📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
ধম্মপদ-অট্ঠকথা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
মহামোহতমোনদ্ধে ¶ ¶ ¶ , লোকে লোকন্তদস্সিনা;
যেন সদ্ধম্মপজ্জোতো, জালিতো জলিতিদ্ধিনা.
তস্স পাদে নমস্সিত্ৰা, সম্বুদ্ধস্স সিরীমতো;
সদ্ধম্মঞ্চস্স পূজেত্ৰা, কত্ৰা সঙ্ঘস্স চঞ্জলিং.
তং তং কারণমাগম্ম, ধম্মাধম্মেসু কোৰিদো;
সম্পত্তসদ্ধম্মপদো, সত্থা ধম্মপদং সুভং.
দেসেসি ¶ করুণাৰেগ-সমুস্সাহিতমানসো;
যং ৰে দেৰমনুস্সানং, পীতিপামোজ্জৰড্ঢনং.
পরম্পরাভতা তস্স, নিপুণা অত্থৰণ্ণনা;
যা তম্বপণ্ণিদীপম্হি, দীপভাসায সণ্ঠিতা.
ন সাধযতি সেসানং, সত্তানং হিতসম্পদং;
অপ্পেৰ নাম সাধেয্য, সব্বলোকস্স সা হিতং.
ইতি আসীসমানেন, দন্তেন সমচারিনা;
কুমারকস্সপেনাহং, থেরেন থিরচেতসা.
সদ্ধম্মট্ঠিতিকামেন ¶ , সক্কচ্চং অভিযাচিতো;
তং ভাসং অতিৰিত্থার-গতঞ্চ ৰচনক্কমং.
পহাযারোপযিত্ৰান ¶ , তন্তিভাসং মনোরমং;
গাথানং ব্যঞ্জনপদং, যং তত্থ ন ৰিভাৰিতং.
কেৰলং তং ৰিভাৰেত্ৰা, সেসং তমেৰ অত্থতো;
ভাসন্তরেন ভাসিস্সং, আৰহন্তো ৰিভাৰিনং;
মনসো পীতিপামোজ্জং, অত্থধম্মূপনিস্সিতন্তি.
১. যমকৰগ্গো
১. চক্খুপালত্থেরৰত্থু
‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ¶ ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা;
মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, চক্কংৰ ৰহতো পদ’’ন্তি. –
অযং ধম্মদেসনা কত্থ ভাসিতাতি? সাৰত্থিযং. কং আরব্ভাতি? চক্খুপালত্থেরং.
সাৰত্থিযং কির মহাসুৰণ্ণো নাম কুটুম্বিকো অহোসি অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো অপুত্তকো. সো একদিৰসং ন্হানতিত্থং ন্হত্ৰা নত্ৰা আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে সম্পন্নপত্তসাখং একং ৰনপ্পতিং দিস্ৰা ‘‘অযং মহেসক্খায দেৰতায পরিগ্গহিতো ভৰিস্সতী’’তি তস্স হেট্ঠাভাগং সোধাপেত্ৰা পাকারপরিক্খেপং কারাপেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা ধজপটাকং উস্সাপেত্ৰা ৰনপ্পতিং অলঙ্করিত্ৰা অঞ্জলিং করিত্ৰা ‘‘সচে পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভেয্যং, তুম্হাকং মহাসক্কারং করিস্সামী’’তি পত্থনং কত্ৰা পক্কামি.
অথস্স ন চিরস্সেৰ ভরিযায কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা ¶ গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা তস্স আরোচেসি. সো তস্সা গব্ভস্স পরিহারমদাসি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তং নামগ্গহণদিৰসে ¶ সেট্ঠি অত্তনা পালিতং ৰনপ্পতিং নিস্সায লদ্ধত্তা তস্স পালোতি নামং অকাসি. সা অপরভাগে অঞ্ঞম্পি পুত্তং লভি. তস্স চূল়পালোতি নামং কত্ৰা ইতরস্স মহাপালোতি নামং অকাসি. তে ৰযপ্পত্তে ঘরবন্ধনেন বন্ধিংসু. অপরভাগে মাতাপিতরো কালমকংসু. সব্বম্পি ৰিভৰং ইতরেযেৰ ৰিচারিংসু.
তস্মিং সমযে সত্থা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেনাগন্ত্ৰা অনাথপিণ্ডিকেন মহাসেট্ঠিনা চতুপণ্ণাসকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কারিতে জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরতি মহাজনং সগ্গমগ্গে চ মোক্খমগ্গে চ পতিট্ঠাপযমানো. তথাগতো হি মাতিপক্খতো অসীতিযা, পিতিপক্খতো ¶ অসীতিযাতি দ্ৰেঅসীতিঞাতিকুলসহস্সেহি কারিতে নিগ্রোধমহাৰিহারে একমেৰ ৰস্সাৰাসং ৰসি, অনাথপিণ্ডিকেন কারিতে জেতৰনমহাৰিহারে একূনৰীসতিৰস্সানি, ৰিসাখায সত্তৰীসতিকোটিধনপরিচ্চাগেন কারিতে পুব্বারামে ছব্বস্সানীতি দ্ৰিন্নং কুলানং গুণমহত্ততং পটিচ্চ সাৰত্থিং নিস্সায পঞ্চৰীসতিৰস্সানি ৰস্সাৰাসং ৰসি. অনাথপিণ্ডিকোপি ৰিসাখাপি মহাউপাসিকা নিবদ্ধং দিৰসস্স দ্ৰে ৰারে তথাগতস্স উপট্ঠানং গচ্ছন্তি, গচ্ছন্তা চ ‘‘দহরসামণেরা নো হত্থে ওলোকেস্সন্তী’’তি তুচ্ছহত্থা ন গতপুব্বা. পুরেভত্তং গচ্ছন্তা খাদনীযভোজনীযাদীনি ¶ গহেত্ৰাৰ গচ্ছন্তি, পচ্ছাভত্তং গচ্ছন্তা পঞ্চ ভেসজ্জানি অট্ঠ চ পানানি. নিৰেসনেসু পন তেসং দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ভিক্খুসহস্সানং নিচ্চং পঞ্ঞত্তাসনানেৰ হোন্তি. অন্নপানভেসজ্জেসু যো যং ইচ্ছতি, তস্স তং যথিচ্ছিতমেৰ সম্পজ্জতি. তেসু অনাথপিণ্ডিকেন একদিৰসম্পি সত্থা পঞ্হং ন পুচ্ছিতপুব্বো. সো কির ‘‘তথাগতো বুদ্ধসুখুমালো খত্তিযসুখুমালো, ‘বহূপকারো মে, গহপতী’তি ময্হং ধম্মং দেসেন্তো কিলমেয্যা’’তি সত্থরি অধিমত্তসিনেহেন পঞ্হং ন পুচ্ছতি. সত্থা পন তস্মিং নিসিন্নমত্তেযেৰ ‘‘অযং সেট্ঠি মং অরক্খিতব্বট্ঠানে রক্খতি. অহঞ্হি কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অলঙ্কতপটিযত্তং অত্তনো সীসং ছিন্দিত্ৰা অক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং উপ্পাটেত্ৰা পাণসমং পুত্তদারং পরিচ্চজিত্ৰা পারমিযো পূরেন্তো পরেসং ধম্মদেসনত্থমেৰ পূরেসিং. এস মং অরক্খিতব্বট্ঠানে রক্খতী’’তি একং ধম্মদেসনং কথেতিযেৰ.
তদা ¶ সাৰত্থিযং সত্ত মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি. তেসু সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পঞ্চকোটিমত্তা মনুস্সা অরিযসাৰকা জাতা, দ্ৰেকোটিমত্তা মনুস্সা পুথুজ্জনা. তেসু অরিযসাৰকানং দ্ৰেযেৰ কিচ্চানি অহেসুং – পুরেভত্তং দানং দেন্তি, পচ্ছাভত্তং গন্ধমালাদিহত্থা ৰত্থভেসজ্জপানকাদীনি গাহাপেত্ৰা ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তি. অথেকদিৰসং মহাপালো অরিযসাৰকে গন্ধমালাদিহত্থে ¶ ৰিহারং গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘অযং মহাজনো কুহিং গচ্ছতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ধম্মস্সৰনাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি.
বুদ্ধা চ নাম ধম্মং দেসেন্তা সরণসীলপব্বজ্জাদীনং উপনিস্সযং ওলোকেত্ৰা অজ্ঝাসযৰসেন ধম্মং দেসেন্তি, তস্মা তং দিৰসং সত্থা তস্স উপনিস্সযং ওলোকেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো অনুপুব্বিকথং কথেসি. সেয্যথিদং – দানকথং, সীলকথং, সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং, ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি. তং সুত্ৰা মহাপালো কুটুম্বিকো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তং পুত্তধীতরো ৰা ভাতরো ৰা ভোগা ৰা নানুগচ্ছন্তি, সরীরম্পি অত্তনা ¶ সদ্ধিং ন গচ্ছতি, কিং মে ঘরাৰাসেন পব্বজিস্সামী’’তি. সো দেসনাপরিযোসানে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং সত্থা – ‘‘অত্থি তে কোচি আপুচ্ছিতব্বযুত্তকো ঞাতী’’তি আহ. ‘‘কনিট্ঠভাতা মে অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি তং আপুচ্ছাহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা কনিট্ঠং পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘তাত, যং ময্হং ইমস্মিং গেহে সৰিঞ্ঞাণকম্পি অৰিঞ্ঞাণকম্পি ধনং কিঞ্চি অত্থি, সব্বং তং তৰ ভারো, পটিপজ্জাহি ন’’ন্তি. ‘‘তুম্হে পন কিং করিস্সথা’’তি আহ. ‘‘অহং সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘কিং কথেসি ভাতিক, ত্ৰং মে মাতরি মতায মাতা ৰিয, পিতরি মতে পিতা ৰিয লদ্ধো, গেহে তে মহাৰিভৰো, সক্কা গেহং অজ্ঝাৰসন্তেহেৰ পুঞ্ঞানি কাতুং ¶ , মা এৰং করিত্থা’’তি. ‘‘তাত, অহং সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ঘরাৰাসে ৰসিতুং ন সক্কোমি. সত্থারা হি অতিসণ্হসুখুমং তিলক্খণং আরোপেত্ৰা আদিমজ্ঝপরিযোসানকল্যাণো ধম্মো দেসিতো, ন সক্কা সো অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন পূরেতুং ¶ , পব্বজিস্সামি, তাতা’’তি. ‘‘ভাতিক, তরুণাযেৰ তাৰত্থ, মহল্লককালে পব্বজিস্সথা’’তি. ‘‘তাত, মহল্লকস্স হি অত্তনো হত্থপাদাপি অনস্সৰা হোন্তি, ন অত্তনো ৰসে ৰত্তন্তি, কিমঙ্গং পন ঞাতকা, স্ৰাহং তৰ কথং ন করোমি, সমণপটিপত্তিংযেৰ পূরেস্সামি’’.
‘‘জরাজজ্জরিতা হোন্তি, হত্থপাদা অনস্সৰা;
যস্স সো ৰিহতত্থামো, কথং ধম্মং চরিস্সতি’’. –
পব্বজিস্সামেৰাহং, তাতাতি তস্স ৰিরৰন্তস্সেৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা লদ্ধপব্বজ্জূপসম্পদো আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে পঞ্চ ৰস্সানি ৰসিত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা সত্থারমুপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং সাসনে কতি ধুরানী’’তি? ‘‘গন্থধুরং, ৰিপস্সনাধুরন্তি দ্ৰেযেৰ ধুরানি ভিক্খূ’’তি. ‘‘কতমং পন, ভন্তে, গন্থধুরং, কতমং ৰিপস্সনাধুর’’ন্তি? ‘‘অত্তনো পঞ্ঞানুরূপেন একং ৰা দ্ৰে ৰা নিকাযে সকলং ৰা পন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা তস্স ধারণং, কথনং, ৰাচনন্তি ¶ ইদং গন্থধুরং নাম, সল্লহুকৰুত্তিনো পন পন্তসেনাসনাভিরতস্স অত্তভাৰে খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা সাতচ্চকিরিযৰসেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তগ্গহণন্তি ইদং ৰিপস্সনাধুরং নামা’’তি. ‘‘ভন্তে, অহং মহল্লককালে পব্বজিতো গন্থধুরং পূরেতুং ন সক্খিস্সামি, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামি, কম্মট্ঠানং মে কথেথা’’তি. অথস্স সত্থা যাৰ অরহত্তং কম্মট্ঠানং কথেসি.
সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনা সহগামিনো ভিক্খূ পরিযেসন্তো সট্ঠি ভিক্খূ লভিত্ৰা তেহি ¶ সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা ৰীসযোজনসতমগ্গং গন্ত্ৰা একং মহন্তং পচ্চন্তগামং পত্ৰা তত্থ সপরিৰারো পিণ্ডায পাৰিসি. মনুস্সা ৰত্তসম্পন্নে ভিক্খূ দিস্ৰাৰ পসন্নচিত্তা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা পণীতেনাহারেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কুহিং অয্যা গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যথাফাসুকট্ঠানং উপাসকা’’তি ৰুত্তে পণ্ডিতা মনুস্সা ‘‘ৰস্সাৰাসং সেনাসনং পরিযেসন্তি ভদন্তা’’তি ঞত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে অয্যা ইমং তেমাসং ইধ ৰসেয্যুং, মযং সরণেসু পতিট্ঠায সীলানি গণ্হেয্যামা’’তি আহংসু. তেপি ‘‘মযং ইমানি কুলানি নিস্সায ভৰনিস্সরণং করিস্সামা’’তি অধিৰাসেসুং.
মনুস্সা ¶ তেসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি সম্পাদেত্ৰা অদংসু. তে নিবদ্ধং তমেৰ গামং পিণ্ডায পৰিসন্তি. অথ নে একো ৰেজ্জো উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, বহূনং ৰসনট্ঠানে অফাসুকম্পি নাম হোতি, তস্মিং উপ্পন্নে ময্হং কথেয্যাথ, ভেসজ্জং করিস্সামী’’তি পৰারেসি. থেরো ৰস্সূপনাযিকদিৰসে তে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো ¶ , ইমং তেমাসং কতিহি ইরিযাপথেহি ৰীতিনামেস্সথা’’তি? ‘‘চতূহি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পনেতং, আৰুসো, পতিরূপং, ননু অপ্পমত্তেহি ভৰিতব্বং’’? ‘‘মযঞ্হি ধরমানকস্স বুদ্ধস্স সন্তিকা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আগতা, বুদ্ধা চ নাম ন সক্কা পমাদেন আরাধেতুং, কল্যাণজ্ঝাসযেন তে ৰো আরাধেতব্বা. পমত্তস্স চ নাম চত্তারো অপাযা সকগেহসদিসা, অপ্পমত্তা হোথাৰুসো’’তি. ‘‘কিং তুম্হে পন, ভন্তে’’তি? ‘‘অহং তীহি ইরিযাপথেহি ৰীতিনামেস্সামি, পিট্ঠিং ন পসারেস্সামি, আৰুসো’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, অপ্পমত্তা হোথা’’তি.
অথ থেরস্স নিদ্দং অনোক্কমন্তস্স পঠমমাসে অতিক্কন্তে মজ্ঝিমমাসে সম্পত্তে অক্খিরোগো উপ্পজ্জি. ছিদ্দঘটতো উদকধারা ৰিয অক্খীহি অস্সুধারা পগ্ঘরন্তি. সো সব্বরত্তিং সমণধম্মং কত্ৰা অরুণুগ্গমনে গব্ভং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. ভিক্খূ ভিক্খাচারৰেলায থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভিক্খাচারৰেলা, ভন্তে’’তি আহংসু. ‘‘তেন হি, আৰুসো, গণ্হথ পত্তচীৰর’’ন্তি. অত্তনো পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা নিক্খমি. ভিক্খূ তস্স অক্খীহি অস্সূনি পগ্ঘরন্তে দিস্ৰা, ‘‘কিমেতং, ভন্তে’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অক্খীনি মে, আৰুসো, ৰাতা ৰিজ্ঝন্তী’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, ৰেজ্জেন পৰারিতম্হা, তস্স কথেমা’’তি. ‘‘সাধাৰুসো’’তি ¶ তে ৰেজ্জস্স কথযিংসু. সো তেলং পচিত্ৰা পেসেসি. থেরো নাসায তেলং আসিঞ্চন্তো নিসিন্নকোৰ আসিঞ্চিত্ৰা অন্তোগামং পাৰিসি. ৰেজ্জো তং দিস্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অয্যস্স কির অক্খীনি ৰাতো ৰিজ্ঝতী’’তি? ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘ভন্তে, মযা তেলং পচিত্ৰা পেসিতং, নাসায ৰো তেলং আসিত্ত’’ন্তি? ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘ইদানি ¶ কীদিস’’ন্তি? ‘‘রুজ্জতেৰ উপাসকা’’তি. ৰেজ্জো ‘‘মযা একৰারেনেৰ ৰূপসমনসমত্থং তেলং পহিতং, কিং নু খো রোগো ন ৰূপসন্তো’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিসীদিত্ৰা ৰো তেলং আসিত্তং, নিপজ্জিত্ৰা’’তি পুচ্ছি. থেরো তুণ্হী অহোসি, পুনপ্পুনং পুচ্ছিযমানোপি ন কথেসি. সো ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স ¶ ৰসনট্ঠানং ওলোকেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘তেন হি, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি থেরং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স ৰসনট্ঠানং ওলোকেন্তো চঙ্কমননিসীদনট্ঠানমেৰ দিস্ৰা সযনট্ঠানং অদিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিসিন্নেহি ৰো আসিত্তং, নিপন্নেহী’’তি পুচ্ছি. থেরো তুণ্হী অহোসি. ‘‘মা, ভন্তে, এৰং করিত্থ, সমণধম্মো নাম সরীরং যাপেন্তেন সক্কা কাতুং, নিপজ্জিত্ৰা আসিঞ্চথা’’তি পুনপ্পুনং যাচি. ‘‘গচ্ছ ত্ৰং তাৰাৰুসো, মন্তেত্ৰা জানিস্সামী’’তি ৰেজ্জং উয্যোজেসি. থেরস্স চ তত্থ নেৰ ঞাতী, ন সালোহিতা অত্থি, তেন সদ্ধিং মন্তেয্য? করজকাযেন পন সদ্ধিং মন্তেন্তো ¶ ‘‘ৰদেহি তাৰ, আৰুসো পালিত, ত্ৰং কিং অক্খীনি ওলোকেস্সসি, উদাহু বুদ্ধসাসনং? অনমতগ্গস্মিঞ্হি সংসারৰট্টে তৰ অক্খিকাণস্স গণনা নাম নত্থি, অনেকানি পন বুদ্ধসতানি বুদ্ধসহস্সানি অতীতানি. তেসু তে একবুদ্ধোপি ন পরিচিণ্ণো, ইদানি ইমং অন্তোৰস্সং তযো মাসে ন নিপজ্জিস্সামীতি তেমাসং নিবদ্ধৰীরিযং করিস্সামি. তস্মা তে চক্খূনি নস্সন্তু ৰা ভিজ্জন্তু ৰা, বুদ্ধসাসনমেৰ ধারেহি, মা চক্খূনী’’তি ভূতকাযং ওৰদন্তো ইমা গাথাযো অভাসি –
‘‘চক্খূনি হাযন্তু মমাযিতানি,
সোতানি হাযন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং হাযতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসি.
‘‘চক্খূনি জীরন্তু মমাযিতানি,
সোতানি জীরন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং জীরতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসি.
‘‘চক্খূনি ভিজ্জন্তু মমাযিতানি,
সোতানি ভিজ্জন্তু তথেৰ কাযো;
সব্বম্পিদং ¶ ভিজ্জতু দেহনিস্সিতং,
কিং কারণা পালিত ত্ৰং পমজ্জসী’’তি.
এৰং ¶ ¶ তীহি গাথাহি অত্তনো ওৰাদং দত্ৰা নিসিন্নকোৰ নত্থুকম্মং কত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. ৰেজ্জো তং দিস্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, নত্থুকম্মং কত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, উপাসকা’’তি. ‘‘কীদিসং, ভন্তে’’তি? ‘‘রুজ্জতেৰ উপাসকা’’তি. ‘‘নিসীদিত্ৰা ৰো, ভন্তে, নত্থুকম্মং কতং, নিপজ্জিত্ৰা’’তি. থেরো তুণ্হী অহোসি, পুনপ্পুনং পুচ্ছিযমানোপি ন কিঞ্চি কথেসি. অথ নং ৰেজ্জো, ‘‘ভন্তে, তুম্হে সপ্পাযং ন করোথ, অজ্জতো পট্ঠায ‘অসুকেন মে তেলং পক্ক’ন্তি মা ৰদিত্থ, অহম্পি ‘মযা ৰো তেলং পক্ক’ন্তি ন ৰক্খামী’’তি আহ. সো ৰেজ্জেন পচ্চক্খাতো ৰিহারং গন্ত্ৰা ত্ৰং ৰেজ্জেনাপি পচ্চক্খাতোসি, ইরিযাপথং মা ৰিস্সজ্জি সমণাতি.
‘‘পটিক্খিত্তো তিকিচ্ছায, ৰেজ্জেনাপি ৰিৰজ্জিতো;
নিযতো মচ্চুরাজস্স, কিং পালিত পমজ্জসী’’তি. –
ইমায গাথায অত্তানং ওৰদিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি. অথস্স মজ্ঝিমযামে অতিক্কন্তে অপুব্বং অচরিমং অক্খীনি চেৰ কিলেসা চ ভিজ্জিংসু. সো সুক্খৰিপস্সকো অরহা হুত্ৰা গব্ভং পৰিসিত্ৰা নিসীদি.
ভিক্খূ ভিক্খাচারৰেলায আগন্ত্ৰা ‘‘ভিক্খাচারকালো, ভন্তে’’তি আহংসু. ‘‘কালো, আৰুসো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি গচ্ছথা’’তি. ‘‘কিং তুম্হে পন, ভন্তে’’তি? ‘‘অক্খীনি মে, আৰুসো, পরিহীনানী’’তি. তে তস্স অক্খীনি ওলোকেত্ৰা অস্সুপুণ্ণনেত্তা হুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মা চিন্তযিত্থ, মযং ¶ ৰো পটিজগ্গিস্সামা’’তি থেরং সমস্সাসেত্ৰা কত্তব্বযুত্তকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু. মনুস্সা থেরং অদিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং অয্যো কুহি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা যাগুং পেসেত্ৰা সযং পিণ্ডপাতমাদায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা পাদমূলে পরিৰত্তমানা রোদিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং ৰো পটিজগ্গিস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি সমস্সাসেত্ৰা পক্কমিংসু.
ততো পট্ঠায নিবদ্ধং যাগুভত্তং ৰিহারমেৰ পেসেন্তি. থেরোপি ইতরে সট্ঠি ভিক্খূ নিরন্তরং ওৰদতি. তে তস্সোৰাদে ঠত্ৰা উপকট্ঠায পৰারণায সব্বেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ . তে ৰুট্ঠৰস্সা চ পন সত্থারং দট্ঠুকামা হুত্ৰা থেরমাহংসু, ‘‘ভন্তে, সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি ¶ . থেরো তেসং ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং দুব্বলো, অন্তরামগ্গে চ অমনুস্সপরিগ্গহিতা অটৰী অত্থি, মযি এতেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তে সব্বে কিলমিস্সন্তি, ভিক্খম্পি লভিতুং ন সক্খিস্সন্তি, ইমে পুরেতরমেৰ পেসেস্সামী’’তি. অথ নে আহ – ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি. ‘‘তুম্হে পন ভন্তে’’তি? ‘‘অহং দুব্বলো, অন্তরামগ্গে চ অমনুস্সপরিগ্গহিতা অটৰী অত্থি, মযি তুম্হেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তে সব্বে কিলমিস্সথ, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি. ‘‘মা, ভন্তে, এৰং করিত্থ, মযং তুম্হেহি সদ্ধিংযেৰ গমিস্সামা’’তি. ‘‘মা ৰো, আৰুসো, এৰং রুচ্চিত্থ, এৰং সন্তে ময্হং অফাসুকং ভৰিস্সতি, ময্হং কনিট্ঠো পন তুম্হে দিস্ৰা পুচ্ছিস্সতি, অথস্স মম চক্খূনং ¶ পরিহীনভাৰং আরোচেয্যাথ, সো ময্হং সন্তিকং কঞ্চিদেৰ পহিণিস্সতি, তেন সদ্ধিং আগচ্ছিস্সামি, তুম্হে মম ৰচনেন দসবলঞ্চ অসীতিমহাথেরে চ ৰন্দথা’’তি তে উয্যোজেসি.
তে থেরং খমাপেত্ৰা অন্তোগামং পৰিসিংসু. মনুস্সা তে দিস্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং দত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, অয্যানং গমনাকারো পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘আম, উপাসকা, সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি. তে পুনপ্পুনং যাচিত্ৰা তেসং গমনছন্দমেৰ ঞত্ৰা অনুগন্ত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা নিৰত্তিংসু. তেপি অনুপুব্বেন জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চ অসীতিমহাথেরে চ থেরস্স ৰচনেন ৰন্দিত্ৰা পুনদিৰসে যত্থ থেরস্স কনিট্ঠো ৰসতি, তং ৰীথিং পিণ্ডায পৰিসিংসু. কুটুম্বিকো তে সঞ্জানিত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা কতপটিসন্থারো ‘‘ভাতিকত্থেরো মে, ভন্তে, কুহি’’ন্তি পুচ্ছি. অথস্স তে তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সো তং সুত্ৰাৰ তেসং পাদমূলে পরিৰত্তেন্তো রোদিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইদানি, ভন্তে, কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘থেরো ইতো কস্সচি আগমনং পচ্চাসীসতি, তস্স গতকালে তেন সদ্ধিং আগমিস্সতী’’তি. ‘‘অযং মে, ভন্তে, ভাগিনেয্যো পালিতো নাম, এতং পেসেথা’’তি. ‘‘এৰং পেসেতুং ন সক্কা, মগ্গে পরিপন্থো অত্থি, তং পব্বাজেত্ৰা পেসেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘এৰং কত্ৰা পেসেথ, ভন্তে’’তি. অথ নং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং পত্তচীৰরগ্গহণাদীনি সিক্খাপেত্ৰা মগ্গং আচিক্খিত্ৰা পহিণিংসু.
সো অনুপুব্বেন তং গামং পত্ৰা গামদ্ৰারে একং মহল্লকং দিস্ৰা, ‘‘ইমং গামং নিস্সায কোচি আরঞ্ঞকো ৰিহারো অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘কো নাম তত্থ ৰসতী’’তি? ‘‘পালিতত্থেরো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘মগ্গং মে আচিক্খথা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘থেরস্স ভাগিনেয্যোম্হী’’তি. অথ ¶ নং গহেত্ৰা ৰিহারং ¶ নেসি. সো থেরং ৰন্দিত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা থেরং সম্মা পটিজগ্গিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মাতুলকুটুম্বিকো মে তুম্হাকং ¶ আগমনং পচ্চাসীসতি, এথ, গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি ইমং মে যট্ঠিকোটিং গণ্হাহী’’তি. সো যট্ঠিকোটিং গহেত্ৰা থেরেন সদ্ধিং অন্তোগামং পাৰিসি. মনুস্সা থেরং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, গমনাকারো ৰো পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘আম, উপাসকা, গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিস্সামী’’তি. তে নানপ্পকারেন যাচিত্ৰা অলভন্তা থেরং উয্যোজেত্ৰা উপড্ঢপথং গন্ত্ৰা রোদিত্ৰা নিৰত্তিংসু. সামণেরো থেরং যট্ঠিকোটিযা আদায গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে অটৰিযং কট্ঠনগরং নাম থেরেন উপনিস্সায ৰুট্ঠপুব্বং গামং সম্পাপুণি, সো গামতো নিক্খমিত্ৰা অরঞ্ঞে গীতং গাযিত্ৰা দারূনি উদ্ধরন্তিযা একিস্সা ইত্থিযা গীতসদ্দং সুত্ৰা সরে নিমিত্তং গণ্হি. ইত্থিসদ্দো ৰিয হি অঞ্ঞো সদ্দো পুরিসানং সকলসরীরং ফরিত্ৰা ঠাতুং সমত্থো নাম নত্থি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একসদ্দম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং পুরিসস্স চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতি, যথযিদং, ভিক্খৰে, ইত্থিসদ্দো’’তি (অ. নি. ১.২).
সামণেরো তত্থ নিমিত্তং গহেত্ৰা যট্ঠিকোটিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ তাৰ, ভন্তে, কিচ্চং মে অত্থী’’তি তস্সা সন্তিকং ¶ গতো. সা তং দিস্ৰা তুণ্হী অহোসি. সো তায সদ্ধিং সীলৰিপত্তিং পাপুণি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইদানেৰ একো গীতসদ্দো সুয্যিত্থ. সো চ খো ইত্থিযা সদ্দো ছিজ্জি, সামণেরোপি চিরাযতি, সো তায সদ্ধিং সীলৰিপত্তিং পত্তো ভৰিস্সতী’’তি. সোপি অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘গচ্ছাম, ভন্তে’’তি আহ. অথ নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘পাপোজাতোসি সামণেরা’’তি. সো তুণ্হী হুত্ৰা থেরেন পুনপ্পুনং পুট্ঠোপি ন কিঞ্চি কথেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘তাদিসেন পাপেন মম যট্ঠিকোটিগ্গহণকিচ্চং নত্থী’’তি. সো সংৰেগপ্পত্তো কাসাযানি অপনেত্ৰা গিহিনিযামেন পরিদহিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং পুব্বে সামণেরো, ইদানি পনম্হি গিহী জাতো, পব্বজন্তোপি চ স্ৰাহং ন সদ্ধায পব্বজিতো, মগ্গপরিপন্থভযেন পব্বজিতো, এথ গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘আৰুসো, গিহিপাপোপি সমণপাপোপি পাপোযেৰ, ত্ৰং সমণভাৰে ঠত্ৰাপি সীলমত্তং পূরেতুং নাসক্খি, গিহী হুত্ৰা কিং ¶ নাম কল্যাণং করিস্সসি, তাদিসেন পাপেন মম যট্ঠিকোটিগ্গহণকিচ্চং নত্থী’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অমনুস্সুপদ্দৰো মগ্গো, তুম্হে চ অন্ধা অপরিণাযকা, কথং ইধ ৰসিস্সথা’’তি? অথ নং থেরো, ‘‘আৰুসো, ত্ৰং মা এৰং চিন্তযি, ইধেৰ মে নিপজ্জিত্ৰা মরন্তস্সাপি অপরাপরং পরিৰত্তন্তস্সাপি তযা সদ্ধিং গমনং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘হন্দাহং ¶ হতচক্খুস্মি, কন্তারদ্ধানমাগতো;
সেয্যমানো ন গচ্ছামি, নত্থি বালে সহাযতা.
‘‘হন্দাহং ¶ হতচক্খুস্মি, কন্তারদ্ধানমাগতো;
মরিস্সামি নো গমিস্সামি, নত্থি বালে সহাযতা’’তি.
তং সুত্ৰা ইতরো সংৰেগজাতো ‘‘ভারিযং ৰত মে সাহসিকং অননুচ্ছৰিকং কম্মং কত’’ন্তি বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তো ৰনসণ্ডং পক্খন্দিত্ৰা তথা পক্কন্তোৰ অহোসি. থেরস্সাপি সীলতেজেন সট্ঠিযোজনাযামং পঞ্ঞাসযোজনৰিত্থতং পন্নরসযোজনবহলং জযসুমনপুপ্ফৰণ্ণং নিসীদনুট্ঠহনকালেসু ওনমনুন্নমনপকতিকং সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো ‘‘কো নু খো মং ঠানা চাৰেতুকামো’’তি ওলোকেন্তো দিব্বেন চক্খুনা থেরং অদ্দস. তেনাহু পোরাণা –
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দিব্বচক্খুং ৰিসোধযি;
পাপগরহী অযং পালো, আজীৰং পরিসোধযি.
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দিব্বচক্খুং ৰিসোধযি;
ধম্মগরুকো অযং পালো, নিসিন্নো সাসনে রতো’’তি.
অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচাহং এৰরূপস্স পাপগরহিনো ধম্মগরুকস্স অয্যস্স সন্তিকং ন গমিস্সামি, মুদ্ধা মে সত্তধা ফলেয্য, গমিস্সামি তস্স সন্তিক’’ন্তি. ততো –
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দেৰরজ্জসিরিন্ধরো;
তঙ্খণেন আগন্ত্ৰান, চক্খুপালমুপাগমি’’. –
উপগন্ত্ৰা ¶ চ পন থেরস্স অৰিদূরে পদসদ্দমকাসি. অথ নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, অদ্ধিকো’’তি. ‘‘কুহিং যাসি উপাসকা’’তি ¶ ? ‘‘সাৰত্থিযং, ভন্তে’’তি. ‘‘যাহি, আৰুসো’’তি. ‘‘অয্যো পন, ভন্তে, কুহিং গমিস্সতী’’তি? ‘‘অহম্পি তত্থেৰ গমিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি একতোৰ গচ্ছাম, ভন্তে’’তি. ‘‘অহং, আৰুসো, দুব্বলো, মযা সদ্ধিং গচ্ছন্তস্স তৰ পপঞ্চো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ময্হং অচ্চাযিকং নত্থি, অহম্পি অয্যেন ¶ সদ্ধিং গচ্ছন্তো দসসু পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূসু একং লভিস্সামি, একতোৰ গচ্ছাম, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘এসো সপ্পুরিসো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘তেন হি সদ্ধিং গমিস্সামি, যট্ঠিকোটিং গণ্হ উপাসকা’’তি আহ. সক্কো তথা কত্ৰা পথৰিং সঙ্খিপন্তো সাযন্হসমযে জেতৰনং সম্পাপেসি. থেরো সঙ্খপণৰাদিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কত্থেসো সদ্দো’’তি পুচ্ছি. ‘‘সাৰত্থিযং, ভন্তে’’তি? ‘‘পুব্বে মযং গমনকালে চিরেন গমিম্হা’’তি. ‘‘অহং উজুমগ্গং জানামি, ভন্তে’’তি. তস্মিং খণে থেরো ‘‘নাযং মনুস্সো, দেৰতা ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেসি.
‘‘সহস্সনেত্তো দেৰিন্দো, দেৰরজ্জসিরিন্ধরো;
সঙ্খিপিত্ৰান তং মগ্গং, খিপ্পং সাৰত্থিমাগমী’’তি.
সো থেরং নেত্ৰা থেরস্সেৰত্থায কনিট্ঠকুটুম্বিকেন কারিতং ¶ পণ্ণসালং নেত্ৰা ফলকে নিসীদাপেত্ৰা পিযসহাযকৰণ্ণেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম, চূল়পালা’’তি পক্কোসি. ‘‘কিং, সম্মা’’তি? ‘‘থেরস্সাগতভাৰং জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, কিং পন থেরো আগতো’’তি? ‘‘আম, সম্ম, ইদানি অহং ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরং তযা কারিতপণ্ণসালায নিসিন্নকং দিস্ৰা আগতোম্হী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. কুটুম্বিকোপি ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰা পাদমূলে পরিৰত্তন্তো রোদিত্ৰা ‘‘ইদং দিস্ৰা অহং, ভন্তে, তুম্হাকং পব্বজিতুং নাদাসি’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা দ্ৰে দাসদারকে ভুজিস্সে কত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বাজেত্ৰা ‘‘অন্তোগামতো যাগুভত্তাদীনি আহরিত্ৰা থেরং উপট্ঠহথা’’তি পটিযাদেসি. সামণেরা ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা থেরং উপট্ঠহিংসু.
অথেকদিৰসং দিসাৰাসিনো ভিক্খূ ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি জেতৰনং আগন্ত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা অসীতিমহাথেরে চ, ৰন্দিত্ৰা ৰিহারচারিকং চরন্তা চক্খুপালত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং পত্ৰা ‘‘ইদম্পি পস্সিস্সামা’’তি সাযং ¶ তদভিমুখা অহেসুং. তস্মিং খণে মহামেঘো উট্ঠহি. তে ‘‘ইদানি অতিসাযন্হো, মেঘো চ উট্ঠিতো, পাতোৰ গন্ত্ৰা পস্সিস্সামা’’তি নিৰত্তিংসু. দেৰো পঠমযামং ৰস্সিত্ৰা মজ্ঝিমযামে ৰিগতো. থেরো আরদ্ধৰীরিযো আচিণ্ণচঙ্কমনো, তস্মা পচ্ছিমযামে চঙ্কমনং ওতরি. তদা চ পন নৰৰুট্ঠায ভূমিযা বহূ ইন্দগোপকা ¶ উট্ঠহিংসু. তে থেরে চঙ্কমন্তে যেভুয্যেন ৰিপজ্জিংসু. অন্তেৰাসিকা থেরস্স চঙ্কমনট্ঠানং কালস্সেৰ ন সম্মজ্জিংসু. ইতরে ভিক্খূ ‘‘থেরস্স ৰসনট্ঠানং পস্সিস্সামা’’তি আগন্ত্ৰা চঙ্কমনে মতপাণকে দিস্ৰা ‘‘কো ইমস্মিং চঙ্কমতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্হাকং উপজ্ঝাযো, ভন্তে’’তি. তে উজ্ঝাযিংসু ‘‘পস্সথাৰুসো, সমণস্স কম্মং, সচক্খুককালে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো ¶ কিঞ্চি অকত্ৰা ইদানি চক্খুৰিকলকালে ‘চঙ্কমামী’তি এত্তকে পাণকে মারেসি ‘অত্থং করিস্সামী’তি অনত্থং করোতী’’তি.
অথ খো তে গন্ত্ৰা তথাগতস্স আরোচেসুং, ‘‘ভন্তে, চক্খুপালত্থেরো ‘চঙ্কমামী’তি বহূ পাণকে মারেসী’’তি. ‘‘কিং পন সো তুম্হেহি মারেন্তো দিট্ঠো’’তি? ‘‘ন দিট্ঠো, ভন্তে’’তি. ‘‘যথেৰ তুম্হে তং ন পস্সথ, তথেৰ সোপি তে পাণে ন পস্সতি. খীণাসৰানং মরণচেতনা নাম নত্থি, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, অরহত্তস্স উপনিস্সযে সতি কস্মা অন্ধো জাতো’’তি? ‘‘অত্তনো কতকম্মৰসেন, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তেন কত’’ন্তি? তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথ –
অতীতে বারাণসিযং কাসিরঞ্ঞে রজ্জং কারেন্তে একো ৰেজ্জো গামনিগমেসু চরিত্ৰা ৰেজ্জকম্মং করোন্তো একং চক্খুদুব্বলং ইত্থিং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং তে অফাসুক’’ন্তি? ‘‘অক্খীহি ন পস্সামী’’তি. ‘‘ভেসজ্জং তে করিস্সামী’’তি? ‘‘করোহি, সামী’’তি. ‘‘কিং মে দস্সসী’’তি? ‘‘সচে মে অক্খীনি পাকতিকানি কাতুং সক্খিস্সসি, অহং তে সদ্ধিং পুত্তধীতাহি দাসী ভৰিস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ভেসজ্জং সংৰিদহি, একভেসজ্জেনেৰ অক্খীনি পাকতিকানি অহেসুং. সা ¶ চিন্তেসি – ‘‘অহমেতস্স সপুত্তধীতা দাসী ভৰিস্সামী’’তি পটিজানিং, ‘‘ন খো পন মং সণ্হেন সম্মাচারেন সমুদাচরিস্সতি, ৰঞ্চেস্সামি ন’’ন্তি. সা ৰেজ্জেনাগন্ত্ৰা ‘‘কীদিসং, ভদ্দে’’তি পুট্ঠা ‘‘পুব্বে মে অক্খীনি থোকং রুজ্জিংসু, ইদানি পন অতিরেকতরং রুজ্জন্তী’’তি আহ. ৰেজ্জো ‘‘অযং মং ৰঞ্চেত্ৰা কিঞ্চি অদাতুকামা, ন মে এতায দিন্নায ¶ ভতিযা অত্থো, ইদানেৰ নং অন্ধং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা ভরিযায এতমত্থং আচিক্খি. সা তুণ্হী অহোসি. সো একং ভেসজ্জং যোজেত্ৰা তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভদ্দে, ইমং ভেসজ্জং অঞ্জেহী’’তি অঞ্জাপেসি. অথস্সা দ্ৰে অক্খীনি দীপসিখা ৰিয ৰিজ্ঝাযিংসু. সো ৰেজ্জো চক্খুপালো অহোসি.
ভিক্খৰে, তদা মম পুত্তেন কতকম্মং পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধি. পাপকম্মঞ্হি নামেতং ধুরং ৰহতো বলিবদ্দস্স পদং চক্কং ৰিয অনুগচ্ছতীতি ইদং ৰত্থুং কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা পতিট্ঠাপিতমত্তিকং সাসনং রাজমুদ্দায লঞ্ছন্তো ৰিয ধম্মরাজা ইমং গাথমাহ –
‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা;
মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং দুক্খমন্ৰেতি, চক্কংৰ ৰহতো পদ’’ন্তি.
তত্থ মনোতি কামাৰচরকুসলাদিভেদং সব্বম্পি চতুভূমিকচিত্তং. ইমস্মিং পন পদে তদা তস্স ৰেজ্জস্স উপ্পন্নচিত্তৰসেন নিযমিযমানং ৰৰত্থাপিযমানং ¶ পরিচ্ছিজ্জিযমানং দোমনস্সসহগতং পটিঘসম্পযুত্তচিত্তমেৰ লব্ভতি. পুব্বঙ্গমাতি তেন পঠমগামিনা হুত্ৰা সমন্নাগতা. ধম্মাতি গুণদেসনাপরিযত্তিনিস্সত্তনিজ্জীৰৰসেন চত্তারো ধম্মা নাম. তেসু –
‘‘ন হি ধম্মো অধম্মো চ, উভো সমৰিপাকিনো;
অধম্মো নিরযং নেতি, ধম্মো পাপেতি সুগ্গতি’’ন্তি. (থেরগা. ৩০৪; জা. ১.১৫.৩৮৬) –
অযং গুণধম্মো নাম. ‘‘ধম্মং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি আদিকল্যাণ’’ন্তি (ম. নি. ৩.৪২০) অযং দেসনাধম্মো নাম. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, একচ্চে কুলপুত্তা ধম্মং পরিযাপুণন্তি সুত্তং গেয্য’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৯) অযং পরিযত্তিধম্মো নাম. ‘‘তস্মিং খো পন সমযে ধম্মা হোন্তি, খন্ধা হোন্তী’’তি (ধ. স. ১২১) অযং নিস্সত্তধম্মো নাম, নিজ্জীৰধম্মোতিপি এসো এৰ. তেসু ইমস্মিং ঠানে নিস্সত্তনিজ্জীৰধম্মো অধিপ্পেতো. সো অত্থতো তযো অরূপিনো খন্ধা ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধোতি. এতে হি মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা নাম.
কথং ¶ পনেতেহি সদ্ধিং একৰত্থুকো একারম্মণো অপুব্বং অচরিমং একক্খণে উপ্পজ্জমানো মনো পুব্বঙ্গমো নাম হোতীতি? উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন. যথা হি বহূসু একতো গামঘাতাদীনি কম্মানি করোন্তেসু ‘‘কো এতেসং পুব্বঙ্গমো’’তি ৰুত্তে যো নেসং পচ্চযো হোতি, যং নিস্সায তে তং কম্মং করোন্তি, সো দত্তো ৰা মিত্তো ৰা তেসং পুব্বঙ্গমোতি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং ¶ ৰেদিতব্বং. ইতি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা. ন হি তে মনে অনুপ্পজ্জন্তে উপ্পজ্জিতুং সক্কোন্তি, মনো পন একচ্চেসু চেতসিকেসু অনুপজ্জন্তেসুপি উপ্পজ্জতিযেৰ. অধিপতিৰসেন পন মনো সেট্ঠো এতেসন্তি মনোসেট্ঠো. যথা হি চোরাদীনং চোরজেট্ঠকাদযো অধিপতিনো সেট্ঠা. তথা তেসম্পি মনো অধিপতি মনোৰ সেট্ঠা. যথা পন দারুআদীহি ¶ নিপ্ফন্নানি তানি তানি ভণ্ডানি দারুমযাদীনি নাম হোন্তি, তথা তেপি মনতো নিপ্ফন্নত্তা মনোমযা নাম.
পদুট্ঠেনাতি আগন্তুকেহি অভিজ্ঝাদীহি দোসেহি পদুট্ঠেন. পকতিমনো হি ভৰঙ্গচিত্তং, তং অপদুট্ঠং. যথা হি পসন্নং উদকং আগন্তুকেহি নীলাদীহি উপক্কিলিট্ঠং নীলোদকাদিভেদং হোতি, ন চ নৰং উদকং, নাপি পুরিমং পসন্নউদকমেৰ, তথা তম্পি আগন্তুকেহি অভিজ্ঝাদীহি দোসেহি পদুট্ঠং হোতি, ন চ নৰং চিত্তং, নাপি পুরিমং ভৰঙ্গচিত্তমেৰ, তেনাহ ভগৰা – ‘‘পভস্সরমিদং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তঞ্চ খো আগন্তুকেহি উপক্কিলেসেহি উপক্কিলিট্ঠ’’ন্তি (অ. নি. ১.৪৯). এৰং মনসা চে পদুট্ঠেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা সো ভাসমানো চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতমেৰ ভাসতি, করোন্তো তিৰিধং কাযদুচ্চরিতমেৰ করোতি, অভাসন্তো অকরোন্তো তায অভিজ্ঝাদীহি পদুট্ঠমানসতায তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং পূরেতি. এৰমস্স দস অকুসলকম্মপথা পারিপূরিং গচ্ছন্তি.
ততো নং দুক্খমন্ৰেতীতি ¶ ততো তিৰিধদুচ্চরিততো তং পুগ্গলং দুক্খং অন্ৰেতি, দুচ্চরিতানুভাৰেন চতূসু অপাযেসু, মনুস্সেসু ৰা তমত্তভাৰং গচ্ছন্তং কাযৰত্থুকম্পি ইতরম্পীতি ইমিনা পরিযাযেন কাযিকচেতসিকং ৰিপাকদুক্খং অনুগচ্ছতি. যথা কিং? চক্কংৰ ৰহতো পদন্তি ধুরে যুত্তস্স ধুরং ৰহতো বলিবদ্দস্স পদং চক্কং ৰিয. যথা হি সো একম্পি দিৰসং দ্ৰেপি পঞ্চপি দসপি অড্ঢমাসম্পি মাসম্পি ৰহন্তো চক্কং নিৰত্তেতুং জহিতুং ন সক্কোতি ¶ , অথ খ্ৰস্স পুরতো অভিক্কমন্তস্স যুগং গীৰং বাধতি, পচ্ছতো পটিক্কমন্তস্স চক্কং ঊরুমংসং পটিহনতি. ইমেহি দ্ৰীহি আকারেহি বাধন্তং চক্কং তস্স পদানুপদিকং হোতি; তথেৰ মনসা পদুট্ঠেন তীণি দুচ্চরিতানি পূরেত্ৰা ঠিতং পুগ্গলং নিরযাদীসু তত্থ তত্থ গতগতট্ঠানে দুচ্চরিতমূলকং কাযিকম্পি চেতসিকম্পি দুক্খমনুবন্ধতীতি.
গাথাপরিযোসানে তিংসসহস্সা ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তপরিভাযপি দেসনা সাত্থিকা সফলা অহোসীতি.
চক্খুপালত্থেরৰত্থু পঠমং
২. মট্ঠকুণ্ডলীৰত্থু
২. মনোপুব্বঙ্গমা ¶ ধম্মাতি দুতিযগাথাপি ¶ সাৰত্থিযংযেৰ মট্ঠকুণ্ডলিং আরব্ভ ভাসিতা.
সাৰত্থিযং কির অদিন্নপুব্বকো নাম ব্রাহ্মণো অহোসি. তেন কস্সচি কিঞ্চি ন দিন্নপুব্বং, তেন তং ‘‘অদিন্নপুব্বকো’’ত্ৰেৰ সঞ্জানিংসু. তস্স একপুত্তকো অহোসি পিযো মনাপো. অথস্স পিলন্ধনং কারেতুকামো ‘‘সচে সুৰণ্ণকারে কারেস্সামি, ভত্তৰেতনং দাতব্বং ভৰিস্সতী’’তি সযমেৰ সুৰণ্ণং কোট্টেত্ৰা মট্ঠানি কুণ্ডলানি কত্ৰা অদাসি. তেনস্স পুত্তো মট্ঠকুণ্ডলীত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. তস্স সোল়সৰস্সিককালে পণ্ডুরোগো উদপাদি. তস্স মাতা পুত্তং ওলোকেত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, পুত্তস্স তে রোগো উপ্পন্নো, তিকিচ্ছাপেহি ন’’ন্তি আহ. ‘‘ভোতি সচে ৰেজ্জং আনেস্সামি, ভত্তৰেতনং দাতব্বং ভৰিস্সতি; কিং ত্ৰং মম ধনচ্ছেদং ন ওলোকেস্সসী’’তি? ‘‘অথ নং কিং করিস্সসি, ব্রাহ্মণা’’তি? ‘‘যথা মে ধনচ্ছেদো ন হোতি, তথা করিস্সামী’’তি. সো ৰেজ্জানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অসুকরোগস্স নাম তুম্হে কিং ভেসজ্জং করোথা’’তি পুচ্ছি. অথস্স তে যং ৰা তং ৰা রুক্খতচাদিং আচিক্খন্তি. সো তমাহরিত্ৰা পুত্তস্স ভেসজ্জং করোতি. তং করোন্তস্সেৰস্স রোগো বলৰা অহোসি, অতেকিচ্ছভাৰং উপাগমি. ব্রাহ্মণো ¶ তস্স দুব্বলভাৰং ঞত্ৰা একং ৰেজ্জং পক্কোসি. সো তং ওলোকেত্ৰাৰ ‘‘অম্হাকং একং কিচ্চং অত্থি, অঞ্ঞং ৰেজ্জং পক্কোসিত্ৰা তিকিচ্ছাপেহী’’তি তং ¶ পহায নিক্খমি. ব্রাহ্মণো তস্স মরণসমযং ঞত্ৰা ‘‘ইমস্স দস্সনত্থায আগতা অন্তোগেহে সাপতেয্যং পস্সিস্সন্তি, বহি নং করিস্সামী’’তি পুত্তং নীহরিত্ৰা বহিআল়িন্দে নিপজ্জাপেসি.
তং দিৰসং ভগৰা বলৰপচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায পুব্ববুদ্ধেসু কতাধিকারানং উস্সন্নকুসলমূলানং ৰেনেয্যবন্ধৰানং দস্সনত্থং বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো দসসহস্সচক্কৰাল়েসু ঞাণজালং পত্থরি. মট্ঠকুণ্ডলী বহিআল়িন্দে নিপন্নাকারেনেৰ তস্স অন্তো পঞ্ঞাযি. সত্থা তং দিস্ৰা তস্স অন্তোগেহা নীহরিত্ৰা তত্থ নিপজ্জাপিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো ময্হং এত্থ গতপচ্চযেন অত্থো’’তি উপধারেন্তো ইদং অদ্দস – অযং মাণৰো মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা কালং কত্ৰা তাৰতিংসদেৰলোকে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তিস্সতি, অচ্ছরাসহস্সপরিৰারো ভৰিস্সতি, ব্রাহ্মণোপি তং ঝাপেত্ৰা রোদন্তো আল়াহনে ৰিচরিস্সতি. দেৰপুত্তো তিগাৰুতপ্পমাণং সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতং অচ্ছরাসহস্সপরিৰারং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘কেন নু খো কম্মেন মযা অযং সিরিসম্পত্তি লদ্ধা’’তি ওলোকেত্ৰা মযি ¶ চিত্তপ্পসাদেন লদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং ব্রাহ্মণো ধনচ্ছেদভযেন মম ভেসজ্জমকত্ৰা ইদানি আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি, ৰিপ্পকারপ্পত্তং নং করিস্সামী’’তি পিতরি রোদন্তে মট্ঠকুণ্ডলিৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা আল়াহনস্সাৰিদূরে ¶ নিপজ্জিত্ৰা রোদিস্সতি. অথ নং ব্রাহ্মণো ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি পুচ্ছিস্সতি. ‘‘অহং তে পুত্তো মট্ঠকুণ্ডলী’’তি আচিক্খিস্সতি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসী’’তি? ‘‘তাৰসিংসভৰনে’’তি. ‘‘কিং কম্মং কত্ৰা’’তি ৰুত্তে মযি চিত্তপ্পসাদেন নিব্বত্তভাৰং আচিক্খিস্সতি. ব্রাহ্মণো ‘‘তুম্হেসু চিত্তং পসাদেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তো নাম অত্থী’’তি মং পুচ্ছিস্সতি. অথস্সাহং ‘‘এত্তকানি সতানি ৰা সহস্সানি ৰা সতসহস্সানি ৰাতি ন সক্কা গণনা পরিচ্ছিন্দিতু’’ন্তি ৰত্ৰা ধম্মপদে গাথং ভাসিস্সামি. গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি, মট্ঠ কুণ্ডলী সোতাপন্নো ভৰিস্সতি. তথা অদিন্নপুব্বকো ব্রাহ্মণো. ইতি ¶ ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মহাধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতীতি দিস্ৰা পুনদিৰসে কতসরীরপটিজগ্গনো মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা অনুপুব্বেন ব্রাহ্মণস্স গেহদ্ৰারং গতো.
তস্মিং খণে মট্ঠকুণ্ডলী অন্তোগেহাভিমুখো নিপন্নো হোতি. অথস্স সত্থা অত্তনো অপস্সনভাৰং ঞত্ৰা একং রস্মিং ৰিস্সজ্জেসি. মাণৰো ‘‘কিং ওভাসো নামেসো’’তি পরিৰত্তেত্ৰা নিপন্নোৰ সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘অন্ধবালপিতরং নিস্সায এৰরূপং বুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা কাযৰেয্যাৰটিকং ৰা কাতুং দানং ৰা দাতুং ধম্মং ৰা সোতুং নালত্থং, ইদানি মে হত্থাপি অনধিপতেয্যা, অঞ্ঞং কত্তব্বং নত্থী’’তি মনমেৰ পসাদেসি. সত্থা ‘‘অলং এত্তকেন চিত্তপ্পসাদেন ইমস্সা’’তি পক্কামি. সো তথাগতে চক্খুপথং ৰিজহন্তেযেৰ ¶ পসন্নমনো কালং কত্ৰা সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয দেৰলোকে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি.
ব্রাহ্মণোপিস্স সরীরং ঝাপেত্ৰা আল়াহনে রোদনপরাযণো অহোসি, দেৰসিকং আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি – ‘‘কহং একপুত্তক, কহং একপুত্তকা’’তি. দেৰপুত্তোপি অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা, ‘‘কেন মে কম্মেন লদ্ধা’’তি উপধারেন্তো ‘‘সত্থরি মনোপসাদেনা’’তি ঞত্ৰা ‘‘অযং ব্রাহ্মণো মম অফাসুককালে ভেসজ্জমকারেত্ৰা ইদানি আল়াহনং গন্ত্ৰা রোদতি, ৰিপ্পকারপ্পত্তমেৰ নং কাতুং ৰট্টতী’’তি মট্ঠকুণ্ডলিৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা আল়াহনস্সাৰিদূরে বাহা পগ্গয্হ রোদন্তো অট্ঠাসি. ব্রাহ্মণো তং দিস্ৰা ‘‘অহং তাৰ পুত্তসোকেন রোদামি, এস কিমত্থং রোদতি, পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অলঙ্কতো ¶ মট্ঠকুণ্ডলী,
মালধারী হরিচন্দনুস্সদো;
বাহা পগ্গয্হ কন্দসি,
ৰনমজ্ঝে কিং দুক্খিতো তুৰ’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২০৭; পে. ৰ. ১৮৬);
সো ¶ মাণৰো আহ –
‘‘সোৰণ্ণমযো পভস্সরো,
উপ্পন্নো রথপঞ্জরো মম;
তস্স চক্কযুগং ন ৰিন্দামি,
তেন দুক্খেন জহামি জীৰিত’’ন্তি. (ৰ. ১২০৮; পে. ৰ. ১৮৭);
অথ ¶ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘সোৰণ্ণমযং মণিমযং,
লোহিতকমযং অথ রূপিযমযং;
আচিক্খ মে ভদ্দ মাণৰ,
চক্কযুগং পটিপাদযামি তে’’তি. (ৰি. ৰ. ১২০৯; পে. ৰ. ১৮৮);
তং সুত্ৰা মাণৰো ‘‘অযং ব্রাহ্মণো পুত্তস্স ভেসজ্জমকত্ৰা পুত্তপতিরূপকং মং দিস্ৰা রোদন্তো ‘সুৰণ্ণাদিমযং রথচক্কং করোমী’তি ৰদতি, হোতু নিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কীৰ মহন্তং মে চক্কযুগং করিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘যাৰ মহন্তং আকঙ্খসি, তাৰ মহন্তং করিস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘চন্দিমসূরিযেহি মে অত্থো, তে মে দেহী’’তি যাচন্তো আহ –
‘‘সো মাণৰো তস্স পাৰদি,
চন্দসূরিযা উভযেত্থ দিস্সরে;
সোৰণ্ণমযো ¶ রথো মম,
তেন চক্কযুগেন সোভতী’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১০; পে. ৰ. ১৮৯);
অথ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘বালো খো ত্ৰং অসি মাণৰ,
যো ত্ৰং পত্থযসে অপত্থিযং;
মঞ্ঞামি তুৰং মরিস্সসি,
ন হি ত্ৰং লচ্ছসি চন্দসূরিযে’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১১; পে. ৰ. ১৯০);
অথ ¶ নং মাণৰো আহ –
‘‘কিং পন পঞ্ঞাযমানস্সত্থায রোদন্তো বালো হোতি, উদাহু অপঞ্ঞাযমানস্সত্থাযা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘গমনাগমনম্পি ¶ দিস্সতি,
ৰণ্ণধাতু উভযত্থ ৰীথিযা;
পেতো কালকতো ন দিস্সতি,
কো নিধ কন্দতং বাল্যতরো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১২; পে. ৰ. ১৯১);
তং সুত্ৰা ব্রাহ্মণো ‘‘যুত্তং এস ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা –
‘‘সচ্চং খো ৰদেসি মাণৰ,
অহমেৰ কন্দতং বাল্যতরো;
চন্দং ৰিয দারকো রুদং,
পেতং কালকতাভিপত্থযি’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৩; পে. ৰ. ১৯২) –
ৰত্ৰা ¶ তস্স কথায নিস্সোকো হুত্ৰা মাণৰস্স থুতিং করোন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘আদিত্তং ৰত মং সন্তং, ঘতসিত্তংৰ পাৰকং;
ৰারিনা ৰিয ওসিঞ্চং, সব্বং নিব্বাপযে দরং.
‘‘অব্বহী ৰত মে সল্লং, সোকং হদযনিস্সিতং;
যো মে সোকপরেতস্স, পুত্তসোকং অপানুদি.
‘‘স্ৰাহং অব্বূল়্হসল্লোস্মি, সীতিভূতোস্মি নিব্বুতো;
ন সোচামি ন রোদামি, তৰ সুত্ৰান মাণৰা’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১৪-১২১৬; পে. ৰ. ১৯৩-১৯৫);
অথ ¶ নং ‘‘কো নাম ত্ৰ’’ন্তি পুচ্ছন্তো –
‘‘দেৰতানুসি গন্ধব্বো, অদু সক্কো পুরিন্দদো;
কো ৰা ত্ৰং কস্স ৰা পুত্তো, কথং জানেমু তং ময’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৭; পে. ৰ. ১৯৬) –
আহ. অথস্স মাণৰো –
‘‘যঞ্চ কন্দসি যঞ্চ রোদসি,
পুত্তং আল়াহনে সযং দহিত্ৰা;
স্ৰাহং কুসলং করিত্ৰা কম্মং,
তিদসানং সহব্যতং গতো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২১৮; পে. ৰ. ১৯৭) –
আচিক্খি ¶ . অথ নং ব্রাহ্মণো আহ –
‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা নাদ্দসাম,
দানং দদন্তস্স সকে অগারে;
উপোসথকম্মং ¶ ৰা তাদিসং,
কেন কম্মেন গতোসি দেৰলোক’’ন্তি. (ৰি. ৰ. ১২১৯; পে. ৰ. ১৯৮);
মাণৰো আহ –
‘‘আবাধিকোহং দুক্খিতো গিলানো,
আতূররূপোম্হি সকে নিৰেসনে;
বুদ্ধং ৰিগতরজং ৰিতিণ্ণকঙ্খং,
অদ্দক্খিং সুগতং অনোমপঞ্ঞং.
‘‘স্ৰাহং মুদিতধনো পসন্নচিত্তো,
অঞ্জলিং অকরিং তথাগতস্স;
তাহং কুসলং করিত্ৰান কম্মং,
তিদসানং সহব্যতং গতো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২০-১২২১; পে. ৰ. ১৯৯-২০০);
তস্মিং ¶ কথেন্তেযেৰ ব্রাহ্মণস্স সকলসরীরং পীতিযা পরিপূরি. সো তং পীতিং পৰেদেন্তো –
‘‘অচ্ছরিযং ৰত অব্ভুতং ৰত,
অঞ্জলিকম্মস্স অযমীদিসো ৰিপাকো;
অহম্পি পমুদিতমনো পসন্নচিত্তো,
অজ্জেৰ বুদ্ধং সরণং ৰজামী’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২২; পে. ৰ. ২০১) –
আহ. অথ নং মাণৰো –
‘‘অজ্জেৰ বুদ্ধং সরণং ৰজাহি,
ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ পসন্নচিত্তো;
তথেৰ ¶ সিক্খাপদানি পঞ্চ,
অখণ্ডফুল্লানি সমাদিযস্সু.
পাণাতিপাতা ৰিরমস্সু খিপ্পং,
লোকে অদিন্নং পরিৰজ্জযস্সু;
অমজ্জপো মা চ মুসা ভণাহি,
সকেন দারেন চ হোহি তুট্ঠো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২৩-১২২৪; পে. ৰ. ২০২-২০৩) –
আহ ¶ . সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্থকামোসি মে যক্খ, হিতকামোসি দেৰতে;
করোমি তুয্হং ৰচনং, ত্ৰংসি আচরিযো মম.
‘‘উপেমি সরণং বুদ্ধং, ধম্মঞ্চাপি অনুত্তরং;
সঙ্ঘঞ্চ নরদেৰস্স, গচ্ছামি সরণং অহং.
‘‘পাণাতিপাতা ৰিরমামি খিপ্পং,
লোকে অদিন্নং পরিৰজ্জযামি;
অমজ্জপো নো চ মুসা ভণামি,
সকেন দারেন চ হোমি তুট্ঠো’’তি. (ৰি. ৰ. ১২২৫-১২২৭; পে. ৰ. ২০৪-২০৬);
অথ ¶ নং দেৰপুত্তো, ‘‘ব্রাহ্মণ, তে গেহে বহুং ধনং অত্থি, সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা দানং দেহি, ধম্মং সুণাহি, পঞ্হং পুচ্ছাহী’’তি ৰত্ৰা তত্থেৰ অন্তরধাযি.
ব্রাহ্মণোপি গেহং গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, অহং অজ্জ সমণং গোতমং নিমন্তেত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, সক্কারং করোহী’’তি ৰত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং নেৰ অভিৰাদেত্ৰা ন পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং ঠিতো, ‘‘ভো গোতম, অধিৰাসেহি অজ্জতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ৰেগেনাগন্ত্ৰা ¶ সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযঞ্চ পটিযাদাপেসি. সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. ব্রাহ্মণো সক্কচ্চং পরিৰিসি, মহাজনো সন্নিপতি. মিচ্ছাদিট্ঠিকেন কির তথাগতে নিমন্তিতে দ্ৰে জনকাযা সন্নিপতন্তি মিচ্ছাদিট্ঠিকা ‘‘অজ্জ সমণং গোতমং পঞ্হং পুচ্ছনায ৰিহেঠিযমানং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি, সম্মাদিট্ঠিকা ‘‘অজ্জ বুদ্ধৰিসযং বুদ্ধলীল়ং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি. অথ খো ব্রাহ্মণো কতভত্তকিচ্চং তথাগতমুপসঙ্কমিত্ৰা নীচাসনে নিসিন্নো পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভো গোতম, তুম্হাকং দানং অদত্ৰা পূজং অকত্ৰা ধম্মং অসুত্ৰা উপোসথৰাসং অৰসিত্ৰা কেৰলং মনোপসাদমত্তেনেৰ সগ্গে নিব্বত্তা নাম হোন্তী’’তি? ‘‘ব্রাহ্মণ, কস্মা মং পুচ্ছসি, ননু তে পুত্তেন মট্ঠকুণ্ডলিনা মযি মনং পসাদেত্ৰা ¶ অত্তনো সগ্গে নিব্বত্তভাৰো কথিতো’’তি? ‘‘কদা, ভো গোতমা’’তি? ননু ত্ৰং অজ্জ সুসানং গন্ত্ৰা কন্দন্তো অৰিদূরে বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তং একং মাণৰং দিস্ৰা ‘‘অলঙ্কতো মট্ঠকুণ্ডলী, মালধারী ¶ হরিচন্দনুস্সদো’’তি দ্ৰীহি জনেহি কথিতকথং পকাসেন্তো সব্বং মট্ঠকুণ্ডলিৰত্থুং কথেসি. তেনেৰেতং বুদ্ধভাসিতং নাম জাতং.
তং কথেত্ৰা চ পন ‘‘ন খো, ব্রাহ্মণ, একসতং ৰা ন দ্ৰেসতং, অথ খো মযি মনং পসাদেত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তানং গণনা নাম নত্থী’’তি আহ. অথ মহাজনো ন নিব্বেমতিকো হোতি, অথস্স অনিব্বেমতিকভাৰং ৰিদিত্ৰা সত্থা ‘‘মট্ঠকুণ্ডলিদেৰপুত্তো ৰিমানেনেৰ সদ্ধিং আগচ্ছতূ’’তি অধিট্ঠাসি. সো তিগাৰুতপ্পমাণেনেৰ দিব্বাভরণপটিমণ্ডিতেন অত্তভাৰেন আগন্ত্ৰা ৰিমানতো ওরুয্হ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং ইমং সম্পত্তিং কিং কম্মং কত্ৰা পটিলভী’’তি পুচ্ছন্তো –
‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, যা ত্ৰং তিট্ঠসি দেৰতে;
ওভাসেন্তী দিসা সব্বা, ওসধী ৰিয তারকা;
পুচ্ছামি তং দেৰ মহানুভাৰ, মনুস্সভূতো কিমকাসি পুঞ্ঞ’’ন্তি. –
গাথমাহ. ‘‘দেৰপুত্তো অযং মে, ভন্তে, সম্পত্তি তুম্হেসু চিত্তং পসাদেত্ৰা লদ্ধা’’তি. ‘‘মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা লদ্ধা তে’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. মহাজনো দেৰপুত্তং ওলোকেত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযা ৰত, ভো, বুদ্ধগুণা, অদিন্নপুব্বকব্রাহ্মণস্স নাম পুত্তো অঞ্ঞং ¶ কিঞ্চি পুঞ্ঞং অকত্ৰা সত্থরি চিত্তং পসাদেত্ৰা এৰরূপং সম্পত্তিং পটিলভী’’তি তুট্ঠিং পৰেদেসি.
অথ ¶ নেসং কুসলাকুসলকম্মকরণে মনোৰ পুব্বঙ্গমো, মনোৰ সেট্ঠো. পসন্নেন হি মনেন কতং কম্মং দেৰলোকং মনুস্সলোকং গচ্ছন্তং পুগ্গলং ছাযাৰ ন ৰিজহতীতি ইদং ৰত্থুং কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা পতিট্ঠাপিতমত্তিকং সাসনং রাজমুদ্দায লঞ্ছন্তো ৰিয ধম্মরাজা ইমং গাথমাহ –
২. ‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা.
মনসা চে পসন্নেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;
ততো নং সুখমন্ৰেতি, ছাযাৰ অনপাযিনী’’তি.
তত্থ ¶ কিঞ্চাপি মনোতি অৰিসেসেন সব্বম্পি চতুভূমিকচিত্তং ৰুচ্চতি, ইমস্মিং পন পদে নিযমিযমানং ৰৰত্থাপিযমানং পরিচ্ছিজ্জিযমানং অট্ঠৰিধং কামাৰচরকুসলচিত্তং লব্ভতি. ৰত্থুৰসেন পনাহরিযমানং ততোপি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তচিত্তমেৰ লব্ভতি. পুব্বঙ্গমাতি তেন পঠমগামিনা হুত্ৰা সমন্নাগতা. ধম্মাতি ৰেদনাদযো তযো খন্ধা. এতে হি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন সোমনস্সসম্পযুত্তমনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি মনোপুব্বঙ্গমা নাম. যথা হি বহূসু একতো হুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরদানাদীনি ৰা উল়ারপূজাধম্মস্সৰনাদীনি ৰা মালাগন্ধসক্কারকরণাদীনি ৰা পুঞ্ঞানি করোন্তেসু ‘‘কো এতেসং পুব্বঙ্গমো’’তি ৰুত্তে যো তেসং পচ্চযো হোতি, যং নিস্সায তে তানি পুঞ্ঞানি করোন্তি, সো তিস্সো ৰা ফুস্সো ৰা তেসং পুব্বঙ্গমোতি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং. ইতি উপ্পাদপচ্চযট্ঠেন মনো পুব্বঙ্গমো এতেসন্তি ¶ মনোপুব্বঙ্গমা. ন হি তে মনে অনুপ্পজ্জন্তে উপ্পজ্জিতুং সক্কোন্তি, মনো পন একচ্চেসু চেতসিকেসু অনুপ্পজ্জন্তেসুপি উপ্পজ্জতিযেৰ. এৰং অধিপতিৰসেন পন মনো সেট্ঠো এতেসন্তি মনোসেট্ঠা. যথা হি গণাদীনং অধিপতি পুরিসো গণসেট্ঠো সেণিসেট্ঠোতি ৰুচ্চতি, তথা তেসম্পি মনোৰ সেট্ঠো. যথা পন সুৰণ্ণাদীহি নিপ্ফাদিতানি ভণ্ডানি সুৰণ্ণমযাদীনি নাম হোন্তি, তথা এতেপি মনতো নিপ্ফন্নত্তা মনোমযা নাম.
পসন্নেনাতি অনভিজ্ঝাদীহি গুণেহি পসন্নেন. ভাসতি ৰা করোতি ৰাতি এৰরূপেন মনেন ভাসন্তো চতুব্বিধং ৰচীসুচরিতমেৰ ভাসতি, করোন্তো তিৰিধং কাযসুচরিতমেৰ করোতি, অভাসন্তো অকরোন্তো তায অনভিজ্ঝাদীহি পসন্নমানসতায তিৰিধং মনোসুচরিতং পূরেতি. এৰমস্স দস কুসলকম্মপথা পারিপূরিং গচ্ছন্তি.
ততো নং সুখমন্ৰেতীতি ততো তিৰিধসুচরিততো নং পুগ্গলং সুখ মন্ৰেতি. ইধ তেভূমিকম্পি ¶ কুসলং অধিপ্পেতং, তস্মা তেভূমিকসুচরিতানুভাৰেন সুগতিভৰে নিব্বত্তং পুগ্গলং, দুগ্গতিযং ৰা সুখানুভৰনট্ঠানে ঠিতং কাযৰত্থুকম্পি ইতরৰত্থুকম্পি অৰত্থুকম্পীতি কাযিকচেতসিকং ৰিপাকসুখং অনুগচ্ছতি, ন ৰিজহতীতি অত্থো ৰেদিতব্বো. যথা কিং? ছাযাৰ অনপাযিনীতি যথা হি ছাযা নাম সরীরপ্পটিবদ্ধা সরীরে গচ্ছন্তে গচ্ছতি, তিট্ঠন্তে তিট্ঠতি ¶ , নিসীদন্তে নিসীদতি, ন সক্কোতি, ‘‘সণ্হেন ৰা ফরুসেন ¶ ৰা নিৰত্তাহী’’তি ৰত্ৰা ৰা পোথেত্ৰা ৰা নিৰত্তাপেতুং. কস্মা? সরীরপ্পটিবদ্ধত্তা. এৰমেৰ ইমেসং দসন্নং কুসলকম্মপথানং আচিণ্ণসমাচিণ্ণকুসলমূলিকং কামাৰচরাদিভেদং কাযিকচেতসিকসুখং গতগতট্ঠানে অনপাযিনী ছাযা ৰিয হুত্ৰা ন ৰিজহতীতি.
গাথাপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, মট্ঠকুণ্ডলিদেৰপুত্তো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, তথা অদিন্নপুব্বকো ব্রাহ্মণো. সো তাৰমহন্তং ৰিভৰং বুদ্ধসাসনে ৰিপ্পকিরীতি.
মট্ঠকুণ্ডলীৰত্থু দুতিযং.
৩. তিস্সত্থেরৰত্থু
অক্কোচ্ছি মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কিরাযস্মা তিস্সত্থেরো ভগৰতো পিতুচ্ছাপুত্তো অহোসি, মহল্লককালে পব্বজিত্ৰা বুদ্ধানং উপ্পন্নলাভসক্কারং পরিভুঞ্জন্তো থূলসরীরো আকোটিতপচ্চাকোটিতেহি চীৰরেহি নিৰাসেত্ৰা যেভুয্যেন ৰিহারমজ্ঝে উপট্ঠানসালাযং নিসীদতি. তথাগতং দস্সনত্থায আগতা আগন্তুকভিক্খূ তং দিস্ৰা ‘‘একো মহাথেরো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰত্তং আপুচ্ছন্তি, পাদসম্বাহনাদীনি আপুচ্ছন্তি. সো তুণ্হী অহোসি. অথ নং একো দহরভিক্খু ‘‘কতিৰস্সা তুম্হে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰস্সং নত্থি, মহল্লককালে পব্বজিতা ময’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আৰুসো, দুব্বিনীত, মহল্লক ¶ , অত্তনো পমাণং ন জানাসি, এত্তকে মহাথেরে দিস্ৰা সামীচিকম্মমত্তম্পি ন করোসি, ৰত্তে আপুচ্ছিযমানে তুণ্হী হোসি, কুক্কুচ্চমত্তম্পি তে নত্থী’’তি অচ্ছরং পহরি. সো খত্তিযমানং জনেত্ৰা ‘‘তুম্হে কস্স সন্তিকং আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সত্থু সন্তিক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘মং পন ‘কো এসো’তি সল্লক্খেথ, মূলমেৰ ৰো ছিন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা রুদন্তো দুক্খী দুম্মনো সত্থু সন্তিকং অগমাসি ¶ . অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু ত্ৰং তিস্স দুক্খী দুম্মনো অস্সুমুখো রোদমানো আগতোসী’’তি পুচ্ছি. তেপি ভিক্খূ ‘‘এস গন্ত্ৰা কিঞ্চি আলোল়ং করেয্যা’’তি তেনেৰ ¶ সদ্ধিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সো সত্থারা পুচ্ছিতো ‘‘ইমে মং, ভন্তে, ভিক্খূ অক্কোসন্তী’’তি আহ. ‘‘কহং পন ত্ৰং নিসিন্নোসী’’তি? ‘‘ৰিহারমজ্ঝে উপট্ঠানসালাযং, ভন্তে’’তি. ‘‘ইমে তে ভিক্খূ আগচ্ছন্তা দিট্ঠা’’তি? ‘‘আম, দিট্ঠা, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং উট্ঠায তে পচ্চুগ্গমনং কত’’ন্তি? ‘‘ন কতং, ভন্তে’’তি. ‘‘পরিক্খারগ্গহণং আপুচ্ছিত’’ন্তি? ‘‘নাপুচ্ছিতং, ভন্তে’’তি. ‘‘ৰত্তং ৰা পানীযং ৰা আপুচ্ছিত’’ন্তি. ‘‘নাপুচ্ছিতং ভন্তে’’তি? ‘‘আসনং নীহরিত্ৰা অভিৰাদেত্ৰা পাদসম্বাহনং কত’’ন্তি? ‘‘ন কতং, ভন্তে’’তি. ‘‘তিস্স মহল্লকভিক্খূনং সব্বং এতং ৰত্তং কাতব্বং, এতং ৰত্তং অকরোন্তেন ৰিহারমজ্ঝে নিসীদিতুং ন ৰট্টতি, তৰেৰ দোসো, এতে ভিক্খূ খমাপেহী’’তি? ‘‘এতে মং, ভন্তে, অক্কোসিংসু ¶ , নাহং এতে খমাপেমী’’তি. ‘‘তিস্স মা এৰং করি, তৰেৰ দোসো, খমাপেহি নে’’তি? ‘‘ন খমাপেমি, ভন্তে’’তি. অথ সত্থা ‘‘দুব্বচো এস, ভন্তে’’তি ভিক্খূহি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দুব্বচো এস, পুব্বেপি এস দুব্বচোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইদানি তাৰস্স, ভন্তে, দুব্বচভাৰো অম্হেহি ঞাতো, অতীতে এস কিং অকাসী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি ৰত্ৰা অতীতমাহরি.
অতীতে বারাণসিযং বারাণসিরঞ্ঞে রজ্জং কারেন্তে দেৰিলো নাম তাপসো অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থায চত্তারো মাসে নগরমুপনিস্সায ৰসিতুকামো হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা নগরদ্ৰারে দারকে দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইমং নগরং সম্পত্তপব্বজিতা কত্থ ৰসন্তী’’তি? ‘‘কুম্ভকারসালাযং, ভন্তে’’তি. তাপসো কুম্ভকারসালং গন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘সচে তে ভগ্গৰ অগরু, ৰসেয্যাম একরত্তিং সালায’’ন্তি আহ. কুম্ভকারো ‘‘ময্হং রত্তিং সালাযং কিচ্চং নত্থি, মহতী সালা, যথাসুখং ৰসথ, ভন্তে’’তি সালং নিয্যাদেসি. তস্মিং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নে অপরোপি নারদো নাম তাপসো হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা কুম্ভকারং একরত্তিৰাসং যাচি. কুম্ভকারো ‘‘পঠমং আগতো ইমিনা সদ্ধিং একতো ৰসিতুকামো ভৰেয্য ৰা নো ৰা, অত্তানং পরিমোচেস্সামী’’তি ¶ চিন্তেত্ৰা ‘‘সচে, ভন্তে, পঠমং উপগতো রোচেস্সতি, তস্স রুচিযা ৰসথা’’তি আহ. সো তমুপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সচে তে, আচরিয অগরু, মযঞ্চেত্থ একরত্তিং ৰসেয্যামা’’তি যাচি. ‘‘মহতী সালা, পৰিসিত্ৰা ¶ একমন্তে ৰসাহী’’তি ৰুত্তে পৰিসিত্ৰা পুরেতরং পৰিট্ঠস্স দেৰিলস্স অপরভাগে নিসীদি. উভোপি সারণীযকথং কথেত্ৰা নিপজ্জিংসু.
সযনকালে ¶ নারদো দেৰিলস্স নিপজ্জনট্ঠানঞ্চ দ্ৰারঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা নিপজ্জি. সো পন দেৰিলো নিপজ্জমানো অত্তনো নিপজ্জনট্ঠানে অনিপজ্জিত্ৰা দ্ৰারমজ্ঝে তিরিযং নিপজ্জি. নারদো রত্তিং নিক্খমন্তো তস্স জটাসু অক্কমি. ‘‘কো মং অক্কমী’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘আচরিয, অহ’’ন্তি আহ. ‘‘কূটজটিল, অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা মম জটাসু অক্কমসী’’তি. ‘‘আচরিয, তুম্হাকং ইধ নিপন্নভাৰং ন জানামি, খমথ মে’’তি ৰত্ৰা তস্স কন্দন্তস্সেৰ বহি নিক্খমি. ইতরো ‘‘অযং পৰিসন্তোপি মং অক্কমেয্যা’’তি পরিৰত্তেত্ৰা পাদট্ঠানে সীসং কত্ৰা নিপজ্জি. নারদোপি পৰিসন্তো ‘‘পঠমংপাহং আচরিযে অপরজ্ঝিং, ইদানিস্স পাদপস্সেন পৰিসিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আগচ্ছন্তো গীৰায অক্কমি. ‘‘কো এসো’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং, আচরিযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কূটজটিল, পঠমং মম জটাসু অক্কমিত্ৰা ইদানি গীৰায অক্কমসি, অভিসপিস্সামি ত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আচরিয, ময্হং দোসো নত্থি, অহং তুম্হাকং এৰং নিপন্নভাৰং ন জানামি, ‘পঠমম্পি মে অপরদ্ধং, ইদানি পাদপস্সেন ¶ পৰিসিস্সামী’তি পৰিট্ঠোম্হি, খমথ মে’’তি আহ. ‘‘কূটজটিল, অভিসপিস্সামি ত’’ন্তি. ‘‘মা এৰং করিত্থ আচরিযা’’তি. সো তস্স ৰচনং অনাদিযিত্ৰা –
‘‘সহস্সরংসী সততেজো, সূরিযো তমৰিনোদনো;
পাতোদযন্তে সূরিযে, মুদ্ধা তে ফলতু সত্তধা’’তি. –
তং অভিসপি এৰ. নারদো, ‘‘আচরিয, ময্হং দোসো নত্থীতি মম ৰদন্তস্সেৰ তুম্হে অভিসপথ, যস্স দোসো অত্থি, তস্স মুদ্ধা ফলতু, মা নিদ্দোসস্সা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘সহস্সরংসী সততেজো, সূরিযো তমৰিনোদনো;
পাতোদযন্তে সূরিযে, মুদ্ধা তে ফলতু সত্তধা’’তি. –
অভিসপি. সো পন মহানুভাৰো অতীতে চত্তালীস, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতিকপ্পে অনুস্সরতি. তস্মা ‘‘কস্স নু খো উপরি অভিসপো পতিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘আচরিযস্সা’’তি ঞত্ৰা তস্মিং অনুকম্পং পটিচ্চ ইদ্ধিবলেন অরুণুগ্গমনং নিৰারেতি.
নাগরা ¶ অরুণে অনুগ্গচ্ছন্তে রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, তযি রজ্জং কারেন্তে অরুণো ন উট্ঠহতি, অরুণং নো উট্ঠাপেহী’’তি কন্দিংসু. রাজা অত্তনো কাযকম্মাদীনি ওলোকেন্তো কিঞ্চি অযুত্তং অদিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘পব্বজিতানং ৰিৰাদেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ¶ পরিসঙ্কমানো ‘‘কচ্চি ইমস্মিং নগরে পব্বজিতা অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘হিয্যো সাযং কুম্ভকারসালাযং আগতা অত্থি দেৰা’’তি ৰুত্তে তংখণঞ্ঞেৰ রাজা ¶ উক্কাহি ধারিযমানাহি তত্থ গন্ত্ৰা নারদং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো আহ –
‘‘কম্মন্তা নপ্পৰত্তন্তি, জম্বুদীপস্স নারদ;
কেন লোকো তমোভূতো, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো’’তি.
নারদো সব্বং তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ইমিনা কারণেন অহং ইমিনা অভিসপিতো, অথাহং ‘‘ময্হং দোসো নত্থি, যস্স দোসো অত্থি, তস্সেৰ উপরি অভিসপো পততূ’’তি ৰত্ৰা অভিসপিং. অভিসপিত্ৰা চ পন ‘‘কস্স নু খো উপরি অভিসপো পতিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘সূরিযুগ্গমনৰেলায আচরিযস্স মুদ্ধা সত্তধা ফলিস্সতী’’তি দিস্ৰা এতস্মিং অনুকম্পং পটিচ্চ অরুণস্স উগ্গমনং ন দেমীতি. ‘‘কথং পন অস্স, ভন্তে, অন্তরাযো ন ভৰেয্যা’’তি. ‘‘সচে মং খমাপেয্য, ন ভৰেয্যা’’তি. ‘‘তেন হি খমাপেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘এসো, মহারাজ, মং জটাসু চ গীৰায চ অক্কমি, নাহং এতং কূটজটিলং খমাপেমী’’তি. ‘‘খমাপেহি, ভন্তে, মা এৰং করিত্থা’’তি. ‘‘ন খমাপেমী’’তি. ‘‘মুদ্ধা তে সত্তধা ফলিস্সতী’’তি ৰুত্তেপি ন খমাপেতিযেৰ. অথ নং রাজা ‘‘ন ত্ৰং অত্তনো রুচিযা খমাপেস্সসী’’তি হত্থপাদকুচ্ছিগীৰাসু গাহাপেত্ৰা নারদস্স পাদমূলে ওনমাপেসি. নারদোপি ‘‘উট্ঠেহি, আচরিয, খমামি তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘মহারাজ, নাযং যথামনেন খমাপেতি, নগরস্স অৰিদূরে ¶ একো সরো অত্থি, তত্থ নং সীসে মত্তিকাপিণ্ডং কত্ৰা গলপ্পমাণে উদকে ঠপাপেহী’’তি আহ. রাজা তথা কারেসি. নারদো দেৰিলং আমন্তেত্ৰা, ‘‘আচরিয, মযা ইদ্ধিযা ৰিস্সট্ঠায সূরিযসন্তাপে উট্ঠহন্তে উদকে নিমুজ্জিত্ৰা অঞ্ঞেন ঠানেন উত্তরিত্ৰা গচ্ছেয্যাসী’’তি আহ. ‘‘তস্স সূরিযরংসীহি সংফুট্ঠমত্তোৰ মত্তিকাপিণ্ডো সত্তধা ফলি, সো নিমুজ্জিত্ৰা অঞ্ঞেন ঠানেন পলাযী’’তি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘তদা, ভিক্খৰে, রাজা আনন্দো অহোসি, দেৰিলো তিস্সো, নারদো অহমেৰাতি এৰং তদাপেস দুব্বচোযেৰা’’তি ¶ ৰত্ৰা তিস্সত্থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তিস্স, ভিক্খুনো নাম ‘অসুকেনাহং অক্কুট্ঠো, অসুকেন পহটো, অসুকেন জিতো, অসুকো খো মে ভণ্ডং অহাসী’তি চিন্তেন্তস্স ৰেরং নাম ন ৰূপসম্মতি, এৰং পন অনুপনয্হন্তস্সেৰ উপসম্মতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অক্কোচ্ছি ¶ মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;
যে চ তং উপনয্হন্তি, ৰেরং তেসং ন সম্মতি.
‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে;
যে চ তং নুপনয্হন্তি, ৰেরং তেসূপসম্মতী’’তি.
তত্থ অক্কোচ্ছীতি অক্কোসি. অৰধীতি পহরি. অজিনীতি ¶ কূটসক্খিওতারণেন ৰা ৰাদপটিৰাদেন ৰা করণুত্তরিযকরণেন ৰা অজেসি. অহাসি মেতি মম সন্তকং পত্তাদীসু কিঞ্চিদেৰ অৰহরি. যে চ তন্তি যে কেচি দেৰতা ৰা মনুস্সা ৰা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা তং ‘‘অক্কোচ্ছি ম’’ন্তিআদিৰত্থুকং কোধং সকটধুরং ৰিয নদ্ধিনা পূতিমচ্ছাদীনি ৰিয চ কুসাদীহি পুনপ্পুনং ৰেঠেত্ৰা উপনয্হন্তি, তেসং সকিং উপ্পন্নং ৰেরং ন সম্মতীতি ৰূপসম্মতি. যে চ তং নুপনয্হন্তীতি অসতিযা অমনসিকারৰসেন ৰা কম্মপচ্চৰেক্খণাদিৰসেন ৰা যে তং অক্কোসাদিৰত্থুকং কোধং তযাপি কোচি নিদ্দোসো পুরিমভৰে অক্কুট্ঠো ভৰিস্সতি, পহটো ভৰিস্সতি, কূটসক্খিং ওতারেত্ৰা জিতো ভৰিস্সতি, কস্সচি তে পসয্হ কিঞ্চি অচ্ছিন্নং ভৰিস্সতি, তস্মা নিদ্দোসো হুত্ৰাপি অক্কোসাদীনি পাপুণাসীতি এৰং ন উপনয্হন্তি. তেসু পমাদেন উপ্পন্নম্পি ৰেরং ইমিনা অনুপনয্হনেন নিরিন্ধনো ৰিয জাতৰেদো ৰূপসম্মতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সতসহস্সভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীনি ¶ পাপুণিংসু. ধম্মদেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসি. দুব্বচোপি সুব্বচোযেৰ জাতোতি.
তিস্সত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. কাল়যক্খিনীৰত্থু
ন হি ৰেরেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰঞ্ঝিত্থিং আরব্ভ কথেসি.
একো ¶ কির কুটুম্বিকপুত্তো পিতরি কালকতে খেত্তে চ ঘরে চ সব্বকম্মানি অত্তনাৰ করোন্তো মাতরং পটিজগ্গি. অথস্স মাতা ‘‘কুমারিকং তে, তাত, আনেস্সামী’’তি আহ. ‘‘অম্ম ¶ , মা এৰং ৰদেথ, অহং যাৰজীৰং তুম্হে পটিজগ্গিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, খেত্তে চ ঘরে চ কিচ্চং ত্ৰমেৰ করোসি, তেন ময্হং চিত্তসুখং নাম ন হোতি, আনেস্সামী’’তি. সো পুনপ্পুনং পটিক্খিপিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. সা একং কুলং গন্তুকামা গেহা নিক্খমি. অথ নং পুত্তো ‘‘কতরং কুলং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুককুলং নামা’’তি ৰুত্তে তত্থ গমনং পটিসেধেত্ৰা অত্তনো অভিরুচিতং কুলং আচিক্খি. সা তত্থ গন্ত্ৰা কুমারিকং ৰারেত্ৰা দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা তং আনেত্ৰা তস্স ঘরে অকাসি. সা ৰঞ্ঝা অহোসি. অথ নং মাতা, পুত্ত, ত্ৰং অত্তনো রুচিযা কুমারিকং আণাপেসি, সা ইদানি ৰঞ্ঝা জাতা, অপুত্তকঞ্চ নাম কুলং ৰিনস্সতি ¶ , পৰেণী ন ঘটীযতি, তেন অঞ্ঞং তে কুমারিকং আনেমীতি. তেন ‘‘অলং, অম্মা’’তি ৰুচ্চমানাপি পুনপ্পুনং কথেসি. ৰঞ্ঝিত্থী তং কথং সুত্ৰা ‘‘পুত্তা নাম মাতাপিতূনং ৰচনং অতিক্কমিতুং ন সক্কোন্তি, ইদানি অঞ্ঞং ৰিজাযিনিং ইত্থিং আনেত্ৰা মং দাসিভোগেন ভুঞ্জিস্সতি. যংনূনাহং সযমেৰ একং কুমারিকং আনেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা একং কুলং গন্ত্ৰা তস্সত্থায কুমারিকং ৰারেত্ৰা ‘‘কিং নামেতং, অম্ম, ৰদেসী’’তি তেহি পটিক্খিত্তা ‘‘অহং ৰঞ্ঝা, অপুত্তকং নাম কুলং ৰিনস্সতি, তুম্হাকং পন ধীতা পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভিত্ৰা কুটুম্বিকস্স সামিনী ভৰিস্সতি, ময্হং সামিকস্স নং দেথা’’তি যাচিত্ৰা সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা আনেত্ৰা সামিকস্স ঘরে অকাসি.
অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সচাযং পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা লভিস্সতি, অযমেৰ কুটুম্বস্স সামিনী ভৰিস্সতি. যথা দারকং ন লভতি, তথেৰ নং কাতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং সা আহ – ‘‘অম্ম, যদা তে কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাতি, অথ মে আরোচেয্যাসী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গব্ভে পতিট্ঠিতে তস্সা আরোচেসি. ইতরিস্সা পন সা সযমেৰ নিচ্চং যাগুভত্তং দেতি, অথস্সা ¶ আহারেনেৰ সদ্ধিং গব্ভপাতনভেসজ্জমদাসি, গব্ভো পতি. দুতিযম্পি গব্ভে পতিট্ঠিতে আরোচেসি ¶ , ইতরা দুতিযম্পি তথেৰ পাতেসি. অথ নং পটিৰিস্সকিত্থিযো পুচ্ছিংসু – ‘‘কচ্চি তে সপত্তি অন্তরাযং করোতী’’তি? সা তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘অন্ধবালে, কস্মা এৰমকাসি, অযং তৰ ইস্সরিযভযেন গব্ভস্স পাতনভেসজ্জং যোজেত্ৰা দেতি, তেন তে গব্ভো পততি, মা পুন এৰমকত্থা’’তি ৰুত্তা ততিযৰারে ন কথেসি. অথ সা ইতরিস্সা উদরং দিস্ৰা ‘‘কস্মা ময্হং গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ন কথেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ত্ৰং মং আনেত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা দ্ৰে ৰারে গব্ভং পাতেসি, কিমত্থং তুয্হং কথেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘নট্ঠা দানিম্হী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্সা পমাদং ওলোকেন্তী পরিণতে গব্ভে ওকাসং লভিত্ৰা ভেসজ্জং যোজেত্ৰা অদাসি. গব্ভো পরিণতত্তা পতিতুং অসক্কোন্তো তিরিযং নিপতি, খরা ৰেদনা উপ্পজ্জি, জীৰিতসংসযং পাপুণি. সা ‘‘নাসিতম্হি তযা, ত্ৰমেৰ মং আনেত্ৰা ত্ৰমেৰ তযোপি ৰারে ¶ দারকে নাসেসি, ইদানি অহম্পি নস্সামি, ইতো দানি চুতা যক্খিনী হুত্ৰা তৰ দারকে খাদিতুং সমত্থা হুত্ৰা নিব্বত্তেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ ¶ গেহে মজ্জারী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরম্পি সামিকো গহেত্ৰা ‘‘তযা মে কুলূপচ্ছেদো কতো’’তি কপ্পরজণ্ণুকাদীহি সুপোথিতং পোথেসি. সা তেনেৰাবাধেন কালং কত্ৰা তত্থেৰ কুক্কুটী হুত্ৰা নিব্বত্তা.
কুক্কুটী ন চিরস্সেৰ অণ্ডানি ৰিজাযি, মজ্জারী আগন্ত্ৰা তানি অণ্ডানি খাদি. দুতিযম্পি ততিযম্পি খাদিযেৰ. কুক্কুটী চিন্তেসি – ‘‘তযো ৰারে মম অণ্ডানি খাদিত্ৰা ইদানি মম্পি খাদিতুকামাসী’’তি. ‘‘ইতো চুতা সপুত্তকং তং খাদিতুং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা ততো চুতা অরঞ্ঞে দীপিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি. ইতরা মিগী হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্সা ৰিজাতকালে দীপিনী আগন্ত্ৰা তযো ৰারে পুত্তকে খাদি. মিগী মরণকালে ‘‘অযং মে তিক্খত্তুং পুত্তকে খাদিত্ৰা ইদানি মম্পি খাদিস্সতি, ইতো দানি চুতা এতং সপুত্তকং খাদিতুং লভেয্য’’ন্তি পত্থনং কত্ৰা ইতো চুতা যক্খিনী হুত্ৰা নিব্বত্তি. দীপিনীপি তথেৰ ততো চুতা সাৰত্থিযং কুলধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি, সা ৰুদ্ধিপ্পত্তা দ্ৰারগামকে পতিকুলং অগমাসি, অপরভাগে চ পুত্তং ৰিজাযি. যক্খিনীপি তস্সা পিযসহাযিকাৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা ‘‘কুহিং মে সহাযিকা’’তি ‘‘অন্তোগব্ভে ৰিজাতা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুত্তং নু খো ৰিজাতা, উদাহু ধীতরন্তি পস্সিস্সামি ন’’ন্তি গব্ভং পৰিসিত্ৰা পস্সন্তী ৰিয দারকং গহেত্ৰা ¶ খাদিত্ৰা গতা. পুন দুতিযৰারেপি তথেৰ খাদি. ততিযৰারে ইতরা গরুভারা হুত্ৰা সামিকং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সামি, ইমস্মিং ঠানে একা যক্খিনী মম দ্ৰে পুত্তে খাদিত্ৰা গতা, ইদানি ¶ মম কুলগেহং গন্ত্ৰা ৰিজাযিস্সামী’’তি কুলগেহং গন্ত্ৰা ৰিজাযি.
তদা সা যক্খিনী উদকৰারং গতা হোতি. ৰেস্সৰণস্স হি যক্খিনিযো ৰারেন অনোতত্তদহতো সীসপরম্পরায উদকমাহরন্তি. তা চতুমাসচ্চযেনপি পঞ্চমাসচ্চযেনপি মুচ্চন্তি. অপরা যক্খিনিযো কিলন্তকাযা জীৰিতক্খযম্পি পাপুণন্তি. সা পন উদকৰারতো মুত্তমত্তাৰ ৰেগেন তং ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘কুহিং মে সহাযিকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘কুহিং নং পস্সিস্সসি, তস্সা ইমস্মিং ঠানে জাতজাতদারকে যক্খিনী আগন্ত্ৰা খাদতি, তস্মা কুলগেহং গতা’’তি. সা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা গচ্ছতু, ন মে মুচ্চিস্সতী’’তি ৰেরৰেগসমুস্সাহিতমানসা নগরাভিমুখী পক্খন্দি. ইতরাপি নামগ্গহণদিৰসে নং দারকং ন্হাপেত্ৰা নামং কত্ৰা, ‘‘সামি, ইদানি সকঘরং গচ্ছামা’’তি পুত্তমাদায সামিকেন সদ্ধিং ৰিহারমজ্ঝে গতমগ্গেন গচ্ছন্তী পুত্তং সামিকস্স দত্ৰা ৰিহারপোক্খরণিযা ন্হাত্ৰা সামিকে ন্হাযন্তে ¶ উত্তরিত্ৰা পুত্তস্স থঞ্ঞং পাযমানা ঠিতা যক্খিনিং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘সামি, ৰেগেন এহি, অযং সা যক্খিনী, ৰেগেন এহি, অযং সা যক্খিনী’’তি উচ্চাসদ্দং কত্ৰা যাৰ তস্স আগমনং ¶ সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী নিৰত্তেত্ৰা অন্তোৰিহারাভিমুখী পক্খন্দি.
তস্মিং সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে ধম্মং দেসেসি. সা পুত্তং তথাগতস্স পাদপিট্ঠে নিপজ্জাপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং মযা এস দিন্নো, পুত্তস্স মে জীৰিতং দেথা’’তি আহ. দ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থো সুমনদেৰো নাম যক্খিনিযা অন্তো পৰিসিতুং নাদাসি. সত্থা আনন্দত্থেরং আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, আনন্দ, তং যক্খিনিং পক্কোসাহী’’তি আহ. থেরো পক্কোসি. ইতরা ‘‘অযং, ভন্তে, আগচ্ছতী’’তি আহ. সত্থা ‘‘এতু, মা সদ্দমকাসী’’তি ৰত্ৰা তং আগন্ত্ৰা ঠিতং ‘‘কস্মা এৰং করোসি, সচে তুম্হে মাদিসস্স বুদ্ধস্স সম্মুখীভাৰং নাগমিস্সথ, অহিনকুলানং ৰিয অচ্ছফন্দনানং ৰিয কাকোলূকানং ৰিয চ কপ্পট্ঠিতিকং ৰো ৰেরং অভৰিস্স ¶ , কস্মা ৰেরং পটিৰেরং করোথ. ৰেরঞ্হি অৰেরেন উপসম্মতি, নো ৰেরেনা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন হি ৰেরেন ৰেরানি, সম্মন্তীধ কুদাচনং;
অৰেরেন চ সম্মন্তি, এস ধম্মো সনন্তনো’’তি.
তত্থ ন হি ৰেরেনাতি যথা হি খেল়সিঙ্ঘাণিকাদীহি অসুচীহি মক্খিতং ঠানং তেহেৰ অসুচীহি ধোৰন্তা সুদ্ধং ¶ নিগ্গন্ধং কাতুং ন সক্কোন্তি, অথ খো তং ঠানং ভিয্যোসোমত্তায অসুদ্ধতরঞ্চেৰ দুগ্গন্ধতরঞ্চ হোতি; এৰমেৰ অক্কোসন্তং পচ্চক্কোসন্তো পহরন্তং পটিপহরন্তো ৰেরেন ৰেরং ৰূপসমেতুং ন সক্কোতি, অথ খো ভিয্যো ভিয্যো ৰেরমেৰ করোতি. ইতি ৰেরানি নাম ৰেরেন কিস্মিঞ্চি কালে ন সম্মন্তি, অথ খো ৰড্ঢন্তিযেৰ. অৰেরেন চ সম্মন্তীতি যথা পন তানি খেল়াদীনি অসুচীনি ৰিপ্পসন্নেন উদকেন ধোৰিযমানানি নস্সন্তি, তং ঠানং সুদ্ধং হোতি সুগন্ধং; এৰমেৰ অৰেরেন খন্তিমেত্তোদকেন যোনিসো মনসিকারেন পচ্চৰেক্খণেন ৰেরানি ৰূপসম্মন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি অভাৰং গচ্ছন্তি. এস ধম্মো সনন্তনোতি এস অৰেরেন ৰেরূপসমনসঙ্খাতো পোরাণকো ধম্মো; সব্বেসং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰানং গতমগ্গোতি.
গাথাপরিযোসানে যক্খিনী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সম্পত্তপরিসাযপি ধম্মদেসনা সাত্থিকা অহোসি.
সত্থা ¶ তং ইত্থিং আহ – ‘‘এতিস্সা তৰ পুত্তং দেহী’’তি. ‘‘ভাযামি, ভন্তে’’তি. ‘‘মা ভাযি, নত্থি তে এতং নিস্সায পরিপন্থো’’তি আহ. সা তস্সা পুত্তমদাসি. সা তং চুম্বিত্ৰা আলিঙ্গেত্ৰা পুন মাতুযেৰ দত্ৰা রোদিতুং আরভি. অথ নং সত্থা ‘‘কিমেত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, অহং পুব্বে যথা ৰা তথা ৰা জীৰিকং কপ্পেন্তীপি কুচ্ছিপূরং নালত্থং, ইদানি কথং জীৰিস্সামী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘মা চিন্তযী’’তি সমস্সাসেত্ৰা তং ইত্থিমাহ – ‘‘ইমং নেত্ৰা ¶ অত্তনো গেহে নিৰাসাপেত্ৰা অগ্গযাগুভত্তেহি পটিজগ্গাহী’’তি. সা তং নেত্ৰা পিট্ঠিৰংসে পতিট্ঠাপেত্ৰা অগ্গযাগুভত্তেহি পটিজগ্গি, তস্সা ৰীহিপহরণকালে মুসলগ্গেন মুদ্ধং পহরন্তং ৰিয উপট্ঠাসি. সা সহাযিকং আমন্তেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কোমি, অঞ্ঞত্থ মং পতিট্ঠাপেহী’’তি ৰত্ৰা মুসলসালায উদকচাটিযং উদ্ধনে নিব্বকোসে সঙ্কারকূটে গামদ্ৰারে চাতি এতেসু ঠানেসু ¶ পতিট্ঠাপিতাপি ইধ মে মুসলেন সীসং ভিন্দন্তং ৰিয উপট্ঠাতি, ইধ দারকা উচ্ছিট্ঠোদকং ওতারেন্তি, ইধ সুনখা নিপজ্জন্তি, ইধ দারকা অসুচিং করোন্তি, ইধ কচৰরং ছড্ডেন্তি, ইধ গামদারকা লক্খযোগ্গং করোন্তীতি সব্বানি তানি পটিক্খিপি. অথ নং বহিগামে ৰিৰিত্তোকাসে পতিট্ঠাপেত্ৰা তত্থ তস্সা অগ্গযাগুভত্তাদীনি হরিত্ৰা পটিজগ্গি. সা যক্খিনী এৰং চিন্তেসি – ‘‘অযং মে সহাযিকা ইদানি বহূপকারা, হন্দাহং কিঞ্চি পটিগুণং করোমী’’তি. সা ‘‘ইমস্মিং সংৰচ্ছরে সুব্বুট্ঠিকা ভৰিস্সতি, থলট্ঠানে সস্সং করোহি, ইমস্মিং সংৰচ্ছরে দুব্বুট্ঠিকা ভৰিস্সতি, নিন্নট্ঠানেযেৰ সস্সং করোহী’’তি সহাযিকায আরোচেতি. সেসজনেহি কতসস্সং অতিউদকেন ৰা অনোদকেন ৰা নস্সতি, তস্সা অতিৰিয সম্পজ্জতি. অথ নং সেসজনা, ‘‘অম্ম, তযা কতসস্সং নেৰ অচ্চোদকেন, ন অনুদকেন নস্সতি, সুব্বুট্ঠিদুব্বুট্ঠিভাৰং ঞত্ৰা কম্মং করোসি, কিং নু খো এত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্হাকং সহাযিকা যক্খিনী সুব্বুট্ঠিদুব্বুট্ঠিভাৰং ¶ আচিক্খতি, মযং তস্সা ৰচনেন থলেসু নিন্নেসু সস্সানি করোম, তেন নো সম্পজ্জতি. কিং ন পস্সথ? নিবদ্ধং অম্হাকং গেহতো যাগুভত্তাদীনি হরিযমানানি, তানি এতিস্সা হরীযন্তি, তুম্হেপি এতিস্সা অগ্গযাগুভত্তাদীনি হরথ, তুম্হাকম্পি কম্মন্তে ওলোকেস্সতী’’তি. অথস্সা সকলনগরৰাসিনো সক্কারং করিংসু. সাপি ততো পট্ঠায সব্বেসং কম্মন্তে ওলোকেন্তী লাভগ্গপ্পত্তা অহোসি মহাপরিৰারা. সা অপরভাগে অট্ঠ সলাকভত্তানি পট্ঠপেসি. তানি যাৰজ্জকালা দীযন্তিযেৰাতি.
কাল়যক্খিনীৰত্থু চতুত্থং.
৫. কোসম্বকৰত্থু
পরে ¶ চ ন ৰিজানন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসম্বকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
কোসম্বিযঞ্হি ঘোসিতারামে পঞ্চসতপঞ্চসতপরিৰারা দ্ৰে ভিক্খূ ৰিহরিংসু ৰিনযধরো চ ধম্মকথিকো চ. তেসু ধম্মকথিকো একদিৰসং ¶ সরীরৰলঞ্জং কত্ৰা উদককোট্ঠকে আচমনউদকাৰসেসং ভাজনে ঠপেত্ৰাৰ নিক্খমি. পচ্ছা ৰিনযধরো তত্থ ¶ পৰিট্ঠো তং উদকং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা ইতরং পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো, তযা উদকং ঠপিত’’ন্তি? ‘‘আম, আৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেত্থ আপত্তিভাৰং ন জানাসী’’তি? ‘‘আম, ন জানামী’’তি. ‘‘হোতি, আৰুসো, এত্থ আপত্তী’’তি. ‘‘তেন হি পটিকরিস্সামি ন’’ন্তি. ‘‘সচে পন তে, আৰুসো, অসঞ্চিচ্চ অস্সতিযা কতং, নত্থি আপত্তী’’তি. সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি অহোসি. ৰিনযধরোপি অত্তনো নিস্সিতকানং ‘‘অযং ধম্মকথিকো আপত্তিং আপজ্জমানোপি ন জানাতী’’তি আরোচেসি. তে তস্স নিস্সিতকে দিস্ৰা ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো আপত্তিং আপজ্জিত্ৰাপি আপত্তিভাৰং ন জানাতী’’তি আহংসু. তে গন্ত্ৰা অত্তনো উপজ্ঝাযস্স আরোচেসুং. সো এৰমাহ – ‘‘অযং ৰিনযধরো পুব্বে অনাপত্তীতি ৰত্ৰা ইদানি আপত্তীতি ৰদতি, মুসাৰাদী এসো’’তি. তে গন্ত্ৰা ‘‘তুম্হাকং উপজ্ঝাযো মুসাৰাদী’’তি আহংসু. তে এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং ৰড্ঢযিংসু. কতো ৰিনযধরো ওকাসং লভিত্ৰা ধম্মকথিকস্স আপত্তিযা অদস্সনে উক্খেপনীযকম্মমকাসি. ততো পট্ঠায তেসং পচ্চযদাযকা উপট্ঠাকাপি দ্ৰে কোট্ঠাসা অহেসুং, ওৰাদপটিগ্গাহকা ভিক্খুনিযোপি আরক্খদেৰতাপি তাসং সন্দিট্ঠসম্ভত্তা আকাসট্ঠদেৰতাপীতি যাৰ ব্রহ্মলোকা সব্বেপি পুথুজ্জনা দ্ৰে পক্খা অহেসুং. চাতুমহারাজিকং আদিং কত্ৰা যাৰ অকনিট্ঠভাৰনা পন একনিন্নাদং কোলাহলং অগমাসি.
অথেকো অঞ্ঞতরো ভিক্খু তথাগতমুপসঙ্কমিত্ৰা উক্খেপকানং ৰিনযধরঅন্তেৰাসিকানং ‘‘ধম্মিকেনেৰাযং ৰিনযকম্মেন উক্খিত্তো’’তি লদ্ধিঞ্চ, উক্খিত্তানুৰত্তকানং ¶ ধম্মকথিকঅন্তেৰাসিকানং পন ‘‘অধম্মিকেনেৰ কম্মেন উক্খিত্তো’’তি লদ্ধিঞ্চ, উক্খেপকেহি ৰারিযমানানম্পি চ তেসং তং অনুপরিৰারেত্ৰা ৰিচরণভাৰঞ্চ আরোচেসি ভগৰা ‘‘সমগ্গা কির হোন্তূ’’তি দ্ৰে ৰারে পেসেত্ৰা ‘‘ন ইচ্ছন্তি, ভন্তে, সমগ্গা ভৰিতু’’ন্তি সুত্ৰা ততিযৰারে ‘‘ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা উক্খেপকানং উক্খেপনে, ইতরেসঞ্চ আপত্তিযা অদস্সনে আদীনৰং কথেত্ৰা পুন তেসং তত্থেৰ ¶ একসীমাযং উপোসথাদীনি ¶ অনুজানিত্ৰা ভত্তগ্গাদীসু ভণ্ডনজাতানং ‘‘আসনন্তরিকায নিসীদিতব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ৪৫৬) ভত্তগ্গে ৰত্তং পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘ইদানিপি ভণ্ডনজাতাৰ ৰিহরন্তী’’তি সুত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডন’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভণ্ডনকলহৰিগ্গহৰিৰাদা নামেতে অনত্থকারকা. কলহং নিস্সায হি লটুকিকাপি সকুণিকা হত্থিনাগং জীৰিতক্খযং পাপেসী’’তি লটুকিকজাতকং (জা. ১.৫.৩৯ আদযো) কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সমগ্গা হোথ, মা ৰিৰদথ. ৰিৰাদং নিস্সায হি অনেকসতসহস্সা ৰট্টকাপি জীৰিতক্খযং পত্তা’’তি ৰট্টকজাতকং (জা. ১.১.১১৮) কথেসি. এৰম্পি তেসু ভগৰতো ৰচনং অনাদিযন্তেসু অঞ্ঞতরেন ধম্মৰাদিনা তথাগতস্স ৰিহেসং অনিচ্ছন্তেন ‘‘আগমেতু, ভন্তে ভগৰা, ধম্মসামি, অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে ভগৰা, দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুত্তো ¶ ৰিহরতু, মযমেৰ তেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি (মহাৰ. ৪৫৭; ম. নি. ৩.২৩৬) ৰুত্তে অতীতং আহরি –
ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো নাম কাসিরাজা অহোসি. ব্রহ্মদত্তেন দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো রজ্জং অচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন ৰসন্তস্স পিতুনো মারিতভাৰঞ্চেৰ দীঘাৰুকুমারেন অত্তনো জীৰিতে দিন্নে ততো পট্ঠায তেসং সমগ্গভাৰঞ্চ কথেত্ৰা ‘‘তেসঞ্হি নাম, ভিক্খৰে, রাজূনং আদিন্নদণ্ডানং আদিন্নসত্থানং এৰরূপং খন্তিসোরচ্চং ভৰিস্সতি. ইধ খো তং, ভিক্খৰে, সোভেথ, যং তুম্হে এৰং স্ৰাখাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিতা সমানা খমা চ ভৰেয্যাথ সোরতা চা’’তি ওৰদিত্ৰাপি নেৰ তে সমগ্গে কাতুং অসক্খি. সো তায আকিণ্ণৰিহারতায উক্কণ্ঠিতো ‘‘অহং খো ইদানি আকিণ্ণো দুক্খং ৰিহরামি, ইমে চ ভিক্খূ মম ৰচনং ন করোন্তি. যংনূনাহং এককোৰ গণম্হা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা অনপলোকেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং এককোৰ অত্তনো পত্তচীৰরমাদায বালকলোণকগামং গন্ত্ৰা তত্থ ভগুত্থেরস্স একচারিকৰত্তং কথেত্ৰা পাচিনৰংসমিগদাযে তিণ্ণং কুলপুত্তানং সামগ্গিযানিসংসং কথেত্ৰা যেন ¶ পালিলেয্যকং ¶ অত্থি, তদৰসরি. তত্র সুদং ভগৰা পালিলেয্যকং উপনিস্সায রক্খিতৰনসণ্ডে ভদ্দসালমূলে পালিলেয্যকেন হত্থিনা উপট্ঠিযমানো ফাসুকং ৰস্সাৰাসং ৰসি.
কোসম্বিৰাসিনোপি খো উপাসকা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং অপস্সন্তা ‘‘কুহিং, ভন্তে, সত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পালিলেয্যকৰনসণ্ডং গতো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হে সমগ্গে কাতুং ৰাযমি, মযং পন ন সমগ্গা অহুম্হা’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে, তুম্হে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তস্মিং সামগ্গিং করোন্তে সমগ্গা নাহুৰত্থা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি. ‘‘মনুস্সা ইমে ¶ সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তস্মিং সামগ্গিং করোন্তেপি সমগ্গা ন জাতা, মযং ইমে নিস্সায সত্থারং দট্ঠুং ন লভিম্হা, ইমেসং নেৰ আসনং দস্সাম, ন অভিৰাদনাদীনি করিস্সামা’’তি ততো পট্ঠায তেসং সামীচিমত্তম্পি ন করিংসু. তে অপ্পাহারতায সুস্সমানা কতিপাহেনেৰ উজুকা হুত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং অচ্চযং দেসেত্ৰা খমাপেত্ৰা ‘‘উপাসকা মযং সমগ্গা জাতা, তুম্হেপি নো পুরিমসদিসা হোথা’’তি আহংসু. ‘‘খমাপিতো পন ৰো, ভন্তে, সত্থা’’তি. ‘‘ন খমাপিতো, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি সত্থারং খমাপেথ, সত্থু খমাপিতকালে মযম্পি তুম্হাকং পুরিমসদিসা ভৰিস্সামা’’তি. তে অন্তোৰস্সভাৰেন সত্থু সন্তিকং গন্তুং অৰিসহন্তা দুক্খেন তং অন্তোৰস্সং ৰীতিনামেসুং. সত্থা পন তেন হত্থিনা উপট্ঠিযমানো সুখং ৰসি. সোপি হি হত্থিনাগো গণং পহায ফাসুৰিহারত্থাযেৰ ¶ তং ৰনসণ্ডং পাৰিসি.
যথাহ – ‘‘অহং খো আকিণ্ণো ৰিহরামি হত্থীহি হত্থীনীহি হত্থিকলভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদামি, ওভগ্গোভগ্গঞ্চ মে সাখাভঙ্গং খাদন্তি, আৰিলানি চ পানীযানি পিৰামি, ওগাহা চস্স মে উত্তিণ্ণস্স হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি, যংনূনাহং একোৰ গণম্হা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি (মহাৰ. ৪৬৭; উদা. ৩৫). অথ খো সো হত্থিনাগো যূথা অপক্কম্ম যেন পালিলেয্যকং রক্খিতৰনসণ্ডং ভদ্দসালমূলং, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পন ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ওলোকেন্তো অঞ্ঞং কিঞ্চি অদিস্ৰা ভদ্দসালমূলং পাদেনেৰ পহরন্তো তচ্ছেত্ৰা সোণ্ডায সাখং গহেত্ৰা সম্মজ্জি. ততো পট্ঠায সোণ্ডায ¶ ঘটং গহেত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেতি, উণ্হোদকেন অত্থে সতি উণ্হোদকং পটিযাদেতি. কথং? হত্থেন কট্ঠানি ঘংসিত্ৰা অগ্গিং সম্পাদেতি, তত্থ দারূনি পক্খিপন্তো অগ্গিং জালেত্ৰা তত্থ পাসাণে পক্খিপিত্ৰা পচিত্ৰা দারুদণ্ডকেন পৰট্টেত্ৰা পরিচ্ছিন্নায খুদ্দকসোণ্ডিকায খিপতি, ততো হত্থং ওতারেত্ৰা উদকস্স তত্তভাৰং জানিত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দতি. সত্থা ‘‘উদকং তে তাপিতং পালিলেয্যকা’’তি ৰত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ন্হাযতি ¶ . অথস্স নানাৰিধানি ফলানি আহরিত্ৰা দেতি. যদা পন সত্থা গামং পিণ্ডায পৰিসতি, তদা সত্থু পত্তচীৰরমাদায কুম্ভে পতিট্ঠপেত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছতি. সত্থা গামূপচারং পত্ৰা ‘‘পালিলেয্যক ইতো পট্ঠায তযা গন্তুং ন সক্কা, আহার মে পত্তচীৰর’’ন্তি আহরাপেত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. সোপি যাৰ সত্থু নিক্খমনা তত্থেৰ ঠত্ৰা আগমনকালে পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰসনট্ঠানে ওতারেত্ৰা ৰত্তং দস্সেত্ৰা সাখায বীজতি, রত্তিং ৰাল়মিগপরিপন্থনিৰারণত্থং মহন্তং দণ্ডং সোণ্ডায গহেত্ৰা ‘‘সত্থারং রক্খিস্সামী’’তি যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰনসণ্ডস্স অন্তরন্তরেন ৰিচরতি, ততো ¶ পট্ঠাযযেৰ কির সো ৰনসণ্ডো পালিলেয্যকরক্খিতৰনসণ্ডো নাম জাতো. অরুণে উগ্গতে মুখোদকদানং আদিং কত্ৰা তেনেৰূপাযেন সব্বৰত্তানি করোতি.
অথেকো মক্কটো তং হত্থিং উট্ঠায সমুট্ঠায দিৰসে দিৰসে তথাগতস্স আভিসমাচারিকং করোন্তং দিস্ৰা ‘‘অহম্পি কিঞ্চিদেৰ করিস্সামী’’তি ৰিচরন্তো একদিৰসং নিম্মক্খিকং দণ্ডকমধুং দিস্ৰা দণ্ডকং ভঞ্জিত্ৰা দণ্ডকেনেৰ সদ্ধিং মধুপটলং সত্থু সন্তিকং আহরিত্ৰা কদলিপত্তং ছিন্দিত্ৰা তত্থ ঠপেত্ৰা অদাসি ¶ . সত্থা গণ্হি. মক্কটো ‘‘করিস্সতি নু খো পরিভোগং ন করিস্সতী’’তি ওলোকেন্তো গহেত্ৰা নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো’’তি চিন্তেত্ৰা দণ্ডকোটিযং গহেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা উপধারেন্তো অণ্ডকানি দিস্ৰা তানি সণিকং অপনেত্ৰা পুন অদাসি. সত্থা পরিভোগমকাসি. সো তুট্ঠমানসো তং তং সাখং গহেত্ৰা নচ্চন্তোৰ অট্ঠাসি. অথস্স গহিতসাখাপি অক্কন্তসাখাপি ভিজ্জিংসু. সো একস্মিং খাণুমত্থকে পতিত্ৰা নিৰিট্ঠগত্তো সত্থরি পসন্নেনেৰ চিত্তেন ¶ কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি, অচ্ছরাসহস্সপরিৰারো মক্কটদেৰপুত্তো নাম অহোসি.
তথাগতস্স তত্থ হত্থিনাগেন উপট্ঠিযমানস্স ৰসনভাৰো সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. সাৰত্থিনগরতো ‘‘অনাথপিণ্ডিকো ৰিসাখা চ মহাউপাসিকা’’তিএৰমাদীনি মহাকুলানি আনন্দত্থেরস্স সাসনং পহিণিংসু ‘‘সত্থারং নো, ভন্তে, দস্সেথা’’তি. দিসাৰাসিনোপি পঞ্চসতা ভিক্খূ ৰুট্ঠৰস্সা আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘চিরস্সুতা নো, আৰুসো আনন্দ, ভগৰতো সম্মুখা ধম্মী কথা, সাধু মযং, আৰুসো আনন্দ, লভেয্যাম ভগৰতো সম্মুখা ধম্মিং কথং সৰনাযা’’তি যাচিংসু. থেরো তে ভিক্খূ আদায তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘তেমাসং একৰিহারিনো তথাগতস্স সন্তিকং এত্তকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং উপসঙ্কমিতুং ¶ অযুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তে ভিক্খূ বহি ঠপেত্ৰা এককোৰ সত্থারং উপসঙ্কমি. পালিলেয্যকো তং দিস্ৰা দণ্ডমাদায পক্খন্দি. সত্থা ওলোকেত্ৰা অপেহি ‘‘অপেহি পালিলেয্যক, মা নিৰারযি, বুদ্ধুপট্ঠাকো এসো’’তি আহ. সো তত্থেৰ দণ্ডং ছড্ডেত্ৰা পত্তচীৰরপটিগ্গহণং আপুচ্ছি. থেরো নাদাসি. নাগো ‘‘সচে উগ্গহিতৰত্তো ভৰিস্সতি, সত্থু নিসীদনপাসাণফলকে অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেস্সতী’’তি চিন্তেসি. থেরো পত্তচীৰরং ভূমিযং ঠপেসি. ৰত্তসম্পন্না হি গরূনং আসনে ৰা সযনে ৰা অত্তনো পরিক্খারং ন ঠপেন্তি.
থেরো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা ‘‘আনন্দ, একোৰ আগতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘কহং পনেতে’’তি ৰত্ৰা ¶ ‘‘তুম্হাকং চিত্তং অজানন্তো বহি ঠপেত্ৰা আগতোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘পক্কোসাহি নে’’তি আহ. থেরো তথা অকাসি. তে ভিক্খূ আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা তেহি ভিক্খূহি, ‘‘ভন্তে ভগৰা, হি বুদ্ধসুখুমালো চেৰ খত্তিযসুখুমালো চ, তুম্হেহি তেমাসং এককেহি তিট্ঠন্তেহি নিসীদন্তেহি চ দুক্করং কতং, ৰত্তপটিৰত্তকারকোপি মুখোদকাদিদাযকোপি নাহোসি মঞ্ঞে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, পালিলেয্যকহত্থিনা মম সব্বকিচ্চানি কতানি. এৰরূপঞ্হি সহাযং লভন্তেন ¶ একতোৰ ৰসিতুং যুত্তং, অলভন্তস্স একচারিকভাৰোৰ ¶ সেয্যো’’তি ৰত্ৰা ইমা নাগৰগ্গে তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি,
চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.
‘‘নো চে লভেথ নিপকং সহাযং,
সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায,
একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো.
‘‘একস্স চরিতং সেয্যো,
নত্থি বালে সহাযতা;
একো চরে ন চ পাপানি কযিরা,
অপ্পোস্সুক্কো মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো’’তি. (মহাৰ. ৪৬৪; ম. নি. ৩.২৩৭; ধ. প. ৩২৮-৩৩০; সু. নি. ৪৫-৪৬);
গাথাপরিযোসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. আনন্দত্থেরোপি অনাথপিণ্ডিকাদীহি পেসিতসাসনং আরোচেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অনাথপিণ্ডিকপ্পমুখা তে পঞ্চ অরিযসাৰককোটিযো তুম্হাকং আগমনং পচ্চাসীসন্তী’’তি আহ. সত্থা ‘‘তেন হি গণ্হাহি পত্তচীৰর’’ন্তি পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা নিক্খমি. নাগো গন্ত্ৰা গতমগ্গে তিরিযং অট্ঠাসি. ‘‘কিং করোতি, ভন্তে, নাগো’’তি? ‘‘তুম্হাকং, ভিক্খৰে, ভিক্খং দাতুং পচ্চাসীসতি, দীঘরত্তং খো পনাযং ¶ ময্হং উপকারকো, নাস্স চিত্তং কোপেতুং ৰট্টতি, নিৰত্তথ, ভিক্খৰে’’তি সত্থা ভিক্খূ গহেত্ৰা ¶ নিৰত্তি. হত্থীপি ৰনসণ্ডং পৰিসিত্ৰা পনসকদলিফলাদীনি নানাফলানি সংহরিত্ৰা রাসিং কত্ৰা পুনদিৰসে ভিক্খূনং অদাসি. পঞ্চসতা ভিক্খূ সব্বানি খেপেতুং নাসক্খিংসু. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সত্থা পত্তচীৰরং গাহেত্ৰা নিক্খমি. নাগো ভিক্খূনং অন্তরন্তরেন গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো তিরিযং অট্ঠাসি. ‘‘কিং করোতি, ভন্তে, নাগো’’তি? ‘‘অযঞ্হি ভিক্খৰে, তুম্হে পেসেত্ৰা মং নিৰত্তেতুকামো’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘পালিলেয্যক, ইদং পন ¶ মম অনিৰত্তগমনং, তৰ ইমিনা অত্তভাৰেন ঝানং ৰা ৰিপস্সনং ৰা মগ্গফলং ৰা নত্থি, তিট্ঠ ত্ৰ’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা নাগো মুখে সোণ্ডং পক্খিপিত্ৰা রোদন্তো পচ্ছতো পচ্ছতো অগমাসি. সো হি সত্থারং নিৰত্তেতুং লভন্তো তেনেৰ নিযামেন যাৰজীৰং পটিজগ্গেয্য, সত্থা পন তং গামূপচারং পত্ৰা ‘‘পালিলেয্যক ইতো পট্ঠায তৰ অভূমি, মনুস্সাৰাসো সপরিপন্থো, তিট্ঠ ত্ৰ’’ন্তি আহ. সো রোদমানো তত্থেৰ ঠত্ৰা সত্থরি চক্খুপথং ৰিজহন্তে হদযেন ফলিতেন কালং কত্ৰা সত্থরি পসাদেন তাৰতিংসভৰনে তিংসযোজনিকে কনকৰিমানে অচ্ছরাসহস্সমজ্ঝে নিব্বত্তি, পালিলেয্যকদেৰপুত্তোযেৰস্স নামং অহোসি.
সত্থাপি অনুপুব্বেন জেতৰনং অগমাসি. কোসম্বকা ভিক্খূ ¶ ‘‘সত্থা কির সাৰত্থিং আগতো’’তি সুত্ৰা সত্থারং খমাপেতুং তত্থ অগমংসু. কোসলরাজা ‘‘তে কির কোসম্বকা ভণ্ডনকারকা ভিক্খূ আগচ্ছন্তী’’তি সুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তেসং মম ৰিজিতং পৰিসিতুং ন দস্সামী’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, সীলৰন্তা এতে ভিক্খূ, কেৰলং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদেন মম ৰচনং ন গণ্হিংসু, ইদানি মং খমাপেতুং আগচ্ছন্তি, আগচ্ছন্তু মহারাজা’’তি. অনাথপিণ্ডিকোপি ‘‘অহং, ভন্তে, তেসং ৰিহারং পৰিসিতুং ন দস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ ভগৰতা পটিক্খিত্তো তুণ্হী অহোসি. সাৰত্থিযং অনুপ্পত্তানং পন তেসং ভগৰা একমন্তে ৰিৰিত্তং কারাপেত্ৰা সেনাসনং দাপেসি. অঞ্ঞে ভিক্খূ তেহি সদ্ধিং নেৰ একতো নিসীদন্তি, ন তিট্ঠন্তি, আগতাগতা সত্থারং পুচ্ছন্তি – ‘‘কতমেতে, ভন্তে, ভণ্ডনকারকা কোসম্বকা ভিক্খূ’’তি? সত্থা ‘‘এতে’’তি দস্সেতি. ‘‘এতে কির তে, এতে কির তে’’তি আগতাগতেহি অঙ্গুলিকা দস্সিযমানা লজ্জায সীসং উক্খিপিতুং অসক্কোন্তা ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং খমাপেসুং. সত্থা ‘‘ভারিযং ৰো, ভিক্খৰে, কতং, তুম্হে হি নাম মাদিসস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা মযি সামগ্গিং করোন্তে মম ৰচনং ন করিত্থ, পোরাণকপণ্ডিতাপি ৰজ্ঝপ্পত্তানং মাতাপিতূনং ওৰাদং ¶ সুত্ৰা তেসু জীৰিতা ৰোরোপিযমানেসুপি তং অনতিক্কমিত্ৰা পচ্ছা দ্ৰীসু রট্ঠেসু রজ্জং কারযিংসূ’’তি ৰত্ৰা পুনদেৰ ¶ কোসম্বিকজাতকং (জা. ১.৯.১০ আদযো) কথেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, দীঘাৰুকুমারো মাতাপিতূসু ¶ জীৰিতা ৰোরোপিযমানেসুপি তেসং ওৰাদং অনতিক্কমিত্ৰা পচ্ছা ব্রহ্মদত্তস্স ধীতরং লভিত্ৰা দ্ৰীসু কাসিকোসলরট্ঠেসু রজ্জং কারেসি, তুম্হেহি পন মম ৰচনং অকরোন্তেহি ভারিযং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পরে চ ন ৰিজানন্তি, মযমেত্থ যমামসে;
যে চ তত্থ ৰিজানন্তি, ততো সম্মন্তি মেধগা’’তি.
তত্থ পরেতি পণ্ডিতে ঠপেত্ৰা ততো অঞ্ঞে ভণ্ডনকারকা পরে নাম. তে তত্থ সঙ্ঘমজ্ঝে কোলাহলং করোন্তা ‘‘মযং যমামসে উপরমাম ৰিনস্সাম সততং সমিতং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ন ৰিজানন্তি. যে চ তত্থ ৰিজানন্তীতি যে তত্থ পণ্ডিতা ‘‘মযং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ৰিজানন্তি. ততো সম্মন্তি মেধগাতি এৰঞ্হি তে জানন্তা যোনিসোমনসিকারং উপ্পাদেত্ৰা মেধগানং কলহানং ৰূপসমায পটিপজ্জন্তি. অথ নেসং তায পটিপত্তিযা তে মেধগা সম্মন্তীতি. অথ ৰা পরে চাতি পুব্বে মযা ‘‘মা, ভিক্খৰে, ভণ্ডন’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা ওৰদিযমানাপি মম ওৰাদস্স অপটিগ্গহণেন অতিক্কমনেন অমামকা ¶ পরে নাম. ‘‘মযং ছন্দাদিৰসেন মিচ্ছাগাহং গহেত্ৰা এত্থ সঙ্ঘমজ্ঝে যমামসে ভণ্ডনাদীনং ৰুদ্ধিযা ৰাযমামা’’তি ন ৰিজানন্তি. ইদানি পন যোনিসো পচ্চৰেক্খমানা তত্থ তুম্হাকং অন্তরে যে চ পণ্ডিতপুরিসা ‘‘পুব্বে মযং ছন্দাদিৰসেন ৰাযমন্তা অযোনিসো পটিপন্না’’তি ৰিজানন্তি, ততো তেসং সন্তিকা তে পণ্ডিতপুরিসে নিস্সায ইমে দানি কলহসঙ্খাতা মেধগা সম্মন্তীতি অযমেত্থ অত্থোতি.
গাথাপরিযোসানে সম্পত্তভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীসু পতিট্ঠহিংসূতি.
কোসম্বকৰত্থু পঞ্চমং.
৬. মহাকাল়ত্থেরৰত্থু
সুভানুপস্সিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সেতব্যনগরং উপনিস্সায সিংসপাৰনে ৰিহরন্তো চূল়কাল়মহাকাল়ে আরব্ভ কথেসি.
সেতব্যনগরৰাসিনো ¶ হি চূল়কাল়ো, মজ্ঝিমকাল়ো, মহাকাল়োতি তযো ভাতরো কুটুম্বিকা ¶ . তেসু জেট্ঠকনিট্ঠা দিসাসু ৰিচরিত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আহরন্তি, মজ্ঝিমকাল়ো আভতং ৰিক্কিণাতি. অথেকস্মিং সমযে তে উভোপি ভাতরো ¶ পঞ্চহি সকটসতেহি নানাভণ্ডং গহেত্ৰা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সাৰত্থিযা চ জেতৰনস্স চ অন্তরে সকটানি মোচযিংসু. তেসু মহাকাল়ো সাযন্হসমযে মালাগন্ধাদিহত্থে সাৰত্থিৰাসিনো অরিযসাৰকে ধম্মস্সৰনায গচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘কুহিং ইমে গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘অহম্পি গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা কনিট্ঠং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, তেসু সকটেসু অপ্পমত্তো হোহি, অহং ধম্মং সোতুং গচ্ছামী’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদি. সত্থা তং দিস্ৰা তস্স অজ্ঝাসযৰসেন অনুপুব্বিং কথং কথেন্তো দুক্খক্খন্ধসুত্তাদিৰসেন (ম. নি. ১.১৬৩ আদযো) অনেকপরিযাযেন কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা মহাকাল়ো ‘‘সব্বং কির পহায গন্তব্বং, পরলোকং গচ্ছন্তং নেৰ ভোগা, ন ঞাতকা চ অনুগচ্ছন্তি, কিং মে ঘরাৰাসেন পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা মহাজনে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তে সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সত্থারা ‘‘নত্থি তে কোচি অপলোকেতব্বো’’তি ৰুত্তে, ‘‘কনিট্ঠো মে, ভন্তে, অত্থী’’তি ৰত্ৰা তেন হি ‘‘অপলোকেহি ন’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা কনিট্ঠং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, ইমং সব্বং সাপতেয্যং পটিপজ্জাহী’’তি আহ. ‘‘তুম্হে ¶ পন কিং করিস্সথ ভাতিকা’’তি? ‘‘অহং সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. সো তং নানপ্পকারেহি যাচিত্ৰা নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো ‘‘সাধু, সামি, যথা অজ্ঝাসযং করোথা’’তি আহ. মহাকাল়ো গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. ‘‘অহং ভাতিকং গহেত্ৰাৰ উপ্পব্বজিস্সামী’’তি চূল়কাল়োপি পব্বজি. অপরভাগে মহাকাল়ো উপসম্পদং লভিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সাসনে ধুরানি পুচ্ছিত্ৰা সত্থারা দ্ৰীসু ধুরেসু কথিতেসু ‘‘অহং, ভন্তে, মহল্লককালে পব্বজিতত্তা গন্থধুরং পূরেতুং ন সক্খিস্সামি, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামী’’তি যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা সোসানিকধুতঙ্গং সমাদায পঠমযামাতিক্কন্তে সব্বেসু নিদ্দং ওক্কন্তেসু সুসানং গন্ত্ৰা পচ্চূসকালে সব্বেসু অনুট্ঠিতেসুযেৰ ৰিহারং আগচ্ছতি.
অথেকা ¶ সুসানগোপিকা কালী নাম ছৰডাহিকা থেরস্স ঠিতট্ঠানং নিসিন্নট্ঠানং চঙ্কমিতট্ঠানঞ্চ দিস্ৰা ‘‘কো নু খো ইধাগচ্ছতি, পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি পরিগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তী একদিৰসং সুসানকুটিকাযমেৰ দীপং জালেত্ৰা পুত্তধীতরো আদায গন্ত্ৰা একমন্তে নিলীযমানা মজ্ঝিমযামে থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অয্যো, নো, ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে ৰিহরতী’’তি আহ. ‘‘আম, উপাসিকে’’তি. ‘‘ভন্তে, সুসানে ৰিহরন্তেহি ¶ নাম ৰত্তং উগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি. থেরো ‘‘কিং পন মযং তযা কথিতৰত্তে ৰত্তিস্সামা’’তি অৰত্ৰা ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি উপাসিকে’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, সোসানিকেহি নাম ¶ সুসানে ৰসনভাৰো সুসানগোপকানঞ্চ ৰিহারে মহাথেরস্স চ গামভোজকস্স চ কথেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘থেরো কিং কারণা’’তি? ‘‘কতকম্মা চোরা ধনসামিকেহি পদানুপদং অনুবদ্ধা সুসানে ভণ্ডকং ছড্ডেত্ৰা পলাযন্তি, অথ মনুস্সা সোসানিকানং পরিপন্থং করোন্তি, এতেসং পন কথিতে ‘মযং ইমস্স ভদ্দন্তস্স এত্তকং নাম কালং এত্থ ৰসনভাৰং জানাম, অচোরো এসো’তি উপদ্দৰং নিৰারেন্তি. তস্মা এতেসং কথেতুং ৰট্টতী’’তি.
‘‘থেরো অঞ্ঞং কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, সুসানে ৰসন্তেন নাম অয্যেন মচ্ছমংসতিলপিট্ঠতেলগুল়াদীনি ৰজ্জেতব্বানি, দিৰা ন নিদ্দাযিতব্বং, কুসীতেন ন ভৰিতব্বং, আরদ্ধৰীরিযেন ভৰিতব্বং, অসঠেন অমাযাৰিনা হুত্ৰা কল্যাণজ্ঝাসযেন ভৰিতব্বং, সাযং সব্বেসু সুত্তেসু ৰিহারতো আগন্তব্বং, পচ্চূসকালে সব্বেসু অনুট্ঠিতেসুযেৰ ৰিহারং গন্তব্বং. সচে, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে এৰং ৰিহরন্তো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পাপেতুং সক্খিস্সতি, সচে মতসরীরং আনেত্ৰা ছড্ডেন্তি, অহং কম্বলকূটাগারং আরোপেত্ৰা গন্ধমালাদীহি সক্কারং কত্ৰা সরীরকিচ্চং করিস্সামি. নো চে সক্খিস্সতি, চিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা সঙ্কুনা আকড্ঢিত্ৰা বহি ¶ খিপিত্ৰা ফরসুনা কোট্টেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা অগ্গিম্হি পক্খিপিত্ৰা ঝাপেস্সামী’’তি আহ. অথ নং থেরো ‘‘সাধু ভদ্দে, একং পন রূপারম্মণং দিস্ৰা ময্হং কথেয্যাসী’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি পচ্চস্সোসি. থেরো যথাজ্ঝাসযেন সুসানে সমণধম্মং করোতি. চূল়কাল়ত্থেরো ¶ পন উট্ঠায সমুট্ঠায ঘরাৰাসং চিন্তেতি, পুত্তদারং অনুস্সরতি. ‘‘ভাতিকো মে অতিভারিযং কম্মং করোতী’’তি চিন্তেতি.
অথেকা কুলধীতা তংমুহুত্তসমুট্ঠিতেন ব্যাধিনা সাযন্হসমযে অমিলাতা অকিলন্তা কালমকাসি. তমেনং ঞাতকাদযো দারুতেলাদীহি সদ্ধিং সাযং সুসানং নেত্ৰা সুসানগোপিকায ‘‘ইমং ঝাপেহী’’তি ভতিং দত্ৰা নিয্যাদেত্ৰা পক্কমিংসু. সা তস্সা পারুতৰত্থং অপনেত্ৰা তংমুহুত্তমতং পীণিতপীণিতং সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং দিস্ৰা, ‘‘ইমং অয্যস্স দস্সেতুং পতিরূপং আরম্মণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰরূপং নাম আরম্মণং অত্থি, ওলোকেথ অয্যা’’তি আহ. থেরো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পারুপনং নীহরাপেত্ৰা পাদতলতো যাৰ কেসগ্গা ওলোকেত্ৰা ‘‘অতিপীণিতমেতং ¶ রূপং সুৰণ্ণৰণ্ণং অগ্গিম্হি নং পক্খিপিত্ৰা মহাজালাহি গহিতমত্তকালে ময্হং আরোচেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা সকট্ঠানমেৰ গন্ত্ৰা নিসীদি. সা তথা কত্ৰা থেরস্স আরোচেসি. থেরো গন্ত্ৰা ওলোকেসি. জালায পহটপহটট্ঠানং কবরগাৰিযা ৰিয সরীরৰণ্ণং অহোসি, পাদা নমিত্ৰা ওলম্বিংসু, হত্থা পটিকুটিংসু, ঊরুনলাটং নিচ্চম্মং অহোসি ¶ . থেরো ‘‘ইদং সরীরং ইদানেৰ ওলোকেন্তানং অপরিযন্তকরং হুত্ৰা ইদানেৰ খযং পত্তং ৰযং পত্ত’’ন্তি রত্তিট্ঠানং গন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা খযৰযং সম্পস্সমানো –
‘‘অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা, উপ্পাদৰযধম্মিনো;
উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, তেসং ৰূপসমো সুখো’’তি. (দী. নি. ২.২২১, ২৭২; সং. নি. ১.১৮৬; ২.১৪৩; জা. ১.১.৯৫) –
গাথং ৰত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
তস্মিং অরহত্তং পত্তে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরমানো সেতব্যং গন্ত্ৰা সিংসপাৰনং পাৰিসি. চূল়কাল়স্স ভরিযাযো ‘‘সত্থা কির অনুপ্পত্তো সিংসপাৰন’’ন্তি সুত্ৰা ‘‘অম্হাকং সামিকং গণ্হিস্সামা’’তি পেসেত্ৰা সত্থারং নিমন্তাপেসুং. বুদ্ধানং পন অপরিচিণ্ণট্ঠানে আসনপঞ্ঞত্তিং আচিক্খন্তেন একেন ভিক্খুনা পঠমতরং গন্তুং ৰট্টতি. বুদ্ধানঞ্হি মজ্ঝিমট্ঠানে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা তস্স দক্খিণতো ¶ সারিপুত্তত্থেরস্স, ৰামতো ¶ মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স, ততো পট্ঠায উভোসু পস্সেসু ভিক্খুসঙ্ঘস্স আসনং পঞ্ঞাপেতব্বং হোতি. তস্মা মহাকাল়ত্থেরো চীৰরপারুপনট্ঠানে ঠত্ৰা, ‘‘চূল়কাল়, ত্ৰং পুরতো গন্ত্ৰা আসনপঞ্ঞত্তিং আচিক্খা’’তি চূল়কাল়ং পেসেসি. তস্স দিট্ঠকালতো পট্ঠায গেহজনা তেন সদ্ধিং পরিহাসং করোন্তা নীচাসনানি সঙ্ঘত্থেরস্স কোটিযং অত্থরন্তি, উচ্চাসনানি সঙ্ঘনৰকস্স কোটিযং. ইতরো ‘‘মা এৰং করোথ, নীচাসনানি উপরি মা পঞ্ঞাপেথ, উচ্চাসনানি উপরি পঞ্ঞাপেথ, নীচাসনানি হেট্ঠা’’তি আহ. ইত্থিযো তস্স ৰচনং অসুণন্তিযো ৰিয ‘‘ত্ৰং কিং করোন্তো ৰিচরসি, কিং তৰ আসনানি পঞ্ঞাপেতুং ন ৰট্টতি, ত্ৰং কং আপুচ্ছিত্ৰা পব্বজিতো, কেন পব্বজিতোসি, কস্মা ইধাগতোসী’’তি ৰত্ৰা নিৰাসনপারুপনং অচ্ছিন্দিত্ৰা সেতকানি নিৰাসেত্ৰা সীসে চ মালাচুম্বুটকং ঠপেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ সত্থারং আনেহি, মযং আসনানি পঞ্ঞাপেস্সামা’’তি পহিণিংসু. ন চিরং ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা অৰস্সিকোৰ উপ্পব্বজিতত্তা লজ্জিতুং ন জানাতি, তস্মা সো তেন আকপ্পেন নিরাসঙ্কোৰ গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং আদায আগতো. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন ভত্তকিচ্চাৰসানে মহাকাল়স্স ভরিযাযো ‘‘ইমাহি অত্তনো সামিকো গহিতো, মযম্পি অম্হাকং সামিকং গণ্হিস্সামা’’তি ¶ চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থারং নিমন্তযিংসু. তদা পন আসনপঞ্ঞাপনত্থং অঞ্ঞো ভিক্খু অগমাসি. তা তস্মিং খণে ওকাসং অলভিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং অদংসু. চূল়কাল়স্স পন দ্ৰে ভরিযাযো, মজ্ঝিমকাল়স্স ¶ চতস্সো, মহাকাল়স্স পন অট্ঠ. ভিক্খূপি ভত্তকিচ্চং কাতুকামা নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকংসু, বহি গন্তুকামা উট্ঠায অগমংসু. সত্থা পন নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করি. তস্স ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তা ইত্থিযো, ‘‘ভন্তে, মহাকাল়ো অম্হাকং অনুমোদনং কত্ৰা আগচ্ছিস্সতি, তুম্হে পুরতো গচ্ছথা’’তি ৰদিংসু. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পুরতো অগমাসি. গামদ্ৰারং পত্ৰা ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘কিং নামেতং সত্থারা কতং, ঞত্ৰা নু খো কতং, উদাহু অজানিত্ৰা. হিয্যো চূল়কাল়স্স পুরতো গতত্তা পব্বজ্জন্তরাযো জাতো, অজ্জ অঞ্ঞস্স পুরতো গতত্তা অন্তরাযো নাহোসি. ইদানি মহাকাল়ং ঠপেত্ৰা আগতো, সীলৰা খো পন ভিক্খু আচারসম্পন্নো, করিস্সতি নু খো তস্স পব্বজ্জন্তরায’’ন্তি. সত্থা তেসং ৰচনং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছি ¶ . তে তমত্থং আরোচেসুং. ‘‘কিং পন তুম্হে, ভিক্খৰে, চূল়কাল়ং ৰিয মহাকাল়ং সল্লক্খেথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’. তস্স হি দ্ৰে পজাপতিযো, ইমস্স অট্ঠ. ‘‘অট্ঠহি পরিক্খিপিত্ৰা গহিতো কিং করিস্সতি, ভন্তে’’তি? সত্থা ‘‘মা, ভিক্খৰে, এৰং অৰচুত্থ, চূল়কাল়ো উট্ঠায সমুট্ঠায সুভারম্মণবহুলো ৰিহরতি, পপাতে ঠিতো দুব্বলরুক্খসদিসো. ময্হং পন পুত্তো মহাকাল়ো ¶ অসুভানুপস্সী ৰিহরতি, ঘনসেলপব্বতো ৰিয অচলো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং, ইন্দ্রিযেসু অসংৰুতং;
ভোজনম্হি চামত্তঞ্ঞুং, কুসীতং হীনৰীরিযং;
তং ৰে পসহতি মারো, ৰাতো রুক্খংৰ দুব্বলং.
‘‘অসুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং, ইন্দ্রিযেসু সুসংৰুতং;
ভোজনম্হি চ মত্তঞ্ঞুং, সদ্ধং আরদ্ধৰীরিযং;
তং ৰে নপ্পসহতী মারো, ৰাতো সেলংৰ পব্বত’’ন্তি.
তত্থ সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তন্তি সুতং অনুপস্সন্তং, ইট্ঠারম্মণে মানসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰিহরন্তন্তি অত্থো. যো হি পুগ্গলো নিমিত্তগ্গাহং অনুব্যঞ্জনগ্গাহং গণ্হন্তো ‘‘নখা সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘অঙ্গুলিযো সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘হত্থপাদা, জঙ্ঘা, ঊরু, কটি, উদরং, থনা, গীৰা, ওট্ঠা, দন্তা, মুখং, নাসা, অক্খীনি, কণ্ণা, ভমুকা, নলাটং, কেসা, সোভনা’’তি গণ্হাতি, ‘‘কেসা, লোমা, নখা, দন্তা, তচো, সোভনা’’তি ¶ গণ্হাতি, ৰণ্ণো সুভো, সণ্ঠানং সুভন্তি, অযং সুভানুপস্সী নাম. এৰং তং সুভানুপস্সিং ৰিহরন্তং. ইন্দ্রিযেসূতি ¶ চক্খাদীসু ছসু ইন্দ্রিযেসু. অসংৰুতন্তি চক্খুদ্ৰারাদীনি অরক্খন্তং. পরিযেসনমত্তা পটিগ্গহণমত্তা পরিভোগমত্তাতি ইমিস্সা মত্তায অজাননতো ভোজনম্হি চামত্তঞ্ঞুং. অপিচ পচ্চৰেক্খণমত্তা ৰিস্সজ্জনমত্তাতি ইমিস্সাপি মত্তায অজাননতো অমত্তঞ্ঞুং, ইদং ভোজনং ধম্মিকং, ইদং অধম্মিকন্তিপি অজানন্তং. কামচ্ছন্দব্যাপাদৰিহিংসাৰিতক্কৰসিতায কুসীতং. হীনৰীরিযন্তি নিব্বীরিযং চতূসু ইরিযাপথেসু ৰীরিযকরণরহিতং. পসহতীতি অভিভৰতি অজ্ঝোত্থরতি. ৰাতো রুক্খংৰ দুব্বলন্তি বলৰৰাতো ছিন্নপপাতে জাতং দুব্বলরুক্খং ৰিয. যথা হি সো ৰাতো তস্স দুব্বলরুক্খস্স পুপ্ফফলপল্লৰাদীনিপি পাতেতি, খুদ্দকসাখাপি ভঞ্জতি, মহাসাখাপি ¶ ভঞ্জতি, সমূলকম্পি তং রুক্খং উপ্পাটেত্ৰা উদ্ধংমূলং অধোসাখং কত্ৰা গচ্ছতি, এৰমেৰ এৰরূপং পুগ্গলং অন্তো উপ্পন্নো কিলেসমারো পসহতি, বলৰৰাতো দুব্বলরুক্খস্স ¶ পুপ্ফফলপল্লৰাদিপাতনং ৰিয খুদ্দানুখুদ্দকাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, খুদ্দকসাখাভঞ্জনং ৰিয নিস্সগ্গিযাদিআপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, মহাসাখাভঞ্জনং ৰিয তেরসসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, উপ্পাটেত্ৰা উদ্ধং, মূলকং হেট্ঠাসাখং কত্ৰা পাতনং ৰিয পারাজিকাপত্তিআপজ্জনম্পি করোতি, স্ৰাক্খাতসাসনা নীহরিত্ৰা কতিপাহেনেৰ গিহিভাৰং পাপেতীতি এৰং এৰরূপং পুগ্গলং কিলেসমারো অত্তনো ৰসে ৰত্তেতীতি অত্থো.
অসুভানুপস্সিন্তি দসসু অসুভেসু অঞ্ঞতরং অসুভং পস্সন্তং পটিকূলমনসিকারে যুত্তং কেসে অসুভতো পস্সন্তং লোমে নখে দন্তে তচং ৰণ্ণং সণ্ঠানং অসুভতো পস্সন্তং. ইন্দ্রিযেসূতি ছসু ইন্দ্রিযেসু. সুসংৰুতন্তি নিমিত্তাদিগ্গাহরহিতং পিহিতদ্ৰারং. অমত্তঞ্ঞুতাপটিক্খেপেন ভোজনম্হি চ মত্তঞ্ঞুং. সদ্ধন্তি কম্মস্স চেৰ ফলস্স চ সদ্দহনলক্খণায লোকিকায সদ্ধায চেৰ তীসু ৰত্থূসু অৰেচ্চপ্পসাদসঙ্খাতায লোকুত্তরসদ্ধায চ সমন্নাগতং. আরদ্ধৰীরিযন্তি পগ্গহিতৰীরিযং পরিপুণ্ণৰীরিযং. তং ৰেতি এৰরূপং তং পুগ্গলং যথা দুব্বলৰাতো সণিকং পহরন্তো একগ্ঘনং সেলং চালেতুং ন সক্কোতি, তথা ¶ অব্ভন্তরে উপ্পজ্জমানোপি দুব্বলকিলেসমারো নপ্পসহতি, খোভেতুং ৰা চালেতুং ৰা ন সক্কোতীতি অত্থো.
তাপি খো তস্স পুরাণদুতিযিকাযো থেরং পরিৰারেত্ৰা ‘‘ত্ৰং কং আপুচ্ছিত্ৰা পব্বজিতো, ইদানি গিহী ভৰিস্সসি ন ভৰিস্সসী’’তিআদীনি ৰত্ৰা কাসাৰং নীহরিতুকামা অহেসুং. থেরো তাসং আকারং সল্লক্খেত্ৰা নিসিন্নাসনা ৰুট্ঠায ইদ্ধিযা উপ্পত্তিত্ৰা কূটাগারকণ্ণিকং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা সত্থরি গাথা পরিযোসাপেন্তেযেৰ সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং অভিত্থৰন্তো আকাসতো ওতরিত্ৰা তথাগতস্স পাদে ৰন্দি.
গাথাপরিযোসানে ¶ সম্পত্তভিক্খূ সোতাপত্তিফলাদীসু পতিট্ঠহিংসূতি.
মহাকাল়ত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. দেৰদত্তৰত্থু
অনিক্কসাৰোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো রাজগহে দেৰদত্তস্স কাসাৰলাভং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে দ্ৰে অগ্গসাৰকা পঞ্চসতে পঞ্চসতে অত্তনো অত্তনো পরিৰারে আদায সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা জেতৰনতো রাজগহং অগমংসু. রাজগহৰাসিনো দ্ৰেপি তযোপি বহূপি একতো হুত্ৰা আগন্তুকদানং অদংসু. অথেকদিৰসং আযস্মা সারিপুত্তো অনুমোদনং করোন্তো ¶ ‘‘উপাসকা একো সযং দানং দেতি, পরং ন সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদং লভতি, নো পরিৰারসম্পদং. একো সযং ন দেতি, পরং সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পরিৰারসম্পদং লভতি, নো ভোগসম্পদং. একো সযম্পি ন দেতি, পরম্পি ন সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে কঞ্জিকমত্তম্পি কুচ্ছিপূরং ন লভতি, অনাথো হোতি নিপ্পচ্চযো. একো সযম্পি দেতি, পরম্পি সমাদপেতি, সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অত্তভাৰসতেপি অত্তভাৰসহস্সেপি অত্তভাৰসতসহস্সেপি ভোগসম্পদঞ্চেৰ পরিৰারসম্পদঞ্চ লভতী’’তি এৰং ধম্মং দেসেসি.
তমেকো পণ্ডিতপুরিসো ধম্মং সুত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযা ৰত ভো, অব্ভুতা ৰত ভো ধম্মদেসনা, সুকারণং কথিতং, মযা ইমাসং দ্ৰিন্নং সম্পত্তীনং নিপ্ফাদকং কম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি থেরং নিমন্তেসি. ‘‘কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থো উপাসকা’’তি. ‘‘কিত্তকা পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারা’’তি? ‘‘সহস্সমত্তা উপাসকা’’তি. ‘‘সব্বেহি সদ্ধিংযেৰ স্ৰে ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি. ‘‘থেরো অধিৰাসেসি’’. উপাসকো নগরৰীথিযং চরন্তো – ‘‘অম্মা, তাতা, মযা ভিক্খুসহস্সং নিমন্তিতং, তুম্হে কিত্তকানং ভিক্খূনং ভিক্খং দাতুং সক্খিস্সথ, তুম্হে কিত্তকান’’ন্তি সমাদপেসি. মনুস্সা অত্তনো অত্তনো পহোনকনিযামেন ¶ – ‘‘মযং দসন্নং দস্সাম, মযং ৰীসতিযা, মযং সতস্সা’’তি আহংসু. উপাসকো – ‘‘তেন হি একস্মিং ঠানে সমাগমং কত্ৰা একতোৰ পরিৰিসিস্সাম ¶ , সব্বে তিলতণ্ডুলসপ্পিমধুফাণিতাদীনি সমাহরথা’’তি একস্মিং ঠানে সমাহরাপেসি.
অথস্স ¶ একো কুটুম্বিকো সতসহস্সগ্ঘনিকং গন্ধকাসাৰৰত্থং দত্ৰা – ‘‘সচে তে দানৰত্তং নপ্পহোতি, ইদং ৰিস্সজ্জেত্ৰা যং ঊনং, তং পূরেয্যাসি. সচে পহোতি, যস্সিচ্ছসি, তস্স ভিক্খুনো দদেয্যাসী’’তি আহ. তদা তস্স সব্বং দানৰত্তং পহোসি, কিঞ্চি ঊনং নাম নাহোসি. সো মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘ইদং, অয্যা, কাসাৰং একেন কুটুম্বিকেন এৰং নাম ৰত্ৰা দিন্নং অতিরেকং জাতং, কস্স নং দেমা’’তি. একচ্চে ‘‘সারিপুত্তত্থেরস্সা’’তি আহংসু. একচ্চে ‘‘থেরো সস্সপাকসমযে আগন্ত্ৰা গমনসীলো, দেৰদত্তো অম্হাকং মঙ্গলামঙ্গলেসু সহাযো উদকমণিকো ৰিয নিচ্চং পতিট্ঠিতো, তস্স তং দেমা’’তি আহংসু. সম্বহুলিকায কথাযপি ‘‘দেৰদত্তস্স দাতব্ব’’ন্তি ৰত্তারো বহুতরা অহেসুং, অথ নং দেৰদত্তস্স অদংসু. সো তং ছিন্দিত্ৰা সিব্বিত্ৰা রজিত্ৰা নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা ৰিচরতি. তং দিস্ৰা মনুস্সা ‘‘নযিদং দেৰদত্তস্স অনুচ্ছৰিকং, সারিপুত্তত্থেরস্স অনুচ্ছৰিকং. দেৰদত্তো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং নিৰাসেত্ৰা পারুপিত্ৰা ৰিচরতী’’তি ৰদিংসু. অথেকো ¶ দিসাৰাসিকো ভিক্খু রাজগহা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কতপটিসন্থারো সত্থারা দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং ফাসুৰিহারং পুচ্ছিতো আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো ভিক্খু ইদানেৰেসো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰত্থং ধারেতি, পুব্বেপি ধারেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিৰাসী একো হত্থিমারকো হত্থিং মারেত্ৰা মারেত্ৰা দন্তে চ নখে চ অন্তানি চ ঘনমংসঞ্চ আহরিত্ৰা ৰিক্কিণন্তো জীৰিতং কপ্পেতি. অথেকস্মিং অরঞ্ঞে অনেকসহস্সা হত্থিনো গোচরং গহেত্ৰা গচ্ছন্তা পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা ততো পট্ঠায গচ্ছমানা গমনাগমনকালে জণ্ণুকেহি নিপতিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. একদিৰসঞ্হি হত্থিমারকো তং কিরিযং দিস্ৰা – ‘‘অহং ইমে কিচ্ছেন মারেমি, ইমে চ গমনাগমনকালে পচ্চেকবুদ্ধে ৰন্দন্তি, কিং নু খো দিস্ৰা ৰন্দন্তী’’তি চিন্তেন্তো – ‘‘কাসাৰ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা, ‘‘মযাপি ইদানি কাসাৰং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা একস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স জাতস্সরং ওরুয্হ ন্হাযন্তস্স তীরে ঠপিতেসু কাসাৰেসু চীৰরং থেনেত্ৰা ¶ তেসং হত্থীনং গমনাগমনমগ্গে সত্তিং গহেত্ৰা সসীসং পারুপিত্ৰা নিসীদতি. হত্থিনো তং দিস্ৰা – ‘‘পচ্চেকবুদ্ধো’’তি সঞ্ঞায ৰন্দিত্ৰা পক্কমন্তি. সো তেসং সব্বপচ্ছতো গচ্ছন্তং সত্তিযা পহরিত্ৰা মারেত্ৰা দন্তাদীনি গহেত্ৰা সেসং ভূমিযং ¶ নিখণিত্ৰা গচ্ছতি. অপরভাগে বোধিসত্তো ¶ হত্থিযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা হত্থিজেট্ঠকো যূথপতি অহোসি. তদাপি সো তথেৰ করোতি. মহাপুরিসো অত্তনো পরিসায পরিহানিং ঞত্ৰা, ‘‘কুহিং ইমে হত্থী গতা, মন্দা জাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ন জানাম, সামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কুহিঞ্চি গচ্ছন্তা মং অনাপুচ্ছিত্ৰা ন গমিস্সন্তি, পরিপন্থেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘একস্মিং ঠানে কাসাৰং পারুপিত্ৰা নিসিন্নস্স সন্তিকা পরিপন্থেন ভৰিতব্ব’’ন্তি পরিসঙ্কিত্ৰা, ‘‘তং পরিগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি সব্বে হত্থী পুরতো পেসেত্ৰা সযং পচ্ছতো ৰিলম্বমানো আগচ্ছতি. সো সেসহত্থীসু ৰন্দিত্ৰা গতেসু মহাপুরিসং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা চীৰরং সংহরিত্ৰা সত্তিং ৰিস্সজ্জি. মহাপুরিসো সতিং উপ্পট্ঠপেত্ৰা আগচ্ছন্তো পচ্ছতো পটিক্কমিত্ৰা সত্তিং ৰিৰজ্জেসি. অথ নং ‘‘ইমিনা ইমে হত্থী নাসিতা’’তি গণ্হিতুং পক্খন্দি. ইতরো একং রুক্খং পুরতো কত্ৰা নিলীযি. অথ ‘‘নং রুক্খেন সদ্ধিং সোণ্ডায পরিক্খিপিত্ৰা গহেত্ৰা ভূমিযং পোথেস্সামী’’তি তেন নীহরিত্ৰা দস্সিতং কাসাৰং দিস্ৰা – ‘‘সচাহং ইমস্মিং দুব্ভিস্সামি, অনেকসহস্সেসু মে বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধখীণাসৰেসু লজ্জা নাম ভিন্না ভৰিস্সতী’’তি অধিৰাসেত্ৰা – ‘‘তযা মে এত্তকা ঞাতকা নাসিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘কস্মা এৰং ভারিযকম্মমকাসি, অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰীতরাগানং অনুচ্ছৰিকং ৰত্থং পরিদহিত্ৰা এৰরূপং কম্মং করোন্তেন ভারিযং তযা কত’’ন্তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা উত্তরিপি নং নিগ্গণ্হন্তো ‘‘অনিক্কসাৰো ¶ কাসাৰং…পে… স ৰে কাসাৰমরহতী’’তি গাথং ৰত্ৰা – ‘‘অযুত্তং তে কত’’ন্তি ৰত্ৰা তং ৰিস্সজ্জেসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা হত্থিমারকো দেৰদত্তো অহোসি, তস্স নিগ্গাহকো হত্থিনাগো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি দেৰদত্তো অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ৰত্থং ধারেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অনিক্কসাৰো ¶ কাসাৰং, যো ৰত্থং পরিদহিস্সতি;
অপেতো দমসচ্চেন, ন সো কাসাৰমরহতি.
‘‘যো চ ৰন্তকসাৰস্স, সীলেসু সুসমাহিতো;
উপেতো দমসচ্চেন, স ৰে কাসাৰমরহতী’’তি.
ছদ্দন্তজাতকেনাপি (জা. ১.১৬.১২২-১২৩) চ অযমত্থো দীপেতব্বো.
তত্থ ¶ অনিক্কসাৰোতি রাগাদীহি কসাৰেহি সকসাৰো. পরিদহিস্সতীতি নিৰাসনপারুপনঅত্থরণৰসেন পরিভুঞ্জিস্সতি. পরিধস্সতীতিপি পাঠো. অপেতো দমসচ্চেনাতি ইন্দ্রিযদমেন চেৰ পরমত্থসচ্চপক্খিকেন ৰচীসচ্চেন চ অপেতো, ৰিযুত্তো পরিচ্চত্থোতি অত্থো. ন সোতি সো এৰরূপো পুগ্গলো কাসাৰং পরিদহিতুং নারহতি. ৰন্তকসাৰস্সাতি চতূহি মগ্গেহি ৰন্তকসাৰো ছড্ডিতকসাৰো পহীনকসাৰো অস্স. সীলেসূতি চতুপারিসুদ্ধিসীলেসু. সুসমাহিতোতি সুট্ঠু সমাহিতো সুট্ঠিতো. উপেতোতি ইন্দ্রিযদমেন চেৰ ৰুত্তপ্পকারেন চ সচ্চেন উপগতো. স ৰেতি সো এৰরূপো পুগ্গলো তং গন্ধকাসাৰৰত্থং অরহতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ সো দিসাৰাসিকো ভিক্খু সোতাপন্নো অহোসি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
দেৰদত্তৰত্থু সত্তমং.
৮. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
অসারে সারমতিনোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অগ্গসাৰকেহি নিৰেদিতং সঞ্চযস্স অনাগমনং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অম্হাকঞ্হি সত্থা ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে অমরৰতিযা নাম নগরে সুমেধো নাম ব্রাহ্মণকুমারো হুত্ৰা সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা মাতাপিতূনং ¶ অচ্চযেন অনেককোটিসঙ্খ্যং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তে ৰসন্তো ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা আকাসেন গচ্ছন্তো দীপঙ্করদসবলস্স সুদস্সনৰিহারতো রম্মৰতীনগরং পৰিসনত্থায মগ্গং সোধযমানং জনং দিস্ৰা সযম্পি একং পদেসং গহেত্ৰা মগ্গং সোধেতি. তস্মিং অসোধিতেযেৰ আগতস্স সত্থুনো অত্তানং সেতুং কত্ৰা কললে অজিনচম্মং অত্থরিত্ৰা ‘‘সত্থা সসাৰকসঙ্ঘো কললং অনক্কমিত্ৰা মং অক্কমন্তো গচ্ছতূ’’তি নিপন্নো. সত্থারা তং দিস্ৰাৰ ‘‘বুদ্ধঙ্কুরো এস, অনাগতে কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং ¶ অসঙ্খ্যেয্যানং পরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকতো. তস্স সত্থুনো অপরভাগে ‘‘কোণ্ডঞ্ঞো মঙ্গলো সুমনো রেৰতো সোভিতো অনোমদস্সী পদুমো নারদো পদুমুত্তরো সুমেধো সুজাতো পিযদস্সী অত্থদস্সী ধম্মদস্সী সিদ্ধত্থো তিস্সো ফুস্সো ৰিপস্সী সিখী ৰেস্সভূ ককুসন্ধো কোণাগমনো কস্সপো’’তি লোকং ওভাসেত্ৰা উপ্পন্নানং ইমেসম্পি তেৰীসতিযা ¶ বুদ্ধানং সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো, ‘‘দস পারমিযো, দস উপপারমিযো, দস পরমত্থপারমিযো’’তি সমত্তিংস পারমিযো পূরেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠিতো পথৰিকম্পনানি মহাদানানি দত্ৰা পুত্তদারং পরিচ্চজিত্ৰা আযুপরিযোসানে তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দস সহস্সচক্কৰাল়দেৰতাহি সন্নিপতিত্ৰা –
‘‘কালো দেৰ মহাৰীর, উপ্পজ্জ মাতুকুচ্ছিযং;
সদেৰকং তারযন্তো, বুজ্ঝস্সু অমতং পদ’’ন্তি. (বু. ৰং. ১.৬৭) –
ৰুত্তে –
‘‘কালং দেসঞ্চ দীপঞ্চ, কুলং মাতরমেৰ চ;
ইমে পঞ্চ ৰিলোকেত্ৰা, উপ্পজ্জতি মহাযসো’’তি. –
পঞ্চ মহাৰিলোকনানি ৰিলোকেত্ৰা ততো চুতো সক্যরাজকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা দসমাসচ্চযেন মাতুকুচ্ছিতো ৰিজাযি. সোল়সৰস্সকালে তত্থ মহাসম্পত্তিযা পরিহরিযমানো অনুক্কমেন ভদ্রযোব্বনং পত্ৰা তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু দেৰলোকসিরিং ¶ ৰিয রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো উয্যানকীল়ায গমনসমযে অনুক্কমেন জিণ্ণব্যাধিমতসঙ্খাতে তযো ¶ দেৰদূতে দিস্ৰা সঞ্জাতসংৰেগো নিৰত্তিত্ৰা চতুত্থৰারে পব্বজিতং দিস্ৰা, ‘‘সাধু পব্বজ্জা’’তি পব্বজ্জায রুচিং উপ্পাদেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰসং খেপেত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণীতীরে নিসিন্নো কপ্পকৰেসং গহেত্ৰা আগতেন ৰিস্সকম্মেন দেৰপুত্তেন অলঙ্কতপটিযত্তো রাহুলকুমারস্স জাতসাসনং সুত্ৰা পুত্তসিনেহস্স বলৰভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘যাৰ ইদং বন্ধনং ন ৰড্ঢতি, তাৰদেৰ নং ছিন্দিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সাযং নগরং পৰিসন্তো –
‘‘নিব্বুতা নূন সা মাতা, নিব্বুতো নূন সো পিতা;
নিব্বুতা নূন সা নারী, যস্সাযং ঈদিসো পতী’’তি. –
কিসাগোতমিযা নাম পিতুচ্ছাধীতায ভাসিতং ইমং গাথং সুত্ৰা, ‘‘অহং ইমায নিব্বুতপদং সাৰিতো’’তি মুত্তাহারং ওমুঞ্চিত্ৰা তস্সা পেসেত্ৰা অত্তনো ভৰনং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিসিন্নো নিদ্দোপগতানং নাটকিত্থীনং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা নিব্বিন্নহদযো ছন্নং উট্ঠাপেত্ৰা কণ্ডকং আহরাপেত্ৰা তং আরুয্হ ছন্নসহাযো দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতাহি পরিৰুতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা ¶ অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন রাজগহং গন্ত্ৰা তত্থ পিণ্ডায চরিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতপব্ভারে নিসিন্নো মগধরঞ্ঞা রজ্জেন নিমন্তিযমানো তং পটিক্খিপিত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা অত্তনো ৰিজিতং আগমনত্থায তেন গহিতপটিঞ্ঞো আল়ারঞ্চ উদকঞ্চ উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং সন্তিকে অধিগতৰিসেসং অনলঙ্করিত্ৰা ছব্বস্সানি মহাপধানং পদহিত্ৰা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে ¶ পাতোৰ সুজাতায দিন্নপাযসং পরিভুঞ্জিত্ৰা নেরঞ্জরায নদিযা সুৰণ্ণপাতিং পৰাহেত্ৰা নেরঞ্জরায নদিযা তীরে মহাৰনসণ্ডে নানাসমাপত্তীহি দিৰসভাগং ৰীতিনামেত্ৰা সাযন্হসমযে সোত্তিযেন দিন্নং তিণং গহেত্ৰা কাল়েন নাগরাজেন অভিত্থুতগুণো বোধিমণ্ডং আরুয্হ তিণানি সন্থরিত্ৰা ‘‘ন তাৰিমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি, যাৰ মে অনুপাদায ¶ আসৰেহি চিত্তং ন মুচ্চিস্সতী’’তি পটিঞ্ঞং কত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা সূরিযে অনত্থঙ্গমিতেযেৰ মারবলং ৰিধমিত্ৰা পঠমযামে পুব্বেনিৰাসঞাণং, মজ্ঝিমযামে চুতূপপাতঞাণং পত্ৰা পচ্ছিমযামাৰসানে পচ্চযাকারে ঞাণং ওতারেত্ৰা অরুণুগ্গমনে দসবলচতুৰেসারজ্জাদিসব্বগুণপটিমণ্ডিতং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰীতিনামেত্ৰা অট্ঠমে সত্তাহে অজপালনিগ্রোধমূলে নিসিন্নো ধম্মগম্ভীরতাপচ্চৰেক্খণেন অপ্পোস্সুক্কতং আপজ্জমানো দসসহস্সচক্কৰাল়মহাব্রহ্মপরিৰারেন সহম্পতিব্রহ্মুনা আযাচিতধম্মদেসনো বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেত্ৰা ব্রহ্মুনো অজ্ঝেসনং অধিৰাসেত্ৰা, ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি ওলোকেন্তো আল়ারুদকানং কালকতভাৰং ঞত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং বহূপকারতং অনুস্সরিত্ৰা উট্ঠাযাসনা কাসিপুরং ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে উপকেন সদ্ধিং মন্তেত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমদিৰসে ইসিপতনে মিগদাযে পঞ্চৰগ্গিযানং ৰসনট্ঠানং পত্ৰা তে অননুচ্ছৰিকেন সমুদাচারেন সমুদাচরন্তে সঞ্ঞাপেত্ৰা অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞপ্পমুখে অট্ঠারস ব্রহ্মকোটিযো অমতপানং পাযেন্তো ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো পঞ্চমিযং পক্খস্স সব্বেপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তং দিৰসমেৰ যসকুলপুত্তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা তং রত্তিভাগে নিব্বিন্দিত্ৰা গেহং পহায নিক্খন্তং দিস্ৰা, ‘‘এহি যসা’’তি পক্কোসিত্ৰা তস্মিংযেৰ রত্তিভাগে সোতাপত্তিফলং পাপেত্ৰা পুনদিৰসে অরহত্তং পাপেত্ৰা অপরেপি তস্স সহাযকে চতুপণ্ণাস জনে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা অরহত্তং পাপেসি.
এৰং লোকে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু জাতেসু ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা, ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিক’’ন্তি সট্ঠি ভিক্খূ দিসাসু পেসেত্ৰা সযং উরুৰেলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস জনে ভদ্দৰগ্গিযকুমারে ৰিনেসি. তেসু সব্বপচ্ছিমকো সোতাপন্নো সব্বুত্তমো অনাগামী অহোসি. তে সব্বেপি এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা দিসাসু পেসেত্ৰা সযং ¶ উরুৰেলং গন্ত্ৰা অড্ঢুড্ঢানি পাটিহারিযসহস্সানি দস্সেত্ৰা উরুৰেলকস্সপাদযো ¶ সহস্সজটিলপরিৰারে তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা গযাসীসে ¶ নিসীদাপেত্ৰা আদিত্তপরিযাযদেসনায (মহাৰ. ৫৪; সং. নি. ৪.২৮) অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তেন অরহন্তসহস্সেন পরিৰুতো ‘‘বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নং পটিঞ্ঞং মোচেস্সামী’’তি রাজগহনগরূপচারে লট্ঠিৰনুয্যানং গন্ত্ৰা, ‘‘সত্থা কির আগতো’’তি সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি সদ্ধিং আগতস্স রঞ্ঞো মধুরধম্মকথং কথেন্তো রাজানং একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা একনহুতং সরণেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা পুনদিৰসে সক্কেন দেৰরাজেন মাণৰকৰণ্ণং গহেত্ৰা অভিত্থুতগুণো রাজগহনগরং পৰিসিত্ৰা রাজনিৰেসনে কতভত্তকিচ্চো ৰেল়ুৰনারামং পটিগ্গহেত্ৰা তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. তত্থ নং সারিপুত্তমোগ্গল্লানা উপসঙ্কমিংসু.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অনুপ্পন্নেযেৰ হি বুদ্ধে রাজগহতো অৰিদূরে উপতিস্সগামো কোলিতগামোতি দ্ৰে ব্রাহ্মণগামা অহেসুং. তেসু উপতিস্সগামে সারিযা নাম ব্রাহ্মণিযা গব্ভস্স পতিট্ঠিতদিৰসেযেৰ কোলিতগামে মোগ্গলিযা নাম ব্রাহ্মণিযাপি গব্ভো পতিট্ঠাসি. তানি কির দ্ৰেপি কুলানি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা আবদ্ধপটিবদ্ধসহাযকানেৰ অহেসুং, তাসং দ্ৰিন্নম্পি একদিৰসমেৰ গব্ভপরিহারং অদংসু. তা উভোপি দসমাসচ্চেযেন পুত্তে ৰিজাযিংসু. নামগ্গহণদিৰসে সারিযা ব্রাহ্মণিযা পুত্তস্স উপতিস্সগামকে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা উপতিস্সোতি নামং করিংসু ¶ , ইতরস্স কোলিতগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা কোলিতোতি নামং করিংসু. তে উভোপি ৰুড্ঢিমন্ৰায সব্বসিপ্পানং পারং অগমংসু. উপতিস্সমাণৰস্স কীল়নত্থায নদিং ৰা উয্যানং ৰা গমনকালে পঞ্চ সুৰণ্ণসিৰিকসতানি পরিৰারানি হোন্তি, কোলিতমাণৰস্স পঞ্চ আজঞ্ঞযুত্তরথসতানি. দ্ৰেপি জনা পঞ্চপঞ্চমাণৰকসতপরিৰারা হোন্তি. রাজগহে চ অনুসংৰচ্ছরং গিরগ্গসমজ্জো নাম অহোসি. তেসং দ্ৰিন্নম্পি একট্ঠানেযেৰ মঞ্চং বন্ধন্তি. দ্ৰেপি একতো নিসীদিত্ৰা সমজ্জং পস্সন্তা হসিতব্বট্ঠানে হসন্তি, সংৰেগট্ঠানে সংৰেজেন্তি, দাযং দাতুং যুত্তট্ঠানে দাযং দেন্তি. তেসং ইমিনাৰ নিযামেন একদিৰসং সমজ্জং পস্সন্তানং পরিপাকগতত্তা ঞাণস্স পুরিমদিৰসেসু ৰিয হসিতব্বট্ঠানে হাসো ৰা সংৰেগট্ঠানে সংৰেগো ৰা দাতুং যুত্তট্ঠানে দানং ৰা নাহোসি ¶ . দ্ৰেপি পন জনা এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘কিমেত্থ ওলোকেতব্বং অত্থি, সব্বেপিমে অপ্পত্তে ৰস্সসতে অপ্পণ্ণত্তিকভাৰং গমিস্সন্তি, অম্হেহি পন একং মোক্খধম্মং পরিযেসিতুং ৰট্টতী’’তি আরম্মণং গহেত্ৰা নিসীদিংসু. ততো কোলিতো উপতিস্সং আহ – ‘‘সম্ম উপতিস্স, ন ত্ৰং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিয হট্ঠপহট্ঠো, ইদানি অনত্তমনধাতুকোসি, কিং তে সল্লক্খিত’’ন্তি? ‘‘সম্ম কোলিত, এতেসং ৰোলোকনে সারো নত্থি ¶ ¶ , নিরত্থকমেতং, অত্তনো মোক্খধম্মং গৰেসিতুং ৰট্টতী’’তি ইদং চিন্তযন্তো নিসিন্নোম্হি. ত্ৰং পন কস্মা অনত্তমনোসীতি? সোপি তথেৰ আহ. অথস্স অত্তনা সদ্ধিং একজ্ঝাসযতং ঞত্ৰা উপতিস্সো আহ – ‘‘অম্হাকং উভিন্নম্পি সুচিন্তিকং, মোক্খধম্মং পন গৰেসন্তেহি একা পব্বজ্জা লদ্ধুং ৰট্টতি. কস্স সন্তিকে পব্বজামা’’তি?
