীনি দিন্নানীতি মম নামে গহিতমত্তে ইমং মারেস্সামী’তি আগতো, অযং পন সব্বসঙ্গাহিকং কত্ৰা ‘যেহিপি নাল়িআদীহি মিনিত্ৰা দিন্নং, যেহিপি অচ্ছরায গহেত্ৰা দিন্নং, সব্বেসং মহপ্ফলং হোতূ’তি ৰদতি. সচাহং এৰরূপং ন খমাপেস্সামি, দেৰদণ্ডো মম মত্থকে পতিস্সতী’’তি. সো তস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমাহি মে, সামী’’তি আহ. ‘‘কিং ইদ’’ন্তি চ তেন ৰুত্তে সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. তং কিরিযং দিস্ৰা সত্থা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি দানৰেয্যাৰটিকং পুচ্ছি. সো অতীতদিৰসতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথ নং সত্থা ‘‘এৰং কির সেট্ঠী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘উপাসক, পুঞ্ঞং নাম ‘অপ্পক’ন্তি ন অৰমঞ্ঞিতব্বং, মাদিসস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ¶ ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা ‘অপ্পক’ন্তি ন অৰমঞ্ঞিতব্বং. পণ্ডিতমনুস্সা হি পুঞ্ঞং করোন্তা ৰিৰটভাজনং ৰিয উদকেন অনুক্কমেন পুঞ্ঞেন পূরন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাৰমঞ্ঞেথ পুঞ্ঞস্স, ন মন্দং আগমিস্সতি;
উদবিন্দুনিপাতেন, উদকুম্ভোপি পূরতি;
ধীরো পূরতি পুঞ্ঞস্স, থোকং থোকম্পি আচিন’’ন্তি.
তস্সত্থো – পণ্ডিতমনুস্সো পুঞ্ঞং কত্ৰা ‘‘অপ্পকমত্তং মযা কতং, ন মন্দং ৰিপাকৰসেন আগমিস্সতি, এৰং পরিত্তকং কম্মং কহং মং দক্খিস্সতি, অহং ৰা তং কহং দক্খিস্সামি, কদা এতং ৰিপচ্চিস্সতী’’তি এৰং পুঞ্ঞং মাৰমঞ্ঞেথ ন অৰজানেয্য. যথা হি নিরন্তরং উদবিন্দুনিপাতেন ৰিৰরিত্ৰা ঠপিতং কুলালভাজনং পূরতি, এৰং ধীরো পণ্ডিতপুরিসো থোকং থোকম্পি পুঞ্ঞং আচিনন্তো পুঞ্ঞস্স পূরতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো সেট্ঠি সোতাপত্তিফলং পাপুণি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
বিল়ালপাদকসেট্ঠিৰত্থু ছট্ঠং.
৭. মহাধনৰাণিজৰত্থু
ৰাণিজোৰাতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাধনৰাণিজং আরব্ভ কথেসি.
তস্স কির ৰাণিজস্স গেহে পঞ্চসতা চোরা ওতারং গৰেসমানা ওতারং ন লভিংসু. অপরেন সমযেন ৰাণিজো পঞ্চ সকটসতানি ভণ্ডস্স পূরেত্ৰা ভিক্খূনং আরোচাপেসি – ‘‘অহং অসুকট্ঠানং নাম ৰাণিজ্জত্থায গচ্ছামি, যে, অয্যা, তং ঠানং গন্তুকামা, তে নিক্খমন্তু, মগ্গে ভিক্খায ন কিলমিস্সন্তী’’তি. তং সুত্ৰা পঞ্চসতা ভিক্খূ তেন সদ্ধিং মগ্গং পটিপজ্জিংসু. তেপি চোরা ‘‘সো কির ৰাণিজো নিক্খন্তো’’তি গন্ত্ৰা অটৰিযং অট্ঠংসু. ৰাণিজোপি গন্ত্ৰা অটৰিমুখে একস্মিং গামে ৰাসং কত্ৰা দ্ৰে তযোপি দিৰসে গোণসকটাদীনি সংৰিদহি, তেসং পন ভিক্খূনং নিবদ্ধং ভিক্খং দেতিযেৰ. চোরা তস্মিং অতিচিরাযন্তে ‘‘গচ্ছ, তস্স নিক্খমনদিৰসং ঞত্ৰা এহী’’তি একং পুরিসং পহিণিংসু. সো তং গামং গন্ত্ৰা একং সহাযকং পুচ্ছি – ‘‘কদা ৰাণিজো নিক্খমিস্সতী’’তি. সো ‘‘দ্ৰীহতীহচ্চযেনা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিমত্থং পন পুচ্ছসী’’তি আহ. অথস্স সো ‘‘মযং পঞ্চসতা চোরা এতস্সত্থায অটৰিযং ঠিতা’’তি আচিক্খি. ইতরো ‘‘তেন হি গচ্ছ, সীঘং নিক্খমিস্সতী’’তি তং উয্যোজেত্ৰা, ‘‘কিং ¶ নু খো চোরে ৰারেমি, উদাহু ৰাণিজ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘কিং মে চোরেহি, ৰাণিজং নিস্সায পঞ্চসতা ভিক্খূ জীৰন্তি, ৰাণিজস্স সঞ্ঞং দস্সামী’’তি সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কদা গমিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ততিযদিৰসে’’তি ৰুত্তে ময্হং ৰচনং করোথ, অটৰিযং কির তুম্হাকং অত্থায পঞ্চসতা চোরা ঠিতা, মা তাৰ গমিত্থাতি. ত্ৰং কথং জানাসীতি? তেসং অন্তরে মম সহাযো অত্থি, তস্স মে কথায ঞাতন্তি. ‘‘তেন হি ‘কিং মে এত্তো গতেনা’তি নিৰত্তিত্ৰা গেহমেৰ গমিস্সামী’’তি আহ. তস্মিং চিরাযন্তে পুন তেহি চোরেহি পেসিতো পুরিসো আগন্ত্ৰা তং সহাযকং পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘নিৰত্তিত্ৰা গেহমেৰ কির গমিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা চোরানং আরোচেসি. তং সুত্ৰা চোরা ততো নিক্খমিত্ৰা ইতরস্মিং মগ্গে অট্ঠংসু, তস্মিং চিরযন্তে পুনপি তে চোরা তস্স সন্তিকং পুরিসং পেসেসুং. সো তেসং তত্থ ঠিতভাৰং ঞত্ৰা পুন ৰাণিজস্স আরোচেসি. ৰাণিজো ¶ ‘‘ইধাপি মে ৰেকল্লং নত্থি, এৰং সন্তে ¶ নেৰ এত্তো গমিস্সামি, ন ইতো, ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি ভিক্খূনং ¶ সন্তিকং গন্ত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, চোরা কির মং ৰিলুম্পিতুকামা মগ্গে ঠিতা, ‘পুন নিৰত্তিস্সতী’তি সুত্ৰা ইতরস্মিং মগ্গে ঠিতা, অহং এত্তো ৰা ইতো ৰা অগন্ত্ৰা থোকং ইধেৰ ভৰিস্সামি, ভদন্তা ইধেৰ ৰসিতুকামা ৰসন্তু, গন্তুকামা অত্তনো রুচিং করোন্তূ’’তি. ভিক্খূ ‘‘এৰং সন্তে মযং নিৰত্তিস্সামা’’তি ৰাণিজং আপুচ্ছিত্ৰা পুনদেৰ সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, মহাধনৰাণিজেন সদ্ধিং ন গমিত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, ভন্তে, মহাধনৰাণিজস্স ৰিলুম্পনত্থায দ্ৰীসুপি মগ্গেসু চোরা পরিযুট্ঠিংসু, তেন সো তত্থেৰ ঠিতো, মযং পন তং আপুচ্ছিত্ৰা আগতা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মহাধনৰাণিজো চোরানং অত্থিতায মগ্গং পরিৰজ্জতি, জীৰিতুকামো ৰিয পুরিসো হলাহলং ৰিসং পরিৰজ্জেতি, ভিক্খুনাপি ‘তযো ভৰা চোরেহি পরিযুট্ঠিতমগ্গসদিসা’তি ঞত্ৰা পাপং পরিৰজ্জেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ৰাণিজোৰ ভযং মগ্গং, অপ্পসত্থো মহদ্ধনো;
ৰিসং জীৰিতুকামোৰ, পাপানি পরিৰজ্জযে’’তি.
তত্থ ভযন্তি ভাযিতব্বং, চোরেহি পরিযুট্ঠিতত্তা সপ্পটিভযন্তি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা মহাধনৰাণিজো ¶ অপ্পসত্থো সপ্পটিভযং মগ্গং, যথা চ জীৰিতুকামো হলাহলং ৰিসং পরিৰজ্জেতি, এৰং পণ্ডিতো ভিক্খু অপ্পমত্তকানিপি পাপানি পরিৰজ্জেয্যাতি.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু, সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
মহাধনৰাণিজৰত্থু সত্তমং.
৮. কুক্কুটমিত্তনেসাদৰত্থু
পাণিম্হি চেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো কুক্কুটমিত্তং নাম নেসাদং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে ¶ কির একা সেট্ঠিধীতা ৰযপ্পত্তা সত্তভূমিকপাসাদস্স উপরি সিরিগব্ভে আরক্খণত্থায ¶ একং পরিচারিকং দত্ৰা মাতাপিতূহি ৰাসিযমানা একদিৰসং সাযন্হসমযে ৰাতপানেন অন্তরৰীথিং ওলোকেন্তী পঞ্চ পাসসতানি পঞ্চ সূলসতানি আদায মিগে ৰধিত্ৰা জীৰমানং একং কুক্কুটমিত্তং নাম নেসাদং পঞ্চ মিগসতানি ৰধিত্ৰা তেসং মংসেন মহাসকটং পূরেত্ৰা সকটধুরে নিসীদিত্ৰা মংসৰিক্কিণনত্থায নগরং পৰিসন্তং দিস্ৰা তস্মিং পটিবদ্ধচিত্তা পরিচারিকায হত্থে পণ্ণাকারং দত্ৰা ‘‘গচ্ছ, এতস্স পণ্ণাকারং দত্ৰা গমনকালং ঞত্ৰা এহী’’তি পেসেসি. সা গন্ত্ৰা তস্স পণ্ণাকারং দত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কদা গমিস্সসী’’তি? সো ‘‘অজ্জ মংসং ৰিক্কিণিত্ৰা পাতোৰ অসুকদ্ৰারেন নাম ¶ নিক্খমিত্ৰা গমিস্সামী’’তি আহ. সা তেন কথিতকথং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা তস্সা আরোচেসি. সেট্ঠিধীতা অত্তনা গহেতব্বযুত্তকং ৰত্থাভরণজাতং সংৰিদহিত্ৰা পাতোৰ মলিনৰত্থং নিৰাসেত্ৰা কুটং আদায দাসীহি সদ্ধিং উদকতিত্থং গচ্ছন্তী ৰিয নিক্খমিত্ৰা তং ঠানং গন্ত্ৰা তস্সাগমনং ওলোকেন্তী অট্ঠাসি. সোপি পাতোৰ সকটং পাজেন্তো নিক্খমি. সা তস্স পচ্ছতো পচ্ছতো পাযাসি. সো তং দিস্ৰা ‘‘অহং তং ‘অসুকস্স নাম ধীতা’তি ন জানামি, মা মং অনুবন্ধি, অম্মা’’তি আহ. ন মং ত্ৰং পক্কোসসি, অহং অত্তনো ধম্মতায আগচ্ছামি, ত্ৰং তুণ্হী হুত্ৰা অত্তনো সকটং পাজেহীতি. সো পুনপ্পুনং তং নিৰারেতিযেৰ. অথ নং সা আহ – ‘‘সামি, সিরী নাম অত্তনো সন্তিকং আগচ্ছন্তী নিৰারেতুং ন ৰট্টতী’’তি. সো তস্সা নিস্সংসযেন আগমনকারণং ঞত্ৰা তং সকটং আরোপেত্ৰা অগমাসি. তস্সা মাতাপিতরো ইতো চিতো চ পরিযেসাপেত্ৰা অপস্সন্তা ‘‘মতা ভৰিস্সতী’’তি মতকভত্তং করিংসু. সাপি তেন সদ্ধিং সংৰাসমন্ৰায পটিপাটিযা সত্ত পুত্তে ৰিজাযিত্ৰা তে ৰযপ্পত্তে ঘরবন্ধনেন বন্ধি.
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো কুক্কুটমিত্তং সপুত্তং সসুণিসং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা, ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি উপধারেন্তো তেসং পন্নরসন্নম্পি সোতাপত্তিমগ্গস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা পাতোৰ পত্তচীৰরং আদায তস্স পাসট্ঠানং অগমাসি ¶ . তং দিৰসং পাসে বদ্ধো একমিগোপি নাহোসি. সত্থা ¶ তস্স পাসমূলে পদৰলঞ্জং দস্সেত্ৰা পুরতো একস্স গুম্বস্স হেট্ঠা ছাযাযং নিসীদি. কুক্কুটমিত্তো পাতোৰ ধনুং আদায পাসট্ঠানং গন্ত্ৰা আদিতো পট্ঠায পাসে ওলোকযমানো পাসে বদ্ধং একম্পি মিগং অদিস্ৰা সত্থু পদৰলঞ্জং অদ্দস. অথস্স এতদহোসি – ‘‘কো ময্হং বদ্ধমিগে মোচেন্তো ৰিচরতী’’তি. সো সত্থরি আঘাতং বন্ধিত্ৰা গচ্ছন্তো গুম্বমূলে নিসিন্নং সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘ইমিনা মম মিগা মোচিতা ভৰিস্সন্তি, মারেস্সামি ন’’ন্তি ধনুং আকড্ঢি. সত্থা ধনুং আকড্ঢিতুং দত্ৰা ৰিস্সজ্জেতুং নাদাসি. সো সরং ৰিস্সজ্জেতুম্পি ওরোপেতুম্পি অসক্কোন্তো ফাসুকাহি ভিজ্জন্তীহি ¶ ৰিয মুখতো খেল়েন পগ্ঘরন্তেন কিলন্তরূপো অট্ঠাসি. অথস্স পুত্তা গেহং গন্ত্ৰা ‘‘পিতা নো চিরাযতি, কিং নু খো এত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, পিতু সন্তিক’’ন্তি মাতরা পেসিতা ধনূনি আদায গন্ত্ৰা পিতরং তথাঠিতং দিস্ৰা ‘‘অযং নো পিতু পচ্চামিত্তো ভৰিস্সতী’’তি সত্তপি জনা ধনূনি আকড্ঢিত্ৰা বুদ্ধানুভাৰেন যথা নেসং পিতা ঠিতো, তথেৰ অট্ঠংসু. অথ নেসং মাতা ‘‘কিং নু খো মে পুত্তাপি চিরাযন্তী’’তি ৰত্ৰা সত্তহি সুণিসাহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা তে তথাঠিতে দিস্ৰা ‘‘কস্স নু খো ইমে ধনূনি আকড্ঢিত্ৰা ঠিতা’’তি ওলোকেন্তী সত্থারং দিস্ৰা বাহা পগ্গয্হ – ‘‘মা মে পিতরং নাসেথ, মা মে পিতরং নাসেথা’’তি মহাসদ্দমকাসি. কুক্কুটমিত্তো তং সদ্দং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নট্ঠো ৰতম্হি, সসুরো কির মে এস, অহো মযা ভারিযং ¶ কম্মং কত’’ন্তি. পুত্তাৰিস্স ‘‘অয্যকো কির নো এস, অহো ভারিযং কম্মং কত’’ন্তি চিন্তযিংসু. কুক্কুটমিত্তো ‘‘অযং সসুরো মে’’তি মেত্তচিত্তং উপট্ঠপেসি, পুত্তাপিস্স ‘‘অয্যকো নো’’তি মেত্তচিত্তং উপট্ঠপেসুং. অথ তে নেসং মাতা সেট্ঠিধীতা ‘‘খিপ্পং ধনূনি ছড্ডেত্ৰা পিতরং মে খমাপেথা’’তি আহ.
সত্থা তেসং মুদুচিত্ততং ঞত্ৰা ধনুং ওতারেতুং অদাসি. তে সব্বে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘খমথ নো, ভন্তে’’তি খমাপেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেসি. দেসনাৰসানে কুক্কুটমিত্তো সদ্ধিং পুত্তেহি চেৰ সুণিসাহি চ অত্তপঞ্চদসমো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থা পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং ৰিহারং অগমাসি. অথ নং আনন্দত্থেরো পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কহং গমিত্থা’’তি. কুক্কুটমিত্তস্স সন্তিকং ¶ , আনন্দাতি. পাণাতিপাতকম্মস্স ৰো, ভন্তে, অকারকো কতোতি. আমানন্দ, সো অত্তপঞ্চদসমো অচলসদ্ধায পতিট্ঠায তীসু রতনেসু নিক্কঙ্খো হুত্ৰা পাণাতিপাতকম্মস্স অকারকো জাতোতি. ভিক্খূ আহংসু – ‘‘ননু, ভন্তে, ভরিযাপিস্স অত্থী’’তি. আম, ভিক্খৰে, সা কুলগেহে কুমারিকা হুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্তাতি. ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘কুক্কুটমিত্তস্স কির ভরিযা কুমারিককালে এৰ সোতাপত্তিফলং পত্ৰা তস্স গেহং গন্ত্ৰা সত্ত পুত্তে লভি, সা এত্তকং কালং সামিকেন ‘ধনুং আহর, সরে আহর, সত্তিং আহর, সূলং আহর, জালং আহরা’তি ৰুচ্চমানা তানি অদাসি. সোপি তায দিন্নানি আদায গন্ত্ৰা পাণাতিপাতং করোতি, কিং নু খো সোতাপন্নাপি পাণাতিপাতং করোন্তী’’তি. সত্থা ¶ আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, সোতাপন্না পাণাতিপাতং করোন্তি, সা পন ‘সামিকস্স ৰচনং করোমী’তি তথা অকাসি. ‘ইদং গহেত্ৰা এস গন্ত্ৰা পাণাতিপাতং করোতূ’তি তস্সা চিত্তং নত্থি. পাণিতলস্মিঞ্হি ৰণে অসতি ৰিসং গণ্হন্তস্স তং ৰিসং অনুডহিতুং ন সক্কোতি, এৰমেৰং অকুসলচেতনায অভাৰেন ¶ পাপং অকরোন্তস্স ধনুআদীনি নীহরিত্ৰা দদতোপি পাপং নাম ন হোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পাণিম্হি চে ৰণো নাস্স, হরেয্য পাণিনা ৰিসং;
নাব্বণং ৰিসমন্ৰেতি, নত্থি পাপং অকুব্বতো’’তি.
তত্থ নাস্সাতি ন ভৰেয্য. হরেয্যাতি হরিতুং সক্কুণেয্য. কিং কারণা? যস্মা নাব্বণং ৰিসমন্ৰেতি অৰণঞ্হি পাণিং ৰিসং অন্ৰেতুং ন সক্কোতি, এৰমেৰ ধনুআদীনি নীহরিত্ৰা দেন্তস্সাপি অকুসলচেতনায অভাৰেন পাপং অকুব্বতো পাপং নাম নত্থি, অৰণং পাণিং ৰিসং ৰিয নাস্স চিত্তং পাপং অনুগচ্ছতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অপরেন সমযেন ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘কো নু খো কুক্কুটমিত্তস্স সপুত্তস্স সসুণিসস্স সোতাপত্তিমগ্গস্সূপনিস্সযো, কেন কারণেন নেসাদকুলে নিব্বত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে ¶ , এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ¶ ৰুত্তে, ভিক্খৰে, অতীতে কস্সপদসবলস্স ধাতুচেতিযং সংৰিদহন্তা এৰমাহংসু – ‘‘কিং নু খো ইমস্স চেতিযস্স মত্তিকা ভৰিস্সতি, কিং উদক’’ন্তি. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘হরিতালমনোসিলা মত্তিকা ভৰিস্সতি, তিলতেলং উদক’’ন্তি. তে হরিতালমনোসিলা কোট্টেত্ৰা তিলতেলেন সংসন্দিত্ৰা ইট্ঠকায ঘটেত্ৰা সুৰণ্ণেন খচিত্ৰা অন্তো চিনিংসু, বহিমুখে পন একগ্ঘনসুৰণ্ণইট্ঠকাৰ অহেসুং. একেকা সতসহস্সগ্ঘনিকা অহোসি. তে যাৰ ধাতুনিধানা চেতিযে নিট্ঠিতে চিন্তযিংসু – ‘‘ধাতুনিধানকালে বহুনা ধনেন অত্থো, কং নু খো জেট্ঠকং করোমা’’তি.
অথেকো গামৰাসিকো সেট্ঠি ‘‘অহং জেট্ঠকো ভৰিস্সামী’’তি ধাতুনিধানে একং হিরঞ্ঞকোটিং পক্খিপি. তং দিস্ৰা রট্ঠৰাসিনো ‘‘অযং নগরসেট্ঠি ধনমেৰ সংহরতি, এৰরূপে চেতিযে জেট্ঠকো ভৰিতুং ন সক্কোতি, গামৰাসী পন কোটিধনং পক্খিপিত্ৰা জেট্ঠকো জাতো’’তি উজ্ঝাযিংসু. সো তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘অহং দ্ৰে কোটিযো দত্ৰা জেট্ঠকো ভৰিস্সামী’’তি দ্ৰে কোটিযো অদাসি. ইতরো ‘‘অহমেৰ জেট্ঠকো ভৰিস্সামী’’তি তিস্সো কোটিযো অদাসি. এৰং ৰড্ঢেত্ৰা ৰড্ঢেত্ৰা নগরৰাসী অট্ঠ কোটিযো অদাসি. গামৰাসিনো পন ¶ গেহে নৰকোটিধনমেৰ অত্থি, নগরৰাসিনো চত্তালীসকোটিধনং. তস্মা গামৰাসী চিন্তেসি – ‘‘সচাহং নৰ কোটিযো দস্সামি, অযং ‘দস ¶ কোটিযো দস্সামী’তি ৰক্খতি, অথ মে নিদ্ধনভাৰো পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি. সো এৰমাহ – ‘‘অহং এত্তকঞ্চ ধনং দস্সামি, সপুত্তদারো চ চেতিযস্স দাসো ভৰিস্সামী’’তি সত্ত পুত্তে সত্ত সুণিসাযো ভরিযঞ্চ গহেত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং চেতিযস্স নিয্যাদেসি. রট্ঠৰাসিনো ‘‘ধনং নাম সক্কা উপ্পাদেতুং, অযং পন সপুত্তদারো অত্তানং নিয্যাদেসি, অযমেৰ জেট্ঠকো হোতূ’’তি তং জেট্ঠকং করিংসু. ইতি তে সোল়সপি জনা চেতিযস্স দাসা অহেসুং. রট্ঠৰাসিনো পন তে ভুজিস্সে অকংসু. এৰং সন্তেপি চেতিযমেৰ পটিজগ্গিত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু. তেসু একং বুদ্ধন্তরং দেৰলোকে ৰসন্তেসু ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ভরিযা ততো চৰিত্ৰা রাজগহে ¶ সেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সা কুমারিকাৰ হুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. অদিট্ঠসচ্চস্স পন পটিসন্ধি নাম ভারিযাতি তস্সা সামিকো সম্পরিৰত্তমানো গন্ত্ৰা নেসাদকুলে নিব্বত্তি. তস্স সহ দস্সনেনেৰ সেট্ঠিধীতরং পুব্বসিনেহো অজ্ঝোত্থরি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘পুব্বেৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;
এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);
সা পুব্বসিনেহেনেৰ নেসাদকুলং অগমাসি. পুত্তাপিস্সা দেৰলোকা চৰিত্ৰা তস্সা এৰ কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হিংসু, সুণিসাযোপিস্সা তত্থ তত্থ নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তা ¶ তেসংযেৰ গেহং অগমংসু. এৰং তে সব্বেপি তদা চেতিযং পটিজগ্গিত্ৰা তস্স কম্মস্সানুভাৰেন সোতাপত্তিফলং পত্তাতি.
কুক্কুটমিত্তনেসাদৰত্থু অট্ঠমং.
৯. কোকসুনখলুদ্দকৰত্থু
যো অপ্পদুট্ঠস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোকং নাম সুনখলুদ্দকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একদিৰসং পুব্বণ্হসমযে ধনুং আদায সুনখপরিৰুতো অরঞ্ঞং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে একং পিণ্ডায পৰিসন্তং ভিক্খুং দিস্ৰা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘কাল়কণ্ণি মে দিট্ঠো, অজ্জ ¶ কিঞ্চি ন লভিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কামি. থেরোপি গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো পুন ৰিহারং পাযাসি. ইতরোপি অরঞ্ঞে ৰিচরিত্ৰা কিঞ্চি অলভিত্ৰা পচ্চাগচ্ছন্তো পুন থেরং দিস্ৰা ‘‘অজ্জাহং ইমং কাল়কণ্ণিং দিস্ৰা অরঞ্ঞং গতো কিঞ্চি ন লভিং, ইদানি মে পুনপি অভিমুখো জাতো, সুনখেহি নং খাদাপেস্সামী’’তি সঞ্ঞং দত্ৰা সুনখে ৰিস্সজ্জেসি. থেরোপি ‘‘মা এৰং করি উপাসকা’’তি যাচি. সো ‘‘অজ্জাহং তৰ সম্মুখীভূতত্তা কিঞ্চি নালত্থং, পুনপি মে সম্মুখীভাৰমাগতোসি, খাদাপেস্সামেৰ ত’’ন্তি ৰত্ৰা সুনখে উয্যোজেসি. থেরো ৰেগেন একং রুক্খং অভিরুহিত্ৰা পুরিসপ্পমাণে ঠানে নিসীদি. সুনখা ¶ রুক্খং ¶ পরিৰারেসুং. লুদ্দকো গন্ত্ৰা ‘‘রুক্খং অভিরুহতোপি তে মোক্খো নত্থী’’তি তং সরতুণ্ডেন পাদতলে ৰিজ্ঝি. থেরো ‘‘মা এৰং করোহী’’তি তং যাচিযেৰ. ইতরো তস্স যাচনং অনাদিযিত্ৰা পুনপ্পুনং ৰিজ্ঝিযেৰ. থেরো একস্মিং পাদতলে ৰিজ্ঝিযমানে তং উক্খিপিত্ৰা দুতিযং পাদং ওলম্বিত্ৰা তস্মিং ৰিজ্ঝিযমানে তম্পি উক্খিপতি, এৰমস্স সো যাচনং অনাদিযিত্ৰাৰ দ্ৰেপি পাদতলানি ৰিজ্ঝিযেৰ. থেরস্স সরীরং উক্কাহি আদিত্তং ৰিয অহোসি. সো ৰেদনানুৰত্তিকো হুত্ৰা সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং নাসক্খি, পারুতচীৰরং ভস্সন্তম্পি ন সল্লক্খেসি. তং পতমানং কোকং সীসতো পট্ঠায পরিক্খিপন্তমেৰ পতি. সুনখা ‘‘থেরো পতিতো’’তি সঞ্ঞায চীৰরন্তরং পৰিসিত্ৰা অত্তনো সামিকং লুঞ্জিত্ৰা খাদন্তা অট্ঠিমত্তাৰসেসং করিংসু. সুনখা চীৰরন্তরতো নিক্খমিত্ৰা বহি অট্ঠংসু.
অথ নেসং থেরো একং সুক্খদণ্ডকং ভঞ্জিত্ৰা খিপি. সুনখা থেরং দিস্ৰা ‘‘সামিকোৰ অম্হেহি খাদিতো’’তি ঞত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিংসু. থেরো কুক্কুচ্চং উপ্পাদেসি ‘‘মম চীৰরন্তরং পৰিসিত্ৰা এস নট্ঠো, অরোগং নু খো মে সীল’’ন্তি. সো রুক্খা ওতরিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা – ‘‘ভন্তে, মম চীৰরং নিস্সায ¶ সো উপাসকো নট্ঠো, কচ্চি মে অরোগং সীলং, অত্থি মে সমণভাৰো’’তি পুচ্ছি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ভিক্খু অরোগং তে সীলং, অত্থি তে সমণভাৰো, সো অপ্পদুট্ঠস্স পদুস্সিত্ৰা ৰিনাসং পত্তো, ন কেৰলঞ্চ ইদানেৰ, অতীতেপি অপ্পদুট্ঠানং পদুস্সিত্ৰা ৰিনাসং পত্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসেন্তো অতীতং আহরি –
অতীতে কিরেকো ৰেজ্জো ৰেজ্জকম্মত্থায গামং ৰিচরিত্ৰা কিঞ্চি কম্মং অলভিত্ৰা ছাতজ্ঝত্তো নিক্খমিত্ৰা গামদ্ৰারে সম্বহুলে কুমারকে কীল়ন্তে দিস্ৰা ‘‘ইমে সপ্পেন ডংসাপেত্ৰা তিকিচ্ছিত্ৰা আহারং লভিস্সামী’’তি একস্মিং রুক্খবিলে সীসং নিহরিত্ৰা নিপন্নং সপ্পং দস্সেত্ৰা, ‘‘অম্ভো, কুমারকা এসো সাল়িকপোতকো, গণ্হথ ন’’ন্তি আহ. অথেকো কুমারকো ¶ সপ্পং গীৰাযং দল়্হং গহেত্ৰা নীহরিত্ৰা তস্স সপ্পভাৰং ঞত্ৰা ৰিরৰন্তো অৰিদূরে ঠিতস্স ৰেজ্জস্স মত্থকে খিপি. সপ্পো ৰেজ্জস্স খন্ধট্ঠিকং পরিক্খিপিত্ৰা দল়্হং ডংসিত্ৰা তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপেসি, এৰমেস কোকো সুনখলুদ্দকো পুব্বেপি অপ্পদুট্ঠস্স পদুস্সিত্ৰা ৰিনাসং পত্তোযেৰাতি.
সত্থা ¶ ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো অপ্পদুট্ঠস্স নরস্স দুস্সতি, সুদ্ধস্স পোসস্স অনঙ্গণস্স;
তমেৰ বালং পচ্চেতি পাপং, সুখুমো রজো পটিৰাতংৰ খিত্তো’’তি.
তত্থ ¶ অপ্পদুট্ঠস্সাতি অত্তনো ৰা সব্বসত্তানং ৰা অদুট্ঠস্স. নরস্সাতি সত্তস্স. দুস্সতীতি অপরজ্ঝতি. সুদ্ধস্সাতি নিরপরাধস্সেৰ. পোসস্সাতি ইদম্পি অপরেনাকারেন সত্তাধিৰচনমেৰ. অনঙ্গণস্সাতি নিক্কিলেসস্স. পচ্চেতীতি পতিএতি. পটিৰাতন্তি যথা একেন পুরিসেন পটিৰাতে ঠিতং পহরিতুকামতায খিত্তো সুখুমো রজোতি তমেৰ পুরিসং পচ্চেতি, তস্সেৰ উপরি পততি, এৰমেৰ যো পুগ্গলো অপদুট্ঠস্স পুরিসস্স পাণিপ্পহরাদীনি দদন্তো পদুস্সতি, তমেৰ বালং দিট্ঠেৰ ধম্মে, সম্পরাযে ৰা নিরযাদীসু ৰিপচ্চমানং তং পাপং ৰিপাকদুক্খৰসেন পচ্চেতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কোকসুনখলুদ্দকৰত্থু নৰমং.
১০. মণিকারকুলূপকতিস্সত্থেরৰত্থু
গব্ভমেকেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মণিকারকুলূপকং তিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির থেরো একস্স মণিকারস্স কুলে দ্ৰাদস ৰস্সানি ভুঞ্জি. তস্মিং কুলে জযম্পতিকা মাতাপিতুট্ঠানে ঠত্ৰা থেরং পটিজগ্গিংসু. অথেকদিৰসং সো মণিকারো থেরস্স পুরতো মংসং ছিন্দন্তো নিসিন্নো হোতি. তস্মিং খণে রাজা পসেনদি কোসলো একং মণিরতনং ‘‘ইমং ¶ ধোৰিত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা পহিণতূ’’তি পেসেসি. মণিকারো সলোহিতেনেৰ ¶ হত্থেন তং পটিগ্গহেত্ৰা পেল়ায উপরি ঠপেত্ৰা ¶ হত্থধোৰনত্থং অন্তো পাৰিসি. তস্মিং পন গেহে পোসাৰনিযকোঞ্চসকুণো অত্থি. সো লোহিতগন্ধেন মংসসঞ্ঞায তং মণিং থেরস্স পস্সন্তস্সেৰ গিলি. মণিকারো আগন্ত্ৰা মণিং অপস্সন্তো ‘‘মণি কেন গহিতো’’তি ভরিযঞ্চ পুত্তকে চ পটিপাটিযা পুচ্ছিত্ৰা তেহি ‘‘ন গণ্হামা’’তি ৰুত্তে ‘‘থেরেন গহিতো ভৰিস্সতী’’তি. চিন্তেত্ৰা ভরিযায সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘থেরেন মণি গহিতো ভৰিস্সতী’’তি. সা, সামি, মা এৰং অৰচ, এত্তকং কালং মযা থেরস্স ন কিঞ্চি ৰজ্জং দিট্ঠপুব্বং, ন সো মণিং গণ্হাতীতি. মণিকারো থেরং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে মণিরতনং তুম্হেহি গহিত’’ন্তি. ন গণ্হামি, উপাসকাতি. ভন্তে, ন ইধ অঞ্ঞো অত্থি, তুম্হেহিযেৰ গহিতো ভৰিস্সতি, দেথ মে মণিরতনন্তি. সো তস্মিং অসম্পটিচ্ছন্তে পুন ভরিযং আহ – ‘‘থেরেনেৰ মণি গহিতো, পীল়েত্ৰা নং পুচ্ছিস্সামী’’তি. সা, সামি, মা নো নাসযি, ৰরং অম্হেহি দাসব্যং উপগন্তুং, ন চ থেরং এৰরূপং ৰত্তুন্তি. সো ‘‘সব্বেৰ মযং দাসত্তং উপগচ্ছন্তা মণিমূলং ন অগ্ঘামা’’তি রজ্জুং গহেত্ৰা থেরস্স সীসং ৰেঠেত্ৰা দণ্ডেন ¶ ঘট্টেসি. থেরস্স সীসতো চ কণ্ণনাসাহি চ লোহিতং পগ্ঘরি, অক্খীনি নিক্খমনাকারপ্পত্তানি অহেসুং, সো ৰেদনাপমত্তো ভূমিযং পতি. কোঞ্চো লোহিতগন্ধেনা গন্ত্ৰা লোহিতং পিৰি. অথ নং মণিকারো থেরে উপ্পন্নকোধৰেগেন ‘‘ত্ৰং কিং করোসী’’তি পাদেন পহরিত্ৰা খিপি. সো একপ্পহারেনেৰ মরিত্ৰা উত্তানো অহোসি.
থেরো তং দিস্ৰা, উপাসক, সীসে ৰেঠনং তাৰ মে সিথিলং কত্ৰা ইমং কোঞ্চং ওলোকেহি ‘‘মতো ৰা, নো ৰা’’তি. অথ নং সো আহ – ‘‘এসো ৰিয ত্ৰম্পি মরিস্সসী’’তি. উপাসক, ইমিনা সো মণি গিলিতো, সচে অযং ন অমরিস্সা, ন তে অহং মরন্তোপি মণিং আচিক্খিস্সন্তি. সো তস্স উদরং ফালেত্ৰা মণিং দিস্ৰা পৰেধেন্তো সংৰিগ্গমানসো থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমথ, মে, ভন্তে, অজানন্তেন মযা কত’’ন্তি আহ. উপাসক, নেৰ তুয্হং দোসো অত্থি, ন ময্হং, ৰট্টস্সেৰেস দোসো, খমামি তেতি. ভন্তে, সচে মে খমথ, পকতিনিযামেনেৰ মে গেহে নিসীদিত্ৰা ভিক্খং গণ্হথাতি. ‘‘উপাসক, ন দানাহং ইতো পট্ঠায পরেসং ¶ গেহস্স অন্তোছদনং পৰিসিস্সামি, অন্তোগেহপৰেসনস্সেৰ হি ¶ অযং দোসো, ইতো পট্ঠায পাদেসু আৰহন্তেসু গেহদ্ৰারে ঠিতোৰ ভিক্খং গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ধুতঙ্গং সমাদায ইমং গাথমাহ –
‘‘পচ্চতি ¶ মুনিনো ভত্তং, থোকং থোকং কুলে কুলে;
পিণ্ডিকায চরিস্সামি, অত্থি জঙ্ঘবলং মমা’’তি. (থেরগা. ২৪৮) –
ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা থেরো তেনেৰ ব্যাধিনা ন চিরস্সেৰ পরিনিব্বাযি. কোঞ্চো মণিকারস্স ভরিযায কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. মণিকারো কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তি. মণিকারস্স ভরিযা থেরে মুদুচিত্ততায কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি. ভিক্খূ সত্থারং তেসং অভিসম্পরাযং পুচ্ছিংসু. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, ইধেকচ্চে গব্ভে নিব্বত্তন্তি, একচ্চে পাপকারিনো নিরযে নিব্বত্তন্তি, একচ্চে কতকল্যাণা দেৰলোকে নিব্বত্তন্তি, অনাসৰা পন পরিনিব্বাযন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘গব্ভমেকে উপ্পজ্জন্তি, নিরযং পাপকম্মিনো;
সগ্গং সুগতিনো যন্তি, পরিনিব্বন্তি অনাসৰা’’তি.
তত্থ গব্ভন্তি ইধ মনুস্সগব্ভোৰ অধিপ্পেতো. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মণিকারকুলূপকতিস্সত্থেরৰত্থু দসমং.
১১. তযোজনৰত্থু
ন ¶ অন্তলিক্খেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তযো জনে আরব্ভ কথেসি.
সত্থরি কির জেতৰনে ৰিহরন্তে সম্বহুলা ভিক্খূ সত্থু দস্সনত্থায আগচ্ছন্তা একং গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. গামৰাসিনো তে সম্পত্তে আদায আসনসালায নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা পিণ্ডপাতৰেলং আগমযমানা ধম্মং সুণন্তা নিসীদিংসু. তস্মিং খণে ভত্তং ¶ পচিত্ৰা সূপব্যঞ্জনং ধূপযমানায একিস্সা ইত্থিযা ভাজনতো অগ্গিজালা উট্ঠহিত্ৰা ছদনং গণ্হি. ততো একং তিণকরল়ং উট্ঠহিত্ৰা জলমানং আকাসং পক্খন্দি. তস্মিং খণে একো কাকো আকাসেন গচ্ছন্তো তত্থ গীৰং পৰেসেত্ৰা তিণৰল্লিৰেঠিতো ঝাযিত্ৰা গামমজ্ঝে পতি ¶ . ভিক্খূ তং দিস্ৰা ‘‘অহো ভারিযং কম্মং, পস্সথাৰুসো, কাকেন পত্তং ৰিপ্পকারং, ইমিনা কতকম্মং অঞ্ঞত্র সত্থারা কো জানিস্সতি, সত্থারমস্স কম্মং পুচ্ছিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কমিংসু.
অপরেসম্পি ভিক্খূনং সত্থু দস্সনত্থায নাৰং অভিরুয্হ গচ্ছন্তানং নাৰা সমুদ্দে নিচ্চলা অট্ঠাসি. মনুস্সা ‘‘কাল়কণ্ণিনা এত্থ ভৰিতব্ব’’ন্তি সলাকং ৰিচারেসুং. নাৰিকস্স চ ভরিযা পঠমৰযে ঠিতা দস্সনীযা পাসাদিকা, সলাকা তস্সা পাপুণি. ‘‘সলাকং পুন ৰিচারেথা’’তি ৰত্ৰা যাৰততিযং ৰিচারেসুং, তিক্খত্তুম্পি তস্সা ¶ এৰ পাপুণি. মনুস্সা ‘‘কিং, সামী’’তি নাৰিকস্স মুখং ওলোকেসুং. নাৰিকো ‘‘ন সক্কা একিস্সা অত্থায মহাজনং নাসেতুং, উদকে নং খিপথা’’তি আহ. সা গহেত্ৰা উদকে খিপিযমানা মরণভযতজ্জিতা ৰিরৰং অকাসি. তং সুত্ৰা নাৰিকো কো অত্থো ইমিস্সা আভরণেহি নট্ঠেহি, সব্বাভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা একং পিলোতিকং নিৰাসাপেত্ৰা ছড্ডেথ নং, অহং পনেতং উদকপিট্ঠে প্লৰমানং দট্ঠুং ন সক্খিস্সামী তস্মা যথা নং অহং ন পস্সামি, তথা একং ৰালুককুটং গীৰায বন্ধিত্ৰা সমুদ্দে খিপথাতি. তে তথা করিংসু. তম্পি পতিতট্ঠানেযেৰ মচ্ছকচ্ছপা ৰিলুম্পিংসু. ভিক্খূ তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ‘‘ঠপেত্ৰা সত্থারং কো অঞ্ঞো এতিস্সা ইত্থিযা কতকম্মং জানিস্সতি, সত্থারং তস্সা কম্মং পুচ্ছিস্সামা’’তি ইচ্ছিতট্ঠানং পত্ৰা নাৰাতো ওরুয্হ পক্কমিংসু.
অপরেপি সত্ত ভিক্খূ সত্থু দস্সনত্থায গচ্ছন্তা সাযং একং ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ৰসনট্ঠানং পুচ্ছিংসু. একস্মিঞ্চ লেণে সত্ত মঞ্চা হোন্তি. তেসং তদেৰ লভিত্ৰা তত্থ নিপন্নানং রত্তিভাগে কূটাগারমত্তো পাসাণো পৰট্টমানো আগন্ত্ৰা লেণদ্ৰারং পিদহি. নেৰাসিকা ভিক্খূ ‘‘মযং ইমং লেণং আগন্তুকভিক্খূনং পাপযিম্হা, অযঞ্চ মহাপাসাণো লেণদ্ৰারং পিদহন্তো অট্ঠাসি, অপনেস্সাম ¶ ন’’ন্তি সমন্তা সত্তহি গামেহি ¶ মনুস্সে সন্নিপাতেত্ৰা ৰাযমন্তাপি ঠানা চালেতুং নাসক্খিংসু. অন্তো পৰিট্ঠভিক্খূপি ৰাযমিংসুযেৰ. এৰং সন্তেপি সত্তাহং পাসাণং চালেতুং নাসক্খিংসু. আগন্তুকা সত্তাহং ছাতজ্ঝত্তা মহাদুক্খং অনুভৰিংসু. সত্তমে দিৰসে পাসাণো সযমেৰ পৰট্টিত্ৰা অপগতো. ভিক্খূ নিক্খমিত্ৰা ‘‘অম্হাকং ইমং পাপং অঞ্ঞত্র সত্থারা কো জানিস্সতি, সত্থারং পুচ্ছিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কমিংসু. তে পুরিমেহি সদ্ধিং অন্তরামগ্গে সমাগন্ত্ৰা সব্বে একতোৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না সত্থারা কতপটিসন্থারা অত্তনা অত্তনা দিট্ঠানুভূতানি কারণানি পটিপাটিযা পুচ্ছিংসু.
সত্থাপি ¶ তেসং পটিপাটিযা এৰং ব্যাকাসি – ‘‘ভিক্খৰে, সো তাৰ কাকো অত্তনা কতকম্মমেৰ অনুভোসি. অতীতকালে হি বারাণসিযং একো কস্সকো অত্তনো গোণং দমেন্তো দমেতুং নাসক্খি. সো হিস্স গোণো থোকং গন্ত্ৰা নিপজ্জি, পোথেত্ৰা উট্ঠাপিতোপি থোকং গন্ত্ৰা পুনপি তথেৰ নিপজ্জি. সো ৰাযমিত্ৰা তং দমেতুং অসক্কোন্তো কোধাভিভূতো হুত্ৰা ‘ইতো ¶ দানি পট্ঠায সুখং নিপজ্জিস্সসী’তি পলালপিণ্ডং ৰিয করোন্তো পলালেন তস্স গীৰং পলিৰেঠেত্ৰা অগ্গিমদাসি, গোণো তত্থেৰ ঝাযিত্ৰা মতো. তদা, ভিক্খৰে, তেন কাকেন তং পাপকম্মং কতং. সো তস্স ৰিপাকেন দীঘরত্তং নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন সত্তক্খত্তুং কাকযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা এৰমেৰ আকাসে ঝাযিত্ৰাৰ মতো’’তি.
সাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী অত্তনা কতকম্মমেৰ অনুভোসি. সা হি অতীতে বারাণসিযং একস্স গহপতিকস্স ভরিযা উদকহরণকোট্টনপচনাদীনি সব্বকিচ্চানি সহত্থেনেৰ অকাসি. তস্সা একো সুনখো তং গেহে সব্বকিচ্চানি কুরুমানং ওলোকেন্তোৰ নিসীদতি. খেত্তে ভত্তং হরন্তিযা দারুপণ্ণাদীনং ৰা অত্থায অরঞ্ঞং গচ্ছন্তিযা তায সদ্ধিংযেৰ গচ্ছতি. তং দিস্ৰা দহরমনুস্সা ‘‘অম্ভো নিক্খন্তো সুনখলুদ্দকো, অজ্জ মযং মংসেন ভুঞ্জিস্সামা’’তি উপ্পণ্ডেন্তি. সা তেসং কথায মঙ্কু হুত্ৰা সুনখং লেড্ডুদণ্ডাদীহি পহরিত্ৰা পলাপেতি, সুনখো নিৰত্তিত্ৰা পুন অনুবন্ধতি. সো কিরস্সা ততিযে অত্তভাৰে ভত্তা অহোসি, তস্মা সিনেহং ছিন্দিতুং ন সক্কোতি. কিঞ্চাপি হি অনমতগ্গে সংসারে জাযা ৰা পতি ৰা অভূতপুব্বা নাম নত্থি, অৰিদূরে পন অত্তভাৰে ঞাতকেসু অধিমত্তো সিনেহো ¶ হোতি, তস্মা ¶ সো সুনখো তং ৰিজহিতুং ন সক্কোতি. সা তস্স কুজ্ঝিত্ৰা খেত্তং সামিকস্স যাগুং হরমানা রজ্জুং উচ্ছঙ্গে ঠপেত্ৰা অগমাসি, সুনখো তাযেৰ সদ্ধিং গতো. সা সামিকস্স যাগুং দত্ৰা তুচ্ছকুটং আদায একং উদকট্ঠানং গন্ত্ৰা কুটং ৰালুকায পূরেত্ৰা সমীপে ওলোকেত্ৰা ঠিতস্স সুনখস্স সদ্দমকাসি. সুনখো ‘‘চিরস্সং ৰত মে অজ্জ মধুরকথা লদ্ধা’’তি নঙ্গুট্ঠং চালেন্তো তং উপসঙ্কমি. সা তং গীৰাযং দল়্হং গহেত্ৰা একায রজ্জুকোটিযা কুটং বন্ধিত্ৰা একং রজ্জুকোটিং সুনখস্স গীৰাযং বন্ধিত্ৰা কুটং উদকাভিমুখং পৰট্টেসি. সুনখো কুটং অনুবন্ধন্তো উদকে পতিত্ৰা তত্থেৰ কালমকাসি. সা তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন দীঘরত্তং নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন অত্তভাৰসতে ৰালুককুটং গীৰাযং বন্ধিত্ৰা উদকে পক্খিত্তা কালমকাসীতি.
তুম্হেহিপি, ভিক্খৰে, অত্তনা কতকম্মমেৰ অনুভূতং. অতীতস্মিঞ্হি বারাণসিৰাসিনো সত্ত গোপালকদারকা একস্মিং অটৰিপদেসে সত্তাহৰারেন গাৰিযো ৰিচরন্তা একদিৰসং গাৰিযো ¶ ৰিচারেত্ৰা আগচ্ছন্তা একং মহাগোধং দিস্ৰা অনুবন্ধিংসু. গোধা পলাযিত্ৰা একং ৰম্মিকং পাৰিসি. তস্স পন ৰম্মিকস্স সত্ত ছিদ্দানি, দারকা ‘‘মযং দানি গহেতুং ন সক্খিস্সাম, স্ৰে আগন্ত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি একেকো একেকং সাখভঙ্গমুট্ঠিং আদায সত্তপি জনা সত্ত ছিদ্দানি পিদহিত্ৰা পক্কমিংসু ¶ . তে পুনদিৰসে তং গোধং অমনসিকত্ৰা অঞ্ঞস্মিং পদেসে গাৰিযো ৰিচারেত্ৰা সত্তমে দিৰসে গাৰিযো আদায গচ্ছন্তা তং ৰম্মিকং দিস্ৰা সতিং পটিলভিত্ৰা ‘‘কা নু খো তস্সা গোধায পৰত্তী’’তি অত্তনা অত্তনা পিদহিতানি ছিদ্দানি ৰিৰরিংসু. গোধা জীৰিতে নিরালযা হুত্ৰা অট্ঠিচম্মাৰসেসা পৰেধমানা নিক্খমি. তে তং দিস্ৰা অনুকম্পং কত্ৰা ‘‘মা নং মারেথ, সত্তাহং ছিন্নভত্তা জাতা’’তি তস্সা পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা ‘‘সুখেন গচ্ছাহী’’তি ৰিস্সজ্জেসুং. তে গোধায অমারিতত্তা নিরযে তাৰ ন পচ্চিংসু. তে পন সত্ত জনা একতো হুত্ৰা চুদ্দসসু অত্তভাৰেসু সত্ত সত্ত দিৰসানি ছিন্নভত্তা অহেসুং. তদা, ভিক্খৰে, তুম্হেহি সত্তহি গোপালকেহি হুত্ৰা তং কম্মং কতন্তি. এৰং সত্থা তেহি পুট্ঠপুট্ঠং পঞ্হং ব্যাকাসি.
অথেকো ¶ ভিক্খু সত্থারং আহ – ‘‘কিং পন, ভন্তে, পাপকম্মং কত্ৰা আকাসে উপ্পতিতস্সপি সমুদ্দং পক্খন্দস্সাপি পব্বতন্তরং পৰিট্ঠস্সাপি মোক্খো নত্থী’’তি. সত্থা ‘‘এৰমেতং, ভিক্খৰে, আকাসাদীসুপি একপদেসোপি নত্থি, যত্থ ঠিতো পাপকম্মতো মুচ্চেয্যা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ অন্তলিক্খে ন সমুদ্দমজ্ঝে, ন পব্বতানং ৰিৰরং পৰিস্স;
ন ৰিজ্জতী সো জগতিপ্পদেসো, যত্থট্ঠিতো মুচ্চেয্য পাপকম্মা’’তি.
তস্সত্থো – সচে হি কোচি ‘‘ইমিনা উপাযেন পাপকম্মতো মুচ্চিস্সামী’’তি অন্তলিক্খে ৰা নিসীদেয্য, চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরং মহাসমুদ্দং ৰা পৰিসেয্য, পব্বতন্তরে ৰা নিসীদেয্য, নেৰ পাপকম্মতো মুচ্চেয্য. পুরত্থিমাদীসু জগতিপদেসেসু পথৰীভাগেসু ন সো ৰালগ্গমত্তোপি ওকাসো অত্থি, যত্থ ঠিতো পাপকম্মতো মুচ্চিতুং সক্কুণেয্যাতি.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু, সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
তযোজনৰত্থু একাদসমং.
১২. সুপ্পবুদ্ধসক্যৰত্থু
ন ¶ অন্তলিক্খেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো সুপ্পবুদ্ধং সক্কং আরব্ভ কথেসি.
সো কির ‘‘অযং মম ধীতরং ছড্ডেত্ৰা নিক্খন্তো চ, মম পুত্তং পব্বাজেত্ৰা তস্স ৰেরিট্ঠানে ঠিতো চা’’তি ¶ ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি সত্থরি আঘাতং বন্ধিত্ৰা একদিৰসং ‘‘ন দানিস্স নিমন্তনট্ঠানং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিতুং দস্সামী’’তি গমনমগ্গং পিদহিত্ৰা অন্তরৰীথিযং সুরং পিৰন্তো নিসীদি. অথস্স সত্থরি ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতে তং ঠানং আগতে ‘‘সত্থা আগতো’’তি আরোচেসুং ¶ . সো আহ – ‘‘পুরতো গচ্ছাতি তস্স ৰদেথ, নাযং মযা মহল্লকতরো, নাস্স মগ্গং দস্সামী’’তি পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানোপি তথেৰ ৰত্ৰা নিসীদি. সত্থা মাতুলস্স সন্তিকা মগ্গং অলভিত্ৰা ততো নিৰত্তি. সোপি একং চরপুরিসং পেসেসি ‘‘গচ্ছ, তস্স কথং সুত্ৰা এহী’’তি. সত্থাপি নিৰত্তন্তো সিতং কত্ৰা আনন্দত্থেরেন ‘‘কো নু খো, ভন্তে, সিতস্স পাতুকম্মস্স পচ্চযো’’তি পুট্ঠো আহ – ‘‘পস্সসি, আনন্দ, সুপ্পবুদ্ধ’’ন্তি. পস্সামি, ভন্তেতি. ভারিযং তেন কম্মং কতং মাদিসস্স বুদ্ধস্স মগ্গং অদেন্তেন, ইতো সত্তমে দিৰসে হেট্ঠাপাসাদে সোপানপাদমূলে পথৰিং পৰিসিস্সতীতি. চরপুরিসো তং কথং সুত্ৰা সুপ্পবুদ্ধস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং মম ভাগিনেয্যেন নিৰত্তন্তেন ৰুত্ত’’ন্তি পুট্ঠো যথাসুতং আরোচেসি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ন দানি মম ভাগিনেয্যস্স কথায দোসো অত্থি, অদ্ধা যং সো ৰদতি, তং তথেৰ হোতি. এৰং সন্তেপি নং ইদানি ¶ মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হিস্সামি. সো হি মং ‘সত্তমে দিৰসে পথৰিং পৰিসিস্সতী’তি অনিযমেন অৰত্ৰা ‘হেট্ঠাপাসাদে সোপানপাদমূলে পথৰিং পৰিসিস্সতী’’’তি আহ. ‘‘ইতো দানি পট্ঠাযাহং তং ঠানং ন গমিস্সামি, অথ নং তস্মিং ঠানে পথৰিং অপৰিসিত্ৰা মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি অত্তনো উপভোগজাতং সব্বং সত্তভূমিকপাসাদস্স উপরি আরোপেত্ৰা সোপানং হরাপেত্ৰা দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা একেকস্মিং দ্ৰারে দ্ৰে দ্ৰে মল্লে ঠপেত্ৰা ‘‘সচাহং পমাদেন হেট্ঠা ওরোহিতুকামো হোমি, নিৰারেয্যাথ ম’’ন্তি ৰত্ৰা সত্তমে পাসাদতলে সিরিগব্ভে নিসীদি. সত্থা তং পৰত্তিং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সুপ্পবুদ্ধো ন কেৰলং পাসাদতলে ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা আকাসে ৰা নিসীদতু, নাৰায ৰা সমুদ্দং পক্খন্দতু, পব্বতন্তরং ৰা পৰিসতু, বুদ্ধানং কথায দ্ৰিধাভাৰো নাম নত্থি, মযা ৰুত্তট্ঠানেযেৰ সো পথৰিং পৰিসিস্সতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ অন্তলিক্খে ন সমুদ্দমজ্ঝে, ন পব্বতানং ৰিৰরং পৰিস্স;
ন ৰিজ্জতী সো জগতিপ্পদেসো, যত্থট্ঠিতং নপ্পসহেয্য মচ্চূ’’তি.
তত্থ ¶ যত্থ ঠিতং নপ্পসহেয্য, মচ্চূতি যস্মিং পদেসে ঠিতং মরণং নপ্পসহেয্য নাভিভৰেয্য, কেসগ্গমত্তোপি ¶ পথৰিপ্পদেসো নত্থি. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সত্তমে দিৰসে সত্থু ভিক্খাচারমগ্গস্স নিরুদ্ধৰেলায হেট্ঠাপাসাদে সুপ্পবুদ্ধস্স মঙ্গলস্সো উদ্দামো হুত্ৰা তং তং ভিত্তিং পহরি. সো উপরি নিসিন্নোৰস্স সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিমেত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘মঙ্গলস্সো উদ্দামো’’তি. সো পনস্সো সুপ্পবুদ্ধং দিস্ৰাৰ সন্নিসীদতি. অথ নং সো গণ্হিতুকামো হুত্ৰা নিসিন্নট্ঠানা উট্ঠায দ্ৰারাভিমুখো অহোসি, দ্ৰারানি সযমেৰ ৰিৰটানি, সোপানং সকট্ঠানেযেৰ ঠিতং. দ্ৰারে ঠিতা মল্লা তং গীৰাযং গহেত্ৰা হেট্ঠাভিমুখং খিপিংসু. এতেনুপাযেন সত্তসুপি তলেসু দ্ৰারানি সযমেৰ ৰিৰটানি, সোপানানি যথাঠানে ঠিতানি. তত্থ তত্থ মল্লা তং গীৰাযমেৰ গহেত্ৰা হেট্ঠাভিমুখং খিপিংসু. অথ নং হেট্ঠাপাসাদে সোপানপাদমূলং সম্পত্তমেৰ মহাপথৰী ৰিৰরমানা ভিজ্জিত্ৰা সম্পটিচ্ছি, সো গন্ত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তীতি.
সুপ্পবুদ্ধসক্যৰত্থু দ্ৰাদসমং.
পাপৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নৰমো ৰগ্গো.
১০. দণ্ডৰগ্গো
১. ছব্বগ্গিযভিক্খুৰত্থু
সব্বে ¶ ¶ ¶ তসন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্তরসৰগ্গিযেহি সেনাসনে পটিজগ্গিতে ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ‘‘নিক্খমথ, মযং মহল্লকতরা, অম্হাকং এতং পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা তেহি ‘‘ন মযং দস্সাম, অম্হেহি পঠমং পটিজগ্গিত’’ন্তি ৰুত্তে তে ভিক্খূ পহরিংসু. সত্তরসৰগ্গিযা মরণভযতজ্জিতা মহাৰিরৰং ৰিরৰিংসু. সত্থা তেসং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নামা’’তি আরোচিতে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইতো পট্ঠায ভিক্খুনা নাম এৰং কত্তব্বং, যো করোতি, সো ইমং নাম আপত্তিং আপজ্জতী’’তি পহারদানসিক্খাপদং (পাচি. ৪৪৯ আদযো) পঞ্ঞাপেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম ‘যথা অহং, তথেৰ অঞ্ঞেপি দণ্ডস্স তসন্তি, মচ্চুনো ভাযন্তী’তি ঞত্ৰা পরো ন পহরিতব্বো, ন ঘাতেতব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বে তসন্তি দণ্ডস্স, সব্বে ভাযন্তি মচ্চুনো;
অত্তানং উপমং কত্ৰা, ন হনেয্য ন ঘাতযে’’তি.
তত্থ ¶ সব্বে তসন্তীতি সব্বেপি সত্তা অত্তনি দণ্ডে পতন্তে তস্স দণ্ডস্স তসন্তি. মচ্চুনোতি মরণস্সাপি ভাযন্তিযেৰ. ইমিস্সা চ দেসনায ব্যঞ্জনং নিরৰসেসং, অত্থো পন সাৰসেসো. যথা হি রঞ্ঞা ‘‘সব্বে সন্নিপতন্তূ’’তি ভেরিযা চরাপিতাযপি রাজমহামত্তে ঠপেত্ৰা সেসা সন্নিপতন্তি, এৰমিধ ‘‘সব্বে তসন্তী’’তি ৰুত্তেপি হত্থাজানেয্যো অস্সাজানেয্যো উসভাজানেয্যো খীণাসৰোতি ইমে চত্তারো ঠপেত্ৰা অৰসেসাৰ তসন্তীতি ৰেদিতব্বা. ইমেসু হি খীণাসৰো সক্কাযদিট্ঠিযা পহীনত্তা মরণকসত্তং অপস্সন্তো ন ভাযতি, ইতরে তযো সক্কাযদিট্ঠিযা ¶ বলৰত্তা অত্তনো পটিপক্খভূতং সত্তং অপস্সন্তা ন ভাযন্তীতি. ন হনেয্য ন ঘাতযেতি যথা অহং ¶ , এৰং অঞ্ঞেপি সত্তাতি নেৰ পরং পহরেয্য ন পহরাপেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছব্বগ্গিযভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. ছব্বগ্গিযভিক্খুৰত্থু
সব্বে তসন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তেযেৰ ¶ একস্মিঞ্হি সমযে তেনেৰ কারণেন পুরিমসিক্খাপদে সত্তরসৰগ্গিযে পহরিংসু. তেনেৰ কারণেন তেসং তলসত্তিকং উগ্গিরিংসু. ইধাপি সত্থা তেসং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নামা’’তি আরোচিতে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইতো পট্ঠায ভিক্খুনা নাম এৰং কত্তব্বং, যো করোতি, সো ইমং নাম আপত্তিং আপজ্জতী’’তি তলসত্তিকসিক্খাপদং (পাচি. ৪৫৪ আদযো) পঞ্ঞাপেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম ‘যথা অহং, তথেৰ অঞ্ঞেপি দণ্ডস্স তসন্তি, যথা চ ময্হং, তথেৰ নেসং জীৰিতং পিয’ন্তি ঞত্ৰা পরো ন পহরিতব্বো ন ঘাটেতব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বে তসন্তি দণ্ডস্স, সব্বেসং জীৰিতং পিযং;
অত্তানং উপমং কত্ৰা, ন হনেয্য ন ঘাতযে’’তি.
তত্থ সব্বেসং জীৰিতং পিযন্তি খীণাসৰং ঠপেত্ৰা সেসসত্তানং জীৰিতং পিযং মধুরং, খীণাসৰো পন জীৰিতে ৰা মরণে ৰা উপেক্খকোৰ হোতি. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছব্বগ্গিযভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. সব্বহুলকুমারকৰত্থু
সুখকামানি ¶ ¶ ভূতানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে কুমারকে আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ সমযে সত্থা সাৰত্থিযং পিণ্ডায পৰিসন্তো অন্তরামগ্গে সম্বহুলে কুমারকে একং ঘরসপ্পজাতিকং অহিং দণ্ডকেন পহরন্তে দিস্ৰা ‘‘কুমারকা কিং করোথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অহিং, ভন্তে, দণ্ডকেন পহরামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং কারণা’’তি পুন পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ডংসনভযেন, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘তুম্হে ‘অত্তনো সুখং করিস্সামা’তি ইমং পহরন্তা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সুখলাভিনো ন ভৰিস্সথ. অত্তনো সুখং পত্থেন্তেন হি পরং পহরিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সুখকামানি ভূতানি, যো দণ্ডেন ৰিহিংসতি;
অত্তনো সুখমেসানো, পেচ্চ সো ন লভতে সুখং.
‘‘সুখকামানি ভূতানি, যো দণ্ডেন ন হিংসতি;
অত্তনো সুখমেসানো, পেচ্চ সো লভতে সুখ’’ন্তি.
তত্থ যো দণ্ডেনাতি যো পুগ্গলো দণ্ডেন ৰা লেড্ডুআদীহি ৰা ৰিহেঠেতি. পেচ্চ সো ন লভতে সুখন্তি সো পুগ্গলো পরলোকে মনুস্সসুখং ৰা দিব্বসুখং ৰা পরমত্থভূতং ৰা নিব্বানসুখং ন লভতি. দুতিযগাথায পেচ্চ সো লভতেতি সো পুগ্গলো পরলোকে ৰুত্তপ্পকারং তিৰিধম্পি সুখং লভতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি তে কুমারকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
সম্বহুলকুমারকৰত্থু ততিযং.
৪. কোণ্ডধানত্থেরৰত্থু
মাৰোচ ¶ ফরুসং কঞ্চীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোণ্ডধানত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তস্স ¶ ¶ কির পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায একং ইত্থিরূপং থেরেন সদ্ধিংযেৰ ৰিচরতি. তং থেরো ন পস্সতি, মহাজনো পন পস্সতি. অন্তোগামং পিণ্ডায চরতোপিস্স মনুস্সা একং ভিক্খং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অযং তুম্হাকং হোতু, অযং পন তুম্হাকং সহাযিকাযা’’তি ৰত্ৰা দুতিযম্পি দদন্তি.
কিং তস্স পুব্বকম্মন্তি? কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কির দ্ৰে সহাযকা ভিক্খূ একমাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তসদিসা অতিৰিয সমগ্গা অহেসুং. দীঘাযুকবুদ্ধকালে চ অনুসংৰচ্ছরং ৰা অনুছমাসং ৰা ভিক্খূ উপোসথত্থায সন্নিপতন্তি. তস্মা তেপি ‘‘উপোসথগ্গং গমিস্সামা’’তি ৰসনট্ঠানা নিক্খমিংসু. তে একা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তদেৰতা দিস্ৰা ‘‘ইমে ভিক্খূ অতিৰিয সমগ্গা, সক্কা নু খো ইমে ভিন্দিতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো বালতায চিন্তিতসমনন্তরমেৰ আগন্ত্ৰা তেসু একেন, ‘‘আৰুসো, মুহুত্তং আগমেহি, সরীরকিচ্চেনম্হি অত্থিকো’’তি ৰুত্তে সা দেৰতা একং মনুস্সিত্থিৰণ্ণং ¶ মাপেত্ৰা থেরস্স গচ্ছন্তরং পৰিসিত্ৰা নিক্খমনকালে একেন হত্থেন কেসকলাপং, একেন নিৰাসনং সণ্ঠাপযমানা তস্স পিট্ঠিতো নিক্খমি. সো তং ন পস্সতি, তমাগমযমানো পন পুরতো ঠিতভিক্খু নিৰত্তিত্ৰা ওলোকযমানো তং তথা কত্ৰা নিক্খমন্তং পস্সি. সা তেন দিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা অন্তরধাযি. ইতরো তং ভিক্খুং অত্তনো সন্তিকং আগতকালে আহ – ‘‘আৰুসো, সীলং তে ভিন্ন’’ন্তি. ‘‘নত্থাৰুসো, ময্হং এৰরূপ’’ন্তি. ইদানেৰ তে মযা পচ্ছতো নিক্খমমানা তরুণইত্থী ইদং নাম করোন্তী দিট্ঠা, ত্ৰং ‘‘নত্থি ময্হং এৰরূপ’’ন্তি কিং ৰদেসীতি. সো অসনিযা মত্থকে অৰত্থটো ৰিয মা মং, আৰুসো, নাসেহি, নত্থি ময্হং এৰরূপন্তি. ইতরো ‘‘মযা সামং অক্খীহি দিট্ঠং, কিং তৰ সদ্দহিস্সামী’’তি দণ্ডকো ৰিয ভিজ্জিত্ৰা পক্কামি, উপোসথগ্গেপি ‘‘নাহং ইমিনা সদ্ধিং উপোসথং করিস্সামী’’তি নিসীদি. ইতরো ‘‘ময্হং, ভন্তে, সীলে অণুমত্তম্পি কাল়ং নত্থী’’তি ভিক্খূনং কথেসি. সোপি ‘‘মযা সামং দিট্ঠ’’ন্তি আহ. দেৰতা তং তেন সদ্ধিং উপোসথং কাতুং অনিচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘ভারিযং মযা কম্মং কত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘ভন্তে, ময্হং অয্যস্স সীলভেদো নত্থি, মযা পন ৰীমংসনৰসেনেতং কতং, করোথ তেন ¶ সদ্ধিং উপোসথ’’ন্তি আহ. সো তস্সা আকাসে ঠত্ৰা কথেন্তিযা সদ্দহিত্ৰা উপোসথং অকাসি ¶ , ন পন থেরে পুব্বে ৰিয মুদুচিত্তো অহোসি. এত্তকং দেৰতায পুব্বকম্মং.
আযুপরিযোসানে পন তে থেরা যথাসুখং দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু. দেৰতা অপীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং তত্থ পচ্চিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং নিব্বত্তিত্ৰা ৰুদ্ধিমন্ৰায সাসনে পব্বজিত্ৰা উপসম্পদং লভি. তস্স পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায তং ইত্থিরূপং ¶ তথেৰ পঞ্ঞাযি. তেনেৰস্স কোণ্ডধানত্থেরোতি নামং করিংসু. তং তথাৰিচরন্তং দিস্ৰা ভিক্খূ অনাথপিণ্ডিকং আহংসু – ‘‘মহাসেট্ঠি, ইমং দুস্সীলং তৰ ৰিহারা নীহর. ইমঞ্হি নিস্সায সেসভিক্খূনং অযসো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. কিং পন, ভন্তে, সত্থা ৰিহারে নত্থীতি? অত্থি উপাসকাতি. তেন হি, ভন্তে, সত্থাৰ জানিস্সতীতি. ভিক্খূ গন্ত্ৰা ৰিসাখাযপি তথেৰ কথেসুং. সাপি নেসং তথেৰ পটিৰচনং অদাসি.
ভিক্খূপি তেহি অসম্পটিচ্ছিতৰচনা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘মহারাজ, কোণ্ডধানত্থেরো একং ইত্থিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো সব্বেসং অযসং উপ্পাদেসি, তং তুম্হাকং ৰিজিতা নীহরথা’’তি. ‘‘কহং পন সো, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰিহারে, মহারাজা’’তি. ‘‘কতরস্মিং সেনাসনে ৰিহরতী’’তি? ‘‘অসুকস্মিং নামা’’তি. ‘‘তেন হি গচ্ছথ, অহং তং গণ্হিস্সামী’’তি সো সাযন্হসমযে ৰিহারং গন্ত্ৰা তং সেনাসনং পুরিসেহি পরিক্খিপাপেত্ৰা থেরস্স ৰসনট্ঠানাভিমুখো অগমাসি. থেরো মহাসদ্দং সুত্ৰা ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা পমুখে অট্ঠাসি. তম্পিস্স ইত্থিরূপং ¶ পিট্ঠিপস্সে ঠিতং রাজা অদ্দস. থেরো রঞ্ঞো আগমনং ঞত্ৰা ৰিহারং অভিরুহিত্ৰা নিসীদি. রাজা থেরং ন ৰন্দি, তম্পি ইত্থিং নাদ্দস. সো দ্ৰারন্তরেপি হেট্ঠামঞ্চেপি ওলোকেন্তো অদিস্ৰাৰ থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে একং ইত্থিং অদ্দসং, কহং সা’’তি? ‘‘ন পস্সামি, মহারাজা’’তি. ‘‘ইদানি মযা তুম্হাকং পিট্ঠিপস্সে ঠিতা দিট্ঠা’’তি ৰুত্তেপি ‘‘অহং ন পস্সামি’’চ্চেৰাহ. রাজা ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইতো তাৰ নিক্খমথা’’তি আহ. থেরে নিক্খমিত্ৰা পমুখে ঠিতে পুন সা থেরস্স পিট্ঠিপস্সে অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা পুন উপরিতলং অভিরুহি, তস্স আগতভাৰং ঞত্ৰা থেরো নিসীদি. পুন রাজা তং সব্বট্ঠানেসু ওলোকেন্তোপি অদিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, কহং সা ইত্থী’’তি পুন থেরং ¶ পুচ্ছি. নাহং পস্সামি মহারাজাতি. ‘‘কিং কথেথ, ভন্তে, মযা ইদানেৰ তুম্হাকং পিট্ঠিপস্সে ঠিতা দিট্ঠা’’তি আহ. আম, মহারাজ, মহাজনোপি ‘‘মে পচ্ছতো পচ্ছতো ইত্থী ৰিচরতী’’তি ৰদতি, অহং পন ন পস্সামীতি ¶ . রাজা ‘‘পটিরূপকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা পুন থেরং, ‘‘ভন্তে, ইতো তাৰ ওতরথা’’তি ৰত্ৰা থেরে ওতরিত্ৰা পমুখে ঠিতে পুন তং তস্স পিট্ঠিপস্সে ঠিতং দিস্ৰা উপরিতলং অভিরুহি. পুন নাদ্দস. সো পুন থেরং পুচ্ছিত্ৰা তেন ‘‘ন পস্সামি’’চ্চেৰ ৰুত্তে ‘‘পটিরূপকমেৰেত’’ন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, এৰরূপে সংকিলেসে তুম্হাকং পিট্ঠিতো ৰিচরন্তে অঞ্ঞো কোচি তুম্হাকং ভিক্খং ন দস্সতি, নিবদ্ধং মম গেহং পৰিসথ, অহমেৰ চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামী’’তি থেরং নিমন্তেত্ৰা পক্কামি.
ভিক্খূ ‘‘পস্সথাৰুসো, রঞ্ঞো পাপকিরিযং, ‘এতং ৰিহারতো নীহরা’তি ৰুত্তে আগন্ত্ৰা চতূহি ¶ পচ্চযেহি নিমন্তেত্ৰা গতো’’তি উজ্ঝাযিংসু. তম্পি থেরং আহংসু – ‘‘অম্ভো, দুস্সীল, ইদানিসি রাজকোণ্ডো জাতো’’তি. সোপি পুব্বে ভিক্খূ কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কোন্তো ‘‘তুম্হে দুস্সীলা, তুম্হে কোণ্ডা, তুম্হে ইত্থিং গহেত্ৰা ৰিচরথা’’তি আহ. তে গন্ত্ৰা সত্থু আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, কোণ্ডধানত্থেরো অম্হেহি ৰুত্তো অম্হে ‘দুস্সীলা’তিআদীনি ৰত্ৰা অক্কোসতী’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং ৰদেসী’’তি? ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘মযা সদ্ধিং কথিতকারণা’’তি. ‘‘তুম্হে, ভিক্খৰে, ইমিনা সদ্ধিং কস্মা কথেথা’’তি. ‘‘ইমস্স পচ্ছতো ইত্থিং ৰিচরন্তিং দিস্ৰা, ভন্তে’’তি. ‘‘ইমে কির তযা সদ্ধিং ইত্থিং ৰিচরন্তিং দিস্ৰা ৰদন্তি, ত্ৰং কস্মা কথেসি ¶ , এতে তাৰ দিস্ৰা কথেন্তি. ত্ৰং অদিস্ৰাৰ ইমেহি সদ্ধিং কস্মা কথেসি, ননু পুব্বে তৰেৰ পাপিকং দিট্ঠিং নিস্সায ইদং জাতং, ইদানি কস্মা পুন পাপিকং দিট্ঠিং গণ্হাসী’’তি. ভিক্খূ ‘‘কিং পন, ভন্তে, ইমিনা পুব্বে কত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. অথ নেসং সত্থা তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা ‘‘ভিক্খু ইদং পাপকম্মং নিস্সায ত্ৰং ইমং ৰিপ্পকারং পত্তো, ইদানি তে পুন তথারূপং পাপিকং দিট্ঠিং গহেতুং ন যুত্তং, মা পুন ভিক্খূহি সদ্ধিং কিঞ্চি কথেহি, নিস্সদ্দো মুখৰট্টিযং ছিন্নকংসথালসদিসো হোহি, এৰং করোন্তো নিব্বানপ্পত্তো নাম ভৰিস্সতী’’তি ¶ ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মাৰোচ ফরুসং কঞ্চি, ৰুত্তা পটিৰদেয্যু তং;
দুক্খা হি সারম্ভকথা, পটিদণ্ডা ফুসেয্যু তং.
‘‘সচে নেরেসি অত্তানং, কংসো উপহতো যথা;
এস পত্তোসি নিব্বানং, সারম্ভো তে ন ৰিজ্জতী’’তি.
তত্থ মাৰোচ ফরুসং কঞ্চীতি কঞ্চি একপুগ্গলম্পি ফরুসং মা অৰচ. ৰুত্তাতি তযা পরে ‘‘দুস্সীলা’’তি ৰুত্তা, তম্পি তথেৰ পটিৰদেয্যুং. সারম্ভকথাতি এসা করণুত্তরা যুগগ্গাহকথা নাম দুক্খা. পটিদণ্ডাতি কাযদণ্ডাদীহি ¶ পরং পহরন্তস্স তাদিসা পটিদণ্ডা চ তৰ মত্থকে পতেয্যুং. সচে নেরেসীতি সচে অত্তানং নিচ্চলং কাতুং সক্খিস্সসি. কংসো উপহতো যথাতি মুখৰট্টিযং ছিন্দিত্ৰা তলমত্তং কত্ৰা ঠপিতকংসথালং ৰিয. তঞ্হি হত্থপাদেহি ৰা দণ্ডকেন ৰা পহটম্পি সদ্দং ন করোতি, এস পত্তোসীতি সচে এৰরূপো ভৰিতুং সক্খিস্সসি, ইমং পটিপদং পূরযমানো ইদানি অপ্পত্তোপি এসো নিব্বানপ্পত্তো নাম. সারম্ভো তে ন ৰিজ্জতীতি এৰং সন্তে চ পন ‘‘ত্ৰং দুস্সীলো, তুম্হে দুস্সীলা’’তিএৰমাদিকো উত্তরকরণৰাচালক্খণো সারম্ভোপি তে ন ৰিজ্জতি, ন ভৰিস্সতিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু, কোণ্ডধানত্থেরোপি সত্থারা দিন্নওৰাদে ঠত্ৰা অরহত্তং পাপুণি, ন চিরস্সেৰ আকাসে উপ্পতিত্ৰা পঠমং সলাকং গণ্হীতি.
কোণ্ডধানত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. উপোসথিকইত্থীনং ৰত্থু
যথা দণ্ডেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো ৰিসাখাদীনং উপাসিকানং উপোসথকম্মং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং ¶ ¶ কির একস্মিং মহাউপোসথদিৰসে পঞ্চসতমত্তা ইত্থিযো উপোসথিকা হুত্ৰা ৰিহারং অগমিংসু. ৰিসাখা তাসু মহল্লকিত্থিযো উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি, ‘‘অম্মা, কিমত্থং উপোসথিকা জাতত্থা’’তি. তাহি ‘‘দিব্বসম্পত্তিং পত্থেত্ৰা’’তি ৰুত্তে মজ্ঝিমিত্থিযো পুচ্ছি, তাহি ‘‘সপত্তিৰাসা মুচ্চনত্থাযা’’তি ৰুত্তে তরুণিত্থিযো পুচ্ছি, তাহি ‘‘পঠমগব্ভে পুত্তপটিলাভত্থাযা’’তি ৰুত্তে কুমারিকাযো পুচ্ছি, তাহি ‘‘তরুণভাৰেযেৰ পতিকুলগমনত্থাযা’’তি ৰুত্তে তং সব্বম্পি তাসং কথং সুত্ৰা তা আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিপাটিযা আরোচেসি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘ৰিসাখে ইমেসং সত্তানং জাতিআদযো নাম দণ্ডহত্থকগোপালকসদিসা, জাতি জরায সন্তিকং, জরা ব্যাধিনো সন্তিকং, ব্যাধি মরণস্স সন্তিকং পেসেত্ৰা মরণং কুঠারিযা ছিন্দন্তা ৰিয জীৰিতং ছিন্দতি, এৰং সন্তেপি ৰিৰট্টং পত্থেন্তা নাম নত্থি, ৰট্টমেৰ পন পত্থেন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যথা দণ্ডেন গোপালো, গাৰো পাজেতি গোচরং;
এৰং জরা চ মচ্চু চ, আযুং পাজেন্তি পাণিন’’ন্তি.
তত্থ পাজেতীতি ছেকো গোপালো কেদারন্তরং পৰিসন্তিযো গাৰো দণ্ডেন নিৰারেত্ৰা তেনেৰ পোথেন্তো সুলভতিণোদকং ¶ গোচরং নেতি. আযুং পাজেন্তীতি জীৰিতিন্দ্রিযং ছিন্দন্তি খেপেন্তি. গোপালকো ৰিয হি জরা চ মচ্চু চ, গোগণো ৰিয জীৰিতিন্দ্রিযং, গোচরভূমি ৰিয মরণং. তত্থ জাতি তাৰ সত্তানং জীৰিতিন্দ্রিযং জরায সন্তিকং পেসেসি, জরা ব্যাধিনো সন্তিকং ¶ , ব্যাধি মরণস্স সন্তিকং. তমেৰ মরণং কুঠারিযা ছেদং ৰিয ছিন্দিত্ৰা গচ্ছতীতি ইদমেত্থ ওপম্মসম্পটিপাদনং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
উপোসথিকইত্থীনং ৰত্থু পঞ্চমং.
৬. অজগরপেতৰত্থু
অথ ¶ পাপানি কম্মানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অজগরপেতং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে মহামোগ্গল্লানত্থেরো লক্খণত্থেরেন সদ্ধিং গিজ্ঝকূটতো ওতরন্তো দিব্বেন চক্খুনা পঞ্চৰীসতিযোজনিকং অজগরপেতং নাম অদ্দস. তস্স সীসতো অগ্গিজালা উট্ঠহিত্ৰা পরিযন্তং গচ্ছন্তি, পরিযন্ততো উট্ঠহিত্ৰা সীসং গচ্ছন্তি, উভযতো উট্ঠহিত্ৰা মজ্ঝে ওতরন্তি. থেরো তং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. লক্খণত্থেরেন সিতকারণং পুট্ঠো ‘‘অকালো, আৰুসো, ইমস্স পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণায, সত্থু সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি ¶ ৰত্ৰা রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গতকালে লক্খণত্থেরেন পুট্ঠো আহ – ‘‘তত্রাহং, আৰুসো, একং পেতং অদ্দসং, তস্স এৰরূপো নাম অত্তভাৰো, অহং তং দিস্ৰা ‘ন ৰত মে এৰরূপো অত্তভাৰো দিট্ঠপুব্বো’তি সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি. সত্থা ‘‘চক্খুভূতা ৰত, ভিক্খৰে, সাৰকা ৰিহরন্তী’’তিআদীনি (পারা. ২২৮; সং. নি. ২.২০২) ৰদন্তো থেরস্স কথং পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘মযাপি এসো, ভিক্খৰে, পেতো বোধিমণ্ডেযেৰ দিট্ঠো, ‘যে চ পন মে ৰচনং ন সদ্দহেয্যুং, তেসং তং অহিতায অস্সা’তি ন কথেসিং, ইদানি মোগ্গল্লানং সক্খিং লভিত্ৰা কথেমী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি তস্স পুব্বকম্মং পুট্ঠো ব্যাকাসি –
কস্সপবুদ্ধকালে কির সুমঙ্গলসেট্ঠি নাম সুৰণ্ণিট্ঠকাহি ভূমিং সন্থরিত্ৰা ৰীসতিউসভট্ঠানে তত্তকেনেৰ ধনেন ৰিহারং কারেত্ৰা তাৰত্তকেনেৰ ৰিহারমহং কারেসি. সো একদিৰসং পাতোৰ সত্থু সন্তিকং গচ্ছন্তো নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায কাসাৰং সসীসং পারুপিত্ৰা কললমক্খিতেহি পাদেহি নিপন্নং একং চোরং দিস্ৰা ‘‘অযং কললমক্খিতপাদো রত্তিং ৰিচরিত্ৰা দিৰা নিপন্নমনুস্সো ভৰিস্সতী’’তি আহ. চোরো মুখং ৰিৰরিত্ৰা সেট্ঠিং দিস্ৰা ¶ ‘‘হোতু, জানিস্সামি তে কত্তব্ব’’ন্তি আঘাতং বন্ধিত্ৰা সত্তক্খত্তুং খেত্তং ঝাপেসি, সত্তক্খত্তুং ৰজে গুন্নং পাদে ছিন্দি, সত্তক্খত্তুং গেহং ঝাপেসি, সো এত্তকেনাপি কোপং নিব্বাপেতুং অসক্কোন্তো তস্স চূল়ূপট্ঠাকেন সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং কত্ৰা ‘‘কিং ¶ ¶ তে সেট্ঠিনো পিয’’ন্তি পুট্ঠো ‘‘গন্ধকুটিতো অঞ্ঞং তস্স পিযতরং নত্থী’’তি সুত্ৰা ‘‘হোতু, গন্ধকুটিং ঝাপেত্ৰা কোপং নিব্বাপেস্সামী’’তি সত্থরি পিণ্ডায পৰিট্ঠে পানীযপরিভোজনীযঘটে ভিন্দিত্ৰা গন্ধকুটিযং অগ্গিং অদাসি. সেট্ঠি ‘‘গন্ধকুটি কির ঝাযতী’’তি সুত্ৰা আগচ্ছন্তো ঝামকালে আগন্ত্ৰা গন্ধকুটিং ঝামং ওলোকেন্তো ৰালগ্গমত্তম্পি দোমনস্সং অকত্ৰা ৰামবাহুং সমঞ্জিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন মহাঅপ্ফোটনং অপ্ফোটেসি. অথ নং সমীপে ঠিতা পুচ্ছিংসু – ‘‘কস্মা, সামি, এত্তকং ধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কতগন্ধকুটিযা ঝামকালে অপ্ফোটেসী’’তি? সো আহ – ‘‘এত্তকং মে, তাতা, অগ্গিআদীহি অসাধারণে বুদ্ধস্স সাসনে ধনং নিদহিতুং লদ্ধং, ‘পুনপি এত্তকং ধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সত্থু গন্ধকুটিং কাতুং লভিস্সামী’তি তুট্ঠমানসো অপ্ফোটেসি’’ন্তি. সো পুন তত্তকং ধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গন্ধকুটিং কারেত্ৰা ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স সত্থুনো দানং অদাসি. তং দিস্ৰা চোরো চিন্তেসি – ‘‘অহং ইমং অমারেত্ৰা মঙ্কুকাতুং ন সক্খিস্সামি, হোতু, মারেস্সামি ন’’ন্তি নিৰাসনন্তরে ছুরিকং বন্ধিত্ৰা সত্তাহং ৰিহারে ৰিচরন্তোপি ওকাসং ন লভি. মহাসেট্ঠিপি সত্ত দিৰসানি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, মম একেন পুরিসেন সত্তক্খত্তুং ¶ খেত্তং ঝাপিতং, সত্তক্খত্তুং ৰজে গুন্নং পাদা ছিন্না, সত্তক্খত্তুং গেহং ঝাপিতং, ইদানি গন্ধকুটিপি তেনেৰ ঝাপিতা ভৰিস্সতি, অহং ইমস্মিং দানে পঠমং পত্তিং তস্স দম্মী’’তি.
তং সুত্ৰা চোরো ‘‘ভারিযং ৰত মে কম্মং কতং, এৰং অপরাধকারকে মযি ইমস্স কোপমত্তম্পি নত্থি, ইমস্মিম্পি দানে ময্হমেৰ পঠমং পত্তিং দেতি, অহং ইমস্মিং দুব্ভামি, এৰরূপং মে পুরিসং অখমাপেন্তস্স দেৰদণ্ডোপি মে মত্থকে পতেয্যা’’তি গন্ত্ৰা সেট্ঠিস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমাহি মে, সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সামি, এৰং অযুত্তকং কম্মং মযা কতং, তস্স মে খমাহী’’তি আহ. অথ নং সেট্ঠি ‘‘তযা মে ইদঞ্চিদঞ্চ কত’’ন্তি সব্বং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, মযা কত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘ত্ৰং মযা ন দিট্ঠপুব্বো, কস্মা মে কুজ্ঝিত্ৰা এৰমকাসী’’তি পুচ্ছি. সো একদিৰসং নগরা নিক্খন্তেন তেন ৰুত্তৰচনং সারেত্ৰা ‘‘ইমিনা মে কারণেন কোপো উপ্পাদিতো’’তি আহ. সেট্ঠি অত্তনা ৰুত্তং সরিত্ৰা ‘‘আম, তাত, ৰুত্তং মযা ¶ , তং মে খমাহী’’তি চোরং খমাপেত্ৰা ‘‘উট্ঠেহি, তাত, খমামি তে, গচ্ছ, তাতা’’তি আহ. সচে মে, সামি, খমসি, সপুত্তদারং মং গেহে দাসং করোহীতি. তাত, ত্ৰং মযা এত্তকে কথিতে এৰরূপং ছেদনং অকাসি, গেহে ¶ ৰসন্তেন পন ¶ সদ্ধিং ন সক্কা কিঞ্চি কথেতুং, ন মে তযা গেহে ৰসন্তেন কিচ্চং অত্থি, খমামি তে, গচ্ছ, তাতাতি. চোরো তং কম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে অৰীচিম্হি নিব্বত্তো দীঘরত্তং তত্থ পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন ইদানি গিজ্ঝকূটে পব্বতে পচ্চতীতি.
এৰং সত্থা তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, বালা নাম পাপানি কম্মানি করোন্তা ন বুজ্ঝন্তি, পচ্ছা পন অত্তনা কতকম্মেহি ডয্হমানা অত্তনাৰ অত্তনো দাৰগ্গিসদিসাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অথ পাপানি কম্মানি, করং বালো ন বুজ্ঝতি;
সেহি কম্মেহি দুম্মেধো, অগ্গিডড্ঢোৰ তপ্পতী’’তি.
তত্থ অথ পাপানীতি ন কেৰলং বালো কোধৰসেন পাপানি করোতি, করোন্তোপি পন ন বুজ্ঝতীতি অত্থো. পাপং করোন্তো চ ‘‘পাপং করোমী’’তি অবুজ্ঝনকো নাম নত্থি. ‘‘ইমস্স কম্মস্স এৰরূপো নাম ৰিপাকো’’তি অজাননতায ‘‘ন বুজ্ঝতী’’তি ৰুত্তং. সেহীতি সো তেহি অত্তনো সন্তকেহি কম্মেহি দুম্মেধো নিপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো নিরযে নিব্বত্তিত্ৰা অগ্গিডড্ঢোৰ তপ্পতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অজগরপেতৰত্থু ছট্ঠং.
৭. মহামোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু
যো ¶ দণ্ডেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহামোগ্গল্লানত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে তিত্থিযা সন্নিপতিত্ৰা মন্তেসুং – ‘‘জানাথাৰুসো, ‘কেন কারণেন সমণস্স গোতমস্স লাভসক্কারো মহা হুত্ৰা নিব্বত্তো’তি ¶ . মযং ন জানাম, তুম্হে পন জানাথাতি. আম, জানাম, মহামোগ্গল্লানং নাম একং নিস্সায উপ্পন্নো. সো হি দেৰলোকং গন্ত্ৰা দেৰতাহি কতকম্মং পুচ্ছিত্ৰা আগন্ত্ৰা মনুস্সানং কথেতি ‘ইদং নাম কত্ৰা এৰরূপং সম্পত্তিং ¶ লভন্তী’তি. নিরযে নিব্বত্তানম্পি কম্মং পুচ্ছিত্ৰা আগন্ত্ৰা মনুস্সানং কথেতি ‘ইদং নাম কত্ৰা এৰরূপং দুক্খং অনুভৰন্তী’তি. মনুস্সা তস্স কথং সুত্ৰা মহন্তং লাভসক্কারং অভিহরন্তি, সচে তং মারেতুং সক্খিস্সাম, সো লাভসক্কারো অম্হাকং নিব্বত্তিস্সতী’’তি. তে ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি সব্বে একচ্ছন্দা হুত্ৰা ‘‘যংকিঞ্চি কত্ৰা তং মারাপেস্সামা’’তি অত্তনো উপট্ঠাকে সমাদপেত্ৰা কহাপণসহস্সং লভিত্ৰা পুরিসঘাতকম্মং কত্ৰা চরন্তে চোরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো নাম কাল়সিলাযং ৰসতি, তত্থ গন্ত্ৰা তং মারেথা’’তি তেসং কহাপণে অদংসু. চোরা ধনলোভেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘থেরং মারেস্সামা’’তি গন্ত্ৰা তস্স ৰসনট্ঠানং পরিৰারেসুং. থেরো তেহি পরিক্খিত্তভাৰং ঞত্ৰা কুঞ্চিকচ্ছিদ্দেন নিক্খমিত্ৰা পক্কামি. তে চোরা তং দিৰসং থেরং অদিস্ৰা পুনেকদিৰসং গন্ত্ৰা পরিক্খিপিংসু. থেরো ¶ ঞত্ৰা কণ্ণিকামণ্ডলং ভিন্দিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. এৰং তে পঠমমাসেপি মজ্ঝিমমাসেপি থেরং গহেতুং নাসক্খিংসু. পচ্ছিমমাসে পন সম্পত্তে থেরো অত্তনা কতকম্মস্স আকড্ঢনভাৰং ঞত্ৰা ন অপগচ্ছি. চোরা গন্ত্ৰা থেরং গহেত্ৰা তণ্ডুলকণমত্তানিস্স অট্ঠীনি করোন্তা ভিন্দিংসু. অথ নং ‘‘মতো’’তি সঞ্ঞায একস্মিং গুম্বপিট্ঠে খিপিত্ৰা পক্কমিংসু.
থেরো ‘‘সত্থারং পস্সিত্ৰাৰ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি অত্তভাৰং ঝানৰেঠনেন ৰেঠেত্ৰা থিরং কত্ৰা আকাসেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি আহ. ‘‘পরিনিব্বাযিস্সসি, মোগ্গল্লানা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা’’তি? ‘‘কাল়সিলাপদেসং, ভন্তে’’তি. তেন হি, মোগ্গল্লান, ময্হং ধম্মং কথেত্ৰা যাহি. তাদিসস্স হি মে সাৰকস্স ইদানি দস্সনং নত্থীতি. সো ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আকাসং উপ্পতিত্ৰা পরিনিব্বানদিৰসে সারিপুত্তত্থেরো ৰিয নানপ্পকারা ইদ্ধিযো কত্ৰা ধম্মং কথেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ¶ কাল়সিলাটৰিং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযি. ‘‘থেরং কির চোরা মারেসু’’ন্তি অযম্পি কথা সকলজম্বুদীপে পত্থরি. রাজা অজাতসত্তু চোরে পরিযেসনত্থায চরপুরিসে পযোজেসি. তেসুপি চোরেসু সুরাপানে সুরং পিৰন্তেসু একো একস্স পিট্ঠিং পহরিত্ৰা পাতেসি. সো তং সন্তেজ্জেত্ৰা ‘‘অম্ভো দুব্বিনীত, ত্ৰং কস্মা মে পিট্ঠিং পাতেসী’’তি ¶ আহ. কিং পন হরে দুট্ঠচোর, তযা মহামোগ্গল্লানত্থেরো পঠমং পহটোতি? কিং পন মযা পহটভাৰং ত্ৰং ন জানাসীতি? ইতি নেসং ‘‘মযা পহটো, মযা পহটো’’তি ৰদন্তানং ৰচনং সুত্ৰা তে চরপুরিসা তে সব্বে চোরে গহেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা চোরে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হেহি থেরো মারিতো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কেন তুম্হে উয্যোজিতা’’তি? ‘‘নগ্গসমণকেহি, দেৰা’’তি. রাজা পঞ্চসতে নগ্গসমণকে গাহাপেত্ৰা পঞ্চসতেহি চোরেহি সদ্ধিং রাজঙ্গণে নাভিপ্পমাণেসু আৰাটেসু নিখণাপেত্ৰা পলালেহি পটিচ্ছাদাপেত্ৰা অগ্গিং দাপেসি ¶ . অথ নেসং ঝামভাৰং ঞত্ৰা অযনঙ্গলেহি কসাপেত্ৰা সব্বে খণ্ডাখণ্ডিকং কারাপেসি.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো অত্তনো অননুরূপমেৰ মরণং পত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো ইমস্সেৰ অত্তভাৰস্স অননুরূপং মরণং পত্তো, পুব্বে পন তেন কতস্স কম্মস্স অনুরূপমেৰ মরণং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং পনস্স, ভন্তে, পুব্বকম্ম’’ন্তি পুট্ঠো ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি –
অতীতে ¶ কির বারাণসিৰাসী একো কুলপুত্তো সযমেৰ কোট্টনপচনাদীনি কম্মানি করোন্তো মাতাপিতরো পটিজগ্গি. অথস্স মাতাপিতরো নং, ‘‘তাত, ত্ৰং এককোৰ গেহে চ অরঞ্ঞে চ কম্মং করোন্তো কিলমসি, একং তে কুমারিকং আনেস্সামা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, ন ময্হং এৰরূপাযত্থো, অহং যাৰ তুম্হে জীৰথ, তাৰ ৰো সহত্থা উপট্ঠহিস্সামী’’তি তেন পটিক্খিত্তা পুনপ্পুনং তং যাচিত্ৰা কুমারিকং আনযিংসু. সা কতিপাহমেৰ তে উপট্ঠহিত্ৰা পচ্ছা তেসং দস্সনম্পি অনিচ্ছন্তী ‘‘ন সক্কা তৰ মাতাপিতূহি সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসিতু’’ন্তি উজ্ঝাযিত্ৰা তস্মিং ¶ অত্তনো কথং অগ্গণ্হন্তে তস্স বহিগতকালে মকচিৰাকখণ্ডানি চ যাগুফেণঞ্চ গহেত্ৰা তত্থ তত্থ আকিরিত্ৰা তেনাগন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুট্ঠা আহ – ‘‘ইমেসং অন্ধমহল্লকানং এতং কম্মং, সব্বং গেহং কিলিট্ঠং করোন্তা ৰিচরন্তি, ন সক্কা এতেহি সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসিতু’’ন্তি. এৰং তায নং পুনপ্পুনং কথযমানায এৰরূপোপি পূরিতপারমী সত্তো মাতাপিতূহি সদ্ধিং ভিজ্জি. সো ‘‘হোতু, জানিস্সামি নেসং কত্তব্ব’’ন্তি তে ভোজেত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, অসুকট্ঠানে নাম তুম্হাকং ¶ ঞাতকা আগমনং পচ্চাসীসন্তি, তত্থ গমিস্সামা’’তি তে যানকং আরোপেত্ৰা আদায গচ্ছন্তো অটৰিমজ্ঝং পত্তকালে, ‘‘তাত, রস্মিযো গণ্হাথ, গাৰো পতোদসঞ্ঞায গমিস্সন্তি, ইমস্মিং ঠানে চোরা ৰসন্তি, অহং ওতরামী’’তি পিতু হত্থে রস্মিযো দত্ৰা ওতরিত্ৰা গচ্ছন্তো সদ্দং পরিৰত্তেত্ৰা চোরানং উট্ঠিতসদ্দমকাসি. মাতাপিতরো সদ্দং সুত্ৰা ‘‘চোরা উট্ঠিতা’’তি সঞ্ঞায, ‘‘তাত, মযং মহল্লকা, ত্ৰং অত্তানমেৰ রক্খাহী’’তি আহংসু. সো মাতাপিতরো তথাৰিরৰন্তেপি চোরসদ্দং করোন্তো কোট্টেত্ৰা মারেত্ৰা অটৰিযং খিপিত্ৰা পচ্চাগমি.
সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো এত্তকং কম্মং কত্ৰা অনেকৰস্সসতসহস্সানি ¶ নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন অত্তভাৰসতে এৰমেৰ কোট্টেত্ৰা সংচুণ্ণিতো মরণং পত্তো. এৰং মোগ্গল্লানেন অত্তনো কম্মানুরূপমেৰ মরণং লদ্ধং, পঞ্চহি চোরসতেহি সদ্ধিং লভিংসু. অপ্পদুট্ঠেসু হি পদুস্সন্তো দসহি কারণেহি অনযব্যসনং পাপুণাতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যো ¶ দণ্ডেন অদণ্ডেসু, অপ্পদুট্ঠেসু দুস্সতি;
দসন্নমঞ্ঞতরং ঠানং, খিপ্পমেৰ নিগচ্ছতি.
‘‘ৰেদনং ফরুসং জানিং, সরীরস্স ৰ ভেদনং;
গরুকং ৰাপি আবাধং, চিত্তক্খেপং ৰ পাপুণে.
‘‘রাজতো ¶ ৰা উপসগ্গং, অব্ভক্খানং ৰ দারুণং;
পরিক্খযং ৰ ঞাতীনং, ভোগানং ৰ পভঙ্গুরং.
‘‘অথ ৰাস্স অগারানি, অগ্গি ডহতি পাৰকো;
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি.
তত্থ অদণ্ডেসূতি কাযদণ্ডাদিরহিতেসু খীণাসৰেসু. অপ্পদুট্ঠেসূতি পরেসু ৰা অত্তনি ৰা নিরপরাধেসু. দসন্নমঞ্ঞতরং ঠানন্তি দসসু দুক্খকারণেসু অঞ্ঞতরং কারণং. ৰেদনন্তি সীসরোগাদিভেদং ফরুসং ৰেদনং. জানিন্তি কিচ্ছাধিগতস্স ধনস্স জানিং. ভেদনন্তি হত্থচ্ছেদাদিকং সরীরভেদনং. গরুকন্তি পক্খহতএকচক্খুকপীঠসপ্পিকুণীভাৰকুট্ঠরোগাদিভেদং গরুকাবাধং ৰা. চিত্তক্খেপন্তি উম্মাদং. উপসগ্গন্তি যসৰিলোপসেনাপতিট্ঠানাদিঅচ্ছিন্দনাদিকং রাজতো উপসগ্গং ৰা. অব্ভক্খানন্তি ¶ অদিট্ঠঅসুতঅচিন্তিতপুব্বং ‘‘ইদং সন্ধিচ্ছেদাদিকম্মং, ইদং ৰা রাজাপরাধিতকম্মং তযা কত’’ন্তি এৰরূপং দারুণং অব্ভক্খানং ৰা. পরিক্খযং ৰ ঞাতীনন্তি অত্তনো অৰস্সযো ভৰিতুং সমত্থানং ঞাতীনং পরিক্খযং ৰা. পভঙ্গুরন্তি পভঙ্গুভাৰং পূতিভাৰং. যং হিস্স গেহে ধঞ্ঞং, তং পূতিভাৰং আপজ্জতি, সুৰণ্ণং অঙ্গারভাৰং, মুত্তা কপ্পাসট্ঠিভাৰং, কহাপণং কপালখণ্ডাদিভাৰং, দ্ৰিপদচতুপ্পদা কাণকুণাদিভাৰন্তি অত্থো. অগ্গি ডহতীতি একসংৰচ্ছরে দ্ৰত্তিক্খত্তুং অঞ্ঞস্মিং ডাহকে অৰিজ্জমানেপি অসনিঅগ্গি ৰা পতিত্ৰা ডহতি, অত্তনোৰ ধম্মতায উট্ঠিতো পাৰকো ৰা ডহতিযেৰ. নিরযন্তি দিট্ঠেৰ ধম্মে ইমেসং ¶ দসন্নং ঠানানং অঞ্ঞতরং পত্ৰাপি একংসেন সম্পরাযে পত্তব্বং দস্সেতুং ‘‘নিরযং সোপপজ্জতী’’তি ৰুত্তং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহামোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. বহুভণ্ডিকভিক্খুৰত্থু
ন ¶ নগ্গচরিযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বহুভণ্ডিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিৰাসী ¶ কিরেকো কুটুম্বিকো ভরিযায কালকতায পব্বজি. সো পব্বজন্তো অত্তনো পরিৰেণঞ্চ অগ্গিসালঞ্চ ভণ্ডগব্ভঞ্চ কারেত্ৰা সব্বম্পি ভণ্ডগব্ভং সপ্পিমধুতেলাদীহি পূরেত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা চ পন অত্তনো দাসে পক্কোসাপেত্ৰা যথারুচিকং আহারং পচাপেত্ৰা ভুঞ্জতি. বহুভণ্ডো চ বহুপরিক্খারো চ অহোসি. রত্তিং অঞ্ঞং নিৰাসনপারুপনং হোতি, দিৰা অঞ্ঞং নিৰাসনপারুপনং হোতি, দিৰা অঞ্ঞং ৰিহারপচ্চন্তে ৰসতি. তস্সেকদিৰসং চীৰরপচ্চত্থরণানি সুক্খাপেন্তস্স সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা ভিক্খূ পস্সিত্ৰা ‘‘কস্সিমানি, আৰুসো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ময্হ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো, ভগৰতা তিচীৰরানি অনুঞ্ঞাতানি, ত্ৰঞ্চ পন এৰং অপ্পিচ্ছস্স বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা এৰং বহুপরিক্খারো জাতো’’তি তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ভন্তে ¶ , অযং ভিক্খু অতিবহুভণ্ডো’’তি আরোচেসুং. সত্থা ‘‘সচ্চং কির তং ভিক্খূ’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে আহ – ‘‘কস্মা পন ত্ৰং, ভিক্খু, মযা অপ্পিচ্ছতায ধম্মে দেসিতে এৰং বহুভণ্ডো জাতো’’তি. সো তাৰত্তকেনেৰ কুপিতো ‘‘ইমিনা দানি নীহারেন চরিস্সামী’’তি পারুপনং ছড্ডেত্ৰা পরিসমজ্ঝে একচীৰরো অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা উপত্থম্ভযমানো ননু ত্ৰং ভিক্খু পুব্বে হিরোত্তপ্পগৰেসকো দকরক্খসকালেপি হিরোত্তপ্পং গৰেসমানো দ্ৰাদস ৰস্সানি ৰিহাসি, কস্মা ইদানি এৰং গরুকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে পারুপনং ছড্ডেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পহায ঠিতোসীতি. সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তং চীৰরং পারুপিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. ভিক্খূ তস্স অত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা অতীতং আহরিত্ৰা কথেসি –
অতীতে ¶ কির বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং বোধিসত্তো পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে মহিংসকুমারোতি নামং করিংসু. তস্স কনিট্ঠভাতা চন্দকুমারো নাম অহোসি. তেসং মাতরি কালকতায রাজা অঞ্ঞং অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সাপি পুত্তং ৰিজাযি, সূরিযকুমারোতিস্স নামং করিংসু. তং দিস্ৰা রাজা তুট্ঠো ‘‘পুত্তস্স তে ৰরং দম্মী’’তি আহ. সাপি খো, ‘‘দেৰ, ইচ্ছিতকালে গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্ৰা পুত্তস্স ৰযপ্পত্তকালে ¶ রাজানং আহ – ‘‘দেৰেন ময্হং পুত্তস্স জাতকালে ৰরো দিন্নো, ইদানি মে পুত্তস্স রজ্জং দেহী’’তি ¶ . রাজা ‘‘মম দ্ৰে পুত্তা অগ্গিক্খন্ধা ৰিয জলন্তা ৰিচরন্তি, ন সক্কা তস্স রজ্জং দাতু’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰাপি তং পুনপ্পুনং যাচমানমেৰ দিস্ৰা ‘‘অযং মে পুত্তানং অনত্থম্পি করেয্যা’’তি পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাতা, অহং সূরিযকুমারস্স জাতকালে ৰরং অদাসিং, ইদানিস্স মাতা রজ্জং যাচতি, অহং তস্স ন দাতুকামো, তস্স মাতা তুম্হাকং অনত্থম্পি করেয্য, গচ্ছথ তুম্হে, অরঞ্ঞে ৰসিত্ৰা মমচ্চযেনাগন্ত্ৰা রজ্জং গণ্হথা’’তি উয্যোজেসি. তে পিতরং ৰন্দিত্ৰা পাসাদা ওতরন্তে রাজঙ্গণে কীল়মানো সূরিযকুমারো দিস্ৰা তং কারণং ঞত্ৰা তেহি সদ্ধিং নিক্খমি. তেসং হিমৰন্তং পৰিট্ঠকালে বোধিসত্তো মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদিত্ৰা সূরিযকুমারং আহ – ‘‘তাত, এতং সরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ অম্হাকম্পি পদুমিনিপণ্ণেহি উদকং আহরা’’তি. সো পন সরো ৰেস্সৰণ্ণস্স সন্তিকা একেন দকরক্খসেন লদ্ধো হোতি. ৰেস্সৰণ্ণো চ তং আহ – ‘‘ঠপেত্ৰা দেৰধম্মজাননকে যে চ অঞ্ঞে ইমং সরং ওতরন্তি, তে খাদিতুং লভসী’’তি. ততো পট্ঠায সো তং সরং ওতিণ্ণোতিণ্ণে দেৰধম্মে পুচ্ছিত্ৰা অজানন্তে খাদতি, সূরিযকুমারোপি ¶ তং সরং অৰীমংসিত্ৰাৰ ওতরি, তেন চ ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছিতো ‘‘দেৰধম্মা নাম চন্দিমসূরিযা’’তি আহ. অথ নং ‘‘ত্ৰং দেৰধম্মে ন জানাসী’’তি উদকং পৰেসেত্ৰা অত্তনো ভৰনে ঠপেসি. বোধিসত্তোপি তং চিরাযন্তং দিস্ৰা চন্দকুমারং পেসেসি. সোপি তেন ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছিতো ‘‘দেৰধম্মা নাম চতস্সো দিসা’’তি আহ. দকরক্খসো তম্পি উদকং পৰেসেত্ৰা তত্থেৰ ঠপেসি.
বোধিসত্তো তস্মিম্পি চিরাযন্তে ‘‘অন্তরাযেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সযং গন্ত্ৰা দ্ৰিন্নম্পি ওতরণপদংযেৰ দিস্ৰা ‘‘অযং সরো রক্খসপরিগ্গহিতো’’তি ঞত্ৰা খগ্গং সন্নয্হিত্ৰা ধনুং গহেত্ৰা অট্ঠাসি. রক্খসো তং অনোতরন্তং দিস্ৰা ৰনকম্মিকপুরিসৰেসেনাগন্ত্ৰা আহ – ‘‘ভো পুরিস, ত্ৰং মগ্গকিলন্তো, কস্মা ইমং সরং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ ভিসমুলালং খাদিত্ৰা পুপ্ফানি পিলন্ধিত্ৰা ন গচ্ছসী’’তি. বোধিসত্তো তং দিস্ৰাৰ ‘‘এস সো যক্খো’’তি ঞত্ৰা ‘‘তযা মে ভাতরো গহিতা’’তি আহ. আম, মযা গহিতাতি. কিং কারণাতি? অহং ইমং সরং ওতিণ্ণোতিণ্ণে লভামীতি ¶ . কিং পন সব্বেৰ লভসীতি? দেৰধম্মজাননকে ¶ ঠপেত্ৰা অৰসেসে লভামীতি. অত্থি পন তে দেৰধম্মেহি অত্থোতি? আম, অত্থীতি. অহং কথেস্সামীতি. তেন হি কথেহীতি. ন সক্কা কিলিট্ঠেন গত্তেন কথেতুন্তি. যক্খো বোধিসত্তং ¶ ন্হাপেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে পল্লঙ্কং আরোপেত্ৰা সযমস্স পাদমূলে নিসীদি. অথ নং বোধিসত্তো ‘‘সক্কচ্চং সুণাহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হিরিওত্তপ্পসম্পন্না, সুক্কধম্মসমাহিতা;
সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি. (জা. ১.১.৬);
যক্খো ইমং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নো বোধিসত্তং আহ – ‘‘পণ্ডিত, অহং তে পসন্নো, একং ভাতরং দম্মি, কতরং আনেমী’’তি? ‘‘কনিট্ঠং আনেহী’’তি. পণ্ডিত, ত্ৰং কেৰলং দেৰধম্মে জানাসিযেৰ, ন পন তেসু ৰত্তসীতি. কিং কারণাতি? যস্মা জেট্ঠং ঠপেত্ৰা কনিট্ঠং আহরাপেন্তো জেট্ঠাপচাযিককম্মং ন করোসীতি, দেৰধম্মে চাহং যক্খ জানামি, তেসু চ ৰত্তামি. মযঞ্হি এতং নিস্সায ইমং অরঞ্ঞং পৰিট্ঠা. এতস্স হি অত্থায অম্হাকং পিতরং এতস্স মাতা রজ্জং যাচি, অম্হাকং পন পিতা তং ৰরং অদত্ৰা অম্হাকং অনুরক্খণত্থায অরঞ্ঞে ৰাসং অনুজানি, সো কুমারো অনিৰত্তিত্ৰা অম্হেহি সদ্ধিং আগতো. ‘‘তং অরঞ্ঞে একো যক্খো খাদী’’তি ৰুত্তেপি ন কোচি সদ্দহিস্সতি. তেনাহং গরহভযভীতো তমেৰাহরাপেমীতি. যক্খো বোধিসত্তস্স পসীদিত্ৰা ‘‘সাধু পণ্ডিত, ত্ৰমেৰ দেৰধম্মে জানাসি, দেৰধম্মেসু চ ৰত্তসী’’তি দ্ৰে ভাতরো আনেত্ৰা অদাসি. অথ নং বোধিসত্তো যক্খভাৰে আদীনৰং কথেত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. সো তেন সুসংৰিহিতারক্খো তস্মিং অরঞ্ঞে ৰসিত্ৰা পিতরি কালকতে যক্খং আদায বারাণসিং গন্ত্ৰা ¶ রজ্জং গহেত্ৰা চন্দকুমারস্স উপরজ্জং, সূরিযকুমারস্স সেনাপতিট্ঠানং দত্ৰা যক্খস্স রমণীযে ঠানে আযতনং কারাপেত্ৰা যথা সো লাভগ্গপ্পত্তো হোতি, তথা অকাসি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা রক্খসো বহুভণ্ডিকভিক্খু অহোসি, সূরিযকুমারো আনন্দো, চন্দকুমারো সারিপুত্তো, মহিংসকুমারো পন অহমেৰা’’তি. এৰং সত্থা জাতকং কথেত্ৰা ‘‘এৰং ত্ৰং, ভিক্খু, পুব্বে দেৰধম্মে গৰেসমানো হিরিওত্তপ্পসম্পন্নো ৰিচরিত্ৰা ইদানি চতুপরিসমজ্ঝে ইমিনা নীহারেন ঠত্ৰা মম পুরতো ‘অপ্পিচ্ছোম্হী’তি ৰদন্তো অযুত্তং অকাসি. ন হি সাটকপটিক্খেপাদিমত্তেন সমণো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ নগ্গচরিযা ন জটা ন পঙ্কা, নানাসকা থণ্ডিলসাযিকা ৰা;
রজোজল্লং উক্কুটিকপ্পধানং, সোধেন্তি মচ্চং অৰিতিণ্ণকঙ্খ’’ন্তি.
তত্থ নানাসকাতি ন অনসকা, ভত্তপটিক্খেপকাতি অত্থো. থণ্ডিলসাযিকাতি ভূমিসযনা. রজোজল্লন্তি কদ্দমলেপনাকারেন সরীরে সন্নিহিতরজো ¶ . উক্কুটিকপ্পধানন্তি উক্কুটিকভাৰেন আরদ্ধৰীরিযং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যো হি মচ্চো ‘‘এৰং অহং লোকনিস্সরণসঙ্খাতং সুদ্ধিং পাপুণিস্সামী’’তি ইমেসু নগ্গচরিযাদীসু যং কিঞ্চি সমাদায ৰত্তেয্য, সো কেৰলং মিচ্ছাদস্সনঞ্চেৰ ৰড্ঢেয্য, কিলমথস্স চ ভাগী অস্স. ন হি এতানি সুসমাদিন্নানিপি অট্ঠৰত্থুকায কঙ্খায অৰিতিণ্ণভাৰেন অৰিতিণ্ণকঙ্খং মচ্চং সোধেন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বহুভণ্ডিকভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সন্ততিমহামত্তৰত্থু
অলঙ্কতো চেপীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সন্ততিমহামত্তং আরব্ভ কথেসি.
সো হি একস্মিং কালে রঞ্ঞো পসেনদিকোসলস্স পচ্চন্তং কুপিতং ৰূপসমেত্ৰা আগতো. অথস্স রাজা তুট্ঠো সত্ত দিৰসানি রজ্জং দত্ৰা একং ¶ নচ্চগীতকুসলং ইত্থিং অদাসি. সো সত্ত দিৰসানি সুরামদমত্তো হুত্ৰা সত্তমে দিৰসে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো হত্থিক্খন্ধৰরগতো ন্হানতিত্থং গচ্ছন্তো সত্থারং পিণ্ডায পৰিসন্তং দ্ৰারন্তরে দিস্ৰা হত্থিক্খন্ধৰরগতোৰ সীসং চালেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. সত্থা সিতং কত্ৰা ‘‘কো নু খো, ভন্তে, সিতপাতুকরণে হেতূ’’তি ¶ আনন্দত্থেরেন পুট্ঠো সিতকারণং আচিক্খন্তো আহ – ‘‘পস্সানন্দ, সন্ততিমহামত্তং, অজ্জ সব্বাভরণপটিমণ্ডিতোৰ মম সন্তিকং আগন্ত্ৰা চতুপ্পদিকগাথাৰসানে অরহত্তং পত্ৰা সত্ততালমত্তে আকাসে নিসীদিত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি. মহাজনো থেরেন সদ্ধিং কথেন্তস্স সত্থু ৰচনং অস্সোসি. তত্থ মিচ্ছাদিট্ঠিকা চিন্তযিংসু – ‘‘পস্সথ সমণস্স গোতমস্স কিরিযং, মুখপ্পত্তমেৰ ভাসতি, অজ্জ কির এস এৰং সুরামদমত্তো যথালঙ্কতোৰ এতস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সতি, অজ্জেৰ তং মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হিস্সামা’’তি. সম্মাদিট্ঠিকা ¶ চিন্তেসুং – ‘‘অহো বুদ্ধানং মহানুভাৰতা, অজ্জ বুদ্ধলীল়ঞ্চেৰ সন্ততিমহামত্তলীল়ঞ্চ দট্ঠুং লভিস্সামা’’তি.
সন্ততিমহামত্তোপি ন্হানতিত্থে দিৰসভাগং উদককীল়ং কীল়িত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা আপানভূমিযং নিসীদি. সাপি ইত্থী রঙ্গমজ্ঝং ওতরিত্ৰা নচ্চগীতং দস্সেতুং আরভি. তস্সা সরীরলীল়ায দস্সনত্থং সত্তাহং অপ্পাহারতায তং দিৰসং নচ্চগীতং দস্সযমানায অন্তোকুচ্ছিযং সত্থকৰাতা সমুট্ঠায হদযমংসং কন্তিত্ৰা অগমংসু. সা তঙ্খণঞ্ঞেৰ মুখেন চেৰ অক্খীহি চ ৰিৰটেহি কালমকাসি. সন্ততিমহামত্তো ‘‘উপধারেথ ন’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘নিরুদ্ধা, সামী’’তি চ ৰুত্তমত্তেযেৰ ¶ বলৰসোকেন অভিভূতো তঙ্খণঞ্ঞেৰস্স সত্তাহং পীতসুরা তত্তকপালে উদকবিন্দু ৰিয পরিক্খযং অগমাসি. সো ‘‘ন মে ইমং সোকং অঞ্ঞে নিব্বাপেতুং সক্খিস্সন্তি অঞ্ঞত্র তথাগতেনা’’তি বলকাযপরিৰুতো সাযন্হসমযে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, ‘এৰরূপো মে সোকো উপ্পন্নো, তং মে তুম্হে নিব্বাপেতুং সক্খিস্সথা’তি আগতোম্হি, পটিসরণং মে হোথা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘সোকং নিব্বাপেতুং সমত্থস্সেৰ সন্তিকং আগতোসি. ইমিস্সা হি ইত্থিযা ইমিনাৰ আকারেন মতকালে ¶ তৰ রোদন্তস্স পগ্ঘরিতঅস্সূনি চতুন্নং মহাসমুদ্দানং উদকতো অতিরেকতরানী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং;
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসী’’তি. (সু. নি. ৯৫৫, ১১০৫; চূল়নি. জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৬৮);
গাথাপরিযোসানে সন্ততিমহামত্তো অরহত্তং পত্ৰা অত্তনো আযুসঙ্খারং ওলোকেন্তো তস্স অপ্পৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, পরিনিব্বানং মে অনুজানাথা’’তি. সত্থা তেন কতকম্মং জানন্তোপি ‘‘মুসাৰাদেন নিগ্গণ্হনত্থং সন্নিপতিতা মিচ্ছাদিট্ঠিকা ওকাসং ন লভিস্সন্তি, ‘বুদ্ধলীল়ঞ্চেৰ সন্ততিমহামত্তলীল়ঞ্চ পস্সিস্সামা’তি সন্নিপতিতা সম্মাদিট্ঠিকা ইমিনা কতকম্মং সুত্ৰা পুঞ্ঞেসু আদরং করিস্সন্তী’’তি ¶ সল্লক্খেত্ৰা ‘‘তেন হি তযা কতকম্মং ময্হং কথেহি, কথেন্তো চ ভূমিযং ঠিতো অকথেত্ৰা সত্ততালমত্তে আকাসে ঠিতো কথেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একতালপ্পমাণং উগ্গম্ম ওরোহিত্ৰা পুন সত্থারং ৰন্দিত্ৰা উগ্গচ্ছন্তো পটিপাটিযা সত্ততালপ্পমাণে আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা ‘‘সুণাথ মে, ভন্তে, পুব্বকম্ম’’ন্তি ৰত্ৰা আহ –
ইতো ¶ একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে অহং বন্ধুমতিনগরে একস্মিং কুলে নিব্বত্তিত্ৰা চিন্তেসিং – ‘‘কিং নু খো পরেসং ছেদং ৰা পীল়ং ৰা অকরণকম্ম’’ন্তি উপধারেন্তো ধম্মঘোসককম্মং দিস্ৰা ততো পট্ঠায তং কম্মং করোন্তো মহাজনং সমাদপেত্ৰা ‘‘পুঞ্ঞানি করোথ, উপোসথদিৰসেসু উপোসথং সমাদিযথ, দানং দেথ, ধম্মং সুণাথ, বুদ্ধরতনাদীহি সদিসং অঞ্ঞং নাম নত্থি, তিণ্ণং রতনানং সক্কারং করোথা’’তি উগ্ঘোসেন্তো ৰিচরামি. তস্স ময্হং সদ্দং সুত্ৰা বুদ্ধপিতা বন্ধুমতিমহারাজা মং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘দেৰ, তিণ্ণং রতনানং গুণং পকাসেত্ৰা মহাজনং পুঞ্ঞকম্মেসু সমাদপেন্তো ৰিচরামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কত্থ নিসিন্নো ৰিচরসী’’তি মং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পদসাৰ, দেৰা’’তি ¶ মযা ৰুত্তে, ‘‘তাত, ন ত্ৰং এৰং ৰিচরিতুং অরহসি, ইমং পুপ্ফদামং পিলন্ধিত্ৰা অস্সপিট্ঠে নিসিন্নোৰ ৰিচরা’’তি ময্হং মুত্তাদামসদিসং পুপ্ফদামং দত্ৰা দন্তং অস্সং অদাসি. অথ মং রঞ্ঞা দিন্নপরিহারেন তথেৰ উগ্ঘোসেত্ৰা ¶ ৰিচরন্তং পুন রাজা পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তদেৰ, দেৰা’’তি ৰুত্তে, ‘‘তাত, অস্সোপি তে নানুচ্ছৰিকো, ইধ নিসীদিত্ৰা ৰিচরা’’তি চতুসিন্ধৰযুত্তরথং অদাসি. ততিযৰারেপি মে রাজা সদ্দং সুত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তদেৰ, দেৰা’’তি ৰুত্তে, ‘‘তাত, রথোপি তে নানুচ্ছৰিকো’’তি ময্হং মহন্তং ভোগক্খন্ধং মহাপসাধনঞ্চ দত্ৰা একঞ্চ হত্থিং অদাসি. স্ৰাহং সব্বাভরণপটিমণ্ডিতো হত্থিক্খন্ধে নিসিন্নো অসীতি ৰস্সসহস্সানি ধম্মঘোসককম্মং অকাসিং, তস্স মে এত্তকং কালং কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতি, মুখতো উপ্পলগন্ধো ৰাযতি. ইদং মযা কতকম্মন্তি.
এৰং সো অত্তনো পুব্বকম্মং কথেত্ৰা আকাসে নিসিন্নোৰ তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পরিনিব্বাযি. সরীরে অগ্গিজালা উট্ঠহিত্ৰা মংসলোহিতং ঝাপেসি, সুমনপুপ্ফানি ৰিয ধাতুযো অৰসিস্সিংসু. সত্থা সুদ্ধৰত্থং পসারেসি, ধাতুযো ¶ তত্থ পতিংসু. তা পত্তে পক্খিপিত্ৰা চতুমহাপথে থূপং কারেসি ‘‘মহাজনো ৰন্দিত্ৰা পুঞ্ঞভাগী ভৰিস্সতী’’তি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, সন্ততিমহামত্তো গাথাৰসানে অরহত্তং পত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তোযেৰ আকাসে নিসীদিত্ৰা পরিনিব্বুতো, কিং নু খো এতং ‘সমণো’তি ৰত্তুং ৰট্টতি উদাহু ব্রাহ্মণো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তং ‘সমণো’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি, ‘ব্রাহ্মণো’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
অলঙ্কতো চেপি সমং চরেয্য,
সন্তো দন্তো নিযতো ব্রহ্মচারী;
সব্বেসু ¶ ভূতেসু নিধায দণ্ডং,
সো ব্রাহ্মণো সো সমণো স ভিক্খূ’’তি.
তত্থ অলঙ্কতোতি ৰত্থাভরণেহি পটিমণ্ডিতো. তস্সত্থো – ৰত্থালঙ্কারাদীহি অলঙ্কতো চেপি পুগ্গলো কাযাদীহি সমং চরেয্য, রাগাদিৰূপসমেন সন্তো ইন্দ্রিযদমনেন দন্তো চতুমগ্গনিযমেন নিযতো সেট্ঠচরিযায ¶ ব্রহ্মচারী কাযদণ্ডাদীনং ওরোপিততায সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং. সো এৰরূপো বাহিতপাপত্তা ¶ ব্রাহ্মণোতিপি সমিতপাপত্তা সমণোতিপি ভিন্নকিলেসত্তা ভিক্খূতিপি ৰত্তব্বোযেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সন্ততিমহামত্তৰত্থু নৰমং.
১০. পিলোতিকতিস্সত্থেরৰত্থু
হিরীনিসেধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পিলোতিকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে আনন্দত্থেরো একং পিলোতিকখণ্ডনিৰত্থং কপালং আদায ভিক্খায চরন্তং দারকং দিস্ৰা ‘‘কিং তে এৰং ৰিচরিত্ৰা জীৰনতো পব্বজ্জা ন উত্তরিতরা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কো মং পব্বাজেস্সতী’’তি ৰুত্তে ‘‘অহং পব্বাজেস্সামী’’তি তং আদায গন্ত্ৰা সহত্থা ন্হাপেত্ৰা কম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. তঞ্চ পন নিৰত্থপিলোতিকখণ্ডং পসারেত্ৰা ওলোকেন্তো পরিস্সাৰনকরণমত্তম্পি গয্হূপগং কঞ্চি পদেসং অদিস্ৰা কপালেন সদ্ধিং একিস্সা রুক্খসাখায ঠপেসি. সো পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো বুদ্ধানং উপ্পন্নলাভসক্কারং পরিভুঞ্জমানো মহগ্ঘানি চীৰরানি অচ্ছাদেত্ৰা ৰিচরন্তো থূলসরীরো হুত্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা ‘‘কিং মে জনস্স সদ্ধাদেয্যং নিৰাসেত্ৰা ৰিচরণেন, অত্তনো পিলোতিকমেৰ নিৰাসেস্সামী’’তি তং ঠানং গন্ত্ৰা পিলোতিকং গহেত্ৰা ‘‘অহিরিক ¶ নিল্লজ্জ এৰরূপানং ৰত্থানং অচ্ছাদনট্ঠানং পহায ইমং পিলোতিকখণ্ডং নিৰাসেত্ৰা কপালহত্থো ভিক্খায চরিতুং গচ্ছসী’’তি তং আরম্মণং কত্ৰা অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদি, ওৰদন্তস্সেৰ পনস্স চিত্তং সন্নিসীদি. সো তং পিলোতিকং তত্থেৰ পটিসামেত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো. সো কতিপাহচ্চযেন পুনপি উক্কণ্ঠিত্ৰা তথেৰ ৰত্ৰা নিৰত্তি, পুনপি তথেৰাতি. তং এৰং অপরাপরং ৰিচরন্তং দিস্ৰা ভিক্খূ ¶ ‘‘কহং ¶ , আৰুসো, গচ্ছসী’’তি পুচ্ছন্তি. সো ‘‘আচরিযস্স সন্তিকং গচ্ছামাৰুসো’’তি ৰত্ৰা এতেনেৰ নীহারেন অত্তনো পিলোতিকখণ্ডমেৰ আরম্মণং কত্ৰা অত্তানং নিসেধেত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. ভিক্খূ আহংসু – ‘‘কিং, আৰুসো, ন দানি আচরিযস্স সন্তিকং গচ্ছসি, ননু অযং তে ৰিচরণমগ্গো’’তি. আৰুসো, আচরিযেন সদ্ধিং সংসগ্গে সতি গতোম্হি, ইদানি পন মে ছিন্নো সংসগ্গো, তেনস্স সন্তিকং ন গচ্ছামীতি. ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, পিলোতিকত্থেরো অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. কিমাহ, ভিক্খৰেতি? ইদং নাম, ভন্তেতি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো সংসগ্গে সতি আচরিযস্স সন্তিকং গতো, ইদানি পনস্স সংসগ্গো ছিন্নো, অত্তনাৰ অত্তানং নিসেধেত্ৰা অরহত্তং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘হিরীনিসেধো পুরিসো, কোচি লোকস্মিং ৰিজ্জতি;
যো নিদ্দং অপবোধেতি, অস্সো ভদ্রো কসামিৰ.
‘‘অস্সো ¶ যথা ভদ্রো কসানিৰিট্ঠো,
আতাপিনো সংৰেগিনো ভৰাথ;
সদ্ধায সীলেন চ ৰীরিযেন চ,
সমাধিনা ধম্মৰিনিচ্ছযেন চ;
সম্পন্নৰিজ্জাচরণা পতিস্সতা,
জহিস্সথ দুক্খমিদং অনপ্পক’’ন্তি.
তত্থ অন্তো উপ্পন্নং অকুসলৰিতক্কং হিরিযা নিসেধেতীতি হিরীনিসেধো. কোচি লোকস্মিন্তি এৰরূপো পুগ্গলো দুল্লভো, কোচিদেৰ লোকস্মিং ৰিজ্জতি. যো নিদ্দন্তি অপ্পমত্তো সমণধম্মং করোন্তো অত্তনো উপ্পন্নং নিদ্দং অপহরন্তো বুজ্ঝতীতি অপবোধেতি. কসামিৰাতি যথা ভদ্রো অস্সো অত্তনি পতমানং কসং অপহরতি, অত্তনি পতিতুং ন দেতি. যো এৰং নিদ্দং অপবোধেতি, সো দুল্লভোতি অত্থো.
দুতিযগাথায অযং সঙ্খেপত্থো – ‘‘ভিক্খৰে, যথা ভদ্রো অস্সো পমাদমাগম্ম কসায নিৰিট্ঠো, অহম্পি নাম কসায পহটো’’তি অপরভাগে আতপ্পং করোতি, এৰং তুম্হেপি আতাপিনো সংৰেগিনো ভৰথ ¶ , এৰংভূতা লোকিযলোকুত্তরায দুৰিধায সদ্ধায চ চতুপারিসুদ্ধিসীলেন চ কাযিকচেতসিকৰীরিযেন চ অট্ঠসমাপত্তিসমাধিনা চ কারণাকারণজাননলক্খণেন ¶ ধম্মৰিনিচ্ছযেন চ সমন্নাগতা হুত্ৰা তিস্সন্নং ৰা অট্ঠন্নং ৰা ৰিজ্জানং, পঞ্চদসন্নঞ্চ চরণানং সম্পত্তিযা সম্পন্নৰিজ্জাচরণা ¶ . উপট্ঠিতসতিতায পতিস্সতা হুত্ৰা ইদং অনপ্পকং ৰট্টদুক্খং পজহিস্সথাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পিলোতিকতিস্সত্থেরৰত্থু দসমং.
১১. সুখসামণেরৰত্থু
উদকঞ্হি নযন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুখসামণেরং আরব্ভ কথেসি.
অতীতস্মিঞ্হি বারাণসিসেট্ঠিনো গন্ধকুমারো নাম পুত্তো অহোসি. রাজা তস্স পিতরি কালকতে তং পক্কোসাপেত্ৰা সমস্সাসেত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন তস্সেৰ সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি. সো ততো পট্ঠায গন্ধসেট্ঠীতি পঞ্ঞাযি. অথস্স ভণ্ডাগারিকো ধনগব্ভদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা, ‘‘সামি, ইদং তে এত্তকং পিতু ধনং, এত্তকং পিতামহাদীন’’ন্তি নীহরিত্ৰা দস্সেসি. সো তং ধনরাসিং ওলোকেত্ৰা আহ – ‘‘কিং পন তে ইমং ধনং গহেত্ৰা ন গমিংসূ’’তি. ‘‘সামি, ধনং গহেত্ৰা গতা নাম নত্থি. অত্তনা কতং কুসলাকুসলমেৰ হি আদায সত্তা গচ্ছন্তী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘তে বালতায ধনং সণ্ঠাপেত্ৰা পহায গতা, অহং পনেতং গহেত্ৰাৰ গমিস্সামী’’তি. এৰং পন চিন্তেন্তো ‘‘দানং ৰা দস্সামি, পূজং ¶ ৰা করিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা ‘‘ইদং সব্বং খাদিত্ৰাৰ গমিস্সামী’’তি চিন্তেসি. সো সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ফলিকমযং ন্হানকোট্ঠকং কারেসি, সতসহস্সং দত্ৰা ফলিকমযমেৰ ন্হানফলকং, সতসহস্সং দত্ৰা নিসীদনপল্লঙ্কং, সতসহস্সং দত্ৰা ভোজনপাতিং, সতসহস্সমেৰ দত্ৰা ভোজনট্ঠানে মণ্ডপং কারাপেসি, সতসহস্সং দত্ৰা ভোজনপাতিযা আসিত্তকূপধানং কারেসি, সতসহস্সেনেৰ গেহে ¶ সীহপঞ্জরং সণ্ঠাপেসি, অত্তনো পাতরাসত্থায সহস্সং অদাসি, সাযমাসত্থাযপি সহস্সমেৰ. পুণ্ণমদিৰসে পন ভোজনত্থায সতসহস্সং দাপেসি, তং ভত্তং ভুঞ্জনদিৰসে সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নগরং অলঙ্করিত্ৰা ভেরিং চরাপেসি – ‘‘গন্ধসেট্ঠিস্স কির ভত্তভুঞ্জনাকারং ওলোকেন্তূ’’তি.
মহাজনো ¶ মঞ্চাতিমঞ্চে বন্ধিত্ৰা সন্নিপতি. সোপি সতসহস্সগ্ঘনকে ন্হানকোট্ঠকে সতসহস্সগ্ঘনকে ফলকে নিসীদিত্ৰা সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হত্ৰা তং সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা তস্মিং পল্লঙ্কে নিসীদি. অথস্স তস্মিং আসিত্তকূপধানে তং পাতিং ঠপেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকং ভোজনং ৰড্ঢেসুং. সো নাটকপরিৰুতো এৰরূপায সম্পত্তিযা তং ভোজনং ভুঞ্জতি. অপরেন সমযেন একো গামিকমনুস্সো অত্তনো পরিব্বযাহরণত্থং দারুআদীনি যানকে পক্খিপিত্ৰা নগরং গন্ত্ৰা সহাযকস্স গেহে নিৰাসং গণ্হি. তদা পন পুণ্ণমদিৰসো ¶ হোতি. ‘‘গন্ধসেট্ঠিনো ভুঞ্জনলীল়ং ওলোকেন্তূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেসি. অথ নং সহাযকো আহ – ‘‘সম্ম, গন্ধসেট্ঠিনো তে ভুঞ্জনলীল়ং দিট্ঠপুব্ব’’ন্তি. ‘‘ন দিট্ঠপুব্বং, সম্মা’’তি. ‘‘তেন হি এহি, গচ্ছাম, অযং নগরে ভেরী চরতি, এতস্স মহাসম্পত্তিং পস্সামা’’তি নগরৰাসী জনপদৰাসিং গহেত্ৰা অগমাসি. মহাজনোপি মঞ্চাতিমঞ্চে অভিরুহিত্ৰা পস্সতি. গামৰাসী ভত্তগন্ধং ঘাযিত্ৰাৰ নগরৰাসিং আহ – ‘‘ময্হং এতায পাতিযা ভত্তপিণ্ডে পিপাসা জাতা’’তি. সম্ম, মা এতং পত্থযি, ন সক্কা লদ্ধুন্তি. সম্ম, অলভন্তো ন জীৰিস্সামীতি. সো তং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা ‘‘পণমামি তে, সামী’’তি তিক্খত্তুং মহাসদ্দং নিচ্ছারেত্ৰা ‘‘কো এসো’’তি ৰুত্তে অহং, সামীতি. ‘‘কিমেত’’ন্তি. ‘‘অযং একো গামৰাসী তুম্হাকং পাতিযং ভত্তপিণ্ডে পিপাসং উপাদেসি, একং ভত্তপিণ্ডং দাপেথা’’তি. ‘‘ন সক্কা লদ্ধু’’ন্তি. ‘‘কিং, সম্ম, সুতং তে’’তি? ‘‘সুতং মে, অপিচ লভন্তো জীৰিস্সামি, অলভন্তস্স মে মরণং ভৰিস্সতী’’তি. সো পুনপি ৰিরৰি – ‘‘অযং কির, সামি, অলভন্তো মরিস্সতি, জীৰিতমস্স দেথা’’তি. অম্ভো ভত্তপিণ্ডো নাম সতম্পি অগ্ঘতি, সতদ্ৰযম্পি অগ্ঘতি. যো যো যাচতি, তস্স তস্স দদমানো অহং ¶ কিং ভুঞ্জিস্সামীতি? সামি, অযং অলভন্তো মরিস্সতি, জীৰিতমস্স দেথাতি. ন সক্কাৰ মুধা লদ্ধুং, যদি পন ¶ অলভন্তো ন জীৰতি, তীণি সংৰচ্ছরানি মম গেহে ভতিং করোতু, এৰমস্স ভত্তপাতিং দাপেস্সামীতি. গামৰাসী তং সুত্ৰা ‘‘এৰং হোতু, সম্মা’’তি সহাযকং ৰত্ৰা পুত্তদারং পহায ‘‘ভত্তপাতিঅত্থায তীণি সংৰচ্ছরানি ভতিং করিস্সামী’’তি সেট্ঠিস্স গেহং পাৰিসি. সো ভতিং করোন্তো সব্বকিচ্চানি সক্কচ্চং অকাসি. গেহে ৰা অরঞ্ঞে ৰা রত্তিং ৰা দিৰা ৰা সব্বানি কত্তব্বকম্মানি কতানেৰ পঞ্ঞাযিংসু. ‘‘ভত্তভতিকো’’তি চ ৰুত্তে সকলনগরেপি পঞ্ঞাযি. অথস্স দিৰসে পরিপুণ্ণে ভত্তৰেয্যাৰটিকো ‘‘ভত্তভতিকস্স, সামি, দিৰসো পুণ্ণো, দুক্করং তেন কতং তীণি সংৰচ্ছরানি ভতিং করোন্তেন, একম্পি কম্মং ন কোপিতপুব্ব’’ন্তি আহ.
অথস্স সেট্ঠি অত্তনো সাযপাতরাসত্থায দ্ৰে সহস্সানি, তস্স পাতরাসত্থায সহস্সন্তি তীণি ¶ সহস্সানি দাপেত্ৰা আহ – ‘‘অজ্জ ময্হং কত্তব্বং পরিহারং তস্সেৰ করোথা’’তি. ৰত্ৰা চ পন ঠপেত্ৰা একং চিন্তামণিং নাম পিযভরিযং অৰসেসজনম্পি ‘‘অজ্জ তমেৰ পরিৰারেথা’’তি ৰত্ৰা সব্বসম্পত্তিং তস্স নিয্যাদেসি. সো সেট্ঠিনো ন্হানোদকেন তস্সেৰ কোট্ঠকে তস্মিং ফলকে নিসিন্নো ন্হত্ৰা তস্সেৰ নিৰাসনসাটকে ¶ নিৰাসেত্ৰা তস্সেৰ পল্লঙ্কে নিসীদি. সেট্ঠিপি নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘ভত্তভতিকো গন্ধসেট্ঠিস্স গেহে তীণি সংৰচ্ছরানি ভতিং কত্ৰা পাতিং লভি, তস্স ভুঞ্জনসম্পত্তিং ওলোকেন্তূ’’তি. মহাজনো মঞ্চাতিমঞ্চে অভিরুহিত্ৰা পস্সতি, গামৰাসিস্স ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং কম্পনাকারপ্পত্তং অহোসি. নাটকা পরিৰারেত্ৰা অট্ঠসুং, তস্স পুরতো ভত্তপাতিং ৰড্ঢেত্ৰা ঠপযিংসু. অথস্স হত্থধোৰনৰেলায গন্ধমাদনে একো পচ্চেকবুদ্ধো সত্তমে দিৰসে সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘কত্থ নু খো অজ্জ ভিক্খাচারত্থায গচ্ছামী’’তি উপধারেন্তো ভত্তভতিকং অদ্দস. অথ সো ‘‘অযং তীণি সংৰচ্ছরানি ভতিং কত্ৰা ভত্তপাতিং লভি, অত্থি নু খো এতস্স সদ্ধা, নত্থী’’তি উপধারেন্তো ‘‘অত্থী’’তি ঞত্ৰা ‘‘সদ্ধাপি একচ্চে সঙ্গহং কাতুং ন সক্কোন্তি, সক্খিস্সতি নু খো মে সঙ্গহং কাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সতি চেৰ মম চ সঙ্গহকরণং নিস্সায মহাসম্পত্তিং লভিস্সতী’’তি ¶ ঞত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পরিসন্তরেন গন্ত্ৰা তস্স পুরতো ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি.
সো পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে অদিন্নভাৰেন একিস্সা ভত্তপাতিযা অত্থায তীণি সংৰচ্ছরানি পরগেহে ভতিং অকাসিং, ইদানি মে ইদং ভত্তং একং রত্তিন্দিৰং রক্খেয্য, সচে পন নং অয্যস্স দস্সামি, অনেকানিপি কপ্পকোটিসহস্সানি রক্খিস্সতি ¶ , অয্যস্সেৰ নং দস্সামী’’তি. সো তীণি সংৰচ্ছরানি ভতিং কত্ৰা লদ্ধভত্তপাতিতো একপিণ্ডম্পি মুখে অট্ঠপেত্ৰা তণ্হং ৰিনোদেত্ৰা সযমেৰ পাতিং উক্খিপিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পাতিং অঞ্ঞস্স হত্থে দত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পাতিং ৰামহত্থেন গহেত্ৰা দক্খিণহত্থেন তস্স পত্তে ভত্তং আকিরি. পচ্চেকবুদ্ধো ভত্তস্স উপড্ঢসেসকালে পত্তং হত্থেন পিদহি. অথ নং সো আহ – ‘‘ভন্তে, একোৰ পটিৰিসো ন সক্কা দ্ৰিধা কাতুং, মা মং ইধলোকেন সঙ্গণ্হথ, পরলোকেন সঙ্গহমেৰ করোথ, সাৰসেসং অকত্ৰা নিরৰসেসমেৰ দস্সামী’’তি. অত্তনো হি থোকম্পি অনৰসেসেত্ৰা দিন্নং নিরৰসেসদানং নাম, তং মহপ্ফলং হোতি. সো তথা করোন্তো সব্বং দত্ৰা পুন ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, একং ভত্তপাতিং নিস্সায তীণি সংৰচ্ছরানি মে পরগেহে ভতিং করোন্তেন দুক্খং অনুভূতং, ইদানি মে নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সুখমেৰ হোতু, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্সেৰ ভাগী অস্স’’ন্তি. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘এৰং হোতু, চিন্তামণি ৰিয তে সব্বকামদদো মনোসঙ্কপ্পা পুণ্ণচন্দো ৰিয পূরেন্তূ’’তি অনুমোদনং করোন্তো –
‘‘ইচ্ছিতং ¶ পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা.
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিকং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, মণি জোতিরসো যথা’’তি. –
ৰত্ৰা ¶ ‘‘অযং মহাজনো যাৰ গন্ধমাদনপব্বতগমনা মং পস্সন্তো তিট্ঠতূ’’তি অধিট্ঠায আকাসেন গন্ধমাদনং অগমাসি.
মহাজনোপি ¶ নং পস্সন্তোৰ অট্ঠাসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা তং পিণ্ডপাতং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং ৰিভজিত্ৰা অদাসি. সব্বে অত্তনো পহোনকং গণ্হিংসু. ‘‘অপ্পো পিণ্ডপাতো কথং পহোসী’’তি ন চিন্তেতব্বং. চত্তারি হি অচিন্তেয্যানি (অ. নি. ৪.৭৭) ৰুত্তানি, তত্রাযং পচ্চেকবুদ্ধৰিসযোতি. মহাজনো পচ্চেকবুদ্ধানং পিণ্ডপাতং ৰিভজিত্ৰা দিয্যমানং দিস্ৰা সাধুকারসহস্সানি পৰত্তেসি, অসনিসতনিপাকসদ্দো ৰিয অহোসি. তং সুত্ৰা গন্ধসেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘ভত্তভতিকো মযা দিন্নসম্পত্তিং ধারেতুং নাসক্খি মঞ্ঞে, তেনাযং মহাজনো পরিহাসং করোন্তো সন্নিপতিতো নদতী’’তি. সো তপ্পৰত্তিজাননত্থং মনুস্সে পেসেসি. তে আগন্ত্ৰা ‘‘সম্পত্তিধারকা নাম, সামি, এৰং হোন্তূ’’তি ৰত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সেট্ঠি তং সুত্ৰাৰ পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা ‘‘অহো দুক্করং তেন কতং, অহং এত্তকং কালং এৰরূপায সম্পত্তিযা ঠিতো কিঞ্চি দাতুং নাসক্খি’’ন্তি তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তযা ইদং নাম কত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, সামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘হন্দ, সহস্সং গহেত্ৰা তৰ দানে ময্হম্পি পত্তিং দেহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. সেট্ঠিপিস্স সব্বং অত্তনো সন্তকং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অদাসি.
চতস্সো হি সম্পদা নাম – ৰত্থুসম্পদা, পচ্চযসম্পদা, চেতনাসম্পদা, গুণাতিরেকসম্পদাতি. তত্থ নিরোধসমাপত্তিরহো ¶ অরহা ৰা অনাগামী ৰা দক্খিণেয্যো ৰত্থুসম্পদা নাম. পচ্চযানং ধম্মেন সমেন উপ্পত্তি পচ্চযসম্পদা নাম. দানতো পুব্বে দানকালে পচ্ছা ভাগেতি তীসু কালেসু চেতনায সোমনস্সসহগতঞাণসম্পযুত্তভাৰো চেতনাসম্পদা নাম. দক্খিণেয্যস্স সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতভাৰো গুণাতিরেকসম্পদা নামাতি. ইমস্স চ খীণাসৰো পচ্চেকবুদ্ধো দক্খিণেয্যা, ভতিং কত্ৰা লদ্ধভাৰেন পচ্চযো ধম্মতো উপ্পন্নো, তীসু কালেসু পরিসুদ্ধা চেতনা, সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতমত্তো পচ্চেকবুদ্ধো গুণাতিরেকোতি চতস্সোপি ¶ সম্পদা নিপ্ফন্না. এতাসং আনুভাৰেন দিট্ঠেৰ ধম্মে মহাসম্পত্তিং পাপুণন্তি. তস্মা সো সেট্ঠিনো সন্তিকা সম্পত্তিং লভি. অপরভাগে ¶ চ রাজাপি ইমিনা কতকম্মং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা সহস্সং দত্ৰা পত্তিং গহেত্ৰা তুট্ঠমানসো মহন্তং ভোগক্খন্ধং দত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি. ভত্তভতিকসেট্ঠীতিস্স নামং অকাসি. সো গন্ধসেট্ঠিনা সদ্ধিং সহাযো হুত্ৰা একতো খাদন্তো পিৰন্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিযং সারিপুত্তত্থেরস্সূপট্ঠাককুলে ¶ পটিসন্ধিং গণ্হি. অথস্স মাতা লদ্ধগব্ভপরিহারা কতিপাহচ্চযেন ‘‘অহো ৰতাহং পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সারিপুত্তত্থেরস্স সতরসভোজনং দত্ৰা কাসাযৰত্থনিৰত্থা সুৰণ্ণসরকং আদায আসনপরিযন্তে নিসিন্না তেসং ভিক্খূনং উচ্ছিট্ঠাৰসেসকং পরিভুঞ্জেয্য’’ন্তি দোহল়িনী হুত্ৰা তথেৰ কত্ৰা দোহল়ং পটিৰিনোদেসি. সা সেসমঙ্গলেসুপি তথারূপমেৰ দানং দত্ৰা পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা নামগ্গহণদিৰসে ‘‘পুত্তস্স মে, ভন্তে, সিক্খাপদানি দেথা’’তি থেরং আহ. থেরো ‘‘কিমস্স নাম’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, পুত্তস্স মে পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায ইমস্মিং গেহে কস্সচি দুক্খং নাম ন ভূতপুব্বং, তেনেৰস্স সুখকুমারোতি নামং ভৰিস্সতী’’তি ৰুত্তে তদেৰস্স নামং গহেত্ৰা সিক্খাপদানি অদাসি.
তদা এৰঞ্চস্স মাতু ‘‘নাহং মম পুত্তস্স অজ্ঝাসযং ভিন্দিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জি. সা তস্স কণ্ণৰিজ্ঝনমঙ্গলাদীসুপি তথেৰ দানং অদাসি. কুমারোপি সত্তৰস্সিককালে ‘‘ইচ্ছামহং, অম্ম, থেরস্স সন্তিকে পব্বজিতু’’ন্তি আহ. সা ‘‘সাধু, তাত, নাহং তৰ অজ্ঝাসযং ভিন্দিস্সামী’’তি থেরং নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পুত্তো মে পব্বজিতুং ইচ্ছতি, ইমাহং সাযন্হসমযে ৰিহারং আনেস্সামী’’তি থেরং উয্যোজেত্ৰা ঞাতকে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে গিহিকালে কত্তব্বং কিচ্চং অজ্জেৰ করিস্সামা’’তি ৰত্ৰা পুত্তং অলঙ্করিত্ৰা মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন ৰিহারং নেত্ৰা থেরস্স নিয্যাদেসি. থেরোপি তং, ‘‘তাত, পব্বজ্জা নাম দুক্করা ¶ , সক্খিস্সসি অভিরমিতু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘করিস্সামি ৰো, ভন্তে, ওৰাদ’’ন্তি ৰুত্তে কম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. মাতাপিতরোপিস্স পব্বজ্জায সক্কারং করোন্তা অন্তোৰিহারেযেৰ সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সতরসভোজনং দত্ৰা সাযং অত্তনো গেহং অগমংসু. অট্ঠমে দিৰসে সারিপুত্তত্থেরো ভিক্খুসঙ্ঘে গামং পৰিট্ঠে ৰিহারে কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা সামণেরং পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা ¶ গামং পিণ্ডায পাৰিসি. সামণেরো অন্তরামগ্গে মাতিকাদীনি দিস্ৰা পণ্ডিতসামণেরো ৰিয পুচ্ছি. থেরোপি তস্স তথেৰ ব্যাকাসি. সামণেরো তানি কারণানি সুত্ৰা ‘‘সচে তুম্হে অত্তনো পত্তচীৰরং গণ্হেয্যাথ, অহং নিৰত্তেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা থেরেন তস্স অজ্ঝাসযং অভিন্দিত্ৰা, ‘‘সামণের, দেহি মম পত্তচীৰর’’ন্তি ¶ পত্তচীৰরে গহিতে থেরং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তমানো, ‘‘ভন্তে, ময্হং আহারং আহরমানো সতরসভোজনং আহরেয্যাথা’’তি আহ. কুতো তং লভিস্সামীতি? অত্তনো পুঞ্ঞেন অলভন্তো মম পুঞ্ঞেন লভিস্সথ, ভন্তেতি. অথস্স থেরো কুঞ্চিকং দত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. সোপি ৰিহারং আগন্ত্ৰা থেরস্স গব্ভং ৰিৰরিত্ৰা পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায অত্তনো কাযে ঞাণং ওতারেত্ৰা নিসীদি.
তস্স গুণতেজেন সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি ওলোকেন্তো সামণেরং দিস্ৰা ‘‘সুখসামণেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা চত্তারো মহারাজে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, ৰিহারস্সূপৰনে দুস্সদ্দকে ¶ সকুণে পলাপেথা’’তি উয্যোজেসি. তে তথা কত্ৰা সামন্তা আরক্খং গণ্হিংসু. চন্দিমসূরিযে ‘‘অত্তনো ৰিমানানি গহেত্ৰা তিট্ঠথা’’তি আণাপেসি. তেপি তথা করিংসু. সযম্পি আৰিঞ্ছনট্ঠানে আরক্খং গণ্হি. ৰিহারো সন্নিসিন্নো নিরৰো অহোসি. সামণেরো একগ্গচিত্তেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা তীণি মগ্গফলানি পাপুণি. থেরো ‘‘সামণেরেন ‘সতরসভোজনং আহরেয্যাথা’তি ৰুত্তং, কস্স নু খো ঘরে সক্কা লদ্ধু’’ন্তি ওলোকেন্তো একং অজ্ঝাসযসম্পন্নং উপট্ঠাকতুলং দিস্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সাধু ৰো কতং অজ্জ ইধাগচ্ছন্তেহী’’তি তেহি তুট্ঠমানসেহি পত্তং গহেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা যাৰ ভত্তকালং ধম্মকথং যাচিতো তেসং সারণীযধম্মকথং কথেত্ৰা কালং সল্লক্খেত্ৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি. অথস্স সতরসভোজনং দত্ৰা তং আদায গন্তুকামং থেরং দিস্ৰা ‘‘ভুঞ্জথ, ভন্তে, অপরম্পি তে দস্সামা’’তি থেরং ভোজেত্ৰা পুন পত্তপূরং অদংসু. থেরো তং আদায ‘‘সামণেরো মে ছাতো’’তি তুরিততুরিতো ¶ ৰিহারং পাযাসি. তং দিৰসং সত্থা পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ আৰজ্জেসি – ‘‘অজ্জ সুখসামণেরো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, নিপ্ফন্নং নু খো তস্স কিচ্চ’’ন্তি. সো তিণ্ণংযেৰ মগ্গফলানং পত্তভাৰং দিস্ৰা উত্তরিপি উপধারেন্তো ‘‘সক্খিস্সতাযং অজ্জ অরহত্তং পাপুণিতুং ¶ , সারিপুত্তো পন ‘সামণেরো মে ছাতো’তি ৰেগেন ভত্তং আদায নিক্খমতি, সচে ইমস্মিং অরহত্তং অপ্পত্তে ভত্তং আহরিস্সতি, ইমস্স অন্তরাযো ভৰিস্সতি, মযা গন্ত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে আরক্খং গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা আরক্খং গণ্হি.
থেরোপি ভত্তং আহরি. অথ নং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছি. পঞ্হৰিস্সজ্জনাৰসানে সামণেরো অরহত্তং পাপুণি. সত্থা থেরং আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, সারিপুত্ত, সামণেরস্স ¶ তে ভত্তং দেহী’’তি আহ. থেরো গন্ত্ৰা দ্ৰারং আকোটেসি. সামণেরোপি নিক্খমিত্ৰা উপজ্ঝাযস্স ৰত্তং কত্ৰা ‘‘ভত্তকিচ্চং করোহী’’তি ৰুত্তে থেরস্স ভত্তেন অনত্থিকভাৰং ঞত্ৰা সত্তৰস্সিককুমারো তঙ্খণঞ্ঞেৰ অরহত্তং পত্তো নীচাসনট্ঠানং পচ্চৰেক্খন্তো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পত্তং ধোৰি. তস্মিং কালে চত্তারো মহারাজানো আরক্খং ৰিস্সজ্জেসুং. চন্দিমসূরিযাপি ৰিমানানি মুঞ্চিংসু. সক্কোপি আৰিঞ্ছনট্ঠানে আরক্খং ৰিস্সজ্জেসি. সূরিযো নভমজ্ঝং অতিক্কন্তোযেৰ পঞ্ঞাযি. ভিক্খূ ‘‘সাযন্হো পঞ্ঞাযতি, সামণেরেন চ ইদানেৰ ভত্তকিচ্চং কতং, কিং নু খো অজ্জ পুব্বণ্হো বলৰা জাতো, সাযন্হো মন্দো’’তি ৰদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ পুব্বণ্হো বলৰা জাতো, সাযন্হো মন্দো, সামণেরেন ¶ চ ইদানেৰ ভত্তকিচ্চং কতং, অথ চ পন সূরিযো নভমজ্ঝং অতিক্কন্তোযেৰ পঞ্ঞাযতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, এৰমেৰং হোতি পুঞ্ঞৰন্তানং সমণধম্মকরণকালে. অজ্জ হি চত্তারো মহারাজানো সামন্তা আরক্খং গণ্হিংসু, চন্দিমসূরিযা ৰিমানানি গহেত্ৰা অট্ঠংসু, সক্কো আৰিঞ্ছনকে আরক্খং গণ্হি, অহম্পি দ্ৰারকোট্ঠকে আরক্খং গণ্হিং, অজ্জ সুখসামণেরো মাতিকায উদকং হরন্তে, উসুকারে উসুং উজুং করোন্তে ¶ , তচ্ছকে চক্কাদীনি করোন্তে দিস্ৰা অত্তানং দমেত্ৰা অরহত্তং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উদকঞ্হি নযন্তি নেত্তিকা, উসুকারা নমযন্তি তেজনং;
দারুং নমযন্তি তচ্ছকা, অত্তানং দমযন্তি সুব্বতা’’তি.
তত্থ সুব্বতাতি সুৰদা, সুখেন ওৰদিতব্বা অনুসাসিতব্বাতি অত্থো. সেসং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুখসামণেরৰত্থু একাদসমং.
দণ্ডৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দসমো ৰগ্গো.
১১. জরাৰগ্গো
১. ৰিসাখায সহাযিকানং ৰত্থু
কো ¶ ¶ ¶ নু হাসো কিমানন্দোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰিসাখায সহাযিকাযো আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতা কুলপুত্তা ‘‘এৰং ইমা অপ্পমাদৰিহারিনিযো ভৰিস্সন্তী’’তি অত্তনো অত্তনো ভরিযাযো ৰিসাখং মহাউপাসিকং সম্পটিচ্ছাপেসুং. তা উয্যানং ৰা ৰিহারং ৰা গচ্ছন্তিযো তায সদ্ধিংযেৰ গচ্ছন্তি. তা একস্মিং কালে ‘‘সত্তাহং সুরাছণো ভৰিস্সতী’’তি ছণে সঙ্ঘুট্ঠে অত্তনো অত্তনো সামিকানং সুরং পটিযাদেসুং. তে সত্তাহং সুরাছণং কীল়িত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে কম্মন্তভেরিযা নিক্খন্তায কম্মন্তে অগমংসু. তাপি ইত্থিযো ‘‘মযং সামিকানং সম্মুখা সুরং পাতুং ন লভিম্হা, অৰসেসা সুরা চ অত্থি, ইদং যথা তে ন জানন্তি, তথা পিৰিস্সামা’’তি ৰিসাখায সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ইচ্ছাম, অয্যে, উয্যানং দট্ঠু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সাধু, অম্মা, তেন হি কত্তব্বকিচ্চানি কত্ৰা নিক্খমথা’’তি ৰুত্তে তায সদ্ধিং গন্ত্ৰা পটিচ্ছন্নাকারেন ¶ সুরং নীহরাপেত্ৰা উয্যানে পিৰিত্ৰা মত্তা ৰিচরিংসু. ৰিসাখাপি ‘‘অযুত্তং ইমাহি কতং, ইদানি মং ‘সমণস্স গোতমস্স সাৰিকা ৰিসাখা সুরং পিৰিত্ৰা ৰিচরতী’তি তিত্থিযাপি গরহিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা তা ইত্থিযো আহ – ‘‘অম্মা অযুত্তং ৰো কতং, মমপি অযসো উপ্পাদিতো, সামিকাপি ৰো কুজ্ঝিস্সন্তি, ইদানি কিং করিস্সথা’’তি. গিলানালযং দস্সযিস্সাম, অয্যেতি. তেন হি পঞ্ঞাযিস্সথ সকেন কম্মেনাতি. তা গেহং গন্ত্ৰা গিলানালযং করিংসু. অথ তাসং সামিকা ‘‘ইত্থন্নামা চ ইত্থন্নামা চ কহ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গিলানা’’তি সুত্ৰা ‘‘অদ্ধা এতাহি অৰসেসসুরা পীতা ভৰিস্সন্তী’’তি সল্লক্খেত্ৰা তা পোথেত্ৰা অনযব্যসনং পাপেসুং. তা অপরস্মিম্পি ছণৰারে তথেৰ সুরং পিৰিতুকামা ৰিসাখং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অয্যে, উয্যানং নো নেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘পুব্বেপি মে তুম্হেহি অযসো উপ্পাদিতো, গচ্ছথ, ন ৰো অহং নেস্সামী’’তি তায পটিক্খিত্তা ‘‘ইদানি এৰং ন করিস্সামা’’তি সম্মন্তযিত্ৰা পুন তং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু, ‘‘অয্যে ¶ , বুদ্ধপূজং কাতুকামাম্হা, ৰিহারং নো নেহী’’তি. ইদানি অম্মা যুজ্জতি, গচ্ছথ, পরিৰচ্ছং করোথাতি. তা চঙ্কোটকেহি গন্ধমালাদীনি গাহাপেত্ৰা সুরাপুণ্ণে মুট্ঠিৰারকে ¶ হত্থেহি ওলম্বেত্ৰা মহাপটে পারুপিত্ৰা ৰিসাখং উপসঙ্কমিত্ৰা তায সদ্ধিং ৰিহারং পৰিসমানা একমন্তং গন্ত্ৰা মুট্ঠিৰারকেহেৰ সুরং পিৰিত্ৰা ৰারকে ছড্ডেত্ৰা ধম্মসভাযং সত্থু পুরতো নিসীদিংসু ¶ .
ৰিসাখা ‘‘ইমাসং, ভন্তে, ধম্মং কথেথা’’তি আহ. তাপি মদৰেগেন কম্পমানসরীরা ‘‘ইচ্চাম, গাযামা’’তি চিত্তং উপ্পাদেসুং. অথেকা মারকাযিকা দেৰতা ‘‘ইমাসং সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স পুরতো ৰিপ্পকারং দস্সেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তাসং সরীরে অধিমুচ্চি. তাসু একচ্চা সত্থু পুরতো পাণিং পহরিত্ৰা হসিতুং, একচ্চা নচ্চিতুং আরভিংসু. সত্থা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি আৰজ্জেন্তো তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘ন ইদানি মারকাযিকানং ওতারং লভিতুং দস্সামি. ন হি মযা এত্তকং কালং পারমিযো পূরেন্তেন মারকাযিকানং ওতারলাভত্থায পূরিতা’’তি তা সংৰেজেতুং ভমুকলোমতো রস্মিযো ৰিস্সজ্জেসি, তাৰদেৰ অন্ধকারতিমিসা অহোসি. তা ভীতা অহেসুং মরণভযতজ্জিতা. তেন তাসং কুচ্ছিযং সুরা জীরি. সত্থা নিসিন্নপল্লঙ্কে অন্তরহিতো সিনেরুমুদ্ধনি ঠত্ৰা উণ্ণালোমতো রস্মিং ৰিস্সজ্জেসি, তঙ্খণংযেৰ চন্দসহস্সুগ্গমনং ৰিয অহোসি. অথ সত্থা তা ইত্থিযো আমন্তেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি মম সন্তিকং আগচ্ছমানাহি পমত্তাহি আগন্তুং ন ৰট্টতি. তুম্হাকঞ্হি পমাদেনেৰ মারকাযিকা দেৰতা ওতারং লভিত্ৰা তুম্হে হসাদীনং অকরণট্ঠানে হসাদীনি কারাপেসি, ইদানি তুম্হেহি রাগাদীনং ¶ অগ্গীনং নিব্বাপনত্থায উস্সাহং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘কো নু হাসো কিমানন্দো, নিচ্চং পজ্জলিতে সতি;
অন্ধকারেন ওনদ্ধা, পদীপং ন গৰেসথা’’তি.