তেন খো পন সমযেন সঞ্চযো নাম পরিব্বাজকো রাজগহে পটিৰসতি মহতিযা পরিব্বাজকপরিসায সদ্ধিং. তে ‘‘তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামা’’তি পঞ্চমাণৰকসতানি ‘‘সিৰিকাযো চ রথে চ গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি উয্যোজেত্ৰা একায সিৰিকায একেন রথেন গন্ত্ৰা সঞ্চযস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায সঞ্চযো অতিরেকলাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি. তে কতিপাহেনেৰ সব্বং সঞ্চযস্স সমযং পরিমদ্দিত্ৰা, ‘‘আচরিয, তুম্হাকং জাননসমযো এত্তকোৰ, উদাহু উত্তরিম্পি অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘এত্তকোৰ সব্বং তুম্হেহি ঞাত’’ন্তি ৰুত্তে চিন্তযিংসু – ‘‘এৰং সতি ইমস্স সন্তিকে ব্রহ্মচরিযৰাসো নিরত্থকো, মযং যং মোক্খধম্মং গৰেসিতুং নিক্খন্তা, সো ইমস্স সন্তিকে উপ্পাদেতুং ন সক্কা, মহা খো পন জম্বুদীপো, গামনিগমরাজধানিযো চরন্তা অদ্ধা মোক্খধম্মদেসকং কঞ্চি আচরিযং লভিস্সামা’’তি. ততো পট্ঠায, ‘‘যত্থ যত্থ পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা অত্থী’’তি ৰদন্তি, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা সাকচ্ছং করোন্তি. তেহি পুট্ঠং পঞ্হং অঞ্ঞে কথেতুং ¶ ন সক্কোন্তি, তে পন তেসং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তি. এৰং সকলজম্বুদীপং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম কোলিত, অম্হেসু যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূ’’তি কতিকং অকংসুং.
এৰং তেসু কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু সত্থা ৰুত্তানুক্কমেন রাজগহং পত্ৰা ৰেল়ুৰনং পটিগ্গহেত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহরতি. তদা ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিকং ¶ বহুজনহিতাযা’’তি রতনত্তযগুণপকাসনত্থং উয্যোজিতানং একসট্ঠিযা অরহন্তানং অন্তরে পঞ্চৰগ্গিযানং অব্ভন্তরো অস্সজিত্থেরো পটিনিৰত্তিত্ৰা রাজগহং আগতো, পুনদিৰসে পাতোৰ পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. তস্মিং সমযে উপতিস্সপরিব্বাজকোপি পাতোৰ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পরিব্বাজকারামং গচ্ছন্তো থেরং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা এৰরূপো পব্বজিতো নাম ন দিট্ঠপুব্বোযেৰ, যে লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খূনং অঞ্ঞতরো, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছেয্যং – ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি? অথস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পঞ্হং পুচ্ছিতুং, অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি, যংনূনাহং ইমং ¶ ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং, অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি. সো থেরং লদ্ধপিণ্ডপাতং অঞ্ঞতরং ওকাসং গচ্ছন্তং দিস্ৰা নিসীদিতুকামতঞ্চস্স ঞত্ৰা অত্তনো ¶ পরিব্বাজকপীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি, সো ভত্তকিচ্চপরিযোসানেপিস্স অত্তনো কুণ্ডিকায উদকং অদাসি.
এৰং আচরিযৰত্তং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চেন থেরেন সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো পন তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো, কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পরিব্বাজকা নাম সাসনস্স পটিপক্খভূতা, ইমস্স সাসনস্স গম্ভীরতং দস্সেস্সামী’’তি. অত্তনো নৰকভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো, অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাৰাহং সক্খিস্সামি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতু’’ন্তি. পরিব্বাজকো – ‘‘অহং উপতিস্সো নাম, ত্ৰং যথাসত্তিযা অপ্পং ৰা বহুং ৰা ৰদ, এতং নযসতেন নযসহস্সেন পটিৰিজ্ঝিতুং ময্হং ভারো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি;
অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি. (মহাৰ. ৬০);
এৰং ¶ ৰুত্তে থেরো – ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০; অপ. থের ১.১.২৮৬) গাথমাহ. পরিব্বাজকো পঠমপদদ্ৰযমেৰ সুত্ৰা সহস্সনযপটিমণ্ডিতে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, ইতরং পদদ্ৰযং ¶ সোতাপন্নকালে নিট্ঠাপেসি. সো সোতাপন্নো হুত্ৰা উপরিৰিসেসে অপ্পৰত্তন্তে ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, মা উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢযিত্থ, এত্তকমেৰ হোতু, কুহিং অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, তুম্হে পুরতো যাথ, ময্হং একো সহাযকো অত্থি, অম্হেহি চ অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকা কতা ‘অম্হেসু যো অমতং পঠমং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূ’তি. অহং তং পটিঞ্ঞং মোচেত্ৰা সহাযকং গহেত্ৰা তুম্হাকং গতমগ্গেনেৰ সত্থু সন্তিকং আগমিস্সামীতি পঞ্চপতিট্ঠিতেন থেরস্স পাদেসু নিপতিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা থেরং উয্যোজেত্ৰা পরিব্বাজকারামাভিমুখো অগমাসি’’.
অথ খো কোলিতপরিব্বাজকো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জ ময্হং সহাযকস্স ¶ মুখৰণ্ণো ন অঞ্ঞদিৰসেসু ৰিয, অদ্ধা তেন অমতং অধিগতং ভৰিস্সতী’’তি অমতাধিগমং পুচ্ছি. সোপিস্স ‘‘আমাৰুসো, অমতং অধিগত’’ন্তি পটিজানিত্ৰা তমেৰ গাথং অভাসি. গাথাপরিযোসানে কোলিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা আহ – ‘‘কুহিং কির, সম্ম, অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে কির, সম্ম, এৰং নো আচরিযেন অস্সজিত্থেরেন কথিত’’ন্তি. ‘‘তেন হি, সম্ম, আযাম, সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি. সারিপুত্তত্থেরো চ নামেস সদাপি আচরিযপূজকোৰ, তস্মা সহাযং এৰমাহ – ‘‘সম্ম, অম্হেহি অধিগতং অমতং অম্হাকং আচরিযস্স সঞ্চযপরিব্বাজকস্সাপি কথেস্সাম, বুজ্ঝমানো ¶ পটিৰিজ্ঝিস্সতি, অপ্পটিৰিজ্ঝন্তো অম্হাকং সদ্দহিত্ৰা সত্থু, সন্তিকং গমিস্সতি, বুদ্ধানং দেসনং সুত্ৰা মগ্গফলপটিৰেধং করিস্সতী’’তি. ততো দ্ৰেপি জনা সঞ্চযস্স সন্তিকং অগমংসু.
সঞ্চযো তে দিস্ৰাৰ – ‘‘কিং, তাতা, কোচি ৰো অমতমগ্গদেসকো লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, আচরিয, লদ্ধো, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, ধম্মো লোকে উপ্পন্নো, সঙ্ঘো লোকে উপ্পন্নো, তুম্হে তুচ্ছে অসারে ৰিচরথ, তস্মা এথ, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, নাহং সক্খিস্সামী’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণাহি’’? ‘‘অহং মহাজনস্স আচরিযো হুত্ৰা ৰিচরিং, ৰিচরন্তস্স মে অন্তেৰাসিকৰাসো চাটিযা উদঞ্চনভাৰপ্পত্তি ৰিয হোতি, ন সক্খিস্সামহং অন্তেৰাসিকৰাসং ৰসিতু’’ন্তি. ‘‘মা এৰং করিত্থ, আচরিযা’’তি. ‘‘হোতু, তাতা, গচ্ছথ তুম্হে, নাহং সক্খিস্সামী’’তি. আচরিয, লোকে বুদ্ধস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায মহাজনো গন্ধমালাদিহত্থো গন্ত্ৰা তমেৰ পূজেস্সতি, মযম্পি তত্থেৰ গমিস্সাম. ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘তাতা, কিং নু খো ইমস্মিং লোকে দন্ধা বহূ, উদাহু পণ্ডিতা’’তি. ‘‘দন্ধা, আচরিয, বহূ, পণ্ডিতা চ নাম কতিপযা এৰ হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি, তাতা, পণ্ডিতা পণ্ডিতস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গমিস্সন্তি, দন্ধা দন্ধস্স মম সন্তিকং আগমিস্সন্তি ¶ , গচ্ছথ তুম্হে, নাহং গমিস্সামী’’তি. তে ‘‘পঞ্ঞাযিস্সথ তুম্হে, আচরিযা’’তি পক্কমিংসু. তেসু গচ্ছন্তেসু সঞ্চযস্স পরিসা ভিজ্জি, তস্মিং খণে আরামো তুচ্ছো অহোসি. সো তুচ্ছং আরামং দিস্ৰা উণ্হং লোহিতং ছড্ডেসি. তেহিপি সদ্ধিং গচ্ছন্তেসু পঞ্চসু পরিব্বাজকসতেসু সঞ্চযস্স অড্ঢতেয্যসতানি নিৰত্তিংসু, অথ খো তে অত্তনো অন্তেৰাসিকেহি অড্ঢতেয্যেহি পরিব্বাজকসতেহি সদ্ধিং ৰেল়ুৰনং অগমংসু.
সত্থা চতুপরিসমজ্ঝে নিসিন্নো ধম্মং দেসেন্তো তে দূরতোৰ দিস্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এতে, ভিক্খৰে, দ্ৰে সহাযকা আগচ্ছন্তি কোলিতো চ উপতিস্সো চ, এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি. তে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, নিসীদিত্ৰা চ পন ¶ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি. ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি. সব্বেপি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সিকত্থেরা ৰিয অহেসুং.
অথ নেসং পরিসায চরিতৰসেন সত্থা ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি. ঠপেত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকে অৰসেসা অরহত্তং পাপুণিংসু, অগ্গসাৰকানং পন উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং ন নিট্ঠাসি. কিং কারণা? সাৰকপারমিঞাণস্স মহন্ততায. অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো পব্বজিতদিৰসতো ¶ ¶ সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামকং উপনিস্সায ৰিহরন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কমন্তে সত্থারা সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা তথাগতেন দিন্নং ধাতুকম্মট্ঠানং সুণন্তোৰ উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. সারিপুত্তত্থেরোপি পব্বজিতদিৰসতো অড্ঢমাসং অতিক্কমিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং তমেৰ রাজগহং উপনিস্সায সূকরখতলেণে ৰিহরন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে দেসিযমানে সুত্তানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতভত্তং পরিভুঞ্জন্তো ৰিয সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো. ননু চাযস্মা মহাপঞ্ঞো, অথ কস্মা মহামোগ্গল্লানতো চিরতরেন সাৰকপারমিঞাণং পাপুণীতি? পরিকম্মমহন্ততায. যথা হি দুগ্গতমনুস্সা যত্থ কত্থচি গন্তুকামা খিপ্পমেৰ নিক্খমন্তি, রাজূনং পন হত্থিৰাহনকপ্পনাদিং মহন্তং পরিকম্মং লদ্ধুং ৰট্টতি, এৰংসম্পদমিদং ৰেদিতব্বং.
তং দিৰসঞ্ঞেৰ পন সত্থা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায ৰেল়ুৰনে সাৰকসন্নিপাতং কত্ৰা দ্ৰিন্নং থেরানং অগ্গসাৰকট্ঠানং দত্ৰা পাতিমোক্খং উদ্দিসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু – ‘‘সত্থা মুখোলোকনেন ভিক্খং দেতি, অগ্গসাৰকট্ঠানং দদন্তেন নাম পঠমং পব্বজিতানং পঞ্চৰগ্গিযানং দাতুং ৰট্টতি, এতে অনোলোকেন্তেন যসথেরপ্পমুখানং পঞ্চপণ্ণাসভিক্খূনং দাতুং ৰট্টতি, এতে অনোলোকেন্তেন ভদ্দৰগ্গিযানং ¶ তিংসজনানং, এতে অনোলোকেন্তেন উরুৰেলকস্সপাদীনং তেভাতিকানং, এতে পন এত্তকে মহাথেরে পহায সব্বপচ্ছা পব্বজিতানং অগ্গসাৰকট্ঠানং দদন্তেন মুখং ওলোকেত্ৰা দিন্ন’’ন্তি. সত্থা, ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, মুখং ওলোকেত্ৰা ভিক্খং দেমি, এতেসং পন অত্তনা অত্তনা পত্থিতপত্থিতমেৰ দেমি. অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞো হি একস্মিং সস্সে নৰ ৰারে অগ্গসস্সদানং দদন্তো অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেত্ৰা নাদাসি, অগ্গধম্মং পন অরহত্তং সব্বপঠমং পটিৰিজ্ঝিতুং পত্থেত্ৰা অদাসী’’তি. ‘‘কদা পন ভগৰা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি, ভগৰা অতীতং আহরি –
ভিক্খৰে ¶ , ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী নাম ভগৰা লোকে উদপাদি. তদা মহাকাল়ো চূল়কাল়োতি দ্ৰেভাতিকা কুটুম্বিকা মহন্তং সালিক্খেত্তং ¶ ৰপাপেসুং. অথেকদিৰসং চূল়কাল়ো সালিক্খেত্তং গন্ত্ৰা একং সালিগব্ভং ফালেত্ৰা খাদি, তং অতিমধুরং অহোসি. সো বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স সালিগব্ভদানং দাতুকামো হুত্ৰা জেট্ঠভাতিকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভাতিক, সালিগব্ভং ফালেত্ৰা বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা পচাপেত্ৰা দানং দেমা’’তি আহ. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, সালিগব্ভং ফালেত্ৰা দানং নাম নেৰ অতীতে ভূতপুব্বং, ন অনাগতেপি ভৰিস্সতি, মা সস্সং নাসযী’’তি; ৰুত্তোপি সো পুনপ্পুনং যাচিযেৰ ¶ . অথ নং ভাতা, ‘‘তেন হি সালিক্খেত্তং দ্ৰে কোট্ঠাসে কত্ৰা মম কোট্ঠাসং অনামসিত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসে খেত্তে যং ইচ্ছসি, তং করোহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি খেত্তং ৰিভজিত্ৰা বহূ মনুস্সে হত্থকম্মং যাচিত্ৰা সালিগব্ভং ফালেত্ৰা নিরুদকেন খীরেন পচাপেত্ৰা সপ্পিমধুসক্খরাদীহি যোজেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে – ‘‘ইদং, ভন্তে, মম অগ্গদানং অগ্গধম্মস্স সব্বপঠমং পটিৰেধায সংৰত্ততূ’’তি আহ. সত্থা ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনমকাসি.
সো খেত্তং গন্ত্ৰা ওলোকেন্তো সকলক্খেত্তং কণ্ণিকবদ্ধেহি ৰিয সালিসীসেহি সঞ্ছন্নং দিস্ৰা পঞ্চৰিধপীতিং পটিলভিত্ৰা, ‘‘লাভা ৰত মে’’তি চিন্তেত্ৰা পুথুককালে পুথুকগ্গং নাম অদাসি, গামৰাসীহি সদ্ধিং অগ্গসস্সদানং নাম অদাসি, লাযনে লাযনগ্গং, ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং, কলাপাদীসু কলাপগ্গং, খলগ্গং, খলভণ্ডগ্গং, কোট্ঠগ্গন্তি. এৰং একসস্সে নৰ ৰারে অগ্গদানং অদাসি. তস্স সব্বৰারেসু গহিতগহিতট্ঠানং পরিপূরি, সস্সং অতিরেকং উট্ঠানসম্পন্নং অহোসি. ধম্মো হি নামেস অত্তানং রক্খন্তং রক্খতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ধম্মো ¶ হৰে রক্খতি ধম্মচারিং,
ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে,
ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২) –
‘‘এৰমেস ¶ ৰিপস্সীসম্মাসম্বুদ্ধকালে অগ্গধম্মং পঠমং পটিৰিজ্ঝিতুং পত্থেন্তো নৰ ৰারে অগ্গদানানি অদাসি. ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে পন হংসৰতীনগরে পদুমুত্তরসম্বুদ্ধকালেপি সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা তস্স ভগৰতো পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা অগ্গধম্মস্স পঠমং পটিৰিজ্ঝনত্থমেৰ ¶ পত্থনং ঠপেসি. ইতি ইমিনা পত্থিতমেৰ মযা দিন্নং, নাহং, ভিক্খৰে, মুখং ওলোকেত্ৰা দেমী’’তি.
‘‘যসকুলপুত্তপ্পমুখা পঞ্চপঞ্ঞাস জনা কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘এতেপি একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে অরহত্তং পত্থেন্তা বহুং পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা অপরভাগে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে সহাযকা হুত্ৰা ৰগ্গবন্ধনেন পুঞ্ঞানি করোন্তা অনাথমতসরীরানি পটিজগ্গন্তা ৰিচরিংসু. তে একদিৰসং সগব্ভং ইত্থিং কালকতং দিস্ৰা, ‘ঝাপেস্সামা’তি সুসানং হরিংসু. তেসু পঞ্চ জনে ‘তুম্হে ঝাপেথা’তি সুসানে ঠপেত্ৰা সেসা গামং পৰিট্ঠা. যসদারকো তং মতসরীরং সূলেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা ঝাপেন্তো অসুভসঞ্ঞং পটিলভি, ইতরেসম্পি চতুন্নং জনানং – ‘পস্সথ, ভো, ইমং সরীরং তত্থ তত্থ ৰিদ্ধংসিতচম্মং, কবরগোরূপং ৰিয অসুচিং দুগ্গন্ধং পটিকূল’ন্তি ¶ দস্সেসি. তেপি তত্থ অসুভসঞ্ঞং পটিলভিংসু. তে পঞ্চপি জনা গামং গন্ত্ৰা সেসসহাযকানং কথযিংসু. যসো পন দারকো গেহং গন্ত্ৰা মাতাপিতূনঞ্চ ভরিযায চ কথেসি. তে সব্বেপি অসুভং ভাৰযিংসু. ইদমেতেসং পুব্বকম্মং. তেনেৰ যসস্স ইত্থাগারে সুসানসঞ্ঞা উপ্পজ্জি, তায চ উপনিস্সযসম্পত্তিযা সব্বেসম্পি ৰিসেসাধিগমো নিব্বত্তি. এৰং ইমেপি অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’তি.
‘‘ভদ্দৰগ্গিযসহাযকা পন কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘এতেপি পুব্ববুদ্ধানং সন্তিকে অরহত্তং পত্থেত্ৰা পুঞ্ঞানি কত্ৰা অপরভাগে অনুপ্পন্নে বুদ্ধে তিংস ধুত্তা হুত্ৰা তুণ্ডিলোৰাদং সুত্ৰা সট্ঠিৰস্সসহস্সানি পঞ্চ সীলানি রক্খিংসু. এৰং ইমেপি অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’তি.
‘‘উরুৰেলকস্সপাদযো পন কিং কম্মং করিংসু, ভন্তে’’তি? ‘‘তেপি অরহত্তমেৰ পত্থেত্ৰা পুঞ্ঞানি করিংসু. ইতো হি দ্ৰেনৰুতিকপ্পে তিস্সো ¶ ফুস্সোতি দ্ৰে বুদ্ধা উপ্পজ্জিংসু. ফুস্সবুদ্ধস্স মহিন্দো নাম রাজা পিতা অহোসি. তস্মিং পন সম্বোধিং পত্তে রঞ্ঞো কনিট্ঠপুত্তো পঠমঅগ্গসাৰকো পুরোহিতপুত্তো দুতিযঅগ্গসাৰকো অহোসি. রাজা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা – ‘জেট্ঠপুত্তো মে বুদ্ধো, কনিট্ঠপুত্তো পঠমঅগ্গসাৰকো, পুরোহিতপুত্তো দুতিযঅগ্গসাৰকো’তি তে ওলোকেত্ৰা, ‘মমেৰ বুদ্ধো, মমেৰ ধম্মো, মমেৰ সঙ্ঘো, নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’তি তিক্খত্তুং উদানং উদানেত্ৰা সত্থু পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ¶ , ‘ভন্তে, ইদানি মে নৰুতিৰস্সসহস্সপরিমাণস্স আযুনো কোটিযং নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযনকালো ৰিয অঞ্ঞেসং গেহদ্ৰারং অগন্ত্ৰা যাৰাহং জীৰামি, তাৰ মে চত্তারো পচ্চযে অধিৰাসেথা’তি ¶ পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা নিবদ্ধং বুদ্ধুপট্ঠানং করোতি. রঞ্ঞো পন অপরেপি ততো পুত্তা অহেসুং. তেসু জেট্ঠস্স পঞ্চ যোধসতানি পরিৰারানি, মজ্ঝিমস্স তীণি, কনিট্ঠস্স দ্ৰে. তে ‘মযম্পি ভাতিকং ভোজেস্সামা’তি পিতরং ওকাসং যাচিত্ৰা অলভমানা পুনপ্পুনং যাচন্তাপি অলভিত্ৰা পচ্চন্তে কুপিতে তস্স ৰূপসমনত্থায পেসিতা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা পিতু সন্তিকং আগমিংসু. অথ নে পিতা আলিঙ্গিত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা, ‘ৰরং ৰো, তাতা, দম্মী’তি আহ.
‘‘তে ‘সাধু দেৰা’তি ৰরং গহিতকং কত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন পিতরা ‘গণ্হথ, তাতা, ৰর’ন্তি ৰুত্তা, ‘‘দেৰ, অম্হাকং অঞ্ঞেন কেনচি অত্থো নত্থি, ইতো পট্ঠায মযং ভাতিকং ভোজেস্সাম, ইমং নো ৰরং দেহী’’তি আহংসু. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘নিচ্চকালং অদেন্তো সত্ত সংৰচ্ছরানি দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘তেন হি ছ পঞ্চ চত্তারি তীণি দ্ৰে একং সংৰচ্ছরং দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘তেন হি, দেৰ, সত্ত মাসে দেথা’তি. ‘ছ মাসে পঞ্চ মাসে চত্তারো মাসে তযো মাসে দেথ, দেৰা’তি. ‘ন দেমি, তাতা’তি. ‘হোতু, দেৰ, একেকস্স নো একেকং মাসং কত্ৰা তযো মাসে দেথা’তি. ‘সাধু, তাতা, তেন হি তযো মাসে ভোজেথা’তি আহ. তে তুট্ঠা রাজানং ৰন্দিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ গতা. তেসং পন তিণ্ণম্পি একোৰ কোট্ঠাগারিকো, একোৰ আযুত্তকো, তস্স দ্ৰাদসনহুতা পুরিসপরিৰারা. তে তে পক্কোসাপেত্ৰা ¶ , ‘মযং ইমং তেমাসং দস সীলানি গহেত্ৰা দ্ৰে কাসাৰানি ¶ নিৰাসেত্ৰা সত্থারা সহৰাসং ৰসিস্সাম, তুম্হে এত্তকং নাম দানৰত্তং গহেত্ৰা দেৰসিকং নৰুতিসহস্সানং ভিক্খূনং যোধসহস্সস্স চ সব্বং খাদনীযভোজনীযং পৰত্তেয্যাথ. মযঞ্হি ইতো পট্ঠায ন কিঞ্চি ৰক্খামা’তি ৰদিংসু.
‘‘তে তযোপি জনা পরিৰারসহস্সং গহেত্ৰা দস সীলানি সমাদায কাসাযৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা ৰিহারেযেৰ ৰসিংসু. কোট্ঠাগারিকো চ আযুত্তকো চ একতো হুত্ৰা তিণ্ণং ভাতিকানং কোট্ঠাগারেহি ৰারেন ৰারেন দানৰত্তং গহেত্ৰা দানং দেন্তি, কম্মকারানং পন পুত্তা যাগুভত্তাদীনং অত্থায রোদন্তি. তে তেসং ভিক্খুসঙ্ঘে অনাগতেযেৰ যাগুভত্তাদীনি দেন্তি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভত্তকিচ্চাৰসানে কিঞ্চি অতিরেকং ন ভূতপুব্বং. তে ‘অপরভাগে দারকানং দেমা’তি অত্তনাপি গহেত্ৰা খাদিংসু. মনুঞ্ঞং আহারং দিস্ৰা অধিৰাসেতুং নাসক্খিংসু. তে পন চতুরাসীতিসহস্সা অহেসুং. তে সঙ্ঘস্স দিন্নদানৰত্তং খাদিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযে নিব্বত্তিংসু. তেভাতিকা পন পুরিসসহস্সেন সদ্ধিং কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰলোকা মনুস্সলোকং, মনুস্সলোকা দেৰলোকং সংসরন্তা দ্ৰেনৰুতিকপ্পে খেপেসুং. ‘এৰং ¶ তে তযো ভাতরো অরহত্তং পত্থেন্তা তদা কল্যাণকম্মং করিংসু. তে অত্তনা পত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দম্মী’’’তি.
তদা পন ¶ তেসং আযুত্তকো বিম্বিসারো রাজা অহোসি, কোট্ঠাগারিকো ৰিসাখো উপাসকো. তযো রাজকুমারা তযো জটিলা অহেসুং. তেসং কম্মকারা তদা পেতেসু নিব্বত্তিত্ৰা সুগতিদুগ্গতিৰসেন সংসরন্তা ইমস্মিং কপ্পে চত্তারি বুদ্ধন্তরানি পেতলোকেযেৰ নিব্বত্তিংসু. তে ইমস্মিং কপ্পে সব্বপঠমং উপ্পন্নং চত্তালীসৰস্সসহস্সাযুকং ককুসন্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অম্হাকং আহারং লভনকালং আচিক্খথা’’তি পুচ্ছিংসু. সো ‘‘মম তাৰ কালে ন লভিস্সথ, মম পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায কোণাগমনো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তং পুচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে তত্তকং কালং খেপেত্ৰা তস্মিং উপ্পন্নে তং পুচ্ছিংসু. সোপি ‘‘মম কালে ন লভিস্সথ, মম পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায কস্সপো নাম ¶ বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তং পুচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে তত্তকং কালং খেপেত্ৰা তস্মিং উপ্পন্নে তং পুচ্ছিংসু. সোপি ‘‘মম কালে ন লভিস্সথ, মম পন পচ্ছতো মহাপথৰিযা যোজনমত্তং অভিরুল়্হায গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তদা তুম্হাকং ঞাতকো বিম্বিসারো নাম রাজা ভৰিস্সতি, সো সত্থু দানং দত্ৰা তুম্হাকং পত্তিং পাপেস্সতি, তদা লভিস্সথা’’তি আহ. তেসং একং বুদ্ধন্তরং স্ৰেদিৰসসদিসং অহোসি. তে তথাগতে উপ্পন্নে বিম্বিসাররঞ্ঞা পঠমদিৰসং দানে দিন্নে পত্তিং অলভিত্ৰা রত্তিভাগে ভেরৰসদ্দং কত্ৰা রঞ্ঞো অত্তানং দস্সযিংসু. সো পুনদিৰসে ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা তথাগতস্স ¶ তং পৰত্তিং আরোচেসি.
সত্থা, ‘‘মহারাজ, ইতো দ্ৰেনৰুতিকপ্পমত্থকে ফুস্সবুদ্ধকালে এতে তৰ ঞাতকা, ভিক্খুসঙ্ঘস্স দিন্নদানৰত্তং খাদিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তিত্ৰা সংসরন্তা ককুসন্ধাদযো বুদ্ধে পুচ্ছিত্ৰা তেহি ইদঞ্চিদঞ্চ ৰুত্তা এত্তকং কালং তৰ দানং পচ্চাসীসমানা হিয্যো তযা দানে দিন্নে পত্তিং অলভমানা এৰমকংসূ’’তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, ইদানিপি দিন্নে লভিস্সন্তী’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে মহাদানং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইতো তেসং পেতানং দিব্বঅন্নপানং সম্পজ্জতূ’’তি পত্তিং অদাসি, তেসং তথেৰ নিব্বত্তি. পুনদিৰসে নগ্গা হুত্ৰা অত্তানং দস্সেসুং. রাজা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, নগ্গা হুত্ৰা অত্তানং দস্সেসু’’ন্তি আরোচেসি. ‘‘ৰত্থানি তে ন দিন্নানি, মহারাজা’’তি. রাজাপি পুনদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরদানং দত্ৰা, ‘‘ইতো তেসং পেতানং দিব্বৰত্থানি হোন্তূ’’তি পাপেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ তেসং দিব্বৰত্থানি উপ্পজ্জিংসু. তে পেতত্তভাৰং ¶ ৰিজহিত্ৰা দিব্বত্তভাৰে সণ্ঠহিংসু. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তী’’তিআদিনা (খু. পা. ৭.১; পে. ৰ. ১৪) তিরোকুট্টানুমোদনং অকাসি. অনুমোদনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ইতি সত্থা তেভাতিকজটিলানং ৰত্থুং কথেত্ৰা ইমম্পি ধম্মদেসনং আহরি.
অগ্গসাৰকা পন, ‘‘ভন্তে, কিং করিংসূ’’তি? ‘‘অগ্গসাৰকভাৰায পত্থনং করিংসু’’. ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকস্স হি কপ্পানং অসঙ্খ্যেয্যস্স মত্থকে সারিপুত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি, নামেন সরদমাণৰো ¶ নাম অহোসি. মোগ্গল্লানো গহপতিমহাসালকুলে ¶ নিব্বত্তি, নামেন সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকো নাম অহোসি. তে উভোপি সহপংসুকীল়কা সহাযকা অহেসুং. তেসু সরদমাণৰো পিতু অচ্চযেন কুসলন্তকং মহাধনং পটিপজ্জিত্ৰা একদিৰসং রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘অহং ইধলোকত্তভাৰমেৰ জানামি, নো পরলোকত্তভাৰং. জাতসত্তানঞ্চ মরণং নাম ধুৰং, মযা একং পব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মগৰেসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো সহাযকং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম সিরিৰড্ঢন, অহং পব্বজিত্ৰা মোক্খধম্মং গৰেসিস্সামি, ত্ৰং মযা সদ্ধিং পব্বজিতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসী’’তি? ‘‘ন সক্খিস্সামি, সম্ম, ত্ৰংযেৰ পব্বজাহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তো সহাযে ৰা ঞাতিমিত্তে ৰা গহেত্ৰা গতো নাম নত্থি, অত্তনা কতং অত্তনোৰ হোতী’’তি. ততো রতনকোট্ঠাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং মহাদানং দত্ৰা পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স একো দ্ৰে তযোতি এৰং অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অহেসুং. সো পঞ্চ অভিঞ্ঞা, অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসং জটিলানং কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তেপি সব্বে পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসুং.
তেন সমযেন অনোমদস্সী নাম সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে উদপাদি. নগরং চন্দৰতী নাম অহোসি, পিতা যসৰা নাম খত্তিযো, মাতা যসোধরা নাম দেৰী, বোধি অজ্জুনরুক্খো, নিসভো চ অনোমো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নাম উপট্ঠাকো, সুন্দরা চ সুমনা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা অহেসুং. আযু ৰস্সসতসহস্সং অহোসি, সরীরং অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থুব্বেধং ¶ , সরীরপ্পভা দ্ৰাদসযোজনং ফরি, ভিক্খুসতসহস্সপরিৰারো অহোসি. সো একদিৰসং পচ্চূসকালে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায লোকং ৰোলোকেন্তো সরদতাপসং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জ ময্হং সরদতাপসস্সং সন্তিকং গতপচ্চযেন ধম্মদেসনা চ মহতী ভৰিস্সতি, সো চ অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেস্সতি, তস্স সহাযকো সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকো দুতিযসাৰকট্ঠানং, দেসনাপরিযোসানে ¶ চস্স পরিৰারা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা অরহত্তং পাপুণিস্সন্তি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো পত্তচীৰরমাদায অঞ্ঞং কঞ্চি অনামন্তেত্ৰা সীহো ৰিয একচরো হুত্ৰা সরদতাপসস্স ¶ অন্তেৰাসিকেসু ফলাফলত্থায গতেসু ‘‘বুদ্ধভাৰং মে জানাতূ’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ সরদতাপসস্স আকাসতো ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সরদতাপসো বুদ্ধানুভাৰঞ্চেৰ সরীরনিপ্ফত্তিঞ্চস্স দিস্ৰা লক্খণমন্তে সম্মসিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো নাম অগারমজ্ঝে ৰসন্তো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজন্তো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো হোতি. অযং পুরিসো নিস্সংসযং বুদ্ধো’’তি জানিত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা অগ্গাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে অগ্গাসনে. সরদতাপসোপি অত্তনো অনুচ্ছৰিকং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
তস্মিং সমযে চতুসত্ততিসহস্সজটিলা পণীতপণীতানি ওজৰন্তানি ফলাফলানি গহেত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং সম্পত্তা বুদ্ধানঞ্চেৰ আচরিযস্স চ নিসিন্নাসনং ওলোকেত্ৰা আহংসু – ‘‘আচরিয ¶ , মযং ‘ইমস্মিং লোকে তুম্হেহি মহন্ততরো নত্থী’তি ৰিচরাম, অযং পন পুরিসো তুম্হেহি মহন্ততরো মঞ্ঞে’’তি? ‘‘তাতা, কিং ৰদেথ, সাসপেন সদ্ধিং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং সমং কাতুং ইচ্ছথ, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন সদ্ধিং মমং উপমং মা করিত্থ পুত্তকা’’তি. অথ তে তাপসা, ‘‘সচাযং ইত্তরসত্তো অভৰিস্স, অম্হাকং আচরিযো ন এৰরূপং উপমং আহরিস্স, যাৰ মহা ৰতাযং পুরিসো’’তি সব্বেৰ পাদেসু নিপতিত্ৰা সিরসা ৰন্দিংসু. অথ নে আচরিযো আহ – ‘‘তাতা, অম্হাকং বুদ্ধানং অনুচ্ছৰিকো দেয্যধম্মো নত্থি, সত্থা চ ভিক্খাচারৰেলাযং ইধাগতো, মযং যথাসত্তি যথাবলং দেয্যধম্মং দস্সাম, তুম্হে যং যং পণীতং ফলাফলং, তং তং আহরথা’’তি আহরাপেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা সযং তথাগতস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থারা ফলাফলে পটিগ্গহিতমত্তে দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপিংসু. সো তাপসো উদকম্পি সযমেৰ পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা নিসিন্নে সত্থরি সব্বে অন্তেৰাসিকে পক্কোসিত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযকথং কথেন্তো নিসীদি. সত্থা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তে সত্থু চিত্তং ঞত্ৰা সতসহস্সখীণাসৰপরিৰারা আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু.
ততো ¶ সরদতাপসো ¶ অন্তেৰাসিকে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, বুদ্ধানং নিসিন্নাসনম্পি নীচং, সমণসতসহস্সানম্পি আসনং নত্থি, অজ্জ তুম্হেহি উল়ারং বুদ্ধসক্কারং কাতুং ৰট্টতি, পব্বতপাদতো ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরথা’’তি. কথনকালো পপঞ্চো ৰিয হোতি, ইদ্ধিমতো ¶ পন ইদ্ধিৰিসযো অচিন্তেয্যোতি মুহুত্তমত্তেনেৰ তে তাপসা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা বুদ্ধানং যোজনপ্পমাণং পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেসুং. উভিন্নং অগ্গসাৰকানং তিগাৰুতং, সেসভিক্খূনং অড্ঢযোজনিকাদিভেদং, সঙ্ঘনৰকস্স উসভমত্তং অহোসি. ‘‘কথং একস্মিং অস্সমপদে তাৰ মহন্তানি আসনানি পঞ্ঞত্তানী’’তি ন চিন্তেতব্বং. ইদ্ধিৰিসযো হেস. এৰং পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু সরদতাপসো তথাগতস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো, ‘‘ভন্তে, ময্হং দীঘরত্তং হিতায সুখায ইমং পুপ্ফাসনং অভিরুহথা’’তি আহ. তেন ৰুত্তং –
‘‘নানাপুপ্ফঞ্চ গন্ধঞ্চ, সম্পাদেত্ৰান একতো;
পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘ইদং মে আসনং ৰীর, পঞ্ঞত্তং তৰনুচ্ছৰিং;
মম চিত্তং পসাদেন্তো, নিসীদ পুপ্ফমাসনে.
‘‘সত্তরত্তিন্দিৰং বুদ্ধো, নিসীদি পুপ্ফমাসনে;
মম চিত্তং পসাদেত্ৰা, হাসযিত্ৰা সদেৰকে’’তি.
এৰং নিসিন্নে সত্থরি দ্ৰে অগ্গসাৰকা সেসভিক্খূ চ ¶ অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিংসু. সরদতাপসো মহন্তং পুপ্ফচ্ছত্তং গহেত্ৰা তথাগতস্স মত্থকে ধারেন্তো অট্ঠাসি. সত্থা ‘‘জটিলানং অযং সক্কারো মহপ্ফলো হোতূ’’তি নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জি. সত্থু সমাপত্তিং সমাপন্নভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি সেসভিক্খূপি সমাপত্তিং সমাপজ্জিংসু. তথাগতে সত্তাহং নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নে অন্তেৰাসিকা ভিক্খাচারকালে সম্পত্তে ৰনমূলফলাফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা সেসকালে বুদ্ধানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ তিট্ঠন্তি. সরদতাপসো পন ভিক্খাচারম্পি অগন্ত্ৰা পুপ্ফচ্ছত্তং ধারযমানোৰ সত্তাহং পীতিসুখেন ৰীতিনামেসি. সত্থা নিরোধতো ৰুট্ঠায দক্খিণপস্সে নিসিন্নং পঠমঅগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘নিসভ, সক্কারকারকানং ¶ তাপসানং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. থেরো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সন্তিকা পটিলদ্ধমহালাভো মহাযোধো ৰিয তুট্ঠমানসো সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা পুপ্ফাসনানুমোদনং আরভি. তস্স দেসনাৰসানে দুতিযসাৰকং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰম্পি ভিক্খু ধম্মং দেসেহী’’তি. অনোমত্থেরো তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা ধম্মং কথেসি. দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং দেসনায একস্সাপি অভিসমযো নাহোসি. অথ সত্থা অপরিমাণে বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা সরদতাপসং সব্বেপি চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু ¶ , সত্থা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তেসং তাৰদেৰ কেসমস্সূনি অন্তরধাযিংসু, অট্ঠপরিক্খারা কাযে পটিমুক্কাৰ অহেসুং.
সরদতাপসো ‘‘কস্মা অরহত্তং ন পত্তো’’তি? ৰিক্খিত্তচিত্তত্তা. সো কির বুদ্ধানং দুতিযাসনে ¶ নিসীদিত্ৰা সাৰকপারমিঞাণে ঠত্ৰা ধম্মং দেসযতো অগ্গসাৰকস্স ধম্মদেসনং সোতুং আরদ্ধকালতো পট্ঠায, ‘‘অহো ৰতাহম্পি অনাগতে উপ্পজ্জনকবুদ্ধস্স সাসনে ইমিনা সাৰকেন পটিলদ্ধধুরং লভেয্য’’ন্তি চিত্তং উপ্পাদেসি. সো তেন পরিৰিতক্কেন মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং নাসক্খি. তথাগতং পন ৰন্দিত্ৰা সম্মুখে ঠত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং অনন্তরাসনে নিসিন্নো ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে কো নাম হোতী’’তি? ‘‘মযা পৰত্তিতং ধম্মচক্কং অনুপৰত্তেন্তো সাৰকপারমিঞাণস্স কোটিপ্পত্তো সোল়স পঞ্ঞা পটিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো ময্হং সাসনে অগ্গসাৰকো নিসভো নাম এসো’’তি. ‘‘ভন্তে, য্ৰাযং মযা সত্তাহং পুপ্ফচ্ছত্তং ধারেন্তেন সক্কারো কতো, অহং ইমস্স ফলেন অঞ্ঞং সক্কত্তং ৰা ব্রহ্মত্তং ৰা ন পত্থেমি, অনাগতে পন অযং নিসভত্থেরো ৰিয একস্স বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসিন্তি. সত্থা ‘‘সমজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পুরিসস্স পত্থনা’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা ওলোকেন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা সমিজ্ঝনভাৰং অদ্দস. দিস্ৰান সরদতাপসং আহ – ‘‘ন তে অযং পত্থনা মোঘা ভৰিস্সতি, অনাগতে পন কপ্পসতসহস্সাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স মাতা মহামাযা ¶ নাম দেৰী ভৰিস্সতি, পিতা সুদ্ধোদনো নাম মহারাজা, পুত্তো রাহুলো নাম, উপট্ঠাকো আনন্দো নাম, দুতিযঅগ্গসাৰকো মোগ্গল্লানো নাম, ত্ৰং পনস্স পঠমঅগ্গসাৰকো ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো নাম ভৰিস্সসী’’তি ¶ . এৰং তাপসং ব্যাকরিত্ৰা ধম্মকথং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো আকাসং পক্খন্দি.
সরদতাপসোপি অন্তেৰাসিকত্থেরানং সন্তিকং গন্ত্ৰা সহাযকস্স সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকস্স সাসনং পেসেসি, ‘‘ভন্তে, মম সহাযকস্স ৰদেথ, সহাযকেন তে সরদতাপসেন অনোমদস্সীবুদ্ধস্স পাদমূলে অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স সাসনে পঠমঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থিতং, ত্ৰং দুতিযঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা থেরেহি পুরেতরমেৰ একপস্সেন গন্ত্ৰা সিরিৰড্ঢনস্স নিৰেসনদ্ৰারে অট্ঠাসি. সিরিৰড্ঢনো ‘‘চিরস্সং ৰত মে অয্যো আগতো’’তি আসনে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনা নীচাসনে নিসিন্নো, ‘‘অন্তেৰাসিকপরিসা পন ৰো, ভন্তে, ন পঞ্ঞাযতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সম্ম, অম্হাকং অস্সমং অনোমদস্সী বুদ্ধো আগতো, মযং তস্স অত্তনো বলেন সক্কারং অকরিম্হা, সত্থা সব্বেসং ¶ ধম্মং দেসেসি, দেসনাপরিযোসানে ঠপেত্ৰা মং সেসা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসু. অহং সত্থু পঠমঅগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং দিস্ৰা অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমবুদ্ধস্স নাম সাসনে পঠমঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেসিং, ত্ৰম্পি তস্স সাসনে দুতিযঅগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থেহী’’তি. ‘‘ময্হং বুদ্ধেহি সদ্ধিং পরিচযো নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘বুদ্ধেহি সদ্ধিং কথনং ময্হং ভারো হোতু, ত্ৰং মহন্তং সক্কারং সজ্জেহী’’তি.
সিরিৰড্ঢনো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তং ঠানং সমতলং কারেত্ৰা ৰালুকং ওকিরাপেত্ৰা ¶ লাজপঞ্চমানিপুপ্ফানি ৰিকিরাপেত্ৰা নীলুপ্পলচ্ছদনং মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা সেসভিক্খূনম্পি আসনানি পটিযাদেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা বুদ্ধানং নিমন্তনত্থায সরদতাপসস্স সঞ্ঞং অদাসি. তাপসো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা তস্স নিৰেসনং অগমাসি. সিরিৰড্ঢনোপি পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তথাগতস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মণ্ডপং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্নস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং ¶ দত্ৰা পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং মহারহেহি ৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাযং আরব্ভো অপ্পমত্তকট্ঠানত্থায, ইমিনাৰ নিযামেন সত্তাহং অনুকম্পং করোথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সো তেনেৰ নিযামেন সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো আহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযো সরদতাপসো যস্স সত্থুস্স পঠমঅগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থেসি, অহম্পি ‘‘তস্সেৰ দুতিযঅগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থেমীতি.
সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ব্যাকাসি – ‘‘ত্ৰং ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমবুদ্ধস্স দুতিযঅগ্গসাৰকো ভৰিস্সসী’’তি. বুদ্ধানং ব্যাকরণং সুত্ৰা সিরিৰড্ঢনো হট্ঠপহট্ঠো অহোসি. সত্থাপি ভত্তানুমোদনং কত্ৰা সপরিৰারো ৰিহারমেৰ গতো. ‘‘অযং, ভিক্খৰে, মম পুত্তেহি তদা পত্থিতপত্থনা. তে যথাপত্থিতমেৰ লভিংসু. নাহং মুখং ওলোকেত্ৰা দেমী’’তি.
এৰং ¶ ৰুত্তে দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং অগারিযভূতা সমানা গিরগ্গসমজ্জং দস্সনায গতা’’তি যাৰ অস্সজিত্থেরস্স সন্তিকা সোতাপত্তিফলপটিৰেধা সব্বং পচ্চুপ্পন্নৰত্থুং কথেত্ৰা, ‘‘তে মযং, ভন্তে, আচরিযস্স সঞ্চযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং তুম্হাকং পাদমূলে আনেতুকামা তস্স লদ্ধিযা নিস্সারভাৰং কথেত্ৰা ইধাগমনে আনিসংসং কথযিম্হা. সো ইদানি ময্হং অন্তেৰাসিকৰাসো নাম চাটিযা উদঞ্চনভাৰপ্পত্তিসদিসো, ন সক্খিস্সামি ¶ অন্তেৰাসিৰাসং ৰসিতু’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘আচরিয, ইদানি মহাজনো গন্ধমালাদিহত্থো গন্ত্ৰা সত্থারমেৰ পূজেস্সতি, তুম্হে কথং ভৰিস্সথা’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং পন ইমস্মিং লোকে পণ্ডিতা বহূ, উদাহু দন্ধা’’তি? ‘‘দন্ধা’’তি কথিতে ‘‘তেন হি পণ্ডিতা পণ্ডিতস্স সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গমিস্সন্তি, দন্ধা দন্ধস্স মম সন্তিকং আগমিস্সন্তি, গচ্ছথ তুম্হে’’তি ৰত্ৰা ‘‘আগন্তুং ন ইচ্ছি, ভন্তে’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, সঞ্চযো অত্তনো মিচ্ছাদিট্ঠিতায অসারং সারোতি, সারঞ্চ অসারোতি গণ্হি. তুম্হে পন অত্তনো পণ্ডিততায সারঞ্চ সারতো, অসারঞ্চ অসারতো ঞত্ৰা অসারং পহায সারমেৰ গণ্হিত্থা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অসারে ¶ সারমতিনো, সারে চাসারদস্সিনো;
তে সারং নাধিগচ্ছন্তি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পগোচরা.
‘‘সারঞ্চ ¶ সারতো ঞত্ৰা, অসারঞ্চ অসারতো;
তে সারং অধিগচ্ছন্তি, সম্মাসঙ্কপ্পগোচরা’’তি.
তত্থ অসারে সারমতিনোতি চত্তারো পচ্চযা, দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি, তস্সা উপনিস্সযভূতা ধম্মদেসনাতি অযং অসারো নাম, তস্মিং সারদিট্ঠিনোতি অত্থো. সারে চাসারদস্সিনোতি দসৰত্থুকা সম্মাদিট্ঠি, তস্সা উপনিস্সযভূতা ধম্মদেসনাতি অযং সারো নাম, তস্মিং ‘‘নাযং সারো’’তি অসারদস্সিনো. তে সারন্তি তে পন তং মিচ্ছাদিট্ঠিগ্গহণং গহেত্ৰা ঠিতা কামৰিতক্কাদীনং ৰসেন মিচ্ছাসঙ্কপ্পগোচরা হুত্ৰা সীলসারং, সমাধিসারং, পঞ্ঞাসারং, ৰিমুত্তিসারং, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসারং, ‘‘পরমত্থসারং, নিব্বানঞ্চ নাধিগচ্ছ’’ন্তি. সারঞ্চাতি তমেৰ সীলসারাদিসারং ‘‘সারো নামায’’ন্তি, ৰুত্তপ্পকারঞ্চ অসারং ‘‘অসারো অয’’ন্তি ঞত্ৰা. তে সারন্তি তে পণ্ডিতা এৰং সম্মাদস্সনং গহেত্ৰা ঠিতা নেক্খম্মসঙ্কপ্পাদীনং ৰসেন সম্মাসঙ্কপ্পগোচরা হুত্ৰা তং ৰুত্তপ্পকারং সারং অধিগচ্ছন্তীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. সন্নিপতিতানং সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. নন্দত্থেরৰত্থু
যথা ¶ ¶ অগারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং নন্দং আরব্ভ কথেসি.
সত্থা হি পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো – ‘‘পুত্তং মে আনেত্ৰা দস্সেথা’’তি সুদ্ধোদনমহারাজেন পেসিতানং সহস্সসহস্সপরিৰারানং দসন্নং দূতানং সব্বপচ্ছতো গন্ত্ৰা অরহত্তপ্পত্তেন কাল়ুদাযিত্থেরেন গমনকালং ঞত্ৰা মগ্গৰণ্ণং ৰণ্ণেত্ৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো ¶ কপিলপুরং নীতো ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং অত্থুপ্পত্তিং কত্ৰা ৰেস্সন্তরজাতকং (জা. ২.২২.১৬৫৫ আদযো) কথেত্ৰা পুনদিৰসে পিণ্ডায পৰিট্ঠো, ‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্যা’’তি (ধ. প. ১৬৮) গাথায পিতরং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘ধম্মঞ্চরে’’তি (ধ. প. ১৬৯) গাথায মহাপজাপতিং সোতাপত্তিফলে, রাজানঞ্চ সকদাগামিফলে পতিট্ঠাপেসি. ভত্তকিচ্চাৰসানে পন রাহুলমাতুগুণকথং নিস্সায চন্দকিন্নরীজাতকং (জা. ১.১৪.১৮ আদযো) কথেত্ৰা ততো ততিযদিৰসে নন্দকুমারস্স অভিসেকগেহপ্পৰেসনৰিৰাহমঙ্গলেসু পৰত্তমানেসু পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নন্দকুমারস্স হত্থে পত্তং দত্ৰা মঙ্গলং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমন্তো নন্দকুমারস্স হত্থতো পত্তং ন গণ্হি. সোপি তথাগতগারৰেন ‘‘পত্তং ৰো, ভন্তে, গণ্হথা’’তি ৰত্তুং নাসক্খি. এৰং পন চিন্তেসি – ‘‘সোপানসীসে পত্তং গণ্হিস্সতী’’তি. সত্থা তস্মিম্পি ঠানে ন গণ্হি. ইতরো ‘‘সোপানপাদমূলে গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেসি. সত্থা তত্থাপি ন ¶ গণ্হি. ইতরো ‘‘রাজঙ্গণে গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেসি. সত্থা তত্থাপি ন গণ্হি. কুমারো নিৰত্তিতুকামো অরুচিযা গচ্ছন্তো সত্থুগারৰেন ‘‘পত্তং গণ্হথা’’তি ৰত্তুং ন সক্কোতি. ‘‘ইধ গণ্হিস্সতি, এত্থ গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো গচ্ছতি.
তস্মিং খণে অঞ্ঞা ইত্থিযো তং দিস্ৰা জনপদকল্যাণিযা আচিক্খিংসু – ‘‘অয্যে, ভগৰা নন্দকুমারং গহেত্ৰা গতো, তুম্হেহি তং ৰিনা করিস্সতী’’তি. সা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহেৰ অড্ঢুল্লিখিতেহি কেসেহি ৰেগেন গন্ত্ৰা, ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি আহ. তং তস্সা ৰচনং তস্স হদযে তিরিযং পতিত্ৰা ৰিয ঠিতং. সত্থাপিস্স হত্থতো পত্তং অগ্গণ্হিত্ৰাৰ তং ৰিহারং নেত্ৰা, ‘‘পব্বজিস্সসি নন্দা’’তিআহ. সো বুদ্ধগারৰেন ‘‘ন পব্বজিস্সামী’’তি অৰত্ৰা, ‘‘আম, পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সত্থা ‘‘তেন হি নন্দং পব্বাজেথা’’তি আহ. সত্থা কপিলপুরং গন্ত্ৰা ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসি.
সত্তমে ¶ দিৰসে রাহুলমাতা কুমারং অলঙ্করিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং পেসেসি – ‘‘পস্স, তাত, এতং ৰীসতিসহস্সসমণপরিৰুতং সুৰণ্ণৰণ্ণং ব্রহ্মরূপিৰণ্ণং সমণং, অযং তে পিতা, এতস্স মহন্তা নিধিকুম্ভিযো অহেসুং. ত্যাস্স নিক্খমনতো পট্ঠায ন পস্সাম, গচ্ছ নং দাযজ্জং যাচস্সু – ‘অহং ¶ , তাত, কুমারো, অভিসেকং পত্ৰা চক্কৰত্তী ভৰিস্সামি, ধনেন মে অত্থো, ধনং মে দেহি. সামিকো হি পুত্তো পিতুসন্তকস্সা’’’তি. কুমারো ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰাৰ পিতুসিনেহং পটিলভিত্ৰা হট্ঠচিত্তো ‘‘সুখা তে, সমণ, ছাযা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞম্পি ¶ বহুং অত্তনো অনুরূপং ৰদন্তো অট্ঠাসি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. কুমারোপি ‘‘দাযজ্জং মে, সমণ, দেহি, দাযজ্জং মে, সমণ, দেহী’’তি ভগৰন্তং অনুবন্ধি. ভগৰাপি কুমারং ন নিৰত্তাপেসি. পরিজনোপি ভগৰতা সদ্ধিং গচ্ছন্তং নিৰত্তেতুং নাসক্খি. ইতি সো ভগৰতা সদ্ধিং আরামমেৰ অগমাসি.
ততো ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘যং অযং পিতুসন্তকং ধনং ইচ্ছতি, তং ৰট্টানুগতং সৰিঘাতং, হন্দস্স বোধিতলে পটিলদ্ধং সত্তৰিধং অরিযধনং দেমি, লোকুত্তরদাযজ্জস্স নং সামিকং করোমী’’তি. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ত্ৰং, সারিপুত্ত, রাহুলকুমারং পব্বাজেহী’’তি. থেরো কুমারং পব্বাজেসি. পব্বজিতে চ পন কুমারে রঞ্ঞো অধিমত্তং দুক্খং উপ্পজ্জি. তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰতো নিৰেদেত্ৰা, ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা, মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেয্যু’’ন্তি ৰরং যাচি. ভগৰা তস্স তং ৰরং দত্ৰা পুনেকদিৰসং রাজনিৰেসনে কতপাতরাসো একমন্তং নিসিন্নেন রঞ্ঞা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দুক্করকারিককালে একা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘পুত্তো তে কালকতো’তি আহ. অহং তস্সা ৰচনং অসদ্দহন্তো ‘ন ময্হং পুত্তো বোধিং অপ্পত্ৰা কালং করোতী’তি পটিক্খিপি’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘ইদানি কিং সদ্দহিস্সথ, পুব্বেপি অট্ঠিকানি দস্সেত্ৰা, ‘পুত্তো তে মতো’তি ৰুত্তে ন সদ্দহিত্ৰা’’তি ইমিস্সা অত্থুপ্পত্তিযা মহাধম্মপালজাতকং (জা. ১.১০.৯২ আদযো) কথেসি. গাথাপরিযোসানে রাজা অনাগামিফলে পতিট্ঠহি. ইতি ভগৰা পিতরং তীসু ফলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ¶ পুনদেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা ততো অনাথপিণ্ডিকেন সাৰত্থিং আগমনত্থায গহিতপটিঞ্ঞো নিট্ঠিতে জেতৰনে ৰিহারে তত্থ গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.
এৰং সত্থরি জেতৰনে ৰিহরন্তে আযস্মা নন্দো উক্কণ্ঠিত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি – ‘‘অনভিরতো অহং, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন ¶ সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’তি. ভগৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা আযস্মন্তং নন্দং পক্কোসাপেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, নন্দ, সম্বহুলানং ভিক্খূনং এৰং আরোচেসি ¶ – ‘অনভিরতো, আৰুসো, ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিস্স পন ত্ৰং, নন্দ, অনভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরসি, ন সক্কোসি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সসী’’তি? ‘‘সাকিযানী মং, ভন্তে, জনপদকল্যাণী ঘরা নিক্খমন্তস্স অড্ঢুল্লিখিতেহি কেসেহি অপলোকেত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’তি, সো খো অহং, ভন্তে, তং অনুস্সরমানো অনভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরামি, ন সক্কোমি ব্রহ্মচরিযং সন্ধারেতুং, সিক্খং পচ্চক্খায হীনাযাৰত্তিস্সামী’’তি.
অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং নন্দং বাহাযং গহেত্ৰা ইদ্ধিবলেন তাৰতিংসদেৰলোকং আনেন্তো অন্তরামগ্গে একস্মিং ঝামক্খেত্তে ঝামখাণুকে নিসিন্নং ছিন্নকণ্ণনাসনঙ্গুট্ঠং একং পলুট্ঠমক্কটিং দস্সেত্ৰা তাৰতিংসভৰনে সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো উপট্ঠানং আগতানি ককুটপাদানি পঞ্চ অচ্ছরাসতানি দস্সেসি. ককুটপাদানীতি ¶ রত্তৰণ্ণতায পারেৰতপাদসদিসপাদানি. দস্সেত্ৰা চ পনাহ – ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, নন্দ, কতমা নু খো অভিরূপতরা ৰা দস্সনীযতরা ৰা পাসাদিকতরা ৰা সাকিযানী ৰা জনপদকল্যাণী, ইমানি ৰা পঞ্চ অচ্ছরাসতানি ককুটপাদানী’’তি? তং সুত্ৰা আহ – ‘‘সেয্যথাপি সা, ভন্তে, ছিন্নকণ্ণনাসনঙ্গুট্ঠা পলুট্ঠমক্কটী, এৰমেৰ খো, ভন্তে, সাকিযানী জনপদকল্যাণী, ইমেসং পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং উপনিধায সঙ্খ্যম্পি ন উপেতি, কলম্পি ন উপেতি, কলভাগম্পি ন উপেতি. অথ খো ইমানেৰ পঞ্চ অচ্ছরাসতানি অভিরূপতরানি চেৰ দস্সনীযতরানি চ পাসাদিকতরানি চা’’তি. ‘‘অভিরম, নন্দ, অভিরম, নন্দ, অহং তে পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. ‘‘সচে মে, ভন্তে ভগৰা, পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদানং, অভিরমিস্সামহং, ভন্তে, ভগৰতি ব্রহ্মচরিযে’’তি.
অথ ¶ খো ভগৰা আযস্মন্তং নন্দং গহেত্ৰা তত্থ অন্তরহিতো জেতৰনেযেৰ পাতুরহোসি. অস্সোসুং খো ভিক্খূ, ‘‘আযস্মা কির নন্দো ভগৰতো ভাতা মাতুচ্ছাপুত্তো অচ্ছরানং হেতু ব্রহ্মচরিযং চরতি. ভগৰা কিরস্স পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. অথ খো আযস্মতো নন্দস্স সহাযকা ভিক্খূ আযস্মন্তং নন্দং ভতকৰাদেন চ উপক্কিতকৰাদেন চ সমুদাচরন্তি, ‘‘ভতকো কিরাযস্মা নন্দো, উপক্কিতকো কিরাযস্মা নন্দো, অচ্ছরানং হেতু ব্রহ্মচরিযং চরতি. ভগৰা কিরস্স পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদান’’ন্তি. অথ খো আযস্মা নন্দো সহাযকানং ভিক্খূনং ¶ ভতকৰাদেন চ উপক্কিতকৰাদেন চ অট্টিযমানো হরাযমানো জিগুচ্ছমানো ¶ একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ন চিরস্সেৰ যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি, তদনুত্তরং ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি, ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি. অঞ্ঞতরো চ খো পনাযস্মা নন্দো অরহতং অহোসি.
অথেকা দেৰতা রত্তিভাগে সকলং জেতৰনং ওভাসেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আরোচেসি – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, নন্দো ভগৰতো ভাতা মাতুচ্ছাপুত্তো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি. ভগৰতোপি খো ঞাণং উদপাদি ‘‘নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি. সোপাযস্মা নন্দো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘যং মে, ভন্তে, ভগৰা পাটিভোগো পঞ্চন্নং অচ্ছরাসতানং পটিলাভায ককুটপাদানং, মুঞ্চামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং এতস্মা পটিস্সৰা’’তি. ‘‘মযাপি খো তে, নন্দ, চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো ‘নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং ¶ পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. দেৰতাপি মে এতমত্থং আরোচেসি – ‘আযস্মা, ভন্তে, নন্দো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি. যদেৰ খো তে, নন্দ, অনুপাদায আসৰেহি ¶ চিত্তং ৰিমুত্তং, অথাহং মুত্তো এতস্মা পটিস্সৰা’’তি. অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘যস্স নিত্তিণ্ণো পঙ্কো, মদ্দিতো কামকণ্টকো;
মোহক্খযং অনুপ্পত্তো, সুখদুক্খেসু ন ৰেধতী স ভিক্খূ’’তি. (উদা. ২২);
অথেকদিৰসং ভিক্খূ তং আযস্মন্তং নন্দং পুচ্ছিংসু – ‘‘আৰুসো নন্দ, পুব্বে ত্ৰং ‘উক্কণ্ঠিতোমী’তি ৰদেসি, ইদানি তে কথ’’ন্তি? ‘‘নত্থি মে, আৰুসো, গিহিভাৰায আলযো’’তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ – ‘‘অভূতং আযস্মা নন্দো কথেতি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, অতীতদিৰসেসু ‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘নত্থি মে গিহিভাৰায আলযো’তি কথেতী’’তি গন্ত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ভিক্খৰে, অতীতদিৰসেসু নন্দস্স অত্তভাৰো দুচ্ছন্নগেহসদিসো অহোসি, ইদানি সুচ্ছন্নগেহসদিসো জাতো. অযঞ্হি দিব্বচ্ছরানং ¶ দিট্ঠকালতো পট্ঠায পব্বজিতকিচ্চস্স মত্থকং পাপেতুং ¶ ৰাযমন্তো তং কিচ্চং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যথা অগারং দুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী সমতিৰিজ্ঝতি;
এৰং অভাৰিতং চিত্তং, রাগো সমতিৰিজ্ঝতি.
‘‘যথা অগারং সুচ্ছন্নং, ৰুট্ঠী ন সমতিৰিজ্ঝতি;
এৰং সুভাৰিতং চিত্তং, রাগো ন সমতিৰিজ্ঝতী’’তি.
তত্থ অগারন্তি যংকিঞ্চি গেহং. দুচ্ছন্নন্তি ৰিরল়চ্ছন্নং ছিদ্দাৰছিদ্দং. সমতিৰিজ্ঝতীতি ৰস্সৰুট্ঠি ৰিনিৰিজ্ঝতি. অভাৰিতন্তি তং অগারং ৰুট্ঠি ৰিয ভাৰনায রহিতত্তা অভাৰিতং চিত্তং রাগো সমতি ৰিজ্ঝতি. ন কেৰলং রাগোৰ, দোসমোহমানাদযো সব্বকিলেসা তথারূপং চিত্তং অতিৰিয ৰিজ্ঝন্তিযেৰ. সুভাৰিতন্তি সমথৰিপস্সনাভাৰনাহি সুভাৰিতং. এৰরূপং চিত্তং সুচ্ছন্নং গেহং ৰুট্ঠি ৰিয রাগাদযো কিলেসা অতিৰিজ্ঝিতুং ন সক্কোন্তীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. মহাজনস্স দেসনা সাত্থিকা অহোসি.
অথ খো ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযা, জনপদকল্যাণিং নিস্সায উক্কণ্ঠিতো নামাযস্মা নন্দো ¶ সত্থারা দেৰচ্ছরা আমিসং কত্ৰা ৰিনীতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা – ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ¶ , পুব্বেপেস মযা মাতুগামেন পলোভেত্ৰা ৰিনীতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিৰাসী কপ্পটো নাম ৰাণিজো অহোসি. তস্সেকো গদ্রভো কুম্ভভারং ৰহতি, একদিৰসেন সত্ত যোজনানি গচ্ছতি. সো একস্মিং সমযে গদ্রভভারকেহি সদ্ধিং তক্কসিলং গন্ত্ৰা যাৰ ভণ্ডস্স ৰিস্সজ্জনং, তাৰ গদ্রভং চরিতুং ৰিস্সজ্জেসি. অথস্স সো গদ্রভো পরিখাপিট্ঠে চরমানো একং গদ্রভিং দিস্ৰা উপসঙ্কমি. সা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তী আহ – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘বারাণসিতো’’তি. ‘‘কেন কম্মেনা’’তি? ‘‘ৰাণিজ্জকম্মেনা’’তি. ‘‘কিত্তকং ভারং ৰহসী’’তি ¶ ? ‘‘কুম্ভভার’’ন্তি? ‘‘এত্তকং ভারং ৰহন্তো কতি যোজনানি গচ্ছসী’’তি? ‘‘সত্ত যোজনানী’’তি. ‘‘গতগতট্ঠানে তে কাচি পাদপরিকম্মপিট্ঠিপরিকম্মকরা অত্থী’’তি? ‘‘নত্থী’’তি. ‘‘এৰং সন্তে মহাদুক্খং নাম অনুভোসী’’তি? ‘‘কিঞ্চাপি হি তিরচ্ছানগতানং পাদপরিকম্মাদিকারকা নাম নত্থি, কামসংযোজনঘট্টনত্থায পন এৰরূপং কথং কথেসি’’? সো তস্সা কথায উক্কণ্ঠি. কপ্পটোপি ভণ্ডং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা – ‘‘এহি, তাত, গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, নাহং গমিস্সামী’’তি. অথ নং ¶ পুনপ্পুনং যাচিত্ৰা, ‘‘অনিচ্ছন্তং পরিভাসেত্ৰা নং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘পতোদং তে করিস্সামি, সাল়সঙ্গুলিকণ্টকং;
সঞ্ছিন্দিস্সামি তে কাযং, এৰং জানাহি গদ্রভা’’তি.
তং সুত্ৰা গদ্রভো ‘‘এৰং সন্তে অহম্পি তে কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পতোদং মে করিস্সসি, সোল়সঙ্গুলিকণ্টকং;
পুরতো পতিট্ঠহিত্ৰান, উদ্ধরিত্ৰান পচ্ছতো;
দন্তং তে পাতযিস্সামি, এৰং জানাহি কপ্পটা’’তি.
তং ¶ সুত্ৰা ৰাণিজো – ‘‘কেন নু খো কারণেন এস এৰং ৰদতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো তং গদ্রভিং দিস্ৰা, ‘‘ইমাযেস এৰং সিক্খাপিতো ভৰিস্সতি, ‘এৰরূপিং নাম তে গদ্রভিং আনেস্সামী’তি মাতুগামেন নং পলোভেত্ৰা নেস্সামী’’তি ইমং গাথমাহ –
‘‘চতুপ্পদিং সঙ্খমুখিং, নারিং সব্বঙ্গসোভিনিং;
ভরিযং তে আনযিস্সামি, এৰং জানাহি গদ্রভা’’তি.
তং সুত্ৰা তুট্ঠচিত্তো গদ্রভো ইমং গাথমাহ –
‘‘চতুপ্পদিং সঙ্খমুখিং, নারিং সব্বঙ্গসোভিনিং;
ভরিযং মে আনযিস্সসি, এৰং জানাহি কপ্পট;
কপ্পট ভিয্যো গমিস্সামি, যোজনানি চতুদ্দসা’’তি.
অথ ¶ ¶ নং কপ্পটো, ‘‘তেন হি এহী’’তি গহেত্ৰা সকট্ঠানং অগমাসি. সো কতিপাহচ্চযেন নং আহ – ‘‘ননু মং তুম্হে ‘ভরিযং তে আনযিস্সামী’তি অৰোচুত্থা’’তি? ‘‘আম, ৰুত্তং, নাহং অত্তনো কথং ভিন্দিস্সামি, ভরিযং তে আনেস্সামি, ৰেতনং পন তুয্হং এককস্সেৰ দস্সামি, তুয্হং ৰেতনং দুতিযস্স পহোতু ৰা মা ৰা, ত্ৰমেৰ জানেয্যাসি. উভিন্নং পন ৰো সংৰাসমন্ৰায পুত্তা ৰিজাযিস্সন্তি, তেহিপি বহূহি সদ্ধিং তুয্হং তং পহোতু ৰা মা ৰা, ত্ৰমেৰ জানেয্যাসী’’তি. গদ্রভো তস্মিং কথেন্তেযেৰ অনপেক্খো অহোসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা, ভিক্খৰে, গদ্রভী জনপদকল্যাণী অহোসি, গদ্রভো নন্দো, ৰাণিজো অহমেৰ. এৰং পুব্বেপেস মযা মাতুগামেন পলোভেত্ৰা ৰিনীতো’’তি জাতকং নিট্ঠাপেসীতি.
নন্দত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. চুন্দসূকরিকৰত্থু
ইধ সোচেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো চুন্দসূকরিকং নাম পুরিসং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি সূকরে ৰধিত্ৰা খাদন্তো চ ৰিক্কিণন্তো চ জীৰিকং কপ্পেসি. ছাতকালে সকটেন ৰীহিং আদায জনপদং গন্ত্ৰা একনাল়িদ্ৰেনাল়িমত্তেন গামসূকরপোতকে ¶ কিণিত্ৰা সকটং পূরেত্ৰা আগন্ত্ৰা পচ্ছানিৰেসনে ৰজং ৰিয একং ঠানং পরিক্খিপিত্ৰা তত্থেৰ তেসং নিৰাপং রোপেত্ৰা, তেসু নানাগচ্ছে চ সরীরমলঞ্চ খাদিত্ৰা ৰড্ঢিতেসু যং যং মারেতুকামো হোতি, তং তং আল়ানে নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা সরীরমংসস্স উদ্ধুমাযিত্ৰা বহলভাৰত্থং চতুরস্সমুগ্গরেন পোথেত্ৰা, ‘‘বহলমংসো জাতো’’তি ঞত্ৰা মুখং ৰিৰরিত্ৰা অন্তরে দণ্ডকং দত্ৰা লোহথালিযা পক্কুথিতং উণ্হোদকং মুখে আসিঞ্চতি. তং কুচ্ছিং পৰিসিত্ৰা পক্কুথিতং করীসং আদায অধোভাগেন নিক্খমতি, যাৰ থোকম্পি করীসং অত্থি, তাৰ আৰিলং হুত্ৰা নিক্খমতি, সুদ্ধে উদরে অচ্ছং অনাৰিলং হুত্ৰা নিক্খমতি. অথস্স অৰসেসং উদকং পিট্ঠিযং আসিঞ্চতি. তং কাল়চম্মং উপ্পাটেত্ৰা গচ্ছতি. ততো তিণুক্কায লোমানি ঝাপেত্ৰা তিখিণেন অসিনা সীসং ছিন্দতি. পগ্ঘরণতং লোহিতং ভাজনেন পটিগ্গহেত্ৰা মংসং লোহিতেন মদ্দিত্ৰা পচিত্ৰা পুত্তদারমজ্ঝে নিসিন্নো খাদিত্ৰা সেসং ৰিক্কিণাতি. তস্স ইমিনাৰ নিযামেন জীৰিকং কপ্পেন্তস্স পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি অতিক্কন্তানি ¶ . তথাগতে ধুরৰিহারে ৰসন্তে একদিৰসম্পি পুপ্ফমুট্ঠিমত্তেন পূজা ৰা কটচ্ছুমত্তং ভিক্খদানং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি পুঞ্ঞং নাম নাহোসি. অথস্স সরীরে রোগো উপ্পজ্জি, জীৰন্তস্সেৰ ¶ অৰীচিমহানিরযসন্তাপো উপট্ঠহি. অৰীচিসন্তাপো নাম যোজনসতে ঠত্ৰা ওলোকেন্তস্স অক্খীনং ভিজ্জনসমত্থো পরিল়াহো হোতি. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘তস্স অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসাযুতা;
সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা’’তি. (ম. নি. ৩.২৬৭; অ. নি. ৩.৩৬);
নাগসেনত্থেরেন পনস্স পাকতিকগ্গিসন্তাপতো অধিমত্ততায অযং উপমা ৰুত্তা – ‘‘যথা, মহারাজ, কূটাগারমত্তো পাসাণোপি নেরযিকগ্গিম্হি পক্খিত্তো খণেন ৰিলযং গচ্ছতি, নিব্বত্তসত্তা পনেত্থ কম্মবলেন ¶ মাতুকুচ্ছিগতা ৰিয ন ৰিলীযন্তী’’তি (মি. প. ২.৪.৬). তস্স তস্মিং সন্তাপে উপট্ঠিতে কম্মসরিক্খকো আকারো উপ্পজ্জি. গেহমজ্ঝেযেৰ সূকররৰং রৰিত্ৰা জণ্ণুকেহি ৰিচরন্তো পুরত্থিমৰত্থুম্পি পচ্ছিমৰত্থুম্পি গচ্ছতি. অথস্স গেহমানুসকা তং দল়্হং গহেত্ৰা মুখং পিদহন্তি. কম্মৰিপাকো নাম ন সক্কা কেনচি পটিবাহিতুং. সো ৰিরৰন্তোৰ ইতো চিতো চ ৰিচরতি. সমন্তা সত্তসু ঘরেসু মনুস্সা নিদ্দং ন লভন্তি. মরণভযেন তজ্জিতস্স পন বহিনিক্খমনং নিৰারেতুং অসক্কোন্তো সব্বো গেহজনো যথা অন্তোঠিতো বহি ৰিচরিতুং ন সক্কোতি, তথা গেহদ্ৰারানি থকেত্ৰা বহিগেহং পরিৰারেত্ৰা রক্খন্তো অচ্ছতি. ইতরো অন্তোগেহেযেৰ নিরযসন্তাপেন ৰিরৰন্তো ইতো চিতো চ ৰিচরতি. এৰং সত্তদিৰসানি ৰিচরিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে কালং কত্ৰা অৰীচিমহানিরযে নিব্বত্তি. অৰীচিমহানিরযো দেৰদূতসুত্তেন (ম. নি. ৩.২৬১ আদযো; অ. নি. ৩.৩৬) ৰণ্ণেতব্বোতি.
ভিক্খূ তস্স ঘরদ্ৰারেন গচ্ছন্তা ¶ তং সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘সূকরসদ্দো’’তি সঞ্ঞিনো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে নিসিন্না এৰমাহংসু – ‘‘ভন্তে, চুন্দসূকরিতস্স গেহদ্ৰারং পিদহিত্ৰা সূকরানং মারিযমানানং অজ্জ সত্তমো দিৰসো, গেহে কাচি মঙ্গলকিরিযা ভৰিস্সতি মঞ্ঞে. এত্তকে নাম, ভন্তে, সূকরে মারেন্তস্স একম্পি মেত্তচিত্তং ৰা কারুঞ্ঞং ৰা নত্থি, ন ৰত নো এৰরূপো কক্খল়ো ফরুসো সত্তো দিট্ঠপুব্বো’’তি. সত্থা – ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো ইমে সত্তদিৰসে সূকরে মারেতি, কম্মসরিক্খকং পনস্স ৰিপাকং উদপাদি, জীৰন্তস্সেৰ অৰীচিমহানিরযসন্তাপো উপট্ঠাসি. সো তেন সন্তাপেন সত্ত দিৰসানি সূকররৰং ¶ রৰন্তো অন্তোনিৰেসনে ৰিচরিত্ৰা অজ্জ কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইধ লোকে এৰং সোচিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা সোচনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভিক্খৰে, পমত্তা নাম গহট্ঠা ৰা হোন্তু পব্বজিতা ৰা, উভযত্থ সোচন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ সোচতি পেচ্চ সোচতি,
পাপকারী উভযত্থ সোচতি;
সো সোচতি সো ৰিহঞ্ঞতি;
দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠমত্তনো’’তি.
তত্থ ¶ পাপকারীতি নানপ্পকারস্স পাপকম্মস্স কারকো পুগ্গলো ‘‘অকতং ৰত মে কল্যাণং, কতং পাপ’’ন্তি একংসেনেৰ মরণসমযে ইধ সোচতি, ইদমস্স কম্মসোচনং. ৰিপাকং অনুভৰন্তো পন পেচ্চ সোচতি. ইদমস্স পরলোকে ৰিপাকসোচনং. এৰং সো উভযত্থ সোচতিযেৰ. তেনেৰ কারণেন জীৰমানোযেৰ সো চুন্দসূকরিকোপি সোচতি. দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠন্তি ¶ অত্তনো কিলিট্ঠকম্মং পস্সিত্ৰা নানপ্পকারকং ৰিলপন্তো ৰিহঞ্ঞতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
চুন্দসূকরিকৰত্থু দসমং.
১১. ধম্মিকউপাসকৰত্থু
ইধ মোদতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মিকউপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতা ধম্মিকউপাসকা নাম অহেসুং. তেসু একেকস্স পঞ্চ পঞ্চ উপাসকসতানি পরিৰারা. যো তেসং জেট্ঠকো, তস্স সত্ত পুত্তা সত্ত ধীতরো. তেসু একেকস্স একেকা সলাকযাগু সলাকভত্তং পক্খিকভত্তং নিমন্তনভত্তং উপোসথিকভত্তং আগন্তুকভত্তং সঙ্ঘভত্তং ৰস্সাৰাসিকং অহোসি. তেপি সব্বেৰ অনুজাতপুত্তা নাম অহেসুং. ইতি চুদ্দসন্নং পুত্তানং ভরিযায উপাসকস্সাতি সোল়স সলাকযাগুআদীনি পৰত্তন্তি. ইতি সো সপুত্তদারো সীলৰা ¶ কল্যাণধম্মো দানসংৰিভাগরতো অহোসি. অথস্স অপরভাগে রোগো উপ্পজ্জি, আযুসঙ্খারো পরিহাযি. সো ধম্মং ¶ সোতুকামো ‘‘অট্ঠ ৰা মে সোল়স ৰা ভিক্খূ পেসেথা’’তি সত্থু সন্তিকং পহিণি. সত্থা পেসেসি. তে গন্ত্ৰা তস্স মঞ্চং পরিৰারেত্ৰা পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু নিসিন্না. ‘‘ভন্তে, অয্যানং মে দস্সনং দুল্লভং ভৰিস্সতি, দুব্বলোম্হি, একং মে সুত্তং সজ্ঝাযথা’’তি ৰুত্তে ‘‘কতরং সুত্তং সোতুকামো উপাসকা’’তি? ‘‘সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং সতিপট্ঠানসুত্ত’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা’’তি ¶ (দী. নি. ২.৩৭৩; ম. নি. ১.১০৬) সুত্তন্তং পট্ঠপেসুং. তস্মিং খণে ছহি দেৰলোকেহি সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা সহস্সসিন্ধৰযুত্তা দিযড্ঢযোজনসতিকা ছ রথা আগমিংসু. তেসু ঠিতা দেৰতা ‘‘অম্হাকং দেৰলোকং নেস্সাম, অম্হাকং দেৰলোকং নেস্সাম, অম্ভো মত্তিকভাজনং ভিন্দিত্ৰা সুৰণ্ণভাজনং গণ্হন্তো ৰিয অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমিতুং ইধ নিব্বত্তাহি, অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমিতুং ইধ নিব্বত্তাহী’’তি ৰদিংসু. উপাসকো ধম্মস্সৰনন্তরাযং অনিচ্ছন্তো – ‘‘আগমেথ আগমেথা’’তি আহ. ভিক্খূ ‘‘অম্হে ৰারেতী’’তি সঞ্ঞায তুণ্হী অহেসুং.
অথস্স পুত্তধীতরো ‘‘অম্হাকং পিতা পুব্বে ধম্মস্সৰনেন অতিত্তো অহোসি, ইদানি পন ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা সজ্ঝাযং কারেত্ৰা সযমেৰ ৰারেতি, মরণস্স অভাযনকসত্তো নাম নত্থী’’তি ৰিরৰিংসু. ভিক্খূ ‘‘ইদানি অনোকাসো’’তি উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু. উপাসকো থোকং ৰীতিনামেত্ৰা সতিং পটিলভিত্ৰা পুত্তে পুচ্ছি – ‘‘কস্মা কন্দথা’’তি? ‘‘তাত, তুম্হে ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং সুণন্তা সযমেৰ ৰারযিত্থ, অথ মযং ‘মরণস্স অভাযনকসত্তো নাম নত্থী’তি কন্দিম্হা’’তি ¶ . ‘‘অয্যা পন কুহি’’ন্তি? ‘‘‘অনোকাসো’তি উট্ঠাযাসনা পক্কন্তা, তাতা’’তি. ‘‘নাহং, অয্যেহি সদ্ধিং কথেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কেন সদ্ধিং কথেথা’’তি. ‘‘ছহি দেৰলোকেহি দেৰতা ছ রথে অলঙ্করিত্ৰা আদায আকাসে ঠত্ৰা ‘অম্হাহি দেৰলোকে অভিরম, অম্হাকং দেৰলোকে অভিরমা’তি সদ্দং করোন্তি, তাহি সদ্ধিং কথেমী’’তি. ‘‘কুহিং, তাত, রথা, ন মযং পস্সামা’’তি? ‘‘অত্থি পন ময্হং গন্থিতানি পুপ্ফানী’’তি? ‘‘অত্থি, তাতা’’তি. ‘‘কতরো দেৰলোকো রমণীযো’’তি? ‘‘সব্ববোধিসত্তানং বুদ্ধমাতাপিতূনঞ্চ ৰসিতট্ঠানং তুসিতভৰনং রমণীযং, তাতা’’তি. ‘‘তেন হি ‘তুসিতভৰনতো আগতরথে লগ্গতূ’তি পুপ্ফদামং খিপথা’’তি. তে খিপিংসু. তং রথধুরে লগ্গিত্ৰা আকাসে ওলম্বি. মহাজনো তদেৰ পস্সতি, রথং ন পস্সতি. উপাসকো ‘‘পস্সথেতং পুপ্ফদাম’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘আম, পস্সামা’’তি ৰুত্তে – ‘‘এতং তুসিতভৰনতো আগতরথে ওলম্বতি, অহং তুসিতভৰনং গচ্ছামি ¶ , তুম্হে মা চিন্তযিত্থ, মম সন্তিকে নিব্বত্তিতুকামা হুত্ৰা মযা কতনিযামেনেৰ পুঞ্ঞানি করোথা’’তি ৰত্ৰা কালং কত্ৰা রথে পতিট্ঠাসি.
তাৰদেৰস্স ¶ তিগাৰুতপ্পমাণো সট্ঠিসকটভারালঙ্কারপটিমণ্ডিতো অত্তভাৰো নিব্বত্তি, অচ্ছরাসহস্সং পরিৰারেসি, পঞ্চৰীসতিযোজনিকং কনকৰিমানং পাতুরহোসি. তেপি ভিক্খূ ৰিহারং অনুপ্পত্তে সত্থা পুচ্ছি – ‘‘সুতা, ভিক্খৰে, উপাসকেন ধম্মদেসনা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অন্তরাযেৰ পন ‘আগমেথা’তি ৰারেসি. অথস্স পুত্তধীতরো কন্দিংসু ¶ . মযং ‘ইদানি অনোকাসো’তি উট্ঠাযাসনা নিক্খন্তা’’তি. ‘‘ন সো, ভিক্খৰে, তুম্হেহি সদ্ধিং কথেসি, ছহি দেৰলোকেহি দেৰতা ছ রথে অলঙ্করিত্ৰা আহরিত্ৰা তং উপাসকং পক্কোসিংসু. সো ধম্মদেসনায অন্তরাযং অনিচ্ছন্তো তাহি সদ্ধিং কথেসী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘এৰং, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ইদানি কুহিং নিব্বত্তো’’তি? ‘‘তুসিতভৰনে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, ইদানি ইধ ঞাতিমজ্ঝে মোদমানো ৰিচরিত্ৰা ইদানেৰ গন্ত্ৰা পুন মোদনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা হি গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা সব্বত্থ মোদন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ মোদতি পেচ্চ মোদতি,
কতপুঞ্ঞো উভযত্থ মোদতি;
সো মোদতি সো পমোদতি,
দিস্ৰা কম্মৰিসুদ্ধিমত্তনো’’তি.
তত্থ কতপুঞ্ঞোতি নানপ্পকারস্স কুসলস্স কারকো পুগ্গলো ‘‘অকতং ৰত মে পাপং, কতং মে কল্যাণ’’ন্তি ইধ কম্মমোদনেন, পেচ্চ ৰিপাকমোদনেন মোদতি. এৰং উভযত্থ মোদতি নাম. কম্মৰিসুদ্ধিন্তি ধম্মিকউপাসকোপি অত্তনো কম্মৰিসুদ্ধিং পুঞ্ঞকম্মসম্পত্তিং দিস্ৰা কালকিরিযতো পুব্বে ইধলোকেপি মোদতি, কালং কত্ৰা ইদানি পরলোকেপি অতিমোদতিযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
ধম্মিকউপাসকৰত্থু একাদসমং.
১২. দেৰদত্তৰত্থু
ইধ ¶ ¶ ¶ তপ্পতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি.
দেৰদত্তস্স ৰত্থু পব্বজিতকালতো পট্ঠায যাৰ পথৰিপ্পৰেসনা দেৰদত্তং আরব্ভ ভাসিতানি সব্বানি জাতকানি ৰিত্থারেত্ৰা কথিতং. অযং পনেত্থ সঙ্খেপো – সত্থরি অনুপিযং নাম মল্লানং নিগমো অত্থি. তং নিস্সায অনুপিযম্বৰনে ৰিহরন্তেযেৰ তথাগতস্স লক্খণপটিগ্গহণদিৰসেযেৰ অসীতিসহস্সেহি ঞাতিকুলেহি ‘‘রাজা ৰা হোতু, বুদ্ধো ৰা, খত্তিযপরিৰারোৰ ৰিচরিস্সতী’’তি অসীতিসহস্সপুত্তা পটিঞ্ঞাতা. তেসু যেভুয্যেন পব্বজিতেসু ভদ্দিযং নাম রাজানং, অনুরুদ্ধং, আনন্দং, ভগুং, কিমিলং, দেৰদত্তন্তি ইমে ছ সক্যে অপব্বজন্তে দিস্ৰা, ‘‘মযং অত্তনো পুত্তে পব্বাজেম, ইমে ছ সক্যা ন ঞাতকা মঞ্ঞে, কস্মা ন পব্বজন্তী’’তি? কথং সমুট্ঠাপেসুং. অথ খো মহানামো সক্যো অনুরুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘তাত, অম্হাকং কুলা পব্বজিতো নত্থি, ত্ৰং ৰা পব্বজ, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সো পন সুখুমালো হোতি সম্পন্নভোগো, ‘‘নত্থী’’তি ৰচনম্পি তেন ন সুতপুব্বং. একদিৰসঞ্হি তেসু ছসু খত্তিযেসু গুল়কীল়ং কীল়ন্তেসু অনুরুদ্ধো পূৰেন পরাজিতো পূৰত্থায পহিণি, অথস্স মাতা পূৰে সজ্জেত্ৰা পহিণি ¶ . তে খাদিত্ৰা পুন কীল়িংসু. পুনপ্পুনং তস্সেৰ পরাজযো হোতি. মাতা পনস্স পহিতে পহিতে তিক্খত্তুং পূৰে পহিণিত্ৰা চতুত্থৰারে ‘‘পূৰা নত্থী’’তি পহিণি. সো ‘‘নত্থী’’তি ৰচনস্স অসুকপুব্বত্তা ‘‘এসাপেকা পূৰৰিকতি ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘নত্থিপূৰং মে আহরথা’’তি পেসেসি. মাতা পনস্স ‘‘নত্থিপূৰং কির, অয্যে, দেথা’’তি ৰুত্তে, ‘‘মম পুত্তেন ‘নত্থী’তি পদং ন সুতপুব্বং, ইমিনা পন উপাযেন নং এতমত্থং জানাপেস্সামী’’তি তুচ্ছং সুৰণ্ণপাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা পেসেসি. নগরপরিগ্গাহিকা দেৰতা চিন্তেসুং – ‘‘অনুরুদ্ধসক্যেন অন্নভারকালে অত্তনো ভাগভত্তং উপরিট্ঠপচ্চেকবুদ্ধস্স দত্ৰা ‘‘‘নত্থী’তি মে ৰচনস্স সৰনং মা হোতু, ভোজনুপ্পত্তিট্ঠানজাননং মা ‘হোতূ’তি পত্থনা কতা, সচাযং তুচ্ছপাতিং পস্সিস্সতি, দেৰসমাগমং পৰিসিতুং ন লভিস্সাম, সীসম্পি নো সত্তধা ফলেয্যা’’তি. অথ ¶ নং পাতিং দিব্বপূৰেহি পুণ্ণং অকংসু. কস্সা গুল়মণ্ডলে ঠপেত্ৰা উগ্ঘাটিতমত্তায পূৰগন্ধো সকলনগরে ছাদেত্ৰা ঠিতো. পূৰখণ্ডং মুখে ঠপিতমত্তমেৰ সত্তরসহরণীসহস্সানি অনুফরি.
সো চিন্তেসি – ‘‘নাহং মাতু পিযো, এত্তকং মে কালং ইমং নত্থিপূৰং ¶ নাম ন পচি, ইতো পট্ঠায অঞ্ঞং পূৰং নাম ন খাদিস্সামী’’তি, সো গেহং গন্ত্ৰাৰ মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম ¶ , তুম্হাকং অহং পিযো, অপ্পিযো’’তি? ‘‘তাত, একক্খিনো অক্খি ৰিয চ হদযং ৰিয চ অতিৰিয পিযো মে অহোসী’’তি. ‘‘অথ কস্মা এত্তকং কালং ময্হং নত্থি পূৰং ন পচিত্থ, অম্মা’’তি? সা চূল়ূপট্ঠাকং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি কিঞ্চি পাতিযং, তাতা’’তি? ‘‘পরিপুণ্ণা, অয্যে, পাতি পূৰেহি, এৰরূপা পূৰা নাম মে ন দিট্ঠপুব্বা’’তি আরোচেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা কতাভিনীহারো ভৰিস্সতি, দেৰতাহি পাতিং পূরেত্ৰা পূৰা পহিতা ভৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘অথ নং পুত্তো, অম্ম, ইতো পট্ঠাযাহং অঞ্ঞং পূৰং নাম ন খাদিস্সামি, নত্থিপূৰমেৰ পচেয্যাসী’’তি. সাপিস্স ততো পট্ঠায ‘‘পূৰং খাদিতুকামোম্হী’’তি ৰুত্তে তুচ্ছপাতিমেৰ অঞ্ঞায পাতিযা পটিকুচ্ছিত্ৰা পেসেসি. যাৰ অগারমজ্ঝে ৰসি, তাৰস্স দেৰতাৰ পূৰে পহিণিংসু.
সো এত্তকম্পি অজানন্তো পব্বজ্জং নাম কিং জানিস্সতি? তস্মা ‘‘কা এসা পব্বজ্জা নামা’’তি ভাতরং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ওহারিতকেসমস্সুনা কাসাযনিৰত্থেন কট্ঠত্থরকে ৰা বিদলমঞ্চকে ৰা নিপজ্জিত্ৰা পিণ্ডায চরন্তেন ৰিহরিতব্বং. এসা পব্বজ্জা নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভাতিক, অহং সুখুমালো. নাহং সক্খিস্সামি পব্বজিতু’’ন্তি ¶ আহ. ‘‘তেন হি, তাত, কম্মন্তং উগ্গহেত্ৰা ঘরাৰাসং ৰস. ন হি সক্কা অম্হেসু একেন অপব্বজিতু’’ন্তি. অথ নং ‘‘কো এস কম্মন্তো নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভত্তুট্ঠানট্ঠানম্পি অজানন্তো কুলপুত্তো কম্মন্তং নাম কিং জানিস্সতী’’তি? একদিৰসঞ্হি তিণ্ণং খত্তিযানং কথা উদপাদি – ‘‘ভত্তং নাম কুহিং উট্ঠহতী’’তি? কিমিলো আহ – ‘‘কোট্ঠে উট্ঠহতী’’তি. অথ নং ভদ্দিযো ‘‘ত্ৰং ভত্তস্স উট্ঠানট্ঠানং ন জানাসি, ভত্তং নাম উক্খলিযং উট্ঠহতী’’তি আহ. অনুরুদ্ধো ‘‘তুম্হে দ্ৰেপি ন জানাথ, ভত্তং নাম রতনমকুল়ায সুৰণ্ণপাতিযং উট্ঠহতী’’তি আহ.
তেসু ¶ কির একদিৰসং কিমিলো কোট্ঠতো ৰীহী ওতারিযমানে দিস্ৰা, ‘‘এতে কোট্ঠেযেৰ জাতা’’তি সঞ্ঞী অহোসি. ভদ্দিযো একদিৰসং উক্খলিতো ভত্তং ৰড্ঢিযমানং দিস্ৰা ‘‘উক্খলিযঞ্ঞেৰ উপ্পন্ন’’ন্তি সঞ্ঞী অহোসি. অনুরুদ্ধেন পন নেৰ ৰীহী কোট্টেন্তা, ন ভত্তং পচন্তা, ন ৰড্ঢেন্তা দিট্ঠপুব্বা, ৰড্ঢেত্ৰা পন পুরতো ঠপিতমেৰ পস্সতি. সো ভুঞ্জিতুকামকালে ‘‘ভত্তং পাতিযং উট্ঠহতী’’তি সঞ্ঞমকাসি. এৰং তযোপি তে ভত্তুট্ঠানট্ঠানং ন জানন্তি. তেনাযং ‘‘কো এস কম্মন্তো নামা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘পঠমং খেত্তং কসাপেতব্ব’’ন্তিআদিকং সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে কত্তব্বং কিচ্চং সুত্ৰা, ‘‘কদা কম্মন্তানং অন্তো পঞ্ঞাযিস্সতি, কদা মযং অপ্পোস্সুক্কা ভোগে ভুঞ্জিস্সামা’’তি ৰত্ৰা কম্মন্তানং অপরিযন্ততায অক্খাতায ‘‘তেন হি ত্ৰঞ্ঞেৰ ঘরাৰাসং ৰস, ন ময্হং এতেনত্থো’’তি মাতরং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ¶ , ‘‘অনুজানাহি মং, অম্ম, পব্বজিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তায নানপ্পকারেহি তিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা, ‘‘সচে তে সহাযকো ভদ্দিযরাজা পব্বজিস্সতি, তেন সদ্ধিং পব্বজাহী’’তি ৰুত্তে তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘মম খো, সম্ম, পব্বজ্জা তৰ পটিবদ্ধা’’তি ৰত্ৰা তং নানপ্পকারেহি সঞ্ঞাপেত্ৰা সত্তমে দিৰসে অত্তনা সদ্ধিং পব্বজনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি.
ততো ভদ্দিযো সক্যরাজা অনুরুদ্ধো আনন্দো ভগু কিমিলো দেৰদত্তোতি ইমে ছ খত্তিযা উপালিকপ্পকসত্তমা দেৰা ৰিয দিব্বসম্পত্তিং সত্তাহং সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা উয্যানং গচ্ছন্তা ৰিয চতুরঙ্গিনিযা সেনায নিক্খমিত্ৰা পরৰিসযং পত্ৰা রাজাণায সেনং নিৰত্তাপেত্ৰা পরৰিসযং ওক্কমিংসু. তত্থ ছ খত্তিযা অত্তনো অত্তনো আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা, ‘‘হন্দ ভণে, উপালি, নিৰত্তস্সু, অলং তে এত্তকং জীৰিকাযা’’তি তস্স অদংসু. সো তেসং পাদমূলে পরিৰত্তিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা তেসং আণং অতিক্কমিতুং অসক্কোন্তো উট্ঠায তং গহেত্ৰা নিৰত্তি. তেসং দ্ৰিধা জাতকালে, ৰনং আরোদনপ্পত্তং ৰিয পথৰীকম্পমানাকারপ্পত্তা ৰিয অহোসি. উপালি কপ্পকোপি থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘চণ্ডা খো সাকিযা, ‘ইমিনা কুমারা নিপ্পাতিতা’তি ঘাতেয্যুম্পি মং. ইমে হি নাম সক্যকুমারা এৰরূপং সম্পত্তিং পহায ইমানি অনগ্ঘানি আভরণানি খেল়পিণ্ডং ৰিয ছড্ডেত্ৰা পব্বজিস্সন্তি, কিমঙ্গং ¶ ¶ পনাহ’’ন্তি ভণ্ডিকং ওমুঞ্চিত্ৰা তানি আভরণানি রুক্খে লগ্গেত্ৰা ‘‘অত্থিকা গণ্হন্তূ’’তি ৰত্ৰা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা তেহি ‘‘কস্মা নিৰত্তোসী’’তি পুট্ঠো তমত্থং আরোচেসি. অথ নং তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘মযং, ভন্তে, সাকিযা নাম মাননিস্সিতা, অযং অম্হাকং দীঘরত্তং পরিচারকো, ইমং পঠমতরং পব্বাজেথ, মযমস্স অভিৰাদনাদীনি করিস্সাম, এৰং নো মানো নিম্মানাযিস্সতী’’তি ৰত্ৰা তং পঠমতরং পব্বাজেত্ৰা পচ্ছা সযং পব্বজিংসু. তেসু আযস্মা ভদ্দিযো তেনেৰ অন্তরৰস্সেন তেৰিজ্জো অহোসি. আযস্মা অনুরুদ্ধো দিব্বচক্খুকো হুত্ৰা পচ্ছা মহাৰিতক্কসুত্তং (অ. নি. ৮.৩০) সুত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. আযস্মা আনন্দো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ভগুত্থেরো চ কিমিলত্থেরো চ অপরভাগে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. দেৰদত্তো পোথুজ্জনিকং ইদ্ধিং পত্তো.
অপরভাগে সত্থরি কোসম্বিযং ৰিহরন্তে সসাৰকসঙ্ঘস্স তথাগতস্স মহন্তো লাভসক্কারো নিব্বত্তি. ৰত্থভেসজ্জাদিহত্থা মনুস্সা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘‘কুহিং সত্থা, কুহিং সারিপুত্তত্থেরো, কুহিং মহামোগ্গল্লানত্থেরো, কুহিং মহাকস্সপত্থেরো, কুহিং ভদ্দিযত্থেরো, কুহিং অনুরুদ্ধত্থেরো, কুহিং আনন্দত্থেরো, কুহিং ভগুত্থেরো, কুহিং কিমিলত্থেরো’’তি অসীতিমহাসাৰকানং নিসিন্নট্ঠানং ¶ ওলোকেন্তা ৰিচরন্তি. ‘‘দেৰদত্তত্থেরো কুহিং নিসিন্নো ৰা, ঠিতো ৰা’’তি পুচ্ছন্তো নাম নত্থি. সো চিন্তেসি – ‘‘অহম্পি এতেহি সদ্ধিঞ্ঞেৰ পব্বজিতো, এতেপি খত্তিযপব্বজিতা, অহম্পি খত্তিযপব্বজিতো, লাভসক্কারহত্থা ¶ মনুস্সা এতেযেৰ পরিযেসন্তি, মম নামং গহেতাপি নত্থি. কেন নু খো সদ্ধিং একতো হুত্ৰা কং পসাদেত্ৰা মম লাভসক্কারং নিব্বত্তেয্য’’ন্তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো রাজা বিম্বিসারো পঠমদস্সনেনেৰ একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, ন সক্কা এতেন সদ্ধিং একতো ভৰিতুং, কোসলরঞ্ঞাপি সদ্ধিং ন সক্কা ভৰিতুং. অযং খো পন রঞ্ঞো পুত্তো অজাতসত্তু কুমারো কস্সচি গুণদোসে ন জানাতি, এতেন সদ্ধিং একতো ভৰিস্সামী’’তি. সো কোসম্বিতো রাজগহং গন্ত্ৰা কুমারকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা চত্তারো আসীৰিসে চতূসু হত্থপাদেসু একং গীৰায পিলন্ধিত্ৰা ¶ একং সীসে চুম্বটকং কত্ৰা একং একংসং করিত্ৰা ইমায অহিমেখলায আকাসতো ওরুয্হ অজাতসত্তুস্স উচ্ছঙ্গে নিসীদিত্ৰা তেন ভীতেন ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অহং দেৰদত্তো’’তি ৰত্ৰা তস্স ভযৰিনোদনত্থং তং অত্তভাৰং পটিসংহরিত্ৰা সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো পুরতো ঠত্ৰা তং পসাদেত্ৰা লাভসক্কারং নিব্বত্তেসি. সো লাভসক্কারাভিভূতো ‘‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’’তি পাপকং চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সহ চিত্তুপ্পাদেন ইদ্ধিতো পরিহাযিত্ৰা সত্থারং ৰেল়ুৰনৰিহারে সরাজিকায পরিসায ধম্মং দেসেন্তং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা অঞ্জলিং পগ্গয্হ – ‘‘ভগৰা, ভন্তে, এতরহি জিণ্ণো ৰুড্ঢো মহল্লকো, অপ্পোস্সুক্কো দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুঞ্জতু, অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামি, নিয্যাদেথ মে ভিক্খুসঙ্ঘ’’ন্তি ¶ ৰত্ৰা সত্থারা খেল়াসকৰাদেন অপসাদেত্ৰা পটিক্খিত্তো অনত্তমনো ইমং পঠমং তথাগতে আঘাতং বন্ধিত্ৰা পক্কামি.
অথস্স ভগৰা রাজগহে পকাসনীযকম্মং কারেসি. সো ‘‘পরিচ্চত্তো দানি অহং সমণেন গোতমেন, ইদানিস্স অনত্থং করিস্সামী’’তি অজাতসত্তুং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘পুব্বে খো, কুমার, মনুস্সা দীঘাযুকা, এতরহি অপ্পাযুকা. ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং ত্ৰং কুমারোৰ সমানো কালং করেয্যাসি, তেন হি ত্ৰং, কুমার, পিতরং হন্ত্ৰা রাজা হোহি, অহং ভগৰন্তং হন্ত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তস্মিং রজ্জে পতিট্ঠিতে তথাগতস্স ৰধায পুরিসে পযোজেত্ৰা তেসু সোতাপত্তিফলং পত্ৰা নিৰত্তেসু সযং গিজ্ঝকূটপব্বতং অভিরুহিত্ৰা, ‘‘অহমেৰ সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামী’’তি সিলং পৰিজ্ঝিত্ৰা রুহিরুপ্পাদককম্মং কত্ৰা ইমিনাপি উপাযেন মারেতুং অসক্কোন্তো পুন নাল়াগিরিং ৰিস্সজ্জাপেসি. তস্মিং আগচ্ছন্তে আনন্দত্থেরো অত্তনো জীৰিতং সত্থু পরিচ্চজিত্ৰা পুরতো অট্ঠাসি. সত্থা নাগং দমেত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অনেকসহস্সেহি উপাসকেহি অভিহটং মহাদানং পরিভুঞ্জিত্ৰা তস্মিং ¶ দিৰসে সন্নিপতিতানং অট্ঠারসকোটিসঙ্খাতানং রাজগহৰাসীনং অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযে জাতে ‘‘অহো আযস্মা আনন্দো মহাগুণো, তথারূপে নাম হত্থিনাগে আগচ্ছন্তে অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা ¶ ¶ সত্থু পুরতোৰ অট্ঠাসী’’তি থেরস্স গুণকথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস মমত্থায জীৰিতং পরিচ্চজিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো চূল়হংস (জা. ১.১৫.১৩৩ আদযো; ২.২১.১ আদযো) – মহাহংস (জা. ২.২১.৮৯ আদযো) – কক্কটকজাতকানি (জা. ১.৩.৪৯ আদযো) কথেসি. দেৰদত্তস্সাপি কম্মং নেৰ পাকটং, তথা রঞ্ঞো মারাপিতত্তা, ন ৰধকানং পযোজিতত্তা ন সিলায পৰিদ্ধত্তা পাকটং অহোসি, যথা নাল়াগিরিহত্থিনো ৰিস্সজ্জিতত্তা. তদা হি মহাজনো ‘‘রাজাপি দেৰদত্তেনেৰ মারাপিতো, ৰধকোপি পযোজিতো, সিলাপি অপৰিদ্ধা. ইদানি পন তেন নাল়াগিরি ৰিস্সজ্জাপিতো, এৰরূপং নাম পাপকং গহেত্ৰা রাজা ৰিচরতী’’তি কোলাহলমকাসি.
রাজা মহাজনস্স কথং সুত্ৰা পঞ্চ থালিপাকসতানি নীহরাপেত্ৰা ন পুন তস্সূপট্ঠানং অগমাসি, নাগরাপিস্স কুলং উপগতস্স ভিক্খামত্তম্পি ন অদংসু. সো পরিহীনলাভসক্কারো কোহঞ্ঞেন জীৰিতুকামো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিত্ৰা ভগৰতো ‘‘অলং, দেৰদত্ত, যো ইচ্ছতি, সো আরঞ্ঞকো হোতূ’’তি পটিক্খিত্তো কস্সাৰুসো, ৰচনং সোভনং, কিং তথাগতস্স উদাহু মম, অহঞ্হি উক্কট্ঠৰসেন এৰং ৰদামি, ‘‘সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞকা অস্সু, পিণ্ডপাতিকা, পংসুকূলিকা, রুক্খমূলিকা, মচ্ছমংসং ন খাদেয্যু’’ন্তি. ‘‘যো দুক্খা মুচ্চিতুকামো, সো মযা সদ্ধিং আগচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. তস্স ৰচনং ¶ সুত্ৰা একচ্চে নৰকপব্বজিতা মন্দবুদ্ধিনো ‘‘কল্যাণং দেৰদত্তো আহ, এতেন সদ্ধিং ৰিচরিস্সামা’’তি তেন সদ্ধিং একতো অহেসুং. ইতি সো পঞ্চসতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং তেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি লূখপ্পসন্নং জনং সঞ্ঞাপেন্তো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তো সঙ্ঘভেদায পরক্কমি. সো ভগৰতা, ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদায পরক্কমসি চক্কভেদাযা’’তি পুট্ঠো ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গরুকো খো, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদো’’তিআদীহি ওৰদিতোপি সত্থু ৰচনং অনাদিযিত্ৰা পক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা, ‘‘অজ্জতগ্গে দানাহং, আৰুসো আনন্দ, অঞ্ঞত্রেৰ ভগৰতা, অঞ্ঞত্র, ভিক্খুসঙ্ঘা উপোসথং করিস্সামি, সঙ্ঘকম্মং করিস্সামী’’তি আহ. থেরো তমত্থং ভগৰতো আরোচেসি. তং ৰিদিত্ৰা সত্থা উপ্পন্নধম্মসংৰেগো হুত্ৰা, ‘‘দেৰদত্তো ¶ সদেৰকস্স লোকস্স অনত্থনিস্সিতং অত্তনো অৰীচিম্হি পচ্চনককম্মং করোতী’’তি ৰিতক্কেত্ৰা –
‘‘সুকরানি ¶ অসাধূনি, অত্তনো অহিতানি চ;
যং ৰে হিতঞ্চ সাধুঞ্চ, তং ৰে পরমদুক্কর’’ন্তি. (ধ. প. ১৬৩) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা পুন ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘সুকরং সাধুনা সাধু, সাধু পাপেন দুক্করং;
পাপং পাপেন সুকরং, পাপমরিযেহি দুক্কর’’ন্তি. (উদা. ৪৮; চূল়ৰ. ৩৪৩);
অথ খো দেৰদত্তো উপোসথদিৰসে অত্তনো পরিসায সদ্ধিং একমন্তং নিসীদিত্ৰা, ‘‘যস্সিমানি পঞ্চ ৰত্থূনি খমন্তি ¶ , সো সলাকং গণ্হতূ’’তি ৰত্ৰা পঞ্চসতেহি ৰজ্জিপুত্তকেহি নৰকেহি অপ্পকতঞ্ঞূহি সলাকায গহিতায সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা তে ভিক্খূ আদায গযাসীসং অগমাসি. তস্স তত্থ গতভাৰং সুত্ৰা সত্থা তেসং ভিক্খূনং আনযনত্থায দ্ৰে অগ্গসাৰকে পেসেসি. তে তত্থ গন্ত্ৰা আদেসনাপাটিহারিযানুসাসনিযা চেৰ ইদ্ধিপাটিহারিযানুসাসনিযা চ অনুসাসন্তা তে অমতং পাযেত্ৰা আদায আকাসেন আগমিংসু. কোকালিকোপি খো ‘‘উট্ঠেহি, আৰুসো দেৰদত্ত, নীতা তে ভিক্খূ সারিপুত্তমোগ্গল্লানেহি, ননু ত্ৰং মযা ৰুত্তো ‘মা, আৰুসো, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে ৰিস্সাসী’তি. পাপিচ্ছা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি ৰত্ৰা জণ্ণুকেন হদযমজ্ঝে পহরি, তস্স তত্থেৰ উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি. আযস্মন্তং পন সারিপুত্তং ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং আকাসেন আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ভিক্খূ আহংসু – ‘‘ভন্তে, আযস্মা সারিপুত্তো গমনকালে অত্তদুতিযো গতো, ইদানি মহাপরিৰারো আগচ্ছন্তো সোভতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সারিপুত্তো সোভতি, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তকালেপি ময্হং পুত্তো মম সন্তিকং আগচ্ছন্তো সোভিযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘হোতি সীলৰতং অত্থো, পটিসন্থারৰুত্তিনং;
লক্খণং পস্স আযন্তং, ঞাতিসঙ্ঘপুরক্খতং;
অথ পস্সসিমং কাল়ং, সুৰিহীনংৰ ঞাতিভী’’তি. (জা. ১.১.১১) –
ইদং ¶ ¶ জাতকং কথেসি. পুন ভিক্খূহি, ‘‘ভন্তে, দেৰদত্তো কির দ্ৰে অগ্গসাৰকে উভোসু পস্সেসু নিসীদাপেত্ৰা ‘বুদ্ধলীল়ায ধম্মং দেসেস্সামী’তি তুম্হাকং অনুকিরিযং করোতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন ¶ , ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস মম অনুকিরিযং কাতুং ৰাযমি, ন পন সক্খী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘অপি ৰীরক পস্সেসি, সকুণং মঞ্জুভাণকং;
মযূরগীৰসঙ্কাসং, পতিং ময্হং সৰিট্ঠকং.
‘‘উদকথলচরস্স পক্খিনো,
নিচ্চং আমকমচ্ছভোজিনো;
তস্সানুকরং সৰিট্ঠকো,
সেৰালে পলিগুণ্ঠিতো মতো’’তি. (জা. ১.২.১০৭-১০৮) –
আদিনা জাতকং ৰত্ৰা অপরাপরেসুপি দিৰসেসু তথানুরূপমেৰ কথং আরব্ভ –
‘‘অচারি ৰতাযং ৰিতুদং ৰনানি,
কট্ঠঙ্গরুক্খেসু অসারকেসু;
অথাসদা খদিরং জাতসারং,
যত্থব্ভিদা গরুল়ো উত্তমঙ্গ’’ন্তি. (জা. ১.২.১২০);
‘‘লসী ¶ চ তে নিপ্ফলিকা, মত্থকো চ পদালিতো;
সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, অজ্জ খো ত্ৰং ৰিরোচসী’’তি. (জা. ১.১.১৪৩) –
এৰমাদীনি জাতকানি কথেসি. পুন ‘‘অকতঞ্ঞূ দেৰদত্তো’’তি কথং আরব্ভ –
‘‘অকরম্হস তে কিচ্চং, যং বলং অহুৰম্হসে;
মিগরাজ নমো ত্যত্থু, অপি কিঞ্চি লভামসে.
‘‘মম লোহিতভক্খস্স, নিচ্চং লুদ্দানি কুব্বতো;
দন্তন্তরগতো সন্তো, তং বহুং যম্পি জীৰসী’’তি. (জা. ১.৪.২৯-৩০) –
আদীনি ¶ জাতকানি কথেসি. পুন ৰধায পরিসক্কনমস্স আরব্ভ –
‘‘ঞাতমেতং কুরুঙ্গস্স, যং ত্ৰং সেপণ্ণি সিয্যসি;
অঞ্ঞং সেপণ্ণি গচ্ছামি, ন মে তে রুচ্চতে ফল’’ন্তি. (জা. ১.১.২১) –
আদীনি ¶ জাতকানি কথেসি. পুনদিৰসে ‘‘উভতো পরিহীনো দেৰদত্তো লাভসক্কারতো চ সামঞ্ঞতো চা’’তি কথাসু পৰত্তমানাসু ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো পরিহীনো, পুব্বেপেস পরিহীনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘অক্খী ¶ ভিন্না পটো নট্ঠো, সখিগেহে চ ভণ্ডনং;
উভতো পদুট্ঠা কম্মন্তা, উদকম্হি থলম্হি চা’’তি. (জা. ১.১.১৩৯) –
আদীনি জাতকানি কথেসি. এৰং রাজগহে ৰিহরন্তোৰ দেৰদত্তং আরব্ভ বহূনি জাতকানি কথেত্ৰা রাজগহতো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা জেতৰনে ৰিহারে ৰাসং কপ্পেসি. দেৰদত্তোপি খো নৰ মাসে গিলানো পচ্ছিমে কালে সত্থারং দট্ঠুকামো হুত্ৰা অত্তনো সাৰকে আহ – ‘‘অহং সত্থারং দট্ঠুকামো, তং মে দস্সেথা’’তি. ‘‘ত্ৰং সমত্থকালে সত্থারা সদ্ধিং ৰেরী হুত্ৰা অচরি, ন মযং তত্থ নেস্সামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘মা মং নাসেথ, মযা সত্থরি আঘাতো কতো, সত্থু পন মযি কেসগ্গমত্তোপি আঘাতো নত্থি’’. সো হি ভগৰা –
‘‘ৰধকে দেৰদত্তম্হি, চোরে অঙ্গুলিমালকে;
ধনপালে রাহুলে চ, সব্বত্থ সমমানসো’’তি. (অপ. থের ১.১.৫৮৫; মি. প. ৬.৬.৫) –
‘‘দস্সেথ মে ভগৰন্ত’’ন্তি পুনপ্পুনং যাচি. অথ নং তে মঞ্চকেনাদায নিক্খমিংসু. তস্স আগমনং সুত্ৰা ভিক্খূ সত্থু আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, দেৰদত্তো কির তুম্হাকং দস্সনত্থায আগচ্ছতী’’তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো তেনত্তভাৰেন মং পস্সিতুং লভিস্সতী’’তি. দেৰদত্তো কির পঞ্চন্নং ৰত্থূনং আযাচিতকালতো পট্ঠায পুন বুদ্ধং দট্ঠুং ন লভতি, অযং ¶ ধম্মতা. ‘‘অসুকট্ঠানঞ্চ অসুকট্ঠানঞ্চ আগতো, ভন্তে’’তি. ‘‘যং ইচ্ছতি, তং করোতু, ন সো মং পস্সিতুং লভিস্সতী’’তি. ‘‘ভন্তে, ইতো যোজনমত্তং আগতো, অড্ঢযোজনং, গাৰুতং, জেতৰনপোক্খরণীসমীপং আগতো, ভন্তে’’তি. ‘‘সচেপি অন্তোজেতৰনং পৰিসতি, নেৰ মং পস্সিতুং ¶ লভিস্সতী’’তি. দেৰদত্তং গহেত্ৰা আগতা জেতৰনপোক্খরণীতীরে মঞ্চং ওতারেত্ৰা পোক্খরণিং ন্হাযিতুং ওতরিংসু. দেৰদত্তোপি খো মঞ্চতো ৰুট্ঠায উভো পাদে ভূমিযং ঠপেত্ৰা নিসীদি. পাদা পথৰিং পৰিসিংসু ¶ . সো অনুক্কমেন যাৰ গোপ্ফকা, যাৰ জণ্ণুকা, যাৰ কটিতো, যাৰ থনতো, যাৰ গীৰতো পৰিসিত্ৰা হনুকট্ঠিকস্স ভূমিযং পৰিট্ঠকালে –
‘‘ইমেহি অট্ঠীহি তমগ্গপুগ্গলং,
দেৰাতিদেৰং নরদম্মসারথিং;
সমন্তচক্খুং সতপুঞ্ঞলক্খণং,
পাণেহি বুদ্ধং সরণং উপেমী’’তি. (মি. প. ৪.১.৩) –
ইমং গাথমাহ. ইদং কির ঠানং দিস্ৰা তথাগতো দেৰদত্তং পব্বাজেসি. সচে হি ন সো পব্বজিস্স, গিহী হুত্ৰা কম্মঞ্চ ভারিযং অকরিস্স, আযতিং ভৰনিস্সরণপচ্চযং কাতুং ন সক্খিস্স, পব্বজিত্ৰা চ পন কিঞ্চাপি কম্মং ভারিযং করিস্সতি, আযতিং ভৰনিস্সরণপচ্চযং কাতুং ¶ সক্খিস্সতীতি তং সত্থা পব্বাজেসি. সো হি ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে অট্ঠিস্সরো নাম পচ্চেকবুদ্ধো ভৰিস্সতি, সো পথৰিং পৰিসিত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তি. নিচ্চলে বুদ্ধে অপরজ্ঝভাৰেন পন নিচ্চলোৰ হুত্ৰা পচ্চতূতি যোজনসতিকে অন্তো অৰীচিম্হি যোজনসতুব্বেধমেৰস্স সরীরং নিব্বত্তি. সীসং যাৰ কণ্ণসক্খলিতো উপরি অযকপল্লং পাৰিসি, পাদা যাৰ গোপ্ফকা হেট্ঠা অযপথৰিযং পৰিট্ঠা, মহাতালক্খন্ধপরিমাণং অযসূলং পচ্ছিমভিত্তিতো নিক্খমিত্ৰা পিট্ঠিমজ্ঝং ভিন্দিত্ৰা উরেন নিক্খমিত্ৰা পুরিমভিত্তিং পাৰিসি, অপরং দক্খিণভিত্তিতো নিক্খমিত্ৰা দক্খিণপস্সং ভিন্দিত্ৰা ৰামপস্সেন নিক্খমিত্ৰা উত্তরভিত্তিং পাৰিসি, অপরং উপরি কপল্লতো নিক্খমিত্ৰা মত্থকং ভিন্দিত্ৰা অধোভাগেন নিক্খমিত্ৰা অযপথৰিং পাৰিসি. এৰং সো তত্থ নিচ্চলোৰ পচ্চি.
ভিক্খূ ‘‘এত্তকং ঠানং দেৰদত্তো আগচ্ছন্তো সত্থারং দট্ঠুং অলভিত্ৰাৰ পথৰিং পৰিট্ঠো’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মযি অপরজ্ঝিত্ৰা পথৰিং পাৰিসি, পুব্বেপি পৰিট্ঠোযেৰা’’তি ৰত্ৰা হত্থিরাজকালে মগ্গমূল়্হং পুরিসং সমস্সাসেত্ৰা অত্তনো পিট্ঠিং আরোপেত্ৰা খেমন্তং পাপিতস্স পুন তিক্খত্তুং আগন্ত্ৰা অগ্গট্ঠানে মজ্ঝিমট্ঠানে ¶ মূলেহি এৰং দন্তে ছিন্দিত্ৰা ততিযৰারে মহাপুরিসস্স চক্খুপথং অতিক্কমন্তস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং –
‘‘অকতঞ্ঞুস্স ¶ ¶ পোসস্স, নিচ্চং ৰিৰরদস্সিনো;
সব্বং চে পথৰিং দজ্জা, নেৰ নং অভিরাধযে’’তি. (জা. ১.১.৭২; ১.৯.১০৭) –
ইদং জাতকং কথেত্ৰা পুনপি তথেৰ কথায সমুট্ঠিতায খন্তিৰাদিভূতে অত্তনি অপরজ্ঝিত্ৰা কলাবুরাজভূতস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং খন্তিৰাদিজাতকঞ্চ (জা. ১.৪.৪৯ আদযো), চূল়ধম্মপালভূতে অত্তনি অপরজ্ঝিত্ৰা মহাপতাপরাজভূতস্স তস্স পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং দীপেতুং চূল়ধম্মপালজাতকঞ্চ (জা. ১.৫.৪৪ আদযো) কথেসি.
পথৰিং পৰিট্ঠে পন দেৰদত্তে মহাজনো হট্ঠতুট্ঠো ধজপটাককদলিযো উস্সাপেত্ৰা পুণ্ণঘটে ঠপেত্ৰা ‘‘লাভা ৰত নো’’তি মহন্তং ছণং অনুভোতি. তমত্থং ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তে মতে মহাজনো তুস্সতি, পুব্বেপি তুস্সিযেৰা’’তি ৰত্ৰা সব্বজনস্স অপ্পিযে চণ্ডে ফরুসে বারাণসিযং পিঙ্গলরঞ্ঞে নাম মতে মহাজনস্স তুট্ঠভাৰং দীপেতুং –
‘‘সব্বো জনো হিংসিতো পিঙ্গলেন,
তস্মিং মতে পচ্চযা ৰেদযন্তি;
পিযো নু তে আসি অকণ্হনেত্তো,
কস্মা তুৰং রোদসি দ্ৰারপাল.
‘‘ন ¶ মে পিযো আসি অকণ্হনেত্তো,
ভাযামি পচ্চাগমনায তস্স;
ইতো গতো হিংসেয্য মচ্চুরাজং,
সো হিংসিতো আনেয্য পুন ইধা’’তি. (জা. ১.২.১৭৯-১৮০) –
ইদং পিঙ্গলজাতকং কথেসি. ভিক্খূ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ইদানি, ভন্তে, দেৰদত্তো কুহিং নিব্বত্তো’’তি? ‘‘অৰীচিমহানিরযে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, ইধ তপ্পন্তো ৰিচরিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা তপ্পনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, পব্বজিতা ৰা হোন্তু গহট্ঠা ৰা, পমাদৰিহারিনো উভযত্থ তপ্পন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ ¶ ¶ তপ্পতি পেচ্চ তপ্পতি, পাপকারী উভযত্থ তপ্পতি;
পাপং মে কতন্তি তপ্পতি, ভিয্যো তপ্পতি দুগ্গতিং গতো’’তি.
তত্থ ইধ তপ্পতীতি ইধ কম্মতপ্পনেন দোমনস্সমত্তেন তপ্পতি. পেচ্চাতি পরলোকে পন ৰিপাকতপ্পনেন অতিদারুণেন অপাযদুক্খেন তপ্পতি. পাপকারীতি নানপ্পকারস্স পাপস্স কত্তা. উভযত্থাতি ইমিনা ৰুত্তপ্পকারেন তপ্পনেন উভযত্থ তপ্পতি নাম. পাপং মেতি সো হি কম্মতপ্পনেন কপ্পন্তো ‘‘পাপং মে কত’’ন্তি তপ্পতি. তং অপ্পমত্তকং তপ্পনং, ৰিপাকতপ্পনেন পন তপ্পন্তো ভিয্যো তপ্পতি দুগ্গতিং গতো অতিফরুসেন তপ্পনেন অতিৰিয তপ্পতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
দেৰদত্তৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. সুমনাদেৰীৰত্থু
ইধ ¶ নন্দতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুমনাদেৰিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি দেৰসিকং অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে দ্ৰে ভিক্খূসহস্সানি ভুঞ্জন্তি, তথা ৰিসাখায মহাউপাসিকায. সাৰত্থিযং যো যো দানং দাতুকামো হোতি, সো সো তেসং উভিন্নং ওকাসং লভিত্ৰাৰ করোতি. কিং কারণা? ‘‘তুম্হাকং দানগ্গং অনাথপিণ্ডিকো ৰা ৰিসাখা ৰা আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নাগতা’’তি ৰুত্তে সতসহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কতদানম্পি ‘‘কিং দানং নামেত’’ন্তি গরহন্তি. উভোপি হি তে ভিক্খুসঙ্ঘস্স রুচিঞ্চ অনুচ্ছৰিককিচ্চানি চ অতিৰিয জানন্তি, তেসু ৰিচারেন্তেসু ভিক্খূ চিত্তরূপং ভুঞ্জন্তি. তস্মা সব্বে দানং দাতুকামা তে গহেত্ৰাৰ গচ্ছন্তি. ইতি তে অত্তনো অত্তনো ঘরে ভিক্খূ পরিৰিসিতুং ন লভন্তি. ততো ৰিসাখা, ‘‘কো নু খো মম ঠানে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিস্সতী’’তি উপধারেন্তী পুত্তস্স ধীতরং দিস্ৰা তং অত্তনো ঠানে ঠপেসি. সা তস্সা নিৰেসনে ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসতি. অনাথপিণ্ডিকোপি মহাসুভদ্দং নাম জেট্ঠধীতরং ঠপেসি. সা ভিক্খূনং ¶ ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তী ধম্মং সুণন্তী সোতাপন্না হুত্ৰা পতিকুলং অগমাসি. ততো চূল়সুভদ্দং ঠপেসি. সাপি তথেৰ করোন্তী সোতাপন্না হুত্ৰা পতিকুলং গতা. অথ সুমনদেৰিং নাম কনিট্ঠধীতরং ঠপেসি. সা পন ধম্মং সুত্ৰা সকদাগামিফলং পত্ৰা কুমারিকাৰ হুত্ৰা তথারূপেন ¶ অফাসুকেন আতুরা আহারুপচ্ছেদং কত্ৰা ¶ পিতরং দট্ঠুকামা হুত্ৰা পক্কোসাপেসি. সো একস্মিং দানগ্গে তস্সা সাসনং সুত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা, ‘‘কিং, অম্ম সুমনে’’তি আহ. সাপি নং আহ – ‘‘কিং, তাত কনিট্ঠভাতিকা’’তি? ‘‘ৰিলপসি অম্মা’’তি? ‘‘ন ৰিলপামি, কনিট্ঠভাতিকা’’তি. ‘‘ভাযসি, অম্মা’’তি? ‘‘ন ভাযামি, কনিট্ঠভাতিকা’’তি. এত্তকং ৰত্ৰাযেৰ পন সা কালমকাসি. সো সোতাপন্নোপি সমানো সেট্ঠিধীতরি উপ্পন্নসোকং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ধীতু সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা রোদন্তো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, গহপতি, দুক্খী দুম্মনো অস্সুমুখো রোদমানো আগতোসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ধীতা মে, ভন্তে, সুমনদেৰী কালকতা’’তি আহ. ‘‘অথ কস্মা সোচসি, ননু সব্বেসং একংসিকং মরণ’’ন্তি? ‘‘জানামেতং, ভন্তে, এৰরূপা নাম মে হিরিওত্তপ্পসম্পন্না ধীতা, সা মরণকালে সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তী ৰিলপমানা মতা, তেন মে অনপ্পকং দোমনস্সং উপ্পজ্জতী’’তি. ‘‘কিং পন তায কথিতং মহাসেট্ঠী’’তি? ‘‘অহং তং, ভন্তে, ‘অম্ম, সুমনে’তি আমন্তেসিং. অথ মং আহ – ‘কিং, তাত, কনিট্ঠভাতিকা’তি? ‘ৰিলপসি, অম্মা’তি? ‘ন ৰিলপামি, কনিট্ঠভাতিকা’তি. ‘ভাযসি, অম্মা’তি? ‘ন ভাযামি কনিট্ঠভাতিকা’তি. এত্তকং ৰত্ৰা কালমকাসী’’তি. অথ নং ভগৰা আহ – ‘‘ন তে মহাসেট্ঠি ধীতা ৰিলপতী’’তি. ‘‘অথ কস্মা ভন্তে এৰমাহা’’তি? ‘‘কনিট্ঠত্তাযেৰ ¶ . ধীতা হি তে, গহপতি, মগ্গফলেহি তযা মহল্লিকা. ত্ৰঞ্হি সোতাপন্নো, ধীতা পন তে সকদাগামিনী. সা মগ্গফলেহি তযা মহল্লিকত্তা তং এৰমাহা’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘এৰং, গহপতী’’তি. ‘‘ইদানি কুহিং নিব্বত্তা, ভন্তে’’তি? ‘‘তুসিতভৰনে, গহপতী’’তি. ‘‘ভন্তে, মম ধীতা ইধ ঞাতকানং অন্তরে নন্দমানা ৰিচরিত্ৰা ইতো গন্ত্ৰাপি নন্দনট্ঠানেযেৰ নিব্বত্তা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘আম, গহপতি, অপ্পমত্তা নাম গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা ইধ লোকে চ পরলোকে চ নন্দন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইধ ¶ নন্দতি পেচ্চ নন্দতি, কতপুঞ্ঞো উভযত্থ নন্দতি;
পুঞ্ঞং মে কতন্তি নন্দতি, ভিয্যো নন্দতি সুগ্গতিং গতো’’তি.
তত্থ ইধাতি ইধ লোকে কম্মনন্দনেন নন্দতি. পেচ্চাতি পরলোকে ৰিপাকনন্দনেন নন্দতি. কতপুঞ্ঞোতি নানপ্পকারস্স পুঞ্ঞস্স কত্তা. উভযত্থাতি ইধ ‘‘কতং মে কুসলং, অকতং মে পাপ’’ন্তি নন্দতি, পরত্থ ৰিপাকং অনুভৰন্তো নন্দতি. পুঞ্ঞং মেতি ইধ নন্দন্তো পন ‘‘পুঞ্ঞং মে কত’’ন্তি সোমনস্সমত্তেনেৰ কম্মনন্দনং উপাদায নন্দতি. ভিয্যোতি ৰিপাকনন্দনেন পন সুগতিং গতো সত্তপঞ্ঞাসৰস্সকোটিযো সট্ঠিৰস্সসতসহস্সানি দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰন্তো তুসিতপুরে অতিৰিয নন্দতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
সুমনাদেৰীৰত্থু তেরসমং.
১৪. দ্ৰেসহাযকভিক্খুৰত্থু
বহুম্পি চেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে সহাযকে আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিৰাসিনো হি দ্ৰে কুলপুত্তা সহাযকা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা কামে পহায সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা পঞ্চ ৰস্সানি আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে ৰসিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সাসনে ধুরং পুচ্ছিত্ৰা ৰিপস্সনাধুরঞ্চ গন্থধুরঞ্চ ৰিত্থারতো সুত্ৰা একো তাৰ ‘‘অহং, ভন্তে, মহল্লককালে পব্বজিতো ন সক্খিস্সামি গন্থধুরং পূরেতুং, ৰিপস্সনাধুরং পন পূরেস্সামী’’তি যাৰ অরহত্তা ৰিপস্সনাধুরং কথাপেত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. ইতরো পন ‘‘অহং গন্থধুরং পূরেস্সামী’’তি অনুক্কমেন তেপিটকং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা গতগতট্ঠানে ধম্মং কথেতি, সরভঞ্ঞং ভণতি, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ধম্মং ৰাচেন্তো ৰিচরতি. অট্ঠারসন্নং মহাগণানং আচরিযো অহোসি. ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ¶ ইতরস্স থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি ¶ ৰদন্তি. থেরো ‘‘গচ্ছথ, আৰুসো, মম ৰচনেন সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অসীতি মহাথেরে ৰন্দথ, সহাযকত্থেরম্পি মে ‘অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’তি ৰদথা’’তি পেসেতি. তে ভিক্খূ ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ অসীতি মহাথেরে চ ৰন্দিত্ৰা গন্থিকত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’’তি ৰদন্তি. ইতরেন চ ‘‘কো নাম সো’’তি ৰুত্তে, ‘‘তুম্হাকং সহাযকভিক্খু, ভন্তে’’তি ৰদন্তি. এৰং থেরে পুনপ্পুনং সাসনং পহিণন্তে সো ভিক্খু থোকং কালং সহিত্ৰা অপরভাগে সহিতুং অসক্কোন্তো ‘‘অম্হাকং আচরিযো তুম্হে ৰন্দতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘কো এসো’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং সহাযকভিক্খূ’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং পন তুম্হেহি তস্স সন্তিকে উগ্গহিতং, কিং দীঘনিকাযাদীসু অঞ্ঞতরো নিকাযো, কিং তীসু পিটকেসু একং পিটক’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘চতুপ্পদিকম্পি গাথং ন জানাতি, পংসুকূলং গহেত্ৰা পব্বজিতকালেযেৰ অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো, বহূ ৰত অন্তেৰাসিকে লভি, তস্স আগতকালে মযা পঞ্হং পুচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেসি.
অথ অপরভাগে থেরো সত্থারং দট্ঠুং আগতো. সহাযকস্স থেরস্স সন্তিকে পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা ¶ গন্ত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ অসীতি মহাথেরে চ ৰন্দিত্ৰা সহাযকস্স ৰসনট্ঠানং পচ্চাগমি. অথস্স সো ৰত্তং কারেত্ৰা সমপ্পমাণং আসনং গহেত্ৰা, ‘‘পঞ্হং পুচ্ছিস্সামী’’তি নিসীদি. তস্মিং খণে সত্থা ‘‘এস এৰরূপং মম পুত্তং ৰিহেঠেত্ৰা নিরযে নিব্বত্তেয্যা’’তি তস্মিং অনুকম্পায ৰিহারচারিকং চরন্তো ৰিয তেসং নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি. তত্থ তত্থ নিসীদন্তা হি ভিক্খূ বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰাৰ নিসীদন্তি. তেন ¶ সত্থা পকতিপঞ্ঞত্তেযেৰ আসনে নিসীদি. নিসজ্জ খো পন গন্থিকভিক্খুং পঠমজ্ঝানে পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং অকথিতে দুতিযজ্ঝানং আদিং কত্ৰা অট্ঠসুপি সমাপত্তীসু রূপারূপেসু চ পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকত্থেরো একম্পি কথেতুং নাসক্খি. ইতরো তং সব্বং কথেসি. অথ নং সোতাপত্তিমগ্গে পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকত্থেরো কথেতুং নাসক্খি. ততো খীণাসৰত্থেরং পুচ্ছি. থেরো কথেসি. সত্থা ‘‘সাধু সাধু, ভিক্খূ’’তি অভিনন্দিত্ৰা সেসমগ্গেসুপি পটিপাটিযা ¶ পঞ্হং পুচ্ছি. গন্থিকো একম্পি কথেতুং নাসক্খি, খীণাসৰো পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং কথেসি. সত্থা চতূসুপি ঠানেসু তস্স সাধুকারং অদাসি. তং সুত্ৰা ভুম্মদেৰে আদিং কত্ৰা যাৰ ব্রহ্মলোকা সব্বা দেৰতা চেৰ নাগসুপণ্ণা চ সাধুকারং অদংসু. তং সাধুকারং সুত্ৰা তস্স অন্তেৰাসিকা চেৰ সদ্ধিৰিহারিনো চ সত্থারং উজ্ঝাযিংসু – ‘‘কিং নামেতং সত্থারা কতং, কিঞ্চি অজানন্তস্স মহল্লকত্থেরস্স চতূসু ঠানেসু সাধুকারং অদাসি, অম্হাকং পনাচরিযস্স সব্বপরিযত্তিধরস্স পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পামোক্খস্স পসংসামত্তম্পি ন করী’’তি. অথ নে সত্থা ‘‘কিং নামেতং, ভিক্খৰে, কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং অত্থে আরোচিতে, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং আচরিযো মম সাসনে ভতিযা গাৰো রক্খণসদিসো, ময্হং পন পুত্তো যথারুচিযা পঞ্চ গোরসে পরিভুঞ্জনকসামিসদিসো’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘বহুম্পি ¶ চে সংহিত ভাসমানো,
ন তক্করো হোতি নরো পমত্তো;
গোপোৰ গাৰো গণযং পরেসং,
ন ভাগৰা সামঞ্ঞস্স হোতি.
‘‘অপ্পম্পি চে সংহিত ভাসমানো,
ধম্মস্স হোতি অনুধম্মচারী;
রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং,
সম্মপ্পজানো সুৰিমুত্তচিত্তো.
‘‘অনুপাদিযানো ¶ ইধ ৰা হুরং ৰা,
স ভাগৰা সামঞ্ঞস্স হোতী’’তি.
তত্থ সংহিতন্তি তেপিটকস্স বুদ্ধৰচনস্সেতং নামং. তং আচরিযে উপসঙ্কমিত্ৰা উগ্গণ্হিত্ৰা বহুম্পি পরেসং ভাসমানো ৰাচেন্তো তং ধম্মং সুত্ৰা যং কারকেন পুগ্গলেন কত্তব্বং, তক্করো ন হোতি. কুক্কুটস্স পক্খপহরণমত্তম্পি অনিচ্চাদিৰসেন যোনিসোমনসিকারং নপ্পৰত্তেতি. এসো যথা নাম দিৰসং ভতিযা গাৰো রক্খন্তো গোপো পাতোৰ নিরৰসেসং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাযং গহেত্ৰা সামিকানং নিয্যাদেত্ৰা দিৰসভতিমত্তং গণ্হাতি, যথারুচিযা পন পঞ্চ গোরসে পরিভুঞ্জিতুং ¶ ন লভতি, এৰমেৰ কেৰলং অন্তেৰাসিকানং সন্তিকা ৰত্তপটিৰত্তকরণমত্তস্স ভাগী হোতি, সামঞ্ঞস্স পন ভাগী ন হোতি. যথা পন গোপালকেন নিয্যাদিতানং ¶ গুন্নং গোরসং সামিকাৰ পরিভুঞ্জন্তি, তথা তেন কথিতং ধম্মং সুত্ৰা কারকপুগ্গলা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিত্ৰা কেচি পঠমজ্ঝানাদীনি পাপুণন্তি, কেচি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা মগ্গফলানি পাপুণন্তি, গোণসামিকা গোরসস্সেৰ সামঞ্ঞস্স ভাগিনো হোন্তি.
ইতি সত্থা সীলসম্পন্নস্স বহুস্সুতস্স পমাদৰিহারিনো অনিচ্চাদিৰসেন যোনিসোমনসিকারে পমত্তস্স ভিক্খুনো ৰসেন পঠমং গাথং কথেসি, ন দুস্সীলস্স. দুতিযগাথা পন অপ্পস্সুতস্সপি যোনিসোমনসিকারে কম্মং করোন্তস্স কারকপুগ্গলস্স ৰসেন কথিতা.
তত্থ অপ্পম্পী চেতি থোকং একৰগ্গদ্ৰিৰগ্গমত্তম্পি. ধম্মস্স হোতি অনুধম্মচারীতি অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায নৰলোকুত্তরধম্মস্স অনুরূপং ধম্মং পুব্বভাগপটিপদাসঙ্খাতং চতুপারিসুদ্ধিসীলধুতঙ্গঅসুভকম্মট্ঠানাদিভেদং চরন্তো অনুধম্মচারী হোতি. সো ‘‘অজ্জ অজ্জেৰা’’তি পটিৰেধং আকঙ্খন্তো ৰিচরতি. সো ইমায সম্মাপটিপত্তিযা রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং সম্মা হেতুনা নযেন পরিজানিতব্বে ধম্মে পরিজানন্তো তদঙ্গৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিমুত্তীনং ৰসেন সুৰিমুত্তচিত্তো, অনুপাদিযানো ইধ ৰা হুরং ৰাতি ইধলোকপরলোকপরিযাপন্না ৰা অজ্ঝত্তিকবাহিরা ৰা খন্ধাযতনধাতুযো চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযন্তো মহাখীণাসৰো মগ্গসঙ্খাতস্স সামঞ্ঞস্স ৰসেন আগতস্স ফলসামঞ্ঞস্স ¶ চেৰ পঞ্চঅসেক্খধম্মক্খন্ধস্স চ ভাগৰা হোতীতি রতনকূটেন ৰিয অগারস্স অরহত্তেন দেসনায কূটং গণ্হীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
দ্ৰেসহাযকভিক্খুৰত্থু চুদ্দসমং.
যমকৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমো ৰগ্গো.
২. অপ্পমাদৰগ্গো
১. সামাৰতীৰত্থু
অপ্পমাদো ¶ ¶ ¶ অমতপদন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কোসম্বিং উপনিস্সায ঘোসিতারামে ৰিহরন্তো সামাৰতিপ্পমুখানং পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং, মাগণ্ডিযপ্পমুখানঞ্চ এতিস্সা পঞ্চন্নং ঞাতিসতানং মরণব্যসনং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – অতীতে অল্লকপ্পরট্ঠে অল্লকপ্পরাজা নাম, ৰেঠদীপকরট্ঠে ৰেঠদীপকরাজা নামাতি ইমে দ্ৰে দহরকালতো পট্ঠায সহাযকা হুত্ৰা একাচরিযকুলে সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা অত্তনো অত্তনো পিতূনং অচ্চযেন ছত্তং উস্সাপেত্ৰা আযামেন দসদসযোজনিকে রট্ঠে রাজানো অহেসুং. তে কালেন কালং সমাগন্ত্ৰা একতো তিট্ঠন্তা নিসীদন্তা নিপজ্জন্তা মহাজনং জাযমানঞ্চ জীযমানঞ্চ মীযমানঞ্চ দিস্ৰা ‘‘পরলোকং গচ্ছন্তং অনুগচ্ছন্তো নাম নত্থি, অন্তমসো ¶ অত্তনো সরীরম্পি নানুগচ্ছতি, সব্বং পহায গন্তব্বং, কিং নো ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামা’’তি মন্তেত্ৰা রজ্জানি পুত্তদারানং নিয্যাদেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসন্তা মন্তযিংসু – ‘‘মযং রজ্জং পহায পব্বজিতা, ন জীৰিতুং অসক্কোন্তা. তে মযং একট্ঠানে ৰসন্তা অপব্বজিতসদিসাযেৰ হোম, তস্মা ৰিসুং ৰসিস্সাম. ত্ৰং এতস্মিং পব্বতে ৰস, অহং ইমস্মিং পব্বতে ৰসিস্সামি. অন্ৰড্ঢমাসং পন উপোসথদিৰসে একতো ভৰিস্সামা’’তি. অথ খো নেসং এতদহোসি – ‘‘এৰম্পি নো গণসঙ্গণিকাৰ ভৰিস্সতি, ত্ৰং পন তৰ পব্বতে অগ্গিং জালেয্যাসি, অহং মম পব্বতে অগ্গিং জালেস্সামি, তায সঞ্ঞায অত্থিভাৰং জানিস্সামা’’তি. তে তথা করিংসু.
অথ অপরভাগে ৰেঠদীপকতাপসো কালং কত্ৰা মহেসক্খো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তো. ততো অড্ঢমাসে সম্পত্তে অগ্গিং অদিস্ৰাৰ ইতরো ‘‘সহাযকো মে কালকতো’’তি অঞ্ঞাসি. ইতরোপি নিব্বত্তক্খণেযেৰ অত্তনো দেৰসিরিং ওলোকেত্ৰা কম্মং উপধারেন্তো নিক্খমনতো পট্ঠায অত্তনো তপচরিযং দিস্ৰা ‘‘গন্ত্ৰা মম সহাযকং পস্সিস্সামী’’তি ¶ তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মগ্গিকপুরিসো ৰিয তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সো ¶ আহ – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘মগ্গিকপুরিসো ¶ অহং, ভন্তে, দূরতোৰ আগতোম্হি. কিং পন, ভন্তে, অয্যো ইমস্মিং ঠানে এককোৰ ৰসতি, অঞ্ঞোপি কোচি অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি মে একো সহাযকো’’তি. ‘‘কুহিং সো’’তি? ‘‘এতস্মিং পব্বতে ৰসতি, উপোসথদিৰসে পন অগ্গিং ন জালেতি, মতো নূন ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি. ‘‘অহং সো, ভন্তে’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসী’’তি? ‘‘দেৰলোকে মহেসক্খো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তোস্মি, ভন্তে, ‘অয্যং পস্সিস্সামী’তি পুন আগতোম্হি. অপি নু খো অয্যানং ইমস্মিং ঠানে ৰসন্তানং কোচি উপদ্দৰো অত্থী’’তি? ‘‘আম, আৰুসো, হত্থী নিস্সায কিলমামী’’তি. ‘‘কিং ৰো, ভন্তে, হত্থী করোন্তী’’তি? ‘‘সম্মজ্জনট্ঠানে লণ্ডং পাতেন্তি, পাদেহি ভূমিযং পহরিত্ৰা পংসুং উদ্ধরন্তি, স্ৰাহং লণ্ডং ছড্ডেন্তো পংসুং সমং করোন্তো কিলমামী’’তি. ‘‘কিং পন তেসং অনাগমনং ইচ্ছথা’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি তেসং অনাগমনং করিস্সামী’’তি তাপসস্স হত্থিকন্তৰীণঞ্চেৰ হত্থিকন্তমন্তঞ্চ অদাসি. দদন্তো চ পন ৰীণায তিস্সো তন্তিযো দস্সেত্ৰা তযো মন্তে উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতুম্পি অসক্কোন্তা হত্থী পলাযন্তি, ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে নিৰত্তিত্ৰা পচ্ছতো ওলোকেন্তা ওলোকেন্তা পলাযন্তি, ইমং তন্তিং পহরিত্ৰা ইমস্মিং মন্তে ৰুত্তে হত্থিযূথপতি পিট্ঠিং উপনামেন্তো আগচ্ছতী’’তি আচিক্খিত্ৰা, ‘‘যং ৰো রুচ্চতি, তং করেয্যাথা’’তি ¶ ৰত্ৰা তাপসং ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. তাপসো পলাযনমন্তং ৰত্ৰা পলাযনতন্তিং পহরিত্ৰা হত্থী পলাপেত্ৰা ৰসি.
তস্মিং সমযে কোসম্বিযং পূরন্তপ্পো নাম রাজা হোতি. সো একদিৰসং গব্ভিনিযা দেৰিযা সদ্ধিং বালসূরিযতপং তপ্পমানো অব্ভোকাসতলে নিসীদি. দেৰী রঞ্ঞো পারুপনং সতসহস্সগ্ঘনিকং রত্তকম্বলং পারুপিত্ৰা নিসিন্না রঞ্ঞা সদ্ধিং সমুল্লপমানা রঞ্ঞো অঙ্গুলিতো সতসহস্সগ্ঘনিকং রাজমুদ্দিকং নীহরিত্ৰা অত্তনো অঙ্গুলিযং পিলন্ধি. তস্মিং সমযে হত্থিলিঙ্গসকুণো আকাসেন গচ্ছন্তো দূরতো রত্তকম্বলপারুপনং দেৰিং দিস্ৰা ‘‘মংসপেসী’’তি সঞ্ঞায পক্খে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ওতরি. রাজা ¶ তস্স ওতরণসদ্দেন ভীতো উট্ঠায অন্তোনিৰেসনং পাৰিসি. দেৰী গরুগব্ভতায চেৰ ভীরুকজাতিকতায চ ৰেগেন গন্তুং নাসক্খি. অথ নং সো সকুণো অজ্ঝপ্পত্তো নখপঞ্জরে নিসীদাপেত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তে কির সকুণা পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারেন্তি. তস্মা আকাসেন নেত্ৰা যথারুচিতট্ঠানে নিসীদিত্ৰা মংসং খাদন্তি. সাপি তেন নীযমানা মরণভযভীতা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ৰিরৰিস্সামি, মনুস্সসদ্দো নাম তিরচ্ছানগতানং উব্বেজনীযো, তং সুত্ৰা মং ছড্ডেস্সতি. এৰং সন্তে ¶ সহ গব্ভেন জীৰিতক্খযং পাপুণিস্সামি, যস্মিং পন ঠানে নিসীদিত্ৰা মং খাদিতুং আরভিস্সতি, তত্র নং সদ্দং কত্ৰা পলাপেস্সামী’’তি. সা অত্তনো পণ্ডিততায অধিৰাসেসি.
তদা চ হিমৰন্তপদেসে থোকং ৰড্ঢিত্ৰা মণ্ডপাকারেন ¶ ঠিতো একো মহানিগ্রোধো হোতি. সো সকুণো মিগরূপাদীনি তত্থ নেত্ৰা খাদতি, তস্মা তম্পি তত্থেৰ নেত্ৰা ৰিটপব্ভন্তরে ঠপেত্ৰা আগতমগ্গং ওলোকেসি. আগতমগ্গোলোকনং কির তেসং ধম্মতা. তস্মিং খণে দেৰী, ‘‘ইদানি ইমং পলাপেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা পাণিসদ্দঞ্চেৰ মুখসদ্দঞ্চ কত্ৰা তং পলাপেসি. অথস্সা সূরিযত্থঙ্গমনকালে গব্ভে কম্মজৰাতা চলিংসু. সব্বদিসাসু গজ্জন্তো মহামেঘো উট্ঠহি. সুখেধিতায রাজমহেসিযা ‘‘মা ভাযি, অয্যে’’তি ৰচনমত্তম্পি অলভমানায দুক্খপরেতায সব্বরত্তিং নিদ্দা নাম নাহোসি. ৰিভাতায পন রত্তিযা ৰলাহকৰিগমো চ অরুণুগ্গমনঞ্চ তস্সা গব্ভৰুট্ঠানঞ্চ একক্খণেযেৰ অহোসি. সা মেঘউতুঞ্চ পব্বতউতুঞ্চ অরুণউতুঞ্চ গহেত্ৰা জাতত্তা পুত্তস্স উতেনোতি নামং অকাসি.
অল্লকপ্পতাপসস্সপি খো ততো অৰিদূরে ৰসনট্ঠানং হোতি. সো পকতিযাৰ ৰস্সদিৰসে সীতভযেন ফলাফলত্থায ৰনং ন পৰিসতি, তং রুক্খমূলং গন্ত্ৰা সকুণেহি খাদিতমংসানং অট্ঠিং আহরিত্ৰা কোট্টেত্ৰা রসং কত্ৰা পিৰতি. তস্মা তং দিৰসং ‘‘অট্ঠিং আহরিস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা রুক্খমূলে অট্ঠিং পরিযেসেন্তো ¶ উপরি দারকসদ্দং সুত্ৰা উল্লোকেন্তো দেৰিং দিস্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘মানুসিত্থিম্হী’’তি. ‘‘কথং আগতাসী’’তি? ‘‘হত্থিলিঙ্গসকুণেনানীতাম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘ওতরাহী’’তি আহ ¶ . ‘‘জাতিসম্ভেদতো ভাযামি, অয্যা’’তি. ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘খত্তিযাম্হী’’তি. ‘‘অহম্পি খত্তিযোযেৰা’’তি. ‘‘তেন হি খত্তিযমাযং কথেহী’’তি. সো খত্তিযমাযং কথেসি. ‘‘তেন হি আরুয্হ পুত্তং মে ওতারেহী’’তি. সো একেন পস্সেন অভিরুহনমগ্গং কত্ৰা অভিরুহিত্ৰা দারকং গণ্হি. ‘‘মা মং হত্থেন ছুপী’’তি চ ৰুত্তে তং অছুপিত্ৰাৰ দারকং ওতারেসি. দেৰীপি ওতরি. অথ নং অস্সমপদং নেত্ৰা সীলভেদং অকত্ৰাৰ অনুকম্পায পটিজগ্গি, নিম্মক্খিকমধুং আহরিত্ৰা সযংজাতসালিং আহরিত্ৰা যাগুং পচিত্ৰা অদাসি. এৰং তস্মিং পটিজগ্গন্তে সা অপরভাগে চিন্তেসি – ‘‘অহং নেৰ আগতমগ্গং জানামি, ন গমনমগ্গং জানামি, ইমিনাপি মে সদ্ধিং ৰিস্সাসমত্তম্পি নত্থি. সচে পনাযং অম্হে পহায কত্থচি গমিস্সতি, উভোপি ইধেৰ মরণং পাপুণিস্সাম, যংকিঞ্চি কত্ৰা ইমস্স সীলং ভিন্দিত্ৰা যথা মং ¶ ন মুঞ্চতি, তথা তং কাতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং দুন্নিৰত্থদুপ্পারুতদস্সনেন পলোভেত্ৰা সীলৰিনাসং পাপেসি. ততো পট্ঠায দ্ৰেপি সমগ্গৰাসং ৰসিংসু.
অথেকদিৰসং তাপসো নক্খত্তযোগং উল্লোকেন্তো পূরন্তপ্পস্স নক্খত্তমিলাযনং দিস্ৰা ‘‘ভদ্দে কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরাজা ¶ মতো’’তি আহ. ‘‘কস্মা, অয্য, এৰং ৰদেসি? কিং তে তেন সদ্ধিং আঘাতো অত্থী’’তি? ‘‘নত্থি, ভদ্দে, নক্খত্তমিলাযনমস্স দিস্ৰা এৰং ৰদামী’’তি, সা পরোদি. অথ নং ‘‘কস্মা রোদসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তায তস্স অত্তনো সামিকভাৰে অক্খাতে আহ – ‘‘মা, ভদ্দে, রোদি, জাতস্স নাম নিযতো মচ্চূ’’তি. ‘‘জানামি, অয্যা’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কস্মা রোদসী’’তি? ‘‘পুত্তো মে কুলসন্তকস্স রজ্জস্স অনুচ্ছৰিকো, ‘সচে তত্র অভৰিস্স, সেতচ্ছত্তং উস্সাপযিস্স. ইদানি মহাজানিকো ৰত জাতো’তি সোকেন রোদামি, অয্যা’’তি. ‘‘হোতু, ভদ্দে, মা চিন্তযি, সচস্স রজ্জং পত্থেসি, অহমস্স রজ্জলভনাকারং করিস্সামী’’তি. অথস্স হত্থিকন্তৰীণঞ্চেৰ হত্থিকন্তমন্তে চ অদাসি. তদা অনেকানি হত্থিসহস্সানি আগন্ত্ৰা ৰটরুক্খমূলে নিসীদন্তি. অথ নং আহ – ‘‘হত্থীসু অনাগতেসুযেৰ রুক্খং অভিরুহিত্ৰা তেসু আগতেসু ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহর, সব্বে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেতুম্পি অসক্কোন্তা পলাযিস্সন্তি, অথ ওতরিত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সো তথা কত্ৰা আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথ নং দুতিযদিৰসে আহ – ‘‘অজ্জ ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহরেয্যাসি ¶ , সব্বে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তা পলাযিস্সন্তী’’তি. তদাপি তথা কত্ৰা আগন্ত্ৰা আরোচেসি ¶ . অথ নং ততিযদিৰসে আহ – ‘‘অজ্জ ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহরেয্যাসি, যূথপতি পিট্ঠিং উপনামেন্তো আগমিস্সতী’’তি. তদাপি তথা কত্ৰা আরোচেসি.
অথস্স মাতরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, পুত্তস্স তে সাসনং ৰদেহি, এত্তোৰ গন্ত্ৰা রাজা ভৰিস্সতী’’তি আহ. সা পুত্তং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরঞ্ঞো পুত্তো, মং সগব্ভং হত্থিলিঙ্গসকুণো আনেসী’’তি ৰত্ৰা সেনাপতিআদীনং নামানি আচিক্খিত্ৰা ‘‘অসদ্দহন্তানং ইমং পিতু পারুপনকম্বলঞ্চেৰ পিলন্ধনমুদ্দিকঞ্চ দস্সেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. কুমারো তাপসং ‘‘ইদানি কিং করোমী’’তি আহ. ‘‘রুক্খস্স হেট্ঠিমসাখায নিসীদিত্ৰা ইমং মন্তং ৰত্ৰা ইমং তন্তিং পহর, জেট্ঠকহত্থী তে পিট্ঠিং উপনাপেত্ৰা উপসঙ্কমিস্সতি, তস্স পিট্ঠিযং নিসিন্নোৰ রট্ঠং গন্ত্ৰা রজ্জং গণ্হাহী’’তি. সো মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা তথা কত্ৰা আগতস্স হত্থিনো পিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰা কণ্ণে মন্তযি – ‘‘অহং কোসম্বিযং পূরন্তপ্পরঞ্ঞো পুত্তো, পেত্তিকং মে রজ্জং গণ্হিত্ৰা দেহি সামী’’তি. সো তং সুত্ৰা ‘‘অনেকানি ¶ হত্থিসহস্সানি সন্নিপতন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, অনেকানি হত্থিসহস্সানি সন্নিপতিংসু. পুন ‘‘জিণ্ণা হত্থী পটিক্কমন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, জিণ্ণা হত্থী পটিক্কমিংসু. পুন ‘‘অতিতরুণা হত্থী নিৰত্তন্তূ’’তি হত্থিরৰং রৰি, তেপি নিৰত্তিংসু. সো অনেকেহি যূথহত্থিসহস্সেহেৰ পরিৰুতো পচ্চন্তগামং পত্ৰা ‘‘অহং রঞ্ঞো পুত্তো, সম্পত্তিং ¶ পত্থযমানা মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি আহ. ‘‘ততো পট্ঠায মনুস্সানং সঙ্গহং করোন্তো গন্ত্ৰা নগরং পরিৰারেত্ৰা ‘যুদ্ধং ৰা মে দেতু, রজ্জং ৰা’’’তি সাসনং পেসেসি. নাগরা আহংসু – ‘‘মযং দ্ৰেপি ন দস্সাম. অম্হাকঞ্হি দেৰী গরুগব্ভা হত্থিলিঙ্গসকুণেন নীতা, তস্সা অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা মযং ন জানাম. যাৰ তস্সা পৰত্তিং ন সুণাম. তাৰ নেৰ যুদ্ধং দস্সাম, ন রজ্জ’’ন্তি. তদা কির তং পৰেণিরজ্জং অহোসি. ততো কুমারো ‘‘অহং তস্সা পুত্তো’’তি ৰত্ৰা সেনাপতিআদীনং নামানি কথেত্ৰা তথাপি অসদ্দহন্তানং কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ দস্সেসি. তে কম্বলঞ্চ মুদ্দিকঞ্চ সঞ্জানিত্ৰা নিক্কঙ্খা হুত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তং রজ্জে অভিসিঞ্চিংসু. অযং তাৰ উতেনস্স উপ্পত্তি.
অল্লকপ্পরট্ঠে ¶ পন দুব্ভিক্খে জীৰিতুং অসক্কোন্তো একো কোতুহলিকো নাম মনুস্সো কাপিং নাম তরুণপুত্তঞ্চ কাল়িং নাম ভরিযঞ্চ আদায ‘‘কোসম্বিং গন্ত্ৰা জীৰিস্সামী’’তি পাথেয্যং গহেত্ৰা নিক্খমি. ‘‘অহিৰাতরোগেন মহাজনে মরন্তে দিস্ৰা নিক্খমী’’তিপি ৰদন্তিযেৰ. তে গচ্ছন্তা পাথেয্যে পরিক্খীণে খুদাভিভূতা দারকং ৰহিতুং নাসক্খিংসু. অথ সামিকো পজাপতিং আহ – ‘‘ভদ্দে, মযং জীৰন্তা পুন পুত্তং লভিস্সাম, ছড্ডেত্ৰা নং গচ্ছামা’’তি. মাতু হদযং নাম মুদুকং হোতি. তস্মা সা আহ – ‘‘নাহং জীৰন্তমেৰ পুত্তং ছড্ডেতুং সক্খিস্সামী’’তি. ‘‘অথ কিং করোমা’’তি? ‘‘ৰারেন নং ৰহামা’’তি. মাতা অত্তনো ৰারে পুপ্ফদামং ৰিয নং উক্খিপিত্ৰা উরে নিপজ্জাপেত্ৰা ¶ অঙ্কেন ৰহিত্ৰা পিতুনো দেতি. তস্স তং গহেত্ৰা গমনকালে ছাতকতোপি বলৰতরা ৰেদনা উপ্পজ্জি. সো পুনপ্পুনং আহ – ‘‘ভদ্দে, মযং জীৰন্তা পুত্তং লভিস্সাম, ছড্ডেম ন’’ন্তি. সাপি পুনপ্পুনং পটিক্খিপিত্ৰা পটিৰচনং নাদাসি. দারকো ৰারেন পরিৰত্তিযমানো কিলন্তো পিতু হত্থে নিদ্দাযি. সো তস্স নিদ্দাযনভাৰং ঞত্ৰা মাতরং পুরতো কত্ৰা একস্স গচ্ছস্স হেট্ঠা পণ্ণসন্থরে তং নিপজ্জাপেত্ৰা পাযাসি. মাতা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তী পুত্তং অদিস্ৰা, ‘‘সামি, কুহিং মে পুত্তো’’তি পুচ্ছি. ‘‘একস্স মে গচ্ছস্স হেট্ঠা নিপজ্জাপিতো’’তি. ‘‘সামি, মা মং নাসযি, পুত্তং ৰিনা জীৰিতুং ন সক্খিস্সামি, আনেহি মে পুত্ত’’ন্তি উরং পহরিত্ৰা পরিদেৰি. অথ নং নিৰত্তিত্ৰা আনেসি. পুত্তোপি অন্তরামগ্গে মতো হোতি. ইতি সো এত্তকে ঠানে পুত্তং ছড্ডেত্ৰা তস্স নিস্সন্দেন ভৰন্তরে সত্ত ৰারে ছড্ডিতো. ‘‘পাপকম্মং নামেতং অপ্পক’’ন্তি ন অৰমঞ্ঞিতব্বং.
তে ¶ গচ্ছন্তা একং গোপালকুলং পাপুণিংসু. তং দিৰসঞ্চ গোপালকস্স ধেনুমঙ্গলং হোতি. গোপালকস্স গেহে নিবদ্ধং একো পচ্চেকবুদ্ধো ভুঞ্জতি. সো তং ভোজেত্ৰা মঙ্গলমকাসি. বহু পাযাসো পটিযত্তো হোতি. গোপালকো তে আগতে দিস্ৰা, ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বং পৰত্তিং সুত্ৰা মুদুজাতিকো কুলপুত্তো তেসু অনুকম্পং কত্ৰা বহুকেন সপ্পিনা পাযাসং দাপেসি. ভরিযা ‘‘সামি, তযি জীৰন্তে অহম্পি জীৰামি নাম, দীঘরত্তং ঊনোদরোসি, যাৰদত্থং ভুঞ্জাহী’’তি সপ্পিঞ্চ দধিঞ্চ তদভিমুখঞ্ঞেৰ কত্ৰা অত্তনা মন্দসপ্পিনা ¶ থোকমেৰ ভুঞ্জি. ইতরো বহুং ভুঞ্জিত্ৰা সত্তট্ঠদিৰসে ছাততায আহারতণ্হং ছিন্দিতুং নাসক্খি. গোপালকো তেসং পাযাসং দাপেত্ৰা সযং ¶ ভুঞ্জিতুং আরভি. কোতুহলিকো তং ওলোকেন্তো নিসীদিত্ৰা হেট্ঠাপীঠে নিপন্নায সুনখিযা গোপালকেন ৰড্ঢেত্ৰা দিয্যমানং পাযাসপিণ্ডং দিস্ৰা ‘‘পুঞ্ঞা ৰতাযং সুনখী, নিবদ্ধং এৰরূপং ভোজনং লভতী’’তি চিন্তেসি. সো রত্তিভাগে তং পাযাসং জীরাপেতুং অসক্কোন্তো কালং কত্ৰা তস্সা সুনখিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি.
অথস্স ভরিযা সরীরকিচ্চং কত্ৰা তস্মিংযেৰ গেহে ভতিং কত্ৰা তণ্ডুলনাল়িং লভিত্ৰা পচিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘দাসস্স ৰো পাপুণাতূ’’তি ৰত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মযা ইধেৰ ৰসিতুং ৰট্টতি, নিবদ্ধং, অয্যো, ইধাগচ্ছতি, দেয্যধম্মো হোতু ৰা, মা ৰা, দেৰসিকং ৰন্দন্তী ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তী চিত্তং পসাদেন্তী বহুং পুঞ্ঞং পসৰিস্সামী’’তি. সা তত্থেৰ ভতিং করোন্তী ৰসি. সাপি সুনখী ছট্ঠে ৰা সত্তমে ৰা মাসে একমেৰ কুক্কুরং ৰিজাযি. গোপালকো তস্স একধেনুযা খীরং দাপেসি. সো ন চিরস্সেৰ ৰড্ঢি. অথস্স পচ্চেকবুদ্ধো ভুঞ্জন্তো নিবদ্ধং একং ভত্তপিণ্ডং দেতি. সো ভত্তপিণ্ডং নিস্সায পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহমকাসি. গোপালকোপি নিবদ্ধং দ্ৰে ৰারে পচ্চেকবুদ্ধস্সুপট্ঠানং যাতি. গচ্ছন্তোপি অন্তরামগ্গে ৰাল়মিগট্ঠানে দণ্ডেন গচ্ছে চ ভূমিঞ্চ পহরিত্ৰা ‘‘সুসূ’’তি তিক্খত্তুং সদ্দং কত্ৰা ৰাল়মিগে পলাপেতি. সুনখোপি তেন সদ্ধিং গচ্ছতি.
সো একদিৰসং পচ্চেকবুদ্ধং আহ – ‘‘ভন্তে, যদা মে ওকাসো ন ভৰিস্সতি, তদা ইমং সুনখং পেসেস্সামি, তেন সঞ্ঞাণেন আগচ্ছেয্যাথা’’তি. ততো পট্ঠায অনোকাসদিৰসে, ‘‘গচ্ছ, তাত, অয্যং আনেহী’’তি সুনখং পেসেসি. সো একৰচনেনেৰ পক্খন্দিত্ৰা সামিকস্স গচ্ছপোথনভূমিপোথনট্ঠানে তিক্খত্তুং ভুস্সিত্ৰা তেন সদ্দেন ৰাল়মিগানং পলাতভাৰং ঞত্ৰা ¶ পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পণ্ণসালদ্ৰারে তিক্খত্তুং ভুস্সিত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং জানাপেত্ৰা একমন্তে নিপজ্জতি, পচ্চেকবুদ্ধে ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা নিক্খন্তে ভুস্সন্তো পুরতো গচ্ছতি. অন্তরন্তরা পচ্চেকবুদ্ধো ¶ তং ৰীমংসন্তো অঞ্ঞং মগ্গং পটিপজ্জতি. অথস্স পুরতো ¶ তিরিযং ঠত্ৰা ভুস্সিত্ৰা ইতরমগ্গমেৰ নং আরোপেতি. অথেকদিৰসং অঞ্ঞং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা তেন পুরতো তিরিযং ঠত্ৰা ৰারিযমানোপি অনিৰত্তিত্ৰা সুনখং পাদেন পহরিত্ৰা পাযাসি. সুনখো তস্স অনিৰত্তনভাৰং ঞত্ৰা নিৰাসনকণ্ণে ডংসিত্ৰা আকড্ঢন্তো ইতরমগ্গমেৰ নং আরোপেসি. এৰং সো তস্মিং বলৰসিনেহং উপ্পাদেসি.
ততো অপরভাগে পচ্চেকবুদ্ধস্স চীৰরং জীরি. অথস্স গোপালকো চীৰরৰত্থানি অদাসি. তমেনং পচ্চেকবুদ্ধো আহ – ‘‘আৰুসো, চীৰরং নাম এককেন কাতুং দুক্করং, ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা কারেস্সামী’’তি. ‘‘ইধেৰ, ভন্তে, করোথা’’তি. ‘‘ন সক্কা, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, মা চিরং বহি ৰসিত্থা’’তি. সুনখো তেসং কথং সুণন্তোৰ অট্ঠাসি, পচ্চেকবুদ্ধোপি ‘‘তিট্ঠ, উপাসকা’’তি গোপালকং নিৰত্তাপেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা গন্ধমাদনাভিমুখো পাযাসি. সুনখস্স তং আকাসেন গচ্ছন্তং ¶ দিস্ৰা ভুক্করিত্ৰা ঠিতস্স তস্মিং চক্খুপথং ৰিজহন্তে হদযং ফলিত্ৰা মতো. তিরচ্ছানা কির নামেতে উজুজাতিকা হোন্তি অকুটিলা. মনুস্সা পন অঞ্ঞং হদযেন চিন্তেন্তি, অঞ্ঞং মুখেন কথেন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘গহনঞ্হেতং, ভন্তে, যদিদং মনুস্সা, উত্তানকঞ্হেতং, ভন্তে, যদিদং পসৰো’’তি (ম. নি. ২.৩).
ইতি সো তায উজুচিত্ততায অকুটিলতায কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তো অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতো মহাসম্পত্তিং অনুভোসি. তস্স কণ্ণমূলে মন্তযন্তস্স সদ্দো সোল়সযোজনট্ঠানং ফরতি, পকতিকথাসদ্দো পন সকলং দসযোজনসহস্সং দেৰনগরং ছাদেতি. তেনেৰস্স ‘‘ঘোসকদেৰপুত্তো’’তি নামং অহোসি. ‘‘কিস্স পনেস নিস্সন্দো’’তি. পচ্চেকবুদ্ধে পেমেন ভুক্করণস্স নিস্সন্দো. সো তত্থ ন চিরং ঠত্ৰা চৰি. দেৰলোকতো হি দেৰপুত্তা আযুক্খযেন পুঞ্ঞক্খযেন আহারক্খযেন কোপেনাতি চতূহি কারণেহি চৰন্তি.
তত্থ যেন বহুং পুঞ্ঞকম্মং কতং হোতি, সো দেৰলোকে উপ্পজ্জিত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা উপরূপরি নিব্বত্ততি. এৰং আযুক্খযেন চৰতি নাম. যেন পরিত্তং পুঞ্ঞং কতং হোতি, তস্স রাজকোট্ঠাগারে পক্খিত্তং তিচতুনাল়িমত্তং ধঞ্ঞং ৰিয অন্তরাৰ তং পুঞ্ঞংখীযতি, অন্তরাৰ কালং করোতি ¶ . এৰং পুঞ্ঞক্খযেন চৰতি নাম. অপরোপি কামগুণে পরিভুঞ্জমানো সতিসম্মোসেন আহারং অপরিভুঞ্জিত্ৰা কিলন্তকাযো কালং করোতি. এৰং আহারক্খযেন চৰতি নাম. অপরোপি পরস্স সম্পত্তিং অসহন্তো ¶ কুজ্ঝিত্ৰা কালং করোতি. এৰং কোপেন চৰতি নাম.
অযং ¶ পন কামগুণে পরিভুঞ্জন্তো মুট্ঠস্সতি হুত্ৰা আহারক্খযেন চৰি, চৰিত্ৰা চ পন কোসম্বিযং নগরসোভিনিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. সাপি জাতদিৰসে ‘‘কিং এত’’ন্তি দাসিং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘পুত্তো, অয্যে’’তি ৰুত্তে – ‘‘হন্দ, জে, ইমং দারকং কত্তরসুপ্পে আরোপেত্ৰা সঙ্কারকূটে ছড্ডেহী’’তি ছড্ডাপেসি. নগরসোভিনিযো হি ধীতরং পটিজগ্গন্তি, ন পুত্তং. ধীতরা হি তাসং পৰেণী ঘটীযতি. দারকং কাকাপি সুনখাপি পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহপ্পভৰস্স ভুক্করণস্স নিস্সন্দেন একোপি উপগন্তুং ন ৰিসহি. তস্মিং খণে একো মনুস্সো বহি নিক্খন্তো তং কাকসুনখসন্নিপাতং দিস্ৰা, ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি গন্ত্ৰা দারকং দিস্ৰা পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি গেহং নেসি. তদা কোসম্বকসেট্ঠি রাজকুলং গচ্ছন্তো রাজনিৰেসনতো আগচ্ছন্তং পুরোহিতং দিস্ৰা, ‘‘কিং, আচরিয, অজ্জ তে তিথিকরণনক্খত্তযোগো ওলোকিতো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মহাসেট্ঠি, অম্হাকং কিং অঞ্ঞং কিচ্চন্তি? জনপদস্স কিং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘অঞ্ঞং নত্থি, ইমস্মিং পন নগরে অজ্জ জাতদারকো জেট্ঠকসেট্ঠি ভৰিস্সতী’’তি. তদা সেট্ঠিনো ভরিযা গরুগব্ভা হোতি. তস্মা সো সীঘং গেহং পুরিসং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ ভণে, জানাহি নং ৰিজাতা ৰা, নো ৰা’’তি. ‘‘ন ৰিজাযতী’’তি সুত্ৰা রাজানং দিস্ৰাৰ ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা কাল়িং নাম দাসিং পক্কোসিত্ৰা সহস্সং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ ¶ জে, ইমস্মিং নগরে উপধারেত্ৰা সহস্সং দত্ৰা অজ্জ জাতদারকং গণ্হিত্ৰা এহী’’তি. সা উপধারেন্তী তং গেহং গন্ত্ৰা দারকং দিস্ৰা, ‘‘অযং দারকো কদা জাতো’’তি গহপতানিং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজ্জ জাতো’’তি ৰুত্তে, ‘‘ইমং ময্হং দেহী’’তি এককহাপণং আদিং কত্ৰা মূলং ৰড্ঢেন্তী সহস্সং দত্ৰা তং আনেত্ৰা সেট্ঠিনো দস্সেসি. সেট্ঠি ‘‘সচে মে ধীতা ৰিজাযিস্সতি, তায নং সদ্ধিং নিৰেসেত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানস্স সামিকং করিস্সামি. সচে মে পুত্তো ৰিজাযিস্সতি, মারেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং গেহে কারেসি.
অথস্স ¶ ভরিযা কতিপাহচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. সেট্ঠি ‘‘ইমস্মিং অসতি মম পুত্তোৰ সেট্ঠিট্ঠানং লভিস্সতি, ইদানেৰ তং মারেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা কাল়িং আমন্তেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, জে, ৰজতো গুন্নং নিক্খমনৰেলায ৰজদ্ৰারমজ্ঝে ইমং তিরিযং নিপজ্জাপেহি, গাৰিযো নং মদ্দিত্ৰা মারেস্সন্তি, মদ্দিতামদ্দিতভাৰং পনস্স ঞত্ৰা এহী’’তি আহ. সা গন্ত্ৰা গোপালকেন ৰজদ্ৰারে ৰিৰটমত্তেযেৰ তং তথা নিপজ্জাপেসি. গোগণজেট্ঠকো উসভো অঞ্ঞস্মিং কালে সব্বপচ্ছা নিক্খমন্তোপি তং দিৰসং সব্বপঠমং নিক্খমিত্ৰা দারকং চতুন্নং পাদানং অন্তরে কত্ৰা অট্ঠাসি. অনেকসতগাৰিযো উসভস্স দ্ৰে পস্সানি ঘংসন্তিযো নিক্খমিংসু. গোপালকোপি ‘‘অযং উসভো পুব্বে সব্বপচ্ছা নিক্খমতি, অজ্জ পন সব্বপঠমং নিক্খমিত্ৰা ¶ ৰজদ্ৰারমজ্ঝে নিচ্চলোৰ ঠিতো, কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা তস্স হেট্ঠা নিপন্নং দারকং দিস্ৰা পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি গেহং নেসি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা সহস্সং দত্ৰা পুন আনেত্ৰা অদাসি. অথ ¶ নং আহ – ‘‘অম্ম, কাল়ি ইমস্মিং নগরে পঞ্চ সকটসতানি পচ্চূসকালে উট্ঠায ৰাণিজ্জায গচ্ছন্তি, ত্ৰং ইমং নেত্ৰা চক্কমগ্গে নিপজ্জাপেহি, গোণা ৰা নং মদ্দিস্সন্তি, চক্কা ৰা ছিন্দিস্সন্তি, পৰত্তিং চস্স ঞত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং নেত্ৰা চক্কমগ্গে নিপজ্জাপেসি. তদা সাকটিকজেট্ঠকো পুরতো অহোসি. অথস্স গোণা তং ঠানং পত্ৰা ধুরং ছড্ডেসুং, পুনপ্পুনং আরোপেত্ৰা পাজিযমানাপি পুরতো ন গচ্ছিংসু. এৰং তস্স তেহি সদ্ধিং ৰাযমন্তস্সেৰ অরুণং উট্ঠহি. সো ‘‘কিং নামেতং গোণা করিংসূ’’তি মগ্গং ওলোকেন্তো দারকং দিস্ৰা, ‘‘ভারিযং ৰত মে কম্ম’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি তুট্ঠমানসো তং গেহং নেসি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘ইদানি নং আমকসুসানং নেত্ৰা গচ্ছন্তরে নিপজ্জাপেহি, তত্থ সুনখাদীহি ৰা খাদিতো, অমনুস্সেহি ৰা পহটো মরিস্সতি, মাতামতভাৰঞ্চস্স জানিত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং নেত্ৰা তত্থ নিপজ্জাপেত্ৰা একমন্তে অট্ঠাসি. তং সুনখো ৰা কাকো ৰা অমনুস্সো ৰা উপসঙ্কমিতুং ¶ নাসক্খি. ‘‘ননু চস্স নেৰ মাতা ন পিতা ন ভাতিকাদীসু কোচি রক্খিতা নাম অত্থি, কো তং রক্খতী’’তি? সুনখকালে পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহেন পৰত্তিতভুক্করণমত্তমেৰ তং রক্খতি. অথেকো অজপালকো অনেকসহস্সা অজা গোচরং নেন্তো সুসানপস্সেন গচ্ছতি. একা অজা পণ্ণানি খাদমানা গচ্ছন্তরং পৰিট্ঠা দারকং দিস্ৰা জণ্ণুকেহি ঠত্ৰা দারকস্স থনং অদাসি, অজপালকেন ‘‘হে হে’’তি সদ্দে কতেপি ন নিক্খমি. সো ‘‘যট্ঠিযা নং পহরিত্ৰা নীহরিস্সামী’’তি গচ্ছন্তরং পৰিট্ঠো জণ্ণুকেহি ¶ ঠত্ৰা দারকং খীরং পাযন্তিং অজিং দিস্ৰা দারকে পুত্তসিনেহং পটিলভিত্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি আদায পক্কামি.
কাল়ী গন্ত্ৰা সেট্ঠিনা পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. অথ নং আহ – ‘‘অম্ম কাল়ি, ইমং আদায চোরপপাতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা পপাতে খিপ, পব্বতকুচ্ছিযং পটিহঞ্ঞমানো খণ্ডাখণ্ডিকো হুত্ৰা ভূমিযং পতিস্সতি, মতামতভাৰঞ্চস্স ঞত্ৰাৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি. সা তং তত্থ নেত্ৰা পব্বতমত্থকে ¶ ঠত্ৰা খিপি. তং খো পন পব্বতকুচ্ছিং নিস্সায মহাৰেল়ুগুম্বো পব্বতানুসারেনেৰ ৰড্ঢি, তস্স মত্থকং ঘনজাতো জিঞ্জুকগুম্বো অৰত্থরি. দারকো পতন্তো কোজৰকে ৰিয তস্মিং পতি. তং দিৰসঞ্চ নল়কারজেট্ঠকস্স ৰেল়ুবলি পত্তো হোতি. সো পুত্তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা তং ৰেল়ুগুম্বং ছিন্দিতুং আরভি. তস্মিং চলন্তে দারকো সদ্দমকাসি. সো ‘‘দারকসদ্দো ৰিযা’’তি একেন পস্সেন অভিরুহিত্ৰা তং দিস্ৰা, ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি তুট্ঠচিত্তো আদায গতো.
কাল়ী সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তেন পুচ্ছিতা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, নং পুন সহস্সং দত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা তথা অকাসি. সেট্ঠিনো ইদঞ্চিদঞ্চ করোন্তস্সেৰ দারকো ৰড্ঢিতো ‘‘ঘোসকো’’ত্ৰেৰস্স নামং অহোসি. সো সেট্ঠিনো অক্খিম্হি কণ্টকো ৰিয খাযি, উজুকং তং ওলোকেতুম্পি ন ৰিসতি. অথস্স মারণূপাযং চিন্তেন্তো অত্তনো সহাযকস্স কুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কদা ত্ৰং আৰাপং আলিম্পেস্সসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা – ‘‘স্ৰে’’তি ৰুত্তে, ‘‘তেন ¶ হি ইদং সহস্সং গহেত্ৰা মম একং ¶ কম্মং করোহী’’তি আহ. ‘‘কিং, সামী’’তি? ‘‘একো মে অৰজাতপুত্তো অত্থি, তং তৰ সন্তিকং পেসেস্সামি, অথ নং গহেত্ৰা গব্ভং পৰেসেত্ৰা তিখিণায ৰাসিযা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা চাটিযং পক্খিপিত্ৰা আৰাপে পচেয্যাসি, ইদং তে সহস্সং সচ্চকারসদিসং. উত্তরিং পন তে কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা করিস্সামী’’তি. কুম্ভকারো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. সেট্ঠি পুনদিৰসে ঘোসকং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘হিয্যো মযা কুম্ভকারো একং কম্মং আণত্তো, এহি, ত্ৰং তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰং ৰদেহি – ‘হিয্যো কির মে পিতরা আণত্তং কম্মং নিপ্ফাদেহী’’’তি পহিণি. সো ‘‘সাধূ’’তি অগমাসি. তং তত্থ গচ্ছন্তং ইতরো সেট্ঠিনো পুত্তো দারকেহি সদ্ধিং গুল়ং কীল়ন্তো দিস্ৰা তং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘কুহিং গচ্ছসি ভাতিকা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পিতু সাসনং গহেত্ৰা কুম্ভকারস্স সন্তিক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অহং তত্থ গমিস্সামি. ইমে মং দারকা বহুং লক্খং জিনিংসু, তং মে পটিজিনিত্ৰা দেহী’’তি আহ. ‘‘অহং পিতু ভাযামী’’তি. ‘‘মা ভাযি, ভাতিক, অহং তং সাসনং হরিস্সামি. বহূহি জিতো, যাৰাহং আগচ্ছামি, তাৰ মে লক্খং পটিজিনা’’তি.