তত্থ আনন্দোতি তুট্ঠি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমস্মিং লোকসন্নিৰাসে রাগাদীহি একাদসহি অগ্গীহি নিচ্চং পজ্জলিতে সতি কো নু তুম্হাকং হাসো ৰা ¶ তুট্ঠি ৰা? ননু এস অকত্তব্বরূপোযেৰ. অট্ঠৰত্থুকেন হি অৰিজ্জান্ধকারেন ওনদ্ধা তুম্হে তস্সেৰ অন্ধকারস্স ৰিধমনত্থায কিং কারণা ঞাণপ্পদীপং ন গৰেসথ ন করোথাতি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি তা ইত্থিযো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.
সত্থা তাসং অচলসদ্ধায পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা সিনেরুমত্থকা ওতরিত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসীদি. অথ নং ৰিসাখা আহ – ‘‘ভন্তে, সুরা নামেসা পাপিকা. এৰরূপা হি নাম ইমা ¶ ইত্থিযো তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স পুরতো নিসীদিত্ৰা ইরিযাপথমত্তম্পি সণ্ঠাপেতুং অসক্কোন্তিযো উট্ঠায পাণিং পহরিত্ৰা হসনগীতনচ্চাদীনি আরভিংসূ’’তি. সত্থা ‘‘আম, ৰিসাখে, পাপিকা এৰ এসা সুরা নাম. এতঞ্হি নিস্সায অনেকে সত্তা অনযব্যসনং পত্তা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা পনেসা, ভন্তে, উপ্পন্না’’তি ৰুত্তে তস্সা উপ্পত্তিং ৰিত্থারেন কথেতুং অতীতং আহরিত্ৰা কুম্ভজাতকং (জা. ১.১৬.৩৩ আদযো) কথেসীতি.
ৰিসাখায সহাযিকানং ৰত্থু পঠমং.
২. সিরিমাৰত্থু
পস্স ¶ চিত্তকতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সিরিমং আরব্ভ কথেসি.
সা কির রাজগহে অভিরূপা গণিকা. একস্মিং পন অন্তোৰস্সে সুমনসেট্ঠিপুত্তস্স ভরিযায পুণ্ণকসেট্ঠিস্স ধীতায উত্তরায নাম উপাসিকায অপরজ্ঝিত্ৰা তং পসাদেতুকামা তস্সা গেহে ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং কতভত্তকিচ্চং সত্থারং খমাপেত্ৰা তং দিৰসং দসবলস্স ভত্তানুমোদনং সুত্ৰা –
‘‘অক্কোধেন জিনে কোধং, অসাধুং সাধুনা জিনে;
জিনে কদরিযং দানেন, সচ্চেনালিকৰাদিন’’ন্তি. (জা. ১.২.২; ধ. প. ২২৩) –
গাথাপরিযোসানে ¶ সোতাপত্তিফলং পাপুণি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারকথা পন কোধৰগ্গে অনুমোদনগাথাৰণ্ণনাযমেৰ আৰিভৰিস্সতি. এৰং সোতাপত্তিফলং পত্তা পন সিরিমা দসবলং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে মহাদানং দত্ৰা সঙ্ঘস্স অট্ঠকভত্তং নিবদ্ধং দাপেসি. আদিতো পট্ঠায নিবদ্ধং অট্ঠ ভিক্খূ গেহং গচ্ছন্তি. ‘‘সপ্পিং গণ্হথ, খীরং গণ্হথা’’তিআদীনি ৰত্ৰা তেসং পত্তে পূরেতি. একেন লদ্ধং তিণ্ণম্পি চতুন্নম্পি পহোতি. দেৰসিকং সোল়সকহাপণপরিব্বযেন পিণ্ডপাতো দীযতি. অথেকদিৰসং একো ভিক্খু তস্সা গেহে অট্ঠকভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তিযোজনমত্থকে একং ৰিহারং অগমাসি. অথ নং সাযং থেরুপট্ঠানে নিসিন্নং পুচ্ছিংসু – ‘‘আৰুসো, কহং ভিক্খং ¶ গহেত্ৰা আগতোসী’’তি. সিরিমায অট্ঠকভত্তং মে ভুত্তন্তি. মনাপং কত্ৰা দেতি, আৰুসোতি. ‘‘ন সক্কা তস্সা ভত্তং ৰণ্ণেতুং, অতিৰিয পণীতং কত্ৰা দেতি, একেন ¶ লদ্ধং তিণ্ণম্পি চতুন্নম্পি পহোতি, তস্সা পন দেয্যধম্মতোপি দস্সনমেৰ উত্তরিতরং. সা হি ইত্থী এৰরূপা চ এৰরূপা চা’’তি তস্সা গুণে ৰণ্ণেসি.
অথেকো ভিক্খু তস্সা গুণকথং সুত্ৰা অদস্সনেনেৰ সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘মযা গন্ত্ৰা তং দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো ৰস্সগ্গং কথেত্ৰা তং ভিক্খুং ঠিতিকং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘স্ৰে, আৰুসো, তস্মিং গেহে ত্ৰং সঙ্ঘত্থেরো হুত্ৰা অট্ঠকভত্তং লভিস্সসী’’তি সুত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ পত্তচীৰরং আদায পক্কন্তোপি পাতোৰ অরুণে উগ্গতে সলাকগ্গং পৰিসিত্ৰা ঠিতো সঙ্ঘত্থেরো হুত্ৰা তস্সা গেহে অট্ঠকভত্তং লভি. যো পন ভিক্খু হিয্যো ভুঞ্জিত্ৰা পক্কামি, তস্স গতৰেলাযমেৰ অস্সা সরীরে রোগো উপ্পজ্জি. তস্মা সা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা নিপজ্জি. অথস্সা দাসিযো অট্ঠকভত্তং লভিত্ৰা আগতে ভিক্খূ দিস্ৰা আরোচেসুং. সা সহত্থা পত্তে গহেত্ৰা নিসীদাপেতুং ৰা পরিৰিসিতুং ৰা অসক্কোন্তী দাসিযো আণাপেসি – ‘‘অম্মা পত্তে গহেত্ৰা, অয্যে, নিসীদাপেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা ভত্তৰেলায ¶ পত্তে পূরেত্ৰা দেথা’’তি. তা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি ভিক্খূ পৰেসেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা ভত্তৰেলায ভত্তস্স পত্তে পূরেত্ৰা তস্সা আরোচযিংসু. সা ‘‘মং পরিগ্গহেত্ৰা নেথ, অয্যে, ৰন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তাহি পরিগ্গহেত্ৰা ভিক্খূনং সন্তিকং নীতা ৰেধমানেন সরীরেন ভিক্খূ ৰন্দি. সো ভিক্খু তং ওলোকেত্ৰা ¶ চিন্তেসি – ‘‘গিলানায তাৰ এৰরূপা অযং এতিস্সা রূপসোভা, অরোগকালে পন সব্বাভরণপটিমণ্ডিতায ইমিস্সা কীদিসী রূপসম্পত্তী’’তি. অথস্স অনেকৰস্সকোটিসন্নিচিতো কিলেসো সমুদাচরি, সো অঞ্ঞাণী হুত্ৰা ভত্তং ভুঞ্জিতুং অসক্কোন্তো পত্তমাদায ৰিহারং গন্ত্ৰা পত্তং পিধায একমন্তে ঠপেত্ৰা চীৰরং পত্থরিত্ৰা নিপজ্জি.
অথ নং একো সহাযকো ভিক্খু যাচন্তোপি ভোজেতুং নাসক্খি. সো ছিন্নভত্তো অহোসি. তং দিৰসমেৰ সাযন্হসমযে সিরিমা কালমকাসি. রাজা সত্থু সাসনং পেসেসি – ‘‘ভন্তে, জীৰকস্স কনিট্ঠভগিনী, সিরিমা, কালমকাসী’’তি. সত্থা তং সুত্ৰা রঞ্ঞো সাসনং পহিণি ‘‘সিরিমায ঝাপনকিচ্চং নত্থি, আমকসুসানে তং যথা কাকসুনখাদযো ন খাদন্তি, তথা নিপজ্জাপেত্ৰা রক্খাপেথা’’তি. রাজাপি তথা অকাসি. পটিপাটিযা তযো দিৰসা অতিক্কন্তা, চতুত্থে দিৰসে সরীরং উদ্ধুমাযি, নৰহি ৰণমুখেহি পুল়ৰা পগ্ঘরিংসু ¶ , সকলসরীরং ভিন্নং সালিভত্তচাটি ৰিয অহোসি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘ঠপেত্ৰা গেহরক্খকে দারকে সিরিমায দস্সনত্থং অনাগচ্ছন্তানং অট্ঠ কহাপণানি দণ্ডো’’তি. সত্থু সন্তি কঞ্চ পেসেসি – ‘‘বুদ্ধপ্পমুখো কির ভিক্খুসঙ্ঘো সিরিমায দস্সনত্থং আগচ্ছতূ’’তি. সত্থা ভিক্খূনং আরোচেসি – ‘‘সিরিমায দস্সনত্থং গমিস্সামা’’তি. সোপি দহরভিক্খু চত্তারো ¶ দিৰসে কস্সচি ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ছিন্নভত্তোৰ নিপজ্জি. পত্তে ভত্তং পূতিকং জাতং, পত্তে মলং উট্ঠহি. অথ নং সো সহাযকো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, সত্থা সিরিমায দস্সনত্থং গচ্ছতী’’তি আহ. সো তথা ছাতজ্ঝত্তোপি ‘‘সিরিমা’’তি ৰুত্তপদেযেৰ সহসা উট্ঠহিত্ৰা ‘‘কিং ভণসী’’তি আহ. ‘‘সত্থা সিরিমং দট্ঠুং গচ্ছতি, ত্ৰম্পি গমিস্সসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, গমিস্সামী’’তি ভত্তং ছড্ডেত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অগমাসি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো একপস্সে অট্ঠাসি, ভিক্খুনিসঙ্ঘোপি রাজপরিসাপি উপাসকপরিসাপি উপাসিকাপরিসাপি একেকপস্সে অট্ঠংসু ¶ .
সত্থা রাজানং পুচ্ছি – ‘‘কা এসা, মহারাজো’’তি. ভন্তে, জীৰকস্স ভগিনী, সিরিমা, নামাতি. সিরিমা, এসাতি. আম, ভন্তেতি. তেন ¶ হি নগরে ভেরিং চরাপেহি ‘‘সহস্সং দত্ৰা সিরিমং গণ্হন্তূ’’তি. রাজা তথা কারেসি. একোপি ‘হ’ন্তি ৰা ‘হু’ন্তি ৰা ৰদন্তো নাম নাহোসি. রাজা সত্থু আরোচেসি – ‘‘ন গণ্হন্তি, ভন্তে’’তি. তেন হি, মহারাজ, অগ্ঘং ওহারেহীতি. রাজা ‘‘পঞ্চসতানি দত্ৰা গণ্হন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেত্ৰা কঞ্চি গণ্হনকং অদিস্ৰা ‘‘অড্ঢতেয্যানি সতানি, দ্ৰে সতানি, সতং, পণ্ণাসং, পঞ্চৰীসতি কহাপণে, দস কহাপণে, পঞ্চ কহাপণে, একং কহাপণং অড্ঢং, পাদং, মাসকং, কাকণিকং দত্ৰা সিরিমং গণ্হন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেসি. কোচি তং ন ইচ্ছি. ‘‘মুধাপি গণ্হন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেসি. ‘হ’ন্তি ৰা ‘হু’ন্তি ৰা ৰদন্তো নাম নাহোসি. রাজা ‘‘মুধাপি, ভন্তে, গণ্হন্তো নাম নত্থী’’তি আহ. সত্থা ‘‘পস্সথ, ভিক্খৰে, মহাজনস্স পিযং মাতুগামং, ইমস্মিংযেৰ নগরে সহস্সং দত্ৰা পুব্বে একদিৰসং লভিংসু, ইদানি মুধা গণ্হন্তোপি নত্থি, এৰরূপং নাম ¶ রূপং খযৰযপ্পত্তং, পস্সথ, ভিক্খৰে, আতুরং অত্তভাৰ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পস্স চিত্তকতং বিম্বং, অরুকাযং সমুস্সিতং;
আতুরং বহুসঙ্কপ্পং, যস্স নত্থি ধুৰং ঠিতী’’তি.
তত্থ চিত্তকতন্তি কতচিত্তং, ৰত্থাভরণমালালত্তকাদীহি ৰিচিত্তন্তি অত্থো. বিম্বন্তি দীঘাদিযুত্তট্ঠানেসু দীঘাদীহি অঙ্গপচ্চঙ্গেহি সণ্ঠিতং অত্তভাৰং. অরুকাযন্তি নৰন্নং ৰণমুখানং ৰসেন অরুভূতং কাযং. সমুস্সিতন্তি তীহি অট্ঠিসতেহি সমুস্সিতং. আতুরন্তি সব্বকালং ইরিযাপথাদীহি পরিহরিতব্বতায নিচ্চগিলানং. বহুসঙ্কপ্পন্তি মহাজনেন বহুধা সঙ্কপ্পিতং. যস্স নত্থি ধুৰং ঠিতীতি যস্স ধুৰভাৰো ৰা ঠিতিভাৰো ৰা নত্থি, একন্তেন ভেদনৰিকিরণৰিদ্ধংসনধম্মমেৰেতং, ইমং পস্সথাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, সোপি ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহীতি.
সিরিমাৰত্থু দুতিযং.
৩. উত্তরাথেরীৰত্থু
পরিজিণ্ণমিদন্তি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উত্তরাথেরিং নাম ভিক্খুনিং আরব্ভ কথেসি.
থেরী কির ৰীসৰস্সসতিকা জাতিযা পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধপিণ্ডপাতা অন্তরৰীথিযং একং ভিক্খুং দিস্ৰা পিণ্ডপাতেন আপুচ্ছিত্ৰা তস্স অপটিক্খিপিত্ৰা গণ্হন্তস্স সব্বং দত্ৰা নিরাহারা অহোসি. এৰং দুতিযেপি ততিযেপি দিৰসে তস্সেৰ ভিক্খুনো তস্মিংযেৰ ঠানে ভত্তং দত্ৰা নিরাহারা অহোসি, চতুত্থে দিৰসে পন পিণ্ডায চরন্তী একস্মিং সম্বাধট্ঠানে সত্থারং দিস্ৰা পটিক্কমন্তী ওলম্বন্তং অত্তনো চীৰরকণ্ণং অক্কমিত্ৰা সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী পরিৰত্তিত্ৰা পতি. সত্থা তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভগিনি, পরিজিণ্ণো তে অত্তভাৰো ন চিরস্সেৰ ভিজ্জিস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পরিজিণ্ণমিদং রূপং, রোগনীল়ং পভঙ্গুরং;
ভিজ্জতি পূতিসন্দেহো, মরণন্তঞ্হি জীৰিত’’ন্তি.
তস্সত্থো – ভগিনি ইদং তৰ সরীরসঙ্খাতং রূপং মহল্লকভাৰেন পরিজিণ্ণং, তঞ্চ খো সব্বরোগানং নিৰাসট্ঠানট্ঠেন রোগনীল়ং, যথা খো পন তরুণোপি সিঙ্গালো ‘‘জরসিঙ্গালো’’তি ৰুচ্চতি, তরুণাপি গল়োচীলতা ‘‘পূতিলতা’’তি ¶ ৰুচ্চতি, এৰং তদহুজাতং সুৰণ্ণৰণ্ণম্পি সমানং নিচ্চং পগ্ঘরণট্ঠেন পূতিতায পভঙ্গুরং, সো এস পূতিকো সমানো তৰ দেহো ভিজ্জতি, ন চিরস্সেৰ ভিজ্জিস্সতীতি ৰেদিতব্বো. কিং কারণা? মরণন্তঞ্হি জীৰিতং যস্মা সব্বসত্তানং জীৰিতং মরণপরিযোসানমেৰাতি ৰুত্তং হোতি.
দেসনাৰসানে সা থেরী সোতাপত্তিফলং পত্তা, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
উত্তরাথেরীৰত্থু ততিযং.
৪. সম্বহুলঅধিমানিকভিক্খুৰত্থু
যানিমানীতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে অধিমানিকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
পঞ্চসতা কির ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তা ৰাযমন্তা ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘কিলেসানং অসমুদাচারেন পব্বজিতকিচ্চং নো নিপ্ফন্নং, অত্তনা পটিলদ্ধগুণং সত্থু আরোচেস্সামা’’তি আগমিংসু. সত্থা তেসং বহিদ্ৰারকোট্ঠকং পত্তকালেযেৰ আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, এতেসং ভিক্খূনং পৰিসিত্ৰা মযা দিট্ঠেন কম্মং নত্থি, আমকসুসানং ¶ গন্ত্ৰা ততো আগন্ত্ৰা মং পস্সন্তূ’’তি. থেরো গন্ত্ৰা তেসং তমত্থং আরোচেসি. তে ‘‘কিং অম্হাকং আমকসুসানেনা’’তি অৰত্ৰাৰ ‘‘দীঘদস্সিনা বুদ্ধেন কারণং দিট্ঠং ভৰিস্সতী’’তি আমকসুসানং গন্ত্ৰা তত্থ কুণপানি পস্সন্তা একাহদ্ৰীহপতিতেসু কুণপেসু আঘাতং পটিলভিত্ৰা তং খণং পতিতেসু অল্লসরীরেসু রাগং উপ্পাদযিংসু, তস্মিং খণে অত্তনো সকিলেসভাৰং জানিংসু. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা তেসং ভিক্খূনং সম্মুখে কথেন্তো ৰিয ‘‘নপ্পতিরূপং নু খো, ভিক্খৰে, তুম্হাকং এৰরূপং অট্ঠিসঙ্ঘাতং দিস্ৰা রাগরতিং উপ্পাদেতু’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যানিমানি অপত্থানি, অলাবূনেৰ সারদে;
কাপোতকানি অট্ঠীনি, তানি দিস্ৰান কা রতী’’তি.
তত্থ অপত্থানীতি ছড্ডিতানি. সারদেতি সরদকালে ৰাতাতপপহতানি তত্থ তত্থ ৰিপ্পকিণ্ণঅলাবূনি ৰিয. কাপোতকানীতি কপোতকৰণ্ণানি. তানি দিস্ৰানাতি তানি এৰরূপানি অট্ঠীনি দিস্ৰা তুম্হাকং কা রতি, ননু অপ্পমত্তকম্পি কামরতিং কাতুং ন ৰট্টতিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ যথাঠিতাৰ অরহত্তং পত্ৰা ভগৰন্তং অভিত্থৰমানা আগন্ত্ৰা ৰন্দিংসূতি.
সম্বহুলঅধিমানিকভিক্খুৰত্থু চতুত্থং.
৫. জনপদকল্যাণী রূপনন্দাথেরীৰত্থু
অট্ঠীনং ¶ ¶ ¶ নগরং কতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো জনপদকল্যাণিং রূপনন্দাথেরিং আরব্ভ কথেসি.
সা কির একদিৰসং চিন্তেসি – ‘‘ময্হং জেট্ঠভাতিকো রজ্জসিরিং পহায পব্বজিত্ৰা লোকে অগ্গপুগ্গলো বুদ্ধো জাতো, পুত্তোপিস্স রাহুলকুমারো পব্বজিতো, ভত্তাপি মে পব্বজিতো, মাতাপি মে পব্বজিতা, অহম্পি এত্তকে ঞাতিজনে পব্বজিতে গেহে কিং করিস্সামি, পব্বজিস্সামা’’তি. সা ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজি ঞাতিসিনেহেনেৰ, নো সদ্ধায, অভিরূপতায পন রূপনন্দাতি পঞ্ঞাযি. ‘‘সত্থা কির ‘রূপং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা, ৰেদনা… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’তি ৰদেতী’’তি সুত্ৰা সা এৰং দস্সনীযে পাসাদিকে মমপি রূপে দোসং কথেয্যাতি সত্থু সম্মুখীভাৰং ন গচ্ছতি. সাৰত্থিৰাসিনো পাতোৰ দানং দত্ৰা সমাদিন্নুপোসথা সুদ্ধুত্তরাসঙ্গা গন্ধমালাদিহত্থা সাযন্হসমযে জেতৰনে সন্নিপতিত্ৰা ধম্মং সুণন্তি. ভিক্খুনিসঙ্ঘোপি সত্থু ধম্মদেসনায উপ্পন্নচ্ছন্দো ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণাতি. ধম্মং সুত্ৰা নগরং পৰিসন্তো সত্থু গুণকথং কথেন্তোৰ পৰিসতি.
চতুপ্পমাণিকে হি লোকসন্নিৰাসে অপ্পকাৰ তে সত্তা, যেসং তথাগতং পস্সন্তানং পসাদো ন উপ্পজ্জতি. রূপপ্পমাণিকাপি হি তথাগতস্স লক্খণানুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতং সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং দিস্ৰা পসীদন্তি, ঘোসপ্পমাণিকাপি ¶ অনেকানি জাতিসতানি নিস্সায পৰত্তং সত্থু গুণঘোসঞ্চেৰ অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং ধম্মদেসনাঘোসঞ্চ সুত্ৰা পসীদন্তি, লূখপ্পমাণিকাপিস্স চীৰরাদিলূখতং পটিচ্চ পসীদন্তি, ধম্মপ্পমাণিকাপি ‘‘এৰরূপং দসবলস্স সীলং, এৰরূপো সমাধি, এৰরূপা পঞ্ঞা, ভগৰা সীলাদীহি গুণেহি অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি পসীদন্তি. তেসং তথাগতস্স গুণং কথেন্তানং মুখং নপ্পহোতি. রূপনন্দা ভিক্খুনীনঞ্চেৰ উপাসিকানঞ্চ সন্তিকা তথাগতস্স গুণকথং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অতিৰিয মে ভাতিকস্স ৰণ্ণং কথেন্তিযেৰ. একদিৰসম্পি মে রূপে দোসং কথেন্তো কিত্তকং কথেস্সতি. যংনূনাহং ভিক্খুনীহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা অত্তানং অদস্সেত্ৰাৰ তথাগতং পস্সিত্ৰা ধম্মমস্স সুণিত্ৰা আগচ্ছেয্য’’ন্তি. সা ‘‘অহম্পি অজ্জ ধম্মস্সৰনং গমিস্সামী’’তি ভিক্খুনীনং ¶ আরোচেসি.
ভিক্খুনিযো ¶ ‘‘চিরস্সং ৰত রূপনন্দায সত্থু উপট্ঠানং গন্তুকামতা উপ্পন্না, অজ্জ সত্থা ¶ ইমং নিস্সায ৰিচিত্রধম্মদেসনং নানানযং দেসেস্সতী’’তি তুট্ঠমানসা তং আদায নিক্খমিংসু. সা নিক্খন্তকালতো পট্ঠায ‘‘অহং অত্তানং নেৰ দস্সেস্সামী’’তি চিন্তেসি. সত্থা ‘‘অজ্জ রূপনন্দা ময্হং উপট্ঠানং আগমিস্সতি, কীদিসী নু খো তস্সা ধম্মদেসনা সপ্পাযা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘রূপগরুকা এসা অত্তভাৰে বলৰসিনেহা, কণ্টকেন কণ্টকুদ্ধরণং ৰিয রূপেনেৰস্সা রূপমদনিম্মদনং সপ্পায’’ন্তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা তস্সা ৰিহারং পৰিসনসমযে একং পন অভিরূপং ইত্থিং সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং রত্তৰত্থনিৰত্থং সব্বাভরণপটিমণ্ডিতং বীজনিং গহেত্ৰা অত্তনো সন্তিকে ঠত্ৰা বীজযমানং ইদ্ধিবলেন অভিনিম্মিনি. তং খো পন ইত্থিং সত্থা চেৰ পস্সতি রূপনন্দা চ. সা ভিক্খুনীহি সদ্ধিং ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভিক্খুনীনং পিট্ঠিপস্সে ঠত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ভিক্খুনীনং অন্তরে নিসিন্না পাদন্ততো পট্ঠায সত্থারং ওলোকেন্তী লক্খণৰিচিত্তং অনুব্যঞ্জনসমুজ্জলং ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্তং সত্থু সরীরং দিস্ৰা পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং ওলোকেন্তী সমীপে ঠিতং ইত্থিরূপং অদ্দস ¶ . সা তং ওলোকেত্ৰা অত্তভাৰং ওলোকেন্তী সুৰণ্ণরাজহংসিযা পুরতো কাকীসদিসং অত্তানং অৰমঞ্ঞি. ইদ্ধিমযরূপং দিট্ঠকালতো পট্ঠাযেৰ হি তস্সা অক্খীনি ভমিংসু. সা ‘‘অহো ইমিস্সা কেসা সোভনা, অহো নলাটং সোভন’’ন্তি সব্বেসং সারীরপ্পদেসানং রূপসিরিযা সমাকড্ঢিতচিত্তা তস্মিং রূপে বলৰসিনেহা অহোসি.
সত্থা তস্সা তত্থ অভিরতিং ঞত্ৰা ধম্মং দেসেন্তোৰ তং রূপং সোল়সৰস্সুদ্দেসিকভাৰং অতিক্কমিত্ৰা ৰীসতিৰস্সুদ্দেসিকং কত্ৰা দস্সেসি. রূপনন্দা ওলোকেত্ৰা ‘‘ন ৰতিদং রূপং পুরিমসদিস’’ন্তি থোকং ৰিরত্তচিত্তা অহোসি. সত্থা অনুক্কমেনেৰ তস্সা ইত্থিযা সকিং ৰিজাতৰণ্ণং মজ্ঝিমিত্থিৰণ্ণং জরাজিণ্ণমহল্লিকিত্থিৰণ্ণঞ্চ দস্সেসি. সাপি অনুপুব্বেনেৰ ‘‘ইদম্পি অন্তরহিতং, ইদম্পি অন্তরহিত’’ন্তি জরাজিণ্ণকালে তং ৰিরজ্জমানা খণ্ডদন্তিং পলিতসিরং ওভগ্গং গোপানসিৰঙ্কং দণ্ডপরাযণং পৰেধমানং দিস্ৰা অতিৰিয ৰিরজ্জি. অথ সত্থা তং ব্যাধিনা অভিভূতং কত্ৰা দস্সেসি. সা তঙ্খণঞ্ঞেৰ দণ্ডঞ্চ তালৰণ্টঞ্চ ছড্ডেত্ৰা মহাৰিরৰং ¶ ৰিরৰমানা ভূমিযং পতিত্ৰা সকে মুত্তকরীসে নিমুগ্গা অপরাপরং পরিৰত্তি. রূপনন্দা তম্পি ¶ দিস্ৰা অতিৰিয ৰিরজ্জি. সত্থাপি তস্সা ইত্থিযা মরণং দস্সেসি. সা তঙ্খণংযেৰ উদ্ধুমাতকভাৰং আপজ্জি, নৰহি ৰণমুখেহি পুব্বৰট্টিযো চেৰ পুল়ৰা চ পগ্ঘরিংসু, কাকাদযো সন্নিপতিত্ৰা ৰিলুম্পিংসু. রূপনন্দাপি তং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং ইত্থী ইমস্মিংযেৰ ঠানে জরং পত্তা, ব্যাধিং পত্তা, মরণং পত্তা, ইমস্সাপি মে অত্তভাৰস্স এৰমেৰ জরাব্যাধিমরণানি আগমিস্সন্তী’’তি অত্তভাৰং অনিচ্চতো পস্সি. অনিচ্চতো দিট্ঠত্তা এৰ পন দুক্খতো অনত্ততো দিট্ঠোযেৰ হোতি. অথস্সা তযো ভৰা আদিত্তা গেহা ৰিয গীৰায বদ্ধকুণপং ৰিয চ ¶ উপট্ঠহিংসু, কম্মট্ঠানাভিমুখং চিত্তং পক্খন্দি. সত্থা তায অনিচ্চতো দিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সক্খিস্সতি নু খো সযমেৰ অত্তনো পতিট্ঠং কাতু’’ন্তি ওলোকেন্তো ‘‘ন সক্খিস্সতি, বহিদ্ধা পচ্চযং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্সা সপ্পাযৰসেন ধম্মং দেসেন্তো আহ –
‘‘আতুরং অসুচিং পূতিং, পস্স নন্দে সমুস্সযং;
উগ্ঘরন্তং পগ্ঘরন্তং, বালানং অভিপত্থিতং.
‘‘যথা ইদং তথা এতং, যথা এতং তথা ইদং;
ধাতুতো সুঞ্ঞতো পস্স, মা লোকং পুনরাগমি;
ভৰে ছন্দং ৰিরাজেত্ৰা, উপসন্তো চরিস্সতী’’তি. –
ইত্থং ¶ সুদং ভগৰা নন্দং ভিক্খুনিং আরব্ভ ইমা গাথাযো অভাসিত্থাতি. নন্দা দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. অথস্সা উপরি তিণ্ণং মগ্গফলানং ৰিপস্সনাপরিৰাসত্থায সুঞ্ঞতাকম্মট্ঠানং কথেতুং, ‘‘নন্দে, মা ‘ইমস্মিং সরীরে সারো অত্থী’তি সঞ্ঞং করি. অপ্পমত্তকোপি হি এত্থ সারো নত্থি, তীণি অট্ঠিসতানি উস্সাপেত্ৰা কতং অট্ঠিনগরমেত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অট্ঠীনং নগরং কতং, মংসলোহিতলেপনং;
যত্থ জরা চ মচ্চু চ, মানো মক্খো চ ওহিতো’’তি.
তস্সত্থো – যথেৰ হি পুব্বণ্ণাপরণ্ণাদীনং ওদহনত্থায কট্ঠানি উস্সাপেত্ৰা ৰল্লীহি বন্ধিত্ৰা মত্তিকায ৰিলিম্পেত্ৰা নগরসঙ্খাতং বহিদ্ধা গেহং ¶ করোন্তি, এৰমিদং অজ্ঝত্তিকম্পি তীণি অট্ঠিসতানি উস্সাপেত্ৰা ন্হারুৰিনদ্ধং মংসলোহিতলেপনং তচপটিচ্ছন্নং জীরণলক্খণায জরায মরণলক্খণস্স মচ্চুনো আরোহসম্পদাদীনি পটিচ্চ মঞ্ঞনলক্খণস্স মানস্স সুকতকারণৰিনাসনলক্খণস্স মক্খস্স চ ওদহনত্থায ¶ নগরং কতং. এৰরূপো এৰ হি এত্থ কাযিকচেতসিকো আবাধো ওহিতো, ইতো উদ্ধং কিঞ্চি গয্হূপগং নত্থীতি.
দেসনাৰসানে সা থেরী অরহত্তং পাপুণি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
জনপদকল্যাণী রূপনন্দাথেরীৰত্থু পঞ্চমং.
৬. মল্লিকাদেৰীৰত্থু
জীরন্তি ¶ ৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মল্লিকং দেৰিং আরব্ভ কথেসি.
সা কির একদিৰসং ন্হানকোট্ঠকং পৰিট্ঠা মুখং ধোৰিত্ৰা ওনতসরীরা জঙ্ঘং ধোৰিতুং আরভি. তায চ সদ্ধিংযেৰ পৰিট্ঠো একো ৰল্লভসুনখো অত্থি. সো তং তথা ওনতং দিস্ৰা অসদ্ধম্মসন্থৰং কাতুং আরভি. সা ফস্সং সাদিযন্তী অট্ঠাসি. রাজাপি উপরিপাসাদে ৰাতপানেন ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা ততো আগতকালে ‘‘নস্স, ৰসলি, কস্মা এৰরূপমকাসী’’তি আহ. কিং মযা কতং, দেৰাতি. সুনখেন সদ্ধিং সন্থৰোতি. নত্থেতং, দেৰাতি. মযা সামং দিট্ঠং, নাহং তৰ সদ্দহিস্সামি, নস্স, ৰসলীতি. ‘‘মহারাজ, যো কোচি ইমং কোট্ঠকং পৰিট্ঠো ইমিনা ৰাতপানেন ওলোকেন্তস্স একোৰ দ্ৰিধা পঞ্ঞাযতী’’তি অভূতং কথেসি. দেৰ, সচে মে সদ্দহসি, এতং কোট্ঠকং পৰিস, অহং তং ইমিনা ৰাতপানেন ¶ ওলোকেস্সামীতি. রাজা মূল়্হধাতুকো তস্সা ৰচনং সদ্দহিত্ৰা কোট্ঠকং পাৰিসি. সাপি খো দেৰী ৰাতপানে ঠত্ৰা ওলোকেন্তী ‘‘অন্ধবাল, মহারাজ, কিং নামেতং, অজিকায সদ্ধিং সন্থৰং করোসী’’তি আহ. ‘‘নাহং, ভদ্দে, এৰরূপং করোমী’’তি চ ৰুত্তেপি ‘‘মযা সামং দিট্ঠং, নাহং তৰ সদ্দহিস্সামী’’তি আহ.
তং ¶ সুত্ৰা রাজা ‘‘অদ্ধা ইমং কোট্ঠকং পৰিট্ঠো একোৰ দ্ৰিধা পঞ্ঞাযতী’’তি সদ্দহি. মল্লিকা চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা অন্ধবালতায মযা ৰঞ্চিতো, পাপং মে কতং, অযঞ্চ মে অভূতেন অব্ভাচিক্খিতো, ইদং মে কম্মং সত্থাপি জানিস্সতি, দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি অসীতি মহাসাৰকাপি জানিস্সন্তি, অহো ৰত মে ভারিযং কম্মং কত’’ন্তি. অযং কির রঞ্ঞো অসদিসদানে সহাযিকা অহোসি. তত্থ চ একদিৰসং কতপরিচ্চাগো ধনস্স চুদ্দসকোটিঅগ্ঘনকো অহোসি. তথাগতস্স সেতচ্ছত্তং নিসীদনপল্লঙ্কো আধারকো পাদপীঠন্তি ইমানি পন চত্তারি অনগ্ঘানেৰ অহেসুং. সা মরণকালে এৰরূপং মহাপরিচ্চাগং নানুস্সরিত্ৰা তদেৰ পাপকম্মং অনুস্সরন্তী কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি. রঞ্ঞো পন সা অতিৰিয পিযা অহোসি. সো বলৰসোকাভিভূতো তস্সা সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা ‘‘নিব্বত্তট্ঠানমস্সা পুচ্ছিস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা যথা সো আগতকারণং ন সরতি, তথা অকাসি. সো সত্থু সন্তিকে সারণীযধম্মকথং ¶ সুত্ৰা গেহং পৰিট্ঠকালে সরিত্ৰা ‘‘অহং ভণে মল্লিকায নিব্বত্তট্ঠানং পুচ্ছিস্সামীতি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পমুট্ঠো, স্ৰে পুন পুচ্ছিস্সামী’’তি পুনদিৰসেপি অগমাসি. সত্থাপি পটিপাটিযা সত্ত দিৰসানি যথা সো ন সরতি ¶ , তথা অকাসি. সাপি সত্তাহমেৰ নিরযে পচ্চিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে ততো চুতা তুসিতভৰনে নিব্বত্তি. কস্মা পনস্স সত্থা অসরণভাৰং অকাসীতি? সা কির তস্স অতিৰিয পিযা অহোসি মনাপা, তস্মা তস্সা নিরযে নিব্বত্তভাৰং সুত্ৰা ‘‘সচে এৰরূপা সদ্ধাসম্পন্না নিরযে নিব্বত্তা, দানং দত্ৰা কিং করিস্সামী’’তি মিচ্ছাদিট্ঠিং গহেত্ৰা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং গেহে পৰত্তং নিচ্চভত্তং হরাপেত্ৰা নিরযে নিব্বত্তেয্য, তেনস্স সত্থা সত্তাহং অসরণভাৰং কত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে পিণ্ডায চরন্তো সযমেৰ রাজকুলদ্ৰারং অগমাসি.
রাজা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পত্তং আদায পাসাদং অভিরুহিতুং আরভি. সত্থা পন রথসালায নিসীদিতুং আকারং দস্সেসি. রাজা সত্থারং তত্থেৰ নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকেন পটিমানেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নোৰ অহং, ভন্তে, মল্লিকায দেৰিযা নিব্বত্তট্ঠানং পুচ্ছিস্সামীতি গন্ত্ৰা পমুট্ঠো, কত্থ নু খো সা, ভন্তে, নিব্বত্তাতি. তুসিতভৰনে, মহারাজাতি, ভন্তে, তায তুসিতভৰনে অনিব্বত্তন্তিযা কো অঞ্ঞো নিব্বত্তিস্সতি ¶ , ভন্তে, নত্থি তায সদিসা ইত্থী. তস্সা হি নিসিন্নট্ঠানাদীসু ‘‘স্ৰে তথাগতস্স ¶ ইদং দস্সামি, ইদং করিস্সামী’’তি দানসংৰিধানং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং কিচ্চমেৰ নত্থি, ভন্তে, তস্সা পরলোকং গতকালতো পট্ঠায সরীরং মে ন ৰহতীতি. অথ নং সত্থা ‘‘মা চিন্তযি, মহারাজ, সব্বেসং ধুৰধম্মো অয’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘অযং, মহারাজ, রথো কস্সা’’তি পুচ্ছি. তং সুত্ৰা রাজা সিরস্মিং অঞ্জলিং পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘পিতামহস্স মে, ভন্তে’’তি আহ. ‘‘অযং কস্সা’’তি? ‘‘পিতু মে, ভন্তে’’তি. ‘‘অযং পন রথো কস্সা’’তি? ‘‘মম, ভন্তে’’তি. এৰং ৰুত্তে সত্থা, ‘‘মহারাজ, তৰ পিতামহস্স রথো তেনেৰাকারেন তৰ পিতু রথং ন পাপুণি, তৰ পিতু রথো তৰ রথং ন পাপুণি, এৰরূপস্স নাম কট্ঠকলিঙ্গরস্সাপি জরা আগচ্ছতি, কিমঙ্গং পন অত্তভাৰস্স. মহারাজ, সপ্পুরিসধম্মস্সেৰ হি জরা নত্থি, সত্তা পন অজীরকা নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘জীরন্তি ৰে রাজরথা সুচিত্তা,
অথো সরীরম্পি জরং উপেতি;
সতঞ্চ ধম্মো ন জরং উপেতি,
সন্তো হৰে সব্ভি পৰেদযন্তী’’তি.
তত্থ ৰেতি নিপাতো. সুচিত্তাতি সত্তহি রতনেহি অপরেহি চ রথালঙ্কারেহি সুট্ঠু চিত্তিতা রাজূনং রথাপি জীরন্তি. সরীরম্পীতি ন কেৰলং রথা এৰ, ইদং সুপ্পটিজগ্গিতং ¶ সরীরম্পি খণ্ডিচ্চাদীনি ¶ পাপুণন্তং জরং উপেতি. সতঞ্চাতি বুদ্ধাদীনং পন সন্তানং নৰৰিধো লোকুত্তরধম্মো চ কিঞ্চি উপঘাতং ন উপেতীতি ন জরং উপেতি নাম. পৰেদযন্তীতি এৰং সন্তো বুদ্ধাদযো সব্ভি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং কথেন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মল্লিকাদেৰীৰত্থু ছট্ঠং.
৭. লাল়ুদাযিত্থেরৰত্থু
অপ্পস্সুতাযন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লাল়ুদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির মঙ্গলং করোন্তানং গেহং গন্ত্ৰা ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তিআদিনা (খু. পা. ৭.১; পে. ৰ. ১৪) নযেন অৰমঙ্গলং কথেতি, অৰমঙ্গলং করোন্তানং গেহং গন্ত্ৰা তিরোকুট্টাদীসু কথেতব্বেসু ‘‘দানঞ্চ ধম্মচরিযা চা’’তিআদিনা (খু. পা. ৫.৭; সু. নি. ২৬৬) নযেন মঙ্গলগাথা ৰা ‘‘যং কিঞ্চি ৰিত্তং ইধ ৰা হুরং ৰা’’তি রতনসুত্তং (খু. পা. ৬.৩; সু. নি. ২২৬) ৰা কথেতি. এৰং তেসু তেসু ঠানেসু ‘‘অঞ্ঞং কথেস্সামী’’তি অঞ্ঞং কথেন্তোপি ‘‘অঞ্ঞং কথেমী’’তি ন জানাতি. ভিক্খূ তস্স কথং সুত্ৰা সত্থু আরোচেসুং – ‘‘কিং, ভন্তে, লাল়ুদাযিস্স মঙ্গলামঙ্গলট্ঠানেসু গমনেন, অঞ্ঞস্মিং কথেতব্বে অঞ্ঞমেৰ ¶ কথেতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস এৰং কথেতি, পুব্বেপি অঞ্ঞস্মিং কথেতব্বে অঞ্ঞমেৰ কথেসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে কির বারাণসিযং অগ্গিদত্তস্স নাম ব্রাহ্মণস্স পুত্তো সোমদত্তকুমারো নাম রাজানং উপট্ঠহি. সো রঞ্ঞা পিযো অহোসি মনাপো. ব্রাহ্মণো পন কসিকম্মং নিস্সায জীৰতি. তস্স দ্ৰেযেৰ গোণা অহেসুং. তেসু একো মতো. ব্রাহ্মণো পুত্তং আহ – ‘‘তাত, সোমদত্ত, রাজানং মে যাচিত্ৰা একং গোণং আহরা’’তি. সোমদত্তো ‘‘সচাহং রাজানং যাচিস্সামি, লহুভাৰো মে পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তুম্হেযেৰ, তাত, রাজানং যাচথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তেন হি, তাত, মং গহেত্ৰা যাহী’’তি ৰুত্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো দন্ধপঞ্ঞো অভিক্কমাদিৰচনমত্তম্পি ন জানাতি, অঞ্ঞস্মিং ৰত্তব্বে অঞ্ঞমেৰ ৰদতি, সিক্খাপেত্ৰা পন নং নেস্সামী’’তি. সো তং আদায বীরণত্থম্ভকং নাম সুসানং গন্ত্ৰা তিণকলাপে বন্ধিত্ৰা ‘‘অযং ¶ রাজা, অযং উপরাজা, অযং সেনাপতী’’তি নামানি কত্ৰা পটিপাটিযা পিতু দস্সেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি রাজকুলং গন্ত্ৰা এৰং অভিক্কমিতব্বং, এৰং পটিক্কমিতব্বং, এৰং নাম রাজা ৰত্তব্বো, এৰং নাম উপরাজা, রাজানং পন উপসঙ্কমিত্ৰা ‘জযতু ভৰং, মহারাজা’তি ৰত্ৰা এৰং ঠত্ৰা ইমং ¶ গাথং ৰত্ৰা গোণং যাচেয্যাথা’’তি গাথং উগ্গণ্হাপেসি –
‘‘দ্ৰে মে গোণা মহারাজ, যেহি খেত্তং কসামসে;
তেসু একো মতো দেৰ, দুতিযং দেহি খত্তিযা’’তি.
সো হি সংৰচ্ছরমত্তেন তং গাথং পগুণং কত্ৰা পগুণভাৰং পুত্তস্স আরোচেত্ৰা ‘‘তেন হি, তাত, কঞ্চিদেৰ পণ্ণাকারং আদায আগচ্ছথ, অহং ¶ পুরিমতরং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকে ঠস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘সাধু, তাতা’’তি পণ্ণাকারং গহেত্ৰা সোমদত্তস্স রঞ্ঞো সন্তিকে ঠিতকালে উস্সাহপ্পত্তো রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা তুট্ঠচিত্তেন কতপটিসম্মোদনো, ‘‘তাত, চিরস্সং ৰত আগতত্থ, ইদমাসনং নিসীদিত্ৰা ৰদথ, যেনত্থো’’তি ৰুত্তে ইমং গাথমাহ –
‘‘দ্ৰে মে গোণা মহারাজ, যেহি খেত্তং কসামসে;
তেসু একো মতো দেৰ, দুতিযং গণ্হ খত্তিযা’’তি.
রঞ্ঞা ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, পুন ৰদেহী’’তি ৰুত্তেপি তমেৰ গাথং আহ. রাজা তেন ৰিরজ্ঝিত্ৰা কথিতভাৰং ঞত্ৰা সিতং কত্ৰা, ‘‘সোমদত্ত, তুম্হাকং গেহে বহূ মঞ্ঞে গোণা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হেহি দিন্না বহূ ভৰিস্সন্তি, দেৰা’’তি ৰুত্তে বোধিসত্তস্স তুস্সিত্ৰা ব্রাহ্মণস্স সোল়স গোণে অলঙ্কারভণ্ডকং নিৰাসগামঞ্চস্স ব্রহ্মদেয্যং দত্ৰা মহন্তেন যসেন ব্রাহ্মণং উয্যোজেসীতি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, ব্রাহ্মণো লাল়ুদাযী, সোমদত্তো পন অহমেৰা’’তি জাতকং ¶ সমোধানেত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস অত্তনো অপ্পস্সুততায অঞ্ঞস্মিং ৰত্তব্বে অঞ্ঞমেৰ ৰদতি. অপ্পস্সুতপুরিসো হি বলিবদ্দসদিসো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পস্সুতাযং পুরিসো, বলিবদ্দোৰ জীরতি;
মংসানি তস্স ৰড্ঢন্তি, পঞ্ঞা তস্স ন ৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ ¶ অপ্পস্সুতাযন্তি একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা পণ্ণাসকানং. অথ ৰা পন ৰগ্গানং সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা সুত্তন্তানং ৰাপি অভাৰেন অপ্পস্সুতো অযং. কম্মট্ঠানং পন উগ্গহেত্ৰা অনুযুঞ্জন্তো বহুস্সুতোৰ. বলিবদ্দোৰ জীরতীতি যথা হি বলিবদ্দো জীরমানো ৰড্ঢমানো নেৰ মাতু, ন পিতু, ন সেসঞাতকানং অত্থায ৰড্ঢতি, অথ খো নিরত্থকমেৰ জীরতি, এৰমেৰং অযম্পি ন উপজ্ঝাযৰত্তং করোতি, ন আচরিযৰত্তং, ন আগন্তুকৰত্তাদীনি, ন ভাৰনারামতং অনুযুঞ্জতি, নিরত্থকমেৰ জীরতি, মংসানি তস্স ৰড্ঢন্তীতি যথা বলিবদ্দস্স ‘‘যুগনঙ্গলাদীনি ৰহিতুং অসমত্থো এসো’’তি অরঞ্ঞে ৰিস্সট্ঠস্স তত্থেৰ ৰিচরন্তস্স ¶ খাদন্তস্স পিৰন্তস্স মংসানি ৰড্ঢন্তি, এৰমেৰ ইমস্সাপি উপজ্ঝাযাদীহি ৰিস্সট্ঠস্স সঙ্ঘং নিস্সায চত্তারো পচ্চযে লভিত্ৰা উদ্ধৰিরেচনাদীনি কত্ৰা কাযং পোসেন্তস্স ¶ মংসানি ৰড্ঢন্তি, থূলসরীরো হুত্ৰা ৰিচরতি. পঞ্ঞা তস্সাতি লোকিযলোকুত্তরা পনস্স পঞ্ঞা একঙ্গুলমত্তাপি ন ৰড্ঢতি, অরঞ্ঞে পন গচ্ছলতাদীনি ৰিয ছ দ্ৰারানি নিস্সায তণ্হা চেৰ নৰৰিধমানো চ ৰড্ঢতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে মহাজনো সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণীতি.
লাল়ুদাযিত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. উদানৰত্থু
অনেকজাতিসংসারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা বোধিরুক্খমূলে নিসিন্নো উদানৰসেন উদানেত্ৰা অপরভাগে আনন্দত্থেরেন পুট্ঠো কথেসি.
সো হি বোধিরুক্খমূলে নিসিন্নো সূরিযে অনত্থঙ্গতেযেৰ মারবলং ৰিদ্ধংসেত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসপটিচ্ছাদকং তমং পদালেত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামে সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ পচ্চযাকারে ঞাণং ওতারেত্ৰা তং অনুলোমপটিলোমৰসেন সম্মসন্তো অরুণুগ্গমনৰেলায সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা অনেকেহি বুদ্ধসতসহস্সেহি অৰিজহিতং উদানং উদানেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;
গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.
‘‘গহকারক ¶ ¶ দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;
সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;
ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি.
তত্থ গহকারং গৰেসন্তোতি অহং ইমস্স অত্তভাৰসঙ্খাতস্স গেহস্স কারকং তণ্হাৰড্ঢকিং গৰেসন্তো যেন ঞাণেন সক্কা তং দট্ঠুং ¶ , তস্স বোধিঞাণস্সত্থায দীপঙ্করপাদমূলে কতাভিনীহারো এত্তকং কালং অনেকজাতিসংসারং অনেকজাতিসতসহস্সসঙ্খাতং ইমং সংসারৰট্টং অনিব্বিসং তং ঞাণং অৰিন্দন্তো অলভন্তোযেৰ সন্ধাৰিস্সং সংসরিং, অপরাপরং অনুৰিচরিন্তি অত্থো. দুক্খা জাতি পুনপ্পুনন্তি ইদং গহকারকগৰেসনস্স কারণৰচনং. যস্মা জরাব্যাধিমরণমিস্সিতায জাতি নামেসা পুনপ্পুনং উপগন্তুং দুক্খা, ন চ সা তস্মিং অদিট্ঠে নিৰত্ততি. তস্মা তং গৰেসন্তো সন্ধাৰিস্সন্তি অত্থো. দিট্ঠোসীতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তেন মযা ইদানি দিট্ঠোসি. পুন গেহন্তি পুন ইমস্মিং সংসারৰট্টে অত্তভাৰসঙ্খাতং মম গেহং ন কাহসি. সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গাতি তৰ সব্বা অৰসেসা কিলেসফাসুকা মযা ভগ্গা. গহকূটং ৰিসঙ্খতন্তি ইমস্স তযা কতস্স অত্তভাৰগেহস্স অৰিজ্জাসঙ্খাতং ¶ কণ্ণিকমণ্ডলম্পি মযা ৰিদ্ধংসিতং. ৰিসঙ্খারগতং চিত্তন্তি ইদানি মম চিত্তং ৰিসঙ্খারং নিব্বানং আরম্মণকরণৰসেন গতং অনুপৰিট্ঠং. তণ্হানং খযমজ্ঝগাতি তণ্হানং খযসঙ্খাতং অরহত্তং অধিগতোস্মীতি.
উদানৰত্থু অট্ঠমং.
৯. মহাধনসেট্ঠিপুত্তৰত্থু
অচরিত্ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ইসিপতনে মিগদাযে ৰিহরন্তো মহাধনসেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ কথেসি.
সো কির বারাণসিযং অসীতিকোটিৰিভৰে কুলে নিব্বত্তি. অথস্স মাতাপিতরো চিন্তেসুং – ‘‘অম্হাকং কুলে মহাভোগক্খন্ধো, পুত্তস্স নো হত্থে ঠপেত্ৰা যথাসুখং পরিভোগং করিস্সাম, অঞ্ঞেন কম্মেন কিচ্চং নত্থী’’তি. তং নচ্চগীতৰাদিতমত্তমেৰ সিক্খাপেসুং. তস্মিংযেৰ নগরে অঞ্ঞস্মিং অসীতিকোটিৰিভৰে কুলে একা ধীতাপি নিব্বত্তি. তস্সাপি মাতাপিতরো তথেৰ চিন্তেত্ৰা তং নচ্চগীতৰাদিতমত্তমেৰ সিক্খাপেসুং. তেসং ৰযপ্পত্তানং আৰাহৰিৰাহো অহোসি. অথ নেসং অপরভাগে মাতাপিতরো কালমকংসু. দ্ৰেঅসীতিকোটিধনং একস্মিংযেৰ ¶ গেহে অহোসি. সেট্ঠিপুত্তো দিৰসস্স তিক্খত্তুং রঞ্ঞো ¶ উপট্ঠানং গচ্ছতি. অথ তস্মিং নগরে ধুত্তা চিন্তেসুং – ‘‘সচাযং সেট্ঠিপুত্তো সুরাসোণ্ডো ভৰিস্সতি, অম্হাকং ফাসুকং ভৰিস্সতি, উগ্গণ্হাপেম নং সুরাসোণ্ডভাৰ’’ন্তি. তে সুরং আদায খজ্জকমংসে চেৰ লোণসক্খরা ¶ চ দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা মূলকন্দে গহেত্ৰা তস্স রাজকুলতো আগচ্ছন্তস্স মগ্গং ওলোকযমানা নিসীদিত্ৰা তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা সুরং পিৰিত্ৰা লোণসক্খরং মুখে খিপিত্ৰা মূলকন্দং ডংসিত্ৰা ‘‘ৰস্সসতং জীৰ সামি, সেট্ঠিপুত্ত, তং নিস্সায মযং খাদনপিৰনসমত্থা ভৰেয্যামা’’তি আহংসু. সো তেসং ৰচনং সুত্ৰা পচ্ছতো আগচ্ছন্তং চূল়ূপট্ঠাকং পুচ্ছি – ‘‘কিং এতে পিৰন্তী’’তি. একং পানকং, সামীতি. মনাপজাতিকং এতন্তি. সামি, ইমস্মিং জীৰলোকে ইমিনা সদিসং পাতব্বযুত্তকং নাম নত্থীতি. সো ‘‘এৰং সন্তে মযাপি পাতুং ৰট্টতী’’তি থোকং থোকং আহরাপেত্ৰা পিৰতি. অথস্স নচিরস্সেৰ তে ধুত্তা পিৰনভাৰং ঞত্ৰা তং পরিৰারযিংসু. গচ্ছন্তে কালে পরিৰারো মহা অহোসি. সো সতেনপি সতদ্ৰযেনপি সুরং আহরাপেত্ৰা পিৰন্তো ইমিনা অনুক্কমেনেৰ নিসিন্নট্ঠানাদীসু কহাপণরাসিং ঠপেত্ৰা সুরং পিৰন্তো ‘‘ইমিনা মালা আহরথ, ইমিনা গন্ধে, অযং জনো জুতে ছেকো, অযং নচ্চে, অযং গীতে, অযং ৰাদিতে. ইমস্স সহস্সং দেথ, ইমস্স দ্ৰে সহস্সানী’’তি এৰং ৰিকিরন্তো নচিরস্সেৰ অত্তনো সন্তকং অসীতিকোটিধনং খেপেত্ৰা ‘‘খীণং তে, সামি, ধন’’ন্তি ৰুত্তে কিং ভরিযায মে সন্তকং নত্থীতি. অত্থি, সামীতি ¶ . তেন হি তং আহরথাতি. তম্পি তথেৰ খেপেত্ৰা অনুপুব্বেন খেত্তআরামুয্যানযোগ্গাদিকম্পি অন্তমসো ভাজনভণ্ডকম্পি অত্থরণপাৰুরণনিসীদনম্পি সব্বং অত্তনো সন্তকং ৰিক্কিণিত্ৰা খাদি. অথ নং মহল্লককালে যেহিস্স কুলসন্তকং গেহং ৰিক্কিণিত্ৰা গহিতং, তে তং গেহা নীহরিংসু. সো ভরিযং আদায পরজনস্স গেহভিত্তিং নিস্সায ৰসন্তো কপালখণ্ডং আদায ভিক্খায চরিত্ৰা জনস্স উচ্ছিট্ঠকং ভুঞ্জিতুং আরভি.
অথ নং একদিৰসং আসনসালায দ্ৰারে ঠত্ৰা দহরসামণেরেহি দিয্যমানং উচ্ছিট্ঠকভোজনং পটিগ্গণ্হন্তং দিস্ৰা সত্থা সিতং পাত্ৰাকাসি. অথ নং আনন্দত্থেরো সিতকারণং পুচ্ছি. সত্থা সিতকারণং কথেন্তো ‘‘পস্সানন্দ, ইমং মহাধনসেট্ঠিপুত্তং ইমস্মিং নগরে দ্ৰেঅসীতিকোটিধনং ¶ খেপেত্ৰা ভরিযং আদায ভিক্খায চরন্তং. সচে হি অযং পঠমৰযে ভোগে অখেপেত্ৰা কম্মন্তে পযোজযিস্স, ইমস্মিংযেৰ নগরে অগ্গসেট্ঠি অভৰিস্স. সচে পন নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্স, অরহত্তং পাপুণিস্স, ভরিযাপিস্স অনাগামিফলে পতিট্ঠহিস্স. সচে মজ্ঝিমৰযে ভোগে অখেপেত্ৰা কম্মন্তে পযোজযিস্স, দুতিযসেট্ঠি অভৰিস্স, নিক্খমিত্ৰা পব্বজন্তো অনাগামী অভৰিস্স. ভরিযাপিস্স সকদাগামিফলে পতিট্ঠহিস্স. সচে পচ্ছিমৰযে ভোগে অখেপেত্ৰা কম্মন্তে পযোজযিস্স, ততিযসেট্ঠি অভৰিস্স, নিক্খমিত্ৰা পব্বজন্তোপি ¶ সকদাগামী অভৰিস্স ¶ , ভরিযাপিস্স সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্স. ইদানি পনেস গিহিভোগতোপি পরিহীনো সামঞ্ঞতোপি. পরিহাযিত্ৰা চ পন সুক্খপল্ললে কোঞ্চসকুণো ৰিয জাতো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অচরিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং, অলদ্ধা যোব্বনে ধনং;
জিণ্ণকোঞ্চাৰ ঝাযন্তি, খীণমচ্ছেৰ পল্ললে.
‘‘অচরিত্ৰা ব্রহ্মচরিযং, অলদ্ধা যোব্বনে ধনং;
সেন্তি চাপাতিখীণাৰ, পুরাণানি অনুত্থুন’’ন্তি.
তত্থ অচরিত্ৰাতি ব্রহ্মচরিযৰাসং অৰসিত্ৰা. যোব্বনেতি অনুপ্পন্নে ৰা ভোগে উপ্পাদেতুং উপ্পন্নে ৰা ভোগে রক্খিতুং সমত্থকালে ধনম্পি অলভিত্ৰা. খীণমচ্ছেতি তে এৰরূপা বালা উদকস্স অভাৰা খীণমচ্ছে পল্ললে পরিক্খীণপত্তা জিণ্ণকোঞ্চা ৰিয অৰঝাযন্তি. ইদং ৰুত্তং হোতি – পল্ললে উদকস্স অভাৰো ৰিয হি ইমেসং ৰসনট্ঠানস্স অভাৰো, মচ্ছানং খীণভাৰো ৰিয ইমেসং ভোগানং অভাৰো, খীণপত্তানং কোঞ্চানং উপ্পতিত্ৰা গমনাভাৰো ৰিয ইমেসং ইদানি জলথলপথাদীহি ভোগে সণ্ঠাপেতুং অসমত্থভাৰো. তস্মা তে খীণপত্তা কোঞ্চা ৰিয এত্থেৰ বজ্ঝিত্ৰা অৰঝাযন্তীতি. চাপাতিখীণাৰাতি চাপতো অতিখীণা, চাপা ৰিনিমুত্তাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা চাপা ৰিনিমুত্তা সরা যথাৰেগং গন্ত্ৰা পতিতা, তং গহেত্ৰা উক্খিপন্তে ¶ অসতি তত্থেৰ উপচিকানং ভত্তং হোন্তি, এৰং ইমেপি তযো ¶ ৰযে অতিক্কন্তা ইদানি অত্তানং উদ্ধরিতুং অসমত্থতায মরণং উপগমিস্সন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সেন্তি চাপাতিখীণাৰা’’তি. পুরাণানি অনুত্থুনন্তি ‘‘ইতি অম্হেহি খাদিতং ইতি পীত’’ন্তি পুব্বে কতানি খাদিতপিৰিতনচ্চগীতৰাদিতাদীনি অনুত্থুনন্তা সোচন্তা অনুসোচন্তা সেন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাধনসেট্ঠিপুত্তৰত্থু নৰমং.
জরাৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
একাদসমো ৰগ্গো.
১২. অত্তৰগ্গো
১. বোধিরাজকুমারৰত্থু
অত্তানঞ্চেতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ভেসকল়াৰনে ৰিহরন্তো বোধিরাজকুমারং আরব্ভ কথেসি.
সো কির পথৰীতলে অঞ্ঞেহি পাসাদেহি অসদিসরূপং আকাসে উপ্পতমানং ৰিয কোকনুদং নাম পাসাদং কারেত্ৰা ৰড্ঢকিং পুচ্ছি – ‘‘কিং তযা অঞ্ঞত্থাপি এৰরূপো পাসাদো কতপুব্বো, উদাহু পঠমসিপ্পমেৰ তে ইদ’’ন্তি. ‘‘পঠমসিপ্পমেৰ, দেৰা’’তি চ ৰুত্তে চিন্তেসি – ‘‘সচে অযং অঞ্ঞস্সপি এৰরূপং পাসাদং করিস্সতি, অযং পাসাদো অনচ্ছরিযো ভৰিস্সতি. ইমং মযা মারেতুং ৰা হত্থপাদে ৰাস্স ছিন্দিতুং অক্খীনি ৰা উপ্পাটেতুং ৰট্টতি, এৰং অঞ্ঞস্স পাসাদং ন করিস্সতী’’তি. সো তমত্থং অত্তনো পিযসহাযকস্স সঞ্জীৰকপুত্তস্স নাম মাণৰকস্স কথেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘নিস্সংসযং এস ৰড্ঢকিং নাসেস্সতি, অনগ্ঘো সিপ্পী, সো মযি পস্সন্তে মা নস্সতু, সঞ্ঞমস্স দস্সামী’’তি. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাসাদে তে কম্মং নিট্ঠিতং, নো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নিট্ঠিত’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘রাজকুমারো তং নাসেতুকামো অত্তানং রক্খেয্যাসী’’তি আহ ¶ . ৰড্ঢকীপি ‘‘ভদ্দকং তে, সামি, কতং মম আরোচেন্তেন, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং, সম্ম, অম্হাকং পাসাদে কম্মং নিট্ঠিত’’ন্তি রাজকুমারেন পুট্ঠো ‘‘ন তাৰ, দেৰ, নিট্ঠিতং, বহু অৰসিট্ঠ’’ন্তি আহ. কিং কম্মং নাম অৰসিট্ঠন্তি? পচ্ছা, দেৰ, আচিক্খিস্সামি, দারূনি তাৰ আহরাপেথাতি. কিং দারূনি নামাতি? নিস্সারানি সুক্খদারূনি, দেৰাতি. সো আহরাপেত্ৰা অদাসি. অথ নং আহ – ‘‘দেৰ, তে ইতো পট্ঠায মম সন্তিকং নাগন্তব্বং. কিং কারণা? সুখুমকম্মং করোন্তস্স হি অঞ্ঞেহি সদ্ধিং সল্লপন্তস্স মে কম্মৰিক্খেপো হোতি, আহারৰেলাযং পন মে ভরিযাৰ আহারং আহরিস্সতী’’তি. রাজকুমারোপি ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণি. সোপি একস্মিং গব্ভে নিসীদিত্ৰা তানি দারূনি তচ্ছেত্ৰা অত্তনো পুত্তদারস্স অন্তো নিসীদনযোগ্গং গরুল়সকুণং কত্ৰা আহারৰেলায পন ভরিযং আহ – ‘‘গেহে ৰিজ্জমানকং সব্বং ৰিক্কিণিত্ৰা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ¶ গণ্হাহী’’তি. রাজকুমারোপি ৰড্ঢকিস্স অনিক্খমনত্থায গেহং পরিক্খিপিত্ৰা আরক্খং ঠপেসি. ৰড্ঢকীপি ¶ সকুণস্স নিট্ঠিতকালে ‘‘অজ্জ সব্বেপি দারকে গহেত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি ভরিযং ৰত্ৰা ভুত্তপাতরাসো পুত্তদারং সকুণস্স কুচ্ছিযং নিসীদাপেত্ৰা ৰাতপানেন নিক্খমিত্ৰা পলাযি. সো তেসং, ‘‘দেৰ, ৰড্ঢকী পলাযতী’’তি কন্দন্তানংযেৰ গন্ত্ৰা হিমৰন্তে ওতরিত্ৰা একং নগরং মাপেত্ৰা কট্ঠৰাহনরাজা নাম জাতো.
রাজকুমারোপি ¶ ‘‘পাসাদমহং করিস্সামী’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পাসাদে চতুজ্জাতিযগন্ধেহি পরিভণ্ডিকং কত্ৰা পঠমউম্মারতো পট্ঠায চেলপটিকং পত্থরি. সো কির অপুত্তকো, তস্মা ‘‘সচাহং পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লচ্ছামি, সত্থা ইমং অক্কমিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা পত্থরি. সো সত্থরি আগতে সত্থারং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ‘‘পৰিসথ, ভন্তে’’তি আহ. সত্থা ন পাৰিসি, সো দুতিযম্পি ততিযম্পি যাচি. সত্থা অপৰিসিত্ৰাৰ আনন্দত্থেরং ওলোকেসি. থেরো ওলোকিতসঞ্ঞাযেৰ ৰত্থানং অনক্কমনভাৰং ঞত্ৰা তং ‘‘সংহরতু, রাজকুমার, দুস্সানি, ন ভগৰা চেলপটিকং অক্কমিস্সতি, পচ্ছিমজনতং তথাগতো ওলোকেতী’’তি দুস্সানি সংহরাপেসি. সো দুস্সানি সংহরিত্ৰা সত্থারং অন্তোনিৰেসনং পৰেসত্ৰা যাগুখজ্জকেন সম্মানেত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অহং তুম্হাকং উপকারকো তিক্খত্তুং সরণং গতো, কুচ্ছিগতো চ কিরম্হি একৰারং সরণং গতো, দুতিযং তরুণদারককালে, ততিযং ৰিঞ্ঞুভাৰং পত্তকালে. তস্স মে কস্মা চেলপটিকং ন অক্কমিত্থা’’তি? ‘‘কিং পন ত্ৰং, কুমার, চিন্তেত্ৰা চেলানি অত্থরী’’তি? ‘‘সচে পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লচ্ছামি, সত্থা মে চেলপটিকং অক্কমিস্সতী’’তি ইদং চিন্তেত্ৰা, ভন্তেতি. তেনেৰাহং তং ন অক্কমিন্তি. ‘‘কিং পনাহং, ভন্তে, পুত্তং ¶ ৰা ধীতরং ৰা নেৰ লচ্ছামী’’তি? ‘‘আম, কুমারা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘পুরিমকঅত্তভাৰে জাযায সদ্ধিং পমাদং আপন্নত্তা’’তি. ‘‘কস্মিং কালে, ভন্তে’’তি? অথস্স সত্থা অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেসি –
অতীতে কির অনেকসতা মনুস্সা মহতিযা নাৰায সমুদ্দং পক্খন্দিংসু. নাৰা সমুদ্দমজ্ঝে ভিজ্জি. দ্ৰে জযম্পতিকা একং ফলকং গহেত্ৰা অন্তরদীপকং পৰিসিংসু, সেসা সব্বে তত্থেৰ মরিংসু. তস্মিং খো পন দীপকে ¶ মহাসকুণসঙ্ঘো ৰসতি. তে অঞ্ঞং খাদিতব্বকং অদিস্ৰা ছাতজ্ঝত্তা সকুণঅণ্ডানি অঙ্গারেসু পচিত্ৰা খাদিংসু, তেসু অপ্পহোন্তেসু সকুণচ্ছাপে গহেত্ৰা খাদিংসু. এৰং পঠমৰযেপি মজ্ঝিমৰযেপি পচ্ছিমৰযেপি খাদিংসুযেৰ. একস্মিম্পি ৰযে অপ্পমাদং নাপজ্জিংসু, একোপি চ নেসং অপ্পমাদং নাপজ্জি.
সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং দস্সেত্ৰা ‘‘সচে হি ত্ৰং, কুমার, তদা একস্মিম্পি ৰযে ভরিযায ¶ সদ্ধিং অপ্পমাদং আপজ্জিস্স, একস্মিম্পি ৰযে পুত্তো ৰা ধীতা ৰা উপ্পজ্জেয্য. সচে পন ৰো একোপি অপ্পমত্তো অভৰিস্স, তং পটিচ্চ পুত্তো ৰা ধীতা ৰা উপ্পজ্জিস্স. কুমার, অত্তানঞ্হি পিযং মঞ্ঞমানেন তীসুপি ৰযেসু অপ্পমত্তেন অত্তা রক্খিতব্বো, এৰং অসক্কোন্তেন একৰযেপি রক্খিতব্বোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তানঞ্চে পিযং জঞ্ঞা, রক্খেয্য নং সুরক্খিতং;
তিণ্ণং অঞ্ঞতরং যামং, পটিজগ্গেয্য পণ্ডিতো’’তি.
তত্থ ¶ যামন্তি সত্থা অত্তনো ধম্মিস্সরতায দেসনাকুসলতায চ ইধ তিণ্ণং ৰযানং অঞ্ঞতরং ৰযং যামন্তি কত্ৰা দেসেসি, তস্মা এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. সচে অত্তানং পিযং জানেয্য, রক্খেয্য নং সুরক্খিতন্তি যথা সো সুরক্খিতো হোতি, এৰং নং রক্খেয্য. তত্থ সচে গীহী সমানো ‘‘অত্তানং রক্খিস্সামী’’তি উপরিপাসাদতলে সুসংৰুতং গব্ভং পৰিসিত্ৰা সম্পন্নারক্খো হুত্ৰা ৰসন্তোপি, পব্বজিতো হুত্ৰা সুসংৰুতে পিহিতদ্ৰারৰাতপানে লেণে ৰিহরন্তোপি অত্তানং ন রক্খতিযেৰ. গিহী পন সমানো যথাবলং দানসীলাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো, পব্বজিতো ৰা পন ৰত্তপটিৰত্তপরিযত্তিমনসিকারেসু উস্সুক্কং আপজ্জন্তো অত্তানং রক্খতি নাম. এৰং তীসু ৰযেসু অসক্কোন্তো অঞ্ঞতরস্মিম্পি ৰযে পণ্ডিতপুরিসো অত্তানং পটিজগ্গতিযেৰ. সচে হি গিহিভূতো পঠমৰযে খিড্ডাপসুততায কুসলং কাতুং ন সক্কোতি, মজ্ঝিমৰযে অপ্পমত্তেন হুত্ৰা কুসলং কাতব্বং. সচে মজ্ঝিমৰযে পুত্তদারং পোসেন্তো কুসলং কাতুং ন সক্কোতি, পচ্ছিমৰযে কাতব্বমেৰ. এৰম্পি করোন্তেন অত্তা পটিজগ্গিতোৰ হোতি. এৰং অকরোন্তস্স পন অত্তা পিযো নাম ন হোতি, অপাযপরাযণমেৰ নং করোতি. সচে পন ¶ পব্বজিতো পঠমৰযে সজ্ঝাযং করোন্তো ধারেন্তো ৰাচেন্তো ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তো পমাদং আপজ্জতি, মজ্ঝিমৰযে অপ্পমত্তেন সমণধম্মো ¶ কাতব্বো. সচে পঠমৰযে উগ্গহিতপরিযত্তিযা অট্ঠকথং ৰিনিচ্ছযং কারণাকারণঞ্চ পুচ্ছন্তো মজ্ঝিমৰযে পমাদং আপজ্জতি, পচ্ছিমৰযে অপ্পমত্তেন সমণধম্মো কাতব্বোযেৰ. এৰম্পি করোন্তেন অত্তা পটিজগ্গিতোৰ হোতি. এৰং অকরোন্তস্স পন অত্তা পিযো নাম ন হোতি, পচ্ছানুতাপেনেৰ নং তাপেতীতি.
দেসনাৰসানে বোধিরাজকুমারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
বোধিরাজকুমারৰত্থু পঠমং.
২. উপনন্দসক্যপুত্তত্থেরৰত্থু
অত্তানমেৰ ¶ পঠমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপনন্দং সক্যপুত্তং আরব্ভ কথেসি.
সো কির থেরো ধম্মকথং কথেতুং ছেকো. তস্স অপ্পিচ্ছতাদিপটিসংযুত্তং ধম্মকথং সুত্ৰা বহূ ভিক্খু তং তিচীৰরেহি পূজেত্ৰা ধুতঙ্গানি সমাদিযিংসু. তেহি ৰিস্সট্ঠপরিক্খারে সোযেৰ গণ্হি. সো একস্মিং অন্তোৰস্সে উপকট্ঠে জনপদং অগমাসি. অথ নং একস্মিং ৰিহারে দহরসামণেরা ধম্মকথিকপেমেন, ‘‘ভন্তে, ইধ ৰস্সং উপেথা’’তি ৰদিংসু. ‘‘ইধ কিত্তকং ৰস্সাৰাসিকং লব্ভতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেহি ‘‘একেকো সাটকো’’তি ৰুত্তে তত্থ উপাহনা ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ৰিহারং অগমাসি ¶ . দুতিযং ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘ইধ কিং লব্ভতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘দ্ৰে সাটকা’’তি ৰুত্তে কত্তরযট্ঠিং ঠপেসি. ততিযং ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘ইধ কিং লব্ভতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তযো সাটকা’’তি ৰুত্তে তত্থ উদকতুম্বং ঠপেসি. চতুত্থং ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘ইধ কিং লব্ভতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘চত্তারো সাটকা’’তি ৰুত্তে ‘‘সাধু ইধ ৰসিস্সামী’’তি তত্থ ৰস্সং উপগন্ত্ৰা গহট্ঠানঞ্চেৰ ভিক্খূনঞ্চ ধম্মকথং কথেসি. তে নং বহূহি ৰত্থেহি চেৰ চীৰরেহি চ পূজেসুং. সো ৰুট্ঠৰস্সো ইতরেসুপি ৰিহারেসু সাসনং পেসেত্ৰা ‘‘মযা পরিক্খারস্স ঠপিতত্তা ৰস্সাৰাসিকং লদ্ধব্বং, তং মে পহিণন্তূ’’তি সব্বং আহরাপেত্ৰা যানকং পূরেত্ৰা পাযাসি.
অথেকস্মিং ¶ ৰিহারে দ্ৰে দহরভিক্খূ দ্ৰে সাটকে একঞ্চ কম্বলং লভিত্ৰা ‘‘তুয্হং সাটকা হোন্তু, ময্হং কম্বলো’’তি ভাজেতুং অসক্কোন্তা মগ্গসমীপে নিসীদিত্ৰা ৰিৰদন্তি. তে তং থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হে নো ভাজেত্ৰা দেথা’’তি ৰদিংসু. তুম্হেযেৰ ভাজেথাতি. ন সক্কোম, ভন্তে, তুম্হেযেৰ নো ভাজেত্ৰা দেথাতি. তেন হি মম ৰচনে ঠস্সথাতি. আম, ঠস্সামাতি. ‘‘তেন হি সাধূ’’তি তেসং দ্ৰে সাটকে দত্ৰা ‘‘অযং ধম্মকথং কথেন্তানং অম্হাকং পারুপনারহো’’তি মহগ্ঘং কম্বলং আদায পক্কামি. দহরভিক্খূ ৰিপ্পটিসারিনো হুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ তুম্হাকং সন্তকং ¶ গহেত্ৰা তুম্হে ৰিপ্পটিসারিনো করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতস্মিং অনুতীরচারী চ গম্ভীরচারী চাতি দ্ৰে উদ্দা মহন্তং রোহিতমচ্ছং লভিত্ৰা ‘‘ময্হং সীসং হোতু, তৰ নঙ্গুট্ঠ’’ন্তি ৰিৰাদাপন্না ভাজেতুং অসক্কোন্তা একং সিঙ্গালং দিস্ৰা আহংসু – ‘‘মাতুল, ইমং নো ভাজেত্ৰা দেহী’’তি. অহং রঞ্ঞা ৰিনিচ্ছযট্ঠানে ঠপিতো, তত্থ চিরং ¶ নিসীদিত্ৰা জঙ্ঘৰিহারত্থায আগতোম্হি, ইদানি মে ওকাসো নত্থীতি. মাতুল, মা এৰং করোথ, ভাজেত্ৰা এৰ নো দেথাতি. মম ৰচনে ঠস্সথাতি. ঠস্সাম, মাতুলাতি. ‘‘তেন হি সাধূ’’তি সো সীসং ছিন্দিত্ৰা একমন্তে অকাসি, নঙ্গুট্ঠং একমন্তে. কত্ৰা চ পন, ‘‘তাতা, যেন ৰো অনুতীরে চরিতং, সো নঙ্গুট্ঠং গণ্হাতু. যেন গম্ভীরে চরিতং, তস্স সীসং হোতু. অযং পন মজ্ঝিমো খণ্ডো মম ৰিনিচ্ছযধম্মে ঠিতস্স ভৰিস্সতী’’তি তে সঞ্ঞাপেন্তো –
‘‘অনুতীরচারি নঙ্গুট্ঠং, সীসং গম্ভীরচারিনো;
অচ্চাযং মজ্ঝিমো খণ্ডো, ধম্মট্ঠস্স ভৰিস্সতী’’তি. (জা. ১.৭.৩৩) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা মজ্ঝিমখণ্ডং আদায পক্কামি. তেপি ৰিপ্পটিসারিনো তং ওলোকেত্ৰা অট্ঠংসু.
সত্থা ইমং অতীতং দস্সেত্ৰা ‘‘এৰমেস অতীতেপি তুম্হে ৰিপ্পটিসারিনো অকাসিযেৰা’’তি তে ভিক্খূ সঞ্ঞাপেত্ৰা উপনন্দং গরহন্তো, ‘‘ভিক্খৰে ¶ , পরং ওৰদন্তেন নাম পঠমমেৰ অত্তা পতিরূপে পতিট্ঠাপেতব্বো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তানমেৰ পঠমং, পতিরূপে নিৰেসযে;
অথঞ্ঞমনুসাসেয্য, ন কিলিস্সেয্য পণ্ডিতো’’তি.
তত্থ ¶ পতিরূপে নিৰেসযেতি অনুচ্ছৰিকে গুণে পতিট্ঠাপেয্য. ইদং ৰুত্তং হোতি – যো অপ্পিচ্ছতাদিগুণেহি ৰা অরিযৰংসপটিপদাদীহি ৰা পরং অনুসাসিতুকামো, সো অত্তানমেৰ পঠমং তস্মিং গুণে পতিট্ঠাপেয্য. এৰং পতিট্ঠাপেত্ৰা অথঞ্ঞং তেহি গুণেহি অনুসাসেয্য. অত্তানঞ্হি তত্থ অনিৰেসেত্ৰা কেৰলং পরমেৰ অনুসাসমানো পরতো নিন্দং লভিত্ৰা কিলিস্সতি নাম, তত্থ অত্তানং নিৰেসেত্ৰা অনুসাসমানো পরতো পসংসং লভতি, তস্মা ন কিলিস্সতি নাম. এৰং করোন্তো পণ্ডিতো ন কিলিস্সেয্যাতি.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
উপনন্দসক্যপুত্তত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. পধানিকতিস্সত্থেরৰত্থু
অত্তানঞ্চেতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পধানিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা পঞ্চসতে ভিক্খূ আদায অরঞ্ঞে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা, ‘‘আৰুসো, ধরমানকস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ৰো কম্মট্ঠানং গহিতং, অপ্পমত্তাৰ সমণধম্মং করোথা’’তি ওৰদিত্ৰা সযং গন্ত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা সুপতি. তে ভিক্খূ পঠমযামে চঙ্কমিত্ৰা মজ্ঝিমযামে ৰিহারং পৰিসন্তি. সো নিদ্দাযিত্ৰা পবুদ্ধকালে তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং তুম্হে ‘নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযিস্সামা’তি আগতা, সীঘং নিক্খমিত্ৰা ¶ সমণধম্মং করোথা’’তি ৰত্ৰা সযং গন্ত্ৰা তথেৰ সুপতি. ইতরে মজ্ঝিমযামে বহি চঙ্কমিত্ৰা পচ্ছিমযামে ৰিহারং পৰিসন্তি. সো পুনপি পবুজ্ঝিত্ৰা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা তে ৰিহারা নীহরিত্ৰা সযং পুন গন্ত্ৰা তথেৰ সুপতি. তস্মিং নিচ্চকালং এৰং করোন্তে তে ভিক্খূ সজ্ঝাযং ৰা কম্মট্ঠানং ¶ ৰা মনসিকাতুং নাসক্খিংসু, চিত্তং অঞ্ঞথত্তং অগমাসি. তে ‘‘অম্হাকং আচরিযো অতিৰিয আরদ্ধৰীরিযো, পরিগ্গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি পরিগ্গণ্হন্তা তস্স কিরিযং দিস্ৰা ‘‘নট্ঠম্হা, আৰুসো, আচরিযো নো তুচ্ছরৰং রৰতী’’তি ৰদিংসু. তেসং অতিৰিয নিদ্দায কিলমন্তানং একভিক্খুপি ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং নাসক্খি. তে ৰুট্ঠৰস্সা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা কতপটিসন্থারা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা হুত্ৰা সমণধম্মং করিত্থা’’তি পুচ্ছিতা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস তুম্হাকং অন্তরাযমকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো –
‘‘অমাতাপিতরসংৰড্ঢো, অনাচেরকুলে ৰসং;
নাযং কালং অকালং ৰা, অভিজানাতি কুক্কুটো’’তি. (জা. ১.১.১১৯) –
ইমং অকালরাৰিকুক্কুটজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি. ‘‘তদা হি সো কুক্কুটো অযং পধানিকতিস্সত্থেরো অহোসি, ইমে পঞ্চ সতা ভিক্খূ তে মাণৰা অহেসুং, দিসাপামোক্খো আচরিযো অহমেৰা’’তি সত্থা ইমং জাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, পরং ওৰদন্তেন নাম অত্তা সুদন্তো কাতব্বো. এৰং ওৰদন্তো হি ¶ সুদন্তো হুত্ৰা দমেতি নামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তানঞ্চে ¶ তথা কযিরা, যথাঞ্ঞমনুসাসতি;
সুদন্তো ৰত দমেথ, অত্তা হি কির দুদ্দমো’’তি.
তস্সত্থো – যো হি ভিক্খু ‘‘পঠমযামাদীসু চঙ্কমিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা পরং ওৰদতি, সযং চঙ্কমনাদীনি অধিট্ঠহন্তো অত্তানঞ্চে তথা কযিরা, যথাঞ্ঞমনুসাসতি, এৰং সন্তে সুদন্তো ৰত দমেথাতি যেন গুণেন পরং অনুসাসতি, তেন অত্তনা সুদন্তো হুত্ৰা দমেয্য. অত্তা হি কির দুদ্দমোতি অযঞ্হি অত্তা নাম দুদ্দমো. তস্মা যথা সো সুদন্তো হোতি, তথা দমেতব্বোতি.
দেসনাৰসানে পঞ্চ সতাপি তে ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
পধানিকতিস্সত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. কুমারকস্সপমাতুথেরীৰত্থু
অত্তা ¶ হি অত্তনো নাথোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুমারকস্সপত্থেরস্স মাতরং আরব্ভ কথেসি.
সা কির রাজগহনগরে সেট্ঠিধীতা ৰিঞ্ঞুতং পত্তকালতো পট্ঠায পব্বজ্জং যাচি. অথ সা পুনপ্পুনং যাচমানাপি মাতাপিতূনং সন্তিকা পব্বজ্জং অলভিত্ৰা ৰযপ্পত্তা ¶ পতিকুলং গন্ত্ৰা পতিদেৰতা হুত্ৰা অগারং অজ্ঝাৰসি. অথস্সা ন চিরস্সেৰ কুচ্ছিস্মিং গব্ভো পতিট্ঠহি. সা গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং অজানিত্ৰাৰ সামিকং আরাধেত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং সো মহন্তেন সক্কারেন ভিক্খুনুপস্সযং নেত্ৰা অজানন্তো দেৰদত্তপক্খিকানং ভিক্খুনীনং সন্তিকে পব্বাজেসি. অপরেন সমযেন ভিক্খুনিযো তস্সা গব্ভিনিভাৰং ঞত্ৰা তাহি ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰুত্তা নাহং, অয্যে, জানামি ‘‘কিমেতং’’, সীলং ৰত মে অরোগমেৰাতি. ভিক্খুনিযো তং দেৰদত্তস্স সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খুনী সদ্ধাপব্বজিতা, ইমিস্সা মযং গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং জানাম, কালং ন জানাম, কিং দানি করোমা’’তি পুচ্ছিংসু. দেৰদত্তো ‘‘মা ময্হং ওৰাদকারিকানং ভিক্খুনীনং অযসো উপ্পজ্জতূ’’তি এত্তকমেৰ চিন্তেত্ৰা ‘‘উপ্পব্বাজেথ ন’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা সা দহরা মা মং, অয্যে, নাসেথ, নাহং দেৰদত্তং উদ্দিস্স পব্বজিতা, এথ, মং সত্থু সন্তিকং জেতৰনং নেথাতি. তা তং আদায জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থু ¶ আরোচেসুং. সত্থা ‘‘তস্সা গিহিকালে গব্ভো পতিট্ঠিতো’’তি জানন্তোপি পরৰাদমোচনত্থং রাজানং পসেনদিকোসলং মহাঅনাথপিণ্ডিকং চূল়অনাথপিণ্ডিকং ৰিসাখাউপাসিকং অঞ্ঞানি চ মহাকুলানি পক্কোসাপেত্ৰা উপালিত্থেরং আণাপেসি – ‘‘গচ্ছ, ইমিস্সা দহরায ভিক্খুনিযা চতুপরিসমজ্ঝে কম্মং পরিসোধেহী’’তি. থেরো রঞ্ঞো পুরতো ৰিসাখং পক্কোসাপেত্ৰা তং অধিকরণং পটিচ্ছাপেসি. সা সাণিপাকারং পরিক্খিপাপেত্ৰা অন্তোসাণিযং তস্সা হত্থপাদনাভিউদরপরিযোসানানি ¶ ওলোকেত্ৰা মাসদিৰসে সমানেত্ৰা ‘‘গিহিভাৰে ইমায গব্ভো লদ্ধো’’তি ঞত্ৰা থেরস্স তমত্থং আরোচেসি. অথস্সা থেরো পরিসমজ্ঝে পরিসুদ্ধভাৰং পতিট্ঠাপেসি. সা অপরেন সমযেন পদুমুত্তরবুদ্ধস্স পাদমূলে পত্থিতপত্থনং মহানুভাৰং পুত্তং ৰিজাযি.
অথেকদিৰসং ¶ রাজা ভিক্খুনুপস্সযসমীপেন গচ্ছন্তো দারকসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘দেৰ, একিস্সা ভিক্খুনিযা পুত্তো জাতো, তস্সেস সদ্দো’’তি ৰুত্তে তং কুমারং অত্তনো ঘরং নেত্ৰা ধাতীনং অদাসি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স কস্সপোতি নামং কত্ৰা কুমারপরিহারেন ৰড্ঢিতত্তা কুমারকস্সপোতি সঞ্জানিংসু. সো কীল়ামণ্ডলে দারকে পহরিত্ৰা ‘‘নিম্মাতাপিতিকেনম্হা পহটা’’তি ৰুত্তে রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘দেৰ, মং ‘নিম্মাতাপিতিকো’তি ৰদন্তি, মাতরং মে আচিক্খথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা রঞ্ঞা ধাতিযো দস্সেত্ৰা ‘‘ইমা তে মাতরো’’তি ৰুত্তে ‘‘ন এত্তিকা মে মাতরো, একায মে মাতরা ভৰিতব্বং, তং মে আচিক্খথা’’তি আহ. রাজা ‘‘ন সক্কা ইমং ৰঞ্চেতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, তাত, তৰ মাতা ভিক্খুনী, ত্ৰং মযা ভিক্খুনুপস্সযা আনীতোতি. সো তাৰতকেনেৰ সমুপ্পন্নসংৰেগো হুত্ৰা, ‘‘তাত, পব্বাজেথ ম’’ন্তি আহ. রাজা ‘‘সাধু, তাতা’’তি তং মহন্তেন সক্কারেন সত্থু সন্তিকে পব্বাজেসি. সো লদ্ধূপসম্পদো কুমারকস্সপত্থেরোতি পঞ্ঞাযি. সো সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰাযমিত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো ‘‘পুন কম্মট্ঠানং ৰিসেসেত্ৰা গহেস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অন্ধৰনে ৰিহাসি.
অথ নং কস্সপবুদ্ধকালে একতো সমণধম্মং কত্ৰা অনাগামিফলং পত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তভিক্খু ব্রহ্মলোকতো আগন্ত্ৰা পন্নরস পঞ্হে পুচ্ছিত্ৰা ¶ ‘‘ইমে পঞ্হে ঠপেত্ৰা সত্থারং অঞ্ঞো ব্যাকাতুং সমত্থো নাম নত্থি, গচ্ছ, সত্থু সন্তিকে ইমেসং অত্থং উগ্গণ্হা’’তি উয্যোজেসি. সো তথা কত্ৰা পঞ্হৰিস্সজ্জনাৰসানে অরহত্তং পাপুণি. তস্স পন নিক্খন্তদিৰসতো পট্ঠায দ্ৰাদস ৰস্সানি মাতুভিক্খুনিযা অক্খীহি অস্সূনি পৰত্তিংসু. সা পুত্তৰিযোগদুক্খিতা অস্সুতিন্তেনেৰ মুখেন ভিক্খায চরমানা অন্তরৰীথিযং থেরং দিস্ৰাৰ, ‘‘পুত্ত ¶ , পুত্তা’’তি ৰিরৰন্তী তং গণ্হিতুং উপধাৰমানা পরিৰত্তিত্ৰা পতি. সা থনেহি খীরং মুঞ্চন্তেহি উট্ঠহিত্ৰা অল্লচীৰরা গন্ত্ৰা থেরং গণ্হি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচাযং মম সন্তিকা মধুরৰচনং লভিস্সতি, ৰিনস্সিস্সতি. থদ্ধমেৰ কত্ৰা ইমায সদ্ধিং সল্লপিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘কিং করোন্তী ৰিচরসি, সিনেহমত্তম্পি ছিন্দিতুং ন সক্কোসী’’তি. সা ‘‘অহো কক্খল়া থেরস্স ¶ কথা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসি, তাতা’’তি ৰত্ৰা পুনপি তেন তথেৰ ৰুত্তা চিন্তেসি – ‘‘অহং ইমস্স কারণা দ্ৰাদস ৰস্সানি অস্সূনি সন্ধারেতুং ন সক্কোমি, অযং পনেৰং থদ্ধহদযো, কিং মে ইমিনা’’তি পুত্তসিনেহং ছিন্দিত্ৰা তংদিৰসমেৰ অরহত্তং পাপুণি.
অপরেন সমযেন ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তেন এৰং উপনিস্সযসম্পন্নো কুমারকস্সপো চ থেরী চ নাসিতা, সত্থা পন তেসং পতিট্ঠা জাতো, অহো বুদ্ধা নাম লোকানুকম্পকা’’তি ¶ . সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ অহং ইমেসং পচ্চযো পতিট্ঠা জাতো, পুব্বেপি নেসং অহং পতিট্ঠা অহোসিংযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্য, ন সাখমুপসংৰসে;
নিগ্রোধস্মিং মতং সেয্যো, যঞ্চে সাখস্মি জীৰিত’’ন্তি. (জা. ১.১.১২; ১.১০.৮১) –
ইমং নিগ্রোধজাতকং ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ‘‘তদা সাখমিগো দেৰদত্তো অহোসি, পরিসাপিস্স দেৰদত্তপরিসা, ৰারপ্পত্তা মিগধেনু থেরী অহোসি, পুত্তো কুমারকস্সপো, গব্ভিনীমিগিযা জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা গতো নিগ্রোধমিগরাজা পন অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা পুত্তসিনেহং ছিন্দিত্ৰা থেরিযা অত্তনাৰ অত্তনো পতিট্ঠানকতভাৰং পকাসেন্তো, ‘‘ভিক্খৰে, যস্মা পরস্স অত্তনি ঠিতেন সগ্গপরাযণেন ৰা মগ্গপরাযণেন ৰা ভৰিতুং ন সক্কা, তস্মা অত্তাৰ অত্তনো নাথো, পরো কিং করিস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তা হি অত্তনো নাথো, কো হি নাথো পরো সিযা;
অত্তনা হি সুদন্তেন, নাথং লভতি দুল্লভ’’ন্তি.
তত্থ নাথোতি পতিট্ঠা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যস্মা অত্তনি ঠিতেন অত্তসম্পন্নেন কুসলং কত্ৰা ¶ সগ্গং ৰা পাপুণিতুং, মগ্গং ৰা ভাৰেতুং, ফলং ৰা সচ্ছিকাতুং সক্কা ¶ . তস্মা হি অত্তাৰ অত্তনো পতিট্ঠা হোতি, পরো কো নাম কস্স পতিট্ঠা সিযা. অত্তনা এৰ হি সুদন্তেন নিব্বিসেৰনেন ¶ অরহত্তফলসঙ্খাতং দুল্লভং নাথং লভতি. অরহত্তঞ্হি সন্ধায ইধ ‘‘নাথং লভতি দুল্লভ’’ন্তি ৰুত্তং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কুমারকস্সপমাতুথেরীৰত্থু চতুত্থং.
৫. মহাকালউপাসকৰত্থু
অত্তনা হি কতং পাপন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং মহাকালং নাম সোতাপন্নউপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির মাসস্স অট্ঠদিৰসেসু উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারে সব্বরত্তিং ধম্মকথং সুণাতি. অথ রত্তিং চোরা একস্মিং গেহে সন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ভণ্ডকং গহেত্ৰা লোহভাজনসদ্দেন পবুদ্ধেহি সামিকেহি অনুবদ্ধা গহিতভণ্ডং ছড্ডেত্ৰা পলাযিংসু. সামিকাপি তে অনুবন্ধিংসুযেৰ, তে দিসা পক্খন্দিংসু. একো পন ৰিহারমগ্গং গহেত্ৰা মহাকালস্স রত্তিং ধম্মকথং সুত্ৰা পাতোৰ পোক্খরণিতীরে মুখং ধোৰন্তস্স পুরতো ভণ্ডিকং ছড্ডেত্ৰা পলাযি. চোরে অনুবন্ধিত্ৰা আগতমনুস্সা ভণ্ডিকং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং নো গেহসন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ভণ্ডিকং হরিত্ৰা ধম্মং সুণন্তো ৰিয ৰিচরসী’’তি ¶ তং গহেত্ৰা পোথেত্ৰা মারেত্ৰা ছড্ডেত্ৰা অগমিংসু. অথ নং পাতোৰ পানীযঘটং আদায গতা দহরসামণেরা দিস্ৰা ‘‘ৰিহারে ধম্মকথং সুত্ৰা সযিতউপাসকো অযুত্তং মরণং লভতী’’তি ৰত্ৰা সত্থু আরোচেসুং. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে কালেন অপ্পতিরূপং মরণং লদ্ধং, পুব্বে কতকম্মস্স পন তেন যুত্তমেৰ লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো তস্স পুব্বকম্মং কথেসি –
অতীতে কির বারাণসিরঞ্ঞো ৰিজিতে একস্স পচ্চন্তগামস্স অটৰিমুখে চোরা পহরন্তি. রাজা অটৰিমুখে একং রাজভটং ঠপেসি, সো ভতিং গহেত্ৰা মনুস্সে ওরতো পারং নেতি, পারতো ওরং আনেতি. অথেকো মনুস্সো অভিরূপং অত্তনো ভরিযং চূল়যানকং আরোপেত্ৰা ¶ তং ঠানং অগমাসি. রাজভটো তং ইত্থিং দিস্ৰাৰ সঞ্জাতসিনেহো তেন ‘‘অটৰিং নো ¶ , সামি, অতিক্কামেহী’’তি ৰুত্তেপি ‘‘ইদানি ৰিকালো, পাতোৰ অতিক্কামেস্সামী’’তি আহ. সো সকালো, সামি, ইদানেৰ নো নেহীতি. নিৰত্ত, ভো, অম্হাকংযেৰ গেহে আহারো চ নিৰাসো চ ভৰিস্সতীতি. সো নেৰ নিৰত্তিতুং ইচ্ছি. ইতরো পুরিসানং সঞ্ঞং দত্ৰা যানকং নিৰত্তাপেত্ৰা অনিচ্ছন্তস্সেৰ দ্ৰারকোট্ঠকে নিৰাসং দত্ৰা আহারং পটিযাদাপেসি. তস্স পন গেহে একং মণিরতনং অত্থি. সো তং তস্স যানকন্তরে পক্খিপাপেত্ৰা পচ্চূসকালে চোরানং পৰিট্ঠসদ্দং কারেসি. অথস্স পুরিসা ‘‘মণিরতনং, সামি, চোরেহি হট’’ন্তি আরোচেসুং. সো গামদ্ৰারেসু আরক্খং ঠপেত্ৰা ‘‘অন্তোগামতো নিক্খমন্তে ৰিচিনথা’’তি আহ. ইতরোপি পাতোৰ যানকং যোজেত্ৰা ¶ পাযাসি. অথস্স যানকং সোধেন্তা অত্তনা ঠপিতং মণিরতনং দিস্ৰা সন্তজ্জেত্ৰা ‘‘ত্ৰং মণিং গহেত্ৰা পলাযসী’’তি পোথেত্ৰা ‘‘গহিতো নো, সামি, চোরো’’তি গামভোজকস্স দস্সেসুং. সো ‘‘ভতকস্স ৰত মে গেহে নিৰাসং দত্ৰা ভত্তং দিন্নং, মণিং গহেত্ৰা গতো, গণ্হথ নং পাপপুরিস’’ন্তি পোথাপেত্ৰা মারেত্ৰা ছড্ডাপেসি. ইদং তস্স পুব্বকম্মং. সো ততো চুতো অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ দীঘরত্তং পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন অত্তভাৰসতে তথেৰ পোথিতো মরণং পাপুণি.
এৰং সত্থা মহাকালস্স পুব্বকম্মং দস্সেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, এৰং ইমে সত্তে অত্তনা কতপাপকম্মমেৰ চতূসু অপাযেসু অভিমত্থতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তনা হি কতং পাপং, অত্তজং অত্তসম্ভৰং;
অভিমত্থতি দুম্মেধং, ৰজিরংৰস্মমযং মণি’’ন্তি.
তত্থ ৰজিরংৰস্মমযং মণিন্তি ৰজিরংৰ অস্মমযং মণিং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা পাসাণমযং পাসাণসম্ভৰং ৰজিরং তমেৰ অস্মমযং মণিং অত্তনো উট্ঠানট্ঠানসঙ্খাতং পাসাণমণিং খাদিত্ৰা ছিদ্দং ছিদ্দং খণ্ডং খণ্ডং কত্ৰা অপরিভোগং করোতি, এৰমেৰ অত্তনা কতং অত্তনি জাতং অত্তসম্ভৰং ¶ ¶ পাপং দুম্মেধং নিপ্পঞ্ঞং পুগ্গলং চতূসু অপাযেসু অভিমত্থতি কন্ততি ৰিদ্ধংসেতীতি.
দেসনাৰসানে সম্পত্তভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাকালউপাসকৰত্থু পঞ্চমং.
৬. দেৰদত্তৰত্থু
যস্স ¶ অচ্চন্তদুস্সীল্যন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তো দুস্সীলো পাপধম্মো দুস্সীল্যকারণেন ৰড্ঢিতায তণ্হায অজাতসত্তুং সঙ্গণ্হিত্ৰা মহন্তং লাভসক্কারং নিব্বত্তেত্ৰা অজাতসত্তুং পিতুৰধে সমাদপেত্ৰা তেন সদ্ধিং একতো হুত্ৰা নানপ্পকারেন তথাগতস্স ৰধায পরিসক্কতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি দেৰদত্তো নানপ্পকারেন ময্হং ৰধায পরিসক্কতী’’তি ৰত্ৰা কুরুঙ্গমিগজাতকাদীনি (জা. ১.২.১১১-২) কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অচ্চন্তদুস্সীলপুগ্গলং নাম দুস্সীল্যকারণা উপ্পন্না তণ্হা মালুৰা ৰিয সালং পরিযোনন্ধিত্ৰা সম্ভঞ্জমানা নিরযাদীসু পক্খিপতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথামাহ –
‘‘যস্স ¶ অচ্চন্তদুস্সীল্যং, মালুৰা সালমিৰোত্থতং;
করোতি সো তথত্তানং, যথা নং ইচ্ছতী দিসো’’তি.
তত্থ অচ্চন্তদুস্সীল্যন্তি একন্তদুস্সীলভাৰো. গিহী ৰা জাতিতো পট্ঠায দস অকুসলকম্মপথে করোন্তো, পব্বজিতো ৰা উপসম্পন্নদিৰসতো পট্ঠায গরুকাপত্তিং আপজ্জমানো অচ্চন্তদুস্সীলো নাম. ইধ পন যো দ্ৰীসু তীসু অত্তভাৰেসু দুস্সীলো, এতস্স গতিযা আগতং দুস্সীলভাৰং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দুস্সীলভাৰোতি চেত্থ দুস্সীলস্স ছ ¶ দ্ৰারানি নিস্সায উপ্পন্না তণ্হা ৰেদিতব্বা. মালুৰা সালমিৰোত্থতন্তি যস্স পুগ্গলস্স তং তণ্হাসঙ্খাতং দুস্সীল্যং যথা নাম মালুৰা সালং ওত্থরন্তী দেৰে ৰস্সন্তে পত্তেহি উদকং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সম্ভঞ্জনৰসেন সব্বত্থকমেৰ পরিযোনন্ধতি, এৰং অত্তভাৰং ওত্থতং পরিযোনন্ধিত্ৰা ঠিতং. সো মালুৰায সম্ভঞ্জিত্ৰা ভূমিযং পাতিযমানো রুক্খো ৰিয তায দুস্সীল্যসঙ্খাতায তণ্হায সম্ভঞ্জিত্ৰা অপাযেসু পাতিযমানো, যথা নং অনত্থকামো দিসো ইচ্ছতি, তথা অত্তানং করোতি নামাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
দেৰদত্তৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সঙ্ঘভেদপরিসক্কনৰত্থু
সুকরানীতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সঙ্ঘভেদপরিসক্কনং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি দেৰদত্তো সঙ্ঘভেদায পরিসক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা অত্তনো অধিপ্পাযং আরোচেসি. তং সুত্ৰা থেরো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসিং. অদ্দসা খো মং, ভন্তে, দেৰদত্তো রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং. দিস্ৰা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘অজ্জতগ্গে দানাহং, আৰুসো আনন্দ, অঞ্ঞত্রেৰ ভগৰতা অঞ্ঞত্র ভিক্খুসঙ্ঘেন উপোসথং করিস্সামি সঙ্ঘকম্মঞ্চা’তি. অজ্জ ভগৰা দেৰদত্তো সঙ্ঘং ভিন্দিস্সতি, উপোসথঞ্চ করিস্সতি সঙ্ঘকম্মানি চা’’তি. এৰং ৰুত্তে সত্থা –
‘‘সুকরং সাধুনা সাধু, সাধু পাপেন দুক্করং;
পাপং পাপেন সুকরং, পাপমরিযেহি দুক্কর’’ন্তি. (উদা. ৪৮) –
ইমং ¶ উদানং উদানেত্ৰা, ‘‘আনন্দ, অত্তনো অহিতকম্মং নাম সুকরং, হিতকম্মমেৰ দুক্কর’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুকরানি অসাধূনি, অত্তনো অহিতানি চ;
যং ৰে হিতঞ্চ সাধুঞ্চ, তং ৰে পরমদুক্কর’’ন্তি.
তস্সত্থো – যানি কম্মানি অসাধূনি সাৰজ্জানি অপাযসংৰত্তনিকত্তাযেৰ অত্তনো অহিতানি চ হোন্তি, তানি সুকরানি ¶ . যং পন সুগতিসংৰত্তনিকত্তা অত্তনো হিতঞ্চ অনৰজ্জত্থেন সাধুঞ্চ সুগতিসংৰত্তনিকঞ্চেৰ নিব্বানসংৰত্তনিকঞ্চ কম্মং, তং পাচীননিন্নায গঙ্গায উব্বত্তেত্ৰা পচ্ছামুখকরণং ৰিয অতিদুক্করন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সঙ্ঘভেদপরিসক্কনৰত্থু সত্তমং.
৮. কালত্থেরৰত্থু
যো ¶ সাসনন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কালত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকা ইত্থী মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা তং থেরং উপট্ঠহি. তস্সা পটিৰিস্সকগেহে মনুস্সা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘অহো বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযা, অহো ধম্মদেসনা মধুরা’’তি পসংসন্তি. সা ইত্থী তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্পি সত্থু ধম্মদেসনং সোতুকামা’’তি তস্স আরোচেসি. সো ‘‘তত্থ মা গমী’’তি তং নিৰারেসি. সা পুনদিৰসে পুনদিৰসেপীতি যাৰততিযং তেন নিৰারিযমানাপি সোতুকামাৰ অহোসি. কস্মা সো পনেতং নিৰারেসীতি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা মযি ভিজ্জিস্সতী’’তি. সা একদিৰসং পাতোৰ ভুত্তপাতরাসা উপোসথং সমাদিযিত্ৰা, ‘‘অম্ম, সাধুকং অয্যং পরিৰিসেয্যাসী’’তি ধীতরং আণাপেত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. ধীতাপিস্সা তং ভিক্খুং আগতকালে পরিৰিসিত্ৰা ‘‘কুহিং মহাউপাসিকা’’তি ৰুত্তা ‘‘ধম্মস্সৰনায ¶ ৰিহারং গতা’’তি আহ. সো তং ¶ সুত্ৰাৰ কুচ্ছিযং উট্ঠিতেন ডাহেন সন্তপ্পমানো ‘‘ইদানি সা মযি ভিন্না’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণমানং দিস্ৰা সত্থারং আহ, ‘‘ভন্তে, অযং ইত্থী দন্ধা সুখুমং ধম্মকথং ন জানাতি, ইমিস্সা খন্ধাদিপটিসংযুত্তং সুখুমং ধম্মকথং অকথেত্ৰা দানকথং ৰা সীলকথং ৰা কথেতুং ৰট্টতী’’তি. সত্থা তস্সজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ‘‘ত্ৰং দুপ্পঞ্ঞো পাপিকং দিট্ঠিং নিস্সায বুদ্ধানং সাসনং পটিক্কোসসি. অত্তঘাতাযেৰ ৰাযমসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো সাসনং অরহতং, অরিযানং ধম্মজীৰিনং;
পটিক্কোসতি দুম্মেধো, দিট্ঠিং নিস্সায পাপিকং;
ফলানি কট্ঠকস্সেৰ, অত্তঘাতায ফল্লতী’’তি.
তস্সত্থো – যো দুম্মেধো পুগ্গলো অত্তনো সক্কারহানিভযেন পাপিকং দিট্ঠিং নিস্সায ‘‘ধম্মং ৰা সোস্সাম, দানং ৰা দস্সামা’’তি ৰদন্তে পটিক্কোসন্তো অরহতং অরিযানং ধম্মজীৰিনং বুদ্ধানং সাসনং পটিক্কোসতি, তস্স তং পটিক্কোসনং সা চ পাপিকা দিট্ঠি ৰেল়ুসঙ্খাতস্স কট্ঠকস্স ফলানি ৰিয হোতি. তস্মা যথা কট্ঠকো ফলানি গণ্হন্তো অত্তঘাতায ফল্লতি, অত্তনো ঘাতত্থমেৰ ফলতি, এৰং সোপি অত্তঘাতায ফল্লতীতি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘ফলং ¶ ৰে কদলিং হন্তি, ফলং ৰেল়ুং ফলং নল়ং;
সক্কারো কাপুরিসং হন্তি, গব্ভো অস্সতরিং যথা’’তি. (চূল়ৰ. ৩৩৫; অ. নি. ৪.৬৮);
দেসনাৰসানে উপাসিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কালত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. চূল়কালউপাসকৰত্থু
অত্তনা ¶ ¶ হি কতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়কালং উপাসকং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি মহাকালৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেনেৰ উমঙ্গচোরা সামিকেহি অনুবদ্ধা রত্তিং ৰিহারে ধম্মকথং সুত্ৰা পাতোৰ ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তস্স তস্স উপাসকস্স পুরতো ভণ্ডিকং ছড্ডেত্ৰা পলাযিংসু. মনুস্সা তং দিস্ৰা ‘‘অযং রত্তিং চোরকম্মং কত্ৰা ধম্মং সুণন্তো ৰিয চরতি, গণ্হথ ন’’ন্তি তং পোথযিংসু. কুম্ভদাসিযো উদকতিত্থং গচ্ছমানা তং দিস্ৰা ‘‘অপেথ, সামি, নাযং এৰরূপং করোতী’’তি তং মোচেসুং. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্হি মনুস্সেহি নাসিতো, কুম্ভদাসিযো মে নিস্সায জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি ভিক্খূনং আরোচেসি. ভিক্খূ তথাগতস্স তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, চূল়কালউপাসকো কুম্ভদাসিযো চেৰ নিস্সায, অত্তনো চ অকরণভাৰেন জীৰিতং লভি. ইমে হি নাম সত্তা অত্তনা পাপকম্মং কত্ৰা নিরযাদীসু অত্তনাৰ কিলিস্সন্তি, কুসলং কত্ৰা পন সুগতিঞ্চেৰ নিব্বানঞ্চ গচ্ছন্তা অত্তনাৰ ৰিসুজ্ঝন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তনা হি কতং পাপং, অত্তনা সংকিলিস্সতি;
অত্তনা অকতং পাপং, অত্তনাৰ ৰিসুজ্ঝতি;
সুদ্ধী অসুদ্ধি পচ্চত্তং, নাঞ্ঞো অঞ্ঞং ৰিসোধযে’’তি.
তস্সত্থো ¶ – যেন অত্তনা অকুসলকম্মং কতং হোতি, সো চতূসু অপাযেসু দুক্খং অনুভৰন্তো ¶ অত্তনাৰ সংকিলিস্সতি. যেন পন অত্তনা অকতং পাপং, সো সুগতিঞ্চেৰ নিব্বানঞ্চ গচ্ছন্তো অত্তনাৰ ৰিসুজ্ঝতি. কুসলকম্মসঙ্খাতা সুদ্ধি অকুসলকম্মসঙ্খাতা চ অসুদ্ধি পচ্চত্তং কারকসত্তানং অত্তনিযেৰ ৰিপচ্চতি. অঞ্ঞো পুগ্গলো অঞ্ঞং পুগ্গলং ন ৰিসোধযে নেৰ ৰিসোধেতি, ন কিলেসেতীতি ৰুত্তং হোতি.
দেসনাৰসানে ¶ চূল়কালো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
চূল়কালউপাসকৰত্থু নৰমং.
১০. অত্তদত্থত্থেরৰত্থু
অত্তদত্থন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অত্তদত্থত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সত্থারা হি পরিনিব্বানকালে, ‘‘ভিক্খৰে, অহং ইতো চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি ৰুত্তে উপ্পন্নসংৰেগা সত্তসতা পুথুজ্জনা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং অৰিজহিত্ৰা ‘‘কিং নু খো, আৰুসো, করিস্সামা’’তি সম্মন্তযমানা ৰিচরন্তি. অত্তদত্থত্থেরো পন চিন্তেসি – ‘‘সত্থা কির চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বাযিস্সতি, অহঞ্চম্হি অৰীতরাগো, সত্থরি ধরমানেযেৰ অরহত্তত্থায ৰাযমিস্সামী’’তি. সো ভিক্খূনং সন্তিকং ন গচ্ছতি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘কস্মা, আৰুসো, ত্ৰং নেৰ অম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছসি, ন কিঞ্চি মন্তেসী’’তি ৰত্ৰা সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, এৰং নাম করোতী’’তি আরোচযিংসু. সো সত্থারাপি ‘‘কস্মা এৰং করোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘তুম্হে কির, ভন্তে, চতুমাসচ্চযেন ¶ পরিনিব্বাযিস্সথ, অহং তুম্হেসু ধরন্তেসুযেৰ অরহত্তপ্পত্তিযা ৰাযমিস্সামী’’তি. সত্থা তস্স সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, যস্স মযি সিনেহো অত্থি, তেন অত্তদত্থেন ৰিয ভৰিতুং ৰট্টতি. ন হি গন্ধাদীহি পূজেন্তা মং পূজেন্তি, ধম্মানুধম্মপটিপত্তিযা পন মং পূজেন্তি. তস্মা অঞ্ঞেনপি অত্তদত্থসদিসেনেৰ ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অত্তদত্থং পরত্থেন, বহুনাপি ন হাপযে;
অত্তদত্থমভিঞ্ঞায, সদত্থপসুতো সিযা’’তি.
তস্সত্থো – গিহিভূতা তাৰ কাকণিকমত্তম্পি অত্তনো অত্থং সহস্সমত্তেনাপি পরস্স অত্থেন ¶ ন হাপযে. কাকণিকমত্তেনাপি হিস্স অত্তদত্থোৰ খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা নিপ্ফাদেয্য, ন পরত্থো. ইদং ¶ পন এৰং অকথেত্ৰা কম্মট্ঠানসীসেন কথিতং, তস্মা ‘‘অত্তদত্থং ন হাপেমী’’তি ভিক্খুনা নাম সঙ্ঘস্স উপ্পন্নং চেতিযপটিসঙ্খরণাদিকিচ্চং ৰা উপজ্ঝাযাদিৰত্তং ৰা ন হাপেতব্বং. আভিসমাচারিকৰত্তঞ্হি পূরেন্তোযেৰ অরিযফলাদীনি সচ্ছিকরোতি, তস্মা অযম্পি অত্তদত্থোৰ. যো পন অচ্চারদ্ধৰিপস্সকো ‘‘অজ্জ ৰা সুৰে ৰা’’তি পটিৰেধং পত্থযমানো ৰিচরতি, তেন উপজ্ঝাযৰত্তাদীনিপি হাপেত্ৰা অত্তনো কিচ্চমেৰ কাতব্বং. এৰরূপঞ্হি অত্তদত্থমভিঞ্ঞায ‘‘অযং মে অত্তনো অত্থো’’তি সল্লক্খেত্ৰা ¶ , সদত্থপসুতো সিযাতি তস্মিং সকে অত্থে উয্যুত্তপযুত্তো ভৰেয্যাতি.
দেসনাৰসানে সো থেরো অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তভিক্খূনম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অত্তদত্থত্থেরৰত্থু দসমং.
অত্তৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দ্ৰাদসমো ৰগ্গো.
১৩. লোকৰগ্গো
১. দহরভিক্খুৰত্থু
হীনং ¶ ¶ ¶ ধম্মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দহরভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
অঞ্ঞতরো কির থেরো দহরভিক্খুনা সদ্ধিং পাতোৰ ৰিসাখায গেহং অগমাসি. ৰিসাখায গেহে পঞ্চসতানং ভিক্খূনং ধুৰযাগু নিচ্চপঞ্ঞত্তা হোতি. থেরো তত্থ যাগুং পিৰিত্ৰা দহরভিক্খুং নিসীদাপেত্ৰা সযং অঞ্ঞং গেহং অগমাসি. তেন চ সমযেন ৰিসাখায পুত্তস্স ধীতা অয্যিকায ঠানে ঠত্ৰা ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চং করোতি. সা তস্স দহরস্স উদকং পরিস্সাৰেন্তী চাটিযং অত্তনো মুখনিমিত্তং দিস্ৰা হসি, দহরোপি তং ওলোকেত্ৰা হসি. সা তং হসমানং দিস্ৰা ‘‘ছিন্নসীসো হসতী’’তি আহ. অথ নং দহরো ‘‘ত্ৰং ছিন্নসীসা, মাতাপিতরোপি তে ছিন্নসীসা’’তি অক্কোসি. সা রোদমানা মহানসে অয্যিকায সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদং, অম্মা’’তি ৰুত্তে তমত্থং আরোচেসি. সা দহরস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মা কুজ্ঝি, ন এতং ছিন্নকেসনখস্স ছিন্ননিৰাসনপারুপনস্স ¶ মজ্ঝে ছিন্নকপালং আদায ভিক্খায চরন্তস্স অয্যস্স অগরুক’’ন্তি আহ. দহরো আম, উপাসিকে, ত্ৰং মম ছিন্নকেসাদিভাৰং জানাসি, ইমিস্সা মং ‘‘ছিন্নসীসো’’তি কত্ৰা অক্কোসিতুং ৰট্টিস্সতীতি. ৰিসাখা নেৰ দহরং সঞ্ঞাপেতুং অসক্খি, নপি দারিকং. তস্মিং খণে থেরো আগন্ত্ৰা ‘‘কিমিদং উপাসিকে’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা দহরং ওৰদন্তো আহ – ‘‘অপেহি, আৰুসো, নাযং ছিন্নকেসনখৰত্থস্স মজ্ঝে ছিন্নকপালং আদায ভিক্খায চরন্তস্স অক্কোসো, তুণ্হী হোহী’’তি. আম, ভন্তে, কিং তুম্হে অত্তনো উপট্ঠাযিকং অতজ্জেত্ৰা মং তজ্জেথ, মং ‘‘ছিন্নসীসো’’তি অক্কোসিতুং ৰট্টিস্সতীতি. তস্মিং খণে সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. ৰিসাখা আদিতো পট্ঠায তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা তস্স দহরস্স সোতাপত্তিফলূপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘মযা ইমং দহরং অনুৰত্তিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিসাখং আহ – ‘‘কিং পন ৰিসাখে তৰ দারিকায ছিন্নকেসাদিমত্তকেনেৰ মম সাৰকে ¶ ছিন্নসীসে কত্ৰা অক্কোসিতুং ৰট্টতী’’তি? দহরো তাৰদেৰ উট্ঠায অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, এতং পঞ্হং তুম্হেৰ সুট্ঠু জানাথ, অম্হাকং উপজ্ঝাযো চ উপাসিকা চ সুট্ঠু ন জানন্তী’’তি আহ. সত্থা দহরস্স অত্তনো অনুকুলভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কামগুণং আরব্ভ হসনভাৰো নাম হীনো ধম্মো, হীনঞ্চ নাম ধম্মং সেৰিতুং পমাদেন সদ্ধিং সংৰসিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হীনং ¶ ধম্মং ন সেৰেয্য, পমাদেন ন সংৰসে;
মিচ্ছাদিট্ঠিং ন সেৰেয্য, ন সিযা লোকৰড্ঢনো’’তি.
তত্থ হীনং ধম্মন্তি পঞ্চকামগুণং ধম্মং. সো হি হীনো ধম্মো ন অন্তমসো ওট্ঠগোণাদীহিপি পটিসেৰিতব্বো. হীনেসু চ নিরযাদীসু ঠানেসু নিব্বত্তাপেতীতি হীনো নাম, তং ন সেৰেয্য. পমাদেনাতি সতিৰোস্সগ্গলক্খণেন পমাদেনাপি ন সংৰসে. ন সেৰেয্যাতি মিচ্ছাদিট্ঠিম্পি ন গণ্হেয্য. লোকৰড্ঢনোতি যো হি এৰং করোতি, সো লোকৰড্ঢনো নাম হোতি. তস্মা এৰং অকরণেন ন সিযা লোকৰড্ঢনোতি.
দেসনাৰসানে সো দহরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
দহরভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. সুদ্ধোদনৰত্থু
উত্তিট্ঠেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো পিতরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা পঠমগমনেন কপিলপুরং গন্ত্ৰা ঞাতীহি কতপচ্চুগ্গমনো নিগ্রোধারামং পত্ৰা ঞাতীনং মানভিন্দনত্থায আকাসে রতনচঙ্কমং মাপেত্ৰা তত্থ চঙ্কমন্তো ধম্মং দেসেসি. ঞাতী পসন্নচিত্তা সুদ্ধোদনমহারাজানং আদিং কত্ৰা ৰন্দিংসু. তস্মিং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. তং আরব্ভ মহাজনেন কথায ¶ সমুট্ঠাপিতায ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি ময্হং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সিযেৰা’’তি ¶ ৰত্ৰা ৰেস্সন্তরজাতকং (জা. ২.২২.১৬৫৫ আদযো) কথেসি. ধম্মদেসনং সুত্ৰা পক্কমন্তেসু ঞাতীসু একোপি সত্থারং ন নিমন্তেসি. রাজাপি ‘‘ময্হং পুত্তো মম গেহং অনাগন্ত্ৰা কহং গমিস্সতী’’তি অনিমন্তেত্ৰাৰ অগমাসি. গন্ত্ৰা চ পন গেহে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং যাগুআদীনি পটিযাদাপেত্ৰা আসনানি ¶ পঞ্ঞাপেসি. পুনদিৰসে সত্থা পিণ্ডায পৰিসন্তো ‘‘কিং নু খো অতীতবুদ্ধা পিতু নগরং পত্ৰা উজুকমেৰ ঞাতিকুলং পৰিসিংসু, উদাহু পটিপাটিযা পিণ্ডায চরিংসূ’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘পটিপাটিযা চরিংসূ’’তি দিস্ৰা পঠমগেহতো পট্ঠায পিণ্ডায চরন্তো পাযাসি. রাহুলমাতা পাসাদতলে নিসিন্নাৰ দিস্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সাটকং সণ্ঠাপেন্তো ৰেগেন নিক্খমিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা – ‘‘পুত্ত, কস্মা মং নাসেসি, অতিৰিয তে পিণ্ডায চরন্তেন লজ্জা উপ্পাদিতা, যুত্তং নাম ৰো ইমস্মিংযেৰ নগরে সুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিত্ৰা পিণ্ডায চরিতুং, কিং মং লজ্জাপেসী’’তি? ‘‘নাহং তং, মহারাজ, লজ্জাপেমি, অত্তনো পন কুলৰংসং অনুৰত্তামী’’তি. ‘‘কিং পন, তাত, পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰনৰংসো মম ৰংসো’’তি? ‘‘নেসো, মহারাজ, তৰ ৰংসো, মম পনেসো ৰংসো. অনেকানি হি বুদ্ধসহস্সানি পিণ্ডায চরিত্ৰাৰ জীৰিংসূ’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য, ধম্মং সুচরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চ.
‘‘ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি.
তত্থ ¶ উত্তিট্ঠেতি উট্ঠহিত্ৰা পরেসং ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা গহেতব্বপিণ্ডে. নপ্পমজ্জেয্যাতি পিণ্ডচারিকৰত্তঞ্হি হাপেত্ৰা পণীতভোজনানি পরিযেসন্তো উত্তিট্ঠে পমজ্জতি নাম, সপদানং পিণ্ডায চরন্তো পন ন পমজ্জতি নাম. এৰং করোন্তো উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য. ধম্মন্তি অনেসনং পহায ¶ সপদানং চরন্তো তমেৰ ভিক্খাচরিযধম্মং সুচরিতং চরে. সুখং সেতীতি দেসনামত্তমেতং, এৰং পনেতং ভিক্খাচরিযধম্মং চরন্তো ধম্মচারী ইধ লোকে চতূহি ইরিযাপথেহি সুখং ৰিহরতীতি অত্থো. ন নং দুচ্চরিতন্তি ৰেসিযাদিভেদে অগোচরে চরন্তো ভিক্খাচরিযধম্মং দুচ্চরিতং চরতি নাম. এৰং অচরিত্ৰা ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে. সেসং ৰুত্তত্থমেৰ.
দেসনাৰসানে রাজা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সুদ্ধোদনৰত্থু দুতিযং.
৩. পঞ্চসতৰিপস্সকভিক্খুৰত্থু
যথা ¶ পুব্বুল়কন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ৰিপস্সকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তা ৰাযমন্তা অপ্পৰিসেসা ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং গহেস্সামা’’তি সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে মরীচিকম্মট্ঠানং ভাৰেন্তাৰ আগমিংসু ¶ . তেসং ৰিহারং পৰিট্ঠক্খণেযেৰ দেৰো ৰস্সি. তে তত্থ তত্থ পমুখেসু ঠত্ৰা ধারাৰেগেন উট্ঠহিত্ৰা ভিজ্জন্তে পুব্বল়কে দিস্ৰা ‘‘অযম্পি অত্তভাৰো উপ্পজ্জিত্ৰা ভিজ্জনত্থেন পুব্বুল়কসদিসোযেৰা’’তি আরম্মণং গণ্হিংসু. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা তেহি সদ্ধিং কথেন্তো ৰিয ওভাসং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যথা পুব্বুল়কং পস্সে, যথা পস্সে মরীচিকং;
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি.
তত্থ মরীচিকন্তি মযূখং. তে হি দূরতোৰ গেহসণ্ঠানাদিৰসেন উপট্ঠিতাপি উপগচ্ছন্তানং অগয্হূপগা রিত্তকা তুচ্ছকাৰ. তস্মা যথা উপ্পজ্জিত্ৰা ¶ ভিজ্জনত্থেন পুব্বুল়কং রিত্ততুচ্ছাদিভাৰেনেৰ পস্সেয্য, এৰং খন্ধাদিলোকং অৰেক্খন্তং মচ্চুরাজা ন পস্সতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ ঠিতট্ঠানেযেৰ অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
পঞ্চসতৰিপস্সকভিক্খুৰত্থু ততিযং.
৪. অভযরাজকুমারৰত্থু
এথ পস্সথিমং লোকন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অভযরাজকুমারং আরব্ভ কথেসি.
তস্স কির পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতস্স পিতা বিম্বিসারো তুস্সিত্ৰা একং নচ্চগীতকুসলং ¶ নাটকিত্থিং দত্ৰা ¶ সত্তাহং রজ্জমদাসি. সো সত্তাহং গেহা বহি অনিক্খন্তোৰ রজ্জসিরিং অনুভৰিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে নদীতিত্থং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা উয্যানং পৰিসিত্ৰা সন্ততিমহামত্তো ৰিয তস্সা ইত্থিযা নচ্চগীতং পস্সন্তো নিসীদি. সাপি তঙ্খণঞ্ঞেৰ সন্ততিমহামত্তস্স নাটকিত্থী ৰিয সত্থকৰাতানং ৰসেন কালমকাসি. কুমারো তস্সা কালকিরিযায উপ্পন্নসোকো ‘‘ন মে ইমং সোকং ঠপেত্ৰা সত্থারং অঞ্ঞো নিব্বাপেতুং সক্খিস্সতী’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সোকং মে নিব্বাপেথা’’তি আহ. সত্থা তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘তযা হি, কুমার, ইমিস্সা ইত্থিযা এৰমেৰ মতকালে রোদন্তেন পৰত্তিতানং অস্সূনং অনমতগ্গে সংসারে পমাণং নত্থী’’তি ৰত্ৰা তায দেসনায সোকস্স তনুভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘কুমার, মা সোচি, বালজনানং সংসীদনট্ঠানমেত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এথ পস্সথিমং লোকং, চিত্তং রাজরথূপমং;
যত্থ বালা ৰিসীদন্তি, নত্থি সঙ্গো ৰিজানত’’ন্তি.
তত্থ তে পস্সথাতি রাজকুমারমেৰ সন্ধাযাহ. ইমং লোকন্তি ইমং খন্ধলোকাদিসঙ্খাতং অত্তভাৰং. চিত্তন্তি সত্তরতনাদিৰিচিত্তং রাজরথং ৰিয ৰত্থালঙ্কারাদিচিত্তিতং. যত্থ বালাতি যস্মিং অত্তভাৰে বালা এৰং ¶ ৰিসীদন্তি. ৰিজানতন্তি ৰিজানন্তানং পণ্ডিতানং এত্থ রাগসঙ্গাদীসু একোপি সঙ্গো নত্থীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে রাজকুমারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অভযরাজকুমারৰত্থু চতুত্থং.
৫. সম্মজ্জনত্থেরৰত্থু
যো ¶ চ পুব্বেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্মজ্জনত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির পাতো ৰা সাযং ৰাতি ৰেলং পমাণং অকত্ৰা অভিক্খণং সম্মজ্জন্তোৰ ৰিচরতি. সো একদিৰসং সম্মজ্জনিং গহেত্ৰা দিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স রেৰতত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অযং মহাকুসীতো জনস্স সদ্ধাদেয্যং ভুঞ্জিত্ৰা আগন্ত্ৰা নিসীদতি, কিং নামেতস্স সম্মজ্জনিং ¶ গহেত্ৰা একং ঠানং সম্মজ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি আহ. থেরো ‘‘ওৰাদমস্স দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা এহাৰুসোতি. কিং, ভন্তেতি? গচ্ছ ন্হত্ৰা এহীতি. সো তথা অকাসি. অথ নং থেরো একমন্তং নিসীদাপেত্ৰা ওৰদন্তো আহ – ‘‘আৰুসো, ভিক্খুনা নাম ন সব্বকালং সম্মজ্জন্তেন ৰিচরিতুং ৰট্টতি, পাতো এৰ পন সম্মজ্জিত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তেন আগন্ত্ৰা রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসিন্নেন দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযিত্ৰা অত্তভাৰে খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা সাযন্হে উট্ঠায সম্মজ্জিতুং ৰট্টতি, নিচ্চকালং অসম্মজ্জিত্ৰা অত্তনোপি নাম ওকাসো কাতব্বো’’তি. সো থেরস্স ওৰাদে ঠত্ৰা ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. তং তং ঠানং উক্লাপং অহোসি. অথ নং ভিক্খূ আহংসু – ‘‘আৰুসো সম্মজ্জনত্থের, তং তং ঠানং উক্লাপং কস্মা ন সম্মজ্জসী’’তি? ‘‘ভন্তে, মযা পমাদকালে এৰং কতং, ইদানাম্হি অপ্পমত্তো’’তি. ভিক্খূ ‘‘অযং থেরো অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি সত্থু আরোচেসুং. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো পুব্বে পমাদকালে সম্মজ্জন্তো ৰিচরি, ইদানি পন মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো ন সম্মজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো ¶ ¶ চ পুব্বে পমজ্জিত্ৰা, পচ্ছা সো নপ্পমজ্জতি;
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি.
তস্সত্থো – যো পুগ্গলো পুব্বে ৰত্তপটিৰত্তকরণেন ৰা সজ্ঝাযাদীহি ৰা পমজ্জিত্ৰা পচ্ছা মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো নপ্পমজ্জতি, সো অব্ভাদীহি মুত্তো চন্দোৰ ওকাসলোকং মগ্গঞাণেন ইমং খন্ধাদিলোকং ওভাসেতি, একালোকং করোতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সম্মজ্জনত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু
যস্স পাপন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঙ্গুলিমালত্থেরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু অঙ্গুলিমালসুত্তন্তৰসেনেৰ (ম. নি. ২.৩৪৭ আদযো) ৰেদিতব্বং.
থেরো ¶ পন সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথ খো আযস্মা অঙ্গুলিমালো রহোগতো পটিসল্লীনো ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী. তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘যো চ পুব্বে পমজ্জিত্ৰা, পচ্ছা সো নপ্পমজ্জতি;
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি. –
আদিনা নযেন উদানং উদানেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতো. ভিক্খূ ‘‘কহং নু খো, আৰুসো, থেরো উপ্পন্নো’’তি ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং? সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায ¶ সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অঙ্গুলিমালত্থেরস্স নিব্বত্তট্ঠানকথাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘পরিনিব্বুতো চ, ভিক্খৰে, মম পুত্তো’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকে মনুস্সে মারেত্ৰা পরিনিব্বুতো’’তি? ‘‘আম, ভিক্খৰে, সো পুব্বে একং কল্যাণমিত্তং অলভিত্ৰা এত্তকং পাপমকাসি, পচ্ছা পন কল্যাণমিত্তপচ্চযং লভিত্ৰা অপ্পমত্তো অহোসি. তেনস্স তং পাপকম্মং কুসলেন পিহিত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্স ¶ পাপং কতং কম্মং, কুসলেন পিধীযতি;
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি.
তত্থ কুসলেনাতি অরহত্তমগ্গং সন্ধায ৰুত্তং. সেসং উত্তানত্থমেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পেসকারধীতাৰত্থু
অন্ধভূতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা অগ্গাল়ৰে চেতিযে ৰিহরন্তো একং পেসকারধীতরং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি আল়ৰিৰাসিনো সত্থরি আল়ৰিং সম্পত্তে নিমন্তেত্ৰা দানং অদংসু. সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং করোন্তো ‘‘অদ্ধুৰং মে জীৰিতং, ধুৰং মে মরণং, অৰস্সং মযা মরিতব্বমেৰ ¶ , মরণপরিযোসানং মে জীৰিতং, জীৰিতমেৰ অনিযতং, মরণং নিযতন্তি ¶ এৰং মরণস্সতিং ভাৰেথ. যেসঞ্হি মরণস্সতি অভাৰিতা, তে পচ্ছিমে কালে আসীৰিসং দিস্ৰা ভীতঅদণ্ডপুরিসো ৰিয সন্তাসপ্পত্তা ভেরৰরৰং রৰন্তা কালং করোন্তি. যেসং পন মরণস্সতি ভাৰিতা, তে দূরতোৰ আসীৰিসং দিস্ৰা দণ্ডকেন গহেত্ৰা ছড্ডেত্ৰা ঠিতপুরিসো ৰিয পচ্ছিমে কালে ন সন্তসন্তি, তস্মা মরণস্সতি ভাৰেতব্বা’’তি আহ. তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা অৰসেসজনা সকিচ্চপ্পসুতাৰ অহেসুং. একা পন সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা পেসকারধীতা ‘‘অহো বুদ্ধানং কথা নাম অচ্ছরিযা, মযা পন মরণস্সতিং ভাৰেতুং ৰট্টতী’’তি রত্তিন্দিৰং মরণস্সতিমেৰ ভাৰেসি. সত্থাপি ততো নিক্খমিত্ৰা জেতৰনং অগমাসি. সাপি কুমারিকা তীণি ৰস্সানি মরণস্সতিং ভাৰেসিযেৰ.
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ওলোকেন্তো তং কুমারিকং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তোপৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘ইমায কুমারিকায মম ধম্মদেসনায সুতদিৰসতো পট্ঠায তীণি ৰস্সানি মরণস্সতি ভাৰিতা, ইদানাহং তত্থ গন্ত্ৰা ইমং কুমারিকং চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছিত্ৰা তায ৰিস্সজ্জেন্তিযা ¶ চতূসু ঠানেসু সাধুকারং দত্ৰা ইমং গাথং ভাসিস্সামি. সা গাথাৰসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সতি, তং নিস্সায মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো জেতৰনা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন অগ্গাল়ৰৰিহারং অগমাসি. আল়ৰিৰাসিনো ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা তং ৰিহারং গন্ত্ৰা নিমন্তযিংসু. তদা সাপি কুমারিকা সত্থু আগমনং সুত্ৰা ‘‘আগতো কির ময্হং পিতা, সামি, আচরিযো পুণ্ণচন্দমুখো মহাগোতমবুদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসা ‘‘ইতো মে তিণ্ণং সংৰচ্ছরানং মত্থকে সুৰণ্ণৰণ্ণো সত্থা দিট্ঠপুব্বো, ইদানিস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং ¶ সরীরং দট্ঠুং মধুরোজঞ্চ ৰরধম্মং সোতুং লভিস্সামী’’তি চিন্তেসি. পিতা পনস্সা সালং গচ্ছন্তো আহ – ‘‘অম্ম, পরসন্তকো মে সাটকো আরোপিতো, তস্স ৰিদত্থিমত্তং অনিট্ঠিতং, তং অজ্জ নিট্ঠাপেস্সামি, সীঘং মে তসরং ৰট্টেত্ৰা আহরেয্যাসী’’তি. সা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্থু ধম্মং সোতুকামা, পিতা চ মং এৰং আহ. কিং নু খো সত্থু ধম্মং সুণামি, উদাহু পিতু তসরং ৰট্টেত্ৰা হরামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি ‘‘পিতা মং তসরে অনাহরিযমানে পোথেয্যপি পহরেয্যপি, তস্মা তসরং ৰট্টেত্ৰা তস্স দত্ৰা পচ্ছা ধম্মং সোস্সামী’’তি পীঠকে নিসীদিত্ৰা তসরং ৰট্টেসি.
আল়ৰিৰাসিনোপি সত্থারং পরিৰিসিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা অনুমোদনত্থায অট্ঠংসু. সত্থা ‘‘যমহং কুলধীতরং নিস্সায তিংসযোজনমগ্গং আগতো, সা অজ্জাপি ওকাসং ন লভতি. তায ¶ ওকাসে লদ্ধে অনুমোদনং করিস্সামী’’তি তুণ্হীভূতো অহোসি. এৰং তুণ্হীভূতম্পি সত্থারং সদেৰকে লোকে কোচি কিঞ্চি ৰত্তুং ন ৰিসহতি. সাপি খো কুমারিকা তসরং ৰট্টেত্ৰা পচ্ছিযং ঠপেত্ৰা পিতু সন্তিকং গচ্ছমানা পরিসপরিযন্তে ঠত্ৰা সত্থারং ওলোকযমানাৰ অট্ঠাসি. সত্থাপি গীৰং উক্খিপিত্ৰা তং ওলোকেসি. সা ওলোকিতাকারেনেৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘সত্থা এৰরূপায পরিসায মজ্ঝে নিসীদিত্ৰাৰ মং ওলোকেন্তো মমাগমনং পচ্চাসীসতি, অত্তনো সন্তিকং আগমনমেৰ পচ্চাসীসতী’’তি. সা তসরপচ্ছিং ঠপেত্ৰা সত্থু ¶ সন্তিকং অগমাসি. কস্মা পন নং সত্থা ওলোকেসীতি? এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘এসা এত্তোৰ গচ্ছমানা পুথুজ্জনকালকিরিযং ¶ কত্ৰা অনিযতগতিকা ভৰিস্সতি, মম সন্তিকং আগন্ত্ৰা গচ্ছমানা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা নিযতগতিকা হুত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তিস্সতী’’তি. তস্সা কির তং দিৰসং মরণতো মুত্তি নাম নত্থি. সা ওলোকিতসঞ্ঞাণেনেৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ছব্বণ্ণরংসীনং অন্তরং পৰিসিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. তথারূপায পরিসায মজ্ঝে নিসীদিত্ৰা তুণ্হীভূতং সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ঠিতক্খণেযেৰ তং আহ – ‘‘কুমারিকে, কুতো আগচ্ছসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘কত্থ গমিস্সসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘ন জানাসী’’তি? ‘‘জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ইতি নং সত্থা চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছি. মহাজনো উজ্ঝাযি – ‘‘অম্ভো, পস্সথ, অযং পেসকারধীতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সদ্ধিং ইচ্ছিতিচ্ছিতং কথেসি, ননু নাম ইমায ‘কুতো আগচ্ছসী’তি ৰুত্তে ‘পেসকারগেহতো’তি ৰত্তব্বং. ‘কহং গচ্ছসী’তি ৰুত্তে ‘পেসকারসাল’ন্তি ৰত্তব্বং সিযা’’তি.
সত্থা মহাজনং নিস্সদ্দং কত্ৰা, ‘‘কুমারিকে, ত্ৰং কুতো আগচ্ছসী’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা ন জানামীতি ৰদেসী’’তি পুচ্ছি. ভন্তে, তুম্হে মম পেসকারগেহতো আগতভাৰং জানাথ, ‘‘কুতো আগতাসী’’তি পুচ্ছন্তা পন ‘‘কুতো আগন্ত্ৰা ইধ নিব্বত্তাসী’’তি পুচ্ছথ. অহং পন ন জানামি ‘‘কুতো চ আগন্ত্ৰা ইধ নিব্বত্তাম্হী’’তি. অথস্সা সত্থা ‘‘সাধু সাধু, কুমারিকে, মযা পুচ্ছিতপঞ্হোৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি পঠমং সাধুকারং ¶ দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘কত্থ গমিস্সসীতি পুন পুট্ঠা কস্মা ‘ন জানামী’তি ৰদেসী’’তি? ভন্তে, তুম্হে মং তসরপচ্ছিং গহেত্ৰা পেসকারসালং গচ্ছন্তিং জানাথ, ‘‘ইতো গন্ত্ৰা কত্থ নিব্বত্তিস্সসী’’তি পুচ্ছথ. অহঞ্চ ইতো চুতা ন জানামি ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা নিব্বত্তিস্সামী’’তি. অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি দুতিযং সাধুকারং দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘অথ কস্মা ‘ন জানাসী’তি পুট্ঠা ‘জানামী’তি ৰদেসী’’তি? ‘‘মরণভাৰং জানামি, ভন্তে, তস্মা এৰং ৰদেমী’’তি. অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি ততিযং ¶ সাধুকারং দত্ৰা উত্তরিম্পি পুচ্ছি – ‘‘অথ কস্মা ‘জানাসী’তি পুট্ঠা ‘ন জানামী’তি ৰদেসী’’তি. মম মরণভাৰমেৰ অহং জানামি, ভন্তে, ‘‘রত্তিন্দিৰপুব্বণ্হাদীসু পন অসুককালে নাম মরিস্সামী’’তি ন ¶ জানামি, তস্মা এৰং ৰদেমীতি. অথস্সা সত্থা ‘‘মযা পুচ্ছিতপঞ্হোযেৰ তযা ৰিস্সজ্জিতো’’তি চতুত্থং সাধুকারং দত্ৰা পরিসং আমন্তেত্ৰা ‘‘এত্তকং নাম তুম্হে ইমায কথিতং ন জানাথ, কেৰলং উজ্ঝাযথেৰ. যেসঞ্হি পঞ্ঞাচক্খু নত্থি, তে অন্ধা এৰ ¶ . যেসং পঞ্ঞাচক্খু অত্থি, তে এৰ চক্খুমন্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অন্ধভূতো অযং লোকো, তনুকেত্থ ৰিপস্সতি;
সকুণো জালমুত্তোৰ, অপ্পো সগ্গায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ অন্ধভূতো অযং লোকোতি অযং লোকিযমহাজনো পঞ্ঞাচক্খুনো অভাৰেন অন্ধভূতো. তনুকেত্থাতি তনুকো এত্থ, ন বহু জনো অনিচ্চাদিৰসেন ৰিপস্সতি. জালমুত্তোৰাতি যথা ছেকেন সাকুণিকেন জালেন ওত্থরিত্ৰা গয্হমানেসু ৰট্টকেসু কোচিদেৰ জালতো মুচ্চতি. সেসা অন্তোজালমেৰ পৰিসন্তি. তথা মরণজালেন ওত্থটেসু সত্তেসু বহূ অপাযগামিনো হোন্তি, অপ্পো কোচিদেৰ সত্তো সগ্গায গচ্ছতি, সুগতিং ৰা নিব্বানং ৰা পাপুণাতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে কুমারিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সাপি তসরপচ্ছিং গহেত্ৰা পিতু সন্তিকং অগমাসি, সোপি নিসিন্নকোৰ নিদ্দাযি. তস্সা অসল্লক্খেত্ৰাৰ তসরপচ্ছিং উপনামেন্তিযা তসরপচ্ছি ৰেমকোটিযং পটিহঞ্ঞিত্ৰা সদ্দং কুরুমানা পতি. সো পবুজ্ঝিত্ৰা গহিতনিমিত্তেনেৰ ৰেমকোটিং আকড্ঢি. ৰেমকোটি গন্ত্ৰা তং ¶ কুমারিকং উরে পহরি, সা তত্থেৰ কালং কত্ৰা তুসিতভৰনে নিব্বত্তি. অথস্সা পিতা তং ওলোকেন্তো সকলসরীরেন লোহিতমক্খিতেন পতিত্ৰা মতং অদ্দস. অথস্স মহাসোকো উপ্পজ্জি. সো ‘‘ন মম সোকং অঞ্ঞো নিব্বাপেতুং সক্খিস্সতী’’তি রোদন্তো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সোকং মে নিব্বাপেথা’’তি আহ. সত্থা তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘মা সোচি, উপাসক. অনমতগ্গস্মিঞ্হি সংসারে তৰ এৰমেৰ ধীতু মরণকালে পগ্ঘরিতঅস্সু চতুন্নং মহাসমুদ্দানং উদকতো অতিরেকতর’’ন্তি ৰত্ৰা অনমতগ্গকথং ¶ কথেসি ¶ . সো তনুভূতসোকো সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণীতি.
পেসকারধীতাৰত্থু সত্তমং.
৮. তিংসভিক্খুৰত্থু
হংসাদিচ্চপথেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিংস ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে তিংসমত্তা দিসাৰাসিকা ভিক্খূ সত্থারং উপসঙ্কমিংসু. আনন্দত্থেরো সত্থু ৰত্তকরণৰেলায আগন্ত্ৰা তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘সত্থারা ইমেহি সদ্ধিং পটিসন্থারে কতে ৰত্তং করিস্সামী’’তি দ্ৰারকোট্ঠকে ¶ অট্ঠাসি. সত্থাপি তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেসং সারণীযধম্মং কথেসি. তং সুত্ৰা তে সব্বেপি অরহত্তং পত্ৰা উপ্পতিত্ৰা আকাসেন অগমিংসু. আনন্দত্থেরো তেসু চিরাযন্তেসু সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদানেৰ তিংসমত্তা ভিক্খূ আগতা, তে কুহি’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘গতা, আনন্দা’’তি. ‘‘কতরেন মগ্গেন, ভন্তে’’তি? ‘‘আকাসেনানন্দা’’তি. ‘‘কিং পন তে, ভন্তে, খীণাসৰা’’তি? ‘‘আমানন্দ, মম সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অরহত্তং পত্তা’’তি. তস্মিং পন খণে আকাসেন হংসা আগমিংসু. সত্থা ‘‘যস্স খো পনানন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা সুভাৰিতা, সো হংসা ৰিয আকাসেন গচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হংসাদিচ্চপথে যন্তি, আকাসে যন্তি ইদ্ধিযা;
নীযন্তি ধীরা লোকম্হা, জেত্ৰা মারং সৰাহিনি’’ন্তি.
তস্সত্থো – ইমে হংসা আদিচ্চপথে আকাসে গচ্ছন্তি. যেসং ইদ্ধিপাদা সুভাৰিতা, তেপি আকাসে যন্তি ইদ্ধিযা. ধীরা পণ্ডিতা সৰাহিনিং মারং জেত্ৰা ইমম্হা ৰট্টলোকা নীযন্তি, নিব্বানং পাপুণন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তিংসভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. চিঞ্চমাণৰিকাৰত্থু
একং ¶ ¶ ¶ ধম্মন্তি ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চিঞ্চমাণৰিকং আরব্ভ কথেসি.
পঠমবোধিযঞ্হি দসবলস্স পুথুভূতেসু সাৰকেসু অপ্পমাণেসু দেৰমনুস্সেসু অরিযভূমিং ওক্কন্তেসু পত্থটে গুণসমুদযে মহালাভসক্কারো উদপাদি. তিত্থিযা সূরিযুগ্গমনে খজ্জোপনকসদিসা অহেসুং হতলাভসক্কারা. তে অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা ‘‘কিং সমণো গোতমোৰ বুদ্ধো, মযম্পি বুদ্ধা, কিং তস্সেৰ দিন্নং মহপ্ফলং, অম্হাকম্পি দিন্নং মহপ্ফলমেৰ, অম্হাকম্পি দেথ সক্করোথা’’তি এৰং মনুস্সে ৰিঞ্ঞাপেন্তাপি লাভসক্কারং অলভিত্ৰা রহো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘কেন নু খো উপাযেন সমণস্স গোতমস্স মনুস্সানং অন্তরে অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেয্যামা’’তি চিন্তযিংসু.
তদা সাৰত্থিযং চিঞ্চমাণৰিকা নামেকা পরিব্বাজিকা উত্তমরূপধরা সোভগ্গপ্পত্তা দেৰচ্ছরা ৰিয. অস্সা সরীরতো রস্মিযো নিচ্ছরন্তি. অথেকো খরমন্তী এৰমাহ – ‘‘চিঞ্চমাণৰিকং পটিচ্চ সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেস্সামা’’তি. তে ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি সম্পটিচ্ছিংসু. অথ সা তিত্থিযারামং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি, তিত্থিযা তায সদ্ধিং ন কথেসুং. সা ‘‘কো নু খো মে দোসো’’তি যাৰততিযং ‘‘ৰন্দামি, অয্যা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অয্যা, কো নু খো মে দোসো, কিং মযা সদ্ধিং ন কথেথা’’তি আহ. ‘‘ভগিনি, সমণং গোতমং অম্হে ৰিহেঠযন্তং হতলাভসক্কারে ¶ কত্ৰা ৰিচরন্তং ন জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, অয্যা, কিং পনেত্থ মযা কত্তব্ব’’ন্তি. ‘‘সচে ত্ৰং, ভগিনি, অম্হাকং সুখমিচ্ছসি, অত্তানং পটিচ্চ সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারং নাসেহী’’তি.
সা ‘‘সাধু, অয্যা, ময্হংৰেসো ভারো, মা চিন্তযিত্থা’’তি ৰত্ৰা পক্কমিত্ৰা ইত্থিমাযাসু কুসলতায ততো পট্ঠায সাৰত্থিৰাসীনং ধম্মকথং সুত্ৰা জেতৰনা নিক্খমনসমযে ইন্দগোপকৰণ্ণং পটং পারুপিত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা জেতৰনাভিমুখী গচ্ছতি. ‘‘ইমায ৰেলায কুহিং গচ্ছসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং তুম্হাকং মম গমনট্ঠানেনা’’তি ৰত্ৰা জেতৰনসমীপে তিত্থিযারামে ৰসিত্ৰা পাতোৰ ‘‘অগ্গৰন্দনং ৰন্দিস্সামা’’তি নগরা নিক্খমন্তে উপাসকজনে ¶ জেতৰনস্স অন্তোৰুট্ঠা ৰিয হুত্ৰা নগরং পৰিসতি. ‘‘কুহিং ৰুট্ঠাসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং তুম্হাকং মম ৰুট্ঠট্ঠানেনা’’তি ৰত্ৰা মাসদ্ধমাসচ্চযেন পুচ্ছিযমানা জেতৰনে সমণেন গোতমেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযা ৰুট্ঠাম্হীতি. পুথুজ্জনানং ¶ ‘‘সচ্চং নু খো এতং, নো’’তি কঙ্খং উপ্পাদেত্ৰা তেমাসচতুমাসচ্চযেন পিলোতিকাহি উদরং ৰেঠেত্ৰা গব্ভিনিৰণ্ণং দস্সেত্ৰা উপরি রত্তপটং পারুপিত্ৰা ‘‘সমণং গোতমং পটিচ্চ গব্ভো উপ্পন্নো’’তি অন্ধবালে সদ্দহাপেত্ৰা অট্ঠনৰমাসচ্চযেন উদরে দারুমণ্ডলিকং বন্ধিত্ৰা উপরি পটং পারুপিত্ৰা ¶ হত্থপাদপিট্ঠিযো গোহনুকেন কোট্টাপেত্ৰা উস্সদে দস্সেত্ৰা কিলন্তিন্দ্রিযা হুত্ৰা সাযন্হসমযে তথাগতে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তে ধম্মসভং গন্ত্ৰা তথাগতস্স পুরতো ঠত্ৰা, ‘‘মহাসমণ, মহাজনস্স তাৰ ধম্মং দেসেসি, মধুরো তে সদ্দো, সম্ফুসিতং দন্তাৰরণং. অহং পন তং পটিচ্চ গব্ভং লভিত্ৰা পরিপুণ্ণগব্ভা জাতা, নেৰ মে সূতিঘরং জানাসি, সপ্পিতেলাদীনি সযং অকরোন্তো উপট্ঠাকানম্পি অঞ্ঞতরং কোসলরাজানং ৰা অনাথপিণ্ডিকং ৰা ৰিসাখং উপাসিকং ৰা ‘ইমিস্সা চিঞ্চমাণৰিকায কত্তব্বযুত্তকং করোহী’তি ন ৰদেসি, অভিরমিতুংযেৰ জানাসি, গব্ভপরিহারং ন জানাসী’’তি গূথপিণ্ডং গহেত্ৰা চন্দমণ্ডলং দূসেতুং ৰাযমন্তী ৰিয পরিসমজ্ঝে তথাগতং অক্কোসি. তথাগতো ধম্মকথং ঠপেত্ৰা সীহো ৰিয অভিনদন্তো, ‘‘ভগিনি, তযা কথিতস্স তথভাৰং ৰা ৰিতথভাৰং ৰা অহমেৰ চ ত্ৰঞ্চ জানামা’’তি আহ. ‘‘আম, মহাসমণ, তযা চ মযা চ ঞাতভাৰেনেতং জাত’’ন্তি.
তস্মিং খণে সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জমানো ‘‘চিঞ্চমাণৰিকা তথাগতং অভূতেন অক্কোসতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘ইদং ৰত্থুং সোধেস্সামী’’তি চতূহি দেৰপুত্তেহি সদ্ধিং আগমি. দেৰপুত্তা মূসিকপোতকা হুত্ৰা দারুমণ্ডলিকস্স বন্ধনরজ্জুকে একপ্পহারেনেৰ ছিন্দিংসু, পারুতপটং ৰাতো উক্খিপি, দারুমণ্ডলিকং পতমানং তস্সা পাদপিট্ঠিযং পতি ¶ , উভো অগ্গপাদা ছিজ্জিংসু. মনুস্সা ‘‘ধী কাল়কণ্ণি, সম্মাসম্বুদ্ধং অক্কোসী’’তি সীসে খেল়ং পাতেত্ৰা লেড্ডুদণ্ডাদিহত্তা জেতৰনা নীহরিংসু. অথস্সা তথাগতস্স চক্খুপথং অতিক্কন্তকালে মহাপথৰী ভিজ্জিত্ৰা ¶ ৰিৰরমদাসি, অৰীচিতো অগ্গিজালা উট্ঠহি. সা কুলদত্তিযং কম্বলং পারুপমানা ৰিয গন্ত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি. অঞ্ঞতিত্থিযানং লাভসক্কারো পরিহাযি, দসবলস্স ভিয্যোসোমত্তায ৰড্ঢি. পুনদিৰসে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, চিঞ্চমাণৰিকা এৰং উল়ারগুণং অগ্গদক্খিণেয্যং সম্মাসম্বুদ্ধং অভূতেন অক্কোসিত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি এসা মং অভূতেন অক্কোসিত্ৰা ৰিনাসং পত্তাযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘নাদট্ঠা পরতো দোসং, অণুং থূলানি সব্বসো;
ইস্সরো পণযে দণ্ডং, সামং অপ্পটিৰেক্খিযা’’তি. –
ইমং ¶ দ্ৰাদসনিপাতে মহাপদুমজাতকং (জা. ১.১২.১০৬) ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি –
তদা কিরেসা মহাপদুমকুমারস্স বোধিসত্তস্স মাতু সপত্তী রঞ্ঞো অগ্গমহেসী হুত্ৰা মহাসত্তং অসদ্ধম্মেন নিমন্তেত্ৰা তস্স মনং অলভিত্ৰা অত্তনাৰ অত্তনি ৰিপ্পকারং কত্ৰা গিলানালযং দস্সেত্ৰা ‘‘তৰ পুত্তো মং অনিচ্ছন্তিং ইমং ৰিপ্পকারং পাপেসী’’তি ¶ রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা কুদ্ধো মহাসত্তং চোরপপাতে খিপি. অথ নং পব্বতকুচ্ছিযং অধিৰত্থা দেৰতা পটিগ্গহেত্ৰা নাগরাজস্স ফণগব্ভে পতিট্ঠপেসি. নাগরাজা তং নাগভৰনং নেত্ৰা উপড্ঢরজ্জেন সম্মানেসি. সো তত্থ সংৰচ্ছরং ৰসিত্ৰা পব্বজিতুকামো হিমৰন্তপ্পদেসং পত্ৰা পব্বজিত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞাযো নিব্বত্তেসি. অথ নং একো ৰনচরকো দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কতপটিসন্থারো সব্বং তং পৰত্তিং ঞত্ৰা মহাসত্তং রজ্জেন নিমন্তেত্ৰা তেন ‘‘ময্হং রজ্জেন কিচ্চং নত্থি, ত্ৰং পন দস রাজধম্মে অকোপেত্ৰা অগতিগমনং পহায ধম্মেন রজ্জং কারেহী’’তি ওৰদিতো উট্ঠাযাসনা রোদিত্ৰা নগরং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘অহং কং নিস্সায এৰং আচারসম্পন্নেন পুত্তেন ৰিযোগং পত্তো’’তি? ‘‘অগ্গমহেসিং নিস্সায, দেৰা’’তি. রাজা তং উদ্ধংপাদং গহেত্ৰা চোরপপাতে খিপাপেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তদা মহাপদুমকুমারো সত্থা অহোসি, মাতু সপত্তী চিঞ্চমাণৰিকাতি.
সত্থা ¶ ইমমত্থং পকাসেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, একং ধম্মঞ্হি সচ্চৰচনং পহায মুসাৰাদে পতিট্ঠিতানং ৰিস্সট্ঠপরলোকানং অকত্তব্বপাপকম্মং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘একং ধম্মং অতীতস্স, মুসাৰাদিস্স জন্তুনো;
ৰিতিণ্ণপরলোকস্স, নত্থি পাপং অকারিয’’ন্তি.
তত্থ একং ধম্মন্তি সচ্চং. মুসাৰাদিস্সাতি যস্স দসসু ৰচনেসু একম্পি সচ্চং নত্থি, এৰরূপস্স মুসাৰাদিনো ¶ . ৰিতিণ্ণপরলোকস্সাতি ৰিস্সট্ঠপরলোকস্স. এৰরূপো হি মনুস্সসম্পত্তিং দেৰসম্পত্তিং অৰসানে নিব্বানসম্পত্তিন্তি ইমা তিস্সোপি সম্পত্তিযো ন পস্সতি. নত্থি পাপন্তি তস্স এৰরূপস্স ইদং নাম পাপং অকত্তব্বন্তি নত্থি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
চিঞ্চমাণৰিকাৰত্থু নৰমং.
১০. অসদিসদানৰত্থু
ন ¶ ৰে কদরিযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অসদিসদানং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা চারিকং চরিত্ৰা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো জেতৰনং পাৰিসি. রাজা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে আগন্তুকদানং সজ্জেত্ৰা ‘‘দানং মে পস্সন্তূ’’তি নাগরে পক্কোসি. নাগরা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো দানং দিস্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং নিমন্তেত্ৰা দানং সজ্জেত্ৰা ‘‘অম্হাকম্পি দানং, দেৰো, পস্সতূ’’তি রঞ্ঞো পহিণিংসু. রাজা তেসং দানং দিস্ৰা ‘‘ইমেহি মম দানতো উত্তরিতরং কতং, পুন দানং করিস্সামী’’তি পুনদিৰসেপি দানং সজ্জেসি. নাগরাপি তং দিস্ৰা পুনদিৰসে সজ্জযিংসু. এৰং নেৰ রাজা নাগরে পরাজেতুং সক্কোতি, ন ¶ নাগরা রাজানং. অথ ছট্ঠে ৰারে নাগরা সতগুণং সহস্সগুণং ৰড্ঢেত্ৰা যথা ন সক্কা হোতি ‘‘ইদং নাম ইমেসং দানে নত্থী’’তি ৰত্তুং, এৰং দানং সজ্জযিংসু. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘সচাহং ইমেসং দানতো উত্তরিতরং কাতুং ন সক্খিস্সামি, কিং মে জীৰিতেনা’’তি উপাযং চিন্তেন্তো নিপজ্জি. অথ নং মল্লিকা ¶ দেৰী উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘কস্মা, মহারাজ, এৰং নিপন্নোসি, কেন তে ইন্দ্রিযানি কিলন্তানি ৰিযা’’তি পুচ্ছি. রাজা আহ – ‘‘ন দানি ত্ৰং, দেৰি, জানাসী’’তি. ‘‘ন জানামি, দেৰা’’তি. সো তস্সা তমত্থং আরোচেসি.
অথ নং মল্লিকা আহ – ‘‘দেৰ, মা চিন্তযি, কহং তযা পথৰিস্সরো রাজা নাগরেহি পরাজিযমানো দিট্ঠপুব্বো ৰা সুতপুব্বো ৰা, অহং তে দানং সংৰিদহিস্সামী’’তি. ইতিস্স অসদিসদানং সংৰিদহিতুকামতায এৰং ৰত্ৰা, মহারাজ, সালকল্যাণিপদরেহি পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অন্তো আৰট্টে নিসীদনমণ্ডপং কারেহি, সেসা বহিআৰট্টে নিসীদিস্সন্তি. পঞ্চ সেতচ্ছত্তসতানি কারেহি, তানি গহেত্ৰা পঞ্চসতা হত্থী পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং মত্থকে ধারযমানা ঠস্সন্তি. অট্ঠ ৰা দস ৰা রত্তসুৰণ্ণনাৰাযো কারেহি, তা মণ্ডপমজ্ঝে ভৰিস্সন্তি. দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং অন্তরে একেকা খত্তিযধীতা নিসীদিত্ৰা গন্ধে পিসিস্সতি, একেকা খত্তিযধীতা বীজনং আদায দ্ৰে দ্ৰে ভিক্খূ বীজমানা ঠস্সতি, সেসা খত্তিযধীতরো পিসে পিসে গন্ধে হরিত্ৰা ¶ সুৰণ্ণনাৰাসু পক্খিপিস্সন্তি, তাসু একচ্চা খত্তিযধীতরো নীলুপ্পলকলাপে গহেত্ৰা সুৰণ্ণনাৰাসু পক্খিত্তগন্ধে আলোল়েত্ৰা ৰাসং গাহাপেস্সন্তি. নাগরানঞ্হিনেৰ খত্তিযধীতরো অত্থি, ন সেতচ্ছত্তানি, ন হত্থিনো চ. ইমেহি কারণেহি নাগরা ¶ পরাজিস্সন্তি, এৰং করোহি, মহারাজাতি. রাজা ‘‘সাধু, দেৰি, কল্যাণং তে কথিত’’ন্তি তায কথিতনিযামেন সব্বং কারেসি. একস্স পন ভিক্খুনো একো হত্থি নপ্পহোসি. অথ রাজা মল্লিকং আহ – ‘‘ভদ্দে, একস্স ভিক্খুনো একো হত্থি নপ্পহোতি, কিং করিস্সামা’’তি. ‘‘কিং, দেৰ, পঞ্চ হত্থিসতানি নত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, দেৰি, অৰসেসা দুট্ঠহত্থিনো, তে ভিক্খূ দিস্ৰাৰ ৰেরম্ভৰাতা ৰিয চণ্ডা হোন্তী’’তি. ‘‘দেৰ, অহং একস্স দুট্ঠহত্থিপোতকস্স ছত্তং গহেত্ৰা তিট্ঠনট্ঠানং জানামী’’তি. ‘‘কত্থ নং ঠপেস্সামা’’তি? ‘‘অয্যস্স অঙ্গুলিমালস্স সন্তিকে’’তি. রাজা তথা কারেসি. হত্থিপোতকো ৰালধিং অন্তরসত্থিম্হি পক্খিপিত্ৰা উভো কণ্ণে পাতেত্ৰা অক্খীনি নিমিলেত্ৰা অট্ঠাসি. মহাজনো ‘‘এৰরূপস্স নাম চণ্ডহত্থিনো অযমাকারো’’তি হত্থিমেৰ ওলোকেসি.
রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যং ইমস্মিং দানগ্গে কপ্পিযভণ্ডং ৰা অকপ্পিযভণ্ডং ৰা, সব্বং তং তুম্হাকমেৰ দম্মী’’তি আহ ¶ . তস্মিং ¶ পন দানে একদিৰসেনেৰ পরিচ্চত্তং চুদ্দসকোটিধনং হোতি. সত্থু পন সেতচ্ছত্তং নিসীদনপল্লঙ্কো আধারকো পাদপীঠিকাতি চত্তারি অনগ্ঘানেৰ. পুন এৰরূপং কত্ৰা বুদ্ধানং দানং নাম দাতুং সমত্থো নাহোসি, তেনেৰ তং ‘‘অসদিসদান’’ন্তি পঞ্ঞাযি. তং কির সব্ববুদ্ধানং একৰারং হোতিযেৰ, সব্বেসং পন ইত্থীযেৰ সংৰিদহতি. রঞ্ঞো পন কাল়ো চ জুণ্হো চাতি দ্ৰে অমচ্চা অহেসুং. তেসু কাল়ো চিন্তেসি – ‘‘অহো রাজকুলস্স পরিহানি, একদিৰসেনেৰ চুদ্দসকোটিধনং খযং গচ্ছতি, ইমে ইমং দানং ভুঞ্জিত্ৰা গন্ত্ৰা নিপন্না নিদ্দাযিস্সন্তি, অহো নট্ঠং রাজকুল’’ন্তি. জুণ্হো চিন্তেসি – ‘‘অহো রঞ্ঞো দানং সুদিন্নং. ন হি সক্কা রাজভাৰে অট্ঠিতেন এৰরূপং দানং দাতুং, সব্বসত্তানং পত্তিং অদেন্তো নাম নত্থি, অহং পনিদং দানং অনুমোদামী’’তি.
সত্থু ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা অনুমোদনত্থায পত্তং গণ্হি. সত্থা চিন্তেসি – ‘‘রঞ্ঞা মহোঘং পৰত্তেন্তেন ৰিয মহাদানং দিন্নং, অসক্খি নু খো মহাজনো চিত্তং পসাদেতুং, উদাহু নো’’তি. সো তেসং অমচ্চানং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ‘‘সচে রঞ্ঞো দানানুচ্ছৰিকং অনুমোদনং করিস্সামি, কাল়স্স মুদ্ধা সত্তধা ফলিস্সতি, জুণ্হো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিস্সতী’’তি ঞত্ৰা কাল়ে অনুকম্পং পটিচ্চ এৰরূপং দানং দত্ৰা ঠিতস্স রঞ্ঞো চতুপ্পদিকং গাথমেৰ ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং গতো. ভিক্খূ ¶ অঙ্গুলিমালং পুচ্ছিংসু – ‘‘ন কিং নু খো, আৰুসো, দুট্ঠহত্থিং ছত্তং ধারেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা ভাযী’’তি? ‘‘ন ভাযিং, আৰুসো’’তি. তে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘অঙ্গুলিমালো, ভন্তে, অঞ্ঞং ব্যাকরোসী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে ¶ , অঙ্গুলিমালো ভাযতি. খীণাসৰউসভানঞ্হি অন্তরে জেট্ঠকউসভা মম পুত্তসদিসা ভিক্খূ ন ভাযন্তী’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণৰগ্গে ইমং গাথমাহ –
‘‘উসভং পৰরং ৰীরং, মহেসিং ৰিজিতাৰিনং;
অনেজং ন্হাতকং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪২২; সু. নি. ৬৫১);
রাজাপি দোমনস্সপ্পত্তো ‘‘এৰরূপায নাম পরিসায দানং দত্ৰা ঠিতস্স ময্হং অনুচ্ছৰিকং অনুমোদনং অকত্ৰা গাথমেৰ ৰত্ৰা সত্থা উট্ঠাযাসনা গতো. মযা সত্থু অনুচ্ছৰিকং দানং অকত্ৰা অননুচ্ছৰিকং কতং ভৰিস্সতি ¶ , কপ্পিযভণ্ডং অদত্ৰা অকপ্পিযভণ্ডং ৰা দিন্নং ভৰিস্সতি, সত্থারা মে কুপিতেন ভৰিতব্বং. এৰঞ্হি অসদিসদানং নাম, দানানুরূপং অনুমোদনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কিং নু খো মে, ভন্তে, দাতব্বযুত্তকং দানং ন দিন্নং, উদাহু দানানুরূপং কপ্পিযভণ্ডং অদত্ৰা অকপ্পিযভণ্ডমেৰ দিন্ন’’ন্তি. ‘‘কিমেতং ¶ , মহারাজা’’তি? ‘‘ন মে তুম্হেহি দানানুচ্ছৰিকা অনুমোদনা কতা’’তি? ‘‘মহারাজ, অনুচ্ছৰিকমেৰ তে দানং দিন্নং. এতঞ্হি অসদিসদানং নাম, একস্স বুদ্ধস্স একৰারমেৰ সক্কা দাতুং, পুন এৰরূপং নাম দানং দুদ্দদ’’ন্তি. ‘‘অথ কস্মা, ভন্তে, মে দানানুরূপং অনুমোদনং ন করিত্থা’’তি? ‘‘পরিসায অসুদ্ধত্তা, মহারাজা’’তি. ‘‘কো নু খো, ভন্তে, পরিসায দোসো’’তি? অথস্স সত্থা দ্ৰিন্নম্পি অমচ্চানং চিত্তাচারং আরোচেত্ৰা কাল়ে অনুকম্পং পটিচ্চ অনুমোদনায অকতভাৰং আচিক্খি. রাজা ‘‘সচ্চং কির তে, কাল়, এৰং চিন্তিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তৰ সন্তকং অগ্গহেত্ৰা মম পুত্তদারেহি সদ্ধিং মযি অত্তনো সন্তকং দেন্তে তুয্হং কা পীল়া. গচ্ছ, ভো, যং তে মযা দিন্নং, তং দিন্নমেৰ হোতু, রট্ঠতো পন মে নিক্খমা’’তি তং রট্ঠা নীহরিত্ৰা জুণ্হং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তে এৰং চিন্তিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, মাতুল, পসন্নোস্মি, ত্ৰং মম পরিজনং গহেত্ৰা মযা দিন্ননিযামেনেৰ সত্ত দিৰসানি দানং দেহী’’তি সত্তাহং রজ্জং নিয্যাদেত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘পস্সথ, ভন্তে, বালস্স করণং, মযা এৰং দিন্নদানে পহারমদাসী’’তি. সত্থা ‘‘আম, মহারাজ, বালা নাম পরস্স দানং অনভিনন্দিত্ৰা দুগ্গতিপরাযণা হোন্তি, ধীরা পন পরেসম্পি দানং অনুমোদিত্ৰা সগ্গপরাযণা এৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ ৰে কদরিযা দেৰলোকং ৰজন্তি, বালা হৰে নপ্পসংসন্তি দানং;
ধীরো চ দানং অনুমোদমানো, তেনেৰ সো হোতি সুখী পরত্থা’’তি.
তত্থ ¶ কদরিযাতি থদ্ধমচ্ছরিনো. বালাতি ইধলোকপরলোকং অজাননকা. ধীরোতি পণ্ডিতো. সুখী পরত্থাতি তেনেৰ সো দানানুমোদনপুঞ্ঞেন পরলোকে দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানো সুখী হোতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ জুণ্হো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসি, জুণ্হোপি সোতাপন্নো হুত্ৰা সত্তাহং রঞ্ঞা দিন্ননিযামেনেৰ দানং অদাসীতি.
অসদিসদানৰত্থু দসমং.
১১. অনাথপিণ্ডকপুত্তকালৰত্থু
পথব্যা একরজ্জেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কালং নাম অনাথপিণ্ডিকস্স পুত্তং আরব্ভ কথেসি.
সো কির তথাৰিধস্স সদ্ধাসম্পন্নস্স সেট্ঠিনো পুত্তো হুত্ৰা নেৰ সত্থু সন্তিকং গন্তুং, ন গেহং আগতকালে দট্ঠুং, ন ধম্মং সোতুং, ন সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চং কাতুং ইচ্ছতি. পিতরা ‘‘মা এৰং, তাত, করী’’তি ৰুত্তোপি তস্স ৰচনং ন সুণাতি. অথস্স পিতা চিন্তেসি – ‘‘অযং এৰরূপং দিট্ঠিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো অৰীচিপরাযণো ভৰিস্সতি, ন খো পনেতং পতিরূপং, যং মযি পস্সন্তে মম পুত্তো নিরযং গচ্ছেয্য. ইমস্মিং খো পন লোকে ধনদানেন অভিজ্জনকসত্তো নাম নত্থি, ধনেন নং ভিন্দিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘তাত, উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা এহি, কহাপণসতং তে ¶ দস্সামী’’তি. দস্সথ, তাতাতি. দস্সামি, পুত্তাতি. সো যাৰততিযং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা উপোসথিকো হুত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. ধম্মস্সৰনেন পনস্স কিচ্চং নত্থি, যথাফাসুকট্ঠানে সযিত্ৰা পাতোৰ গেহং অগমাসি. অথস্স পিতা ‘‘পুত্তো মে উপোসথিকো অহোসি, সীঘমস্স যাগুআদীনি আহরথা’’তি ৰত্ৰা দাপেসি. সো ‘‘কহাপণে অগ্গহেত্ৰা ন ভুঞ্জিস্সামী’’তি আহটাহটং পটিক্খিপি. অথস্স পিতা পীল়ং অসহন্তো কহাপণভণ্ডং দাপেসি. সো তং হত্থেন গহেত্ৰাৰ আহারং পরিভুঞ্জি.
অথ ¶ নং পুনদিৰসে সেট্ঠি, ‘‘তাত, কহাপণসহস্সং তে দস্সামি, সত্থু পুরতো ঠত্ৰা একং ধম্মপদং উগ্গণ্হিত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি পেসেসি. সোপি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো ঠত্ৰাৰ একমেৰ পদং উগ্গণ্হিত্ৰা পলাযিতুকামো অহোসি. অথস্স সত্থা অসল্লক্খণাকারং অকাসি. সো তং পদং অসল্লক্খেত্ৰা উপরিপদং উগ্গণ্হিস্সামীতি ঠত্ৰা অস্সোসিযেৰ ¶ . উগ্গণ্হিস্সামীতি সুণন্তোৰ কির সক্কচ্চং সুণাতি নাম. এৰঞ্চ কির সুণন্তানং ধম্মো সোতাপত্তিমগ্গাদযো দেতি. সোপি উগ্গণ্হিস্সামীতি সুণাতি, সত্থাপিস্স অসল্লক্খণাকারং করোতি. সো ‘‘উপরিপদং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি ঠত্ৰা সুণন্তোৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.
সো পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখেন ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিংযেৰ সাৰত্থিং পাৰিসি. মহাসেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ ¶ মম পুত্তস্স আকারো রুচ্চতী’’তি চিন্তেসি. তস্সপি এতদহোসি – ‘‘অহো ৰত মে পিতা অজ্জ সত্থু সন্তিকে কহাপণে ন দদেয্য, কহাপণকারণা ময্হং উপোসথিকভাৰং পটিচ্ছাদেয্যা’’তি. সত্থা পনস্স হিয্যোৰ কহাপণস্স কারণা উপোসথিকভাৰং অঞ্ঞাসি. মহাসেট্ঠি, বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স যাগুং দাপেত্ৰা পুত্তস্সপি দাপেসি. সো নিসীদিত্ৰা তুণ্হীভূতোৰ যাগুং পিৰি, খাদনীযং খাদি, ভত্তং ভুঞ্জি. মহাসেট্ঠি সত্থু ভত্তকিচ্চাৰসানে পুত্তস্স পুরতো সহস্সভণ্ডিকং ঠপাপেত্ৰা, ‘‘তাত, মযা তে ‘সহস্সং দস্সামী’তি ৰত্ৰা উপোসথং সমাদাপেত্ৰা ৰিহারং পহিতো. ইদং তে সহস্স’’ন্তি আহ. সো সত্থু পুরতো কহাপণে দিয্যমানে দিস্ৰা লজ্জন্তো ‘‘অলং মে কহাপণেহী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গণ্হ, তাতা’’তি ৰুচ্চমানোপি ন গণ্হি. অথস্স পিতা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ মে পুত্তস্স আকারো রুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং, মহাসেট্ঠী’’তি ৰুত্তে ‘‘মযা এস পুরিমদিৰসে ‘কহাপণসতং তে দস্সামী’তি ৰত্ৰা ৰিহারং পেসিতো. পুনদিৰসে কহাপণে অগ্গহেত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ইচ্ছি, অজ্জ পন দিয্যমানেপি কহাপণে ন ইচ্ছতী’’তি আহ. সত্থা ‘‘আম, মহাসেট্ঠি, অজ্জ তৰ পুত্তস্স চক্কৰত্তিসম্পত্তিতোপি দেৰলোকব্রহ্মলোকসম্পত্তীহিপি সোতাপত্তিফলমেৰ ৰর’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পথব্যা একরজ্জেন, সগ্গস্স গমনেন ৰা;
সব্বলোকাধিপচ্চেন, সোতাপত্তিফলং ৰর’’ন্তি.
তত্থ পথব্যা একরজ্জেনাতি চক্কৰত্তিরজ্জেন. সগ্গস্স গমনেন ৰাতি ছব্বীসতিৰিধস্স সগ্গস্স ¶ অধিগমনেন. সব্বলোকাধিপচ্চেনাতি ন একস্মিং এত্তকে ¶ লোকে নাগসুপণ্ণৰেমানিকপেতেহি সদ্ধিং, সব্বস্মিং লোকে আধিপচ্চেন. সোতাপত্তিফলং ৰরন্তি যস্মা এত্তকে ঠানে ¶ রজ্জং কারেত্ৰাপি নিরযাদীহি অমুত্তোৰ হোতি, সোতাপন্নো পন পিহিতাপাযদ্ৰারো হুত্ৰা সব্বদুব্বলোপি অট্ঠমে ভৰে ন নিব্বত্ততি, তস্মা সোতাপত্তিফলমেৰ ৰরং উত্তমন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অনাথপিণ্ডকপুত্তকালৰত্থু একাদসমং.
লোকৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তেরসমো ৰগ্গো.
১৪. বুদ্ধৰগ্গো
১. মারধীতরৰত্থু
যস্স ¶ ¶ ¶ জিতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা বোধিমণ্ডে ৰিহরন্তো মারধীতরো আরব্ভ কথেসি. দেসনং পন সাৰত্থিযং সমুট্ঠাপেত্ৰা পুন কুরুরট্ঠে মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স কথেসি.
কুরুরট্ঠে কির মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স ধীতা মাগণ্ডিযাযেৰ নাম অহোসি উত্তমরূপধরা. তং পত্থযমানা অনেকব্রাহ্মণমহাসালা চেৰ খত্তিযমহাসালা চ ‘‘ধীতরং নো দেতূ’’তি মাগণ্ডিযস্স পহিণিংসু. সোপি ‘‘ন তুম্হে ময্হং ধীতু অনুচ্ছৰিকা’’তি সব্বে পটিক্খিপতেৰ. অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং মাগণ্ডিযব্রাহ্মণং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ব্রাহ্মণস্স চ ব্রাহ্মণিযা চ তিণ্ণং মগ্গফলানং উপনিস্সযং অদ্দস. ব্রাহ্মণোপি বহিগামে নিবদ্ধং অগ্গিং পরিচরতি. সত্থা পাতোৰ পত্তচীৰরমাদায তং ঠানং অগমাসি. ব্রাহ্মণো সত্থু রূপসিরিং ওলোকেন্তো ‘‘ইমস্মিং লোকে ইমিনা সদিসো পুরিসো নাম নত্থি, অযং ময্হং ¶ ধীতু অনুচ্ছৰিকো, ইমস্স মে ধীতরং দস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘সমণ, মম একা ধীতা অত্থি, অহং তস্সা অনুচ্ছৰিকং পুরিসং অপস্সন্তো তং ন কস্সচি অদাসিং, ত্ৰং পনস্সা অনুচ্ছৰিকো, অহং তে ধীতরং পাদপরিচারিকং কত্ৰা দাতুকামো, যাৰ নং আনেমি, তাৰ ইধেৰ তিট্ঠাহী’’তি. সত্থা তস্স কথং সুত্ৰা নেৰ অভিনন্দি, ন পটিক্কোসি.
ব্রাহ্মণোপি গেহং গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘ভোতি, অজ্জ মে ধীতু অনুচ্ছৰিকো পুরিসো দিট্ঠো, তস্স নং দস্সামা’’তি ধীতরং অলঙ্কারাপেত্ৰা আদায ব্রাহ্মণিযা সদ্ধিং তং ঠানং অগমাসি. মহাজনোপি কুতূহলজাতো নিক্খমি. সত্থা ব্রাহ্মণেন ৰুত্তট্ঠানে অট্ঠত্ৰা তত্থ পদচেতিযং দস্সেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে অট্ঠাসি. বুদ্ধানং কির পদচেতিযং ‘‘ইদং অসুকো নাম পস্সতূ’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা অক্কন্তট্ঠানেযেৰ পঞ্ঞাযতি, সেসট্ঠানে তং পস্সন্তো নাম নত্থি. ব্রাহ্মণো অত্তনা সদ্ধিং ¶ গচ্ছমানায ব্রাহ্মণিযা ‘‘কহং সো’’তি পুট্ঠো ‘‘ইমস্মিং ঠানে তিট্ঠাহীতি তং অৰচ’’ন্তি ওলোকেন্তো পদৰলঞ্জং দিস্ৰা ‘‘ইদমস্স পদ’’ন্তি দস্সেসি. সা লক্খণমন্তকুসলতায ¶ ‘‘ন ইদং, ব্রাহ্মণ, কামভোগিনো পদ’’ন্তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণেন, ‘‘ভোতি, ত্ৰং উদকপাতিম্হি সুসুমারং পস্সসি, মযা সো সমণো দিট্ঠো ‘ধীতরং তে দস্সামী’তি ৰুত্তো, তেনাপি অধিৰাসিত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিঞ্চাপি ত্ৰং এৰং ৰদেসি, ইদং পন নিক্কিলেসস্সেৰ পদ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘রত্তস্স ¶ হি উক্কুটিকং পদং ভৰে,
দুট্ঠস্স হোতি সহসানুপীল়িতং;
মূল়্হস্স হোতি অৰকড্ঢিতং পদং,
ৰিৰট্টচ্ছদস্স ইদমীদিসং পদ’’ন্তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৪৫; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬০-২৬১; ধ. প. অট্ঠ. ১.সামাৰতীৰত্থু);
অথ নং ব্রাহ্মণো, ‘‘ভোতি, মা ৰিরৰি, তুণ্হীভূতাৰ এহী’’তি গচ্ছন্তো সত্থারং দিস্ৰা ‘‘অযং সো পুরিসো’’তি তস্সা দস্সেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সমণ, ধীতরং তে দস্সামী’’তি আহ. সত্থা ‘‘ন মে তৰ ধীতায অত্থো’’তি অৰত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, একং তে কারণং কথেস্সামি, সুণিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথেহি, ভো সমণ, সুণিস্সামী’’তি ৰুত্তে অভিনিক্খমনতো পট্ঠায অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেসি.
তত্রাযং সঙ্খেপকথা – মহাসত্তো রজ্জসিরিং পহায কণ্টকং আরুয্হ ছন্নসহাযো অভিনিক্খমন্তো নগরদ্ৰারে ঠিতেন মারেন ‘‘সিদ্ধত্থ, নিৰত্ত, ইতো তে সত্তমে দিৰসে চক্করতনং পাতুভৰিস্সতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘অহমেতং, মার, জানামি, ন মে তেনত্থো’’তি আহ. অথ কিমত্থায নিক্খমসীতি? সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণত্থাযাতি. ‘‘তেন হি সচে অজ্জতো পট্ঠায কামৰিতক্কাদীনং একম্পি ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সসি, জানিস্সামি তে কত্তব্ব’’ন্তি আহ. সো ততো পট্ঠায ওতারাপেক্খো সত্ত ৰস্সানি মহাসত্তং অনুবন্ধি.
সত্থাপি ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং চরিত্ৰা পচ্চত্তপুরিসকারং নিস্সায বোধিমূলে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদযমানো পঞ্চমসত্তাহে অজপালনিগ্রোধমূলে নিসীদি. তস্মিং সমযে মারো ‘‘অহং ¶ এত্তকং কালং অনুবন্ধিত্ৰা ওতারাপেক্খোপি ¶ ইমস্স কিঞ্চি খলিতং নাদ্দসং, অতিক্কন্তো ইদানি এস মম ৰিসয’’ন্তি দোমনস্সপ্পত্তো মহামগ্গে নিসীদি. অথস্স তণ্হা অরতী রগাতি ইমা তিস্সো ধীতরো ‘‘পিতা নো ন পঞ্ঞাযতি, কহং নু খো এতরহী’’তি ওলোকযমানা তং তথা নিসিন্নং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কস্মা ¶ , তাত, দুক্খী দুম্মনোসী’’তি পুচ্ছিংসু. সো তাসং তমত্থং আরোচেসি. অথ নং তা আহংসু – ‘‘তাত, মা চিন্তযি, মযং তং অত্তনো ৰসে কত্ৰা আনেস্সামা’’তি. ‘‘ন সক্কা অম্মা, এস কেনচি ৰসে কাতুন্তি. ‘‘তাত, মযং ইত্থিযো নাম ইদানেৰ নং রাগপাসাদীহি বন্ধিত্ৰা আনেস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে, সমণ, পরিচারেমা’’তি আহংসু. সত্থা নেৰ তাসং ৰচনং মনসাকাসি, ন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি.
পুন মারধীতরো ‘‘উচ্চাৰচা খো পুরিসানং অধিপ্পাযা, কেসঞ্চি কুমারিকাসু পেমং হোতি, কেসঞ্চি পঠমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি মজ্ঝিমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি পচ্ছিমৰযে ঠিতাসু, নানপ্পকারেহি তং পলোভেস্সামা’’তি একেকা কুমারিকৰণ্ণাদিৰসেন সতং সতং অত্তভাৰে অভিনিম্মিনিত্ৰা কুমারিযো, অৰিজাতা, সকিং ৰিজাতা, দুৰিজাতা, মজ্ঝিমিত্থিযো, মহল্লকিত্থিযো চ হুত্ৰা ছক্খত্তুং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে, সমণ, পরিচারেমা’’তি আহংসু. তম্পি ভগৰা ন মনসাকাসি যথা তং অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তোতি. অথ সত্থা ¶ এত্তকেনপি তা অনুগচ্ছন্তিযো ‘‘অপেথ, কিং দিস্ৰা এৰং ৰাযমথ, এৰরূপং নাম ৰীতরাগানং পুরতো কাতুং ন ৰট্টতি. তথাগতস্স পন রাগাদযো পহীনা. কেন তং কারণেন অত্তনো ৰসং নেস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যস্স জিতং নাৰজীযতি,
জিতং যস্স নোযাতি কোচি লোকে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং,
অপদং কেন পদেন নেস্সথ.
‘‘যস্স ¶ জালিনী ৰিসত্তিকা,
তণ্হা নত্থি কুহিঞ্চি নেতৰে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং,
অপদং কেন পদেন নেস্সথা’’তি.
তত্থ যস্স জিতং নাৰজীযতীতি যস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স তেন তেন মগ্গেন জিতং রাগাদিকিলেসজাতং পুন অসমুদাচরণতো নাৰজীযতি, দুজ্জিতং নাম ন হোতি. নোযাতীতি ন উয্যাতি, যস্স জিতং কিলেসজাতং রাগাদীসু কোচি একো কিলেসোপি লোকে পচ্ছতো ৰত্তী নাম ¶ ন হোতি, নানুবন্ধতীতি অত্থো. অনন্তগোচরন্তি অনন্তারম্মণস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স ৰসেন অপরিযন্ত গোচরং. কেন পদেনাতি যস্স হি রাগপদাদীসু একপদম্পি অত্থি, তং তুম্হে তেন পদেন নেস্সথ. বুদ্ধস্স পন একপদম্পি ¶ নত্থি, তং অপদং বুদ্ধং তুম্হে কেন পদেন নেস্সথ.
দুতিযগাথায তণ্হা নামেসা সংসিব্বিতপরিযোনন্ধনট্ঠেন জালমস্সা অত্থীতিপি জালকারিকাতিপি জালূপমাতিপি জালিনী. রূপাদীসু আরম্মণেসু ৰিসত্ততায ৰিসত্তমনতায ৰিসাহরতায ৰিসপুপ্ফতায ৰিসফলতায ৰিসপরিভোগতায ৰিসত্তিকা. সা এৰরূপা তণ্হা যস্স কুহিঞ্চি ভৰে নেতুং নত্থি, তং তুম্হে অপদং বুদ্ধং কেন পদেন নেস্সথাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূনং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. মারধীতরোপি তত্থেৰ অন্তরধাযিংসু.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘মাগণ্ডিয, অহং পুব্বে ইমা তিস্সো মারধীতরো অদ্দসং সেম্হাদীহি অপলিবুদ্ধেন সুৰণ্ণক্খন্ধসদিসেন অত্তভাৰেন সমন্নাগতা, তদাপি মেথুনস্মিং ছন্দো নাহোসিযেৰ. তৰ ধীতু সরীরং দ্ৰত্তিংসাকারকুণপপরিপূরং বহিৰিচিত্তো ৰিয অসুচিঘটো. সচে হি মম পাদো অসুচিমক্খিতো ভৰেয্য, অযঞ্চ উম্মারট্ঠানে তিট্ঠেয্য, তথাপিস্সা সরীরে অহং পাদে ন ফুসেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দিস্ৰান ¶ ¶ তণ্হং অরতিং রগঞ্চ,
নাহোসি ছন্দো অপি মেথুনস্মিং;
কিমেৰিদং মুত্তকরীসপুণ্ণং,
পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছে’’তি. (সু. নি. ৮৪১; মহানি. ৭০);
দেসনাৰসানে উভোপি জযম্পতিকা অনাগামিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
মারধীতরৰত্থু পঠমং.
২. দেৰোরোহণৰত্থু
যে ¶ ঝানপসুতা ধীরাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে বহূ দেৰমনুস্সে আরব্ভ কথেসি. দেসনা পন রাজগহে সমুট্ঠিতা.
একস্মিঞ্হি সমযে রাজগহসেট্ঠি পরিস্সযমোচনত্থঞ্চেৰ পমাদেন গলিতানং আভরণাদীনং রক্খণত্থঞ্চ জালকরণ্ডকং পরিক্খিপাপেত্ৰা গঙ্গায উদককীল়ং কীল়ি. অথেকো রত্তচন্দনরুক্খো গঙ্গায উপরিতীরে জাতো গঙ্গোদকেন ধোতমূলো পতিত্ৰা তত্থ তত্থ পাসাণেসু সংভজ্জমানো ৰিপ্পকিরি. ততো একা ঘটপ্পমাণা ঘটিকা পাসাণেহি ঘংসিযমানা উদকঊমীহি পোথিযমানা মট্ঠা হুত্ৰা অনুপুব্বেন ৰুয্হমানা সেৰালপরিযোনদ্ধা আগন্ত্ৰা তস্স জালে লগ্গি. সেট্ঠি ‘‘কিমেত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘রুক্খঘটিকা’’তি সুত্ৰা তং আহরাপেত্ৰা ‘‘কিং নামেত’’ন্তি উপধারণত্থং ৰাসিকণ্ণেন তচ্ছাপেসি. তাৰদেৰ অলত্তকৰণ্ণং রত্তচন্দনং ¶ পঞ্ঞাযি. সেট্ঠি পন নেৰ সম্মাদিট্ঠি ন মিচ্ছাদিট্ঠি, মজ্ঝত্তধাতুকো. সো চিন্তেসি – ‘‘ময্হং গেহে রত্তচন্দনং বহু, কিং নু খো ইমিনা করিস্সামী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘ইমস্মিং লোকে ‘মযং অরহন্তো মযং অরহন্তো’তি ৰত্তারো বহূ, অহং একং অরহন্তম্পি ন পস্সামি. গেহে ভমং যোজেত্ৰা পত্তং লিখাপেত্ৰা সিক্কায ঠপেত্ৰা ৰেল়ুপরম্পরায সট্ঠিহত্থমত্তে আকাসে ওলম্বাপেত্ৰা ‘সচে অরহা অত্থি, ইমং আকাসেনাগন্ত্ৰা গণ্হাতূ’তি ৰক্খামি. যো তং গহেস্সতি, তং সপুত্তদারো সরণং গমিস্সামী’’তি. সো চিন্তিতনিযামেনেৰ পত্তং লিখাপেত্ৰা ৰেল়ুপরম্পরায উস্সাপেত্ৰা ‘‘যো ইমস্মিং লোকে অরহা, সো আকাসেনাগন্ত্ৰা ইমং পত্তং গণ্হাতূ’’তি আহ.
ছ ¶ সত্থারো ‘‘অম্হাকং এস অনুচ্ছৰিকো, অম্হাকমেৰ নং দেহী’’তি ৰদিংসু. সো ‘‘আকাসেনাগন্ত্ৰা গণ্হথা’’তি আহ. অথ ছট্ঠে দিৰসে নিগণ্ঠো নাটপুত্তো অন্তেৰাসিকে পেসেসি – ‘‘গচ্ছথ, সেট্ঠিং এৰং ৰদেথ – ‘অম্হাকং আচরিযস্সেৰ অনুচ্ছৰিকোযং, মা অপ্পমত্তকস্স কারণা আকাসেনাগমনং করি, দেহি কির মে তং পত্ত’’’ন্তি ¶ . তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিং তথা ৰদিংসু. সেট্ঠি ‘‘আকাসেনাগন্ত্ৰা গণ্হিতুং সমত্থোৰ গণ্হাতূ’’তি আহ. নাটপুত্তো সযং গন্তুকামো অন্তেৰাসিকানং সঞ্ঞং অদাসি – ‘‘অহং একং হত্থঞ্চ পাদঞ্চ উক্খিপিত্ৰা উপ্পতিতুকামো ৰিয ভৰিস্সামি, তুম্হে মং, ‘আচরিয, কিং করোথ, দারুমযপত্তস্স কারণা পটিচ্ছন্নং অরহত্তগুণং মহাজনস্স মা দস্সযিত্থা’তি ৰত্ৰা মং হত্থেসু চ পাদেসু চ গহেত্ৰা আকড্ঢন্তা ভূমিযং পাতেয্যাথা’’তি. সো তত্থ গন্ত্ৰা সেট্ঠিং আহ, ‘‘মহাসেট্ঠি, ময্হং অযং পত্তো অনুচ্ছৰিকো, অঞ্ঞেসং নানুচ্ছৰিকো, মা তে অপ্পমত্তকস্স কারণা মম আকাসে উপ্পতনং ¶ রুচ্চি, দেহি মে পত্ত’’ন্তি. ভন্তে, আকাসে উপ্পতিত্ৰাৰ গণ্হথাতি. ততো নাটপুত্তো ‘‘তেন হি অপেথ অপেথা’’তি অন্তেৰাসিকে অপনেত্ৰা ‘‘আকাসে উপ্পতিস্সামী’’তি একং হত্থঞ্চ পাদঞ্চ উক্খিপি. অথ নং অন্তেৰাসিকা, ‘‘আচরিয, কিং নামেতং করোথ, ছৰস্স লামকস্স দারুমযপত্তস্স কারণা পটিচ্ছন্নগুণেন মহাজনস্স দস্সিতেন কো অত্থো’’তি তং হত্থপাদেসু গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা ভূমিযং পাতেসুং. সো সেট্ঠিং আহ – ‘‘ইমে, মহাসেট্ঠি, উপ্পতিতুং ন দেন্তি, দেহি মে পত্ত’’ন্তি. উপ্পতিত্ৰা গণ্হথ, ভন্তেতি. এৰং তিত্থিযা ছ দিৰসানি ৰাযমিত্ৰাপি তং পত্তং ন লভিংসুযেৰ.
সত্তমে দিৰসে আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স চ আযস্মতো পিণ্ডোলভারদ্ৰাজস্স চ ‘‘রাজগহে পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা একস্মিং পিট্ঠিপাসাণে ঠত্ৰা চীৰরং পারুপনকালে ¶ ধুত্তকা কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অম্ভো পুব্বে ছ সত্থারো লোকে ‘মযং অরহন্তম্হা’তি ৰিচরিংসু., রাজগহসেট্ঠিনো পন অজ্জ সত্তমো দিৰসো পত্তং উস্সাপেত্ৰা ‘সচে অরহা অত্থি, আকাসেনাগন্ত্ৰা গণ্হাতূ’তি ৰদন্তস্স, একোপি ‘অহং অরহা’তি আকাসে উপ্পতন্তো নত্থি. অজ্জ নো লোকে অরহন্তানং নত্থিভাৰো ঞাতো’’তি. তং কথং সুত্ৰা আযস্মা ¶ মহামোগ্গল্লানো আযস্মন্তং পিণ্ডোলভারদ্ৰাজং আহ – ‘‘সুতং তে, আৰুসো ভারদ্ৰাজ, ইমেসং ৰচনং, ইমে বুদ্ধস্স সাসনং পরিগ্গণ্হন্তা ৰিয ৰদন্তি. ত্ৰঞ্চ মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, গচ্ছ তং পত্তং আকাসেন গন্ত্ৰা গণ্হাহী’’তি. আৰুসো মহামোগ্গল্লান, ত্ৰং ইদ্ধিমন্তানং অগ্গো, ত্ৰং এতং গণ্হাহি, তযি পন অগ্গণ্হন্তে অহং গণ্হিস্সামীতি. ‘‘গণ্হাৰুসো’’তি ৰুত্তে আযস্মা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা উট্ঠায তিগাৰুতং পিট্ঠিপাসাণং পাদন্তেন পটিচ্ছাদেন্তো তুলপিচু ৰিয আকাসে উট্ঠাপেত্ৰা রাজগহনগরস্স উপরি সত্তক্খত্তুং অনুপরিযাযি. সো তিগাৰুতপমাণস্স নগরস্স পিধানং ৰিয পঞ্ঞাযি. নগরৰাসিনো ‘‘পাসাণো নো অৰত্থরিত্ৰা গণ্হাতী’’তি ভীতা সুপ্পাদীনি মত্থকে কত্ৰা তত্থ তত্থ নিলীযিংসু ¶ . সত্তমে ৰারে থেরো পিট্ঠিপাসাণং ভিন্দিত্ৰা অত্তানং দস্সেসি. মহাজনো থেরং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে পিণ্ডোলভারদ্ৰাজ, তৰ পাসাণং দল়্হং কত্ৰা গণ্হ, মা নো সব্বে নাসযী’’তি. থেরো পাসাণং পাদন্তেন খিপিত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. সো গন্ত্ৰা যথাঠানেযেৰ পতিট্ঠাসি. থেরো সেট্ঠিস্স গেহমত্থকে অট্ঠাসি. তং দিস্ৰা সেট্ঠি উরেন নিপজ্জিত্ৰা ‘‘ওতরথ সামী’’তি ৰত্ৰা আকাসতো ওতিণ্ণং থেরং নিসীদাপেত্ৰা পত্তং ওতারাপেত্ৰা চতুমধুরপুণ্ণং কত্ৰা থেরস্স অদাসি. থেরো পত্তং গহেত্ৰা ৰিহারাভিমুখো পাযাসি. অথস্স যে অরঞ্ঞগতা ৰা সুঞ্ঞাগারগতা ৰা তং পাটিহারিযং নাদ্দসংসু. তে সন্নিপতিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকম্পি পাটিহারিযং দস্সেহী’’তি থেরং অনুবন্ধিংসু. সো তেসং তেসং পাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ৰিহারং অগমাসি.
সত্থা ¶ তং অনুবন্ধিত্ৰা উন্নাদেন্তস্স মহাজনস্স সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, কস্সেসো সদ্দো’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পিণ্ডোলভারদ্ৰাজেন আকাসে উপ্পতিত্ৰা চন্দনপত্তো গহিতো, তস্স সন্তিকে এসো সদ্দো’’তি সুত্ৰা ভারদ্ৰাজং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তযা এৰং কত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘কস্মা তে, ভারদ্ৰাজ, এৰং কত’’ন্তি থেরং গরহিত্ৰা তং পত্তং খণ্ডাখণ্ডং ভেদাপেত্ৰা ভিক্খূনং অঞ্জনপিসনত্থায দাপেত্ৰা পাটিহারিযস্স অকরণত্থায সাৰকানং সিক্খাপদং (চূল়ৰ. ২৫২) পঞ্ঞাপেসি.
তিত্থিযা ¶ ¶ ‘‘সমণো কির গোতমো তং পত্তং ভেদাপেত্ৰা পাটিহারিযস্স অকরণত্থায সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসী’’তি সুত্ৰা ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা পঞ্ঞত্তং সিক্খাপদং জীৰিতহেতুপি নাতিক্কমন্তি, সমণোপি গোতমো তং রক্খিস্সতেৰ. ইদানি অম্হেহি ওকাসো লদ্ধো’’তি নগরৰীথীসু আরোচেন্তা ৰিচরিংসু ‘‘মযং অত্তনো গুণং রক্খন্তা পুব্বে দারুমযপত্তস্স কারণা অত্তনো গুণং মহাজনস্স ন দস্সযিম্হা, সমণস্স গোতমস্স সাৰকা পত্তকমত্তস্স কারণা অত্তনো গুণং মহাজনস্স দস্সেসুং. সমণো গোতমো অত্তনো পণ্ডিততায পত্তং ভেদাপেত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি, ইদানি মযং তেনেৰ সদ্ধিং পাটিহারিযং করিস্সামা’’তি.
রাজা বিম্বিসারো তং কথং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘তুম্হেহি কির, ভন্তে, পাটিহারিযস্স অকরণত্থায সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ইদানি তিত্থিযা ‘‘তুম্হেহি সদ্ধিং পাটিহারিযং করিস্সামা’’তি ৰদন্তি, কিং ইদানি করিস্সথাতি? ‘‘তেসু করোন্তেসু করিস্সামি, মহারাজা’’তি. ননু তুম্হেহি সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি. নাহং, মহারাজ, অত্তনো সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসিং, তং মমেৰ সাৰকানং পঞ্ঞত্তন্তি. তুম্হে ঠপেত্ৰা অঞ্ঞত্থ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং নাম হোতি, ভন্তেতি. তেন হি, মহারাজ, তমেৰেত্থ পটিপুচ্ছামি, ‘‘অত্থি পন তে, মহারাজ, ৰিজিতে উয্যান’’ন্তি. ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে তে, মহারাজ, উয্যানে মহাজনো অম্বাদীনি খাদেয্য, কিমস্স কত্তব্ব’’ন্তি? ‘‘দণ্ডো, ভন্তে’’তি. ‘‘ত্ৰং পন খাদিতুং লভসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, ময্হং দণ্ডো নত্থি, অহং অত্তনো সন্তকং খাদিতুং লভামী’’তি. ‘‘মহারাজ, যথা তৰ ¶ তিযোজনসতিকে রজ্জে আণা পৰত্ততি, অত্তনো উয্যানে অম্বাদীনি খাদন্তস্স দণ্ডো নত্থি, অঞ্ঞেসং অত্থি, এৰং মমপি চক্কৰাল়কোটিসতসহস্সে আণা পৰত্ততি, অত্তনো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা অতিক্কমো নাম নত্থি, অঞ্ঞেসং পন অত্থি, করিস্সামহং পাটিহারিয’’ন্তি. তিত্থিযা তং কথং সুত্ৰা ‘‘ইদানম্হা নট্ঠা, সমণেন কির গোতমেন সাৰকানংযেৰ ¶ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, ন অত্তনো. সযমেৰ কির পাটিহারিযং কত্তুকামো, কিং নু খো করোমা’’তি মন্তযিংসু.
রাজা সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কদা পাটিহারিযং করিস্সথা’’তি. ‘‘ইতো চতুমাসচ্চযেন আসাল়্হিপুণ্ণমাযং, মহারাজা’’তি. ‘‘কত্থ করিস্সথ, ভন্তে’’তি ¶ ? ‘‘সাৰত্থিং নিস্সায, মহারাজা’’তি. ‘‘কস্মা পন সত্থা এৰং দূরট্ঠানং অপদিসী’’তি? ‘‘যস্মা তং সব্ববুদ্ধানং মহাপাটিহারিযকরণট্ঠানং, অপিচ মহাজনস্স সন্নিপাতনত্থাযপি দূরট্ঠানমেৰ অপদিসী’’তি. তিত্থিযা তং কথং সুত্ৰা ‘‘ইতো কির চতুন্নং মাসানং অচ্চযেন সমণো গোতমো সাৰত্থিযং পাটিহারিযং করিস্সতি, ইদানি তং অমুঞ্চিত্ৰাৰ অনুবন্ধিস্সাম, মহাজনো অম্হে দিস্ৰা ‘কিং ইদ’ন্তি পুচ্ছিস্সতি. অথস্স ৰক্খাম ‘মযং সমণেন গোতমেন সদ্ধিং পাটিহারিযং করিস্সামা’তি ৰদিম্হা. সো পলাযতি, মযমস্স পলাযিতুং অদত্ৰা অনুবন্ধামা’’তি. সত্থা রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা নিক্খমি. তিত্থিযাপিস্স পচ্ছতোৰ নিক্খমিত্ৰা ভত্তকিচ্চট্ঠানে ৰসন্তি. ৰসিতট্ঠানে পুনদিৰসে পাতরাসং করোন্তি. তে মনুস্সেহি ‘‘কিমিদ’’ন্তি পুচ্ছিতা হেট্ঠা চিন্তিতনিযামেনেৰ আরোচেসুং ¶ . মহাজনোপি ‘‘পাটিহারিযং পস্সিস্সামা’’তি অনুবন্ধি.
সত্থা অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পাপুণি. তিত্থিযাপি তেন সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা উপট্ঠাকে সমাদপেত্ৰা সতসহস্সং লভিত্ৰা খদিরথম্ভেহি মণ্ডপং কারেত্ৰা নীলুপ্পলেহি ছাদাপেত্ৰা ‘‘ইধ পাটিহারিযং করিস্সামা’’তি নিসীদিংসু. রাজা পসেনদি কোসলো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তিত্থিযেহি মণ্ডপো কারিতো, অহম্পি তুম্হাকং মণ্ডপং করিস্সামী’’তি. ‘‘অলং, মহারাজ, অত্থি ময্হং মণ্ডপকারকো’’তি. ‘‘ভন্তে, মং ঠপেত্ৰা কো অঞ্ঞো কাতুং সক্খিস্সতী’’তি? ‘‘সক্কো, দেৰরাজা’’তি. ‘‘কহং পন, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সথা’’তি? ‘‘কণ্ডম্বরুক্খমূলে, মহারাজা’’তি. তিত্থিযা ‘‘অম্বরুক্খমূলে কির পাটিহারিযং করিস্সতী’’তি সুত্ৰা অত্তনো উপট্ঠাকানং আরোচেত্ৰা যোজনব্ভন্তরে ঠানে অন্তমসো তদহুজাতম্পি অম্বপোতকং উপ্পাটেত্ৰা অরঞ্ঞে খিপাপেসুং.
সত্থা আসাল়্হিপুণ্ণমদিৰসে অন্তোনগরং পাৰিসি. রঞ্ঞোপি উয্যানপালো কণ্ডো নাম একং পিঙ্গলকিপিল্লিকেহি কতপত্তপুটস্স অন্তরে মহন্তং অম্বপক্কং দিস্ৰা তস্স গন্ধরসলোভেন সম্পতন্তে ৰাযসে পলাপেত্ৰা রঞ্ঞো খাদনত্থায আদায গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘রাজা ইমং অম্বং খাদিত্ৰা ময্হং অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা কহাপণে দদেয্য, তং মে একত্তভাৰেপি ¶ জীৰিতৰুত্তিযা নালং. সচে পনাহং সত্থু ইমং ¶ দস্সামি, অৰস্সং তং মে দীঘকালং হিতাৰহং ভৰিস্সতী’’তি. সো তং অম্বপক্কং সত্থু উপনামেসি. সত্থা আনন্দত্থেরং ওলোকেসি ¶ . অথস্স থেরো চতুমহারাজদত্তিযং পত্তং নীহরিত্ৰা হত্থে ঠপেসি. সত্থা পত্তং উপনামেত্ৰা অম্বপক্কং পটিগ্গহেত্ৰা তত্থেৰ নিসীদনাকারং দস্সেসি. থেরো চীৰরং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. অথস্স তস্মিং নিসিন্নে থেরো পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা অম্বপক্কং মদ্দিত্ৰা পানকং কত্ৰা অদাসি. সত্থা অম্বপানকং পিৰিত্ৰা কণ্ডং আহ – ‘‘ইমং অম্বট্ঠিং ইধেৰ পংসুং ৰিযূহিত্ৰা রোপেহী’’তি. সো তথা অকাসি. সত্থা তস্স উপরি হত্থং ধোৰি. হত্থে ধোৰিতমত্তেযেৰ নঙ্গলসীসমত্তক্খন্ধো হুত্ৰা উব্বেধেন পণ্ণাসহত্থো অম্বরুক্খো উট্ঠহি. চতূসু দিসাসু একেকা, উদ্ধং একাতি পঞ্চ মহাসাখা পণ্ণাসহত্থা অহেসুং. সো তাৰদেৰ পুপ্ফফলসঞ্ছন্নো হুত্ৰা একেকস্মিং ঠানে পরিপক্কঅম্বপিণ্ডিধরো অহোসি. পচ্ছতো আগচ্ছন্তা ভিক্খূ অম্বপক্কানি খাদন্তা এৰ আগমিংসু. রাজা ‘‘এৰরূপো কির অম্বরুক্খো উট্ঠিতো’’তি সুত্ৰা ‘‘মা নং কোচি ছিন্দী’’তি আরক্খং ঠপেসি. সো পন কণ্ডেন রোপিতত্তা কণ্ডম্বরুক্খোত্ৰেৰ পঞ্ঞাযি. ধুত্তকাপি অম্বপক্কানি খাদিত্ৰা ‘‘হরে দুট্ঠতিত্থিযা ‘সমণো কির গোতমো কণ্ডম্বরুক্খমূলে পাটিহারিযং করিস্সতী’তি তুম্হেহি যোজনব্ভন্তরে তদহুজাতাপি অম্বপোতকা ¶ উপ্পাটাপিতা, কণ্ডম্বো নাম অয’’ন্তি ৰত্ৰা তে উচ্ছিট্ঠঅম্বট্ঠীহি পহরিংসু.
সক্কো ৰাতৰলাহকং দেৰপুত্তং আণাপেসি ‘‘তিত্থিযানং মণ্ডপং ৰাতেহি উপ্পাটেত্ৰা উক্কারভূমিযং খিপাপেহী’’তি. সো তথা অকাসি. সূরিযম্পি দেৰপুত্তং আণাপেসি ‘‘সূরিযমণ্ডলং নিকড্ঢন্তো তাপেহী’’তি. সো তথা অকাসি. পুন ৰাতৰলাহকং আণাপেসি ‘‘ৰাতমণ্ডলং উট্ঠাপেন্তো যাহী’’তি. সো তথা করোন্তো তিত্থিযানং পগ্ঘরিতসেদসরীরে রজোৰট্টিযা ওকিরি. তে তম্বমত্তিকসদিসা অহেসুং. ৰস্সৰলাহকম্পি আণাপেসি ‘‘মহন্তানি বিন্দূনি পাতেহী’’তি. সো তথা অকাসি. অথ নেসং কাযো কবরগাৰিসদিসো অহোসি. তে নিগণ্ঠা লজ্জমানা হুত্ৰা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. এৰং পলাযন্তেসু পুরাণকস্সপস্স উপট্ঠাকো একো কস্সকো ‘‘ইদানি মে অয্যানং পাটিহারিযকরণৰেলা, গন্ত্ৰা পাটিহারিযং পস্সিস্সামী’’তি গোণে ৰিস্সজ্জেত্ৰা পাতোৰ আভতং যাগুকুটঞ্চেৰ যোত্তকঞ্চ গহেত্ৰা আগচ্ছন্তো পুরাণং তথা পলাযন্তং দিস্ৰা, ভন্তে ¶ , অজ্জ ‘অয্যানং পাটিহারিযং পস্সিস্সামী’তি আগচ্ছামি, তুম্হে কহং গচ্ছথা’’তি. কিং তে পাটিহারিযেন, ইমং কুটঞ্চ ¶ যোত্তঞ্চ দেহীতি. সো তেন দিন্নং কুটঞ্চ যোত্তঞ্চ আদায নদীতীরং গন্ত্ৰা কুটং যোত্তেন অত্তনো গীৰায বন্ধিত্ৰা লজ্জন্তো কিঞ্চি অকথেত্ৰা রহদে পতিত্ৰা উদকপুব্বুল়ে উট্ঠাপেন্তো কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি.
সক্কো ¶ আকাসে রতনচঙ্কমং মাপেসি. তস্স একা কোটি পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অহোসি, একা পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং. সত্থা সন্নিপতিতায ছত্তিংসযোজনিকায পরিসায ৰড্ঢমানকচ্ছাযায ‘‘ইদানি পাটিহারিযকরণৰেলা’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা পমুখে অট্ঠাসি. অথ নং ঘরণী নাম ইদ্ধিমন্তী একা অনাগামিউপাসিকা উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মাদিসায ধীতরি ৰিজ্জমানায তুম্হাকং কিলমনকিচ্চং নত্থি, অহং পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কথং ত্ৰং করিস্সসি, ঘরণী’’তি? ‘‘ভন্তে, একস্মিং চক্কৰাল়গব্ভে মহাপথৰিং উদকং কত্ৰা উদকসকুণিকা ৰিয নিমুজ্জিত্ৰা পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অত্তানং দস্সেস্সামি, তথা পচ্ছিমউত্তরদক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং, তথা মজ্ঝে’’. মহাজনো মং দিস্ৰা ‘‘কা এসা’’তি ৰুত্তে ৰক্খতি ‘‘ঘরণী নামেসা, অযং তাৰ একিস্সা ইত্থিযা আনুভাৰো, বুদ্ধানুভাৰো পন কীদিসো ভৰিস্সতী’’তি ¶ . এৰং তিত্থিযা তুম্হে অদিস্ৰাৰ পলাযিস্সন্তীতি. অথ নং সত্থা ‘‘জানামি তে ঘরণী এৰরূপং পাটিহারিযং কাতুং সমত্থভাৰং, ন পনাযং তৰত্থায বদ্ধো মালাপুটো’’তি ৰত্ৰা পটিক্খিপি. সা ‘‘ন মে সত্থা অনুজানাতি, অদ্ধা মযা উত্তরিতরং পাটিহারিযং কাতুং সমত্থো অঞ্ঞো অত্থী’’তি একমন্তং অট্ঠাসি. সত্থাপি ‘‘এৰমেৰ তেসং গুণো পাকটো ভৰিস্সতীতি এৰং ছত্তিংসযোজনিকায পরিসায মজ্ঝে সীহনাদং নদিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো অপরেপি পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে কথং পাটিহারিযং করিস্সথা’’তি. তে ‘‘এৰঞ্চ এৰঞ্চ করিস্সাম, ভন্তে’’তি সত্থু পুরতো ঠিতাৰ সীহনাদং নদিংসু. তেসু কির চূল়অনাথপিণ্ডিকো ‘‘মাদিসে অনাগামিউপাসকে পুত্তে ৰিজ্জমানে সত্থু কিলমনকিচ্চং নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথং করিস্সসী’’তি পুট্ঠো ‘‘অহং, ভন্তে, দ্ৰাদসযোজনিকং ব্রহ্মত্তভাৰং নিম্মিনিত্ৰা ইমিস্সা পরিসায মজ্ঝে মহামেঘগজ্জিতসদিসেন সদ্দেন ব্রহ্মঅপ্ফোটনং নাম অপ্ফোটেস্সামী’’তি. মহাজনো ‘‘কিং নামেসো সদ্দো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘চূল়অনাথপিণ্ডিকস্স কির ¶ ব্রহ্মঅপ্ফোটনসদ্দো নামা’’তি ৰক্খতি. তিত্থিযা ‘‘গহপতিকস্স কির তাৰ এসো আনুভাৰো, বুদ্ধানুভাৰো কীদিসো ভৰিস্সতী’’তি তুম্হে অদিস্ৰাৰ পলাযিস্সন্তীতি. সত্থা ‘‘জানামি তে আনুভাৰ’’ন্তি তস্সপি তথেৰ ৰত্ৰা পাটিহারিযকরণং নানুজানি.
অথেকা পটিসম্ভিদপ্পত্তা সত্তৰস্সিকা ¶ চীরসামণেরী কির নাম সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কথং করিস্সসি চীরে’’তি? ‘‘ভন্তে, সিনেরুঞ্চ চক্কৰাল়পব্বতঞ্চ হিমৰন্তঞ্চ আহরিত্ৰা ইমস্মিং ঠানে পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা অহং হংসসকুণী ৰিয ততো ততো নিক্খমিত্ৰা অসজ্জমানা গমিস্সামি, মহাজনো মং দিস্ৰা ‘কা এসা’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘চীরসামণেরী’তি ৰক্খতি. তিত্থিযা ‘সত্তৰস্সিকায তাৰ সামণেরিযা ¶ অযমানুভাৰো, বুদ্ধানুভাৰো কীদিসো ভৰিস্সতী’তি তুম্হে অদিস্ৰাৰ পলাযিস্সন্তী’’তি. ইতো পরং এৰরূপানি ৰচনানি ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বানি. তস্সাপি ভগৰা ‘‘জানামি তে আনুভাৰ’’ন্তি ৰত্ৰা পাটিহারিযকরণং নানুজানি. অথেকো পটিসম্ভিদপ্পত্তো খীণাসৰো চুন্দসামণেরো নাম জাতিযা সত্তৰস্সিকো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং ভগৰা পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথং করিস্সসী’’তি পুট্ঠো আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, জম্বুদীপস্স ধজভূতং মহাজম্বুরুক্খং খন্ধে গহেত্ৰা চালেত্ৰা মহাজম্বুপেসিযো আহরিত্ৰা ইমং পরিসং খাদাপেস্সামি, পারিচ্ছত্তককুসুমানি চ আহরিত্ৰা তুম্হে ৰন্দিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘জানামি তে আনুভাৰ’’ন্তি তস্স পাটিহারিযকরণং পটিক্খিপি.
অথ উপ্পলৰণ্ণা থেরী সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথং করিস্সসী’’তি পুট্ঠা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, সমন্তা দ্ৰাদসযোজনিকং পরিসং দস্সেত্ৰা আৰট্টতো ছত্তিংসযোজনায পরিসায পরিৰুতো চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা আগন্ত্ৰা তুম্হে ৰন্দিস্সামী’’তি ¶ . সত্থা ‘‘জানামি তে আনুভাৰ’’ন্তি তস্সাপি পাটিহারিযকরণং পটিক্খিপি. অথ মহামোগ্গল্লানত্থেরো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, পাটিহারিযং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথং করিস্সসী’’তি পুট্ঠো আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, সিনেরুপব্বতরাজানং দন্তন্তরে ঠপেত্ৰা মাসসাসপবীজং ৰিয খাদিস্সামী’’তি. ‘‘অঞ্ঞং কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘ইমং মহাপথৰিং কটসারকং ৰিয সংৰেল্লিত্ৰা অঙ্গুলন্তরে নিক্খিপিস্সামী’’তি. ‘‘অঞ্ঞং কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘মহাপথৰিং কুলালচক্কং ৰিয পরিৰত্তেত্ৰা মহাজনং পথৰোজং ¶ খাদাপেস্সামী’’তি. ‘‘অঞ্ঞং কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘ৰামহত্থে পথৰিং কত্ৰা ইমে সত্তে দক্খিণহত্থেন অঞ্ঞস্মিং দীপে ঠপেস্সামী’’তি. ‘‘অঞ্ঞং কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘সিনেরুং ছত্তদণ্ডং ৰিয কত্ৰা মহাপথৰিং উক্খিপিত্ৰা তস্সুপরি ঠপেত্ৰা ছত্তহত্থো ভিক্খু ৰিয একহত্থেনাদায আকাসে চঙ্কমিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘জানামি তে আনুভাৰ’’ন্তি তস্সপি পাটিহারিযকরণং নানুজানি. সো ‘‘জানাতি মঞ্ঞে সত্থা মযা উত্তরিতরং পাটিহারিযং কাতুং সমত্থ’’ন্তি একমন্তং অট্ঠাসি.
অথ নং সত্থা ‘‘নাযং মোগ্গল্লানং তৰত্থায বদ্ধো বালাপুটো. অহঞ্হি অসমধুরো, মম ধুরং অঞ্ঞো ৰহিতুং সমত্থো নাম নত্থি. অনচ্ছরিযমেতং, যং ইদানি মম ধুরং ৰহিতুং সমত্থো নাম ভৰেয্য. অহেতুকতিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তকালেপি মম ধুরং অঞ্ঞো ৰহিতুং সমত্থো নাম নাহোসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা ¶ পন, ভন্তে’’তি থেরেন পুট্ঠো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘যতো ¶ যতো গরু ধুরং, যতো গম্ভীরৰত্তনী;
তদাস্সু কণ্হং যুঞ্জন্তি, স্ৰাস্সু তং ৰহতে ধুর’’ন্তি. –
ইদং কণ্হউসভজাতকং (জা. ১.১.২৯) ৰিত্থারেত্ৰা পুন তমেৰ ৰত্থুং ৰিসেসেত্ৰা দস্সেন্তো –
‘‘মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্য, নামনুঞ্ঞং কুদাচনং;
মনুঞ্ঞং ভাসমানস্স, গরুং ভারং উদদ্ধরি;
ধনঞ্চ নং অলাভেসি, তেন চত্তমনো অহূ’’তি. –
ইদং নন্দিৰিসালজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি. কথেত্ৰা চ পন সত্থা রতনচঙ্কমং অভিরুহি, পুরতো দ্ৰাদসযোজনিকা পরিসা অহোসি তথা পচ্ছতো চ উত্তরতো চ দক্খিণতো চ. উজুকং পন চতুৰীসতিযোজনিকায পরিসায মজ্ঝে ভগৰা যমকপাটিহারিযং অকাসি.
তং পাল়িতো তাৰ এৰং ৰেদিতব্বং (পটি. ম. ১.১১৬) – কতমং তথাগতস্স যমকপাটিহারিযে ঞাণং? ইধং তথাগতো যমকপাটিহারিযং করোতি অসাধারণং সাৰকেহি, উপরিমকাযতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, হেট্ঠিমকাযতো ¶ উদকধারা পৰত্ততি ¶ . হেট্ঠিমকাযতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, উপরিমকাযতো উদকধারা পৰত্ততি. পুরত্থিমকাযতো, পচ্ছিমকাযতো; পচ্ছিমকাযতো, পুরত্থিমকাযতো; দক্খিণঅক্খিতো, ৰামঅক্খিতো; ৰামঅক্খিতো, দক্খিণঅক্খিতো; দক্খিণকণ্ণসোততো, ৰামকণ্ণসোততো; ৰামকণ্ণসোততো, দক্খিণকণ্ণসোততো; দক্খিণনাসিকাসোততো, ৰামনাসিকাসোততো; ৰামনাসিকাসোততো, দক্খিণনাসিকাসোততো; দক্খিণঅংসকূটতো, ৰামঅংসকূটতো; ৰামঅংসকূটতো, দক্খিণঅংসকূটতো; দক্খিণহত্থতো, ৰামহত্থতো; ৰামহত্থতো, দক্খিণহত্থতো; দক্খিণপস্সতো, ৰামপস্সতো; ৰামপস্সতো, দক্খিণপস্সতো; দক্খিণপাদতো, ৰামপাদতো; ৰামপাদতো, দক্খিণপাদতো; অঙ্গুলঙ্গুলেহি, অঙ্গুলন্তরিকাহি; অঙ্গুলন্তরিকাহি, অঙ্গুলঙ্গুলেহি; একেকলোমকূপতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, একেকলোমতো উদকধারা পৰত্ততি. একেকলোমতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, একেকলোমকূপতো উদকধারা পৰত্ততি ছন্নং ৰণ্ণানং নীলানং পীতকানং লোহিতকানং ওদাতানং মঞ্জেট্ঠানং পভস্সরানং. ভগৰা চঙ্কমতি, বুদ্ধনিম্মিতো তিট্ঠতি ৰা নিসীদতি ৰা সেয্যং ৰা কপ্পেতি…পে… নিম্মিতো সেয্যং কপ্পেতি, ভগৰা চঙ্কমতি ৰা তিট্ঠতি ৰা নিসীদতি ৰা. ইদং তথাগতস্স যমকপাটিহারিযে ঞাণন্তি.
ইদং ¶ পন পাটিহারিযং ভগৰা তস্মিং চঙ্কমে চঙ্কমিত্ৰা অকাসি. তস্স তেজোকসিণসমাপত্তিৰসেন উপরিমকাযতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, আপোকসিণসমাপত্তিৰসেন হেট্ঠিমকাযতো ¶ উদকধারা পৰত্ততি. ন পন উদকধারায পৰত্তনট্ঠানতো অগ্গিক্খন্ধো পৰত্ততি, অগ্গিক্খন্ধস্স পৰত্তনট্ঠানতো উদকধারা পৰত্ততীতি দস্সেতুং ‘‘হেট্ঠিমকাযতো উপরিমকাযতো’’তি ৰুত্তং. এসেৰ নযো সব্বপদেসু. অগ্গিক্খন্ধো পনেত্থ উদকধারায অসম্মিস্সো অহোসি, তথা উদকধারা অগ্গিক্খন্ধেন. উভযম্পি কির চেতং যাৰ ব্রহ্মলোকা উগ্গন্ত্ৰা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং পততি. ‘‘ছন্নং ৰণ্ণান’’ন্তি ৰুত্তা পনস্স ছব্বণ্ণরংসিযো ঘটেহি আসিঞ্চমানং ৰিলীনসুৰণ্ণং ৰিয যন্তনালিকতো নিক্খন্তসুৰণ্ণরসধারা ৰিয চ একচক্কৰাল়গব্ভতো উগ্গন্ত্ৰা ব্রহ্মলোকং আহচ্চ পটিনিৰত্তিত্ৰা ¶ চক্কৰাল়মুখৰট্টিমেৰ গণ্হিংসু. একচক্কৰাল়গব্ভং ৰঙ্কগোপানসিকং ৰিয বোধিঘরং অহোসি একালোকং.
তংদিৰসং সত্থা চঙ্কমিত্ৰা পাটিহারিযং করোন্তো অন্তরন্তরা মহাজনস্স ধম্মং কথেসি. কথেন্তো চ জনং নিরস্সাসং অকত্ৰা তস্স অস্সাসৰারং দেতি. তস্মিং খণে মহাজনো সাধুকারং পৰত্তেসি. তস্স সাধুকারপৰত্তনকালে সত্থা তাৰমহতিযা পরিসায চিত্তং ওলোকেন্তো একেকস্স সোল়সন্নং আকারানং ৰসেন চিত্তাচারং অঞ্ঞাসি. এৰং লহুকপরিৰত্তং বুদ্ধানং চিত্তং ¶ . যো যো যস্মিঞ্চ ধম্মে যস্মিঞ্চ পাটিহীরে পসন্নো, তস্স তস্স অজ্ঝাসযৰসেনেৰ ধম্মঞ্চ কথেসি, পাটিহীরঞ্চ অকাসি. এৰং ধম্মে দেসিযমানে পাটিহীরে চ করিযমানে মহাজনস্স ধম্মাভিসমযো অহোসি. সত্থা পন তস্মিং সমাগমে অত্তনো মনং গহেত্ৰা অঞ্ঞং পঞ্হং পুচ্ছিতুং সমত্থং অদিস্ৰা নিম্মিতবুদ্ধং মাপেসি. তেন পুচ্ছিতং পঞ্হং সত্থা ৰিস্সজ্জেসি, সত্থারা পুচ্ছিতং সো ৰিস্সজ্জেসি. ভগৰতো চঙ্কমনকালে নিম্মিতো ঠানাদীসু অঞ্ঞতরং কপ্পেসি, নিম্মিতস্স চঙ্কমনকালে ভগৰা ঠানাদীসু অঞ্ঞতরং কপ্পেসি. তমত্থং দস্সেতুং ‘‘নিম্মিতো চঙ্কমতি ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. এৰং করোন্তস্স সত্থু পাটিহারিযং দিস্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা তস্মিং সমাগমে ৰীসতিযা পাণকোটীনং ধম্মাভিসমযো অহোসি.
সত্থা পাটিহীরং করোন্তোৰ ‘‘কত্থ নু খো অতীতবুদ্ধা ইদং পাটিহীরং কত্ৰা ৰস্সং উপেন্তী’’তি আৰজ্জেত্ৰা ‘‘তাৰতিংসভৰনে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা মাতু অভিধম্মপিটকং দেসেন্তী’’তি দিস্ৰা দক্খিণপাদং উক্খিপিত্ৰা যুগন্ধরমত্থকে ঠপেত্ৰা ইতরং পাদং উক্খিপিত্ৰা সিনেরুমত্থকে ঠপেসি. এৰং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সট্ঠানে তযো পদৰারা অহেসুং, দ্ৰে পাদছিদ্দানি. সত্থা পাদং পসারেত্ৰা অক্কমীতি ন সল্লক্খেতব্বং. তস্স হি পাদুক্খিপনকালেযেৰ পব্বতা পাদমূলং ¶ আগন্ত্ৰা সম্পটিচ্ছিংসু, সত্থারা অক্কমনকালে তে পব্বতা উট্ঠায সকট্ঠানেযেৰ অট্ঠংসু. সক্কো সত্থারং ¶ দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘পণ্ডুকম্বলসিলায মঞ্ঞে সত্থা ইমং ৰস্সাৰাসং উপেস্সতি, বহূনঞ্চ দেৰতানং উপকারো ভৰিস্সতি, সত্থরি পনেত্থ ৰস্সাৰাসং উপগতে অঞ্ঞা দেৰতা হত্থম্পি ঠপেতুং ন সক্খিস্সন্তি. অযং খো ¶ পন পণ্ডুকম্বলসিলা দীঘতো সট্ঠিযোজনা, ৰিত্থারতো পণ্ণাসযোজনা, পুথুলতো পন্নরসযোজনা, সত্থরি নিসিন্নেপি তুচ্ছং ভৰিস্সতী’’তি. সত্থা তস্স অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা অত্তনো সঙ্ঘাটিং সিলাসনং পটিচ্ছাদযমানং খিপি. সক্কো চিন্তেসি – ‘‘চীৰরং তাৰ পটিচ্ছাদযমানং খিপি, সযং পন পরিত্তকে ঠানে নিসীদিস্সতী’’তি. সত্থা তস্স অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা নীচপীঠকং মহাপংসুকূলিকো ৰিয পণ্ডুকম্বলসিলং অন্তোচীৰরভোগেযেৰ কত্ৰা নিসীদি. মহাজনোপি তংখণঞ্ঞেৰ সত্থারং ওলোকেন্তো নাদ্দস, চন্দস্স অত্থঙ্গমিতকালো ৰিয সূরিযস্স চ অত্থঙ্গমিতকালো ৰিয অহোসি. মহাজনো –
‘‘গতো নু চিত্তকূটং ৰা, কেলাসং ৰা যুগন্ধরং;
ন নো দক্খেমু সম্বুদ্ধং, লোকজেট্ঠং নরাসভ’’ন্তি. –
ইমং ¶ গাথং ৰদন্তো পরিদেৰি. অপরে ‘‘সত্থা নাম পৰিৰেকরতো, সো ‘এৰরূপায মে পরিসায এৰরূপং পাটিহীরং কত’ন্তি লজ্জায অঞ্ঞং রট্ঠং ৰা জনপদং ৰা গতো ভৰিস্সতি, ন দানি তং দক্খিস্সামা’’তি পরিদেৰন্তা ইমং গাথমাহংসু –
‘‘পৰিৰেকরতো ধীরো, নিমং লোকং পুনেহিতি;
ন নো দক্খেমু সম্বুদ্ধং, লোকজেট্ঠং নরাসভ’’ন্তি.
তে মহামোগ্গল্লানং পুচ্ছিংসু – ‘‘কহং, ভন্তে, সত্থা’’তি? সো সযং জানন্তোপি ‘‘পরেসম্পি গুণা পাকটা হোন্তূ’’তি অজ্ঝাসযেন ‘‘অনুরুদ্ধং পুচ্ছথা’’তি আহ. তে থেরং তথা পুচ্ছিংসু – ‘‘কহং, ভন্তে, সত্থা’’তি? তাৰতিংসভৰনে পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সং উপগন্ত্ৰা মাতু অভিধম্মপিটকং দেসেতুং গতোতি. ‘‘কদা আগমিস্সতি, ভন্তে’’তি? ‘‘তযো মাসে অভিধম্মপিটকং দেসেত্ৰা মহাপৰারণদিৰসে’’তি. তে ‘‘সত্থারং অদিস্ৰা ন গমিস্সামা’’তি তত্থেৰ খন্ধাৰারং বন্ধিংসু. আকাসমেৰ কির নেসং ছদনং অহোসি. তায চ মহতিযা পরিসায সরীরনিঘংসো নাম ন পঞ্ঞাযি, পথৰী ৰিৰরং অদাসি, সব্বত্থ পরিসুদ্ধমেৰ ভূমিতলং অহোসি.
সত্থা পঠমমেৰ মোগ্গল্লানত্থেরং অৰোচ – ‘‘মোগ্গল্লান, ত্ৰং এতিস্সায পরিসায ধম্মং দেসেয্যাসি, চূল়অনাথপিণ্ডিকো আহারং দস্সতী’’তি. তস্মা ¶ তং তেমাসং চূল়অনাথপিণ্ডিকোৰ তস্সা ¶ পরিসায যাপনং যাগুভত্তং ¶ খাদনীযং তম্বুলতেলগন্ধমালাপিলন্ধনানি চ অদাসি. মহামোগ্গল্লানো ধম্মং দেসেসি, পাটিহারিযদস্সনত্থং আগতাগতেহি পুট্ঠপঞ্হে চ ৰিস্সজ্জেসি. সত্থারম্পি মাতু অভিধম্মদেসনত্থং পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰস্সং উপগতং দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা পরিৰারযিংসু. তেন ৰুত্তং –
‘‘তাৰতিংসে যদা বুদ্ধো, সিলাযং পণ্ডুকম্বলে;
পারিচ্ছত্তকমূলম্হি, ৰিহাসি পুরিসুত্তমো.
‘‘দসসু লোকধাতূসু, সন্নিপতিত্ৰান দেৰতা;
পযিরুপাসন্তি সম্বুদ্ধং, ৰসন্তং নাগমুদ্ধনি.
‘‘ন কোচি দেৰো ৰণ্ণেন, সম্বুদ্ধস্স ৰিরোচতি;
সব্বে দেৰে অতিক্কম্ম, সম্বুদ্ধোৰ ৰিরোচতী’’তি. (পে. ৰ. ৩১৭-৩১৯);
এৰং সব্বা দেৰতা অত্তনো সরীরপ্পভায অভিভৰিত্ৰা নিসিন্নস্স পনস্স মাতা তুসিতৰিমানতো আগন্ত্ৰা দক্খিণপস্সে নিসীদি. ইন্দকোপি দেৰপুত্তো আগন্ত্ৰা দক্খিণপস্সেযেৰ নিসীদি, অঙ্কুরো ৰামপস্সে নিসীদি. সো মহেসক্খাসু দেৰতাসু সন্নিপতন্তীসু অপগন্ত্ৰা দ্ৰাদসযোজনিকে ঠানে ওকাসং লভি, ইন্দকো তত্থেৰ নিসীদি. সত্থা তে উভোপি ওলোকেত্ৰা অত্তনো সাসনে দক্খিণেয্যপুগ্গলানং দিন্নদানস্স মহপ্ফলভাৰং ঞাপেতুকামো এৰমাহ – ‘‘অঙ্কুর, তযা দীঘমন্তরে দসৰস্সসহস্সপরিমাণকালে দ্ৰাদসযোজনিকং উদ্ধনপন্তিং কত্ৰা মহাদানং ¶ দিন্নং, ইদানি মম সমাগমং আগন্ত্ৰা দ্ৰাদসযোজনিকে ঠানে ওকাসং লভি, কিং নু খো এত্থ কারণ’’ন্তি? ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘ওলোকেত্ৰান সম্বুদ্ধো, অঙ্কুরঞ্চাপি ইন্দকং;
দক্খিণেয্যং সম্ভাৰেন্তো, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘মহাদানং ¶ তযা দিন্নং, অঙ্কুর দীঘমন্তরে;
অতিদূরে নিসিন্নোসি, আগচ্ছ মম সন্তিকে’’তি. (পে. ৰ. ৩২১-৩২২);
সো সদ্ধো পথৰীতলং পাপুণি. সব্বাপি নং সা পরিসা অস্সোসি. এৰং ৰুত্তে –
‘‘চোদিতো ¶ ভাৰিতত্তেন, অঙ্কুরো এতমব্রৰি;
কিং ময্হং তেন দানেন, দক্খিণেয্যেন সুঞ্ঞতং.
‘‘অযং সো ইন্দকো যক্খো, দজ্জা দানং পরিত্তকং;
অতিরোচতি অম্হেহি, চন্দো তারাগণে যথা’’তি. (পে. ৰ. ৩২৩-৩২৪);
তত্থ দজ্জাতি দত্ৰা. এৰং ৰুত্তে সত্থা ইন্দকং আহ – ‘‘ইন্দক, ত্ৰং মম দক্খিণপস্সে নিসিন্নো, কস্মা অনপগন্ত্ৰাৰ নিসীদসী’’তি? সো ‘‘অহং, ভন্তে, সুখেত্তে অপ্পকবীজং ৰপনকস্সকো ৰিয দক্খিণেয্যসম্পদং অলত্থ’’ন্তি দক্খিণেয্যং পভাৰেন্তো আহ –
‘‘উজ্জঙ্গলে যথা খেত্তে, বীজং বহুম্পি রোপিতং;
ন ফলং ৰিপুলং হোতি, নপি তোসেতি কস্সকং.
‘‘তথেৰ দানং বহুকং, দুস্সীলেসু পতিট্ঠিতং;
ন ফলং ৰিপুলং হোতি, নপি তোসেতি দাযকং.
‘‘যথাপি ¶ ভদ্দকে খেত্তে, বীজং অপ্পম্পি রোপিতং;
সম্মা ধারং পৰেচ্ছন্তে, ফলং তোসেতি কস্সকং.
‘‘তথেৰ সীলৰন্তেসু, গুণৰন্তেসু তাদিসু;
অপ্পকম্পি কতং কারং, পুঞ্ঞং হোতি মহপ্ফল’’ন্তি. (পে. ৰ. ৩২৫-৩২৮);
কিং পনেতস্স পুব্বকম্মন্তি? সো কির অনুরুদ্ধত্থেরস্স অন্তোগামং পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স অত্তনো আভতং কটচ্ছুভিক্খং দাপেসি. তদা তস্স পুঞ্ঞং অঙ্কুরেন দসৰস্সসহস্সানি দ্ৰাদসযোজনিকং উদ্ধনপন্তিং কত্ৰা দিন্নদানতো মহপ্ফলতরং জাতং. তস্মা এৰমাহ.
এৰং ৰুত্তে সত্থা, ‘‘অঙ্কুর, দানং নাম ৰিচেয্য দাতুং ৰট্টতি, এৰং তং সুখেত্তেসু ৰুত্তবীজং ৰিয মহপ্ফলং হোতি. ত্ৰং পন ন তথা অকাসি, তেন তে দানং মহপ্ফলং ন জাত’’ন্তি ইমমত্থং ৰিভাৰেন্তো –
‘‘ৰিচেয্য ¶ ¶ দানং দাতব্বং, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং…পে….
‘‘ৰিচেয্য দানং সুগতপ্পসত্থং,
যে দক্খিণেয্যা ইধ জীৰলোকে;
এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানি,
বীজানি ৰুত্তানি যথা সুখেত্তে’’তি. (পে. ৰ. ৩২৯-৩৩০) –
ৰত্ৰা উত্তরিম্পি ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, রাগদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতরাগেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, দোসদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতদোসেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, মোহদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতমোহেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি ¶ খেত্তানি, ইচ্ছাদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰিগতিচ্ছেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফল’’ন্তি.
দেসনাৰসানে অঙ্কুরো চ ইন্দকো চ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অথ সত্থা দেৰপরিসায মজ্ঝে নিসিন্নো মাতরং আরব্ভ ‘‘কুসলা ধম্মা, অকুসলা ধম্মা, অব্যাকতা ধম্মা’’তি অভিধম্মপিটকং পট্ঠপেসি. এৰং তযো মাসে নিরন্তরং অভিধম্মপিটকং কথেসি. কথেন্তো পন ভিক্খাচারৰেলায ‘‘যাৰ মমাগমনা এত্তকং নাম ধম্মং দেসেতূ’’তি নিম্মিতবুদ্ধং মাপেত্ৰা হিমৰন্তং গন্ত্ৰা নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা মহাসালমাল়কে নিসিন্নো ভত্তকিচ্চং অকাসি. সারিপুত্তত্থেরো তত্থ গন্ত্ৰা সত্থু ৰত্তং করোতি. সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে, ‘‘সারিপুত্ত ¶ , অজ্জ মযা এত্তকো নাম ধম্মো ভাসিতো, ত্ৰং অত্তনো অন্তেৰাসিকানং ভিক্খূনং ৰাচেহী’’তি থেরস্স কথেসি. যমকপাটিহীরে কির পসীদিত্ৰা পঞ্চসতা কুলপুত্তা থেরস্স সন্তিকে ¶ পব্বজিংসু. তে সন্ধায থেরং ¶ এৰমাহ. ৰত্ৰা চ পন দেৰলোকং গন্ত্ৰা নিম্মিতবুদ্ধেন দেসিতট্ঠানতো পট্ঠায সযং ধম্মং দেসেসি. থেরোপি গন্ত্ৰা তেসং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেসি. তে সত্থরি দেৰলোকে ৰিহরন্তেযেৰ সত্তপকরণিকা অহেসুং.
তে কির কস্সপবুদ্ধকালে খুদ্দকৰগ্গুলিযো হুত্ৰা একস্মিং পব্ভারে ওলম্বন্তা দ্ৰিন্নং থেরানং চঙ্কমিত্ৰা অভিধম্মং সজ্ঝাযন্তানং সদ্দং সুত্ৰা সরে নিমিত্তং অগ্গহেসুং. তে ‘‘ইমে খন্ধা নাম, ইমা ধাতুযো নামা’’তি অজানিত্ৰা সরে নিমিত্তগহণমত্তেনেৰ ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তা, একং বুদ্ধন্তরং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা ততো চৰিত্ৰা সাৰত্থিযং কুলঘরেসু নিব্বত্তা. যমকপাটিহীরে উপ্পন্নপসাদা থেরস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা সব্বপঠমং সত্তপকরণিকা অহেসুং. সত্থাপি তেনেৰ নীহারেন তং তেমাসং অভিধম্মং দেসেসি. দেসনাৰসানে অসীতিকোটিসহস্সানং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, মহামাযাপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.
সাপি ¶ খো ছত্তিংসযোজনপরিমণ্ডলা পরিসা ‘‘ইদানি সত্তমে দিৰসে মহাপৰারণা ভৰিস্সতী’’তি মহামোগ্গল্লানত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে সত্থু, ওরোহণদিৰসং সঞ্ঞাতুং ৰট্টতি, ন হি মযং সত্থারং অদিস্ৰা গমিস্সামা’’তি. আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তং কথং সুত্ৰা ‘‘সাধাৰুসো’’তি ৰত্ৰা তত্থেৰ পথৰিযং নিমুগ্গো সিনেরুপাদং গন্ত্ৰা ‘‘মং অভিরুহন্তং পরিসা পস্সতূ’’তি অধিট্ঠায মণিরতনেন আৰুতং পণ্ডুকম্বলসুত্তং ৰিয পঞ্ঞাযমানরূপোৰ সিনেরুমজ্ঝেন অভিরুহি. মনুস্সাপি নং ‘‘একযোজনং অভিরুল়্হো, দ্ৰিযোজনং অভিরুল়্হো’’তি ওলোকযিংসু. থেরোপি সত্থু পাদে সীসেন উক্খিপন্তো ৰিয অভিরুহিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, পরিসা তুম্হে দিস্ৰাৰ গন্তুকামা, কদা ওরোহিস্সথা’’তি. ‘‘কহং পন তে, মোগ্গল্লান, জেট্ঠভাতিকো সারিপুত্তো’’তি. ‘‘ভন্তে, সঙ্কস্সনগরে ৰস্সং উপগতো’’তি. মোগ্গল্লান, অহং ইতো সত্তমে দিৰসে মহাপৰারণায সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে ওতরিস্সামি, মং দট্ঠুকামা তত্থ আগচ্ছন্তু, সাৰত্থিতো সঙ্কস্সনগরদ্ৰারং তিংসযোজনানি, এত্তকে মগ্গে কস্সচি পাথেয্যকিচ্চং নত্থি, উপোসথিকা হুত্ৰা ধুরৰিহারং ধম্মস্সৰনত্থায ¶ গচ্ছন্তা ৰিয আগচ্ছেয্যাথাতি তেসং আরোচেয্যাসীতি. থেরো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি গন্ত্ৰা তথা আরোচেসি.
সত্থা ¶ ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা সক্কস্স আরোচেসি – ‘‘মহারাজ, মনুস্সপথং গমিস্সামী’’তি ¶ . সক্কো সুৰণ্ণমযং মণিমযং রজতমযন্তি তীণি সোপানানি মাপেসি. তেসং পাদা সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে পতিট্ঠহিংসু, সীসানি সিনেরুমুদ্ধনি. তেসু দক্খিণপস্সে সুৰণ্ণমযং সোপানং দেৰতানং অহোসি, ৰামপস্সে রজতমযং সোপানং মহাব্রহ্মানং অহোসি, মজ্ঝে মণিমযং সোপানং তথাগতস্স অহোসি. সত্থাপি সিনেরুমুদ্ধনি ঠত্ৰা দেৰোরোহণসমযে যমকপাটিহারিযং কত্ৰা উদ্ধং ওলোকেসি, যাৰ ব্রহ্মলোকা একঙ্গণা অহেসুং. অধো ওলোকেসি, যাৰ অৰীচিতো একঙ্গণং অহোসি. দিসাৰিদিসা ওলোকেসি, অনেকানি চক্কৰাল়সতসহস্সানি একঙ্গণানি অহেসুং. দেৰা মনুস্সে পস্সিংসু, মনুস্সাপি দেৰে পস্সিংসু, সব্বে সম্মুখাৰ পস্সিংসু.
ভগৰা ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেসি. তং দিৰসং বুদ্ধসিরিং ওলোকেত্ৰা ছত্তিংসযোজন পরিমণ্ডলায পরিসায একোপি বুদ্ধভাৰং অপত্থেন্তো নাম নত্থি. সুৰণ্ণসোপানেন দেৰা ওতরিংসু, রজতসোপানেন মহাব্রহ্মানো ওতরিংসু, মণিসোপানেন সম্মাসম্বুদ্ধো ওতরি. পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায দক্খিণপস্সে ঠত্ৰা সত্থু গন্ধব্বমধুরদিব্বৰীণায সদ্দেন পূজং করোন্তো ওতরি, মাতলি, সঙ্গাহকো ৰামপস্সে ¶ ঠত্ৰা দিব্বগন্ধমালাপুপ্ফং গহেত্ৰা নমস্সমানো পূজং কত্ৰা ওতরি, মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সুযামো ৰালবীজনিং ধারেসি. সত্থা ইমিনা পরিৰারেন সদ্ধিং ওতরিত্ৰা সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে পতিট্ঠহি. সারিপুত্তত্থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা যস্মা সারিপুত্তত্থেরেন তথারূপায বুদ্ধসিরিযা ওতরন্তো সত্থা ইতো পুব্বে ন দিট্ঠপুব্বো, তস্মা –
‘‘ন মে দিট্ঠো ইতো পুব্বে, ন সুতো উদ কস্সচি;
এৰং ৰগ্গুৰদো সত্থা, তুসিতা গণিমাগতো’’তি. (সু. নি. ৯৬১; মহানি. ১৯০) –
আদীহি ¶ অত্তনো তুট্ঠিং পকাসেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ সব্বেপি দেৰমনুস্সা তুম্হাকং পিহযন্তি, পত্থেন্তী’’তি আহ. অথ নং সত্থা, ‘‘সারিপুত্ত, এৰরূপেহি গুণেহি সমন্নাগতা বুদ্ধা দেৰমনুস্সানং পিযা হোন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যে ঝানপসুতা ধীরা, নেক্খম্মূপসমে রতা;
দেৰাপি তেসং পিহযন্তি, সম্বুদ্ধানং সতীমত’’ন্তি.
তত্থ যে ঝানপসুতাতি লক্খণূপনিজ্ঝানং আরম্মণূপনিজ্ঝানন্তি ইমেসু দ্ৰীসু ঝানেসু আৰজ্জনসমাপজ্জনঅধিট্ঠানৰুট্ঠানপচ্চৰেক্খণেহি ¶ যুত্তপ্পযুত্তা. নেক্খম্মূপসমে রতাতি ¶ এত্থ পব্বজ্জা নেক্খম্মন্তি ন গহেতব্বা, কিলেসৰূপসমনিব্বানরতিং পন সন্ধাযেতং ৰুত্তং. দেৰাপীতি দেৰাপি মনুস্সাপি তেসং পিহযন্তি পত্থেন্তি. সতীমতন্তি এৰরূপগুণানং তেসং সতিযা সমন্নাগতানং সম্বুদ্ধানং. ‘‘অহো ৰত মযং বুদ্ধা ভৰেয্যামা’’তি বুদ্ধভাৰং ইচ্ছমানা পিহযন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তিংসমত্তানং পাণকোটীনং ধম্মাভিসমযো অহোসি, থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকা পঞ্চসতভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু.
সব্ববুদ্ধানং কির অৰিজহিতমেৰ যমকপাটিহীরং কত্ৰা দেৰলোকে ৰস্সং ৰসিত্ৰা সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে ওতরণং. তত্থ পন দক্খিণপাদস্স পতিট্ঠিতট্ঠানং অচলচেতিযট্ঠানং নাম হোতি. সত্থা তত্থ ঠত্ৰা পুথুজ্জনাদীনং ৰিসযে পঞ্হং পুচ্ছি, পুথুজ্জনা অত্তনো ৰিসযে পঞ্হে ৰিস্সজ্জেত্ৰা সোতাপন্নৰিসযে পঞ্হং ৰিস্সজ্জেতুং নাসক্খিংসু. তথা সকদাগামিআদীনং ৰিসযে সোতাপন্নাদযো, মহামোগ্গল্লানৰিসযে সেসমহাসাৰকা, সারিপুত্তত্থেরস্স ৰিসযে মহামোগ্গল্লানো, বুদ্ধৰিসযে ¶ চ সারিপুত্তোপি ৰিস্সজ্জেতুং নাসক্খিযেৰ. সো পাচীনদিসং আদিং কত্ৰা সব্বদিসা ওলোকেসি, সব্বত্থ একঙ্গণমেৰ অহোসি. অট্ঠসু দিসাসু দেৰমনুস্সা উদ্ধং যাৰ ব্রহ্মলোকা হেট্ঠা ভূমট্ঠা চ যক্খনাগসুপণ্ণা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধ তস্স পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জেতা নত্থি, এত্থেৰ উপধারেথা’’তি আহংসু. সত্থা সারিপুত্তো কিলমতি. কিঞ্চাপি হেস –
‘‘যে ¶ চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা পুথূ ইধ;
তেসং মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিসা’’তি. (সু. নি. ১০৪৪; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৭) –
ইমং বুদ্ধৰিসযে পুট্ঠপঞ্হং সুত্ৰা ‘সত্থা মং সেখাসেখানং আগমনপটিপদং পুচ্ছতী’তি পঞ্হে নিক্কঙ্খো, খন্ধাদীসু পন কতরেন নু খো মুখেন ইমং পটিপদং কথেন্তো ‘অহং সত্থু অজ্ঝাসযং গণ্হিতুং ন সক্খিস্সামী’তি মম অজ্ঝাসযে কঙ্খতি, সো মযা নযে অদিন্নে কথেতুং ন সক্খিস্সতি, নযমস্স দস্সামীতি নযং দস্সেন্তো ‘‘ভূতমিদং, সারিপুত্ত, সমনুপস্সসী’’তি আহ. এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘সারিপুত্তো মম অজ্ঝাসযং গহেত্ৰা কথেন্তো খন্ধৰসেন ¶ কথেস্সতী’’তি. থেরস্স সহ নযদানেন সো পঞ্হো নযসতেন নযসহস্সেন নযসতসহস্সেন ¶ উপট্ঠাসি. সো সত্থারা দিন্ননযে ঠত্ৰা তং পঞ্হং কথেসি. ঠপেত্ৰা কির সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো সারিপুত্তত্থেরস্স পঞ্ঞং পাপুণিতুং সমত্থো নাম নত্থি. তেনেৰ কির থেরো সত্থু পুরতো ঠত্ৰা সীহনাদং নদি – ‘‘অহং, ভন্তে, সকলকপ্পম্পি দেৰে ৰুট্ঠে ‘এত্তকানি বিন্দূনি মহাসমুদ্দে পতিতানি, এত্তকানি ভূমিযং, এত্তকানি পব্বতে’তি গণেত্ৰা লেখং আরোপেতুং সমত্থো’’তি. সত্থাপি নং ‘‘জানামি, সারিপুত্ত, গণেতুং সমত্থভাৰ’’ন্তি আহ. তস্স আযস্মতো পঞ্ঞায উপমা নাম নত্থি. তেনেৰাহ –
‘‘গঙ্গায ৰালুকা খীযে, উদকং খীযে মহণ্ণৰে;
মহিযা মত্তিকা খীযে, ন খীযে মম বুদ্ধিযা’’তি.
ইদং ৰুত্তং হোতি – সচে হি, ভন্তে, বুদ্ধিসম্পন্নলোকনাথ, মযা একস্মিং পঞ্হে ৰিস্সজ্জিতে একং ৰা ৰালুকং একং ৰা উদকবিন্দুং একং ৰা পংসুখণ্ডং অখিপিত্ৰা পঞ্হানং সতেন ৰা সহস্সেনৰা সতসহস্সেন ৰা ৰিস্সজ্জিতে গঙ্গায ৰালুকাদীসু একেকং একমন্তে খিপেয্য, খিপ্পতরং গঙ্গাদীসু ৰালুকাদযো পরিক্খযং গচ্ছেয্যুং, ন ত্ৰেৰ মম পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনন্তি. এৰং মহাপঞ্ঞোপি হি ভিক্খু বুদ্ধৰিসযে পঞ্হস্স ¶ অন্তং ৰা কোটিং ৰা অদিস্ৰা সত্থারা দিন্ননযে ঠত্ৰাৰ পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘যং পঞ্হং পুট্ঠো সব্বোপি জনো কথেতুং ন সক্খি, তং ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো এককোৰ কথেসী’’তি. সত্থা তং কথং সুত্ৰা ‘‘ন ইদানেৰ সারিপুত্তো যং পঞ্হং মহাজনো ৰিস্সজ্জেতুং নাসক্খি ¶ , তং ৰিস্সজ্জেসি, পুব্বেপি অনেন ৰিস্সজ্জিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরিতুং –
‘‘পরোসহস্সম্পি সমাগতানং,
কন্দেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;
একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো,
যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. (জা. ১.১.৯৯) –
ইমং জাতকং ৰিত্থারেন কথেসীতি.
দেৰোরোহণৰত্থু দুতিযং.
৩. এরকপত্তনাগরাজৰত্থু
কিচ্ছো ¶ মনুস্সপটিলাভোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা বারাণসিযং উপনিস্সায সত্তসিরীসকরুক্খমূলে ৰিহরন্তো এরকপত্তং নাম নাগরাজং আরব্ভ কথেসি.
সো কির পুব্বে কস্সপবুদ্ধসাসনে দহরভিক্খু হুত্ৰা গঙ্গায নাৰং অভিরুয্হ গচ্ছন্তো ¶ একস্মিং এরকগুম্বে এরকপত্তং গহেত্ৰা নাৰায ৰেগসা গচ্ছমানাযপি ন মুঞ্চি, এরকপত্তং ছিজ্জিত্ৰা গতং. সো ‘‘অপ্পমত্তকং এত’’ন্তি আপত্তিং অদেসেত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি অরঞ্ঞে সমণধম্মং কত্ৰাপি মরণকালে এরকপত্তেন গীৰায গহিতো ৰিয আপত্তিং দেসেতুকামোপি অঞ্ঞং ভিক্খুং অপস্সমানো ‘‘অপরিসুদ্ধং মে সীল’’ন্তি উপ্পন্নৰিপ্পটিসারো ততো চৰিত্ৰা একরুক্খদোণিকনাৰপ্পমাণো নাগরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তি, এরকপত্তোত্ৰেৰস্স নামং অহোসি. সো নিব্বত্তক্খণেযেৰ অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘এত্তকং নাম কালং সমণধম্মং কত্ৰা অহেতুকযোনিযং মণ্ডূকভক্খট্ঠানে নিব্বত্তোম্হী’’তি ৰিপ্পটিসারী অহোসি. সো অপরভাগে একং ধীতরং লভিত্ৰা মজ্ঝে গঙ্গায উদকপিট্ঠে মহন্তং ফলং উক্খিপিত্ৰা ধীতরং তস্মিং ঠপেত্ৰা নচ্চাপেত্ৰা গাযাপেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘অদ্ধা অহং ইধ ইমিনা উপাযেন বুদ্ধে উপ্পন্নে তস্স উপ্পন্নভাৰং সুণিস্সামী’’তি. যো মে গীতস্স পটিগীতং আহরতি ¶ , তস্স মহন্তেন নাগভৰনেন সদ্ধিং ধীতরং দস্সামীতি অন্ৰড্ঢমাসং উপোসথদিৰসে তং ধীতরং ফণে ঠপেসি. সা তত্থ ঠিতা নচ্চন্তী –
‘‘কিংসু অধিপ্পতী রাজা, কিংসু রাজা রজ্জিস্সরো;
কথংসু ৰিরজো হোতি, কথং বালোতি ৰুচ্চতী’’তি. –
ইমং ¶ গীতং গাযতি.
সকলজম্বুদীপৰাসিনো ‘‘নাগমাণৰিকং গণ্হিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা অত্তনো অত্তনো পঞ্ঞাবলেন পটিগীতং কত্ৰা গাযন্তি. সা তং পটিক্খিপতি. তস্সা অন্ৰড্ঢমাসং ফণে ঠত্ৰা এৰং গাযন্তিযাৰ একং বুদ্ধন্তরং ৰীতিৰত্তং. অথ অম্হাকং সত্থা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা একদিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো এরকপত্তং আদিং কত্ৰা উত্তরমাণৰং নাম অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অজ্জ এরকপত্তস্স ধীতরং ফণে ঠপেত্ৰা নচ্চাপনদিৰসো, অযং উত্তরমাণৰো মযা দিন্নং পটিগীতং গণ্হন্তোৰ ¶ সোতাপন্নো হুত্ৰা তং আদায নাগরাজস্স সন্তিকং গমিস্সতি. সো তং সুত্ৰা ‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’তি ঞত্ৰা মম সন্তিকং আগমিস্সতি, অহং তস্মিং আগতে মহাসমাগমে গাথং কথেস্সামি, গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতী’’তি অদ্দস. সো তত্থ গন্ত্ৰা বারাণসিতো অৰিদূরে সত্ত সিরীসকরুক্খা অত্থি, তেসু একস্স মূলে নিসীদি. জম্বুদীপৰাসিনো গীতপটিগীতং আদায সন্নিপতিংসু. সত্থা অৰিদূরে ঠানে গচ্ছন্তং উত্তরমাণৰং দিস্ৰা ‘‘এহি, উত্তরা’’তি আহ. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘ইতো তাৰ এহী’’তি. অথ নং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং আহ ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি? ‘‘এরকপত্তস্স ধীতু গাযনট্ঠান’’ন্তি. ‘‘জানাসি পন গীতপটিগীত’’ন্তি? ‘‘জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘ৰদেহি তাৰ ন’’ন্তি? অথ নং অত্তনো জানননিযামেনেৰ ৰদন্তং ‘‘ন উত্তরং এতং পটিগীতং, অহং তে পটিগীতং দস্সামি, আদায ¶ নং গমিস্সসী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি. অথ নং সত্থা, উত্তর, ত্ৰং নাগমাণৰিকায গীতকালে –
‘‘ছদ্ৰারাধিপ্পতী রাজা, রজ্জমানো রজ্জিস্সরো;
অরজ্জং ৰিরজো হোতি, রজ্জং বালোতি ৰুচ্চতী’’তি. –
ইমং পটিগীতং গাযেয্যাসীতি আহ.
মাণৰিকায ¶ গীতস্স অত্থো – কিংসু অধিপ্পতী রাজাতি কিং অধিপ্পতি রাজা নাম হোতি? কিংসু রাজা রজ্জিস্সরোতি কথং পন রাজা রজ্জিস্সরো নাম হোতি? কথংসু ৰিরজো হোতীতি কথং নু খো সো রাজা ৰিরজো নাম হোতীতি?
পটিগীতস্স পন অত্থো – ছদ্ৰারাধিপ্পতী রাজাতি যো ছন্নং দ্ৰারানং অধিপ্পতি, একদ্ৰারেপি রূপাদীহি অনভিভূতো, অযং রাজা নাম. রজ্জমানো রজ্জিস্সরোতি যো পন তেসু আরম্মণেসু রজ্জতি, সো রজ্জমানো রজ্জিস্সরো নাম. অরজ্জন্তি অরজ্জমানো পন ৰিরজো নাম হোতি. রজ্জন্তি রজ্জমানো বালোতি ৰুচ্চতীতি.
এৰমস্স সত্থা পটিগীতং দত্ৰা, উত্তর, তযা ইমস্মিং গীতে গাযিতে ইমস্স গীতস্স ইমং পটিগীতং গাযিস্সতি –
‘‘কেনস্সু ¶ ৰুয্হতি বালো, কথং নুদতি পণ্ডিতো;
যোগক্খেমী কথং হোতি, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো’’তি.
অথস্স ত্ৰং ইদং পটিগীতং গাযেয্যাসি –
‘‘ওঘেন ৰুয্হতি বালো, যোগা নুদতি পণ্ডিতো;
সব্বযোগৰিসংযুত্তো, যোগক্খেমীতি ৰুচ্চতী’’তি.
তস্সত্থো – ‘‘কামোঘাদিনা চতুব্বিধেন ওঘেন বালো ৰুয্হতি, তং ওঘং পণ্ডিতো সম্মপ্পধানসঙ্খাতেন যোগেন ¶ নুদতি. সো সব্বেহি কামযোগাদীহি ৰিসংযুত্তো যোগক্খেমী নাম ৰুচ্চতী’’তি.
উত্তরো ইমং পটিগীতং গণ্হন্তোৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সো সোতাপন্নো হুত্ৰা তং গাথং আদায গন্ত্ৰা, ‘‘অম্ভো, মযা গীতপটিগীতং আহটং, ওকাসং মে দেথা’’তি ৰত্ৰা নিরন্তরং ঠিতস্স মহাজনস্স জণ্ণুনা অক্কমন্তো অগমাসি. নাগমাণৰিকা পিতু ফণে ঠত্ৰা নচ্চমানা ‘‘কিংসু অধিপ্পতী রাজা’’তি গীতং গাযতি? উত্তরো ‘‘ছদ্ৰারাধিপ্পতী রাজা’’তি পটিগীতং গাযি. পুন নাগমাণৰিকা ‘‘কেনস্সু ৰুয্হতী’’তি তস্স গীতং গাযতি? অথস্সা পটিগীতং গাযন্তো উত্তরো ‘‘ওঘেন ৰুয্হতী’’তি ইমং গাথমাহ. নাগরাজা তং সুত্ৰাৰ বুদ্ধস্স উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা ‘‘মযা একং বুদ্ধন্তরং এৰরূপং পদং নাম ন সুতপুব্বং, উপ্পন্নো ৰত, ভো, লোকে ¶ বুদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসো নঙ্গুট্ঠেন উদকং পহরি, মহাৰীচিযো উট্ঠহিংসু, উভো তীরানি ভিজ্জিংসু. ইতো চিতো চ উসভমত্তে ঠানে মনুস্সা উদকে নিমুজ্জিংসু. সো এত্তকং মহাজনং ফণে ঠপেত্ৰা উক্খিপিত্ৰা থলে পতিট্ঠপেসি. সো উত্তরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কহং, সামি, সত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘একস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নো, মহারাজা’’তি. সো ‘‘এহি, সামি, গচ্ছামা’’তি উত্তরেন সদ্ধিং অগমাসি. মহাজনোপি তেন সদ্ধিংযেৰ গতো. নাগরাজা গন্ত্ৰা ছব্বণ্ণরংসীনং অন্তরং পৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা রোদমানো অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কিং ইদং, মহারাজা’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স সাৰকো হুত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মং ¶ অকাসিং, সোপি মং সমণধম্মো নিদ্ধারেতুং নাসক্খি. অপ্পমত্তকং এরকপত্তছিন্দনমত্তং নিস্সায অহেতুকপটিসন্ধিং গহেত্ৰা উরেন পরিসক্কনট্ঠানে নিব্বত্তোস্মি, একং বুদ্ধন্তরং নেৰ মনুস্সত্তং লভামি, ন সদ্ধম্মস্সৰনং, ন তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স দস্সন’’ন্তি সত্থা তস্স কথং সুত্ৰা, ‘‘মহারাজ, মনুস্সত্তং নাম দুল্লভমেৰ, তথা সদ্ধম্মস্সৰনং ¶ , তথা বুদ্ধুপ্পাদো, ইদং কিচ্ছেন কসিরেন লব্ভতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কিচ্ছো মনুস্সপটিলাভো, কিচ্ছং মচ্চান জীৰিতং;
কিচ্ছং সদ্ধম্মস্সৰনং, কিচ্ছো বুদ্ধানমুপ্পাদো’’তি.
তস্সত্থো – মহন্তেন হি ৰাযামেন মহন্তেন কুসলেন লদ্ধত্তা মনুস্সত্তপটিলাভো নাম কিচ্ছো দুল্লভো. নিরন্তরং কসিকম্মাদীনি কত্ৰা জীৰিতৰুত্তিং ঘটনতোপি পরিত্তট্ঠাযিতাযপি মচ্চানং জীৰিতং কিচ্ছং. অনেকেসুপি কপ্পেসু ধম্মদেসকস্স পুগ্গলস্স দুল্লভতায সদ্ধম্মস্সৰনম্পি কিচ্ছং. মহন্তেন ৰাযামেন অভিনীহারস্স সমিজ্ঝনতো সমিদ্ধাভিনীহারস্স চ অনেকেহিপি কপ্পকোটিসহস্সেহি দুল্লভুপ্পাদতো বুদ্ধানং উপ্পাদোপি কিচ্ছোযেৰ, অতিৰিয দুল্লভোতি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. নাগরাজাপি তংদিৰসং সোতাপত্তিফলং লভেয্য, তিরচ্ছানগতত্তা পন নালত্থ. সো যেসু পটিসন্ধিগহণতচজহনৰিস্সট্ঠনিদ্দোক্কমনসজাতিযামেথুনসেৰনচুতিসঙ্খাতেসু ¶ পঞ্চসু ঠানেসু নাগসরীরমেৰ ¶ গহেত্ৰা কিলমন্তি, তেসু অকিলমনভাৰং পত্ৰা মাণৰরূপেনেৰ ৰিচরিতুং লভতীতি.
এরকপত্তনাগরাজৰত্থু ততিযং.
৪. আনন্দত্থেরপঞ্হৰত্থু
সব্বপাপস্স অকরণন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আনন্দত্থেরস্স পঞ্হং আরব্ভ কথেসি.
থেরো কির দিৰাট্ঠানে নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘সত্থারা সত্তন্নং বুদ্ধানং মাতাপিতরো আযুপরিচ্ছেদো বোধি সাৰকসন্নিপাতো অগ্গসাৰকসন্নিপাতো অগ্গসাৰকউপট্ঠাকোতি ইদং সব্বং কথিতং, উপোসথো পন অকথিতো, কিং নু খো তেসম্পি অযমেৰ উপোসথো, অঞ্ঞো’’তি? সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং পুচ্ছি. যস্মা পন তেসং বুদ্ধানং কালভেদোৰ অহোসি, ন কথাভেদো. ৰিপস্সী সম্মাসম্বুদ্ধো হি সত্তমে সত্তমে সংৰচ্ছরে উপোসথং অকাসি. একদিৰসং দিন্নোৰাদোযেৰ ¶ হিস্স সত্তন্নং সংৰচ্ছরানং অলং হোতি. সিখী চেৰ ৰেস্সভূ চ ছট্ঠে ছট্ঠে সংৰচ্ছরে উপোসথং করিংসু, ককুসন্ধো কোণাগমনো চ সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে. কস্সপদসবলো ছট্ঠে ছট্ঠে মাসে উপোসথং অকাসি. একদিৰসং দিন্নোৰাদো এৰ হিস্স ছন্নং মাসানং অলং অহোসি. তস্মা সত্থা তেসং ইমং কালভেদং ¶ আরোচেত্ৰা ‘‘ওৰাদগাথা পন নেসং ইমাযেৰা’’তি ৰত্ৰা সব্বেসং একমেৰ উপোসথং আৰি করোন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সব্বপাপস্স অকরণং, কুসলস্স উপসম্পদা;
সচিত্তপরিযোদপনং, এতং বুদ্ধান সাসনং.
‘‘খন্তী পরমং তপো তিতিক্খা,
নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধা;
ন হি পব্বজিতো পরূপঘাতী,
ন সমণো হোতি পরং ৰিহেঠযন্তো.
‘‘অনূপৰাদো ¶ অনূপঘাতো, পাতিমোক্খে চ সংৰরো;
মত্তঞ্ঞুতা চ ভত্তস্মিং, পন্তঞ্চ সযনাসনং;
অধিচিত্তে চ আযোগো, এতং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি.
তত্থ সব্বপাপস্সাতি সব্বস্স অকুসলকম্মস্স. উপসম্পদাতি অভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা কুসলস্স উপ্পাদনঞ্চেৰ উপ্পাদিতস্স চ ভাৰনা. সচিত্তপরিযোদপনন্তি পঞ্চহি নীৰরণেহি অত্তনো চিত্তস্স ৰোদাপনং. এতং বুদ্ধান সাসনন্তি সব্ববুদ্ধানং অযমনুসিট্ঠি.
খন্তীতি যা এসা তিতিক্খাসঙ্খাতা খন্তী নাম, ইদং ইমস্মিং সাসনে পরমং উত্তমং তপো. নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধাতি বুদ্ধা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ অনুবুদ্ধা চাতি ইমে তযো বুদ্ধা নিব্বানং উত্তমন্তী ৰদন্তি. ন হি পব্বজিতোতি পাণিআদীহি পরং অপহনন্তো ৰিহেঠেন্তো পরূপঘাতী পব্বজিতো নাম ন হোতি. ন সমণোতি ৰুত্তনযেনেৰ পরং ৰিহেঠযন্তো সমণোপি ন হোতিযেৰ ¶ .
অনূপৰাদোতি অনূপৰাদনঞ্চেৰ অনূপৰাদাপনঞ্চ. অনূপঘাতোতি অনূপঘাতনঞ্চেৰ অনূপঘাতাপনঞ্চ ¶ . পাতিমোক্খেতি জেট্ঠকসীলে. সংৰরোতি পিদহনং. মত্তঞ্ঞুতাতি মত্তঞ্ঞুভাৰো পমাণজাননং. পন্তন্তি ৰিৰিত্তং. অধিচিত্তেতি অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতে অধিচিত্তে. আযোগোতি পযোগকরণং. এতন্তি এতং সব্বেসং বুদ্ধানং সাসনং. এত্থ হি অনূপৰাদেন ৰাচসিকং সীলং কথিতং, অনূপঘাতেন কাযিকসীলং, ‘‘পাতিমোক্খে চ সংৰরো’’তি সীলং কথিতং, অনূপঘাতেন কাযিকসীলং, ‘‘পাতিমোক্খে চ সংৰরো’’তি ইমিনা পাতিমোক্খসীলঞ্চেৰ ইন্দ্রিযসংৰরঞ্চ, মত্তঞ্ঞুতায আজীৰপারিসুদ্ধি চেৰ পচ্চযসন্নিসিতসীলঞ্চ, পন্তসেনাসনেন সপ্পাযসেনাসনং, অধিচিত্তেন অট্ঠ সমাপত্তিযো. এৰং ইমায গাথায তিস্সোপি সিক্খা কথিতা এৰ হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
আনন্দত্থেরপঞ্হৰত্থু চতুত্থং.
৫. অনভিরতভিক্খুৰত্থু
ন ¶ কহাপণৰস্সেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অনভিরতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সাসনে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ‘‘অসুকট্ঠানং নাম গন্ত্ৰা উদ্দেসং উগ্গণ্হাহী’’তি উপজ্ঝাযেন পেসিতো তত্থ অগমাসি. অথস্স পিতুনো রোগো উপ্পজ্জি. সো পুত্তং দট্ঠুকামো হুত্ৰা তং পক্কোসিতুং সমত্থং কঞ্চি ¶ অলভিত্ৰা পুত্তসোকেন ৰিপ্পলপন্তোযেৰ আসন্নমরণো হুত্ৰা ‘‘ইদং মে পুত্তস্স পত্তচীৰরমূলং করেয্যাসী’’তি কহাপণসতং কনিট্ঠস্স হত্থে দত্ৰা কালমকাসি. সো দহরস্স আগতকালে পাদমূলে নিপতিত্ৰা পৰট্টেন্তো রোদিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পিতা তে ৰিপ্পলপন্তোৰ কালকতো, ময্হং পন তেন কহাপণসতং হত্থে ঠপিতং, তেন কিং করোমী’’তি আহ. দহরো ‘‘ন মে কহাপণেহি অত্থো’’তি পটিক্খিপিত্ৰা অপরভাগে চিন্তেসি – ‘‘কিং মে পরকুলেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰিতেন, সক্কা তং কহাপণসতং নিস্সায জীৰিতুং, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি. সো অনভিরতিযা পীল়িতো ৰিস্সট্ঠসজ্ঝাযনকম্মট্ঠানো পণ্ডুরোগী ৰিয অহোসি. অথ নং দহরসামণেরা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’’তি ৰুত্তে আচরিযুপজ্ঝাযানং আচিক্খিংসু. অথ নং তে সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা সত্থু দস্সেসুং. সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং উক্কণ্ঠিতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা এৰমকাসি, অত্থি পন তে ¶ কোচি জীৰিতপচ্চযো’’তি আহ. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং তে অত্থী’’তি? ‘‘কহাপণসতং, ভন্তে’’তি. তেন হি কত্থচি তাৰ সক্খরা আহর, গণেত্ৰা জানিস্সাম ‘‘সক্কা ৰা তাৰত্তকেন জীৰিতুং, নো ৰা’’তি. সো সক্খরা আহরি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘পরিভোগত্থায তাৰ পণ্ণাসং ঠপেহি, দ্ৰিন্নং গোণানং অত্থায চতুৰীসতি, এত্তকং নাম বীজত্থায, যুগনঙ্গলত্থায, কুদ্দালৰাসিফরসুঅত্থাযা’’তি এৰং গণিযমানে তং কহাপণসতং নপ্পহোতি. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খু তৰ কহাপণা অপ্পকা, কথং এতে নিস্সায তণ্হং পূরেস্সসি, অতীতে কির চক্কৰত্তিরজ্জং কারেত্ৰা অপ্ফোটিতমত্তেন ¶ দ্ৰাদসযোজনট্ঠানে কটিপ্পমাণেন রতনৰস্সং ৰস্সাপেতুং সমত্থো যাৰ ছত্তিংস সক্কা চৰন্তি, এত্তকং কালং দেৰরজ্জং কারেত্ৰাপি মরণকালে ¶ তণ্হং অপূরেত্ৰাৰ কালমকাসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা মন্ধাতুজাতকং (জা. ১.৩.২২) ৰিত্থারেত্ৰা –
‘‘যাৰতা চন্দিমসূরিযা পরিহরন্তি, দিসা ভন্তি ৰিরোচনা;
সব্বেৰ দাসা মন্ধাতু, যে পাণা পথৰিস্সিতা’’তি. –
ইমিস্সা গাথায অনন্তরা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ন কহাপণৰস্সেন, তিত্তি কামেসু ৰিজ্জতি;
অপ্পস্সাদা দুখা কামা, ইতি ৰিঞ্ঞায পণ্ডিতো.
‘‘অপি দিব্বেসু কামেসু, রতিং সো নাধিগচ্ছতি;
তণ্হক্খযরতো হোতি, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো’’তি.
তত্থ কহাপণৰস্সেনাতি যং সো অপ্ফোটেত্ৰা সত্তরতনৰস্সং ৰস্সাপেসি, তং ইধ কহাপণৰস্সন্তি ৰুত্তং. তেনপি হি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু তিত্তি নাম নত্থি. এৰং দুপ্পূরা এসা তণ্হা. অপ্পস্সাদাতি সুপিনসদিসতায পরিত্তসুখা. দুখাতি দুক্খক্খন্ধাদীসু আগতদুক্খৰসেন পন বহুদুক্খাৰ. ইতি ৰিঞ্ঞাযাতি এৰমেতে কামে জানিত্ৰা. অপি দিব্বেসূতি সচে হি দেৰানং উপকপ্পনককামেহি নিমন্তেয্যাপি আযস্মা সমিদ্ধি ¶ ৰিয এৰম্পি তেসু কামেসু রতিং ন ৰিন্দতিযেৰ. তণ্হক্খযরতোতি অরহত্তে চেৰ নিব্বানে চ অভিরতো হোতি, তং পত্থযমানো ৰিহরতি. সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকোতি সম্মাসম্বুদ্ধেন দেসিতস্স ধম্মস্স সৰনেন জাতো যোগাৰচরভিক্খূতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অনভিরতভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং.
৬. অগ্গিদত্তব্রাহ্মণৰত্থু
বহুং ৰে সরণং যন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰালিকরাসিম্হি নিসিন্নং অগ্গিদত্তং নাম কোসলরঞ্ঞো পুরোহিতং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির মহাকোসলস্স পুরোহিতো অহোসি. অথ নং পিতরি কালকতে রাজা পসেনদি কোসলো ‘‘পিতু মে পুরোহিতো’’তি গারৰেন তস্মিংযেৰ ঠানে ঠপেত্ৰা তস্স অত্তনো উপট্ঠানং আগতকালে পচ্চুগ্গমনং করোতি, ‘‘আচরিয, ইধ নিসীদথা’’তি সমানাসনং দাপেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা মযি অতিৰিয গারৰং করোতি, ন খো পন রাজূনং নিচ্চকালমেৰ সক্কা চিত্তং গহেতুং. সমানৰযেনেৰ হি সদ্ধিং রজ্জসুখং নাম সুখং হোতি, অহঞ্চম্হি মহল্লকো, পব্বজিতুং মে যুত্ত’’ন্তি. সো রাজানং পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা সত্তাহেন সব্বং অত্তনো ¶ ধনং দানমুখে ৰিস্সজ্জেত্ৰা বাহিরকপব্বজ্জং পব্বজি. তং নিস্সায দস পুরিসসহস্সানি অনুপব্বজিংসু. সো তেহি সদ্ধিং অঙ্গমগধানঞ্চ কুরুরট্ঠস্স চ অন্তরে ৰাসং কপ্পেত্ৰা ইমং ওৰাদং দেতি, ‘‘তাতা, যস্স কামৰিতক্কাদযো উপ্পজ্জন্তি, সো নদিতো একেকং ৰালুকপুটং উদ্ধরিত্ৰা ইমস্মিং ওকিরতূ’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা কামৰিতক্কাদীনং উপ্পন্নকালে তথা করিংসু. অপরেন সমযেন মহাৰালুকরাসি অহোসি, তং অহিছত্তো নাম নাগরাজা পটিগ্গহেসি. অঙ্গমগধৰাসিনো চেৰ কুরুরট্ঠৰাসিনো চ মাসে মাসে তেসং মহন্তং সক্কারং অভিহরিত্ৰা দানং দেন্তি. অথ নেসং অগ্গিদত্তো ইমং ওৰাদং অদাসি – ‘‘পব্বতং সরণং যাথ, ৰনং সরণং যাথ, আরামং সরণং যাথ, রুক্খং সরণং যাথ, এৰং সব্বদুক্খতো মুচ্চিস্সথা’’তি. অত্তনো অন্তেৰাসিকেপি ইমিনা ওৰাদেন ওৰদি.
বোধিসত্তোপি কতাভিনিক্খমনো সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা তস্মিং সমযে সাৰত্থিং নিস্সায জেতৰনে ৰিহরন্তো পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো অগ্গিদত্তব্রাহ্মণং সদ্ধিং অন্তেৰাসিকেহি অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘সব্বেপি ইমে অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পন্না’’তি ঞত্ৰা সাযন্হসমযে মহামোগ্গল্লানত্থেরং আহ – ‘‘মোগ্গল্লান, কিং পস্সসি অগ্গিদত্তব্রাহ্মণং মহাজনং ¶ অতিত্থে পক্খন্দাপেন্তং, গচ্ছ তেসং ওৰাদং দেহী’’তি. ভন্তে, বহূ এতে, এককস্স ময্হং অৰিসয্হা. সচে ¶ তুম্হেপি আগমিস্সথ, ৰিসয্হা ভৰিস্সন্তীতি. মোগ্গল্লান, অহম্পি আগমিস্সামি, ত্ৰং পুরতো যাহীতি. থেরো পুরতো গচ্ছন্তোৰ চিন্তেসি – ‘‘এতে বলৰন্তো চেৰ বহূ চ. সচে সব্বেসং সমাগমট্ঠানে কিঞ্চি ¶ কথেস্সামি, সব্বেপি ৰগ্গৰগ্গেন উট্ঠহেয্যু’’ন্তি অত্তনো আনুভাৰেন থূলফুসিতকং দেৰং ৰুট্ঠাপেসি. তে থূলফুসিতকেসু পতন্তেসু উট্ঠাযুট্ঠায অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালং পৰিসিংসু. থেরো অগ্গিদত্তস্স ব্রাহ্মণস্স পণ্ণসালদ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘অগ্গিদত্তা’’তি আহ. সো থেরস্স সদ্দং সুত্ৰা ‘‘মং ইমস্মিং লোকে নামেন আলপিতুং সমত্থো নাম নত্থি, কো নু খো মং নামেন আলপতী’’তি মানথদ্ধতায ‘‘কো এসো’’তি আহ. ‘‘অহং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিং ৰদেসী’’তি? ‘‘অজ্জ মে একরত্তিং ইধ ৰসনট্ঠানং ত্ৰং আচিক্খাহী’’তি. ‘‘ইধ ৰসনট্ঠানং নত্থি, একস্স একাৰ পণ্ণসালা’’তি. ‘‘অগ্গিদত্ত, মনুস্সা নাম মনুস্সানং, গাৰো গুন্নং, পব্বজিতা পব্বজিতানং সন্তিকং গচ্ছন্তি, মা এৰং করি, দেহি মে ৰসনট্ঠান’’ন্তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং পব্বজিতো’’তি? ‘‘আম, পব্বজিতোম্হী’’তি. ‘‘সচে পব্বজিতো, কহং তে খারিভণ্ডং, কো পব্বজিতপরিক্খারো’’তি. ‘‘অত্থি মে পরিক্খারো, ৰিসুং পন নং গহেত্ৰা ৰিচরিতুং দুক্খন্তি অব্ভন্তরেনেৰ নং গহেত্ৰা ৰিচরামি, ব্রাহ্মণা’’তি. সো ‘‘তং গহেত্ৰা ৰিচরিস্সসী’’তি থেরস্স কুজ্ঝি. অথ নং সো আহ – ‘‘অম্হে, অগ্গিদত্ত, মা কুজ্ঝি, ৰসনট্ঠানং মে আচিক্খাহী’’তি. নত্থি এত্থ ৰসনট্ঠানন্তি. এতস্মিং পন ৰালুকরাসিম্হি কো ৰসতীতি. একো, নাগরাজাতি. এতং মে দেহীতি. ন সক্কা দাতুং, ভারিযং ¶ এতস্স কম্মন্তি. হোতু, দেহি মেতি. তেন হি ত্ৰং এৰ জানাহীতি.
থেরো ৰালুকরাসিঅভিমুখো পাযাসি. নাগরাজা তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং সমণো ইতো আগচ্ছতি, ন জানাতি মঞ্ঞে মম অত্থিভাৰং, ধূমাযিত্ৰা নং মারেস্সামী’’তি ধূমাযি. থেরো ‘‘অযং নাগরাজা ‘অহমেৰ ধূমাযিতুং সক্কোমি, অঞ্ঞে ন সক্কোন্তী’তি মঞ্ঞে সল্লক্খেতী’’তি সযম্পি ধূমাযি. দ্ৰিন্নম্পি সরীরতো উগ্গতা ধূমা যাৰ ব্রহ্মলোকা উট্ঠহিংসু. উভোপি ধূমা থেরং অবাধেত্ৰা নাগরাজানমেৰ বাধেন্তি. নাগরাজা ধূমৰেগং সহিতুং অসক্কোন্তো পজ্জলি. থেরোপি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা তেন সদ্ধিংযেৰ পজ্জলি. অগ্গিজালা যাৰ ব্রহ্মলোকা উট্ঠহিংসু. উভোপি থেরং অবাধেত্ৰা নাগরাজানমেৰ বাধযিংসু. অথস্স সকলসরীরং উক্কাহি পদিত্তং ৰিয অহোসি. ইসিগণো ওলোকেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নাগরাজা, সমণং ঝাপেতি, ভদ্দকো ৰত সমণো অম্হাকং ৰচনং অসুত্ৰা নট্ঠো’’তি. থেরো নাগরাজানং ¶ দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা ৰালুকরাসিম্হি নিসীদি. নাগরাজা ৰালুকরাসিং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা কূটাগারকুচ্ছিপমাণং ফণং মাপেত্ৰা থেরস্স উপরি ধারেসি.
ইসিগণা ¶ পাতোৰ ‘‘সমণস্স মতভাৰং ৰা অমতভাৰং ৰা জানিস্সামা’’তি থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং ৰালুকরাসিমত্থকে নিসিন্নং দিস্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ অভিত্থৰন্তা আহংসু – ‘‘সমণ, কচ্চি নাগরাজেন ন বাধিতো’’তি. ‘‘কিং ন পস্সথ মম উপরিফণং ধারেত্ৰা ঠিত’’ন্তি? তে ‘‘অচ্ছরিযং ৰত ভো, সমণস্স এৰরূপো ¶ নাম নাগরাজা দমিতো’’তি থেরং পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে সত্থা আগতো. থেরো সত্থারং দিস্ৰা উট্ঠায ৰন্দি. অথ নং ইসযো আহংসু – ‘‘অযম্পি তযা মহন্ততরো’’তি. এসো ভগৰা সত্থা, অহং ইমস্স সাৰকোতি. সত্থা ৰালুকরাসিমত্থকে নিসীদি, ইসিগণো ‘‘অযং তাৰ সাৰকস্স আনুভাৰো, ইমস্স পন আনুভাৰো কীদিসো ভৰিস্সতী’’তি অঞ্জলিং পগ্গয্হ সত্থারং অভিত্থৰি. সত্থা অগ্গিদত্তং আমন্তেত্ৰা আহ – ‘‘অগ্গিদত্ত, ত্ৰং তৰ সাৰকানঞ্চ উপট্ঠাকানঞ্চ ওৰাদং দদমানো কিন্তি ৰত্ৰা দেসী’’তি. ‘‘এতং পব্বতং সরণং গচ্ছথ, ৰনং আরামং রুক্খং সরণং গচ্ছথ. এতানি হি সরণং গতো সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি এৰং তেসং ওৰাদং দম্মীতি. সত্থা ‘‘ন খো, অগ্গিদত্ত, এতানি সরণং গতো সব্বদুক্খা পমুচ্চতি, বুদ্ধং ধম্মং সঙ্ঘং পন সরণং গন্ত্ৰা সকলৰট্টদুক্খা পমুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘বহুং ৰে সরণং যন্তি, পব্বতানি ৰনানি চ;
আরামরুক্খচেত্যানি, মনুস্সা ভযতজ্জিতা.
‘‘নেতং খো সরণং খেমং, নেতং সরণমুত্তমং;
নেতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতি.
‘‘যো চ বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;
চত্তারি অরিযসচ্চানি, সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি.
‘‘দুক্খং দুক্খসমুপ্পাদং, দুক্খস্স চ অতিক্কমং;
অরিযং চট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, দুক্খূপসমগামিনং.
‘‘এতং ¶ ¶ খো সরণং খেমং, এতং সরণমুত্তমং;
এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি.
তত্থ বহুন্তি বহু. পব্বতানীতি তত্থ তত্থ ইসিগিলিৰেপুল্লৰেভারাদিকে পব্বতে চ মহাৰনগোসিঙ্গসালৰনাদীনি ¶ ৰনানি চ ৰেল়ুৰনজীৰকম্বৰনাদযো আরামে চ উদেনচেতিযগোতমচেতিযাদীনি রুক্খচেত্যানি চ তে তে মনুস্সা তেন তেন ভযেন তজ্জিতা ভযতো মুচ্চিতুকামা পুত্তলাভাদীনি ৰা পত্থযমানা সরণং যন্তীতি অত্থো. নেতং সরণন্তি এতং সব্বম্পি সরণং নেৰ খেমং ন উত্তমং, ন চ এতং পটিচ্চ জাতিআদিধম্মেসু সত্তেসু একোপি জাতিআদিতো সব্বদুক্খা পমুচ্চতীতি অত্থো.
যো চাতি ইদং অখেমং অনুত্তমং সরণং দস্সেত্ৰা খেমং উত্তমং সরণং দস্সনত্থং আরদ্ধং. তস্সত্থো – যো চ গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তিআদিকং বুদ্ধধম্মসঙ্ঘানুস্সতিকম্মট্ঠানং নিস্সায সেট্ঠৰসেন বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো, তস্সপি তং সরণগমনং অঞ্ঞতিত্থিযৰন্দনাদীহি কুপ্পতি চলতি. তস্স পন অচলভাৰং দস্সেতুং মগ্গেন আগতসরণমেৰ পকাসন্তো চত্তারি অরিযসচ্চানি সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতীতি আহ. যো হি এতেসং সচ্চানং দস্সনৰসেন এতানি সরণং ¶ গতো, এতস্স এতং সরণং খেমঞ্চ উত্তমঞ্চ, সো চ পুগ্গলো এতং সরণং পটিচ্চ সকলস্মাপি ৰট্টদুক্খা পমুচ্চতি, তস্মা এতং খো সরণং খেমন্তিআদি ৰুত্তং.
দেসনাৰসানে সব্বেপি তে ইসযো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু. সত্থাপি চীৰরগব্ভতো হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো, চরথ ব্রহ্মচরিয’’ন্তি আহ. তে তঙ্খণেযেৰ অট্ঠপরিক্খারধরা ৰস্সসট্ঠিকথেরা ৰিয অহেসুং. সো চ সব্বেসম্পি অঙ্গমগধকুরুরট্ঠৰাসীনং সক্কারং আদায আগমনদিৰসো অহোসি. তে সক্কারং আদায আগতা সব্বেপি তে ইসযো পব্বজিতে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো অম্হাকং অগ্গিদত্তব্রাহ্মণো মহা, উদাহু সমণো গোতমো’’তি চিন্তেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স আগতত্তা ‘‘অগ্গিদত্তোৰ মহা’’তি মঞ্ঞিংসু. সত্থা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অগ্গিদত্ত, পরিসায কঙ্খং ছিন্দা’’তি আহ. সো ‘‘অহম্পি এত্তকমেৰ ¶ পচ্চাসীসামী’’তি ইদ্ধিবলেন সত্তক্খত্তুং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পুনপ্পুনং ওরুয্হ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা সাৰকত্তং পকাসেসীতি.
অগ্গিদত্তব্রাহ্মণৰত্থু ছট্ঠং.
৭. আনন্দত্থেরপঞ্হৰত্থু
দুল্লভোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আনন্দত্থেরস্স পঞ্হং আরব্ভ কথেসি.
থেরো হি একদিৰসং দিৰাট্ঠানে নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘হত্থাজানীযো ¶ ছদ্দন্তকুলে ৰা উপোসথকুলে ৰা উপ্পজ্জতি, অস্সাজানীযো সিন্ধৰকুলে ৰা ৰলাহকস্সরাজকুলে ৰা, উসভো গোআজনীযো দক্খিণপথেতিআদীনি ৰদন্তেন সত্থারা হত্থিআজানীযাদীনং উপ্পত্তিট্ঠানাদীনি কথিতানি, পুরিসাজানীযো পন কহং নু খো উপ্পজ্জতী’’তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছি. সত্থা, ‘‘আনন্দ, পুরিসাজানীযো নাম সব্বত্থ নুপ্পজ্জতি, উজুকতো পন তিযোজনসতাযামে ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যসতে আৰট্টতো নৰযোজনসতপ্পমাণে মজ্ঝিমপদেসট্ঠানে উপ্পজ্জতি. উপ্পজ্জন্তো চ পন ন যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা কুলে উপ্পজ্জতি, খত্তিযমহাসালব্রাহ্মণমহাসালকুলানং পন অঞ্ঞতরস্মিংযেৰ উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দুল্লভো পুরিসাজঞ্ঞো, ন সো সব্বত্থ জাযতি;
যত্থ সো জাযতী ধীরো, তং কুলং সুখমেধতী’’তি.
তত্থ দুল্লভোতি পুরিসাজঞ্ঞো হি দুল্লভো, ন হত্থিআজানীযাদযো ৰিয সুলভো, সো সব্বত্থ পচ্চন্তদেসে ৰা নীচকুলে ৰা ন জাযতি, মজ্ঝিমদেসেপি মহাজনস্স অভিৰাদনাদিসক্কারকরণট্ঠানে খত্তিযব্রাহ্মণকুলানং অঞ্ঞতরস্মিং কুলে জাযতি. এৰং জাযমানো যত্থ সো জাযতি ধীরো উত্তমপঞ্ঞো সম্মাসম্বুদ্ধো ¶ , তং কুলং সুখমেধতীতি সুখপ্পত্তমেৰ হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
আনন্দত্থেরপঞ্হৰত্থু সত্তমং.
৮. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
সুখো ¶ ¶ বুদ্ধানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলানং ভিক্খূনং কথং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি পঞ্চসতভিক্খূ উপট্ঠানসালাযং নিসিন্না, ‘‘আৰুসো, কিং নু খো ইমস্মিং লোকে সুখ’’ন্তি কথং সমুট্ঠাপেসুং? তত্থ কেচি ‘‘রজ্জসুখসদিসং সুখং নাম নত্থী’’তি আহংসু. কেচি কামসুখসদিসং, কেচি ‘‘সালিমংসভোজনাদিসদিসং সুখং নাম নত্থী’’তি আহংসু. সত্থা তেসং নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথ? ইদঞ্হি সব্বম্পি সুখং ৰট্টদুক্খপরিযাপন্নমেৰ, ইমস্মিং লোকে বুদ্ধুপ্পাদো ধম্মস্সৰনং, সঙ্ঘসামগ্গী, সম্মোদমানভাৰোতি ইদমেৰ সুখ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুখো বুদ্ধানমুপ্পাদো, সুখা সদ্ধম্মদেসনা;
সুখা সঙ্ঘস্স সামগ্গী, সমগ্গানং তপো সুখো’’তি.
তত্থ বুদ্ধানমুপ্পাদোতি যস্মা বুদ্ধা উপ্পজ্জমানা মহাজনং রাগকন্তারাদীহি তারেন্তি, তস্মা বুদ্ধানং উপ্পাদো সুখো উত্তমো. যস্মা ¶ সদ্ধম্মদেসনং আগম্ম জাতিআদিধম্মা সত্তা জাতিআদীহি মুচ্চন্তি, তস্মা সদ্ধম্মদেসনা সুখা. সামগ্গীতি সমচিত্ততা, সাপি সুখা এৰ. সমগ্গানং পন একচিত্তানং যস্মা বুদ্ধৰচনং ৰা উগ্গণ্হিতুং ধুতঙ্গানি ৰা পরিহরিতুং সমণধম্মং ৰা কাতুং সক্কা, তস্মা সমগ্গানং তপো সুখোতি ৰুত্তং. তেনেৰাহ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সম্মগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা সঙ্ঘকরণীযানি করিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি (দী. নি. ২.১৩৬).
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. কস্সপদসবলস্স সুৰণ্ণচেতিযৰত্থু
পূজারহেতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা চারিকং চরমানো কস্সপদসবলস্স সুৰণ্ণচেতিযং আরব্ভ কথেসি.
তথাগতো সাৰত্থিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে তোদেয্যগামস্স সমীপে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো অঞ্ঞতরং দেৰট্ঠানং সম্পাপুণি. তত্র নিসিন্নো সুগতো ধম্মভণ্ডাগারিকং পেসেত্ৰা অৰিদূরে কসিকম্মং করোন্তং ব্রাহ্মণং পক্কোসাপেসি ¶ . সো ব্রাহ্মণো আগন্ত্ৰা তথাগতং অনভিৰন্দিত্ৰা তমেৰ দেৰট্ঠানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. সুগতোপি ‘‘ইমং পদেসং কিন্তি মঞ্ঞসি ব্রাহ্মণা’’তি আহ. অম্হাকং পৰেণিযা আগতচেতিযট্ঠানন্তি ৰন্দামি, ভো গোতমাতি. ‘‘ইমং ঠানং ৰন্দন্তেন তযা সাধু কতং ব্রাহ্মণা’’তি সুগতো তং সম্পহংসেসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘কেন নু খো কারণেন ভগৰা এৰং সম্পহংসেসী’’তি সংসযং সঞ্জনেসুং. ততো তথাগতো তেসং সংসযমপনেতুং মজ্ঝিমনিকাযে ঘটিকারসুত্তন্তং (ম. নি. ২.২৮২ আদযো) ৰত্ৰা ইদ্ধানুভাৰেন কস্সপদসবলস্স যোজনুব্বেধং কনকচেতিযং অপরঞ্চ কনকচেতিযং আকাসে নিম্মিনিত্ৰা মহাজনং দস্সেত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, এৰংৰিধানং পূজারহানং পূজা যুত্ততরাৰা’’তি ৰত্ৰা মহাপরিনিব্বানসুত্তে (দী. নি. ২.২০৬) দস্সিতনযেনেৰ বুদ্ধাদিকে চত্তারো থূপারহে পকাসেত্ৰা সরীরচেতিযং উদ্দিস্সচেতিযং পরিভোগচেতিযন্তি তীণি চেতিযানি ৰিসেসতো পরিদীপেত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পূজারহে পূজযতো, বুদ্ধে যদি চ সাৰকে;
পপঞ্চসমতিক্কন্তে, তিণ্ণসোকপরিদ্দৰে.
‘‘তে তাদিসে পূজযতো, নিব্বুতে অকুতোভযে;
ন সক্কা পুঞ্ঞং সঙ্খাতুং, ইমেত্তমপি কেনচী’’তি. (অপ. থের ১.১০.১-২);
তত্থ পূজিতুং অরহা পূজারহা, পূজিতুং যুত্তাতি অত্থো. পূজারহে পূজযতোতি অভিৰাদনাদীহি চ চতূহি চ পচ্চযেহি ¶ পূজেন্তস্স. পূজারহে দস্সেতি বুদ্ধেতিআদিনা. বুদ্ধেতি সম্মাসম্বুদ্ধে. যদীতি যদি ৰা, অথ ৰাতি অত্থো. তত্থ পচ্চেকবুদ্ধেতি কথিতং হোতি, সাৰকে চ. পপঞ্চসমতিক্কন্তেতি সমতিক্কন্ততণ্হাদিট্ঠিমানপপঞ্চে. তিণ্ণসোকপরিদ্দৰেতি ¶ অতিক্কন্তসোকপরিদ্দৰে ¶ , ইমে দ্ৰে অতিক্কন্তেতি অত্থো. এতেহি পূজারহত্তং দস্সিতং.
তেতি বুদ্ধাদযো. তাদিসেতি ৰুত্তগহণৰসেন. নিব্বুতেতি রাগাদিনিব্বুতিযা. নত্থি কুতোচি ভৰতো ৰা আরম্মণতো ৰা এতেসং ভযন্তি অকুতোভযা, তে অকুতোভযে. ন সক্কা পুঞ্ঞং সঙ্খাতুন্তি পুঞ্ঞং গণেতুং ন সক্কা. কথন্তি চে? ইমেত্তমপি কেনচীতি ইমং এত্তকং, ইমং এত্তকন্তি কেনচীতি অপিসদ্দো ইধ সম্বন্ধিতব্বো, কেনচি পুগ্গলেন মানেন ৰা. তত্থ পুগ্গলেনাতি তেন ব্রহ্মাদিনা. মানেনাতি তিৰিধেন মানেন তীরণেন ধারণেন পূরণেন ৰা. তীরণং নাম ইদং এত্তকন্তি নযতো তীরণং. ধারণন্তি তুলায ধারণং. পূরণং নাম অড্ঢপসতপত্থনাল়িকাদিৰসেন পূরণং. কেনচি পুগ্গলেন ইমেহি তীহি মানেহি বুদ্ধাদিকে পূজযতো পুঞ্ঞং ৰিপাকৰসেন গণেতুং ন সক্কা পরিযন্তরহিততোতি দ্ৰীসু ঠানেসু পূজযতো কিং দানং পঠমং ধরমানে বুদ্ধাদী পূজযতো ন সক্কা পুঞ্ঞং সঙ্খাতুং, পুন তে তাদিসে কিলেসপরিনিব্বাননিমিত্তেন খন্ধপরিনিব্বানেন নিব্বুতেপি পূজযতো ন সক্কা সঙ্খাতুন্তি ভেদা যুজ্জন্তি. তেন হি ৰিমানৰত্থুম্হি –
‘‘তিট্ঠন্তে ¶ নিব্বুতে চাপি, সমে চিত্তে সমং ফলং;
চেতোপণিধিহেতু হি, সত্তা গচ্ছন্তি সুগ্গতি’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ৮০৬);
দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণো সোতাপন্নো অহোসীতি. যোজনিকং কনকচেতিযং সত্তাহমাকাসেৰ অট্ঠাসি, মহন্তেন সমাগমো চাহোসি, সত্তাহং চেতিযং নানপ্পকারেন পূজেসুং. ততো ভিন্নলদ্ধিকানং লদ্ধিভেদো জাতো, বুদ্ধানুভাৰেন তং চেতিযং সকট্ঠানমেৰ গতং, তত্থেৰ তংখণে মহন্তং পাসাণচেতিযং অহোসি. তস্মিং সমাগমে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
কস্সপদসবলস্স সুৰণ্ণচেতিযৰত্থু নৰমং.
বুদ্ধৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চুদ্দসমো ৰগ্গো.
পঠমভাণৰারং নিট্ঠিতং.
১৫. সুখৰগ্গো
১. ঞাআতিকলহৰূপসমনৰত্থু
সুসুখং ¶ ¶ ¶ ৰতাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সক্কেসু ৰিহরন্তো কলহৰূপসমনত্থং ঞাতকে আরব্ভ কথেসি.
সাকিযকোলিযা কির কপিলৰত্থুনগরস্স চ কোলিযনগরস্স চ অন্তরে রোহিণিং নাম নদিং একেনেৰ আৰরণেন বন্ধাপেত্ৰা সস্সানি করোন্তি. অথ জেট্ঠমূলমাসে সস্সেসু মিলাযন্তেসু উভযনগরৰাসিকানম্পি কম্মকারা সন্নিপতিংসু. তত্থ কোলিযনগরৰাসিনো আহংসু – ‘‘ইদং উদকং উভযতো হরিযমানং নেৰ তুম্হাকং, ন অম্হাকং পহোস্সতি, অম্হাকং পন সস্সং একউদকেনেৰ নিপ্ফজ্জিস্সতি, ইদং উদকং অম্হাকং দেথা’’তি. ইতরেপি আহংসু – ‘‘তুম্হেসু কোট্ঠকে পূরেত্ৰা ঠিতেসু মযং রত্তসুৰণ্ণনীলমণিকাল়কহাপণে চ গহেত্ৰা পচ্ছিপসিব্বকাদিহত্থা ন সক্খিস্সাম তুম্হাকং ঘরদ্ৰারে ৰিচরিতুং, অম্হাকম্পি সস্সং একউদকেনেৰ ¶ নিপ্ফজ্জিস্সতি, ইদং উদকং অম্হাকং দেথা’’তি. ন মযং দস্সামাতি. মযম্পি ন দস্সামাতি এৰং কথং ৰড্ঢেত্ৰা একো উট্ঠায একস্স পহারং অদাসি, সোপি অঞ্ঞস্সাতি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরিত্ৰা রাজকুলানং জাতিং ঘট্টেত্ৰা কলহং ৰড্ঢযিংসু.
কোলিযকম্মকারা ৰদন্তি – ‘‘তুম্হে কপিলৰত্থুৰাসিকে গহেত্ৰা গজ্জথ, যে সোণসিঙ্গালাদযো ৰিয অত্তনো ভগিনীহি সদ্ধিং সংৰসিংসু, এতেসং হত্থিনো চেৰ অস্সা চ ফলকাৰুধানি চ অম্হাকং কিং করিস্সন্তী’’তি. সাকিযকম্মকারাপি ৰদন্তি ‘‘তুম্হে ইদানি কুট্ঠিনো দারকে গহেত্ৰা গজ্জথ, যে অনাথা নিগ্গতিকা তিরচ্ছানা ৰিয কোলরুক্খে ৰসিংসু, এতেসং হত্থিনো চ অস্সা চ ফলকাৰুধানি চ অম্হাকং কিং করিস্সন্তী’’তি. তে গন্ত্ৰা তস্মিং কম্মে নিযুত্তানং অমচ্চানং কথযিংসু, অমচ্চা রাজকুলানং কথেসুং. ততো সাকিযা ‘‘ভগিনীহি সদ্ধিং সংৰসিতকানং থামঞ্চ বলঞ্চ দস্সেস্সামা’’তি যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিংসু. কোলিযাপি ‘‘কোলরুক্খৰাসীনং থামঞ্চ বলঞ্চ দস্সেস্সামা’’তি যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিংসু.
সত্থাপি ¶ ¶ পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো ঞাতকে দিস্ৰা ‘‘মযি অগচ্ছন্তে ইমে নস্সিস্সন্তি, মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা এককোৰ আকাসেন গন্ত্ৰা রোহিণিনদিযা মজ্ঝে আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদি. ঞাতকা সত্থারং দিস্ৰা ¶ আৰুধানি ছড্ডেত্ৰা ৰন্দিংসু. অথ নে সত্থা আহ – ‘‘কিং কলহো নামেস, মহারাজা’’তি? ‘‘ন জানাম, ভন্তে’’তি. ‘‘কো দানি জানিস্সতী’’তি? তে ‘‘উপরাজা জানিস্সতি, সেনাপতি জানিস্সতী’’তি ইমিনা উপাযেন যাৰ দাসকম্মকরে পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, উদককলহো’’তি আহংসু. ‘‘উদকং কিং অগ্ঘতি, মহারাজা’’তি? ‘‘অপ্পগ্ঘং, ভন্তে’’তি. ‘‘খত্তিযা কিং অগ্ঘন্তি মহারাজা’’তি? ‘‘খত্তিযা নাম অনগ্ঘা, ভন্তে’’তি. ‘‘অযুত্তং তুম্হাকং অপ্পমত্ততং উদকং নিস্সায অনগ্ঘে খত্তিযে নাসেতু’’ন্তি. তে তুণ্হী অহেসুং. অথ তে সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘কস্মা মহারাজা এৰরূপং করোথ, মযি অসন্তে অজ্জ লোহিতনদী পৰত্তিস্সতি, অযুত্তং ৰো কতং, তুম্হে পঞ্চহি ৰেরেহি সৰেরা ৰিহরথ, অহং অৰেরো ৰিহরামি. তুম্হে কিলেসাতুরা হুত্ৰা ৰিহরথ, অহং অনাতুরো. তুম্হে কামগুণপরিযেসনুস্সুক্কা হুত্ৰা ৰিহরথ, অহং অনুস্সুক্কো ৰিহরামী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সুসুখং ৰত জীৰাম, ৰেরিনেসু অৰেরিনো,
ৰেরিনেসু মনুস্সেসু, ৰিহরাম অৰেরিনো.
‘‘সুসুখং ৰত জীৰাম, আতুরেসু অনাতুরা;
আতুরেসু মনুস্সেসু, ৰিহরাম অনাতুরা.
‘‘সুসুখং ৰত জীৰাম, উস্সুকেসু অনুস্সুকা;
উস্সুকেসু মনুস্সেসু, ৰিহরাম অনুস্সুকা’’তি.
তত্থ ¶ সুসুখন্তি সুট্ঠু সুখং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যে গিহিনো সন্ধিচ্ছেদাদিৰসেন, পব্বজিতা ৰা পন ৰেজ্জকম্মাদিৰসেন জীৰিতৰুত্তিং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘সুখেন জীৰামা’’তি ৰদন্তি, তেহি মযমেৰ সুসুখং ৰত জীৰাম, যে মযং পঞ্চহি ৰেরীহি ৰেরিনেসু মনুস্সেসু অৰেরিনো, কিলেসাতুরেসু মনুস্সেসু নিক্কিলেসতায অনাতুরা, পঞ্চকামগুণপরিযেসনে উস্সুকেসু তায পরিযেসনায অভাৰেন অনুস্সুকাতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ঞাতিকলহৰূপসমনৰত্থু পঠমং.
২. মারৰত্থু
সুসুখং ¶ ¶ ৰত জীৰামাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পঞ্চসালায ব্রাহ্মণগামে ৰিহরন্তো মারং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি সত্থা পঞ্চসতানং কুমারিকানং সোতাপত্তিমগ্গস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা তং গামং উপনিস্সায ৰিহাসি. তাপি কুমারিকাযো একস্মিং নক্খত্তদিৰসে নদিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তা গামাভিমুখিযো পাযিংসু. সত্থাপি তং গামং পৰিসিত্ৰা পিণ্ডায চরতি. অথ মারো সকলগামৰাসীনং সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা ¶ যথা সত্থা কটচ্ছুভত্তমত্তম্পি ন লভতি, এৰং কত্ৰা যথাধোতেন পত্তেন নিক্খমন্তং সত্থারং গামদ্ৰারে ঠত্ৰা আহ – ‘‘অপি, সমণ, পিণ্ডপাতং লভিত্থা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং, পাপিম, তথা অকাসি, যথাহং পিণ্ডং ন লভেয্য’’ন্তি? ‘‘তেন হি, ভন্তে, পুন পৰিসথা’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সচে পুন পৰিসতি, সব্বেসং সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা ইমস্স পুরতো পাণিং পহরিত্ৰা হস্সকেল়িং করিস্সামী’’তি. তস্মিং খণে তা কুমারিকাযো গামদ্ৰারং পত্ৰা সত্থারং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. মারোপি সত্থারং আহ – ‘‘অপি, ভন্তে, পিণ্ডং অলভমানা জিঘচ্ছাদুক্খেন পীল়িতত্থা’’তি. সত্থা ‘‘অজ্জ মযং, পাপিম, কিঞ্চি অলভিত্ৰাপি আভস্সরলোকে মহাব্রহ্মানো ৰিয পীতিসুখেনেৰ ৰীতিনামেস্সামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুসুখং ৰত জীৰাম, যেসং নো নত্থি কিঞ্চনং;
পীতিভক্খা ভৰিস্সাম, দেৰা আভস্সরা যথা’’তি.
তত্থ যেসং নোতি যেসং অম্হাকং পলিবুজ্ঝনত্থেন রাগাদীসু কিঞ্চনেসু একম্পি কিঞ্চনং নত্থি. পীতিভক্খাতি যথা আভস্সরা দেৰা পীতিভক্খা হুত্ৰা পীতিসুখেনেৰ ৰীতিনামেন্তি, এৰং মযম্পি, পাপিম, কিঞ্চি অলভিত্ৰা পীতিভক্খা ভৰিস্সামাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ পঞ্চসতাপি কুমারিকাযো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
মারৰত্থু দুতিযং.
৩. কোসলরঞ্ঞো পরাজযৰত্থু
জযং ¶ ¶ ৰেরন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসলরঞ্ঞো পরাজযং আরব্ভ কথেসি.
সো কির কাসিকগামং নিস্সায ভাগিনেয্যেন অজাতসত্তুনা সদ্ধিং যুজ্ঝন্তো তেন তযো ৰারে পরাজিতো ততিযৰারে চিন্তেসি – ‘‘অহং খীরমুখম্পি দারকং পরাজেতুং নাসক্খিং, কিং মে জীৰিতেনা’’তি. সো আহারূপচ্ছেদং কত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. অথস্স সা পৰত্তি সকলনগরং পত্থরি. ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, রাজা কির কাসিকগামকং নিস্সায তযো ৰারে পরাজিতো, সো ইদানি পরাজিত্ৰা আগতো ‘খীরমুখম্পি দারকং পরাজেতুং নাসক্খিং, কিং মে জীৰিতেনা’তি আহারূপচ্ছেদং কত্ৰা মঞ্চকে নিপন্নো’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, জিনন্তোপি ৰেরং পসৰতি, পরাজিতো পন দুক্খং সেতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘জযং ৰেরং পসৰতি, দুক্খং সেতি পরাজিতো;
উপসন্তো সুখং সেতি, হিত্ৰা জযপরাজয’’ন্তি.
তত্থ জযন্তি পরং জিনন্তো ৰেরং পটিলভতি. পরাজিতোতি পরেন পরাজিতো ‘‘কদা নু খো পচ্চামিত্তস্স পিট্ঠিং দট্ঠুং সক্খিস্সামী’’তি দুক্খং সেতি সব্বিরিযাপথেসু ¶ দুক্খমেৰ ৰিহরতীতি অত্থো. উপসন্তোতি অব্ভন্তরে উপসন্তরাগাদিকিলেসো খীণাসৰো জযঞ্চ পরাজযঞ্চ হিত্ৰা সুখং সেতি, সব্বিরিযাপথেসু সুখমেৰ ৰিহরতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কোসলরঞ্ঞো পরাজযৰত্থু ততিযং.
৪. অঞ্ঞতরকুলদারিকাৰত্থু
নত্থি রাগসমোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং কুলদারিকং আরব্ভ কথেসি.
তস্সা ¶ ¶ কির মাতাপিতরো আৰাহং কত্ৰা মঙ্গলদিৰসে সত্থারং নিমন্তযিংসু. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তত্থ গন্ত্ৰা নিসীদি. সাপি খো ৰধুকা ভিক্খুসঙ্ঘস্স উদকপরিস্সাৰনাদীনি করোন্তী অপরাপরং সঞ্চরতি. সামিকোপিস্সা তং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. তস্স রাগৰসেন ওলোকেন্তস্স অন্তো কিলেসো সমুদাচরি. সো অঞ্ঞাণাভিভূতো নেৰ বুদ্ধং উপট্ঠহি, ন অসীতি মহাথেরে. হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘তং ৰধুকং গণ্হিস্সামী’’তি পন চিত্তং অকাসি. সত্থা তস্সজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা যথা তং ইত্থিং ন পস্সতি, এৰমকাসি. সো অদিস্ৰা সত্থারং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. সত্থা তস্স ওলোকেত্ৰা ঠিতকালে ‘‘কুমারক, ন হি রাগগ্গিনা সদিসো অগ্গি নাম ¶ , দোসকলিনা সদিসো কলি নাম, খন্ধপরিহরণদুক্খেন সদিসং দুক্খং নাম অত্থি, নিব্বানসুখসদিসং সুখম্পি নত্থিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘নত্থি রাগসমো অগ্গি, নত্থি দোসসমো কলি;
নত্থি খন্ধসমা দুক্খা, নত্থি সন্তিপরং সুখ’’ন্তি.
তত্থ নত্থি রাগসমোতি ধূমং ৰা জালং ৰা অঙ্গারং ৰা অদস্সেত্ৰা অন্তোযেৰ ঝাপেত্ৰা ভস্মমুট্ঠিং কাতুং সমত্থো রাগেন সমো অঞ্ঞো অগ্গি নাম নত্থি. কলীতি দোসেন সমো অপরাধোপি নত্থি. খন্ধসমাতি খন্ধেহি সমা. যথা পরিহরিযমানা খন্ধা দুক্খা, এৰং অঞ্ঞং দুক্খং নাম নত্থি. সন্তিপরন্তি নিব্বানতো উত্তরিং অঞ্ঞং সুখম্পি নত্থি. অঞ্ঞঞ্হি সুখং সুখমেৰ, নিব্বানং পরমসুখন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে কুমারিকা চ কুমারকো চ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. তস্মিং সমযে ভগৰা তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং দস্সনাকারং অকাসীতি.
অঞ্ঞতরকুলদারিকাৰত্থু চতুত্থং.
৫. একউপাসকৰত্থু
জিঘচ্ছাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা আল়ৰিযং ৰিহরন্তো একং উপাসকং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ দিৰসে সত্থা জেতৰনে গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ¶ পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো ¶ আল়ৰিযং একং দুগ্গতমনুস্সং দিস্ৰা তস্সূপনিস্সযসম্পত্তিং ঞত্ৰা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো আল়ৰিং অগমাসি. আল়ৰিৰাসিনো সত্থারং নিমন্তযিংসু. সোপি দুগ্গতমনুস্সো ‘‘সত্থা কির আগতো’’তি সুত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিকে ধম্মং সোস্সামী’’তি মনং অকাসি. তংদিৰসমেৰ চস্স একো গোণো পলাযি. সো ‘‘কিং নু খো গোণং পরিযেসিস্সামি, উদাহু ধম্মং সুণামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘গোণং পরিযেসিত্ৰা পচ্ছা ধম্মং সোস্সামী’’তি পাতোৰ গেহা নিক্খমি. আল়ৰিৰাসিনোপি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসিত্ৰা অনুমোদনত্থায পত্তং গণ্হিংসু. সত্থা ‘‘যং নিস্সায অহং তিংসযোজনমগ্গং আগতো, সো গোণং পরিযেসিতুং অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো, তস্মিং আগতেযেৰ ধম্মং দেসেস্সামী’’তি তুণ্হী অহোসি.
সোপি মনুস্সো দিৰা গোণং দিস্ৰা গোগণে পক্খিপিত্ৰা ‘‘সচেপি অঞ্ঞং নত্থি, সত্থু ৰন্দনমত্তম্পি করিস্সামী’’তি জিঘচ্ছাপীল়িতোপি গেহং গমনায মনং অকত্ৰা ৰেগেন সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. সত্থা তস্স ঠিতকালে দানৰেয্যাৰটিকং আহ – ‘‘অত্থি কিঞ্চি ভিক্খুসঙ্ঘস্স অতিরিত্তভত্ত’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, সব্বং অত্থী’’তি. তেন হি ‘‘ইমং পরিৰিসাহী’’তি. সো সত্থারা ৰুত্তট্ঠানেযেৰ তং নিসীদাপেত্ৰা যাগুখাদনীযভোজনীযেহি সক্কচ্চং পরিৰিসি. সো ভুত্তভত্তো মুখং ৰিক্খালেসি. ঠপেত্ৰা কির ইমং ঠানং তীসু পিটকেসু অঞ্ঞত্থ গতাগতস্স ¶ ভত্তৰিচারণং নাম নত্থি. তস্স পস্সদ্ধদরথস্স চিত্তং একগ্গং অহোসি. অথস্স সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি. সো দেসনাৰসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থাপি অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. মহাজনো সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তি.
ভিক্খূ সত্থারা সদ্ধিং গচ্ছন্তাযেৰ উজ্ঝাযিংসু – ‘‘পস্সথাৰুসো, সত্থু কম্মং, অঞ্ঞেসু দিৰসেসু এৰরূপং নত্থি, অজ্জ পনেকং মনুস্সং দিস্ৰাৰ যাগুআদীনি ৰিচারেত্ৰা দাপেসী’’তি. সত্থা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতকোৰ ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘আম, ভিক্খৰে, অহং তিংসযোজনং কন্তারং আগচ্ছন্তো তস্স উপাসকস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা আগতো, সো অতিৰিয জিঘচ্ছিতো, পাতোৰ পট্ঠায গোণং পরিযেসন্তো ¶ অরঞ্ঞে ৰিচরি. ‘জিঘচ্ছদুক্খেন ধম্মে দেসিযমানেপি পটিৰিজ্ঝিতুং ন সক্খিস্সতী’তি চিন্তেত্ৰা এৰং অকাসিং, জিঘচ্ছারোগসদিসো রোগো নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘জিঘচ্ছাপরমা রোগা, সঙ্খারপরমা দুখা;
এতং ঞত্ৰা যথাভূতং, নিব্বানং পরমং সুখ’’ন্তি.
তত্থ ¶ জিঘচ্ছাপরমা রোগাতি যস্মা অঞ্ঞো রোগো সকিং তিকিচ্ছিতো ৰিনস্সতি ৰা তদঙ্গৰসেন ৰা পহীযতি ¶ , জিঘচ্ছা পন নিচ্চকালং তিকিচ্ছিতব্বাযেৰাতি সেসরোগানং অযং পরমা নাম. সঙ্খারাতি পঞ্চ খন্ধা. এতং ঞত্ৰাতি জিঘচ্ছাসমো রোগো নত্থি, খন্ধপরিহরণসমং দুক্খং নাম নত্থীতি এতমত্থং যথাভূতং ঞত্ৰা পণ্ডিতো নিব্বানং সচ্ছি করোতি. নিব্বানং পরমং সুখন্তি তঞ্হি সব্বসুখানং পরমং উত্তমং সুখন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
একউপাসকৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পসেনদিকোসলৰত্থু
আরোগ্যপরমা লাভাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো রাজানং পসেনদিকোসলং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে রাজা তণ্ডুলদোণস্স ওদনং তদুপিযেন সূপব্যঞ্জনেন ভুঞ্জতি. একদিৰসং ভুত্তপাতরাসো ভত্তসম্মদং অৰিনোদেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা কিলন্তরূপো ইতো চিতো চ সম্পরিৰত্ততি, নিদ্দায অভিভূযমানোপি উজুকং নিপজ্জিতুং অসক্কোন্তো একমন্তং নিসীদি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কিং, মহারাজ, অৰিস্সমিত্ৰাৰ আগতোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, ভুত্তকালতো পট্ঠায মে মহাদুক্খং হোতী’’তি. অথ নং সত্থা, ‘‘মহারাজ ¶ , অতিবহুভোজনং এৰং দুক্খং হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মিদ্ধী ¶ যদা হোতি মহগ্ঘসো চ,
নিদ্দাযিতা সম্পরিৰত্তসাযী;
মহাৰরাহোৰ নিৰাপপুট্ঠো,
পুনপ্পুনং গব্ভমুপেতি মন্দো’’তি. (ধ. প. ৩২৫); –
ইমায গাথায ওৰদিত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ভোজনং নাম মত্তায ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. মত্তভোজিনো হি সুখং হোতী’’তি উত্তরি ওৰদন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মনুজস্স ¶ সদা সতীমতো,
মত্তং জানতো লদ্ধভোজনে;
তনুকস্স ভৰন্তি ৰেদনা,
সণিকং জীরতি আযুপালয’’ন্তি. (সং. নি. ১.১২৪);
রাজা গাথং উগ্গণ্হিতুং নাসক্খি, সমীপে ঠিতং পন ভাগিনেয্যং, সুদস্সনং নাম মাণৰং ‘‘ইমং গাথং উগ্গণ্হ, তাতা’’তি আহ. সো তং গাথং উগ্গণ্হিত্ৰা ‘‘কিং করোমি, ভন্তে’’তি সত্থারং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘রঞ্ঞো ভুঞ্জন্তস্স ওসানপিণ্ডকালে ইমং গাথং ৰদেয্যাসি, রাজা অত্থং সল্লক্খেত্ৰা যং পিণ্ডং ছড্ডেস্সতি, তস্মিং পিণ্ডে সিত্থগণনায রঞ্ঞো ভত্তপচনকালে তত্তকে তণ্ডুলে হরেয্যাসী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সাযম্পি পাতোপি রঞ্ঞো ভুঞ্জন্তস্স ওসানপিণ্ডকালে তং গাথং উদাহরিত্ৰা তেন ছড্ডিতপিণ্ডে সিত্থগণনায তণ্ডুলে হাপেসি. রাজাপি তস্স গাথং সুত্ৰা সহস্সং সহস্সং দাপেসি ¶ . সো অপরেন সমযেন নাল়িকোদনপরমতায সণ্ঠহিত্ৰা সুখপ্পত্তো তনুসরীরো অহোসি.
অথেকদিৰসং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, ইদানি মে সুখং জাতং, মিগম্পি অস্সম্পি অনুবন্ধিত্ৰা গণ্হনসমত্থো জাতোম্হি. পুব্বে মে ভাগিনেয্যেন সদ্ধিং যুদ্ধমেৰ হোতি, ইদানি ৰজীরকুমারিং নাম ধীতরং ভাগিনেয্যস্স দত্ৰা সো গামো তস্সাযেৰ ন্হানচুণ্ণমূলং কত্ৰা দিন্নো, তেন সদ্ধিং ৰিগ্গহো ৰূপসন্তো, ইমিনাপি মে কারণেন সুখমেৰ জাতং. কুলসন্তকং রাজমণিরতনং নো গেহে পুরিমদিৰসে ¶ নট্ঠং, তম্পি ইদানি হত্থপত্তং আগতং, ইমিনাপি মে কারণেন সুখমেৰ জাতং. তুম্হাকং সাৰকেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসং ইচ্ছন্তেন ঞাতিধীতাপি নো গেহে কতা, ইমিনাপি মে কারণেন সুখমেৰ জাত’’ন্তি. সত্থা ‘‘আরোগ্যং নাম, মহারাজ, পরমো লাভো, যথালদ্ধেন সন্তুট্ঠভাৰসদিসম্পি ধনং, ৰিস্সাসসদিসো চ পরমা ঞাতি, নিব্বানসদিসঞ্চ সুখং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘আরোগ্যপরমা লাভা, সন্তুট্ঠিপরমং ধনং;
ৰিস্সাসপরমা ঞাতি, নিব্বানপরমং সুখ’’ন্তি.