ঘোসকো কির গুল়কীল়ায ছেকো, তেন নং এৰং নিবন্ধি. সোপি তং ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা কুম্ভকারং ৰদেহি – ‘পিতরা কির মে হিয্যো একং কম্মং আণত্তং, তং নিপ্ফাদেহী’’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তথা অৰচ. অথ নং কুম্ভকারো সেট্ঠিনা ৰুত্তনিযামেনেৰ মারেত্ৰা আৰাপে খিপি. ঘোসকোপি দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা সাযন্হসমযে গেহং গন্ত্ৰা ¶ ¶ ‘‘কিং, তাত, ন গতোসী’’তি ৰুত্তে অত্তনো অগতকারণঞ্চ কনিট্ঠস্স গতকারণঞ্চ আরোচেসি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি ‘‘অহং ধী’’তি মহাৰিরৰং ৰিরৰিত্ৰা সকলসরীরে পক্কুথিতলোহিতো ৰিয হুত্ৰা, ‘‘অম্ভো, কুম্ভকার, মা মং নাসযি, মা মং নাসযী’’তি বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তো তস্স সন্তিকং অগমাসি. কুম্ভকারো তং তথা আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘সামি, মা সদ্দং করি, কম্মং তে নিপ্ফন্ন’’ন্তি আহ. সো পব্বতেন ৰিয মহন্তেন সোকেন অৰত্থটো হুত্ৰা অনপ্পকং দোমনস্সং পটিসংৰেদেসি. যথা তং অপ্পদুট্ঠস্স পদুস্সমানো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যো ¶ দণ্ডেন অদণ্ডেসু, অপ্পদুট্ঠেসু দুস্সতি;
দসন্নমঞ্ঞতরং ঠানং, খিপ্পমেৰ নিগচ্ছতি.
‘‘ৰেদনং ফরুসং জানিং, সরীরস্স চ ভেদনং;
গরুকং ৰাপি আবাধং, চিত্তক্খেপঞ্চ পাপুণে.
‘‘রাজতো ৰা উপসগ্গং, অব্ভক্খানঞ্চ দারুণং;
পরিক্খযঞ্চ ঞাতীনং, ভোগানঞ্চ পভঙ্গুরং.
‘‘অথ ৰাস্স অগারানি, অগ্গি ডহতি পাৰকো;
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি. (ধ. প. ১৩৭-১৪০);
এৰং ¶ সন্তেপি পুন নং সেট্ঠি উজুকং ওলোকেতুং ন সক্কোতি. ‘‘কিন্তি নং মারেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো, ‘‘মম গামসতে আযুত্তকস্স সন্তিকং পেসেত্ৰা মারেস্সামী’’তি উপাযং দিস্ৰা, ‘‘অযং মে অৰজাতপুত্তো, ইমং মারেত্ৰা ৰচ্চকূপে খিপতু, এৰং কতে অহং মাতুলস্স কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা জানিস্সামী’’তি তস্স পণ্ণং লিখিত্ৰা, ‘‘তাত ঘোসক, অম্হাকং গামসতে আযুত্তকো অত্থি, ইমং পণ্ণং হরিত্ৰা তস্স দেহী’’তি ৰত্ৰা পণ্ণং তস্স দুস্সন্তে বন্ধি. সো পন অক্খরসমযং ন জানাতি. দহরকালতো পট্ঠায হি নং মারাপেন্তোৰ সেট্ঠি মারেতুং নাসক্খি, কিং অক্খরসমযং সিক্খাপেস্সতি? ইতি সো অত্তনো মারাপনপণ্ণমেৰ দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা নিক্খমন্তো আহ – ‘‘পাথেয্যং মে, তাত, নত্থী’’তি. ‘‘পাথেয্যেন তে কম্মং নত্থি, অন্তরামগ্গে ‘অসুকগামে নাম মমসহাযকো সেট্ঠি অত্থি, তস্স ঘরে পাতরাসং কত্ৰা পুরতো গচ্ছাহী’’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পিতরং ৰন্দিত্ৰা নিক্খন্তো তং গামং পত্ৰা সেট্ঠিস্স ঘরং ¶ পুচ্ছিত্ৰা গন্ত্ৰা সেট্ঠিজাযং পস্সি. ‘‘ত্ৰং কুতো আগতোসী’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘অন্তোনগরতো’’তি আহ. ‘‘কস্স পুত্তোসী’’তি? ‘‘তুম্হাকং সহাযকসেট্ঠিনো, অম্মা’’তি. ‘‘ত্ৰংসি ঘোসকো নামা’’তি? ‘‘আম, অম্মা’’তি. তস্সা সহ দস্সনেনেৰ তস্মিং পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি. সেট্ঠিনো পনেকা ধীতা অত্থি পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা পাসাদিকা, তং রক্খিতুং একমেৰ পেসনকারিকং দাসিং দত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে সিরিগব্ভে ৰসাপেন্তি. সেট্ঠিধীতা তস্মিং ¶ খণে তং দাসিং অন্তরাপণং পেসেসি. অথ নং সেট্ঠিজাযা দিস্ৰা, ‘‘কুহিং গচ্ছসী’’তি ¶ পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয্যধীতায পেসনেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইতো তাৰ এহি, তিট্ঠতু পেসনং, পুত্তস্স মে পীঠকং অত্থরিত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তেলং মক্খিত্ৰা সযনং অত্থরিত্ৰা দেহি, পচ্ছা পেসনং করিস্সসী’’তি আহ. সা তথা অকাসি.
অথ নং চিরেনাগতং সেট্ঠিধীতা সন্তজ্জেসি. অথ নং সা আহ – ‘‘মা মে কুজ্ঝি, সেট্ঠিপুত্তো ঘোসকো আগতো, তস্স ইদঞ্চিদঞ্চ কত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা আগতাম্হী’’তি. সেট্ঠিধীতায ‘‘সেট্ঠিপুত্তো ঘোসকো’’তি নামং সুত্ৰাৰ পেমং ছৰিযাদীনি ছিন্দিত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জং আহচ্চ ঠিতং. কোতুহলকালস্মিঞ্হি সা তস্স পজাপতী হুত্ৰা নাল়িকোদনং পচ্চেকবুদ্ধস্স অদাসি, তস্সানুভাৰেনাগন্ত্ৰা ইমস্মিং সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তা. ইতি তং সো পুব্বসিনেহো অৰত্থরিত্ৰা গণ্হি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘পুব্বেৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;
এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলংৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);
অথ নং পুচ্ছি – ‘‘কুহিং সো, অম্মা’’তি? ‘‘সযনে নিপন্নো নিদ্দাযতী’’তি. ‘‘অত্থি পনস্স হত্থে কিঞ্চী’’তি? ‘‘দুস্সন্তে পণ্ণং অত্থী’’তি. সা ‘‘কিং পণ্ণং নু খো এত’’ন্তি তস্মিং নিদ্দাযন্তে মাতাপিতূনং অঞ্ঞৰিহিততায অপস্সন্তানং ওতরিত্ৰা সমীপং গন্ত্ৰা তং পণ্ণং মোচেত্ৰা আদায অত্তনো গব্ভং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা অক্খরসমযে কুসলতায পণ্ণং ৰাচেত্ৰা, ‘‘অহো ৰত বালো, অত্তনো মরণপণ্ণং দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা ¶ ৰিচরতি, সচে মযা ন দিট্ঠং অস্স, নত্থিস্স জীৰিত’’ন্তি তং পণ্ণং ফালেত্ৰা সেট্ঠিস্স ৰচনেন অপরং পণ্ণং লিখি – ‘‘অযং মম পুত্তো ঘোসকো নাম, গামসততো পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা ইমস্স জনপদসেট্ঠিনো ধীতরা সদ্ধিং মঙ্গলং কত্ৰা অত্তনো ৰসনগামস্স মজ্ঝে দ্ৰিভূমকং গেহং কারেত্ৰা পাকারপরিক্খেপেন চেৰ পুরিসগুত্তিযা চ সুসংৰিহিতারক্খং করোতু, ময্হঞ্চ ‘ইদঞ্চিদঞ্চ মযা কত’ন্তি সাসনং পেসেতু, এৰং কতে অহং ¶ মাতুলস্স কত্তব্বযুত্তকং পচ্ছা জানিস্সামী’’তি, লিখিত্ৰা চ পন সঙ্ঘরিত্ৰা ওতরিত্ৰা দুস্সন্তেযেৰস্স বন্ধি.
সো ¶ দিৰসভাগং নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠায ভুঞ্জিত্ৰা পক্কামি. পুনদিৰসে পাতোৰ তং গামং গন্ত্ৰা আযুত্তকং গামকিচ্চং করোন্তংযেৰ পস্সি. সো তং দিস্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘পিতরা মে তুম্হাকং পণ্ণং পেসিত’’ন্তি. ‘‘কিং পণ্ণং, তাত, আহরা’’তি পণ্ণং গহেত্ৰা ৰাচেত্ৰা তুট্ঠমানসো ‘‘পস্সথ, ভো, মম সামিনো মযি সিনেহং কত্ৰা জেট্ঠপুত্তস্স মে মঙ্গলং করোতূ’’তি মম সন্তিকং পহিণি. ‘‘সীঘং দারুআদীনি আহরথা’’তি গহপতিকে ৰত্ৰা গামমজ্ঝে ৰুত্তপকারং গেহং কারাপেত্ৰা গামসততো পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা জনপদসেট্ঠিনো সন্তিকা ধীতরং আনেত্ৰা মঙ্গলং কত্ৰা সেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ মযা কত’’ন্তি.
তং সুত্ৰা সেট্ঠিনো ‘‘যং কারেমি, তং ন হোতি; যং ন কারেমি, তদেৰ হোতী’’তি মহন্তং দোমনস্সং উপ্পজ্জি. পুত্তসোকেন সদ্ধিং সো সোকো একতো হুত্ৰা কুচ্ছিডাহং উপ্পাদেত্ৰা অতিসারং জনেসি. সেট্ঠিধীতাপি ‘‘সচে কোচি সেট্ঠিনো সন্তিকা আগচ্ছতি, মম অকথেত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমতরং মা কথযিত্থা’’তি ¶ জনে আণাপেসি. সেট্ঠিপি খো ‘‘দানি তং দুট্ঠপুত্তং মম সাপতেয্যস্স সামিকং ন করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা একং আযুত্তকং আহ – ‘‘মাতুল, পুত্তং মে দট্ঠুকামোম্হি, একং পাদমূলিকং পেসেত্ৰা মম পুত্তং পক্কোসাপেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পণ্ণং দত্ৰা একং পুরিসং পেসেসি. সেট্ঠিধীতাপি তস্স আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠিতভাৰং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘সেট্ঠি গিলানো, পুত্তং পস্সিতুং পক্কোসাপেসি, অয্যে’’তি. ‘‘কিং, তাত, বলৰা, দুব্বলো’’তি? ‘‘বলৰা তাৰ, আহারং ভুঞ্জতিযেৰ, অয্যে’’তি. সা সেট্ঠিপুত্তং অজানাপেত্ৰাৰ তস্স নিৰেসনঞ্চ পরিব্বযঞ্চ দাপেত্ৰা ‘‘মযা পেসিতকালে গমিস্সসি, অচ্ছস্সু তাৰা’’তি আহ. সেট্ঠি পুন আযুত্তকং অৰচ, ‘‘কিং, মাতুল, ন তে মম পুত্তস্স সন্তিকং পহিত’’ন্তি? ‘‘পহিতং, সামি, গতপুরিসো ন তাৰ এতী’’তি. ‘‘তেন হি পুন অপরং পেসেহী’’তি. সো পেসেসি. সেট্ঠিধীতা তস্মিম্পি তথেৰ পটিপজ্জি. অথ সেট্ঠিনো রোগো বলৰা জাতো, একং ভাজনং পৰিসতি, একং নিক্খমতি. পুন সেট্ঠি আযুত্তকং পুচ্ছি – ‘‘কিং, মাতুল, ন তে মম পুত্তস্স সন্তিকং পহিত’’ন্তি? ‘‘পহিতং, সামি, গতপুরিসো ন তাৰ ¶ এতী’’তি. ‘‘তেন হি পুন অপরং পেসেহী’’তি. সো পেসেসি. সেট্ঠিধীতা ততিযৰারে আগতম্পি তং পৰত্তিং পুচ্ছি. সো ‘‘বাল়্হগিলানো, অয্যে, সেট্ঠি আহারং পচ্ছিন্দিত্ৰা মচ্চুপরাযণো জাতো, একং ভাজনং নিক্খমতি ¶ , একং পৰিসতী’’তি আহ. সেট্ঠিধীতা ‘‘ইদানি গন্তুং কালো’’তি সেট্ঠিপুত্তস্স ‘‘পিতা তে কির গিলানো’’তি আরোচেত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসি ভদ্দে’’তি ৰুত্তে ‘‘অফাসুকমস্স, সামী’’তি আহ. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি. সামি? ‘‘গামসততো ৰুট্ঠানকপণ্ণাকারং ¶ আদায গন্ত্ৰা পস্সিস্সাম ন’’ন্তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পণ্ণাকারং আহরাপেত্ৰা সকটেহি আদায পক্কামি.
অথ নং সা ‘‘পিতা তে দুব্বলো, এত্তকং পণ্ণাকারং গহেত্ৰা গচ্ছন্তানং পপঞ্চো ভৰিস্সতি, এতং নিৰত্তাপেহী’’তি ৰত্ৰা তং সব্বং অত্তনো কুলগেহং পেসেত্ৰা পুন তং আহ – ‘‘সামি, ত্ৰং অত্তনো পিতু পাদপস্সে তিট্ঠেয্যাসি, অহং উস্সীসকপস্সে ঠস্সামী’’তি. গেহং পৰিসমানাযেৰ চ ‘‘গেহস্স পুরতো চ পচ্ছতো চ আরক্খং গণ্হথা’’তি অত্তনো পুরিসে আণাপেসি. পৰিট্ঠকালে পন সেট্ঠিপুত্তো পিতু পাদপস্সে অট্ঠাসি, ইতরা উস্সীসকপস্সে.
তস্মিং খণে সেট্ঠি উত্তানকো নিপন্নো হোতি. আযুত্তকো পন তস্স পাদে পরিমজ্জন্তো ‘‘পুত্তো তে, সামি, আগতো’’তি আহ. ‘‘কুহিং সো’’তি? ‘‘এস পাদমূলে ঠিতো’’তি. অথ নং দিস্ৰা আযকম্মিকং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘মম গেহে কিত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, ধনস্সেৰ চত্তালীসকোটিযো, উপভোগপরিভোগভণ্ডানং পন ৰনগামক্খেত্তদ্ৰিপদচতুপ্পদযানৰাহনানঞ্চ অযঞ্চ অযঞ্চ পরিচ্ছেদো’’তি ৰুত্তে, ‘‘অহং এত্তকং ধনং মম পুত্তস্স ঘোসকস্স ন দেমী’’তি ৰত্তুকামো ‘‘দেমী’’তি আহ. তং সুত্ৰা সেট্ঠিধীতা ‘‘অযং পুন কথেন্তো অঞ্ঞং কিঞ্চি কথেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা সোকাতুরা ৰিয কেসে ৰিকিরিত্ৰা রোদমানা ‘‘কিং নামেতং, তাত, ৰদেথ, ইদম্পি নাম ৰো ৰচনং সুণোম, অলক্খিকা ৰতম্হা’’তি ৰত্ৰা মত্থকেন নং উরমজ্ঝে পহরন্তী পতিত্ৰা যথা পুন ৰত্তুং ন সক্কোতি, তথাস্স উরমজ্ঝে মত্থকেন ঘংসেন্তী আরোদনং দস্সেসি. সেট্ঠি তংখণঞ্ঞেৰ কালমকাসি. ‘‘সেট্ঠি মতো’’তি গন্ত্ৰা ¶ ¶ উতেনস্স রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারাপেত্ৰা, ‘‘অত্থি পনস্স পুত্তো ৰা ধীতা ৰা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ঘোসকো নাম তস্স পুত্তো, সব্বং সাপতেয্যং তস্স নিয্যাদেত্ৰাৰ মতো, দেৰা’’তি.
রাজা অপরভাগে সেট্ঠিপুত্তং পক্কোসাপেসি. তস্মিঞ্চ দিৰসে দেৰো ৰস্সি. রাজঙ্গণে তত্থ তত্থ উদকং সণ্ঠাতি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘রাজানং পস্সিস্সামী’’তি পাযাসি. রাজা ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা তং আগচ্ছন্তং ওলোকেন্তো রাজঙ্গণে উদকং লঙ্ঘিত্ৰা আগচ্ছন্তং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতং ‘‘ত্ৰং ঘোসকো নাম, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘পিতা মে ¶ মতোতি মা সোচি, তৰ পেত্তিকং সেট্ঠিট্ঠানং তুয্হমেৰ দস্সামী’’তি তং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তাতা’’তি উয্যোজেসি. রাজা গচ্ছন্তঞ্চ নং ওলোকেন্তোৰ অট্ঠাসি. সো আগমনকালে লঙ্ঘিতং উদকং গমনকালে ওতরিত্ৰা সণিকং অগমাসি. অথ নং রাজা ততোৰ পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘কিং নু খো, তাত, ত্ৰং মম সন্তিকং আগচ্ছন্তো উদকং লঙ্ঘিত্ৰা আগম্ম গচ্ছন্তো ওতরিত্ৰা সণিকং গচ্ছসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰ, অহং তস্মিং খণে কুমারকো, কীল়নকালো নাম, সো ইদানি পন মে দেৰেন ঠানন্তরং পটিস্সুতং. তস্মা যথা পুরে অচরিত্ৰা ইদানি সন্নিসিন্নেন হুত্ৰা চরিতুং ৰট্টতী’’তি. তং সুত্ৰা রাজা ‘‘ধিতিমাযং পুরিসো, ইদানেৰস্স ঠানন্তরং দস্সামী’’তি পিতরা ভুত্তং ভোগং দত্ৰা সব্বসতেন সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি.
সো রথে ঠত্ৰা নগরং পদক্খিণং অকাসি. ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং কম্পতি. সেট্ঠিধীতা কাল়িদাসিযা সদ্ধিং মন্তযমানা নিসিন্না ¶ ‘‘অম্ম কাল়ি, পুত্তস্স তে এত্তিকা সম্পত্তি মং নিস্সায উপ্পন্না’’তি আহ. ‘‘কিং কারণা, অম্মা’’তি? ‘‘অযঞ্হি অত্তনো মরণপণ্ণং দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা অম্হাকং ঘরং আগতো, অথস্স মযা তং পণ্ণং ফালেত্ৰা মযা সদ্ধিং মঙ্গলকরণত্থায অঞ্ঞং পণ্ণং লিখিত্ৰা এত্তকং কালং তত্থ আরক্খো কতো’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং এত্তকং পস্সসি, ইমং পন সেট্ঠি দহরকালতো পট্ঠায মারেতুকামো মারেতুং নাসক্খি, কেৰলং ইমং নিস্সায বহুং ধনং খীযী’’তি. ‘‘অম্ম, অতিভারিযং ৰত সেট্ঠিনা কত’’ন্তি. নগরং পদক্খিণং কত্ৰা গেহং পৰিসন্তং পন নং দিস্ৰা, ‘‘অযং এত্তিকা সম্পত্তি মং নিস্সায ¶ উপ্পন্না’’তি হসিতং অকাসি. অথ নং সেট্ঠিপুত্তো দিস্ৰা, ‘‘কিং কারণা হসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘একং কারণং নিস্সাযা’’তি. ‘‘কথেহি ন’’ন্তি? ‘‘সা ন কথেসি’’. সো ‘‘সচে ন কথেস্সসি, দ্ৰিধা তং ছিন্দিস্সামী’’তি তজ্জেত্ৰা অসিং নিক্কড্ঢি. সা ‘‘অযং এত্তিকা সম্পত্তি তযা মং নিস্সায লদ্ধাতি চিন্তেত্ৰা হসিত’’ন্তি আহ. ‘‘যদি মম পিতরা অত্তনো সন্তকং ময্হং নিয্যাদিতং, ত্ৰং এত্থ কিং হোসী’’তি? সো কির এত্তকং কালং কিঞ্চি ন জানাতি, তেনস্সা ৰচনং ন সদ্দহি. অথস্স সা ‘‘তুম্হাকং পিতরা মরণপণ্ণং দত্ৰা পেসিতা, তুম্হে মযা ইদঞ্চিদঞ্চ কত্ৰা রক্খিতা’’তি সব্বং কথেসি. ‘‘ত্ৰং অভূতং কথেসী’’তি অসদ্দহন্তো ‘‘মাতরং কাল়িং পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘আম, তাত, দহরকালতো পট্ঠায তং মারেতুকামো মারেতুং অসক্কোন্তো তং নিস্সায বহুং ধনং খীযি, সত্তসু ঠানেসু ত্ৰং মরণতো মুত্তো, ইদানি ভোগগামতো আগম্ম ¶ সব্বসতেন সদ্ধিং সেট্ঠিট্ঠানং পত্তো’’তি. সো তং সুত্ৰা ‘‘ভারিযং ৰত কম্মং, এৰরূপা খো পন মরণা মুত্তস্স মম পমাদজীৰিতং জীৰিতুং অযুত্তং, অপ্পমত্তো ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দেৰসিকং সহস্সং ¶ ৰিস্সজ্জেত্ৰা অদ্ধিককপণাদীনং দানং পট্ঠপেসি. মিত্তো নামস্স কুটুম্বিকো দানব্যাৰটো অহোসি. অযং ঘোসকসেট্ঠিনো উপ্পত্তি.
তস্মিং পন কালে ভদ্দৰতীনগরে ভদ্দৰতিযসেট্ঠি নাম ঘোসকসেট্ঠিনো অদিট্ঠপুব্বসহাযকো অহোসি. ভদ্দৰতীনগরতো আগতানং ৰাণিজানং সন্তিকে ঘোসকসেট্ঠি ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো সম্পত্তিঞ্চ ৰযপ্পদেসঞ্চ সুত্ৰা তেন সদ্ধিং সহাযকভাৰং ইচ্ছন্তো পণ্ণাকারং পেসেসি. ভদ্দৰতিযসেট্ঠিপি কোসম্বিতো আগতানং ৰাণিজানং সন্তিকে ঘোসকসেট্ঠিনো সম্পত্তিঞ্চ ৰযপ্পদেসঞ্চ সুত্ৰা তেন সদ্ধিং সহাযকভাৰং ইচ্ছন্তো পণ্ণাকারং পেসেসি. এৰং তে অঞ্ঞমঞ্ঞং অদিট্ঠপুব্বসহাযকা হুত্ৰা ৰসিংসু. অপরভাগে ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো গেহে অহিৰাতরোগো পতিতো. তস্মিং পতিতে পঠমং মক্খিকা মরন্তি, ততো অনুক্কমেনেৰ কীটা মূসিকা কুক্কুটা সূকরা গাৰো দাসী দাসা সব্বপচ্ছা ঘরমানুসকাপি মরন্তি. তেসু যে ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযন্তি, তে জীৰিতং লভন্তি, তদা পন সেট্ঠি চ ভরিযা চ ধীতা চস্স তথা পলাযিত্ৰা ¶ ঘোসকসেট্ঠিং পস্সিতুং পত্থেন্তা কোসম্বিমগ্গং ¶ পটিপজ্জিংসু. তে অন্তরামগ্গেযেৰ খীণপাথেয্যা ৰাতাতপেন চেৰ খুপ্পিপাসাহি চ কিলন্তসরীরা কিচ্ছেন কোসম্বিং পত্ৰা উদকফাসুকট্ঠানে ঠত্ৰা ন্হত্ৰা নগরদ্ৰারে একং সালং পৰিসিংসু.
ততো সেট্ঠি ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ইমিনা নীহারেন গচ্ছন্তা ৰিজাতমাতুযাপি অমনাপা হোন্তি, সহাযকো কির মে অদ্ধিককপণাদীনং দেৰসিকং সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা দানং দাপেসি. তত্থ ধীতরং পেসেত্ৰা আহারং আহরাপেত্ৰা একাহং দ্ৰীহং ইধেৰ সরীরং সন্তপ্পেত্ৰা সহাযকং পস্সিস্সামা’’তি. সা ‘‘সাধু, সামী’’তি. তে সালাযমেৰ ৰসিংসু. পুনদিৰসে কালে আরোচিতে কপণদ্ধিকাদীসু আহারত্থায গচ্ছন্তেসু মাতাপিতরো, ‘‘অম্ম, গন্ত্ৰা অম্হাকং আহারং আহরা’’তি ধীতরং পেসযিংসু. মহাভোগকুলস্স ধীতা ৰিপত্তিযা অচ্ছিন্নলজ্জিতায অলজ্জমানা পাতিং গহেত্ৰা কপণজনেন সদ্ধিং আহারত্থায গন্ত্ৰা ‘‘কতি পটিৰীসে গণ্হিস্সসি, অম্মা’’তি পুট্ঠা চ পন ‘‘তযো’’তি আহ. অথস্সা তযো পটিৰীসে অদাসি. তায ভত্তে আহটে তযোপি একতো ভুঞ্জিতুং নিসীদিংসু.
অথ মাতাধীতরো সেট্ঠিং আহংসু – ‘‘সামি, ৰিপত্তি নাম মহাকুলানম্পি উপ্পজ্জতি, মা অম্হে ওলোকেত্ৰা ভুঞ্জ, মা চিন্তযী’’তি. ইতি নং নানপ্পকারেহি যাচিত্ৰা ভোজেসুং. সো ভুঞ্জিত্ৰা আহারং জীরাপেতুং অসক্কোন্তো অরুণে উগ্গচ্ছন্তে কালমকাসি. মাতাধীতরো নানপ্পকারেহি পরিদেৰিত্ৰা রোদিংসু. কুমারিকা পুনদিৰসে রোদমানা আহারত্থায গন্ত্ৰা, ‘‘কতি ¶ পটিৰীসে গণ্হিস্সসী’’তি ¶ ৰুত্তা, ‘‘দ্ৰে’’তি ৰত্ৰা আহারং আহরিত্ৰা মাতরং যাচিত্ৰা ভোজেসি. সাপি তায যাচিযমানা ভুঞ্জিত্ৰা আহারং জীরাপেতুং অসক্কোন্তী তং দিৰসমেৰ কালমকাসি. কুমারিকা একিকাৰ রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা তায দুক্খুপ্পত্তিযা অতিৰিয সঞ্জাতছাতকদুক্খা পুনদিৰসে যাচকেহি সদ্ধিং রোদন্তী আহারত্থায গন্ত্ৰা, ‘‘কতি পটিৰীসে গণ্হিস্সসি, অম্মা’’তি ৰুত্তা ‘‘এক’’ন্তি আহ. মিত্তকুটুম্বিকো তং তযো দিৰসে ভত্তং গণ্হন্তিং সঞ্জানাতি, তেন তং ‘‘অপেহি নস্স, ৰসলি, অজ্জ তৰ কুচ্ছিপ্পমাণং অঞ্ঞাসী’’তি আহ. হিরোত্তপ্পসম্পন্না কুলধীতা ¶ পচ্চোরস্মিং সত্তিপহারং ৰিয ৰণে খারোদকসেচনকং ৰিয চ পত্ৰা ‘‘কিং, সামী’’তি আহ. ‘‘তযা পুরে তযো কোট্ঠাসা গহিতা, হিয্যো দ্ৰে, অজ্জ একং গণ্হাসি. অজ্জ তে অত্তনো কুচ্ছিপ্পমাণং ঞাত’’ন্তি. ‘‘মা মং, সামি, ‘অত্তনোৰ অত্থায গণ্হী’তি মঞ্ঞিত্থা’’তি. ‘‘অথ কস্মা এৰং গণ্হী’’তি? ‘‘পুরে তযো জনা অহুম্হ, সামি, হিয্যো দ্ৰে, অজ্জ একিকাৰ জাতাম্হী’’তি. সো ‘‘কেন কারণেনা’’তি পুচ্ছিত্ৰা আদিতো পট্ঠায তায কথিতং সব্বং পৰত্তিং সুত্ৰা অস্সূনি সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো সঞ্জাতবলৰদোমনস্সো হুত্ৰা, ‘‘অম্ম, এৰং সন্তে মা চিন্তযি, ত্ৰং ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো ধীতা অজ্জকালতো পট্ঠায মম ধীতাযেৰ নামা’’তি ৰত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা ঘরং নেত্ৰা অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেসি.
সা দানগ্গে উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘তাত, কস্মা এতং জনং নিস্সদ্দং কত্ৰা দানং ন দেথা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা কাতুং, অম্মা’’তি. ‘‘সক্কা, তাতা’’তি. ‘‘কথং সক্কা, অম্মা’’তি? ‘‘তাত দানগ্গং পরিক্খিপিত্ৰা ¶ একেকস্সেৰ পৰেসনপ্পমাণেন দ্ৰে দ্ৰারানি যোজেত্ৰা, ‘একেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা একেন নিক্খমথা’তি ৰদেথ, এৰং নিস্সদ্দা হুত্ৰাৰ গণ্হিস্সন্তী’’তি. সো তং সুত্ৰা, ‘‘ভদ্দকোৰ, অম্ম, উপাযো’’তি তথা কারেসি. সাপি পুব্বে সামা নাম. ৰতিযা পন কারিতত্তা সামাৰতী নাম জাতা. ততো পট্ঠায দানগ্গে কোলাহলং পচ্ছিন্দী. ঘোসকসেট্ঠি পুব্বে তং সদ্দং সুণন্তো ‘‘ময্হং দানগ্গে সদ্দো’’তি তুস্সতি. দ্ৰীহতীহং পন সদ্দং অসুণন্তো মিত্তকুটুম্বিকং অত্তনো উপট্ঠানং আগতং পুচ্ছি – ‘‘দিয্যতি কপণদ্ধিকাদীনং দান’’ন্তি? ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘অথ কিং দ্ৰীহতীহং সদ্দো ন সুয্যতী’’তি? ‘‘যথা নিস্সদ্দা হুত্ৰা গণ্হন্তি, তথা মে উপাযো কতো’’তি. ‘‘অথ পুব্বেৰ কস্মা নাকাসী’’তি? ‘‘অজাননতায, সামী’’তি. ‘‘ইদানি কথং তে ঞাতো’’তি? ‘‘ধীতরা মে অক্খাতো, সামী’’তি. ময্হং অৰিদিতা ‘‘তৰ ধীতা নাম অত্থী’’তি. সো অহিৰাতরোগুপ্পত্তিতো পট্ঠায সব্বং ভদ্দৰতিযসেট্ঠিনো পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা তস্সা অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপিতভাৰং আরোচেসি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘এৰং সন্তে মম কস্মা ন কথেসি, মম সহাযকস্স ¶ ধীতা মম ধীতা নামা’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, সেট্ঠিনো ধীতাসী’’তি? ‘‘আম, তাতা’’তি. ‘‘তেন হি মা চিন্তযি, ত্ৰং মম ¶ ধীতাসী’’তি তং সীসে চুম্বিত্ৰা পরিৰারত্থায তস্সা পঞ্চ ইত্থিসতানি দত্ৰা তং অত্তনো জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেসি.
অথেকদিৰসং তস্মিং নগরে নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং হোতি. তস্মিং পন নক্খত্তে বহি অনিক্খমনকা কুলধীতরোপি অত্তনো পরিৰারেন সদ্ধিং পদসাৰ ¶ নদিং গন্ত্ৰা ন্হাযন্তি. তস্মা তং দিৰসং সামাৰতীপি পঞ্চহি ইত্থিসতেহি পরিৰারিতা রাজঙ্গণেনেৰ ন্হাযিতুং অগমাসি. উতেনো সীহপঞ্জরে ঠিতো তং দিস্ৰা ‘‘কস্সিমা নাটকিত্থিযো’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন কস্সচি নাটকিত্থিযো, দেৰা’’তি. ‘‘অথ কস্স ধীতরো’’তি? ‘‘ঘোসকসেট্ঠিনো ধীতা দেৰ, সামাৰতী নামেসা’’তি. সো দিস্ৰাৰ উপ্পন্নসিনেহো সেট্ঠিনো সাসনং পাহেসি – ‘‘ধীতরং কির মে পেসেতূ’’তি. ‘‘ন পেসেমি, দেৰা’’তি. ‘‘মা কির এৰং করোতু, পেসেতুযেৰা’’তি. ‘‘মযং গহপতিকা নাম কুমারিকানং পোথেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা কড্ঢনভযেন ন দেম, দেৰা’’তি. রাজা কুজ্ঝিত্ৰা গেহং লঞ্ছাপেত্ৰা সেট্ঠিঞ্চ ভরিযঞ্চ হত্থে গহেত্ৰা বহি কারাপেসি. সামাৰতী, ন্হাযিত্ৰা আগন্ত্ৰা গেহং পৰিসিতুং ওকাসং অলভন্তী, ‘‘কিং এতং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্ম, রাজা তৰ কারণা পহিণি. অথ ‘ন মযং দস্সামা’তি ৰুত্তে ঘরং লঞ্ছাপেত্ৰা অম্হে বহি কারাপেসী’’তি. ‘‘তাত, ভারিযং ৰো কম্মং কতং, রঞ্ঞা নাম পহিতে ‘ন, দেমা’তি অৰত্ৰা ‘সচে মে ধীতরং সপরিৰারং গণ্হথ, দেমা’তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, তাতা’’তি. ‘‘সাধু, অম্ম, তৰ রুচিযা সতি এৰং করিস্সামী’’তি রঞ্ঞো তথা সাসনং পাহেসি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং সপরিৰারং আনেত্ৰা অভিসিঞ্চিত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সেসা তস্সাযেৰ পরিৰারিত্থিযো অহেসুং. অযং সামাৰতিযা উপ্পত্তি.
উতেনস্স পন অপরাপি ৰাসুলদত্তা নাম দেৰী অহোসি ¶ চণ্ডপজ্জোতস্স ধীতা. উজ্জেনিযঞ্হি চণ্ডপজ্জোতো নাম রাজা অহোসি. সো একদিৰসং উয্যানতো আগচ্ছন্তো অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অত্থি নু খো অঞ্ঞস্সপি কস্সচি এৰরূপা সম্পত্তী’’তি ৰত্ৰা তং সুত্ৰা মনুস্সেহি ‘‘কিং সম্পত্তি নামেসা, কোসম্বিযং উতেনস্স রঞ্ঞো অতিমহতী সম্পতী’’তি ৰুত্তে রাজা আহ – ‘‘তেন হি গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি? ‘‘ন সক্কা সো গহেতু’’ন্তি. ‘‘কিঞ্চি কত্ৰা গণ্হিস্সামযেৰা’’তি? ‘‘ন সক্কা দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘সো হত্থিকন্তং নাম সিপ্পং জানাতি, মন্তং ¶ পরিৰত্তেত্ৰা হত্থিকন্তৰীণং ৰাদেন্তো নাগে পলাপেতিপি গণ্হাতিপি. হত্থিৰাহনসম্পন্নো তেন সদিসো নাম নত্থী’’তি. ‘‘ন সক্কা মযা সো গহেতু’’ন্তি. ‘‘সচে তে, দেৰ, একন্তেন অযং নিচ্ছযো, তেন হি দারুহত্থিং কারেত্ৰা ¶ তস্সাসন্নট্ঠানং পেসেহি. সো হত্থিৰাহনং ৰা অস্সৰাহনং ৰা সুত্ৰা দূরম্পি গচ্ছতি. তত্থ নং আগতং গহেতুং সক্কা ভৰিস্সতী’’তি.
রাজা ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি দারুমযং যন্তহত্থিং কারাপেত্ৰা বহি পিলোতিকাহি ৰেঠেত্ৰা কতচিত্তকম্মং কত্ৰা তস্স ৰিজিতে আসন্নট্ঠানে একস্মিং সরতীরে ৰিস্সজ্জাপেসি. হত্থিনো অন্তোকুচ্ছিযং সট্ঠি পুরিসা অপরাপরং চঙ্কমন্তি, হত্থিলণ্ডং আহরিত্ৰা তত্থ তত্থ ছড্ডেসুং. একো ৰনচরকো হত্থিং দিস্ৰা, ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো অনুচ্ছৰিকো’’তি চিন্তেত্ৰা, গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘দেৰ, মযা সব্বসেতো কেলাসকূটপটিভাগো তুম্হাকঞ্ঞেৰ অনুচ্ছৰিকো ৰরৰারণো দিট্ঠো’’তি. উতেনো তমেৰ মগ্গদেসকং কত্ৰা হত্থিং অভিরুয্হ সপরিৰারো নিক্খমি. তস্স আগমনং ঞত্ৰা ¶ চরপুরিসা গন্ত্ৰা চণ্ডপজ্জোতস্স আরোচেসুং. সো আগন্ত্ৰা মজ্ঝে তুচ্ছং কত্ৰা উভোসু পস্সেসু বলকাযং পযোজেসি. উতেনো তস্সাগমনং অজানন্তো হত্থিং অনুবন্ধি. অন্তো ঠিতমনুস্সা ৰেগেন পলাপেসুং. কট্ঠহত্থী রঞ্ঞো মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা ৰীণং ৰাদেন্তস্স তন্তিসদ্দং অসুণন্তো ৰিয পলাযতিযেৰ. রাজা হত্থিনাগং পাপুণিতুং অসক্কোন্তো অস্সং আরুয্হ অনুবন্ধি. তস্মিং ৰেগেন অনুবন্ধন্তে বলকাযো ওহীযি. রাজা এককোৰ অহোসি. অথ নং উভোসু পস্সেসু পযুত্তা চণ্ডপজ্জোতস্স পুরিসা গণ্হিত্ৰা অত্তনো রঞ্ঞো অদংসু. অথস্স বলকাযো অমিত্তৰসং গতভাৰং ঞত্ৰা বহিনগরেৰ খন্ধাৰারং নিৰেসেত্ৰা অচ্ছি.
চণ্ডপজ্জোতোপি উতেনং জীৰগ্গাহমেৰ গাহাপেত্ৰা একস্মিং চোরগেহে পক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা তযো দিৰসে জযপানং পিৰি. উতেনো ততিযদিৰসে আরক্খকে পুচ্ছি – ‘‘কহং ৰো, তাত, রাজা’’তি? ‘‘‘পচ্চামিত্তো মে গহিতো’তি জযপানং পিৰতী’’তি. ‘‘কা নামেসা মাতুগামস্স ৰিয তুম্হাকং রঞ্ঞো কিরিযা, ননু পটিরাজূনং গহেত্ৰা ¶ ৰিস্সজ্জেতুং ৰা মারেতুং ৰা ৰট্টতি, অম্হে দুক্খং নিসীদাপেত্ৰা জযপানং কির পিৰতী’’তি. তে গন্ত্ৰা তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো আগন্ত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং এৰং ৰদসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু তং ৰিস্সজ্জেস্সামি, এৰরূপো কির তে মন্তো অত্থি, তং ময্হং দস্সসী’’তি. ‘‘সাধু দস্সামি, গহণসমযে মং ৰন্দিত্ৰা তং গণ্হাহি. কিং পন ত্ৰং ৰন্দিস্সসী’’তি? ‘‘ক্যাহং তং ৰন্দিস্সামি, ন ৰন্দিস্সামী’’তি? ‘‘অহম্পি তে ন দস্সামী’’তি ¶ . ‘‘এৰং সন্তে রাজাণং তে করিস্সামী’’তি. ‘‘করোহি, সরীরস্স মে ইস্সরো, ন পন চিত্তস্সা’’তি. রাজা তস্স সূরগজ্জিতং সুত্ৰা, ‘‘কথং নু খো ইমং মন্তং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমং মন্তং অঞ্ঞং জানাপেতুং ন সক্কা, মম ধীতরং এতস্স সন্তিকে ¶ উগ্গণ্হাপেত্ৰা অহং তস্সা সন্তিকে গণ্হিস্সামী’’তি. অথ নং আহ – ‘‘অঞ্ঞস্স ৰন্দিত্ৰা গণ্হন্তস্স দস্সসী’’তি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি অম্হাকং ঘরে একা খুজ্জা অত্থি তস্সা অন্তোসাণিযং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নায ত্ৰং বহিসাণিযং ঠিতোৰ মন্তং ৰাচেহী’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজ, খুজ্জা ৰা হোতু পীঠসপ্পি ৰা, ৰন্দন্তিযা দস্সামী’’তি. ততো রাজা গন্ত্ৰা ধীতরং ৰাসুলদত্তং আহ – ‘‘অম্ম, একো সঙ্খকুট্ঠী অনগ্ঘমন্তং জানাতি, তং অঞ্ঞং জানাপেতুং ন সক্কা. ত্ৰং অন্তোসাণিযং নিসীদিত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা মন্তং গণ্হ, সো বহিসাণিযং ঠত্ৰা তুয্হং ৰাচেস্সতি. তৰ সন্তিকা অহং তং গণ্হিস্সামী’’তি.
এৰং সো তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং সন্থৰকরণভযেন ধীতরং খুজ্জং, ইতরং সঙ্খকুট্ঠিং কত্ৰা কথেসি. সো তস্সা অন্তোসাণিযং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নায বহি ঠিতো মন্তং ৰাচেসি. অথ নং একদিৰসং পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানম্পি মন্তপদং ৰত্তুং অসক্কোন্তিং ‘‘অরে খুজ্জে অতিবহলোট্ঠকপোলং তে মুখং, এৰং নাম ৰদেহী’’তি আহ. ‘‘সা কুজ্ঝিত্ৰা অরে দুট্ঠসঙ্খকুট্ঠি ¶ কিং ৰদেসি, কিং মাদিসা খুজ্জা নাম হোতী’’তি? সাণিকণ্ণং উক্খিপিত্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘রঞ্ঞো ধীতা ৰাসুলদত্তা নামাহ’’ন্তি আহ. ‘‘পিতা তে তং ময্হং কথেন্তো ‘খুজ্জা’তি কথেসী’’তি. ‘‘ময্হম্পি কথেন্তো তং সঙ্খকুট্ঠিং কত্ৰা কথেসী’’তি. তে উভোপি ‘‘তেন হি অম্হাকং সন্থৰকরণভযেন কথিতং ভৰিস্সতী’’তি অন্তোসাণিযঞ্ঞেৰ সন্থৰং করিংসু.
ততো পট্ঠায মন্তগ্গহণং ৰা সিপ্পগ্গহণং ৰা নত্থি. রাজাপি ধীতরং নিচ্চং পুচ্ছতি – ‘‘সিপ্পং গণ্হসি, অম্মা’’তি? ‘‘গণ্হামি, তাতা’’তি. অথ নং একদিৰসং উতেনো ¶ আহ – ‘‘ভদ্দে, সামিকেন কত্তব্বং নাম নেৰ মাতাপিতরো ন ভাতুভগিনিযো কাতুং সক্কোন্তি, সচে ময্হং জীৰিতং দস্সসি, পঞ্চ তে ইত্থিসতানি পরিৰারং দত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানং দস্সামী’’তি. ‘‘সচে ইমস্মিং ৰচনে পতিট্ঠাতুং সক্খিস্সথ, দস্সামি ৰো জীৰিত’’ন্তি. ‘‘সক্খিস্সামি, ভদ্দে’’তি. সা ‘‘সাধু, সামী’’তি পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সো পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, নিট্ঠিতং সিপ্প’’ন্তি? ‘‘ন তাৰ নিট্ঠিতং, তাত, সিপ্প’’ন্তি. অথ নং সো পুচ্ছি – ‘‘কিং, অম্মা’’তি? ‘‘অম্হাকং একং দ্ৰারঞ্চ একং ৰাহনঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, তাতা’’তি. ‘‘ইদং কিং, অম্মা’’তি? ‘‘তাত, রত্তিং কির তারকসঞ্ঞায মন্তস্স উপচারত্থায একং ওসধং গহেতব্বং অত্থি. তস্মা অম্হাকং ৰেলায ¶ ৰা অৰেলায ৰা নিক্খমনকালে একং দ্ৰারঞ্চেৰ একং ৰাহনঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. তে অত্তনো অভিরুচিতং একং দ্ৰারং হত্থগতং করিংসু. রঞ্ঞো পন পঞ্চ ৰাহনানি অহেসুং. ভদ্দৰতী নাম করেণুকা ¶ একদিৰসং পঞ্ঞাস যোজনানি গচ্ছতি, কাকো নাম দাসো সট্ঠি যোজনানি গচ্ছতি, চেলকট্ঠি চ মুঞ্চকেসী চাতি দ্ৰে অস্সা যোজনসতং গচ্ছন্তি, নাল়াগিরি হত্থী ৰীসতি যোজনসতন্তি.
সো কির রাজা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে একস্স ইস্সরস্স উপট্ঠাকো অহোসি. অথেকদিৰসং ইস্সরে বহিনগরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা আগচ্ছন্তে একো পচ্চেকবুদ্ধো নগরং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা সকলনগরৰাসীনং মারেন আৰট্টিতত্তা একং ভিক্খাম্পি অলভিত্ৰা যথাধোতেন পত্তেন নিক্খমি. অথ নং নগরদ্ৰারং পত্তকালে মারো অঞ্ঞাতকৰেসেন উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অপি, ভন্তে, ৰো কিঞ্চি লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘কিং পন মে ত্ৰং অলভনাকারং করী’’তি? ‘‘তেন হি নিৰত্তিত্ৰা পুন পৰিসথ, ইদানি ন করিস্সামী’’তি. ‘‘নাহং পুন নিৰত্তিস্সামী’’তি. সচে হি নিৰত্তেয্য, পুন সো সকলনগরৰাসীনং সরীরে অধিমুঞ্চিত্ৰা পাণিং পহরিত্ৰা হসনকেল়িং করেয্য. পচ্চেকবুদ্ধে অনিৰত্তিত্ৰা গতে মারো তত্থেৰ অন্তরধাযি. অথ সো ইস্সরো যথাধোতেনেৰ পত্তেন ¶ আগচ্ছন্তং পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অপি, ভন্তে, কিঞ্চি লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘চরিত্ৰা নিক্খন্তম্হাৰুসো’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘অয্যো, মযা পুচ্ছিতং অকথেত্ৰা অঞ্ঞং ৰদতি, ন কিঞ্চি লদ্ধং ভৰিস্সতী’’তি. অথস্স পত্তং ওলোকেন্তো তুচ্ছং দিস্ৰা গেহে ভত্তস্স ¶ নিট্ঠিতানিট্ঠিতভাৰং অজাননতায সূরো হুত্ৰা পত্তং গহেতুং অৰিসহন্তো ‘‘থোকং, ভন্তে, অধিৰাসেথা’’তি ৰত্ৰা ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘অম্হাকং ভত্তং নিট্ঠিত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নিট্ঠিত’’ন্তি ৰুত্তে তং উপট্ঠাকং আহ – ‘‘তাত, অঞ্ঞো তযা সম্পন্নৰেগতরো নাম নত্থি, সীঘেন জৰেন ভদন্তং পত্ৰা ‘পত্তং মে, ভন্তে, দেথা’তি ৰত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ৰেগেন এহী’’তি. সো একৰচনেনেৰ পক্খন্দিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা আহরি. ইস্সরোপি অত্তনো ভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা ‘‘ইমং সীঘং গন্ত্ৰা অয্যস্স সম্পাদেহি, অহং তে ইতো পত্তিং দম্মী’’তি আহ.
সোপি তং গহেত্ৰা জৰেন গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তং দত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ‘ৰেলা উপকট্ঠা’তি অহং অতিসীঘেন জৰেন আগতো চ গতো চ, এতস্স মে জৰস্স ফলেন যোজনানং পণ্ণাসসট্ঠিসতৰীসসতগমনসমত্থানি পঞ্চ ৰাহনানি নিব্বত্তন্তু, আগচ্ছন্তস্স চ মে গচ্ছন্তস্স চ সরীরং সূরিযতেজেন তত্থং, তস্স মে ফলেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে আণা সূরিযতেজসদিসা হোতু, ইমস্মিং মে পিণ্ডপাতে সামিনা পত্তি দিন্না, তস্সা মে নিস্সন্দেন তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্স ¶ ভাগী হোমী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধো ‘‘এৰং হোতূ’’তি ৰত্ৰা –
‘‘ইচ্ছিতং ¶ পত্থিতং তুয্হং, সব্বমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৯৫ পুব্বূপনিস্সযসম্পত্তিকথা; অ. নি. অট্ঠ. ১.১. ১৯২);
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, মণিজোতিরসো যথা’’তি. –
অনুমোদনং অকাসি. পচ্চেকবুদ্ধানং কির ইধাৰ দ্ৰে গাথা অনুমোদনগাথা নাম হোন্তি. তত্থ জোতিরসোতি সব্বকামদদং মণিরতনং ৰুচ্চতি. ইদং তস্স পুব্বচরিতং. সো এতরহি চণ্ডপজ্জোতো অহোসি. তস্স চ কম্মস্স নিস্সন্দেন ইমানি পঞ্চ ৰাহনানি নিব্বত্তিংসু. অথেকদিৰসং রাজা উয্যানকীল়ায নিক্খমি. উতেনো ‘‘অজ্জ পলাযিতব্ব’’ন্তি মহন্তামহন্তে চম্মপসিব্বকে হিরঞ্ঞসুৰণ্ণস্স পূরেত্ৰা করেণুকাপিট্ঠে ঠপেত্ৰা ৰাসুলদত্তং আদায পলাযি. অন্তেপুরপালকা পলাযন্তং তং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ‘‘সীঘং গচ্ছথা’’তি বলং পহিণি. উতেনো ¶ বলস্স পক্খন্দভাৰং ঞত্ৰা কহাপণপসিব্বকং মোচেত্ৰা পাতেসি, মনুস্সা কহাপণে উচ্চিনিত্ৰা পুন পক্খন্দিংসু. ইতরো সুৰণ্ণপসিব্বকং মোচেত্ৰা পাতেত্ৰা নেসং সুৰণ্ণলোভেন পপঞ্চেন্তানঞ্ঞেৰ ¶ বহি নিৰুট্ঠং অত্তনো খন্ধাৰারং পাপুণি. অথ নং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ অত্তনো বলকাযো পরিৰারেত্ৰা নগরং পৰেসেসি. সো পত্ৰাৰ ৰাসুলদত্তং অভিসিঞ্চিত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসীতি. অযং ৰাসুলদত্তায উপ্পত্তি.
অপরা পন মাগণ্ডিযা নাম রঞ্ঞো সন্তিকা অগ্গমহেসিট্ঠানং লভি. সা কির কুরুরট্ঠে মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স ধীতা. মাতাপিস্সা মাগণ্ডিযাযেৰ নামং. চূল়পিতাপিস্সা মাগণ্ডিযোৰ, সা অভিরূপা অহোসি দেৰচ্ছরপটিভাগা. পিতা পনস্সা অনুচ্ছৰিকং সামিকং অলভন্তো মহন্তেহি মহন্তেহি কুলেহি যাচিতোপি ‘‘ন ময্হং ধীতু তুম্হে অনুচ্ছৰিকা’’তি তজ্জেত্ৰা উয্যোজেসি. অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো মাগণ্ডিযব্রাহ্মণস্স সপজাপতিকস্স অনাগামিফলূপনিস্সযং দিস্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরমাদায তস্স বহিনিগমে অগ্গিপরিচরণট্ঠানং অগমাসি. সো তথাগতস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং লোকে ইমিনা পুরিসেন সদিসো অঞ্ঞো পুরিসো নাম নত্থি, অযং ময্হং ধীতু অনুচ্ছৰিকো, ইমস্স পোসাপনত্থায ধীতরং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সমণ, একা মে ধীতা অত্থি, অহং এত্তকং কালং তস্সা অনুচ্ছৰিকং পুরিসং ন পস্সামি, তুম্হে তস্সা অনুচ্ছৰিকা, সা চ তুম্হাকঞ্ঞেৰ অনুচ্ছৰিকা. তুম্হাকঞ্হি ¶ পাদপরিচারিকা, তস্সা চ ভত্তা ¶ লদ্ধুং ৰট্টতি, তং ৰো অহং দস্সামি, যাৰ মমাগমনা ইধেৰ তিট্ঠথা’’তি আহ. সত্থা কিঞ্চি অৰত্ৰা তুণ্হী অহোসি. ব্রাহ্মণো ৰেগেন ঘরং গন্ত্ৰা, ‘‘ভোতি, ভোতি ধীতু মে অনুচ্ছৰিকো পুরিসো দিট্ঠো, সীঘং সীঘং নং অলঙ্করোহী’’তি তং অলঙ্কারাপেত্ৰা সদ্ধিং ব্রাহ্মণিযা আদায সত্থু সন্তিকং পাযাসি. সকলনগরং সঙ্খুভি. অযং ‘‘এত্তকং কালং ময্হং ধীতু অনুচ্ছৰিকো নত্থী’’তি কস্সচি অদত্ৰা ‘‘অজ্জ মে ধীতু অনুচ্ছৰিকো দিট্ঠো’’তি কির ৰদেতি, ‘‘কীদিসো নু খো সো পুরিসো, পস্সিস্সাম ন’’ন্তি মহাজনো তেনেৰ সদ্ধিং নিক্খমি.
তস্মিং ¶ ধীতরং গহেত্ৰা আগচ্ছন্তে সত্থা তেন ৰুত্তট্ঠানে অট্ঠত্ৰা তত্থ পদচেতিযং দস্সেত্ৰা গন্ত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে অট্ঠাসি. বুদ্ধানঞ্হি পদচেতিযং অধিট্ঠহিত্ৰা অক্কন্তট্ঠানেযেৰ পঞ্ঞাযতি, ন অঞ্ঞত্থ. যেসঞ্চত্থায অধিট্ঠিতং হোতি, তেযেৰ নং পস্সন্তি. তেসং পন অদস্সনকরণত্থং হত্থিআদযো ৰা অক্কমন্তু, মহামেঘো ৰা পৰস্সতু, ৰেরম্ভৰাতা ৰা পহরন্তু, ন তং কোচি মক্খেতুং সক্কোতি. অথ ব্রাহ্মণী ব্রাহ্মণং আহ – ‘‘কুহিং সো পুরিসো’’তি. ‘‘‘ইমস্মিং ঠানে তিট্ঠাহী’তি নং অৰচং, কুহিং নু খো সো গতো’’তি ইতো চিতো ওলোকেন্তো পদচেতিযং দিস্ৰা ‘‘অযমস্স পদৰলঞ্জো’’তি ¶ আহ. ব্রাহ্মণী সলক্খণমন্তানং তিণ্ণং ৰেদানং পগুণতায লক্খণমন্তে পরিৰত্তেত্ৰা পদলক্খণং উপধারেত্ৰা, ‘‘নযিদং, ব্রাহ্মণ, পঞ্চকামগুণসেৰিনো পদ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘রত্তস্স হি উক্কুটিকং পদং ভৰে,
দুট্ঠস্স হোতি সহসানুপীল়িতং;
মূল়্হস্স হোতি অৰকড্ঢিতং পদং,
ৰিৰট্টচ্ছদস্স ইদমীদিসং পদ’’ন্তি. (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬০-২৬১; ৰিসুদ্ধি. ১.৪৫);
অথ নং ব্রাহ্মণো এৰমাহ – ‘‘ভোতি ত্ৰং উদকপাতিযং কুম্ভীলং, গেহমজ্ঝে চ পন চোরং ৰিয মন্তে পস্সনসীলা, তুণ্হী হোহী’’তি. ব্রাহ্মণ, যং ইচ্ছসি, তং ৰদেহি, নযিদং পঞ্চকামগুণসেৰিনো পদন্তি. ততো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো সত্থারং দিস্ৰা, ‘‘অযং সো পুরিসো’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণো গন্ত্ৰা, ‘‘সমণ, ধীতরং মে তৰ পোসাপনত্থায দেমী’’তি আহ. সত্থা ‘‘ধীতরা তে ময্হং অত্থো অত্থি ৰা নত্থি ৰা’’তি অৰত্ৰাৰ, ‘‘ব্রাহ্মণ, একং তে কারণং কথেমী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কথেহি সমণা’’তি ৰুত্তে মহাভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অজপালনিগ্রোধমূলা ¶ মারেন অনুবদ্ধভাৰং অজপালনিগ্রোধমূলে চ পন ‘‘অতীতো দানি মে এস ৰিসয’’ন্তি তস্স সোকাতুরস্স সোকৰূপসমনত্থং আগতাহি মারধীতাহি কুমারিকৰণ্ণাদিৰসেন ¶ পযোজিতং পলোভনং আচিক্খিত্ৰা, ‘‘তদাপি ময্হং ছন্দো নাহোসী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘দিস্ৰান ¶ তণ্হং অরতিং রগঞ্চ,
নাহোসি ছন্দো অপি মেথুনস্মিং;
কিমেৰিদং মুত্তকরীসপুণ্ণং,
পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছে’’তি. (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬০-২৬১; সু. নি. ৮৪১) –
ইমং গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে ব্রাহ্মণো চ ব্রাহ্মণী চ অনাগামিফলে পতিট্ঠহিংসু. মাগণ্ডিযাপি খো ‘‘সচস্স মযা অত্থো নত্থি, অনত্থিকভাৰোৰ ৰত্তব্বো, অযং পন মং মুত্তকরীসপুণ্ণং করোতি, পাদাপি নং সম্ফুসিতুং ন ইচ্ছেতি, হোতু, অত্তনো জাতিকুলপদেসভোগযসৰযসম্পত্তিং আগম্ম তথারূপং ভত্তারং লভিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি সত্থরি আঘাতং বন্ধি. ‘‘কিং পন সত্থা তায অত্তনি আঘাতুপ্পত্তিং জানাতি, নো’’তি? ‘‘জানাতিযেৰ. জানন্তো কস্মা গাথমাহা’’তি? ইতরেসং দ্ৰিন্নং ৰসেন. বুদ্ধা হি আঘাতং অগণেত্ৰা মগ্গফলাধিগমারহানং ৰসেন ধম্মং দেসেন্তিযেৰ. মাতাপিতরো তং নেত্ৰা চূল়মাগণ্ডিযং কনিট্ঠং পটিচ্ছাপেত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. চূল়মাগণ্ডিযোপি ¶ চিন্তেসি – ‘‘মম ধীতা ওমকসত্তস্স ন অনুচ্ছৰিকা, একস্স রঞ্ঞোৰ অনুচ্ছৰিকা’’তি. তং আদায কোসম্বিং গন্ত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা, ‘‘ইমং ইত্থিরতনং দেৰস্স অনুচ্ছৰিক’’ন্তি উতেনস্স রঞ্ঞো অদাসি. সো তং দিস্ৰাৰ উপ্পন্নবলৰসিনেহো অভিসেকং কত্ৰা পঞ্চসতমাতুগামপরিৰারং দত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. অযং মাগণ্ডিযায উপ্পত্তি.
এৰমস্স দিযড্ঢসহস্সনাটকিত্থিপরিৰারা তিস্সো অগ্গমহেসিযো অহেসুং. তস্মিং খো পন সমযে ঘোসকসেট্ঠি কুক্কুটসেট্ঠি পাৰারিকসেট্ঠীতি কোসম্বিযং তযো সেট্ঠিনো হোন্তি. তে উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায পঞ্চসততাপসে হিমৰন্ততো আগন্ত্ৰা নগরে ভিক্খায চরন্তে দিস্ৰা পসীদিত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা চত্তারো মাসে অত্তনো সন্তিকে ৰসাপেত্ৰা পুন ৰস্সারত্তে আগমনত্থায পটিজানাপেত্ৰা উয্যোজেসুং. তাপসাপি ততো পট্ঠায অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা চত্তারো মাসে তেসং সন্তিকে ¶ ৰসিংসু. তে অপরভাগে হিমৰন্ততো আগচ্ছন্তা ¶ অরঞ্ঞাযতনে একং মহানিগ্রোধং দিস্ৰা তস্স মূলে নিসীদিংসু. তেসু জেট্ঠকতাপসো চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা ওরমত্তিকা ন ভৰিস্সতি, মহেসক্খেনেৰেত্থ দেৰরাজেন ভৰিতব্বং ¶ , সাধু ৰত সচাযং ইসিগণস্স পানীযং দদেয্যা’’তি. সোপি পানীযং অদাসি. তাপসো ন্হানোদকং চিন্তেসি, তম্পি অদাসি. ততো ভোজনং চিন্তেসি, তম্পি অদাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং দেৰরাজা অম্হেহি চিন্তিতং চিন্তিতং সব্বং দেতি, অহো ৰত নং পস্সেয্যামা’’তি. সো রুক্খক্খন্ধং পদালেত্ৰা অত্তানং দস্সেসি. অথ নং তাপসা, ‘‘দেৰরাজ, মহতী তে সম্পত্তি, কিং নু খো কত্ৰা অযং তে লদ্ধা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘মা পুচ্ছথ, অয্যা’’তি. ‘‘আচিক্খ, দেৰরাজা’’তি. সো অত্তনা কতকম্মস্স পরিত্তকত্তা লজ্জমানো কথেতুং ন ৰিসহি. তেহি পুনপ্পুনং নিপ্পীল়িযমানো পন ‘‘তেন হি সুণাথা’’তি ৰত্ৰা কথেসি.
সো কিরেকো দুগ্গতমনুস্সো হুত্ৰা ভতিং পরিযেসন্তো অনাথপিণ্ডিকস্স সন্তিকে ভতিকম্মং লভিত্ৰা তং নিস্সায জীৰিকং কপ্পেসি. অথেকস্মিং উপোসথদিৰসে সম্পত্তে অনাথপিণ্ডিকো ৰিহারতো আগন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তস্স ভতিকস্স অজ্জুপোসথদিৰসভাৰো কেনচি কথিতো’’তি? ‘‘ন কথিতো, সামী’’তি. ‘‘তেন হিস্স সাযমাসং পচথা’’তি. অথস্স পত্থোদনং পচিংসু. সো দিৰসং অরঞ্ঞে কম্মং কত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা ভত্তে ৰড্ঢেত্ৰা দিন্নে ‘‘ছাতোম্হী’’তি সহসা অভুঞ্জিত্ৰাৰ ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইমস্মিং গেহে ‘ভত্তং দেথ, সূপং দেথ, ব্যঞ্জনং দেথা’তি মহাকোলাহলং অহোসি, অজ্জ তে সব্বে নিস্সদ্দা নিপজ্জিংসু, ময্হমেৰ একস্সাহারং ৰড্ঢযিংসু, কিং নু খো এত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অৰসেসা ভুঞ্জিংসু, ন ভুঞ্জিংসূ’’তি? ‘‘ন ভুঞ্জিংসু, তাতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ইমস্মিং গেহে উপোসথদিৰসেসু সাযমাসং ¶ ন ভুঞ্জন্তি, সব্বেৰ উপোসথিকা হোন্তি. অন্তমসো থনপাযিনোপি দারকে মুখং ৰিক্খালাপেত্ৰা চতুমধুরং মুখে পক্খিপাপেত্ৰা মহাসেট্ঠি উপোসথিকে কারেতি. গন্ধতেলপ্পদীপে জালন্তে খুদ্দকমহল্লকদারকা সযনগতা দ্ৰত্তিংসাকারং সজ্ঝাযন্তি. তুয্হং পন উপোসথদিৰসভাৰং কথেতুং সতিং ন করিম্হা. তস্মা তৰেৰ ভত্তং পক্কং, নং ভুঞ্জস্সূতি. সচে ইদানি উপোসথিকেন ¶ ভৰিতুং ৰট্টতি, অহম্পি ভৰেয্যন্তি. ‘‘ইদং সেট্ঠি জানাতী’’তি. ‘‘তেন হি নং পুচ্ছথা’’তি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিং পুচ্ছিংসু. সো এৰমাহ – ‘‘ইদানি পন অভুঞ্জিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠহন্তো উপড্ঢং উপোসথকম্মং লভিস্সতী’’তি. ইতরো তং সুত্ৰা তথা অকাসি.
তস্স সকলদিৰসং কম্মং কত্ৰা ছাতস্স সরীরে ৰাতা কুপ্পিংসু. সো যোত্তেন উরং বন্ধিত্ৰা যোত্তকোটিযং গহেত্ৰা পরিৰত্ততি. সেট্ঠি তং পৰত্তিং সুত্ৰা উক্কাহি ধারিযমানাহি চতুমধুরং গাহাপেত্ৰা ¶ তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, ৰাতা মে কুপ্পিতা’’তি. ‘‘তেন হি উট্ঠায ইদং ভেসজ্জং খাদাহী’’তি. ‘‘তুম্হেপি খাদথ, সামী’’তি. ‘‘অম্হাকং অফাসুকং নত্থি, ত্ৰং খাদাহী’’তি. ‘‘সামি, অহং উপোসথকম্মং করোন্তো ¶ সকলং কাতুং নাসক্খিং, উপড্ঢকম্মম্পি মে ৰিকলং মা অহোসী’’তি ন ইচ্ছি. ‘‘মা এৰং করি, তাতা’’তি ৰুচ্চমানোপি অনিচ্ছিত্ৰা অরুণে উট্ঠহন্তে মিলাতমালা ৰিয কালং কত্ৰা তস্মিং নিগ্রোধরুক্খে দেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্মা ইমমত্থং কথেত্ৰা ‘‘সো সেট্ঠি বুদ্ধমামকো, ধম্মমামকো, সঙ্ঘমামকো, তং নিস্সায কতস্স উপড্ঢুপোসথকম্মস্স নিস্সন্দেনেসা সম্পত্তি মযা লদ্ধা’’তি আহ.
‘‘বুদ্ধো’’তি ৰচনং সুত্ৰাৰ পঞ্চসতা তাপসা উট্ঠায দেৰতায অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘বুদ্ধোতি ৰদেসি, বুদ্ধোতি ৰদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘বুদ্ধোতি ৰদামি, বুদ্ধোতি ৰদামী’’তি তিক্খত্তুং পটিজানাপেত্ৰা ‘‘ঘোসোপি খো এসো দুল্লভো লোকস্মি’’ন্তি উদানং উদানেত্ৰা ‘‘দেৰতে অনেকেসু কপ্পসতসহস্সেসু অসুতপুব্বং সদ্দং তযা সুণাপিতম্হা’’তি আহংসু. অথ অন্তেৰাসিনো আচরিযং এতদৰোচুং – ‘‘তেন হি সত্থু সন্তিকং গচ্ছামা’’তি. ‘‘তাতা, তযো সেট্ঠিনো অম্হাকং বহূপকারা, স্ৰে তেসং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হিত্ৰা তেসম্পি আচিক্খিত্ৰা গমিস্সাম, অধিৰাসেথ, তাতা’’তি. তে অধিৰাসযিংসু. পুনদিৰসে সেট্ঠিনো যাগুভত্তং সম্পাদেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘অজ্জ নো অয্যানং আগমনদিৰসো’’তি ঞত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা তে আদায নিৰেসনং গন্ত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং অদংসু. তে কতভত্তকিচ্চা মহাসেট্ঠিনো ‘‘মযং গমিস্সামা’’তি ৰদিংসু. ‘‘ননু, ভন্তে, তুম্হেহি চত্তারো ¶ ৰস্সিকে মাসে অম্হাকং গহিতাৰ পটিঞ্ঞা, ইদানি কুহিং গচ্ছথা’’তি? ‘‘লোকে ¶ কির বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো, তস্মা সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. ‘‘কিং পন তস্স সত্থুনো সন্তিকং তুম্হাকঞ্ঞেৰ গন্তুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘অঞ্ঞেসম্পি অৰারিতং, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, আগমেথ, মযম্পি গমনপরিৰচ্ছং কত্ৰা গচ্ছামা’’তি. ‘‘তুম্হেসু পরিৰচ্ছং করোন্তেসু অম্হাকং পপঞ্চো হোতি, মযং পুরতো গচ্ছাম, তুম্হে পচ্ছা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা তে পুরেতরং গন্ত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধং দিস্ৰা অভিত্থৰিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে সব্বেপি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি ৰচনসমনন্তরংযেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা এহিভিক্খূ অহেসুং.
তেপি খো তযো সেট্ঠিনো পঞ্চহি পঞ্চহি সকটসতেহি ভত্তচ্ছাদনসপ্পিমধুফাণিতাদীনি দানূপকরণানি আদায সাৰত্থিং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা কথাপরিযোসানে সোতাপত্তিফলে ¶ পতিট্ঠায অদ্ধমাসমত্তম্পি দানং দদমানা সত্থু সন্তিকে ৰসিত্ৰা কোসম্বিং আগমনত্থায সত্থারং যাচিত্ৰা সত্থারা পটিঞ্ঞং দদন্তেন ¶ ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো গহপতযো তথাগতা অভিরমন্তী’’তি ৰুত্তে, ‘‘অঞ্ঞাতং, ভন্তে, অম্হেহি পহিতসাসনেন আগন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা কোসম্বিং গন্ত্ৰা ঘোসকসেট্ঠি ঘোসিতারামং, কুক্কুটসেট্ঠি কুক্কুটারামং, পাৰারিকসেট্ঠি পাৰারিকারামন্তি তযো মহাৰিহারে কারেত্ৰা সত্থু আগমনত্থায সাসনং পহিণিংসু. সত্থা তেসং সাসনং সুত্ৰা তত্থ অগমাসি. তে পচ্চুগ্গন্ত্ৰা সত্থারং ৰিহারং পৰেসেত্ৰা ৰারেন ৰারেন পটিজগ্গন্তি. সত্থা দেৰসিকং একেকস্মিং ৰিহারে ৰসতি. যস্স ৰিহারে ৰুট্ঠো হোতি, তস্সেৰ ঘরদ্ৰারে পিণ্ডায চরতি. তেসং পন তিণ্ণং সেট্ঠীনং উপট্ঠাকো সুমনো নাম মালাকারো অহোসি. সো তে সেট্ঠিনো এৰমাহ – ‘‘অহং তুম্হাকং দীঘরত্তং উপকারকো, সত্থারং ভোজেতুকামোম্হি, ময্হম্পি একদিৰসং সত্থারং দেথা’’তি. ‘‘তেন হি ভণে স্ৰে ভোজেহী’’তি. ‘‘সাধু, সামী’’তি সো সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সক্কারং পটিযাদেসি.
তদা ¶ রাজা সামাৰতিযা দেৰসিকং পুপ্ফমূলে অট্ঠ কহাপণে দেতি. তস্সা খুজ্জুত্তরা নাম দাসী সুমনমালাকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা নিবদ্ধং পুপ্ফানি গণ্হাতি. অথ নং তস্মিং দিৰসে আগতং মালাকারো আহ – ‘‘মযা সত্থা নিমন্তিতো, অজ্জ পুপ্ফেহি সত্থারং পূজেস্সামি, তিট্ঠ তাৰ, ত্ৰং পরিৰেসনায সহাযিকা হুত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা অৰসেসানি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গমিস্সসী’’তি ¶ . সা ‘‘সাধূ’’তি অধিৰাসেসি. সুমনো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা অনুমোদনকরণত্থায পত্তং অগ্গহেসি. সত্থা অনুমোদনধম্মদেসনং আরভি. খুজ্জুত্তরাপি সত্থু ধম্মকথং সুণন্তীযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু চত্তারো কহাপণে অত্তনো গহেত্ৰা চতূহি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তং দিৰসং অট্ঠহিপি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গতা. অথ নং সামাৰতী আহ – ‘‘কিং নু খো, অম্ম, অজ্জ অম্হাকং রঞ্ঞা দ্ৰিগুণং পুপ্ফমূলং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘নো, অয্যে’’তি. ‘‘অথ কস্মা বহূনি পুপ্ফানী’’তি? ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু অহং চত্তারো কহাপণে অত্তনো গহেত্ৰা চতূহি পুপ্ফানি আহরামী’’তি. ‘‘অজ্জ কস্মা ন গণ্হী’’তি? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধম্মকথং সুত্ৰা ধম্মস্স অধিগতত্তা’’তি. অথ নং ‘‘অরে, দুট্ঠদাসি এত্তকং কালং তযা গহিতকহাপণে মে দেহী’’তি অতজ্জেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তযা পিৰিতং অমতং অম্হেপি পাযেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তেন হি মং ন্হাপেহী’’তি ৰুত্তে সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হাপেত্ৰা দ্ৰে মট্ঠসাটকে দাপেসি. সা একং নিৰাসেত্ৰা একং একংসং পারুপিত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা একং বীজনিং আহরাপেত্ৰা আসনে নিসীদিত্ৰা চিত্রবীজনিং আদায পঞ্চ মাতুগামসতানি আমন্তেত্ৰা তাসং সত্থারা দেসিতনিযামেনেৰ ধম্মং দেসেসি. তস্সা ধম্মকথং সুত্ৰা তা সব্বাপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.
তা ¶ সব্বাপি খুজ্জুত্তরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘অম্ম ¶ , অজ্জতো পট্ঠায ত্ৰং কিলিট্ঠকম্মং মা করি, অম্হাকং মাতুট্ঠানে চ আচরিযট্ঠানে চ ঠত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা দেসিতং ধম্মং সুত্ৰা অম্হাকং কথেহী’’তি ৰদিংসু. সা তথা করোন্তী অপরভাগে তিপিটকধরা জাতা. অথ নং সত্থা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰিকানং উপাসিকানং বহুস্সুতানং ধম্মকথিকানং যদিদং খুজ্জুত্তরা’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. তাপি খো পঞ্চসতা ইত্থিযো তং এৰমাহংসু – ‘‘অম্ম, সত্থারং দট্ঠুকামাম্হা, তং নো দস্সেহি, গন্ধমালাদীহি ¶ তং পূজেস্সামা’’তি. ‘‘অয্যে, রাজকুলং নাম ভারিযং, তুম্হে গহেত্ৰা বহি গন্তুং ন সক্কা’’তি. ‘‘অম্ম, নো মা নাসেহি, দস্সেহেৰ অম্হাকং সত্থার’’ন্তি. ‘‘তেন হি তুম্হাকং ৰসনগব্ভানং ভিত্তীসু যত্তকেন ওলোকেতুং সক্কা হোতি, তত্তকং ছিদ্দং কত্ৰা গন্ধমালাদীনি আহরাপেত্ৰা সত্থারং তিণ্ণং সেট্ঠীনং ঘরদ্ৰারং গচ্ছন্তং তুম্হে তেসু তেসু ঠানেসু ঠত্ৰা ওলোকেথ চেৰ, হত্থে চ পসারেত্ৰা ৰন্দথ, পূজেথ চা’’তি. তা তথা কত্ৰা সত্থারং গচ্ছন্তঞ্চ আগচ্ছন্তঞ্চ ওলোকেত্ৰা ৰন্দিংসু চেৰ পূজেসুঞ্চ.
অথেকদিৰসং মাগণ্ডিযা অত্তনো পাসাদতলতো নিক্খমিত্ৰা চঙ্কমমানা তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভেসু ছিদ্দং দিস্ৰা, ‘‘ইদং কি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, তাহি তস্সা সত্থরি আঘাতবদ্ধভাৰং অজানন্তীহি ‘‘সত্থা ¶ ইমং নগরং আগতো, মযং এত্থ ঠত্ৰা সত্থারং ৰন্দাম চেৰ পূজেম চা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আগতো নাম ইমং নগরং সমণো গোতমো, ইদানিস্স কত্তব্বং জানিস্সামি, ইমাপি তস্স উপট্ঠাযিকা, ইমাসম্পি কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘মহারাজ, সামাৰতিমিস্সিকানং বহিদ্ধা পত্থনা অত্থি, কতিপাহেনেৰ তে জীৰিতং মারেস্সন্তী’’তি. রাজা ‘‘ন তা এৰরূপং করিস্সন্তী’’তি ন সদ্দহি. পুনপ্পুনং ৰুত্তেপি ন সদ্দহি এৰ. অথ নং এৰং তিক্খত্তুং ৰুত্তেপি অসদ্দহন্তং ‘‘সচে মে ন সদ্দহসি, তাসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা উপচারেহি, মহারাজা’’তি আহ. রাজা গন্ত্ৰা গব্ভেসু ছিদ্দং দিস্ৰা, ‘‘ইদং কি’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা, তস্মিং অত্থে আরোচিতে তাসং অকুজ্ঝিত্ৰা, কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ ছিদ্দানি পিদহাপেত্ৰা সব্বগব্ভেসু উদ্ধচ্ছিদ্দকৰাতপানানি কারেসি. উদ্ধচ্ছিদ্দকৰাতপানানি কির তস্মিং কালে উপ্পন্নানি. মাগণ্ডিযা তাসং কিঞ্চি কাতুং অসক্কুণিত্ৰা, ‘‘সমণস্স গোতমস্সেৰ কত্তব্বং করিস্সামী’’তি নাগরানং লঞ্জং দত্ৰা, ‘‘সমণং গোতমং অন্তোনগরং পৰিসিত্ৰা ৰিচরন্তং দাসকম্মকরপোরিসেহি অক্কোসেত্ৰা পরিভাসেত্ৰা পলাপেথা’’তি আণাপেসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকা তীসু রতনেসু অপ্পসন্না অন্তোনগরং পৰিট্ঠং সত্থারং অনুবন্ধিত্ৰা ¶ , ‘‘চোরোসি ¶ , বালোসি, মূল়্হোসি, ওট্ঠোসি, গোণোসি, গদ্রভোসি, নেরযিকোসি, তিরচ্ছানগতোসি, নত্থি তুয্হং সুগতি, দুগ্গতিযেৰ তুয্হং পাটিকঙ্খা’’তি দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি.
তং ¶ সুত্ৰা আযস্মা আনন্দো সত্থারং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, ইমে নাগরা অম্হে অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি, ইতো অঞ্ঞত্থ গচ্ছামা’’তি. ‘‘কুহিং, আনন্দোতি’’? ‘‘অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু পুন কত্থ গমিস্সাম, আনন্দো’’তি? ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থাপি মনুস্সেসু অক্কোসন্তেসু কুহিং গমিস্সামা’’তি? ‘‘ততোপি অঞ্ঞং নগরং, ভন্তে’’তি. ‘‘আনন্দ, এৰং কাতুং ন ৰট্টতি. যত্থ অধিকরণং উপ্পন্নং, তত্থেৰ তস্মিং ৰূপসন্তে অঞ্ঞত্থ গন্তুং ৰট্টতি. কে পন তে, আনন্দ, অক্কোসন্তী’’তি? ‘‘ভন্তে, দাসকম্মকরে উপাদায সব্বে অক্কোসন্তী’’তি. ‘‘অহং, আনন্দ, সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিসদিসো, সঙ্গামং ওতিণ্ণহত্থিনো হি চতূহি দিসাহি আগতে সরে সহিতুং ভারো, তথেৰ বহূহি দুস্সীলেহি কথিতকথানং সহনং নাম ময্হং ভারো’’তি ৰত্ৰা অত্তানং আরব্ভ ধম্মং দেসেন্তো ইমা নাগৰগ্গে তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘অহং নাগোৰ সঙ্গামে, চাপতো পতিতং সরং;
অতিৰাক্যং তিতিক্খিস্সং, দুস্সীলো হি বহুজ্জনো.
‘‘দন্তং ¶ নযন্তি সমিতিং, দন্তং রাজাভিরূহতি;
দন্তো সেট্ঠো মনুস্সেসু, যোতিৰাক্যং তিতিক্খতি.
‘‘ৰরমস্সতরা দন্তা, আজানীযা চ সিন্ধৰা;
কুঞ্জরা চ মহানাগা, অত্তদন্তো ততো ৰর’’ন্তি. (ধ. প. ৩২০-৩২২);
ধম্মকথা সম্পত্তমহাজনস্স সাত্থিকা অহোসি. এৰং ধম্মং দেসেত্ৰা মা চিন্তযি, আনন্দ, এতে সত্তাহমত্তমেৰ অক্কোসিস্সন্তি, অট্ঠমে দিৰসে তুণ্হী ভৰিস্সন্তি, বুদ্ধানঞ্হি উপ্পন্নং অধিকরণং সত্তাহতো উত্তরি ন গচ্ছতি. মাগণ্ডিযা সত্থারং অক্কোসাপেত্ৰা পলাপেতুং অসক্কোন্তী, ‘‘কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমা এতস্স উপত্থম্ভভূতা, এতাসম্পি ব্যসনং করিস্সামী’’তি একদিৰসং রঞ্ঞো সুরাপানট্ঠানে উপট্ঠানং করোন্তী চূল়পিতু সাসনং পহিণি ‘‘অত্থো মে কির কুক্কুটেহি ¶ , অট্ঠ মতকুক্কুটে, অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে চ গহেত্ৰা আগচ্ছতু, আগন্ত্ৰা চ সোপানমত্থকে ঠত্ৰা আগতভাৰং নিৰেদেত্ৰা ‘পৰিসতূ’তি ৰুত্তেপি অপৰিসিত্ৰা পঠমং অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে পহিণতু, ‘পচ্ছা ইতরে’’’তি. চূল়াপট্ঠাকস্স চ ‘‘মম ৰচনং করেয্যাসী’’তি লঞ্জং অদাসি. মাগণ্ডিযো আগন্ত্ৰা, রঞ্ঞো নিৰেদাপেত্ৰা, ‘‘পৰিসতূ’’তি ৰুত্তে, ‘‘রঞ্ঞো আপানভূমিং ন পৰিসিস্সামী’’তি আহ. ইতরা চূল়ুপট্ঠাকং ¶ পহিণি ¶ – ‘‘গচ্ছ, তাত, মম চূল়পিতু সন্তিক’’ন্তি. সো গন্ত্ৰা তেন দিন্নে অট্ঠ সজীৰকুক্কুটে আনেত্ৰা, ‘‘দেৰ, পুরোহিতেন পণ্ণাকারো পহিতো’’তি আহ. রাজা ‘‘ভদ্দকো ৰত নো উত্তরিভঙ্গো উপ্পন্নো, কো নু খো পচেয্যা’’তি আহ. মাগণ্ডিযা, ‘‘মহারাজ, সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো নিক্কম্মিকা ৰিচরন্তি, তাসং পেসেহি, তা পচিত্ৰা আহরিস্সন্তী’’তি আহ. রাজা ‘‘গচ্ছ, তাসং দত্ৰা অঞ্ঞস্স কির হত্থে অদত্ৰা সযমেৰ মারেত্ৰা পচন্তূ’’তি পেসেসি. চূল়ুপট্ঠাকো ‘‘সাধু দেৰা’’তি গন্ত্ৰা তথা ৰত্ৰা তাহি ‘‘মযং পাণাতিপাতং ন করোমা’’তি পটিক্খিত্তো আগন্ত্ৰা তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসি. মাগণ্ডিযা ‘‘দিট্ঠং তে, মহারাজ, ইদানি তাসং পাণাতিপাতস্স করণং ৰা অকরণং ৰা জানিস্সসি, ‘সমণস্স গোতমস্স পচিত্ৰা পেসেন্তূ’তি ৰদেহি দেৰা’’তি আহ. রাজা তথা ৰত্ৰা পেসেসি. ইতরো তে গহেত্ৰা গচ্ছন্তো ৰিয হুত্ৰা গন্ত্ৰা তে কুক্কুটে পুরোহিতস্স দত্ৰা মতকুক্কুটে তাসং সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ইমে কির কুক্কুটে পচিত্ৰা সত্থু সন্তিকং পহিণথা’’তি আহ. তা, ‘‘সামি, আহর, ইদং নাম অম্হাকং কিচ্চ’’ন্তি পচ্চুগ্গন্ত্ৰা গণ্হিংসু. সো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, তাতা’’তি পুট্ঠো, ‘‘সমণস্স গোতমস্স পচিত্ৰা পেসেথাতি ৰুত্তমত্তেযেৰ পটিমগ্গং আগন্ত্ৰা গণ্হিংসূ’’তি আচিক্খি. মাগণ্ডিযা ‘‘পস্স, মহারাজ, ন তা তুম্হাদিসানং করোন্তি, বহিদ্ধা পত্থনা তাসং অত্থীতি ৰুত্তে ন সদ্দহসী’’তি আহ. রাজা তং সুত্ৰাপি অধিৰাসেত্ৰা ¶ তুণ্হীযেৰ অহোসি. মাগণ্ডিযা ‘‘কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেসি.
তদা পন রাজা ‘‘সামাৰতিযা ৰাসুলদত্তায মাগণ্ডিযায চা’’তি তিস্সন্নম্পি এতাসং পাসাদতলে ৰারেন ৰারেন সত্তাহং সত্তাহং ৰীতিনামেতি ¶ . অথ নং ‘‘স্ৰে ৰা পরসুৰে ৰা সামাৰতিযা পাসাদতলং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা মাগণ্ডিযা চূল়পিতু সাসনং পহিণি – ‘‘অগদেন কির দাঠা ধোৰিত্ৰা একং সপ্পং পেসেতূ’’তি. সো তথা কত্ৰা পেসেসি. রাজা অত্তনো গমনট্ঠানং হত্থিকন্তৰীণং আদাযযেৰ গচ্ছতি, তস্সা পোক্খরে একং ছিদ্দং অত্থি. মাগণ্ডিযা তেন ছিদ্দেন সপ্পং পৰেসেত্ৰা ছিদ্দং মালাগুল়েন থকেসি. সপ্পো দ্ৰীহতীহং অন্তোৰীণাযমেৰ অহোসি. মাগণ্ডিযা রঞ্ঞো গমনদিৰসে ‘‘অজ্জ কতরিস্সিত্থিযা পাসাদং গমিস্সসি দেৰা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সামাৰতিযা’’তি ৰুত্তে, ‘‘অজ্জ মযা, মহারাজ, অমনাপো সুপিনো দিট্ঠো. ন সক্কা তত্থ গন্তুং, দেৰা’’তি? ‘‘গচ্ছামেৰা’’তি. সা যাৰ ততিযং ৰারেত্ৰা, ‘‘এৰং সন্তে অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং গমিস্সামি, দেৰা’’তি ৰত্ৰা নিৰত্তিযমানাপি অনিৰত্তিত্ৰা, ‘‘ন জানামি, কিং ভৰিস্সতি দেৰা’’তি রঞ্ঞা সদ্ধিংযেৰ অগমাসি.
রাজা সামাৰতিমিস্সিকাহি দিন্নানি ৰত্থপুপ্ফগন্ধাভরণানি ধারেত্ৰা সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা ৰীণং ¶ উস্সীসকে ঠপেত্ৰা সযনে নিপজ্জি. মাগণ্ডিযা অপরাপরং ৰিচরন্তী ৰিয হুত্ৰা ৰীণাছিদ্দতো পুপ্ফগুল়ং অপনেসি. সপ্পো দ্ৰীহতীহং নিরাহারো তেন ছিদ্দেন নিক্খমিত্ৰা পস্সসন্তো ফণং কত্ৰা সযনপিট্ঠে নিপজ্জি ¶ . মাগণ্ডিযা তং দিস্ৰা, ‘‘ধী ধী, দেৰ, সপ্পো’’তি মহাসদ্দং কত্ৰা রাজানঞ্চ তা চ অক্কোসন্তী, ‘‘অযং অন্ধবালরাজা অলক্খিকো ময্হং ৰচনং ন সুণাতি, ইমাপি নিস্সিরীকা দুব্বিনীতা, কিং নাম রঞ্ঞো সন্তিকা ন লভন্তি, কিং নু তুম্হে ইমস্মিং মতেযেৰ সুখং জীৰিস্সথ, জীৰন্তে দুক্খং জীৰথ, ‘অজ্জ মযা পাপসুপিনো দিট্ঠো, সামাৰতিযা পাসাদং গন্তুং ন ৰট্টতী’তি ৰারেন্তিযাপি মে ৰচনং ন সুণসি, দেৰা’’তি আহ. রাজা সপ্পং দিস্ৰা মরণভযতজ্জিতো ‘‘এৰরূপম্পি নাম ইমা করিস্সন্তি, অহো পাপা, অহং ইমাসং পাপভাৰং আচিক্খন্তিযাপি ইমিস্সা ৰচনং ন সদ্দহিং, পঠমং অত্তনো গব্ভেসু ছিদ্দানি কত্ৰা নিসিন্না, পুন মযা পেসিতে কুক্কুটে পটিপহিণিংসু, অজ্জ সযনে সপ্পং ৰিস্সজ্জিংসূ’’তি কোধেন সম্পজ্জলিতো ৰিয অহোসি.
সামাৰতীপি ¶ পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং ওৰাদং অদাসি – ‘‘অম্মা, অম্হাকং অঞ্ঞং পটিসরণং নত্থি, নরিন্দে চ দেৰিযা চ অত্তনি চ সমমেৰ মেত্তচিত্তং পৰত্তেথ, মা কস্সচি কোপং করিত্থা’’তি. রাজা সহস্সথামং সিঙ্গধনুং আদায জিযং পোথেত্ৰা ৰিসপীতং সরং সন্নয্হিত্ৰা সামাৰতিং ধুরে কত্ৰা সব্বা ¶ তা পটিপাটিযা ঠপাপেত্ৰা সামাৰতিযা উরে সরং ৰিস্সজ্জেসি. সো তস্সা মেত্তানুভাৰেন পটিনিৰত্তিত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখোৰ হুত্ৰা রঞ্ঞো হদযং পৰিসন্তো ৰিয অট্ঠাসি. রাজা চিন্তেসি – ‘‘মযা খিত্তো সরো সিলম্পি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গচ্ছতি, আকাসে পটিহননকট্ঠানং নত্থি, অথ চ পনেস নিৰত্তিত্ৰা মম হদযাভিমুখো জাতো, অযঞ্হি নাম নিস্সত্তো নিজ্জীৰো সরোপি এতিস্সা গুণং জানাতি, অহং মনুস্সভূতোপি ন জানামী’’তি, সো ধনুং ছড্ডেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ সামাৰতিযা পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সম্মুয্হামি পমুয্হামি, সব্বা মুয্হন্তি মে দিসা;
সামাৰতি মং তাযস্সু, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি.
সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘সাধু, দেৰ, মং সরণং গচ্ছা’’তি অৰত্ৰা, ‘‘যমহং, মহারাজ, সরণং গতা, তমেৰ ত্ৰম্পি সরণং গচ্ছাহী’’তি ইদং ৰত্ৰা সামাৰতী সম্মাসম্বুদ্ধসাৰিকা –
‘‘মা ¶ মং ত্ৰং সরণং গচ্ছ, যমহং সরণং গতা;
এস বুদ্ধো মহারাজ, এস বুদ্ধো অনুত্তরো;
সরণং গচ্ছ তং বুদ্ধং, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি. –
আহ ¶ . রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘ইদানাহং অতিরেকতরং ভাযামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এস ভিয্যো পমুয্হামি, সব্বা মুয্হন্তি মে দিসা;
সামাৰতি মং তাযস্সু, ত্ৰঞ্চ মে সরণং ভৰা’’তি.
অথ নং সা পুরিমনযেনেৰ পুন পটিক্খিপিত্ৰা, ‘‘তেন হি ত্ৰঞ্চ সরণং গচ্ছামি, সত্থারঞ্চ সরণং গচ্ছামি, ৰরঞ্চ তে দম্মী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ৰরো গহিতো হোতু, মহারাজা’’তি আহ. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সরণং গন্ত্ৰা নিমন্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ¶ সামাৰতিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘উট্ঠেহি, ৰরং গণ্হা’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, ময্হং হিরঞ্ঞাদীহি অত্থো নত্থি, ইমং পন মে ৰরং দেহি, তথা করোহি, যথা সত্থা নিবদ্ধং পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ইধাগচ্ছতি, ধম্মং সুণিস্সামী’’তি. রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং ইধাগচ্ছথ, সামাৰতিমিস্সিকা ‘ধম্মং সুণিস্সামা’তি ৰদন্তী’’তি আহ. ‘‘মহারাজ, বুদ্ধানং নাম একস্মিং ঠানে নিবদ্ধং গন্তুং ন ৰট্টতি, মহাজনো সত্থারং আগমনত্থায পচ্চাসীসতী’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, একং ভিক্খুং আণাপেথা’’তি. সত্থা আনন্দত্থেরং আণাপেসি. সো ততো পট্ঠায পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায নিবদ্ধং রাজকুলং গচ্ছতি. তাপি দেৰিযো নিবদ্ধং থেরং সপরিৰারং ভোজেন্তি, ধম্মং সুণন্তি. তা একদিৰসং থেরস্স ধম্মকথং সুত্ৰা পসীদিত্ৰা, পঞ্চহি উত্তরাসঙ্গসতেহি ধম্মপূজং অকংসু ¶ . একেকো উত্তরাসঙ্গো পঞ্চ সতানি পঞ্চ সতানি অগ্ঘতি.
তা একৰত্থা দিস্ৰা রাজা পুচ্ছি – ‘‘কুহিং ৰো উত্তরাসঙ্গো’’তি. ‘‘অয্যস্স নো দিন্না’’তি. ‘‘তেন সব্বে গহিতা’’তি? ‘‘আম, গহিতা’’তি. রাজা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তাহি উত্তরাসঙ্গানং দিন্নভাৰং পুচ্ছিত্ৰা তাহি দিন্নভাৰঞ্চ থেরেন গহিতভাৰঞ্চ সুত্ৰা, ‘‘ননু, ভন্তে, অতিবহূনি ৰত্থানি, এত্তকেহি কিং করিস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্হাকং পহোনকানি ৰত্থানি গণ্হিত্ৰা সেসানি জিণ্ণচীৰরিকানং ভিক্খূনং দস্সামি, মহারাজা’’তি. ‘‘তে অত্তনো জিণ্ণচীৰরানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘জিণ্ণতরচীৰরিকানং দস্সন্তী’’তি. ‘‘তে ¶ অত্তনো জিণ্ণতরচীৰরানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘পচ্চত্থরণানি করিস্সন্তী’’তি. ‘‘পুরাণপচ্চত্থরণানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘ভূমত্থরণানি করিস্সন্তী’’তি. ‘‘পুরাণভূমত্থরণানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘পাদপুঞ্ছনানি করিস্সন্তি, মহারাজা’’তি. ‘‘পুরাণপাদপুঞ্ছনানি কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘খণ্ডাখণ্ডিকং কোট্টেত্ৰা মত্তিকায মদ্দিত্ৰা ভিত্তিং লিম্পিস্সন্তী’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকানি কত্ৰাপি অয্যানং দিন্নানি ন নস্সন্তী’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. রাজা পসন্নো অপরানিপি পঞ্চ ৰত্থসতানি আহরাপেত্ৰা থেরস্স পাদমূলে ঠপাপেসি. থেরো কির পঞ্চসতগ্ঘনকানেৰ ৰত্থানি পঞ্চসতভাগেন ¶ পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি পঞ্চসতক্খত্তুং লভি, সহস্সগ্ঘনকানি সহস্সভাগেন পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি ¶ সহস্সক্খত্তুং লভি, সতসহস্সগ্ঘনকানি সতসহস্সভাগেন পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নানি সতসহস্সক্খত্তুং লভি. একং দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ দসাতিআদিনা নযেন লদ্ধানং পন গণনা নাম নত্থি. তথাগতে কির পরিনিব্বুতে থেরো সকলজম্বুদীপং ৰিচরিত্ৰা সব্বৰিহারেসু ভিক্খূনং অত্তনো সন্তকানেৰ পত্তচীৰরানি অদাসি.
তদা মাগণ্ডিযাপি ‘‘যমহং করোমি. তং তথা অহুত্ৰা অঞ্ঞথাৰ হোতি, ইদানি কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি রঞ্ঞে উয্যানকীল়ং গচ্ছন্তে চূল়পিতু সাসনং পহিণি – ‘‘সামাৰতিযা পাসাদং গন্ত্ৰা, দুস্সকোট্ঠাগারানি চ তেলকোট্ঠাগারানি চ ৰিৰরাপেত্ৰা, দুস্সানি তেলচাটীসু তেমেত্ৰা তেমেত্ৰা থম্ভে ৰেঠেত্ৰা তা সব্বাপি একতো কত্ৰা দ্ৰারং পিদহিত্ৰা বহি যন্তকং দত্ৰা দণ্ডদীপিকাহি গেহে অগ্গিং দদমানো ওতরিত্ৰা গচ্ছতূ’’তি. সো পাসাদং অভিরুয্হ কোট্ঠাগারানি ¶ ৰিৰরিত্ৰা ৰত্থানি তেলচাটীসু তেমেত্ৰা তেমেত্ৰা থম্ভে ৰেঠেতুং আরভি. অথ নং সামাৰতিপ্পমুখা ইত্থিযো ‘‘কিং এতং চূল়পিতা’’তি ৰদন্তিযো উপসঙ্কমিংসু. ‘‘অম্মা, রাজা দল়্হিকম্মত্থায ইমে থম্ভে তেলপিলোতিকাহি ৰেঠাপেতি, রাজগেহে নাম সুযুত্তং দুযুত্তং দুজ্জানং, মা মে সন্তিকে হোথ, অম্মা’’তি এৰং ৰত্ৰা তা আগতা গব্ভে পৰেসেত্ৰা দ্ৰারানি পিদহিত্ৰা বহি যন্তকং দত্ৰা আদিতো পট্ঠায অগ্গিং দেন্তো ওতরি. সামাৰতী তাসং ওৰাদং অদাসি – ‘‘অম্হাকং অনমতগ্গে সংসারে ৰিচরন্তীনং এৰমেৰ অগ্গিনা ঝাযমানানং অত্তভাৰানং পরিচ্ছেদো বুদ্ধঞাণেনপি ন সুকরো, অপ্পমত্তা হোথা’’তি. তা গেহে ঝাযন্তে ৰেদনাপরিগ্গহকম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তিযো কাচি দুতিযফলং, কাচি ততিযফলং পাপুণিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘ইধ, ভন্তে, রঞ্ঞো উতেনস্স উয্যানগতস্স অন্তেপুরং দড্ঢং, পঞ্চ চ ইত্থিসতানি কালকতানি ¶ সামাৰতিপ্পমুখানি. তাসং, ভন্তে, উপাসিকানং কা গতি, কো অভিসম্পরাযো’তি? সন্তেত্থ, ভিক্খৰে, উপাসিকাযো সোতাপন্না ¶ , সন্তি সকদাগামিযো, সন্তি অনাগামিযো, সব্বা তা, ভিক্খৰে ¶ , উপাসিকাযো অনিপ্ফলা কালকতা’’তি. অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘মোহসম্বন্ধনো লোকো, ভব্বরূপোৰ দিস্সতি;
উপধীবন্ধনো বালো, তমসা পরিৰারিতো;
সস্সতোরিৰ খাযতি, পস্সতো নত্থি কিঞ্চন’’ন্তি. (উদা. ৭০);
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সত্তা নাম ৰট্টে ৰিচরন্তা নিচ্চকালং অপ্পমত্তা হুত্ৰা পুঞ্ঞকম্মমেৰ ন করোন্তি, পমাদিনো হুত্ৰা পাপকম্মম্পি করোন্তি. তস্মা ৰট্টে ৰিচরন্তা সুখম্পি দুক্খম্পি অনুভৰন্তী’’তি ধম্মং দেসেসি.
রাজা ‘‘সামাৰতিযা গেহং কির ঝাযতী’’তি সুত্ৰা ৰেগেনাগচ্ছন্তোপি অদড্ঢে সম্পাপুণিতুং নাসক্খি. আগন্ত্ৰা পন গেহং নিব্বাপেন্তো উপ্পন্নবলৰদোমনস্সো অমচ্চগণপরিৰুতো নিসীদিত্ৰা সামাৰতিযা গুণে অনুস্সরন্তো, ‘‘কস্স নু খো ইদং কম্ম’’ন্তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘মাগণ্ডিযায কারিতং ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘তাসেত্ৰা পুচ্ছিযমানা ন কথেস্সতি, সণিকং উপাযেন পুচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অমচ্চে ¶ আহ – ‘‘অম্ভো, অহং ইতো পুব্বে উট্ঠায সমুট্ঠায আসঙ্কিতপরিসঙ্কিতোৰ হোমি, সামাৰতী মে নিচ্চং ওতারমেৰ গৰেসতি, ইদানি পন মে চিত্তং নিব্বুতং ভৰিস্সতি, সুখেন চ ৰসিতুং লভিস্সামী’’তি, তে ‘‘কেন নু খো, দেৰ, ইদং কত’’ন্তি আহংসু. ‘‘মযি সিনেহেন কেনচি কতং ভৰিস্সতী’’তি. মাগণ্ডিযাপি সমীপে ঠিতা তং সুত্ৰা, ‘‘নাঞ্ঞো কোচি কাতুং সক্খিস্সতি, মযা কতং, দেৰ, অহং চূল়পিতরং আণাপেত্ৰা কারেসি’’ন্তি আহ. ‘‘তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞো মযি সিনেহো সত্তো নাম নত্থি, পসন্নোস্মি, ৰরং তে দম্মি, অত্তনো ঞাতিগণং পক্কোসাপেহী’’তি. সা ঞাতকানং সাসনং পহিণি – ‘‘রাজা মে পসন্নো ৰরং দেতি, সীঘং আগচ্ছন্তূ’’তি. রাজা আগতাগতানং মহন্তং সক্কারং কারেসি. তং দিস্ৰা তস্সা অঞ্ঞাতকাপি লঞ্জং দত্ৰা ‘‘মযং মাগণ্ডিযায ঞাতকা’’তি আগচ্ছিংসু. রাজা তে সব্বে গাহাপেত্ৰা রাজঙ্গণে নাভিপ্পমাণে আৰাটে খণাপেত্ৰা তে তত্থ নিসীদাপেত্ৰা পংসূহি পূরেত্ৰা উপরি পলালে ৰিকিরাপেত্ৰা অগ্গিং দাপেসি. চম্মস্স দড্ঢকালে অযনঙ্গলেন ¶ কসাপেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডং হীরাহীরং কারেসি. মাগণ্ডিযায ¶ সরীরতোপি তিখিণেন ¶ সত্থেন ঘনঘনট্ঠানেসু মংসং উপ্পাটেত্ৰা তেলকপালং উদ্ধনং আরোপেত্ৰা পূৰে ৰিয পচাপেত্ৰা তমেৰ খাদাপেসি.
ধম্মসভাযম্পি ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘অননুচ্ছৰিকং ৰত, আৰুসো, এৰরূপায সদ্ধায পসন্নায উপাসিকায এৰরূপং মরণ’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে সামাৰতিপ্পমুখানং ইত্থীনং এতং অযুত্তং সম্পত্তং. পুব্বে কতকম্মস্স পন যুত্তমেৰ এতাহি লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘কিং, ভন্তে, এতাহি পুব্বে কতং, তং আচিক্খথা’’তি তেহি যাচিতো অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে রাজগেহে নিবদ্ধং অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধা ভুঞ্জন্তি. পঞ্চসতা ইত্থিযো তে উপট্ঠহন্তি. তেসু সত্ত পচ্চেকবুদ্ধা হিমৰন্তং গচ্ছন্তি, একো নদীতীরে একং তিণগহনং অত্থি, তত্থ ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. অথেকদিৰসং রাজা পচ্চেকবুদ্ধেসু গতেসু তা ইত্থিযো আদায নদিযং উদককীল়ং ¶ কীল়িতুং গতো. তত্থ তা ইত্থিযো দিৰসভাগং উদকে কীল়িত্ৰা উত্তরিত্ৰা সীতপীল়িতা অগ্গিং ৰিসিব্বেতুকামা ‘‘অম্হাকং অগ্গিকরণট্ঠানং ওলোকেথা’’তি অপরাপরং ৰিচরন্তিযো তং তিণগহনং দিস্ৰা, ‘‘তিণরাসী’’তি সঞ্ঞায তং পরিৰারেত্ৰা ঠিতা অগ্গিং অদংসু. তিণেসু ঝাযিত্ৰা পতন্তেসু পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা, ‘‘নট্ঠাম্হা, অম্হাকং রঞ্ঞো পচ্চেকবুদ্ধো ঝাযতি, রাজা ঞত্ৰা অম্হে নাসেস্সতি, সুদড্ঢং নং করিস্সামা’’তি সব্বা তা ইত্থিযো ইতো চিতো চ দারূনি আহরিত্ৰা তস্স উপরি দারুরাসিং করিংসু. মহাদারুরাসি অহোসি. অথ নং আলিম্পেত্ৰা, ‘‘ইদানি ঝাযিস্সতী’’তি পক্কমিংসু. তা পঠমং অসঞ্চেতনিকা হুত্ৰা কম্মুনা ন বজ্ঝিংসু, ইদানি পচ্ছা সঞ্চেতনায কম্মুনা বজ্ঝিংসু. পচ্চেকবুদ্ধং পন অন্তোসমাপত্তিযং সকটসহস্সেহি দারূনি আহরিত্ৰা আলিম্পেন্তাপি উস্মাকারমত্তম্পি গহেতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা সো সত্তমে দিৰসে উট্ঠায যথাসুখং অগমাসি. তা তস্স কম্মস্স কতত্তা বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেন অত্তভাৰসতে ইমিনাৰ নিযামেন গেহে ঝাযমানে ঝাযিংসু. ইদং এতাসং পুব্বকম্মন্তি.
এৰং ¶ ৰুত্তে ভিক্খূ সত্থারং পটিপুচ্ছিংসু – ‘‘খুজ্জুত্তরা পন, ভন্তে, কেন কম্মেন খুজ্জা জাতা, কেন কম্মেন মহাপঞ্ঞা, কেন কম্মেন সোতাপত্তিফলং অধিগতা, কেন কম্মেন পরেসং পেসনকারিতা ¶ জাতা’’তি? ভিক্খৰে, তস্সেৰ রঞ্ঞো বারাণসিযং রজ্জং করণকালে স্ৰেৰ ¶ পচ্চেকবুদ্ধো থোকং খুজ্জধাতুকো অহোসি. অথেকা উপট্ঠাযিকা ইত্থী কম্বলং পারুপিত্ৰা সুৰণ্ণসরণং গহেত্ৰা, ‘‘অম্হাকং পচ্চেকবুদ্ধো এৰঞ্চ এৰঞ্চ ৰিচরতী’’তি খুজ্জা হুত্ৰা তস্স ৰিচরণাকারং দস্সেসি. তস্স নিস্সন্দেন খুজ্জা জাতা. তে পন পচ্চেকবুদ্ধে পঠমদিৰসে রাজগেহে নিসীদাপেত্ৰা পত্তে গাহাপেত্ৰা পাযাসস্স পূরেত্ৰা দাপেসি. উণ্হপাযাসস্স পূরে পত্তে পচ্চেকবুদ্ধা পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা গণ্হন্তি. সা ইত্থী তে তথা করোন্তে দিস্ৰা অত্তনো সন্তকানি অট্ঠ দন্তৰলযানি দত্ৰা, ‘‘ইধ ঠপেত্ৰা গণ্হথা’’তি আহ. তেসু তথা কত্ৰা তং ওলোকেত্ৰা ঠিতেসু তেসং অধিপ্পাযং ঞত্ৰা, ‘‘নত্থি, ভন্তে, অম্হাকং এতেহি অত্থো. তুম্হাকঞ্ঞেৰ এতানি পরিচ্চত্তানি, গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. তে গহেত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারং অগমংসু. অজ্জতনাপি তানি ৰলযানি অরোগানেৰ. সা তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন ইদানি তিপিটকধরা মহাপঞ্ঞা জাতা. পচ্চেকবুদ্ধানং কতউপট্ঠানস্স নিস্সন্দেন পন সোতাপত্তিফলং পত্তা. ইদমস্সা বুদ্ধন্তরে পুব্বকম্মং.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পন একা বারাণসিসেট্ঠিনো ধীতা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায আদাসং গহেত্ৰা অত্তানং অলঙ্করোন্তী নিসীদি. অথস্সা ৰিস্সাসিকা একা খীণাসৰা ¶ ভিক্খুনী তং দট্ঠুং অগমাসি. ভিক্খুনিযো হি খীণাসৰাপি সাযন্হসমযে উপট্ঠাককুলানি দট্ঠুকামা হোন্তি. তস্মিং পন খণে সেট্ঠিধীতায সন্তিকে কাচি পেসনকারিকা নত্থি, সা ‘‘ৰন্দামি, অয্যে, এতং তাৰ মে পসাধনপেল়কং গহেত্ৰা দেথা’’তি আহ. থেরী চিন্তেসি – ‘‘সচস্সা ইমং গণ্হিত্ৰা ন দস্সামি, মযি আঘাতং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি. সচে পন দস্সামি, পরস্স পেসনকারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তিস্সতি. নিরযসন্তাপতো খো পন পরস্স পেসনভাৰোৰ সেয্যো’’তি. ‘‘সা অনুদযং পটিচ্চ তং গহেত্ৰা তস্সা অদাসি. তস্স কম্মস্স নিস্সন্দেন পরেসং পেসনকারিকা জাতা’’তি.
অথ ¶ পুনেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো গেহে অগ্গিনা ঝাযিংসু, মাগণ্ডিযায ঞাতকা উপরি পলালগ্গিং দত্ৰা অযনঙ্গলেহি ভিন্না, মাগণ্ডিযা পক্কুথিততেলে পক্কা, কে নু খো এত্থ জীৰন্তি নাম, কে মতা নামা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, যে কেচি পমত্তা, তে ৰস্সসতং জীৰন্তাপি মতাযেৰ নাম. যে অপ্পমত্তা, তে মতাপি জীৰন্তিযেৰ. তস্মা মাগণ্ডিযা জীৰন্তীপি মতাযেৰ নাম, সামাৰতিপ্পমুখা পঞ্চসতা ইত্থিযো মতাপি জীৰন্তিযেৰ নাম. ন হি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা মরন্তি নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অপ্পমাদো ¶ ¶ অমতপদং, পমাদো মচ্চুনো পদং;
অপ্পমত্তা ন মীযন্তি, যে পমত্তা যথা মতা.
‘‘এৰং ৰিসেসতো ঞত্ৰা, অপ্পমাদম্হি পণ্ডিতা;
অপ্পমাদে পমোদন্তি, অরিযানং গোচরে রতা.
‘‘তে ঝাযিনো সাততিকা, নিচ্চং দল়্হপরক্কমা;
ফুসন্তি ধীরা নিব্বানং, যোগক্খেমং অনুত্তর’’ন্তি.
তত্থ অপ্পমাদোতি পদং মহন্তং অত্থং দীপেতি, মহন্তং অত্থং গহেত্ৰা তিট্ঠতি. সকলম্পি হি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং আহরিত্ৰা কথিযমানং অপ্পমাদপদমেৰ ওতরতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, যানি কানিচি জঙ্গলানং পাণানং পদজাতানি, সব্বানি তানি হত্থিপদে সমোধানং গচ্ছন্তি, হত্থিপদং তেসং অগ্গমক্খাযতি যদিদং মহন্তত্তেন. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যে কেচি কুসলা ধম্মা, সব্বেতে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা, অপ্পমাদো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতী’’তি (সং. নি. ৫.১৪০).
সো পনেস অত্থতো সতিযা অৰিপ্পৰাসো নাম. নিচ্চং উপট্ঠিতায সতিযা চেতং নামং. অমতপদন্তি অমতং ৰুচ্চতি নিব্বানং. তঞ্হি অজাতত্তা নু জীযতি ন মীযতি, তস্মা অমতন্তি ৰুচ্চতি. পজ্জন্তি ইমিনাতি পদং, অমতং ¶ পাপুণন্তীতি অত্থো. অমতস্স পদং অমতপদং, অমতস্স অধিগমূপাযোতি ৰুত্তং হোতি, পমাদোতি পমজ্জনভাৰো, মুট্ঠস্সতিসঙ্খাতস্স সতিযা ৰোসগ্গস্সেতং নামং. মচ্চুনোতি ¶ মরণস্স. পদন্তি উপাযো মগ্গো. পমত্তো হি জাতিং নাতিৰত্ততি, জাতো জীযতি চেৰ মীযতি চাতি পমাদো মচ্চুনো পদং নাম হোতি, মরণং উপেতি. অপ্পমত্তা ন মীযন্তীতি সতিযা সমন্নাগতা হি অপ্পমত্তা ন মরন্তি. অজরা অমরা হোন্তীতি ন সল্লক্খেতব্বং. ন হি কোচি সত্তো অজরো অমরো নাম অত্থি, পমত্তস্স পন ৰট্টং নাম অপরিচ্ছিন্নং, অপ্পমত্তস্স পরিচ্ছিন্নং. তস্মা পমত্তা জাতিআদীহি অপরিমুত্তত্তা জীৰন্তাপি মতাযেৰ নাম. অপ্পমত্তা পন অপ্পমাদলক্খণং ৰড্ঢেত্ৰা খিপ্পং মগ্গফলানি সচ্ছিকত্ৰা দুতিযততিযঅত্তভাৰেসু ন নিব্বত্তন্তি. তস্মা তে জীৰন্তাপি মতাপি ন মীযন্তিযেৰ নাম. যে পমত্তা যথা মতাতি যে পন সত্তা পমত্তা, তে পমাদমরণেন মতত্তা, যথা হি জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদেন মতা দারুক্খন্ধসদিসা অপগতৰিঞ্ঞাণা ¶ , তথেৰ হোন্তি. তেসম্পি হি মতানং ৰিয গহট্ঠানং তাৰ ‘‘দানং দস্সাম, সীলং রক্খিস্সাম, উপোসথকম্মং করিস্সামা’’তি একচিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতি, পব্বজিতানম্পি ‘‘আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তাদীনি পূরেস্সাম, ধুতঙ্গানি সমাদিযিস্সাম, ভাৰনং ৰড্ঢেস্সামা’’তি ন উপ্পজ্জতীতি মতেন তে কিং নানাকরণাৰ হোন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘যে পমত্তা যথা মতা’’তি.
এৰং ৰিসেসতো ঞত্ৰাতি পমত্তস্স ৰট্টতো নিস্সরণং নত্থি, অপ্পমত্তস্স অত্থীতি এৰং ¶ ৰিসেসতোৰ জানিত্ৰা. কে পনেতং ৰিসেসং জানন্তীতি? অপ্পমাদম্হি পণ্ডিতাতি যে পণ্ডিতা মেধাৰিনো সপ্পঞ্ঞা অত্তনো অপ্পমাদে ঠত্ৰা অপ্পমাদং ৰড্ঢেন্তি, তে এৰং ৰিসেসকারণং জানন্তি. অপ্পমাদে পমোদন্তীতি তে এৰং ঞত্ৰা তস্মিং অত্তনো অপ্পমাদে পমোদন্তি, পহংসিতমুখা তুট্ঠপহট্ঠা হোন্তি. অরিযানং গোচরে রতাতি তে এৰং অপ্পমাদে পমোদন্তা তং অপ্পমাদং ৰড্ঢেত্ৰা অরিযানং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং গোচরসঙ্খাতে চতুসতিপট্ঠানাদিভেদে সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মে নৰৰিধলোকুত্তরধম্মে চ রতা নিরতা, অভিরতা হোন্তীতি অত্থো.
তে ¶ ঝাযিনোতি তে অপ্পমত্তা পণ্ডিতা অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতেন আরম্মণূপনিজ্ঝানেন ৰিপস্সনামগ্গফলসঙ্খাতেন লক্খণূপনিজ্ঝানেন চাতি দুৰিধেনপি ঝানেন ঝাযিনো. সাততিকাতি অভিনিক্খমনকালতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা সততং পৰত্তকাযিকচেতসিকৰীরিযা. নিচ্চং দল়্হপরক্কমাতি যং তং পুরিসথামেন পুরিসৰীরিযেন পুরিসপরক্কমেন পত্তব্বং, ন তং অপাপুণিত্ৰা ৰীরিযস্স সণ্ঠানং ভৰিস্সতীতি এৰরূপেন ৰীরিযেন অন্তরা অনোসক্কিত্ৰা নিচ্চপ্পৰত্তেন দল়্হপরক্কমেন সমন্নাগতা. ফুসন্তীতি এত্থ দ্ৰে ফুসনা ঞাণফুসনা চ, ৰিপাকফুসনা চ. তত্থ চত্তারো মগ্গা ঞাণফুসনা নাম, চত্তারি ফলানি ৰিপাকফুসনা নাম. তেসু ইধ ৰিপাকফুসনা অধিপ্পেতা. অরিযফলেন নিব্বানং সচ্ছিকরোন্তো ¶ ধীরা পণ্ডিতা তায ৰিপাকফুসনায ফুসন্তি, নিব্বানং সচ্ছিকরোন্তি. যোগক্খেমং অনুত্তরন্তি যে চত্তারো যোগা মহাজনং ৰট্টে ওসীদাপেন্তি, তেহি খেমং নিব্ভযং সব্বেহি লোকিযলোকুত্তরধম্মেহি সেট্ঠত্তা অনুত্তরন্তি.
দেসনাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
সামাৰতীৰত্থু পঠমং.
২. কুম্ভঘোসকসেট্ঠিৰত্থু
উট্ঠানৰতোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো কুম্ভঘোসকং আরব্ভ কথেসি. রাজগহনগরস্মিঞ্হি রাজগহসেট্ঠিনো গেহে অহিৰাতরোগো উপ্পজ্জি, তস্মিং উপ্পন্নে মক্খিকা আদিং কত্ৰা যাৰ গাৰা পঠমং তিরচ্ছানগতা মরন্তি, ততো দাসকম্মকরো, সব্বপচ্ছা গেহসামিকা, তস্মা সো রোগো সব্বপচ্ছা সেট্ঠিঞ্চ জাযঞ্চ গণ্হি. তে রোগেন ফুট্ঠা পুত্তং সন্তিকে ঠিতং ওলোকেত্ৰা অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি তং আহংসু – ‘‘তাত, ইমস্মিং কির রোগে উপ্পন্নে ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযন্তাৰ জীৰিতং লভন্তি, ত্ৰং অম্হে অনোলোকেত্ৰা পলাযিত্ৰা জীৰন্তো পুনাগন্ত্ৰা অম্হাকং অসুকট্ঠানে নাম চত্তালীস ধনকোটিযো ¶ নিদহিত্ৰা ঠপিতা, তা উদ্ধরিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেয্যাসী’’তি. সো ¶ তেসং ৰচনং সুত্ৰা রুদমানো মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা মরণভযভীতো ভিত্তিং ভিন্দিত্ৰা পলাযিত্ৰা পব্বতগহনং গন্ত্ৰা দ্ৰাদস ৰস্সানি তত্থ ৰসিত্ৰা মাতাপিতুৰসনট্ঠানং পচ্চাগঞ্ছি.
অথ নং দহরকালে গন্ত্ৰা পরূল়্হকেসমস্সুকালে আগতত্তা ন কোচি সঞ্জানি. সো মাতাপিতূহি দিন্নসঞ্ঞাৰসেন ধনট্ঠানং গন্ত্ৰা ধনস্স অরোগভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘মং ন কোচি সঞ্জানাতি, সচাহং ধনং উদ্ধরিত্ৰা ৰলঞ্জিস্সামি, ‘একেন দুগ্গতেন নিধি উদ্ধটো’তি মং গহেত্ৰা ৰিহেঠেয্যুং, যংনূনাহং ভতিং কত্ৰা জীৰেয্য’’ন্তি. অথেকং পিলোতিকং নিৰাসেত্ৰা, ‘‘অত্থি কোচি ভতকেন অত্থিকো’’তি পুচ্ছন্তো ভতকৰীথিং পাপুণি. অথ নং ভতকা দিস্ৰা, ‘‘সচে অম্হাকং একং কম্মং করিস্সসি, ভত্তৰেতনং তে দস্সামা’’তি আহংসু. ‘‘কিং কম্মং নামা’’তি? ‘‘পবোধনচোদনকম্মং. সচে উস্সহসি, পাতোৰ উট্ঠায ‘তাতা, উট্ঠহথ, সকটানি সন্নয্হথ, গোণে যোজেথ, হত্থিঅস্সানং তিণত্থায গমনৰেলা; অম্মা, তুম্হেপি উট্ঠহথ, যাগুং পচথ, ভত্তং পচথা’তি ৰিচরিত্ৰা আরোচেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. অথস্স ৰসনত্থায একং ঘরং অদংসু. সো দেৰসিকং তং কম্মং অকাসি.
অথস্স একদিৰসং রাজা বিম্বিসারো সদ্দমস্সোসি. সো পন সব্বরৰঞ্ঞূ অহোসি. তস্মা ‘‘মহাধনস্স পুরিসস্সেস সদ্দো’’তি আহ. অথস্স সন্তিকে ঠিতা একা পরিচারিকা ‘‘রাজা যং ৰা ¶ তং ৰা ন কথেস্সতি, ইদং মযা ঞাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘গচ্ছ, তাত, এতং জানাহী’’তি একং পুরিসং পহিণি. সো ৰেগেন গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘একো ভতকানং ভতিকারকো কপণমনুস্সো এসো’’তি আরোচেসি. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা তুণ্হী হুত্ৰা দুতিযদিৰসেপি ততিযদিৰসেপি তং তস্স সদ্দং সুত্ৰা তথেৰ আহ. সাপি পরিচারিকা ¶ তথেৰ চিন্তেত্ৰা পুনপ্পুনং পেসেত্ৰা, ‘‘কপণমনুস্সো এসো’’তি ৰুত্তে চিন্তেসি – ‘‘রাজা ‘কপণমনুস্সো এসো’তি ৰচনং সুত্ৰাপি ন সদ্দহতি, পুনপ্পুনং ‘মহাধনস্স পুরিসস্সেস সদ্দো’তি ৰদতি, ভৰিতব্বমেত্থ কারণেন, যথাসভাৰতো এতং ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. সা রাজানং আহ, ‘‘দেৰ ¶ , অহং সহস্সং লভমানা ধীতরং আদায গন্ত্ৰা এতং ধনং রাজকুলং পৰেসেস্সামী’’তি. রাজা তস্সা সহস্সং দাপেসি.
সা তং গহেত্ৰা ধীতরং একং মলিনধাতুকং ৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা তায সদ্ধিং রাজগেহতো নিক্খমিত্ৰা মগ্গপটিপন্না ৰিয ভতকৰীথিং গন্ত্ৰা একং ঘরং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্ম, মযং মগ্গপটিপন্না, একাহদ্ৰীহং ইধ ৰিস্সমিত্ৰা গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘অম্ম, বহূনি ঘরমানুসকানি, ন সক্কা ইধ ৰসিতুং, এতং কুম্ভঘোসকস্স গেহং তুচ্ছং, তত্থ গচ্ছথা’’তি. সা তত্থ গন্ত্ৰা, ‘‘সামি, মযং মগ্গপটিপন্নকা, একাহদ্ৰীহং ইধ ৰসিস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেন পুনপ্পুনং পটিক্খিত্তাপি, ‘‘সামি, অজ্জেকদিৰসমত্তং ৰসিত্ৰা পাতোৰ গমিস্সামা’’তি নিক্খমিতুং ন ইচ্ছি. সা তত্থেৰ ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে তস্স অরঞ্ঞগমনৰেলায, ‘‘সামি, তৰ নিৰাপং দত্ৰা যাহি ¶ , আহারং তে পচিস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অলং, অম্ম, অহমেৰ পচিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামী’’তি ৰুত্তে পুনপ্পুনং নিবন্ধিত্ৰা তেন দিন্নে গহিতমত্তকেযেৰ কত্ৰা অন্তরাপণতো ভাজনানি চেৰ পরিসুদ্ধতণ্ডুলাদীনি চ আহরাপেত্ৰা রাজকুলে পচননিযামেন সুপরিসুদ্ধং ওদনং, সাধুরসানি চ দ্ৰে তীণি সূপব্যঞ্জনানি পচিত্ৰা তস্স অরঞ্ঞতো আগতস্স অদাসি. অথ নং ভুঞ্জিত্ৰা মুদুচিত্ততং আপন্নং ঞত্ৰা, ‘‘সামি, কিলন্তম্হ, একাহদ্ৰীহং ইধেৰ হোমা’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.
অথস্স সাযম্পি পুনদিৰসেপি মধুরভত্তং পচিত্ৰা অদাসি. অথ মুদুচিত্ততং তস্স ঞত্ৰা ‘‘সামি, কতিপাহং ইধেৰ ৰসিস্সামা’’তি. তত্থ ৰসমানা তিখিণেন সত্থেন তস্স মঞ্চৰাণং হেট্ঠাঅটনিযং তহং তহং ছিন্দি. মঞ্চো তস্মিং আগন্ত্ৰা নিসিন্নমত্তেযেৰ হেট্ঠা ওলম্বি. সো ‘‘কস্মা অযং মঞ্চো এৰং ছিজ্জিত্ৰা গতো’’তি আহ. ‘‘সামি, দহরদারকে ৰারেতুং ন সক্কোমি, এত্থেৰ সন্নিপতন্তী’’তি. ‘‘অম্ম, ইদং মে দুক্খং তুম্হে নিস্সায জাতং. অহঞ্হি পুব্বে কত্থচি গচ্ছন্তো দ্ৰারং পিদহিত্ৰা গচ্ছামী’’তি. ‘‘কিং করোমি, তাত, ৰারেতুং ন সক্কোমী’’তি. সা ইমিনাৰ নিযামেন দ্ৰে তযো দিৰসে ছিন্দিত্ৰা তেন উজ্ঝাযিত্ৰা খীযিত্ৰা ৰুচ্চমানাপি তথেৰ ৰত্ৰা পুন একং দ্ৰে রজ্জুকে ঠপেত্ৰা সেসে ছিন্দি. তং দিৰসং ¶ তস্মিং নিসিন্নমত্তেযেৰ সব্বং ৰাণং ভূমিযং পতি, সীসং জণ্ণুকেহি সদ্ধিং একতো অহোসি, সো উট্ঠায, ‘‘কিং করোমি, ইদানি কুহিং গমিস্সামি ¶ , নিপজ্জনমঞ্চস্সপি তুম্হেহি অসামিকো ¶ ৰিয কতোম্হী’’তি আহ. ‘‘তাত, কিং করোমি, পটিৰিস্সকদারকে ৰারেতুং ন সক্কোমি, হোতু, মা চিন্তযি, ইমায নাম ৰেলায কুহিং গমিস্সসী’’তি ধীতরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্ম, তৰ ভাতিকস্স নিপজ্জনোকাসং করোহী’’তি আহ. সা একপস্সে সযিত্ৰা ‘‘ইধাগচ্ছ, সামী’’তি আহ. ইতরোপি নং ‘‘গচ্ছ, তাত, ভগিনিযা সদ্ধিং নিপজ্জা’’তি ৰদেসি. সো তায সদ্ধিং একমঞ্চে নিপজ্জিত্ৰা তং দিৰসঞ্ঞেৰ সন্থৰং অকাসি, কুমারিকা পরোদি. অথ নং মাতা পুচ্ছি – ‘‘কিং, অম্ম, রোদসী’’তি? ‘‘অম্ম, ইদং নাম জাত’’ন্তি. ‘‘হোতু, অম্ম, কিং সক্কা কাতুং, তযাপি একং ভত্তারং ইমিনাপেকং পাদপরিচারিকং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি তং জামাতরং অকাসি. তে সমগ্গৰাসং ৰসিংসু.
সা কতিপাহচ্চযেন রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি – ‘‘ভতকৰীথিযং ছণং করোন্তু. যস্স পন ঘরে ছণো ন করীযতি, তস্স এত্তকো নাম দণ্ডোতি ঘোসনং কারেতূ’’তি. রাজা তথা কারেসি. অথ নং সস্সু আহ – ‘‘তাত, ভতকৰীথিযং রাজাণায ছণো কত্তব্বো জাতো, কিং করোমা’’তি? ‘‘অম্ম, অহং ভতিং করোন্তোপি জীৰিতুং ন সক্কোমি, কিং করিস্সামী’’তি? ‘‘তাত, ঘরাৰাসং ৰসন্তা নাম ইণম্পি গণ্হন্তি, রঞ্ঞো ¶ আণা অকাতুং ন লব্ভা. ইণতো নাম যেন কেনচি উপাযেন মুচ্চিতুং সক্কা, গচ্ছ, কুতোচি একং ৰা দ্ৰে ৰা কহাপণে আহরা’’তি আহ. সো উজ্ঝাযন্তো খীযন্তো গন্ত্ৰা চত্তালীসকোটিধনট্ঠানতো একমেৰ কহাপণং আহরি. সা তং কহাপণং রঞ্ঞো পেসেত্ৰা অত্তনো কহাপণেন ছণং কত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন তথেৰ সাসনং পহিণি. পুন রাজা তথেৰ ‘‘ছণং করোন্তু, অকরোন্তানং এত্তকো দণ্ডো’’তি আণাপেসি. পুনপি সো তায তথেৰ ৰত্ৰা নিপ্পীল়িযমানো গন্ত্ৰা তযো কহাপণে আহরি. সা তেপি কহাপণে রঞ্ঞো পেসেত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন তথেৰ সাসনং পহিণি – ‘‘ইদানি পুরিসে পেসেত্ৰা ইমং পক্কোসাপেতূ’’তি. রাজা পেসেসি. পুরিসা গন্ত্ৰা, ‘‘কুম্ভঘোসকো নাম কতরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা পরিযেসন্তা তং দিস্ৰা ‘‘এহি, ভো রাজা, তং পক্কোসতী’’তি আহংসু. সো ভীতো ‘‘ন মং রাজা জানাতী’’তিআদীনি ৰত্ৰা গন্তুং ন ইচ্ছি. অথ নং বলক্কারেন হত্থাদীসু গহেত্ৰা ¶ আকড্ঢিংসু. সা ইত্থী তে দিস্ৰা, ‘‘অরে, দুব্বিনীতা, তুম্হে মম জামাতরং হত্থাদীসু গহেতুং অননুচ্ছৰিকা’’তি তজ্জেত্ৰা, ‘‘এহি, তাত, মা ভাযি, রাজানং দিস্ৰা তৰ হত্থাদিগাহকানং হত্থেযেৰ ছিন্দাপেস্সামী’’তি ধীতরং আদায পুরতো হুত্ৰা রাজগেহং পত্ৰা ৰেসং পরিৰত্তেত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা একমন্তং অট্ঠাসি. ইতরম্পি পরিকড্ঢিত্ৰা আনযিংসুযেৰ.
অথ নং ৰন্দিত্ৰা ঠিতং রাজা আহ – ‘‘ত্ৰং কুম্ভঘোসকো নামা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণা মহাধনং ৰঞ্চেত্ৰা খাদসী’’তি ¶ ? ‘‘কুতো মে, দেৰ, ধনং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তস্সা’’তি? ‘‘মা এৰং করি, কিং অম্হে ৰঞ্চেসী’’তি? ‘‘ন ৰঞ্চেমি, দেৰ, নত্থি মে ধন’’ন্তি. অথস্স রাজা তে কহাপণে দস্সেত্ৰা, ‘‘ইমে কস্স কহাপণা’’তি আহ. সো সঞ্জানিত্ৰা, ‘‘অহো বালোম্হি, কথং নু খো ইমে রঞ্ঞো হত্থং পত্তা’’তি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো তা দ্ৰেপি পটিমণ্ডিতপসাধনা গব্ভদ্ৰারমূলে ঠিতা দিস্ৰা, ‘‘ভারিযং ৰতিদং কম্মং, ইমাহি রঞ্ঞা পযোজিতাহি ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেসি. অথ নং রাজা ‘‘ৰদেহি, ভো, কস্মা এৰং করোসী’’তি আহ. ‘‘নিস্সযো মে নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘মাদিসো নিস্সযো ভৰিতুং ন ৰট্টতী’’তি. ‘‘কল্যাণং, দেৰ, সচে মে দেৰো অৰস্সযো হোতী’’তি. ‘‘হোমি, ভো, কিত্তকং তে ধন’’ন্তি? ‘‘চত্তালীসকোটিযো, দেৰা’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সকটানি দেৰা’’তি? রাজা অনেকসতানি সকটানি যোজাপেত্ৰা পহিণিত্ৰা তং ধনং আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিং কারাপেত্ৰা রাজগহৰাসিনো সন্নিপাতাপেত্ৰা, ‘‘অত্থি কস্সচি ইমস্মিং নগরে ‘‘এত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং পনস্স কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সক্কারং, দেৰা’’তি ৰুত্তে মহন্তেন সক্কারেন তং সেট্ঠিট্ঠানে ঠপেত্ৰা ধীতরং তস্সেৰ দত্ৰা তেন সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, পস্সথিমং পুরিসং, এৰরূপো ধিতিমা নাম নত্থি, চত্তালীসকোটিৰিভৰো হোন্তোপি উপ্পিলাৰিতাকারং ৰা অস্মিমানমত্তং ৰা ন করোতি, কপণো ৰিয পিলোতিকং ¶ নিৰাসেত্ৰা ভতকৰীথিযং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তো মযা ইমিনা নাম উপাযেন ঞাতো. জানিত্ৰা চ পন পক্কোসাপেত্ৰা সধনভাৰং সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা তং ধনং আহরাপেত্ৰা ¶ সেট্ঠিট্ঠানে ঠপিতো, ধীতা চস্স মযা দিন্না. ভন্তে, মযা চ এৰরূপো ধিতিমা ন দিট্ঠপুব্বো’’তি আহ.
তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘এৰং জীৰন্তস্স জীৰিকং ধম্মিকজীৰিকং নাম, মহারাজ, চোরিকাদিকম্মং পন ইধলোকে চেৰ পীল়েতি হিংসেতি, পরলোকে চ, ততোনিদানং সুখং নাম নত্থি. পুরিসস্স হি ধনপারিজুঞ্ঞকালে কসিং ৰা ভতিং ৰা কত্ৰা জীৰিকমেৰ ধম্মিকজীৰিকং নাম. এৰরূপস্স হি ৰীরিযসম্পন্নস্স সতিসম্পন্নস্স কাযৰাচাহি পরিসুদ্ধকম্মস্স পঞ্ঞায নিসম্মকারিনো কাযাদীহি সঞ্ঞতস্স ধম্মজীৰিকং জীৰন্তস্স সতিঅৰিপ্পৰাসে ঠিতস্স ইস্সরিযং ৰড্ঢতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উট্ঠানৰতো সতীমতো,
সুচিকম্মস্স নিসম্মকারিনো;
সঞ্ঞতস্স ¶ ধম্মজীৰিনো,
অপ্পমত্তস্স যসোভিৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ উট্ঠানৰতোতি উট্ঠানৰীরিযৰন্তস্স. সতিমতোতি সতিসম্পন্নস্স. সুচিকম্মস্সাতি নিদ্দোসেহি নিরপরাধেহি কাযকম্মাদীহি সমন্নাগতস্স. নিসম্মকারিনোতি এৰঞ্চে ভৰিস্সতি, এৰং করিস্সামীতি ৰা, ইমস্মিং কম্মে এৰং কতে ইদং নাম ভৰিস্সতীতি ৰা এৰং নিদানং সল্লক্খেত্ৰা রোগতিকিচ্ছনং ¶ ৰিয সব্বকম্মানি নিসামেত্ৰা উপধারেত্ৰা করোন্তস্স. সঞ্ঞতস্সাতি কাযাদীহি সঞ্ঞতস্স নিচ্ছিদ্দস্স. ধম্মজীৰিনোতি অগারিকস্স তুলাকূটাদীনি ৰজ্জেত্ৰা কসিগোরক্খাদীহি, অনগারিকস্স ৰেজ্জকম্মদূতকম্মাদীনি ৰজ্জেত্ৰা ধম্মেন সমেন ভিক্খাচরিযায জীৰিকং কপ্পেন্তস্স. অপ্পমত্তস্সাতি অৰিপ্পৰুত্থসতিনো. যসোভিৰড্ঢতীতি ইস্সরিযভোগসম্পন্নসঙ্খাতো চেৰ কিত্তিৰণ্ণভণনসঙ্খাতো চ যসো অভিৰড্ঢতীতি.
গাথাপরিযোসানে কুম্ভঘোসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. এৰং মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
কুম্ভঘোসকসেট্ঠিৰত্থু দুতিযং.
৩. চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু
উট্ঠানেনপ্পমাদেনাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো চূল়পন্থকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা ৰযপ্পত্তকালে মাতাপিতূহি সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে অতিৰিয রক্খিযমানা যোব্বনমদমত্ততায পুরিসলোলা হুত্ৰা অত্তনো ¶ দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা, ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইদং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি ভীতা এৰমাহ – ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ন সক্কা ৰসিতুং. সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডিকং মং করিস্সন্তি. ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি. তে হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা, ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু. তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিস্মিং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভপরিপাকং আগম্ম তেন সদ্ধিং মন্তেসি, ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিবন্ধুৰিরহিতে ¶ ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খাৰহং, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘সচাহং তত্থ গমিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থী’’তি ভযেন ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কামেসি. সা চিন্তেসি – ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্ততায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো নাম একন্তহিতাৰ, অযং গচ্ছতু ৰা, মা ৰা, অহং গমিস্সামী’’তি. সা তস্মিং গেহা নিক্খন্তে গেহপরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.
সোপি ঘরং আগন্ত্ৰা তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘সা কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং, ভদ্দে’’তি ¶ পুচ্ছি. ‘‘সামি, মে একো পুত্তো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং করিস্সামা’’তি? ‘‘যস্সত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছেয্যাম, তং কম্মং অন্তরামগ্গেৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তিস্সামা’’তি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স চ দারকস্স পন্থে জাতত্তা পন্থকোতি নামং করিংসু. তস্সা নচিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং ¶ পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স মহাপন্থকোতি নামং কত্ৰা ইতরস্স চূল়পন্থকোতি নামং করিংসু. তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. তেসং তত্থ ৰসন্তানং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতাতি, অয্যকো অয্যিকা’’তি চ ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা ‘অয্যকো অয্যিকা’তিপি, ‘মহাপিতা চূল়পিতা’তিপি ৰদন্তি, কচ্চি অম্হাকঞ্ঞেৰ ঞাতকা নত্থী’’তি? ‘‘আম, তাত, অম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি. রাজগহনগরে পন ৰো ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ অম্হাকং বহূ ঞাতকা’’তি. ‘‘কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ, অম্মা’’তি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকং আহ – ‘‘ইমে দারকা ¶ মং অতিৰিয কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি, দারকানং অয্যককুলং দস্সেস্সামা’’তি? ‘‘অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তে পন নযিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি. দ্ৰেপি জনা দারকে আদায অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায পৰিসিত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি. তে তং সাসনং সুত্ৰা, ‘‘সংসারে ৰিচরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা ভূতপুব্বা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং, এত্তকং নাম ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূ’’তি ধনং দত্ৰা দূতং পাহেসুং.
তেহি ¶ পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানঞ্ঞেৰ হত্থে দত্ৰা পহিণিংসু. দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সন্তিকং গচ্ছন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ – ‘‘সচে মং অনুজানেয্যাথ, অহং পব্বজেয্য’’ন্তি ¶ . ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, সকলস্স লোকস্সপি মে পব্বজ্জাতো তৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা. সচে সক্কোসি পব্বজাহী’’তি. তং ¶ সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘কিং, গহপতি, দারকো তে লদ্ধো’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে, অযং মে নত্তা তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজিতুকামো’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরং পিণ্ডপাতচারিকং ভিক্খুং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভিত্ৰা যোনিসোমনসিকারেন কম্মট্ঠানং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি. সো ঝানসুখেন ফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি – ‘‘সক্কা নু খো ইদং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি! ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘মহাসেট্ঠি, সচে অনুজানেয্যাথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি. ‘‘পব্বাজেথ, ভন্তে’’তি. সেট্ঠি কির সাসনে চ সুপ্পসন্নো, ‘‘কতরধীতায ৰো এতে পুত্তা’’তি পুচ্ছিযমানো চ ‘‘পলাতধীতাযা’’তি ৰত্তুং লজ্জতি, তস্মা সুখেনেৰ তেসং পব্বজ্জং অনুজানি. থেরো চূল়পন্থকং পব্বাজেত্ৰা ¶ সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. সো পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো অহোসি.
‘‘পদ্মং যথা কোকনদং সুগন্ধং,
পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;
অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং,
তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –
ইমং একং গাথং চতূহি মাসেহি উগ্গণ্হিতুং নাসক্খি. সো কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পব্বজিত্ৰা পঞ্ঞৰা হুত্ৰা অঞ্ঞতরস্স দন্ধভিক্খুনো উদ্দেসগ্গহণকালে পরিহাসকেল়িং অকাসি. সো ভিক্খু তেন পরিহাসেন লজ্জিতো নেৰ উদ্দেসং গণ্হি, ন সজ্ঝাযমকাসি. তেন কম্মেন অযং পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো জাতো, গহিতগহিতং পদং উপরূপরিপদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমমেৰ গাথং উগ্গহেতুং ৰাযমন্তস্স চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা. অথ নং মহাপন্থকো, ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একং গাথম্পি গণ্হিতুং ¶ ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন কথং মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি. চূল়পন্থকো বুদ্ধসাসনে সিনেহেন গিহিভাৰং ন পত্থেতি.
তস্মিঞ্চ কালে মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো অহোসি. জীৰকো কোমারভচ্চো বহুং মালাগন্ধৰিলেপনং আদায অত্তনো অম্বৰনং ¶ গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা দসবলং ৰন্দিত্ৰা মহাপন্থকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘কিত্তকা ¶ , ভন্তে, সত্থু সন্তিকে ভিক্খূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানী’’তি. ‘‘স্ৰে, ভন্তে, বুদ্ধপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায অম্হাকং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘উপাসক, চূল়পন্থকো নাম ভিক্খু দন্ধো অৰিরুল়্হিধম্মো, তং ঠপেত্ৰা সেসানং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছামী’’তি থেরো আহ. তং সুত্ৰা চূল়পন্থকো চিন্তেসি – ‘‘থেরো এত্তকানং ভিক্খূনং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছন্তো মং বাহিরং কত্ৰা সম্পটিচ্ছতি, নিস্সংসযং ময্হং ভাতিকস্স মযি চিত্তং ভিন্নং ভৰিস্সতি, কিং দানি ময্হং ইমিনা সাসনেন, গিহী হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো জীৰিস্সামী’’তি? সো পুনদিৰসে পাতোৰ ৰিব্ভমিতুং পাযাসি.
সত্থা পচ্চূসকালেযেৰ লোকং ৰোলোকেন্তো ইমং কারণং দিস্ৰা পঠমতরং গন্ত্ৰা চূল়পন্থকস্স গমনমগ্গে দ্ৰারকোট্ঠকে চঙ্কমন্তো অট্ঠাসি. চূল়পন্থকো গচ্ছন্তো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কুহিং পন ত্ৰং, চূল়পন্থক, ইমায ৰেলায গচ্ছসী’’তি আহ. ‘‘ভাতা মং, ভন্তে, নিক্কড্ঢতি, তেনাহং ৰিব্ভমিতুং গচ্ছামী’’তি. ‘‘চূল়পন্থক, তৰ পব্বজ্জা নাম মম সন্তকা, ভাতরা নিক্কড্ঢিতো কস্মা মম সন্তিকং নাগঞ্ছি, এহি, কিং তে গিহিভাৰেন, মম সন্তিকে ভৰিস্সসী’’তি চক্কঙ্কিততলেন পাণিনা তং সিরসি পরামসিত্ৰা আদায গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপ্পমুখে নিসীদাপেত্ৰা, ‘‘চূল়পন্থক, পুরত্থাভিমুখো হুত্ৰা ইমং পিলোতিকং ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি পরিমজ্জন্তো ইধেৰ হোহী’’তি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং পরিসুদ্ধং ¶ পিলোতিকং দত্ৰা কালে আরোচিতে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো জীৰকস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. চূল়পন্থকোপি সূরিযং ওলোকেন্তো তং পিলোতিকং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি পরিমজ্জন্তো নিসীদি. তস্স তং পিলোতিকখণ্ডং পরিমজ্জন্তস্স কিলিট্ঠং অহোসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘ইদং পিলোতিকখণ্ডং অতিৰিয পরিসুদ্ধং, ইমং পন অত্তভাৰং নিস্সায পুরিমপকতিং ৰিজহিত্ৰা এৰং কিলিট্ঠং জাতং, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি খযৰযং পট্ঠপেন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. সত্থা ‘‘চূল়পন্থকস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা, ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং পিলোতিকখণ্ডমেৰ সংকিলিট্ঠং ‘রজং রজ’ন্তি ¶ মা সঞ্ঞং করি, অব্ভন্তরে পন তে রাগরজাদযো অত্থি, তে হরাহী’’তি ¶ ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পুরতো নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানরূপো হুত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘রাগো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
রাগস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজ্জং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘দোসো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
দোসস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘মোহো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
মোহস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো,
ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে’’তি. (মহানি. ২০৯);
গাথাপরিযোসানে ¶ চূল়পন্থকো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সহ পটিসম্ভিদাহিযেৰস্স তীণি পিটকানি আগমিংসু.
সো কির পুব্বে রাজা হুত্ৰা নগরং পদক্খিণং করোন্তো নলাটতো সেদে মুচ্চন্তে পরিসুদ্ধেন সাটকেন নলাটন্তং পুঞ্ছি, সাটকো কিলিট্ঠো অহোসি. সো ‘‘ইমং সরীরং নিস্সায এৰরূপো পরিসুদ্ধো সাটকো পকতিং জহিত্ৰা কিলিট্ঠো জাতো, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি অনিচ্চসঞ্ঞং পটিলভি. তে কারণেনস্স রজোহরণমেৰ পচ্চযো জাতো.
জীৰকোপি খো কোমারভচ্চো দসবলস্স দক্খিণোদকং উপনামেসি. সত্থা ‘‘ননু, জীৰক, ৰিহারে ভিক্খূ অত্থী’’তি হত্থেন পত্তং পিদহি. মহাপন্থকো ‘‘ননু, ভন্তে, ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’’তি আহ. সত্থা ‘‘অত্থি, জীৰকা’’তি আহ. জীৰকো ‘‘তেন হি ভণে গচ্ছ, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা ত্ৰঞ্ঞেৰ জানাহী’’তি পুরিসং পেসেসি. তস্মিং ¶ খণে চূল়পন্থকো ‘‘ময্হং ভাতিকো ‘ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’তি ভণতি ¶ , ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰমস্স পকাসেস্সামী’’তি সকলং অম্বৰনং ভিক্খূনঞ্ঞেৰ পূরেসি. একচ্চে ভিক্খূ চীৰরকম্মং করোন্তি, একচ্চে রজনকম্মং করোন্তি, একচ্চে সজ্ঝাযং করোন্তি. এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞঅসদিসং ভিক্খুসহস্সং মাপেসি. সো পুরিসো ৰিহারে বহূ ভিক্খূ দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা, ‘‘অয্য, সকলং অম্বৰনং ভিক্খূহি পরিপুণ্ণ’’ন্তি জীৰকস্স আরোচেসি. থেরোপি খো তত্থেৰ –
‘‘সহস্সক্খত্তুমত্তানং ¶ , নিম্মিনিত্ৰান পন্থকো;
নিসীদম্বৰনে রম্মে, যাৰ কালপ্পৰেদনা’’তি.
অথ সত্থা তং পুরিসং আহ – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘সত্থা চূল়পন্থকং নাম পক্কোসতী’তি ৰদেহী’’তি. তেন গন্ত্ৰা তথা ৰুত্তে, ‘‘অহং চূল়পন্থকো, অহং চূল়পন্থকো’’তি মুখসহস্সং উট্ঠহি. সো পুরিসো পুন গন্ত্ৰা, ‘‘সব্বেপি কির, ভন্তে, চূল়পন্থকাযেৰ নামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা যো ‘অহং চূল়পন্থকো’তি পঠমং ৰদতি, তং হত্থে গণ্হ, অৰসেসা অন্তরধাযিস্সন্তী’’তি. সো তথা অকাসি. তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. থেরোপি তেন পুরিসেন সদ্ধিং অগমাসি. সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে জীৰকং আমন্তেসি – ‘‘জীৰক, চূল়পন্থকস্স পত্তং গণ্হাহি, অযং তে অনুমোদনং করিস্সতী’’তি. জীৰকো তথা অকাসি. থেরো সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয তীহি পিটকেহি সঙ্খোভেত্ৰা অনুমোদনমকাসি. সত্থা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ৰত্তে দস্সিতে গন্ধকুটিপ্পমুখে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সুগতোৰাদং দত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং উয্যোজেত্ৰা সুরভিগন্ধৰাসিতং গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং উপগতো. অথ সাযন্হসমযে ভিক্খূ ইতো চিতো চ সমোসরিত্ৰা রত্তকম্বলসাণিযা পরিক্খিত্তা ৰিয ¶ নিসীদিত্ৰা সত্থু গুণকথং আরভিংসু, ‘‘আৰুসো, মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো চতূহি মাসেহি একং গাথং উগ্গণ্হাপেতুং ন সক্কোতি, ‘দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, তীণি পিটকানি সহ পটিসম্ভিদাহিযেৰ আগতানি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি.
অথ ¶ ভগৰা ধম্মসভাযং ইমং কথাপৰত্তিং ঞত্ৰা, ‘‘অজ্জ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি বুদ্ধসেয্যায উট্ঠায সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতং ৰিয কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা রত্তকম্বলসদিসং সুগতমহাচীৰরং পারুপিত্ৰা সুরভিগন্ধকুটিতো নিক্খম্ম মত্তৰরৰারণসীহৰিজম্ভিতৰিলাসেন ¶ অনন্তায বুদ্ধলীল়ায ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডলমাল়মজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনং অভিরুয্হ ছব্বণ্ণবুদ্ধরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো অণ্ণৰকুচ্ছিং খোভযমানো যুগন্ধরমত্থকে বালসূরিযো ৰিয আসনমজ্ঝে নিসীদি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন আগতমত্তে ভিক্খুসঙ্ঘো কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা তুণ্হী অহোসি. সত্থা মুদুকেন মেত্তচিত্তেন ¶ পরিসং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অযং পরিসা অতিৰিয সোভতি, একস্সপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা উক্কাসিতসদ্দো ৰা খিপিতসদ্দো ৰা নত্থি, সব্বেপি ইমে বুদ্ধগারৰেন সগারৰা, বুদ্ধতেজেন তজ্জিতা. মযি আযুকপ্পম্পি অকথেত্ৰা নিসিন্নে পঠমং কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ন কথেস্সন্তি. কথাসমুট্ঠাপনৰত্তং নাম মযাৰ জানিতব্বং, অহমেৰ পঠমং কথেস্সামী’’তি মধুরেন ব্রহ্মস্সরেন ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো ইদানেৰ দন্ধো, পুব্বেপি দন্ধোযেৰ. ন কেৰলঞ্চস্সাহং ইদানেৰ অৰস্সযো জাতো, পুব্বেপি অৰস্সযো অহোসিমেৰ. পুব্বে পনাহং ইমং লোকিযকুটুম্বস্স সামিকং অকাসিং, ইদানি লোকুত্তরকুটুম্বস্সা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং ৰিত্থারতো সোতুকামেহি ভিক্খূহি আযাচিতো অতীতং আহরি –
‘‘অতীতে, ভিক্খৰে, বারাণসিনগরৰাসী একো মাণৰো তক্কসিলং গন্ত্ৰা সিপ্পুগ্গহণত্থায দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স ধম্মন্তেৰাসিকো হুত্ৰা পঞ্চন্নং মাণৰকসতানং অন্তরে অতিৰিয আচরিযস্স উপকারকো অহোসি, পাদপরিকম্মাদীনি সব্বকিচ্চানি করোতি. দন্ধতায পন কিঞ্চি উগ্গণ্হিতুং ন সক্কো’’তি. আচরিযো ‘‘অযং মম বহূপকারো, সিক্খাপেস্সামি ন’’ন্তি ৰাযমন্তোপি কিঞ্চি সিক্খাপেতুং ¶ ন সক্কোতি. সো চিরং ৰসিত্ৰা একগাথম্পি উগ্গণ্হিতুং অসক্কোন্তো উক্কণ্ঠিত্ৰা ‘‘গমিস্সামী’’তি আচরিযং আপুচ্ছি. আচরিযো চিন্তেসি – ‘‘অযং ময্হং উপকারকো, পণ্ডিতভাৰমস্স পচ্চাসীসামি, ন নং কাতুং সক্কোমি ¶ , অৰস্সং মযা ইমস্স পচ্চুপকারো কাতব্বো, একমস্স মন্তং বন্ধিত্ৰা দস্সামী’’তি সো তং অরঞ্ঞং নেত্ৰা ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি ইমং মন্তং বন্ধিত্ৰা উগ্গণ্হাপেন্তো অনেকসতক্খত্তুং পরিৰত্তাপেত্ৰা, ‘‘পঞ্ঞাযতি তে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, পঞ্ঞাযতী’’তি ৰুত্তে ‘‘দন্ধেন নাম ৰাযামং কত্ৰা পগুণং কতং সিপ্পং ন পলাযতী’’তি চিন্তেত্ৰা মগ্গপরিব্বযং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ইমং মন্তং নিস্সায জীৰিস্সসি, অপলাযনত্থায পনস্স নিচ্চং সজ্ঝাযং করেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা তং উয্যোজেসি. অথস্স মাতা বারাণসিযং সম্পত্তকালে ‘‘পুত্তো মে সিপ্পং সিক্খিত্ৰা আগতো’’তি মহাসক্কারসম্মানং অকাসি.
তদা ¶ বারাণসিরাজা ‘‘অত্থি নু খো মে কাযকম্মাদীসু কোচি দোসো’’তি পচ্চৰেক্খন্তো অত্তনো অরুচ্চনকং কিঞ্চি কম্মং অদিস্ৰা ‘‘অত্তনো ৰজ্জং নাম অত্তনো ন পঞ্ঞাযতি, পরেসং পঞ্ঞাযতি, নাগরানং পরিগ্গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সাযং অঞ্ঞাতকৰেসেন নিক্খমিত্ৰা, ‘‘সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা নিসিন্নমনুস্সানং কথাসল্লাপো নাম নানপ্পকারকো হোতি, ‘সচাহং অধম্মেন রজ্জং কারেমি, পাপেন অধম্মিকেন রঞ্ঞা দণ্ডবলিআদীহি হতম্হা’তি ৰক্খন্তি. ‘সচে ধম্মেন রজ্জং কারেমি, দীঘাযুকো হোতু নো রাজা’তিআদীনি ¶ ৰত্ৰা মম গুণং কথেস্সন্তী’’তি তেসং তেসং গেহানং ভিত্তিঅনুসারেনেৰ ৰিচরতি.
তস্মিং খণে উমঙ্গচোরা দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে উমঙ্গং ভিন্দন্তি একউমঙ্গেনেৰ দ্ৰে গেহানি পৰিসনত্থায. রাজা তে দিস্ৰা গেহচ্ছাযায অট্ঠাসি. তেসং উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা গেহং পৰিসিত্ৰা ভণ্ডকং ওলোকিতকালে মাণৰো পবুজ্ঝিত্ৰা তং মন্তং সজ্ঝাযন্তো ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি আহ. তে তং সুত্ৰা, ‘‘ইমিনা কিরম্হা ঞাতা, ইদানি নো নাসেস্সতী’’তি নিৰত্থৰত্থানিপি ছড্ডেত্ৰা ভীতা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. রাজা তে পলাযন্তে দিস্ৰা ইতরস্স চ মন্তসজ্ঝাযনসদ্দং সুত্ৰা গেহঞ্ঞেৰ ৰৰত্থপেত্ৰা নাগরানং পরিগ্গণ্হিত্ৰা নিৰেসনং পাৰিসি. সো ৰিভাতায পন রত্তিযা পাতোৰেকং পুরিসং পক্কোসিত্ৰা আহ – ‘‘গচ্ছ ভণে, অসুকৰীথিযং নাম যস্মিং গেহে উমঙ্গো ভিন্নো, তত্থ তক্কসিলতো সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা আগতমাণৰো অত্থি, তং আনেহী’’তি. সো ¶ গন্ত্ৰা ‘‘রাজা তং পক্কোসতী’’তি ৰত্ৰা মাণৰং আনেসি. অথ নং রাজা আহ – ‘‘ত্ৰং, তাত, তক্কসিলতো সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা আগতমাণৰো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি তং সিপ্পং দেহী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰ, সমানাসনে নিসীদিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. রাজাপি তথা কত্ৰা মন্তং গহেত্ৰা ‘‘অযং তে ¶ আচরিযভাগো’’তি সহস্সং অদাসি.
তদা সেনাপতি রঞ্ঞো কপ্পকং আহ – ‘‘কদা রঞ্ঞো মস্সুং করিস্সসী’’তি? ‘‘স্ৰে ৰা পরসুৰে ৰা’’তি. সো তস্স সহস্সং দত্ৰা ‘‘কিচ্চং মে অত্থী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কিং, সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘রঞ্ঞো মস্সুকম্মং করোন্তো ৰিয হুত্ৰা খুরং অতিৰিয পহংসিত্ৰা গলনাল়িং ছিন্দ, ত্ৰং সেনাপতি ভৰিস্সসি, অহং রাজা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা রঞ্ঞো মস্সুকম্মকরণদিৰসে গন্ধোদকেন মস্সুং তেমেত্ৰা খুরং পহংসিত্ৰা নলাটন্তে গহেত্ৰা, ‘‘খুরো থোকং কুণ্ঠধারো, একপ্পহারেনেৰ গলনাল়িং ছিন্দিতুং ৰট্টতী’’তি পুন একমন্তং ঠত্ৰা খুরং পহংসি. তস্মিং খণে রাজা অত্তনো মন্তং সরিত্ৰা সজ্ঝাযং করোন্তো ‘‘ঘট্টেসি ঘট্টেসি, কিং কারণা ¶ ঘট্টেসি? অহম্পি তং জানামি জানামী’’তি আহ. ন্হাপিতস্স নলাটতো সেদা মুচ্চিংসু. সো ‘‘জানাতি মম কারণং রাজা’’তি ভীতো খুরং ভূমিযং খিপিত্ৰা পাদমূলে উরেন নিপজ্জি. রাজানো নাম ছেকা হোন্তি, তেন তং এৰমাহ – ‘‘অরে, দুট্ঠ, ন্হাপিত, ‘ন মং রাজা জানাতী’তি সঞ্ঞং করোসী’’তি. ‘‘অভযং মে দেহি, দেৰা’’তি. ‘‘হোতু, মা ভাযি, কথেহী’’তি. সেনাপতি মে, দেৰ, সহস্সং দত্ৰা, ‘‘রঞ্ঞো মস্সুং করোন্তো ৰিয গলনাল়িং ছিন্দ, অহং রাজা হুত্ৰা তং সেনাপতিং করিস্সামী’’তি আহাতি. রাজা তং সুত্ৰা ‘‘আচরিযং মে নিস্সায জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সেনাপতিং ¶ পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অম্ভো, সেনাপতি, কিং নাম তযা মম সন্তিকা ন লদ্ধং, ইদানি তং দট্ঠুং ন সক্কোমি, মম রট্ঠা নিক্খমাহী’’তি তং রট্ঠা পব্বাজেত্ৰা আচরিযং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘আচরিয, তং নিস্সায মযা জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা মহন্তং সক্কারং করিত্ৰা তস্স সেনাপতিট্ঠানং অদাসি. ‘‘সো তদা চূল়পন্থকো অহোসি, সত্থা দিসাপামোক্খো আচরিযো’’তি.
সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা, ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, পুব্বেপি চূল়পন্থকো দন্ধোযেৰ অহোসি, তদাপিস্সাহং অৰস্সযো হুত্ৰা তং লোকিযকুটুম্বে ¶ পতিট্ঠাপেসি’’ন্তি ৰত্ৰা পুন একদিৰসং ‘‘অহো সত্থা চূল়পন্থকস্স অৰস্সযো জাতো’’তি কথায সমুট্ঠিতায চূল়সেট্ঠিজাতকে অতীতৰত্থুং কথেত্ৰা –
‘‘অপ্পকেনাপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;
সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি. (জা. ১.১.৪) –
গাথং ৰত্ৰা, ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰাহং ইমস্স অৰস্সযো জাতো, পুব্বেপি অৰস্সযো অহোসিমেৰ. পুব্বে পনাহং ইমং লোকিযকুটুম্বস্স সামিকং অকাসিং, ইদানি লোকুত্তরকুটুম্বস্স. তদা হি চূল়ন্তেৰাসিকো চূল়পন্থকো অহোসি, চূল়সেট্ঠি পন পণ্ডিতো ব্যত্তো নক্খত্তকোৰিদো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেসি.
পুনেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, চূল়পন্থকো চতূহি মাসেহি চতুপ্পদং গাথং গহেতুং অসক্কোন্তোপি ৰীরিযং অনোস্সজ্জিত্ৰাৰ অরহত্তে পতিট্ঠিতো ¶ , ইদানি লোকুত্তরধম্মকুটুম্বস্স সামিকো জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মম সাসনে আরদ্ধৰীরিযো ভিক্খু লোকুত্তরধম্মস্স সামিকো হোতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উট্ঠানেনপ্পমাদেন ¶ , সংযমেন দমেন চ;
দীপং কযিরাথ মেধাৰী, যং ওঘো নাভিকীরতী’’তি.
তত্থ দীপং কযিরাথাতি ৰীরিযসঙ্খাতেন উট্ঠানেন, সতিযা অৰিপ্পৰাসাকারসঙ্খাতেন অপ্পমাদেন, চতুপারিসুদ্ধিসীলসঙ্খাতেন সংযমেন, ইন্দ্রিযদমেন চাতি ইমেহি কারণভূতেহি চতূহি ধম্মেহি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো মেধাৰী ইমস্মিং অতিৰিয দুল্লভপতিট্ঠতায অতিগম্ভীরে সংসারসাগরে অত্তনো পতিট্ঠানভূতং অরহত্তফলং দীপং কযিরাথ করেয্য, কাতুং সক্কুণেয্যাতি অত্থো. কীদিসং? যং ওঘো নাভিকীরতীতি যং চতুব্বিধোপি কিলেসোঘো অভিকিরিতুং ৰিদ্ধংসেতুং ন সক্কোতি. ন হি সক্কা অরহত্তং ওঘেন অভিকিরিতুন্তি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. এৰং দেসনা সম্পত্তপরিসায সাত্থিকা জাতাতি.
চূল়পন্থকত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. বালনক্খত্তসঙ্ঘুট্ঠৰত্থু
পমাদমনুযুঞ্জন্তীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বালনক্খত্তং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সাৰত্থিযং বালনক্খত্তং নাম সঙ্ঘুট্ঠং. তস্মিং নক্খত্তে বালা দুম্মেধিনো জনা ছারিকায চেৰ গোমযেন চ সরীরং মক্খেত্ৰা সত্তাহং অসব্ভং ভণন্তা ৰিচরন্তি. কিঞ্চি ঞাতি সুহজ্জং ৰা পব্বজিতং ৰা দিস্ৰা লজ্জন্তা নাম নত্থি. দ্ৰারে দ্ৰারে ঠত্ৰা অসব্ভং ভণন্তি. মনুস্সা তেসং অসব্ভং সোতুং অসক্কোন্তা যথাবলং অড্ঢং ৰা পাদং ৰা কহাপণং ৰা পেসেন্তি. তে তেসং দ্ৰারে লদ্ধং লদ্ধং গহেত্ৰা পক্কমন্তি. তদা পন সাৰত্থিযং পঞ্চ কোটিমত্তা অরিযসাৰকা ৰসন্তি, তে সত্থু সন্তিকং সাসনং পেসযিংসু – ‘‘ভগৰা, ভন্তে, সত্তাহং ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নগরং অপ্পৰিসিত্ৰা ৰিহারেযেৰ হোতূ’’তি. তঞ্চ পন সত্তাহং ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিহারেযেৰ যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেত্ৰা পহিণিংসু, সযম্পি গেহা ন নিক্খমিংসু. তে নক্খত্তে পন পরিযোসিতে অট্ঠমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা নগরং পৰেসেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা একমন্তং নিসিন্না, ‘‘ভন্তে, অতিদুক্খেন নো সত্ত দিৰসানি অতিক্কন্তানি, বালানং অসব্ভানি সুণন্তানং ¶ কণ্ণা ভিজ্জনাকারপ্পত্তা হোন্তি, কোচি কস্সচি ¶ ন লজ্জতি, তেন মযং তুম্হাকং অন্তোনগরং পৰিসিতুং নাদম্হ, মযম্পি গেহতো ন নিক্খমিম্হা’’তি আহংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘বালানং দুম্মেধানং কিরিযা নাম এৰরূপা হোতি, মেধাৰিনো পন ধনসারং ৰিয অপ্পমাদং রক্খিত্ৰা অমতমহানিব্বানসম্পত্তিং পাপুণন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পমাদমনুযুঞ্জন্তি, বালা দুম্মেধিনো জনা;
অপ্পমাদঞ্চ মেধাৰী, ধনং সেট্ঠংৰ রক্খতি.
‘‘মা ¶ পমাদমনুযুঞ্জেথ, মা কামরতিসন্থৰং;
অপ্পমত্তো হি ঝাযন্তো, পপ্পোতি ৰিপুলং সুখ’’ন্তি.
তত্থ বালাতি বাল্যেন সমন্নাগতা ইধলোকপরলোকত্থং অজানন্তা. দুম্মেধিনোতি নিপ্পঞ্ঞা. তে পমাদে আদীনৰং অপস্সন্তা পমাদং অনুযুঞ্জন্তি পৰত্তেন্তি, পমাদেন কালং ৰীতিনামেন্তি. মেধাৰীতি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতো পন পণ্ডিতো কুলৰংসাগতং সেট্ঠং উত্তমং সত্তরতনধনং ৰিয অপ্পমাদং রক্খতি. যথা হি উত্তমং ধনং নিস্সায ‘‘কামগুণসম্পত্তিং পাপুণিস্সাম, পুত্তদারং পোসেস্সাম, পরলোকগমনমগ্গং সোধেস্সামা’’তি ধনে আনিসংসং পস্সন্তা তং রক্খন্তি, এৰং পণ্ডিতোপি অপ্পমত্তো ‘‘পঠমজ্ঝানাদীনি ¶ পটিলভিস্সামি, মগ্গফলাদীনি পাপুণিস্সামি, তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞা সম্পাদেস্সামী’’তি অপ্পমাদে আনিসংসং পস্সন্তো ধনং সেট্ঠংৰ অপ্পমাদং রক্খতীতি অত্থো. মা পমাদন্তি তস্মা তুম্হে মা পমাদমনুযুঞ্জেথ মা পমাদেন কালং ৰীতিনামযিত্থ. মা কামরতিসন্থৰন্তি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু রতিসঙ্খাতং তণ্হাসন্থৰম্পি মা অনুযুঞ্জেথ মা চিন্তযিত্থ মা পটিলভিত্থ. অপ্পমত্তো হীতি উপট্ঠিতস্সতিতায হি অপ্পমত্তো ঝাযন্তো পুগ্গলো ৰিপুলং উল়ারং নিব্বানসুখং পাপুণাতীতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
বালনক্খত্তসঙ্ঘুট্ঠৰত্থু চতুত্থং.
৫. মহাকস্সপত্থেরৰত্থু
পমাদং ¶ অপ্পমাদেনাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো পিপ্ফলিগুহাযং ৰিহরন্তো রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা পমত্তে চ অপ্পমত্তে চ উদকপথৰীপব্বতাদীসু চৰনকে উপপজ্জনকে চ সত্তে ¶ দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তো নিসীদি. সত্থা জেতৰনে নিসিন্নকোৰ ¶ ‘‘কেন নু খো ৰিহারেন অজ্জ মম পুত্তো কস্সপো ৰিহরতী’’তি দিব্বেন চক্খুনা উপধারেন্তো ‘‘সত্তানং চুতূপপাতং ওলোকেন্তো ৰিহরতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘সত্তানং চুতূপপাতো নাম বুদ্ধঞাণেনপি অপরিচ্ছিন্নো, মাতুকুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা মাতাপিতরো অজানাপেত্ৰা চৰনসত্তানং পরিচ্ছেদো কাতুং ন সক্কা, তে জানিতুং তৰ অৰিসযো, কস্সপ, অপ্পমত্তকো তৰ ৰিসযো, সব্বসো পন চৰন্তে চ উপপজ্জন্তে চ জানিতুং পস্সিতুং বুদ্ধানমেৰ ৰিসযো’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসিন্নো ৰিয হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পমাদং অপ্পমাদেন, যদা নুদতি পণ্ডিতো;
পঞ্ঞাপাসাদমারুয্হ, অসোকো সোকিনিং পজং;
পব্বতট্ঠোৰ ভূমট্ঠে, ধীরো বালে অৰেক্খতী’’তি.
তত্থ নুদতীতি যথা নাম পোক্খরণিং পৰিসন্তং নৰোদকং পুরাণোদকং খোভেত্ৰা তস্সোকাসং অদত্ৰা তং অত্তনো মত্থকমত্থকেন পলাযন্তং নুদতি নীহরতি, এৰমেৰ পণ্ডিতো অপ্পমাদলক্খণং ব্রূহেন্তো পমাদস্সোকাসং অদত্ৰা যদা অপ্পমাদৰেগেন তং নুদতি নীহরতি, অথ সো পনুন্নপমাদো অচ্চুগ্গতত্থেন পরিসুদ্ধং দিব্বচক্খুসঙ্খাতং পঞ্ঞাপাসাদং তস্স অনুচ্ছৰিকং পটিপদং পূরেন্তো তায পটিপদায নিস্সেণিযা পাসাদং ৰিয আরুয্হ পহীনসোকসল্লতায অসোকো, অপ্পহীনসোকসল্লতায সোকিনিং পজং সত্তনিকাযং চৰমানঞ্চেৰ উপপজ্জমানঞ্চ দিব্বচক্খুনা অৰেক্খতি পস্সতি. যথা কিং? পব্বতট্ঠোৰ ¶ ভূমট্ঠেতি পব্বতমুদ্ধনি ঠিতো ভূমিযং ঠিতে, উপরিপাসাদে ৰা পন ঠিতো পাসাদপরিৰেণে ঠিতে অকিচ্ছেন অৰেক্খতি, তথা সোপি ধীরো পণ্ডিতো মহাখীণাসৰো অসমুচ্ছিন্নৰট্টবীজে বালে চৰন্তে চ উপপজ্জন্তে চ অকিচ্ছেন অৰেক্খতীতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি সচ্ছিকরিংসূতি.
মহাকস্সপত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পমত্তাপমত্তদ্ৰেসহাযকৰত্থু
অপ্পমত্তো ¶ পমত্তেসূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে সহাযকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা আরঞ্ঞকৰিহারং পৰিসিংসু. তেসু একো কির কালস্সেৰ দারূনি আহরিত্ৰা অঙ্গারকপল্লং সজ্জেত্ৰা দহরসামণেরেহি সদ্ধিং সল্লপন্তো পঠমযামং ৰিসিব্বমানো নিসীদতি. একো অপ্পমত্তো সমণধম্মং করোন্তো ইতরং ওৰদতি, ‘‘আৰুসো, মা এৰং করি, পমত্তস্স হি চত্তারো অপাযা সকঘরসদিসা. বুদ্ধা নাম সাঠেয্যেন আরাধেতুং ন সক্কা’’তি সো তস্সোৰাদং ন সুণাতি. ইতরো ‘‘নাযং ৰচনক্খমো’’তি তং অৰত্ৰা অপ্পমত্তোৰ সমণধম্মমকাসি. অলসত্থেরোপি ¶ পঠমযামে ৰিসিব্বেত্ৰা ইতরস্স চঙ্কমিত্ৰা গব্ভং পৰিট্ঠকালে পৰিসিত্ৰা, ‘‘মহাকুসীত, ত্ৰং নিপজ্জিত্ৰা সযনত্থায অরঞ্ঞং পৰিট্ঠোসি, কিং বুদ্ধানং সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা উট্ঠায সমণধম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা সুপতি. ইতরোপি মজ্ঝিমযামে ৰিস্সমিত্ৰা পচ্ছিমযামে পচ্চুট্ঠায সমণধম্মং করোতি. সো এৰং অপ্পমত্তো ৰিহরন্তো ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. ইতরো পমাদেনেৰ কালং ৰীতিনামেসি. তে ৰুট্ঠৰস্সা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা, ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করিত্থ, কচ্চি ৰো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি পুচ্ছি. পঠমং পমত্তো ভিক্খু আহ – ‘‘কুতো, ভন্তে, এতস্স অপ্পমাদো, গতকালতো পট্ঠায নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো কালং ৰীতিনামেসী’’তি. ‘‘ত্ৰং পন ভিক্খূ’’তি. ‘‘অহং, ভন্তে, কালস্সেৰ দারূনি আহরিত্ৰা অঙ্গারকপল্লং সজ্জেত্ৰা পঠমযামে ৰিসিব্বেন্তো নিসীদিত্ৰা অনিদ্দাযন্তোৰ কালং ৰীতিনামেসি’’ন্তি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং পমত্তো কালং ৰীতিনামেত্ৰা ‘অপ্পমত্তোম্হী’তি ৰদসি, অপ্পমত্তং পন পমত্তং করোসী’’তি আহ. পুন পমাদে দোসে, অপ্পমাদে আনিসংসে পকাসেতুং, ‘‘ত্ৰং মম পুত্তস্স ¶ সন্তিকে জৰচ্ছিন্নো দুব্বলস্সো ৰিয, এস পন তৰ সন্তিকে সীঘজৰস্সো ৰিযা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমত্তো ¶ ¶ পমত্তেসু, সুত্তেসু বহুজাগরো;
অবলস্সংৰ সীঘস্সো, হিত্ৰা যাতি সুমেধসো’’তি.
তত্থ অপ্পমত্তোতি সতিৰেপুল্লপ্পত্ততায অপ্পমাদসম্পন্নে খীণাসৰো. পমত্তেসূতি সতিৰোসগ্গে ঠিতেসু সত্তেসু. সুত্তেসূতি সতিজাগরিযাভাৰেন সব্বিরিযাপথেসু নিদ্দাযন্তেসু. বহুজাগরোতি মহন্তে সতিৰেপুল্লে জাগরিযে ঠিতো. অবলস্সংৰাতি কুণ্ঠপাদং ছিন্নজৰং দুব্বলস্সং সীঘজৰো সিন্ধৰাজানীযো ৰিয. সুমেধসোতি উত্তমপঞ্ঞো. তথারূপং পুগ্গলং আগমেনপি অধিগমেনপি হিত্ৰা যাতি. মন্দপঞ্ঞস্মিঞ্হি একং সুত্তং গহেতুং ৰাযমন্তেযেৰ সুমেধসো একং ৰগ্গং গণ্হাতি, এৰং তাৰ আগমেন হিত্ৰা যাতি. মন্দপঞ্ঞে পন রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি কাতুং ৰাযমন্তেযেৰ কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা সজ্ঝাযন্তেযেৰ চ সুমেধসো পুব্বভাগেপি পরেন কতং রত্তিট্ঠানং ৰা দিৰাট্ঠানং ৰা পৰিসিত্ৰা কম্মট্ঠানং সম্মসন্তো সব্বকিলেসে খেপেত্ৰা নেৰ লোকুত্তরধম্মে হত্থগতে ¶ করোতি, এৰং অধিগমেনপি হিত্ৰা যাতি. ৰট্টে পন নং হিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা ৰট্টতো নিস্সরন্তো যাতিযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পমত্তাপমত্তদ্ৰেসহাযকৰত্থু ছট্ঠং.
৭. মঘৰত্থু
অপ্পমাদেন মঘৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেসালিযং উপনিস্সায কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো সক্কং দেৰরাজানং আরব্ভ কথেসি.
ৰেসালিযঞ্হি মহালি নাম লিচ্ছৰী ৰসতি, সো তথাগতস্স সক্কপঞ্হসুত্তন্তদেসনং (দী. নি. ২.৩৪৪ আদযো) সুত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো সক্কসম্পত্তিং মহতিং কত্ৰা কথেসি, ‘দিস্ৰা নু খো কথেসি, উদাহু অদিস্ৰা. জানাতি নু খো সক্কং, উদাহু নো’তি পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেসি. অথ খো, মহালি, লিচ্ছৰী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো, মহালি, লিচ্ছৰী ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দিট্ঠো ¶ খো, ভন্তে, ভগৰতা সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি? ‘‘দিট্ঠো খো মে ¶ , মহালি, সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি. ‘‘সো হি নুন, ভন্তে, সক্কপতিরূপকো ভৰিস্সতি ¶ . দুদ্দসো হি, ভন্তে, সক্কো দেৰানমিন্দো’’তি. ‘‘সক্কঞ্চ খ্ৰাহং, মহালি, পজানামি সক্ককরণে চ ধম্মে, যেসং ধম্মানং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং অজ্ঝগা, তঞ্চ পজানামি’’.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো মঘো নাম মাণৰো অহোসি, তস্মা ‘‘মঘৰা’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো পুরে দানং অদাসি, তস্মা ‘‘পুরিন্দদো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো সক্কচ্চং দানং অদাসি, তস্মা ‘‘সক্কো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো পুব্বে মনুস্সভূতো সমানো আৰসথং অদাসি, তস্মা ‘‘ৰাসৰো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো সহস্সম্পি অত্থং মুহুত্তেন চিন্তেতি, তস্মা ‘‘সহস্সক্খো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স সুজা নাম অসুরকঞ্ঞা, পজাপতি, তস্মা ‘‘সুজম্পতী’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কো, মহালি, দেৰানমিন্দো দেৰানং তাৰতিংসানং ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেতি, তস্মা ‘‘দেৰানমিন্দো’’তি ৰুচ্চতি.
সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স পুব্বে মনুস্সভূতস্স সত্ত ৰতপদানি সমত্তানি সমাদিন্নানি অহেসুং, যেসং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং ¶ অজ্ঝগা. কতমানি সত্ত ৰতপদানি? যাৰজীৰং মাতাপেত্তিভরো অস্সং, যাৰজীৰং কুলে জেট্ঠাপচাযী অস্সং, যাৰজীৰং সণ্হৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং অপিসুণৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসেয্যং, মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোসগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো অস্সং. যাৰজীৰং ¶ সচ্চৰাচো অস্সং, যাৰজীৰং অক্কোধনো অস্সং, ‘‘সচেপি মে কোধো উপ্পজ্জেয্য, খিপ্পমেৰ ন পটিৰিনেয্য’’ন্তি. সক্কস্স, মহালি, দেৰানমিন্দস্স পুব্বে মনুস্সভূতস্স ইমানি ¶ সত্ত ৰতপদানি সমত্তানি সমাদিন্নানি অহেসুং, যেসং সমাদিন্নত্তা সক্কো সক্কত্তং অজ্ঝগাতি.
‘‘মাতাপেত্তিভরং জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;
সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.