তত্থ ¶ আরোগ্যপরমা লাভাতি অরোগভাৰপরমা লাভা. রোগিনো হি ৰিজ্জমানাপি লাভা অলাভাযেৰ, তস্মা অরোগস্স সব্বলাভা আগতাৰ হোন্তি. তেনেতং ৰুত্তং – ‘‘আরোগ্যপরমা লাভা’’তি. সন্তুট্ঠিপরমং ধনন্তি গিহিনো ৰা পব্বজিতস্স ৰা যং অত্তনা লদ্ধং ¶ অত্তনো সন্তকং, তেনেৰ তুস্সনভাৰো সন্তুট্ঠী নাম সেসধনেহি পরমং ধনং. ৰিস্সাসপরমা ঞাতীতি মাতা ৰা হোতু পিতা ৰা, যেন সদ্ধিং ৰিস্সাসো নত্থি, সো অঞ্ঞাতকোৰ. যেন অঞ্ঞাতকেন পন সদ্ধিং ৰিস্সাসো অত্থি, সো অসম্বন্ধোপি পরমো উত্তমো ঞাতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিস্সাসপরমা ঞাতী’’তি. নিব্বানসদিসং পন সুখং নাম নত্থি, তেনেৰাহ – নিব্বানপরমং সুখন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পসেনদিকোসলৰত্থু ছট্ঠং.
৭. তিস্সত্থেরৰত্থু
পৰিৰেকরসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সত্থারা হি, ‘‘ভিক্খৰে, অহং ইতো চতূহি মাসেহি পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি ৰুত্তে সত্থু সন্তিকে সত্ত ভিক্খুসতানি সন্তাসং আপজ্জিংসু, খীণাসৰানং ¶ ধম্মসংৰেগো উপ্পজ্জি, পুথুজ্জনা অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু. ভিক্খূ ¶ ৰগ্গা ৰগ্গা হুত্ৰা ‘‘কিং নু খো করিস্সামা’’তি মন্তেন্তা ৰিচরন্তি. অথেকো তিস্সত্থেরো নাম ভিক্খূ ‘‘সত্থা কির চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বাযিস্সতি, অহঞ্চম্হি অৰীতরাগো, সত্থরি ধরমানেযেৰ মযা অরহত্তং গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি চতূসু ইরিযাপথেসু এককোৰ ৰিহাসি. ভিক্খূনং সন্তিকে গমনং ৰা কেনচি সদ্ধিং কথাসল্লাপো ৰা নত্থি. অথ নং ভিক্খূ আহংসু – ‘‘আৰুসো, তিস্স তস্মা এৰং করোসী’’তি. সো তেসং কথং ন সুণাতি. তে তস্স পৰত্তিং সত্থু আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেসু তিস্সত্থেরস্স সিনেহো নত্থী’’তি আহংসু. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কস্মা তিস্স এৰং অকাসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেন অত্তনো অধিপ্পাযে আরোচিতে ‘‘সাধু, তিস্সা’’তি সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মযি সিনেহো তিস্সসদিসোৰ হোতু. গন্ধমালাদীহি পূজং করোন্তাপি নেৰ মং পূজেন্তি, ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জমানাযেৰ পন মং পূজেন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পৰিৰেকরসং পিত্ৰা, রসং উপসমস্স চ;
নিদ্দরো হোতি নিপ্পাপো, ধম্মপীতিরসং পিৰ’’ন্তি.
তত্থ ¶ পৰিৰেকরসন্তি পৰিৰেকতো উপ্পন্নং রসং, একীভাৰসুখন্তি অত্থো. পিত্ৰাতি দুক্খপরিঞ্ঞাদীনি করোন্তো আরম্মণতো সচ্ছিকিরিযাৰসেন পিৰিত্ৰা. উপসমস্স ¶ চাতি কিলেসূপসমনিব্বানস্স চ রসং পিত্ৰা. নিদ্দরো হোতীতি তেন উভযরসপানেন খীণাসৰো ভিক্খু অব্ভন্তরে রাগদরথাদীনং অভাৰেন নিদ্দরো চেৰ নিপ্পাপো চ হোতি. রসং পিৰন্তি নৰৰিধলোকুত্তরধম্মৰসেন উপ্পন্নং পীতিরসং পিৰন্তোপি নিদ্দরো নিপ্পাপো চ হোতি.
দেসনাৰসানে তিস্সত্থেরো অরহত্তং পাপুণি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
তিস্সত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. সক্কৰত্থু
সাহু ¶ দস্সনন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰগামকে ৰিহরন্তো সক্কং আরব্ভ কথেসি.
তথাগতস্স হি আযুসঙ্খারে ৰিস্সট্ঠে লোহিতপক্খন্দিকাবাধস্স উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা সক্কো দেৰরাজা ‘‘মযা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা গিলানুপট্ঠানং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তিগাৰুতপ্পমাণং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা হত্থেহি পাদে পরিমজ্জি. অথ নং সত্থা আহ ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, সক্কো’’তি. ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি? ‘‘তুম্হে গিলানে উপট্ঠহিতুং, ভন্তে’’তি. ‘‘সক্ক, দেৰানং মনুস্সগন্ধো যোজনসততো পট্ঠায গলে বদ্ধকুণপং ৰিয হোতি ¶ , গচ্ছ ত্ৰং, অত্থি মে গিলানুপট্ঠকা ভিক্খূ’’তি. ‘‘ভন্তে, চতুরাসীতিযোজনসহস্সমত্থকে ঠিতো তুম্হাকং সীলগন্ধং ঘাযিত্ৰা আগতো, অহমেৰ উপট্ঠহিস্সামী’’তি সো সত্থু সরীরৰল়ঞ্জনভাজনং অঞ্ঞস্স হত্থেনাপি ফুসিতুং অদত্ৰা সীসেযেৰ ঠপেত্ৰা নীহরন্তো মুখসঙ্কোচনমত্তম্পি ন অকাসি, গন্ধভাজনং পরিহরন্তো ৰিয অহোসি. এৰং সত্থারং পটিজগ্গিত্ৰা সত্থু ফাসুককালেযেৰ অগমাসি.
ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অহো সত্থরি সক্কস্স সিনেহো, এৰরূপং নাম দিব্বসম্পত্তিং পহায মুখসঙ্কোচনমত্তম্পি অকত্ৰা গন্ধভাজনং নীহরন্তো ৰিয সত্থু সরীরৰল়ঞ্জনভাজনং সীসেন নীহরন্তো উপট্ঠানমকাসী’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা কিং ৰদেথ, ভিক্খৰে, অনচ্ছরিযং এতং, যং সক্কো দেৰরাজা মযি সিনেহং করোতি. অযং সক্কো হি দেৰরাজা মং নিস্সায জরসক্কভাৰং ৰিজহিত্ৰা সোতাপন্নো হুত্ৰা তরুণসক্কস্স ভাৰং পত্তো, অহং হিস্স ¶ মরণভযতজ্জিতস্স পঞ্চসিখগন্ধব্বদেৰপুত্তং পুরতো কত্ৰা আগতকালে ইন্দসালগুহাযং দেৰপরিসায মজ্ঝে নিসিন্নস্স –
‘‘পুচ্ছ ৰাসৰ মং পঞ্হং, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছসি;
তস্স তস্সেৰ পঞ্হস্স, অহং অন্তং করোমি তে’’তি. (দী. নি. ২.৩৫৬) –
ৰত্ৰা ¶ তস্স কঙ্খং ৰিনোদেন্তো ধম্মং দেসেসিং. দেসনাৰসানে চুদ্দসন্নং পাণকোটীনং ধম্মাভিসমযো অহোসি, সক্কোপি যথানিসিন্নোৰ সোতাপত্তিফলং পত্ৰা তরুণসক্কো জাতো. এৰমস্সাহং বহূপকারো. তস্স মযি সিনেহো নাম অনচ্ছরিযো. ভিক্খৰে, অরিযানঞ্হি দস্সনম্পি ¶ সুখং, তেহি সদ্ধিং একট্ঠানে সন্নিৰাসোপি সুখো. বালেহি সদ্ধিং পন সব্বমেতং দুক্খন্তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সাহু দস্সনমরিযানং, সন্নিৰাসো সদা সুখো;
অদস্সনেন বালানং, নিচ্চমেৰ সুখী সিযা.
‘‘বালসঙ্গতচারী হি, দীঘমদ্ধান সোচতি;
দুক্খো বালেহি সংৰাসো, অমিত্তেনেৰ সব্বদা;
ধীরো চ সুখসংৰাসো, ঞাতীনংৰ সমাগমো’’.
তস্মা হি –
‘‘ধীরঞ্চ পঞ্ঞঞ্চ বহুস্সুতঞ্চ,ধোরয্হসীলং ৰতৰন্তমরিযং;
তং তাদিসং সপ্পুরিসং সুমেধং,ভজেথ নক্খত্তপথং ৰ চন্দিমা’’তি.
তত্থ সাহূতি সুন্দরং ভদ্দকং. সন্নিৰাসোতি ন কেৰলঞ্চ তেসং দস্সনমেৰ, তেহি সদ্ধিং একট্ঠানে নিসীদনাদিভাৰোপি তেসং ৰত্তপটিৰত্তং কাতুং লভনভাৰোপি সাধুযেৰ. বালসঙ্গতচারী হীতি যো বালেন সহচারী. দীঘমদ্ধানন্তি সো বালসহাযেন ‘‘এহি সন্ধিচ্ছেদাদীনি করোমা’’তি ৰুচ্চমানো তেন সদ্ধিং একচ্ছন্দো হুত্ৰা তানি করোন্তো হত্থচ্ছেদাদীনি পত্ৰা দীঘমদ্ধানং সোচতি. সব্বদাতি যথা অসিহত্থেন ৰা অমিত্তেন আসীৰিসাদীহি ৰা সদ্ধিং একতো ¶ ৰাসো নাম নিচ্চং দুক্খো, তথেৰ বালেহি সদ্ধিন্তি অত্থো. ধীরো চ সুখসংৰাসোতি এত্থ ¶ সুখো সংৰাসো এতেনাতি সুখসংৰাসো, পণ্ডিতেন সদ্ধিং একট্ঠানে সংৰাসো সুখোতি অত্থো. কথং? ঞাতীনংৰ সমাগমোতি যথাপি ঞাতীনং সমাগমো সুখো, এৰং সুখো.
তস্মা হীতি যস্মা বালেহি সদ্ধিং সংৰাসো দুক্খো, পণ্ডিতেন সদ্ধিং সুখো, তস্মা হি ধিতিসম্পন্নং ধীরঞ্চ, লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞাসম্পন্নং পঞ্ঞঞ্চ ¶ , আগমাধিগমসম্পন্নং বহুস্সুতঞ্চ, অরহত্তপাপনকসঙ্খাতায ধুরৰহনসীলতায ধোরয্হসীলং, সীলৰতেন চেৰ ধুতঙ্গৰতেন চ ৰতৰন্তং, কিলেসেহি আরকতায অরিযং, তথারূপং সপ্পুরিসং সোভনপঞ্হং যথা নিম্মলং নক্খত্তপথসঙ্খাতং আকাসং চন্দিমা ভজতি, এৰং ভজেথ পযিরুপাসেথাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সক্কৰত্থু অট্ঠমং.
সুখৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পন্নরসমো ৰগ্গো.
১৬. পিযৰগ্গো
১. তযোজনপব্বজিতৰত্থু
অযোগেতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তযো পব্বজিতে আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির একস্মিং কুলে মাতাপিতূনং একপুত্তকো অহোসি পিযো মনাপো. সো একদিৰসং গেহে নিমন্তিতানং ভিক্খূনং অনুমোদনং করোন্তানং ধম্মকথং সুত্ৰা পব্বজিতুকামো হুত্ৰা মাতাপিতরো পব্বজ্জং যাচি. তে নানুজানিংসু. তস্স এতদহোসি – ‘‘অহং মাতাপিতূনং অপস্সন্তানংযেৰ বহি গন্ত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. অথস্স পিতা বহি নিক্খমন্তো ‘‘ইমং রক্খেয্যাসী’’তি মাতরং পটিচ্ছাপেসি, মাতা বহি নিক্খমন্তী পিতরং পটিচ্ছাপেসি. অথস্স একদিৰসং পিতরি বহি গতে মাতা ‘‘পুত্তং রক্খিস্সামী’’তি একং দ্ৰারবাহং নিস্সায একং পাদেহি উপ্পীল়েত্ৰা ছমায নিসিন্না সুত্তং কন্ততি. সো ‘‘ইমং ৰঞ্চেত্ৰা গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অম্ম, থোকং তাৰ অপেহি, সরীরৰলঞ্জং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তায পাদে সমিঞ্জিতে নিক্খমিত্ৰা ৰেগেন ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পব্বাজেথ মং, ভন্তে’’তি ¶ যাচিত্ৰা তেসং সন্তিকে পব্বজি.
অথস্স পিতা আগন্ত্ৰা মাতরং পুচ্ছি – ‘‘কহং মে পুত্তো’’তি? ‘‘সামি, ইমস্মিং পদেসে অহোসী’’তি. সো ‘‘কহং নু খো মে পুত্তো’’তি ওলোকেন্তো তং অদিস্ৰা ‘‘ৰিহারং গতো ভৰিস্সতী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা পুত্তং পব্বজিতং দিস্ৰা কন্দিত্ৰা রোদিত্ৰা, ‘‘তাত, কিং মং নাসেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘মম পুত্তে পব্বজিতে অহং ইদানি গেহে কিং করিস্সামী’’তি সযম্পি ভিক্খূ যাচিত্ৰা পব্বজি. অথস্স মাতাপি ‘‘কিং নু খো মে পুত্তো চ পতি চ চিরাযন্তি, কচ্চি ৰিহারং গন্ত্ৰা পব্বজিতা’’তি তে ওলোকেন্তী ৰিহারং গন্ত্ৰা উভোপি পব্বজিতে দিস্ৰা ‘‘ইমেসং পব্বজিতকালে মম গেহেন কো অত্থো’’তি সযম্পি ভিক্খুনিউপস্সযং গন্ত্ৰা পব্বজি. তে পব্বজিত্ৰাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, ৰিহারেপি ভিক্খুনিউপস্সযেপি একতোৰ নিসীদিত্ৰা সল্লপন্তা দিৰসং ৰীতিনামেন্তি. তেন ভিক্খূপি ভিক্খূনিযোপি উব্বাল়্হা হোন্তি.
অথেকদিৰসং ¶ ¶ ভিক্খূ নেসং কিরিযং সত্থুং আরোচেসুং. সত্থা তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তুম্হে এৰং করোথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা এৰং করোথ? ন হি এস পব্বজিতানং যোগো’’তি. ‘‘ভন্তে, ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোমা’’তি. ‘‘পব্বজিতকালতো পট্ঠায এৰং করণং অযুত্তং. পিযানঞ্হি অদস্সনং, অপ্পিযানঞ্চ দস্সনং দুক্খমেৰ. তস্মা সত্তেসু চ সঙ্খারেসু চ কঞ্চি পিযং ৰা অপ্পিযং ৰা কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অযোগে যুঞ্জমত্তানং, যোগস্মিঞ্চ অযোজযং;
অত্থং হিত্ৰা পিযগ্গাহী, পিহেতত্তানুযোগিনং.
‘‘মা ¶ পিযেহি সমাগঞ্ছি, অপ্পিযেহি কুদাচনং;
পিযানং অদস্সনং দুক্খং, অপ্পিযানঞ্চ দস্সনং.
‘‘তস্মা পিযং ন কযিরাথ, পিযাপাযো হি পাপকো;
গন্থা তেসং ন ৰিজ্জন্তি, যেসং নত্থি পিযাপ্পিয’’ন্তি.
তত্থ অযোগেতি অযুঞ্জিতব্বে অযোনিসোমনসিকারে. ৰেসিযাগোচরাদিভেদস্স হি ছব্বিধস্স অগোচরস্স সেৰনং ইধ অযোনিসোমনসিকারো নাম, তস্মিং অযোনিসোমনসিকারে অত্তানং যুঞ্জন্তোতি অত্থো. যোগস্মিন্তি তব্বিপরীতে চ যোনিসোমনসিকারে অযুঞ্জন্তোতি অত্থো. অত্থং হিত্ৰাতি পব্বজিতকালতো পট্ঠায অধিসীলাদিসিক্খত্তযং অত্থো নাম, তং অত্থং হিত্ৰা. পিযগ্গাহীতি পঞ্চকামগুণসঙ্খাতং পিযমেৰ গণ্হন্তো. পিহেতত্তানুযোগিনন্তি তায পটিপত্তিযা সাসনতো চুতো গিহিভাৰং পত্ৰা পচ্ছা যে অত্তানুযোগং অনুযুত্তা সীলাদীনি সম্পাদেত্ৰা দেৰমনুস্সানং সন্তিকা সক্কারং লভন্তি, তেসং পিহেতি, ‘‘অহো ৰতাহম্পি এৰরূপো অস্স’’ন্তি ইচ্ছতীতি অত্থো.
মা পিযেহীতি পিযেহি সত্তেহি ৰা সঙ্খারেহি ৰা কুদাচনং একক্খণেপি ন সমাগচ্ছেয্য, তথা অপ্পিযেহি. কিং কারণা? পিযা নঞ্হি ৰিযোগৰসেন অদস্সনং অপ্পিযানঞ্চ উপসঙ্কমনৰসেন দস্সনং নাম দুক্খং. তস্মাতি যস্মা ইদং উভযম্পি দুক্খং, তস্মা কঞ্চি সত্তং ৰা সঙ্খারং ৰা পিযং নাম ন করেয্য. পিযাপাযো হীতি পিযেহি ¶ অপাযো ৰিযোগো ¶ . পাপকোতি লামকো. গন্থা তেসং ন ৰিজ্জন্তীতি যেসং পিযং নত্থি, তেসং অভিজ্ঝাকাযগন্থো ¶ পহীযতি. যেসং অপ্পিযং নত্থি, তেসং ব্যাপাদো কাযগন্থো. তেসু পন দ্ৰীসু পহীনেসু সেসগন্থা পহীনা হোন্তি. তস্মা পিযং ৰা অপ্পিযং ৰা ন কত্তব্বন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. তেন পন তযো জনা ‘‘মযং ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোমা’’তি ৰিব্ভমিত্ৰা গেহমেৰ অগমিংসূতি.
তযোজনপব্বজিতৰত্থু পঠমং.
২. অঞ্ঞতরকুটুম্বিকৰত্থু
পিযতো জাযতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং কুটুম্বিকং আরব্ভ কথেসি.
সো হি অত্তনো পুত্তে কালকতে পুত্তসোকাভিভূতো আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি, পুত্তসোকং সন্ধারেতুং ন সক্কোতি. সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো তস্স সোতাপত্তিমগ্গস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো একং পচ্ছাসমণং গহেত্ৰা তস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো সত্থু আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘মযা সদ্ধিং পটিসন্থারং কাতুকামো ভৰিস্সতী’’তি সত্থারং পৰেসেত্ৰা গেহমজ্ঝে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সত্থরি নিসিন্নে আগন্ত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু খো, উপাসক, দুক্খিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেন পুত্তৰিযোগদুক্খে আরোচিতে, ‘‘উপাসক, মা চিন্তযি, ইদং মরণং নাম ন একস্মিংযেৰ ¶ ঠানে, ন চ একস্সেৰ হোতি, যাৰতা পন ভৰুপ্পত্তি নাম অত্থি, সব্বসত্তানং হোতিযেৰ. একসঙ্খারোপি নিচ্চো নাম নত্থি. তস্মা ‘মরণধম্মং মতং, ভিজ্জনধম্মং ভিন্ন’ন্তি যোনিসো পচ্চৰেক্খিতব্বং, ন সোচিতব্বং. পোরাণপণ্ডিতাপি হি পুত্তস্স মতকালে ‘মরণধম্মং মতং, ভিজ্জনধম্মং ভিন্ন’ন্তি সোকং অকত্ৰা মরণস্সতিমেৰ ভাৰযিংসূ’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কে এৰমকংসু, কদা চ অকংসু, আচিক্খথ মে’’তি যাচিতো তস্সত্থস্স পকাসনত্থং অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘উরগোৰ ¶ তচং জিণ্ণং, হিত্ৰা গচ্ছতি সং তনুং;
এৰং সরীরে নিব্ভোগে, পেতে কালকতে সতি.
‘‘ডয্হমানো ¶ ন জানাতি, ঞাতীনং পরিদেৰিতং;
তস্মা এতং ন সোচামি, গতো সো তস্স যা গতী’’তি. (জা. ১.৫.১৯-২০) –
ইমং পঞ্চকনিপাতে উরগজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা ‘‘এৰং পুব্বে পণ্ডিতা পিযপুত্তে কালকতে যথা এতরহি ত্ৰং কম্মন্তে ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিরাহারো রোদন্তো ৰিচরসি, তথা অৰিচরিত্ৰা মরণস্সতিভাৰনাবলেন সোকং অকত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জিংসু, কম্মন্তঞ্চ অধিট্ঠহিংসু ¶ . তস্মা ‘পিযপুত্তো মে কালকতো’তি মা চিন্তযি. উপ্পজ্জমানো হি সোকো ৰা ভযং ৰা পিযমেৰ নিস্সায উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পিযতো জাযতী সোকো, পিযতো জাযতী ভযং;
পিযতো ৰিপ্পমুত্তস্স, নত্থি সোকো কুতো ভয’’ন্তি.
তত্থ পিযতোতি ৰট্টমূলকো হি সোকো ৰা ভযং ৰা উপ্পজ্জমানং পিযমেৰ সত্তং ৰা সঙ্খারং ৰা নিস্সায উপ্পজ্জতি, ততো পন ৰিপ্পমুত্তস্স উভযম্পেতং নত্থীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে কুটুম্বিকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরকুটুম্বিকৰত্থু দুতিযং.
৩. ৰিসাখাৰত্থু
পেমতো জাযতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰিসাখং উপাসিকং আরব্ভ কথেসি.
সা কির পুত্তস্স ধীতরং সুদত্তং নাম কুমারিকং অত্তনো ঠানে ঠপেত্ৰা গেহে ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চং কারেসি. সা অপরেন সমযেন কালমকাসি. সা তস্সা সরীরনিক্খেপং কারেত্ৰা সোকং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী দুক্খিনী দুম্মনা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ¶ নিসীদি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু খো ত্ৰং, ৰিসাখে, দুক্খিনী দুম্মনা অস্সুমুখা ¶ রোদমানা নিসিন্না’’তি ¶ আহ. সা তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘পিযা মে, ভন্তে, সা কুমারিকা ৰত্তসম্পন্না, ইদানি তথারূপং ন পস্সামী’’তি আহ. ‘‘কিত্তকা পন, ৰিসাখে, সাৰত্থিযং মনুস্সা’’তি? ‘‘ভন্তে, তুম্হেহিযেৰ মে কথিতং সত্ত জনকোটিযো’’তি. ‘‘সচে পনাযং এত্তকো জনো তৰ নত্তায সদিসো ভৰেয্য, ইচ্ছেয্যাসি ন’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কতি পন জনা সাৰত্থিযং দেৰসিকং কালং করোন্তী’’তি? ‘‘বহূ, ভন্তে’’তি. ‘‘ননু এৰং, ভন্তে, তৰ অসোচনকালো ন ভৰেয্য, রত্তিন্দিৰং রোদন্তীযেৰ ৰিচরেয্যাসী’’তি. ‘‘হোতু, ভন্তে, ঞাতং মযা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘তেন হি মা সোচি, সোকো ৰা ভযং ৰা পেমতোৰ জাযতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পেমতো জাযতী সোকো, পেমতো জাযতী ভযং;
পেমতো ৰিপ্পমুত্তস্স, নত্থি সোকো কুতো ভয’’ন্তি.
তত্থ পেমতোতি পুত্তধীতাদীসু কতং পেমমেৰ নিস্সায সোকো জাযতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰিসাখাৰত্থু ততিযং.
৪. লিচ্ছৰীৰত্থু
রতিযা জাযতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিং নিস্সায কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো লিচ্ছৰী আরব্ভ কথেসি.
তে ¶ কির একস্মিং ছণদিৰসে অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসেহি অলঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা উয্যানগমনত্থায নগরা নিক্খমিংসু. সত্থা পিণ্ডায পৰিসন্তো তে দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰযো, যেহি দেৰা তাৰতিংসা ন দিট্ঠপুব্বা, তে ইমে ওলোকেন্তূ’’তি ৰত্ৰা নগরং পাৰিসি. তেপি উয্যানং গচ্ছন্তা একং নগরসোভিনিং ইত্থিং আদায গন্ত্ৰা তং নিস্সায ইস্সাভিভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরিত্ৰা লোহিতং ¶ নদিং ৰিয পৰত্তযিংসু. অথ নে মঞ্চেনাদায উক্খিপিত্ৰা আগমংসু. সত্থাপি কতভত্তকিচ্চো নগরা নিক্খমি. ভিক্খূপি লিচ্ছৰযো তথা নীযমানে দিস্ৰা সত্থারং আহংসু – ‘‘ভন্তে, লিচ্ছৰিরাজানো ¶ পাতোৰ অলঙ্কতপটিযত্তা দেৰা ৰিয নগরা নিক্খমিত্ৰা ইদানি একং ইত্থিং নিস্সায ইমং ব্যসনং পত্তা’’তি. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, সোকো ৰা ভযং ৰা উপ্পজ্জমানং রতিং নিস্সায উপ্পজ্জতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘রতিযা জাযতী সোকো, রতিযা জাযতী ভযং;
রতিযা ৰিপ্পমুত্তস্স, নত্থি সোকো কুতো ভয’’ন্তি.
তত্থ রতিযাতি পঞ্চকামগুণরতিতো, তং নিস্সাযাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
লিচ্ছৰীৰত্থু চতুত্থং.
৫. অনিত্থিগন্ধকুমারৰত্থু
কামতোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনিত্থিগন্ধকুমারং নাম আরব্ভ কথেসি.
সো কির ব্রহ্মলোকা চুতসত্তো সাৰত্থিযং মহাভোগকুলে নিব্বত্তো জাতদিৰসতো পট্ঠায ইত্থিসমীপং উপগন্তুং ন ইচ্ছতি, ইত্থিযা গয্হমানো রোদতি. ৰত্থচুম্বটকেন নং গহেত্ৰা থঞ্ঞং পাযেন্তি. সো ৰযপ্পত্তো মাতাপিতূহি, ‘‘তাত, আৰাহং তে করিস্সামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন মে ইত্থিযা অত্থো’’তি পটিক্খিপিত্ৰা পুনপ্পুনং যাচিযমানো পঞ্চসতে সুৰণ্ণকারে পক্কোসাপেত্ৰা রত্তসুৰণ্ণনিক্খসহস্সং দাপেত্ৰা অতিৰিয পাসাদিকং ঘনকোট্টিমং ইত্থিরূপং কারেত্ৰা পুন মাতাপিতূহি, ‘‘তাত, তযি আৰাহং অকরোন্তে কুলৰংসো ন পতিট্ঠহিস্সতি, কুমারিকং তে আনেস্সামা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি সচে মে এৰরূপং কুমারিকং আনেস্সথ, করিস্সামি ৰো ৰচন’’ন্তি তং সুৰণ্ণরূপকং দস্সেতি. অথস্স মাতাপিতরো অভিঞ্ঞাতে ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অম্হাকং পুত্তো মহাপুঞ্ঞো, অৰস্সং ইমিনা সদ্ধিং কতপুঞ্ঞা ¶ কুমারিকা ভৰিস্সতি, গচ্ছথ ইমং সুৰণ্ণরূপকং গহেত্ৰা এৰরূপং কুমারিকং আহরথা’’তি পহিণিংসু. তে ‘‘সাধূ’’তি চারিকং চরন্তা মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং গতা. তস্মিঞ্চ নগরে একা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা কুমারিকা অহোসি, তং মাতাপিতরো সত্তভূমিকস্স পাসাদস্সূপরিমতলে ¶ ¶ পরিৰাসেসুং. তেপি খো ব্রাহ্মণা ‘‘সচে ইধ এৰরূপা কুমারিকা ভৰিস্সতি, ইমং দিস্ৰা ‘অযং অসুকস্স কুলস্স ধীতা ৰিয অভিরূপা’তি ৰক্খন্তী’’তি তং সুৰণ্ণরূপকং তিত্থমগ্গে ঠপেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু.
অথস্স কুমারিকায ধাতী তং কুমারিকং ন্হাপেত্ৰা সযম্পি ন্হাযিতুকামা হুত্ৰা তিত্থং আগতা তং রূপকং দিস্ৰা ‘‘ধীতা মে’’তি সঞ্ঞায ‘‘দুব্বিনীতাসি, ইদানেৰাহং ন্হাপেত্ৰা নিক্খন্তা, ত্ৰং মযা পুরেতরং ইধাগতাসী’’তি হত্থেন পহরিত্ৰা থদ্ধভাৰঞ্চেৰ নিব্বিকারতঞ্চ ঞত্ৰা ‘‘অহং মে, ধীতাতি সঞ্ঞমকাসিং, কিং নামেত’’ন্তি আহ. অথ নং তে ব্রাহ্মণা ‘‘এৰরূপা তে, অম্ম, ধীতা’’তি পুচ্ছিংসু. অযং মম ধীতু সন্তিকে কিং অগ্ঘতীতি? তেন হি তে ধীতরং অম্হাকং দস্সেহীতি. সা তেহি সদ্ধিং গেহং গন্ত্ৰা সামিকানং আরোচেসি. তে ব্রাহ্মণেহি সদ্ধিং কতপটিসম্মোদনা ধীতরং ওতারেত্ৰা হেট্ঠাপাসাদে সুৰণ্ণরূপকস্স সন্তিকে ঠপেসুং. সুৰণ্ণরূপকং নিপ্পভং অহোসি, কুমারিকা সপ্পভা অহোসি. ব্রাহ্মণা তং তেসং দত্ৰা কুমারিকং পটিচ্ছাপেত্ৰা গন্ত্ৰা অনিত্থিগন্ধকুমারস্স মাতাপিতূনং আরোচযিংসু. তে তুট্ঠমানসা ‘‘গচ্ছথ, নং সীঘং আনেথা’’তি মহন্তেন সক্কারেন পহিণিংসু.
কুমারোপি তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘কঞ্চনরূপতোপি কির অভিরূপতরা দারিকা অত্থী’’তি সৰনৰসেনেৰ সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘সীঘং আনেন্তূ’’তি ¶ আহ. সাপি খো যানং আরোপেত্ৰা আনীযমানা অতিসুখুমালতায যানুগ্ঘাতেন সমুপ্পাদিতৰাতরোগা অন্তরামগ্গেযেৰ কালমকাসি. কুমারোপি ‘‘আগতা’’তি নিরন্তরং পুচ্ছতি, তস্স অতিসিনেহেন পুচ্ছন্তস্স সহসাৰ অনারোচেত্ৰা কতিপাহং ৰিক্খেপং কত্ৰা তমত্থং আরোচযিংসু. সো ‘‘তথারূপায নাম ইত্থিযা সদ্ধিং সমাগমং নালত্থ’’ন্তি উপ্পন্নদোমনস্সো পব্বতেন ৰিয সোকদুক্খেন অজ্ঝোত্থটো ¶ অহোসি. সত্থা তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা পিণ্ডায চরন্তো তং গেহদ্ৰারং অগমাসি. অথস্স মাতাপিতরো সত্থারং অন্তোগেহং পৰেসেত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসিংসু. সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে ‘‘কহং অনিত্থিগন্ধকুমারো’’তি পুচ্ছি. ‘‘এসো, ভন্তে, আহারূপচ্ছেদং কত্ৰা অন্তোগব্ভে নিসিন্নো’’তি. ‘‘পক্কোসথ ন’’ন্তি. সো আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা ‘‘কিং নু খো, কুমার, বলৰসোকো উপ্পন্নো’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে, ‘এৰরূপা নাম ইত্থী অন্তরামগ্গে কালকতা’তি সুত্ৰা বলৰসোকো উপ্পন্নো, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেতী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘জানাসি পন ত্ৰং, কুমার, কিং তে নিস্সায সোকো উপ্পন্নো’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘কামং নিস্সায, কুমার, বলৰসোকো উপ্পন্নো, সোকো ৰা ভযং ৰা কামং নিস্সায উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘কামতো ¶ জাযতী সোকো, কামতো জাযতী ভযং;
কামতো ৰিপ্পমুত্তস্স, নত্থি সোকো কুতো ভয’’ন্তি.
তত্থ ¶ কামতোতি ৰত্থুকামকিলেসকামতো, দুৰিধম্পেতং কামং নিস্সাযাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে অনিত্থিগন্ধকুমারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.
অনিত্থিগন্ধকুমারৰত্থু পঞ্চমং.
৬. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু
তণ্হায জাযতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির মিচ্ছাদিট্ঠিকো একদিৰসং নদীতীরং গন্ত্ৰা খেত্তং সোধেতি. সত্থা তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা তস্স সন্তিকং অগমাসি. সো সত্থারং দিস্ৰাপি সামীচিকম্মং অকত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথ নং সত্থা পুরেতরং আলপিত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং করোসী’’তি আহ. ‘‘খেত্তং, ভো গোতম, সোধেমী’’তি. সত্থা এত্তকমেৰ ৰত্ৰা গতো. পুনদিৰসেপি তস্স খেত্তং কসিতুং আগতস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং করোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘খেত্তং কসামি, ভো গোতমা’’তি সুত্ৰা পক্কামি. পুনদিৰসাদীসুপি তথেৰ গন্ত্ৰা পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভো গোতম, খেত্তং ৰপামি নিদ্দেমি রক্খামী’’তি ¶ সুত্ৰা পক্কামি. অথ নং একদিৰসং ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘ভো গোতম, ত্ৰং মম খেত্তসোধনদিৰসতো পট্ঠায আগতো. সচে মে সস্সং সম্পজ্জিস্সতি, তুয্হম্পি সংৰিভাগং করিস্সামি, তুয্হং অদত্ৰা সযং ন খাদিস্সামি, ইতো দানি পট্ঠায ত্ৰং মম সহাযো’’তি.
অথস্স অপরেন সমযেন সস্সং সম্পজ্জি ¶ , তস্স ‘‘সম্পন্নং মে সস্সং, স্ৰে দানি লাযাপেস্সামী’’তি লাযনত্থং কত্তব্বকিচ্চস্স রত্তিং মহামেঘো ৰস্সিত্ৰা সব্বং সস্সং হরি, খেত্তং তচ্ছেত্ৰা ঠপিতসদিসং অহোসি. সত্থা পন পঠমদিৰসংযেৰ ‘‘তং সস্সং ন সম্পজ্জিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. ব্রাহ্মণো পাতোৰ ‘‘খেত্তং ওলোকেস্সামী’’তি গতো তুচ্ছং খেত্তং দিস্ৰা উপ্পন্নবলৰসোকো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো মম খেত্তসোধনকালতো পট্ঠায আগতো ¶ , অহম্পি নং ‘ইমস্মিং সস্সে নিপ্ফন্নে তুয্হম্পি সংৰিভাগং করিস্সামি, তুয্হং অদত্ৰা সযং ন খাদিস্সামি, ইতো পট্ঠায দানি ত্ৰং মম সহাযো’তি অৰচং. সোপি মে মনোরথো মত্থকং ন পাপুণী’’তি আহারূপচ্ছেদং কত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. অথস্স সত্থা গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো সত্থু আগমনং সুত্ৰা ‘‘সহাযং মে আনেত্ৰা ইধ নিসীদাপেথা’’তি আহ. পরিজনো তথা অকাসি. সত্থা নিসীদিত্ৰা ‘‘কহং ব্রাহ্মণো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গব্ভে নিপন্নো’’তি ৰুত্তে ‘‘পক্কোসথ ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা আগন্ত্ৰা একমন্তং নিসিন্নং আহ ‘‘কিং, ব্রাহ্মণা’’তি? ভো গোতম, তুম্হে মম খেত্তসোধনদিৰসতো পট্ঠায আগতা, অহম্পি ‘‘সস্সে নিপ্ফন্নে তুম্হাকং সংৰিভাগং করিস্সামী’’তি অৰচং. সো মে মনোরথো অনিপ্ফন্নো, তেন মে সোকো উপ্পন্নো, ভত্তম্পি মে নচ্ছাদেতীতি. অথ নং সত্থা ‘‘জানাসি পন, ব্রাহ্মণ, কিং তে নিস্সায সোকো উপ্পন্নো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন জানামি, ভো গোতম, ত্ৰং পন জানাসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, উপ্পজ্জমানো সোকো ৰা ভযং ৰা তণ্হং নিস্সায উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘তণ্হায ¶ জাযতী সোকো, তণ্হায জাযতী ভযং;
তণ্হায ৰিপ্পমুত্তস্স, নত্থি সোকো কুতো ভয’’ন্তি.
তত্থ তণ্হাযাতি ছদ্ৰারিকায তণ্হায, এতং তণ্হং নিস্সায উপ্পজ্জতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহীতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পঞ্চসতদারকৰত্থু
সীলদস্সনসম্পন্নন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অন্তরামগ্গে পঞ্চসতদারকে আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি সত্থা অসীতিমহাথেরেহি সদ্ধিং পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো রাজগহং পিণ্ডায পৰিসন্তো একস্মিং ছণদিৰসে পঞ্চসতে দারকে পূৰপচ্ছিযো উক্খিপাপেত্ৰা নগরা নিক্খম্ম উয্যানং গচ্ছন্তে অদ্দস. তেপি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু, তে একং ভিক্খুম্পি ‘‘পূৰং গণ্হথা’’তি ¶ ন ৰদিংসু. সত্থা তেসং গতকালে ভিক্খূ আহ – ‘‘খাদিস্সথ, ভিক্খৰে, পূৰে’’তি. ‘‘কহং ভন্তে, পূৰা’’তি? ‘‘কিং ন পস্সথ তে দারকে পূৰপচ্ছিযো উক্খিপাপেত্ৰা অতিক্কন্তে’’তি? ‘‘ভন্তে, এৰরূপা নাম দারকা কস্সচি পূৰং ন দেন্তী’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, কিঞ্চাপি এতে মং ৰা তুম্হে ৰা পূৰেহি ন নিমন্তযিংসু, পূৰসামিকো পন ভিক্খু পচ্ছতো আগচ্ছতি, পূৰে খাদিত্ৰাৰ গন্তুং ৰট্টতী’’তি. বুদ্ধানঞ্হি ¶ একপুগ্গলেপি ইস্সা ৰা দোসো ৰা নত্থি, তস্মা ইমং ৰত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং আদায একস্মিং রুক্খমূলে ছাযায নিসীদি. দারকা মহাকস্সপত্থেরং পচ্ছতো আগচ্ছন্তং দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহা পীতিৰেগেন পরিপুণ্ণসরীরা হুত্ৰা পচ্ছিযো ওতারেত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পূৰে পচ্ছীহি সদ্ধিংযেৰ উক্খিপিত্ৰা ‘‘গণ্হথ, ভন্তে’’তি থেরং ৰদিংসু. অথ নে থেরো আহ – ‘‘এস সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা রুক্খমূলে নিসিন্নো, তুম্হাকং দেয্যধম্মং আদায গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সংৰিভাগং করোথা’’তি. তে ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি নিৰত্তিত্ৰা থেরেন সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা পূৰে দত্ৰা ওলোকযমানা একমন্তে ঠত্ৰা পরিভোগাৰসানে উদকং অদংসু. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘দারকেহি মুখোলোকনেন ভিক্খা দিন্না, সম্মাসম্বুদ্ধং ৰা মহাথেরে ৰা পূৰেহি অনাপুচ্ছিত্ৰা মহাকস্সপত্থেরং দিস্ৰা পচ্ছীহি সদ্ধিংযেৰ আদায আগমিংসূ’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তেন মহাকস্সপেন সদিসো ভিক্খু দেৰমনুস্সানং পিযো হোতি, তে চ তস্স চতুপচ্চযেন পূজং করোন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সীলদস্সনসম্পন্নং, ধম্মট্ঠং সচ্চৰেদিনং;
অত্তনো কম্ম কুব্বানং, তং জনো কুরুতে পিয’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ সীলদস্সনসম্পন্নন্তি চতুপারিসুদ্ধিসীলেন চেৰ মগ্গফলসম্পযুত্তেন চ সম্মাদস্সনেন সম্পন্নং. ধম্মট্ঠন্তি নৰৰিধলোকুত্তরধম্মে ঠিতং, সচ্ছিকতলোকুত্তরধম্মন্তি অত্থো. সচ্চৰেদিনন্তি চতুন্নং সচ্চানং সোল়সহাকারেহি সচ্ছিকতত্তা সচ্চঞাণেন সচ্চৰেদিনং. অত্তনো কম্ম কুব্বানন্তি অত্তনো কম্মং নাম তিস্সো সিক্খা, তা পূরযমানন্তি অত্থো. তং জনোতি তং পুগ্গলং লোকিযমহাজনো পিযং করোতি, দট্ঠুকামো ৰন্দিতুকামো পচ্চযেন পূজেতুকামো হোতিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সব্বেপি তে দারকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
পঞ্চসতদারকৰত্থু সত্তমং.
৮. একঅনাগামিত্থেরৰত্থু
ছন্দজাতোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অনাগামিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি তং থেরং সদ্ধিৰিহারিকা পুচ্ছিংসু – ‘‘অত্থি পন ৰো, ভন্তে, ৰিসেসাধিগমো’’তি. থেরো ‘‘অনাগামিফলং নাম গহট্ঠাপি পাপুণন্তি, অরহত্তং পত্তকালেযেৰ তেহি সদ্ধিং কথেস্সামী’’তি হরাযমানো কিঞ্চি অকথেত্ৰাৰ কালকতো সুদ্ধাৰাসদেৰলোকে নিব্বত্তি. অথস্স সদ্ধিৰিহারিকা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা রোদন্তাৰ একমন্তং নিসীদিংসু. অথ ¶ নে সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, রোদথা’’তি আহ. ‘‘উপজ্ঝাযো নো, ভন্তে, কালকতো’’তি. ‘‘হোতু, ভিক্খৰে, মা চিন্তযিত্থ, ধুৰধম্মো নামেসো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, মযম্পি জানাম, অপিচ মযং উপজ্ঝাযং ৰিসেসাধিগমং পুচ্ছিম্হা, সো কিঞ্চি অকথেত্ৰাৰ কালকতো, তেনম্হ দুক্খিতা’’তি. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, মা চিন্তযিত্থ, উপজ্ঝাযেন ৰো অনাগামিফলং পত্তং, সো ‘গিহীপেতং পাপুণন্তি, অরহত্তং পত্ৰাৰ নেসং কথেস্সামী’তি হরাযন্তো তুম্হাকং কিঞ্চি অকথেত্ৰা কালং কত্ৰা সুদ্ধাৰাসে নিব্বত্তো, অস্সাসথ, ভিক্খৰে, উপজ্ঝাযো ৰো কামেসু অপ্পটিবদ্ধচিত্ততং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ছন্দজাতো ¶ অনক্খাতে, মনসা চ ফুটো সিযা;
কামেসু চ অপ্পটিবদ্ধচিত্তো, উদ্ধংসোতোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ছন্দজাতোতি কত্তুকামতাৰসেন জাতছন্দো উস্সাহপত্তো. অনক্খাতেতি নিব্বানে. তঞ্হি ‘‘অসুকেন কতং ৰা নীলাদীসু এৰরূপং ৰা’’তি অৰত্তব্বতায অনক্খাতং নাম. মনসা চ ফুটো সিযাতি হেট্ঠিমেহি তীহি মগ্গফলচিত্তেহি ফুটো পূরিতো ভৰেয্য. অপ্পটিবদ্ধচিত্তোতি অনাগামিমগ্গৰসেন কামেসু অপ্পটিবদ্ধচিত্তো. উদ্ধংসোতোতি এৰরূপো ভিক্খু অৰিহেসু ¶ নিব্বত্তিত্ৰা ততো পট্ঠায পটিসন্ধিৰসেন অকনিট্ঠং গচ্ছন্তো উদ্ধংসোতোতি ৰুচ্চতি, তাদিসো ৰো উপজ্ঝাযোতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
একঅনাগামিত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. নন্দিযৰত্থু
চিরপ্পৰাসিন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ইসিপতনে ৰিহরন্তো নন্দিযং আরব্ভ কথেসি.
বারাণসিযং কির সদ্ধাসম্পন্নস্স কুলস্স নন্দিযো নাম পুত্তো অহোসি, সো মাতাপিতূনং অনুরূপো সদ্ধাসম্পন্নো সঙ্ঘুপট্ঠাকো অহোসি. অথস্স মাতাপিতরো ৰযপ্পত্তকালে সম্মুখগেহতো মাতুলধীতরং রেৰতিং নাম আনেতুকামা অহেসুং. সা পন অস্সদ্ধা অদানসীলা, নন্দিযো তং ন ইচ্ছি. অথস্স মাতা রেৰতিং আহ – ‘‘অম্ম, ত্ৰং ইমস্মিং গেহে ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিসজ্জনট্ঠানং উপলিম্পিত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেহি, আধারকে ঠপেহি, ভিক্খূনং আগতকালে পত্তং গহেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ধম্মকরণেন পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা ভুত্তকালে পত্তে ধোৰ, এৰং মে পুত্তস্স আরাধিতা ভৰিস্সসী’’তি. সা তথা অকাসি. অথ নং ‘‘ওৰাদক্খমা জাতা’’তি পুত্তস্স আরোচেত্ৰা তেন সাধূতি সম্পটিচ্ছিতে দিৰসং ঠপেত্ৰা আৰাহং করিংসু ¶ .
অথ ¶ নং নন্দিযো আহ – ‘‘সচে ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ মাতাপিতরো চ মে উপট্ঠহিস্সসি, এৰং ইমস্মিং গেহে ৰসিতুং লভিস্সসি, অপ্পমত্তা হোহী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা কতিপাহং সদ্ধা ৰিয হুত্ৰা ভত্তারং উপট্ঠহন্তী দ্ৰে পুত্তে ৰিজাযি. নন্দিযস্সাপি মাতাপিতরো কালমকংসু, গেহে সব্বিস্সরিযং তস্সাযেৰ অহোসি. নন্দিযোপি মাতাপিতূনং কালকিরিযতো পট্ঠায মহাদানপতি হুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং পট্ঠপেসি. কপণদ্ধিকাদীনম্পি গেহদ্ৰারে পাকৰত্তং পট্ঠপেসি. সো অপরভাগে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা আৰাসদানে আনিসংসং সল্লক্খেত্ৰা ইসিপতনে মহাৰিহারে চতূহি গব্ভেহি পটিমণ্ডিতং চতুসালং কারেত্ৰা মঞ্চপীঠাদীনি অত্থরাপেত্ৰা তং আৰাসং নিয্যাদেন্তো বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা তথাগতস্স দক্খিণোদকং অদাসি. সত্থু হত্থে দক্খিণোদকপতিট্ঠানেন সদ্ধিংযেৰ তাৰতিংসদেৰলোকে সব্বদিসাসু দ্ৰাদসযোজনিকো উদ্ধং যোজনসতুব্বেধো সত্তরতনমযো নারীগণসম্পন্নো দিব্বপাসাদো উগ্গচ্ছি.
অথেকদিৰসে মহামোগ্গল্লানত্থেরো দেৰচারিকং গন্ত্ৰা তস্স পাসাদস্স অৰিদূরে ঠিতো অত্তনো সন্তিকে আগতে দেৰপুত্তে পুচ্ছি – ‘‘কস্সেসো অচ্ছরাগণপরিৰুতো দিব্বপাসাদো নিব্বত্তো’’তি. অথস্স দেৰপুত্তা ৰিমানসামিকং আচিক্খন্তা আহংসু – ‘‘ভন্তে, যেন নন্দিযেন নাম গহপতিপুত্তেন ইসিপতনে ¶ সত্থু ৰিহারং কারেত্ৰা দিন্নো, তস্সত্থায এতং ৰিমানং নিব্বত্ত’’ন্তি ¶ . অচ্ছরাসঙ্ঘোপি নং দিস্ৰা পাসাদতো ওরোহিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, মযং ‘নন্দিযস্স পরিচারিকা ভৰিস্সামা’তি ইধ নিব্বত্তা, তং পন অপস্সন্তী অতিৰিয উক্কণ্ঠিতম্হা, মত্তিকপাতিং ভিন্দিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিগহণং ৰিয মনুস্সসম্পত্তিং জহিত্ৰা দিব্বসম্পত্তিগহণং, ইধাগমনত্থায নং ৰদেয্যাথা’’তি. থেরো ততো আগন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘নিব্বত্ততি নু খো, ভন্তে, মনুস্সলোকে ঠিতানংযেৰ কতকল্যাণানং দিব্বসম্পত্তী’’তি. ‘‘মোগ্গল্লান, ননু তে দেৰলোকে নন্দিযস্স নিব্বত্তা দিব্বসম্পত্তি সামং দিট্ঠা, কস্মা মং পুচ্ছসী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে, নিব্বত্ততী’’তি.
অথ নং সত্থা ‘‘মোগ্গল্লানং কিং নামেতং কথেসি. যথা হি চিরপ্পৰুট্ঠং পুত্তং ৰা ভাতরং ৰা ৰিপ্পৰাসতো আগচ্ছন্তং গামদ্ৰারে ঠিতো কোচিদেৰ ¶ দিস্ৰা ৰেগেন গেহং আগন্ত্ৰা ‘অসুকো নাম আগতো’তি আরোচেয্য, অথস্স ঞাতকা হট্ঠপহট্ঠা ৰেগেন নিক্খমিত্ৰা ‘আগতোসি, তাত, অরোগোসি, তাতা’তি তং অভিনন্দেয্যুং, এৰমেৰ ইধ কতকল্যাণং ইত্থিং ৰা পুরিসং ৰা ইমং লোকং জহিত্ৰা পরলোকং গতং দসৰিধং দিব্বপণ্ণাকারং আদায ‘অহং পুরতো ¶ , অহং পুরতো’তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা দেৰতা অভিনন্দন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘চিরপ্পৰাসিং পুরিসং, দূরতো সোত্থিমাগতং;
ঞাতিমিত্তা সুহজ্জা চ, অভিনন্দন্তি আগতং.
‘‘তথেৰ কতপুঞ্ঞম্পি, অস্মা লোকা পরং গতং;
পুঞ্ঞানি পটিগণ্হন্তি, পিযং ঞাতীৰ আগত’’ন্তি.
তত্থ চিরপ্পৰাসিন্তি চিরপ্পৰুট্ঠং. দূরতো সোত্থিমাগতন্তি ৰণিজ্জং ৰা রাজপোরিসং ৰা কত্ৰা লদ্ধলাভং নিপ্ফন্নসম্পত্তিং অনুপদ্দৰেন দূরট্ঠানতো আগতং. ঞাতিমিত্তা সুহজ্জা চাতি কুলসম্বন্ধৰসেন ঞাতী চ সন্দিট্ঠাদিভাৰেন মিত্তা চ সুহদযভাৰেন সুহজ্জা চ. অভিনন্দন্তি আগতন্তি নং দিস্ৰা আগতন্তি ৰচনমত্তেন ৰা অঞ্জলিকরণমত্তেন ৰা গেহসম্পত্তং পন নানপ্পকারপণ্ণাকারাভিহরণৰসেন অভিনন্দন্তি. তথেৰাতি তেনেৰাকারেন কতপুঞ্ঞম্পি পুগ্গলং ইমস্মা লোকা পরলোকং গতং দিব্বং আযুৰণ্ণসুখযসআধিপতেয্যং, দিব্বং রূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বন্তি ইমং দসৰিধং পণ্ণাকারং আদায মাতাপিতুট্ঠানে ঠিতানি পুঞ্ঞানি অভিনন্দন্তানি ¶ পটিগ্গণ্হন্তি. পিযং ঞাতীৰাতি ইধলোকে পিযঞাতকং আগতং সেসঞাতকা ৰিযাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
নন্দিযৰত্থু নৰমং.
পিযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সোল়সমো ৰগ্গো.
১৭. কোধৰগ্গো
১. রোহিনীখত্তিযকঞ্ঞাৰত্থু
কোধং ¶ ¶ ¶ জহেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো রোহিনিং নাম খত্তিযকঞ্ঞং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিং কির সমযে আযস্মা অনুরুদ্ধো পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং কপিলৰত্থুং অগমাসি. অথস্স ঞাতকা ‘‘থেরো আগতো’’তি সুত্ৰা থেরস্স সন্তিকং অগমংসু ঠপেত্ৰা রোহিনিং নাম থেরস্স ভগিনিং. থেরো ঞাতকে পুচ্ছি ‘‘কহং, রোহিনী’’তি? ‘‘গেহে, ভন্তে’’তি. ‘‘কস্মা ইধ নাগতা’’তি? ‘‘সরীরে তস্সা ছৰিরোগো উপ্পন্নোতি লজ্জায নাগতা, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘পক্কোসথ ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা পটকঞ্চুকং পটিমুঞ্চিত্ৰা আগতং এৰমাহ – ‘‘রোহিনি, কস্মা নাগতাসী’’তি? ‘‘সরীরে মে, ভন্তে, ছৰিরোগো উপ্পন্নো, তস্মা লজ্জায নাগতাম্হী’’তি. ‘‘কিং পন তে পুঞ্ঞং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি? ‘‘কিং করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘আসনসালং কারেহী’’তি. ‘‘কিং ¶ গহেত্ৰা’’তি? ‘‘কিং তে পসাধনভণ্ডকং নত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং মূল’’ন্তি? ‘‘দসসহস্সমূলং ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘তেন হি তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা আসনসালং কারেহী’’তি. ‘‘কো মে, ভন্তে, কারেস্সতী’’তি? থেরো সমীপে ঠিতঞাতকে ওলোকেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ভারো হোতূ’’তি আহ. ‘‘তুম্হে পন, ভন্তে, কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘অহম্পি ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি এতিস্সা দব্বসম্ভারে আহরথা’’তি. তে ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি আহরিংসু.
থেরো আসনসালং সংৰিদহন্তো রোহিনিং আহ – ‘‘দ্ৰিভূমিকং আসনসালং কারেত্ৰা উপরি পদরানং দিন্নকালতো পট্ঠায হেট্ঠাসালং নিবদ্ধং সম্মজ্জিত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেহি, নিবদ্ধং পানীযঘটে উপট্ঠাপেহী’’তি. সা ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি পসাধনভণ্ডকং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দ্ৰিভূমিকআসনসালং কারেত্ৰা উপরি পদরানং দিন্নকালতো পট্ঠায হেট্ঠাসালং সম্মজ্জনাদীনি অকাসি. নিবদ্ধং ভিক্খূ নিসীদন্তি. অথস্সা আসনসালং সম্মজ্জন্তিযাৰ ছৰিরোগো মিলাযি. সা আসনসালায নিট্ঠিতায বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা আসনসালং পূরেত্ৰা ¶ নিসিন্নস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ¶ ভিক্খুসঙ্ঘস্স পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং অদাসি. সত্থা কতভত্তকিচ্চো ‘‘কস্সেতং দান’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ভগিনিযা মে, ভন্তে, রোহিনিযা’’তি. ‘‘সা পন কহ’’ন্তি? ‘‘গেহে, ভন্তে’’তি. ‘‘পক্কোসথ ন’’ন্তি? সা আগন্তুং ন ইচ্ছি. অথ নং সত্থা অনিচ্ছমানম্পি পক্কোসাপেসিযেৰ. আগন্ত্ৰা চ পন ৰন্দিত্ৰা ¶ নিসিন্নং আহ – ‘‘রোহিনি, কস্মা নাগমিত্থা’’তি? ‘‘সরীরে মে, ভন্তে, ছৰিরোগো অত্থি, তেন লজ্জমানা নাগতাম্হী’’তি. ‘‘জানাসি পন কিং তে নিস্সায এস উপ্পন্নো’’তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘তৰ কোধং নিস্সায উপ্পন্নো এসো’’তি. ‘‘কিং পন মে, ভন্তে, কত’’ন্তি? ‘‘তেন হি সুণাহী’’তি. অথস্সা সত্থা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসী একিস্সা রঞ্ঞো নাটকিত্থিযা আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘দুক্খমস্সা উপ্পাদেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা মহাকচ্ছুফলানি আহরাপেত্ৰা তং নাটকিত্থিং অত্তনো সন্তিকং পক্কোসাপেত্ৰা যথা সা ন জানাতি, এৰমস্সা সযনে চেৰ পাৰারকোজৰাদীনঞ্চ অন্তরেসু কচ্ছুচুণ্ণানি ঠপাপেসি, কেল়িং কুরুমানা ৰিয তস্সা সরীরেপি ওকিরি. তং খণংযেৰ তস্সা সরীরং উপ্পক্কুপ্পক্কং গণ্ডাগণ্ডজাতং অহোসি. সা কণ্ডুৰন্তী গন্ত্ৰা সযনে নিপজ্জি, তত্রাপিস্সা কচ্ছুচুণ্ণেহি খাদিযমানায খরতরা ৰেদনা উপ্পজ্জি. তদা অগ্গমহেসী রোহিনী অহোসীতি.
সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা, ‘‘রোহিনি, তদা তযাৰেতং কম্মং কতং. অপ্পমত্তকোপি হি কোধো ৰা ইস্সা ৰা কাতুং ন যুত্তরূপো এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘কোধং জহে ৰিপ্পজহেয্য মানং,
সংযোজনং সব্বমতিক্কমেয্য;
তং নামরূপস্মিমসজ্জমানং,
অকিঞ্চনং নানুপতন্তি দুক্খা’’তি.
তত্থ ¶ কোধন্তি সব্বাকারম্পি কোধং নৰৰিধম্পি মানং জহেয্য. সংযোজনন্তি কামরাগসংযোজনাদিকং দসৰিধম্পি সব্বসংযোজনং অতিক্কমেয্য. অসজ্জমানন্তি অলগ্গমানং. যো হি ‘‘মম রূপং মম ৰেদনা’’তিআদিনা নযেন নামরূপং পটিগ্গণ্হাতি, তস্মিঞ্চ ভিজ্জমানে সোচতি ৰিহঞ্ঞতি ¶ , অযং নামরূপস্মিং সজ্জতি নাম. এৰং অগ্গণ্হন্তো অৰিহঞ্ঞন্তো ন সজ্জতি নাম. তং পুগ্গলং এৰং অসজ্জমানং রাগাদীনং অভাৰেন অকিঞ্চনং ¶ দুক্খা নাম নানুপতন্তীতি অত্থো. দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. রোহিনীপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতা, তঙ্খণঞ্ঞেৰস্সা সরীরং সুৰণ্ণৰণ্ণং অহোসি.
সা ততো চুতা তাৰতিংসভৰনে চতুন্নং দেৰপুত্তানং সীমন্তরে নিব্বত্তিত্ৰা পাসাদিকা রূপসোভগ্গপ্পত্তা অহোসি. চত্তারোপি দেৰপুত্তা তং দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহা হুত্ৰা ‘‘মম সীমায অন্তো নিব্বত্তা, মম সীমায অন্তো নিব্বত্তা’’তি ৰিৰদন্তা সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, ইমং নো নিস্সায অড্ডো উপ্পন্নো, তং ৰিনিচ্ছিনাথা’’তি আহংসু. সক্কোপি তং ওলোকেত্ৰাৰ উপ্পন্নসিনেহো হুত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ইমায ৰো দিট্ঠকালতো পট্ঠায কথং চিত্তানি উপ্পন্নানী’’তি. অথেকো আহ – ‘‘মম তাৰ উপ্পন্নচিত্তং সঙ্গামভেরি ৰিয সন্নিসীদিতুং নাসক্খী’’তি. দুতিযো ‘‘মম চিত্তং পব্বতনদী ৰিয সীঘং পৰত্ততিযেৰা’’তি ¶ . ততিযো ‘‘মম ইমিস্সা দিট্ঠকালতো পট্ঠায কক্কটস্স ৰিয অক্খীনি নিক্খমিংসূ’’তি. চতুত্থো ‘‘মম চিত্তং চেতিযে উস্সাপিতধজো ৰিয নিচ্চলং ঠাতুং নাসক্খী’’তি. অথ নে সক্কো আহ – ‘‘তাতা, তুম্হাকং তাৰ চিত্তানি পসয্হরূপানি, অহং পন ইমং লভন্তো জীৰিস্সামি, অলভন্তস্স মে মরণং ভৰিস্সতী’’তি. দেৰপুত্তা, ‘‘মহারাজ, তুম্হাকং মরণেন অত্থো নত্থী’’তি তং সক্কস্স ৰিস্সজ্জেত্ৰা পক্কমিংসু. সা সক্কস্স পিযা অহোসি মনাপা. ‘‘অসুককীল়ং নাম গচ্ছামা’’তি ৰুত্তে সক্কো তস্সা ৰচনং পটিক্খিপিতুং নাসক্খীতি.
রোহিনীখত্তিযকঞ্ঞাৰত্থু পঠমং.
২. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
যো ৰে উপ্পতিতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা অগ্গাল়ৰে চেতিযে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সত্থারা ¶ হি ভিক্খুসঙ্ঘস্স সেনাসনে অনুঞ্ঞাতে রাজগহসেট্ঠিআদীহি সেনাসনেসু করিযমানেসু একো আল়ৰিকো ভিক্খু অত্তনো সেনাসনং করোন্তো একং মনাপরুক্খং ¶ দিস্ৰা ছিন্দিতুং আরভি. তত্থ পন নিব্বত্তা একা তরুণপুত্তা দেৰতা পুত্তং অঙ্কেনাদায ঠিতা যাচি ‘‘মা মে, সামি, ৰিমানং ছিন্দি, ন সক্খিস্সামি পুত্তং আদায অনাৰাসা ৰিচরিতু’’ন্তি. সো ¶ ‘‘অহং অঞ্ঞত্র ঈদিসং রুক্খং ন লভিস্সামী’’তি তস্সা ৰচনং নাদিযি. সা ‘‘ইমম্পি তাৰ দারকং ওলোকেত্ৰা ওরমিস্সতী’’তি পুত্তং রুক্খসাখায ঠপেসি. সোপি ভিক্খু উক্খিপিতং ফরসুং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো দারকস্স বাহুং ছিন্দি, দেৰতা উপ্পন্নবলৰকোধা ‘‘পহরিত্ৰা নং মারেস্সামী’’তি উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা এৰং তাৰ চিন্তেসি – ‘‘অযং ভিক্খু সীলৰা. সচাহং ইমং মারেস্সামি, নিরযগামিনী ভৰিস্সামি. সেসদেৰতাপি অত্তনো রুক্খং ছিন্দন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘অসুকদেৰতায এৰং নাম মারিতো ভিক্খূ’তি মং পমাণং কত্ৰা ভিক্খূ মারেস্সন্তি. অযঞ্চ সসামিকো ভিক্খু, সামিকস্সেৰ নং কথেস্সামী’’তি উক্খিত্তহত্থে অপনেত্ৰা রোদমানা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং দেৰতে’’তি আহ. সা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং মে সাৰকেন ইদং নাম কতং, অহম্পি নং মারেতুকামা হুত্ৰা ইদং নাম চিন্তেত্ৰা অমারেত্ৰাৰ ইধাগতা’’তি সব্বং তং পৰত্তিং ৰিত্থারতো আরোচেসি.
সত্থা তং সুত্ৰা ‘‘সাধু, ¶ সাধু দেৰতে, সাধু তে কতং এৰং উগ্গতং কোপং ভন্তং রথং ৰিয নিগ্গণ্হমানাযা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো ৰে উপ্পতিতং কোধং, রথং ভন্তংৰ ৰারযে;
তমহং সারথিং ব্রূমি, রস্মিগ্গাহো ইতরো জনো’’তি.
তত্থ উপ্পতিতন্তি উপ্পন্নং. রথং ভন্তং ৰাতি যথা নাম ছেকো সারথি অতিৰেগেন ধাৰন্তং রথং নিগ্গণ্হিত্ৰা যথিচ্ছকং ঠপেতি, এৰং যো পুগ্গলো উপ্পন্নং কোধং ৰারযে নিগ্গণ্হিতুং সক্কোতি. তমহন্তি তং অহং সারথিং ব্রূমি. ইতরো জনোতি ইতরো পন রাজউপরাজাদীনং রথসারথিজনো রস্মিগ্গাহো নাম হোতি, ন উত্তমসারথীতি.
দেসনাৰসানে ¶ দেৰতা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
দেৰতা পন সোতাপন্না হুত্ৰাপি রোদমানা অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং দেৰতে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ৰিমানং মে নট্ঠং, ইদানি কিং করিস্সামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘অলং দেৰতে, মা চিন্তযি, অহং তে ৰিমানং দস্সামী’’তি জেতৰনে গন্ধকুটিসমীপে পুরিমদিৰসে চুতদেৰতং একং রুক্খং অপদিসন্তো ‘‘অমুকস্মিং ওকাসে রুক্খো ৰিৰিত্তো, তত্থ উপগচ্ছা’’তি আহ. সা তত্থ ¶ উপগঞ্ছি. ততো পট্ঠায ‘‘বুদ্ধদত্তিযং ইমিস্সা ৰিমান’’ন্তি মহেসক্খদেৰতাপি আগন্ত্ৰা ¶ তং চালেতুং নাসক্খিংসু. সত্থা তং অত্থুপ্পত্তিং কত্ৰা ভিক্খূনং ভূতগামসিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসীতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. উত্তরাউপাসিকাৰত্থু
অক্কোধেন জিনে কোধন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো উত্তরায গেহে কতভত্তকিচ্চো উত্তরং উপাসিকং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযমনুপুব্বী কথা – রাজগহে কির সুমনসেট্ঠিং নিস্সায পুণ্ণো নাম দলিদ্দো ভতিং কত্ৰা জীৰতি. তস্স ভরিযা চ উত্তরা নাম ধীতা চাতি দ্ৰেযেৰ গেহমানুসকা. অথেকদিৰসং ‘‘সত্তাহং নক্খত্তং কীল়িতব্ব’’ন্তি রাজগহে ঘোসনং করিংসু. তং সুত্ৰা সুমনসেট্ঠি পাতোৰ আগতং পুণ্ণং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, অম্হাকং পরিজনো নক্খত্তং কীল়িতুকামো, ত্ৰং কিং নক্খত্তং কীল়িস্সসি, উদাহু ভতিং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘সামি, নক্খত্তং নাম সধনানং হোতি, মম পন গেহে স্ৰাতনায যাগুতণ্ডুলম্পি নত্থি, কিং মে নক্খত্তেন, গোণে লভন্তো কসিতুং গমিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি গোণে গণ্হাহী’’তি. সো বলৰগোণে চ নঙ্গলঞ্চ গহেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, নাগরা নক্খত্তং কীল়ন্তি, অহং দলিদ্দতায ভতিং কাতুং গমিস্সামি, ময্হম্পি তাৰ অজ্জ দ্ৰিগুণং ¶ নিৰাপং পচিত্ৰা ভত্তং আহরেয্যাসী’’তি ভরিযং ৰত্ৰা খেত্তং অগমাসি.
সারিপুত্তত্থেরোপি ¶ সত্তাহং নিরোধসমাপন্নো তং দিৰসং ৰুট্ঠায ‘‘কস্স নু খো অজ্জ মযা সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি ওলোকেন্তো পুণ্ণং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘সদ্ধো নু খো এস, সক্খিস্সতি ৰা মে সঙ্গহং কাতু’’ন্তি ওলোকেন্তো তস্স সদ্ধভাৰঞ্চ সঙ্গহং কাতুং সমত্থভাৰঞ্চ তপ্পচ্চযা চস্স মহাসম্পত্তিপটিলাভঞ্চ ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায তস্স কসনট্ঠানং গন্ত্ৰা আৰাটতীরে একং গুম্বং ওলোকেন্তো অট্ঠাসি.
পুণ্ণো থেরং দিস্ৰাৰ কসিং ঠপেত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘দন্তকট্ঠেন অত্থো ভৰিস্সতী’’তি দন্তকট্ঠং কপ্পিযং কত্ৰা অদাসি. অথস্স থেরো পত্তঞ্চ পরিস্সাৰনঞ্চ নীহরিত্ৰা ¶ অদাসি. সো ‘‘পানীযেন অত্থো ভৰিস্সতী’’তি তং আদায পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘অযং পরেসং পচ্ছিমগেহে ৰসতি. সচস্স গেহদ্ৰারং গমিস্সামি, ইমস্স ভরিযা মং দট্ঠুং ন লভিস্সতি. যাৰস্সা ভত্তং আদায মগ্গং পটিপজ্জতি, তাৰ ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি. সো তত্থেৰ থোকং ৰীতিনামেত্ৰা তস্স মগ্গারুল়্হভাৰং ঞত্ৰা অন্তোনগরাভিমুখো পাযাসি.
সা অন্তরামগ্গে থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অপ্পেকদাহং দেয্যধম্মে সতি ¶ অয্যং ন পস্সামি, অপ্পেকদা মে অয্যং পস্সন্তিযা দেয্যধম্মো ন হোতি. অজ্জ পন মে অয্যো চ দিট্ঠো, দেয্যধম্মো চাযং অত্থি, করিস্সতি নু খো মে সঙ্গহ’’ন্তি. সা ভত্তভাজনং ওরোপেত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং লূখং ৰা পণীতং ৰাতি অচিন্তেত্ৰা দাসস্স ৰো সঙ্গহং করোথা’’তি আহ. থেরো পত্তং উপনামেত্ৰা তায একেন হত্থেন ভাজনং ধারেত্ৰা একেন হত্থেন ততো ভত্তং দদমানায উপড্ঢভত্তে দিন্নে ‘‘অল’’ন্তি হত্থেন পত্তং পিদহি. সা, ‘‘ভন্তে, একোৰ পটিৰিসো, ন সক্কা দ্ৰিধা কাতুং. তুম্হাকং দাসস্স ইধলোকসঙ্গহং অকত্ৰা পরলোকসঙ্গহং করোথ, নিরৰসেসমেৰ দাতুকামম্হী’’তি ৰত্ৰা সব্বমেৰ থেরস্স পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্সেৰ ভাগী অস্স’’ন্তি পত্থনং অকাসি. থেরো ‘‘এৰং হোতূ’’তি ৰত্ৰা ঠিতকোৰ অনুমোদনং করিত্ৰা একস্মিং উদকফাসুকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকাসি. সাপি নিৰত্তিত্ৰা তণ্ডুলে পরিযেসিত্ৰা ভত্তং পচি. পুণ্ণোপি অড্ঢকরীসমত্তট্ঠানং কসিত্ৰা জিঘচ্ছং সহিতুং অসক্কোন্তো গোণে ৰিস্সজ্জেত্ৰা একরুক্খচ্ছাযং পৰিসিত্ৰা মগ্গং ওলোকেন্তো নিসীদি.
অথস্স ¶ ভরিযা ভত্তং আদায গচ্ছমানা তং দিস্ৰাৰ ‘‘এস জিঘচ্ছায পীল়িতো মং ওলোকেন্তো নিসিন্নো. সচে মং ¶ ‘অতিৰিয জে চিরাযী’তি তজ্জেত্ৰা পতোদলট্ঠিযা মং পহরিস্সতি, মযা কতকম্মং নিরত্থকং ভৰিস্সতি. পটিকচ্চেৰস্স আরোচেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সামি, অজ্জেকদিৰসং চিত্তং পসাদেহি, মা মযা কতকম্মং নিরত্থকং করি. অহঞ্হি পাতোৰ তে ভত্তং আহরন্তী অন্তরামগ্গে ধম্মসেনাপতিং দিস্ৰা তৰ ভত্তং তস্স দত্ৰা পুন গন্ত্ৰা ভত্তং পচিত্ৰা আগতা, পসাদেহি, সামি, চিত্ত’’ন্তি. সো ‘‘কিং ৰদেসি, ভদ্দে’’তি পুচ্ছিত্ৰা পুন তমত্থং সুত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, সাধু ৰত তে কতং মম ভত্তং অয্যস্স দদমানায, মযাপিস্স অজ্জ পাতোৰ দন্তকট্ঠঞ্চ মুখোদকঞ্চ দিন্ন’’ন্তি পসন্নমানসো তং ৰচনং অভিনন্দিত্ৰা উস্সুরে লদ্ধভত্ততায কিলন্তকাযো তস্সা অঙ্কে সীসং কত্ৰা নিদ্দং ওক্কমি.
অথস্স ¶ পাতোৰ কসিতট্ঠানং পংসুচুণ্ণং উপাদায সব্বং রত্তসুৰণ্ণং কণিকারপুপ্ফরাসি ৰিয সোভমানং অট্ঠাসি. সো পবুদ্ধো ওলোকেত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, এতং কসিতট্ঠানং সব্বং মম সুৰণ্ণং হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, কিং নু খো মে অতিউস্সুরে লদ্ধভত্ততায অক্খীনি ভমন্তী’’তি. ‘‘সামি, ময্হম্পি এৰমেৰ পঞ্ঞাযতী’’তি. সো উট্ঠায তত্থ গন্ত্ৰা একপিণ্ডং গহেত্ৰা নঙ্গলসীসে পহরিত্ৰা সুৰণ্ণভাৰং ঞত্ৰা ¶ ‘‘অহো অয্যস্স ধম্মসেনাপতিস্স মে দিন্নদানেন অজ্জেৰ ৰিপাকো দস্সিতো, ন খো পন সক্কা এত্তকং ধনং পটিচ্ছাদেত্ৰা পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি ভরিযায আভতং ভত্তপাতিং সুৰণ্ণস্স পূরেত্ৰা রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা কতোকাসো পৰিসিত্ৰা রাজানং অভিৰাদেত্ৰা ‘‘কিং, তাতা’’তি ৰুত্তে, ‘‘দেৰ, অজ্জ মযা কসিতট্ঠানং সব্বং সুৰণ্ণভরিতমেৰ হুত্ৰা ঠিতং, ইদং সুৰণ্ণং আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘পুণ্ণো নাম অহ’’ন্তি. ‘‘কিং পন তে অজ্জ কত’’ন্তি? ‘‘ধম্মসেনাপতিস্স মে অজ্জ পাতোৰ দন্তকট্ঠঞ্চ মুখোদকঞ্চ দিন্নং, ভরিযাযপি মে ময্হং আহরণভত্তং তস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘অজ্জেৰ কির, ভো, ধম্মসেনাপতিস্স দিন্নদানেন ৰিপাকো দস্সিতো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘তাত, কিং করোমী’’তি পুচ্ছি. ‘‘বহূনি সকটসহস্সানি পহিণিত্ৰা সুৰণ্ণং আহরাপেথা’’তি. রাজা সকটানি পহিণি. রাজপুরিসেসু ‘‘রঞ্ঞো সন্তক’’ন্তি গণ্হন্তেসু গহিতগহিতং মত্তিকাৰ হোতি. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি কিন্তি ¶ ৰত্ৰা গহিত’’ন্তি. পুট্ঠা ‘‘তুম্হাকং সন্তক’’ন্তি আহংসু. ন ময্হং, তাতা, সন্তকং, গচ্ছথ ‘‘পুণ্ণস্স সন্তক’’ন্তি ¶ ৰত্ৰা গণ্হথাতি. তে তথা করিংসু, গহিতগহিতং সুৰণ্ণমেৰ অহোসি. সব্বম্পি আহরিত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিমকংসু, অসীতিহত্থুব্বেধো রাসি অহোসি. রাজা নাগরে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নগরে অত্থি কস্সচি এত্তকং সুৰণ্ণ’’ন্তি? ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং পনস্স দাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সেট্ঠিছত্তং, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘বাহুধনসেট্ঠি নাম হোতূ’’তি মহন্তেন ভোগেন সদ্ধিং তস্স সেট্ঠিছত্তমদাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘মযং, দেৰ, এত্তকং কালং পরকুলে ৰসিম্হা, ৰসনট্ঠানং নো দেথা’’তি. ‘‘তেন হি পস্স, এস গুম্বো পঞ্ঞাযতি, এতং হরাপেত্ৰা গেহং কারেহী’’তি পুরাণসেট্ঠিস্স গেহট্ঠানং আচিক্খি. সো তস্মিং ঠানে কতিপাহেনেৰ গেহং কারাপেত্ৰা গেহপ্পৰেসনমঙ্গলঞ্চ ছত্তমঙ্গলঞ্চ একতোৰ করোন্তো সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং অদাসি. অথস্স সত্থা অনুমোদনং করোন্তো অনুপুব্বিং কথং কথেসি. ধম্মকথাৰসানে পুণ্ণসেট্ঠি চ ভরিযা চস্স ধীতা চ উত্তরাতি তযো জনা সোতাপন্না অহেসুং.
অপরভাগে ¶ রাজগহসেট্ঠি পুণ্ণসেট্ঠিনো ধীতরং অত্তনো পুত্তস্স ৰারেসি. সো ‘‘নাহং দস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘মা এৰং করোতু, এত্তকং কালং অম্হে নিস্সায ৰসন্তেনেৰ ¶ তে সম্পত্তি লদ্ধা, দেতু মে পুত্তস্স ধীতর’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘সো মিচ্ছাদিট্ঠিকো, মম ধীতা তীহি রতনেহি ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্কোতি, নেৰস্স ধীতরং দস্সামী’’তি আহ. অথ নং বহূ সেট্ঠিগণাদযো কুলপুত্তা ‘‘মা তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং ভিন্দি, দেহিস্স ধীতর’’ন্তি যাচিংসু. সো তেসং ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমাযং ধীতরং অদাসি. সা পতিকুলং গতকালতো পট্ঠায ভিক্খুং ৰা ভিক্খুনিং ৰা উপসঙ্কমিতুং দানং ৰা দাতুং ধম্মং ৰা সোতুং নালত্থ. এৰং অড্ঢতিযেসু মাসেসু ৰীতিৰত্তেসু সন্তিকে ঠিতং পরিচারিকং পুচ্ছি – ‘‘ইদানি কিত্তকং অন্তোৰস্সস্স অৰসিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘অড্ঢমাসো, অয্যে’’তি. সা পিতু সাসনং পহিণি ‘‘কস্মা মং এৰরূপে বন্ধনাগারে পক্খিপিংসু, ৰরং মে লক্খণাহতং কত্ৰা ¶ পরেসং দাসিং সাৰেতুং. এৰরূপস্স মিচ্ছাদিট্ঠিকুলস্স দাতুং ন ৰট্টতি. আগতকালতো পট্ঠায ভিক্খুদস্সনাদীসু একম্পি পুঞ্ঞং কাতুং ন লভামী’’তি.
অথস্সা পিতা ‘‘দুক্খিতা ৰত মে ধীতা’’তি অনত্তমনতং পৰেদেত্ৰা পঞ্চদস কহাপণসহস্সানি পেসেসি ‘‘ইমস্মিং নগরে সিরিমা নাম গণিকা অত্থি, দেৰসিকং সহস্সং গণ্হাতি. ইমেহি কহাপণেহি তং আনেত্ৰা সামিকস্স পাদপরিচারিকং কত্ৰা সযং পুঞ্ঞানি করোতূ’’তি ¶ . সা সিরিমং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সহাযিকে ইমে কহাপণে গহেত্ৰা ইমং অড্ঢমাসং তৰ সহাযকং পরিচরাহী’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণি. সা তং আদায সামিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তেন সিরিমং দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সামি, ইমং অড্ঢমাসং মম সহাযিকা তুম্হে পরিচরতু, অহং পন ইমং অড্ঢমাসং দানঞ্চেৰ দাতুকামা ধম্মঞ্চ সোতুকামা’’তি আহ. সো তং অভিরূপং ইত্থিং দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.
উত্তরাপি খো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং অড্ঢমাসং অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা ইধেৰ ভিক্খা গহেতব্বা’’তি সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ‘‘ইতো দানি পট্ঠায যাৰ মহাপৰারণা, তাৰ সত্থারং উপট্ঠাতুং ধম্মঞ্চ সোতুং লভিস্সামী’’তি তুট্ঠমানসা ‘‘এৰং যাগুং পচথ, এৰং পূৰে পচথা’’তি মহানসে সব্বকিচ্চানি সংৰিদহন্তী ৰিচরতি. অথস্সা সামিকো ‘‘স্ৰে পৰারণা ভৰিস্সতী’’তি মহানসাভিমুখো ৰাতপানে ঠত্ৰা ‘‘কিং নু খো করোন্তী সা অন্ধবালা ৰিচরতী’’তি ওলোকেন্তো তং সেট্ঠীধীতরং সেদকিলিন্নং ছারিকায ওকিণ্ণং অঙ্গারমসিমক্খিতং তথা সংৰিদহিত্ৰা ৰিচরমানং দিস্ৰা ‘‘অহো অন্ধবালা এৰরূপে ঠানে ইমং সিরিসম্পত্তিং ¶ নানুভৰতি, ‘মুণ্ডকসমণে উপট্ঠহিস্সামী’তি তুট্ঠচিত্তা ৰিচরতী’’তি হসিত্ৰা অপগঞ্ছি.
তস্মিং অপগতে ¶ তস্স সন্তিকে ঠিতা সিরিমা ‘‘কিং নু খো ওলোকেত্ৰা এস হসী’’তি তেনেৰ ৰাতপানেন ওলোকেন্তী উত্তরং দিস্ৰা ‘‘ইমং ওলোকেত্ৰা ইমিনা হসিতং, অদ্ধা ইমস্স এতায সদ্ধিং সন্থৰো অত্থী’’তি চিন্তেসি. সা কির অড্ঢমাসং তস্মিং গেহে বাহিরকইত্থী হুত্ৰা ৰসমানাপি তং সম্পত্তিং অনুভৰমানা অত্তনো বাহিরকইত্থিভাৰং অজানিত্ৰা ‘‘অহং ঘরসামিনী’’তি সঞ্ঞমকাসি. সা ¶ উত্তরায আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘দুক্খমস্সা উপ্পাদেস্সামী’’তি পাসাদা ওরুয্হ মহানসং পৰিসিত্ৰা পূৰপচনট্ঠানে পক্কুথিতং সপ্পিং কটচ্ছুনা আদায উত্তরাভিমুখং পাযাসি. উত্তরা তং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘মম সহাযিকায ময্হং উপকারো কতো, চক্কৰাল়ং অতিসম্বাধং, ব্রহ্মলোকো অতিনীচকো, মম সহাযিকায গুণোৰ মহন্তো. অহঞ্হি এতং নিস্সায দানঞ্চ দাতুং ধম্মঞ্চ সোতুং লভিং. সচে মম এতিস্সা উপরি কোপো অত্থি, ইদং সপ্পি মং দহতু. সচে নত্থি, মা দহতূ’’তি তং মেত্তায ফরি. তায তস্সা মত্থকে আসিত্তং পক্কুথিতসপ্পি সীতুদকং ৰিয অহোসি.
অথ নং ‘‘ইদং সীতলং ¶ ভৰিস্সতী’’তি কটচ্ছুং পূরেত্ৰা আদায আগচ্ছন্তিং উত্তরায দাসিযো দিস্ৰা ‘‘অপেহি দুব্বিনীতে, ন ত্ৰং অম্হাকং অয্যায পক্কুথিতং সপ্পিং আসিঞ্চিতুং অনুচ্ছৰিকা’’তি সন্তজ্জেন্তিযো ইতো চিতো চ উট্ঠায হত্থেহি চ পাদেহি চ পোথেত্ৰা ভূমিযং পাতেসুং. উত্তরা ৰারেন্তীপি ৰারেতুং নাসক্খি. অথস্সা উপরি ঠিতা সব্বা দাসিযো পটিবাহিত্ৰা ‘‘কিস্স তে এৰরূপং ভারিযং কত’’ন্তি সিরিমং ওৰদিত্ৰা উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা সতপাকতেলেন অব্ভঞ্জি. তস্মিং খণে সা অত্তনো বাহিরকিত্থিভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা ভারিযং কম্মং কতং সামিকস্স হসনমত্তকারণা ইমিস্সা উপরি পক্কুথিতং সপ্পিং আসিঞ্চন্তিযা, অযং ‘গণ্হথ ন’ন্তি দাসিযো ন আণাপেসি. মং ৰিহেঠনকালেপি সব্বদাসিযো পটিবাহিত্ৰা ময্হং কত্তব্বমেৰ অকাসি. সচাহং ইমং ন খমাপেস্সামি, মুদ্ধা মে সত্তধা ফলেয্যা’’তি তস্সা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘অয্যে, খমাহি মে’’তি আহ. অহং সপিতিকা ধীতা, পিতরি খমন্তে খমামীতি. হোতু, অয্যে, পিতরং তে ¶ পুণ্ণসেট্ঠিং খমাপেস্সামীতি. পুণ্ণো মম ৰট্টজনকপিতা, ৰিৰট্টজনকে পিতরি খমন্তে পনাহং খমিস্সামীতি. কো পন তে ৰিৰট্টজনকপিতাতি? সম্মাসম্বুদ্ধোতি. ময্হং তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসো নত্থীতি. অহং করিস্সামি, সত্থা স্ৰে ভিক্খুসঙ্ঘং আদায ইধাগমিস্সতি, ত্ৰং যথালদ্ধং সক্কারং গহেত্ৰা ইধেৰ আগন্ত্ৰা তং খমাপেহীতি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি উট্ঠায অত্তনো ¶ গেহং গন্ত্ৰা পঞ্চসতা পরিৰারিত্থিযো আণাপেত্ৰা নানাৰিধানি খাদনীযানি চেৰ সূপেয্যানি চ সম্পাদেত্ৰা পুনদিৰসে তং সক্কারং আদায ¶ উত্তরায গেহং আগন্ত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পত্তে পতিট্ঠাপেতুং অৰিসহন্তী অট্ঠাসি. তং সব্বং গহেত্ৰা উত্তরাৰ সংৰিদহি. সিরিমাপি ভত্তকিচ্চাৰসানে সদ্ধিং পরিৰারেন সত্থু পাদমূলে নিপজ্জি.
অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘কো তে অপরাধো’’তি? ভন্তে, মযা হিয্যো ইদং নাম কতং, অথ মে সহাযিকা মং ৰিহেঠযমানা দাসিযো নিৰারেত্ৰা ময্হং উপকারমেৰ অকাসি. সাহং ইমিস্সা গুণং জানিত্ৰা ইমং খমাপেসিং, অথ মং এসা ‘‘তুম্হেসু খমন্তেসু খমিস্সামী’’তি আহ. ‘‘এৰং কির উত্তরে’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, সীসে মে সহাযিকায পক্কুথিতসপ্পি আসিত্ত’’ন্তি. অথ ‘‘তযা কিং চিন্তিত’’ন্তি? ‘‘চক্কৰাল়ং ¶ অতিসম্বাধং, ব্রহ্মলোকো অতিনীচকো, মম সহাযিকায গুণোৰ মহন্তো. অহঞ্হি এতং নিস্সায দানঞ্চ দাতুং ধম্মঞ্চ সোতুং অলত্থং, সচে মে ইমিস্সা উপরি কোপো অত্থি, ইদং মং দহতু. নো চে, মা দহতূ’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা ইমং মেত্তায ফরিং, ভন্তেতি. সত্থা ‘‘সাধু সাধু, উত্তরে, এৰং কোধং জিনিতুং ৰট্টতি. কোধো হি নাম অক্কোধেন, অক্কোসকপরিভাসকো অনক্কোসন্তেন অপরিভাসন্তেন, থদ্ধমচ্ছরী অত্তনো সন্তকস্স দানেন, মুসাৰাদী সচ্চৰচনেন জিনিতব্বো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অক্কোধেন জিনে কোধং, অসাধুং সাধুনা জিনে;
জিনে কদরিযং দানেন, সচ্চেনালিকৰাদিন’’ন্তি.
তত্থ অক্কোধেনাতি কোধনো হি পুগ্গলো অক্কোধেন হুত্ৰা জিনিতব্বো. অসাধুন্তি অভদ্দকো ভদ্দকেন হুত্ৰা জিনিতব্বো. কদরিযন্তি থদ্ধমচ্ছরী অত্তনো সন্তকস্স চাগচিত্তেন জিনিতব্বো. অলিকৰাদী সচ্চৰচনেন ¶ জিনিতব্বো. তস্মা এৰমাহ – ‘‘অক্কোধেন জিনে কোধং…পে… সচ্চেনালিকৰাদিন’’ন্তি.
দেসনাৰসানে সিরিমা সদ্ধিং পঞ্চসতাহি ইত্থীহি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহীতি.
উত্তরাউপাসিকাৰত্থু ততিযং.
৪. মহামোগ্গল্লানত্থেরপঞ্হৰত্থু
সচ্চং ¶ ¶ ভণেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স পঞ্হং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে থেরো দেৰচারিকং গন্ত্ৰা মহেসক্খায দেৰতায ৰিমানদ্ৰারে ঠত্ৰা তং অত্তনো সন্তিকং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতং এৰমাহ – ‘‘দেৰতে মহতী তে সম্পত্তি, কিং কম্মং কত্ৰা ইমং অলত্থা’’তি? ‘‘মা মং, ভন্তে, পুচ্ছথা’’তি. দেৰতা কির অত্তনো পরিত্তকম্মেন লজ্জমানা এৰং ৰদতি. সা পন থেরেন ‘‘কথেহিযেৰা’’তি ৰুচ্চমানা আহ – ‘‘ভন্তে, মযা নেৰ দানং দিন্নং, ন পূজা কতা, ন ধম্মো সুতো, কেৰলং সচ্চমত্তং রক্খিত’’ন্তি. থেরো অঞ্ঞানি ৰিমানদ্ৰারানি ¶ গন্ত্ৰা আগতাগতা অপরাপি দেৰধীতরো পুচ্ছি. তাসুপি তথেৰ নিগুহিত্ৰা থেরং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তীসু একা তাৰ আহ – ‘‘ভন্তে, মযা নেৰ দানাদীসু কতং নাম অত্থি, অহং পন কস্সপবুদ্ধকালে পরস্স দাসী অহোসিং, তস্সা মে সামিকো অতিৰিয চণ্ডো ফরুসো, গহিতগ্গহিতেনেৰ কট্ঠেন ৰা কলিঙ্গরেন ৰা সীসং ভিন্দতি. সাহং উপ্পন্নে কোপে ‘এস তৰ সামিকো লক্খণাহতং ৰা কাতুং নাসাদীনি ৰা ছিন্দিতুং ইস্সরো, মা কুজ্ঝী’তি অত্তানমেৰ পরিভাসেত্ৰা কোপং নাম ন অকাসিং, তেন মে অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি. অপরা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, উচ্ছুখেত্তং রক্খমানা একস্স ভিক্খুনো উচ্ছুযট্ঠিং অদাসিং’’. অপরা একং তিম্বরুসকং অদাসিং. অপরা একং এল়ালুকং অদাসিং. অপরা একং ফারুসকং ¶ অদাসিং. অপরা একং মূলমুট্ঠিং. অপরা ‘‘নিম্বমুট্ঠি’’ন্তিআদিনা নযেন অত্তনা অত্তনা কতং পরিত্তদানং আরোচেত্ৰা ‘‘ইমিনা ইমিনা কারণেন অম্হেহি অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি আহংসু.
থেরো তাহি কতকম্মং সুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘সক্কা নু খো, ভন্তে, সচ্চকথনমত্তেন, কোপনিব্বাপনমত্তেন, অতিপরিত্তকেন তিম্বরুসকাদিদানমত্তেন দিব্বসম্পত্তিং লদ্ধু’’ন্তি. ‘‘কস্মা মং, মোগ্গল্লান, পুচ্ছসি, ননু তে দেৰতাহি অযং অত্থো কথিতো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, লব্ভতি মঞ্ঞে এত্তকেন দিব্বসম্পত্তী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘মোগ্গল্লান, সচ্চমত্তং কথেত্ৰাপি কোপমত্তং জহিত্ৰাপি পরিত্তকং দানং দত্ৰাপি দেৰলোকং গচ্ছতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সচ্চং ¶ ¶ ভণে ন কুজ্ঝেয্য, দজ্জা অপ্পম্পি যাচিতো;
এতেহি তীহি ঠানেহি, গচ্ছে দেৰান সন্তিকে’’তি.
তত্থ সচ্চং ভণেতি সচ্চং দীপেয্য ৰোহরেয্য, সচ্চে পতিট্ঠহেয্যাতি অত্থো. ন কুজ্ঝেয্যাতি পরস্স ন কুজ্ঝেয্য ¶ . যাচিতোতি যাচকা নাম সীলৰন্তো পব্বজিতা. তে হি কিঞ্চাপি ‘‘দেথা’’তি অযাচিত্ৰাৰ ঘরদ্ৰারে তিট্ঠন্তি, অত্থতো পন যাচন্তিযেৰ নাম. এৰং সীলৰন্তেহি যাচিতো অপ্পস্মিং দেয্যধম্মে ৰিজ্জমানে অপ্পমত্তকম্পি দদেয্য. এতেহি তীহীতি এতেসু তীসু একেনাপি কারণেন দেৰলোকং গচ্ছেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহামোগ্গল্লানত্থেরপঞ্হৰত্থু চতুত্থং.
৫. বুদ্ধপিতুব্রাহ্মণৰত্থু
অহিংসকা যেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাকেতং নিস্সায অঞ্জনৰনে ৰিহরন্তো ভিক্খূহি পট্ঠপঞ্হং আরব্ভ কথেসি.
ভগৰতো কির ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতস্স সাকেতং পিণ্ডায পৰিসনকালে একো সাকেতৰাসী মহল্লকব্রাহ্মণো নগরতো নিক্খমন্তো অন্তরঘরদ্ৰারে দসবলং দিস্ৰা পাদেসু নিপতিত্ৰা গোপ্ফকেসু দল়্হং গহেত্ৰা, ‘‘তাত, ননু নাম পুত্তেহি জিণ্ণকালে মাতাপিতরো পটিজগ্গিতব্বা, কস্মা এত্তকং কালং অম্হাকং অত্তানং ন দস্সেসি. মযা তাৰ দিট্ঠোসি, মাতরম্পি পস্সিতুং এহী’’তি সত্থারং গহেত্ৰা অত্তনো গেহং অগমাসি. সত্থা তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. ব্রাহ্মণীপি আগন্ত্ৰা সত্থু ¶ পাদেসু নিপতিত্ৰা, ‘‘তাত, এত্তকং কালং কুহিং গতোসি, ননু নাম মাতাপিতরো মহল্লককালে উপট্ঠাতব্বা’’তি ৰত্ৰা পুত্তধীতরো ‘‘এথ ভাতরং ৰন্দথা’’তি ৰন্দাপেসি. তে উভোপি তুট্ঠমানসা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধেৰ নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘বুদ্ধা নাম একট্ঠানেযেৰ নিবদ্ধং ভিক্খং ন গণ্হন্তী’’তি ৰুত্তে, ‘‘তেন হি, ভন্তে, যে ৰো নিমন্তেতুং আগচ্ছন্তি, তে অম্হাকং সন্তিকং পহিণেয্যাথা’’তি আহংসু. সত্থা ততো ¶ পট্ঠায নিমন্তেতুং আগতে ‘‘গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণস্স আরোচেয্যাথা’’তি পেসেসি. তে গন্ত্ৰা ‘‘মযং স্ৰাতনায সত্থারং নিমন্তেমা’’তি ব্রাহ্মণং ¶ ৰদন্তি. ব্রাহ্মণো পুনদিৰসে অত্তনো গেহতো ভত্তভাজনসূপেয্যভাজনানি আদায সত্থু নিসীদনট্ঠানং গচ্ছতি. অঞ্ঞত্র পন নিমন্তনে অসতি সত্থা ব্রাহ্মণস্সেৰ গেহে ভত্তকিচ্চং করোতি. তে উভোপি অত্তনো দেয্যধম্মং নিচ্চকালং তথাগতস্স দেন্তা ধম্মকথং সুণন্তা অনাগামিফলং পাপুণিংসু.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, ব্রাহ্মণো ‘তথাগতস্স সুদ্ধোদনো পিতা, মহামাযা মাতা’তি জানাতি, জানন্তোৰ সদ্ধিং ব্রাহ্মণিযা তথাগতং ‘অম্হাকং পুত্তো’তি ৰদতি, সত্থাপি ¶ তথেৰ অধিৰাসেতি. কিং নু খো কারণ’’ন্তি? সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, উভোপি তে অত্তনো পুত্তমেৰ পুত্তোতি ৰদন্তী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে, ভিক্খৰে, অযং ব্রাহ্মণো নিরন্তরং পঞ্চ জাতিসতানি ময্হং পিতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়পিতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহাপিতা. সাপি মে ব্রাহ্মণী নিরন্তরমেৰ পঞ্চ জাতিসতানি মাতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়মাতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহামাতা. এৰাহং দিযড্ঢজাতিসহস্সং ব্রাহ্মণস্স হত্থে সংৰড্ঢো, দিযড্ঢজাতিসহস্সং ব্রাহ্মণিযা হত্থেতি তীণি জাতিসহস্সানি তেসং পুত্তভাৰং দস্সেত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যস্মিং মনো নিৰিসতি, চিত্তঞ্চাপি পসীদতি;
অদিট্ঠপুব্বকে পোসে, কামং তস্মিম্পি ৰিস্সসে. (জা. ১.১.৬৮);
‘‘পুব্বেৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;
এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);
সত্থা তেমাসমেৰ তং কুলং নিস্সায ৰিহাসি. তে উভোপি অরহত্তং সচ্ছিকত্ৰা পরিনিব্বাযিংসু. অথ নেসং মহাসক্কারং কত্ৰা উভোপি এককূটাগারমেৰ আরোপেত্ৰা নীহরিংসু. সত্থাপি পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো তেহি সদ্ধিংযেৰ আল়াহনং অগমাসি. ‘‘বুদ্ধানং কির মাতাপিতরো’’তি মহাজনো নিক্খমি. সত্থাপি আল়াহনসমীপে একং সালং ¶ পৰিসিত্ৰা অট্ঠাসি. মনুস্সা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ¶ একমন্তে ঠত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ‘মাতাপিতরো ৰো কালকতা’তি মা চিন্তযিত্থা’’তি সত্থারা সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তি. সত্থা তে ‘‘মা এৰং অৰচুত্থা’’তি অপ্পটিক্খিপিত্ৰা পরিসায আসযং ওলোকেত্ৰা তঙ্খণানুরূপং ধম্মং দেসেন্তো –
‘‘অপ্পং ¶ ৰত জীৰিতং ইদং,
ওরং ৰস্সসতাপি মিয্যতি;
যো চেপি অতিচ্চ জীৰতি,
অথ সো জরসাপি মিয্যতী’’তি. (সু. নি. ৮১০; মহানি. ৩৯) –
ইদং জরাসুত্তং কথেসি. দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভিক্খূ ব্রাহ্মণস্স চ ব্রাহ্মণিযা চ পরিনিব্বুতভাৰং অজানন্তা, ‘‘ভন্তে, তেসং কো অভিসম্পরাযো’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, এৰরূপানং অসেখমুনীনং অভিসম্পরাযো নাম নত্থি. এৰরূপা হি অচ্চুতং অমতং মহানিব্বানমেৰ পাপুণন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অহিংসকা যে মুনযো, নিচ্চং কাযেন সংৰুতা;
তে যন্তি অচ্চুতং ঠানং, যত্থ গন্ত্ৰা ন সোচরে’’তি.
তত্থ ¶ মুনযোতি মোনেয্যপটিপদায মগ্গফলপত্তা অসেখমুনযো. কাযেনাতি দেসনামত্তমেৰেতং, তীহিপি দ্ৰারেহি সুসংৰুতাতি অত্থো. অচ্চুতন্তি সস্সতং. ঠানন্তি অকুপ্পট্ঠানং ধুৰট্ঠানং. যত্থাতি যস্মিং নিব্বানে গন্ত্ৰা ন সোচরে ন সোচন্তি ন ৰিহঞ্ঞন্তি, তং ঠানং গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বুদ্ধপিতুব্রাহ্মণৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পুণ্ণদাসীৰত্থু
সদা জাগরমানানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা গিজ্ঝকূটে ৰিহরন্তো পুণ্ণং নাম রাজগহসেট্ঠিনো দাসিং আরব্ভ কথেসি.
তস্সা ¶ কির একদিৰসং কোট্টনত্থায বহুৰীহিং অদংসু. সা রত্তিম্পি দীপং জালেত্ৰা ৰীহিং কোট্টেন্তী ৰিস্সমনত্থায সেদতিন্তেন গত্তেন বহিৰাতে অট্ঠাসি. তস্মিং সমযে দব্বো মল্লপুত্তো ¶ ভিক্খূনং সেনাসনপঞ্ঞাপকো ¶ অহোসি. সো ধম্মস্সৰনং সুত্ৰা অত্তনো অত্তনো সেনাসনং গচ্ছন্তানং ভিক্খূনং অঙ্গুলিং জালেত্ৰা পুরতো পুরতো মগ্গদেসনত্থায গচ্ছন্তো ভিক্খূনং আলোকং নিম্মিনি. পুণ্ণা তেনালোকেন পব্বতে ৰিচরন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘অহং তাৰ অত্তনো দুক্খেন উপদ্দুতা ইমাযপি ৰেলায নিদ্দং ন উপেমি, ভদ্দন্তা কিং কারণা ন নিদ্দাযন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অদ্ধা কস্সচি ভিক্খুনো অফাসুকং ৰা ভৰিস্সতি, দীঘজাতিকেন ৰা উপদ্দৰো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা পাতোৰ কুণ্ডকং আদায উদকেন তেমেত্ৰা হত্থতলে পূৰং কত্ৰা অঙ্গারেসু পচিত্ৰা উচ্ছঙ্গে কত্ৰা তিত্থমগ্গে খাদিস্সামীতি ঘটং আদায তিত্থাভিমুখী পাযাসি. সত্থাপি গামং পিণ্ডায পৰিসিতুং তমেৰ মগ্গং পটিপজ্জি.
সা সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু সত্থরি দিট্ঠেপি মম দেয্যধম্মো ন হোতি, দেয্যধম্মে সতি সত্থারং ন পস্সামি, ইদানি মে দেয্যধম্মো চ অত্থি, সত্থা চ সম্মুখীভূতো. সচে লূখং ৰা পণীতং ৰাতি অচিন্তেত্ৰা গণ্হেয্য, দদেয্যাহং ইমং পূৰ’’ন্তি ঘটং একমন্তে নিক্খিপিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে ¶ , ইমং লূখং দানং পটিগ্গণ্হন্তা মম সঙ্গহং করোথা’’তি আহ. সত্থা আনন্দত্থেরং ওলোকেত্ৰা তেন নীহরিত্ৰা দিন্নং মহারাজদত্তিযং পত্তং উপনামেত্ৰা পূৰং গণ্হি. পুণ্ণাপি তং সত্থু পত্তে পতিট্ঠপেত্ৰাৰ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মোযেৰ মে সমিজ্ঝতূ’’তি আহ. সত্থা ‘‘এৰং হোতূ’’তি ঠিতকোৰ অনুমোদনং অকাসি.
পুণ্ণাপি চিন্তেসি – ‘‘কিঞ্চাপি মে সত্থা সঙ্গহং করোন্তো পূৰং গণ্হি, ন পনিদং খাদিস্সতি. অদ্ধা পুরতো কাকস্স ৰা সুনখস্স ৰা দত্ৰা রঞ্ঞো ৰা রাজপুত্তস্স ৰা গেহং গন্ত্ৰা পণীতভোজনং ভুঞ্জিস্সতী’’তি. সত্থাপি ‘‘কিং নু খো এসা চিন্তেসী’’তি তস্সা চিত্তাচারং ঞত্ৰা আনন্দত্থেরং ওলোকেত্ৰা নিসীদনাকারং দস্সেসি. থেরো চীৰরং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. সত্থা বহিনগরেযেৰ নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং অকাসি. দেৰতা সকলচক্কৰাল়গব্ভে দেৰমনুস্সানং উপকপ্পনকং ওজং মধুপটলং ৰিয পীল়েত্ৰা ¶ তত্থ পক্খিপিংসু. পুণ্ণা চ ওলোকেন্তী অট্ঠাসি. ভত্তকিচ্চাৰসানে থেরো উদকং অদাসি. সত্থা কতভত্তকিচ্চো পুণ্ণং আমন্তেত্ৰা ‘‘কস্মা ত্ৰং পুণ্ণে মম ¶ সাৰকে পরিভৰসী’’তি আহ. ন পরিভৰামি, ভন্তেতি. অথ তযা মম সাৰকে ওলোকেত্ৰা কিং কথিতন্তি? ‘‘অহং তাৰ ইমিনা দুক্খুপদ্দৰেন নিদ্দং ন উপেমি, ভদ্দন্তা কিমত্থং নিদ্দং ন উপেন্তি, অদ্ধা কস্সচি অফাসুকং ৰা ভৰিস্সতি, দীঘজাতিকেন ৰা উপদ্দৰো ভৰিস্সতী’’তি এত্তকং মযা, ভন্তে, চিন্তিতন্তি. সত্থা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘পুণ্ণে ত্ৰং ন তাৰ দুক্খুপদ্দৰেন নিদ্দাযসি, মম সাৰকা সদা জাগরিযমনুযুত্ততায ন নিদ্দাযন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সদা ¶ জাগরমানানং, অহোরত্তানুসিক্খিনং;
নিব্বানং অধিমুত্তানং, অত্থং গচ্ছন্তি আসৰা’’তি.
তত্থ অহোরত্তানুসিক্খিনন্তি দিৰা চ রত্তিঞ্চ তিস্সো সিক্খা সিক্খমানানং. নিব্বানং অধিমুত্তানন্তি নিব্বানজ্ঝাসযানং. অত্থং গচ্ছন্তীতি এৰরূপানং সব্বেপি আসৰা অত্থং ৰিনাসং নত্থিভাৰং গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে যথাঠিতা পুণ্ণা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সত্থা কুণ্ডকঅঙ্গারপূৰেন ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘দুক্করং ¶ , আৰুসো, সম্মাসম্বুদ্ধেন কতং পুণ্ণায দিন্নেন কুণ্ডকঅঙ্গারপূৰেন ভত্তকিচ্চং করোন্তেনা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি মযা ইমায দিন্নকুণ্ডকং পরিভুত্তমেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘ভুত্ৰা তিণপরিঘাসং, ভুত্ৰা আচামকুণ্ডকং;
এতং তে ভোজনং আসি, কস্মা দানি ন ভুঞ্জসি.
‘‘যত্থ পোসং ন জানন্তি, জাতিযা ৰিনযেন ৰা;
বহুং তত্থ মহাব্রহ্মে, অপি আচামকুণ্ডকং.
‘‘ত্ৰঞ্চ ¶ খো মং পজানাসি, যাদিসাযং হযুত্তমো;
জানন্তো জানমাগম্ম, ন তে ভক্খামি কুণ্ডক’’ন্তি. (জা. ১.৩.১০-১২) –
ইমং কুণ্ডকসিন্ধৰপোতকজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি.
পুণ্ণদাসীৰত্থু ছট্ঠং.
৭. অতুলউপাসকৰত্থু
পোরাণমেতন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অতুলং নাম উপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সো হি সাৰত্থিৰাসী উপাসকো পঞ্চসতউপাসকপরিৰারো একদিৰসং ¶ তে উপাসকে আদায ধম্মস্সৰনত্থায ৰিহারং গন্ত্ৰা রেৰতত্থেরস্স সন্তিকে ধম্মং সোতুকামো হুত্ৰা রেৰতত্থেরং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. সো পনাযস্মা পটিসল্লানারামো সীহো ৰিয একচারো, তস্মা তেন সদ্ধিং ন কিঞ্চি কথেসি. সো ‘‘অযং থেরো ন কিঞ্চি কথেসী’’তি কুদ্ধো উট্ঠায সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা একমন্তং ঠিতো থেরেন ‘‘কেনত্থেন আগতত্থা’’তি ৰুত্তে ‘‘অহং, ভন্তে, ইমে উপাসকে আদায ধম্মস্সৰনত্থায রেৰতত্থেরং উপসঙ্কমিং, তস্স মে থেরো ন কিঞ্চি কথেসি, স্ৰাহং তস্স কুজ্ঝিত্ৰা ইধাগতো, ধম্মং মে কথেথা’’তি আহ. অথ থেরো ‘‘তেন হি উপাসকা নিসীদথা’’তি ৰত্ৰা বহুকং কত্ৰা অভিধম্মকথং কথেসি. উপাসকোপি ‘‘অভিধম্মকথা নাম অতিসণ্হা, থেরো বহুং অভিধম্মমেৰ কথেসি, অম্হাকং ইমিনা কো অত্থো’’তি কুজ্ঝিত্ৰা পরিসং আদায আনন্দত্থেরস্স সন্তিকং অগমাসি.
থেরেনাপি ‘‘কিং উপাসকা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, মযং ধম্মস্সৰনত্থায রেৰতত্থেরং উপসঙ্কমিম্হা, তস্স সন্তিকে আলাপসল্লাপমত্তম্পি অলভিত্ৰা কুদ্ধা সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং অগমিম্হা, সোপি নো অতিসণ্হং বহুং অভিধম্মমেৰ কথেসি, ‘ইমিনা অম্হাকং কো অত্থো’তি এতস্সাপি কুজ্ঝিত্ৰা ইধাগমিম্হা, কথেহি নো, ভন্তে, ধম্মকথ’’ন্তি. তেন হি নিসীদিত্ৰা সুণাথাতি থেরো তেসং সুৰিঞ্ঞেয্যং কত্ৰা অপ্পকমেৰ ¶ ধম্মং কথেসি. তে থেরস্সপি কুজ্ঝিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অথ নে সত্থা আহ – ‘‘কস্মা ¶ উপাসকা আগতত্থা’’তি? ‘‘ধম্মস্সৰনায, ভন্তে’’তি. ‘‘সুতো পন ৰো ধম্মো’’তি? ‘‘ভন্তে, মযং আদিতো রেৰতত্থেরং উপসঙ্কমিম্হা, সো অম্হেহি সদ্ধিং ন কিঞ্চি কথেসি, তস্স কুজ্ঝিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরং উপসঙ্কমিম্হা, তেন নো বহু অভিধম্মো কথিতো, তং অসল্লক্খেত্ৰা কুজ্ঝিত্ৰা আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিম্হা, তেন নো অপ্পমত্তকোৰ ধম্মো কথিতো, তস্সপি কুজ্ঝিত্ৰা ইধাগতম্হা’’তি.
সত্থা তস্স কথং সুত্ৰা, ‘‘অতুল, পোরাণতো পট্ঠায আচিণ্ণমেৰেতং, তুণ্হীভূতম্পি বহুকথম্পি মন্দকথম্পি গরহন্তিযেৰ. একন্তং গরহিতব্বোযেৰ ৰা হি পসংসিতব্বোযেৰ ৰা নত্থি ¶ . রাজানোপি একচ্চে নিন্দন্তি, একচ্চে পসংসন্তি. মহাপথৰিম্পি চন্দিমসূরিযেপি আকাসাদযোপি চতুপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মং কথেন্তম্পি সম্মাসম্বুদ্ধং একচ্চে গরহন্তি, একচ্চে পসংসন্তি. অন্ধবালানঞ্হি নিন্দা ৰা পসংসা ৰা অপ্পমাণা, পণ্ডিতেন পন মেধাৰিনা নিন্দিতো নিন্দিতো নাম, পসংসিতো চ পসংসিতো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পোরাণমেতং ¶ অতুল, নেতং অজ্জতনামিৰ;
নিন্দন্তি তুণ্হিমাসীনং, নিন্দন্তি বহুভাণিনং;
মিতভাণিম্পি নিন্দন্তি, নত্থি লোকে অনিন্দিতো.
‘‘ন চাহু ন চ ভৰিস্সতি, ন চেতরহি ৰিজ্জতি;
একন্তং নিন্দিতো পোসো, একন্তং ৰা পসংসিতো.
‘‘যং চে ৰিঞ্ঞূ পসংসন্তি, অনুৰিচ্চ সুৰে সুৰে;
অচ্ছিদ্দৰুত্তিং মেধাৰিং, পঞ্ঞাসীলসমাহিতং.
‘‘নিক্খং জম্বোনদস্সেৰ, কো তং নিন্দিতুমরহতি;
দেৰাপি নং পসংসন্তি, ব্রহ্মুনাপি পসংসিতো’’তি.
তত্থ পোরাণমেতন্তি পুরাণকং এতং. অতুলাতি তং উপাসকং নামেন আলপতি. নেতং অজ্জতনামিৰাতি ইদং নিন্দনং ৰা পসংসনং ৰা অজ্জতনং ¶ অধুনা উপ্পন্নং ৰিয ন হোতি. তুণ্হিমাসীনন্তি কিং এসো মূগো ৰিয বধিরো ৰিয কিঞ্চি অজানন্তো ৰিয তুণ্হী হুত্ৰা নিসিন্নোতি নিন্দন্তি. বহুভাণিনন্তি কিং এস ৰাতাহততালপণ্ণং ৰিয তটতটাযতি, ইমস্স কথাপরিযন্তোযেৰ নত্থীতি নিন্দন্তি. মিতভাণিম্পীতি কিং ¶ এস সুৰণ্ণহিরঞ্ঞং ৰিয অত্তনো ৰচনং মঞ্ঞমানো একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰত্ৰা তুণ্হী অহোসীতি নিন্দন্তি. এৰং সব্বথাপি ইমস্মিং লোকে অনিন্দিতো নাম নত্থীতি অত্থো. ন চাহূতি অতীতেপি নাহোসি, অনাগতেপি ন ভৰিস্সতি.
যং চে ৰিঞ্ঞূতি বালানং নিন্দা ৰা পসংসা ৰা অপ্পমাণা, যং পন পণ্ডিতা দিৰসে দিৰসে অনুৰিচ্চ নিন্দকারণং ৰা পসংসকারণং ৰা জানিত্ৰা পসংসন্তি, অচ্ছিদ্দায ৰা সিক্খায ¶ অচ্ছিদ্দায ৰা জীৰিতৰুত্তিযা সমন্নাগতত্তা অচ্ছিদ্দৰুত্তিং ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতত্তা মেধাৰিং লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞায চেৰ চতুপারিসুদ্ধিসীলেন চ সমন্নাগতত্তা পঞ্ঞাসীলসমাহিতং পসংসন্তি, তং সুৰণ্ণদোসৰিরহিতং ঘট্টনমজ্জনক্খমং জম্বোনদনিক্খং ৰিয কো নিন্দিতুমরহতীতি অত্থো. দেৰাপীতি দেৰতাপি পণ্ডিতমনুস্সাপি তং ভিক্খুং উপট্ঠায থোমেন্তি পসংসন্তি. ব্রহ্মুনাপীতি ন কেৰলং দেৰমনুস্সেহি, দসসহস্সচক্কৰাল়ে মহাব্রহ্মুনাপি এস পসংসিতোযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি উপাসকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
অতুলউপাসকৰত্থু সত্তমং.
৮. ছব্বগ্গিযৰত্থু
কাযপ্পকোপন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো তেসং ছব্বগ্গিযানং উভোহি হত্থেহি যট্ঠিযো গহেত্ৰা কট্ঠপাদুকা আরুয্হ পিট্ঠিপাসাণে চঙ্কমন্তানং খটখটাতিসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, কিং সদ্দো নামেসো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ¶ ‘‘ছব্বগ্গিযানং পাদুকা আরুয্হ চঙ্কমন্তানং খটখটসদ্দো’’তি সুত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘ভিক্খুনা নাম কাযাদীনি রক্খিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘কাযপ্পকোপং রক্খেয্য, কাযেন সংৰুতো সিযা;
কাযদুচ্চরিতং হিত্ৰা, কাযেন সুচরিতং চরে.
‘‘ৰচীপকোপং রক্খেয্য, ৰাচায সংৰুতো সিযা;
ৰচীদুচ্চরিতং হিত্ৰা, ৰাচায সুচরিতং চরে.
‘‘মনোপকোপং রক্খেয্য, মনসা সংৰুতো সিযা;
মনোদুচ্চরিতং হিত্ৰা, মনসা সুচরিতং চরে.
‘‘কাযেন ¶ সংৰুতা ধীরা, অথো ৰাচায সংৰুতা;
মনসা সংৰুতা ধীরা, তে ৰে সুপরিসংৰুতা’’তি.
তত্থ কাযপ্পকোপন্তি তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং রক্খেয্য. কাযেন সংৰুতোতি কাযদ্ৰারে দুচ্চরিতপৰেসনং নিৰারেত্ৰা সংৰুতো পিহিতদ্ৰারো সিযা. যস্মা পন ¶ কাযদুচ্চরিতং হিত্ৰা কাযসুচরিতং চরন্তো উভযম্পেতং করোতি, তস্মা কাযদুচ্চরিতং হিত্ৰা, কাযেন সুচরিতং চরেতি ৰুত্তং. অনন্তরগাথাসুপি এসেৰ নযো. কাযেন সংৰুতা ধীরাতি যে পণ্ডিতা পাণাতিপাতাদীনি অকরোন্তা কাযেন, মুসাৰাদাদীনি অকরোন্তা ৰাচায, অভিজ্ঝাদীনি অসমুট্ঠপেন্তা মনসা সংৰুতা, তে ইধ লোকস্মিং সুসংৰুতা সুরক্খিতা সুগোপিতা সুপিহিতদ্ৰারাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছব্বগ্গিযৰত্থু অট্ঠমং.
কোধৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সত্তরসমো ৰগ্গো.
১৮. মলৰগ্গো
১. গোঘাতকপুত্তৰত্থু
পণ্ডুপলাসোৰ ¶ ¶ ¶ দানিসীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং গোঘাতকপুত্তং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো গোঘাতকো গাৰো ৰধিত্ৰা ৰরমংসানি গহেত্ৰা পচাপেত্ৰা পুত্তদারেহি সদ্ধিং নিসীদিত্ৰা মংসঞ্চ খাদতি, মূলেন চ ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেসি. সো এৰং পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি গোঘাতককম্মং করোন্তো ধুরৰিহারে ৰিহরন্তস্স সত্থু একদিৰসম্পি কটচ্ছুমত্তম্পি যাগুং ৰা ভত্তং ৰা ন অদাসি. সো চ ৰিনা মংসেন ভত্তং ন ভুঞ্জতি. সো একদিৰসং দিৰসভাগে মংসং ৰিক্কিণিত্ৰা অত্তনো অত্থায পচিতুং একং মংসখণ্ডং ভরিযায দত্ৰা ন্হাযিতুং অগমাসি. অথস্স সহাযকো গেহং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘থোকং মে ৰিক্কিণিযমংসং দেহি, গেহং ¶ মে পাহুনকো আগতো’’তি. নত্থি ৰিক্কিণিযমংসং, সহাযকো তে মংসং ৰিক্কিণিত্ৰা ইদানি ন্হাযিতুং গতোতি. মা এৰং করি, সচে মংসখণ্ডং অত্থি, দেহীতি. সহাযকস্স তে নিক্খিত্তমংসং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং নত্থীতি. সো ‘‘সহাযকস্স মে অত্থায ঠপিতমংসতো অঞ্ঞং মংসং নত্থি, সো চ ৰিনা মংসেন ন ভুঞ্জতি, নাযং দস্সতী’’তি সামংযেৰ তং মংসং গহেত্ৰা পক্কামি.
গোঘাতকোপি ন্হত্ৰা আগতো তায অত্তনো পক্কপণ্ণেন সদ্ধিং ৰড্ঢেত্ৰা ভত্তে উপনীতে আহ ‘‘কহং মংস’’ন্তি? ‘‘নত্থি, সামী’’তি. ননু অহং পচ্চনত্থায মংসং দত্ৰা গতোতি. তৰ সহাযকো আগন্ত্ৰা ‘‘পাহুনকো মে আগতো, ৰিক্কিণিযমংসং দেহী’’তি ৰত্ৰা মযা ‘‘সহাযকস্স তে ঠপিতমংসতো অঞ্ঞং মংসং নত্থি, সো চ ৰিনা মংসেন ন ভুঞ্জতী’’তি ৰুত্তেপি বলক্কারেন তং মংসং সামংযেৰ গহেত্ৰা গতোতি. অহং ৰিনা মংসেন ভত্তং ন ভুঞ্জামি, হরাহি নন্তি. কিং সক্কা কাতুং, ভুঞ্জ, সামীতি. সো ‘‘নাহং ভুঞ্জামী’’তি তং ভত্তং হরাপেত্ৰা সত্থং আদায পচ্ছাগেহে ঠিতো গোণো অত্থি, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা মুখে হত্থং পক্খিপিত্ৰা জিৰ্হং নীহরিত্ৰা সত্থেন মূলে ¶ ছিন্দিত্ৰা আদায গন্ত্ৰা অঙ্গারেসু পচাপেত্ৰা ভত্তমত্থকে ¶ ঠপেত্ৰা নিসিন্নো একং ভত্তপিণ্ডং ভুঞ্জিত্ৰা একং মংসখণ্ডং মুখে ঠপেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰস্স ¶ জিৰ্হা ছিজ্জিত্ৰা ভত্তপাতিযং পতি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ কম্মসরিক্খকং ৰিপাকং লভি. সোপি খো গোণো ৰিয লোহিতধারায মুখতো পগ্ঘরন্তিযা অন্তোগেহং পৰিসিত্ৰা জণ্ণুকেহি ৰিচরন্তো ৰিরৰি.
তস্মিং সমযে গোঘাতকস্স পুত্তো পিতরং ওলোকেন্তো সমীপে ঠিতো হোতি. অথ নং মাতা আহ – ‘‘পস্স, পুত্ত, ইমং গোঘাতকং গোণং ৰিয গেহমজ্ঝে জণ্ণুকেহি ৰিচরিত্ৰা ৰিরৰন্তং, ইদং দুক্খং তৰ মত্থকে পতিস্সতি, মমম্পি অনোলোকেত্ৰা অত্তনো সোত্থিং করোন্তো পলাযস্সূ’’তি. সো মরণভযতজ্জিতো মাতরং ৰন্দিত্ৰা পলাযি, পলাযিত্ৰা চ পন তক্কসিলং অগমাসি. গোঘাতকোপি গোণো ৰিয গেহমজ্ঝে ৰিরৰন্তো ৰিচরিত্ৰা কালকতো অৰীচিম্হি নিব্বত্তি. গোণোপি কালমকাসি. গোঘাতকপুত্তোপি তক্কসিলং গন্ত্ৰা সুৰণ্ণকারকম্মং উগ্গণ্হি. অথস্সাচরিযো গামং গচ্ছন্তো ‘‘এৰরূপং নাম অলঙ্কারং করেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সোপি তথারূপং অলঙ্কারং অকাসি. অথস্সাচরিযো আগন্ত্ৰা অলঙ্কারং দিস্ৰা ‘‘অযং যত্থ কত্থচি গন্ত্ৰা জীৰিতুং সমত্থো’’তি ৰযপ্পত্তং অত্তনো ধীতরং অদাসি. সো পুত্তধীতাহি ৰড্ঢি.
অথস্স পুত্তা ৰযপ্পত্তা সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা অপরভাগে সাৰত্থিযং গন্ত্ৰা তত্থ ঘরাৰাসং সণ্ঠপেত্ৰা ৰসন্তা সদ্ধা পসন্না অহেসুং. পিতাপি নেসং তক্কসিলাযং কিঞ্চি কুসলং অকত্ৰাৰ জরং ¶ পাপুণি. অথস্স পুত্তা ‘‘পিতা নো মহল্লকো’’তি অত্তনো সন্তিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘পিতু অত্থায দানং দস্সামা’’তি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তযিংসু. তে পুনদিৰসে অন্তোগেহে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে সত্থারং আহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হেহি ইদং পিতু জীৰভত্তং দিন্নং, পিতু নো অনুমোদনং করোথা’’তি. সত্থা তং আমন্তেত্ৰা, ‘‘উপাসক, ত্ৰং মহল্লকো পরিপক্কসরীরো পণ্ডুপলাসসদিসো, তৰ পরলোকগমনায কুসলপাথেয্যং নত্থি, অত্তনো পতিট্ঠং করোহি, পণ্ডিতো ভৰ, মা বালো’’তি অনুমোদনং করোন্তো ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘পণ্ডুপলাসোৰ ¶ দানিসি,
যমপুরিসাপি চ তে উপট্ঠিতা;
উয্যোগমুখে চ তিট্ঠসি,
পাথেয্যম্পি চ তে ন ৰিজ্জতি.
‘‘সো ¶ করোহি দীপমত্তনো,
খিপ্পং ৰাযম পণ্ডিতো ভৰ;
নিদ্ধন্তমলো অনঙ্গণো,
দিব্বং অরিযভূমিং উপেহিসী’’তি.
তত্থ পণ্ডুপলাসোৰ দানিসীতি, উপাসক, ত্ৰং ইদানি ছিজ্জিত্ৰা ভূমিযং পতিতপণ্ডুপলাসো ৰিয অহোসি. যমপুরিসাতি যমদূতা ৰুচ্চন্তি, ইদং পন মরণমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, মরণং তে পচ্চুপট্ঠিতন্তি অত্থো. উয্যোগমুখেতি পরিহানিমুখে, অৰুড্ঢিমুখে চ ঠিতোসীতি অত্থো. পাথেয্যন্তি গমিকস্স তণ্ডুলাদিপাথেয্যং ¶ ৰিয পরলোকং গচ্ছন্তস্স তৰ কুসলপাথেয্যম্পি নত্থীতি অত্থো. সো করোহীতি সো ত্ৰং সমুদ্দে নাৰায ভিন্নায দীপসঙ্খাতং পতিট্ঠং ৰিয অত্তনো কুসলপতিট্ঠং করোহি. করোন্তো চ খিপ্পং ৰাযম, সীঘং সীঘং ৰীরিযং আরভ, অত্তনো কুসলকম্মপতিট্ঠকরণেন পণ্ডিতো ভৰ. যো হি মরণমুখং অপ্পত্ৰা কাতুং সমত্থকালেৰ কুসলং করোতি, এস পণ্ডিতো নাম, তাদিসো ভৰ, মা অন্ধবালোতি অত্থো. দিব্বং অরিযভূমিন্তি এৰং ৰীরিযং করোন্তো রাগাদীনং মলানং নীহটতায নিদ্ধন্তমলো অঙ্গণাভাৰেন অনঙ্গণো নিক্কিলেসো হুত্ৰা পঞ্চৰিধং সুদ্ধাৰাসভূমিং পাপুণিস্সসীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে উপাসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
তে পুনদিৰসত্থাযপি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা দানং দত্ৰা কতভত্তকিচ্চং সত্থারং অনুমোদনকালে আহংসু – ‘‘ভন্তে, ইদম্পি অম্হাকং পিতু জীৰভত্তমেৰ, ইমস্সেৰ অনুমোদনং করোথা’’তি. সত্থা তস্স অনুমোদনং করোন্তো ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
সম্পযাতোসি যমস্স সন্তিকং;
ৰাসো তে নত্থি অন্তরা,
পাথেয্যম্পি চ তে ন ৰিজ্জতি.
‘‘সো করোহি দীপমত্তনো,
খিপ্পং ৰাযম পণ্ডিতো ভৰ;
নিদ্ধন্তমলো ¶ অনঙ্গণো,
ন পুন জাতিজরং উপেহিসী’’তি.
তত্থ উপনীতৰযোতি উপাতি নিপাতমত্তং, নীতৰযোতি ৰিগতৰযো অতিক্কন্তৰযো, ত্ৰঞ্চসি দানি তযো ৰযে অতিক্কমিত্ৰা মরণমুখে ঠিতোতি অত্থো. সম্পযাতোসি যমস্স সন্তিকন্তি মরণমুখং গন্তুং সজ্জো হুত্ৰা ঠিতোসীতি অত্থো. ৰাসো তে নত্থি অন্তরাতি যথা মগ্গং গচ্ছন্তা তানি তানি কিচ্চানি করোন্তা অন্তরামগ্গে ৰসন্তি, ন এৰং পরলোকং গচ্ছন্তা. ন হি সক্কা পরলোকং গচ্ছন্তেন ‘‘অধিৰাসেথ কতিপাহং, দানং তাৰ দেমি, ধম্মং তাৰ সুণামী’’তিআদীনি ৰত্তুং. ইতো পন চৰিত্ৰা পরলোকে নিব্বত্তোৰ হোতি. ইমমত্থং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পাথেয্যন্তি ইদং কিঞ্চাপি হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ, উপাসকস্স পন পুনপ্পুনং দল়্হীকরণত্থং ইধাপি সত্থারা কথিতং. জাতিজরন্তি এত্থ ¶ ব্যাধিমরণানিপি গহিতানেৰ হোন্তি. হেট্ঠিমগাথাহি চ অনাগামিমগ্গো কথিতো, ইধ অরহত্তমগ্গো কথিতো. এৰং সন্তেপি যথা নাম রঞ্ঞা অত্তনো মুখপমাণেন কবল়ং ৰড্ঢেত্ৰা পুত্তস্স উপনীতে সো কুমারো অত্তনো মুখপমাণেনেৰ গণ্হাতি, এৰমেৰ সত্থারা উপরিমগ্গৰসেন ধম্মে দেসিতেপি উপাসকো অত্তনো উপনিস্সযৰসেন হেট্ঠা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা ইমিস্সা অনুমোদনায অৰসানে অনাগামিফলং পত্তো. সেসপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
গোঘাতকপুত্তৰত্থু পঠমং.
২. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু
অনুপুব্বেনাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একদিৰসং পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা ভিক্খূনং চীৰরপারুপনট্ঠানে ভিক্খূ চীৰরং পারুপন্তে ওলোকেন্তো অট্ঠাসি. তং পন ঠানং ৰিরূল়্হতিণং হোতি. অথেকস্স ভিক্খুনো চীৰরং পারুপন্তস্স চীৰরকণ্ণো তিণেসু পৰট্টেন্তো উস্সাৰবিন্দূহি তেমি. ব্রাহ্মণো ‘‘ইমং ঠানং ¶ অপ্পহরিতং কাতুং ৰট্টতী’’তি পুনদিৰসে কুদ্দালং আদায গন্ত্ৰা তং ঠানং তচ্ছেত্ৰা খলমণ্ডলসদিসং অকাসি. পুনদিৰসেপি তং ঠানং আগন্ত্ৰা ভিক্খূসু চীৰরং পারুপন্তেসু একস্স ¶ চীৰরকণ্ণং ভূমিযং পতিত্ৰা পংসুম্হি পৰট্টমানং দিস্ৰা ‘‘ইধ ৰালুকং ওকিরিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰালুকং আহরিত্ৰা ওকিরি.
অথেকদিৰসং পুরেভত্তং চণ্ডো আতপো অহোসি, তদাপি ভিক্খূনং চীৰরং পারুপন্তানং গত্ততো সেদে মুচ্চন্তে দিস্ৰা ‘‘ইধ মযা মণ্ডপং কারেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা মণ্ডপং কারেসি. পুনদিৰসে পাতোৰ ৰস্সং ৰস্সি, ৰদ্দলিকং অহোসি. তদাপি ব্রাহ্মণো ভিক্খূ ওলোকেন্তোৰ ঠিতো তিন্তচীৰরকে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘এত্থ মযা সালং কারেতুং ৰট্টতী’’তি সালং কারেত্ৰা ‘‘ইদানি সালমহং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ নিমন্তেত্ৰা অন্তো চ বহি চ ভিক্খূ নিসীদাপেত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনত্থায সত্থু পত্তং গহেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং ভিক্খূনং চীৰরপারুপনকালে ইমস্মিং ঠানে ওলোকেন্তো ঠিতো ইদঞ্চিদঞ্চ দিস্ৰা ইদঞ্চিদঞ্চ কারেসি’’ন্তি আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, পণ্ডিতা নাম খণে খণে থোকং কুসলং করোন্তা অনুপুব্বেন অত্তনো অকুসলমলং নীহরন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অনুপুব্বেন মেধাৰী, থোকং থোকং খণে খণে;
কম্মারো রজতস্সেৰ, নিদ্ধমে মলমত্তনো’’তি.
তত্থ অনুপুব্বেনাতি অনুপটিপাটিযা. মেধাৰীতি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো. খণে খণেতি ওকাসে ওকাসে কুসলং করোন্তো. কম্মারো রজতস্সেৰাতি যথা সুৰণ্ণকারো একৰারমেৰ সুৰণ্ণং তাপেত্ৰা কোট্টেত্ৰা মলং নীহরিত্ৰা পিলন্ধনৰিকতিং কাতুং ন সক্কোতি ¶ , পুনপ্পুনং তাপেন্তো কোট্টেন্তো পন মলং নীহরতি, ততো অনেকৰিধং পিলন্ধনৰিকতিং করোতি, এৰমেৰ পুনপ্পুনং কুসলং করোন্তো পণ্ডিতো অত্তনো রাগাদিমলং নিদ্ধমেয্য, এৰং নিদ্ধন্তমলো নিক্কিলেসোৰ হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠতি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু দুতিযং.
৩. তিস্সত্থেরৰত্থু
অযসাৰ ¶ মলন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সত্থেরং নাম ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো তিস্সত্থেরোতি পঞ্ঞাযি. সো অপরভাগে জনপদৰিহারে ৰস্সূপগতো অট্ঠহত্থকং থূলসাটকং লভিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা তং আদায গন্ত্ৰা ভগিনিযা হত্থে ঠপেসি. সা ‘‘ন মে এসো সাটকো ভাতু অনুচ্ছৰিকো’’তি তং তিখিণায ৰাসিযা ছিন্দিত্ৰা হীরহীরং কত্ৰা উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা পৰিসেত্ৰা পোথেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা সুখুমসুত্তং কন্তিত্ৰা সাটকং ৰাযাপেসি. থেরোপি সুত্তঞ্চেৰ সূচিযো চ সংৰিদহিত্ৰা চীৰরকারকে দহরসামণেরে সন্নিপাতেত্ৰা ভগিনিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘তং ¶ মে সাটকং দেথ, চীৰরং কারেস্সামী’’তি আহ. সা নৰহত্থং সাটকং নীহরিত্ৰা কনিট্ঠভাতিকস্স হত্থে ঠপেসি. সো তং গহেত্ৰা ৰিত্থারেত্ৰা ওলোকেত্ৰা ‘‘মম সাটকো থূলো অট্ঠহত্থো, অযং সুখুমো নৰহত্থো. নাযং মম সাটকো, তুম্হাকং এস, ন মে ইমিনা অত্থো, তমেৰ মে দেথা’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, তুম্হাকমেৰ এসো, গণ্হথ ন’’ন্তি? সো নেৰ ইচ্ছি. অথস্স অত্তনা কতকিচ্চং সব্বং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকমেৰেস, গণ্হথ ন’’ন্তি অদাসি. সো তং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা চীৰরকম্মং পট্ঠপেসি.
অথস্স ¶ ভগিনী চীৰরকারানং অত্থায যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেসি. চীৰরস্স নিট্ঠিতদিৰসে পন অতিরেকসক্কারং কারেসি. সো চীৰরং ওলোকেত্ৰা তস্মিং উপ্পন্নসিনেহো ‘‘স্ৰে দানি নং পারুপিস্সামী’’তি সংহরিত্ৰা চীৰরৰংসে ঠপেত্ৰা তং রত্তিং ভুত্তাহারং জিরাপেতুং অসক্কোন্তো কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ চীৰরে ঊকা হুত্ৰা নিব্বত্তি. ভগিনীপিস্স কালকিরিযং সুত্ৰা ভিক্খূনং পাদেসু পৰত্তমানা রোদি. ভিক্খূ তস্স সরীরকিচ্চং কত্ৰা গিলানুপট্ঠাকস্স অভাৰেন সঙ্ঘস্সেৰ তং পাপুণাতি. ‘‘ভাজেস্সাম ন’’ন্তি তং চীৰরং নীহরাপেসুং. সা ঊকা ‘‘ইমে মম সন্তকং ৰিলুম্পন্তী’’তি ৰিরৰন্তী ইতো চিতো চ সন্ধাৰি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ দিব্বায সোতধাতুযা তং সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, তিস্সস্স চীৰরং অভাজেত্ৰা সত্তাহং নিক্খিপিতুং ৰদেহী’’তি আহ. থেরো তথা কারেসি. সাপি সত্তমে দিৰসে কালং কত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তি. সত্থা ¶ ‘‘অট্ঠমে দিৰসে তিস্সস্স চীৰরং ভাজেত্ৰা গণ্হথা’’তি আণাপেসি. ভিক্খূ তথা করিংসু.
ভিক্খূ ¶ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘কস্মা নু খো সত্থা তিস্সস্স চীৰরং সত্ত দিৰসে ঠপাপেত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে গণ্হিতুং অনুজানী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, তিস্সো অত্তনো চীৰরে ঊকা হুত্ৰা নিব্বত্তো, তুম্হেহি তস্মিং ভাজিযমানে ‘ইমে মম সন্তকং ৰিলুম্পন্তী’তি ৰিরৰন্তী ইতো চিতো চ ধাৰি. সা তুম্হেহি চীৰরে গয্হমানে তুম্হেসু মনং পদুস্সিত্ৰা নিরযে নিব্বত্তেয্য, তেন চাহং চীৰরং নিক্খিপাপেসিং. ইদানি পন সা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তা, তেন ৰো মযা চীৰরগহণং অনুঞ্ঞাত’’ন্তি ৰত্ৰা পুন তেহি ‘‘ভারিযা ৰত অযং, ভন্তে, তণ্হা নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, ইমেসং সত্তানং তণ্হা নাম ভারিযা. যথা অযতো মলং উট্ঠহিত্ৰা অযমেৰ খাদতি ৰিনাসেতি অপরিভোগং করোতি, এৰমেৰাযং তণ্হা ইমেসং সত্তানং অব্ভন্তরে উপ্পজ্জিত্ৰা তে সত্তে নিরযাদীসু নিব্বত্তাপেতি, ৰিনাসং পাপেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অযসাৰ মলং সমুট্ঠিতং,
ততুট্ঠায তমেৰ খাদতি;
এৰং অতিধোনচারিনং,
সানি কম্মানি নযন্তি দুগ্গতি’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ অযসাৰাতি অযতো সমুট্ঠিতং. ততুট্ঠাযাতি ততো উট্ঠায. অতিধোনচারিনন্তি ধোনা ৰুচ্চতি চত্তারো পচ্চযে ‘‘ইদমত্থং এতে’’তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জনপঞ্ঞা, তং অতিক্কমিত্ৰা চরন্তো অতিধোনচারী নাম. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা অযতো মলং সমুট্ঠায ততো সমুট্ঠিতং তমেৰ খাদতি, এৰমেৰং চতুপচ্চযে অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তং অতিধোনচারিনং সানি কম্মানি অত্তনি ঠিতত্তা অত্তনো সন্তকানেৰ তানি কম্মানি দুগ্গতিং নযন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তিস্সত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. লালুদাযিত্থেরৰত্থু
অসজ্ঝাযমলাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লালুদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চকোটিমত্তা অরিযসাৰকা ৰসন্তি, দ্ৰে কোটিমত্তা পুথুজ্জনা ৰসন্তি. তেসু অরিযসাৰকা পুরেভত্তং ¶ দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং সপ্পিতেলমধুফাণিতৰত্থাদীনি গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মকথং সুণন্তি. ধম্মং সুত্ৰা গমনকালে চ সারিপুত্তমোগ্গল্লানানং গুণকথং কথেন্তি. উদাযিত্থেরো তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘এতেসং তাৰ ধম্মং সুত্ৰা তুম্হে এৰং কথেথ, মম ধম্মকথং সুত্ৰা কিং নু খো ন কথেস্সথা’’তি ৰদতি. মনুস্সা তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘অযং একো ধম্মকথিকো ভৰিস্সতি, ইমস্সপি অম্হেহি ধম্মকথং সোতুং ৰট্টতী’’তি তে একদিৰসং থেরং যাচিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ অম্হাকং ধম্মস্সৰনদিৰসো’’তি সঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হে অম্হাকং দিৰা ধম্মকথং কথেয্যাথা’’তি আহংসু. সোপি তেসং অধিৰাসেসি.
তেহি ধম্মস্সৰনৰেলায আগন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নো ধম্মং কথেথা’’তি ৰুত্তে লালুদাযিত্থেরো আসনে নিসীদিত্ৰা চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা ¶ চালেন্তো একম্পি ধম্মপদং অদিস্ৰা ‘‘অহং সরভঞ্ঞং ভণিস্সামি, অঞ্ঞো ধম্মকথং কথেতূ’’তি ৰত্ৰা ওতরি. তে অঞ্ঞেন ধম্মকথং কথাপেত্ৰা সরভাণত্থায পুন তং আসনং আরোপযিংসু. সো পুনপি কিঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অহং রত্তিং কথেস্সামি, অঞ্ঞো সরভঞ্ঞং ভণতূ’’তি ৰত্ৰা আসনা ওতরি. তে অঞ্ঞেন সরভঞ্ঞং ভণাপেত্ৰা পুন রত্তিং থেরং আনযিংসু. সো রত্তিম্পি কিঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অহং পচ্চূসকালে কথেস্সামি, রত্তিং অঞ্ঞো কথেতূ’’তি ৰত্ৰা ওতরি. তে অঞ্ঞেন রত্তিং কথাপেত্ৰা ¶ পুন পচ্চূসে তং আনযিংসু. সো পুনপি কিঞ্চি নাদ্দস. মহাজনো লেড্ডুদণ্ডাদীনি গহেত্ৰা, ‘‘অন্ধবাল, ত্ৰং সারিপুত্তমোগ্গল্লানানং ৰণ্ণে কথিযমানে এৰঞ্চেৰঞ্চ ৰদেসি, ইদানি কস্মা ন কথেসী’’তি সন্তজ্জেত্ৰা পলাযন্তং অনুবন্ধি. সো পলাযন্তো একিস্সা ৰচ্চকুটিযা পতি.
মহাজনো কথং সমুট্ঠাপেসি – ‘‘অজ্জ লালুদাযী সারিপুত্তমোগ্গল্লানানং গুণকথায পৰত্তমানায উস্সূযন্তো অত্তনো ধম্মকথিকভাৰং পকাসেত্ৰা মনুস্সেহি সক্কারং কত্ৰা ‘ধম্মং সুণোমা’তি ৰুত্তে চতুক্খত্তুং আসনে নিসীদিত্ৰা কথেতব্বযুত্তকং কিঞ্চি অপস্সন্তো ‘ত্ৰং অম্হাকং ¶ অয্যেহি সারিপুত্তমোগ্গল্লানত্থেরেহি সদ্ধিং যুগগ্গাহং গণ্হাসী’তি লেড্ডুদণ্ডাদীনি গহেত্ৰা সন্তজ্জেত্ৰা পলাপিযমানো ৰচ্চকুটিযা পতিতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি এসো গূথকূপে নিমুগ্গোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘চতুপ্পদো অহং সম্ম, ত্ৰম্পি সম্ম চতুপ্পদো;
এহি সম্ম নিৰত্তস্সু, কিং নু ভীতো পলাযসি.
‘‘অসুচিপূতিলোমোসি, দুগ্গন্ধো ৰাসি সূকর;
সচে যুজ্ঝিতুকামোসি, জযং সম্ম দদামি তে’’তি. (জা. ১.২.৫-৬) –
ইমং ¶ জাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি. তদা সীহো সারিপুত্তো অহোসি, সূকরো লালুদাযীতি. সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, লালুদাযিনা অপ্পমত্তকোৰ ধম্মো উগ্গহিতো, সজ্ঝাযং পন নেৰ ¶ অকাসি, কিঞ্চি পরিযত্তিং উগ্গহেত্ৰা তস্সা অসজ্ঝাযকরণং মলমেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অসজ্ঝাযমলা মন্তা, অনুট্ঠানমলা ঘরা;
মলং ৰণ্ণস্স কোসজ্জং, পমাদো রক্খতো মল’’ন্তি.
তত্থ অসজ্ঝাযমলাতি যাকাচি পরিযত্তি ৰা সিপ্পং ৰা যস্মা অসজ্ঝাযন্তস্স অননুযুঞ্জন্তস্স ৰিনস্সতি ৰা নিরন্তরং ৰা ন উপট্ঠাতি, তস্মা ‘‘অসজ্ঝাযমলা মন্তা’’তি ৰুত্তং. যস্মা পন ঘরাৰাসং ৰসন্তস্স উট্ঠাযুট্ঠায জিণ্ণপটিসঙ্খরণাদীনি অকরোন্তস্স ঘরং নাম ৰিনস্সতি, তস্মা ‘‘অনুট্ঠানমলা ঘরা’’তি ৰুত্তং. যস্মা গিহিস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা কোসজ্জৰসেন সরীরপটিজগ্গনং ৰা পরিক্খারপটিজগ্গনং ৰা অকরোন্তস্স কাযো দুব্বণ্ণো হোতি, তস্মা ‘‘মলং ৰণ্ণস্স কোসজ্জ’’ন্তি ৰুত্তং. যস্মা গাৰো রক্খন্তস্স পমাদৰসেন নিদ্দাযন্তস্স ৰা কীল়ন্তস্স ৰা তা গাৰো অতিত্থপক্খন্দনাদিনা ¶ ৰা ৰাল়মিগচোরাদিউপদ্দৰেন ৰা পরেসং সালিখেত্তাদীনি ওতরিত্ৰা খাদনৰসেন ৰিনাসং আপজ্জন্তি, সযম্পি দণ্ডং ৰা পরিভাসং ৰা পাপুণাতি, পব্বজিতং ৰা পন ছ দ্ৰারানি অরক্খন্তং পমাদৰসেন কিলেসা ওতরিত্ৰা সাসনা চাৰেন্তি, তস্মা ‘‘পমাদো রক্খতো মল’’ন্তি ৰুত্তং. সো হিস্স ৰিনাসাৰহনেন মলট্ঠানিযত্তা মলন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
লালুদাযিত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. অঞ্ঞতরকুলপুত্তৰত্থু
মলিত্থিযা দুচ্চরিতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং কুলপুত্তং আরব্ভ কথেসি.
তস্স কির সমানজাতিকং কুলকুমারিকং আনেসুং. সা আনীতদিৰসতো পট্ঠায অতিচারিনী অহোসি. সো কুলপুত্তো তস্সা অতিচারেন লজ্জিতো কস্সচি সম্মুখীভাৰং উপগন্তুং অসক্কোন্তো ¶ বুদ্ধুপট্ঠানাদীনি ¶ পচ্ছিন্দিত্ৰা কতিপাহচ্চযেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘কিং, উপাসক, ন দিস্সসী’’তি ৰুত্তে তমত্থং আরোচেসি. অথ নং সত্থা, ‘‘উপাসক, পুব্বেপি মযা ‘ইত্থিযো নাম নদীআদিসদিসা, তাসু পণ্ডিতেন কোধো ন কাতব্বো’তি ৰুত্তং, ত্ৰং পন ভৰপটিচ্ছন্নত্তা ন সল্লক্খেসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো –
‘‘যথা নদী চ পন্থো চ, পানাগারং সভা পপা;
এৰং লোকিত্থিযো নাম, ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতী’’তি. (জা. ১.১.৬৫; ১.১২.৯) –
জাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘উপাসক, ইত্থিযা হি অতিচারিনিভাৰো মলং, দানং দেন্তস্স মচ্ছেরং মলং, ইধলোকপরলোকেসু সত্তানং অকুসলকম্মং ৰিনাসনত্থেন মলং, অৰিজ্জা পন সব্বমলানং উত্তমমল’’ন্তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মলিত্থিযা দুচ্চরিতং, মচ্ছেরং দদতো মলং;
মলা ৰে পাপকা ধম্মা, অস্মিং লোকে পরম্হি চ.
‘‘ততো মলা মলতরং, অৰিজ্জা পরমং মলং;
এতং মলং পহন্ত্ৰান, নিম্মলা হোথ ভিক্খৰো’’তি.
তত্থ ¶ ¶ দুচ্চরিতন্তি অতিচারো. অতিচারিনিঞ্হি ইত্থিং সামিকোপি গেহা নীহরতি, মাতাপিতূনং সন্তিকং গতম্পি ‘‘ত্ৰং কুলস্স অগারৰভূতা, অক্খীহিপি ন দট্ঠব্বা’’তি তং নীহরন্তি. সা অনাথা ৰিচরন্তী মহাদুক্খং পাপুণাতি. তেনস্সা দুচ্চরিতং ‘‘মল’’ন্তি ৰুত্তং. দদতোতি দাযকস্স. যস্স হি খেত্তকসনকালে ‘‘ইমস্মিং খেত্তে সম্পন্নে সলাকভত্তাদীনি দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিপ্ফন্নে সস্সেপি মচ্ছেরং উপ্পজ্জিত্ৰা চাগচিত্তং নিৰারেতি, সো মচ্ছেরৰসেন চাগচিত্তে অৰিরূহন্তে মনুস্সসম্পত্তিং দিব্বসম্পত্তিং নিব্বানসম্পত্তিন্তি তিস্সো সম্পত্তিযো ন লভতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘মচ্ছেরং দদতো মল’’ন্তি. সেসেসুপি এসেৰ নযো. পাপকা ধম্মাতি অকুসলধম্মা পন ইধলোকে চ পরলোকে চ মলমেৰ.
ততোতি হেট্ঠা ৰুত্তমলতো. মলতরন্তি অতিরেকমলং ৰো কথেমীতি অত্থো. অৰিজ্জাতি ¶ অট্ঠৰত্থুকং অঞ্ঞাণমেৰ পরমং মলং. পহন্ত্ৰানাতি ¶ এতং মলং জহিত্ৰা, ভিক্খৰে, তুম্হে নিম্মলা হোথাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঞ্ঞতরকুলপুত্তৰত্থু পঞ্চমং.
৬. চূল়সারিৰত্থু
সুজীৰন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়সারিং নাম সারিপুত্তত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একদিৰসে ৰেজ্জকম্মং কত্ৰা পণীতভোজনং লভিত্ৰা আদায নিক্খমন্তো অন্তরামগ্গে থেরং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং মযা ৰেজ্জকম্মং কত্ৰা লদ্ধং, তুম্হে অঞ্ঞত্থ এৰরূপং ভোজনং ন লভিস্সথ, ইমং ভুঞ্জথ, অহং তে ৰেজ্জকম্মং কত্ৰা নিচ্চকালং এৰরূপং আহারং আহরিস্সামী’’তি আহ. থেরো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তুণ্হীভূতোৰ পক্কামি. ভিক্খূ ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, অহিরিকো নাম পগব্ভো কাকসদিসো হুত্ৰা একৰীসতিৰিধায অনেসনায ঠত্ৰা সুখং জীৰতি, হিরিওত্তপ্পসম্পন্নো পন দুক্খং জীৰতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সুজীৰং ¶ অহিরিকেন, কাকসূরেন ধংসিনা;
পক্খন্দিনা পগব্ভেন, সংকিলিট্ঠেন জীৰিতং.
‘‘হিরীমতা ¶ চ দুজ্জীৰং, নিচ্চং সুচিগৰেসিনা;
অলীনেনাপ্পগব্ভেন, সুদ্ধাজীৰেন পস্সতা’’তি.
তত্থ অহিরিকেনাতি ছিন্নহিরোত্তপ্পকেন. এৰরূপেন হি অমাতরমেৰ ‘‘মাতা মে’’তি অপিতাদযো এৰ চ ‘‘পিতা মে’’তিআদিনা নযেন ৰত্ৰা একৰীসতিৰিধায অনেসনায পতিট্ঠায সুখেন জীৰতুং সক্কা. কাকসূরেনাতি সূরকাকসদিসেন. যথা হি সূরকাকো কুলঘরেসু যাগুআদীনি গণ্হিতুকামো ভিত্তিআদীসু নিসীদিত্ৰা অত্তনো ওলোকনভাৰং ঞত্ৰা অনোলোকেন্তো ৰিয অঞ্ঞৰিহিতকো ৰিয ¶ নিদ্দাযন্তো ৰিয চ হুত্ৰা মনুস্সানং পমাদং সল্লক্খেত্ৰা অনুপতিত্ৰা ‘‘সূসূ’’তি ৰদন্তেসুযেৰ ভাজনতো মুখপূরং গহেত্ৰা পলাযতি, এৰমেৰং অহিরিকপুগ্গলোপি ভিক্খূহি সদ্ধিং গামং পৰিসিত্ৰা যাগুভত্তট্ঠানাদীনি ৰৰত্থপেতি. তত্থ ভিক্খূ পিণ্ডায চরিত্ৰা যাপনমত্তং আদায আসনসালং গন্ত্ৰা পচ্চৰেক্খন্তা যাগুং পিৰিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোন্তি সজ্ঝাযন্তি আসনসালং সম্মজ্জন্তি. অযং পন অকত্ৰা গামাভিমুখোৰ হোতি.
সো হি ভিক্খূহি ‘‘পস্সথিম’’ন্তি ওলোকিযমানোপি অনোলোকেন্তো ৰিয অঞ্ঞৰিহিতো ৰিয নিদ্দাযন্তো ৰিয গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চন্তো ¶ ৰিয চীৰরং সংৰিদহন্তো ৰিয হুত্ৰা ‘‘অসুকং নাম মে কম্মং অত্থী’’তি ৰদন্তো উট্ঠাযাসনা গামং পৰিসিত্ৰা পাতোৰ ৰৰত্থপিতগেহেসু অঞ্ঞতরং গেহং উপসঙ্কমিত্ৰা ঘরমানুসকেসু থোকং কৰাটং পিধায দ্ৰারে নিসীদিত্ৰা কন্দন্তেসুপি একেন হত্থেন কৰাটং পণামেত্ৰা অন্তো পৰিসতি. অথ নং দিস্ৰা অকামকাপি আসনে নিসীদাপেত্ৰা যাগুআদীসু যং অত্থি, তং দেন্তি. সো যাৰদত্থং ভুঞ্জিত্ৰা অৰসেসং পত্তেনাদায পক্কমতি. অযং কাকসূরো নাম. এৰরূপেন অহিরিকেন সুজীৰন্তি অত্থো.
ধংসিনাতি ‘‘অসুকত্থেরো নাম অপ্পিচ্ছো’’তিআদীনি ৰদন্তেসু – ‘‘কিং পন মযং ন অপ্পিচ্ছা’’তিআদিৰচনেন পরেসং গুণধংসনতায ধংসিনা. তথারূপস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অযম্পি অপ্পিচ্ছতাদিগুণে যুত্তো’’তি মঞ্ঞমানা মনুস্সা দাতব্বং মঞ্ঞন্তি. সো পন ততো পট্ঠায ৰিঞ্ঞূপুরিসানং ¶ চিত্তং আরাধেতুং অসক্কোন্তো তম্হাপি লাভা পরিহাযতি. এৰং ধংসিপুগ্গলো অত্তনোপি পরস্সপি লাভং নাসেতিযেৰ.
পক্খন্দিনাতি পক্খন্দচারিনা. পরেসং কিচ্চানিপি অত্তনো কিচ্চানি ৰিয দস্সেন্তো পাতোৰ ভিক্খূসু চেতিযঙ্গণাদীসু ৰত্তং কত্ৰা কম্মট্ঠানমনসিকারেন থোকং ¶ নিসীদিত্ৰা উট্ঠায গামং পৰিসন্তেসু মুখং ধোৰিত্ৰা পণ্ডুকাসাৰপারুপনঅক্খিঅঞ্জনসীসমক্খনাদীহি অত্তভাৰং মণ্ডেত্ৰা সম্মজ্জন্তো ৰিয দ্ৰে তযো সম্মজ্জনিপহারে দত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকাভিমুখো হোতি. মনুস্সা পাতোৰ ‘‘চেতিযং ৰন্দিস্সাম, মালাপূজং করিস্সামা’’তি ¶ আগতা তং দিস্ৰা ‘‘অযং ৰিহারো ইমং দহরং নিস্সায পটিজগ্গনং লভতি, ইমং মা পমজ্জিত্থা’’তি ৰত্ৰা তস্স দাতব্বং মঞ্ঞন্তি. এৰরূপেন পক্খন্দিনাপি সুজীৰং. পগব্ভেনাতি কাযপাগব্ভিযাদীহি সমন্নাগতেন. সংকিলিট্ঠেন জীৰিতন্তি এৰং জীৰিকং কপ্পেত্ৰা জীৰন্তেন হি পুগ্গলেন সংকিলিট্ঠেন হুত্ৰা জীৰিতং নাম হোতি, তং দুজ্জীৰিতং পাপমেৰাতি অত্থো.
হিরীমতা চাতি হিরোত্তপ্পসম্পন্নেন পুগ্গলেন দুজ্জীৰং. সো হি অমাতাদযোৰ ‘‘মাতা মে’’তিআদীনি অৰত্ৰা অধম্মিকে পচ্চযে গূথং ৰিয জিগুচ্ছন্তো ধম্মেন সমেন পরিযেসন্তো সপদানং পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেন্তো লূখং জীৰিকং জীৰতীতি অত্থো. সুচিগৰেসিনাতি সুচীনি কাযকম্মাদীনি গৰেসন্তেন. অলীনেনাতি জীৰিতৰুত্তিমনল্লীনেন. সুদ্ধাজীৰেন পস্সতাতি ¶ এৰরূপো হি পুগ্গলো সুদ্ধাজীৰো নাম হোতি. তেন এৰং সুদ্ধাজীৰেন তমেৰ সুদ্ধাজীৰং সারতো পস্সতা লূখজীৰিতৰসেন দুজ্জীৰং হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
চূল়সারিৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পঞ্চউপাসকৰত্থু
যো পাণন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চ উপাসকে আরব্ভ কথেসি.
তেসু হি একো পাণাতিপাতাৰেরমণিসিক্খাপদমেৰ রক্খতি, ইতরে ইতরানি. তে একদিৰসং ‘‘অহং দুক্করং করোমি, দুক্করং রক্খামী’’তি ৰিৰাদাপন্না সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ¶ তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা একসীলম্পি কনিট্ঠকং অকত্ৰা ‘‘সব্বানেৰ দুরক্খানী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যো পাণমতিপাতেতি, মুসাৰাদঞ্চ ভাসতি;
লোকে অদিন্নমাদিযতি, পরদারঞ্চ গচ্ছতি.
‘‘সুরামেরযপানঞ্চ ¶ ¶ , যো নরো অনুযুঞ্জতি;
ইধেৰ মেসো লোকস্মিং, মূলং খণতি অত্তনো.
‘‘এৰং ভো পুরিস জানাহি, পাপধম্মা অসঞ্ঞতা;
মা তং লোভো অধম্মো চ, চিরং দুক্খায রন্ধযু’’ন্তি.
তত্থ যো পাণমতিপাতেতীতি যো সাহত্থিকাদীসু ছসু পযোগেসু একপযোগেনাপি পরস্স জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি. মুসাৰাদন্তি পরেসং অত্থভঞ্জনকং মুসাৰাদঞ্চ ভাসতি. লোকে অদিন্নমাদিযতীতি ইমস্মিং সত্তলোকে থেয্যাৰহারাদীসু একেনপি অৰহারেন পরপরিগ্গহিতং আদিযতি. পরদারঞ্চ গচ্ছতীতি পরস্স রক্খিতগোপিতেসু ভণ্ডেসু অপরজ্ঝন্তো উপ্পথচারং চরতি. সুরামেরযপানন্তি যস্স কস্সচি সুরায চেৰ মেরযস্স চ পানং. অনুযুঞ্জতীতি সেৰতি বহুলীকরোতি. মূলং খণতীতি তিট্ঠতু পরলোকো, সো পন পুগ্গলো ইধ লোকস্মিংযেৰ যেন খেত্তৰত্থুআদিনা মূলেন পতিট্ঠপেয্য, তম্পি অট্ঠপেত্ৰা ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰা সুরং পিৰন্তো অত্তনো মূলং খণতি, অনাথো কপণো হুত্ৰা ৰিচরতি. এৰং, ভোতি পঞ্চদুস্সীল্যকম্মকারকং পুগ্গলং আলপতি. পাপধম্মাতি লামকধম্মা. অসঞ্ঞতাতি কাযসঞ্ঞতাদিরহিতা. অচেতসাতিপি পাঠো, অচিত্তকাতি অত্থো. লোভো অধম্মো চাতি লোভো চেৰ দোসো চ. উভযম্পি হেতং অকুসলমেৰ. চিরং দুক্খায রন্ধযুন্তি চিরকালং নিরযদুক্খাদীনং অত্থায ¶ তং এতে ধম্মা মা রন্ধেন্তু মা মত্থেন্তূতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে পঞ্চ উপাসকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চউপাসকৰত্থু সত্তমং.
৮. তিস্সদহরৰত্থু
দদাতি ¶ ৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সদহরং নাম আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিনো ৰিসাখায উপাসিকাযাতি পঞ্চন্নং অরিযসাৰককোটীনং দানং নিন্দন্তো ৰিচরি, অসদিসদানম্পি নিন্দিযেৰ. তেসং তেসং দানগ্গে সীতলং লভিত্ৰা ‘‘সীতল’’ন্তি নিন্দি, উণ্হং লভিত্ৰা ‘‘উণ্হ’’ন্তি নিন্দি. অপ্পং দেন্তেপি ‘‘কিং ইমে অপ্পমত্তকং দেন্তী’’তি নিন্দি, বহুং দেন্তেপি ‘‘ইমেসং গেহে ঠপনট্ঠানং মঞ্ঞে নত্থি, ননু নাম ভিক্খূনং যাপনমত্তং দাতব্বং, এত্তকং যাগুভত্তং নিরত্থকমেৰ ৰিস্সজ্জতী’’তি নিন্দি. অত্তনো পন ঞাতকে আরব্ভ ‘‘অহো অম্হাকং ঞাতকানং গেহং চতূহি দিসাহি আগতাগতানং ভিক্খূনং ওপানভূত’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পসংসং ¶ পৰত্তেসি. সো পনেকস্স দোৰারিকস্স পুত্তো জনপদং ৰিচরন্তেহি ৰড্ঢকীহি সদ্ধিং ৰিচরন্তো সাৰত্থিং পত্ৰা পব্বজিতো. অথ নং ভিক্খূ এৰং মনুস্সানং দানাদীনি নিন্দন্তং দিস্ৰা ‘‘পরিগ্গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘আৰুসো, তৰ ঞাতকা কহং ৰসন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকগামে নামা’’তি সুত্ৰাৰ কতিপযে দহরে পেসেসুং. তে তত্থ গন্ত্ৰা গামৰাসিকেহি আসনসালায নিসীদাপেত্ৰা কতসক্কারা পুচ্ছিংসু – ‘‘ইমম্হা গামা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো তিস্সো নাম দহরো অত্থি. তস্স কতমে ঞাতকা’’তি? মনুস্সা ‘‘ইধ কুলগেহতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতদারকো নত্থি, কিং নু খো ইমে ৰদন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, একো দোৰারিকপুত্তো ৰড্ঢকীহি সদ্ধিং ৰিচরিত্ৰা পব্বজিতোতি সুণোম, তং সন্ধায ৰদেথ মঞ্ঞে’’তি আহংসু. দহরভিক্খূ তিস্সস্স তত্থ ইস্সরঞাতকানং অভাৰং ঞত্ৰা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ‘‘অকারণমেৰ, ভন্তে, তিস্সো ৰিলপন্তো ৰিচরতী’’তি তং পৰত্তিং ভিক্খূনং আরোচেসুং. ভিক্খূপি তং তথাগতস্স আরোচেসুং.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ৰিকত্থেন্তো ৰিচরতি, পুব্বেপি ৰিকত্থকোৰ অহোসী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘বহুম্পি সো ৰিকত্থেয্য, অঞ্ঞং জনপদং গতো;
অন্ৰাগন্ত্ৰান দূসেয্য, ভুঞ্জ ভোগে কটাহকা’’তি. (জা. ১.১.১২৫) –
ইমং কটাহজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, যো হি পুগ্গলো পরেহি অপ্পকে ৰা বহুকে ৰা লূখে ৰা পণীতে ৰা দিন্নে অঞ্ঞেসং ৰা দত্ৰা অত্তনো ¶ অদিন্নে মঙ্কু হোতি, তস্স ঝানং ¶ ৰা ¶ ৰিপস্সনং ৰা মগ্গফলাদীনি ৰা ন উপ্পজ্জন্তী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘দদাতি ৰে যথাসদ্ধং, যথাপসাদনং জনো;
তত্থ যো চ মঙ্কু হোতি, পরেসং পানভোজনে;
ন সো দিৰা ৰা রত্তিং ৰা, সমাধিমধিগচ্ছতি.
‘‘যস্স চেতং সমুচ্ছিন্নং, মূলঘচ্চং সমূহতং;
স ৰে দিৰা ৰা রত্তিং ৰা, সমাধিমধিগচ্ছতী’’তি.
তত্থ দদাতি ৰে যথাসদ্ধন্তি লূখপণীতাদীসু যংকিঞ্চি দেন্তো জনো যথাসদ্ধং অত্তনো সদ্ধানুরূপমেৰ দেতি. যথাপসাদনন্তি থেরনৰাদীসু চস্স যস্মিং যস্মিং পসাদো উপ্পজ্জতি, তস্স দেন্তো যথাপসাদনং অত্তনো পসাদানুরূপমেৰ দেতি. তত্থাতি তস্মিং পরস্স দানে ‘‘মযা অপ্পং ৰা লদ্ধং, লূখং ৰা লদ্ধ’’ন্তি মঙ্কুভাৰং আপজ্জতি. সমাধিন্তি সো পুগ্গলো দিৰা ৰা রত্তিং ৰা উপচারপ্পনাৰসেন ৰা মগ্গফলৰসেন ৰা সমাধিং নাধিগচ্ছতি. যস্স চেতন্তি যস্স পুগ্গলস্স এতং একেসু ঠানেসু মঙ্কুভাৰসঙ্খাতং অকুসলং সমুচ্ছিন্নং মূলঘচ্চং কত্ৰা অরহত্তমগ্গঞাণেন সমূহতং, সো ৰুত্তপ্পকারং সমাধিং অধিগচ্ছতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তিস্সদহরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. পঞ্চউপাসকৰত্থু
নত্থি ¶ রাগসমো অগ্গীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চ উপাসকে আরব্ভ কথেসি.
তে কির ধম্মং সোতুকামা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. বুদ্ধানঞ্চ ‘‘অযং খত্তিযো, অযং ব্রাহ্মণো, অযং অড্ঢো, অযং দুগ্গতো, ইমস্স উল়ারং কত্ৰা ধম্মং দেসেস্সামি, ইমস্স নো’’তি চিত্তং ন উপ্পজ্জতি. যংকিঞ্চি আরব্ভ ধম্মং দেসেন্তো ধম্মগারৰং ¶ পুরক্খত্ৰা আকাসগঙ্গং ¶ ওতারেন্তো ৰিয দেসেতি. এৰং দেসেন্তস্স পন তথাগতস্স সন্তিকে নিসিন্নানং তেসং একো নিসিন্নকোৰ নিদ্দাযি, একো অঙ্গুলিযা ভূমিং লিখন্তো নিসীদি, একো একং রুক্খং চালেন্তো নিসীদি, একো আকাসং উল্লোকেন্তো নিসীদি, একো পন সক্কচ্চং ধম্মং অস্সোসি.
আনন্দত্থেরো সত্থারং বীজযমানো তেসং আকারং ওলোকেন্তো সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হে ইমেসং মহামেঘগজ্জিতং গজ্জন্তা ৰিয ধম্মং দেসেথ, এতে পন তুম্হেসুপি ধম্মং কথেন্তেসু ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তা নিসিন্না’’তি. ‘‘আনন্দ, ত্ৰং এতে ন জানাসী’’তি? ‘‘আম, ন জানামি, ভন্তে’’তি. এতেসু হি যো এস নিদ্দাযন্তো নিসিন্নো, এস পঞ্চ জাতিসতানি সপ্পযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ভোগেসু সীসং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযি, ইদানিপিস্স নিদ্দায তিত্তি নত্থি, নাস্স কণ্ণং ¶ মম সদ্দো পৰিসতীতি. কিং পন, ভন্তে, পটিপাটিযা কথেথ, উদাহু অন্তরন্তরাতি. আনন্দ, এতস্স হি কালেন মনুস্সত্তং, কালেন দেৰত্তং, কালেন নাগত্তন্তি এৰং অন্তরন্তরা উপ্পজ্জন্তস্স উপপত্তিযো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেনাপি ন সক্কা পরিচ্ছিন্দিতুং. পটিপাটিযা পনেস পঞ্চ জাতিসতানি নাগযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা নিদ্দাযন্তোপি নিদ্দায অতিত্তোযেৰ. অঙ্গুলিযা ভূমিং লিখন্তো নিসিন্নপুরিসোপি পঞ্চ জাতিসতানি গণ্ডুপ্পাদযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ভূমিং খণি, ইদানিপি ভূমিং খণন্তোৰ মম সদ্দং ন সুণাতি. এস রুক্খং চালেন্তো নিসিন্নপুরিসোপি পটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি মক্কটযোনিযং নিব্বত্তি, ইদানিপি পুব্বাচিণ্ণৰসেন রুক্খং চালেতিযেৰ, নাস্স কণ্ণং মম সদ্দো পৰিসতি. এস আকাসং উল্লোকেত্ৰা নিসিন্নপুরিসোপি পঞ্চ জাতিসতানি নক্খত্তপাঠকো হুত্ৰা নিব্বত্তি, ইদানি পুব্বাচিণ্ণৰসেন অজ্জাপি আকাসমেৰ উল্লোকেতি, নাস্স কণ্ণং মম সদ্দো পৰিসতি. এস সক্কচ্চং ধম্মং সুণন্তো নিসিন্নপুরিসো পন পটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ মন্তজ্ঝাযকব্রাহ্মণো হুত্ৰা নিব্বত্তি, ইদানিপি মন্তং সংসন্দন্তো ৰিয সক্কচ্চং সুণাতীতি.
‘‘ভন্তে, তুম্হাকং ধম্মদেসনা ছৰিআদীনি ছিন্দিত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ তিট্ঠতি, কস্মা ইমে তুম্হেসুপি ধম্মং দেসেন্তেসু সক্কচ্চং ন সুণন্তী’’তি? ‘‘আনন্দ, মম ধম্মো সুস্সৰনীযোতি সঞ্ঞং করোসি মঞ্ঞে’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, দুস্সৰনীযো’’তি? ‘‘আম, আনন্দা’’তি. ‘‘কস্মা, ভন্তে’’তি ¶ ? ‘‘আনন্দ, বুদ্ধোতি ¶ ৰা ধম্মোতি ৰা সঙ্ঘোতি ৰা পদং ইমেহি সত্তেহি অনেকেসুপি কপ্পকোটিসতসহস্সেসু অসুতপুব্বং. যস্মা ইমং ধম্মং সোতুং ন সক্কোন্তা অনমতগ্গে সংসারে ইমে সত্তা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথংযেৰ সুণন্তা আগতা, তস্মা ¶ সুরাপানকেল়িমণ্ডলাদীসু গাযন্তা নচ্চন্তা ৰিচরন্তি, ধম্মং সোতুং ন সক্কোন্তী’’তি. ‘‘কিং নিস্সায পনেতে ন সক্কোন্তি, ভন্তে’’তি?
অথস্স সত্থা, ‘‘আনন্দ, রাগং নিস্সায দোসং নিস্সায মোহং নিস্সায তণ্হং নিস্সায ন সক্কোন্তি. রাগগ্গিসদিসো অগ্গি নাম নত্থি, সো ছারিকম্পি অসেসেত্ৰা সত্তে দহতি. কিঞ্চাপি সত্তসূরিযপাতুভাৰং নিস্সায উপ্পন্নো কপ্পৰিনাসকো অগ্গিপি কিঞ্চি অনৰসেসেত্ৰাৰ লোকং দহতি, সো পন অগ্গি কদাচিযেৰ দহতি. রাগগ্গিনো অদহনকালো নাম নত্থি, তস্মা রাগসমো ৰা অগ্গি দোসসমো ৰা গহো মোহসমং ৰা জালং তণ্হাসমা ৰা নদী নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘নত্থি রাগসমো অগ্গি, নত্থি দোসসমো গহো;
নত্থি মোহসমং জালং, নত্থি তণ্হাসমা নদী’’তি.
তত্থ রাগসমোতি ধূমাদীসু কিঞ্চি অদস্সেত্ৰা অন্তোযেৰ উট্ঠায ঝাপনৰসেন রাগেন সমো অগ্গি নাম নত্থি. দোসসমোতি যক্খগহঅজগরগহকুম্ভিলগহাদযো একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে গণ্হিতুং সক্কোন্তি, দোসগহো পন সব্বত্থ একন্তমেৰ গণ্হাতীতি দোসেন সমো ¶ গহো নাম নত্থি. মোহসমন্তি ওনন্ধনপরিযোনন্ধনট্ঠেন পন মোহসমং জালং নাম নত্থি. তণ্হাসমাতি গঙ্গাদীনং নদীনং পুণ্ণকালোপি ঊনকালোপি সুক্খকালোপি পঞ্ঞাযতি, তণ্হায পন পুণ্ণকালো ৰা সুক্খকালো ৰা নত্থি, নিচ্চং ঊনাৰ পঞ্ঞাযতীতি দুপ্পূরণট্ঠেন তণ্হায সমা নদী নাম নত্থীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সক্কচ্চং ধম্মং সুণন্তো উপাসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চউপাসকৰত্থু নৰমং.
১০. মেণ্ডকসেট্ঠিৰত্থু
সুদস্সং ¶ ৰজ্জন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ভদ্দিযনগরং নিস্সায জাতিযাৰনে ৰিহরন্তো মেণ্ডকসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি.
সত্থা ¶ কির অঙ্গুত্তরাপেসু চারিকং চরন্তো মেণ্ডকসেট্ঠিনো চ, ভরিযায চস্স চন্দপদুমায, পুত্তস্স চ ধনঞ্চযসেট্ঠিনো, সুণিসায চ সুমনদেৰিযা, নত্তায চস্স ৰিসাখায, দাসস্স চ পুণ্ণস্সাতি ইমেসং সোতাপত্তিফলূপনিস্সযং দিস্ৰা ভদ্দিযনগরং গন্ত্ৰা জাতিযাৰনে ৰিহাসি. মেণ্ডকসেট্ঠি সত্থু আগমনং অস্সোসি. কস্মা ¶ পনেস মেণ্ডকসেট্ঠি নাম জাতোতি? তস্স কির পচ্ছিমগেহে অট্ঠকরীসমত্তে ঠানে হত্থিঅস্সউসভপমাণা সুৰণ্ণমেণ্ডকা পথৰিং ভিন্দিত্ৰা পিট্ঠিযা পিট্ঠিং পহরমানা উট্ঠহিংসু. তেসং মুখেসু পঞ্চৰণ্ণানং সুত্তানং গেণ্ডুকা পক্খিত্তা হোন্তি. সপ্পিতেলমধুফাণিতাদীহি ৰা ৰত্থচ্ছাদনহিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীহি ৰা অত্থে সতি তেসং মুখতো গেণ্ডুকে অপনেন্তি, একস্সাপি মেণ্ডকস্স মুখতো জম্বুদীপৰাসীনং পহোনকং সপ্পিতেলমধুফাণিতৰত্থচ্ছাদনহিরঞ্ঞসুৰণ্ণং নিক্খমতি. ততো পট্ঠায মেণ্ডকসেট্ঠীতি পঞ্ঞাযি.
কিং পনস্স পুব্বকম্মন্তি? ৰিপস্সীবুদ্ধকালে কির এস অৰরোজস্স নাম কুটুম্বিকস্স ভাগিনেয্যো মাতুলেন সমাননামো অৰরোজো নাম অহোসি. অথস্স মাতুলো সত্থু গন্ধকুটিং কাতুং আরভি. সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘মাতুল, উভোপি সহেৰ করোমা’’তি ৰত্ৰা ‘‘অহং অঞ্ঞেহি সদ্ধিং অসাধারণং কত্ৰা এককোৰ করিস্সামী’’তি তেন পন পটিক্খিত্তকালে ‘‘ইমস্মিং ঠানে গন্ধকুটিযা কতায ইমস্মিং নাম ঠানে কুঞ্জরসালং নাম লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা অরঞ্ঞতো দব্বসম্ভারে আহরাপেত্ৰা একং থম্ভং সুৰণ্ণখচিতং, একং রজতখচিতং, একং মণিখচিতং, একং সত্তরতনখচিতন্তি এৰং তুলাসঙ্ঘাতদ্ৰারকৰাটৰাতপানগোপানসীছদনিট্ঠকা সব্বাপি সুৰণ্ণাদিখচিতাৰ কারেত্ৰা গন্ধকুটিযা সম্মুখট্ঠানে তথাগতস্স সত্তরতনমযং কুঞ্জরসালং কারেসি. তস্সা উপরি ঘনরত্তসুৰণ্ণমযা কম্বলা পৰাল়মযা সিখরথূপিকাযো অহেসুং. কুঞ্জরসালায ¶ মজ্ঝে ঠানে ¶ রতনমণ্ডপং কারেত্ৰা ধম্মাসনং পতিট্ঠাপেসি. তস্স ঘনরত্তসুৰণ্ণমযা পাদা অহেসুং, তথা চতস্সো অটনিযো. চত্তারো পন সুৰণ্ণমেণ্ডকে কারাপেত্ৰা আসনস্স চতুন্নং পাদানং হেট্ঠা ঠপেসি, দ্ৰে মেণ্ডকে কারাপেত্ৰা পাদপীঠকায হেট্ঠা ঠপেসি, ছ সুৰণ্ণমেণ্ডকে কারাপেত্ৰা মণ্ডপং পরিক্খিপেন্তো ঠপেসি. ধম্মাসনং পঠমং সুত্তমযেহি রজ্জুকেহি ৰাযাপেত্ৰা মজ্ঝে সুৰণ্ণসুত্তমযেহি উপরি মুত্তমযেহি সুত্তেহি ৰাযাপেসি. তস্স চন্দনমযো অপস্সযো অহোসি. এৰং কুঞ্জরসালং নিট্ঠাপেত্ৰা সালামহং করোন্তো অট্ঠসট্ঠীহি ভিক্খুসতসহস্সেহি সদ্ধিং সত্থারং নিমন্তেত্ৰা চত্তারো মাসে দানং দত্ৰা ওসানদিৰসে তিচীৰরং অদাসি. তত্থ সঙ্ঘনৰকস্স সতসহস্সগ্ঘনিকং পাপুণি.
এৰং ¶ ৰিপস্সীবুদ্ধকালে পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা ততো চুতো দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো ইমস্মিং ভদ্দকপ্পে বারাণসিযং মহাভোগকুলে নিব্বত্তিত্ৰা বারাণসিসেট্ঠি নাম অহোসি. সো একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গচ্ছন্তো পুরোহিতং দিস্ৰা ‘‘কিং, আচরিয, নক্খত্তমুহুত্তং, উপধারেথা’’তি আহ. আম, উপধারেমি, কিং অঞ্ঞং অম্হাকং কম্মন্তি. তেন হি কীদিসং জনপদচারিত্তন্তি? একং ভযং ¶ ভৰিস্সতীতি. কিং ভযং নামাতি? ছাতকভযং সেট্ঠীতি. কদা ভৰিস্সতীতি? ইতো তিণ্ণং সংৰচ্ছরানং অচ্চযেনাতি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি বহুং কসিকম্মং কারেত্ৰা গেহে ৰিজ্জমানধনেনাপি ধঞ্ঞমেৰ গহেত্ৰা অড্ঢতেরসানি কোট্ঠসতানি কারেত্ৰা সব্বকোট্ঠকে ৰীহীহি পরিপূরেসি. কোট্ঠেসু অপ্পহোন্তেসু চাটিআদীনি পূরেত্ৰা অৰসেসং ভূমিযং আৰাটে কত্ৰা নিখণি. নিধানাৰসেসং মত্তিকায সদ্ধিং মদ্দিত্ৰা ভিত্তিযো লিম্পাপেসি.
সো অপরেন সমযেন ছাতকভযে সম্পত্তে যথানিক্খিত্তং ধঞ্ঞং পরিভুঞ্জন্তো কোট্ঠেসু চ চাটিআদীসু চ নিক্খিত্তধঞ্ঞে পরিক্খীণে পরিজনে পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছথ, তাতা, পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা জীৰন্তা সুভিক্খকালে মম সন্তিকং আগন্তুকামা আগচ্ছথ, অনাগন্তুকামা তত্থ তত্থেৰ জীৰথা’’তি. তে রোদমানা অস্সুমুখা হুত্ৰা সেট্ঠিং ৰন্দিত্ৰা খমাপেত্ৰা সত্তাহং নিসীদিত্ৰা তথা অকংসু. তস্স পন সন্তিকে ¶ ৰেয্যাৰচ্চকরো একোৰ পুণ্ণো নাম দাসো ওহীযি, তেন সদ্ধিং সেট্ঠিজাযা সেট্ঠিপুত্তো সেট্ঠিসুণিসাতি পঞ্চেৰ জনা অহেসুং. তে ভূমিযং ¶ আৰাটেসু নিহিতধঞ্ঞেপি পরিক্খীণে ভিত্তিমত্তিকং পাতেত্ৰা তেমেত্ৰা ততো লদ্ধধঞ্ঞেন যাপযিংসু. অথস্স জাযা ছাতকে অৰত্থরন্তে মত্তিকায খীযমানায ভিত্তিপাদেসু অৰসিট্ঠমত্তিকং পাতেত্ৰা তেমেত্ৰা অড্ঢাল়্হকমত্তং ৰীহিং লভিত্ৰা কোট্টেত্ৰা একং তণ্ডুলনাল়িং গহেত্ৰা ‘‘ছাতককালে চোরা বহূ হোন্তী’’তি চোরভযেন একস্মিং কুটে পক্খিপিত্ৰা পিদহিত্ৰা ভূমিযং নিখণিত্ৰা ঠপেসি. অথ নং সেট্ঠি রাজূপট্ঠানতো আগন্ত্ৰা আহ – ‘‘ভদ্দে, ছাতোম্হি, অত্থি কিঞ্চী’’তি. সা ৰিজ্জমানং ‘‘নত্থী’’তি অৰত্ৰা ‘‘একা তণ্ডুলনাল়ি অত্থী’’তি আহ. ‘‘কহং সা’’তি? ‘‘চোরভযেন মে নিখণিত্ৰা ঠপিতা’’তি. ‘‘তেন হি নং উদ্ধরিত্ৰা কিঞ্চি পচাহী’’তি. ‘‘সচে যাগুং পচিস্সামি, দ্ৰে ৰারে লভিস্সতি. সচে ভত্তং পচিস্সামি, একৰারমেৰ লভিস্সতি, কিং পচামি, সামী’’তি আহ. ‘‘অম্হাকং অঞ্ঞো পচ্চযো নত্থি, ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা মরিস্সাম, ভত্তমেৰ পচাহী’’তি. সা ভত্তং পচিত্ৰা পঞ্চ কোট্ঠাসে কত্ৰা সেট্ঠিনো কোট্ঠাসং ৰড্ঢেত্ৰা পুরতো ঠপেসি.
তস্মিং খণে গন্ধমাদনপব্বতে পচ্চেকবুদ্ধো সমাপত্তিতো ¶ ৰুট্ঠাতি. অন্তোসমাপত্তিযং কির সমাপত্তিবলেন জিঘচ্ছা ন বাধতি. সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতানং পন বলৰতী হুত্ৰা উদরপটলং ¶ ডয্হন্তী ৰিয উপ্পজ্জতি. তস্মা তে লভনট্ঠানং ওলোকেত্ৰা গচ্ছন্তি. তং দিৰসঞ্চ তেসং দানং দত্ৰা সেনাপতিট্ঠানাদীসু অঞ্ঞতরসম্পত্তিং লভন্তি. তস্মা সোপি দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তো ‘‘সকলজম্বুদীপে ছাতকভযং উপ্পন্নং, সেট্ঠিগেহে চ পঞ্চন্নং জনানং নাল়িকোদনোৰ পক্কো, সদ্ধা নু খো এতে, সক্খিস্সন্তি ৰা মম সঙ্গহং কাতু’’ন্তি তেসং সদ্ধভাৰঞ্চ সঙ্গহং কাতুং সমত্থভাৰঞ্চ দিস্ৰা পত্তচীৰরমাদায মহাসেট্ঠিস্স পুরতো দ্ৰারে ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি. সো তং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ‘‘পুব্বেপি মযা দানস্স অদিন্নত্তা এৰরূপং ছাতকং দিট্ঠং, ইদং খো পন ভত্তং মং একদিৰসমেৰ রক্খেয্য. অয্যস্স পন দিন্নং অনেকাসু কপ্পকোটীসু মম হিতসুখাৰহং ভৰিস্সতী’’তি তং ভত্তপাতিং অপনেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা গেহং পৰেসেত্ৰা আসনে নিসিন্নস্স ¶ পাদে ধোৰিত্ৰা সুৰণ্ণপাদপীঠে ঠপেত্ৰা ভত্তপাতিমাদায পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে ওকিরি. উপড্ঢাৰসেসে ভত্তে পচ্চেকবুদ্ধো হত্থেন পত্তং ¶ পিদহি. অথ নং, ‘‘ভন্তে, একায তণ্ডুলনাল়িযা পঞ্চন্নং জনানং পক্কওদনস্স অযং একো কোট্ঠাসো, ইমং দ্ৰিধা কাতুং ন সক্কা. মা ময্হং ইধলোকে সঙ্গহং করোথ, অহং নিরৰসেসং দাতুকামোম্হী’’তি ৰত্ৰা সব্বং ভত্তমদাসি. দত্ৰা চ পন পত্থনং পট্ঠপেসি, ‘‘মা, ভন্তে, পুন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে এৰরূপং ছাতকভযং অদ্দসং, ইতো পট্ঠায সকলজম্বুদীপৰাসীনং বীজভত্তং দাতুং সমত্থো ভৰেয্যং, সহত্থেন কম্মং কত্ৰা জীৰিকং ন কপ্পেয্যং, অড্ঢতেরস কোট্ঠসতানি সোধাপেত্ৰা সীসং ন্হাযিত্ৰা তেসং দ্ৰারে নিসীদিত্ৰা উদ্ধং ওলোকিতক্খণেযেৰ মে রত্তসালিধারা পতিত্ৰা সব্বকোট্ঠে পূরেয্যুং. নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে চ অযমেৰ ভরিযা, অযমেৰ পুত্তো, অযমেৰ সুণিসা, অযমেৰ দাসো হোতূ’’তি.
ভরিযাপিস্স ‘‘মম সামিকে জিঘচ্ছায পীল়িযমানে ন সক্কা মযা ভুঞ্জিতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসং পচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি, ‘‘ভন্তে, ইদানি নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে এৰরূপং ছাতকভযং ন পস্সেয্যং, ভত্তথালিকং ¶ পুরতো কত্ৰা সকলজম্বুদীপৰাসীনং ভত্তং দেন্তিযাপি চ মে যাৰ ন উট্ঠহিস্সামি, তাৰ গহিতগহিতট্ঠানং পূরিতমেৰ হোতু. অযমেৰ সামিকো, অযমেৰ পুত্তো, অযমেৰ সুণিসা, অযমেৰ দাসো হোতূ’’তি. পুত্তোপিস্স অত্তনো কোট্ঠাসং পচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি, ‘‘ভন্তে, ইতো পট্ঠায এৰরূপং ছাতকভযং ন পস্সেয্যং, একঞ্চ মে সহস্সথৰিকং গহেত্ৰা সকলজম্বুদীপৰাসীনং কহাপণং দেন্তস্সাপি অযং সহস্সথৰিকা পরিপুণ্ণাৰ হোতু, ইমেযেৰ মাতাপিতরো হোন্তু, অযং ভরিযা, অযং দাসো হোতূ’’তি.
সুণিসাপিস্স ¶ অত্তনো কোট্ঠাসং পচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি, ‘‘ইতো পট্ঠায এৰরূপং ছাতকভযং ন পস্সেয্যং, একঞ্চ মে ধঞ্ঞপিটকং পুরতো ঠপেত্ৰা সকলজম্বুদীপৰাসীনং বীজভত্তং দেন্তিযাপি খীণভাৰো মা পঞ্ঞাযিত্থ, নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ইমেযেৰ সসুরা হোন্তু, অযমেৰ সামিকো, অযমেৰ দাসো হোতূ’’তি. দাসোপি অত্তনো কোট্ঠাসং পচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি ¶ , ‘‘ইতো পট্ঠায এৰরূপং ছাতকভযং ন পস্সেয্যং, সব্বে ইমে সামিকা হোন্তু, কসন্তস্স চ মে ইতো তিস্সো, এত্তো তিস্সো, মজ্ঝে একাতি দারুঅম্বণমত্তা সত্ত সত্ত সীতাযো গচ্ছন্তূ’’তি. সো তং দিৰসং সেনাপতিট্ঠানং পত্থেত্ৰা লদ্ধুং সমত্থোপি সামিকেসু ¶ সিনেহেন ‘‘ইমেযেৰ মে সামিকা হোন্তূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো সব্বেসম্পি ৰচনাৰসানে ‘‘এৰং হোতূ’’তি ৰত্ৰা –
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা.
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, মণি জোতিরসো যথা’’তি. –
পচ্চেকবুদ্ধগাথাহি অনুমোদনং কত্ৰা ‘‘মযা ইমেসং চিত্তং পসাদেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘যাৰ গন্ধমাদনপব্বতা ইমে মং পস্সন্তূ’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা পক্কামি. তেপি ওলোকেত্ৰাৰ অট্ঠংসু. সো গন্ত্ৰা তং ভত্তং পঞ্চহি পচ্চেকবুদ্ধসতেহি সদ্ধিং সংৰিভজি. তং তস্সানুভাৰেন সব্বেসম্পি পহোতি. তে ওলোকেন্তাযেৰ অট্ঠংসু.
অতিক্কন্তে পন মজ্ঝন্হিকে সেট্ঠিভরিযা উক্খলিং ধোৰিত্ৰা পিদহিত্ৰা ঠপেসি. সেট্ঠিপি জিঘচ্ছায পীল়িতো নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কমি. সো সাযন্হে পবুজ্ঝিত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, অতিৰিয ছাতোম্হি, অত্থি নু খো উক্খলিযা তলে ঝামকসিত্থানী’’তি. সা ধোৰিত্ৰা উক্খলিযা ঠপিতভাৰং জানন্তীপি ‘‘নত্থী’’তি অৰত্ৰা ‘‘উক্খলিং ৰিৰরিত্ৰা আচিক্খিস্সামী’’তি উট্ঠায উক্খলিমূলং গন্ত্ৰা উক্খলিং ৰিৰরি, তাৰদেৰ সুমনমকুলসদিসৰণ্ণস্স ভত্তস্স পূরা উক্খলি পিধানং উক্খিপিত্ৰা অট্ঠাসি. সা তং দিস্ৰাৰ পীতিযা ফুট্ঠসরীরা সেট্ঠিং আহ – ‘‘উট্ঠেহি, সামি, অহং উক্খলিং ধোৰিত্ৰা পিদহিং, সা পন সুমনমকুলসদিসৰণ্ণস্স ভত্তস্স ¶ পূরা, পুঞ্ঞানি নাম কত্তব্বরূপানি, দানং নাম কত্তব্বযুত্তকং. উট্ঠেহি, সামি, ভুঞ্জস্সূ’’তি. সা দ্ৰিন্নং পিতাপুত্তানং ভত্তং অদাসি. তেসু সুত্ৰা ¶ উট্ঠিতেসু সুণিসায সদ্ধিং নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা পুণ্ণস্স ভত্তং অদাসি. গহিতগহিতট্ঠানং ন খীযতি, কটচ্ছুনা সকিং গহিতট্ঠানমেৰ পঞ্ঞাযতি. তংদিৰসমেৰ কোট্ঠাদযো পুব্বে পূরিতনিযামেনেৰ পুন পূরযিংসু. ‘‘সেট্ঠিস্স গেহে ভত্তং উপ্পন্নং, বীজভত্তেহি অত্থিকা আগন্ত্ৰা গণ্হন্তূ’’তি নগরে ¶ ঘোসনং কারেসি. মনুস্সা তস্স গেহতো বীজভত্তং গণ্হিংসু. সকলজম্বুদীপৰাসিনো তং নিস্সায জীৰিতং লভিংসুযেৰ.
সো ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ভদ্দিযনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তি. ভরিযাপিস্স মহাভোগকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তা তস্সেৰ গেহং অগমাসি. তস্স তং পুব্বকম্মং নিস্সায পচ্ছাগেহে পুব্বে ৰুত্তপ্পকারা মেণ্ডকা উট্ঠহিংসু. পুত্তোপি নেসং পুত্তোৰ, সুণিসা সুণিসাৰ, দাসো দাসোৰ অহোসি. অথেকদিৰসং সেট্ঠি অত্তনো পুঞ্ঞং ৰীমংসিতুকামো অড্ঢতেরসানি কোট্ঠসতানি সোধাপেত্ৰা সীসং ন্হাতো দ্ৰারে নিসীদিত্ৰা উদ্ধং ওলোকেসি. সব্বানিপি ৰুত্তপ্পকারানং ¶ রত্তসালীনং পূরযিংসু. সো সেসানম্পি পুঞ্ঞানি ৰীমংসিতুকামো ভরিযঞ্চ পুত্তাদযো চ ‘‘তুম্হাকম্পি পুঞ্ঞানি ৰীমংসিস্সথা’’তি আহ.
অথস্স ভরিযা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা মহাজনস্স পস্সন্তস্সেৰ তণ্ডুলে মিনাপেত্ৰা তেহি ভত্তং পচাপেত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণকটচ্ছুং আদায ‘‘ভত্তেন অত্থিকা আগচ্ছন্তূ’’তি ঘোসাপেত্ৰা আগতাগতানং উপনীতভাজনানি পূরেত্ৰা অদাসি. সকলদিৰসম্পি দেন্তিযা কটচ্ছুনা গহিতট্ঠানমেৰ পঞ্ঞাযতি. তস্সা পন পুরিমবুদ্ধানম্পি ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰামহত্থেন উক্খলিং দক্খিণহত্থেন কটচ্ছুং গহেত্ৰা এৰমেৰ পত্তে পূরেত্ৰা ভত্তস্স দিন্নত্তা ৰামহত্থতলং পূরেত্ৰা পদুমলক্খণং নিব্বত্তি, দক্খিণহত্থতলং পূরেত্ৰা চন্দলক্খণং নিব্বত্তি. যস্মা পন ৰামহত্থতো ধম্মকরণং আদায ভিক্খুসঙ্ঘস্স উদকং পরিস্সাৰেত্ৰা দদমানা অপরাপরং ৰিচরি, তেনস্সা দক্খিণপাদতলং পূরেত্ৰা চন্দলক্খণং নিব্বত্তি, ৰামপাদতলং পূরেত্ৰা পদুমলক্খণং নিব্বত্তি. তস্সা ইমিনা কারণেন চন্দপদুমাতি নামং করিংসু.
পুত্তোপিস্স সীসং ন্হাতো সহস্সথৰিকং ¶ আদায ‘‘কহাপণেহি অত্থিকা আগচ্ছন্তূ’’তি ৰত্ৰা আগতাগতানং গহিতভাজনানি পূরেত্ৰা অদাসি. থৰিকায কহাপণসহস্সং অহোসিযেৰ. সুণিসাপিস্স সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা ৰীহিপিটকং আদায আকাসঙ্গণে নিসিন্না ‘‘বীজভত্তেহি অত্থিকা আগচ্ছন্তূ’’তি ৰত্ৰা আগতাগতানং গহিতভাজনানি পূরেত্ৰা অদাসি. পিটকং ¶ যথাপূরিতমেৰ অহোসি. দাসোপিস্স ¶ সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা সুৰণ্ণযুগেসু সুৰণ্ণযোত্তেহি গোণে যোজেত্ৰা সুৰণ্ণপতোদযট্ঠিং আদায দ্ৰিন্নং গোণানং গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকানি দত্ৰা ৰিসাণেসু সুৰণ্ণকোসকে পটিমুঞ্চিত্ৰা খেত্তং গন্ত্ৰা পাজেসি. ইতো তিস্সো, এত্তো তিস্সো, মজ্ঝে একাতি সত্ত সীতা ভিজ্জিত্ৰা অগমংসু. জম্বুদীপৰাসিনো ভত্তবীজহিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীসু যথারুচিতং সেট্ঠিগেহতোযেৰ গণ্হিংসু. ইমে পঞ্চ মহাপুঞ্ঞা.
এৰং মহানুভাৰো সেট্ঠি ‘‘সত্থা কির আগতো’’তি সুত্ৰা ‘‘সত্থু পচ্চুগ্গমনং করিস্সামী’’তি নিক্খমন্তো অন্তরামগ্গে তিত্থিযে দিস্ৰা তেহি ‘‘কস্মা তং, গহপতি, কিরিযৰাদো সমানো অকিরিযৰাদস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গচ্ছসী’’তি নিৰারিযমানোপি তেসং ৰচনং অনাদিযিত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি ¶ . অথস্স সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেসি. সো দেসনাৰসানে সোতাপত্তিফলং পত্ৰা সত্থু তিত্থিযেহি অৰণ্ণং ৰত্ৰা অত্তনো নিৰারিতভাৰং আরোচেসি. অথ নং সত্থা, ‘‘গহপতি, ইমে সত্তা নাম মহন্তম্পি অত্তনো দোসং ন পস্সন্তি, অৰিজ্জমানম্পি পরেসং দোসং ৰিজ্জমানং কত্ৰা তত্থ তত্থ ভুসং ৰিয ওপুনন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুদস্সং ৰজ্জমঞ্ঞেসং, অত্তনো পন দুদ্দসং;
পরেসঞ্হি সো ৰজ্জানি, ওপুনাতি যথা ভুসং;
অত্তনো পন ছাদেতি, কলিংৰ কিতৰা সঠো’’তি.
তত্থ সুদস্সং ৰজ্জন্তি পরস্স অণুমত্তম্পি ৰজ্জং খলিতং সুদস্সং সুখেনেৰ পস্সিতুং সক্কা, অত্তনো পন অতিমহন্তম্পি দুদ্দসং. পরেসং হীতি তেনেৰ কারণেন সো পুগ্গলো সঙ্ঘমজ্ঝাদীসু পরেসং ৰজ্জানি উচ্চট্ঠানে ঠপেত্ৰা ভুসং ওপুনন্তো ৰিয ওপুনাতি. কলিংৰ কিতৰা সঠোতি এত্থ সকুণেসু অপরজ্ঝনভাৰেন অত্তভাৰো কলি নাম, সাখভঙ্গাদিকং পটিচ্ছাদনং কিতৰা নাম, সাকুণিকো সঠো নাম. যথা সকুণলুদ্দকো সকুণে গহেত্ৰা মারেতুকামো কিতৰা ৰিয ¶ অত্তভাৰং পটিচ্ছাদেতি, এৰং অত্তনো ৰজ্জং ছাদেতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মেণ্ডকসেট্ঠিৰত্থু দসমং.
১১. উজ্ঝানসঞ্ঞিত্থেরৰত্থু
পরৰজ্জানুপস্সিস্সাতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উজ্ঝানসঞ্ঞিং নাম একং থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির ‘‘অযং এৰং নিৰাসেতি, এৰং পারুপতী’’তি ভিক্খূনং অন্তরমেৰ গৰেসন্তো ৰিচরতি. ভিক্খূ ‘‘অসুকো নাম, ভন্তে, থেরো এৰং করোতী’’তি সত্থু আরোচেসুং. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, ৰত্তসীসে ঠত্ৰা এৰং ওৰদন্তো অননুপৰাদো. যো পন নিচ্চং উজ্ঝানসঞ্ঞিতায পরেসং অন্তরং পরিযেসমানো এৰং ৰত্ৰা ৰিচরতি, তস্স ঝানাদীসু একোপি ৰিসেসো নুপ্পজ্জতি, কেৰলং আসৰাযেৰ ৰড্ঢন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পরৰজ্জানুপস্সিস্স, নিচ্চং উজ্ঝানসঞ্ঞিনো;
আসৰা তস্স ৰড্ঢন্তি, আরা সো আসৰক্খযা’’তি.
তত্থ ¶ উজ্ঝানসঞ্ঞিনোতি এৰং নিৰাসেতব্বং এৰং পারুপিতব্বন্তি পরেসং অন্তরগৰেসিতায উজ্ঝানবহুলস্স পুগ্গলস্স ঝানাদীসু একধম্মোপি ন ৰড্ঢতি, অথ খো আসৰাৰ তস্স ৰড্ঢন্তি. তেনেৰ কারণেন সো অরহত্তমগ্গসঙ্খাতা আসৰক্খযা আরা দূরং গতোৰ হোতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
উজ্ঝানসঞ্ঞিত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. সুভদ্দপরিব্বাজকৰত্থু
আকাসেতি ইদং ধম্মদেসনং সত্থা কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লানং সালৰনে পরিনিব্বানমঞ্চকে নিপন্নো সুভদ্দং পরিব্বাজকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির অতীতে কনিট্ঠভাতরি একস্মিং সস্সে নৰক্খত্তুং অগ্গদানং দেন্তে দানং দাতুং অনিচ্ছন্তো ওসক্কিত্ৰা অৰসানে অদাসি. তস্মা পঠমবোধিযম্পি মজ্ঝিমবোধিযম্পি সত্থারং দট্ঠুং নালত্থ. পচ্ছিমবোধিযং পন সত্থু পরিনিব্বানকালে ‘‘অহং তীসু পঞ্হেসু অত্তনো কঙ্খং মহল্লকে ¶ পরিব্বাজকে ¶ পুচ্ছিত্ৰা সমণং গোতমং ‘দহরো’তি সঞ্ঞায ন পুচ্ছিং ¶ , তস্স চ দানি পরিনিব্বানকালো, পচ্ছা মে সমণস্স গোতমস্স অপুচ্ছিতকারণা ৰিপ্পটিসারো উপ্পজ্জেয্যা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আনন্দত্থেরেন নিৰারিযমানোপি সত্থারা ওকাসং কত্ৰা, ‘‘আনন্দ, মা সুভদ্দং নিৰারযি, পুচ্ছতু মং পঞ্হ’’ন্তি ৰুত্তে অন্তোসাণিং পৰিসিত্ৰা হেট্ঠামঞ্চকে নিসিন্নো, ‘‘ভো সমণ, কিং নু খো আকাসে পদং নাম অত্থি, ইতো বহিদ্ধা সমণো নাম অত্থি, সঙ্খারা সস্সতা নাম অত্থী’’তি ইমে পঞ্হে পুচ্ছি. অথস্স সত্থা তেসং অভাৰং আচিক্খন্তো ইমাহি গাথাহি ধম্মং দেসেসি –
‘‘আকাসেৰ পদং নত্থি, সমণো নত্থি বাহিরে;
পপঞ্চাভিরতা পজা, নিপ্পপঞ্চা তথাগতা.
‘‘আকাসেৰ পদং নত্থি, সমণো নত্থি বাহিরে;
সঙ্খারা সস্সতা নত্থি, নত্থি বুদ্ধানমিঞ্জিত’’ন্তি.
তত্থ পদন্তি ইমস্মিং আকাসে ৰণ্ণসণ্ঠানৰসেন এৰরূপন্তি পঞ্ঞাপেতব্বং কস্সচি পদং নাম নত্থি. বাহিরেতি মম সাসনতো বহিদ্ধা মগ্গফলট্ঠো সমণো নাম নত্থি. পজাতি অযং সত্তলোকসঙ্খাতা পজা তণ্হাদীসু পপঞ্চেসুযেৰাভিরতা. নিপ্পপঞ্চাতি বোধিমূলেযেৰ সব্বপপঞ্চানং সমুচ্ছিন্নত্তা নিপ্পপঞ্চা ¶ তথাগতা. সঙ্খারাতি পঞ্চক্খন্ধা. তেসু হি একোপি সস্সতো নাম নত্থি. ইঞ্জিতন্তি বুদ্ধানং পন তণ্হামানাদীসু ইঞ্জিতেসু যেন সঙ্খারা সস্সতাতি গণ্হেয্য, তং একং ইঞ্জিতম্পি নাম নত্থীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সুভদ্দো অনাগামিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সুভদ্দপরিব্বাজকৰত্থু দ্ৰাদসমং.
মলৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অট্ঠারসমো ৰগ্গো.
১৯. ধম্মট্ঠৰগ্গো
১. ৰিনিচ্ছযমহামত্তৰত্থু
ন ¶ ¶ ¶ তেন হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰিনিচ্ছযমহামত্তে আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ভিক্খূ সাৰত্থিযং উত্তরদ্ৰারগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা নগরমজ্ঝেন ৰিহারং আগচ্ছন্তি. তস্মিং খণে মেঘো উট্ঠায পাৰস্সি. তে সম্মুখাগতং ৰিনিচ্ছযসালং পৰিসিত্ৰা ৰিনিচ্ছযমহামত্তে লঞ্জং গহেত্ৰা সামিকে অসামিকে করোন্তে দিস্ৰা ‘‘অহো ইমে অধম্মিকা, মযং পন ‘ইমে ধম্মেন ৰিনিচ্ছযং করোন্তী’তি সঞ্ঞিনো অহুম্হা’’তি চিন্তেত্ৰা ৰস্সে ৰিগতে ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ছন্দাদিৰসিকা হুত্ৰা সাহসেন অত্থং ৰিনিচ্ছিনন্তা ধম্মট্ঠা নাম হোন্তি, অপরাধং পন অনুৰিজ্জিত্ৰা ¶ অপরাধানুরূপং অসাহসেন ৰিনিচ্ছযং করোন্তা এৰ ধম্মট্ঠা নাম হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন তেন হোতি ধম্মট্ঠো, যেনত্থং সাহসা নযে;
যো চ অত্থং অনত্থঞ্চ, উভো নিচ্ছেয্য পণ্ডিতো.
‘‘অসাহসেন ধম্মেন, সমেন নযতী পরে;
ধম্মস্স গুত্তো মেধাৰী, ধম্মট্ঠোতি পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ তেনাতি এত্তকেনেৰ কারণেন. ধম্মট্ঠোতি রাজা হি অত্তনো কাতব্বে ৰিনিচ্ছযধম্মে ঠিতোপি ধম্মট্ঠো নাম ন হোতি. যেনাতি যেন কারণেন. অত্থন্তি ওতিণ্ণং ৰিনিচ্ছিতব্বং অত্থং. সাহসা নযেতি ছন্দাদীসু পতিট্ঠিতো সাহসেন মুসাৰাদেন ৰিনিচ্ছেয্য. যো হি ছন্দে পতিট্ঠায ঞাতীতি ৰা মিত্তোতি ৰা মুসা ৰত্ৰা অসামিকমেৰ সামিকং করোতি, দোসে পতিট্ঠায অত্তনো ৰেরীনং মুসা ৰত্ৰা সামিকমেৰ অসামিকং করোতি, মোহে পতিট্ঠায লঞ্জং গহেত্ৰা ¶ ৰিনিচ্ছযকালে ¶ অঞ্ঞৰিহিতো ৰিয ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো মুসা ৰত্ৰা ‘‘ইমিনা জিতং, অযং পরাজিতো’’তি ¶ পরং নীহরতি, ভযে পতিট্ঠায কস্সচিদেৰ ইস্সরজাতিকস্স পরাজযং পাপুণন্তস্সাপি জযং আরোপেতি, অযং সাহসেন অত্থং নেতি নাম. এসো ধম্মট্ঠো নাম ন হোতীতি অত্থো. অত্থং অনত্থঞ্চাতি ভূতঞ্চ অভূতঞ্চ কারণং. উভো নিচ্ছেয্যাতি যো পন পণ্ডিতো উভো অত্থানত্থে ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা ৰদতি. অসাহসেনাতি অমুসাৰাদেন. ধম্মেনাতি ৰিনিচ্ছযধম্মেন, ন ছন্দাদিৰসেন. সমেনাতি অপরাধানুরূপেনেৰ পরে নযতি, জযং ৰা পরাজযং ৰা পাপেতি. ধম্মস্স গুত্তোতি সো ধম্মগুত্তো ধম্মরক্খিতো ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো মেধাৰী ৰিনিচ্ছযধম্মে ঠিতত্তা ধম্মট্ঠোতি পৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰিনিচ্ছযমহামত্তৰত্থু পঠমং.
২. ছব্বগ্গিযৰত্থু
ন তেন পণ্ডিতো হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযে আরব্ভ কথেসি.
তে কির ৰিহারেপি গামেপি ভত্তগ্গং আকুলং করোন্তা ¶ ৰিচরন্তি. অথেকদিৰসে ভিক্খূ গামে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা আগতে দহরে সামণেরে চ পুচ্ছিংসু – ‘‘কীদিসং, আৰুসো, ভত্তগ্গ’’ন্তি? ভন্তে, মা পুচ্ছথ, ছব্বগ্গিযা ‘‘মযমেৰ ৰিযত্তা, মযমেৰ পণ্ডিতা, ইমে পহরিত্ৰা সীসে কচৰরং আকিরিত্ৰা নীহরিস্সামা’’তি ৰত্ৰা অম্হে পিট্ঠিযং গহেত্ৰা কচৰরং ওকিরন্তা ভত্তগ্গং আকুলং অকংসূতি. ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, বহুং ভাসিত্ৰা পরে ৰিহেঠযমানং ‘পণ্ডিতো’তি ৰদামি, খেমিনং পন অৰেরীনং অভযমেৰ পণ্ডিতোতি ৰদামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তেন পণ্ডিতো হোতি, যাৰতা বহু ভাসতি;
খেমী অৰেরী অভযো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ যাৰতাতি যত্তকেন কারণেন সঙ্ঘমজ্ঝাদীসু বহুং কথেতি, তেন পণ্ডিতো নাম ন হোতি ¶ . যো পন সযং খেমী পঞ্চন্নং ৰেরানং অভাৰেন অৰেরী নিব্ভযো ¶ , যং ৰা আগম্ম মহাজনস্স ভযং ন হোতি, সো পণ্ডিতো নাম হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছব্বগ্গিযৰত্থু দুতিযং.
৩. একুদানখীণাসৰত্থেরৰত্থু
ন তাৰতাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একুদানত্থেরং নাম খীণাসৰং আরব্ভ কথেসি.
সো কির এককোৰ একস্মিং ৰনসণ্ডে ৰিহরতি, একমেৰস্স উদানং পগুণং –
‘‘অধিচেতসো অপ্পমজ্জতো,
মুনিনো মোনপথেসু সিক্খতো;
সোকা ন ভৰন্তি তাদিনো,
উপসন্তস্স সদা সতীমতো’’তি. (পাচি. ১৫৩; উদা. ৩৭);
সো কির উপোসথদিৰসেসু সযমেৰ ধম্মস্সৰনং ঘোসেত্ৰা ইমং গাথং ৰদতি. পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয দেৰতানং সাধুকারসদ্দো হোতি. অথেকস্মিং উপোসথদিৰসে পঞ্চপঞ্চসতপরিৰারা দ্ৰে তিপিটকধরা ভিক্খূ তস্স ৰসনট্ঠানং অগমংসু. সো তে দিস্ৰাৰ তুট্ঠমানসো ‘‘সাধু ৰো কতং ইধ আগচ্ছন্তেহি, অজ্জ মযং ¶ তুম্হাকং ধম্মং সুণিস্সামা’’তি আহ. অত্থি পন, আৰুসো, ইধ ধম্মং সোতুকামাতি. অত্থি, ভন্তে, অযং ৰনসণ্ডো ধম্মস্সৰনদিৰসে দেৰতানং সাধুকারসদ্দেন একনিন্নাদো হোতীতি. তেসু একো তিপিটকধরো ধম্মং ওসারেসি, একো কথেসি. একদেৰতাপি সাধুকারং নাদাসি. তে আহংসু – ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, ধম্মস্সৰনদিৰসে ইমস্মিং ৰনসণ্ডে দেৰতা মহন্তেন সদ্দেন সাধুকারং দেন্তীতি ৰদেসি, কিং নামেত’’ন্তি. ভন্তে, অঞ্ঞেসু দিৰসেসু সাধুকারসদ্দেন একনিন্নাদো এৰ হোতি, ন অজ্জ পন ¶ জানামি ‘‘কিমেত’’ন্তি. ‘‘তেন হি, আৰুসো, ত্ৰং তাৰ ধম্মং কথেহী’’তি. সো ¶ বীজনিং গহেত্ৰা আসনে নিসিন্নো তমেৰ গাথং ৰদেসি. দেৰতা মহন্তেন সদ্দেন সাধুকারমদংসু. অথ নেসং পরিৰারা ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘ইমস্মিং ৰনসণ্ডে দেৰতা মুখোলোকনেন সাধুকারং দদন্তি, তিপিটকধরভিক্খূসু এত্তকং ভণন্তেসুপি কিঞ্চি পসংসনমত্তম্পি অৰত্ৰা একেন মহল্লকত্থেরেন একগাথায কথিতায মহাসদ্দেন সাধুকারং দদন্তী’’তি. তেপি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু তমত্থং আরোচেসুং.
সত্থা ¶ ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, যো বহুম্পি উগ্গণ্হতি ৰা ভাসতি ৰা, তং ধম্মধরোতি ৰদামি. যো পন একম্পি গাথং উগ্গণ্হিত্ৰা সচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি, অযং ধম্মধরো নামা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তাৰতা ধম্মধরো, যাৰতা বহু ভাসতি;
যো চ অপ্পম্পি সুত্ৰান, ধম্মং কাযেন পস্সতি;
স ৰে ধম্মধরো হোতি, যো ধম্মং নপ্পমজ্জতী’’তি.
তত্থ যাৰতাতি যত্তকেন উগ্গহণধারণৰাচনাদিনা কারণেন বহুং ভাসতি, তাৰত্তকেন ধম্মধরো ন হোতি, ৰংসানুরক্খকো পন পৰেণিপালকো নাম হোতি. যো চ অপ্পম্পীতি যো পন অপ্পমত্তকম্পি সুত্ৰা ধম্মমন্ৰায অত্থমন্ৰায ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো হুত্ৰা নামকাযেন দুক্খাদীনি পরিজানন্তো চতুসচ্চধম্মং পস্সতি, স ৰে ধম্মধরো হোতি. যো ধম্মং নপ্পমজ্জতীতি যোপি আরদ্ধৰীরিযো হুত্ৰা অজ্জ অজ্জেৰাতি পটিৰেধং আকঙ্খন্তো ধম্মং নপ্পমজ্জতি, অযম্পি ধম্মধরোযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
একুদানখীণাসৰত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু
ন ¶ তেন থেরো সো হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ¶ ¶ তস্মিং থেরে সত্থু উপট্ঠানং গন্ত্ৰা পক্কন্তমত্তে তিংসমত্তা আরঞ্ঞিকা ভিক্খূ তং পস্সন্তা এৰ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তেসং অরহত্তূপনিস্সযং দিস্ৰা ইমং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ইতো গতং একং থেরং পস্সথা’’তি? ‘‘ন পস্সাম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং নু দিট্ঠো ৰো’’তি? ‘‘একং, ভন্তে, সামণেরং পস্সিম্হা’’তি. ‘‘ন সো, ভিক্খৰে, সামণেরো, থেরো এৰ সো’’তি? ‘‘অতিৰিয খুদ্দকো, ভন্তে’’তি. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, মহল্লকভাৰেন থেরাসনে নিসিন্নমত্তকেন থেরোতি ৰদামি. যো পন সচ্চানি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা মহাজনস্স অহিংসকভাৰে ঠিতো, অযং থেরো নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন তেন থেরো সো হোতি, যেনস্স পলিতং সিরো;
পরিপক্কো ৰযো তস্স, মোঘজিণ্ণোতি ৰুচ্চতি.
‘‘যম্হি সচ্চঞ্চ ধম্মো চ, অহিংসা সংযমো দমো;
স ৰে ৰন্তমলো ধীরো, থেরো ইতি পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ পরিপক্কোতি পরিণতো, ৰুড্ঢভাৰং পত্তোতি অত্থো. মোঘজিণ্ণোতি অন্তো থেরকরানং ধম্মানং অভাৰেন তুচ্ছজিণ্ণো নাম. যম্হি সচ্চঞ্চ ধম্মো চাতি যম্হি পন পুগ্গলে সোল়সহাকারেহি পটিৰিদ্ধত্তা চতুব্বিধং সচ্চং, ঞাণেন সচ্ছিকতত্তা নৰৰিধো লোকুত্তরধম্মো চ অত্থি. অহিংসাতি অহিংসনভাৰো. দেসনামত্তমেতং, যম্হি পন চতুব্বিধাপি অপ্পমঞ্ঞাভাৰনা অত্থীতি অত্থো. সংযমো দমোতি সীলঞ্চেৰ ইন্দ্রিযসংৰরো চ. ৰন্তমলোতি মগ্গঞাণেন নীহটমলো. ধীরোতি ধিতিসম্পন্নো. থেরোতি সো ইমেহি থিরভাৰকারকেহি সমন্নাগতত্তা থেরোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
ন ¶ ৰাক্করণমত্তেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ সমযে দহরে চেৰ সামণেরে চ অত্তনো ধম্মাচরিযানমেৰ চীৰররজনাদীনি ৰেয্যাৰচ্চানি করোন্তে দিস্ৰা একচ্চে থেরা চিন্তযিংসু – ‘‘মযম্পি ব্যঞ্জনসমযে কুসলা, অম্হাকমেৰ কিঞ্চি নত্থি. যংনূন ¶ মযং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেয্যাম, ‘ভন্তে, মযং ব্যঞ্জনসমযে কুসলা, অঞ্ঞেসং সন্তিকে ধম্মং উগ্গণ্হিত্ৰাপি ইমেসং সন্তিকে অসোধেত্ৰা মা সজ্ঝাযিত্থাতি দহরসামণেরে আণাপেথা’তি. এৰঞ্হি অম্হাকং লাভসক্কারো ৰড্ঢিস্সতী’’তি. তে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা তথা ৰদিংসু.
সত্থা তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমস্মিং সাসনে পৰেণিৰসেনেৰ এৰং ৰত্তুং লভতি, ইমে পন লাভসক্কারে নিস্সিতাতি ঞত্ৰা অহং তুম্হে ৰাক্করণমত্তেন সাধুরূপাতি ন ৰদামি. যস্স পনেতে ইস্সাদযো ধম্মা অরহত্তমগ্গেন সমুচ্ছিন্না, এসো এৰ সাধুরূপো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন ৰাক্করণমত্তেন, ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা;
সাধুরূপো নরো হোতি, ইস্সুকী মচ্ছরী সঠো.
‘‘যস্স চেতং সমুচ্ছিন্নং, মূলঘচ্চং সমূহতং;
সৰন্তদোসো মেধাৰী, সাধুরূপোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ন ৰাক্করণমত্তেনাতি ৰচীকরণমত্তেন সদ্দলক্খণসম্পন্নৰচনমত্তেন. ৰণ্ণপোক্খরতায ৰাতি সরীরৰণ্ণস্স মনাপভাৰেন ৰা. নরোতি এত্তকেনেৰ কারণেন পরলাভাদীসু ইস্সামনকো পঞ্চৰিধেন মচ্ছেরেন সমন্নাগতো কেরাটিকভাৰেন ¶ সঠো নরো সাধুরূপো ন হোতি. যস্স চেতন্তি যস্স চ পুগ্গলস্সেতং ইস্সাদিদোসজাতং অরহত্তমগ্গঞাণেন সমূলকং ছিন্নং, মূলঘাতং কত্ৰা সমূহতং ¶ , সো ৰন্তদোসো ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো সাধুরূপোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং.
৬. হত্থকৰত্থু
ন ¶ মুণ্ডকেন সমণোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো হত্থকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির ৰাদক্খিত্তো ‘‘তুম্হে অসুকৰেলায অসুকট্ঠানং নাম আগচ্ছেয্যাথ, ৰাদং করিস্সামা’’তি ৰত্ৰা পুরেতরমেৰ তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘পস্সথ, তিত্থিযা মম ভযেন নাগতা, এসোৰ পন নেসং পরাজযো’’তিআদীনি ৰত্ৰা ৰাদক্খিত্তো অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরন্তো ৰিচরতি. সত্থা ‘‘হত্থকো কির এৰং করোতী’’তি সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং ¶ কির ত্ৰং, হত্থক, এৰং করোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘কস্মা এৰং করোসি? এৰরূপঞ্হি মুসাৰাদং করোন্তো সীসমুণ্ডনাদিমত্তেনেৰ সমণো নাম ন হোতি. যো পন অণূনি ৰা থূলানি ৰা পাপানি সমেত্ৰা ঠিতো, অযমেৰ সমণো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন মুণ্ডকেন সমণো, অব্বতো অলিকং ভণং;
ইচ্ছালোভসমাপন্নো, সমণো কিং ভৰিস্সতি.
‘‘যো চ সমেতি পাপানি, অণুং থূলানি সব্বসো;
সমিতত্তা হি পাপানং, সমণোতি পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ মুণ্ডকেনাতি সীসমুণ্ডনমত্তেন. অব্বতোতি সীলৰতেন চ ধুতঙ্গৰতেন চ ৰিরহিতো. অলিকং ভণন্তি মুসাৰাদং ভণন্তো অসম্পত্তেসু আরম্মণেসু ইচ্ছায পত্তেসু চ লোভেন সমন্নাগতো সমণো নাম কিং ভৰিস্সতি? সমেতীতি যো চ পরিত্তানি ৰা ¶ মহন্তানি ৰা পাপানি ৰূপসমেতি, সো তেসং সমিতত্তা সমণোতি পৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
হত্থকৰত্থু ছট্ঠং.
৭. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু
ন ¶ ¶ তেন ভিক্খু সো হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির বাহিরসমযে পব্বজিত্ৰা ভিক্খং চরন্তো চিন্তেসি – ‘‘সমণো গোতমো অত্তনো সাৰকে ভিক্খায চরণেন ‘ভিক্খূ’তি ৰদতি, মম্পি ‘ভিক্খূ’তি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভো গোতম, অহম্পি ভিক্খং চরিত্ৰা জীৰামি, মম্পি ‘ভিক্খূ’তি ৰদেহী’’তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘নাহং, ব্রাহ্মণ, ভিক্খনমত্তেন ভিক্খূতি ৰদামি. ন হি ৰিস্সং ধম্মং সমাদায ৰত্তন্তো ভিক্খু নাম হোতি. যো পন সব্বসঙ্খারেসু সঙ্খায চরতি, সো ভিক্খু নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন তেন ভিক্খু সো হোতি, যাৰতা ভিক্খতে পরে;
ৰিস্সং ধম্মং সমাদায, ভিক্খু হোতি ন তাৰতা.
‘‘যোধ পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ, বাহেত্ৰা ব্রহ্মচরিযৰা;
সঙ্খায লোকে চরতি, স ৰে ভিক্খূতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ যাৰতাতি যত্তকেন পরে ভিক্খতে, তেন ভিক্খনমত্তেন ভিক্খু নাম ন হোতি. ৰিস্সন্তি ৰিসমং ধম্মং, ৰিস্সগন্ধং ৰা কাযকম্মাদিকং ধম্মং সমাদায চরন্তো ভিক্খু নাম ন হোতি. যোধাতি যো ইধ সাসনে উভযম্পেতং পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ মগ্গব্রহ্মচরিযেন বাহেত্ৰা পনুদিত্ৰা ব্রহ্মচরিযৰা হোতি. সঙ্খাযাতি ঞাণেন. লোকেতি খন্ধাদিলোকে ‘‘ইমে অজ্ঝত্তিকা খন্ধা, ইমে বাহিরা’’তি এৰং সব্বেপি ধম্মে জানিত্ৰা ¶ চরতি, সো তেন ঞাণেন কিলেসানং ভিন্নত্তা ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু সত্তমং.
৮. তিত্থিযৰত্থু
ন ¶ মোনেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিত্থিযে আরব্ভ কথেসি.
তে কির ভুত্তট্ঠানেসু মনুস্সানং ‘‘খেমং হোতু, সুখং ¶ হোতু, আযু ৰড্ঢতু, অসুকট্ঠানে নাম কললং অত্থি, অসুকট্ঠানে নাম কণ্টকো অত্থি, এৰরূপং ঠানং গন্তুং ন ৰট্টতী’’তিআদিনা নযেন মঙ্গলং ৰত্ৰা পক্কমন্তি. ভিক্খূ পন পঠমবোধিযং অনুমোদনাদীনং অননুঞ্ঞাতকালে ভত্তগ্গে মনুস্সানং অনুমোদনং অকত্ৰা পক্কমন্তি. মনুস্সা ‘‘তিত্থিযানং সন্তিকা মঙ্গলং সুণাম, ভদ্দন্তা পন তুণ্হীভূতা পক্কমন্তী’’তি উজ্ঝাযিংসু. ভিক্খূ তমত্থং সত্থু আরোচেসুং. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, ইতো পট্ঠায ভত্তগ্গাদীসু যথাসুখং অনুমোদনং করোথ, উপনিসিন্নকথং করোথ, ধম্মং কথেথা’’তি অনুজানি. তে তথা করিংসু. মনুস্সা অনুমোদনাদীনি সুণন্তা উস্সাহপ্পত্তা ভিক্খূ নিমন্তেত্ৰা সক্কারং করোন্তা ৰিচরন্তি. তিত্থিযা পন ‘‘মযং মুনিনো মোনং করোম, সমণস্স গোতমস্স সাৰকা ভত্তগ্গাদীসু মহাকথং কথেন্তা ৰিচরন্তী’’তি উজ্ঝাযিংসু.
সত্থা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, তুণ্হীভাৰমত্তেন ‘মুনী’তি ৰদামি. একচ্চে হি অজানন্তা ন ¶ কথেন্তি, একচ্চে অৰিসারদতায, একচ্চে ‘মা নো ইমং অতিসযত্থং অঞ্ঞে জানিংসূ’তি মচ্ছেরেন. তস্মা মোনমত্তেন মুনি ন হোতি, পাপৰূপসমেন পন মুনি নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন মোনেন মুনী হোতি, মূল়্হরূপো অৰিদ্দসু;
যো চ তুলংৰ পগ্গয্হ, ৰরমাদায পণ্ডিতো.
‘‘পাপানি ¶ পরিৰজ্জেতি, স মুনী তেন সো মুনি;
যো মুনাতি উভো লোকে, মুনি তেন পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ন মোনেনাতি কামঞ্হি মোনেয্যপটিপদাসঙ্খাতেন মগ্গঞাণমোনেন মুনি নাম হোতি, ইধ পন তুণ্হীভাৰং সন্ধায ‘‘মোনেনা’’তি ৰুত্তং. মূল়্হরূপোতি তুচ্ছরূপো. অৰিদ্দসূতি অৰিঞ্ঞূ. এৰরূপো হি তুণ্হীভূতোপি মুনি নাম ন হোতি. অথ ৰা মোনেন মুনি নাম ন হোতি, তুচ্ছসভাৰো পন অৰিঞ্ঞূ চ হোতীতি অত্থো. যো চ তুলংৰ পগয্হাতি যথা হি তুলং ¶ গহেত্ৰা ঠিতো অতিরেকং চে হোতি, হরতি. ঊনং চে হোতি ¶ , পক্খিপতি. এৰমেৰ যো অতিরেকং হরন্তো ৰিয পাপং হরতি পরিৰজ্জেতি, ঊনকে পক্খিপন্তো ৰিয কুসলং পরিপূরেতি. এৰঞ্চ পন করোন্তো সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনসঙ্খাতং ৰরং উত্তমমেৰ আদায পাপানি অকুসলকম্মানি পরিৰজ্জেতি. স মুনীতি সো মুনি নামাতি অত্থো. তেন সো মুনীতি কস্মা পন সো মুনীতি চে? যং হেট্ঠা ৰুত্তকারণং, তেন সো মুনীতি অত্থো. সো মুনাতি উভো লোকেতি যো পুগ্গলো ইমস্মিং খন্ধাদিলোকে তুলং আরোপেত্ৰা মিনন্তো ৰিয ‘‘ইমে অজ্ঝত্তিকা খন্ধা, ইমে বাহিরা’’তিআদিনা নযেন ইমে উভো অত্থে মুনাতি. মুনি তেন পৰুচ্চতীতি তেন কারণেন মুনীতি ৰুচ্চতিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তিত্থিযৰত্থু অট্ঠমং.
৯. বালিসিকৰত্থু
ন তেন অরিযো হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অরিযং নাম বালিসিকং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ¶ সত্থা তস্স সোতাপত্তিমগ্গস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা সাৰত্থিযা উত্তরদ্ৰারগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ততো আগচ্ছতি. তস্মিং খণে সো বালিসিকো বলিসেন মচ্ছে গণ্হন্তো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং দিস্ৰা বলিসযট্ঠিং ছড্ডেত্ৰা অট্ঠাসি. সত্থা তস্স অৰিদূরে ¶ ঠানে নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো ‘‘ত্ৰং কিং নামোসী’’তি সারিপুত্তত্থেরাদীনং নামানি পুচ্ছি. তেপি ‘‘অহং সারিপুত্তো অহং মোগ্গল্লানো’’তি অত্তনো অত্তনো নামানি কথযিংসু. বালিসিকো চিন্তেসি – ‘‘সত্থা সব্বেসং নামানি পুচ্ছতি, মমম্পি নামং পুচ্ছিস্সতি মঞ্ঞে’’তি. সত্থা তস্স ইচ্ছং ঞত্ৰা, ‘‘উপাসক, ত্ৰং কো নামোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, অরিযো নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, উপাসক, তাদিসা পাণাতিপাতিনো অরিযা নাম হোন্তি, অরিযা পন মহাজনস্স অহিংসনভাৰে ঠিতা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তেন অরিযো হোতি, যেন পাণানি হিংসতি;
অহিংসা সব্বপাণানং, অরিযোতি পৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ ¶ অহিংসাতি অহিংসনেন. ইদং ৰুত্তং হোতি – যেন হি পাণানি হিংসতি, ন তেন কারণেন অরিযো হোতি. যো পন সব্বপাণানং পাণিআদীহি অহিংসনেন মেত্তাদিভাৰনায পতিট্ঠিতত্তা হিংসতো আরাৰ ঠিতো, অযং অরিযোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বালিসিকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
বালিসিকৰত্থু নৰমং.
১০. সম্বহুলসীলাদিসম্পন্নভিক্খুৰত্থু
ন সীলব্বতমত্তেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে সীলাদিসম্পন্নে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তেসু কির একচ্চানং এৰং অহোসি – ‘‘মযং সম্পন্নসীলা, মযং ধুতঙ্গধরা, মযং বহুস্সুতা, মযং পন্তসেনাসনৰাসিনো, মযং ঝানলাভিনো, ন অম্হাকং অরহত্তং দুল্লভং, ইচ্ছিতদিৰসেযেৰ অরহত্তং পাপুণিস্সামা’’তি. যেপি তত্থ অনাগামিনো, তেসম্পি এতদহোসি – ‘‘ন অম্হাকং ইদানি অরহত্তং দুল্লভ’’ন্তি. তে সব্বেপি একদিৰসং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা নিসিন্না ‘‘অপি নু খো ৰো, ভিক্খৰে, পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি সত্থারা পুট্ঠা এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে, মযং এৰরূপা এৰরূপা চ, তস্মা ‘ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণেযেৰ অরহত্তং পত্তুং সমত্থম্হা’তি চিন্তেত্ৰা ৰিহরামা’’তি.
সত্থা ¶ তেসং ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম পরিসুদ্ধসীলাদিমত্তকেন ৰা অনাগামিসুখপ্পত্তমত্তকেন ৰা ‘অপ্পকং নো ভৰদুক্খ’ন্তি ৰত্তুং ন ৰট্টতি, আসৰক্খযং পন অপ্পত্ৰা ‘সুখিতোম্হী’তি চিত্তং ন উপ্পাদেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন সীলব্বতমত্তেন, বাহুসচ্চেন ৰা পন;
অথ ৰা সমাধিলাভেন, ৰিৰিত্তসযনেন ৰা.
‘‘ফুসামি ¶ নেক্খম্মসুখং, অপুথুজ্জনসেৰিতং;
ভিক্খু ৰিস্সাসমাপাদি, অপ্পত্তো আসৰক্খয’’ন্তি.
তত্থ সীলব্বতমত্তেনাতি চতুপারিসুদ্ধিসীলমত্তেন ৰা তেরসধুতঙ্গমত্তেন ৰা. বাহুসচ্চেন ৰাতি তিণ্ণং পিটকানং উগ্গহিতমত্তেন ৰা. সমাধিলাভেনাতি অট্ঠসমাপত্তিযা লাভেন. নেক্খম্মসুখন্তি ¶ অনাগামিসুখং. তং অনাগামিসুখং ফুসামীতি এত্তকমত্তেন ৰা. অপুথুজ্জনসেৰিতন্তি পুথুজ্জনেহি অসেৰিতং অরিযসেৰিতমেৰ. ভিক্খূতি তেসং অঞ্ঞতরং আলপন্তো আহ. ৰিস্সাসমাপাদীতি ৰিস্সাসং ন আপজ্জেয্য. ইদং ৰুত্তং হোতি – ভিক্খু ইমিনা সম্পন্নসীলাদিভাৰমত্তকেনেৰ ‘‘ময্হং ভৰো অপ্পকো পরিত্তকো’’তি আসৰক্খযসঙ্খাতং অরহত্তং অপ্পত্তো হুত্ৰা ভিক্খু নাম ৰিস্সাসং নাপজ্জেয্য. যথা হি অপ্পমত্তকোপি গূথো দুগ্গন্ধো হোতি, এৰং অপ্পমত্তকোপি ভৰো দুক্খোতি.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সম্বহুলসীলাদিসম্পন্নভিক্খুৰত্থু দসমং.
ধম্মট্ঠৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
একূনৰীসতিমো ৰগ্গো.
২০. মগ্গৰগ্গো
১. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
মগ্গানট্ঠঙ্গিকোতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থরি জনপদচারিকং চরিত্ৰা পুন সাৰত্থিং আগতে উপট্ঠানসালায নিসীদিত্ৰা ‘‘অসুকগামতো অসুকগামস্স মগ্গো সমো, অসুকগামস্স মগ্গো ৰিসমো, সসক্খরো, অসক্খরো’’তিআদিনা নযেন অত্তনো ৰিচরিতমগ্গং আরব্ভ মগ্গকথং কথেসুং. সত্থা তেসং অরহত্তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা তং ঠানং আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, অযং বাহিরকমগ্গো, ভিক্খুনা নাম অরিযমগ্গে কম্মং কাতুং ৰট্টতি, এৰঞ্হি করোন্তো ভিক্খু সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মগ্গানট্ঠঙ্গিকো ¶ সেট্ঠো, সচ্চানং চতুরো পদা;
ৰিরাগো সেট্ঠো ধম্মানং, দ্ৰিপদানঞ্চ চক্খুমা.
‘‘এসেৰ মগ্গো নত্থঞ্ঞো, দস্সনস্স ৰিসুদ্ধিযা;
এতঞ্হি তুম্হে পটিপজ্জথ, মারস্সেতং পমোহনং.
‘‘এতঞ্হি তুম্হে পটিপন্না, দুক্খস্সন্তং করিস্সথ;
অক্খাতো ৰো মযা মগ্গো, অঞ্ঞায সল্লকন্তনং.
‘‘তুম্হেহি কিচ্চমাতপ্পং, অক্খাতারো তথাগতা;
পটিপন্না পমোক্খন্তি, ঝাযিনো মারবন্ধনা’’তি.
তত্থ ¶ মগ্গানট্ঠঙ্গিকোতি জঙ্ঘমগ্গাদযো ৰা হোন্তু দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতমগ্গা ৰা, তেসং সব্বেসম্পি মগ্গানং সম্মাদিট্ঠিআদীহি অট্ঠহি অঙ্গেহি মিচ্ছাদিট্ঠিআদীনং অট্ঠন্নং পহানং করোন্তো নিরোধং আরম্মণং কত্ৰা চতূসুপি সচ্চেসু দুক্খপরিজাননাদিকিচ্চং সাধযমানো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সেট্ঠো ¶ উত্তমো. সচ্চানং চতুরো পদাতি ‘‘সচ্চং ভণে ন কুজ্ঝেয্যা’’তি ¶ (ধ. প. ২২৪) আগতং ৰচীসচ্চং ৰা হোতু, ‘‘সচ্চো ব্রাহ্মণো সচ্চো খত্তিযো’’তিআদিভেদং সম্মুতিসচ্চং ৰা ‘‘ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’’ন্তি (ধ. স. ১১৪৪; ম. নি. ২.১৮৭-১৮৮) দিট্ঠিসচ্চং ৰা ‘‘দুক্খং অরিযসচ্চ’’ন্তিআদিভেদং পরমত্থসচ্চং ৰা হোতু, সব্বেসম্পি ইমেসং সচ্চানং পরিজানিতব্বট্ঠেন সচ্ছিকাতব্বট্ঠেন পহাতব্বট্ঠেন ভাৰেতব্বট্ঠেন একপটিৰেধট্ঠেন চ তথপটিৰেধট্ঠেন চ দুক্খং অরিযসচ্চন্তিআদযো চতুরো পদা সেট্ঠা নাম. ৰিরাগো সেট্ঠো ধম্মানন্তি ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা ৰা অসঙ্খতা ৰা, ৰিরাগো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি (ইতিৰু. ৯০; অ. নি. ৪.৩৪) ৰচনতো সব্বধম্মানং নিব্বানসঙ্খাতো ৰিরাগো সেট্ঠো. দ্ৰিপদানঞ্চ চক্খুমাতি সব্বেসং দেৰমনুস্সাদিভেদানং দ্ৰিপদানং পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা তথাগতোৰ সেট্ঠো. চ-সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, অরূপধম্মে সম্পিণ্ডেতি. তস্মা অরূপধম্মানম্পি তথাগতো সেট্ঠো উত্তমো.
দস্সনস্স ৰিসুদ্ধিযাতি মগ্গফলদস্সনস্স ৰিসুদ্ধত্থং যো মযা ‘‘সেট্ঠো’’তি ৰুত্তো, এসোৰ মগ্গো, নত্থঞ্ঞো. এতঞ্হি তুম্হেতি তস্মা তুম্হে এতমেৰ পটিপজ্জথ. মারস্সেতং পমোহনন্তি এতং মারমোহনং মারমন্থনন্তি ¶ ৰুচ্চতি. দুক্খস্সন্তন্তি সকলস্সপি ৰট্টদুক্খস্স অন্তং পরিচ্ছেদং করিস্সথাতি অত্থো. অঞ্ঞায সল্লকন্তনন্তি রাগসল্লাদীনং কন্তনং নিম্মথনং অব্বূহণং এতং মগ্গং, মযা ৰিনা অনুস্সৰাদীহি অত্তপচ্চক্খতো ঞত্ৰাৰ অযং মগ্গো অক্খাতো, ইদানি তুম্হেহি কিলেসানং আতাপনেন ‘‘আতপ্প’’ন্তি সঙ্খং গতং তস্স অধিগমত্থায সম্মপ্পধানৰীরিযং কিচ্চং করণীযং. কেৰলঞ্হি অক্খাতারোৰ তথাগতা. তস্মা তেহি অক্খাতৰসেন যে পটিপন্না দ্ৰীহি ঝানেহি ঝাযিনো, তে তেভূমকৰট্টসঙ্খাতা মারবন্ধনা পমোক্খন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. অনিচ্চলক্খণৰত্থু
সব্বে ¶ ¶ ¶ সঙ্খারা অনিচ্চাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা গন্ত্ৰা অরঞ্ঞে ৰাযমন্তাপি অরহত্তং অপ্পত্ৰা ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিস্সামা’’তি সত্থু সন্তিকং আগমিংসু. সত্থা ‘‘কিং নু খো ইমেসং সপ্পায’’ন্তি ৰীমংসন্তো ‘‘ইমে কস্সপবুদ্ধকালে ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি অনিচ্চলক্খণে অনুযুঞ্জিংসু, তস্মা অনিচ্চলক্খণেনেৰ তেসং একং গাথং দেসেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, কামভৰাদীসু সব্বেপি সঙ্খারা হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চা এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি.
তত্থ সব্বে সঙ্খারাতি কামভৰাদীসু উপ্পন্না খন্ধা তত্থ তত্থেৰ নিরুজ্ঝনতো অনিচ্চাতি যদা ৰিপস্সনাপঞ্ঞায পস্সতি, অথ ইমস্মিং খন্ধপরিহরণদুক্খে নিব্বিন্দতি, নিব্বিন্দন্তো দুক্খপরিজাননাদিৰসেন সচ্চানি পটিৰিজ্ঝতি. এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযাতি ৰিসুদ্ধত্থায ৰোদানত্থায এস মগ্গোতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তপরিসানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অনিচ্চলক্খণৰত্থু দুতিযং.
৩. দুক্খলক্খণৰত্থু
দুতিযগাথাযপি এৰরূপমেৰ ৰত্থু. তদা হি ভগৰা তেসং ভিক্খূনং দুক্খলক্খণে কতাভিযোগভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সব্বেপি খন্ধা পটিপীল়নট্ঠেন দুক্খা এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বে ¶ ¶ সঙ্খারা দুক্খাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি.
তত্থ দুক্খাতি পটিপীল়নট্ঠেন দুক্খা. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দুক্খলক্খণৰত্থু ততিযং.
৪. অনত্তলক্খণৰত্থু
ততিযগাথাযপি এসেৰ নযো. কেৰলঞ্হি এত্থ ভগৰা তেসং ভিক্খূনং পুব্বে অনত্তলক্খণে অনুযুত্তভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সব্বেপি খন্ধা অৰসৰত্তনট্ঠেন অনত্তা এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বে ¶ ধম্মা অনত্তাতি, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;
অথ নিব্বিন্দতি দুক্খে, এস মগ্গো ৰিসুদ্ধিযা’’তি.
তত্থ সব্বে ধম্মাতি পঞ্চক্খন্ধা এৰ অধিপ্পেতা. অনত্তাতি ‘‘মা জীযন্তু মা মীযন্তূ’’তি ৰসে ৰত্তেতুং ন সক্কাতি অৰসৰত্তনট্ঠেন অনত্তা অত্তসুঞ্ঞা অস্সামিকা অনিস্সরাতি অত্থো. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
অনত্তলক্খণৰত্থু চতুত্থং.
৫. পধানকম্মিকতিস্সত্থেরৰত্থু
উট্ঠানকালম্হীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পধানকম্মিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিৰাসিনো কির পঞ্চসতা কুলপুত্তা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং অগমংসু. তেসু একো তত্থেৰ ওহীযি. অৰসেসা অরঞ্ঞে সমণধম্মং করোন্তা অরহত্তং পত্ৰা ‘‘পটিলদ্ধগুণং সত্থু আরোচেস্সামা’’তি পুন সাৰত্থিং অগমংসু. তে সাৰত্থিতো যোজনমত্তে ¶ একস্মিং গামকে পিণ্ডায চরন্তে দিস্ৰা একো উপাসকো যাগুভত্তাদীহি পতিমানেত্ৰা অনুমোদনং সুত্ৰা পুনদিৰসত্থাযপি নিমন্তেসি. তে তদহেৰ সাৰত্থিং ¶ গন্ত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা সাযন্হসমযে ¶ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং অতিৰিয তুট্ঠিং পৰেদযমানো পটিসন্থারং অকাসি.
অথ নেসং তত্থ ওহীনো সহাযকভিক্খু চিন্তেসি – ‘‘সত্থু ইমেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তস্স মুখং নপ্পহোতি, ময্হং পন মগ্গফলাভাৰেন মযা সদ্ধিং ন কথেতি, অজ্জেৰ অরহত্তং পত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা মযা সদ্ধিং কথাপেস্সামী’’তি. তেপি ভিক্খূ, ‘‘ভন্তে, মযং আগমনমগ্গে একেন উপাসকেন স্ৰাতনায নিমন্তিতা, তত্থ পাতোৰ গমিস্সামা’’তি সত্থারং অপলোকেসুং. অথ নেসং সহাযকো ভিক্খু সব্বরত্তিং চঙ্কমন্তো নিদ্দাৰসেন চঙ্কমকোটিযং একস্মিং পাসাণফলকে পতি, ঊরুট্ঠি ভিজ্জি. সো মহাসদ্দেন ৰিরৰি. তস্স তে সহাযকা ভিক্খূ সদ্দং সঞ্জানিত্ৰা ইতো চিতো চ উপধাৰিংসু. তেসং দীপং জালেত্ৰা তস্স কত্তব্বকিচ্চং করোন্তানংযেৰ অরুণো উট্ঠহি, তে তং গামং গন্তুং ওকাসং ন লভিংসু. অথ নে সত্থা আহ – ‘‘কিং, ভিক্খৰে, ভিক্খাচারগামং ন গমিত্থা’’তি. তে ‘‘আম, ভন্তে’’তি তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এস ¶ ইদানেৰ তুম্হাকং লাভন্তরাযং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘যো পুব্বে করণীযানি, পচ্ছা সো কাতুমিচ্ছতি;
ৰরুণকট্ঠভঞ্জোৰ, স পচ্ছা মনুতপ্পতী’’তি. (জা. ১.১.৭১) –
জাতকং ৰিত্থারেসি. তদা কির তে ভিক্খূ পঞ্চসতা মাণৰকা অহেসুং, কুসীতমাণৰকো অযং ভিক্খু অহোসি, আচরিযো পন তথাগতোৰ অহোসীতি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, যো হি উট্ঠানকালে উট্ঠানং ন করোতি, সংসন্নসঙ্কপ্পো হোতি, কুসীতো সো ঝানাদিভেদং ৰিসেসং নাধিগচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উট্ঠানকালম্হি অনুট্ঠহানো,
যুৰা বলী আলসিযং উপেতো;
সংসন্নসঙ্কপ্পমনো কুসীতো,
পঞ্ঞায মগ্গং অলসো ন ৰিন্দতী’’তি.
তত্থ ¶ ¶ অনুট্ঠহানোতি অনুট্ঠহন্তো অৰাযমন্তো. যুৰা বলীতি পঠমযোব্বনে ঠিতো বলসম্পন্নোপি হুত্ৰা ¶ অলসভাৰেন উপেতো হোতি, ভুত্ৰা সযতি. সংসন্নসঙ্কপ্পমনোতি তীহি মিচ্ছাৰিতক্কেহি সুট্ঠু অৰসন্নসম্মাসঙ্কপ্পচিত্তো. কুসীতোতি নিব্বীরিযো. অলসোতি মহাঅলসো পঞ্ঞায দট্ঠব্বং অরিযমগ্গং অপস্সন্তো ন ৰিন্দতি, ন পটিলভতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পধানকম্মিকতিস্সত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. সূকরপেতৰত্থু
ৰাচানুরক্খীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সূকরপেতং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে মহামোগ্গল্লানত্থেরো লক্খণত্থেরেন সদ্ধিং গিজ্ঝকূটা ওরোহন্তো একস্মিং পদেসে সিতং পাত্ৰাকাসি. ‘‘কো নু খো, আৰুসো, হেতু সিতস্স পাতুকম্মাযা’’তি লক্খণত্থেরেন পুট্ঠো ‘‘অকালো, আৰুসো, ইমস্স পঞ্হস্স, সত্থু সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা লক্খণত্থেরেন ¶ সদ্ধিংযেৰ রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং লক্খণত্থেরো তমত্থং পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘আৰুসো, অহং একং পেতং অদ্দসং, তস্স তিগাৰুতপ্পমাণং সরীরং, তং মনুস্সসরীরসদিসং. সীসং পন সূকরস্স ৰিয, তস্স মুখে নঙ্গুট্ঠং জাতং, ততো পুল়ৰা পগ্ঘরন্তি. স্ৰাহং ‘ন মে এৰরূপো সত্তো দিট্ঠপুব্বো’তি তং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি. সত্থা ‘‘চক্খুভূতা ৰত, ভিক্খৰে, মম সাৰকা ৰিহরন্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অহম্পেতং সত্তং বোধিমণ্ডেযেৰ অদ্দসং. ‘যে পন মে ন সদ্দহেয্যুং, তেসং অহিতায অস্সা’তি পরেসং অনুকম্পায ন কথেসিং. ইদানি মোগ্গল্লানং সক্খিং কত্ৰা কথেমি. সচ্চং, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো আহা’’তি কথেসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং ¶ পন, ভন্তে, তস্স পুব্বকম্ম’’ন্তি. সত্থা ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি অতীতং আহরিত্ৰা তস্স পুব্বকম্মং কথেসি.
কস্সপবুদ্ধকালে কির একস্মিং গামকাৰাসে দ্ৰে থেরা সমগ্গৰাসং ৰসিংসু. তেসু একো সট্ঠিৰস্সো, একো একূনসট্ঠিৰস্সো ¶ . একূনসট্ঠিৰস্সো ইতরস্স পত্তচীৰরং আদায ৰিচরি, সামণেরো ৰিয সব্বং ৰত্তপটিৰত্তং অকাসি. তেসং একমাতুকুচ্ছিযং ৰুত্থভাতূনং ৰিয সমগ্গৰাসং ¶ ৰসন্তানং ৰসনট্ঠানং একো ধম্মকথিকো আগমি. তদা চ ধম্মস্সৰনদিৰসো হোতি. থেরা নং সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘ধম্মকথং নো কথেহি সপ্পুরিসা’’তি আহংসু. সো ধম্মকথং কথেসি. থেরা ‘‘ধম্মকথিকো নো লদ্ধো’’তি তুট্ঠচিত্তা পুনদিৰসে তং আদায ধুরগামং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা তত্থ কতভত্তকিচ্চা, ‘‘আৰুসো, হিয্যো কথিতট্ঠানতোৰ থোকং ধম্মং কথেহী’’তি মনুস্সানং ধম্মং কথাপেসুং. মনুস্সা ধম্মকথং সুত্ৰা পুনদিৰসত্থাযপি নিমন্তযিংসু. এৰং সমন্তা ভিক্খাচারগামেসু দ্ৰে দ্ৰে দিৰসে তং আদায পিণ্ডায চরিংসু.
ধম্মকথিকো চিন্তেসি – ‘‘ইমে দ্ৰেপি অতিমুদুকা, মযা উভোপেতে পলাপেত্ৰা ইমস্মিং ৰিহারে ৰসিতুং ৰট্টতী’’তি. সো সাযং থেরূপট্ঠানং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং উট্ঠায গতকালে নিৰত্তিত্ৰা মহাথেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিঞ্চি ৰত্তব্বং অত্থী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথেহি, আৰুসো’’তি ৰুত্তে থোকং চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কথা নামেসা মহাসাৰজ্জা’’তি ৰত্ৰা অকথেত্ৰাৰ পক্কামি. অনুথেরস্সাপি সন্তিকং গন্ত্ৰা তথেৰ অকাসি. সো দুতিযদিৰসে তথেৰ কত্ৰা ততিযদিৰসে তেসং অতিৰিয ¶ কোতুহলে উপ্পন্নে মহাথেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিঞ্চি ৰত্তব্বং অত্থি, তুম্হাকং পন সন্তিকে ৰত্তুং ন ৰিসহামী’’তি ৰত্ৰা থেরেন ‘‘হোতু, আৰুসো, কথেহী’’তি নিপ্পীল়িতো আহ – ‘‘কিং পন, ভন্তে, অনুথেরো তুম্হেহি সদ্ধিং সংভোগো’’তি. সপ্পুরিস, কিং নামেতং কথেসি, মযং একমাতুকুচ্ছিযং ৰুত্থপুত্তা ৰিয, অম্হেসু একেন যং লদ্ধং, ইতরেনাপি লদ্ধমেৰ হোতি. মযা এতস্স এত্তকং কালং অগুণো নাম ন দিট্ঠপুব্বোতি? এৰং, ভন্তেতি. আমাৰুসোতি. ভন্তে মং অনুথেরো এৰমাহ – ‘‘সপ্পুরিস, ত্ৰং কুলপুত্তো, অযং মহাথেরো লজ্জী পেসলোতি এতেন সদ্ধিং সংভোগং করোন্তো ¶ উপপরিক্খিত্ৰা করেয্যাসী’’তি এৰমেস মং আগতদিৰসতো পট্ঠায ৰদতীতি.
মহাথেরো তং সুত্ৰাৰ কুদ্ধমানসো দণ্ডাভিহতং কুলালভাজনং ৰিয ভিজ্জি. ইতরোপি উট্ঠায অনুথেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তথেৰ অৰোচ, সোপি তথেৰ ভিজ্জি. তেসু কিঞ্চাপি এত্তকং কালং একোপি ৰিসুং পিণ্ডায পৰিট্ঠপুব্বো নাম নত্থি, পুনদিৰসে পন ৰিসুং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা অনুথেরো পুরেতরং আগন্ত্ৰা উপট্ঠানসালায অট্ঠাসি, মহাথেরো পচ্ছা অগমাসি. তং দিস্ৰা অনুথেরো চিন্তেসি – ‘‘কিং নু খো ইমস্স পত্তচীৰরং পটিগ্গহেতব্বং, উদাহু নো’’তি. সো ‘‘ন ¶ ইদানি পটিগ্গহেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰাপি ‘‘হোতু, ন মযা এৰং কতপুব্বং, মযা অত্তনো ৰত্তং হাপেতুং ন ৰট্টতী’’তি চিত্তং মুদুকং কত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পত্তচীৰরং দেথা’’তি আহ. ইতরো ‘‘গচ্ছ, দুব্বিনীত, ন ত্ৰং মম পত্তচীৰরং পটিগ্গহেতুং যুত্তরূপো’’তি অচ্ছরং পহরিত্ৰা তেনপি ‘‘আম, ভন্তে, অহম্পি তুম্হাকং পত্তচীৰরং ন পটিগ্গণ্হামীতি ¶ চিন্তেসি’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো নৰক, কিং ত্ৰং চিন্তেসি, মম ইমস্মিং ৰিহারে কোচি সঙ্গো অত্থী’’তি আহ. ইতরোপি ‘‘তুম্হে পন, ভন্তে, কিং এৰং মঞ্ঞথ ‘মম ইমস্মিং ৰিহারে কোচি সঙ্গো অত্থী’তি, এসো তে ৰিহারো’’তি ৰত্ৰা পত্তচীৰরং আদায নিক্খমি. ইতরোপি নিক্খমি. তে উভোপি একমগ্গেনাপি অগন্ত্ৰা একো পচ্ছিমদ্ৰারেন মগ্গং গণ্হি, একো পুরত্থিমদ্ৰারেন. ধম্মকথিকো, ‘‘ভন্তে, মা এৰং করোথ, মা এৰং করোথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তিট্ঠাৰুসো’’তি ৰুত্তে নিৰত্তি. সো পুনদিৰসে ধুরগামং পৰিট্ঠো মনুস্সেহি, ‘‘ভন্তে, ভদ্দন্তা কুহি’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো, মা পুচ্ছথ, তুম্হাকং ¶ কুলুপকা হিয্যো কলহং কত্ৰা নিক্খমিংসু, অহং যাচন্তোপি নিৰত্তেতুং নাসক্খি’’ন্তি আহ. তেসু বালা তুণ্হী অহেসুং. পণ্ডিতা পন ‘‘অম্হেহি এত্তকং কালং ভদ্দন্তানং কিঞ্চি খলিতং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, তেসং ভযং ইমং নিস্সায উপ্পন্নং ভৰিস্সতী’’তি দোমনস্সপ্পত্তা অহেসুং.
তেপি থেরা গতট্ঠানে চিত্তসুখং নাম ন লভিংসু. মহাথেরো চিন্তেসি – ‘‘অহো নৰকস্স ভিক্খুনো ভারিযং কম্মং কতং, মুহুত্তং দিট্ঠং নাম আগন্তুকভিক্খুং আহ – ‘মহাথেরেন সদ্ধিং সংভোগং মা অকাসী’’’তি. ইতরোপি চিন্তেসি – ‘‘অহো মহাথেরস্স ভারিযং কম্মং কতং, মুহুত্তং দিট্ঠং নাম আগন্তুকভিক্খুং আহ – ‘ইমিনা সদ্ধিং সংভোগং মা অকাসী’’’তি. তেসং ¶ নেৰ সজ্ঝাযো ন মনসিকারো অহোসি. তে ৰস্সসতচ্চযেন পচ্ছিমদিসায একং ৰিহারং অগমংসু. তেসং একমেৰ সেনাসনং পাপুণি. মহাথেরে পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে নিসিন্নে ইতরোপি পাৰিসি. মহাথেরো তং দিস্ৰাৰ সঞ্জানিত্ৰা অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খি. ইতরোপি মহাথেরং সঞ্জানিত্ৰা অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি ‘‘কথেমি নু খো মা কথেমী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ন তং সদ্ধেয্যরূপ’’ন্তি থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, এত্তকং ¶ কালং তুম্হাকং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিচরিং, অপি নু খো মে কাযদ্ৰারাদীসু তুম্হেহি কিঞ্চি অসারুপ্পং দিট্ঠপুব্ব’’ন্তি. ‘‘ন দিট্ঠপুব্বং, আৰুসো’’তি. অথ কস্মা ধম্মকথিকং অৰচুত্থ ‘‘মা এতেন সদ্ধিং সংভোগমকাসী’’তি? ‘‘নাহং, আৰুসো, এৰং কথেমি, তযা কির মম অন্তরে এৰং ৰুত্ত’’ন্তি. ‘‘অহম্পি, ভন্তে, ন ৰদামী’’তি. তে তস্মিং খণে ‘‘তেন অম্হে ভিন্দিতুকামেন এৰং ৰুত্তং ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং অচ্চযং দেসযিংসু. তে ৰস্সসতং চিত্তস্সাদং অলভন্তা তং দিৰসং সমগ্গা হুত্ৰা ‘‘আযাম, নং ততো ৰিহারা নিক্কড্ঢিস্সামা’’তি পক্কমিত্ৰা অনুপুব্বেন তং ৰিহারং অগমংসু.
ধম্মকথিকোপি থেরে দিস্ৰা পত্তচীৰরং পটিগ্গহেতুং উপগচ্ছি. থেরা ‘‘ন ত্ৰং ইমস্মিং ৰিহারে ৰসিতুং যুত্তরূপো’’তি অচ্ছরং পহরিংসু. সো সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তো তাৰদেৰ নিক্খমিত্ৰা ¶ পলাযি. অথ নং ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি কতো সমণধম্মো সন্ধারেতুং নাসক্খি, ততো চৰিত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তো একং বুদ্ধন্তরং পচ্চিত্ৰা ইদানি গিজ্ঝকূটে ৰুত্তপ্পকারেন অত্তভাৰেন দুক্খং অনুভোতীতি.
সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং আহরিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম কাযাদীহি উপসন্তরূপেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ৰাচানুরক্খী ¶ মনসা সুসংৰুতো,
কাযেন চ নাকুসলং কযিরা;
এতে তযো কম্মপথে ৰিসোধযে,
আরাধযে মগ্গমিসিপ্পৰেদিত’’ন্তি.
তস্সত্থো – চতুন্নং ৰচীদুচ্চরিতানং ৰজ্জনেন ৰাচানুরক্খী অভিজ্ঝাদীনং অনুপ্পাদনেন মনসা চ সুট্ঠু সংৰুতো পাণাতিপাতাদযো পজহন্তো কাযেন ¶ চ অকুসলং ন কযিরা. এৰং এতে তযো কম্মপথে ৰিসোধযে. এৰং ৰিসোধেন্তো হি সীলক্খন্ধাদীনং এসকেহি বুদ্ধাদীহি ইসীহি পৰেদিতং অট্ঠঙ্গিকমগ্গং আরাধেয্যাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সূকরপেতৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পোট্ঠিলত্থেরৰত্থু
যোগা ৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পোট্ঠিলং নাম থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সত্তন্নম্পি বুদ্ধানং সাসনে তেপিটকো পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ধম্মং ৰাচেসি. সত্থা চিন্তেসি ¶ – ‘‘ইমস্স ভিক্খুনো ‘অত্তনো দুক্খনিস্সরণং করিস্সামী’তি চিত্তম্পি নত্থি সংৰেজেস্সামি ন’’ন্তি. ততো পট্ঠায তং থেরং অত্তনো উপট্ঠানং আগতকালে ‘‘এহি, তুচ্ছপোট্ঠিল, ৰন্দ, তুচ্ছপোট্ঠিল, নিসীদ, তুচ্ছপোট্ঠিল, যাহি, তুচ্ছপোট্ঠিলা’’তি ৰদতি. উট্ঠায গতকালেপি ‘‘তুচ্ছপোট্ঠিলো গতো’’তি ৰদতি. সো চিন্তেসি – ‘‘অহং সাট্ঠকথানি তীণি ¶ পিটকানি ধারেমি, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অট্ঠারস মহাগণে ধম্মং ৰাচেমি, অথ পন মং সত্থা অভিক্খণং, ‘তুচ্ছপোট্ঠিলা’তি ৰদেতি, অদ্ধা মং সত্থা ঝানাদীনং অভাৰেন এৰং ৰদেতী’’তি. সো উপ্পন্নসংৰেগো ‘‘দানি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করিস্সামী’’তি সযমেৰ পত্তচীৰরং সংৰিদহিত্ৰা পচ্চূসকালে সব্বপচ্ছা ধম্মং উগ্গণ্হিত্ৰা নিক্খমন্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং নিক্খমি. পরিৰেণে নিসীদিত্ৰা সজ্ঝাযন্তা নং ‘‘আচরিযো’’তি ন সল্লক্খেসুং. সো ৰীসযোজনসতমগ্গং গন্ত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞাৰাসে তিংস ভিক্খূ ৰসন্তি, তে উপসঙ্কমিত্ৰা সঙ্ঘত্থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অৰস্সযো মে হোথা’’তি আহ. আৰুসো, ত্ৰং ধম্মকথিকো, অম্হেহি নাম ¶ তং নিস্সায কিঞ্চি জানিতব্বং ভৰেয্য, কস্মা এৰং ৰদেসীতি? মা, ভন্তে, এৰং করোথ, অৰস্সযো মে হোথাতি. তে পন সব্বে খীণাসৰাৰ. অথ নং মহাথেরো ‘‘ইমস্স উগ্গহং নিস্সায মানো অত্থিযেৰা’’তি অনুথেরস্স সন্তিকং পহিণি. সোপি নং তথেৰাহ. ইমিনা ¶ নীহারেন সব্বেপি তং পেসেন্তা দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা সূচিকম্মং করোন্তস্স সব্বনৰকস্স সত্তৰস্সিকসামণেরস্স সন্তিকং পহিণিংসু. এৰমস্স মানং নীহরিংসু.
সো নিহতমানো সামণেরস্স সন্তিকে অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অৰস্সযো মে হোহি সপ্পুরিসা’’তি আহ. অহো, আচরিয, কিং নামেতং কথেথ, তুম্হে মহল্লকা বহুস্সুতা, তুম্হাকং সন্তিকে মযা কিঞ্চি কারণং জানিতব্বং ভৰেয্যাতি. মা এৰং করি, সপ্পুরিস, হোহিযেৰ মে অৰস্সযোতি. ভন্তে, সচেপি ওৰাদক্খমা ভৰিস্সথ, ভৰিস্সামি ৰো অৰস্সযোতি. হোমি, সপ্পুরিস, অহং ‘‘অগ্গিং পৰিসা’’তি ৰুত্তে অগ্গিং পৰিসামিযেৰাতি. অথ নং সো অৰিদূরে একং সরং দস্সেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যথানিৰত্থপারুতোৰ ইমং সরং পৰিসথা’’তি আহ. সো হিস্স মহগ্ঘানং দুপট্টচীৰরানং নিৰত্থপারুতভাৰং ঞত্ৰাপি ‘‘ওৰাদক্খমো ¶ নু খো’’তি ৰীমংসন্তো এৰমাহ. থেরোপি একৰচনেনেৰ উদকং ওতরি. অথ নং চীৰরকণ্ণানং তেমিতকালে ‘‘এথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা একৰচনেনেৰ আগন্ত্ৰা ঠিতং আহ – ‘‘ভন্তে, একস্মিং ৰম্মিকে ছ ছিদ্দানি, তত্থ একেন ছিদ্দেন গোধা অন্তো পৰিট্ঠা, তং গণ্হিতুকামো ইতরানি পঞ্চ ছিদ্দানি থকেত্ৰা ছট্ঠং ভিন্দিত্ৰা পৰিট্ঠছিদ্দেনেৰ গণ্হাতি, এৰং তুম্হেপি ছদ্ৰারিকেসু আরম্মণেসু সেসানি পঞ্চদ্ৰারানি পিধায মনোদ্ৰারে কম্মং পট্ঠপেথা’’তি. বহুস্সুতস্স ভিক্খুনো এত্তকেনেৰ পদীপুজ্জলনং ৰিয অহোসি. সো ‘‘এত্তকমেৰ হোতু সপ্পুরিসা’’তি করজকাযে ঞাণং ওতারেত্ৰা সমণধম্মং আরভি.
সত্থা ৰীসযোজনসতমত্থকে নিসিন্নোৰ তং ভিক্খুং ওলোকেত্ৰা ‘‘যথেৰাযং ভিক্খু ভূরিপঞ্ঞো ¶ , এৰমেৰং অনেন অত্তানং পতিট্ঠাপেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তেন সদ্ধিং কথেন্তো ৰিয ওভাসং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোগা ৰে জাযতী ভূরি, অযোগা ভূরিসঙ্খযো;
এতং দ্ৰেধাপথং ঞত্ৰা, ভৰায ৰিভৰায চ;
তথাত্তানং নিৰেসেয্য, যথা ভূরি পৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ ¶ ¶ যোগাতি অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু যোনিসো মনসিকারা. ভূরীতি পথৰীসমায ৰিত্থতায পঞ্ঞাযেতং নামং. সঙ্খযোতি ৰিনাসো. এতং দ্ৰেধাপথন্তি এতং যোগঞ্চ অযোগঞ্চ. ভৰায ৰিভৰায চাতি ৰুদ্ধিযা চ অৰুদ্ধিযা চ. তথাতি যথা অযং ভূরিসঙ্খাতা পঞ্ঞা পৰড্ঢতি, এৰং অত্তানং নিৰেসেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পোট্ঠিলত্থেরো অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
পোট্ঠিলত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. পঞ্চমহল্লকত্থেরৰত্থু
ৰনং ছিন্দথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে মহল্লকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির গিহিকালে সাৰত্থিযং কুটুম্বিকা মহদ্ধনা অঞ্ঞমঞ্ঞসহাযকা একতো পুঞ্ঞানি করোন্তা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ‘‘মযং মহল্লকা, কিং নো ঘরাৰাসেনা’’তি সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজিংসু, মহল্লকভাৰেন পন ধম্মং পরিযাপুণিতুং অসক্কোন্তা ৰিহারপরিযন্তে পণ্ণসালং কারেত্ৰা একতোৰ ৰসিংসু. পিণ্ডায চরন্তাপি যেভুয্যেন পুত্তদারস্সেৰ ¶ গেহং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিংসু. তেসু একস্স পুরাণদুতিযিকা মধুরপাচিকা নাম, সা তেসং সব্বেসম্পি উপকারিকা অহোসি. কস্মা সব্বেপি অত্তনা লদ্ধাহারং গহেত্ৰা তস্সা এৰ গেহে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি? সাপি নেসং যথাসন্নিহিতং সূপব্যঞ্জনং দেতি. সা অঞ্ঞতরাবাধেন ফুট্ঠা কালমকাসি. অথ তে মহল্লকত্থেরা সহাযকস্স থেরস্স পণ্ণসালায সন্নিপতিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং গীৰাসু গহেত্ৰা ‘‘মধুরপাচিকা উপাসিকা কালকতা’’তি ৰিলপন্তা রোদিংসু ¶ . ভিক্খূহি চ সমন্ততো উপধাৰিত্ৰা ‘‘কিং ইদং, আৰুসো’’তি পুট্ঠা, ‘‘ভন্তে, সহাযকস্স নো পুরাণদুতিযিকা কালকতা, সা অম্হাকং অতিৰিয উপকারিকা. ইদানি কুতো তথারূপিং লভিস্সামাতি ইমিনা কারণেন রোদামা’’তি আহংসু.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ¶ ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তে কাকযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা সমুদ্দতীরে চরমানা সমুদ্দঊমিযা সমুদ্দং পৰেসেত্ৰা ¶ মারিতায কাকিযা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা তং নীহরিস্সামাতি মুখতুণ্ডকেহি মহাসমুদ্দং উস্সিঞ্চন্তা কিলমিংসূ’’তি অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘অপি নু হনুকা সন্তা, মুখঞ্চ পরিসুস্সতি;
ওরমাম ন পারেম, পূরতেৰ মহোদধী’’তি. (জা. ১.১.১৪৬);
ইমং কাকজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা তে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, রাগদোসমোহৰনং নিস্সায তুম্হেহি ইদং দুক্খং পত্তং, তং ৰনং ছিন্দিতুং ৰট্টতি, এৰং নিদ্দুক্খা ভৰিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ৰনং ছিন্দথ মা রুক্খং, ৰনতো জাযতে ভযং;
ছেত্ৰা ৰনঞ্চ ৰনথঞ্চ, নিব্বনা হোথ ভিক্খৰো.
‘‘যাৰ হি ৰনথো ন ছিজ্জতি,
অণুমত্তোপি নরস্স নারিসু;
পটিবদ্ধমনোৰ তাৰ সো,
ৰচ্ছো খীরপকোৰ মাতরী’’তি.
তত্থ ¶ মা রুক্খন্তি সত্থারা হি ‘‘ৰনং ছিন্দথা’’তি ৰুত্তে তেসং অচিরপব্বজিতানং ‘‘সত্থা অম্হে ৰাসিআদীনি গহেত্ৰা ৰনং ছিন্দাপেতী’’তি রুক্খং ছিন্দিতুকামতা উপ্পজ্জি. অথ নে ‘‘মযা রাগাদিকিলেসৰনং সন্ধাযেতং ৰুত্তং, ন রুক্খে’’তি পটিসেধেন্তো ‘‘মা রুক্খ’’ন্তি আহ. ৰনতোতি যথা পাকতিকৰনতো সীহাদিভযং জাযতি, এৰং জাতিআদিভযম্পি কিলেসৰনতো জাযতীতি অত্থো. ৰনঞ্চ ৰনথঞ্চাতি এত্থ মহন্তা রুক্খা ৰনং ¶ নাম, খুদ্দকা তস্মিং ৰনে ঠিতত্তা ৰনথা নাম. পুব্বুপ্পত্তিকরুক্খা ৰা ৰনং নাম, অপরাপরুপ্পত্তিকা ৰনথা নাম. এৰমেৰ মহন্তমহন্তা ভৰাকড্ঢনকা কিলেসা ৰনং নাম, পৰত্তিযং ৰিপাকদাযকা ৰনথা নাম. পুব্বপ্পত্তিকা ৰনং নাম, অপরাপরুপ্পত্তিকা ৰনথা নাম. তং উভযং চতুত্থমগ্গঞাণেন ছিন্দিতব্বং. তেনাহ – ‘‘ছেত্ৰা ৰনঞ্চ ৰনথঞ্চ, নিব্বনা হোথ ভিক্খৰো’’তি. নিব্বনা হোথাতি নিক্কিলেসা হোথ. যাৰ হি ৰনথোতি যাৰ এস অণুমত্তোপি কিলেসৰনথো নরস্স নারীসু ন ছিজ্জতি ¶ , তাৰ সো খীরপকো ৰচ্ছো মাতরি ৰিয পটিবদ্ধমনো লগ্গচিত্তোৰ হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ পঞ্চপি তে মহল্লকত্থেরা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চমহল্লকত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সুৰণ্ণকারত্থেরৰত্থু
উচ্ছিন্দাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সুৰণ্ণকারপুত্তো অভিরূপো সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকে পব্বজি. থেরো ‘‘তরুণানং রাগো উস্সন্নো হোতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্স রাগপটিঘাতায অসুভকম্মট্ঠানং অদাসি. তস্স পন তং অসপ্পাযং. তস্মা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তেমাসং ৰাযমন্তো চিত্তেকগ্গমত্তম্পি অলভিত্ৰা পুন থেরস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা থেরেন ‘‘উপট্ঠিতং তে, আৰুসো, কম্মট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তে তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথস্স থেরো ‘‘কম্মট্ঠানং ন সম্পজ্জতীতি ৰোসানং আপজ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা পুন তদেৰ কম্মট্ঠানং সাধুকং কথেত্ৰা অদাসি. সো দুতিযৰারেপি কিঞ্চি ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো আগন্ত্ৰা থেরস্স আরোচেসি. অথস্স থেরোপি সকারণং সউপমং ¶ কত্ৰা তদেৰ কম্মট্ঠানং আচিক্খি. সো পুনপি আগন্ত্ৰা কম্মট্ঠানস্স অসম্পজ্জনভাৰং কথেসি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘কারকো ভিক্খু অত্তনি ৰিজ্জমানে কামচ্ছন্দাদযো ৰিজ্জমানাতি অৰিজ্জমানে অৰিজ্জমানাতি পজানাতি. অযং ভিক্খু কারকো, নো অকারকো, পটিপন্নো, নো অপ্পটিপন্নো, অহং পনেতস্স অজ্ঝাসযং ন জানামি, বুদ্ধৰেনেয্যো এসো ভৰিস্সতী’’তি তং আদায সাযন্হসমযে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে ¶ , মম সদ্ধিৰিহারিকো, ইমস্স মযা ইমিনা কারণেন ইদং নাম কম্মট্ঠানং দিন্ন’’ন্তি সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি.
অথ নং সত্থা ‘‘আসযানুসযঞাণং নামেতং পারমিযো পূরেত্ৰা দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্তানং বুদ্ধানংযেৰ ৰিসযো’’তি ¶ ৰত্ৰা ‘‘কতরকুলা নু খো এস পব্বজিতো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘সুৰণ্ণকারকুলা’’তি ঞত্ৰা অতীতে অত্তভাৰে ওলোকেন্তো তস্স সুৰণ্ণকারকুলেযেৰ পটিপাটিযা নিব্বত্তানি পঞ্চ অত্তভাৰসতানি দিস্ৰা ‘‘ইমিনা দহরেন দীঘরত্তং সুৰণ্ণকারকম্মং করোন্তেন কণিকারপুপ্ফপদুমপুপ্ফাদীনি করিস্সামীতি রত্তসুৰণ্ণমেৰ সম্পরিৰত্তিতং, তস্মা ইমস্স অসুভপটিকূলকম্মট্ঠানং ন ৰট্টতি, মনাপমেৰস্স কম্মট্ঠানং সপ্পায’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সারিপুত্ত, তযা কম্মট্ঠানং দত্ৰা চত্তারো মাসে কিলমিতং ভিক্খুং অজ্জ পচ্ছাভত্তেযেৰ অরহত্তং পত্তং পস্সিস্সসি, গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি থেরং উয্যোজেত্ৰা ইদ্ধিযা চক্কমত্তং ¶ সুৰণ্ণপদুমং মাপেত্ৰা পত্তেহি চেৰ নালেহি চ উদকবিন্দূনি মুঞ্চন্তং ৰিয কত্ৰা ‘‘ভিক্খু ইমং পদুমং আদায ৰিহারপচ্চন্তে ৰালুকরাসিম্হি ঠপেত্ৰা সম্মুখট্ঠানে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা ‘লোহিতকং লোহিতক’ন্তি পরিকম্মং করোহী’’তি অদাসি. তস্স সত্থুহত্থতো পদুমং গণ্হন্তস্সেৰ চিত্তং পসীদি. সো ৰিহারপচ্চন্তং গন্ত্ৰা ৰালুকং উস্সাপেত্ৰা তত্থ পদুমনালং পৰেসেত্ৰা সম্মুখে পল্লঙ্কেন নিসিন্নো ‘‘লোহিতকং লোহিতক’’ন্তি পরিকম্মং আরভি. অথস্স তঙ্খণঞ্ঞেৰ নীৰরণানি ৰিক্খম্ভিংসু, উপচারজ্ঝানং উপ্পজ্জি. তদনন্তরং পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা পঞ্চহাকারেহি ৰসীভাৰং পাপেত্ৰা যথানিসিন্নোৰ দুতিযজ্ঝানাদীনিপি পত্ৰা ৰসীভূতো চতুত্থজ্ঝানেন ঝানকীল়ং কীল়ন্তো নিসীদি.
সত্থা তস্স ঝানানং উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সক্খিস্সতি নু খো এস অত্তনো ধম্মতায উত্তরি ৰিসেসং নিব্বত্তেতু’’ন্তি ওলোকেন্তো ‘‘ন সক্খিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তং পদুমং মিলাযতূ’’তি অধিট্ঠহি. তং হত্থেহি মদ্দিতপদুমং মিলাযন্তং ৰিয কাল়ৰণ্ণং অহোসি. সো ঝানা ৰুট্ঠায তং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিং নু খো ইমং পদুমং জরায পহটং পঞ্ঞাযতি, অনুপাদিণ্ণকেপি এৰং জরায অভিভুয্যমানে উপাদিণ্ণকে কথাৰ নত্থি. ইদম্পি হি জরা অভিভৰিস্সতী’’তি অনিচ্চলক্খণং পস্সি ¶ . তস্মিং পন দিট্ঠে দুক্খলক্খণঞ্চ অনত্তলক্খণঞ্চ দিট্ঠমেৰ হোতি. তস্স তযো ভৰা আদিত্তা ৰিয কণ্ডে বদ্ধকুণপা ৰিয চ খাযিংসু. তস্মিং খণে তস্স অৰিদূরে কুমারকা একং সরং ওতরিত্ৰা কুমুদানি ভঞ্জিত্ৰা থলে রাসিং করোন্তি. সো জলে চ থলে চ কুমুদানি ওলোকেসি. অথস্স জলে কুমুদানি অভিরূপানি উদকপগ্ঘরন্তানি ৰিয উপট্ঠহিংসু, ইতরানি অগ্গগ্গেসু পরিমিলাতানি ¶ ¶ . সো ‘‘অনুপাদিণ্ণকং জরা এৰং পহরতি, উপাদিণ্ণকং কিং পন ন পহরিস্সতী’’তি সুট্ঠুতরং অনিচ্চলক্খণাদীনি অদ্দস. সত্থা ‘‘পাকটীভূতং ইদানি ইমস্স ভিক্খুনো কম্মট্ঠান’’ন্তি ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নকোৰ ওভাসং মুঞ্চি, সো তস্স মুখং পহরি. অথস্স ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি ওলোকেন্তস্স সত্থা আগন্ত্ৰা সম্মুখে ঠিতো ৰিয অহোসি. সো উট্ঠায অঞ্জলিং পগ্গণ্হি. অথস্স সত্থা সপ্পাযং সল্লক্খেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উচ্ছিন্দ সিনেহমত্তনো, কুমুদং সারদিকংৰ পাণিনা;
সন্তিমগ্গমেৰ ব্রূহয, নিব্বানং সুগতেন দেসিত’’ন্তি.
তত্থ উচ্ছিন্দাতি অরহত্তমগ্গেন উচ্ছিন্দ. সারদিকন্তি সরদকালে নিব্বত্তং. সন্তিমগ্গন্তি নিব্বানগামিং ¶ অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং. ব্রূহযাতি ৰড্ঢয. নিব্বানঞ্হি সুগতেন দেসিতং, তস্মা তস্স মগ্গং ভাৰেহীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠহি.
সুৰণ্ণকারত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. মহাধনৰাণিজৰত্থু
ইধ ৰস্সন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাধনৰাণিজং নাম আরব্ভ কথেসি.
সো কির বারাণসিতো কুসুম্ভরত্তানং ৰত্থানং পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা ৰণিজ্জায সাৰত্থিং আগতো নদীতীরং পত্ৰা ‘‘স্ৰে নদিং উত্তরিস্সামী’’তি তত্থেৰ সকটানি মোচেত্ৰা ৰসি. রত্তিং মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা ৰস্সি. নদী সত্তাহং উদকস্স পূরা অট্ঠাসি. নাগরাপি সত্তাহং নক্খত্তং কীল়িংসু. কুসুম্ভরত্তেহি ৰত্থেহি কিচ্চং ন নিট্ঠিতং. ৰাণিজো চিন্তেসি – ‘‘অহং দূরং আগতো. সচে পুন গমিস্সামি, পপঞ্চো ভৰিস্সতি. ইধেৰ ৰস্সঞ্চ হেমন্তঞ্চ গিম্হঞ্চ ¶ মম কম্মং করোন্তো ৰসিত্ৰা ইমানি ৰিক্কিণিস্সামী’’তি. সত্থা নগরে পিণ্ডায চরন্তো তস্স চিত্তং ঞত্ৰা সিতং পাতুকরিত্ৰা আনন্দত্থেরেন সিতকারণং পুট্ঠো আহ – ‘‘দিট্ঠো ¶ তে, আনন্দ, মহাধনৰাণিজো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. সো অত্তনো জীৰিতন্তরাযং অজানিত্ৰা ¶ ইমং সংৰচ্ছরং ইধেৰ ৰসিত্ৰা ভণ্ডং ৰিক্কিণিতুং চিত্তমকাসীতি. ‘‘কিং পন তস্স, ভন্তে, অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি? সত্থা ‘‘আমানন্দ, সত্তাহমেৰ জীৰিত্ৰা সো মচ্চুমুখে পতিস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অজ্জেৰ কিচ্চমাতপ্পং, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
ন হি নো সঙ্গরং তেন, মহাসেনেন মচ্চুনা.
‘‘এৰং ৰিহারিং আতাপিং, অহোরত্তমতন্দিতং;
তং ৰে ভদ্দেকরত্তোতি, সন্তো আচিক্খতে মুনী’’তি. (ম. নি. ৩.২৭২);
গচ্ছামিস্স, ভন্তে, আরোচেস্সামীতি. ৰিস্সত্থো গচ্ছানন্দাতি. থেরো সকটট্ঠানং গন্ত্ৰা ভিক্খায চরি. ৰাণিজো থেরং আহারেন পতিমানেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘কিত্তকং কালং ইধ ৰসিস্সসী’’তি? ‘‘ভন্তে, অহং দূরতো আগতো’’. সচে পুন গমিস্সামি, পপঞ্চো ভৰিস্সতি, ইমং সংৰচ্ছরং ইধ ৰসিত্ৰা ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা গমিস্সামীতি. উপাসক, দুজ্জানো জীৰিতন্তরাযো, অপ্পমাদং কাতুং ৰট্টতীতি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘আম, উপাসক, সত্তাহমেৰ তে জীৰিতং পৰত্তিস্সতীতি’’ ¶ . সো সংৰিগ্গমানসো হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা অনুমোদনত্থায পত্তং গণ্হি. অথস্স সত্থা অনুমোদনং করোন্তো, ‘‘উপাসক, পণ্ডিতেন নাম ‘ইধেৰ ৰস্সাদীনি ৰসিস্সামি, ইদঞ্চিদঞ্চ কম্মং পযোজেস্সামী’তি চিন্তেতুং ন ৰট্টতি, অত্তনো পন জীৰিতন্তরাযমেৰ চিন্তেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ ৰস্সং ৰসিস্সামি, ইধ হেমন্তগিম্হিসু;
ইতি বালো ৰিচিন্তেতি, অন্তরাযং ন বুজ্ঝতী’’তি.
তত্থ ইধ ৰস্সন্তি ইমস্মিং ঠানে ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তো চতুমাসং ৰস্সং ৰসিস্সামি. হেমন্তগিম্হিসূতি হেমন্তগিম্হেসুপি ‘‘চত্তারো মাসে ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তো ইধেৰ ৰসিস্সামী’’তি এৰং দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকং অত্থং অজানন্তো বালো ৰিচিন্তেতি. অন্তরাযন্তি ‘‘অসুকস্মিং নাম কালে ৰা দেসে ৰা ৰযে ৰা মরিস্সামী’’তি অত্তনো জীৰিতন্তরাযং ন বুজ্ঝতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ৰাণিজো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসি ¶ . ৰাণিজোপি সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘সীসরোগো ৰিয মে উপ্পন্নো’’তি সযনে নিপজ্জি, তথানিপন্নোৰ কালং কত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তি.
মহাধনৰাণিজৰত্থু দসমং.
১১. কিসাগোতমীৰত্থু
তং ¶ পুত্তপসুসম্মত্তন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কিসাগোতমিং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু সহস্সৰগ্গে –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং অমতং পদং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো অমতং পদ’’ন্তি. (ধ. প. ১১৪) –
গাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারেত্ৰা কথিতং. তদা হি সত্থা ‘‘কিসাগোতমি লদ্ধা তে একচ্ছরমত্তা সিদ্ধত্থকা’’তি আহ. ‘‘ন লদ্ধা, ভন্তে, সকলগামে জীৰন্তেহি কির মতকা এৰ বহুতরা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং ‘মমেৰ পুত্তো মতো’তি সল্লক্খেসি, ধুৰধম্মো এস সব্বসত্তানং. মচ্চুরাজা হি সব্বসত্তে অপরিপুণ্ণজ্ঝাসযে এৰ মহোঘো ৰিয পরিকড্ঢমানো অপাযসমুদ্দে পক্খিপতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তং পুত্তপসুসম্মত্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ তং পুত্তপসুসম্মত্তন্তি তং রূপবলাদিসম্পন্নে পুত্তে চ পসূ চ লভিত্ৰা ‘‘মম পুত্তা ¶ অভিরূপা বলসম্পন্না পণ্ডিতা সব্বকিচ্চসমত্থা, মম গোণা অভিরূপা অরোগা মহাভারৰহা, মম গাৰী বহুখীরা’’তি এৰং পুত্তেহি চ পসূহি চ সম্মত্তং নরং. ব্যাসত্তমনসন্তি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীসু ৰা পত্তচীৰরাদীসু ৰা কিঞ্চিদেৰ লভিত্ৰা ততো উত্তরিতরং পত্থনতায আসত্তমানসং ৰা, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যাদীসু আরম্মণেসু ৰুত্তপ্পকারেসু ৰা পরিক্খারেসু যং যং লদ্ধং হোতি, তত্থ তত্থেৰ লগ্গনতায ব্যাসত্তমানসং ¶ ৰা. সুত্তং গামন্তি নিদ্দং উপগতং সত্তনিকাযং. মহোঘোৰাতি যথা এৰরূপং গামং গম্ভীরৰিত্থতো মহন্তো মহানদীনং ওঘো ¶ অন্তমসো সুনখম্পি অসেসেত্ৰা সব্বং আদায গচ্ছতি, এৰং ৰুত্তপ্পকারং নরং মচ্চু আদায গচ্ছতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে কিসাগোতমী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কিসাগোতমীৰত্থু একাদসমং.
১২. পটাচারাৰত্থু
ন ¶ সন্তি পুত্তাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পটাচারং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু সহস্সৰগ্গে –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং উদযব্বযং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো উদযব্বয’’ন্তি. (ধ. প. ১১৩) –
গাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারেত্ৰা কথিতং. তদা পন সত্থা পটাচারং তনুভূতসোকং ঞত্ৰা ‘‘পটাচারে পুত্তাদযো নাম পরলোকং গচ্ছন্তস্স তাণং ৰা লেণং ৰা সরণং ৰা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, তস্মা ৰিজ্জমানাপি তে ন সন্তিযেৰ. পণ্ডিতেন পন সীলং ৰিসোধেত্ৰা অত্তনো নিব্বানগামিমগ্গমেৰ সোধেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন সন্তি পুত্তা তাণায, ন পিতা নাপি বন্ধৰা;
অন্তকেনাধিপন্নস্স, নত্থি ঞাতীসু তাণতা.
‘‘এতমত্থৰসং ঞত্ৰা, পণ্ডিতো সীলসংৰুতো;
নিব্বানগমনং মগ্গং, খিপ্পমেৰ ৰিসোধযে’’তি.
তত্থ তাণাযাতি তাণভাৰায পতিট্ঠানত্থায. বন্ধৰাতি পুত্তে চ মাতাপিতরো চ ঠপেত্ৰা অৰসেসা ঞাতিসুহজ্জা. অন্তকেনাধিপন্নস্সাতি মরণেন অভিভূতস্স. পৰত্তিযঞ্হি পুত্তাদযো অন্নপানাদিদানেন ¶ চেৰ উপ্পন্নকিচ্চনিত্থরণেন চ তাণা হুত্ৰাপি মরণকালে কেনচি উপাযেন ¶ মরণং ¶ পটিবাহিতুং অসমত্থতায তাণত্থায লেণত্থায ন সন্তি নাম. তেনেৰ ৰুত্তং – ‘‘নত্থি ঞাতীসু তাণতা’’তি. এতমত্থৰসন্তি এৰং তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স তাণং ভৰিতুং অসমত্থভাৰসঙ্খাতং কারণং জানিত্ৰা পণ্ডিতো চতুপারিসুদ্ধিসীলেন সংৰুতো রক্খিতগোপিতো হুত্ৰা নিব্বানগমনং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং সীঘং সীঘং ৰিসোধেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পটাচারা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞে চ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পটাচারাৰত্থু দ্ৰাদসমং.
মগ্গৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰীসতিমো ৰগ্গো.
২১. পকিণ্ণকৰগ্গো
১. অত্তনোপুব্বকম্মৰত্থু
মত্তাসুখপরিচ্চাগাতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অত্তনো পুব্বকম্মং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে ৰেসালী ইদ্ধা অহোসি ফীতা বহুজনা আকিণ্ণমনুস্সা. তত্থ হি ৰারেন ৰারেন রজ্জং কারেন্তানং খত্তিযানংযেৰ সত্তসতাধিকানি সত্তসহস্সানি সত্ত চ খত্তিযা অহেসুং. তেসং ৰসনত্থায তত্তকাযেৰ পাসাদা তত্তকানেৰ কূটাগারানি উয্যানে ৰিহারত্থায তত্তকাযেৰ আরামা চ পোক্খরণিযো চ অহেসুং. সা অপরেন সমযেন দুব্ভিক্খা অহোসি দুস্সস্সা. তত্থ ছাতকভযেন পঠমং দুগ্গতমনুস্সা কালমকংসু. তেসং তেসং তত্থ তত্থ ছড্ডিতানং কুণপানং গন্ধেন অমনুস্সা নগরং পৰিসিংসু. অমনুস্সূপদ্দৰেন বহুতরা কালমকংসু. তেসং ¶ কুণপগন্ধপটিক্কূলতায সত্তানং অহিৰাতরোগো উপ্পজ্জি. এৰং দুব্ভিক্খভযং অমনুস্সভযং রোগভযন্তি তীণি ভযানি উপ্পজ্জিংসু.
নগরৰাসিনো সন্নিপতিত্ৰা রাজানং আহংসু – ‘‘মহারাজ, ইমস্মিং নগরে তীণি ভযানি উপ্পন্নানি, ইতো পুব্বে যাৰ সত্তমা রাজপরিৰট্টা এৰরূপং ভযং নাম ন উপ্পন্নপুব্বং. অধম্মিকরাজূনঞ্হি কালে এৰরূপং ভযং উপ্পজ্জতী’’তি. রাজা সন্থাগারে সব্বেসং সন্নিপাতং কারেত্ৰা ‘‘সচে মে অধম্মিকভাৰো অত্থি, তং ৰিচিনথা’’তি আহ. ৰেসালিৰাসিনো সব্বং পৰেণি ৰিচিনন্তা রঞ্ঞো কঞ্চি দোসং অদিস্ৰা, ‘‘মহারাজ, নত্থি তে দোসো’’তি ৰত্ৰা ‘‘কথং নু খো ইদং অম্হাকং ভযং ৰূপসমং গচ্ছেয্যা’’তি মন্তযিংসু. তত্থ একচ্চেহি ‘‘বলিকম্মেন আযাচনায মঙ্গলকিরিযাযা’’তি ৰুত্তে সব্বম্পি তং ৰিধিং কত্ৰা পটিবাহিতুং নাসক্খিংসু. অথঞ্ঞে এৰমাহংসু – ‘‘ছ সত্থারো মহানুভাৰা, তেসু ইধাগতমত্তেসু ভযং ৰূপসমেয্যা’’তি. অপরে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো. সো হি ভগৰা সব্বসত্তহিতায ধম্মং দেসেতি, মহিদ্ধিকো ¶ মহানুভাৰো. তস্মিং ইধ আগতে ইমানি ¶ ভযানি ৰূপসমেয্যু’’ন্তি আহংসু. তেসং ৰচনং সব্বেপি অভিনন্দিত্ৰা ‘‘কহং নু খো সো ভগৰা এতরহি ৰিহরতী’’তি আহংসু ¶ . তদা পন সত্থা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রঞ্ঞো বিম্বিসারস্স পটিঞ্ঞং দত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহরতি. তেন চ সমযেন বিম্বিসারসমাগমে বিম্বিসারেন সদ্ধিং সোতাপত্তিফলং পত্তো মহালি নাম লিচ্ছৰী তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি.
ৰেসালিৰাসিনো মহন্তং পণ্ণাকারং সজ্জেত্ৰা রাজানং বিম্বিসারং সঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘সত্থারং ইধানেথা’’তি মহালিঞ্চেৰ লিচ্ছৰিং পুরোহিতপুত্তঞ্চ পহিণিংসু. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো পণ্ণাকারং দত্ৰা তং পৰত্তিং নিৰেদেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, সত্থারং অম্হাকং নগরং পেসেথা’’তি যাচিংসু. রাজা ‘‘তুম্হেৰ জানাথা’’তি ন সম্পটিচ্ছি. তে ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা যাচিংসু – ‘‘ভন্তে, ৰেসালিযং তীণি ভযানি উপ্পন্নানি, তানি তুম্হেসু আগতেসু ৰূপসমিস্সন্তি, এথ, ভন্তে, গচ্ছামা’’তি. সত্থা তেসং ৰচনং সুত্ৰা আৰজ্জেন্তো ‘‘ৰেসালিযং রতনসুত্তে (খু. পা. ৬.১ আদযো; সু. নি. ২২৪ আদযো) ৰুত্তে সা রক্খা চক্কৰাল়ানং কোটিসতসহস্সং ফরিস্সতি, সুত্তপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ¶ ভৰিস্সতি, তানি চ ভযানি ৰূপসমিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা তেসং ৰচনং সম্পটিচ্ছি.
রাজা বিম্বিসারো ‘‘সত্থারা কির ৰেসালিগমনং সম্পটিচ্ছিত’’ন্তি সুত্ৰা নগরে ঘোসনং কারেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, ৰেসালিগমনং সম্পটিচ্ছিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, মহারাজা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি, ভন্তে, আগমেথ, তাৰ মগ্গং পটিযাদেস্সামী’’তি ৰত্ৰা রাজগহস্স চ গঙ্গায চ অন্তরে পঞ্চযোজনভূমিং সমং কারেত্ৰা যোজনে যোজনে ৰিহারং পতিট্ঠাপেত্ৰা সত্থু গমনকালং আরোচেসি. সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং মগ্গং পটিপজ্জি. রাজা যোজনন্তরে জণ্ণুমত্তেন ওধিনা পঞ্চৰণ্ণানি পুপ্ফানি ওকিরাপেত্ৰা ধজপটাককদলীআদীনি উস্সাপেত্ৰা ভগৰতো ছত্তাতিছত্তং কত্ৰা দ্ৰে সেতচ্ছত্তানি একমেকস্স ভিক্খুনো একমেকং সেতচ্ছত্তং উপরি ধারেত্ৰা সপরিৰারো পুপ্ফগন্ধাদীহি পূজং করোন্তো সত্থারং একেকস্মিং ৰিহারে ৰসাপেত্ৰা মহাদানাদীনি দত্ৰা পঞ্চহি দিৰসেহি গঙ্গাতীরং পাপেত্ৰা তত্থ ¶ নাৰং অলঙ্করোন্তো ৰেসালিকানং সাসনং পেসেসি – ‘‘মগ্গং পটিযাদেত্ৰা সত্থু পচ্চুগ্গমনং করোন্তূ’’তি. তে ‘‘দিগুণং পূজং করিস্সামা’’তি ৰেসালিযা চ গঙ্গায চ অন্তরে তিযোজনভূমিং ¶ সমং কারেত্ৰা ভগৰতো চতূহি সেতচ্ছত্তেহি একমেকস্স ভিক্খুনো দ্ৰীহি দ্ৰীহি সেতচ্ছত্তেহি ছত্তাতিছত্তানি সজ্জেত্ৰা পূজং কুরুমানা আগন্ত্ৰা গঙ্গাতীরে অট্ঠংসু. বিম্বিসারো দ্ৰে নাৰা সঙ্ঘাটেত্ৰা মণ্ডপং কারেত্ৰা পুপ্ফদামাদীহি অলঙ্কারাপেত্ৰা সব্বরতনমযং বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেসি. ভগৰা তস্মিং নিসীদি. ভিক্খূপি নাৰং অভিরুহিত্ৰা ভগৰন্তং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. রাজা অনুগচ্ছন্তো গলপ্পমাণং উদকং ওতরিত্ৰা ‘‘যাৰ, ভন্তে, ভগৰা ¶ আগচ্ছতি, তাৰাহং ইধেৰ গঙ্গাতীরে ৰসিস্সামী’’তি ৰত্ৰা নাৰং উয্যোজেত্ৰা নিৰত্তি. সত্থা যোজনমত্তং অদ্ধানং গঙ্গায গন্ত্ৰা ৰেসালিকানং সীমং পাপুণি.
লিচ্ছৰীরাজানো সত্থারং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং ওতরিত্ৰা নাৰং তীরং উপনেত্ৰা সত্থারং নাৰাতো ওতারযিংসু. সত্থারা ওতরিত্ৰা তীরে অক্কন্তমত্তেযেৰ মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. সব্বত্থ জণ্ণুপ্পমাণঊরুপ্পমাণকটিপ্পমাণাদীনি উদকানি সন্দন্তানি সব্বকুণপানি গঙ্গং পৰেসযিংসু, পরিসুদ্ধো ভূমিভাগো অহোসি. লিচ্ছৰীরাজানো সত্থারং যোজনে যোজনে ৰসাপেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা দিগুণং পূজং করোন্তা তীহি দিৰসেহি ¶ ৰেসালিং নযিংসু. সক্কো দেৰরাজা দেৰগণপরিৰুতো আগমাসি, মহেসক্খানং দেৰানং সন্নিপাতেন অমনুস্সা যেভুয্যেন পলাযিংসু. সত্থা সাযং নগরদ্ৰারে ঠত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘ইমং, আনন্দ, রতনসুত্তং উগ্গণ্হিত্ৰা লিচ্ছৰীকুমারেহি সদ্ধিং ৰিচরন্তো ৰেসালিযা তিণ্ণং পাকারানং অন্তরে পরিত্তং করোহী’’তি.
থেরো সত্থারা দিন্নং রতনসুত্তং উগ্গণ্হিত্ৰা সত্থু সেলমযপত্তেন উদকং আদায নগরদ্ৰারে ঠিতো পণিধানতো পট্ঠায তথাগতস্স দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযোতি সমতিংস পারমিযো পঞ্চ মহাপরিচ্চাগে লোকত্থচরিযা ঞাতত্থচরিযা বুদ্ধত্থচরিযাতি তিস্সো চরিযাযো পচ্ছিমভৰে গব্ভৰোক্কন্তিং জাতিং অভিনিক্খমনং পধানচরিযং বোধিপল্লঙ্কে মারৰিজযং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপটিৰেধং ধম্মচক্কপৰত্তনং ¶ নৰলোকুত্তরধম্মেতি সব্বেপিমে বুদ্ধগুণে আৰজ্জেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা তিযামরত্তিং তীসু পাকারন্তরেসু পরিত্তং করোন্তো ৰিচরি. তেন ‘‘যংকিঞ্চী’’তি ৰুত্তমত্তেযেৰ উদ্ধং খিত্তউদকং অমনুস্সানং উপরি পতি. ‘‘যানীধ ভূতানী’’তি গাথাকথনতো পট্ঠায রজতৰটংসকা ৰিয উদকবিন্দূনি আকাসেন গন্ত্ৰা গিলানমনুস্সানং উপরি পতিংসু. তাৰদেৰ ৰূপসন্তরোগা মনুস্সা উট্ঠাযুট্ঠায থেরং পরিৰারেসুং ¶ . ‘‘যংকিঞ্চী’’তি ৰুত্তপদতো পট্ঠায পন উদকফুসিতেহি ফুট্ঠফুট্ঠা সব্বে অপলাযন্তা সঙ্কারকূটভিত্তিপদেসাদিনিস্সিতা অমনুস্সা তেন তেন দ্ৰারেন পলাযিংসু. দ্ৰারানি অনোকাসানি অহেসুং. তে ওকাসং অলভন্তা পাকারং ভিন্দিত্ৰাপি পলাযিংসু.
মহাজনো নগরমজ্ঝে সন্থাগারং সব্বগন্ধেহি উপলিম্পেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকাদিৰিচিত্তং ৰিতানং বন্ধিত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সত্থারং আনেসি. সত্থা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. ভিক্খুসঙ্ঘোপি লিচ্ছৰীগণোপি সত্থারং পরিৰারেত্ৰা নিসীদি. সক্কো দেৰরাজা দেৰগণপরিৰুতো পতিরূপে ওকাসে অট্ঠাসি. থেরোপি সকলনগরং অনুৰিচরিত্ৰা ৰূপসন্তরোগেন মহাজনেন সদ্ধিং ¶ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. সত্থা পরিসং ওলোকেত্ৰা তদেৰ রতনসুত্তং অভাসি. দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. এৰং পুনদিৰসেপীতি সত্তাহং তদেৰ রতনসুত্তং দেসেত্ৰা সব্বভযানং ৰূপসন্তভাৰং ঞত্ৰা লিচ্ছৰীগণং আমন্তেত্ৰা ৰেসালিতো নিক্খমি. লিচ্ছৰীরাজানো দিগুণং সক্কারং করোন্তা পুন তীহি দিৰসেহি সত্থারং গঙ্গাতীরং নযিংসু.
গঙ্গায নিব্বত্তনাগরাজানো চিন্তেসুং – ‘‘মনুস্সা তথাগতস্স ¶ সক্কারং করোন্তি, মযং কিং ন করোমা’’তি. তে সুৰণ্ণরজতমণিমযা নাৰাযো মাপেত্ৰা সুৰণ্ণরজতমণিমযে পল্লঙ্কে পঞ্ঞাপেত্ৰা পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং উদকং করিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকম্পি অনুগ্গহং করোথা’’তি অত্তনো অত্তনো নাৰং অভিরুহণত্থায সত্থারং যাচিংসু. ‘‘মনুস্সা চ নাগা চ তথাগতস্স পূজং করোন্তি, মযং পন কিং ন করোমা’’তি ভূমট্ঠকদেৰেপি আদিং কত্ৰা যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মলোকা সব্বে দেৰা সক্কারং করিংসু. তত্থ নাগা যোজনিকানি ছত্তাতিছত্তানি উক্খিপিংসু. এৰং হেট্ঠা নাগা ¶ ভূমিতলে রুক্খগচ্ছপব্বতাদীসু ভূমট্ঠকা দেৰতা, অন্তলিক্খে আকাসট্ঠদেৰাতি নাগভৰনং আদিং কত্ৰা চক্কৰাল়পরিযন্তেন যাৰ ব্রহ্মলোকা ছত্তাতিছত্তানি উস্সাপিতানি অহেসুং. ছত্তন্তরেসু ধজা, ধজন্তরেসু পটাকা, তেসং অন্তরন্তরা পুপ্ফদামৰাসচুণ্ণধুমাদীহি সক্কারো অহোসি. সব্বলঙ্কারপটিমণ্ডিতা দেৰপুত্তা ছণৰেসং গহেত্ৰা উগ্ঘোসযমানা আকাসে ৰিচরিংসু. তযো এৰ কির সমাগমা মহন্তা অহেসুং – যমকপাটিহারিযসমাগমো দেৰোরোহণসমাগমো অযং গঙ্গোরোহণসমাগমোতি.
পরতীরে বিম্বিসারোপি লিচ্ছৰীহি কতসক্কারতো দিগুণং সক্কারং সজ্জেত্ৰা ¶ ভগৰতো আগমনং উদিক্খমানো অট্ঠাসি. সত্থা গঙ্গায উভোসু পস্সেসু রাজূনং মহন্তং পরিচ্চাগং ওলোকেত্ৰা নাগাদীনঞ্চ অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা একেকায নাৰায পঞ্চপঞ্চভিক্খুসতপরিৰারং একেকং নিম্মিতবুদ্ধং মাপেসি. সো একেকস্স সেতচ্ছত্তস্স চেৰ কপ্পরুক্খস্স চ পুপ্ফদামস্স চ হেট্ঠা নাগগণপরিৰুতো নিসিন্নো হোতি. ভূমট্ঠকদেৰতাদীসুপি একেকস্মিং ওকাসে সপরিৰারং একেকং নিম্মিতবুদ্ধং মাপেসি. এৰং সকলচক্কৰাল়গব্ভে একালঙ্কারে একুস্সৰে একছণেযেৰ চ জাতে সত্থা নাগানমনুগ্গহং করোন্তো একং রতননাৰং অভিরুহি. ভিক্খূসুপি একেকো একেকমেৰ অভিরুহি. নাগরাজানো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নাগভৰনং পৰেসেত্ৰা সব্বরত্তিং সত্থু সন্তিকে ধম্মকথং সুত্ৰা দুতিযদিৰসে দিব্বেন খাদনীযেন ভোজনীযেন বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিংসু. সত্থা অনুমোদনং কত্ৰা নাগভৰনা নিক্খমিত্ৰা সকলচক্কৰাল়দেৰতাহি পূজিযমানো পঞ্চহি নাৰাসতেহি গঙ্গানদিং অতিক্কমি.
রাজা ¶ পচ্চুগ্গন্ত্ৰা সত্থারং নাৰাতো ওতারেত্ৰা আগমনকালে লিচ্ছৰীতি কতসক্কারতো দিগুণং সক্কারং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পঞ্চহি দিৰসেহি রাজগহং অভিনেসি. দুতিযদিৰসে ¶ ভিক্খূ পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো বুদ্ধানং মহানুভাৰো, অহো সত্থরি দেৰমনুস্সানং পসাদো, গঙ্গায নাম ওরতো ¶ চ পারতো চ অট্ঠযোজনে মগ্গে বুদ্ধগতেন পসাদেন রাজূহি সমতলং ভূমিং কত্ৰা ৰালুকা ওকিণ্ণা, জণ্ণুমত্তেন ওধিনা নানাৰণ্ণানি পুপ্ফানি সন্থতানি, গঙ্গায উদকং নাগানুভাৰেন পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নং, যাৰ অকনিট্ঠভৰনা ছত্তাতিছত্তানি উস্সাপিতানি, সকলচক্কৰাল়গব্ভং একালঙ্কারং একুস্সৰং ৰিয জাত’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, এস পূজাসক্কারো ময্হং বুদ্ধানুভাৰেন নিব্বত্তো, ন নাগদেৰব্রহ্মানুভাৰেন. অতীতে পন অপ্পমত্তকপরিচ্চাগানুভাৰেন নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে তক্কসিলাযং সঙ্খো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি. তস্স পুত্তো সুসীমো নাম মাণৰো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো একদিৰসং পিতরং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘ইচ্ছামহং, তাত, বারাণসিং গন্ত্ৰা মন্তে অজ্ঝাযিতু’’ন্তি. অথ নং পিতা আহ – ‘‘তেন হি, তাত, অসুকো নাম ব্রাহ্মণো মম ¶ সহাযকো, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অধীযস্সূ’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং গন্ত্ৰা তং ব্রাহ্মণং উপসঙ্কমিত্ৰা পিতরা পহিতভাৰমাচিক্খি. অথ নং সো ‘‘সহাযকস্স মে পুত্তো’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পটিপস্সদ্ধদরথং ভদ্দকেন দিৰসেন মন্তে ৰাচেতুমারভি. সো লহুঞ্চ গণ্হন্তো বহুঞ্চ গণ্হন্তো অত্তনো উগ্গহিতুগ্গহিতং সুৰণ্ণভাজনে পক্খিত্তসীহতেলমিৰ অৰিনস্সমানং ধারেন্তো ন চিরস্সেৰ আচরিযস্স সম্মুখতো উগ্গণ্হিতব্বং সব্বং উগ্গণ্হিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তো অত্তনো উগ্গহিতসিপ্পস্স আদিমজ্ঝমেৰ পস্সতি, নো পরিযোসানং.
সো আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অহং ইমস্স সিপ্পস্স আদিমজ্ঝমেৰ পস্সামি, নো পরিযোসান’’ন্তি ৰত্ৰা আচরিযেন ‘‘অহম্পি, তাত, ন পস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কো, আচরিয, পরিযোসানং জানাতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমে, তাত, ইসযো ইসিপতনে ৰিহরন্তি, তে জানেয্যুং, তেসং সন্তিকং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছস্সূ’’তি আচরিযেন ৰুত্তে পচ্চেকবুদ্ধে উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে কির পরিযোসানং জানাথা’’তি? ‘‘আম, জানামা’’তি. ‘‘তেন হি মে আচিক্খথা’’তি? ‘‘ন মযং অপব্বজিতস্স আচিক্খাম. সচে তে পরিযোসানেনত্থো ¶ , পব্বজস্সূ’’তি ¶ . সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ¶ তেসং সন্তিকে পব্বজি. অথস্স তে ‘‘ইদং তাৰ সিক্খস্সূ’’তি ৰত্ৰা ‘‘এৰং তে নিৰাসেতব্বং, এৰং পারুপিতব্ব’’ন্তিআদিনা নযেন আভিসমাচারিকং আচিক্খিংসু. সো তত্থ সিক্খন্তো উপনিস্সযসম্পন্নত্তা নচিরস্সেৰ পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা সকলবারাণসিনগরে গগনতলে পুণ্ণচন্দো ৰিয পাকটো লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি, সো অপ্পাযুকসংৰত্তনিকস্স কম্মস্স কতত্তা ন চিরস্সেৰ পরিনিব্বাযি. অথস্স পচ্চেকবুদ্ধা চ মহাজনো চ সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো চ গহেত্ৰা নগরদ্ৰারে থূপং কারেসুং.
সঙ্খোপি ব্রাহ্মণো ‘‘পুত্তো মে চিরং গতো, পৰত্তিমস্স জানিস্সামী’’তি তং দট্ঠুকামো তক্কসিলাতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং পত্ৰা মহাজনকাযং সন্নিপতিতং দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা ইমেসু একোপি মে পুত্তস্স পৰত্তিং জানিস্সতী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘সুসীমো নাম মাণৰো ইধাগমি, অপি নু খো তস্স পৰত্তিং জানাথা’’তি? ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, জানাম, অসুকস্স ব্রাহ্মণস্স সন্তিকে তযো ৰেদে সজ্ঝাযিত্ৰা পব্বজিত্ৰা পচ্চেকসম্বোধিং সচ্ছিকত্ৰা পরিনিব্বুতো, অযমস্স থূপো পতিট্ঠাপিতো’’তি. সো ভূমিং হত্থেন পহরিত্ৰা রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা ¶ তং চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা তিণানি উদ্ধরিত্ৰা উত্তরসাটকেন ৰালুকং আহরিত্ৰা চেতিযঙ্গণে আকিরিত্ৰা কমণ্ডলুতো উদকেন পরিপ্ফোসিত্ৰা ৰনপুপ্ফেহি পূজং কত্ৰা সাটকেন পটাকং আরোপেত্ৰা থূপস্স উপরি অত্তনো ছত্তকং বন্ধিত্ৰা পক্কামি.
সত্থা ইদং অতীতং আহরিত্ৰা ‘‘তদা, ভিক্খৰে, অহং সঙ্খো ব্রাহ্মণো অহোসিং. মযা সুসীমস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স চেতিযঙ্গণে তিণানি উদ্ধটানি, তস্স মে কম্মস্স নিস্সন্দেন অট্ঠযোজনমগ্গং ৰিহতখাণুককণ্টকং কত্ৰা সুদ্ধং সমতলং করিংসু. মযা তত্থ ৰালুকা ওকিণ্ণা, তস্স মে নিস্সন্দেন অট্ঠযোজনমগ্গে ৰালুকং ওকিরিংসু. মযা তত্থ ৰনকুসুমেহি পূজা কতা, তস্স মে নিস্সন্দেন অট্ঠযোজনমগ্গে নানাৰণ্ণানি পুপ্ফানি ওকিণ্ণানি, একযোজনট্ঠানে গঙ্গায উদকং পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নং. মযা তত্থ কমণ্ডলুউদকেন ভূমি পরিপ্ফোসিতা, তস্স মে নিস্সন্দেন ৰেসালিযং পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. মযা তত্থ পটাকা, আরোপিতা, ছত্তকঞ্চ বদ্ধং, তস্স মে নিস্সন্দেন যাৰ অকনিট্ঠভৰনা ধজপটাকছত্তাতিছত্তাদীহি সকলচক্কৰাল়গব্ভং একুস্সৰং ৰিয ¶ জাতং. ইতি খো, ভিক্খৰে, এস পূজাসক্কারো ময্হং নেৰ বুদ্ধানুভাৰেন নিব্বত্তো, ন নাগদেৰব্রহ্মানুভাৰেন, অতীতে পন অপ্পমত্তকপরিচ্চাগানুভাৰেনা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মত্তাসুখপরিচ্চাগা ¶ ¶ , পস্সে চে ৰিপুলং সুখং;
চজে মত্তাসুখং ধীরো, সম্পস্সং ৰিপুলং সুখ’’ন্তি.
তত্থ মত্তাসুখপরিচ্চাগাতি মত্তাসুখন্তি পমাণযুত্তকং পরিত্তসুখং ৰুচ্চতি, তস্স পরিচ্চাগেন. ৰিপুলং সুখন্তি উল়ারং সুখং নিব্বানসুখং ৰুচ্চতি, তং চে পস্সেয্যাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – একঞ্হি ভোজনপাতিং সজ্জাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তস্স মত্তাসুখং নাম উপ্পজ্জতি, তং পন পরিচ্চজিত্ৰা উপোসথং ৰা করোন্তস্স দানং ৰা দদন্তস্স ৰিপুলং উল়ারং নিব্বানসুখং নাম নিব্বত্ততি. তস্মা সচে এৰং তস্স মত্তাসুখস্স পরিচ্চাগা ৰিপুলং সুখং পস্সতি, অথেতং ৰিপুলং সুখং সম্মা পস্সন্তো পণ্ডিতো তং মত্তাসুখং চজেয্যাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অত্তনোপুব্বকম্মৰত্থু পঠমং.
২. কুক্কুটঅণ্ডখাদিকাৰত্থু
পরদুক্খূপধানেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কুক্কুটঅণ্ডখাদিকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযা কির অৰিদূরে পণ্ডুরং নাম একো গামো, তত্থেকো কেৰট্টো ৰসতি. সো সাৰত্থিং গচ্ছন্তো অচিরৰতিযং কচ্ছপঅণ্ডানি দিস্ৰা তানি আদায সাৰত্থিং গন্ত্ৰা একস্মিং গেহে পচাপেত্ৰা খাদন্তো তস্মিং গেহে কুমারিকাযপি ¶ একং অণ্ডং অদাসি. সা তং খাদিত্ৰা ততো পট্ঠায অঞ্ঞং খাদনীযং নাম ন ইচ্ছি. অথস্সা মাতা কুক্কুটিযা ৰিজাতট্ঠানতো একং অণ্ডং গহেত্ৰা অদাসি. সা তং খাদিত্ৰা রসতণ্হায বদ্ধা ততো পট্ঠায সযমেৰ কুক্কুটিযা অণ্ডানি গহেত্ৰা খাদতি. কুক্কুটী ৰিজাতৰিজাতকালে তং অত্তনো অণ্ডানি গহেত্ৰা ¶ খাদন্তিং দিস্ৰা তায উপদ্দুতা আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘ইতো দানি চুতা যক্খিনী হুত্ৰা তৰ জাতদারকে খাদিতুং সমত্থা হুত্ৰা নিব্বত্তেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ গেহে মজ্জারী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরাপি কালং কত্ৰা তত্থেৰ কুক্কুটী হুত্ৰা নিব্বত্তি. কুক্কুটী অণ্ডানি ৰিজাযি, মজ্জারী আগন্ত্ৰা তানি খাদিত্ৰা দুতিযম্পি ততিযম্পি খাদিযেৰ. কুক্কুটী ‘‘তযো ৰারে মম অণ্ডানি খাদিত্ৰা ইদানি মম্পি খাদিতুকামাসি ¶ , ইতো চুতা সপুত্তকং তং খাদিতুং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা ততো চুতা দীপিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরাপি কালং কত্ৰা মিগী হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্সা ৰিজাতকালে দীপিনী আগন্ত্ৰা তং সদ্ধিং পুত্তেহি খাদি. এৰং খাদন্তা পঞ্চসু অত্তভাৰসতেসু অঞ্ঞমঞ্ঞস্স দুক্খং উপ্পাদেত্ৰা অৰসানে একা যক্খিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি, একা সাৰত্থিযং কুলধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতো পরং ‘‘ন হি ৰেরেন ৰেরানী’’তি (ধ. প. ৫) গাথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ইধ পন সত্থা ‘‘ৰেরঞ্হি অৰেরেন উপসম্মতি, নো ৰেরেনা’’তি ৰত্ৰা উভিন্নম্পি ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পরদুক্খূপধানেন, অত্তনো সুখমিচ্ছতি;
ৰেরসংসগ্গসংসট্ঠো, ৰেরা সো ন পরিমুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ পরদুক্খূপধানেনাতি পরস্মিং দুক্খূপধানেন, পরস্স দুক্খুপ্পাদনেনাতি অত্থো. ৰেরসংসগ্গসংসট্ঠোতি যো পুগ্গলো অক্কোসনপচ্চক্কোসনপহরণপটিহরণাদীনং ৰসেন অঞ্ঞমঞ্ঞং কতেন ৰেরসংসগ্গেন সংসট্ঠো. ৰেরা সো ন পরিমুচ্চতীতি নিচ্চকালং ৰেরৰসেন দুক্খমেৰ পাপুণাতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে যক্খিনী সরণেসু পতিট্ঠায পঞ্চ সীলানি সমাদিযিত্ৰা ৰেরতো মুচ্চি, ইতরাপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কুক্কুটঅণ্ডখাদিকাৰত্থু দুতিযং.
৩. ভদ্দিযভিক্খুৰত্থু
যঞ্হি ¶ কিচ্চন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ভদ্দিযং নিস্সায জাতিযাৰনে ৰিহরন্তো ভদ্দিযে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির পাদুকমণ্ডনে উয্যুত্তা অহেসুং. যথাহ – ‘‘তেন খো পন সমযেন ভদ্দিযা ভিক্খূ অনেকৰিহিতং পাদুকমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, তিণপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, মুঞ্জপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, পব্বজপাদুকং হিন্তালপাদুকং কমলপাদুকং কম্বলপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, রিঞ্চন্তি উদ্দেসং পরিপুচ্ছং অধিসীলং অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞ’’ন্তি ¶ (মহাৰ. ২৫১). ভিক্খূ তেসং তথাকরণভাৰং জানিত্ৰা উজ্ঝাযিত্ৰা ¶ সত্থু আরোচেসুং. সত্থা তে ভিক্খূ গরহিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হে অঞ্ঞেন কিচ্চেন আগতা অঞ্ঞস্মিংযেৰ কিচ্চে উয্যুত্তা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যঞ্হি কিচ্চং অপৰিদ্ধং, অকিচ্চং পন করীযতি;
উন্নল়ানং পমত্তানং, তেসং ৰড্ঢন্তি আসৰা.
‘‘যেসঞ্চ সুসমারদ্ধা, নিচ্চং কাযগতা সতি;
অকিচ্চং তে ন সেৰন্তি, কিচ্চে সাতচ্চকারিনো;
সতানং সম্পজানানং, অত্থং গচ্ছন্তি আসৰা’’তি.
তত্থ যঞ্হি কিচ্চন্তি ভিক্খুনো হি পব্বজিতকালতো পট্ঠায অপরিমাণসীলক্খন্ধগোপনং অরঞ্ঞাৰাসো ধুতঙ্গপরিহরণং ভাৰনারামতাতি এৰমাদীনি কিচ্চং নাম. ইমেহি পন যং অত্তনো কিচ্চং, তং অপৰিদ্ধং ছড্ডিতং. অকিচ্চন্তি ভিক্খুনো ছত্তমণ্ডনং উপাহনমণ্ডনং পাদুকপত্তথালকধম্মকরণকাযবন্ধনঅংসবদ্ধকমণ্ডনং অকিচ্চং নাম. যেহি তং কযিরতি, তেসং মাননল়ং উক্খিপিত্ৰা চরণেন উন্নল়ানং সতিৰোস্সগ্গেন পমত্তানং চত্তারো আসৰা ৰড্ঢন্তীতি অত্থো. সুসমারদ্ধাতি সুপগ্গহিতা. কাযগতা সতীতি কাযানুপস্সনাভাৰনা. অকিচ্চন্তি তে এতং ছত্তমণ্ডনাদিকং অকিচ্চং ন সেৰন্তি ন করোন্তীতি অত্থো. কিচ্চেতি পব্বজিতকালতো পট্ঠায কত্তব্বে অপরিমাণসীলক্খন্ধগোপনাদিকে করণীযে. সাতচ্চকারিনোতি সততকারিনো অট্ঠিতকারিনো. তেসং সতিযা অৰিপ্পৰাসেন সতানং ¶ সাত্থকসম্পজঞ্ঞং ¶ সপ্পাযসম্পজঞ্ঞং গোচরসম্পজঞ্ঞং অসম্মোহসম্পজঞ্ঞন্তি চতূহি সম্পজঞ্ঞেহি সম্পজানানং চত্তারোপি আসৰা অত্থং গচ্ছন্তি, পরিক্খযং অভাৰং গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
ভদ্দিযৰত্থু ততিযং.
৪. লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু
মাতরন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ¶ সম্বহুলা আগন্তুকা ভিক্খূ সত্থারং দিৰাট্ঠানে নিসিন্নং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. তস্মিং খণে লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরো ভগৰতো অৰিদূরে অতিক্কমতি. সত্থা তেসং ভিক্খূনং চিত্তাচারং ঞত্ৰা ওলোকেত্ৰা ‘‘পস্সথ, ভিক্খৰে, অযং ভিক্খু মাতাপিতরো হন্ত্ৰা নিদ্দুক্খো হুত্ৰা যাতী’’তি ৰত্ৰা তেহি ভিক্খূহি ‘‘কিং নু খো সত্থা ৰদতী’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখানি ওলোকেত্ৰা সংসযপক্খন্দেহি, ‘‘ভন্তে, কিং নামেতং ৰদেথা’’তি ৰুত্তে তেসং ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাতরং পিতরং হন্ত্ৰা, রাজানো দ্ৰে চ খত্তিযে;
রট্ঠং সানুচরং হন্ত্ৰা, অনীঘো যাতি ব্রাহ্মণো’’তি.
তত্থ ¶ সানুচরন্তি আযসাধকেন আযুত্তকেন সহিতং. এত্থ হি ‘‘তণ্হা জনেতি পুরিস’’ন্তি (সং. নি. ১.৫৫-৫৭) ৰচনতো তীসু ভৰেসু সত্তানং জননতো তণ্হা মাতা নাম. ‘‘অহং অসুকস্স নাম রঞ্ঞো ৰা রাজমহামত্তস্স ৰা পুত্তো’’তি পিতরং নিস্সায অস্মিমানস্স উপ্পজ্জনতো অস্মিমানো পিতা নাম. লোকো ৰিয রাজানং যস্মা সব্বদিট্ঠিগতানি দ্ৰে সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিযো ভজন্তি, তস্মা দ্ৰে সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিযো দ্ৰে খত্তিযরাজানো নাম. দ্ৰাদসাযতনানি ৰিত্থতট্ঠেন রট্ঠদিসত্তা রট্ঠং নাম. আযসাধকো ¶ আযুত্তকপুরিসো ৰিয তন্নিস্সিতো নন্দিরাগো অনুচরো নাম. অনীঘোতি নিদ্দুক্খো. ব্রাহ্মণোতি খীণাসৰো. এতেসং তণ্হাদীনং অরহত্তমগ্গঞাণাসিনা হতত্তা খীণাসৰো নিদ্দুক্খো হুত্ৰা যাতীতি অযমেত্থত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু.
দুতিযগাথাযপি ৰত্থু পুরিমসদিসমেৰ. তদা হি সত্থা লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরমেৰ আরব্ভ কথেসি. তেসং ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাতরং পিতরং হন্ত্ৰা, রাজানো দ্ৰে চ সোত্থিযে;
ৰেযগ্ঘপঞ্চমং হন্ত্ৰা, অনীঘো যাতি ব্রাহ্মণো’’তি.
তত্থ দ্ৰে চ সোত্থিযেতি দ্ৰে চ ব্রাহ্মণে. ইমিস্সা গাথায সত্থা অত্তনো ধম্মিস্সরতায চ দেসনাৰিধিকুসলতায চ সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিযো দ্ৰে ব্রাহ্মণরাজানো ¶ চ কত্ৰা কথেসি. ৰেযগ্ঘপঞ্চমন্তি এত্থ ব্যগ্ঘানুচরিতো সপ্পটিভযো দুপ্পটিপন্নো মগ্গো ৰেযগ্ঘো নাম, ৰিচিকিচ্ছানীৰরণম্পি ¶ তেন সদিসতায ৰেযগ্ঘং নাম, তং পঞ্চমং অস্সাতি নীৰরণপঞ্চকং ৰেযগ্ঘপঞ্চমং নাম. ইদঞ্চ ৰেযগ্ঘপঞ্চমং অরহত্তমগ্গঞাণাসিনা নিস্সেসং হন্ত্ৰা অনীঘোৰ যাতি ব্রাহ্মণোতি অযমেত্থত্থো. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. দারুসাকটিকপুত্তৰত্থু
সুপ্পবুদ্ধন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দারুসাকটিকস্স পুত্তং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহস্মিঞ্হি সম্মাদিট্ঠিকপুত্তো মিচ্ছাদিট্ঠিকপুত্তোতি দ্ৰে দারকা অভিক্খণং গুল়কীল়ং কীল়ন্তি. তেসু সম্মাদিট্ঠিকপুত্তো গুল়ং খিপমানো বুদ্ধানুস্সতিং আৰজ্জেত্ৰা ‘‘নমো বুদ্ধস্সা’’তি ৰত্ৰা ৰত্ৰা গুল়ং খিপতি. ইতরো তিত্থিযগুণে উদ্দিসিত্ৰা ‘‘নমো অরহন্তান’’ন্তি ৰত্ৰা ৰত্ৰা খিপতি. তেসু সম্মাদিট্ঠিকস্স ¶ পুত্তো জিনাতি, ইতরো পন পরাজযতি. সো তস্স কিরিযং দিস্ৰা ‘‘অযং ¶ এৰং অনুস্সরিত্ৰা এৰং ৰত্ৰা গুল়ং খিপন্তো মমং জিনাতি, অহম্পি এৰরূপং করিস্সামী’’তি বুদ্ধানুস্সতিযং পরিচযমকাসি. অথেকদিৰসং তস্স পিতা সকটং যোজেত্ৰা দারূনং অত্থায গচ্ছন্তো তম্পি দারকং আদায গন্ত্ৰা অটৰিযং দারূনং সকটং পূরেত্ৰা আগচ্ছন্তো বহিনগরে সুসানসামন্তে উদকফাসুকট্ঠানে গোণে মোচেত্ৰা ভত্তৰিস্সগ্গমকাসি. অথস্স তে গোণা সাযন্হসমযে নগরং পৰিসন্তেন গোগণেন সদ্ধিং নগরমেৰ পৰিসিংসু. সাকটিকোপি গোণে অনুবন্ধন্তো নগরং পৰিসিত্ৰা সাযং গোণে দিস্ৰা আদায নিক্খমন্তো দ্ৰারং ন সম্পাপুণি. তস্মিঞ্হি অসম্পত্তেযেৰ দ্ৰারং পিহিতং.