‘‘মচ্ছেরৰিনযে যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;
তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু সপ্পুরিসো ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –
ইদং, মহালি, সক্কেন মঘমাণৰকালে কতকম্মন্তি ৰত্ৰা পুন তেন ‘‘কথং, ভন্তে, মঘমাণৰো পটিপজ্জী’’তি? তস্স পটিপত্তিং ৰিত্থারতো সোতুকামেন পুট্ঠো ‘‘তেন হি, মহালি, সুণাহী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে মগধরট্ঠে মচলগামে মঘো নাম মাণৰো ¶ গামকম্মকরণট্ঠানং গন্ত্ৰা অত্তনো ঠিতট্ঠানং পাদন্তেন পংসুং ৰিযূহিত্ৰা রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি. অপরো তং বাহুনা পহরিত্ৰা ততো অপনেত্ৰা সযং তত্থ অট্ঠাসি. সো তস্স অকুজ্ঝিত্ৰাৰ অঞ্ঞং ঠানং রমণীযং কত্ৰা ঠিতো. ততোপি নং অঞ্ঞো আগন্ত্ৰা বাহুনা পহরিত্ৰা অপনেত্ৰা সযং অট্ঠাসি. সো তস্সপি অকুজ্ঝিত্ৰাৰ অঞ্ঞং ঠানং রমণীযং কত্ৰা ঠিতো, ইতি তং গেহতো নিক্খন্তা নিক্খন্তা পুরিসা বাহুনা পহরিত্ৰা ঠিতঠিতট্ঠানতো অপনেসুং. সো ‘‘সব্বেপেতে মং নিস্সায সুখিতা জাতা, ইমিনা কম্মেন ময্হং সুখদাযকেন পুঞ্ঞকম্মেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা, পুনদিৰসে কুদালং আদায খলমণ্ডলমত্তং ঠানং রমণীযং অকাসি. সব্বে গন্ত্ৰা তত্থেৰ অট্ঠংসু. অথ নেসং সীতসমযে অগ্গিং কত্ৰা অদাসি, গিম্হকালে উদকং. ততো ‘‘রমণীযং ঠানং নাম সব্বেসং পিযং, কস্সচি অপ্পিযং নাম নত্থি, ইতো পট্ঠায মযা মগ্গং সমং করোন্তেন ৰিচরিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা, মগ্গং সমং করোন্তো ছিন্দিত্ৰা, হরিতব্বযুত্তকা রুক্খসাখা হরন্তো ৰিচরতি. অথ নং অপরো দিস্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, কিং করোসী’’তি? ‘‘ময্হং সগ্গগামিনং মগ্গং করোমি, সম্মা’’তি. ‘‘তেন হি অহম্পি তে সহাযো হোমী’’তি. ‘‘হোহি, সম্ম, সগ্গো নাম বহূনম্পি মনাপো সুখবহুলো’’তি. ততো পট্ঠায দ্ৰে জনা ¶ অহেসুং. তে দিস্ৰা ¶ তথেৰ পুচ্ছিত্ৰা চ সুত্ৰা চ অপরোপি ¶ তেসং সহাযো জাতো, এৰং অপরোপি অপরোপীতি সব্বেপি তেত্তিংস জনা জাতা. তে সব্বেপি কুদালাদিহত্থা মগ্গং সমং করোন্তা একযোজনদ্ৰিযোজনমত্তট্ঠানং গচ্ছন্তি.
তে দিস্ৰা গামভোজকো চিন্তেসি – ‘‘ইমে মনুস্সা অযোগে যুত্তা, সচে ইমে অরঞ্ঞতো মচ্ছমংসাদীনি ৰা আহরেয্যুং. সুরং ৰা কত্ৰা পিৰেয্যুং, অঞ্ঞং ৰা তাদিসং কম্মং করেয্যুং, অহম্পি কিঞ্চি কিঞ্চি লভেয্য’’ন্তি. অথ নে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং করোন্তা ৰিচরথা’’তি? ‘‘সগ্গমগ্গং, সামী’’তি. ‘‘ঘরাৰাসং ৰসন্তেহি নাম এৰং কাতুং ন ৰট্টতি, অরঞ্ঞতো মচ্ছমংসাদীনি আহরিতুং, সুরং কত্ৰা পাতুং, নানপ্পকারে চ কম্মন্তে কাতুং ৰট্টতী’’তি. তে তস্স ৰচনং পটিক্খিপিংসু, এৰং পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানাপি পটিক্খিপিংসুযেৰ. সো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘নাসেস্সামি নে’’তি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘চোরে তে, দেৰ, ৰগ্গবন্ধনেন ৰিচরন্তে পস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তে গহেত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তে তথা কত্ৰা সব্বে তে বন্ধিত্ৰা আনেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসি. রাজা অৰীমংসিত্ৰাৰ ‘‘হত্থিনা মদ্দাপেথা’’তি আণাপেসি. মঘো সেসানং ওৰাদমদাসি – ‘‘সম্মা, ঠপেত্ৰা মেত্তং অঞ্ঞো অম্হাকং অৰস্সযো নত্থি, তুম্হে কত্থচি কোপং অকত্ৰা রঞ্ঞে চ গামভোজকে চ মদ্দনহত্থিম্হি চ অত্তনি চ মেত্তচিত্তেন সমচিত্তাৰ হোথা’’তি. তে তথা করিংসু. অথ নেসং মেত্তানুভাৰেন হত্থী উপ্পসঙ্কমিতুম্পি ন ৰিসহি. রাজা তমত্থং সুত্ৰা বহূ ¶ মনুস্সে দিস্ৰা মদ্দিতুং ন ৰিসহিস্সতি? ‘‘গচ্ছথ, নে কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা মদ্দাপেথা’’তি আহ. তে কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা মদ্দিতুং পেসিযমানোপি হত্থী দূরতোৰ পটিক্কমি.
রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘কারণেনেত্থ ভৰিতব্ব’’ন্তি তে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তাতা, মং নিস্সায তুম্হে কিং ন লভথা’’তি? ‘‘কিং নামেতং, দেৰা’’তি? ‘‘তুম্হে কির ৰগ্গবন্ধনেন চোরা হুত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিচরথা’’তি? ‘‘কো এৰমাহ, দেৰা’’তি? ‘‘গামভোজকো, তাতা’’তি. ‘‘ন মযং, দেৰ, চোরা, মযং পন অত্তনো সগ্গমগ্গং সোধেন্তা ইদঞ্চিদঞ্চ করোম, গামভোজকো অম্হে অকুসলকিরিযায নিযোজেত্ৰা অত্তনো ৰচনং অকরোন্তে নাসেতুকামো কুজ্ঝিত্ৰা এৰমাহা’’তি. অথ রাজা তেসং কথং সুত্ৰা সোমনস্সপ্পত্তো হুত্ৰা, ‘‘তাতা, অযং তিরচ্ছানো তুম্হাকং ¶ গুণে জানাতি, অহং মনুস্সভূতো জানিতুং নাসক্খিং, খমথ মে’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সপুত্তদারং গামভোজকং তেসং দাসং, হত্থিং আরোহনিযং, তঞ্চ গামং যথাসুখং পরিভোগং কত্ৰা অদাসি. তে ‘‘ইধেৰ নো কতপুঞ্ঞস্সানিসংসো দিট্ঠো’’তি ভিয্যোসোমত্তায পসন্নমানসা হুত্ৰা তং হত্থিং ৰারেন ৰারেন অভিরুয্হ গচ্ছন্তা মন্তযিংসু ¶ ‘‘ইদানি অম্হেহি ¶ অতিরেকতরং পুঞ্ঞং কাতব্বং, কিং করোম? চতুমহাপথে থাৰরং কত্ৰা মহাজনস্স ৰিস্সমনসালং করিস্সামা’’তি. তে ৰড্ঢকিং পক্কোসাপেত্ৰা সালং পট্ঠপেসুং. মাতুগামেসু পন ৰিগতচ্ছন্দতায তস্সা সালায মাতুগামানং পত্তিং নাদংসু.
মঘস্স পন গেহে নন্দা, চিত্তা, সুধম্মা, সুজাতি চতস্সো ইত্থিযো হোন্তি. তাসু সুধম্মা ৰড্ঢকিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা, ‘‘ভাতিক, ইমিস্সা সালায মং জেট্ঠিকং করোহী’’তি ৰত্ৰা লঞ্জং অদাসি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঠমমেৰ কণ্ণিকত্থায রুক্খং সুক্খাপেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা কণ্ণিকং নিট্ঠাপেত্ৰা, ‘‘সুধম্মা নাম অযং সালা’’তি অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা ৰত্থেন পলিৰেঠেত্ৰা ঠপেসি. অথ নে ৰড্ঢকী সালং নিট্ঠাপেত্ৰা কণ্ণিকারোপনদিৰসে ‘‘অহো, অয্যা, একং করণীযং ন সরিম্হা’’তি আহ. ‘‘কিং নাম, ভো’’তি? ‘‘কণ্ণিক’’ন্তি. ‘‘হোতু তং আহরিস্সামা’’তি. ‘‘ইদানি ছিন্নরুক্খেন কাতুং ন সক্কা, পুব্বেযেৰ তং ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপিতকণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘সচে কস্সচি গেহে নিট্ঠাপেত্ৰা ঠপিতা ৰিক্কাযিককণ্ণিকা ¶ অত্থি, সা পরিযেসিতব্বা’’তি. তে পরিযেসন্তা সুধম্মায গেহে দিস্ৰা সহস্সং দত্ৰাপি মূলেন ন লভিংসু. ‘‘সচে মং সালায পত্তিং করোথ, দস্সামী’’তি ৰুত্তে পন ‘‘মযং মাতুগামানং পত্তিং ন দম্মা’’তি আহংসু.
অথ নে ৰড্ঢকী আহ – ‘‘অয্যা, তুম্হে কিং কথেথ, ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকং অঞ্ঞং মাতুগামরহিতট্ঠানং নাম নত্থি, গণ্হথ কণ্ণিকং. এৰং সন্তে অম্হাকং কম্মং নিট্ঠং গমিস্সতী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি কণ্ণিকং গহেত্ৰা সালং নিট্ঠাপেত্ৰা তিধা ৰিভজিংসু. একস্মিং কোট্ঠাসে ইস্সরানং ৰসনট্ঠানং করিংসু, একস্মিং দুগ্গতানং, একস্মিং গিলানানং. তেত্তিংস জনা তেত্তিংস ফলকানি পঞ্ঞপেত্ৰা হত্থিস্স সঞ্ঞং অদংসু – ‘‘আগন্তুকো আগন্ত্ৰা যস্স অত্থতফলকে নিসীদতি, তং গহেত্ৰা ফলকসামিকস্সেৰ ¶ গেহে পতিট্ঠপেহি, তস্স পাদপরিকম্মপিট্ঠিপরিকম্মপানীযখাদনীযভোজনীযসযনানি সব্বানি ফলকসামিকস্সেৰ ভারো ভৰিস্সতী’’তি. হত্থী আগতাগতং গহেত্ৰা ফলকসামিকস্সেৰ ঘরং নেতি. সো তস্স তং দিৰসং কত্তব্বং করোতি. মঘো সালায অৰিদূরে কোৰিল়াররুক্খং রোপেত্ৰা তস্স মূলে পাসাণফলকং অত্থরি. সালং পৰিট্ঠপৰিট্ঠা জনা কণ্ণিকং ওলোকেত্ৰা অক্খরানি ৰাচেত্ৰা, ‘‘সুধম্মা নামেসা সালা’’তি ৰদন্তি. তেত্তিংসজনানং নামং ন পঞ্ঞাযতি. নন্দা চিন্তেসি – ‘‘ইমে সালং করোন্তা অম্হে অপত্তিকা করিংসু, সুধম্মা ¶ পন অত্তনো ব্যত্ততায কণ্ণিকং কত্ৰা পত্তিকা জাতা, মযাপি কিঞ্চি কাতুং ৰট্টতি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি ¶ – ‘‘সালং আগতাগতানং পানীযঞ্চেৰ ন্হানোদকঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, পোক্খরণিং খণাপেস্সামী’’তি. সা পোক্খরণিং কারেসি. চিত্তা চিন্তেসি – ‘‘সুধম্মায কণ্ণিকা দিন্না, নন্দায পোক্খরণী কারিতা, মযাপি কিঞ্চি কাতুং ৰট্টতি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি? অথস্সা এতদহোসি – ‘‘সালং আগতাগতেহি পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হত্ৰা গমনকালেপি মালং পিলন্ধিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতি, পুপ্ফারামং কারাপেস্সামী’’তি. সা রমণীযং পুপ্ফারামং কারেসি. যেভুয্যেন তস্মিং আরামে ‘‘অসুকো নাম পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খো নত্থী’’তি নাহোসি.
সুজা পন ‘‘অহং মঘস্স মাতুলধীতা চেৰ পাদপরিচারিকা চ, এতেন কতং কম্মং ময্হমেৰ, মযা কতং এতস্সেৰা’’তি চিন্তেত্ৰা, কিঞ্চি অকত্ৰা অত্তভাৰমেৰ মণ্ডযমানা কালং ৰীতিনামেসি. মঘোপি মাতাপিতুউপট্ঠানং কুলে জেট্ঠাপচাযনকম্মং সচ্চৰাচং অফরুসৰাচং অপি, সুণৰাচং মচ্ছেরৰিনযং অক্কোধনন্তি ইমানি সত্ত ৰতপদানি পূরেত্ৰা –
‘‘মাতাপেত্তিভরং ¶ জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;
সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.
‘‘মচ্ছেরৰিনযে যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;
তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু ‘সপ্পুরিসো’ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –
এৰং পসংসিযভাৰং আপজ্জিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে তাৰতিংসভৰনে সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তি, তেপিস্স সহাযকা তত্থেৰ ¶ নিব্বত্তিংসু, ৰড্ঢকী ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা তাৰতিংসভৰনে অসুরা ৰসন্তি. তে ‘‘অভিনৰা দেৰপুত্তা নিব্বত্তা’’তি দিব্বপানং সজ্জযিংসু. সক্কো অত্তনো পরিসায কস্সচি অপিৰনত্থায সঞ্ঞমদাসি. অসুরা দিব্বপানং পিৰিত্ৰা মজ্জিংসু. সক্কো ‘‘কিং মে ইমেহি সাধারণেন রজ্জেনা’’তি অত্তনো পরিসায সঞ্ঞং দত্ৰা তে পাদেসু গাহাপেত্ৰা মহাসমুদ্দে খিপাপেসি. তে অৰংসিরা সমুদ্দে পতিংসু. অথ নেসং পুঞ্ঞানুভাৰেন সিনেরুনো হেট্ঠিমতলে অসুরৰিমানং নাম নিব্বত্তি, চিত্তপাটলি নাম নিব্বত্তি.
দেৰাসুরসঙ্গামে পন অসুরেসু পরাজিতেসু দসযোজনসহস্সং তাৰতিংসদেৰনগরং নাম নিব্বত্তি. তস্স পন নগরস্স পাচীনপচ্ছিমদ্ৰারানং অন্তরা দসযোজনসহস্সং হোতি, তথা দক্খিণুত্তরদ্ৰারানং. তং খো পন নগরং দ্ৰারসহস্সযুত্তং অহোসি আরামপোক্খরণিপটিমণ্ডিতং. তস্স ¶ মজ্ঝে সালায ¶ নিস্সন্দেন তিযোজনসতুব্বেধেহি ধজেহি পটিমণ্ডিতো সত্তরতনমযো সত্তযোজনসতুব্বেধো ৰেজযন্তো নাম পাসাদো উগ্গঞ্ছি. সুৰণ্ণযট্ঠীসু মণিধজা অহেসুং, মণিযট্ঠীসু সুৰণ্ণধজা; পৰাল়যট্ঠীসু মুত্তধজা, মুত্তযট্ঠীসু পৰাল়ধজা; সত্তরতনমযাসু যট্ঠীসু সত্তরতনধজা, মজ্ঝে ঠিতো ধজো তিযোজনসতুব্বেধো অহোসি. ইতি সালায নিস্সন্দেন যোজনসহস্সুব্বেধো পাসাদো সত্তরতনমযোৰ হুত্ৰা নিব্বত্তি, কোৰিল়াররুক্খস্স নিস্সন্দেন সমন্তা তিযোজনসতপরিমণ্ডলো পারিচ্ছত্তকো নিব্বত্তি, পাসাণফলকস্স নিস্সন্দেন পারিচ্ছত্তকমূলে দীঘতো সট্ঠিযোজনা পুথুলতো পণ্ণাসযোজনা বহলতো পঞ্চদসযোজনা জযসুমনরত্তকম্বলৰণ্ণা পণ্ডুকম্বলসিলা নিব্বত্তি. তত্থ নিসিন্নকালে উপড্ঢকাযো পৰিসতি, উট্ঠিতকালে ঊনং পরিপূরতি.
হত্থী পন এরাৰণো নাম দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. দেৰলোকস্মিঞ্হি তিরচ্ছানগতা ন হোন্তি. তস্মা সো উয্যানকীল়ায নিক্খমনকালে অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা দিযড্ঢযোজনসতিকো এরাৰণো নাম হত্থী অহোসি. সো তেত্তিংসজনানং অত্থায তেত্তিংস কুম্ভে মাপেসি ¶ আৰট্টেন তিগাৰুতঅড্ঢযোজনপ্পমাণে, সব্বেসং মজ্ঝে সক্কস্স অত্থায সুদস্সনং নাম তিংসযোজনিকং কুম্ভং মাপেসি. তস্স উপরি দ্ৰাদসযোজনিকো রতনমণ্ডপো ¶ হোতি. তত্থ অন্তরন্তরা সত্তরতনমযা যোজনুব্বেধা ধজা উট্ঠহন্তি. পরিযন্তে কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বতি. যস্স মন্দৰাতেরিতস্স পঞ্চঙ্গিকতূরিযসদ্দসংমিস্সো দিব্বগীতসদ্দো ৰিয রৰো নিচ্ছরতি. মণ্ডপমজ্ঝে সক্কস্সত্থায যোজনিকো মণিপল্লঙ্কো পঞ্ঞত্তো হোতি, তত্থ সক্কো নিসীদি. তেত্তিংস দেৰপুত্তা অত্তনো কুম্ভে রতনপল্লঙ্কে নিসীদিংসু. তেত্তিংসায কুম্ভানং একেকস্মিং কুম্ভে সত্ত সত্ত দন্তে মাপেসি. তেসু একেকো পণ্ণাসযোজনাযামো, একেকস্মিঞ্চেত্থ দন্তে সত্ত সত্ত পোক্খরণিযো হোন্তি, একেকায পোক্খরণিযা সত্ত সত্ত পদুমিনীগচ্ছানি, একেকস্মিং গচ্ছে সত্ত সত্ত পুপ্ফানি হোন্তি, একেকস্মিং পুপ্ফে সত্ত সত্ত পত্তানি, একেকস্মিং পত্তে সত্ত সত্ত দেৰধীতরো নচ্চন্তি. এৰং সমন্তা পণ্ণাসযোজনঠানেসু হত্থিদন্তেসুযেৰ নটসমজ্জা হোন্তি. এৰং মহন্তং যসং অনুভৰন্তো সক্কো দেৰরাজা ৰিচরতি.
সুধম্মাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি. তস্সা সুধম্মা নাম নৰ যোজনসতিকা দেৰসভা নিব্বত্তি. ততো রমণীযতরং কির অঞ্ঞং ঠানং নাম নত্থি ¶ , মাসস্স অট্ঠ দিৰসে ধম্মস্সৰনং তত্থেৰ হোতি. যাৰজ্জতনা অঞ্ঞতরং রমণীযং ঠানং দিস্ৰা, ‘‘সুধম্মা দেৰসভা ৰিযা’’তি ৰদন্তি. নন্দাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি, তস্সা পঞ্চযোজনসতিকা নন্দা নাম পোক্খরণী নিব্বত্তি. চিত্তাপি কালং কত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ নিব্বত্তি ¶ , তস্সাপি পঞ্চযোজনসতিকং চিত্তলতাৰনং নাম নিব্বত্তি, তত্থ উপ্পন্নপুব্বনিমিত্তে দেৰপুত্তে নেত্ৰা মোহযমানা ৰিচরন্তি. সুজা পন কালং কত্ৰা একিস্সা গিরিকন্দরায একা বকসকুণিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সক্কো অত্তনো পরিচারিকা ওলোকেন্তো ‘‘সুধম্মা ইধেৰ নিব্বত্তা, তথা নন্দা চ চিত্তা চ, সুজা নু খো কুহিং নিব্বত্তা’’তি চিন্তেন্তো তং তত্থ নিব্বত্তং দিস্ৰা, ‘‘বালা কিঞ্চি পুঞ্ঞং অকত্ৰা ইদানি তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তা, ইদানি পন তং পুঞ্ঞং কারেত্ৰা ইধানেতুং ৰট্টতী’’তি অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন তস্সা ¶ সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং করোন্তী ইধ ৰিচরসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কো পন ত্ৰং, সামী’’তি? ‘‘অহং তে সামিকো মঘো’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তোসি, সামী’’তি? ‘‘অহং তাৰতিংসদেৰলোকে নিব্বত্তো’’. ‘‘তৰ সহাযিকানং পন নিব্বত্তট্ঠানং জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামি, সামী’’তি. ‘‘তাপি মমেৰ সন্তিকে নিব্বত্তা, পস্সিস্সসি তা সহাযিকা’’তি. ‘‘কথাহং তত্থ গমিস্সামী’’তি? সক্কো ‘‘অহং তং তত্থ নেস্সামী’’তি ৰত্ৰা হত্থতলে ঠপেত্ৰা দেৰলোকং নেত্ৰা নন্দায পোক্খরণিযা তীরে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইতরাসং তিস্সন্নং আরোচেসি – ‘‘তুম্হাকং সহাযিকং সুজং পস্সিস্সথা’’তি. ‘‘কুহিং সা, দেৰা’’তি ¶ ? ‘‘নন্দায পোক্খরণিযা তীরে ঠিতা’’তি আহ. তা তিস্সোপি গন্ত্ৰা, ‘‘অহো অয্যায এৰরূপং অত্তভাৰমণ্ডনস্স ফলং, ইদানিস্সা তুণ্ডং পস্সথ, পাদে পস্সথ, জঙ্ঘা পস্সথ, সোভতি ৰতস্সা অত্তভাৰো’’তি কেল়িং কত্ৰা পক্কমিংসু.
পুন সক্কো তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘দিট্ঠা তে সহাযিকা’’তি ৰত্ৰা ‘‘দিট্ঠা মং উপ্পণ্ডেত্ৰা গতা, তত্থেৰ মং নেহী’’তি ৰুত্তে তং তত্থেৰ নেত্ৰা উদকে ৰিস্সজ্জেত্ৰা, ‘‘দিট্ঠা তে তাসং সম্পত্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘দিট্ঠা, দেৰা’’তি? ‘‘তযাপি তত্থ নিব্বত্তনূপাযং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘কিং করোমি, দেৰা’’তি? ‘‘মযা দিন্নং ওৰাদং রক্খিস্সসী’’তি. ‘‘রক্খিস্সামি, দেৰা’’তি. অথস্সা পঞ্চ সীলানি দত্ৰা, ‘‘অপ্পমত্তা রক্খাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সা ততো পট্ঠায সযংমতমচ্ছকেযেৰ পরিযেসিত্ৰা খাদতি. সক্কো কতিপাহচ্চযেন তস্সা ৰীমংসনত্থায গন্ত্ৰা, ৰালুকাপিট্ঠে মতমচ্ছকো ৰিয হুত্ৰা উত্তানো নিপজ্জি. সা তং দিস্ৰা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায অগ্গহেসি. মচ্ছো গিলনকালে নঙ্গুট্ঠং চালেসি. সা ‘‘সজীৰমচ্ছকো’’তি উদকে ৰিস্সজ্জেসি. সো থোকং ৰীতিনামেত্ৰা পুন তস্সা পুরতো উত্তানো হুত্ৰা নিপজ্জি. পুন সা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায গহেত্ৰা গিলনকালে অগ্গনঙ্গুট্ঠং চালেসি. তং দিস্ৰা ‘‘সজীৰমচ্ছো’’তি ৰিস্সজ্জেসি. এৰং তিক্খত্তুং ৰীমংসিত্ৰা ‘‘সাধুকং সীলং রক্খতী’’তি অত্তানং জানাপেত্ৰা ‘‘অহং তৰ ৰীমংসনত্থায আগতো, সাধুকং সীলং রক্খসি, এৰং রক্খমানা ¶ ন চিরস্সেৰ মম সন্তিকে নিব্বত্তিস্সসি, অপ্পমত্তা হোহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
সা ¶ ¶ ততো পট্ঠায পন সযংমতমচ্ছং লভতি ৰা, ন ৰা. অলভমানা কতিপাহচ্চযেনেৰ সুস্সিত্ৰা কালং কত্ৰা তস্স সীলস্স ফলেন বারাণসিযং কুম্ভকারস্স ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথস্সা পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে সক্কো ‘‘কুহিং নু খো সা নিব্বত্তা’’তি আৰজ্জেন্তো দিস্ৰা, ‘‘ইদানি মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি এল়ালুকৰণ্ণেন পঞ্ঞাযমানেহি সত্তহি রতনেহি যানকং পূরেত্ৰা তং পাজেন্তো বারাণসিং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, এল়ালুকানি গণ্হথ গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেন্তো ৰীথিং পটিপজ্জি. মুগ্গমাসাদীনি গহেত্ৰা আগতে পন ‘‘মূলেন ন দেমী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কথং দেসী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সীলরক্খিকায ইত্থিযা দম্মী’’তি আহ. ‘‘সীলং নাম, সামি, কীদিসং, কিং কাল়ং, উদাহু নীলাদিৰণ্ণ’’ন্তি? ‘‘তুম্হে ‘সীলং কীদিস’ন্তিপি ন জানাথ, কিমেৰ নং রক্খিস্সথ, সীলরক্খিকায পন দস্সামী’’তি. ‘‘সামি, এসা কুম্ভকারস্স ধীতা ‘সীলং রক্খামী’তি ৰিচরতি, এতিস্সা দেহী’’তি. সাপি নং ‘‘তেন হি ময্হং দেহি, সামী’’তি আহ. ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং অৰিজহিতপঞ্চসীলা’’তি. ‘‘তুয্হমেৰেতানি ¶ মযা আনীতানী’’তি যানকং পাজেন্তো তস্সা ঘরং গন্ত্ৰা অঞ্ঞেহি অনাহরিযং কত্ৰা এল়ালুকৰণ্ণেন দেৰদত্তিযং ধনং দত্ৰা অত্তানং জানাপেত্ৰা, ‘‘ইদং তে জীৰিতৰুত্তিযা ধনং, পঞ্চসীলানি অখণ্ডাদীনি কত্ৰা রক্খাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
সাপি ততো চৰিত্ৰা অসুরভৰনে অসুরজেট্ঠকস্স ধীতা হুত্ৰা সক্কস্স ৰেরিঘরে নিব্বত্তি. দ্ৰীসু পন অত্তভাৰেসু সীলস্স সুরক্খিতত্তা অভিরূপা অহোসি সুৰণ্ণৰণ্ণা অসাধারণায রূপসিরিযা সমন্নাগতা. ৰেপচিত্তিঅসুরিন্দো আগতাগতানং অসুরানং ‘‘তুম্হে মম ধীতু অনুচ্ছৰিকা ন হোথা’’তি তং কস্সচি অদত্ৰা, ‘‘মম ধীতা অত্তনাৰ অত্তনো অনুচ্ছৰিকং সামিকং গহেস্সতী’’তি অসুরবলং সন্নিপাতাপেত্ৰা, ‘‘তুয্হং অনুচ্ছৰিকং সামিকং গণ্হা’’তি তস্সা, হত্থে পুপ্ফদামং অদাসি. তস্মিং খণে সক্কো তস্সা নিব্বত্তট্ঠানং ওলোকেন্তো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা, ‘‘ইদানি মযা গন্ত্ৰা তং আনেতুং ৰট্টতী’’তি মহল্লকঅসুরৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে অট্ঠাসি. সাপি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তী তং দিট্ঠমত্তাৰ পুব্বসন্নিৰাসৰসেন উপ্পন্নেন পেমেন মহোঘেনেৰ অজ্ঝোত্থটহদযা হুত্ৰা, ‘‘এসো মে সামিকো’’তি তস্স উপরি পুপ্ফদামং খিপি ¶ . অসুরা ‘‘অম্হাকং রাজা এত্তকং কালং ধীতু অনুচ্ছৰিকং অলভিত্ৰা ইদানি লভি, অযমেৰস্স ধীতু পিতামহতো মহল্লকো অনুচ্ছৰিকো’’তি লজ্জমানা ¶ অপক্কমিংসু. সক্কোপি তং হত্থে গহেত্ৰা ‘‘সক্কোহমস্মী’’তি নদিত্ৰা আকাসে পক্খন্দি. অসুরা ‘‘ৰঞ্চিতম্হা জরসক্কেনা’’তি তং অনুবন্ধিংসু. মাতলি, সঙ্গাহকো ৰেজযন্তরথং আহরিত্ৰা অন্তরামগ্গে অট্ঠাসি. সক্কো তং তত্থ আরোপেত্ৰা দেৰনগরাভিমুখো পাযাসি. অথস্স সিপ্পলিৰনং সম্পত্তকালে রথসদ্দং সুত্ৰা ভীতা গরুল়পোতকা ¶ ৰিরৰিংসু. তেসং সদ্দং সুত্ৰা সক্কো মাতলিং পুচ্ছি – ‘‘কে এতে ৰিরৰন্তী’’তি? ‘‘গরুল়পোতকা, দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘রথসদ্দং সুত্ৰা মরণভযেনা’’তি. ‘‘মং একং নিস্সায এত্তকো দিজো রথৰেগেন ৰিচুণ্ণিতো মা নস্সি, নিৰত্তেহি রথ’’ন্তি. সোপি সিন্ধৰসহস্সস্স দণ্ডকসঞ্ঞং দত্ৰা রথং নিৰত্তেসি. তং দিস্ৰা অসুরা ‘‘জরসক্কো অসুরপুরতো পট্ঠায পলাযন্তো ইদানি রথং নিৰত্তেসি, অদ্ধা তেন উপত্থম্ভো লদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি নিৰত্তেত্ৰা আগমনমগ্গেনেৰ অসুরপুরং পৰিসিত্ৰা পুন সীসং ন উক্খিপিংসু.
সক্কোপি সুজং অসুরকঞ্ঞং দেৰনগরং নেত্ৰা অড্ঢতেয্যানং অচ্ছরাকোটীনং জেট্ঠিকট্ঠানে ঠপেসি. সা সক্কং ৰরং যাচি – ‘‘মহারাজ, মম ইমস্মিং দেৰলোকে মাতাপিতরো ৰা ভাতিকভগিনিযো ৰা নত্থি, যত্থ যত্থ গচ্ছসি, তত্থ তত্থ মং গহেত্ৰাৰ ¶ গচ্ছেয্যাসী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি তস্সা পটিঞ্ঞং অদাসি. ততো পট্ঠায চিত্তপাটলিযা পুপ্ফিতায অসুরা ‘‘অম্হাকং নিব্বত্তট্ঠানে দিব্বপারিচ্ছত্তকস্স পুপ্ফনকালো’’তি যুদ্ধত্থায সগ্গং অভিরুহন্তি. সক্কো হেট্ঠাসমুদ্দে নাগানং আরক্খং অদাসি, ততো সুপণ্ণানং, ততো কুম্ভণ্ডানং, ততো যক্খানং. ততো চতুন্নং মহারাজানং. সব্বূপরি পন উপদ্দৰনিৰত্তনত্থায দেৰনগরদ্ৰারেসু ৰজিরহত্থা ইন্দপটিমা ঠপেসি. অসুরা নাগাদযো জিনিত্ৰা আগতাপি ইন্দপটিমা দূরতো দিস্ৰা ‘‘সক্কো নিক্খন্তো’’তি পলাযন্তি. এৰং, মহালি, মঘো মাণৰো অপ্পমাদপটিপদং পটিপজ্জি. এৰং অপ্পমত্তো পনেস এৰরূপং ইস্সরিযং পত্ৰা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু রজ্জং কারেসি. অপ্পমাদো নামেস বুদ্ধাদীহি পসত্থো. অপ্পমাদঞ্হি নিস্সায সব্বেসম্পি লোকিযলোকুত্তরানং ৰিসেসানং অধিগমো হোতীতি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদেন ¶ মঘৰা, দেৰানং সেট্ঠতং গতো;
অপ্পমাদং পসংসন্তি, পমাদো গরহিতো সদা’’তি.
তত্থ অপ্পমাদেনাতি মচলগামে ভূমিপ্পদেসসোধনং আদিং কত্ৰা কতেন অপ্পমাদেন. মঘৰাতি ইদানি ‘‘মঘৰা’’তিপঞ্ঞাতো মঘো মাণৰো দ্ৰিন্নং দেৰলোকানং রাজভাৰেন দেৰানং সেট্ঠতং গতো. পসংসন্তীতি বুদ্ধাদযো পণ্ডিতা অপ্পমাদমেৰ থোমেন্তি ¶ ৰণ্ণযন্তি. কিং কারণা? সব্বেসং লোকিযলোকুত্তরানং ৰিসেসানং পটিলাভকারণত্তা. পমাদো গরহিতো সদাতি পমাদো পন তেহি অরিযেহি নিচ্চং গরহিতো নিন্দিতো. কিং কারণা? সব্বৰিপত্তীনং মূলভাৰতো. মনুস্সদোভগ্গং ৰা হি অপাযুপ্পত্তি ৰা সব্বা পমাদমূলিকাযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ মহালি লিচ্ছৰী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সম্পত্তপরিসাযপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতাতি.
মঘৰত্থু সত্তমং.
৮. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
অপ্পমাদরতো ভিক্খূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অরহত্তং পত্তুং নাসক্খি. সো ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেস্সামী’’তি ততো নিক্খমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মহন্তং দাৰগ্গিং উট্ঠিতং দিস্ৰা ৰেগেন একং মুণ্ডপব্বতমত্থকং অভিরুয্হ নিসিন্নো অরঞ্ঞং ¶ ডয্হমানং অগ্গিং দিস্ৰা আরম্মণং গণ্হি – ‘‘যথা অযং অগ্গি মহন্তানি চ খুদ্দকানি চ উপাদানানি ডহন্তো গচ্ছতি, এৰং অরিযমগ্গঞাণগ্গিনাপি মহন্তানি চ খুদ্দকানি চ সংযোজনানি ডহন্তেন গন্তব্বং ভৰিস্সতী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তস্স চিত্তাচারং ঞত্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খু, মহন্তানিপি খুদ্দকানিপি উপাদানানি ৰিয ইমেসং সত্তানং অব্ভন্তরে উপ্পজ্জমানানি অণুংথূলানি সংযোজনানি, তানি ¶ ঞাণগ্গিনা ঝাপেত্ৰা অভব্বুপ্পত্তিকানি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তস্স ভিক্খুনো অভিমুখে নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানো ইমং ওভাসগাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদরতো ভিক্খু, পমাদে ভযদস্সি ৰা;
সংযোজনং অণুং থূলং, ডহং অগ্গীৰ গচ্ছতী’’তি.
তত্থ অপ্পমাদরতোতি অপ্পমাদে রতো অভিরতো, অপ্পমাদেন ৰীতিনামেন্তোতি অত্থো. পমাদে ভযদস্সি ৰাতি নিরযুপ্পত্তিআদিকং পমাদে ভযং ভযতো পস্সন্তো, তাসং ৰা উপ্পত্তীনং মূলত্তা পমাদং ভযতো পস্সন্তো. সংযোজনন্তি ৰট্টদুক্খেন সদ্ধিং যোজনং বন্ধনং পজানং ৰট্টে ওসীদাপনসমত্থং দসৰিধং সংযোজনং. অণুং থূলন্তি মহন্তঞ্চ খুদ্দকঞ্চ. ডহং অগ্গীৰ গচ্ছতীতি যথা অযং অগ্গী এতং মহন্তঞ্চ ¶ খুদ্দকঞ্চ উপাদানং ডহন্তোৰ গচ্ছতি. এৰমেসো ¶ অপ্পমাদরতো ভিক্খু অপ্পমাদাধিগতেন ঞাণগ্গিনা এতং সংযোজনং ডহন্তো অভব্বুপ্পত্তিকং করোন্তো গচ্ছতীতি অত্থো.
গাথাপরিযোসানে সো ভিক্খু যথানিসিন্নোৰ সব্বসংযোজনানি ঝাপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা তথাগতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং থোমেত্ৰা ৰণ্ণেত্ৰা ৰন্দমানোৰ পক্কামীতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. নিগমৰাসিতিস্সত্থেরৰত্থু
অপ্পমাদরতোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নিগমৰাসিতিস্সত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সাৰত্থিতো অৰিদূরে নিগমগামে জাতসংৰড্ঢো একো কুলপুত্তো সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো ‘‘নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো নাম অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো পৰিৰিত্তো আরদ্ধৰীরিযো’’তি পঞ্ঞাযি. সো নিবদ্ধং ঞাতিগামেযেৰ পিণ্ডায ৰিচরতি. অনাথপিণ্ডিকাদীসু মহাদানানি করোন্তেসু, পসেনদিকোসলে অসদিসদানং করোন্তেপি ¶ সাৰত্থিং নাগচ্ছতি. ভিক্খূ ‘‘অযং নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো উট্ঠায সমুট্ঠায ঞাতিসংসট্ঠো ৰিহরতি, অনাথপিণ্ডিকাদীসু মহাদানাদীনি করোন্তেসু, পসেনদিকোসলে অসদিসদানং করোন্তেপি নেৰ আগচ্ছতী’’তি কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ¶ সত্থু আরোচযিংসু. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং করোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘নত্থি, ভন্তে, ময্হং ঞাতিসংসগ্গো, অহং এতে মনুস্সে নিস্সায অজ্ঝোহরণীযমত্তং আহারং লভামি লূখে ৰা পণীতে ৰা. যাপনমত্তে লদ্ধে পুন কিং আহারপরিযেসনেনাতি ন গচ্ছামি, ঞাতীহি পন মে সংসগ্গো নাম নত্থি, ভন্তে’’তি ৰুত্তে সত্থা পকতিযাপি তস্স অজ্ঝাসযং ৰিজানন্তো – ‘‘সাধু সাধু, ভিক্খূ’’তি তস্স সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘অনচ্ছরিযং খো পনেতং ভিক্খু, যং ত্ৰং মাদিসং আচরিযং লভিত্ৰা অপ্পিচ্ছো অহোসি. অযঞ্হি অপ্পিচ্ছতা নাম মম তন্তি, মম পৰেণী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি যাচিতো অতীতং আহরি –
অতীতে হিমৰন্তে গঙ্গাতীরে একস্মিং উদুম্বরৰনে অনেকসহস্সা সুৰা ৰসিংসু. তত্রেকো সুৰরাজা ¶ অত্তনো নিৰাসরুক্খস্স ফলেসু খীণেসু যং যদেৰ অৰসিট্ঠং হোতি অঙ্কুরো ৰা পত্তং ৰা তচো ৰা, তং তং খাদিত্ৰা গঙ্গাযং পানীযং পিৰিত্ৰা পরমপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো হুত্ৰা অঞ্ঞত্থ ন গচ্ছতি. তস্স অপ্পিচ্ছসন্তুট্ঠভাৰগুণেন সক্কস্স ভৰনং কম্পি. সক্কো আৰজ্জমানো তং দিস্ৰা তস্স ৰীমংসনত্থং অত্তনো আনুভাৰেন তং রুক্খং সুক্খাপেসি. রুক্খো ওভগ্গো খাণুমত্তো ছিদ্দাৰছিদ্দোৰ হুত্ৰা ৰাতে পহরন্তে আকোটিতো ৰিয সদ্দং নিচ্ছারেন্তো অট্ঠাসি. তস্স ছিদ্দেহি চুণ্ণানি নিক্খমন্তি. সুৰরাজা ¶ তানি খাদিত্ৰা গঙ্গাযং পানীযং পিৰিত্ৰা অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা ৰাতাতপং অগণেত্ৰা উদুম্বরখাণুমত্থকে নিসীদতি. সক্কো তস্স পরমপ্পিচ্ছভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘মিত্তধম্মগুণং কথাপেত্ৰা ৰরমস্স দত্ৰা উদুম্বরং অমতফলং কত্ৰা আগমিস্সামী’’তি একো হংসরাজা হুত্ৰা সুজং অসুরকঞ্ঞং পুরতো কত্ৰা উদুম্বরৰনং গন্ত্ৰা অৰিদূরে একস্স রুক্খস্স সাখায নিসীদিত্ৰা তেন সদ্ধিং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সন্তি রুক্খা হরিপত্তা, দুমানেকফলা বহূ;
কস্মা নু সুক্খে কোল়াপে, সুৰস্স নিরতো মনো’’তি. (জা. ১.৯.৩০);
সব্বং ¶ সুৰজাতকং নৰকনিপাতে আগতনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. অট্ঠুপ্পত্তিযেৰ হি তত্থ চ ইধ চ নানা, সেসং তাদিসমেৰ. সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘তদা সক্কো আনন্দো অহোসি, সুৰরাজা অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, অপ্পিচ্ছতা নামেসা মম তন্তি, মম পৰেণী, অনচ্ছরিযা মম পুত্তস্স নিগমৰাসিতিস্সস্স মাদিসং আচরিযং লভিত্ৰা অপ্পিচ্ছতা, ভিক্খুনা নাম নিগমৰাসিতিস্সেন ৰিয অপ্পিচ্ছেনেৰ ভৰিতব্বং. এৰরূপো হি ভিক্খু অভব্বো সমথৰিপস্সনাধম্মেহি ৰা মগ্গফলেহি ৰা পরিহানায, অঞ্ঞদত্থু নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমাদরতো ভিক্খু, পমাদে ভযদস্সি ৰা;
অভব্বো পরিহানায, নিব্বানস্সেৰ সন্তিকে’’তি.
তত্থ অভব্বো পরিহানাযাতি সো এৰরূপো ভিক্খু সমথৰিপস্সনাধম্মেহি ৰা মগ্গফলেহি ৰা পরিহানায ¶ অভব্বো, নাপি পত্তেহি পরিহাযতি, ন অপ্পত্তানি ন পাপুণাতি. নিব্বানস্সেৰ সন্তিকেতি কিলেসপরিনিব্বানস্সপি অনুপাদাপরিনিব্বানস্সাপি সন্তিকেযেৰাতি.
গাথাপরিযোসানে ¶ নিগমৰাসিতিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
নিগমৰাসিতিস্সত্থেরৰত্থু নৰমং.
অপ্পমাদৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা. দুতিযো ৰগ্গো.
৩. চিত্তৰগ্গো
১. মেঘিযত্থেরৰত্থু
ফন্দনং ¶ ¶ ¶ চপলং চিত্তন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা চালিকায পব্বতে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং মেঘিযং আরব্ভ কথেসি.
তস্স ৰত্থুং ৰিভাৰনত্থং সব্বং মেঘিযসুত্তন্তং (উদা. ৩১) ৰিত্থারেতব্বং. সত্থা পন তীহি ৰিতক্কেহি অন্ৰাসত্ততায তস্মিং অম্বৰনে পধানং অনুযুঞ্জিতুং অসক্কুণিত্ৰা আগতং মেঘিযত্থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘অতিভারিযং তে, মেঘিয, কতং ‘আগমেহি তাৰ, মেঘিয, এককোম্হি যাৰ অঞ্ঞোপি কোচি ভিক্খু আগচ্ছতী’তি মং যাচন্তং এককং পহায গচ্ছন্তেন ভিক্খুনা নাম এৰং চিত্তৰসিকেন ভৰিতুং ন ৰট্টতি, চিত্তং নামেতং লহুকং, তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ফন্দনং চপলং চিত্তং, দূরক্খং দুন্নিৰারযং;
উজুং করোতি মেধাৰী, উসুকারোৰ তেজনং.
‘‘ৰারিজোৰ থলে খিত্তো, ওকমোকতউব্ভতো;
পরিপ্ফন্দতিদং চিত্তং, মারধেয্যং পহাতৰে’’তি.
তত্থ ¶ ফন্দনন্তি রূপাদীসু আরম্মণেসু ৰিপ্ফন্দমানং. চপলন্তি একইরিযাপথেন অসণ্ঠহন্তো গামদারকো ৰিয একস্মিং আরম্মণে অসণ্ঠহনতো চপলং. চিত্তন্তি ৰিঞ্ঞাণং, ভূমিৰত্থুআরম্মণকিরিযাদিৰিচিত্ততায পনেতং ‘‘চিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. দূরক্খন্তি কিট্ঠসম্বাধে ঠানে কিট্ঠখাদকগোণং ৰিয একেকস্মিং সপ্পাযারম্মণেযেৰ দুট্ঠপনতো দূরক্খং. দুন্নিৰারযন্তি ৰিসভাগারম্মণং গচ্ছন্তং পটিসেধেতুং দুক্খত্তা দুন্নিৰারযং. উসুকারোৰ তেজনন্তি যথা নাম উসুকারো অরঞ্ঞতো একং ৰঙ্কদণ্ডকং আহরিত্ৰা নিত্তচং কত্ৰা কঞ্জিযতেলেন মক্খেত্ৰা অঙ্গারকপল্লে তাপেত্ৰা রুক্খালকে উপ্পীল়েত্ৰা নিৰঙ্কং উজুং ৰালৰিজ্ঝনযোগ্গং করোতি, কত্ৰা চ ¶ পন রাজরাজমহামত্তানং সিপ্পং দস্সেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং লভতি, এৰমেৰ ¶ মেধাৰী পণ্ডিতো ৰিঞ্ঞূ পুরিসো ফন্দনাদিসভাৰমেতং চিত্তং ধুতঙ্গারঞ্ঞাৰাসৰসেন, নিত্তচং অপগতওল়ারিককিলেসং কত্ৰা সদ্ধাসিনেহেন তেমেত্ৰা কাযিকচেতসিকৰীরিযেন তাপেত্ৰা সমথৰিপস্সনালকে উপ্পীল়েত্ৰা উজুং অকুটিলং নিব্বিসেৰনং করোতি, কত্ৰা চ পন সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা মহন্তং অৰিজ্জক্খন্ধং পদালেত্ৰা, ‘‘তিস্সো ৰিজ্জা, ছ অভিঞ্ঞা, নৰ লোকুত্তরধম্মে’’তি ইমং ৰিসেসং হত্থগতমেৰ কত্ৰা অগ্গদক্খিণেয্যভাৰং ¶ লভতি.
ৰারিজোৰাতি মচ্ছো ৰিয, থলে খিত্তোতি হত্থেন ৰা পাদেন ৰা জালাদীনং ৰা অঞ্ঞতরেন থলে ছড্ডিতো. ওকমোকতউব্ভতোতি ‘‘ওকপুণ্ণেহি চীৰরেহী’’তি এত্থ (মহাৰ. ৩০৬) উদকং ওকং, ‘‘ওকং পহায অনিকেতসারী’’তি এত্থ (সু. নি. ৮৫০) আলযো, এত্থ উভযম্পি লব্ভতি. ‘‘ওকমোকতউব্ভতো’’তি হি এত্থ ওকমোকতোতি উদকসঙ্খাতা আলযাতি অযমত্থো. উব্ভতোতি উদ্ধটো. পরিপ্ফন্দতিদং চিত্তন্তি যথা সো উদকালযতো উব্ভতো থলে খিত্তো মচ্ছো উদকং অলভন্তো পরিপ্ফন্দতি, এৰমিদং পঞ্চকামগুণালযাভিরতং চিত্তং ততো উদ্ধরিত্ৰা মারধেয্যসঙ্খাতং ৰট্টং পহাতুং ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানে খিত্তং কাযিকচেতসিকৰীরিযেন সন্তাপিযমানং পরিপ্ফন্দতি, সণ্ঠাতুং ন সক্কোতি. এৰং সন্তেপি ধুরং অনিক্খিপিত্ৰা মেধাৰী পুগ্গলো তং ৰুত্তনযেনেৰ উজুং কম্মনিযং করোতীতি অত্থো. অপরো নযো – ইদং মারধেয্যং কিলেসৰট্টং অৰিজহিত্ৰা ঠিতং চিত্তং সো ৰারিজো ৰিয পরিপ্ফন্দতি, তস্মা মারধেয্যং পহাতৰে, যেন কিলেসৰট্টসঙ্খাতেন মারধেয্যেনেৰ পরিপ্ফন্দতি, তং পহাতব্বন্তি.
গাথাপরিযোসানে মেঘিযত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতাতি.
মেঘিযত্থেরৰত্থু পঠমং.
২. অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু
দুন্নিগ্গহস্স ¶ লহুনোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
কোসলরঞ্ঞো ¶ কির ৰিজিতে পব্বতপাদে মাতিকগামো নাম একো ঘনৰাসো গামো অহোসি. অথেকদিৰসং সট্ঠিমত্তা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা তং ¶ গামং গন্ত্ৰা পিণ্ডায পৰিসিংসু. অথ নে যো তস্স গামস্স সামিকো মাতিকো নাম, তস্স মাতা দিস্ৰা গেহে নিসীদাপেত্ৰা নানগ্গরসেন যাগুভত্তেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কত্থ গন্তুকামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘যথা ফাসুকট্ঠানং মহাউপাসিকে’’তি. সা ‘‘ৰস্সাৰাসট্ঠানং, অয্যা, পরিযেসন্তি মঞ্ঞে’’তি ঞত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘সচে, অয্যা, ইমং তেমাসং ইধ ৰসিস্সন্তি, অহং তীণি সরণানি, পঞ্চ সীলানি গহেত্ৰা উপোসথকম্মং করিস্সামী’’তি আহ. ভিক্খূ ‘‘মযং ইমং নিস্সায ভিক্খায অকিলমন্তা ভৰনিস্সরণং কাতুং সক্খিস্সামা’’তি অধিৰাসযিংসু. সা তেসং ৰসনট্ঠানং ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা অদাসি.
তে তত্থেৰ ৰসন্তা একদিৰসং সন্নিপতিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিংসু, ‘‘আৰুসো, অম্হেহি পমাদচারং চরিতুং ন ৰট্টতি. অম্হাকঞ্হি সকগেহং ৰিয অট্ঠ মহানিরযা ৰিৰটদ্ৰারাযেৰ, ধরমানকবুদ্ধস্স খো পন সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা মযং আগতা, বুদ্ধা চ নাম পদানুপদিকং ৰিচরন্তেনাপি সঠেন আরাধেতুং ন সক্কা, যথাজ্ঝাসযেনেৰ আরাধেতুং সক্কা, অপ্পমত্তা হোথ, দ্ৰীহি একট্ঠানে ন ঠাতব্বং, ন নিসীদিতব্বং, সাযং খো পন থেরূপট্ঠানকালে পাতোৰ ভিক্খাচারকালে একতো ভৰিস্সাম, সেসকালে দ্ৰে একতো ন ভৰিস্সাম, অপিচ খো পন অফাসুকেন ভিক্খুনা ¶ আগন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ঘণ্ডিযা পহতায ঘণ্ডিসঞ্ঞায আগন্ত্ৰা তস্স ভেসজ্জং করিস্সামা’’তি.
তেসু এৰং কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু একদিৰসং সা উপাসিকা সপ্পিতেলফাণিতাদীনি গাহাপেত্ৰা দাসদাসিকম্মকরাদীহি পরিৰুতা সাযন্হসমযে তং ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ভিক্খূ অদিস্ৰা, ‘‘কহং নু খো, অয্যা, গতা’’তি পুরিসে পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু নিসিন্না ভৰিস্সন্তি, অয্যে’’তি ৰুত্তে, ‘‘কিং নু খো কত্ৰা দট্ঠুং ¶ সক্খিস্সামী’’তি আহ. অথ নং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কতিকৰত্তং জাননমনুস্সা আহংসু – ‘‘ঘণ্ডিযা পহতায সন্নিপতিস্সন্তি, অয্যে’’তি. সা চ ঘণ্ডিং পহরাপেসি. ভিক্খূ ঘণ্ডিসদ্দং সুত্ৰা, ‘‘কস্সচি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি সকসকট্ঠানেহি নিক্খমিত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে সন্নিপতিংসু. দ্ৰেপি জনা একমগ্গেনাগতা নাম নত্থি. উপাসিকা একেকট্ঠানতো একেকমেৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘মম পুত্তেহি অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহো কতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কলহং নু খো, ভন্তে, করিত্থা’’তি? ‘‘ন করোম, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘সচে ৰো, ভন্তে, কলহো নত্থি, অথ কস্মা যথা অম্হাকং গেহং আগচ্ছন্তা সব্বে একতোৰ আগচ্ছথ, এৰং অনাগন্ত্ৰা একেকট্ঠানতো একেকাৰ আগতা’’তি? ‘‘মহাউপাসিকে, একেকস্মিং ঠানে নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং করিম্হা’’তি. ‘‘কো এস ¶ , ভন্তে, সমণধম্মো নামা’’তি? ‘‘দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং করোম, অত্তভাৰে চ খযৰযং পট্ঠপেম, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং কাতুং, অত্তভাৰে চ খযৰযং পট্ঠপেতুং তুম্হাকমেৰ ৰট্টতি, উদাহু অম্হাকম্পীতি, কস্সচিপি ¶ অৰারিতো এস ধম্মো, মহাউপাসিকে’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, ময্হম্পি দ্ৰত্তিংসাকারং দেথ, অত্তভাৰে চ খযৰযপট্ঠপনং আচিক্খথা’’তি. ‘‘তেন হি উগ্গণ্হ, মহাউপাসিকে’’তি সব্বং উগ্গণ্হাপেসুং.
সা ততো পট্ঠায দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং কত্ৰা অত্তনি খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা তেহি ভিক্খূহি পুরেতরমেৰ তযো মগ্গে, তীণি চ ফলানি পাপুণি. মগ্গেনেৰ চস্সা চতস্সো পটিসম্ভিদা লোকিযঅভিঞ্ঞা চ আগমিংসু. সা মগ্গফলসুখতো ৰুট্ঠায দিব্বচক্খুনা ওলোকেত্ৰা, ‘‘কদা নু খো মম পুত্তেহি অযং ধম্মো অধিগতো’’তি উপধারেন্তী সব্বেপিমে সরাগা সদোসা সমোহা ঝানৰিপস্সনামত্তম্পি তেসং নত্থি, ‘‘কিং নু খো ময্হং পুত্তানং অরহত্তস্স উপনিস্সযো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা, ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা, ‘‘সেনাসনসপ্পাযং নু খো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেত্ৰা তম্পি দিস্ৰা, ‘‘পুগ্গলসপ্পাযং নু খো লভন্তি, ন লভন্তী’’তি আৰজ্জেসি, পুগ্গলসপ্পাযম্পি দিস্ৰা, ‘‘আহারসপ্পাযং নু খো লভন্তি, ন লভন্তী’’তি উপধারেন্তী ‘‘আহারসপ্পাযং নেসং নত্থী’’তি দিস্ৰা ততো পট্ঠায নানাৰিধং যাগুং, অনেকপ্পকারং খজ্জকং, নানগ্গরসঞ্চ ভোজনং সম্পাদেত্ৰা গেহে ভিক্খূ নিসীদাপেত্ৰা দক্খিণোদকং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে ¶ , তুম্হাকং যং যং রুচ্চতি, তং তং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি নিয্যাদেসি. তে যথারুচি যাগুআদীনি গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. তেসং সপ্পাযাহারং লভন্তানং চিত্তং একগ্গং অহোসি.
তে একগ্গেন চিত্তেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা চিন্তযিংসু – ‘‘অহো মহাউপাসিকা অম্হাকং পতিট্ঠা জাতা, সচে মযং সপ্পাযাহারং ন লভিম্হ, ন নো মগ্গফলপটিৰেধো অভৰিস্স, ইদানি ৰুট্ঠৰস্সা পৰারেত্ৰা সত্থু ¶ সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. তে ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামম্হা’’তি মহাউপাসিকং আপুচ্ছিংসু. ‘‘মহাউপাসিকা সাধু, অয্যা’’তি. তে অনুগন্ত্ৰা পুনপি, ‘‘ভন্তে, অম্হে ওলোকেয্যাথা’’তি বহূনি পিযৰচনানি ৰত্ৰা পটিনিৰত্তি. তেপি খো ভিক্খূ সাৰত্থিং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং, ন চ পিণ্ডকেন কিলমিত্থা’’তি ৰুত্তে ‘‘খমনীযং, ভন্তে, যাপনীযং, ভন্তে, পিণ্ডকেন পন নেৰ কিলমিম্হ. অম্হাকঞ্হি মাতিকমাতা নামেকা উপাসিকা চিত্তাচারং ঞত্ৰা, ‘অহো ৰত নো এৰরূপং নাম ¶ আহারং পটিযাদেয্যা’তি চিন্তিতে যথাচিন্তিতং আহারং পটিযাদেত্ৰা অদাসী’’তি তস্সা গুণকথং কথযিংসু.
অঞ্ঞতরো ভিক্খু তস্সা গুণকথং সুত্ৰা তত্থ গন্তুকামো হুত্ৰা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তং গামং গমিস্সামী’’তি সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা জেতৰনতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন তং গামং পত্ৰা ৰিহারং পৰিসনদিৰসেযেৰ চিন্তেসি – ‘‘অযং কির উপাসিকা চিন্তিতচিন্তিতং জানাতি, অহঞ্চ মগ্গকিলন্তো ৰিহারং পটিজগ্গিতুং ন সক্খিস্সামি, অহো ৰত মে ৰিহারপটিজগ্গকং মনুস্সং পেসেয্যা’’তি. উপাসিকা গেহে নিসিন্নাৰ আৰজ্জেন্তী তমত্থং ঞত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা এহী’’তি মনুস্সং পেসেসি. ইতরোপি পানীযং পিৰিতুকামো ‘‘অহো ৰত মে সক্খরপানকং কত্ৰা পেসেয্যা’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তম্পি পেসেসি. সো পুনদিৰসে ‘‘পাতোৰ সিনিদ্ধযাগুং মে সউত্তরিভঙ্গং পেসেতূ’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তথা অকাসি ¶ . সো যাগুং পিৰিত্ৰা, ‘‘অহো ৰত মে এৰরূপং খজ্জকং পেসেয্যা’’তি চিন্তেসি. উপাসিকা তম্পি পেসেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘অযং উপাসিকা মযা সব্বং চিন্তিতচিন্তিতং পেসেসি, অহং ¶ এতং দট্ঠুকামো, অহো ৰত মে নানগ্গরসভোজনং গাহাপেত্ৰা সযমেৰ আগচ্ছেয্যা’’তি. উপাসিকা ‘‘মম পুত্তো মং দট্ঠুকামো, আগমনং মে পচ্চাসীসতী’’তি ভোজনং গাহাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা তস্স অদাসি. সো কতভত্তকিচ্চো ‘‘মাতিকমাতা নাম ত্ৰং, মহাউপাসিকে’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, তাতা’’তি. ‘‘ত্ৰং পরচিত্তং জানাসী’’তি? ‘‘কিং মং পুচ্ছসি, তাতা’’তি? ‘‘মযা চিন্তিতচিন্তিতং সব্বমকাসি, তেন তং পুচ্ছামী’’তি. ‘‘পরচিত্তজাননকভিক্খূ বহূ, তাতা’’তি? ‘‘নাহং অঞ্ঞে পুচ্ছামি, তুৰং পুচ্ছামি, উপাসিকে’’তি. এৰং সন্তেপি উপাসিকা ‘‘পরচিত্তং জানামী’’তি অৰত্ৰা ‘‘পরচিত্তং জানন্তা নাম এৰং করোন্তি পুত্তা’’তি আহ. সো ‘‘ভারিযং ৰতিদং কম্মং, পুথুজ্জনা নাম সোভনম্পি অসোভনম্পি চিন্তেন্তি, সচাহং কিঞ্চি অযুত্তং চিন্তযিস্সামি, সহ ভণ্ডকেন চোরং চূল়ায গণ্হন্তী ৰিয মং ৰিপ্পকারং পাপেয্য, মযা ইতো পলাযিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘উপাসিকে, অহং গমিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কহং, অয্যা’’তি? ‘‘সত্থু সন্তিকং, উপাসিকে’’তি. ‘‘ৰসথ তাৰ, ভন্তে, ইধা’’তি. ‘‘ন ৰসিস্সামি, উপাসিকে, গমিস্সামেৰা’’তি নিক্খমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং ভিক্খু ন ত্ৰং তত্থ ৰসসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, ন সক্কা তত্থ ৰসিতু’’ন্তি. ‘‘কিং কারণা ভিক্খূ’’তি? ‘‘ভন্তে, সা উপাসিকা চিন্তিতচিন্তিতং সব্বং জানাতি, পুথুজ্জনা চ নাম সোভনম্পি অসোভনম্পি চিন্তেন্তি, সচাহং কিঞ্চি অযুত্তং চিন্তেস্সামি, সহ ভণ্ডকেন চোরং চূল়ায গণ্হন্তী ৰিয মং ৰিপ্পকারং পাপেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ¶ আগতোম্হীতি. ‘‘ভিক্খু, তত্থেৰ তযা ৰসিতুং ৰট্টতী’’তি ¶ , ‘‘ন সক্কোমি, ভন্তে, নাহং তত্থ ৰসিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি ত্ৰং, ভিক্খু, একমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তৰ চিত্তমেৰ রক্খ, চিত্তং নামেতং দুরক্খং, ত্ৰং অত্তনো চিত্তমেৰ নিগ্গণ্হ, মা অঞ্ঞং কিঞ্চি চিন্তযি, চিত্তং নামেতং দুন্নিগ্গহ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দুন্নিগ্গহস্স লহুনো, যত্থকামনিপাতিনো;
চিত্তস্স দমথো সাধু, চিত্তং দন্তং সুখাৰহ’’ন্তি.
তত্থ চিত্তং নামেতং দুক্খেন নিগ্গয্হতীতি দুন্নিগ্গহং. লহুং উপ্পজ্জতি চ নিরুজ্ঝতি চাতি লহু. তস্স দুন্নিগ্গহস্স লহুনো. যত্থকামনিপাতিনোতি যত্থ কত্থচিদেৰ নিপতনসীলস্স. এতঞ্হি লভিতব্বট্ঠানং ৰা অলভিতব্বট্ঠানং ৰা যুত্তট্ঠানং ৰা অযুত্তট্ঠানং ৰা ন জানাতি, নেৰ জাতিং ¶ ওলোকেতি, ন গোত্তং, ন ৰযং. যত্থ যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ তত্থেৰ নিপততীতি ‘‘যত্থকামনিপাতী’’তি ৰুচ্চতি. তস্স এৰরূপস্স চিত্তস্স দমথো সাধু চতূহি অরিযমগ্গেহি দন্তভাৰো যথা নিব্বিসেৰনং হোতি, তথা কতভাৰো সাধু. কিং কারণা? ইদঞ্হি চিত্তং দন্তং সুখাৰহং নিব্বিসেৰনং কতং মগ্গফলসুখং পরমত্থনিব্বানসুখঞ্চ আৰহতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সম্পত্তপরিসায বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং, মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
সত্থা তস্স ¶ ভিক্খুনো ইমং ওৰাদং দত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, ভিক্খু, অঞ্ঞং কিঞ্চি অচিন্তযিত্ৰা তত্থেৰ ৰসাহী’’তি পহিণি. সো ভিক্খু সত্থু সন্তিকা ওৰাদং লভিত্ৰা তত্থ অগমাসি. কিঞ্চি বহিদ্ধা চিন্তনং নাম ন চিন্তেসি. মহাউপাসিকাপি দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তী থেরং দিস্ৰা, ‘‘ইদানি ওৰাদদাযকং আচরিযং লভিত্ৰা পুনাগতো মম পুত্তো’’তি অত্তনো ঞাণেনেৰ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা তস্স সপ্পাযাহারং পটিযাদেত্ৰা অদাসি. সো সপ্পাযভোজনং সেৰিত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পত্ৰা মগ্গফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো ‘‘অহো মহাউপাসিকা ময্হং পতিট্ঠা জাতা, অহং ইমং নিস্সায ভৰনিস্সরণং পত্তোম্হী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘ইমস্মিং তাৰ মে অত্তভাৰে পতিট্ঠা জাতা, সংসারে পন মে সংসরন্তস্স অঞ্ঞেসুপি অত্তভাৰেসু অযং পতিট্ঠা ভূতপুব্বা, নো’’তি উপধারেন্তো একূনঅত্তভাৰসতং অনুস্সরি. সাপি একূনঅত্তভাৰসতে তস্স পাদপরিচারিকা অঞ্ঞেসু পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা তং জীৰিতা ৰোরোপেসি. থেরো ¶ তস্সা এত্তকং অগুণং দিস্ৰা, ‘‘অহো মযং মহাউপাসিকা ভারিযং কম্মং অকাসী’’তি চিন্তেসি.
মহাউপাসিকাপি গেহে নিসিন্নাৰ ‘‘কিং নু খো ময্হং পুত্তস্স পব্বজিতকিচ্চং মত্তকং পত্তং, নো’’তি উপধারযমানা তস্স অরহত্তপত্তিং ঞত্ৰা উত্তরি উপধারিযমানা, ‘‘মম পুত্তো অরহত্তং পত্ৰা অহো ৰত মে অযং উপাসিকা মহতী পতিট্ঠা জাতা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অতীতেপি নু খো মে অযং পতিট্ঠা ভূতপুব্বা, নো’’তি উপধারেন্তো একূনঅত্তভাৰসতং অনুস্সরি, ‘‘অহং খো পন একূনঅত্তভাৰসতে অঞ্ঞেহি সদ্ধিং একতো ¶ হুত্ৰা এতং জীৰিতা ৰোরোপেসিং, অযং মে এত্তকং অগুণং ¶ দিস্ৰা ‘অহো ভারিযং কম্মং কতং উপাসিকাযা’’তি চিন্তেসি. ‘‘অত্থি নু খো এৰং সংসারে সংসরন্তিযা মম পুত্তস্স উপকারো কতপুব্বো’’তি উপধারযমানা ততো উত্তরিং সতমং অত্তভাৰং অনুস্সরিত্ৰা সতমে অত্তভাৰে মযা এতস্স পাদপরিচারিকায হুত্ৰা এতস্মিং জীৰিতা ৰোরোপনট্ঠানে জীৰিতদানং দিন্নং, অহো মযা মম পুত্তস্স মহাউপকারো কতপুব্বো’’তি গেহে নিসিন্নাৰ উত্তরিং ৰিসেসেত্ৰা ‘‘উপধারেথা’’তি আহ. সো দিব্বায সোতধাতুযা সদ্দং সুত্ৰা ৰিসেসেত্ৰা সতমং অত্তভাৰং অনুস্সরিত্ৰা তত্থ তায অত্তনো জীৰিতস্স দিন্নভাৰং দিস্ৰা, ‘‘অহো মম ইমায মহাউপাসিকায উপকারো কতপুব্বো’’তি অত্তমনো হুত্ৰা তস্সা তত্থেৰ চতূসু মগ্গফলেসু পঞ্হং কথেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযীতি.
অঞ্ঞতরভিক্খুৰত্থু দুতিযং.
৩. অঞ্ঞতরউক্কণ্ঠিতভিক্খুৰত্থু
সুদুদ্দসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সত্থরি কির সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে একো সেট্ঠিপুত্তো অত্তনো কুলূপগত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অহং দুক্খা মুচ্চিতুকামো, একং মে দুক্খতো মুচ্চনকারণং কথেথা’’তি ¶ আহ. ‘‘সাধাৰুসো, সচেসি দুক্খা মুচ্চিতুকামো, সলাকভত্তং দেহি, পক্খিকভত্তং দেহি, ৰস্সাৰাসিকং দেহি, চীৰরাদযো পচ্চযে দেহি, অত্তনো সাপতেয্যং তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা একেন কম্মন্তং পযোজেহি, একেন পুত্তদারং পোসেহি, একং বুদ্ধসাসনে দেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ¶ ৰুত্তপটিপাটিযা সব্বং কত্ৰা পুন থেরং পুচ্ছি – ‘‘ততো উত্তরিং অঞ্ঞং কিং করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘আৰুসো, তীণি সরণানি গণ্হ, পঞ্চ সীলানি গণ্হাহী’’তি. তানিপি পটিগ্গহেত্ৰা ততো উত্তরিং পুচ্ছি. ‘‘তেন হি দস সীলানি গণ্হাহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি গণ্হি. সো এৰং অনুপুব্বেন পুঞ্ঞকম্মস্স কতত্তা অনুপুব্বসেট্ঠিপুত্তো নাম জাতো. ততো ‘‘উত্তরিম্পি কত্তব্বং অত্থি, ভন্তে’’তি পুন পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘তেন হি পব্বজাহী’’তি ৰুত্তো নিক্খমিত্ৰা ¶ পব্বজি. তস্সেকো আভিধম্মিকভিক্খু আচরিযো অহোসি. একো ৰিনযধরো উপজ্ঝাযো. তস্স লদ্ধূপসম্পদস্স আচরিযো অত্তনো সন্তিকং আগতকালে অভিধম্মে পঞ্হং কথেসি – ‘‘বুদ্ধসাসনে নাম ইদং কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতী’’তি. উপজ্ঝাযোপিস্স অত্তনো সন্তিকং আগতকালে ৰিনযে পঞ্হং কথেসি – ‘‘বুদ্ধসাসনে নাম ইদং কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতি, ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং ইদং কম্মং, অহং দুক্খা মুচ্চিতুকামো পব্বজিতো, ইধ চ মম হত্থপসারণট্ঠানম্পি ন পঞ্ঞাযতি, গেহে ¶ ঠত্ৰাৰ দুক্খা মুচ্চিতুং সক্কা, মযা গিহিনা ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি. সো ততো পট্ঠায উক্কণ্ঠিতো অনভিরতো দ্ৰত্তিংসাকারে সজ্ঝাযং ন করোতি, উদ্দেসং ন গণ্হাতি, কিসো লূখো ধমনিসন্থতগত্তো আলস্সিযাভিভূতো কচ্ছুপরিকিণ্ণো অহোসি.
অথ নং দহরসামণেরা, ‘‘আৰুসো, কিং ত্ৰং ঠিতট্ঠানে ঠিতোৰ নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নোৰ অহোসি, পণ্ডুরোগাভিভূতো কিসো লূখো ধমনিসন্থতগত্তো আলস্সিযাভিভূতো কচ্ছুপরিকিণ্ণো, কিং তে কত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. ‘‘উক্কণ্ঠিতোম্হি, আৰুসো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? সো তং পৰত্তিং আরোচেসি. তে তস্স আচরিযুপজ্ঝাযানং আচিক্খিংসু. আচরিযুপজ্ঝাযা তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু তুম্হাকং সাসনে উক্কণ্ঠিতো’’তি. ‘‘এৰং কির ভিক্খূ’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, দুক্খা মুচ্চিতুকামোৰ পব্বজিতো, তস্স মে আচরিযো অভিধম্মকথং কথেসি, উপজ্ঝাযো ৰিনযকথং কথেসি, স্ৰাহং ‘ইধ মে হত্থপসারণট্ঠানম্পি নত্থি, গিহিনা হুত্ৰা সক্কা দুক্খা মুচ্চিতুং, গিহি ভৰিস্সামী’তি সন্নিট্ঠানমকাসিং, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং, ভিক্খু, একমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসি, অৰসেসানং রক্খনকিচ্চং নত্থী’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তৰ চিত্তমেৰ রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি. ‘‘সক্খিস্সামি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি অত্তনো চিত্তমেৰ রক্খাহি, সক্কা দুক্খা মুচ্চিতু’’ন্তি ইমং ওৰাদং দত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুদুদ্দসং ¶ সুনিপুণং, যত্থকামনিপাতিনং;
চিত্তং রক্খেথ মেধাৰী, চিত্তং গুত্তং সুখাৰহ’’ন্তি.
তত্থ ¶ সুদুদ্দসন্তি ¶ সুট্ঠু দুদ্দসং. সুনিপুণন্তি সুট্ঠু নিপুণং পরমসণ্হং. যত্থকামনিপাতিনন্তি জাতিআদীনি অনোলোকেত্ৰা লভিতব্বালভিতব্বযুত্তাযুত্তট্ঠানেসু যত্থ কত্থচি নিপতনসীলং. চিত্তং রক্খেথ মেধাৰীতি অন্ধবালো দুম্মেধো অত্তনো চিত্তং রক্খিতুং সমত্থো নাম নত্থি, চিত্তৰসিকো হুত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণাতি. মেধাৰী পন পণ্ডিতোৰ চিত্তং রক্খিতুং সক্কোতি, তস্মা ত্ৰম্পি চিত্তমেৰ গোপেহি. ইদঞ্হি চিত্তং গুত্তং সুখাৰহং মগ্গফলনিব্বানসুখানি আৰহতীতি.
দেসনাপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
অঞ্ঞতরউক্কণ্ঠিতভিক্খুৰত্থু ততিযং.
৪. সঙ্ঘরক্খিতভাগিনেয্যত্থেরৰত্থু
দূরঙ্গমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো সঙ্ঘরক্খিতং নাম ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো লদ্ধূপসম্পদো সঙ্ঘরক্খিতত্থেরো নাম হুত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. তস্স ¶ কনিট্ঠভগিনী পুত্তং লভিত্ৰা থেরস্স নামং অকাসি. সো ভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতো নাম হুত্ৰা ৰযপ্পত্তো থেরস্সেৰ সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অঞ্ঞতরস্মিং গামকারামে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা, ‘‘একং সত্তহত্থং, একং অট্ঠহত্থ’’ন্তি দ্ৰে ৰস্সাৰাসিকসাটকে লভিত্ৰা অট্ঠহত্থং ‘‘উপজ্ঝাযস্স মে ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘সত্তহত্থং ময্হং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সো ‘‘উপজ্ঝাযং পস্সিস্সামী’’তি আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরন্তো আগন্ত্ৰা থেরে ৰিহারং অনাগতেযেৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা থেরস্স দিৰাট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা পাদোদকং উপট্ঠপেত্ৰা আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা আগমনমগ্গং ওলোকেন্তো নিসীদি. অথস্সাগমনভাৰং দিস্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পত্তচীৰরং ¶ পটিগ্গহেত্ৰা, ‘‘নিসীদথ, ভন্তে’’তি থেরং নিসীদাপেত্ৰা তালৰণ্টং আদায ¶ বীজিত্ৰা পানীযং দত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তং সাটকং আনেত্ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পরিভুঞ্জথা’’তি ৰত্ৰা বীজযমানো অট্ঠাসি.
অথ নং থেরো আহ – ‘‘সঙ্ঘরক্খিত, ময্হং চীৰরং পরিপুণ্ণং, ত্ৰমেৰ পরিভুঞ্জা’’তি. ‘‘ভন্তে, মযা লদ্ধকালতো পট্ঠায অযং তুম্হাকমেৰ সল্লক্খিতো, পরিভোগং করোথা’’তি. ‘‘হোতু, সঙ্ঘরক্খিত, পরিপুণ্ণং মে চীৰরং, ত্ৰমেৰ পরিভুঞ্জা’’তি. ‘‘ভন্তে, মা এৰং করোথ, তুম্হেহি পরিভুত্তে ময্হং মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি. অথ নং তস্স পুনপ্পুনং কথেন্তস্সপি ¶ থেরো ন ইচ্ছিযেৰ.
এৰং সো বীজযমানো ঠিতোৰ চিন্তেসি – ‘‘অহং থেরস্স গিহিকালে ভাগিনেয্যো, পব্বজিতকালে সদ্ধিৰিহারিকো, এৰম্পি মযা সদ্ধিং উপজ্ঝাযো পরিভোগং ন কত্তুকামো. ইমস্মিং মযা সদ্ধিং পরিভোগং অকরোন্তে কিং মে সমণভাৰেন, গিহি ভৰিস্সামী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘দুস্সণ্ঠাপিতো ঘরাৰাসো, কিং নু খো কত্ৰা গিহিভূতো জীৰিস্সামী’’তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘অট্ঠহত্থসাটকং ৰিক্কিণিত্ৰা একং এল়িকং গণ্হিস্সামি, এল়িকা নাম খিপ্পং ৰিজাযতি, স্ৰাহং ৰিজাতং ৰিজাতং ৰিক্কিণিত্ৰা মূলং করিস্সামি, মূলে বহূ কত্ৰা একং পজাপতিং আনেস্সামি, সা একং পুত্তং ৰিজাযিস্সতি. অথস্স মম মাতুলস্স নামং কত্ৰা চূল়যানকে নিসীদাপেত্ৰা মম পুত্তঞ্চ ভরিযঞ্চ আদায মাতুলং ৰন্দিতুং আগমিস্সামি, আগচ্ছন্তে অন্তরামগ্গে মম ভরিযং এৰং ৰক্খামি – ‘আনেহি তাৰ মে পুত্তং ৰহিস্সামিন’ন্তি. সা ‘কিং তে পুত্তেন, এহি, ইমং যানকং পাজেহী’তি ৰত্ৰা পুত্তং গহেত্ৰা, ‘অহং নেস্সামি ন’ন্তি নেত্ৰা সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী চক্কপথে ছড্ডেস্সতি. অথস্স সরীরং অভিরুহিত্ৰা চক্কং গমিস্সতি, অথ নং ‘ত্ৰং মম পুত্তং নেৰ ময্হং অদাসি, নং সন্ধারেতুং নাসক্খি নাসিতোস্মি তযা’তি ৰত্ৰা পতোদযট্ঠিযা পিট্ঠিযং পহরিস্সামী’’তি.
সো এৰং চিন্তেন্তোৰ ঠত্ৰা ¶ বীজযমানো থেরস্স সীসে তালৰণ্টেন পহরি. থেরো ‘‘কিং নু খো অহং সঙ্ঘরক্খিতেন সীসে পহতো’’তি ¶ উপধারেন্তো তেন চিন্তিতচিন্তিতং সব্বং ঞত্ৰা, ‘‘সঙ্ঘরক্খিত, মাতুগামস্স পহারং দাতুং নাসক্খি, কো এত্থ মহল্লকত্থেরস্স দোসো’’তি আহ. সো ‘‘অহো নট্ঠোম্হি, ঞাতং কির মে উপজ্ঝাযেন চিন্তিতচিন্তিতং, কিং মে সমণভাৰেনা’’তি তালৰণ্টং ছড্ডেত্ৰা পলাযিতুং আরদ্ধো.
অথ নং দহরা চ সামণেরা চ অনুবন্ধিত্ৰা আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু. সত্থা তে ¶ ভিক্খূ দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভিক্খৰে, আগতত্থ, একো ৰো ভিক্খু লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে, ইমং দহরং উক্কণ্ঠিত্ৰা পলাযন্তং গহেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আগতম্হা’’তি. ‘‘এৰং কির ভিক্খূ’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিমত্থং তে ভিক্খু এৰং ভারিযং কম্মং কতং, ননু ত্ৰং আরদ্ধৰীরিযস্স একস্স বুদ্ধস্স পুত্তো, মাদিসস্স নাম বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা অত্তানং দমেত্ৰা সোতাপন্নোতি ৰা সকদাগামীতি ৰা অনাগামীতি ৰা অরহাতি ৰা ৰদাপেতুং নাসক্খি, কিমত্থং এৰং ভারিযং কম্মমকাসী’’তি? ‘‘উক্কণ্ঠিতোস্মি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা উক্কণ্ঠিতোসী’’তি? সো এৰং ৰস্সাৰাসিকসাটকানং লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায যাৰ থেরস্স তালৰণ্টেন পহারা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা, ‘‘ইমিনা কারণেন পলাতোস্মি, ভন্তে’’তি ¶ আহ. অথ নং সত্থা ‘‘এহি ভিক্খু, মা চিন্তযি চিত্তং নামেতং দূরে হোন্তম্পি আরম্মণং সম্পটিচ্ছনকজাতিকং, রাগদোসমোহবন্ধনা মুচ্চনত্থায ৰাযমিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দূরঙ্গমং একচরং, অসরীরং গুহাসযং;
যে চিত্তং সংযমেস্সন্তি, মোক্খন্তি মারবন্ধনা’’তি.
তত্থ দূরঙ্গমন্তি চিত্তস্স হি মক্কটসুত্তমত্তকম্পি পুরত্থিমাদিদিসাভাগেন গমনাগমনং নাম নত্থি, দূরে সন্তম্পি পন আরম্মণং সম্পটিচ্ছতীতি দূরঙ্গমং নাম জাতং. সত্তট্ঠচিত্তানি পন একতো কণ্ণিকবদ্ধানি একক্খণে উপ্পজ্জিতুং সমত্থানি নাম নত্থি. উপ্পত্তিকালে একেকমেৰ চিত্তং উপ্পজ্জতি, তস্মিং নিরুদ্ধে পুন একেকমেৰ উপ্পজ্জতীতি একচরং নাম জাতং. চিত্তস্স সরীরসণ্ঠানং ৰা নীলাদিপ্পকারো ৰণ্ণভেদো ৰা নত্থীতি অসরীরং নাম জাতং. গুহা নাম চতুমহাভূতগুহা, ইদঞ্চ হদযরূপং নিস্সায পৰত্ততীতি গুহাসযং ¶ নাম জাতং. যে চিত্তন্তি যে কেচি পুরিসা ৰা ইত্থিযো ৰা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা অনুপ্পজ্জনককিলেসস্স উপ্পজ্জিতুং অদেন্তা সতিসম্মোসেন উপ্পন্নকিলেসং পজহন্তা চিত্তং সংযমেস্সন্তি সংযতং অৰিক্খিত্তং করিস্সন্তি. মোক্খন্তি মারবন্ধনাতি ¶ সব্বেতে কিলেসবন্ধনাভাৰেন মারবন্ধনসঙ্খাতা তেভূমকৰট্টা মুচ্চিস্সন্তীতি.
দেসনাপরিযোসানে ভাগিনেয্যসঙ্ঘরক্খিতত্থেরো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো জাতা, মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সঙ্ঘরক্খিতভাগিনেয্যত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. চিত্তহত্থত্থেরৰত্থু
অনৰট্ঠিতচিত্তস্সাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো চিত্তহত্থত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো নট্ঠগোণং পরিযেসন্তো অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মজ্ঝন্হিকে কালে গোণং দিস্ৰা গোযূথে ৰিস্সজ্জেত্ৰা, ‘‘অৰস্সং অয্যানং সন্তিকে আহারমত্তং লভিস্সামী’’তি খুপ্পিপাসাপীল়িতো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তস্মিং খো পন সমযে ভিক্খূনং অৰক্কারপাতিযং ভুত্তাৰসেসকং ভত্তং হোতি, তে তং ছাতকপীল়িতং দিস্ৰা, ‘‘ইতো ভত্তং গহেত্ৰা ভুঞ্জাহী’’তি ৰদিংসু. বুদ্ধকালে চ পন অনেকসূপব্যঞ্জনং ভত্তং উপ্পজ্জতি, সো ততো যাপনমত্তং ¶ গহেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কিং, ভন্তে, অজ্জ, অয্যা, নিমন্তনট্ঠানং অগমংসূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি, উপাসক, ভিক্খূ ইমিনাৰ নীহারেন নিবদ্ধং লভন্তী’’তি. সো ‘‘মযং উট্ঠায সমুট্ঠায রত্তিন্দিৰং নিবদ্ধং কম্মং করোন্তাপি এৰং মধুরব্যঞ্জনং ভত্তং ন লভাম, ইমে কির নিবদ্ধং ভুঞ্জন্তি, কিং মে গিহিভাৰেন, ভিক্খু ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘সাধু উপাসকা’’তি পব্বাজেসুং.
সো ¶ লদ্ধূপসম্পদো সব্বপ্পকারং ৰত্তপটিৰত্তং অকাসি. সো বুদ্ধানং উপ্পন্নেন লাভসক্কারেন কতিপাহচ্চযেন থূলসরীরো অহোসি. ততো চিন্তেসি – ‘‘কিং মে ভিক্খায চরিত্ৰা জীৰিতেন, গিহী ভৰিস্সামী’’তি. সো ৰিব্ভমিত্ৰা গেহং পাৰিসি. তস্স গেহে কম্মং করোন্তস্স কতিপাহেনেৰ সরীরং মিলাযি. ততো ‘‘কিং মে ইমিনা দুক্খেন, সমণো ভৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন গন্ত্ৰা পব্বজি. সো কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা পুন উক্কণ্ঠিত্ৰা ৰিব্ভমি, পব্বজিতকালে পন ভিক্খূনং উপকারকো হোতি. সো কতিপাহেনেৰ পুনপি উক্কণ্ঠিত্ৰা, ‘‘কিং মে গিহিভাৰেন, পব্বজিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. অথ নং ভিক্খূ উপকারৰসেন পুন পব্বাজযিংসু. এৰং সো ইমিনা নিযামেনেৰ ছক্খত্তুং পব্বজিত্ৰা উপ্পব্বজিতো. তস্স ভিক্খূ ‘‘এস চিত্তৰসিকো হুত্ৰা ৰিচরতী’’তি চিত্তহত্থত্থেরোতি নামং করিংসু.
তস্সেৰং অপরাপরং ৰিচরন্তস্সেৰ ভরিযা গব্ভিনী অহোসি. সো সত্তমে ৰারে অরঞ্ঞতো কসিভণ্ডমাদায ¶ গেহং গন্ত্ৰা ভণ্ডকং ঠপেত্ৰা ‘‘অত্তনো কাসাৰং গণ্হিস্সামী’’তি গব্ভং পাৰিসি ¶ . তস্মিং খণে তস্স ভরিযা নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযতি. তস্সা নিৰত্থসাটকো অপগতো হোতি, মুখতো চ লালা পগ্ঘরতি, নাসা ঘুরঘুরাযতি, মুখং ৰিৰট্টং, দন্তং ঘংসতি, সা তস্স উদ্ধুমাতকসরীরং ৰিয উপট্ঠাসি. সো ‘‘অনিচ্চং দুক্খং ইদ’’ন্তি সঞ্ঞং লভিত্ৰা, ‘‘অহং এত্তকং কালং পব্বজিত্ৰা ইমং নিস্সায ভিক্খুভাৰে সণ্ঠাতুং নাসক্খি’’ন্তি কাসাযকোটিযং গহেত্ৰা উদরে বন্ধিত্ৰা গেহা নিক্খমি.
অথস্স অনন্তরগেহে ঠিতা সস্সু তং তথা গচ্ছন্তং দিস্ৰা, ‘‘অযং পটিউক্কণ্ঠিতো ভৰিস্সতি, ইদানেৰ অরঞ্ঞতো আগন্ত্ৰা কাসাৰং উদরে বন্ধিত্ৰাৰ গেহা নিক্খন্তো ৰিহারাভিমুখো গচ্ছতি, কিং নু খো’’তি গেহং পৰিসিত্ৰা নিদ্দাযমানং ধীতরং পস্সিত্ৰা ‘‘ইমং দিস্ৰা সো ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গতো’’তি ঞত্ৰা ধীতরং পহরিত্ৰা ‘‘উট্ঠেহি কাল়কণ্ণি, সামিকো তে তং নিদ্দাযমানং দিস্ৰা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা গতো, নত্থি সো ইতো পট্ঠায তুয্হ’’ন্তি আহ. ‘‘অপেহি অপেহি, অম্ম, কুতো তস্স গমনং অত্থি, কতিপাহেনেৰ পুনাগমিস্সতী’’তি আহ. সোপি ‘‘অনিচ্চং দুক্খ’’ন্তি ৰত্ৰা ¶ গচ্ছন্তো গচ্ছন্তোৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণি. সো ¶ গন্ত্ৰা ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. ‘‘ন সক্খিস্সাম মংযং তং পব্বাজেতুং, কুতো তুয্হং সমণভাৰো, সত্থকনিসানপাসাণসদিসং তৰ সীস’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, ইদানি মং অনুকম্পায একৰারং পব্বাজেথা’’তি. তে তং উপকারৰসেন পব্বাজযিংসু. সো কতিপাহেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
তেপি নং আহংসু – ‘‘আৰুসো চিত্তহত্থ, তৰ গমনসমযং ত্ৰমেৰ জানেয্যাসি, ইমস্মিং ৰারে তে চিরাযিত’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, সংসগ্গস্স অত্থিভাৰকালে গতম্হা, সো নো সংসগ্গো ছিন্নো, ইদানি অগমনধম্মা জাতম্হা’’তি. ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু অম্হেহি এৰং ৰুত্তো এৰং নাম কথেসি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, অভূতং ৰদতী’’তি আহংসু. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অত্তনো অনৰট্ঠিতচিত্তকালে সদ্ধম্মং অজাননকালে গমনাগমনং অকাসি, ইদানিস্স পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ পহীন’’ন্তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা আহ –
‘‘অনৰট্ঠিতচিত্তস্স, সদ্ধম্মং অৰিজানতো;
পরিপ্লৰপসাদস্স, পঞ্ঞা ন পরিপূরতি.
‘‘অনৰস্সুতচিত্তস্স, অনন্ৰাহতচেতসো;
পুঞ্ঞপাপপহীনস্স, নত্থি জাগরতো ভয’’ন্তি.
তত্থ ¶ অনৰট্ঠিতচিত্তস্সাতি চিত্তং নামেতং কস্সচি নিবদ্ধং ৰা থাৰরং ৰা নত্থি. যো পন পুগ্গলো অস্সপিট্ঠে ¶ ঠপিতকুম্ভণ্ডং ৰিয চ থুসরাসিম্হি কোট্টিতখাণুকো ৰিয চ খল্লাটসীসে ঠপিতকদম্বপুপ্ফং ৰিয চ ন কত্থচি সণ্ঠাতি, কদাচি বুদ্ধসাৰকো হোতি, কদাচি আজীৰকো, কদাচি নিগণ্ঠো, কদাচি তাপসো. এৰরূপো পুগ্গলো অনৰট্ঠিতচিত্তো নাম. তস্স অনৰট্ঠিতচিত্তস্স. সদ্ধম্মং অৰিজানতোতি সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মভেদং ইমং সদ্ধম্মং অৰিজানন্তস্স পরিত্তসদ্ধতায ৰা উপ্লৰসদ্ধতায ৰা পরিপ্লৰপসাদস্স কামাৰচররূপাৰচরাদিভেদা পঞ্ঞা ন পরিপূরতি. কামাৰচরাযপি অপরিপূরযমানায কুতোৰ রূপাৰচরারূপাৰচরলোকুত্তরপঞ্ঞা পরিপূরিস্সতীতি দীপেতি. অনৰস্সুতচিত্তস্সাতি রাগেন অতিন্তচিত্তস্স. অনন্ৰাহতচেতসোতি ‘‘আহতচিত্তো খিলজাতো’’তি ¶ (দী. নি. ৩.৩১৯; ৰিভ. ৯৪১; ম. নি. ১.১৮৫) আগতট্ঠানে দোসেন চিত্তস্স পহতভাৰো ৰুত্তো, ইধ পন দোসেন অপ্পটিহতচিত্তস্সাতি অত্থো. পুঞ্ঞপাপপহীনস্সাতি চতুত্থমগ্গেন পহীনপুঞ্ঞস্স চেৰ পহীনপাপস্স চ খীণাসৰস্স. নত্থি জাগরতো ভযন্তি খীণাসৰস্স জাগরন্তস্সেৰ অভযভাৰো কথিতো ৰিয. সো পন সদ্ধাদীহি পঞ্চহি জাগরধম্মেহি সমন্নাগতত্তা জাগরো ¶ নাম. তস্মা তস্স জাগরন্তস্সাপি অজাগরন্তস্সাপি কিলেসভযং নত্থি কিলেসানং অপচ্ছাৰত্তনতো. ন হি তং কিলেসা অনুবন্ধন্তি তেন তেন মগ্গেন পহীনানং কিলেসানং পুন অনুপগমনতো. তেনেৰাহ – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি, সকদাগামিঅনাগামিঅরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতী’’তি (চূল়নি. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২৭).
দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা সফলা অহোসি.
অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘ভারিযা ৰতিমে, আৰুসো, কিলেসা নাম, এৰরূপস্স অরহত্তস্স উপনিস্সাযসম্পন্নো কুলপুত্তো কিলেসেহি আলোল়িতো সত্তৰারে গিহী হুত্ৰা সত্তৰারে পব্বজিতো’’তি. সত্থা তেসং তং কথাপৰত্তিং সুত্ৰা তঙ্খণানুরূপেন গমনেন ধম্মসভং গন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে এৰমেৰ, ভিক্খৰে, কিলেসা নাম ভারিযা, সচে এতে রূপিনো হুত্ৰা কত্থচি পক্খিপিতুং সক্কা ভৰেয্যুং, চক্কৰাল়ং অতিসম্বাধং, ব্রহ্মলোকো অতিনীচকোতি ওকাসো নেসং ন ভৰেয্য, মাদিসম্পি নামেতে পঞ্ঞাসম্পন্নং পুরিসাজানেয্যং আলোল়েন্তি, অৰসেসেসু কা কথা? ‘‘অহঞ্হি অড্ঢনাল়িমত্তং ৰরকচোরকং ¶ কুণ্ঠকুদালঞ্চ নিস্সায ¶ ছ ৰারে পব্বজিত্ৰা উপ্পব্বজিতপুব্বো’’তি. ‘‘কদা, ভন্তে, কদা সুগতা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি সুণাথা’’তি অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে কুদালপণ্ডিতো নাম বাহিরকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সারত্তসমযে ভূমিযা তিন্তায ‘‘গেহে মে অড্ঢনাল়িমত্তো ৰরকচোরকো চ কুণ্ঠকুদালকো ¶ চ অত্থি, ৰরকচোরকবীজং মা নস্সী’’তি উপ্পব্বজিত্ৰা একং ঠানং কুদালেন কসিত্ৰা তং বীজং ৰপিত্ৰা ৰতিং কত্ৰা পক্ককালে উদ্ধরিত্ৰা নাল়িমত্তবীজং ঠপেত্ৰা সেসং খাদি. সো ‘‘কিং মে দানি গেহেন, পুন অট্ঠ মাসে পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. ইমিনাৰ নীহারেন নাল়িমত্তং ৰরকচোরকঞ্চ কুণ্ঠকুদালঞ্চ নিস্সায সত্তৰারে গিহী হুত্ৰা সত্তৰারে পব্বজিত্ৰা সত্তমে পন ৰারে চিন্তেসি – ‘‘অহং ছ ৰারে ইমং কুণ্ঠকুদালং নিস্সায গিহী হুত্ৰা পব্বজিতো, কত্থচিদেৰ নং ছড্ডেস্সামী’’তি. সো গঙ্গায তীরং গন্ত্ৰা, ‘‘পতিতট্ঠানং পস্সন্তো ওতরিত্ৰা গণ্হেয্যং, যথাস্স পতিতট্ঠানং ন পস্সামি, তথা নং ছড্ডেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নাল়িমত্তং বীজং পিলোতিকায বন্ধিত্ৰা পিলোতিকং কুদালফলকে বন্ধিত্ৰা কুদালং অগ্গদণ্ডকে গহেত্ৰা গঙ্গায তীরে ঠিতো অক্খীনি নিমীলেত্ৰা উপরিসীসে তিক্খত্তুং আৰিজ্ঝিত্ৰা গঙ্গাযং খিপিত্ৰা ¶ নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো পতিতট্ঠানং অদিস্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তিক্খত্তুং সদ্দমকাসি.
তস্মিং খণে বারাণসিরাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগন্ত্ৰা নদীতীরে খন্ধাৰারং নিৰাসেত্ৰা ন্হানত্থায নদিং ওতিণ্ণো তং সদ্দং অস্সোসি. রাজূনঞ্চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি, সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অহং ইদানি অমিত্তমদ্দনং কত্ৰা ‘জিতং মে’তি আগতো, ত্ৰং পন ‘জিতং মে, জিতং মে’তি ৰিরৰসি, কিং নামেত’’ন্তি পুচ্ছি. কুদালপণ্ডিতো ‘‘ত্ৰং বাহিরকচোরে জিনি, তযা জিতং পুন অৰজিতমেৰ হোতি, মযা পন অজ্ঝত্তিকো লোভচোরো জিতো, সো পুন মং ন জিনিস্সতি, তস্সেৰ জযো সাধূ’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তং জিতং সাধু জিতং, যং জিতং অৰজীযতি;
তং খো জিতং সাধু জিতং, যং জিতং নাৰজীযতী’’তি. (জা. ১.১.৭০);
তং খণংযেৰ চ গঙ্গং ওলোকেন্তো আপোকসিণং নিব্বত্তেত্ৰা অধিগতৰিসেসো আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদি. রাজা মহাপুরিসস্স ধম্মকথং সুত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সদ্ধিং বলকাযেন ¶ পব্বজি. যোজনমত্তা পরিসা অহোসি. অপরোপি সামন্তরাজা তস্স পব্বজিতভাৰং সুত্ৰা, ‘‘তস্স রজ্জং গণ্হিস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা তথা সমিদ্ধং নগরং ¶ সুঞ্ঞং দিস্ৰা, ‘‘এৰরূপং নগরং ছড্ডেত্ৰা পব্বজিতো রাজা ওরকে ঠানে ন পব্বজিস্সতি, মযাপি পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা মহাপুরিসং উপসঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা সপরিৰারো পব্বজি. এতেনেৰ নীহারেন সত্ত রাজানো পব্বজিংসু. সত্তযোজনিকো অস্সমো অহোসি. সত্ত রাজানো ভোগে ¶ ছড্ডেত্ৰা এত্তকং জনং গহেত্ৰা পব্বজিংসু. মহাপুরিসো ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসিত্ৰা ব্রহ্মলোকূপগো অহোসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা, ‘‘অহং, ভিক্খৰে, তদা কুদালপণ্ডিতো অহোসিং, কিলেসা নামেতে এৰং ভারিযা’’তি আহ.
চিত্তহত্থত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
কুম্ভূপমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আরদ্ধৰিপস্সকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘সমণধম্মং করিস্সামা’’তি যোজনসতমগ্গং গন্ত্ৰা একং মহাৰাসগামং অগমংসু. অথ তে মনুস্সা দিস্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা পণীতেহি যাগুভত্তাদীহি পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘কহং, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘যথাফাসুকট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, ইমং তেমাসং ইধেৰ ৰসথ, মযম্পি তুম্হাকং সন্তিকে সরণেসু পতিট্ঠায পঞ্চ সীলানি রক্খিস্সামা’’তি যাচিত্ৰা তেসং অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা, ‘‘অৰিদূরে ঠানে মহন্তো ৰনসণ্ডো অত্থি, এত্থ ৰসথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসুং. ভিক্খূ তং ৰনসণ্ডং পৰিসিংসু. তস্মিং ৰনসণ্ডে অধিৰত্থা দেৰতা ‘‘সীলৰন্তো, অয্যা, ইমং ৰনসণ্ডং ¶ অনুপ্পত্তা, অযুত্তং খো পন অস্মাকং অয্যেসু ইধ ৰসন্তেসু পুত্তদারে গহেত্ৰা রুক্খে অভিরুয্হ ৰসিতু’’ন্তি রুক্খতো ওতরিত্ৰা ভূমিযং নিসীদিত্ৰা চিন্তযিংসু, ‘‘অয্যা, ইমস্মিং ঠানে অজ্জেকরত্তিং ৰসিত্ৰা অদ্ধা স্ৰে গমিস্সন্তী’’তি. ভিক্খূপি পুনদিৰসে অন্তোগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা পুন তমেৰ ৰনসণ্ডং আগমিংসু. দেৰতা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো ¶ স্ৰাতনায কেনচি নিমন্তিতো ভৰিস্সতি, তস্মা পুনাগচ্ছতি ¶ , অজ্জ গমনং ন ভৰিস্সতি, স্ৰে গমিস্সতি মঞ্ঞে’’তি ইমিনা উপাযেন অড্ঢমাসমত্তং ভূমিযমেৰ অচ্ছিংসু.
ততো চিন্তযিংসু – ‘‘ভদন্তা ইমং তেমাসং ইধেৰ মঞ্ঞে ৰসিস্সন্তি, ইধেৰ খো পন ইমেসু ৰসন্তেসু অম্হাকং রুক্খে অভিরুহিত্ৰা নিসীদিতুম্পি ন যুত্তং, তেমাসং পুত্তদারে গহেত্ৰা ভূমিযং নিসীদনট্ঠানানিপি দুক্খানি, কিঞ্চি কত্ৰা ইমে ভিক্খূ পলাপেতুং ৰট্টতী’’তি. তা তেসু তেসু রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু চেৰ চঙ্কমনকোটীসু চ ছিন্নসীসানি কবন্ধানি দস্সেতুং অমনুস্সসদ্দঞ্চ ভাৰেতুং আরভিংসু. ভিক্খূনং খিপিতকাসাদযো রোগা পৰত্তিংসু. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং ‘‘তুয্হং, আৰুসো, কিং রুজ্জতী’’তি পুচ্ছন্তা, ‘‘ময্হং খিপিতরোগো, ময্হং কাসো’’তি ৰত্ৰা, ‘‘আৰুসো, অহং অজ্জ চঙ্কমনকোটিযং ছিন্নসীসং অদ্দসং, অহং রত্তিট্ঠানে কবন্ধং অদ্দসং ¶ , অহং দিৰাট্ঠানে অমনুস্সসদ্দং অস্সোসিং, পরিৰজ্জেতব্বযুত্তকমিদং ঠানং, অম্হাকং ইধ অফাসুকং অহোসি, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু.
অথ নে সত্থা আহ – ‘‘কিং, ভিক্খৰে, তস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্খিস্সথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অম্হাকং তস্মিং ঠানে ৰসন্তানং এৰরূপানি ভেরৰারম্মণানি উপট্ঠহন্তি, এৰরূপং অফাসুকং হোতি, তেন মযং ‘ৰজ্জেতব্বযুত্তকমিদং ঠান’ন্তি তং ছড্ডেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আগতা’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, তত্থেৰ তুম্হাকং গন্তুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ন সক্কা, ভন্তে’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হে আৰুধং অগ্গহেত্ৰা গতা, ইদানি আৰুধং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. ‘‘কতরাৰুধং, ভন্তে’’তি? সত্থা ‘‘অহং আৰুধং ৰো দস্সামি, মযা দিন্নং আৰুধং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি ৰত্ৰা –
‘‘করণীযমত্থকুসলেন, যন্ত সন্তং পদং অভিসমেচ্চ;
সক্কো উজূ চ সুহুজূ চ, সুৰচো চস্স মুদু অনতিমানী’’তি. (খু. পা. ৯.১; সু. নি. ১৪৩) –
সকলং মেত্তসুত্তং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমং তুম্হে বহি ৰিহারস্স ৰনসণ্ডতো পট্ঠায সজ্ঝাযন্তা অন্তোৰিহারং পৰিসেয্যাথা’’তি উয্যোজেসি. তে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন তং ঠানং পত্ৰা বহিৰিহারে গণসজ্ঝাযং কত্ৰা সজ্ঝাযমানা ৰনসণ্ডং পৰিসিংসু. সকলৰনসণ্ডে দেৰতা মেত্তচিত্তং পটিলভিত্ৰা তেসং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা পত্তচীৰরপটিগ্গহণং ¶ আপুচ্ছিংসু, হত্থপাদসম্বাহনং ¶ আপুচ্ছিংসু, তেসং তত্থ তত্থ আরক্খং সংৰিদহিংসু, পক্কধূপনতেলং ¶ ৰিয সন্নিসিন্না অহেসুং. কত্থচি অমনুস্সসদ্দো নাম নাহোসি. তেসং ভিক্খূনং চিত্তং একগ্গং অহোসি. তে রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু নিসিন্না ৰিপস্সনায চিত্তং ওতারেত্ৰা অত্তনি খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা, ‘‘অযং অত্তভাৰো নাম ভিজ্জনকট্ঠেন অথাৰরট্ঠেন কুলালভাজনসদিসো’’তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢযিংসু. সম্মাসম্বুদ্ধো গন্ধকুটিযা নিসিন্নোৰ তেসং ৰিপস্সনায আরদ্ধভাৰং ঞত্ৰা তে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খৰে, অযং অত্তভাৰো নাম ভিজ্জনকট্ঠেন অথাৰরট্ঠেন কুলালভাজনসদিসো এৰা’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা যোজনসতে ঠিতোপি অভিমুখে নিসিন্নো ৰিয ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা দিস্সমানেন রূপেন ইমং গাথমাহ –
‘‘কুম্ভূপমং কাযমিংম ৰিদিত্ৰা, নগরূপমং চিত্তমিদং ঠপেত্ৰা;
যোধেথ মারং পঞ্ঞাৰুধেন, জিতঞ্চ রক্খে অনিৰেসনো সিযা’’তি.
তত্থ কুম্ভূপমন্তি অবলদুব্বলট্ঠেন অনদ্ধনিযতাৰকালিকট্ঠেন ইমং কেসাদিসমূহসঙ্খাতং ¶ কাযং কুম্ভূপমং কুলালভাজনসদিসং ৰিদিত্ৰা. নগরূপমং চিত্তমিদং ঠপেত্ৰাতি নগরং নাম বহিদ্ধা থিরং হোতি, গম্ভীরপরিখং পাকারপরিক্খিত্তং দ্ৰারট্টালকযুত্তং, অন্তোসুৰিভত্তৰীথিচতুক্কসিঙ্ঘাটকসম্পন্নং অন্তরাপণং, তং ‘‘ৰিলুম্পিস্সামা’’তি বহিদ্ধা চোরা আগন্ত্ৰা পৰিসিতুং অসক্কোন্তা পব্বতং আসজ্জ পটিহতা ৰিয গচ্ছন্তি, এৰমেৰ পণ্ডিতো কুলপুত্তো অত্তনো ৰিপস্সনাচিত্তং থিরং নগরসদিসং কত্ৰা ঠপেত্ৰা নগরে ঠিতো একতোধারাদিনানপ্পকারাৰুধেন চোরগণং ৰিয ৰিপস্সনামযেন চ অরিযমগ্গমযেন চ পঞ্ঞাৰুধেন তংতংমগ্গৰজ্ঝং কিলেসমারং পটিবাহন্তো তং তং কিলেসমারং যোধেথ, পহরেয্যাথাতি অত্থো. জিতঞ্চ রক্খেতি জিতঞ্চ উপ্পাদিতং তরুণৰিপস্সনং আৰাসসপ্পাযউতুসপ্পাযভোজনসপ্পাযপুগ্গলসপ্পাযধম্মস্সৰনসপ্পাযাদীনি আসেৰন্তো অন্তরন্তরা সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায সুদ্ধচিত্তেন সঙ্খারে সম্মসন্তো রক্খেয্য.
অনিৰেসনো ¶ সিযাতি অনালযো ভৰেয্য. যথা নাম যোধো সঙ্গামসীসে বলকোট্ঠকং কত্ৰা অমিত্তেহি সদ্ধিং যুজ্ঝন্তো ছাতো ৰা পিপাসিতো ¶ ৰা হুত্ৰা সন্নাহে ৰা সিথিলে আৰুধে ৰা পতিতে বলকোট্ঠকং পৰিসিত্ৰা ৰিস্সমিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা পিৰিত্ৰা সন্নহিত্ৰা আৰুধং গহেত্ৰা পুন নিক্খমিত্ৰা যুজ্ঝন্তো পরসেনং মদ্দতি, অজিতং জিনাতি, জিতং রক্খতি. সো হি সচে বলকোট্ঠকে ঠিতো এৰং ৰিস্সমন্তো তং অস্সাদেন্তো অচ্ছেয্য, রজ্জং পরহত্থগতং করেয্য, এৰমেৰ, ভিক্খু, পটিলদ্ধং তরুণৰিপস্সনং পুনপ্পুনং সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ¶ সুদ্ধচিত্তেন সঙ্খারে সম্মসন্তো রক্খিতুং সক্কোতি, উত্তরিমগ্গফলপটিলাভেন কিলেসমারং জিনাতি. সচে পন সো সমাপত্তিমেৰ অস্সাদেতি, সুদ্ধচিত্তেন পুনপ্পুনং সঙ্খারে ন সম্মসতি, মগ্গফলপটিৰেধং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা রক্খিতব্বযুত্তকং রক্খন্তো অনিৰেসনো সিযা, সমাপত্তিং নিৰেসনং কত্ৰা তত্থ ন নিৰেসেয্য, আলযং ন করেয্যাতি অত্থো. ‘‘অদ্ধা তুম্হেপি এৰং করোথা’’তি এৰং সত্থা তেসং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেসি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতা ভিক্খূ নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নাযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা তথাগতস্স সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ৰণ্ণযন্তা থোমেন্তা ৰন্দন্তাৰ আগচ্ছিংসূতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু ছট্ঠং.
৭. পূতিগত্ততিস্সত্থেরৰত্থু
অচিরং ¶ ৰতযং কাযোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পূতিগত্ততিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো, সো লদ্ধূপসম্পদো তিস্সত্থেরো নাম অহোসি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে তস্স সরীরে রোগো উদপাদি. সাসপমত্তিযো পিল়কা উট্ঠহিংসু. তা অনুপুব্বেন মুগ্গমত্তা কলাযমত্তা কোলট্ঠিমত্তা আমলকমত্তা বেল়ুৰসলাটুমত্তা বেল়ুৰমত্তা হুত্ৰা পভিজ্জিংসু, সকলসরীরং ছিদ্দাৰছিদ্দং অহোসি. পূতিগত্ততিস্সত্থেরোত্ৰেৰস্স নামং উদপাদি. অথস্স অপরভাগে অট্ঠীনি ভিজ্জিংসু. সো অপ্পটিজগ্গিযো ¶ অহোসি. নিৰাসনপারুপনং পুব্বলোহিতমক্খিতং জালপূৰসদিসং অহোসি. সদ্ধিৰিহারিকাদযো পটিজগ্গিতুং অসক্কোন্তা ছড্ডযিংসু. সো অনাথো হুত্ৰা নিপজ্জি.
বুদ্ধানঞ্চ নাম দ্ৰে ৰারে লোকৰোলোকনং অৰিজহিতং হোতি. পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তা চক্কৰাল়মুখৰট্টিতো পট্ঠায গন্ধকুটিঅভিমুখং ঞাণং কত্ৰা ওলোকেন্তি, সাযং ওলোকেন্তা গন্ধকুটিতো পট্ঠায বাহিরাভিমুখং ঞাণং কত্ৰা ওলোকেন্তি. তস্মিং পন সমযে ভগৰতো ঞাণজালস্স অন্তো পূতিগত্ততিস্সত্থেরো পঞ্ঞাযি. সত্থা তস্স ভিক্খুনো অরহত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা, ‘‘অযং সদ্ধিৰিহারিকাদীহি ছড্ডিতো, ইদানিস্স মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং পটিসরণং ¶ নত্থী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ৰিহারচারিকং চরমানো ৰিয অগ্গিসালং গন্ত্ৰা উক্খলিং ধোৰিত্ৰা উদকং দত্ৰা উদ্ধনং আরোপেত্ৰা উদকস্স তত্তভাৰং আগমযমানো অগ্গিসালাযমেৰ অট্ঠাসি. তত্তভাৰং জানিত্ৰা গন্ত্ৰা তস্স ভিক্খুনো নিপন্নমঞ্চকোটিযং ¶ গণ্হি, তদা ভিক্খূ ‘‘অপেথ, ভন্তে, মযং গণ্হিস্সামা’’তি মঞ্চকং গহেত্ৰা অগ্গিসালং আনযিংসু. সত্থা অম্বণং আহরাপেত্ৰা উণ্হোদকং আসিঞ্চিত্ৰা তেহি ভিক্খূহি তস্স পারুপনং গাহাপেত্ৰা উণ্হোদকে মদ্দাপেত্ৰা মন্দাতপে ৰিস্সজ্জাপেসি. অথস্স সন্তিকে ঠত্ৰা সরীরং উণ্হোদকেন তেমেত্ৰা ঘংসিত্ৰা ন্হাপেসি, তস্স নহানপরিযোসানে পারুপনং সুক্খি. অথ নং তং নিৰাসাপেত্ৰা নিৰত্থকাসাৰং উদকে মদ্দাপেত্ৰা আতপে ৰিস্সজ্জাপেসি. অথস্স গত্তে উদকে ছিন্নমত্তে তম্পি সুক্খি. সো একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা সল্লহুকসরীরো একগ্গচিত্তো মঞ্চকে নিপজ্জি. সত্থা তস্স উস্সীসকে ঠত্ৰা, ‘‘ভিক্খু অযং তৰ কাযো অপেতৰিঞ্ঞাণো নিরুপকারো হুত্ৰা কলিঙ্গরং ৰিয পথৰিযং সেস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অচিরং ৰতযং কাযো, পথৰিং অধিসেস্সতি;
ছুদ্ধো অপেতৰিঞ্ঞাণো, নিরত্থংৰ কলিঙ্গর’’ন্তি.
তত্থ অচিরং ৰতাতি ভিক্খু ন চিরস্সেৰ অযং কাযো পথৰিং অধিসেস্সতি, ইমিস্সা পকতিসযনেন সযিতায পথৰিযা উপরি সযিস্সতি ¶ . ছুদ্ধোতি অপৰিদ্ধো, অপগতৰিঞ্ঞাণতায ¶ তুচ্ছো হুত্ৰা সেস্সতীতি দস্সেতি. যথা কিং? নিরত্থংৰ কলিঙ্গরং নিরুপকারং নিরত্থকং কট্ঠখণ্ডং ৰিয. দব্বসম্ভারত্থিকা হি মনুস্সা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা উজুকং উজুকসণ্ঠানেন ৰঙ্কং ৰঙ্কসণ্ঠানেন ছিন্দিত্ৰা দব্বসম্ভারং গণ্হন্তি, অৰসেসং পন সুসিরঞ্চ পূতিকঞ্চ অসারকঞ্চ গণ্ঠিজাতঞ্চ ছিন্দিত্ৰা তত্থেৰ ছড্ডেন্তি. অঞ্ঞে দব্বসম্ভারত্থিকা আগন্ত্ৰা তং গহেতারো নাম নত্থি, ওলোকেত্ৰা অত্তনো উপকারকমেৰ গণ্হন্তি, ইতরং পথৰীগতমেৰ হোতি. তং পন তেন তেন উপাযেন মঞ্চপটিপাদকং ৰা পাদকথলিকং ৰা ফলকপীঠং ৰা কাতুং সক্কাপি ভৰেয্য. ইমস্মিং পন অত্তভাৰে দ্ৰত্তিংসায কোট্ঠাসেসু এককোট্ঠাসোপি মঞ্চপটিপাদকাদিৰসেন অঞ্ঞেন ৰা উপকারমুখেন গয্হূপগো নাম নত্থি, কেৰলং নিরত্থংৰ কলিঙ্গরং অযং কাযো অপগতৰিঞ্ঞাণো কতিপাহেনেৰ পথৰিযং সেস্সতীতি.
দেসনাৰসানে পূতিগত্ততিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপন্নাদযো ¶ অহেসুং. থেরোপি অরহত্তং পত্ৰাৰ পরিনিব্বাযি. সত্থা তস্স সরীরকিচ্চং কারাপেত্ৰা ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং কারাপেসি. ভিক্খূ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, পূতিগত্ততিস্সত্থেরো কুহিং নিব্বত্তো’’তি. ‘‘পরিনিব্বুতো, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘ভন্তে, এৰরূপস্স পন অরহত্তূপনিস্সযসম্পন্নস্স ভিক্খুনো কিং কারণা গত্তং পুতিকং জাতং, কিং কারণা অট্ঠীনি ভিন্নানি, কিমস্স কারণং অরহত্তস্স উপনিস্সযভাৰং পত্ত’’ন্তি? ‘‘ভিক্খৰে, সব্বমেতং এতস্স অত্তনা কতকম্মেনেৰ নিব্বত্ত’’ন্তি. ‘‘কিং পন তেন, ভন্তে, কত’’ন্তি? ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি অতীতং আহরি –
অযং ¶ কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে সাকুণিকো হুত্ৰা বহূ সকুণে ৰধিত্ৰা ইস্সরজনং উপট্ঠহি. তেসং দিন্নাৰসেসে ৰিক্কিণাতি, ‘‘ৰিক্কিতাৰসেসা মারেত্ৰা ঠপিতা পূতিকা ভৰিস্সন্তী’’তি যথা উপ্পতিতুং ন সক্কোন্তি, তথা তেসং জঙ্ঘট্ঠীনি চ পক্খট্ঠীনি চ ভিন্দিত্ৰা রাসিং কত্ৰা ঠপেতি, তে পুনদিৰসে ৰিক্কিণাতি. অতিবহূনং পন লদ্ধকালে অত্তনোপি অত্থায পচাপেতি. তস্সেকদিৰসং রসভোজনে পক্কে একো খীণাসৰো পিণ্ডায চরন্তো গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. সো থেরং দিস্ৰা ¶ চিত্তং পসাদেত্ৰা, ‘‘মযা বহূ পাণা মারেত্ৰা খাদিতা, অয্যো চ মে গেহদ্ৰারে ঠিতো, অন্তোগেহে চ রসভোজনং সংৰিজ্জতি, পিণ্ডপাতমস্স দস্সামী’’তি তস্স পত্তং আদায পূরেত্ৰা রসপিণ্ডপাতং দত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি দিট্ঠধম্মস্স মত্থকং পাপুণেয্য’’ন্তি আহ. থেরো ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি. ‘‘ভিক্খৰে, তদা কতকম্মৰসেনেতং তিস্সস্স নিপ্ফন্নং, সকুণানং অট্ঠিভেদননিস্সন্দেন তিস্সস্স গত্তঞ্চ পূতিকং জাতং, অট্ঠীনি চ ভিন্নানি, খীণাসৰস্স রসপিণ্ডপাতদাননিস্সন্দেন অরহত্তং পত্তো’’তি.
পূতিগত্ততিস্সত্থেরৰত্থু সত্তমং.
৮. নন্দগোপালকৰত্থু
দিসো দিসন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা কোসলজনপদে নন্দগোপালকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিনো নন্দো নাম ¶ গোপালকো গোযূথং রক্খতি অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো. সো কির যথা কেণিযো জটিলো পব্বজ্জাৰেসেন, এৰং গোপালকত্তেন রাজবলিং পরিহরন্তো অত্তনো কুটুম্বং রক্খতি. সো কালেন কালং পঞ্চ গোরসে আদায ¶ অনাথপিণ্ডিকস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা সত্থারং পস্সতি, ধম্মং সুণাতি, অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগমনত্থায সত্থারং যাচতি. সত্থা তস্স ঞাণপরিপাকং আগমযমানো আগন্ত্ৰা পরিপক্কভাৰং ঞত্ৰা একদিৰসং মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো চারিকং চরন্তো মগ্গা ওক্কম্ম তস্স ৰসনট্ঠানাসন্নে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি. নন্দো সত্থু সন্তিকং অগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্থাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পণীতং পঞ্চগোরসদানং অদাসি. সত্তমে দিৰসে সত্থা অনুমোদনং কত্ৰা দানকথাদিভেদং অনুপুব্বিং কথং কথেসি. কথাপরিযোসানে নন্দগোপালকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থু পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং অনুগচ্ছন্তো দূরং গন্ত্ৰা, ‘‘তিট্ঠ, উপাসকা’’তি নিৰত্তিযমানো ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. অথ নং একো লুদ্দকো ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেসি. পচ্ছতো আগচ্ছন্তা ভিক্খূ নং দিস্ৰা গন্ত্ৰা সত্থারং ¶ আহংসু – ‘‘নন্দো, ভন্তে, গোপালকো তুম্হাকং ইধাগতত্তা মহাদানং দত্ৰা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তেন্তো মারিতো, সচে তুম্হে নাগচ্ছিস্সথ, নাস্স মরণং অভৰিস্সা’’তি. সত্থা ¶ , ‘‘ভিক্খৰে, মযি আগতেপি অনাগতেপি তস্স চতস্সো দিসা চতস্সো অনুদিসা চ গচ্ছন্তস্সাপি মরণতো মুচ্চনূপাযো নাম নত্থি. যঞ্হি নেৰ চোরা, ন ৰেরিনো করোন্তি, তং ইমেসং সত্তানং অন্তোপদুট্ঠং মিচ্ছাপণিহিতং চিত্তমেৰ করোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘দিসো দিসং যং তং কযিরা, ৰেরী ৰা পন ৰেরিনং;
মিচ্ছাপণিহিতং চিত্তং, পাপিযো নং ততো করে’’তি.
তত্থ দিসো দিসন্তি চোরো চোরং. ‘‘দিস্ৰা’’তি পাঠসেসো. যং তং কযিরাতি যং তং তস্স অনযব্যসনং করেয্য. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. ইদং ৰুত্তং হোতি – একো একস্স মিত্তদুব্ভী চোরো পুত্তদারখেত্তৰত্থু গোমহিংসাদীসু অপরজ্ঝন্তো যস্স অপরজ্ঝতি, তম্পি তথেৰ অত্তনি অপরজ্ঝন্তং চোরং দিস্ৰা, ৰেরি ৰা পন কেনচিদেৰ কারণেন বদ্ধৰেরং ৰেরিং দিস্ৰা অত্তনো কক্খল়তায দারুণতায যং তং তস্স অনযব্যসনং করেয্য, পুত্তদারং ৰা পীল়েয্য, খেত্তাদীনি ৰা নাসেয্য, জীৰিতা ৰা পন নং ৰোরোপেয্য, দসসু অকুসলকম্মপথেসু মিচ্ছাঠপিতত্তা মিচ্ছাপহিণিতং চিত্তং পাপিযো নং ততো করে তং পুরিসং ততো পাপতরং করেয্য. ৰুত্তপ্পকারেহি, দিসো দিসস্স ৰা ৰেরী ৰেরিনো ৰা ইমস্মিংযেৰ ¶ অত্তভাৰে দুক্খং ৰা উপ্পাদেয্য, জীৰিতক্খযং ৰা করেয্য. ইদং পন অকুসলকম্মপথেসু মিচ্ছাঠপিতং চিত্তং দিট্ঠেৰ ধম্মে অনযব্যসনং পাপেতি, অত্তভাৰসতসহস্সেসুপি চতূসু অপাযেসু খিপিত্ৰা সীসং উক্খিপিতুং ন দেতীতি.
দেসনাপরিযোসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা দেসনা জাতা. উপাসকেন পন ভৰন্তরে কতকম্মং ভিক্খূহি ন পুচ্ছিতং, তস্মা সত্থারা ন কথিতন্তি.
নন্দগোপালকৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সোরেয্যত্থেরৰত্থু
ন ¶ তং মাতা পিতা কযিরাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো সোরেয্যত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
ৰত্থু সোরেয্যনগরে সমুট্ঠিতং, সাৰত্থিযং নিট্ঠাপেসি. সম্মাসম্বুদ্ধে সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে সোরেয্যনগরে সোরেয্যসেট্ঠিপুত্তো একেন সহাযকেন সদ্ধিং সুখযানকে নিসীদিত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ন্হানত্থায নগরা নিক্খমি. তস্মিং খণে মহাকচ্চাযনত্থেরো সোরেয্যনগরং পিণ্ডায পৰিসিতুকামো হুত্ৰা বহিনগরে সঙ্ঘাটিং পারুপতি. থেরস্স চ সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং. সোরেয্যসেট্ঠিপুত্তো তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহো ৰত অযং ৰা থেরো মম ভরিযা ভৰেয্য, মম ৰা ভরিযায সরীরৰণ্ণো এতস্স সরীরৰণ্ণো ¶ ৰিয ভৰেয্যা’’তি. তস্স চিন্তিতমত্তেযেৰ পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুরহোসি. সো লজ্জমানো যানকা ওরুয্হ পলাযি. পরিজনো তং অসঞ্জানন্তো ‘‘কিমেত’’ন্তি আহ. সাপি তক্কসিলমগ্গং পটিপজ্জি. সহাযকোপিস্সা ইতো চিতো চ ৰিচরিত্ৰাপি নাদ্দস. সব্বে ন্হাযিত্ৰা গেহং অগমিংসু. ‘‘কহং সেট্ঠিপুত্তো’’তি চ ৰুত্তে, ‘‘ন্হত্ৰা আগতো ভৰিস্সতীতি মঞ্ঞিম্হা’’তি ৰদিংসু. অথস্স মাতাপিতরো তত্থ তত্থ পরিযেসিত্ৰা অপস্সন্তা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা, ‘‘মতো ভৰিস্সতী’’তি মতকভত্তং অদংসু. সা একং তক্কসিলগামিং সত্থৰাহং দিস্ৰা যানকস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অনুবন্ধি.
অথ নং মনুস্সা দিস্ৰা, ‘‘অম্হাকং যানকস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অনুগচ্ছতি, মযং ‘কস্সেসা দারিকা’তি তং ন জানামা’’তি ৰদিংসু. সাপি ‘‘তুম্হে অত্তনো যানকং পাজেথ, অহং পদসা গমিস্সামী’’তি গচ্ছন্তী অঙ্গুলিমুদ্দিকং দত্ৰা একস্মিং যানকে ওকাসং কারেসি. মনুস্সা চিন্তযিংসু – ‘‘তক্কসিলনগরে অম্হাকং সেট্ঠিপুত্তস্স ভরিযা নত্থি, তস্স আচিক্খিস্সাম, মহাপণ্ণাকারো নো ভৰিস্সতী’’তি. তে গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘সামি, অম্হেহি তুম্হাকং ¶ একং ইত্থিরতনং আনীত’’ন্তি আহংসু. সো তং সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা অত্তনো ৰযানুরূপং ¶ অভিরূপং পাসাদিকং দিস্ৰা উপ্পন্নসিনেহো গেহে অকাসি. পুরিসা হি ইত্থিযো, ইত্থিযো ¶ ৰা পুরিসা অভূতপুব্বা নাম নত্থি. পুরিসা হি পরস্স দারেসু অতিচরিত্ৰা কালং কত্ৰা বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা মনুস্সজাতিং আগচ্ছন্তা অত্তভাৰসতে ইত্থিভাৰং আপজ্জন্তি.
আনন্দত্থেরোপি কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমী অরিযসাৰকো সংসারে সংসরন্তো একস্মিং অত্তভাৰে কম্মারকুলে নিব্বত্তো. পরদারকম্মং কত্ৰা নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন চুদ্দসসু অত্তভাৰেসু পুরিসস্স পাদপরিচারিকা ইত্থী অহোসি, সত্তসু অত্তভাৰেসু বীজুদ্ধরণং পাপুণি. ইত্থিযো পন দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা ইত্থিভাৰে ছন্দং ৰিরাজেত্ৰা, ‘‘ইদং নো পুঞ্ঞং পুরিসত্তভাৰপটিলাভায সংৰত্ততূ’’তি চিত্তং অধিট্ঠহিত্ৰা কালং কত্ৰা পুরিসত্তভাৰং পটিলভন্তি, পতিদেৰতা হুত্ৰা সামিকে সম্মাপটিপত্তিৰসেনাপি পুরিসত্তভাৰং পটিলভন্তেৰ.
অযং পন সেট্ঠিপুত্তো থেরে অযোনিসো চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে ইত্থিভাৰং পটিলভি. তক্কসিলাযং সেট্ঠিপুত্তেন সদ্ধিং সংৰাসমন্ৰায পন তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং লভিত্ৰা তস্স পদসা গমনকালে অপরম্পি পুত্তং পটিলভি. এৰমস্সা কুচ্ছিযং ৰুত্থা দ্ৰে, সোরেয্যনগরে তং পটিচ্চ নিব্বত্তা দ্ৰেতি চত্তারো পুত্তা অহেসুং. তস্মিং কালে সোরেয্যনগরতো তস্সা সহাযকো সেট্ঠিপুত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি তক্কসিলং ¶ গন্ত্ৰা সুখযানকে নিসিন্নো নগরং পাৰিসি. অথ নং সা উপরিপাসাদতলে ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা অন্তরৰীথিং ওলোকযমানা ঠিতা দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা দাসিং পেসেত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা মহাতলে নিসীদাপেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং অকাসি. অথ নং সো আহ – ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ইতো পুব্বে অম্হেহি ন দিট্ঠপুব্বা, অথ চ পন নো মহন্তং সক্কারং করোসি, জানাসি ত্ৰং অম্হে’’তি. ‘‘আম, সামি, জানামি, ননু তুম্হে সোরেয্যনগরৰাসিনো’’তি? ‘‘আম, ভদ্দে’’তি. সা মাতাপিতূনঞ্চ ভরিযায চ পুত্তানঞ্চ অরোগভাৰং পুচ্ছি. ইতরো ‘‘আম, ভদ্দে, অরোগা’’তি ৰত্ৰা ‘‘জানাসি ত্ৰং এতে’’তি আহ. ‘‘আম সামি, জানামি. তেসং একো পুত্তো অত্থি, সো কহং, সামী’’তি? ‘‘ভদ্দে, মা এতং কথেহি, মযং তেন সদ্ধিং একদিৰসং সুখযানকে নিসীদিত্ৰা ন্হাযিতুং নিক্খন্তা নেৰস্স গতিং জানাম, ইতো চিতো চ ৰিচরিত্ৰা তং অদিস্ৰা মাতাপিতূনং ¶ আরোচযিম্হা, তেপিস্স রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা পেতকিচ্চং কিরিংসূ’’তি. ‘‘অহং সো, সামী’’তি. ‘‘অপেহি, ভদ্দে, কিং কথেসি ময্হং সহাযো দেৰকুমারো ৰিয একো পুরিসো’’তি? ‘‘হোতু, সামি, অহং সো’’তি. ‘‘অথ ইদং কিং নামা’’তি? ‘‘তং দিৰসং তে অয্যো মহাকচ্চাযনত্থেরো দিট্ঠো’’তি? ‘‘আম, দিট্ঠো’’তি. অহং অয্যং ¶ মহাকচ্চাযনত্থেরং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অহো ৰত অযং ৰা থেরো মম ভরিযা ভৰেয্য ¶ , এতস্স ৰা সরীরৰণ্ণো ৰিয মম ভরিযায সরীরৰণ্ণো ভৰেয্যা’’তি চিন্তেসিং. চিন্তিতক্খণেযেৰ মে পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰি. অথাহং লজ্জমানা কস্সচি কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কুণিত্ৰা ততো পলাযিত্ৰা ইধাগতা, সামীতি.
‘‘অহো ৰত তে ভারিযং কম্মং কতং, কস্মা ময্হং নাচিক্খি, অপিচ পন তে থেরো খমাপিতো’’তি? ‘‘ন খমাপিতো, সামি. জানাসি পন ত্ৰং কহং থেরো’’তি? ‘‘ইমমেৰ নগরং উপনিস্সায ৰিহরতী’’তি. ‘‘সচে পিণ্ডায চরন্তো ইধাগচ্ছেয্য, অহং মম অয্যস্স ভিক্খাহারং দদেয্যং, সামী’’তি. ‘‘তেন হি সীঘং সক্কারং করোহি, অম্হাকং অয্যং খমাপেস্সামা’’তি সো থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. ‘‘ননু ত্ৰং, সেট্ঠিপুত্ত, আগন্তুকোসী’’তি. ‘‘ভন্তে, মা অম্হাকং আগন্তুকভাৰং পুচ্ছথ, স্ৰে মে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. থেরো অধিৰাসেসি, গেহেপি থেরস্স মহাসক্কারো পটিযত্তো. থেরো পুনদিৰসে তং গেহদ্ৰারং অগমাসি. অথ নং নিসীদাপেত্ৰা পণীতেনাহারেন পরিৰিসিত্ৰা সেট্ঠিপুত্তো তং ইত্থিং গহেত্ৰা থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং সহাযিকায খমথা’’তি আহ. ‘‘কিমেত’’ন্তি? ‘‘অযং, ভন্তে, পুব্বে ময্হং পিযসহাযকো হুত্ৰা তুম্হে ওলোকেত্ৰা এৰং নাম চিন্তেসি, অথস্স পুরিসলিঙ্গং অন্তরধাযি, ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰি, খমথ, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি উট্ঠহথ, খমামি ৰো অহ’’ন্তি. থেরেন ¶ ‘‘খমামী’’তি ৰুত্তমত্তেযেৰ ইত্থিলিঙ্গং অন্তরধাযি, পুরিসলিঙ্গং পাতুভৰি.
পুরিসলিঙ্গে পাতুভূতমত্তেযেৰ তং তক্কসিলায সেট্ঠিপুত্তো আহ – ‘‘সম্ম সহাযক, ইমে দ্ৰে দারকা তৰ কুচ্ছিযং ৰুত্থত্তা মং পটিচ্চ নিব্বত্তত্তা উভিন্নম্পিনো পুত্তা এৰ, ইধেৰ ৰসিস্সাম, মা উক্কণ্ঠী’’তি. ‘‘সম্ম, অহং একেনত্তভাৰেন পঠমং পুরিসো হুত্ৰা ইত্থিভাৰং পত্ৰা পুন ¶ পুরিসো জাতোতি ৰিপ্পকারপ্পত্তো, পঠমং মং পটিচ্চ দ্ৰে পুত্তা নিব্বত্তা, ইদানি মে কুচ্ছিতো দ্ৰে পুত্তা নিক্খন্তা, স্ৰাহং একেনত্তভাৰেন ৰিপ্পকারপ্পত্তো, পুন ‘গেহে ৰসিস্সতী’তি সঞ্ঞং মা করি, অহং মম অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামি. ইমে দ্ৰে দারকা তৰ ভারাতি, ইমেসু মা পমজ্জী’’তি ৰত্ৰা পুত্তে সীসে পরিচুম্বিত্ৰা পরিমজ্জিত্ৰা উরে নিপজ্জাপেত্ৰা পিতু নিয্যাদেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা থেরস্স সন্তিকে পব্বজ্জং যাচি. থেরোপি নং পব্বাজেত্ৰা উপসম্পাদেত্ৰা গণ্হিত্ৰাৰ চারিকং চরমানো অনুপুব্বেন সাৰত্থিং অগমাসি. তস্স সোরেয্যত্থেরোতি নামং অহোসি. জনপদৰাসিনো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা সঙ্খুভিত্ৰা কোতূহলজাতা তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিংসু ¶ – ‘‘এৰং কির, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, আৰুসো’’তি. ‘‘ভন্তে, এৰরূপম্পি কারণং নাম হোতি’’? ‘‘তুম্হাকং কুচ্ছিযং কির দ্ৰে পুত্তা নিব্বত্তা, তুম্হে পটিচ্চ ¶ দ্ৰে জাতা, তেসং ৰো কতরেসু বলৰসিনেহো হোতী’’তি? ‘‘কুচ্ছিযং ৰুত্থকেসু, আৰুসো’’তি. আগতাগতা নিবদ্ধং তথেৰ পুচ্ছিংসু.
থেরো ‘‘কুচ্ছিযং ৰুত্তকেসু এৰ সিনেহো বলৰা’’তি পুনপ্পুনং কথেন্তো হরাযমানো একোৰ নিসীদতি, একোৰ তিট্ঠতি. সো এৰং একত্তূপগতো অত্তভাৰে খযৰযং সমুট্ঠাপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নং আগতাগতা পুচ্ছন্তি – ‘‘ভন্তে, এৰং কির নাম অহোসী’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘কতরেসু সিনেহো বলৰা’’তি? ‘‘ময্হং কত্থচি সিনেহো নাম নত্থী’’তি. ভিক্খূ ‘‘অযং অভূতং কথেসি, পুরিমদিৰসেসু ‘কুচ্ছিযং ৰুত্থপুত্তেসু সিনেহো বলৰা’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘ময্হং কত্থচি সিনেহো নত্থী’তি ৰদতি, অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, ভন্তে’’তি আহংসু. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অঞ্ঞং ব্যাকরোতি, মম পুত্তস্স সম্মাপণিহিতেন চিত্তেন মগ্গস্স দিট্ঠকালতো পট্ঠায ন কত্থচি সিনেহো জাতো, যং সম্পত্তিং নেৰ মাতা, ন পিতা কাতুং সক্কোতি, তং ইমেসং সত্তানং অব্ভন্তরে পৰত্তং সম্মাপণিহিতং চিত্তমেৰ দেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ তং মাতা পিতা কযিরা, অঞ্ঞে ৰাপি চ ঞাতকা;
সম্মাপণিহিতং চিত্তং, সেয্যসো নং ততো করে’’তি.
তত্থন তন্তি তং কারণং নেৰ মাতা করেয্য, ন পিতা, ন অঞ্ঞে ঞাতকা. সম্মাপণিহিতন্তি দসসু কুসলকম্মপথেসু সম্মা ঠপিতং. সেয্যসো ¶ নং ততো করেতি ততো কারণতো সেয্যসো নং ৰরতরং উত্তরিতরং করেয্য, করোতীতি অত্থো. মাতাপিতরো হি পুত্তানং ধনং দদমানা একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে কম্মং অকত্ৰা সুখেন জীৰিককপ্পনং ধনং দাতুং সক্কোন্তি. ৰিসাখায মাতাপিতরোপি তাৰ মহদ্ধনা মহাভোগা, তস্সা একস্মিংযেৰ অত্তভাৰে সুখেন জীৰিককপ্পনং ধনং অদংসু. চতূসু পন দীপেসু চক্কৰত্তিসিরিং দাতুং সমত্থা মাতাপিতরোপি নাম পুত্তানং নত্থি, পগেৰ দিব্বসম্পত্তিং ৰা পঠমজ্ঝানাদিসম্পত্তিং ৰা, লোকুত্তরসম্পত্তিদানে কথাৰ নত্থি, সম্মাপণিহিতং পন চিত্তং সব্বম্পেতং সম্পত্তিং দাতুং সক্কোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সেয্যসো নং ততো করে’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
সোরেয্যত্থেরৰত্থু নৰমং.
চিত্তৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযো ৰগ্গো.
৪. পুপ্ফৰগ্গো
১. পথৰিকথাপসুতপঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
কো ¶ ¶ ¶ ইমং পথৰিং ৰিচেস্সতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পথৰিকথাপসুতে পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তে কির ভগৰতা সদ্ধিং জনপদচারিকং চরিত্ৰা জেতৰনং আগন্ত্ৰা সাযন্হসমযে উপট্ঠানসালাযং সন্নিসিন্না অত্তনা গতগতট্ঠানেসু ‘‘অসুকগামতো অসুকগামগমনট্ঠানে সমং ৰিসমং কদ্দমবহুলং সক্খরবহুলং কাল়মত্তিকং তম্বমত্তিক’’ন্তি পথৰিকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হেহি ৰিচরিতট্ঠানে পথৰিকথাযা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, এসা বাহিরপথৰী নাম, তুম্হেহি অজ্ঝুত্তিকপথৰিযং পরিকম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘কো ইমং পথৰিং ৰিচেস্সতি,
যমলোকঞ্চ ইমং সদেৰকং;
কো ধম্মপদং সুদেসিতং,
কুসলো পুপ্ফমিৰ পচেস্সতি.
‘‘সেখো ¶ পথৰিং ৰিচেস্সতি,
যমলোকঞ্চ ইমং সদেৰকং;
সেখো ধম্মপদং সুদেসিতং,
কুসলো পুপ্ফমিৰ পচেস্সতী’’তি.
তত্থ কো ইমন্তি কো ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং পথৰিং. ৰিচেস্সতীতি অত্তনো ঞাণেন ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি, পটিৰিজ্ঝিস্সতি, সচ্ছিকরিস্সতীতি অত্থো. যমলোকঞ্চাতি চতুব্বিধং অপাযলোকঞ্চ. ইমং সদেৰকন্তি ইমং মনুস্সলোকঞ্চ দেৰলোকেন সদ্ধিং কো ৰিচেস্সতি ¶ ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতীতি পুচ্ছি. কো ধম্মপদং সুদেসিতন্তি যথাসভাৰতো কথিতত্তা সুদেসিতং সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতং ধম্মপদং কুসলো মালাকারো পুপ্ফং ৰিচিনন্তো ৰিয কো ¶ পচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি উপপরিক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি, সচ্ছিকরিস্সতীতি অত্থো. সেখোতি অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি ইমা তিস্সো সিক্খা সিক্খনতো সোতাপত্তিমগ্গট্ঠং আদিং কত্ৰা যাৰ অরহত্তমগ্গট্ঠা সত্তৰিধো সেখো ইমং অত্তভাৰসঙ্খাতং পথৰিং অরহত্তমগ্গেন ততো ছন্দরাগং অপকড্ঢন্তো ৰিচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি ¶ পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতি. যমলোকঞ্চাতি তং যথাৰুত্তপকারং যমলোকঞ্চ ইমং মনুস্সলোকঞ্চ সহ দেৰেহি সদেৰকং স্ৰেৰ ৰিচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি ৰিজানিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতি. সেখোতি স্ৰেৰ সত্তৰিধো সেখো, যথা নাম কুসলো মালাকারো পুপ্ফারামং পৰিসিত্ৰা তরুণমকুল়ানি চ পাণকৰিদ্ধানি চ মিলাতানি চ গণ্ঠিকজাতানি চ পুপ্ফানি ৰজ্জেত্ৰা সোভনানি সুজাতসুজাতানেৰ পুপ্ফানি ৰিচিনাতি, এৰমেৰ ইমং সুকথিতং সুনিদ্দিট্ঠং বোধিপক্খিযধম্মপদম্পি পঞ্ঞায পচেস্সতি ৰিচিনিস্সতি উপপরিক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিস্সতি সচ্ছিকরিস্সতীতি সত্থা সযমেৰ পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তপরিসাযপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
পথৰিকথাপসুতপঞ্চসতভিক্খুৰত্থু পঠমং.
২. মরীচিকম্মট্ঠানিকত্থেরৰত্থু
ফেণূপমন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং মরীচিকম্মট্ঠানিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা, ‘‘সমণধম্মং করিস্সামী’’তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেত্ৰা ৰাযমিত্ৰা অরহত্তং পত্তুং অসক্কোন্তো ‘‘ৰিসেসেত্ৰা কম্মট্ঠানং কথাপেস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মরীচিং দিস্ৰা, ‘‘যথা অযং গিম্হসমযে উট্ঠিতা মরীচি দূরে ঠিতানং রূপগতা ৰিয পঞ্ঞাযতি, সন্তিকং আগচ্ছন্তানং নেৰ পঞ্ঞাযতি, অযং অত্তভাৰোপি উপ্পাদৰযট্ঠেন এৰরূপো’’তি মরীচিকম্মট্ঠানং ভাৰেন্তো আগন্ত্ৰা ¶ মগ্গকিলন্তো অচিরৰতিযং ন্হাযিত্ৰা একস্মিং ¶ চণ্ডসোততীরে রুক্খছাযায নিসিন্নো উদকৰেগাভিঘাতেন উট্ঠহিত্ৰা মহন্তে মহন্তে ফেণপিণ্ডে ভিজ্জমানে দিস্ৰা, ‘‘অযং অত্তভাৰোপি উপ্পজ্জিত্ৰা ভিজ্জনট্ঠেন এৰরূপোযেৰা’’তি আরম্মণং অগ্গহেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং ঠিতোৰ তং থেরং দিস্ৰা, ‘‘এৰমেৰ, ভিক্খু, এৰরূপোৰাযং অত্তভাৰো ফেণপিণ্ডো ৰিয মরীচি ৰিয উপ্পজ্জনভিজ্জনসভাৰোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ফেণূপমং কাযমিমং ৰিদিত্ৰা,
মরীচিধম্মং অভিসম্বুধানো;
ছেত্ৰান মারস্স পপুপ্ফকানি,
অদস্সনং মচ্চুরাজস্স গচ্ছে’’তি.
তত্থ ফেণূপমন্তি ইমং কেসাদিসমূহসঙ্খাতং কাযং অবলদুব্বলট্ঠেন অনদ্ধনিযতাৰকালিকট্ঠেন ফেণপিণ্ডসরিক্খকোতি ¶ ৰিদিত্ৰা. মরীচিধম্মন্তি যথা মরীচি দূরে ঠিতানং রূপগতা ৰিয গয্হূপগা ৰিয হোতি, সন্তিকে উপগচ্ছন্তানং রিত্তা তুচ্ছা অগয্হূপগা সম্পজ্জতি, এৰমেৰ খণিকইত্তরপচ্চুপট্ঠানট্ঠেন অযং কাযোপি মরীচিধম্মোতি অভিসম্বুধানো বুজ্ঝন্তো, জানন্তোতি অত্থো. মারস্স পপুপ্ফকানীতি মারস্স পপুপ্ফকসঙ্খাতানি তেভূমকানি ৰট্টানি অরিযমগ্গেন ছিন্দিত্ৰা খীণাসৰো ভিক্খু মচ্চুরাজস্স অদস্সনং অৰিসযং অমতমহানিব্বানং গচ্ছেয্যাতি.
গাথাপরিযোসানে থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা সত্থু সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং থোমেন্তো ৰণ্ণেন্তো ৰন্দন্তোৰ আগতোতি.
মরীচিকম্মট্ঠানিকত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. ৰিটটূভৰত্থু
পুপ্ফানিহেৰ পচিনন্তন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো সপরিসং মহোঘেন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা মারিতং ৰিটটূভং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং ¶ অনুপুব্বিকথা – সাৰত্থিযঞ্হি মহাকোসলরঞ্ঞো পুত্তো পসেনদিকুমারো নাম. ৰেসালিযং ¶ লিচ্ছৰিরঞ্ঞো পুত্তো লিচ্ছৰিকুমারো ¶ মহালি নাম, কুসিনারাযং মল্লরাজপুত্তো বন্ধুলো নামাতি ইমে তযো দিসাপামোক্খস্সাচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পুগ্গহণত্থং তক্কসিলং গন্ত্ৰা বহিনগরে সালায সমাগতা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আগতকারণঞ্চ কুলঞ্চ নামঞ্চ পুচ্ছিত্ৰা সহাযকা হুত্ৰা একতোৰ আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা সিপ্পং সিক্খন্তা ন চিরস্সেৰ উগ্গহিতসিপ্পা আচরিযং আপুচ্ছিত্ৰা একতোৰ নিক্খমিত্ৰা সকসকট্ঠানানি অগমংসু. তেসু পসেনদিকুমারো পিতু সিপ্পং দস্সেত্ৰা পসন্নেন পিতরা রজ্জে অভিসিত্তো. মহালিকুমারো লিচ্ছৰীনং সিপ্পং দস্সেন্তো মহন্তেন উস্সাহেন দস্সেসি, তস্স অক্খীনি ভিজ্জিত্ৰা অগমংসু. লিচ্ছৰিরাজানো ‘‘অহো ৰত অম্হাকং আচরিযো অক্খিৰিনাসং পত্তো, ন নং পরিচ্চজিস্সাম, উপট্ঠহিস্সাম ন’’ন্তি তস্স সতসহস্সুট্ঠানকং একং দ্ৰারং অদংসু. সো তং নিস্সায পঞ্চসতে লিচ্ছৰিরাজপুত্তে সিপ্পং সিক্খাপেন্তো ৰসি. বন্ধুলকুমারো সট্ঠিং সট্ঠিং ৰেল়ূ গহেত্ৰা মজ্ঝে অযসলাকং পক্খিপিত্ৰা সট্ঠিকলাপে উস্সাপেত্ৰা ঠপিতে মল্লরাজকুলেহি ‘‘ইমে কপ্পেতূ’’তি ৰুত্তো অসীতিহত্থং আকাসং উল্লঙ্ঘিত্ৰা অসিনা কপ্পেন্তো অগমাসি. সো ওসানকলাপে ¶ অযসলাকায ‘‘কিরী’’তি সদ্দং সুত্ৰা, ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বকলাপেসু অযসলাকানং ঠপিতভাৰং ঞত্ৰা অসিং ছড্ডেত্ৰা রোদমানো ‘‘ময্হং এত্তকেসু ঞাতিসুহজ্জেসু একোপি সসিনেহো হুত্ৰা ইমং কারণং নাচিক্খি. সচে হি অহং জানেয্যং, অযসলাকায সদ্দং অনুট্ঠাপেন্তোৰ ছিন্দেয্য’’ন্তি ৰত্ৰা, ‘‘সব্বেপিমে মারেত্ৰা রজ্জং করেয্য’’ন্তি মাতাপিতূনং কথেসি. তেহি ‘‘পৰেণিরজ্জং নাম, তাত, ইদং ন লব্ভা এৰং কাতু’’ন্তি নানপ্পকারেন ৰারিতো ‘‘তেন হি মম সহাযকস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি সাৰত্থিং অগমাসি.
পসেনদি কোসলো রাজা তস্সাগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন তং নগরং পৰেসেত্ৰা সেনাপতিট্ঠানে ঠপেসি. সো মাতাপিতরো পক্কোসাপেত্ৰা তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. অথেকদিৰসং রাজা ¶ উপরিপাসাদে ঠিতো অন্তরৰীথিং ওলোকযমানো ‘‘অনাথপিণ্ডিকস্স চূল়অনাথপিণ্ডিকস্স ৰিসাখায সুপ্পৰাসাযা’’তি এতেসং গেহে নিচ্চং ভত্তকিচ্চত্থায গচ্ছন্তে অনেকসহস্সে ভিক্খূ দিস্ৰা, ‘‘কহং, অয্যা, গচ্ছন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘দেৰ, অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে নিচ্চভত্তসলাকভত্তগিলানভত্তাদীনং অত্থায দেৰসিকং দ্ৰে ভিক্খুসহস্সানি গচ্ছন্তি, চূল়অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে পঞ্চসতানি, তথা ৰিসাখায তথা সুপ্পৰাসাযা’’তি ৰুত্তে সযম্পি ভিক্খুসঙ্ঘং উপট্ঠহিতুকামো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং ¶ সত্থারং নিমন্তেত্ৰা সত্তাহং সহত্থা দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, পঞ্চহি মে ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. ‘‘মহারাজ বুদ্ধা ¶ নাম একট্ঠানে নিবদ্ধং ভিক্খং ন গণ্হন্তি, বহূ জনা বুদ্ধানং আগমনং পচ্চাসীসন্তী’’তি. ‘‘তেন হি একং ভিক্খুং নিবদ্ধং পেসেথা’’তি আহ. সত্থা আনন্দত্থেরস্স ভারং অকাসি. রাজা ভিক্খুসঙ্ঘে আগতে পত্তং গহেত্ৰা, ‘‘ইমে নাম পরিৰিসন্তূ’’তি অৰিচারেত্ৰাৰ সত্তাহং সযমেৰ পরিৰিসিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে ৰিক্খিত্তচিত্তো পমজ্জমকাসি. রাজকুলে নাম অনাণত্তা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা ভিক্খূ নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসিতুং ন লভন্তি ‘‘ন মযং ইধ ঠাতুং সক্খিস্সামা’’তি বহূ ভিক্খূ পক্কমিংসু. রাজা দুতিযদিৰসেপি পমজ্জি, দুতিযদিৰসেপি বহূ ভিক্খূ পক্কমিংসু. ততিযদিৰসেপি পমজ্জি, তদা আনন্দত্থেরং এককমেৰ ঠপেত্ৰা অৰসেসা পক্কমিংসু. পুঞ্ঞৰন্তা নাম কারণৰসিকা হোন্তি, কুলানং পসাদং রক্খন্তি. তথাগতস্স চ সারিপুত্তত্থেরো মহামোগ্গল্লানত্থেরোতি দ্ৰে অগ্গসাৰকা, খেমা উপ্পলৰণ্ণাতি দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, উপাসকেসু চিত্তো, গহপতি, হত্থকো আল়ৰকোতি দ্ৰে অগ্গউপাসকা, উপাসিকাসু ৰেল়ুকণ্ঠকী নন্দমাতা, খুজ্জুত্তরাতি দ্ৰে অগ্গউপাসিকা, ইতি ইমে অট্ঠ জনে আদিং কত্ৰা ঠানন্তরপত্তা সব্বেপি সাৰকা একদেসেন দসন্নং পারমীনং পূরিতত্তা মহাপুঞ্ঞা অভিনীহারসম্পন্না. আনন্দত্থেরোপি ¶ কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমী অভিনীহারসম্পন্নো মহাপুঞ্ঞো অত্তনো কারণৰসিকতায কুলস্স পসাদং রক্খন্তো অট্ঠাসি. তং এককমেৰ নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসিংসু.
রাজা ¶ ভিক্খূনং গতকালে আগন্ত্ৰা খাদনীযভোজনীযানি তথেৰ ঠিতানি দিস্ৰা, ‘‘কিং, অয্যা, নাগমিংসূ’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আনন্দত্থেরো এককোৰ আগতো দেৰা’’তি সুত্ৰা, ‘‘অদ্ধা এত্তকং মে ভত্তচ্ছেদনমকংসূ’’তি ভিক্খূনং কুদ্ধো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং ভিক্খা পটিযত্তা, আনন্দত্থেরো কির এককোৰাগতো, পটিযত্তা ভিক্খা তথেৰ ঠিতা, পঞ্চসতা ভিক্খূ মম গেহে সঞ্ঞং ন করিংসু, কিং নু খো কারণ’’ন্তি আহ. সত্থা ভিক্খূনং দোসং অৰত্ৰা, ‘‘মহারাজ, মম সাৰকানং তুম্হেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসো নত্থি, তেন ন গতা ভৰিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা কুলানং অনুপগমনকারণঞ্চ উপগমনকারণঞ্চ পকাসেন্তো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ইমং সুত্তমাহ –
‘‘নৰহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং. কতমেহি নৰহি? ন মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, ন মনাপেন অভিৰাদেন্তি, ন মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স পরিগুহন্তি, বহুকম্পি থোকং দেন্তি, পণীতম্পি লূখং দেন্তি, অসক্কচ্চং দেন্তি নো সক্কচ্চং, ন উপনিসীদন্তি ধম্মস্সৰনায, ভাসিতমস্স ন সুস্সূসন্তি ¶ . ইমেহি খো, ভিক্খৰে, নৰহঙ্গেহি ¶ সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা নালং উপনিসীদিতুং.
‘‘নৰহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতুং. কতমেহি নৰহি? মনাপেন পচ্চুট্ঠেন্তি, মনাপেন অভিৰাদেন্তি, মনাপেন আসনং দেন্তি, সন্তমস্স ন পরিগুহন্তি, বহুকম্পি বহুকং দেন্তি, পণীতম্পি পণীতং দেন্তি, সক্কচ্চং দেন্তি নো অসক্কচ্চং, উপনিসীদন্তি ধম্মস্সৰনায, ভাসিতমস্স সুস্সূসন্তি. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, নৰহঙ্গেহি সমন্নাগতং কুলং অনুপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপগন্তুং, উপগন্ত্ৰা ৰা অলং উপনিসীদিতু’’ন্তি (অ. নি. ৯.১৭).
ইতি খো, মহারাজ, মম সাৰকা তুম্হাকং সন্তিকা ৰিস্সাসং অলভন্তা ন গতা ভৰিস্সন্তীতি. পোরাণকপণ্ডিতাপি হি অৰিস্সাসিকট্ঠানে সক্কচ্চং উপট্ঠিযমানাপি মারণন্তিকং ৰেদনং পত্ৰা ৰিস্সাসিকট্ঠানমেৰ অগমিংসূতি. ‘‘কদা, ভন্তে’’তি রঞ্ঞা পুট্ঠো অতীতং আহরি –
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে কেসৰো নাম রাজা রজ্জং পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তং পঞ্চ পুরিসসতানি অনুপব্বজিংসু. সো কেসৰতাপসো নাম অহোসি. পসাধনকপ্পকো পনস্স অনুপব্বজিত্ৰা কপ্পকো নাম অন্তেৰাসিকো অহোসি. কেসৰতাপসো পরিসায সদ্ধিং অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সারত্তসমযে লোণম্বিলসেৰনত্থায ¶ বারাণসিং পত্ৰা ভিক্খায পাৰিসি. অথ নং রাজা দিস্ৰা পসীদিত্ৰা চতুমাসং অত্তনো সন্তিকে ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা উয্যানেৰ ৰসাপেন্তো সযং সাযংপাতং অস্স উপট্ঠানং গচ্ছতি. অৰসেসা তাপসা কতিপাহং ৰসিত্ৰা হত্থিসদ্দাদীহি উব্বাল়্হা হুত্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা, ‘‘আচরিয, উক্কণ্ঠিতম্হা, গচ্ছামা’’তি আহংসু. ‘‘কহং, তাতা’’তি? ‘‘হিমৰন্তং, আচরিযা’’তি. রাজা অম্হাকং আগতদিৰসেযেৰ চতুমাসং ইধ ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি. ‘‘কথং গমিস্সথ, তাতা’’তি? ‘‘তুম্হেহি অম্হাকং অনাচিক্খিত্ৰাৰ পটিঞ্ঞা দিন্না, মযং ইধ ন সক্কোম ৰসিতুং, ইতো অৰিদূরে তুম্হাকং পৰত্তিস্সৰনট্ঠানে ৰসিস্সামা’’তি ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু. কপ্পন্তেৰাসিকেন সদ্ধিং আচরিযো ওহীযি.
রাজা উপট্ঠানং আগতো, ‘‘কহং, অয্যা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সব্বে উক্কণ্ঠিতম্হাতি ৰত্ৰা হিমৰন্তং ¶ গতা, মহারাজা’’তি আহ. কপ্পকোপি ন চিরস্সেৰ উক্কণ্ঠিত্ৰা আচরিযেন পুনপ্পুনং ৰারিযমানোপি ‘‘ন সক্কোমী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. ইতরেসং পন সন্তিকং অগন্ত্ৰা আচরিযস্স পৰত্তিং সুণন্তো অৰিদূরে ঠানে ৰসি. অপরভাগে আচরিযস্স অন্তেৰাসিকে অনুস্সরন্তস্স কুচ্ছিরোগো উপ্পজ্জি. রাজা ৰেজ্জেহি তিকিচ্ছাপেসি, রোগো ন ৰূপসম্মতি. তাপসো আহ – ‘‘কিং, মহারাজ, ইচ্ছসি মে রোগৰূপসম’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, সচাহং সক্কুণেয্যং, ইদানেৰ ৰো ফাসুকং করেয্য’’ন্তি. ‘‘মহারাজ, সচে মে ফাসুকং ইচ্ছসি, মং অন্তেৰাসিকানং সন্তিকং পেসেহী’’তি. রাজা ‘‘সাধু ¶ , ভন্তে’’তি তং মঞ্চকে নিপজ্জাপেত্ৰা নারদঅমচ্চপ্পমুখে চত্তারো অমচ্চে ‘‘মম অয্যস্স পৰত্তিং ঞত্ৰা, ময্হং সাসনং পহিণেয্যাথা’’তি উয্যোজেসি. কপ্পন্তেৰাসিকো আচরিযস্স আগমনং সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা ইতরে ‘‘কহ’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘অসুকট্ঠানে কির ৰসন্তী’’তি আহ. তেপি আচরিযস্সাগমনভাৰং সুত্ৰা তত্থেৰ সমোসরিত্ৰা আচরিযস্স উণ্হোদকং দত্ৰা ফলাফলং অদংসু. তং ¶ খণঞ্ঞেৰ রোগো ৰূপসম্মতি. সো কতিপাহেনেৰ সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি. অথ নং নারদো পুচ্ছি –
‘‘মনুস্সিন্দং জহিত্ৰান, সব্বকামসমিদ্ধিনং;
কথং নু ভগৰা কেসী, কপ্পস্স রমতি অস্সমে.
‘‘সাদূনি রমণীযানি, সন্তি ৰক্খা মনোরমা;
সুভাসিতানি কপ্পস্স, নারদ রমযন্তি মং.
‘‘সালীনং ওদনং ভুঞ্জে, সুচিং মংসূপসেচনং;
কথং সামাকনীৰারং, অলোণং ছাদযন্তি তং.
‘‘সাদুং ৰা যদি ৰাসাদুং, অপ্পং ৰা যদি ৰা বহুং;
ৰিস্সত্থো যত্থ ভুঞ্জেয্য, ৰিস্সাসপরমা রসা’’তি. (জা. ১.৪.১৮১-১৮৪);
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেন্তো ‘‘তদা রাজা মোগ্গল্লানো অহোসি, নারদো সারিপুত্তো, কপ্পন্তেৰাসিকো ¶ আনন্দো, কেসৰতাপসো অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘এৰং, মহারাজ, পুব্বেপি পণ্ডিতা মারণন্তিকং ৰেদনং পত্ৰা ৰিস্সাসিকট্ঠানং গমিংসু, মম সাৰকা ¶ তুম্হাকং সন্তিকে ৰিস্সাসং ন লভন্তি মঞ্ঞে’’তি আহ. রাজা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং মযা ৰিস্সাসং কাতুং ৰট্টতি, কথং নু খো করিস্সামীতি সম্মাসম্বুদ্ধস্স ঞাতিধীতরং মম গেহে কাতুং ৰট্টতি, এৰং সন্তে ‘দহরা চ সামণেরা চ সম্মাসম্বুদ্ধস্স ঞাতিরাজা’তি মম সন্তিকং ৰিস্সত্থা নিবদ্ধং আগমিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘একং মে ধীতরং দেন্তূ’’তি সাকিযানং সন্তিকং সাসনং পেসেসি. ‘‘কতরস্স সক্যস্স ধীতা’’তি চ পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ঞত্ৰা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা দূতে আণাপেসি. দূতা গন্ত্ৰা সাকিযে দারিকং যাচিংসু. তে সন্নিপতিত্ৰা, ‘‘পক্খন্তরিকো রাজা, সচে ন দস্সাম, ৰিনাসেস্সতি নো, ন খো পন অম্হেহি কুলেন সদিসো, কিং নু খো কাতব্ব’’ন্তি মন্তযিংসু. মহানামো ‘‘মম দাসিযা কুচ্ছিম্হি জাতা ৰাসভখত্তিযা নাম ধীতা রূপসোভগ্গপ্পত্তা অত্থি, তং দস্সামা’’তি ৰত্ৰা দূতে আহ – ‘‘সাধু, রঞ্ঞো দারিকং দস্সামা’’তি. ‘‘সা কস্স, ধীতা’’তি? ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স চূল়পিতুপুত্তস্স মহানামস্স সক্কস্স ধীতা ৰাসভখত্তিযা নামা’’তি.
তে ¶ গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘যদি এৰং, সাধু, সীঘং আনেথ, খত্তিযা চ নাম বহুমাযা, দাসিধীতরম্পি পহিণেয্যুং, পিতরা সদ্ধিং একভাজনে ভুঞ্জন্তিং আনেয্যাথা’’তি ¶ পেসেসি. তে গন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেহি সদ্ধিং একতো ভুঞ্জন্তিং রাজা ইচ্ছতী’’তি আহংসু. মহানামো ‘‘সাধু, তাতা’’তি তং অলঙ্কারাপেত্ৰা অত্তনো ভোজনকালে পক্কোসাপেত্ৰা তায সদ্ধিং একতো ভুঞ্জনাকারং দস্সেত্ৰা দূতানং নিয্যাদেসি. তে তং আদায সাৰত্থিং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা তুট্ঠমানসো তং পঞ্চন্নং ইত্থিসতানং জেট্ঠিকং কত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানে অভিসিঞ্চি. সা ন চিরস্সেৰ সুৰণ্ণৰণ্ণং পুত্তং ৰিজাযি.
অথস্স নামগ্গহণদিৰসে রাজা দারকস্স অয্যকস্স সন্তিকং পেসেসি ‘‘সক্যরাজধীতা ৰাসভখত্তিযা পুত্তং ৰিজাতা, কিমস্স নামং করোমা’’তি? তং পন সাসনং গহেত্ৰা গতো অমচ্চো থোকং বধিরধাতুকো, সো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো অয্যকস্স আরোচেসি, সো তং সুত্ৰা ‘‘ৰাসভখত্তিযা পুত্তং অৰিজাযিত্ৰাপি সব্বজনং অভিভৰি, ইদানি পন রঞ্ঞো অতিৰিয ৰল্লভা ভৰিস্সতী’’তি আহ. বধিরো অমচ্চো ‘‘ৰল্লভা’’তি ৰচনং দুস্সুতং সুত্ৰা ‘‘ৰিটটূভো’’তি সল্লক্খেত্ৰা রাজানং উপগন্ত্ৰা, ‘‘দেৰ, কুমারস্স কির ‘ৰিটটূভো’তি নামং করোথা’’তি আহ. রাজা ‘‘পোরাণকং নো কুলসন্তকং নামং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তং নামং অকাসি. অথস্স দহরকালেযেৰ রাজা ‘‘সত্থু পিযং করোমী’’তি সেনাপতিট্ঠানং অদাসি.
সো কুমারপরিহারেন ৰড্ঢন্তো সত্তৰস্সিককালে অঞ্ঞেসং কুমারানং মাতামহকুলতো হত্থিরূপকঅস্সরূপকাদীনি ¶ আহরিযমানানি দিস্ৰা মাতরং পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, অঞ্ঞেসং মাতামহকুলতো ¶ পণ্ণাকারো আহরীযতি, ময্হং কোচি কিঞ্চি ন পেসেসি, কিং ত্ৰং নিমাতা নিপিতা’’তি? অথ নং সা, ‘‘তাত, তৰ সক্যরাজানো মাতামহা দূরে পন ৰসন্তি, তেন তে কিঞ্চি ন পেসেন্তী’’তি ৰঞ্চেসি. সোল়সৰস্সিককালে, ‘‘অম্ম, তৰ মাতামহকুলং পস্সিতুকামোম্হী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘অলং, তাত, কিং তত্থ গন্ত্ৰা করিস্সতী’’তি ৰারিযমানোপি পুনপ্পুনং যাচি. অথস্স মাতা ‘‘তেন হি গচ্ছা’’তি সম্পটিচ্ছি. সো পিতু আরোচেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমি. ৰাসভখত্তিযা পুরেতরং পণ্ণং পেসেসি – ‘‘অহং ¶ ইধ সুখং ৰসামি, মাস্স কিঞ্চি সামিনো অন্তরং দস্সযিংসূ’’তি. সাকিযা ৰিটটূভস্স আগমনং ঞত্ৰা, ‘‘ৰন্দিতুং ন সক্কোমা’’তি তস্স দহরদহরে কুমারে জনপদং পহিণিত্ৰা তস্মিং কপিলপুরং সম্পত্তে সন্থাগারে সন্নিপতিংসু. কুমারো তত্থ গন্ত্ৰা অট্ঠাসি.
অথ নং ‘‘অযং তে, তাত, মাতামহো, অযং মাতুলো’’তি ৰত্ৰা ৰন্দাপেসুং. সো সব্বে ৰন্দমানো ৰিচরিত্ৰা একম্পি অত্তানং ৰন্দন্তং অদিস্ৰা ‘‘কিং নু খো মং ৰন্দন্তা নত্থী’’তি পুচ্ছি. সাকিযা, ‘‘তাত, তে কনিট্ঠকুমারা জনপদং গতা’’তি ৰত্ৰা তস্স মহন্তং সক্কারং ¶ করিংসু. সো কতিপাহং ৰসিত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমি. অথেকা দাসী সন্থাগারে তেন নিসিন্নফলকং ‘‘ইদং ৰাসভখত্তিযায দাসিযা পুত্তস্স নিসিন্নফলক’’ন্তি অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা খীরোদকেন ধোৰি. একো পুরিসো অত্তনো আৰুধং পমুস্সিত্ৰা নিৰত্তো তং গণ্হন্তো ৰিটটূভকুমারস্স অক্কোসনসদ্দং সুত্ৰা তং কারণং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ৰাসভখত্তিযা দাসিযা কুচ্ছিম্হি মহানামসক্কং পটিচ্চ জাতা’’তি ঞত্ৰা বলকাযস্স কথেসি. ‘‘ৰাসভখত্তিযা কির দাসিধীতা’’তি মহাকোলাহলং অহোসি. তং সুত্ৰা ৰিটটূভো ‘‘এতে তাৰ মম নিসিন্নফলকং খীরোদকেন ধোৰন্তু, অহং পন রজ্জে পতিট্ঠিতকালে এতেসং গললোহিতং গহেত্ৰা মম নিসিন্নফলকং ধোৰিস্সামী’’তি চিত্তং পট্ঠপেসি. তস্মিং সাৰত্থিং গতে অমচ্চা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘ময্হং দাসিধীতরং অদংসূ’’তি সাকিযানং কুজ্ঝিত্ৰা ৰাসভখত্তিযায চ পুত্তস্স চ দিন্নপরিহারং অচ্ছিন্দিত্ৰা দাসদাসীহি লদ্ধব্বমত্তমেৰ দাপেসি.
ততো কতিপাহচ্চযেন সত্থা রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. রাজা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং কির ঞাতকেহি দাসিধীতা ময্হং ¶ দিন্না, তেনস্সা অহং সপুত্তায পরিহারং অচ্ছিন্দিত্ৰা দাসদাসীহি লদ্ধব্বমত্তমেৰ দাপেসি’’ন্তি আহ. সত্থা ‘‘অযুত্তং, মহারাজ, সাকিযেহি কতং, দদন্তেহি নাম সমানজাতিকা দাতব্বা অস্স, তং পন ¶ , মহারাজ, ৰদামি, ৰাসভখত্তিযা খত্তিযরাজধীতা খত্তিযরঞ্ঞো গেহে অভিসেকং লভি. ৰিটটূভোপি খত্তিযরাজানমেৰ পটিচ্চ জাতো, মাতুগোত্তং ¶ নাম কিং করিস্সতি, পিতুগোত্তমেৰ পমাণন্তি. পোরাণকপণ্ডিতা দলিদ্দিত্থিযা কট্ঠহারিকায অগ্গমহেসিট্ঠানং অদংসু, তস্সা চ কুচ্ছিম্হি জাতকুমারো দ্ৰাদসযোজনিকায বারাণসিযা রজ্জং পত্ৰা কট্ঠৰাহনরাজা নাম জাতো’’তি কট্ঠহারিজাতকং (জা. ১.১.৭) কথেসি. রাজা ধম্মকথং সুত্ৰা ‘‘পিতুগোত্তমেৰ কির পমাণ’’ন্তি তুস্সিত্ৰা ৰাসভখত্তিযায চ পুত্তস্স চ পকতিপরিহারমেৰ দাপেসি.
বন্ধুলসেনাপতিস্সপি খো কুসিনারাযং মল্লরাজধীতা মল্লিকা নাম ভরিযা দীঘরত্তং পুত্তং ন ৰিজাযি. অথ নং বন্ধুলো ‘‘অত্তনো কুলঘরমেৰ গচ্ছা’’তি উয্যোজেসি. সা ‘‘সত্থারং দিস্ৰাৰ গমিস্সামী’’তি জেতৰনং পৰিসিত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা, ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি ৰুত্তা ‘‘সামিকো মং ¶ ভন্তে, কুলঘরং পেসেতী’’ আহ. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘ৰঞ্ঝা কিরস্মি অপুত্তিকা’’তি. ‘‘যদি এৰং, গমনকিচ্চং নত্থি, নিৰত্তস্সূ’’তি. সা তুট্ঠমানসা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা নিৰত্তাসী’’তি ৰুত্তা ‘‘দসবলেন নিৰত্তিতাম্হী’’তি আহ বন্ধুলো ‘‘দিট্ঠং ভৰিস্সতি দীঘদস্সিনা কারণ’’ন্তি সম্পটিচ্ছি. সা ন চিরস্সেৰ গব্ভং পটিলভিত্ৰা উপ্পন্নদাহল়া ‘‘দোহল়ো মে উপ্পন্নো’’তি আরোচেসি. ‘‘কিং দোহল়ো’’তি? ‘‘ৰেসালিনগরে গণরাজকুলানং অভিসেকমঙ্গলপোক্খরণিযং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা পানীযং পাতুকামাম্হি, সামী’’তি. বন্ধুলো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা সহস্সথামধনুং গহেত্ৰা তং রথং আরোপেত্ৰা সাৰত্থিতো নিক্খমিত্ৰা রথং পাজেন্তো মহালিলিচ্ছৰিনো দিন্নদ্ৰারেন ৰেসালিং পাৰিসি. মহালিলিচ্ছৰিনো চ দ্ৰারসমীপে এৰ নিৰেসনং হোতি. সো রথস্স উম্মারে পনিঘাতসদ্দং সুত্ৰাৰ ‘‘বন্ধুলস্স রথসদ্দো এসো, অজ্জ লিচ্ছৰীনং ভযং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি আহ.
পোক্খরণিযা অন্তো চ বহি চ আরক্খা বলৰতী, উপরি লোহজালং পত্থটং, সকুণানম্পি ওকাসো নত্থি. বন্ধুলসেনাপতি ¶ পন রথা ওতরিত্ৰা আরক্খকে মনুস্সে ৰেত্তেন পহরন্তো পলাপেত্ৰা লোহজালং ছিন্দিত্ৰা অন্তোপোক্খরণীযং ভরিযং ন্হাপেত্ৰা সযম্পি ন্হত্ৰা পুন তং রথং আরোপেত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা আগতমগ্গেনেৰ পাযাসি. তে আরক্খমনুস্সা লিচ্ছৰিরাজূনং আরোচেসুং. লিচ্ছৰিরাজানো কুজ্ঝিত্ৰা পঞ্চ রথসতানি আরুয্হ ‘‘বন্ধুলমল্লং গণ্হিস্সামা’’তি নিক্খমিংসু. তং পৰত্তিং ¶ মহালিস্স আরোচেসুং. মহালি, ‘‘মা গমিত্থ, সো হি ৰো সব্বে ঘোতেস্সতী’’তি আহ. তেপি ‘‘মযং গমিস্সাম এৰা’’তি ৰদিংসু. ‘‘তেন হি তস্স রথচক্কস্স যাৰ নাভিতো পথৰিং পৰিট্ঠট্ঠানং দিস্ৰা নিৰত্তেয্যাথ, ততো ¶ অনিৰত্তন্তা পুরতো অসনিসদ্দং ৰিয সুণিস্সথ, তম্হা ঠানা নিৰত্তেয্যাথ. ততো অনিৰত্তন্তা তুম্হাকং রথধুরেসু ছিদ্দং পস্সিস্সথ, তম্হা ঠানা নিৰত্তেয্যাথ, পুরতো মা গমিত্থা’’তি. তে তস্স ৰচনেন অনিৰত্তিত্ৰা তং অনুবন্ধিংসু ¶ এৰ. মল্লিকা দিস্ৰা, ‘‘রথা, সামি, পঞ্ঞাযন্তী’’তি আহ. ‘‘তেন হি একস্সেৰ রথস্স পঞ্ঞাযনকালে মং আরোচেয্যাসী’’তি. সা যদা সব্বে রথা একো ৰিয হুত্ৰা পঞ্ঞাযিংসু, তদা ‘‘একমেৰ, সামি, রথসীসং পঞ্ঞাযতী’’তি আহ. বন্ধুলো ‘‘তেন হি ইমা রস্মিযো গণ্হাহী’’তি তস্সা রস্মিযো দত্ৰা রথে ঠিতোৰ ধনুং আরোপেসি, রথচক্কং যাৰ নাভিতো পথৰিং পাৰিসি.
লিচ্ছৰিনো তং ঠানং দিস্ৰাপি ন নিৰত্তিংসু. ইতরো থোকং গন্ত্ৰা জিযং পোথেসি, অসনিসদ্দো ৰিয অহোসি. তে ততোপি ন নিৰত্তিংসু, অনুবন্ধন্তা গচ্ছন্তেৰ. বন্ধুলো রথে ঠিতকোৰ একসরং খিপি, সো পঞ্চন্নং রথসতানং রথসীসে ছিদ্দং কত্ৰা পঞ্চ রাজসতানি পরিকরবন্ধনট্ঠানে ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পথৰিং পাৰিসি. তে অত্তনো পৰিদ্ধভাৰং অজানিত্ৰা, ‘‘তিট্ঠ, রে, তিট্ঠ, রে’’তি ৰদন্তা অনুবন্ধিংসু এৰ. বন্ধুলো রথং ঠপেত্ৰা ‘‘তুম্হে মতকা, মতকেহি সদ্ধিং ময্হং যুদ্ধং নাম নত্থী’’তি আহ. ‘‘মতকা নাম অম্হাদিসা ন হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি সব্বপচ্ছিমস্স পরিকরং মোচেথা’’তি. তে মোচযিংসু. সো মুত্তমত্তে এৰ মরিত্ৰা পতিতো. অথ তে সব্বেপি ‘‘তুম্হে এৰরূপা, অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা সংৰিধাতব্বং সংৰিদহিত্ৰা পুত্তদারং অনুসাসিত্ৰা সন্নাহং ¶ মোচেথা’’তি আহ. তে তথা কত্ৰা সব্বেপি জীৰিতক্খযং পত্তা. বন্ধুলোপি মল্লিকং সাৰত্থিং আনেসি. সা সোল়সক্খত্তুং যমকে যমকে পুত্তে ৰিজাযি. সব্বেপি সূরা থামসম্পন্না অহেসুং, সব্বসিপ্পানং নিপ্ফত্তিং পাপুণিংসু. একেকস্স পুরিসসহস্সং পরিৰারো অহোসি. পিতরা সদ্ধিং রাজনিৰেসনং গচ্ছন্তেহি তেহেৰ রাজঙ্গণং পরিপূরি.
অথেকদিৰসং ¶ ৰিনিচ্ছযে কূটট্টপরাজিতা মনুস্সা বন্ধুলং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তা ৰিনিচ্ছযঅমচ্চানং কূটট্টকরণং তস্স আরোচেসুং. সো ৰিনিচ্ছযং গন্ত্ৰা তং অট্টং ৰিচারেত্ৰা সামিকমেৰ সামিকং অকাসি. মহাজনো মহাসদ্দেন সাধুকারং পৰত্তেতি. রাজা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা তুস্সিত্ৰা সব্বেপি তে অমচ্চে হারেত্ৰা বন্ধুলস্সেৰ ৰিনিচ্ছযং নিয্যাদেসি. সো ততো পট্ঠায সম্মা ৰিনিচ্ছযি. ততো তে পোরাণকৰিনিচ্ছযিকা অমচ্চা কিঞ্চি লঞ্জং অলভন্তা অপ্পলাভা হুত্ৰা ‘‘বন্ধুলো রজ্জং পত্থেতী’’তি রাজকুলে পরিভিন্দিংসু. রাজা তেসং কথং সদ্দহিত্ৰা চিত্তং নিগ্গহেতুং নাসক্খি. ‘‘ইমস্মিং ইধেৰ ঘাতিযমানে গরহা মে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি পুন চিন্তেত্ৰা পযুত্তপুরিসেহি পচ্চন্তং পহারাপেত্ৰা বন্ধুলং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘পচ্চন্তো কির কুপিতো, তৰ পুত্তেহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা ¶ , চোরে গণ্হাহী’’তি ¶ পহিণিত্ৰা, ‘‘এত্থেৰস্স দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি সদ্ধিং সীসং ছিন্দিত্ৰা আহরথা’’তি তেহি সদ্ধিং অঞ্ঞেপি সমত্থে মহাযোধে পেসেসি. তস্মিং পচ্চন্তং গচ্ছন্তেযেৰ ‘‘সেনাপতি কির আগচ্ছতী’’তি পযুত্তচোরা পলাযিংসু. সো তং পদেসং আৰাসাপেত্ৰা সণ্ঠাপেত্ৰা নিৰত্তি.
অথস্স নগরতো অৰিদূরে ঠানে তে যোধা পুত্তেহি সদ্ধিং সীসং ছিন্দিংসু. তং দিৰসং মল্লিকায পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং দ্ৰে অগ্গসাৰকা নিমন্তিতা হোন্তি. অথস্সা পুব্বণ্হে এৰ ‘‘সামিকস্স তে সদ্ধিং পুত্তেহি সীসং ছিন্ন’’ন্তি পণ্ণং আহরিত্ৰা অদংসু. সা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা কস্সচি কিঞ্চি অৰত্ৰা পণ্ণং উচ্ছঙ্গে ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমেৰ পরিৰিসি. অথস্সা পরিচারিকাযো ভিক্খূনং ভত্তং দত্ৰা সপ্পিচাটিং আহরন্তিযো থেরানং পুরতো সপ্পিচাটিং ভিন্দিংসু. ধম্মসেনাপতি ‘‘ভেদনধম্মং ভিন্নং, ন চিন্তিতব্ব’’ন্তি আহ. সা উচ্ছঙ্গতো পণ্ণং নীহরিত্ৰা ‘‘দ্ৰত্তিংসায পুত্তেহি সদ্ধিং পিতুসীসং ছিন্নন্তি মে ইমং পণ্ণং আহরিংসু, অহং ইদং সুত্ৰাপি ন চিন্তেমি, সপ্পিচাটিযা ভিন্নায কিং চিন্তযিস্সামি, ভন্তে’’তি আহ. ধম্মসেনাপতি ‘‘অনিমিত্তমনঞ্ঞাতং ¶ , মচ্চানং ইধ জীৰিত’’ন্তিআদীনি (সু. নি. ৫৭৯) ৰত্ৰা ধম্মং দেসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং অগমাসি. সাপি দ্ৰত্তিংস সুণিসাযো পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তুম্হাকং সামিকা নিরপরাধা অত্তনো পুরিমকম্মফলং লভিংসু ¶ , তুম্হে মা সোচযিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, রঞ্ঞো উপরি মনোপদোসং মা করিত্থা’’তি ওৰদি.
রঞ্ঞো চরপুরিসা তং কথং সুত্ৰা গন্ত্ৰা তেসং নিদ্দোসভাৰং রঞ্ঞো কথযিংসু. রাজা সংৰেগপ্পত্তো তস্সা নিৰেসনং গন্ত্ৰা মল্লিকঞ্চ সুণিসাযো চস্সা খমাপেত্ৰা মল্লিকায ৰরং অদাসি. সা ‘‘ৰরো গহিতো মে হোতূ’’তি ৰত্ৰা তস্মিং গতে মতকভত্তং দত্ৰা ন্হত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেহি ময্হং ৰরো দিন্নো, ময্হঞ্চ অঞ্ঞেন অত্থো নত্থি, দ্ৰত্তিংসায মে সুণিসানং মমঞ্চ কুলঘরগমনং অনুজানাথা’’তি আহ. রাজা সম্পটিচ্ছি. সা দ্ৰত্তিংস সুণিসাযো যথাসকানি কুলানি পেসেসি, সযম্পি কুসিনারানগরে অত্তনো কুলঘরং অগমাসি.
রাজাপি বন্ধুলসেনাপতিনো ভাগিনেয্যস্স দীঘকারাযনস্স নাম সেনাপতিট্ঠানং অদাসি. সো পন ‘‘মাতুলো মে ইমিনা মারিতো’’তি রঞ্ঞো ওতারং গৰেসন্তো ৰিচরতি. রাজাপি নিরপরাধস্স ¶ বন্ধুলস্স মারিতকালতো পট্ঠায ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা চিত্তস্সাদং ন লভতি, রজ্জসুখং নানুভোতি. তদা সত্থা সক্যানং মেদাল়ুপং নাম নিগমং উপনিস্সায ৰিহরতি. রাজা তত্থ গন্ত্ৰা আরামতো অৰিদূরে খন্ধাৰারং নিৰাসেত্ৰা, ‘‘মন্দেন পরিৰারেন সত্থারং ৰন্দিস্সামী’’তি ¶ ৰিহারং গন্ত্ৰা পঞ্চরাজাককুধভণ্ডানি দীঘকারাযনস্স দত্ৰা এককোৰ গন্ধকুটিং পাৰিসি. সব্বং ধম্মচেতিযসুত্তনিযামেন (ম. নি. ২.৩৬৪ আদযো) দীপেতব্বং. তস্মিং গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে দীঘকারাযনো তানি পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি গহেত্ৰা ৰিটটূভং রাজানং কত্ৰা রঞ্ঞো একং অস্সং একঞ্চ উপট্ঠানকারিকং মাতুগামং ঠপেত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা সাৰত্থিং অগমাসি.
রাজা সত্থারা সদ্ধিং পিযকথং কথেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিক্খন্তো সেনং অদিস্ৰা তং মাতুগামং পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা, ‘‘অহং ভাগিনেয্যং আদায গন্ত্ৰা, ৰিটটূভং গহেস্সামী’’তি রাজগহনগরং গচ্ছন্তো ৰিকালে দ্ৰারেসু পিদহিতেসু নগরং পত্ৰা একিস্সা সালায নিপজ্জিত্ৰা ৰাতাতপেহি কিলন্তো রত্তিভাগে তত্থেৰ কালমকাসি. ৰিভাতায রত্তিযা, ‘‘দেৰ, কোসলনরিন্দ অনাথো জাতোসী’’তি ৰিপ্পলপন্তিযা ¶ তস্সা ইত্থিযা সদ্দং সুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো মাতুলস্স মহন্তেন সক্কারেন সরীরকিচ্চং কারেসি.
ৰিটটূভোপি ¶ রজ্জং লভিত্ৰা তং ৰেরং সরিত্ৰা ‘‘সব্বেপি সাকিযে মারেস্সামী’’তি মহতিযা সেনায নিক্খমি. তং দিৰসং সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো ঞাতিসঙ্ঘস্স ৰিনাসং দিস্ৰা, ‘‘ঞাতিসঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুব্বণ্হসমযে পিণ্ডায চরিত্ৰা, পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো গন্ধকুটিযং সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা, সাযন্হসমযে আকাসেন গন্ত্ৰা, কপিলৰত্থুসামন্তে একস্মিং কবরচ্ছাযে রুক্খমূলে নিসীদি. ততো ৰিটটূভস্স রজ্জসীমায মহন্তো সন্দচ্ছাযো নিগ্রোধো অত্থি. ৰিটটূভো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কিং কারণা এৰরূপায উণ্হৰেলায ইমস্মিং কবরচ্ছাযে রুক্খমূলে নিসীদথ, এতস্মিং সন্দচ্ছাযে নিগ্রোধমূলে নিসীদথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘হোতু, মহারাজ, ঞাতকানং ছাযা নাম সীতলা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ঞাতকানুরক্খনত্থায সত্থা আগতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সাৰত্থিংযেৰ পচ্চাগমি. সত্থাপি উপ্পতিত্ৰা জেতৰনমেৰ গতো.
রাজা সাকিযানং দোসং সরিত্ৰা দুতিযম্পি নিক্খমিত্ৰা তথেৰ সত্থারং পস্সিত্ৰা পুন নিৰত্তি. ততিযৰারেপি নিক্খমিত্ৰা তথেৰ সত্থারং পস্সিত্ৰা পুন নিৰত্তি. চতুত্থৰারে পন তস্মিং নিক্খন্তে সত্থা সাকিযানং পুব্বকম্মং ওলোকেত্ৰা তেসং একদিৰসং নদিযং ৰিসপক্খিপনপাপকম্মস্স অপ্পটিবাহিযভাৰং ঞত্ৰা চতুত্থৰারে নাগমাসি. ৰিটটূভো ‘‘সাকিযে ঘাতেস্সামী’’তি মহন্তেন বলকাযেন ¶ নিক্খমি. সম্মাসম্বুদ্ধস্স পন ঞাতকা অসত্তঘাতকা নাম, অত্তনা মরন্তাপি পরেসং জীৰিতং ন ৰোরোপেন্তি. তে চিন্তযিংসু – ‘‘মযং সুসিক্খিতা ¶ কতহত্থা কতূপাসনা মহিস্সাসা, ন খো পন সক্কা অম্হেহি পরং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, অত্তনো কম্মং দস্সেত্ৰা পলাপেস্সামা’’তি তে কতসন্নাহা নিক্খমিত্ৰা যুদ্ধং আরভিংসু. তেহি খিত্তা সরা ৰিটটূভস্স পুরিসানং অন্তরন্তরেন গচ্ছন্তি, ফলকন্তরকণ্ণছিদ্দন্তরাদীহি নিক্খমন্তি. ৰিটটূভো দিস্ৰা ননু ভণে ‘‘সাকিযা অসত্তঘাতকাম্হা’’তি ৰদন্তি, অথ চ পন মে পুরিসে নাসেন্তীতি.
অথ ¶ নং একো পুরিসো আহ – ‘‘কিং সামি, নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেসী’’তি? ‘‘সাকিযা মে পুরিসে নাসেন্তী’’তি. ‘‘তুম্হাকং কোচি পুরিসো মতো নাম নত্থি. ইঙ্ঘ তে গণাপেথা’’তি. গণাপেন্তো একস্সপি খযং ন পস্সি. সো ততো নিৰত্তিত্ৰা ‘‘যে যে পন ভণে ‘সাকিযম্হা’তি ভণন্তি, সব্বে মারেথ, মাতামহস্স পন মহানামসক্কস্স সন্তিকে ঠিতানং জীৰিতং দেথা’’তি আহ. সাকিযা গহেতব্বগহণং অপস্সন্তা একচ্চে তিণং ডংসিত্ৰা, একচ্চে নল়ং গহেত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘তুম্হে সাকিযা, নো’’তি পুচ্ছিতা যস্মা তে মরন্তাপি মুসাৰাদং ন ভণন্তি, তস্মা তিণং ডংসিত্ৰা ঠিতা ‘‘নো সাকো, তিণ’’ন্তি ¶ ৰদন্তি. নল়ং গহেত্ৰা ঠিতা ‘‘নো সাকো, নল়ো’’তি ৰদন্তি. যে চ মহানামস্স সন্তিকে ঠিতা, তে চ জীৰিতং লভিংসু. তেসু তিণং ডংসিত্ৰা ঠিতা তিণসাকিযা নাম, নল়ং গহেত্ৰা ঠিতা নল়সাকিযা নাম জাতাতি, ৰিটটূভো অৰসেসে খীরপকেপি দারকে অৰিস্সজ্জেত্ৰা ঘাতাপেন্তো লোহিতনদিং পৰত্তেত্ৰা তেসং গললোহিতেন ফলকং ধোৰাপেসি. এৰং সাকিযৰংসো ৰিটটূভেন উপচ্ছিন্নো.
সো মহানামসক্কং গাহাপেত্ৰা নিৰত্তো ‘‘পাতরাসৰেলায পাতরাসং করিস্সামী’’তি একস্মিং ঠানে ওতরিত্ৰা ভোজনে উপনীতে ‘‘একতোৰ ভুঞ্জিস্সামা’’তি অয্যকং পক্কোসাপেসি. খত্তিযা পন জীৰিতং চজন্তাপি দাসিপুত্তেহি সদ্ধিং ন ভুঞ্জন্তি. তস্মা মহানামো একং সরং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিলিট্ঠগত্তোম্হি, ন্হাযিস্সামি, তাতা’’তি আহ. ‘‘সাধু, অয্যক, ন্হাযথা’’তি. সো ‘‘অযং মং একতো অভুঞ্জন্তং ঘাতেস্সতি, সযমেৰ মে মতং সেয্যো’’তি কেসে মুঞ্চিত্ৰা অগ্গে গণ্ঠিং কত্ৰা কেসেসু পাদঙ্গুট্ঠকে পৰেসেত্ৰা উদকে নিমুজ্জি. তস্স গুণতেজেন নাগভৰনং উণ্হাকারং দস্সেসি. নাগরাজা ‘‘কিং নু খো’’তি উপধারেন্তো তং ঞত্ৰা তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা তং অত্তনো ফণে নিসীদাপেত্ৰা নাগভৰনং পৰেসেসি. সো দ্ৰাদস্স ৰস্সানি তত্থেৰ ৰসি. ৰিটটূভোপি ‘‘ময্হং অয্যকো ইদানি আগমিস্সতি, ইদানি আগমিস্সতী’’তি আগমযমানোৰ নিসীদি. তস্মিং অতিচিরাযন্তে সরং ৰিচিনাপেত্ৰা দীপালোকেন পুরিসব্ভন্তরানিপি ওলোকেত্ৰা অদিস্ৰা ‘‘গতো ভৰিস্সতী’’তি পক্কামি. সো ¶ রত্তিভাগে অচিরৰতিং ¶ পত্ৰা খন্ধাৰারং নিৰাসেসি. একচ্চে অন্তোনদিযং ৰালুকাপুলিনে নিপজ্জিংসু ¶ , একচ্চে বহিথলে, অন্তোনিপন্নেসুপি পুব্বে অকতপাপকম্মা অত্থি, বহিনিপন্নেসুপি পুব্বে কতপাপকম্মা অত্থি, তেসং নিপন্নট্ঠানেসু কিপিল্লিকা উট্ঠহিংসু. তে ‘‘ময্হং নিপন্নট্ঠানে কিপিল্লিকা, ময্হং নিপন্নট্ঠানে কিপিল্লিকা’’তি উট্ঠহিত্ৰা অকতপাপকম্মা উত্তরিত্ৰা থলে নিপজ্জিংসু, কতপাপকম্মা ওতরিত্ৰা ৰালুকাপুলিনে নিপজ্জিংসু. তস্মিং খণে মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা ঘনৰস্সং ৰস্সি. নদিযা ওঘো আগন্ত্ৰা ৰিটটূভং সদ্ধিং পরিসায সমুদ্দমেৰ পাপেসি. সব্বে তত্থ মচ্ছকচ্ছপভক্খা অহেসুং.
মহাজনো কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘সাকিযানং মরণং অযুত্তং, ‘এৰং নাম কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা সাকিযা মারেতব্বা’তি অননুচ্ছৰিকমেত’’ন্তি. সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে কিঞ্চাপি সাকিযানং এৰং মরণং অযুত্তং, পুব্বে কতপাপকম্মৰসেন পন যুত্তমেৰেতেহি লদ্ধ’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, এতে পুব্বে অকংসূ’’তি? সব্বে একতো হুত্ৰা নদিযং ৰিসং পক্খিপিংসূতি. পুনেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘ৰিটটূভো এত্তকে সাকিযে মারেত্ৰা আগচ্ছন্তো অত্তনো মনোরথে মত্থকং অপ্পত্তেযেৰ এত্তকং জনং আদায মহাসমুদ্দে মচ্ছকচ্ছপভক্খো জাতো’’তি ¶ . সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ইমেসং সত্তানং মনোরথে মত্থকং অপ্পত্তেযেৰ মচ্চুরাজা সুত্তং গামং অজ্ঝোত্থরন্তো মহোঘো ৰিয জীৰিতিন্দ্রিযং ছিন্দিত্ৰা চতূসু অপাযসমুদ্দেসু নিমুজ্জাপেতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ ব্যাসত্তমনসং নরন্তি সম্পত্তে ৰা অসম্পত্তে ৰা লগ্গমানসং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা মালাকারো পুপ্ফারামং পৰিসিত্ৰা ‘‘পুপ্ফানি পচিনিস্সামী’’তি ততো পুপ্ফানি গহেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰা গচ্ছং পত্থেন্তো সকলে পুপ্ফারামে মনং পেসেতি, ‘‘ইতো চিতো চ পুপ্ফানি পচিনিস্সামী’’তি ততো পুপ্ফানি অগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ মনং পেসেসি, তমেৰ গচ্ছং পচিনন্তো ¶ পমাদমাপজ্জতি, এৰমেৰ একচ্চো পুপ্ফারামসদিসং পঞ্চকামগুণমজ্ঝং ওতরিত্ৰা মনোরমং রূপং লভিত্ৰা মনোরমানং সদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বানং অঞ্ঞতরং পত্থেতি. অঞ্ঞো তেসু ৰা অঞ্ঞতরং লভিত্ৰা অঞ্ঞতরং পত্থেতি ¶ , রূপমেৰ ৰা লভিত্ৰা অঞ্ঞং অপত্থেন্তো তমেৰ অস্সাদেতি, সদ্দাদীসু ৰা অঞ্ঞতরং. এসেৰ নযো গোমহিংসদাসিদাসখেত্তৰত্থুগামনিগমজনপদাদীসু, পব্বজিতানম্পি পরিৰেণৰিহারপত্তচীৰরাদীসূতি এৰং পঞ্চকামগুণসঙ্খাতানি পুপ্ফানি এৰ পচিনন্তং ¶ সম্পত্তে ৰা অসম্পত্তে ৰা কামগুণে ব্যাসত্তমনসং নরং. সুত্তং গামন্তি গামস্স গেহভিত্তিআদীনং পন সুপনৰসেন সুপনং নাম নত্থি, সত্তানং পন সুত্তপমত্ততং উপাদায সুত্তো নাম হোতি. এৰং সুত্তং গামং দ্ৰে তীণি যোজনানি আযতগম্ভীরো মহোঘোৰ মচ্চু আদায গচ্ছতি. যথা সো মহোঘো ইত্থিপুরিসগোমহিংসকুক্কুটাদীসু কিঞ্চি অনৰসেসেত্ৰা সব্বং তং গামং সমুদ্দং পাপেত্ৰা মচ্ছকচ্ছপভক্খং করোতি, এৰমেৰ ব্যাসত্তমনসং নরং মচ্চু আদায জীৰিতিন্দ্রিযমস্স ছিন্দিত্ৰা চতূসু অপাযসমুদ্দেসু নিমুজ্জাপেতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা দেসনা জাতাতি.
ৰিটটূভৰত্থু ততিযং.
৪. পতিপূজিককুমারিৰত্থু
পুপ্ফানি হেৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পতিপূজিকং নাম কুমারিকং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ¶ তাৰতিংসদেৰলোকে সমুট্ঠিতং.
তত্থ কির মালভারী নাম দেৰপুত্তো অচ্ছরাসহস্সপরিৰুতো উয্যানং পাৰিসি. পঞ্চসতা দেৰধীতরো রুক্খং আরুয্হ পুপ্ফানি পাতেন্তি, পঞ্চসতা পতিতানি পুপ্ফানি গহেত্ৰা দেৰপুত্তং অলঙ্করোন্তি. তাসু একা দেৰধীতা রুক্খসাখাযমেৰ চুতা, সরীরং দীপসিখা ৰিয নিব্বাযি. সা সাৰত্থিযং একস্মিং কুলগেহে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা জাতকালে ¶ জাতিস্সরা হুত্ৰা ‘‘মালভারীদেৰপুত্তস্স ভরিযাম্হী’’তি অনুস্সরন্তী ৰুড্ঢিমন্ৰায গন্ধমালাদীহি পূজং কত্ৰা সামিকস্স সন্তিকে অভিনিব্বত্তিং পত্থেসি. সা সোল়সৰস্সকালে পরকুলং গতাপি সলাকভত্তপক্খিকভত্তৰস্সাৰাসিকাদীনি দত্ৰা, ‘‘অযং মে সামিকস্স সন্তিকে নিব্বত্তনত্থায পচ্চযো হোতূ’’তি ৰদতি. অথস্সা ভিক্খূ ‘‘অযং কুমারিকা উট্ঠায সমুট্ঠায পতিমেৰ পত্থেতীতি পতিপূজিকা’’তি নামং করিংসু. সাপি নিবদ্ধং আসনসালং পটিজগ্গতি, পানীযং উপট্ঠপেতি, আসনানি পঞ্ঞপেতি. অঞ্ঞেপি মনুস্সা সলাকভত্তাদীনি দাতুকামা, ‘‘অম্ম, ইমানিপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স পটিপাদেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা আহরিত্ৰা দেন্তি. সাপি এতেন নিযামেন আগচ্ছন্তী গচ্ছন্তী একপদৰারে ছপঞ্ঞাস কুসলধম্মে (ধ. স. ১; ধ. স. অট্ঠ. ১ যেৰাপনকৰণ্ণনা) পটিলভতি. তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠহি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. তস্স পদসা গমনকালে অঞ্ঞম্পি অঞ্ঞম্পীতি চত্তারো পুত্তে পটিলভি.
সা ¶ একদিৰসং দানং দত্ৰা পূজং কত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা ¶ সিক্খাপদানি রক্খিত্ৰা দিৰসপরিযোসানে তং খণং নিব্বত্তেন কেনচি রোগেন কালং কত্ৰা অত্তনো সামিকস্সেৰ সন্তিকে নিব্বত্তি. ইতরাপি এত্তকং কালং দেৰপুত্তং অলঙ্করোন্তি এৰ. দেৰপুত্তো তং দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং পাতোৰ পট্ঠায ন দিস্সসি, কুহিং গতাসী’’তি আহ. ‘‘চুতাম্হি সামী’’তি. ‘‘কিং ৰদেসী’’তি? ‘‘এৰমেতং, সামী’’তি. ‘‘কুহিং নিব্বত্তাসী’’তি? ‘‘সাৰত্থিযং কুলগেহে’’তি. ‘‘কিত্তকং কালং তত্থ ঠিতাসী’’তি? ‘‘দসমাসচ্চযেন মাতু কুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা সোল়সৰস্সকালে পরকুলং গন্ত্ৰা চত্তারো পুত্তে ৰিজাযিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা তুম্হে পত্থেত্ৰা আগন্ত্ৰা তুম্হাকমেৰ সন্তিকে নিব্বত্তাম্হি, সামী’’তি. ‘‘মনুস্সানং কিত্তকং আযূ’’তি? ‘‘ৰস্সসতমত্ত’’ন্তি. ‘‘এত্তকমেৰা’’তি? ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘এত্তকং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তমনুস্সা কিং নু খো সুত্তপমত্তা কালং অতিক্কামেন্তি, উদাহু দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তী’’তি. ‘‘কিং ৰদেথ, সামি’’? ‘‘অসঙ্খ্যেয্যং আযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তা ৰিয অজরামরা ৰিয চ নিচ্চং পমত্তা, মনুস্সা’’তি. মালভারীদেৰপুত্তস্স মহাসংৰেগো উদপাদি ‘‘ৰস্সসতমত্তমাযুং গহেত্ৰা নিব্বত্তমনুস্সা কির পমত্তা নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তি, কদা নু খো দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি? মনুস্সানং ¶ পন ৰস্সসতং তাৰতিংসানং দেৰানং একো রত্তিন্দিৰো, তায রত্তিযা তিংসরত্তিযো মাসো, তেন মাসেন দ্ৰাদসমাসিকো সংৰচ্ছরো, তেন সংৰচ্ছরেন দিব্বৰস্সসহস্সং আযুপ্পমাণং ¶ , তং মনুস্সগণনায তিস্সো ৰস্সকোটিযো, সট্ঠি চ ৰস্সসতসহস্সানি হোন্তি. তস্মা তস্স দেৰপুত্তস্স একদিৰসোপি নাতিক্কন্তো মুহুত্তসদিসোৰ কালো অহোসি. এৰং অপ্পাযুকমনুস্সানং পমাদো নাম অতিৰিয অযুত্তোতি.
পুনদিৰসে ভিক্খূ গামং পৰিট্ঠা আসনসালং অপটিজগ্গিতং, আসনানি অপঞ্ঞত্তানি, পানীযং অনুট্ঠপিতং দিস্ৰা, ‘‘কহং পতিপূজিকা’’তি আহংসু. ‘‘ভন্তে, কহং তুম্হে তং দক্খিস্সথ, হিয্যো অয্যেসু ভুঞ্জিত্ৰা গতেসু সাযন্হসমযে মতা’’তি. তং সুত্ৰা পুথুজ্জনা ভিক্খূ তস্সা উপকারং সরন্তা অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু. খীণাসৰানং ধম্মসংৰেগো উদপাদি. তে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, পতিপূজিকা নাম উপাসিকা উট্ঠায সমুট্ঠায নানপ্পকারানি পুঞ্ঞানি কত্ৰা সামিকমেৰ পত্থেসি, সা ইদানি মতা, কহং নু খো নিব্বত্তা’’তি? ‘‘অত্তনো সামিকস্সেৰ সন্তিকে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘নত্থি, ভন্তে, সামিকস্স সন্তিকে’’তি. ‘‘ন সা, ভিক্খৰে, এতং সামিকং পত্থেতি, তাৰতিংসভৰনে তস্সা মালভারীদেৰপুত্তো নাম সামিকো, সা তস্স পুপ্ফপিলন্ধনট্ঠানতো চৰিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা তস্সেৰ সন্তিকে নিব্বত্তা’’তি. ‘‘এৰং কির, ভন্তে’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘অহো পরিত্তং, ভন্তে, সত্তানং জীৰিতং, পাতোৰ অম্হে পরিৰিসিত্ৰা ¶ সাযং উপ্পন্নব্যাধিনা মতা’’তি. সত্থা ‘‘আম, ভিক্খৰে, পরিত্তং সত্তানং জীৰিতং নাম, তেনেৰ ইমে সত্তে ৰত্থুকামেহি চেৰ কিলেসকামেহি চ অতিত্তে এৰ অন্তকো অত্তনো ৰসে ¶ ৰত্তেত্ৰা কন্দন্তে পরিদেৰন্তে গহেত্ৰা গচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
অতিত্তংযেৰ কামেসু, অন্তকো কুরুতে ৰস’’ন্তি.
তত্থ পুপ্ফানি হেৰ পচিনন্তন্তি পুপ্ফারামে মালাকারো নানাপুপ্ফানি ৰিয অত্তভাৰপটিবদ্ধানি চেৰ উপকরণপটিবদ্ধানি চ কামগুণপুপ্ফানি ওচিনন্তমেৰ ¶ . ব্যাসত্তমনসং নরন্তি অসম্পত্তেসু পত্থনাৰসেন, সম্পত্তেসু গেধৰসেন ৰিৰিধেনাকারেন আসত্তচিত্তং. অতিত্তংযেৰ কামেসূতি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু পরিযেসনেনপি পটিলাভেনপি পরিভোগেনপি নিধানেনপি অতিত্তং এৰ সমানং. অন্তকো কুরুতে ৰসন্তি মরণসঙ্খাতো অন্তকো কন্দন্তং পরিদেৰন্তং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো অত্তনো ৰসং পাপেতীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
পতিপূজিককুমারিৰত্থু চতুত্থং.
৫. মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিৰত্থু
যথাপি ভমরো পুপ্ফন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু রাজগহে সমুট্ঠিতং.
রাজগহনগরস্স ¶ কির অৰিদূরে সক্কারং নাম নিগমো অহোসি. তত্থেকো মচ্ছরিযকোসিযো নাম সেট্ঠি অসীতিকোটিৰিভৰো পটিৰসতি. সো তিণগ্গেন তেলবিন্দুম্পি পরেসং ন দেতি, ন অত্তনা পরিভুঞ্জতি. ইতিস্স তং ৰিভৰজাতং নেৰ পুত্তদারাদীনং, ন সমণব্রাহ্মণানং অত্থং অনুভোতি, রক্খসপরিগ্গহিতা পোক্খরণী ৰিয অপরিভোগং তিট্ঠতি. সত্থা একদিৰসং পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সকললোকধাতুযং বোধনেয্যবন্ধৰে ওলোকেন্তো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে ৰসন্তস্স সেট্ঠিনো সপজাপতিকস্স সোতাপত্তিফলস্স উপনিস্সযং অদ্দস. ততো পুরিমদিৰসে পন সো রাজানং উপট্ঠাতুং রাজগেহং গন্ত্ৰা রাজূপট্ঠানং কত্ৰা ¶ আগচ্ছন্তো একং ছাতজ্ঝত্তং জনপদমনুস্সং কুম্মাসপূরং কপল্লকপূৰং খাদন্তং দিস্ৰা তত্থ পিপাসং উপ্পাদেত্ৰা অত্তনো ঘরং গন্ত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং কপল্লকপূৰং খাদিতুকামোম্হীতি ৰক্খামি, বহূ মনুস্সা মযা সদ্ধিং খাদিতুকামা ভৰিস্সন্তি, এৰং মে বহূনি তিলতণ্ডুলসপ্পিফাণিতাদীনি পরিক্খযং গমিস্সন্তি, ন ¶ কস্সচি কথেস্সামী’’তি তণ্হং অধিৰাসেন্তো চরতি. সো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতো ধমনিসন্থতগত্তো জাতো. ততো তণ্হং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো গব্ভং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে উপগূহিত্ৰা নিপজ্জি. এৰং গতোপি ¶ ধনহানিভযেন ন কস্সচি কিঞ্চি কথেসি.
অথ নং ভরিযা উপসঙ্কমিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা, ‘‘কিং তে, সামি, অফাসুকং জাত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন মে কিঞ্চি অফাসুকং অত্থী’’তি. ‘‘কিং নু খো তে রাজা কুপিতো’’তি? ‘‘রাজাপি মে ন কুপ্পতী’’তি. ‘‘অথ কিং তে পুত্তধীতাহি ৰা দাসকম্মকরাদীহি ৰা কিঞ্চি অমনাপং কতং অত্থী’’তি? ‘‘এৰরূপম্পি নত্থী’’তি. ‘‘কিস্মিঞ্চি পন তে তণ্হা অত্থী’’তি? এৰং ৰুত্তেপি ধনহানিভযেন কিঞ্চি অৰত্ৰা নিস্সদ্দোৰ নিপজ্জি, অথ নং ভরিযা ‘‘কথেহি, সামি কিস্মিঞ্চি তে তণ্হা অত্থী’’তি আহ. সো ৰচনং পরিগিলন্তো ৰিয ‘‘অত্থি মে তণ্হা’’তি আহ. ‘‘কিং তণ্হা, সামী’’তি? ‘‘কপল্লকপূৰং খাদিতুকামোম্হী’’তি. ‘‘অথ কিমত্থং মে ন কথেসি, কিং ত্ৰং দলিদ্দোসি, ইদানি সকলনিগমৰাসীনং পহোনকে কপল্লকপূৰে পচিস্সামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহি, অত্তনো কম্মং কত্ৰা খাদিস্সন্তী’’তি? ‘‘তেন হি একরচ্ছৰাসীনং পহোনকে পচিস্সামী’’তি. ‘‘জানামহং তৰ মহদ্ধনভাৰ’’ন্তি. ‘‘ইমস্মিং গেহসামন্তে সব্বেসং পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘জানামহং তৰ মহজ্ঝাসযভাৰ’’ন্তি. ‘‘তেন হি তে পুত্তদারমত্তস্সেৰ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহী’’তি? ‘‘কিং পন তুয্হঞ্চ ময্হঞ্চ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি? ‘‘ত্ৰং কিং করিস্সসী’’তি ¶ ? ‘‘তেন হি এককস্সেৰ তে পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘ইমস্মিং ঠানে পচমানে বহূ পচ্চাসীসন্তি. সকলতণ্ডুলে ঠপেত্ৰা ভিন্নতণ্ডুলে চ উদ্ধনকপল্লানি চ আদায থোকং খীরসপ্পিমধুফাণিতঞ্চ গহেত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলং আরুয্হ পচ, তত্থাহং এককোৰ নিসীদিত্ৰা খাদিস্সামী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গহেতব্বং গাহাপেত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ দাসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা সেট্ঠিং পক্কোসাপেসি, সো আদিতো পট্ঠায দ্ৰারানি পিদহন্তো সব্বদ্ৰারেসু সূচিঘটিকং দত্ৰা সত্তমতলং অভিরুহিত্ৰা তত্থপি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিসীদি. ভরিযাপিস্স উদ্ধনে অগ্গিং জালেত্ৰা কপল্লং আরোপেত্ৰা পূৰে পচিতুং আরভি.
অথ ¶ ¶ সত্থা পাতোৰ মহামোগ্গল্লানত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘এসো, মোগ্গল্লান, রাজগহস্স অৰিদূরে সক্কারনিগমে মচ্ছরিযসেট্ঠি ‘কপল্লকপূৰে খাদিস্সামী’তি অঞ্ঞেসং দস্সনভযেন সত্তভূমিকে পাসাদে কপল্লকপূৰে পচাপেতি, ত্ৰং তত্থ গন্ত্ৰা সেট্ঠিং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা উভোপি জাযম্পতিকে পূৰে চ খীরসপ্পিমধুফাণিতানি চ গাহাপেত্ৰা অত্তনো বলেন জেতৰনং আনেহি, অজ্জাহং পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে এৰ নিসীদিস্সামি, পূৰেহেৰ ভত্তকিচ্চং করিস্সামী’’তি.
থেরো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ¶ তাৰদেৰ ইদ্ধিবলেন তং নিগমং গন্ত্ৰা তস্স পাসাদস্স সীহপঞ্জরদ্ৰারে সুনিৰত্থো সুপারুতো আকাসে এৰ মণিরূপকং ৰিয অট্ঠাসি. মহাসেট্ঠিনো থেরং দিস্ৰাৰ হদযমংসং কম্পি. সো অহং এৰরূপানংযেৰ দস্সনভযেন ইমং ঠানমাগতো, অযঞ্চ ভিক্খু আকাসেনাগন্ত্ৰা ৰাতপানদ্ৰারে ঠিতোতি. সো গহেতব্বগহণং অপস্সন্তো অগ্গিম্হি পক্খিত্তলোণসক্খরা ৰিয দোসেন তটতটাযন্তো এৰমাহ – ‘‘সমণ, আকাসে ঠত্ৰাপি কিং লভিস্সসি, আকাসে অপদে পদং দস্সেত্ৰা চঙ্কমন্তোপি নেৰ লভিস্সসী’’তি. থেরো তস্মিং এৰ ঠানে অপরাপরং চঙ্কমি. সেট্ঠি ‘‘চঙ্কমন্তো কিং লভিস্সসি, আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদন্তোপি ন লভিস্সসিযেৰা’’তি আহ. থেরো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. অথ নং ‘‘আকাসে নিসিন্নো কিং লভিস্সসি, আগন্ত্ৰা ৰাতপানস্স উম্মারে ঠিতোপি ন লভিস্সসী’’তি আহ. থেরো উম্মারে ঠিতো. ‘‘উম্মারে ঠিতোপি কিং লভিস্সসি, ধূমাযন্তোপি ন লভিস্সসি এৰা’’তি আহ. থেরোপি ধূমাযি. সকলপাসাদো একধূমো অহোসি. সেট্ঠিনো অক্খীনং সূচিযা ৰিজ্ঝনকালো ৰিয অহোসি, গেহজ্ঝাযনভযেন পন ‘‘ত্ৰং পজ্জলন্তোপি ন লভিস্সসী’’তি অৰত্ৰা ‘‘অযং সমণো সুট্ঠু লগ্গো, অলদ্ধা ন গমিস্সতি ¶ , একমস্স পূৰং দাপেস্সামী’’তি ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে একং খুদ্দকপূৰং পচিত্ৰা সমণস্স দত্ৰা উয্যোজেহি ন’’ন্তি. সা থোকং এৰ পিট্ঠং কপল্লপাতিযং পক্খিপি, মহাপূৰো হুত্ৰা সকলপাতিং পূরেত্ৰা উদ্ধুমাতো হুত্ৰা অট্ঠাসি.
সেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘বহুং তযা পিট্ঠং গহিতং ভৰিস্সতী’’তি সযমেৰ দব্বিকণ্ণেন থোকং পিট্ঠং গহেত্ৰা পক্খিপি, পূৰো পুরিমপূৰতো মহন্ততরো জাতো ¶ . এৰং যং যং পচতি, সো সো মহন্তমহন্তোৰ হোতি. সো নিব্বিন্নো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ইমস্স একং পূৰং দেহী’’তি. তস্সা পচ্ছিতো একং পূৰং গণ্হন্তিযা সব্বে একাবদ্ধা অল্লীযিংসু. সা সেট্ঠিং আহ – ‘‘সামি, সব্বে পূৰা একতো লগ্গা, ৰিসুং কাতুং ন সক্কোমী’’তি. ‘‘অহং করিস্সামী’’তি সোপি কাতুং নাসক্খি. উভোপি জনা কোটিযং গহেত্ৰা কড্ঢন্তাপি ৰিযোজেতুং নাসক্খিংসু এৰ ¶ . অথস্স পূৰেহি সদ্ধিং ৰাযমন্তস্সেৰ সরীরতো সেদা মুচ্চিংসু, পিপাসা উপচ্ছিজ্জি. ততো ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, ন মে পূৰেহি অত্থো, পচ্ছিযা সদ্ধিংযেৰ ইমস্স দেহী’’তি. সা পচ্ছিং আদায থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা অদাসি. থেরো উভিন্নম্পি ধম্মং দেসেসি, তিণ্ণং রতনানং গুণং কথেসি, ‘‘অত্থি ¶ দিন্নং, অত্থি যিট্ঠ’’ন্তি দিন্নদানাদীনং ফলং গগনতলে পুণ্ণচন্দং ৰিয দস্সেসি.
তং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো হুত্ৰা সেট্ঠি ‘‘ভন্তে, আগন্ত্ৰা ইমস্মিং পল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. থেরো, ‘‘মহাসেট্ঠি, সম্মাসম্বুদ্ধো ‘পূৰে খাদিস্সামী’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে নিসিন্নো, তুম্হাকং রুচিযা সতি অহং ৰো নেস্সামি, সেট্ঠিভরিযং পূৰে চ খীরাদীনি চ গণ্হাপেথ, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘কহং পন, ভন্তে, এতরহি সত্থা’’তি? ‘‘ইতো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে জেতৰনৰিহারে, মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ভন্তে, কালং অনতিক্কমিত্ৰা এত্তকং অদ্ধানং কথং গমিস্সামা’’তি. ‘‘মহাসেট্ঠি, তুম্হাকং রুচিযা সতি অহং ৰো অত্তনো ইদ্ধিবলেন নেস্সামি, তুম্হাকং পাসাদে সোপানসীসং অত্তনো ঠানে এৰ ভৰিস্সতি, সোপানপরিযোসানং পন ৰো জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ভৰিস্সতি, উপরিপাসাদা হেট্ঠাপাসাদং ওতরণকালমত্তেনেৰ জেতৰনং নেস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছি.
থেরো সোপানসীসং তত্থেৰ কত্ৰা ‘‘সোপানপাদমূলং জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. তথেৰ অহোসি. ইতি থেরো সেট্ঠিঞ্চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ উপরিপাসাদা হেট্ঠাপাসাদং ওতরণকালতো খিপ্পতরং জেতৰনং সম্পাপেসি. তে উভোপি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা কালং আরোচেসুং. সত্থা ভত্তগ্গং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. মহাসেট্ঠি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং ¶ অদাসি. ভরিযাপিস্স তথাগতস্স পত্তে পূৰং পতিট্ঠাপেসি. সত্থা অত্তনো ¶ যাপনমত্তং গণ্হি, পঞ্চসতা ভিক্খূপি যাপনমত্তং গণ্হিংসু. সেট্ঠি খীরসপ্পিমধুসক্খরাদীনি দদমানো ন খযং অগমাসি. সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেসি. মহাসেট্ঠিপি সদ্ধিং ভরিযায যাৰদত্থং খাদি. পূৰানং পরিযোসানমেৰ ন পঞ্ঞাযতি. সকলৰিহারে ভিক্খূনঞ্চ ৰিঘাসাদানঞ্চ দিন্নেসুপি পরিযন্তো ন পঞ্ঞাযতেৰ. ‘‘ভন্তে, পূৰা পরিক্খযং ন গচ্ছন্তী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ‘‘তেন হি জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ছড্ডেথা’’তি. অথ নে দ্ৰারকোট্ঠকস্স অৰিদূরে পব্ভারট্ঠানে ছড্ডযিংসু. যাৰজ্জতনাপি তং ঠানং কপল্লকপূৰপব্ভারন্তেৰ পঞ্ঞাযতি. মহাসেট্ঠি সহ ভরিযায ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ভগৰা অনুমোদনমকাসি. অনুমোদনাৰসানে উভোপি ¶ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং ৰন্দিত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে সোপানং আরুয্হ অত্তনো পাসাদেযেৰ পতিট্ঠহিংসু.
ততো পট্ঠায সেট্ঠি অসীতিকোটিধনং বুদ্ধসাসনেযেৰ ৰিক্কিরি. পুনদিৰসে সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ ‘‘পস্সথাৰুসো, মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স আনুভাৰং, অনুপহচ্চ নাম সদ্ধং, অনুপহচ্চ ভোগে মচ্ছরিযসেট্ঠিং ¶ মুহুত্তেনেৰ দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা পূৰে গাহাপেত্ৰা জেতৰনং আনেত্ৰা সত্থু সম্মুখং কত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, অহো মহানুভাৰো থেরো’’তি থেরস্স গুণং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা দিব্বায সোতধাতুযা কথং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, কুলদমকেন নাম ভিক্খুনা অনুপহচ্চ সদ্ধং, অনুপহচ্চ ভোগে, কুলং অকিলমেত্ৰা অৰিহেঠেত্ৰা পুপ্ফতো রেণুং গণ্হন্তেন ভমরেন ৰিয উপসঙ্কমিত্ৰা বুদ্ধগুণং জানাপেতব্বং, তাদিসো মম পুত্তো মোগ্গল্লানো’’তি থেরং পসংসিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ভমরো পুপ্ফং, ৰণ্ণগন্ধমহেঠযং;
পলেতি রসমাদায, এৰং গামে মুনী চরে’’তি.
তত্থ ভমরোতি যা কাচি মধুকরজাতি. পুপ্ফন্তি পুপ্ফারামে চরন্তো পুপ্ফঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ গন্ধঞ্চ অহেঠযন্তো অৰিনাসেন্তো ৰিচরতীতি অত্থো. পলেতীতি এৰং চরিত্ৰা যাৰদত্থং রসং পিৰিত্ৰা অপরম্পি মধুকরণত্থায ¶ আদায ¶ পলেতি, সো এৰং ৰনগহনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা একস্মিং রুক্খসুসিরে তং রজমিস্সকং রসং ঠপেত্ৰা অনুপুব্বেন মধুররসং মধুং করোতি, ন তস্স পুপ্ফারামে ৰিচরিতপচ্চযা পুপ্ফং ৰা ৰণ্ণগন্ধং ৰাস্স ৰিগচ্ছতি, অথ খো সব্বং পাকতিকমেৰ হোতি. এৰং গামে মুনী চরেতি এৰং সেখাসেখভেদো অনাগারিযমুনি কুলপটিপাটিযা গামে ভিক্খং গণ্হন্তো ৰিচরতীতি অত্থো. ন হি তস্স গামে চরণপচ্চযা কুলানং সদ্ধাহানি ৰা ভোগহানি ৰা হোন্তি. সদ্ধাপি ভোগাপি পাকতিকাৰ হোন্তি. এৰং চরিত্ৰা চ পন নিক্খমিত্ৰা সেখমুনি তাৰ বহিগামে উদকফাসুকট্ঠানে সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসিন্নো অক্খভঞ্জনৰণপটিচ্ছাদনপুত্তমংসূপমাদিৰসেন পচ্চৰেক্খন্তো পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা তথারূপং ৰনসণ্ডং অনুপৰিসিত্ৰা অজ্ঝত্তিককম্মট্ঠানং সম্মসন্তো চত্তারো মগ্গে, চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি হত্থগতানেৰ করোতি. অসেখমুনি পন দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুঞ্জতি ¶ . অযমস্স ভমরেন সদ্ধিং মধুকরণসরিক্খতা ৰেদিতব্বা. ইধ পন খীণাসৰোৰ অধিপ্পেতো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং ৰত্ৰা উত্তরিপি থেরস্স গুণং পকাসেতুং ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ মোগ্গল্লানেন মচ্ছরিযসেট্ঠি দমিতো, পুব্বেপি নং দমেত্ৰা কম্মফলসম্বন্ধং জানাপেসি এৰা’’তি ৰত্ৰা ইমমত্থং পকাসেন্তো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘উভো খঞ্জা উভো কুণী, উভো ৰিসমচক্খুকা;
উভিন্নং পিল়কা জাতা, নাহং পস্সামি ইল্লিস’’ন্তি. (জা. ১.১.৭৮) –
ইমং ইল্লিসজাতকং কথেসীতি.
মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিৰত্থু পঞ্চমং.
৬. পাৰেয্যকাজীৰকৰত্থু
ন পরেসং ৰিলোমানীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পাৰেয্যং নাম আজীৰকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং ¶ কিরেকা গহপতানী পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা পাৰেয্যং নাম আজীৰকং পটিজগ্গি. তস্সানন্তরঘরেসু মনুস্সা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা আগন্ত্ৰা, ‘‘অহো অচ্ছরিযা বুদ্ধানং ধম্মদেসনা’’তি নানপ্পকারেহি বুদ্ধগুণে ৰণ্ণেন্তি. সা বুদ্ধানং গুণকথং সুত্ৰা ৰিহারং ¶ গন্ত্ৰা ধম্মং সোতুকামা আজীৰকস্স এতমত্থং কথেত্ৰা, ‘‘গচ্ছিস্সামি অহং বুদ্ধসন্তিকং, অয্যা’’তি আহ. সো ‘‘মা গচ্ছাহী’’তি নিৰারেত্ৰা তং পুনপ্পুনং যাচমানম্পি নিৰারেসি এৰ. সা ‘‘অযং মম ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সোতুং ন দেতি, সত্থারং নিমন্তেত্ৰা ইধেৰ ধম্মং সুণিস্সামী’’তি সাযন্হসমযে পুত্তং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘গচ্ছ, তাত, স্ৰাতনায সত্থারং নিমন্তেহী’’তি পেসেসি. সো গচ্ছন্তো পঠমতরং আজীৰকস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সো ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি আহ. ‘‘মাতু ৰচনেন সত্থারং নিমন্তেতুং গচ্ছামী’’তি আহ. ‘‘মা তস্স সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি. ‘‘অলং, অয্য, মম মাতু ভাযামি, গচ্ছিস্সামহ’’ন্তি. ‘‘এতস্স কতসক্কারং উভোপি খাদিস্সাম, মা গচ্ছাহী’’তি. ‘‘অলং, অয্য, মাতা মে তজ্জেস্সতী’’তি. তেন হি গচ্ছ, গন্ত্ৰা পন নিমন্তেত্ৰা, ‘‘অম্হাকং গেহং অসুকট্ঠানে ¶ ৰা অসুকৰীথিযং ৰা অসুকমগ্গেন ৰা গন্তব্ব’’ন্তি মা আচিক্খি. ‘‘সন্তিকে ঠিতো ৰিয অঞ্ঞেন মগ্গেন গচ্ছন্তো ৰিয পলাযিত্ৰা এহী’’তি. সো আজীৰকস্স ৰচনং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা নিমন্তেত্ৰা আজীৰকেন ৰুত্তনিযামেনেৰ সব্বং কত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘কিং তে কত’’ন্তি পুট্ঠো, ‘‘সব্বং কতং, অয্যা’’তি আহ. ‘‘ভদ্দকং তে কতং, তস্স সক্কারং উভোপি খাদিস্সামা’’তি ৰত্ৰা পুনদিৰসে আজীৰকো পাতোৰ তং গেহং অগমাসি. তং গহেত্ৰা পচ্ছাগব্ভে নিসীদাপেসুং.
পটিৰিস্সকমনুস্সা তং গেহং অল্লগোমযেন উপলিম্পিত্ৰা লাজপঞ্চমানি ¶ পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা সত্থু নিসীদনত্থায মহারহং আসনং পঞ্ঞাপেসুং. বুদ্ধেহি সদ্ধিং অপরিচিতমনুস্সা হি আসনপঞ্ঞত্তিং ন জানন্তি, বুদ্ধানঞ্চ মগ্গদেসকেন কিচ্চং নাম নত্থি, বোধিমূলে দসসহস্সিসোকধাতুং কম্পেত্ৰা সম্বোধিং পত্তদিৰসেযেৰ হি নেসং ‘‘অযং মগ্গো নিরযং গচ্ছতি, অযং তিরচ্ছানযোনিং, অযং পেত্তিৰিসযং, অযং মনুস্সলোকং, অযং দেৰলোকং, অযং অমতমহানিব্বান’’ন্তি সব্বে মগ্গা আৰিভূতা. গামনিগমাদীনং পন মগ্গে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি. তস্মা সত্থা পাতোৰ পত্তচীৰরমাদায মহাউপাসিকায গেহদ্ৰারং গতো. সা গেহা নিক্খমিত্ৰা সত্থারং ¶ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা অন্তোনিৰেসনং পৰেসেত্ৰা আসনে নিসীদাপেত্ৰা দক্খিণোদকং দত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. উপাসিকা কতভত্তকিচ্চস্স সত্থুনো অনুমোদনং কারেতুকামা পত্তং গণ্হি. সত্থা মধুরস্সরেন অনুমোদনধম্মকথং আরভি. উপাসিকা ‘‘সাধু, সাধূ’’তি সাধুকারং দদমানা ধম্মং সুণি. আজীৰকোপি পচ্ছাগব্ভে নিসিন্নোৰ তস্সা সাধুকারং দত্ৰা ধম্মং সুণন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা সন্ধারেতুং নাসক্খি. ‘‘ন ইদানেসা ময্হ’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা ‘‘নট্ঠাসি কাল়কণ্ণি, এতস্স এৰং সক্কারং করোতী’’তি নানপ্পকারেন উপাসিকঞ্চ সত্থারঞ্চ অক্কোসন্তো পলাযি. উপাসিকা তস্স কথায লজ্জিতা অঞ্ঞথত্তং গতং চিত্তং দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেতুং নাসক্খি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং উপাসিকে চিত্তং দেসনানুগতং কাতুং ন সক্কোসী’’তি? ‘‘ভন্তে, এতস্স মে কথায চিত্তং অঞ্ঞথত্তং উপগত’’ন্তি ¶ . সত্থা ‘‘এৰরূপস্স ৰিসভাগজনস্স কথিতং কথং নাম আৰজ্জিতুং ন ৰট্টতি, এৰরূপং অসমন্নাহরিত্ৰা অত্তনো কতাকতমেৰ ওলোকেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন পরেসং ৰিলোমানি, ন পরেসং কতাকতং;
অত্তনোৰ অৰেক্খেয্য, কতানি অকতানি চা’’তি.
তত্থ ¶ ন পরেসং ৰিলোমানীতি পরেসং ৰিলোমানি ফরুসানি মম্মচ্ছেদকৰচনানি ন মনসিকাতব্বানি. ন পরেসং কতাকতন্তি ‘‘অসুকো উপাসকো অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো, নাপিস্স গেহে কটচ্ছুভিক্খাদীনি দিয্যন্তি, ন সলাকভত্তাদীনি, ন চীৰরাদিপচ্চযদানং এতস্স অত্থি, তথা অসুকা উপাসিকা অস্সদ্ধা অপ্পসন্না, নাপিস্সা গেহে কটচ্ছুভিক্খাদীনি দিয্যন্তি, ন সলাকভত্তাদীনি, ন চীৰরাদিপচ্চযদানং এতিস্সা অত্থি, তথা অসুকো ভিক্খু অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো, নাপি উপজ্ঝাযৰত্তং করোতি, ন আচরিযৰত্তং, ন আগন্তুকৰত্তং, ন গমিকৰত্তং, ন চেতিযঙ্গণৰত্তং, ন উপোসথাগারৰত্তং, ন ভোজনসালাৰত্তং, ন জন্তাঘরৰত্তাদীনি, নাপিস্স কিঞ্চি ধুতঙ্গং অত্থি, ন ভাৰনারামতায উস্সাহমত্তম্পী’’তি এৰং পরেসং কতাকতং নাম ন ওলোকেতব্বং. অত্তনোৰ অৰেক্খেয্যাতি ‘‘কথং ভূতস্স মে রত্তিন্দিৰা ৰীতিৰত্তন্তীতি পব্বজিতেন অভিণ্হং পচ্চৰেক্খিতব্ব’’ন্তি (অ. নি. ১০.৪৮) ইমং ওৰাদং অনুস্সরন্তো সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো ‘‘কিং নু খো অহং ‘অনিচ্চং ¶ দুক্খং অনত্তা’তি তিলক্খণং আরোপেত্ৰা যোগে কম্মং কাতুং সক্খিং ¶ , নাসক্খি’’ন্তি এৰং অত্তনো কতাকতানি ওলোকেয্যাতি.
দেসনাৰসানে সা উপাসিকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতা, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
পাৰেয্যকাজীৰকৰত্থু ছট্ঠং.
৭. ছত্তপাণিউপাসকৰত্থু
যথাপি রুচিরং পুপ্ফন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো ছত্তপাণিউপাসকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি ছত্তপাণি নাম উপাসকো তিপিটকধরো অনাগামী. সো পাতোৰ উপোসথিকো হুত্ৰা সত্থু উপট্ঠানং অগমাসি. অনাগামিঅরিযসাৰকানঞ্হি সমাদানৰসেন উপোসথকম্মং নাম নত্থি, মগ্গেনেৰ তেসং ব্রহ্মচরিযঞ্চ একভত্তিকঞ্চ আগতং. তেনেৰাহ – ‘‘ঘটিকারো খো, মহারাজ, কুম্ভকারো একভত্তিকো ব্রহ্মচারী সীলৰা কল্যাণধম্মো’’তি (ম. নি. ২.২৮৮). এৰং অনাগামিনো পকতিযাৰ একভত্তিকা চ ব্রহ্মচারিনো চ হোন্তি. সোপি তথেৰ উপোসথিকো হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ধম্মকথং সুণন্তো নিসীদি. তস্মিং সমযে রাজা পসেনদি কোসলো সত্থু উপট্ঠানং অগমাসি. ছত্তপাণি উপাসকো ¶ তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘উট্ঠাতব্বং নু খো, নো’’তি চিন্তেত্ৰা – ‘‘অহং অগ্গরাজস্স সন্তিকে নিসিন্নো, তস্স মে পদেসরাজানং দিস্ৰা উট্ঠাতুং ন যুত্তং, রাজা খো পন মে অনুট্ঠহন্তস্স কুজ্ঝিস্সতি, এতস্মিং কুজ্ঝন্তেপি নেৰ উট্ঠহিস্সামি ¶ . রাজানং দিস্ৰা উট্ঠহন্তেন হি রাজা গরুকতো হোতি, নো সত্থা, তস্মা নেৰ উট্ঠহিস্সামী’’তি ন উট্ঠহি. পণ্ডিতপুরিসা নাম গরুতরানং সন্তিকে নিসীদিত্ৰা অনুট্ঠহন্তং দিস্ৰা ন কুজ্ঝন্তি. রাজা পন তং অনুট্ঠহন্তং দিস্ৰা কুপিতমানসো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা কুপিতভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘মহারাজ, অযং ছত্তপাণি উপাসকো পণ্ডিতো দিট্ঠধম্মো তিপিটকধরো অত্থানত্থকুসলো’’তি উপাসকস্স গুণং কথেসি. রঞ্ঞো তস্স গুণকথং সুণন্তস্সেৰ চিত্তং মুদুকং জাতং.
অথেকদিৰসং ¶ রাজা উপরিপাসাদে ঠিতো ছত্তপাণিং উপাসকং কতভত্তকিচ্চং ছত্তমাদায উপাহনমারুয্হ রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা পক্কোসাপেসি. সো ছত্তুপাহনং অপনেত্ৰা রাজানমুপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং রাজা আহ – ‘‘ভো উপাসক, কিন্তে ছত্তুপাহনং অপনীত’’ন্তি. ‘‘‘রাজা পক্কোসতী’তি সুত্ৰা অপনেত্ৰা আগতোম্হী’’তি. ‘‘অজ্জ অম্হাকং রাজভাৰো তুম্হেহি ঞাতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘সদাপি মযং, দেৰ, তুম্হাকং রাজভাৰং জানামা’’তি. ‘‘যদি এৰং কস্মা পুরিমদিৰসে সত্থু সন্তিকে নিসিন্নো মং দিস্ৰা ন উট্ঠহী’’তি? ‘‘মহারাজ, অহং অগ্গরাজস্স সন্তিকে নিসিন্নো, পদেসরাজানং দিস্ৰা উট্ঠহন্তো সত্থরি অগারৰং পৰেদেয্যং, তস্মা ন উট্ঠহি’’ন্তি. ‘‘হোতু, ভো, তিট্ঠতেতং’’. ‘‘তুম্হে কির দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকানং ¶ অত্থানত্থানং কুসলা তিপিটকধরা অম্হাকং অন্তেপুরে ধম্মং ৰাচেথা’’তি. ‘‘ন সক্কোমি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘রাজগেহং নাম মহাসাৰজ্জং, দুযুত্তসুযুত্তকানি গরুকানেত্থ, দেৰা’’তি. ‘‘মা এৰং ৰদেথ, ‘পুরিমদিৰসে মং দিস্ৰা ন উট্ঠিতোম্হী’তি মা কুক্কুচ্চং করোথা’’তি. ‘‘দেৰ, গিহীনং ৰিচরণট্ঠানং নাম মহাসাৰজ্জং, একং পব্বজিতং পক্কোসাপেত্ৰা ধম্মং ৰাচাপেথা’’তি. রাজা ‘‘সাধু, ভো, গচ্ছথ তুম্হে’’তি তং উয্যোজেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং যাচি, ‘‘ভন্তে, মল্লিকা চ দেৰী ৰাসভখত্তিযা চ ধম্মং পরিযাপুণিস্সামাতি ৰদন্তি, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিবদ্ধং মম গেহং গন্ত্ৰা তাসং ধম্মং উদ্দিসথা’’তি. ‘‘বুদ্ধানং নিবদ্ধং একট্ঠানগমনং নাম নত্থি, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, অঞ্ঞং একং ভিক্খুং দেথা’’তি. সত্থা আনন্দত্থেরস্স ভারমকাসি. থেরো নিবদ্ধং গন্ত্ৰা তাসং উদ্দেসং উদ্দিসতি. তাসু মল্লিকা সক্কচ্চং গহেত্ৰা সজ্ঝাযিত্ৰা উদ্দেসং পটিচ্ছাপেসি. ৰাসভখত্তিযা পন নেৰ সক্কচ্চং গণ্হাতি, ন সজ্ঝাযতি, ন উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতি.
অথেকদিৰসং ¶ সত্থা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কিমানন্দ, উপাসিকা ধম্মং পরিযাপুণন্তী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কা সক্কচ্চং গণ্হাতী’’তি? ‘‘মল্লিকা, ভন্তে, সক্কচ্চং গণ্হাতি, সক্কচ্চং সজ্ঝাযতি, সক্কচ্চং উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতি. তুম্হাকং পন ঞাতিধীতা নেৰ সক্কচ্চং গণ্হাতি, ন সজ্ঝাযতি, ন উদ্দেসং পটিচ্ছাপেতুং সক্কোতী’’তি. সত্থা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা, ‘‘আনন্দ, মযা কথিতধম্মো নাম সক্কচ্চমসুণন্তস্স অগ্গণ্হন্তস্স অসজ্ঝাযন্তস্স ¶ অদেসেন্তস্স ৰণ্ণসম্পন্নং অগন্ধকপুপ্ফং ৰিয অফলো হোতি, সক্কচ্চং পন ¶ সৰনাদীনি করোন্তস্স মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো’’তি ৰত্ৰা ইমা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘যথাপি রুচিরং পুপ্ফং, ৰণ্ণৰন্তং অগন্ধকং;
এৰং সুভাসিতা ৰাচা, অফলা হোতি অকুব্বতো.
‘‘যথাপি রুচিরং পুপ্ফং, ৰণ্ণৰন্তং সগন্ধকং;
এৰং সুভাসিতা ৰাচা, সফলা হোতি কুব্বতো’’তি.
তত্থ রুচিরন্তি সোভনং. ৰণ্ণৰন্তন্তি ৰণ্ণসণ্ঠানসম্পন্নং, অগন্ধকন্তি গন্ধৰিরহিতং পালিভদ্দকগিরিকণ্ণিকজযসুমনাদিভেদং. এৰং সুভাসিতা ৰাচাতি সুভাসিতা ৰাচা নাম তেপিটকং বুদ্ধৰচনং. তং ৰণ্ণসণ্ঠানসম্পন্নং অগন্ধকপুপ্ফসদিসং. যথা পন অগন্ধকপুপ্ফং যো নং ধারেতি, তস্স সরীরে গন্ধং ন ফরতি, এৰং এতম্পি যো নং সক্কচ্চং সৰনাদীহি ন সমাচরতি, তস্স সক্কচ্চং অসমাচরন্তস্স যং তত্থ কত্তব্বং, তং অকুব্বতো সুতগন্ধঞ্চ ৰাচাগন্ধঞ্চ পটিপত্তিগন্ধঞ্চ ন আৰহতি অফলা হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘এৰং ¶ সুভাসিতা ৰাচা, অফলা হোতি অকুব্বতো’’তি. সগন্ধকন্তি চম্পকনীলুপ্পলাদিভেদং. এৰন্তি যথা তং পুপ্ফং ধারেন্তস্স সরীরে গন্ধো ফরতি, এৰং তেপিটকবুদ্ধৰচনসঙ্খাতা সুভাসিতা ৰাচাপি. কুব্বতোতি যো সক্কচ্চং সৰনাদীহি তত্থ কত্তব্বং করোতি, সা অস্স পুগ্গলস্স সফলা হোতি, সুতগন্ধৰাচাগন্ধপটিপত্তিগন্ধানং আৰহনতো মহপ্ফলা হোতি, মহানিসংসাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
ছত্তপাণিউপাসকৰত্থু সত্তমং.
৮. ৰিসাখাৰত্থু
যথাপি ¶ পুপ্ফরাসিম্হাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং উপনিস্সায পুব্বারামে ৰিহরন্তো ৰিসাখং উপাসিকং আরব্ভ কথেসি.
সা ¶ কির অঙ্গরট্ঠে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো অগ্গমহেসিযা সুমনদেৰিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি. তস্সা সত্তৰস্সিককালে সত্থা সেলব্রাহ্মণাদীনং বোধনেয্যবন্ধৰানং উপনিস্সযসম্পদং দিস্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো চারিকং চরমানো তং নগরং পাপুণি.
তস্মিঞ্চ সমযে মেণ্ডকো, গহপতি, তস্মিং নগরে পঞ্চন্নং মহাপুঞ্ঞানং জেট্ঠকো ¶ হুত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং করোতি. পঞ্চ মহাপুঞ্ঞা নাম মেণ্ডকো সেট্ঠি, চন্দপদুমা নাম তস্সেৰ জেট্ঠকভরিযা, তস্সেৰ জেট্ঠকপুত্তো ধনঞ্চযো নাম, তস্স ভরিযা সুমনদেৰী নাম, মেণ্ডকসেট্ঠিনো দাসো পুণ্ণো নামাতি. ন কেৰলঞ্চ মেণ্ডকসেট্ঠিযেৰ, বিম্বিসাররঞ্ঞো পন ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা নাম অহেসুং – জোতিকো, জটিলো, মেণ্ডকো, পুণ্ণকো, কাকৰলিযোতি. তেসু অযং মেণ্ডকসেট্ঠি দসবলস্স অত্তনো নগরং সম্পত্তভাৰং ঞত্ৰা পুত্তস্স ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতরং ৰিসাখং দারিকং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, তুয্হম্পি মঙ্গলং, অম্হাকম্পি মঙ্গলং, তৰ পরিৰারেহি পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং পঞ্চ রথসতানি আরুয্হ পঞ্চহি দাসিসতেহি পরিৰুতা দসবলস্স পচ্চুগ্গমনং করোহী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তথা অকাসি. কারণাকারণেসু পন কুসলত্তা যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথস্সা চরিযাৰসেন সত্থা ধম্মং দেসেসি. সা দেসনাৰসানে পঞ্চহি দারিকাসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. মেণ্ডকসেট্ঠিপি খো সত্থারমুপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা এতেনেৰ উপাযেন অড্ঢমাসং মহাদানমদাসি. সত্থা ভদ্দিযনগরে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা পক্কামি.
তেন খো পন সমযেন বিম্বিসারো চ পসেনদি কোসলো চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ভগিনিপতিকা হোন্তি. অথেকদিৰসং কোসলরাজা ¶ চিন্তেসি – ‘‘বিম্বিসারস্স ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা মহাপুঞ্ঞা ৰসন্তি, ময্হং ৰিজিতে একোপি তাদিসো নত্থি, যংনূনাহং বিম্বিসারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ¶ একং মহাপুঞ্ঞং যাচেয্য’’ন্তি. সো তত্থ গন্ত্ৰা রঞ্ঞা কতপটিসন্থারো ‘‘কিং কারণা আগতোসী’’তি ¶ পুট্ঠো ‘‘‘তুম্হাকং ৰিজিতে পঞ্চ অমিতভোগা মহাপুঞ্ঞা ৰসন্তি, ততো একং গহেত্ৰা গমিস্সামী’তি আগতোম্হি, তেসু মে একং দেথা’’তি আহ. ‘‘মহাকুলানি অম্হেহি চালেতুং ন সক্কা’’তি আহ. ‘‘অহং অলদ্ধা ন গমিস্সামী’’তি আহ. রাজা অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা ‘‘জোতিকাদীনং মহাকুলানং চালনং নাম মহাপথৰিযা চালনসদিসং, মেণ্ডকমহাসেট্ঠিস্স পুত্তো ধনঞ্চযসেট্ঠি নাম অত্থি, তেন সদ্ধিং মন্তেত্ৰা পটিৰচনং তে দস্সামী’’তি ৰত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা, তাত, কোসলরাজা ‘‘‘একং ধনসেট্ঠিং গহেত্ৰা গমিস্সামী’তি ৰদতি, ত্ৰং তেন সদ্ধিং গচ্ছাহী’’তি. ‘‘তুম্হেসু পহিণন্তেসু গমিস্সামি, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি পরিৰচ্ছং কত্ৰা গচ্ছ, তাতা’’তি. সো অত্তনো কত্তব্বযুত্তকমকাসি. রাজাপিস্স মহন্তং সক্কারং কত্ৰা, ‘‘ইমং আদায গচ্ছথা’’তি পসেনদিরাজানং উয্যোজেসি. সো তং আদায সব্বত্থ একরত্তিৰাসেন গচ্ছন্তো একং ফাসুকট্ঠানং পত্ৰা নিৰাসং গণ্হি, অথ নং ধনঞ্চযসেট্ঠি পুচ্ছি – ‘‘ইদং কস্স ৰিজিত’’ন্তি? ‘‘ময্হং, সেট্ঠী’’তি. ‘‘কীৰ দূরো ইতো সাৰত্থী’’তি ¶ ? ‘‘সত্তযোজনমত্থকে’’তি. ‘‘অন্তোনগরং সম্বাধং, অম্হাকং পরিজনো মহন্তো, সচে রোচেথ, ইধেৰ ৰসেয্যাম, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তস্মিং ঠানে নগরং মাপেত্ৰা তস্স দত্ৰা অগমাসি. তস্মিং পদেসে সযং ৰসনট্ঠানস্স গহিতত্তা নগরস্স সাকেতন্ত্ৰেৰ নামং অহোসি.
সাৰত্থিযম্পি খো মিগারসেট্ঠিনো পুত্তো পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম ৰযপ্পত্তো অহোসি. অথ নং মাতাপিতরো ৰদিংসু – ‘‘তাত, তৰ রুচ্চনট্ঠানে একং দারিকং উপধারেহী’’তি. ‘‘‘ময্হং এৰরূপায ভরিযায কিচ্চং নত্থী’তি, পুত্ত, মা এৰং করি, কুলং নাম অপুত্তকং ন তিট্ঠতী’’তি. সো পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো ‘‘তেন হি পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং দারিকং লভমানো তুম্হাকং ৰচনং করিস্সামী’’তি আহ. ‘‘কানি পনেতানি পঞ্চ কল্যাণানি নাম, তাতা’’তি. কেসকল্যাণং, মংসকল্যাণং, অট্ঠিকল্যাণং, ছৰিকল্যাণং, ৰযকল্যাণন্তি. মহাপুঞ্ঞায হি ইত্থিযা কেসা মোরকলাপসদিসা হুত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ৰিস্সট্ঠা নিৰাসনন্তং পহরিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা উদ্ধগ্গা তিট্ঠন্তি, ইদং কেসকল্যাণং নাম, দন্তাৰরণং বিম্বফলসদিসং ৰণ্ণসম্পন্নং সমং সুফুসিতং হোতি ¶ , ইদং মংসকল্যাণং নাম, দন্তা সুক্কা সমা অৰিরল়া উস্সাপেত্ৰা ঠপিতৰজিরপন্তি ৰিয সমচ্ছিন্নসঙ্খপন্তি ৰিয চ সোভন্তি, ইদং অট্ঠিকল্যাণং নাম, কাল়িযা চুণ্ণকাদীহি অৰিলিত্তো এৰ ¶ ছৰিৰণ্ণো সিনিদ্ধো নীলুপ্পলদামসদিসো হোতি, ওদাতায চ কণিকারপুপ্ফদামসদিসো হোতি, ইদং ছৰিকল্যাণং নাম, দসক্খত্তুং ৰিজাতাপি খো পন সকিং ৰিজাতা ৰিয অৰিগতযোব্বনাযেৰ হোতি, ইদং ৰযকল্যাণং নাম হোতি. অথস্স ¶ মাতাপিতরো অট্ঠুত্তরসতব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা ‘‘পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতা ইত্থিযো নাম হোন্তী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘আম, হোন্তী’’তি. ‘‘তেন হি এৰরূপং দারিকং পরিযেসিতুং অট্ঠ জনা গচ্ছন্তূ’’তি বহুং ধনং দত্ৰা ‘‘আগতকালে ৰো কত্তব্বং জানিস্সাম, গচ্ছথ, এৰরূপং দারিকং পরিযেসথ, দিট্ঠকালে চ ইমং পিলন্ধনং দদেয্যাথা’’তি সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণমালং দত্ৰা উয্যোজেসুং.
তে মহন্তমহন্তানি নগরানি গন্ত্ৰা পরিযেসমানা পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং দারিকং অদিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা আগচ্ছন্তা ৰিৰটনক্খত্তদিৰসে সাকেতং অনুপ্পত্তা – ‘‘অজ্জ অম্হাকং কম্মং নিপ্ফজ্জিস্সতী’’তি চিন্তযিংসু. তস্মিং পন নগরে অনুসংৰচ্ছরং ৰিৰটনক্খত্তং নাম হোতি. তদা বহি অনিক্খমনকুলানিপি পরিৰারেন সদ্ধিং গেহা নিক্খমিত্ৰা অপ্পটিচ্ছন্নেন সরীরেন পদসাৰ নদীতীরং গচ্ছন্তি. তস্মিং দিৰসে খত্তিযমহাসালাদীনং পুত্তাপি ‘‘অত্তনো সমানজাতিকং মনাপং কুলদারিকং দিস্ৰা মালাগুল়েন পরিক্খিপিস্সামা’’তি তং তং মগ্গং নিস্সায তিট্ঠন্তি. তেপি খো ব্রাহ্মণা নদীতীরে একং সালং পৰিসিত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘তস্মিং খণে ৰিসাখা পন্নরসসোল়সৰস্সুদ্দেসিকা হুত্ৰা সব্বাভরণপটিমণ্ডিতা পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি পরিৰুতা নদিং গন্ত্ৰা ন্হাযিস্সামী’’তি তং পদেসং পত্তা, অথ খো মেঘো ¶ উট্ঠহিত্ৰা পাৰস্সি. পঞ্চসতা কুমারিকাযো ৰেগেন গন্ত্ৰা সালং পৰিসিংসু. ব্রাহ্মণা ওলোকেন্তা তাসু একম্পি পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতং ন পস্সিংসু. অথ ৰিসাখা পকতিগমনেনেৰ সালং পাৰিসি, ৰত্থাভরণানি তেমিংসু. ব্রাহ্মণা তস্সা চত্তারি কল্যাণানি দিস্ৰা দন্তে পস্সিতুকামা ‘‘অলসজাতিকা অম্হাকং ধীতা, এতিস্সা সামিকো কঞ্জিকমত্তম্পি ন লভিস্সতি মঞ্ঞে’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং কথযিংসু. অথ নে ৰিসাখা আহ – ‘‘কং ৰদেথ তুম্হে’’তি? ‘‘তং কথেম, অম্মা’’তি. মধুরো হি তস্সা সদ্দো কংসতাল়সরো ৰিয নিচ্ছরতি. অথ নে ¶ পুন মধুরসদ্দেন ‘‘কিং কারণা ভণথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তৰ পরিৰারিত্থিযো ৰত্থালঙ্কারে অতেমেত্ৰা ৰেগেন সালং পৰিট্ঠা, তুয্হং এত্তকং ঠানং ৰেগেন আগমনমত্তম্পি নত্থি, ৰত্থাভরণানি তেমেত্ৰা আগতাসি. তস্মা কথেম, অম্মা’’তি.
‘‘তাতা, এৰং মা ৰদেথ, অহং এতাহি বলৰতরা, কারণং পন সল্লক্খেত্ৰা জৰেন নাগতাম্হী’’তি. ‘‘কিং, অম্মা’’তি? ‘‘তাতা, চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, অপরম্পি কারণং অত্থী’’তি. ‘‘কতমে চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, অম্মা’’তি? তাতা, অভিসিত্তরাজা তাৰ সব্বাভরণপটিমণ্ডিতো কচ্ছং বন্ধিত্ৰা রাজঙ্গণে জৰমানো ন সোভতি, ‘‘কিং অযং রাজা গহপতিকো ৰিয ধাৰতী’’তি অঞ্ঞদত্থু গরহং লভতি, সণিকং গচ্ছন্তোৰ ¶ সোভতি. রঞ্ঞো মঙ্গলহত্থীপি অলঙ্কতো জৰমানো ন সোভতি, ৰারণলীল়ায গচ্ছন্তোৰ সোভতি. পব্বজিতো জৰমানো ন সোভতি, ‘‘কিং অযং সমণো গিহী ৰিয ধাৰতী’’তি কেৰলং গরহমেৰ ¶ লভতি, সমিতগমনেন পন সোভতি. ইত্থী জৰমানা ন সোভতি, ‘‘কিং এসা ইত্থী পুরিসো ৰিয ধাৰতী’’তি গরহিতব্বাৰ হোতি, ‘‘ইমে চত্তারো জনা জৰমানা ন সোভন্তি, তাতা’’তি. ‘‘কতমং পন অপরং কারণং, অম্মা’’তি? ‘‘তাতা, মাতাপিতরো নাম ধীতরং অঙ্গপচ্চঙ্গানি সণ্ঠাপেত্ৰা পোসেন্তি. মযঞ্হি ৰিক্কিণেয্যভণ্ডং নাম, অম্হে পরকুলপেসনত্থায পোসেন্তি. সচে জৰমানানং নিৰত্থদুস্সকণ্ণে ৰা অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ৰা পক্খলিত্ৰা পতিতকালে হত্থো ৰা পাদো ৰা ভিজ্জেয্য, কুলস্সেৰ ভারো ভৰেয্য, পসাধনভণ্ডং পন মে তেমেত্ৰা সুস্সিস্সতি. ইমং কারণং সল্লক্খেত্ৰা ন ধাৰিতাম্হি, তাতা’’তি.
ব্রাহ্মণা তস্সা কথনকালে দন্তসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপা নো দন্তসম্পত্তি দিট্ঠপুব্বা’’তি তস্সা সাধুকারং দত্ৰা, ‘‘অম্ম, তুয্হমেৰেসা অনুচ্ছৰিকা’’তি ৰত্ৰা তং সুৰণ্ণমালং পিলন্ধযিংসু. অথ নে পুচ্ছি – ‘‘কতরনগরতো আগতাত্থ, তাতা’’তি? ‘‘সাৰত্থিতো, অম্মা’’তি. ‘‘সেট্ঠিকুলং কতরং নামা’’তি? ‘‘মিগারসেট্ঠি নাম, অম্মা’’তি. ‘‘অয্যপুত্তো কো ¶ নামা’’তি? ‘‘পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম, অম্মা’’তি. সা ‘‘সমানজাতিকং নো কুল’’ন্তি অধিৰাসেত্ৰা পিতু সাসনং পহিণি ‘‘অম্হাকং রথং পেসেতূ’’তি ¶ . কিঞ্চাপি হি সা আগমনকালে পদসা আগতা, সুৰণ্ণমালায পন পিলন্ধনকালতো পট্ঠায তথা গন্তুং ন লভতি, ইস্সরদারিকা রথাদীহি গচ্ছন্তি, ইতরা পকতিযানকং ৰা অভিরুহন্তি, ছত্তং ৰা তালপণ্ণং ৰা উপরি করোন্তি, তস্মিম্পি অসতি নিৰত্থসাটকস্স দসন্তং উক্খিপিত্ৰা অংসে খিপন্তা গচ্ছন্তি এৰ. তস্সা পন পিতা পঞ্চ রথসতানি পেসেসি. সা সপরিৰারা রথং আরুয্হ গতা. ব্রাহ্মণাপি একতোৰ অগমংসু. অথ নে সেট্ঠি পুচ্ছি – ‘‘কুতো আগতাত্থা’’তি? ‘‘সাৰত্থিতো মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘সেট্ঠি কতরো নামা’’তি? ‘‘মিগারসেট্ঠি নামা’’তি. ‘‘পুত্তো কো নামা’’তি? ‘‘পুণ্ণৰড্ঢনকুমারো নাম মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ধনং কিত্তক’’ন্তি? ‘‘চত্তালীসকোটিযো মহাসেট্ঠী’’তি. ‘‘ধনং তাৰ অম্হাকং ধনং উপাদায কাকণিকমত্তং, দারিকায পন আরক্খমত্তায লদ্ধকালতো পট্ঠায কিং অঞ্ঞেন কারণেনা’’তি অধিৰাসেসি. সো তেসং সক্কারং কত্ৰা একাহদ্ৰীহং ৰসাপেত্ৰা উয্যোজেসি.
তে সাৰত্থিং গন্ত্ৰা মিগারসেট্ঠিস্স ‘‘লদ্ধা নো দারিকা’’তি আরোচযিংসু. ‘‘কস্স ধীতা’’তি? ‘‘ধনঞ্চযসেট্ঠিনো’’তি. সো ‘‘মহাকুলস্স মে দারিকা লদ্ধা, খিপ্পমেৰ নং আনেতুং ¶ ৰট্টতী’’তি তত্থ গমনত্থং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘‘মহাকুলং এতং মযা বিম্বিসারস্স সন্তিকা আনেত্ৰা সাকেতে নিৰেসিতং, তস্স ¶ সম্মানং কাতুং ৰট্টতী’তি অহম্পি আগমিস্সামী’’তি আহ, সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি ৰত্ৰা ধনঞ্চযসেট্ঠিনো সাসনং পেসেসি – ‘‘মযি আগচ্ছন্তে রাজাপি আগমিস্সতি, মহন্তং রাজবলং এত্তকস্স জনস্স কত্তব্বযুত্তকং কাতুং সক্খিস্সসি, ন সক্খিস্সসী’’তি? ইতরোপি ‘‘সচেপি দস রাজানো আগচ্ছন্তি, আগচ্ছন্তূ’’তি পটিসাসনং পেসেসি. মিগারসেট্ঠি তাৰ মহন্তে নগরে গেহগোপকমত্তং ঠপেত্ৰা সেসজনং আদায গন্ত্ৰা অড্ঢযোজনমত্তে ঠানে ঠত্ৰা ‘‘আগতাম্হা’’তি সাসনং পহিণি. ধনঞ্চযসেট্ঠি বহুপণ্ণাকারং পেসেত্ৰা ধীতরা সদ্ধিং মন্তেসি, ‘‘অম্ম, সসুরো কির তে কোসলরঞ্ঞা সদ্ধিং আগতো, তস্স কতরং গেহং পটিজগ্গিতব্বং, রঞ্ঞো কতরং ¶ , উপরাজাদীনং কতরানী’’তি? পণ্ডিতা সেট্ঠিধীতা ৰজিরগ্গতিখিণঞাণা কপ্পসতসহস্সং পত্থিতপত্থনা অভিনীহারসম্পন্না ‘‘সসুরস্স মে অসুকগেহং পটিজগ্গথ, রঞ্ঞো অসুকগেহং, উপরাজাদীনং অসুকানী’’তি সংৰিদহিত্ৰা দাসকম্মকরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এত্তকা রঞ্ঞো কত্তব্বকিচ্চং করোথ, এত্তকা উপরাজাদীনং, হত্থিঅস্সাদযোপি তুম্হেযেৰ পটিজগ্গথ, অস্সবন্ধাদযোপি আগন্ত্ৰা মঙ্গলছণং অনুভৰিস্সন্তী’’তি সংৰিদহি. ‘‘কিং কারণা’’? ‘‘‘মযং ৰিসাখায মঙ্গলট্ঠানং গন্ত্ৰা ন কিঞ্চি লভিম্হ, অস্সরক্খণাদীনি করোন্তা সুখং ন ৰিচরিম্হা’তি কেচি ৰত্তুং মা লভিংসূ’’তি.
তং দিৰসমেৰ ৰিসাখায পিতা পঞ্চসতে সুৰণ্ণকারে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ধীতু মে মহালতাপসাধনং নাম ¶ করোথা’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং, তদনুরূপানি চ রজতমণিমুত্তাপৰাল়ৰজিরাদীনি দাপেসি. রাজা কতিপাহং ৰসিত্ৰাৰ ধনঞ্চযসেট্ঠিস্স সাসনং পহিণি ‘‘ন সক্কা সেট্ঠিনা অম্হাকং চিরং পোসনং নাম কাতুং, দানি দারিকায গমনকালং জানাতূ’’তি. সোপি রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি – ‘‘ইদানি ৰস্সকালো আগতো, ন সক্কা চতুমাসং ৰিচরিতুং, তুম্হাকং বলকাযস্স যং যং লদ্ধুং ৰট্টতি, সব্বং তং মম ভারো, মযা পেসিতকালে দেৰো গমিস্সতী’’তি. ততো পট্ঠায সাকেতনগরং নিচ্চনক্খত্তং ৰিয অহোসি. রাজানং আদিং কত্ৰা সব্বেসং মালাগন্ধৰত্থাদীনি পটিযত্তানেৰ হোন্তি. ততো তে জনা চিন্তযিংসু – ‘‘সেট্ঠি অম্হাকমেৰ সক্কারং করোতী’’তি, এৰং তযো মাসা অতিক্কন্তা, পসাধনং পন তাৰ ন নিট্ঠাতি. কম্মন্তাধিট্ঠাযকা আগন্ত্ৰা সেট্ঠিনো আরোচেসুং – ‘‘অঞ্ঞং অসন্তং নাম নত্থি, বলকাযস্স পন ভত্তপচনদারূনি নপ্পহোন্তী’’তি. ‘‘গচ্ছথ, তাতা, ইমস্মিং নগরে পরিজিণ্ণা হত্থিসালাদযো চেৰ পরিজিণ্ণকানি চ গেহানি গহেত্ৰা পচথা’’তি. এৰং পচন্তানম্পি অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো. ততো পুনপি ‘‘দারূনি নত্থী’’তি আরোচযিংসু ¶ . ‘‘ইমস্মিং কালে ন সক্কা দারূনি লদ্ধুং, দুস্সকোট্ঠাগারানি ৰিৰরিত্ৰা থূলসাটকেহি ৰট্টিযো কত্ৰা তেলচাটীসু ¶ তেমেত্ৰা ভত্তং পচথা’’তি. তে অড্ঢমাসং তথা অকংসু. এৰং চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা, পসাধনম্পি নিট্ঠিতং.
তস্মিং পসাধনে চতস্সো ৰজিরনাল়িযো উপযোগং অগমংসু, মুত্তানং একাদস নাল়িযো, পৰাল়স্স বাৰীসতি নাল়িযো, মণীনং তেত্তিংস ¶ নাল়িযো. ইতি এতেহি চ অঞ্ঞেহি চ রতনেহি নিট্ঠানং অগমাসি. অসুত্তমযং পসাধনং রজতেন সুত্তকিচ্চং করিংসু. তং সীসে পটিমুক্কং পাদপিট্ঠিং গচ্ছতি. তস্মিং তস্মিং ঠানে মুদ্দিকা যোজেত্ৰা কতা সুৰণ্ণমযা গণ্ঠিকা হোন্তি, রজতমযা পাসকা, মত্থকমজ্ঝে একা মুদ্দিকা, দ্ৰীসু কণ্ণপিট্ঠীসু দ্ৰে, গলৰাটকে একা, দ্ৰীসু জত্তূসু দ্ৰে, দ্ৰীসু কপ্পরেসু দ্ৰে, দ্ৰীসু কটিপস্সেসু দ্ৰেতি. তস্মিং খো পন পসাধনে একং মোরং করিংসু, তস্স দক্খিণপক্খে রত্তসুৰণ্ণমযানি পঞ্চ পত্তসতানি অহেসুং, ৰামপক্খে পঞ্চ পত্তসতানি, তুণ্ডং পৰাল়মযং, অক্খীনি মণিমযানি, তথা গীৰা চ পিঞ্ছানি চ, পত্তনাল়িযো রজতমযা, তথা জঙ্ঘাযো. সো ৰিসাখায মত্থকমজ্ঝে পব্বতকূটে ঠত্ৰা নচ্চনমযূরো ৰিয খাযতি. পত্তনাল়িসহস্সস্স সদ্দো দিব্বসঙ্গীতং ৰিয পঞ্চঙ্গিকতূরিযঘোসো ৰিয চ পৰত্ততি. সন্তিকং উপগতাযেৰ তস্সা অমোরভাৰং জানন্তি. পসাধনং ¶ নৰকোটিঅগ্ঘনকং অহোসি, সতসহস্সং হত্থকম্মমূলং দীযিত্থ.
‘‘কিস্স পন নিস্সন্দেন তাযেতং পসাধনং লদ্ধ’’ন্তি? সা কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং চীৰরসাটকং দত্ৰা সুত্তম্পি সূচিযোপি রজনম্পি অত্তনো সন্তকমেৰ অদাসি. তস্স চীৰরদানস্স নিস্সন্দেন ইমং মহালতাপসাধনং লভি. ইত্থীনঞ্হি চীৰরদানং মহালতাপসাধনভণ্ডেন মত্থকং পপ্পোতি, পুরিসানং ইদ্ধিমযপত্তচীৰরেনাতি. এৰং মহাসেট্ঠি চতূহি মাসেহি ধীতু পরিৰচ্ছং কত্ৰা তস্সা দেয্যধম্মং দদমানো কহাপণপূরানি পঞ্চ সকটসতানি অদাসি, সুৰণ্ণভাজনপূরানি পঞ্চ, রজতভাজনপূরানি পঞ্চ, তম্বভাজনপূরানি পঞ্চ, পত্তুণ্ণৰত্থকোসেয্যৰত্থপূরানি পঞ্চ, সপ্পিপূরানি পঞ্চ, তেলপূরানি পঞ্চ, সালিতণ্ডুলপূরানি পঞ্চ, নঙ্গলফালাদিউপকরণপূরানি পঞ্চসকটসতানি অদাসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘মম ধীতু গতট্ঠানে ‘অসুকেন নাম মে অত্থো’তি মা পরস্স গেহদ্ৰারং পহিণী’’তি. তস্মা সব্বূপকরণানি দাপেসি. একেকস্মিং রথে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা তিস্সো তিস্সো ৰণ্ণদাসিযো ঠপেত্ৰা পঞ্চ রথসতানি অদাসি. ‘‘এতং ন্হাপেন্তিযো ভোজেন্তিযো অলঙ্করোন্তিযো ৰিচরথা’’তি দিযড্ঢসহস্সপরিচারিকাযো ¶ অদাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘মম ধীতু গাৰো দস্সামী’’তি. সো পুরিসে ¶ আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ ¶ ভণে চূল়ৰজস্স দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তীসু গাৰুতেসু তিস্সো ভেরিযো গহেত্ৰা তিট্ঠথ, পুথুলতো উসভমত্তে ঠানে উভোসু পস্সেসু তিট্ঠথ. গাৰীনং ততো পরং গন্তুং মা অদত্থ. এৰং ঠিতকালে ভেরিসঞ্ঞং করেয্যাথা’’তি. তে তথা অকংসু. তে গাৰীনং ৰজতো নিক্খমিত্ৰা গাৰুতং গতকালে ভেরিসঞ্ঞং অকংসু, পুন অড্ঢযোজনং গতকালে অকংসু. পুনপি তিগাৰুতং গতকালে ভেরিসঞ্ঞং অকংসু, পুথুলতো গমনঞ্চ নিৰারেসুং. এৰং দীঘতো তিগাৰুতে, পুথুলতো উসভমত্তে ঠানে গাৰিযো অঞ্ঞমঞ্ঞং নিঘংসন্তিযো অট্ঠংসু.
মহাসেট্ঠি ‘‘মম ধীতু এত্তকা গাৰো অলং, দ্ৰারং পিদহথা’’তি ৰজদ্ৰারং পিদহাপেসি. দ্ৰারস্মিং পিদহিতে ৰিসাখায পুঞ্ঞবলেন বলৰগাৰো চ ধেনুযো চ উপ্পতিত্ৰা উপ্পতিত্ৰা নিক্খমিংসু. মনুস্সানং ৰারেন্তানং ৰারেন্তানমেৰ সট্ঠিসহস্সা বলৰগাৰো চ সট্ঠিসহস্সা ধেনুযো চ নিক্খন্তা, তত্তকা বলৰৰচ্ছা তাসং ধেনূনং উসভা উপ্পতিত্ৰা অনুবন্ধা অহেসুং. ‘‘কিস্স পন নিস্সন্দেন এৰং গাৰো গতা’’তি? নিৰারেন্তানং নিৰারেন্তানং দিন্নদানস্স. সা কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিকিস্স রঞ্ঞো সত্তন্নং ধীতানং কনিট্ঠা সঙ্ঘদাসী নাম হুত্ৰা ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং পঞ্চগোরসদানং ¶ দদমানা থেরানঞ্চ দহরানঞ্চ সামণেরানঞ্চ পত্তং পিদহিত্ৰা, ‘‘অলং, অল’’ন্তি নিৰারেন্তানম্পি ‘‘ইদং মধুরং, ইদং মনাপ’’ন্তি অদাসি. এৰং তস্স নিস্সন্দেন ৰারিযমানাপি গাৰো নিক্খমিংসু. সেট্ঠিনা এত্তকস্স ধনস্স দিন্নকালে সেট্ঠিভরিযা আহ – ‘‘তুম্হেহি ময্হং ধীতু সব্বং সংৰিদহিতং, ৰেয্যাৰচ্চকরা পন দাসদাসিযো ন সংৰিদহিতা, কিং কারণা’’তি? ‘‘মম ধীতরি সসিনেহনিস্সিনেহানং জাননত্থং. অহঞ্হি তায সদ্ধিং আগচ্ছমানকে গীৰায গহেত্ৰা ন পহিণামি, যানং আরুয্হ গমনকালেযেৰ এতায সদ্ধিং গন্তুকামা গচ্ছন্তু, মা অগন্তুকামাতি ৰক্খামী’’তি আহ.
অথ ‘‘স্ৰে মম ধীতা গমিস্সতী’’তি গব্ভে নিসিন্নো ধীতরং সমীপে নিসীদাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, পতিকুলে ৰসন্তিযা নাম ইমঞ্চ ইমঞ্চ আচারং রক্খিতুং ¶ ৰট্টতী’’তি ওৰাদমদাসি. অযম্পি মিগারসেট্ঠি অনন্তরগব্ভে নিসিন্নো ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ওৰাদং অস্সোসি. সোপি সেট্ঠি ধীতরং এৰং ওৰদি –
‘‘অম্ম, সসুরকুলে ৰসন্তিযা নাম অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো, বহিঅগ্গি অন্তো ন পৰেসেতব্বো, দদন্তস্সেৰ দাতব্বং, অদদন্তস্স ন দাতব্বং, দদন্তস্সাপি ¶ অদদন্তস্সাপি দাতব্বং, সুখং নিসীদিতব্বং, সুখং ভুঞ্জিতব্বং, সুখং নিপজ্জিতব্বং, অগ্গি পরিচরিতব্বো, অন্তোদেৰতা নমস্সিতব্বা’’তি.
ইমং ¶ দসৰিধং ওৰাদং দত্ৰা পুনদিৰসে সব্বা সেনিযো সন্নিপাতেত্ৰা রাজসেনায মজ্ঝে অট্ঠ কুটুম্বিকে পাটিভোগে গহেত্ৰা, ‘‘সচে মে গতট্ঠানে ধীতু দোসো উপ্পজ্জতি, তুম্হেহি সোধেতব্বো’’তি ৰত্ৰা নৰকোটিঅগ্ঘনকেন মহালতাপসাধনেন ধীতরং পসাধেত্ৰা ন্হানচুণ্ণমূলকং চতুপণ্ণাসকোটিধনং দত্ৰা যানং আরোপেত্ৰা সাকেতস্স সামন্তা অত্তনো সন্তকেসু অনুরাধপুরমত্তেসু চুদ্দসসু ভত্তগামেসু ভেরিং চরাপেসি – ‘‘মম ধীতরা সদ্ধিং গন্তুকামা গচ্ছন্তূ’’তি. তে সদ্দং সুত্ৰাৰ – ‘‘অম্হাকং অয্যায গমনকালে কিং অম্হাকং ইধা’’তি চুদ্দস গামকা কিঞ্চি অসেসেত্ৰা নিক্খমিংসু? ধনঞ্চযসেট্ঠিপি রঞ্ঞো চ মিগারসেট্ঠিনো চ সক্কারং কত্ৰা থোকং অনুগন্ত্ৰা তেহি সদ্ধিং ধীতরং উয্যোজেসি.
মিগারসেট্ঠিপি সব্বপচ্ছতো যানকে নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তো বলকাযং দিস্ৰা, ‘‘কে নামেতে’’তি পুচ্ছি. ‘‘সুণিসায ৰো ৰেয্যাৰচ্চকরা দাসিদাসা’’তি. ‘‘এত্তকে কো পোসেস্স’’তি? ‘‘পোথেত্ৰা তে পলাপেথ, অপলাযন্তে ইতো দণ্ডং করোথা’’তি. ৰিসাখা পন ‘‘অপেথ, মা ৰারেথ, বলমেৰ বলস্স ভত্তং দস্সতী’’তি আহ. সেট্ঠি এৰং ¶ ৰুত্তেপি, ‘‘অম্ম, নত্থি অম্হাকং এতেহি অত্থো, কো এতে পোসেস্সতী’’তি লেড্ডুদণ্ডাদীহি পোথেত্ৰা পলাপেত্ৰা সেসকে ‘‘অলং অম্হাকং এত্তকেহী’’তি গহেত্ৰা পাযাসি. অথ ৰিসাখা সাৰত্থিনগরদ্ৰারং সম্পত্তকালে চিন্তেসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানস্মিং নু খো নিসীদিত্ৰা পৰিসিস্সামি, উদাহু রথে ঠত্ৰা’’তি. অথস্সা এতদহোসি – ‘‘পটিচ্ছন্নযানেন মে পৰিসন্তিযা মহালতাপসাধনস্স ৰিসেসো ন পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি. সা ¶ সকলনগরস্স অত্তানং দস্সেন্তী রথে ঠত্ৰা নগরং পাৰিসি. সাৰত্থিৰাসিনো ৰিসাখায সম্পত্তিং দিস্ৰা, ‘‘এসা কির ৰিসাখা নাম, এৰরূপা অযং সম্পত্তি এতিস্সাৰ অনুচ্ছৰিকা’’তি আহংসু. ইতি সা মহাসম্পত্তিযা সেট্ঠিনো গেহং পাৰিসি. গতদিৰসে চস্সা সকলনগরৰাসিনো ‘‘অম্হাকং ধনঞ্চযসেট্ঠি অত্তনো নগরং সম্পত্তানং মহাসক্কারং অকাসী’’তি যথাসত্তি যথাবলং পণ্ণাকারং পহিণিংসু. ৰিসাখা পহিতপহিতং পণ্ণাকারং তস্মিংযেৰ নগরে অঞ্ঞমঞ্ঞেসু কুলেসু সব্বত্থকমেৰ দাপেসি. ইতি সা ‘‘ইদং ময্হং মাতু দেথ, ইদং ময্হং পিতু দেথ, ইদং ময্হং ভাতু দেথ, ইদং ময্হং ভগিনিযা দেথা’’তি তেসং তেসং ৰযানুরূপং পিযৰচনং ৰত্ৰা পণ্ণাকারং পেসেন্তী সকলনগরৰাসিনো ঞাতকে ৰিয অকাসি. অথস্সা রত্তিভাগসমনন্তরে আজঞ্ঞৰল়ৰায গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সা দাসীহি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ৰল়ৰং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা তেলেন ¶ মক্খাপেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমাসি.
মিগারসেট্ঠিপি পুত্তস্স আৰাহমঙ্গলং করোন্তো ধুরৰিহারে ৰসন্তম্পি তথাগতং অমনসিকরিত্ৰা ¶ দীঘরত্তং নগ্গসমণকেসু পতিট্ঠিতেন পেমেন চোদিযমানো ‘‘ময্হং অয্যানম্পি সক্কারং করিস্সামী’’তি একদিৰসং অনেকসতেসু নৰভাজনেসু নিরুদকপাযাসং পচাপেত্ৰা পঞ্চসতে অচেলকে নিমন্তাপেত্ৰা অন্তোগেহং পৰেসেত্ৰা, ‘‘আগচ্ছতু মে সুণিসা, অরহন্তে ৰন্দতূ’’তি ৰিসাখায সাসনং পহিণি. সা ‘‘অরহন্তো’’তি ৰচনং সুত্ৰা সোতাপন্না অরিযসাৰিকা হট্ঠতুট্ঠা হুত্ৰা তেসং ভোজনট্ঠানং আগন্ত্ৰা তে ওলোকেত্ৰা, ‘‘এৰরূপা হিরোত্তপ্পৰিরহিতা অরহন্তা নাম ন হোন্তি, কস্মা মং সসুরো পক্কোসাপেসী’’তি, ‘‘ধী, ধী’’তি সেট্ঠিং গরহিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতা. অচেলকা তং দিস্ৰা সব্বে একপ্পহারেনেৰ সেট্ঠিং গরহিংসু – ‘‘কিং ত্ৰং, গহপতি, অঞ্ঞং নালত্থ, সমণস্স গোতমস্স সাৰিকং মহাকাল়কণ্ণিং ইধ পৰেসেসি, ৰেগেন নং ইমস্মা গেহা নিক্কড্ঢাপেহী’’তি. সো ‘‘ন সক্কা মযা ইমেসং ৰচনমত্তেনেৰ নিক্কড্ঢাপেতুং, মহাকুলস্স সা ধীতা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অয্যা, দহরা নাম জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা করেয্যুং, তুম্হে তুণ্হী হোথা’’তি তে উয্যোজেত্ৰা ¶ সযং মহারহে আসনে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিযং নিরুদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জি.
তস্মিং সমযে একো পিণ্ডপাতিকত্থেরো পিণ্ডায ¶ চরন্তো তং নিৰেসনং পাৰিসি. ৰিসাখা সসুরং বীজযমানা ঠিতা তং দিস্ৰা ‘‘সসুরস্স আচিক্খিতুং অযুত্ত’’ন্তি যথা সো থেরং পস্সতি, এৰং অপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. সো পন বালো থেরং দিস্ৰাপি অপস্সন্তো ৰিয হুত্ৰা অধোমুখো ভুঞ্জতেৰ. ৰিসাখা ‘‘থেরং দিস্ৰাপি মে সসুরো সঞ্ঞং ন করোতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো পুরাণং খাদতী’’তি আহ. সো নিগণ্ঠেহি কথিতকালে অধিৰাসেত্ৰাপি ‘‘পুরাণং খাদতী’’তি ৰুত্তক্খণেযেৰ হত্থং অপনেত্ৰা, ‘‘ইমং পাযাসং ইতো নীহরথ, এতং ইমস্মা গেহা নিক্কড্ঢথ, অযং মং এৰরূপে মঙ্গলকালে অসুচিখাদকং নাম করোতী’’তি আহ. তস্মিং খো পন নিৰেসনে সব্বেপি দাসকম্মকরা ৰিসাখায সন্তকাৰ, কো নং হত্থে ৰা পাদে ৰা গণ্হিস্সতি, মুখেন কথেতুং সমত্থোপি নত্থি. ৰিসাখা সসুরস্স কথং সুত্ৰা আহ – ‘‘তাত, ন এত্তকেনেৰ মযং নিক্খমাম, নাহং তুম্হেহি উদকতিত্থতো কুম্ভদাসী ৰিয আনীতা, ধরমানকমাতাপিতূনং ধীতরো নাম ন এত্তকেনেৰ নিক্খমন্তি, এতেনেৰ মে কারণেন পিতা ইধাগমনকালে অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘সচে মে ধীতু দোসো উপ্পজ্জতি, সোধেয্যাথা’তি ৰত্ৰা মং তেসং হত্থে ঠপেসি, তে পক্কোসাপেত্ৰা ময্হং দোসাদোসং সোধাপেথা’’তি.
সেট্ঠি ‘‘কল্যাণং এসা কথেতী’’তি অট্ঠ কুটুম্বিকে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অযং দারিকা মঙ্গলকালে নিসীদিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিযং নিরুদকপাযাসং পরিভুঞ্জন্তং মং ‘অসুচিখাদকো’তি ৰদতী’’তি ¶ ¶ আহ, ‘‘ইমিস্সা দোসং আরোপেত্ৰা ইমং গেহতো নিক্কড্ঢথা’’তি. ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. নাহং এৰং ৰদামি, একস্মিং পন পিণ্ডপাতিকত্থেরে ঘরদ্ৰারে ঠিতে সসুরো মে অপ্পোদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জন্তো তং ন মনসিকরোতি, অহং ‘‘ময্হং সসুরো ইমস্মিং অত্তভাৰে পুঞ্ঞং ন করোতি, পুরাণপুঞ্ঞমেৰ খাদতী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে, ময্হং সসুরো পুরাণং খাদতী’’তি অৰচং, ‘‘এত্থ মে কো দোসো’’তি? ‘‘অয্য, ইধ দোসো নত্থি, অম্হাকং ধীতা যুত্তং কথেতি, ত্ৰং কস্মা কুজ্ঝসী’’তি? ‘‘অয্যা, এস তাৰ দোসো ¶ মা হোতু, অযং পন একদিৰসং মজ্ঝিমযামে দাসীপরিৰুতা পচ্ছাগেহং অগমাসী’’তি. ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘তাতা, নাহং অঞ্ঞেন কারণেন গতা, ইমস্মিং পন গেহে আজানেয্যৰল়ৰায ৰিজাতায সঞ্ঞম্পি অকত্ৰা নিসীদিতুং নাম অযুত্ত’’ন্তি দণ্ডদীপিকা গাহাপেত্ৰা উণ্হোদকাদীনিপি গাহাপেত্ৰা দাসীহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা ৰল়ৰায ৰিজাতপরিহারং কারাপেসিং, ‘‘এত্থ মে কো দোসো’’তি? ‘‘অয্য, ইধ দোসো নত্থি, অম্হাকং ধীতা তৰ গেহে দাসীহিপি অকত্তব্বযুত্তকং কম্মং করোতি, ত্ৰং কিং এত্থ দোসং পস্সসী’’তি?
অয্যা, ইধাপি তাৰ দোসো মা হোতু, ইমিস্সা পন পিতা ইধাগমনকালে ইমং ওৰদন্তো গুয্হে পটিচ্ছন্নে দস ওৰাদে অদাসি, তেসং অত্থং ন জানামি, তেসং মে অত্থং কথেতু. ইমিস্সা পন ¶ পিতা ‘‘অন্তোঅগ্গি বহি ন নীহরিতব্বো’’তি আহ, ‘‘সক্কা নু খো অম্হেহি উভতো পটিৰিস্সকগেহানং অগ্গিং অদত্ৰা ৰসিতু’’ন্তি? ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. ‘‘তাতা, ময্হং পিতা ন এতং সন্ধায কথেসি. ইদং পন সন্ধায কথেসি – ‘অম্ম, তৰ সস্সুসসুরসামিকানং অগুণং দিস্ৰা বহি তস্মিং তস্মিং গেহে ঠত্ৰা মা কথেসি. এৰরূপো হি অগ্গিসদিসো অগ্গি নাম নত্থী’’’তি.
অয্যা, এতং তাৰ এৰং হোতু, ইমিস্সা পন পিতা ‘‘বাহিরতো অগ্গি ন অন্তো পৰেসেতব্বো’’তি আহ, ‘‘কিং সক্কা অম্হেহি অন্তো অগ্গিম্হি নিব্বুতে বাহিরতো অগ্গিং অনাহরিতু’’ন্তি? ‘‘এৰং কির, অম্মা’’তি. তাতা, ময্হং পিতা ন এতং সন্ধায কথেসি, ইদং পন সন্ধায কথেসি – সচে পটিৰিস্সকগেহেসু ইত্থিযো ৰা পুরিসা ৰা সস্সুসসুরসামিকানং অগুণং কথেন্তি, তেহি কথিতং আহরিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম তুম্হাকং এৰঞ্চ এৰঞ্চ অগুণং কথেতী’’তি পুন মা কথেয্যাসি. ‘‘এতেন হি অগ্গিনা সদিসো অগ্গি নাম নত্থী’’তি. এৰং ইমস্মিম্পি কারণে সা নিদ্দোসাৰ অহোসি. যথা চ এত্থ, এৰং সেসেসুপি.
তেসু পন অযমধিপ্পাযো – যম্পি হি তস্সা পিতরা ‘‘যে দদন্তি, তেসংযেৰ দাতব্ব’’ন্তি ¶ ৰুত্তং. তং ‘‘যাচিতকং উপকরণং গহেত্ৰা যে পটিদেন্তি, তেসঞ্ঞেৰ দাতব্ব’’ন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘যে ন দেন্তি, তেসং ন দাতব্ব’’ন্তি ইদম্পি যে যাচিতকং গহেত্ৰা ন পটিদেন্তি, তেসং ন দাতব্বন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘দদন্তস্সাপি ¶ অদদন্তস্সাপি দাতব্ব’’ন্তি ইদং পন দলিদ্দেসু ঞাতিমিত্তেসু ¶ সম্পত্তেসু তে পটিদাতুং সক্কোন্তু ৰা মা ৰা, তেসং দাতুমেৰ ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং নিসীদিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরসামিকে দিস্ৰা ৰুট্ঠাতব্বট্ঠানে নিসীদিতুং ন ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি ইদং পন সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরং অভুঞ্জিত্ৰা তে পরিৰিসিত্ৰা সব্বেহি লদ্ধালদ্ধং ঞত্ৰা পচ্ছা সযং ভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘সুখং নিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ইদম্পি সস্সুসসুরসামিকেহি পুরেতরং সযনং আরুয্হ ন নিপজ্জিতব্বং, তেসং কত্তব্বযুত্তকং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা পচ্ছা সযং নিপজ্জিতুং যুত্তন্তি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘অগ্গি পরিচরিতব্বো’’তি ইদং পন সস্সুম্পি সসুরম্পি সামিকম্পি অগ্গিক্খন্ধং ৰিয উরগরাজানং ৰিয চ কত্ৰা পস্সিতুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং.
‘‘অন্তোদেৰতা নমস্সিতব্বা’’তি ইদম্পি সস্সুঞ্চ সসুরঞ্চ সামিকঞ্চ দেৰতা ৰিয কত্ৰা দট্ঠুং ৰট্টতীতি সন্ধায ৰুত্তং. এৰং সেট্ঠি ইমেসং দসওৰাদানং অত্থং সুত্ৰা পটিৰচনং অপস্সন্তো অধোমুখো নিসীদি.
অথ নং কুটুম্বিকা ‘‘কিং সেট্ঠি অঞ্ঞোপি অম্হাকং ধীতু দোসো অত্থী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘অথ কস্মা নং নিদ্দোসং অকারণেন গেহা নিক্কড্ঢাপেসী’’তি এৰং ৰুত্তে ৰিসাখা আহ – ‘‘তাতা, কিঞ্চাপি ময্হং সসুরস্স ৰচনেন পঠমমেৰ গমনং ন যুত্তং, পিতা পন মে আগমনকালে মম দোসসোধনত্থায মং তুম্হাকং হত্থে ঠপেসি, তুম্হেহি চ মে নিদ্দোসভাৰো ¶ ঞাতো, ইদানি চ ময্হং গন্তুং যুত্ত’’ন্তি দাসিদাসে ‘‘যানাদীহি সজ্জাপেথা’’তি আণাপেসি. অথ নং সেট্ঠি কুটুম্বিকে গহেত্ৰা ‘‘অম্ম, মযা ¶ অজানিত্ৰাৰ কথিতং, খমাহি মে’’তি আহ. ‘‘তাত, তুম্হাকং খমিতব্বং তাৰ খমামি, অহং পন বুদ্ধসাসনে অৰেচ্চপ্পসন্নস্স কুলস্স ধীতা, ন মযং ৰিনা ভিক্খুসঙ্ঘেন ৰত্তাম, সচে মম রুচিযা ভিক্খুসঙ্ঘং পটিজগ্গিতুং লভামি, ৰসিস্সামী’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং যথারুচিযা তৰ সমণে পটিজগ্গা’’তি আহ.
ৰিসাখা ¶ দসবলং নিমন্তাপেত্ৰা পুনদিৰসে নিৰেসনং পৰেসেসি. নগ্গসমণাপি সত্থু মিগারসেট্ঠিনো গেহং গমনভাৰং সুত্ৰা গন্ত্ৰা গেহং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. ৰিসাখা দক্খিণোদকং দত্ৰা ‘‘সব্বো সক্কারো পটিযাদিতো, সসুরো মে আগন্ত্ৰা দসবলং পরিৰিসতূ’’তি সাসনং পেসেসি. অথ নং গন্তুকামং আজীৰকা ‘‘মা খো ত্ৰং, গহপতি, সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গচ্ছা’’তি নিৰারেসুং. সো ‘‘সুণ্হা মে সযমেৰ পরিৰিসতূ’’তি সাসনং পহিণি. সা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা নিট্ঠিতে ভত্তকিচ্চে পুন সাসনং পেসেসি – ‘‘সসুরো মে আগন্ত্ৰা ধম্মকথং সুণাতূ’’তি. অথ নং ‘‘ইদানি অগমনং নাম অতিৰিয অযুত্ত’’ন্তি ধম্মং সোতুকামতায গচ্ছন্তং পুন তে আহংসু – ‘‘তেন হি সমণস্স গোতমস্স ধম্মং সুণন্তো বহিসাণিযা নিসীদিত্ৰা সুণাহী’’তি. পুরেতরমেৰস্স গন্ত্ৰা সাণিং পরিক্খিপিংসু. সো গন্ত্ৰা বহিসাণিযং নিসীদি. সত্থা ‘‘ত্ৰং বহিসাণিযং ৰা নিসীদ, পরকুট্টে ৰা পরসেলে ৰা পরচক্কৰাল়ে ৰা পন নিসীদ, অহং বুদ্ধো নাম সক্কোমি তং মম সদ্দং সাৰেতু’’ন্তি ¶ মহাজম্বুং খন্ধে গহেত্ৰা চালেন্তো ৰিয অমতৰস্সং ৰস্সেন্তো ৰিয চ ধম্মং দেসেতুং অনুপুব্বিং কথং আরভি.
সম্মাসম্বুদ্ধে চ পন ধম্মং দেসেন্তে পুরতো ঠিতাপি পচ্ছতো ঠিতাপি চক্কৰাল়সতং চক্কৰাল়সহস্সং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতাপি অকনিট্ঠভৰনে ঠিতাপি ‘‘সত্থা মমঞ্ঞেৰ ওলোকেতি, ময্হমেৰ ধম্মং দেসেতী’’তি ৰদন্তি. সত্থা হি তং তং ওলোকেন্তো ৰিয তেন তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো ৰিয চ অহোসি. চন্দসমা কির বুদ্ধা. যথা চন্দো গগনমজ্ঝে ঠিতো ‘‘ময্হং উপরি চন্দো, ময্হং উপরি চন্দো’’তি সব্বসত্তানং খাযতি, এৰমেৰ যত্থ কত্থচি ঠিতানং অভিমুখে ঠিতা ৰিয খাযন্তি. ইদং কির তেসং অলঙ্কতসীসং ছিন্দিত্ৰা অঞ্জিতঅক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং উপ্পাটেত্ৰা পরস্স দাসত্থায জালিসদিসে পুত্তে কণ্হাজিনাসদিসা ধীতরো মদ্দিসদিসা পজাপতিযো পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নদানস্স ফলং. মিগারসেট্ঠিপি খো তথাগতে ধম্মদেসনং ৰিনিৰত্তেন্তে বহিসাণিযং নিসিন্নোৰ সহস্স নযপটিমণ্ডিতে ¶ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অচলায সদ্ধায সমন্নাগতো তীসু রতনেসু নিক্কঙ্খো হুত্ৰা সাণিকণ্ণং উক্খিপিত্ৰা আগন্ত্ৰা সুণ্হায থনং মুখেন গহেত্ৰা, ‘‘ত্ৰং মে অজ্জতো পট্ঠায মাতা’’তি ¶ তং মাতুট্ঠানে ঠপেসি. ততো পট্ঠায মিগারমাতা নাম জাতা. পচ্ছাভাগে ¶ পুত্তং লভিত্ৰাপি মিগারোতিস্স নামমকাসি.
মহাসেট্ঠি সুণ্হায থনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গন্ত্ৰা ভগৰতো দ্ৰীসু পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা পাদে পাণীহি চ পরিসম্বাহন্তো মুখেন চ পরিচুম্বন্তো ‘‘মিগারো অহং, ভন্তে, মিগারো অহং, ভন্তে’’তি তিক্খত্তুং নামং সাৰেত্ৰা, ‘‘অহং, ভন্তে, এত্তকং কালং যত্থ নাম দ্ৰিন্নং মহপ্ফলন্তি ন জানামি, ইদানি চ মে সুণিসং নিস্সায ঞাতং, সব্বা অপাযদুক্খা মুত্তোম্হি, সুণিসা মে ইমং গেহং আগচ্ছন্তী মম অত্থায হিতায সুখায আগতা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সোহং অজ্জ পজানামি, যত্থ দিন্নং মহপ্ফলং;
অত্থায ৰত মে ভদ্দা, সুণিসা ঘরমাগতা’’তি.
ৰিসাখা পুনদিৰসত্থাযপি সত্থারং নিমন্তেসি. অথস্সা পুনদিৰসেপি সস্সু সোতাপত্তিফলং পত্তা. ততো পট্ঠায তং গেহং সাসনস্স ৰিৰটদ্ৰারং অহোসি. ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘বহূপকারা মে সুণিসা পসন্নাকারমস্সা করিস্সামি, এতিস্সা ভারিযং পসাধনং নিচ্চকালং পসাধেতুং ন সক্কা, সল্লহুকমস্সা দিৰা চ রত্তো চ সব্বইরিযাপথেসু পসাধনযোগ্গং পসাধনং কারেস্সামী’’তি সতসহস্সগ্ঘনকং ঘনমট্ঠকং নাম পসাধনং কারেত্ৰা তস্মিং নিট্ঠিতে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা ৰিসাখং সোল়সহি গন্ধোদকঘটেহি ন্হাপেত্ৰা সত্থু সম্মুখে ঠপেত্ৰা পসাধেত্ৰা সত্থারং ৰন্দাপেসি. সত্থা অনুমোদনং ¶ কত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো. ৰিসাখাপি ততো পট্ঠায দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তী সত্থু সন্তিকা অট্ঠ ৰরে (মহাৰ. ৩৫০) লভিত্ৰা গগনতলে চন্দলেখা ৰিয পঞ্ঞাযমানা পুত্তধীতাহি ৰুড্ঢিং পাপুণি. তস্সা কির দস পুত্তা দস ধীতরো চ অহেসুং. তেসু একেকস্স দস দস পুত্তা দস দস ধীতরো অহেসুং. তেসু তেসুপি একেকস্স দস দস পুত্তা দস দস ধীতরো চাতি এৰমস্সা পুত্তনত্তপনত্তসন্তানৰসেন পৰত্তানি ৰীসাধিকানি চত্তারি সতানি অট্ঠ চ পাণসহস্সানি অহেসুং. তেনাহু পোরাণা –
‘‘ৰিসাখা ¶ ¶ ৰীসতি পুত্তা, নত্তা চ চতুরো সতা;
পনত্তা অট্ঠসহস্সা, জম্বুদীপে সুপাকটা’’তি.
আযু ৰীসৰস্সসতং অহোসি, সীসে একম্পি পলিতং নাম নাহোসি, নিচ্চং সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয অহোসি. তং পুত্তনত্তপনত্তপরিৰারং ৰিহারং গচ্ছন্তিং দিস্ৰা, ‘‘কতমা এত্থ ৰিসাখা’’তি পরিপুচ্ছিতারো হোন্তি? যে নং গচ্ছন্তিং পস্সন্তি, ‘‘ইদানি থোকং গচ্ছতু, গচ্ছমানাৰ নো, অয্যা সোভতী’’তি, চিন্তেন্তি. যে নং ঠিতং নিসিন্নং নিপন্নং পস্সন্তি, ‘‘ইদানি থোকং নিপজ্জতু, নিপন্নাৰ নো, অয্যা, সোভতী’’তি চিন্তেন্তি. ইতি সা ‘‘চতূসু ইরিযাপথেসু অসুকইরিযাপথেন নাম ন সোভতী’’তি ৰত্তব্বা ন হোতি. পঞ্চন্নং খো পন হত্থীনং ¶ বলং ধারেতি. রাজা ‘‘ৰিসাখা কির পঞ্চন্নং হত্থীনং বলং ধারেতী’’তি সুত্ৰা তস্সা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা আগমনৰেলায থামং ৰীমংসিতুকামো হত্থিং ৰিস্সজ্জাপেসি, সো সোণ্ডং উক্খিপিত্ৰা ৰিসাখাভিমুখো অগমাসি. তস্সা পরিৰারিত্থিযো পঞ্চসতা একচ্চা পলাযিংসু, একচ্চা ন পরিস্সজ্জিত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘রাজা কির তে, অয্যে, বলং ৰীমংসিতুকামো হত্থিং ৰিস্সজ্জাপেসী’’তি ৰদিংসু. ৰিসাখা ইমং দিস্ৰা, ‘‘কিং পলাযিতেন, কথং নু খো তং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সচে তং দল়্হং গণ্হিস্সামি, ৰিনস্সেয্যা’’তি দ্ৰীহি অঙ্গুলীহি সোণ্ডায গহেত্ৰা পটিপণামেসি. হত্থী অত্তানং সন্ধারেত্ৰা ঠাতুং নাসক্খি, রাজঙ্গণে উক্কুটিকো হুত্ৰা পতিতো. মহাজনো সাধুকারং অদাসি. সাপি সপরিৰারা সোত্থিনা গেহং অগমাসি.
তেন খো পন সমযেন সাৰত্থিযং ৰিসাখা মিগারমাতা বহুপুত্তা হোতি বহুনত্তা অরোগপুত্তা অরোগনত্তা অভিমঙ্গলসম্মতা, তাৰতকেসু পুত্তনত্তেসু একোপি অন্তরা মরণং পত্তো নাম নাহোসি. সাৰত্থিৰাসিনো মঙ্গলেসু ছণেসু ৰিসাখং পঠমং নিমন্তেত্ৰা ভোজেন্তি. অথেকস্মিং উস্সৰদিৰসে মহাজনে মণ্ডিতপসাধিতে ধম্মস্সৰনায ৰিহারং গচ্ছন্তে ৰিসাখাপি ¶ নিমন্তিতট্ঠানে ভুঞ্জিত্ৰা মহালতাপসাধনং পসাধেত্ৰা মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা দাসিযা অদাসি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘তেন ¶ খো পন সমযেন সাৰত্থিযং উস্সৰো হোতি, মনুস্সা অলঙ্কতপটিযত্তা আরামং গচ্ছন্তি, ৰিসাখাপি মিগারমাতা অলঙ্কতপটিযত্তা ৰিহারং গচ্ছতি. অথ খো ¶ ৰিসাখা মিগারমাতা আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা দাসিযা অদাসি ‘হন্দ জে ইমং ভণ্ডিকং গণ্হাহী’’’তি (পাচি. ৫০৩).
সা কির ৰিহারং গচ্ছন্তী চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপং মহগ্ঘং পসাধনং সীসে পটিমুক্কং যাৰ পাদপিট্ঠিং অলঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিতুং অযুত্ত’’ন্তি নং ওমুঞ্চিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা অত্তনো পুঞ্ঞেনেৰ নিব্বত্তায পঞ্চহত্থিথামধরায দাসিযা হত্থে অদাসি. সা এৰ কির তং গণ্হিতুং সক্কোতি. তেন নং আহ – ‘‘অম্ম, ইমং পসাধনং গণ্হ, সত্থুসন্তিকা নিৰত্তনকালে পসাধেস্সামি ন’’ন্তি. তং পন দত্ৰা ঘনমট্ঠকং পসাধনং পসাধেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং অস্সোসি, ধম্মস্সৰনাৰসানে ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায পক্কামি. সাপিস্সা দাসী তং পসাধনং পমুট্ঠা. ধম্মং সুত্ৰা পন পক্কন্তায পরিসায সচে কিঞ্চি পমুট্ঠং হোতি, তং আনন্দত্থেরো পটিসামেতি. ইতি সো তং দিৰসং মহালতাপসাধনং দিস্ৰা সত্থু আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, ৰিসাখা পসাধনং পমুস্সিত্ৰা গতা’’তি. ‘‘একমন্তং ঠপেহি, আনন্দা’’তি. থেরো তং উক্খিপিত্ৰা সোপানপস্সে লগ্গেত্ৰা ¶ ঠপেসি.
ৰিসাখাপি সুপ্পিযায সদ্ধিং ‘‘আগন্তুকগমিকগিলানাদীনং কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি অন্তোৰিহারে ৰিচরি. তা পন উপাসিকাযো অন্তোৰিহারে দিস্ৰা সপ্পিমধুতেলাদীহি অত্থিকা পকতিযাৰ দহরা চ সামণেরা চ থালকাদীনি গহেত্ৰা উপসঙ্কমন্তি. তস্মিম্পি দিৰসে তথেৰ করিংসু. অথেকং গিলানং ভিক্খুং দিস্ৰা সুপ্পিযা (মহাৰ. ২৮০) ‘‘কেনত্থো অয্যস্সা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পটিচ্ছাদনীযেনা’’তি ৰুত্তে হোতু, অয্য, পেসেস্সামীতি দুতিযদিৰসে কপ্পিযমংসং অলভন্তী অত্তনো ঊরুমংসেন কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা পুন সত্থরি পসাদেন পাকতিকসরীরাৰ অহোসি. ৰিসাখাপি গিলানে চ দহরে চ সামণেরে চ ওলোকেত্ৰা অঞ্ঞেন দ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ৰিহারূপচারে ঠিতা, ‘‘অম্ম, পসাধনং আহর পসাধেস্সামী’’তি আহ. তস্মিং খণে সা দাসী পমুস্সিত্ৰা নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘অয্যে, পমুট্ঠাম্হী’’তি আহ. ‘‘তেন হি গন্ত্ৰা গণ্হিত্ৰা এহি, সচে পন ¶ ময্হং অয্যেন আনন্দত্থেরেন উক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপিতং হোতি, মা আহরেয্যাসি, অয্যস্সেৰ তং মযা পরিচ্চত্ত’’ন্তি. জানাতি কির সা ‘‘কুলমনুস্সানং পমুট্ঠভণ্ডকং থেরো পটিসামেতী’’তি; তস্মা এৰমাহ. থেরোপি তং দাসিং দিস্ৰাৰ ‘‘কিমত্থং আগতাসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘অয্যায মে পসাধনং পমুস্সিত্ৰা আগতাম্হী’’তি ৰুত্তে, ‘‘এতস্মিং মে সোপানপস্সে ঠপিতং, গচ্ছ নং গণ্হাহী’’তি আহ. সা, ‘‘অয্য, তুম্হাকং হত্থেন আমট্ঠভণ্ডকং ময্হং অয্যায ¶ অনাহারিযং কত’’ন্তি ৰত্ৰা তুচ্ছহত্থাৰ গন্ত্ৰা, ‘‘কিং, অম্মা’’তি ৰিসাখায পুট্ঠা তমত্থং আরোচেসি. ‘‘অম্ম ¶ , নাহং মম অয্যেন আমট্ঠভণ্ডং পিলন্ধিস্সামি, পরিচ্চত্তং মযা. অয্যানং পন পটিজগ্গিতুং দুক্খং, তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং উপনেস্সামি, গচ্ছ, তং আহরাহী’’তি. সা গন্ত্ৰা আহরি. ৰিসাখা তং অপিলন্ধিত্ৰাৰ কম্মারে পক্কোসাপেত্ৰা অগ্ঘাপেসি. তেহি ‘‘নৰ কোটিযো অগ্ঘতি, হত্থকারাপণিযং পনস্স সতসহস্স’’ন্তি ৰুত্তে পসাধনং যানে ঠপাপেত্ৰা ‘‘তেন হি তং ৰিক্কিণথা’’তি আহ. ভত্তকং ধনং দত্ৰা গণ্হিংতু ন কোচি সক্খিস্সতি. তঞ্হি পসাধনং পসাধেতুং অনুচ্ছৰিকা ইত্থিযো নাম দুল্লভা. পথৰিমণ্ডলস্মিঞ্হি তিস্সোৰ ইত্থিযো মহালতাপসাধনং লভিংসু ৰিসাখা মহাউপাসিকা, বন্ধুলমল্লসেনাপতিস্স ভরিযা, মল্লিকা, বারাণসীসেট্ঠিনো ধীতাতি.
তস্মা ৰিসাখা সযমেৰ তস্স মূলং দত্ৰা সতসহস্সাধিকা নৰ কোটিযো সকটে আরোপেত্ৰা ৰিহারং নেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ময্হং অয্যেন আনন্দত্থেরেন মম পসাধনং হত্থেন আমট্ঠং, তেন আমট্ঠকালতো পট্ঠায ন সক্কা তং মযা পিলন্ধিতুং. তং পন ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপ্পিযং উপনেস্সামীতি ৰিক্কিণাপেন্তী অঞ্ঞং তং গণ্হিতুং সমত্থং অদিস্ৰা অহমেৰ তস্স মূলং গাহাপেত্ৰা আগতা, চতূসু পচ্চযেসু কতরপচ্চযেন উপনেস্সামি, ভন্তে’’তি. পাচীনদ্ৰারে সঙ্ঘস্স ৰসনট্ঠানং ¶ কাতুং তে যুত্তং ৰিসাখেতি ‘‘যুত্তং, ভন্তে’’তি ৰিসাখা তুট্ঠমানসা নৰকোটীহি ভূমিমেৰ গণ্হি. অপরাহি নৰকোটীহি ৰিহারং কাতুং আরভি.
অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো দেৰলোকা চৰিত্ৰা ভদ্দিযনগরে সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তস্স ভদ্দিযস্স নাম সেট্ঠিপুত্তস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং দিস্ৰা অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে ভত্তকিচ্চং ¶ কত্ৰা উত্তরদ্ৰারাভিমুখো অহোসি. পকতিযা হি সত্থা ৰিসাখায গেহে ভিক্খং গণ্হিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা জেতৰনে ৰসতি. অনাথপিণ্ডিকস্স গেহে ভিক্খং গহেত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা পুব্বারামে ৰসতি. উত্তরদ্ৰারং সন্ধায গচ্ছন্তংযেৰ ভগৰন্তং দিস্ৰা, ‘‘চারিকং পক্কমিস্সতী’’তি জানন্তি. ৰিসাখাপি তং দিৰসং ‘‘সত্থা উত্তরদ্ৰারাভিমুখো গতো’’তি সুত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘চারিকং গন্তুকামত্থ, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, ৰিসাখে’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা তুম্হাকং ৰিহারং কারেমি, নিৰত্তথ, ভন্তে’’তি. ‘‘অনিৰত্তগমনং ইদং ৰিসাখে’’তি. সা ‘‘অদ্ধা হেতুসম্পন্নং কঞ্চি পস্সিস্সতি ভগৰা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘তেন হি, ভন্তে, ময্হং কতাকতৰিজাননকং একং ভিক্খুং নিৰত্তেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. ‘‘যং রুচ্চসি, তস্স পত্তং ¶ গণ্হ ৰিসাখে’’তি আহ. সা কিঞ্চাপি আনন্দত্থেরং পিযাযতি, ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো ইদ্ধিমা, এতং মে নিস্সায কম্মং লহুং ¶ নিপ্ফজ্জিস্সতী’’তি পন চিন্তেত্ৰা থেরস্স পত্তং গণ্হি. থেরো সত্থারং ওলোকেসি. সত্থা ‘‘তৰ পরিৰারে পঞ্চসতে ভিক্খূ গহেত্ৰা নিৰত্ত মোগ্গল্লানা’’তি আহ. সো তথা অকাসি. তস্সানুভাৰেন পঞ্ঞাসসট্ঠিযোজনানিপি রুক্খত্থায চ পাসাণত্থায চ গতা মনুস্সা মহন্তে মহন্তে রুক্খে চ পাসাণে চ গহেত্ৰা তং দিৰসমেৰ আগচ্ছন্তি, নেৰ সকটে রুক্খপাসাণে আরোপেন্তা কিলমন্তি, ন অক্খো ভিজ্জতি. ন চিরস্সেৰ দ্ৰেভূমিকং পাসাদং করিংসু. হেট্ঠাভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানি, উপরিভূমিযং পঞ্চ গব্ভসতানীতি গব্ভসহস্সপটিমণ্ডিতো পাসাদো অহোসি. অট্ঠকরীসে পরিসুদ্ধে ভূমিভাগে পাসাদং কারাপেসি, ‘‘সুদ্ধপাসাদো পন ন সোভতী’’তি তং পরিৰারেত্ৰা পঞ্চ পধানৰেত্তগেহসতানি, পঞ্চ চূল়পাসাদসতানি, পঞ্চ দীঘমাল়কসতানি কারাপেসি.
অথ সত্থা নৰহি মাসেহি চারিকং চরিত্ৰা পুন সাৰত্থিং অগমাসি. ৰিসাখাযপি পাসাদে কম্মং নৰহি মাসেহি নিট্ঠিতং. পাসাদকূটং ঘনকোট্টিতরত্তসুৰণ্ণেনেৰ সট্ঠিউদকঘটগণ্হনকং ¶ কারাপেসি. ‘‘সত্থা জেতৰনৰিহারং গচ্ছতী’’তি চ সুত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা সত্থারং অত্তনো ৰিহারং নেত্ৰা পটিঞ্ঞং গণ্হি, ‘‘ভন্তে, ইমং চতুমাসং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা ইধেৰ ৰসথ, পাসাদমহং করিস্সামী’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. সা ¶ ততো পট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিহারে এৰ দানং দেতি. অথস্সা একা সহাযিকা সতসহস্সগ্ঘনকং একং ৰত্থং আদায আগন্ত্ৰা, ‘‘সহাযিকে অহং ইমং ৰত্থং তৰ পাসাদে ভূমত্থরণসঙ্খেপেন অত্থরিতুকামা, অত্থরণট্ঠানং মে আচিক্খথা’’তি আহ. ‘‘সাধু সহাযিকে, সচে ত্যাহং ‘ওকাসো নত্থী’তি ৰক্খামি, ত্ৰং ‘মে ওকাসং অদাতুকামা’তি মঞ্ঞিস্সসি, সযমেৰ পাসাদস্স দ্ৰে ভূমিযো গব্ভসহস্সঞ্চ ওলোকেত্ৰা অত্থরণট্ঠানং জানাহী’’তি আহ. সা সতসহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং গহেত্ৰা তত্থ তত্থ ৰিচরন্তী ততো অপ্পতরমূলং ৰত্থং অদিস্ৰা ‘‘নাহং ইমস্মিং পাসাদে পুঞ্ঞভাগং লভামী’’তি দোমনস্সপ্পত্তা একস্মিং ঠানে রোদন্তী অট্ঠাসি. অথ নং আনন্দত্থেরো দিস্ৰা, ‘‘কস্মা রোদসী’’তি পুচ্ছি. সা তমত্থং আরোচেসি. থেরো ‘‘মা চিন্তযি, অহং তে অত্থরণট্ঠানং আচিক্খিস্সামী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘সোপানপাদমূলে পাদধোৰনট্ঠানে ইমং পাদপুঞ্ছনকং কত্ৰা অত্থরাহি, ভিক্খূ পাদে ধোৰিত্ৰা পঠমং এত্থ পাদং পুঞ্ছিত্ৰা ¶ অন্তো পৰিসিস্সন্তি, এৰং তে মহপ্ফলং ভৰিস্সতী’’তি আহ. ৰিসাখায কিরেতং অসল্লক্খিতট্ঠানং.
ৰিসাখা চত্তারো মাসে অন্তোৰিহারে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং অদাসি, অৰসানদিৰসে ভিক্খুসঙ্ঘস্স চীৰরসাটকে অদাসি. সঙ্ঘনৰকেন লদ্ধচীৰরসাটকা সহস্সগ্ঘনকা ¶ হোন্তি. সব্বেসং পত্তানি পূরেত্ৰা ভেসজ্জং অদাসি. দানপরিচ্চাগে নৰ কোটিযো অগমংসু. ইতি ৰিহারস্স ভূমিগ্গহণে নৰ কোটিযো, ৰিহারস্স কারাপনে নৰ, ৰিহারমহে নৰাতি সব্বাপি সত্তৰীসতি কোটিযো সা বুদ্ধসাসনে পরিচ্চজি. ইত্থিভাৰে ঠত্ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স গেহে ৰসমানায এৰরূপো মহাপরিচ্চাগো নাম অঞ্ঞিস্সা নত্থি. সা ৰিহারমহস্স নিট্ঠিতদিৰসে ৰড্ঢমানকচ্ছাযায পুত্তনত্তপনত্তপরিৰুতা ‘‘যং যং মযা পুব্বে পত্থিতং, সব্বমেৰ মত্থকং পত্ত’’ন্তি পাসাদং অনুপরিযাযন্তী পঞ্চহি গাথাহি মধুরসদ্দেন ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘কদাহং পাসাদং রম্মং, সুধামত্তিকলেপনং;
ৰিহারদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং ¶ মঞ্চপীঠঞ্চ, ভিসিবিম্বোহনানি চ;
সেনাসনভণ্ডং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং ¶ সলাকভত্তং, সুচিং মংসূপসেচনং;
ভোজনদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং কাসিকং ৰত্থং, খোমকপ্পাসিকানি চ;
চীৰরদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো.
‘‘কদাহং সপ্পিনৰনীতং, মধুতেলঞ্চ ফাণিতং;
ভেসজ্জদানং দস্সামি, সঙ্কপ্পো ময্হ পূরিতো’’তি.
ভিক্খূ তস্সা সদ্দং সুত্ৰা সত্থু আরোচযিংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হেহি এত্তকে অদ্ধানে ৰিসাখায গাযনং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, সা অজ্জ পুত্তনত্তপনত্তপরিৰুতা গাযমানা পাসাদং অনুপরিযাযতি, কিং নু খ্ৰস্সা পিত্তং ৰা কুপিতং, উদাহু উম্মত্তিকা জাতা’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ময্হং ধীতা গাযতি, অত্তনো পনস্সা অজ্ঝাসযো পরিপুণ্ণো, সা ‘পত্থিতপত্থনা মে মত্থকং পত্তা’তি তুট্ঠমানসা উদানং উদানেন্তী ৰিচরতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কদা পন, ভন্তে, তায পত্থনা পত্থিতা’’তি? ‘‘সুণিস্সথ, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘সুণিস্সাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে অতীতং আহরি –
‘‘অতীতে ¶ , ভিক্খৰে, ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে নিব্বত্তি. তস্স ৰস্সসতসহস্সং আযু অহোসি, খীণাসৰানং সতসহস্সপরিৰারো, নগরং হংসৰতী নাম, পিতা সুনন্দো নাম রাজা, মাতা সুজাতা নাম দেৰী, তস্স অগ্গউপট্ঠাযিকা একা উপাসিকা অট্ঠ ৰরে যাচিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা সত্থারং চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গন্তী সাযংপাতং উপট্ঠানং গচ্ছতি. তস্সা একা সহাযিকা তায সদ্ধিং ৰিহারং নিবদ্ধং গচ্ছতি. সা তস্সা সত্থারা সদ্ধিং ৰিস্সাসেন কথনঞ্চ ৰল্লভভাৰঞ্চ দিস্ৰা, ‘কিং নু খো কত্ৰা এৰং বুদ্ধানং ৰল্লতা হোতী’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং পুচ্ছি – ‘ভন্তে, এসা ইত্থী তুম্হাকং কিং হোতী’’’তি? ‘‘উপট্ঠাযিকানং ¶ অগ্গা’’তি. ‘‘ভন্তে, কিং কত্ৰা উপট্ঠাযিকানং অগ্গা হোতী’’তি? ‘‘কপ্পসতসহস্সং পত্থনং পত্থেত্ৰা’’তি. ‘‘ইদানি পত্থেত্ৰা লদ্ধুং সক্কা, ভন্তে’’তি. ‘‘আম, সক্কা’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, ভিক্খুসতসহস্সেন সদ্ধিং সত্তাহং ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি আহ. সত্থা অধিৰাসেসি. সা সত্তাহং দানং দত্ৰা ওসানদিৰসে চীৰরসাটকে দত্ৰা সত্থারং ¶ ৰন্দিত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নাহং ইমস্স দানস্স ফলেন দেৰিস্সরিযাদীনং অঞ্ঞতরং পত্থেমি, তুম্হাদিসস্স পনেকস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গিতুং সমত্থানং অগ্গা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘সমিজ্ঝিস্সতি নু খো ইমিস্সা পত্থনা’’তি অনাগতং আৰজ্জেন্তো কপ্পসতসহস্সং ওলোকেত্ৰা ‘‘কপ্পসতসহস্সপরিযোসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তদা ত্ৰং ৰিসাখা নাম উপাসিকা হুত্ৰা তস্স সন্তিকে অট্ঠ ৰরে লভিত্ৰা মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গন্তীনং উপট্ঠাযিকানং অগ্গা ভৰিস্সসী’’তি আহ. তস্সা সা সম্পত্তি স্ৰেৰ লদ্ধব্বা ৰিয অহোসি.
সা যাৰতাযুকং পুঞ্ঞং কত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিকিস্স কাসিরঞ্ঞো সত্তন্নং ধীতানং কনিট্ঠা সঙ্ঘদাসী নাম হুত্ৰা পরকুলং অগন্ত্ৰা তাহি জেট্ঠভগিনীহি সদ্ধিং দীঘরত্তং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স পাদমূলেপি ‘‘অনাগতে তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স মাতুট্ঠানে ঠত্ৰা চতুপচ্চযদাযিকানং অগ্গা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সা ততো পট্ঠায পন দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তী ইমস্মিং অত্তভাৰে মেণ্ডকসেট্ঠিপুত্তস্স ¶ ধনঞ্চযসেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তা. ময্হং সাসনে বহূনি পুঞ্ঞানি অকাসি. ইতি খো, ভিক্খৰে, ‘‘ন ময্হং ধীতা গাযতি, পত্থিতপত্থনায পন নিপ্ফত্তিং দিস্ৰা উদানং উদানেতী’’তি ৰত্ৰা সত্থা ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘ভিক্খৰে, যথা নাম ছেকো মালাকারো নানাপুপ্ফানং মহন্তং রাসিং কত্ৰা নানপ্পকারে মালাগুণে করোতি, এৰমেৰ ৰিসাখায নানপ্পকারানি পুঞ্ঞানি কাতুং চিত্তং নমতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ¶ পুপ্ফরাসিম্হা, কযিরা মালাগুণে বহূ;
এৰং জাতেন মচ্চেন, কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি.
তত্থ পুপ্ফরাসিম্হাতি নানপ্পকারানং পুপ্ফানং রাসিম্হা. কযিরাতি করেয্য. মালাগুণে বহূতি একতো ৰণ্টিকমালাদিভেদা নানপ্পকারা মালাৰিকতিযো. মচ্চেনাতি মরিতব্বসভাৰতায ‘‘মচ্চো’’তি লদ্ধনামেন সত্তেন চীৰরদানাদিভেদং বহুং কুসলং কত্তব্বং. তত্থ পুপ্ফরাসিগ্গহণং বহুপুপ্ফদস্সনত্থং. সচে হি অপ্পানি পুপ্ফানি হোন্তি, মালাকারো চ ছেকো ¶ নেৰ বহূ মালাগুণে কাতুং সক্কোতি, অছেকো পন অপ্পেসু বহূসুপি পুপ্ফেসু ন সক্কোতিযেৰ. বহূসু পন পুপ্ফেসু সতি ছেকো মালাকারো দক্খো কুসলো বহূ মালাগুণে করোতি, এৰমেৰ সচে একচ্চস্স সদ্ধা মন্দা হোতি, ভোগা চ বহূ সংৰিজ্জন্তি, নেৰ সক্কোতি বহূনি কুসলানি কাতুং, মন্দায চ ¶ পন সদ্ধায মন্দেসু চ পন ভোগেসু ন সক্কোতি. উল়ারায চ পন সদ্ধায মন্দেসু চ ভোগেসু ন সক্কোতিযেৰ. উল়ারায চ পন সদ্ধায উল়ারেসু চ ভোগেসু সতি সক্কোতি. তথারূপা চ ৰিসাখা উপাসিকা. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘যথাপি…পে… কত্তব্বং কুসলং বহু’’ন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুং. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
ৰিসাখাৰত্থু অট্ঠমং
৯. আনন্দত্থেরপঞ্হাৰত্থু
ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আনন্দত্থেরস্স পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো কথেসি.
থেরো কির সাযন্হসমযে পটিসল্লীনো চিন্তেসি – ‘‘ভগৰতা মূলগন্ধো, সারগন্ধো, পুপ্ফগন্ধোতি তযো উত্তমগন্ধা ৰুত্তা, তেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. অত্থি নু খো তং গন্ধজাতং, যস্স পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘কিং ময্হং অত্তনা ৰিনিচ্ছিতেন, সত্থারংযেৰ পুচ্ছিস্সামী’’তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি. তেন ৰুত্তং –
‘‘অথ খো আযস্মা আনন্দো সাযন্হসমযে পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি ¶ , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং ¶ এতদৰোচ –
‘‘তীণিমানি, ভন্তে, গন্ধজাতানি, যেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. কতমানি তীণি? মূলগন্ধো, সারগন্ধো, পুপ্ফগন্ধো ¶ , ইমানি খো, ভন্তে, তীণি গন্ধজাতানি. যেসং অনুৰাতমেৰ গন্ধো গচ্ছতি, নো পটিৰাতং. অত্থি নু খো, ভন্তে, কিঞ্চি গন্ধজাতং যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি? (অ. নি. ৩.৮০)
অথস্স ভগৰা পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তো –
‘‘অত্থানন্দ, কিঞ্চি গন্ধজাতং, যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি. ‘‘কতমং পন তং, ভন্তে, গন্ধজাতং’’? ‘‘যস্স অনুৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি, অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি?
‘‘ইধানন্দ, যস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি, পাণাতিপাতা পটিৰিরতো হোতি, অদিন্নাদানা পটিৰিরতো হোতি, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতো হোতি, মুসাৰাদা পটিৰিরতো হোতি, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতো হোতি, সীলৰা হোতি কল্যাণধম্মো, ৰিগতমলমচ্ছেরেন চেতসা অগারং অজ্ঝাৰসতি মুত্তচাগো পযতপাণি ৰোস্সগ্গরতো যাচযোগো দানসংৰিভাগরতো.
‘‘তস্স দিসাসু সমণব্রাহ্মণা ৰণ্ণং ভাসন্তি, ‘অমুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি…পে… দানসংৰিভাগরতো’’’তি.
‘‘দেৰতাপিস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ‘অমুকস্মিং নাম ¶ গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা বুদ্ধং সরণং গতো হোতি, ধম্মং সরণং গতো হোতি, সঙ্ঘং সরণং গতো হোতি…পে… দানসংৰিভাগরতো’’’তি. ‘‘ইদং খো তং, আনন্দ, গন্ধজাতং, যস্স অনুৰাতম্পি ¶ গন্ধো গচ্ছতি, পটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতি ¶ , অনুৰাতপটিৰাতম্পি গন্ধো গচ্ছতী’’তি (অ. নি. ৩.৮০) ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতি,
ন চন্দনং তগরমল্লিকা ৰা;
সতঞ্চ গন্ধো পটিৰাতমেতি,
সব্বা দিসা সপ্পুরিসো পৰাযতি. (অ. নি. ৩.৮০);
‘‘চন্দনং তগরং ৰাপি, উপ্পলং অথ ৰস্সিকী;
এতেসং গন্ধজাতানং, সীলগন্ধো অনুত্তরো’’তি.
তত্থ ন পুপ্ফগন্ধোতি তাৰতিংসভৰনে পরিচ্ছত্তকরুক্খো আযামতো চ ৰিত্থারতো চ যোজনসতিকো, তস্স পুপ্ফানং আভা পঞ্ঞাস যোজনানি গচ্ছতি, গন্ধো যোজনসতং, সোপি অনুৰাতমেৰ গচ্ছতি, পটিৰাতং পন অট্ঠঙ্গুলমত্তম্পি গন্তুং ন সক্কোতি, এৰরূপোপি ন পুপ্ফগন্ধো পটিৰাতমেতি. চন্দনন্তি চন্দনগন্ধো. তগরমল্লিকা ৰাতি ইমেসম্পি গন্ধো এৰ অধিপ্পেতো. সারগন্ধানং অগ্গস্স হি লোহিতচন্দনস্সাপি তগরস্সপি মল্লিকাযপি অনুৰাতমেৰ ৰাযতি, নো পটিৰাতং. সতঞ্চ গন্ধোতি সপ্পুরিসানং পন বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকানং সীলগন্ধো পটিৰাতমেতি. কিং কারণা? সব্বা দিসা সপ্পুরিসো পৰাযতি যস্মা পন সপ্পুরিসো সীলগন্ধেন সব্বাপি দিসা অজ্ঝোত্থরিত্ৰাৰ গচ্ছতি, তস্মা ‘‘তস্স গন্ধো ন পটিৰাতমেতী’’তি ন ৰত্তব্বো ¶ . তেন ৰুত্তং ‘‘পটিৰাতমেতী’’তি. ৰস্সিকীতি জাতিসুমনা. এতেসন্তি ইমেসং চন্দনাদীনং গন্ধজাতানং গন্ধতো সীলৰন্তানং সপ্পুরিসানং সীলগন্ধোৰ অনুত্তরো অসদিসো অপটিভাগোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
আনন্দত্থেরপঞ্হাৰত্থু নৰমং.
১০. মহাকস্সপত্থেরপিণ্ডপাতদিন্নৰত্থু
অপ্পমত্তো ¶ ¶ অযং গন্ধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরস্স পিণ্ডপাতদানং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠায ‘‘রাজগহে সপদানং পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি নিক্খমি. তস্মিং পন সমযে সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো পরিচারিকা ককুটপাদিনিযো পঞ্চসতা অচ্ছরাযো ‘‘থেরস্স পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি উস্সাহজাতা পঞ্চ পিণ্ডপাতসতানি সজ্জেত্ৰা আদায অন্তরামগ্গে ঠত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পিণ্ডপাতং গণ্হথ, সঙ্গহং নো করোথা’’তি ৰদিংসু. ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, অহং দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি. ‘‘ভন্তে, মা নো নাসেথ, সঙ্গহং নো করোথা’’তি. থেরো ঞত্ৰা পুন পটিক্খিপিত্ৰা পুনপি অপগন্তুং অনিচ্ছমানা ¶ যাচন্তিযো ‘‘অত্তনো পমাণং ন জানাথ, অপগচ্ছথা’’তি অচ্ছরং পহরি. তা থেরস্স অচ্ছরসদ্দং সুত্ৰা সন্থম্ভিত্ৰা সম্মুখা ঠাতুং অসক্কোন্তিযো পলাযিত্ৰা দেৰলোকমেৰ গন্ত্ৰা, সক্কেন ‘‘কহং গতাত্থা’’তি পুট্ঠা, ‘‘‘সমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স থেরস্স পিণ্ডপাতং দস্সামা’তি গতাম্হা, দেৰা’’তি. ‘‘দিন্নো পন ৰা’’তি? ‘‘গণ্হিতুং ন ইচ্ছতী’’তি. ‘‘কিং কথেসী’’তি? ‘‘‘দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’তি আহ, দেৰা’’তি. ‘‘তুম্হে কেনাকারেন গতা’’তি. ‘‘ইমিনাৰ, দেৰা’’তি. সক্কো ‘‘তুম্হাদিসিযো থেরস্স পিণ্ডপাতং কিং দস্সন্তী’’তি সযং দাতুকামো হুত্ৰা, জরাজিণ্ণো মহল্লকো খণ্ডদন্তো পলিতকেসো ওতগ্গসরীরো মহল্লকতন্ত ৰাযো হুত্ৰা সুজম্পি দেৰধীতরং তথারূপমেৰ মহল্লিকং কত্ৰা একং পেসকারৰীথিং মাপেত্ৰা তন্তং পসারেন্তো অচ্ছি.
থেরোপি ‘‘দুগ্গতানং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি নগরাভিমুখো গচ্ছন্তো বহিনগরে এৰ তং ৰীথিং দিস্ৰা ওলোকেন্তো দ্ৰে জনে অদ্দস. তস্মিং খণে সক্কো তন্তং পসারেতি, সুজা তসরং ৰট্টেতি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইমে মহল্লককালেপি কম্মং করোন্তিযেৰ ইমস্মিং নগরে ইমেহি দুগ্গততরা নত্থি মঞ্ঞে, ইমেহি ¶ দিন্নং উল়ুঙ্কমত্তম্পি সাকমত্তম্পি গহেত্ৰা ইমেসং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি. সো তেসং গেহাভিমুখো অহোসি. সক্কো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা সুজং আহ – ‘‘ভদ্দে, ময্হং অয্যো ইতো আগচ্ছতি, ত্ৰং অপস্সন্তী ৰিয তুণ্হী হুত্ৰা নিসীদ, খণেন থেরং ৰঞ্চেত্ৰা পিণ্ডপাতং দস্সামা’’তি. থেরো আগন্ত্ৰা গেহদ্ৰারে ¶ অট্ঠাসি. তেপি অপস্সন্তা ৰিয অত্তনো কম্মমেৰ করোন্তা থোকং আগমিংসু.
অথ ¶ সক্কো ‘‘গেহদ্ৰারে একো থেরো ৰিয ঠিতো, উপধারেহি তাৰা’’তি আহ. ‘‘গন্ত্ৰা উপধারেথ, সামী’’তি. সো গেহা নিক্খমিত্ৰা থেরং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা উভোহি হত্থেহি জণ্ণুকানি ওলম্বিত্ৰা নিত্থুনন্তো উট্ঠায ‘‘কতরো থেরো নু খো অয্যো’’তি থোকং ওসক্কিত্ৰা ‘‘অক্খীনি মে ধূমাযন্তী’’তি ৰত্ৰা নলাটে হত্থং ঠপেত্ৰা উদ্ধং ওলোকেত্ৰা ‘‘অহো দুক্খং, অয্যো নো মহাকস্সপত্থেরো চিরস্সং মে কুটিদ্ৰারং আগতো, অত্থি নু খো কিঞ্চি গেহে’’তি আহ. সুজা থোকং আকুলং ৰিয হুত্ৰা ‘‘অত্থি, সামী’’তি পটিৰচনং অদাসি. সক্কো, ‘‘ভন্তে, লূখং ৰা পণীতং ৰাতি অচিন্তেত্ৰা সঙ্গহং নো করোথা’’তি পত্তং গণ্হি. থেরো ‘‘এতেহি দিন্নং সাকং ৰা হোতু কুণ্ডকমুট্ঠি ৰা, সঙ্গহং ¶ নেসং করিস্সামী’’তি পত্তং অদাসি. সো অন্তোঘরং পৰিসিত্ৰা ঘটিওদনং নাম ঘটিযা উদ্ধরিত্ৰা পত্তং পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে ঠপেসি. সো অহোসি পিণ্ডপাতো অনেকসূপব্যঞ্জনো, সকলং রাজগহনগরং গন্ধেন অজ্ঝোত্থরি.
তদা থেরো চিন্তেসি – ‘‘অযং পুরিসো অপ্পেসক্খো, পিণ্ডপাতো মহেসক্খো, সক্কস্স ভোজনসদিসো, কো নু খো এসো’’তি. অথ নং ‘‘সক্কো’’তি ঞত্ৰা আহ – ‘‘ভারিযং তে কম্মং কতং দুগ্গতানং সম্পত্তিং ৰিলুম্পন্তেন, অজ্জ ময্হং দানং দত্ৰা কোচিদেৰ দুগ্গতো সেনাপতিট্ঠানং ৰা সেট্ঠিট্ঠানং ৰা লভেয্যা’’তি. ‘‘মযা দুগ্গততরো নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা ত্ৰং দুগ্গতো দেৰলোকে রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো’’তি? ‘‘ভন্তে, এৰং নামেতং, মযা পন অনুপ্পন্নে বুদ্ধে কল্যাণকম্মং কতং, বুদ্ধুপ্পাদে ৰত্তমানে কল্যাণকম্মং কত্ৰা চূল়রথদেৰপুত্তো মহারথদেৰপুত্তো অনেকৰণ্ণদেৰপুত্তোতি ইমে তযো সমানদেৰপুত্তা মম আসন্নট্ঠানে নিব্বত্তা, মযা তেজৰন্ততরা. অহঞ্হি তেসু দেৰপুত্তেসু ‘নক্খত্তং কীল়িস্সামা’তি পরিচারিকাযো গহেত্ৰা ¶ অন্তরৰীথিং ওতিণ্ণেসু পলাযিত্ৰা গেহং পৰিসামি. তেসঞ্হি সরীরতো তেজো মম সরীরং ওত্থরতি, মম সরীরতো তেজো তেসং সরীরং ন ওত্থরতি, ‘কো মযা দুগ্গততরো, ভন্তে’তি. ‘এৰং সন্তেপি ইতো পট্ঠায ¶ ময্হং মা এৰং ৰঞ্চেত্ৰা দানমদাসী’’’তি. ‘‘ৰঞ্চেত্ৰা তুম্হাকং দানে দিন্নে ময্হং কুসলং অত্থি, ন অত্থী’’তি? ‘‘অত্থাৰুসো’’তি. ‘‘এৰং সন্তে কুসলকম্মকরণং নাম ময্হং ভারো, ভন্তে’’তি. সো এৰং ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা সুজং গহেত্ৰা থেরং পদক্খিণং কত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ‘‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি উদানং উদানেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহাকস্সপো পিপ্পলিগুহাযং ৰিহরতি, সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসিন্নো ¶ হোতি অঞ্ঞতরং সমাধিং সমাপজ্জিত্ৰা. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো তস্স সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠাসি. অথ খো আযস্মতো মহাকস্সপস্স তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং রাজগহং পিণ্ডায পৰিসেয্য’’ন্তি.
‘‘তেন খো পন সমযেন পঞ্চমত্তানি দেৰতাসতানি উস্সুক্কং আপন্নানি হোন্তি আযস্মতো মহাকস্সপস্স পিণ্ডপাতপটিলাভায. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো তানি পঞ্চমত্তানি দেৰতাসতানি ¶ পটিক্খিপিত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি.
‘‘তেন খো পন সমযেন সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মতো মহাকস্সপস্স পিণ্ডপাতং দাতুকামো হোতি. পেসকারৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা তন্তং ৰিনাতি, সুজা অসুরকঞ্ঞা তসরং পূরেতি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো রাজগহে সপদানং পিণ্ডায চরমানো যেন সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, অদ্দসা খো সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মন্তং মহাকস্সপং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰা ঘরা নিক্খমিত্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা ঘরং পৰিসিত্ৰা ঘটিযা ওদনং উদ্ধরিত্ৰা পত্তং পূরেত্ৰা আযস্মতো মহাকস্সপস্স অদাসি. সো অহোসি পিণ্ডপাতো অনেকসূপো অনেকব্যঞ্জনো অনেকরসব্যঞ্জনো. অথ খো আযস্মতো মহাকস্সপস্স এতদহোসি – ‘কো নু খো অযং সত্তো, যস্সাযং এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো’তি. অথ খো আযস্মতো ¶ মহাকস্সপস্স এতদহোসি – ‘সক্কো খো অযং দেৰানমিন্দো’তি ৰিদিত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং এতদৰোচ – ‘কতং খো ¶ তে ইদং, কোসিয, মা পুনপি এৰরূপমকাসী’’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি, ভন্তে কস্সপ, পুঞ্ঞেন অত্থো, অম্হাকম্পি পুঞ্ঞেন করণীয’’ন্তি.
‘‘অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো আযস্মন্তং মহাকস্সপং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি – ‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’’ন্তি (উদা. ২৭).
অথ খো ভগৰা ৰিহারে ঠিতো এৰ তস্স তং সদ্দং সুত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা – ‘‘পস্সথ ¶ , ভিক্খৰে, সক্কং দেৰানমিন্দং উদানং উদানেত্ৰা আকাসেন গচ্ছন্ত’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন তেন কতং, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰঞ্চেত্ৰা তেন ময্হং পুত্তস্স কস্সপস্স পিণ্ডপাতো দিন্নো, তং দত্ৰা তুট্ঠমানসো উদানং উদানেন্তো গচ্ছতী’’তি. ‘‘থেরস্স পিণ্ডপাতং দাতুং ৰট্টতী’’তি কথং, ভন্তে, তেন ঞাতন্তি. ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তেন সদিসং নাম পিণ্ডপাতিকং দেৰাপি মনুস্সাপি পিহযন্তীতি ৰত্ৰা সযম্পি উদানং উদানে’’সি. সুত্তে পন এত্থকমেৰ আগতং –
‘‘অস্সোসি খো ভগৰা দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে তিক্খত্তুং উদানং উদানেন্তস্স ‘‘অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিতং, অহো দানং পরমদানং কস্সপে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি (উদা. ২৭).
অথ ¶ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘পিণ্ডপাতিকস্স ¶ ভিক্খুনো,
অত্তভরস্স অনঞ্ঞপোসিনো;
দেৰা পিহযন্তি তাদিনো,
উপসন্তস্স সদা সতীমতো’’তি. (উদা. ২৭);
ইমঞ্চ পন উদানং উদানেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, সক্কো দেৰানমিন্দো মম পুত্তস্স সীলগন্ধেন আগন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং অদাসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপ্পমত্তো অযং গন্ধো, য্ৰাযং তগরচন্দনং;
যো চ সীলৰতং গন্ধো, ৰাতি দেৰেসু উত্তমো’’তি.
তত্থ অপ্পমত্তোতি পরিত্তপ্পমাণো. যো চ সীলৰতন্তি যো পন সীলৰন্তানং সীলগন্ধো, সো তগরং ৰিয লোহিতচন্দনং ৰিয চ পরিত্তকো ন হোতি, অতিৰিয উল়ারো ৰিপ্ফারিতো. তেনেৰ কারণেন ৰাতি দেৰেসু উত্তমোতি পৰরো সেট্ঠো হুত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সব্বত্থমেৰ ৰাযতি, ওত্থরন্তো গচ্ছতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
মহাকস্সপত্থেরপিণ্ডপাতদিন্নৰত্থু দসমং.
১১. গোধিকত্থেরপরিনিব্বানৰত্থু
তেসং ¶ সম্পন্নসীলানন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো গোধিকত্থেরস্স পরিনিব্বানং আরব্ভ কথেসি.
সো হি আযস্মা ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং ৰিহরন্তো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো সামাযিকং চেতোৰিমুত্তিং ফুসিত্ৰা একস্স অনুস্সাযিকস্স রোগস্স ৰসেন ততো পরিহাযি. সো দুতিযম্পি ততিযম্পি ছক্খত্তুং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা পরিহীনো, সত্তমে ৰারে উপ্পাদেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং ছক্খত্তুং ঝানা পরিহীনো, পরিহীনজ্ঝানস্স খো ¶ পন অনিযতা গতি, ইদানেৰ সত্থং আহরিস্সামী’’তি কেসোরোপনসত্থকং গহেত্ৰা গলনাল়িং ছিন্দিতুং পঞ্চকে নিপজ্জি. মারো তস্স চিত্তং ঞত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু সত্থং আহরিতুকামো, সত্থং আহরন্তা খো পন জীৰিতে নিরপেক্খা হোন্তি, তে ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তম্পি পাপুণন্তি, সচাহং এতং ৰারেস্সামি, ন মে ৰচনং করিস্সতি, সত্থারং ৰারাপেস্সামী’’তি অঞ্ঞাতকৰেসেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ –
‘‘মহাৰীর ¶ মহাপঞ্ঞ, ইদ্ধিযা যসসা জলং;
সব্বৰেরভযাতীত, পাদে ৰন্দামি চক্খুম.
‘‘সাৰকো তে মহাৰীর, মরণং মরণাভিভূ;
আকঙ্খতি চেতযতি, তং নিসেধ জুতিন্ধর.
‘‘কথঞ্হি ভগৰা তুয্হং, সাৰকো সাসনে রতো;
অপ্পত্তমানসো সেক্খো, কালং কযিরা জনে সুতা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
তস্মিং ¶ খণে থেরেন সত্থং আহরিতং হোতি. সত্থা ‘‘মারো অয’’ন্তি ৰিদিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘এৰঞ্হি ধীরা কুব্বন্তি, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং;
সমূলং তণ্হমব্বুয্হ, গোধিকো পরিনিব্বুতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
অথ খো ভগৰা সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং থেরস্স সত্থং আহরিত্ৰা নিপন্নট্ঠানং অগমাসি. তস্মিং খণে মারো পাপিমা ‘‘কত্থ নু খো ইমস্স পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিত’’ন্তি ধূমরাসি ৰিয তিমিরপুঞ্জো ৰিয চ হুত্ৰা সব্বদিসাসু থেরস্স ৰিঞ্ঞাণং সমন্ৰেসতি. ভগৰা তং ধূমতিমিরভাৰং ভিক্খূনং দস্সেত্ৰা ‘‘এসো খো, ভিক্খৰে, মারো পাপিমা গোধিকস্স কুলপুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণং সমন্ৰেসতি ‘কত্থ গোধিকস্স কুলপুত্তস্স ৰিঞ্ঞাণং পতিট্ঠিত’ন্তি. অপতিট্ঠিতেন চ, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণেন গোধিকো কুলপুত্তো পরিনিব্বুতো’’তি আহ. মারোপি তস্স ৰিঞ্ঞাণট্ঠানং দট্ঠুং অসক্কোন্তো কুমারকৰণ্ণো হুত্ৰা ¶ বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি –
‘‘উদ্ধং ¶ অধো চ তিরিযং, দিসা অনুদিসা স্ৰহং;
অন্ৰেসং নাধিগচ্ছামি, গোধিকো সো কুহিং গতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
অথ নং সত্থা আহ –
‘‘যো ধীরো ধিতিসম্পন্নো, ঝাযী ঝানরতো সদা;
অহোরত্তং অনুযুঞ্জং, জীৰিতং অনিকামযং.
‘‘জেত্ৰান মচ্চুনো সেনং, অনাগন্ত্ৰা পুনব্ভৰং;
সমূলং তণ্হমব্বুয্হ, গোধিকো পরিনিব্বুতো’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
এৰং ৰুত্তে মারো পাপিমা ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘তস্স ¶ সোকপরেতস্স, ৰীণা কচ্ছা অভস্সথ;
ততো সো দুম্মনো যক্খো, তত্থেৰন্তরধাযথা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯);
সত্থাপি ‘‘কিং তে, পাপিম, গোধিকস্স কুলপুত্তস্স নিব্বত্তট্ঠানেন? তস্স হি নিব্বত্তট্ঠানং তুম্হাদিসানং সতম্পি সহস্সম্পি দট্ঠুং ন সক্কোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘তেসং সম্পন্নসীলানং, অপ্পমাদৰিহারিনং;
সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তানং, মারো মগ্গং ন ৰিন্দতী’’তি.
তত্থ ¶ তেসন্তি যথা অপ্পতিট্ঠিতেন ৰিঞ্ঞাণেন গোধিকো কুলপুত্তো পরিনিব্বুতো, যে চ এৰং পরিনিব্বাযন্তি, তেসং সম্পন্নসীলানন্তি পরিপুণ্ণসীলানং. অপ্পমাদৰিহারিনন্তি সতিঅৰিপ্পৰাসসঙ্খাতেন অপ্পমাদেন ৰিহরন্তানং. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তানন্তি হেতুনা ঞাযেন কারণেন জানিত্ৰা ‘‘তদঙ্গৰিমুত্তিযা, ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তিযা, সমুচ্ছেদৰিমুত্তিযা, পটিপ্পস্সদ্ধিৰিমুত্তিযা, নিস্সরণৰিমুত্তিযা’’তি ইমাহি পঞ্চহি ৰিমুত্তীহি ৰিমুত্তানং. মারো মগ্গং ন ৰিন্দতীতি এৰরূপানং মহাখীণাসৰানং সব্বথামেন মগ্গন্তোপি মারো গতমগ্গং ন ৰিন্দতি ন লভতি ন পস্সতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা জাতাতি.
গোধিকত্থেরপরিনিব্বানৰত্থু একাদসমং.
১২. গরহদিন্নৰত্থু
যথা ¶ সঙ্কারট্ঠানস্মিন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো গরহদিন্নং নাম নিগণ্ঠসাৰকং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযঞ্হি সিরিগুত্তো চ গরহদিন্নো চাতি দ্ৰে সহাযকা অহেসুং. তেসু সিরিগুত্তো উপাসকো বুদ্ধসাৰকো, গরহদিন্নো নিগণ্ঠসাৰকো ¶ . তং নিগণ্ঠা অভিক্খণং এৰং ৰদন্তি – ‘‘তৰ সহাযকং সিরিগুত্তং ‘কিং ত্ৰং সমণং গোতমং উপসঙ্কমসি, তস্স সন্তিকে কিং লভিস্সসী’তি ¶ ৰত্ৰা যথা অম্হে উপসঙ্কমিত্ৰা অম্হাকঞ্চ দেয্যধম্মং দস্সতি, কিং এৰং ওৰদিতুং ন ৰট্টতী’’তি. গরহদিন্নো তেসং ৰচনং সুত্ৰা অভিক্খণং গন্ত্ৰা ঠিতনিসিন্নট্ঠানাদীসু সিরিগুত্তং এৰং ওৰদতি – ‘‘সম্ম, কিং তে সমণেন গোতমেন, তং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, কিং তে মম, অয্যে, উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং দানং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি? সিরিগুত্তো তস্স কথং সুত্ৰাপি বহূ দিৰসে তুণ্হী হুত্ৰা নিব্বিজ্জিত্ৰা একদিৰসং, ‘‘সম্ম, ত্ৰং অভিক্খণং আগন্ত্ৰা মং ঠিতট্ঠানাদীসু এৰং ৰদেসি, ‘সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, মম, অয্যে, উপসঙ্কমিত্ৰা তেসং দানং দেহী’তি, কথেহি তাৰ মে, তৰ, অয্যা, কিং জানন্তী’’তি? ‘‘‘অহো, সামি, মা এৰং ৰদ, মম অয্যানং অঞ্ঞাতং নাম নত্থি, সব্বং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং সব্বং কাযৰচীমনোকম্মং ইদং ভৰিস্সতি, ইদং ন ভৰিস্সতী’তি সব্বং ভব্বাভব্বং জানন্তী’’তি? ‘‘এৰং ৰদেসী’’তি. ‘‘আম, ৰদেমী’’তি. ‘‘যদি এৰং, অতিভারিযং তে কতং, এত্তকং কালং ময্হং এতমত্থং অনাচিক্খন্তেন, অজ্জ মযা ¶ অয্যানং ঞাণানুভাৰো ঞাতো, গচ্ছ, সম্ম, অয্যে, মম ৰচনেন নিমন্তেহী’’তি. সো নিগণ্ঠানং সন্তিকং গন্ত্ৰা তে ৰন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং সহাযকো সিরিগুত্তো স্ৰাতনায তুম্হে নিমন্তেতী’’তি আহ. ‘‘সিরিগুত্তেন সামং ত্ৰং ৰুত্তো’’তি? ‘‘আম, অয্যা’’তি. তে হট্ঠতুট্ঠা হুত্ৰা ‘‘নিপ্ফন্নং নো কিচ্চং, সিরিগুত্তস্স অম্হেসু পসন্নকালতো পট্ঠায কা নাম সম্পত্তি অম্হাকং ন ভৰিস্সতী’’তি ৰদিংসু.
সিরিগুত্তস্সাপি মহন্তং নিৰেসনং. সো তস্মিং দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে উভতো দীঘং আৰাটং খণাপেত্ৰা গূথকললস্স পূরাপেসি. বহিআৰাটে দ্ৰীসু পরিযন্তেসু খাণুকে কোট্টাপেত্ৰা তেসু রজ্জুযো বন্ধাপেত্ৰা আসনানং পুরিমপাদে আৰাটস্স পুরিমপস্সে ঠপাপেত্ৰা পচ্ছিমপাদে রজ্জুকেসু ঠপাপেসি. ‘‘এৰং নিসিন্নকালে এৰং অৰংসিরা পতিস্সন্তী’’তি ¶ মঞ্ঞমানো যথা আৰাটো ন পঞ্ঞাযতি, এৰং আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি দাপেসি. মহন্তা মহন্তা চাটিযো ঠপাপেত্ৰা কদলিপণ্ণেহি চ সেতপিলোতিকাহি চ মুখানি বন্ধাপেত্ৰা তা তুচ্ছা এৰ গেহস্স পচ্ছিমভাগে বহি যাগুভত্তসিত্থসপ্পিতেলমধুফাণিতপূৰচুণ্ণমক্খিতা কত্ৰা ঠপাপেসি. গরহদিন্নো পাতোৰ তস্স ঘরং ৰেগেন গন্ত্ৰা, ‘‘অয্যানং সক্কারো সজ্জিতো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, সম্ম, সজ্জিতো’’তি. ‘‘কহং পন এসো’’তি. ‘‘এতাসু এত্তিকাসু চাটীসু যাগু, এত্তিকাসু ভত্তং, এত্তিকাসু সপ্পিফাণিতপূৰাদীনি ¶ পূরিতানি, আসনানি পঞ্ঞত্তানী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা গতো তস্স গতকালে পঞ্চসতা নিগণ্ঠা আগমিংসু. সিরিগুত্তো গেহা নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন নিগণ্ঠে ৰন্দিত্ৰা তেসং পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো এৰং চিন্তেসি – ‘‘তুম্হে কির অতীতাদিভেদং সব্বং জানাথ, এৰং তুম্হাকং উপট্ঠাকেন ময্হং ¶ কথিতং. সচে সব্বং তুম্হে জানাথ, ময্হং গেহং মা পৰিসিত্থ. মম গেহং পৰিট্ঠানঞ্হি ৰো নেৰ যাগু অত্থি, ন ভত্তাদীনি. সচে অজানিত্ৰা পৰিসিস্সথ, গূথআৰাটে ৰো পাতেত্ৰা পোথেস্সামী’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা পুরিসানং সঞ্ঞং অদাসি. এৰং তেসং নিসীদনভাৰং ঞত্ৰা পচ্ছিমপস্সে ঠত্ৰা আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি অপনেয্যাথ, মা তানি অসুচিনা মক্খযিংসূতি.
অথ নিগণ্ঠে ‘‘ইতো এথ, ভন্তে’’তি আহ. নিগণ্ঠা পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসীদিতুং আরভিংসু. অথ নে মনুস্সা ৰদিংসু – ‘‘আগমেথ, ভন্তে, মা তাৰ নিসীদথা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হাকং গেহং পৰিট্ঠানং অয্যানং ৰত্তং ঞত্ৰা নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি, আৰুসো’’তি? ‘‘অত্তনো অত্তনো পত্তাসনমূলেসু ঠত্ৰা সব্বেপি একপ্পহারেনেৰ নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি. ইদং কিরস্স অধিপ্পাযো – ‘‘একস্মিং আৰাটে পতিতে ‘মা, আৰুসো, অৰসেসা আসনে নিসীদন্তূ’তি ¶ ৰত্তুং মা লভতূ’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইমেহি কথিতকথং অম্হেহি কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তযিংসু. অথ সব্বে অত্তনো অত্তনো পত্তাসনমূলে পটিপাটিযা অট্ঠংসু. অথ নে, ‘‘ভন্তে, খিপ্পং একপ্পহারেনেৰ নিসীদথা’’তি ৰত্ৰা তেসং নিসিন্নভাৰং ঞত্ৰা আসনানং উপরি পচ্চত্থরণানি নীহরিংসু. নিগণ্ঠা একপ্পহারেনেৰ নিসিন্না, রজ্জূনং উপরি ঠপিতা আসনপাদা ভট্ঠা, নিগণ্ঠা অৰংসিরা আৰাটে পতিংসু. সিরিগুত্তো তেসু পতিতেসু দ্ৰারং পিদহিত্ৰা ¶ তে উত্তিণ্ণুত্তিণ্ণে ‘‘অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং কস্মা ন জানাথা’’তি দণ্ডেহি পাথেত্ৰা ‘‘এত্তকং এতেসং ৰট্টিস্সতী’’তি দ্ৰারং ৰিৰরাপেসি. তে নিক্খমিত্ৰা পলাযিতুং আরভিংসু. গমনমগ্গে পন তেসং সুধাপরিকম্মকতং ভূমিং পিচ্ছিলং কারাপেসি. তে তত্থ অসণ্ঠহিত্ৰা পতিতে পতিতে পুন পোথাপেত্ৰা ‘‘অলং এত্তকং তুম্হাক’’ন্তি উয্যোজেসি. তে ‘‘নাসিতম্হা তযা, নাসিতম্হা তযা’’তি কন্দন্তা উপট্ঠাকস্স গেহদ্ৰারং অগমংসু.
গরহদিন্নো তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা কুদ্ধো ‘‘নাসিতম্হি সিরিগুত্তেন, হত্থং পসারেত্ৰা ৰন্দন্তানং সদেৰকে লোকে যথারুচিযা দাতুং সমত্থে নাম পুঞ্ঞক্খেত্তভূতে মম, অয্যে ¶ , পোথাপেত্ৰা ব্যসনং পাপেসী’’তি রাজকুলং গন্ত্ৰা তস্স কহাপণসহস্সং দণ্ডং কারেসি. অথস্স রাজা সাসনং পেসেসি. সো গন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘দেৰ, উপপরিক্খিত্ৰা দণ্ডং গণ্হথ, মা অনুপপরিক্খিত্ৰা’’তি আহ. ‘‘উপপরিক্খিত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি গণ্হাহী’’তি. দেৰ, ময্হং সহাযকো নিগণ্ঠসাৰকো মং উপসঙ্কমিত্ৰা ঠিতনিসিন্নট্ঠানাদীসু অভিণ্হং এৰং ৰদেসি – ‘‘সম্ম, কিং তে সমণেন গোতমেন, তং উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসী’’তি ইদং ¶ আদিং কত্ৰা সিরিগুত্তো সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘দেৰ, সচে ইমস্মিং কারণে দণ্ডং গহেতুং যুত্তং, গণ্হথা’’তি. রাজা গরহদিন্নং ওলোকেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তে এৰং ৰুত্ত’’ন্তি আহ. ‘‘সচ্চং, দেৰা’’তি. ত্ৰং এত্তকম্পি অজানন্তে সত্থারোতি গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ‘‘সব্বং জানন্তী’’তি কিং কারণা তথাগতসাৰকস্স কথেসি. ‘‘তযা আরোপিতদণ্ডো তুয্হমেৰ হোতূ’’তি এৰং স্ৰেৰ দণ্ডং পাপিতো, তস্সেৰ কুলূপকা পোথেত্ৰা নীহটা.
সো তং কুজ্ঝিত্ৰা ততো পট্ঠায অড্ঢমাসমত্তম্পি সিরিগুত্তেন সদ্ধিং অকথেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘এৰং ৰিচরিতুং ময্হং অযুত্তং, এতস্স কুলূপকানম্পি মযা ব্যসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি সিরিগুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘সহায সিরিগুত্তা’’তি. ‘‘কিং, সম্মা’’তি? ‘‘ঞাতিসুহজ্জানং ¶ নাম কলহোপি হোতি ৰিৰাদোপি, কিং ত্ৰং কিঞ্চি ন কথেসি, কস্মা এৰং করোসী’’তি? ‘‘সম্ম, তৰ মযা সদ্ধিং অকথনতো ন কথেমী’’তি. ‘‘যং, সম্ম, কতং, কতমেৰ তং ন মযং মেত্তিং ভিন্দিস্সামা’’তি. ততো পট্ঠায উভোপি একট্ঠানে তিট্ঠন্তি নিসীদন্তি ¶ . অথেকদিৰসং সিরিগুত্তো গরহদিন্নং আহ – ‘‘কিং তে নিগণ্ঠেহি, তে উপসঙ্কমিত্ৰা কিং লভিস্সসি, মম সত্থারং উপসঙ্কমিতুং ৰা অয্যানং দানং দাতুং ৰা কিং তে ন ৰট্টতী’’তি? সোপি এতমেৰ পচ্চাসীসতি, তেনস্স কণ্ডুৰনট্ঠানে নখেন ৰিলেখিতং ৰিয অহোসি. সো, ‘‘সিরিগুত্ত, তৰ সত্থা কিং জানাতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অম্ভো, মা এৰং ৰদ, সত্থু মে অজানিতব্বং নাম নত্থি, অতীতাদিভেদং সব্বং জানাতি, সোল়সহাকারেহি সত্তানং চিত্তং পরিচ্ছিন্দতী’’তি. ‘‘অহং এৰং ন জানামি, কস্মা ময্হং এত্তকং কালং ন কথেসি, তেন হি ত্ৰং গচ্ছ, তৰ সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেহি, ভোজেস্সামি, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং মম ভিক্খং গণ্হিতুং ৰদেহী’’তি.
সিরিগুত্তো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, মম সহাযকো গরহদিন্নো তুম্হে নিমন্তাপেতি, পঞ্চহি কির ভিক্খুসতেহি ¶ সদ্ধিং স্ৰে তস্স ভিক্খং গণ্হথ, পুরিমদিৰসে খো পন তস্স কুলূপকানং মযা ইদং নাম কতং, মযা কতস্স পটিকরণম্পি ন জানামি, তুম্হাকং সুদ্ধচিত্তেন ভিক্খং দাতুকামতম্পি ন জানামি, আৰজ্জেত্ৰা যুত্তং চে, অধিৰাসেথ. নো চে, মা অধিৰাসযিত্থা’’তি. সত্থা ‘‘কিং নু খো সো অম্হাকং কাতু কামো’’তি আৰজ্জেত্ৰা অদ্দস ‘‘দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং খণাপেত্ৰা অসীতিসকটমত্তানি খদিরদারূনি আহরাপেত্ৰা পূরাপেত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা অম্হে অঙ্গারআৰাটে পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিতুকামো’’তি. পুন আৰজ্জেসি – ‘‘কিং নু খো তত্থ গতপচ্চযা অত্থো অত্থি, নত্থী’’তি. ততো ইদং অদ্দস – ‘‘অহং অঙ্গারআৰাটে পাদং পসারেস্সামি, তং পটিচ্ছাদেত্ৰা ¶ ঠপিতকিলঞ্জং অন্তরধাযিস্সতি, অঙ্গারকাসুং ভিন্দিত্ৰা চক্কমত্তং মহাপদুমং উট্ঠহিস্সতি, অথাহং পদুমকণ্ণিকা অক্কমন্তো আসনে নিসীদিস্সামি, পঞ্চসতা ভিক্খূপি তথেৰ গন্ত্ৰা নিসীদিস্সন্তি, মহাজনো সন্নিপতিস্সতি, অহং তস্মিং সমাগমে দ্ৰীহি গাথাহি অনুমোদনং করিস্সামি, অনুমোদনপরিযোসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি, সিরিগুত্তো চ গরহদিন্নো চ সোতাপন্না ভৰিস্সন্তি, অত্তনো চ ধনরাসিং সাসনে ৰিকিরিস্সন্তি, ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি ¶ ভিক্খং অধিৰাসেসি.