অথস্স পুত্তো এককোৰ রত্তিভাগে সকটস্স হেট্ঠা নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কমি. রাজগহং পন পকতিযাপি অমনুস্সবহুলং. অযঞ্চ সুসানসন্তিকে নিপন্নো. তত্থ নং দ্ৰে অমনুস্সা পস্সিংসু. একো সাসনস্স পটিকণ্ডকো মিচ্ছাদিট্ঠিকো, একো সম্মাদিট্ঠিকো. তেসু মিচ্ছাদিট্ঠিকো আহ – ‘‘অযং নো ভক্খো, ইমং খাদিস্সামা’’তি. ইতরো ‘‘অলং মা তে রুচ্চী’’তি নিৰারেতি. সো তেন নিৰারিযমানোপি তস্স ৰচনং অনাদিযিত্ৰা দারকং পাদেসু গহেত্ৰা আকড্ঢি. সো বুদ্ধানুস্সতিযা পরিচিতত্তা ¶ তস্মিং খণে ‘‘নমো বুদ্ধস্সা’’তি আহ. অমনুস্সো ¶ মহাভযভীতো পটিক্কমিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং ইতরো ‘‘অম্হেহি অকিচ্চং কতং, দণ্ডকম্মং তস্স করোমা’’তি ৰত্ৰা তং রক্খমানো অট্ঠাসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকো নগরং পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞো ভোজনপাতিং পূরেত্ৰা ভোজনং আহরি. অথ নং উভোপি তস্স মাতাপিতরো ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা ‘‘ইমানি অক্খরানি রাজাৰ পস্সতু, মা অঞ্ঞো’’তি তং পৰত্তিং পকাসেন্তা যক্খানুভাৰেন ভোজনপাতিযং অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা পাতিং দারুসকটে পক্খিপিত্ৰা সব্বরত্তিং আরক্খং কত্ৰা পক্কমিংসু.
পুনদিৰসে ‘‘রাজকুলতো চোরেহি ভোজনভণ্ডং অৰহট’’ন্তি কোলাহলং করোন্তা দ্ৰারানি পিদহিত্ৰা ওলোকেন্তা তত্থ অপস্সন্তা নগরা নিক্খমিত্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তা দারুসকটে সুৰণ্ণপাতিং দিস্ৰা ‘‘অযং চোরো’’তি তং দারকং গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা অক্খরানি দিস্ৰা ‘‘কিং এতং, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নাহং ¶ , দেৰ, জানামি, মাতাপিতরো মে আগন্ত্ৰা রত্তিং ভোজেত্ৰা রক্খমানা অট্ঠংসু, অহম্পি মাতাপিতরো মং রক্খন্তীতি নিব্ভযোৰ নিদ্দং উপগতো. এত্তকং অহং জানামী’’তি. অথস্স মাতাপিতরোপি তং ঠানং আগমংসু. রাজা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা তে তযোপি জনে আদায ¶ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং আরোচেত্ৰা ‘‘কিং নু খো, ভন্তে, বুদ্ধানুস্সতি এৰ রক্খা হোতি, উদাহু ধম্মানুস্সতিআদযোপী’’তি পুচ্ছি. অথস্স সত্থা, ‘‘মহারাজ, ন কেৰলং বুদ্ধানুস্সতিযেৰ রক্খা, যেসং পন ছব্বিধেন চিত্তং সুভাৰিতং, তেসং অঞ্ঞেন রক্খাৰরণেন ৰা মন্তোসধেহি ৰা কিচ্চং নত্থী’’তি ৰত্ৰা ছ ঠানানি দস্সেন্তো ইমা গাথা অভাসি.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, নিচ্চং বুদ্ধগতা সতি.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, নিচ্চং ধম্মগতা সতি.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, নিচ্চং সঙ্ঘগতা সতি.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, নিচ্চং কাযগতা সতি.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং ¶ পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, অহিংসায রতো মনো.
‘‘সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি, সদা গোতমসাৰকা;
যেসং দিৰা চ রত্তো চ, ভাৰনায রতো মনো’’তি.
তত্থ সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তীতি বুদ্ধগতং সতিং গহেত্ৰা সুপন্তা, গহেত্ৰাযেৰ চ পবুজ্ঝন্তা সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তি নাম. সদা গোতমসাৰকাতি গোতমগোত্তস্স বুদ্ধস্স সৰনন্তে জাতত্তা তস্সেৰ ¶ অনুসাসনিযা সৰনতায গোতমসাৰকা. বুদ্ধগতা সতীতি যেসং ‘‘ইতিপি সো ভগৰা’’তিআদিপ্পভেদে বুদ্ধগুণে আরব্ভ উপ্পজ্জমানা সতি নিচ্চকালং অত্থি, তে সদাপি সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তীতি অত্থো. তথা অসক্কোন্তা পন একদিৰসং ¶ তীসু কালেসু দ্ৰীসু কালেসু একস্মিম্পি কালে বুদ্ধানুস্সতিং মনসি করোন্তা সুপ্পবুদ্ধং পবুজ্ঝন্তিযেৰ নাম. ধম্মগতা সতীতি ‘‘স্ৰাখাতো ভগৰতা ধম্মো’’তিআদিপ্পভেদে ধম্মগুণে আরব্ভ উপ্পজ্জমানা সতি. সঙ্ঘগতা সতীতি ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিপ্পভেদে সঙ্ঘগুণে আরব্ভ উপ্পজ্জমানা সতি. কাযগতা সতীতি দ্ৰত্তিংসাকারৰসেন ৰা নৰসিৰথিকাৰসেন ৰা চতুধাতুৰৰত্থানৰসেন ৰা অজ্ঝত্তনীলকসিণাদিরূপজ্ঝানৰসেন ৰা উপ্পজ্জমানা সতি. অহিংসায রতোতি ‘‘সো করুণাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৬৪২) এৰং ৰুত্তায করুণাভাৰনায রতো. ভাৰনাযাতি মেত্তাভাৰনায. কিঞ্চাপি হেট্ঠা করুণাভাৰনায ৰুত্তত্তা ইধ সব্বাপি অৰসেসা ভাৰনা নাম, ইধ পন মেত্তাভাৰনাৰ অধিপ্পেতা. সেসং পঠমগাথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
দেসনাৰসানে দারকো সদ্ধিং মাতাপিতূহি সোতাপত্তিফলে ¶ পতিট্ঠহি. পচ্ছা পন পব্বজিত্ৰা সব্বেপি অরহত্তং পাপুণিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
দারুসাকটিকপুত্তৰত্থু পঞ্চমং.
৬. ৰজ্জিপুত্তকভিক্খুৰত্থু
দুপ্পব্বজ্জন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিং নিস্সায মহাৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰজ্জিপুত্তকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তং সন্ধায ৰুত্তং – অঞ্ঞতরো ৰজ্জিপুত্তকো ভিক্খু ৰেসালিযং ¶ ৰিহরতি অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডে, তেন খো পন সমযেন ৰেসালিযং সব্বরত্তিছণো হোতি. অথ খো সো ভিক্খু ৰেসালিযা তূরিযতাল়িতৰাদিতনিগ্ঘোসসদ্দং সুত্ৰা পরিদেৰমানো তাযং ৰেলাযং ইমং গাথং অভাসি –
‘‘এককা মযং অরঞ্ঞে ৰিহরাম,
অপৰিদ্ধংৰ ৰনস্মিং দারুকং;
এতাদিসিকায রত্তিযা,
কোসু নামম্হেহি পাপিযো’’তি. (সং. নি. ১.২২৯);
সো ¶ কির ৰজ্জিরট্ঠে রাজপুত্তো ৰারেন সম্পত্তং রজ্জং পহায পব্বজিতো ৰেসালিযং চাতুমহারাজিকেহি সদ্ধিং একাবদ্ধং ¶ কত্ৰা সকলনগরে ধজপটাকাদীহি পটিমণ্ডিতে কোমুদিযা পুণ্ণমায সব্বরত্তিং ছণৰারে ৰত্তমানে ভেরিযাদীনং তূরিযানং তাল়িতানং নিগ্ঘোসং ৰীণাদীনঞ্চ ৰাদিতানং সদ্দং সুত্ৰা যানি ৰেসালিযং সত্ত রাজসহস্সানি সত্ত রাজসতানি সত্ত রাজানো, তত্তকা এৰ চ নেসং উপরাজসেনাপতিআদযো, তেসু অলঙ্কতপটিযত্তেসু নক্খত্তকীল়নত্থায ৰীথিং ওতিণ্ণেসু সট্ঠিহত্থে মহাচঙ্কমে চঙ্কমমানো গগনমজ্ঝে ঠিতং পুণ্ণচন্দং দিস্ৰা চঙ্কমকোটিযং ফলকং নিস্সায ঠিতো ৰেঠনালঙ্কারৰিরহিতত্তা ৰনে ছড্ডিতদারুকং ৰিয অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো অঞ্ঞো অম্হেহি লামকতরো’’তি চিন্তেন্তো পকতিযা আরঞ্ঞকাদিগুণযুত্তোপি তস্মিং খণে অনভিরতিযা পীল়িতো এৰমাহ. সো তস্মিং ৰনসণ্ডে অধিৰত্থায দেৰতায ‘‘ইমং ভিক্খুং সংৰেজেস্সামী’’তি অধিপ্পাযেন –
‘‘এককোৰ ত্ৰং অরঞ্ঞে ৰিহরসি, অপৰিদ্ধংৰ ৰনস্মিং দারুকং;
তস্স তে বহুকা পিহযন্তি, নেরযিকা ৰিয সগ্গগামিন’’ন্তি. (সং. নি. ১.২২৯) –
ৰুত্তং ইমং গাথং সুত্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. সত্থা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ঘরাৰাসস্স ¶ দুক্খতং পকাসেতুকামো পঞ্চ দুক্খানি সমোধানেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দুপ্পব্বজ্জং দুরভিরমং, দুরাৰাসা ঘরা দুখা;
দুক্খোসমানসংৰাসো, দুক্খানুপতিতদ্ধগূ;
তস্মা ন চদ্ধগূ সিযা, ন চ দুক্খানুপতিতো সিযা’’তি.
তত্থ ¶ দুপ্পব্বজ্জন্তি অপ্পং ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধঞ্চেৰ ঞাতিপরিৰট্টঞ্চ পহায ইমস্মিং সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজ্জং নাম দুক্খং. দুরভিরমন্তি এৰং পব্বজিতেনাপি ভিক্খাচরিযায জীৰিতৰুত্তিং ঘটেন্তেন অপরিমাণসীলক্খন্ধগোপনধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তিপূরণৰসেন অভিরমিতুং দুক্খং. দুরাৰাসাতি যস্মা পন ঘরং আৰসন্তেন রাজূনং রাজকিচ্চং, ইস্সরানং ইস্সরকিচ্চং ৰহিতব্বং, পরিজনা চেৰ ধম্মিকা সমণব্রাহ্মণা চ সঙ্গহিতব্বা. এৰং সন্তেপি ঘরাৰাসো ছিদ্দঘটো ৰিয মহাসমুদ্দো ৰিয চ দুপ্পূরো. তস্মা ঘরাৰাসা ¶ নামেতে দুরাৰাসা দুক্খা আৰসিতুং, তেনেৰ কারণেন দুক্খাতি অত্থো. দুক্খো সমানসংৰাসোতি গিহিনো ৰা হি যে জাতিগোত্তকুলভোগেহি ¶ পব্বজিতা ৰা সীলাচারবাহুসচ্চাদীহি সমানাপি হুত্ৰা ‘‘কোসি ত্ৰং, কোস্মি অহ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা অধিকরণপসুতা হোন্তি, তে অসমানা নাম, তেহি সদ্ধিং সংৰাসো দুক্খোতি অত্থো. দুক্খানুপতিতদ্ধগূতি যে ৰট্টসঙ্খাতং অদ্ধানং পটিপন্নত্তা অদ্ধগূ, তে দুক্খে অনুপতিতাৰ. তস্মা ন চদ্ধগূতি যস্মা দুক্খানুপতিতভাৰোপি দুক্খো অদ্ধগূভাৰোপি, তস্মা ৰট্টসঙ্খাতং অদ্ধানং গমনতায অদ্ধগূ ন ভৰেয্য, ৰুত্তপ্পকারেন দুক্খেন অনুপতিতোপি ন ভৰেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু পঞ্চসু ঠানেসু দস্সিতে দুক্খে নিব্বিন্দন্তো পঞ্চোরম্ভাগিযানি পঞ্চ উদ্ধম্ভাগিযানি সংযোজনানি পদালেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
ৰজ্জিপুত্তকভিক্খুৰত্থু ছট্ঠং.
৭. চিত্তগহপতিৰত্থু
সদ্ধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চিত্তগহপতিং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু বালৰগ্গে ‘‘অসন্তং ভাৰনমিচ্ছেয্যা’’তি ¶ গাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারিতং. গাথাপি তত্থেৰ ৰুত্তা. ৰুত্তঞ্হেতং তত্থ (ধ. প. অট্ঠ. ১.৭৪) –
‘‘কিং পন, ভন্তে, এতস্স তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সেৰাযং লাভসক্কারো উপ্পজ্জতি, উদাহু অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি উপ্পজ্জতী’’তি. ‘‘আনন্দ, মম সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সাপি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি তস্স উপ্পজ্জতেৰ. অযঞ্হি উপাসকো সদ্ধো পসন্নো সম্পন্নসীলো, এৰরূপো পুগ্গলো যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰস্স লাভসক্কারো নিব্বত্ততী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সদ্ধো ¶ সীলেন সম্পন্নো, যসোভোগসমপ্পিতো;
যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰ পূজিতো’’তি. (ধ. প. অট্ঠ. ১.৭৪);
তত্থ ¶ সদ্ধোতি লোকিযলোকুত্তরসদ্ধায সমন্নাগতো. সীলেনাতি আগারিযসীলং, অনাগারিযসীলন্তি দুৰিধং সীলং. তেসু ইধ আগারিযসীলং অধিপ্পেতং, তেন সমন্নাগতোতি অত্থো. যসোভোগসমপ্পিতোতি যাদিসো অনাথপিণ্ডিকাদীনং পঞ্চউপাসকসতপরিৰারসঙ্খাতো আগারিযযসো, তাদিসেনেৰ যসেন ধনধঞ্ঞাদিকো চেৰ সত্তৰিধঅরিযধনসঙ্খাতো চাতি দুৰিধো ভোগো, তেন সমন্নাগতোতি অত্থো. যং যং পদেসন্তি পুরত্থিমাদীসু ¶ দিসাসু এৰরূপো কুলপুত্তো যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থ এৰরূপেন লাভসক্কারেন পূজিতোৰ হোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
চিত্তগহপতিৰত্থু সত্তমং.
৮. চূল়সুভদ্দাৰত্থু
দূরে সন্তোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকস্স ধীতরং চূল়সুভদ্দং নাম আরব্ভ কথেসি.
অনাথপিণ্ডিকস্স কির দহরকালতো পট্ঠায উগ্গনগরৰাসী উগ্গো নাম সেট্ঠিপুত্তো সহাযকো অহোসি. তে একাচরিযকুলে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকং করিংসু ‘‘অম্হাকং ৰযপ্পত্তকালে পুত্তধীতাসু জাতাসু যো পুত্তস্স ধীতরং ৰারেতি, তেন তস্স ধীতা দাতব্বা’’তি. তে উভোপি ৰযপ্পত্তা অত্তনো অত্তনো নগরে সেট্ঠিট্ঠানে পতিট্ঠহিংসু. অথেকস্মিং সমযে উগ্গসেট্ঠি ৰণিজ্জং পযোজেন্তো পঞ্চহি সকটসতেহি সাৰত্থিং অগমাসি. অনাথপিণ্ডিকো অত্তনো ধীতরং চূল়সুভদ্দং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্ম, পিতা তে উগ্গসেট্ঠি নাম আগতো, তস্স কত্তব্বকিচ্চং সব্বং তৰ ভারো’’তি আণাপেসি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তস্স আগতদিৰসতো পট্ঠায সহত্থেনেৰ সূপব্যঞ্জনাদীনি সম্পাদেতি, মালাগন্ধৰিলেপনাদীনি অভিসঙ্খরোতি ¶ , ভোজনকালে তস্স ন্হানোদকং পটিযাদাপেত্ৰা ন্হানকালতো পট্ঠায সব্বকিচ্চানি সাধুকং করোতি.
উগ্গসেট্ঠি ¶ ¶ তস্সা আচারসম্পত্তিং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো একদিৰসং অনাথপিণ্ডিকেন সদ্ধিং সুখকথায সন্নিসিন্নো ‘‘মযং দহরকালে এৰং নাম কতিকং করিম্হা’’তি সারেত্ৰা চূল়সুভদ্দং অত্তনো পুত্তস্সত্থায ৰারেসি. সো পন পকতিযাৰ মিচ্ছাদিট্ঠিকো. তস্মা দসবলস্স তমত্থং আরোচেত্ৰা সত্থারা উগ্গসেট্ঠিস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা অনুঞ্ঞাতো ভরিযায সদ্ধিং মন্তেত্ৰা তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা ধীতরং ৰিসাখং দত্ৰা উয্যোজেন্তো ধনঞ্চযসেট্ঠি ৰিয মহন্তং সক্কারং কত্ৰা সুভদ্দং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্ম, সসুরকুলে ৰসন্তিযা নাম অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো’’তি (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৫৯; ধ. প. অট্ঠ. ১.৫২ ৰিসাখাৰত্থু) ধনঞ্চযসেট্ঠিনা ৰিসাখায দিন্ননযেনেৰ দস ওৰাদে দত্ৰা ‘‘সচে মে গতট্ঠানে ধীতু দোসো উপ্পজ্জতি, তুম্হেহি সোধেতব্বো’’তি অট্ঠ কুটুম্বিকে পাটিভোগে গহেত্ৰা তস্সা উয্যোজনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা পুরিমভৰে ধীতরা কতানং সুচরিতানং ফলৰিভূতিং লোকস্স পাকটং কত্ৰা দস্সেন্তো ৰিয মহন্তেন সক্কারেন ধীতরং উয্যোজেসি. তস্সা অনুপুব্বেন উগ্গনগরং পত্তকালে সসুরকুলেন সদ্ধিং ¶ মহাজনো পচ্চুগ্গমনমকাসি.
সাপি অত্তনো সিরিৰিভৰং পাকটং কাতুং ৰিসাখা ৰিয সকলনগরস্স অত্তানং দস্সেন্তী রথে ঠত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা নাগরেহি পেসিতে পণ্ণাকারে গহেত্ৰা অনুরূপৰসেন তেসং তেসং পেসেন্তী সকলনগরং অত্তনো গুণেহি একাবদ্ধমকাসি. মঙ্গলদিৰসাদীসু পনস্সা সসুরো অচেলকানং সক্কারং করোন্তো ‘‘আগন্ত্ৰা অম্হাকং সমণে ৰন্দতূ’’তি পেসেসি. সা লজ্জায নগ্গে পস্সিতুং অসক্কোন্তী গন্তুং ন ইচ্ছতি. সো পুনপ্পুনং পেসেত্ৰাপি তায পটিক্খিত্তো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘নীহরথ ন’’ন্তি আহ. সা ‘‘ন সক্কা মম অকারণেন দোসং আরোপেতু’’ন্তি কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. তে তস্সা নিদ্দোসভাৰং ঞত্ৰা সেট্ঠিং সঞ্ঞাপেসুং. সো ‘‘অযং মম সমণে অহিরিকাতি ন ৰন্দী’’তি ভরিযায আরোচেসি. সা ‘‘কীদিসা নু খো ইমিস্সা সমণা, অতিৰিয তেসং পসংসতী’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা আহ –
‘‘কীদিসা সমণা তুয্হং, বাল়্হং খো নে পসংসসি;
কিংসীলা কিংসমাচারা, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতা’’তি. (অ. নি. অট্ঠ. ২.৪.২৪);
অথস্সা ¶ সুভদ্দা বুদ্ধানঞ্চেৰ বুদ্ধসাৰকানঞ্চ গুণে পকাসেন্তী –
‘‘সন্তিন্দ্রিযা ¶ সন্তমানসা, সন্তং তেসং গতং ঠিতং;
ওক্খিত্তচক্খূ মিতভাণী, তাদিসা সমণা মম. (অ. নি. অট্ঠ. ২.৪.২৪);
‘‘কাযকম্মং সুচি নেসং, ৰাচাকম্মং অনাৰিলং;
মনোকম্মং সুৰিসুদ্ধং, তাদিসা সমণা মম.
‘‘ৰিমলা ¶ সঙ্খমুত্তাভা, সুদ্ধা অন্তরবাহিরা;
পুণ্ণা সুদ্ধেহি ধম্মেহি, তাদিসা সমণা মম.
‘‘লাভেন উন্নতো লোকো, অলাভেন চ ওনতো;
লাভালাভেন একট্ঠা, তাদিসা সমণা মম.
‘‘যসেন উন্নতো লোকো, অযসেন চ ওনতো;
যসাযসেন একট্ঠা, তাদিসা সমণা মম.
‘‘পসংসাযুন্নতো লোকো, নিন্দাযাপি চ ওনতো;
সমা নিন্দাপসংসাসু, তাদিসা সমণা মম.
‘‘সুখেন উন্নতো লোকো, দুক্খেনাপি চ ওনতো;
অকম্পা সুখদুক্খেসু, তাদিসা সমণা মমা’’তি. –
এৰমাদীহি ৰচনেহি সস্সুং তোসেসি.
অথ নং ‘‘সক্কা তৰ সমণে অম্হাকম্পি দস্সেতু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সক্কা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি যথা মযং তে পস্সাম, তথা করোহী’’তি ৰুত্তে সা ‘‘সাধূ’’তি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং সজ্জেত্ৰা উপরিপাসাদতলে ঠত্ৰা জেতৰনাভিমুখী সক্কচ্চং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা বুদ্ধগুণে আৰজ্জেত্ৰা গন্ধৰাসপুপ্ফধুমেহি পূজং কত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেমি, ইমিনা মে সঞ্ঞাণেন সত্থা নিমন্তিতভাৰং জানাতূ’’তি ¶ সুমনপুপ্ফানং অট্ঠ মুট্ঠিযো আকাসে খিপি. পুপ্ফানি গন্ত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে ধম্মং ¶ দেসেন্তস্স সত্থুনো উপরি মালাৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে অনাথপিণ্ডিকোপি ধম্মকথং সুত্ৰা স্ৰাতনায সত্থারং নিমন্তেসি. সত্থা ‘‘অধিৰুত্থং মযা, গহপতি, স্ৰাতনায ভত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযা পুরেতরং আগতো নত্থি, কস্স নু খো ৰো অধিৰুত্থ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘চূল়সুভদ্দায, গহপতি, নিমন্তিতো’’তি ¶ ৰত্ৰা ‘‘ননু, ভন্তে, চূল়সুভদ্দা দূরে ৰসতি ইতো ৰীসতিযোজনসতমত্থকে’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম গহপতি, দূরে ৰসন্তাপি হি সপ্পুরিসা অভিমুখে ঠিতা ৰিয পকাসেন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দূরে সন্তো পকাসেন্তি, হিমৰন্তোৰ পব্বতো;
অসন্তেত্থ ন দিস্সন্তি, রত্তিং খিত্তা যথা সরা’’তি.
তত্থ সন্তোতি রাগাদীনং সন্ততায বুদ্ধাদযো সন্তা নাম. ইধ পন পুব্ববুদ্ধেসু কতাধিকারা উস্সন্নকুসলমূলা ভাৰিতভাৰনা সত্তা সন্তোতি অধিপ্পেতা. পকাসেন্তীতি দূরে ঠিতাপি বুদ্ধানং ঞাণপথং আগচ্ছন্তা পাকটা হোন্তি. হিমৰন্তো ৰাতি যথা হি তিযোজনসহস্সৰিত্থতো পঞ্চযোজনসতুব্বেধো চতুরাসীতিযা ¶ কূটসহস্সেহি পটিমণ্ডিতো হিমৰন্তপব্বতো দূরে ঠিতানম্পি অভিমুখে ঠিতো ৰিয পকাসেতি, এৰং পকাসেন্তীতি অত্থো. অসন্তেত্থাতি দিট্ঠধম্মগরুকা ৰিতিণ্ণপরলোকা আমিসচক্খুকা জীৰিকত্থায পব্বজিতা বালপুগ্গলা অসন্তো নাম, তে এত্থ বুদ্ধানং দক্খিণস্স জাণুমণ্ডলস্স সন্তিকে নিসিন্নাপি ন দিস্সন্তি ন পঞ্ঞাযন্তি. রত্তিং খিত্তাতি রত্তিং চতুরঙ্গসমন্নাগতে অন্ধকারে খিত্তসরা ৰিয তথারূপস্স উপনিস্সযভূতস্স পুব্বহেতুনো অভাৰেন ন পঞ্ঞাযন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সক্কো দেৰরাজা ‘‘সত্থারা সুভদ্দায নিমন্তনং অধিৰাসিত’’ন্তি ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং আণাপেসি – ‘‘পঞ্চ কূটাগারসতানি নিম্মিনিত্ৰা স্ৰে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং উগ্গনগরং নেহী’’তি. সো পুনদিৰসে পঞ্চসতানি কূটাগারানি নিম্মিনিত্ৰা জেতৰনদ্ৰারে অট্ঠাসি. সত্থা উচ্চিনিত্ৰা ৰিসুদ্ধখীণাসৰানংযেৰ পঞ্চসতানি আদায সপরিৰারো কূটাগারেসু নিসীদিত্ৰা উগ্গনগরং অগমাসি. উগ্গসেট্ঠিপি সপরিৰারো সুভদ্দায দিন্ননযেনেৰ তথাগতস্স আগতমগ্গং ওলোকেন্তো সত্থারং মহন্তেন সিরিৰিভৰেন ¶ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পসন্নমানসো মালাদীহি মহন্তং সক্কারং করোন্তো সপরিৰারো সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা মহাদানং দত্ৰা পুনপ্পুনং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং অদাসি. সত্থাপিস্স সপ্পাযং সল্লক্খেত্ৰা ¶ ধম্মং ¶ দেসেসি. তং আদিং কত্ৰা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সত্থা ‘‘চূল়সুভদ্দায অনুগ্গহণত্থং ত্ৰং ইধেৰ হোহী’’তি অনুরুদ্ধত্থেরং নিৰত্তাপেত্ৰা সাৰত্থিমেৰ অগমাসি. ততো পট্ঠায তং নগরং সদ্ধাসম্পন্নং অহোসীতি.
চূল়সুভদ্দাৰত্থু অট্ঠমং.
৯. একৰিহারিত্থেরৰত্থু
একাসনন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একৰিহারিত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি.
সো কির থেরো এককোৰ সেয্যং কপ্পেতি, এককোৰ নিসীদতি, এককোৰ চঙ্কমতি, এককোৰ তিট্ঠতীতি চতুপরিসন্তরে পাকটো অহোসি. অথ নং ভিক্খূ, ‘‘ভন্তে, এৰরূপো নামাযং থেরো’’তি তথাগতস্সারোচেসুং. সত্থা ‘‘সাধু সাধূ’’তি ¶ তস্স সাধুকারং দত্ৰা ‘‘ভিক্খুনা নাম পৰিৰিত্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰিৰেকে আনিসংসং কথেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘একাসনং একসেয্যং, একো চরমতন্দিতো;
একো দমযমত্তানং, ৰনন্তে রমিতো সিযা’’তি.
তত্থ একাসনং একসেয্যন্তি ভিক্খুসহস্সমজ্ঝেপি মূলকম্মট্ঠানং অৰিজহিত্ৰা তেনেৰ মনসিকারেন নিসিন্নস্স আসনং একাসনং নাম. লোহপাসাদসদিসেপি চ পাসাদে ভিক্খুসহস্সমজ্ঝেপি পঞ্ঞত্তে ৰিচিত্রপচ্চত্থরণূপধানে মহারহে সযনে সতিং উপট্ঠপেত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন মূলকম্মট্ঠানমনসিকারেন নিপন্নস্স ভিক্খুনো সেয্যা একসেয্যা নাম. এৰরূপং একাসনঞ্চ একসেয্যঞ্চ ভজেথাতি অত্থো. অতন্দিতোতি জঙ্ঘবলং নিস্সায জীৰিতকপ্পনেন অকুসীতো হুত্ৰা সব্বীরিযাপথেসু এককোৰ চরন্তোতি অত্থো. একো দমযন্তি রত্তিট্ঠানাদীসু ¶ কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিত্ৰা মগ্গফলাধিগমৰসেন একোৰ হুত্ৰা অত্তানং দমেন্তোতি অত্থো. ৰনন্তে রমিতো সিযাতি এৰং অত্তানং দমেন্তো ইত্থিপুরিসসদ্দাদীহি পৰিৰিত্তে ৰনন্তেযেৰ অভিরমিতো ভৰেয্য. ন হি সক্কা আকিণ্ণৰিহারিনা এৰং অত্তানং দমেতুন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. ততো পট্ঠায মহাজনো একৰিহারিকমেৰ পত্থেসীতি.
একৰিহারিত্থেরৰত্থু নৰমং.
পকিণ্ণকৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
একৰীসতিমো ৰগ্গো.
২২. নিরযৰগ্গো
১. সুন্দরীপরিব্বাজিকাৰত্থু
অভূতৰাদীতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুন্দরিং পরিব্বাজিকং আরব্ভ কথেসি.
‘‘তেন খো পন সমযেন ভগৰা সক্কতো হোতি গরুকতো মানিতো পূজিতো’’তি ৰত্থু ৰিত্থারতো উদানে (উদা. ৩৮) আগতমেৰ. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – ভগৰতো কির ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ পঞ্চন্নং মহানদীনং মহোঘসদিসে লাভসক্কারে উপ্পন্নে হতলাভসক্কারা অঞ্ঞতিত্থিযা সূরিযুগ্গমনকালে খজ্জোপনকা ৰিয নিপ্পভা হুত্ৰা একতো সন্নিপতিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘মযং সমণস্স গোতমস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায হতলাভসক্কারা, ন নো কোচি অত্থিভাৰম্পি জানাতি, কেন নু খো সদ্ধিং একতো হুত্ৰা সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেত্ৰা লাভসক্কারমস্স অন্তরধাপেয্যামা’’তি. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘সুন্দরিযা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা সক্কুণিস্সামা’’তি. তে একদিৰসং সুন্দরিং তিত্থিযারামং পৰিসিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতং নালপিংসু. সা পুনপ্পুনং ¶ সল্লপন্তীপি পটিৰচনং অলভিত্ৰা ‘‘অপি পনয্যা, কেনচি ৰিহেঠিতত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিং, ভগিনি, সমণং গোতমং অম্হে ৰিহেঠেত্ৰা হতলাভসক্কারে কত্ৰা ৰিচরন্তং ন পস্সসী’’তি? ‘‘মযা এত্থ কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘ত্ৰং খোসি, ভগিনি, অভিরূপা সোভগ্গপ্পত্তা, সমণস্স গোতমস্স অযসং আরোপেত্ৰা মহাজনং তৰ কথং গাহাপেত্ৰা হতলাভসক্কারং করোহী’’তি. সা তং সুত্ৰা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পক্কন্তা ততো পট্ঠায মালাগন্ধৰিলেপনকপ্পূরকটুকফলাদীনি গহেত্ৰা সাযং মহাজনস্স সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা নগরং পৰিসনকালে জেতৰনাভিমুখী গচ্ছতি, ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি চ পুট্ঠা ‘‘সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গমিস্সামি, অহঞ্হি তেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসামী’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং তিত্থিযারামে ৰসিত্ৰা পাতোৰ জেতৰনমগ্গং ওতরিত্ৰা নগরাভিমুখী আগচ্ছন্তী ‘‘কিং, সুন্দরি, কহং গতাসী’’তি পুট্ঠা ‘‘সমণেন গোতমেন সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা তং কিলেসরতিযা রমাপেত্ৰা আগতাম্হী’’তি ৰদতি.
অথ ¶ ¶ তে কতিপাহচ্চযেন ¶ ধুত্তানং কহাপণে দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ সুন্দরিং মারেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স গন্ধকুটিযা সমীপে মালাকচৰরন্তরে নিক্খিপিত্ৰা এথা’’তি ৰদিংসু. তে তথা অকংসু. ততো তিত্থিযা ‘‘সুন্দরিং ন পস্সামা’’তি কোলাহলং কত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা ‘‘কহং ৰো আসঙ্কা’’তি ৰুত্তা ‘‘ইমেসু দিৰসেসু জেতৰনে ৰসতি, তত্থস্সা পৰত্তিং ন জানামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তেন হি গচ্ছথ, নং ৰিচিনথা’’তি রঞ্ঞা অনুঞ্ঞাতা অত্তনো উপট্ঠাকে গহেত্ৰা জেতৰনং গন্ত্ৰা ৰিচিনন্তা মালাকচৰরন্তরে তং দিস্ৰা মঞ্চকং আরোপেত্ৰা নগরং পৰেসেত্ৰা ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা ‘সত্থারা কতং পাপকম্মং পটিচ্ছাদেস্সামা’তি সুন্দরিং মারেত্ৰা মালাকচৰরন্তরে নিক্খিপিংসূ’’তি রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘তেন হি গচ্ছথ, নগরং আহিণ্ডথা’’তি আহ. তে নগরৰীথীসু ‘‘পস্সথ সমণানং সক্যপুত্তিযানং কম্ম’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পুন রঞ্ঞো নিৰেসনদ্ৰারং আগমিংসু. রাজা সুন্দরিযা সরীরং আমকসুসানে অট্টকং আরোপেত্ৰা রক্খাপেসি. সাৰত্থিৰাসিনো ঠপেত্ৰা অরিযসাৰকে সেসা যেভুয্যেন ‘‘পস্সথ সমণানং সক্যপুত্তিযানং কম্ম’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা অন্তোনগরেপি বহিনগরেপি ভিক্খূ ¶ অক্কোসন্তা ৰিচরন্তি. ভিক্খূ তং পৰত্তিং তথাগতস্স আরোচেসুং. সত্থা ‘‘তেন হি তুম্হেপি তে মনুস্সে এৰং পটিচোদেথা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অভূতৰাদী নিরযং উপেতি,
যো ৰাপি কত্ৰা ন করোমিচাহ;
উভোপি তে পেচ্চ সমা ভৰন্তি,
নিহীনকম্মা মনুজা পরত্থা’’তি.
তত্থ অভূতৰাদীতি পরস্স দোসং অদিস্ৰাৰ মুসাৰাদং কত্ৰা তুচ্ছেন পরং অব্ভাচিক্খন্তো. কত্ৰাতি যো ৰা পন পাপকম্মং কত্ৰা ‘‘নাহং এতং করোমী’’তি আহ. পেচ্চ সমা ভৰন্তীতি তে উভোপি জনা পরলোকং গন্ত্ৰা নিরযং উপগমনেন গতিযা সমা ভৰন্তি. গতিযেৰ নেসং পরিচ্ছিন্না, আযু পন নেসং ন পরিচ্ছিন্নং. বহুকঞ্হি পাপকম্মং কত্ৰা চিরং নিরযে পচ্চন্তি, পরিত্তং কত্ৰা অপ্পমত্তকমেৰ কালং. যস্মা পন নেসং উভিন্নম্পি ¶ লামকমেৰ কম্মং, তেন ৰুত্তং – ‘‘নিহীনকম্মা মনুজা পরত্থা’’তি. পরত্থাতি ইমস্স পন পদস্স পুরতো পেচ্চপদেন সম্বন্ধো. পেচ্চ পরত্থ ইতো গন্ত্ৰা তে নিহীনকম্মা পরলোকে সমা ভৰন্তীতি অত্থো. দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
রাজা ‘‘সুন্দরিযা অঞ্ঞেহি মারিতভাৰং জানাথা’’তি পুরিসে উয্যোজেসি. অথ তে ধুত্তা তেহি ¶ কহাপণেহি সুরং পিৰন্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং করিংসু. একো একং আহ – ‘‘ত্ৰং সুন্দরিং একপ্পহারেনেৰ মারেত্ৰা মালাকচৰরন্তরে নিক্খিপিত্ৰা ততো লদ্ধকহাপণেহি সুরং পিৰসি, হোতু হোতূ’’তি. রাজপুরিসা তে ধুত্তে গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. অথ নে রাজা ‘‘তুম্হেহি সা মারিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কেহি মারাপিতা’’তি? ‘‘অঞ্ঞতিত্থিযেহি, দেৰা’’তি. রাজা তিত্থিযে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি. তে তথেৰ ৰদিংসু. তেন হি গচ্ছথ তুম্হে এৰং ৰদন্তা নগরং আহিণ্ডথ – ‘‘অযং সুন্দরী সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং আরোপেতুকামেহি অম্হেহি মারাপিতা, নেৰ সমণস্স গোতমস্স, ন সাৰকানং দোসো অত্থি, অম্হাকমেৰ দোসো’’তি. তে তথা করিংসু. বালমহাজনো তদা সদ্দহি, তিত্থিযাপি ধুত্তাপি পুরিসৰধদণ্ডং পাপুণিংসু. ততো পট্ঠায বুদ্ধানং সক্কারো মহা অহোসীতি.
সুন্দরীপরিব্বাজিকাৰত্থু পঠমং.
২. দুচ্চরিতফলপীল়িতৰত্থু
কাসাৰকণ্ঠাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দুচ্চরিতফলানুভাৰেন পীল়িতে সত্তে আরব্ভ কথেসি.
আযস্মা হি মোগ্গল্লানো লক্খণত্থেরেন সদ্ধিং গিজ্ঝকূটা ওরোহন্তো অট্ঠিসঙ্খলিকপেতাদীনং অত্তভাৰে দিস্ৰা সিতং করোন্তো লক্খণত্থেরেন সিতকারণং পুট্ঠো ‘‘অকালো, আৰুসো, ইমস্স পঞ্হস্স, তথাগতস্স সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা তথাগতস্স সন্তিকে থেরেন পুট্ঠো অট্ঠিসঙ্খলিকপেতাদীনং দিট্ঠভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইধাহং, আৰুসো, গিজ্ঝকূটা পব্বতা ওরোহন্তো অদ্দসং ভিক্খুং ৰেহাসং ¶ গচ্ছন্তং, তস্স সঙ্ঘাটিপি আদিত্তা সম্পজ্জলিতা সজোতিভূতা…পে… কাযোপি আদিত্তো’’তিআদিনা (পারা. ২৩০; সং. নি. ২.২১৮) নযেন সদ্ধিং পত্তচীৰরকাযবন্ধনাদীহি ডয্হমানে পঞ্চ সহধম্মিকে আরোচেসি. সত্থা তেসং কস্সপদসবলস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা পব্বজ্জায অনুরূপং কাতুং অসক্কোন্তানং পাপভাৰং আচিক্খিত্ৰা তস্মিং খণে তত্থ নিসিন্নানং বহূনং পাপভিক্খূনং দুচ্চরিতকম্মস্স ৰিপাকং দস্সেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কাসাৰকণ্ঠা বহৰো, পাপধম্মা অসঞ্ঞতা;
পাপা পাপেহি কম্মেহি, নিরযং তে উপপজ্জরে’’তি.
তত্থ ¶ ¶ কাসাৰকণ্ঠাতি কাসাৰেন পলিৰেঠিতকণ্ঠা. পাপধম্মাতি লামকধম্মা. অসঞ্ঞতাতি কাযাদিসংযমরহিতা, তথারূপা পাপপুগ্গলা অত্তনা কতেহি অকুসলকম্মেহি নিরযং উপপজ্জন্তি, তে তত্থ পচ্চিত্ৰা ততো চুতা ৰিপাকাৰসেসেন পেতেসুপি এৰং পচ্চন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
দুচ্চরিতফলপীল়িতৰত্থু দুতিযং.
৩. ৰগ্গুমুদাতীরিযভিক্খুৰত্থু
সেয্যো অযোগুল়োতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিং উপনিস্সায মহাৰনে ৰিহরন্তো ৰগ্গুমুদাতীরিযে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু উত্তরিমনুস্সধম্মপারাজিকে (পারা. ১৯৩ আদযো) আগতমেৰ.
তদা হি সত্থা তে ভিক্খূ ‘‘কিং পন তুম্হে, ভিক্খৰে, উদরস্সত্থায গিহীনং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স উত্তরিমনুস্সধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসিত্থা’’তি ৰত্ৰা তেহি ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে তে ভিক্খূ অনেকপরিযাযেন গরহিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সেয্যো ¶ অযোগুল়ো ভুত্তো, তত্তো অগ্গিসিখূপমো;
যঞ্চে ভুঞ্জেয্য দুস্সীলো, রট্ঠপিণ্ডমসঞ্ঞতো’’তি.
তত্থ ¶ যঞ্চে ভুঞ্জেয্যাতি যং দুস্সীলো নিস্সীলপুগ্গলো কাযাদীহি অসঞ্ঞতো রট্ঠৰাসীহি সদ্ধায দিন্নং রট্ঠপিণ্ডং ‘‘সমণোম্হী’’তি পটিজানন্তো গহেত্ৰা ভুঞ্জেয্য, তত্তো আদিত্তো অগ্গিৰণ্ণো অযোগুল়োৰ ভুত্তো সেয্যো সুন্দরতরো. কিং কারণা? তপ্পচ্চযা হি একোৰ অত্তভাৰো ঝাযেয্য, দুস্সীলো পন সদ্ধাদেয্যং ভুঞ্জিত্ৰা অনেকানিপি জাতিসতানি নিরযে পচ্চেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰগ্গুমুদাতীরিযভিক্খুৰত্থু ততিযং.
৪. খেমকসেট্ঠিপুত্তৰত্থু
চত্তারি ¶ ঠানানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকস্স ভাগিনেয্যং খেমকং নাম সেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ কথেসি.
সো কির অভিরূপো অহোসি, যেভুয্যেন ইত্থিযো তং দিস্ৰা রাগাভিভূতা সকভাৰেন সণ্ঠাতুং নাসক্খিংসু. সোপি পরদারকম্মাভিরতোৰ অহোসি. অথ নং রত্তিং রাজপুরিসা গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা মহাসেট্ঠিস্স লজ্জামীতি তং কিঞ্চি অৰত্ৰা ৰিস্সজ্জাপেসি. সো পন নেৰ ৰিরমি ¶ . অথ নং দুতিযম্পি ততিযম্পি রাজপুরিসা গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা ৰিস্সজ্জাপেসিযেৰ. মহাসেট্ঠি, তং পৰত্তিং সুত্ৰা তং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্স ধম্মং দেসেথা’’তি আহ. সত্থা তস্স সংৰেগকথং ৰত্ৰা পরদারসেৰনায দোসং দস্সেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘চত্তারি ঠানানি নরো পমত্তো,
আপজ্জতি পরদারূপসেৰী;
অপুঞ্ঞলাভং ন নিকামসেয্যং,
নিন্দং ততীযং নিরযং চতুত্থং.
‘‘অপুঞ্ঞলাভো ¶ চ গতী চ পাপিকা,
ভীতস্স ভীতায রতী চ থোকিকা;
রাজা চ দণ্ডং গরুকং পণেতি,
তস্মা নরো পরদারং ন সেৰে’’তি.
তত্থ ঠানানীতি দুক্খকারণানি. পমত্তোতি সতিৰোস্সগ্গেন সমন্নাগতো. আপজ্জতীতি পাপুণাতি. পরদারূপসেৰীতি পরদারং উপসেৰন্তো উপ্পথচারী. অপুঞ্ঞলাভন্তি অকুসললাভং. ন নিকামসেয্যন্তি যথা ইচ্ছতি, এৰং সেয্যং অলভিত্ৰা অনিচ্ছিতং পরিত্তকমেৰ কালং সেয্যং লভতি. অপুঞ্ঞলাভো চাতি এৰং তস্স অযঞ্চ অপুঞ্ঞলাভো, তেন চ অপুঞ্ঞেন নিরযসঙ্খাতা পাপিকা গতি হোতি. রতী চ থোকিকাতি যা তস্স ভীতস্স ভীতায ইত্থিযা সদ্ধিং রতি, সাপি থোকিকা পরিত্তা হোতি. গরুকন্তি রাজা চ হত্থচ্ছেদাদিৰসেন গরুকং দণ্ডং ¶ পণেতি. তস্মাতি যস্মা পরদারং সেৰন্তো এতানি অপুঞ্ঞাদীনি পাপুণাতি, তস্মা পরদারং ন সেৰেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ খেমকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ততো পট্ঠায মহাজনো সুখং ৰীতিনামেসি. কিং পনস্স পুব্বকম্মন্তি? সো কির কস্সপবুদ্ধকালে উত্তমমল্লো হুত্ৰা দ্ৰে সুৰণ্ণপটাকা দসবলস্স কঞ্চনথূপে আরোপেত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি ‘‘ঠপেত্ৰা ঞাতিসালোহিতিত্থিযো অৰসেসা মং দিস্ৰা রজ্জন্তূ’’তি. ইদমস্স পুব্বকম্মন্তি. তেন তং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে দিস্ৰা পরেসং ইত্থিযো সকভাৰেন সণ্ঠাতুং নাসক্খিংসূতি.
খেমকসেট্ঠিপুত্তৰত্থু চতুত্থং.
৫. দুব্বচভিক্খুৰত্থু
কুসো যথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
একো কির ভিক্খু অসঞ্চিচ্চ একং তিণং ছিন্দিত্ৰা কুক্কুচ্চে উপ্পন্নে একং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘আৰুসো, যো তিণং ছিন্দতি, তস্স কিং হোতী’’তি তং অত্তনা কতভাৰং আরোচেত্ৰা পুচ্ছি. অথ নং ইতরো ‘‘ত্ৰং ¶ তিণস্স ছিন্নকারণা কিঞ্চি হোতীতি সঞ্ঞং করোসি, ন এত্থ কিঞ্চি হোতি, দেসেত্ৰা পন মুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা সযম্পি ¶ উভোহি হত্থেহি তিণং লুঞ্চিত্ৰা অগ্গহেসি. ভিক্খূ তং পৰত্তিং সত্থু আরোচেসুং. সত্থা তং ভিক্খুং অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘কুসো যথা দুগ্গহিতো, হত্থমেৰানুকন্ততি;
সামঞ্ঞং দুপ্পরামট্ঠং, নিরযাযুপকড্ঢতি.
‘‘যং কিঞ্চি সিথিলং কম্মং, সংকিলিট্ঠঞ্চ যং ৰতং;
সঙ্কস্সরং ব্রহ্মচরিযং, ন তং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘কযিরা ¶ চে কযিরাথেনং, দল়্হমেনং পরক্কমে;
সিথিলো হি পরিব্বাজো, ভিয্যো আকিরতে রজ’’ন্তি.
তত্থ কুসোতি যং কিঞ্চি তিখিণধারং তিণং অন্তমসো তালপণ্ণম্পি, যথা সো কুসো যেন দুগ্গহিতো, তস্স হত্থং অনুকন্ততি ফালেতি, এৰমেৰ সমণধম্মসঙ্খাতং সামঞ্ঞম্পি খণ্ডসীলাদিতায দুপ্পরামট্ঠং নিরযাযুপকড্ঢতি, নিরযে নিব্বত্তাপেতীতি অত্থো. সিথিলন্তি ওলীযিত্ৰা করণেন সিথিলগাহং কত্ৰা কতং যংকিঞ্চি কম্মং. সংকিলিট্ঠন্তি ¶ ৰেসিযাদিকেসু অগোচরেসু চরণেন সংকিলিট্ঠং. সঙ্কস্সরন্তি সঙ্কাহি সরিতব্বং, উপোসথকিচ্চাদীসু অঞ্ঞতরকিচ্চেন সন্নিপতিতম্পি সঙ্ঘং দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা ইমে মম চরিযং ঞত্ৰা মং উক্খিপিতুকামাৰ সন্নিপতিতা’’তি এৰং অত্তনো আসঙ্কাহি সরিতং উস্সঙ্কিতং পরিসঙ্কিতং. ন তং হোতীতি তং এৰরূপং সমণধম্মসঙ্খাতং ব্রহ্মচরিযং তস্স পুগ্গলস্স মহপ্ফলং ন হোতি, তস্স মহপ্ফলাভাৰেনেৰ ভিক্খদাযকানম্পিস্স ন মহপ্ফলং হোতীতি অত্থো. কযিরা চেতি তস্মা যং কম্মং করেয্য, তং করেয্যাথেৰ. দল়্হমেনং পরক্কমেতি থিরকতমেৰ কত্ৰা অৰত্তসমাদানো হুত্ৰা এনং কযিরা. পরিব্বাজোতি সিথিলভাৰেন কতো খণ্ডাদিভাৰপ্পত্তো সমণধম্মো. ভিয্যো আকিরতে রজন্তি অব্ভন্তরে ৰিজ্জমানং রাগরজাদিং এৰরূপো সমণধম্মো অপনেতুং ন সক্কোতি, অথ খো তস্স উপরি অপরম্পি রাগরজাদিং আকিরতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু, সোপি ভিক্খু সংৰরে ঠত্ৰা পচ্ছা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণীতি.
দুব্বচভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং.
৬. ইস্সাপকতিত্থিৰত্থু
অকতন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ইস্সাপকতং ইত্থিং আরব্ভ কথেসি.
তস্সা কির সামিকো একায গেহদাসিযা সদ্ধিং সন্থৰং অকাসি. সা ইস্সাপকতা তং দাসিং হত্থপাদেসু বন্ধিত্ৰা তস্সা কণ্ণনাসং ছিন্দিত্ৰা একস্মিং গুল়্হগব্ভে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং পিদহিত্ৰা তস্স কম্মস্স অত্তনা কতভাৰং পটিচ্ছাদেতুং ‘‘এহি, অয্য, ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং ¶ সুণিস্সামা’’তি সামিকং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তী নিসীদি. অথস্সা আগন্তুকঞাতকা গেহং আগন্ত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা দাসিং মোচযিংসু. সা ৰিহারং গন্ত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে ঠিতা তমত্থং দসবলস্স আরোচেসি. সত্থা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘দুচ্চরিতং নাম ‘ইদং মে অঞ্ঞে ন জানন্তী’তি অপ্পমত্তকম্পি ন কাতব্বং, অঞ্ঞস্মিং অজানন্তেপি সুচরিতমেৰ কাতব্বং. পটিচ্ছাদেত্ৰা কতম্পি হি দুচ্চরিতং নাম পচ্ছানুতাপং করোতি, সুচরিতং পামোজ্জমেৰ জনেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অকতং দুক্কটং সেয্যো, পচ্ছা তপ্পতি দুক্কটং;
কতঞ্চ সুকতং সেয্যো, যং কত্ৰা নানুতপ্পতী’’তি.
তত্থ দুক্কটন্তি সাৰজ্জং অপাযসংৰত্তনিকং কম্মং অকতমেৰ সেয্যো ৰরং উত্তমং. পচ্ছা তপ্পতীতি ¶ তঞ্হি অনুস্সরিতানুস্সরিতকালে তপ্পতিযেৰ. সুকতন্তি অনৰজ্জং পন সুখদাযকং সুগতিসংৰত্তনিকমেৰ কম্মং কতং সেয্যো. যং কত্ৰাতি যং কম্মং কত্ৰা পচ্ছা অনুস্সরণকালে ন তপ্পতি নানুতপ্পতি, সোমনস্সজাতোৰ হোতি, তং কম্মং ৰরন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে উপাসকো চ সা চ ইত্থী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. তঞ্চ পন দাসিং তত্থেৰ ভুজিস্সং কত্ৰা ধম্মচারিনিং করিংসূতি.
ইস্সাপকতিত্থিৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
নগরং ¶ যথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে আগন্তুকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির একস্মিং পচ্চন্তে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পঠমমাসে সুখং ৰিহরিংসু. মজ্ঝিমমাসে চোরা আগন্ত্ৰা তেসং গোচরগামং পহরিত্ৰা করমরে গহেত্ৰা অগমংসু. ততো পট্ঠায মনুস্সা চোরানং পটিবাহনত্থায তং পচ্চন্তনগরং অভিসঙ্খরোন্তা তে ভিক্খূ সক্কচ্চং উপট্ঠাতুং ওকাসং ন লভিংসু. তে অফাসুকং ৰস্সং ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সা সত্থু দস্সনায সাৰত্থিং ¶ গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং কতপটিসন্থারো ‘‘কিং, ভিক্খৰে ¶ , সুখং ৰসিত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং পঠমমাসমেৰ সুখং ৰসিম্হা, মজ্ঝিমমাসে চোরা গামং পহরিংসু, ততো পট্ঠায মনুস্সা নগরং অভিসঙ্খরোন্তা সক্কচ্চং উপট্ঠাতুং ওকাসং ন লভিংসু. তস্মা অফাসুকং ৰস্সং ৰসিম্হা’’তি ৰুত্তে ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা চিন্তযিত্থ, ফাসুৰিহারো নাম নিচ্চকালং দুল্লভো, ভিক্খুনা নাম যথা তে মনুস্সা নগরং গোপযিংসু, এৰং অত্তভাৰমেৰ গোপযিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘নগরং যথা পচ্চন্তং, গুত্তং সন্তরবাহিরং;
এৰং গোপেথ অত্তানং, খণো ৰো মা উপচ্চগা;
খণাতীতা হি সোচন্তি, নিরযম্হি সমপ্পিতা’’তি.
তত্থ সন্তরবাহিরন্তি, ভিক্খৰে, যথা তেহি মনুস্সেহি তং পচ্চন্তনগরং দ্ৰারপাকারাদীনি থিরানি করোন্তেহি সঅন্তরং, অট্টালকপরিখাদীনি থিরানি করোন্তেহি সবাহিরন্তি সন্তরবাহিরং সুগুত্তং কতং, এৰং তুম্হেপি সতিং উপট্ঠপেত্ৰা অজ্ঝত্তিকানি ছ দ্ৰারানি পিদহিত্ৰা দ্ৰাররক্খিকং সতিং অৰিস্সজ্জেত্ৰা যথা গয্হমানানি বাহিরানি ছ আযতনানি অজ্ঝত্তিকানং উপঘাতায সংৰত্তন্তি, তথা অগ্গহণেন তানিপি থিরানি কত্ৰা ¶ তেসং অপ্পৰেসায দ্ৰাররক্খিকং সতিং অপ্পহায ৰিচরন্তা অত্তানং গোপেথাতি অত্থো. খণো ৰো মা উপচ্চগাতি যো হি এৰং অত্তানং ন গোপেতি, তং পুগ্গলং অযং বুদ্ধুপ্পাদখণো মজ্ঝিমদেসে উপ্পত্তিখণো সম্মাদিট্ঠিযা পটিলদ্ধখণো ছন্নং আযতনানং অৰেকল্লখণোতি সব্বোপি অযং খণো ¶ অতিক্কমতি, সো খণো তুম্হে মা অতিক্কমতু. খণাতীতাতি যে হি তং খণং অতীতা, তে চ পুগ্গলে সো চ খণো অতীতো, তে নিরযম্হি সমপ্পিতা হুত্ৰা তত্থ নিব্বত্তিত্ৰা সোচন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ উপ্পন্নসংৰেগা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু সত্তমং.
৮. নিগণ্ঠৰত্থু
অলজ্জিতাযেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নিগণ্ঠে আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ দিৰসে ভিক্খূ নিগণ্ঠে দিস্ৰা কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, সব্বসো অপ্পটিচ্ছন্নেহি অচেলকেহি ইমে নিগণ্ঠা ৰরতরা, যে একং পুরিমপস্সম্পি তাৰ পটিচ্ছাদেন্তি, সহিরিকা মঞ্ঞে এতে’’তি. তং সুত্ৰা নিগণ্ঠা ‘‘ন মযং এতেন কারণেন পটিচ্ছাদেম, পংসুরজাদযো ¶ পন পুগ্গলা এৰ, জীৰিতিন্দ্রিযপটিবদ্ধা এৰ, তে নো ভিক্খাভাজনেসু মা পতিংসূতি ইমিনা কারণেন পটিচ্ছাদেমা’’তি ৰত্ৰা তেহি সদ্ধিং ৰাদপটিৰাদৰসেন বহুং কথং কথেসুং. ভিক্খূ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসিন্নকালে তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, অলজ্জিতব্বেন লজ্জিত্ৰা লজ্জিতব্বেন অলজ্জমানা নাম দুগ্গতিপরাযণাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অলজ্জিতাযে লজ্জন্তি, লজ্জিতাযে ন লজ্জরে;
মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা, সত্তা গচ্ছন্তি দুগ্গতিং.
‘‘অভযে ভযদস্সিনো, ভযে চাভযদস্সিনো;
মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা, সত্তা গচ্ছন্তি দুগ্গতি’’ন্তি.
তত্থ অলজ্জিতাযেতি অলজ্জিতব্বেন. ভিক্খাভাজনঞ্হি অলজ্জিতব্বং নাম, তে পন তং পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰিচরন্তা তেন লজ্জন্তি নাম. লজ্জিতাযেতি অপটিচ্ছন্নেন হিরিকোপীনঙ্গেন লজ্জিতব্বেন. তে পন তং অপটিচ্ছাদেত্ৰা ৰিচরন্তা ¶ লজ্জিতাযে ন লজ্জন্তি নাম. তেন তেসং অলজ্জিতব্বেন ¶ লজ্জিতং লজ্জিতব্বেন অলজ্জিতং তুচ্ছগহণভাৰেন চ অঞ্ঞথাগহণভাৰেন চ মিচ্ছাদিট্ঠি হোতি. তং সমাদিযিত্ৰা ৰিচরন্তা পন তে মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা সত্তা নিরযাদিভেদং দুগ্গতিং গচ্ছন্তীতি অত্থো. অভযেতি ভিক্খাভাজনং নিস্সায রাগদোসমোহমানদিট্ঠিকিলেসদুচ্চরিতভযানং অনুপ্পজ্জনতো ভিক্খাভাজনং অভযং নাম, ভযেন তং পটিচ্ছাদেন্তা পন অভযে ভযদস্সিনো নাম. হিরিকোপীনঙ্গং পন নিস্সায রাগাদীনং উপ্পজ্জনতো তং ভযং নাম, তস্স অপটিচ্ছাদনেন ভযে চাভযদস্সিনো. তস্স তং অযথাগহণস্স সমাদিন্নত্তা মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা সত্তা দুগ্গহিং গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ নিগণ্ঠা সংৰিগ্গমানসা পব্বজিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
নিগণ্ঠৰত্থু অট্ঠমং.
৯. তিত্থিযসাৰকৰত্থু
অৰজ্জেতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিত্থিযসাৰকে আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে অঞ্ঞতিত্থিযসাৰকা অত্তনো পুত্তে সম্মাদিট্ঠিকানং উপাসকানং পুত্তেহি সদ্ধিং সপরিৰারে কীল়মানে দিস্ৰা গেহং আগতকালে ‘‘ন ৰো সমণা সক্যপুত্তিযা ৰন্দিতব্বা, নাপি তেসং ৰিহারং পৰিসিতব্ব’’ন্তি সপথং কারযিংসু. তে একদিৰসং জেতৰনৰিহারস্স বহিদ্ৰারকোট্ঠকসামন্তে কীল়ন্তা পিপাসিতা অহেসুং. অথেকং উপাসকদারকং ‘‘ত্ৰং এত্থ গন্ত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা অম্হাকম্পি আহরাহী’’তি পহিণিংসু. সো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰমেৰ পানীযং পিৰিত্ৰা গন্ত্ৰা ইতরেপি পানীযপিৰনত্থায ইধেৰ পেসেহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. তে আগন্ত্ৰা পানীযং পিৰিংসু. সত্থা তে পক্কোসাপেত্ৰা তেসং সপ্পাযং ধম্মকথং কথেত্ৰা তে অচলসদ্ধে কত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপেসি. তে সকানি গেহানি গন্ত্ৰা তমত্থং মাতাপিতূনং আরোচেসুং ¶ ¶ . অথ নেসং মাতাপিতরো ‘‘পুত্তকা নো ৰিপন্নদিট্ঠিকা জাতা’’তি দোমনস্সপ্পত্তা পরিদেৰিংসু. অথ তেসং ছেকা সম্বহুলা পটিৰিস্সকা মনুস্সা আগন্ত্ৰা দোমনস্সৰূপসমনত্থায ধম্মং কথযিংসু. তে তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ইমে দারকে সমণস্স গোতমস্সেৰ নিয্যাদেস্সামা’’তি মহন্তেন ঞাতিগণেন সদ্ধিং ৰিহারং নযিংসু. সত্থা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অৰজ্জে ৰজ্জমতিনো, ৰজ্জে চাৰজ্জদস্সিনো;
মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা, সত্তা গচ্ছন্তি দুগ্গতিং.
‘‘ৰজ্জঞ্চ ৰজ্জতো ঞত্ৰা, অৰজ্জঞ্চ অৰজ্জতো;
সম্মাদিট্ঠিসমাদানা, সত্তা গচ্ছন্তি সুগ্গতি’’ন্তি.
তত্থ অৰজ্জেতি দসৰত্থুকায সম্মাদিট্ঠিযা, তস্সা উপনিস্সযভূতে ধম্মে চ. ৰজ্জমতিনোতি ৰজ্জং ইদন্তি উপ্পন্নমতিনো. দসৰত্থুকায মিচ্ছাদিট্ঠিযা পন তস্সা উপনিস্সযভূতে ধম্মে চ অৰজ্জদস্সিনো, এতিস্সা অৰজ্জং ৰজ্জতো ৰজ্জঞ্চ অৰজ্জতো ঞত্ৰা ¶ গহণসঙ্খাতায মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমাদিন্নত্তা মিচ্ছাদিট্ঠিসমাদানা সত্তা দুগ্গতিং গচ্ছন্তীতি অত্থো. দুতিযগাথায ৰুত্তৰিপরিযাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
দেসনাৰসানে ¶ সব্বেপি তে তীসু সরণেসু পতিট্ঠায অপরাপরং ধম্মং সুণন্তা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসূতি.
তিত্থিযসাৰকৰত্থু নৰমং.
নিরযৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দ্ৰাৰীসতিমো ৰগ্গো.
২৩. নাগৰগ্গো
১. অত্তদন্তৰত্থু
অহং ¶ ¶ ¶ নাগো ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কোসম্বিযং ৰিহরন্তো অত্তানং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু অপ্পমাদৰগ্গস্স আদিগাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং তত্থ (ধ. প. অট্ঠ. ১.সামাৰতিৰত্থু) –
মাগণ্ডিযা তাসং কিঞ্চি কাতুং অসক্কুণিত্ৰা ‘‘সমণস্স গোতমস্সেৰ কত্তব্বং করিস্সামী’’তি নাগরানং লঞ্জং দত্ৰা ‘‘সমণং গোতমং অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা চরন্তং দাসকম্মকরপোরিসেহি সদ্ধিং অক্কোসেত্ৰা পরিভাসেত্ৰা পলাপেথা’’তি আণাপেসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকা তীসু রতনেসু অপ্পসন্না অন্তোনগরং পৰিট্ঠং সত্থারং অনুবন্ধিত্ৰা ‘‘চোরোসি বালোসি মূল়্হোসি থেনোসি ওট্ঠোসি গোণোসি গদ্রভোসি নেরযিকোসি তিরচ্ছানগতোসি, নত্থি তুয্হং ¶ সুগতি, দুগ্গতিযেৰ তুয্হং পাটিকঙ্খা’’তি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি. তং সুত্ৰা আযস্মা আনন্দো সত্থারং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, ইমে নাগরা অম্হে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি, ইতো অঞ্ঞত্থ গচ্ছামা’’তি. ‘‘কুহিং, আনন্দা’’তি? ‘‘অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু পরিভাসন্তেসু পুন কত্থ গমিস্সামানন্দা’’তি. ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু পরিভাসন্তেসু কুহিং গমিস্সামানন্দা’’তি. ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘আনন্দ, ন এৰং কাতুং ৰট্টতি, যত্থ অধিকরণং উপ্পন্নং, তত্থেৰ তস্মিং ৰূপসন্তে অঞ্ঞত্থ গন্তুং ৰট্টতি, কে পন তে, আনন্দ, অক্কোসন্তী’’তি. ‘‘ভন্তে, দাসকম্মকরে উপাদায সব্বে অক্কোসন্তী’’তি. ‘‘অহং, আনন্দ, সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিসদিসো. সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিনো হি চতূহি দিসাহি আগতে সরে সহিতুং ভারো, তথেৰ বহূহি দুস্সীলেহি কথিতকথানং সহনং নাম ¶ ময্হং ভারো’’তি ৰত্ৰা অত্তানং আরব্ভ ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অহং নাগোৰ সঙ্গামে, চাপতো পতিতং সরং;
অতিৰাক্যং তিতিক্খিস্সং, দুস্সীলো হি বহুজ্জনো.
‘‘দন্তং ¶ ¶ নযন্তি সমিতিং, দন্তং রাজাভিরূহতি;
দন্তো সেট্ঠো মনুস্সেসু, যোতিৰাক্যং তিতিক্খতি.
‘‘ৰরমস্সতরা দন্তা, আজানীযা চ সিন্ধৰা;
কুঞ্জরা চ মহানাগা, অত্তদন্তো ততো ৰর’’ন্তি.
তত্থ নাগোৰাতি হত্থী ৰিয. চাপতো পতিতন্তি ধনুতো মুত্তং. অতিৰাক্যন্তি অট্ঠঅনরিযৰোহারৰসেন পৰত্তং ৰীতিক্কমৰচনং. তিতিক্খিস্সন্তি যথা সঙ্গামাৰচরো সুদন্তো মহানাগো খমো সত্তিপহারাদীনি চাপতো মুচ্চিত্ৰা অত্তনি পতিতে সরে অৰিহঞ্ঞমানো তিতিক্খতি, এৰমেৰ এৰরূপং অতিৰাক্যং তিতিক্খিস্সং, সহিস্সামীতি অত্থো. দুস্সীলো হীতি অযঞ্হি লোকিযমহাজনো বহুদুস্সীলো অত্তনো অত্তনো রুচিৰসেন ৰাচং নিচ্ছারেত্ৰা ঘট্টেন্তো চরতি, তত্থ অধিৰাসনং অজ্ঝুপেক্খনমেৰ মম ভারো. সমিতিন্তি উয্যানকীল়মণ্ডলাদীসু মহাজনমজ্ঝং গচ্ছন্তা ¶ দন্তমেৰ গোণজাতিং ৰা অস্সজাতিং ৰা যানে যোজেত্ৰা নযন্তি. রাজাতি তথারূপেহেৰ ৰাহনেহি গচ্ছন্তো রাজাপি দন্তমেৰ অভিরূহতি. মনুস্সেসূতি মনুস্সেসুপি চতূহি অরিযমগ্গেহি দন্তো নিব্বিসেৰনোৰ সেট্ঠো. যোতিৰাক্যন্তি যো এৰরূপং অতিক্কমৰচনং পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানম্পি তিতিক্খতি ন পটিপ্ফরতি ন ৰিহঞ্ঞতি, এৰরূপো দন্তো সেট্ঠোতি অত্থো.
অস্সতরাতি ৰল়ৰায গদ্রভেন জাতা. আজানীযাতি যং অস্সদমসারথি কারণং কারেতি, তস্স খিপ্পং জাননসমত্থা. সিন্ধৰাতি সিন্ধৰরট্ঠে জাতা অস্সা. মহানাগাতি কুঞ্জরসঙ্খাতা মহাহত্থিনো. অত্তদন্তোতি এতে অস্সতরা চ সিন্ধৰা চ কুঞ্জরা চ দন্তাৰ ৰরং, ন অদন্তা. যো পন চতূহি অরিযমগ্গেহি অত্তনো দন্ততায অত্তদন্তো নিব্বিসেৰনো, অযং ততোপি ৰরং, সব্বেহিপি এতেহি উত্তরিতরোতি অত্থো.
দেসনাৰসানে লঞ্জং গহেত্ৰা ৰীথিসিঙ্ঘাটকাদীসু ঠত্ৰা ¶ অক্কোসন্তো পরিভাসন্তো সব্বোপি সো মহাজনো সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণীতি.
অত্তদন্তৰত্থু পঠমং.
২. হত্থাচরিযপুব্বকভিক্খুৰত্থু
ন ¶ ¶ হি এতেহীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং হত্থাচরিযপুব্বকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একদিৰসং অচিরৰতীনদীতীরে হত্থিদমকং ‘‘একং হত্থিং দমেস্সামী’’তি অত্তনা ইচ্ছিতং কারণং সিক্খাপেতুং অসক্কোন্তং দিস্ৰা সমীপে ঠিতে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা আহ – ‘‘আৰুসো, সচে অযং হত্থাচরিযো ইমং হত্থিং অসুকট্ঠানে নাম ৰিজ্ঝেয্য, খিপ্পমেৰ ইমং কারণং সিক্খাপেয্যা’’তি. সো তস্স কথং সুত্ৰা তথা কত্ৰা তং হত্থিং সুদন্তং দমেসি. তে ভিক্খূ তং পৰত্তিং সত্থু আরোচেসুং. সত্থা তং ভিক্খুং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তযা এৰং ৰুত্ত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ৰিগরহিত্ৰা ‘‘কিং তে, মোঘপুরিস, হত্থিযানেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা দন্তেন. ন হি এতেহি যানেহি অগতপুব্বং ঠানং গন্তুং সমত্থা ¶ নাম অত্থি, অত্তনা পন সুদন্তেন সক্কা অগতপুব্বং ঠানং গন্তুং, তস্মা অত্তানমেৰ দমেহি, কিং তে এতেসং দমনেনা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন হি এতেহি যানেহি, গচ্ছেয্য অগতং দিসং;
যথাত্তনা সুদন্তেন, দন্তো দন্তেন গচ্ছতী’’তি.
তস্সত্থো – যানি তানি হত্থিযানাদীনি যানানি, ন হি এতেহি যানেহি কোচি পুগ্গলো সুপিনন্তেনপি অগতপুব্বত্তা ‘‘অগত’’ন্তি সঙ্খাতং নিব্বানদিসং তথা গচ্ছেয্য, যথা পুব্বভাগে ইন্দ্রিযদমেন অপরভাগে অরিযমগ্গভাৰনায সুদন্তেন দন্তো নিব্বিসেৰনো সপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো তং অগতপুব্বং দিসং গচ্ছতি, দন্তভূমিং পাপুণাতি. তস্মা অত্তদমনমেৰ ততো ৰরন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
হত্থাচরিযপুব্বকভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. পরিজিণ্ণব্রাহ্মণপুত্তৰত্থু
ধনপালোতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরস্স পরিজিণ্ণব্রাহ্মণস্স পুত্তে আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো ব্রাহ্মণো অট্ঠসতসহস্সৰিভৰো ৰযপ্পত্তানং চতুন্নং পুত্তানং আৰাহং কত্ৰা চত্তারি সতসহস্সানি অদাসি. অথস্স ব্রাহ্মণিযা কালকতায পুত্তা সম্মন্তযিংসু – ‘‘সচে অযং অঞ্ঞং ব্রাহ্মণিং আনেস্সতি, তস্সা কুচ্ছিযং নিব্বত্তানং ৰসেন কুলসন্তকং ভিজ্জিস্সতি, হন্দ নং মযং সঙ্গণ্হিস্সামা’’তি তে তং পণীতেহি ঘাসচ্ছাদনাদীহি উপট্ঠহন্তা হত্থপাদসম্বাহনাদীনি করোন্তা উপট্ঠহিত্ৰা একদিৰসমস্স দিৰা নিদ্দাযিত্ৰা ৰুট্ঠিতস্স হত্থপাদে সম্বাহন্তা পাটিযেক্কং ঘরাৰাসে আদীনৰং ৰত্ৰা ‘‘মযং তুম্হে ইমিনা নীহারেন যাৰজীৰং উপট্ঠহিস্সাম, সেসধনম্পি নো দেথা’’তি যাচিংসু. ব্রাহ্মণো পুন একেকস্স সতসহস্সং দত্ৰা অত্তনো নিৰত্থপারুপনমত্তং ঠপেত্ৰা সব্বং উপভোগপরিভোগং চত্তারো কোট্ঠাসে কত্ৰা নিয্যাদেসি. তং জেট্ঠপুত্তো কতিপাহং উপট্ঠহি. অথ নং একদিৰসং ন্হত্ৰা আগচ্ছন্তং দ্ৰারকোট্ঠকে ¶ ঠত্ৰা সুণ্হা এৰমাহ – ‘‘কিং তযা জেট্ঠপুত্তস্স সতং ৰা সহস্সং ৰা অতিরেকং দিন্নং অত্থি, ননু সব্বেসং দ্ৰে দ্ৰে সতসহস্সানি দিন্নানি, কিং সেসপুত্তানং ঘরস্স মগ্গং ন জানাসী’’তি. সোপি ‘‘নস্স ৰসলী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা অঞ্ঞস্স ঘরং অগমাসি. ততোপি কতিপাহচ্চযেন ইমিনাৰ উপাযেন পলাপিতো অঞ্ঞস্সাতি এৰং একঘরম্পি পৰেসনং অলভমানো পণ্ডরঙ্গপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ভিক্খায চরন্তো কালানমচ্চযেন জরাজিণ্ণো দুব্ভোজনদুক্খসেয্যাহি মিলাতসরীরো ভিক্খায চরন্তো আগম্ম পীঠিকায নিপন্নো নিদ্দং ওক্কমিত্ৰা উট্ঠায নিসিন্নো অত্তানং ওলোকেত্ৰা পুত্তেসু অত্তনো পতিট্ঠং অপস্সন্তো চিন্তেসি – ‘‘সমণো কির গোতমো অব্ভাকুটিকো উত্তানমুখো সুখসম্ভাসো পটিসন্থারকুসলো, সক্কা সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা পটিসন্থারং লভিতু’’ন্তি. সো নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠাপেত্ৰা ভিক্খভাজনং গহেত্ৰা দণ্ডমাদায ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. ৰুত্তম্পি চেতং (সং. নি. ১.২০০) –
অথ ¶ খো অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণমহাসালো লূখো লূখপাৰুরণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা একমন্তং নিসিন্নেন তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কিন্নু ত্ৰং ¶ , ব্রাহ্মণ, লূখো লূখপাৰুরণো’’তি. ইধ মে, ভো গোতম, চত্তারো পুত্তা ¶ , তে মং দারেহি সংপুচ্ছ ঘরা নিক্খামেন্তীতি. তেন হি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, ইমা গাথাযো পরিযাপুণিত্ৰা সভাযং মহাজনকাযে সন্নিপতিতে পুত্তেসু চ সন্নিসিন্নেসু ভাসস্সু –
‘‘যেহি জাতেহি নন্দিস্সং, যেসঞ্চ ভৰমিচ্ছিসং;
তে মং দারেহি সংপুচ্ছ, সাৰ ৰারেন্তি সূকরং.
‘‘অসন্তা কির মং জম্মা, তাত তাতাতি ভাসরে;
রক্খসা পুত্তরূপেন, তে জহন্তি ৰযোগতং.
‘‘অস্সোৰ জিণ্ণো নিব্ভোগো, খাদনা অপনীযতি;
বালকানং পিতা থেরো, পরাগারেসু ভিক্খতি.
‘‘দণ্ডোৰ কির মে সেয্যো, যঞ্চে পুত্তা অনস্সৰা;
চণ্ডম্পি গোণং ৰারেতি, অথো চণ্ডম্পি কুক্কুরং.
‘‘অন্ধকারে পুরে হোতি, গম্ভীরে গাধমেধতি;
দণ্ডস্স আনুভাৰেন, খলিত্ৰা পতিতিট্ঠতী’’তি. (সং. নি. ১.২০০);
সো ¶ ভগৰতো সন্তিকে তা গাথাযো উগ্গণ্হিত্ৰা তথারূপে ব্রাহ্মণানং সমাগমদিৰসে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেসু পুত্তেসু তং সভং ওগাহিত্ৰা ব্রাহ্মণানং মজ্ঝে মহারহেসু আসনেসু নিসিন্নেসু ‘‘অযং মে কালো’’তি সভায মজ্ঝে পৰিসিত্ৰা হত্থং উক্খিপিত্ৰা ‘‘অহং, ভো, তুম্হাকং গাথাযো ভাসিতুকামো, সুণিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ভাসস্সু, ব্রাহ্মণ, সুণোমা’’তি ৰুত্তে ঠিতকোৰ অভাসি. তেন চ সমযেন মনুস্সানং ৰত্তং হোতি ‘‘যো মাতাপিতূনং সন্তকং খাদন্তো মাতাপিতরো ন পোসেতি, সো মারেতব্বো’’তি. তস্মা তে ব্রাহ্মণপুত্তা পিতু পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘জীৰিতং নো, তাত, দেথা’’তি যাচিংসু. সো পিতু হদযমুদুতায ‘‘মা মে, ভো, পুত্তকে ৰিনাসযিত্থ, পোসেস্সন্তি ম’’ন্তি আহ. অথস্স পুত্তে মনুস্সা আহংসু – ‘‘সচে, ভো ¶ , অজ্জ পট্ঠায পিতরং ন সম্মা পটিজগ্গিস্সথ, ঘাতেস্সাম ৰো’’তি. তে ভীতা পিতরং পীঠে নিসীদাপেত্ৰা সযং উক্খিপিত্ৰা গেহং নেত্ৰা ¶ সরীরং তেলেন অব্ভঞ্জিত্ৰা উব্বট্টেত্ৰা গন্ধচুণ্ণাদীহি ন্হাপেত্ৰা ব্রাহ্মণিযো পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ পট্ঠায অম্হাকং পিতরং সম্মা পটিজগ্গথ, সচে তুম্হে পমাদং আপজ্জিস্সথ, নিগ্গণ্হিস্সাম ৰো’’তি ৰত্ৰা পণীতভোজনং ভোজেসুং.
ব্রাহ্মণো ¶ সুভোজনঞ্চ সুখসেয্যঞ্চ আগম্ম কতিপাহচ্চযেন সঞ্জাতবলো পীণিন্দ্রিযো অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং মে সম্পত্তি সমণং গোতমং নিস্সায লদ্ধা’’তি পণ্ণাকারত্থায একং দুস্সযুগং আদায ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা কতপটিসন্থারো একমন্তং নিসিন্নো তং দুস্সযুগং ভগৰতো পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘মযং, ভো গোতম, ব্রাহ্মণা নাম আচরিযস্স আচরিযধনং পরিযেসাম, পটিগ্গণ্হাতু মে ভৰং গোতমো আচরিযো আচরিযধন’’ন্তি আহ. ভগৰা তস্স অনুকম্পায তং পটিগ্গহেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাৰসানে ব্রাহ্মণো সরণেসু পতিট্ঠায এৰমাহ – ‘‘ভো গোতম, ময্হং পুত্তেহি চত্তারি ধুৰভত্তানি দিন্নানি, ততো অহং দ্ৰে তুম্হাকং দম্মী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘কল্যাণং, ব্রাহ্মণ, মযং পন রুচ্চনট্ঠানমেৰ গমিস্সামা’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. ব্রাহ্মণো ঘরং গন্ত্ৰা পুত্তে আহ – ‘‘তাতা, সমণো গোতমো ¶ ময্হং সহাযো, তস্স মে দ্ৰে ধুৰভত্তানি দিন্নানি, তুম্হে তস্মিং সম্পত্তে মা পমজ্জিত্থা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিংসু.
সত্থা পুনদিৰসে পিণ্ডায চরন্তো জেট্ঠপুত্তস্স ঘরদ্ৰারং অগমাসি. সো সত্থারং দিস্ৰা পত্তমাদায ঘরং পৰেসেত্ৰা মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা পণীতভোজনমদাসি. সত্থা পুনদিৰসে ইতরস্স ইতরস্সাতি পটিপাটিযা সব্বেসং ঘরানি অগমাসি. সব্বে তে তথেৰ সক্কারং অকংসু. একদিৰসং জেট্ঠপুত্তো মঙ্গলে পচ্চুপট্ঠিতে পিতরং আহ – ‘‘তাত, কস্স মঙ্গলং দেমা’’তি? ‘‘নাহং অঞ্ঞে জানামি, সমণো গোতমো ময্হং সহাযো’’তি. ‘‘তেন হি তং স্ৰাতনায পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিমন্তেথা’’তি. ব্রাহ্মণো তথা অকাসি. সত্থা পুনদিৰসে সপরিৰারো তস্স গেহং অগমাসি. সো হরিতুপলিত্তে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতে গেহে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা অপ্পোদকমধুপাযসেন ¶ চেৰ পণীতেন খাদনীযেন চ পরিৰিসি. অন্তরাভত্তস্মিংযেৰ ব্রাহ্মণস্স চত্তারো পুত্তা সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা আহংসু – ‘‘ভো গোতম, মযং অম্হাকং পিতরং পটিজগ্গাম ন পমজ্জাম ¶ , পস্সথিমস্স অত্তভাৰ’’ন্তি.
সত্থা ‘‘কল্যাণং ৰো কতং, মাতাপিতুপোসনং নাম পোরাণকপণ্ডিতানং আচিণ্ণমেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তস্স নাগস্স ৰিপ্পৰাসেন, ৰিরূল়্হা সল্লকী চ কুটজা চা’’তি ইমং একাদসনিপাতে মাতুপোসকনাগরাজজাতকং (চরিযা. ২.১ আদযো; জা. ১.১১.১ আদযো) ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ইমং গাথং অভাসি –
‘‘ধনপালো নাম কুঞ্জরো,
কটুকভেদনো দুন্নিৰারযো;
বদ্ধো ¶ কবল়ং ন ভুঞ্জতি,
সুমরতি নাগৰনস্স কুঞ্জরো’’তি.
তত্থ ধনপালো নামাতি তদা কাসিকরঞ্ঞা হত্থাচরিযং পেসেত্ৰা রমণীযে নাগৰনে গাহাপিতস্স হত্থিনো এতং নামং. কটুকভেদনোতি তিখিণমদো. হত্থীনঞ্হি মদকালে কণ্ণচূল়িকা পভিজ্জন্তি, পকতিযাপি হত্থিনো তস্মিং কালে অঙ্কুসে ৰা ¶ কুন্ততোমরে ৰা ন গণেন্তি, চণ্ডা ভৰন্তি. সো পন অতিচণ্ডোযেৰ. তেন ৰুত্তং – কটুকভেদনো দুন্নিৰারযোতি. বদ্ধো কবল়ং ন ভুঞ্জতীতি সো বদ্ধো হত্থিসালং পন নেত্ৰা ৰিচিত্রসাণিযা পরিক্খিপাপেত্ৰা কতগন্ধপরিভণ্ডায উপরি বদ্ধৰিচিত্রৰিতানায ভূমিযা ঠপিতো রঞ্ঞা রাজারহেন নানগ্গরসেন ভোজনেন উপট্ঠাপিতোপি কিঞ্চি ভুঞ্জিতুং ন ইচ্ছি, তমত্থং সন্ধায ‘‘বদ্ধো কবল়ং ন ভুঞ্জতী’’তি ৰুত্তং. সুমরতি নাগৰনস্সাতি সো রমণীযং মে ৰসনট্ঠানন্তি নাগৰনং সরতি. ‘‘মাতা পন মে অরঞ্ঞে পুত্তৰিযোগেন দুক্খপ্পত্তা অহোসি, মাতাপিতুউপট্ঠানধম্মো ন মে পূরতি, কিং মে ইমিনা ভোজনেনা’’তি ধম্মিকং মাতাপিতুউপট্ঠানধম্মমেৰ সরি. তং পন যস্মা তস্মিং নাগৰনেযেৰ ¶ ঠিতো সক্কা পূরেতুং, তেন ৰুত্তং – সুমরতি নাগৰনস্স কুঞ্জরোতি. সত্থরি ইমং অত্তনো পুব্বচরিযং ¶ আনেত্ৰা কথেন্তে কথেন্তেযেৰ সব্বেপি তে অস্সুধারা পৰত্তেত্ৰা মুদুহদযা ওহিতসোতা ভৰিংসু. অথ নেসং ভগৰা সপ্পাযং ৰিদিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা ধম্মং দেসেসি.
দেসনাৰসানে সদ্ধিং পুত্তেহি চেৰ সুণিসাহি চ ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহীতি.
পরিজিণ্ণব্রাহ্মণপুত্তৰত্থু ততিযং.
৪. পসেনদিকোসলৰত্থু
মিদ্ধী যদা হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো রাজানং পসেনদিকোসলং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে রাজা তণ্ডুলদোণস্স ওদনং তদুপিযেন সূপব্যঞ্জনেন ভুঞ্জতি. সো একদিৰসং ভুত্তপাতরাসো ভত্তসম্মদং অৰিনোদেত্ৰাৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা কিলন্তরূপো ইতো চিতো চ সম্পরিৰত্ততি, নিদ্দায অভিভুয্যমানোপি ¶ উজুকং নিপজ্জিতুং অসক্কোন্তো একমন্তং ¶ নিসীদি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কিং, মহারাজ, অৰিস্সমিত্ৰাৰ আগতোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, ভুত্তকালতো পট্ঠায মে মহাদুক্খং হোতী’’তি. অথ নং সত্থা, ‘‘মহারাজ, অতিবহুভোজনং এৰং দুক্খং হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মিদ্ধী যদা হোতি মহগ্ঘসো চ,
নিদ্দাযিতা সম্পরিৰত্তসাযী;
মহাৰরাহোৰ নিৰাপপুট্ঠো,
পুনপ্পুনং গব্ভমুপেতি মন্দো’’তি.
তত্থ মিদ্ধীতি থিনমিদ্ধাভিভূতো. মহগ্ঘসো চাতি মহাভোজনো আহরহত্থকঅলংসাটকতত্রৰট্টককাকমাসকভুত্তৰমিতকানং অঞ্ঞতরো ৰিয. নিৰাপপুট্ঠোতি কুণ্ডকাদিনা সূকরভত্তেন পুট্ঠো. ঘরসূকরো হি দহরকালতো পট্ঠায পোসিযমানো থূলসরীরকালে গেহা বহি নিক্খমিতুং অলভন্তো হেট্ঠামঞ্চাদীসু সম্পরিৰত্তিত্ৰা ¶ অস্সসন্তো পস্সসন্তো সযতেৰ. ইদং ৰুত্তং হোতি – যদা পুরিসো মিদ্ধী চ ¶ হোতি মহগ্ঘসো চ, নিৰাপপুট্ঠো মহাৰরাহো ৰিয চ অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন যাপেতুং অসক্কোন্তো নিদ্দাযনসীলো সম্পরিৰত্তসাযী, তদা সো ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি তীণি লক্খণানি মনসিকাতুং ন সক্কোতি. তেসং অমনসিকারা মন্দপঞ্ঞো পুনপ্পুনং গব্ভমুপেতি, গব্ভৰাসতো ন পরিমুচ্চতীতি. দেসনাৰসানে সত্থা রঞ্ঞো উপকারৰসেন –
‘‘মনুজস্স সদা সতীমতো, মত্তং জানতো লদ্ধভোজনে;
তনুকস্স ভৰন্তি ৰেদনা, সণিকং জীরতি আযু পালয’’ন্তি. (সং. নি. ১.১২৪);
ইমং গাথং ৰত্ৰা উত্তরমাণৰং উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘ইমং গাথং রঞ্ঞো ভোজনৰেলায পৰেদেয্যাসি, ইমিনা উপাযেন ভোজনং পরিহাপেয্যাসী’’তি উপাযং আচিক্খি, সো তথা অকাসি. রাজা অপরেন সমযেন নাল়িকোদনপরমতায সণ্ঠিতো সুসল্লহুকসরীরো সুখপ্পত্তো সত্থরি উপ্পন্নৰিস্সাসো সত্তাহং অসদিসদানং পৰত্তেসি. দানানুমোদনায মহাজনো মহন্তং ৰিসেসং পাপুণীতি.
পসেনদিকোসলৰত্থু চতুত্থং.
৫. সানুসামণেরৰত্থু
ইদং ¶ ¶ পুরেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সানুং নাম সামণেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একিস্সা উপাসিকায একপুত্তকো অহোসি. অথ নং সা দহরকালেযেৰ পব্বাজেসি. সো পব্বজিতকালতো পট্ঠায সীলৰা অহোসি ৰত্তসম্পন্নো, আচরিযুপজ্ঝাযআগন্তুকানং ৰত্তং কতমেৰ হোতি. মাসস্স অট্ঠমে দিৰসে পাতোৰ উট্ঠায উদকমাল়কে উদকং উপট্ঠাপেত্ৰা ধম্মস্সৰনগ্গং সম্মজ্জিত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দীপং জালেত্ৰা মধুরস্সরেন ধম্মস্সৰনং ঘোসেতি. ভিক্খূ তস্স থামং ঞত্ৰা ¶ ‘‘সরভঞ্ঞং ভণ সামণেরা’’তি অজ্ঝেসন্তি. সো ‘‘ময্হং হদযৰাতো রুজতি, কাযো ৰা বাধতী’’তি কিঞ্চি পচ্চাহারং অকত্ৰা ধম্মাসনং অভিরূহিত্ৰা আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয সরভঞ্ঞং ৰত্ৰা ওতরন্তো ‘‘ময্হং মাতাপিতূনং ইমস্মিং সরভঞ্ঞে পত্তিং দম্মী’’তি ৰদতি. তস্স মনুস্সা মাতাপিতরো পত্তিযা দিন্নভাৰং ¶ ন জানন্তি. অনন্তরত্তভাৰে পনস্স মাতা যক্খিনী হুত্ৰা নিব্বত্তা, সা দেৰতাহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা ‘‘সামণেরেন দিন্নপত্তিং অনুমোদামি, তাতা’’তি ৰদতি. ‘‘সীলসম্পন্নো চ নাম ভিক্খু সদেৰকস্স লোকস্স পিযো হোতী’’তি তস্মিং সামণেরে দেৰতা সলজ্জা সগারৰা মহাব্রহ্মানং ৰিয অগ্গিক্খন্ধং ৰিয চ নং মঞ্ঞন্তি. সামণেরে গারৰেন তঞ্চ যক্খিনিং গরুকং কত্ৰা পস্সন্তি. তা ধম্মস্সৰনযক্খসমাগমাদীসু ‘‘সানুমাতা সানুমাতা’’তি যক্খিনিযা অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং দেন্তি. মহেসক্খাপি যক্খা তং দিস্ৰা মগ্গা ওক্কমন্তি, আসনা ৰুট্ঠহন্তি.
অথ খো সামণেরো ৰুড্ঢিমন্ৰায পরিপক্কিন্দ্রিযো অনভিরতিযা পীল়িতো অনভিরতিং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো পরুল়্হকেসনখো কিলিট্ঠনিৰাসনপারুপনো কস্সচি অনারোচেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায এককোৰ মাতুঘরং অগমাসি. উপাসিকা পুত্তং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘কিং, তাত, ত্ৰং পুব্বে ¶ আচরিযুপজ্ঝাযেহি ৰা দহরসামণেরেহি ৰা সদ্ধিং ইধাগচ্ছসি, কস্মা এককোৰ অজ্জ আগতোসী’’তি? সো উক্কণ্ঠিতভাৰং আরোচেসি. সা উপাসিকা নানপ্পকারেন ঘরাৰাসে আদীনৰং দস্সেত্ৰা পুত্তং ওৰদমানাপি সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তী ‘‘অপ্পেৰ নাম অত্তনো ধম্মতাযপি সল্লক্খেয্যা’’তি অনুয্যোজেত্ৰা ‘‘তিট্ঠ, তাত, যাৰ তে যাগুভত্তং সম্পাদেমি, যাগুং পিৰিত্ৰা কতভত্তকিচ্চস্স তে মনাপানি ৰত্থানি নীহরিত্ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি সামণেরো. উপাসিকা মুহুত্তেনেৰ যাগুখজ্জকং ¶ সম্পাদেত্ৰা অদাসি. অথ ‘‘ভত্তং সম্পাদেস্সামী’’তি অৰিদূরে নিসিন্না তণ্ডুলে ধোৰতি. তস্মিং সমযে সা যক্খিনী ‘‘কহং নু খো সামণেরো, কচ্চি ভিক্খাহারং লভতি, নো’’তি আৰজ্জমানা তস্স ৰিব্ভমিতুকামতায নিসিন্নভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সামণেরো মে মহেসক্খানং দেৰতানং অন্তরে লজ্জং উপ্পাদেয্য, গচ্ছামিস্স ৰিব্ভমনে অন্তরাযং করিস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা তস্স সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা ¶ গীৰং পরিৰত্তেত্ৰা খেল়েন পগ্ঘরন্তেন ভূমিযং ¶ নিপতি. উপাসিকা পুত্তস্স তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা পুত্তং আলিঙ্গেত্ৰা ঊরূসু নিপজ্জাপেসি. সকলগামৰাসিনো আগন্ত্ৰা বলিকম্মাদীনি করিংসু. উপাসিকা পন পরিদেৰমানা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং.
‘‘উপোসথং উপৰসন্তি, ব্রহ্মচরিযং চরন্তি যে;
ন তেহি যক্খা কীল়ন্তি, ইতি মে অরহতং সুতং;
সা দানি অজ্জ পস্সামি, যক্খা কীল়ন্তি সানুনা’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯);
উপাসিকায ৰচনং সুত্ৰা –
‘‘চাতুদ্দসিং পঞ্চদসিং, যা চ পক্খস্স অট্ঠমী;
পাটিহারিযপক্খঞ্চ, অট্ঠঙ্গসুসমাগতং.
‘‘উপোসথং উপৰসন্তি, ব্রহ্মচরিযং চরন্তি যে;
ন তেহি যক্খা কীল়ন্তি, সাহু তে অরহতং সুত’’ন্তি. (সং. নি. ১.২৩৯) –
ৰত্ৰা আহ –
‘‘সানুং পবুদ্ধং ৰজ্জাসি, যক্খানং ৰচনং ইদং;
মাকাসি পাপকং কম্মং, আৰি ৰা যদি ৰা রহো.
‘‘সচে ¶ চ পাপকং কম্মং, করিস্সসি করোসি ৰা;
ন তে দুক্খা পমুত্যত্থি, উপ্পচ্চাপি পলাযতো’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯);
এৰং ¶ পাপকং কম্মং কত্ৰা সকুণস্স ৰিয উপ্পতিত্ৰা পলাযতোপি তে মোক্খো নত্থীতি ৰত্ৰা সা যক্খিনী সামণেরং মুঞ্চি. সো অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা মাতরং কেসে ৰিকিরিয অস্সসন্তিং পস্সসন্তিং রোদমানং সকলগামৰাসিনো চ সন্নিপতিতে দিস্ৰা অত্তনো যক্খেন গহিতভাৰং অজানন্তো ‘‘অহং পুব্বে পীঠে নিসিন্নো, মাতা মে অৰিদূরে নিসীদিত্ৰা তণ্ডুলে ধোৰি, ইদানি পনম্হি ভূমিযং নিপন্নো, কিং নু খো এত’’ন্তি নিপন্নকোৰ মাতরং আহ –
‘‘মতং ¶ ৰা অম্ম রোদন্তি, যো ৰা জীৰং ন দিস্সতি;
জীৰন্তং অম্ম পস্সন্তী, কস্মা মং অম্ম রোদসী’’তি. (থেরগা. ৪৪; সং. নি. ১.২৩৯);
অথস্স মাতা ৰত্থুকামকিলেসকামে পহায পব্বজিতস্স পুন ৰিব্ভমনত্থং আগমনে আদীনৰং দস্সেন্তী আহ –
‘‘মতং ৰা পুত্ত রোদন্তি, যো ৰা জীৰং ন দিস্সতি;
যো চ কামে চজিত্ৰান, পুনরাগচ্ছতে ইধ;
তং ৰাপি পুত্ত রোদন্তি, পুন জীৰং মতো হি সো’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯);
এৰঞ্চ ¶ পন ৰত্ৰা ঘরাৰাসং কুক্কুল়সদিসঞ্চেৰ নরকসদিসঞ্চ কত্ৰা ঘরাৰাসে আদীনৰং দস্সেন্তী পুন আহ –
‘‘কুক্কুল়া উব্ভতো তাত, কুক্কুল়ং পতিতুমিচ্ছসি;
নরকা উব্ভতো তাত, নরকং পতিতুমিচ্ছসী’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯);
অথ নং, ‘‘পুত্ত, ভদ্দং তৰ হোতু, মযা পন ‘অযং নো পুত্তকো ডয্হমানো’তি গেহা ভণ্ডং ¶ ৰিয নীহরিত্ৰা বুদ্ধসাসনে পব্বাজিতো, ঘরাৰাসে পুন ডয্হিতুং ইচ্ছসি. অভিধাৰথ পরিত্তাযথ নোতি ইমমত্থং কস্স উজ্ঝাপযাম কং নিজ্ঝাপযামা’’তি দীপেতুং ইমং গাথমাহ –
‘‘অভিধাৰথ ভদ্দন্তে, কস্স উজ্ঝাপযামসে;
আদিত্তা নীহতং ভণ্ডং, পুন ডয্হিতুমিচ্ছসী’’তি. (সং. নি. ১.২৩৯);
সো মাতরি কথেন্তিযা কথেন্তিযা সল্লক্খেত্ৰা ‘‘নত্থি ময্হং গিহিভাৰেন অত্থো’’তি আহ. অথস্স মাতা ‘‘সাধু, তাতা’’তি তুট্ঠা পণীতভোজনং ভোজেত্ৰা ‘‘কতিৰস্সোসি, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সভাৰং ঞত্ৰা তিচীৰরং পটিযাদেসি. সো পরিপুণ্ণপত্তচীৰরো উপসম্পদং লভি. অথস্স অচিরূপসম্পন্নস্স সত্থা চিত্তনিগ্গহে উস্সাহং জনেন্তো ‘‘চিত্তং ¶ নামেতং নানারম্মণেসু দীঘরত্তং চারিকং চরন্তং অনিগ্গণ্হন্তস্স সোত্থিভাৰো নাম নত্থি, তস্মা অঙ্কুসেন মত্তহত্থিনো ৰিয চিত্তস্স নিগ্গণ্হনে যোগো করণীযো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইদং ¶ পুরে চিত্তমচারি চারিকং,
যেনিচ্ছকং যত্থকামং যথাসুখং;
তদজ্জহং নিগ্গহেস্সামি যোনিসো,
হত্থিপ্পভিন্নং ৰিয অঙ্কুসগ্গহো’’তি.
তস্সত্থো – ইদং চিত্তং নাম ইতো পুব্বে রূপাদীসু চ আরম্মণেসু রাগাদীনং যেন কারণেন ইচ্ছতি, যত্থেৰস্স কামো উপ্পজ্জতি, তস্স ৰসেন যত্থ কামং যথারুচি চরন্তস্স সুখং হোতি, তথেৰ ৰিচরণতো যথাসুখং দীঘরত্তং চারিকং চরি, তং অজ্জ অহং পভিন্নং মত্তহত্থিং হত্থাচরিযসঙ্খাতো ছেকো অঙ্কুসগ্গহো অঙ্কুসেন ৰিয যোনিসোমনসিকারেন নিগ্গহেস্সামি, নাস্স ৰীতিক্কমিতুং দস্সামীতি.
দেসনাৰসানে সানুনা সদ্ধিং ধম্মস্সৰনায উপসঙ্কমন্তানং ¶ বহূনং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সোপাযস্মা তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা মহাধম্মকথিকো হুত্ৰা ৰীসৰস্সসতং ঠত্ৰা সকলজম্বুদীপং সঙ্খোভেত্ৰা পরিনিব্বাযীতি.
সানুসামণেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পাৰেয্যকহত্থিৰত্থু
অপ্পমাদরতাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসলরঞ্ঞো পাৰেয্যকং নাম হত্থিং আরব্ভ কথেসি.
সো কির হত্থী তরুণকালে মহাবলো হুত্ৰা অপরেন সমযেন জরাৰাতৰেগব্ভাহতো হুত্ৰা একং মহন্তং সরং ওরুয্হ কললে লগ্গিত্ৰা উত্তরিতুং নাসক্খি. মহাজনো তং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপোপি নাম হত্থী ইমং দুব্বলভাৰং পত্তো’’তি কথং সমুট্ঠাপেসি. রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা হত্থাচরিযং আণাপেসি – ‘‘গচ্ছ, আচরিয, তং হত্থিং কললতো উদ্ধরাহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্মিং ঠানে সঙ্গামসীসং দস্সেত্ৰা সঙ্গামভেরিং আকোটাপেসি. মানজাতিকো হত্থী ৰেগেনুট্ঠায থলে পতিট্ঠহি. ভিক্খূ তং কারণং দিস্ৰা সত্থু আরোচেসুং. সত্থা ‘‘তেন, ভিক্খৰে ¶ , হত্থিনা ¶ পকতিপঙ্কদুগ্গতো অত্তা উদ্ধটো, তুম্হে পন কিলেসদুগ্গে পক্খন্দা. তস্মা যোনিসো পদহিত্ৰা তুম্হেপি ততো অত্তানং উদ্ধরথা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদরতা হোথ, সচিত্তমনুরক্খথ;
দুগ্গা উদ্ধরথত্তানং, পঙ্কে সন্নোৰ কুঞ্জরো’’তি.
তত্থ অপ্পমাদরতাতি সতিযা অৰিপ্পৰাসে অভিরতা হোথ. সচিত্তন্তি রূপাদীসু আরম্মণেসু অত্তনো চিত্তং যথা ৰীতিক্কমং ন করোতি, এৰং রক্খথ. দুগ্গাতি যথা সো পঙ্কে সন্নো কুঞ্জরো হত্থেহি চ পাদেহি চ ৰাযামং কত্ৰা পঙ্কদুগ্গতো অত্তানং উদ্ধরিত্ৰা থলে পতিট্ঠিতো, এৰং তুম্হেপি কিলেসদুগ্গতো অত্তানং উদ্ধরথ, নিব্বানথলে পতিট্ঠাপেথাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
পাৰেয্যকহত্থিৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
সচে লভেথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পালিলেয্যকং নিস্সায রক্খিতৰনসণ্ডে ৰিহরন্তো সম্বহুলে ¶ ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ¶ যমকৰগ্গে ‘‘পরে চ ন ৰিজানন্তী’’তি গাথাৰণ্ণনায আগতমেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং (ধ. প. অট্ঠ. ১.৫ কোসম্বকৰত্থু) –
তথাগতস্স তত্থ হত্থিনাগেন উপট্ঠিযমানস্স ৰসনভাৰো সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. সাৰত্থিনগরতো ‘‘অনাথপিণ্ডিকো ৰিসাখা মহাউপাসিকা’’তি এৰমাদীনি মহাকুলানি আনন্দত্থেরস্স সাসনং পহিণিংসু ‘‘সত্থারং নো, ভন্তে, দস্সেথা’’তি. দিসাৰাসিনোপি পঞ্চসতা ভিক্খূ ৰুট্ঠৰস্সা আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘চিরস্সুতা নো, আৰুসো আনন্দ, ভগৰতো সম্মুখা ধম্মী কথা, সাধু মযং, আৰুসো আনন্দ, লভেয্যাম ভগৰতো সম্মুখা ধম্মিং কথং সৰনাযা’’তি যাচিংসু. থেরো তে ভিক্খূ আদায তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘তেমাসং ¶ একৰিহারিনো তথাগতস্স সন্তিকং এত্তকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং উপসঙ্কমনং অযুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তে ভিক্খূ বহি ঠপেত্ৰা এককোৰ সত্থারং উপসঙ্কমি. পালিলেয্যকো তং দিস্ৰা দণ্ডমাদায পক্খন্দি. তং সত্থা ওলোকেত্ৰা ‘‘অপেহি, অপেহি, পালিলেয্যক, মা ৰারযি, বুদ্ধুপট্ঠাকো এসো’’তি আহ. সো তত্থেৰ দণ্ডং ছড্ডেত্ৰা পত্তচীৰরপটিগ্গহণং আপুচ্ছি. থেরো নাদাসি. নাগো ‘‘সচে উগ্গহিতৰত্তো ভৰিস্সতি, সত্থু নিসীদনপাসাণফলকে অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেস্সতী’’তি চিন্তেসি. থেরো পত্তচীৰরং ভূমিযং ঠপেসি. ৰত্তসম্পন্না হি গরূনং আসনে ৰা সযনে ৰা অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেন্তি.
থেরো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ¶ নিসীদি. সত্থা ‘‘এককোৰ আগতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘কহং পন তে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং চিত্তং অজানন্তো বহি ঠপেত্ৰা আগতোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘পক্কোসাহি নে’’তি আহ. থেরো তথা অকাসি. সত্থা তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেহি ভিক্খূহি, ‘‘ভন্তে, ভগৰা বুদ্ধসুখুমালো চেৰ খত্তিযসুখুমালো চ, তুম্হেহি তেমাসং এককেহি তিট্ঠন্তেহি নিসীদন্তেহি চ দুক্করং কতং, ৰত্তপটিৰত্তকারকোপি মুখোদকাদিদাযকোপি নাহোসি মঞ্ঞে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, পালিলেয্যকহত্থিনা মম সব্বকিচ্চানি কতানি. এৰরূপঞ্হি সহাযং লভন্তেন এককোৰ ৰসিতুং যুত্তং, অলভন্তস্স একচারিকভাৰোৰ সেয্যো’’তি ৰত্ৰা নাগৰগ্গে ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি,
চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.
‘‘নো ¶ চে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায,
একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো.
নত্থি বালে সহাযতা;
একো চরে ন চ পাপানি কযিরা,
অপ্পোস্সুক্কো মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো’’তি.
তত্থ নিপকন্তি নেপক্কপঞ্ঞায সমন্নাগতং. সাধুৰিহারি ধীরন্তি ভদ্দকৰিহারিং পণ্ডিতং. পরিস্সযানীতি তাদিসং মেত্তাৰিহারিং সহাযং লভন্তো সীহব্যগ্ঘাদযো পাকটপরিস্সযে চ রাগভযদোসভযমোহভযাদযো পটিচ্ছন্নপরিস্সযে চাতি সব্বেৰ পরিস্সযে অভিভৰিত্ৰা তেন সদ্ধিং অত্তমনো উপট্ঠিতসতী হুত্ৰা চরেয্য, ৰিহরেয্যাতি অত্থো.
রাজাৰ রট্ঠন্তি রট্ঠং হিত্ৰা গতো মহাজনকরাজা ৰিয. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা ৰিজিতভূমিপদেসো রাজা ‘‘ইদং রজ্জং নাম মহন্তং পমাদট্ঠানং, কিং মে রজ্জেন কারিতেনা’’তি ৰিজিতং রট্ঠং পহায এককোৰ মহারঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তাপসপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা চতূসু ইরিযাপথেসু এককোৰ চরতি, এৰং এককোৰ চরেয্যাতি. মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগোতি যথা চ ‘‘অহং খো আকিণ্ণো ৰিহরামি হত্থীহি হত্থিনীহি ¶ হত্থিকল়ভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদামি, ওভগ্গোভগ্গঞ্চ মে সাখাভঙ্গং খাদন্তি, আৰিলানি চ পানীযানি পিৰামি, ওগাহা চ মে উত্তিণ্ণস্স হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি, যংনূনাহং এককোৰ গণম্হা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি (মহাৰ. ৪৬৭; উদা. ৩৫) এৰং পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা গমনতো মাতঙ্গোতি লদ্ধনামো ইমস্মিং অরঞ্ঞে অযং হত্থিনাগো যূথং পহায সব্বিরিযাপথেসু এককোৰ সুখং চরতি, এৰম্পি একোৰ চরেয্যাতি অত্থো.
একস্সাতি পব্বজিতস্স হি পব্বজিতকালতো পট্ঠায একীভাৰাভিরতস্স এককস্সেৰ চরিতং সেয্যো. নত্থি বালে সহাযতাতি চূল়সীলং মজ্ঝিমসীলং মহাসীলং দস কথাৰত্থূনি তেরস ধুতঙ্গগুণানি ৰিপস্সনাঞাণং চত্তারো মগ্গা চত্তারি ফলানি তিস্সো ৰিজ্জা ছ অভিঞ্ঞা অমতমহানিব্বানন্তি অযঞ্হি সহাযতা নাম. সা বালে ¶ নিস্সায অধিগন্তুং ¶ ন সক্কাতি ¶ নত্থি বালে সহাযতা. একোতি ইমিনা কারণেন সব্বিরিযাপথেসু এককোৰ চরেয্য, অপ্পমত্তকানিপি ন চ পাপানি কযিরা. যথা সো অপ্পোস্সুক্কো নিরালযো ইমস্মিং অরঞ্ঞে মাতঙ্গনাগো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানে সুখং চরতি, এৰং এককোৰ হুত্ৰা চরেয্য, অপ্পমত্তকানিপি ন চ পাপানি করেয্যাতি অত্থো. তস্মা তুম্হেহি পতিরূপং সহাযং অলভন্তেহি একচারীহেৰ ভৰিতব্বন্তি ইমমত্থং দস্সেন্তো সত্থা তেসং ভিক্খূনং ইমং ধম্মদেসনং দেসেসি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু সত্তমং.
৮. মারৰত্থু
অত্থম্হীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা হিমৰন্তপদেসে অরঞ্ঞকুটিকাযং ৰিহরন্তো মারং আরব্ভ কথেসি.
তস্মিং কির কালে রাজানো মনুস্সে পীল়েত্ৰা রজ্জং কারেন্তি. অথ ভগৰা অধম্মিকরাজূনং রজ্জে দণ্ডকরণপীল়িতে মনুস্সে দিস্ৰা কারুঞ্ঞেন এৰং চিন্তেসি ¶ – ‘‘সক্কা নু খো রজ্জং কারেতুং অহনং অঘাতযং, অজিনং অজাপযং, অসোচং অসোচাপযং ধম্মেনা’’তি, মারো পাপিমা তং ভগৰতো পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা ‘‘সমণো গোতমো ‘সক্কা নু খো রজ্জং কারেতু’ন্তি চিন্তেসি, ইদানি রজ্জং কারেতুকামো ভৰিস্সতি, রজ্জঞ্চ নামেতং পমাদট্ঠানং, তং কারেন্তে সক্কা ওকাসং লভিতুং, গচ্ছামি উস্সাহমস্স জনেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘কারেতু, ভন্তে, ভগৰা রজ্জং, কারেতু সুগতো রজ্জং অহনং অঘাতযং, অজিনং অজাপযং, অসোচং অসোচাপযং ধম্মেনা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং পন মে ত্ৰং, পাপিম, পস্সসি, যং মং ত্ৰং এৰং ৰদেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ভগৰতা খো, ভন্তে, চত্তারো ইদ্ধিপাদা সুভাৰিতা. আকঙ্খমানো হি ভগৰা হিমৰন্তং পব্বতরাজং ‘সুৰণ্ণ’ন্তি অধিমুচ্চেয্য, তঞ্চ সুৰণ্ণমেৰ অস্স, অহম্পি খো ধনেন ধনকরণীযং করিস্সামি, তুম্হে ধম্মেন রজ্জং কারেস্সথা’’তি তেন ৰুত্তে –
‘‘পব্বতস্স ¶ সুৰণ্ণস্স, জাতরূপস্স কেৰলো;
দ্ৰিত্তাৰ নালমেকস্স, ইতি ৰিদ্ৰা সমঞ্চরে.
‘‘যো ¶ ¶ দুক্খমদক্খি যতোনিদানং,
কামেসু সো জন্তু কথং নমেয্য;
উপধিং ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকে,
তস্সেৰ জন্তু ৰিনযায সিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১৫৬) –
ইমাহি গাথাহি সংৰেজেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞো এৰ খো, পাপিম, তৰ ওৰাদো, অঞ্ঞো মম, তযা সদ্ধিং ধম্মসংসন্দনা নাম নত্থি, অহঞ্হি এৰং ওৰদামী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্থম্হি জাতম্হি সুখা সহাযা,
তুট্ঠী সুখা যা ইতরীতরেন;
পুঞ্ঞং সুখং জীৰিতসঙ্খযম্হি,
সব্বস্স দুক্খস্স সুখং পহানং.
‘‘সুখা মত্তেয্যতা লোকে,
অথো পেত্তেয্যতা সুখা;
সুখা সামঞ্ঞতা লোকে,
অথো ব্রহ্মঞ্ঞতা সুখা.
‘‘সুখং যাৰ জরাসীলং, সুখা সদ্ধা পতিট্ঠিতা;
সুখো পঞ্ঞায পটিলাভো, পাপানং অকরণং সুখ’’ন্তি.
তত্থ অত্থম্হীতি পব্বজিতস্সাপি হি চীৰরকরণাদিকে ৰা অধিকরণৰূপসমাদিকে ৰা গিহিনোপি ¶ কসিকম্মাদিকে ৰা বলৰপক্খসন্নিস্সিতেহি অভিভৰনাদিকে ৰা কিচ্চে উপ্পন্নে যে তং কিচ্চং নিপ্ফাদেতুং ৰা ৰূপসমেতুং ৰা সক্কোন্তি, এৰরূপা সুখা সহাযাতি অত্থো. তুট্ঠী সুখাতি যস্মা পন গিহিনোপি সকেন অসন্তুট্ঠা সন্ধিচ্ছেদাদীনি আরভন্তি, পব্বজিতাপি নানপ্পকারং অনেসনং. ইতি তে সুখং ন ৰিন্দন্তিযেৰ. তস্মা যা ইতরীতরেন পরিত্তেন ৰা ৰিপুলেন ৰা অত্তনো সন্তকেন সন্তুট্ঠি, অযমেৰ সুখাতি অত্থো. পুঞ্ঞন্তি মরণকালে পন যথাজ্ঝাসযেন পত্থরিত্ৰা কতপুঞ্ঞকম্মমেৰ ¶ সুখং. সব্বস্সাতি সকলস্সপি পন ৰট্টদুক্খস্স পহানসঙ্খাতং অরহত্তমেৰ ইমস্মিং লোকে সুখং নাম.
মত্তেয্যতাতি ¶ মাতরি সম্মা পটিপত্তি. পেত্তেয্যতাতি পিতরি সম্মা পটিপত্তি. উভযেনপি মাতাপিতূনং উপট্ঠানমেৰ কথিতং. মাতাপিতরো হি পুত্তানং অনুপট্ঠহনভাৰং ঞত্ৰা অত্তনো সন্তকং ভূমিযং ৰা নিদহন্তি, পরেসং ৰা ৰিস্সজ্জেন্তি, ‘‘মাতাপিতরো ন উপট্ঠহন্তী’’তি নেসং নিন্দাপি ৰড্ঢতি, কাযস্স ভেদা গূথনিরযেপি নিব্বত্তন্তি. যে পন মাতাপিতরো সক্কচ্চং উপট্ঠহন্তি, তে ¶ তেসং সন্তকং ধনম্পি পাপুণন্তি, পসংসম্পি লভন্তি, কাযস্স ভেদা সগ্গে নিব্বত্তন্তি. তস্মা উভযম্পেতং সুখন্তি ৰুত্তং. সামঞ্ঞতাতি পব্বজিতেসু সম্মা পটিপত্তি. ব্রহ্মঞ্ঞতাতি বাহিতপাপেসু বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকেসু সম্মা পটিপত্তিযেৰ. উভযেনপি তেসং চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গনভাৰো কথিতো, ইদম্পি লোকে সুখং নাম কথিকং.
সীলন্তি মণিকুণ্ডলরত্তৰত্থাদযো হি অলঙ্কারা তস্মিং তস্মিং ৰযে ঠিতানংযেৰ সোভন্তি. ন দহরানং অলঙ্কারো মহল্লককালে, মহল্লকানং ৰা অলঙ্কারো দহরকালে সোভতি, ‘‘উম্মত্তকো এস মঞ্ঞে’’তি গরহুপ্পাদনেন পন দোসমেৰ জনেতি. পঞ্চসীলদসসীলাদিভেদং পন সীলং দহরস্সাপি মহল্লকস্সাপি সব্বৰযেসু সোভতিযেৰ, ‘‘অহো ৰতাযং সীলৰা’’তি পসংসুপ্পাদনেন সোমনস্সমেৰ আৰহতি. তেন ৰুত্তং – সুখং যাৰ জরা সীলন্তি. সদ্ধা পতিট্ঠিতাতি লোকিযলোকুত্তরতো দুৰিধাপি সদ্ধা নিচ্চলা হুত্ৰা পতিট্ঠিতা. সুখো পঞ্ঞায পটিলাভোতি লোকিযলোকুত্তরপঞ্ঞায পটিলাভো সুখো. পাপানং ¶ অকরণন্তি সেতুঘাতৰসেন পন পাপানং অকরণং ইমস্মিং লোকে সুখন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূনং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
মারৰত্থু অট্ঠমং.
নাগৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তেৰীসতিমো ৰগ্গো.
২৪. তণ্হাৰগ্গো
১. কপিলমচ্ছৰত্থু
মনুজস্সাতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কপিলমচ্ছং আরব্ভ কথেসি.
অতীতে কির কস্সপভগৰতো পরিনিব্বুতকালে দ্ৰে কুলভাতরো নিক্খমিত্ৰা সাৰকানং সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসু জেট্ঠো সাগতো নাম অহোসি, কনিট্ঠো কপিলো নাম. মাতা পন নেসং সাধিনী নাম, কনিট্ঠভগিনী তাপনা নাম. তাপি ভিক্খুনীসু পব্বজিংসু. এৰং তেসু পব্বজিতেসু উভো ভাতরো আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা ৰিহরন্তা একদিৰসং, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং সাসনে কতি ধুরানী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গন্থধুরং ৰিপস্সনাধুরঞ্চাতি দ্ৰে ধুরানী’’তি সুত্ৰা জেট্ঠো ‘‘ৰিপস্সনাধুরং ¶ পূরেস্সামী’’তি পঞ্চ ৰস্সানি আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে ৰসিত্ৰা যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰাযমন্তো অরহত্তং পাপুণি. কনিট্ঠো ‘‘অহং তাৰ তরুণো, ৰুড্ঢকালে ৰিপস্সনাধুরং পূরেস্সামী’’তি গন্থধুরং পট্ঠপেত্ৰা তীণি পিটকানি উগ্গণ্হি. তস্স পরিযত্তিং নিস্সায মহাপরিৰারো, পরিৰারং নিস্সায লাভো উদপাদি. সো বাহুসচ্চমদেন মত্তো লাভতণ্হায অভিভূতো অতিপণ্ডিতমানিতায পরেহি ৰুত্তং কপ্পিযম্পি ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি ৰদেতি, অকপ্পিযম্পি ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰদেতি, সাৰজ্জম্পি ‘‘অনৰজ্জ’’ন্তি, অনৰজ্জম্পি ‘‘সাৰজ্জ’’ন্তি. সো পেসলেহি ভিক্খূহি ‘‘মা, আৰুসো কপিল, এৰং অৰচা’’তি ৰত্ৰা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ দস্সেত্ৰা ওৰদিযমানোপি ‘‘তুম্হে কিং জানাথ, রিত্তমুট্ঠিসদিসা’’তিআদীনি ৰত্ৰা খুংসেন্তো ৰম্ভেন্তো চরতি. অথস্স ভাতু সাগতত্থেরস্সাপি ভিক্খূ তমত্থং আরোচেসুং. সোপি নং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘আৰুসো কপিল, তুম্হাদিসানঞ্হি সম্মাপটিপত্তি সাসনস্স আযু নাম, তস্মা পটিপত্তিং পহায কপ্পিযাদীনি পটিবাহন্তো মা এৰং অৰচা’’তি ওৰদি. সো তস্সপি ৰচনং নাদিযি. এৰং সন্তেপি থেরো দ্ৰত্তিক্খত্তুং ওৰদিত্ৰা ওৰাদং অগণ্হন্তং ‘‘নাযং মম ৰচনং করোতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তেন, আৰুসো, পঞ্ঞাযিস্সসি সকেন কম্মেনা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি ¶ . ততো পট্ঠায নং অঞ্ঞে পেসলা ভিক্খূ ছড্ডযিংসু.
সো ¶ ¶ দুরাচারো হুত্ৰা দুরাচারপরিৰুতো ৰিহরন্তো একদিৰসং উপোসথগ্গে ‘‘পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামী’’তি বীজনিং আদায ধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘ৰত্ততি, আৰুসো, এত্থ সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং পাতিমোক্খ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কো অত্থো ইমস্স পটিৰচনেন দিন্নেনা’’তি তুণ্হীভূতে ভিক্খূ দিস্ৰা, ‘‘আৰুসো, ধম্মো ৰা ৰিনযো ৰা নত্থি, পাতিমোক্খেন সুতেন ৰা অসুতেন ৰা কো অত্থো’’তি ৰত্ৰা আসনা ৰুট্ঠহি. এৰং সো কস্সপস্স ভগৰতো পরিযত্তিসাসনং ওসক্কাপেসি. সাগতত্থেরোপি তদহেৰ পরিনিব্বাযি. কপিলো আযুপরিযোসানে অৰীচিম্হি মহানিরযে নিব্বত্তি. সাপিস্স মাতা চ ভগিনী চ তস্সেৰ দিট্ঠানুগতিং আপজ্জিত্ৰা পেসলে ভিক্খূ অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তিংসু.
তস্মিং পন কালে পঞ্চসতা পুরিসা গামঘাতকাদীনি কত্ৰা চোরিকায জীৰন্তা জনপদমনুস্সেহি অনুবদ্ধা পলাযমানা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তত্থ কিঞ্চি পটিসরণং অপস্সন্তা অঞ্ঞতরং আরঞ্ঞিকং ভিক্খুং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘পটিসরণং নো, ভন্তে, হোথা’’তি ৰদিংসু. থেরো ‘‘তুম্হাকং সীলসদিসং পটিসরণং নাম ¶ নত্থি, সব্বেপি পঞ্চসীলানি সমাদিযথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সীলানি সমাদিযিংসু. অথ নে থেরো ওৰদি – ‘‘ইদানি তুম্হে সীলৰন্তা, জীৰিতহেতুপি ৰো নেৰ সীলং অতিক্কমিতব্বং, ন মনোপদোসো কাতব্বো’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিংসু. অথ নে জনপদমনুস্সা তং ঠানং পত্ৰা ইতো চিতো চ পরিযেসমানা তে চোরে দিস্ৰা সব্বে তে জীৰিতা ৰোরোপেসুং. তে কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিংসু, চোরজেট্ঠকো জেট্ঠকদেৰপুত্তো অহোসি.
তে অনুলোমপটিলোমৰসেন একং বুদ্ধন্তরং দেৰলোকে সংসরিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে সাৰত্থিনগরদ্ৰারে পঞ্চসতকুলিকে কেৰট্টগামে নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠকদেৰপুত্তো কেৰট্টজেট্ঠকস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, ইতরে ইতরেসু. এৰং তেসং একদিৰসেযেৰ পটিসন্ধিগহণঞ্চ মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনঞ্চ অহোসি. কেৰট্টজেট্ঠকো ‘‘অত্থি নু খো ইমস্মিং গামে অঞ্ঞেপি দারকা অজ্জ জাতা’’তি পরিযেসাপেত্ৰা তেসং জাতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘এতে মম পুত্তস্স সহাযকা ভৰিস্সন্তী’’তি সব্বেসং পোসাৰনিকং ¶ দাপেসি. তে সব্বেপি সহপংসুকীল়কা সহাযকা হুত্ৰা অনুপুব্বেন ৰযপ্পত্তা অহেসুং. তেসং কেৰট্টজেট্ঠকপুত্তোৰ যসতো চ তেজতো চ অগ্গপুরিসো অহোসি.
কপিলোপি ¶ একং বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন তস্মিং কালে অচিরৰতিযা সুৰণ্ণৰণ্ণো দুগ্গন্ধমুখো মচ্ছো হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথেকদিৰসং তে সহাযকা ‘‘মচ্ছে বন্ধিস্সামা’’তি জালাদীনি গহেত্ৰা নদিযা খিপিংসু. অথ নেসং অন্তোজালং সো মচ্ছো পাৰিসি ¶ . তং দিস্ৰা সব্বে কেৰট্টগামৰাসিনো উচ্চাসদ্দমকংসু – ‘‘পুত্তা নো পঠমং মচ্ছে বন্ধন্তা সুৰণ্ণমচ্ছং বন্ধিংসু, ইদানি নো রাজা বহুধনং দস্সতী’’তি. তেপি খো সহাযকা মচ্ছং নাৰায পক্খিপিত্ৰা নাৰং উক্খিপিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং অগমংসু. রঞ্ঞাপি তং দিস্ৰাৰ ‘‘কিং এত’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘মচ্ছো, দেৰা’’তি আহংসু. রাজা সুৰণ্ণৰণ্ণং মচ্ছং দিস্ৰা ‘‘সত্থা এতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণকারণং জানিস্সতী’’তি মচ্ছং গাহাপেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. মচ্ছেন মুখে ৰিৰটমত্তেযেৰ সকলজেতৰনং অতিৰিয দুগ্গন্ধং অহোসি. রাজা সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘কস্মা, ভন্তে, মচ্ছো সুৰণ্ণৰণ্ণো জাতো, কস্মা চস্স মুখতো দুগ্গন্ধো ৰাযতী’’তি?
অযং, মহারাজ, কস্সপভগৰতো পাৰচনে কপিলো নাম ভিক্খু অহোসি বহুস্সুতো মহাপরিৰারো লাভতণ্হায অভিভূতো অত্তনো ৰচনং অগণ্হন্তানং অক্কোসকপরিভাসকো, তস্স চ ভগৰতো সাসনং ওসক্কাপেসি, সো তেন ¶ কম্মেন অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন ইদানি মচ্ছো হুত্ৰা জাতো. যং পন সো দীঘরত্তং বুদ্ধৰচনং ৰাচেসি, বুদ্ধস্স চ গুণং কথেসি, তস্স নিস্সন্দেন ইমং সুৰণ্ণৰণ্ণং পটিলভি. যং ভিক্খূনং অক্কোসকপরিভাসকো অহোসি, তেনস্স মুখতো দুগ্গন্ধো ৰাযতি. ‘‘কথাপেমি নং, মহারাজা’’তি? ‘‘কথাপেথ, ভন্তে’’তি. অথ নং সত্থা পুচ্ছি – ‘‘ত্ৰংসি কপিলো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অহং কপিলো’’তি. ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘অৰীচিমহানিরযতো, ভন্তে’’তি. ‘‘জেট্ঠভাতিকো তে সাগতো কুহিং গতো’’তি? ‘‘পরিনিব্বুতো, ভন্তে’’তি. ‘‘মাতা পন তে সাধিনী কহ’’ন্তি? ‘‘মহানিরযে নিব্বত্তা, ভন্তে’’তি. ‘‘কনিট্ঠভগিনী চ তে তাপনা কহ’’ন্তি? ‘‘মহানিরযে নিব্বত্তা, ভন্তে’’তি. ‘‘ইদানি ত্ৰং কহং গমিস্সসী’’তি? ‘‘অৰীচিমহানিরযমেৰ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ৰিপ্পটিসারাভিভূতো নাৰং ¶ সীসেন পহরিত্ৰা তাৰদেৰ কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তি. মহাজনো সংৰিগ্গো অহোসি লোমহট্ঠজাতো.
অথ ভগৰা তস্মিং খণে সন্নিপতিতায পরিসায চিত্তাচারং ওলোকেত্ৰা তঙ্খণানুরূপং ধম্মং দেসেতুং ‘‘ধম্মচরিযং ব্রহ্মচরিযং, এতদাহু ৰসুত্তম’’ন্তি সুত্তনিপাতে (সু. নি. ২৭৬) কপিলসুত্তং কথেত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মনুজস্স ¶ পমত্তচারিনো, তণ্হা ৰড্ঢতি মালুৰা ৰিয;
সো প্লৰতী হুরা হুরং, ফলমিচ্ছংৰ ৰনস্মি ৰানরো.
‘‘যং ¶ এসা সহতে জম্মী, তণ্হা লোকে ৰিসত্তিকা;
সোকা তস্স পৰড্ঢন্তি, অভিৰট্ঠংৰ বীরণং.
‘‘যো চেতং সহতে জম্মিং, তণ্হং লোকে দুরচ্চযং;
সোকা তম্হা পপতন্তি, উদবিন্দুৰ পোক্খরা.
‘‘তং ৰো ৰদামি ভদ্দং ৰো, যাৰন্তেত্থ সমাগতা;
তণ্হায মূলং খণথ, উসীরত্থোৰ বীরণং;
মা ৰো নল়ংৰ সোতোৰ, মারো ভঞ্জি পুনপ্পুন’’ন্তি.
তত্থ পমত্তচারিনোতি সতিৰোস্সগ্গলক্খণেন পমাদেন পমত্তচারিস্স পুগ্গলস্স নেৰ ঝানং ন ৰিপস্সনা ন মগ্গফলানি ৰড্ঢন্তি. যথা পন রুক্খং সংসিব্বন্তী পরিযোনন্ধন্তী তস্স ৰিনাসায মালুৰালতা ৰড্ঢতি ¶ , এৰমস্স ছ দ্ৰারানি নিস্সায পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনতো তণ্হা ৰড্ঢতীতি অত্থো. সো প্লৰতী হুরা হুরন্তি সো তণ্হাৰসিকো পুগ্গলো ভৰে ভৰে উপ্লৰতি ধাৰতি. যথা কিং ৰিযাতি? ফলমিচ্ছংৰ ৰনস্মি ৰানরো, যথা রুক্খফলং ইচ্ছন্তো ৰানরো ৰনস্মিং ধাৰতি, তস্স তস্স রুক্খস্স সাখং গণ্হাতি, তং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং গণ্হাতি, তম্পি মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং গণ্হাতি, ‘‘সাখং অলভিত্ৰা সন্নিসিন্নো’’তি ৰত্তব্বতং নাপজ্জতি, এৰমেৰ তণ্হাৰসিকো পুগ্গলো হুরা হুরং ধাৰন্তো ‘‘আরম্মণং অলভিত্ৰা তণ্হায অপৰত্তং পত্তো’’তি ৰত্তব্বতং নাপজ্জতি.
যন্তি ¶ যং পুগ্গলং এসা লামকভাৰেন জম্মী ৰিসাহারতায ৰিসপুপ্ফতায ৰিসফলতায ৰিসপরিভোগতায রূপাদীসু ৰিসত্ততায আসত্ততায ৰিসত্তিকাতি সঙ্খ্যং গতা ছদ্ৰারিকতণ্হা অভিভৰতি. যথা নাম ৰস্সানে পুনপ্পুনং ৰস্সন্তেন দেৰেন ¶ অভিৰট্ঠং বীরণতিণং ৰড্ঢতি, এৰং তস্স পুগ্গলস্স অন্তো ৰট্টমূলকা সোকা অভিৰড্ঢন্তীতি অত্থো.
দুরচ্চযন্তি যো পন পুগ্গলো এৰং ৰুত্তপ্পকারং অতিক্কমিতুং পজহিতুং দুক্করতায দুরচ্চযং তণ্হং সহতি অভিভৰতি, তম্হা পুগ্গলা ৰট্টমূলকা সোকা পপতন্তি. যথা নাম পোক্খরে পদুমপত্তে পতিতং উদকবিন্দু ন পতিট্ঠাতি, এৰং ন পতিট্ঠহন্তীতি অত্থো.
তং ৰো ৰদামীতি তেন কারণেন অহং তুম্হে ৰদামি. ভদ্দং ৰোতি ভদ্দং তুম্হাকং হোতু, মা ¶ অহং কপিলো ৰিয ৰিনাসং পাপুণথাতি অত্থো. মূলন্তি ইমিস্সা ছদ্ৰারিকতণ্হায অরহত্তমগ্গঞাণেন মূলং খণথ. কিং ৰিযাতি? উসীরত্থোৰ বীরণং, যথা উসীরেন অত্থিকো পুরিসো মহন্তেন কুদালেন বীরণং খণতি, এৰমস্সা মূলং খণথাতি অত্থো. মা ৰো নল়ংৰ সোতোৰ, মারো ভঞ্জি পুনপ্পুনন্তি মা তুম্হে নদীসোতে জাতং নল়ং মহাৰেগেন আগতো নদীসোতো ৰিয কিলেসমারো মরণমারো দেৰপুত্তমারো চ পুনপ্পুনং ভঞ্জতূতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি কেৰট্টপুত্তা সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং পত্থযমানা সত্থু সন্তিকে ¶ পব্বজিত্ৰা ন চিরস্সেৰ দুক্খস্সন্তং কত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং আনেঞ্জৰিহারসমাপত্তিধম্মপরিভোগেন একপরিভোগা অহেসুন্তি.
কপিলমচ্ছৰত্থু পঠমং.
২. সূকরপোতিকাৰত্থু
যথাপি মূলেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো গূথসূকরপোতিকং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিং ¶ কির সমযে সত্থা রাজগহং পিণ্ডায পৰিসন্তো একং সূকরপোতিকং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. তস্স সিতং করোন্তস্স মুখৰিৰরনিগ্গতং দন্তোভাসমণ্ডলং দিস্ৰা আনন্দত্থেরো ‘‘কো নু খো, ভন্তে, হেতু সিতস্স পাতুকম্মাযা’’তি সিতকারণং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘পস্সসেতং, আনন্দ, সূকরপোতিক’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. এসা ককুসন্ধস্স ভগৰতো সাসনে একায আসনসালায সামন্তা কুক্কুটী অহোসি. সা একস্স যোগাৰচরস্স ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানং সজ্ঝাযন্তস্স ধম্মঘোসং সুত্ৰা ততো চুতা রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা উব্বরী নাম রাজধীতা অহোসি. সা অপরভাগে সরীরৰলঞ্জট্ঠানং পৰিট্ঠা পুল়ৰকরাসিং দিস্ৰা তত্থ ¶ পুল়ৰকসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা পঠমং ঝানং পটিলভি. সা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. ততো চৰিত্ৰা পুন গতিৰসেন আলুলমানা ইদানি সূকরযোনিযং নিব্বত্তি, ইদং কারণং দিস্ৰা মযা সিতং পাতুকতন্তি. তং সুত্ৰা আনন্দত্থেরপ্পমুখা ভিক্খূ মহন্তং সংৰেগং পটিলভিংসু. সত্থা তেসং সংৰেগং উপ্পাদেত্ৰা ভৰতণ্হায আদীনৰং পকাসেন্তো অন্তরৰীথিযং ঠিতকোৰ ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যথাপি ¶ মূলে অনুপদ্দৰে দল়্হে,
ছিন্নোপি রুক্খো পুনরেৰ রূহতি;
এৰম্পি তণ্হানুসযে অনূহতে,
নিব্বত্ততী দুক্খমিদং পুনপ্পুনং.
‘‘যস্স ছত্তিংসতি সোতা, মনাপসৰনা ভুসা;
মহাৰহন্তি দুদ্দিট্ঠিং, সঙ্কপ্পা রাগনিস্সিতা.
‘‘সৰন্তি সব্বধি সোতা, লতা উপ্পজ্জ তিট্ঠতি;
তঞ্চ দিস্ৰা লতং জাতং, মূলং পঞ্ঞায ছিন্দথ.
‘‘সরিতানি সিনেহিতানি চ,
সোমনস্সানি হোন্তি জন্তুনো;
তে সাতসিতা সুখেসিনো,
তে ৰে জাতিজরূপগা নরা.
‘‘তসিণায ¶ পুরক্খতা পজা,
পরিসপ্পন্তি সসোৰ বন্ধিতো;
সংযোজনসঙ্গসত্তকা,
দুক্খমুপেন্তি পুনপ্পুনং চিরায.
‘‘তসিণায ¶ পুরক্খতা পজা,
পরিসপ্পন্তি সসোৰ বন্ধিতো;
তস্মা তসিণং ৰিনোদযে,
আকঙ্খন্ত ৰিরাগমত্তনো’’তি.
তত্থ মূলেতি যস্স রুক্খস্স চতূসু দিসাসু চতুধা হেট্ঠা চ উজুকমেৰ গতে পঞ্চৰিধমূলে ছেদনফালনপাচনৰিজ্ঝনাদীনং কেনচি উপদ্দৰেন অনুপদ্দৰে থিরপত্ততায দল়্হে সো রুক্খো উপরিচ্ছিন্নোপি সাখানং ৰসেন পুনদেৰ রূহতি, এৰমেৰ ছদ্ৰারিকায তণ্হায অনুসযে ¶ অরহত্তমগ্গঞাণেন অনুহতে অসমুচ্ছিন্নে তস্মিং তস্মিং ভৰে জাতিআদিভেদং ইদং দুক্খং পুনপ্পুনং নিব্বত্ততিযেৰাতি অত্থো.
যস্সাতি যস্স পুগ্গলস্স ‘‘ইতি অজ্ঝত্তিকস্সূপাদায অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানি বাহিরস্সূপাদায অট্ঠারস তণ্হাৰিচরিতানী’’তি ইমেসং তণ্হাৰিচরিতানং ৰসেন ছত্তিংসতিযা সোতেহি সমন্নাগতা মনাপেসু রূপাদীসু আসৰতি পৰত্ততীতি মনাপসৰনা তণ্হা ভুসা বলৰতী হোতি, তং পুগ্গলং ৰিপন্নঞাণতায দুদ্দিট্ঠিং পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনতো মহন্তভাৰেন মহা হুত্ৰা ঝানং ৰা ৰিপস্সনং ৰা অনিস্সায রাগনিস্সিতা ¶ সঙ্কপ্পা ৰহন্তীতি অত্থো.
সৰন্তি সব্বধি সোতাতি ইমে তণ্হাসোতা চক্খুদ্ৰারাদীনং ৰসেন সব্বেসু রূপাদীসু আরম্মণেসু সৰনতো, সব্বাপি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হাতি সব্বভৰেসু ৰা সৰনতো সব্বধি সৰন্তি নাম. লতাতি পলিৰেঠনট্ঠেন সংসিব্বনট্ঠেন চ লতা ৰিযাতি লতা. উপ্পজ্জ তিট্ঠতীতি ছহি দ্ৰারেহি উপ্পজ্জিত্ৰা রূপাদীসু আরম্মণেসু তিট্ঠতি. তঞ্চ দিস্ৰাতি তং পন তণ্হালতং ‘‘এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতী’’তি জাতট্ঠানৰসেন দিস্ৰা. পঞ্ঞাযাতি সত্থেন ৰনে জাতং লতং ৰিয মগ্গপঞ্ঞায মূলে ছিন্দথাতি অত্থো.
সরিতানীতি ¶ অনুসটানি পযাতানি. সিনেহিতানীতি চীৰরাদীসু পৰত্তসিনেহৰসেন সিনেহিতানি চ, তণ্হাসিনেহমক্খিতানীতি অত্থো. সোমনস্সানীতি তণ্হাৰসিকস্স জন্তুনো এৰরূপানি সোমনস্সানি ভৰন্তি. তে সাতসিতাতি তে তণ্হাৰসিকা পুগ্গলা সাতনিস্সিতা সুখনিস্সিতা চ হুত্ৰা সুখেসিনো সুখপরিযেসিনো ভৰন্তি. তে ৰেতি যে এৰরূপা নরা, তে জাতিজরাব্যাধিমরণানি উপগচ্ছন্তিযেৰাতি জাতিজরূপগা নাম হোন্তি. পজাতি ইমে সত্তা তাসকরণেন তসিণাতি সঙ্খ্যং গতায তণ্হায পুরক্খতা পরিৰারিতা হুত্ৰা.
বন্ধিতোতি লুদ্দেন অরঞ্ঞে বদ্ধো সসো ৰিয পরিসপ্পন্তি ভাযন্তি. সংযোজনসঙ্গসত্তকাতি ¶ দসৰিধেন সংযোজনসঙ্গেন চেৰ সত্তৰিধেন রাগসঙ্গাদিনা চ সত্তা বদ্ধা তস্মিং ৰা লগ্গা হুত্ৰা. চিরাযাতি চিরং দীঘমদ্ধানং পুনপ্পুনং জাতিআদিকং দুক্খং উপগচ্ছন্তীতি অত্থো. তস্মাতি যস্মা তসিণায পুরক্খতা পলিৰেঠিতা সত্তা, তস্মা অত্তনো ৰিরাগং রাগাদিৰিগমং নিব্বানং পত্থেন্তো আকঙ্কমানো ভিক্খু অরহত্তমগ্গেনেতং তসিণং ৰিনোদযে পনুদিত্ৰা নীহরিত্ৰা ছড্ডেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু.
সাপি খো সূকরপোতিকা ততো চৰিত্ৰা সুৰণ্ণভূমিযং রাজকুলে নিব্বত্তি, ততো চুতা বারাণসিযং, ততো চুতা সুপ্পারকপট্টনে অস্সৰাণিজগেহে নিব্বত্তি, ততো চুতা কাৰীরপট্টনে নাৰিকস্স গেহে নিব্বত্তি, ততো চুতা অনুরাধপুরে ইস্সরকুলগেহে নিব্বত্তি, ততো চুতা তস্সেৰ দক্খিণদিসায ভোক্কন্তগামে সুমনস্স নাম কুটুম্বিকস্স ধীতা নামেন সুমনা এৰ হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথস্সা পিতা তস্মিং গামে ছড্ডিতে দীঘৰাপিরট্ঠং গন্ত্ৰা মহামুনিগামে নাম ৰসি. তত্থ নং দুট্ঠগামণিরঞ্ঞো অমচ্চো লকুণ্ডকঅতিম্বরো নাম কেনচিদেৰ করণীযেন গতো দিস্ৰা মহন্তং মঙ্গলং কত্ৰা আদায মহাপুণ্ণগামং গতো. অথ নং কোটিপব্বতমহাৰিহারৰাসী মহাঅনুরুদ্ধত্থেরো নাম তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা তস্সা গেহদ্ৰারে ঠিতো দিস্ৰা ভিক্খূহি সদ্ধিং কথেসি, ‘‘আৰুসো, সূকরপোতিকা নাম লকুণ্ডকঅতিম্বরমহামত্তস্স ¶ ভরিযভাৰং পত্তা, অহো অচ্ছরিয’’ন্তি. সা তং কথং সুত্ৰা অতীতভৰে ¶ উগ্ঘাটেত্ৰা জাতিস্সরঞাণং পটিলভি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ উপ্পন্নসংৰেগা সামিকং যাচিত্ৰা মহন্তেন ইস্সরিযেন পঞ্চবলকত্থেরীনং সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তিস্সমহাৰিহারে মহাসতিপট্ঠানসুত্তকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. পচ্ছা দমিল়মদ্দনে কতে ঞাতীনং ৰসনট্ঠানং ভোক্কন্তগামমেৰ গন্ত্ৰা তত্থ ৰসন্তী কল্লমহাৰিহারে আসীৰিসোপমসুত্তন্তং সুত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
সা পরিনিব্বানদিৰসে ভিক্খুভিক্খুনীহি পুচ্ছিতা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স সব্বং ইমং পৰত্তিং নিরন্তরং কথেত্ৰা সন্নিপতিতস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে মণ্ডলারামৰাসিনা ধম্মপদভাণকমহাতিস্সত্থেরেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা ‘‘অহং পুব্বে মনুস্সযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতা কুক্কুটী হুত্ৰা তত্থ সেনস্স সন্তিকা সীসচ্ছেদং পত্ৰা রাজগহে নিব্বত্তা, পরিব্বাজিকাসু পব্বজিত্ৰা পঠমজ্ঝানভূমিযং নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতা সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তা নচিরস্সেৰ চৰিত্ৰা সূকরযোনিং গন্ত্ৰা ততো চুতা সুৰণ্ণভূমিং, ততো চুতা বারাণসিং, ততো চুতা সুপ্পারকপট্টনং, ততো চুতা কাৰীরপট্টনং, ততো চুতা অনুরাধপুরং, ততো চুতা ভোক্কন্তগাম’’ন্তি এৰং সমৰিসমে তেরস অত্তভাৰে পত্ৰা ‘‘ইদানি উক্কণ্ঠিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তা, সব্বেপি অপ্পমাদেন সম্পাদেথা’’তি ৰত্ৰা চতস্সো পরিসা সংৰেজেত্ৰা পরিনিব্বাযীতি.
সূকরপোতিকাৰত্থু দুতিযং.
৩. ৰিব্ভন্তভিক্খুৰত্থু
যো ¶ ¶ নিব্বনথোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো একং ৰিব্ভন্তকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
একো কির মহাকস্সপত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো হুত্ৰা চত্তারি ঝানানি উপ্পাদেত্ৰাপি অত্তনো মাতুলস্স সুৰণ্ণকারস্স গেহে ৰিসভাগারম্মণং দিস্ৰা তত্থ পটিবদ্ধচিত্তো ৰিব্ভমি. অথ নং মনুস্সা অলসভাৰেন কম্মং কাতুং অনিচ্ছন্তং গেহা নীহরিংসু. সো পাপমিত্তসংসগ্গেন চোরকম্মেন জীৰিকং কপ্পেন্তো ৰিচরি. অথ নং একদিৰসং গহেত্ৰা ¶ পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে কসাহি তাল়েন্তা আঘাতনং নযিংসু. থেরো পিণ্ডায চরিতুং পৰিসন্তো তং দক্খিণেন দ্ৰারেন নীহরিযমানং দিস্ৰা বন্ধনং সিথিলং কারেত্ৰা ‘‘পুব্বে তযা পরিচিতকম্মট্ঠানং পুন আৰজ্জেহী’’তি আহ. সো তেন ওৰাদেন সতুপ্পাদং লভিত্ৰা পুন চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেসি. অথ নং ‘‘আঘাতনং নেত্ৰা ঘাতেস্সামা’’তি সূলে উত্তাসেসুং. সো ন ভাযতি ন সন্তসতি. অথস্স তস্মিং তস্মিং দিসাভাগে ঠিতা মনুস্সা অসিসত্তিতোমরাদীনি আৰুধানি উক্খিপিত্ৰাপি তং অসন্তসন্তমেৰ দিস্ৰা ‘‘পস্সথ, ভো, ইমং পুরিসং, অনেকসতানঞ্হি আৰুধহত্থানং পুরিসানং মজ্ঝে নেৰ ছম্ভতি ন ৰেধতি, অহো অচ্ছরিয’’ন্তি অচ্ছরিযব্ভুতজাতা মহানাদং নদিত্ৰা রঞ্ঞো তং পৰত্তিং আরোচেসুং. রাজা তং কারণং সুত্ৰা ‘‘ৰিস্সজ্জেথ ন’’ন্তি আহ. সত্থু সন্তিকম্পি ¶ গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচযিংসু. সত্থা ওভাসং ফরিত্ৰা তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো নিব্বনথো ৰনাধিমুত্তো,
ৰনমুত্তো ৰনমেৰ ধাৰতি;
তং পুগ্গলমেথ পস্সথ,
মুত্তো বন্ধনমেৰ ধাৰতী’’তি.
তস্সত্থো – যো পুগ্গলো গিহিভাৰে আলযসঙ্খাতং ৰনথং ছড্ডেত্ৰা পব্বজিততায নিব্বনথো দিব্বৰিহারসঙ্খাতে তপোৰনে অধিমুত্তো ঘরাৰাসবন্ধনসঙ্খাতা তণ্হাৰনা মুত্তো হুত্ৰা পুন ঘরাৰাসবন্ধনসঙ্খাতং তণ্হাৰনমেৰ ধাৰতি, এথ তং পুগ্গলং পস্সথ, এসো ঘরাৰাসবন্ধনতো মুত্তো ঘরাৰাসবন্ধনমেৰ ধাৰতীতি.
ইমং ¶ পন দেসনং সুত্ৰা সো রাজপুরিসানং অন্তরে সূলগ্গে নিসিন্নোৰ উদযব্বযং পট্ঠপেত্ৰা তিলক্খণং আরোপেত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তো সোতাপত্তিফলং পত্ৰা সমাপত্তিসুখং অনুভৰন্তো ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা আকাসেনেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সরাজিকায পরিসায মজ্ঝেযেৰ অরহত্তং পাপুণীতি.
ৰিব্ভন্তভিক্খুৰত্থু ততিযং.
৪. বন্ধনাগারৰত্থু
ন ¶ তং দল়্হন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বন্ধনাগারং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিং কির কালে বহূ সন্ধিচ্ছেদকপন্থঘাতকমনুস্সঘাতকে চোরে ¶ আনেত্ৰা কোসলরঞ্ঞো দস্সযিংসু. তে রাজা অন্দুবন্ধনরজ্জুবন্ধনসঙ্খলিকবন্ধনেহি বন্ধাপেসি. তিংসমত্তাপি খো জানপদা ভিক্খূ সত্থারং দট্ঠুকামা আগন্ত্ৰা দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুনদিৰসে সাৰত্থিং পিণ্ডায চরন্তা বন্ধনাগারং গন্ত্ৰা তে চোরে দিস্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা সাযন্হসমযে তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ অম্হেহি পিণ্ডায চরন্তেহি বন্ধনাগারে বহূ চোরা অন্দুবন্ধনাদীহি বদ্ধা মহাদুক্খং অনুভৰন্তা দিট্ঠা, তে তানি বন্ধনানি ছিন্দিত্ৰা পলাযিতুং ন সক্কোন্তি, অত্থি নু খো, ভন্তে, তেহি বন্ধনেহি থিরতরং অঞ্ঞং বন্ধনং নামা’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, কিং বন্ধনানি নামেতানি, যং পনেতং ধনধঞ্ঞপুত্তদারাদীসু তণ্হাসঙ্খাতং কিলেসবন্ধনং, এতং এতেহি সতগুণেন সহস্সগুণেন সতসহস্সগুণেন থিরতরং, এৰং মহন্তম্পি পনেতং দুচ্ছিন্দনিযং বন্ধনং পোরাণকপণ্ডিতা ছিন্দিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পব্বজিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং দুগ্গতগহপতিকুলে নিব্বত্তি. তস্স ৰযপ্পত্তস্স পিতা কালমকাসি. সো ভতিং কত্ৰা মাতরং পোসেসি. অথস্স মাতা অনিচ্ছমানস্সেৰ একং কুলধীতরং গেহে কত্ৰা অপরভাগে কালমকাসি. ভরিযাযপিস্স কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠহি. সো গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং অজানন্তোৰ, ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ভতিং কত্ৰা জীৰ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি আহ. ‘‘সামি, ননু গব্ভো ¶ মে পতিট্ঠিতো, মযি ৰিজাতায দারকং দিস্ৰা পব্বজিস্সসী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তস্সা ৰিজাতকালে, ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং সোত্থিনা ৰিজাতা, ইদানি অহং পব্বজিস্সামী’’তি আপুচ্ছি. অথ নং সা ‘‘পুত্তস্স ¶ তাৰ থনপানতো অপগমনকালং আগমেহী’’তি ৰত্ৰা পুন গব্ভং গণ্হি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা গন্তুং ন সক্কা, ইমিস্সা অনাচিক্খিত্ৰাৰ পলাযিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. সো ¶ তস্সা অনাচিক্খিত্ৰাৰ রত্তিভাগে উট্ঠায পলাযি. অথ নং নগরগুত্তিকা অগ্গহেসুং. সো ‘‘অহং, সামি, মাতুপোসকো নাম, ৰিস্সজ্জেথ ম’’ন্তি অত্তানং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা একস্মিং ঠানে ৰসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞাসমাপত্তিযো লভিত্ৰা ঝানকীল়ায কীল়ন্তো ৰিহাসি. সো তত্থ ৰসন্তোযেৰ ‘‘এৰরূপম্পি নাম মে দুচ্ছিন্দনিযং পুত্তদারবন্ধনং কিলেসবন্ধনং ছিন্ন’’ন্তি ইমং উদানং উদানেসি.
সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা তেন উদানিতং উদানং পকাসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন তং দল়্হং বন্ধনমাহু ধীরা,
যদাযসং দারুজপব্বজঞ্চ;
সারত্তরত্তা মণিকুণ্ডলেসু,
পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা.
‘‘এতং দল়্হং বন্ধনমাহু ধীরা,
ওহারিনং সিথিলং দুপ্পমুঞ্চং;
এতম্পি ছেত্ৰান পরিব্বজন্তি,
অনপেক্খিনো কামসুখং পহাযা’’তি.
তত্থ ¶ ধীরাতি বুদ্ধাদযো পণ্ডিতপুরিসা যং সঙ্খলিকসঙ্খাতং অযসা নিব্বত্তং আযসং, অন্দুবন্ধনসঙ্খাতং দারুজং, যঞ্চ পব্বজতিণেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা ৰাকাদীহি রজ্জুং কত্ৰা কতং রজ্জুবন্ধনং, তং অসিআদীহি ছিন্দিতুং সক্কুণেয্যভাৰেন থিরন্তি ন ৰদন্তীতি অত্থো. সারত্তরত্তাতি সারত্তা হুত্ৰা রত্তা, বহলতররাগরত্তাতি অত্থো. মণিকুণ্ডলেসূতি মণীসু চেৰ কুণ্ডলেসু চ, মণিৰিচিত্তেসু ৰা কুণ্ডলেসু. এতং দল়্হন্তি যে মণিকুণ্ডলেসু সারত্তরত্তা, তেসং সো রাগো চ যা পুত্তদারেসু অপেক্খা তণ্হা, এতং কিলেসমযং বন্ধনঞ্চ পণ্ডিতপুরিসা দল়্হন্তি ৰদন্তি. ওহারিনন্তি আকড্ঢিত্ৰা চতূসু অপাযেসু পাতনতো অৰহরতি হেট্ঠা হরতীতি ওহারিনং. সিথিলন্তি বন্ধনট্ঠানে ছৰিচম্মমংসানি ন ছিন্দতি, লোহিতং ন নীহরতি, বন্ধনভাৰম্পি অজানাপেত্ৰা থলপথজলপথাদীসু কম্মানি কাতুং দেতীতি সিথিলং. দুপ্পমুঞ্চন্তি লোভৰসেন হি একৰারম্পি উপ্পন্নং কিলেসবন্ধনং দট্ঠট্ঠানতো কচ্ছপো ¶ ৰিয দুম্মোচিযং ¶ হোতীতি দুপ্পমুঞ্চং. এতম্পি ছেত্ৰানাতি এতং দল়্হম্পি কিলেসবন্ধনং ঞাণখগ্গেন ছিন্দিত্ৰা অনপেক্খিনো ¶ হুত্ৰা কামসুখং পহায পরিব্বজন্তি, পক্কমন্তি পব্বজন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বন্ধনাগারৰত্থু চতুত্থং.
৫. খেমাথেরীৰত্থু
যে রাগরত্তাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো খেমং নাম রঞ্ঞো বিম্বিসারস্স অগ্গমহেসিং আরব্ভ কথেসি.
সা কির পদুমুত্তরপাদমূলে পত্থিতপত্থনা অতিৰিয অভিরূপা পাসাদিকা অহোসি. ‘‘সত্থা কির রূপস্স দোসং কথেতী’’তি সুত্ৰা পন সত্থু সন্তিকং গন্তুং ন ইচ্ছি. রাজা তস্সা রূপমদমত্তভাৰং ঞত্ৰা ৰেল়ুৰনৰণ্ণনাপটিসংযুত্তানি গীতানি কারেত্ৰা নটাদীনং দাপেসি. তেসং তানি গাযন্তানং সদ্দং সুত্ৰা তস্সা ৰেল়ুৰনং অদিট্ঠপুব্বং ৰিয অসুতপুব্বং ৰিয চ অহোসি. সা ‘‘কতরং উয্যানং সন্ধায গাযথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘দেৰী, তুম্হাকং ৰেল়ুৰনুয্যানমেৰা’’তি ৰুত্তে উয্যানং গন্তুকামা অহোসি. সত্থা তস্সা আগমনং ঞত্ৰা পরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তোৰ তালৰণ্টং আদায অত্তনো পস্সে ঠত্ৰা বীজমানং অভিরূপং ইত্থিং নিম্মিনি. খেমা, দেৰীপি পৰিসমানাৰ তং ইত্থিং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো রূপস্স দোসং কথেতীতি ৰদন্তি, অযঞ্চস্স সন্তিকে ইত্থী বীজযমানা ঠিতা, নাহং ইমিস্সা কলভাগম্পি ¶ উপেমি, ন মযা ঈদিসং ইত্থিরূপং দিট্ঠপুব্বং, সত্থারং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা তথাগতস্স কথাসদ্দম্পি অনিসামেত্ৰা তমেৰ ইত্থিং ওলোকযমানা অট্ঠাসি. সত্থা তস্সা তস্মিং রূপে উপ্পন্নবহুমানতং ঞত্ৰা তং রূপং পঠমৰযাদিৰসেন দস্সেত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ পরিযোসানে অট্ঠিমত্তাৰসানং কত্ৰা দস্সেসি. খেমা তং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপম্পি নামেতং রূপং মুহুত্তেনেৰ খযৰযং সম্পত্তং, নত্থি ৰত ইমস্মিং রূপে সারো’’তি চিন্তেসি. সত্থা তস্সা চিত্তাচারং ওলোকেত্ৰা, ‘‘খেমে, ত্ৰং ‘ইমস্মিং রূপে সারো অত্থী’তি চিন্তেসি, পস্স দানিস্স অসারভাৰ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘আতুরং ¶ ¶ অসুচিং পূতিং, পস্স খেমে সমুস্সযং;
উগ্ঘরন্তং পগ্ঘরন্তং, বালানং অভিপত্থিত’’ন্তি. (অপ. থেরী ২.২.৩৫৪);
সা গাথাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. অথ নং সত্থা, ‘‘খেমে, ইমে সত্তা রাগরত্তা দোসপদুট্ঠা মোহমূল়্হা অত্তনো তণ্হাসোতং সমতিক্কমিতুং ন সক্কোন্তি, তত্থেৰ লগ্গন্তী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যে রাগরত্তানুপতন্তি সোতং,
সযং কতং মক্কটকোৰ জালং;
এতম্পি ছেত্ৰান ৰজন্তি ধীরা,
অনপেক্খিনো সব্বদুক্খং পহাযা’’তি.
তত্থ মক্কটকোৰ জালন্তি যথা নাম মক্কটকো সুত্তজালং কত্ৰা মজ্ঝে ঠানে নাভিমণ্ডলে নিপন্নো পরিযন্তে পতিতং পটঙ্গং ৰা মক্খিকং ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা তস্স রসং পিৰিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা তস্মিংযেৰ ¶ ঠানে নিপজ্জতি, এৰমেৰ যে সত্তা রাগরত্তা দোসপদুট্ঠা মোহমূল়্হা সযংকতং তণ্হাসোতং অনুপতন্তি, তে তং সমতিক্কমিতুং ন সক্কোন্তি, এৰং দুরতিক্কমং. এতম্পি ছেত্ৰান ৰজন্তি ধীরাতি পণ্ডিতা এতং বন্ধনং ছেত্ৰা অনপেক্খিনো নিরালযা হুত্ৰা অরহত্তমগ্গেন সব্বদুক্খং পহায ৰজন্তি, গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে খেমা অরহত্তে পতিট্ঠহি, মহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসি. সত্থা রাজানং আহ – ‘‘মহারাজ, খেমায পব্বজিতুং ৰা পরিনিব্বাযিতুং ৰা ৰট্টতী’’তি. ভন্তে, পব্বাজেথ নং, অলং পরিনিব্বানেনাতি. সা পব্বজিত্ৰা অগ্গসাৰিকা অহোসীতি.
খেমাথেরীৰত্থু পঞ্চমং.
৬. উগ্গসেনৰত্থু
মুঞ্চ পুরেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো উগ্গসেনং আরব্ভ কথেসি.
পঞ্চসতা ¶ কির নটা সংৰচ্ছরে ৰা ছমাসে ৰা পত্তে রাজগহং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো সত্তাহং সমজ্জং ¶ কত্ৰা বহুং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং লভন্তি, অন্তরন্তরে উক্খেপদাযানং পরিযন্তো নত্থি. মহাজনো মঞ্চাতিমঞ্চাদীসু ঠত্ৰা সমজ্জং ওলোকেসি. অথেকা লঙ্ঘিকধীতা ৰংসং অভিরুয্হ তস্স উপরি পরিৰত্তিত্ৰা তস্স পরিযন্তে আকাসে চঙ্কমমানা নচ্চতি চেৰ গাযতি চ. তস্মিং সমযে ¶ উগ্গসেনো নাম সেট্ঠিপুত্তো সহাযকেন সদ্ধিং মঞ্চাতিমঞ্চে ঠিতো তং ওলোকেত্ৰা তস্সা হত্থপাদৰিক্খেপাদীসু উপ্পন্নসিনেহো গেহং গন্ত্ৰা ‘‘তং লভন্তো জীৰিস্সামি, অলভন্তস্স মে ইধেৰ মরণ’’ন্তি আহারূপচ্ছেদং কত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. মাতাপিতূহি, ‘‘তাত, কিং তে রুজ্জতী’’তি পুচ্ছিতোপি ‘‘তং মে নটধীতরং লভন্তস্স জীৰিতং অত্থি, অলভন্তস্স মে ইধেৰ মরণ’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘তাত, মা এৰং করি, অঞ্ঞং তে অম্হাকং কুলস্স চ ভোগানঞ্চ অনুরূপং কুমারিকং আনেস্সামা’’তি ৰুত্তেপি তথেৰ ৰত্ৰা নিপজ্জি. অথস্স পিতা বহুং যাচিত্ৰাপি তং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো তস্স সহাযং পক্কোসাপেত্ৰা কহাপণসহস্সং দত্ৰা ‘‘ইমে কহাপণে গহেত্ৰা অত্তনো ধীতরং ময্হং পুত্তস্স দেতূ’’তি পহিণি. সো ‘‘নাহং কহাপণে গহেত্ৰা দেমি, সচে পন সো ইমং অলভিত্ৰা জীৰিতুং ন সক্কোতি, তেন হি অম্হেহি সদ্ধিংযেৰ ৰিচরতু, দস্সামিস্স ধীতর’’ন্তি আহ. মাতাপিতরো পুত্তস্স তমত্থং আরোচেসুং. সো ‘‘অহং তেহি সদ্ধিং ৰিচরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা যাচন্তানম্পি তেসং কথং অনাদিযিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা নাটকস্স সন্তিকং অগমাসি. সো তস্স ধীতরং দত্ৰা তেন সদ্ধিংযেৰ গামনিগমরাজধানীসু সিপ্পং দস্সেন্তো ৰিচরি.