সিরিগুত্তো গন্ত্ৰা সত্থু অধিৰাসনং গরহদিন্নস্স আরোচেত্ৰা ‘‘লোকজেট্ঠস্স সক্কারং করোহী’’তি আহ. গরহদিন্নো ‘‘ইদানিস্স ¶ কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং খণাপেত্ৰা অসীতিসকটমত্তানি খদিরদারূনি আহরাপেত্ৰা পূরাপেত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা খদিরঙ্গাররাসীনং যোজাপেত্ৰা সব্বরত্তিং ধমাপেত্ৰা খদিরঙ্গাররাসিং কারাপেত্ৰা আৰাটমত্থকে রুক্খপদরানি ঠপাপেত্ৰা কিলঞ্জেন পটিচ্ছাদেত্ৰা গোমযেন লিম্পাপেত্ৰা একেন পস্সেন দুব্বলদণ্ডকে অত্থরিত্ৰা গমনমগ্গং কারেসি, ‘‘এৰং অক্কন্তঅক্কন্তকালে দণ্ডকেসু ভগ্গেসু পরিৰট্টেত্ৰা অঙ্গারকাসুযং পতিস্সন্তী’’তি মঞ্ঞমানো গেহপচ্ছাভাগে সিরিগুত্তেন ঠপিতনিযামেনেৰ চাটিযো ঠপাপেসি, আসনানিপি তথেৰ পঞ্ঞাপেসি. সিরিগুত্তো পাতোৰ তস্স গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কতো তে, সম্ম, সক্কারো’’তি আহ. ‘‘আম, সম্মা’’তি. ‘‘কহং পন সো’’তি? ‘‘এহি, পস্সামা’’তি সব্বং সিরিগুত্তেন দস্সিতনযেনেৰ দস্সেসি. সিরিগুত্তো ‘‘সাধু, সম্মা’’তি আহ. মহাজনো সন্নিপতি. মিচ্ছাদিট্ঠিকেন হি নিমন্তিতে মহন্তো সন্নিপাতো অহোসি. মিচ্ছাদিট্ঠিকাপি ‘‘সমণস্স গোতমস্স ৰিপ্পকারং ¶ পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি, সম্মাদিট্ঠিকাপি ‘‘অজ্জ সত্থা মহাধম্মদেসনং দেসেস্সতি, বুদ্ধৰিসযং বুদ্ধলীলং উপধারেস্সামা’’তি সন্নিপতন্তি.
পুনদিৰসে সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং গরহদিন্নস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো গেহা নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো চিন্তেসি – ‘‘ভন্তে, ‘তুম্হে কির অতীতাদিভেদং সব্বং জানাথ, সত্তানং সোল়সহাকারেহি চিত্তং পরিচ্ছিন্দথা’তি এৰং তুম্হাকং উপট্ঠাকেন ময্হং কথিতং. সচে জানাথ, ময্হং গেহং মা পৰিসিত্থ. পৰিট্ঠানঞ্হি ৰো নেৰ যাগু অত্থি, ন ভত্তাদীনি, সব্বে খো পন তুম্হে অঙ্গারকাসুযং পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. এৰং চিন্তেত্ৰা সত্থু পত্তং গহেত্ৰা ‘‘ইতো এথ ভগৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং গেহং আগতানং ৰত্তং ঞত্ৰা আগন্তুং ৰট্টতী’’তি আহ. ‘‘কিং কাতুং ৰট্টতি, আৰুসো’’তি? ‘‘একেকস্স পৰিসিত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা নিসিন্নকালে পচ্ছা অঞ্ঞেন ¶ আগন্তুং ৰট্টতী’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘পুরতো গচ্ছন্তং অঙ্গারকাসুযং পতিতং দিস্ৰা অৰসেসা ন আগচ্ছিস্সন্তি, একেকমেৰ পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা এককোৰ পাযাসি. গরহদিন্নো অঙ্গারকাসুং পত্ৰা অপসক্কিত্ৰা ঠিতো ¶ ‘‘পুরতো যাথ, ভন্তে’’তি আহ. অথ সত্থা অঙ্গারকাসুমত্থকে পাদং পসারেসি, কিলঞ্জং অন্তরধাযি, অঙ্গারকাসুং ভিন্দিত্ৰা চক্কমত্তানি পদুমানি উট্ঠহিংসু ¶ . সত্থা পদুমকণ্ণিকা অক্কমন্তো গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তে বুদ্ধাসনে নিসীদি, ভিক্খূপি তথেৰ গন্ত্ৰা নিসীদিংসু. গরহদিন্নস্স কাযতো ডাহো উট্ঠহি.
সো ৰেগেন গন্ত্ৰা সিরিগুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সামি, মে তাণং হোহী’’তি আহ. ‘‘কিং এত’’ন্তি? ‘‘পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং গেহে যাগু ৰা ভত্তাদীনি ৰা নত্থি, কিং নু খো করোমী’’তি? ‘‘কিং পন তযা কত’’ন্তি আহ. অহং দ্ৰিন্নং গেহানং অন্তরে মহন্তং আৰাটং অঙ্গারস্স পূরং কারেসিং – ‘‘তত্থ পাতেত্ৰা নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি. ‘‘অথ নং ভিন্দিত্ৰা মহাপদুমানি উট্ঠহিংসু. সব্বে পদুমকণ্ণিকা অক্কমিত্ৰা গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসিন্না, ইদানি কিং করোমি, সামী’’তি? ননু ত্ৰং ইদানেৰ ময্হং ‘‘‘এত্তিকা চাটিযো, এত্তিকা যাগু, এত্তকানি সত্তাদীনী’তি দস্সেসী’’তি. ‘‘মুসা তং, সামি, তুচ্ছাৰ চাটিযো’’তি. হোতু, ‘‘গচ্ছ, তাসু চাটীসু যাগুআদীনি ওলোকেহী’’তি. তং খণঞ্ঞেৰ তেন যাসু চাটীসু ‘‘যাগূ’’তি ৰুত্তং, তা যাগুযা পূরযিংসু, যাসু ‘‘ভত্তাদীনী’’তি ৰুত্তং, তা ভত্তাদীনং পরিপুণ্ণাৰ ¶ অহেসুং. তং সম্পত্তিং দিস্ৰাৰ গরহদিন্নস্স সরীরং পীতিপামোজ্জেন পরিপূরিতং, চিত্তং পসন্নং. সো সক্কচ্চং বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা কতভত্তকিচ্চস্স সত্থুনো অনুমোদনং কারেতুকামো পত্তং গণ্হি. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো ‘‘ইমে সত্তা পঞ্ঞাচক্খুনো অভাৰেনেৰ মম সাৰকানং বুদ্ধসাসনস্স গুণং ন জানন্তি. পঞ্ঞাচক্খুৰিরহিতা হি অন্ধা নাম, পঞ্ঞৰন্তো সচক্খুকা নামা’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যথা সঙ্কারধানস্মিং, উজ্ঝিতস্মিং মহাপথে;
পদুমং তত্থ জাযেথ, সুচিগন্ধং মনোরমং.
‘‘এৰং সঙ্কারভূতেসু, অন্ধভূতে পুথুজ্জনে;
অতিরোচতি পঞ্ঞায, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো’’তি.
তত্থ সঙ্কারধানস্মিন্তি সঙ্কারঠানস্মিং, কচৰররাসিম্হীতি অত্থো. উজ্ঝিতস্মিং মহাপথেতি মহামগ্গে ¶ ছড্ডিতস্মিং. সুচিগন্ধন্তি সুরভিগন্ধং. মনো এত্থ রমতীতি মনোরমং. সঙ্কারভূতেসূতি সঙ্কারমিৰ ভূতেসু. পুথুজ্জনেতি ¶ পুথূনং কিলেসানং জননতো এৰংলদ্ধনামে ¶ লোকিযমহাজনে. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা নাম মহাপথে ছড্ডিতে সঙ্কাররাসিম্হি অসুচিজেগুচ্ছিযপটিকূলেপি সুচিগন্ধং পদুমং জাযেথ, তং রাজরাজমহামত্তাদীনং মনোরমং পিযং মনাপং উপরিমত্থকে পতিট্ঠানারহমেৰ ভৰেয্য, এৰমেৰ সঙ্কারভূতেসুপি পুথুজ্জনেসু জাতো নিপ্পঞ্ঞস্স মহাজনস্স অচক্খুকস্স অন্তরে নিব্বত্তোপি অত্তনো পঞ্ঞাবলেন কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চ আনিসংসং দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতো পব্বজ্জামত্তেনপি, কতো উত্তরিং সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনানি আরাধেত্ৰাপি অতিরোচতি. সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকো হি খীণাসৰো ভিক্খু অন্ধভূতে পুথুজ্জনে অতিক্কমিত্ৰা রোচতি ৰিরোচতি সোভতীতি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. গরহদিন্নো চ সিরিগুত্তো চ সোতাপত্তিফলং পাপুণিংসু. তে সব্বং অত্তনো ধনং বুদ্ধসাসনে ৰিপ্পকিরিংসু. সত্থা উট্ঠাযাসনা ৰিহারমগমাসি. ভিক্খূ সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো অচ্ছরিযা বুদ্ধগুণা নাম, তথারূপং নাম খদিরঙ্গাররাসিং ভিন্দিত্ৰা পদুমানি উট্ঠহিংসূ’’তি. সত্থা ¶ আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে – ‘‘অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, যং মম এতরহি বুদ্ধভূতস্স অঙ্গাররাসিম্হা পদুমানি উট্ঠিতানি, অপরিপক্কে ঞাণে ৰত্তমানস্স বোধিসত্তভূতস্সপি মে উট্ঠহিংসূ’’তি ৰত্ৰা, ‘‘কদা, ভন্তে, আচিক্খথ নো’’তি যাচিতো অতীতং আহরিত্ৰা –
‘‘কামং পতামি নিরযং, উদ্ধংপাদো অৰংসিরো;
নানরিযং করিস্সামি, হন্দ পিণ্ডং পটিগ্গহা’’তি. (জা. ১.১.৪০) –
ইদং খদিরঙ্গারজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসীতি.
গরহদিন্নৰত্থু দ্ৰাদসমং.
পুপ্ফৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুত্থো ৰগ্গো.
৫. বালৰগ্গো
১. অঞ্ঞতরপুরিসৰত্থু
দীঘা ¶ ¶ ¶ জাগরতো রত্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পসেনদিকোসলঞ্চেৰ অঞ্ঞতরঞ্চ পুরিসং আরব্ভ কথেসি.
রাজা কির পসেনদি কোসলো একস্মিং ছণদিৰসে অলঙ্কতপটিযত্তং সব্বসেতং একং পুণ্ডরীকং নাম হত্থিং অভিরুয্হ মহন্তেন রাজানুভাৰেন নগরং পদক্খিণং করোতি. উস্সারণায ৰত্তমানায লেড্ডুদণ্ডাদীহি পোথিযমানো মহাজনো পলাযন্তো গীৰং পরিৰট্টেত্ৰাপি ওলোকেতিযেৰ. রাজূনং কির সুদিন্নদানস্সেতং ফলং. অঞ্ঞতরস্সাপি দুগ্গতপুরিসস্স ভরিযা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিতলে ঠিতা একং ৰাতপানকৰাটং ৰিৰরিত্ৰা রাজানং ওলোকেত্ৰাৰ অপগচ্ছি. রঞ্ঞো পুণ্ণচন্দো ৰলাহকন্তরং পৰিট্ঠো ৰিয উপট্ঠাসি. সো তস্সা পটিবদ্ধচিত্তো হত্থিক্খন্ধতো পতনাকারপ্পত্তো ৰিয হুত্ৰা খিপ্পং ¶ নগরং পদক্খিণং কত্ৰা অন্তেপুরং পৰিসিত্ৰা একং ৰিস্সাসকং অমচ্চং আহ – ‘‘অসুকট্ঠানে তে মযা ওলোকিতপাসাদো দিট্ঠো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘তত্থেকং ইত্থিং অদ্দসা’’তি? ‘‘অদ্দসং, দেৰা’’তি. ‘‘গচ্ছ, তস্সা সসামিকঅসামিকভাৰং জানাহী’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্সা সসামিকভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো ‘‘সসামিকা’’তি আরোচেসি. অথ রঞ্ঞা ‘‘তেন হি তস্সা সামিকং পক্কোসাহী’’তি ৰুত্তে সো গন্ত্ৰা, ‘‘এহি, ভো, রাজা তং পক্কোসতী’’তি আহ. সো ‘‘ভরিযং মে নিস্সায ভযেন উপ্পন্নেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রঞ্ঞো আণং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো গন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং রাজা ‘‘মং ইতো পট্ঠায উপট্ঠাহী’’তি আহ. ‘‘অলং, দেৰ, অহং অত্তনো কম্মং কত্ৰা তুম্হাকং সুঙ্কং দদামি, ঘরেযেৰ মে জীৰিকা হোতূ’’তি. ‘‘তৰ সুঙ্কেন ময্হং অত্থো নত্থি, অজ্জতো পট্ঠায মং উপট্ঠাহী’’তি তস্স ফলকঞ্চ আৰুধঞ্চ দাপেসি. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘কঞ্চিদেৰস্স দোসং আরোপেত্ৰা ঘাতেত্ৰা ভরিযং গণ্হিস্সামী’’তি. অথ নং সো মরণভযভীতো অপ্পমত্তো হুত্ৰা উপট্ঠাসি.
রাজা ¶ ¶ তস্স দোসং অপস্সন্তো কামপরিল়াহে ৰড্ঢন্তে ‘‘একমস্স ¶ দোসং আরোপেত্ৰা রাজাণং করিস্সামী’’তি পক্কোসাপেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অম্ভো ইতো যোজনমত্থকে নদিযা অসুকট্ঠানং নাম গন্ত্ৰা সাযং মম ন্হানৰেলায কুমুদুপ্পলানি চেৰ অরুণৰতীমত্তিকঞ্চ আহর. সচে তস্মিং খণে নাগচ্ছসি, আণং তে করিস্সামী’’তি. সেৰকো কির চতূহিপি দাসেহি পতিকিট্ঠতরো. ধনক্কীতাদযো হি দাসা ‘‘সীসং মে রুজ্জতি, পিট্ঠি মে রুজ্জতী’’তি ৰত্ৰা অচ্ছিতুং লভন্তিযেৰ. সেৰকস্সেতং নত্থি, আণত্তকম্মং কাতুমেৰ ৰট্টতি. তস্মা সো ‘‘অৰস্সং মযা গন্তব্বং, কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকা নাম নাগভৰনে উপ্পজ্জতি, অহং কুহিং লভিস্সামী’’তি চিন্তেন্তো মরণভযভীতো ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, নিট্ঠিতং মে ভত্ত’’ন্তি আহ. ‘‘উদ্ধনমত্থকে, সামী’’তি. সো যাৰ ভত্তং ওতরতি, তাৰ সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো উল়ুঙ্কেন কঞ্জিকং হরাপেত্ৰা যথালদ্ধেন ব্যঞ্জনেন সদ্ধিং অল্লমেৰ ভত্তং পচ্ছিযং ওপীল়েত্ৰা আদায যোজনিকং মগ্গং পক্খন্দো, তস্স গচ্ছন্তস্সেৰ ভত্তং পক্কং অহোসি. সো অনুচ্ছিট্ঠং কত্ৰাৰ থোকং ভত্তং অপনেত্ৰা ভুঞ্জন্তো একং অদ্ধিকং দিস্ৰা মযা অপনেত্ৰা ঠপিতং থোকং অনুচ্ছিট্ঠং ভত্তমেৰ অত্থি গহেত্ৰা ভুঞ্জ সামীতি. সো গণ্হিত্ৰা ভুঞ্জি. ইতরোপি ভুঞ্জিত্ৰা একং ভত্তমুট্ঠিং ¶ উদকে খিপিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন ‘‘ইমস্মিং নদীপদেসে অধিৰত্থা নাগা সুপণ্ণা দেৰতা চ ৰচনং মে সুণন্তু, রাজা ময্হং আণং কাতুকামো ‘কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং আহরা’তি মং আণাপেসি, অদ্ধিকমনুস্সস্স চ মে ভত্তং দিন্নং, তং সহস্সানিসংসং, উদকে মচ্ছানং দিন্নং, তং সতানিসংসং. এত্তকং পুঞ্ঞফলং তুম্হাকং পত্তিং কত্ৰা দম্মি, ময্হং কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং আহরথা’’তি তিক্খত্তুং অনুস্সাৰেসি. তত্থ অধিৰত্থো নাগরাজা তং সদ্দং সুত্ৰা মহল্লকৰেসেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসী’’তি আহ. সো পুনপি তথেৰ ৰত্ৰা ‘‘ময্হং তং পত্তিং দেহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘দেমী’’তি আহ. পুনপি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘দেমি, সামী’’তি আহ. এৰং সো দ্ৰে তযো ৰারে পত্তিং আহরাপেত্ৰা কুমুদুপ্পলেহি সদ্ধিং অরুণৰতীমত্তিকং অদাসি.
রাজা ¶ পন চিন্তেসি – ‘‘মনুস্সা নাম বহুমাযা, সচে সো কেনচি উপাযেন লভেয্য, কিচ্চং মে ন নিপ্ফজ্জেয্যা’’তি. সো কালস্সেৰ দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা মুদ্দিকং অত্তনো সন্তিকং আহরাপেসি. ইতরোপি পুরিসো রঞ্ঞো ন্হানৰেলাযমেৰাগন্ত্ৰা দ্ৰারং অলভন্তো দ্ৰারপালং পক্কোসেত্ৰা ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা ৰিৰরিতুং, রাজা কালস্সেৰ মুদ্দিকং দত্ৰা রাজগেহং আহরাপেসী’’তি. সো ‘‘রাজদূতো অহং, দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি ৰত্ৰাপি ‘‘দ্ৰারং অলভন্তো নত্থি মে ইদানি জীৰিতং. কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দ্ৰারস্স উপরিউম্মারে ¶ মত্তিকাপিণ্ডং ¶ খিপিত্ৰা তস্সূপরি পুপ্ফানি লগ্গেত্ৰা মহাসদ্দং করোন্তো, ‘‘অম্ভো, নগরৰাসিনো রঞ্ঞো মযা আণত্তিযা গতভাৰং জানাথ, রাজা মং অকারণেন ৰিনাসেতুকামো’’তি তিক্খত্তুং ৰিরৰিত্ৰা ‘‘কত্থ নু খো গচ্ছিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খূ নাম মুদুহদযা, ৰিহারং গন্ত্ৰা নিপজ্জিস্সামী’’তি সন্নিট্ঠানমকাসি. ইমে হি নাম সত্তা সুখিতকালে ভিক্খূনং অত্থিভাৰম্পি অজানিত্ৰা দুক্খাভিভূতকালে ৰিহারং গন্তুকামা হোন্তি, তস্মা সোপি ‘‘মে অঞ্ঞং তাণং নত্থী’’তি ৰিহারং গন্ত্ৰা একস্মিং ফাসুকট্ঠানে নিপজ্জি. অথ রঞ্ঞোপি তং রত্তিং নিদ্দং অলভন্তস্স তং ইত্থিং অনুস্সরন্তস্স কামপরিল়াহো উপ্পজ্জি. সো চিন্তেসি – ‘‘ৰিভাতক্খণেযেৰ তং পুরিসং ঘাতাপেত্ৰা তং ইত্থিং আনেস্সামী’’তি.
তস্মিং খণেযেৰ সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তা চত্তারো পুরিসা পক্কুথিতায উক্খলিযা তণ্ডুলা ৰিয সম্পরিৰত্তকং পচ্চমানা তিংসায ৰস্সসহস্সেহি হেট্ঠিমতলং পত্ৰা অপরেহি তিংসায ৰস্সসহস্সেহি পুন মুখৰট্টিযং পাপুণিংসু. তে সীসং উক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওলোকেত্ৰা একেকং গাথং ৰত্তুকামা ৰত্তুং অসক্কোন্তা একেকং অক্খরং ৰত্ৰা পরিৰত্তিত্ৰা লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা. রাজা নিদ্দং অলভন্তো মজ্ঝিমযামসমনন্তরে তং সদ্দং সুত্ৰা ¶ ভীতো উত্রস্তমানসো ‘‘কিং নু খো ময্হং জীৰিতন্তরাযো ভৰিস্সতি, উদাহু মে অগ্গমহেসিযা, উদাহু মে রজ্জং ৰিনস্সিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো সকলরত্তিং অক্খীনি নিমীলেতুং নাসক্খি. সো অরুণুগ্গমনৰেলায এৰ পুরোহিতং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘আচরিয, মযা মজ্ঝিমযামসমনন্তরে মহন্তা ভেরৰসদ্দা সুতা, ‘রজ্জস্স ৰা অগ্গমহেসিযা ৰা ময্হং ৰা কস্স অন্তরাযো ¶ ভৰিস্সতী’তি ন জানামি, তেন মে ত্ৰং পক্কোসাপিতো’’তি আহ. মহারাজ, কিং তে সদ্দা সুতাতি? ‘‘আচরিয, দু-ইতি স-ইতি ন-ইতি সো-ইতীতি ইমে সদ্দে অস্সোসিং, ইমেসং নিপ্ফত্তিং উপধারেহী’’তি. ব্রাহ্মণস্স মহাঅন্ধকারং পৰিট্ঠস্স ৰিয ন কিঞ্চি পঞ্ঞাযতি, ‘‘ন জানামী’’তি ৰুত্তে ‘‘পন লাভসক্কারো মে পরিহাযিস্সতী’’তি ভাযিত্ৰা ‘‘ভারিযং, মহারাজা’’তি আহ. ‘‘কিং, আচরিযা’’তি? ‘‘জীৰিতন্তরাযো তে পঞ্ঞাযতী’’তি. সো দ্ৰিগুণং ভীতো, ‘‘আচরিয, অত্থি কিঞ্চি পন পটিঘাতকারণ’’ন্তি আহ. ‘‘অত্থি, মহারাজ, মা ভাযি, অহং তযো ৰেদে জানামী’’তি. ‘‘কিং পন লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সব্বসতযঞ্ঞং যজিত্ৰা জীৰিতং লভিস্সসি, দেৰা’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? হত্থিসতং অস্সসতং উসভসতং ধেনুসতং অজসতং উরব্ভসতং কুক্কুটসতং সূকরসতং দারকসতং দারিকাসতন্তি এৰং একেকং পাণজাতিং সতং সতং কত্ৰা ¶ গণ্হাপেন্তো ‘‘সচে মিগজাতিমেৰ গণ্হাপেস্সামি, ‘অত্তনো খাদনীযমেৰ গণ্হাপেতী’তি ৰক্খন্তী’’তি হত্থিঅস্সমনুস্সেপি গণ্হাপেতি. রাজা ‘‘মম জীৰিতমেৰ ময্হং লাভো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সব্বপাণে ¶ সীঘং গণ্হথা’’তি আহ. আণত্তমনুস্সা অধিকতরং গণ্হিংসু. ৰুত্তম্পি চেতং কোসলসংযুত্তে –
‘‘তেন খো পন সমযেন রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স মহাযঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো হোতি, পঞ্চ চ উসভসতানি পঞ্চ চ ৰচ্ছতরসতানি পঞ্চ চ ৰচ্ছতরিসতানি পঞ্চ চ অজসতানি পঞ্চ চ উরব্ভসতানি থূণূপনীতানি হোন্তি যঞ্ঞত্থায. যেপিস্স তে হোন্তি দাসাতি ৰা পেস্সাতি ৰা কম্মকরাতি ৰা, তেপি দণ্ডতজ্জিতা ভযতজ্জিতা অস্সুমুখা রুদমানা পরিকম্মানি করোন্তী’’তি (সং. নি. ১.১২০).
মহাজনো অত্তনো অত্তনো পুত্তধীতুঞাতীনং অত্থায পরিদেৰমানো মহাসদ্দমকাসি, মহাপথৰীউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয অহোসি. অথ মল্লিকা দেৰী তং সদ্দং সুত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং নু খো তে, মহারাজ, ইন্দ্রিযানি অপাকতিকানি, কিলন্তরূপানি ৰিয পঞ্ঞাযন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিং তুয্হং ¶ , মল্লিকে, ত্ৰং মম কণ্ণমূলেন আসিৰিসম্পি গচ্ছন্তং ন জানাসী’’তি? ‘‘কিং পনেতং, দেৰা’’তি? ‘‘রত্তিভাগে মে এৰরূপো নাম সদ্দো সুতো ¶ , স্ৰাহং পুরোহিতং পুচ্ছিত্ৰা জীৰিতন্তরাযো তে পঞ্ঞাযতি, সব্বসতযঞ্ঞং যজিত্ৰা জীৰিতং লভিস্সসী’’তি সুত্ৰা ‘‘মম জীৰিতমেৰ ময্হং লাভো’’তি ইমে পাণে গণ্হাপেসিন্তি. মল্লিকা দেৰী, ‘‘অন্ধবালোসি, মহারাজ, কিঞ্চাপি মহাভক্খোসি, অনেকসূপব্যঞ্জনৰিকতিকং দোণপাকং ভোজনং ভুঞ্জসি, দ্ৰীসু রট্ঠেসু রজ্জং কারেসি, পঞ্ঞা পন তে মন্দা’’তি আহ. ‘‘কস্মা এৰং ৰদেসি, দেৰী’’তি? ‘‘কহং তযা অঞ্ঞস্স মরণেন অঞ্ঞস্স জীৰিতলাভো দিট্ঠপুব্বো, অন্ধবালস্স ব্রাহ্মণস্স কথং গহেত্ৰা কস্মা মহাজনস্স উপরি দুক্খং খিপসি, ধুরৰিহারে সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গপুগ্গলো অতীতাদীসু অপ্পটিহতঞাণো সত্থা ৰসতি, তং পুচ্ছিত্ৰা তস্সোৰাদং করোহী’’তি ৰুত্তে রাজা সল্লহুকেহি যানেহি মল্লিকায সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা মরণভযতজ্জিতো কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কোন্তো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
অথ নং সত্থা ‘‘হন্দ কুতো নু ত্ৰং, মহারাজ, আগচ্ছসি দিৰা দিৰস্সা’’তি পঠমতরং আলপি. সো তুণ্হীযেৰ নিসীদি. ততো মল্লিকা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞা কির মজ্ঝিমযামসমনন্তরে সদ্দো সুতো. অথ নং পুরোহিতস্স আরোচেসি. পুরোহিতো ‘জীৰিতন্তরাযো তে ভৰিস্সতি, তস্স পটিঘাতত্থায সব্বসতে ¶ পাণে গহেত্ৰা তেসং গললোহিতেন যঞ্ঞে যজিতে জীৰিতং লভিস্সসী’তি আহ. রাজা পাণে গণ্হাপেসি, তেনাযং মযা ¶ ইধানীতো’’তি. ‘‘এৰং কির, মহারাজা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিন্তি তে সদ্দো সুতো’’তি? সো অত্তনা সুতনিযামেনেৰ আচিক্খি. তথাগতস্স তং সুত্ৰাৰ একোভাসো অহোসি. অথ নং সত্তা আহ – ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, তৰ অন্তরাযো নত্থি, পাপকম্মিনো সত্থা অত্তনো দুক্খং আৰীকরোন্তা এৰমাহংসূ’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তেহি কত’’ন্তি? অথ খো ভগৰা তেসং কম্মং আচিক্খিতুং ‘‘তেন হি, মহারাজ, সুণাহী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে ৰীসতিৰস্সসহস্সাযুকেসু মনুস্সেসু কস্সপো ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা ৰীসতিযা খীণাসৰসহস্সেহি সদ্ধিং চারিকং চরমানো বারাণসিমগমাসি. বারাণসিৰাসিনো দ্ৰেপি তযোপি বহুতরাপি ¶ একতো হুত্ৰা আগন্তুকদানং পৰত্তযিংসু. তদা বারাণসিযং চত্তালীসকোটিৰিভৰা চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা সহাযকা অহেসুং. তে মন্তযিংসু – ‘‘অম্হাকং গেহে বহুধনং, তেন কিং করোমা’’তি? ‘‘এৰরূপে বুদ্ধে চারিকং চরমানে দানং দস্সাম, সীলং রক্খিস্সাম, পূজং করিস্সামা’’তি একোপি অৰত্ৰা তেসু একো তাৰ এৰমাহ – ‘‘তিখিণসুরং পিৰন্তা মধুরমংসং খাদন্তা ৰিচরিস্সাম, ইদং অম্হাকং জীৰিতফল’’ন্তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘দেৰসিকং তিৰস্সিকগন্ধসালিভত্তং ¶ নানগ্গরসেহি ভুঞ্জন্তা ৰিচরিস্সামা’’তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘নানপ্পকারং পূৰখজ্জকৰিকতিং পচাপেত্ৰা খাদন্তা ৰিচরিস্সামা’’তি. অপরোপি এৰমাহ – ‘‘সম্মা মযং অঞ্ঞং কিঞ্চি ন করিস্সাম, ‘ধনং দস্সামা’তি ৰুত্তে অনিচ্ছমানা ইত্থী নাম নত্থি, তস্মা ধনেন পলোভেত্ৰা পারদারিককম্মং করিস্সামা’’তি. ‘‘সাধু, সাধূ’’তি সব্বেৰ তস্স কথায অট্ঠংসু.
তে ততো পট্ঠায অভিরূপানং ইত্থীনং ধনং পেসেত্ৰা ৰীসতিৰস্সসহস্সানি পারদারিককম্মং কত্ৰা কালং কত্ৰা অৰীচিনিরযে নিব্বত্তা. তে একং বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা তত্থ কালং কত্ৰা পক্কাৰসেসেন সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তিত্ৰা তিংসায ৰস্সসহস্সেহি হেট্ঠিমতলং পত্ৰা পুনপি তিংসায ৰস্সসহস্সেহি লোহকুম্ভিমুখং পত্ৰা একেকং গাথং ৰত্তুকামা হুত্ৰা ৰত্তুং অসক্কোন্তা একেকং অক্খরং ৰত্ৰা পুন পরিৰত্তিত্ৰা, লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা. ‘‘ৰদেহি, মহারাজ, পঠমং তে কিং সদ্দো নাম সুতো’’তি? ‘‘দু-ইতি, ভন্তে’’তি. সত্থা তেন অপরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰুত্তং গাথং পরিপুণ্ণং কত্ৰা দস্সেন্তো এৰমাহ –
‘‘দুজ্জীৰিতমজীৰিম্হ ¶ , যে সন্তে ন দদম্হসে;
ৰিজ্জমানেসু ভোগেসু, দীপং নাকম্হ অত্তনো’’তি. (জা. ১.৪.৫৩; পে. ৰ. ৮০৪);
অথ ¶ রঞ্ঞো ইমিস্সা গাথায অত্থং পকাসেত্ৰা, ‘‘কিং তে, মহারাজ, দুতিযসদ্দো ততিযসদ্দো চতুত্থসদ্দো সুতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং নামা’’তি ৰুত্তে অৰসেসং পরিপূরেন্তো –
‘‘সট্ঠিৰস্সসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সব্বসো;
নিরযে পচ্চমানানং, কদা অন্তো ভৰিস্সতি.
‘‘নত্থি ¶ অন্তো কুতো অন্তো, ন অন্তো পটিদিস্সতি;
তদা হি পকতং পাপং, মম তুয্হঞ্চ মারিসা.
‘‘সোহং নূন ইতো গন্ত্ৰা, যোনিং লদ্ধান মানুসিং;
ৰদঞ্ঞূ সীলসম্পন্নো, কাহামি কুসলং বহু’’ন্তি. (জা. ১.৪.৫৪-৫৬; পে. ৰ. ৮০২, ৮০৩, ৮০৫) –
পটিপাটিযা ইমা গাথা ৰত্ৰা তাসং অত্থং পকাসেত্ৰা ‘‘ইতি খো, মহারাজ, তে চত্তারো জনা একেকং গাথং ৰত্তুকামাপি ৰত্তুং অসক্কোন্তা এককমেৰ অক্খরং ৰত্ৰা পুন লোহকুম্ভিমেৰ পৰিট্ঠা’’তি আহ.
রঞ্ঞা কির পসেনদিকোসলেন তস্স সদ্দস্স সুতকালতো পট্ঠায তে হেট্ঠা ভস্সন্তি এৰ, অজ্জাপি একং ৰস্সসহস্সং নাতিক্কমন্তি. রঞ্ঞো তং দেসনং সুত্ৰা মহাসংৰেগো উপ্পজ্জি. সো ‘‘ভারিযং ৰতিদং পারদারিককম্মং নাম, একং কির বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা ততো চুতা সট্ঠিযোজনিকায লোহকুম্ভিযা নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ সট্ঠিৰস্সসহস্সানি পচ্চিত্ৰা এৰম্পি নেসং দুক্খা মুচ্চনকালো ন পঞ্ঞাযতি, অহম্পি পরদারে সিনেহং কত্ৰা সব্বরত্তিং ¶ নিদ্দং ন লভিং, ইদানি ইতো পট্ঠায পরদারে মানসং ন বন্ধিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তথাগতং আহ – ‘‘ভন্তে, অজ্জ মে রত্তিযা দীঘভাৰো ঞাতো’’তি. সোপি পুরিসো তত্থেৰ নিসিন্নো তং কথং সুত্ৰা ‘‘লদ্ধো মে বলৰপ্পচ্চযো’’তি সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞা তাৰ অজ্জ রত্তিযা দীঘভাৰো ঞাতো, অহং পন হিয্যো সযমেৰ যোজনস্স দীঘভাৰং অঞ্ঞাসি’’ন্তি. সত্থা দ্ৰিন্নম্পি ¶ কথং সংসন্দিত্ৰা ‘‘একচ্চস্স রত্তি দীঘা হোতি, একচ্চস্স যোজনং দীঘং হোতি, বালস্স পন সংসারো দীঘো হোতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘দীঘা জাগরতো রত্তি, দীঘং সন্তস্স যোজনং;
দীঘো বালান সংসারো, সদ্ধম্মং অৰিজানত’’ন্তি.
তত্থ দীঘাতি রত্তি নামেসা তিযামমত্তাৰ, জাগরন্তস্স পন দীঘা হোতি, দ্ৰিগুণতিগুণা ৰিয হুত্ৰা খাযতি. তস্সা দীঘভাৰং অত্তানং মঙ্কুণসঙ্ঘস্স ভত্তং কত্ৰা যাৰ সূরিযুগ্গমনা সম্পরিৰত্তকং সেমানো ¶ মহাকুসীতোপি, সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সিরিসযনে সযমানো কামভোগীপি ন জানাতি, সব্বরত্তিং পন পধানং পদহন্তো যোগাৰচরো চ, ধম্মকথং কথেন্তো ¶ ধম্মকথিকো চ, আসনসমীপে ঠত্ৰা ধম্মং সুণন্তো চ, সীসরোগাদিফুট্ঠো ৰা হত্থপাদচ্ছেদনাদিং পত্তো ৰা ৰেদনাভিভূতো চ, রত্তিং মগ্গপটিপন্নো অদ্ধিকো চ জানাতি. যোজনন্তি যোজনম্পি চতুগাৰুতমত্তমেৰ, সন্তস্স পন কিলন্তস্স দীঘং হোতি, দ্ৰিগুণতিগুণং ৰিয খাযতি. সকলদিৰসঞ্হি মগ্গং গন্ত্ৰা কিলন্তো পটিপথং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘পুরতো গামো কীৰদূরো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যোজন’’ন্তি ৰুত্তে থোকং গন্ত্ৰা অপরম্পি পুচ্ছিত্ৰা তেনাপি ‘‘যোজন’’ন্তি ৰুত্তে পুন থোকং গন্ত্ৰা অপরম্পি পুচ্ছতি. সোপি ‘‘যোজন’’ন্তি ৰদতি. সো পুচ্ছিতপুচ্ছিতা যোজনন্তেৰ ৰদন্তি, দীঘং ৰতিদং যোজনং, একযোজনং দ্ৰে তীণি যোজনানি ৰিয মঞ্ঞেতি. বালানন্তি ইধলোকপরলোকত্থং পন অজানন্তানং বালানং সংসারৰট্টস্স পরিযন্তং কাতুং অসক্কোন্তানং যং সত্ততিংসবোধিপক্খিযভেদং সদ্ধম্মং ঞত্ৰা সংসারস্স অন্তং করোন্তি, তং সদ্ধম্মং অৰিজানতং সংসারো দীঘো নাম হোতি. সো হি অত্তনো ধম্মতায এৰ দীঘো নাম. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘অনমতগ্গোযং, ভিক্খৰে, সংসারো, পুব্বা কোটি ন পঞ্ঞাযতী’’তি (সং. নি. ২.১২৪). বালানং পন পরিযন্তং কাতুং অসক্কোন্তানং অতিদীঘোযেৰাতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো পুরিসো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পত্তা. মহাজনস্স সাত্থিকা ধম্মদেসনা জাতাতি.
রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা গচ্ছন্তোযেৰ তে সত্তে বন্ধনা মোচেসি. তত্থ ইত্থিপুরিসা বন্ধনা মুত্তা সীসং ন্হত্ৰা সকানি গেহানি গচ্ছন্তা ‘‘চিরং জীৰতু নো, অয্যা, মল্লিকা দেৰী, তং নিস্সায জীৰিতং লভিম্হা’’তি মল্লিকায গুণকথং কথযিংসু. সাযন্হসমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো পণ্ডিতা ৰতাযং, মল্লিকা, অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায এত্তকস্স ¶ জনস্স জীৰিতদানং অদাসী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তেসং ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ধম্মসভং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায ¶ সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, মল্লিকা, ইদানেৰ অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায মহাজনস্স জীৰিতদানং দেতি, পুব্বেপি অদাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসন্তো অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং রঞ্ঞো পুত্তো একং নিগ্রোধরুক্খং উপসঙ্কমিত্ৰা তত্থ নিব্বত্তায দেৰতায আযাচি – ‘‘সামি দেৰরাজ, ইমস্মিং জম্বুদীপে একসতরাজানো একসতঅগ্গমহেসিযো, সচাহং পিতু অচ্চযেন রজ্জং লভিস্সামী, এতেসং গললোহিতেন বলিং করিস্সামী’’তি. সো পিতরি কালকতে রজ্জং পত্ৰা ‘‘দেৰতায মে আনুভাৰেন রজ্জং পত্তং, বলিমস্সা করিস্সামী’’তি মহতিযা সেনায নিক্খমিত্ৰা একং রাজানং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা তেন সদ্ধিং অপরম্পি ¶ অপরম্পীতি সব্বে রাজানো অত্তনো ৰসে কত্ৰা সদ্ধিং অগ্গমহেসীহি আদায গচ্ছন্তো উগ্গসেনস্স নাম সব্বকনিট্ঠস্স রঞ্ঞো ধম্মদিন্না নাম অগ্গমহেসী গরুগব্ভা, তং ওহায আগন্ত্ৰা ‘‘এত্তকজনং ৰিসপানকং পাযেত্ৰা মারেস্সামী’’তি রুক্খমূলং সোধাপেসি. দেৰতা চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা এত্তকে রাজানো গণ্হন্তো ‘মং নিস্সায গহিতা ইমে’তি চিন্তেত্ৰা তেসং গললোহিতেন ময্হং বলিং কাতুকামো, সচে পনাযং এতে ঘাতেস্সতি, জম্বুদীপে রাজৰংসো উপচ্ছিজ্জিস্সতি, রুক্খমূলেপি, মে অসুচি ভৰিস্সতি, সক্খিস্সামি নু খো এতং নিৰারেতু’’ন্তি. সা উপধারেন্তী ‘‘নাহং সক্খিস্সামী’’তি ঞত্ৰা অঞ্ঞম্পি দেৰতং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘ত্ৰং সক্খিস্সসী’’তি আহ. তাযপি পটিক্খিত্তা অঞ্ঞম্পি অঞ্ঞম্পীতি এৰং সকলচক্কৰাল়দেৰতাযো উপসঙ্কমিত্ৰা তাহিপি পটিক্খিত্তা চতুন্নং মহারাজূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মযং ন সক্কোম, অম্হাকং পন রাজা অম্হেহি পুঞ্ঞেন চ পঞ্ঞায চ ৰিসিট্ঠো, তং পুচ্ছা’’তি তেহিপি পটিক্খিত্তকালে সক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা, ‘‘দেৰ, তুম্হেসু অপ্পোস্সুক্কতং আপন্নেসু খত্তিযৰংসো উপচ্ছিজ্জিস্সতি, তস্স পটিসরণং হোথা’’তি ¶ আহ. সক্কো ‘‘অহম্পি নং পটিবাহিতুং ন সক্খিস্সামি, উপাযং পন তে ৰক্খামী’’তি ৰত্ৰা উপাযং আচিক্খি – ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং রঞ্ঞো পস্সন্তস্সেৰ রত্তৰত্থং নিৰাসেত্ৰা অত্তনো রুক্খতো নিক্খমিত্ৰা গমনাকারং দস্সেহি. অথ তং রাজা ‘দেৰতা গচ্ছতি, নিৰত্তাপেস্সামি ন’ন্তি নানপ্পকারেন যাচিস্সতি. অথ নং ৰদেয্যাসি ‘ত্ৰং একসতরাজানো ¶ সদ্ধিং অগ্গমহেসীহি আনেত্ৰা তেসং গললোহিতেন বলিং করিস্সামী’তি ময্হং আযাচিত্ৰা উগ্গসেনস্স রঞ্ঞো দেৰিং ওহায আগতো, নাহং তাদিসস্স মুসাৰাদস্স বলিং সম্পটিচ্ছামী’’তি, ‘‘এৰং কির ৰুত্তে রাজা তং আণাপেস্সতি, সা রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা এত্তকস্স ¶ জনস্স জীৰিতদানং দস্সতী’’তি. ইমিনা কারণেন সক্কো দেৰতায ইমং উপাযং আচিক্খি. দেৰতা তথা অকাসি.
রাজাপি তং আণাপেসি. সা আগন্ত্ৰা তেসং রাজূনং পরিযন্তে নিসিন্নম্পি অত্তনো রাজানমেৰ ৰন্দি. রাজা ‘‘মযি সব্বরাজজেট্ঠকে ঠিতে সব্বকনিট্ঠং অত্তনো সামিকং ৰন্দতী’’তি তস্সা কুজ্ঝি. অথ নং সা আহ – ‘‘কিং ময্হং তযি পটিবদ্ধং, অযং পন মে সামিকো ইস্সরিযস্স দাযকো, ইমং অৰন্দিত্ৰা কস্মা তং ৰন্দিস্সামী’’তি? রুক্খদেৰতা পস্সন্তস্সেৰ মহাজনস্স ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তং পুপ্ফমুট্ঠিনা পূজেসি ¶ . পুন রাজা আহ – ‘‘সচে মং ন ৰন্দসি, ময্হং রজ্জসিরিদাযিকং এৰং মহানুভাৰং দেৰতং কস্মা ন ৰন্দসী’’তি? ‘‘মহারাজ, তযা অত্তনো পুঞ্ঞে ঠত্ৰা রাজানো গহিতা, ন দেৰতায গহেত্ৰা দিন্না’’তি. পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তথেৰ পূজেসি. পুন সা রাজানং আহ – ‘‘ত্ৰং ‘দেৰতায মে এত্তকা রাজানো গহেত্ৰা দিন্না’তি ৰদেসি, ইদানি তে দেৰতায উপরি ৰামপস্সে রুক্খো অগ্গিনা দড্ঢো, সা তং অগ্গিং নিব্বাপেতুং কস্মা নাসক্খি, যদি এৰং মহানুভাৰা’’তি. পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা তথেৰ পূজেসি.
সা কথযমানা ঠিতা রোদি চেৰ হসি চ. অথ নং রাজা ‘‘কিং উম্মত্তিকাসী’’তি আহ. ‘‘কস্মা দেৰ এৰং ৰদেসি’’? ‘‘ন মাদিসিযো উম্মত্তিকা হোন্তী’’তি. অথ ‘‘নং কিং কারণা রোদসি চেৰ হসসি চা’’তি? ‘‘সুণাহি, মহারাজ, অহঞ্হি অতীতে কুলধীতা হুত্ৰা পতিকুলে ৰসন্তী সামিকস্স সহাযকং পাহুনকং আগতং দিস্ৰা তস্স ভত্তং পচিতুকামা ‘মংসং আহরা’তি দাসিযা কহাপণং দত্ৰা তায মংসং অলভিত্ৰা আগতায ‘নত্থি মংস’ন্তি ৰুত্তে গেহস্স পচ্ছিমভাগে সযিতায এল়িকায সীসং ছিন্দিত্ৰা ভত্তং সম্পাদেসিং. সাহং একিস্সায এল়িকায সীসং ছিন্দিত্ৰা নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন তস্সা লোমগণনায সীসচ্ছেদং পাপুণিং, ‘ত্ৰং এত্তকং জনং ৰধিত্ৰা কদা দুক্খা ¶ মুচ্চিস্সসী’তি ¶ এৰমহং তৰ দুক্খং অনুস্সরন্তী রোদি’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘একিস্সা কণ্ঠং ছেত্ৰান, লোমগণনায পচ্চিসং;
বহূনং কণ্ঠে ছেত্ৰান, কথং কাহসি খত্তিযা’’তি.
অথ ‘‘কস্মা ত্ৰং হসসী’’তি? ‘‘‘এতস্মা দুক্খা মুত্তাম্হী’তি তুস্সিত্ৰা, মহারাজা’’তি ¶ . পুনপি তং দেৰতা ‘‘এৰং, ভদ্দে, এৰং, ভদ্দে’’তি ৰত্ৰা পুপ্ফমুট্ঠিনা পূজেসি. রাজা ‘‘অহো মে ভারিযং কতং কম্মং, অযং কির একং এল়িকং ৰধিত্ৰা নিরযে পক্কাৰসেসেন তস্সা লোমগণনায সীসচ্ছেদং পাপুণি, অহং এত্তকং জনং ৰধিত্ৰা কদা সোত্থিং পাপুণিস্সামী’’তি সব্বে রাজানো মোচেত্ৰা অত্তনো মহল্লকতরে ৰন্দিত্ৰা দহরদহরানং অঞ্জলিং পগ্গয্হ সব্বে খমাপেত্ৰা সকসকট্ঠানমেৰ পহিণি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, ন ইদানেৰ, মল্লিকা দেৰী, অত্তনো পঞ্ঞং নিস্সায মহাজনস্স জীৰিতদানং দেতি, পুব্বেপি অদাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং সমোধানেসি – ‘‘তদা বারাণসিরাজা পসেনদি কোসলো অহোসি, ধম্মদিন্না, দেৰী মল্লিকা, রুক্খদেৰতা অহমেৰা’’তি. এৰং অতীতং সমোধানেত্ৰা পুন ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘ভিক্খৰে, পাণাতিপাতো ¶ নাম ন কত্তব্বযুত্তকো. পাণাতিপাতিনো হি দীঘরত্তং সোচন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা আহ –
‘‘ইধ সোচতি পেচ্চ সোচতি,
পাপকারী উভযত্থ সোচতি;
সো সোচতি সো ৰিহঞ্ঞতি,
দিস্ৰা কম্মকিলিট্ঠমত্তনো’’তি. (ধ. প. ১৫);
‘‘এৰং চে সত্তা জানেয্যুং, দুক্খাযং জাতিসম্ভৰো;
ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, পাণঘাতী হি সোচতী’’তি. (জা. ১.১.১৮);
অঞ্ঞতরপুরিসৰত্থু পঠমং.
২. মহাকস্সপত্থেরসদ্ধিৰিহারিকৰত্থু
চরঞ্চে ¶ নাধিগচ্ছেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আরব্ভ কথেসি. দেসনা রাজগহে সমুট্ঠিতা.
থেরং কির রাজগহং নিস্সায পিপ্পলিগুহাযং ৰসন্তং দ্ৰে সদ্ধিৰিহারিকা উপট্ঠহিংসু. তেসু একো সক্কচ্চং ৰত্তং করোতি, একো তেন কতং কতং অত্তনা কতং ৰিয দস্সেন্তো মুখোদকদন্তকট্ঠানং ¶ পটিযাদিতভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মুখোদকদন্তকট্ঠানি মে পটিযাদিতানি, মুখং ধোৰথা’’তি ৰদতি, পাদধোৰনন্হানাদিকালেপি এৰমেৰ ৰদতি. ইতরো চিন্তেসি – ‘‘অযং নিচ্চকালং মযা কতং কতং অত্তনা কতং ৰিয কত্ৰা দস্সেতি, হোতু, কত্তব্বযুত্তকমস্স করিস্সামী’’তি. তস্স ভুঞ্জিত্ৰা সুপন্তস্সেৰ ন্হানোদকং তাপেত্ৰা একস্মিং ঘটে কত্ৰা পিট্ঠিকোট্ঠকে ঠপেসি, উদকতাপনভাজনে পন নাল়িমত্তং উদকং ¶ সেসেত্ৰা উসুমং মুঞ্চন্তং ঠপেসি. তং ইতরো সাযন্হসমযে পবুজ্ঝিত্ৰা উসুমং নিক্খন্তং দিস্ৰা ‘‘উদকং তাপেত্ৰা কোট্ঠকে ঠপিতং ভৰিস্সতী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কোট্ঠকে উদকং ঠপিতং, ন্হাযথা’’তি ৰত্ৰা থেরেন সদ্ধিংযেৰ কোট্ঠকং পাৰিসি. থেরো উদকং অপস্সন্তো ‘‘কহং উদকং, আৰুসো’’তি আহ. দহরো অগ্গিসালং গন্ত্ৰা ভাজনে উল়ুঙ্কং ওতারেত্ৰা তুচ্ছভাৰং ঞত্ৰা ‘‘পস্সথ দুট্ঠস্স কম্মং তুচ্ছভাজনং উদ্ধনে আরোপেত্ৰা কুহিং গতো, অহং ‘কোট্ঠকে উদক’ন্তি সঞ্ঞায আরোচেসি’’ন্তি উজ্ঝাযন্তো ঘটং আদায তিত্থং অগমাসি. ইতরোপি পিট্ঠিকোট্ঠকতো উদকং আহরিত্ৰা কোট্ঠকে ঠপেসি.
থেরো চিন্তেসি – ‘‘অযং দহরো ‘উদকং মে তাপেত্ৰা কোট্ঠকে ঠপিতং, এথ, ভন্তে, ন্হাযথা’তি ৰত্ৰা ইদানি উজ্ঝাযন্তো ঘটং আদায তিত্থং গচ্ছতি, কিং নু খো এত’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘এত্তকং কালং এস দহরো ইমিনা কতং ৰত্তং অত্তনাৰ কতং ৰিয পকাসেতী’’তি ঞত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা নিসিন্নস্স ওৰাদমদাসি, ‘‘আৰুসো, ভিক্খুনা নাম ‘অত্তনা কতমেৰ কত’ন্তি ৰত্তুং ৰট্টতি, নো অকতং, ত্ৰং ইদানেৰ ‘কোট্ঠকে উদকং ঠপিতং, ন্হাযথ, ভন্তে’তি ৰত্ৰা মযি পৰিসিত্ৰা ঠিতে ঘটং ¶ আদায উজ্ঝাযন্তো গচ্ছসি, পব্বজিতস্স নাম এৰং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি. সো ‘‘পস্সথ থেরস্স কম্মং, উদকমত্তকং নাম নিস্সায মং এৰং ৰদেসী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা পুনদিৰসে থেরেন সদ্ধিং পিণ্ডায ন পাৰিসি. থেরো ইতরেন সদ্ধিং একং পদেসং অগমাসি. সো তস্মিং গতে থেরস্স উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা ‘‘থেরো কহং, ভন্তে’’তি পুট্ঠো ¶ ‘‘থেরস্স অফাসুকং জাতং, ৰিহারেযেৰ নিসিন্নো’’তি আহ. ‘‘কিং পন, ভন্তে, লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘এৰরূপং কির নাম আহারং দেথা’’তি ৰুত্তে তেন ৰুত্তনিযামেনেৰ সম্পাদেত্ৰা অদংসু. সো অন্তরামগ্গেৰ তং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গতো. থেরোপি গতট্ঠানে মহন্তং সুখুমৰত্থং লভিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং গতদহরস্স অদাসি. সো তং রজিত্ৰা অত্তনো নিৰাসনপারুপনং অকাসি.
থেরো পুনদিৰসে তং উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ‘তুম্হাকং কির অফাসুকং জাত’ন্তি অম্হেহি দহরেন ৰুত্তনিযামেনেৰ পটিযাদেত্ৰা আহারো পেসিতো, পরিভুঞ্জিত্ৰা ৰো ফাসুকং জাত’’ন্তি ¶ ৰুত্তে তুণ্হী অহোসি. ৰিহারং পন গন্ত্ৰা তং দহরং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং এৰমাহ – ‘‘আৰুসো, তযা কির হিয্যো, ইদং নাম কতং, ইদং পব্বজিতানং ন অনুচ্ছৰিকং, ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি. সো কুজ্ঝিত্ৰা থেরে আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘পুরিমদিৰসে উদকমত্তং নিস্সায মং মুসাৰাদিং কত্ৰা অজ্জ অত্তনো উপট্ঠাককুলে ভত্তমুট্ঠিযা ভুত্তকারণা মং ‘ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’তি ৰদতি, ৰত্থম্পি তেন অত্তনো উপট্ঠাকস্সেৰ দিন্নং, অহো থেরস্স ভারিযং কম্মং, জানিস্সামিস্স কত্তব্বযুত্তক’’ন্তি পুনদিৰসে থেরে গামং পৰিসন্তে সযং ৰিহারে ওহীযিত্ৰা দণ্ডং গহেত্ৰা পরিভোগভাজনানি ভিন্দিত্ৰা থেরস্স পণ্ণসালায অগ্গিং দত্ৰা যং ন ঝাযতি, তং মুগ্গরেন পহরন্তো ভিন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা পলাতো. সো কালং কত্ৰা অৰীচিমহানিরযে নিব্বত্তি.
মহাজনো ¶ কথং সমুট্ঠাপেসি – ‘‘থেরস্স কির সদ্ধিৰিহারিকো ওৰাদমত্তং অসহন্তো কুজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেত্ৰা পলাতো’’তি. অথেকো ভিক্খু অপরভাগে রাজগহা নিক্খমিত্ৰা সত্থারং দট্ঠুকামো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সত্থারা পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো আগতোসী’’তি পুট্ঠো ‘‘রাজগহতো, ভন্তে’’তি আহ. ‘‘মম পুত্তস্স মহাকস্সপস্স খমনীয’’ন্তি? ‘‘খমনীযং, ভন্তে, একো পন সদ্ধিৰিহারিকো ওৰাদমত্তেন ¶ কুজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেত্ৰা পলাতো’’তি. সত্থা ‘‘ন সো ইদানেৰ ওৰাদং সুত্ৰা কুজ্ঝতি, পুব্বেপি কুজ্ঝিযেৰ. ন ইদানেৰ কুটিং দূসেতি, পুব্বেপি দূসেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি –
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে হিমৰন্তপদেসে একো সিঙ্গিলসকুণো কুলাৰকং কত্ৰা ৰসি. অথেকদিৰসং দেৰে ৰস্সন্তে একো মক্কটো সীতেন কম্পমানো তং পদেসং অগমাসি. সিঙ্গিলো তং দিস্ৰা গাথমাহ –
‘‘মনুস্সস্সেৰ তে সীসং, হত্থপাদা চ ৰানর;
অথ কেন নু ৰণ্ণেন, অগারং তে ন ৰিজ্জতী’’তি. (জা. ১.৪.৮১);
মক্কটো ‘‘কিঞ্চাপি মে হত্থপাদা অত্থি, যায পন পঞ্ঞায ৰিচারেত্ৰা অগারং করেয্যং, সা মে পঞ্ঞা নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা তমত্থং ৰিঞ্ঞাপেতুকামো ইমং গাথমাহ –
‘‘মনুস্সস্সেৰ মে সীসং, হত্থপাদা চ সিঙ্গিল;
যাহু সেট্ঠা মনুস্সেসু, সা মে পঞ্ঞা ন ৰিজ্জতী’’তি. (জা. ১.৪.৮২);
অথ ¶ নং ‘‘এৰরূপস্স তৰ কথং ঘরাৰাসো ইজ্ঝিস্সতী’’তি গরহন্তো সিঙ্গিলো ইমং গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘অনৰট্ঠিতচিত্তস্স ¶ , লহুচিত্তস্স দুব্ভিনো;
নিচ্চং অদ্ধুৰসীলস্স, সুখভাৰো ন ৰিজ্জতি.
‘‘সো করস্সু আনুভাৰং, ৰীতিৰত্তস্সু সীলিযং;
সীতৰাতপরিত্তাণং, করস্সু কুটৰং কপী’’তি. (জা. ১.৪.৮৩-৮৪);
মক্কটো ‘‘অযং মং অনৰট্ঠিতচিত্তং লহুচিত্তং মিত্তদুব্ভিং অদ্ধুৰসীলং করোতি, ইদানিস্স মিত্তদুব্ভিভাৰং দস্সেস্সামী’’তি কুলাৰকং ৰিদ্ধংসেত্ৰা ৰিপ্পকিরি. সকুণো তস্মিং কুলাৰকং গণ্হন্তে এৰ একেন পস্সেন নিক্খমিত্ৰা পলাযি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মক্কটো কুটিদূসকভিক্খু অহোসি, সিঙ্গিলসকুণো কস্সপো অহোসী’’তি ¶ . জাতকং সমোধানেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, ন ইদানেৰ, পুব্বেপি সো ওৰাদক্খণে কুজ্ঝিত্ৰা কুটিং দূসেসি, মম পুত্তস্স কস্সপস্স এৰরূপেন বালেন সদ্ধিং ৰসনতো এককস্সেৰ নিৰাসো সেয্যো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চরঞ্চে নাধিগচ্ছেয্য, সেয্যং সদিসমত্তনো;
একচরিযং দল়্হং কযিরা, নত্থি বালে সহাযতা’’তি.
তত্থ চরন্তি ইরিযাপথচারং অগ্গহেত্ৰা মনসাচারো ৰেদিতব্বো, কল্যাণমিত্তং পরিযেসন্তোতি অত্থো. সেয্যং সদিসমত্তনোতি অত্তনো সীলসমাধিপঞ্ঞাগুণেহি অধিকতরং ¶ ৰা সদিসং ৰা ন লভেয্য চে. একচরিযন্তি এতেসু হি সেয্যং লভমানো সীলাদীহি ৰড্ঢতি, সদিসং লভমানো ন পরিহাযতি, হীনেন পন সদ্ধিং একতো ৰসন্তো একতো সংভোগপরিভোগং করোন্তো সীলাদীহি পরিহাযতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘এৰরূপো পুগ্গলো ন সেৰিতব্বো ন ভজিতব্বো ন পযিরুপাসিতব্বো অঞ্ঞত্র অনুদ্দযা অঞ্ঞত্র অনুকম্পা’’তি (পু. প. ১২১; অ. নি. ৩.২৬). তস্মা সচে কারুঞ্ঞং পটিচ্চ ‘‘অযং মং নিস্সায সীলাদীহি ৰড্ঢিস্সতী’’তি তম্হা পুগ্গলা কিঞ্চি অপচ্চাসীসন্তো তং সঙ্গণ্হিতুং সক্কোতি, ইচ্চেতং কুসলং ¶ . নো চে সক্কোতি, একচরিযং দল়্হং কযিরা একীভাৰমেৰ থিরং কত্ৰা সব্বইরিযাপথেসু এককোৰ ৰিহরেয্য. কিং কারণা? নত্থি বালে সহাযতাতি সহাযতা নাম চূল়সীলং মজ্ঝিমসীলং মহাসীলং দস কথাৰত্থূনি তেরস ধুতঙ্গগুণা ৰিপস্সনাগুণা চত্তারো মগ্গা চত্তারি ফলানি তিস্সো ৰিজ্জা ছ অভিঞ্ঞা. অযং সহাযতাগুণো বালং নিস্সায নত্থীতি.
দেসনাৰসানে আগন্তুকো ভিক্খু সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু, দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
মহাকস্সপত্থেরসদ্ধিৰিহারিকৰত্থু দুতিযং.
৩. আনন্দসেট্ঠিৰত্থু
পুত্তা ¶ মত্থীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো আনন্দসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির আনন্দসেট্ঠি নাম চত্তালীসকোটিৰিভৰো মহামচ্ছরী অহোসি. সো অন্ৰড্ঢমাসং ঞাতকে সন্নিপাতেত্ৰা পুত্তং মূলসিরিং নাম তীসু ৰেলাসু এৰং ওৰদতি – ‘‘ইদং চত্তালীসকোটিধনং ‘বহূ’’’তি মা সঞ্ঞং করি, ৰিজ্জমানং ধনং ন দাতব্বং, নৰং ধনং উপ্পাদেতব্বং. একেকম্পি হি কহাপণং ৰযং করোন্তস্স পন খীযতেৰ. তস্মা –
‘‘অঞ্জনানং খযং দিস্ৰা, উপচিকানঞ্চ আচযং;
মধূনঞ্চ সমাহারং, পণ্ডিতো ঘরমাৰসে’’তি.
সো অপরেন সমযেন অত্তনো পঞ্চ মহানিধিযো পুত্তস্স অনাচিক্খিত্ৰা ধননিস্সিতো মচ্ছেরমলমলিনো কালং কত্ৰা তস্সেৰ নগরস্স একস্মিং দ্ৰারগামকে চণ্ডালানং কুলসহস্সং পটিৰসতি. তত্থেকিস্সা চণ্ডালিযা কুচ্ছিস্মিং ¶ পটিসন্ধিং গণ্হি. রাজা তস্স কালকিরিযং সুত্ৰা পুত্তমস্স মূলসিরিং পক্কোসাপেত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানে ঠপেসি. তম্পি চণ্ডালকুলসহস্সং একতোৰ ভতিযা কম্মং কত্ৰা জীৰমানং তস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায নেৰ ভতিং লভতি, ন যাপনমত্ততো পরং ভত্তপিণ্ডম্পি. তে ‘‘মযং এতরহি কম্মং করোন্তাপি পিণ্ডভত্তম্পি ন লভাম, অম্হাকং অন্তরে কাল়কণ্ণিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি দ্ৰে কোট্ঠাসা হুত্ৰা যাৰ তস্স মাতাপিতরো ¶ ৰিসুং হোন্তি, তাৰ ৰিভজিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কুলে কাল়কণ্ণী উপ্পন্না’’তি তস্স মাতরং নীহরিংসু.
সাপি যাৰস্সা সো কুচ্ছিগতো, তাৰ যাপনমত্তম্পি কিচ্ছেন লভিত্ৰা পুত্তং ৰিজাযি. তস্স হত্থা চ পাদা চ অক্খীনি চ কণ্ণা চ নাসা চ মুখঞ্চ যথাঠানে ন অহেসুং. সো এৰরূপেন অঙ্গৰেকল্লেন সমন্নাগতো পংসুপিসাচকো ৰিয অতিৰিরূপো অহোসি. এৰং সন্তেপি তং মাতা ন পরিচ্চজি. কুচ্ছিযং ৰসিতপুত্তস্মিঞ্হি সিনেহো বলৰা হোতি. সা তং কিচ্ছেন পোসযমানা তং আদায গতদিৰসে কিঞ্চি অলভিত্ৰা গেহে কত্ৰা সযমেৰ গতদিৰসে ভতিং লভতি. অথ নং পিণ্ডায চরিত্ৰা জীৰিতুং সমত্থকালে সা কপালকং হত্থে ঠপেত্ৰা, ‘‘তাত ¶ , মযং তং নিস্সায মহাদুক্খং পত্তা, ইদানি ন সক্কোমি তং পোসেতুং, ইমস্মিং নগরে কপণদ্ধিকাদীনং ¶ পটিযত্তভত্তানি অত্থি, তত্থ ভিক্খায চরিত্ৰা জীৰাহী’’তি তং ৰিস্সজ্জেসি. সো ঘরপটিপাটিযা চরন্তো আনন্দসেট্ঠিকালে নিৰুত্তট্ঠানং গন্ত্ৰা জাতিস্সরো হুত্ৰা অত্তনো গেহং পাৰিসি. তীসু পন দ্ৰারকোট্ঠকেসু ন কোচি সল্লক্খেসি. চতুত্থে দ্ৰারকোট্ঠকে মূলসিরিসেট্ঠিনো পুত্তকা দিস্ৰা উব্বিগ্গহদযা পরোদিংসু. অথ নং সেট্ঠিপুরিসা ‘‘নিক্খম কাল়কণ্ণী’’তি পোথেত্ৰা নীহরিত্ৰা সঙ্কারট্ঠানে খিপিংসু. সত্থা আনন্দত্থেরেন পচ্ছাসমণেন পিণ্ডায চরন্তো তং ঠানং পত্তো থেরং ওলোকেত্ৰা তেন পুট্ঠো তং পৰত্তিং আচিক্খি. থেরো মূলসিরিং পক্কোসাপেসি. অথ মহাজনকাযো সন্নিপতি. সত্থা মূলসিরিং আমন্তেত্ৰা ‘‘জানাসি এত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন জানামী’’তি ৰুত্তে, ‘‘পিতা তে আনন্দসেট্ঠী’’তি ৰত্ৰা অসদ্দহন্তং ‘‘আনন্দসেট্ঠি পুত্তস্স তে পঞ্চ মহানিধিযো আচিক্খাহী’’তি আচিক্খাপেত্ৰা সদ্দহাপেসি. সো সত্থারং সরণং অগমাসি. তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পুত্তা মত্থি ধনম্মত্থি, ইতি বালো ৰিহঞ্ঞতি;
অত্তা হি অত্তনো নত্থি, কুতো পুত্তা কুতো ধন’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – পুত্তা মে অত্থি, ধনং মে অত্থি, ইতি বালো পুত্ততণ্হায চেৰ ধনতণ্হায চ হঞ্ঞতি ৰিহঞ্ঞতি দুক্খযতি, ‘‘পুত্তা মে নস্সিংসূ’’তি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘নস্সন্তী’’তি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘নস্সিস্সন্তী’’তি ৰিহঞ্ঞতি. ধনেপি এসেৰ নযো. ইতি ছহাকারেহি ৰিহঞ্ঞতি. ‘‘পুত্তে পোসেস্সামী’’তি রত্তিঞ্চ দিৰা চ থলজলপথাদীসু নানপ্পকারতো ৰাযমন্তোপি ৰিহঞ্ঞতি, ‘‘ধনং উপ্পাদেস্সামী’’তি কসিৰাণিজ্জাদীনি করোন্তোপি ৰিহঞ্ঞতেৰ. এৰং ¶ ৰিহঞ্ঞস্স চ অত্তা হি অত্তনো নত্থি তেন ৰিঘাতেন দুক্খিতং অত্তানং সুখিতং কাতুং অসক্কোন্তস্স পৰত্তিযম্পিস্স অত্তা হি অত্তনো নত্থি, মরণমঞ্চে নিপন্নস্স মারণন্তিকাহি ৰেদনাহি অগ্গিজালাহি ৰিয পরিডয্হমানস্স ছিজ্জমানেসু সন্ধিবন্ধনেসু, ভিজ্জমানেসু অট্ঠিসঙ্ঘাটেসু নিমীলেত্ৰা পরলোকং উম্মীলেত্ৰা ইধলোকং পস্সন্তস্সাপি দিৰসে দিৰসে দ্ৰিক্খত্তুং ন্হাপেত্ৰা তিক্খত্তুং ভোজেত্ৰা গন্ধমালাদীহি অলঙ্করিত্ৰা যাৰজীৰং পোসিতোপি সহাযভাৰেন ¶ দুক্খপরিত্তাণং কাতুং অসমত্থতায অত্তা হি অত্তনো নত্থি. কুতো ¶ পুত্তা কুতো ধনং পুত্তা ৰা ধনং ৰা তস্মিং সমযে কিমেৰ করিস্সন্তি, আনন্দসেট্ঠিনোপি কস্সচি কিঞ্চি অদত্ৰা পুত্তস্সত্থায ধনং সণ্ঠপেত্ৰা পুব্বে ৰা মরণমঞ্চে নিপন্নস্স, ইদানি ৰা ইমং দুক্খং পত্তস্স কুতো পুত্তা কুতো ধনং. পুত্তা ৰা ধনং ৰা তস্মিং সমযে কিং দুক্খং হরিংসু, কিং ৰা সুখং উপ্পাদযিংসূতি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দেসনা মহাজনস্স সাত্থিকা অহোসীতি.
আনন্দসেট্ঠিৰত্থু ততিযং.
৪. গণ্ঠিভেদকচোরৰত্থু
যো বালোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো গণ্ঠিভেদকচোরে আরব্ভ কথেসি.
তে কির দ্ৰে সহাযকা ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তেন মহাজনেন সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা একো ধম্মকথং অস্সোসি, একো অত্তনো গয্হূপগং ওলোকেসি. তেসু একো ধম্মং সুণমানো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, ইতরো একস্স দুস্সন্তে বদ্ধং পঞ্চমাসকমত্তং লভি. তস্স তং গেহে পাকভত্তং জাতং, ইতরস্স গেহে ন পচ্চতি. অথ নং সহাযকচোরো অত্তনো ভরিযায সদ্ধিং উপ্পণ্ডযমানো ‘‘ত্ৰং অতিপণ্ডিততায অত্তনো গেহে পাকভত্তমূলম্পি ন নিপ্ফাদেসী’’তি আহ. ইতরো পন ‘‘বালভাৰেনেৰ ৰতাযং অত্তনো পণ্ডিতভাৰং মঞ্ঞতী’’তি তং পৰত্তিং সত্থু আরোচেতুং ¶ ঞাতীহি সদ্ধিং জেতৰনং গন্ত্ৰা আরোচেসি. সত্থা তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো ¶ বালো মঞ্ঞতি বাল্যং, পণ্ডিতো ৰাপি তেন সো;
বালো চ পণ্ডিতমানী, স ৰে ‘বালো’তি ৰুচ্চতী’’তি.
তত্থ যো বালোতি যো অন্ধবালো অপণ্ডিতো সমানো ‘‘বালো অহ’’ন্তি অত্তনো বাল্যং বালভাৰং মঞ্ঞতি জানাতি. তেন সোতি ¶ তেন কারণেন সো পুগ্গলো পণ্ডিতো ৰাপি হোতি পণ্ডিতসদিসো ৰা. সো হি ‘‘বালো অহ’’ন্তি জানমানো অঞ্ঞং পণ্ডিতং উপসঙ্কমন্তো পযিরুপাসন্তো তেন পণ্ডিতভাৰত্থায ওৰদিযমানো অনুসাসিযমানো তং ওৰাদং গণ্হিত্ৰা পণ্ডিতো ৰা হোতি পণ্ডিততরো ৰা. স ৰে বালোতি যো চ বালো সমানো ‘‘কো অঞ্ঞো মযা সদিসো বহুস্সুতো ৰা ধম্মকথিকো ৰা ৰিনযধরো ৰা ধুতঙ্গধরো ৰা অত্থী’’তি এৰং পণ্ডিতমানী হোতি. সো অঞ্ঞং পণ্ডিতং অনুপসঙ্কমন্তো অপযিরুপাসন্তো নেৰ পরিযত্তিং উগ্গণ্হাতি, ন পটিপত্তিং পূরেতি, একন্তবালভাৰমেৰ পাপুণাতি. সো গণ্ঠিভেদকচোরো ৰিয. তেন ৰুত্তং ‘‘স ৰে ‘বালো’তি ৰুচ্চতী’’তি.
দেসনাপরিযোসানে ইতরস্স ঞাতকেহি সদ্ধিং মহাজনো সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণীতি.
গণ্ঠিভেদকচোরৰত্থু চতুত্থং.
৫. উদাযিত্থেরৰত্থু
যাৰজীৰম্পি চে বালোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির মহাথেরেসু পটিক্কন্তেসু ধম্মসভং গন্ত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি. অথ নং একদিৰসং আগন্তুকা ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘অযং বহুস্সুতো মহাথেরো ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানা খন্ধাদিপটিসংযুত্তং পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা কিঞ্চি অজানমানং ‘‘কো এসো, বুদ্ধেহি সদ্ধিং একৰিহারে ৰসমানো খন্ধধাতুআযতনমত্তম্পি ন জানাতী’’তি গরহিত্ৰা তং পৰত্তিং তথাগতস্স আরোচেসুং. সত্থা তেসং ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যাৰজীৰম্পি চে বালো, পণ্ডিতং পযিরুপাসতি;
ন সো ধম্মং ৰিজানাতি, দব্বী সূপরসং যথা’’তি.
তস্সত্থো ¶ – বালো নামেস যাৰজীৰম্পি পণ্ডিতং উপসঙ্কমন্তো পযিরুপাসন্তো ‘‘ইদং বুদ্ধৰচনং, এত্তকং বুদ্ধৰচন’’ন্তি এৰং পরিযত্তিধম্মং ৰা ‘‘অযং ¶ চারো, অযং ৰিহারো, অযং আচারো, অযং গোচরো, ইদং সাৰজ্জং, ইদং অনৰজ্জং, ইদং সেৰিতব্বং, ইদং ন সেৰিতব্বং, ইদং পটিৰিজ্ঝিতব্বং, ইদং সচ্ছিকাতব্ব’’ন্তি এৰং পটিপত্তিপটিৰেধধম্মং ৰা ন জানাতি. যথা কিং? দব্বী সূপরসং যথাতি. যথা হি দব্বী যাৰ পরিক্খযা নানপ্পকারায সূপৰিকতিযা সম্পরিৰত্তমানাপি ‘‘ইদং লোণিকং, ইদং অলোণিকং, ইদং তিত্তকং, ইদং খারিকং, ইদং কটুকং, ইদং অম্বিলং, ইদং অনম্বিলং, ইদং কসাৰ’’ন্তি ¶ সূপরসং ন জানাতি, এৰমেৰ বালো যাৰজীৰম্পি পণ্ডিতং পযিরুপাসমানো ৰুত্তপ্পকারং ধম্মং ন জানাতীতি.
দেসনাৰসানে আগন্তুকা ভিক্খূ আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি.
উদাযিত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. তিংসমত্তপাৰেয্যকভিক্খুৰত্থু
মুহুত্তমপি চে ৰিঞ্ঞূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিংসমত্তে পাৰেয্যকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
তেসঞ্হি ভগৰা ইত্থিং পরিযেসন্তানং কপ্পাসিকৰনসণ্ডে পঠমং ধম্মং দেসেসি. তদা তে সব্বেৰ এহিভিক্খুভাৰং পত্ৰা ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা হুত্ৰা তেরস ধুতঙ্গানি সমাদায ৰত্তমানা পুনপি দীঘস্স অদ্ধুনো অচ্চযেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অনমতগ্গধম্মদেসনং সুত্ৰা তস্মিংযেৰ আসনে অরহত্তং পাপুণিংসু. ভিক্খূ ‘‘অহো ৰতিমেহি ভিক্খূহি খিপ্পমেৰ ধম্মো ৰিঞ্ঞাতো’’তি ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা তং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি ইমে তিংসমত্তা সহাযকা ধুত্তা হুত্ৰা তুণ্ডিলজাতকে (জা. ১.৬.৮৮ আদযো) মহাতুণ্ডিলস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰাপি খিপ্পমেৰ ¶ ধম্মং ৰিঞ্ঞায পঞ্চ সীলানি সমাদিযিংসু, তে তেনেৰ উপনিস্সযেন এতরহি নিসিন্নাসনেযেৰ অরহত্তং পত্তা’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মুহুত্তমপি চে ৰিঞ্ঞূ, পণ্ডিতং পযিরুপাসতি;
খিপ্পং ধম্মং ৰিজানাতি, জিৰ্হা সূপরসং যথা’’তি.
তস্সত্থো ¶ ¶ – ৰিঞ্ঞূ পণ্ডিতপুরিসো মুহুত্তমপি চে অঞ্ঞং পণ্ডিতং পযিরুপাসতি, সো তস্স সন্তিকে উগ্গণ্হন্তো পরিপুচ্ছন্তো খিপ্পমেৰ পরিযত্তিধম্মং ৰিজানাতি. ততো কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা পটিপত্তিযং ঘটেন্তো ৰাযমন্তো যথা নাম অনুপহতজিৰ্হাপসাদো পুরিসো রসৰিজাননত্থং জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা এৰ লোণিকাদিভেদং রসং ৰিজানাতি, এৰং পণ্ডিতো খিপ্পমেৰ লোকুত্তরধম্মম্পি ৰিজানাতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ ভিক্খূ অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
তিংসমত্তপাৰেয্যকভিক্খুৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু
চরন্তি বালা দুম্মেধাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিং আরব্ভ কথেসি. সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু উদানে (উদা. ৪৩) আগতমেৰ.
তদা হি সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠি পরিসপরিযন্তে নিসিন্নো ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা অত্তনা পটিলদ্ধগুণং ¶ সত্থু আরোচেতুকামো পরিসমজ্ঝে ওগাহিতুং অৰিসহন্তো মহাজনস্স সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তনকালে ৰিহারং অগমাসি. তস্মিং খণে সক্কো দেৰরাজা ‘‘অযং সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠি অত্তনো সত্থু সাসনে পটিলদ্ধগুণং পাকটং কাতুকামো’’তি ঞত্ৰা ‘‘ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি গন্ত্ৰা আকাসে ঠিতোৰ এতদৰোচ – ‘‘সুপ্পবুদ্ধ, ত্ৰং মনুস্সদলিদ্দো মনুস্সৰরাকো, অহং তে অপরিযন্তং ধনং দস্সামি, ‘বুদ্ধো ন বুদ্ধো, ধম্মো ন ধম্মো, সঙ্ঘো ন সঙ্ঘো, অলং মে বুদ্ধেন, অলং মে ধম্মেন, অলং মে সঙ্ঘেনা’তি ৰদেহী’’তি. অথ নং সো আহ – ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং সক্কো’’তি. অন্ধবাল, অহিরিক ত্ৰং মযা সদ্ধিং কথেতুং ন যুত্তরূপো, ত্ৰং মং ‘‘দুগ্গতো দলিদ্দো কপণো’’তি ৰদেসি, নেৰাহং দুগ্গতো, ন দলিদ্দো, সুখপ্পত্তো অহমস্মি মহদ্ধনো –
‘‘সদ্ধাধনং সীলধনং, হিরী ওত্তপ্পিযং ধনং;
সুতধনঞ্চ চাগো চ, পঞ্ঞা ৰে সত্তমং ধনং.
‘‘যস্স ¶ ¶ এতে ধনা অত্থি, ইত্থিযা পুরিসস্স ৰা;
‘অদলিদ্দো’তি তং আহু, অমোঘং তস্স জীৰিত’’ন্তি. (অ. নি. ৭.৫-৬) –
ইমানি মে সত্তৰিধঅরিযধনানি সন্তি, যেসঞ্হি ইমানি সত্ত ধনানি সন্তি, ন তে বুদ্ধেহি ৰা পচ্চেকবুদ্ধেহি ৰা ‘‘দলিদ্দা’’তি ¶ ৰুচ্চন্তীতি. সক্কো তস্স কথং সুত্ৰা তং অন্তরামগ্গে ওহায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং ৰচনপটিৰচনং আরোচেসি. অথ নং ভগৰা আহ – ‘‘ন খো, সক্ক, সক্কা তাদিসানং সতেনপি সহস্সেনপি সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিং ‘বুদ্ধো ন বুদ্ধো’তি ৰা, ‘ধম্মো ন ধম্মো’তি ৰা, ‘সঙ্ঘো ন সঙ্ঘো’তি ৰা কথাপেতু’’ন্তি. সুপ্পবুদ্ধোপি খো কুট্ঠি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা কতপটিসন্থারো সম্মোদমানো অত্তনা পটিলদ্ধগুণং আরোচেত্ৰা ৰুট্ঠাযাসনা পক্কামি. অথ নং অচিরপক্কন্তং গাৰী তরুণৰচ্ছা জীৰিতা ৰোরোপেসি.
সা কির একা যক্খিনী পুক্কুসাতিকুলপুত্তং, বাহিযং দারুচীরিযং, তম্বদাঠিকচোরঘাতকং, সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিন্তি ইমেসং চতুন্নং জনানং অনেকসতে অত্তভাৰে গাৰী হুত্ৰা জীৰিতা ৰোরোপেসি. তে কির অতীতে চত্তারো সেট্ঠিপুত্তা হুত্ৰা একং নগরসোভিনিং গণিকং উয্যানং নেত্ৰা দিৰসং সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা সাযন্হসমযে এৰং সম্মন্তযিংসু – ‘‘ইমস্মিং ঠানে অঞ্ঞো নত্থি, ইমিস্সা অম্হেহি দিন্নং কহাপণসহস্সঞ্চ সব্বঞ্চ পসাধনভণ্ডং গহেত্ৰা ইমং মারেত্ৰা গচ্ছামা’’তি. সা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ইমে নিল্লজ্জা, মযা সদ্ধিং অভিরমিত্ৰা ইদানি মং মারেতুকামা, জানিস্সামি নেসং কত্তব্বযুত্তক’’ন্তি তেহি মারিযমানা ¶ ‘‘অহং যক্খিনী হুত্ৰা যথা মং এতে মারেন্তি, এৰমেৰ তে মারেতুং সমত্থা ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. তস্স নিস্সন্দেন ইমে মারেসি. সম্বহুলা ভিক্খূ তস্স কালকিরিযং ভগৰতো আরোচেত্ৰা ‘‘তস্স কা গতি, কেন চ কারণেন কুট্ঠিভাৰং পত্তো’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা তস্স তাৰতিংসভৰনে উপ্পন্নভাৰঞ্চ তগরসিখিপচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা নিট্ঠুভিত্ৰা অপসব্যং কত্ৰা দীঘরত্তং নিরযে পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন ইদানি কুট্ঠিভাৰপ্পত্তিঞ্চ ব্যাকরিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ইমে সত্তা অত্তনাৰ ¶ অত্তনো কটুকৰিপাককম্মং করোন্তা ৰিচরন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা উত্তরি ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘চরন্তি বালা দুম্মেধা, অমিত্তেনেৰ অত্তনা;
করোন্তা পাপকং কম্মং, যং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তি.
তত্থ ¶ চরন্তীতি চতূহি ইরিযাপথেহি অকুসলমেৰ করোন্তা ৰিচরন্তি. বালাতি ইধলোকত্থঞ্চ পরলোকত্থঞ্চ অজানন্তা ইধ বালা নাম. দুম্মেধাতি দুপ্পঞ্ঞা. অমিত্তেনেৰ ¶ অত্তনাতি অত্তনা অমিত্তভূতেন ৰিয ৰেরিনা হুত্ৰা. কটুকপ্ফলন্তি তিখিণফলং দুক্খফলন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুপ্পবুদ্ধকুট্ঠিৰত্থু সত্তমং.
৮. কস্সকৰত্থু
ন তং কম্মং কতং সাধূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কস্সকং আরব্ভ কথেসি.
সো কির সাৰত্থিতো অৰিদূরে একং খেত্তং কসতি. চোরা উদকনিদ্ধমনেন নগরং পৰিসিত্ৰা একস্মিং অড্ঢকুলে উমঙ্গং ভিন্দিত্ৰা বহুং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং গহেত্ৰা উদকনিদ্ধমনেনেৰ নিক্খমিংসু. একো চোরো তে ৰঞ্চেত্ৰা একং সহস্সত্থৰিকং ওৰট্টিকায কত্ৰা তং খেত্তং গন্ত্ৰা তেহি সদ্ধিং ভণ্ডং ভাজেত্ৰা আদায গচ্ছন্তো ওৰট্টিকতো পতমানং সহস্সত্থৰিকং ন সল্লক্খেসি. তং দিৰসং সত্থা পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো তং কস্সকং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তোপৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারযমানো ইদং অদ্দস – ‘‘অযং কস্সকো পাতোৰ কসিতুং গমিস্সতি, ভণ্ডসামিকা চোরানং অনুপদং গন্ত্ৰা ওৰট্টিকতো পতমানং সহস্সত্থৰিকং দিস্ৰা এতং গণ্হিস্সন্তি, মং ঠপেত্ৰা তস্স অঞ্ঞো সক্খী নাম ¶ ন ভৰিস্সতি, সোতাপত্তিমগ্গস্স উপনিস্সযোপিস্স অত্থি, তত্থ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সোপি কস্সকো পাতোৰ কসিতুং গতো. সত্থা আনন্দত্থেরেন পচ্ছাসমণেন তত্থ অগমাসি. কস্সকো সত্থারং দিস্ৰা গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ¶ ৰন্দিত্ৰা পুন কসিতুং আরভি. সত্থা তেন সদ্ধিং কিঞ্চি অৰত্ৰাৰ সহস্সত্থৰিকায পতিতট্ঠানং গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘পস্স, আনন্দ, আসীৰিসো’’তি. ‘‘পস্সামি, ভন্তে, ঘোরৰিসো’’তি.
কস্সকো তং কথং সুত্ৰা ‘‘মম ৰেলায ৰা অৰেলায ৰা ৰিচরণট্ঠানমেতং, আসীৰিসো কিরেত্থ অত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থরি এত্তকং ৰত্ৰা পক্কন্তে ‘‘মারেস্সামি ন’’ন্তি পতোদলট্ঠিং আদায গতো সহস্সভণ্ডিকং দিস্ৰা ‘‘ইমং সন্ধায সত্থারা কথিতং ভৰিস্সতী’’তি তং আদায ¶ নিৰত্তো, অব্যত্ততায একমন্তে ঠপেত্ৰা পংসুনা পটিচ্ছাদেত্ৰা পুন কসিতুং আরভি. মনুস্সা চ ৰিভাতায রত্তিযা গেহে চোরেহি কতকম্মং দিস্ৰা পদানুপদং গচ্ছন্তা তং খেত্তং গন্ত্ৰা তত্থ চোরেহি ভণ্ডস্স ভাজিতট্ঠানং দিস্ৰা কস্সকস্স পদৰলঞ্জং অদ্দসংসু. তে তস্স পদানুসারেন গন্ত্ৰা থৰিকায ঠপিতট্ঠানং দিস্ৰা পংসুং ৰিযূহিত্ৰা থৰিকং আদায ‘‘ত্ৰং গেহং ৰিলুম্পিত্ৰা খেত্তং কসমানো ৰিয ৰিচরসী’’তি তজ্জেত্ৰা পোথেত্ৰা নেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সযিংসু. রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ¶ তস্স ৰধং আণাপেসি. রাজপুরিসা তং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা কসাহি তাল়েন্তা আঘাতনং নযিংসু. সো কসাহি তাল়িযমানো অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘পস্সানন্দ, আসীৰিসোতি, পস্সামি ভগৰা ঘোরৰিসো’’তি ৰদন্তো গচ্ছতি. অথ নং রাজপুরিসা ‘‘ত্ৰং সত্থু চেৰ আনন্দত্থেরস্স চ কথং কথেসি, কিং নামেত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা – ‘‘রাজানং দট্ঠুং লভমানো কথেস্সামী’’তি ৰুত্তে রঞ্ঞো সন্তিকং নেত্ৰা রঞ্ঞো তং পৰত্তিং কথযিংসু. অথ নং রাজা ‘‘কস্মা এৰং কথেসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘নাহং, দেৰ, চোরো’’তি ৰত্ৰা কসনত্থায নিক্খন্তকালতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আচিক্খি. রাজা তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘অযং ভণে লোকে অগ্গপুগ্গলং সত্থারং সক্খিং অপদিসতি, ন যুত্তং এতস্স দোসং আরোপেতুং, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি তং আদায সাযন্হসমযে সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘ভগৰা কচ্চি তুম্হে আনন্দত্থেরেন সদ্ধিং এতস্স কস্সকস্স কসনট্ঠানং গতা’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘কিং ৰো তত্থ দিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘সহস্সত্থৰিকা, মহারাজা’’তি. ‘‘দিস্ৰা কিং অৰোচুত্থা’’তি? ‘‘ইদং নাম, মহারাজা’’তি. ‘‘ভন্তে, সচাযং পুরিসো তুম্হাদিসং অপদিসং নাকরিস্স, ন জীৰিতং অলভিস্স, তুম্হেহি পন কথিতকথং ¶ কথেত্ৰা তেন জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘আম, মহারাজ, অহম্পি এত্তকমেৰ ৰত্ৰা গতো, পণ্ডিতেন নাম যং কম্মং কত্ৰা পচ্ছানুতপ্পং ¶ হোতি, তং ন কত্তব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন তং কম্মং কতং সাধু, যং কত্ৰা অনুতপ্পতি;
যস্স অস্সুমুখো রোদং, ৰিপাকং পটিসেৰতী’’তি.
তত্থ ন তং কম্মন্তি যং নিরযাদীসু নিব্বত্তনসমত্থং দুক্খুদ্রযং কম্মং কত্ৰা অনুস্সরন্তো অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে অনুতপ্পতি অনুসোচতি, তং কতং ন সাধু ন সুন্দরং নিরত্থকং. যস্স অস্সুমুখোতি যস্স অস্সূহি তিন্তমুখো রোদন্তো ৰিপাকং অনুভোতীতি.
দেসনাৰসানে ¶ কস্সকো উপাসকো সোতাপত্তিফলং পত্তো, সম্পত্তভিক্খূপি সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কস্সকৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সুমনমালাকারৰত্থু
তঞ্চ কম্মং কতং সাধূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সুমনং নাম মালাকারং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির দেৰসিকং বিম্বিসাররাজানং পাতোৰ অট্ঠহি সুমনপুপ্ফনাল়ীহি উপট্ঠহন্তো অট্ঠ কহাপণে লভতি. অথেকদিৰসং তস্মিং পুপ্ফানি গহেত্ৰা নগরং পৰিট্ঠমত্তে ভগৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহতা বুদ্ধানুভাৰেন মহতিযা বুদ্ধলীল়ায নগরং পিণ্ডায পাৰিসি. ভগৰা হি একদা ছব্বণ্ণরংসিযো চীৰরেন পটিচ্ছাদেত্ৰা অঞ্ঞতরো পিণ্ডপাতিকো ৰিয চরতি তিংসযোজনমগ্গং অঙ্গুলিমালস্স পচ্চুগ্গমনং গচ্ছন্তো ৰিয, একদা ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা কপিলৰত্থুপ্পৰেসনাদীসু ৰিয. তস্মিম্পি দিৰসে সরীরতো ছব্বণ্ণরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো মহন্তেন বুদ্ধানুভাৰেন মহতিযা বুদ্ধলীল়ায রাজগহং পাৰিসি. মালাকারো ভগৰতো রতনগ্ঘিযসদিসং অত্তভাৰং দিস্ৰা দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণঅসীতানুব্যঞ্জনসরীরসোভগ্গং ¶ ওলোকেত্ৰা পসন্নচিত্তো ‘‘কিং নু খো সত্থু অধিকারং করোমী’’তি চিন্তেত্ৰা অঞ্ঞং অপস্সন্তো ‘‘ইমেহি পুপ্ফেহি ভগৰন্তং পূজেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুন চিন্তেসি – ‘‘ইমানি রঞ্ঞো নিবদ্ধং উপট্ঠানপুপ্ফানি, রাজা ইমানি অলভন্তো মং বন্ধাপেয্য ৰা ঘাতাপেয্য ৰা রট্ঠতো ৰা পব্বাজেয্য, কিং নু খো করোমী’’তি? অথস্স এতদহোসি ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা বন্ধাপেতু ৰা রট্ঠতো পব্বাজেতু ৰা, সো হি ময্হং দদমানোপি ইমস্মিং অত্তভাৰে জীৰিতমত্তং ধনং দদেয্য, সত্থুপূজা পন মে অনেকাসু কপ্পকোটীসু অলং হিতায চেৰ সুখায চা’’তি অত্তনো ¶ জীৰিতং তথাগতস্স পরিচ্চজি.
সো ‘‘যাৰ মে পসন্নং চিত্তং ন পতিকুটতি, তং তাৰদেৰ পূজং করিস্সামী’’তি হট্ঠতুট্ঠো উদগ্গুদগ্গো সত্থারং পূজেসি. কথং? পঠমং তাৰ দ্ৰেৰ পুপ্ফমুট্ঠিযো তথাগতস্স উপরি খিপি, তা উপরিমত্থকে ৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা দক্খিণহত্থপস্সেন মালাপটচ্ছন্নেন ¶ ওতরিত্ৰা অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা পিট্ঠিপস্সেন ওতরিত্ৰা তথেৰ অট্ঠংসু. অপরা দ্ৰে মুট্ঠিযো খিপি, তা ৰামহত্থপস্সেন ওতরিত্ৰা তথেৰ অট্ঠংসু. এৰং অট্ঠ নাল়িযো অট্ঠ মুট্ঠিযো হুত্ৰা চতূসু ঠানেসু তথাগতং পরিক্খিপিংসু. পুরতো গমনদ্ৰারমত্তমেৰ অহোসি. পুপ্ফানং ৰণ্টানি অন্তো অহেসুং, পত্তানি বহিমুখানি. ভগৰা রজতপত্তপরিক্খিত্তো ৰিয হুত্ৰা পাযাসি. পুপ্ফানি অচিত্তকানিপি সচিত্তকং নিস্সায সচিত্তকানি ৰিয অভিজ্জিত্ৰা অপতিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ গচ্ছন্তি, ঠিতঠিতট্ঠানে তিট্ঠন্তি. সত্থু সরীরতো সতসহস্সৰিজ্জুলতা ৰিয রংসিযো নিক্খমিংসু. পুরতো চ পচ্ছতো চ দক্খিণতো চ ৰামতো চ সীসমত্থকতো চ নিরন্তরং নিক্খন্তরংসীসু একাপি সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ অপলাযিত্ৰা সব্বাপি সত্থারং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা তরুণতালক্খন্ধপ্পমাণা ¶ হুত্ৰা পুরতো এৰ ধাৰন্তি. সকলনগরং সঙ্খুভি. অন্তোনগরে নৰ কোটিযো, বহিনগরে নৰ কোটিযোতি অট্ঠারসসু কোটীসু একোপি পুরিসো ৰা ইত্থী ৰা ভিক্খং গহেত্ৰা অনিক্খন্তো নাম নত্থি. মহাজনো সীহনাদং নদন্তো চেলুক্খেপসহস্সানি করোন্তো সত্থু পুরতোৰ গচ্ছতি. সত্থাপি মালাকারস্স গুণং পাকটং কাতুং তিগাৰুতপ্পমাণে নগরে ভেরিচরণমগ্গেনেৰ ¶ অচরি. মালাকারস্স সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা পরিপূরি.
সো থোকঞ্ঞেৰ তথাগতেন সদ্ধিং চরিত্ৰা মনোসিলারসে নিমুগ্গো ৰিয বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিট্ঠো সত্থারং থোমেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তুচ্ছপচ্ছিমেৰ গহেত্ৰা গেহং অগমাসি. অথ নং ভরিযা পুচ্ছি ‘‘কহং পুপ্ফানী’’তি? ‘‘সত্থা মে পূজিতো’’তি. ‘‘রঞ্ঞো দানি কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা রট্ঠতো ৰা নীহরতু, অহং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা সত্থারং পূজেসিং, সব্বপুপ্ফানি অট্ঠ মুট্ঠিযোৰ অহেসুং, এৰরূপা নাম পূজা জাতা. মহাজনো উক্কুট্ঠিসহস্সানি করোন্তো সত্থারা সদ্ধিং চরতি, যো এস মহাজনস্স উক্কুট্ঠিসদ্দো, তস্মিং ঠানে এসো’’তি. অথস্স ভরিযা অন্ধবালতায এৰরূপে পাটিহারিযে ¶ পসাদং নাম অজনেত্ৰা তং অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা ‘‘রাজানো নাম চণ্ডা, সকিং কুদ্ধা হত্থপাদাদিচ্ছেদনেন বহুম্পি অনত্থং করোন্তি, তযা কতকম্মেন ময্হম্পি অনত্থো সিযা’’তি পুত্তে আদায রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা পক্কোসিত্ৰা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছিতা আহ – ‘‘মম সামিকো তুম্হাকং উপট্ঠানপুপ্ফেহি সত্থারং পূজেত্ৰা তুচ্ছহত্থো ঘরং আগন্ত্ৰা ‘কহং পুপ্ফানী’তি মযা পুট্ঠো ইদং নাম ৰদেসি, অহং তং পরিভাসিত্ৰা ‘রাজানো নাম চণ্ডা, সকিং কুদ্ধা হত্থপাদাদিচ্ছেদনেন বহুম্পি অনত্থং করোন্তি, তযা কতকম্মেন ময্হম্পি অনত্থো সিযা’তি তং ছড্ডেত্ৰা ইধাগতা, তেন কতং কম্মং সুকতং ৰা হোতু, দুক্কটং ৰা, তস্সেৰেতং, মযা তস্স ছড্ডিতভাৰং জানাহি, দেৰা’’তি. রাজা পঠমদস্সনেনেৰ সোতাপত্তিফলং পত্তো সদ্ধো পসন্নো অরিযসাৰকো চিন্তেসি ¶ – ‘‘অহো অযং ইত্থী অন্ধবালা, এৰরূপে গুণে পসাদং ন উপ্পাদেসী’’তি. সো কুদ্ধো ৰিয হুত্ৰা, ‘‘অম্ম, কিং ৰদেসি, ময্হং উপট্ঠানপুপ্ফেহি তেন পূজা কতা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ভদ্দকং তে কতং তং ছড্ডেন্তিযা, মম পুপ্ফেহি পূজাকারস্স অহং কত্তব্বযুত্তকং জানিস্সামী’’তি তং উয্যোজেত্ৰা ৰেগেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা সত্থারা ¶ সদ্ধিংযেৰ ৰিচরি.
সত্থা রঞ্ঞো চিত্তপ্পসাদং ঞত্ৰা ভেরিচরণৰীথিযা নগরং চরিত্ৰা রঞ্ঞো ঘরদ্ৰারং অগমাসি. রাজা পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং গেহং পৰেসেতুকামো অহোসি. সত্থা পন রাজঙ্গণেযেৰ নিসীদনাকারং দস্সেসি ¶ . রাজা তং ঞত্ৰা ‘‘সীঘং মণ্ডপং করোথা’’তি তঙ্খণঞ্ঞেৰ মণ্ডপং কারাপেসি. নিসীদি সত্থা সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. কস্মা পন সত্থা রাজগেহং ন পাৰিসি?
এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘সচাহং অন্তো পৰিসিত্ৰা নিসীদেয্যং, মহাজনো মং দট্ঠুং ন লভেয্য, মালাকারস্স গুণো পাকটো ন ভৰেয্য, রাজঙ্গণে পন মং নিসিন্নং মহাজনো দট্ঠুং লভিস্সতি, মালাকারস্স গুণো পাকটো ভৰিস্সতী’’তি. গুণৰন্তানঞ্হি গুণং বুদ্ধা এৰ পাকটং কাতুং সক্কোন্তি, অৰসেসজনো গুণৰন্তানং গুণং কথেন্তো মচ্ছরাযতি. চত্তারো পুপ্ফপটা চতুদ্দিসং অট্ঠংসু. মহাজনো সত্থারং পরিৰারেসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেনাহারেন পরিৰিসি. সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ চতূহি পুপ্ফপটেহি পরিক্খিত্তো সীহনাদং নদন্তো মহাজনেন পরিৰুতো ৰিহারং অগমাসি. রাজা সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো মালাকারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মম আহরিতপুপ্ফেহি কিন্তি কত্ৰা সত্থারং পূজেসী’’তি পুচ্ছি. মালাকারো ‘‘রাজা মং ঘাতেতু ৰা রট্ঠতো ৰা পব্বাজেতূতি জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পূজেসিং দেৰা’’তি আহ. রাজা ‘‘ত্ৰং মহাপুরিসো নামা’’তি ৰত্ৰা অট্ঠ হত্থী চ অস্সে চ দাসে চ দাসিযো ¶ চ মহাপসাধনানি চ অট্ঠ কহাপণসহস্সানি চ রাজকুলতো নীহরিত্ৰা সব্বালঙ্কারপ্পটিমণ্ডিতা অট্ঠ নারিযো চ অট্ঠ গামৰরে চাতি ইদং সব্বট্ঠকং নাম দানং অদাসি.
আনন্দত্থেরো চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ পাতোৰ পট্ঠায সীহনাদসহস্সানি চেৰ চেলুক্খেপসহস্সানি চ পৰত্তন্তি, কো নু খো মালাকারস্স ৰিপাকো’’তি? সো সত্থারং পুচ্ছি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘আনন্দ, ইমিনা মালাকারেন অপ্পমত্তকং কম্মং কত’’ন্তি মা সল্লক্খেসি, অযঞ্হি ময্হং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পূজং অকাসি. সো এৰং মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা –
‘‘কপ্পানং ¶ সতসহস্সং, দুগ্গতিং ন গমিস্সতি;
ঠত্ৰা দেৰমনুস্সেসু, ফলং এতস্স কম্মুনো;
পচ্ছা পচ্চেকসম্বুদ্ধো, সুমনো নাম ভৰিস্সতী’’তি. –
আহ. সত্থু পন ৰিহারং গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপৰিসনকালে তানি পুপ্ফানি দ্ৰারকোট্ঠকে পতিংসু. সাযন্হসমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ¶ – ‘‘অহো অচ্ছরিযং মালাকারস্স কম্মং, ধরমানকবুদ্ধস্স জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পুপ্ফপূজং কত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ সব্বট্ঠকং নাম লভতী’’তি. সত্থা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা তিণ্ণং গমনানং অঞ্ঞতরেন গমনেন ধম্মসভং ¶ গন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভিক্খৰে, যস্স কম্মস্স কতত্তা পচ্ছানুতপ্পং ন হোতি, অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণে সোমনস্সমেৰ উপ্পজ্জতি, এৰরূপং কম্মং কত্তব্বমেৰা’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তঞ্চ কম্মং কতং সাধু, যং কত্ৰা নানুতপ্পতি;
যস্স পতীতো সুমনো, ৰিপাকং পটিসেৰতী’’তি.
তত্থ যং কত্ৰাতি যং দেৰমনুস্সসম্পত্তীনঞ্চেৰ নিব্বানসম্পত্তিযা চ নিব্বত্তনসমত্থং সুখুদ্রযং কম্মং কত্ৰা নানুতপ্পতি, অথ খো দিট্ঠধম্মেযেৰ অনুস্সরিতানুস্সরিতক্খণেযেৰ পীতিৰেগেন পতীতো সোমনস্সৰেগেন চ সুমনো হুত্ৰা আযতিং পীতিসোমনস্সজাতো হুত্ৰা ৰিপাকং পটিসেৰতি, তং কম্মং কতং সাধু ভদ্দকন্তি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
সুমনমালাকারৰত্থু নৰমং.
১০. উপ্পলৰণ্ণত্থেরীৰত্থু
মধুৰা ¶ মঞ্ঞতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপ্পলৰণ্ণত্থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সা ¶ কির পদুমুত্তরবুদ্ধস্স পাদমূলে পত্থনং পট্ঠপেত্ৰা কপ্পসতসহস্সং পুঞ্ঞানি কুরুমানা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তী ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে দেৰলোকতো চৰিত্ৰা সাৰত্থিযং সেট্ঠিকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি. নীলুপ্পলগব্ভসমানৰণ্ণতায চস্সা উপ্পলৰণ্ণাত্ৰেৰ নামং অকংসু. অথস্সা ৰযপ্পত্তকালে সকলজম্বুদীপে রাজানো চ সেট্ঠিনো চ সেট্ঠিস্স সন্তিকং সাসনং পহিণিংসু – ‘‘ধীতরং অম্হাকং দেতূ’’তি ¶ . অপহিণন্তো নাম নাহোসি. ততো সেট্ঠি চিন্তেসি – ‘‘অহং সব্বেসং মনং গহেতুং ন সক্খিস্সামি, উপাযং পনেকং করিস্সামী’’তি ধীতরং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘অম্ম, পব্বজিতুং সক্খিস্সসী’’তি আহ. তস্সা পচ্ছিমভৰিকত্তা তং ৰচনং সীসে আসিত্তং সতপাকতেলং ৰিয অহোসি. তস্মা পিতরং ‘‘পব্বজিস্সামি, তাতা’’তি আহ. সো তস্সা মহন্তং সক্কারং কত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযং নেত্ৰা পব্বাজেসি ¶ . তস্সা অচিরপব্বজিতায এৰ উপোসথাগারে কালৰারো পাপুণি. সা দীপং জালেত্ৰা উপোসথাগারং সম্মজ্জিত্ৰা দীপসিখায নিমিত্তং গণ্হিত্ৰা ঠিতাৰ পুনপ্পুনং ওলোকযমানা তেজোকসিণারম্মণং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তমেৰ পাদকং কত্ৰা অরহত্তং পাপুণি সদ্ধিং পটিসম্ভিদাহি চেৰ অভিঞ্ঞাহি চ.
সা অপরেন সমযেন জনপদচারিকং চরিত্ৰা পচ্চাগন্ত্ৰা অন্ধৰনং পাৰিসি. তদা ভিক্খুনীনং অরঞ্ঞৰাসো অপ্পটিক্খিত্তো হোতি. অথস্সা তত্থ কুটিকং কত্ৰা মঞ্চকং পঞ্ঞাপেত্ৰা সাণিযা পরিক্খিপিংসু. সা সাৰত্থিযং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নিক্খমি. মাতুলপুত্তো পনস্সা নন্দমাণৰো নাম গিহিকালতো পট্ঠায পটিবদ্ধচিত্তো. সো তস্সা আগতভাৰং সুত্ৰা থেরিযা আগমনতো পুরেতরমেৰ অন্ধৰনং গন্ত্ৰা তং কুটিকং পৰিসিত্ৰা হেট্ঠামঞ্চকে নিলীনো থেরিযা আগন্ত্ৰা কুটিকং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং পিধায মঞ্চকে নিসিন্নমত্তায বহি আতপতো আগতত্তা চক্খুপথে অন্ধকারে অৰিগতেযেৰ হেট্ঠামঞ্চকতো নিক্খমিত্ৰা মঞ্চকং অভিরুয্হ ‘‘মা নস্সি বাল, মা নস্সি বালা’’তি থেরিযা ৰারিযমানোযেৰ অভিভৰিত্ৰা অত্তনা পত্থিতকম্মং কত্ৰা পাযাসি. অথস্স অগুণং ধারেতুং অসক্কোন্তী ¶ ৰিয মহাপথৰী দ্ৰেধা ভিজ্জি. সো পথৰিং পৰিট্ঠো গন্ত্ৰা মহাঅৰীচিম্হি এৰ নিব্বত্তি. থেরীপি তমত্থং ভিক্খুনীনং আরোচেসি. ভিক্খুনিযো ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসুং. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচযিংসু. তং সুত্ৰা সত্থা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুভিক্খূনী উপাসকউপাসিকাসু যো কোচি বালো পাপকম্মং করোন্তো মধুসক্খরাদীসু কিঞ্চি দেৰ মধুররসং খাদমানো পুরিসো ৰিয তুট্ঠহট্ঠো উদগ্গুদগ্গো ৰিয করোতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মধুৰা ¶ ¶ মঞ্ঞতি বালো, যাৰ পাপং ন পচ্চতি;
যদা চ পচ্চতি পাপং, বালো দুক্খং নিগচ্ছতী’’তি.
তত্থ মধুৰাতি বালস্স হি পাপং অকুসলকম্মং করোন্তস্স তং কম্মং মধু ৰিয মধুররসং ৰিয ইট্ঠং কন্তং মনাপং ৰিয উপট্ঠাতি. ইতি নং সো মধুংৰ মঞ্ঞতি. যাৰাতি যত্তকং কালং. পাপং ন পচ্চতীতি দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ৰিপাকং ন দেতি, তাৰ নং এৰং মঞ্ঞতি. যদা চাতি যদা পনস্স দিট্ঠধম্মে ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কযিরমানস্স, সম্পরাযে ৰা নিরযাদীসু মহাদুক্খং অনুভৰন্তস্স তং পাপং পচ্চতি, অথ সো বালো দুক্খং নিগচ্ছতি ৰিন্দতি পটিলভতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু.
অপরেন ¶ পন সমযেন ধম্মসভাযং মহাজনো কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘খীণাসৰাপি মঞ্ঞে কামসুখং সাদিযন্তি, কামং সেৰন্তি, কিং ন সেৰিস্সন্তি, ন হি এতে কোল়াপরুক্খা, ন চ ৰম্মিকা অল্লমংসসরীরাৰ, তস্মা এতেপি কামসুখং সাদিযন্তি, কামং সেৰন্তী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰা কামসুখং সাদিযন্তি, ন কামং সেৰন্তি. যথা হি পদুমপত্তে পতিতং উদকবিন্দু, ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তেত্ৰা পততেৰ, যথা চ আরগ্গে সাসপো ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতি, ৰিনিৰত্তেত্ৰা পততেৰ, এৰং খীণাসৰস্স চিত্তে দুৰিধোপি কামো ন ৰিলিম্পতি, ন সণ্ঠাতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং ব্রাহ্মণৰগ্গে গাথমাহ –
‘‘ৰারি পোক্খরপত্তেৰ, আরগ্গেরিৰ সাসপো;
যো ন লিম্পতি কামেসু, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪০১);
ইমিস্সা অত্থো ব্রাহ্মণৰগ্গেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন রাজানং পসেনদিকোসলং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ইমস্মিং সাসনে যথেৰ কুলপুত্তা, এৰং কুলধীতরোপি মহন্তং ঞাতিগণঞ্চ ভোগক্খন্ধঞ্চ ¶ পহায পব্বজিত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তি. তা এৰং ৰিহরমানা রাগরত্তা পাপপুগ্গলা ওমানাতিমানৰসেন ৰিহেঠেন্তিপি, ব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি পাপেন্তি, তস্মা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স অন্তোনগরে ৰসনট্ঠানং কাতুং ¶ ৰট্টতী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা নগরস্স ¶ একপস্সে ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স ৰসনট্ঠানং কারাপেসি. ততো পট্ঠায ভিক্খুনিযো অন্তোগামেযেৰ ৰসন্তীতি.
উপ্পলৰণ্ণত্থেরীৰত্থু দসমং.
১১. জম্বুকত্থেরৰত্থু
মাসে মাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো জম্বুকং আজীৰকং আরব্ভ কথেসি.
অতীতে কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে গামৰাসী একো কুটুম্বিকো একস্স থেরস্স ৰিহারং কত্ৰা তং তত্থ ৰিহরন্তং চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহি. থেরো তস্স গেহে নিবদ্ধং ভুঞ্জতি. অথেকো খীণাসৰো ভিক্খু দিৰা পিণ্ডায চরন্তো তস্স গেহদ্ৰারং পাপুণি. কুটুম্বিকো তং দিস্ৰা তস্স ইরিযাপথে পসন্নো গেহং পৰেসেত্ৰা সক্কচ্চং পণীতেন ভোজনেন পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং সাটকং রজিত্ৰা নিৰাসেয্যাথা’’তি মহন্তং সাটকং দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কেসা ¶ ৰো দীঘা, তুম্হাকং কেসোরোপনত্থায ন্হাপিতং আনেস্সামি, সযনত্থায চ ৰো মঞ্চকং গাহাপেত্ৰা আগমিস্সামী’’তি আহ. নিবদ্ধং গেহে ভুঞ্জন্তো কুলূপকো ভিক্খু তং তস্স সক্কারং দিস্ৰা চিত্তং পসাদেতুং নাসক্খি, ‘‘অযং তং মুহুত্তং দিট্ঠকস্স এৰরূপং সক্কারং করোতি, নিবদ্ধং গেহে ভুঞ্জন্তস্স পন ময্হং ন করোতী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিহারং অগমাসি. ইতরোপি তেনেৰ সদ্ধিং গন্ত্ৰা কুটুম্বিকেন দিন্নসাটকং রজিত্ৰা নিৰাসেসি. কুটম্বিকোপি ন্হাপিতং আদায গন্ত্ৰা থেরস্স কেসে ওহারাপেত্ৰা মঞ্চকং অত্থরাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিংযেৰ মঞ্চকে সযথা’’তি ৰত্ৰা দ্ৰেপি থেরে স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পক্কামি.
নেৰাসিকো তস্স তং সক্কারং কযিরমানং অধিৰাসেতুং নাসক্খি. অথস্স সো সাযং থেরস্স নিপন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা চতূহাকারেহি থেরং অক্কোসি, ‘‘আৰুসো, আগন্তুক কুটুম্বিকস্স তে গেহে ভত্তং ভুঞ্জনতো ৰরতরং মীল়্হং খাদিতুং, কুটুম্বিকেন আনীতন্হাপিতেন কেসোহারাপনতো ৰরতরং তালট্ঠিকেন কেসে লুঞ্চাপেতুং. কুটুম্বিকেন দিন্নসাটকনিৰাসনতো ৰরতরং নগ্গেন ৰিচরিতুং, কুটুম্বিকেন আভতমঞ্চকে নিপজ্জনতো ৰরতরং ¶ ভূমিযং নিপজ্জিতু’’ন্তি. থেরোপি ‘‘মা এস বালো মং নিস্সায নস্সী’’তি নিমন্তনং অনাদিযিত্ৰা পাতোৰ উট্ঠায যথাসুখং অগমাসি ¶ . নেৰাসিকোপি পাতোৰ ৰিহারে কত্তব্বৰত্তং কত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায ¶ ‘‘ইদানিপি আগন্তুকো নিদ্দাযতি, ঘণ্ডিকসদ্দেন পবুজ্ঝেয্যা’’তি সঞ্ঞায নখপিট্ঠেনেৰ ঘণ্ডিং পহরিত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি. কুটুম্বিকোপি সক্কারং কত্ৰা থেরানং আগমনমগ্গং ওলোকেন্তো নেৰাসিকং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, থেরো কুহি’’ন্তি পুচ্ছি. অথ নং নেৰাসিকো ‘‘মা, আৰুসো, কিঞ্চি অৰচ, তুয্হং কুলূপকো হিয্যো, তৰ নিক্খন্তৰেলায ওৰরকং পৰিসিত্ৰা নিদ্দং ওক্কন্তো পাতোৰ উট্ঠায মম ৰিহারসম্মজ্জনসদ্দম্পি পানীযঘটপরিভোজনীযঘটেসু উদকসিঞ্চনসদ্দম্পি ঘণ্ডিকসদ্দম্পি করোন্তস্স ন জানাতী’’তি আহ. কুটুম্বিকো চিন্তেসি – ‘‘তাদিসায ইরিযাপথসম্পত্তিযা সমন্নাগতস্স মে অয্যস্স যাৰ ইমম্হা কালা নিদ্দাযনং নাম নত্থি, মং পন তস্স সক্কারং করোন্তং দিস্ৰা অদ্ধা ইমিনা ভদন্তেন কিঞ্চি ৰুত্তং ভৰিস্সতী’’তি. সো অত্তনো পণ্ডিতভাৰেন তং সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা তস্স পত্তং সাধুকং ধোৰিত্ৰা নানগ্গরসভোজনস্স পূরেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে মে অয্যং পস্সেয্যাথ, ইমমস্স পিণ্ডপাতং দদেয্যাথা’’তি আহ.
ইতরো তং গহেত্ৰাৰ চিন্তেসি – ‘‘সচে সো এৰরূপং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিস্সতি, ইমস্মিংযেৰ ঠানে পলুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি অন্তরামগ্গে তং পিণ্ডপাতং ছড্ডেত্ৰা থেরস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং তত্থ ওলোকেন্তো ন অদ্দস. অথ নং এত্তকস্স কম্মস্স কতত্তা ৰীসতিৰস্সসহস্সানি ¶ কতোপি সমণধম্মো রক্খিতুং নাসক্খি. আযুপরিযোসানে পন কালং কত্ৰা অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা একং বুদ্ধন্তরং মহাদুক্খং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে রাজগহনগরে একস্মিং বহ্ৰন্নপানে কুলঘরে নিব্বত্তি. সো পদসা গমনকালতো পট্ঠায নেৰ সযনে সযিতুং, ন ভত্তং ভুঞ্জিতুং ইচ্ছতি, অত্তনো সরীরৰলঞ্জমেৰ খাদতি. ‘‘বালতায অজানন্তো করোতী’’তি তং পোসযিংসু. মহল্লককালেপি ৰত্থং নিৰাসেতুং ন ইচ্ছতি, নগ্গোৰ ৰিচরতি, ভূমিযং সযতি, অত্তনো সরীরৰলঞ্জমেৰ খাদতি. অথস্স মাতাপিতরো ‘‘নাযং কুলঘরস্স অনুচ্ছৰিকো, কেৰলং অলজ্জনকো আজীৰকানং এস অনুচ্ছৰিকো’’তি তেসং সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেথা’’তি অদংসু. অথ নং তে পব্বাজেসুং. পব্বাজেন্তা চ ¶ পন গলপ্পমাণে আৰাটে ঠপেত্ৰা দ্ৰিন্নং অংসকূটানং উপরিং পদরানি দত্ৰা তেসং উপরি নিসীদিত্ৰা তালট্ঠিখণ্ডেন কেসে লুঞ্চিংসু. অথ নে তস্স মাতাপিতরো স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পক্কমিংসু.
পুনদিৰসে আজীৰকা ‘‘এহি, গামং পৰিসিস্সামা’’তি তং ৰদিংসু. সো ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, অহং ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি ন ইচ্ছি. অথ নং পুনপ্পুনং ৰত্ৰা অনিচ্ছমানং ওহায অগমংসু. সোপি তেসং গতভাৰং ঞত্ৰা ৰচ্চকুটিযা পদরং ৰিৰরিত্ৰা ওরুয্হ উভোহি হত্থেহি আলোপং ¶ আলোপং কত্ৰা গূথং খাদি ¶ . আজীৰকা তস্স অন্তোগামতো আহারং পহিণিংসু. তম্পি ন ইচ্ছি. পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মে ইমিনা অত্থো. লদ্ধো মে আহারো’’তি আহ. ‘‘কহং লদ্ধো’’তি? ‘‘ইধেৰ লদ্ধো’’তি. এৰং দুতিযে ততিযে চতুত্থেপি দিৰসে তেহি বহুম্পি ৰুচ্চমানো ‘‘অহং ইধেৰ ভৰিস্সামী’’তি গামং গন্তুং ন ইচ্ছি. আজীৰকা ‘‘অযং দিৰসে দিৰসে নেৰ গামং পৰিসিতুং ইচ্ছতি, ন অম্হেহি পহিতাহারং আহরিতুং ইচ্ছতি, ‘ইধেৰ মে লদ্ধো’তি ৰদতি, কিং নু খো করোতি, পরিগ্গণ্হিস্সাম ন’’ন্তি গামং পৰিসন্তা একং দ্ৰে জনে তস্স পরিগ্গণ্হনত্থং ওহায গমিংসু. তে পচ্ছতো গচ্ছন্তা ৰিয হুত্ৰা নিলীযিংসু. সোপি তেসং গতভাৰং ঞত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰচ্চকুটিং ওরুয্হ গূথং খাদি.
ইতরে তস্স কিরিযং দিস্ৰা আজীৰকানং আরোচযিংসু. তং সুত্ৰা আজীৰকা ‘‘অহো ভারিযং কম্মং, সচে সমণস্স গোতমস্স সাৰকা জানেয্যুং, ‘আজীৰকা গূথং খাদমানা ৰিচরন্তী’তি অম্হাকং অকিত্তিং পকাসেয্যুং, নাযং অম্হাকং অনুচ্ছৰিকো’’তি তং অত্তনো সন্তিকা নীহরিংসু. সো তেহি নীহরিতো মহাজনস্স উচ্চারকরণট্ঠানে পত্থরিতো একো পিট্ঠিপাসাণো অত্থি. তস্মিং মহন্তং সোণ্ডি, পিট্ঠিপাসাণং নিস্সায মহাজনস্স উচ্চারকরণট্ঠানং. সো তত্থ গন্ত্ৰা রত্তিং গূথং খাদিত্ৰা মহাজনস্স সরীরৰলঞ্জনত্থায আগমনকালে একেন হত্থেন পাসাণস্স একং অন্তং ওলুব্ভ ¶ একং পাদং উক্খিপিত্ৰা জণ্ণুকে ঠপেত্ৰা উদ্ধংৰাতাভিমুখো মুখং ৰিৰরিত্ৰা তিট্ঠতি. মহাজনো তং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কস্মা অয্যো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ঠিতো’’তি পুচ্ছতি. ‘‘অহং ৰাতভক্খো, অঞ্ঞো মে আহারো নত্থী’’তি. অথ ‘‘কস্মা একং পাদং জণ্ণুকে কত্ৰা ঠিতোসি, ভন্তে’’তি? ‘‘অহং উগ্গতপো ¶ ঘোরতপো, মযা দ্ৰীহি পাদেহি অক্কন্তা পথৰী কম্পতি, তস্মা একং পাদং উক্খিপিত্ৰা জণ্ণুকে ঠপেত্ৰা ঠিতোম্হি. অহঞ্হি রত্তিন্দিৰং ঠিতকোৰ ৰীতিনামেমি, ন নিসীদামি, ন নিপজ্জামী’’তি. মনুস্সা নাম যেভুয্যেন ৰচনমত্তমেৰ সদ্দহন্তি, তস্মা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, এৰরূপাপি নাম তপস্সিনো হোন্তি, ন নো এৰরূপা দিট্ঠপুব্বা’’তি যেভুয্যেন অঙ্গমগধৰাসিনো সঙ্খুভিত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা মাসে মাসে মহন্তং সক্কারং অভিহরন্তি. সো ‘‘অহং ৰাতমেৰ ভক্খামি, ন অঞ্ঞং আহারং. অঞ্ঞঞ্হি মে খাদন্তস্স তপো নস্সতী’’তি তেহি অভিহটং ন কিঞ্চি ইচ্ছতি. মনুস্সা ‘‘মা নো, ভন্তে, নাসেথ, তুম্হাদিসেন ঘোরতপেন পরিভোগে কতে অম্হাকং দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্ততী’’তি পুনপ্পুনং যাচন্তি. তস্স অঞ্ঞো আহারো ন রুচ্চতি. মহাজনস্স পন যাচনায পীল়িতো তেহি আভতানি সপ্পিফাণিতাদীনি কুসগ্গেন জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, অলং ¶ ৰো এত্তকং হিতায সুখায চা’’তি উয্যোজেসি. এৰং সো পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি নগ্গো গূথং খাদন্তো কেসে লুঞ্চন্তো ভূমিযং সযমানো ৰীতিনামেসি.
বুদ্ধানম্পি ¶ খো পচ্চূসকালে লোকৰোলোকনং অৰিজহিতমেৰ হোতি. তস্মা একদিৰসং ভগৰতো পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তস্স অযং জম্বুকাজীৰকো ঞাণজালস্স অন্তো পঞ্ঞাযি. সত্থা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেত্ৰা তস্স সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘অহং এতং আদিং কত্ৰা একং গাথং ভাসিস্সামি, গাথাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো ভৰিস্সতি. ইমং কুলপুত্তং নিস্সায মহাজনো সোত্থিভাৰং পাপুণিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পুনদিৰসে রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি. ‘‘ভন্তে, কিং তুম্হেযেৰ গমিস্সথা’’তি? ‘‘আম, অহমেৰা’’তি এৰং ৰত্ৰা সত্থা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায তস্স সন্তিকং পাযাসি.
দেৰতা চিন্তযিংসু – ‘‘সত্থা সাযং জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গচ্ছতি, সো চ জেগুচ্ছে উচ্চারপস্সাৰদন্তকট্ঠকিলিট্ঠে পিট্ঠিপাসাণে ৰসতি, দেৰং ৰস্সাপেতুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো আনুভাৰেন তং মুহুত্তংযেৰ দেৰং ৰস্সাপেসুং. পিট্ঠিপাসাণো সুচি নিম্মলো অহোসি. অথস্স উপরি ¶ পঞ্চৰণ্ণং পুপ্ফৰস্সং ৰস্সাপেসুং. সত্থা সাযং জম্বুকাজীৰকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘জম্বুকা’’তি সদ্দমকাসি. জম্বুকো ‘‘কো নু খো এস, দুজ্জনো মং জম্বুকৰাদেন ৰদতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কো এসো’’তি আহ. ‘‘অহং সমণো’’তি. ‘‘কিং মহাসমণা’’তি? ‘‘অজ্জ মে একরত্তিং ইধ ৰসনট্ঠানং দেহী’’তি. ‘‘নত্থি, মহাসমণ, ইমস্মিং ঠানে ৰসনট্ঠান’’ন্তি ¶ . ‘‘জম্বুক, মা এৰং করি, একরত্তিং মে ৰসনট্ঠানং দেহি, পব্বজিতা নাম পব্বজিতং পত্থেন্তি, মনুস্সা মনুস্সং, পসৰো পসৰ’’ন্তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং পব্বজিতো’’তি? ‘‘আম, পব্বজিতোম্হী’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং পব্বজিতো, কহং তে লাবুকং, কহং ধূমকটচ্ছুকো, কহং যঞ্ঞসুত্তক’’ন্তি? ‘‘‘অত্থেতং ময্হং, ৰিসুং ৰিসুং পন গহেত্ৰা ৰিচরণং দুক্খ’ন্তি অব্ভন্তরেনেৰ গহেত্ৰা চরামী’’তি. সো ‘‘চরিস্সসি ত্ৰং এতং অগ্গণ্হিত্ৰা’’তি কুজ্ঝি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘হোতু, জম্বুক, মা কুজ্ঝ, ৰসনট্ঠানং মে আচিক্খা’’তি. ‘‘নত্থি, মহাসমণ, এত্থ ৰসনট্ঠান’’ন্তি.
সত্থা তস্স ৰসনট্ঠানতো অৰিদূরে একং পব্ভারং অত্থি, তং নিদ্দিসন্তো ‘‘এতস্মিং পব্ভারে কো ৰসতী’’তি আহ. ‘‘নত্থি কোচি, মহাসমণা’’তি. ‘‘তেন হি এতং ময্হং দেহী’’তি ¶ . ‘‘ত্ৰঞ্ঞেৰ জান, মহাসমণা’’তি. সত্থা পব্ভারে নিসীদনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদি. পঠমযামে চত্তারো মহারাজানো চতুদ্দিসং একোভাসং করোন্তা সত্থু উপট্ঠানং আগমিংসু. জম্বুকো ওভাসং দিস্ৰা ‘‘কো ওভাসো নামেসো’’তি চিন্তেসি. মজ্ঝিমযামে সক্কো দেৰরাজা আগমি. জম্বুকো তম্পি দিস্ৰা ‘‘কো নামেসো’’তি চিন্তেসি. পচ্ছিমযামে একায অঙ্গুলিযা একং, দ্ৰীহি দ্ৰে, দসহি দস চক্কৰাল়ানি ওভাসেতুং সমত্থো মহাব্রহ্মা সকলং অরঞ্ঞং একোভাসং করোন্তো আগমি. জম্বুকো তম্পি ¶ দিস্ৰা ‘‘কো নু খো এসো’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং ঠিতো সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘মহাসমণ, তুম্হাকং সন্তিকং চতস্সো দিসা ওভাসেন্তো কে আগতা’’তি? ‘‘চত্তারো মহারাজানো’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘মং উপট্ঠাতু’’ন্তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং চতূহি মহারাজেহি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, মহারাজূনম্পি অতিরাজা’’তি. ‘‘মজ্ঝিমযামে পন কো আগতো’’তি? ‘‘সক্কো দেৰরাজা, জম্বুকা’’তি ¶ . ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘মং উপট্ঠাতুমেৰা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং সক্কদেৰরাজতোপি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, সক্কতোপি উত্তরিতরোম্হি, এসো পন ময্হং গিলানুপট্ঠাকো কপ্পিযকারকসামণেরসদিসো’’তি. ‘‘পচ্ছিমযামে সকলং অরঞ্ঞং ওভাসেত্ৰা কো আগতো’’তি? ‘‘যং লোকে ব্রাহ্মণাদযো খিপিত্ৰা পক্খলিত্ৰা ‘নমো মহাব্রহ্মুনো’তি ৰদন্তি, সো এৰ মহাব্রহ্মা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং মহাব্রহ্মতোপি উত্তরিতরো’’তি? ‘‘আম, জম্বুক, অহঞ্হি ব্রহ্মুনাপি অতিব্রহ্মা’’তি. ‘‘অচ্ছরিযোসি ত্ৰং, মহাসমণ, ময্হং পন পঞ্চ পঞ্ঞাস ৰস্সানি ইধ ৰসন্তস্স এতেসু একোপি মং উপট্ঠাতুং নাগতপুব্বো. অহঞ্হি এত্তকং অদ্ধানং ৰাতভক্খো হুত্ৰা ঠিতকোৰ ৰীতিনামেসিং, ন তাৰ তে ময্হং উপট্ঠানং আগতপুব্বা’’তি.
অথ নং সত্থা আহ – জম্বুক, ত্ৰং লোকস্মিং অন্ধবালং মহাজনং ৰঞ্চযমানো মম্পি ৰঞ্চেতুকামো জাতো, ননু ত্ৰং পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি গূথমেৰ খাদি, ভূমিযংযেৰ নিপজ্জি, নগ্গো হুত্ৰা ৰিচরি, তালট্ঠিখণ্ডেন কেসে লুঞ্চি. অথ ¶ চ পন লোকং ৰঞ্চেন্তো ‘‘অহং ৰাতভক্খো, একপাদেন তিট্ঠামি, ন নিসীদামি, ন নিপজ্জামী’’তি ৰদেসি, ‘‘মমম্পি ৰঞ্চেতুকামোসি পুব্বেপি ত্ৰং পাপিকং লামিকং দিট্ঠিং নিস্সায এত্তকং কালং গূথভক্খো ভূমিসযো নগ্গো ৰিচরন্তো তালট্ঠিখণ্ডেন কেসলুঞ্চনং পত্তো, ইদানিপি পাপিকং লামিকং দিট্ঠিমেৰ গণ্হাসী’’তি. ‘‘কিং পন মযা কতং, মহাসমণা’’তি? অথস্স সত্থা পুব্বে কতকম্মং আচিক্খি. তস্স সত্থরি কথেন্তেযেৰ সংৰেগো উপ্পজ্জি, হিরোত্তপ্পং উপট্ঠিতং, সো উক্কুটিকো নিসীদি. অথস্স সত্থা উদকসাটিকং খিপিত্ৰা অদাসি. সো তং নিৰাসেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থাপিস্স অনুপুব্বিং কথং কথেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. সো দেসনাৰসানে ¶ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ যাচি. এত্তাৰতা তস্স পুরিমকম্মং পরিক্খীণং. অযঞ্হি খীণাসৰমহাথেরং চতূহি অক্কোসেহি অক্কোসিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী তিগাৰুতাধিকং যোজনং উস্সন্না, তাৰ অৰীচিম্হি পচ্চিত্ৰা তত্থ পক্কাৰসেসেন পঞ্চপঞ্ঞাস ৰস্সানি ইমং ৰিপ্পকারং পত্তো. তেনস্স তং কম্মং খীণং. ৰীসতি পন ৰস্সসহস্সানি ইমিনা কতস্স সমণধম্মস্স ফলং নাসেতুং ন সক্কা. তস্মা সত্থা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এহি, ভিক্খু, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স ¶ অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. তাৰদেৰস্স গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি অট্ঠপরিক্খারধরো সট্ঠিৰস্সিকমহাথেরো ¶ ৰিয অহোসি.
অঙ্গমগধৰাসীনং তস্স সক্কারং গহেত্ৰা আগতদিৰসো কিরেস, তস্মা উভযরট্ঠৰাসিনো সক্কারং গহেত্ৰা আগতা তথাগতং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো অম্হাকং অয্যো জম্বুকো মহা, উদাহু সমণো গোতমো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সচে সমণো গোতমো মহা ভৰেয্য, অযং সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং গচ্ছেয্য, জম্বুকাজীৰকস্স পন মহন্ততায সমণো গোতমো ইমস্স সন্তিকং আগতো’’তি চিন্তযিংসু. সত্থা মহাজনস্স পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা, ‘‘জম্বুক, তৰ উপট্ঠাকানং কঙ্খং ছিন্দাহী’’তি আহ, সো ‘‘অহম্পি, ভন্তে, এত্তকমেৰ পচ্চাসীসামী’’তি ৰত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা উট্ঠায তালপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা ওরুয্হ ৰন্দিত্ৰা পুন দ্ৰিতালমত্তং তিতালমত্তন্তি এৰং সত্ততালমত্তং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ অত্তনো সাৰকভাৰং জানাপেসি. তং দিস্ৰা মহাজনো ‘‘অহো বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযা অনোপমগুণা’’তি চিন্তেসি. সত্থা মহাজনেন সদ্ধিং কথেন্তো এৰমাহ – ‘‘অযং এত্তকং কালং তুম্হেহি আভতং সক্কারং কুসগ্গেন জিৰ্হগ্গে ঠপেত্ৰা ‘তপচরণং পূরেমী’তি ইধ নিৰুট্ঠো, সচেপি ইমিনা উপাযেন ৰস্সসতং তপচরণং পূরেয্য, যা চস্স ইদানি কালং ৰা ভত্তং ৰা কুক্কুচ্চাযিত্ৰা অভুঞ্জন্তস্স ভত্তচ্ছেদনকুসলচেতনা, তস্সা তং তপচরণং সোল়সিং কলম্পি ন অগ্ঘতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাসে মাসে কুসগ্গেন, বালো ভুঞ্জেয্য ভোজনং;
ন সো সঙ্খাতধম্মানং, কলং অগ্ঘতি সোল়সি’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – সচে বালো অপরিঞ্ঞাতধম্মো সীলাদিগুণা পরিবাহিরো তিত্থাযতনে পব্বজিতো ‘‘তপচরণং পূরেস্সামী’’তি মাসে মাসে পত্তে কুসগ্গেন ভোজনং ভুঞ্জন্তো ৰস্সসতং ভুঞ্জেয্য ¶ ভোজনং. ন সো সঙ্খাতধম্মানং, কলং অগ্ঘতি সোল়সিন্তি সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা. তেসু হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নো সঙ্খাতধম্মো, উপরিমকোটিযা খীণাসৰো. ইমেসং সঙ্খাতধম্মানং সো বালো কলং ন ¶ অগ্ঘতি সোল়সিন্তি পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা. অযং পনেত্থ অত্থো – যা চস্স তথা তপচরণং পূরেন্তস্স ৰস্সসতং চেতনা যা চ সঙ্খাতধম্মানং কালং ৰা ভত্তং ৰা কুক্কুচ্চাযিত্ৰা অভুঞ্জন্তানং একা ভত্তচ্ছেদনকুসলচেতনা, তস্সা চেতনায সা তাৰ দীঘরত্তং পৰত্তচেতনা সোল়সিং কলং ন অগ্ঘতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যং তস্সা সঙ্খাতধম্মানং চেতনায ফলং, তং সোল়স কোট্ঠাসে কত্ৰা ততো একেকং পুন সোল়স সোল়স কোট্ঠাসে কত্ৰা ততো একস্স কোট্ঠাসস্স যং ফলং, তদেৰ তস্স বালস্স তপচরণতো মহপ্ফলতরন্তি.
দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসীতি.
জম্বুকত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. অহিপেতৰত্থু
ন হি পাপং কতং কম্মন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং অহিপেতং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি ¶ দিৰসে জটিলসহস্সস্স অব্ভন্তরো আযস্মা লক্খণত্থেরো চ মহামোগ্গল্লানত্থেরো চ ‘‘রাজগহে পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি গিজ্ঝকূটতো ওতরন্তি. তেসু আযস্মা মহামোগ্গল্লানত্থেরো একং অহিপেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি. অথ নং লক্খণত্থেরো ‘‘কস্মা, আৰুসো, সিতং পাতুকরোসী’’তি সিতকারণং পুচ্ছি. ‘‘অকালো, আৰুসো লক্খণ, ইমস্স পঞ্হস্স, ভগৰতো সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি থেরো আহ. তেসু রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা নিসিন্নেসু লক্খণত্থেরো পুচ্ছি, ‘‘আৰুসো, মোগ্গল্লানং ত্ৰং গিজ্ঝকূটা ওতরন্তো সিতং পাতুকরিত্ৰা মযা সিতকারণং পুট্ঠো ‘ভগৰতো সন্তিকে মং পুচ্ছেয্যাসী’তি অৰচ, কথেহি ইদানি তং কারণ’’ন্তি. থেরো আহ – ‘‘অহং, আৰুসো, একং পেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসিং. তস্স এৰরূপো অত্তভাৰো – মনুস্সসীসং ৰিয অস্স সীসং, অহিস্স ৰিয ¶ সেসো অত্তভাৰো, অহিপেতো নামেস পমাণতো পঞ্চৰীসতিযোজনিকো, তস্স সীসতো উট্ঠিতা অগ্গিজালা যাৰ নঙ্গুট্ঠা গচ্ছন্তি, নঙ্গুট্ঠতো উট্ঠিতা অগ্গিজালা যাৰ সীসা, মজ্ঝেসীসতো উট্ঠিতা দ্ৰে পস্সানি গচ্ছন্তি, দ্ৰীহি পস্সেহি উট্ঠিতা মজ্ঝে ওতরন্তী’’তি ¶ . দ্ৰিন্নংযেৰ কির পেতানং অত্তভাৰো পঞ্চৰীসতিযোজনিকো, অৰসেসানং তিগাৰুতপ্পমাণো. ইমস্স চেৰ অহিপেতস্স কাকপেতস্স চ পঞ্চৰীসতিযোজনিকো. তেসু অযং তাৰ অহিপেতো. কাকপেতম্পি মহামোগ্গল্লানো গিজ্ঝকূটমত্থকে পচ্চমানং দিস্ৰা তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পঞ্চযোজনিকা ¶ জিৰ্হা, সীসং তে নৰযোজনং;
কাযো অচ্চুগ্গতো তুয্হং, পঞ্চৰীসতিযোজনং;
কিং নু কম্মং করিত্ৰান, পত্তোসি দুক্খমীদিস’’ন্তি.
অথস্স পেতো আচিক্খন্তো –
‘‘অহং ভন্তে মোগ্গল্লান, কস্সপস্স মহেসিনো;
সঙ্ঘস্স আভতং ভত্তং, আহারেসিং যদিচ্ছক’’ন্তি. –
গাথং ৰত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, কস্সপবুদ্ধকালে সম্বহুলা ভিক্খূ গামং পিণ্ডায পৰিসিংসু,. মনুস্সা থেরে দিস্ৰা সম্পিযাযমানা আসনসালাযং নিসীদাপেত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তেলং মক্খেত্ৰা যাগুং পাযেত্ৰা খজ্জকং দত্ৰা পিণ্ডপাতকালং আগমযমানা ধম্মং সুণন্তা নিসীদিংসু. ধম্মকথাৰসানে থেরানং পত্তে আদায অত্তনো অত্তনো গেহা নানগ্গরসভোজনস্স পূরেত্ৰা আহরিংসু. তদা অহং কাকো হুত্ৰা আসনসালায ছদনপিট্ঠে নিলীনো তং দিস্ৰা একেন গহিতপত্ততো তিক্খত্তুং মুখং পূরেন্তো তযো কবল়ে অগ্গহেসিং. তং পন ভত্তং নেৰ সঙ্ঘস্স সন্তকং, ন সঙ্ঘস্স নিযমেত্ৰা দিন্নং, ন ভিক্খূহি গহিতাৰসেসকং. অত্তনো অত্তনো গেহং নেত্ৰা মনুস্সেহি ভুঞ্জিতব্বকং, কেৰলং সঙ্ঘং উদ্দিস্স অভিহটমত্তমেৰ. ততো মযা তযো কবল়া গহিতা, এত্তকং মে পুব্বকম্মং. স্ৰাহং কালং কত্ৰা তস্স কম্মস্স ৰিপাকেন অৰীচিম্হি ¶ পচ্চিত্ৰা তত্থ পক্কাৰসেসেন ইদানি গিজ্ঝকূটে কাকপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তো ইমং দুক্খং পচ্চানুভোমী’’তি. ইদং কাকপেতস্স ৰত্থু.
ইধ ¶ পন থেরো ‘‘অহিপেতং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি আহ. অথস্স সত্থা সক্খী হুত্ৰাপি উট্ঠায ‘‘সচ্চং, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো আহ. মযাপেস সম্বোধিপত্তদিৰসেযেৰ দিট্ঠো, অপিচাহং ‘যে মে ৰচনং ন সদ্দহেয্যুং, তেসং অহিতায ভৰেয্যা’তি পরানুদ্দযায ন কথেসি’’ন্তি আহ. লক্খণসংযুত্তেপি (সং. নি. ২.২০২ আদযো) হি মহামোগ্গল্লানেন দিট্ঠকালেযেৰ ¶ সত্থা তস্স সক্খী হুত্ৰা ৰিনীতৰত্থূনি কথেসি, ইদম্পি তেন তথেৰ কথিতং. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছিংসু. সত্থাপি তেসং কথেসি –
অতীতে কির বারাণসিং নিস্সায নদীতীরে পচ্চেকবুদ্ধস্স পণ্ণসালং করিংসু. সো তত্থ ৰিহরন্তো নিবদ্ধং নগরে পিণ্ডায চরতি. নাগরাপি সাযংপাতং গন্ধপুপ্ফাদিহত্থা পচ্চেকবুদ্ধস্সূপট্ঠানং গচ্ছন্তি. একো বারাণসিৰাসী পুরিসো তং মগ্গং নিস্সায খেত্তং কসি. মহাজনো সাযংপাতং পচ্চেকবুদ্ধস্সূপট্ঠানং গচ্ছন্তো তং খেত্তং মদ্দন্তো গচ্ছতি. কস্সকো চ ‘‘মা মে খেত্তং মদ্দথা’’তি ৰারেন্তোপি ৰারেতুং নাসক্খি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে ইমস্মিং ঠানে পচ্চেকবুদ্ধস্স পণ্ণসালা ন ভৰেয্য, ন মে খেত্তং মদ্দেয্যু’’ন্তি. সো পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডায পৰিট্ঠকালে পরিভোগভাজনানি ভিন্দিত্ৰা পণ্ণসালং ঝাপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো ¶ তং ঝামং দিস্ৰা যথাসুখং পক্কামি. মহাজনো গন্ধমালং আদায আগতো ঝামপণ্ণসালং দিস্ৰা ‘‘কহং নু খো নো অয্যো গতো’’তি আহ. সোপি মহাজনেনেৰ সদ্ধিং গতো মহাজনমজ্ঝে ঠিতকোৰ এৰমাহ – ‘‘মযা তস্স পণ্ণসালা ঝাপিতা’’তি. অথ নং ‘‘গণ্হথ, ইমং পাপিমং নিস্সায মযং পচ্চেকবুদ্ধং দট্ঠুং ন লভিম্হা’’তি দণ্ডাদীহি পোথেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসুং. সো অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী যোজনমত্তং উস্সন্না, তাৰ নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন গিজ্ঝকূটে অহিপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, পাপকম্মং নামেতং খীরসদিসং, যথা খীরং দুয্হমানমেৰ ন পরিণমতি. তথা কম্মং কযিরমানমেৰ ন ৰিপচ্চতি. যদা পন ৰিপচ্চতি, তদা এৰরূপেন দুক্খেন সোচতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ হি পাপং কতং কম্মং, সজ্জুখীরংৰ মুচ্চতি;
ডহন্তং বালমন্ৰেতি, ভস্মচ্ছন্নোৰ পাৰকো’’তি.
তত্থ সজ্জুখীরং ৰাতি তং খণংযেৰ ধেনুযা থনেহি নিক্খন্তং অব্ভুণ্হং খীরং ন মুচ্চতি ন পরিণমতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা ইদং সজ্জুখীরং তং খণঞ্ঞেৰ ন মুচ্চতি ন পরিণমতি ন পকতিং ৰিজহতি. যস্মিং পন ভাজনে দুহিত্ৰা গহিতং যাৰ তত্থ ¶ তক্কাদিঅম্বিলং ন পক্খিপতি, যাৰ দধিভাজনাদিকং অম্বিলভাজনং ন পাপুণাতি, তাৰ পকতিং অৰিজহিত্ৰা পচ্ছা জহতি, এৰমেৰ পাপকম্মম্পি করিযমানমেৰ ন ৰিপচ্চতি. যদি ৰিপচ্চেয্য, ন কোচি পাপকম্মং কাতুং ৰিসহেয্য. যাৰ পন কুসলাভিনিব্বত্তা খন্ধা ধরন্তি, তাৰ নং তে রক্খন্তি. তেসং ভেদা অপাযে নিব্বত্তক্খন্ধেসু ৰিপচ্চতি, ৰিপচ্চমানঞ্চ ¶ ডহন্তং বালমন্ৰেতি.‘‘কিং ৰিযা’’তি? ‘‘ভস্মচ্ছন্নোৰ পাৰকো’’তি. যথা হি ছারিকায পটিচ্ছন্নো ৰীতচ্চিতঙ্গারো অক্কন্তোপি ছারিকায পটিচ্ছন্নত্তা ন তাৰ ডহতি, ছারিকং পন তাপেত্ৰা চম্মাদীনং ডহনৰসেন যাৰ মত্থলুঙ্গা ডহন্তো গচ্ছতি, এৰমেৰ পাপকম্মম্পি যেন কতং হোতি, তং বালং দুতিযে ৰা ততিযে ৰা অত্তভাৰে নিরযাদীসু নিব্বত্তং ডহন্তং অনুগচ্ছতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুন্তি.
অহিপেতৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. সট্ঠিকূটপেতৰত্থু
যাৰদেৰ অনত্থাযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সট্ঠিকূটপেতং আরব্ভ কথেসি.
পুরিমনযেনেৰ হি মহামোগ্গল্লানত্থেরো লক্খণত্থেরেন সদ্ধিং গিজ্ঝকূটা ওরোহন্তো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে সিতং পাত্ৰাকাসি. থেরেন সিতকারণং পুট্ঠো ‘‘ভগৰতো সন্তিকে ¶ মং পুচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নকালে পুন পুট্ঠো আহ – ‘‘অহং, আৰুসো, একং পেতং অদ্দসং তিগাৰুতপ্পমাণেন অত্তভাৰেন, তস্স সট্ঠি অযকূটসহস্সানি আদিত্তানি সম্পজ্জলিতানি উপরিমত্থকে পতিত্ৰা পতিত্ৰা উট্ঠহন্তি সীসং ভিন্দন্তি, ভিন্নং ভিন্নং পুন সমুট্ঠহতি ¶ , ইমিনা অত্তভাৰেন মযা এৰরূপো অত্তভাৰো ন দিট্ঠপুব্বো, অহং তং দিস্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসি’’ন্তি. পেতৰত্থুস্মিঞ্হি –
‘‘সট্ঠি কূটসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সব্বসো;
সীসে তুয্হং নিপতন্তি, ৰোভিন্দন্তেৰ মত্থক’’ন্তি. (পে. ৰ. ৮০৮, ৮১০, ৮১৩) আদি –
ইমমেৰ পেতং সন্ধায ৰুত্তং. সত্থা থেরস্স কথং সুত্ৰাৰ, ‘‘ভিক্খৰে, মযাপেস সত্তো বোধিমণ্ডে নিসিন্নেনেৰ দিট্ঠো ‘যে চ পন মে ৰচনং ন সদ্দহেয্যুং, তেসং অহিতায ভৰেয্যা’তি পরেসং অনুকম্পায ¶ ন কথেসিং, ইদানি পন মোগ্গল্লানস্স সক্খী হুত্ৰা কথেমী’’তি আহ. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছিংসু. সত্থাপি নেসং কথেসি –
অতীতে কির বারাণসিযং সাল়িত্তকসিপ্পে নিপ্ফত্তিং পত্তো একো পীঠসপ্পি অহোসি. সো নগরদ্ৰারে একস্স ৰটরুক্খস্স হেট্ঠা নিসিন্নো সক্খরানি খিপিত্ৰা তস্স পণ্ণানি ছিন্দন্তো ‘‘হত্থিরূপকং নো দস্সেহি, অস্সরূপকং নো দস্সেহী’’তি গামদারকেহি ¶ ৰুচ্চমানো ইচ্ছিতিচ্ছিতানি রূপানি দস্সেত্ৰা তেসং সন্তিকা খাদনীযাদীনি লভতি. অথেকদিৰসং রাজা উয্যানং গচ্ছন্তো তং পদেসং পাপুণি. দারকা পীঠসপ্পিং পারোহন্তরে কত্ৰা পলাযিংসু. রঞ্ঞো ঠিতমজ্ঝন্হিকে রুক্খমূলং পৰিট্ঠস্স ছিদ্দাৰছিদ্দচ্ছাযা সরীরং ফরি. সো ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি উদ্ধং ওলোকেন্তো রুক্খপণ্ণেসু হত্থিরূপকাদীনি দিস্ৰা ‘‘কস্সেতং কম্ম’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পীঠসপ্পিনো’’তি সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘ময্হং পুরোহিতো অতিমুখরো অপ্পমত্তকেপি ৰুত্তে বহুং ভণন্তো মং উপদ্দৰেতি, সক্খিস্সসি তস্স মুখে নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা খিপিতু’’ন্তি? ‘‘সক্খিস্সামি, দেৰ. অজলণ্ডিকা আহরাপেত্ৰা পুরোহিতেন সদ্ধিং তুম্হে অন্তোসাণিযং নিসীদথ, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামী’’তি. অথ রাজা তথা কারেসি. ইতরো কত্তরিযগ্গেন সাণিযা ছিদ্দং কত্ৰা পুরোহিতস্স রঞ্ঞা সদ্ধিং কথেন্তস্স মুখে ৰিৰটমত্তে একেকং অজলণ্ডিকং খিপি. পুরোহিতো মুখং পৰিট্ঠং পৰিট্ঠং গিলি. পীঠসপ্পী খীণাসু অজলণ্ডিকাসু সাণিং চালেসি. রাজা তায সঞ্ঞায অজলণ্ডিকানং খীণভাৰং ঞত্ৰা আহ – ‘‘আচরিয, অহং তুম্হেহি সদ্ধিং কথেন্তো কথং ¶ নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সামি, তুম্হে অতিমুখরতায নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা গিলন্তাপি তুণ্হীভাৰং নাপজ্জথা’’তি. ব্রাহ্মণো ¶ মঙ্গুউভাৰং আপজ্জিত্ৰা ততো পট্ঠায মুখং ৰিৰরিত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং সল্লপিতুং নসক্খি. রাজা পীঠসপ্পিগুণং অনুস্সরিত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তং নিস্সায মে সুখং লদ্ধ’’ন্তি তুট্ঠো তস্স সব্বট্ঠকং নাম ধনং দত্ৰা নগরস্স চতূসু দিসাসু চত্তারো ৰরগামে অদাসি. তমত্থং ৰিদিত্ৰা রঞ্ঞো অত্থধম্মানুসাসকো অমচ্চো ইমং গাথমাহ –
‘‘সাধু খো সিপ্পকং নাম, অপি যাদিস কীদিসং;
পস্স খঞ্জপ্পহারেন, লদ্ধা গামা চতুদ্দিসা’’তি. (জা. ১.১.১০৭);
সো পন অমচ্চো তেন সমযেন অযমেৰ ভগৰা অহোসি. অথেকো পুরিসো পীঠসপ্পিনা লদ্ধসম্পত্তিং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং নাম পীঠসপ্পী হুত্ৰা ইমং সিপ্পং নিস্সায মহাসম্পত্তিং পত্তো, মযাপেতং সিক্খিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইদং মে ¶ , আচরিয, সিপ্পং দেথা’’তি আহ. ‘‘ন সক্কা, তাত, দাতু’’ন্তি. সো তেন পটিক্খিত্তো ‘‘হোতু, আরাধেস্সামি ন’’ন্তি তস্স হত্থপাদপরিকম্মাদীনি করোন্তো চিরস্সং তং আরাধেত্ৰা পুনপ্পুনং যাচি, পীঠসপ্পী ‘‘অযং মে অতিৰিয উপকারো’’তি তং পটিবাহিতুং অসক্কোন্তো সিপ্পং সিক্খাপেত্ৰা ‘‘নিপ্ফন্নং তে, তাত, সিপ্পং, ইদানি কিং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘বহি গন্ত্ৰা সিপ্পং ৰীমংসিস্সামী’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘গাৰিং ৰা মনুস্সং ৰা পহরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি. ‘‘তাতা, গাৰিং মারেন্তস্স সতং দণ্ডো হোতি মনুস্সং মারেন্তস্স সহস্সং, ত্ৰং সপুত্তদারোপি তং নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সসি, মা ৰিনস্স, যম্হি ¶ পহটে দণ্ডো নত্থি, তাদিসং নিমাতাপিতিকং কঞ্চি উপধারেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সক্খরা উচ্ছঙ্গে কত্ৰা তাদিসং উপধারযমানো ৰিচরন্তো গাৰিং দিস্ৰা ‘‘অযং সসামিকা’’তি পহরিতুং ন ৰিসহি, মনুস্সং দিস্ৰা ‘‘অযং সমাতাপিতিকো’’তি পহরিতুং ন ৰিসতি.
তেন সমযেন সুনেত্তো নাম পচ্চেকবুদ্ধো তং নগরং নিস্সায পণ্ণসালায ৰিহরতি. সো তং পিণ্ডায পৰিসন্তং নগরদ্ৰারন্তরে দিস্ৰা ‘‘অযং নিমাতাপিতিকো, ইমস্মিং পহটে দণ্ডো নত্থি, ইমং পহরিত্ৰা সিপ্পং ৰীমংসিস্সামী’’তি পচ্চেকবুদ্ধস্স দক্খিণকণ্ণসোতং সন্ধায সক্খরং ¶ খিপি. সা দক্খিণকণ্ণসোতেন পৰিসিত্ৰা ৰামেন নিক্খমি, দুক্খা ৰেদনা উপ্পজ্জি. পচ্চেকবুদ্ধো ভিক্খায চরিতুং নাসক্খি, আকাসেন পণ্ণসালং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযি. মনুস্সা পচ্চেকবুদ্ধে অনাগচ্ছন্তে ‘‘কিঞ্চি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তং পরিনিব্বুতং দিস্ৰা রোদিংসু পরিদেৰিংসু. সোপি মহাজনং গচ্ছন্তং দিস্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং সঞ্জানিত্ৰা ‘‘অযং পিণ্ডায পৰিসন্তো দ্ৰারন্তরে মম সম্মুখীভূতো, অহং অত্তনো সিপ্পং ৰীমংসন্তো ইমং পহরি’’ন্তি আহ. মনুস্সা ‘‘ইমিনা কির পাপকেন পচ্চেকবুদ্ধো পহটো, গণ্হথ গণ্হথা’’তি পোথেত্ৰা তত্থেৰ নং জীৰিতক্খযং পাপেসুং. সো অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং মহাপথৰী যোজনমত্তং উস্সন্না, তাৰ পচ্চিত্ৰা ৰিপাকাৰসেসেন গিজ্ঝকূটমত্থকে সট্ঠিকূটপেতো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সত্থা তস্স ইমং পুব্বকম্মং কথেত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, বালস্স ¶ নাম সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা উপ্পজ্জমানং অনত্থায উপ্পজ্জতি. বালো হি সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা লভিত্ৰা অত্তনো অনত্থমেৰ করোতী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ.
‘‘যাৰদেৰ অনত্থায, ঞত্তং বালস্স জাযতি;
হন্তি বালস্স সুক্কংসং, মুদ্ধমস্স ৰিপাতয’’ন্তি.
তত্থ যাৰদেৰাতি অৰধিপরিচ্ছেদনত্থে নিপাতো. ঞত্তন্তি জাননসভাৰো. যং সিপ্পং জানাতি ¶ , যম্হি ৰা ইস্সরিযে যসে সম্পত্তিযঞ্চ ঠিতো জনেন ঞাযতি, পাকটো পঞ্ঞাতো হোতি, তস্সেতং নামং. সিপ্পং ৰা হি ইস্সরিযাদিভাৰো ৰা বালস্স অনত্থাযেৰ জাযতি. তং নিস্সায সো অত্তনো অনত্থমেৰ করোতি. হন্তীতি ৰিনাসেতি. সুক্কংসন্তি কুসলকোট্ঠাসং, বালস্স হি সিপ্পং ৰা ইস্সরিযং ৰা উপ্পজ্জমানং কুসলকোট্ঠাসং ঘাতেন্তমেৰ উপ্পজ্জতি. মুদ্ধন্তি পঞ্ঞাযেতং নামং. ৰিপাতযন্তি ৰিদ্ধংসযমানং. তস্স হি তং সুক্কংসং হনন্তং পঞ্ঞাসঙ্খাতং মুদ্ধং ৰিপাতেন্তং ৰিদ্ধংসেন্তমেৰ হন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু.
সট্ঠিকূটপেতৰত্থু তেরসমং.
১৪. চিত্তগহপতিৰত্থু
অসন্তং ¶ ¶ ভাৰনমিচ্ছেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সুধম্মত্থেরং আরব্ভ কথেসি. দেসনা মচ্ছিকাসণ্ডে সমুট্ঠায সাৰত্থিযং নিট্ঠিতা.
মচ্ছিকাসণ্ডনগরস্মিঞ্হি চিত্তো নাম গহপতি পঞ্চৰগ্গিযানং অব্ভন্তরং মহানামত্থেরং নাম পিণ্ডায চরমানং দিস্ৰা তস্স ইরিযাপথে পসীদিত্ৰা পত্তং আদায গেহং পৰেসেত্ৰা ভোজেত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে ধম্মকথং সুণন্তো সোতাপত্তিফলং পত্ৰা অচলসদ্ধো হুত্ৰা অম্বাটকৰনং নাম অত্তনো উয্যানং সঙ্ঘারামং কত্তুকামো থেরস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা নিয্যাদেসি. তস্মিং খণে ‘‘পতিট্ঠিতং বুদ্ধসাসন’’ন্তি উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি. মহাসেট্ঠি উয্যানে মহাৰিহারং কারেত্ৰা সব্বদিসাহি আগতানং ভিক্খূনং ৰিৰটদ্ৰারো অহোসি. মচ্ছিকাসণ্ডে সুধম্মত্থেরো নাম নেৰাসিকো অহোসি.
অপরেন সমযেন চিত্তস্স গুণকথং সুত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকা তস্স সঙ্গহং কত্তুকামা মচ্ছিকাসণ্ডং অগমংসু. চিত্তো গহপতি তেসং আগমনং সুত্ৰা অড্ঢযোজনমগ্গং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা তে আদায অত্তনো ৰিহারং পৰেসেত্ৰা আগন্তুকৰত্তং কত্ৰা, ‘‘ভন্তে, থোকং ধম্মকথং সোতুকামোম্হী’’তি ধম্মসেনাপতিং যাচি. অথ নং থেরো, ‘‘উপাসক, অদ্ধানেন আগতাম্হা কিলন্তরূপা. অপিচ থোকং সুণাহী’’তি তস্স ধম্মং কথেসি. সো থেরস্স ধম্মং সুণন্তোৰ অনাগামিফলং পাপুণি. সো দ্ৰে অগ্গসাৰকে ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, স্ৰে ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং মম ¶ গেহে ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেত্ৰা ¶ পচ্ছা নেৰাসিকং সুধম্মত্থেরং ‘‘তুম্হেপি, ভন্তে, স্ৰে থেরেহি সদ্ধিং আগচ্ছেয্যাথা’’তি নিমন্তেসি. সো ‘‘অযং মং পচ্ছা নিমন্তেতী’’তি কুদ্ধো পটিক্খিপিত্ৰা পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি পটিক্খিপি এৰ. উপাসকো ‘‘পঞ্ঞাযিস্সথ, ভন্তে’’তি পক্কমিত্ৰা পুনদিৰসে অত্তনো নিৰেসনে মহাদানং সজ্জেসি. সুধম্মত্থেরোপি পচ্চূসকালেযেৰ ‘‘কীদিসো নু খো গহপতিনা অগ্গসাৰকানং সক্কারো সজ্জিতো, স্ৰে গন্ত্ৰা পস্সিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ পত্তচীৰরং আদায তস্স গেহং অগমাসি.
সো গহপতিনা ‘‘নিসীদথ, ভন্তে’’তি ৰুচ্চমানোপি ‘‘নাহং নিসীদামি, পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা অগ্গসাৰকানং পটিযাদিতং সক্কারং ওলোকেত্ৰা ¶ গহপতিং জাতিযা ঘট্টেতুকামো ‘‘উল়ারো তে, গহপতি, সক্কারো, অপিচেত্থ একঞ্ঞেৰ নত্থী’’তি আহ. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘তিলসংগুল়িকা, গহপতী’’তি ৰত্ৰা গহপতিনা কাকোপমায অপসাদিতো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘এসো তে, গহপতি, আৰাসো, পক্কমিস্সামহ’’ন্তি ৰত্ৰা যাৰততিযং ৰারিযমানোপি পক্কমিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা চিত্তেন চ অত্তনা চ ৰুত্তৰচনং আরোচেসি. সত্থা ‘‘তযা উপাসকো সদ্ধো পসন্নো হীনেন খুংসিতো’’তি তস্সেৰ দোসং আরোপেত্ৰা পটিসারণীযকম্মং কারাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, চিত্তগহপতিং খমাপেহী’’তি পেসেসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা, ‘‘গহপতি, ময্হমেৰ সো দোসো, খমাহি মে’’তি ৰত্ৰাপি ‘‘নাহং খমামী’’তি ¶ তেন পটিক্খিত্তো মঙ্কুভূতো তং খমাপেতুং নাসক্খি. পুনদেৰ সত্থু সন্তিকং পচ্চাগমাসি. সত্থা ‘‘নাস্স উপাসকো খমিস্সতী’’তি জানন্তোপি ‘‘মানথদ্ধো এস, তিংসযোজনং তাৰ মগ্গং গন্ত্ৰা পচ্চাগচ্ছতূ’’তি খমনূপাযং অনাচিক্খিত্ৰাৰ উয্যোজেসি. অথস্স পুনাগতকালে নিহতমানস্স অনুদূতং দত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ইমিনা সদ্ধিং গন্ত্ৰা উপাসকং খমাপেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সমণেন নাম ‘ময্হং ৰিহারো, ময্হং নিৰাসট্ঠানং, ময্হং উপাসকো, ময্হং উপাসিকা’তি মানং ৰা ইস্সং ৰা কাতুং ন ৰট্টতি. এৰং করোন্তস্স হি ইচ্ছামানাদযো কিলেসা ৰড্ঢন্তী’’তি অনুসন্ধিং ঘট্টেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অসন্তং ভাৰনমিচ্ছেয্য, পুরেক্খারঞ্চ ভিক্খুসু;
আৰাসেসু ইস্সরিযং, পূজা পরকুলেসু চ.
‘‘মমেৰ কত মঞ্ঞন্তু, গিহী পব্বজিতা উভো.
মমেৰাতিৰসা অস্সু, কিচ্চাকিচ্চেসু কিস্মিচি;
ইতি বালস্স সঙ্কপ্পো, ইচ্ছা মানো চ ৰড্ঢতী’’তি.
তত্থ ¶ অসন্তন্তি যো বালো ভিক্খু অৰিজ্জমানং সম্ভাৰনং ইচ্ছেয্য, ‘‘অস্সদ্ধোৰ সমানো ‘সদ্ধোতি মং জনো ¶ জানাতূ’তি ইচ্ছতী’’তি. পাপিচ্ছতানিদ্দেসে (ৰিভ. ৮৫১) ৰুত্তনযেনেৰ বালো ‘‘অসদ্ধো দুস্সীলো অপ্পস্সুতো অপ্পৰিৰিত্তো কুসীতো অনুপট্ঠিতস্সতি অসমাহিতো দুপ্পঞ্ঞো অখীণাসৰোৰ সমানো ‘অহো ৰত মং জনো অযং সদ্ধো, সীলৰা, বহুস্সুতো, পৰিৰিত্তো, আরদ্ধৰীরিযো, উপট্ঠিতস্সতি, সমাহিতো, পঞ্ঞৰা ¶ , খীণাসৰো’তি জানেয্যা’’তি ইদং অসন্তসম্ভাৰনং ইচ্ছতি. পুরেক্খারন্তি পরিৰারং. ‘‘অহো ৰত মং সকলৰিহারে ভিক্খূ পরিৰারেত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তা ৰিহরেয্যু’’ন্তি এৰং ইচ্ছাচারে ঠত্ৰা পুরেক্খারঞ্চ ভিক্খূসু ইচ্ছতি. আৰাসেসূতি সঙ্ঘিকেসু চ আৰাসেসু যানি ৰিহারমজ্ঝে পণীতসেনাসনানি, তানি অত্তনো সন্দিট্ঠসম্ভত্তাদীনং ভিক্খূনং ‘‘তুম্হে ইধ ৰসথা’’তি ৰিচারেন্তো সযম্পি ৰরতরং সেনাসনং পলিবোধেন্তো, সেসানং আগন্তুকভিক্খূনং পচ্চন্তিমানি লামকসেনাসনানি চেৰ অমনুস্সপরিগ্গহিতানি চ ‘‘তুম্হে ইধ ৰসথা’’তি ৰিচারেন্তো আৰাসেসু ইস্সরিযং ইচ্ছতি. পূজা পরকুলেসু চাতি নেৰ মাতাপিতূনং ন ঞাতকানং পরেসুযেৰ কুলেসু ‘‘অহো ৰতিমে ময্হমেৰ দদেয্যুং, ন অঞ্ঞেস’’ন্তি এৰং চতুপ্পচ্চযেহি পূজং ইচ্ছতি.
মমেৰ কত মঞ্ঞন্তূতি যস্স চ বালস্স ¶ ‘‘যংকিঞ্চি ৰিহারে উপোসথাগারাদিকরণৰসেন কতং নৰকম্মং, তং সব্বং অম্হাকং থেরেন কতন্তি এৰং গিহী চ পব্বজিতা চ উভোপি মমেৰ নিস্সায কতং পরিকম্মং নিট্ঠিতং মঞ্ঞন্তূ’’তি সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি. মমেৰাতিৰসা অস্সূতি ‘‘গিহী চ পব্বজিতা চ সব্বেপি মমেৰ ৰসে ৰত্তন্তু, সকটগোণৰাসিফরসুআদীনি ৰা লদ্ধব্বানি হোন্তু, অন্তমসো যাগুমত্তম্পি তাপেত্ৰা পিৰনাদীনি ৰা, এৰরূপেসু কিচ্চাকিচ্চেসু খুদ্দকমহন্তেসু করণীযেসু কিস্মিঞ্চি এককিচ্চেপি মমেৰ ৰসে ৰত্তন্তু, মমেৰ আপুচ্ছিত্ৰা করোন্তূ’’তি সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি. ইতি বালস্সাতি যস্স বালস্স সা চ ইচ্ছা অযঞ্চ এৰরূপো সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জতি, তস্স নেৰ ৰিপস্সনা, ন মগ্গফলানি ৰড্ঢন্তি. কেৰলং পনস্স চন্দোদযে সমুদ্দস্স উদকং ৰিয ছসু দ্ৰারেসু উপ্পজ্জমানা তণ্হা চেৰ নৰৰিধমানো চ ৰড্ঢতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সুধম্মত্থেরোপি ইমং ওৰাদং সুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পদক্খিণং কত্ৰা তেন অনুদূতেন ভিক্খুনা সদ্ধিং গন্ত্ৰা উপাসকস্স চক্খুপথে আপত্তিং পটিকরিত্ৰা উপাসকং খমাপেসি. সো উপাসকেন ‘‘খমামহং, ভন্তে, সচে ময্হং দোসো অত্থি, খমথ মে’’তি পটিখমাপিতো ¶ সত্থারা দিন্নে ওৰাদে ঠত্ৰা কতিপাহেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং ¶ পাপুণি. উপাসকোপি ¶ চিন্তেসি – ‘‘মযা সত্থারং অদিস্ৰাৰ সোতাপত্তিফলং পত্তং, অদিস্ৰা এৰ অনাগামিফলে পতিট্ঠিতো, সত্থারং মে দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি. সো তিলতণ্ডুলসপ্পিফাণিতৰত্থচ্ছাদনাদীহি পরিপূরানি পঞ্চ সকটসতানি যোজাপেত্ৰা ‘‘সত্থারং দট্ঠুকামা আগচ্ছন্তু, পিণ্ডপাতাদীহি ন কিলমিস্সন্তী’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচাপেত্ৰা ভিক্খুনীসঙ্ঘস্সাপি উপাসকানম্পি উপাসিকানম্পি আরোচাপেসি. তেন সদ্ধিং পঞ্চসতা পঞ্চসতা ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চ উপাসকা চ উপাসিকাযো চ নিক্খমিংসু. সো তেসঞ্চেৰ অত্তনো পরিসায চাতি তিণ্ণং জনসহস্সানং যথা তিংসযোজনে মগ্গে যাগুভত্তাদীহি কিঞ্চি ৰেকল্লং ন হোতি, তথা সংৰিদহি. তস্স পন নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা যোজনে যোজনে দেৰতা খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা দিব্বেহি যাগুখজ্জকভত্তপানকাদীহি তং মহাজনং উপট্ঠহিংসু, কস্সচি কেনচি ৰেকল্লং ন হোতি. এৰং দেৰতাহি উপট্ঠিযমানো দেৰসিকং যোজনং গচ্ছন্তো মাসেন সাৰত্থিং পাপুণি, পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ অহেসুং. দেৰতাহি চেৰ মনুস্সেহি চ অভিহটং পণ্ণাকারং ৰিস্সজ্জেন্তোৰ অগমাসি.
সত্থা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, অজ্জ ৰড্ঢমানকচ্ছাযায চিত্তো গহপতি পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো আগন্ত্ৰা মং ৰন্দিস্সতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, তস্স তুম্হাকং ¶ ৰন্দনকালে কিঞ্চি পাটিহারিযং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘ভৰিস্সতি, আনন্দা’’তি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? তস্স আগন্ত্ৰা ‘‘মং ৰন্দনকালে রাজমানেন অট্ঠকরীসমত্তে পদেসে জণ্ণুকমত্তেন ওধিনা পঞ্চৰণ্ণানং দিব্বপুপ্ফানং ঘনৰস্সং ৰস্সিস্সতী’’তি. তং কথং সুত্ৰা নগরৰাসিনো ‘‘এৰং মহাপুঞ্ঞো কির চিত্তো নাম গহপতি আগন্ত্ৰা অজ্জ সত্থারং ৰন্দিস্সতি, এৰরূপং কির পাটিহারিযং ভৰিস্সতি, মযম্পি তং মহাপুঞ্ঞং দট্ঠুং লভিস্সামা’’তি পণ্ণাকারং আদায মগ্গস্স উভোসু পস্সেসু অট্ঠংসু. ৰিহারসমীপে আগতকালে পঞ্চ ভিক্খুসতানি পঠমং আগমিংসু. চিত্তো গহপতি, ‘‘অম্মা, তুম্হে পচ্ছতো আগচ্ছথা’’তি মহাউপাসিকাযো ঠপেত্ৰা পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো সত্থু সন্তিকং অগমাসি. বুদ্ধানং সম্মুখট্ঠানে পন ঠিতা ৰা নিসিন্না ৰা ইতো ৰা এত্তো ৰা ন হোন্তি, বুদ্ধৰীথিযা দ্ৰীসু পস্সেসু নিচ্চলাৰ তিট্ঠন্তি. চিত্তো গহপতি মহন্তং বুদ্ধৰীথিং ওক্কমি. তীণি ফলানি পত্তেন অরিযসাৰকেন ওলোকিতোলোকিতট্ঠানং কম্পি. ‘‘এসো কির চিত্তো গহপতী’’তি মহাজনো ওলোকেসি ¶ . সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ছব্বণ্ণানং বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিসিত্ৰা দ্ৰীসু গোপ্ফকেসু সত্থু পাদে গহেত্ৰা ৰন্দি. তং খণঞ্ঞেৰ ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফৰস্সং ৰস্সি, সাধুকারসহস্সানি পৰত্তযিংসু. সো একমাসং সত্থু সন্তিকে ৰসি, ৰসমানো চ সকলং বুদ্ধপ্পমুখং ¶ ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ ৰিহারেযেৰ নিসীদাপেত্ৰা মহাদানং অদাসি, অত্তনা সদ্ধিং আগতেপি অন্তোৰিহারেযেৰ কত্ৰা পটিজগ্গি. একদিৰসম্পি অত্তনো সকটেসু কিঞ্চি গহেতব্বং নাহোসি, দেৰমনুস্সেহি আভতপণ্ণাকারেনেৰ দানং অদাসি, সব্বকিচ্চানি অকাসি. সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, অহং ‘তুম্হাকং দানং দস্সামী’তি আগচ্ছন্তো মাসং অন্তরামগ্গে অহোসিং. ইধেৰ মে মাসো ৰীতিৰত্তো, মযা আভতং পণ্ণাকারং কিঞ্চি গহেতুং ন লভামি, এত্তকং কালং দেৰমনুস্সেহি আভতপণ্ণাকারেনেৰ দানং অদাসিং, সোহং সচেপি ইধ সংৰচ্ছরং ৰসিস্সামি, নেৰ মম দেয্যধম্মং দাতুং লভিস্সামি. অহং সকটানি ওতারেত্ৰা গন্তুং ইচ্ছামি, পটিসামনট্ঠানং মে আরোচাপেথা’’তি.
সত্থা আনন্দত্থেরং আহ – ‘‘আনন্দ, উপাসকস্স একং পদেসং তুচ্ছং কারেত্ৰা দেহী’’তি. থেরো তথা অকাসি. কপ্পিযভূমি (মহাৰ. ২৯৫) কির চিত্তস্স গহপতিনো অনুঞ্ঞাতা. উপাসকোপি অত্তনা সদ্ধিং আগতেহি তীহি জনসহস্সেহি সদ্ধিং তুচ্ছসকটেহি পুন মগ্গং পটিপজ্জি. দেৰমনুস্সা উট্ঠায, ‘‘অয্য, তযা তুচ্ছসকটেহি গমনকম্মং কত’’ন্তি সত্তহি রতনেহি সকটানি পূরযিংসু. সো অত্তনো আভতপণ্ণাকারেনেৰ মহাজনং পটিজগ্গন্তো অগমাসি. আনন্দত্থেরো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তোপি মাসেন আগতো, ইধাপি মাসমেৰ ৰুট্ঠো, এত্তকং কালং দেৰমনুস্সেহি অভিহটপণ্ণাকারেনেৰ মহাৰদানং অদাসি, ইদানি পঞ্চ সকটসতানি তুচ্ছানি কত্ৰা মাসেনেৰ কির গমিস্সতি, দেৰমনুস্সা পনস্স উট্ঠায, ‘অয্য ¶ , তযা তুচ্ছসকটেহি গমনকম্মং কত’ন্তি পঞ্চ সকটসতানি সত্তরতনেহি পূরযিংসু. সো পুন অত্তনো আভতপণ্ণাকারেনেৰ কির মহাজনং পটিজগ্গন্তো গমিস্সতী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, এতস্স তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সেৰাযং সক্কারো উপ্পজ্জতি, উদাহু অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি উপ্পজ্জতী’’তি? ‘‘আনন্দ, মম সন্তিকং আগচ্ছন্তস্সাপি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্সাপি এতস্স ¶ উপ্পজ্জতেৰ. অযঞ্হি উপাসকো সদ্ধো পসন্নো সম্পন্নসীলো, এৰরূপো পুগ্গলো যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰস্স লাভসক্কারো নিব্বত্ততী’’তি ৰত্ৰা সত্থা ইমং পকিণ্ণকৰগ্গে গাথমাহ –
‘‘সদ্ধো সীলেন সম্পন্নো, যসো ভোগসমপ্পিতো;
যং যং পদেসং ভজতি, তত্থ তত্থেৰ পূজিতো’’তি. (ধ. প. ৩০৩);
অত্থো পনস্সা তত্থেৰ আৰিভৰিস্সতি.
এৰং ¶ ৰুত্তে আনন্দত্থেরো চিত্তস্স পুব্বকম্মং পুচ্ছি. অথস্স সত্থা আচিক্খন্তো আহ –
আনন্দ, অযং পদুমুত্তরস্স ভগৰতো পাদমূলে কতাভিনীহারো কপ্পসতসহস্সং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা কস্সপবুদ্ধকালে মিগলুদ্দককুলে নিব্বত্তো ৰুদ্ধিমন্ৰায একদিৰসং দেৰে ৰস্সন্তে মিগানং মারণত্তায সত্তিং আদায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা মিগে ওলোকেন্তো একস্মিং অকটপব্ভারে সসীসং পারুপিত্ৰা একং ভিক্খুং নিসিন্নং দিস্ৰা ‘‘একো, অয্যো, সমণধম্মং করোন্তো নিসিন্নো ভৰিস্সতি, ভত্তমস্স আহরিস্সামী’’তি ৰেগেন গেহং গন্ত্ৰা একস্মিং উদ্ধনে হিয্যো, আভতমংসং, একস্মিং ভত্তং পচাপেত্ৰা অঞ্ঞে পিণ্ডপাতচারিকে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসম্পি পত্তে আদায পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং সম্পাদেত্ৰা, ‘‘অয্যে, পরিৰিসথা’’তি অঞ্ঞং আণাপেত্ৰা তং ভত্তং পুটকে পক্খিপিত্ৰা আদায ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে নানাপুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা পত্তপুটে কত্ৰা থেরস্স নিসিন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, সঙ্গহং করোথা’’তি ৰত্ৰা পত্তং আদায পূরেত্ৰা থেরস্স হত্থে ঠপেত্ৰা তেহি পুপ্ফেহি পূজং কত্ৰা ‘‘যথা মে অযং রসপিণ্ডপাতো পুপ্ফপূজায সদ্ধিং চিত্তং তোসেসি, এৰং নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পণ্ণাকারসহস্সানি আদায আগন্ত্ৰা ময্হং চিত্তং তোসেন্তু, পঞ্চৰণ্ণকুসুমৰস্সঞ্চ ৰস্সতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি, নিব্বত্তট্ঠানে জণ্ণুকমত্তেন ওধিনা দিব্বপুপ্ফৰস্সং ৰস্সি. ইদানিপিস্স জাতদিৰসে চেৰ ইধ চ আগতস্স পুপ্ফৰস্সৰস্সনঞ্চ পণ্ণাকারাভিহারো চ সত্তহি রতনেহি সকটপূরণঞ্চ তস্সেৰ কম্মস্স নিস্সন্দোতি.
চিত্তগহপতিৰত্থু চুদ্দসমং.
১৫. ৰনৰাসীতিস্সসামণেরৰত্থু
অঞ্ঞা ¶ ¶ হি লাভূপনিসাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰনৰাসিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি. দেসনা রাজগহে সমুট্ঠিতা.
সারিপুত্তত্থেরস কির পিতু ৰঙ্গন্তব্রাহ্মণস্স সহাযকো মহাসেনব্রাহ্মণো নাম রাজগহে ৰসতি. সারিপুত্তত্থেরো একদিৰসং পিণ্ডায চরন্তো তস্মিং অনুকম্পায তস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. সো পন পরিক্খীণৰিভৰো দলিদ্দো. সো ‘‘মম পুত্তো ময্হং গেহদ্ৰারং পিণ্ডায চরিতুং আগতো ভৰিস্সতি, অহঞ্চম্হি দুগ্গতো, ময্হং দুগ্গতভাৰং ন জানাতি মঞ্ঞে, নত্থি মে কোচি দেয্যধম্মো’’তি থেরস্স সম্মুখা ভৰিতুং অসক্কোন্তো নিলীযি. থেরো অপরম্পি দিৰসং ¶ অগমাসি, ব্রাহ্মণো তথেৰ নিলীযি. ‘‘কিঞ্চিদেৰ লভিত্ৰা দস্সামী’’তি চিন্তেন্তোপি নালভি. অথেকদিৰসং একস্মিং ব্রাহ্মণৰাচকে থূলসাটকেন সদ্ধিং পাযসপাতিং লভিত্ৰা আদায গেহং গন্ত্ৰাৰ থেরং অনুস্সরি, ‘‘ইমং পিণ্ডপাতং মযা থেরস্স দাতুং ৰট্টতী’’তি. থেরোপি তং খণং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণো দেয্যধম্মং লভিত্ৰা মম আগমনং পচ্চাসীসতি, মযা তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি সঙ্ঘাটিং পারুপিত্ৰা পত্তং আদায তস্স গেহদ্ৰারে ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি.