সাপি তেন সদ্ধিং সংৰাসমন্ৰায নচিরস্সেৰ পুত্তং লভিত্ৰা কীল়াপযমানা ‘‘সকটগোপকস্স পুত্ত, ভণ্ডহারকস্স পুত্ত, কিঞ্চি অজানকস্স পুত্তা’’তি ৰদতি. সোপি নেসং সকটপরিৰত্তকং কত্ৰা ঠিতট্ঠানে গোণানং তিণং আহরতি, সিপ্পদস্সনট্ঠানে লদ্ধভণ্ডকং উক্খিপিত্ৰা হরতি ¶ . তদেৰ কির সন্ধায সা ইত্থী পুত্তং কীল়াপযমানা তথা ৰদতি. সো অত্তানং আরব্ভ তস্সা গাযনভাৰং ঞত্ৰা তং পুচ্ছি – ‘‘মং সন্ধায কথেসী’’তি? ‘‘আম, তং সন্ধাযা’’তি. ‘‘এৰং সন্তে অহং পলাযিস্সামী’’তি ¶ . সা ‘‘কিং পন ময্হং তযা পলাযিতেন ৰা আগতেন ৰা’’তি পুনপ্পুনং তদেৰ গীতং গাযতি. সা কির অত্তনো রূপসম্পত্তিঞ্চেৰ ধনলাভঞ্চ নিস্সায তং কিস্মিঞ্চি ন মঞ্ঞতি. সো ‘‘কিং নু খো নিস্সায ইমিস্সা অযং মানো’’তি চিন্তেন্তো ‘‘সিপ্পং নিস্সাযা’’তি ঞত্ৰা ‘‘হোতু, সিপ্পং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি সসুরং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্স জাননকসিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা গামনিগমাদীসু সিপ্পং দস্সেন্তো অনুপুব্বেন রাজগহং আগন্ত্ৰা ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে উগ্গসেনো সেট্ঠিপুত্তো নগরৰাসীনং সিপ্পং দস্সেস্সতী’’তি আরোচাপেসি.
নগরৰাসিনো ¶ মঞ্চাতিমঞ্চাদযো বন্ধাপেত্ৰা সত্তমে দিৰসে সন্নিপতিংসু. সোপি সট্ঠিহত্থং ৰংসং অভিরুয্হ তস্স মত্থকে অট্ঠাসি. তং দিৰসং সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো তং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘স্ৰে সেট্ঠিপুত্তো সিপ্পং দস্সেস্সামীতি ৰংসমত্থকে ঠস্সতি, তস্স দস্সনত্থং মহাজনো সন্নিপতিস্সতি. তত্র অহং চতুপ্পদিকং গাথং দেসেস্সামি, তং সুত্ৰা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি, উগ্গসেনোপি অরহত্তে পতিট্ঠহিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. সত্থা পুনদিৰসে কালং সল্লক্খেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. উগ্গসেনোপি সত্থরি অন্তোনগরং অপৰিট্ঠেযেৰ উন্নাদনত্থায মহাজনস্স অঙ্গুলিসঞ্ঞং দত্ৰা ৰংসমত্থকে ¶ পতিট্ঠায আকাসেযেৰ সত্ত ৰারে পরিৰত্তিত্ৰা ওরুয্হ ৰংসমত্থকে অট্ঠাসি. তস্মিং খণে সত্থা নগরং পৰিসন্তো যথা তং পরিসা ন ওলোকেতি, এৰং কত্ৰা অত্তানমেৰ ওলোকাপেসি. উগ্গসেনো পরিসং ওলোকেত্ৰা ‘‘ন মং পরিসা ওলোকেতী’’তি দোমনস্সপ্পত্তো ‘‘ইদং মযা সংৰচ্ছরে কত্তব্বং সিপ্পং, সত্থরি নগরং পৰিসন্তে পরিসা মং অনোলোকেত্ৰা সত্থারমেৰ ওলোকেতি, মোঘং ৰত মে সিপ্পদস্সনং জাত’’ন্তি চিন্তেসি.
সত্থা তস্স চিত্তং ঞত্ৰা মহামোগ্গল্লানং আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, মোগ্গল্লান, সেট্ঠিপুত্তং ৰদেহি ‘সিপ্পং কির দস্সেতূ’’’তি আহ. থেরো গন্ত্ৰা ৰংসস্স হেট্ঠা ঠিতো সেট্ঠিপুত্তং আমন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইঙ্ঘ ¶ পস্স নটপুত্ত, উগ্গসেন মহব্বল;
করোহি রঙ্গং পরিসায, হাসযস্সু মহাজন’’ন্তি.
সো থেরস্স কথং সুত্ৰা তুট্ঠমানসো হুত্ৰা ‘‘সত্থা মঞ্ঞে মম সিপ্পং পস্সিতুকামো’’তি ৰংসমত্থকে ঠিতকোৰ ইমং গাথমাহ –
‘‘ইঙ্ঘ পস্স মহাপঞ্ঞ, মোগ্গল্লান মহিদ্ধিক;
করোমি রঙ্গং পরিসায, হাসযামি মহাজন’’ন্তি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ৰংসমত্থকতো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসেৰ চুদ্দসক্খত্তুং পরিৰত্তিত্ৰা ওরুয্হ ৰংসমত্থকেৰ অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা, ‘‘উগ্গসেন, পণ্ডিতেন নাম অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু ¶ খন্ধেসু আলযং পহায জাতিআদীহি মুচ্চিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মুঞ্চ পুরে মুঞ্চ পচ্ছতো,
মজ্ঝে মুঞ্চ ভৰস্স পারগূ;
সব্বত্থ ৰিমুত্তমানসো,
ন পুনং জাতিজরং উপেহিসী’’তি.
তত্থ ¶ মুঞ্চ পুরেতি অতীতেসু খন্ধেসু আলযং নিকন্তিং অজ্ঝোসানং পত্থনং পরিযুট্ঠানং গাহং পরামাসং তণ্হং মুঞ্চ. পচ্ছতোতি অনাগতেসুপি খন্ধেসু আলযাদীনি মুঞ্চ. মজ্ঝেতি পচ্চুপ্পন্নেসুপি তানি মুঞ্চ. ভৰস্স পারগূতি এৰং সন্তে তিৰিধস্সাপি ভৰস্স অভিঞ্ঞাপরিঞ্ঞাপহানভাৰনাসচ্ছিকিরিযৰসেন পারগূ পারঙ্গতো হুত্ৰা খন্ধধাতুআযতনাদিভেদে সব্বসঙ্খতে ৰিমুত্তমানসো ৰিহরন্তো পুন জাতিজরামরণানি ন উপগচ্ছতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সেট্ঠিপুত্তোপি ৰংসমত্থকে ঠিতকোৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা ৰংসতো ওরুয্হ সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং সত্থা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি আহ. সো তাৰদেৰ অট্ঠপরিক্খারধরো সট্ঠিৰস্সিকত্থেরো ৰিয অহোসি. অথ নং ভিক্খূ, ‘‘আৰুসো উগ্গসেন, সট্ঠিহত্থস্স তে ৰংসস্স মত্থকতো ওতরন্তস্স ভযং নাম নাহোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থি মে, আৰুসো, ভয’’ন্তি ৰুত্তে সত্থু আরোচেসুং, ‘‘ভন্তে, উগ্গসেনো ¶ ‘ন ভাযামী’তি ৰদতি, অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তেন উগ্গসেনেন সদিসা ছিন্নসংযোজনা ভিক্খূ ভাযন্তি, ন তসন্তী’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণৰগ্গে ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বসংযোজনং ¶ ছেত্ৰা, যো ৰে ন পরিতস্সতি;
সঙ্গাতিগং ৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৩৯৭; সু. নি. ৬২৬);
দেসনাৰসানে বহূনং ধম্মাভিসমযো অহোসি. পুনেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘কিং নু খো, আৰুসো, এৰং অরহত্তূপনিস্সযসম্পন্নস্স ভিক্খুনো নটধীতরং নিস্সায ¶ নটেহি সদ্ধিং ৰিচরণকারণং, কিং অরহত্তূপনিস্সযকারণ’’ন্তি? সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, উভযম্পেতং ইমিনা এৰ কত’’ন্তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসেতুং অতীতং আহরি.
অতীতে কির কস্সপদসবলস্স সুৰণ্ণচেতিযে করিযমানে বারাণসিৰাসিনো কুলপুত্তা বহুং খাদনীযভোজনীযং যানকেসু আরোপেত্ৰা ‘‘হত্থকম্মং করিস্সামা’’তি চেতিযট্ঠানং গচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে একং থেরং পিণ্ডায পৰিসন্তং পস্সিংসু. অথেকা কুলধীতা থেরং ওলোকেত্ৰা সামিকং আহ – ‘‘সামি, অয্যো, পিণ্ডায পৰিসতি, যানকে চ নো বহুং খাদনীযং ভোজনীযং, পত্তমস্স আহর, ভিক্খং দস্সামা’’তি. সো তং পত্তং আহরিত্ৰা খাদনীযভোজনীযস্স পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে পতিট্ঠপেত্ৰা উভোপি পত্থনং করিংসু, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্সেৰ ভাগিনো ভৰেয্যামা’’তি. সোপি থেরো খীণাসৰোৰ, তস্মা ওলোকেন্তো তেসং পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা সিতং অকাসি. তং দিস্ৰা সা ইত্থী সামিকং আহ – ‘‘অম্হাকং, অয্যো, সিতং করোতি, একো নটকারকো ¶ ভৰিস্সতী’’তি. সামিকোপিস্সা ‘‘এৰং ভৰিস্সতি, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. ইদং তেসং পুব্বকম্মং. তে তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চৰিত্ৰা সা ইত্থী নটগেহে নিব্বত্তি, পুরিসো সেট্ঠিগেহে. সো ‘‘এৰং, ভদ্দে, ভৰিস্সতী’’তি তস্সা পটিৰচনস্স দিন্নত্তা নটেহি সদ্ধিং ৰিচরি. খীণাসৰত্থেরস্স ¶ দিন্নপিণ্ডপাতং নিস্সায অরহত্তং পাপুণি. সাপি নটধীতা ‘‘যা মে সামিকস্স গতি, ময্হম্পি সা এৰ গতী’’তি পব্বজিত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
উগ্গসেনৰত্থু ছট্ঠং.
৭. চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতৰত্থু
ৰিতক্কমথিতস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতং আরব্ভ কথেসি.
একো কির দহরভিক্খু সলাকগ্গে অত্তনো পত্তসলাকং গহেত্ৰা সলাকযাগুং আদায আসনসালং গন্ত্ৰা পিৰি. তত্থ উদকং অলভিত্ৰা উদকত্থায একং ঘরং অগমাসি. তত্থ তং একা কুমারিকা দিস্ৰাৰ উপ্পন্নসিনেহা, ‘‘ভন্তে, পুন পানীযেন অত্থে সতি ইধেৰ আগচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. সো ততো পট্ঠায যদা পানীযং ন লভতি, তদা তত্থেৰ গচ্ছতি. সাপিস্স ¶ পত্তং গহেত্ৰা পানীযং দেতি. এৰং গচ্ছন্তে কালে যাগুম্পি দত্ৰা পুনেকদিৰসং তত্থেৰ নিসীদাপেত্ৰা ভত্তং অদাসি. সন্তিকে চস্স নিসীদিত্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং গেহে ন কিঞ্চি নত্থি নাম, কেৰলং মযং ৰিচরণকমনুস্সমেৰ ন লভামা’’তি কথং সমুট্ঠাপেসি. সো কথিপাহেনেৰ তস্সা কথং সুত্ৰা উক্কণ্ঠি. অথ নং একদিৰসং আগন্তুকা ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কস্মা ত্ৰং, আৰুসো, কিসো উপ্পণ্ডুপণ্ডুকজাতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘উক্কণ্ঠিতোম্হি, আৰুসো’’তি ৰুত্তে আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকং নযিংসু. তেপি নং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা ত্ৰং মাদিসস্স আরদ্ধৰীরিযস্স বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা ‘সোতাপন্নো’তি ৰা ‘সকদাগামী’তি ৰা অত্তানং অৰদাপেত্ৰা ‘উক্কণ্ঠিতো’তি ৰদাপেসি, ভারিযং তে কম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘কিং কারণা উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, একা মং ইত্থী এৰমাহা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খু, অনচ্ছরিযং এতং তস্সা কিরিযং. সা হি পুব্বে সকলজম্বুদীপে অগ্গধনুগ্গহপণ্ডিতং পহায তংমুহুত্তদিট্ঠকে একস্মিং সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা তং ¶ জীৰিতক্খযং পাপেসী’’তি ৰত্ৰা তস্সত্থস্স পকাসনত্থং ভিক্খূহি যাচিতো –
অতীতে চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতকালে তক্কসিলাযং দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গহেত্ৰা তেন তুট্ঠেন দিন্নং ধীতরং আদায বারাণসিং গচ্ছন্তস্স একস্মিং অটৰিমুখে একূনপঞ্ঞাসায কণ্ডেহি একূনপঞ্ঞাসচোরে মারেত্ৰা কণ্ডেসু খীণেসু চোরজেট্ঠকং গহেত্ৰা ভূমিযং পাতেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, অসিং আহরা’’তি ৰুত্তে তায তঙ্খণং দিট্ঠচোরে সিনেহং কত্ৰা চোরস্স হত্থে অসিথরুং ঠপেত্ৰা চোরেন ধনুগ্গহপণ্ডিতস্স মারিতভাৰং আৰিকত্ৰা চোরেন চ তং আদায গচ্ছন্তেন ‘‘মম্পি এসা অঞ্ঞং দিস্ৰা অত্তনো সামিকং ৰিয মারাপেস্সতি ¶ , কিং মে ইমাযা’’তি একং নদিং দিস্ৰা ওরিমতীরে তং ঠপেত্ৰা তস্সা ভণ্ডকং আদায ‘‘ত্ৰং ইধেৰ হোহি, যাৰাহং ভণ্ডিকং উত্তারেমী’’তি তত্থেৰ তং পহায গমনভাৰঞ্চ আৰিকত্ৰা –
‘‘সব্বং ভণ্ডং সমাদায, পারং তিণ্ণোসি ব্রাহ্মণ;
পচ্চাগচ্ছ লহুং খিপ্পং, মম্পি তারেহি দানিতো.
‘‘অসন্থুতং মং চিরসন্থুতেন,
নিমীনি ভোতী অদ্ধুৰং ধুৰেন;
মযাপি ভোতী নিমিনেয্য অঞ্ঞং,
ইতো অহং দূরতরং গমিস্সং.
‘‘কাযং ¶ এল়গলাগুম্বে, করোতি অহুহাসিযং;
নযীধ নচ্চং ৰা গীতং ৰা, তাল়ং ৰা সুসমাহিতং;
অনম্হিকালে সুসোণি, কিং নু জগ্ঘসি সোভনে.
‘‘সিঙ্গাল বাল দুম্মেধ, অপ্পপঞ্ঞোসি জম্বুক;
জীনো মচ্ছঞ্চ পেসিঞ্চ, কপণো ৰিয ঝাযসি.
‘‘সুদস্সং ৰজ্জমঞ্ঞেসং, অত্তনো পন দুদ্দসং;
জীনা পতিঞ্চ জারঞ্চ, মঞ্ঞে ত্ৰঞ্ঞেৰ ঝাযসি.
‘‘এৰমেতং ¶ মিগরাজ, যথা ভাসসি জম্বুক;
সা নূনাহং ইতো গন্ত্ৰা, ভত্তু হেস্সং ৰসানুগা.
‘‘যো হরে মত্তিকং থালং, কংসথালম্পি সো হরে;
কতঞ্চেৰ তযা পাপং, পুনপেৰং করিস্সসী’’তি. (জা. ১.৫.১২৮-১৩৪) –
ইমং পঞ্চকনিপাতে চূল়ধনুগ্গহজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা ‘‘তদা চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতো ত্ৰং অহোসি, সা ইত্থী এতরহি ¶ অযং কুমারিকা, সিঙ্গালরূপেন আগন্ত্ৰা তস্সা নিগ্গহকারকো সক্কো দেৰরাজা অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘এৰং সা ইত্থী তংমুহুত্তদিট্ঠকে একস্মিং সিনেহেন সকলজম্বুদীপে অগ্গপণ্ডিতং জীৰিতা ৰোরোপেসি, তং ইত্থিং আরব্ভ উপ্পন্নং তৰ তণ্হং ছিন্দিত্ৰা ৰিহরাহি ভিক্খূ’’তি তং ওৰদিত্ৰা উত্তরিম্পি ধম্মং দেসেন্তো ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ৰিতক্কমথিতস্স জন্তুনো,
তিব্বরাগস্স সুভানুপস্সিনো;
ভিয্যো তণ্হা পৰড্ঢতি,
এস খো দল়্হং করোতি বন্ধনং.
‘‘ৰিতক্কূপসমে চ যো রতো,
অসুভং ভাৰযতে সদা সতো;
এস ¶ খো ব্যন্তি কাহিতি,
এস ছেচ্ছতি মারবন্ধন’’ন্তি.
তত্থ ৰিতক্কমথিতস্সাতি কামৰিতক্কাদীহি ৰিতক্কেহি নিম্মথিতস্স. তিব্বরাগস্সাতি বহলরাগস্স. সুভানুপস্সিনোতি ইট্ঠারম্মণে সুভনিমিত্তগাহাদিৰসেন ৰিস্সট্ঠমানসতায সুভন্তি অনুপস্সন্তস্স. তণ্হাতি এৰরূপস্স ঝানাদীসু একম্পি ন ৰড্ঢতি, অথ খো ছদ্ৰারিকা তণ্হাযেৰ ভিয্যো ৰড্ঢতি. এস খোতি এসো পুগ্গলো তণ্হাবন্ধনং দল়্হং সুথিরং করোতি. ৰিতক্কূপসমেতি মিচ্ছাৰিতক্কাদীনং ৰূপসমসঙ্খাতে দসসু অসুভেসু পঠমজ্ঝানে. সদা সতোতি ¶ যো এত্থ অভিরতো হুত্ৰা নিচ্চং উপট্ঠিতসতিতায সতো তং অসুভঝানং ভাৰেতি. ব্যন্তি কাহিতীতি এস ¶ ভিক্খু তীসু ভৰেসু উপ্পজ্জনকং তণ্হং ৰিগতন্তং করিস্সতি. মারবন্ধনন্তি এসো তেভূমকৰট্টসঙ্খাতং মারবন্ধনম্পি ছিন্দিস্সতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতৰত্থু সত্তমং.
৮. মারৰত্থু
নিট্ঠঙ্গতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মারং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ৰিকালে সম্বহুলা থেরা জেতৰনৰিহারং পৰিসিত্ৰা রাহুলত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং উট্ঠাপেসুং. সো অঞ্ঞত্থ ৰসনট্ঠানং অপস্সন্তো তথাগতস্স গন্ধকুটিযা পমুখে নিপজ্জি. তদা সো আযস্মা অরহত্তং পত্তো অৰস্সিকোৰ হোতি. মারো ৰসৰত্তিভৰনে ঠিতোযেৰ তং আযস্মন্তং গন্ধকুটিপমুখে নিপন্নং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সমণস্স গোতমস্স রুজনকঅঙ্গুলী বহি নিপন্নো, সযং অন্তোগন্ধকুটিযং নিপন্নো, অঙ্গুলিযা পীল়িযমানায সযম্পি ¶ পীল়িতো ভৰিস্সতী’’তি. সো মহন্তং হত্থিরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা আগম্ম সোণ্ডায থেরস্স মত্থকং পরিক্খিপিত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন কোঞ্চনাদং রৰি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তস্স মারভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘মার, তাদিসানং সতসহস্সেনাপি মম পুত্তস্স ভযং উপ্পাদেতুং ন সক্কা. পুত্তো হি মে অসন্তাসী ৰীততণ্হো মহাৰীরিযো মহাপঞ্ঞো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘নিট্ঠঙ্গতো ¶ অসন্তাসী, ৰীততণ্হো অনঙ্গণো;
অচ্ছিন্দি ভৰসল্লানি, অন্তিমোযং সমুস্সযো.
‘‘ৰীততণ্হো অনাদানো, নিরুত্তিপদকোৰিদো;
অক্খরানং সন্নিপাতং, জঞ্ঞা পুব্বাপরানি চ;
স ৰে অন্তিমসারীরো,
মহাপঞ্ঞো মহাপুরিসোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ ¶ নিট্ঠঙ্গতোতি ইমস্মিং সাসনে পব্বজিতানং অরহত্তং নিট্ঠং নাম, তং গতো পত্তোতি অত্থো. অসন্তাসীতি অব্ভন্তরে রাগসন্তাসাদীনং অভাৰেন অসন্তসনকো. অচ্ছিন্দি ভৰসল্লানীতি সব্বানিপি ভৰগামীনি সল্লানি অচ্ছিন্দি. সমুস্সযোতি অযং এতস্স অন্তিমো দেহো.
অনাদানোতি খন্ধাদীসু নিগ্গহণো. নিরুত্তিপদকোৰিদোতি নিরুত্তিযঞ্চ সেসপদেসু চাতি চতূসুপি পটিসম্ভিদাসু ছেকোতি অত্থো. অক্খরানং সন্নিপাতং, জঞ্ঞা পুব্বাপরানি চাতি অক্খরানং সন্নিপাতসঙ্খাতং অক্খরপিণ্ডঞ্চ জানাতি, পুব্বক্খরেন অপরক্খরং, অপরক্খরেন পুব্বক্খরঞ্চ জানাতি. পুব্বক্খরেন অপরক্খরং জানাতি নাম – আদিম্হি পঞ্ঞাযমানে মজ্ঝপরিযোসানেসু ¶ অপঞ্ঞাযমানেসুপি ‘‘ইমেসং অক্খরানং ইদং মজ্ঝং, ইদং পরিযোসান’’ন্তি জানাতি. অপরক্খরেন পুব্বক্খরং জানাতি নাম – অন্তে পঞ্ঞাযমানে আদিমজ্ঝেসু অপঞ্ঞাযমানেসু ‘‘ইমেসং অক্খরানং ইদং মজ্ঝং, অযং আদী’’তি জানাতি. মজ্ঝে পঞ্ঞাযমানেপি ‘‘ইমেসং অক্খরানং অযং আদি, অযং অন্তো’’তি জানাতি. এৰং মহাপঞ্ঞো. স ৰে অন্তিমসারীরোতি এস কোটিযং ঠিতসরীরো, মহন্তানং অত্থধম্মনিরুত্তিপটিভানানং সীলক্খন্ধাদীনঞ্চ পরিগ্গাহিকায পঞ্ঞায সমন্নাগতত্তা মহাপঞ্ঞো, ‘‘ৰিমুত্তচিত্তত্তা খ্ৰাহং, সারিপুত্ত, মহাপুরিসোতি ৰদামী’’তি (সং. নি. ৫.৩৭৭) ৰচনতো ৰিমুত্তচিত্ততায চ মহাপুরিসোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. মারোপি পাপিমা ‘‘জানাতি মং সমণো গোতমো’’তি তত্থেৰন্তরধাযীতি.
মারৰত্থু অট্ঠমং.
৯. উপকাজীৰকৰত্থু
সব্বাভিভূতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা অন্তরামগ্গে উপকং আজীৰকং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা পত্তসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো বোধিমণ্ডে ¶ সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরমাদায ধম্মচক্কপৰত্তনত্থং বারাণসিং সন্ধায অট্ঠারসযোজনমগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে উপকং আজীৰকং ¶ অদ্দস. সোপি সত্থারং দিস্ৰা ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো, কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. অথস্স সত্থা ‘‘ময্হং উপজ্ঝাযো ৰা আচরিযো ৰা নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বাভিভূ সব্বৰিদূহমস্মি,
সব্বেসু ধম্মেসু অনূপলিত্তো;
সব্বঞ্জহো তণ্হক্খযে ৰিমুত্তো,
সযং অভিঞ্ঞায কমুদ্দিসেয্য’’ন্তি.
তত্থ সব্বাভিভূতি সব্বেসং তেভূমকধম্মানং অভিভৰনতো সব্বাভিভূ. সব্বৰিদূতি ৰিদিতসব্বচতুভূমকধম্মো. সব্বেসু ধম্মেসূতি সব্বেসুপি তেভূমকধম্মেসু তণ্হাদিট্ঠীহি অনূপলিত্তো. সব্বঞ্জহোতি সব্বে তেভূমকধম্মে জহিত্ৰা ঠিতো. তণ্হক্খযে ৰিমুত্তোতি তণ্হক্খযন্তে উপ্পাদিতে তণ্হক্খযসঙ্খাতে অরহত্তে অসেখায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তো. সযং অভিঞ্ঞাযাতি অভিঞ্ঞেয্যাদিভেদে ধম্মে সযমেৰ জানিত্ৰা. কমুদ্দিসেয্যন্তি ‘‘অযং মে উপজ্ঝাযো ৰা আচরিযো ৰা’’তি কং নাম উদ্দিসেয্যন্তি.
দেসনাৰসানে উপকো আজীৰকো তথাগতস্স ৰচনং নেৰাভিনন্দি, ন পটিক্কোসি. সীসং পন চালেত্ৰা জিৰ্হং নিল্লাল়েত্ৰা একপদিকমগ্গং গহেত্ৰা অঞ্ঞতরং লুদ্দকনিৰাসনট্ঠানং অগমাসীতি.
উপকাজীৰকৰত্থু নৰমং.
১০. সক্কপঞ্হৰত্থু
সব্বদানন্তি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সক্কং দেৰরাজানং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ সমযে তাৰতিংসদেৰলোকে দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা চত্তারো পঞ্হে সমুট্ঠাপেসুং ‘‘কতরং দানং নু খো দানেসু, কতরো রসো রসেসু, কতরা রতি রতীসু জেট্ঠকা, তণ্হক্খযোৰ কস্মা জেট্ঠকোতি ৰুচ্চতী’’তি? তে পঞ্হে একা দেৰতাপি ৰিনিচ্ছিতুং নাসক্খি. একো পন দেৰো একং দেৰং, সোপি অপরন্তি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং পুচ্ছন্তা দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি ৰিচরিংসু. এত্তকেনাপি কালেন পঞ্হানং অত্থং অদিস্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা চতুন্নং মহারাজানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, তাতা, মহাদেৰতাসন্নিপাতো’’তি ৰুত্তে ‘‘চত্তারো পঞ্হে সমুট্ঠাপেত্ৰা ৰিনিচ্ছিতুং অসক্কোন্তা তুম্হাকং সন্তিকং আগতম্হা’’তি. ‘‘কিং পঞ্হং নামেতং, তাতা’’তি. ‘‘দানরসরতীসু কতমা দানরসরতী নু খো সেট্ঠা, তণ্হক্খযোৰ কস্মা সেট্ঠো’’তি ইমে পঞ্হে ৰিনিচ্ছিতুং অসক্কোন্তা আগতম্হাতি. তাতা, মযম্পি ইমেসং অত্থে ন জানাম, অম্হাকং পন রাজা জনসহস্সেন চিন্তিতে অত্থে চিন্তেত্ৰা তঙ্খণেনেৰ জানাতি, সো অম্হেহি পঞ্ঞায চ পুঞ্ঞেন চ ৰিসিট্ঠো, এথ, তস্স সন্তিকং গচ্ছামাতি তমেৰ দেৰগণং আদায সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা তেনাপি ‘‘কিং, তাতা, মহন্তো দেৰসন্নিপাতো’’তি ৰুত্তে তমত্থং আরোচেসুং. ‘‘তাতা, ইমেসং পঞ্হানং অত্থং অঞ্ঞোপি জানিতুং ন সক্কোতি, বুদ্ধৰিসযা হেতে. সত্থা পনেতরহি কহং ৰিহরতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘জেতৰনে’’তি সুত্ৰা ‘‘এথ, তস্স সন্তিকং গমিস্সামা’’তি দেৰগণেন সদ্ধিং রত্তিভাগে সকলং জেতৰনং ¶ ওভাসেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো ‘‘কিং, মহারাজ, মহতা দেৰসঙ্ঘেন আগতোসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, দেৰগণেন ইমে নাম পঞ্হা সমুট্ঠাপিতা, অঞ্ঞো ইমেসং অত্থং জানিতুং সমত্থো নাম নত্থি, ইমেসং নো অত্থং পকাসেথা’’তি আহ.
সত্থা ‘‘সাধু মহারাজ, মযা হি পারমিযো পূরেত্ৰা মহাপরিচ্চাগে পরিচ্চজিত্ৰা তুম্হাদিসানং কঙ্খচ্ছেদনত্থমেৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধং, তযা পুচ্ছিতপঞ্হেসু হি সব্বদানানং ধম্মদানং সেট্ঠং, সব্বরসানং ধম্মরসো সেট্ঠো, সব্বরতীনং ধম্মরতি সেট্ঠা, তণ্হক্খযো পন অরহত্তং সম্পাপকত্তা সেট্ঠোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বদানং ¶ ধম্মদানং জিনাতি,
সব্বরসং ধম্মরসো জিনাতি;
সব্বরতিং ¶ ধম্মরতি জিনাতি,
তণ্হক্খযো সব্বদুক্খং জিনাতী’’তি.
তত্থ সব্বদানং ধম্মদানন্তি সচেপি হি চক্কৰাল়গব্ভে যাৰ ব্রহ্মলোকা নিরন্তরং কত্ৰা সন্নিসিন্নানং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰানং কদলিগব্ভসদিসানি চীৰরানি দদেয্য, তস্মিং সমাগমে চতুপ্পদিকায গাথায কতানুমোদনাৰ সেট্ঠা. তঞ্হি দানং তস্সা গাথায সোল়সিং কলং নাগ্ঘতি. এৰং ধম্মস্স দেসনাপি ৰাচনম্পি সৰনম্পি মহন্তং. যেন চ পুগ্গলেন বহূনং তং ধম্মস্সৰনং কারিতং, তস্সেৰ আনিসংসো মহা. তথারূপায এৰ পরিসায পণীতপিণ্ডপাতস্স পত্তে পূরেত্ৰা দিন্নদানতোপি সপ্পিতেলাদীনং পত্তে পূরেত্ৰা দিন্নভেসজ্জদানতোপি মহাৰিহারসদিসানং ৰিহারানঞ্চ লোহপাসাদসদিসানঞ্চ ¶ পাসাদানং অনেকানি সতসহস্সানি কারেত্ৰা দিন্নসেনাসনদানতোপি অনাথপিণ্ডিকাদীহি ৰিহারে আরব্ভ কতপরিচ্চাগতোপি অন্তমসো চতুপ্পদিকায গাথায অনুমোদনাৰসেনাপি পৰত্তিতং ধম্মদানমেৰ ৰরং সেট্ঠং. কিং কারণা? এৰরূপানি হি পুঞ্ঞানি করোন্তা ধম্মং সুত্ৰাৰ করোন্তি, নো অসুত্ৰা. সচে হি ইমে সত্তা ধম্মং ন সুণেয্যুং, উল়ুঙ্কমত্তং যাগুম্পি কটচ্ছুমত্তং ভত্তম্পি ন দদেয্যুং. ইমিনা কারণেন সব্বদানেহি ধম্মদানমেৰ সেট্ঠং. অপিচ ঠপেত্ৰা বুদ্ধে চ পচ্চেকবুদ্ধে চ সকলকপ্পং দেৰে ৰস্সন্তে উদকবিন্দূনি গণেতুং সমত্থায পঞ্ঞায সমন্নাগতা সারিপুত্তাদযোপি অত্তনো ধম্মতায সোতাপত্তিফলাদীনি অধিগন্তুং নাসক্খিংসু, অস্সজিত্থেরাদীহি কথিতধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকরিংসু, সত্থু ধম্মদেসনায সাৰকপারমীঞাণং সচ্ছিকরিংসু. ইমিনাপি কারণেন, মহারাজ, ধম্মদানমেৰ সেট্ঠং. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বদানং ধম্মদানং জিনাতী’’তি.
সব্বে পন গন্ধরসাদযোপি রসা উক্কংসতো দেৰতানং সুধাভোজনরসোপি সংসারৰট্টে পাতেত্ৰা দুক্খানুভৰনস্সেৰ পচ্চযো. যো পনেস সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতো চ নৰলোকুত্তরধম্মসঙ্খাতো চ ধম্মরসো, অযমেৰ সব্বরসানং সেট্ঠো. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বরসং ধম্মরসো জিনাতী’’তি ¶ . যাপেসা পুত্তরতিধীতুরতিধনরতিইত্থিরতিনচ্চগীতৰাদিতাদিরতিপভেদা চ অনেকপ্পভেদা রতী, সাপি সংসারৰট্টে পাতেত্ৰা দুক্খানুভৰনস্সেৰ পচ্চযো. যা পনেসা ধম্মং কথেন্তস্স ৰা সুণন্তস্স ৰা ৰাচেন্তস্স ৰা ¶ অন্তো উপ্পজ্জমানা পীতি উদগ্গভাৰং জনেতি, অস্সূনি পৰত্তেতি, লোমহংসং জনেতি, সাযং সংসারৰট্টস্স অন্তং কত্ৰা অরহত্তপরিযোসানা হোতি. তস্মা সব্বরতীনং এৰরূপা ধম্মরতিযেৰ সেট্ঠা. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বরতিং ধম্মরতি জিনাতী’’তি ¶ তণ্হক্খযো পন তণ্হায খযন্তে উপ্পন্নং অরহত্তং সকলস্সপি ৰট্টদুক্খস্স অভিভৰনতো সব্বসেট্ঠমেৰ. তেন ৰুত্তং – ‘‘তণ্হক্খযো সব্বদুক্খং জিনাতী’’তি.
এৰং সত্থরি ইমিস্সা গাথায অত্থং কথেন্তেযেৰ চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সক্কোপি সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, এৰংজেট্ঠকে নাম ধম্মদানে কিমত্থং অম্হাকং পত্তিং ন দাপেথ, ইতো পট্ঠায নো ভিক্খুসঙ্ঘস্স কথেত্ৰা পত্তিং দাপেথ, ভন্তে’’তি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অজ্জাদিং কত্ৰা মহাধম্মস্সৰনং ৰা পাকতিকধম্মস্সৰনং ৰা উপনিসিন্নকথং ৰা অন্তমসো অনুমোদনম্পি কথেত্ৰা সব্বসত্তানং পত্তিং দদেয্যাথা’’তি আহ.
সক্কপঞ্হৰত্থু দসমং.
১১. অপুত্তকসেট্ঠিৰত্থু
হনন্তি ভোগাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অপুত্তকসেট্ঠিং নাম আরব্ভ কথেসি.
তস্স ¶ কির কালকিরিযং সুত্ৰা রাজা পসেনদি কোসলো ‘‘অপুত্তকং সাপতেয্যং কস্স পাপুণাতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘রঞ্ঞো’’তি সুত্ৰা সত্তহি দিৰসেহি তস্স গেহতো ধনং রাজকুলং অভিহরাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘হন্দ কুতো নু ত্ৰং, মহারাজ, আগচ্ছসি দিৰাদিৰস্সা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইধ, ভন্তে, সাৰত্থিযং সেট্ঠি, গহপতি, কালকতো, তমহং অপুত্তকং সাপতেয্যং রাজন্তেপুরং অভিহরিত্ৰা আগচ্ছামী’’তি আহ. সব্বং সুত্তে (সং. নি. ১.১৩০) আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
সো ¶ কির সুৰণ্ণপাতিযা নানগ্গরসভোজনে উপনীতে ‘‘এৰরূপং নাম মনুস্সা ভুঞ্জন্তি, কিং তুম্হে মযা সদ্ধিং ইমস্মিং গেহে কেল়িং করোথা’’তি ভোজনে উপট্ঠিতে লেড্ডুদণ্ডাদীহি পহরিত্ৰা পলাপেত্ৰা ‘‘ইদং মনুস্সানং ভোজন’’ন্তি কণাজকং ভুঞ্জতি বিল়ঙ্গদুতিযং. ৰত্থযানছত্তেসুপি মনাপেসু উপট্ঠাপিতেসু তে মনুস্সে লেড্ডুদণ্ডাদীহি পহরন্তো পলাপেত্ৰা সাণানি ধারেতি, জজ্জররথকেন যাতি পণ্ণছত্তকেন ধারিযমানেনাতি এৰং রঞ্ঞা আরোচিতে সত্থা তস্স পুব্বকম্মং কথেসি.
ভূতপুব্বং ¶ সো, মহারাজ, সেট্ঠি, গহপতি, তগরসিখিং নাম পচ্চেকবুদ্ধং পিণ্ডপাতেন পটিপাদেসি. ‘‘দেথ সমণস্স পিণ্ড’’ন্তি ৰত্ৰা সো উট্ঠাযাসনা পক্কামি. তস্মিং কির অস্সদ্ধে বালে এৰং ৰত্ৰা পক্কন্তে তস্স ভরিযা সদ্ধা পসন্না ‘‘চিরস্সং ৰত মে ইমস্স মুখতো ‘দেহী’তি ৰচনং সুতং, অজ্জ মম মনোরথং পূরেন্তী পিণ্ডপাতং দস্সামী’’তি পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তং গহেত্ৰা পণীতভোজনস্স পূরেত্ৰা অদাসি. সোপি নিৰত্তমানো তং দিস্ৰা ‘‘কিং, সমণ, কিঞ্চি তে লদ্ধ’’ন্তি পত্তং গহেত্ৰা পণীতপিণ্ডপাতং দিস্ৰা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা এৰং ¶ চিন্তেসি – ‘‘ৰরমেতং পিণ্ডপাতং দাসা ৰা কম্মকরা ৰা ভুঞ্জেয্যুং. তে হি ইমং ভুঞ্জিত্ৰা ময্হং কম্মং করিস্সন্তি, অযং পন গন্ত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা নিদ্দাযিস্সতি, নট্ঠো মে সো পিণ্ডপাতো’’তি. সো ভাতু চ পন একপুত্তকং সাপতেয্যস্স কারণা জীৰিতা ৰোরোপেসি. সো কিরস্স অঙ্গুলিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ‘‘ইদং ময্হং পিতুসন্তকং যানকং, অযং তস্স গোণো’’তিআদীনি আহ. অথ নং সো সেট্ঠি ‘‘ইদানি তাৰেস এৰং ৰদেতি, ইমস্স পন ৰুড্ঢিপ্পত্তকালে ইমস্মিং গেহে ভোগে কো রক্খিস্সতী’’তি তং অরঞ্ঞং নেত্ৰা একস্মিং গচ্ছমূলে গীৰায গহেত্ৰা মূলকন্দং ৰিয গীৰং ফালেত্ৰা মারেত্ৰা তত্থেৰ ছড্ডেসি. ইদমস্স পুব্বকম্মং. তেন ৰুত্তং –
‘‘যং খো সো, মহারাজ, সেট্ঠি, গহপতি, তগরসিখিং পচ্চেকবুদ্ধং পিণ্ডপাতেন পটিপাদেসি, তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন সত্তক্খত্তুং সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জি, তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেন ইমিস্সাযেৰ সাৰত্থিযা সত্তক্খত্তুং সেট্ঠিত্তং কারেসি. যং খো সো, মহারাজ, সেট্ঠি, গহপতি, দত্ৰা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারী অহোসি ‘ৰরমেতং পিণ্ডপাতং দাসা ৰা কম্মকরা ৰা ভুঞ্জেয্যু’ন্তি, তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন নাস্সুল়ারায ভত্তভোগায ¶ চিত্তং নমতি, নাস্সুল়ারায ¶ ৰত্থভোগায, নাস্সুল়ারায যানভোগায, নাস্সুল়ারানং পঞ্চন্নং কামগুণানং ভোগায চিত্তং নমতি. যং খো সো, মহারাজ, সেট্ঠি, গহপতি, ভাতু চ পন একপুত্তং সাপতেয্যস্স কারণা জীৰিতা ৰোরোপেসি, তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন বহূনি ৰস্সসতানি বহূনি ৰস্সসহস্সানি বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্থ, তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেন ইদং সত্তমং অপুত্তকং সাপতেয্যং রাজকোসং পৰেসেতি. তস্স খো পন, মহারাজ, সেট্ঠিস্স গহপতিস্স পুরাণঞ্চ পুঞ্ঞং পরিক্খীণং, নৰঞ্চ পুঞ্ঞং অনুপচিতং. অজ্জ পন, মহারাজ, সেট্ঠি, গহপতি, মহারোরুৰে নিরযে পচ্চতী’’তি (সং. নি. ১.১৩১).
রাজা সত্থু ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অহো, ভন্তে, ভারিযং কম্মং, এত্তকে নাম ভোগে ৰিজ্জমানে নেৰ অত্তনা পরিভুঞ্জি, ন তুম্হাদিসে বুদ্ধে ধুরৰিহারে ৰিহরন্তে পুঞ্ঞকম্মং অকাসী’’তি আহ ¶ . সত্থা ‘‘এৰমেতং, মহারাজ, দুম্মেধপুগ্গলা নাম ভোগে লভিত্ৰা নিব্বানং ন গৰেসন্তি, ভোগে নিস্সায উপ্পন্নতণ্হা পনেতে দীঘরত্তং হনতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হনন্তি ভোগা দুম্মেধং, নো চ পারগৰেসিনো;
ভোগতণ্হায দুম্মেধো, হন্তি অঞ্ঞেৰ অত্তন’’ন্তি.
তত্থ ¶ নো চ পারগৰেসিনোতি যে পন নিব্বানপারগৰেসিনো পুগ্গলা, ন তে ভোগা হনন্তি. অঞ্ঞেৰ অত্তনন্তি ভোগে নিস্সায উপ্পন্নায তণ্হায দুপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো পরে ৰিয অত্তানমেৰ হনতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অপুত্তকসেট্ঠিৰত্থু একাদসমং.
১২. অঙ্কুরৰত্থু
তিণদোসানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পণ্ডুকম্বলসিলাযং ৰিহরন্তো অঙ্কুরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘যে ঝানপ্পসুতা ধীরা’’তি (ধ. প. ১৮১) গাথায ¶ ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং তত্থ ইন্দকং আরব্ভ. সো কির অনুরুদ্ধত্থেরস্স অন্তোগামং পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স অত্তনো আভতং কটচ্ছুমত্তকং ভিক্খং দাপেসি. তদস্স পুঞ্ঞং অঙ্কুরেন দসৰস্সসহস্সানি দ্ৰাদসযোজনিকং উদ্ধনপন্তিং কত্ৰা দিন্নদানতো মহপ্ফলতরং জাতং. তস্মা এৰমাহ. এৰং ৰুত্তে সত্থা, ‘‘অঙ্কুর, দানং নাম ৰিচেয্য দাতুং ৰট্টতি, এৰং তং সুখেত্তে সুৰুত্তবীজং ৰিয মহপ্ফলং হোতি. ত্ৰং পন তথা নাকাসি, তেন তে ¶ দানং ন মহপ্ফলং জাত’’ন্তি ইমমত্থং ৰিভাৰেন্তো –
‘‘ৰিচেয্য দানং দাতব্বং, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং;
ৰিচেয্য দানং সুগতপ্পসত্থং,
যে দক্খিণেয্যা ইধ জীৰলোকে;
এতেসু দিন্নানি মহপ্ফলানি,
বীজানি ৰুত্তানি যথাসুখেত্তে’’তি. (পে. ৰ. ৩২৯) –
ৰত্ৰা ¶ উত্তরিম্পি ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, রাগদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতরাগেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, দোসদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতদোসেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, মোহদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতমোহেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফলং.
‘‘তিণদোসানি খেত্তানি, ইচ্ছাদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰিগতিচ্ছেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফল’’ন্তি.
তত্থ তিণদোসানীতি সামাকাদীনি তিণানি উট্ঠহন্তানি পুব্বণ্ণাপরণ্ণানি খেত্তানি দূসেন্তি, তেন তানি ন বহুফলানি হোন্তি. এৰং সত্তানম্পি অন্তো রাগো উপ্পজ্জন্তো সত্তে দূসেতি, তেন তেসু দিন্নং মহপ্ফলং ন হোতি ¶ . খীণাসৰেসু দিন্নং পন মহপ্ফলং হোতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘তিণদোসানি ¶ খেত্তানি, রাগদোসা অযং পজা;
তস্মা হি ৰীতরাগেসু, দিন্নং হোতি মহপ্ফল’’ন্তি. –
সেসগাথাসুপি এসেৰ নযো.
দেসনাৰসানে অঙ্কুরো চ ইন্দকো চ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঙ্কুরৰত্থু দ্ৰাদসমং.
তণ্হাৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুৰীসতিমো ৰগ্গো.
২৫. ভিক্খুৰগ্গো
১. পঞ্চভিক্খুৰত্থু
চক্খুনা ¶ ¶ ¶ সংৰরোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চ ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তেসু কির একেকো চক্খুদ্ৰারাদীসু পঞ্চসু দ্ৰারেসু একেকমেৰ রক্খি. অথেকদিৰসং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অহং দুরক্খং রক্খামি, অহং দুরক্খং রক্খামী’’তি ৰিৰদিত্ৰা ‘‘সত্থারং পুচ্ছিত্ৰা ইমমত্থং জানিস্সামা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং চক্খুদ্ৰারাদীনি রক্খন্তা অত্তনো অত্তনো রক্খনদ্ৰারমেৰ দুরক্খন্তি মঞ্ঞাম, কো নু খো অম্হেসু দুরক্খং রক্খতী’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা একং ভিক্খুম্পি অনোসাদেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সব্বানি পেতানি দুরক্খানেৰ, অপি চ খো পন তুম্হে ন ইদানেৰ পঞ্চসু ঠানেসু অসংৰুতা, পুব্বেপি অসংৰুতা, অসংৰুতত্তাযেৰ চ পণ্ডিতানং ওৰাদে অৰত্তিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণিত্থা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা, ভন্তে’’তি তেহি যাচিতো অতীতে তক্কসিলজাতকস্স ৰত্থুং ৰিত্থারেত্ৰা রক্খসীনং ¶ ৰসেন রাজকুলে জীৰিতক্খযং পত্তে পত্তাভিসেকেন মহাসত্তেন সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা রাজাসনে নিসিন্নেন অত্তনো সিরিসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘ৰীরিযং নামেতং সত্তেহি কত্তব্বমেৰা’’তি উদানৰসেন উদানিতং –
‘‘কুসলূপদেসে ধিতিযা দল়্হায চ,
অনিৰত্তিতত্তাভযভীরুতায চ;
ন রক্খসীনং ৰসমাগমিম্হসে,
স সোত্থিভাৰো মহতা ভযেন মে’’তি. (জা. ১.১.১৩২) –
ইমং গাথং দস্সেত্ৰা ‘‘তদাপি তুম্হেৰ পঞ্চ জনা তক্কসিলাযং রজ্জগহণত্থায নিক্খন্তং মহাসত্তং আৰুধহত্থা পরিৰারেত্ৰা মগ্গং গচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে রক্খসীহি চক্খুদ্ৰারাদিৰসেন উপনীতেসু রূপারম্মণাদীসু অসংৰুতা পণ্ডিতস্স ওৰাদে অৰত্তিত্ৰা ওলীযন্তা রক্খসীহি খাদিতা ¶ জীৰিতক্খযং পাপুণিত্থ. তেসু পন আরম্মণেসু সুসংৰুতো পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধন্তিং দেৰৰণ্ণিং যক্খিনিং অনাদিযিত্ৰা সোত্থিনা তক্কসিলং গন্ত্ৰা রজ্জং ¶ পত্তো রাজা অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম সব্বানি দ্ৰারানি সংৰরিতব্বানি. এতানি হি সংৰরন্তো এৰ সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘চক্খুনা ¶ সংৰরো সাধু, সাধু সোতেন সংৰরো;
ঘানেন সংৰরো সাধু, সাধু জিৰ্হায সংৰরো.
‘‘কাযেন সংৰরো সাধু, সাধু ৰাচায সংৰরো;
মনসা সংৰরো সাধু, সাধু সব্বত্থ সংৰরো;
সব্বত্থ সংৰুতো ভিক্খু, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি.
তত্থ চক্খুনাতি যদা হি ভিক্খুনো চক্খুদ্ৰারে রূপারম্মণং আপাথমাগচ্ছতি, তদা ইট্ঠারম্মণে অরজ্জন্তস্স অনিট্ঠারম্মণে অদুস্সন্তস্স অসমপেক্খনেন মোহং অনুপ্পাদেন্তস্স তস্মিং দ্ৰারে সংৰরো থকনং পিদহনং গুত্তি কতা নাম হোতি. তস্স সো এৰরূপো চক্খুনা সংৰরো সাধু. এস নযো সোতদ্ৰারাদীসুপি. চক্খুদ্ৰারাদীসুযেৰ পন সংৰরো ৰা অসংৰরো ৰা নুপ্পজ্জতি, পরতো পন জৰনৰীথিযং এস লব্ভতি. তদা হি অসংৰরো উপ্পজ্জন্তো অস্সদ্ধা অক্খন্তি কোসজ্জং মুট্ঠসচ্চং অঞ্ঞাণন্তি অকুসলৰীথিযং অযং পঞ্চৰিধো লব্ভতি. সংৰরো উপ্পজ্জন্তো সদ্ধা খন্তি ৰীরিযং সতি ঞাণন্তি কুসলৰীথিযং অযং পঞ্চৰিধো লব্ভতি.
কাযেন সংৰরোতি এত্থ পন পসাদকাযোপি চোপনকাযোপি লব্ভতি. উভযম্পি পনেতং কাযদ্ৰারমেৰ. তত্থ পসাদদ্ৰারে সংৰরাসংৰরো কথিতোৰ. চোপনদ্ৰারেপি তংৰত্থুকা পাণাতিপাতঅদিন্নাদানকামেসুমিচ্ছাচারা. তেহি পন সদ্ধিং অকুসলৰীথিযং উপ্পজ্জন্তেহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, কুসলৰীথিযং উপ্পজ্জন্তেহি ¶ পাণাতিপাতাৰেরমণিআদীহি সংৰুতং. সাধু ৰাচাযাতি এত্থাপি চোপনৰাচাপি ৰাচা. তায সদ্ধিং উপ্পজ্জন্তেহি মুসাৰাদাদীহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, মুসাৰাদাৰেরমণিআদীহি সংৰুতং. মনসা সংৰরোতি এত্থাপি জৰনমনতো অঞ্ঞেন মনেন সদ্ধিং অভিজ্ঝাদযো নত্থি. মনোদ্ৰারে পন জৰনক্খণে উপ্পজ্জমানেহি অভিজ্ঝাদীহি তং দ্ৰারং অসংৰুতং হোতি, অনভিজ্ঝাদীহি সংৰুতং হোতি. সাধু সব্বত্থাতি তেসু চক্খুদ্ৰারাদীসু সব্বেসুপি সংৰরো সাধু. এত্তাৰতা হি অট্ঠ সংৰরদ্ৰারানি অট্ঠ চ অসংৰরদ্ৰারানি ¶ কথিতানি. তেসু অট্ঠসু অসংৰরদ্ৰারেসু ঠিতো ভিক্খু সকলৰট্টমূলকদুক্খতো ¶ ন মুচ্চতি, সংৰরদ্ৰারেসু পন ঠিতো সব্বস্মাপি ৰট্টমূলকদুক্খা মুচ্চতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বত্থ সংৰুতো ভিক্খু, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি.
দেসনাৰসানে তে পঞ্চ ভিক্খূ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. হংসঘাতকভিক্খুৰত্থু
হত্থসংযতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং হংসঘাতকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিৰাসিনো ¶ কির দ্ৰে সহাযকা ভিক্খূসু পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদা যেভুয্যেন একতো ৰিচরন্তি. তে একদিৰসং অচিরৰতিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা আতপে তপ্পমানা সারণীযকথং কথেন্তা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে দ্ৰে হংসা আকাসেন গচ্ছন্তি. অথেকো দহরভিক্খু সক্খরং গহেত্ৰা ‘‘একস্স হংসপোতকস্স অক্খিং পহরিস্সামী’’তি আহ, ইতরো ‘‘ন সক্খিস্সামী’’তি আহ. তিট্ঠতু ইমস্মিং পস্সে অক্খি, পরপস্সে অক্খিং পহরিস্সামীতি. ইদম্পি ন সক্খিস্সসিযেৰাতি. ‘‘তেন হি উপধারেহী’’তি দুতিযং সক্খরং গহেত্ৰা হংসস্স পচ্ছাভাগে খিপি, হংসো সক্খরসদ্দং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেসি. অথ নং ইতরং ৰট্টসক্খরং গহেত্ৰা পরপস্সে অক্খিম্হি পহরিত্ৰা ওরিমক্খিনা নিক্খামেসি. হংসো ৰিরৰন্তো পরিৰত্তিত্ৰা তেসং পাদমূলেযেৰ পতি. তত্থ তত্থ ঠিতা ভিক্খূ দিস্ৰা, ‘‘আৰুসো, বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা অননুচ্ছৰিকং ৰো কতং পাণাতিপাতং করোন্তেহী’’তি ৰত্ৰা তে আদায গন্ত্ৰা তথাগতস্স দস্সেসুং.
সত্থা ‘‘সচ্চং কির তযা ভিক্খু পাণাতিপাতো কতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু কস্মা এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা এৰমকাসি, পোরাণকপণ্ডিতা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে অগারমজ্ঝে ¶ ৰসমানা অপ্পমত্তকেসুপি ¶ ঠানেসু কুক্কুচ্চং করিংসু ¶ , ত্ৰং পন এৰরূপে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা কুক্কুচ্চমত্তম্পি ন অকাসী’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে কুরুরট্ঠে ইন্দপত্তনগরে ধনঞ্চযে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অনুপুব্বেন ৰিঞ্ঞুতং পত্তো তক্কসিলাযং সিপ্পানি উগ্গহেত্ৰা পিতরা উপরজ্জে পতিট্ঠাপিতো অপরভাগে পিতু অচ্চযেন রজ্জং পত্ৰা দস রাজধম্মে অকোপেন্তো কুরুধম্মে ৰত্তিত্থ. কুরুধম্মো নাম পঞ্চসীলানি, তানি বোধিসত্তো পরিসুদ্ধানি কত্ৰা রক্খি. যথা চ বোধিসত্তো, এৰমস্স মাতা অগ্গমহেসী কনিট্ঠভাতা উপরাজা পুরোহিতো ব্রাহ্মণো রজ্জুগাহকো অমচ্চো সারথি সেট্ঠি দোণমাপকো মহামত্তো দোৰারিকো নগরসোভিনী ৰণ্ণদাসীতি এৰমেতেসু একাদসসু জনেসু কুরুধম্মং রক্খন্তেসু কলিঙ্গরট্ঠে দন্তপুরনগরে কলিঙ্গে রজ্জং কারেন্তে তস্মিং রট্ঠে দেৰো ন ৰস্সি. মহাসত্তস্স পন অঞ্জনসন্নিভো নাম মঙ্গলহত্থী মহাপুঞ্ঞো হোতি. রট্ঠৰাসিনো ‘‘তস্মিং আনীতে দেৰো ৰস্সিস্সতী’’তি সঞ্ঞায রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা তস্স হত্থিস্স আনযনত্থায ব্রাহ্মণে পহিণি. তে গন্ত্ৰা মহাসত্তং হত্থিং যাচিংসু. সত্থা তেসং যাচনকারণং দস্সেতুং আহ –
‘‘তৰ ¶ সদ্ধঞ্চ সীলঞ্চ, ৰিদিত্ৰান জনাধিপ;
ৰণ্ণং অঞ্জনৰণ্ণেন, কলিঙ্গস্মিং নিমিম্হসে’’তি. (জা. ১.৩.৭৬) –
ইমং তিকনিপাতে জাতকং কথেসি. হত্থিম্হি পন আনীতেপি দেৰে অৰস্সন্তে ‘‘সো রাজা কুরুধম্মং রক্খতি, তেনস্স রট্ঠে দেৰো ৰস্সতী’’তি সঞ্ঞায ‘‘যং সো কুরুধম্মং রক্খতি, তং সুৰণ্ণপট্টে লিখিত্ৰা আনেথা’’তি পুন কালিঙ্গো ব্রাহ্মণে চ অমচ্চে চ পেসেসি. তেসু গন্ত্ৰা যাচন্তেসু রাজানং আদিং কত্ৰা সব্বেপি তে অত্তনো অত্তনো সীলেসু কিঞ্চি কুক্কুচ্চমত্তং কত্ৰা ‘‘অপরিসুদ্ধং নো সীল’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰাপি ‘‘ন এত্তাৰতা সীলভেদো হোতী’’তি তেহি পুনপ্পুনং যাচিতা অত্তনো অত্তনো সীলানি কথযিংসু. কালিঙ্গো সুৰণ্ণপট্টে লিখাপেত্ৰা আভতং ¶ কুরুধম্মং দিস্ৰাৰ সমাদায সাধুকং পূরেসি. তস্স রট্ঠে দেৰো পাৰস্সি, রট্ঠং খেমং সুভিক্খং অহোসি. সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘গণিকা উপ্পলৰণ্ণা, পুণ্ণো দোৰারিকো তদা;
রজ্জুগাহো চ কচ্চানো, দোণমাপকো চ কোলিতো.
‘‘সারিপুত্তো ¶ তদা সেট্ঠী, অনুরুদ্ধো চ সারথী;
ব্রাহ্মণো কস্সপো থেরো, উপরাজানন্দপণ্ডিতো.
‘‘মহেসী রাহুলমাতা, মাযাদেৰী জনেত্তিকা;
কুরুরাজা বোধিসত্তো, এৰং ধারেথ জাতক’’ন্তি. –
জাতকং ¶ সমোধানেত্ৰা ‘‘ভিক্খু এৰং পুব্বেপি পণ্ডিতা অপ্পমত্তকেপি কুক্কুচ্চে উপ্পন্নে অত্তনো সীলভেদে আসঙ্কং করিংসু, ত্ৰং পন মাদিসস্স বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা পাণাতিপাতং করোন্তো অতিভারিযং কম্মমকাসি, ভিক্খুনা নাম হত্থেহি পাদেহি ৰাচায চ সংযতেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হত্থসংযতো পাদসংযতো,
ৰাচাসংযতো সংযতুত্তমো;
অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো,
একো সন্তুসিতো তমাহু ভিক্খু’’ন্তি.
তত্থ হত্থসংযতোতি হত্থকীল়াপনাদীনং ৰা হত্থেন পরেসং পহরণাদীনং ৰা অভাৰেন হত্থসংযতো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ৰাচায পন মুসাৰাদাদীনং অকরণতো ৰাচায সংযতো. সংযতুত্তমোতি সংযতত্তভাৰো, কাযচলনসীসুক্খিপনভমুকৰিকারাদীনং অকারকোতি অত্থো. অজ্ঝত্তরতোতি গোচরজ্ঝত্তসঙ্খাতায কম্মট্ঠানভাৰনায রতো. সমাহিতোতি সুট্ঠু ঠপিতো. একো সন্তুসিতোতি একৰিহারী হুত্ৰা সুট্ঠু তুসিতো ৰিপস্সনাচারতো পট্ঠায অত্তনো অধিগমেন তুট্ঠমানসো. পুথুজ্জনকল্যাণকঞ্হি আদিং কত্ৰা সব্বেপি সেখা অত্তনো অধিগমেন সন্তুস্সন্তীতি সন্তুসিতা, অরহা পন একন্তসন্তুসিতোৰ. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
হংসঘাতকভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. কোকালিকৰত্থু
যো ¶ ¶ ¶ মুখসংযতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোকালিকং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘অথ খো কোকালিকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমী’’তি সুত্তে (সং. নি. ১.১৮১; সু. নি. কোকালিকসুত্ত; অ. নি. ১০.৮৯) আগতমেৰ. অত্থোপিস্স অট্ঠকথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
কোকালিকে পন পদুমনিরযে উপ্পন্নে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অহো কোকালিকো ভিক্খু অত্তনো মুখং নিস্সায ৰিনাসং পত্তো, দ্ৰে অগ্গসাৰকে অক্কোসন্তস্সেৰ হিস্স পথৰী ৰিৰরং অদাসী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি কোকালিকো ভিক্খু অত্তনো মুখমেৰ নিস্সায নট্ঠো’’তি ৰত্ৰা তমত্থং সোতুকামেহি ভিক্খূহি যাচিতো তস্স পকাসনত্থং অতীতং আহরি.
অতীতে হিমৰন্তপদেসে একস্মিং সরে কচ্ছপো ৰসতি. দ্ৰে হংসপোতকা গোচরায চরন্তা তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং কত্ৰা দল়্হৰিস্সাসিকা হুত্ৰা একদিৰসং কচ্ছপং পুচ্ছিংসু – ‘‘সম্ম, অম্হাকং হিমৰন্তে চিত্তকূটপব্বততলে কঞ্চনগুহায ৰসনট্ঠানং, রমণিযো পদেসো, গচ্ছিস্সসি অম্হেহি সদ্ধি’’ন্তি. ‘‘সম্ম, অহং কথং গমিস্সামী’’তি? ‘‘মযং তং নেস্সাম, সচে মুখং রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ‘‘রক্খিস্সামি, সম্মা গহেত্ৰা মং গচ্ছথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা একং দণ্ডকং কচ্ছপেন ¶ ডংসাপেত্ৰা সযং তস্স উভো কোটিযো ডংসিত্ৰা আকাসং পক্খন্দিংসু. তং তথা হংসেহি নীযমানং গামদারকা দিস্ৰা ‘‘দ্ৰে হংসা কচ্ছপং দণ্ডেন হরন্তী’’তি আহংসু. কচ্ছপো ‘‘যদি মং সহাযকা নেন্তি, তুম্হাকং এত্থ কিং হোতি দুট্ঠচেটকা’’তি ৰত্তুকামো হংসানং সীঘৰেগতায বারাণসিনগরে রাজনিৰেসনস্স উপরিভাগং সম্পত্তকালে দট্ঠট্ঠানতো দণ্ডকং ৰিস্সজ্জেত্ৰা আকাসঙ্গণে পতিত্ৰা দ্ৰেধা ভিজ্জি. সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘অৰধী ¶ ৰত অত্তানং, কচ্ছপো ব্যাহরং গিরং;
সুগ্গহীতস্মিং কট্ঠস্মিং, ৰাচায সকিযাৰধী.
‘‘এতম্পি ¶ দিস্ৰা নরৰীরিযসেট্ঠ,
ৰাচং পমুঞ্চে কুসলং নাতিৰেলং;
পস্সসি বহুভাণেন, কচ্ছপং ব্যসনং গত’’ন্তি. (জা. ১.২.১২৯-১৩০);
ইমং দুকনিপাতে বহুভাণিজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম মুখসংযতেন সমচারিনা অনুদ্ধতেন নিব্বুতচিত্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো ¶ মুখসংযতো ভিক্খু, মন্তভাণী অনুদ্ধতো;
অত্থং ধম্মঞ্চ দীপেতি, মধুরং তস্স ভাসিত’’ন্তি.
তত্থ মুখসংযতোতি দাসচণ্ডালাদযোপি ‘‘ত্ৰং দুজ্জাতো, ত্ৰং দুস্সীলো’’তিআদীনং অৰচনতায মুখেন সংযতো. মন্তভাণীতি মন্তা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, তায ভণনসীলো. অনুদ্ধতোতি নিব্বুতচিত্তো. অত্থং ধম্মঞ্চ দীপেতীতি ভাসিতত্থঞ্চেৰ দেসনাধম্মঞ্চ কথেতি. মধুরন্তি এৰরূপস্স ভিক্খুনো ভাসিতং মধুরং নাম. যো পন অত্থমেৰ সম্পাদেতি, ন পাল়িং, পাল়িংযেৰ সম্পাদেতি, ন অত্থং, উভযং ৰা পন ন সম্পাদেতি, তস্স ভাসিতং মধুরং নাম ন হোতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কোকালিকৰত্থু ততিযং.
৪. ধম্মারামত্থেরৰত্থু
ধম্মারামোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মারামত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সত্থারা কির ‘‘ইতো মে চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বানং ভৰিস্সতী’’তি আরোচিতে অনেকসহস্সা ভিক্খূ সত্থারং পরিৰারেত্ৰা ৰিচরিংসু. তত্থ পুথুজ্জনা ¶ ভিক্খূ অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু, খীণাসৰানং ধম্মসংৰেগো উপ্পজ্জি. সব্বেপি ‘‘কিং নু খো করিস্সামা’’তি ৰগ্গবন্ধনেন ¶ ৰিচরন্তি. একো পন ধম্মারামো নাম ভিক্খু ভিক্খূনং সন্তিকং ন উপসঙ্কমতি. ভিক্খূহি ‘‘কিং, আৰুসো’’তি ৰুচ্চমানো পটিৰচনম্পি অদত্ৰা ‘‘সত্থা ¶ কির চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বাযিস্সতি, অহঞ্চম্হি অৰীতরাগো, সত্থরি ধরমানেযেৰ ৰাযমিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সামী’’তি এককোৰ ৰিহরন্তো সত্থারা দেসিতং ধম্মং আৰজ্জেতি চিন্তেতি অনুস্সরতি. ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, ধম্মারামস্স তুম্হেসু সিনেহমত্তম্পি নত্থি, ‘সত্থা কির পরিনিব্বাযিস্সতি, কিং নু খো করিস্সামা’তি অম্হেহি সদ্ধিং সম্মন্তনমত্তম্পি ন করোতী’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং এৰং করোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? তুম্হে কির চতুমাসচ্চযেন পরিনিব্বাযিস্সথ, অহঞ্চম্হি অৰীতরাগো, তুম্হেসু ধরন্তেসুযেৰ ৰাযমিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিস্সামীতি তুম্হেহি দেসিতং ধম্মং আৰজ্জামি চিন্তেমি অনুস্সরামীতি.
সত্থা ‘‘সাধু সাধূ’’তি তস্স সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অঞ্ঞেনাপি মযি সিনেহৰন্তেন ভিক্খুনা নাম ধম্মারামসদিসেনেৰ ভৰিতব্বং. ন হি ময্হং মালাগন্ধাদীহি পূজং করোন্তা মম পূজং করোন্তি নাম, ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জন্তাযেৰ পন মং পূজেন্তি নামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ধম্মারামো ধম্মরতো, ধম্মং অনুৰিচিন্তযং;
ধম্মং অনুস্সরং ভিক্খু, সদ্ধম্মা ন পরিহাযতী’’তি.
তত্থ ¶ নিৰাসনট্ঠেন সমথৰিপস্সনাধম্মো আরামো অস্সাতি ধম্মারামো. তস্মিংযেৰ ধম্মে রতোতি ধম্মরতো. তস্সেৰ ধম্মস্স পুনপ্পুনং ৰিচিন্তনতায ধম্মং অনুৰিচিন্তযং, তং ধম্মং আৰজ্জেন্তো মনসিকরোন্তোতি অত্থো. অনুস্সরন্তি তমেৰ ধম্মং অনুস্সরন্তো. সদ্ধম্মাতি এৰরূপো ভিক্খু সত্ততিংসভেদা বোধিপক্খিযধম্মা নৰৰিধলোকুত্তরধম্মা চ ন পরিহাযতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
ধম্মারামত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. ৰিপক্খসেৰকভিক্খুৰত্থু
সলাভন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰিপক্খসেৰকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
তস্স ¶ কিরেকো দেৰদত্তপক্খিকো ভিক্খু সহাযো অহোসি. সো তং ভিক্খূহি সদ্ধিং পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘কুহিং গতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অসুকট্ঠানং নাম পিণ্ডায চরিতু’’ন্তি. ‘‘লদ্ধো তে পিণ্ডপাতো’’তি? ‘‘আম, লদ্ধো’’তি. ‘‘ইধ অম্হাকং মহালাভসক্কারো, কতিপাহং ইধেৰ হোহী’’তি. সো তস্স ৰচনেন কতিপাহং তত্থ ৰসিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ অগমাসি ¶ . অথ নং ভিক্খূ ‘‘অযং, ভন্তে, দেৰদত্তস্স উপ্পন্নলাভসক্কারং পরিভুঞ্জতি, দেৰদত্তস্স পক্খিকো এসো’’তি তথাগতস্স আরোচেসুং. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং এৰমকাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, অহং তত্থ একং দহরং নিস্সায কতিপাহং ৰসিং, ন চ পন দেৰদত্তস্স লদ্ধিং রোচেমী’’তি. অথ নং ভগৰা ‘‘কিঞ্চাপি ত্ৰং লদ্ধিং ন রোচেসি, দিট্ঠদিট্ঠকানংযেৰ পন লদ্ধিং রোচেন্তো ৰিয ৰিচরসি. ন ত্ৰং ইদানেৰ এৰং করোসি, পুব্বেপি এৰরূপোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইদানি তাৰ, ভন্তে, অম্হেহি সামং দিট্ঠো, পুব্বে পনেস কেসং লদ্ধিং রোচেন্তো ৰিয ৰিচরি, আচিক্খথ নো’’তি ভিক্খূহি যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘পুরাণচোরান ৰচো নিসম্ম,
মহিল়ামুখো পোথযমন্ৰচারী;
সুসঞ্ঞতানঞ্হি ৰচো নিসম্ম,
গজুত্তমো সব্বগুণেসু অট্ঠা’’তি. (জা. ১.১.২৬) –
ইমং মহিল়ামুখজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম সকলাভেনেৰ সন্তুট্ঠেন ভৰিতব্বং, পরলাভং পত্থেতুং ন ৰট্টতি. পরলাভং পত্থেন্তস্স হি ঝানৰিপস্সনামগ্গফলেসু একধম্মোপি নুপ্পজ্জতি, সকলাভসন্তুট্ঠস্সেৰ পন ঝানাদীনি ¶ উপ্পজ্জন্তী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সলাভং নাতিমঞ্ঞেয্য, নাঞ্ঞেসং পিহযং চরে;
অঞ্ঞেসং পিহযং ভিক্খু, সমাধিং নাধিগচ্ছতি.
‘‘অপ্পলাভোপি ¶ চে ভিক্খু, সলাভং নাতিমঞ্ঞতি;
তং ৰে দেৰা পসংসন্তি, সুদ্ধাজীৰিং অতন্দিত’’ন্তি.
তত্থ সলাভন্তি অত্তনো উপ্পজ্জনকলাভং. সপদানচারঞ্হি পরিৰজ্জেত্ৰা অনেসনায জীৰিকং ¶ কপ্পেন্তো সলাভং অতিমঞ্ঞতি হীল়েতি জিগুচ্ছতি নাম. তস্মা এৰং অকরণেন সলাভং নাতিমঞ্ঞেয্য. অঞ্ঞেসং পিহযন্তি অঞ্ঞেসং লাভং পত্থেন্তো ন চরেয্যাতি অত্থো. সমাধিং নাধিগচ্ছতীতি অঞ্ঞেসঞ্হি লাভং পিহযন্তো তেসং চীৰরাদিকরণে উস্সুক্কং আপন্নো ভিক্খু অপ্পনাসমাধিং ৰা উপচারসমাধিং ৰা নাধিগচ্ছতি. সলাভং নাতিমঞ্ঞতীতি অপ্পলাভোপি সমানো উচ্চনীচকুলে পটিপাটিযা সপদানং চরন্তো ভিক্খু সলাভং নাতিমঞ্ঞতি নাম. তং ৰেতি তং এৰরূপং ভিক্খুং সারজীৰিততায সুদ্ধাজীৰিং জঙ্ঘবলং নিস্সায জীৰিতকপ্পনেন অকুসীততায অতন্দিতং দেৰা পসংসন্তি থোমেন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰিপক্খসেৰকভিক্খুৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পঞ্চগ্গদাযকব্রাহ্মণৰত্থু
সব্বসোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চগ্গদাযকং নাম ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সস্সে খেত্তে ঠিতকালেযেৰ খেত্তগ্গং নাম দেতি, খলকালে খলগ্গং নাম দেতি, খলভণ্ডকালে খলভণ্ডগ্গং নাম দেতি, উক্খলিককালে কুম্ভগ্গং নাম দেতি, পাতিযং ৰড্ঢিতকালে পাতগ্গং নাম দেতীতি ইমানি পঞ্চ অগ্গদানানি দেতি, সম্পত্তস্স অদত্ৰা নাম ন ভুঞ্জতি. তেনস্স পঞ্চগ্গদাযকোত্ৰেৰ নামং অহোসি. সত্থা তস্স চ ব্রাহ্মণিযা চস্স তিণ্ণং ফলানং উপনিস্সযং দিস্ৰা ব্রাহ্মণস্স ভোজনৰেলাযং গন্ত্ৰা দ্ৰারে অট্ঠাসি. সোপি দ্ৰারপমুখে অন্তোগেহাভিমুখো নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জতি, সত্থারং দ্ৰারে ঠিতং ন পস্সতি. ব্রাহ্মণী পন তং পরিৰিসমানা সত্থারং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো পঞ্চসু ¶ ঠানেসু অগ্গং দত্ৰা ভুঞ্জতি, ইদানি চ সমণো গোতমো আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠিতো. সচে ব্রাহ্মণো এতং দিস্ৰা অত্তনো ভত্তং হরিত্ৰা দস্সতি, পুনপাহং পচিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি. সা ‘‘এৰং অযং সমণং গোতমং ন পস্সিস্সতী’’তি সত্থু পিট্ঠিং দত্ৰা তস্স পচ্ছতো তং পটিচ্ছাদেন্তী ওনমিত্ৰা পুণ্ণচন্দং পাণিনা পটিচ্ছাদেন্তী ৰিয অট্ঠাসি. তথা ঠিতা এৰ চ পন ‘‘গতো নু খো নো’’তি সত্থারং অড্ঢক্খিকেন ওলোকেসি. সত্থা তত্থেৰ অট্ঠাসি. ব্রাহ্মণস্স পন সৰনভযেন ‘‘অতিচ্ছথা’’তি ন ৰদেতি, ওসক্কিত্ৰা পন সণিকমেৰ ‘‘অতিচ্ছথা’’তি আহ ¶ . সত্থা ‘‘ন গমিস্সামী’’তি সীসং ¶ চালেসি. লোকগরুনা বুদ্ধেন ‘‘ন গমিস্সামী’’তি সীসে চালিতে সা সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী মহাহসিতং হসি. তস্মিং খণে সত্থা গেহাভিমুখং ওভাসং মুঞ্চি. ব্রাহ্মণোপি পিট্ঠিং দত্ৰা নিসিন্নোযেৰ ব্রাহ্মণিযা হসিতসদ্দং সুত্ৰা ছব্বণ্ণানঞ্চ রস্মীনং ওভাসং ওলোকেত্ৰা সত্থারং অদ্দস. বুদ্ধা হি নাম গামে ৰা অরঞ্ঞে ৰা হেতুসম্পন্নানং অত্তানং অদস্সেত্ৰা ন পক্কমন্তি. ব্রাহ্মণোপি সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘ভোতি নাসিতোম্হি তযা, রাজপুত্তং আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠিতং ময্হং অনাচিক্খন্তিযা ভারিযং তে কম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা অড্ঢভুত্তং ভোজনপাতিং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভো গোতম, অহং পঞ্চসু ঠানেসু অগ্গং দত্ৰাৰ ভুঞ্জামি, ইতো চ মে মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা একোৰ ভত্তকোট্ঠাসো ভুত্তো, একো কোট্ঠাসো অৰসিট্ঠো, পটিগ্গণ্হিস্সসি মে ইদং ভত্ত’’ন্তি. সত্থা ‘‘ন মে তৰ উচ্ছিট্ঠভত্তেন অত্থো’’তি অৰত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, অগ্গম্পি ময্হমেৰ অনুচ্ছৰিকং, মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অড্ঢভুত্তভত্তম্পি, চরিমকভত্তপিণ্ডোপি ময্হমেৰ অনুচ্ছৰিকো. মযঞ্হি, ব্রাহ্মণ, পরদত্তূপজীৰিপেতসদিসা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যদগ্গতো মজ্ঝতো সেসতো ৰা,
পিণ্ডং লভেথ পরদত্তূপজীৰী;
নালং থুতুং নোপি নিপচ্চৰাদী,
তং ৰাপি ধীরা মুনি ৰেদযন্তী’’তি. (সু. নি. ২১৯);
ব্রাহ্মণো ¶ তং সুত্ৰাৰ পসন্নচিত্তো হুত্ৰা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, দীপসামিকো নাম রাজপুত্তো ‘ন মে তৰ উচ্ছিট্ঠভত্তেন অত্থো’তি অৰত্ৰা এৰং ৰক্খতী’’তি দ্ৰারে ঠিতকোৰ সত্থারং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভো গোতম ¶ , তুম্হে অত্তনো সাৰকে ভিক্খূতি ৰদথ, কিত্তাৰতা ভিক্খু নাম হোতী’’তি. সত্থা ‘‘কথংরূপা নু খো ইমস্স ধম্মদেসনা সপ্পাযা’’তি উপধারেন্তো ‘‘ইমে দ্ৰেপি জনা কস্সপবুদ্ধকালে ‘নামরূপ’ন্তি ৰদন্তানং কথং সুণিংসু, নামরূপং অৰিস্সজ্জিত্ৰাৰ নেসং ধম্মং দেসেতুং ৰট্টতী’’তি, ‘‘ব্রাহ্মণ, নামে চ রূপে চ অরজ্জন্তো অসজ্জন্তো অসোচন্তো ভিক্খু নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বসো নামরূপস্মিং, যস্স নত্থি মমাযিতং;
অসতা চ ন সোচতি, স ৰে ভিক্খূতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ সব্বসোতি সব্বস্মিম্পি ৰেদনাদীনং চতুন্নং, রূপক্খন্ধস্স চাতি পঞ্চন্নং খন্ধানং ৰসেন ¶ পৰত্তে নামরূপে. মমাযিতন্তি যস্স অহন্তি ৰা মমন্তি ৰা গাহো নত্থি. অসতা চ ন সোচতীতি তস্মিঞ্চ নামরূপে খযৰযং পত্তে ‘‘মম রূপং খীণং…পে… মম ৰিঞ্ঞাণং খীণ’’ন্তি ন সোচতি ন ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘খযৰযধম্মং মে খীণ’’ন্তি পস্সতি. স ৰেতি সো এৰরূপো ৰিজ্জমানেপি নামরূপে মমাযিতরহিতোপি অসতাপি তেন অসোচন্তো ভিক্খূতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ উভোপি জযম্পতিকা অনাগামিফলে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পঞ্চগ্গদাযকব্রাহ্মণৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
মেত্তাৰিহারীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে আযস্মন্তে মহাকচ্চানে অৰন্তিজনপদে কুররঘরং নিস্সায পৰত্তপব্বতে ৰিহরন্তে সোণো নাম কোটিকণ্ণো উপাসকো থেরস্স ধম্মকথায পসীদিত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বজিতুকামো ¶ থেরেন ‘‘দুক্করং খো, সোণ, যাৰজীৰং একভত্তং একসেয্যং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি ৰত্ৰা দ্ৰে ৰারে পটিক্খিত্তোপি পব্বজ্জায অতিৰিয উস্সাহজাতো ততিযৰারে থেরং যাচিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অপ্পভিক্খুকত্তা দক্খিণাপথে তিণ্ণং ৰস্সানং অচ্চযেন লদ্ধূপসম্পদো সত্থারং সম্মুখা দট্ঠুকামো হুত্ৰা উপজ্ঝাযং আপুচ্ছিত্ৰা তেন দিন্নং সাসনং গহেত্ৰা অনুপুব্বেন জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কতপটিসন্থারো সত্থারা একগন্ধকুটিযংযেৰ অনুঞ্ঞাতসেনাসনো বহুদেৰ রত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীথিনামেত্ৰা রত্তিভাগে গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা অত্তনো পত্তসেনাসনে তং রত্তিভাগং ৰীতিনামেত্ৰা পচ্চূসসমযে সত্থারা অজ্ঝিট্ঠো সোল়স অট্ঠকৰগ্গিকানি ¶ (সু. নি. ৭৭২ আদযো) সব্বানেৰ সরভঞ্ঞেন অভণি. অথস্স ভগৰা সরভঞ্ঞপরিযোসানে অব্ভানুমোদেন্তো – ‘‘সাধু সাধু, ভিক্খূ’’তি সাধুকারং অদাসি. সত্থারা দিন্নসাধুকারং সুত্ৰা ভূমট্ঠকদেৰা নাগা সুপণ্ণাতি এৰং যাৰ ব্রহ্মলোকা একসাধুকারমেৰ অহোসি.
তস্মিং ¶ খণে জেতৰনতো ৰীসযোজনসতমত্থকে কুররঘরনগরে থেরস্স মাতু মহাউপাসিকায গেহে অধিৰত্থা দেৰতাপি মহন্তেন সদ্দেন সাধুকারমদাসি. অথ নং উপাসিকা আহ – ‘‘কো এস সাধুকারং দেতী’’তি? অহং, ভগিনীতি. কোসি ত্ৰন্তি? তৰ গেহে অধিৰত্থা, দেৰতাতি. ত্ৰং ইতো পুব্বে ময্হং সাধুকারং অদত্ৰা অজ্জ কস্মা দেসীতি? নাহং তুয্হং সাধুকারং দম্মীতি. অথ কস্স তে সাধুকারো দিন্নোতি? তৰ পুত্তস্স কোটিকণ্ণস্স সোণত্থেরস্সাতি. কিং মে পুত্তেন কতন্তি? পুত্তো তে অজ্জ সত্থারা সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা ধম্মং দেসেসি, সত্থা তৰ পুত্তস্স ধম্মং সুত্ৰা পসন্নো সাধুকারমদাসি. তেনস্স মযাপি সাধুকারো দিন্নো. সম্মাসম্বুদ্ধস্স হি সাধুকারং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ভূমট্ঠকদেৰে আদিং কত্ৰা যাৰ ব্রহ্মলোকা একসাধুকারমেৰ জাতন্তি. কিং পন, সামি, মম পুত্তেন সত্থু ধম্মো কথিতো, সত্থারা মম পুত্তস্স কথিতোতি? তৰ পুত্তেন সত্থু কথিতোতি. এৰং দেৰতায কথেন্তিযাৰ উপাসিকায পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জিত্ৰা সকলসরীরং ফরি.
অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সচে মে পুত্তো সত্থারা সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা সত্থু ধম্মং কথেতুং সক্খি ¶ , ময্হম্পি কথেতুং সক্খিস্সতিযেৰ ¶ . পুত্তস্স আগতকালে ধম্মস্সৰনং কারেত্ৰা ধম্মকথং সুণিস্সামী’’তি. সোণত্থেরোপি খো সত্থারা সাধুকারে দিন্নে ‘‘অযং মে উপজ্ঝাযেন দিন্নসাসনং আরোচেতুং কালো’’তি ভগৰন্তং পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদং আদিং কত্ৰা (মহাৰ. ২৫৯) পঞ্চ ৰরে যাচিত্ৰা কতিপাহং সত্থু সন্তিকেযেৰ ৰসিত্ৰা ‘‘উপজ্ঝাযং পস্সিস্সামী’’তি সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা জেতৰনা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং অগমাসি.
থেরো পুনদিৰসে তং আদায পিণ্ডায চরন্তো মাতু উপাসিকায গেহদ্ৰারং অগমাসি. সাপি পুত্তং দিস্ৰা তুট্ঠমানসা ৰন্দিত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, তাত, সত্থারা সদ্ধিং একগন্ধকুটিযং ৰসিত্ৰা সত্থু ধম্মকথং কথেসী’’তি. ‘‘উপাসিকে, তুয্হং কেন ইদং কথিত’’ন্তি? ‘‘তাত, ইমস্মিং গেহে অধিৰত্থা দেৰতা মহন্তেন সদ্দেন সাধুকারং দত্ৰা মযা ‘কো এসো’তি ৰুত্তে ‘অহ’ন্তি ৰত্ৰা এৰঞ্চ এৰঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা ময্হং এতদহোসি – ‘সচে মে পুত্তো সত্থু ধম্মকথং কথেসি, ময্হম্পি কথেতুং সক্খিস্সতী’তি. অথ নং আহ – ‘তাত, যতো তযা সত্থু সম্মুখা ধম্মো কথিতো, ময্হম্পি কথেতুং সক্খিস্সসি এৰ. অসুকদিৰসে নাম ধম্মস্সৰনং কারেত্ৰা তৰ ধম্মং সুণিস্সামি, তাতা’’’তি. সো অধিৰাসেসি. উপাসিকা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা পূজং কত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে ধম্মকথং সুণিস্সামী’’তি একমেৰ দাসিং গেহরক্খিকং ঠপেত্ৰা ¶ সব্বং পরিজনং আদায অন্তোনগরে ধম্মস্সৰনত্থায ¶ কারিতে মণ্ডপে অলঙ্কতধম্মাসনং অভিরুয্হ ধম্মং দেসেন্তস্স পুত্তস্স ধম্মকথং সোতুং অগমাসি.
তস্মিং পন কালে নৰসতা চোরা তস্সা উপাসিকায গেহে ওতারং ওলোকেন্তা ৰিচরন্তি. তস্সা পন গেহং সত্তহি পাকারেহি পরিক্খিত্তং সত্তদ্ৰারকোট্ঠকযুত্তং, তত্থ তেসু তেসু ঠানেসু চণ্ডসুনখে বন্ধিত্ৰা ঠপযিংসু. অন্তোগেহে ছদনস্স উদকপাতট্ঠানে পন পরিখং খণিত্ৰা তিপুনা পূরযিংসু. তং দিৰা আতপেন ৰিলীনং পক্কুথিতং ৰিয তিট্ঠতি, রত্তিং কঠিনং কক্খল়ং হুত্ৰা তিট্ঠতি. তস্সানন্তরা মহন্তানি অযসঙ্ঘাটকানি নিরন্তরং ভূমিযং ওদহিংসু. ইতি ইমঞ্চারক্খং উপাসিকায চ অন্তোগেহে ঠিতভাৰং পটিচ্চ তে চোরা ওকাসং অলভন্তা তং দিৰসং তস্সা গতভাৰং ঞত্ৰা উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা তিপুপরিখায ¶ চ অযসঙ্ঘাটকানঞ্চ হেট্ঠাভাগেনেৰ গেহং পৰিসিত্ৰা চোরজেট্ঠকং তস্সা সন্তিকং পহিণিংসু ‘‘সচে সা অম্হাকং ইধ পৰিট্ঠভাৰং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা গেহাভিমুখী আগচ্ছতি, অসিনা নং পহরিত্ৰা মারেথা’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্সা সন্তিকে অট্ঠাসি.
চোরাপি অন্তোগেহে দীপং জালেত্ৰা কহাপণগব্ভদ্ৰারং ৰিৰরিংসু. সা দাসী চোরে দিস্ৰা উপাসিকায সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অয্যে, বহূ চোরা গেহং পৰিসিত্ৰা কহাপণগব্ভদ্ৰারং ৰিৰরিংসূ’’তি আরোচেসি. ‘‘চোরা অত্তনা দিট্ঠকহাপণে হরন্তু, অহং মম পুত্তস্স ধম্মকথং সুণামি, মা মে ধম্মস্স অন্তরাযং করি, গেহং গচ্ছা’’তি তং পহিণি. চোরাপি কহাপণগব্ভং তুচ্ছং কত্ৰা ¶ রজতগব্ভং ৰিৰরিংসু. সা পুনপি গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. উপাসিকাপি ‘‘চোরা অত্তনা ইচ্ছিতং হরন্তু, মা মে অন্তরাযং করী’’তি পুন তং পহিণি. চোরা রজতগব্ভম্পি তুচ্ছং কত্ৰা সুৰণ্ণগব্ভং ৰিৰরিংসু. সা পুনপি গন্ত্ৰা উপাসিকায তমত্থং আরোচেসি. অথ নং উপাসিকা আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভোতি জে ত্ৰং অনেকৰারং মম সন্তিকং আগতা, ‘চোরা যথারুচিতং হরন্তু, অহং মম পুত্তস্স ধম্মকথং সুণামি, মা মে অন্তরাযং করী’তি মযা ৰুত্তাপি মম কথং অনাদিযিত্ৰা পুনপ্পুনং আগচ্ছসিযেৰ. সচে ইদানি ত্ৰং আগচ্ছিস্সসি, জানিস্সামি তে কত্তব্বং, গেহমেৰ গচ্ছা’’তি পহিণি.
চোরজেট্ঠকো তস্সা কথং সুত্ৰা ‘‘এৰরূপায ইত্থিযা সন্তকং হরন্তানং অসনি পতিত্ৰা মত্থকং ভিন্দেয্যা’’তি চোরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সীঘং উপাসিকায সন্তকং পটিপাকতিকং করোথা’’তি আহ. তে কহাপণেহি কহাপণগব্ভং, রজতসুৰণ্ণেহি রজতসুৰণ্ণগব্ভে পুন পূরযিংসু. ধম্মতা কিরেসা, যং ধম্মো ধম্মচারিনং রক্খতি. তেনেৰাহ –
‘‘ধম্মো ¶ হৰে রক্খতি ধম্মচারিং,
ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে,
ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২);
চোরাপি গন্ত্ৰা ধম্মস্সৰনট্ঠানে অট্ঠংসু. থেরোপি ধম্মং কথেত্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা আসনা ওতরি. তস্মিং খণে চোরজেট্ঠকো উপাসিকায ¶ পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমাহি মে, অয্যে’’তি আহ. ‘‘কিং ইদং, তাতা’’তি? ‘‘অহঞ্হি তুম্হেসু ¶ আঘাতং কত্ৰা তুম্হে মারেতুকামো অট্ঠাসি’’ন্তি. ‘‘তেন হি তে, তাত, খমামী’’তি. সেসচোরাপি তথেৰ ৰত্ৰা, ‘‘তাতা, খমামী’’তি ৰুত্তে আহংসু – ‘‘অয্যে, সচে নো খমথ, পুত্তস্স ৰো সন্তিকে অম্হাকং পব্বজ্জং দাপেথা’’তি. সা পুত্তং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘তাত, ইমে চোরা মম গুণেসু তুম্হাকঞ্চ ধম্মকথায পসন্না পব্বজ্জং যাচন্তি, পব্বাজেথ নে’’তি. থেরো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা তেহি নিৰত্থৰত্থানং দসানি ছিন্দাপেত্ৰা তম্বমত্তিকায রজাপেত্ৰা তে পব্বাজেত্ৰা সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. উপসম্পন্নকালে চ নেসং একেকস্স ৰিসুং ৰিসুং কম্মট্ঠানমদাসি. তে নৰসতা ভিক্খূ ৰিসুং ৰিসুং নৰসতকম্মট্ঠানানি গহেত্ৰা একং পব্বতং অভিরুয্হ তস্স তস্স রুক্খস্স ছাযায নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং করিংসু.
সত্থা ৰীসযোজনসতমত্থকে জেতৰনমহাৰিহারে নিসিন্নোৰ তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা তেসং চরিযৰসেন ধম্মদেসনং ৰৰত্থাপেত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো ৰিয ইমা গাথা অভাসি –
‘‘মেত্তাৰিহারী যো ভিক্খু, পসন্নো বুদ্ধসাসনে;
অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখং.
‘‘সিঞ্চ ভিক্খু ইমং নাৰং, সিত্তা তে লহুমেস্সতি;
ছেত্ৰা রাগঞ্চ দোসঞ্চ, ততো নিব্বানমেহিসি.
‘‘পঞ্চ ছিন্দে পঞ্চ জহে, পঞ্চ চুত্তরি ভাৰযে;
পঞ্চসঙ্গাতিগো ভিক্খু, ওঘতিণ্ণোতি ৰুচ্চতি.
মা তে কামগুণে রমেস্সু চিত্তং;
মা লোহগুল়ং গিলী পমত্তো,
মা কন্দী দুক্খমিদন্তি দয্হমানো.
‘‘নত্থি ¶ ঝানং অপঞ্ঞস্স, পঞ্ঞা নত্থি অঝাযতো;
যম্হি ঝানঞ্চ পঞ্ঞা চ, স ৰে নিব্বানসন্তিকে.
‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;
অমানুসী রতী হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো.
‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;
লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানতং.
‘‘তত্রাযমাদি ভৰতি, ইধ পঞ্ঞস্স ভিক্খুনো;
ইন্দ্রিযগুত্তি সন্তুট্ঠি, পাতিমোক্খে চ সংৰরো.
‘‘মিত্তে ভজস্সু কল্যাণে, সুদ্ধাজীৰে অতন্দিতে;
পটিসন্থারৰুত্যস্স, আচারকুসলো সিযা;
ততো পামোজ্জবহুলো, দুক্খস্সন্তং করিস্সতী’’তি.
তত্থ ¶ মেত্তাৰিহারীতি মেত্তাকম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তোপি মেত্তাৰসেন তিকচতুক্কজ্ঝানে নিব্বত্তেত্ৰা ঠিতোপি মেত্তাৰিহারীযেৰ নাম. পসন্নোতি যো পন বুদ্ধসাসনে পসন্নো হোতি, পসাদং রোচেতিযেৰাতি অত্থো. পদং সন্তন্তি নিব্বানস্সেতং নামং. এৰরূপো হি ভিক্খু সন্তং কোট্ঠাসং সব্বসঙ্খারানং উপসন্ততায সঙ্খারূপসমং, পরমসুখতায সুখন্তি লদ্ধনামং নিব্বানং অধিগচ্ছতি, ৰিন্দতিযেৰাতি অত্থো.
সিঞ্চ ভিক্খু ইমং নাৰন্তি ভিক্খু ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং নাৰং মিচ্ছাৰিতক্কোদকং ছড্ডেন্তো সিঞ্চ. সিত্তা তে লহুমেস্সতীতি যথা হি মহাসমুদ্দে উদকস্সেৰ ভরিতা নাৰা ছিদ্দানি ¶ পিদহিত্ৰা উদকস্স সিত্ততায সিত্তা সল্লহুকা হুত্ৰা মহাসমুদ্দে অনোসীদিত্ৰা সীঘং সুপট্টনং গচ্ছতি, এৰং তৰাপি অযং মিচ্ছাৰিতক্কোদকভরিতা অত্তভাৰনাৰা চক্খুদ্ৰারাদিছিদ্দানি সংৰরেন পিদহিত্ৰা উপ্পন্নস্স মিচ্ছাৰিতক্কোদকস্স সিত্ততায সিত্তা সল্লহুকা সংসারৰট্টে অনোসীদিত্ৰা সীঘং নিব্বানং গমিস্সতি. ছেত্ৰাতি রাগদোসবন্ধনানি ছিন্দ. এতানি হি ছিন্দিত্ৰা অরহত্তপ্পত্তো ততো অপরভাগে অনুপাদিসেসনিব্বানমেৰ এহিসি, গমিস্সসীতি অত্থো.
পঞ্চ ¶ ছিন্দেতি ¶ হেট্ঠাঅপাযসম্পাপকানি পঞ্চোরম্ভাগিযসংযোজনানি পাদে বদ্ধরজ্জুং পুরিসো সত্থেন ৰিয হেট্ঠামগ্গত্তযেন ছিন্দেয্য. পঞ্চ জহেতি উপরিদেৰলোকসম্পাপকানি পঞ্চুদ্ধম্ভাগিযসংযোজনানি পুরিসো গীৰায বদ্ধরজ্জুকং ৰিয অরহত্তমগ্গেন জহেয্য পজহেয্য, ছিন্দেয্যাতি অত্থো. পঞ্চ চুত্তরি ভাৰযেতি উদ্ধম্ভাগিযসংযোজনানং পহানত্থায সদ্ধাদীনি পঞ্চিন্দ্রিযানি উত্তরি ভাৰেয্য. পঞ্চসঙ্গাতিগোতি এৰং সন্তে পঞ্চন্নং রাগদোসমোহমানদিট্ঠিসঙ্গানং অতিক্কমনেন পঞ্চসঙ্গাতিগো ভিক্খু ওঘতিণ্ণোতি ৰুচ্চতি, চত্তারো ওঘে তিণ্ণোযেৰাতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
ঝায ভিক্খূতি ভিক্খু ত্ৰং দ্ৰিন্নং ঝানানং ৰসেন ঝায চেৰ, কাযকম্মাদীসু চ অপ্পমত্তৰিহারিতায মা পমজ্জি. রমেস্সূতি পঞ্চৰিধে চ কামগুণে তে চিত্তং মা রমেস্সু. মা লোহগুল়ন্তি সতিৰোস্সগ্গলক্খণেন হি পমাদেন পমত্তা নিরযে তত্তং লোহগুল়ং গিলন্তি, তেন তং ৰদামি ‘‘মা পমত্তো হুত্ৰা লোহগুল়ং গিলি, মা নিরযে ডয্হমানো ‘দুক্খমিদ’ন্তি কন্দী’’তি অত্থো.
নত্থি ঝানন্তি ঝানুপ্পাদিকায ৰাযামপঞ্ঞায অপঞ্ঞস্স ঝানং নাম নত্থি. পঞ্ঞা নত্থীতি ¶ অঝাযন্তস্স ‘‘সমাহিতো ভিক্খু যথাভূতং জানাতি পস্সতী’’তি ৰুত্তলক্খণা পঞ্ঞা নত্থি. যম্হি ঝানঞ্চ পঞ্ঞা চাতি যম্হি পুগ্গলে ইদং উভযম্পি অত্থি, সো নিব্বানস্স সন্তিকে ঠিতোযেৰাতি অত্থো.
সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্সাতি কিস্মিঞ্চিদেৰ ৰিৰিত্তোকাসে কম্মট্ঠানং অৰিজহিত্ৰা কম্মট্ঠানমনসিকারেন নিসিন্নস্স. সন্তচিত্তস্সাতি নিব্বুতচিত্তস্স. সম্মাতি হেতুনা কারণেন ধম্মং ৰিপস্সন্তস্স ৰিপস্সনাসঙ্খাতা অমানুসী রতি অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতা দিব্বাপি রতি হোতি উপ্পজ্জতীতি অত্থো.
যতো ¶ যতো সম্মসতীতি অট্ঠতিংসায আরম্মণেসু কম্মং করোন্তো যেন যেনাকারেন, পুরেভত্তাদীসু ৰা কালেসু যস্মিং যস্মিং অত্তনা অভিরুচিতে কালে, অভিরুচিতে ৰা কম্মট্ঠানে কম্মং করোন্তো সম্মসতি. উদযব্বযন্তি পঞ্চন্নং খন্ধানং পঞ্চৰীসতিযা লক্খণেহি উদযং ¶ , পঞ্চৰীসতিযা এৰ চ লক্খণেহি ৰযং. পীতিপামোজ্জন্তি এৰং খন্ধানং উদযব্বযং সম্মসন্তো ধম্মপীতিং ধম্মপামোজ্জঞ্চ লভতি. অমতন্তি তং সপ্পচ্চযে নামরূপে পাকটে হুত্ৰা উপট্ঠহন্তে উপ্পন্নং পীতিপামোজ্জং অমতনিব্বানসম্পাপকত্তা ¶ ৰিজানতং পণ্ডিতানং অমতমেৰাতি অত্থো.
তত্রাযমাদি ভৰতীতি তত্র অযং আদি, ইদং পুব্বট্ঠানং হোতি. ইধ পঞ্ঞস্সাতি ইমস্মিং সাসনে পণ্ডিতভিক্খুনো. ইদানি ‘‘তং আদী’’তি ৰুত্তং পুব্বট্ঠানং দস্সেন্তো ইন্দ্রিযগুত্তীতিআদিমাহ. চতুপারিসুদ্ধিসীলঞ্হি পুব্বট্ঠানং নাম. তত্থ ইন্দ্রিযগুত্তীতি ইন্দ্রিযসংৰরো. সন্তুট্ঠীতি চতুপচ্চযসন্তোসো. তেন আজীৰপারিসুদ্ধি চেৰ পচ্চযসন্নিস্সিতঞ্চ সীলং কথিতং. পাতিমোক্খেতি পাতিমোক্খসঙ্খাতে জেট্ঠকসীলে পরিপূরকারিতা কথিতা.
মিত্তে ভজস্সু কল্যাণেতি ৰিস্সট্ঠকম্মন্তে অপতিরূপসহাযে ৰজ্জেত্ৰা সাধুজীৰিতায সুদ্ধাজীৰে জঙ্ঘবলং নিস্সায জীৰিককপ্পনায অকুসীতে অতন্দিতে কল্যাণমিত্তে ভজস্সু, সেৰস্সূতি অত্থো. পটিসন্থারৰুত্যস্সাতি আমিসপটিসন্থারেন চ ধম্মপটিসন্থারেন চ সম্পন্নৰুত্তিতায পটিসন্থারৰুত্তি অস্স, পটিসন্থারস্স কারকা ভৰেয্যাতি অত্থো. আচারকুসলোতি সীলম্পি আচারো, ৰত্তপটিৰত্তম্পি আচারো. তত্থ কুসলো সিযা, ছেকো ভৰেয্যাতি অত্থো. ততো পামোজ্জবহুলোতি ততো পটিসন্থারৰুত্তিতো চ আচারকোসল্লতো চ উপ্পন্নেন ধম্মপামোজ্জেন পামোজ্জবহুলো হুত্ৰা তং সকলস্সাপি ৰট্টদুক্খস্স অন্তং করিস্সতীতি অত্থো.
এৰং সত্থারা দেসিতাসু ইমাসু গাথাসু একমেকিস্সায গাথায পরিযোসানে একমেকং ভিক্খুসতং নিসিন্ননিসিন্নট্ঠানেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা সব্বেপি তে ভিক্খূ আকাসেনেৰ ৰীসযোজনসতিকং ¶ কন্তারং অতিক্কমিত্ৰা তথাগতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ৰণ্ণেন্তা থোমেন্তা পাদে ৰন্দিংসূতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু সত্তমং.
৮. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
ৰস্সিকা ¶ ¶ ৰিয পুপ্ফানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে সমণধম্মং করোন্তা পাতোৰ পুপ্ফিতানি ৰস্সিকপুপ্ফানি সাযং ৰণ্টতো মুচ্চন্তানি দিস্ৰা ‘‘পুপ্ফানং ৰণ্টেহি মুচ্চনতো মযং পঠমতরং রাগাদীহি মুচ্চিস্সামা’’তি ৰাযমিংসু. সত্থা তে ভিক্খূ ওলোকেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম ৰণ্টতো মুচ্চনপুপ্ফেন ৰিয দুক্খতো মুচ্চিতুং ৰাযমিতব্বমেৰা’’তি ৰত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ আলোকং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ৰস্সিকা ৰিয পুপ্ফানি, মদ্দৰানি পমুঞ্চতি;
এৰং রাগঞ্চ দোসঞ্চ, ৰিপ্পমুঞ্চেথ ভিক্খৰো’’তি.
তত্থ ৰস্সিকাতি সুমনা. মদ্দৰানীতি মিলাতানি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা ৰস্সিকা হিয্যো পুপ্ফিতপুপ্ফানি ¶ পুনদিৰসে পুরাণভূতানি মুঞ্চতি, ৰণ্টতো ৰিস্সজ্জেতি, এৰং তুম্হেপি রাগাদযো দোসে ৰিপ্পমুঞ্চেথাতি.
দেসনাৰসানে সব্বেপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সন্তকাযত্থেরৰত্থু
সন্তকাযোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সন্তকাযত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি.
তস্স কির হত্থপাদকুক্কুচ্চং নাম নাহোসি, কাযৰিজম্ভনরহিতো সন্তঅত্তভাৰোৰ অহোসি. সো কির সীহযোনিতো আগতো থেরো. সীহা কির একদিৰসং গোচরং গহেত্ৰা রজতসুৰণ্ণমণিপৰাল়গুহানং অঞ্ঞতরং পৰিসিত্ৰা মনোসিলাতলে হরিতালচুণ্ণেসু সত্তাহং নিপজ্জিত্ৰা ¶ সত্তমে দিৰসে উট্ঠায নিপন্নট্ঠানং ওলোকেত্ৰা সচে নঙ্গুট্ঠস্স ৰা কণ্ণানং ৰা হত্থপাদানং ৰা চলিতত্তা মনোসিলাহরিতালচুণ্ণানং ৰিপ্পকিণ্ণতং পস্সন্তি, ‘‘ন তে ইদং জাতিযা ৰা গোত্তস্স ৰা পতিরূপ’’ন্তি ¶ পুন সত্তাহং নিরাহারা নিপজ্জন্তি, চুণ্ণানং পন ৰিপ্পকিণ্ণভাৰে অসতি ‘‘ইদং ¶ তে জাতিগোত্তানং অনুচ্ছৰিক’’ন্তি আসযা নিক্খমিত্ৰা ৰিজম্ভিত্ৰা দিসা অনুৰিলোকেত্ৰা তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা গোচরায পক্কমন্তি. এৰরূপায সীহযোনিযা আগতো অযং ভিক্খু. তস্স কাযসমাচারং দিস্ৰা ভিক্খূ সত্থু আরোচেসুং – ‘‘ন নো, ভন্তে, সন্তকাযত্থেরসদিসো ভিক্খু দিট্ঠপুব্বো. ইমস্স হি নিসিন্নট্ঠানে হত্থচলনং ৰা পাদচলনং ৰা কাযৰিজম্ভিতা ৰা নত্থী’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম সন্তকাযত্থেরেন ৰিয কাযাদীহি উপসন্তেনেৰ ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সন্তকাযো সন্তৰাচো, সন্তৰা সুসমাহিতো;
ৰন্তলোকামিসো ভিক্খু, উপসন্তোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ সন্তকাযোতি পাণাতিপাতাদীনং অভাৰেন সন্তকাযো, মুসাৰাদাদীনং অভাৰেন সন্তৰাচো, অভিজ্ঝাদীনং অভাৰেন সন্তৰা, কাযাদীনং তিণ্ণম্পি সুট্ঠু সমাহিতত্তা সুসমাহিতো, চতূহি মগ্গেহি লোকামিসস্স ৰন্ততায ৰন্তলোকামিসো ভিক্খু অব্ভন্তরে রাগাদীনং উপসন্ততায উপসন্তোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো থেরো অরহত্তে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সন্তকাযত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. নঙ্গলকুলত্থেরৰত্থু
অত্তনা ¶ চোদযত্তানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নঙ্গলকুলত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির দুগ্গতমনুস্সো পরেসং ভতিং কত্ৰা জীৰতি, তং একো ভিক্খু পিলোতিকখণ্ডনিৰত্থং নঙ্গলং উক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তং দিস্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং পন তে এৰং জীৰনতো পব্বজিতুং ন ৰর’’ন্তি. কো মং, ভন্তে, এৰং জীৰন্তং পব্বাজেস্সতীতি? সচে পব্বজিস্সসি ¶ , অহং তং পব্বাজেস্সামীতি. সাধু ভন্তে ¶ , সচে মং পব্বাজেস্সথ, পব্বজিস্সামীতি. অথ নং সো থেরো জেতৰনং নেত্ৰা সহত্থেন, ন্হাপেত্ৰা মাল়কে ঠপেত্ৰা পব্বাজেত্ৰা নিৰত্থপিলোতিকখণ্ডেন সদ্ধিং নঙ্গলং মাল়কসীমাযমেৰ রুক্খসাখাযং ঠপাপেসি. সো উপসম্পন্নকালেপি নঙ্গলকুলত্থেরোত্ৰেৰ পঞ্ঞাযি. সো বুদ্ধানং উপ্পন্নলাভসক্কারং নিস্সায জীৰন্তো উক্কণ্ঠিত্ৰা উক্কণ্ঠিতং ৰিনোদেতুং অসক্কোন্তো ‘‘ন দানি সদ্ধাদেয্যানি কাসাযানি পরিদহিত্ৰা গমিস্সামী’’তি তং রুক্খমূলং গন্ত্ৰা অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদি – ‘‘অহিরিক, নিল্লজ্জ, ইদং নিৰাসেত্ৰা ৰিব্ভমিত্ৰা ভতিং কত্ৰা জীৰিতুকামো জাতো’’তি. তস্সেৰং অত্তানং ওৰদন্তস্সেৰ চিত্তং তনুকভাৰং গতং. সো নিৰত্তিত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন ¶ উক্কণ্ঠিত্ৰা তথেৰ অত্তানং ওৰদি, পুনস্স চিত্তং নিৰত্তি. সো ইমিনাৰ নীহারেন উক্কণ্ঠিতউক্কণ্ঠিতকালে তত্থ গন্ত্ৰা অত্তানং ওৰদি. অথ নং ভিক্খূ তত্থ অভিণ্হং গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘আৰুসো, নঙ্গলত্থের কস্মা এত্থ গচ্ছসী’’তি পুচ্ছিংসু. সো ‘‘আচরিযস্স সন্তিকং গচ্ছামি, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি.
ভিক্খূ তেন সদ্ধিং কেল়িং করোন্তা আহংসু – ‘‘আৰুসো নঙ্গলত্থের, তৰ ৰিচরণমগ্গো অৰল়ঞ্জো ৰিয জাতো, আচরিযস্স সন্তিকং ন গচ্ছসি মঞ্ঞে’’তি. আম, ভন্তে, মযং সংসগ্গে সতি অগমিম্হা, ইদানি পন সো সংসগ্গো ছিন্নো, তেন ন গচ্ছামাতি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘এস অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি সত্থু তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অত্তনাৰ অত্তানং চোদেত্ৰা পব্বজিতকিচ্চস্স মত্থকং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্তনা চোদযত্তানং, পটিমংসেথ অত্তনা;
সো অত্তগুত্তো সতিমা, সুখং ভিক্খু ৰিহাহিসি.
‘‘অত্তা হি অত্তনো নাথো, কো হি নাথো পরো সিযা;
অত্তা হি অত্তনো গতি;
তস্মা সংযমমত্তানং, অস্সং ভদ্রংৰ ৰাণিজো’’তি.
তত্থ ¶ ¶ চোদযত্তানন্তি অত্তনাৰ অত্তানং চোদয সারয. পটিমংসেথাতি অত্তনাৰ অত্তানং পরিৰীমংসথ. সোতি সো ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং সন্তে অত্তনাৰ গুত্ততায অত্তগুত্তো, উপট্ঠিতসতিতায সতিমা হুত্ৰা সব্বিরিযাপথেসু সুখং ৰিহরিস্সসীতি অত্থো.
নাথোতি ¶ অৰস্সযো পতিট্ঠা. কো হি নাথো পরোতি যস্মা পরস্স অত্তভাৰে পতিট্ঠায কুসলং ৰা কত্ৰা সগ্গপরাযণেন মগ্গং ৰা ভাৰেত্ৰা সচ্ছিকতফলেন ভৰিতুং ন সক্কা, তস্মা কো হি নাম পরো নাথো ভৰেয্যাতি অত্থো. তস্মাতি যস্মা অত্তাৰ অত্তনো গতি পতিট্ঠা সরণং, তস্মা যথা ভদ্রং অস্সাজানীযং নিস্সায লাভং পত্থযন্তো ৰাণিজো তস্স ৰিসমট্ঠানচারং পচ্ছিন্দিত্ৰা দিৰসস্স তিক্খত্তুং নহাপেন্তো ভোজেন্তো সংযমেতি পটিজগ্গতি, এৰং ত্ৰম্পি অনুপ্পন্নস্স অকুসলস্স উপ্পাদং নিৰারেন্তো সতিসম্মোসেন উপ্পন্নং অকুসলং পজহন্তো অত্তানং সংযম গোপয, এৰং সন্তে পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা লোকিযলোকুত্তরৰিসেসং অধিগমিস্সসীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
নঙ্গলকুলত্থেরৰত্থু দসমং.
১১. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু
পামোজ্জবহুলোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো ৰক্কলিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কিরাযস্মা সাৰত্থিযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো পিণ্ডায পৰিট্ঠং তথাগতং দিস্ৰা সত্থু সরীরসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা সরীরসম্পত্তিদস্সনেন অতিত্তো ‘‘এৰাহং নিচ্চকালং তথাগতং দট্ঠুং লভিস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা যত্থ ঠিতেন সক্কা দসবলং পস্সিতুং, তত্থ ঠিতো সজ্ঝাযকম্মট্ঠানমনসিকারাদীনি পহায সত্থারং ওলোকেন্তোৰ ৰিচরতি. সত্থা তস্স ঞাণপরিপাকং আগমেন্তো কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘ইদানিস্স ঞাণং পরিপাকং গত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘কিং তে, ৰক্কলি, ইমিনা ¶ পূতিকাযেন দিট্ঠেন, যো খো, ৰক্কলি, ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতি. যো মং পস্সতি, সো ধম্মং পস্সতী’’তি (সং. নি. ৩.৮৭) ৰত্ৰা ওৰদি. সো এৰং ওৰদিতোপি সত্থু দস্সনং পহায নেৰ অঞ্ঞত্থ গন্তুং সক্কোতি. অথ নং সত্থা ‘‘নাযং ভিক্খু সংৰেগং অলভিত্ৰা বুজ্ঝিস্সতী’’তি উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গন্ত্ৰা ৰস্সূপনাযিকদিৰসে ‘‘অপেহি, ৰক্কলি, অপেহি, ৰক্কলী’’তি পণামেসি. সো ‘‘ন মং সত্থা আলপতী’’তি তেমাসং সত্থু সম্মুখে ঠাতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং ময্হং জীৰিতেন, পব্বতা অত্তানং পাতেস্সামী’’তি গিজ্ঝকূটং অভিরুহি.
সত্থা তস্স কিলমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু মম সন্তিকা অস্সাসং অলভন্তো মগ্গফলানং ¶ উপনিস্সযং নাসেয্যা’’তি অত্তানং দস্সেতুং ওভাসং মুঞ্চি. অথস্স সত্থু দিট্ঠকালতো পট্ঠায তাৰমহন্তোপি সোকো পহীযি. সত্থা সুক্খতল়াকং ওঘেন পূরেন্তো ৰিয থেরস্স বলৰপীতিপামোজ্জং উপ্পাদেতুং ইমং গাথমাহ –
‘‘পামোজ্জবহুলো ¶ ভিক্খু, পসন্নো বুদ্ধসাসনে;
অধিগচ্ছে পদং সন্তং, সঙ্খারূপসমং সুখ’’ন্তি.
তস্সত্থো – পকতিযাপি পামোজ্জবহুলো ভিক্খু বুদ্ধসাসনে পসাদং রোচেতি, সো এৰং পসন্নো বুদ্ধসাসনে সন্তং পদং সঙ্খারূপসমং সুখন্তি লদ্ধনামং নিব্বানং অধিগচ্ছেয্যাতি. ইমঞ্চ পন গাথং ৰত্ৰা সত্থা ৰক্কলিত্থেরস্স হত্থং পসারেত্ৰা –
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং;
অহং তং উদ্ধরিস্সামি, পঙ্কে সন্নংৰ কুঞ্জরং.
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং;
অহং তং মোচযিস্সামি, রাহুগ্গহংৰ সূরিযং.
‘‘এহি ৰক্কলি মা ভাযি, ওলোকেহি তথাগতং;
অহং তং মোচযিস্সামি, রাহুগ্গহংৰ চন্দিম’’ন্তি. –
ইমা গাথা অভাসি. সো ‘‘দসবলো মে দিট্ঠো, এহীতি চ অৰ্হানম্পি লদ্ধ’’ন্তি বলৰপীতিং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কুতো নু খো গন্তব্ব’’ন্তি গমনমগ্গং অপস্সন্তো দসবলস্স সম্মুখে আকাসে উপ্পতিত্ৰা পঠমপাদে পব্বতে ¶ ঠিতেযেৰ সত্থারা ৰুত্তগাথা আৰজ্জেন্তো আকাসেযেৰ পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা তথাগতং ৰন্দমানোৰ ওতরিত্ৰা সত্থু সন্তিকে অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা অপরভাগে সদ্ধাধিমুত্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসীতি.
ৰক্কলিত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. সুমনসামণেরৰত্থু
যো ¶ ¶ হৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো সুমনসামণেরং আরব্ভ কথেসি. তত্রাযং অনুপুব্বী কথা –
পদুমুত্তরবুদ্ধকালস্মিঞ্হি একো কুলপুত্তো সত্থারা চতুপরিসমজ্ঝে একং ভিক্খুং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা তং সম্পত্তিং পত্থযমানো সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং ঠপেসি. সত্থা কপ্পসতসহস্সং ওলোকেন্তো তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ৰিদিত্ৰা ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে গোতমবুদ্ধসাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো অনুরুদ্ধো নাম ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. সো তং ব্যাকরণং সুত্ৰা স্ৰে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং মঞ্ঞমানো পরিনিব্বুতে সত্থরি ভিক্খূ দিব্বচক্খুপরিকম্মং পুচ্ছিত্ৰা সত্তযোজনিকং কঞ্চনথূপং পরিক্খিপিত্ৰা অনেকানি দীপরুক্খসহস্সানি কারেত্ৰা দীপপূজং কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু কপ্পসতসহস্সানি সংসরিত্ৰা ইমস্মিং কপ্পে বারাণসিযং দলিদ্দকুলে নিব্বত্তো সুমনসেট্ঠিং নিস্সায তস্স তিণহারকো হুত্ৰা জীৰিকং কপ্পেসি. অন্নভারোতিস্স নামং অহোসি. সুমনসেট্ঠীপি তস্মিং নগরে নিচ্চকালং মহাদানং দেতি.
অথেকদিৰসং উপরিট্ঠো নাম পচ্চেকবুদ্ধো গন্ধমাদনে নিরোধসমাপত্তিতো ¶ ৰুট্ঠায ‘‘কস্স নু খো অজ্জ অনুগ্গহং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা অন্নভারস্স অনুগ্গহং কাতুং ৰট্টতি, ইদানি চ সো অটৰিতো তিণং আদায গেহং আগমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ইদ্ধিযা গন্ত্ৰা অন্নভারস্স সম্মুখে পচ্চুট্ঠাসি. অন্নভারো তং তুচ্ছপত্তহত্থং দিস্ৰা ‘‘অপি ¶ , ভন্তে, ভিক্খং লভিত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘লভিস্সাম মহাপুঞ্ঞা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি, ভন্তে, থোকং আগমেথা’’তি তিণকাজং ছড্ডেত্ৰা ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, ময্হং ঠপিতভাগভত্তং অত্থি, নত্থী’’তি ভরিযং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অত্থি, সামী’’তি ৰুত্তে ৰেগেন পচ্চাগন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তং আদায ‘‘ময্হং দাতুকামতায সতি দেয্যধম্মো ন হোতি, দেয্যধম্মে সতি পটিগ্গাহকং ন লভামি. অজ্জ পন মে পটিগ্গাহকো চ দিট্ঠো, দেয্যধম্মো চ অত্থি, লাভা ৰত মে’’তি গেহং গন্ত্ৰা ভত্তং পত্তে পক্খিপাপেত্ৰা পচ্চাহরিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে পতিট্ঠপেত্ৰা –
‘‘ইমিনা ¶ পন দানেন, মা মে দালিদ্দিযং অহু;
নত্থীতি ৰচনং নাম, মা অহোসি ভৰাভৰে. –
ভন্তে এৰরূপা দুজ্জীৰিতা মুচ্চেয্যং, নত্থীতি পদমেৰ ন সুণেয্য’’ন্তি পত্থনং ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘এৰং হোতু মহাপুঞ্ঞা’’তি ৰত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
সুমনসেট্ঠিনোপি ছত্তে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘অহো দানং পরমদানং, উপরিট্ঠে সুপতিট্ঠিত’’ন্তি ¶ ৰত্ৰা তিক্খত্তুং সাধুকারমদাসি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘কিং মং এত্তকং কালং দানং দদমানং ন পস্সসী’’তি আহ. নাহং তৰ দানং আরব্ভ সাধুকারং দেমি, অন্নভারেন পন উপরিট্ঠস্স দিন্নপিণ্ডপাতে পসীদিত্ৰা মযা এস সাধুকারো পৰত্তিতোতি. সো ‘‘অচ্ছরিযং ৰত, ভো, অহং এত্তকং কালং দানং দদন্তো দেৰতং সাধুকারং দাপেতুং নাসক্খিং, অন্নভারো মং নিস্সায জীৰন্তো একপিণ্ডপাতেনেৰ সাধুকারং দাপেসি, তস্স দানে অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা তং পিণ্ডপাতং মম সন্তকং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ তযা কস্সচি কিঞ্চি দিন্ন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সামি, উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স মে অজ্জ ভাগভত্তং দিন্ন’’ন্তি. ‘‘হন্দ, ভো, কহাপণং গহেত্ৰা এতং ময্হং পিণ্ডপাতং দেহী’’তি? ‘‘ন দেমি, সামী’’তি. সো যাৰ সহস্সং ৰড্ঢেসি, ইতরো সহস্সেনাপি নাদাসি. অথ নং ‘‘হোতু, ভো, যদি পিণ্ডপাতং ন দেসি, সহস্সং গহেত্ৰা পত্তিং মে দেহী’’তি আহ. সো ‘‘অয্যেন সদ্ধিং মন্তেত্ৰা জানিস্সামী’’তি ৰেগেন পচ্চেকবুদ্ধং সম্পাপুণিত্ৰা, ‘‘ভন্তে সুমনসেট্ঠি, সহস্সং দত্ৰা তুম্হাকং পিণ্ডপাতে পত্তিং যাচতি, কিং করোমী’’তি পুচ্ছি.
অথস্স ¶ সো উপমং আহরি ‘‘সেয্যথাপি, পণ্ডিত, কুলসতিকে গামে একস্মিং ঘরে দীপং জালেয্য, সেসা অত্তনো তেলেন ৰট্টিং তেমেত্ৰা জালাপেত্ৰা গণ্হেয্যুং, পুরিমপদীপস্স ¶ পভা অত্থীতি ৰত্তব্বা নত্থী’’তি. অতিরেকতরা, ভন্তে, পভা হোতীতি. এৰমেৰং পণ্ডিত উল়ুঙ্কযাগু ৰা হোতু, কটচ্ছুভিক্খা ৰা, অত্তনো পিণ্ডপাতে পরেসং পত্তিং দেন্তস্স যত্তকানং দেতি, তত্তকং ৰড্ঢতি. ত্ৰঞ্হি একমেৰ পিণ্ডপাতং অদাসি, সেট্ঠিস্স পন পত্তিযা দিন্নায দ্ৰে পিণ্ডপাতা হোন্তি একো তৰ, একো তস্সাতি.
সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তং অভিৰাদেত্ৰা সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘গণ্হ, সামি, পত্তি’’ন্তি আহ. তেন হি ইমে কহাপণে গণ্হাতি. নাহং পিণ্ডপাতং ৰিক্কিণামি, সদ্ধায তে পত্তিং দম্মীতি. ‘‘ত্ৰং সদ্ধায দেসি, অহম্পি তৰ গুণে পূজেমি, গণ্হ, তাত, ইতো পট্ঠায ¶ চ পন মা সহত্থা কম্মমকাসি, ৰীথিযং ঘরং মাপেত্ৰা ৰস. যেন চ তে অত্থো হোতি, সব্বং মম সন্তিকা গণ্হাহী’’তি আহ. নিরোধা ৰুট্ঠিতস্স পন দিন্নপিণ্ডপাতো তদহেৰ ৰিপাকং দেতি. তস্মা রাজাপি তং পৰত্তিং সুত্ৰা অন্নভারং পক্কোসাপেত্ৰা পত্তিং গহেত্ৰা মহন্তং ভোগং দত্ৰা তস্স সেট্ঠিট্ঠানং দাপেসি.
সো সুমনসেট্ঠিস্স সহাযকো হুত্ৰা যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ¶ ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপিলৰত্থুনগরে অমিতোদনস্স সক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, অনুরুদ্ধোতিস্স নামং অকংসু. সো মহানামসক্কস্স কনিট্ঠভাতা, সত্থু চূল়পিতু পুত্তো পরমসুখুমালো মহাপুঞ্ঞো অহোসি. একদিৰসং কির ছসু খত্তিযেসু পূৰে লক্খং কত্ৰা গুল়েহি কীল়ন্তেসু অনুরুদ্ধো পরাজিতো পূৰানং অত্থায মাতু সন্তিকং পহিণি. সা মহন্তং সুৰণ্ণথালং পূরেত্ৰা পূৰে পেসেসি. পূৰে খাদিত্ৰা পুন কীল়ন্তো পরাজিতো তথেৰ পহিণি. এৰং তিক্খত্তুং পূৰেসু আহটেসু চতুত্থে ৰারে মাতা ‘‘ইদানি পূৰা নত্থী’’তি পহিণি. তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নত্থী’’তি পদস্স অসুতপুব্বতায ‘‘নত্থিপূৰা নাম ইদানি ভৰিস্সন্তী’’তি সঞ্ঞং কত্ৰা ‘‘গচ্ছ নত্থিপূৰে আহরা’’তি পেসেসি. অথস্স ¶ মাতা ‘‘নত্থিপূৰে কির, অয্যে, দেথা’’তি ৰুত্তে ‘‘মম পুত্তেন নত্থীতি পদং ন সুতপুব্বং, কথং নু খো নত্থিভাৰং জানাপেয্য’’ন্তি সুৰণ্ণপাতিং ধোৰিত্ৰা অপরায সুৰণ্ণপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা ‘‘হন্দ, তাত, ইমং মম পুত্তস্স দেহী’’তি পহিণি. তস্মিং খণে নগরপরিগ্গাহিকা দেৰতা ‘‘অম্হাকং সামিনা অন্নভারকালে উপরিট্ঠস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স ভাগভত্তং ¶ দত্ৰা ‘নত্থীতি পদমেৰ ন সুণেয্য’ন্তি পত্থনা নাম ঠপিতা. সচে মযং তমত্থং ঞত্ৰা অজ্ঝুপেক্খেয্যাম, মুদ্ধাপি নো সত্তধা ফলেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা দিব্বপূৰেহি পাতিং পূরযিংসু. সো পুরিসো পাতিং আহরিত্ৰা তস্স সন্তিকে ঠপেত্ৰা ৰিৰরি. তেসং গন্ধো সকলনগরং ফরি. পূৰো পন মুখে ঠপিতমত্তোৰ সত্তরসহরণিসহস্সানি ফরিত্ৰা অট্ঠাসি.
অনুরুদ্ধোপি চিন্তেসি – ‘‘ন মং মঞ্ঞে ইতো পুব্বে মাতা পিযাযতি. ন হি মে অঞ্ঞদা তায নত্থিপূৰা নাম পক্কপুব্বা’’তি. সো গন্ত্ৰা মাতরং এৰমাহ – ‘‘অম্ম, নাহং তৰ পিযো’’তি. তাত, কিং ৰদেসি, মম অক্খীহিপি হদযমংসতোপি ত্ৰং পিযতরোতি. সচাহং, অম্ম, তৰ পিযো, কস্মা মম পুব্বে এৰরূপে নত্থিপূৰে নাম ন অদাসীতি. সা তং পুরিসং পুচ্ছি – ‘‘তাত, কিঞ্চি পাতিযং অহোসী’’তি. আম, অয্যে, পূৰানং পাতি পরিপুণ্ণা অহোসি, ন মে এৰরূপা দিট্ঠপুব্বাতি. সা চিন্তেসি – ‘‘পুত্তো মে কতপুঞ্ঞো, দেৰতাহিস্স দিব্বপূৰা পহিতা ভৰিস্সন্তী’’তি. সোপি মাতরং আহ – ‘‘অম্ম, ন মযা এৰরূপা ¶ পূৰা খাদিতপুব্বা, ইতো পট্ঠায মে নত্থিপূৰমেৰ পচেয্যাসী’’তি. সা ততো পট্ঠায তেন ‘‘পূৰে খাদিতুকামোম্হী’’তি ৰুত্তকালে সুৰণ্ণপাতিং ধোৰিত্ৰা অঞ্ঞায পাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা ¶ পহিণতি, দেৰতা পাতিং পূরেন্তি. এৰং সো অগারমজ্ঝে ৰসন্তো নত্থীতি পদস্স অত্থং অজানিত্ৰা দিব্বপূৰেযেৰ পরিভুঞ্জি.
সত্থু পন পরিৰারত্থং কুলপটিপাটিযা সাকিযকুমারেসু পব্বজন্তেসু মহানামেন সক্কেন, ‘‘তাত, অম্হাকং কুলা কোচি পব্বজিতো নত্থি, তযা ৰা পব্বজিতব্বং, মযা ৰা’’তি ৰুত্তে সো আহ – ‘‘অহং অতিসুখুমালো পব্বজিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি. তেন হি কম্মন্তং উগ্গণ্হ, অহং পব্বজিস্সামীতি. কো এস কম্মন্তো নামাতি? সো হি ভত্তস্স উট্ঠানট্ঠানম্পি ন জানাতি, কম্মন্তং কিমেৰ জানিস্সতি, তস্মা এৰমাহ. একদিৰসঞ্হি ¶ অনুরুদ্ধো ভদ্দিযো কিমিলোতি তযো জনা ‘‘ভত্তং নাম কহং উট্ঠাতী’’তি মন্তযিংসু. তেসু কিমিলো ‘‘কোট্ঠেসু উট্ঠাতী’’তি আহ. সো কিরেকদিৰসং ৰীহী কোট্ঠম্হি পক্খিপন্তে অদ্দস, তস্মা ‘‘কোট্ঠে ভত্তং উপ্পজ্জতী’’তি সঞ্ঞায এৰমাহ. অথ নং ভদ্দিযো ‘‘ত্ৰং ন জানাসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ভত্তং নাম উক্খলিযং উট্ঠাতী’’তি আহ. সো কিরেকদিৰসং উক্খলিতো ভত্তং ৰড্ঢেন্তে দিস্ৰা ‘‘এত্থেৰেতং উপ্পজ্জতী’’তি সঞ্ঞমকাসি, তস্মা এৰমাহ. অনুরুদ্ধো তে উভোপি ‘‘তুম্হে ন জানাথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ভত্তং নাম রতনুব্বেধমকুল়ায ¶ মহাসুৰণ্ণপাতিযং উট্ঠাতী’’তি আহ. তেন কির নেৰ ৰীহিং কোট্টেন্তা, ন ভত্তং পচন্তা দিট্ঠপুব্বা, সুৰণ্ণপাতিযং ৰড্ঢেত্ৰা পুরতো ঠপিতভত্তমেৰ পস্সতি, তস্মা ‘‘পাতিযংযেৰেতং উপ্পজ্জতী’’তি সঞ্ঞমকাসি, তস্মা এৰমাহ. এৰং ভত্তুট্ঠানট্ঠানম্পি অজানন্তো মহাপুঞ্ঞো কুলপুত্তো কম্মন্তে কিং জানিস্সতি.
সো ‘‘এহি খো তে, অনুরুদ্ধ, ঘরাৰাসত্থং অনুসাসিস্সামি, পঠমং খেত্তং কসাপেতব্ব’’ন্তিআদিনা নযেন ভাতরা ৰুত্তানং কম্মন্তানং অপরিযন্তভাৰং সুত্ৰা ‘‘ন মে ঘরাৰাসেন অত্থো’’তি মাতরং আপুচ্ছিত্ৰা ভদ্দিযপমুখেহি পঞ্চহি সাকিযকুমারেহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা অনুপিযম্বৰনে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজি. পব্বজিত্ৰা চ পন সম্মাপটিপদং পটিপন্নো অনুপুব্বেন তিস্সো ৰিজ্জা সচ্ছিকত্ৰা দিব্বেন চক্খুনা একাসনে নিসিন্নোৰ হত্থতলে ঠপিতআমলকানি ৰিয সহস্সলোকধাতুযো ওলোকনসমত্থো হুত্ৰা –
‘‘পুব্বেনিৰাসং জানামি, দিব্বচক্খু ৰিসোধিতং;
তেৰিজ্জো ইদ্ধিপত্তোম্হি, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি. (থেরগা. ৩৩২, ৫৬২) –
উদানং ¶ উদানেত্ৰা ‘‘কিং নু খো মে কত্ৰা অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি ওলোকেন্তো ‘‘পদুমুত্তরপাদমূলে পত্থনং ঠপেসি’’ন্তি ঞত্ৰা পুন ‘‘সংসারে সংসরন্তো অসুকস্মিং নাম কালে বারাণসিযং সুমনসেট্ঠিং নিস্সায জীৰন্তো অন্নভারো নাম অহোসি’’ন্তিপি ঞত্ৰা –
‘‘অন্নভারো ¶ পুরে আসিং, দলিদ্দো তিণহারকো;
পিণ্ডপাতো মযা দিন্নো, উপরিট্ঠস্স তাদিনো’’তি. –
আহ ¶ . অথস্স এতদহোসি – ‘‘যো সো তদা মযা উপরিট্ঠস্স দিন্নপিণ্ডপাততো কহাপণে দত্ৰা পত্তিং অগ্গহেসি, মম সহাযকো সুমনসেট্ঠি কহং নু খো সো এতরহি নিব্বত্তো’’তি. অথ নং ‘‘ৰিঞ্ঝাটৰিযং পব্বতপাদে মুণ্ডনিগমো নাম অত্থি, তত্থ মহামুণ্ডস্স নাম উপাসকস্স মহাসুমনো চূল়সুমনোতি দ্ৰে পুত্তা, তেসু সো চূল়সুমনো হুত্ৰা নিব্বত্তো’’তি অদ্দস. দিস্ৰা চ পন চিন্তেসি – ‘‘অত্থি নু খো তত্থ মযি গতে উপকারো, নত্থী’’তি. সো উপধারেন্তো ইদং অদ্দস ‘‘সো তত্থ মযি গতে সত্তৰস্সিকোৰ নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সতি, খুরগ্গেযেৰ চ অরহত্তং পাপুণিস্সতী’’তি. দিস্ৰা চ পন উপকট্ঠে অন্তোৰস্সে আকাসেন গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে ওতরি. মহামুণ্ডো পন উপাসকো থেরস্স পুব্বেপি ৰিস্সাসিকো এৰ. সো থেরং পিণ্ডপাতকালে চীৰরং পারুপন্তং দিস্ৰা পুত্তং মহাসুমনং আহ – ‘‘তাত, অয্যো, মে অনুরুদ্ধত্থেরো আগতো, যাৰস্স অঞ্ঞো কোচি পত্তং ন গণ্হাতি, তাৰস্স গন্ত্ৰা পত্তং গণ্হ, অহং আসনং পঞ্ঞাপেস্সামী’’তি. সো তথা অকাসি. উপাসকো থেরং অন্তোনিৰেসনে সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা তেমাসং ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি, থেরোপি অধিৰাসেসি.
অথ নং একদিৰসং পটিজগ্গন্তো ৰিয ¶ তেমাসং পটিজগ্গিত্ৰা মহাপৰারণায তিচীৰরঞ্চেৰ গুল়তেলতণ্ডুলাদীনি চ আহরিত্ৰা থেরস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘গণ্হথ, ভন্তে’’তি আহ. ‘‘অলং, উপাসক, ন মে ইমিনা অত্থো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, ৰস্সাৰাসিকলাভো নামেস, গণ্হথ ন’’ন্তি? ‘‘ন গণ্হামি, উপাসকা’’তি. ‘‘কিমত্থং ন গণ্হথ, ভন্তে’’তি? ‘‘ময্হং সন্তিকে কপ্পিযকারকো সামণেরোপি নত্থী’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, মম পুত্তো মহাসুমনো সামণেরো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ন মে, উপাসক, মহাসুমনেনত্থো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, চূল়সুমনং পব্বাজেথা’’তি. থেরো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা চূল়সুমনং পব্বাজেসি. সো খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণি. থেরো তেন সদ্ধিং অড্ঢমাসমত্তং তত্থেৰ ৰসিত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি তস্স ঞাতকে আপুচ্ছিত্ৰা আকাসেনেৰ গন্ত্ৰা হিমৰন্তপদেসে অরঞ্ঞকুটিকায ওতরি.
থেরো ¶ পন পকতিযাপি আরদ্ধৰীরিযো, তস্স তত্থ পুব্বরত্তাপররত্তং চঙ্কমন্তস্স উদরৰাতো সমুট্ঠহি. অথ নং কিলন্তরূপং দিস্ৰা সামণেরো পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কিং ৰো রুজ্জতী’’তি? ‘‘উদরৰাতো মে সমুট্ঠিতো’’তি ¶ . ‘‘অঞ্ঞদাপি সমুট্ঠিতপুব্বো, ভন্তে’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘কেন ফাসুকং হোতি, ভন্তে’’তি? ‘‘অনোতত্ততো পানীযে লদ্ধে ফাসুকং হোতি, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, আহরামী’’তি. ‘‘সক্খিস্সসি সামণেরা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. তেন হি অনোতত্তে পন্নগো নাম নাগরাজা মং জানাতি, তস্স আচিক্খিত্ৰা ভেসজ্জত্থায একং পানীযৰারকং আহরাতি. সো সাধূতি উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পঞ্চযোজনসতং ঠানং অগমাসি ¶ . তং দিৰসং পন নাগরাজা নাগনাটকপরিৰুতো উদককীল়ং কীল়িতুকামো হোতি. সো সামণেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ কুজ্ঝি, ‘‘অযং মুণ্ডকসমণো অত্তনো পাদপংসুং মম মত্থকে ওকিরন্তো ৰিচরতি, অনোতত্তে পানীযত্থায আগতো ভৰিস্সতি, ন দানিস্স পানীযং দস্সামী’’তি পণ্ণাসযোজনিকং অনোতত্তদহং মহাপাতিযা উক্খলিং পিদহন্তো ৰিয ফণেন পিদহিত্ৰা নিপজ্জি. সামণেরো নাগরাজস্স আকারং ওলোকেত্ৰাৰ ‘‘কুদ্ধো অয’’ন্তি ঞত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুণোহি মে নাগরাজ, উগ্গতেজ মহব্বল;
দেহি মে পানীযঘটং, ভেসজ্জত্থম্হি আগতো’’তি.
তং সুত্ৰা নাগরাজা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুরত্থিমস্মিং দিসাভাগে, গঙ্গা নাম মহানদী;
মহাসমুদ্দমপ্পেতি, ততো ত্ৰং পানীযং হরা’’তি.
তং সুত্ৰা সামণেরো ‘‘অযং নাগরাজা অত্তনো ইচ্ছায ন দস্সতি, অহং বলক্কারং কত্ৰা আনুভাৰং জানাপেত্ৰা ইমং অভিভৰিত্ৰাৰ পানীযং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ ¶ , উপজ্ঝাযো মং অনোতত্ততোৰ পানীযং আহরাপেতি, তেনাহং ইদমেৰ হরিস্সামি, অপেহি, মা মং ৰারেহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইতোৰ পানীযং হাস্সং, ইমিনাৰম্হি অত্থিকো;
যদি তে থামবলং অত্থি, নাগরাজ নিৰারযা’’তি.
অথ ¶ নং নাগরাজা আহ –
‘‘সামণের সচে অত্থি, তৰ ৰিক্কম পোরিসং;
অভিনন্দামি তে ৰাচং, হরস্সু পানীযং মমা’’তি.
অথ ¶ নং সামণেরো ‘‘এৰং, মহারাজ, হরামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘যদি সক্কোন্তো হরাহী’’তি ৰুত্তে – ‘‘তেন হি সুট্ঠু জানস্সূ’’তি তিক্খত্তুং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ‘‘বুদ্ধসাসনস্স আনুভাৰং দস্সেত্ৰা মযা পানীযং হরিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা আকাসট্ঠদেৰতানং তাৰ সন্তিকং অগমাসি. তা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘এতস্মিং অনোতত্তদহপিট্ঠে পন্নগনাগরাজেন সদ্ধিং মম সঙ্গামো ভৰিস্সতি, তত্থ গন্ত্ৰা জযপরাজযং ওলোকেথা’’তি আহ. সো এতেনেৰ নীহারেন চত্তারো লোকপালে সক্কসুযামসন্তুসিতপরনিম্মিতৰসৰত্তী চ উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. ততো পরং পটিপাটিযা যাৰ ব্রহ্মলোকং গন্ত্ৰা তত্থ তত্থ ব্রহ্মেহি আগন্ত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা ঠিতেহি ‘‘কিং, ভন্তে’’তি পুট্ঠো তমত্থং আরোচেসি. এৰং সো অসঞ্ঞে চ অরূপিব্রহ্মানো চ ঠপেত্ৰা সব্বত্থ মুহুত্তেনেৰ আহিণ্ডিত্ৰা আরোচেসি. তস্স ৰচনং সুত্ৰা সব্বাপি দেৰতা অনোতত্তদহপিট্ঠে নাল়িযং পক্খিত্তানি পিট্ঠচুণ্ণানি ৰিয আকাসং নিরন্তরং পূরেত্ৰা সন্নিপতিংসু. সন্নিপতিতে দেৰসঙ্ঘে সামণেরো আকাসে ঠত্ৰা নাগরাজং আহ –
‘‘সুণোহি মে নাগরাজ, উগ্গতেজ মহব্বল;
দেহি মে পানীযঘটং, ভেসজ্জত্থম্হি আগতো’’তি.
অথ নং নাগো আহ –
‘‘সামণের সচে অত্থি, তৰ ৰিক্কম পোরিসং;
অভিনন্দামি তে ৰাচং, হরস্সু পানীযং মমা’’তি.
সো তিক্খত্তুং নাগরাজস্স পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা আকাসে ঠিতকোৰ দ্ৰাদসযোজনিকং ব্রহ্মত্তভাৰং মাপেত্ৰা আকাসতো ওরুয্হ নাগরাজস্স ফণে অক্কমিত্ৰা অধোমুখং নিপ্পীল়েসি, তাৰদেৰ বলৰতা পুরিসেন অক্কন্তঅল্লচম্মং ৰিয নাগরাজস্স ফণে অক্কন্তমত্তে ওগলিত্ৰা দব্বিমত্তা ফণপুটকা অহেসুং. নাগরাজস্স ফণেহি মুত্তমুত্তট্ঠানতো তালক্খন্ধপমাণা ¶ উদকৰট্টিযো উগ্গঞ্ছিংসু. সামণেরো আকাসেযেৰ পানীযৰারকং ¶ পূরেসি. দেৰসঙ্ঘো সাধুকারমদাসি. অথ নাগরাজা ¶ লজ্জিত্ৰা সামণেরস্স কুজ্ঝি, জযকুসুমৰণ্ণানিস্স অক্খীনি অহেসুং. সো ‘‘অযং মং দেৰসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা পানীযং গহেত্ৰা লজ্জাপেসি, এতং গহেত্ৰা মুখে হত্থং পক্খিপিত্ৰা হদযমংসং ৰাস্স মদ্দামি, পাদে ৰা নং গহেত্ৰা পারগঙ্গাযং খিপামী’’তি ৰেগেন অনুবন্ধি. অনুবন্ধন্তোপি নং পাপুণিতুং নাসক্খিযেৰ. সামণেরো গন্ত্ৰা উপজ্ঝাযস্স হত্থে পানীযং ঠপেত্ৰা ‘‘পিৰথ, ভন্তে’’তি আহ. নাগরাজাপি পচ্ছতো আগন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে অনুরুদ্ধ, সামণেরো মযা অদিন্নমেৰ পানীযং গহেত্ৰা আগতো, মা পিৰিত্থা’’তি আহ. এৰং কির সামণেরাতি. ‘‘পিৰথ, ভন্তে, ইমিনা মে দিন্নং পানীযং আহট’’ন্তি আহ. থেরো ‘‘খীণাসৰসামণেরস্স মুসাকথনং নাম নত্থী’’তি ঞত্ৰা পানীযং পিৰি. তঙ্খণঞ্ঞেৰস্স আবাধো পটিপস্সম্ভি. পুন নাগো থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, সামণেরেনম্হি সব্বং দেৰগণং সন্নিপাতেত্ৰা লজ্জাপিতো, অহমস্স হদযং ৰা ফালেস্সামি, পাদে ৰা নং গহেত্ৰা পারগঙ্গায খিপিস্সামী’’তি. মহারাজ, সামণেরো মহানুভাৰো, তুম্হে সামণেরেন সদ্ধিং সঙ্গামেতুং ন সক্খিস্সথ ¶ , খমাপেত্ৰা নং গচ্ছথাতি. সো সযম্পি সামণেরস্স আনুভাৰং জানাতিযেৰ, লজ্জায পন অনুবন্ধিত্ৰা আগতো. অথ নং থেরস্স ৰচনেন খমাপেত্ৰা তেন সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং কত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায অনোতত্তউদকেন অত্থে সতি তুম্হাকং আগমনকিচ্চং নত্থি, ময্হং পহিণেয্যাথ, অহমেৰ আহরিত্ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
থেরোপি সামণেরং আদায পাযাসি. সত্থা থেরস্স আগমনভাৰং ঞত্ৰা মিগারমাতুপাসাদে থেরস্স আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদি. ভিক্খূপি থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসুং. অথেকচ্চে সামণেরং সীসেপি কণ্ণেসুপি বাহাযম্পি গহেত্ৰা সঞ্চালেত্ৰা ‘‘কিং, সামণের চূল়কনিট্ঠ, ন উক্কণ্ঠিতোসী’’তি আহংসু. সত্থা তেসং কিরিযং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ভারিযং ৰতিমেসং ভিক্খূনং কম্মং আসীৰিসং গীৰায গণ্হন্তা ৰিয সামণেরং গণ্হন্তি, নাস্স আনুভাৰং জানন্তি, অজ্জ মযা সুমনসামণেরস্স গুণং পাকটং কাতুং ৰট্টতী’’তি. থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, অনোতত্তউদকেনম্হি পাদে ধোৰিতুকামো ¶ , সামণেরানং ঘটং দত্ৰা পানীযং আহরাপেহী’’তি. থেরো ৰিহারে পঞ্চমত্তানি ¶ সামণেরসতানি সন্নিপাতেসি. তেসু সুমনসামণেরো সব্বনৰকো অহোসি. থেরো সব্বমহল্লকং সামণেরং আহ – ‘‘সামণের, সত্থা অনোকত্তদহউদকেন পাদে ধোৰিতুকামো, ঘটং আদায গন্ত্ৰা পানীযং আহরা’’তি. সো ‘‘ন সক্কোমি, ভন্তে’’তি ন ইচ্ছি. থেরো সেসেপি পটিপাটিযা পুচ্ছি, তেপি তথেৰ ৰত্ৰা পটিক্খিপিংসু. ‘‘কিং পনেত্থ খীণাসৰসামণেরা নত্থী’’তি? অত্থি, তে পন ‘‘নাযং অম্হাকং বদ্ধো ¶ মালাপুটো, সুমনসামণেরস্সেৰ বদ্ধো’’তি ন ইচ্ছিংসু, পুথুজ্জনা পন অত্তনো অসমত্থতাযেৰ ন ইচ্ছিংসু. পরিযোসানে পন সুমনস্স ৰারে সম্পত্তে, ‘‘সামণের, সত্থা অনোতত্তদহউদকেন পাদে ধোৰিতুকামো, কুটং আদায কির উদকং আহরা’’তি আহ. সো ‘‘সত্থরি আহরাপেন্তে আহরিস্সামী’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অনোতত্ততো কির মং উদকং আহারাপেথা’’তি আহ. ‘‘আম, সুমনা’’তি. সো ৰিসাখায কারিতেসু ঘনসুৰণ্ণকোট্টিমেসু সেনাসনকুটেসু একং সট্ঠিকুটউদকগণ্হনকং মহাঘটং হত্থেন গহেত্ৰা ‘‘ইমিনা মে উক্খিপিত্ৰা অংসকূটে ঠপিতেন অত্থো নত্থী’’তি ওলম্বকং কত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰন্তাভিমুখো পক্খন্দি.
নাগরাজা সামণেরং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা কুটং ¶ অংসকূটেন আদায, ‘‘ভন্তে, তুম্হে মাদিসে দাসে ৰিজ্জমানে কস্মা সযং আগতা, উদকেনত্থে সতি কস্মা সাসনমত্তম্পি ন পহিণথা’’তি কুটেন উদকং আদায সযং উক্খিপিত্ৰা ‘‘পুরতো হোথ, ভন্তে, অহমেৰ আহরিস্সামী’’তি আহ. ‘‘তিট্ঠথ তুম্হে, মহারাজ, অহমেৰ সম্মাসম্বুদ্ধেন আণত্তো’’তি নাগরাজানং নিৰত্তাপেত্ৰা কুটং মুখৰট্টিযং হত্থেন গহেত্ৰা আকাসেনাগঞ্ছি. অথ নং সত্থা আগচ্ছন্তং ওলোকেত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ, ভিক্খৰে, সামণেরস্স লীলং, আকাসে হংসরাজা ৰিয সোভতী’’তি আহ. সোপি পানীযঘটং ঠপেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কতিৰস্সোসি ত্ৰং, সুমনা’’তি? ‘‘সত্তৰস্সোম্হি, ভন্তেতি. ‘‘তেন হি, সুমন, অজ্জ পট্ঠায ভিক্খু হোহী’’তি ৰত্ৰা দাযজ্জউপসম্পদং অদাসি. দ্ৰেযেৰ ¶ কির সামণেরা সত্তৰস্সিকা উপসম্পদং লভিংসু – অযঞ্চ সুমনো সোপাকো চাতি.
এৰং তস্মিং উপসম্পন্নে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘অচ্ছরিযং আৰুসো, এৰরূপো হি নাম দহরসামণেরস্স আনুভাৰো হোতি, ন নো ইতো পুব্বে এৰরূপো আনুভাৰো দিট্ঠপুব্বো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম সাসনে দহরোপি সম্মা পটিপন্নো এৰরূপং ¶ সম্পত্তিং লভতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো হৰে দহরো ভিক্খু, যুঞ্জতি বুদ্ধসাসনে;
সোমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি.
তত্থ ¶ যুঞ্জতীতি ঘটতি ৰাযমতি. পভাসেতীতি সো ভিক্খু অত্তনো অরহত্তমগ্গঞাণেন অব্ভাদীহি মুত্তো চন্দিমা ৰিয লোকং খন্ধাদিভেদং লোকং ওভাসেতি, একালোকং করোতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুমনসামণেরৰত্থু দ্ৰাদসমং.
ভিক্খুৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চৰীসতিমো ৰগ্গো.
২৬. ব্রাহ্মণৰগ্গো
১. পসাদবহুলব্রাহ্মণৰত্থু
ছিন্দ ¶ ¶ ¶ সোতন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পসাদবহুলং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির ব্রাহ্মণো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো অত্তনো গেহে সোল়সমত্তানং ভিক্খূনং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেত্ৰা ভিক্খূনং আগতৰেলায পত্তং গহেত্ৰা ‘‘আগচ্ছন্তু ভোন্তো অরহন্তো, নিসীদন্তু ভোন্তো অরহন্তো’’তি যংকিঞ্চি ৰদন্তো অরহন্তৰাদপটিসংযুত্তমেৰ ৰদতি. তেসু পুথুজ্জনা ‘‘অযং অম্হেসু অরহন্তসঞ্ঞী’’তি চিন্তযিংসু, খীণাসৰা ‘‘অযং নো খীণাসৰভাৰং জানাতী’’তি. এৰং তে সব্বেপি কুক্কুচ্চাযন্তা তস্স গেহং নাগমিংসু. সো দুক্খী দুম্মনো ‘‘কিন্নু খো, অয্যা, নাগচ্ছন্তী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সত্থা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘কিং এতং, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেহি তস্মিং অত্থে আরোচিতে ‘‘সাদিযথ পন তুম্হে, ভিক্খৰে, অরহন্তৰাদ’’ন্তি আহ. ‘‘ন সাদিযাম মযং, ভন্তে’’তি. ‘‘এৰং সন্তে মনুস্সানং এতং পসাদভঞ্ঞং, অনাপত্তি ¶ , ভিক্খৰে, পসাদভঞ্ঞে, অপি চ খো পন ব্রাহ্মণস্স অরহন্তেসু অধিমত্তং পেমং, তস্মা তুম্হেহিপি তণ্হাসোতং ছেত্ৰা অরহত্তমেৰ পত্তুং যুত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ছিন্দ সোতং পরক্কম্ম, কামে পনুদ ব্রাহ্মণ;
সঙ্খারানং খযং ঞত্ৰা, অকতঞ্ঞূসি ব্রাহ্মণা’’তি.
তত্থ পরক্কম্মাতি তণ্হাসোতং নাম ন অপ্পমত্তকেন ৰাযামেন ছিন্দিতুং সক্কা, তস্মা ঞাণসম্পযুত্তেন মহন্তেন পরক্কমেন পরক্কমিত্ৰা তং সোতং ছিন্দ. উভোপি কামে পনুদ নীহর. ব্রাহ্মণাতি খীণাসৰানং আলপনমেতং. সঙ্খারানন্তি পঞ্চন্নং খন্ধানং খযং জানিত্ৰা. অকতঞ্ঞূতি এৰং সন্তে ত্ৰং সুৰণ্ণাদীসু কেনচি অকতস্স নিব্বানস্স জাননতো অকতঞ্ঞূ নাম হোসীতি.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পসাদবহুলব্রাহ্মণৰত্থু পঠমং.
২. সম্বহুলভিক্খুৰত্থু
যদা ¶ দ্ৰযেসূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি ¶ তিংসমত্তা দিসাৰাসিকা ভিক্খূ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সারিপুত্তত্থেরো তেসং অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ঠিতকোৰ ইমং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, দ্ৰে ধম্মাতি ৰুচ্চন্তি, কতমে নু খো দ্ৰে ধম্মা’’তি? অথ নং সত্থা ‘‘দ্ৰে ধম্মাতি খো, সারিপুত্ত, সমথৰিপস্সনা ৰুচ্চন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যদা দ্ৰযেসু ধম্মেসু, পারগূ হোতি ব্রাহ্মণো;
অথস্স সব্বে সংযোগা, অত্থং গচ্ছন্তি জানতো’’তি.
তত্থ যদাতি যস্মিং কালে দ্ৰিধা ঠিতেসু সমথৰিপস্সনাধম্মেসু অভিঞ্ঞাপারগাদিৰসেন অযং খীণাসৰো পারগূ হোতি, অথস্স ৰট্টস্মিং সংযোজনসমত্থা সব্বে কামযোগাদযো সংযোগা এৰং জানন্তস্স অত্থং পরিক্খযং গচ্ছন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সব্বেপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসূতি.
সম্বহুলভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. মারৰত্থু
যস্স পারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মারং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কিরেকস্মিং দিৰসে অঞ্ঞতরো পুরিসো ৰিয হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে ¶ , পারং পারন্তি ৰুচ্চতি, কিন্নু খো এতং পারং নামা’’তি. সত্থা ‘‘মারো অয’’ন্তি ৰিদিত্ৰা, ‘‘পাপিম, কিং তৰ পারেন, তঞ্হি ৰীতরাগেহি পত্তব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্স পারং অপারং ৰা, পারাপারং ন ৰিজ্জতি;
ৰীতদ্দরং ৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ পারন্তি অজ্ঝত্তিকানি ছ আযতনানি. অপারন্তি বাহিরানি ছ আযতনানি. পারাপারন্তি তদুভযং. ন ৰিজ্জতীতি যস্স সব্বম্পেতং ‘‘অহ’’ন্তি ৰা ‘‘মম’’ন্তি ৰা গহণাভাৰেন নত্থি, তং কিলেসদরথানং ৰিগমেন ৰীতদ্দরং সব্বকিলেসেহি ৰিসংযুত্তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মারৰত্থু ততিযং.
৪. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু
ঝাযিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির চিন্তেসি – ‘‘সত্থা অত্তনো সাৰকে, ‘ব্রাহ্মণা’তি ¶ ৰদতি, অহঞ্চম্হি জাতিগোত্তেন ব্রাহ্মণো, মম্পি নু খো এৰং ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘নাহং জাতিগোত্তমত্তেন ব্রাহ্মণং ৰদামি, উত্তমত্থং অরহত্তং অনুপ্পত্তমেৰ পনেৰং ৰদামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ঝাযিং ৰিরজমাসীনং, কতকিচ্চমনাসৰং;
উত্তমত্থমনুপ্পত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ঝাযিন্তি দুৰিধেন ঝানেন ঝাযন্তং কামরজেন ৰিরজং ৰনে এককমাসীনং চতূহি মগ্গেহি সোল়সন্নং কিচ্চানং কতত্তা কতকিচ্চং আসৰানং অভাৰেন অনাসৰং উত্তমত্থং অরহত্তং অনুপ্পত্তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু চতুত্থং.
৫. আনন্দত্থেরৰত্থু
দিৰা ¶ তপতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা মিগারমাতুপাসাদে ৰিহরন্তো আনন্দত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
পসেনদি কোসলো কির মহাপৰারণায সব্বাভরণপটিমণ্ডিতো ¶ গন্ধমালাদীনি আদায ৰিহারং অগমাসি. তস্মিং খণে কাল়ুদাযিত্থেরো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসিন্নো হোতি, নামমেৰ পনস্সেতং, সরীরং সুৰণ্ণৰণ্ণং. তস্মিং পন খণে চন্দো উগ্গচ্ছতি, সূরিযো অত্থমেতি. আনন্দত্থেরো অত্থমেন্তস্স চ সূরিযস্স উগ্গচ্ছন্তস্স চ চন্দস্স ওভাসং ওলোকেন্তো রঞ্ঞো সরীরোভাসং থেরস্স সরীরোভাসং তথাগতস্স চ সরীরোভাসং ওলোকেসি. তত্থ সব্বোভাসে অতিক্কমিত্ৰা সত্থাৰ ৰিরোচতি. থেরো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অজ্জ মম ইমে ওভাসে ওলোকেন্তস্স তুম্হাকমেৰ ওভাসো রুচ্চতি. তুম্হাকঞ্হি সরীরং সব্বোভাসে অতিক্কমিত্ৰা ৰিরোচতী’’তি আহ. অথ নং সত্থা, ‘‘আনন্দ, সূরিযো নাম দিৰা ৰিরোচতি, চন্দো রত্তিং, রাজা অলঙ্কতকালেযেৰ, খীণাসৰে গণসঙ্গণিকং পহায অন্তোসমাপত্তিযংযেৰ ৰিরোচতি, বুদ্ধা পন রত্তিম্পি দিৰাপি পঞ্চৰিধেন তেজেন ৰিরোচন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দিৰা তপতি আদিচ্চো, রত্তিমাভাতি চন্দিমা;
সন্নদ্ধো খত্তিযো তপতি, ঝাযী তপতি ব্রাহ্মণো;
অথ সব্বমহোরত্তিং, বুদ্ধো তপতি তেজসা’’তি.
তত্থ দিৰা তপতীতি দিৰা ৰিরোচতি, রত্তিং পনস্স গতমগ্গোপি ন পঞ্ঞাযতি. চন্দিমাতি চন্দোপি ¶ অব্ভাদীহি ৰিমুত্তো রত্তিমেৰ ৰিরোচতি, নো দিৰা. সন্নদ্ধোতি সুৰণ্ণমণিৰিচিত্তেহি সব্বাভরণেহি পটিমণ্ডিতো চতুরঙ্গিনিযা সেনায পরিক্খিত্তোৰ রাজা ৰিরোচতি, ন অঞ্ঞাতকৰেসেন ঠিতো. ঝাযীতি খীণাসৰো পন গণং ৰিনোদেত্ৰা ঝাযন্তোৰ ৰিরোচতি. তেজসাতি সম্মাসম্বুদ্ধো পন সীলতেজেন দুস্সীল্যতেজং, গুণতেজেন নিগ্গুণতেজং, পঞ্ঞাতেজেন ¶ দুপ্পঞ্ঞতেজং, পুঞ্ঞতেজেন ¶ অপুঞ্ঞতেজং, ধম্মতেজেন অধম্মতেজং পরিযাদিযিত্ৰা ইমিনা পঞ্চৰিধেন তেজসা নিচ্চকালমেৰ ৰিরোচতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
আনন্দত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণপব্বজিতৰত্থু
বাহিতপাপোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ব্রাহ্মণপব্বজিতং আরব্ভ কথেসি.
একো কির ব্রাহ্মণো বাহিরকপব্বজ্জায পব্বজিত্ৰা ‘‘সমণো গোতমো অত্তনো সাৰকে ‘পব্বজিতা’তি ৰদতি, অহঞ্চম্হি ¶ পব্বজিতো, মম্পি খো এৰং ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছি. সত্থা ‘‘নাহং এত্তকেন ‘পব্বজিতো’তি ৰদামি, কিলেসমলানং পন পব্বাজিতত্তা পব্বজিতো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘বাহিতপাপোতি ব্রাহ্মণো, সমচরিযা সমণোতি ৰুচ্চতি;
পব্বাজযমত্তনো মলং, তস্মা পব্বজিতোতি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ সমচরিযাতি সব্বাকুসলানি সমেত্ৰা চরণেন. তস্মাতি যস্মা বাহিতপাপতায ব্রাহ্মণো, অকুসলানি সমেত্ৰা চরণেন সমণোতি ৰুচ্চতি, তস্মা যো অত্তনো রাগাদিমলং পব্বাজযন্তো ৰিনোদেন্তো চরতি, সোপি তেন পব্বাজনেন পব্বজিতোতি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণপব্বজিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণপব্বজিতৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
ন ¶ ¶ ব্রাহ্মণস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিং কির ঠানে সম্বহুলা মনুস্সা ‘‘অহো অম্হাকং ¶ , অয্যো, খন্তিবলেন সমন্নাগতো, অঞ্ঞেসু অক্কোসন্তেসু ৰা পহরন্তেসু ৰা কোপমত্তম্পি নত্থী’’তি থেরস্স গুণে কথযিংসু. অথেকো মিচ্ছাদিট্ঠিকো ব্রাহ্মণো ‘‘কো এস ন কুজ্ঝতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্হাকং থেরো’’তি. ‘‘নং কুজ্ঝাপেন্তো ন ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘নত্থেতং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘তেন হি অহং নং কুজ্ঝাপেস্সামী’’তি? ‘‘সচে সক্কোসি, কুজ্ঝাপেহী’’তি. সো ‘‘হোতু, জানিস্সামিস্স কত্তব্ব’’ন্তি থেরং ভিক্খায পৰিট্ঠং দিস্ৰা পচ্ছাভাগেন গন্ত্ৰা পিট্ঠিমজ্ঝে মহন্তং পাণিপ্পহারমদাসি. থেরো ‘‘কিং নামেত’’ন্তি অনোলোকেত্ৰাৰ গতো. ব্রাহ্মণস্স সকলসরীরে ডাহো উপ্পজ্জি. সো ‘‘অহো গুণসম্পন্নো, অয্যো’’তি থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমথ মে, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং এত’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং ৰীমংসনত্থায তুম্হে পহরি’’ন্তি আহ. ‘‘হোতু খমামি তে’’তি. ‘‘সচে মে, ভন্তে, খমথ, মম গেহেযেৰ নিসীদিত্ৰা ভিক্খং গণ্হথা’’তি থেরস্স পত্তং গণ্হি, থেরোপি পত্তং অদাসি. ব্রাহ্মণো থেরং গেহং নেত্ৰা পরিৰিসি.