ব্রাহ্মণো থেরং দিস্ৰাৰ চিত্তং পসীদি. অথ নং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেত্ৰা পাযসপাতিং গহেত্ৰা থেরস্স পত্তে আকিরি ¶ . থেরো উপড্ঢং সম্পটিচ্ছিত্ৰা হত্থেন পত্তং পিদহি. অথ নং ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘ভন্তে, একপটিৰীসমত্তোৰ অযং পাযসো, পরলোকসঙ্গহং মে করোথ, মা ইধলোকসঙ্গহং, নিরৰসেসমেৰ দাতুকামোম্হী’’তি সব্বং আকিরি. থেরো তত্থেৰ পরিভুঞ্জি. অথস্স ভত্তকিচ্চপরিযোসানে তম্পি সাটকং দত্ৰা ৰন্দিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, অহম্পি তুম্হেহি দিট্ঠধম্মমেৰ পাপুণেয্য’’ন্তি. থেরো ‘‘এৰং হোতু ব্রাহ্মণা’’তি তস্স অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমন্তো অনুপুব্বেন চারিকং চরন্তো জেতৰনং অগমাসি. ‘‘দুগ্গতকালে দিন্নদানং পন অতিৰিয তোসেতী’’তি ব্রাহ্মণোপি তং দানং দত্ৰা পসন্নচিত্তো সোমনস্সজাতো থেরে অধিমত্তং সিনেহমকাসি. সো থেরে সিনেহেনেৰ কালং কত্ৰা সাৰত্থিযং থেরস্সূপট্ঠাককুলে পটিসন্ধিং গণ্হি ¶ . তংখণেযেৰ পনস্স মাতা ‘‘কুচ্ছিযং মে গব্ভো পতিট্ঠিতো’’তি ঞত্ৰা সামিকস্স আরোচেসি. সো তস্সা গব্ভপরিহারং অদাসি.
তস্সা অচ্চুণ্হঅতিসীতঅতিঅম্বিলাদিপরিভোগং ৰজ্জেত্ৰা সুখেন গব্ভং পরিহরিযমানায এৰরূপো দোহল়ো উপ্পজ্জি ‘‘অহো ৰতাহং সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি নিমন্তেত্ৰা গেহে নিসীদাপেত্ৰা অসম্ভিন্নখীরপাযসং দত্ৰা সযম্পি কাসাযৰত্থানি পরিদহিত্ৰা সুৰণ্ণসরকং আদায আসনপরিযন্তে নিসীদিত্ৰা এত্তকানং ভিক্খূনং উচ্ছিট্ঠপাযসং পরিভুঞ্জেয্য’’ন্তি. তস্সা কির সো কাসাযৰত্থপরিদহনে দোহল়ো কুচ্ছিযং পুত্তস্স বুদ্ধসাসনে পব্বজ্জায পুব্বনিমিত্তং অহোসি. অথস্সা ঞাতকা ¶ ‘‘ধম্মিকো নো ধীতায দোহল়ো’’তি সারিপুত্তত্থেরং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অসম্ভিন্নখীরপাযসং অদংসু. সাপি একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা সুৰণ্ণসরকং গহেত্ৰা আসনপরিযন্তে নিসিন্না উচ্ছিট্ঠপাযসং পরিভুঞ্জি, দোহল়ো পটিপ্পস্সম্ভি. তস্সা যাৰ গব্ভৰুট্ঠানা অন্তরন্তরা কতমঙ্গলেসুপি, দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাতায কতমঙ্গলেসুপি সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানং ¶ পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু. পুব্বে কিরেস দারকেন ব্রাহ্মণকালে দিন্নপাযসস্স নিস্সন্দো.
জাতমঙ্গলদিৰসে পন তং দারকং পাতোৰ ন্হাপেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা সিরিসযনে সতসহস্সগ্ঘনিকস্স কম্বলস্স উপরি নিপজ্জাপেসুং. সো তত্থ নিপন্নকোৰ থেরং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং মে পুব্বাচরিযো, মযা থেরং নিস্সায অযং সম্পত্তি লদ্ধা, মযা ইমস্স একং পরিচ্চাগং কাতুং ৰট্টতী’’তি সিক্খাপদগহণত্থায আনীযমানো তং কম্বলং চূল়ঙ্গুলিযা ৰেঠেত্ৰা অগ্গহেসি. অথস্স ‘‘অঙ্গুলিযং কম্বলো লগ্গো’’তি তে তং হরিতুং আরভিংসু. সো পরোদি. ঞাতকা ‘‘অপেথ, মা দারকং রোদাপেথা’’তি কম্বলেনেৰ সদ্ধিং আনযিংসু. সো থেরং ৰন্দনকালে কম্বলতো অঙ্গুলিং অপকড্ঢিত্ৰা কম্বলং থেরস্স পাদমূলে পাতেসি. ঞাতকা ‘‘দহরকুমারেন অজানিত্ৰা কত’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘পুত্তেন নো দিন্নং, পরিচ্চত্তমেৰ হোতু, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, সতসহস্সগ্ঘনিকেন কম্বলেন পূজাকারকস্স তুম্হাকং দাসস্স সিক্খাপদানি দেথা’’তি ¶ আহংসু. ‘‘কো নামো অযং দারকো’’তি? ‘‘ভন্তে, অয্যেন সমাননামকো ¶ , তিস্সো নামেস ভৰিস্সতী’’তি. থেরো কির গিহিকালে উপতিস্সমাণৰো নাম অহোসি. মাতাপিস্স চিন্তেসি – ‘‘ন মযা পুত্তস্স অজ্ঝাসযো ভিন্দিতব্বো’’তি. এৰং দারকস্স নামকরণমঙ্গলং কত্ৰা পুন তস্স আহারপরিভোগমঙ্গলেপি পুন তস্স কণ্ণৰিজ্ঝনমঙ্গলেপি দুস্সগহণমঙ্গলেপি চূল়াকপ্পনমঙ্গলেপি সারিপুত্তত্থেরপ্পমুখানং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু.
দারকো ৰুদ্ধিমন্ৰায সত্তৰস্সিককালে মাতরং আহ – ‘‘অম্ম, থেরস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, তাত, পুব্বেৰাহং ‘ন মযা পুত্তস্স অজ্ঝাসযো ভিন্দিতব্বো’তি মনং অকাসিং, পব্বজ, পুত্তা’’তি থেরং নিমন্তাপেত্ৰা তস্স আগতস্স ভিক্খঞ্চ দত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দাসো ‘পব্বজিস্সামী’তি ৰদতি, ইমং আদায সাযং ৰিহারং আগমিস্সামা’’তি থেরং উয্যোজেত্ৰা সাযন্হসমযে মহন্তেন সক্কারসম্মানেন পুত্তং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরস্স নিয্যাদেসি. থেরো তেন সদ্ধিং কথেসি – ‘‘তিস্স, পব্বজ্জা নাম দুক্করা, উণ্হেন অত্থে সতি সীতং লভতি, সীতেন অত্থে সতি উণ্হং লভতি, পব্বজিতা কিচ্ছেন জীৰন্তি, ত্ৰঞ্চ সুখেধিতো’’তি. ‘‘ভন্তে, অহং তুম্হেহি ৰুত্তনিযামেনেৰ সব্বং কাতুং সক্খিস্সামী’’তি. থেরো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা তস্স পটিকূলমনসিকারৰসেন তচপঞ্চককম্মট্ঠানং ¶ আচিক্খিত্ৰা তং পব্বাজেসি. সকলম্পি হি দ্ৰত্তিংসাকারং কথেতুং ৰট্টতিযেৰ. সব্বং কথেতুং অসক্কোন্তেন পন তচপঞ্চককম্মট্ঠানং কথেতব্বমেৰ. ইদঞ্হি কম্মট্ঠানং ¶ সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতমেৰ. কেসাদীসু একেককোট্ঠাসেসু অরহত্তং পত্তানং ভিক্খূনম্পি ভিক্খুনীনম্পি উপাসকানম্পি উপাসিকানম্পি পরিচ্ছেদো নত্থি. অব্যত্তা ভিক্খূ পন পব্বজেন্তা অরহত্তস্সূপনিস্সযং নাসেন্তি. তস্মা থেরো কম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি.
মাতাপিতরো পুত্তস্স পব্বজিতসক্কারং করোন্তা সত্তাহং ৰিহারেযেৰ বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু. ভিক্খূপি ‘‘নিবদ্ধং অপ্পোদকমধুপাযসং পরিভুঞ্জিতুং ন সক্কোমা’’তি উজ্ঝাযিংসু. তস্সপি মাতাপিতরো সত্তমে দিৰসে সাযং গেহং অগমংসু. সামণেরো অট্ঠমে দিৰসে ভিক্খূহি সদ্ধিং পিণ্ডায পাৰিসি. সাৰত্থিৰাসিনো ‘‘সামণেরো কির অজ্জ পিণ্ডায পৰিসিস্সতি, সক্কারমস্স ¶ করিস্সামা’’তি পঞ্চহি সাটকসতেহি চুম্বটকানি কত্ৰা পঞ্চ পিণ্ডপাতসতানি সজ্জেত্ৰা আদায পটিপথে ঠত্ৰা অদংসু, পুনদিৰসে ৰিহারস্স উপৰনং আগন্ত্ৰা অদংসু. এৰং সামণেরো দ্ৰীহেৰ দিৰসেহি সাটকসহস্সেহি সদ্ধিং পিণ্ডপাতসহস্সং লভিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স দাপেসি. ব্রাহ্মণকালে দিন্নথূলসাটকস্স কিরেস নিস্সন্দো. অথস্স ভিক্খূ ‘‘পিণ্ডপাতদাযকতিস্সো’’তি নামং করিংসু.
পুনেকদিৰসং সামণেরো সীতকালে ৰিহারচারিকং চরন্তো ভিক্খূ তত্থ তত্থ অগ্গিসালাদীসু ¶ ৰিসিব্বেন্তে দিস্ৰা আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, ৰিসিব্বেন্তা নিসিন্নাত্থা’’তি? ‘‘সীতং নো পীল়েতি সামণেরো’’তি. ‘‘ভন্তে, সীতকালে নাম কম্বলং পারুপিতুং ৰট্টতি. সো হি সীতং পটিবাহিতুং সমত্থো’’তি. সামণের ‘‘ত্ৰং মহাপুঞ্ঞো কম্বলং লভেয্যাসি, অম্হাকং কুতো কম্বলো’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, কম্বলত্থিকা মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি সকলৰিহারে আরোচাপেসি. অথ ভিক্খূ ‘‘সামণেরেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা কম্বলং আহরিস্সামা’’তি সত্তৰস্সিকসামণেরং নিস্সায সহস্সমত্তা ভিক্খূ নিক্খমিংসু. সো ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং কুতো কম্বলং লভিস্সামী’’তি চিত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা তে আদায নগরাভিমুখো পাযাসি. সুদিন্নস্স হি দানস্স এৰরূপো আনুভাৰো হোতি. সো বহিনগরেযেৰ ঘরপটিপাটিযা চরন্তো পঞ্চ কম্বলসতানি লভিত্ৰা অন্তোনগরং পাৰিসি. মনুস্সা ইতো চিতো চ কম্বলে আহরন্তি.
একো পন পুরিসো আপণদ্ৰারেন আগচ্ছন্তো পঞ্চ কম্বলসতানি পসারেত্ৰা নিসিন্নং একং আপণিকং দিস্ৰা আহ – ‘‘অম্ভো, একো সামণেরো কম্বলে সংহরন্তো আগচ্ছতি, তৰ কম্বলে পটিচ্ছাদেহী’’তি? ‘‘কিং পন সো দিন্নকে গণ্হাতি, উদাহু অদিন্নকে’’তি? ‘‘দিন্নকে গণ্হাতী’’তি ¶ . ‘‘এৰং সন্তে সচে ইচ্ছামি, দস্সামি, নো চে, ন দস্সামি, গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি উয্যোজেসি. মচ্ছরিনো হি অন্ধবালা এৰরূপেসু দানং দদমানেসু মচ্ছরাযিত্ৰা অসদিসদানং দিস্ৰা মচ্ছরাযন্তো কাল়ো (ধ. প. ১৭৭) ৰিয নিরযে নিব্বত্তন্তি. আপণিকো চিন্তেসি – ‘‘অযং পুরিসো অত্তনো ধম্মতায আগচ্ছমানো ‘তৰ কম্বলে পটিচ্ছাদেহী’তি মং আহ. ‘সচেপি সো দিন্নকং ¶ গণ্হা’তি, অহং পন ‘মম সন্তকং সচে ইচ্ছামি, দস্সামি, নো চে, ন ¶ দস্সামী’তি অৰচং, দিট্ঠকং পন অদেন্তস্স লজ্জা উপ্পজ্জতি, অত্তনো সন্তকং পটিচ্ছাদেন্তস্স দোসো নত্থি, ইমেসু পঞ্চকম্বলসতেসু দ্ৰে কম্বলানি সতসহস্সগ্ঘনিকানি, ইমানেৰ পটিচ্ছাদেতুং ৰট্টতী’’তি. দ্ৰেপি কম্বলে দসায দসং সম্বন্ধিত্ৰা তেসং অন্তরে পক্খিপিত্ৰা পটিচ্ছাদেসি. সামণেরোপি ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং তং পদেসং পাপুণি. আপণিকস্স সামণেরং দিস্ৰাৰ পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি, সকলসরীরং সিনেহেন পরিপুণ্ণং অহোসি. সো চিন্তেসি – ‘‘তিট্ঠতু কম্বলানি, ইমং দিস্ৰা হদযমংসম্পি দাতুং যুত্ত’’ন্তি. তে দ্ৰেপি কম্বলে নীহরিত্ৰা সামণেরস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তযা দিট্ঠধম্মস্স ভাগী অস্স’’ন্তি অৰচ. সোপিস্স ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি.
সামণেরো অন্তোনগরেপি পঞ্চ কম্বলসতানি লভি. এৰং একদিৰসংযেৰ কম্বলসহস্সং লভিত্ৰা ভিক্খুসহস্সস্স অদাসি. অথস্স কম্বলদাযকতিস্সত্থেরোতি নামং করিংসু. এৰং নামকরণদিৰসে দিন্নকম্বলো সত্তৰস্সিককালে কম্বলসহস্সভাৰং পাপুণি. বুদ্ধসাসনঞ্হি ঠপেত্ৰা নত্থঞ্ঞং তং ঠানং, যত্থ অপ্পং দিন্নং বহুং হোতি, বহুং দিন্নং বহুতরং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘তথারূপোযং, ভিক্খৰে, ভিক্খুসঙ্ঘো, যথারূপে ভিক্খুসঙ্ঘে অপ্পং দিন্নং বহুং হোতি, বহুং দিন্নং বহুতর’’ন্তি ¶ (ম. নি. ৩.১৪৬) –
এৰং সামণেরো এককম্বলস্স নিস্সন্দেন সত্তৰস্সিকোৰ কম্বলসহস্সং লভি. তস্স জেতৰনে ৰিহরন্তস্স অভিক্খণং ঞাতিদাযকা সন্তিকং আগন্ত্ৰা কথাসল্লাপং করোন্তি. সো চিন্তেসি – ‘‘মযা ইধ ৰসন্তেন ঞাতিদাযকেসু আগন্ত্ৰা কথেন্তেসু অকথেতুম্পি ন সক্কা, এতেহি সদ্ধিং কথাপপঞ্চেন অত্তনো পতিট্ঠং কাতুং ন সক্কা, যংনূনাহং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসেয্য’’ন্তি. সো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সচে আসন্নট্ঠানে ৰসিস্সামি, ঞাতকা মং পক্কোসিস্সন্তী’’তি ৰীসতি যোজনসতং মগ্গং অগমাসি. অথেকেন গামদ্ৰারেন গচ্ছন্তো একং মহল্লকপুরিসং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং নু খো, মহাউপাসক ¶ , ইমস্মিং পদেসে ৰসন্তানং ¶ আরঞ্ঞকৰিহারো অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি মে মগ্গং আচিক্খাহী’’তি. মহল্লকউপাসকস্স পন তং দিস্ৰাৰ পুত্তসিনেহো উদপাদি. অথস্স তত্থেৰ ঠিতো অনাচিক্খিত্ৰা ‘‘এহি, ভন্তে, আচিক্খিস্সামি ¶ তে’’তি গহেত্ৰা অগমাসি. সামণেরো তেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে নানাপুপ্ফফলপটিমণ্ডিতে রুক্খপব্বতপদেসে দিস্ৰা ‘‘অযং, উপাসক, কিং পদেসো নাম, অযং উপাসক কিং পদেসো নামা’’তি পুচ্ছি. সোপিস্স তেসং নামানি আচিক্খন্তো আরঞ্ঞকৰিহারং পত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, ফাসুকট্ঠানং, ইধেৰ ৰসাহী’’তি ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কো নামো ত্ৰ’’ন্তি নামং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অহং ৰনৰাসীতিস্সো নাম উপাসকা’’তি ৰুত্তে, ‘‘স্ৰে অম্হাকং গামে ভিক্খায চরিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা অন্তোগামমেৰ গতো. ‘‘ৰনৰাসীতিস্সো নাম ৰিহারং আগতো, তস্স যাগুভত্তাদীনি পটিযাদেথা’’তি মনুস্সানং আরোচেসি.
সামণেরো পঠমমেৰ তিস্সো নাম হুত্ৰা ততো পিণ্ডপাতদাযকতিস্সো কম্বলদাযকতিস্সো ৰনৰাসীতিস্সোতি তীণি নামানি লভিত্ৰা সত্তৰস্সব্ভন্তরে চত্তারি নামানি লভি. সো পুনদিৰসে পাতোৰ তং গামং পিণ্ডায পাৰিসি. মনুস্সা ভিক্খং দত্ৰা ৰন্দিংসু. সামণেরো ‘‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’’তি আহ. একমনুস্সোপি তস্স ভিক্খং দত্ৰা পুন গেহং গন্তুং নাসক্খি, সব্বেৰ ওলোকেন্তা অট্ঠংসু. সোপি অত্তনো যাপনমত্তমেৰ গণ্হি. সকলগামৰাসিনো তস্স পাদমূলে উরেন নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেসু ইমং তেমাসং ইধ ৰসন্তেসু মযং তীণি সরণানি গহেত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠায মাসস্স অট্ঠ উপোসথকম্মানি ¶ উপৰসিস্সাম, ইধ ৰসনত্থায নো পটিঞ্ঞং দেথা’’তি. সো উপকারং সল্লক্খেত্ৰা তেসং পটিঞ্ঞং দত্ৰা নিবদ্ধং তত্থেৰ পিণ্ডপাতচারং চরি. ৰন্দিতৰন্দিতক্খণে চ ‘‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’’তি পদদ্ৰযমেৰ কথেত্ৰা পক্কামি. সো তত্থেৰপঠমমাসঞ্চ দুতিযমাসঞ্চ ৰীতিনামেত্ৰা ততিযমাসে গচ্ছন্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
অথস্স পৰারেত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সকালে উপজ্ঝাযো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, তিস্সসামণেরস্স সন্তিকং গচ্ছামী’’তি. ‘‘গচ্ছ, সারিপুত্তা’’তি. সো অত্তনো পরিৰারে পঞ্চসতে ভিক্খূ ¶ আদায পক্কন্তো, ‘‘আৰুসো মোগ্গল্লান, অহং তিস্সসামণেরস্স সন্তিকং গচ্ছামী’’তি আহ. মহামোগ্গল্লানত্থেরো ‘‘অহম্পি, আৰুসো, গচ্ছামী’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমি. এতেনুপাযেন মহাকস্সপত্থেরো অনুরুদ্ধত্থেরো উপালিত্থেরো পুণ্ণত্থেরোতি সব্বে মহাসাৰকা পঞ্চহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমিংসু. সব্বেপি মহাসাৰকানং পরিৰারা চত্তালীস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তে ৰীসতিযোজনসতং মগ্গং গন্ত্ৰা ¶ গোচরগামং সম্পত্তা. সামণেরস্স নিবদ্ধূপট্ঠাকো উপাসকো দ্ৰারেযেৰ ¶ দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দি.
অথ নং সারিপুত্তত্থেরো পুচ্ছি – ‘‘অত্থি নু খো, উপাসক, ইমস্মিং পদেসে আরঞ্ঞকৰিহারো’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘সভিক্খুকো, অভিক্খুকো’’তি? ‘‘সভিক্খুকো, ভন্তে’’তি. ‘‘কো নামো তত্থ ৰসতী’’তি? ‘‘ৰনৰাসীতিস্সো, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি মগ্গং নো আচিক্খা’’তি. ‘‘কে তুম্হে, ভন্তে’’তি? ‘‘মযং সামণেরস্স সন্তিকং আগতা’’তি. উপাসকো ওলোকেত্ৰা ধম্মসেনাপতিং আদিং কত্ৰা সব্বেপি মহাসাৰকে সঞ্জানিত্ৰা নিরন্তরং পীতিযা ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ তাৰ, ভন্তে’’তি ৰেগেন গামং পৰিসিত্ৰা ‘‘এতে, অয্যা, সারিপুত্তত্থেরং আদিং কত্ৰা অসীতি মহাসাৰকা অত্তনো অত্তনো পরিৰারেহি সদ্ধিং সামণেরস্স সন্তিকং আগতা, মঞ্চপীঠপচ্চত্থরণদীপতেলাদীনি গহেত্ৰা ৰেগেন নিক্খমথা’’তি উগ্ঘোসেসি. মনুস্সা ‘‘তাৰদেৰ মঞ্চাদীনি গহেত্ৰা থেরানং পদানুপদিকা হুত্ৰা থেরেহি সদ্ধিংযেৰ ৰিহারং পৰিসিংসু. সামণেরো ভিক্খুসঙ্ঘং সঞ্জানিত্ৰা কতিপযানং মহাথেরানং পত্তচীৰরানি পটিগ্গহেত্ৰা ৰত্তমকাসি. তস্স থেরানং ৰসনট্ঠানং সংৰিদহন্তস্স পত্তচীৰরং পটিসামেন্তস্সেৰ অন্ধকারো জাতা’’তি. সারিপুত্তত্থেরো উপাসকে আহ – ‘‘গচ্ছথ, উপাসকা, তুম্হাকং অন্ধকারো জাতো’’তি. ‘‘ভন্তে, অজ্জ ধম্মস্সৰনদিৰসো, ন মযং গমিস্সাম, ধম্মং সুণিস্সাম, ইতো পুব্বে ধম্মস্সৰনম্পি নত্থী’’তি. ‘‘তেন হি, সামণের, দীপং জালেত্ৰা ধম্মস্সৰনস্স কালং ঘোসেহী’’তি. সো তথা অকাসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘তিস্স তৰ উপট্ঠাকা ‘ধম্মং সোতুকামাম্হা’তি ৰদন্তি ¶ , কথেহি তেসং ধম্ম’’ন্তি. উপাসকা একপ্পহারেনেৰ উট্ঠায, ‘‘ভন্তে, অম্হাকং অয্যো ‘সুখিতা হোথ, দুক্খা মুচ্চথা’তি ইমানি দ্ৰে পদানি ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ধম্মকথং ন জানাতি ¶ , অম্হাকং অঞ্ঞং ধম্মকথিকং দেথা’’তি ৰদিংসু. ‘‘সামণেরো পন অরহত্তং পত্ৰাপি নেৰ তেসং ধম্মকথং কথেসী’’তি.
তদা পন নং উপজ্ঝাযো, ‘‘সামণের, কথং পন সুখিতা হোন্তি, ‘কথং পন দুক্খা মুচ্চন্তী’তি ইমেসং নো দ্ৰিন্নং পদানং অত্থং কথেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা ধম্মাসনং আরুয্হ পঞ্চহি নিকাযেহি অত্থঞ্চ কারণঞ্চ আকড্ঢিত্ৰা ঘনৰস্সং ৰস্সন্তো চাতুদ্দীপকমহামেঘো ৰিয খন্ধধাতুআযতনবোধিপক্খিযধম্মে ৰিভজন্তো অরহত্তকূটেন ধম্মকথং কথেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এৰং অরহত্তপ্পত্তস্স সুখং হোতি, অরহত্তং পত্তোযেৰ দুক্খা মুচ্চতি, সেসজনা জাতিদুক্খাদীহি চেৰ নিরযদুক্খাদীহি চ ন পরিমুচ্চন্তী’’তি আহ. ‘‘সাধু, সামণের, সুকথিতো তে পটিভাণো, ইদানি সরভঞ্ঞং ভণাহী’’তি. সো সরভঞ্ঞম্পি ¶ ভণি. অরুণে উগ্গচ্ছন্তে সামণেরস্স উপট্ঠাকমনুস্সা দ্ৰে ভাগা অহেসুং. একচ্চে ‘‘ন ৰত নো ইতো পুব্বে এৰরূপো কক্খল়ো দিট্ঠপুব্বো. কথঞ্হি নাম এৰরূপং ধম্মকথং জানন্তো এত্তকং কালং মাতাপিতুট্ঠানে ঠত্ৰা উপট্ঠহন্তানং মনুস্সানং একম্পি ধম্মপদং ন কথেসী’’তি কুজ্ঝিংসু. একচ্চে ‘‘লাভা ৰত নো, যে মযং এৰরূপং ভদন্তং গুণং ৰা অগুণং ৰা অজানন্তাপি উপট্ঠহিম্হ ¶ , ইদানি চ পনস্স সন্তিকে ধম্মং সোতুং লভিম্হা’’তি তুস্সিংসু.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি তং দিৰসং পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো ৰনৰাসীতিস্সস্স উপট্ঠাকে অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ইমমত্থং উপধারেসি ‘‘ৰনৰাসীতিস্সসামণেরস্স উপট্ঠাকা একচ্চে তুট্ঠা, একচ্চে কুদ্ধা, ময্হং পুত্তস্স পন সামণেরস্স কুদ্ধা নিরযভাগিনো ভৰিস্সন্তি, গন্তব্বমেৰ তত্থ মযা, মযি গতে সব্বেপি তে সামণেরে মেত্তচিত্তং কত্ৰা দুক্খা মুচ্চিস্সন্তী’’তি. তেপি মনুস্সা ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা গামং গন্ত্ৰা মণ্ডপং কারেত্ৰা যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা সঙ্ঘস্স আগমনমগ্গং ওলোকেন্তা নিসীদিংসু. ভিক্খূপি সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খাচারৰেলায গামং পিণ্ডায পৰিসন্তা সামণেরং পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং, তিস্স, ত্ৰং অম্হেহি সদ্ধিং গমিস্সসি, উদাহু পচ্ছা’’তি? ‘‘মম গমনৰেলাযমেৰ গমিস্সামি, গচ্ছথ তুম্হে, ভন্তে’’তি. ভিক্খূ পত্তচীৰরমাদায পৰিসিংসু.
সত্থা ¶ জেতৰনস্মিংযেৰ চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তমাদায একচিত্তক্খণেনেৰ গন্ত্ৰা ভিক্খূনং পুরতো ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো আগতো’’তি সকলগামো সঙ্খুভিত্ৰা এককোলাহলো অহোসি. মনুস্সা উদগ্গচিত্তা বুদ্ধপ্পমুখং ¶ ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা যাগুং দত্ৰা খজ্জকং অদংসু. সামণেরো ভত্তে অনিট্ঠিতেযেৰ অন্তোগামং পাৰিসি. গামৰাসিনো নীহরিত্ৰা তস্স সক্কচ্চং ভিক্খং অদংসু. সো যাপনমত্তং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পত্তং উপনামেসি. সত্থা ‘‘আহর, তিস্সা’’তি হত্থং পসারেত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা ‘‘পস্স, সারিপুত্ত, তৰ সামণেরস্স পত্ত’’ন্তি থেরস্স দস্সেসি. থেরো সত্থু হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা সামণেরস্স দত্ৰা ‘‘গচ্ছ, অত্তনো পত্তট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করোহী’’তি আহ.
গামৰাসিনো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অনুমোদনং যাচিংসু. সত্থা অনুমোদনং করোন্তো এৰমাহ – ‘‘লাভা ৰত ৰো উপাসকা, যে তুম্হে অত্তনো কুলূপকং সামণেরং নিস্সায সারিপুত্তং মোগ্গল্লানং কস্সপং অনুরুদ্ধন্তি অসীতিমহাসাৰকে ¶ দস্সনায লভথ, অহম্পি তুম্হাকং কুলূপকমেৰ নিস্সায আগতো, বুদ্ধদস্সনম্পি ৰো ইমং নিস্সাযেৰ লদ্ধং, লাভা ৰো, সুলদ্ধং ৰো’’তি. মনুস্সা চিন্তযিংসু – ‘‘অহো অম্হাকং লাভা, বুদ্ধানঞ্চেৰ ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ আরাধনসমত্থং অম্হাকং অয্যং দস্সনায লভাম, দেয্যধম্মঞ্চস্স দাতুং লভামা’’তি সামণেরস্স কুদ্ধা মনুস্সা তুস্সিংসু. তুট্ঠা মনুস্সা ভিয্যোসোমত্তায পসীদিংসু. অনুমোদনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসু. সত্থা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. মনুস্সা সত্থারং অনুগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তিংসু. সত্থা সামণেরেন সদ্ধিং সমধুরেন গচ্ছন্তো ¶ , ‘‘সামণের, অযং পদেসো কোনামো, অযং পদেসো কোনামো’’তি পুব্বে তস্স উপাসকেন দস্সিতপদেসে পুচ্ছন্তো অগমাসি. সামণেরোপি, ‘‘ভন্তে, অযং ইত্থন্নামো, অযং ইত্থন্নামো’’তি আচিক্খমানোৰ অগমাসি. সত্থা তস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা পব্বতমত্থকং অভিরুহি. তত্থ ঠিতানং পন মহাসমুদ্দো পঞ্ঞাযতি. সত্থা সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, পব্বতমত্থকে ঠিতো ইতো চিতো চ ওলোকেত্ৰা কিং পস্সসী’’তি? ‘‘মহাসমুদ্দং, ভন্তে’’তি. ‘‘মহাসমুদ্দং দিস্ৰা কিং চিন্তেসী’’তি? ‘‘মম দুক্খিতকালে রোদন্তস্স চতূহি মহাসমুদ্দেহি অতিরেকতরেন ¶ অস্সুনা ভৰিতব্বন্তি ইদং, ভন্তে, চিন্তেসি’’ন্তি. ‘‘সাধু সাধু, তিস্স, এৰমেতং. একেকস্স হি সত্তস্স দুক্খিতকালে পগ্ঘরিতঅস্সূনি চতূহি মহাসমুদ্দেহি অতিরেকতরানেৰা’’তি. ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চতূসু সমুদ্দেসু জলং পরিত্তকং,
ততো বহুং অস্সুজলং অনপ্পকং;
দুক্খেন ফুট্ঠস্স নরস্স সোচনা,
কিংকারণা সম্ম তুৰং পমজ্জসী’’তি.
অথ নং পুন পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, কহং ৰসসী’’তি? ‘‘ইমস্মিং পব্ভারে, ভন্তে’’তি. ‘‘তত্থ পন ৰসন্তো কিং চিন্তেসী’’তি? ‘‘মযা মরন্তেন ইমস্মিং ঠানে কতস্স সরীরনিক্খেপস্স পরিচ্ছেদো ‘নত্থী’তি চিন্তেসিং, ভন্তে’’তি. ‘‘সাধু সাধু, তিস্স, এৰমেতং. ইমেসঞ্হি সত্তানং পথৰিযং ¶ নিপজ্জিত্ৰা অমতট্ঠানং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা –
‘‘উপসাল়কনামানি, সহস্সানি চতুদ্দস;
অস্মিং পদেসে দড্ঢানি, নত্থি লোকে অনামতং.
‘‘যম্হি ¶ সচ্চঞ্চ ধম্মো চ, অহিংসা সংযমো দমো;
এতং অরিযা সেৰন্তি, এতং লোকে অনামত’’ন্তি. (জা.১.২.৩১-৩২) –
ইমং দুকনিপাতে উপসাল়কজাতকং কথেসি. ইতি পথৰিযং সরীরনিক্খেপং কত্ৰা মরন্তেসু সত্তেসু অমতপুব্বপদেসে মরন্তা নাম নত্থি, আনন্দত্থেরসদিসা পন অমতপুব্বপদেসে পরিনিব্বাযন্তি.
আনন্দত্থেরো কির ৰীসৰস্সসতিককালে আযুসঙ্খারং ওলোকেন্তো পরিক্খীণভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি আরোচেসি. তং পৰত্তিং সুত্ৰা রোহিণীনদিযা উভযতীরৰাসিকেসু মনুস্সেসু ওরিমতীরৰাসিকা ‘‘মযং থেরস্স বহূপকারা, অম্হাকং সন্তিকে পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি ৰদিংসু. পরতীরৰাসিকাপি ‘‘মযং থেরস্স বহূপকারা, অম্হাকং সন্তিকে পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি ৰদিংসু. থেরো তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘উভযতীরৰাসিনো ময্হং উপকারা, ইমে নাম অনুপকারাতি ন সক্কা ৰত্তুং, সচাহং ওরিমতীরে ¶ পরিনিব্বাযিস্সামি, পরতীরৰাসিনো ধাতুগহণত্থং তেহি সদ্ধিং কলহং করিস্সন্তি. সচে পরতীরে পরিনিব্বাযিস্সামি, ওরিমতীরৰাসিনোপি তথা করিস্সন্তি, কলহো উপ্পজ্জমানোপি মং নিস্সাযেৰ উপ্পজ্জিস্সতি, ৰূপসমমানোপি মং নিস্সাযেৰ ¶ ৰূপসমিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ওরিমতীরৰাসিনোপি ময্হং উপকারা, পরতীরৰাসিনোপি ময্হং উপকারা, অনুপকারাপি নাম নত্থি, ওরিমতীরৰাসিনো ওরিমতীরেযেৰ সন্নিপতন্তু, পরতীরৰাসিনোপি পরতীরেযেৰা’’তি আহ. ততো সত্তমে দিৰসে মজ্ঝেনদিযা সত্ততালপ্পমাণে আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা মহাজনস্স ধম্মং কথেত্ৰা ‘‘মম সরীরং মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা একো ভাগো ওরিমতীরে পততু, একো ভাগো পরতীরে’’তি অধিট্ঠায যথানিসিন্নোৰ তেজোধাতুং সমাপজ্জি, জালা উট্ঠহিংসু. সরীরং মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা একো ভাগো ওরিমতীরে পতি, একো ভাগো পরতীরে. ততো মহাজনো পরিদেৰি, পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয আরোদনসদ্দো অহোসি. সত্থু পরিনিব্বানে আরোদনসদ্দতোপি কারুঞ্ঞতরো অহোসি. মনুস্সা চত্তারো মাসে রোদন্তা পরিদেৰন্তা ‘‘সত্থু পত্তচীৰরগ্গাহকে তিট্ঠন্তে সত্থু ঠিতকালো ৰিয নো অহোসি, ইদানি নো সত্থা পরিনিব্বুতো’’তি ৰিপ্পলপন্তা ৰিরৰন্তা ৰিচরিংসূতি.
পুন সত্থা সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘তিস্স, ইমস্মিং ৰনসণ্ডে দীপিআদীনং সদ্দেন ভাযসি, ন ভাযসী’’তি? ‘‘ন ভাযামি ভগৰা, অপিচ খো পন মে এতেসং সদ্দং সুত্ৰা ৰনরতি নাম উপ্পজ্জতী’’তি ৰত্ৰা সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি ৰনৰণ্ণনং নাম কথেসি. অথ নং সত্থা ‘‘তিস্সা’’তি আমন্তেসি. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘মযং গচ্ছাম, ত্ৰং গমিস্সসি, নিৰত্তিস্সসী’’তি. ‘‘ময্হং উপজ্ঝাযে মং আদায গচ্ছন্তে গমিস্সামি, নিৰত্তেন্তে নিৰত্তিস্সামি ¶ , ভন্তে’’তি ¶ . সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পক্কামি. সামণেরস্স পন নিৰত্তিতুমেৰ অজ্ঝাসযো, থেরো তং ঞত্ৰা ‘‘তিস্স, সচে নিৰত্তিতুকামো, নিৰত্তা’’তি আহ. সো সত্থারঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. সত্থা জেতৰনমেৰ অগমাসি.
ভিক্খূনং ধম্মসভাযং কথা উদপাদি – ‘‘অহো ৰত ৰনৰাসীতিস্সসামণেরো দুক্করং করোতি, পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠাযস্স ঞাতকা সত্তসু মঙ্গলেসু পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ অদংসু, পব্বজিতকালে অন্তোৰিহারে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্ত দিৰসানি অপ্পোদকমধুপাযসমেৰ ¶ অদংসু. পব্বজিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে অন্তোগামং পৰিসন্তো দ্ৰীহেৰ দিৰসেহি সাটকসহস্সেন সদ্ধিং পিণ্ডপাতসহস্সং লভি, পুনেকদিৰসং কম্বলসহস্সং লভি. ইতিস্স ইধ ৰসনকালে মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি, ইদানি এৰরূপং লাভসক্কারং ছড্ডেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মিস্সকাহারেন যাপেতি, দুক্করকারকো ৰত তিস্সসামণেরো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা, ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, লাভূপনিসা নামেসা অঞ্ঞা, নিব্বানগামিনী পটিপদা অঞ্ঞা. ‘এৰং লাভং লভিস্সামী’তি হি আরঞ্ঞিকাদিধুতঙ্গসমাদানৰসেন লাভূপনিসং রক্খন্তস্স ভিক্খুনো চত্তারো অপাযা ৰিৰটদ্ৰারা এৰ তিট্ঠন্তি, নিব্বানগামিনিযা পন পটিপদায উপ্পন্নং লাভসক্কারং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অরহত্তং গণ্হাতী’’তি অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অঞ্ঞা হি লাভূপনিসা, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনী;
এৰমেতং অভিঞ্ঞায, ভিক্খু বুদ্ধস্স সাৰকো;
সক্কারং নাভিনন্দেয্য, ৰিৰেকমনুব্রূহযে’’তি.
তত্থ অঞ্ঞা হি লাভূপনিসা, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনীতি লাভূপনিসা নামেসা অঞ্ঞা এৰ, অঞ্ঞা নিব্বানগামিনী পটিপদা. লাভুপ্পাদকেন হি ভিক্খুনা থোকং অকুসলকম্মং কাতুং ৰট্টতি, কাযৰঙ্কাদীনি কাতব্বানি হোন্তি. যস্মিঞ্হি কালে কাযৰঙ্কাদীসু কিঞ্চি করোতি, তদা লাভো উপ্পজ্জতি. পাযসপাতিযঞ্হি ৰঙ্কং অকত্ৰা উজুকমেৰ হত্থং ওতারেত্ৰা উক্খিপন্তস্স হত্থো মক্খিতমত্তকোৰ হোতি, ৰঙ্কং কত্ৰা ওতারেত্ৰা উক্খিপন্তস্স পন পাযসপিণ্ডং উদ্ধরন্তোৰ নিক্খমতি, এৰং কাযৰঙ্কাদীনি করণকালেযেৰ লাভো উপ্পজ্জতি. অযং অধম্মিকা লাভূপনিস্সা নাম. উপধিসম্পদা চীৰরধারণং বাহুসচ্চং পরিৰারো অরঞ্ঞৰাসোতি এৰরূপেহি পন কারণেহি উপ্পন্নো লাভো ধম্মিকো নাম হোতি. নিব্বানগামিনিং ¶ পটিপদং পূরেন্তেন পন ভিক্খুনা কাযৰঙ্কাদীনি পহাতব্বানি. অনন্ধেনেৰ অন্ধেন ৰিয, অমূগেনেৰ মূগেন ৰিয, অবধিরেনেৰ বধিরেন ৰিয ভৰিতুং ৰট্টতি. অসঠেন অমাযেন ভৰিতুং ৰট্টতি. এৰমেতন্তি এতং লাভুপ্পাদনং পটিপদঞ্চ নিব্বানগামিনিং পটিপদঞ্চ ¶ এৰং ঞত্ৰা সব্বেসং সঙ্খতাসঙ্খতধম্মানং বুজ্ঝনট্ঠেন ¶ বুদ্ধস্স সৰনন্তে জাতট্ঠেন ওৰাদানুসাসনিং ৰা সৰনট্ঠেন সাৰকো ভিক্খু অধম্মিকং চতুপচ্চযসক্কারং নাভিনন্দেয্য, ন চেৰ ধম্মিকং পটিক্কোসেয্য, কাযৰিৰেকাদিকং ৰিৰেকং অনুব্রূহযে. তত্থ কাযৰিৰেকোতি কাযস্স একীভাৰো. চিত্তৰিৰেকোতি অট্ঠ সমাপত্তিযো. উপধিৰিৰেকোতি নিব্বানং. তেসু কাযৰিৰেকো গণসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি, চিত্তৰিৰেকো কিলেসসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি, উপধিৰিৰেকো সঙ্খারসঙ্গণিকং ৰিনোদেতি. কাযৰিৰেকো চিত্তৰিৰেকস্স পচ্চযো হোতি, চিত্তৰিৰেকো উপধিৰিৰেকস্স পচ্চযো হোতি. ৰুত্তম্পিহেতং –
‘‘কাযৰিৰেকো চ ৰিৰেকট্ঠকাযানং নেক্খম্মাভিরতানং, চিত্তৰিৰেকো চ পরিসুদ্ধচিত্তানং পরমৰোদানপ্পত্তানং, উপধিৰিৰেকো চ নিরুপধীনং পুগ্গলানং ৰিসঙ্খারগতান’’ন্তি (মহানি. ১৫০). –
ইমং তিৰিধম্পি ৰিৰেকং ব্রূহেয্য ৰড্ঢেয্য, উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ৰনৰাসীতিস্সসামণেরৰত্থু পন্নরসমং.
বালৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চমো ৰগ্গো.
৬. পণ্ডিতৰগ্গো
১. রাধত্থেরৰত্থু
নিধীনংৰ ¶ ¶ ¶ পৰত্তারন্তি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং রাধত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির গিহিকালে সাৰত্থিযং দুগ্গতব্রাহ্মণো অহোসি. সো ‘‘ভিক্খূনং সন্তিকে জীৰিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অপ্পহরিতকং করোন্তো পরিৰেণং সম্মজ্জন্তো মুখধোৰনাদীনি দদন্তো অন্তোৰিহারেযেৰ ৰসি. ভিক্খূপি নং সঙ্গণ্হিংসু, পব্বাজেতুং পন ন ইচ্ছন্তি. সো পব্বজ্জং অলভমানো কিসো অহোসি. অথেকদিৰসং সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো তং ব্রাহ্মণং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো’’তি উপধারেন্তো ‘‘অরহা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা সাযন্হসমযে ৰিহারচারিকং চরন্তো ৰিয ব্রাহ্মণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি আহ. ‘‘ভিক্খূনং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তো, ভন্তে’’তি ¶ . ‘‘লভসি নেসং সন্তিকা সঙ্গহ’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে, আহারমত্তং লভামি, ন পন মং পব্বাজেন্তী’’তি. সত্থা এতস্মিং নিদানে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তমত্থং পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, অত্থি কোচি ইমস্স ব্রাহ্মণস্স অধিকারং সরতী’’তি পুচ্ছি. সারিপুত্তত্থেরো ‘‘অহং, ভন্তে, সরামি, অযং মে রাজগহে পিণ্ডায চরন্তস্স অত্তনো অভিহটং কটচ্ছুভিক্খং দাপেসি, ইমমস্সাহং অধিকারং সরামী’’তি আহ. সো সত্থারা ‘‘কিং পন তে, সারিপুত্ত, এৰং কতূপকারং দুক্খতো মোচেতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সাধু, ভন্তে, পব্বাজেস্সামী’’তি তং ব্রাহ্মণং পব্বাজেসি. তস্স ভত্তগ্গে আসনপরিযন্তে আসনং পাপুণাতি, যাগুভত্তাদীহিপি কিলমতি. থেরো তং আদায চারিকং পক্কামি, অভিক্খণঞ্চ নং ‘‘ইদং তে কত্তব্বং, ইদং তে ন কত্তব্ব’’ন্তি ওৰদি অনুসাসি. সো সুৰচো অহোসি পদক্খিণগ্গাহী. তস্মা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানো কতিপাহেনেৰ অরহত্তং পাপুণি.
থেরো তং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সত্থা পটিসন্থারং কত্ৰা আহ – ‘‘সুৰচো নু খো, সারিপুত্ত, তে অন্তেৰাসিকো’’তি ¶ . ‘‘আম, ভন্তে, অতিৰিয ¶ সুৰচো, কিস্মিঞ্চি দোসে ৰুচ্চমানে ন কুদ্ধপুব্বো’’তি. ‘‘সারিপুত্ত ¶ , এৰরূপে সদ্ধিৰিহারিকে লভন্তো কিত্তকে গণ্হেয্যাসী’’তি? ‘‘ভন্তে, বহুকেপি গণ্হেয্যমেৰা’’তি. অথেকদিৰসং ধম্মসভায কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘সারিপুত্তত্থেরো কির কতঞ্ঞূ কতৰেদী, কটচ্ছুভিক্খামত্তং উপকারং সরিত্ৰা দুগ্গতব্রাহ্মণং পব্বাজেসি. থেরোপি ওৰাদক্খমো ওৰাদক্খমমেৰ লভী’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি সারিপুত্তো কতঞ্ঞূ কতৰেদীযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং পকাসেতুং –
‘‘অলীনচিত্তং নিস্সায, পহট্ঠা মহতী চমূ;
কোসলং সেনাসন্তুট্ঠং, জীৰগ্গাহং অগাহযি.
‘‘এৰং নিস্সযসম্পন্নো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো;
ভাৰযং কুসলং ধম্মং, যোগক্খেমস্স পত্তিযা;
পাপুণে অনুপুব্বেন, সব্বসংযোজনক্খয’’ন্তি. (জা. ১.২.১১-১২) –
ইমং দুকনিপাতে অলীনচিত্তজাতকং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি. তদা কির ৰড্ঢকীহি পাদস্স অরোগকরণভাৰেন কহং অত্তনো উপকারং ঞত্ৰা সব্বসেতস্স হত্থিপোতকস্স দাযকো একচারিকো হত্থী সারিপুত্তত্থেরো অহোসীতি এৰং থেরং আরব্ভ জাতকং কথেত্ৰা রাধত্থেরং আরব্ভ, ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম রাধেন ৰিয সুৰচেন ভৰিতব্বং, দোসং দস্সেত্ৰা ওৰদিযমানেনপি ন কুজ্ঝিতব্বং, ওৰাদদাযকো পন নিধিআচিক্খণকো ৰিয দট্ঠব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘নিধীনংৰ পৰত্তারং, যং পস্সে ৰজ্জদস্সিনং;
নিগ্গয্হৰাদিং মেধাৰিং, তাদিসং পণ্ডিতং ভজে;
তাদিসং ভজমানস্স, সেয্যো হোতি ন পাপিযো’’তি.
তত্থ নিধীনন্তি তত্থ তত্থ নিদহিত্ৰা ঠপিতানং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদিপূরানং নিধিকুম্ভীনং. পৰত্তারন্তি কিচ্ছজীৰিকে দুগ্গতমনুস্সে অনুকম্পং কত্ৰা ‘‘এহি, সুখেন জীৰনূপাযং দস্সেস্সামী’’তি নিধিট্ঠানং নেত্ৰা হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘ইমং গহেত্ৰা সুখেন জীৰা’’তি আচিক্খিতারং ৰিয. ৰজ্জদস্সিনন্তি দ্ৰে ৰজ্জদস্সিনো ‘‘ইমিনা নং অসারুপ্পেন ৰা খলিতেন ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে নিগ্গণ্হিস্সামী’’তি রন্ধগৰেসকো ¶ চ, অঞ্ঞাতং ঞাপনত্থায ঞাতং অনুগ্গহণত্থায ¶ সীলাদীনমস্স ৰুদ্ধিকামতায তং তং ৰজ্জং ওলোকনেন উল্লুম্পনসভাৰসণ্ঠিতো চ. অযং ইধ অধিপ্পেতো. যথা হি দুগ্গতমনুস্সো ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি তজ্জেত্ৰাপি পোথেত্ৰাপি নিধিং দস্সেন্তে কোপং ন করোতি, পমুদিতো এৰ হোতি, এৰমেৰ এৰরূপে পুগ্গলে অসারুপ্পং ৰা খলিতং ৰা দিস্ৰা আচিক্খন্তে কোপো ন কাতব্বো, তুট্ঠেনেৰ ভৰিতব্বং, ‘‘ভন্তে, মহন্তং ৰো কম্মং কতং ¶ , ময্হং আচরিযুপজ্ঝাযট্ঠানে ঠত্ৰা ওৰদন্তেহি পুনপি মং ৰদেয্যাথা’’তি পৰারেতব্বমেৰ. নিগ্গয্হৰাদিন্তি একচ্চো হি সদ্ধিৰিহারিকাদীনং অসারুপ্পং ৰা খলিতং ৰা দিস্ৰা ‘‘অযং মে মুখোদকদানাদীহি সক্কচ্চং উপট্ঠহতি, সচে নং ৰক্খামি, ন মং উপট্ঠহিস্সতি, এৰং মে পরিহানি ভৰিস্সতী’’তি ৰত্থুং অৰিসহন্তো ন নিগ্গয্হৰাদী নাম হোতি. সো ইমস্মিং সাসনে কচৰরং আকিরতি. যো পন তথারূপং ৰজ্জং দিস্ৰা ৰজ্জানুরূপং তজ্জেন্তো পণামেন্তো দণ্ডকম্মং করোন্তো ৰিহারা তং নীহরন্তো সিক্খাপেতি, অযং নিগ্গয্হৰাদী নাম সেয্যথাপি সম্মাসম্বুদ্ধো. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘নিগ্গয্হ নিগ্গয্হাহং, আনন্দ, ৰক্খামি, পৰয্হ পৰয্হ, আনন্দ, ৰক্খামি, যো সারো সো ঠস্সতী’’তি (ম. নি. ৩.১৯৬). মেধাৰিন্তি ধম্মোজপঞ্ঞায সমন্নাগতং. তাদিসন্তি এৰরূপং পণ্ডিতং ভজেয্য পযিরুপাসেয্য. তাদিসঞ্হি আচরিযং ভজমানস্স অন্তেৰাসিকস্স সেয্যো হোতি, ন পাপিযো ৰড্ঢিযেৰ হোতি, নো পরিহানীতি.
দেসনাপরিযোসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
রাধত্থেরৰত্থু পঠমং.
২. অস্সজিপুনব্বসুকৰত্থু
ওৰদেয্যানুসাসেয্যাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অস্সজিপুনব্বসুকভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. দেসনা ¶ পন কীটাগিরিস্মিং সমুট্ঠিতা.
তে কির দ্ৰে ভিক্খূ কিঞ্চাপি অগ্গসাৰকানং সদ্ধিৰিহারিকা, অলজ্জিনো পন অহেসুং পাপভিক্খূ. তে পাপকেহি অত্তনো পরিৰারেহি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি ¶ সদ্ধিং কীটাগিরিস্মিং ৰিহরন্তা ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপী’’তিআদিকং (পারা. ৪৩১; চূল়ৰ. ২১) নানপ্পকারং অনাচারং করোন্তা কুলদূসককম্মং কত্ৰা ততো উপ্পন্নেহি পচ্চযেহি জীৰিকং কপ্পেন্তা তং আৰাসং পেসলানং ভিক্খূনং অনাৰাসং অকংসু. সত্থা তং পৰত্তিং ¶ সুত্ৰা তেসং পব্বাজনীযকম্মকরণত্থায সপরিৰারে দ্ৰে অগ্গসাৰকে আমন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, সারিপুত্তা, তেসু যে তুম্হাকং ৰচনং ন করোন্তি, তেসং পব্বাজনীযকম্মং করোথ, যে পন করোন্তি, তে ওৰদথ অনুসাসথ. ওৰদন্তো হি অনুসাসন্তো অপণ্ডিতানংযেৰ অপ্পিযো হোতি অমনাপো, পণ্ডিতানং পন পিযো হোতি মনাপো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ওৰদেয্যানুসাসেয্য, অসব্ভা চ নিৰারযে;
সতঞ্হি সো পিযো হোতি, অসতং হোতি অপ্পিযো’’তি.
তত্থ ওৰদেয্যাতি উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ৰদন্তো ওৰদতি নাম, অনুপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ‘‘অযসোপি তে সিযা’’তিআদিৰসেন অনাগতং দস্সেন্তো অনুসাসতি নাম. সম্মুখা ৰদন্তো ওৰদতি নাম, পরম্মুখা দূতং ৰা সাসনং ৰা পেসেন্তো অনুসাসতি নাম. সকিং ৰদন্তো ওৰদতি নাম, পুনপ্পুনং ¶ ৰদন্তো অনুসাসতি নাম. ওৰদন্তো এৰ ৰা অনুসাসতি নামাতি এৰং ওৰদেয্য অনুসাসেয্য. অসব্ভা চাতি অকুসলধম্মা চ নিৰারেয্য, কুসলধম্মে পতিট্ঠাপেয্যাতি অত্থো. সতঞ্হি সো পিযো হোতীতি সো এৰরূপো পুগ্গলো বুদ্ধাদীনং সপ্পুরিসানং পিযো হোতি. যে পন অদিট্ঠধম্মা অৰিতিণ্ণপরলোকা আমিসচক্খুকা জীৰিকত্থায পব্বজিতা, তেসং অসতং সো ওৰাদকো অনুসাসকো, ‘‘‘ন ত্ৰং অম্হাকং উপজ্ঝাযো, ন আচরিযো, কস্মা অম্হে ওৰদসী’তি এৰং মুখসত্তীহি ৰিজ্ঝন্তানং অপ্পিযো হোতী’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. সারিপুত্তমোগ্গল্লানাপি তত্থ গন্ত্ৰা তে ভিক্খূ ওৰদিংসু অনুসাসিংসু. তেসু একচ্চে ওৰাদং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সম্মা ৰত্তিংসু, একচ্চে ৰিব্ভমিংসু, একচ্চে পব্বাজনীযকম্মং পাপুণিংসূতি.
অস্সজিপুনব্বসুকৰত্থু দুতিযং.
৩. ছন্নত্থেরৰত্থু
ন ¶ ভজে পাপকে মিত্তেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছন্নত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির আযস্মা ‘‘অহং অম্হাকং অয্যপুত্তেন সদ্ধিং মহাভিনিক্খমনং ¶ নিক্খন্তো তদা অঞ্ঞং একম্পি ন পস্সামি, ইদানি পন ‘অহং সারিপুত্তো নাম, অহং মোগ্গল্লানো নাম, মযং অগ্গসাৰকম্হা’তি ৰত্ৰা ইমে ৰিচরন্তী’’তি দ্ৰে অগ্গসাৰকে অক্কোসতি. সত্থা ভিক্খূনং সন্তিকা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ছন্নত্থেরং পক্কোসাপেত্ৰা ওৰদতি. সো তঙ্খণেযেৰ তুণ্হী হুত্ৰা পুন গন্ত্ৰা থেরে অক্কোসতিযেৰ. এৰং যাৰততিযং অক্কোসন্তং পক্কোসাপেত্ৰা সত্থা ওৰদিত্ৰা ‘‘ছন্ন, দ্ৰে অগ্গসাৰকা নাম তুয্হং কল্যাণমিত্তা উত্তমপুরিসা, এৰরূপে কল্যাণমিত্তে সেৰস্সু ভজস্সূ’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন ভজে পাপকে মিত্তে, ন ভজে পুরিসাধমে;
ভজেথ মিত্তে কল্যাণে, ভজেথ পুরিসুত্তমে’’তি.
তস্সত্থো – কাযদুচ্চরিতাদিঅকুসলকম্মাভিরতা পাপমিত্তা নাম. সন্ধিচ্ছেদনাদিকে ৰা একৰীসতিঅনেসনাদিভেদে ৰা অট্ঠানে নিযোজকা পুরিসাধমা নাম. উভোপি ৰা এতে পাপমিত্তা চেৰ পুরিসাধমা চ, তে ন ভজেয্য ন পযিরুপাসেয্য, ৰিপরীতা পন কল্যাণমিত্তা চেৰ সপ্পুরিসা চ, তে ভজেথ পযিরুপাসেথাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ছন্নত্থেরো পন তং ওৰাদং সুত্ৰাপি পুরিমনযেনেৰ ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি. পুনপি সত্থু আরোচেসুং ¶ . সত্থা, ‘‘ভিক্খৰে, মযি ধরন্তে ছন্নং সিক্খাপেতুং ন সক্খিস্সথ, মযি পন পরিনিব্বুতে সক্খিস্সথা’’তি ৰত্ৰা পরিনিব্বানকালে আযস্মতা আনন্দেন, ‘‘ভন্তে, কথং ছন্নত্থেরে অম্হেহি পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আনন্দ, ছন্নস্স ভিক্খুনো ব্রহ্মদণ্ডো দাতব্বো’’তি আণাপেসি. সো সত্থরি পরিনিব্বুতে আনন্দত্থেরেন আরোচিতং ব্রহ্মদণ্ডং সুত্ৰা দুক্খী দুম্মনো তিক্খত্তুং মুচ্ছিতো পতিত্ৰা ‘‘মা ¶ মং, ভন্তে, নাসযিত্থা’’তি যাচিত্ৰা সম্মা ৰত্তং পূরেন্তো ন চিরস্সেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণীতি.
ছন্নত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. মহাকপ্পিনত্থেরৰত্থু
ধম্মপীতি ¶ সুখং সেতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাকপ্পিনত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তত্রাযং অনুপুব্বী কথা – অতীতে কির আযস্মা মহাকপ্পিনো পদুমুত্তরবুদ্ধস্স পাদমূলে কতাভিনীহারো সংসারে সংসরন্তো বারাণসিতো অৰিদূরে একস্মিং পেসকারগামে জেট্ঠকপেসকারো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা সহস্সমত্তা পচ্চেকবুদ্ধা অট্ঠ মাসে হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা ৰস্সিকে চত্তারো মাসে জনপদে ৰসন্তি. তে একৰারং বারাণসিযা অৰিদূরে ওতরিত্ৰা ‘‘সেনাসনকরণত্থায হত্থকম্মং যাচথা’’তি ¶ রঞ্ঞো সন্তিকং অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে পহিণিংসু. তদা পন রঞ্ঞো ৰপ্পমঙ্গলকালো হোতি. সো ‘‘পচ্চেকবুদ্ধা কির আগতা’’তি সুত্ৰা তস্মিং খণে নিক্খমিত্ৰা আগতকারণং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, ওকাসো নত্থি, স্ৰে অম্হাকং ৰপ্পমঙ্গলং, ততিযদিৰসে করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে অনিমন্তেত্ৰাৰ পাৰিসি. পচ্চেকবুদ্ধা ‘‘অঞ্ঞত্থ গমিস্সামা’’তি পক্কমিংসু. তস্মিং খণে জেট্ঠপেসকারস্স ভরিযা কেনচিদেৰ করণীযেন বারাণসিং গচ্ছন্তী তে পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, অৰেলায, অয্যা, আগতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা আদিতো পট্ঠায কথেসুং. তং পৰত্তিং সুত্ৰা সদ্ধাসম্পন্না ঞাণসম্পন্না ইত্থী ‘‘স্ৰে, ভন্তে, অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেসি. ‘‘বহুকা মযং ভগিনী’’তি. ‘‘কিত্তকা, ভন্তে’’তি? ‘‘সহস্সমত্তা’’তি. ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং গামে সহস্সপেসকারা ৰসিম্হ. একেকো একেকস্স ভিক্খং দস্সতি, ভিক্খং অধিৰাসেথ, অহমেৰ ৰো ৰসনট্ঠানম্পি কারেস্সামী’’তি আহ. পচ্চেকবুদ্ধা অধিৰাসযিংসু.
সা গামং পৰিসিত্ৰা উগ্ঘোসেসি – ‘‘অহং সহস্সমত্তে পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা নিমন্তযিং, অয্যানং নিসীদনট্ঠানং সংৰিদহথ ¶ , যাগুভত্তাদীনি সম্পাদেথা’’তি ¶ . গামমজ্ঝে মণ্ডপং কারেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা পুনদিৰসে পচ্চেকবুদ্ধে নিসীদাপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে তস্মিং গামে সব্বা ইত্থিযো আদায তাহি সদ্ধিং পচ্চেকবুদ্ধে ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তেমাসং ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি তেসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পুন গামে উগ্ঘোসেসি – ‘‘অম্মতাতা, একেককুলতো একেকো পুরিসো ফরসুৰাসিআদীনি গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দব্বসম্ভারে আহরিত্ৰা অয্যানং ৰসনট্ঠানং করোতূ’’তি. গামৰাসিনো তস্সাযেৰ ৰচনং সুত্ৰা একেকো একেকং কত্ৰা সদ্ধিং রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেহি পণ্ণসালসহস্সং কারেত্ৰা অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালাযং ৰস্সূপগতে পচ্চেকবুদ্ধে ‘‘অহং সক্কচ্চং উপট্ঠহিস্সামি, অহং সক্কচ্চং ¶ উপট্ঠহিস্সামী’’তি উপট্ঠহিংসু. ৰস্সংৰুট্ঠকালে ‘‘অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালায ৰস্সংৰুট্ঠানং পচ্চেকবুদ্ধানং চীৰরসাটকে সজ্জেথা’’তি সমাদপেত্ৰা একেকস্স সহস্সসহস্সমূলং চীৰরং দাপেসি. পচ্চেকবুদ্ধা ৰুট্ঠৰস্সা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কমিংসু.
গামৰাসিনোপি ইদং পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা ইতো চুতা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা গণদেৰপুত্তা নাম অহেসুং. তে তত্থ দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ¶ বারাণসিযং কুটুম্বিকগেহেসু নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠকপেসকারো জেট্ঠককুটুম্বিকস্স পুত্তো অহোসি. ভরিযাপিস্স জেট্ঠককুটুম্বিকস্সেৰ ধীতা অহোসি. তা সব্বাপি ৰযপ্পত্তা পরকুলং গচ্ছন্তিযো তেসং তেসংযেৰ গেহানি অগমিংসু. অথেকদিৰসং ৰিহারে ধম্মস্সৰনং সঙ্ঘুট্ঠং. ‘‘সত্থা ধম্মং দেসেস্সতী’’তি সুত্ৰা সব্বেপি তে কুটুম্বিকা ‘‘ধম্মং সোস্সামা’’তি ভরিযাহি সদ্ধিং ৰিহারং অগমিংসু. তেসং ৰিহারমজ্ঝং পৰিট্ঠক্খণে ৰস্সং উট্ঠহি. যেসং কুলূপকা ৰা ঞাতিসামণেরাদযো ৰা অত্থি, তে তেসং পরিৰেণানি পৰিসিংসু. তে পন তথারূপানং নত্থিতায কত্থচি, পৰিসিতুং অৰিসহন্তা ৰিহারমজ্ঝেযেৰ অট্ঠংসু. অথ নে জেট্ঠককুটুম্বিকো আহ – ‘‘পস্সথ অম্হাকং ৰিপ্পকারং, কুলপুত্তেহি নাম এত্তকেন লজ্জিতুং যুত্ত’’ন্তি. ‘‘অয্য, কিং পন করোমা’’তি? ‘‘মযং ৰিস্সাসিকট্ঠানস্স অভাৰেন ইমং ৰিপ্পকারং পত্তা, সব্বে ¶ ধনং সংহরিত্ৰা পরিৰেণং করোমা’’তি. ‘‘সাধু, অয্যা’’তি জেট্ঠকো সহস্সং অদাসি, সেসা পঞ্চ পঞ্চ সতানি. ইত্থিযো অড্ঢতেয্যানি অড্ঢতেয্যানি সতানি. তে তং ধনং সংহরিত্ৰা সহস্সকূটাগারপরিৰারং ¶ সত্থু ৰসনত্থায মহাপরিৰেণং নাম আরভিংসু. নৰকম্মস্স মহন্ততায ধনে অপ্পহোন্তে পুব্বে দিন্নধনতো পুন উপড্ঢূপড্ঢং অদংসু. নিট্ঠিতে পরিৰেণে ৰিহারমহং করোন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সত্তাহং মহাদানং দত্ৰা ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানং চীৰরানি সজ্জিংসু.
জেট্ঠককুটুম্বিকস্স পন ভরিযা সব্বেহি সমানং অকত্ৰা অত্তনো পঞ্ঞায ঠিতা ‘‘অতিরেকতরং কত্ৰা সত্থারং পূজেস্সামী’’তি অনোজপুপ্ফৰণ্ণেন সহস্সমূলেন সাটকেন সদ্ধিং অনোজপুপ্ফচঙ্কোটকং গহেত্ৰা অনুমোদনকালে সত্থারং অনোজপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা তং সাটকং সত্থু পাদমূলে ঠপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অনোজপুপ্ফৰণ্ণংযেৰ মে সরীরং হোতু, অনোজা এৰ চ মে নামং হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘এৰং হোতূ’’তি অনুমোদনং অকাসি. তে সব্বেপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে দেৰলোকা চৰিত্ৰা জেট্ঠককুটুম্বিকো কুক্কুটৰতীনগরে রাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো মহাকপ্পিনরাজা নাম অহোসি, সেসা অমচ্চকুলে নিব্বত্তিংসু. জেট্ঠককুটুম্বিকস্স ভরিযা মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে রাজকুলে ¶ নিব্বত্তি, অনোজপুপ্ফৰণ্ণমেৰস্সা সরীরং অহোসি, অনোজাত্ৰেৰস্সা নামং করিংসু. সা ¶ ৰযপ্পত্তা মহাকপ্পিনরঞ্ঞো গেহং গন্ত্ৰা অনোজাদেৰী নাম অহোসি. সেসিত্থিযোপি অমচ্চকুলেসু নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তা তেসংযেৰ অমচ্চপুত্তানং গেহানি অগমংসু. তে সব্বে রঞ্ঞো সম্পত্তিসদিসং সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. যদা রাজা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো হত্থিং অভিরুহিত্ৰা ৰিচরি, তদা তেপি তথেৰ ৰিচরন্তি. তস্মিং অস্সেন ৰা রথেন ৰা ৰিচরন্তে তেপি তথেৰ ৰিচরন্তি? এৰং তে একতো হুত্ৰা কতানং পুঞ্ঞানং আনুভাৰেন একতোৰ সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. রঞ্ঞো পন বলো, বলৰাহনো, পুপ্ফো, পুপ্ফৰাহনো, সুপত্তোতি পঞ্চ অস্সা হোন্তি. রাজা তেসু সুপত্তং অস্সং সযং আরোহতি, ইতরে চত্তারো অস্সারোহানং সাসনাহরণত্থায অদাসি. রাজা তে পাতোৰ ভোজেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ ¶ দ্ৰে ৰা তীণি ৰা যোজনানি আহিণ্ডিত্ৰা বুদ্ধস্স ৰা ধম্মস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা উপ্পন্নভাৰং ঞত্ৰা ময্হং সুখসাসনং আহরথা’’তি পেসেসি. তে চতূহি দ্ৰারেহি নিক্খমিত্ৰা তীণি যোজনানি আহিণ্ডিত্ৰা সাসনং অলভিত্ৰা পচ্চাগচ্ছন্তি.
অথেকদিৰসং রাজা সুপত্তং অস্সং আরুয্হ অমচ্চসহস্সপরিৰুতো উয্যানং গচ্ছন্তো কিলন্তরূপে পঞ্চসতৰাণিজকে নগরং পৰিসন্তে দিস্ৰা ‘‘ইমে অদ্ধানকিলন্তা, অদ্ধা ইমেসং সন্তিকা একং ভদ্দকং সাসনং সোস্সামী’’তি ¶ তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কুতো আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ইতো ৰীসতিযোজনসতমত্থকে সাৰত্থি নাম নগরং, ততো আগচ্ছামা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো পদেসে কিঞ্চি সাসনং উপ্পন্ন’’ন্তি. ‘‘দেৰ, অঞ্ঞং কিঞ্চি নত্থি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন উপ্পন্নো’’তি. রাজা তাৰদেৰ পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা ফুট্ঠসরীরো কিঞ্চি সল্লক্খেতুং অসক্কোন্তো মুহুত্তং ৰীতিনামেত্ৰা, ‘‘তাতা, কিং ৰদেথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধো, দেৰ, উপ্পন্নো’’তি. রাজা দুতিযম্পি ততিযম্পি তথেৰ ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘কিং ৰদেথ, তাতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘বুদ্ধো, দেৰ, উপ্পন্নো’’তি ৰুত্তে, ‘‘তাতা, ৰো সতসহস্সং দদামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অঞ্ঞম্পি কিঞ্চি সাসনং অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, ধম্মো উপ্পন্নো’’তি. রাজা তম্পি সুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ তযো ৰারে ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘ধম্মো উপ্পন্নো’’তি ৰুত্তে ‘‘ইধাপি ৰো সতসহস্সং দম্মী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অপরম্পি সাসনং অত্থি, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, দেৰ, সঙ্ঘরতনং উপ্পন্ন’’ন্তি. রাজা তম্পি সুত্ৰা তযো ৰারে ৰীতিনামেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘‘সঙ্ঘো’’তি পদে ৰুত্তে ‘‘ইধাপি ৰো সতসহস্সং দম্মী’’তি ৰত্ৰা অমচ্চসহস্সং ওলোকেত্ৰা, ‘‘তাতা, কিং করিস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘অহং, তাতা, ‘বুদ্ধো উপ্পন্নো, ধম্মো উপ্পন্নো, সঙ্ঘো উপ্পন্নো’তি সুত্ৰা ন পুন নিৰত্তিস্সামি, সত্থারং উদ্দিস্স গন্ত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘মযম্পি, দেৰ ¶ , তুম্হেহি সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি. রাজা সুৰণ্ণপট্টে অক্খরানি লিখাপেত্ৰা ৰাণিজকে আহ ¶ – ‘‘অনোজা নাম দেৰী তুম্হাকং তীণি সতসহস্সানি দস্সতি, এৰঞ্চ পন নং ৰদেয্যাথ ‘রঞ্ঞো কির তে ইস্সরিযং ৰিস্সট্ঠং, যথাসুখং সম্পত্তিং পরিভুঞ্জাহী’তি, সচে পন ৰো ‘রাজা কহ’ন্তি পুচ্ছতি, ‘সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিস্সামীতি ৰত্ৰা গতো’তি আরোচেয্যাথা’’তি. অমচ্চাপি অত্তনো অত্তনো ভরিযানং তথেৰ সাসনং পহিণিংসু ¶ . রাজা ৰাণিজকে উয্যোজেত্ৰা অস্সং অভিরুয্হ অমচ্চসহস্সপরিৰুতো তং খণংযেৰ নিক্খমি.
সত্থাপি তং দিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো মহাকপ্পিনরাজানং সপরিৰারং দিস্ৰা ‘‘অযং মহাকপ্পিনো ৰাণিজকানং সন্তিকা তিণ্ণং রতনানং উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা তেসং ৰচনং তীহি সতসহস্সেহি পূজেত্ৰা রজ্জং পহায অমচ্চসহস্সেহি পরিৰুতো মং উদ্দিস্স পব্বজিতুকামো স্ৰে নিক্খমিস্সতি. সো সপরিৰারো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিস্সতি, পচ্চুগ্গমনমস্স করিস্সামী’’তি পুনদিৰসে চক্কৰত্তী ৰিয খুদ্দকগামভোজকং পচ্চুগ্গচ্ছন্তো সযমেৰ পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰীসযোজনসতং মগ্গং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা চন্দভাগায নদিযা তীরে নিগ্রোধরুক্খমূলে ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ‘‘রাজাপি আগচ্ছন্তো একং নদিং পত্ৰা ‘‘কা নামেসা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অপরচ্ছা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণং, তাতা’’তি? ‘‘গম্ভীরতো ¶ গাৰুতং, পুথুলতো দ্ৰে গাৰুতানি, দেৰা’’তি. ‘‘অত্থি পনেত্থ নাৰা ৰা উল়ুম্পো ৰা’’তি? ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘নাৰাদীনি ওলোকেন্তে অম্হে জাতি জরং উপনেতি, জরা মরণং. অহং নিব্বেমতিকো হুত্ৰা তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তো, তেসং মে আনুভাৰেন ইমং উদকং উদকং ৰিয মা অহোসী’’তি তিণ্ণং রতনানং গুণং আৰজ্জেত্ৰা ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি বুদ্ধানুস্সতিং অনুস্সরন্তো সপরিৰারো অস্সসহস্সেন উদকপিট্ঠিং পক্খন্দি. সিন্ধৰা পিট্ঠিপাসাণে ৰিয পক্খন্দিংসু. খুরানং অগ্গা নেৰ তেমিংসু.
সো তং উত্তরিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো অপরম্পি নদিং দিস্ৰা ‘‘অযং কা নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘নীলৰাহিনী নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণ’’ন্তি? ‘‘গম্ভীরতোপি পুথুলতোপি অড্ঢযোজনং, দেৰা’’তি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. তং পন নদিং দিস্ৰা ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তি ধম্মানুস্সতিং অনুস্সরন্তো পক্খন্দি. তম্পি অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছন্তো অপরম্পি নদিং দিস্ৰা ‘‘অযং কা নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘চন্দভাগা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘কিমস্সা পরিমাণ’’ন্তি? ‘‘গম্ভীরতোপি পুথুলতোপি যোজনং, দেৰা’’তি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. ইমং ¶ পন নদিং দিস্ৰা ‘‘সুপ্পটিপন্নো ¶ ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তি সঙ্ঘানুস্সতিং অনুস্সরন্তো ¶ পক্খন্দি. তং পন নদিং অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছন্তো সত্থু সরীরতো নিক্খন্তা ছব্বণ্ণরস্মিযো অদ্দস. নিগ্রোধরুক্খস্স সাখাৰিটপপলাসানি সোৰণ্ণমযানি ৰিয অহেসুং. রাজা চিন্তেসি – ‘‘অযং পন ওভাসো নেৰ চন্দস্স, ন সূরিযস্স, ন দেৰমারব্রহ্মনাগসুপণ্ণাদীনং অঞ্ঞতরস্স, অদ্ধা অহং সত্থারং উদ্দিস্স আগচ্ছন্তো মহাগোতমবুদ্ধেন দিট্ঠো ভৰিস্সামী’’তি. সো তাৰদেৰ অস্সপিট্ঠিতো ওতরিত্ৰা ওনতসরীরো রস্মিঅনুসারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা মনোসিলারসে নিমুজ্জন্তো ৰিয বুদ্ধরস্মীনং অন্তো পৰিসিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন, সত্থা তস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি. দেসনাৰসানে রাজা সপরিৰারো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. অথ সব্বেৰ উট্ঠহিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু. সত্থা ‘‘আগমিস্সতি নু খো ইমেসং কুলপুত্তানং ইদ্ধিমযপত্তচীৰর’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘ইমে কুলপুত্তা পচ্চেকবুদ্ধসহস্সস্স চীৰরসহস্সং অদংসু, কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ৰীসতিযা ভিক্খুসহস্সানম্পি ৰীসতিচীৰরসহস্সানিপি অদংসু. অনচ্ছরিযং ইমেসং ইদ্ধিমযপত্তচীৰরাগমন’’ন্তি ঞত্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ¶ ‘‘এথ, ভিক্খৰো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি আহ. তে তাৰদেৰ অট্ঠপরিক্খারধরা ৰস্সসট্ঠিকত্থেরা ৰিয হুত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পচ্চোরোহিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু.
তেপি ৰাণিজকা রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞা পহিতভাৰং আরোচাপেত্ৰা দেৰিযা ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি ৰুত্তে পৰিসিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নে দেৰী পুচ্ছি – ‘‘তাতা, কিং কারণা আগতাত্থা’’তি? ‘‘মযং রঞ্ঞা তুম্হাকং সন্তিকং পহিতা, তীণি কির নো সতসহস্সানি দেথা’’তি. ‘‘তাতা, অতিবহুং ভণথ, কিং তুম্হেহি রঞ্ঞো কতং, কিস্মিং ৰো রাজা পসন্নো এত্তকং ধনং দাপেসী’’তি? ‘‘দেৰি, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কতং, রঞ্ঞো পন একং সাসনং আরোচযিম্হা’’তি? ‘‘সক্কা পন, তাতা, ময্হং আরোচেতু’’ন্তি. ‘‘সক্কা, দেৰী’’তি. ‘‘তেন হি, তাতা, ৰদেথা’’তি. ‘‘দেৰি বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো’’তি. সাপি ‘‘তং সুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পীতিযা ফুট্ঠসরীরা তিক্খত্তুং কিঞ্চি অসল্লক্খেত্ৰা চতুত্থে ৰারে ‘বুদ্ধো’তি পদং সুত্ৰা, তাতা, ইমস্মিং পদে রঞ্ঞা কিং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘সতসহস্সং, দেৰী’’তি. ‘‘তাতা ¶ , অননুচ্ছৰিকং রঞ্ঞা কতং এৰরূপং সাসনং সুত্ৰা তুম্হাকং সতসহস্সং দদমানেন. অহঞ্হি ৰো মম দুগ্গতপণ্ণাকারে তীণি সতসহস্সানি দম্মি, অপরম্পি তুম্হেহি রঞ্ঞো কিং আরোচিত’’ন্তি? তে ইদঞ্চিদঞ্চাতি ¶ ইতরানিপি দ্ৰে সাসনানি আরোচযিংসু. দেৰী পুরিমনযেনেৰ পীতিযা ফুট্ঠসরীরা তিক্খত্তুং কিঞ্চি অসল্লক্খেত্ৰা চতুত্থে ৰারে তথেৰ সুত্ৰা তীণি তীণি সতসহস্সানি দাপেসি, এৰং তে সব্বানিপি দ্ৰাদস সতসহস্সানি লভিংসু.
অথ ¶ নে দেৰী পুচ্ছি – ‘‘রাজা কহং, তাতা’’তি? দেৰি, ‘‘সত্থারং উদ্দিস্স ‘পব্বজিস্সামী’তি গতো’’তি. ‘‘ময্হং তেন কিং সাসনং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘সব্বং কির তেন তুম্হাকং ইস্সরিযং ৰিস্সট্ঠং, তুম্হে কির যথারুচিযা সম্পত্তিং অনুভৰথা’’তি. ‘‘অমচ্চা পন কহং, তাতা’’তি? তেপি ‘‘‘রঞ্ঞা সদ্ধিংযেৰ পব্বজিস্সামা’তি গতা, দেৰী’’তি. সা তেসং ভরিযাযো পক্কোসাপেত্ৰা, অম্মা, তুম্হাকং সামিকা ‘‘রঞ্ঞা সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি গতা, ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘কিং পন তেহি অম্হাকং সাসনং পহিতং, দেৰী’’তি? ‘‘তেহি কির অত্তনো সম্পত্তি তুম্হাকং ৰিস্সট্ঠা, তুম্হে কির তং সম্পত্তিং যথারুচি পরিভুঞ্জথা’’তি. ‘‘তুম্হে পন, দেৰি, কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘অম্মা, সো তাৰ রাজা সাসনং সুত্ৰা মগ্গে ঠিতকোৰ তীহি সতসহস্সেহি তীণি রতনানি পূজেত্ৰা খেল়পিণ্ডং ৰিয সম্পত্তিং পহায ‘পব্বজিস্সামী’তি নিক্খন্তো, মযা পন তিণ্ণং রতনানং সাসনং সুত্ৰা তীণি রতনানি নৰহি সতসহস্সেহি পূজিতানি, ন খো পনেসা সম্পত্তি নাম রঞ্ঞোযেৰ দুক্খা, ময্হম্পি দুক্খাযেৰ. কো রঞ্ঞা ছড্ডিতখেল়পিণ্ডং জাণুকেহি পতিট্ঠহিত্ৰা মুখেন গণ্হিস্সতি, ন ময্হং সম্পত্তিযা অত্থো, অহম্পি সত্থারং উদ্দিস্স গন্ত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘দেৰি, মযম্পি তুম্হেহেৰ সদ্ধিং পব্বজিস্সামা’’তি. ‘‘সচে সক্কোথ, সাধু, অম্মা’’তি? ‘‘সক্কোম, দেৰী’’তি. ‘‘সাধু, অম্মা, তেন ¶ হি এথা’’তি রথসহস্সং যোজাপেত্ৰা রথং আরুয্হ তাহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে পঠমং নদিং দিস্ৰা যথা রঞ্ঞা পুট্ঠং, তথেৰ পুচ্ছিত্ৰা সব্বপৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘রঞ্ঞো গতমগ্গং ওলোকেথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সিন্ধৰানং পদৰলঞ্জং ন পস্সাম, দেৰী’’তি ৰুত্তে ‘‘রাজা তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তো সচ্চকিরিযং কত্ৰা গতো ভৰিস্সতি. অহম্পি তীণি রতনানি উদ্দিস্স নিক্খন্তা, তেসমেৰ অনুভাৰেন ইদং উদকং ৰিয মা অহোসী’’তি ¶ তিণ্ণং রতনানং গুণং অনুস্সরিত্ৰা রথসহস্সং পেসেসি. উদকং পিট্ঠিপাসাণসদিসং অহোসি. চক্কানং অগ্গগ্গনেমিৰট্টিযো নেৰ তেমিংসু. এতেনেৰ উপাযেন ইতরা দ্ৰে নদিযো উত্তরি.
অথ সত্থা তস্সাগমনভাৰং ঞত্ৰা যথা অত্তনো সন্তিকে নিসিন্না ভিক্খূ ন পঞ্ঞাযন্তি, এৰমকাসি. সাপি গচ্ছন্তী গচ্ছন্তী সত্থু সরীরতো নিক্খন্তা ছব্বণ্ণরস্মিযো দিস্ৰা তথেৰ চিন্তেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, মহাকপ্পিনো তুম্হাকং উদ্দিস্স নিক্খন্তো আগতেত্থ মঞ্ঞে, কহং সো, অম্হাকম্পি নং দস্সেথা’’তি? ‘‘নিসীদথ তাৰ, ইধেৰ নং পস্সিস্সথা’’তি ¶ . তা সব্বাপি তুট্ঠচিত্তা ‘‘ইধেৰ কির নিসিন্না সামিকে পস্সিস্সামা’’তি নিসীদিংসু. সত্থা তাসং অনুপুব্বিং কথং কথেসি, অনোজাদেৰী দেসনাৰসানে সপরিৰারা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. মহাকপ্পিনত্থেরো তাসং ৰড্ঢিতধম্মদেসনং ¶ সুণন্তো সপরিৰারো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. তস্মিং খণে সত্থা তাসং তে ভিক্খূ অরহত্তপ্পত্তে দস্সেসি. তাসং কির আগতক্খণেযেৰ অত্তনো সামিকে কাসাৰধরে মুণ্ডকসীসে দিস্ৰা চিত্তং একগ্গং ন ভৰেয্য, তেন মগ্গফলানি পত্তুং ন সক্কুণেয্যুং. তস্মা অচলসদ্ধায পতিট্ঠিতকালে তাসং তে ভিক্খূ অরহত্তপ্পত্তেযেৰ দস্সেসি.
তাপি তে দিস্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং তাৰ পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পব্বজ্জং যাচিংসু. এৰং কির ৰুত্তে ‘‘সত্থা উপ্পলৰণ্ণায আগমনং চিন্তেসী’’তি একচ্চে ৰদন্তি. সত্থা পন তা উপাসিকাযো আহ – ‘‘সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযে পব্বজেথা’’তি. তা অনুপুব্বেন জনপদচারিকং চরমানা অন্তরামগ্গে মহাজনেন অভিহটসক্কারসম্মানা পদসাৰ ৰীসযোজনসতিকং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীউপস্সযে পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থাপি ভিক্খুসহস্সং আদায আকাসেনেৰ জেতৰনং অগমাসি. তত্র সুদং আযস্মা মহাকপ্পিনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীসু ‘‘অহো সুখং ¶ , অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেন্তো ৰিচরতি. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচেসুং – ‘‘ভন্তে, মহাকপ্পিনো ‘অহো সুখং, অহো সুখ’ন্তি উদানং উদানেন্তো ৰিচরতি, অত্তনো কামসুখং রজ্জসুখং আরব্ভ কথেসি মঞ্ঞে’’তি. সত্থা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, কপ্পিন, কামসুখং রজ্জসুখং ¶ আরব্ভ উদানং উদানেসী’’তি. ‘‘ভগৰা মে, ভন্তে, তং আরব্ভ উদানভাৰং ৰা অনুদানভাৰং ৰা জানাতী’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো কামসুখং রজ্জসুখং আরব্ভ উদানং উদানেতি, পুত্তস্স পন মে ধম্মপীতি নাম ধম্মরতি নাম উপ্পজ্জতি, সো অমতমহানিব্বানং আরব্ভ এৰ উদানং উদানেসী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ধম্মপীতি সুখং সেতি, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;
অরিযপ্পৰেদিতে ধম্মে, সদা রমতি পণ্ডিতো’’তি.
তত্থ ধম্মপীতীতি ধম্মপাযকো, ধম্মং পিৰন্তোতি অত্থো. ধম্মো চ নামেস ন সক্কা ভাজনেন যাগুআদীনি ৰিয পাতুং? নৰৰিধং পন লোকুত্তরধম্মং নামকাযেন ফুসন্তো আরম্মণতো সচ্ছিকরোন্তো পরিঞ্ঞাভিসমযাদীহি দুক্খাদীনি অরিযসচ্চানি পটিৰিজ্ঝন্তো ¶ ধম্মং পিৰতি নাম. সুখং সেতীতি দেসনামত্তমেৰেতং, চতূহিপি ইরিযাপথেহি সুখং ৰিহরতীতি অত্থো. ৰিপ্পসন্নেনাতি অনাৰিলেন নিরুপক্কিলেসেন. অরিযপ্পৰেদিতেতি বুদ্ধাদীহি অরিযেহি পৰেদিতে ¶ সতিপট্ঠানাদিভেদে বোধিপক্খিযধম্মে. সদা রমতীতি এৰরূপো ধম্মপীতি ৰিপ্পসন্নেন চেতসা ৰিহরন্তো পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো সদা রমতি অভিরমতীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপন্নাদযো অহেসুন্তি.
মহাকপ্পিনত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. পণ্ডিতসামণেরৰত্থু
উদকঞ্হি নযন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পণ্ডিতসামণেরং আরব্ভ কথেসি.
অতীতে কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধো ৰীসতিখীণাসৰসহস্সপরিৰারো বারাণসিং অগমাসি. মনুস্সা অত্তনো বলং সল্লক্খেত্ৰা অট্ঠপি দসপি একতো হুত্ৰা অগন্তুকদানাদীনি অদংসু. অথেকদিৰসং সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে এৰং অনুমোদনমকাসি –
‘‘উপাসকা ইধ একচ্চো ‘অত্তনো সন্তকমেৰ দাতুং ৰট্টতি, কিং পরেন সমাদপিতেনা’তি অত্তনাৰ দানং দেতি, পরং ন সমাদপেতি ¶ . সো ¶ নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদং লভতি, নো পরিৰারসম্পদং. একচ্চো পরং সমাদপেতি, অত্তনা ন দেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে পরিৰারসম্পদং লভতি, নো ভোগসম্পদং একচ্চো অত্তনাপি ন দেতি, পরম্পি ন সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে নেৰ ভোগসম্পদং লভতি, ন পরিৰারসম্পদং, ৰিঘাসাদোৰ হুত্ৰা জীৰতি. একচ্চো অত্তনা চ দেতি, পরঞ্চ সমাদপেতি. সো নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে ভোগসম্পদম্পি লভতি পরিৰারসম্পদম্পী’’তি.
তং সুত্ৰা সমীপে ঠিতো একো পণ্ডিতপুরিসো চিন্তেসি – ‘‘অহং দানি তথা করিস্সামি, যথা মে দ্ৰেপি সম্পত্তিযো ভৰিস্সন্তী’’তি. সো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, স্ৰাতনায ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থো’’তি? ‘‘কিত্তকো পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারো’’তি? ‘‘ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানী’’তি. ‘‘ভন্তে, সব্বেহি সদ্ধিং স্ৰাতনায ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. সো গামং পৰিসিত্ৰা, ‘‘অম্মতাতা, স্ৰাতনায মযা বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো, তুম্হে যত্তকানং ভিক্খূনং দাতুং ¶ সক্খিস্সথ, তত্তকানং দানং দেথা’’তি আরোচেত্ৰা ৰিচরন্তো অত্তনো অত্তনো বলং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘মযং দসন্নং দস্সাম, মযং ৰীসতিযা, মযং সতস্স, মযং পঞ্চসতান’’ন্তি ৰুত্তে সব্বেসং ৰচনং আদিতো পট্ঠায পণ্ণে আরোপেসি.
তেন চ সমযেন তস্মিং নগরে অতিদুগ্গতভাৰেনেৰ ‘‘মহাদুগ্গতো’’তি ¶ পঞ্ঞাতো একো পুরিসো অত্থি. সো তম্পি সম্মুখাগতং দিস্ৰা, সম্ম মহাদুগ্গত, মযা স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো, স্ৰে নগরৰাসিনো দানং দস্সন্তি, ‘‘ত্ৰং কতি ভিক্খূ ভোজেস্সসী’’তি? ‘‘সামি, ময্হং কিং ভিক্খূহি, ভিক্খূহি নাম সধনানং অত্থো, ময্হং পন স্ৰে যাগুঅত্থায তণ্ডুলনাল়িমত্তম্পি নত্থি, অহং ভতিং কত্ৰা জীৰামি, কিং মে ভিক্খূহী’’তি? সমাদপকেন নাম ব্যত্তেন ভৰিতব্বং. তস্মা সো তেন ‘‘নত্থী’’তি ৰুত্তেপি তুণ্হীভূতো অহুত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, ইমস্মিং নগরে সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সুখুমৰত্থং নিৰাসেত্ৰা নানাভরণপটিমণ্ডিতা সিরিসযনে সযমানা বহূ জনা সম্পত্তিং অনুভৰন্তি, ত্ৰং পন দিৰসং ভতিং কত্ৰা কুচ্ছিপূরণমত্তম্পি ন লভসি, এৰং ¶ সন্তেপি ‘অহং পুব্বে পুঞ্ঞং অকতত্তা কিঞ্চি ন লভামী’তি ন জানাসী’’তি? ‘‘জানামি, সামী’’তি. ‘‘অথ কস্মা ইদানি পুঞ্ঞং ন করোসি, ত্ৰং যুৰা বলসম্পন্নো, কিং তযা ভতিং কত্ৰাপি যথাবলং দানং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি? সো তস্মিং কথেন্তেযেৰ সংৰেগপ্পত্তো হুত্ৰা ‘‘ময্হম্পি একং ভিক্খুং পণ্ণে আরোপেহি, কিঞ্চিদেৰ ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খং দস্সামী’’তি আহ. ইতরো ‘‘কিং একেন ভিক্খুনা পণ্ণে আরোপিতেনা’’তি ন আরোপেসি? মহাদুগ্গতোপি ¶ গেহং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, নগরৰাসিনো স্ৰে সঙ্ঘভত্তং করিস্সন্তি, অহম্পি সমাদপকেন ‘একস্স ভিক্খং দেহী’তি ৰুত্তো, মযম্পি স্ৰে একস্স ভিক্খং দস্সামা’’তি. অথস্স ভরিযা ‘‘মযং দলিদ্দা, কস্মা তযা সম্পটিচ্ছিত’’ন্তি অৰত্ৰাৰ, ‘‘সামি, ভদ্দকং তে কতং, মযং পুব্বেপি কিঞ্চি অদত্ৰা ইদানি দুগ্গতা জাতা, মযং উভোপি ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খং দস্সাম, সামী’’তি ৰত্ৰা উভোপি গেহা নিক্খমিত্ৰা ভতিট্ঠানং অগমংসু.
মহাসেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘কিং, সম্ম মহাদুগ্গত, ভতিং করিস্সসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, অয্যা’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘যং তুম্হে কারেস্সথ, তং করিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি মযং স্ৰে দ্ৰে তীণি ভিক্খুসতানি ভোজেস্সাম, এহি, দারূনি ফালেহী’’তি ৰাসিফরসুং নীহরিত্ৰা দাপেসি. মহাদুগ্গতো দল়্হং কচ্ছং বন্ধিত্ৰা মহুস্সাহপ্পত্তো ৰাসিং পহায ফরসুং গণ্হন্তো, ফরসুং পহায ৰাসিং গণ্হন্তো দারূনি ফালেতি. অথ নং সেট্ঠি আহ – ‘‘সম্ম, ত্ৰং অজ্জ অতিৰিয উস্সাহপ্পত্তো কম্মং করোসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘সামি, অহং স্ৰে ¶ একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’’তি. তং সুত্ৰা সেট্ঠি পসন্নমানসো চিন্তেসি – ‘‘অহো ইমিনা দুক্করং কতং, ‘অহং দুগ্গতো’তি তুণ্হীভাৰং অনাপজ্জিত্ৰা ‘ভতিং কত্ৰা একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’তি ৰদতী’’তি. সেট্ঠিভরিযাপি তস্স ভরিযং দিস্ৰা, ‘‘অম্ম, কিং কম্মং করিস্সসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যং তুম্হে ¶ কারেস্সথ, তং করোমী’’তি ৰুত্তে উদুক্খলসালং পৰেসেত্ৰা সুপ্পমুসলাদীনি দাপেসি. সা নচ্চন্তী ৰিয তুট্ঠপহট্ঠা ৰীহিং কোট্টেতি চেৰ ওফুণাতি চ. অথ নং সেট্ঠিভরিযা পুচ্ছি – ‘‘অম্ম, ত্ৰং অতিৰিয তুট্ঠপহট্ঠা কম্মং করোসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘অয্যে, ইমং ভতিং কত্ৰা মযম্পি একং ভিক্খুং ভোজেস্সামা’’তি. তং সুত্ৰা সেট্ঠিভরিযাপি তস্সং ‘‘অহো ৰতাযং দুক্করকারিকা’’তি পসীদি. সেট্ঠি মহাদুগ্গতস্স দারূনং ¶ ফালিতকালে ‘‘অযং তে ভতী’’তি সালীনং চতস্সো নাল়িযো দাপেত্ৰা ‘‘অযং তে তুট্ঠিদাযো’’তি অপরাপি চতস্সো নাল়িযো দাপেসি.
সো গেহং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘মযা ভতিং কত্ৰা সালি লদ্ধো, অযং নিৰাপো ভৰিস্সতি, তযা লদ্ধায ভতিযা দধিতেলকটুকভণ্ডানি গণ্হাহী’’তি. সেট্ঠিভরিযাপি পুন তস্সা একং সপ্পিকরোটিকঞ্চেৰ দধিভাজনঞ্চ কটুকভণ্ডঞ্চ সুদ্ধতণ্ডুল়িনাল়িঞ্চ দাপেসি. ইতি চ উভিন্নম্পি নৰ তণ্ডুলনাল়িযো অহেসুং. তে ‘‘দেয্যধম্মো নো লদ্ধো’’তি তুট্ঠহট্ঠা পাতোৰ উট্ঠহিংসু. ভরিযা মহাদুগ্গতং আহ – ‘‘গচ্ছ, সামি, পণ্ণং পরিযেসিত্ৰা আহরা’’তি. সো অন্তরাপণে পণ্ণং অদিস্ৰা নদীতীরং গন্ত্ৰা ‘‘অজ্জ অয্যানং ভোজনং দাতুং লভিস্সামী’’তি পহট্ঠমানসো গাযন্তো পণ্ণং উচ্চিনতি. মহাজালং খিপিত্ৰা ঠিতো কেৰট্টো ¶ ‘‘মহাদুগ্গতস্স সদ্দেন ভৰিতব্ব’’ন্তি তং পক্কোসিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘অতিৰিয তুট্ঠচিত্তো গাযসি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘পণ্ণং উচ্চিনামি, সম্মা’’তি. ‘‘কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’’তি. ‘‘অহো সুখিতো, ভিক্খু, সো তৰ কিং পণ্ণং খাদিস্সতী’’তি? ‘‘কিং করোমি, সম্ম, অত্তনা লদ্ধপণ্ণেন ভোজেস্সামী’’তি? ‘‘তেন হি এহী’’তি. ‘‘কিং করোমি, সম্মা’’তি? ‘‘ইমে মচ্ছে গহেত্ৰা পাদগ্ঘনকানি অড্ঢগ্ঘনকানি কহাপণগ্ঘনকানি চ উদ্দানানি করোহী’’তি. সো তথা অকাসি. বদ্ধবদ্ধে মচ্ছে নগরৰাসিনো নিমন্তিতনিমন্তিতানং ভিক্খূনং অত্থায হরিংসু. তস্স মচ্ছুদ্দানানি করোন্তস্সেৰ ভিক্খাচারৰেলা পাপুণি. সো ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘গমিস্সামহং, সম্ম, অযং ভিক্খূনং আগমনৰেলা’’তি আহ. ‘‘অত্থি পন কিঞ্চি মচ্ছুদ্দান’’ন্তি? ‘‘নত্থি, সম্ম, সব্বানি খীণানী’’তি. ‘‘তেন হি মযা অত্তনো অত্থায ৰালুকায নিখণিত্ৰা চত্তারো রোহিতমচ্ছা ঠপিতা, সচে ভিক্খুং ভোজেতুকামোসি, ইমে গহেত্ৰা গচ্ছা’’তি তে মচ্ছে তস্স অদাসি.
তং ¶ দিৰসং পন সত্থা পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেন্তো মহাদুগ্গতং অত্তনো ঞাণজালস্স অন্তো পৰিট্ঠং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘মহাদুগ্গতো ‘একং ভিক্খুং ভোজেস্সামী’তি ভরিযায ¶ সদ্ধিং হিয্যো ভতিং অকাসি, কতরং নু খো ভিক্খুং লভিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘মনুস্সা ¶ পণ্ণে আরোপিতসঞ্ঞায ভিক্খূ গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো গেহেসু নিসীদাপেস্সন্তি, মহাদুগ্গতো মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুং ন লভিস্সতী’’তি উপধারেসি. বুদ্ধা কির দুগ্গতেসু অনুকম্পং করোন্তি. তস্মা সত্থা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ‘‘মহাদুগ্গতং সঙ্গণ্হিস্সামী’’তি গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা নিসীদি. মহাদুগ্গতেপি মচ্ছে গহেত্ৰা গেহং পৰিসন্তে সক্কস্স পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি ওলোকেন্তো ‘‘হিয্যো, মহাদুগ্গতো ‘একস্স ভিক্খুনো ভিক্খং দস্সামী’তি অত্তনো ভরিযায সদ্ধিং ভতিং অকাসি, কতরং নু খো ভিক্খুং লভিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নত্থেতস্স অঞ্ঞো ভিক্খু, সত্থা পন মহাদুগ্গতস্স সঙ্গহং করিস্সামী’’তি গন্ধকুটিযং নিসিন্নো. মহাদুগ্গতো অত্তনো উপকপ্পনকং যাগুভত্তং পণ্ণসূপেয্যম্পি তথাগতস্স দদেয্য, ‘‘যংনূনাহং মহাদুগ্গতস্স গেহং গন্ত্ৰা ভত্তকারককম্মং করেয্য’’ন্তি অঞ্ঞাতকৰেসেন তস্স গেহসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো কস্সচি কিঞ্চি ভতিযা কাতব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. মহাদুগ্গতো তং দিস্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, কিং কম্মং করিস্সসী’’তি? ‘‘অহং, সামি, সব্বসিপ্পিকো, ময্হং অজাননসিপ্পং নাম নত্থি, যাগুভত্তাদীনিপি সম্পাদেতুং জানামী’’তি. ‘‘সম্ম, মযং তৰ কম্মেন অত্থিকা, তুয্হং পন কিঞ্চি দাতব্বং ভতিং ন পস্সামা’’তি. ‘‘কিং পন তে কত্তব্ব’’ন্তি? ‘‘একস্স ¶ ভিক্খুস্স ভিক্খং দাতুকামোম্হি, তস্স যাগুভত্তসংৰিধানং ইচ্ছামী’’তি. ‘‘সচে ভিক্খুস্স ভিক্খং দস্সসি, ন মে ভতিযা অত্থো, কিং মম পুঞ্ঞং ন ৰট্টতী’’তি? ‘‘এৰং সন্তে সাধু, সম্ম, পৰিসা’’তি. সো তস্স গেহং পৰিসিত্ৰা তেলতণ্ডুলাদীনি আহরাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, অত্তনো পত্তভিক্খুং আনেহী’’তি তং উয্যোজেসি. দানৰেয্যাৰটিকোপি পণ্ণে আরোপিতনিযামেনেৰ তেসং তেসং গেহানি ভিক্খূ পহিণি.
মহাদুগ্গতো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ময্হং পত্তভিক্খুং দেহী’’তি আহ. সো তস্মিং খণে সতিং লভিত্ৰা ‘‘অহং তৰ ভিক্খুং পমুট্ঠো’’তি আহ. মহাদুগ্গতো তিখিণায সত্তিযা কুচ্ছিযং পহটো ৰিয, ‘‘সামি, কস্মা মং নাসেসি, অহং তযা হিয্যো সমাদপিতো ভরিযায সদ্ধিং দিৰসং ভতিং কত্ৰা অজ্জ পাতোৰ পণ্ণত্থায নদীতীরে আহিণ্ডিত্ৰা আগতো, দেহি মে একং ভিক্খু’’ন্তি বাহা পগ্গয্হ পরিদেৰি. মনুস্সা সন্নিপতিত্ৰা ¶ ‘‘কিমেতং, মহাদুগ্গতা’’তি পুচ্ছিংসু. সো তমত্থং আরোচেসি. তে ৰেয্যাৰটিকং পুচ্ছিংসু – ‘‘সচ্চং কির, সম্ম, তযা এস ‘ভতিং কত্ৰা একস্স ভিক্খুস্স ভিক্খং দেহী’তি সমাদপিতো’’তি? ‘‘আম ¶ , অয্যা’’তি. ‘‘ভারিযং তে কম্মং কতং, যো ত্ৰং এত্তকে ভিক্খূ সংৰিদহন্তো এতস্স একং ভিক্খুং নাদাসী’’তি. সো তেসং ৰচনেন মঙ্কুভূতো তং আহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, মা মং নাসযি, অহং ¶ তৰ কারণা মহাৰিহেসং পত্তো, মনুস্সা পণ্ণে আরোপিতনিযামেন অত্তনো অত্তনো পত্তভিক্খূ নযিংসু, অত্তনো গেহে নিসিন্নভিক্খুং নীহরিত্ৰা দেন্তো নাম নত্থি, সত্থা পন মুখং ধোৰিত্ৰা গন্ধকুটিযমেৰ নিসিন্নো, রাজযুৰরাজসেনাপতিআদযো সত্থু গন্ধকুটিতো নিক্খমনং ওলোকেন্তা নিসিন্না সত্থু পত্তং গহেত্ৰা ‘গমিস্সামা’তি. বুদ্ধা নাম দুগ্গতে অনুকম্পং করোন্তি, ত্ৰং ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘দুগ্গতোম্হি, ভন্তে, মম সঙ্গহং করোথা’তি সত্থারং ৰন্দ, সচে তে পুঞ্ঞং অত্থি, অদ্ধা লচ্ছসী’’তি.
সো ৰিহারং অগমাসি. অথ নং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ৰিহারে ৰিঘাসাদভাৰেন দিট্ঠত্তা রাজযুৰরাজাদযো, ‘‘মহাদুগ্গত, ন তাৰ ভত্তকালো, কস্মা ত্ৰং আগচ্ছসী’’তি আহংসু. সো ‘‘জানামি, সামি, ‘ন তাৰ ভত্তকালো’তি. সত্থারং পন ৰন্দিতুং আগচ্ছামী’’তি ৰদন্তো গন্ত্ৰা গন্ধকুটিযা উম্মারে সীসং ঠপেত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং নগরে মযা দুগ্গততরো নত্থি, অৰস্সযো মে হোথ, করোথ মে সঙ্গহ’’ন্তি আহ. সত্থা গন্ধকুটিদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পত্তং নীহরিত্ৰা তস্স হত্থে ঠপেসি. সো চক্কৰত্তিসিরিং পত্তো ৰিয অহোসি, রাজযুৰরাজাদযো অঞ্ঞমঞ্ঞস্স মুখানি ওলোকযিংসু. সত্থারা দিন্নপত্তঞ্হি ¶ কোচি ইস্সরিযৰসেন গহেতুং সমত্থো নাম নত্থি. এৰং পন ৰদিংসু, ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, সত্থু পত্তং অম্হাকং দেহি এত্তকং নাম তে ধনং দস্সাম, ত্ৰং দুগ্গতো ধনং গণ্হাহি, কিং তে পত্তেনা’’তি? মহাদুগ্গতো ‘‘ন কস্সচি দস্সামি, ন মে ধনেন অত্থো, সত্থারংযেৰ ভোজেস্সামী’’তি আহ. অৰসেসা তং যাচিত্ৰা পত্তং অলভিত্ৰা নিৰত্তিংসু. রাজা পন ‘‘মহাদুগ্গতো ধনেন পলোভিযমানোপি সত্থু পত্তং ন দেতি, সত্থারা চ সযং দিন্নপত্তং কোচি গহেতুং ন সক্কোতি, ইমস্স দেয্যধম্মো নাম কিত্তকো ভৰিস্সতি, ইমিনা দেয্যধম্মস্স দিন্নকালে সত্থারং আদায গেহং নেত্ৰা ময্হং সম্পাদিতং আহারং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারা সদ্ধিংযেৰ ¶ অগমাসি. সক্কোপি দেৰরাজা যাগুখজ্জকভত্তসূপেয্যপণ্ণাদীনি সম্পাদেত্ৰা সত্থু নিসীদনারহং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদি.
মহাদুগ্গতো সত্থারং নেত্ৰা ‘‘পৰিসথ, ভন্তে’’তি আহ. ৰসনগেহঞ্চস্স নীচং হোতি, অনোনতেন পৰিসিতুং ন সক্কা. বুদ্ধা চ নাম গেহং পৰিসন্তা ন ওনমিত্ৰা পৰিসন্তি. গেহঞ্হি পৰিসনকালে মহাপথৰী ৰা হেট্ঠা ওগচ্ছতি, গেহং ৰা উদ্ধং গচ্ছতি. ইদং তেসং সুদিন্নদানস্স ফলং. পুন নিক্খমিত্ৰা গতকালে সব্বং পাকতিকমেৰ হোতি. তস্মা সত্থা ঠিতকোৰ ¶ ¶ গেহং পৰিসিত্ৰা সক্কেন পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সত্থরি নিসিন্নে রাজা আহ – ‘‘সম্ম মহাদুগ্গত, তযা অম্হাকং যাচন্তানম্পি সত্থু পত্তো ন দিন্নো, পস্সাম তাৰ, কীদিসো তে সত্থু সক্কারো কতো’’তি? অথস্স সক্কো যাগুখজ্জকাদীনি ৰিৰরিত্ৰা দস্সেসি. তেসং ৰাসগন্ধো সকলনগরং ছাদেত্ৰা অট্ঠাসি. রাজা যাগুআদীনি ওলোকেত্ৰা ভগৰন্তং আহ – ‘‘ভন্তে, ‘অহং মহাদুগ্গতস্স দেয্যধম্মো কিত্তকো ভৰিস্সতি, ইমিনা দেয্যধম্মে দিন্নে সত্থারং গেহং নেত্ৰা অত্তনো সম্পাদিতং আহারং দস্সামী’তি চিন্তেত্ৰা আগতো, মযা এৰরূপো আহারো ন দিট্ঠপুব্বো, মযি ইধ ঠিতে মহাদুগ্গতো কিলমেয্য, গচ্ছামহ’’ন্তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পক্কামি. সক্কোপি সত্থারং যাগুআদীনি দত্ৰা সক্কচ্চং পরিৰিসি. সত্থাপি কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.
সক্কো মহাদুগ্গতস্স সঞ্ঞং অদাসি. সো পত্তং গহেত্ৰা সত্থারং অনুগচ্ছি. সক্কো নিৰত্তিত্ৰা মহাদুগ্গতস্স গেহদ্ৰারে ঠিতো আকাসং ওলোকেসি. তাৰদেৰ আকাসতো সত্তরতনৰস্সং ৰস্সিত্ৰা তস্স গেহে সব্বভাজনানি পূরেত্ৰা সকলং গেহং পূরেসি. তস্স গেহে ওকাসো নাহোসি. তস্স ভরিযা দারকে হত্থেসু গহেত্ৰা নীহরিত্ৰা বহি অট্ঠাসি. সো সত্থারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো দারকে বহি দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, সকলং নো গেহং সত্তহি রতনেহি পুণ্ণং, পৰিসিতুং ওকাসো নত্থী’’তি. সো ‘‘অজ্জেৰ মে দানেন ৰিপাকো দিন্নো’’তি চিন্তেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা, ‘‘কস্মা আগতোসী’’তি ৰুত্তে আহ –‘‘দেৰ, গেহং মে সত্তহি রতনেহি পুণ্ণং, তং ধনং গণ্হথা’’তি. রাজা ‘‘অহো বুদ্ধানং ¶ দিন্নদানং, অজ্জেৰ মত্থকং পত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং আহ – ‘‘কিং তে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘ধনহরণত্থায সকটসহস্সং, দেৰা’’তি. রাজা সকটসহস্সং পেসেত্ৰা ধনং আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে ওকিরাপেসি. তালপ্পমাণো রাসি অহোসি. রাজা নগরে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নগরে অত্থি কস্সচি এত্তকং ধন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘এৰং মহাধনস্স কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সেট্ঠিট্ঠানং দাতুং ৰট্টতি, দেৰা’’তি. রাজা তস্স মহাসক্কারং কত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং দাপেসি.
অথস্স পুব্বে একস্স সেট্ঠিনো গেহট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ জাতে গচ্ছে হরাপেত্ৰা গেহং উট্ঠাপেত্ৰা ৰসাহী’’তি আহ. তস্স তং ঠানং সোধেত্ৰা সমং কত্ৰা ভূমিযা খঞ্ঞমানায অঞ্ঞমঞ্ঞং আহচ্চ নিধিকুম্ভিযো উট্ঠহিংসু. তেন রঞ্ঞো আরোচিতে ‘‘তৰ পুঞ্ঞেন নিব্বত্তা, ত্ৰমেৰ গণ্হাহী’’তি আহ. সো গেহং কারেত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. ততো পরম্পি যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তো পুঞ্ঞানি করিত্ৰা আযুপরিযোসানে দেৰলোকে নিব্বত্তো.
একং ¶ বুদ্ধন্তরং দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ততো চুতো ¶ সাৰত্থিযং সারিপুত্তত্থেরস্সূপট্ঠাককুলে সেট্ঠিধীতু কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. অথস্সা মাতাপিতরো গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা গব্ভপরিহারং অদংসু. তস্সা অপরেন সমযেন এৰরূপো দোহল়ো উপ্পজ্জি – ‘‘অহো ৰতাহং ধম্মদেসনাপতিং আদিং কত্ৰা পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং রোহিতমচ্ছরসেন দানং দত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা আসনপরিযন্তে নিসিন্না তেসং ভিক্খূনং উচ্ছিট্ঠভত্তং পরিভুঞ্জেয্য’’ন্তি. সা মাতাপিতূনং আরোচেত্ৰা তথা অকাসি, দোহল়ো পটিপস্সম্ভি. অথস্সা ততো অপরেসুপি সত্তসু মঙ্গলেসু রোহিতমচ্ছরসেনেৰ ধম্মসেনাপতিত্থেরপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি ভোজেসুং. সব্বং তিস্সকুমারস্স ৰত্থুম্হি ৰুত্তনিযামেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযমস্স পন মহাদুগ্গতকালে দিন্নস্স রোহিতমচ্ছরসদানস্সেৰ নিস্সন্দো. নামগ্গহণদিৰসে পনস্স, ‘‘ভন্তে, দাসস্স ৰো সিক্খাপদানি দেথা’’তি মাতরা ৰুত্তে থেরো আহ – ‘‘কোনামো অযং দারকো’’তি? ‘‘ভন্তে, ইমস্স দারকস্স কুচ্ছিযং পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠায ইমস্মিং গেহে জল়া এল়মূগাপি পণ্ডিতা ¶ জাতা, তস্মা মে পুত্তস্স পণ্ডিতোত্ৰেৰ নামং ভৰিস্সতী’’তি. থেরো সিক্খাপদানি অদাসি. জাতদিৰসতো পট্ঠায পনস্স ‘‘নাহং মম পুত্তস্স অজ্ঝাসযং ভিন্দিস্সামী’’তি মাতু চিত্তং উপ্পজ্জি. সো সত্তৰস্সিককালে মাতরং ¶ আহ – ‘‘অম্ম, থেরস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, তাত, ‘অহং তৰ অজ্ঝাসযং ন ভিন্দিস্সামিচ্চেৰ মনং উপ্পাদেসি’’’ন্তি ৰত্ৰা থেরং নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, দাসো ৰো পব্বজিতুকামো, অহং ইমং সাযন্হসমযে ৰিহারং আনেস্সামী’’তি থেরং উয্যোজেত্ৰা ঞাতকে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘মম পুত্তস্স গিহিকালে কত্তব্বসক্কারং অজ্জেৰ করিস্সামা’’তি মহন্তং সক্কারং কারেত্ৰা তং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘‘ইমং, ভন্তে, পব্বাজেথা’’তি থেরস্স অদাসি.
থেরো পব্বজ্জায দুক্করভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘করিস্সামহং, ভন্তে, তুম্হাকং ওৰাদ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি এহী’’তি কেসে তেমেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. মাতাপিতরোপিস্স সত্তাহং ৰিহারেযেৰ ৰসন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স রোহিতমচ্ছরসেনেৰ দানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে সাযং গেহং অগমংসু. থেরো অট্ঠমে দিৰসে অন্তোগামং গচ্ছন্তো তং আদায গচ্ছতি, ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং নাগমাসি. কিং কারণা? ন তাৰস্স পত্তচীৰরগ্গহণানি ৰা ইরিযাপথো ৰা পাসাদিকো হোতি, অপিচ ৰিহারে থেরস্স কত্তব্বৰত্তং অত্থি. থেরো হি ভিক্খুসঙ্ঘে অন্তোগামং পৰিট্ঠে সকলৰিহারং ৰিচরন্তো অসম্মজ্জনট্ঠানং সম্মজ্জিত্ৰা তুচ্ছভাজনেসু পানীযপরিভোজনীযানি উপট্ঠপেত্ৰা দুন্নিক্খিত্তানি মঞ্চপীঠাদীনি পটিসামেত্ৰা পচ্ছা গামং পৰিসতি. অপিচ ‘‘অঞ্ঞতিত্থিযা ¶ তুচ্ছৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘পস্সথ ¶ সমণস্স গোতমস্স সাৰকানং নিসিন্নট্ঠানানী’তি ৰত্তুং মা লভিংসূ’’তি সকলৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা পচ্ছা গামং পৰিসতি. তস্মা তং দিৰসম্পি সামণেরেন পত্তচীৰরং গাহাপেত্ৰা দিৰাতরং পিণ্ডায পাৰিসি.
সামণেরো উপজ্ঝাযেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মাতিকং দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং কিং নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘মাতিকা নাম, সামণেরা’’তি. ‘‘ইমায কিং করোন্তী’’তি? ‘‘ইতো চিতো চ উদকং আহরিত্ৰা অত্তনো সস্সকম্মং সম্পাদেন্তী’’তি. ‘‘কিং পন, ভন্তে, উদকস্স চিত্তং অত্থী’’তি ¶ ? ‘‘নত্থাৰুসো’’তি. ‘‘এৰরূপং অচিত্তকং অত্তনো ইচ্ছিতট্ঠানং হরন্তি, ভন্তে’’তি? ‘‘আমাৰুসো’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এৰরূপম্পি অচিত্তকং অত্তনো ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং হরিত্ৰা কম্মং করোন্তি, কস্মা সচিত্তকাপি চিত্তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. অথেসো পুরতো গচ্ছন্তো উসুকারে সরদণ্ডকং অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা অক্খিকোটিযা ওলোকেত্ৰা উজুকং করোন্তে দিস্ৰা, ‘‘ইমে, ভন্তে, কে নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘উসুকারা নামাৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেতে করোন্তী’’তি? ‘‘অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা সরদণ্ডকং উজুং করোন্তী’’তি. ‘‘সচিত্তকো, ভন্তে, এসো’’তি? ‘‘অচিত্তকো, আৰুসো’’তি ¶ . সো চিন্তেসি – ‘‘সচে অচিত্তকং গহেত্ৰা অগ্গিম্হি তাপেত্ৰা উজুং করোন্তি, কস্মা সচিত্তকাপি অত্তনো চিত্তং ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. অথেসো পুরতো গচ্ছন্তো দারূনি অরনেমিনাভিআদীনি তচ্ছন্তে দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমে কে নামা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তচ্ছকা নামাৰুসো’’তি. ‘‘কিং পনেতে করোন্তী’’তি? ‘‘দারূনি গহেত্ৰা যানকাদীনং চক্কাদীনি করোন্তি, আৰুসো’’তি. ‘‘এতানি পন সচিত্তকানি, ভন্তে’’তি? ‘‘অচিত্তকানি, আৰুসো’’তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে অচিত্তকানি কট্ঠকলিঙ্গরানি গহেত্ৰা চক্কাদীনি করোন্তি, কস্মা সচিত্তকা অত্তনো চিত্তং ৰসে ৰত্তেত্ৰা সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. সো ইমানি কারণানি দিস্ৰা, ‘‘ভন্তে, সচে তুম্হাকং পত্তচীৰরে তুম্হে গণ্হেয্যাথ, অহং নিৰত্তেয্য’’ন্তি. থেরো ‘‘অযং অধুনা পব্বজিতো দহরসামণেরো মং অনুবন্ধমানো এৰং ৰদেতী’’তি চিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰাৰ ‘‘আহর, সামণেরা’’তি ৰত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং অগ্গহেসি.
সামণেরোপি উপজ্ঝাযং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তন্তো, ‘‘ভন্তে, ময্হং আহারং আহরন্তো রোহিতমচ্ছরসেনেৰ আহরেয্যাথা’’তি আহ. ‘‘কথং লভিস্সামাৰুসো’’তি? ‘‘ভন্তে, অত্তনো পুঞ্ঞেন অলভন্তা মম পুঞ্ঞেন লভিস্সথা’’তি আহ. থেরো ‘‘দহরসামণেরস্স বহি নিসিন্নকস্স পরিপন্থোপি ¶ ভৰেয্যা’’তি কুঞ্জিকং দত্ৰা ‘‘ময্হং ৰসনগব্ভস্স দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো ¶ পৰিসিত্ৰা নিসীদেয্যাসী’’তি আহ. সো তথা কত্ৰা অত্তনো করজকাযে ঞাণং ওতারেত্ৰা অত্তভাৰং সম্মসন্তো নিসীদি. অথস্স গুণতেজেন সক্কস্স আসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি ¶ উপধারেন্তো ‘‘পণ্ডিতসামণেরো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, মযাপি তত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা চত্তারো মহারাজে আমন্তেত্ৰা ‘‘ৰিহারস্স উপৰনে ৰসন্তে সকুণে পলাপেত্ৰা সমন্ততো আরক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা চন্দদেৰপুত্তং ‘‘চন্দমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হাহী’’তি, সূরিযদেৰপুত্তং ‘‘সূরিযমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰত্ৰা সযং গন্ত্ৰা আৰিঞ্ছনরজ্জুট্ঠানে আরক্খং গহেত্ৰা অট্ঠাসি, ৰিহারে পুরাণপণ্ণস্স পতন্তস্সপি সদ্দো নাহোসি, সামণেরস্স চিত্তং একগ্গং অহোসি. সো অন্তরাভত্তেযেৰ অত্তভাৰং সম্মসিত্ৰা তীণি ফলানি পাপুণি.
থেরোপি ‘‘সামণেরো ৰিহারে নিসিন্নো, তস্স উপকপ্পনকং ভোজনং অসুককুলে নাম সক্কা লদ্ধু’’ন্তি একং পেমগারৰযুত্তং উপট্ঠাককুলং অগমাসি. তত্থ চ মনুস্সা তং দিৰসং রোহিতমচ্ছে লভিত্ৰা থেরস্সেৰ আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদিংসু. তে থেরং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ¶ , ‘‘ভন্তে, ভদ্দকং ৰো কতং ইধাগচ্ছন্তেহী’’তি অন্তোগেহে পৰেসেত্ৰা যাগুখজ্জকাদীনি দত্ৰা রোহিতমচ্ছরসেনস্স পিণ্ডপাতং অদংসু. থেরো হরণাকারং দস্সেসি. মনুস্সা ‘‘পরিভুঞ্জথ, ভন্তে, হরণকভত্তম্পি লভিস্সথা’’তি ৰত্ৰা থেরস্স ভত্তকিচ্চাৰসানে পত্তং রোহিতমচ্ছরসভোজনস্স পূরেত্ৰা অদংসু. থেরো ‘‘সামণেরো মে ছাতো’’তি সীঘং অগমাসি. সত্থাপি তং দিৰসং কালস্সেৰ ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা এৰং আৰজ্জেসি – ‘‘পণ্ডিতসামণেরো উপজ্ঝাযস্স পত্তচীৰরং দত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি নিৰত্তো, নিপ্ফজ্জিস্সতি নু খো অস্স পব্বজিতকিচ্চ’’ন্তি উপধারেন্তো তিণ্ণং ফলানং পত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অরহত্তস্স উপনিস্সযো অত্থি, নত্থী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অত্থী’’তি দিস্ৰা ‘‘পুরেভত্তমেৰ অরহত্তং পত্তুং সক্খিস্সতি, ন সক্খিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘সক্খিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সারিপুত্তো সামণেরস্স ভত্তং আদায সীঘং আগচ্ছতি, অন্তরাযম্পিস্স করেয্য দ্ৰারকোট্ঠকে আরক্খং গহেত্ৰা নিসীদিস্সামি, অথ নং পঞ্হং পুচ্ছিস্সামি, তস্মিং পঞ্হে ৰিস্সজ্জিযমানে সামণেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিস্সতী’’তি. ততো গন্ত্ৰা ¶ দ্ৰারকোট্ঠকে ঠত্ৰা সম্পত্তং থেরং চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছি, পুট্ঠং পুট্ঠং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেসি.
তত্রিদং পুচ্ছাৰিস্সজ্জনং – সত্থা কির নং ¶ আহ – ‘‘সারিপুত্ত, কিং তে লদ্ধ’’ন্তি? ‘‘আহারো, ভন্তে’’তি. ‘‘আহারো নাম কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি? ‘‘ৰেদনং, ভন্তে’’তি. ‘‘ৰেদনং কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি? ‘‘রূপং, ভন্তে’’তি. ‘‘রূপং পন কিং আহরতি, সারিপুত্তা’’তি ¶ ? ‘‘ফস্সং, ভন্তে’’তি. তত্রাযং অধিপ্পাযো – ‘‘জিঘচ্ছিতেন হি পরিভুত্তো আহারো তস্স খুদ্দং পরিহরিত্ৰা সুখং ৰেদনং আহরতি. আহারপরিভোগেন সুখিতস্স সুখায ৰেদনায উপ্পজ্জমানায সরীরে ৰণ্ণসম্পত্তি হোতি. এৰং ৰেদনা রূপং আহরতি. সুখিতো পন আহারজরূপৰসেন উপ্পন্নসুখসোমনস্সো ‘ইদানি মে অস্সাদো জাতো’তি নিপ্পজ্জন্তো ৰা নিসীদন্তো ৰা সুখসম্ফস্সং পটিলভতী’’তি.
এৰং ইমেসু চতূসু পঞ্হেসু ৰিস্সজ্জিকেসু সামণেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্তো. সত্থাপি থেরং আহ – ‘‘গচ্ছ, সারিপুত্ত, তৰ সামণেরস্স ভত্তং দেহী’’তি. থেরো গন্ত্ৰা দ্ৰারং আকোটেসি. সামণেরো নিক্খমিত্ৰা থেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা একমন্তং ঠপেত্ৰা তালৰণ্টেন থেরং বীজি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘সামণের, ভত্তকিচ্চং করোহী’’তি. ‘‘তুম্হে পন, ভন্তে’’তি. ‘‘কতং মযা ভত্তকিচ্চং, ত্ৰং করোহী’’তি. সত্তৰস্সিকদারকো পব্বজিত্ৰা অট্ঠমে দিৰসে তং খণং ৰিকসিতপদুমুপ্পলসদিসো অরহত্তং পত্তো, পচ্চৰেক্খিতট্ঠানং পন পচ্চৰেক্খন্তো নিসীদিত্ৰা ¶ ভত্তকিচ্চমকাসি. তেন পত্তং ধোৰিত্ৰা পটিসামিতকালে চন্দদেৰপুত্তো চন্দমণ্ডলং ৰিস্সজ্জেসি, সূরিযদেৰপুত্তো সূরিযমণ্ডলং. চত্তারো মহারাজানো চতুদ্দিসং আরক্খং ৰিস্সজ্জেসুং, সক্কো দেৰরাজা আৰিঞ্ছনকে আরক্খং ৰিস্সজ্জেসি. সূরিযো মজ্ঝট্ঠানতো গলিত্ৰা গতো.
ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু, ‘‘ছাযা অধিকপ্পমাণা জাতা, সূরিযো মজ্ঝট্ঠানতো গলিত্ৰা গতো, সামণেরেন চ ইদানেৰ ভুত্তং, কিং নু খো এত’’ন্তি. সত্থা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি? ‘‘ইদং নাম, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, ভিক্খৰে, পুঞ্ঞৰতো সমণধম্মং করণকালে ¶ চন্দদেৰপুত্তো চন্দমণ্ডলং, সূরিযদেৰপুত্তো সূরিযমণ্ডলং আকড্ঢিত্ৰা গণ্হি, চত্তারো মহারাজানো ৰিহারোপৰনে চতুদ্দিসং আরক্খং গণ্হিংসু, সক্কো দেৰরাজা আৰিঞ্ছনকে আরক্খং গণ্হি, অহম্পি ‘বুদ্ধোম্হী’তি অপ্পোস্সুক্কো নিসীদিতুং নালত্থং, গন্ত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে মম পুত্তস্স আরক্খং অগ্গহেসিং, নেত্তিকে চ মাতিকায উদকং হরন্তে, উসুকারে চ উসুং উজুং করোন্তে, তচ্ছকে চ দারূনি তচ্ছন্তে দিস্ৰা এত্তকং আরম্মণং গহেত্ৰা পণ্ডিতা অত্তানং দমেত্ৰা অরহত্তং গণ্হন্তিযেৰা’’তি ¶ ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘উদকঞ্হি নযন্তি নেত্তিকা, উসুকারা নমযন্তি তেজনং;
দারুং নমযন্তি তচ্ছকা, অত্তানং দমযন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ ¶ উদকন্তি পথৰিযা থলট্ঠানং খণিত্ৰা আৰাটট্ঠানং পূরেত্ৰা মাতিকং ৰা কত্ৰা রুক্খদোণিং ৰা ঠপেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতিচ্ছিতট্ঠানং উদকং. নেন্তীতি নেত্তিকা. তেজনন্তি কণ্ডং. ইদং ৰুত্তং হোতি – নেত্তিকা অত্তনো রুচিযা উদকং নযন্তি, উসুকারাপি তাপেত্ৰা তেজনং নমযন্তি উসুং উজুং করোন্তি. তচ্ছকাপি নেমিআদীনং অত্থায তচ্ছন্তা দারুং নমযন্তি অত্তনো রুচিযা উজুং ৰা ৰঙ্কং ৰা করোন্তি. এৰং এত্তকং আরম্মণং কত্ৰা পণ্ডিতা সোতাপত্তিমগ্গাদীনি উপ্পাদেন্তা অত্তানং দমযন্তি, অরহত্তপ্পত্তা পন একন্তদন্তা নাম হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পণ্ডিতসামণেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু
সেলো ¶ যথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
পুথুজ্জনা ¶ কির সামণেরাদযো থেরং দিস্ৰা সীসেপি কণ্ণেসুপি নাসাযপি গহেত্ৰা ‘‘কিং, চূল়পিত, সাসনস্মিং ন উক্কণ্ঠসি, অভিরমসী’’তি ৰদন্তি. থেরো তেসু নেৰ কুজ্ঝতি, ন দুস্সতি. ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো, লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরং দিস্ৰা সামণেরাদযো এৰঞ্চেৰঞ্চ ৰিহেঠেন্তি, সো তেসু নেৰ কুজ্ঝতি, ন দুস্সতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং কথেথ, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমং নাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘আম, ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম নেৰ কুজ্ঝন্তি, ন দুস্সন্তি. ঘনসেলসদিসা হেতে অচলা অকম্পিযা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সেলো যথা একঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি;
এৰং নিন্দাপসংসাসু, ন সমিঞ্জন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ নিন্দাপসংসাসূতি কিঞ্চাপি ইধ দ্ৰে লোকধম্মা ৰুত্তা, অত্থো পন অট্ঠন্নম্পি ৰসেন ৰেদিতব্বো. যথা হি একঘনো অসুসিরো সেলো পুরত্থিমাদিভেদেন ¶ ৰাতেন ন সমীরতি ন ইঞ্জতি ¶ ন চলতি, এৰং অট্ঠসুপি লোকধম্মেসু অজ্ঝোত্থরন্তেসু পণ্ডিতা ন সমিঞ্জন্তি, পটিঘৰসেন ৰা অনুনযৰসেন ৰা ন চলন্তি ন কম্পন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
লকুণ্ডকভদ্দিযত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. কাণমাতুৰত্থু
যথাপি রহদোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কাণমাতরং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ৰিনযে (পাচি. ২৩০) আগতমেৰ.
তদা পন কাণমাতরা অতুচ্ছহত্থং ধীতরং পতিকুলং পেসেতুং পক্কেসু পূৰেসু চতুক্খত্তুং চতুন্নং ভিক্খূনং দিন্নকালে সত্থারা তস্মিং ৰত্থুস্মিং সিক্খাপদে পঞ্ঞত্তে কাণায সামিকেন অঞ্ঞায পজাপতিযা আনীতায কাণা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘ইমেহি মে ঘরাৰাসো নাসিতো’’তি দিট্ঠদিট্ঠে ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি. ভিক্খূ ¶ তং ৰীথিং পটিপজ্জিতুং ন ৰিসহিংসু. সত্থা তং পৰত্তিং ঞত্ৰা তত্থ অগমাসি. কাণমাতা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং অদাসি. সত্থা কতপাতরাসো ‘‘কহং কাণা’’তি পুচ্ছি. ‘‘এসা, ভন্তে, তুম্হে দিস্ৰা মঙ্কুভূতা রোদন্তী ঠিতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘এসা, ভন্তে, ভিক্খূ ¶ অক্কোসতি পরিভাসতি, তস্মা তুম্হে দিস্ৰা মঙ্কুভূতা রোদমানা ঠিতা’’তি. অথ নং সত্থা পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘কাণে, কস্মা মং দিস্ৰা মঙ্কুভূতা নিলীযিত্ৰা রোদসী’’তি. অথস্সা মাতা তায কতকিরিযং আরোচেসি. অথ নং সত্থা আহ – ‘‘কিং পন কাণমাতে মম সাৰকা তযা দিন্নকং গণ্হিংসু, অদিন্নক’’ন্তি? ‘‘দিন্নকং, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে মম সাৰকা পিণ্ডায চরন্তা তৰ গেহদ্ৰারং পত্তা তযা দিন্নকং গণ্হিংসু, কো তেসং দোসো’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, অয্যানং দোসো’’. ‘‘এতিস্সাযেৰ দোসো’’তি. সত্থা কাণং আহ – ‘‘কাণে, ময্হং কির সাৰকা পিণ্ডায চরমানা গেহদ্ৰারং আগতা, অথ নেসং তৰ মাতরা পূৰা দিন্না, কো নামেত্থ মম সাৰকানং দোসো’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, অয্যানং দোসো, ময্হমেৰ দোসো’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা খমাপেসি.
অথস্সা সত্থা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সা সোতাপত্তিফলং পাপুণি. সত্থা উট্ঠাযাসনা ¶ ৰিহারং গচ্ছন্তো রাজঙ্গণেন পাযাসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘সত্থা ৰিয ভণে’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গচ্ছথ, মম আগন্ত্ৰা ৰন্দনভাৰং আরোচেথা’’তি পেসেত্ৰা রাজঙ্গণে ঠিতং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, গতাত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘কাণমাতায গেহং, মহারাজা’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘কাণা কির ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি, তংকারণা গতোম্হী’’তি. ‘‘কিং পন ৰো, ভন্তে, তস্সা অনক্কোসনভাৰো কতো’’তি? ‘‘আম, মহারাজ, ভিক্খূনঞ্চ অনক্কোসিকা কতা, লোকুত্তরকুটুম্বসামিনী চা’’তি ¶ . ‘‘হোতু, ভন্তে, তুম্হেহি সা লোকুত্তরকুটুম্বসামিনী কতা, অহং পন নং লোকিযকুটুম্বসামিনিং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা রাজা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পটিনিৰত্তো পটিচ্ছন্নমহাযোগ্গং পহিণিত্ৰা কাণং পক্কোসাপেত্ৰা সব্বাভরণেহি অলঙ্করিত্ৰা জেট্ঠধীতুট্ঠানে ঠপেত্ৰা ‘‘মম ধীতরং পোসেতুং ¶ সমত্থা গণ্হন্তূ’’তি আহ. অথেকো সব্বত্থকমহামত্তো ‘‘অহং দেৰস্স ধীতরং পোসেস্সামী’’তি তং অত্তনো গেহং নেত্ৰা সব্বং ইস্সরিযং পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘যথারুচি পুঞ্ঞানি করোহী’’তি আহ. ততো পট্ঠায কাণা চতূসু দ্ৰারেসু পুরিসে ঠপেত্ৰা অত্তনা উপট্ঠাতব্বে ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চ পরিযেসমানাপি ন লভতি. কাণায গেহদ্ৰারে পটিযাদেত্ৰা ঠপিতং খাদনীযভোজনীযং মহোঘো ৰিয পৰত্ততি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পুব্বে, আৰুসো, চত্তারো মহল্লকত্থেরা কাণায ৰিপ্পটিসারং করিংসু, সা এৰং ৰিপ্পটিসারিনী হুত্ৰাপি সত্থারং আগম্ম সদ্ধাসম্পদং লভি. সত্থারা পুন তস্সা গেহদ্ৰারং ভিক্খূনং উপসঙ্কমনারহং কতং. ইদানি উপট্ঠাতব্বে ভিক্খূ ৰা ভিক্খুনিযো ৰা পরিযেসমানাপি ন লভতি, অহো বুদ্ধা নাম অচ্ছরিযগুণা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ¶ ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ তেহি মহল্লকভিক্খূহি কাণায ৰিপ্পটিসারো কতো, পুব্বেপি করিংসুযেৰ. ন চ ইদানেৰ মযা কাণা মম ৰচনকারিকা কতা, পুব্বেপি কতাযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমত্থং সোতুকামেহি ভিক্খূহি যাচিতো –
‘‘যত্থেকো লভতে বব্বু, দুতিযো তত্থ জাযতি;
ততিযো চ চতুত্থো চ, ইদং তে বব্বুকা বিল’’ন্তি. (জা. ১.১.১৩৭) –
ইদং বব্বুজাতকং ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ‘‘তদা চত্তারো মহল্লকভিক্খূ চত্তারো বিল়ারা অহেসুং, মূসিকা কাণা, মণিকারো অহমেৰা’’তি জাতকং সমোধানেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, অতীতেপি কাণা দুম্মনা আৰিলচিত্তা ৰিক্খিত্তচিত্তা হুত্ৰা মম ৰচনেন পসন্নউদকরহদো ৰিয ৰিপ্পসন্নচিত্তা অহোসী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যথাপি ¶ রহদো গম্ভীরো, ৰিপ্পসন্নো অনাৰিলো;
এৰং ধম্মানি সুত্ৰান, ৰিপ্পসীদন্তি পণ্ডিতা’’তি.
তত্থ ¶ রহদোতি যো চতুরঙ্গিনিযাপি সেনায ওগাহন্তিযা নখুভতি এৰরূপো উদকণ্ণৰো, সব্বাকারেন পন চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো নীলমহাসমুদ্দো রহদো নাম. তস্স হি হেট্ঠা চত্তালীসযোজনসহস্সমত্তে ঠানে ¶ উদকং মচ্ছেহি চলতি, উপরি তাৰত্তকেযেৰ ঠানে উদকং ৰাতেন চলতি, মজ্ঝে চতুযোজনসহস্সমত্তে ঠানে উদকং নিচ্চলং তিট্ঠতি. অযং গম্ভীরো রহদো নাম. এৰং ধম্মানীতি দেসনাধম্মানি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা নাম রহদো অনাকুলতায ৰিপ্পসন্নো, অচলতায অনাৰিলো, এৰং মম দেসনাধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গাদিৰসেন নিরুপক্কিলেসচিত্ততং আপজ্জন্তা ৰিপ্পসীদন্তি পণ্ডিতা, অরহত্তপ্পত্তা পন একন্তৰিপ্পসন্নাৰ হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কাণমাতুৰত্থু সত্তমং.
৮. পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু
সব্বত্থ ৰে সপ্পুরিসা চজন্তীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. দেসনা ৰেরঞ্জাযং সমুট্ঠিতা.
পঠমবোধিযঞ্হি ভগৰা ৰেরঞ্জং গন্ত্ৰা ৰেরঞ্জেন ব্রাহ্মণেন নিমন্তিতো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰস্সং উপগঞ্ছি. ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো মারাৰট্টনেন আৰট্টো একদিৰসম্পি সত্থারং আরব্ভ সতিং ন উপ্পাদেসি. ৰেরঞ্জাপি দুব্ভিক্খা অহোসি, ভিক্খূ সন্তরবাহিরং ¶ ৰেরঞ্জং পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতং অলভন্তা কিলমিংসু. তেসং অস্সৰাণিজকা পত্থপত্থপুলকং ভিক্খং পঞ্ঞাপেসুং. তে কিলমন্তে দিস্ৰা মহামোগ্গল্লানত্থেরো পথৰোজং ভোজেতুকামো, উত্তরকুরুঞ্চ পিণ্ডায পৰেসেতুকামো অহোসি, সত্থা তং পটিক্খিপি. ভিক্খূনং একদিৰসম্পি পিণ্ডপাতং আরব্ভ পরিত্তাসো নাহোসি ¶ , ইচ্ছাচারং ৰজ্জেত্ৰা এৰ ৰিহরিংসু. সত্থা তত্থ তেমাসং ৰসিত্ৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং অপলোকেত্ৰা তেন কতসক্কারসম্মানো তং সরণেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ততো নিক্খন্তো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো একস্মিং সমযে সাৰত্থিং পত্ৰা ¶ জেতৰনে ৰিহাসি, সাৰত্থিৰাসিনো সত্থু আগন্তুকভত্তানি করিংসু. তদা পন পঞ্চসতমত্তা ৰিঘাসাদা ভিক্খূ নিস্সায অন্তোৰিহারেযেৰ ৰসন্তি. তে ভিক্খূনং ভুত্তাৰসেসানি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠায নদীতীরং গন্ত্ৰা নদন্তা ৰগ্গন্তা মল্লমুট্ঠিযুদ্ধং যুজ্ঝন্তা কীল়ন্তা অন্তোৰিহারেপি বহিৰিহারেপি অনাচারমেৰ চরন্তা ৰিচরন্তি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো ¶ , ইমে ৰিঘাসাদা দুব্ভিক্খকালে ৰেরঞ্জাযং কঞ্চি ৰিকারং ন দস্সেসুং, ইদানি পন এৰরূপানি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা অনেকপ্পকারং ৰিকারং দস্সেন্তা ৰিচরন্তি. ভিক্খূ পন ৰেরঞ্জাযম্পি উপসন্তরূপা ৰিহরিত্ৰা ইদানিপি উপসন্তুপসন্তাৰ ৰিহরন্তী’’তি. সত্থা ধম্মসভং গন্ত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুব্বেপেতে গদ্রভযোনিযং নিব্বত্তা পঞ্চসতা গদ্রভা হুত্ৰা পঞ্চসতানং আজানীযসিন্ধৰানং অল্লরসমুদ্দিকপানকপীতাৰসেসং উচ্ছিট্ঠকসটং উদকেন মদ্দিত্ৰা মকচিপিলোতিকাহি পরিস্সাৰিতত্তা ‘ৰোলোদক’ন্তি সঙ্খ্যং গতং অপ্পরসং নিহীনং পিৰিত্ৰা মধুমত্তা ৰিয নদন্তা ৰিচরিংসূতি ৰত্ৰা –
‘‘ৰালোদকং অপ্পরসং নিহীনং,
পিত্ৰা মদো জাযতি গদ্রভানং;
ইমঞ্চ পিত্ৰান রসং পণীতং,
মদো ন সঞ্জাযতি সিন্ধৰানং.
‘‘অপ্পং ¶ পিৰিত্ৰান নিহীনজচ্চো,
সো মজ্জতী তেন জনিন্দ পুট্ঠো;
ধোরয্হসীলী চ কুলম্হি জাতো,
ন মজ্জতী অগ্গরসং পিৰিত্ৰা’’তি. (জা. ১.২.৬৫);
ইদং ৰালোদকজাতকং ৰিত্থারেন কথেত্ৰা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, সপ্পুরিসা লোকধম্মং ৰিৰজ্জেত্ৰা সুখিতকালেপি দুক্খিতকালেপি নিব্বিকারাৰ ¶ হোন্তী’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সব্বত্থ ৰে সপ্পুরিসা চজন্তি,
ন কামকামা লপযন্তি সন্তো;
সুখেন ¶ ফুট্ঠা অথ ৰা দুখেন,
ন উচ্চাৰচং পণ্ডিতা দস্সযন্তী’’তি.
তত্থ সব্বত্থাতি পঞ্চক্খন্ধাদিভেদেসু সব্বধম্মেসু. সপ্পুরিসাতি সুপুরিসা. চজন্তীতি অরহত্তমগ্গঞাণেন অপকড্ঢন্তা ছন্দরাগং ৰিজহন্তি. কামকামাতি কামে কামযন্তা কামহেতু কামকারণা. ন লপযন্তি সন্তোতি বুদ্ধাদযো সন্তো কামহেতু নেৰ অত্তনা ¶ লপযন্তি, ন পরং লপাপেন্তি. যে হি ভিক্খায পৰিট্ঠা ইচ্ছাচারে ঠিতা ‘‘কিং, উপাসক, সুখং তে পুত্তদারস্স, রাজচোরাদীনং ৰসেন দ্ৰিপদচতুপ্পদেসু নত্থি কোচি উপদ্দৰো’’তিআদীনি ৰদন্তি, তাৰ তে লপযন্তি নাম. তথা পন ৰত্ৰা ‘‘আম, ভন্তে, সব্বেসং নো সুখং, নত্থি কোচি উপদ্দৰো, ইদানি নো গেহং পহূতঅন্নপানং, ইধেৰ ৰসথা’’তি অত্তানং নিমন্তাপেন্তা লপাপেন্তি নাম. সন্তো পন ইদং উভযম্পি ন করোন্তি. সুখেন ফুট্ঠা অথ ৰা দুখেনাতি দেসনামত্তমেতং, অট্ঠহি পন লোকধম্মেহি ফুট্ঠা তুট্ঠিভাৰমঙ্কুভাৰৰসেন ৰা ৰণ্ণভণনঅৰণ্ণভণনৰসেন ৰা উচ্চাৰচং আকারং পণ্ডিতা ন দস্সযন্তীতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পঞ্চসতভিক্খুৰত্থু অট্ঠমং.
৯. ধম্মিকত্থেরৰত্থু
ন অত্তহেতূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মিকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকো উপাসকো ধম্মেন সমেন অগারং অজ্ঝাৰসতি. সো পব্বজিতুকামো হুত্ৰা একদিৰসং ভরিযায সদ্ধিং নিসীদিত্ৰা ¶ সুখকথং কথেন্তো আহ – ‘‘ভদ্দে, ইচ্ছামহং পব্বজিতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি, সামি, আগমেহি তাৰ ¶ , যাৰাহং কুচ্ছিগতং দারকং ৰিজাযামী’’তি. সো আগমেত্ৰা দারকস্স পদসা গমনকালে পুন তং আপুচ্ছিত্ৰা ‘‘আগমেহি তাৰ, সামি, যাৰাযং ৰযপ্পত্তো হোতী’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং মে ইমায অপলোকিতায ৰা অনপলোকিতায ৰা, অত্তনো দুক্খনিস্সরণং করিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো অত্তনো পব্বজিতকিচ্চং নিট্ঠপেত্ৰা তেসং দস্সনত্থায পুন সাৰত্থিং গন্ত্ৰা পুত্তস্স ধম্মকথং কথেসি. সোপি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা চ পন ন ¶ চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. পুরাণদুতিযিকাপিস্স ‘‘যেসং অত্থায অহং ঘরাৰাসে ৰসেয্যং, তে উভোপি পব্বজিতা, ইদানি মে কিং ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পব্বজি, পব্বজিত্ৰা চ পন ন চিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, ধম্মিকউপাসকো অত্তনো ধম্মে পতিট্ঠিতত্তা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পত্তো পুত্তদারস্সাপি পতিট্ঠা জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘ইমায নামা’’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, পণ্ডিতেন নাম নেৰ অত্তহেতু, ন পরহেতু সমিদ্ধি ইচ্ছিতব্বা, ধম্মিকেনেৰ ¶ পন ধম্মপটিসরণেন ভৰিতব্ব’’ন্তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন অত্তহেতু ন পরস্স হেতু,
ন পুত্তমিচ্ছে ন ধনং ন রট্ঠং;
ন ইচ্ছেয্য অধম্মেন সমিদ্ধিমত্তনো,
স সীলৰা পঞ্ঞৰা ধম্মিকো সিযা’’তি.
তত্থ ন অত্তহেতূতি পণ্ডিতো নাম অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা পাপং ন করোতি. ন পুত্তমিচ্ছেতি পুত্তং ৰা ধনং ৰা রট্ঠং ৰা পাপকম্মেন ন ইচ্ছেয্য, এতানিপি ইচ্ছতো পাপকম্মং ন করোতিযেৰাতি অত্থো. সমিদ্ধিমত্তনোতি যা অত্তনো সমিদ্ধি, তম্পি অধম্মেন ন ইচ্ছেয্য,সমিদ্ধিকারণাপি পাপং ন করোতীতি অত্থো. স সীলৰাতি যো এৰরূপো পুগ্গলো ¶ , সো এৰ সীলৰা চ পঞ্ঞৰা চ ধম্মিকোচ সিযা, ন অঞ্ঞোতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ধম্মিকত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. ধম্মস্সৰনৰত্থু
অপ্পকা তে মনুস্সেসূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মস্সৰনং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির একৰীথিৰাসিনো মনুস্সা সমগ্গা হুত্ৰা ¶ গণবন্ধেন দানং দত্ৰা সব্বরত্তিং ¶ ধম্মস্সৰনং কারেসুং, সব্বরত্তিং পন ধম্মং সোতুং নাসক্খিংসু. একচ্চে কামরতিনিস্সিতা হুত্ৰা, পুন গেহমেৰ গতা, একচ্চে দোসনিস্সিতা হুত্ৰা, একচ্চে মাননিস্সিতা হুত্ৰা, একচ্চে থিনমিদ্ধসমঙ্গিনো হুত্ৰা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা পচলাযন্তা সোতুং নাসক্খিংসু. পুনদিৰসে ভিক্খূ তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ইমা সত্তা নাম যেভুয্যেন ভৰনিস্সিতা, ভৰেসু এৰ লগ্গা ৰিহরন্তি, পারগামিনো নাম অপ্পকা’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা আহ –
‘‘অপ্পকা তে মনুস্সেসু, যে জনা পারগামিনো;
অথাযং ইতরা পজা, তীরমেৰানুধাৰতি.
‘‘যে চ খো সম্মদক্খাতে, ধম্মে ধম্মানুৰত্তিনো;
তে জনা পারমেস্সন্তি, মচ্চুধেয্যং সুদুত্তর’’ন্তি.
তত্থ অপ্পকাতি থোকা ন বহূ. পারগামিনোতি নিব্বানপারগামিনো. অথাযং ইতরা পজাতি যা পনাযং অৰসেসা পজা সক্কাযদিট্ঠিতীরমেৰ অনুধাৰতি, অযমেৰ বহুতরাতি ¶ অত্থো. সম্মদক্খাতেতি সম্মা অক্খাতে সুকথিতে. ধম্মেতি দেসনাধম্মে. ধম্মানুৰত্তিনোতি তং ধম্মং ¶ সুত্ৰা তদনুচ্ছৰিকং পটিপদং পূরেত্ৰা মগ্গফলসচ্ছিকরণেন ধম্মানুৰত্তিনো. পারমেস্সন্তীতি তে এৰরূপা জনা নিব্বানপারং গমিস্সন্তি. মচ্চুধেয্যন্তি কিলেসমারসঙ্খাতস্স মচ্চুস্স নিৰাসট্ঠানভূতং তেভূমিকৰট্টং. সুদুত্তরন্তি যে জনা ধম্মানুৰত্তিনো, তে এতং সুদুত্তরং দুরতিক্কমং মারধেয্যং তরিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা নিব্বানপারং গমিস্সন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
ধম্মস্সৰনৰত্থু দসমং.
১১. পঞ্চসতআগন্তুকভিক্খুৰত্থু
কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহাযাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্চসতে আগন্তুকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি.
কোসলরট্ঠে ¶ কির পঞ্চসতা ভিক্খূ ৰস্সং ৰসিত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তেসং চরিযপটিপক্খং নিসামেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘কণ্হং ধম্মং ৰিপ্পহায, সুক্কং ভাৰেথ পণ্ডিতো;
ওকা অনোকমাগম্ম, ৰিৰেকে যত্থ দূরমং.
‘‘তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্য ¶ , হিত্ৰা কামে অকিঞ্চনো;
পরিযোদপেয্য অত্তানং, চিত্তক্লেসেহি পণ্ডিতো.
‘‘যেসং সম্বোধিযঙ্গেসু, সম্মা চিত্তং সুভাৰিতং;
আদানপটিনিস্সগ্গে, অনুপাদায যে রতা;
খীণাসৰা জুতিমন্তো, তে লোকে পরিনিব্বুতা’’তি.
তত্থ কণ্হং ধম্মন্তি কাযদুচরিতাদিভেদং অকুসলং ধম্মং ৰিপ্পহায জহিত্ৰা. সুক্কং ভাৰেথাতি পণ্ডিতো ভিক্খু অভিনিক্খমনতো পট্ঠায যাৰ অরহত্তমগ্গা কাযসুচরিতাদিভেদং সুক্কং ধম্মং ভাৰেয্য. কথং? ওকা ¶ অনোকমাগম্মাতি ওকং ৰুচ্চতি আলযো, অনোকং ৰুচ্চতি অনালযো, আলযতো নিক্খমিত্ৰা অনালযসঙ্খাতং নিব্বানং পটিচ্চ আরব্ভ তং পত্থযমানো ভাৰেয্যাতি অত্থো. তত্রাভিরতিমিচ্ছেয্যাতি যস্মিং অনালযসঙ্খাতে ৰিৰেকে নিব্বানে ইমেহি সত্তেহি দুরভিরমং, তত্র অভিরতিং ইচ্ছেয্য. হিত্ৰা কামেতি ৰত্থুকামকিলেসকামে হিত্ৰা অকিঞ্চনো হুত্ৰা ৰিৰেকে অভিরতিং ইচ্ছেয্যাতি অত্থো. চিত্তক্লেসেহীতি পঞ্চহি নীৰরণেহি, অত্তানং পরিযোদপেয্য ৰোদাপেয্য, পরিসোধেয্যাতি অত্থো. সম্বোধিযঙ্গেসূতি সম্বোজ্ঝঙ্গেসু. সম্মা চিত্তং সুভাৰিতন্তি হেতুনা নযেন চিত্তং সুট্ঠু ভাৰিতং ৰড্ঢিতং. আদানপটিনিস্সগ্গেতি ¶ আদানং ৰুচ্চতি গহণং, তস্স পটিনিস্সগ্গসঙ্খাতে অগ্গহণে চতূহি উপাদানেহি কিঞ্চি অনুপাদিযিত্ৰা যে রতাতি অত্থো. জুতিমন্তোতি আনুভাৰৰন্তো, অরহত্তমগ্গঞাণজুতিযা খন্ধাদিভেদে ধম্মে জোতেত্ৰা ঠিতাতি অত্থো. তে লোকেতি ইমস্মিং খন্ধাদিলোকে পরিনিব্বুতা নাম অরহত্তপত্তিতো পট্ঠায কিলেসৰট্টস্স খেপিতত্তা সউপাদিসেসেন, চরিমচিত্তনিরোধেন খন্ধৰট্টস্স খেপিতত্তা অনুপাদিসেসেন চাতি দ্ৰীহি পরিনিব্বানেহি পরিনিব্বুতা, অনুপাদানো ৰিয পদীপো অপণ্ণত্তিকভাৰং গতাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে ¶ বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
পঞ্চসতআগন্তুকভিক্খুৰত্থু একাদসমং.
পণ্ডিতৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ছট্ঠো ৰগ্গো.
৭. অরহন্তৰগ্গো
১. জীৰকপঞ্হৰত্থু
গতদ্ধিনোতি ¶ ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জীৰকম্বৰনে ৰিহরন্তো জীৰকেন পুট্ঠপঞ্হং আরব্ভ কথেসি. জীৰকৰত্থু খন্ধকে (মহাৰ. ৩২৬ আদযো) ৰিত্থারিতমেৰ.
একস্মিং পন সমযে দেৰদত্তো অজাতসত্তুনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা গিজ্ঝকূটং অভিরুহিত্ৰা পদুট্ঠচিত্তো ‘‘সত্থারং ৰধিস্সামী’’তি সিলং পৰিজ্ঝি. তং দ্ৰে পব্বতকূটানি সম্পটিচ্ছিংসু. ততো ভিজ্জিত্ৰা গতা পপটিকা ভগৰতো পাদং পহরিত্ৰা লোহিতং উপ্পাদেসি, ভুসা ৰেদনা পৰত্তিংসু. ভিক্খূ সত্থারং মদ্দকুচ্ছিং নযিংসু. সত্থা ততোপি জীৰকম্বৰনং গন্তুকামো ‘‘তত্থ মং নেথা’’তি আহ. ভিক্খূ ভগৰন্তং আদায জীৰকম্বৰনং অগমংসু. জীৰকো তং পৰত্তিং সুত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰণপটিকম্মত্থায তিখিণভেসজ্জং ¶ দত্ৰা ৰণং বন্ধিত্ৰা সত্থারং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, মযা অন্তোনগরে একস্স মনুস্সস্স ভেসজ্জং কতং, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুন আগমিস্সামি, ইদং ভেসজ্জং যাৰ মমাগমনা বদ্ধনিযামেনেৰ তিট্ঠতূ’’তি. সো গন্ত্ৰা তস্স পুরিসস্স কত্তব্বকিচ্চং কত্ৰা দ্ৰারপিদহনৰেলায আগচ্ছন্তো দ্ৰারং ন সম্পাপুণি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অহো মযা ভারিযং কম্মং কতং, য্ৰাহং অঞ্ঞতরস্স পুরিসস্স ৰিয তথাগতস্স পাদে তিখিণভেসজ্জং দত্ৰা ৰণং বন্ধিং, অযং তস্স মোচনৰেলা, তস্মিং অমুচ্চমানে সব্বরত্তিং ভগৰতো সরীরে পরিল়াহো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. তস্মিং খণে সত্থা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, জীৰকো সাযং আগচ্ছন্তো দ্ৰারং ন সম্পাপুণি, ‘অযং ৰণস্স মোচনৰেলা’তি পন চিন্তেসি, মোচেসি ন’’ন্তি. থেরো মোচেসি, ৰণো রুক্খতো ছল্লি ৰিয অপগতো. জীৰকো অন্তোঅরুণেযেৰ সত্থু সন্তিকং ৰেগেন আগন্ত্ৰা ‘‘কিং নু খো, ভন্তে, সরীরে ৰো পরিল়াহো উপ্পন্নো’’তি পুচ্ছি. সত্থা ‘‘তথাগতস্স খো, জীৰক, বোধিমণ্ডেযেৰ সব্বপরিল়াহো ৰূপসন্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘গতদ্ধিনো ¶ ¶ ৰিসোকস্স, ৰিপ্পমুত্তস্স সব্বধি;
সব্বগন্থপ্পহীনস্স, পরিল়াহো ন ৰিজ্জতী’’তি.
তত্থ ¶ গতদ্ধিনোতি গতমগ্গস্স কন্তারদ্ধা ৰট্টদ্ধাতি দ্ৰে অদ্ধা নাম. তেসু কন্তারপটিপন্নো যাৰ ইচ্ছিতট্ঠানং ন পাপুণাতি, তাৰ অদ্ধিকোযেৰ, এতস্মিং পন পত্তে গতদ্ধি নাম হোতি. ৰট্টসন্নিস্সিতাপি সত্তা যাৰ ৰট্টে ৰসন্তি, তাৰ অদ্ধিকা এৰ. কস্মা? ৰট্টস্স অখেপিতত্তা. সোতাপন্নাদযোপি অদ্ধিকা এৰ, ৰট্টং পন খেপেত্ৰা ঠিতো খীণাসৰো গতদ্ধি নাম হোতি. তস্স গতদ্ধিনো. ৰিসোকস্সাতি ৰট্টমূলকস্স সোকস্স ৰিগতত্তা ৰিসোকস্স. ৰিপ্পমুত্তস্স সব্বধীতি সব্বেসু খন্ধাদিধম্মেসু ৰিপ্পমুত্তস্স, সব্বগন্থপ্পহীনস্সাতি চতুন্নম্পি গন্থানং পহীনত্তা সব্বাগন্থপ্পহীনস্স. পরিল়াহো ন ৰিজ্জতীতি দুৰিধো পরিল়াহো কাযিকো চেতসিকো চাতি. তেসু খীণাসৰস্স সীতুণ্হাদিৰসেন উপ্পন্নত্তা কাযিকপরিল়াহো অনিব্বুতোৰ, তং সন্ধায জীৰকো পুচ্ছতি. সত্থা পন ধম্মরাজতায দেসনাৰিধিকুসলতায চেতসিকপরিল়াহৰসেন দেসনং ৰিনিৰত্তেন্তো, ‘‘জীৰক, পরমত্থেন এৰরূপস্স খীণাসৰস্স পরিল়াহো ন ৰিজ্জতী’’তি আহ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
জীৰকপঞ্হৰত্থু পঠমং.
২. মহাকস্সপত্থেরৰত্থু
উয্যুঞ্জন্তীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা রাজগহে ৰুট্ঠৰস্সো ‘‘অদ্ধমাসচ্চযেন চারিকং পক্কমিস্সামী’’তি ভিক্খূনং আরোচাপেসি. ৰত্তং কিরেতং বুদ্ধানং ভিক্খূহি সদ্ধিং চারিকং চরিতুকামানং ‘‘এৰং ভিক্খূ অত্তনো পত্তপচনচীৰররজনাদীনি কত্ৰা সুখং গমিস্সন্তী’’তি ‘‘ইদানি অদ্ধমাসচ্চযেন চারিকং পক্কমিস্সামী’’তি ভিক্খূনং আরোচাপনং. ভিক্খূসু পন অত্তনো পত্তচীৰরাদীনি করোন্তেসু ¶ মহাকস্সপত্থেরোপি চীৰরানি ধোৰি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘থেরো কস্মা চীৰরানি ধোৰতি, ইমস্মিং নগরে অন্তো চ বহি চ অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি ¶ . তত্থ যে থেরস্স ন ঞাতকা, তে উপট্ঠাকা, যে ন উপট্ঠাকা, তে ঞাতকা. তে থেরস্স চতূহি পচ্চযেহি সম্মানসক্কারং করোন্তি. এত্তকং উপকারং পহায এস কহং গমিস্সতি? সচেপি গচ্ছেয্য, মাপমাদকন্দরতো পরং ন গমিস্সতী’’তি. সত্থা কির যং কন্দরং পত্ৰা নিৰত্তেতব্বযুত্তকে ভিক্খূ ‘‘তুম্হে ইতো নিৰত্তথ, মা পমজ্জিত্থা’’তি ৰদতি. তং ‘‘মাপমাদকন্দর’’ন্তি ৰুচ্চতি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং.
সত্থাপি চারিকং পক্কমন্তো ¶ চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং নগরে অন্তো চ বহি চ অট্ঠারস মনুস্সকোটিযো ৰসন্তি. মনুস্সানং মঙ্গলামঙ্গলট্ঠানেসু ভিক্খূহি গন্তব্বং হোতি, ন সক্কা ৰিহারং তুচ্ছং কাতুং, কং নু খো নিৰত্তেস্সামী’’তি? অথস্স এতদহোসি –‘‘কস্সপস্স হেতে মনুস্সা ঞাতকা চ উপট্ঠাকা চ, কস্সপং নিৰত্তেতুং ৰট্টতী’’তি. সো থেরং আহ – ‘‘কস্সপ, ন সক্কা ৰিহারং তুচ্ছং কাতুং, মনুস্সানং মঙ্গলামঙ্গলট্ঠানেসু ভিক্খূহি অত্থো হোতি, ত্ৰং অত্তনো পরিসায সদ্ধিং নিৰত্তস্সূ’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো পরিসং আদায নিৰত্তি. ভিক্খূ উপজ্ঝাযিংসু ‘‘দিট্ঠং ৰো, আৰুসো, ননু ইদানেৰ অম্হেহি ৰুত্তং ‘মহাকস্সপো কস্মা চীৰরানি ধোৰতি, ন এসো সত্থারা সদ্ধিং গমিস্সতী’তি, যং অম্হেহি ৰুত্তং, তদেৰ জাত’’ন্তি. সত্থা ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো আহ – ‘‘ভিক্খৰে, কিং নামেতং কথেথা’’তি? ‘‘মহাকস্সপত্থেরং আরব্ভ কথেম, ভন্তে’’তি অত্তনা কথিতনিযামেনেৰ সব্বং আরোচেসুং. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তুম্হে কস্সপং ‘কুলেসু চ পচ্চযেসু চ লগ্গো’তি ৰদেথ, সো ‘মম ৰচনং করিস্সামী’তি নিৰত্তো. এসো হি পুব্বে পত্থনং করোন্তোযেৰ ‘চতূসু পচ্চযেসু অলগ্গো চন্দূপমো হুত্ৰা কুলানি উপসঙ্কমিতুং সমত্থো ভৰেয্য’ন্তি পত্থনং অকাসি. নত্থেতস্স ¶ কুলে ৰা পচ্চযে ৰা লগ্গো, অহং চন্দোপমপ্পটিপদঞ্চেৰ (সং. নি. ২.১৪৬) অরিযৰংসপ্পটিপদঞ্চ কথেন্তো মম পুত্তং কস্সপং আদিং কত্ৰা কথেসি’’ন্তি আহ.
ভিক্খূ ¶ সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, কদা পন থেরেন পত্থনা ঠপিতা’’তি? ‘‘সোতুকামাত্থ, ভিক্খৰে’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. সত্থা তেসং, ‘‘ভিক্খৰে, ইতো কপ্পসতসহস্সমত্থকে পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো লোকে উদপাদী’’তি ৰত্ৰা পদুমুত্তরপাদমূলে তেন ঠপিতপত্থনং আদিং কত্ৰা সব্বং থেরস্স পুব্বচরিতং কথেসি. তং থেরপাল়িযং (থেরগা. ১০৫৪ আদযো) ৰিত্থারিতমেৰ. সত্থা পন ইমং থেরস্স পুব্বচরিতং ৰিত্থারেত্ৰা ‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, অহং চন্দোপমপ্পটিপদঞ্চেৰ অরিযৰংসপ্পটিপদঞ্চ মম পুত্তং কস্সপং আদিং কত্ৰা কথেসিং, মম পুত্তস্স কস্সপস্স পচ্চযেসু ৰা কুলেসু ৰা ৰিহারেসু ৰা পরিৰেণেসু ৰা লগ্গো নাম নত্থি ¶ , পল্ললে ওতরিত্ৰা তত্থ চরিত্ৰা গচ্ছন্তো রাজহংসো ৰিয কত্থচি অলগ্গোযেৰ মম পুত্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘উয্যুঞ্জন্তি সতীমন্তো, ন নিকেতে রমন্তি তে;
হংসাৰ পল্ললং হিত্ৰা, ওকমোকং জহন্তি তে’’তি.
তত্থ ¶ উয্যুঞ্জন্তি সতীমন্তোতি সতিৰেপুল্লপ্পত্তা খীণাসৰা অত্তনা পটিৰিদ্ধগুণেসু ঝানৰিপস্সনাদীসু আৰজ্জনসমাপজ্জনৰুট্ঠানাধিট্ঠানপচ্চৰেক্খণাহি যুঞ্জন্তি ঘটেন্তি. ন নিকেতে রমন্তি তেতি তেসং আলযে রতি নাম নত্থি. হংসাৰাতি দেসনাসীসমেতং, অযং পনেত্থ অত্থো – যথা গোচরসম্পন্নে পল্ললে সকুণা অত্তনো গোচরং গহেত্ৰা গমনকালে ‘‘মম উদকং, মম পদুমং, মম উপ্পলং, মম কণ্ণিকা’’তি তস্মিং ঠানে কঞ্চি আলযং অকত্ৰা অনপেক্খাৰ তং ঠানং পহায উপ্পতিত্ৰা আকাসে কীল়মানা গচ্ছন্তি; এৰমেৰং খীণাসৰা যত্থ কত্থচি ৰিহরন্তাপি কুলাদীসু অলগ্গা এৰ ৰিহরিত্ৰা গমনসমযেপি তং ঠানং পহায গচ্ছন্তা ‘‘মম ৰিহারো, মম পরিৰেণং, মমূপট্ঠাকা’’তি অনালযা অনুপেক্খাৰ গচ্ছন্তি. ওকমোকন্তি আলযালযং, সব্বালযে পরিচ্চজন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাকস্সপত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. বেলট্ঠসীসত্থেরৰত্থু
যেসং ¶ সন্নিচযো নত্থীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং বেলট্ঠসীসং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কিরাযস্মা অন্তোগামে একং ৰীথিং পিণ্ডায চরিত্ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পুন অপরং ৰীথিং চরিত্ৰা সুক্খং কূরং আদায ৰিহারং হরিত্ৰা পটিসামেত্ৰা ‘‘নিবদ্ধং পিণ্ডপাতপরিযেসনং নাম দুক্খ’’ন্তি কতিপাহং ঝানসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা আহারেন অত্থে সতি তং পরিভুঞ্জতি. ভিক্খূ ঞত্ৰা উজ্ঝাযিত্ৰা তমত্থং ভগৰতো আরোচেসুং. সত্থা এতস্মিং নিদানে আযতিং সন্নিধিকারপরিৰজ্জনত্থায ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰাপি থেরেন পন অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে ¶ অপ্পিচ্ছতং নিস্সায কতত্তা তস্স দোসাভাৰং পকাসেন্তো অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যেসং সন্নিচযো নত্থি, যে পরিঞ্ঞাতভোজনা;
সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চ, ৰিমোক্খো যেসং গোচরো;
আকাসেৰ সকুন্তানং, গতি তেসং দুরন্নযা’’তি.
তত্থ সন্নিচযোতি দ্ৰে সন্নিচযা – কম্মসন্নিচযো চ, পচ্চযসন্নিচযো চ. তেসু কুসলাকুসলকম্মং কম্মসন্নিচযো নাম, চত্তারো পচ্চযা পচ্চযসন্নিচযো নাম. তত্থ ৰিহারে ৰসন্তস্স ভিক্খুনো একং গুল়পিণ্ডং, চতুভাগমত্তং সপ্পিং, একঞ্চ তণ্ডুলনাল়িং ঠপেন্তস্স পচ্চযসন্নিচযো নত্থি, ততো উত্তরি হোতি. যেসং অযং দুৰিধোপি সন্নিচযো নত্থি. পরিঞ্ঞাতভোজনাতি ¶ তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতভোজনা. যাগুআদীনঞ্হি যাগুভাৰাদিজাননং ঞাতপরিঞ্ঞা, আহারে পটিকূলসঞ্ঞাৰসেন পন ভোজনস্স পরিজাননং তীরণপরিঞ্ঞা, কবল়ীকারাহারে ছন্দরাগঅপকড্ঢনঞাণং পহানপরিঞ্ঞা. ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি যে পরিঞ্ঞাতভোজনা. সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চাতি এত্থ অপ্পণিহিতৰিমোক্খোপি গহিতোযেৰ. তীণিপি চেতানি নিব্বানস্সেৰ নামানি. নিব্বানঞ্হি রাগদোসমোহানং অভাৰেন সুঞ্ঞতো, তেহি চ ৰিমুত্তন্তি সুঞ্ঞতো ৰিমোক্খো, তথা রাগাদিনিমিত্তানং অভাৰেন অনিমিত্তং, তেহি চ ৰিমুত্তন্তি অনিমিত্তো ৰিমোক্খো, রাগাদিপণিধীনং পন অভাৰেন অপ্পণিহিতং ¶ , তেহি চ ৰিমুত্তন্তি অপ্পণিহিতো ৰিমোক্খোতি ৰুচ্চতি. ফলসমাপত্তিৰসেন তং আরম্মণং কত্ৰা ৰিহরন্তানং অযং তিৰিধো ৰিমোক্খো যেসং গোচরো. গতি তেসং দুরন্নযাতি যথা নাম আকাসেন গতানং সকুণানং পদনিক্খেপস্স অদস্সনেন গতি দুরন্নযা ন সক্কা জানিতুং, এৰমেৰ যেসং অযং দুৰিধো সন্নিচযো নত্থি, ইমাহি চ তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিঞ্ঞাতভোজনা, যেসঞ্চ ¶ অযং ৰুত্তপ্পকারো ৰিমোক্খো গোচরো, তেসং তযো ভৰা, চতস্সো যোনিযো, পঞ্চ গতিযো, সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো, নৰ সত্তাৰাসাতি ইমেসু পঞ্চসু কোট্ঠাসেসু ইমিনা নাম গতাতি গমনস্স অপঞ্ঞাযনতো গতি দুরন্নযা ন সক্কা পঞ্ঞাপেতুন্তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বেলট্ঠসীসত্থেরৰত্থু ততিযং.
৪. অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু
যস্সাসৰাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অনুরুদ্ধত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি দিৰসে থেরো জিণ্ণচীৰরো সঙ্কারকূটাদীসু চীৰরং পরিযেসতি. তস্স ইতো ততিযে অত্তভাৰে পুরাণদুতিযিকা তাৰতিংসভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা জালিনী নাম দেৰধীতা অহোসি. সা থেরং চোল়কানি পরিযেসমানং দিস্ৰা থেরস্স অত্থায তেরসহত্থাযতানি চতুহত্থৰিত্থতানি তীণি দিব্বদুস্সানি গহেত্ৰা ‘‘সচাহং ইমানি ইমিনা নীহারেন দস্সামি, থেরো ন গণ্হিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্স চোল়কানি পরিযেসমানস্স পুরতো একস্মিং সঙ্কারকূটে যথা নেসং দসন্তমত্তমেৰ পঞ্ঞাযতি, তথা ঠপেসি. থেরো তেন মগ্গেন ¶ চোল়কপরিযেসমানং চরন্তো নেসং দসন্তং দিস্ৰা তত্থেৰ গহেত্ৰা আকড্ঢমানো ৰুত্তপ্পমাণানি দিব্বদুস্সানি দিস্ৰা ‘‘উক্কট্ঠপংসুকূলং ৰত ইদ’’ন্তি আদায পক্কামি. অথস্স চীৰরকরণদিৰসে সত্থা পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো ৰিহারং গন্ত্ৰা নিসীদি, অসীতিমহাথেরাপি তত্থেৰ নিসীদিংসু, চীৰরং সিব্বেতুং মহাকস্সপত্থেরো মূলে নিসীদি, সারিপুত্তত্থেরো মজ্ঝে, আনন্দত্থেরো অগ্গে, ভিক্খুসঙ্ঘো সুত্তং ৰট্টেসি, সত্থা সূচিপাসকে ¶ আৰুণি, মহামোগ্গল্লানত্থেরো যেন যেন অত্থো, তং তং উপনেন্তো ৰিচরি.
দেৰধীতাপি অন্তোগামং পৰিসিত্ৰা ‘‘ভোন্তা অয্যস্স নো অনুরুদ্ধত্থেরস্স চীৰরং করোন্তো সত্থা অসীতিমহাসাৰকপরিৰুতো পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে নিসীদি, যাগুআদীনি আদায ৰিহারং গচ্ছথা’’তি ভিক্খং সমাদপেসি. মহামোগ্গল্লানত্থেরোপি অন্তরাভত্তে মহাজম্বুপেসিং আহরি, পঞ্চসতা ভিক্খূ পরিক্খীণং খাদিতুং নাসক্খিংসু. সক্কো চীৰরকরণট্ঠানে ভূমিপরিভণ্ডমকাসি, ভূমি অলত্তকরসরঞ্জিতা ৰিয অহোসি. ভিক্খূহি পরিভুত্তাৰসেসানং যাগুখজ্জকভত্তানং মহারাসি অহোসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং ¶ কিং এৰংবহুকেহি যাগুআদীহি, ননু নাম পমাণং সল্লক্খেত্ৰা এত্তকং নাম আহরথা’’তি ঞাতকা চ উপট্ঠাকা চ ৰত্তব্বা সিযুং, অনুরুদ্ধত্থেরো অত্তনো ঞাতিউপট্ঠাকানং বহুভাৰং ঞাপেতুকামো মঞ্ঞে’’তি, অথ নে সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং পন তুম্হে, ভিক্খৰে, ‘ইদং অনুরুদ্ধেন আহরাপিত’ন্তি মঞ্ঞথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, মম পুত্তো অনুরুদ্ধো এৰরূপং ৰদেতি. ন হি খীণাসৰা পচ্চযপটিসংযুত্তং কথং কথেন্তি, অযং পন পিণ্ডপাতো দেৰতানুভাৰেন নিব্বত্তো’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্সাসৰা ¶ পরিক্খীণা, আহারে চ অনিস্সিতো;
সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো চ, ৰিমোক্খো যস্স গোচরো;
আকাসেৰ সকুন্তানং, পদং তস্স দুরন্নয’’ন্তি.
তত্থ যস্সাসৰাতি যস্স চত্তারো আসৰা পরিক্খীণা. আহারে চ অনিস্সিতোতি আহারস্মিঞ্চ তণ্হাদিট্ঠিনিস্সযেহি অনিস্সিতো. পদং তস্স দুরন্নযন্তি যথা আকাসে গচ্ছন্তানং সকুণানং ‘‘ইমস্মিং ঠানে পাদেহি অক্কমিত্ৰা গতা, ইদং ঠানং উরেন পহরিত্ৰা গতা, ইদং সীসেন, ইদং পক্খেহী’’তি ন সক্কা ঞাতুং, এৰমেৰ এৰরূপস্স ভিক্খুনো ‘‘নিরযপদেন ৰা গতো, তিরচ্ছানযোনিপদেন ৰা’’তিআদিনা নযেন পদং পঞ্ঞাপেতুং নাম ন সক্কোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তি ফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অনুরুদ্ধত্থেরৰত্থু চতুত্থং.
৫. মহাকচ্চাযনত্থেরৰত্থু
যস্সিন্দ্রিযানীতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা পুব্বারামে ৰিহরন্তো মহাকচ্চাযনত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰা মহাপৰারণায মিগারমাতুযা পাসাদস্স হেট্ঠা মহাসাৰকপরিৰুতো নিসীদি. তস্মিং সমযে মহাকচ্চাযনত্থেরো অৰন্তীসু ৰিহরতি. সো পনাযস্মা দূরতোপি আগন্ত্ৰা ধম্মস্সৰনং পগ্গণ্হাতিযেৰ. তস্মা মহাথেরা নিসীদন্তা মহাকচ্চাযনত্থেরস্স আসনং ঠপেত্ৰা নিসীদিংসু. সক্কো দেৰরাজা দ্ৰীহি দেৰলোকেহি দেৰপরিসায সদ্ধিং আগন্ত্ৰা দিব্বগন্ধমালাদীহি সত্থারং পূজেত্ৰা ঠিতো মহাকচ্চাযনত্থেরং অদিস্ৰা কিং নু খো মম, অয্যো, ন দিস্সতি, সাধু খো পনস্স সচে আগচ্ছেয্যাতি. থেরোপি তং খণঞ্ঞেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো আসনে নিসিন্নমেৰ অত্তানং দস্সেসি. সক্কো থেরং দিস্ৰা গোপ্ফকেসু দল়্হং গহেত্ৰা ‘‘সাধু ৰত মে, অয্যো, আগতো, অহং অয্যস্স আগমনমেৰ পচ্চাসীসামী’’তি ৰত্ৰা উভোহি হত্থেহি পাদে সম্বাহিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু. ‘‘সক্কো মুখং ¶ ওলোকেত্ৰা সক্কারং করোতি, অৰসেসমহাসাৰকানং এৰরূপং সক্কারং অকরিত্ৰা মহাকচ্চাযনং দিস্ৰা ৰেগেন গোপ্ফকেসু ¶ গহেত্ৰা ‘সাধু ৰত মে, অয্যো, আগতো, অহং অয্যস্স আগমনমেৰ পচ্চাসীসামী’তি ৰত্ৰা উভোহি হত্থেহি পাদে সম্বাহিত্ৰা পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো’’তি. সত্থা তেসং তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, মম পুত্তেন মহাকচ্চাযনেন সদিসা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা ভিক্খূ দেৰানম্পি মনুস্সানম্পি পিযাযেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যস্সিন্দ্রিযানি সমথঙ্গতানি,
অস্সা যথা সারথিনা সুদন্তা;
পহীনমানস্স অনাসৰস্স,
দেৰাপি তস্স পিহযন্তি তাদিনো’’তি.
তস্সত্থো ¶ – যস্স ভিক্খুনো ছেকেন সারথিনা সুদন্তা অস্সা ৰিয ছ ইন্দ্রিযানি সমথং দন্তভাৰং নিব্বিসেৰনভাৰং গতানি, তস্স নৰৰিধং মানং পহায ঠিতত্তা পহীনমানস্স চতুন্নং আসৰানং অভাৰেন অনাসৰস্স. তাদিনোতি তাদিভাৰসণ্ঠিতস্স তথারূপস্স দেৰাপি পিহযন্তি, মনুস্সাপি দস্সনঞ্চ আগমনঞ্চ পত্থেন্তিযেৰাতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
মহাকচ্চাযনত্থেরৰত্থু পঞ্চমং.
৬. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
পথৰিসমোতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে আযস্মা সারিপুত্তো ৰুট্ঠৰস্সো চারিকং পক্কমিতুকামো ভগৰন্তং আপুচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অত্তনো পরিৰারেন সদ্ধিং নিক্খমি. অঞ্ঞেপি বহূ ভিক্খূ থেরং অনুগচ্ছিংসু. থেরো চ নামগোত্তৰসেন পঞ্ঞাযমানে ভিক্খূ নামগোত্তৰসেন কথেত্ৰা নিৰত্তাপেসি. অঞ্ঞতরো নামগোত্তৰসেন অপাকটো ভিক্খু চিন্তেসি – ‘‘অহো ৰত মম্পি নামগোত্তৰসেন পগ্গণ্হন্তো কথেত্ৰা নিৰত্তাপেয্যা’’তি থেরো মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স অন্তরে তং ন সল্লক্খেসি. সো ‘‘অঞ্ঞে ৰিয ভিক্খূ ন মং পগ্গণ্হাতী’’তি থেরে আঘাতং বন্ধি. থেরস্সপি সঙ্ঘাটিকণ্ণো ¶ তস্স ভিক্খুনো সরীরং ফুসি, তেনাপি আঘাতং বন্ধিযেৰ. সো ‘‘দানি থেরো ৰিহারূপচারং অতিক্কন্তো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আযস্মা মং, ভন্তে, সারিপুত্তো তুম্হাকং অগ্গসাৰকোম্হীতি কণ্ণসক্খলিং ভিন্দন্তো ৰিয পহরিত্ৰা অখমাপেত্ৰাৰ চারিকং পক্কন্তো’’তি আহ. সত্থা থেরং পক্কোসাপেসি.
তস্মিং খণে মহামোগ্গল্লানত্থেরো চ আনন্দত্থেরো চ চিন্তেসুং – ‘‘অম্হাকং অগ্গজেট্ঠভাতরা ইমস্স ভিক্খুনো অপহটভাৰং সত্থা নো ন জানাতি, সীহনাদং পন ¶ নদাপেতুকামো ভৰিস্সতীতি পরিসং সন্নিপাতাপেস্সামা’’তি. তে কুঞ্চিকহত্থা পরিৰেণদ্ৰারানি ৰিৰরিত্ৰা ‘‘অভিক্কমথাযস্মন্তো ¶ , অভিক্কমথাযস্মন্তো, ইদানাযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো সম্মুখা সীহনাদং নদিস্সতী’’তি (অ. নি. ৯.১১) মহাভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেসুং. থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. অথ নং সত্থা তমত্থং পুচ্ছি. থেরো ‘‘নাযং ভিক্খু মযা পহটো’’তি অৰত্ৰাৰ অত্তনো গুণকথং কথেন্তো ‘‘যস্স নূন, ভন্তে, কাযে কাযগতাসতি অনুপট্ঠিতা অস্স, সো ইধ অঞ্ঞতরং সব্রহ্মচারিং আসজ্জ অপ্পটিনিস্সজ্জ চারিকং পক্কমেয্যা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, পথৰিযং সুচিম্পি নিক্খিপন্তি, অসুচিম্পি নিক্খিপন্তী’’তিআদিনা নযেন অত্তনো পথৰীসমচিত্ততঞ্চ আপোতেজোৰাযো রজোহরণচণ্ডালকুমারকউসভছিন্নৰিসাণসমচিত্ততঞ্চ অহিকুণপাদীহি ৰিয অত্তনো কাযেন অট্টিযনঞ্চ মেদকথালিকা ৰিয অত্তনো কাযপরিহরণঞ্চ পকাসেসি. ইমাহি চ পন নৰহি উপমাহি থেরে অত্তনো গুণে কথেন্তে নৰসুপি ঠানেসু উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি. রজোহরণচণ্ডালকুমারকমেদকথালিকো পমানং পন আহরণকালে পুথুজ্জনা ভিক্খূ অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খিংসু, খীণাসৰানং ধম্মসংৰেগো উদপাদি.
থেরে অত্তনো গুণং কথেন্তেযেৰ অব্ভাচিক্খনকস্স ¶ ভিক্খুনো সকলসরীরে ডাহো উপ্পজ্জি, সো তাৰদেৰ ভগৰতো পাদেসু পতিত্ৰা অত্তনো অব্ভাচিক্খনদোসং পকাসেত্ৰা অচ্চযং দেসেসি. সত্থা থেরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সারিপুত্ত, খম ইমস্স মোঘপুরিসস্স, যাৰস্স সত্তধা মুদ্ধা ন ফলতী’’তি আহ. থেরো উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘খমামহং, ভন্তে, তস্স আযস্মতো, খমতু চ মে সো আযস্মা, সচে ময্হং দোসো অত্থী’’তি আহ. ভিক্খূ কথযিংসু ‘‘পস্সথ দানাৰুসো, থেরস্স অনোপমগুণং, এৰরূপস্স নাম মুসাৰাদেন অব্ভাচিক্খনকস্স ভিক্খুনো উপরি অপ্পমত্তকম্পি কোপং ৰা দোসং ৰা অকত্ৰা সযমেৰ উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ খমাপেতী’’তি. ‘‘সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ন ভিক্খৰে, সক্কা সারিপুত্তসদিসানং কোপং ৰা দোসং ৰা উপ্পাদেতুং ¶ , মহাপথৰীসদিসং, ভিক্খৰে, ইন্দখীলসদিসং পসন্নউদকরহদসদিসঞ্চ ¶ সারিপুত্তস্স চিত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পথৰিসমো নো ৰিরুজ্ঝতি,
ইন্দখিলুপমো তাদি সুব্বতো;
রহদোৰ অপেতকদ্দমো,
সংসারা ন ভৰন্তি তাদিনো’’তি.
তস্সত্থো – ভিক্খৰে, যথা নাম পথৰিযং সুচীনি গন্ধমালাদীনিপি নিক্খিপন্তি, অসুচীনি মুত্তকরীসাদীনিপি নিক্খিপন্তি, যথা নাম নগরদ্ৰারে নিখাতং ইন্দখীলং দারকাদযো ওমুত্তেন্তিপি ঊহদন্তিপি, অপরে পন তং গন্ধমালাদীহি সক্করোন্তি. তত্থ পথৰিযা ইন্দখীলস্স চ নেৰ অনুরোধো উপ্পজ্জতি, ন ৰিরোধো; এৰমেৰ য্ৰাযং খীণাসৰো ভিক্খু অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযভাৰেন তাদি, ৰতানং সুন্দরতায সুব্বতো. সো ‘‘ইমে মং চতূহি পচ্চযেহি সক্করোন্তি, ইমে পন ন সক্করোন্তী’’তি সক্কারঞ্চ অসক্কারঞ্চ করোন্তেসু নেৰ অনুরুজ্ঝতি, নো ৰিরুজ্ঝতি, অথ খো পথৰিসমো চ ইন্দখিলুপমো এৰ চ হোতি. যথা ¶ চ অপগতকদ্দমো রহদো পসন্নোদকো হোতি, এৰং অপগতকিলেসতায রাগকদ্দমাদীহি অকদ্দমো ৰিপ্পসন্নোৰ হোতি. তাদিনোতি তস্স পন এৰরূপস্স সুগতিদুগ্গতীসু সংসরণৰসেন সংসারা নাম ন হোন্তীতি.
দেসনাৰসানে নৰ ভিক্খুসহস্সানি সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু ছট্ঠং.
৭. কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরসামণেরৰত্থু
সন্তং তস্স মনং হোতীতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তিস্সত্থেরস্স সামণেরং আরব্ভ কথেসি.
একো কির কোসম্বিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা লদ্ধুপসম্পদো ‘‘কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরো’’তি পঞ্ঞাযি. তস্স কোসম্বিযং ৰুট্ঠৰস্সস্স ¶ উপট্ঠাকো তিচীৰরঞ্চেৰ ¶ সপ্পিফাণিতঞ্চ আহরিত্ৰা পাদমূলে ঠপেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘কিং ইদং উপাসকা’’তি. ‘‘ননু মযা, ভন্তে, তুম্হে ৰস্সং ৰাসিতা, অম্হাকঞ্চ ৰিহারে ৰুট্ঠৰস্সা ইমং লাভং লভন্তি, গণ্হথ, ভন্তে’’তি. ‘‘হোতু, উপাসক, ন ময্হং ইমিনা অত্থো’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘মম সন্তিকে কপ্পিযকারকো সামণেরোপি নত্থি, আৰুসো’’তি. ‘‘সচে, ভন্তে, কপ্পিযকারকো নত্থি, মম পুত্তো অয্যস্স সন্তিকে সামণেরো ভৰিস্সতী’’তি. থেরো অধিৰাসেসি. উপাসকো সত্তৰস্সিকং অত্তনো পুত্তং থেরস্স সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ইমং পব্বাজেথা’’তি অদাসি. অথস্স থেরো কেসে তেমেত্ৰা তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি ¶ . সো খুরগ্গেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
থেরো তং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসং তত্থ ৰসিত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি সামণেরং ভণ্ডকং গাহাপেত্ৰা গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে একং ৰিহারং পাৰিসি. সামণেরো উপজ্ঝাযস্স সেনাসনং গহেত্ৰা পটিজগ্গি. তস্স তং পটিজগ্গন্তস্সেৰ ৰিকালো জাতো, তেন অত্তনো সেনাসনং পটিজগ্গিতুং নাসক্খি. অথ নং উপট্ঠানৰেলাযং আগন্ত্ৰা নিসিন্নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘সামণের, অত্তনো ৰসনট্ঠানং পটিজগ্গিত’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, পটিজগ্গিতুং ওকাসং নালত্থ’’ন্তি. ‘‘তেন হি মম ৰসনট্ঠানেযেৰ ৰস, দুক্খং তে আগন্তুকট্ঠানে বহি ৰসিতু’’ন্তি তং গহেত্ৰাৰ সেনাসনং পাৰিসি. থেরো পন পুথুজ্জনো নিপন্নমত্তোৰ নিদ্দং ওক্কমি. সামণেরো চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ মে উপজ্ঝাযেন সদ্ধিং ততিযো দিৰসো একসেনাসনে ৰসন্তস্স, ‘সচে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযিস্সামি, থেরো সহসেয্যং আপজ্জেয্যা’তি নিসিন্নকোৰ ৰীতিনামেস্সামী’’তি উপজ্ঝাযস্স মঞ্চকসমীপে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নকোৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি. থেরো পচ্চূসকালে পচ্চুট্ঠায ‘‘সামণেরং নিক্খমাপেতুং ৰট্টতী’’তি মঞ্চকপস্সে ঠপিতবীজনিং গহেত্ৰা বীজনিপত্তস্স অগ্গেন সামণেরস্স কটসারকং পহরিত্ৰা বীজনিং উদ্ধং উক্খিপন্তো ¶ ‘‘সামণের, বহি নিক্খমা’’তি আহ, বীজনিপত্তদণ্ডকো অক্খিম্হি পটিহঞ্ঞি, তাৰদেৰ অক্খি ভিজ্জি. সো ‘‘কিং, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা উট্ঠায ‘‘বহি নিক্খমা’’তি ৰুত্তে ‘‘অক্খি মে, ভন্তে, ভিন্ন’’ন্তি অৰত্ৰা একেন হত্থেন পটিচ্ছাদেত্ৰা নিক্খমি. ৰত্তকরণকালে চ পন ‘‘অক্খি মে ভিন্ন’’ন্তি তুণ্হী অনিসীদিত্ৰা একেন হত্থেন অক্খিং গহেত্ৰা একেন হত্থেন ¶ মুট্ঠিসম্মুঞ্জনিং আদায ৰচ্চকুটিঞ্চ মুখধোৰনট্ঠানঞ্চ সম্মজ্জিত্ৰা মুখধোৰনোদকঞ্চ ঠপেত্ৰা পরিৰেণং সম্মজ্জি. সো উপজ্ঝাযস্স দন্তকট্ঠং দদমানো একেনেৰ হত্থেন অদাসি.
অথ নং উপজ্ঝাযো আহ – ‘‘অসিক্খিতো ৰতাযং সামণেরো, আচরিযুপজ্ঝাযানং একেন ¶ হত্থেন দন্তকট্ঠং দাতুং ন ৰট্টতী’’তি. জানামহং, ভন্তে, ‘‘ন এৰং ৰট্টতী’’তি, একো পন মে হত্থো ন তুচ্ছোতি. ‘‘কিং সামণেরা’’তি? সো আদিতো পট্ঠায তং পৰত্তিং আরোচেসি. থেরো সুত্ৰাৰ সংৰিগ্গমানসো ‘‘অহো ৰত মযা ভারিযং কম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘খমাহি মে, সপ্পুরিস, নাহমেতং জানামি, অৰস্সযো মে হোহী’’তি অঞ্জলিং পগ্গয্হ সত্তৰস্সিকদারকস্স পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদি. অথ নং সামণেরো আহ – ‘‘নাহং, ভন্তে, এতদত্থায কথেসিং, তুম্হাকং চিত্তং ¶ অনুরক্খন্তেন মযা এৰং ৰুত্তং নেৰেত্থ তুম্হাকং দোসো অত্থি, ন ময্হং. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো, মা চিন্তযিত্থ, মযা তুম্হাকং ৰিপ্পটিসারং রক্খন্তেনেৰ নারোচিত’’ন্তি. থেরো সামণেরেন অস্সাসিযমানোপি অনস্সাসিত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগো সামণেরস্স ভণ্ডকং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং পাযাসি. সত্থাপিস্স আগমনং ওলোকেন্তোৰ নিসীদি. সো গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং পটিসম্মোদনং কত্ৰা ‘‘খমনীযং তে ভিক্খু, কিঞ্চি অতিরেকং অফাসুকং অত্থী’’তি পুচ্ছিতো আহ – ‘‘খমনীযং, ভন্তে, নত্থি মে কিঞ্চি অতিরেকং অফাসুকং, অপিচ খো পন মে অযং দহরসামণেরো ৰিয অঞ্ঞো অতিরেকগুণো ন দিট্ঠপুব্বো’’তি. ‘‘কিং পন ইমিনা কতং ভিক্খূ’’তি. সো আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেন্তো আহ – ‘‘এৰং, ভন্তে, মযা খমাপিযমানো মং এৰং ৰদেসি ‘নেৰেত্থ তুম্হাকং দোসো অত্থি, ন ময্হং. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’তি, ইতি মং অস্সাসেসিযেৰ, মযি নেৰ কোপং, ন দোসমকাসি, ন মে, ভন্তে, এৰরূপো গুণসম্পন্নো দিট্ঠপুব্বো’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খু খীণাসৰা নাম ন কস্সচি কুপ্পন্তি, ন দুস্সন্তি, সন্তিন্দ্রিযা সন্তমানসাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সন্তং ¶ তস্স মনং হোতি, সন্তা ৰাচা চ কম্ম চ;
সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তস্স, উপসন্তস্স তাদিনো’’তি.
তত্থ সন্তং তস্সাতি তস্স খীণাসৰসামণেরস্স অভিজ্ঝাদীনং অভাৰেন মনং সন্তমেৰ হোতি উপসন্তং নিব্বুতং ¶ . তথা মুসাৰাদাদীনং অভাৰেন ৰাচা চ পাণাতিপাতাদীনং অভাৰেন কাযকম্মঞ্চ সন্তমেৰ হোতি. সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তস্সাতি নযেন হেতুনা জানিত্ৰা পঞ্চহি ৰিমুত্তীহি ৰিমুত্তস্স. উপসন্তস্সাতি অব্ভন্তরে রাগাদীনং উপসমেন উপসন্তস্স. তাদিনোতি তথারূপস্স গুণসম্পন্নস্সাতি.
দেসনাৰসানে ¶ কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সেসমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
কোসম্বিৰাসীতিস্সত্থেরসামণেরৰত্থু সত্তমং.
৮. সারিপুত্তত্থেরৰত্থু
অস্সদ্ধোতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি সমযে তিংসমত্তা আরঞ্ঞকা ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তেসং সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তস্সূপনিস্সযং দিস্ৰা সারিপুত্তত্থেরং আমন্তেত্ৰা ‘‘সদ্দহসি ত্ৰং, সারিপুত্ত, সদ্ধিন্দ্রিযং ভাৰিতং বহুলীকতং অমতোগধং হোতি অমতপরিযোসান’’ন্তি (সং. নি. ৫.৫১৪) এৰং পঞ্চিন্দ্রিযানি আরব্ভ পঞ্হং পুচ্ছি. থেরো ‘‘ন খ্ৰাহং, ভন্তে, এত্থ ভগৰতো সদ্ধায গচ্ছামি, সদ্ধিন্দ্রিযং…পে… অমতপরিযোসানং. যেসঞ্হেতং, ভন্তে, অঞ্ঞাতং অস্স অদিট্ঠং অৰিদিতং অসচ্ছিকতং অফস্সিতং পঞ্ঞায, তে তত্থ পরেসং ¶ সদ্ধায গচ্ছেয্যুং. সদ্ধিন্দ্রিযং…পে… অমতপরিযোসান’’ন্তি (সং. নি. ৫.৫১৪) এৰং তং পঞ্হং ব্যাকাসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘সারিপুত্তত্থেরো মিচ্ছাগহণং নেৰ ৰিস্সজ্জেসি, অজ্জাপি সম্মাসম্বুদ্ধস্স ন সদ্দহতিযেৰা’’তি. তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘কিং নামেতং, ভিক্খৰে, ৰদেথ. অহঞ্হি ‘পঞ্চিন্দ্রিযানি অভাৰেত্ৰা সমথৰিপস্সনং অৰড্ঢেত্ৰা ¶ মগ্গফলানি সচ্ছিকাতুং সমত্থো নাম অত্থীতি সদ্দহসি ত্ৰং সারিপুত্তো’তি পুচ্ছিং. সো ‘এৰং সচ্ছিকরোন্তো অত্থি নামাতি ন সদ্দহামি, ভন্তে’তি কথেসি. ন দিন্নস্স ৰা কতস্স ৰা ফলং ৰিপাকং ন সদ্দহতি, নাপি বুদ্ধাদীনং গুণং ন সদ্দহতি. এসো পন অত্তনা পটিৰিদ্ধেসু ঝানৰিপস্সনামগ্গফলধম্মেসু পরেসং সদ্ধায ন গচ্ছতি. তস্মা অনুপৰজ্জো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অস্সদ্ধো অকতঞ্ঞূ চ, সন্ধিচ্ছেদো চ যো নরো,
হতাৰকাসো ৰন্তাসো, স ৰে উত্তমপোরিসো’’তি.
তস্সথো – অত্তনো পটিৰিদ্ধগুণং পরেসং কথায ন সদ্দহতীতি অস্সদ্ধো. অকতং নিব্বানং ¶ জানাতীতি অকতঞ্ঞূ ¶ , সচ্ছিকতনিব্বানোতি অত্থো. ৰট্টসন্ধিং, সংসারসন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ঠিতোতি সন্ধিচ্ছেদো. কুসলাকুসলকম্মবীজস্স খীণত্তা নিব্বত্তনাৰকাসো হতো অস্সাতি হতাৰকাসো. চতূহি মগ্গেহি কত্তব্বকিচ্চস্স কতত্তা,সব্বা আসা ইমিনা ৰন্তাতি ৰন্তাসো. সো এৰরূপো নরো. পটিৰিদ্ধলোকুত্তরধম্মতায পুরিসেসু উত্তমভাৰং পত্তোতি পুরিসুত্তমোতি.
গাথাৰসানে তে আরঞ্ঞকা তিংসমত্তা ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সেসজনস্সাপি সত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
সারিপুত্তত্থেরৰত্থু অট্ঠমং.
৯. খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু
গামে ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো খদিরৰনিযরেৰতত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
আযস্মা হি সারিপুত্তো সত্তাসীতিকোটিধনং পহায পব্বজিত্ৰা চালা, উপচালা, সীসূপচালাতি তিস্সো ভগিনিযো, চুন্দো উপসেনোতি ইমে দ্ৰে চ ভাতরো পব্বাজেসি. রেৰতকুমারো একোৰ গেহে অৰসিট্ঠো. অথস্স মাতা চিন্তেসি – ‘‘মম পুত্তো ¶ উপতিস্সো এত্তকং ¶ ধনং পহায পব্বজিত্ৰা তিস্সো চ ভগিনিযো দ্ৰে চ ভাতরো পব্বাজেসি, রেৰতো একোৰ অৰসেসো. সচে ইমম্পি পব্বাজেস্সতি, এত্তকং নো ধনং নস্সিস্সতি, কুলৰংসো পচ্ছিজ্জিস্সতি, দহরকালেযেৰ নং ঘরাৰাসেন বন্ধিস্সামী’’তি. সারিপুত্তত্থেরোপি পটিকচ্চেৰ ভিক্খূ আণাপেসি ‘‘সচে, আৰুসো, রেৰতো পব্বজিতুকামো আগচ্ছতি, আগতমত্তমেৰ নং পব্বাজেয্যাথ, মম মাতাপিতরো মিচ্ছাদিট্ঠিকা, কিং তেহি আপুচ্ছিতেহি, অহমেৰ তস্স মাতা চ পিতা চা’’তি. মাতাপিস্স রেৰতকুমারং সত্তৰস্সিকমেৰ ঘরবন্ধনেন বন্ধিতুকামা সমানজাতিকে কুলে দারিকং ৰারেত্ৰা দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা কুমারং মণ্ডেত্ৰা পসাধেত্ৰা মহতা পরিৰারেন সদ্ধিং আদায কুমারিকায ঞাতিঘরং অগমাসি. অথ নেসং কতমঙ্গলানং দ্ৰিন্নম্পি ঞাতকেসু সন্নিপতিতেসু উদকপাতিযং হত্থে ওতারেত্ৰা মঙ্গলানি ৰত্ৰা কুমারিকায ৰুড্ঢিং আকঙ্খমানা ঞাতকা ‘‘তৰ অয্যিকায দিট্ঠধম্মং পস্স, অয্যিকা ৰিয চিরং জীৰ, অম্মা’’তি আহংসু. রেৰতকুমারো ‘‘কো নু খো ইমিস্সা অয্যিকায দিট্ঠধম্মো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কতরা ¶ ইমিস্সা অয্যিকা’’তি পুচ্ছি. অথ নং আহংসু, ‘‘তাত, কিং ন পস্সসি ইমং ৰীসৰস্সসতিকং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ¶ ৰলিত্তচং তিলকাহতগত্তং গোপানসিৰঙ্কং, এসা এতিস্সা অয্যিকা’’তি. ‘‘কিং পন অযম্পি এৰরূপা ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘সচে জীৰিস্সতি, ভৰিস্সতি, তাতা’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপম্পি নাম সরীরং জরায ইমং ৰিপ্পকারং পাপুণিস্সতি, ইমং মে ভাতরা উপতিস্সেন দিট্ঠং ভৰিস্সতি, অজ্জেৰ মযা পলাযিত্ৰা পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং ঞাতকা কুমারিকায সদ্ধিং একযানং আরোপেত্ৰা আদায পক্কমিংসু.
সো থোকং গন্ত্ৰা সরীরকিচ্চং অপদিসিত্ৰা ‘‘ঠপেথ তাৰ যানং, ওতরিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি যানা ওতরিত্ৰা একস্মিং গুম্বে থোকং পপঞ্চং কত্ৰা অগমাসি. পুনপি থোকং গন্ত্ৰা তেনেৰ অপদেসেন ওতরিত্ৰা অভিরুহি, পুনপি তথেৰ অকাসি. অথস্স ঞাতকা ‘‘অদ্ধা ইমস্স উট্ঠানানি ৰত্তন্তী’’তি সল্লক্খেত্ৰা নাতিদল়্হং আরক্খং করিংসু. সো পুনপি থোকং গন্ত্ৰা তেনেৰ অপদেসেন ওতরিত্ৰা ‘‘তুম্হে পাজেন্তো পুরতো গচ্ছথ, মযং পচ্ছতো সণিকং আগমিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ওতরিত্ৰা গুম্বাভিমুখো অহোসি. ঞাতকাপিস্স ‘‘পচ্ছতো আগমিস্সতী’’তি সঞ্ঞায যানং পাজেন্তা ¶ গমিংসু. সোপি ¶ ততো পলাযিত্ৰা একস্মিং পদেসে তিংসমত্তা ভিক্খূ ৰসন্তি, তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘পব্বাজেথ মং, ভন্তে’’তি. ‘‘আৰুসো, ত্ৰং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো, মযং তে রাজপুত্তভাৰং ৰা অমচ্চপুত্তভাৰং ৰা ন জানাম, কথং পব্বাজেস্সামা’’তি? ‘‘তুম্হে মং, ভন্তে, ন জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামাৰুসো’’তি. ‘‘অহং উপতিস্সস্স কনিট্ঠভাতিকো’’তি. ‘‘কো এস উপতিস্সো নামা’’তি? ‘‘ভন্তে, ভদ্দন্তা মম ভাতরং ‘সারিপুত্তো’তি ৰদন্তি, তস্মা মযা ‘উপতিস্সো’তি ৰুত্তে ন জানন্তী’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং সারিপুত্তত্থেরস্স কনিট্ঠভাতিকো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি এহি, ভাতরা তে অনুঞ্ঞাতমেৰা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূ তস্স আভরণানি ওমুঞ্চাপেত্ৰা একমন্তং ঠপেত্ৰা তং পব্বাজেত্ৰা থেরস্স সাসনং পহিণিংসু. থেরো তং সুত্ৰা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘ভন্তে, ‘আরঞ্ঞিকভিক্খূহি কির রেৰতো পব্বাজিতো’তি সাসনং পহিণিংসু, গন্ত্ৰা তং পস্সিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি. সত্থা ‘‘অধিৰাসেহি তাৰ, সারিপুত্তা’’তি গন্তুং ন অদাসি. থেরো পুন কতিপাহচ্চযেন সত্থারং আপুচ্ছি. সত্থা ‘‘অধিৰাসেহি তাৰ, সারিপুত্ত, মযম্পি আগমিস্সামা’’তি নেৰ গন্তুং অদাসি.
সামণেরোপি ‘‘সচাহং ইধ ৰসিস্সামি ¶ , ঞাতকা মং অনুবন্ধিত্ৰা পক্কোসিস্সন্তী’’তি তেসং ভিক্খূনং সন্তিকে যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায চারিকং চরমানো ¶ ততো তিংসযোজনিকে ঠানে খদিরৰনং গন্ত্ৰা অন্তোৰস্সেযেৰ তেমাসব্ভন্তরে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. থেরোপি পৰারেত্ৰা সত্থারং পুন তত্থ গমনত্থায আপুচ্ছি. সত্থা ‘‘মযম্পি গমিস্সাম, সারিপুত্তা’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং নিক্খমি. থোকং গতকালে আনন্দত্থেরো দ্ৰেধাপথে ঠত্ৰা সত্থারং আহ – ‘‘ভন্তে, রেৰতস্স সন্তিকং গমনমগ্গেসু অযং পরিহারপথো সট্ঠিযোজনিকো মনুস্সাৰাসো, অযং উজুমগ্গো তিংসযোজনিকো অমনুস্সপরিগ্গহিতো, কতরেন গচ্ছামা’’তি. ‘‘সীৰলি, পন, আনন্দ, অম্হেহি সদ্ধিং আগতো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে, সীৰলি, আগতো, উজুমগ্গমেৰ গণ্হাহী’’তি. সত্থা কির ‘‘অহং তুম্হাকং যাগুভত্তং উপ্পাদেস্সামি, উজুমগ্গং গণ্হাহী’’তি অৰত্ৰা ‘‘তেসং তেসং জনানং পুঞ্ঞস্স ৰিপাকদানট্ঠানং এত’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘সচে, সীৰলি, আগতো, উজুমগ্গং গণ্হাহী’’তি ¶ আহ. সত্থরি পন তং মগ্গং পটিপন্নে দেৰতা ‘‘অম্হাকং অয্যস্স সীৰলিত্থেরস্স সক্কারং করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা একেকযোজনে ৰিহারে কারেত্ৰা একযোজনতো উদ্ধং গন্তুং অদত্ৰা পাতো ৰুট্ঠায দিব্বযাগুআদীনি ¶ গহেত্ৰা, ‘‘অয্যো, নো সীৰলিত্থেরো কহং নিসিন্নো’’তি ৰিচরন্তি. থেরো অত্তনো অভিহটং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দাপেসি. এৰং সত্থা সপরিৰারো তিংসযোজনিকং কন্তারং সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞং অনুভৰমানোৰ আগমাসি. রেৰতত্থেরোপি সত্থু আগমনং ঞত্ৰা ভগৰতো গন্ধকুটিং মাপেত্ৰা পঞ্চ কূটাগারসতানি, পঞ্চ চঙ্কমনসতানি, পঞ্চরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানসতানি চ মাপেসি. সত্থা তস্স সন্তিকে মাসমত্তমেৰ ৰসি. তস্মিং ৰসমানোপি সীৰলিত্থেরস্সেৰ পুঞ্ঞং অনুভৰি.
তত্থ পন দ্ৰে মহল্লকভিক্খূ সত্থু খদিরৰনং পৰিসনকালে এৰং চিন্তযিংসু – ‘‘অযং ভিক্খু এত্তকং নৰকম্মং করোন্তো কিং সক্খিস্সতি সমণধম্মং কাতুং, সত্থা ‘সারিপুত্তস্স কনিট্ঠো’তি মুখোলোকনকিচ্চং করোন্তো এৰরূপস্স নৰকম্মিকস্স ভিক্খুস্স সন্তিকং আগতো’’তি. সত্থাপি তং দিৰসং পচ্চূসকালে লোকং ৰোলোকেত্ৰা তে ভিক্খূ দিস্ৰা তেসং চিত্তাচারং অঞ্ঞাসি. তস্মা তত্থ মাসমত্তং ৰসিত্ৰা নিক্খমনদিৰসে যথা তে ভিক্খূ অত্তনো তেলনাল়িঞ্চ উদকতুম্বঞ্চ উপাহনানি চ পমুস্সন্তি, তথা অধিট্ঠহিত্ৰা নিক্খমন্তো ৰিহারূপচারতো বহি নিক্খন্তকালে ইদ্ধিং ৰিস্সজ্জেসি. অথ তে ভিক্খূ ‘‘মযা ইদঞ্চিদঞ্চ পমুট্ঠং ¶ , মযাপি পমুট্ঠ’’ন্তি উভোপি নিৰত্তিত্ৰা তং ঠানং অসল্লক্খেত্ৰা খদিররুক্খকণ্টকেহি ৰিজ্ঝমানা ৰিচরিত্ৰা একস্মিং খদিররুক্খে ওলম্বন্তং অত্তনো ভণ্ডকং দিস্ৰা আদায পক্কমিংসু. সত্থাপি ভিক্খুসঙ্ঘং আদায পুন মাসমত্তেনেৰ সীৰলিত্থেরস্স পুঞ্ঞং অনুভৰমানো পটিগন্ত্ৰা পুব্বারামং পাৰিসি.
অথ ¶ তে মহল্লকভিক্খূ পাতোৰ মুখং ধোৰিত্ৰা ‘‘আগন্তুকভত্তদাযিকায ৰিসাখায ঘরং যাগুং পিৰিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা যাগুং পিৰিত্ৰা খজ্জকং খাদিত্ৰা নিসীদিংসু. অথ নে ৰিসাখা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হেপি, ভন্তে, সত্থারা সদ্ধিং রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং অগমিত্থা’’তি. ‘‘আম, উপাসিকেতি, রমণীযং, ভন্তে, থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. ‘‘কুতো তস্স রমণীযতা সেতকণ্টকখদিররুক্খগহনং পেতানং নিৰাসনট্ঠানসদিসং উপাসিকে’’তি. অথঞ্ঞে দ্ৰে দহরভিক্খূ আগমিংসু. উপাসিকা তেসম্পি যাগুখজ্জকং দত্ৰা তথেৰ পটিপুচ্ছি ¶ . তে আহংসু – ‘‘ন সক্কা উপাসিকে ৰণ্ণেতুং, সুধম্মদেৰসভাসদিসং ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং ৰিয থেরস্স ৰসনট্ঠান’’ন্তি. উপাসিকা চিন্তেসি – ‘‘পঠমং আগতা ভিক্খূ অঞ্ঞথা ৰদিংসু, ইমে অঞ্ঞথা ৰদন্তি, পঠমং আগতা ভিক্খূ কিঞ্চিদেৰ পমুস্সিত্ৰা ইদ্ধিযা ৰিস্সট্ঠকালে পটিনিৰত্তিত্ৰা গতা ভৰিস্সন্তি, ইমে পন ইদ্ধিযা ¶ অভিসঙ্খরিত্ৰা নিম্মিতকালে গতা ভৰিস্সন্তী’’তি অত্তনো পণ্ডিতভাৰেন এতমত্থং ঞত্ৰা ‘‘সত্থারং আগতকালে পুচ্ছিস্সামী’’তি অট্ঠাসি. ততো মুহুত্তংযেৰ সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰিসাখায গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পটিপুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি সদ্ধিং গতভিক্খূসু একচ্চে রেৰতত্থেরস্স ৰসনট্ঠানং ‘খদিরগহনং অরঞ্ঞ’ন্তি ৰদন্তি, একচ্চে ‘রমণীয’ন্তি, কিং নু খো এত’’ন্তি? তং সুত্ৰা সত্থা ‘‘উপাসিকে গামো ৰা হোতু অরঞ্ঞং ৰা, যস্মিং ঠানে অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং রমণীযমেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘গামে ৰা যদি ৰারঞ্ঞে, নিন্নে ৰা যদি ৰা থলে;
যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যক’’ন্তি.
তত্থ কিঞ্চাপি অরহন্তো গামন্তে কাযৰিৰেকং ন লভন্তি, চিত্তৰিৰেকং পন লভন্তেৰ. তেসঞ্হি দিব্বপটিভাগানিপি আরম্মণানি চিত্তং চালেতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা গামো ৰা হোতু অরঞ্ঞাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং, যত্থ অরহন্তো ৰিহরন্তি, তং ভূমিরামণেয্যকন্তি সো ভূমিপদেসো রমণীযো এৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অপরেন ¶ সমযেন ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, কেন নু খো কারণেন আযস্মা সীৰলিত্থেরো সত্তদিৰসসত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি মাতু কুচ্ছিযং ৰসি, কেন নিরযে ¶ পচ্চি, কেন নিস্সন্দেন লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো জাতো’’তি? সত্থা তং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, কিং কথেথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইদং নামা’’তি ৰুত্তে তস্সাযস্মতো পুব্বকম্মং কথেন্তো আহ –
ভিক্খৰে ¶ , ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী ভগৰা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা একস্মিং সমযে জনপদচারিকং চরিত্ৰা পিতু নগরং পচ্চাগমাসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আগন্তুকদানং সজ্জেত্ৰা নাগরানং সাসনং পেসেসি ‘‘আগন্ত্ৰা ময্হং দানে সহাযকা হোন্তূ’’তি. তে তথা কত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা দিন্নদানতো অতিরেকতরং দস্সামা’’তি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে দানং পটিযাদেত্ৰা রঞ্ঞো সাসনং পহিণিংসু. রাজা আগন্ত্ৰা তেসং দানং দিস্ৰা ‘‘ইতো অধিকতরং দস্সামী’’তি পুনদিৰসত্থায সত্থারং নিমন্তেসি, নেৰ রাজা নাগরে পরাজেতুং সক্খি, ন নাগরা রাজানং. নাগরা ছট্ঠে ৰারে ‘‘স্ৰে দানি যথা ‘ইমস্মিং দানে ইদং নাম নত্থী’তি ন সক্কা হোতি ৰত্তুং, এৰং দানং দস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে দানং পটিযাদেত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত্থ নত্থী’’তি ওলোকেন্তা অল্লমধুমেৰ ¶ ন অদ্দসংসু. পক্কমধু পন বহুং অত্থি. তে অল্লমধুস্সত্থায চতূসু নগরদ্ৰারেসু চত্তারি কহাপণসহস্সানি গাহাপেত্ৰা পহিণিংসু. অথেকো জনপদমনুস্সো গামভোজকং পস্সিতুং আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে মধুপটলং দিস্ৰা মক্খিকা পলাপেত্ৰা সাখং ছিন্দিত্ৰা সাখাদণ্ডকেনেৰ সদ্ধিং মধুপটলং আদায ‘‘গামভোজকস্স দস্সামী’’তি নগরং পাৰিসি. মধুঅত্থায গতো তং দিস্ৰা, ‘‘অম্ভো, ৰিক্কিণিযং মধু’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন ৰিক্কিণিযং, সামী’’তি. ‘‘হন্দ, ইমং কহাপণং গহেত্ৰা দেহী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমং মধুপটলং পাদমত্তম্পি ন অগ্ঘতি, অযং পন কহাপণং দেতি. বহুকহাপণকো মঞ্ঞে, মযা ৰড্ঢেতুং ৰট্টতী’’তি. অথ নং ‘‘ন দেমী’’তি আহ, ‘‘তেন হি দ্ৰে কহাপণে গণ্হাহী’’তি. ‘‘দ্ৰীহিপি ন দেমী’’তি. এৰং তাৰ ৰড্ঢেসি, যাৰ সো ‘‘তেন হি ইদং সহস্সং গণ্হাহী’’তি ভণ্ডিকং উপনেসি.
অথ নং সো আহ – ‘‘কিং নু খো ত্ৰং উম্মত্তকো ¶ , উদাহু কহাপণানং ঠপনোকাসং ন লভসি, পাদম্পি ন অগ্ঘনকং মধুং ‘সহস্সং গহেত্ৰা দেহী’তি ৰদসি, ‘কিং নামেত’’’ন্তি? ‘জানামহং, ভো, ইমিনা পন মে কম্মং অত্থি, তেনেৰং ৰদামী’তি. ‘‘কিং কম্মং, সামী’’তি? ‘‘অম্হেহি ৰিপস্সীবুদ্ধস্স অট্ঠসট্ঠিসমণসহস্সপরিৰারস্স মহাদানং সজ্জিতং, তত্রেকং অল্লমধুমেৰ নত্থি, তস্মা এৰং গণ্হামী’’তি. এৰং, সন্তে, নাহং মূলেন দস্সামি, সচে ‘‘অহম্পি দানে পত্তিং লভিস্সামি, দস্সামী’’তি. সো গন্ত্ৰা নাগরানং তমত্থং আরোচেসি. নাগরা তস্স সদ্ধায বলৰভাৰং ঞত্ৰা, ‘‘সাধু, পত্তিকো হোতূ’’তি ¶ পটিজানিংসু, তে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং ¶ নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা মহতিং সুৰণ্ণপাতিং আহরাপেত্ৰা মধুপটলং পীল়াপেসুং. তেনেৰ মনুস্সেন পণ্ণাকারত্থায দধিৰারকোপি আহটো অত্থি, সো তম্পি দধিং পাতিযং আকিরিত্ৰা তেন মধুনা সংসন্দিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স আদিতো পট্ঠায অদাসি. তং যাৰদত্থং গণ্হন্তানং সব্বেসং পাপুণি উত্তরিম্পি অৰসিট্ঠং অহোসিযেৰ. ‘‘এৰং থোকং মধু কথং তাৰ বহূনং ¶ পাপুণী’’তি ন চিন্তেতব্বং. তঞ্হি বুদ্ধানুভাৰেন পাপুণি. বুদ্ধৰিসযো ন চিন্তেতব্বো. চত্তারি হি ‘‘অচিন্তেয্যানী’’তি (অ. নি. ৪.৭৭) ৰুত্তানি. তানি চিন্তেন্তো উম্মাদস্সেৰ ভাগী হোতীতি. সো পুরিসো এত্তকং কম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা এত্তকং কালং সংসরন্তো একস্মিং সমযে দেৰলোকা চৰিত্ৰা বারাণসিযং রাজকুলে নিব্বত্তো পিতু অচ্চযেন রজ্জং পাপুণি. সো ‘‘একং নগরং গণ্হিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পরিৰারেসি, নাগরানঞ্চ সাসনং পহিণি ‘‘রজ্জং ৰা মে দেন্তু যুদ্ধং ৰা’’তি. তে ‘‘নেৰ রজ্জং দস্সাম, ন যুদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা চূল়দ্ৰারেহি নিক্খমিত্ৰা দারূদকাদীনি আহরন্তি, সব্বকিচ্চানি করোন্তি.
ইতরোপি চত্তারি মহাদ্ৰারানি রক্খন্তো সত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি নগরং উপরুন্ধি. অথস্স মাতা ‘‘কিং মে পুত্তো করোতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইদং নাম দেৰী’’তি তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘বালো মম পুত্তো, গচ্ছথ, তস্স ‘চূল়দ্ৰারানিপি পিধায নগরং উপরুন্ধতূ’তি ৰদেথা’’তি. সো মাতু সাসনং সুত্ৰা তথা অকাসি. নাগরাপি বহি নিক্খমিতুং অলভন্তা সত্তমে দিৰসে অত্তনো রাজানং মারেত্ৰা তস্স রজ্জং অদংসু. সো ইমং কম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা যাৰাযং পথৰী যোজনমত্তং ¶ উস্সন্না, তাৰ নিরযে পচ্চিত্ৰা চতুন্নং চূল়দ্ৰারানং পিদহিতত্তা ততো চুতো তস্সা এৰ মাতু কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা সত্তমাসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি অন্তোকুচ্ছিস্মিং ৰসিত্ৰা সত্ত দিৰসানি যোনিমুখে তিরিযং নিপজ্জি. এৰং, ভিক্খৰে, সীৰলি, তদা নগরং উপরুন্ধিত্ৰা গহিতকম্মেন এত্তকং কালং নিরযে পচ্চিত্ৰা চতুন্নং চূল়দ্ৰারানং পিদহিতত্তা ততো চুতো তস্সা এৰ মাতু কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা এত্তকং কালং কুচ্ছিযং ৰসি. নৰমধুনো দিন্নত্তা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো জাতোতি.
পুনেকদিৰসং ¶ ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘অহো সামণেরস্স লাভো, অহো পুঞ্ঞং, যেন এককেন পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চকূটাগারসতাদীনি কতানী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ময্হং পুত্তস্স নেৰ পুঞ্ঞং অত্থি, ন পাপং, উভযমস্স পহীন’’ন্তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণৰগ্গে ইমং গাথমাহ –
‘‘যোধ ¶ পুঞ্ঞঞ্চ পাপঞ্চ, উভো সঙ্গমুপচ্চগা;
অসোকং ৰিরজং সুদ্ধং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪১২);
খদিরৰনিযরেৰতত্থেরৰত্থু নৰমং.
১০. অঞ্ঞতরইত্থিৰত্থু
রমণীযানীতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ইত্থিং আরব্ভ কথেসি.
একো কির পিণ্ডপাতিকো ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একং জিণ্ণউয্যানং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোতি. একা নগরসোভিনী ইত্থী পুরিসেন সদ্ধিং ‘‘অহং অসুকট্ঠানং নাম গমিস্সামি, ত্ৰং তত্থ আগচ্ছেয্যাসী’’তি সঙ্কেতং কত্ৰা অগমাসি. সো পুরিসো নাগচ্ছি. সা তস্স আগমনমগ্গং ওলোকেন্তী তং অদিস্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরমানা তং উয্যানং পৰিসিত্ৰা থেরং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নং দিস্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকযমানা অঞ্ঞং কঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অযঞ্চ পুরিসো এৰ, ইমস্স চিত্তং পমোহেস্সামী’’তি তস্স পুরতো ঠত্ৰা পুনপ্পুনং নিৰত্থসাটকং মোচেত্ৰা নিৰাসেতি, কেসে মুঞ্চিত্ৰা বন্ধতি, পাণিং পহরিত্ৰা হসতি. থেরস্স সংৰেগো উপ্পজ্জিত্ৰা সকলসরীরং ফরি. সো ‘‘কিং নু খো ইদ’’ন্তি চিন্তেসি. সত্থাপি ‘‘মম সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি গতস্স ভিক্খুনো কা নু খো পৰত্তী’’তি উপধারেন্তো তং ইত্থিং দিস্ৰা তস্সা অনাচারকিরিযং, থেরস্স চ সংৰেগুপ্পত্তিং ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ তেন সদ্ধিং কথেসি ¶ – ‘‘ভিক্খু, কামগৰেসকানং অরমণট্ঠানমেৰ ৰীতরাগানং রমণট্ঠানং হোতী’’তি ¶ . এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা তস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘রমণীযানি অরঞ্ঞানি, যত্থ ন রমতী জনো;
ৰীতরাগা রমিস্সন্তি, ন তে কামগৰেসিনো’’তি.
তত্থ অরঞ্ঞানীতি সুপুপ্ফিততরুৰনসণ্ডপটিমণ্ডিতানি ৰিমলসলিলসম্পন্নানি অরঞ্ঞানি নাম রমণীযানি. যত্থাতি যেসু অরঞ্ঞেসু ৰিকসিতেসু পদুমৰনেসু গামমক্খিকা ৰিয কামগৰেসকো জনো ন রমতি. ৰীতরাগাতি ৰিগতরাগা পন খীণাসৰা নাম ভমরমধুকরা ৰিয পদুমৰনেসু ¶ তথারূপেসু অরঞ্ঞেসু রমিস্সন্তি. কিং কারণা? ন তে কামপৰেসিনো, যস্মা তে কামগৰেসিনো ন হোন্তীতি অত্থো.
দেসনাৰসানে সো থেরো যথানিসিন্নোৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা থুতিং করোন্তো তথাগতস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা অগমাসীতি.
অঞ্ঞতরইত্থিৰত্থু দসমং.
অরহন্তৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সত্তমো ৰগ্গো.
৮. সহস্সৰগ্গো
১. তম্বদাঠিকচোরঘাতকৰত্থু
সহস্সমপি ¶ ¶ ¶ চে ৰাচাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো তম্বদাঠিকচোরঘাতকং আরব্ভ কথেসি.
একূনপঞ্চসতা কির চোরা গামঘাতকাদীনি করোন্তা জীৰিকং কপ্পেসুং. অথেকো পুরিসো নিব্বিদ্ধপিঙ্গলো তম্বদাঠিকো তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং জীৰিস্সামী’’তি আহ. অথ নং চোরজেট্ঠকস্স দস্সেত্ৰা ‘‘অযম্পি অম্হাকং সন্তিকে ৰসিতুং ইচ্ছতী’’তি আহংসু. অথ নং চোরজেট্ঠকো ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং মাতু থনং ছিন্দিত্ৰা পিতু ৰা গললোহিতং নীহরিত্ৰা খাদনসমত্থো অতিকক্খল়ো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নত্থেতস্স অম্হাকং সন্তিকে ৰসনকিচ্চ’’ন্তি পটিক্খিপি. সো এৰং পটিক্খিত্তোপি আগন্ত্ৰা একং তস্সেৰ অন্তেৰাসিকং উপট্ঠহন্তো আরাধেসি. সো তং আদায চোরজেট্ঠকং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘সামি, ভদ্দকো এস, অম্হাকং উপকারকো, সঙ্গণ্হথ ন’’ন্তি যাচিত্ৰা চোরজেট্ঠকং পটিচ্ছাপেসি. অথেকদিৰসং ¶ নাগরা রাজপুরিসেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা তে চোরে গহেত্ৰা ৰিনিচ্ছযমহামচ্চানং সন্তিকং নযিংসু. অমচ্চা তেসং ফরসুনা সীসচ্ছেদং আণাপেসুং. ততো ‘‘কো নু খো ইমে মারেস্সতী’’তি পরিযেসন্তা তে মারেতুং ইচ্ছন্তং কঞ্চি অদিস্ৰা চোরজেট্ঠকং আহংসু – ‘‘ত্ৰং ইমে মারেত্ৰা জীৰিতঞ্চেৰ লভিস্সসি সম্মানঞ্চ, মারেহি নে’’তি. সোপি অত্তানং নিস্সায ৰসিতত্তা তে মারেতুং ন ইচ্ছি. এতেনূপাযেন একূনপঞ্চসতে পুচ্ছিংসু, সব্বেপি ন ইচ্ছিংসু. সব্বপচ্ছা তং নিব্বিদ্ধপিঙ্গলং তম্বদাঠিকং পুচ্ছিংসু. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তে সব্বেপি মারেত্ৰা জীৰিতঞ্চেৰ সম্মানঞ্চ লভি. এতেনূপাযেন নগরস্স দক্খিণতোপি পঞ্চ চোরসতানি আনেত্ৰা অমচ্চানং দস্সেত্ৰা তেহি তেসম্পি সীসচ্ছেদে আণত্তে চোরজেট্ঠকং আদিং কত্ৰা পুচ্ছন্তা কঞ্চি মারেতুং ইচ্ছন্তং অদিস্ৰা ‘‘পুরিমদিৰসে একো পুরিসো পঞ্চসতে চোরে মারেসি, কহং নু খো সো’’তি. ‘‘অসুকট্ঠানে অম্হেতি দিট্ঠো’’তি ৰুত্তে তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমে মারেহি, সম্মানং লচ্ছসী’’তি আণাপেসুং. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তে সব্বেপি মারেত্ৰা সম্মানং লভি. অথ নং ‘‘ভদ্দকো অযং ¶ পুরিসো, নিবদ্ধং চোরঘাতকমেৰ এতং করিস্সামা’’তি ¶ মন্তেত্ৰা তস্স তং ঠানন্তরং দত্ৰাৰ ¶ সম্মানং করিংসু. সো পচ্ছিমদিসতোপি উত্তরদিসতোপি আনীতে পঞ্চসতে পঞ্চসতে চোরে ঘাতেসিযেৰ. এৰং চতূহি দিসাহি আনীতানি দ্ৰে সহস্সানি মারেত্ৰা ততো পট্ঠায দেৰসিকং একং দ্ৰেতি আনীতে তে মনুস্সে মারেত্ৰা পঞ্চপণ্ণাস সংৰচ্ছরানি চোরঘাতককম্মং অকাসি.
সো মহল্লককালে একপ্পহারেনেৰ সীসং ছিন্দিতুং ন সক্কোতি, দ্ৰে তযো ৰারে পহরন্তো মনুস্সে কিলমেতি. নাগরা চিন্তযিংসু – ‘‘অঞ্ঞোপি চোরঘাতকো উপ্পজ্জিস্সতি, অযং অতিৰিয মনুস্সে কিলমেতি, কিং ইমিনা’’তি তস্স তং ঠানন্তরং হরিংসু. সো পুব্বে চোরঘাতককম্মং করোন্তো ‘‘অহতসাটকে নিৰাসেতুং, নৰসপ্পিনা সঙ্খতং খীরযাগুং পিৰিতুং, সুমনপুপ্ফানি পিলন্ধিতুং, গন্ধে ৰিলিম্পিতু’’ন্তি ইমানি চত্তারি ন লভি. সো ঠানা চাৰিতদিৰসে ‘‘খীরযাগুং মে পচথা’’তি ৰত্ৰা অহতৰত্থসুমনমালাৰিলেপনানি গাহাপেত্ৰা নদিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা অহতৰত্থানি নিৰাসেত্ৰা মালা পিলন্ধিত্ৰা গন্ধেহি অনুলিত্তগত্তো গেহং আগন্ত্ৰা নিসীদি. অথস্স নৰসপ্পিনা সঙ্খতং ¶ খীরযাগুং পুরতো ঠপেত্ৰা হত্থধোৰনোদকং আহরিংসু. তস্মিং খণে সারিপুত্তত্থেরো সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘কত্থ নু খো অজ্জ মযা গন্তব্ব’’ন্তি অত্তনো ভিক্খাচারং ওলোকেন্তো তস্স গেহে খীরযাগুং দিস্ৰা ‘‘করিস্সতি নু খো মে পুরিসো সঙ্গহ’’ন্তি উপধারেন্তো ‘‘মং দিস্ৰা মম সঙ্গহং করিস্সতি, করিত্ৰা চ পন মহাসম্পত্তিং লভিস্সতি অযং কুলপুত্তো’’তি ঞত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং আদায তস্স গেহদ্ৰারে ঠিতমেৰ অত্তানং দস্সেসি.
সো থেরং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো চিন্তেসি – ‘‘মযা চিরং চোরঘাতককম্মং কতং, বহূ মনুস্সা মারিতা, ইদানি মে গেহে খীরযাগু পটিযত্তা, থেরো আগন্ত্ৰা মম গেহদ্ৰারে ঠিতো, ইদানি মযা অয্যস্স দেয্যধম্মং দাতুং ৰট্টতী’’তি পুরতো ঠপিতযাগুং অপনেত্ৰা থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদাপেত্ৰা পত্তে খীরযাগুং আকিরিত্ৰা নৰসপ্পিং আসিঞ্চিত্ৰা থেরং বীজমানো অট্ঠাসি. অথস্স চ দীঘরত্তং অলদ্ধপুব্বতায খীরযাগুং পাতুং বলৰঅজ্ঝাসযো অহোসি. থেরো তস্স অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা ‘‘ত্ৰং, উপাসক, অত্তনো যাগুং পিৰা’’তি ¶ আহ. সো অঞ্ঞস্স হত্থে বীজনিং দত্ৰা যাগুং পিৰি. থেরো বীজমানং পুরিসং ‘‘গচ্ছ, উপাসকমেৰ বীজাহী’’তি আহ. সো বীজিযমানো কুচ্ছিপূরং যাগুং পিৰিত্ৰা আগন্ত্ৰা থেরং বীজমানো ঠত্ৰা কতাহারকিচ্চস্স থেরস্স ¶ পত্তং অগ্গহেসি. থেরো তস্স অনুমোদনং আরভি. সো অত্তনো চিত্তং থেরস্স ধম্মদেসনানুগং কাতুং নাসক্খি. থেরো সল্লক্খেত্ৰা, ‘‘উপাসক, কস্মা চিত্তং দেসনানুগং কাতুং ন সক্কোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, মযা দীঘরত্তং কক্খল়কম্মং কতং, বহূ মনুস্সা মারিতা, তমহং অত্তনো কম্মং অনুস্সরন্তো চিত্তং ¶ অয্যস্স দেসনানুগং কাতুং নাসক্খি’’ন্তি. থেরো ‘‘ৰঞ্চেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং পন ত্ৰং অত্তনো রুচিযা অকাসি, অঞ্ঞেহি কারিতোসী’’তি? ‘‘রাজা মং কারেসি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং নু খো তে, উপাসক, এৰং সন্তে অকুসলং হোতী’’তি? মন্দধাতুকো উপাসকো থেরেনেৰং ৰুত্তে ‘‘নত্থি ময্হং অকুসল’’ন্তি সঞ্ঞী হুত্ৰা তেন হি, ‘‘ভন্তে, ধম্মং কথেথা’’তি. সো থেরে অনুমোদনং করোন্তে একগ্গচিত্তো হুত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সোতাপত্তিমগ্গস্স ওরতো অনুলোমিকং খন্তিং নিব্বত্তেসি. থেরোপি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
উপাসকং থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তমানং একা যক্খিনী ধেনুৰেসেন আগন্ত্ৰা উরে পহরিত্ৰা মারেসি. সো কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘চোরঘাতকো পঞ্চপণ্ণাস ৰস্সানি কক্খল়কম্মং কত্ৰা অজ্জেৰ ততো মুত্তো, অজ্জেৰ থেরস্স ভিক্খং দত্ৰা অজ্জেৰ কালং কতো, কহং নু খো নিব্বত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ¶ , ‘‘ভিক্খৰে, তুসিতপুরে নিব্বত্তো’’তি আহ. ‘‘কিং, ভন্তে, ৰদেথ, এত্তকং কালং এত্তকে মনুস্সে ঘাতেত্ৰা তুসিতৰিমানে নিব্বত্তো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, মহন্তো তেন কল্যাণমিত্তো লদ্ধো, সো সারিপুত্তস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা অনুলোমঞাণং নিব্বত্তেত্ৰা ইতো চুতো তুসিতৰিমানে নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সুভাসিতং সুণিত্ৰান, নগরে চোরঘাতকো;
অনুলোমখন্তিং লদ্ধান, মোদতী তিদিৰং গতো’’তি.
‘‘ভন্তে ¶ , অনুমোদনকথা নাম ন বলৰা, তেন কতং অকুসলকম্মং মহন্তং, কথং এত্তকেন ৰিসেসং নিব্বত্তেসী’’তি. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, ‘মযা দেসিতধম্মস্স অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি মা পমাণং গণ্হথ. একৰাচাপি হি অত্থনিস্সিতা সেয্যাৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সহস্সমপি চে ৰাচা, অনত্থপদসংহিতা;
একং অত্থপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি.
তত্থ সহস্সমপীতি পরিচ্ছেদৰচনং, একং সহস্সং দ্ৰে সহস্সানীতি এৰং সহস্সেন চেপি পরিচ্ছিন্নৰাচা হোন্তি, তা চ পন অনত্থপদসংহিতা আকাসৰণ্ণনাপব্বতৰণ্ণনাৰনৰণ্ণনাদীনি ¶ ¶ পকাসকেহি অনিয্যানদীপকেহি অনত্থকেহি পদেহি সংহিতা যাৰ বহুকা হোতি, তাৰ পাপিকা এৰাতি অত্থো. একং অত্থপদন্তি যং পন ‘‘অযং কাযো, অযং কাযগতাসতি, তিস্সো ৰিজ্জা অনুপ্পত্তো, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি এৰরূপং একং অত্থপদং সুত্ৰা রাগাদিৰূপসমেন উপসম্মতি, তং অত্থসাধকং নিব্বানপ্পটিসংযুত্তং খন্ধধাতুআযতনইন্দ্রিযবলবোজ্ঝঙ্গসতিপট্ঠানপরিদীপকং একম্পি পদং সেয্যোযেৰাতি অত্থো.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
তম্বদাঠিকচোরঘাতকৰত্থু পঠমং.
২. বাহিযদারুচীরিযত্থেরৰত্থু
সহস্সমপি চে গাথাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দারুচীরিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
একস্মিঞ্হি কালে বহূ মনুস্সা নাৰায মহাসমুদ্দং পক্খন্দিত্ৰা অন্তোমহাসমুদ্দে ভিন্নায নাৰায মচ্ছকচ্ছপভক্খা ¶ অহেসুং. একোৰেত্থ একং ফলকং গহেত্ৰা ৰাযমন্তো সুপ্পারকপট্টনতীরং ওক্কমি, তস্স নিৰাসনপারুপনং নত্থি. সো অঞ্ঞং কিঞ্চি অপস্সন্তো সুক্খকট্ঠদণ্ডকে ৰাকেহি পলিৰেঠেত্ৰা নিৰাসনপারুপনং কত্ৰা দেৰকুলতো কপালং ¶ গহেত্ৰা সুপ্পারকপট্টনং অগমাসি, মনুস্সা তং দিস্ৰা যাগুভত্তাদীনি দত্ৰা ‘‘অযং একো অরহা’’তি সম্ভাৰেসুং. সো ৰত্থেসু উপনীতেসু ‘‘সচাহং নিৰাসেস্সামি ৰা পারুপিস্সামি ৰা, লাভসক্কারো মে পরিহাযিস্সতী’’তি তানি ৰত্থানি পটিক্খিপিত্ৰা দারুচীরানেৰ পরিদহি. অথস্স বহূহি ‘‘অরহা অরহা’’তি ৰুচ্চমানস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি ‘‘যে খো কেচি লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অহং তেসং অঞ্ঞতরো’’তি. অথস্স পুরাণসালোহিতা দেৰতা এৰং চিন্তেসি.
পুরাণসালোহিতাতি পুব্বে একতো কতসমণধম্মা. পুব্বে কির কস্সপদসবলস্স সাসনে ওসক্কমানে সামণেরাদীনং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা সত্ত ভিক্খূ সংৰেগপ্পত্তা ‘‘যাৰ সাসনস্স অন্তরধানং ন হোতি, তাৰ অত্তনো পতিট্ঠং করিস্সামা’’তি সুৰণ্ণচেতিযং ৰন্দিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিট্ঠা একং পব্বতং দিস্ৰা ‘‘জীৰিতে সালযা ¶ নিৰত্তন্তু. নিরালযা ইমং পব্বতং অভিরুহন্তূ’’তি ¶ ৰত্ৰা নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা সব্বেপি তং অভিরুয্হ নিস্সেণিং পাতেত্ৰা সমণধম্মং করিংসু. তেসু সঙ্ঘত্থেরো একরত্তাতিক্কমেনেৰ অরহত্তং পাপুণি. সো অনোতত্তদহে নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা তে ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, ইমং দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰা ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথা’’তি. কিং পন, ভন্তে, অম্হেহি এৰং কতিকা কতা ‘‘যো পঠমং অরহত্তং পাপুণাতি, তেনাভতং পিণ্ডপাতং অৰসেসা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি? ‘‘নো হেতং, আৰুসো’’তি. ‘‘তেন হি সচে মযম্পি তুম্হে ৰিয ৰিসেসং নিব্বত্তেস্সাম, সযং আহরিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি ন ইচ্ছিংসু. দুতিযদিৰসে দুতিযত্থেরো অনাগামিফলং পাপুণি. সোপি তথেৰ পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা ইতরে নিমন্তেসি. তে এৰমাহংসু – ‘‘কিং পন, ভন্তে, অম্হেহি এৰং কতিকা কতা ‘মহাথেরেন আভতং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা অনুথেরেন আভতং ভুঞ্জিস্সামা’’’তি? ‘‘নো হেতং, আৰুসো’’তি. ‘‘এৰং সন্তে তুম্হে ৰিয মযম্পি ৰিসেসং নিব্বত্তেত্ৰা অত্তনো পুরিসকারেন ভুঞ্জিতুং সক্কোন্তা ভুঞ্জিস্সামা’’তি ন ইচ্ছিংসু. তেসু অরহত্তং পত্তো ভিক্খু পরিনিব্বাযি, অনাগামী ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. ইতরে ¶ পঞ্চ থেরা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তা সুস্সিত্ৰা সত্তমে দিৰসে কালং কত্ৰা ¶ দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ততো চৰিত্ৰা তত্থ তত্থ কুলঘরেসু নিব্বত্তিংসু. তেসু একো পুক্কুসাতি রাজা (ম. নি. ৩.৩৪২) অহোসি, একো কুমারকস্সপো (ম. নি. ১.২৪৯), একো দারুচীরিযো (উদা. ১০), একো দব্বো মল্লপুত্তো (পারা. ৩৮০; উদা. ৭৯) একো সভিযো পরিব্বাজকোতি (সু. নি. সভিযসুত্তং). তত্থ যো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো ভিক্খু তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘পুরাণসালোহিতা দেৰতা’’তি.
তস্স হি ব্রহ্মুনো এতদহোসি – ‘‘অযং মযা সদ্ধিং নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা পব্বতং অভিরুহিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি, ইদানি ইমং লদ্ধিং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিনস্সেয্য, সংৰেজেস্সামি ন’’ন্তি. অথ নং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘নেৰ খো ত্ৰং, বাহিয, অরহা, নপি অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো, সাপি তে পটিপদা নত্থি, যায ত্ৰং অরহা ৰা অস্স অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি. বাহিযো আকাসে ঠত্ৰা কথেন্তং মহাব্রহ্মানং ওলোকেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং কম্মং কতং, অহং ‘অরহন্তোম্হী’তি চিন্তেসিং, অযঞ্চ মং ‘ন ত্ৰং অরহা, নপি অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নোসী’তি ৰদতি, অত্থি নু খো ¶ লোকে অঞ্ঞো অরহা’’তি. অথ নং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি নু খো এতরহি দেৰতে লোকে অরহা ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি. অথস্স দেৰতা আচিক্খি – ‘‘অত্থি, বাহিয, উত্তরেসু জনপদেসু সাৰত্থি নাম নগরং, তত্থ সো ভগৰা এতরহি ৰিহরতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো. সো হি, বাহিয, ভগৰা অরহা চেৰ অরহত্তত্থায চ ধম্মং দেসেতী’’তি.
বাহিযো ¶ রত্তিভাগে দেৰতায কথং সুত্ৰা সংৰিগ্গমানসো তং খণংযেৰ সুপ্পারকা নিক্খমিত্ৰা একরত্তিৰাসেন সাৰত্থিং অগমাসি, সব্বং ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং একরত্তিৰাসেনেৰ অগমাসি. গচ্ছন্তো চ পন দেৰতানুভাৰেন গতো. ‘‘বুদ্ধানুভাৰেনা’’তিপি ৰদন্তিযেৰ. তস্মিং পন খণে সত্থা সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিট্ঠো হোতি. সো ভুত্তপাতরাসে কাযআলসিযৰিমোচনত্থং অব্ভোকাসে চঙ্কমন্তে সম্বহুলে ভিক্খূ ‘‘কহং এতরহি সত্থা’’তি পুচ্ছি. ভিক্খূ ‘‘ভগৰা সাৰত্থিং পিণ্ডায পৰিট্ঠো’’তি ৰত্ৰা তং পুচ্ছিংসু – ‘‘ত্ৰং পন কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘সুপ্পারকা আগতোম্হী’’তি. ‘‘কদা ¶ নিক্খন্তোসী’’তি? ‘‘হিয্যো সাযং ¶ নিক্খন্তোম্হী’’তি. ‘‘দূরতোসি আগতো, নিসীদ, তৰ পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা থোকং ৰিস্সমাহি, আগতকালে সত্থারং দক্খিস্সসী’’তি. ‘‘অহং, ভন্তে, সত্থু ৰা অত্তনো ৰা জীৰিতন্তরাযং ন জানামি, একরত্তেনেৰম্হি কত্থচি অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰা ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং আগতো, সত্থারং পস্সিত্ৰাৰ ৰিস্সমিস্সামী’’তি. সো এৰং ৰত্ৰা তরমানরূপো সাৰত্থিং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অনোপমায বুদ্ধসিরিযা পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা ‘‘চিরস্সং ৰত মে গোতমো সম্মাসম্বুদ্ধো দিট্ঠো’’তি দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতসরীরো গন্ত্ৰা অন্তরৰীথিযমেৰ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা গোপ্ফকেসু দল়্হং গহেত্ৰা এৰমাহ – ‘‘দেসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্মং, যং মমস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘অকালো খো তাৰ, বাহিয, অন্তরঘরং পৰিট্ঠম্হা পিণ্ডাযা’’তি পটিক্খিপি.
তং সুত্ৰা বাহিযো, ভন্তে, সংসারে সংসরন্তেন কবল়ীকারাহারো ন অলদ্ধপুব্বো, তুম্হাকং ৰা ময্হং ৰা জীৰিতন্তরাযং ন জানামি, দেসেতু মে ধম্মন্তি. সত্থা দুতিযম্পি পটিক্খিপিযেৰ. এৰং কিরস্স অহোসি – ‘‘ইমস্স মং দিট্ঠকালতো পট্ঠায সকলসরীরং পীতিযা নিরন্তরং অজ্ঝোত্থটং হোতি, বলৰপীতিৰেগো ধম্মং সুত্ৰাপি ন সক্খিস্সতি পটিৰিজ্ঝিতুং, মজ্ঝত্তুপেক্খায তাৰ ¶ তিট্ঠতু, একরত্তেনেৰ ৰীসযোজনসতিকং মগ্গং আগতত্তা দরথোপিস্স বলৰা, সোপি তাৰ পটিপ্পস্সম্ভতূ’’তি. তস্মা দ্ৰিক্খত্তুং পটিক্খিপিত্ৰা ততিযং যাচিতো অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ ‘‘তস্মাতিহ তে, বাহিয, এৰং সিক্খিতব্বং ‘দিট্ঠে দিট্ঠমত্তং ভৰিস্সতী’’’তিআদিনা (উদা. ১০) নযেন ধম্মং দেসেসি. সো সত্থু ধম্মং সুণন্তোযেৰ সব্বাসৰে খেপেত্ৰা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. তাৰদেৰ চ পন ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচি, ‘‘পরিপুণ্ণং তে পত্তচীৰর’’ন্তি পুট্ঠো ‘‘ন পরিপুণ্ণ’’ন্তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘তেন হি পত্তচীৰরং পরিযেসাহী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
‘‘সো কির ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মং করোন্তো ‘ভিক্খুনা নাম অত্তনা পচ্চযে ¶ লভিত্ৰা অঞ্ঞং অনোলোকেত্ৰা সযমেৰ পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’তি একভিক্খুস্সাপি পত্তেন ৰা চীৰরেন ৰা সঙ্গহং ন অকাসি ¶ , তেনস্স ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং ন উপজ্জিস্সতী’’তি ঞত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেন পব্বজ্জং ন অদাসি. তম্পি পত্তচীৰরং পরিযেসমানমেৰ একা যক্খিনী ধেনুরূপেন আগন্ত্ৰা উরম্হি পহরিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসি. সত্থা পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং নিক্খন্তো বাহিযস্স ¶ সরীরং সঙ্কারট্ঠানে পতিতং দিস্ৰা ভিক্খূ আণাপেসি, ‘‘ভিক্খৰে, একস্মিং গেহদ্ৰারে ঠত্ৰা মঞ্চকং আহরাপেত্ৰা ইমং সরীরং নগরতো নীহরিত্ৰা ঝাপেত্ৰা থূপং করোথা’’তি. ভিক্খূ তথা করিংসু, কত্ৰা চ পন ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনা কতকিচ্চং আরোচেত্ৰা তস্স অভিসম্পরাযং পুচ্ছিংসু. অথ নেসং ভগৰা তস্স পরিনিব্বুতভাৰং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং খিপ্পাভিঞ্ঞানং যদিদং বাহিযো দারুচীরিযো’’তি (অ. নি. ১.২১৬) এতদগ্গে ঠপেসি. অথ নং ভিক্খূ পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, তুম্হে ‘বাহিযো অরহত্তং পত্তো’তি ৰদেথ, কদা সো অরহত্তং পত্তো’’তি? ‘‘মম ধম্মং সুতকালে, ভিক্খৰে’’তি. ‘‘কদা পনস্স, ভন্তে, তুম্হেহি ধম্মো কথিতো’’তি? ‘‘পিণ্ডায চরন্তেন অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা’’তি. ‘‘অপ্পমত্তকো হি, ভন্তে, তুম্হেহি অন্তরৰীথিযং ঠত্ৰা কথিতধম্মো কথং সো তাৰত্তকেন ৰিসেসং নিব্বত্তেসী’’তি, অথ নে সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, মম ধম্মং ‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি মা পমাণং গণ্হথ. অনেকানিপি হি গাথাসহস্সানি অনত্থনিস্সিতানি ন সেয্যো, অত্থনিস্সিতং পন একম্পি গাথাপদং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘সহস্সমপি চে গাথা, অনত্থপদসংহিতা;
একং গাথাপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতী’’তি.
তত্থ ¶ একং গাথাপদং সেয্যোতি ‘‘অপ্পমাদো অমতপদং…পে… যথা মযা’’তি (ধ. প. ২১) এৰরূপা একা গাথাপি সেয্যোতি অত্থো. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
বাহিযদারুচীরিযত্থেরৰত্থু দুতিযং.
৩. কুণ্ডলকেসিত্থেরীৰত্থু
যো ¶ ¶ চ গাথাসতং ভাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুণ্ডলকেসিং আরব্ভ কথেসি.
রাজগহে কির একা সেট্ঠিধীতা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা অহোসি দস্সনীযা পাসাদিকা. তস্মিঞ্চ ৰযে ঠিতা নারিযো পুরিসজ্ঝাসযা হোন্তি পুরিসলোলা. অথ নং মাতাপিতরো সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে সিরিগব্ভে নিৰাসাপেসুং. একমেৰস্সা দাসিং পরিচারিকং অদংসু. অথেকং কুলপুত্তং চোরকম্মং করোন্তং গহেত্ৰা পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে কসাহি পহরিত্ৰা আঘাতনং নযিংসু. সেট্ঠিধীতা মহাজনস্স সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি পাসাদতলে ঠত্ৰা ওলোকেন্তী তং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তা ¶ হুত্ৰা তং পত্থযমানা আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. অথ নং মাতা পুচ্ছি – ‘‘কিং ইদং, অম্মা’’তি? ‘‘সচে এতং ‘চোরো’তি গহেত্ৰা নিয্যমানং পুরিসং লভিস্সামি, জীৰিস্সামি. নো চে লভিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থি, ইধেৰ মরিস্সামী’’তি. ‘‘অম্ম, মা এৰং করি, অম্হাকং জাতিযা চ গোত্তেন চ ভোগেন চ সদিসং অঞ্ঞং সামিকং লভিস্সসী’’তি. ‘‘ময্হং অঞ্ঞেন কিচ্চং নত্থি, ইমং অলভমানা মরিস্সামী’’তি. মাতা ধীতরং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তী পিতুনো আরোচেসি. সোপি নং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং সক্কা কাতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা তং চোরং গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স রাজপুরিসস্স সহস্সভণ্ডিকং পেসেসি – ‘‘ইমং গহেত্ৰা এতং পুরিসং ময্হং দেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি কহাপণে গহেত্ৰা তং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞং মারেত্ৰা ‘‘মারিতো, দেৰ, চোরো’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. সেট্ঠিপি তস্স ধীতরং অদাসি.
সা ততো পট্ঠায ‘‘সামিকং আরাধেস্সামী’’তি সব্বাভরণপটিমণ্ডিতা সযমেৰ তস্স যাগুআদীনি সংৰিদহতি, চোরো কতিপাহচ্চযেন চিন্তেসি – ‘‘কদা নু খো ইমং মারেত্ৰা এতিস্সা আভরণানি গহেত্ৰা একস্মিং সুরাগেহে ৰিক্কিণিত্ৰা খাদিতুং লভিস্সামী’’তি? সো ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি চিন্তেত্ৰা আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি, অথ নং সা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং তে, সামি, রুজ্জতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন কিঞ্চি মে, ভদ্দেতি, কচ্চি পন মে মাতাপিতরো তুয্হং কুদ্ধা’’তি? ‘‘ন কুজ্ঝন্তি, ভদ্দে’’তি ¶ . অথ ‘‘কিং নামেত’’ন্তি? ‘‘ভদ্দে, অহং তং দিৰসং বন্ধিত্ৰা নিয্যমানো ¶ চোরপপাতে অধিৰত্থায দেৰতায বলিকম্মং পটিস্সুণিত্ৰা জীৰিতং লভিং, ত্ৰম্পি মযা তস্সা এৰ আনুভাৰেন লদ্ধা, ‘তং মে দেৰতায বলিকম্মং ঠপিত’ন্তি চিন্তেমি, ভদ্দে’’তি. ‘‘সামি, মা চিন্তযি, করিস্সামি বলিকম্মং, ৰদেহি ¶ , কেনত্থো’’তি? ‘‘অপ্পোদকমধুপাযসেন চ লাজপঞ্চমকপুপ্ফেহি চা’’তি. ‘‘সাধু, সামি, অহং পটিযাদেস্সামী’’তি সা সব্বং বলিকম্মং পটিযাদেত্ৰা ‘‘এহি, সামি, গচ্ছামা’’তি আহ. ‘‘তেন হি, ভদ্দে, তৰ ঞাতকে নিৰত্তেত্ৰা মহগ্ঘানি ৰত্থাভরণানি গহেত্ৰা অত্তানং অলঙ্করোহি, হসন্তা কীল়ন্তা সুখং গমিস্সামা’’তি. সা তথা অকাসি.
অথ নং সো পব্বতপাদং গতকালে আহ – ‘‘ভদ্দে, ইতো পরং উভোৰ জনা গমিস্সাম, সেসজনং যানকেন সদ্ধিং নিৰত্তাপেত্ৰা বলিকম্মভাজনং সযং উক্খিপিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. সা তথা অকাসি. চোরো তং গহেত্ৰা চোরপপাতপব্বতং অভিরুহি. তস্স হি একেন পস্সেন মনুস্সা অভিরুহন্তি, একং পস্সং ছিন্নপপাতং. পব্বতমত্থকে ঠিতা তেন পস্সেন চোরে পাতেন্তি. তে খণ্ডাখণ্ডং হুত্ৰা ভূমিযং পতন্তি. তস্মা ‘‘চোরপপাতো’’তি ৰুচ্চতি. সা তস্স পব্বতস্স মত্থকে ঠত্ৰা ‘‘বলিকম্মং তে, সামি, করোহী’’তি আহ. সো তুণ্হী অহোসি. পুন তায ¶ ‘‘কস্মা, সামি, তুণ্হীভূতোসী’’তি ৰুত্তে তং আহ – ‘‘ন ময্হং বলিকম্মেনত্থো, ৰঞ্চেত্ৰা পন তং আদায আগতোম্হী’’তি. ‘‘কিং কারণা, সামী’’তি? ‘‘তং মারেত্ৰা তৰ আভরণানি গহেত্ৰা পলাযনত্থাযা’’তি. সা মরণভযতজ্জিতা আহ – ‘‘সামি, অহঞ্চ আভরণানি চ তৰ সন্তকানেৰ, কস্মা এৰং ৰদেসী’’তি? সো, ‘‘মা এৰং করোহী’’তি, পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি ‘‘মারেমি এৰা’’তি আহ. ‘‘এৰং সন্তে কিং তে মম মরণেন? ইমানি আভরণানি গহেত্ৰা ময্হং জীৰিতং দেহি, ইতো পট্ঠায মং ‘মতা’তি ধারেহি, দাসী ৰা তে হুত্ৰা কম্মং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ইদং সুৰণ্ণকেযূরং, মুত্তা ৰেল়ুরিযা বহূ;
সব্বং হরস্সু ভদ্দন্তে, মং চ দাসীতি সাৰযা’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.২৭);
তং ¶ সুত্ৰা চোরো ‘‘এৰং কতে ত্ৰং গন্ত্ৰা মাতাপিতূনং আচিক্খিস্সসি, মারেস্সামিযেৰ, মা ত্ৰং বাল়্হং পরিদেৰসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মা বাল়্হং পরিদেৰেসি, খিপ্পং বন্ধাহি ভণ্ডিকং;
ন তুয্হং জীৰিতং অত্থি, সব্বং গণ্হামি ভণ্ডক’’ন্তি. –
সা ¶ চিন্তেসি – ‘‘অহো ইদং কম্মং ভারিযং. পঞ্ঞা নাম ন পচিত্ৰা খাদনত্থায কতা, অথ খো ৰিচারণত্থায কতা, জানিস্সামিস্স কত্তব্ব’’ন্তি, অথ নং আহ – ‘‘সামি, যদা ত্ৰং ¶ ‘চোরো’তি গহেত্ৰা নীযসি, তদাহং মাতাপিতূনং আচিক্খিং, তে সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তং আহরাপেত্ৰা গেহে করিংসু. ততো পট্ঠায অহং তুয্হং উপকারিকা, অজ্জ মে সুদিট্ঠং কত্ৰা অত্তানং ৰন্দিতুং দেহী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভদ্দে, সুদিট্ঠং কত্ৰা ৰন্দাহী’’তি ৰত্ৰা পব্বতন্তে অট্ঠাসি. অথ নং সা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা, ‘‘সামি, ইদং তে পচ্ছিমদস্সনং, ইদানি তুয্হং ৰা মম দস্সনং, ময্হং ৰা তৰ দস্সনং নত্থী’’তি পুরতো চ পচ্ছতো চ আলিঙ্গিত্ৰা পমত্তং হুত্ৰা পব্বতন্তে ঠিতং পিট্ঠিপস্সে ঠত্ৰা একেন হত্থেন খন্ধে গহেত্ৰা একেন পিট্ঠিকচ্ছায গহেত্ৰা পব্বতপপাতে খিপি. সো পব্বতকুচ্ছিযং পটিহতো খণ্ডাখণ্ডিকং হুত্ৰা ভূমিযং পতি. চোরপপাতমত্থকে অধিৰত্থা দেৰতা তেসং দ্ৰিন্নম্পি কিরিযং দিস্ৰা তস্সা ইত্থিযা সাধুকারং দত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ন হি সব্বেসু ঠানেসু, পুরিসো হোতি পণ্ডিতো;
ইত্থীপি পণ্ডিতা হোতি, তত্থ তত্থ ৰিচক্খণা’’তি. (অপ. থেরী ২.৩.৩১);
সাপি ¶ চোরং পপাতে খিপিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং গেহং গমিস্সামি, ‘সামিকো তে কুহি’ন্তি পুচ্ছিস্সন্তি, সচাহং এৰং পুট্ঠা ‘মারিতো মে’তি ৰক্খামি, ‘দুব্বিনীতে সহস্সং দত্ৰা তং আহরাপেত্ৰা ইদানি নং মারেসী’তি মং মুখসত্তীহি ৰিজ্ঝিস্সন্তি, ‘আভরণত্থায সো মং মারেতুকামো অহোসী’তি ৰুত্তেপি ন সদ্দহিস্সন্তি, অলং মে গেহেনা’’তি তত্থেৰাভরণানি ছড্ডেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অনুপুব্বেন ৰিচরন্তী একং পরিব্বাজকানং অস্সমং পত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজ্জং দেথা’’তি আহ. অথ নং পব্বাজেসুং. সা পব্বজিত্ৰাৰ পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং পব্বজ্জায কিং উত্তম’’ন্তি? ‘‘ভদ্দে, দসসু ৰা কসিণেসু পরিকম্মং কত্ৰা ঝানং নিব্বত্তেতব্বং ¶ , ৰাদসহস্সং ৰা উগ্গণ্হিতব্বং, অযং অম্হাকং পব্বজ্জায উত্তমত্থো’’তি. ‘‘ঝানং তাৰ নিব্বত্তেতুং অহং ন সক্খিস্সামি, ৰাদসহস্সং পন উগ্গণ্হিস্সামি, অয্যা’’তি. অথ নং তে ৰাদসহস্সং উগ্গণ্হাপেত্ৰা ‘‘উগ্গহিতং তে সিপ্পং, ইদানি ত্ৰং জম্বুদীপতলে ৰিচরিত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং পঞ্হং কথেতুং সমত্থং ওলোকেহী’’তি তস্স হত্থে জম্বুসাখং ¶ দত্ৰা উয্যোজেসুং – ‘‘গচ্ছ, ভদ্দে, সচে কোচি গিহিভূতো তযা সদ্ধিং পঞ্হং কথেতুং সক্কোতি, তস্সেৰ পাদপরিচারিকা ভৰাহি, সচে পব্বজিতো সক্কোতি, তস্স সন্তিকে পব্বজাহী’’তি.
সা নামেন জম্বুপরিব্বাজিকা নাম হুত্ৰা ততো নিক্খমিত্ৰা দিট্ঠে দিট্ঠে পঞ্হং পুচ্ছন্তী ৰিচরতি. তায সদ্ধিং কথেতুং সমত্থো নাম নাহোসি. ‘‘ইতো জম্বুপরিব্বাজিকা আগচ্ছতী’’তি ¶ সুত্ৰাৰ মনুস্সা পলাযন্তি. সা গামং ৰা নিগমং ৰা ভিক্খায পৰিসন্তী গামদ্ৰারে ৰালুকরাসিং কত্ৰা তত্থ জম্বুসাখং ঠপেত্ৰা ‘‘মযা সদ্ধিং কথেতুং সমত্থো জম্বুসাখং মদ্দতূ’’তি ৰত্ৰা গামং পাৰিসি. তং ঠানং উপসঙ্কমিতুং সমত্থো নাম নাহোসি. সাপি মিলাতায জম্বুসাখায অঞ্ঞং জম্বুসাখং গণ্হাতি, ইমিনা নীহারেন ৰিচরন্তী সাৰত্থিং পত্ৰা গামদ্ৰারে ৰালুকরাসিং কত্ৰা জম্বুসাখং ঠপেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্ৰা ভিক্খায পাৰিসি. সম্বহুলা গামদারকা জম্বুসাখং পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তদা সারিপুত্তত্থেরো পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চো নগরা নিক্খন্তো তে দারকে জম্বুসাখং পরিৰারেত্ৰা ঠিতে দিস্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছি. দারকা থেরস্স তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. ‘‘তেন হি দারকা ইমং সাখং মদ্দথা’’তি. ‘‘ভাযাম, ভন্তে’’তি ¶ . ‘‘অহং পঞ্হং কথেস্সামি, মদ্দথ তুম্হে’’তি. তে থেরস্স ৰচনেন সঞ্জাতুস্সাহা তথা কত্ৰা মদ্দন্তা জম্বুসাখং উক্খিপিংসু. পরিব্বাজিকা আগন্ত্ৰা তে পরিভাসিত্ৰা ‘‘তুম্হেহি সদ্ধিং মম পঞ্হেন কিচ্চং নত্থি, কস্মা মে সাখং মদ্দথা’’তি আহ. ‘‘অয্যেনম্হা মদ্দাপিতা’’তি আহংসু. ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি মে সাখা মদ্দাপিতা’’তি? ‘‘আম, ভগিনী’’তি. ‘‘তেন হি মযা সদ্ধিং পঞ্হং কথেথা’’তি. ‘‘সাধু কথেস্সামী’’তি.
সা ৰড্ঢমানকচ্ছাযায পঞ্হং পুচ্ছিতুং থেরস্স সন্তিকং অগমাসি, সকলনগরং সঙ্খুভি. ‘‘দ্ৰিন্নং পণ্ডিতানং কথং সুণিস্সামা’’তি নাগরা তায সদ্ধিংযেৰ গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. পরিব্বাজিকা থেরং ¶ আহ – ‘‘ভন্তে, পুচ্ছামি তে পঞ্হ’’ন্তি. ‘‘পুচ্ছ, ভগিনী’’তি. সা ৰাদসহস্সং পুচ্ছি, পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং থেরো ৰিস্সজ্জেসি. অথ নং থেরো আহ – ‘‘এত্তকা এৰ তে পঞ্হা, অঞ্ঞেপি অত্থী’’তি? ‘‘এত্তকা এৰ, ভন্তে’’তি. ‘‘তযা বহূ পঞ্হা পুট্ঠা, মযম্পি একং পুচ্ছাম, ৰিস্সজ্জিস্সসি নো’’তি? ‘‘জানমানা ৰিস্সজ্জিস্সামি পুচ্ছথ, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘একং নাম ¶ কি’’ন্তি (খু. পা. ৪.১) পঞ্হং পুচ্ছি. সা ‘‘এৰং নামেস ৰিস্সজ্জেতব্বো’’তি অজানন্তী ‘‘কিং নামেতং, ভন্তে’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধপঞ্হো নাম, ভগিনী’’তি. ‘‘ময্হম্পি তং দেথ, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে মাদিসা ভৰিস্সসি, দস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি মং পব্বাজেথা’’তি. থেরো ভিক্খুনীনং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সা পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদা কুণ্ডলকেসিত্থেরী নাম হুত্ৰা কতিপাহচ্চযেনেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘কুণ্ডলকেসিত্থেরিযা ধম্মস্সৰনঞ্চ বহুং নত্থি, পব্বজিতকিচ্চঞ্চস্সা মত্থকং পত্তং, একেন কির চোরেন সদ্ধিং মহাসঙ্গামং কত্ৰা জিনিত্ৰা আগতা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ¶ ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, মযা দেসিতধম্মং ‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা’তি পমাণং মা গণ্হথ, অনত্থকং পদসতম্পি সেয্যো ন হোতি, ধম্মপদং পন একম্পি সেয্যোৰ. অৰসেসচোরে জিনন্তস্স চ জযো নাম ন হোতি, অজ্ঝত্তিককিলেসচোরে জিনন্তস্সেৰ পন জযো নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যো চ গাথাসতং ভাসে, অনত্থপদসংহিতা;
একং ধম্মপদং সেয্যো, যং সুত্ৰা উপসম্মতি.
‘‘যো ¶ সহস্সং সহস্সেন, সঙ্গামে মানুসে জিনে;
একঞ্চ জেয্যমত্তানং, স ৰে সঙ্গামজুত্তমো’’তি.
তত্থ গাথাসতন্তি যো চ পুগ্গলো সতপরিচ্ছেদা বহূপি গাথা ভাসেয্যাতি অত্থো. অনত্থপদসংহিতাতি আকাসৰণ্ণনাদিৰসেন অনত্থকেহি পদেহি সংহিতা. ধম্মপদন্তি অত্থসাধকং খন্ধাদিপটিসংযুত্তং, ‘‘চত্তারিমানি পরিব্বাজকা ধম্মপদানি. কতমানি চত্তারি? অনভিজ্ঝা পরিব্বাজকা ধম্মপদং, অব্যাপাদো পরিব্বাজকা ধম্মপদং, সম্মাসতি পরিব্বাজকা ধম্মপদং ¶ , সম্মাসমাধি পরিব্বাজকা ধম্মপদ’’ন্তি (অ. নি. ৪.৩০) এৰং ৰুত্তেসু চতূসু ধম্মপদেসু একম্পি ধম্মপদং সেয্যো. যো সহস্সং সহস্সেনাতি যো একো সঙ্গামযোধো সহস্সেন গুণিতং সহস্সং মানুসে একস্মিং সঙ্গামে জিনেয্য, দসমনুস্সসতসহস্সং জিনিত্ৰা জযং আহরেয্য, অযম্পি সঙ্গামজিনতং উত্তমো পৰরো নাম ন হোতি. একঞ্চ জেয্যমত্তানন্তি যো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু অজ্ঝত্তিককম্মট্ঠানং সম্মসন্তো অত্তনো লোভাদিকিলেসজযেন অত্তানং জিনেয্য ¶ . স ৰে সঙ্গামজুত্তমোতি সো সঙ্গামজিনানং উত্তমো পৰরো সঙ্গামসীসযোধোতি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
কুণ্ডলকেসিত্থেরীৰত্থু ততিযং.
৪. অনত্থপুচ্ছকব্রাহ্মণৰত্থু
অত্তা হৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনত্থপুচ্ছকং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
সো ¶ কির ব্রাহ্মণো ‘‘কিং নু খো সম্মাসম্বুদ্ধো অত্থমেৰ জানাতি, উদাহু অনত্থম্পি, পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, তুম্হে অত্থমেৰ জানাথ মঞ্ঞে, নো অনত্থ’’ন্তি? ‘‘অত্থঞ্চাহং, ব্রাহ্মণ, জানামি অনত্থঞ্চা’’তি. ‘‘তেন হি মে অনত্থং কথেথা’’তি. অথস্স সত্থা ইমং গাথমাহ –
‘‘উস্সূরসেয্যং আলস্যং, চণ্ডিক্কং দীঘসোণ্ডিযং;
একস্সদ্ধানগমনং পরদারূপসেৰনং;
এতং ব্রাহ্মণ সেৰস্সু, অনত্থং তে ভৰিস্সতী’’তি.
তং সুত্ৰা ব্রাহ্মণো সাধুকারমদাসি ‘‘সাধু সাধু, গণাচরিয, গণজেট্ঠক, তুম্হে অত্থঞ্চ জানাথ অনত্থঞ্চা’’তি ¶ . ‘‘এৰং খো, ব্রাহ্মণ, অত্থানত্থজাননকো নাম মযা সদিসো নত্থী’’তি. অথস্স সত্থা অজ্ঝাসযং উপধারেত্ৰা, ‘‘ব্রাহ্মণ, কেন কম্মেন জীৰসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জূতকম্মেন, ভো গোতমা’’তি. ‘‘কিং পন তে জযো হোতি পরাজযো’’তি ¶ . ‘‘জযোপি হোতি পরাজযোপী’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, অপ্পমত্তকো এস, পরং জিনন্তস্স জযো নাম ন সেয্যো. যো পন কিলেসজযেন অত্তানং জিনাতি, তস্স জযো সেয্যো. ন হি তং জযং কোচি অপজযং কাতুং সক্কোতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘অত্তা হৰে জিতং সেয্যো, যা চাযং ইতরা পজা;
অত্তদন্তস্স পোসস্স, নিচ্চং সঞ্ঞতচারিনো.
‘‘নেৰ দেৰো ন গন্ধব্বো, ন মারো সহ ব্রহ্মুনা;
জিতং অপজিতং কযিরা, তথারূপস্স জন্তুনো’’তি.
তত্থ হৰেতি নিপাতো. জিতন্তি লিঙ্গৰিপল্লাসো, অত্তনো কিলেসজযেন অত্তা জিতো সেয্যোতি অত্থো. যা চাযং ইতরা পজাতি যা পনাযং অৰসেসা পজা জূতেন ৰা ¶ ধনহরণেন ৰা সঙ্গামেন ৰা বলাভিভৰেন ৰা জিতা ভৰেয্য, তং জিনন্তেন যং জিতং, ন তং সেয্যোতি অত্থো. কস্মা পন তদেৰ জিতং সেয্যো, ইদং ন সেয্যোতি? যস্মা অত্তদন্তস্স…পে… তথারূপস্স জন্তুনোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যস্মা হি য্ৰাযং নিক্কিলেসতায অত্তদন্তো পোসো, তস্স অত্তদন্তস্স কাযাদীহি নিচ্চং সঞ্ঞতচারিনো এৰরূপস্স ইমেহি কাযসঞ্ঞমাদীহি সঞ্ঞতস্স জন্তুনো দেৰো ৰা গন্ধব্বো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মুনা সহ উট্ঠহিত্ৰা ‘‘অহমস্স জিতং অপজিতং ¶ করিস্সামি, মগ্গভাৰনায পহীনে কিলেসে পুন উপ্পাদেস্সামী’’তি ঘটেন্তোপি ৰাযমন্তোপি যথা ধনাদীহি পরাজিতো পক্খন্তরো হুত্ৰা ইতরেন জিতং পুন জিনন্তো অপজিতং করেয্য, ‘‘এৰং অপজিতং কাতুং নেৰ সক্কুণেয্যা’’তি.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
অনত্থপুচ্ছকব্রাহ্মণৰত্থু চতুত্থং.
৫. সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণৰত্থু
মাসে ¶ ¶ মাসেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
থেরো কির তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা আহ – ‘‘কিং নু খো, ব্রাহ্মণ, কিঞ্চিদেৰ কুসলং করোসী’’তি? ‘‘করোমি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘মাসে মাসে সহস্সপরিচ্চাগেন দানং দম্মী’’তি. ‘‘কস্স দেসী’’তি? ‘‘নিগণ্ঠানং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পত্থযন্তো’’তি? ‘‘ব্রহ্মলোকং, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন ব্রহ্মলোকস্স অযং মগ্গো’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কো এৰমাহা’’তি? ‘‘আচরিযেহি মে কথিতং, ভন্তে’’তি. ‘‘নো ত্ৰং ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং জানাসি, নাপি তে আচরিযা, সত্থাৰ একো জানাতি, এহি, ব্রাহ্মণ, ব্রহ্মলোকস্স তে মগ্গং কথাপেস্সামী’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অযং ব্রাহ্মণো এৰমাহা’’তি, ‘‘তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা সাধু ৰতস্স ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ব্রাহ্মণা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, তযা এৰং দদমানেন ৰস্সসতং দিন্নদানতোপি মুহুত্তমত্তং পসন্নচিত্তেন মম সাৰকস্স ¶ ওলোকনং ৰা কটচ্ছুভিক্খামত্তদানং ৰা মহপ্ফলতর’’ন্তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘মাসে মাসে সহস্সেন, যো যজেথ সতং সমং;
একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;
সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি.
তত্থ ¶ সহস্সেনাহি সহস্সপরিচ্চাগেন. যো যজেথ সতং সমন্তি যো ৰস্সসতং মাসে মাসে সহস্সং পরিচ্চজন্তো লোকিযমহাজনস্স দানং দদেয্য, একঞ্চ ভাৰিতত্তানন্তি যো পন একং সীলাদিগুণৰিসেসেন ৰড্ঢিতঅত্তানং হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নং, উপরিমকোটিযা খীণাসৰং ঘরদ্ৰারং সম্পত্তং কটচ্ছুভিক্খাদানৰসেন ৰা যাপনমত্তআহারদানৰসেন ৰা থূলসাটকদানমত্তেন ৰা পূজেয্য. যং ইতরেন ৰস্সসতং হুতং. ততো সাযেৰ পূজনা সেয্যো. সেট্ঠো উত্তমোতি অত্থোতি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স মাতুলব্রাহ্মণৰত্থু পঞ্চমং.
৬. সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জন্তূতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যং আরব্ভ কথেসি.
তম্পি হি থেরো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, কুসলং করোসী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘মাসে মাসে একং একং পসুং ঘাতেত্ৰা অগ্গিং পরিচরামী’’তি. ‘‘কিমত্থং এৰং করোসী’’তি? ‘‘ব্রহ্মলোকমগ্গো কিরেসো’’তি. ‘‘কেনেৰং কথিত’’ন্তি? ‘‘আচরিযেহি মে, ভন্তে’’তি. ‘‘নেৰ ত্ৰং ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং জানাসি, নাপি তে আচরিযা, এহি, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ভন্তে, ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি আহ. সত্থা ‘‘এৰং কিরা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, ৰস্সসতম্পি এৰং অগ্গিং পরিচরন্তস্স তৰ অগ্গিপারিচরিযা মম সাৰকস্স তঙ্খণমত্তং পূজম্পি ন পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জন্তু, অগ্গিং পরিচরে ৰনে;
একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;
সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ জন্তূতি সত্তাধিৰচনমেতং. অগ্গিং পরিচরে ৰনেতি নিপ্পপঞ্চভাৰপত্থনায ৰনং পৰিসিত্ৰাপি তত্থ অগ্গিং পরিচরেয্য. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পাপুণি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স ভাগিনেয্যৰত্থু ছট্ঠং.
৭. সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণৰত্থু
যং ¶ কিঞ্চি যিট্ঠং ৰাতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি.
তম্পি হি থেরো উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, কিঞ্চি কুসলং করোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং করোসী’’তি? ‘‘যিট্ঠযাগং যজামী’’তি. ‘‘তদা কির তং যাগং মহাপরিচ্চাগেন যজ’’ন্তি. ইতো পরং থেরো পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা তং সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ভন্তে, ব্রহ্মলোকস্স মগ্গং কথেথা’’তি আহ. সত্থা, ‘‘ব্রাহ্মণ, এৰং কিরা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এৰং, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ব্রাহ্মণ, তযা সংৰচ্ছরং যিট্ঠযাগং যজন্তেন লোকিযমহাজনস্স দিন্নদানং পসন্নচিত্তেন ¶ মম সাৰকানং ৰন্দন্তানং উপ্পন্নকুসলচেতনায চতুভাগমত্তম্পি ন অগ্ঘতী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যং কিঞ্চি যিট্ঠং ৰ হুতং ৰ লোকে,
সংৰচ্ছরং যজেথ পুঞ্ঞপেক্খো;
সব্বম্পি তং ন চতুভাগমেতি,
অভিৰাদনা উজ্জুগতেসু সেয্যো’’তি.
তত্থ যং কিঞ্চীতি অনৰসেসপরিযাদানৰচনমেতং. যিট্ঠন্তি যেভুয্যেন মঙ্গলকিরিযাদিৰসেসু দিন্নদানং. হুতন্তি অভিসঙ্খরিত্ৰা কতং পাহুনদানঞ্চেৰ, কম্মঞ্চ ফলঞ্চ সদ্দহিত্ৰা কতদানঞ্চ. সংৰচ্ছরং যজেথাতি একসংৰচ্ছরং নিরন্তরমেৰ ৰুত্তপ্পকারং দানং সকলচক্কৰাল়েপি ¶ লোকিযমহাজনস্স দদেয্য. পুঞ্ঞপেক্খোতি পুঞ্ঞং ইচ্ছন্তো. উজ্জুগতেসূতি হেট্ঠিমকোটিযা সোতাপন্নেসু উপরিমকোটিযা খীণাসৰেসু. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘এৰরূপেসু পসন্নচিত্তেন সরীরং ওনমিত্ৰা ৰন্দন্তস্স কুসলচেতনায যং ফলং, ততো চতুভাগম্পি সব্বং তং দানং ন অগ্ঘতি, তস্মা উজুগতেসু অভিৰাদনমেৰ সেয্যো’’তি.
দেসনাৰসানে ¶ সো ব্রাহ্মণো সোতাপত্তিফলং পত্তো, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সারিপুত্তত্থেরস্স সহাযকব্রাহ্মণৰত্থু সত্তমং.
৮. আযুৰড্ঢনকুমারৰত্থু
অভিৰাদনসীলিস্সাতি ¶ ইমং ধম্মদেসনং সত্থা দীঘলঙ্ঘিকং নিস্সায অরঞ্ঞকুটিযং ৰিহরন্তো দীঘাযুকুমারং আরব্ভ কথেসি.
দীঘলঙ্ঘিকনগরৰাসিনো কির দ্ৰে ব্রাহ্মণা বাহিরকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠচত্তালীস ৰস্সানি তপচরণং করিংসু. তেসু একো ‘‘পৰেণি মে নস্সিস্সতি, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনা কতং তপং পরেসং ৰিক্কিণিত্ৰা গোসতেন চেৰ কহাপণসতেন চ সদ্ধিং ভরিযং লভিত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেসি. অথস্স ভরিযা পুত্তং ৰিজাযি. ইতরো পনস্স সহাযকো পৰাসং গন্ত্ৰা পুনদেৰ তং নগরং পচ্চাগমি. সো তস্স আগতভাৰং সুত্ৰা পুত্তদারং আদায সহাযকস্স দস্সনত্থায অগমাসি. গন্ত্ৰা পুত্তং মাতু হত্থে দত্ৰা সযং তাৰ ৰন্দি, মাতাপি পুত্তং পিতু হত্থে দত্ৰা ৰন্দি. সো ‘‘দীঘাযুকা হোথা’’তি ¶ আহ, পুত্তে পন ৰন্দাপিতে তুণ্হী অহোসি. অথ নং ‘‘কস্মা, ভন্তে, অম্হেহি ৰন্দিতে ‘দীঘাযুকা হোথা’তি ৰত্ৰা ইমস্স ৰন্দনকালে কিঞ্চি ন ৰদেথা’’তি আহ. ‘‘ইমস্সেকো অন্তরাযো অত্থি, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিত্তকং জীৰিস্সতি, ভন্তে’’তি? ‘‘সত্তাহং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘পটিবাহনকারণং অত্থি, ভন্তে’’তি? ‘‘নাহং পটিবাহনকারণং জানামী’’তি. ‘‘কো পন জানেয্য, ভন্তে’’তি? ‘‘সমণো গোতমো জানেয্য, তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছাহী’’তি. ‘‘তত্থ গচ্ছন্তো তপপরিহানিতো ভাযামী’’তি. ‘‘সচে তে পুত্তসিনেহো অত্থি, তপপরিহানিং অচিন্তেত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুচ্ছাহী’’তি.
সো ¶ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সযং তাৰ ৰন্দি. সত্থা ‘‘দীঘাযুকো হোহী’’তি আহ, পজাপতিযা ৰন্দনকালেপি তস্সা তথেৰ ৰত্ৰা পুত্তস্স ৰন্দাপনকালে তুণ্হী অহোসি. সো পুরিমনযেনেৰ সত্থারং পুচ্ছি, সত্থাপি তথেৰ ব্যাকাসি. সো কির ব্রাহ্মণো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং অপটিৰিজ্ঝিত্ৰাৰ অত্তনো মন্তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সংসন্দেসি, পটিবাহনূপাযং পন ন জানাতি. ব্রাহ্মণো সত্থারং পুচ্ছি – ‘‘অত্থি পন, ভন্তে, পটিবাহনূপাযো’’তি? ‘‘ভৰেয্য, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিং ভৰেয্যা’’তি? ‘‘সচে ত্ৰং অত্তনো গেহদ্ৰারে মণ্ডপং কারেত্ৰা তস্স মজ্ঝে ¶ পীঠিকং কারেত্ৰা তং পরিক্খিপন্তো অট্ঠ ৰা সোল়স ৰা আসনানি ¶ পঞ্ঞাপেত্ৰা তেসু মম সাৰকে নিসীদাপেত্ৰা সত্তাহং নিরন্তরং পরিত্তং কাতুং সক্কুণেয্যাসি, এৰমস্স অন্তরাযো নস্সেয্যা’’তি. ‘‘ভো গোতম, মযা মণ্ডপাদীনি সক্কা কাতুং, তুম্হাকং পন সাৰকে কথং লচ্ছামী’’তি? ‘‘তযা এত্তকে কতে অহং মম সাৰকে পহিণিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, ভো গোতমা’’তি সো অত্তনো গেহদ্ৰারে সব্বং কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা ভিক্খূ পহিণি, তে গন্ত্ৰা তত্থ নিসীদিংসু, দারকম্পি পীঠিকাযং নিপজ্জাপেসুং, ভিক্খূ সত্তরত্তিন্দিৰং নিরন্তরং পরিত্তং ভণিংসু, সত্তমে দিৰসে সাযং সত্থা আগচ্ছি. তস্মিং আগতে সব্বচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিংসু. একো পন অৰরুদ্ধকো নাম যক্খো দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি ৰেস্সৰণং উপট্ঠহিত্ৰা তস্স সন্তিকা ৰরং লভন্তো ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে ইমং দারকং গণ্হেয্যাসী’’তি লভি. তস্মা সোপি আগন্ত্ৰা অট্ঠাসি.
সত্থরি পন তত্থ গতে মহেসক্খাসু দেৰতাসু সন্নিপতিতাসু অপ্পেসক্খা দেৰতা ওসক্কিত্ৰা ওসক্কিত্ৰা ওকাসং অলভমানা দ্ৰাদস ¶ যোজনানি পটিক্কমিংসু. অৰরুদ্ধকোপি তথেৰ পটিক্কমি, সত্থাপি সব্বরত্তিং পরিত্তমকাসি. সত্তাহে ৰীতিৰত্তে অৰরুদ্ধকো দারকং ন লভি. অট্ঠমে পন দিৰসে অরুণে উগ্গতমত্তে দারকং আনেত্ৰা সত্থারং ৰন্দাপেসুং. সত্থা ‘‘দীঘাযুকো হোহী’’তি আহ. ‘‘কীৰচিরং পন, ভো গোতম, দারকো ঠস্সতী’’তি? ‘‘ৰীসৰস্সসতং, ব্রাহ্মণা’’তি. অথস্স ‘‘আযুৰড্ঢনকুমারো’’তি নামং করিংসু. সো ৰুদ্ধিমন্ৰায পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো ৰিচরি. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘পস্সথাৰুসো, আযুৰড্ঢনকুমারেন কির সত্তমে দিৰসে মরিতব্বং অভৰিস্স, সো ইদানি ৰীসৰস্সসতট্ঠাযী হুত্ৰা পঞ্চহি উপাসকসতেহি পরিৰুতো ৰিচরতি, অত্থি মঞ্ঞে ইমেসং সত্তানং আযুৰড্ঢনকারণ’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, ন কেৰলং আযুৰড্ঢনমেৰ, ইমে পন সত্তা গুণৰন্তে ৰন্দন্তা অভিৰাদেন্তা চতূহি কারণেহি ৰড্ঢন্তি, পরিস্সযতো ¶ মুচ্চন্তি, যাৰতাযুকমেৰ তিট্ঠন্তী’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘অভিৰাদনসীলিস্স ¶ ¶ , নিচ্চং ৰুড্ঢাপচাযিনো;
চত্তারো ধম্মা ৰড্ঢন্তি, আযু ৰণ্ণো সুখং বল’’ন্তি.
তত্থ অভিৰাদনসীলিস্সাতি ৰন্দনসীলিস্স, অভিণ্হং ৰন্দনকিচ্চপসুতস্সাতি অত্থো. ৰুড্ঢাপচাযিনোতি গিহিস্স ৰা তদহুপব্বজিতে দহরসামণেরেপি, পব্বজিতস্স ৰা পন পব্বজ্জায ৰা উপসম্পদায ৰা ৰুড্ঢতরে গুণৰুড্ঢে অপচাযমানস্স, অভিৰাদনেন ৰা নিচ্চং পূজেন্তস্সাতি অত্থো. চত্তারো ধম্মা ৰড্ঢন্তীতি আযুম্হি ৰড্ঢমানে যত্তকং কালং তং ৰড্ঢতি, তত্তকং ইতরেপি ৰড্ঢন্তিযেৰ. যেন হি পঞ্ঞাসৰস্সআযুসংৰত্তনিকং কুসলং কতং, পঞ্চৰীসতিৰস্সকালে চস্স জীৰিতন্তরাযো উপ্পজ্জেয্য, সো অভিৰাদনসীলতায পটিপ্পস্সম্ভতি, সো যাৰতাযুকমেৰ তিট্ঠতি, ৰণ্ণাদযোপিস্স আযুনাৰ সদ্ধিং ৰড্ঢন্তি. ইতো উত্তরিপি এসেৰ নযো. অনন্তরাযেন পৰত্তস্সাযুনো ৰড্ঢনং নাম নত্থি.
দেসনাৰসানে আযুৰড্ঢনকুমারো পঞ্চহি উপাসকসতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
আযুৰড্ঢনকুমারৰত্থু অট্ঠমং.
৯. সংকিচ্চসামণেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সংকিচ্চসামণেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কির তিংসমত্তা কুলপুত্তা সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিংসু. তে উপসম্পদায পঞ্চৰস্সা হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা গন্থধুরং ৰিপস্সনাধুরন্তি দ্ৰে ধুরানীতি সুত্ৰা ‘‘মযং মহল্লককালে পব্বজিতা’’তি গন্থধুরে উস্সাহং অকত্ৰা ৰিপস্সনাধুরং পূরেতুকামা যাৰ অরহত্তা কম্মট্ঠানং কথাপেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, একং অরঞ্ঞাযতনং গমিস্সামা’’তি সত্থারং আপুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘কতরং ঠানং গমিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘তত্থ তেসং ¶ একং ৰিঘাসাদং নিস্সায ভযং উপ্পজ্জিস্সতি, তঞ্চ পন সংকিচ্চসামণেরে গতে ৰূপসমিস্সতি, অথ নেসং পব্বজিতকিচ্চং পারিপূরিং গমিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি.
সংকিচ্চসামণেরো ¶ নাম সারিপুত্তত্থেরস্স সামণেরো সত্তৰস্সিকো জাতিযা. তস্স কির মাতা সাৰত্থিযং অড্ঢকুলস্স ধীতা. সা তস্মিং কুচ্ছিগতে একেন ব্যাধিনা তঙ্খণঞ্ঞেৰ কালমকাসি. তস্সা ঝাপিযমানায ঠপেত্ৰা গব্ভমংসং সেসং ঝাযি. অথস্সা গব্ভমংসং চিতকতো ওতারেত্ৰা দ্ৰীসু তীসু ঠানেসু সূলেহি ৰিজ্ঝিংসু. সূলকোটি দারকস্স অক্খিকোটিং পহরি. এৰং গব্ভমংসং ¶ ৰিজ্ঝিত্ৰা অঙ্গাররাসিম্হি খিপিত্ৰা অঙ্গারেহেৰ পটিচ্ছাদেত্ৰা পক্কমিংসু. গব্ভমংসং ঝাযি, অঙ্গারমত্থকে পন সুৰণ্ণবিম্বসদিসো দারকো পদুমগব্ভে নিপন্নো ৰিয অহোসি. পচ্ছিমভৰিকস্স সত্তস্স হি সিনেরুনা ওত্থরিযমানস্সপি অরহত্তং অপ্পত্ৰা জীৰিতক্খযো নাম নত্থি. পুনদিৰসে ‘‘চিতকং নিব্বাপেস্সামা’’তি আগতা তথানিপন্নং দারকং দিস্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতা ‘‘কথঞ্হি নাম এত্তকেসু দারূসু খীযমানেসু সকলসরীরে ঝাপিযমানে দারকো ন ঝাযি, কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি দারকং আদায অন্তোগামং গন্ত্ৰা নেমিত্তকে পুচ্ছিংসু. নেমিত্তকা ‘‘সচে অযং দারকো অগারং অজ্ঝাৰস্সিস্সতি, যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ঞাতকা দুগ্গতা ভৰিস্সন্তি? সচে পব্বজিস্সতি, পঞ্চহি সমণসতেহি পরিৰুতো ৰিচরিস্সতী’’তি আহংসু. তস্স সঙ্কুনা অক্খিকোটিযা ভিন্নত্তা সংকিচ্চন্তি নামং করিংসু. সো অপরেন সমযেন সংকিচ্চোতি পঞ্ঞাযি. অথ নং ঞাতকা ‘‘হোতু, ৰড্ঢিতকালে অম্হাকং অয্যস্স সারিপুত্তস্স সন্তিকে পব্বাজেস্সামা’’তি পোসিংসু. সো সত্তৰস্সিককালে ‘‘তৰ মাতুকুচ্ছিযং ¶ ৰসনকালে মাতা তে কালমকাসি, তস্সা সরীরে ঝাপিযমানেপি ত্ৰং ন ঝাযী’’তি কুমারকানং কথং সুত্ৰা ‘‘অহং কির এৰরূপা ভযা মুত্তো, কিং মে ঘরাৰাসেন, পব্বজিস্সামী’’তি ঞাতকানং আরোচেসি. তে ‘‘সাধু, তাতা’’তি সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং নেত্ৰা, ‘‘ভন্তে, ইমং পব্বাজেথা’’তি অদংসু. থেরো তচপঞ্চককম্মট্ঠানং দত্ৰা পব্বাজেসি. সো খুরগ্গেযেৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অযং সংকিচ্চসামণেরো নাম.
সত্থা ‘‘এতস্মিং গতে তং ভযং ৰূপসমিস্সতি, অথ নেসং পব্বজিতকিচ্চং পারিপূরিং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং জেট্ঠভাতিকং সারিপুত্তত্থেরং ওলোকেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা থেরস্স ¶ সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, আৰুসো’’তি ৰুত্তে মযং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিতুকামা হুত্ৰা আপুচ্ছিম্হা, অথ নো সত্থা এৰমাহ – ‘‘তুম্হাকং জেট্ঠভাতিকং ওলোকেত্ৰা গচ্ছথা’’তি? ‘‘তেনম্হা ইধাগতা’’তি. থেরো ‘‘সত্থারা ¶ ইমে একং কারণং দিস্ৰা ইধ পহিতা ভৰিস্সন্তি, কিং নু খো এত’’ন্তি আৰজ্জেন্তো তমত্থং ঞত্ৰা আহ – ‘‘অত্থি পন ৰো, আৰুসো, সামণেরো’’তি? ‘‘নত্থি, আৰুসো’’তি. ‘‘সচে নত্থি, ইমং সংকিচ্চসামণেরং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. ‘‘অলং, আৰুসো, সামণেরং নিস্সায নো পলিবোধো ভৰিস্সতি, কিং অরঞ্ঞে ৰসন্তানং সামণেরেনা’’তি? ‘‘নাৰুসো ¶ , ইমং নিস্সায তুম্হাকং পলিবোধো, অপিচ খো পন তুম্হে নিস্সায ইমস্স পলিবোধো ভৰিস্সতি. সত্থাপি তুম্হে মম সন্তিকং পহিণন্তো তুম্হেহি সদ্ধিং সামণেরস্স পহিণনং পচ্চাসীসন্তো পহিণি, ইমং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি অধিৰাসেত্ৰা সামণেরেন সদ্ধিং একতিংস জনা থেরং অপলোকেত্ৰা ৰিহারা নিক্খম্ম চারিকং চরন্তা ৰীসযোজনসতমত্থকে একং সহস্সকুলং গামং পাপুণিংসু.
মনুস্সা তে দিস্ৰা পসন্নচিত্তা সক্কচ্চং পরিৰিসিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, কত্থ গমিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘যথাফাসুকট্ঠানং, আৰুসো’’তি ৰুত্তে পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘মযং, ভন্তে, অয্যেসু ইমং ঠানং নিস্সায অন্তোৰস্সং ৰসন্তেসু পঞ্চসীলং সমাদায উপোসথকম্মং করিস্সামা’’তি যাচিংসু. থেরা অধিৰাসেসুং. অথ নেসং মনুস্সা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানচঙ্কমনপণ্ণসালাযো সংৰিদহিত্ৰা ‘‘অজ্জ মযং, স্ৰে ময’’ন্তি উস্সাহপ্পত্তা উপট্ঠানমকংসু. থেরা ৰস্সূপনাযিকদিৰসে কতিকৰত্তং করিংসু, ‘‘আৰুসো, অম্হেহি ধরমানকবুদ্ধস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহিতং, ন খো পন সক্কা অঞ্ঞত্র পটিপত্তিসম্পদায বুদ্ধে আরাধেতুং, অম্হাকঞ্চ অপাযদ্ৰারানি ৰিৰটানেৰ, তস্মা অঞ্ঞত্র পাতো ভিক্খাচারৰেলং, সাযং থেরূপট্ঠানৰেলঞ্চ ¶ সেসকালে দ্ৰে একট্ঠানে ন ভৰিস্সাম, যস্স অফাসুকং ভৰিস্সতি, তেন ঘণ্ডিযা পহটায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ভেসজ্জং করিস্সাম, ইতো অঞ্ঞস্মিং রত্তিভাগে ৰা দিৰসভাগে ৰা অপ্পমত্তা কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জিস্সামা’’তি.
তেসু ¶ এৰং কতিকং কত্ৰা ৰিহরন্তেসু একো দুগ্গতপুরিসো ধীতরং উপনিস্সায জীৰন্তো তস্মিং ঠানে দুব্ভিক্খে উপ্পন্নে অপরং ধীতরং উপনিস্সায জীৰিতুকামো মগ্গং পটিপজ্জি. থেরাপি গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা ৰসনট্ঠানং আগচ্ছন্তা অন্তরামগ্গে একিস্সা নদিযা ন্হত্ৰা ৰালুকপুলিনে নিসীদিত্ৰা ভত্তকিচ্চং করিংসু. তস্মিং খণে সো পুরিসো তং ঠানং পত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং থেরা ‘‘কহং গচ্ছসী’’তি পুচ্ছিংসু. সো তমত্থং আরোচেসি. থেরা তস্মিং কারুঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা, ‘‘উপাসক, অতিৰিয ছাতোসি, গচ্ছ, পণ্ণং আহর, একমেকং তে ভত্তপিণ্ডং দস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেন পণ্ণে আহটে অত্তনা অত্তনা ভুঞ্জননিযামেনেৰ সূপব্যঞ্জনেহি সন্নহিত্ৰা একমেকং পিণ্ডং অদংসু. এতদেৰ কির ৰত্তং, যং ভোজনকালে আগতস্স ¶ ভত্তং দদমানেন ¶ ভিক্খুনা অগ্গভত্তং অদত্ৰা অত্তনা ভুঞ্জননিযামেনেৰ থোকং ৰা বহুং ৰা দাতব্বং. তস্মা তেপি তথা অদংসু. সো কতভত্তকিচ্চো থেরে ৰন্দিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিং, ভন্তে, অয্যা, কেনচি নিমন্তিতা’’তি? ‘‘নত্থি, উপাসক, নিমন্তনং, মনুস্সা দেৰসিকং এৰরূপমেৰ আহারং দেন্তী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘মযং নিচ্চকালং উট্ঠায সমুট্ঠায কম্মং করোন্তাপি এৰরূপং আহারং লদ্ধুং ন সক্কোম, কিং মে অঞ্ঞত্থ গতেন, ইমেসং সন্তিকেযেৰ জীৰিস্সামী’’তি. অথ নে আহ – ‘‘অহং ৰত্তপটিৰত্তং কত্ৰা অয্যানং সন্তিকে ৰসিতুং ইচ্ছামী’’তি. ‘‘সাধু, উপাসকা’’তি. সো তেহি সদ্ধিং তেসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সাধুকং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তো ভিক্খূ অতিৰিয আরাধেত্ৰা দ্ৰেমাসচ্চযেন ধীতরং দট্ঠুকামো হুত্ৰা ‘‘সচে, অয্যে, আপুচ্ছিস্সামি, ন মং ৰিস্সজ্জিস্সন্তি, অনাপুচ্ছা গমিস্সামী’’তি তেসং অনাচিক্খিত্ৰাৰ নিক্খমি. এত্তকমেৰ কিরস্স ওল়ারিকং খলিতং অহোসি, যং ভিক্খূনং অনারোচেত্ৰা পক্কামি.
তস্স পন গমনমগ্গে একা অটৰী অত্থি. তত্থ পঞ্চসতানং চোরানং ‘‘যো ইমং অটৰিং পৰিসতি, তং মারেত্ৰা তস্স মংসলোহিতেন তুয্হং বলিকম্মং করিস্সামা’’তি দেৰতায আযাচনং কত্ৰা ৰসন্তানং সত্তমো দিৰসো হোতি. তস্মা সত্তমে দিৰসে চোরজেট্ঠকো রুক্খং আরুয্হ ¶ ওলোকেন্তো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা চোরানং সঞ্ঞমদাসি. তে তস্স অটৰিমজ্ঝং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰা তং গণ্হিত্ৰা গাল়্হবন্ধনং কত্ৰা ¶ অরণিসহিতেন অগ্গিং নিব্বত্তেত্ৰা দারূনি সঙ্কড্ঢিত্ৰা মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং কত্ৰা সূলানি তচ্ছিংসু. সো তেসং তং কিরিযং দিস্ৰা, ‘‘সামি, ইমস্মিং ঠানে নেৰ সূকরা, ন মিগাদযো দিস্সন্তি, কিং কারণা ইদং করোথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তং মারেত্ৰা তৰ মংসলোহিতেন দেৰতায বলিকম্মং করিস্সামা’’তি. সো মরণভযতজ্জিতো ভিক্খূনং তং উপকারং অচিন্তেত্ৰা কেৰলং অত্তনো জীৰিতমেৰ রক্খমানো এৰমাহ – ‘‘সামি, অহং ৰিঘাসাদো, উচ্ছিট্ঠভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ৰড্ঢিতো, ৰিঘাসাদো নাম কাল়কণ্ণিকো, অয্যা পন যতো ততো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতাপি খত্তিযাৰ, অসুকস্মিং ঠানে একতিংস ভিক্খূ ৰসন্তি, তে মারেত্ৰা বলিকম্মং করোথ, অতিৰিয ৰো দেৰতা তুস্সিস্সতী’’তি. তং সুত্ৰা চোরা ‘‘ভদ্দকং এস ৰদেতি, কিং ইমিনা কাল়কণ্ণিনা, খত্তিযে মারেত্ৰা বলিকম্মং করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘এহি, নেসং ৰসনট্ঠানং দস্সেহী’’তি তমেৰ মগ্গদেসকং কত্ৰা তং ঠানং পত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে ভিক্খূ অদিস্ৰা ‘‘কহং ভিক্খূ’’তি নং পুচ্ছিংসু. সো দ্ৰে মাসে ৰসিতত্তা তেসং কতিকৰত্তং জানন্তো এৰমাহ ¶ – ‘‘অত্তনো দিৰাট্ঠানরত্তিট্ঠানেসু নিসিন্না, এতং ঘণ্ডিং পহরথ, ঘণ্ডিসদ্দেন সন্নিপতিস্সন্তী’’তি. চোরজেট্ঠকো ঘণ্ডিং পহরি.
ভিক্খূ ¶ ঘণ্ডিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘অকালে ঘণ্ডি পহটা, কস্সচি অফাসুকং ভৰিস্সতী’’তি আগন্ত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে পটিপাটিযা পঞ্ঞত্তেসু পাসাণফলকেসু নিসীদিংসু. সঙ্ঘত্থেরো চোরে ওলোকেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘উপাসকা কেনাযং ঘণ্ডি পহটা’’তি? চোরজেট্ঠকো আহ – ‘‘মযা, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অম্হেহি অটৰিদেৰতায আযাচিতং অত্থি, তস্সা বলিকম্মকরণত্থায একং ভিক্খুং গহেত্ৰা গমিস্সামা’’তি. তং সুত্ৰা মহাথেরো ভিক্খূ আহ – ‘‘আৰুসো, ভাতিকানং উপ্পন্নকিচ্চং নাম জেট্ঠভাতিকেন নিত্থরিতব্বং, অহং অত্তনো জীৰিতং তুম্হাকং পরিচ্চজিত্ৰা ইমেহি সদ্ধিং গমিস্সামি, মা সব্বেসং অন্তরাযো হোতু, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করোথা’’তি. অনুথেরো আহ – ‘‘ভন্তে, জেট্ঠভাতু কিচ্চং নাম কনিট্ঠস্স ভারো, অহং গমিস্সামি, তুম্হে অপ্পমত্তা হোথা’’তি. ইমিনা উপাযেন ‘‘অহমেৰ অহমেৰা’’তি ৰত্ৰা পটিপাটিযা তিংসপি জনা উট্ঠহিংসু, এৰং তে নেৰ একিস্সা মাতুযা পুত্তা, ন ¶ একস্স পিতুনো, নাপি ৰীতরাগা, অথ চ পন অৰসেসানং অত্থায পটিপাটিযা জীৰিতং পরিচ্চজিংসু. তেসু একোপি ‘‘ত্ৰং যাহী’’তি ৰত্তুং সমত্থো নাম নাহোসি.
সংকিচ্চসামণেরো তেসং কথং সুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হে তিট্ঠথ ¶ , অহং তুম্হাকং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা গমিস্সামী’’তি আহ. তে আহংসু – ‘‘আৰুসো, মযং সব্বে একতো মারিযমানাপি তং এককং ন ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি. ‘‘কিং কারণা, ভন্তে’’তি? ‘‘‘আৰুসো, ত্ৰং ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরস্স সামণেরো, সচে তং ৰিস্সজ্জেস্সাম, সামণেরং মে আদায গন্ত্ৰা চোরানং নিয্যাদিংসূ’তি থেরো নো গরহিস্সতি, তং নিন্দং নিত্থরিতুং ন সক্খিস্সাম, তেন তং ন ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি. ‘‘ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো তুম্হে মম উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং পহিণন্তোপি, মম উপজ্ঝাযো মং তুম্হেহি সদ্ধিং পহিণন্তোপি ইদমেৰ কারণং দিস্ৰা পহিণি, তিট্ঠথ তুম্হে, অহমেৰ গমিস্সামী’’তি সো তিংস ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ‘‘সচে, ভন্তে, মে দোসো অত্থি, খমথা’’তি ৰত্ৰা নিক্খমি. তদা ভিক্খূনং মহাসংৰেগো উপ্পজ্জি, অক্খীনি অস্সুপুণ্ণানি হদযমংসং পৰেধি. মহাথেরো চোরে আহ – ‘‘উপাসকা অযং দহরকো তুম্হে অগ্গিং করোন্তে, সূলানি তচ্ছন্তে, পণ্ণানি অত্থরন্তে দিস্ৰা ভাযিস্সতি, ইমং একমন্তে ঠপেত্ৰা তানি কিচ্চানি করেয্যাথা’’তি. চোরা সামণেরং আদায গন্ত্ৰা একমন্তে ঠপেত্ৰা সব্বকিচ্চানি করিংসু.
কিচ্চপরিযোসানে চোরজেট্ঠকো ¶ অসিং অব্বাহিত্ৰা সামণেরং উপসঙ্কমি. সামণেরো নিসীদমানো ঝানং সমাপজ্জিত্ৰাৰ নিসীদি. চোরজেট্ঠকো অসিং পরিৰত্তেত্ৰা সামণেরস্স খন্ধে পাতেসি, অসি নমিত্ৰা ধারায ধারং পহরি, সো ‘‘ন সম্মা পহরি’’ন্তি মঞ্ঞমানো পুন তং উজুকং ¶ কত্ৰা পহরি. অসি তালপণ্ণং ৰিয ৰেঠযমানো থরুমূলং অগমাসি. সামণেরঞ্হি তস্মিং কালে সিনেরুনা অৰত্থরন্তোপি মারেতুং সমত্থো নাম নত্থি, পগেৰ অসিনা. তং পাটিহারিযং দিস্ৰা চোরজেট্ঠকো চিন্তেসি – ‘‘পুব্বে মে অসি সিলাথম্ভং ৰা খদিরখাণুং ৰা কল়ীরং ৰিয ছিন্দতি, ইদানি একৰারং নমি, একৰারং তালপত্তৰেঠকো ৰিয জাতো. অযং নাম অসি অচেতনা হুত্ৰাপি ইমস্স গুণং জানাতি, অহং সচেতনোপি ন জানামী’’তি. সো অসিং ভূমিযং ¶ খিপিত্ৰা তস্স পাদমূলে উরেন নিপজ্জিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, মযং ধনকারণা অটৰিং পৰিট্ঠাম্হা, অম্হে দূরতোৰ দিস্ৰা সহস্সমত্তাপি মনুস্সা পৰেধন্তি, দ্ৰে ¶ তিস্সো কথা কথেতুং ন সক্কোন্তি. তৰ পন সন্তাসমত্তম্পি নত্থি, উক্কামুখে সুৰণ্ণং ৰিয সুপুপ্ফিতকণিকারং ৰিয চ তে মুখং ৰিরোচতি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি পুচ্ছন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তস্স তে নত্থি ভীতত্তং, ভিয্যো ৰণ্ণো পসীদতি;
কস্মা ন পরিদেৰেসি, এৰরূপে মহব্ভযে’’তি. (থেরগা. ৭০৬);
সামণেরো ঝানা ৰুট্ঠায তস্স ধম্মং দেসেন্তো, ‘‘আৰুসো গামণি, খীণাসৰস্স অত্তভাৰো নাম সীসে ঠপিতভারো ৰিয হোতি, সো তস্মিং ভিজ্জন্তে ৰা নস্সন্তে ৰা তুস্সতেৰ, ন ভাযতী’’তি ৰত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘নত্থি চেতসিকং দুক্খং, অনপেক্খস্স গামণি;
অতিক্কন্তা ভযা সব্বে, খীণসংযোজনস্স ৰে.
‘‘খীণায ভৰনেত্তিযা, দিট্ঠে ধম্মে যথাতথে;
ন ভযং মরণে হোতি, ভারনিক্খেপনে যথা’’তি. (থেরগা. ৭০৭-৭০৮);
সো তস্স কথং সুত্ৰা পঞ্চ চোরসতানি ওলোকেত্ৰা আহ – ‘‘তুম্হে কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘তুম্হে পন, সামী’’তি. ‘‘মম তাৰ, ভো, ‘এৰরূপং পাটিহারিযং দিস্ৰা অগারমজ্ঝে কম্মং নত্থি, অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’তি. মযম্পি তথেৰ করিস্সামা’’তি. ‘‘সাধু, তাতা’’তি ততো পঞ্চসতাপি চোরা সামণেরং ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু ¶ . সো তেসং অসিধারাহি এৰ কেসে চেৰ ৰত্থদসা চ ছিন্দিত্ৰা তম্বমত্তিকায রজিত্ৰা তানি কাসাযানি অচ্ছাদাপেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা তে আদায গচ্ছন্তো চিন্তেসি ¶ – ‘‘সচাহং থেরে অদিস্ৰাৰ গমিস্সামি, তে ¶ সমণধম্মং কাতুং ন সক্খিস্সন্তি. চোরানঞ্হি মং গহেত্ৰা নিক্খন্তকালতো পট্ঠায তেসু একোপি অস্সূনি সন্ধারেতুং নাসক্খি, ‘মারিতো নু খো সামণেরো, নো’তি চিন্তেন্তানং কম্মট্ঠানং অভিমুখং ন ভৰিস্সতি, তস্মা দিস্ৰাৰ নে গমিস্সামী’’তি. সো পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারো তত্থ গন্ত্ৰা অত্তনো দস্সনেন পটিলদ্ধঅস্সাসেহি তেহি ‘‘কিং, সপ্পুরিস, সংকিচ্চ, লদ্ধং তে জীৰিত’’ন্তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে, ইমে মং মারেতুকামা হুত্ৰা মারেতুং অসক্কোন্তা মম গুণে পসীদিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা পব্বজিতা, অহং ‘তুম্হে দিস্ৰাৰ গমিস্সামী’তি আগতো, অপ্পমত্তা সমণধম্মং করোথ, অহং সত্থু সন্তিকং গমিস্সামী’’তি তে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ইতরে আদায উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং সংকিচ্চ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে’’তি তং পৰত্তিং আরোচেসি. থেরেন ‘‘গচ্ছ সংকিচ্চ, সত্থারং পস্সাহী’’তি ৰুত্তে, ‘‘সাধূ’’তি থেরং ৰন্দিত্ৰা তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারাপি ¶ ‘‘কিং সংকিচ্চ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে, ‘‘আম, ভন্তে’’তি তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হাকং চোরকম্মং কত্ৰা দুস্সীলে পতিট্ঠায ৰস্সসতং জীৰনতো ইদানি সীলে পতিট্ঠায একদিৰসম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুস্সীলো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, সীলৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
তত্থ দুস্সীলোতি নিস্সীলো. সীলৰন্তস্সাতি দুস্সীলস্স ৰস্সসতং জীৰনতো সীলৰন্তস্স দ্ৰীহি ঝানেহি ঝাযিনো একদিৰসম্পি একমুহুত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো, উত্তমন্তি অত্থো.
দেসনাৰসানে তে পঞ্চসতাপি ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু, সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
অপরেন সমযেন সংকিচ্চো উপসম্পদং লভিত্ৰা দসৰস্সো হুত্ৰা সামণেরং গণ্হি. সো পন তস্সেৰ ভাগিনেয্যো অধিমুত্তসামণেরো নাম. অথ নং থেরো পরিপুণ্ণৰস্সকালে আমন্তেত্ৰা ‘‘উপসম্পদং তে করিস্সামি, গচ্ছ, ঞাতকানং সন্তিকে ৰস্সপরিমাণং পুচ্ছিত্ৰা ¶ এহী’’তি উয্যোজেসি. সো মাতাপিতূনং সন্তিকং ¶ গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে পঞ্চসতেহি চোরেহি বলিকম্মত্থায মারিযমানো তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা পসন্নচিত্তেহি তেহি ‘‘ন তে ইমস্মিং ঠানে অম্হাকং ¶ অত্থিভাৰো কস্সচি আরোচেতব্বো’’তি ৰিস্সট্ঠো পটিপথে মাতাপিতরো আগচ্ছন্তে দিস্ৰা তমেৰ মগ্গং পটিপজ্জন্তানম্পি তেসং সচ্চমনুরক্খন্তো নারোচেসি. তেসং চোরেহি ৰিহেঠিযমানানং ‘‘ত্ৰম্পি চোরেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা মঞ্ঞে, অম্হাকং নারোচেসী’’তি পরিদেৰন্তানং সদ্দং সুত্ৰা তে মাতাপিতূনম্পি অনারোচিতভাৰং ঞত্ৰা পসন্নচিত্তা পব্বজ্জং যাচিংসু. সোপি সংকিচ্চসামণেরো ৰিয তে সব্বে পব্বাজেত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সন্তিকং আনেত্ৰা তেন সত্থু সন্তিকং পেসিতো গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে পুরিমনযেনেৰ অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমমেৰ গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুস্সীলো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, সীলৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
ইদম্পি অধিমুত্তসামণেরৰত্থু ৰুত্তনযমেৰাতি.
সংকিচ্চসামণেরৰত্থু নৰমং.
১০. খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সো কির থেরো সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো অরহত্তং পত্ৰা ‘‘সত্থু আরোচেস্সামী’’তি ততো আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কিলন্তো মগ্গা ওক্কম্ম একস্মিং পিট্ঠিপাসাণে নিসিন্নো ঝানং সমাপজ্জি. অথেকং গামং ৰিলুম্পিত্ৰা পঞ্চসতা চোরা অত্তনো বলানুরূপেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা সীসেনাদায গচ্ছন্তা দূরং গন্ত্ৰা কিলন্তরূপা ‘‘দূরং আগতাম্হ, ইমস্মিং পিট্ঠিপাসাণে ৰিস্সমিস্সামা’’তি মগ্গা ওক্কম্ম ¶ পিট্ঠিপাসাণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰাপি ‘‘খাণুকো অয’’ন্তি সঞ্ঞিনো অহেসুং. অথেকো চোরো থেরস্স সীসে ভণ্ডিকং ঠপেসি, অপরোপি তং নিস্সায ভণ্ডিকং ঠপেসি. এৰং পঞ্চসতাপি চোরা পঞ্চহি ভণ্ডিকসতেহি থেরং পরিক্খিপিত্ৰা সযম্পি নিসিন্না নিদ্দাযিত্ৰা অরুণুগ্গমনকালে পবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো অত্তনো ভণ্ডিকং গণ্হন্তা থেরং দিস্ৰা ‘‘অমনুস্সো’’তি সঞ্ঞায পলাযিতুং ¶ আরভিংসু. অথ নে থেরো আহ – ‘‘মা ভাযিত্থ উপাসকা, পব্বজিতো অহ’’ন্তি. তে থেরস্স পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘খমথ, ভন্তে, মযং খাণুকসঞ্ঞিনো অহুম্হা’’তি থেরং খমাপেত্ৰা চোরজেট্ঠকেন ‘‘অহং অয্যস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি ৰুত্তে সেসা ‘‘মযম্পি পব্বজিস্সামা’’তি ¶ ৰত্ৰা সব্বেপি একচ্ছন্দা হুত্ৰা থেরং পব্বজ্জং যাচিংসু. থেরো সংকিচ্চসামণেরো ৰিয সব্বেপি তে পব্বাজেসি. ততো পট্ঠায খাণুকোণ্ডঞ্ঞোতি পঞ্ঞাযি. সো তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারা ‘‘কিং, কোণ্ডঞ্ঞ, অন্তেৰাসিকা তে লদ্ধা’’তি ৰুত্তে তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘এৰং কির, ভিক্খৰে’’তি পুচ্ছিত্ৰা, ‘‘আম, ভন্তে, ন নো অঞ্ঞস্স এৰরূপো আনুভাৰো দিট্ঠপুব্বো, তেনম্হা পব্বজিতা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভিক্খৰে, এৰরূপে দুপ্পঞ্ঞকম্মে পতিট্ঠায ৰস্সসতং জীৰনতো ইদানি ৰো পঞ্ঞাসম্পদায ৰত্তমানানং একাহম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, দুপ্পঞ্ঞো অসমাহিতো;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পঞ্ঞৰন্তস্স ঝাযিনো’’তি.
তত্থ দুপ্পঞ্ঞো নিপ্পঞ্ঞো. পঞ্ঞৰন্তস্সাতি সপ্পঞ্ঞস্স. সেসং পুরিমসদিসমেৰাতি.
দেসনাৰসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিংসু. সম্পত্তমহাজনস্সাপি সাত্থিকা ধম্মদেসনা অহোসীতি.
খাণুকোণ্ডঞ্ঞত্থেরৰত্থু দসমং.
১১. সপ্পদাসত্থেরৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সপ্পদাসত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং ¶ কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অপরেন সমযেন উক্কণ্ঠিত্ৰা ‘‘মাদিসস্স কুলপুত্তস্স গিহিভাৰো নাম অযুত্তো, পব্বজ্জায ঠত্ৰা মরণম্হি মে সেয্যো’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো মরণূপাযং চিন্তেন্তো ৰিচরতি. অথেকদিৰসং পাতোৰ ¶ কতভত্তকিচ্চা ভিক্খূ ৰিহারং গন্ত্ৰা অগ্গিসালায সপ্পং দিস্ৰা তং একস্মিং কুটে পক্খিপিত্ৰা কুটং পিদহিত্ৰা আদায ৰিহারা নিক্খমিংসু. উক্কণ্ঠিতভিক্খুপি ভত্তকিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছন্তো তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কিং ইদং, আৰুসো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সপ্পো, আৰুসো’’তি ৰুত্তে ইমিনা ‘‘কিং করিস্সথা’’তি? ‘‘ছড্ডেস্সাম ন’’ন্তি. তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমিনা অত্তানং ডংসাপেত্ৰা মরিস্সামী’’তি ‘‘আহরথ, অহং তং ছড্ডেস্সামী’’তি তেসং হত্থতো কুটং গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে নিসিন্নো তেন সপ্পেন অত্তানং ডংসাপেতি, সপ্পো ডংসিতুং ন ইচ্ছতি. সো কুটে হত্থং ওতারেত্ৰা ইতো চিতো চ আলোলেতি, ঘোরসপ্পস্স মুখং ৰিৰরিত্ৰা অঙ্গুলিং পক্খিপতি, নেৰ নং সপ্পো ডংসি. সো ‘‘নাযং আসীৰিসো, ঘরসপ্পো এসো’’তি তং পহায ৰিহারং অগমাসি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘ছড্ডিতো তে, আৰুসো, সপ্পো’’তি আহংসু. ‘‘ন সো, আৰুসো, ঘোরসপ্পো, ঘরসপ্পো এসো’’তি. ‘‘ঘোরসপ্পোযেৰাৰুসো, মহন্তং ¶ ফণং কত্ৰা সুসুযন্তো দুক্খেন অম্হেহি গহিতো, কিং কারণা এৰং ত্ৰং ৰদেসী’’তি আহংসু. ‘‘অহং, আৰুসো, তেন অত্তানং ডংসাপেন্তোপি মুখে অঙ্গুলিং পক্খিপেন্তোপি তং ডংসাপেতুং নাসক্খি’’ন্তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ তুণ্হী অহেসুং.
অথেকদিৰসং ন্হাপিতো দ্ৰে তযো খুরে আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা একং ভূমিযং ঠপেত্ৰা একেন ভিক্খূনং কেসে ওহারেতি. সো ভূমিযং ঠপিতং খুরং গহেত্ৰা ‘‘ইমিনা গীৰং ছিন্দিত্ৰা মরিস্সামী’’তি একস্মিং রুক্খে গীৰং উপনিধায খুরধারং গলনাল়িযং কত্ৰা ঠিতো উপসম্পদামাল়তো পট্ঠায অত্তনো সীলং আৰজ্জেন্তো ৰিমলচন্দমণ্ডলং ৰিয সুধোতমণিখন্ধমিৰ চ নিম্মলং সীলং অদ্দস. তস্স তং ওলোকেন্তস্স সকলসরীরং ফরন্তী পীতি উপ্পজ্জি. সো পীতিং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেন্তো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পত্ৰা খুরং আদায ৰিহারমজ্ঝং পাৰিসি. অথ নং ভিক্খূ ‘‘কহং গতোসি, আৰুসো’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘‘ইমিনা খুরেন গলনাল়িং ছিন্দিত্ৰা ¶ মরিস্সামী’তি গতোম্হি ¶ , আৰুসো’’তি. অথ ‘‘কস্মা ন মতোসী’’তি? ইদানিম্হি সত্থং আহরিতুং অভব্বো জাতো. অহঞ্হি ‘‘ইমিনা খুরেন গলনাল়িং ছিন্দিস্সামী’’তি ঞাণখুরেন সব্বকিলেসে ছিন্দিন্তি. ভিক্খূ ‘‘অযং অভূতেন অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা তেসং কথং সুত্ৰা আহ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, খীণাসৰা নাম সহত্থা অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেন্তী’’তি. ভন্তে, তুম্হে ইমং ‘‘খীণাসৰো’’তি ৰদথ, এৰং অরহত্তূপনিস্সযসম্পন্নো পনাযং কস্মা উক্কণ্ঠতি, কিমস্স অরহত্তূপনিস্সযকারণং ‘‘কস্মা সো সপ্পো এতং ন ডংসতী’’তি? ‘‘ভিক্খৰে, সো তাৰ সপ্পো ইমস্স ইতো ততিযে অত্তভাৰে দাসো অহোসি, সো অত্তনো সামিকস্স সরীরং ডংসিতুং ন ৰিসহতী’’তি. এৰং ¶ তাৰ নেসং সত্থা একং কারণং আচিক্খি. ততো পট্ঠায চ সো ভিক্খু সপ্পদাসো নাম জাতো.
কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে কিরেকো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা উপ্পন্নসংৰেগো পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো অপরেন সমযেন অনভিরতিযা উপ্পন্নায একস্স সহাযকস্স ভিক্খুনো আরোচেসি. সো তস্স অভিণ্হং গিহিভাৰে আদীনৰং কথেসি. তং সুত্ৰা ইতরো সাসনে অভিরমিত্ৰা পুব্বে অনভিরতকালে মলগ্গহিতে সমণপরিক্খারে একস্মিং সোণ্ডিতীরে নিম্মলে করোন্তো নিসীদি. সহাযকোপিস্স সন্তিকেযেৰ নিসিন্নো. অথ নং সো এৰমাহ – ‘‘অহং, আৰুসো, উপ্পব্বজন্তো ইমে পরিক্খারে তুয্হং দাতুকামো ¶ অহোসি’’ন্তি. সো লোভং উপ্পাদেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমিনা ময্হং পব্বজিতেন ৰা উপ্পব্বজিতেন ৰা কো অত্থো, ইদানি পরিক্খারে গণ্হিস্সামী’’তি. সো ততো পট্ঠায ‘‘কিং দানাৰুসো, অম্হাকং জীৰিতেন, যে মযং কপালহত্থা পরকুলেসু ভিক্খায চরাম, পুত্তদারেহি সদ্ধিং আলাপসল্লাপং ন করোমা’’তিআদীনি ৰদন্তো গিহিভাৰস্স গুণং কথেসি. সো তস্স কথং সুত্ৰা পুন উক্কণ্ঠিতো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং মযা ‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’তি ৰুত্তে পঠমং গিহিভাৰে আদীনৰং কথেত্ৰা ইদানি অভিণ্হং গুণং কথেতি, ‘কিং নু খো কারণ’’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘ইমেসু সমণপরিক্খারেসু লোভেনা’’তি ঞত্ৰা সযমেৰ অত্তনো চিত্তং নিৰত্তেসি. এৰমস্স কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে একস্স ভিক্খুনো উক্কণ্ঠাপিতত্তা ইদানি অনভিরতি ¶ উপ্পন্না. যো পন তেনেৰ তদা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি সমণধম্মো কতো, স্ৰস্স এতরহি অরহত্তূপনিস্সযো জাতোতি.
ইমমত্থং তে ভিক্খূ ভগৰতো সন্তিকা সুত্ৰা উত্তরিং পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, অযং কির ভিক্খু খুরধারং গলনাল়িযং কত্ৰা ঠিতোৰ অরহত্তং পাপুণাতি, উপ্পজ্জিস্সতি নু খো এত্তকেন খণেন অরহত্তমগ্গো’’তি. ‘‘আম, ভিক্খৰে, আরদ্ধৰীরিযস্স ভিক্খুনো পাদং উক্খিপিত্ৰা ভূমিযং ঠপেন্তস্স পাদে ভূমিযং অসম্পত্তেযেৰ অরহত্তমগ্গো উপ্পজ্জতি. কুসীতস্স ¶ পুগ্গলস্স হি ৰস্সসতং জীৰনতো আরদ্ধৰীরিযস্স খণমত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, কুসীতো হীনৰীরিযো;
একাহং জীৰিকং সেয্যো, ৰীরিযমারভতো দল়্হ’’ন্তি.
তত্থ ¶ কুসীতোতি কামৰিতক্কাদীহি তীহি ৰিতক্কেহি ৰীতিনামেন্তো পুগ্গলো. হীনৰীরিযোতি নিব্বীরিযো. ৰীরিযমারভতো দল়্হন্তি দুৰিধজ্ঝাননিব্বত্তনসমত্থং থিরং ৰীরিযং আরভন্তস্স. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দেসনাৰসানে বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সপ্পদাসত্থেরৰত্থু একাদসমং.
১২. পটাচারাথেরীৰত্থু
যো চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পটাচারং থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সা কির সাৰত্থিযং চত্তালীসকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা অহোসি অভিরূপা. তং সোল়সৰস্সুদ্দেসিককালে সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলে রক্খন্তা ৰসাপেসুং. এৰং সন্তেপি সা একেন অত্তনো চূল়ূপট্ঠাকেন সদ্ধিং ৰিপ্পটিপজ্জি ¶ . অথস্সা মাতাপিতরো সমজাতিককুলে একস্স কুমারস্স পটিস্সুণিত্ৰা ৰিৰাহদিৰসং ঠপেসুং. তস্মিং উপকট্ঠে সা তং চূল়ূপট্ঠাকং আহ – ‘‘মং কির অসুককুলস্স নাম দস্সন্তি, মযি পতিকুলং গতে মম পণ্ণাকারং গহেত্ৰা আগতোপি তত্থ পৰেসনং ন লভিস্সসি, সচে তে মযি সিনেহো অত্থি, ইদানেৰ ¶ মং গহেত্ৰা যেন ৰা তেন ৰা পলাযস্সূ’’তি. ‘‘সো সাধু, ভদ্দে’’তি. ‘‘তেন হি অহং স্ৰে পাতোৰ নগরদ্ৰারস্স অসুকট্ঠানে নাম ঠস্সামি, ত্ৰং একেন উপাযেন নিক্খমিত্ৰা তত্থ আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা দুতিযদিৰসে সঙ্কেতট্ঠানে অট্ঠাসি. সাপি পাতোৰ কিলিট্ঠং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা কেসে ৰিক্কিরিত্ৰা কুণ্ডকেন সরীরং মক্খিত্ৰা কুটং আদায দাসীহি সদ্ধিং গচ্ছন্তী ৰিয ঘরা নিক্খমিত্ৰা তং ঠানং অগমাসি. সো তং আদায দূরং গন্ত্ৰা একস্মিং গামে নিৰাসং কপ্পেত্ৰা অরঞ্ঞে খেত্তং কসিত্ৰা দারুপণ্ণাদীনি আহরতি. ইতরা কুটেন উদকং আহরিত্ৰা সহত্থা কোট্টনপচনাদীনি করোন্তী অত্তনো পাপস্স ফলং অনুভোতি. অথস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা পরিপুণ্ণগব্ভা ‘‘ইধ মে কোচি উপকারকো নত্থি, মাতাপিতরো নাম পুত্তেসু মুদুহদযা হোন্তি, তেসং সন্তিকং মং নেহি, তত্থ মে গব্ভৰুট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি সামিকং ¶ যাচি. সো ‘‘কিং, ভদ্দে, কথেসি, মং দিস্ৰা তৰ মাতাপিতরো ৰিৰিধা কম্মকারণা করেয্যুং, ন সক্কা মযা তত্থ গন্তু’’ন্তি পটিক্খিপি. সা পুনপ্পুনং যাচিত্ৰাপি ¶ গমনং অলভমানা তস্স অরঞ্ঞং গতকালে পটিৰিস্সকে আমন্তেত্ৰা ‘‘সচে সো আগন্ত্ৰা মং অপস্সন্তো ‘কহং গতা’তি পুচ্ছিস্সতি, মম অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং আচিক্খেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা গেহদ্ৰারং পিদহিত্ৰা পক্কামি. সোপি আগন্ত্ৰা তং অপস্সন্তো পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘নিৰত্তেস্সামি ন’’ন্তি অনুবন্ধিত্ৰা তং দিস্ৰা নানপ্পকারং যাচিযমানোপি নিৰত্তেতুং নাসক্খি. অথস্সা একস্মিং ঠানে কম্মজৰাতা চলিংসু. সা একং গচ্ছন্তরং পৰিসিত্ৰা, ‘‘সামি, কম্মজৰাতা মে চলিতা’’তি ৰত্ৰা ভূমিযং নিপজ্জিত্ৰা সম্পরিৰত্তমানা কিচ্ছেন দারকং ৰিজাযিত্ৰা ‘‘যস্সত্থাযাহং কুলঘরং গচ্ছেয্যং, সো অত্থো নিপ্ফন্নো’’তি পুনদেৰ তেন সদ্ধিং গেহং আগন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.
তস্সা অপরেন সমযেন পুন গব্ভো পতিট্ঠহি. সা পরিপুণ্ণগব্ভা হুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সামিকং যাচিত্ৰা গমনং অলভমানা পুত্তং অঙ্কেনাদায তথেৰ পক্কমিত্ৰা তেন অনুবন্ধিত্ৰা ‘‘তিট্ঠাহী’’তি ৰুত্তে নিৰত্তিতুং ন ইচ্ছি. অথ নেসং গচ্ছন্তানং মহা অকালমেঘো উদপাদি সমন্তা ৰিজ্জুলতাহি ¶ আদিত্তং ৰিয মেঘত্থনিতেহি, ভিজ্জমানং ৰিয ¶ উদকধারানিপাতনিরন্তরং নভং অহোসি. তস্মিং খণে তস্সা কম্মজৰাতা চলিংসু. সা সামিকং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সামি, কম্মজৰাতা মে চলিতা, ন সক্কোমি সন্ধারেতুং, অনোৰস্সকট্ঠানং মে জানাহী’’তি আহ. সো হত্থগতায ৰাসিযা ইতো চিতো চ উপধারেন্তো একস্মিং ৰম্মিকমত্থকে জাতং গুম্বং দিস্ৰা ছিন্দিতুং আরভি. অথ নং ৰম্মিকতো নিক্খমিত্ৰা ঘোরৰিসো আসীৰিসো ডংসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰস্স সরীরং অন্তোসমুট্ঠিতাহি অগ্গিজালাহি ডয্হমানং ৰিয নীলৰণ্ণং হুত্ৰা তত্থেৰ পতি. ইতরাপি মহাদুক্খং অনুভৰমানা তস্স আগমনং ওলোকেন্তীপি তং অদিস্ৰাৰ অপরম্পি পুত্তং ৰিজাযি. দ্ৰে দারকা ৰাতৰুট্ঠিৰেগং অসহমানা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তি. সা উভোপি তে উরন্তরে কত্ৰা দ্ৰীহি জণ্ণুকেহি চেৰ হত্থেহি চ ভূমিযং উপ্পীল়েত্ৰা তথা ঠিতাৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি. সকলসরীরং নিল্লোহিতং ৰিয পণ্ডুপলাসৰণ্ণং অহোসি. সা উট্ঠিতে অরুণে মংসপেসিৰণ্ণং একং পুত্তং অঙ্কেনাদায ইতরং অঙ্গুলিযা গহেত্ৰা ‘‘এহি, তাত, পিতা তে ইতো গতো’’তি ৰত্ৰা সামিকস্স গতমগ্গেন গচ্ছন্তী ¶ তং ৰম্মিকমত্থকে কালং কত্ৰা পতিতং নীলৰণ্ণং থদ্ধসরীরং দিস্ৰা ‘‘মং নিস্সায মম সামিকো পন্থে মতো’’তি রোদন্তী পরিদেৰন্তী পাযাসি.
সা সকলরত্তিং দেৰেন ৰুট্ঠত্তা অচিরৰতিং নদিং জণ্ণুপ্পমাণেন কটিপ্পমাণেন থনপ্পমাণেন উদকেন পরিপুণ্ণং দিস্ৰা অত্তনো মন্দবুদ্ধিতায দ্ৰীহি দারকেহি সদ্ধিং উদকং ওতরিতুং অৰিসহন্তী জেট্ঠপুত্তং ওরিমতীরে ঠপেত্ৰা ইতরং আদায পরতীরং গন্ত্ৰা সাখাভঙ্গং অত্থরিত্ৰা ¶ নিপজ্জাপেত্ৰা ‘‘ইতরস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি বালপুত্তকং পহায তরিতুং অসক্কোন্তী পুনপ্পুনং নিৰত্তিত্ৰা ওলোকযমানা পাযাসি. অথস্সা নদীমজ্ঝং গতকালে একো সেনো তং কুমারং দিস্ৰা ‘‘মংসপেসী’’তি সঞ্ঞায আকাসতো ভস্সি. সা তং পুত্তস্সত্থায ভস্সন্তং দিস্ৰা উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা ‘‘সূসূ’’তি তিক্খত্তুং মহাসদ্দং নিচ্ছারেসি. সেনো দূরভাৰেন তং অসুত্ৰাৰ কুমারকং গহেত্ৰা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা গতো. ওরিমতীরে ঠিতপুত্তো মাতরং নদীমজ্ঝে উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা মহাসদ্দং নিচ্ছারযমানং দিস্ৰা ¶ ‘‘মং পক্কোসতী’’তি সঞ্ঞায ৰেগেন উদকে পতি. ইতিস্সা বালপুত্তং সেনো হরি, জেট্ঠপুত্তো উদকেন ৰূল়্হো.
সা ‘‘একো মে পুত্তো সেনেন গহিতো, একো উদকেন ¶ ৰূল়্হো, পন্থে মে পতি মতো’’তি রোদন্তী পরিদেৰন্তী গচ্ছমানা সাৰত্থিতো আগচ্ছন্তং একং পুরিসং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কত্থ ৰাসিকোসি, তাতা’’তি? ‘‘সাৰত্থিৰাসিকোম্হি, অম্মা’’তি. ‘‘সাৰত্থিনগরে অসুকৰীথিযং এৰরূপং অসুককুলং নাম অত্থি, জানাসি, তাতা’’তি? ‘‘জানামি, অম্ম, তং পন মা পুচ্ছি, সচে অঞ্ঞং জানাসি পুচ্ছা’’তি. ‘‘অঞ্ঞেন মে কম্মং নত্থি, তদেৰ পুচ্ছামি, তাতা’’তি. ‘‘অম্ম, ত্ৰং অত্তনো অনাচিক্খিতুং ন দেসি, অজ্জ তে সব্বরত্তিং দেৰো ৰস্সন্তো দিট্ঠো’’তি. ‘‘দিট্ঠো মে, তাত, ময্হমেৰেসো সব্বরত্তিং ৰুট্ঠো, ন অঞ্ঞস্স. ময্হং পন ৰুট্ঠকারণং পচ্ছা তে কথেস্সামি, এতস্মিং তাৰ মে সেট্ঠিগেহে পৰত্তিং কথেহী’’তি. ‘‘অম্ম, অজ্জ রত্তিং সেট্ঠিঞ্চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ সেট্ঠিপুত্তঞ্চাতি তযোপি জনে অৰত্থরমানং গেহং পতি, তে একচিতকস্মিং ঝাযন্তি. এস ধূমো পঞ্ঞাযতি, অম্মা’’তি. সা তস্মিং খণে নিৰত্থৰত্থং পতমানং ন সঞ্জানি, উম্মত্তিকভাৰং ¶ পত্ৰা যথাজাতাৰ রোদন্তী পরিদেৰন্তী –
‘‘উভো পুত্তা কালকতা, পন্থে ময্হং পতী মতো;
মাতা পিতা চ ভাতা চ, একচিতম্হি ডয্হরে’’তি. (অপ. থেরী ২.২.৪৯৮) –
ৰিলপন্তী পরিব্ভমি. মনুস্সা তং দিস্ৰা ‘‘উম্মত্তিকা উম্মত্তিকা’’তি কচৰরং গহেত্ৰা পংসুং গহেত্ৰা মত্থকে ওকিরন্তা লেড্ডূহি পহরন্তি. সত্থা জেতৰনমহাৰিহারে অট্ঠপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো তং আগচ্ছমানং অদ্দস কপ্পসতসহস্সং পূরিতপারমিং অভিনীহারসম্পন্নং.
সা ¶ কির পদুমুত্তরবুদ্ধকালে পদুমুত্তরসত্থারা একং ৰিনযধরত্থেরিং বাহায গহেত্ৰা নন্দনৰনে ঠপেন্তং ৰিয এতদগ্গট্ঠানে ঠপিযমানং দিস্ৰা ‘‘অহম্পি তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ৰিনযধরত্থেরীনং অগ্গট্ঠানং লভেয্য’’ন্তি অধিকারং কত্ৰা পত্থনং ঠপেসি. পদুমুত্তরবুদ্ধো অনাগতংসঞাণং পত্থরিত্ৰা পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমবুদ্ধস্স নাম সাসনে অযং পটাচারা নামেন ৰিনযধরত্থেরীনং অগ্গা ¶ ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তং ¶ এৰং পত্থিতপত্থনং অভিনীহারসম্পন্নং সত্থা দূরতোৰ আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘ইমিস্সা ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অৰস্সযো ভৰিতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা তং যথা ৰিহারাভিমুখং আগচ্ছতি, এৰং অকাসি. পরিসা তং দিস্ৰাৰ ‘‘ইমিস্সা উম্মত্তিকায ইতো আগন্তুং মা দদিত্থা’’তি আহ. সত্থা ‘‘অপেথ, মা নং ৰারযিত্থা’’তি ৰত্ৰা অৰিদূরট্ঠানং আগতকালে ‘‘সতিং পটিলভ ভগিনী’’তি আহ. সা তং খণংযেৰ বুদ্ধানুভাৰেন সতিং পটিলভি. তস্মিংকালে নিৰত্থৰত্থস্স পতিতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদি. অথস্সা একো পুরিসো উত্তরসাটকং খিপি. সা তং নিৰাসেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা সুৰণ্ণৰণ্ণেসু পাদেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, অৰস্সযো মে হোথ, পতিট্ঠা মে হোথ. একঞ্হি মে পুত্তং সেনো গণ্হি, একো উদকেন ৰূল়্হো, পন্থে মে পতি মতো, মাতাপিতরো চেৰ মে ভাতা চ গেহেন অৰত্থটা একচিতকস্মিং ঝাযন্তী’’তি.
সত্থা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘পটাচারে, মা চিন্তযি, তৰ তাণং সরণং অৰস্সযো ভৰিতুং সমত্থস্সেৰ সন্তিকং আগতাসি. যথা হি তৰ ইদানি একো পুত্তকো সেনেন গহিতো, একো উদকেন ৰূল়্হো, পন্থে ¶ পতি মতো, মাতাপিতরো চেৰ ভাতা চ গেহেন অৰত্থটা; এৰমেৰ ইমস্মিং সংসারে পুত্তাদীনং মতকালে তৰ রোদন্তিযা পগ্ঘরিতঅস্সু চতুন্নং মহাসমুদ্দানং উদকতো বহুতর’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘চতূসু সমুদ্দেসু জলং পরিত্তকং,
ততো বহুং অস্সুজলং অনপ্পকং;
দুক্খেন ফুট্ঠস্স নরস্স সোচনা,
কিং কারণা অম্ম তুৰং পমজ্জসী’’তি.
এৰং সত্থরি অনমতগ্গপরিযাযং কথেন্তে তস্স সরীরে সোকো তনুত্তং অগমাসি. অথ নং তনুভূতসোকং ঞত্ৰা পুন সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘পটাচারে পুত্তাদযো নাম পরলোকং গচ্ছন্তস্স তাণং ৰা লেণং ৰা সরণং ৰা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, তস্মা ৰিজ্জমানাপি তে ন সন্তিযেৰ, পণ্ডিতেন ¶ পন সীলং ৰিসোধেত্ৰা অত্তনো নিব্বানগামিমগ্গং খিপ্পমেৰ সোধেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘ন ¶ সন্তি পুত্তা তাণায, ন পিতা নাপি বন্ধৰা;
অন্তকেনাধিপন্নস্স, নত্থি ঞাতীসু তাণতা. (ধ. প. ২৮৮; অপ. থেরী ২.২.৫০১);
‘‘এতমত্থৰস্সং ঞত্ৰা, পণ্ডিতো সীলসংৰুতো;
নিব্বানগমনং মগ্গং, খিপ্পমেৰ ৰিসোধযে’’তি. (ধ. প. ২৮৯);
দেসনাৰসানে ¶ পটাচারা মহাপথৰিযং পংসুপরিমাণে কিলেসে ঝাপেত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি. সা পন সোতাপন্না হুত্ৰা সত্থারং পব্বজ্জং যাচি. সত্থা তং ভিক্খুনীনং সন্তিকং পহিণিত্ৰা পব্বাজেসি. সা লদ্ধূপসম্পদা পটিতাচারত্তা পটাচারাত্ৰেৰ পঞ্ঞাযি. সা একদিৰসং কুটেন উদকং আদায পাদে ধোৰন্তী উদকং আসিঞ্চি, তং থোকং গন্ত্ৰা পচ্ছিজ্জি. দুতিযৰারে আসিত্তং ততো দূরতরং অগমাসি. ততিযৰারে আসিত্তং ততোপি দূরতরন্তি. সা তদেৰ আরম্মণং গহেত্ৰা তযো ৰযে পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘মযা পঠমং আসিত্তং উদকং ৰিয ইমে সত্তা পঠমৰযেপি মরন্তি, ততো দূরতরং গতং দুতিযৰারে আসিত্তং উদকং ৰিয মজ্ঝিমৰযেপি মরন্তি, ততোপি দূরতরং গতং ততিযৰারে আসিত্তং উদকং ৰিয পচ্ছিমৰযেপি মরন্তিযেৰা’’তি চিন্তেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা তস্সা সম্মুখে ঠত্ৰা কথেন্তো ৰিয ‘‘এৰমেতং পটাচারে, পঞ্চন্নম্পি খন্ধানং উদযব্বযং অপস্সন্তস্স ৰস্সসতং জীৰনতো তেসং উদযব্বযং পস্সন্তস্স একাহম্পি একক্খণম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ¶ ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং উদযব্বযং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো উদযব্বয’’ন্তি.
তত্থ অপস্সং উদযব্বযন্তি পঞ্চন্নং খন্ধানং পঞ্চৰীসতিযা লক্খণেহি উদযঞ্চ ৰযঞ্চ অপস্সন্তো. পস্সতো উদযব্বযন্তি তেসং উদযঞ্চ ৰযঞ্চ পস্সন্তস্স. ইতরস্স জীৰনতো একাহম্পি জীৰিতং সেয্যোতি.
দেসনাৰসানে ¶ পটাচারা সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি.
পটাচারাথেরীৰত্থু দ্ৰাদসমং.
১৩. কিসাগোতমীৰত্থু
যো ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কিসাগোতমিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকস্স সেট্ঠিস্স গেহে চত্তালীসকোটিধনং অঙ্গারা এৰ হুত্ৰা অট্ঠাসি. সেট্ঠি তং দিস্ৰা উপ্পন্নসোকো আহারং পটিক্খিপিত্ৰা মঞ্চকে নিপজ্জি. তস্সেকো সহাযকো গেহং গন্ত্ৰা, ‘‘সম্ম, কস্মা সোচসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা, ‘‘সম্ম, মা সোচি, অহং একং উপাযং ¶ জানামি, তং করোহী’’তি. ‘‘কিং করোমি, সম্মা’’তি? অত্তনো আপণে কিলঞ্জং পসারেত্ৰা তত্থ তে অঙ্গারে রাসিং কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো ৰিয নিসীদ, আগতাগতেসু মনুস্সেসু যে এৰং ৰদন্তি – ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং পন অঙ্গারে ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি. তে ৰদেয্যাসি – ‘‘অত্তনো সন্তকং অৰিক্কিণন্তো কিং করোমী’’তি? যো পন তং এৰং ৰদতি ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং পন হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি. তং ৰদেয্যাসি ‘‘কহং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণ’’ন্তি. ‘‘ইদ’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘‘আহর, তাৰ ন’’ন্তি হত্থেহি পটিচ্ছেয্যাসি. এৰং দিন্নং তৰ হত্থে হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ভৰিস্সতি. সা পন সচে কুমারিকা হোতি, তৰ গেহে পুত্তস্স নং আহরিত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং তস্সা নিয্যাদেত্ৰা তায দিন্নং ৰলঞ্জেয্যাসি. সচে কুমারকো হোতি, তৰ গেহে ৰযপ্পত্তং ধীতরং তস্স দত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং নিয্যাদেত্ৰা তেন দিন্নং ৰলঞ্জেয্যাসীতি. সো ‘‘ভদ্দকো উপাযো’’তি অত্তনো ¶ আপণে অঙ্গারে রাসিং কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো ৰিয নিসীদি. যে পন নং এৰমাহংসু – ‘‘সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, কিং পন ত্ৰং অঙ্গারে ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি? তেসং ‘‘অত্তনো সন্তকং অৰিক্কিণন্তো কিং করোমী’’তি পটিৰচনং অদাসি. অথেকা গোতমী নাম কুমারিকা কিসসরীরতায কিসাগোতমীতি পঞ্ঞাযমানা পরিজিণ্ণকুলস্স ধীতা অত্তনো একেন কিচ্চেন আপণদ্ৰারং গন্ত্ৰা তং সেট্ঠিং দিস্ৰা এৰমাহ – ‘‘কিং, তাত, সেসজনা ৰত্থতেলমধুফাণিতাদীনি ৰিক্কিণন্তি, ত্ৰং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰিক্কিণন্তো নিসিন্নো’’তি? ‘‘কহং, অম্ম, হিরঞ্ঞসুৰণ্ণ’’ন্তি ¶ ? ‘‘ননু ‘ত্ৰং তদেৰ গহেত্ৰা নিসিন্নোসী’তি, আহর, তাৰ নং, অম্মা’’তি. সা হত্থপূরং গহেত্ৰা তস্স হত্থেসু ঠপেসি, তং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণমেৰ অহোসি.
অথ ¶ নং সেট্ঠি ‘‘কতরং তে, অম্ম, গেহ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অসুকং নামা’’তি ৰুত্তে তস্সা অস্সামিকভাৰং ঞত্ৰা ধনং পটিসামেত্ৰা তং অত্তনো পুত্তস্স আনেত্ৰা চত্তালীসকোটিধনং পটিচ্ছাপেসি. সব্বং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণমেৰ অহোসি. তস্সা অপরেন সমযেন গব্ভো পতিট্ঠহি. সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি. সো পদসা গমনকালে কালমকাসি. সা অদিট্ঠপুব্বমরণতায তং ঝাপেতুং নীহরন্তে ৰারেত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে ভেসজ্জং পুচ্ছিস্সামী’’তি মতকল়েৰরং অঙ্কেনাদায ‘‘অপি নু মে পুত্তস্স ভেসজ্জং ¶ জানাথা’’তি পুচ্ছন্তী ঘরপটিপাটিযা ৰিচরতি. অথ নং মনুস্সা, ‘‘অম্ম, ত্ৰং উম্মত্তিকা জাতা, মতকপুত্তস্স ভেসজ্জং পুচ্ছন্তী ৰিচরসী’’তি ৰদন্তি. সা ‘‘অৰস্সং মম পুত্তস্স ভেসজ্জং জাননকং লভিস্সামী’’তি মঞ্ঞমানা ৰিচরতি. অথ নং একো পণ্ডিতপুরিসো দিস্ৰা, ‘‘অযং মম ধীতা পঠমং পুত্তকং ৰিজাতা ভৰিস্সতি অদিট্ঠপুব্বমরণা, মযা ইমিস্সা অৰস্সযেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘অম্ম, অহং ভেসজ্জং ন জানামি, ভেসজ্জজাননকং পন জানামী’’তি. ‘‘কো জানাতি, তাতা’’তি? ‘‘সত্থা, অম্ম, জানাতি, গচ্ছ, তং পুচ্ছাহী’’তি. সা ‘‘গমিস্সামি, তাত, পুচ্ছিস্সামি, তাতা’’তি ৰত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে কির মে পুত্তস্স ভেসজ্জং জানাথ, ভন্তে’’তি? ‘‘আম, জানামী’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘অচ্ছরগ্গহণমত্তে সিদ্ধত্থকে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘লভিস্সামি, ভন্তে’’. ‘‘কস্স পন গেহে লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘যস্স গেহে পুত্তো ৰা ধীতা ৰা ন কোচি মতপুব্বো’’তি. সা ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা মতপুত্তকং অঙ্কেনাদায অন্তোগামং পৰিসিত্ৰা পঠমগেহস্স দ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো ইমস্মিং গেহে সিদ্ধত্থকো, পুত্তস্স কির ¶ মে ভেসজ্জং এত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘অত্থী’’তি ৰুত্তে তেন হি দেথাতি. তেহি আহরিত্ৰা সিদ্ধত্থকেসু দিয্যমানেসু ‘‘ইমস্মিং গেহে পুত্তো ৰা ধীতা ৰা মতপুব্বো কোচি নত্থি, অম্মা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কিং ৰদেসি, অম্ম? জীৰমানা হি কতিপযা, মতকা এৰ বহুকা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি গণ্হথ ৰো সিদ্ধত্থকে, নেতং মম পুত্তস্স ভেসজ্জ’’ন্তি পটিঅদাসি.
সা ইমিনা নীযামেন আদিতো পট্ঠায নং পুচ্ছন্তী ৰিচরি. সা একগেহেপি সিদ্ধত্থকে অগহেত্ৰা সাযন্হসমযে চিন্তেসি – ‘‘অহো ভারিযং ¶ কম্মং, অহং ‘মমেৰ পুত্তো মতো’তি সঞ্ঞমকাসিং, সকলগামেপি পন জীৰন্তেহি মতকাৰ বহুতরা’’তি. তস্সা এৰং চিন্তযমানায পুত্তসিনেহং মুদুকহদযং থদ্ধভাৰং অগমাসি. সা পুত্তং অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা সত্থু সন্তিকং ¶ গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘লদ্ধা তে একচ্ছরমত্তা সিদ্ধত্থকা’’তি আহ. ‘‘ন লদ্ধা, ভন্তে, সকলগামে জীৰন্তেহি মতকাৰ বহুতরা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ত্ৰং ‘মমেৰ পুত্তো মতো’তি সল্লক্খেসি, ধুৰধম্মো এস সত্তানং. মচ্চুরাজা হি সব্বসত্তে অপরিপুণ্ণজ্ঝাসযে এৰ মহোঘো ৰিয ¶ পরিকড্ঢমানোযেৰ অপাযসমুদ্দে পক্খিপতী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘তং পুত্তপসুসম্মত্তং, ব্যাসত্তমনসং নরং;
সুত্তং গামং মহোঘোৰ, মচ্চু আদায গচ্ছতী’’তি. (ধ. প. ২৮৭);
গাথাপরিযোসানে কিসাগোতমী সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, অঞ্ঞেপি বহূ সোতাপত্তিফলাদীনি পাপুণিংসূতি.
সা পন সত্থারং পব্বজ্জং যাচি, সত্থা তং ভিক্খুনীনং সন্তিকং পেসেত্ৰা পব্বাজেসি. সা লদ্ধূপসম্পদা কিসাগোতমী থেরীতি পঞ্ঞাযি. সা একদিৰসং উপোসথাগারে ৰারং পত্ৰা দীপং জালেত্ৰা নিসিন্না দীপজালা উপ্পজ্জন্তিযো চ ভিজ্জন্তিযো চ দিস্ৰা ‘‘এৰমেৰ ইমে সত্তা উপ্পজ্জন্তি চেৰ নিরুজ্ঝন্তি চ, নিব্বানপ্পত্তা এৰ ন পঞ্ঞাযন্তী’’তি আরম্মণং অগ্গহেসি. সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা তস্সা সম্মুখে নিসীদিত্ৰা কথেন্তো ৰিয ‘‘এৰমেৰ, গোতমি, ইমে সত্তা দীপজালা ৰিয উপ্পজ্জন্তি চেৰ নিরুজ্ঝন্তি চ, নিব্বানপ্পত্তা এৰ ন পঞ্ঞাযন্তি, এৰং নিব্বানং অপস্সন্তানং ৰস্সসতং জীৰনতো নিব্বানং পস্সন্তস্স খণমত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং অমতং পদং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো অমতং পদ’’ন্তি.
তত্থ অমতং পদন্তি মরণৰিরহিতকোট্ঠাসং, অমতমহানিব্বানন্তি অত্থো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.
দেসনাৰসানে ¶ কিসাগোতমী যথানিসিন্নাৰ সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
কিসাগোতমীৰত্থু তেরসমং.
১৪. বহুপুত্তিকত্থেরীৰত্থু
যো ¶ ¶ চ ৰস্সসতং জীৰেতি ইমং ধম্মদেসনং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো বহুপুত্তিকং থেরিং আরব্ভ কথেসি.
সাৰত্থিযং কিরেকস্মিং কুলে সত্ত পুত্তা সত্ত চ ধীতরো অহেসুং. তে সব্বেপি ৰযপ্পত্তা গেহে পতিট্ঠহিত্ৰা অত্তনো ধম্মতায সুখপ্পত্তা অহেসুং. তেসং অপরেন সমযেন পিতা কালমকাসি. মহাউপাসিকা সামিকে নট্ঠেপি ন তাৰ কুটুম্বং ৰিভজতি. অথ নং পুত্তা আহংসু – ‘‘অম্ম, অম্হাকং পিতরি নট্ঠে তুয্হং কো অত্থো কুটুম্বেন, কিং মযং তং উপট্ঠাতুং ন সক্কোমা’’তি. সা তেসং কথং সুত্ৰা তুণ্হী হুত্ৰা পুনপ্পুনং তেহি ৰুচ্চমানা ‘‘পুত্তা মং পটিজগ্গিস্সন্তি, কিং মে ৰিসুং কুটুম্বেনা’’তি সব্বং সাপতেয্যং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা অদাসি. অথ নং কতিপাহচ্চযেন জেট্ঠপুত্তস্স ভরিযা ‘‘অহো অম্হাকং, অয্যা, ‘জেট্ঠপুত্তো মে’তি দ্ৰে কোট্ঠাসে দত্ৰা ৰিয ইমমেৰ গেহং আগচ্ছতী’’তি আহ. সেসপুত্তানং ভরিযাপি এৰমেৰ ৰদিংসু. জেট্ঠধীতরং আদিং কত্ৰা তাসং গেহং গতকালেপি নং এৰমেৰ ৰদিংসু. সা অৰমানপ্পত্তা হুত্ৰা ‘‘কিং ইমেসং সন্তিকে ৰুট্ঠেন, ভিক্খুনী হুত্ৰা জীৰিস্সামী’’তি ভিক্খুনীউপস্সযং গন্ত্ৰা ¶ পব্বজ্জং যাচি. তা নং পব্বাজেসুং. সা লদ্ধূপসম্পদা হুত্ৰা বহুপুত্তিকত্থেরীতি পঞ্ঞাযি. সা ‘‘অহং মহল্লককালে পব্বজিতা, অপ্পমত্তায মে ভৰিতব্ব’’ন্তি ভিক্খুনীনং ৰত্তপটিৰত্তং করোন্তী ‘‘সব্বরত্তিং সমণধম্মং করিস্সামী’’তি হেট্ঠাপাসাদে একং থম্ভং হত্থেন গহেত্ৰা তং আৰিঞ্ছমানাৰ সমণধম্মং করোতি, চঙ্কমমানাপি ‘‘অন্ধকারট্ঠানে মে রুক্খে ৰা কত্থচি ৰা সীসং পটিহঞ্ঞেয্যা’’তি তং রুক্খং হত্থেন গহেত্ৰা তং আৰিঞ্ছমানাৰ সমণধম্মং করোতি, ‘‘সত্থারা দেসিতধম্মমেৰ করিস্সামী’’তি ধম্মং আৰজ্জেত্ৰা ধম্মং অনুস্সরমানাৰ সমণধম্মং করোতি. অথ ¶ সত্থা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা সম্মুখে নিসিন্নো ৰিয তায সদ্ধিং কথেন্তো ‘‘বহুপুত্তিকে মযা দেসিতং ধম্মং অনাৰজ্জেন্তস্স অপস্সন্তস্স ৰস্সসতং জীৰনতো মযা দেসিতং ধম্মং পস্সন্তস্স মুহুত্তম্পি জীৰিতং সেয্যো’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জীৰে, অপস্সং ধম্মমুত্তমং;
একাহং জীৰিতং সেয্যো, পস্সতো ধম্মমুত্তম’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ ধম্মমুত্তমন্তি নৰৰিধং লোকুত্তরধম্মং. সো হি উত্তমো ধম্মো নাম. যো হি তং ন পস্সতি, তস্স ৰস্সসতম্পি জীৰনতো তং ধম্মং পস্সন্তস্স পটিৰিজ্ঝন্তস্স একাহম্পি একক্খণম্পি জীৰিতং সেয্যোতি.
গাথাপরিযোসানে বহুপুত্তিকত্থেরী সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তে পতিট্ঠহীতি.
বহুপুত্তিকত্থেরীৰত্থু চুদ্দসমং.
সহস্সৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অট্ঠমো ৰগ্গো.