মনুস্সা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ইমিনা অম্হাকং নিরপরাধো অয্যো পহটো, দণ্ডেনপিস্স মোক্খো নত্থি, এত্থেৰ নং মারেস্সামা’’তি লেড্ডুদণ্ডাদিহত্থা ব্রাহ্মণস্স গেহদ্ৰারে অট্ঠংসু. থেরো উট্ঠায গচ্ছন্তো ব্রাহ্মণস্স হত্থে পত্তং অদাসি. মনুস্সা তং থেরেন সদ্ধিং গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং পত্তং গহেত্ৰা ব্রাহ্মণং নিৰত্তেথা’’তি আহংসু. কিং এতং উপাসকাতি? ব্রাহ্মণেন ¶ তুম্হে পহটা, মযমস্স কত্তব্বং জানিস্সামাতি. কিং পন তুম্হে ইমিনা পহটা, উদাহু অহন্তি? তুম্হে, ভন্তেতি. ‘‘মং এস পহরিত্ৰা খমাপেসি, গচ্ছথ তুম্হে’’তি মনুস্সে উয্যোজেত্ৰা ব্রাহ্মণং নিৰত্তাপেত্ৰা থেরো ৰিহারমেৰ গতো. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘কিং নামেতং সারিপুত্তত্থেরো যেন ব্রাহ্মণেন পহটো, তস্সেৰ গেহে নিসীদিত্ৰা ভিক্খং গহেত্ৰা আগতো. থেরস্স পহটকালতো পট্ঠায ইদানি সো কস্স লজ্জিস্সতি, অৰসেসে পোথেন্তো ৰিচরিস্সতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ¶ ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণং পহরন্তো নাম নত্থি, গিহিব্রাহ্মণেন পন সমণব্রাহ্মণো পহটো ভৰিস্সতি, কোধো নামেস অনাগামিমগ্গেন সমুগ্ঘাতং গচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন ¶ ব্রাহ্মণস্স পহরেয্য, নাস্স মুঞ্চেথ ব্রাহ্মণো;
ধী ব্রাহ্মণস্স হন্তারং, ততো ধী যস্স মুঞ্চতি.
‘‘ন ব্রাহ্মণস্সেতদকিঞ্চি সেয্যো, যদা নিসেধো মনসো পিযেহি;
যতো যতো হিংসমনো নিৰত্ততি, ততো ততো সম্মতিমেৰ দুক্খ’’ন্তি.
তত্থ পহরেয্যাতি ‘‘খীণাসৰব্রাহ্মণোহমস্মী’’তি জানন্তো খীণাসৰস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা জাতিব্রাহ্মণস্স ¶ ন পহরেয্য. নাস্স মুঞ্চেথাতি সোপি পহটো খীণাসৰব্রাহ্মণো অস্স পহরিত্ৰা ঠিতস্স ৰেরং ন মুঞ্চেথ, তস্মিং কোপং ন করেয্যাতি অত্থো. ধী ব্রাহ্মণস্সাতি খীণাসৰব্রাহ্মণস্স হন্তারং গরহামি. ততো ধীতি যো পন তং পহরন্তং পটিপহরন্তো তস্স উপরি ৰেরং মুঞ্চতি, তং ততোপি গরহামিযেৰ.
এতদকিঞ্চি সেয্যোতি যং খীণাসৰস্স অক্কোসন্তং ৰা অপচ্চক্কোসনং, পহরন্তং ৰা অপ্পটিপহরণং, এতং তস্স খীণাসৰব্রাহ্মণস্স ন কিঞ্চি সেয্যো, অপ্পমত্তকং সেয্যো ন হোতি, অধিমত্তমেৰ সেয্যোতি অত্থো. যদা নিসেধো মনসো পিযেহীতি কোধনস্স হি কোধুপ্পাদোৰ মনসো পিযো নাম. কোধো হি পনেস মাতাপিতূসুপি বুদ্ধাদীসুপি অপরজ্ঝতি. তস্মা যো অস্স তেহি মনসো নিসেধো কোধৰসেন উপ্পজ্জমানস্স চিত্তস্স নিগ্গহো, এতং ন কিঞ্চি সেয্যোতি অত্থো. হিংসমনোতি কোধমনো. সো তস্স যতো যতো ৰত্থুতো অনাগামিমগ্গেন সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তো নিৰত্ততি ¶ ¶ . ততো ততোতি ততো ততো ৰত্থুতো সকলম্পি ৰট্টদুক্খং নিৰত্ততিযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. মহাপজাপতিগোতমীৰত্থু
যস্স কাযেন ৰাচাযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাপজাপতিং গোতমিং আরব্ভ কথেসি.
ভগৰতা ¶ হি অনুপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তে অট্ঠ গরুধম্মে মণ্ডনকজাতিযো পুরিসো সুরভিপুপ্ফদামং ৰিয সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা সপরিৰারা মহাপজাপতি গোতমী উপসম্পদং লভি, অঞ্ঞো তস্সা উপজ্ঝাযো ৰা আচরিযো ৰা নত্থি. এৰং লদ্ধূপসম্পদং থেরিং আরব্ভ অপরেন সমযেন কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘মহাপজাপতিযা গোতমিযা আচরিযুপজ্ঝাযা ন পঞ্ঞাযন্তি, সহত্থেনেৰ কাসাযানি গণ্হী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ভিক্খুনিযো কুক্কুচ্চাযন্তিযো তায সদ্ধিং নেৰ উপোসথং ন পৰারণং করোন্তি, তা গন্ত্ৰা তথাগতস্সপি তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা তাসং কথং সুত্ৰা ‘‘মযা মহাপজাপতিযা গোতমিযা অট্ঠ গরুধম্মা দিন্না, অহমেৰস্সাচরিযো, অহমেৰ উপজ্ঝাযো. কাযদুচ্চরিতাদিৰিরহিতেসু খীণাসৰেসু কুক্কুচ্চং নাম ন কাতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্স ¶ কাযেন ৰাচায, মনসা নত্থি দুক্কটং;
সংৰুতং তীহি ঠানেহি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ দুক্কটন্তি সাৰজ্জং দুক্খুদ্রযং অপাযসংৰত্তনিকং কম্মং. তীহি ঠানেহীতি এতেহি কাযাদীহি তীহি কারণেহি কাযদুচ্চরিতাদিপৰেসনিৰারণত্থায দ্ৰারং পিহিতং, তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাপজাপতিগোতমীৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
যম্হাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কিরাযস্মা অস্সজিত্থেরস্স সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্তকালতো পট্ঠায ‘‘যস্সং দিসাযং থেরো ৰসতী’’তি সুণাতি, ততো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ততোৰ সীসং কত্ৰা নিপজ্জতি. ভিক্খূ ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো সারিপুত্তো, অজ্জাপি দিসা নমস্সমানো ৰিচরতী’’তি তমত্থং তথাগতস্স আরোচেসুং. সত্থা থেরং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, সারিপুত্ত, দিসা নমস্সন্তো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, মম দিসা নমস্সনভাৰং ৰা অনমস্সনভাৰং ৰা ¶ তুম্হেৰ জানাথা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো দিসা নমস্সতি, অস্সজিত্থেরস্স পন সন্তিকা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্ততায অত্তনো আচরিযং নমস্সতি. যঞ্হি আচরিযং নিস্সায ভিক্খু ধম্মং ৰিজানাতি, তেন সো ব্রাহ্মণেন অগ্গি ৰিয সক্কচ্চং নমস্সিতব্বোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যম্হা ধম্মং ৰিজানেয্য, সম্মাসম্বুদ্ধদেসিতং;
সক্কচ্চং তং নমস্সেয্য, অগ্গিহুত্তংৰ ব্রাহ্মণো’’তি.
তত্থ অগ্গিহুত্তংৰাতি যথা ব্রাহ্মণো অগ্গিহুত্তং সম্মা পরিচরণেন চেৰ অঞ্জলিকম্মাদীহি চ সক্কচ্চং নমস্সতি, এৰং যম্হা আচরিযা তথাগতপৰেদিতং ধম্মং ৰিজানেয্য, তং সক্কচ্চং নমস্সেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. জটিলব্রাহ্মণৰত্থু
ন জটাহীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং জটিলব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ ¶ কির ‘‘অহং মাতিতো চ পিতিতো চ সুজাতো ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তো. সচে সমণো গোতমো অত্তনো সাৰকে ব্রাহ্মণাতি ৰদতি, মম্পি নু খো তথা ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা ‘‘নাহং, ব্রাহ্মণ, জটামত্তেন, ন জাতিগোত্তমত্তেন ব্রাহ্মণং ৰদামি, পটিৰিদ্ধসচ্চমেৰ পনাহং ব্রাহ্মণোতি ৰদামী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন জটাহি ন গোত্তেন, ন জচ্চা হোতি ব্রাহ্মণো;
যম্হি সচ্চঞ্চ ধম্মো চ, সো সুচী সো চ ব্রাহ্মণো’’তি.
তত্থ ¶ সচ্চন্তি যস্মিং পুগ্গলে চত্তারি সচ্চানি সোল়সহাকারেহি পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতং সচ্চঞাণঞ্চেৰ নৰৰিধো চ লোকুত্তরধম্মো অত্থি, সো সুচি, সো ব্রাহ্মণো চাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
জটিলব্রাহ্মণৰত্থু দসমং.
১১. কুহকব্রাহ্মণৰত্থু
কিং তেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো একং ৰগ্গুলিৰতং কুহকব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির ৰেসালিনগরদ্ৰারে একং ককুধরুক্খং আরুয্হ দ্ৰীহি পাদেহি রুক্খসাখং গণ্হিত্ৰা অধোসিরো ওলম্বন্তো ‘‘কপিলানং মে সতং দেথ, কহাপণে দেথ, পরিচারিকং দেথ, নো চে দস্সথ, ইতো পতিত্ৰা মরন্তো নগরং অনগরং করিস্সামী’’তি ৰদতি. তথাগতস্স ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতস্স নগরং পৰিসনকালে ভিক্খূ তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা নিক্খমনকালেপি নং তথেৰ ওলম্বন্তং পস্সিংসু. নাগরাপি ‘‘অযং পাতোৰ পট্ঠায এৰং ওলম্বন্তো পতিত্ৰা মরন্তো নগরং অনগরং করেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা নগরৰিনাসভীতা ‘‘যং সো যাচতি, সব্বং দেমা’’তি পটিস্সুণিত্ৰা অদংসু. সো ওতরিত্ৰা সব্বং গহেত্ৰা অগমাসি. ভিক্খূ ৰিহারূপচারে তং গাৰিং ৰিয ৰিরৰিত্ৰা গচ্ছন্তং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা ‘‘লদ্ধং তে ¶ , ব্রাহ্মণ, যথাপত্থিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, লদ্ধং মে’’তি সুত্ৰা অন্তোৰিহারং গন্ত্ৰা তথাগতস্স তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সো কুহকচোরো, পুব্বেপি কুহকচোরোযেৰ অহোসি. ইদানি পনেস ¶ বালজনং ৰঞ্চেতি, তদা পন পণ্ডিতে ৰঞ্চেতুং নাসক্খী’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতমাহরি.
অতীতে একং কাসিকগামং নিস্সায একো কুহকতাপসো ৰাসং কপ্পেসি. তং একং কুলং পটিজগ্গি. দিৰা উপ্পন্নখাদনীযভোজনীযতো অত্তনো পুত্তানং ৰিয তস্সপি একং কোট্ঠাসং দেতি, সাযং উপ্পন্নকোট্ঠাসং ঠপেত্ৰা দুতিযদিৰসে দেতি. অথেকদিৰসং সাযং গোধমংসং লভিত্ৰা সাধুকং পচিত্ৰা ততো কোট্ঠাসং ঠপেত্ৰা দুতিযদিৰসে তস্স অদংসু. তাপসো মংসং খাদিত্ৰাৰ রসতণ্হায বদ্ধো ‘‘কিং মংসং নামেত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গোধমংস’’ন্তি সুত্ৰা ভিক্খায চরিত্ৰা সপ্পিদধিকটুকভণ্ডাদীনি ¶ গহেত্ৰা পণ্ণসালং গন্ত্ৰা একমন্তং ঠপেসি. পণ্ণসালায পন অৰিদূরে একস্মিং ৰম্মিকে গোধরাজা ৰিহরতি. সো কালেন কালং তাপসং ৰন্দিতুং আগচ্ছতি. তংদিৰসং পনেস ‘‘তং ৰধিস্সামী’’তি দণ্ডং পটিচ্ছাদেত্ৰা তস্স ৰম্মিকস্স অৰিদূরে ঠানে নিদ্দাযন্তো ৰিয নিসীদি. গোধরাজা ৰম্মিকতো নিক্খমিত্ৰা তস্স সন্তিকং আগচ্ছন্তোৰ আকারং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ন মে অজ্জ আচরিযস্স আকারো রুচ্চতী’’তি ততোৰ নিৰত্তি. তাপসো তস্স নিৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা তস্স ¶ মারণত্থায দণ্ডং খিপি, দণ্ডো ৰিরজ্ঝিত্ৰা গতো. গোধরাজাপি ধম্মিকং পৰিসিত্ৰা ততো সীসং নীহরিত্ৰা আগতমগ্গং ওলোকেন্তো তাপসং আহ –
‘‘সমণং তং মঞ্ঞমানো, উপগচ্ছিমসঞ্ঞতং;
সো মং দণ্ডেন পাহাসি, যথা অসমণো তথা.
‘‘কিং তে জটাহি দুম্মেধ, কিং তে অজিনসাটিযা;
অব্ভন্তরং তে গহনং, বাহিরং পরিমজ্জসী’’তি. (জা. ১.৪.৯৭-৯৮);
অথ নং তাপসো অত্তনো সন্তকেন পলোভেতুং এৰমাহ –
‘‘এহি গোধ নিৰত্তস্সু, ভুঞ্জ সালীনমোদনং;
তেলং লোণঞ্চ মে অত্থি, পহূতং ময্হ পিপ্ফলী’’তি. (জা. ১.৪.৯৯);
তং ¶ সুত্ৰা গোধরাজা ‘‘যথা যথা ত্ৰং কথেসি, তথা তথা মে পলাযিতুকামতাৰ হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এস ভিয্যো পৰেক্খামি, ৰম্মিকং সতপোরিসং;
তেলং লোণঞ্চ কিত্তেসি, অহিতং ময্হ পিপ্ফলী’’তি. (জা. ১.৪.১০০);
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘অহং এত্তকং কালং তযি সমণসঞ্ঞং অকাসিং, ইদানি পন তে মং পহরিতুকামতায দণ্ডো খিত্তো, তস্স খিত্তকালেযেৰ অসমণো ¶ জাতো. কিং তাদিসস্স দুপ্পঞ্ঞস্স পুগ্গলস্স জটাহি, কিং সখুরেন অজিনচম্মেন. অব্ভন্তরঞ্হি তে গহনং, কেৰলং বাহিরমেৰ পরিমজ্জসী’’তি আহ. সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা ‘‘তদা এস কুহকো তাপসো ¶ অহোসি, গোধরাজা পন অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা তদা গোধপণ্ডিতেন তস্স নিগ্গহিতকারণং দস্সেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কিং তে জটাহি দুম্মেধ, কিং তে অজিনসাটিযা;
অব্ভন্তরং তে গহনং, বাহিরং পরিমজ্জসী’’তি. (জা. ১.৪.৯৮);
তত্থ কিং তে জটাহীতি অম্ভো দুপ্পঞ্ঞ তৰ বদ্ধাহিপি ইমাহি জটাহি সখুরায নিৰত্থাযপি ইমায অজিনচম্মসাটিকায চ কিমত্থোতি. অব্ভন্তরন্তি অব্ভন্তরঞ্হি তে রাগাদিকিলেসগহনং, কেৰলং হত্থিলণ্ডং অস্সলণ্ডং ৰিয মট্ঠং বাহিরং পরিমজ্জসীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কুহকব্রাহ্মণৰত্থু একাদসমং.
১২. কিসাগোতমীৰত্থু
পংসুকূলধরন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা গিজ্ঝকূটে পব্বতে ৰিহরন্তো কিসাগোতমিং আরব্ভ কথেসি.
তদা ¶ কির সক্কো পঠমযামাৰসানে দেৰপরিসায সদ্ধিং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তে সারণীযধম্মকথং সুণন্তো নিসীদি. তস্মিং খণে কিসাগোতমী ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি আকাসেনাগন্ত্ৰা সক্কং দিস্ৰা নিৰত্তি. সো তং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তন্তিং দিস্ৰা সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘কা নামেসা ¶ , ভন্তে, আগচ্ছমানাৰ তুম্হে দিস্ৰা নিৰত্ততী’’তি? সত্থা ‘‘কিসাগোতমী নামেসা, মহারাজ, মম ধীতা পংসুকূলিকত্থেরীনং অগ্গা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পংসুকূলধরং জন্তুং, কিসং ধমনিসন্থতং;
একং ৰনস্মিং ঝাযন্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ কিসন্তি পংসুকূলিকা হি অত্তনো অনুরূপং পটিপদং পূরেন্তা অপ্পমংসলোহিতা চেৰ হোন্তি ¶ ধমনিসন্থতগত্তা চ, তস্মা এৰমাহ. একং ৰনস্মিন্তি ৰিৰিত্তট্ঠানে এককং ৰনস্মিং ঝাযন্তং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কিসাগোতমীৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. একব্রাহ্মণৰত্থু
ন ¶ চাহন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো কির ‘‘সমণো গোতমো অত্তনো সাৰকে ব্রাহ্মণাতি ৰদতি অহঞ্চম্হি ব্রাহ্মণযোনিযং নিব্বত্তো, মম্পি নু খো এৰং ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা ‘‘নাহং, ব্রাহ্মণ, ব্রাহ্মণযোনিযং নিব্বত্তমত্তেনেৰং ৰদামি, যো পন অকিঞ্চনো অগহণো, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন চাহং ব্রাহ্মণং ব্রূমি, যোনিজং মত্তিসম্ভৰং;
ভোৰাদি নাম সো হোতি, সচে হোতি সকিঞ্চনো;
অকিঞ্চনং অনাদানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ যোনিজন্তি যোনিযং জাতং. মত্তিসম্ভৰন্তি ব্রাহ্মণিযা মাতু সন্তকে উদরস্মিং সম্ভূতং. ভোৰাদীতি সো পন আমন্তনাদীসু ‘‘ভো, ভো’’তি ৰত্ৰা ৰিচরন্তো ভোৰাদি নাম হোতি, সচে রাগাদীহি ¶ কিঞ্চনেহি সকিঞ্চনো. অহং পন রাগাদীহি অকিঞ্চনং চতূহি উপাদানেহি অনাদানং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
একব্রাহ্মণৰত্থু তেরসমং.
১৪. উগ্গসেনসেট্ঠিপুত্তৰত্থু
সব্বসংযোজনন্তি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো উগ্গসেনং নাম সেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘মুঞ্চ পুরে মুঞ্চ পচ্ছতো’’তি (ধ. প. ৩৪৮) গাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারিতমেৰ.
তদা হি সত্থা, ‘‘ভন্তে, উগ্গসেনো ‘ন ভাযামী’তি ৰদতি, অভূতেন মঞ্ঞে অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ভিক্খূহি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তসদিসা ছিন্নসংযোজনা ন ভাযন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বসংযোজনং ছেত্ৰা, যো ৰে ন পরিতস্সতি;
সঙ্গাতিগং ৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ সব্বসংযোজনন্তি দসৰিধসংযোজনং. ন পরিতস্সতীতি তণ্হায ন ভাযতি. তমহন্তি তং অহং রাগাদীনং সঙ্গানং অতীতত্তা সঙ্গাতিগং, চতুন্নম্পি যোগানং অভাৰেন ৰিসংযুত্তং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
উগ্গসেনসেট্ঠিপুত্তৰত্থু চুদ্দসমং.
১৫. দ্ৰেব্রাহ্মণৰত্থু
ছেত্ৰা ¶ নদ্ধিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে ব্রাহ্মণে আরব্ভ কথেসি.
তেসু ¶ কিরেকস্স চূল়রোহিতো নাম গোণো অহোসি, একস্স মহারোহিতো নাম. তে একদিৰসং ‘‘তৰ গোণো বলৰা, মম গোণো বলৰা’’তি ৰিৰদিত্ৰা ‘‘কিং নো ৰিৰাদেন, পাজেত্ৰা জানিস্সামা’’তি অচিরৰতীতীরে সকটং ৰালুকায পূরেত্ৰা গোণে যোজযিংসু. তস্মিং খণে ভিক্খূপি ন্হাযিতুং তত্থ গতা হোন্তি. ব্রাহ্মণা গোণে পাজেসুং. সকটং নিচ্চলং অট্ঠাসি, নদ্ধিৰরত্তা পন ছিজ্জিংসু. ভিক্খূ দিস্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা তমত্থং সত্থু আরোচযিংসু. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে ¶ , বাহিরা এতা নদ্ধিৰরত্তা, যো কোচি এতা ছিন্দতেৰ, ভিক্খুনা পন অজ্ঝত্তিকং কোধনদ্ধিঞ্চেৰ তণ্হাৰরত্তঞ্চ ছিন্দিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ছেত্ৰা নদ্ধিং ৰরত্তঞ্চ, সন্দানং সহনুক্কমং;
উক্খিত্তপলিঘং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ নদ্ধিন্তি নয্হনভাৰেন পৰত্তং কোধং. ৰরত্তন্তি বন্ধনভাৰেন পৰত্তং তণ্হং. সন্দানং সহনুক্কমন্তি অনুসযানুক্কমসহিতং দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিসন্দানং, ইদং সব্বম্পি ছিন্দিত্ৰা ঠিতং অৰিজ্জাপলিঘস্স উক্খিত্তত্তা উক্খিত্তপলিঘং, চতুন্নং সচ্চানং বুদ্ধত্তা বুদ্ধং তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতা ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
দ্ৰেব্রাহ্মণৰত্থু পন্নরসমং.
১৬. অক্কোসকভারদ্ৰাজৰত্থু
অক্কোসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অক্কোসকভারদ্ৰাজং আরব্ভ কথেসি.
তস্স হি ভাতু ভারদ্ৰাজস্স ধনঞ্জানী নাম ব্রাহ্মণী সোতাপন্না অহোসি. সা খীপিত্ৰাপি কাসিত্ৰাপি পক্খলিত্ৰাপি ‘‘নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি ইমং উদানং উদানেসি. সা একদিৰসং ব্রাহ্মণপরিৰেসনায ¶ পৰত্তমানায পক্খলিত্ৰা তথেৰ মহাসদ্দেন উদানং উদানেসি. ব্রাহ্মণো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘এৰমেৰাযং ৰসলী যত্থ ৰা তত্থ ৰা পক্খলিত্ৰা তস্স মুণ্ডকস্স সমণকস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তি ¶ ৰত্ৰা ‘‘ইদানি তে, ৰসলি, গন্ত্ৰা তস্স সত্থুনো ৰাদং আরোপেস্সামী’’তি আহ. অথ নং সা ‘‘গচ্ছ, ব্রাহ্মণ, নাহং তং পস্সামি, যো তস্স ভগৰতো ৰাদং আরোপেয্য, অপি চ গন্ত্ৰা তং ভগৰন্তং পঞ্হং পুচ্ছস্সূ’’তি আহ. সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা অৰন্দিত্ৰাৰ একমন্তং ঠিতো পঞ্হং পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কিংসু ¶ ছেত্ৰা সুখং সেতি, কিংসু ছেত্ৰা ন সোচতি;
কিস্সস্সু একধম্মস্স, ৰধং রোচেসি গোতমা’’তি. (সং. নি. ১.১৮৭);
অথস্স পঞ্হং ব্যাকরোন্তো সত্থা ইমং গাথমাহ –
‘‘কোধং ছেত্ৰা সুখং সেতি, কোধং ছেত্ৰা ন সোচতি;
কোধস্স ৰিসমূলস্স, মধুরগ্গস্স ব্রাহ্মণ;
ৰধং অরিযা পসংসন্তি, তঞ্হি ছেত্ৰা ন সোচতী’’তি. (সং. নি. ১.১৮৭);
সো ¶ সত্থরি পসীদিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথস্স কনিট্ঠো অক্কোসকভারদ্ৰাজো ‘‘ভাতা কির মে পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা কুদ্ধো আগন্ত্ৰা সত্থারং অসব্ভাহি ফরুসাহি ৰাচাহি অক্কোসি. সোপি সত্থারা অতিথীনং খাদনীযাদিদানওপম্মেন সঞ্ঞত্তো সত্থরি পসন্নো পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অপরেপিস্স সুন্দরিকভারদ্ৰাজো বিলিঙ্গকভারদ্ৰাজোতি দ্ৰে কনিট্ঠভাতরো সত্থারং অক্কোসন্তাৰ সত্থারা ৰিনীতা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু.
অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, অচ্ছরিযা ৰত বুদ্ধগুণা, চতূসু নাম ভাতিকেসু অক্কোসন্তেসু সত্থা কিঞ্চি অৰত্ৰা তেসংযেৰ পতিট্ঠা জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, অহং মম খন্তিবলেন সমন্নাগতত্তা দুট্ঠেসু অদুস্সন্তো মহাজনস্স পতিট্ঠা হোমিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অক্কোসং ৰধবন্ধঞ্চ, অদুট্ঠো যো তিতিক্খতি;
খন্তীবলং বলানীকং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ অদুট্ঠোতি এতং দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসঞ্চ পাণিআদীহি পোথনঞ্চ অন্দুবন্ধনাদীহি বন্ধনঞ্চ যো অকুদ্ধমানসো হুত্ৰা অধিৰাসেতি ¶ , খন্তিবলেন সমন্নাগতত্তা খন্তিবলং, পুনপ্পুনং উপ্পত্তিযা অনীকভূতেন তেনেৰ খন্তিবলেন সমন্নাগতত্তা বলানীকং তং এৰরূপং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অক্কোসকভারদ্ৰাজৰত্থু সোল়সমং.
১৭. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
অক্কোধনন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তদা কির থেরো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং পিণ্ডায চরন্তো নালকগামে মাতু ঘরদ্ৰারং অগমাসি. অথ নং সা নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসমানা অক্কোসি – ‘‘অম্ভো, উচ্ছিট্ঠখাদক উচ্ছিট্ঠকঞ্জিযং অলভিত্ৰা পরঘরেসু উল়ুঙ্কপিট্ঠেন ঘট্টিতকঞ্জিযং পরিভুঞ্জিতুং অসীতিকোটিধনং পহায পব্বজিতোসি, নাসিতম্হা তযা, ভুঞ্জাহি দানী’’তি. ভিক্খূনম্পি ভত্তং দদমানা ¶ ‘‘তুম্হেহি মম পুত্তো অত্তনো চূল়ুপট্ঠাকো কতো, ইদানি ভুঞ্জথা’’তি ৰদেতি. থেরো ভিক্খং গহেত্ৰা ৰিহারমেৰ অগমাসি. অথাযস্মা রাহুলো সত্থারং পিণ্ডপাতেন আপুচ্ছি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘রাহুল, কহং গমিত্থা’’তি? ‘‘অয্যিকায গামং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন তে অয্যিকায উপজ্ঝাযো ৰুত্তো’’তি? ‘‘অয্যিকায মে, ভন্তে, উপজ্ঝাযো অক্কুট্ঠো’’তি. ‘‘কিন্তি ৰত্ৰা’’তি? ‘‘ইদং নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘উপজ্ঝাযেন পন তে কিং ৰুত্ত’’ন্তি? ‘‘ন কিঞ্চি, ভন্তে’’তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, অচ্ছরিযা ৰত সারিপুত্তত্থেরস্স গুণা, এৰংনামস্স মাতরি অক্কোসন্তিযা কোধমত্তম্পি নাহোসী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম অক্কোধনাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অক্কোধনং ৰতৰন্তং, সীলৰন্তং অনুস্সদং;
দন্তং অন্তিমসারীরং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ ৰতৰন্তন্তি ধুতৰতেন, সমন্নাগতং চতুপারিসুদ্ধিসীলেন সীলৰন্তং, তণ্হাউস্সদাভাৰেন অনুস্সদং ¶ , ছল়িন্দ্রিযদমনেন দন্তং, কোটিযং ঠিতেন অত্তভাৰেন অন্তিমসরীরং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু সত্তরসমং.
১৮. উপ্পলৰণ্ণাথেরীৰত্থু
ৰারি পোক্খরপত্তেৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপ্পলৰণ্ণথেরিং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘মধুৰা মঞ্ঞতি বালো’’তি গাথাৰণ্ণনায (ধ. প. ৬৯) ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ (ধ. প. অট্ঠ. ১.৬৯) –
অপরেন সমযেন মহাজনো ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘খীণাসৰাপি মঞ্ঞে কামসুখং সাদিযন্তি, কামং সেৰন্তি, কিং ন সেৰিস্সন্তি. ন হেতে কোল়াপরুক্খা, ন চ ৰম্মিকা, অল্লমংসসরীরাৰ, তস্মা এতেপি কামসুখং সাদিযন্তী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰা কামসুখং সাদিযন্তি, ন কামং সেৰন্তি. যথা হি পদুমপত্তে পতিতং উদকবিন্দু ন লিম্পতি ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তিত্ৰা পন পততেৰ. যথা চ আরগ্গে সাসপো ন উপলিম্পতি ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তিত্ৰা পততেৰ, এৰং খীণাসৰস্স ¶ চিত্তে দুৰিধোপি কামো ন লিম্পতি ন সণ্ঠাতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ৰারি পোক্খরপত্তেৰ, আরগ্গেরিৰ সাসপো;
যো ন লিম্পতি কামেসু, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ যো ন লিম্পতীতি এৰমেৰং যো অব্ভন্তরে দুৰিধেপি কামে ন উপলিম্পতি, তস্মিং কামে ন সণ্ঠাতি, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
উপ্পলৰণ্ণাথেরীৰত্থু অট্ঠারসমং.
১৯. অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু
যো ¶ ¶ দুক্খস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
তস্স কিরেকো দাসো অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে পলাযিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. ব্রাহ্মণো তং ওলোকেন্তো অদিস্ৰা একদিৰসং সত্থারা সদ্ধিং পিণ্ডায পৰিসন্তং দ্ৰারন্তরে দিস্ৰা চীৰরং দল়্হং অগ্গহেসি. সত্থা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘কিং ইদং, ব্রাহ্মণা’’তি পুচ্ছি. দাসো মে, ভো গোতমাতি ¶ . পন্নভারো এস, ব্রাহ্মণাতি. ‘‘পন্নভারো’’তি চ ৰুত্তে ব্রাহ্মণো ‘‘অরহা’’তি সল্লক্খেসি. তস্মা পুনপি তেন ‘‘এৰং, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে সত্থা ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, পন্নভারো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো দুক্খস্স পজানাতি, ইধেৰ খযমত্তনো;
পন্নভারং ৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ দুক্খস্সাতি খন্ধদুক্খস্স. পন্নভারন্তি ওহিতখন্ধভারং চতূহি যোগেহি সব্বকিলেসেহি ৰা ৰিসংযুত্তং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো. দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তানম্পি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরব্রাহ্মণৰত্থু একূনৰীসতিমং.
২০. খেমাভিক্খুনীৰত্থু
গম্ভীরপঞ্ঞন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা গিজ্ঝকূটে ৰিহরন্তো খেমং নাম ভিক্খুনিং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি পঠমযামসমনন্তরে সক্কো দেৰরাজা পরিসায সদ্ধিং আগন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযধম্মকথং সুণন্তো নিসীদি. তস্মিং খণে খেমা ভিক্খুনী ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা সক্কং দিস্ৰা ¶ আকাসে ঠিতাৰ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. সক্কো তং দিস্ৰা ‘‘কো ¶ এসা, ভন্তে, আগচ্ছমানা আকাসে ঠিতাৰ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তী’’তি ¶ পুচ্ছি. সত্থা ‘‘এসা, মহারাজ, মম ধীতা খেমা নাম মহাপঞ্ঞা মগ্গামগ্গকোৰিদা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘গম্ভীরপঞ্ঞং মেধাৰিং, মগ্গামগ্গস্স কোৰিদং;
উত্তমত্থমনুপ্পত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ গব্ভীরপঞ্ঞন্তি গম্ভীরেসু খন্ধাদীসু পৰত্তায পঞ্ঞায সমন্নাগতং ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতং মেধাৰিং ‘‘অযং দুগ্গতিযা মগ্গো, অযং সুগতিযা মগ্গো, অযং নিব্বানস্স মগ্গো, অযং অমগ্গো’’তি এৰং মগ্গে চ অমগ্গে চ ছেকতায মগ্গামগ্গস্স কোৰিদং অরহত্তসঙ্খাতং উত্তমত্থং অনুপ্পত্তং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
খেমাভিক্খুনিৰত্থু ৰীসতিমং.
২১. পব্ভারৰাসীতিস্সত্থেরৰত্থু
অসংসট্ঠন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পব্ভারৰাসীতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং ¶ পৰিসিত্ৰা সপ্পাযং সেনাসনং ওলোকেন্তো একং লেণপব্ভারং পাপুণি, সম্পত্তক্খণেযেৰস্স চিত্তং একগ্গতং লভি. সো ‘‘অহং ইধ ৰসন্তো পব্বজিতকিচ্চং নিপ্ফাদেতুং সক্খিস্সামী’’তি চিন্তেসি. লেণেপি অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘সীলৰা ভিক্খু আগতো, ইমিনা সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসিতুং দুক্খং. অযং পন ইধ একরত্তিমেৰ ৰসিত্ৰা পক্কমিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুত্তে আদায নিক্খমি. থেরো পুনদিৰসে পাতোৰ গোচরগামং পিণ্ডায পাৰিসি. অথ নং একা উপাসিকা দিস্ৰাৰ পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা গেহে নিসীদাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা অত্তানং নিস্সায তেমাসং ৰসনত্থায যাচি. সোপি ‘‘সক্কা মযা ইমং নিস্সায ¶ ভৰনিস্সরণং কাতু’’ন্তি অধিৰাসেত্ৰা তমেৰ লেণং অগমাসি. দেৰতা তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা কেনচি নিমন্তিতো ভৰিস্সতি, স্ৰে ৰা পরসুৰে ৰা গমিস্সতী’’তি চিন্তেসি.
এৰং ¶ অড্ঢমাসমত্তে অতিক্কন্তে ‘‘অযং ইধেৰ মঞ্ঞে অন্তোৰস্সং ৰসিস্সতি, সীলৰতা পন সদ্ধিং একট্ঠানে পুত্তকেহি সদ্ধিং ৰসিতুং দুক্করং, ইমঞ্চ ‘নিক্খমা’তি ৰত্তুং ন সক্কা, অত্থি নু খো ইমস্স সীলে খলিত’’ন্তি দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তী উপসম্পদমাল়কতো পট্ঠায তস্স সীলে খলিতং অদিস্ৰা ‘‘পরিসুদ্ধমস্স সীলং, কিঞ্চিদেৰস্স কত্ৰা অযসং উপ্পাদেস্সামী’’তি তস্স উপট্ঠাককুলে উপাসিকায জেট্ঠপুত্তস্স সরীরে অধিমুচ্চিত্ৰা গীৰং পরিৰত্তেসি. তস্স অক্খীনি নিক্খমিংসু, মুখতো খেল়ো পগ্ঘরি. উপাসিকা তং দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰিরৰি. অথ নং দেৰতা অদিস্সমানরূপা ¶ এৰমাহ – ‘‘মযা এস গহিতো, বলিকম্মেনপি মে অত্থো নত্থি, তুম্হাকং পন কুলূপকং থেরং লট্ঠিমধুকং যাচিত্ৰা তেন তেলং পচিত্ৰা ইমস্স নত্থুকম্মং দেথ, এৰাহং ইমং মুঞ্চিস্সামী’’তি. নস্সতু ৰা এস মরতু ৰা, ন সক্খিস্সামহং অয্যং লট্ঠিমধুকং যাচিতুন্তি. সচে লট্ঠিমধুকং যাচিতুং ন সক্কোথ, নাসিকাযস্স হিঙ্গুচুণ্ণং পক্খিপিতুং ৰদেথাতি. ইদম্পি ৰত্তুং ন সক্কোমাতি. তেন হিস্স পাদধোৰনউদকং আদায সীসে আসিঞ্চথাতি. উপাসিকা ‘‘সক্কা ইদং কাতু’’ন্তি ৰেলায আগতং থেরং নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা অন্তরভত্তে নিসিন্নস্স পাদে ধোৰিত্ৰা উদকং গহেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং উদকং দারকস্স সীসে আসিঞ্চামা’’তি আপুচ্ছিত্ৰা ‘‘তেন হি আসিঞ্চথা’’তি ৰুত্তে তথা অকাসি. সা দেৰতা তাৰদেৰ তং মুঞ্চিত্ৰা গন্ত্ৰা লেণদ্ৰারে অট্ঠাসি.
থেরোপি ভত্তকিচ্চাৰসানে উট্ঠাযাসনা অৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানতায দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তোৰ পক্কামি. অথ নং লেণদ্ৰারং পত্তকালে সা দেৰতা ‘‘মহাৰেজ্জ মা ইধ পৰিসা’’তি আহ. সো তত্থেৰ ঠত্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি আহ. অহং ইধ ¶ অধিৰত্থা দেৰতাতি. থেরো ‘‘অত্থি নু খো মযা ৰেজ্জকম্মস্স কতট্ঠান’’ন্তি উপসম্পদমাল়কতো পট্ঠায ওলোকেন্তো অত্তনো সীলে তিলকং ৰা কাল়কং ৰা অদিস্ৰা ¶ ‘‘অহং মযা ৰেজ্জকম্মস্স কতট্ঠানং ন পস্সামি, কস্মা এৰং ৰদেসী’’তি আহ. ন পস্সসীতি. আম, ন পস্সামীতি? আচিক্খামি তেতি. আম, আচিক্খাহীতি. তিট্ঠতু তাৰ দূরে কতং, অজ্জেৰ তযা অমনুস্সগহিতস্স উপট্ঠাকপুত্তস্স পাদধোৰনউদকং সীসে আসিত্তং, নাসিত্তন্তি? আম, আসিত্তন্তি. কিং এতং ন পস্সসীতি? এতং সন্ধায ত্ৰং ৰদেসীতি? আম, এতং সন্ধায ৰদামীতি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘অহো ৰত মে সম্মা পণিহিতো অত্তা, সাসনস্স অনুরূপং ৰত মে চরিতং, দেৰতাপি মম চতুপারিসুদ্ধিসীলে তিলকং ৰা কাল়কং ৰা অদিস্ৰা দারকস্স সীসে আসিত্তপাদধোৰনমত্তং অদ্দসা’’তি তস্স সীলং আরব্ভ বলৰপীতি উপ্পজ্জি. সো তং ৰিক্খম্ভেত্ৰা পাদুদ্ধারম্পি অকত্ৰা ¶ তত্থেৰ অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মাদিসং পরিসুদ্ধং সমণং দূসেত্ৰা মা ইধ ৰনসণ্ডে ৰসি, ত্ৰমেৰ নিক্খমাহী’’তি দেৰতং ওৰদন্তো ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘ৰিসুদ্ধো ¶ ৰত মে ৰাসো, নিম্মলং মং তপস্সিনং;
মা ত্ৰং ৰিসুদ্ধং দূসেসি, নিক্খম পৰনা তুৰ’’ন্তি.
সো তত্থেৰ তেমাসং ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ‘‘কিং, আৰুসো, পব্বজিতকিচ্চং তে মত্থকং পাপিত’’ন্তি পুট্ঠো তস্মিং লেণে ৰস্সূপগমনতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং ভিক্খূনং আরোচেত্ৰা, ‘‘আৰুসো, ত্ৰং দেৰতায এৰং ৰুচ্চমানো ন কুজ্ঝী’’তি ৰুত্তে ‘‘ন কুজ্ঝি’’ন্তি আহ. ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং, ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, দেৰতায ইদং নাম ৰুচ্চমানোপি ন কুজ্ঝিন্তি ৰদতী’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘নেৰ, ভিক্খৰে, মম পুত্তো কুজ্ঝতি, এতস্স গিহীহি ৰা পব্বজিতেহি ৰা সংসগ্গো নাম নত্থি, অসংসট্ঠো এস অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অসংসট্ঠং গহট্ঠেহি, অনাগারেহি চূভযং;
অনোকসারিমপ্পিচ্ছং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ অসংসট্ঠন্তি দস্সনসৰনসমুল্লপনপরিভোগকাযসংসগ্গানং অভাৰেন অসংসট্ঠং. উভযন্তি ¶ গিহীহি চ অনাগারেহি চাতি উভযেহিপি অসংসট্ঠং ¶ . অনোকসারিন্তি অনালযচারিং তং এৰরূপং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পব্ভারৰাসীতিস্সত্থেরৰত্থু একৰীসতিমং.
২২. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
নিধায দণ্ডন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰাযমন্তো অরহত্তং পত্ৰা ‘‘পটিলদ্ধগুণং সত্থু আরোচেস্সামী’’তি ততো নিক্খমি. অথ নং একস্মিং গামে একা ইত্থী সামিকেন সদ্ধিং কলহং কত্ৰা তস্মিং বহি নিক্খন্তে ‘‘কুলঘরং গমিস্সামী’’তি মগ্গং পটিপন্না অন্তরামগ্গে দিস্ৰা ‘‘ইমং থেরং নিস্সায গমিস্সামী’’তি পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি. থেরো পন তং ন পস্সতি. অথস্সা সামিকো গেহং আগতো তং অদিস্ৰা ‘‘কুলগামং গতা ভৰিস্সতী’’তি অনুবন্ধন্তো তং দিস্ৰা ‘‘ন সক্কা ইমায একিকায ইমং অটৰিং পটিপজ্জিতুং, কং নু খো নিস্সায গচ্ছতী’’তি ওলোকেন্তো থেরং দিস্ৰা ‘‘অযং ইমং ¶ গণ্হিত্ৰা নিক্খন্তো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা থেরং সন্তজ্জেসি. অথ নং সা ইত্থী ‘‘নেৰ মং এস ভদন্তো পস্সতি, ন আলপতি, মা নং কিঞ্চি অৰচা’’তি আহ. সো ‘‘কিং পন ত্ৰং অত্তানং গহেত্ৰা গচ্ছন্তং মম আচিক্খিস্সসি, তুয্হমেৰ অনুচ্ছৰিকং ইমস্স করিস্সামী’’তি উপ্পন্নকোধো ইত্থিযা আঘাতেন থেরং পোথেত্ৰা তং আদায নিৰত্তি. থেরস্স সকলসরীরং সঞ্জাতগণ্ডং অহোসি. অথস্স ৰিহারং গতকালে ভিক্খূ সরীরং সম্বাহন্তা গণ্ডে দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিংসু. সো তেসং তমত্থং আরোচেসি. অথ নং ভিক্খূ, ‘‘আৰুসো, তস্মিং পুরিসে এৰং পহরন্তে ত্ৰং কিং অৰচ, কিং ৰা তে কোধো উপ্পন্নো’’তি. ‘‘ন মে, আৰুসো, কোধো উপ্পজ্জী’’তি ৰুত্তে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এস ভিক্খু ‘কোধো তে ¶ উপ্পজ্জতী’তি ৰুচ্চমানো ‘ন মে, আৰুসো, কোধো উপ্পজ্জতী’তি অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি আরোচেসুং. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম নিহিতদণ্ডা, তে পহরন্তেসুপি কোধং ন করোন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘নিধায দণ্ডং ভূতেসু, তসেসু থাৰরেসু চ;
যো ন হন্তি ন ঘাতেতি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ নিধাযাতি নিক্খিপিত্ৰা ওরোপেত্ৰা. তসেসু থাৰরেসু চাতি তণ্হাতাসেন তসেসু, তণ্হাঅভাৰেন থিরতায ¶ থাৰরেসু চ. যো ন হন্তীতি যো এৰং সব্বসত্তেসু ৰিগতপটিঘতায নিক্খিত্তদণ্ডো নেৰ কঞ্চি সযং হনতি, ন অঞ্ঞে ঘাতেতি, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু বাৰীসতিমং.
২৩. সামণেরানং ৰত্থু
অৰিরুদ্ধন্তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চত্তারো সামণেরে আরব্ভ কথেসি.
একা কির ব্রাহ্মণী চতুন্নং ভিক্খূনং উদ্দেসভত্তং সজ্জেত্ৰা ব্রাহ্মণং আহ – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা চত্তারো মহল্লকব্রাহ্মণে উদ্দিসাপেত্ৰা আনেহী’’তি. সো ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘চত্তারো মে ব্রাহ্মণে উদ্দিসিত্ৰা দেথা’’তি আহ. তস্স সংকিচ্চো পণ্ডিতো সোপাকো রেৰতোতি সত্তৰস্সিকা চত্তারো খীণাসৰসামণেরা পাপুণিংসু. ব্রাহ্মণী মহারহানি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ঠিতা সামণেরে দিস্ৰাৰ কুপিতা উদ্ধনে পক্খিত্তলোণং ৰিয তটতটাযমানা ‘‘ত্ৰং ৰিহারং গন্ত্ৰা অত্তনো নত্তুমত্তেপি অপ্পহোন্তে ¶ চত্তারো কুমারকে গহেত্ৰা আগতোসী’’তি ৰত্ৰা তেসং তেসু আসনেসু নিসীদিতুং অদত্ৰা নীচপীঠকানি অত্থরিত্ৰা ‘‘এতেসু নিসীদথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ব্রাহ্মণ, মহল্লকে ওলোকেত্ৰা আনেহী’’তি ¶ আহ. ব্রাহ্মণো ৰিহারং গন্ত্ৰা সারিপুত্তত্থেরং দিস্ৰা ‘‘এথ, অম্হাকং গেহং গমিস্সামা’’তি আনেসি. থেরো আগন্ত্ৰা সামণেরে দিস্ৰা ‘‘ইমেহি ব্রাহ্মণেহি ভত্তং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন লদ্ধ’’ন্তি ৰুত্তে চতুন্নমেৰ ভত্তস্স পটিযত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘আহর মে পত্ত’’ন্তি পত্তং গহেত্ৰা পক্কামি. ব্রাহ্মণীপি ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এতেসং নিসিন্নানং ব্রাহ্মণানং লদ্ধুং ৰট্টতি, আহর মে পত্ত’’ন্তি অত্তনো পত্তং গহেত্ৰা গতো, ন ভুঞ্জিতুকামো ভৰিস্সতি, সীঘং গন্ত্ৰা অঞ্ঞং ওলোকেত্ৰা আনেহীতি. ব্রাহ্মণো গন্ত্ৰা মহামোগ্গল্লানত্থেরং দিস্ৰা তথেৰ ৰত্ৰা আনেসি. সোপি সামণেরে দিস্ৰা তথেৰ ৰত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা পক্কামি. অথ নং ব্রাহ্মণী আহ – ‘‘এতে ন ভুঞ্জিতুকামা, ব্রাহ্মণৰাদকং গন্ত্ৰা একং মহল্লকব্রাহ্মণং আনেহী’’তি.
সামণেরাপি পাতোৰ পট্ঠায কিঞ্চি অলভমানা জিঘচ্ছায পীল়িতা নিসীদিংসু. অথ নেসং গুণতেজেন সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জেন্তো তেসং পাতোৰ পট্ঠায নিসিন্নানং কিলন্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি জরাজিণ্ণো মহল্লকব্রাহ্মণো হুত্ৰা তস্মিং ব্রাহ্মণৰাদকে ব্রাহ্মণানং অগ্গাসনে নিসীদি. ব্রাহ্মণো তং দিস্ৰা ¶ ‘‘ইদানি মে ব্রাহ্মণী অত্তমনা ভৰিস্সতী’’তি এহি গেহং গমিস্সামা’’তি তং আদায গেহং অগমাসি. ব্রাহ্মণী তং দিস্ৰাৰ তুট্ঠচিত্তা দ্ৰীসু আসনেসু অত্থরণং একস্মিংযেৰ অত্থরিত্ৰা, ‘‘অয্য, ইধ নিসীদাহী’’তি আহ. সক্কো গেহং পৰিসিত্ৰা চত্তারো সামণেরে পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা তেসং আসনপরিযন্তে ভূমিযং পল্লঙ্কেন নিসীদি. অথ নং দিস্ৰা ব্রাহ্মণী ব্রাহ্মণং আহ – ‘‘অহো তে আনীতো ব্রাহ্মণো, এতম্পি উম্মত্তকং গহেত্ৰা আগতোসি, অত্তনো নত্তুমত্তে ৰন্দন্তো ¶ ৰিচরতি, কিং ইমিনা, নীহরাহি ন’’ন্তি. সো খন্ধেপি হত্থেপি কচ্ছাযপি গহেত্ৰা নিক্কড্ঢিযমানো উট্ঠাতুম্পি ন ইচ্ছতি. অথ নং ব্রাহ্মণী ‘‘এহি, ব্রাহ্মণ, ত্ৰং একস্মিং হত্থে গণ্হ, অহং একস্মিং হত্থে গণ্হিস্সামী’’তি উভোপি দ্ৰীসু হত্থেসু গহেত্ৰা পিট্ঠিযং পোথেন্তা গেহদ্ৰারতো বহি অকংসু. সক্কোপি নিসিন্নট্ঠানেযেৰ নিসিন্নো হত্থং পরিৰত্তেসি. তে নিৰত্তিত্ৰা তং নিসিন্নমেৰ দিস্ৰা ভীতরৰং রৰন্তা ৰিস্সজ্জেসুং. তস্মিং খণে সক্কো অত্তনো সক্কভাৰং জানাপেসি. অথ নেসং আহারং অদংসু. পঞ্চপি জনা ¶ আহারং গহেত্ৰা একো কণ্ণিকামণ্ডলং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা, একো ছদনস্স পুরিমভাগং, একো পচ্ছিমভাগং, একো পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা, সক্কোপি একেন ঠানেন নিক্খমীতি এৰং পঞ্চধা অগমংসু ¶ . ততো পট্ঠায চ পন তং গেহং পঞ্চছিদ্দগেহং কির নাম জাতং.
সামণেরেপি ৰিহারং গতকালে ভিক্খূ, ‘‘আৰুসো, কীদিস’’ন্তি পুচ্ছিংসু. মা নো পুচ্ছিত্থ, অম্হাকং দিট্ঠকালতো পট্ঠায ব্রাহ্মণী কোধাভিভূতা পঞ্ঞত্তাসনেসু নো নিসীদিতুম্পি অদত্ৰা ‘‘সীঘং সীঘং মহল্লকব্রাহ্মণং আনেহী’’তি আহ. অম্হাকং উপজ্ঝাযো আগন্ত্ৰা অম্হে দিস্ৰা ‘‘ইমেসং নিসিন্নব্রাহ্মণানং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি পত্তং আহরাপেত্ৰা নিক্খমি. ‘‘অঞ্ঞং মহল্লকং ব্রাহ্মণং আনেসী’’তি ৰুত্তে ব্রাহ্মণো মহামোগ্গল্লানত্থেরং আনেসি, সোপি অম্হে দিস্ৰা তথেৰ ৰত্ৰা পক্কামি. অথ ব্রাহ্মণী ‘‘ন এতে ভুঞ্জিতুকামা, গচ্ছ ব্রাহ্মণৰাদকতো একং মহল্লকব্রাহ্মণং আনেহী’’তি ব্রাহ্মণং পহিণি. সো তত্থ গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণৰেসেন আগতং সক্কং আনেসি, তস্স আগতকালে অম্হাকং আহারং অদংসূতি. এৰং করোন্তানং পন তেসং তুম্হে ন কুজ্ঝিত্থাতি? ন কুজ্ঝিম্হাতি. ভিক্খূ তং সুত্ৰা সত্থু আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, ইমে ‘ন কুজ্ঝিম্হা’তি অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তী’’তি. সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম ৰিরুদ্ধেসুপি ন ৰিরুজ্ঝন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অৰিরুদ্ধং ¶ ৰিরুদ্ধেসু, অত্তদণ্ডেসু নিব্বুতং;
সাদানেসু অনাদানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ অৰিরুদ্ধন্তি আঘাতৰসেন ৰিরুদ্ধেসুপি লোকিযমহাজনেসু আঘাতাভাৰেন অৰিরুদ্ধং. হত্থগতে দণ্ডে ৰা সত্থে ৰা অৰিজ্জমানেপি পরেসং পহারদানতো অৰিরতত্তা অত্তদণ্ডেসু জনেসু নিব্বুতং নিক্খিত্তদণ্ডং, পঞ্চন্নং খন্ধানং অহং মমন্তি গহিতত্তা সাদানেসু তস্স গহণস্স অভাৰেন অনাদানং তং এৰরূপং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সামণেরানং ৰত্থু তেৰীসতিমং.
২৪. মহাপন্থকত্থেরৰত্থু
যস্স ¶ রাগো চাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহাপন্থকং আরব্ভ কথেসি.
সো হাযস্মা চূল়পন্থকং চতূহি মাসেহি একং গাথং পগুণং কাতুং অসক্কোন্তং ‘‘ত্ৰং সাসনে অভব্বো, গিহিভোগাপি পরিহীনো, কিং তে ইধ ৰাসেন, ইতো নিক্খমা’’তি ৰিহারা নিক্কড্ঢিত্ৰা দ্ৰারং থকেসি. ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, মহাপন্থকত্থেরেন ইদং নাম কতং ¶ , খীণাসৰানম্পি মঞ্ঞে কোধো উপ্পজ্জতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰানং রাগাদযো কিলেসা অত্থি, মম পুত্তেন অত্থপুরেক্খারতায চেৰ ধম্মপুরেক্খারতায চ কত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্স রাগো চ দোসো চ, মানো মক্খো চ পাতিতো;
সাসপোরিৰ আরগ্গা, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ আরগ্গাতি যস্সেতে রাগাদযো কিলেসা, অযঞ্চ পরগুণমক্খনলক্খণো মক্খো আরগ্গা সাসপো ৰিয পাতিতো, যথা সাসপো আরগ্গে ন সন্তিট্ঠতি, এৰং চিত্তে ন সন্তিট্ঠতি, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাপন্থকত্থেরৰত্থু চতুৰীসতিমং.
২৫. পিলিন্দৰচ্ছত্থেরৰত্থু
অকক্কসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো পিলিন্দৰচ্ছত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কিরাযস্মা ‘‘এহি, ৰসলি, যাহি, ৰসলী’’তিআদীনি ৰদন্তো ¶ গিহীপি পব্বজিতেপি ৰসলিৰাদেনেৰ সমুদাচরতি. অথেকদিৰসং সম্বহুলা ভিক্খূ সত্থু আরোচেসুং – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, পিলিন্দৰচ্ছো ভিক্খূ ৰসলিৰাদেন সমুদাচরতী’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ¶ পিলিন্দৰচ্ছ ভিক্খূ ৰসলিৰাদেন সমুদাচরসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে তস্সাযস্মতো পুব্বেনিৰাসং মনসিকরিত্ৰা ‘‘মা খো তুম্হে, ভিক্খৰে, ৰচ্ছস্স ভিক্খুনো উজ্ঝাযিত্থ, ন, ভিক্খৰে, ৰচ্ছো দোসন্তরো ভিক্খূ ৰসলিৰাদেন সমুদাচরতি, ৰচ্ছস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চ জাতিসতানি অব্বোকিণ্ণানি সব্বানি তানি ব্রাহ্মণকুলে পচ্চাজাতানি, সো তস্স দীঘরত্তং ৰসলিৰাদো সমুদাচিণ্ণো, খীণাসৰস্স নাম কক্কসং ফরুসং পরেসং মম্মঘট্টনৰচনমেৰ নত্থি. আচিণ্ণৰসেন হি মম পুত্তো এৰং কথেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অকক্কসং ৰিঞ্ঞাপনিং, গিরং সচ্চমুদীরযে;
যায নাভিসজে কঞ্চি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ অকক্কসন্তি অফরুসং. ৰিঞ্ঞাপনিন্তি অত্থৰিঞ্ঞাপনিং. সচ্চন্তি ভূতত্থং. নাভিসজেতি যায গিরায অঞ্ঞং কুজ্ঝাপনৰসেন ন লগ্গাপেয্য, খীণাসৰো নাম এৰরূপমেৰ গিরং ভাসেয্য, তস্মা তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পিলিন্দৰচ্ছত্থেরৰত্থু পঞ্চৰীসতিমং.
২৬. অঞ্ঞতরত্থেরৰত্থু
যোধ ¶ দীঘন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো মিচ্ছাদিট্ঠিকো ব্রাহ্মণো সরীরগন্ধগহণভযেন উত্তরসাটকং অপনেত্ৰা একমন্তে ঠপেত্ৰা গেহদ্ৰারাভিমুখো নিসীদি. অথেকো খীণাসৰো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গচ্ছন্তো তং সাটকং দিস্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেত্ৰা কঞ্চি অপস্সন্তো ‘‘নিস্সামিকো অয’’ন্তি পংসুকূলং অধিট্ঠহিত্ৰা গণ্হি. অথ নং ব্রাহ্মণো দিস্ৰা অক্কোসন্তো উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘মুণ্ডক ¶ , সমণ, মম সাটকং গণ্হসী’’তি আহ. তৰেসো, ব্রাহ্মণাতি. আম, সমণাতি. ‘‘মযা ¶ কঞ্চি অপস্সন্তেন পংসুকূলসঞ্ঞায গহিতো, গণ্হ ন’’ন্তি তস্স দত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং তমত্থং আরোচেসি. অথস্স ৰচনং সুত্ৰা ভিক্খূ তেন সদ্ধিং কেল়িং করোন্তা ‘‘কিং নু খো, আৰুসো, সাটকো দীঘো রস্সো থূলো সণ্হো’’তি. আৰুসো, দীঘো ৰা হোতু রস্সো ৰা থূলো ৰা সণ্হো ৰা, নত্থি ময্হং তস্মিং আলযো, পংসুকূলসঞ্ঞায নং গণ্হিন্তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং – ‘‘এস, ভন্তে, ভিক্খু অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. সত্থা ‘‘ভূতং, ভিক্খৰে, এস কথেতি, খীণাসৰা নাম পরেসং সন্তকং ন গণ্হন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ ¶ দীঘং ৰ রস্সং ৰা, অণুং থূলং সুভাসুভং;
লোকে অদিন্নং নাদিযতি, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো – সাটকাভরণাদীসু দীঘং ৰা রস্সং ৰা মণিমুত্তাদীসু অণুং ৰা থূলং ৰা মহগ্ঘঅপ্পগ্ঘৰসেন সুভং ৰা অসুভং ৰা যো পুগ্গলো ইমস্মিং লোকে পরপরিগ্গহিতং নাদিযতি, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঞ্ঞতরত্থেরৰত্থু ছব্বীসতিমং.
২৭. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
আসা যস্সাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
থেরো কির পঞ্চভিক্খুসতপরিৰারো জনপদে একং ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰস্সং উপগঞ্ছি. মনুস্সা থেরং দিস্ৰা বহুং ৰস্সাৰাসিকং পটিস্সুণিংসু. থেরো পৰারেত্ৰা সব্বস্মিং ৰস্সাৰাসিকে অসম্পত্তেযেৰ সত্থু সন্তিকং গচ্ছন্তো ভিক্খূ আহ – ‘‘দহরানঞ্চেৰ সামণেরানঞ্চ মনুস্সেহি ৰস্সাৰাসিকে আহটে গহেত্ৰা পেসেয্যাথ, ঠপেত্ৰা ৰা সাসনং পহিণেয্যাথা’’তি. এৰং ৰত্ৰা চ পন সত্থু ¶ সন্তিকং অগমাসি. ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অজ্জাপি মঞ্ঞে সারিপুত্তত্থেরস্স তণ্হা অত্থিযেৰ. তথা ¶ হি মনুস্সেহি ৰস্সাৰাসিকে দিন্নে অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকানং ‘ৰস্সাৰাসিকং পেসেয্যাথ ¶ , ঠপেত্ৰা ৰা সাসনং পহিণেয্যাথা’তি ভিক্খূনং ৰত্ৰা আগতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তস্স তণ্হা অত্থি, মনুস্সানং পন পুঞ্ঞতো দহরসামণেরানঞ্চ ধম্মিকলাভতো পরিহানি মা অহোসীতি তেনেৰং কথিত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘আসা যস্স ন ৰিজ্জন্তি, অস্মিং লোকে পরম্হি চ;
নিরাসাসং ৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ আসাতি তণ্হা. নিরাসাসন্তি নিত্তণ্হং. ৰিসংযুত্তন্তি সব্বকিলেসেহি ৰিসংযুত্তং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু সত্তৰীসতিমং.
২৮. মহামোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু
যস্সালযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহামোগ্গল্লানত্থেরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু পুরিমসদিসমেৰ. ইধ পন সত্থা মোগ্গল্লানত্থেরস্স ¶ নিত্তণ্হভাৰং ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্সালযা ন ৰিজ্জন্তি, অঞ্ঞায অকথংকথী;
অমতোগধমনুপ্পত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ আলযাতি তণ্হা. অঞ্ঞায অকথংকথীতি অট্ঠ ৰত্থূনি যথাভূতং জানিত্ৰা অট্ঠৰত্থুকায ৰিচিকিচ্ছায নিব্বিচিকিচ্ছো. অমতোগধমনুপ্পত্তন্তি অমতং নিব্বানং ওগাহেত্ৰা অনুপ্পত্তং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহামোগ্গল্লানত্থেরৰত্থু অট্ঠৰীসতিমং.
২৯. রেৰতত্থেরৰত্থু
যোধ ¶ ¶ পুঞ্ঞঞ্চাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো রেৰতত্থেরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে’’তি (ধ. প. ৯৮) গাথাৰণ্ণনায ৰিত্থারিতমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ (ধ. প. অট্ঠ. ১.৯৮) –
পুন একদিৰসং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অহো সামণেরস্স লাভো, অহো পুঞ্ঞং, যেন এককেন পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চকূটাগারসতানি কতানী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ময্হং পুত্তস্স ¶ নেৰ পুঞ্ঞং অত্থি, ন পাপং, উভযমস্স পহীন’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ, উভো সঙ্গমুপচ্চগা;
অসোকং ৰিরজং সুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ উভোতি দ্ৰেপি পুঞ্ঞানি চ পাপানি চ ছড্ডেত্ৰাতি অত্থো. সঙ্গন্তি রাগাদিভেদং সঙ্গং. উপচ্চগাতি অতিক্কন্তো. ৰট্টমূলকসোকাভাৰেন অসোকং অব্ভন্তরে রাগরজাদীনং অভাৰেন ৰিরজং নিরুপক্কিলেসতায সুদ্ধং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
রেৰতত্থেরৰত্থু একূনতিংসতিমং.
৩০. চন্দাভত্থেরৰত্থু
চন্দং ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চন্দাভত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বী কথা – অতীতে একো বারাণসিৰাসী ৰাণিজো ‘‘পচ্চন্তং গন্ত্ৰা চন্দনং আহরিস্সামী’’তি বহূনি ৰত্থাভরণাদীনি গহেত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি পচ্চন্তং গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে নিৰাসং গহেত্ৰা অটৰিযং গোপালদারকে পুচ্ছি – ‘‘ইমস্মিং গামে পব্বতপাদকম্মিকো ¶ ¶ কোচি ¶ মনুস্সো অত্থী’’তি? ‘‘আম, অত্থী’’তি. ‘‘কো নামেসো’’তি? ‘‘অসুকো নামা’’তি. ‘‘ভরিযায পনস্স পুত্তানং ৰা কিংনাম’’ন্তি? ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চা’’তি. ‘‘কহং পনস্স ঠানে গেহ’’ন্তি? ‘‘অসুকট্ঠানে নামা’’তি. সো তেহি দিন্নসঞ্ঞায সুখযানকে নিসীদিত্ৰা তস্স গেহদ্ৰারং গন্ত্ৰা যানা ওরুয্হ গেহং পৰিসিত্ৰা ‘‘অসুকনামে’’তি তং ইত্থিং পক্কোসি. সা ‘‘একো নো ঞাতকো ভৰিস্সতী’’তি ৰেগেনাগন্ত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেসি. সো তত্থ নিসীদিত্ৰা নামং ৰত্ৰা ‘‘মম সহাযো কহ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘অরঞ্ঞং গতো, সামী’’তি. ‘‘মম পুত্তো অসুকো নাম, মম ধীতা অসুকা নাম কহ’’ন্তি সব্বেসং নামং কিত্তেন্তোৰ পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমানি নেসং ৰত্থাভরণানি দদেয্যাসি, সহাযস্সাপি মে অটৰিতো আগতকালে ইদং ৰত্থাভরণং দদেয্যাসী’’তি অদাসি. সা তস্স উল়ারং সক্কারং কত্ৰা সামিকস্স আগতকালে ‘‘সামি, ইমিনা আগতকালতো পট্ঠায সব্বেসং নামং ৰত্ৰা ইদঞ্চিদঞ্চ দিন্ন’’ন্তি আহ. সোপিস্স কত্তব্বযুত্তকং করি.
অথ নং সাযং সযনে নিসিন্নো পুচ্ছি – ‘‘সম্ম, পব্বতপাদে চরন্তেন তে কিং বহুং দিট্ঠপুব্ব’’ন্তি? ‘‘অঞ্ঞং ন পস্সামি, রত্তসাখা ¶ পন মে বহূ রুক্খা দিট্ঠা’’তি. ‘‘বহূ রুক্খা’’তি? ‘‘আম, বহূ’’তি. তেন হি তে অম্হাকং দস্সেহীতি তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা রত্তচন্দনরুক্খে ছিন্দিত্ৰা পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা আগচ্ছন্তো তং আহ – ‘‘সম্ম, বারাণসিযং অসুকট্ঠানে নাম মম গেহং, কালেন কালং মম সন্তিকং আগচ্ছেয্যাসি, অঞ্ঞেন চ মে পণ্ণাকারেন অত্থো নত্থি, রত্তসাখরুক্খে এৰ আহরেয্যাসী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা কালেন কালং তস্স সন্তিকং আগচ্ছন্তো রত্তচন্দনমেৰ আহরতি, সোপিস্স বহুধনং দেতি.
ততো অপরেন সমযেন পরিনিব্বুতে কস্সপদসবলে পতিট্ঠিতে কঞ্চনথূপে সো পুরিসো বহুং চন্দনং আদায বারাণসিং অগমাসি. অথস্স সো সহাযকো ৰাণিজো বহুং চন্দনং পিসাপেত্ৰা পাতিং পূরেত্ৰা ‘‘এহি, সম্ম, যাৰ ভত্তং পচতি, তাৰ চেতিযকরণট্ঠানং গন্ত্ৰা আগমিস্সামা’’তি তং আদায তত্থ গন্ত্ৰা চন্দনপূজং অকাসি. সোপিস্স পচ্চন্তৰাসী সহাযকো চেতিযকুচ্ছিযং চন্দনেন চন্দমণ্ডলং অকাসি. এত্তকমেৰস্স পুব্বকম্মং.
সো ¶ ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং তত্থ খেপেত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স নাভিমণ্ডলতো চন্দমণ্ডলসদিসা পভা উট্ঠহি, তেনস্স চন্দাভোত্ৰেৰ নামং করিংসু. চেতিযে কিরস্স চন্দমণ্ডলকরণনিস্সন্দো ¶ এস. ব্রাহ্মণা ¶ চিন্তযিংসু – ‘‘সক্কা অম্হেহি ইমং গহেত্ৰা লোকং খাদিতু’’ন্তি. তং যানে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘যো ইমস্স সরীরং হত্থেন পরামসতি, সো এৰরূপং নাম ইস্সরিযসম্পত্তিং লভতী’’তি ৰত্ৰা ৰিচরিংসু. সতং ৰা সহস্সং ৰা দদমানা এৰ তস্স সরীরং হত্থেন ফুসিতুং লভন্তি. তে এৰং অনুৰিচরন্তা সাৰত্থিং অনুপ্পত্তা নগরস্স চ ৰিহারস্স চ অন্তরা নিৰাসং গণ্হিংসু. সাৰত্থিযম্পি পঞ্চকোটিমত্তা অরিযসাৰকা পুরেভত্তং দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং গন্ধমালৰত্থভেসজ্জাদিহত্থা ধম্মস্সৰনায গচ্ছন্তি. ব্রাহ্মণা তে দিস্ৰা ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থু সন্তিকং ধম্মস্সৰনাযাতি. এথ তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সথ, অম্হাকং চন্দাভস্স ব্রাহ্মণস্স আনুভাৰসদিসো আনুভাৰো নত্থি. এতস্স হি সরীরং ফুসন্তা ইদং নাম লভন্তি, এথ পস্সথ নন্তি. তুম্হাকং চন্দাভস্স ব্রাহ্মণস্স কো আনুভাৰো নাম, অম্হাকং সত্থাযেৰ মহানুভাৰোতি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তা ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা চন্দাভস্স ৰা অম্হাকং ৰা সত্থু আনুভাৰং ¶ জানিস্সামা’’তি তং গহেত্ৰা ৰিহারং অগমংসু.
সত্থা তস্মিং অত্তনো সন্তিকং উপসঙ্কমন্তেযেৰ চন্দাভায অন্তরধানং অকাসি. সো সত্থু সন্তিকে অঙ্গারপচ্ছিযং কাকো ৰিয অহোসি. অথ নং একমন্তং নযিংসু, আভা পটিপাকতিকা অহোসি. পুন সত্থু সন্তিকং আনযিংসু, আভা তথেৰ অন্তরধাযি. এৰং তিক্খত্তুং গন্ত্ৰা অন্তরধাযমানং আভং দিস্ৰা চন্দাভো চিন্তেসি – ‘‘অযং আভায অন্তরধানমন্তং জানাতি মঞ্ঞে’’তি. সো সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘কিং নু খো আভায অন্তরধানমন্তং জানাথা’’তি? আম, জানামীতি. তেন হি মে দেথাতি. ন সক্কা অপব্বজিতস্স দাতুন্তি. সো ব্রাহ্মণে আহ – ‘‘এতস্মিং মন্তে গহিতে অহং সকলজম্বুদীপে জেট্ঠকো ভৰিস্সামি, তুম্হে এত্থেৰ হোথ, অহং পব্বজিত্ৰা কতিপাহেনেৰ মন্তং গণ্হিস্সামী’’তি. সো সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা উপসম্পজ্জি. অথস্স দ্ৰত্তিংসাকারং ¶ আচিক্খি. সো ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. ইদং মন্তস্স পরিকম্মং সজ্ঝাযিতুং ৰট্টতীতি. ব্রাহ্মণাপি অন্তরন্তরা আগন্ত্ৰা ‘‘গহিতো তে মন্তো’’তি পুচ্ছন্তি. ন তাৰ গণ্হামীতি. সো কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পত্ৰা ব্রাহ্মণেহি আগন্ত্ৰা পুচ্ছিতকালে ‘‘যাথ তুম্হে, ইদানাহং অনাগমনধম্মো জাতো’’তি আহ. ভিক্খূ তথাগতস্স আরোচেসুং – ‘‘অযং, ভন্তে, অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. সত্থা ‘‘খীণাসৰো ইদানি, ভিক্খৰে, মম পুত্তো চন্দাভো, ভূতমেৰেস কথেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চন্দংৰ ¶ ৰিমলং সুদ্ধং, ৰিপ্পসন্নমনাৰিলং;
নন্দীভৰপরিক্খীণং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ ৰিমলন্তি অব্ভাদিমলরহিতং. সুদ্ধন্তি নিরুপক্কিলেসং. ৰিপ্পসন্নন্তি পসন্নচিত্তং. অনাৰিলন্তি কিলেসাৰিলত্তরহিতং. নন্দীভৰপরিক্খীণন্তি তীসু ভৰেসু পরিক্খীণতণ্হং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
চন্দাভত্থেরৰত্থু তিংসতিমং.
৩১. সীৰলিত্থেরৰত্থু
যো ইমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কুণ্ডকোলিযং নিস্সায কুণ্ডধানৰনে ৰিহরন্তো সীৰলিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সুপ্পৰাসা নাম কোলিযধীতা সত্তৰস্সানি গব্ভং ধারেত্ৰা সত্তাহং মূল়্হগব্ভা দুক্খাহি তিব্বাহি কটুকাহি ৰেদনাহি ফুট্ঠা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা, যো ইমস্স এৰরূপস্স দুক্খস্স ¶ পহানায ধম্মং দেসেতি. সুপ্পটিপন্নো ৰত তস্স ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যো ইমস্স এৰরূপস্স দুক্খস্স পহানায পটিপন্নো. সুসুখং ৰত তং নিব্বানং, যথিদং এৰরূপং দুক্খং ন সংৰিজ্জতী’’তি (উদা. ১৮) ইমেহি তীহি ৰিতক্কেহি তং ¶ দুক্খং অধিৰাসেন্তী সামিকং সত্থু সন্তিকং পেসেত্ৰা তেন তস্সা ৰচনেন সত্থু ৰন্দনায আরোচিতায ‘‘সুখিনী হোতু সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযতূ’’তি সত্থারা ৰুত্তক্খণেযেৰ সুখিনী অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং অদাসি. পুত্তোপিস্সা জাতদিৰসতো পট্ঠায ধম্মকরণং আদায সঙ্ঘস্স উদকং পরিস্সাৰেসি. সো অপরভাগে নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো অরহত্তং পাপুণি.
অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো, এৰরূপো নাম অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পন্নো ভিক্খু এত্তকং কালং মাতুকুচ্ছিস্মিং দুক্খং অনুভোসি, কিমঙ্গং পন অঞ্ঞে, বহুং ৰত ইমিনা দুক্খং নিত্থিণ্ণ’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো এত্তকা দুক্খা মুচ্চিত্ৰা ইদানি নিব্বানং সচ্ছিকত্ৰা ৰিহরতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোমং ¶ ¶ পলিপথং দুগ্গং, সংসারং মোহমচ্চগা;
তিণ্ণো পারঙ্গতো ঝাযী, অনেজো অকথংকথী;
অনুপাদায নিব্বুতো, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো – যো ভিক্খু ইমং রাগপলিপথঞ্চেৰ কিলেসদুগ্গঞ্চ সংসারৰট্টঞ্চ চতুন্নং অরিযসচ্চানং অপ্পটিৰিজ্ঝনকমোহঞ্চ অতীতো, চত্তারো ওঘে তিণ্ণো হুত্ৰা পারং অনুপ্পত্তো, দুৰিধেন ঝানেন ঝাযী, তণ্হায অভাৰেন অনেজো, কথংকথায অভাৰেন অকথংকথী, উপাদানানং অভাৰেন অনুপাদিযিত্ৰা কিলেসনিব্বানেন নিব্বুতো, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সীৰলিত্থেরৰত্থু একতিংসতিমং.
৩২. সুন্দরসমুদ্দত্থেরৰত্থু
যোধ ¶ কামেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুন্দরসমুদ্দত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো কুলপুত্তো সুন্দরসমুদ্দকুমারো নাম চত্তালীসকোটিৰিভৰে মহাকুলে নিব্বত্তো. সো একদিৰসং ¶ পচ্ছাভত্তং গন্ধমালাদিহত্থং মহাজনং ধম্মস্সৰনত্থায জেতৰনং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিকং ধম্মস্সৰনত্থাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি. সত্থা তস্স আসযং ৰিদিত্ৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি. সো ‘‘ন সক্কা অগারং অজ্ঝাৰসন্তেন সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতু’’ন্তি সত্থু ধম্মকথং নিস্সায পব্বজ্জায জাতুস্সাহো পরিসায পক্কন্তায সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা ‘‘মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং তথাগতা ন পব্বাজেন্তী’’তি সুত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা রট্ঠপালকুলপুত্তাদযো ৰিয মহন্তেন ৰাযামেন মাতাপিতরো অনুজানাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ‘‘কিং মে ইধ ৰাসেনা’’তি ততো নিক্খমিত্ৰা রাজগহং গন্ত্ৰা পিণ্ডায চরন্তো ৰীতিনামেসি.
অথেকদিৰসং সাৰত্থিযং তস্স ¶ মাতাপিতরো একস্মিং ছণদিৰসে মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন তস্স সহাযককুমারকে কীল়মানে দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং পুত্তস্স ইদং দুল্লভং জাত’’ন্তি পরিদেৰিংসু. তস্মিং খণে একা গণিকা তং কুলং গন্ত্ৰা তস্স মাতরং রোদমানং নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘অম্ম, কিং কারণা রোদসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘পুত্তং অনুস্সরিত্ৰা রোদামী’’তি. ‘‘কহং পন সো, অম্মা’’তি? ‘‘ভিক্খূসু পব্বজিতো’’তি. ‘‘কিং উপ্পব্বাজেতুং ন ৰট্টতী’’তি? ‘‘ৰট্টতি, ন পন ইচ্ছতি, ইতো নিক্খমিত্ৰা রাজগহং গতো’’তি. ‘‘সচাহং তং উপ্পব্বাজেয্যং, কিং মে করেয্যাথা’’তি? ‘‘ইমস্স তে কুলস্স কুটুম্বসামিনিং ¶ করেয্যামা’’তি. তেন হি মে পরিব্বযং দেথাতি পরিব্বযং গহেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন রাজগহং গন্ত্ৰা তস্স পিণ্ডায চরণৰীথিং সল্লক্খেত্ৰা তত্থেকং নিৰাসগেহং গহেত্ৰা পাতোৰ পণীতং আহারং পটিযাদেত্ৰা থেরস্স পিণ্ডায পৰিট্ঠকালে ভিক্খং দত্ৰা কতিপাহচ্চযেন, ‘‘ভন্তে, ইধেৰ নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করোথা’’তি পত্তং গণ্হি. সো পত্তমদাসি.
অথ ¶ নং পণীতেন আহারেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধেৰ পিণ্ডায চরিতুং ফাসুক’’ন্তি ৰত্ৰা কতিপাহং আলিন্দে নিসীদাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা দারকে পূৰেহি সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘এথ তুম্হে থেরস্স আগতকালে মযি ৰারেন্তিযাপি ইধাগন্ত্ৰা রজং উট্ঠাপেয্যাথা’’তি আহ. তে পুনদিৰসে থেরস্স ভোজনৰেলায তায ৰারিযমানাপি রজং উট্ঠাপেসুং. সা পুনদিৰসে, ‘‘ভন্তে, দারকা ৰারিযমানাপি মম ৰচনং অসুণিত্ৰা ইধ রজং উট্ঠাপেন্তি, অন্তোগেহে নিসীদথা’’তি অন্তো নিসীদাপেত্ৰা কতিপাহং ভোজেসি. পুন দারকে সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘তুম্হে মযা ৰারিযমানাপি থেরস্স ভোজনকালে মহাসদ্দং করেয্যাথা’’তি আহ. তে তথা করিংসু. সা পুনদিৰসে, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে অতিৰিয মহাসদ্দো হোতি, দারকা মযা ৰারিযমানাপি ৰচনং ন গণ্হন্তি, উপরিপাসাদেযেৰ নিসীদথা’’তি ৰত্ৰা থেরেন অধিৰাসিতে থেরং পুরতো কত্ৰা পাসাদং অভিরুহন্তী দ্ৰারানি পিদহমানাৰ পাসাদং অভিরুহি. থেরো উক্কট্ঠসপদানচারিকো সমানোপি রসতণ্হায বদ্ধো তস্সা ৰচনেন সত্তভূমিকং পাসাদং অভিরুহি.
সা থেরং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘চত্তালীসায খলু, সম্ম, পুণ্ণমুখ ঠানেহি ইত্থী পুরিসং অচ্চাৰদতি ¶ ৰিজম্ভতি ৰিনমতি গিলসতি ৰিলজ্জতি নখেন নখং ঘট্টেতি, পাদেন পাদং অক্কমতি, কট্ঠেন পথৰিং ৰিলিখতি, দারকং উল্লঙ্ঘেতি ওলঙ্ঘেতি, কীল়তি কীল়াপেতি, চুম্বতি চুম্বাপেতি, ভুঞ্জতি ভুঞ্জাপেতি, দদাতি আযাচতি, কতমনুকরোতি, উচ্চং ভাসতি, নীচং ভাসতি, অৰিচ্চং ভাসতি, ৰিৰিচ্চং ভাসতি, নচ্চেন গীতেন ৰাদিতেন রোদিতেন ৰিলসিতেন ৰিভূসিতেন জগ্ঘতি, পেক্খতি, কটিং চালেতি, গুয্হভণ্ডকং চালেতি, ঊরুং ৰিৰরতি, ঊরুং পিদহতি, থনং দস্সেতি, কচ্ছং দস্সেতি, নাভিং দস্সেতি, অক্খিং নিখণতি, ভমুকং ¶ উক্খিপতি, ওট্ঠং পলিখতি, জিৰ্হং নিল্লালেতি, দুস্সং মুঞ্চতি, দুস্সং বন্ধতি, সিরসং মুঞ্চতি, সিরসং বন্ধতী’’তি (জা. ২.২১.৩০০) এৰং আগতং ইত্থিকুত্তং ইত্থিলীলং দস্সেত্ৰা তস্স পুরতো ঠিতা ইমং গাথমাহ –
‘‘অলত্তককতা পাদা, পাদুকারুয্হ ৰেসিযা;
তুৰম্পি দহরো মম, অহম্পি দহরা তৰ;
উভোপি পব্বজিস্সাম, জিণ্ণা দণ্ডপরাযণা’’তি. (থেরগা. ৪৫৯, ৪৬২);
থেরস্স ¶ ‘‘অহো ৰত মে ভারিযং অনুপধারেত্ৰা কতকম্ম’’ন্তি মহাসংৰেগো উদপাদি. তস্মিং খণে সত্থা পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে জেতৰনে নিসিন্নোৰ তং ¶ কারণং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. অথ নং আনন্দত্থেরো পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কো নু খো হেতু, কো পচ্চযো সিতস্স পাতুকম্মাযা’’তি. আনন্দ, রাজগহনগরে সত্তভূমিকপাসাদতলে সুন্দরসমুদ্দস্স চ ভিক্খুনো গণিকায চ সঙ্গামো ৰত্ততীতি. কস্স নু খো, ভন্তে, জযো ভৰিস্সতি, কস্স পরাজযোতি? সত্থা, ‘‘আনন্দ, সুন্দরসমুদ্দস্স জযো ভৰিস্সতি, গণিকায পরাজযো’’তি থেরস্স জযং পকাসেত্ৰা তত্থ নিসিন্নকোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা ‘‘ভিক্খু উভোপি কামে নিরপেক্খো পজহা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ কামে পহন্ত্ৰান, অনাগারো পরিব্বজে;
কামভৰপরিক্খীণং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো – যো পুগ্গলো ইধ লোকে উভোপি কামে হিত্ৰা অনাগারো হুত্ৰা পরিব্বজতি, তং পরিক্খীণকামঞ্চেৰ পরিক্খীণভৰঞ্চ অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো থেরো অরহত্তং পত্ৰা ইদ্ধিবলেন ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা কণ্ণিকামণ্ডলং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা সত্থু সরীরং থোমেন্তোযেৰ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দি. ধম্মসভাযম্পি কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রসং নিস্সায মনং নট্ঠো সুন্দরসমুদ্দত্থেরো, সত্থা পনস্স অৰস্সযো জাতো’’তি. সত্থা তং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপাহং এতস্স রসতণ্হায বদ্ধমনস্স অৰস্সযো জাতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো তস্সত্থস্স পকাসনত্থং অতীতং আহরিত্ৰা –
আৰাসেহি ৰা সন্থৰেহি ৰা;
ৰাতমিগং গহননিস্সিতং,
ৰসমানেসি রসেহি সঞ্জযো’’তি. (জা. ১.১.১৪) –
এককনিপাতে ¶ ইমং ৰাতমিগজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা ‘‘তদা সুন্দরসমুদ্দো ৰাতমিগো অহোসি, ইমং পন গাথং ৰত্ৰা তস্স ৰিস্সজ্জাপেতা রঞ্ঞো মহামচ্চো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেসীতি.
সুন্দরসমুদ্দত্থেরৰত্থু বত্তিংসতিমং.
৩৩. জটিলত্থেরৰত্থু
যোধ তণ্হন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো জটিলত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বী কথা – অতীতে কির বারাণসিযং দ্ৰে ভাতরো কুটুম্বিকা মহন্তং উচ্ছুখেত্তং কারেসুং. অথেকদিৰসং কনিট্ঠভাতা উচ্ছুখেত্তং গন্ত্ৰা ‘‘একং জেট্ঠভাতিকস্স দস্সামি, একং ময্হং ভৰিস্সতী’’তি দ্ৰে উচ্ছুযট্ঠিযো রসস্স অনিক্খমনত্থায ছিন্নট্ঠানে বন্ধিত্ৰা গণ্হি. তদা কির উচ্ছূনং যন্তেন পীল়নকিচ্চং নত্থি, অগ্গে ৰা মূলে ৰা ছিন্দিত্ৰা উক্খিত্তকালে ধম্মকরণতো উদকং ৰিয সযমেৰ রসো নিক্খমতি. তস্স পন খেত্ততো উচ্ছুযট্ঠিযো গহেত্ৰা আগমনকালে ¶ গন্ধমাদনে পচ্চেকবুদ্ধো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘কস্স নু খো অজ্জ অনুগ্গহং করিস্সামী’’তি উপধারেন্তো তং অত্তনো ঞাণজালে পৰিট্ঠং দিস্ৰা সঙ্গহং কাতুং সমত্থভাৰঞ্চ ঞত্ৰা পত্তচীৰরং আদায ইদ্ধিযা আগন্ত্ৰা তস্স পুরতো অট্ঠাসি. সো তং দিস্ৰাৰ পসন্নচিত্তো উত্তরসাটকং উচ্চতরে ভূমিপদেসে অত্থরিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধ নিসীদথা’’তি পচ্চেকবুদ্ধং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘পত্তং উপনামেথা’’তি উচ্ছুযট্ঠিযা বন্ধনট্ঠানং মোচেত্ৰা পত্তস্স উপরি অকাসি, রসো ওতরিত্ৰা পত্তং পূরেসি. পচ্চেকবুদ্ধেন তস্মিং রসে পীতে ‘‘সাধুকং ৰত মে অয্যেন রসো পীতো. সচে মে জেট্ঠভাতিকো মূলং আহরাপেস্সতি, মূলং দস্সামি. সচে পত্তিং আহরাপেস্সতি, পত্তিং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পত্তং মে উপনামেথা’’তি দুতিযম্পি উচ্ছুযট্ঠিং মোচেত্ৰা রসং অদাসি. ‘‘ভাতা মে উচ্ছুখেত্ততো অঞ্ঞং উচ্ছুং আহরিত্ৰা খাদিস্সতী’’তি এত্তকম্পি কিরস্স ৰঞ্চনচিত্তং নাহোসি. পচ্চেকবুদ্ধো পন পঠমং উচ্ছুরসস্স পীতত্তা তং উচ্ছুরসং ¶ অঞ্ঞেহিপি সদ্ধিং সংৰিভজিতুকামো হুত্ৰা গহেত্ৰাৰ নিসীদি ¶ . সো তস্স আকারং ঞত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যো অযং মযা দিন্নো অগ্গরসো, ইমস্স নিস্সন্দেন দেৰমনুস্সেসু সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা পরিযোসানে তুম্হেহি পত্তধম্মমেৰ পাপুণেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধোপিস্স ‘‘এৰং হোতূ’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হ’’ন্তি দ্ৰীহি গাথাহি অনুমোদনং কত্ৰা যথা সো পস্সতি, এৰং অধিট্ঠহিত্ৰা আকাসেন ¶ গন্ধমাদনং গন্ত্ৰা পঞ্চন্নং পচ্চেকবুদ্ধসতানং তং রসং অদাসি.
সো তং পাটিহারিযং দিস্ৰা ভাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কহং গতোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘উচ্ছুখেত্তং ওলোকেতুং গতোম্হী’’তি. ‘‘কিং তাদিসেন উচ্ছুখেত্তং গতেন, ননু নাম একং ৰা দ্ৰে ৰা উচ্ছুযট্ঠিযো আদায আগন্তব্বং ভৰেয্যা’’তি ভাতরা ৰুত্তো – ‘‘আম, ভাতিক, দ্ৰে মে উচ্ছুযট্ঠিযো গহিতা, একং পন পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা মম উচ্ছুযট্ঠিতো রসং দত্ৰা ‘মূলং ৰা পত্তিং ৰা দস্সামী’তি তুম্হাকম্পি মে উচ্ছুযট্ঠিতো রসো দিন্নো, কিং নু খো তস্স মূলং গণ্হিস্সথ, উদাহু পত্তি’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন পচ্চেকবুদ্ধেন কত’’ন্তি? ‘‘মম উচ্ছুযট্ঠিতো রসং পিৰিত্ৰা তুম্হাকং উচ্ছুযট্ঠিতো রসং আদায আকাসেন গন্ধমাদনং গন্ত্ৰা পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং অদাসী’’তি. সো তস্মিং কথেন্তেযেৰ নিরন্তরং পীতিযা ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা ‘‘তেন মে পচ্চেকবুদ্ধেন দিট্ঠধম্মস্সেৰ অধিগমো ভৰেয্যা’’তি পত্থনং অকাসি. এৰং কনিট্ঠেন তিস্সো সম্পত্তিযো পত্থিতা, জেট্ঠেন পন একপদেনেৰ অরহত্তং পত্থিতন্তি ইদং তেসং পুব্বকম্মং.
তে যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং খেপযিংসু. তেসং দেৰলোকে ঠিতকালেযেৰ ৰিপস্সী সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জি. তেপি দেৰলোকতো চৰিত্ৰা বন্ধুমতিযা একস্মিং কুলগেহে জেট্ঠো জেট্ঠোৰ, কনিট্ঠো কনিট্ঠোৰ হুত্ৰা পটিসন্ধিং গণ্হিংসু. তেসু জেট্ঠস্স সেনোতি নামং অকংসু, কনিট্ঠস্স অপরাজিতোতি ¶ . তেসু ৰযপ্পত্তকালে কুটুম্বং সণ্ঠাপেত্ৰা ৰিহরন্তেসু ‘‘বুদ্ধরতনং লোকে উপ্পন্নং, ধম্মরতনং, সঙ্ঘরতনং, দানানি দেথ, পুঞ্ঞানি করোথ, অজ্জ অট্ঠমী, অজ্জ চাতুদ্দসী, অজ্জ পন্নরসী, উপোসথং করোথ, ধম্মং ¶ সুণাথা’’তি ধম্মঘোসকস্স বন্ধুমতীনগরে ঘোসনং সুত্ৰা মহাজনং পুরেভত্তং দানং দত্ৰা পচ্ছাভত্তং ধম্মস্সৰনায গচ্ছন্তং দিস্ৰা সেনকুটুম্বিকো ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিকং ধম্মস্সৰনাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি তেহি সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি.
সত্থা তস্স অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি. সো সত্থু ধম্মং সুত্ৰা পব্বজ্জায উস্সাহজাতো সত্থারং পব্বজ্জং যাচি. অথ নং সত্থা ‘‘অত্থি পন তে অপলোকেতব্বা ¶ ঞাতকা’’তি পুচ্ছি. অত্থি, ভন্তেতি. তেন হি অপলোকেত্ৰা এহীতি. সো কনিট্ঠস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘যং ইমস্মিং কুলে সাপতেয্যং, তং সব্বং তৰ হোতূ’’তি আহ. তুম্হে পন, সামীতি. অহং সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামীতি. সামি কিং ৰদেথ, অহং মাতরি মতায মাতরং ৰিয, পিতরি মতে পিতরং ৰিয তুম্হে অলত্থং, ইদং কুলং মহাভোগং, গেহে ঠিতেনেৰ সক্কা পুঞ্ঞানি কাতুং, মা এৰং করিত্থাতি. মযা সত্থু সন্তিকে ধম্মো সুতো, ন সক্কা তং অগারমজ্ঝে ঠিতেন পূরেতুং, পব্বজিস্সামেৰাহং, ত্ৰং নিৰত্তাহীতি. এৰং সো কনিট্ঠং নিৰত্তাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. কনিট্ঠোপি ‘‘ভাতু পব্বজিতসক্কারং করিস্সামী’’তি সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা ভাতরং ¶ ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি অত্তনো ভৰনিস্সরণং কতং, অহং পন পঞ্চহি কামগুণেহি বদ্ধো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতুং ন সক্কোমি, ময্হং গেহে ঠিতস্সেৰ অনুচ্ছৰিকং মহন্তং পুঞ্ঞকম্মং আচিক্খথা’’তি. অথ নং থেরো ‘‘সাধু সাধু, পণ্ডিত, সত্থু গন্ধকুটিং করোহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা নানাদারূনি আহরাপেত্ৰা থম্ভাদীনং অত্থায তচ্ছাপেত্ৰা একং সুৰণ্ণখচিতং, একং রজতখচিতং, একং মণিখচিতন্তি সব্বানি সত্তরতনখচিতানি কারেত্ৰা তেহি গন্ধকুটিং কারেত্ৰা সত্তরতনখচিতাহেৰ ছদনিট্ঠকাহি ছাদাপেসি. গন্ধকুটিযা করণকালেযেৰ পন তং অত্তনা সমাননামকো অপরাজিতোযেৰ নাম ভাগিনেয্যো উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অহম্পি করিস্সামি, ময্হম্পি পত্তিং দেথ মাতুলা’’তি আহ. ন দেমি, তাত, অঞ্ঞেহি অসাধারণং করিস্সামীতি. সো বহুম্পি যাচিত্ৰা পত্তিং অলভমানো ‘‘গন্ধকুটিযা পুরতো কুঞ্জরসালং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি সত্তরতনমযং কুঞ্জরসালং কারেসি. সো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মেণ্ডকসেট্ঠি হুত্ৰা নিব্বত্তি.
গন্ধকুটিযং ¶ পন সত্তরতনমযানি তীণি মহাৰাতপানানি অহেসুং. তেসং অভিমুখে হেট্ঠা সুধাপরিকম্মকতা তিস্সো পোক্খরণিযো কারেত্ৰা চতুজ্জাতিকগন্ধোদকস্স পূরেত্ৰা অপরাজিতো, গহপতি, পঞ্চৰণ্ণানি কুসুমানি রোপাপেসি তথাগতস্স অন্তো নিসিন্নকালে ৰাতৰেগেন সমুট্ঠিতাহি রেণুৰট্টীহি সরীরস্স ওকিরণত্থং. গন্ধকুটিথূপিকায কপল্লং রত্তসুৰণ্ণমযং অহোসি, পৰাল়মযা সিখরা, হেট্ঠা মণিমযা ছদনিট্ঠকা. ইতি সা নচ্চন্তো ৰিয মোরো সোভমানা অট্ঠাসি. সত্তসু পন রতনেসু কোট্টেতব্বযুত্তকং কোট্টেত্ৰা ইতরং সকলমেৰ ¶ গহেত্ৰা জণ্ণুমত্তেন ওধিনা গন্ধকুটিং পরিক্খিপিত্ৰা পরিৰেণং পূরেসি.
এৰং গন্ধকুটিং নিট্ঠাপেত্ৰা অপরাজিতো, গহপতি, ভাতিকত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, নিট্ঠিতা গন্ধকুটি, পরিভোগমস্সা পচ্চাসীসামি, পরিভোগেন কির মহন্তং পুঞ্ঞং হোতী’’তি ¶ . সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমিনা কির ৰো কুটুম্বিকেন গন্ধকুটি কারিতা, ইদানি পন পরিভোগং পচ্চাসীসতী’’তি আহ. সত্থা উট্ঠাযাসনা গন্ধকুটিঅভিমুখং গন্ত্ৰা গন্ধকুটিং পরিক্খিপিত্ৰা পরিক্খিত্তরতনরাসিং ওলোকেন্তো দ্ৰারকোট্ঠকে অট্ঠাসি. অথ নং কুটুম্বিকো ‘‘পৰিসথ, ভন্তে’’তি আহ. সত্থা তত্থেৰ ঠত্ৰা ততিযৰারে তস্স ভাতিকত্থেরং ওলোকেসি. সো ওলোকিতাকারেনেৰ ঞত্ৰা কনিট্ঠভাতরং আহ – ‘‘এহি, তাত, ‘মমেৰ রক্খা ভৰিস্সতি, তুম্হে যথাসুখং ৰসথা’তি সত্থারং ৰদেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা সত্থারং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যথা মনুস্সা রুক্খমূলে পৰিসিত্ৰা অনপেক্খা পক্কমন্তি, যথা ৰা নদিং তরিত্ৰা উল়ুম্পং অনপেক্খা পরিচ্চজন্তি, এৰং অনপেক্খা হুত্ৰা তুম্হে ৰসথা’’তি আহ. কিমত্থং পন সত্থা অট্ঠাসি? এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘বুদ্ধানং সন্তিকং পুরেভত্তম্পি পচ্ছাভত্তম্পি বহূ আগচ্ছন্তি, তেসু রতনানি আদায পক্কমন্তেসু ন সক্কা অম্হেহি ৰারেতুং, পরিৰেণম্হি এত্তকে রতনে ৰোকিণ্ণে অত্তনো উপট্ঠাকে হরন্তেপি ন ৰারেতীতি কুটুম্বিকো মযি আঘাতং কত্ৰা অপাযূপগো ভৰেয্যা’’তি ইমিনা কারণেন অট্ঠাসি. তেন পন ¶ , ‘‘ভন্তে, মমেৰ রক্খা ভৰিস্সতি, তুম্হে ৰসথা’’তি ৰুত্তে পাৰিসি.
কুটুম্বিকো ¶ সমন্তা রক্খং ঠপেত্ৰা মনুস্সে আহ – ‘‘তাতা, উচ্ছঙ্গেন ৰা পচ্ছিপসিব্বকেহি ৰা আদায গচ্ছন্তে ৰারেয্যাথ, হত্থেন গহেত্ৰা গচ্ছন্তে পন মা ৰারযিত্থা’’তি. অন্তোনগরেপি আরোচাপেসি ‘‘মযা গন্ধকুটিপরিৰেণে সত্ত রতনানি ওকিণ্ণানি, সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা গচ্ছন্তা দুগ্গতমনুস্সা উভো হত্থে পূরেত্ৰা গণ্হন্তু, সুখিতাপি একেন গণ্হন্তূ’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘সদ্ধা তাৰ ধম্মং সোতুকামা গমিস্সন্তিযেৰ, অস্সদ্ধাপি পন ধনলোভেন গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা দুক্খতো মুচ্চিস্সন্তী’’তি. তস্মা জনসঙ্গহত্থায এৰং আরোচাপেসি. মহাজনো তেন ৰুত্তনিযামেনেৰ রতনানি গণ্হি. সকিং ওকিণ্ণরতনেসু খীণেসু যাৰততিযং জণ্ণুমত্তেন ওধিনা ওকিরাপেসিযেৰ. সত্থু পন পাদমূলে তিপুসমত্তং অনগ্ঘং মণিরতনং ঠপেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সত্থু সরীরতো সুৰণ্ণৰণ্ণায পভায সদ্ধিং মণিপভং ওলোকেন্তানং তিত্তি নাম ন ভৰিস্সতী’’তি. তস্মা এৰমকাসি. মহাজনোপি অতিত্তোৰ ওলোকেসি.
অথেকদিৰসং একো মিচ্ছাদিট্ঠিকব্রাহ্মণো ‘‘সত্থু কির পাদমূলে মহগ্ঘং মণিরতনং নিক্খিত্তং, হরিস্সামি ন’’ন্তি ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিতুং আগতস্স মহাজনস্স অন্তরেন পাৰিসি. কুটুম্বিকো তস্স পৰিসনাকারেনেৰ ¶ ‘‘মণিং গণ্হিতুকামো’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অহো ৰত ন গণ্হেয্যা’’তি চিন্তেসি. সোপি সত্থারং ৰন্দন্তো ৰিয পাদমূলে হত্থং উপনামেত্ৰা মণিং গহেত্ৰা ¶ ওৰট্টিকায কত্ৰা পক্কামি. কুটুম্বিকো তস্মিং চিত্তং পসাদেতুং নাসক্খি. সো ধম্মকথাৰসানে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, মযা তিক্খত্তুং গন্ধকুটিং পরিক্খিপিত্ৰা জণ্ণুমত্তেন ওধিনা সত্ত রতনানি ওকিণ্ণানি, তানি মে গণ্হন্তেসু আঘাতো নাম নাহোসি, চিত্তং ভিয্যো ভিয্যো পসীদিযেৰ. অজ্জ পন ‘অহো ৰতাযং ব্রাহ্মণো মণিং ন গণ্হেয্যা’তি চিন্তেত্ৰা তস্মিং মণিং আদায গতে চিত্তং পসাদেতুং নাসক্খি’’ন্তি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ননু, উপাসক, অত্তনো সন্তকং পরেহি অনাহরণীযং কাতুং সক্কোসী’’তি নযং অদাসি. সো সত্থারা দিন্ননযে ঠত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অজ্জ আদিং কত্ৰা মম সন্তকং দসিকসুত্তমত্তম্পি মং অভিভৰিত্ৰা অনেকসতাপি রাজানো ৰা চোরা ৰা গণ্হিতুং সমত্থা নাম মা হোন্তু, অগ্গিনাপি মম সন্তকং মা ডয্হতু, উদকেনপি মা ৰুয্হতূ’’তি পত্থনং অকাসি ¶ . সত্থাপিস্স ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি. সো গন্ধকুটিমহং করোন্তো অট্ঠসট্ঠিযা ভিক্খুসতসহস্সানং অন্তোৰিহারেযেৰ নৰ মাসে মহাদানং দত্ৰা দানপরিযোসানে সব্বেসং তিচীৰরং অদাসি. সঙ্ঘনৰকস্স চীৰরসাটকা সহস্সগ্ঘনকা অহেসুং.
সো এৰং যাৰতাযুকং পুঞ্ঞানি করিত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা এত্তকং কালং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা ইমস্মিং ¶ বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহে একস্মিং সেট্ঠিকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অড্ঢমাসাধিকে নৰ মাসে মাতুকুচ্ছিযং ৰসি. জাতদিৰসে পনস্স সকলনগরে সব্বাৰুধানি পজ্জলিংসু, সব্বেসং কাযরূল়্হানি আভরণানিপি পজ্জলিতানি ৰিয ওভাসং মুঞ্চিংসু, নগরং একপজ্জোতং অহোসি. সেট্ঠিপি পাতোৰ রাজূপট্ঠানং অগমাসি. অথ নং রাজা পুচ্ছি – ‘‘অজ্জ সব্বাৰুধানি পজ্জলিংসু, নগরং একপজ্জোতং জাতং, জানাসি নু খো এত্থ কারণ’’ন্তি? ‘‘জানামি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং, সেট্ঠী’’তি? ‘‘মম গেহে তুম্হাকং দাসো জাতো, তস্স পুঞ্ঞতেজেনেৰং অহোসী’’তি. ‘‘কিং নু খো চোরো ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘নত্থেতং, দেৰ, পুঞ্ঞৰা সত্তো কতাভিনীহারো’’তি. ‘‘তেন হি নং সম্মা পোসেতুং ৰট্টতি, ইদমস্স খীরমূলং হোতূ’’তি দেৰসিকং সহস্সং পট্ঠপেসি. অথস্স নামগহণদিৰসে সকলনগরস্স একপজ্জোতভূতত্তা জোতিকোত্ৰেৰ নামং করিংসু.
অথস্স ৰযপ্পত্তকালে গেহকরণত্থায ভূমিতলে সোধিযমানে সক্কস্স ভৰনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো ‘‘কিং নু খো ইদ’’ন্তি উপধারযমানো ‘‘জোতিকস্স গেহট্ঠানং গণ্হন্তী’’তি ঞত্ৰা ‘‘নাযং এতেহি কতগেহে ৰসিস্সতি, মযাপেত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰড্ঢকীৰেসেন তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘কিং করোথা’’তি আহ. ‘‘জোতিকস্স গেহট্ঠানং গণ্হামা’’তি. ‘‘অপেথ, নাযং তুম্হেহি কতগেহে ৰসিস্সতী’’তি ৰত্ৰা সোল়সকরীসমত্তং ¶ ভূমিপদেসং ওলোকেসি, সো তাৰদেৰ কসিণমণ্ডলং ¶ ৰিয সমো অহোসি. পুন ‘‘ইমস্মিং ঠানে পথৰিং ভিন্দিত্ৰা সত্তরতনমযো সত্তভূমিকপাসাদো উট্ঠহতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি, তাৰদেৰ তথারূপো পাসাদো উট্ঠহি. পুন ‘‘ইমং পরিক্খিপিত্ৰা সত্তরতনমযা সত্ত পাকারা উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি, তথারূপা পাকারা উট্ঠহিংসু. অথ ‘‘নেসং পরিযন্তে কপ্পরুক্খা উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেত্ৰা ¶ ওলোকেসি, তথারূপা কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. ‘‘পাসাদস্স চতূসু কণ্ণেসু চতস্সো নিধিকুম্ভিযো উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি, সব্বং তথেৰ অহোসি. নিধিকুম্ভীসু পন একা যোজনিকা অহোসি, একা তিগাৰুতিকা, একা অড্ঢযোজনিকা, একা গাৰুতপ্পমাণা. বোধিসত্তস্স নিব্বত্তনিধিকুম্ভীনং পন একমুখপ্পমাণং অহোসি, হেট্ঠা পথৰীপরিযন্তাৰ অহেসুং. জোতিকস্স নিব্বত্তনিধিকুম্ভীনং মুখপরিমাণং ন কথিতং, সব্বা মুখছিন্নতালফলং ৰিয পরিপুণ্ণাৰ উট্ঠহিংসু. পাসাদস্স চতূসু কণ্ণেসু তরুণতালক্খন্ধপ্পমাণা চতস্সো সুৰণ্ণমযা উচ্ছুযট্ঠিযো নিব্বত্তিংসু. তাসং মণিমযানি পত্তানি, সোৰণ্ণমযানি খন্ধানি অহেসুং. পুব্বকম্মস্স দস্সনত্থং কিরেতানি, নিব্বত্তিংসু.
সত্তসু দ্ৰারকোট্ঠকেসু সত্ত যক্খা আরক্খং গণ্হিংসু. পঠমে দ্ৰারকোট্ঠকে যমকোল়ী নাম যক্খো অত্তনো পরিৰারেন যক্খসহস্সেন সদ্ধিং আরক্খং গণ্হি, দুতিযে ¶ উপ্পলো নাম অত্তনো পরিৰারযক্খানং দ্ৰীহি সহস্সেহি সদ্ধিং, ততিযে ৰজিরো নাম তীহি সহস্সেহি সদ্ধিং, চতুত্থে ৰজিরবাহু নাম চতূহি সহস্সেহি সদ্ধিং, পঞ্চমে কসকন্দো নাম পঞ্চহি সহস্সেহি সদ্ধিং, ছট্ঠে কটত্থো নাম ছহি সহস্সেহি সদ্ধিং, সত্তমে দিসামুখো নাম সত্তহি সহস্সেহি সদ্ধিং আরক্খং গণ্হি. এৰং পাসাদস্স অন্তো চ বহি চ গাল়্হরক্খা অহোসি. ‘‘জোতিকস্স কির সত্তরতনমযো সত্তভূমিকপাসাদো উট্ঠিতো, সত্ত পাকারা সত্তদ্ৰারকোট্ঠকা চতস্সো নিধিকুম্ভিযো উট্ঠিতা’’তি সুত্ৰা বিম্বিসারো রাজা সেট্ঠিচ্ছত্তং পহিণি. সো জোতিকসেট্ঠি নাম অহোসি.
তেন পন সদ্ধিং কতপুঞ্ঞকম্মা ইত্থী উত্তরকুরূসু নিব্বত্তি. অথ নং দেৰতা ততো আনেত্ৰা সিরিগব্ভে নিসীদাপেসুং. সা আগচ্ছমানা একং তণ্ডুলনাল়িং তযো চ জোতিপাসাণে গণ্হি. তেসং যাৰজীৰং তাযেৰ তণ্ডুলনাল়িযা ভত্তং অহোসি. সচে কির তে সকটসতম্পি তণ্ডুলানং পূরেতুকামা হোন্তি, সা তণ্ডুলনাল়ি নাল়িযেৰ হুত্ৰা তিট্ঠতি. ভত্তপচনকালে তণ্ডুলে উক্খলিযং পক্খিপিত্ৰা তেসং পাসাণানং ¶ উপরি ঠপেতি, পাসাণা তাৰদেৰ পজ্জলিত্ৰা ভত্তে পক্কমত্তে নিব্বাযন্তি. তেনেৰ সঞ্ঞাণেন ভত্তস্স পক্কভাৰং জানন্তি. সূপেয্যাদিপচনকালেপি এসেৰ নযো. এৰং তেসং জোতিপাসাণেহি আহারো পচ্চতি. মণিআলোকেন ¶ চ ৰসন্তি, অগ্গিস্স ৰা দীপস্স ¶ ৰা ওভাসং নেৰ জানিংসু. ‘‘জোতিকস্স কির এৰরূপা সম্পত্তী’’তি সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. মহাজনো যানাদীনি যোজেত্ৰা দস্সনত্থায আগচ্ছতি. জোতিকসেট্ঠি আগতাগতানং উত্তরকুরুতণ্ডুলানং ভত্তং পচাপেত্ৰা দাপেসি. ‘‘কপ্পরুক্খেহি ৰত্থানি গণ্হন্তু, আভরণানি গণ্হন্তূ’’তি আণাপেসি. ‘‘গাৰুতিকনিধিকুম্ভিযা মুখং ৰিৰরাপেত্ৰা যাপনমত্তং ধনং গণ্হন্তূ’’তি আণাপেসি. সকলজম্বুদীপৰাসিকেসু ধনং গহেত্ৰা গচ্ছন্তেসু নিধিকুম্ভিযা অঙ্গুলিমত্তম্পি ঊনং নাহোসি. গন্ধকুটিপরিৰেণে ৰালুকং কত্ৰা ওকিণ্ণরতনানং কিরস্স এসো নিস্সন্দো.
এৰং মহাজনে ৰত্থাভরণানি চেৰ ধনঞ্চ যদিচ্ছকং আদায গচ্ছন্তে বিম্বিসারো তস্স পাসাদং দট্ঠুকামোপি মহাজনে আগচ্ছন্তে ওকাসং নালত্থ. অপরভাগে যদিচ্ছকং আদায গতত্তা মনুস্সেসু মন্দীভূতেসু রাজা জোতিকস্স পিতরং আহ – ‘‘তৰ পুত্তস্স পাসাদং দট্ঠুকামম্হা’’তি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা পুত্তস্স কথেসি – ‘‘তাত, রাজা তে পাসাদং দট্ঠুকামো’’তি. ‘‘সাধু, তাত, আগচ্ছতূ’’তি. রাজা মহন্তেন পরিৰারেন তত্থ অগমাসি. পঠমদ্ৰারকোট্ঠকে সম্মজ্জিত্ৰা কচৰরছড্ডিকা দাসী রঞ্ঞো হত্থং অদাসি, রাজা ‘‘সেট্ঠিজাযা’’তি সঞ্ঞায লজ্জমানো তস্সা বাহায হত্থং ন ঠপেসি. এৰং সেসদ্ৰারকোট্ঠকেসুপি ¶ দাসিযো ‘‘সেট্ঠিভরিযাযো’’তি মঞ্ঞমানো তাসং বাহায হত্থং ন ঠপেসি. জোতিকো আগন্ত্ৰা রাজানং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পচ্ছতো হুত্ৰা ‘‘পুরতো যাথ, দেৰা’’তি আহ. রঞ্ঞো মণিপথৰী সতপোরিসপপাতো ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠহি. সো ‘‘ইমিনা মম গহণত্থায ওপাতো খণিতো’’তি মঞ্ঞমানো পাদং নিক্খিপিতুং ন ৰিসহি. জোতিকো ‘‘নাযং, দেৰ, ওপাতো, মম পচ্ছতো আগচ্ছথা’’তি পুরতো অহোসি. রাজা তেন অক্কন্তকালে ভূমিং অক্কমিত্ৰা হেট্ঠিমতলতো ¶ পট্ঠায পাসাদং ওলোকেন্তো ৰিচরি. তদা অজাতসত্তুকুমারোপি পিতু অঙ্গুলিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো চিন্তেসি – ‘‘অহো অন্ধবালো মম পিতা, গহপতিকে নাম সত্তরতনমযে পাসাদে ৰসন্তে এস রাজা হুত্ৰা দারুমযে গেহে ৰসতি, অহং দানি রাজা হুত্ৰা ইমস্স ইমস্মিং পাসাদে ৰসিতুং ন দস্সামী’’তি.
রঞ্ঞোপি উপরিমতলানি অভিরুহন্তস্সেৰ পাতরাসৰেলা জাতা. সো সেট্ঠিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘মহাসেট্ঠি, ইধেৰ পাতরাসং ভুঞ্জিস্সামা’’তি. জানামি, দেৰ, সজ্জিতো দেৰস্সাহারোতি. সো সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হত্ৰা রতনমযে সেট্ঠিস্স নিসীদনমণ্ডপে পঞ্ঞত্তে তস্সেৰ নিসীদনপল্লঙ্কে নিসীদি. অথস্স হত্থধোৰনূদকং দত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযা কিলিন্নপাযাসং ৰড্ঢেত্ৰা পুরতো ঠপযিংসু. রাজা ‘‘ভোজন’’ন্তি সঞ্ঞায ভুঞ্জিতুং আরভি. সেট্ঠি ¶ ‘‘নযিদং, দেৰ, ভোজনং, কিলিন্নপাযাসো ¶ এসো’’তি অঞ্ঞিস্সা সুৰণ্ণপাতিযা ভোজনং ৰড্ঢেত্ৰা পুরিমপাতিযং ঠপযিংসু. ততো উট্ঠিতউতুনা কির তং ভুঞ্জিতুং সুখং হোতি. রাজা মধুরভোজনং ভুঞ্জন্তো পমাণং ন অঞ্ঞাসি. অথ নং সেট্ঠি ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘অলং, দেৰ, এত্তকমেৰ হোতু, ইতো উত্তরিং জিরাপেতুং ন সক্কা’’তি আহ. অথ নং রাজা আহ – ‘‘কিং, গহপতি, গরুকং কত্ৰা কথেসি অত্তনো ভত্ত’’ন্তি? দেৰ, নত্থেতং, তুম্হাকং সব্বস্সাপি হি বলকাযস্স ইদমেৰ ভত্তং ইদং সুপেয্যং. অপি চ খো অহং অযসস্স ভাযামীতি. কিং কারণাতি? সচে দেৰস্স কাযালসিযমত্তং ভৰেয্য, ‘‘হিয্যো রঞ্ঞা সেট্ঠিস্স গেহে ভত্তং ভুত্তং, সেট্ঠিনা কিঞ্চি কতং ভৰিস্সতী’’তি ৰচনস্স ভাযামি, দেৰাতি. তেন হি ভত্তং হর, উদকং আহরাতি. রঞ্ঞো ভত্তকিচ্চাৰসানে সব্বো রাজপরিৰারো তদেৰ ভত্তং পরিভুঞ্জি.
রাজা সুখকথায নিসিন্নো সেট্ঠিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘কিং ইমস্মিং গেহে সেট্ঠিভরিযা নত্থী’’তি আহ? ‘‘আম অত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘কহং সা’’তি? ‘‘সিরিগব্ভে নিসিন্না, দেৰস্স আগতভাৰং ন জানাতী’’তি. কিঞ্চাপি হি পাতোৰ রাজা সপরিৰারো আগতো, সা পনস্স আগতভাৰং ন জানাতেৰ. ততো সেট্ঠি ‘‘রাজা মে ভরিযং দট্ঠুকামো’’তি তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘রাজা আগতো, কিং তৰ রাজানং দট্ঠুং ন ৰট্টতী’’তি আহ. সা ¶ নিপন্নকাৰ ¶ ‘‘কো এস, সামি, রাজা নামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘রাজা নাম অম্হাকং ইস্সরো’’তি ৰুত্তে অনত্তমনতং পৰেদেন্তী ‘‘দুক্কটানি ৰত নো পুঞ্ঞকম্মানি, যেসং নো ইস্সরোপি অত্থি. অস্সদ্ধায নাম পুঞ্ঞকম্মানি কত্ৰা মযং সম্পত্তিং পাপুণিত্ৰা অঞ্ঞস্স ইস্সরিযট্ঠানে নিব্বত্তম্হা. অদ্ধা অম্হেহি অসদ্দহিত্ৰা দানং দিন্নং ভৰিস্সতি, তস্সেতং ফল’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘কিং দানি করোমি, সামী’’তি আহ. তালৰণ্টং আদায আগন্ত্ৰা রাজানং বীজাহীতি. তস্সা তালৰণ্টং আদায আগন্ত্ৰা রাজানং বীজেন্তিযা রঞ্ঞো ৰেঠনস্স গন্ধৰাতো অক্খীনি পহরি, অথস্সা অক্খীহি অস্সুধারা পৰত্তিংসু. তং দিস্ৰা রাজা সেট্ঠিং আহ – ‘‘মহাসেট্ঠি, মাতুগামো নাম অপ্পবুদ্ধিকো, ‘রাজা মে সামিকস্স সম্পত্তিং গণ্হেয্যা’তি ভযেন রোদতি মঞ্ঞে, অস্সাসেহি নং ‘ন মে তৰ সম্পত্তিযা অত্থো’’’তি. ন এসা, দেৰ, রোদতীতি. অথ কিং এতন্তি? তুম্হাকং ৰেঠনগন্ধেনস্সা অস্সূনি পৰত্তিংসু. অযঞ্হি দীপোভাসং ৰা অগ্গিওভাসং ৰা অদিস্ৰা মণিআলোকেনেৰ ভুঞ্জতি চ নিসীদতি চ নিপজ্জতি চ, দেৰো পন দীপালোকেন নিসিন্নো ভৰিস্সতীতি? আম, সেট্ঠীতি. তেন হি, দেৰ, অজ্জ পট্ঠায মণিআলোকেন নিসীদথাতি মহন্তং তিপুসমত্তং অনগ্ঘং মণিরতনং অদাসি. রাজা গেহং ওলোকেত্ৰা ‘‘মহতী ৰত জোতিকস্স সম্পত্তী’’তি ৰত্ৰা অগমাসি. অযং তাৰ জোতিকস্স উপ্পত্তি.
ইদানি ¶ ¶ জটিলস্স উপ্পত্তি ৰেদিতব্বা – বারাণসিযঞ্হি একা সেট্ঠিধীতা অভিরূপা অহোসি, তং পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে রক্খণত্থায একং দাসিং দত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে সিরিগব্ভে ৰাসযিংসু. তং একদিৰসং ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা বহি ওলোকযমানং আকাসেন গচ্ছন্তো একো ৰিজ্জাধরো দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহো ৰাতপানেন পৰিসিত্ৰা তায সদ্ধিং সন্থৰমকাসি. সা তেন সদ্ধিং সংৰাসমন্ৰায ন চিরস্সেৰ গব্ভং পটিলভি. অথ নং সা দাসী দিস্ৰা, ‘‘অম্ম, কিং ইদ’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘হোতু মা কস্সচি আচিক্খী’’তি তায ৰুত্তা ভযেন তুণ্হী অহোসি. সাপি দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা নৰভাজনং আহরাপেত্ৰা তত্থ তং দারকং নিপজ্জাপেত্ৰা তং ভাজনং পিদহিত্ৰা উপরি পুপ্ফদামানি ঠপেত্ৰা ‘‘ইমং সীসেন উক্খিপিত্ৰা গঙ্গায ¶ ৰিস্সজ্জেহি, ‘কিং ইদ’ন্তি চ পুট্ঠা ‘অয্যায মে বলিকম্ম’ন্তি ৰদেয্যাসী’’তি দাসিং আণাপেসি. সা তথা অকাসি.
হেট্ঠাগঙ্গাযম্পি দ্ৰে ইত্থিযো ন্হাযমানা তং ভাজনং উদকেনাহরিযমানং দিস্ৰা একা ‘‘ময্হেতং ভাজন’’ন্তি আহ. একা ‘‘যং এতস্স অন্তো, তং ময্হ’’ন্তি ৰত্ৰা ভাজনে সম্পত্তে তং আদায থলে ঠপেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা দারকং দিস্ৰা একা ‘‘মম ভাজনন্তি ৰুত্ততায দারকো মমেৰ হোতী’’তি আহ. একা ‘‘যং ভাজনস্স অন্তো, তং মমেৰ হোতূতি ৰুত্ততায মম দারকো’’তি আহ. তা ¶ ৰিৰদমানা ৰিনিচ্ছযট্ঠানং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা অমচ্চেসু ৰিনিচ্ছিতুং অসক্কোন্তেসু রঞ্ঞো সন্তিকং অগমংসু. রাজা তাসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ত্ৰং দারকং গণ্হ, ত্ৰং ভাজনং গণ্হা’’তি আহ. যায পন দারকো লদ্ধো, সা মহাকচ্চানত্থেরস্স উপট্ঠাযিকা অহোসি. তস্মা সা দারকং ‘‘ইমং থেরস্স সন্তিকে পব্বাজেস্সামী’’তি পোসেসি. তস্স জাতদিৰসে গব্ভমলস্স ধোৰিত্ৰা অনপনীততায কেসা জটিতা হুত্ৰা অট্ঠংসু, তেনস্স জটিলোত্ৰেৰ নামং করিংসু. তস্স পদসা ৰিচরণকালে থেরো তং গেহং পিণ্ডায পাৰিসি. উপাসিকা থেরং নিসীদাপেত্ৰা আহারমদাসি. থেরো দারকং দিস্ৰা ‘‘কিং উপাসিকে দারকো লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, ইমাহং দারকং তুম্হাকং সন্তিকে পব্বাজেস্সামীতি পোসেসিং, পব্বাজেথ ন’’ন্তি অদাসি. থেরো ‘‘সাধূ’’তি আদায তং গচ্ছন্তো ‘‘অত্থি নু খো ইমস্স গিহিসম্পত্তিং অনুভৰিতুং পুঞ্ঞকম্ম’’ন্তি ওলোকেন্তো ‘‘মহাপুঞ্ঞো সত্তো মহাসম্পত্তিং অনুভৰিস্সতি, দহরো এস তাৰ, ঞাণম্পিস্স পরিপাকং ন গচ্ছতী’’তি চিন্তেত্ৰা তং আদায তক্কসিলাযং একস্স উপট্ঠাকস্স গেহং অগমাসি.
সো থেরং ৰন্দিত্ৰা ঠিতো তং দারকং দিস্ৰা ‘‘দারকো ৰো, ভন্তে, লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. আম, উপাসক, পব্বজিস্সতি, দহরো তাৰ, তৰেৰ সন্তিকে হোতূতি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তং ¶ পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা পটিজগ্গি. তস্স পন গেহে দ্ৰাদস ৰস্সানি ভণ্ডকং উস্সন্নং হোতি. সো গামন্তরং গচ্ছন্তো সব্বম্পি তং ভণ্ডং ¶ আপণং হরিত্ৰা দারকং আপণে নিসীদাপেত্ৰা তস্স তস্স ভণ্ডকস্স মূলং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইদঞ্চ ইদঞ্চ এত্তকং নাম ¶ ধনং গহেত্ৰা দদেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. তংদিৰসং নগরপরিগ্গাহিকা দেৰতা অন্তমসো মরিচজীরকমত্তেনাপি অত্থিকে তস্সেৰ আপণাভিমুখে করিংসু. সো দ্ৰাদস ৰস্সানি উস্সন্নং ভণ্ডকং একদিৰসেনেৰ ৰিক্কিণি. কুটুম্বিকো আগন্ত্ৰা আপণে কিঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘সব্বং তে, তাত, ভণ্ডকং নাসিত’’ন্তি আহ. ন নাসেমি, সব্বং তুম্হেহি ৰুত্তনযেনেৰ ৰিক্কিণিং, ইদং অসুকস্স মূলং, ইদং অসুকস্সাতি. কুটুম্বিকো পসীদিত্ৰা ‘‘অনগ্ঘো পুরিসো, যত্থ কত্থচি জীৰিতুং সমত্থো’’তি অত্তনো গেহে ৰযপ্পত্তং ধীতরং তস্স দত্ৰা ‘‘গেহমস্স করোথা’’তি পুরিসে আণাপেত্ৰা নিট্ঠিতে গেহে ‘‘গচ্ছথ, তুম্হে অত্তনো গেহে ৰসথা’’তি আহ.
অথস্স গেহপৰিসনকালে একেন পাদেন উম্মারে অক্কন্তমত্তে গেহস্স পচ্ছিমভাগে ভূমিং ভিন্দিত্ৰা অসীতিহত্থো সুৰণ্ণপব্বতো উট্ঠহি. রাজা ‘‘জটিলকুমারস্স কির গেহে ভূমিং ভিন্দিত্ৰা সুৰণ্ণপব্বতো উট্ঠিতো’’তি সুত্ৰাৰ তস্স সেট্ঠিচ্ছত্তং পেসেসি. সো জটিলসেট্ঠি নাম অহোসি. তস্স তযো পুত্তা অহেসুং. সো তেসং ৰযপ্পত্তকালে পব্বজ্জায চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘সচে অম্হেহি সমানভোগং সেট্ঠিকুলং ভৰিস্সতি, পব্বজিতুং দস্সন্তি. নো চে, ন দস্সন্তি. অত্থি নু খো জম্বুদীপে অম্হেহি সমানভোগং কুল’’ন্তি ৰীমংসনত্থায সুৰণ্ণমযং ইট্ঠকং সুৰণ্ণমযং পতোদলট্ঠিং সুৰণ্ণমযং পাদুকঞ্চ কারাপেত্ৰা পুরিসানং হত্থে দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ইমানি আদায কিঞ্চিদেৰ ওলোকযমানা ৰিয জম্বুদীপতলে ৰিচরিত্ৰা ¶ অম্হেহি সমানভোগস্স সেট্ঠিকুলস্স অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা ঞত্ৰা আগচ্ছথা’’তি পহিণি.
তে চারিকং চরন্তা ভদ্দিযনগরং পাপুণিংসু. অথ নে মেণ্ডকসেট্ঠি দিস্ৰা, ‘‘তাতা, কিং করোন্তা ৰিচরথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘একং ওলোকেন্তা ৰিচরামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইমেসং ইমানি গহেত্ৰা কিঞ্চিদেৰ ওলোকেতুং ৰিচরণকিচ্চং নত্থি, রট্ঠং পরিগ্গণ্হমানা ৰিচরন্তী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘তাতা, অম্হাকং পচ্ছিমগেহং পৰিসিত্ৰা ওলোকেথা’’তি আহ. তে তত্থ অট্ঠকরীসমত্তে ঠানে হত্থিঅস্সউসভপ্পমাণে পিট্ঠিযা পিট্ঠিং আহচ্চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা উট্ঠিতে হেট্ঠা ৰুত্তপ্পকারে সুৰণ্ণমেণ্ডকে দিস্ৰা তেসং অন্তরন্তরা ¶ ৰিচরিত্ৰা নিক্খমিংসু. অথ নে সেট্ঠি, ‘‘তাতা, যং ওলোকেন্তা ৰিচরথ, দিট্ঠো ৰো সো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পস্সাম, সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি গচ্ছথা’’তি উয্যোজেসি. তে ততোৰ গন্ত্ৰা অত্তনো সেট্ঠিনা ‘‘কিং, তাতা, দিট্ঠং ৰো অম্হাকং সমানভোগং সেট্ঠিকুল’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সামি, তুম্হাকং কিং অত্থি, ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিনো এৰরূপো ¶ নাম ৰিভৰো’’তি সব্বং তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. তং সুত্ৰা সেট্ঠি অত্তমনো হুত্ৰা ‘‘একং তাৰ সেট্ঠিকুলং লদ্ধং, অপরম্পি নু খো অত্থী’’তি সতসহস্সগ্ঘনিকং কম্বলং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, অঞ্ঞম্পি. সেট্ঠিকুলং ৰিচিনথা’’তি পহিণি.
তে রাজগহং গন্ত্ৰা জোতিকসেট্ঠিস্স গেহতো অৰিদূরে দারুরাসিং কত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুট্ঠকালে চ ‘‘একং নো মহগ্ঘকম্বলং ৰিক্কিণন্তানং কযিকো নত্থি, গহেত্ৰা ৰিচরন্তাপি চোরানং ভাযাম, তেন তং ঝাপেত্ৰা গমিস্সামা’’তি ৰদিংসু. অথ নে জোতিকসেট্ঠি দিস্ৰা ‘‘ইমে কিং করোন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিং অগ্ঘনকো কম্বলো’’তি পুচ্ছি. ‘‘সতসহস্সগ্ঘনকো’’তি ৰুত্তে সতসহস্সং দাপেত্ৰা ¶ ‘‘দ্ৰারকোট্ঠকং সম্মজ্জিত্ৰা কচৰরছড্ডিকায দাসিযা দেথা’’তি তেসংযেৰ হত্থে পহিণি. সা কম্বলং গহেত্ৰা রোদমানা সামিকস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা ‘‘কিং মং, সামি, অপরাধে সতি পহরিতুং ন ৰট্টতি, কস্মা মে এৰরূপং থূলকম্বলং পহিণিত্থ, কথাহং ইমং নিৰাসেস্সামি ৰা পারুপিস্সামি ৰা’’তি. নাহং তৰ এতদত্থায পহিণিং, এতং পন পলিৰেঠেত্ৰা তৰ সযনপাদমূলে ঠপেত্ৰা নিপজ্জনকালে গন্ধোদকেন ধোতানং পাদানং পুঞ্ছনত্থায তে পহিণিং, কিং এতম্পি কাতুং ন সক্কোসীতি. সা ‘‘এতং পন কাতুং সক্খিস্সামী’’তি গহেত্ৰা অগমাসি. তে চ পুরিসা তং কারণং দিস্ৰা অত্তনো সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, তাতা, দিট্ঠং ৰো সেট্ঠিকুল’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সামি, কিং তুম্হাকং অত্থি, রাজগহনগরে জোতিকসেট্ঠিস্স এৰরূপা নাম সম্পত্তী’’তি সব্বং গেহসম্পত্তিং আরোচেত্ৰা তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. সেট্ঠি তেসং ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসো ‘‘ইদানি পব্বজিতুং লভিস্সামী’’তি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পব্বজিতুকামোম্হি, দেৰা’’তি আহ. সাধু, মহাসেট্ঠি, পব্বজাহীতি ¶ . সো গেহং গন্ত্ৰা পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা সুৰণ্ণদণ্ডং ৰজিরকুদ্দালং জেট্ঠপুত্তস্স হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘তাত, পচ্ছিমগেহে সুৰণ্ণপব্বততো সুৰণ্ণপিণ্ডং উদ্ধরাহী’’তি আহ. সো কুদ্দালং আদায গন্ত্ৰা সুৰণ্ণপব্বতং পহরি, পিট্ঠিপাসাণে পহটকালো ৰিয অহোসি. তস্স হত্থতো কুদ্দালং গহেত্ৰা মজ্ঝিমপুত্তস্স হত্থে দত্ৰা পহিণি, তস্সপি সুৰণ্ণপব্বতং পহরন্তস্স পিট্ঠিপাসাণে পহটকালো ৰিয অহোসি. অথ ¶ নং কনিট্ঠপুত্তস্স হত্থে দত্ৰা পহিণি, তস্স তং গহেত্ৰা পহরন্তস্স কোট্টেত্ৰা রাসিকতায মত্তিকায পহটকালো ৰিয অহোসি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘এহি, তাত, অলং এত্তকেনা’’তি ৰত্ৰা ইতরে দ্ৰে জেট্ঠভাতিকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অযং সুৰণ্ণপব্বতো ন তুম্হাকং নিব্বত্তো, ময্হঞ্চ কনিট্ঠস্স চ নিব্বত্তো, ইমিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. কস্মা পন সো তেসমেৰ নিব্বত্ততি, কস্মা চ জটিলো জাতকালে উদকে পাতিতোতি? অত্তনো কতকম্মেনেৰ.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স ¶ হি চেতিযে করিযমানে একো খীণাসৰো চেতিযট্ঠানং গন্ত্ৰা ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাতা, কস্মা চেতিযস্স উত্তরেন মুখং ন উট্ঠহতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সুৰণ্ণং নপ্পহোতী’’তি আহংসু. অহং অন্তোগামং পৰিসিত্ৰা সমাদপেস্সামি, তুম্হে আদরেন কম্মং করোথাতি. সো এৰং ৰত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মা, তাতা, তুম্হাকং চেতিযস্স একস্মিং মুখে সুৰণ্ণং নপ্পহোতি, সুৰণ্ণং জানাথা’’তি মহাজনং সমাদপেন্তো সুৰণ্ণকারকুলং অগমাসি. সুৰণ্ণকারোপি তঙ্খণেযেৰ ভরিযায সদ্ধিং কলহং করোন্তো নিসিন্নো হোতি. অথ নং থেরো ‘‘চেতিযে তুম্হেহি গহিতমুখস্স সুৰণ্ণং নপ্পহোতি, তং জানিতুং ৰট্টতী’’তি আহ. সো ভরিযায কোপেন ‘‘তৰ সত্থারং উদকে খিপিত্ৰা গচ্ছা’’তি আহ. অথ নং সা ‘‘অতিসাহসিককম্মং তে কতং, মম কুদ্ধেন তে অহমেৰ অক্কোসিতব্বা ৰা পহরিতব্বা ৰা, কস্মা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু বুদ্ধেসু ৰেরমকাসী’’তি আহ. সুৰণ্ণকারো তাৰদেৰ ¶ সংৰেগপ্পত্তো হুত্ৰা ‘‘খমথ মে, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জি. তাত, অহং তযা ন কিঞ্চি ৰুত্তো, সত্থারং খমাপেহীতি. কিন্তি কত্ৰা খমাপেমি, ভন্তেতি. সুৰণ্ণপুপ্ফানং তযো ¶ কুম্ভে কত্ৰা অন্তোধাতুনিধানে পক্খিপিত্ৰা অল্লৰত্থো অল্লকেসো হুত্ৰা খমাপেহি, তাতাতি.
সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা সুৰণ্ণপুপ্ফানি করোন্তো তীসু পুত্তেসু জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এহি, তাত, অহং সত্থারং ৰেরৰচনেন অৰচং, তস্মা ইমানি পুপ্ফানি কত্ৰা ধাতুনিধানে পক্খিপিত্ৰা খমাপেস্সামি, ত্ৰম্পি খো মে সহাযো হোহী’’তি আহ. সো ‘‘ন ত্ৰং মযা ৰেরৰচনং ৰদাপিতো, ত্ৰংযেৰ করোহী’’তি কাতুং ন ইচ্ছি. মজ্ঝিমপুত্তং পক্কোসিত্ৰা তথেৰাহ, সোপি তথেৰ ৰত্ৰা কাতুং ন ইচ্ছি. কনিট্ঠং পক্কোসিত্ৰা তথেৰাহ, সো ‘‘পিতু উপ্পন্নকিচ্চং নাম পুত্তস্স ভারো’’তি ৰত্ৰা পিতুসহাযো হুত্ৰা পুপ্ফানি অকাসি. সুৰণ্ণকারো ৰিদত্থিপ্পমাণানং পুপ্ফানং তযো কুম্ভে নিট্ঠাপেত্ৰা ধাতুনিধানে পক্খিপিত্ৰা অল্লৰত্থো অল্লকেসো সত্থারং খমাপেসি. ইতি সো সত্তক্খত্তুং জাতকালে উদকে পাতনং লভি. অযং পনস্স কোটিযং ঠিতো অত্তভাৰো. ইধাপি তস্সেৰ নিস্সন্দেন উদকে পাতিতো. যে পনস্স দ্ৰে জেট্ঠভাতিকা পুত্তা সুৰণ্ণপুপ্ফানং করণকালে সহাযা ভৰিতুং ন ইচ্ছিংসু, তেসং তেন কারণেন সুৰণ্ণপব্বতো ন নিব্বত্তি, জটিলস্স চেৰ কনিট্ঠপুত্তস্স চ একতো কতভাৰেন নিব্বত্তি. ইতি ¶ সো পুত্তে অনুসাসিত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. সত্থা অপরেন সমযেন পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং পিণ্ডায চরন্তো তস্স পুত্তানং গেহদ্ৰারং অগমাসি, তে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অড্ঢমাসং ভিক্খাদানং অদংসু.
ভিক্খূ ¶ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘অজ্জাপি তে, আৰুসো জটিল, অসীতিহত্থে সুৰণ্ণপব্বতে চ পুত্তেসু চ তণ্হা অত্থী’’তি. ‘‘ন মে, আৰুসো, এতেসু তণ্হা ৰা মানো ৰা অত্থী’’তি. তে ‘‘অযং জটিলত্থেরো অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ৰদিংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তস্স তেসু তণ্হা ৰা মানো ৰা অত্থী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ তণ্হং পহন্ত্ৰান, অনাগারো পরিব্বজে;
তণ্হাভৰপরিক্খীণং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – যো ইধ লোকে ছদ্ৰারিকং তণ্হং ৰা মানং ৰা জহিত্ৰা ঘরাৰাসেন অনত্থিকো অনাগারো হুত্ৰা পরিব্বজতি, তণ্হায চেৰ ভৰস্স চ পরিক্খীণত্তা তণ্হাভৰপরিক্খীণং তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
জটিলত্থেরৰত্থু তেত্তিংসতিমং.
৩৪. জোতিকত্থেরৰত্থু
যোধ তণ্হন্তি পুন ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো জোতিকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
অজাতসত্তুকুমারো হি দেৰদত্তেন সদ্ধিং একতো হুত্ৰা পিতরং ঘাতেত্ৰা রজ্জে পতিট্ঠিতো ‘‘জোতিকসেট্ঠিস্স মহাপাসাদং গণ্হিস্সামী’’তি ¶ যুদ্ধসজ্জো নিক্খমিত্ৰা মণিপাকারে সপরিৰারস্স অত্তনো ছাযং দিস্ৰা ‘‘গহপতিকো যুদ্ধসজ্জো হুত্ৰা বলং আদায নিক্খন্তো’’তি সল্লক্খেত্ৰা উপগন্তুং ন ৰিসহি. সেট্ঠিপি তং দিৰসং উপোসথিকো হুত্ৰা পাতোৰ ভুত্তপাতরাসো ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তো নিসিন্নো হোতি. পঠমে দ্ৰারকোট্ঠকে আরক্খং গহেত্ৰা ঠিতো পন যমকোল়ি নাম যক্খো তং দিস্ৰা ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি সপরিৰারং ৰিদ্ধংসেত্ৰা দিসাৰিদিসাসু অনুবন্ধি. রাজা ৰিহারমেৰ অগমাসি.
অথ নং সেট্ঠি দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, দেৰা’’তি ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা অট্ঠাসি. গহপতি, কিং ত্ৰং ¶ তৰ পুরিসে ‘‘মযা সদ্ধিং যুজ্ঝথা’’তি আণাপেত্ৰা ইধাগম্ম ধম্মং সুণন্তো ৰিয নিসিন্নোতি. কিং পন দেৰো মম গেহং গণ্হিতুং গতোতি? আম, গতোম্হীতি. মম অনিচ্ছায মম গেহং গণ্হিতুং রাজসহস্সম্পি ন সক্কোতি, দেৰাতি. সো ‘‘কিং পন ত্ৰং রাজা ভৰিস্সসী’’তি কুজ্ঝি. নাহং রাজা, মম সন্তকং পন দসিকসুত্তম্পি মম অনিচ্ছায রাজূহি ৰা চোরেহি ৰা গহেতুং ন সক্কাতি. কিং পনাহং তৰ রুচিযা গণ্হিস্সামীতি? তেন হি, দেৰ, ইমা মে দসসু অঙ্গুলীসু ৰীসতি মুদ্দিকা, ইমাহং তুম্হাকং ন দেমি. সচে সক্কোথ, গণ্হথাতি ¶ . সো পন রাজা ভূমিযং উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা উল্লঙ্ঘন্তো অট্ঠারসহত্থং ঠানং অভিরুহতি, ঠত্ৰা উল্লঙ্ঘন্তো অসীতিহত্থং ¶ ঠানং অভিরুহতি. এৰংমহাবলো সমানোপি ইতো চিতো চ পরিৰত্তেন্তো একং মুদ্দিকম্পি কড্ঢিতুং নাসক্খি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘সাটকং পত্থর, দেৰা’’তি ৰত্ৰা অঙ্গুলিযো উজুকা অকাসি, ৰীসতিপি মুদ্দিকা নিক্খমিংসু. অথ নং সেট্ঠি ‘‘এৰং, দেৰ, মম সন্তকং মম অনিচ্ছায ন সক্কা গণ্হিতু’’ন্তি ৰত্ৰা রঞ্ঞো কিরিযায উপ্পন্নসংৰেগো ‘‘পব্বজিতুং মে অনুজান, দেৰা’’তি আহ. সো ‘‘ইমস্মিং পব্বজিতে সুখং পাসাদং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা একৰচনেনেৰ ‘‘ত্ৰং পব্বজাহী’’তি আহ. সো সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পত্ৰা জোতিকত্থেরো নাম অহোসি. তস্স অরহত্তং পত্তক্খণেযেৰ সব্বাপি সা সম্পত্তি অন্তরধাযি, তম্পিস্স সতুলকাযিং নাম ভরিযং দেৰতা উত্তরকুরুমেৰ নযিংসু.
অথেকদিৰসং ভিক্খূ তং আমন্তেত্ৰা, ‘‘আৰুসো জোতিক, তস্মিং পন তে পাসাদে ৰা ইত্থিযা ৰা তণ্হা অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থাৰুসো’’তি ৰুত্তে সত্থু আরোচেসুং – ‘‘অযং, ভন্তে, অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. সত্থা ‘‘নত্থেৰ, ভিক্খৰে, মম পুত্তস্স তস্মিং তণ্হা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ ¶ তণ্হং পহন্ত্ৰান, অনাগারো পরিব্বজে;
তণ্হাভৰপরিক্খীণং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
ইমিস্সা গাথাযত্থো হেট্ঠা জটিলত্থেরৰত্থুম্হি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
জোতিকত্থেরৰত্থু চতুতিংসতিমং.
৩৫. নটপুত্তকত্থেরৰত্থু
হিত্ৰাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো একং নটপুত্তকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির একং নটকীল়ং কীল়যমানো ৰিচরন্তো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. তস্মিং বুদ্ধপ্পমুখেন ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং ¶ পিণ্ডায পৰিসন্তে ভিক্খূ একং নটপুত্তং কীল়ন্তং দিস্ৰা, ‘‘আৰুসো, এস তযা কীল়িতকীল়িতং কীল়তি, অত্থি নু খো তে এত্থ সিনেহো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং, ভন্তে, অভূতং ৰত্ৰা অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি আহংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তো সব্বযোগে অতিক্কন্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হিত্ৰা মানুসকং যোগং, দিব্বং যোগং উপচ্চগা;
সব্বযোগৰিসংযুত্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ মানুসকং যোগন্তি মানুসকং আযুঞ্চেৰ পঞ্চ কামগুণে চ. দিব্বযোগেপি এসেৰ নযো. উপচ্চগাতি যো মানুসকং যোগং হিত্ৰা দিব্বং যোগং অতিক্কন্তো, তং সব্বেহি চতূহিপি যোগেহি ৰিসংযুত্তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
নটপুত্তকত্থেরৰত্থু পঞ্চতিংসতিমং.
৩৬. নটপুত্তকত্থেরৰত্থু
হিত্ৰা রতিঞ্চাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো একং নটপুত্তকংযেৰ আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু পুরিমসদিসমেৰ. ইধ পন সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তো রতিঞ্চ অরতিঞ্চ পহায ঠিতো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘হিত্ৰা রতিঞ্চ অরতিঞ্চ, সীতিভূতং নিরূপধিং;
সব্বলোকাভিভুং ৰীরং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ ¶ রতিন্তি পঞ্চকামগুণরতিং. অরতিন্তি অরঞ্ঞৰাসে উক্কণ্ঠিতত্তং. সীতিভূতন্তি নিব্বুতং. নিরূপধিন্তি নিরুপক্কিলেসং. ৰীরন্তি তং এৰরূপং সব্বং খন্ধলোকং অভিভৰিত্ৰা ঠিতং ৰীরিযৰন্তং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
নটপুত্তকত্থেরৰত্থু ছত্তিংসতিমং.
৩৭. ৰঙ্গীসত্থেরৰত্থু
চুতিং ¶ ¶ যো ৰেদীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰঙ্গীসত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে কিরেকো ব্রাহ্মণো ৰঙ্গীসো নাম মতমনুস্সানং সীসং আকোটেত্ৰা ‘‘ইদং নিরযে নিব্বত্তস্স সীসং, ইদং তিরচ্ছানযোনিযং, ইদং পেত্তিৰিসযে, ইদং মনুস্সলোকে, ইদং দেৰলোকে নিব্বত্তস্স সীস’’ন্তি জানাতি. ব্রাহ্মণা ‘‘সক্কা ইমং নিস্সায লোকং খাদিতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং দ্ৰে রত্তৰত্থানি পরিদহাপেত্ৰা আদায জনপদং চরন্তা মনুস্সে ৰদন্তি ‘‘এসো ৰঙ্গীসো নাম ব্রাহ্মণো মতমনুস্সানং সীসং আকোটেত্ৰা নিব্বত্তট্ঠানং জানাতি, অত্তনো ঞাতকানং নিব্বত্তট্ঠানং পুচ্ছথা’’তি. মনুস্সা যথাবলং দসপি কহাপণে ৰীসতিপি সতম্পি দত্ৰা ঞাতকানং নিব্বত্তট্ঠানং পুচ্ছন্তি. তে অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনস্স অৰিদূরে নিৰাসং গণ্হিংসু. তে ভুত্তপাতরাসা মহাজনং গন্ধমালাদিহত্থং ধম্মস্সৰনায গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰিহারং ধম্মস্সৰনাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সথ, অম্হাকং ৰঙ্গীসব্রাহ্মণেন সদিসো নাম নত্থি, মতমনুস্সানং সীসং আকোটেত্ৰা নিব্বত্তট্ঠানং জানাতি, ঞাতকানং নিব্বত্তট্ঠানং পুচ্ছথা’’তি আহংসু. তে ‘‘ৰঙ্গীসো কিং জানাতি ¶ , অম্হাকং সত্থারা সদিসো নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইতরেহিপি ‘‘ৰঙ্গীসসদিসো নত্থী’’তি ৰুত্তে কথং ৰড্ঢেত্ৰা ‘‘এথ, দানি ৰো ৰঙ্গীসস্স ৰা অম্হাকং ৰা সত্থু জাননভাৰং জানিস্সামা’’তি তে আদায ৰিহারং অগমংসু. সত্থা তেসং আগমনভাৰং ঞত্ৰা নিরযে তিরচ্ছানযোনিযং মনুস্সলোকে দেৰলোকেতি চতূসু ঠানেসু নিব্বত্তানং চত্তারি সীসানি, খীণাসৰসীসঞ্চাতি পঞ্চ সীসানি আহরাপেত্ৰা পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা আগতকালে ৰঙ্গীসং পুচ্ছি – ‘‘ত্ৰং কির সীসং আকোটেত্ৰা মতকানং নিব্বত্তট্ঠানং জানাসী’’তি? ‘‘আম, জানামী’’তি. ‘‘ইদং কস্স সীস’’ন্তি? সো তং আকোটেত্ৰা ‘‘নিরযে নিব্বত্তস্সা’’তি আহ. অথস্স সত্থা ‘‘সাধু সাধূ’’তি সাধুকারং দত্ৰা ¶ ইতরানিপি তীণি সীসানি পুচ্ছিত্ৰা তেন অৰিরজ্ঝিত্ৰা ৰুত্তৰুত্তক্খণে তথেৰ তস্স সাধুকারং দত্ৰা পঞ্চমং সীসং দস্সেত্ৰা ‘‘ইদং কস্স সীস’’ন্তি পুচ্ছি, সো তম্পি আকোটেত্ৰা নিব্বত্তট্ঠানং ন জানাতি.
অথ ¶ নং সত্থা ‘‘কিং, ৰঙ্গীস, ন জানাসী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘আম, ন জানামী’’তি ৰুত্তে ‘‘অহং জানামী’’তি আহ. অথ নং ৰঙ্গীসো যাচি ‘‘দেথ মে ইমং মন্ত’’ন্তি. ন সক্কা অপব্বজিতস্স দাতুন্তি. সো ‘‘ইমস্মিং মন্তে গহিতে সকলজম্বুদীপে অহং জেট্ঠকো ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তে ব্রাহ্মণে ‘‘তুম্হে তত্থেৰ কতিপাহং ৰসথ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি উয্যোজেত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ৰঙ্গীসত্থেরো নাম অহোসি. অথস্স সত্থা দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং দত্ৰা ‘‘মন্তস্স পরিকম্মং সজ্ঝাযাহী’’তি ¶ আহ. সো তং সজ্ঝাযন্তো অন্তরন্তরা ব্রাহ্মণেহি ‘‘গহিতো তে মন্তো’’তি পুচ্ছিযমানো ‘‘আগমেথ তাৰ, গণ্হামী’’তি ৰত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পত্ৰা পুন ব্রাহ্মণেহি পুট্ঠো ‘‘অভব্বো দানাহং, আৰুসো, গন্তু’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘অযং, ভন্তে, অভূতেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি সত্থু আরোচেসুং. সত্থা ‘‘মা, ভিক্খৰে, এৰং অৰচুত্থ, ইদানি, ভিক্খৰে, মম পুত্তো চুতিপটিসন্ধিকুসলো জাতো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘চুতিং যো ৰেদি সত্তানং, উপপত্তিঞ্চ সব্বসো;
অসত্তং সুগতং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণং.
‘‘যস্স গতিং ন জানন্তি, দেৰা গন্ধব্বমানুসা;
খীণাসৰং অরহন্তং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ যো ৰেদীতি যো সত্তানং সব্বাকারেন চুতিঞ্চ পটিসন্ধিঞ্চ পাকটং কত্ৰা জানাতি, তমহং অলগ্গতায অসত্তং, পটিপত্তিযা সুট্ঠু গতত্তা সুগতং, চতুন্নং সচ্চানং বুদ্ধতায বুদ্ধং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো. যস্সাতি যস্সেতে দেৰাদযো গতিং ন জানন্তি, তমহং আসৰানং খীণতায খীণাসৰং, কিলেসেহি আরকত্তা অরহন্তং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰঙ্গীসত্থেরৰত্থু সত্ততিংসতিমং.
৩৮. ধম্মদিন্নত্থেরীৰত্থু
যস্সাতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো ধম্মদিন্নং নাম ভিক্খুনিং আরব্ভ কথেসি.
একদিৰসঞ্হি তস্সা গিহিকালে সামিকো ৰিসাখো উপাসকো সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা অনাগামিফলং পত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা সব্বং সাপতেয্যং ধম্মদিন্নং পটিচ্ছাপেতুং ৰট্টতী’’তি. সো ততো পুব্বে আগচ্ছন্তো ধম্মদিন্নং ৰাতপানেন ওলোকেন্তিং দিস্ৰা সিতং করোতি. তং দিৰসং পন ৰাতপানেন ঠিতং অনোলোকেন্তোৰ অগমাসি. সা ‘‘কিং নু খো ইদ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘হোতু, ভোজনকালে জানিস্সামী’’তি ভোজনৰেলায ভত্তং উপনামেসি. সো অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ‘‘এহি, একতো ভুঞ্জামা’’তি ৰদতি, তং দিৰসং পন তুণ্হীভূতোৰ ভুঞ্জি. সা ‘‘কেনচিদেৰ কারণেন কুপিতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেসি. অথ নং ৰিসাখো সুখনিসিন্নৰেলায তং পক্কোসিত্ৰা ‘‘ধম্মদিন্নে ইমস্মিং গেহে সব্বং সাপতেয্যং পটিচ্ছাহী’’তি আহ. সা ‘‘কুদ্ধা নাম সাপতেয্যং ন পটিচ্ছাপেন্তি, কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তুম্হে পন, সামী’’তি আহ. অহং ইতো পট্ঠায ন কিঞ্চি ৰিচারেমীতি. তুম্হেহি ছড্ডিতং খেল়ং কো পটিচ্ছিস্সতি, এৰং সন্তে মম পব্বজ্জং অনুজানাথাতি. সো ‘‘সাধু, ভদ্দে’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন তং ভিক্খুনীউপস্সযং নেত্ৰা পব্বাজেসি. সা লদ্ধূপসম্পদা ধম্মদিন্নত্থেরী নাম অহোসি.
সা পৰিৰেককামতায ভিক্খুনীহি সদ্ধিং জনপদং গন্ত্ৰা তত্থ ৰিহরন্তী ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা ‘‘ইদানি মং নিস্সায ঞাতিজনা ¶ পুঞ্ঞানি করিস্সন্তী’’তি পুনদেৰ রাজগহং পচ্চাগঞ্ছি. উপাসকো তস্সা আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘কেন নু খো কারণেন আগতা’’তি ভিক্খুনীউপস্সযং গন্ত্ৰা থেরিং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ‘‘উক্কণ্ঠিতা নু খোসি, অয্যেতি ৰত্তুং অপ্পতিরূপং, পঞ্হমেকং নং পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি, সা তং ৰিস্সজ্জেসি. উপাসকো তেনেৰ উপাযেন সেসমগ্গেসুপি পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা অতিক্কম্ম পঞ্হস্স পুট্ঠকালে তায ‘‘অচ্চযাসি, আৰুসো, ৰিসাখা’’তি ৰত্ৰা ‘‘আকঙ্খমানো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ইমং পঞ্হং পুচ্ছেয্যাসী’’তি ৰুত্তে থেরিং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা সত্থু সন্তিকং ¶ গন্ত্ৰা তং কথাসল্লাপং সব্বং ভগৰতো আরোচেসি. সত্থা ‘‘সুকথিতং মম ধীতায ধম্মদিন্নায, অহম্পেতং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো এৰমেৰ ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্স ¶ পুরে চ পচ্ছা চ, মজ্ঝে চ নত্থি কিঞ্চনং;
অকিঞ্চনং অনাদানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তত্থ পুরেতি অতীতেসু খন্ধেসু. পচ্ছাতি অনাগতেসু খন্ধেসু. মজ্ঝেতি পচ্চুপ্পন্নেসু খন্ধেসু. নত্থি কিঞ্চনন্তি যস্সেতেসু ঠানেসু তণ্হাগাহসঙ্খাতং ¶ কিঞ্চনং নত্থি, তমহং রাগকিঞ্চনাদীহি অকিঞ্চনং কস্সচি গহণস্স অভাৰেন অনাদানং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ধম্মদিন্নত্থেরীৰত্থু অট্ঠতিংসতিমং.
৩৯. অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু
উসভন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঙ্গুলিমালত্থেরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ‘‘ন ৰে কদরিযা দেৰলোকং ৰজন্তী’’তি (ধ. প. ১৭৭) গাথাৰণ্ণনায ৰুত্তমেৰ. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –
ভিক্খূ অঙ্গুলিমালং পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং নু খো, আৰুসো অঙ্গুলিমাল, দুট্ঠহত্থিং ছত্তং ধারেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা ভাযী’’তি? ‘‘ন ভাযিং, আৰুসো’’তি. তে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘অঙ্গুলিমালো, ভন্তে, অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অঙ্গুলিমালো ভাযতি. খীণাসৰউসভানঞ্হি অন্তরে জেট্ঠকউসভা মম পুত্তসদিসা ভিক্খূ ন ভাযন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উসভং পৰরং ৰীরং, মহেসিং ৰিজিতাৰিনং;
অনেজং ন্হাতকং বুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – অচ্ছম্ভিতট্ঠেন উসভসদিসতায উসভং উত্তমট্ঠেন পৰরং ৰীরিযসম্পত্তিযা ৰীরং ¶ মহন্তানং সীলক্খন্ধাদীনং এসিতত্তা মহেসিং তিণ্ণং মারানং ৰিজিতত্তা ৰিজিতাৰিনং ন্হাতকিলেসতায ন্হাতকং চতুসচ্চবুদ্ধতায বুদ্ধং তং এৰরূপং অহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অঙ্গুলিমালত্থেরৰত্থু একূনচত্তালীসং.
৪০. দেৰহিতব্রাহ্মণৰত্থু
পুব্বেনিৰাসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দেৰহিতব্রাহ্মণস্স পঞ্হং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰা ৰাতরোগেন আবাধিকো হুত্ৰা উপৰাণত্থেরং উণ্হোদকত্থায দেৰহিতব্রাহ্মণস্স সন্তিকং পহিণি. সো গন্ত্ৰা সত্থু আবাধিকভাৰং আচিক্খিত্ৰা উণ্হোদকং যাচি, তং সুত্ৰা ব্রাহ্মণো তুট্ঠমানসো হুত্ৰা ‘‘লাভা ৰত মে, যং মম সন্তিকং সম্মাসম্বুদ্ধো উণ্হোদকস্সত্থায সাৰকং পহিণী’’তি উণ্হোদকস্স কাজং পুরিসেন গাহাপেত্ৰা ফাণিতস্স চ পুটং উপৰাণত্থেরস্স পাদাসি. থেরো তং গাহাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা উণ্হোদকেন ফাণিতং আলোল়েত্ৰা ভগৰতো পাদাসি, তস্স তঙ্খণেযেৰ সো আবাধো পটিপস্সম্ভি. ব্রাহ্মণো চিন্তেসি ¶ – ‘‘কস্স নু খো দেয্যধম্মো দিন্নো মহপ্ফলো হোতি, সত্থারং পুচ্ছিস্সামী’’তি সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কত্থ দজ্জা দেয্যধম্মং, কত্থ দিন্নং মহপ্ফলং;
কথঞ্হি যজমানস্স, কথং ইজ্ঝতি দক্খিণা’’তি. (সং. নি. ১.১৯৯);
অথস্স সত্থা ‘‘এৰরূপস্স ব্রাহ্মণস্স দিন্নং মহপ্ফলং হোতী’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণং পকাসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পুব্বেনিৰাসং ¶ যো ৰেদি, সগ্গাপাযঞ্চ পস্সতি;
অথো জাতিক্খযং পত্তো, অভিঞ্ঞাৰোসিতো মুনি; (সং. নি. ১.১৯৯);
সব্বৰোসিতৰোসানং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি.
তস্সত্থো – যো পুব্বেনিৰাসং পাকটং কত্ৰা জানাতি, ছব্বীসতিদেৰলোকভেদং সগ্গঞ্চ চতুব্বিধং অপাযঞ্চ দিব্বচক্খুনা পস্সতি, অথো জাতিক্খযসঙ্খাতং অরহত্তং পত্তো, অভিঞ্ঞেয্যং ¶ ধম্মং অভিজানিত্ৰা পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানিত্ৰা পহাতব্বং পহায সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকত্ৰা ৰোসিকো নিট্ঠানং পত্তো, ৰুসিতৰোসানং ৰা পত্তো, আসৰক্খযপঞ্ঞায মোনভাৰং পত্তত্তা মুনি, তমহং সব্বেসং কিলেসানং ৰোসানং অরহত্তমগ্গঞাণং ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰুত্থভাৰেন সব্বৰোসিতৰোসানং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. ব্রাহ্মণোপি পসন্নমানসো সরণেসু পতিট্ঠায উপাসকত্তং পৰেদেসীতি.
দেৰহিতব্রাহ্মণৰত্থু চত্তালীসং.
ব্রাহ্মণৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ছব্বীসতিমো ৰগ্গো.
নিগমনকথা
এত্তাৰতা ¶ ¶ সব্বপঠমে যমকৰগ্গে চুদ্দস ৰত্থূনি, অপ্পমাদৰগ্গে নৰ, চিত্তৰগ্গে নৰ, পুপ্ফৰগ্গে দ্ৰাদস, বালৰগ্গে পন্নরস, পণ্ডিতৰগ্গে একাদস, অরহন্তৰগ্গে দস, সহস্সৰগ্গে চুদ্দস, পাপৰগ্গে দ্ৰাদস, দণ্ডৰগ্গে একাদস, জরাৰগ্গে নৰ, অত্তৰগ্গে দস, লোকৰগ্গে একাদস, বুদ্ধৰগ্গে নৰ, সুখৰগ্গে অট্ঠ, পিযৰগ্গে নৰ, কোধৰগ্গে অট্ঠ, মলৰগ্গে দ্ৰাদস, ধম্মট্ঠৰগ্গে দস, মগ্গৰগ্গে দ্ৰাদস, পকিণ্ণকৰগ্গে নৰ, নিরযৰগ্গে নৰ, নাগৰগ্গে অট্ঠ, তণ্হাৰগ্গে দ্ৰাদস, ভিক্খুৰগ্গে দ্ৰাদস, ব্রাহ্মণৰগ্গে চত্তালীসাতি পঞ্চাধিকানি তীণি ৰত্থুসতানি পকাসেত্ৰা নাতিসঙ্খেপনাতিৰিত্থারৰসেন উপরচিতা দ্ৰাসত্ততিভাণৰারপমাণা ধম্মপদস্স অত্থৰণ্ণনা নিট্ঠিতাতি.
পত্তং ¶ ধম্মপদং যেন, ধম্মরাজেননুত্তরং;
গাথা ধম্মপদে তেন, ভাসিতা যা মহেসিনা.
সতেৰীসা চতুস্সতা, চতুসচ্চৰিভাৰিনা;
সতত্তযঞ্হি ৰত্থূনং, পঞ্চাধিকা সমুট্ঠিতা.
ৰিহারে অধিরাজেন, কারিতম্হি কতঞ্ঞুনা;
পাসাদে সিরিকূটস্স, রঞ্ঞো ৰিহরতা মযা.
অত্থব্যঞ্জনসম্পন্নং, অত্থায চ হিতায চ;
লোকস্স লোকনাথস্স, সদ্ধম্মট্ঠিতিকম্যতা.
তাসং অট্ঠকথং এতং, করোন্তেন সুনিম্মলং;
দ্ৰাসত্ততিপমাণায, ভাণৰারেহি পাল়িযা.
যং ¶ পত্তং কুসলং তেন, কুসলা সব্বপাণিনং;
সব্বে ইজ্ঝন্তু সঙ্কপ্পা, লভন্তু মধুরং ফলন্তি.
পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপটিমণ্ডিতেন সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতেন সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণসমত্থেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন তিপিটকপরিযত্তিপ্পভেদে সাট্ঠকথে সত্থুসাসনে অপ্পটিহতঞাণপ্পভাৰেন মহাৰেয্যাকরণেন করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনলাৰণ্ণযুত্তেন যুত্তমুত্তৰাদিনা ৰাদীৰরেন ¶ মহাকৰিনা ¶ পভিন্নপটিসম্ভিদাপরিৰারে ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিপ্পভেদগুণপটিমণ্ডিতে উত্তরিমনুস্সধম্মে সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধীনং থেরৰংসপ্পদীপানং থেরানং মহাৰিহারৰাসীনং ৰংসালঙ্কারভূতেন ৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধিনা বুদ্ধঘোসোতি গরূহি গহিতনামধেয্যেন থেরেন কতাযং ধম্মপদট্ঠকথা –
তাৰ তিট্ঠতু লোকস্মিং, লোকনিত্থরণেসিনং;
দস্সেন্তী কুলপুত্তানং, নযং সদ্ধাদিবুদ্ধিযা.
যাৰ বুদ্ধোতি নামম্পি, সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো;
লোকম্হি লোকজেট্ঠস্স, পৰত্ততি মহেসিনোতি.
ইতি তেৰীসাধিকচতুসতগাথাপঞ্চাধিকতিসতৰত্থুপটিমণ্ডিতা
ছব্বীসতিৰগ্গসমন্নাগতা ধম্মপদৰণ্ণনা সমত্তা.
ধম্মপদ-অট্ঠকথা সব্বাকারেন নিট্ঠিতা.